27.06.

2021 1
 14
YANMA
 İÇİNDEKİLER
YANMA
1. HAVA/YAKIT ORANI (H/Y)
2. STOKİOMETRİK HAVA/YAKIT ORANI
3. YÜZDE (%) HAVA MİKTARI
4. HAVA FAZLALIK KATSAYISI (HFK) VE EKİVALANS ORANI (EO)
5. TAM YANMA (TY)
6. TEORİK TAM YANMA (TTY)
7. EKSİK YANMA (EY)
8. KISMİ EKSİK YANMA (KEY)
9. OLUŞUM ENTALPİSİ VE YANMA ENTALPİSİ
10. ADYABATİK ALEV SICAKLIĞI
27.06.2021 Dr. Öğr. Üyesi Fatih AYDIN 3
 YANMA
Enerji bir cismin veya bir sistemin iş yapma yeteneğidir. Bilindiği gibi
enerji vardan yok, yoktan var edilemez, ancak diğer enerji
şekillerine dönüştürülebilir.

İçten yanmalı motorlarda yakıttaki kimyasal enerji ısıl enerjiye, ısıl

enerji mekanik enerjiye, mekanik enerji de kinetik enerjiye
dönüştürülür.

Yanma işlemi sonucunda açığa çıkan ısı silindir içerisindeki basıncı

yükselterek, iş zamanında pistonu ÜÖN dan AÖN ya doğru iter ve
pistonun aşağı doğru dikey hareketi biyel krank vasıtasıyla dönme
hareketine çevrilir.
27.06.2021 4
 Bu dönme hareketi tekerleklere iletilerek tekerleklerin dönmesi
sağlanır.

Yanma olayı, yakıt içerisindeki karbon ve hidrojenin su ve diğer

egzoz ürünlerini oluşturmak için hava içerisindeki oksijen ile
girmiş olduğu kimyasal reaksiyon olarak tanımlanabilir.

Havanın kütlece %23,1’inin oksijen (O2) ve % 76,9’unun azottan

(N2) oluştuğu kabul edilerek diğer iz elementler ihmal edilir.

Bu sebeple yanma reaksiyonlarında havanın, 1 molekül oksijen ve

3,76 molekül azottan oluştuğu kabul edilir.
27.06.2021 5
 9.1. HAVA/YAKIT ORANI (H/Y)

27.06.2021 6
 9.2. STOKİOMETRİK HAVA/YAKIT ORANI
Stokiometri, bir kimyasal reaksiyonda yer alan element veya
bileşiklerin niceliklerinin hesaplanması işlemidir.

Otomotiv sektöründe kullanılan stokiometrik hava/yakıt oranı

terimi, teorik olarak tam yanma durumunun gerçekleştiği yanma
reaksiyonunda kullanılan hava ile yakıtın birbirine oranını ifade
etmektedir.

27.06.2021 Dr. Öğr. Üyesi Fatih AYDIN 7

 9.3. YÜZDE (%) HAVA MİKTARI
Stokiometrik hava miktarı referans alınarak yanma işleminde
kullanılacak hava miktarı fazlalığının veya eksikliğinin yüzde (%)
olarak ifade edilmesidir.

Bu şekildeki yüzde ifadeler genellikle mol esasına göredir.

Stokiometrik miktarın üzerinde olan hava miktarına fazla hava adı
verilir.

27.06.2021 8
 9.4. HAVA FAZLALIK KATSAYISI (HFK) VE
EKİVALANS ORANI (EO)
Hava fazlalık katsayısı (λ), gerçek hava/yakıt oranının stokiometrik
hava/yakıt oranına bölünmesiyle elde edilir. Boyutsuz olduğu için
hava miktarları kütlesel veya molar olabilir.

Benzinli motorlarda HFK 1 iken diesel motorlarda karışım silindir

içerisinde oluştuğundan yanmanın tam olabilmesi için teorik olarak
yeterli hava miktarından daha fazla hava alınır. Bu sebeple diesel
motorlarda HFK 1,2 civarındadır.
27.06.2021 9
 Atom Ağırlığı yada Atom Kütlesi C=12, H=1, O=16 ve N=14

27.06.2021 10
 9.5. TAM YANMA (TY)
Yanma reaksiyon için gerekli hava miktarı normalden fazladır
(HFK>1).

Tam yanma sonunda egzoz gazı içerisinde CO2, H2O, SO2, N2 ve

özellikle O2 bulunur.

27.06.2021 Dr. Öğr. Üyesi Fatih AYDIN 11

 9.6. TEORİK TAM YANMA (TTY)
Teorik tam yanmada yanma için gerekli hava miktarı normal
(minimum) değerinde (HFK=1) olduğu için egzoz gazı içerisinde CO2,
H2O, SO2 ve N2 vardır.

TY’dan farkı egzoz gazı içerisinde oksijen bulunmamasıdır. Ayrıca

başka kaynaklarda teorik tam yanma için gerekli minimum hava
miktarına, “stokiometrik hava” veya “teorik hava” adı verilir.

27.06.2021 Dr. Öğr. Üyesi Fatih AYDIN 12

 9.7. EKSİK YANMA (EY)
Reaksiyon için gerekli hava miktarının gerekenden az olduğu
durumdur (HFK<1).

Yanma işlemi tam olarak gerçekleşemediği için egzoz gazında CO2,

H2O, SO2, N2’nin yanı sıra CO emisyonları da bulunur.

27.06.2021 13
 9.8. KISMİ EKSİK YANMA (KEY)
Yanma odasındaki karışım için HFK>1 olmasına rağmen sıcaklık
değişimi ve kalış süresindeki yetersizlikler sonucu egzoz
emisyonlarında oksijenin yanında karbon monoksit ve hidrokarbon
gibi eksik yanma ürünleri görülmektedir.

Yüksek sıcaklıkta CO2, H2O molekülleri ısıl ayrışma ile CO, H2 gibi
eksik yanma ürünleri doğururlar.

27.06.2021 Dr. Öğr. Üyesi Fatih AYDIN 14

Örnek -1
Motor yakıtı olarak etil alkol (C2H6O ) kullanıldığı zaman teorik tam
yanmada meydana gelen egzoz ürünlerini ve stokiometrik oranı
bulunuz (C: 12 g, O: 16 g, N: 28 g, H: 1 g, C2H6O: 46 g)

Çözüm: Diğer yakıtlar gibi etil alkol de yandığı zaman, egzoz ürünleri
olarak N2, CO2 ve H2O içerecektir.

CaHbO + x (O2 + 3,76 N2) → 3,76x N2 + a CO2 + H2O

27.06.2021 15
9.9. OLUŞUM ENTALPİSİ VE YANMA ENTALPİSİ
Bir maddenin oluşması sırasında depo ettiği enerjiye entalpi (H, h)
denir, bir başka deyişle ısı ve mekanik işlerin toplamıdır.

Tepkimeye giren maddelerin sahip oldukları enerji, tepkimeden

çıkan maddelerin depo ettiği enerjiden büyük ise tepkime dışarı ısı
verir. Çıkan maddelerin enerjisi daha büyük ise tepkime dışarıdan ısı
alarak gerçekleşir.

27.06.2021 16
 9.10. ADYABATİK ALEV SICAKLIĞI
Yanma işlemi sırasında açığa çıkan kimyasal enerji, iş etkileşimleri,
kinetik ve potansiyel enerji değişimleri olmadığı zaman ya ısı
geçişiyle çevreye verilir ya da sistemin içinde kalıp yanma sonu
ürünlerinin sıcaklıklarının yükselmesini sağlar.

Çevreye ısı geçişi ne kadar az olursa sıcaklık yükselmesi de o kadar

fazla olur ve içten yanmalı motorlarda verimin artmasını sağlar.

27.06.2021 17
 ÖRNEKLER

27.06.2021 Dr. Öğr. Üyesi Fatih AYDIN 18

27.06.2021 19
27.06.2021 20
27.06.2021 21
27.06.2021 Dr. Öğr. Üyesi Fatih AYDIN 22