17

Enerji Depolama Yntemleri

SDU International Technologic Science
Vol. 4, No 2, November 2012
pp. 17-29

Mechanical Technology

ENERJ DEPOLAMA YNTEMLER

Mehmet KOZAK, erife KOZAK
ZET
Bu alma kapsamnda enerji depolama ve enerji depolama yntemlerinin teorik olarak aratrlmas
planlanmtr. Enerjinin istendii zaman ve istenilen yerde kullanlmaya hazr olmas istenir. Enerjiyi istediimiz
zaman kullanabilmek iin onu saklamaya depolama denir. Enerjiyi ok deiik formlarda depolama yntemleri
bulunmaktadr.
Enerji depolama ile, bir yandan enerjinin kullanld alanlarda oluan atk enerjiyi depolama, dier yandan,
yalnz belirli zamanlarda enerji verebilen yenilenebilir enerji kaynaklarnn enerjisini depolayarak, enerji temin
zaman ile talebi arasnda doabilecek fark gidermeye amalamaktadr. lkemizde ve Dnyada enerji
kaynaklarnn snrl olmas ve giderek azalmas sonucunda yenilenebilir enerji kaynaklar ve retilen enerjinin
depolanmas ok byk nem arz etmektedir. Enerji ok deiik formlarda depolama yntemleri vardr. rnein
biyolojik depolama, kimyasal depolama, sl depolama, elektriksel depolama, potansiyel enerji, yerekimi
potansiyel enerjisi, kinetik enerji vb. bu almada bunlardan balca enerji depolama yntemleri olan kimyasal,
mekaniksel, sl ve elektriksel enerji depolama yntemleri ele alnmtr. Bu almann daha nce yaplm
almalar ve standartlar asndan, literatre katks olaca dnlmektedir.
Anahtar Kelimeler: Enerji, Enerji Depolama, Enerji Depolama Yntemleri, Elektrik Enerji Depolama,
Kimyasal Enerji Depolama, Isl Enerji Depolama, Mekanik Enerji Depolama

ENERGY STORAGE METHOD

ABSTRACT
The study of energy storage and energy storage methods, theoretical investigation. Energy will be asked to be
ready for use at any time and any place. To be able to use it to store energy at any time is called storage. There
are many different forms of energy storage methods.
Energy in the areas of energy use, on the one hand with the storage of waste energy storage, on the other hand,
that could only at certain times, by storing energy from renewable energy sources in the energy, the energy
difference between the claim that aims to fix available. In our country and in the world as a result of the
increasingly limited energy sources and renewable energy sources and storage of energy produced, the decline is
too large. There are many different forms of energy storage methods. For example, biological storage, chemical
storage, heat storage, electrical storage, potential energy, gravitational potential energy, kinetic energy, and so on
in this study is one of the main energy storage methods of chemical, mechanical, thermal and electrical energy
storage methods discussed. This work has been previously, in terms of studies and standards regarding this
contribution to be.
Keywords: Energy, Energy Storage, Energy Storage Methods, Electric Energy Storage, Chemical Energy
Storage, Thermal Energy Storage, Mechanical Energy Storage

Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar 7. Blge Yol Mdrl, Afyonkarahisar/TRKYE Eposta: mehmetkozak@tcdd.gov.tr

Vol. 4, No 2, November 2012

Mehmet KOZAK, erife KOZAK

18

1. Giri
Yararl i yapabilme yeteneine enerji denilmektedir. Birok farkl enerji tr bulunmaktadr.
Bunlardan nemli olan bazlar aada aklanmtr.
Mekanik Enerji: Faydal i yapabilen hareket enerjisine denilmektedir. Hareket enerjisi
(kinetik enerji) bir i yaptnda mekanik enerji olarak ortaya kmaktadr. Elektrik
santrallerinde trbine arpan suyun mekanik enerjiye dnt gibi pense ile kablo keserken,
tornavida ile vida skarken vb. durumlarda da mekanik enerji retilmi olmaktadr. Elde
edilen mekanik enerji ile her hangi bir i yaplabilecei gibi elektrik enerjisi de
retilebilmektedir.
Is Enerjisi: Kmr, petrol, linyit, doalgaz gibi yaktlarn yaklmasyla s enerjisi ortaya
kmaktadr. Elde edilen s enerjisi ilk nce trbinler yardmyla mekanik enerjiye, daha
sonra da jeneratrler yardmyla elektrik enerjisine dntrlebilmektedir. Evlerimizde, kn
snmak, mutfak ve banyoda scak su elde etmek, yemek piirmek iin s enerjisinden ska
faydalanlmaktadr.
Kimyasal Enerji: Kimyasal tepkime sonucunda ortaya kan enerjiye kimyasal enerji ad
verilmektedir. Gnlk hayatmzda ska kullandmz pil ve akler kimyasal enerjiyi
elektrik enerjisine dntren dzeneklerdir. Pil ve aklerde elektrik enerjisinin depolanmas
kimyasal yntemlerle yaplmaktadr. Kimyasal enerji; mekanik, s ve k enerjisine
dntrlebilmektedir.
Nkleer Enerji: Uranyum, Pltonyum gibi ar atomlarn blnmesi veya helyum, hidrojen,
lityum gibi hafif ekirdeklerin birlemesi sonucunda ortaya kmaktadr. Gnmzde birok
lke, nkleer enerjiden elektrik enerjisi elde etmek amacyla faydalanmaktadr.
Yerekimi Enerjisi: Yerekimi sonucunda faydal i yaplmasn salayan enerjiye yerekimi
enerjisi adn vermekteyiz. rnein akmakta olan bir nehir barajdan yerekimi kuvveti ile
aa derken trbin kanatlarna arparak, trbini dnmesine sebep olmakta ve elektrik
enerjisinin olumasn salamaktadr.
Elektrik Enerjisi: Cisimlerin atom yapsndaki elektronlarn hareket etmesiyle oluan
kuvvete elektrik enerjisi ad verilmektedir. Elektrik enerjisi maddeye ait bir zelliktir. Gzle
grlmez fakat tesiriyle hissedilir. Elektrik enerjisini bugn geceleri aydnlatma iin ve ayrca
televizyon, amar makinesi gibi ev aygtlarn altrmak iin ska kullanmaktayz.
Enerji kullanldnda, bir tr enerjiden dier bir tre dnmektedir. rnein, barajlarda
dmekte olan suyun yerekimi enerjisi, trbini dndrdnde mekanik enerjiye
dnmektedir. Bu mekanik enerji, dnen trbinin ucunda bulunan jeneratrde elektrik
enerjisine dnmektedir. Elektrik enerjisi daha sonra evlerimizde kullanlrken farkl enerji
trlerine dnmektedir (Anonim, 2012).

2. Enerji Depolamann nemi

Gnmzde, artan nfus ve sanayilemeden kaynaklanan enerji ihtiyac lkemizin kstl
kaynaklaryla karlanamamakta, enerji retimi ve tketimi arasndaki fark hzla

SDU International Journal of Technologic Sciences

Enerji Depolama Yntemleri

19

bymektedir. Bu durumda, mevcut enerji kaynaklarmzdan daha etkili bir biimde

yararlanmak giderek artan bir nem kazanmaktadr. Enerji talebindeki hzl artn
karlanmas iin, yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde edilen enerjinin verimli bir ekilde
depolanmas ve ihtiyac karlayacak en uygun dnmlerin gelitirilmesi yararl olacaktr
(Sar, 2011).
Gnmzde dnyadaki enerji ihtiyacnn byk bir blm kmr, doal gaz ve petrol gibi
konvansiyonel enerji kaynaklar kullanlarak karlanmaktadr. Bunun yan sra dnyadaki
enerji ihtiyac her geen gn art gstermekte, bu durum da konvansiyonel yakt ihtiyacn
giderek arttrmaktadr. te yandan bahsi geen konvansiyonel yaktlarn rezervleri dnya
zerinde snrldr ve artan enerji ihtiyacna bal olarak giderek tkenmektedir. Bu durum da
gelecekteki retim/tketim dengesinin salanmasn tehlikeye drmektedir. Btn bunlarn
yan sra konvansiyonel yaktlarn kullanlmas, sera gaz salnmnn nemli oranda artmasna
ve buna bal olarak kresel snma gibi btn dnyay etkileyebilecek nemli sonularn
ortaya kmasna neden olmaktadr. Bu adan gnmzde bata gne ve rzgar tabanl
sistemler olmak zere alternatif ve yenilenebilir enerji sistemleri, evre dostu ve srdrlebilir
bir iletim saladklarndan dolay gelecek asndan nemli olarak deerlendirilen enerji
kaynaklar konumundadrlar (Hadjiposcholis vd., 2009).
Ancak bahsi geen alternatif enerji kaynaklarnn birou doa koullarna son derece baml
durumdadr. Bu nedenle bu kaynaklar ile retilen enerji sezonluk, gnlk ve hatta anlk olarak
bile byk deiimler gsterebilmektedir. Bu durum da retilen enerjinin genel enerji talebi
ile tam olarak rtmemesine neden olabilmektedir. Bu adan, ykn enerji ihtiyacnn her
durumda baar ile karlanabilmesi iin enerji depolama niteleri olduka byk neme
sahiptirler. Bahsi geen alternatif kaynaklardan retilen fazla enerji farkl tr enerji
depolanma nitelerine aktarlmakta, depolanan bu enerji ise ana kaynaklarn mevcut olmad
ya da yetersiz olduu durumlarda yk talebinin karlanmasnda kullanlmaktadr. zellikle
ebekeden bamsz uygulamalar iin enerji depolama nitelerinin aratrlmas ve
incelenmesi olduka byk nem arz etmektedir (brahim vd., 2008).
3. Enerji Depolamann Amac ve Faydalar
Bir yandan enerjinin kullanld alanlarda oluan atk enerjiyi depolama (rnein sanayi ve
endstrideki atk snn depolanmas gibi), dier yandan, yalnz belirli zamanlarda enerji
verebilen (rnein; gne enerjisi gibi) yenilenebilir enerji kaynaklarnn enerjisini
depolayarak, enerji temin zaman ile talebi arasnda doabilecek fark gidermeye
amalamaktadr.
Bu sayede enerji sistemlerinin verimi artrlmakta ve enerji tasarrufu salanmkatadr.
rnein; k aylarnda sl enerjinin depolanarak yeniden kullanlmas; stma sistemlerinde %
22 yaz aylarnda ayn yntemle iklimlendirme sistemlerinde ise % 40a varan oranda bir
enerji tasarrufu salayabilmektedir. Yardmc enerji kaynana duyulan ihtiya
azaltlmaktadr. Bylece, deerli olan fosil yakt rezervleri (kmr, petrol ve doal gaz gibi)
muhafaza edilmi olacaktr.
Enerji retimi iin kullanlan yaktlarn evreye verdii zararn nne geilmesinde nemli rol
oynar. Daha az fosil yakt tketilmesine bal olarak evreye yaylan sera gaz miktarnn
azalmas salanacak ve bylece daha temiz bir hava solunmu olacaktr. Ayrca bu sayede
kresel snmaya kar nemli lde destek salanm olacaktr. Elektrikle stlan evlerde
gece boyunca tketilen enerjinin fazlasnn depo edilerek gndz saatlerinde stma

Vol. 4, No 2, November 2012

Mehmet KOZAK, erife KOZAK

20

sistemlerinin daha az kullanlmas, gndz kullanlan enerjinin gece kullanlandan daha pahal
olmasndan dolay bireysel ekonomiye de katk salayabilir. lkemizin fosil yaktlar
bakmndan da bamll da dnldnde, enerji depolamayla salanacak enerji
tasarrufunun lke ekonomisine de ciddi katklar salayaca aikrdr. Enerji depolama
konusundaki almalar yalnzca bizim gibi enerji ihtiyacnda da baml lkelerde deil,
ok sayda gelimi lkelerde de rabet grmektedir (Sar, 2011).
4. Enerji Depolama Yntemleri
Enerjinin istendii zaman ve istenilen yerde kullanlmaya hazr olmas istenir. Enerjiyi
istediimiz zaman kullanabilmek iin onu saklamaya depolama denir. Bu depolama eitli
ekillerde olabilmektedir. rnein doal ekolojide biyoktle hayvanlar ve parazitler iin bir
enerji deposudur. Bir depoda aranan zellikler; yksek depolama kapasitesi, yksek
arj/dearj verimi, kendiliinden boalmann ve kapasite kayplarnn az olmas, uzun mr,
ucuzluk, enerji youn olmas (kWh/kg veya kWh/litre). Yani enerjiyi en az hacimde ve
arlkta depolayabilmelidir. Enerji ok deiik formlarda depolama yntemleri vardr.
rnein biyolojik depolama, kimyasal depolama, sl depolama, elektriksel depolama,
potansiyel enerji, yerekimi potansiyel enerjisi, kinetik enerji vb. bunlardan balca enerji
depolama yntemleri olan kimyasal, mekaniksel, sl ve elektriksel enerji depolama
yntemleri ele alnmtr (Boztepe, 2006).
4.1. Kimyasal Enerji Depolama
Enerji kimyasal bileiklerin oluturduu balarda depolanabilir ve exotermik reaksiyonlarla
tekrar kazanlabilir. (NOT: s aa kan reaksiyonlara exotermik denir) Bunun iin bazen
bir katalizr (Is, enzim vs.) kullanmak gerekebilir. En ok kullanlan yntemler; hidrojen ve
amonyaktr.
Hidrojen gaz elektroliz yoluyla sudan elde edilebilir. Gaz depolanabilir, tanabilir ve
yaklarak depolad enerji aa karlabilir. Yanma sonucu aa kan egzoz sadece sudur
ve evre dostudur. Gnmzde kullanlan hidrojenin byk blm fosil yaktlardan elde
edilmektedir. Elektroliz ise yeni bir yntemdir ve ~%60 verimi vardr. Elektroliz srasnda
kan baloncuklar elektrotlarn iletkenliini azaltarak kayplar arttrmaktadrlar. Bu
engellenerek verim %80lere karlabilmektedir. Hidrojenin depolanmas basit deildir.
Yanc ve patlayc bir gazdr. Sv halde depolamak iin (donma noktas 20K (-253C)
olduundan) srekli sout tutmaya ihtiya vardr. Metal hidritler olarak depolanrsa hem
starak kolayca enerji geri kazanlabilir hemde byk hacimler depolanabilir. Bu ekilde
mobil aralara enerji deposu olarak kullanlabilir. Tek sorun kullanlacak metalin arl ve
maliyetidir. Ayrca yakt hcresi ile havadan hidrojen ve oksijen elde edilebilmektedir
(Boztepe, 2006).
4.2. Mekaniksel Enerji Depolama
Hazneli Pompal Sistemler: Ticari hayatn tmnde u an itibariyle kullanlmakla beraber en
eski ve en byk enerji depolama teknolojisi olan hazneli pompal sistemler, mevcut
donanmlarla kapasitesi 1000 MW veya zerinde olabilmektedir. Ayrca, geleneksel hazneli
pompal sistemlerde dikey ekilde konumlanm iki adet su rezervuar bulunmaktadr. ekil
1.de de grld gibi enerji, dk rezervuardan yksek rezervuara karlarak depolanr.
Daha sonra, ihtiyaca gre dk rezervuardan enerji geri ekilebilir. Bu haliyle depolanan
enerji, fiziin nemli prensiplerinden olan potansiyel enerjiye dntrlmektedir. ekil 1.de
tipik bir pompalanm su tabanl enerji depolama nitesinin ematii verilmitir.
SDU International Journal of Technologic Sciences

Enerji Depolama Yntemleri

21

ekil 1. Tipik bir pompalanm su tabanl enerji depolama nitesinin ematii

Hazneli pompal sistemler ne kadar mekanik depolama teknolojisi olarak anlsa da en fazla
elektrik retim amacyla kullanlmaktadr. Elektriin ok az kullanld zamanlarda su dk
seviyeden yksek seviyeye pompalanarak enerji depolanr ve ihtiya olduu zamanlarda
tekrar elektrik retilebilir. Baz seviyesi yksek hidrolik barajlarda hazneli pompal sistemler
kullanarak depolama kapasiteleri artrlr bylece retecekleri enerji miktar arttrr. Yeralt
Hazneli Pompal Sistemler ak iin maara veya maden oyuklar kullanlr ancak bu yol
pahaldr. Ak denizde eer uygun bir yer varsa alak rezervuardan yksek rezervuara deniz
suyu tanarak kullanlabilir.
1999 ylnda Japonyann Yanbaru kentinde 30 MW lk deniz suyu pompa santrali
kurulmutur. Hazneli pompal byk lekli santrallerde dearj olma sresi birka saatle
birka gn arasnda deimektedir. Gnmzde dnyada 90 GW n zerinde hazneli pompal
depolama sistemleri altrlmaktadr ve yaklak olarak dnya elektrik retim kapasitesinin
%3 ne karlk gelmektedir. Hazneli pompal depolama sisteminin en olumsuz taraf corafi
olarak uygun yerlerin az olmas bunun yannda kurulum sresinin ve maliyetinin yksek
olmas denilebilir. Ayrca hazneli pompal depolama sisteminin uygun maliyetli olabilmesi
iin ok byk depolama kapasitesine sahip olmas gerekir. Ancak birok enerji retim
santralinde depolama sistemi olarak kullanlmaktadr. Gnmzde hazneli pompal depolama
sisteminin verimlilii % 80 civarndadr. Uygun motor ve blmlendirmeler ile titreimler
azaltlarak sistemin kullanm sresi de arttrlabilir (Linden vd., 2002).
Sktrlm Hava ile Enerji Depolama: Hava enerjisi 19yy.dan beri maden ocaklarndaki
g lokomotiflerinde, bir zamanlar da sava gemilerinin torpidolarna itici g salanmasna
temel tekil etmitir. Hava enerjisi ve bu enerjiyi kullanma fikri pek de yeni saylmaz
(Christopher vd., 2004).
Sktrlm havay depolama sistemi, bir hava depolanma tanknn iinde enerjinin youn
kullanmn gerektirmedii yani dk kullanmn olduu zamanlarda bir kompresr
vastasyla enerjinin depolanmasn salar. Enerji trbinine taklmak zere, jeneratr iin
gerekli biri ykleme komutu ve dieri de boaltma komutu olacak ekilde ifte komut vermek
amacyla szdrmayan zel bir tutacak gereklidir. rezervuar eidi genellikle unlar ierir:
doal yeralt kaynaklar, erimi tuz solsyonlar ve kayalardan oluan fiziksel oluumlar. arj
olma esnasnda, sktrlm hava rezervuara gnderilirken santral jeneratr kompresr ile

Vol. 4, No 2, November 2012

Mehmet KOZAK, erife KOZAK

22

tersine hareket ederek mekanik enerji ihtiyac salar. Santral dearj olduu zamanlarda ise
sktrlan hava iten yanmal trbinleri altrmak iin kullanlr ve bu srete doal gaz
yaklarak ayn yolla trbinler hareket ettirilerek elektrik retilir (Schainker, 1990).
Bir CAES santralinin depolama net verimlilii sktrmada meydana gelen scaklktan dolay
snrlanr. Enerji depolama verimlilii yaklak %75 civarndadr. CAES tesisleri, yanma
olmadan altrlamaz nk egzoz havas ok dk scaklklarda kacak ve bu durum
malzemelerde krlganlk veya donmaya sebep olacaktr. Eer %100 yenilenebilir enerji
retimi olmas istenirse, biyoyaktlar gaz trbinlerinde kullanlabilir. Sistemden karbon
salnm, sfr konumuna gelecektir ancak dier emisyonlar hala salnmaya devam edecektir.
Sktrlan hava, yeraltnda uygun olan maden ocaklarnda, byk maaralarda, tuzlu
kayalarn iinde depolanabilir. lk ticari CAES tesisi,1978 de Almanyann Hundorf ehrinde
ina edilen 290 MW lk bir nitedir (Yactekin, 2008).
Volanlar: Temel, basit volanlarn kullanm ile kinetik enerji depolanmas yzyllardr
uygulanmakta olan bilinen en eski yntemlerden biridir. Volan, mekanik sistemlerde darbeli
alan yklerde, tahrik gcnn fazla olduu periyotlarda fazla enerjiyi zerine alr, yk
talebinin artt periyotlarda bu enerjiyi yke aktararak yk dengelemesi yapar. zellikle
dorusal hareketin dnme hareketine evrildii mekanik tahrik sistemleri iin ideal bir
zmdr. Bu kapsamda volan, mekanik bir batarya grevi stlenmektedir. Gnmzde
nemli bir teknik haline gelmesinin nedeni ise yksek dayanml kompozit malzemelerin ve
dk kaypl rulmanlarn gelitirilmi olmalardr.
lk uygulamalarda dorudan mekanik enerjiyi depolayp, ihtiya halinde kinetik enerji olarak
vermekteyken, gnmzde gelien teknoloji sayesinde elektrik mekanik dnmlerinin
yapld uygulamalar ile verimleri artarken kullanm alanlar gittike yaygnlamaktadr. lk
kullanma girdii ekliyle, mekanik mekanik dnmleri sadece dner bir demir
ktlesinden ibaret iken, gnmzde mekanik elektrik dnmlerde daha hafif
malzemelerden yaplm dner ktleden oluurlar. Giriinde enerjiyi elektrik enerjisi olarak
alr ve motor almayla kinetik enerjiye dntrr. htiya halinde bu enerjiyi jeneratr
almayla tekrar elektrik enerjisi seklinde k olarak verir (Bryan vd., 2004). ekil 2.de
modern yksek hzl volan sistemi verilmitir.

ekil 2. Modern yksek hzl volan sistemi

4.3. Isl Enerji Depolama
Is enerjisi bir maddeyi oluturan atom veya molekllerin, kinetik ve potansiyel enerjilerinin
toplamdr ve atomik veya molekler titreimler sonucu oluur. Is enerjisi, maddenin i
SDU International Journal of Technologic Sciences

Enerji Depolama Yntemleri

23

enerjisindeki deime ile duyulur s, gizli s, tepkime ss ya da tm bunlarn birleimi

olarak depolanr. Duyulur s depolama metodunda, depolama maddesinin scaklndaki
deiim sonucunda ortaya kan duyulur sdan yararlanlr. Gizli s depolamasnda, faz
deiimi gsteren maddeler kullanlr. Depolamaya uygun scaklk aralnda depolama
maddesinin faz deitirmesiyle ortaya kan gizli s belirlenir. Bu amala belirli scaklklarda
ergime, buharlama veya dier faz deiimlerine urayan maddelerden yararlanlr.
Termokimyasal depolama metodunda ise s enerjisi bir bileiin ba enerjisi olarak
depolanabilir ve ayn enerji tersinir kimyasal tepkimelerle serbest braklabilir. ekil 3.de
duyulur s depolama rnei verilmitir.

ekil 3. Duyulur s depolama

Is enerjisi depolamas kullanm sresine gre ikiye ayrlr. Bunlar ksa sreli depolama (gecegndz) ve uzun sreli depolama mevsimlik (yaz-k)dr. Kullanm amacna ve scaklna
gre scak depolama, souk depolama veya her iki ama iin scak ve souk depolama
yaplabilir. Uzun dnem depolama ile hedeflenen, yazn scan depolayp kn kullanmak,
veya kn souunu depolayp yazn kullanmaktr. Is enerjisinin depolamas, enerjinin elde
edilmesiyle kullanm arasndaki yer ve zaman farkn kapatarak, hem stma hem de soutma
iin alternatif zmler verir. Konut, sanayi, tarm ve ulam sektrlerinde uygulanan
depolama, elektrik enerjisi ve kmr, doal gaz, petrol gibi fosil yaktlardan tasarruf
salayarak enerji verimliliini artrmaktadr.
Is depolama, enerji verimlilii ve enerjinin srdrlebilirlii asndan ok nemlidir.
Gnmzde bu konu ile ilgili almalar hzla devam etmektedir ve uygulama asndan
kullanlmakta olan balca depolama yntemleri aada belirtilmitir.

Katlarda depolama
Svlarda depolama
Mevsimsel depolama
Kimyasal depolama
Faz deiimli maddelerle depolama

Depolamann yaplabilmesi iin bir s kaynana ihtiya vardr. Bu s kayna bir santralin
atk ss olabilecei gibi gne enerjisi, jeotermal enerji vb. s kaynakl sistemler olabilir.
Gne enerjisi zamana bal olarak deiim gsteren ve kesikli yapya sahip bir enerji
trdr. Bu zellii nedeni ile gne enerjisine bal olarak alan sistemlerin yk faktr
kesikli yapya sahip enerji trlerine gre daha dktr. Gne enerjisinden elde edilen s
enerjisinin depolanmas ile yk faktr artmakta, bunun sonucunda da sistemlerin geri deme
sreleri ksalmakta ve sistemler ekonomik hale gelmektedir.

Vol. 4, No 2, November 2012

Mehmet KOZAK, erife KOZAK

24

Bu depolama ileminin gerekletirilmesinde birok parametre etkin olmaktadr. Depolama

ilemi iin seilecek ortam, yaplacak ilem tr ile dorudan ilgilidir. rnein, su stma
sisteminde duyulur s yolu ile depolama, hava stma sisteminde ise akl ta yataklar daha
etkindir. Bir binann pasif olarak stlmas ileminde s enerjisinin bina duvarlarnda
depolanmas gerekir (Ylmazolu, 2010).
4.4. Elektriksel Enerji Depolama
Ultrakapasitrler / Sperkapasitrler: Elektrik enerjisi kondansatrlerde depolanabilir.
Kondansatrler enerjiyi pozitif ve negatif elektrostatik yklerin ayrmasyla depo eden
cihazlardr. Kapasitrler iki tane iletken plaka ile bunlar ayran ve dielektrik olarak
adlandrlan yaltkanlardan olumaktadr. Dielektrik malzeme iki levha arasnda ark
olumasn nleyerek daha fazla arj yaplmasna yardm eder. Klasik kapasitrlerin g
younluklar ok yksektir (yaklak olarak 1012 W/m). Fakat enerji younluklar ok
dktr (yaklak olarak 5 Wh/m). Klasik kapasitrler genel olarak elektrolitik kapasitrler
olarak adlandrlrlar. Sperkapasitrler (Ultrakapasitr diye de adlandrlr) ise klasik
kapasitrlerin gelitirilmi olanlardr. Bu kondansatrlerin g younluklar 106 W/m ve
enerji younluklar 104 Wh/m deerindedir. Enerji younluklar az fakat dearj sreleri hzl
ve evrim mr daha fazladr. Ancak kapasitrlerin asl olarak boyut problemleri vardr.
Kapasitrlerin kapasitesi ve dielektrik malzeme arasnda lineer bir balant vardr. Bu yzden
byk kapasite gerekli olduunda zorunlu olarak dielektrik malzeme de byk olmak
durumunda olmaldr. Sperkasitrler yapldktan sonra ok byk kapasiteler gayet kk
boyutlardaki kapasitrlerle yksek enerji depolamaya olanak salanmtr (Christopher vd.,
2004).
Speriletken Manyetik Enerji Depolama: Bu sistemlerde depolama ekli en basit anlatmla,
speriletken bobin ierisindeki akan akm ile oluan manyetik alan ierisinde enerjinin
depolanmasdr. Speriletken manyetik enerji depolama (SMES) sisteminin temel olarak
iinde u bileenler vardr; speriletken bobin (cryostat), enerji dnm sistemi (bobin ii ve
dna enerji transferi iin) ve soutma sistemidir. SMESnin avantajlar, ok yksek
verimlilik (yaklak %9798), ok ksa srede isteklere cevap verme (2030 ms), aktif ve
reaktif gcn bamsz kullanlabilmesi, uzun mrl olmalar diye sralanabilir. Yukar da
bahsedilen zellikleri ile birok alanda kullanlan depolama tekniidir. zellikle elektrik
ebeke sisteminde pik yklerin karlanmas, frekans kontrol, sistem kararll ve yk ak
kontrol gibi nemli noktalar iin kullanlabilecek zellikleri ile dier depolama
tekniklerinden ayrlan yegne depolama birimi denilebilir (Kudoan vd., 2002).
Yakt Hcreleri: Yakt hcrelerinin gemii bataryalardan ok daha eskiye uzanr. lk olarak
ngilterede Grove tarafndan 1839da hidrojen oksijen hcre prensibi tantlmtr. Yakt
hcreleri bataryalar gibi yakt ve yakclarn bnyelerinde barndrmazlar. Bunun yerine bu
iki kimyasal depo edildikleri harici bir kaynaktan srekli olarak alrlar. Oysa bataryalar yakt
ve yakclarn kendi iyaplarnda bulundururlar. Mesela, kursun asit pillerinin yakt
(kursun) anotta bulundurulurken, yakc maddesi (kursun dioksit) katotta bulundurulur, depo
edilir. Yakt hcresi zgl enerji deeri asndan bataryalardan daha yksek bir deeri
salayabilirken zgl g bakmndan daha kt bir deere sahiptir. Bunun da tesinde, yakt
hcreleri olduka pahaldrlar (1500 $/KW, 1999 fiyatlaryla) ve yk deiimlerine hzla
adapte olamamaktadrlar. Bu sebeplerden burada tartlan dier teknolojilerle
karlatrldklarnda yksek g kapasitesine sahip deildirler (Holm vd., 2002).

SDU International Journal of Technologic Sciences

Enerji Depolama Yntemleri

25

Lityum-yon: Gnmzde bu eit piller elektronik cihazlarn yaklak hepsinde

kullanlmaktadr. Lityum iyon pil, yksek enerji depolama kapasiteleri, dk i diren ve
%90n zerinde verimlilie sahip olmalarndan dolay kullanmlar yaygndr. Teknik olarak
uygun scaklk ve maksimum kapasitelerine dikkat edilerek altrlmallar aksi halde lityum
iyon pillerin verimleri azalr. Yksek verimleri ve enerji younluklar ile lityum iyon piller
enerji kalitesinin nemli olduu yerlerde, datm sistemlerinde ve otomotiv alanlarnda
kullanm iin ok uygundur. Teknik yaps ise; pilin eksi kutbu lityum metal oksit ve art
kutbu grafik karbon tabakas ile yaplmtr. Lityum tuzu ieren elektrotlar organik
karbonatlarla zlmektedir.
Pil arj edilirken, katottaki lityum atomlar iyonlar ve elektronlar ile birleirler daha sonra
lityum atomlar olarak karbon tabakalar arasnda depolandklar karbonlar anot ynnde
elektrolit boyunca ilerlerler. Bu sre boalma sresince tersine hareket eder/ettirilir. Lityum
iyon pillerinin birok avantaj vardr. Bunlar; uzun sreli kullanm mr, yksek enerji
younluu, kk tanabilir olmalar, bakm gerektirmemesi, geni scaklk aralnda
alabilme diye sralanabilir. Dezavantajlar ise yksek kurulum maliyeti ve kapasiteden
fazla arj olma tehlikesi denilebilir (Hammerschlag vd., 2007).
Kurun Asit: Kurun asit pilleri en eski ve olgun teknolojiye sahiptir. Temel formda, negatif
elektrotta kurun ierir, pozitif elektrotta kurun dioksit ve elektrik yaltm tabakas bulunur.
Dearj iin sulandrlm slfrik asit slfat iyonlar salar.
G kalitesi iin dk maliyetli depolama uygulamalarnda genellikle kurun asit piller
kullanlr. Uygulamalar snrldr nk ksa bir kulanm mr vardr. Kurun asit piller
otomobillerde, motosikletlerde, botlarda ve eitli dier endstrilerde, alma, aydnlatma ve
ateleme amac ile kullanlr. Avantajlar ise dk maliyeti, yksek g younluu, dk ve
yksek scaklklarda yksek performans, servis ann yksek olmas ile bakmnn kolay
olmasdr. Dezavantajlar ise ksa sreli kullanm mr, enerji saklama sresinin az olmas
(kendi kendine dearj olmas) ve dearj olurken depolama yapmadaki zayfl diye
sralanabilir (Yactekin, 2008).
NikelKadmiyum: Nikel kadmiyum pilleri kullanm olarak ok yaygn deildir ve yaklak
olarak verimlilikleri %75tir. Nikel kadmiyum pilleri (NiCd) kadmiyum ad verilen malzeme
ile kapldr. Kadmiyum zehirli ar bir metaldir ve son 30 yla bakldnda dnya zerindeki
kadmiyumun 2/3 NiCd pilleri yapmnda kullanlmtr. Kasm 2003te Avrupa
Komisyonun yeni pil direktifleri ile NiCd pillerinin %75 orannda geri kazanm
amalanmtr. Ancak NiCddan arj edilebilir pil yaplmasnn yasaklanmak istenmesine
ramen hala kullanlmaya devam edilmektedir ve gelecek yllarda da kullanlmaya devam
edilecei ngrlmektedir. Nikel-kadmiyum pillerinin devaml arjda tutulup ksa sreler iin
kullanlmas alma verimini azaltr. Eer devaml kullanlp tam dearj ve ardndan arj
edilmiyorsa belirli aralklarla tam olarak dearj edilmesi gerekir, aksi halde hcrelerdeki
plakalar zerinde kristalleme oluur (buna ayn zamanda hafza etkisi de denir) ve bunun
sonucu olarak zamanla pilin verimi dmeye balar. NiCd pilleri hala ok geni bir kullanm
alanna sahiptir. rnein acil aydnlatmalar, telekomnikasyon sistemi, gne enerji
istasyonlar, uzay aralar vs. diye sralanabilir (Broussely vd., 2007).
NikelMetal Hidrit: Nikel metal hidrit (NiMH) pillerin yksek enerji younluu ve ilerinde
evreyi kirletmeyen bileim ve metaller bulunmas en nemli zelliidir. Gnmz nikelmetal hidrit pili normal bir nikel-kadmiyum pille karlatrldnda %40 daha fazla enerji
younluuna sahiptir. Aslnda bileimleri gz nne alndnda daha da yksek verim elde

Vol. 4, No 2, November 2012

Mehmet KOZAK, erife KOZAK

26

edilebilir ama bu kazan ne yazk ki baz yan etkileri de ortaya kard iin tercih
edilmemektedir. Hala bu piller yksek enerji younluuna sahiptir ancak dier pil
teknolojileri ( lityum iyon gibi ) kmasyla birlikte ayn piyasada yer almalar kendi nnde
bir engel oluturabilir. NiMH pillerin avantajlarna baklacak olursa: Nikelkadmiyum
pillerden % 3040 daha fazla kapasite ve bunun yannda bu deerlerin ok daha stnde bir
enerji younluuna eriilebilinecei de ngrlmektedir. Hafza etkisine nikel-kadmiyum
pillerden daha az eilimlidir ve daha az sayda periyodik dearj-arj dngs gerektiriyor.
evre dostu - ok hafif zehirli madde ierir; geri dnm kolay ve etkendir, kullanm
alanlar ok genitir (Kiehne vd., 2003).
5. Sonular
Birok enerji depolama sistemi gelitirilmi olmasna ramen hi biri btn uygulamalarn
ihtiya duyduu zelliklere tam olarak sahip deildir. Kullanlacak bir uygulamada hangi
depolama teknolojisinin seilecei teknolojilerin sahip olduu ortak anahtar zelliklerin
karslatrlmas ile belirlenebilir. Uygulamadaki sistem saysnn azl ve baz teknolojilerin
ticari olarak olgunlamam olmalar nedeniyle birtakm n kabullerde bulunmak
gerekmektedir.
Depolama teknolojileri birbirlerinden teknik olarak zgl enerji, zgl g deerleri, enerji
kapasitesi ve maksimum depolama sresi bakmlarndan farkllk gsterirler. Ekonomik
adan ise isletme ve kurulum maliyetleri byk deiiklikler arz eder. Yeni bir seim
yaplaca zaman her bir enerji depolama sisteminin ilgili uygulamaya uygunluu dikkatli bir
ekilde analiz edilmelidir. izelge 1.de byk lekli enerji depolama sistemlerinin
zelliklerinin karlatrlmas verilmitir. Bu izelgedeki verilere gre basnl hava
depolama yntemi yatrm maliyeti asndan en ekonomik yntemdir. Kapasite ve mr
dikkate bakmndan ise en ideal yntem hidroelektrik depolama yntemidir.
izelge1. Byk lekli enerji depolama sistemlerinin zelliklerinin karlatrlmas
Yakt
Hcresi

Volanlar
(Dk
Hz)

Volanlar
(Yksek
Hz)

Hidroelektrik
Depolama

Basnl
Hava
Depolama

Speriletke
n Manyetik
Enerji
Depolama

Sper
Kapasitr

$ 15.000

$ 300.000

$
25.000.000

$ 7.000

$ 2.000

$ 10.000

$
28.000.000

30
kg

7.500
kg

3.000
kg

2,5
kg

10
kg

10.000
Kg

Verim

0,450,8

0,9

0,93

0,8

0,85

0,97

0,95

Bakm
Maliyeti/
MWh

$ 10

$3

$4

$4

$3

$1

$5

Kapasite

0,3-2.000
kWh

50
kWh

750
kWh

22.000
kWh

2.400
kWh

0,8
kWh

0,5
KWh

Ekonomik
mr

10 yl

20 yl

20 yl

40 yl

30 yl

40 yl

40 yl

Depolama
Yntemi
Yatrm
Maliyeti/
MW
Arlk/
MWh

Yakt hcrelerinin gelecekte ok geni kullanm alanna sahip olacaklar dnlmektedir.

Yakt hcre rn grubu iinde birok farkl alt teknoloji bulunduundan, kapasite bakmndan
olduka geni bir spektruma sahiptirler. te yandan sk aralklarla yenilenmeleri
gerektiinden bakm maliyetleri yksektir.

SDU International Journal of Technologic Sciences

Enerji Depolama Yntemleri

27

Yakt hcrelerinin yakt girileri temiz, atklar ise olduka dk kirletici maddelerdir. Bu
nedenle ABDnin birok eyaletinde emisyon kriterlerinden muaf tutulurlar. Dolaysyla yakt
pilleri bu zellikleriyle evre kriterlerini gereklemilerdir.
Yakt hcreleri, elektrokimyasal prosesleri nedeniyle yksek verime sahiptirler. Dierlerinin
gerektireceinden daha az yaktla ayn enerjiyi retirler. Bu da ayn miktar enerji iin daha az
karbon emisyonuna neden olmak demektir.
Volanlar, az sayda fakat zel baz uygulamalar iin nemli potansiyele sahiptirler. zellikle
otomobiller, elektrikli rayl ulam sistemleri, ticari/endstriyel asansr, vin uygulamalar vs.
gibi ksa srelerde byk glerin retilip/tketilmesine uygun karakteristikli yk
sistemlerinde nemli gelime salayacaklardr. Fakat geni apl enerji depolama ihtiyalarn
karlamaktan uzaktrlar.
Volanlarn performans dnme hzlarna baldr. Bunun iin de yksek gerilime ve mekanik
kararlla dayanacak malzemelerin kullanlmas gerekmektedir. Bu, daha dzgn ve verimli
alma salayacaktr. Volan enerji depolama sistemleri yaklak 10 kW-10 MW glerde
yaklak 300 $/KWlk maliyet ile kurulabilmektedir (Cheung vd., 2003). Buda volan
teknolojisini incelenen enerji depolama teknolojileri iinde bataryalardan sonra en ucuz ikinci
depolama sistemi yapmaktadr.
3,6 s 6 d srede tamamen dearj olabilirler. Bu zellik onlarn ksa sreli yksek genlikli
g kayna olarak kullanlabilmelerini olanakl klar. Bu nedenle de ksa sreli g transfer
depolamann st snrndan, uzun sreli g transfer blgesine kullanma uygundurlar.
Bunlardan te volanlarn evre dostu bir teknoloji olmas, uzun yllar kullanmlar nedeniyle
haklarnda deneyim sahibi olunmas ve uzun ekonomik mrleri bulunmas nemli
avantajlarndandr. Kark yaplar nedeniyle kompleks g ve kontrol elektronii
sistemlerine ihtiya duymalar, birok elemannn belli aralklarla bakma ihtiya duymas
(rulmanlar, vakum pompalar, soutma fanlar, kontrol sensrleri vs), bekleme anndaki
yksek kayplar (<5%) ve de patlama riskleri saylabilecek olumsuz zellikleridir.
Speriletken manyetik enerji depolama sistemleri, enerji depolama ihtiyalarn
karlamaktan te enerji kalitesini iyiletirici uygulamalarda kullanm alan bulmaktadr.
Bunun nedeni, gerilim deiimlerine kars ok hzl cevap verebilmeleri ve sahip olduklar
byk zgl enerji ve zgl g deerleri nedeniyle ok ksa sreli muazzam miktarlarda
akm verme/alma kabiliyetlerinin olmasdr. Speriletken manyetik enerji depolama
sistemlerinde speriletkenlii salayan kritik scaklk deerlerinin almas nemli tehlikelere
ve kayplara neden olur. Diren kayplarnda ve soutma iin gerekli enerji konularnda
iyiletirmeler yaplabilir. Dk scaklkta bobin komponentlerinin byk elektrodinamik
glere kars kararll henz yeterince incelenememitir. SMES temelli sistemler dier
teknolojilerle karlatrldnda daha pahal ve daha byk alma hacmine ihtiya
duymaktadrlar.
Sperkapasitrler, elektrik enerjisini iki karbon elektrot arasnda oluturduklar elektrik
alanda depolarlar. Yeniden kullanlaca zaman bir dnm ilemi olmadan buna izin verir.
Sperkapasitrleri snrlandran elektronik devre tasarmyla ilgili snrlamalardr ve bu
nedenle de elektronik tasarmlar ve temelleri gelitirilmesi gereken ana konulardr.
Sperkapasitrler, speriletken manyetik enerji depolama sistemleri gibi ok yksek zgl
g deerlerine sahiptir. Bu nedenle enerji kalitesi uygulamalarnda kullanlabilmektedirler.

Vol. 4, No 2, November 2012

Mehmet KOZAK, erife KOZAK

28

te yandan sperkapasitr teknolojisinin sahip olduu dier avantajlar su ekilde

sralanabilir: evre dostu bir teknolojidir. alma prensipleri nedeniyle bnyelerinde
kimyasal bir reaksiyon olumad iin bataryalarda olduu gibi toksinler, ar metaller gibi
tehlikeli atklar retmezler. Hareket eden paralar yoktur. Bakm masraflar dktr.
Bekleme anndaki kayplar 0,2%nin de altndadr (Furlong vd., 2003). Cebri soutmaya
gerek duymazlar. Enerji depolama/kullanma evrimleri basittir, kompleks g elektronii
sistemlerine gerek duymazlar.
Pratik uygulamalar iin birok modln beraber (seri, paralel bal) kullanlmas nedeniyle
gzlenmesi gereken birok elemandan olumalar, henz yeni bir teknoloji olmas nedeniyle
haklarnda fazla deneyimin olumam olmas ve mrleri konusunda onaylanm
uygulamalarnn olmays sperkapasitr teknolojisinin dezavantajlardr.
Byk lekli enerji santrallerinde enerji depolama iin kullanlacak en uygun metotlar
yeralt termal enerji depolama, hidroelektrik enerji depolama ve basnl hava enerji depolama
yntemleridir. Her yntemin de enerji kayplarnn ok az olmas bunlarn yllk enerji
dalgalanmalarn kararl klmada bile kullanlabilmelerine imkan tanr.
Basnl hava ile enerji depolama endstride olduka geni kullanm alan bulmutur. te
yandan kk lekli basnl hava enerji depolama sistemleri gelitirilmeye allmaktadr.
Bu konuda yaplan aratrmalar daha ok sistem tasarmlar ve kontrol stratejileri zerinde
younlamtr. Yeralt termal, hidroelektrik enerji depolama ve basnl hava enerji depolama
sistemleri byk apl sistemlere daha uygundur. Byk projeler iin kullanlmal ve bu
nedenle de byk yatrmlar gerektirirler. Dolaysyla uygulama iin daha geni alana ihtiya
duyarlar. te yandan bu depolama sisteminin belli jeolojik zelliklere baml olduu ve
sadece corafyann imkan verdii lde ina edilebilecekleri unutulmamaldr (Gemici,
2006).
Kaynaklar
1. Anonim, 2012, Elektrik
Cesitleri.aspx, 21.03.2012

retim

A.

2. Boztepe, M., 2006, Enerji Depolama,

bin/load.cgi?gee591_lecture6.pdf, 23.03.2012

http://www.euas.gov.tr/Sayfalar/Enerji
http://electronics.ege.edu.tr/boztepe/cgi-

3. Broussely, M., Pistoia, G., 2007, Industrial Applications of Batteries, Chapter 2, G.

Pistoia, Elsevier, UK
4. Bryan, B. P., Andrews, J. A., 2004, Advence in Flywell Energy Storages Systems,
Tezas.
5. Cheung, Y. C. K., Cheung, T. H. S., De Silva, R. G. N., Juvonen, M. P. T., Singh, R. ve
Woo, J. J., 2003, Large Scale Energy Storage Systems, Imperial College, London.
6. Christopher Schaber, Patrick Mazza and Roel Hammerschlag, 2004, Utility-Scale Storage
of Renewable Energy, The Electricity Journal, 17, 21-29

SDU International Journal of Technologic Sciences

Enerji Depolama Yntemleri

29

7. Furlong, E. R., Piemontesi, M., Prasad, P. ve Sukumar, D., 2003, Advances in Energy
Storage Techniques for Critical Power Systems, General Electric, Atlanta.
8. Gemici, S. S., 2006, Elektrikli Ulam Sistemlerinde Enerji Depolama Yntemlerinin
ncelenmesi Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
Elektrik Mhendislii Anabilim Dal, stanbul.
9. Hadjipaschalis, I., Poullikkas, A. and Efthimiou, V., 2009, Overview of current and
future energy storage technologies for electric power applications, Renewable and
Sustainable Energy Reviews, 13(6-7):15131522.
10. Hammerschlag, R., Schaber, C. P., 2007, Chapter 15 Energy Storage Technologies,
Energy Conversion, Taylor & Francis Group, LLC.
11. Holm, S. R., Polinder, H., Ferreira, J. A., van Gelder, P. ve Dill, R., 2002, A Comparison
of Energy Storage Technologies as Energy Buffer in Renewable Energy Sources with
Respectto Power Capability, IEEE Young Researchers Symposium in Electrical Power
Engineering, Theme: Distributed Generation., (pp. 1-6)., Piscataway, NJ, USA.
12. Ibrahim, H., Ilinca, A. and Perron, J., 2008, Energy storage systemsCharacteristics and
Comparisons, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 12(5):12211250.
13. Kiehne, H. A., Dekker, M., 2003, Battery Technology Handbook, H. Franke, Ebooks
corp.New York. USA.
14. Kudoan, ., Kurt, G., Arsoy, A., 2002, Speriletken Manyetik Enerji Depolama
Sisteminin Ancelenmesi ve Teknolojik Deerlendirilmesi,
15. Linden, D., Reddy, T. B., 2002, Handbook of Batteries, Chapter 30, M. Fetcenko,
McGraw-Hill, New York, USA
16. Sar, A., 2011, Faz Deiimi Yoluyla Isl Enerjinin Depolanmas ve Bu Alanda Yaplan
almalar, Kimya Lisans rencileri Aratrma Projesi altay, 20-28 Temmuz,
anakkale.
17. Schainker, R. B., 1990., CAESscope 13(2). Electr. Power Res. Inst., Palo Alto, CA
18. Yactekin, B., 2008, Rzgar Enerjisi retiminde Depolama Teknii ve Tahmin
Sistemleri Kullanlarak Enerji Ynetim Sisteminin Gelitirilmesi Ykseklisans Tezi,
stanbul Teknik niversitesi Enerji Enstits, Enerji Bilim ve Teknoloji Anabilim Dal,
stanbul.
19. Ylmazolu, M. Z., 2010, Is Enerjisi Depolama Yntemleri ve Binalarda Uygulanmas,
Politeknik Dergi, 13(1), 33-42

Vol. 4, No 2, November 2012