Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Sistemleri –Yrd.Doç.Dr.

Faruk Köse 135

10. HİDROJEN ENERJİSİ - ALTERNATİF YAKIT OLARAK HİDROJEN

10.1. Hidrojen Hakkında Genel Bilgiler

Hidrojeni ilk kez, 1783’te suyun bileşimini bulan LAVOISIER ortaya çıkardı ve söz konusu
maddeye “Hidrojenyum” adını verdi. Kokusuz, renksiz, tatsız ve saydam bir yapıya sahip olan
hidrojen doğadaki en hafif elementtir. Bir litresi 0 oC’ de ve 1 atmosfer basınç altında 0,0898
gramdır. H2 biçiminde iki atomlu moleküller oluşturur. Bu renksiz kokusuz gaz, hava yada
oksijen içinde kolayca parlar, patlayarak yanar ve su oluşturur.
Çok kolay tepkimeye girdiğinden başka elementlerle birleşmiş halde bulunur. Su, kaya,
petrol gibi ortamların ve bütün bitkisel, hayvansal yaşamın temelini oluşturan bir çok organik
bileşenin içinde de bulunur. Havanın içinde az miktarda arı halde hidrojen vardır (Hacim olarak
havanın % 0,00005’i). Güneş dahil bütün yıldızlar da, çok büyük miktarda hidrojen içerir.

10.2 Hidrojenin Üretimi ve Kullanımı

Hidrojen, doğal gazdan buhar reformasyonu yöntemiyle endüstriyel ihtiyaçlar için

üretilebilmektedir. Bu işlemde ısı enerjisi doğal gazın karbon bileşiminden hidrojenin
ayrılmasında kullanılır. Hidrojen, petrol rafine işleminin yan ürünü ve kimyasal üretim metotları
ile de üretilir. Zamanımızda suyun elektrolizinden sınırlı miktarda üretilmektedir. Bu oldukça
pahalı bir işlemdir ve uzay programında ihtiyaç duyulan saf hidrojenin temini ile sınırlıdır.
Amerika Birleşik Devletlerinin 1993’deki yıllık hidrojen üretimi yaklaşık 5 milyar
m3’tür. Ana kullanım alanları amonyak üretimi ve rafinerizasyon işlemi esnasında petrolde
sülfürün ayrıştırılmasıdır. Hidrojen daha çok günlük 1.5 milyon m3 üretim seviyelerinden daha
fazla kullanacağı yerde üretilir.
Hidrojen, kimyasal işlemlerde, gıda hidrojenasyonunda, çelik ve cam imalatında ve
elektronik alanlarda küçük miktarda kullanılır ve bu tür uygulamalar için sıkıştırılmış gaz yada
sıvı olarak kamyonlarla dağıtılır.
 Y. Ener.Kay.ve Sist.-10.Hidrojen Enerjisi-Alternatif Yakıt Olarak Hidrojen –F. Köse 136

10.3 Hidrojenin Çevre ve Enerji Açısından Önemi

Dünya nüfusundaki ve uygarlık düzeyindeki artışla birlikte toplam enerji ihtiyacının

artmasına karşın, günümüzde kullanılmakta olan enerji kaynaklarının hızla tükenmekte olması
alternatif enerji kaynaklarına olan ihtiyacı zorunlu kılmaktadır. Petrol krizinin ve çevre
sorunlarının etkisi altında yakın gelecekte içten yanmalı motorlarda kullanılan benzin, mazot
gibi petrol kökenli konvansiyonel yakıtlarında yerini alacak alternatif yakıtların bulunması
gerekmektedir. Hidrojenin kullanımının bilhassa çevre açısından önemi Şekil 10.1’deki çevrim
şeklinin incelenmesinden de anlaşılmaktadır. Hidrojen üretiminde (güneş, rüzgar, dalga gibi)
depolanamayan bazı yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmasıyla hidrojen enerji
depolanmasında da kullanılabilir.

Şekil 10.1: Hidrojenin üretim ve kullanım çevrimi

 Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Sistemleri –Yrd.Doç.Dr.Faruk Köse 137

10.4 Hidrojenin İçten Yanmalı Motor Yakıtı Olarak Önemi

İçten yanmalı motorlarda kullanılan diğer yakıtlarla karşılaştırıldığında sıvı hidrojen

hidrokarbonlara oranla 10 kez daha hafif, gaz halinde ise metan gazından yine 10 kere daha
hafif olduğu görülmektedir. Tablo-1’de İ.Y.M.’da kullanılan çeşitli yakıtların özellikleri
karşılaştırılmalı olarak verilmiştir.

Hava yakıt karışımı oranı (Hava fazlalık katsayısı) açısından:

Hidrojenin yakıt olarak kullanılmasında yarar sağlayacak en önemli özelliklerden biri

farklı hava/hidrokarbon karışım oranları için hava fazlalık katsayısı 0.3-1.7 değerleri arasında
tutuşma sağlanabilmekte iken, hidrojen için bu sınır 0.15-4.35 değerine ulaşmaktadır. Hidrojen-
hava karışımlarını ateşlemek için gerekli enerji miktarı da diğer yakıtlara oranla çok düşüktür.
Bu durum tutuşma garantisi sağlaması açısından Otto ilkesi ile çalışan motorlarda avantaj
sağlamakla birlikte erken tutuşma ve geri yanma gibi sorunları da beraberinde getirmektedir.

Tutuşma sıcaklığı açısından:

Hidrojenin kendi kendine tutuşma sıcaklığının oldukça yüksek olması ve (1Atm basınçta
847-867 K) ve oktan sayısının yüksek olması, hidrojenin dizel motorlardan çok, Otto ilkesi ile
çalışan (benzin) motorlar için daha uygun bir yakıt olacağını göstermektedir. Dizel motorlarda
hidrojenin tek başına veya dizel yakıtı ile birlikte kullanımının gerçekleştirildiği örnekler de
bulunmaktadır.

Alev hızı ve Isıl değer olarak:

Hidrojenin yanması sonucu elde edilen alev hızı da oldukça yükselir. Bu değer
stokiyometrik karışımlar için benzin-hava karışımlarındaki alev hızının yaklaşık 4 katı
düzeyindedir. Hidrojen diğer mevcut İ.Y. Motor yakıtlarından, çok yüksek ısıl değerlere sahiptir
(Alt ısıl değer 119.9 MJ/kg, üst ısıl değer 141.86MJ/kg). Ancak hacimsel olarak ele alındığında
hidrojenin ısıl değerinin diğer yakıtlardan çok daha düşük olduğu görülmektedir. Bu durum bazı
çözümler sağlanamaması halinde motorun maksimum gücü açısından eşdeğer özellikteki benzin
motorlarına göre bazı kısıtlamalar getirecektir.
 Y. Ener.Kay.ve Sist.-10.Hidrojen Enerjisi-Alternatif Yakıt Olarak Hidrojen –F. Köse 138

Difüzyon katsayısı ve Depolama olayı:

Hidrojenin difüzyon katsayısı da diğer yakıtlardan daha fazladır. Ayrıca gaz halindeki
hidrojen; kağıt, kumaş, kauçuk v.b. malzemelerden platin, demir, çelik gibi bazı metallerden
difüzyon yolu ile geçebilmektedir. Hidrojenin bu özelliği depolanmasında bazı sorunlar
oluşturmaktadır.

Tablo 10.1 Çeşitli motor yakıtlarının fiziksel ve kimyasal özellikleri

 Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Sistemleri –Yrd.Doç.Dr.Faruk Köse 139

10.5 Hidrojenin Diğer Yakıtlarla Karşılaştırılması

Ulaşımda kullanılan enerji türlerinde hızlı bir değişim çağı yaşanıyor. Hidrojen
Yakıt pili ile çalışan yeni taşıtlar geleceğin farklı yolcu taşımacılığı hakkında köklü bakış
sunmaktadır. Çünkü, geleceğin yakıtı yenilebilir ve çevre kirliliğinden bağımsız olarak
çalışabilendir.

Batarya ile çalışan elektrikli otomobiller gibi diğer yakıt ve otomobil teknolojileri
yanında hidrojenle çalışan taşıtlar ulaşım yakıtı olarak kullanılan petrolün
alternatifidir. Bu alternatif çevre ve enerji problemlerine çözümler sunmaktadır.
Yenilenebilir enerji kaynaklarından hidrojen fazla miktarda üretilebilir olması ve üretimde
kirliliğin çok az olması sebebi ile gelecek için desteklenebilecek bir yakıttır.

Ulaşım sektöründe hidrojen, en iyi kullanılabilecek enerji taşıyıcısı olarak

görülmektedir. Bugün dünyadaki enerji ve çevre problemlerinden en belirgin olanları ulaşım
alanındadır. Özellikle kent alanlarında otomobil egzoz emisyonları hava kirliliğinin en büyük
kaynağıdır.

Hidrojen yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak üretilebilir. Örneğin güneş

enerjisi ile sudan hidrojen elde edilebilir. Üretilen hidrojen bir İ.Y.M.da yakılabilir yada yakıt
pillerinden üretilebilecek elektrik, elektrikli taşıtları çalıştırabilir. Her iki yöntemde de yanma
ürünü olarak su açığa çıkar. Açığa çıkan bu ürün tekrar kullanılabilir.

Hidrojen teknolojisi çok kısa bir süre sonra kullanılabilir duruma gelecektir. Doğal gaz
bu sürecin daha kısa ve kolay olmasını sağlayabilir. Hidrojen, doğal gaz, petrol ve diğer enerji
taşıyıcılarına oranla daha kullanışlıdır. Doğal gaz benzine oranla karbon monoksit ve toksit
hava kirleticilerinde % 95, hidrokarbon emisyonunda % 80, azot oksit emisyonunda % 30’luk
bir azalma sağlar. Böylece küresel iklim değişimlerini azaltıcı özelliktedir. Hidrojen ve doğal
gaz ortak yönlere sahiptir. Dolayısıyla hidrojeni yakma teknolojileri geliştirildikçe kirletici
emisyonların doğal gazın değerlerine düşürülmesi sağlanabilecektir.
 Y. Ener.Kay.ve Sist.-10.Hidrojen Enerjisi-Alternatif Yakıt Olarak Hidrojen –F. Köse 140

Doğal gaz ve hidrojen ortak özellikleri:

Doğal gaz ve hidrojen içten yanmalı motor yakıtı olarak benzer özelliklerdedir. Bunlar:

• Doğal gaz ve hidrojen İ.Y.M.’da kullanılabilir.

• Hidrojen doğal gazla birlikte temiz kullanım imkanı sağlayabilir.
• Her ikisinde de benzer depolama ve doldurma teknolojileri kullanılabilir.
• Doğal gazdan hidrojen üretimi yapılabilir.

Bu noktalar göz önüne alındığında doğal gaza geçiş konusundaki yatırımlar, hidrojenin de
kullanılmasında esas olacak şekilde yapılabilir.

Hidrojenin farklı enerji kaynaklarıyla üretimi :

Hidrojen yenilenebilir enerji kaynaklarının taşıyıcısı olarak kullanılırken farklı enerji

kaynakları kullanılarak da üretilebilir. Bunlar:

• Güneşin ısıl gücü kullanılarak doğrudan olarak üretilebilir,

• Isıya hassas fotovoltaik hücreler kullanılarak üretilebilir,
• Rüzgardan elde edilecek elektrik kullanılarak üretilebilir,
• Hidrolik güçten elde edilecek elektrik kullanılarak üretilebilir,
• Bio-kütlelerdeki enerjiyi serbest hale getirerek hidrojen elde edilebilir.
 Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Sistemleri –Yrd.Doç.Dr.Faruk Köse 141

11. KAYNAKLAR

1- ARINÇ, F.,Notes on Energy Conversion Systems, Middle East Technical Universty

1989,ISBN 975-429-011-3, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara,1989.
2- DERİŞ, N., “Güneş Evleri”, Özyılmaz Matbaası, İstanbul, 1984.
3- BAŞEŞME, H., “Hidroelektrik Santraller ve Santral Tesisleri”, Ankara, 1980.
4- YEŞİN, O., “Türkiye’de Jeotermal Elektrik Santralleri”, Türkiye 8. Enerji Kongresi, Kongre
Açılış Kon.,Paneller, Çağrılı Bildiriler,.., 08-12 Mayıs 2000, Ankara.
5- GOURIERES, D., “Wind Power Plants Theory and Design”, Pergamon Press Ltd.,
Headington Hill Hall,Oxford OX3 0XW, England, First edition, 1982.
6- GIPE, P., “Wind Energy Basics-A Guide to Small and Micro Wind Systems”, Chelsea
Green Publishing Company White River Junction, Vermont Totnes, England, First printing,
April 1999.
7- WALKER, J.F., JENKINS, N., “Wind Energy Technology”, Published in 1997 by John
Wiley and Sons Baffins Lane, Chichester, West Sussex PO19 1UD, England.
8- “Sıhhi Tesisat Proje Hazırlama Teknik Esasları”, TMMOB Makine Mühendisleri Odası
yayın no: 122, İstanbul, 1990.
9- ÖZEMRE, A.Y., “Konvansiyonel ve Alternatif Enerji Kaynakları Açısından Dünyanın
Geleceği”, 1996, Ankara.
10- ALTUN, H., “Türkiye’de Büyük Hidroelektrik Santrallerin Bugünü Yarını”, Türkiye 8.
Enerji Kongresi, Kongre Açılış Kon.,Paneller, Çağrılı Bildiriler,.., 08-12 Mayıs 2000,
Ankara.
11- KÖSE, F., “Organik Atıklardan Doğal gaz Eşdeğeri Biyogaz Üretimi”, 12.Isı Bilimi ve
Tekniği Kongresi, 28-29 Şubat 2000, Sakarya.
12- KOŞAR, M., ARCAK, S., “Enerji Verimliliği Politikalarının Oluşturulmasında Stratejik
Yaklaşım”, Enerji 2000 Ulusal Enerji Verimliliği Kongresi, 26-28 Ocak 2000, Ankara.
13- HAKTANIR, K., ARCAK, S., “Enerji Verimliliği Politikalarının Oluşturulmasında Stratejik
Yaklaşım”, Enerji 2000 Ulusal Enerji Verimliliği Kongresi, 26-28 Ocak 2000, Ankara.
14- KANOĞLU, M., “Jeotermal Elektrik Üretiminde Kullanılan Termodinamik Çevrimler”,
Mühendis ve Makina, cilt: 42, sayı: 493.
15- “Enerji İstatistikleri”, Türkiye 8. Enerji Kongresi, Dünya enerji konseyi Türk milli
komitesi,8-12 Mayıs 2000, Ankara.
 Y. Ener.Kay.ve Sist.-10.Hidrojen Enerjisi-Alternatif Yakıt Olarak Hidrojen –F. Köse 142

16- CONWAY, A., “Water Options for Small Power Users”, Modern Power Systems,p.18-21,
Nowember, 1984.
17- TÜRE, İ.E., “Elektrik Enerjisi Depolamanın Önemi ve Yeni Gelişmeler”, Enerji 2000 Ulusal
Enerji Verimliliği Kongresi, 26-28 Ocak 2000, Ankara.
18- ATLI, C., ÇAKIR, H., “Rüzgar Enerjisi ve Türkiye’deki Durumu”, Elektrik Elektronik
Aylık sektörel dergi, s.6, Mayıs, 1999.
19- KEARNEY, D., JAFFE, D., “Brigt Future for Californian Solar Plants”, Modern Power
Systems,p.31-35, July, 1988.
20- KÖSE, F., “Güneş Isıtmalı Biyogaz Üretimi”, Enerji Workshop-1, Alternatif Enerji
Kaynakları, Bildiriler kitabı, s.94-100, 15-16 Ekim 1998, Konya.
21- “Su Pompalama İşleminde Rüzgar Enerjisi Mekanik Enerji Dönüşüm Sistemleri”, Elektrik
İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü broşürü, 2000, Ankara.
22- “Rüzgar Gücüyle Elektrik Üretimi Sistem Tasarımı”, Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel
Müdürlüğü broşürü, 1994, Ankara.
23- KÖSE, F., “Küçük Hidroelektrik Potansiyelin Değerlendirilmesinde Banki (Micheal,
Ossberger) Su Türbinlerinin Kullanılması”,Türkiye 6. Enerji Kongresi, 1994, İzmir.
24- DİPİOĞLU, İ., Hidrojenin Taşıt Üzerinde Üretimi ve İçten Yanmalı Motorda Kullanımı”,
Yüksek Lisans Tezi, S.Ü. Fen Bil. Enstitüsü, 1998, Konya.
25- GÜNYAKTI, A., TAN, M.İ., “Sinop Civarı İçin Dalga Enerjisi Potansiyeli”, Türkiye 6.
Enerji Kongresi, 1994, İzmir.
26- TERZİ, Ü., GÜNEY, İ., OĞUZ, Y., “Biyomas Enerjisinin İncelenmesi ve Bir Uygulama
Çalışması: İstanbul-Hekimbaşı Çöp Toplama Merkezi”, Türkiye 8. Enerji Kongresi, Dünya
enerji konseyi Türk milli komitesi, C.II, S. 173-184, 8-12 Mayıs 2000, Ankara.
27- www.windpower.dk
28- www.nrel.gov
29- www.sandia.gov