Blm 8

EKSERJ:
POTANSYELNN BR
LS

1 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Amalar
Termodinamiin ikinci yasas nda, mhendislik
dzeneklerinin verimlerini veya etkinliklerini incelemek.
Belirli bir evrede verilen bir halde bulunan sistemden
elde edilebilecek en fazla yararl i olan ekserjiyi
(kullanlabilirlik) tanmlamak.
Bir sistem, iki belirli hal arasnda bir hal deiimi
geirirken, elde edilebilen en fazla yararl i olan tersinir
ii tanmlamak.
Tersinmezliklerin bir sonucu olarak, hal deiimi
srasndaki harcanm i potansiyeli olan tersinmezlii
tanmlamak.
kinci yasa verimlilii terimini tanmlamak.
Ekserji dengesi ilikisini gelitirmek.
Ekserji dengesini kapal sistemlere ve kontrol hacimlerine
uygulamak.
2 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls
 EKSERJ: ENERJNN POTANSYEL
Belirli bir halde ve miktardaki enerjinin yararl i potansiyeli zeliine
kullanlabilirlik veya kullanlabilir enerji diye de bilinen ekserji denir.
Bir sistemin l halde olmas, evresi ile termodinamik dengede
bulunmas anlamna gelir.

l haldeyken sistemden
evresiyle dengede bulunan bir elde edilebilecek yararl i
sistem l haldedir. potansiyeli (kullanlabilirlik)
sfrdr.

3 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Bir sistem, belirli bir balang halinden, evresinin haline, yani l hale getii
bir tersinir hal deiimi geirdiinde, o sistemden en fazla i elde edilecei
sonucuna varrz.
Bu, belirli bir haldeki sistemin yararl i potansiyelini temsil etmektedir ve ekserji
olarak adlandrlr.
Ekserji herhangi bir termodinamik yasasna kar gelmeden, bir dzenein
verebilecei iin miktarndaki st snr temsil etmektedir.

Scak bir patatesin yakn evresi,

basite patatesin yaknndaki havann Atmosfer ok miktarda enerji ierir,
scaklk erilerinin blgesidir. fakat kullanlabilirlii sfrdr.

4 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

Kinetik ve Potansiyel Enerji ile ilgili Ekserji ( Potansiyeli)

Potansiyel enerjinin ekserjisi:

Potansiyel
enerjinin
i potansiyeli
Kinetik enerjinin ekserjisi:
yada ekserjisi,
potansiyel
enerjinin
kendisine eittir.

Kinetik ve
potansiyel
enerjilerin ekserjileri
kendilerine eittir ve
tamamen i iin
kullanlabilirler.
Kullanlamayan enerji,
enerjinin tersinir bir s
makinesiyle bile ie
dntrlemeyen
blmdr.

5 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 TERSNR VE TERSNMEZLK

Tersinir i Wtr: Bir sistem belirli bir

Kapal bir sistemin balang hali ve son hal arasnda bir
genilemesi hal deiimi geirdiinde, retilebilen
srasnda evre yararl iin en fazla miktar (veya
havay itmek iin salanmas gereken en az i) olarak
bir miktar i tanmlanr.
(Wevre) yaplr.

Sabit hacimli
sistemlerde gerek Tersinir ile gerek yaral
ve yararl iler i arasndaki fark
ayndr (Wy = W). tersinmezliktir.

6 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 KNC YASA VERM, II

ki s makinesinin sl
kinci yasa verimi, bir makinenin sl verimleri eit fakat sahip
veriminin tersinir koullarda sahip olabilecekleri en yksek sl
olabilecei sl verime orandr. verim farkl olabilir.

7 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 kinci yasa veriminin genel tanm

Doal biimde meydana gelen

ilemlerin ikinci yasa verimleri
Tm tersinir makinelerin ikinci potansiyel enerjinin hibiri geri
yasa verimi % 100dr. kazanlamazsa sfrdr.

8 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 BR SSTEMN EKSERJ DEM
Sabit Bir Ktlenin Ekserjisi: Ktle Ak
Olmayan Sistemlerin (veya Kapal
Sistemlerin) Ekserjisi

Belirli bir durumdaki belirli bir

ktlenin ekserjisi, ktle
evresinin durumuna bir tersinir
hal deiimine maruz kalrken
Kapal bir sistemin ekserjisi retilebilen yararl itir.

9 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Birim ktle iin kapal bir
sistemin ekserjisi

Kapal bir
sistemin ekserji
deiimi,

Bir sistemin zelikleri dzenli olmad

zaman, sistemin ekserjisi

Souk ortamn ekserjisi ona olan s geii

tarafndan i retilebildiinde, ayn zamanda
pozitif bir niceliktir.

10 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

Bir Akkan Akmnn Ekserjisi: Ak (veya Akm) Ekserjisi

Ak enerjisinin ekserjisi

Ak ekserjisi Ak enerjisi ile

ilikili ekserji ak
kesitinde sanal bir
piston tarafndan
Bir akkann ekserji deiimi
verilen yararl itir.

11 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Enerji ve ekserji ierii

(a)bir sabit ktle

(b) bir akkan akm.

12 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 ISI, VE KTLE LE EKSERJ GE

Is Geii (Q) ile Ekserji Geii

Is ile ekserji geii

Scaklk sabit deilse

Sonlu bir
scaklk farknda
bir s geii
srasnda
ekserjinin yok
oluu ve ekserji
geii

Carnot verimi c=1T0 /T , T scaklndaki bir s

kaynandan geen enerjinin T0 scaklndaki bir
evrede ie dnebilen ksmn gsterir.

13 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 (W) ile Ekserji Geii

Ktle (m) ile Ekserji Geii

Sistemin basnc
atmosfer basncnda
sabit kaldnda snr
ii ile ilikili yararl i
Ktle enerji, entropi ve geii yoktur.
ekserji ierir ve bylece bir
sisteme yada sistemden
ktle akna enerji, entropi
ve ekserji geii tarafndan
elik edilir.

14 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 EKSERJNN AZALMASI LKES VE
EKSERJ YOK OLUU

Ayrk sistem,
ekserjinin azalmas
ilkesinin geliiminde
gz nnde tutulur.

Bir hal deiimi boyunca ayrk bir sistemin ekserjisi her zaman azalr olarak
veya snrl bir durum olan tersinir bir hal deiiminde sabit kalr. Baka bir
deyile, ekserji asla artmaz ve gerek bir hal deiimi srasnda yok olur. Bu
ekserjinin azalmas ilkesi olarak bilinir.

15 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Ekserji Yok Oluu

Yok olan ekserjinin, herhangi bir gerek hal

deiimi iin pozitif bir niceliktir ve tersinir
bir hal deiimi iin sfr olur.
Yok olan ekserji, kaybedilen i potansiyelini
temsil eder ve buna ayn zamanda
tersinmezlik veya kayp i de denir. Bir sistemin ekserji deiimi
negatif olabilir, fakat ekserji yok
Bir sistemin ekserji deiimi, oluu negatif olamaz.
hal deiimi, srasnda negatif
olabilir mi?

Sistemden onun evresine s transferini dnn.Sistemin ve

evresinin ekserji deiimini nasl karlatrrsnz?

16 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 EKSERJ DENGES: KAPALI SSTEMLER
Bir hal deiimi
srasnda sistemin
ekserji deiimi,
sistemin snrndan
olan net ekserji
geii ile
tersinmezliklerin
sonucu olarak
sistemin snrlar
ierisindeki ekserji
yok oluu
arasndaki farktr.

Ekserji geiinin
mekanizmas

17 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Bir sisteme doru
olan s geii ve
sistem tarafndan
k konumunda, Tk scaklndaki snrdan geen s Qkdr. yaplan i pozitif
nicelikler olarak
alnr.

Sistem snrlar
dndan ekserji
Is transferi yok oluu sistem
sisteme ve ve onun yakn
i evresini ieren
sistemden geniletilmi bir
olduunda sistemde yazlan
kapal bir ekserji dengesi
sistem iin tarafndan
ekserji aklanabilir.
dengesi

18 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 RNEKLER
Is iletimi iin ekserji dengesi

Buharn genilemesi iin ekserji dengesi

Snr evre scakl T0da olan

geniletilmi sisteme (sistem + yakn
evre) uygulanan ekserji dengesi

19 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Bir hava tank iin ekserji dengesi

Wdk,giri=U=21.4 kJ
Wter,giri = 1.2 kJ

zoleli tank sisteminde ayn etki iin

yalnzca 1kj n tketen tersinir bir
s pompas tarafndan baarlabilir.

20 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

EKSERJ DENGES: KONTROL HACMLER

Bir hal deiimi srasnda kontrol hacmi

ierisindeki ekserji deiim miktar,
kontrol hacmi snr boyunca s, i ve
ktle ak yoluyla oluan net ekserji
gei miktarndan, kontrol hacmi
snrlar ierisinde ekserji yok olu
miktarnn karlmasna eittir.
Ekserji, s ve i geii gibi ktle
tarafndan da kontrol hacmine yada
kontrol hacminden transfer edilir.

21 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Srekli Akl Sistemler iin Ekserji Dengesi

Uygulamada karlalan trbinler, kompresrler, lleler, yayclar, s deitiriciler, borular, ve

kanallar gibi kontrol hacimlerinin ou srekli olarak alr ve bylece hacimlerinde olduu gibi
ktlelerinde, enerjilerinde, entropilerinde ve ekserji ieriklerinde hibir deiiklie uramazlar.
Bu nedenle, bu tr sistemler iin dVCV/dt = 0 ve dXCV/dt yazlabilir.

Srekli akl bir sisteme

ekserji transferi ondan
ekserji transferine ve de
ekserji yok oluuna eittir.

22 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 Tersinir , Wtr

Yukarda verilen ekserji dengesi bantlar, ekserji yok oluu sfra

eitlenerek, tersinir ii (Wtr) belirlemek iin kullanlabilir. Bu durumda W
ii, tersinir i haline gelir.

Ekserji yok oluunun, sadece tersinir bir hal deiimi iin sfr
olduuna ve tersinir iin, trbinler gibi i reten dzenekler iin en
fazla i ktsn ve kompresrler gibi i tketen dzenekler iin en
az i ktsn temsil ettiine dikkat edilmelidir.

23 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

Srekli Akl Dzeneklerin kinci Yasa Verimlilii, II

eitli srekli akl dzeneklerin ikinci yasa verimleri, genel tanm olan II = (elde
edilen ekserji) / (salanan ekserji) bantsndan belirlenebilir. Kinetik ve potansiyel
enerji deiimleri gz ard edildii zaman, adyabatik trbinin ikinci yasa verimi:

Trbin

Kompresr

Is deitirici

Karma odas

ki karmayan akl s deitiricisi

24 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls
 rnekler
Bir buhar trbininin ekserji analizi

Bir doldurma ileminin ekserji dengesi

25 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls

 zet
Ekserji: Enerjinin i potansiyeli
Ekserji (i potansiyeli)nin kinetik ve potansiyel enerji ile ilikisi
Tersinir i ve tersinmezlik
kinci yasa verimi
Bir sistemin ekserji deiimi
Sabit bir ktlenin ekserjisi: Ak olmayan sistemlerin (veya kapal
sistemlerin) Ekserjisi
Bir Akkan Akmnn Ekserjisi: Ak (veya Akm) Ekserjisi
Is, i ve ktle ile ekserji geii
Ekserjinin azalmas ilkesi ve ekserji yok oluu
Ekserji dengesi: Kapal sistemler
Ekserji dengesi: Kontrol hacimleri
Srekli Akl Sistemler iin Ekserji Dengesi
Tersinir i
Srekli Akl Dzeneklerin kinci Yasa Verimlilii

26 Blm 8: Ekserji: Potansiyelinin bir ls