Blm15

KMYASAL TEPKMELER

1 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 AMALAR

Yakt ve yanma kavramn retmek

Denkletirilmi kimyasal tepkime eitliklerini belirlemek iin tepkimeli
sistemlere ktlenin korunumu yasasn uygulamak.
Yakt hava oran, kuramsal hava yzdesi ve ilenme scakl gibi
yanma analizinde kullanlan parametreleri tanmlamak.
Hem kararl ak ile hacmi kontrol edilen hem de ktlesi sabit olan
sistemler iin enerji denkliklerini tepkimeli sistemlere uygulamak.
Tepkime entalpisini, yanma entalpisini ve yaktlarn s deerlerini
hesaplamak.
Tepkimeleri karmlarn adyabatik alevlenme scaklklarn belirlemek.
Tepkimeli sistemlerin entropi deiimlerini lmek
kinci yasa asndan tepkimeli sistemleri analiz etmektir.

2 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 YAKITLAR VE YANMA
YAKIT:Is enerjisi verecek ekilde yanabilen herhangi bir maddeye yakt denir. Eniyi
bilinen yaktlar esas olarak hidrojen ve karbondan meydana gelir. Onlara
hidrokarbon yaktlar denir ve CnHm genel forml ile gsterilirler. Herfazda
hidrokarbon yakt bulunur. rnek olarak kmr, gaz ya ve doal gaz verilebilir.
Kmrn ana bileeni karbondur. Kmr deien miktarlarda oksijen ,hidrojen, azot,
kkrt, nem ve kl de ierir.

3 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Mol veya hacimce kuru hava %20.9 oksijen,
%78.1 azot,%0.9 argon ve az
miktarda karbon dioksit, helyum, neon ve
hidrojenden meydana gelir. Yanma
ilemi incelenirken, havadaki argon azot
olarak ilem grr ve eser miktarda
bulunan dier gazlar gz ard edilir. O
zaman, kuru hava, yaklak molce %2
oksijen ve %79 azotdan iberettir. Bu
nedenle, yanma odasna giren her
mol oksijen 0.79/0.21= 3.76 mol azot
bulunur.

4 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Yaktn oksijen ile temas etmesinin yanma ileminin
balamas iin yeterli olmadndan da sz
edilmelidir. Yanmann balamas iin yaktn
tutuma scaklnn stne getirilmel idir. Baz
maddelerinatmosferde bulunan havadaki minimum
turuma scaklklar yaklak olarak benzin 260C,
ka rbon 400C, hidroj en 580C, karbonmonoksit
610C ve metann 630C eklindedir. Bundan
baka, yanmannbalamas iin, yakt ve hava
oranlar yanma iin uygun aralkta olmaldr.
rnein, doal gaz %5 den kk yaklak %15
den byk deriimlerde yanmayacaktr.

Her bir elementin (ve atom

saysnn) ktlesi kimyasal
tepkimesrasnda sabit kalr.

5 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Yanma ilemlerininanalizinde, yakt ve hava miktarlarn saysal olarak
ifade etmek iin sk skkullanlan byklk hava-yaktoran (HY) dr.
Genellikle ktleye gre ifade edilir ve yanma ilemlerinde havann
ktlesinin yaktn ktlesine oranolarak tanmlanr (Yani, havayakt
oran havann mol saysnn yaktn mol saysna oraneklinde
molsaysna gre de ifade edilebilir. Burada nceki tanm
kullanlacaktr. Hava-yakt orannn tersi yakt-hava orandr.

m ktle
N mol says
M mol ktlesi

.
Hava yakt oran (HY)yanma ileminde birim ktle yakt bana kullanlan
hava miktarn anlatr

6 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

KURAMSAL VE GEREK
YANMA LEMLER
Yanmann tam olduunu varsayarak bir yaktn yanmasn incelemek ou
zaman daha reticidir. Eer tm karbon yanarak CO2e, tm hidrojen
yanarak H2Oa ve tm kkrt ( eer varsa) yanarak SO2ye dnrse
yanma ilemi tamdr. Yani, yanma ilemi srasnda yaktn tm yanabilen
bileenleriYanma ilemi yaktn yanabilen tm bileenleri tamamen
yandndatamamlanr.Tersine, eer rnler iinde yanmam yaktveya
C,H2, CO ve OH gibi bileenler varsa yanma ilemi tamamlanmamtr.
Yetersiz oksijen tam yanmamann ak bir nedenidir ama tek nedeni
deildir.
Tam olmayan yanma yanma odasnda tam yanma iin gerekenden daha
fazla oksijen olduu zaman bile olabilir. Bu yakt ve oksijenin temas ettii
snrl bir sre iinde yanma odasnda yeterli karma olmamasna
yorulabilir.Yarm yanmann dier bir nedeni de yksek scaklklarda nemli
olan ayrmadr.

7 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 Yanma ilemi yaktn yanabilen tm
bileenleri tamamen yandnda tamamlanr.

8 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Stokiyometrik veya kuramsal hava:Bir yaktn tam yanmas iin gereken minimum
hava miktarna stokiyometrik veya kuramsal hava denir.
Stokiyometrikveya kuramsal yanma:Bir yaktn kuramsal hava ile tamamen
yanmas srasnda meydana gelen ideal yanma ilemine yaktn stokiyometrikveya
kuramsal yanmas denir.
Fazla hava:Gerek yanma ilemlerinde, tam yanmay salamak ve yanma odasnn
scakln koktrol etmek iin stokiyometrik miktardan daha fazla hava kullanmak
genel bir uygulamadr. Stokiyometrik miktardan fazla hava miktarna fazla hava denir
Eksik hava: Stokiyometrik miktardan daha az havaya eksik hava denir
Edeerlik oran:Yanma ilemlerinde kullanlan hava miktar gerek yakt-hava
orannn kuramsal yakt havaoranna oran demek olan edeerlik oran ile ifade
edilir.

50% fazla hava = 150% teorik hava

200% fazla hava = 300% teorik hava
90% teorik hava = 10% eksik hava

9 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Yanma ileminin tam olduu varsayldnda ve kullanlan yakt ve havann
miktarlarnn tam olarak bilindiinde rn bileiminin nceden bilinmesi nispeten
kolaydr. Bu durumda yaplmas gereken tek ey, hibir lme gerek kalmadan,
yanma eitliinde yer alan her bir elemente ktle denkliini uygulamaktr. Bununla
beraber, gerek yanma ilemlerinde yaplacak i o kadar basit deildir. Bir kere,
gerek yanma ilemleri fazla hava olsa bile ok zor tamamlanr. Bu yzden, yalnz
ktle denkliine dayanarak rn bileimini belirlemek imkanszdr. O zaman, sahip
olunan tek seenek, rnde bulunan her bir bileenin miktarn dorudan
lmektir. Yanma gazlarnn bileimini analiz etmek iin genel olarak kullanlan
cihaz Orsat gaz analizrdr.

10 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 Bu cihazda, yanma gazlarnn bir rnei toplanr oda scaklna ve basncna soutulur
ve o basn ve scaklktaki hacmi llr. Sonra, rnek CO2i absorplayan bir kimyasal ile
temas ettirilir. Kalan gazlar oda scaklk ve basncna geri dner ve onlarn kapladklar
yeni hacim llr. Hacimdeki azalmann ilk hacime oran CO2in hacim kesridir ve eer
gazlarn ideal davrand varsaylrsa bu CO2in mol kesrine eittir ( ekil 15-10). Dier
gazlarn mol kesirleri ayn ilem tekrarlanarak belirlenir. Orsat analizinde, gaz rnei su
zerinde toplanr ve her zaman doygun halde tutulur. Bu yzden, suyun buhar basnc
tm deney boyunca sabit kalr. Bu nedenle, deney odasnda su buharnn varl yok
saylr ve veriler kuru hayaya gre verilir. Bununla beraber, yanma srasnda oluan H2O
miktar yanma eitlii denkletirilerek kolayca belirlenir.

11 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 OLUUM ENTALPS VE YANMA ENTALPS
Bir kimyasal tepkime srasnda,molekl iinde atmolar balayan baz kimyasal balar
krlr ve yeni lerioluur. Bu balar ile ilgili kimyasal enerji genellikle rnler ve girdileri
iin bir maddenin mikroskopik enerjibiimleri duyulur, gizli, kimyasal, ve nkleer
enerjiden oluur.farkldr. Bu yzden, kimyasal tepkime meydana gelen bir ilemde
enerji, denkliklerinde mutlaka hesaba katlmas gereken kimyasalenerji deiiklikleri
olacaktr .Her bir girdi atomunun bozulmadan kald ( nkleer enerji deiimi yok )
varsayldnda ve kinetik ve potansiyel enerjilerdeki her hangi bir deiimin gz ard
edildiinde kimyasal tepkime srasnda bir sistemin enerjisindeki deime hal
deiiminden ve kimyasal bileimdeki bir deimeden ileri gelir.

12 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Tepkime entalpisi,hR : Tepkime entalpisi, tmtepkime iin, belli bir haldeki
rnlerin entalpileri ile aynhaldeki girdilerin entalpileri arasndaki fark olarak
tanmlanr
Yanma entalpisi hC : Yanma ileminde, tepkime entalpisi genellikle yanma
entalpisi,hY, olarakadlandrlr. Bu 1 kmol ( veya 1 kg) yakt belli bir basn ve
scaklkta tamamenyand zaman ortaya kan s miktarn temsil eder.
Oluum entalpisi hf :Bu zellik belli bir haldeki bir maddenin kendi kimyasal
bileiminden ileri gelen entalpi olarak grlen oluum entalpisi, hodir. Balang
noktas oluturmak zere, tm kararl element (O2, N2, H2, ve C gibi ) lerin 25C
ve 1 atm deki standart rafarans haldeki oluum entalpileri sfr kabul edilir. Yani,
tm kararl elementle iin hol= 0 dr. ( Bu 0.01C deki doygun sv suyun i
enerjisinin sfr oloarak alnmasndan farkl deildir)

13 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 Yanma entalpisi, bir yaktn belli bir haldeki kararl
akm ilemi srasnda yanarken ortaya kan
enerji miktarn gsterir

14 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 Is deeri: bir yakt kararl akm
ileminde tamamen yandnda ve
rnler girdilerin haline dndnde
ortaya kan s miktarolarak tanmlanr
(HHV) st s deeri: Is deeri
rnlerde bulunan suyun fazna baldr.
rnlerdeki su sv halde olduunda s
deerine st s deeri denir.
(LHV)alt s deeri:rnlerdeki su
buharfaznda ise alt s deeridenir

Burada m, birim ktledeki yakt bana rnlerdeki suyun ktlesi, ve hfg

belli bir scaklkta suyun buharlama entalpisidir.
15 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler
 TEPKMEL SSTEMLERN BRNC YASA ANALZ

Blm 4 ve 5 de gelitirilen enerji denklii ( veya birinci

yasa) bantlarhem tepkimeli hemde tepkimesiz
sistemlere uygulanabilir. Bununla beraber, kimyasal olarak
tepkimeye giren sistemlerde onlarn kimyasal enerjilerinin
deimesi gerekir ve bu nedenle, kimyasal enerjideki
deiimleri aka ifade edebilmek iin, enerji denklik
bantlarnn yeniden yazlmas dahauygundur. Bu ilk nce
kararl akm sistemleri iin sonra da kapal sistemler
iin yaplr.

Kararl Akm Sistemleri

Burada parantez iindeki terim belli bir haldeki duyulan entalpi,h, ile 25C ve 1
atm deki standart referans haldeki duyulan entalpi,ho, arasndaki fark olan
standart referans hale gre duyulan entalpiyi gstermektedir. Bu tanm,
oluumlarnda kullanlan referans hale baklmakszn tabolardan alnan
entalpi deerlerini kullanma imkan tanr.
16 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler
17 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler
Sisteme verilen s ve sistem
tarafndan yaplan i pozitif
byklkler alarak, yukardaki
enerji denklik bants
aada olduu gibi daha
ksaolarak ifade edilebilir.

Eer belli bir tepkimenin

yanma entalpisi hY elde
edilebilirse, 1 mol yaktiin
kararl akm eitlii

Yanma odasnda normal olarak s

k olur ama hi s girii olmaz. O
zaman, tipik kararl akm yanma
ileminin enerji denklii,

18 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 Kapal Sistemler

Kimyasal olarak tepkimeye giren duraan kapal

sistemler iin genel bir enerjidenklik bants Egiri
Ek Esistem aadaki gibi yazlabilir.

Bir kimyasal bileenin

i enerjisinin entalpiye
bal olarak ifadesi.

oluum i enerjisi uolentalpi tanm

oluum entalpisi hf yaktn faz durumuna bal olduu iin yaktn kat, sv
veya gaz olduunun bilinmesi gerekir. Ayrca, kendi entalpisini belirlemek
iin, yanma odasna girdiinde yaktn halinin de bilinmesi gerekir.

19 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

 ADYABATK ALEV SICAKLII

Hi bir i etkileimi ve kinetik ve potansiyel enerjide herhangi bir

deime olmadnda, yanma ileminde ortaya kan kimyasal enerji ya
evreye s olarak verilir ya da yanma rnlerinin scaklklarnn
ykseltme iin ieride kullanlr. Is kayb azaldka scaklktaki ykselme
artar. evreye hi skaybnn olmad snr halinde, (Q= 0), rnlerin
scaklklar tepkimenin adyabatik alev veya adyabatik yanma scakl
denilen maksimum deerine ulaacaktr

Olduu iin

Kararl akm yanma ileminde

adyabatik alev scakl Eitlik Bir yanma odasnn scakl tam yanma
Q=0 ve W =0 konularak olduunda ve evreye hi s kayb
bulunabilir. olmadnda maksimumdur. (Q=0).

20 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Tepkimeli sistemlerinanalizinde gz nne alnmas gereken nemli birka
husus vardr.
rnein, oluum entalpisi hf yaktn faz durumuna bal olduu iin yaktn
kat, svveya gaz olduunun bilinmesi gerekir. Ayrca, kendi entalpisini
belirlemek iin, yanma odasna girdiinde yaktn halinin de bilinmesi
gerekir. Entalpi hesaplamalarnda, yakt ve havann yanma odasna karm
halinde mi yoksa ayr ayrm gidiinin bilinmesi zellikle nemlidir. Yanma
rnleri dk scaklklara soutulduunda, gaz rnler iindeki suyun bir
ksmnn younlama olaslnn gz nne alnmas gerekir.

21 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

TEPKMEL SSTEMLERN ENTROP DEM

Entropi denklik eitlikleri, ayr ayr bileenlerin entropilerinin ortak bir

temele gre uygun bir ekilde bulunmas kouluyla, hem tepkimeli hemde
tepkimesiz sistemlere ayn ekilde uygulanabilir. Tepkimeli sistemler de
dahil herhangi bir ile yaplan her hangi bir sistem iin entropi denklii,

1 mol yakt bana byklkleri kullanarak ve sistem doru olan s transfer

ynn poizitif kabul ederek, entropi denklik bant kapal veya kararl akm
tepkimeli sistemler iin

Burada, Tk snrdaki scaklk, Qk o snr geen sdr. Adyabatik ilemlerde

(Q= 0), entropi transfer terimi der

22 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Bir ilem srasnda meydana gelen toplam entropi, entropi denklii d tersinmezlikler olmas
gereken sistemin kendisi ve onun yakn evresini kapsayan geniletilmi sisteme
uygulanarak belirlenebilir.
Sistemin snr scakl basite evre scakl olarak alnr. Bir kimyasal tepkime ile
birlikte entropi deiiminin belirlenmesi, bir ey hari, kolay gibi grnmektedir:
Girdi ve rnler iin yazlan entropi bantlar iin tepkimesiz sistemlerde olduu
gibi entropi deiimleri deil bileenlerin entropileri gerekir. Bu nedenle, entalpide
yapld gibi tm maddelerin entropileri iin ortak bir temel bulunmas ile kar
karya kalnr. Byle ortak bir temelin aratrlmas bu yzyln ilk yarsnda
termodinamiin nc yasasnn ortaya kmasna yol amtr.

23 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

Mutlak sfr scaklnda saf bir kristal maddenin
entropisi sfrdr. Bu yzden, termodinamiin nc
yasas tm maddelerin entropi deerleri iin mutlak
bir temel salar. Bu temele gre entropi deerlerine
mutlak entropi denir. N2, O2, CO, CO2, H2, H2O,
OH, ve O gibi eitli gazlar iin Tablo A-18 ve Tablo
A-25 arasnda liste halinde verilen so deerleri 1
atm basnta ve belli bir scaklkta ideal gazlarn
mutlak entropi deerleridir. eitli yaktlarn mutlak
entropi deerleri 25C ve 1 atm deki standart
referans haldeki hf deerleri ile birlikte Tablo A-26
da sralanmtr.

24 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

TEPKMEL SSTEMLERN KNC YASA ANALZ

Bir kere toplam entropi deiiminin veya entropi oluumunun deeri belirlendikten
sonra, kimyasal tepkime ile birlikte tersinmezlik

eitliinden belirlenebilir. Burada T0 evrenin mutlak scakldr

Kinetik ve potansiyel enerjilerde herhangi bir deiim olmadnda, sadece To

daki evre ile s transferini ieren kararl akm yanma ilemi iin yazlan tersinir
i bants hf +h - h, ile entalpi terimlerinin yer deitirilmesi ile elde edilebilir.

Gibbs fonksiyonu.

Burada gf Gibss
oluum fonksiyonudur.

25 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler

26 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler
 zet

Yanma
Hava-yakt oran
Stokiyometrik veya kuramsal yanma
Yanma entalpisi
Oluum entalpisi
Bir yaktn s deeri yakt kararl akm ileminde
tamamen yand ve rnler girdilerin haline geri
dndnde ortaya kan s miktar olarak tanmlanr.
Bir yaktn s deeri o yaktn yanma entalpisinin
mutlak deerine eittir.
Adyabatik alev scakl

27 Blm 15: Kimyasal Tepkimeler