CANLILAR

VE ENERJİ
Özlem SERT
 CANLILAR VE ENERJİ
Canlıların hayatta kalmak, büyümek, gelişmek ve hareket etmek için enerjiye ihtiyaçları vardır. Bitkiler fotosentez
yaparak besin ve oksijen üretir. Ürettikleri besin ve oksijenin bir bölümünü yaşamak için kullanır. İnsanlar ve
hayvanlar ise besinlerini dışarıdan alarak oksijenli solunum yoluyla enerji üretirler.
Besinlerden alınan enerji vücudun ihtiyacı kadarsa enerji dengesi sağlanmış olur. Vücudun enerji dengesi
sağlanırken çeşitli besin gruplarından da faydalanmak gerektiğine dikkat edilmelidir. Yenilen ya da içilen
besinlerden vücudun günlük ihtiyacı kadar karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve minerallerin alınmasına özen
gösterilmelidir.

Besinlerden elde edilen enerjinin birimi joule ile ifade edildiği gibi kalori ile de ifade edilmektedir.

Protein içeren besin maddeleri

Karbonhidrat içeren besin maddeleri

Yemeklik sıvı ve katı yağlar

Bazı yemeklerin porsiyonlarının enerji değerleri Kahvaltıda yediğimiz yiyeceklerin enerji değerleri
 VERİM
Sanayide ve günlük hayatta kullanılan bütün sistemler Enerji Korunumu Yasası ve enerji dönüşümleri göz önüne
alınarak tasarlanmakta ve üretilmektedir. Basit makinelerden mekanik ve elektronik sistemlere kadar üretilen bütün
araç-gereç ve makinelerin yapımında enerjinin nasıl daha verimli kullanabileceği araştırılmaktadır.

Bir sistemde yapılan işin o sistemde harcanan enerjiye oranına verim denir.

Modelde geçen “yapılan iş” ifadesi, hedeflenen iş ile ilgilidir. Örneğin akkor (flamanlı) ampuller yaklaşık %10 verimle
çalışır. Ampul üzerinde harcanan enerjinin yalnızca %10ʼu ile aydınlatma sağlanır. Enerjinin geri kalan kısmı ise ısı gibi
hedeflenmeyen enerjiye dönüşmektedir. Bu nedenle akkor lambaların verimi oldukça düşüktür.

Mekanik düzeneklerde enerji dönüşümü %100 verimle gerçekleşmez.

Amaç dışı enerji azaltıldıkça verim yükselmiş olur. Daha verimli araçlar kullanarak ihtiyaçlar daha az enerjiyle
giderilebilir. Dünya da enerji dönüşümü yapan tüm araçlarda verim düzeyini gösteren enerji kimlik belgeleri
kullanılmaktadır
 Verimi Artıracak Öneriler

• Binalarda ısı yalıtımı yapmak, bina giriş kapılarını kapalı tutmak, bina aydınlatmalarında harekete duyarlı
sensörler kullanmak gibi önlemlerle enerji tasarrufuna katkıda bulunulabilir.

• Çamaşır makinesinin tam dolu çalıştırılması ya da az miktarda çamaşır varsa makinenin az su almasının
sağlanması, fırında pişirme yapılırken kapağının sıkça açılmaması, elektrikli su ısıtıcılarında ihtiyaç kadar suyun
ısıtılması, lambaların gereksiz yere açık bırakılmaması, aydınlatmada olabildiğince gün ışığından faydalanılması,
tasarruflu ampullerin kullanılması, radyatörlerin önüne mobilya konulmaması, kış aylarında evi havalandırma
işleminin çok uzun süre yapılmaması ile tüketilen enerji miktarı azaltılabilir.

• Tüm gün çalışılan işletmelerde daha az kullanılan bölümlerdeki iklimlendirmenin ayarlanması, kullanılan
makinelerin uygun yağlar kullanılarak yağlanması ile sürtünmeden kaynaklanacak enerji kayıplarının azaltılması ve
makinelerin zarar görmesinin engellenmesi ile verim artırılmış, daha az enerji harcanmış olur.
 YENİLENEMEZ ENERJİ KAYNAKLARI
• Çok yaygın olarak kullanılırlar.
• Bu maddelerin yanması ile yüksek enerji elde edilir.
• Küresel ısınmaya neden olan zararlı gazlar ürettikleri için çevreyi kirletirler.

FOSİL YAKITLAR
Kömür Enerjisi: Karbon, hidrojen ve oksijen elementlerinin bileşiminden
oluşan kömür, yanıcı bir kayaç türüdür. Bitkilerin ve hayvan atık-kalıntılarının
bataklık alanlarda birikmesi, süreç içinde bu birikintilerin üzerinde tabakaların
oluşması, bu tabakaların fiziksel ve kimyasal değişime uğraması sonucunda
oluşur. Bu oluşum milyonlarca yıl sürer.

Petrol Enerjisi: Petrol; hidrokarbon, oksijen ve sülfür gibi elementlerden

oluşan karışık yapılı bir bileşiktir. Kaygan bir yapısı olan petrol yanıcı, madeni
bir yağdır.
Doğal Gaz Enerjisi: Doğal gaz birçok hidrokarbon bileşiğinden oluşur.
Yanıcı, kokusuz, renksiz ve havadan hafif bir gazdır. Bir petrol türevi olan
doğal gaz, yer altında yalnız başına bulunabildiği gibi petrol ile birlikte de
bulunabilir.

NÜKLEER ENERJİ

Uranyum gibi büyük atom çekirdeklerinin parçalanması ya da hidrojen gibi

küçük çekirdeklerin birleşmesi sonucunda çok büyük bir enerji açığa çıkar.
Atom çekirdeklerinden elde edilen bu enerjiye nükleer enerji denir.
YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI
• Üretim hızı tüketim hızından daha fazla olan kaynaklardır.
• Havaya zararlı gazlar bırakmadıkları için çevreyi kirletmezler.

Güneş Enerjisi: Hidrojenin helyuma dönüşmesi sırasında açığa çıkan bir

enerji türüdür yani Güneşʼin yakıtı hidrojendir. Hidrojenin tükenmesi
milyonlarca yıl süreceği ve temiz bir enerji kaynağı olduğu için Güneş,
yenilenebilir enerji kaynakları arasında yer alır.

Hidroelektrik Enerjisi: Yüksek hızla akan nehirler ya da çok yüksekten düşen

sular diğer su kaynaklarına göre daha fazla enerjiye sahiptir. Yüksekten akan
suyun sahip olduğu potansiyel enerjiye hidroelektrik enerji adı verilir.
Jeotermal Enerji: Yerkürenin merkezindeki sıcak alandan yeryüzüne doğru yayılan iç ısının enerjisi
jeotermal enerji denir.
Biyokütle Enerjisi Fotosentez yaparak güneş enerjisini depolayan
bitkisel organizmaların kütlelerine biyokütle adı verilmektedir.
Evlerdeki organik çöpler (meyve-sebze atıkları), kullanılmış yağlar,
mısır, buğday gibi bitkiler, gübre ve sanayi atıkları, hayvan dışkısı gibi
kaynaklar biyokütle enerjisinin elde edildiği kaynaklardan bazılarıdır.

Hidrojen Enerjisi Evrenin temel enerji kaynağı kabul edilebilecek

olan hidrojen, renksiz ve kokusuz bir gazdır. Doğada bileşikler hâlinde
bulunur ve en bilinen bileşiği sudur. Hidrojen enerji taşıyıcısı olarak
da adlandırılır.
Dalga Enerjisi: Deniz ve okyanusların yüzeyinde esen rüzgârlar,
dalga oluşturur. Oluşan dalgaların yüzeylerinden veya yüzey
altındaki dalga basınçlarından elde edilen enerjiye dalga enerjisi
adı verilir.
TEŞEKKÜRLER…
Özlem SERT