(Thuvientoan.net) Các Bài Toán Về Số Chính Phương Số Lập Phương


Nguyễn Công Lợi
CHUYÊN ĐỀ SỐ CHÍNH PHƯƠNG

SỐ LẬP PHƯƠNG
Nghệ An, tháng 9 năm 2019

1
Website:tailieumontoan.com
CÁC BÀI TOÁN VỀ SỐ CHÍNH PHƢƠNG,
SỐ LẬP PHƢƠNG
LỜI NÓI ĐẦU
Nhằm đáp ứng nhu cầu về của giáo viên toán THCS và học sinh về các chuyên đề toán THCS,
website thuvientoan.net giới thiệu đến thầy cô và các em chuyên đề về các bài toán về chính
phương, số lập phương. Chúng tôi đã kham khảo qua nhiều tài liệu để viết chuyên đề về này nhằm
đáp ứng nhu cầu về tài liệu hay và cập nhật được các dạng toán mới về số chính phương, lập
phương thường được ra trong các kì thi gần đây. Chuyên đề gồm các dạng toán sau:
 Chứng minh một số là số chính phương, số lập phương đúng hoặc không thể là số chính
phương, số lập phương đúng.
 Tìm số nguyên để biểu thức có giá trị là một số chính phương, số lập phương đúng.
 Tìm số chính phương, số lập phương đúng thỏa mãn một số điều kiện nào đó.
 Sử dụng tính chất của số chính phương, số lập phương đúng để giải phương trình nghiệm
nguyên, chứng minh bài toán chia hết, chứng minh hai số nguyên bằng nhau,…
Các vị phụ huynh và các thầy cô dạy toán có thể dùng có thể dùng chuyên đề này để giúp con em
mình học tập. Hy vọng chuyên đề về biểu thức đại số sẽ có thể giúp ích nhiều cho học sinh phát
huy nội lực giải toán nói riêng và học toán nói chung.
Mặc dù đã có sự đầu tư lớn về thời gian, trí tuệ song không thể tránh khỏi những hạn chế,
sai sót. Mong được sự góp ý của các thầy, cô giáo và các em học!
Chúc các thầy, cô giáo và các em học sinh thu được kết quả cao nhất từ chuyên đề này!
Tác giả: Nguyễn Công Lợi TÀI LIỆU TOÁN HỌC

2
CÁC BÀI TOÁN VỀ SỐ CHÍNH PHƢƠNG, SỐ LẬP PHƢƠNG
I. MỘT SỐ KIẾN THỨC CẦN NHỚ.
1. Số chính phƣơng.
 Định nghĩa: Số chính phương l| số bằng bình phương đúng của một số nguyên.
 Một số tính chất
Tính chất 1: Số chính phương chỉ có thể có chữ số tận cùng bằng 0, 1, 4, 5, 6, 9. Suy ra số
có chữ số tận cùng bằng 2, 3, 7, 8 thì không phải l| số chính phương
Tính chất 2: Khi ph}n tích ra thừa số nguyên tố, số chính phương chỉ chứa c{c thừa số
nguyên tố với số mũ chẵn.
Tính chất 3: Số chính phương chỉ có thể có một trong hai dạng 4n hoặc 4n + 1. Không có
số chính phương n|o có dạng 4n + 2 hoặc 4n + 3 với n l| số nguyên.
Tính chất 4: Số chính phương chỉ có thể có một trong hai dạng 3n hoặc 3n + 1. Không có
số chính phương n|o có dạng 3n + 2 với n l| số nguyên.
Tính chất 5: Số chính phương tận cùng bằng 1 hoặc 9 thì chữ số h|ng chục l| chữ số
chẵn.
Số chính phương tận cùng bằng 5 thì chữ số h|ng chục l| 2
Số chính phương tận cùng bằng 4 thì chữ số h|ng chục l| chữ số chẵn.
Số chính phương tận cùng bằng 6 thì chữ số h|ng chục l| chữ số lẻ.
Tính chất 6: Số chính phương chia hết cho số nguyên tố thì chia hết cho bình phương số
nguyên tố đó
Số chính phương chia hết cho 2 thì chia hết cho 4.
Tính chất 7: Nếu hai số nguyên dương nguyên tố cùng nhau có tích l| một số chính
phương thì mỗi số đếu l| số chính phương
Tính chất 8: Nếu hai số nguyên liên tiếp có tích l| một số chính phương thì một trong
hai số nguyên liên tiếp đó bằng 0

3
Tính chất 9: Hai số chính phương a 2 và  a  1 được gọi l| hai số chính phương liên
2
tiếp. Giữa hai số chính phương liên tiếp không có số chính phương n|o.
Tính chất 10: Nếu a 2  m.n với a, m, n l| số tự nhiên v|  m, n   1 thì m, n l| c{c số
chính phương.
2. Số lập phƣơng đúng
 Định nghĩa: Một số nguyên được gọi l| số lập phương đúng nếu nó viết được th|nh lập
phương của một số nguyên.
 Một số tính chất cần nhớ
Tính chất 1: Nếu số nguyên a chia 3 có số dư l| 1 thì a 3 chia 9 có số dư l| 1.
Tính chất 2: Nếu số nguyên a chia 3 có số dư l| 1 thì a 3 chia 9 có số dư l| 1 .
II. MỘT SỐ VÍ DỤ MINH HỌA.
B|i tập về số chính phương, số lập phương đúng thường có một số dạng như sau:
 Chứng minh một số l| số chính phương, số lập phương đúng hoặc không thể l| số
chính phương, số lập phương đúng.
 Tìm số nguyên để biểu thức có gi{ trị l| một số chính phương, số lập phương
đúng.
 Tìm số chính phương, số lập phương đúng thỏa mãn một số điều kiện n|o đó.
 Sử dụng tính chất của số chính phương, số lập phương đúng để giải phương trình
nghiệm nguyên, chứng minh b|i to{n chia hết, chứng minh hai số nguyên bằng nhau,…
C{c dạng b|i tập nêu trên được minh họa thông qua c{c ví dụ sau.
2.6.10...  4n  2 
Ví dụ 1. Chứng minh rằng với mỗi số nguyên n  6 thì a n  1  l| một
 n  5 n  6  ...  2n 
số chính phương
Lời giải
Ta có

4
2 n . 1.3.5...  2n-1  .  n-4  ! 2n  n  4 !

an  1   1
 2n ! 2.4.6....2n
2 ..1.2.3....n  n  1 n  2  n  3  n  4 
n
 1
2 n.1.2.3.4...n
 1   n  1 n  2  n  3  n  4   n 2  5n  5 
2
 
2
Do đó ta được a n  n 2  5n  5 l| số chính phương.
Ví dụ 2. Chứng minh rằng A  13 23 33 43  ...  20163 l| số chính phương.
Lời giải
2 2 2 2 2
1 2 3 4  2016 
Ta có A    .4.1    .4.2    .4. 3    .4. 4  ...    .4.2016
2 2 2 2  2 
2 2 2 2
1 2  3  2016 
  
Từ đó A    22  02    32  12    4 2  2 2  ...  
2 2 2  2 
  
2017 2  20152   
2 2 2 2 2 2
 1.2   0.1   2.3   1.2   2016.2017   2015.2016 
Hay A           ...     
 2   2   2   2   2   2 
2
 2016.2017 
  1008.2017  . Vậy A l| số chính phương.
2
Suy ra A   
 2 
Ví dụ 3. Cho S  1.2.3  2.3.4  ...  n  n  1 n  2  với n l| số tự nhiên kh{c 0. Chứng minh
rằng 4S  1 l| số chính phương.
Lời giải
Từ S  1.2.3  2.3.4  ...  n  n  1 n  2  ta có
4S  1.2.3.4  2.3.4.  5  1  3.4.5.  6  2   ...  n  n  1 n  2   n  3    n  1 

 1.2.3.4  2.3.4.5  1.2.3.4  3.4.5.6  ...  n  n  1 n  2  n  3    n  1 n  n  1 n  2 
 n  n  1 n  2  n  3 
Do đó ta được

4S  1  n  n  1 n  2  n  3   1  n 2  3n n 2  3n  2  1  
  n  3n   2  n  3n   1   n 
2 2
2 2 2
 3n  1
Vậy 4S  1 l| số chính phương.
Ví dụ 4. Chứng minh N  20124n  20134n  20144n  20154n không phải l| số chính phương
với mọi n l| số nguyên dương.

5
Lời giải
Ta có 20124 có chữ số tận cùng bằng 6 nên 20124n có chữ số tận cùng bằng 6.
20134 có chữ số tận cùng bằng 1 nên 20134n có chữ số tận cùng bằng 1.
20142 có chữ số tận cùng bằng 6 nên 20144n có chữ số tận cùng bằng 6.
20154n có chữ số tận cùng bằng 5.
Do đó ta có N  20124n  20134n  20144n  20154n có chữ số tận cùng bằng 8.
Mặt kh{c, không có số chính phương n|o có chữ số tận cùng bằng 8. Vậy N không phải l|
số chính phương.
Ví dụ 5. Cho x, y l| những số nguyên lớn hơn 1 sao cho 4x2 y2  7x  7y l| số chính
phương. Chứng minh rằng x  y .
Lời giải
Từ giả thiết ta có
4x 2 y 2  7x  7y   2xy  1  4xy  7x  7y  1   2xy  1

2 2
4x 2 y 2  7x  7y   2xy  1  4xy  7x  7y  1   2xy  1

2 2
Đặt A  4x2 y2  7x  7y . Khi đó ta được  2xy  1  A   2xy  1

2 2
Suy ra 4xy  1  7x  7y  4xy  1
Nếu x  y  2 thì 7x  7y  0  4xy  1 và 4xy  1  8x  1  7x  7y nên ta suy ra được
A  4x2 y2 , điều n|y vô lí.
Tương tự nếu y  x  2 ta được điều vô lí.
Do đó ta suy ra được x  y . B|i to{n được chứng minh.
Ví dụ 6. Cho 2 số nguyên a, b thỏa mãn a 2  b2  1  2  ab  a  b  . Chứng minh a v| b l|
hai số chính phương liên tiếp.
Lời giải
Ta có a 2  b2  1  2  ab  a  b   a 2  b2  1  2ab  2a  2b  4a  a  b  1  4a
2
l| số chính phương suy ra a l| số chính phương a  x2 (x l| số nguyên).
Khi đó ta được

6
x 
 b  1  4x2  x2  b  1  2x  b   x  1
2 2
2
Vậy a v| b l| hai số chính phương liên tiếp
Ví dụ 7. Tìm c{c số nguyên n sao cho A  n4  n3  n2 l| số chính phương.
Lời giải

Đặt A  n 4  n 3  n 2  n 2 n 2  n  1 . 
Với n  0 ta được A  0 l| số chính phương.
Với A  0 , khi đó để A l| số chính phương thì n2  n  1 phải l| số chính phương.
Đặt n2  n  1  k2  k  N  , suy ra
 
4 n2  n  1  4k2   2n  1  3   2k    2k  2n  1 2k  2n  1  3
2 2
Vì 2k  2n  1  2k  2n  1  k  N; n  Z  nên ta được
 2k  2n  1  1

 2k  2n  1  3   n  1
 2k  2n  1  3  n  0
 
 2k  2n  1  1
Vậy c{c gi{ trị cần tìm l| n  0; n  1 .
Ví dụ 8. Tìm số nguyên n  2008 sao cho 22008  22012  22013  22014  22016  2n l| số chính
phương.
Lời giải
Đặt A  22008  22012  22013  22014  22016  2n . Ta có

22008  2 2012  2 2013  2 2014  2 2016  2 n  2 2008 1  2 4  2 5  2 6  2 8  2 n 2008 

 22008 369  2 n 2008 
Khi đó A l| số chính phương khi v| chỉ khi 369  2n2008  b2 với b  *
.
Đặt a  n  2008 l| số nguyên dương, ta có phương trình 369  2a  b2
Xét trong hệ đồng dư mod3 ta có: 369  0  mod 3  ; 2a  1; 2 mod 3  ; b2  0;1 mod 3 
Suy ra 2a  1 mod 3  suy ra a l| số chẵn hay a  2c, c  *

.
Phương trình trở th|nh 369  b2  22c  41.3.3  b  2c   b 2

 2c 
Do b  2c  b  2c suy ra
7
 b  2 ; b  2   41; 9  ;  369;1 ;  41.3; 3   b; 2   25;16  ; 185;184  ; 63; 60   b; c  25; 4 
c c c
Vậy n  a  2008  2c  2008  2016 l| số cần tìm
Ví dụ 9. Tìm tất cả c{c bộ hai số chính phương  n; m  m| mỗi số có đúng 4 chữ số, biết
rằng mỗi chữ số của m bằng chữ số tương ứng của n cộng thêm với d, ở đ}y d l| một số
nguyên dương n|o đó cho trước.
Lời giải
Đặt n  x2  p.103  q.102  r.10  s; m  y2   p  d  .103   q  d  .102   s  d  .10   s  d 
Ở đ}y x , y,p,q,r,s  và 1  p  p  d  9; 0  q  q  d  9; 0  r  r  d  9; 0  s  s  d  9
Khi đó ta có  y  x  y  x   y2  x2  d.1111  d.11.101 (1)
Từ (1) suy ra số nguyên tố 101 l| ước của y  x hoặc y  x .
Do 103  n  m  104 nên 32  x  y  99 . Do đó 64  x  y  200; 0  y  x  67
 y  x  101, y  x  11.d . Do đó x v| y kh{c tính chắn lẻ, d lẻ.
Do 64  2x  101  11d nên 11d  37 . Suy ra d  3 , vậy d  1 hoặc d  3 .
+ Với d  1 thì x  y  101; y  x  11 suy ra  x; y    45; 56  , do đó  n ; m    2025; 3136 
+ Với d  3 thì x  y  101; y  x  33 suy ra  x; y    34 ; 67  , do đó  n ; m   1156 ; 4489 
Vậy có 2 bộ số thoả mãn  2025; 3136  và 1156 ; 4489  .

Ví dụ 10. Tìm tất cả c{c số hữu tỷ x sao cho A  x2  x  6 l| một số chính phương.
Lời giải
Dễ thấy x  0, x  1, x  1 không thỏa mãn. Với x kh{c c{c gi{ trị n|y, trước hết ta chứng
minh x phải l| số nguyên.
+ Vì x2  x  6 l| một số chính phương nên x2  x phải l| số nguyên.
m
+ Giả sử x  với m v| n có ước nguyên lớn nhất l| 1.
n
m 2 m m 2  mn
Ta có x2  x  2
  2
l| số nguyên khi m2  mn chia hết cho n 2 nên m2  mn
n n n
chia hết cho n, vì mn chia hết cho n nên m2 chia hết cho n v| do m v| n có ước nguyên lớn
8
nhất l| 1, suy ra m chia hết cho n (m}u thuẫn với m v| n có ước nguyên lớn nhất l| 1). Do
đó x phải l| số nguyên.
Đặt x2  x  6  k2  k  Z  . Ta có
4x2  4x  24  4k2   2x  1  23  4k 2   2k  2x  1 2k  2x  1  23

2
Đến đ}y ta có c{c trường hợp sau
2k  2x  1  23 k  6
+ Trường hợp 1:  
2k  2x  1  1 x  5
2k  2x  1  1 k  6
2k  2x  1  23 x  6
2k  2x  1  23 k  6
2k  2x  1  1 x  6
2k  2x  1  1 k  6
2k  2x  1  23 x  5
Thử lại ta được x  6; x  5 l| c{c gi{ trị cần tìm.
Ví dụ 11. Giả sử m v| n l| c{c số nguyên dương với n  1 . Đặt S  m2 n 2  4m  4n .
Chứng minh rằng:
 
2
a) Nếu m  n thì mn 2  2  n2S  m2 n4 .
b) Nếu S l| số chính phương thì m  n .
Lời giải
 
2
a) Ta chứng minh mn 2  2  n 2 (m 2 n 2  4m  4n)  m 2 n 4
Bằng c{ch xét hiệu
   
2
H  mn 2  2  n 2 m 2 n 2  4m  4n  m 2 n 4  4mn 2  4  m 2 n 4  4mn 2  4n 3  4n 3  0
Mặt kh{c n2 (m2 n2  4m  4n)  m2 n4  4n2 (m  n)  0 vì n  1; m  n
 
2
Do đó ta được mn 2  2  n 2 (m 2 n 2  4m  4n)  m 2 n 4
2
 mn 2  2 
  S   mn 
2
b) Nếu m  n khi đó theo c}u a ta được 
 n 

9
mn 2  2 n2
Mặt kh{c   mn  1  .
n n
nm 2  2
Vì m,n  N*,m  n  1 nên ta được 0  mn  1 
n
Suy ra  mn  1  S   mn  nên S không thể l| số chính phương.

2 2
Nếu m  n thì S  m 2 n2 , lại thấy S   mn  2  .

2
Do đó để S l| số chính phương thì S   mn  1 , khi đó ta được

2
m2 n2  4m  4n  m2 n2  2mn  1  4n  4m  2mn  1
không tồn tại m,n thỏa mãn vì vế phải l| số chẵn
Từ c{c lập luận đó ta được m  n .
Ví dụ 12. Với mỗi số thực a ta gọi phần nguyên của a l| số nguyên lớn nhất không vượt
qu{ a v| ký hiệu l| a  . Chứng minh rằng với mọi số nguyên dương n, biểu thức
2
 1 1
n  3 n    không biểu diễn được dưới dạng lập phương của một số nguyên
 27 3 
dương.
Lời giải
Ta có
 1 1 1 1 4a 7a 1
3 n    aa 3 n   a  1  a3  a2   n  a 3  2a 2  
 27 3  27 3 3 3 3
  a 3  n  a 2   a  1
4a 7a 1 3
 a3   n  a 2  a 3  3a 2 
3 3 3
Suy ra n  a 2 không l| lập phương của một số nguyên.
Ví dụ 13. Cho a, b, c, d l| c{c số nguyên lẻ sao cho 0  a  b  c  d và ad  bc . Chứng
minh rằng nếu a  d và b  c l| c{c lũy thừa của 2 thì a  1 .
Lời giải
Giả sử a  d  2m và b  c  2n với m v| n l| c{c số nguyên dương.
Ta có a  c nên ta có a  d  c   c  d  c  , suy ra ad  ac  bc  ac  c  d  c 
Từ đó ta được b  a  d  c hay a  d  b  c nên suy ra m  n .

10
  
Ta lại có bc  b  b  c  b   b 2n  b và ad  a  a  d  a   a 2m  a 
  
Do đó từ ad  bc ta được b 2n  b  a 2m  a 
 
Hay ta được a.2m  b.2n  a 2  b2  2n b  a.2m n   b  a  b  a  .
Do đó ta có  b  a  b  a  2n . Mặt kh{c nếu a  b và b  a cùng chia hết cho 4 thì b chia hết
cho 2, điều n|y m}u thuẫn với b l| số lẻ.
Từ đó ta suy ra được b  a chia hết cho 2 n 1 hoặc a  b chia hết cho 2 n 1 .
Gọi x l| một trong hai số a  b và b  a thì ta có 0  x  b  a  b  c  2n nên ta suy ra được
x  2n1 .
Gọi y l| ước nguyên tố chung của a v| b thì y l| ước nguyên tố chung của a  b và b  a .
Từ đó ta suy ra được y  2 . Mặt kh{c do a, b l| c{c số lẻ nên ta suy ra a, b nguyên tố cùng
nhau.
Ta có 2n1  2n  2n 1  b  c   b  a   c  a nên tương tự như trên ta suy ra được a v| c
nguyên tố cùng nhau.
Từ đó suy ra a v| bc nguyên tố cùng nhau, m| bc a nên ta suy ra được a  1 .
Ví dụ 14. Tìm c{c số nguyên a, b sao cho a 4  b4   a  b  l| số chính phương.

4
Lời giải
Ta có nhận xét: Một số chính phương chãn thì chia hết cho 4 v| một số chính phương lẻ thì
chia 4 dư 1.
Ta xét c{c trường hợp sau
 Trong hai số a v| b có một số chẵn v| một số lẻ, không mất tính tổng qu{t ta giả sử số
chẵn l| a v| số lẻ l| b. Khi đó a 4 chia hết cho 4, còn b 4 và  a  b  chia 4 dư 1.

4
Từ đó suy ra a 4  b4   a  b  chia 4 dư 2, nên a 4  b4   a  b  không thể l| số chính

4 4
phương.
 Cả hai số a v| b đều l| số lẻ, khi đó a  b l| số chẵn. Từ đó ta đươc a 4 và b 4 chia 4 dư 1
và  a  b  chia hết cho 4.

4

11
Từ đó suy ra a 4  b4   a  b  chia 4 dư 2, nên a 4  b4   a  b  không thể l| số chính

4 4
phương.
 Cả hai số a v| b đều l| số chẵn, khi đó ta đặt a  2m; b  2n với m, n l| c{c số nguyên.
Khi đó ta có a 4  b4   a  b   16m 4  16n 4  16  m  n   16 m 4  n 4   m  n  

4 4 4
 
Để a 4  b4   a  b  l| số chính phương thì m 4  n 4   m  n  phải l| số chính phương.

4 4
Tiếp tục lý luận tương tự như trên ta suy ra được a 2 k và b 2k với k l| số tự nhiên bất kì,
điều n|y chỉ xẩy ra khi a  b  0 .
Vậy với a  b  0 thì a 4  b4   a  b  l| số chính phương.

4
Ví dụ 15. Chứng minh rằng nếu x2  2y l| một số chính phương với x v| y l| c{c số
nguyên dương thì x2  y l| tổng của hai số chính phương.
Lời giải
Do x v| y l| c{c số nguyên dương, đồng thời x2  2y l| một số chính phương nên ta có
x2  2y  x
Từ đó ta suy ra được x2  2y   x  t  với t l| một số nguyên dương.

2
Do đó x2  2y  x2  2xt  t 2  t 2  2y  2xt  2  t  xt 
Suy ra t 2 2  t 2 4  t 2 . Đặt t  2m với m một số nguyên dương.
Từ đó ta có 2y  t 2  2tx  4m2  4mx  y  2m2  2mx
Suy ra x2  y  x2  2m 2  2mx  x2   x  m  .
2
Vậy x2  y l| tổng của hai số chính phương.
Ví dụ 16. Tìm tất cả c{c số nguyên m sao cho m4  m3  1 l| một số chính phương.
Lời giải
Giả sử m4  m3  1 l| một số chính phương. Khi đó đặt m4  m3  1  n2 với n l| một số
nguyên.
 
Ta có m 4  m 3  1  n 2  64m 4  64m 3  64   8n   8m 2  4m  1  8m  63   8n 
2 2 2
Ta xét c{c trường hợp sau:

12
 Nếu m  0 , khi đó rõ r|ng m4  m3  1  1 l| một số chính phương.
 Nếu m  0 và m  8
 
Khi đó từ 8m 2  4m  1  8m  63   8n  ta có  8n   8m 2  4m  1  
2 2 2 2
Do 8m2  4m  1  0 nên  8n   8m 2  4m . Từ đó ta được  

2 2
 8m  4m  1  8m  63   8m  4m 
2 2
2 2
  8m  4m   2  8m  4m   1  8m  63   8m 
2 2
2 2 2
 4m  16m 2  64  m 2  4
Do m 2 l| số chính phương nên ta được m2 1; 4  m 2; 1;1; 2
Kiểm tra trực tiếp ta thấy m 2; 1; 2 thỏa mãn yêu cầu b|i to{n.
 
 Nếu m  8 , Khi đó từ 8m 2  4m  1  8m  63   8n  ta có  8n   8m 2  4m  1  
2 2 2 2
Do 8m2  4m  1  0 nên  8n   8m 2  4m  2 . Từ đó ta được  

2 2
 8m  4m  1  8m  63   8m  4m  2 
2 2
2 2
  8m  4m   2  8m  4m   1  8m  63   8m   
2 2
2 2 2
 4m  4 8m 2  4m  4
 4m 2  4m  15  0
Điều n|y vô lí nên trong trường hợp n|y không có m nguyên thỏa mãn b|i to{n.
Vậy c{c số nguyên m thỏa mãn yêu cầu b|i to{n l| m 2; 1; 0; 2 .
Ví dụ 17. Cho a v| b l| c{c số nguyên sao cho tồn tại hai số nguyên liên tiếp c v| d thỏa
mãn điều kiện a  b  a 2c  b2d . Chứng minh rằng a  b l| một số chính phương.
Lời giải
Do c v| d l| hai số nguyên liên tiếp nên ta có d  c  1 . Từ đó ta được
a  b  a 2 c  b 2 d  a  b  a 2 c  b 2  c  1  a  b  c a 2  b 2  b 2  
 a  b  c  a  b  a  b   b 2   a  b  c  a  b   1  b 2
Gọi d l| ước chung lớn nhất của a  b và c  a  b   1

a  b d
Khi đó ta có  , nên ta được  a  b  . c  a  b   1 d2
c  a  b   1 d

Do đó từ  a  b  c  a  b   1  b2 ta suy ra được b2 d2  b d

13
Mà ta có a  b d nên suy ra được a d . Do đó a  b d
Kết hợp với c  a  b   1 d ta suy ra được 1 d nên d  1 .
 
Từ đó ta có a  b,c  a  b   1  1 . Do đó a  b l| một số chính phương.
Ví dụ 18. Tìm tất cả c{c số nguyên dương a v| b sao cho a 2 b2  4  a  b  l| một số chính
phương.
Lời giải
Giả sử a 2 b2  4  a  b   x2 , với x  N . Từ đó ta được x  ab . Ta xét c{c trường hợp sau
 Trường hợp 1: Nếu x  ab  1 , khi đó ta được a 2 b2  4  a  b    ab  1

2
Từ đó ta được 4  a  b   2ab  1  4  a  b   2ab  1 , điều n|y vô lí vì hai vế kh{c tính
chẵn lẻ.
 Trường hợp 2: Nếu x  ab  2 , khi đó ta được x2   ab  2 

2
Do đó a 2 b2  4  a  b    ab  2   ab  a  b  1 .
2
Do vai trò của a v| b như nhau nên không mất tính tổng qu{t ta giả sử a  b .
Nếu a  3 , khi đó ab  3b  a  b  b  a  b  1 , tr{i với ab  a  b  1 .
Do đó suy ra a  2 , m| a l| số nguyên dương nên ta được a  1 hoặc a  2 .
+ Với a  1 , khi đó ta được b2  4 1  b   x2   b  2  x  b  2  x   8
Để ý l| b  2  x và b  2  x cùng tính chẵn lẻ, lại có b  2  x  b  2  x  0
b  2  x  2 b  5
Nên từ phương trình trên ta được  
 b  2  x  4 x  1
+ Với a  2 , khi đó ta được 4b2  4  2  b   x2   2b  1  x  2b  1  x   9
Để ý l| 2b  1  x  2b  1  x  0
2b  1  x  3 b  2 2b  1  x  1 b  3
Từ đó ta được   hoặc  
2b  1  x  3 x  0 2b  1  x  9 x  4
Vậy c{c cặp số nguyên dương thỏa mãn b|i to{n l|  a; b   1; 5  ,  5;1 ,  2; 2  ,  2; 3  ,  3; 2  .
Ví dụ 19. Tìm tất cả c{c số nguyên tố p v| q sao cho p2  3pq  q 2 l| một số chính phương.
Lời giải

14
Giả sử p2  3pq  q 2  k2 với p, q l| c{c số nguyên tố v| k l| số nguyên dương.
Nếu p  q  3 thì ta có p2  3pq  q 2  9  3.9  9  45 không phải l| số chính phương.
Nếu p v| q cùng kh{c 3, khi đó do p v| q l| c{c số nguyên tố nên p2 và q 2 chia 3 dư 1.
Do đó p2  3pq  q 2 chia 3 dư 2, điều n|y dẫn đến k 2 chia 3 dư 2, điều n|y vô lí vì số
chính phương chia 3 có số dư l| 0 hoặc 1.
Như vậy trong hai số nguyên tố p v| q có duy nhất một số l| 3.
Không mất tính tổng qu{t ta giả sử p  3 , khi đó ta có
q 2  9q  9  k2  4q 2  36q  36  4k 2   2q  9  2k  2q  9  2k   45
Chú ý là 45  1.45  3.15  5.9 và k  1 nên ta xét c{c trường hợp sau
2q  9  2k  1
 Trường hợp 1: Nếu   4q  18  46  4q  28  q  7 , thỏa mãn.
2q  9  2k  45
2q  9  2k  3
 Trường hợp 2: Nếu   4q  18  18  q  0 , không thỏa mãn.
 2q  9  2k  15
2q  9  2k  5
 Trường hợp 3: Nếu   4q  18  14  q  1 , không thỏa mãn.
2q  9  2k  9
Vậy cặp số nguyên tố thỏa mãn yêu cầu b|i to{n l|  p; q    3; 7  ,  7; 3  .
1  22  32  ...  n 2
Ví dụ 20. Tìm số tự nhiên bé nhất n  1 sao cho l| một số chính
n
phương.
Lời giải
n  n  1 2n  1
Bằng quy nạp to{n học ta chứng minh được 1  22  32  ...  n 2  với
6
n  N* .
1  22  32  ...  n 2  n  1 2n  1
Do đó ta được 
n 6
Giả sử
1  22  32  ...  n 2
l| một số chính phương khi đó
 n  1 2n  1 l| một số chính
n 6
phương.

15
Đặt
 n  1 2n  1  m 2
với m l| một số nguyên dương.
6
Khi đó ta được  n  1 2n  1  6m 2 . Để ý l| 2n  1 l| số lẻ, do đó n  1 2 , suy ra n l| số lẻ.
Đặt n  2k  1 với k  N,k  1 . Khi đó từ  n  1 2n  1  6m 2 ta được k  4k  1  3m 2 .
Do 3 l| số nguyên tố nên ta suy ra được k 3 hoặc 4k  1 3 .
+ Xét k 3 , khi đó ta đặt k  3d,d  N* . Do đó từ k  4k  1  3m 2 ta được d 12d  1  m 2 .
Do k và 12k  1 nguyên tố cùng nhau nên ta được d  u2 ;12d  1  v 2 với u, v l| c{c số tự
nhiên.
Dễ thấy 12d  1 chia 3 dư 2 m| lại có v 2 chia 3 dư 0 hoặc dư 1 nên không thể 12d  1  v 2 .
+ Xét 4k  1 3 , khi đó ta được k  1 d . Đặt k  3d  1 .
Từ đó ta được  3d  1 4d  1  m 2 .
Dễ thấy  3d  1, 4d  1  1 nên ta có 3d  1  u2 ; 4d  1  v 2 với u, v l| c{c số tự nhiên.
Nhận thấy v 2 l| số lẻ ên v l| số lẻ v| v  3 nên ta cho v nhận c{c gi{ trị
3; 5;7; 9;11;13;15;... , khi đó ta được c{c gi{ trị d tương ứng l| 2; 6;12; 20; 30; 42; 56;... .
Do đó ta có 3d  1 7;19; 37; 61; 91;127;169;... .
Nhận thấy 169 l| số chính phương v| l| số chính phương bé nhất trong dãy số trên.
Do đó n bé nhất tương ứng với k bé nhất l| k  3d  1  169 nên n  2.169  1  337.
Vậy số tự nhiên bé nhất thỏa mãn yêu cầu b|i to{n l| n  337 .
a 2  b2
Ví dụ 21. Cho c{c số nguyên a, b v| số nguyên tố p thỏa mãn  Z . Cho biết p l|
p
a 2  b2
tổng của hai số chính phương. Chứng minh rằng cũng l| tổng của hai số chính
p
phương.
Lời giải
Đặt p  c 2  d2 với c, d l| c{c số nguyên.
a 2  b2

 
a 2  b2 c 2  d2


 ad  bc   ac  bd    ad  bc    ac  bd 
2 2 2 2
Ta có 2    
p p p2  p   p 

16
a 2  b2

 
a 2  b2 c 2  d2


 ad  bc    ac  bd    ad  bc    ac  bd 
2 2 2 2
Ta cũng có 2    
p p p2  p   p 
 
Mặt kh{c ta có  ac  bd  ac  bd   a 2c 2  b2d2  a 2 c 2  d2  d2 a 2  b2  
a 2  b2
Do p  c 2  d2 và
p
 
 Z  a 2  b2 p nên a 2 c 2  d2  d2 a 2  b2 p  
ac  bd p
Do đó ta được  ac  bd  ac  bd  p  
ac  bd p
2 2
a 2  b2  ad  bc   ac  bd 
 Trường hợp 1: Nếu ac  bd p , khi đó từ     ta có
p  p   p 
ac  bc
Z
p
a 2  b2 ad  bc
Kết hợp với  Z ta suy ra được Z.
p p
a 2  b2
Do đó cũng l| tổng của hai số chính phương.
p
2 2
a 2  b2  ad  bc   ac  bd 
 Trường hợp 2: Nếu ac  bd p , khi đó từ     ta có
p  p   p 
ac  bd
Z
p
a 2  b2 ad  bc
Kết hợp với  Z ta suy ra được Z.
p p
a 2  b2
Do đó cũng l| tổng của hai số chính phương.
p
a 2  b2
Như vậy trong cả hai trường hợp ta đều có cũng l| tổng của hai số chính phương.
p
Ví dụ 22. Cho a, b, c l| c{c số tự nhiên thỏa mãn a 2  b2  c 2   a  b    b  c    c  a  .

2 2 2
Chứng minh rằng c{c số ab; bc; ca và ab  bc  ca l| c{c số chính phương.
Lời giải
Từ giả thiết a 2  b2  c 2   a  b    b  c    c  a 
2 2 2

17
 
Suy ra a 2  b2  c2  2 a 2  b2  c 2  2  ab  bc  ca 
Hay ta được a 2  b2  c2  2  ab  bc  ca    a  b  c   4  ab  bc  ca 
2
Do đó 4  ab  bc  ca  l| số chính phường, m| 4 l| số chính phương nên suy ra ab  bc  ca
l| số chính phương.
Cũng từ a 2  b2  c2  2  ab  bc  ca  ta được
a 2  b2  c 2  2ab  2bc  2ca  4ab   a  b  c   4ab

2
Từ đó suy ra ab l| số chính phương.
Ho|n to|n tương tự ta cũng được bc; ca l| c{c số chính phương.
Vậy c{c số ab; bc; ca và ab  bc  ca l| c{c số chính phương.
Ví dụ 23. Tìm số nguyên tố p thỏa mãn p3  4p  9 l| số chính phương.
Lời giải

Đặt p3  4p  9  t 2 với t  N . Khi đó ta có p3  4p  9  t 2  p p2  4  t 2  9 
 
Hay ta được p p2  4   t  3  t  3  .
Do p l| số nguyên tố nên từ hệ thức trên ta suy ra được t  3 p hoặc t  3 p .
 Trường hợp 1: Nếu t  3 p , ta đặt t  3  pk,k  N .
 
Khi đó ta được p p2  4  pk  t  3   p2  4  kt  3k  p2  kt  3k  4 .
Mặt kh{c ta lại có t  3  pk   t  3   p2 k 2  t 2  6t  9  p2 k 2

2
 
Do đó suy ra t 2  6t  9  k2  kt  3k  4   t 2  k 3  6 t  9  3k 3  4k 2  0
 
Xem t 2  k3  6 t  9  3k3  4k2  0 l| phương trình bậc hai ẩn ta.

Khi đó ta có   k2 k4  24k  16 . 
Để phương trình trên có nghiệm nguyên thì  phải l| số chính phương. Muốn vậy
k4  24k  16 phải l| số chính phương.
 
+ Với k  0 , khi đó ta có t  3 , suy ra p3  4p  9  9  p p2  4  0  p  2
+ Với k  1 , khi đó   41 không phải l| số chính phương
+ Với k  2 , khi đó   320 không phải l| số chính phương

18
+ Với k  3 , khi đó   392 l| số chính phương.
Khi đó ta có phương trình t 2  31t  108  0 , giải ra ta được t  36 .
 
Từ đó có p p2  4  33.39 , từ đ}y ta tìm được p  11 thỏa mãn yêu cầu b|i to{n.
   
2 2
+ Với k  3 , khi đó ta chứng minh được k2  k4  24k  16  k 2  4
Từ đó ta có c{c trường hợp nhỏ sau
 
2
- Nếu k4  24k  16  k2  1  2k2  24k  15  0
 
2
- Nếu k4  24k  16  k 2  2  k 2  6k  3  0
 
2
- Nếu k4  24k  16  k2  3  6k 2  24k  7  0
C{c trường hợp trên đều không cho k có gi{ trị nguyên.
 Trường hợp 2: Nếu t  3 p , ta đặt t  3  pk,k  N .
 
Khi đó ta được p p2  4  pk  t  3   p2  4  kt  3k  p2  kt  3k  4 .
Mặt kh{c ta lại có t  3  pk   t  3   p2 k 2  t 2  6t  9  p2 k 2

2
 
Do đó suy ra t 2  6t  9  k2  kt  3k  4   t 2  6  k 3 t  9  3k 3  4k 2  0
 
Xem t 2  6  k3 t  9  3k3  4k 2  0 l| phương trình bậc hai ẩn ta.

Khi đó ta có   k2 k4  24k  16 . 
Để phương trình trên có nghiệm nguyên thì  phải l| số chính phương. Muốn vậy
k4  24k  16 phải l| số chính phương.

+ Với k  0 , khi đó t  3 loại
+ Với k  1 , khi đó  nhận gi{ trị }m
+ Với k  2 , khi đó  nhận gi{ trị }m
+ Với k  3 , khi đó   152 l| số chính phương.
Khi đó ta có phương trình t 2  21t  54  0 , giải ra ta được t  3 và t  18 .
Từ đó ta tìm được p  2 và p  7 thỏa mãn yêu cầu b|i to{n.
   
2 2
+ Với k  3 , khi đó ta chứng minh được k2  4  k4  24k  16  k 2
Từ đó ta có c{c trường hợp nhỏ sau

19
 
2
- Nếu k4  24k  16  k2  1  2k 2  24k  15  0
 
2
- Nếu k4  24k  16  k 2  2  k 2  6k  3  0
 
2
- Nếu k4  24k  16  k2  3  6k2  24k  7  0
C{c trường hợp trên đều không cho k có gi{ trị nguyên.
Kết hợp cả hai trường hợp ta được p  2; 7;11 thỏa mãn yêu cầu b|i to{n.
Ví dụ 24. Cho ba số tự nhiên a, b, c thỏa mãn a  b l| số nguyên tố v| 3c 2  c  a  b   ab .
Chứng minh rằng 8c  1 l| số chính phương.
Lời giải
Ta có 3c2  c  a  b   ab  4c2  c2  ab  bc  ca   c  a  b  c  .
Gọi  a  c, b  c   d , khi đó ta được  a  c    b  c  d hay a  b d .
Do a  b l| số nguyên tố nên ta suy ra dược d  1 hoặc d  a  b . Ta xét c{c trường hợp
sau:
 Trường hợp 1: Xét d  a  b , khi đó từ  a  c, b  c   d hay  a  c, b  c   a  b
Do đó ta được a  c   a  b  x; b  c   a  b  y với x v| y l| c{c số tự nhiên.
Do đó  a  c    b  c    a  b  x   a  b  y  a  b  x  y  hay a  b   a  b  x  y 
Từ đó ta được x  y  1  x  y  1 .
Ta có 4c2   c  a  b  c    a  b  xy   a  b  y  y  1
2 2
Nhận thấy 4c 2 và  a  b  l| số chính phương nên y  y  1 l| số chính phương.

2
Mà y và y  1 l| hai số tự nhiên liên tiếp nên ta suy ra được y  y  1  0 .
Do đó 4c2  0  c  0 . Từ đó ta được 8c  1  1 l| số chính phương.
 Trường hợp 2: Xét d  1 , khi đó ta có  a  c, b  c   1 .
Mà ta có 4c2   c  a  b  c  nên a  c và b  c đều l| số chính phương.
Đặt a  c  m2 ; b  c  n 2 với m,n  N . Khi đó  a  c    b  c   m2  n 2   m  n  m  n 

20
Hay ta được a  b   m  n  m  n  và a  b l| số nguyên tố nên ta được
m  n  1  m  n  1.
Mặt kh{c 4c2   c  a  b  c   m 2 n 2  n 2  n  1 , do đó 2c  n  n  1 .

2
Từ đó ta được 8c  1  4.2c  1  4n  n  1  1   2n  1
2
Do đó 8c  1 l| số chính phương.
Vậy trong cả hai trường hợp ta đều có 8c  1 l| số chính phương.
Ví dụ 25. Cho ba số nguyên dương a, b, c thỏa mãn c  ac  1   5c  2b  2c  b  . Chứng

2
minh rằng c l| một số chính phương lẻ.
Lời giải
Cách 1. Ta biến đổi giả thiết như sau
c  ac  1   5c  2b  2c  b   2b2  9cb  10c 2  c  ac  1  0

2 2
Xem 2b2  9cb  10c 2  c  ac  1  0 l| phương trình bậc ha ẩn b, khi đó

2
 b  c c  8  ac  1  .
2
 
V| phương trình có nghiệm nguyên nên ta có  b phải l| số chính phương.
Đặt  b  c c  8  ac  1   x2 , x  N* .
2
 
 
Gọi d  c,c  8  ac  1 , khi đó ta có c  8  ac  1   c d  8  ac  1 d
2

2

2

Lại có c d nên ta suy ra được d,  ac  1
2
  1 . Từ đó suy ra 8 d hay d 1; 2; 4; 8
Ta đi xét c{c trường hợp sau:

 Trường hợp 1: Với d  8 , khi đó từ d  c,c  8  ac  1
2
 ta suy ra  8c , 8c  ac  1   1
2
2
c c 2 x
Lại có c c  8  ac  1   x 2 nên    ac  1    
2
  8 8  8
c c 2
Từ đó ta được x 8 , ta đặt x  8k,k  N* . Từ đó suy ra    ac  1   k 2 .
8 8 
 t 2 và   ac  1  s 2 với t,s  N* và  t,s   1

c c 2
Từ đó dẫn đến
8 8

21
c  8t 2

     
2 2 2
Suy ra  2 . Chú ý rằng 8t 2
a  1  t 2
 8t 2
a  1  8t 2a  2
 
2
t  8t a  1  s
2 2
       
2 2 2 2
Do đó ta được 8t 2a  1  s2  8t 2a  2 , mà 8t 2a  1 ; 8t 2a  1 l| hai số chính phương
liên tiếp. Do đó không tồn tại s thỏa mãn.

 Trường hợp 2: Với d  4 , khi đó từ d  c,c  8  ac  1
2
 ta suy ra  4c , 4c  2 ac  1   1
2
Lại có c c  8  ac  1   x 2 nên và  2  ac  1 l| c{c số chính phương.

2 c c 2
  4 4
c c 2
l| số chẵn thì  2  ac  1 l| số chẵn, do đó
c c
 4 , 4  2  ac  1   2 , điều n|y m}u
2
Nếu
4 4  
c c 2
thuẫn với  ,  2  ac  1   1 .
4 4 
c c c
Do đó l| số lẻ, m| l| số chính phương nên chia 4 có số dư l| 1.
4 4 4
Mặt kh{c do c l| số chẵn nên ac  1 l| số lẻ, do đó ta được  ac  1 chia 4 có số dư l| 1.

2
 2  ac  1 chia 4 có số dư l| 3. Điều n|y vô lí vì  2  ac  1 l| số chính

c 2 c 2
Từ đó suy ra
4 4
phương.
Vậy trường hợp n|y loại.
c c
 Trường hợp 3: Với d  2 , khi đó ho|n to|n tương tự như trên ta xét l| số lẻ, m| là
2 4
c
số chính phương nên chia 4 có số dư l| 1.
2
Mặt kh{c do c l| số chẵn nên ac  1 l| số lẻ, do đó ta được  ac  1 chia 4 có số dư l| 1.

2
 4  ac  1 chia 4 có số dư l| 5. Điều n|y vô lí vì  4  ac  1 l| số chính

c 2 c 2
Từ đó suy ra
2 2
phương.
Vậy trường hợp n|y loại.
 Trường hợp 4: Với d  1 , khi đó ho|n to|n tương tự như trên ta xét c l| số lẻ.
c c 2
Và do  ,   ac  1   1 , lại có c c  8  ac  1   x 2 nên c l| số chính phương.
2
8 8   

22
Như vậy từ c{c trường hợp trên ta được c l| một số chính phương lẻ.
Cách 2. Gọi d   b,c  , khi đó ta có b  dn; c  dm với m,n  N* và  m, n   1 .
Thay vào c  ac  1   5c  2b  2c  b  ta được m  dam  1  d  5m  2n  2m  n 

2 2
Từ đó suy ra m  dam  1 d . Mà ta có  d,dam  1  1 nên dẫn đến m d .

2
Đặt m  dk,k  N* , khi đó  n, k    d, n   1 .
 
Khi đó từ m  dam  1  d  5m  2n  2m  n  ta được k d2ak  1   5dk  2n  2dk  n 
2 2
Do đó  5dk  2n  2dk  n  k , mà ta có  k, 2dk  n   1 nên suy ra 5dk  2n k  2n k .
Lại có  k, n   1 nên dẫn đến 2 k , do đó k  1; 2 . Ta xét c{c trường hợp sau
 Trường hợp 1: Xét k  2 , khi đó ta có
   
2 ad2  1  10d  2n  4d  n   ad2  1   5d  n  4d  n 
2
5d  n  x 2

Do  5d  n,4d  n    d,4d  n    d,n   1 nên  , với x, y  N* và  x, y   1 .
4d  n  y
2

xy  1 xy  1
Từ đó suy ra d  x2  y2 . Do đó 2ad  1  xy  a  a .
2d 2
2 x2  y2 
Để ý rằng  x  y   4xy  xy  1 và 2 x2  y 2     x  y    x  y  2  x  y   1  0
2 2 2 2 2
    x  y   xy  1 . Điều n|y dẫn đến a  1 , vô lí.

2
Do đó 2 x2  y 2 2
Do đó trường hợp n|y loại.
 Trường hợp 2: Xét k  1 , khi đó ta được d  m nên c  d2 ; b  dn . Do đó đẳng thức của
      
b|i to{n trở th|nh d2 ad2  1  5d2  2dn 2d2  dn  ad2  1   5d  2n  2d  n   *  .
2 2
5d  2n  x 2

Do  5d  2n,2d  n    d,2d  n    d,n   1 nên  , với x, y  N* và  x, y   1 .
2d  n  y
2

d  x 2  2y 2

Từ đó ta được  .

 n  5y 2
 2x 2
d  4t 2  2y 2

Nếu x l| số chẵn thì x  2t,t  N , khi đó  *
n  5y  8t
2 2


23
Khi đó  *  trở th|nh  ad  1  4t 2 y 2  a 4t 2  2y 2  

2 2
 1  2ty , rõ r|ng phương trình n|y
vô nghiệm do hai vế kh{c tính chẵn lẻ.
Điều n|y có nghĩa l| x phải l| số lẻ. Từ đó suy ra d l| số lẻ nên do đó c  d2 l| số chính
phương lẻ.
Kết hợp hai trường hợp ta được c l| một số chính phương lẻ.
Ví dụ 26. Cho dãy c{c số tự nhiên được x{c định bởi công thức un  3 n 2  n  7 với  
n  1; 2; 3;... .
Chứng minh rằng trong dãy số trên không có số n|o l| một lập phương đúng.
Lời giải
Thử một số trường hợp ta thấy
 
+ Với n  1 thì u1  3 12  1  7  13 không phải l| lập phương đúng.
 
 

Ta sẽ chứng minh với số tự nhiên n bất kì thì un  3 n 2  n  7 không phải l| lập phương 
đúng.

Thật vậy, giả sử tồn tại số tự nhiên n để số un  3 n 2  n  7 l| một lập phương đúng. 
 
Khi đó ta đặt un  3 n 2  n  7  a 3 với a l| một số nguyên dương.
 
Do 3 n 2  n  3n  n  1 l| số chẵn nên suy ra a 3 l| số lẻ hay a l| số lẻ.

Đặt a  2k  1,k  N* , khi đó từ 3 n 2  n  7  a 3 ta được 
  
3 n2  n  7   2k  1  3 n 2  n  2  8k 3  12k 2  6k
3

  
Do 3 n 2  n  2 3 và 12k 2  6k 3 nên suy ra 8k 3 3 . 
Do  3,8   1 v| 3 l| số nguyên tố nên ta được k 3 . Đặt k  3m với m l| số nguyên dương.
 
Khi đó thay v|o 3 n2  n  2  8k 3  12k 2  6k v| ta được
 
3 n2  n  2  8.27m3  12.9m 2  6.3m  n 2  n  2  6 12m 3  6m 2  m  

24
Nhận thấy nếu n chí hết cho 3 thì n2  n  2 chia 3 có số dư l| 2, nếu n chia 3 có số dư l| 1
thì n2  n  2 chia 3 có số dư l| 1, nếu n chia 3 có số dư l| 2 thì n2  n  2 chia 3 có số dư l|
2. Do đó n2  n  2 không chia hết cho 3 nên không chia hết cho 6.
Từ đó ta thấy đẳng thức trên không thỏa mãn.
 
Vậy giả sử trên l| sai hay un  3 n 2  n  7 không phải l| lập phương đúng.
x3
Ví dụ 27. Tìm c{c số tự nhiên x sao cho l| bình phương của một số hữu tỉ.
4x  6
Lời giải
2
x3  a 
Giả sử  , với a, b l| c{c số tự nhiên trong đó b  0 . Ta xét c{c trường hợp sau
4x  6  b 
 Xét a  0 , khi đó x  3  0  x  3 .
 Xét a  0 , khi đó không mất tính tổng qu{t ta giả sử  a, b   1 nên a 2 , b2  1 .  


2
x3  a  x  3  ka
2
Do đó từ  ta suy ra được  , với k l| số tự nguyên.
4x  6  b  
 4x  6  kb 2
Từ đó suy ra  4x  6   4  x  3   b2 k  4a 2 k  18  k  b  2a  b  2a  .
Do đó b  2a và b  2a l| c{c ước của 18
Chú ý rằng b  2a  0; b  2a  b  2a , lại thấy b  2a và b  2a cùng l| số lẻ
Từ đó ta có bảng gi{ trị như sau
b  2a b  2a k 4a a b0 x
2, loại
1 1 18
4 1
1 3 6 1
10, loại
1 9 2
loại
3 1 6 2, loại
3 1 6 4 1 1 3
3 3 2 6, loại
9 1 2 8
2 5 11
9 1 2 10,

25
loại
Như vậy ta được
x3
+ Với x  3 thì 0
4x  6
x3 3  3
+ Với x  3 thì   1  12
4x  6 4  3   6
2
x3 11  3 8 4 2
+ Với x  11 thì    
4x  6 4.11  6 50 25  5 
a 2  1 b2  1 c 2  1 d 2  1
Ví dụ 28. Cho a, b, c, d l| c{c số nguyên thực thỏa mãn     p,
5a 5b 4c 4d
trong đó p l| số nguyên dương. Chứng minh rằng  a  c  b  c  a  d  b  d  l| một số
chính phương.
Lời giải
Từ giả thiết của b|i to{n ta được a 2  5pa  1  b2  5pb  1  0; c 2  4pc  1  d2  4pd  1  0 .
Xét hai phương trình bậc hai ẩn x l| x2  5px  1  0 và x2  4px  1  0 .
Khi đó ta thấy a, b l| hai nghiệm của phương trình x2  5px  1  0 v| c, d l| hai nghiệm
của phương trình x2  4px  1  0 .
a  b  5p c  d  4p
Theo định lý Vi – te ta được  và  .
ab  1 cd  1
Ta có  a  c  b  c  a  d  b  d   ab  a  b  c  c 2  ab  a  b  d  d2 
Áp dụng c{c hệ thức Vi – et trên ta được
 
ab   a  b  c  c 2  ab   a  b  d  d2   c 2  5pc  1 d2  9pd  1
   
   
Chú ý rằng c 2  5pc  1 d2  9pd  1  c 2  4pc  1  pc d2  4pd  1  9pd  
Kết với c2  4pc  1  d2  4pd  1  0 ta được
a  c  b  c a  d  b  d   9p cd  9p   3p

2 2 2
Vậy  a  c  b  c  a  d  b  d  l| một số chính phương.
Nhận xét: Ta có thể ph{t biểu một số b|i tương tự như sau:

26
Bài 1. Cho p, q l| một số nguyên dương. Giả sử phương trình x2  5px  1  0 có hai
nghiệm l| x1 ; x 2 v| phương trình x2  4px  1  0 có hai nghiệm x3 ; x 4 .
Chứng minh rằng  x1  x3  x2  x3  x1  x4  x2  x4  l| một số chính phương.
Bài 2. Cho p l| một số nguyên dương. Giả sử phương trình x2  px  1  0 có hai nghiệm l|
a1 ; a 2 v| phương trình x2  qx  1  0 có hai nghiệm b1 ; b2 .
Chứng minh rằng  a1  b1  a 2  b1  a1  b2  a 2  b2  l| hiệu của hai số chính phương.
p1 p2  1
Ví dụ 29. Tìm số nguyên tố p để và l| c{c số chính phương.
2 2
Lời giải
p1 p2  1
Giả sử tồn tại c{c số nguyên dương x v| y thỏa mãn  x và
2
 y2
2 2
p  1  2x 2 1
Khi đó ta được  2 .
p  1  2y  2 
2
Trừ theo vế của đẳng thức (2) cho đẳng thức (1) ta được p  p  1  2  y  x  y  x   3 
Suy ra ta được 2  y  x  y  x  p  4  .
Mặt kh{c từ (1) ta thấy p l| số lẻ v| x  1 . Ta có p  1  2x2  x2  x2  x  1  p  x .
Từ (2) ta lại có y  1 nên p2  1  2y2  y2  y2  y2  1  p  y .
Từ (3) ta suy ra được y  x . Từ đó ta được 0  y  x  p .
Chú ý p l| l| số nguyên tố lẻ nên từ (4) ta suy ra được x  y p .
M| ta lại có 0  x  y  2p nên ta được x  y  p . Thay v|o (3) ta được p  1  2  y  x  .
p1 p1 3p  1
Từ đó suy ra y  x  nên ta được x  ;y  .
2 4 4
2
p1  p1
Thay x  v|o (1) ta được p  1  2   p7.
4  4 
Thay p  7 v|o (2) ta được 7 2  1  2y2  y  5 .
Vậy p  7 thỏa mãn yêu cầu b|i to{n.

27
Nhận xét: Ngo|i c{ch giải như trên ta còn có thể giải bằng c{ch xét c{c khả năng của p:
p2  1  4k  1  1
2
Với p chẵn không xẩy ra, với p  4k  1 khi đó ta được   8k 2  4k  1 .

2 2
Đến đ}y ta tìm c{c gi{ trị của k để 8k2  4k  1 l| c{c số chính phương.
Ví dụ 30. Cho số nguyên dương a 1 . Ta lập c{c số nguyên dương a 2 ;a 3 ;a 4 ;...;a 2015 thỏa mãn
điều kiện a n1  a n3  2013 , với n  1; 2; 3;...; 2014 . Hỏi trong 2015 số nguyên dương
a1 ;a 2 ;a 3 ;...;a 2015 có bao nhiêu số chính phương.
Lời giải
Ta có nhận xét: Một số chính phương chẵn thì chia hết cho 8 hoặc chia 8 dư 4. Một số
chính phương lẻ thì chia 8 dư 1.
Gọi n l| số nhỏ nhất để a n l| số chính phương. Khi đó ta xét c{c trường hợp sau
 Trường hợp 1: Với a n l| số chẵn.
Khi đó ta được a 3n 8 nên a 3n  2013 chia 8 dư 5.
Nếu n  2013 thì a n1  a n3  2013 chia 8 dư 5. Vì 53  2013 chia 8 dư 2 nên a 3n1  2013 chia
8 dư 2.
Do đó nếu n  2012 thì a n 2  a 3n1  2013 chia 8 dư 2.
Lập luận tương tự như trên thì khi n  2011 thì a n 3  a 3n 3  2013 chia 8 dư 5.
Cứ tiếp tục lập luận như vậy ta được với m  N* và m  n thì a m chia 8 dư 2 hoặc dư 5.
Do đó a m không thể l| số chính phương.
 Trường hợp 2: Với a n l| số lẻ.
Khi đó a n chia 8 dư 1.
Vì 13  2013 chia 8 dư 6 nên với n  2013 thì a n1  a n3  2013 chia 8 dư 6, do đó a n 1 không
thể l| số chính phương.
Cũng từ a n 1 l| số chẵn nên lập luận tương tự như trường hợp 1 ta được với m  n  1 thì
a m không thể l| số chính phương.
Như vậy trong dãy số a1 ;a 2 ;a 3 ;...;a 2015 có không qua một số chính phương v| nếu có thì a 1
l| số chính phương duy nhất.

28
p2  p  2
Ví dụ 31. Tìm tất cả c{c số nguyên tố p sao cho l| lập phương của một số tự
2
nhiên.
Lời giải
p2  p  2
Đặt  n 3 với n l| một số tự nhiên.
2
Vì p l| số nguyên tố nên ta xét c{c trường hợp sau:
 Trường hợp 1: Với p  2 , khi đó ta được n  0 thỏa mãn yêu cầu b|i to{n.
p2  p  2
 Trường hợp 2: Với p  2 , khi đó ta có
2
 n 3  p  p  1  2  n  1 n 2  n  1 . 
Từ đó ta được n  1 p hoặc n 2  n  1 p (vì p l| số nguyên tố lẻ).
 
+ Nếu n  1 p thì ta được n  1  p . Từ đó ta được 2 n2  n  1  n 2   n  1  1  n  p  1 .
2
 
Từ đó ta được p  p  1  2  n  1 n 2  n  1 . Do đó trường hợp n|y lại
+ Nếu n 2  n  1 p , khi đó ta đặt n 2  n  1  kp với k l| số tự nhiên kh{c 0.
 
Thay v|o phương trình p  p  1  2  n  1 n 2  n  1 ta được p  2  n  1 k  1 .
  
Từ đó suy ra n2  n  1  2  n  1 k2  k hay n2  2k2  1 n  2k 2  k  1  0 . 
Xem phương trình trên l| phương trình bậc hai ẩn n. Khi đó do 2k2  1 l| số lẻ nên để
   
2
phương trình trên có nghiệm nguyên thì   2k 2  1  4 2k 2  k  1 phải l| số chính
phương lẻ.
         
2 2 2 2
Ta thấy 2k 2  1    2k 2  4 . Do đó   2k2  1  4 2k2  k  1  2k 2  3 .
Từ đó ta tính được k  3 suy ra n  20 nên p  127 . Thử lại ta thấy p  127 thỏa mãn yêu
cầu b|i to{n.
Vậy c{c số cần tìm l| p  2 và p  127 .
Ví dụ 32. Giả sử K l| tích của t{m số tự nhiên liên tiếp v| Q l| l| một số chính phương nhỏ
nhất thỏa mãn điều kiện Q  K . Chứng minh rằng Q  K l| một số chính phương.
Lời giải
Giả sử K  a  a  1 a  2  a  3  a  4 a  5 a  6 a  7  với a  N .

29
 
Hay ta được K  a 2  7a a 2  7a  6 a 2  7a  10 a 2  7a  12   
Khi đó ta xét c{c trường hợp sau.
 Trường hợp 1: Nếu a  0 , khi đó K  0 nên Q  1 , suy ra Q  K  1 l| một số chính
phương.
 Trường hợp 2: Nếu a  1 , khi đó k  8!  40320 nên suy ra 200  K  201 .
Ta chọn Q  2012 khi đó Q  K  2012  40320  81  92 l| một số chính phương.
 Trường hợp 3: Nếu a  2 , khi đó đặt x  a 2  7a nên x  18 .
 
Ta được K  x  x  6  x  10  x  12   x2  6x x2  22x  120  x 4  28x 3  252x 2  720x . 
 
2
Ta xét x2  14x  26  x4  28x3  248x2  728x  676 . Do đó ta được
   x   
2
K  x2  14x  26 4
 28x 3  252x 2  720x  x 4  28x 3  248x 2  728x  676
  2x  2   680   2.18  2   680  0

2 2
 
2
Do đó K  x2  14x  26
 
2
Lại xét x2  14x  28  x4  28x3  252x2  784x  784 . Do đó ta được
x     
2
2
 14x  28  K  x 4  28x 3  252x 2  784x  784  x 4  28x 3  252x 2  720x
 64x  784  0
     
2 2 2
Do đó x2  14x  28  K . Như vậy ta được x2  14x  26  K  x2  14x  28 .
   
2 2
Từ đó ta chọn Q  x2  14x  27 hoặc Q  x2  14x  28 .
 
2
+ Với Q  x2  14x  27 khi đó ta được Q  K  36x  729  2x2  0 .
Từ đó ta được  x  9   446  x  30 nên ya được 18  x  30 .

2
Đến đ}y ta suy ra được a  2 hoặc a  3 .
Khi a  2 thì x  18 suy ra Q  K  27 2 l| số chính phương v| khi a  3 thì x  30 suy ra
Q  K  92 l| số chính phương.
  
khi đó Q  K  64x  784  64 a 2  7a  784   8a  28  l| số 
2 2
+ Với Q  x2  14x  28
chính phương.

30
Vậy trong mọi trương hợp xẩy ra ta luôn có Q  K l| một số chính phương.
Ví dụ 33. Cho x, y, z l| c{c số nguyên dương nguyên tố cùng nhau theo từng đôi một v|
thỏa mãn điều kiện  x  z  y  z   z2 . Chứng minh rằng tích xyz l| một số chính phương.
Lời giải
Trước hết ta chứng minh x  z và y  z l| hai số nguyên tố cùng nhau.
x  z d
Thật vậy, gọi d l| ước chung lớn nhất của x  z và y  z , khi đó ta được 
y  z d
Từ đó ta được  x  z  y  z  d2 . Mà ta có  x  z  y  z   z2 nên suy ra z2 d2  z d .
x  z d x d
Cũng từ   .
y  z d y d
Mà theo bài ra thì  x, y   1 , từ đó ta được d  1 . Do đó x  z và y  z l| hai số nguyên tố
cùng nhau.
Lại từ  x  z  y  z   z2 nên ta được x  z và y  z l| hai số chính phương.

x  z  m
2
Đặt  , m; n  N . Nên ta được  x  z  y  z   m 2 .n 2  z2  z  mn .
y  z  n
2

Ta có x  y   x  z    y  z   2z  m 2  n 2  2mn   m  n  .
2
Cũng từ  x  z  y  z   z2 ta suy ra được xy  z  x  y  , do đó
xyz  z2  x  y   z  m  n 

2
Hay tích xyz l| một số chính phương.
Ví dụ 34. Tìm số tự nhiên lẻ nhỏ nhất sao cho n 2 biểu diễn được th|nh tổng của một số lẻ
c{c số chính phương liên tiếp.
Lời giải
Giả sử n 2 biểu diễn được th|nh tổng của 2k  1,k  N* số chính phương liên tiếp.
Khi đó ta có n2   a  k    a  k  1  ...  a 2  ...   a  k  với a l| số tự nhiên.

2 2 2

Suy ra ta được n2   2k  1 a 2  2 1  22  32  ...  k2 
Hay ta được 3n2  3  2k  1 a 2  k  k  1 2k  1 .

(Thuvientoan.net) Các Bài Toán Về Số Chính Phương Số Lập Phương

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(Thuvientoan.net) Các Bài Toán Về Số Chính Phương Số Lập Phương

Uploaded by

Copyright:

Available Formats



Nguyễn Công Lợi

CHUYÊN ĐỀ SỐ CHÍNH PHƯƠNG

Nghệ An, tháng 9 năm 2019

CÁC BÀI TOÁN VỀ SỐ CHÍNH PHƢƠNG,

LỜI NÓI ĐẦU

phương, số lập phương đúng.

Tác giả: Nguyễn Công Lợi TÀI LIỆU TOÁN HỌC

I. MỘT SỐ KIẾN THỨC CẦN NHỚ.

 Một số tính chất

có chữ số tận cùng bằng 2, 3, 7, 8 thì không phải l| số chính phương

nguyên tố với số mũ chẵn.

số chính phương n|o có dạng 4n + 2 hoặc 4n + 3 với n l| số nguyên.

số chính phương n|o có dạng 3n + 2 với n l| số nguyên.

Số chính phương tận cùng bằng 5 thì chữ số h|ng chục l| 2

Số chính phương chia hết cho 2 thì chia hết cho 4.

Số chính phương chia hết cho 3 thì chia hết cho 9.

phương thì mỗi số đếu l| số chính phương

hai số nguyên liên tiếp đó bằng 0

Tác giả: Nguyễn Công Lợi TÀI LIỆU TOÁN HỌC

Tính chất 10: Nếu a 2  m.n với a, m, n l| số tự nhiên v|  m, n   1 thì m, n l| c{c số

2. Số lập phƣơng đúng

phương của một số nguyên.

 Một số tính chất cần nhớ

Tính chất 1: Nếu số nguyên a chia 3 có số dư l| 1 thì a 3 chia 9 có số dư l| 1.

Tính chất 2: Nếu số nguyên a chia 3 có số dư l| 1 thì a 3 chia 9 có số dư l| 1 .

II. MỘT SỐ VÍ DỤ MINH HỌA.

chính phương, số lập phương đúng.

Tác giả: Nguyễn Công Lợi TÀI LIỆU TOÁN HỌC

2 n . 1.3.5...  2n-1  .  n-4  ! 2n  n  4 !

rằng 4S  1 l| số chính phương.

Từ S  1.2.3  2.3.4  ...  n  n  1 n  2  ta có

4S  1.2.3.4  2.3.4.  5  1  3.4.5.  6  2   ...  n  n  1 n  2   n  3    n  1 

Vậy 4S  1 l| số chính phương.

với mọi n l| số nguyên dương.

Tác giả: Nguyễn Công Lợi TÀI LIỆU TOÁN HỌC

20154n có chữ số tận cùng bằng 5.

Do đó ta có N  20124n  20134n  20144n  20154n có chữ số tận cùng bằng 8.

Ví dụ 5. Cho x, y l| những số nguyên lớn hơn 1 sao cho 4x2 y2  7x  7y l| số chính

phương. Chứng minh rằng x  y .

4x 2 y 2  7x  7y   2xy  1  4xy  7x  7y  1   2xy  1

4x 2 y 2  7x  7y   2xy  1  4xy  7x  7y  1   2xy  1

Đặt A  4x2 y2  7x  7y . Khi đó ta được  2xy  1  A   2xy  1

Suy ra 4xy  1  7x  7y  4xy  1

A  4x2 y2 , điều n|y vô lí.

Tương tự nếu y  x  2 ta được điều vô lí.

Do đó ta suy ra được x  y . B|i to{n được chứng minh.

Ví dụ 6. Cho 2 số nguyên a, b thỏa mãn a 2  b2  1  2  ab  a  b  . Chứng minh a v| b l|

hai số chính phương liên tiếp.

l| số chính phương suy ra a l| số chính phương a  x2 (x l| số nguyên).

Tác giả: Nguyễn Công Lợi TÀI LIỆU TOÁN HỌC

Vậy a v| b l| hai số chính phương liên tiếp

Ví dụ 7. Tìm c{c số nguyên n sao cho A  n4  n3  n2 l| số chính phương.

Với A  0 , khi đó để A l| số chính phương thì n2  n  1 phải l| số chính phương.

Vậy c{c gi{ trị cần tìm l| n  0; n  1 .

Đặt A  22008  22012  22013  22014  22016  2n . Ta có

Đặt a  n  2008 l| số nguyên dương, ta có phương trình 369  2a  b2

Suy ra 2a  1 mod 3  suy ra a l| số chẵn hay a  2c, c  *

Phương trình trở th|nh 369  b2  22c  41.3.3  b  2c   b 2

Vậy n  a  2008  2c  2008  2016 l| số cần tìm

nguyên dương n|o đó cho trước.

Đặt n  x2  p.103  q.102  r.10  s; m  y2   p  d  .103   q  d  .102   s  d  .10   s  d 

Khi đó ta có  y  x  y  x   y2  x2  d.1111  d.11.101 (1)