İÇİNDEKİLER

Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları................................................................ .3 – 9

Testler.................................................................................................. 10 – 18
Su Dalgaları............................................................................................... 19 – 27
Testler.................................................................................................. 28 – 33
Ses............................................................................................................. 34 – 37
Testler.................................................................................................. 38 – 40
Elektromanyetik Dalgalar......................................................................... 41 – 44
Testler.................................................................................................. 45 – 46
Elektriksel Kuvvet ve Alan........................................................................ 47 – 54
Testler.................................................................................................. 55 – 58
Elektriksel Potansiyel Enerji ve Paralel Levhalar...................................... 59 – 70
Testler.................................................................................................. 71 – 79
Sığaçlar...................................................................................................... 80 – 82
Testler.................................................................................................. 83 – 88

Yayımlayan: Sebit Eğitim ve Bilgi Teknolojileri A.Ş Basým Yeri: Ceren Matbaacılık AŞ.
Üniversiteler Mah. İhsan Doğramacı Bulv. Basým Tarihi: Haziran / 2016
No:15 06800 ODTÜ Teknokent
ISBN Numarası: 978-605-9597-34-0
Ankara / TÜRKİYE
Sertifika No: 33674
Tel: 0312 292 62 62
www.sebit.com.tr info@sebit.com.tr
Bu kitabın her hakkı saklıdır. Kısmen ve kaynak gösterilerek de olsa kesinlikle hiçbir alıntı yapılamaz. Metin, biçim, sorular, yayımlayan şirketin izni olmaksızın elektronik,
mekanik, fotokopi ya da herhangi bir sistemle çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz.
DALGA HAREKETİ 2. Boyuna Dalgalar

Titreşim doğrultusu ile yayılma doğrultusunun aynı

Suya bir taş atıldığında arka arkaya halkalar yayılır, olduğu dalgalardır.
bir yay çekilip bırakıldığında kısalıp uzar. Bunlar dalga
hareketine örneklerdir.
�������
Doğada enerji aktarımı birçok yolla gerçekleşir. � ����������
Bu yollardan biri de enerjinin dalgalarla aktarılmasıdır.
Örneğin; çok büyük bir enerjiye sahip olan tsunami ��������
deprem sonucu oluşan dev bir dalgadır. ����������

Dalga Çeşitleri
Dalgalar Dalga boyu
Boyuna Dalga

Titreşim Doğrultusuna Taşıdığı Enerjiye

Göre Göre
Enine Dalgalar Mekanik Dalgalar Dalga (Mekanik Dalga)

• Deprem • Deprem Esnek bir ortamda oluşan şekil değişikliklerinin
neden olduğu sarsıntı ve titreşimlerin, ortamdaki mole-
• Görünür ışık • Su küller tarafından iletilmesidir.
• Yay • Yay
Raunt

Buna göre,
• Su • Ses
1) Dalganın oluşması için bir kaynak gerekmektedir.
• Elektromanyetik Örneğin; durgun su yüzeyinde dalga oluşturmak için
Elektromanyetik Dalgalar
suya sürekli batırılıp çıkarılan kalem, kaynak görevi
Boyuna Dalgalar • Işık görür.
• Ses • Radyo dalgası 2) Mekanik dalgaların (yay, su, ses) yayılması için katı,
sıvı veya gaz ortamı gerekmektedir.
• Deprem • Mikrodalga
3) Dalgaların yayılması sırasında yerdeğiştiren mole-
• Yay • Kızılötesi ışık
küller değil, titreşim veya sarsıntıdır.
• Su • Morötesi ışık Örneğin, stadyumlarda seyircilerin takımlarını des-
• X – ışınları teklemek için yaptıkları Meksika dalgası hareketinde
hiçbir insan yerinden kalkıp diğer uca kadar gitmez,
• Gama ışınları oradaki insan kalabalığı dalgalanıyor gibi olur.
4) Dalgalar dairesel ya da doğrusal olarak yayılırlar.
Titreşim Doğrultusuna Göre
1. Enine Dalgalar

Titreşim doğrultusu yayılma doğrultusuna dik olan

dalgalardır.
�

������������������
�
���������������
��������
���������� ��������������

3
Deprem Dalgaları
Yer kabuğunda meydana gelen ani kırılmalar sonucu
açığa çıkan enerjinin dalgalar halinde yayılmasına
deprem denir.
Depremlerin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının
yer küre içinde nasıl yayıldığını, ölçü aletleri ve yöntem-
lerini inceleyen bilim dalına sismoloji denir. Deprem
sonucu oluşan yer hareketini sürekli kaydeden düzenek-
lere sismograf denir.
Raunt
Depremin oluştuğu yere deprem odağı ya da iç
merkez, deprem odağının yeryüzüne en yakın olduğu
yere ise dış merkez veya merkez üssü denir. Merkez
üssü sarsıntı ve hasarın en çok olduğu yerdir.
Deprem Dalgaları:
1. Cisim Dalgaları: Yerkabuğunun iç kısmındaki odak
bölgelerinden her yöne yayılan dalgalara denir.
• P Dalgaları: Deprem odağından çevreye yayılan
boyuna dalgalardır.
Yay Dalgaları ve Atma
Kısa süreli dalga hareketine atma denir.
���������������
��������������
4
Atmanın İlerleme Yönü
��� �������
������� �������
��������� ������
������
������������
Yukarıdaki şekilde sağa doğru ilerleyen bir atma-
nın sağ yarısındaki noktalar denge konumundan
uzaklaşırken sol yarısındakiler denge konumuna yak-
laşmaktadırlar.
ÖRNEK 1:
�
�
�
İki ucundan gerilmiş esnek yayda oluşturulan bir
atmanın t anındaki konumu şekildeki gibidir.
Atmanın hareket yönünü bulmak için, yayın
K, L, M noktalarından hangilerinin, t anından
hemen sonraki hareket yönünün bilinmesi
gerekli ve yeterlidir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız K nin B) Yalnız L nin
C) Yalnız M nin D) K ve L nin
E) K ve M nin
(1997 – ÖYS)
ÇÖZÜM:
K noktası tepe ve M noktası çukur olduğundan,
atmanın hareket yönü ne olursa olsun, t anından
hemen sonra K noktası aşağı doğru hareket
ederken, M noktası yukarı doğru hareket eder.
Bu nedenle K ve M den hareket yönü bulunamaz.
Atma sağa doğru gidiyorsa L noktası yukarı atma
sola doğru gidiyorsa L noktası aşağı doğru hareket
eder. Bu nedenle L noktasının yönü bilinmelidir.
YANIT: B
Yay Dalgalarının Yayılma Hızı
Atmanın birim zamanda aldığı yola atmanın yayılma ÖRNEK
2:
hızı denir. �
�
Atmanın hızı;
�
�
• � Yayı geren kuvvete
��
� "
(F )
Esnek bir yay, bir ucundan duvara tutturulmuş
"
öteki ucundan da F kuvvetiyle gerilmiştir. Yayda
• Yayın birim uzunluğunun kütlesine yani yayın boyca şekildeki gibi ilerleyen bir atmanın genişliği ,
yoğunluğuna (m) bağlıdır. hızının büyüklüğü de v dir.

Atmanın hızı v = F bağıntısından bulunur.

m Bu atma ilerlerken, F kuvvetinin büyüklüğü
Hız; artırılırsa  ve v için ne söylenebilir?

• Ortam değişmediği sürece değişmez.  v

• Atmanın şekline bağlı değildir. (Genlik çok büyük A) Değişmez Değişmez
olmamak koşuluyla) B) Değişmez Artar

Periyodik Dalgalar C) Artar Artar

D) Artar Azalır
Eşit zaman aralıklarında meydana gelen dalgalara E) Azalır Azalır
periyodik dalgalar denir.
(1996 – ÖYS)
Raunt

�

� ÇÖZÜM:
�
� F
Atmanın hızı için verilen v = bağıntısına
m
göre,
� "
F kuvvetinin büyüklüğü artarsa, hızın da büyük-
Genişlik (X): Atmanın başlangıç ve bitiş noktaları lüğü artar.
arasındaki uzaklığa denir.  = v . t bağıntısına göre de hızın artması,  nin
Genlik (Y): Atma üzerindeki tepe ya da çukur artmasına neden olur.
YANIT: C
noktalarının denge konumuna en uzak noktasıdır.
Periyot (T): Bir tam dalganın oluşması için geçen
süredir. Birimi s(saniye) dir.
Frekans (f): Birim zamanda üretilen dalga sayısıdır.
Birimi s–1 veya Hz (Hertz) dir.
Periyot ile frekans arasında T . f = 1 bağıntısı Atmaların Birbiri İçinden Geçmesi
vardır. Karşılıklı gelen atmalar şeklini ve hareket yönünü
Dalga Boyu (λ): Dalganın bir periyotluk sürede koruyarak birbiri içinden geçebilirler.
aldığı yoldur. • Karşılıklı gelen atmaların her ikisi de baş yukarı veya
Dalga Hızı (v): Dalgaların birim zamanda aldığı baş aşağı ise bu iki atma birbirini kuvvetlendirir. Bu
yoldur. olaya "kuvvetlendirici girişim" denir. Bileşke atmanın
λ genliği, gelen atmaların genliklerinin toplamı kadar-
v= ve v = λ . f bağıntısı ile hesaplanır.
T dır.

5
 Ybileşke = Y1 + Y2 2) Serbest Uçta Yansıma

Serbest uca gönderilen

�� ��
� � atma ters dönmeden
�������
�� geri yansır.

������� � � Yansıyan atmaların

hızı, genliği ve genişliği
değişmez. Her iki durumda da engele önce K çarp-
tığı için ilk geri dönen nokta da K noktası olur.
�� ��

• Karşılıklı gelen atmaların biri baş yukarı, diğeri baş ÖRNEK 3:

aşağı ise bileşke atmanın genliği karşılaşan atma-
ların genliklerinin farkı kadardır. � �
�
Ybileşke = IY1 – Y2I

Gergin, esnek bir yayda şekildeki gibi ilerleyen
�� bir atma üzerindeki P noktasındaki titreşimler
tam engele çarptığı anda atmanın durumu,
��
aşağıdakilerden hangisi gibidir?
��������� (Noktalı çizgiler atmaların durumunu, dolu çizgiler
������������ de toplam atmayı göstermektedir.)
Raunt

�������������
���������������� �� ��
��������������� �
����������������� � �
���������������� � � �
�� ��������

��
�� ��
� ��
� � �

��
� �
�
Atmaların Yansıması
1) Sabit Uçta Yansıma
(1982 – ÖYS)
ÇÖZÜM:
P noktasındaki titreşim en-
����� � �
� � �� � gele ulaştığı anda KP atma-
sı ters dönmüş olduğu için
� � bileşke atma şekildeki gibi
olur.
YANIT: D

Sabit uca gönderilen atma ters dönerek yansır.

6
Atmaların İletilmesi
1) Hafif (İnce) Yaydan, Ağır (Kalın) Yaya Gelen ÖRNEK 4:
Atmalar: Hafif KL yayı ağır LM yayı uç uca eklenerek,
� serbest uçlarından gerilmiştir. KL yayı üzerinde
����� ����
����� � ���� ��� t = 0 anında şekildeki konumda olan bir atma, t
��� � sürede ok yönünde bir bölme ilerliyor.
�� ��
����� ��
�
��� � ����
��
�� ���
� � �
��
�������� �������� Buna göre, 5t süre sonunda, geçen ve yan-
���� ����
sıyan atmaların durumu aşağıdakilerden
Atma bir yaydan başka bir yaya geçerken iki atmaya hangisi gibi olur?
dönüşür. Bu atmalardan biri diğer yaya geçerken, diğeri
��
geri döner. Gelen atma tepe ise iletilen atma da tepe,
çukursa iletilen atma da çukurdur. İnce yaydan kalın
yaya tepe olarak gelen atmanın yansıyanı çukur, çukur � � �

olarak gelen atmanın yansıyanı ise tepedir. ��

v: gelen atmanın hızı
v1: yansıyan atmanın hızı � � �
v2 : iletilen atmanın hızı ��
a: gelen atmanın genişliği
Raunt

b: yansıyan atmanın genişliği � � �

c: iletilen atmanın genişliği ��
y : gelen atmanın genliği
y1: yansıyan atmanın genliği � � �
y2: iletilen atmanın genliği ��
• v = v1 > v2
• 1 > 2
� � �
• a = b > c
(1994 – ÖYS)
• y > y1, y > y2
ÇÖZÜM:
2) Ağır (Kalın) Yaydan, Hafif (İnce) Yaya Gelen Atma hafif yaydan ağır yaya tepe olarak geldiği
Atmalar: için LM yayına iletilen atma tepe, KL yayından
� yansıyan atma ise çukurdur.
����� �����
����� � ���� ���
����� � ����
��� �

� ��
������������� ��
�� �� ��������
����� �� �� ���� Gelen atma L noktasına geldikten sonra aynı

��� � � sürede yansıyan atma iletilen atmaya göre daha
�����
�� �� ��� fazla yol alacağından 1 > 2 olur. Buna göre doğru
• v = v 1 < v2 Cevap A seçeneğindeki gibi olur.
• a=b<c YANIT: A
• y > y1
y > y2

ÖRNEK 5:
�
ÖRNEK 6:


������ ������
� �
�
� �
�
Sabit K, L noktaları arasına gerilmiş türdeş yayda �������
şekildeki X, Y atmaları oluşturulmuştur. Oklar,
��
halkaların t = 0 anında bulundukları noktadaki ������ ������
hareket yönünü belirtmektedir. �
�
� �
t saniyede bir bölme hareket eden atmaların
� �
6t lik sürenin bittiği andaki yeri ve durumu
��������
aşağıdakilerden hangisi gibidir?
O noktasında uç uca eklenmiş, farklı kalınlıktaki
�
�� X ve Y yayları P, R duvarları arasına gerilmiştir.
� � t0 = 0 anında hareket yönleri ve biçimleri Şekil I deki
� gibi olan iki atmanın, t1 anında Şekil II de belirtilen
� K, L, M atmalarına dönüşmüş olduğu görülür.
��
� �
Buna göre, K, L, M atmalarından hangilerinin
�
hareketi ok yönündedir?
��
� � A) Yalnız K nin B) Yalnız L nin
Raunt

� � C) Yalnız M nin D) K ve L nin

� �
��
E) L ve M nin
� �
(ÖSS FEN 2 – 2006)

�
�� ÇÖZÜM:
� �
O noktasından geçip M noktasına doğru ilerleyen
� M atması, t1 anında tepe olduğuna göre R ucundan
(1988 – ÖYS) henüz yansımamıştır ve t1 anında ok yönünde
ÇÖZÜM: hareket etmektedir. O noktasına tepe olarak gelen
Başlangıçtaki konumları verilen atmalardan X at- atma çukur olarak yansıdığından X yayının hafif,
ması K ucuna doğru Y ise L ucuna doğru hare-ket Y yayının ağır yay olduğunu söyleyebiliriz. Bu
etmektedir. nedenle, yansıyan atmanın O noktasına uzaklığı
geçen atmanınkinden fazla olmalıdır. O halde K
atması yansıyan atma, M ise geçen atmadır ve
K ok yönünün tersi yönde hareket etmektedir. L
� �
atması P noktasına tepe olarak gelen atmanın
� �
sabit uçtan çukur olarak dönmüş şeklidir ve ok
K ve L uçları sabit uçlar olduğundan X atması K yönünde hareket etmektedir.
noktasında baş aşağı dönerek, Y atması ise L nok- YANIT: E
tasında baş yukarı dönerek yansır. Her iki atma da
6t sürede 6 birim kare ilerleyerek B seçeneğindeki
görünümü alır.
YANIT: B

8
 ÖRNEK 7:
� �
� �
� �����
O noktasında birbirine eklenmiş X, Y yayları, K, L
noktaları arasında gerilmiştir. to anında X yayında
O ya doğru ilerleyen bir P atması oluşturuluyor. t1
anında da yaylarda hareket yönleri şekildeki gibi
olan yalnız iki atma gözleniyor.
Bu atmalar baş yukarı olduğuna göre,
I. t0 anında oluşturulan P atması baş aşağıdır,
II. X yayı, Y yayından daha hafiftir (yumuşaktır),
III. X yayının boyu, Y ninkine eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur?
(Çizim ölçekli değildir.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Raunt
D) I ve III E) II ve III
(1998 – ÖYS)
ÇÖZÜM:
Soruda atmanın t0 anında O noktasına doğru iler-
lediği belirtilip şekilde ise t1 anında Y yayındaki
atmanın L sabit ucundan yansıyıp O noktasına
doğru tepe olarak ilerlediği görülüyor. Buna göre
başlangıçta O noktasına gelen atma çukur ol-
malıdır. X ten Y ye çukur olarak gelen atma tepe
olarak geri döndüğü için X yayı hafif; Y yayı ağır
olmalıdır. (I. ve II. yargılar doğru olur.) X yayındaki
atmanın hızı Y dekinden büyük olmasına rağmen
X'deki atma henüz K ucuna ulaşmadığından IKOI
uzaklığı, IOLI uzaklığından kesinlikle büyüktür.
Buna göre III. yargı yanlıştır.
YANIT: C
9
ÖRNEK 8:
� �
� �
�����
�������
� �
����� �����
� �
��������
Uçlarından gerilerek iki duvar arasına bağlanan
bir yaydaki X ve Y atmalarının t1 anındaki konumu
Şekil I deki gibidir. Bu atmaların her birinin, K ya da
L den yalnız bir kez yansıdıktan sonra, t2 anındaki
konumu da Şekil II deki gibi oluyor.
Buna göre,
I. X ve Y atmalarının hareketi ok yönündedir.
II. X atmasının hareketi ok yönünde, Y atmasınınki
oka zıt yöndedir.
III. X atmasının hareketi oka zıt yönde, Y atması-
nınki ok yönündedir.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
(Yayın bölmeleri eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
(2011 – LYS)
ÇÖZÜM:
Atmaların ikisinin de ok yönünde hareket etmeleri
durumunda L sabit ucundan önce Y sonra X atması
yansıyacağından Şekil II deki durum oluşmaz. Bu
durumda atmaların kesinlikle zıt yönde hareket
etmeleri sonucu doğar. Buna göre seçenekler
incelendiğinde II ve III yargıları doğru olabilir.
YANIT: E
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Sınav
Kodu:
S121071

TEST – 1A

1. Depremin yıkıcı etkisi, 3. Enine dalgalarla ilgili olarak,

I. Depremin süresi I. Yayılma doğrultusu titreşim doğrultusuna diktir.

II. Depremin şiddeti II. Titreşim doğrultusu yayılma doğrultusuna paralel-
III. Zeminin özelliği dir.
III. Boşlukta ışık hızıyla yayılırlar.
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

4. I. Deprem dalgaları
Raunt

II. Yay dalgaları

III. Mikrodalga

Yukarıdaki dalgalardan hangileri mekanik dalgadır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

2. I. Deprem dalgaları
II. Radyo dalgaları
III. Ses dalgaları
5. Deprem sonucu oluşan yer hareketini sürekli kayde-
Yukarıdaki dalgaların hangisi boşlukta ışık hızı ile den cihaz aşağıdakilerden hangisidir?
yayılır?
A) Primer B) Sekonder
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Sismoloji D) Takometre
D) I ve II E) II ve III E) Sismogrof

10
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Test - 1A

6. Deprem dalgalarıyla ilgili olarak, 8.

�
�
I. Yüzey ve cisim dalgaları olarak ikiye ayrılır. �
II. Mekanik dalgalardır.
III. Merkez üssü deprem dalgalarının en çok hissedildiği
yerdir.
��
yargılarından hangileri doğrudur? �
�

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III
Aynı telden kesilen K ve L tellerinde oluşturulan I ve II
dalgaları şekildeki gibidir.

Buna göre, I ve II dalgalarıyla ilgili olarak,

I. Genlikleri eşittir.
II. Yayılma hızları eşittir.
III. Dalgaboyları eşittir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III
Raunt

9. ������
�

�� �� ��
� � �� ������

��

7. Gergin bir yayda oluşturulan dalganın genliği artırıl- Genlik, uzanım grafiği verilen periyodik dalgaya ait,
dığında,
I. Genlik
I. Hızı değişmez II. Dalgaboyu
II. Enerjisi artar III. Frekans
III. Frekansı artar
niceliklerinden hangileri grafiğe bakılarak söylenebi-
ifadelerinden hangileri doğrudur? lir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III D) I ve II E) I ve III

11
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Test - 1A

10. � 12. �
�
�

��
��
�

�
Aynı telden kesilmiş X ve Y yaylarının boyları sırasıyla 
ve 3 dir. Bu yayların bir uçlarından duvara bağlanıp diğer
uçlarına F ve 3F kuvvetleri uygulanıyor. Şekildeki gibi P ağırlığı ile gerilmiş, kütlesi m, uzunluğu
 olan tel ana frekansla titreştirilince f frekanslı dalgalar
v oluşturuyor.
Yaylarda oluşturulan atmaların hızları oranı X kaç-
tır? vY
Oluşan dalgaların frekansının azalması için P, m, 
1 1 büyüklüklerinden hangileri artırılmalıdır?
A) B) C) 1 D) 3 E) 6
6 3 A) Yalnız m B) Yalnız  C) m ve 
D) P ve m E) P ve 
Raunt

11. �����������

��
13.
� �� �� ���
�
� �� �� ���������
���

Uzanım – zaman grafiği şekildeki gibi olan periyodik ����

dalganın dalga boyu 80 cm olduğuna göre,

I. Dalganın genliği 20 cm dir. Uzunluğu 1m ve kütlesi 200g olan bir telin ucuna 8kg
II. Dalganın periyodu 16 s dir. kütleli bir cisim şekildeki gibi asılarak gerilmesi sağlan-
III. Yayılma hızı 5 cm / s dir. mıştır.

yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, bu telde oluşabilecek atmanın hızı kaç m/s
dir? (g = 10 m/s2)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60

12
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Sınav
Kodu:
S121072

TEST – 1B

1. Bir yayda oluşturulan atma ile ilgili olarak; 4. �� Ucuna m kütleli bir
cisim bağlanarak
I. Dalganın hızı, dalga boyuna ve frekansa bağlıdır. gerilmiş ip şekil-
II. Dalganın frekansı artırılırsa dalga boyu azalır. deki gibidir.
III. Dalganın genliği kaynağa bağlıdır. �

yargılarından hangileri doğrudur?

İpte oluşturulacak bir atmanın hızı,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. m; ipin boyca yoğunluğu
D) II ve III E) I, II ve III
II. m; cismin kütlesi
III. T; oluşturulacak atmanın periyodu

niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

2. Sarmal yaylar üzerinde ilerleyen dalgaların hızı;

I. Dalgaların genliğine
II. Dalganın frekansına
III. Yayın ağırlığı

niceliklerinden hangilerine bağlı değildir?

Raunt

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II
D) Yalnız III E) I ve III

3.

� �
5.
� ������� � ��������
� � ��
Şekil I ve Şekil II deki periyodik dalgaların bazı bölümle-
ri verilmiştir. Şekil I deki dalga kaynağı saniyede 2 tam
� �� �
dalga oluştururken, Şekil II deki dalga kaynağı 4 tam
������� �������� ���������
dalga oluşturuyor.

Şekil I deki dalganın yayılma hızı v1, Şekil II dekinin Şekil I, Şekil II ve Şekil III te oluşturulan periyodik I,
v1 II, III dalgalarının dalga boylarının küçükten büyüğe
v2 olduğuna göre, oranı kaçtır? sıralaması nasıl olur?
v2
1 1 3 A) I, II, III B) II, I, III C) III, II, I
A) 4 B) C) D) 2 E)
4 2 2 D) I, III, II E) II, III, I

13
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Test - 1B

6. �� 8. � �
�� ��

�
� �
� �
� �� �

Ayný ve türdeþ bir yay üzerindeki X, Y, Z atmalarý þekilde

belirtilen yönlerde hareket etmektedir.
Aynı tel üzerinde birbirine doğru ilerleyen K ve L atmala-
Bu atmalarýn yayýlma hýzlarýnýn büyüklükleri vX, vY,
rından K şekildeki gibidir.
vZ arasýndaki iliþki nedir?
K ve L atmaları bir süre sonra birbirlerini tamamen
A) vX = vY = vZ B) vX = vY < vZ sönümlediklerine göre, X ve Y noktaları arasındaki L
C) vX < vZ = vY D) vX = vZ < vY atması aşağıdakilerden hangisi gibidir?
E) vZ < vX = vY
�� �� ��
� � � � � �

�� ��
� �

� �
Raunt

7. �

K noktasındaki kaynaktan oluşturulan periyodik dalgalar
x yolunu t sürede alıyor.

Buna göre,
9. �����

2
I. Dalganın periyodu t dir.
5
2
II. Dalga boyu x dir.
5
2 x
III. Dalganın yayılma hızı dir.
5 t
Şekildeki periyodik dalgaların frekansı 4 Hertz oldu-
yargılarından hangileri doğrudur? ğuna göre, dalgaların yayılma hızı kaç cm/s olur?
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60

14
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Test - 1B

10. � ����� 12.

Türdeþ bir telde oluþturulan X ve Y atmalarý üzerindeki

halkalarýn hareket yönleri þekildeki gibidir.

X atmasýnýn tepe noktasý engele ulaþtýðý anda, telin

görünüþü aþaðýdakilerden hangisi gibidir? Gergin bir yayda oluşturulan şekildeki atmalar t sürede 1
bölme ilerliyor.

�� �� Buna göre, atmaların 3t süre sonunda görünümleri

nasıl olur?

�� ��

�� ��

�� �� ��
Raunt

��

11. �
� �
13. �

� �
X yayında baş aşağı oluşturulan atmanın Y ve Z de yan-
sıyanı şekildeki gibidir.
Ok yönünde ilerleyen şekildeki atmanın K, L, M nok-
Buna göre, X, Y ve Z yaylarının kalınlıkları arasındaki talarının titreşim yönleri aşağıdakilerden hangisi gibi-
ilişki aşağıdakilerden hangisi olabilir? dir?

A) X > Y > Z B) Z > Y > X C) X > Z > Y A) ↑ ↑ ↑ B) ↑ ↑ ↓ C) ↓ ↓ ↓

D) Z > X > Y E) Y > X > Z D) ↓ ↓ ↑ E) → → →

15
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Sınav
Kodu:
S121073

TEST – 1C

1. 3.
� �
�����

Türdeþ bir yayda oluþturulan X ve Y atmalarý þekildeki

gibi ilerlemektedir.

X atmasý þekildeki konumuna göre, 1 birim kare

ilerlediðinde yaydaki atmanýn görünümü nasýl olur? Ok yönünde ilerleyen şekildeki atma saniyede 1 birim yol
alýyor.
�� ��
Buna göre, atmanýn 3s sonraki görünümü nasýl
olur?

�� �� ��
�� ��

��
�� ��
Raunt

2.

� � � �

4. �
�
������� ��������
����� �������
�� ��
� �
�
� �
Esnek ve gergin bir yayda oluşan K ve L atmaların t = 0
anındaki hareket yönleri şekildeki gibidir.
���������
Saniyede bir bölme ilerleyen atmaların X, Y ve Z
noktalarındaki titreşimlerin 3 saniye sonundaki
K ve L noktalarý arasýna gerilmiþ yaylarda K den L ye
hareket yönleri aşağıdakilerden hangileri olabilir?
doðru giden ve I, II, III þekillerinde gösterilen atmalar
oluþturuluyor.
X Y Z
L ucu serbest uç ise hangi atmanýn orta noktasý L ye A) ↑ ↑ ↓
vardýðý an atma sönümlenir? B) ↑ ↓ ↑
C) ↓ ↓ ↓
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve III D) ↓ ↑ ↑
D) II ve III E) I, II ve III E) ↑ ↑ ↑

16
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Test - 1C

5. 7. �

������� ����� �
�� ��
�������

� �
�
��������
Şekildeki atmaların t = 0 anındaki görüntüsü verilmiştir. � � �

Atmalar t sürede 1 birim ilerlediğine göre, 5t anında

görüntüsü aşağıdakilerden hangisi gibi olur? � � �
� � �

�� �� Uç uca eklenmiþ iki yaydan oluþan sistemde Þekil I de

K atmasý t süre sonra Þekil II deki iletilen ve yansýyan M,
L atmalarýna dönüþüyor.

Buna göre, yaylarýn ek noktasý ile ilgili,

I. X ile Y arasýndadýr.
�� �� II. Y noktasýndadýr.
III. Z noktasýndadýr.

bilgilerinden hangileri doðru olabilir?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III

D) I ve II E) II ve III
Raunt

��

8. � �

� �
����� �����
�� ��

Sabit uçlu K ve L noktaları arasına gerilmiş yayda atmalar

6. � � oluşturulmuştur. Oklar atmaların X ve Y noktalarının t = 0
anındaki hareket yönlerini göstermektedir. Atmaların yay-
daki hızları eşit olduğuna göre,
� �
Bir süre sonra atmaların görünümü aşağıdakilerden
� � hangisi gibi kesinlikle olamaz?

�� ��
K yayından sırasıyla X, Y, Z yaylarına özdeş atmalar
şekildeki gibi gönderiliyor.Yayların birim uzunluklarının
kütleleri arasında mK > mX > mY > mZ ilişkisi vardır.

Buna göre, X, Y, Z yaylarında ilerleyen atmaların �� ��

genişlikleri aX, aY, aZ arasındaki ilişki nedir?

A) aX > aY > aZ B) aZ > aY > aX

��
C) aY > aX > aZ D) aZ > aX > aY
E) aY > aZ > aX

17
Dalga Hareketi ve Yay Dalgaları Test - 1C

9. 11. ����������
�
� � � � � ������ � ������
�������
�������������
Uç uca eklenmiþ iki yayda bir atmanýn yansýmasý ve
iletilmesi sonucu oluþan yansýyan atma X, iletilen atma
� ������
Y dir.
�������������
Yaylarýn ek noktasý K, L ve M noktalarýndan hangileri ��������
olamaz?

A) Yalnýz K B) Yalnýz L C) Yalnýz M Birbirlerine O noktasından eklenmiş X ve Y yaylarından
kurulu sistemde bir K atması Şekil I deki gibi ilerlemek-
D) K ve L E) L ve M
tedir.

Bir süre sonra K atmasının durumu Şekil II deki gibi olduğuna

göre,

I. Gelen atma yansıyandan hızlıdır.

II. İletilen atma yansıyandan yavaştır.
III. Yansıyan atmanın genişliği geleninkinden küçüktür.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III
Raunt

10. �
� 12. Periyodik bir dalga kaynağının oluşturduğu dalgalardan
art arda gelen yedi dalga tepesinin arasındaki uzaklık
30 cm dir.
�
Bir ucu duvara baðlanmýþ yay üzerinde ilerleyen 1 ve Dalgaların yayılma hızı 5 cm/s olduğuna göre, dalga
2 nolu atmalardan, 1 nolu atmanýn K noktasý duvara boyu λ ve frekansı f kaçtır?
ulaþtýðý anda yayýn görünümü nasýl olur?

�� �� A B C D E
λ (cm) 2 3 5 6 7
1 1 3
f(s–1) 1 2
3 2 2

�� ��

��

18
SU DALGALARI Su Dalgalarında Yansıma
Düz engele paralel olarak gönderilen doğrusal dalga
paralel olarak yansır. Gelen ve yansıyan dalgaların
Durgun su yüzeyine bir çubuk eşit zaman aralık-
ilerleme doğrultuları ile engelin normali arası i: gelme
larında batırılıp çıkarılırsa su yüzeyinde dalga oluşur.
açısı ve r: yansıma açısı, eşittir.
ışık
�
��������
��������

����� �
���

����� ������
��������
Dalga leğeninde oluşturulan su dalgaları üzerine
ışık tutulursa su dalgalarının tepe noktaları ince kenarlı
mercek gibi davranıp ışığı toplar, dalga çukurları ise ÖRNEK 1:
kalın kenarlı mercek özelliği gösterip ışığı dağıtır. Bu- Şekilde kesiti göste-
nun sonucu olarak dalga leğeninin altında karanlık ve rilen düzlem dalga,
���
aydınlık bölgeler oluşur. ok yönünde ilerledi-
Dalga leğeni içinde cetveli ileri geri hareket ettirirsek ğine göre, engelde
doğrusal dalga, parmağımızı suya batırıp çıkarırsak ����� yansıdıktan sonra
dairesel dalga oluştururuz. ����� han­­gi yöne ilerler?
�� ��
Raunt

���
���

�� ��

�����������������
���

������������ ��������������
��
������������

���
����������
������������ ÇÖZÜM:
Düzlem dalgalarda
�
��� gelen dalganın ilerle-
me doğrultusu ile yan-
�����
������
������ ��� sıyan dalganın ilerle-
��� me doğrultusu nor-
������ �����
����� malle eşit açı yapar.
����� Buna göre, yansıyan
������������ ����������
�������� dalganın ilerleme
�����
����� �������� doğrultusu normalle
��������
���� 60°, engelle 30° lık
������������
açı yapar.
YANIT: E

19
1. Doğrusal Gelen Su Dalgasının Tümsek ve 2. Dairesel Gelen Su Dalgasının Çukur En­
Çukur Engelden Yansıması gelden Yansıması

Parabolik engelin çukur yüzeyine gönderilen doğ- Dairesel dalgaları parabolik engellere gönderirsek
rusal dalga optikteki çukur aynaya gelen paralel ışın dalgalar optikteki ışınların tümsek ve çukur aynada
yansıması gibi yansır.
gibi bir noktada toplanır.

���� ����
����� ����� � �
�

���������
�����

�����
�������� �����
����� �����
�����
��������
�����

Doğrusal dalgayı parabolik engelin tümsek yüzüne

Raunt

gönderirsek dalga engele çarptıktan sonra engelin
arkasındaki noktadan geliyormuş gibi yansır. Bu tümsek
aynaya paralel gelen ışının yansıması olayı gibidir.
����
����� �

����
����� �

��������
�����

�����
�����

�����
�����
�������� ��������� Dairesel dalgalar engele çarptıktan sonra doğru-
����� �����
sallaşıyor.

20
3. Dairesel Gelen Su Dalgasının Tümsek Yüzeyden dalga boyunu ve frekansını bulmak için kullanılır.
Yansı­ma­sı

����
�����

Stroboskop döndürüldüğünde yarıklar arasından

dalgalara bakıldığında ilerleyen dalga öteki dalganın
yerine geldiğinde dalgalar duruyormuş gibi görülür.
fD = Dalgaların frekansı
fS = Stroboskop frekansı
�����
����� n = Yarık sayısı olmak üzere
fD = n . fS olduğunda dalgalar duruyor görünür.

Buradan dalga hızı;

�������� vD = λ . fD ile bulunur.
����� ���������
�����
Raunt

Su Dalgalarında Yayılma Hızı

Doğrusal bir dalganın belirli bir x yolunu alması için
geçen süre t ise yayılma hızı ÖRNEK 2:
x Bir dalga leğeninde oluşturulan dalgaların frekansı
v= dir.
t 12 s–1, dalgaboyları da λ0 dır. Bu dalgalara 4 yarıklı
bir stroboskobun arkasından bakıldığında, leğende
��
duruyormuş gibi görünen dalgaların ardışık iki
tepesi arasındaki uzaklık λ0 olarak ölçülüyor.

�� Buna göre, stroboskop saniyede en fazla kaç

devir yapmaktadır?

Dalga boyu (λ) = Art arda gelen iki dalga tepesi ya

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
da iki dalga çukuru arası uzaklığa denir.
(ÖYS 1993)
Bir dalga tepesi diğer bir dalga tepesinin yerini
alırken bir dalga boyu kadar yol alır ve bir periyotluk ÇÖZÜM:
süre geçer. Buradan dalganın yayılma hızı Stroboskop ile bakıldığında dalgaların duruyormuş
gibi görünmesi gerekir.
λ
v= =λ.f eşitliği elde edilir. Dalga frekansı = (yarık sayısı) x (stroboskop fre-
T
kansı)
fd = n.fs olduğundan
Stroboskop
12 = 4.fs
Su dalgaları hareket ettiğinden dalga boylarını ve fs = 3 s–1 olur.
frekansları bulmak zordur. Stroboskop su dalgalarının YANIT: C

21
Doppler Olayı
Derinliği her yerde aynı olan dalga leğeninde kaynak ÖRNEK 3:
sabit periyotla dalgalar üretiyor ise görünüm şekil I deki ����� � ����� �
������ ������ ��
gibi olur.
� � �� �� ��
��

� �
� ������� ��������
�� �
���� ����
Bir dalga leğeninde, noktasal bir kaynağın yaydığı
dalgaların, Şekil I deki deseni vermesi beklenirken,
�� Şekil II deki görünüm elde ediliyor.
�������
��������
Bu değişikliğin nedeni aşağıdakilerden hangisi
Kaynak periyodik olarak dalgalar üretirken kaynak olabilir?
hareket ediyorsa, kaynağın hareketine bağlı olarak A) Dalga leğeni MN kıyılarına doğru derin­leşi­yor.
doppler olayı oluşur. B) Kaynak MN kıyısından uzaklaşıyor.
Şekil II de kaynak sağa doğru hareket ederken ha- C) Kaynak MN kıyısına yaklaşıyor.
reket yönündeki dalga boyu küçülürken hareketine zıt
D) Kaynağın frekansı artıyor.
doğrultudaki dalga boyu büyür.
E) Kaynağın genliği azalıyor.
(ÖYS 1993)
Raunt

ÇÖZÜM:

����� � ����� �
������ ������ ��
� � �� �� ��

Doppler Etkisi
Doppler etkisi mekanik dalgalarda gözlendiği gibi
elektromanyetik dalgalarda da gözlenir. Bu fasikülde
ses ve elektromanyetik dalgalarda doopler etkisi ilerdeki
bölümlerde incelenecektir.
� �
������� ��������
Şekil I de bir kaynak ile elde edilen dalga deseninin
Şekil II deki durumu almasının iki nedeni olabilir.
Birincisi: Dalga leğeni MN ye doğru sığlaşmalıdır.
Böylece dalga boyları gittikçe küçülerek dalga
sıklaşır. Ancak A seçeneğinde bunun tersi söy-
lenmiştir. İkinci nedeni kaynağın hareket etmesi-
dir. Doppler olayına göre bir gözlemci, kaynağın
gittiği yöndeki dalga boylarının küçüldüğünü, diğer
taraftakilerin büyüdüğünü gözlemler. C seçene-
ğinde buna uygun olarak kaynağın MN ye doğru
yaklaştığı söylenmiştir. Kaynağın frekansındaki
veya genliğindeki değişmeler halinde yeni dalga
boylarının her yerde aynı değişikliği göstermesine
neden olur.
YANIT: C

22
Kırılma
Derin ortamdan sığ ortama geçen su dalgalarının
ÖRNEK 4:
��������
dalgaboyu küçülür. Bu durumda, dalgalar bir periyotluk
sürede daha az yol almış olurlar. Bir başka deyişle ��������
dalganın yayılma hızı azalır.
��������

Bir dalga leğeninde, X ortamından Y ortamına
geçen bir doğrusal atmanın t = 0 anındaki durumu

���������
şekildeki gibidir.

Buna göre,
��
�� I. Y ortamındaki atmanın hızı, X dekinden daha
�������������� küçüktür.
II. Y ortamı, X ortamından daha derindir.
�����������

�� III. Y ortamının, X ortamına göre kırma indisi 1 den

küçüktür.
��
yorumlarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

D) I ve III E) I, II ve III
(1995 – ÖYS)
Raunt

�������������
��
��������� �
��
� ÇÖZÜM:
��
Verilen şekle göre, X ortamında ilerleyen atmanın
��
� � engelle yaptığı gelme açısı, Y ortamında ilerleyen
����������� atmanın engelle yaptığı kırılma açısından büyük-
tür. Kırılma indisi açının sinüsüyle ters orantılı
olduğu için açı küçülürken indis büyür. X derin, Y
sin i λ IABI λ sığ ortamdır ve Y nin X e göre kırılma indisi 1 den
= D . = D
sin r IABI λS λS büyüktür. Atma X ortamında, Y ortamına göre daha
hızlıdır.
YANIT: A

23
 Su Dalgalarının Mercek Şeklindeki Ortam-
lardan Geçişi
ÖRNEK 5:
� ���
Derinliği heryerinde aynı olan bir dalga leğenine
����� ���
mercek şeklinde cisim koyup derinliğini değiştirirsek ��� �����
su dalgaları ince ve kalın kenarlı merceğe gönderilen ����� ���
ışınların hareketine benzer şekilde ilerler.
���������� ����������
i)
��
���
� �����
���
����������������


����������
Yukarıdaki düzeneklerden hangilerinde su dal­
gaları odaklanır?
���
� A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
(1990 – ÖYS)
����� �����
ÇÖZÜM:
Su dalgaları derin ortamda, sığ ortama göre daha
ii) hızlı yol alırlar.
I. Gelen doğrusal dal­
ga­ların K ve L uç nok-
Raunt

taları, dalganın ortasın-

�
dan önce sığ ortama
����� ��� ����� girerler. Uzun bir yol
���������������� ala­c aklarından, orta

nok­t aya göre geride
� �
ka­lırlar. Şekildeki gibi
sığ ortamı terk ederler.

�����
Burada gelen doğrusal su
dalgalarının orta kısmı, uç­
��� ��� lardan önce derin ortama
girer, uçlardan önce derin-
����� den sığ ortama geçerler. Bu
iii) ��� ��� nedenle dalgalar şekildeki
� � gibi derin ortamdan ayrılır-
lar.

���������������� Doğrusal dalganın uçları orta

noktalardan önce derin or-
tama girer ve hızla yol alıp,
uçlar gene öncelikle derin
ortamı terk eder. Bu neden-
le dalgalar düzeneği, bir
��� ����� ��� noktada odaklanarak terk
���
ederler.
����� ����� � � YANIT: C

24
Su Dalgalarında Ayrılma
Su dalgalarının kırılması olayında derin ortamdan
sığ ortama gönderilen dalgaların geliş açılarını değiştir-
meden dalga kaynağının frekansını çok artıracak olursak
büyüyerek geliş açısına yaklaştığını gözlemleriz. Yani
bu durumda kırılma azalır. Bu durumdan çıkaracağımız
sonuç; ortamların kırma indisi ve ortamda su dalgasının
yayılma hızının derinliğin yanısıra yüksek frekanslar için
dalganın frekansına da bağlı olmasıdır.
Su Dalgalarında Kırınım
Doğrusal su dalgalarının dalga boyuna yakın aralık
genişliğinden geçerken dairesel dalgalara dönüşmesine
kırınım adı verilir.
�������������������������� �������������������
Raunt
Su Dalgalarında Girişim
İki veya daha çok dalga kaynağından çıkan dalgaların
karşılaştıklarında birbiri içerisinden geçmesine girişim
denir.
Derinliği sabit olan bir dalga leğeninde aynı anda
dalga üretmeye başlayan, aynı frekanslı özdeş iki dalga
kaynağının oluşturduğu girişim desenini inceleyelim.
��������������
����
�����
�
�
�
�� ��
Şekildeki A noktası K1 ve K2 kaynaklarından çıkan
dalga tepelerinin üst üste geldiği çift tepedir. B noktası
çift çukurdur. C noktası ise bir tepe ile bir çukurun üst
üste geldiği düğüm noktasıdır. Ardışık çift tepe ve çift
çukur noktalarından oluşan bölgeye dalga katarı; tepe

ve çukur noktalarından oluşan bölgeye düğüm çizgileri

�
�� adı verilir. Girişim deseni aşağıdaki şekle benzer.
��
������� ��������

������
������� �� ��
����� �����
������� ������
��� ���
���
���
��� ���

��
��� ���

������������������� ������������
���������

Yukarıdaki şekillerden de anlaşılacağı gibi su dal-

gasının dalga boyu azaltılırsa kırınım azalır (Şekil II).
Su dalgasının dalga boyu çok azaltılırsa kırınım ger-
çekleşmez (Şekil III).
�������
Kaynakları birleştiren doğru parçasının orta dik-
mesine merkez doğrusu denir. Burada sıfırıncı dalga
katarı oluşur. Merkez doğrusunun sağında ve solunda
simetrik olarak düğüm çizgileri ve dalga katarı bulu-
nur.

25
 Şekle bakarsak; 1. düğüm çizgisi üzerindeki bir Düğüm Çizgileri ve Dalga Katarlarının Özellikleri
λ 1. Kaynakları aynı fazlı ise (aynı anda dalga üretmeye
noktanın kaynaklara uzaklık farkı (yol farkı) ; 2. dü-
2 başlıyorlar ise) dalga katarları ve düğüm çizgileri
3λ
ğüm çizgisi üzerindeki bir noktanın dir. Diğer düğüm merkez doğrusuna göre simetriktir.
2
2. Düğüm çizgilerinin sayısı çift, dalga katarlarının
çizgileri incelenecek olursa;
sayısı ise tektir.
n. düğüm çizgisi üzerindeki bir noktanın yol farkı; 3. Kaynakların üzerinde ve dışında düğüm çizgisi
oluşmaz.
∆S = f n – p λ olur.
1

2 4. Dalga boyu (λ) artarsa, düğüm çizgilerinin sayısı
azalır; kaynaklar arasındaki uzaklık (d) artarsa,
Aynı şekilde dalga katarları incelenirse; 1. dalga
düğüm çizgilerinin sayısı artar.
katarının yol farkı λ, 2. dalga katarının yol farkı 2λ dir. λ
5. Düğüm çizgileri kaynakları birleştiren doğruyu
Diğer dalga katarları incelenirse; 2
aralıklarla böler; 1. düğüm çizgileri ise merkez
n. dalga katarı üzerindeki bir noktanın yol farkı; λ
doğrusuna uzaklıktadır.
∆S = nλ olur. 4
����
���� ���� ���� ���� ���� ����

ÖRNEK 1: ��
� � � � � �
��
Bir dalga leğeninde aynı fazla çalışan S 1, S2 � � � � � �
titreşim kaynakları 3 cm dalga boylu dalgalar
yayıyorlar. Bu dalgaların girişim desenindeki bir
Düğüm Çizgilerinin Sayısını Hesaplama
Raunt

P noktasının kaynaklara uzaklığı

PS1 = 25 cm PS2 = 17,5 cm dir.
���� ����

Buna göre, P noktası aşağıdakilerden hangi-

sinin üzerindedir?

�
A) 5. maksimum (dalga katarının)
B) 5. minimum (düğüm çizgisinin)
C) 3. minimum (düğüm çizgisinin) �� ��

D) 3. maksimum (dalga katarının) Bir düğüm çizgisi ile merkez doğrusu arasındaki açı
E) 2. minimum (düğüm çizgisinin) (θ) dar açıdır; çünkü kaynakların dışında düğüm çizgisi
(1992 – ÖYS)  oluşmaz.
ÇÖZÜM:
sin90° = 1; θ < 90° olduğundan sinθ < 1 yazılabilir.
P noktasının yol farkı ∆S = nλ ise n. dalga katları;
1 λ
sinθ = f n – p < 1 eşitsizliğini çözerek son düğüm
∆S = f n – p λ ise n. düğüm çizgisidir.
1 2 d
2
çizgisinin numarası bulunur.
∆S = PS1 – PS2 = 25 – 17,5 = 7,5 cm λ = 3 oldu-
Düğüm çizgileri merkez doğrusuna göre simetrik
ğundan P de düğüm çizgisi gözlenir.
olduğundan;
∆S = f n – p λ → 7,5 = f n – p 3 → n = 3 bulunur.
1 1
Toplam düğüm çizgisi sayısı 2n ile bulunabilir.
2 2
P noktası 3. düğüm çizgisi üzerindedir. Ayrıca dalga katarlarının sayısı düğüm çizgilerinden

YANIT: C daima 1 fazla olduğundan; toplam dalga katarı sayısı

(2n + 1) ile bulunabilir.

26
27
Raunt
Su Dalgaları Sınav
Kodu:
S121074

TEST – 2A

1. Bir dalga leðeninin 4. � �

þekildeki gibi L
�
kenarý bir destek
� ��
aracýlýðý ile yük- �
� �
seltilmiþtir.

������ � � �
�

Derinliği her yerde aynı olan dalga leğeninde X

Derin tarafta oluþturulan periyodik dalgalarýn L ke- doğrusal dalga kaynağından çıkan KL atması I ve
narýna doðru ilerlemeleri sýrasýnda; II doğrusal engellerinden yansıyor. KL atmasının
I engelinden ikinci kez yansımasından sonra şekli
I. Yayýlma hýzý aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
II. Dalga boyu
III. Frekans �� �� �
�
çokluklarýndan hangileri deðiþir?
�
�
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
�� ��
�
�
�
�
Raunt

��
�
2. Su dalgaları dalga leğeninde derin ortamdan sığ orta- �
ma geçerken aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Periyotları büyür.
B) Genlikleri değişmez.
5. ����� �����
C) Dalga boyları büyür.
D) Frekansları küçülür.
E) Yayılma hızları küçülür.

������� ��������

Derinliğin sabit olduğu bir dalga leğeninde Şekil – I deki
gibi ilerleyen doğrusal dalgalar engelde yansıdıktan sonra
Şekil II deki gibi yayılmaktadır.

Buna göre, engelin şekli aşağıdakilerden hangisine

3. 5s de 20 devir yapan 5 yarıklı stroboskop ardından benzer?
periyodik dalgalara bakıldığında dalgalar duruyor görün-
mektedir. �� �� �� �� ��

Bu deneyde 6 dalga tepesi arası 15 cm olduğuna göre,

dalgaların yayılma hızı kaç cm/s dir?

A) 40 B) 60 C) 70 D) 80 E) 120

28
Su Dalgaları Test - 2A

6. � 8. � �
� � Derinliði her yerde ayný olan
bir dalga leðeninde þekildeki
������
� gibi yayýlan doðrusal KL
atmasý, birbirine dik I ve II
��� engellerinde yansýyor.
���
��
�
Bir dalga kaynağının dalga leğeninde oluşturduğu pe-
Bu yansýmalar sonucunda KL atmasýnýn yayýlma riyodik doğrusal dalgaların üstten görünümü şekildeki
biçimi aþaðýdakilerden hangisi gibi olur? gibidir.

Buna göre,
�� � �� �
� � I. Kaynağın frekansı
�
�
II. Kaynağın titreşim periyodu
III. Dalganın genliği
�
� IV. Y kenarına doğru suyun derinliği
�� ��
� �
niceliklerinden hangilerinin azalması bu olayın sebebi
�� � �� � olabilir?
� �
� �
A) I ya da II B) I ya da IV C) II ya da III
� �
D) II ya da IV E) III ya da IV
�� ��
� �
�� �
�
�
Raunt

��
�

9. �

�
7. Derinliği sabit, X ortamında
ilerleyen dalgaların Y or- � �
tamına geçişi şekildeki �
�
gibi olmaktadır.
�
�
�
� �
Farklı derinlikteki X, Y, Z ortamlarından oluşan şekildeki
Buna göre,
dalga leğeninde KL dalgasının ilerleme doğrultusu gös-
terilmiştir.
I. X ortamı Y ortamından daha derindir.
II. X ortamında dalgaların yayılma hızı Y dekinden
Dalga X, Y, Z ortamlarından vX, vY, vZ büyüklüğündeki
büyüktür.
hızlarla ilerlediğine göre, vX, vY, vZ arısındaki ilişki
III. Dalgaların X, Y ortamındaki frekansı aynıdır.
nedir?
yargıların hangileri doğrudur?
A) vX > vY > vZ B) vY > vZ > vX
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II C) vZ > vX > vY D) vY > vX > vZ
D) II ve III E) I, II ve III E) vZ > vY > vX

29
Su Dalgaları Test - 2A

10. Bir dalga leğeninde X 13.

ortamında oluşturu- � �
� � � lan doğrusal periyodik
su dalgalarının diğer
ortamlardaki ilerleme �
doğrultusu şekildeki
gibidir.
�����

Bir dalga leğeninde K bölgesinde ilerleyen doğrusal
dalgalar ortadaki engelde yansıdıktan sonra F nokta-
sında odaklanıyor.
Buna göre, ortamların hızları vX, vY, vZ arasındaki
ilişki nasıl olur? Buna göre,

I. Dalgaların frekansı artırılırsa, F noktası engelden

A) vX > vY > vZ B) vY > vX > vZ
uzaklaşır.
C) vZ > vX > vY D) vX > vZ > vY II. Suyun derinliği artırılırsa, F noktası engele yakla-
E) vZ > vY > vX şır.
III. L bölgesinde ilerleyen doğrusal dalgalar engelde
yansıdıktan sonra F noktasından çıkmış gibi daire
biçiminde uzaklaşır.

yargılarından hangileri doğrudur?

11. Su dalgalarının farklı derinlikte, mercek şeklindeki or- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
tamlardan geçişleri hangi seçenekteki gibi olamaz?
D) I ve III E) II ve III
�� ��
Raunt

����� ����� ��� ���

�����

���

�� ����� ��� ����� �� ��� ���

�����

�� ����� ����� 14. y

���

v
Yansıyan
Gelen dalgalar
dalgalar 80°

12. Su dalgalarıyla yapılan bir deneyde 4 yarıklı stroboskop

saniyede 3 devir yapacak şekilde döndürüldüğünde; Bir dalga leğenindeki engele gelen dalgaların kırılması
dalgalar ilk kez duruyormuş gibi görünüyor. şekildeki gibidir.

3 dalga tepesi arası uzaklık 30 cm olduğuna göre, Dalga leğenindeki engelin y doğrultusu ile yaptığı açı
dalgaların yayılma hızı kaç cm/s dir? kaç derecedir?

A) 180 B) 240 C) 260 D) 320 E) 340 A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80

30
Su Dalgaları Sınav
Kodu:
S121075

TEST – 2B

1.
� 3. � Odak noktası F, mer-
kezi M olan şekildeki
� çukur engele gelen
� � dairesel dalgalar en-
�������� �
gelden şekildeki gibi
� yansımaktadır.
�

� ��������
��������
���������
Derinliði her yerde ayný olan özdeþ dalga leðenlerinin bir Buna göre, gelen dalgaları üreten noktasal kaynak
uçlarýnda sabit ve eþit frekansla titreþen X ve Y doðrusal hangi noktada olabilir?
dalga kaynaklarý bulunmaktadýr.
A) K B) L C) N D) F E) M
Þekil I de t anýnda, Þekil II de 2t anýndaki dalgalarýn
üstten görünümü verildiðine göre, 4t anýnda üstten
görünüm nasýl olur?

�� ��

�� ��
Raunt

��

4. ��� ����� �����

����� ���
���
��� ����� �����

� � �

Dalga leğenlerinde şekillerdeki gibi sığ ve derin ortamlar

2. Periyodik su dalgalarına, 4 yarıklı bir stroboskopla
bakıldığında dalgalar duruyormuş gibi görülmek-
tedir. 0,05 m dalga boylu dalganın yayılma hızı 2m/s
olduğuna göre, stroboskop saniyede kaç devir yap-
maktadır?
A) 4 B) 8 C) 10 D) 12 E) 20
oluşturuluyor. Doğrusal dalga oluşturan kaynaklardan
çıkan K, L, M dalgaları şekildeki ortamlardan geçiyor.
Buna göre, K, L, M dalgalarından hangileri mercek
biçimindeki ortamları geçtikten sonra odaklanır?
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
D) K ve L E) K ve M

31
Su Dalgaları Test - 2B

5. ���
��
Şekildeki dalga leğeninde derin 8. ������ Derinliğin her yerde sabit
������� olduğu bir dalga leğe-
� ve sığ ortamlar KL doğrusu ile
����� ayrılmıştır. Doğrusal dalga kay- ninde aynı fazda çalışan
� nağı f frekansı ile çalıştırıldığın- � noktasal S1, S2 kaynakları
�� da dalgalar derin ortamda vD, ile şekildeki gibi bir girişim
� deseni oluşturuluyor.
sığ ortamda vS büyüklüğünde
hızla ilerlemekte, sığ ortama �
geçen dalgalar KL doğrusu ile a
açısı yapmaktadır.
�� ��

Kaynağın f frekansı artırılırsa,
Bu girişim desenindeki P ve R noktaları hangi çizgiler
I. vD artar üzerindedir?
II. Dalgaların her iki ortamda da dalga boyu kısalır.
III. a açısı artar. P R
A) 2. katar 3. düğüm
yargılarından hangileri doğrudur? B) 2. düğüm 3. katar
C) 2. katar 3. katar
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) 3. katar 3. katar
D) II ve III E) I, II ve III E) 3. düğüm 3. düğüm

6.

�
9. �
�
Raunt

����������
����������
l dalga boylu su dalgaları ω genişliğindeki yarığa gönde-
rildiğinde şekildeki gibi kırınıma uğramaktadır. �� ��

Buna göre, yarığı geçen dalgaların diğer tarafta ne-
Su derinliði her yerde ayný olan bir dalga legeninde, ayný
redeyse doğrusal ilerleyebilmeleri için,
fazlý K1, K2 noktasal kaynaklarý l dalga boylu dalgalar
oluþturuyor.
I. ω aralığı artırılmalı
II. Kaynağın frekansı artırılmalı
Þekildeki R noktasý 4. düðüm çizgisi üzerinde
III. Leğendeki su derinliği azaltılmalı
olduðuna göre, dalga boyu kaç cm dir?
işlemlerinden hangilerinin tek başına yapılması ye-
terlidir? A) 2 B) 3 C) 4 D) 7 E) 14

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

10. �� ��� ��
7. Su dalgalarýnýn giriþimi deneyinde dalga leðenine su
eklenirse,
Aralarında 5λ uzaklık bulunan noktasal S1 ve S2 kaynak-
I. Düðüm çizgilerinin sayýsý ları aynı fazda çalışarak bir girişim deseni oluşturmakta-
II. Düðüm çizgileri arasýndaki uzaklýk dır.
III. Dalgalarýn frekansý
Bu girişim deseninde kaynakların oluşturduğu dalga-
çokluklarýndan hangileri deðiþmez? ların dalgaboyu λ olduğuna göre, girişim deseninde
toplam kaç düğüm çizgisi gözlenir?
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
D) I ve III E) II ve III A) 4 B) 5 C) 8 D) 9 E) 10

32
Su Dalgaları Test - 2B

11. �� ����� ��
13. P

Aynı fazda çalışan S1, S2 noktasal kaynakları dalga leğe-

ninde 4 cm dalga boylu dalgalar üretmektedir. 24 cm 18 cm

Aralarında 14 cm uzaklık bulunan bu kaynakların

oluşturduğu girişim deseninde toplam kaç adet katar
çizgisi gözlenir?
K1 K2
A) 3 B) 4 C) 6 D) 7 E) 8
Bir dalga legeninde aynı fazda titreşen iki noktasal
kaynağın oluşturduğu girişim deseninde, P noktasının
kaynaklara olan uzaklıkları şekildeki gibidir.

P noktası 3. dalga katarı üzerinde olduğuna göre giri-

şim deseninde kaç düğüm çizgisi gözlenir?

A) 25 B) 26 C) 28 D) 30 E) 32

12. Sığ Sığ

Raunt

Derin

14. ��
�
�

X Y Z
� �
�

Şekildeki dalga leğeninde X ve Z ortamlarının derinlikleri eşit

�� � �
büyüklüktedir.
������� ��������
Buna göre, X ortamından gönderilen doğrusal dalga-
ların Z ortamındaki görüntüsü hangisidir? Bir dalga leğeninde Şekil I deki KL doğrusal atması, tümsek
ayna biçimli engelde yansıyor. Yansımış dalgalar F noktasal
A) "" Sığ B) kaynağından çıkmış gibi ilerliyor. Aynı leğende P noktasal
Sığ Sığ Sığ
" "" kaynağından çıkan, çember parçası biçimli atma aynı en-
Derin " Derin gelde yansıyor.
"" ""
Buna göre,

C) D) I. Yansıyan atma doğrusal olur.

Sığ
Sığ Sığ "" Sığ II. Yansımış atma F ile engel arasındaki bir noktasal
"" " kaynaktan çıkmış gibi çember parçası olur.
Derin Derin
"" "" III. Yansıyan atmanın yayılma hızı gelen atmanınkinden
küçük olur.

yargılarından hangileri doğrudur?

E)
Sığ " Sığ
"
Derin A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
"
" D) I ve III E) II ve III

33
SES
Frekansları yaklaşık 20 Hz ile 20 kHz aralığındaki
mekanik dalgalar, işitme duyumuzu uyardıklarından,
bizim için önemli olan "ses dalgalarını" oluştururlar.
İşittiğimiz seslerin çoğu havada yayılan seslerdir.
Bununla beraber ses, katı ve sıvılarda da yayılabilir.
Örneğin; komşumuzun radyosunun sesi duvardan
geçerek bize ulaşabilir. İlerleyen bir ses dalgası enerji
taşır ve bu enerji de (örneğin; bir kulak zarı gibi) başka
bir mekanik sistem tarafından yutulur.

2
Ses Dalgalarının Yapısı
Havayı oluşturan moleküller arası mesafe, sıvı
ve katıyı oluşturan moleküllere göre çok fazladır.
Birbirleriyle kısa süreli rastlantısal çarpışmalar dışında
Moleküllerin yer değiştirmesi, dalgaların ilerleme
hava molekülleri serbestçe hareket eder. Hava içinde
yönündedir. Dolayısıyla havadaki ses dalgaları boyuna
dalga hareketinin nasıl yayıldığına ve ses dalgalarının
dalgalardır.
yayılmasına bir örnek verelim.
Akışkanın ileri geri hareket doğrultusu ile dalganın
x ekseni boyunca uzayan bir boru düşünelim.
ilerleme doğrultusu aynıdır.
Raunt

Borunun bir ucunda bir hoparlör olsun. Hoparlör

diyaframı sağa hareket ettiğinde, diyaframın sağındaki
ince bir dilimin içinde bulunan hava moleküllerine +x
yönünde bir kuvvet etkiler. Rastgele hareketlerine
ek olarak, bu moleküller +x yönünde bir momentum
kazanırlar. Başlangıçtaki dilimin içinde bulunan
moleküllerin bazıları, komşu bölgeye ulaşarak, buradaki Sesin Hızı
moleküllerin sayısını arttırıp, molekül yoğunluğunun
Sesin bir gaz içindeki hızı, gazın içine ince bir zar
daha yüksek olduğu bir "sıkışık bölge" yaratırlar.
yerleştirilip bir tarafı izlenirse, zarın moleküller tara-
Diyafram, tekrar sola doğru hareket ettiğinde daha az
fından bombardıman edildiği gözlenir. Moleküller esnek
sayıda molekülün bulunduğu, molekül yoğunluğunun
çarpışma yaptığından, zara momentum aktarırlar.
düşük olduğu "seyrek bölge" oluşur. Böylelikle, art
Momentum aktarımı kuvvet demektir. Bu nedenle ses,
arda sıralanmış sıkışık ve seyrek bölgeler meydana
birim alan başına düşen bir kuvvetle yani basınçla ka-
gelir. Sıkışık bölgede molekül sayısı fazla olduğundan
rakterize edilir.
çarpışmaların sayısı da fazladır.
Havada ses, 5 saniyede bir mil yol alır.
(1 mil ≅ 1.6 km)Ses dalgaları, farklı maddelerde farklı
Mikrofon
Dalgaboyu hızlarla ilerler.

Opera salonlarında
sahnenin bulunduğu
Genlik kı­s ım­l arda, tavana
Hoparlör Osiloskop Dalgaboyu asılı plastik bloklar
a
b hem ses hem de ışı­ğı
yansıtma amaçlı ola­
rak kullanıl­mak­ta­dır.

34
 4. Telin cinsine bağlıdır.

ÖRNEK 1: Havada yayılan bir ses dalgasının frekans ve dalga

Aşağıdaki ortamlardan hangisi sesi en iyi iletir?
boyu arasındaki ilişki şekilde verilmiştir.
A) Metal B) Boşluk C) Su
D) Hava E) Keçe
��������
(ÖYS 1987)
YANIT: A

Sesin Özellikleri
��������

Bir sesi, başka bir sesten ayıran özellikler

şunlardır:

1. Sesin yüksekliği (frekans) �������� �����

����� ����
2. Sesin şiddeti (genlik)

3. Sesin tınısı (dalga biçimi)

Frekans ve Ses Yüksekliği

İnce sesi, kalın sesten ayıran bir özelliktir. Bir Sesin Şiddeti
Raunt

sesin, ince veya kalın olması o ses kaynağının titreşim

sayısına bağlıdır.
Ses dalgalarının frekansı, birim zamanda oluşturulan
dalga sayısıdır. Eğer dalgalar sıklaşırsa yani frekansı
artarsa sesi daha ince duyarız. Örneğin; diyapozona
vurduğumuzda işittiğimiz ses, kesintisizmiş gibi gelir.
Bunun nedeni, diyapozonun titreşim frekansının çok
büyük olmasıdır. Frekansın büyük olması, art arda gelen
iki dalga tepesi ya da iki dalga çukurunun arasındaki
uzaklığın yani dalga boyunun küçülmesine sebep
olur. Böylece hava molekülerinin sıkıştığı ve gevşediği
bölgeler birbirine daha çok yaklaşır ve bu yakınlık,
sesi çok kısa aralıklarla işitmemizi sağlar. Bu da bize
periyodun azaldığını gösterir. Aynı şiddetteki seslerden
yüksek frekanslı olan daha ince işitilir.
Havadaki ses dalgaları iki boyutlu cepheye sahip
olduklarından, dalgadaki toplam güç yerine birim
alandaki ortalama güç tanımlanır. Birim alandaki bu
ortalama güce, "şiddet" denir ve "I" ile gösterilir. Birimi
watt W
f metrekare = 2 p dir. Şiddet, genliğin karesi ile doğru
m
orantılıdır.
İnsan kulağı, çok düşük ve çok yüksek şiddette
sesleri duyabilme yeteneğine sahiptir. İnsan kulağının
algılayabileceği en düşük ses şiddeti "eşik şiddeti"
olarak bilinir.
Şiddet ölçümü için kullanılacak ölçeğe "desibel
ölçeği" denir ve 10 un katları yani logaritmik olarak
düzenlenmiştir.

Ses frekans aralığına göre 4 kategoride

Titreşen Bir Telin Frekansı sınıflandırılabilir:
1. Telin boyuna (telin boyu arttıkça, frekans azalır, ses
1. Infra ses (infrasound) : Frekansı 0 ile 20 Hz arasın-
kalınlaşır.)
dadır.
2. Telin gerginliğine (telin gerginliği arttıkça, frekans
2. Duyulabilir ses : Frekansı 20 Hz ile 20 kHz arasındadır.
artar, ses inceleşir.)
3. Ultra ses : Frekansı 20 kHz ile 1 GHz arasındadır.
3. Telin kesitine (tel kalınlaştıkça frekans azalır, ses
kalınlaşır.) 4. Hiper ses : Frekansı 1 GHz'den fazladır.

35
Yankı
Ses dalgalarının bir engele çarptıktan sonra yansıyıp
geri dönmesi olayına "yankı" denir.
Bir engele ses dalgalarını gönderip engelden yansıyan
sesin, tekrar geri dönmesi arasında geçen süreden
engelin uzaklığı tespit edilebilir. Örneğin; gemilerde deniz
derinliğinin saptanması, balık sürülerinin izlenmesi, batık
gemilerin yerlerinin saptanması gibi. Bu işlerde, "sonar
cihazları" kullanılır. Bu cihazlar ultrases üretirler. Sonar
cihazları, suyun sesi iletmesi sayesinde çalışır.
Doppler Olayı
Yanınızdan geçen bir arabanın kornasını dinler-
seniz, sesin yüksekliğinde oluşan karakteristik bir
Sesin Kalitesi ve Gürültü – Üst
azalma duyarsınız. "Doppler Kayması" adı verilen bu
Üste Gelme frekans kayması, ses kaynağının hareketi sebebiyle
Bir sesi ve özellikle enstrümantal aletlerin çıkardıkları birim zamanda kulağımıza ulaşan titreşim sayısının
sesi duyduğumuzda duyulan sesin genliğine bağlı olarak değişiminden kaynaklanır.
sesin üçüncü özelliği olan "tını" yani sesin kalitesini Hareketsiz bir trenin önündeki ve arkasındaki göz-
algılarız. Örneğin; bir piyano ve daha sonra bir flüt aynı lemcilerin ölçtükleri dalga boyları birbirine eşittir. Dolayısıyla;
genlik ve yüksekliğe sahip bir notayı çaldığında, iki ses her iki gözlemcinin duydukları sesler aynı frekanstadır.
1
açıkça birbirinden farklıdır. Bu, sesin tınısı veya kalitesi Bu frekans; λ = v . t ⇒ T = , v = λ . fo olur.
f
derken ifade ettiğimiz şeydir. Müzik enstrümanları için
"ton rengi" terimi de kullanılır.
Raunt

Genlik ve yükseklik fiziksel olarak ölçülebilen niceliklerle hız Dalga Hareketsiz

boyu kaynaktan
nasıl ilintiliyse kalite de öyledir. Sesin kalitesi, üst tonların
çıkan sesin
varlığına, üst tonların sayısına ve bağıl genliklerine frekansı
bağlıdır. Genelde, bir müzik aletinde bir nota çalındığında
temel ve üst tonlar eş zamanlı olarak var olur.
Bu durumda temel ve ilk iki üst ton (belli genliklere
sahip) söz konusudur. Bunlar, her noktada üst üste
eklenerek birleşik bir dalga şekli elde edilir.
����������

��

Rezonans Olayı
Zorlayıcı kuvvetin frekansı, salınım yapan sistemin
doğal frekansına eşit olduğunda, hareketin genliği aşırı
derecede artar. "Tacoma Norrows" köprüsünün yıkılışı,
rezonans olayı için iyi bir örnektir. Şiddetli rüzgâr, köprüyü
salınım hareketi yapmaya zorlamış ve salınımların genliği
köprüyü yıkacak büyüklüğe kadar ulaşmıştır.
Başka bir örnekte, yaydan yapılmış yatay düzlemde
sıçrayan sporcu, sıçrama zamanını ayarlayarak yani
rezonans halini yakalayarak daha yükseğe çıkabilir.
Benzer şekilde; doğal frekansı, zarif bir kadehin
doğal frekansına eşit olan bir borazan, bu kadehin
yanına götürüldüğünde kadehi parçalayabilir.
����������������������������������
a) Hareketsiz bir aracın önünde ve arkasında duran
her iki gözlemcinin ölçtükleri dalga boyları eşittir.
b) Aracın hareket yönündeki gözlemcinin ölçtüğü dalga
boyu, harekete ters yöndeki gözlemcinin ölçtüğü
dalga boyundan daha küçüktür.
Bu da dalga boyunun küçüldüğü taraftaki gözlemcinin
algıladığı frekansın kaynağın frekansından daha bü-
yük, dalga boyunun büyüdüğü taraftaki gözlemcinin
algıladığı frekansın dalganın frekansından daha küçük
olmasını sağlar.

36
 ÖRNEK 2:
Aşağıdaki olaylardan hangileri sesin yansımasının
bir sonucudur?
I. Kapalı bir yerde konuşulanların, açık bir alanda
konuşulanlardan daha iyi duyulması.
II. Kesik koni biçiminde kıvrışmış bir mukavvanın
dar kısmı kulağa tutulduğunda, sesin daha iyi
duyulması.
III. Kulak demiryoluna dayandığında, çok uzaklar-
daki bir trenin gürültüsünün duyulması.
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III
(1988, ÖSS)
ÇÖZÜM:
I. ve II. durumlarda sesin bir engelden yansıması
söz konusudur. (Yankı olayı)
III. durum sesin iletilmesi ile ilgilidir.
YANIT: B
Raunt
ÖRNEK 3:
Aşağıdaki olaylardan hangisi sesin frekansı ile
ilişkilidir?
A) Köpeklerin duyabildikleri bazı seslerin, insanlar
tarafından duyulamaması.
B) Gök gürültüsünün, şimşek çaktıktan ancak bir
süre sonra duyulması.
C) Havası boşaltılan bir kap içinde çalmakta olan
elektrik zilinin sesinin duyulmaması.
D) Sesin yüksek engellerden yankılanması.
E) Uzaktaki bir kimseye sesin ancak bağırılarak
duyulabilmesi.
(1997 – ÖSS)
ÇÖZÜM:
İnsanlar sadece belli frekans aralığındaki sesleri
duyabilirler. Köpeklerin duyduğu insanların duya-
madığı sesler sesin frekansı ile ilgilidir.
B seçeneği → Işığın sesden hızlı olması
C seçeneği → Sesin yayılması için bir ortamın
gerekli olduğu
D seçeneği → Sesin yansıması
E seçeneği → Sesin mesafe farkına bağlı olarak
duyulabilmesi, sesin şiddeti ile ilgilidir.
YANIT: A
37
ÖRNEK 4:
Aşağıdaki olaylardan hangileri ışık hızının ses
hızından büyük olmasıyla açıklanabilir?
I. Uzaktaki bir oduncunun, baltayı oduna vurması
gözlendikten bir süre sonra vurma sesi duyulur.
II. Aralarında boşluk olan iki cam levhadan ses
geçmez, ışık geçer.
III. Gök gürültüsü, şimşek çakmasından çok sonra
duyulur.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
(1986, ÖSS)
ÇÖZÜM:
Işığın havada sesten daha hızlı olması, gözün olayı
önce algılamasına sebep olur.
YANIT: D
ÖRNEK
5:
�
Şekildeki gibi, belli bir F kuvveti ile gerilmiş tel titreştirildi-
ğinde ses duyuluyor. Bu F kuvveti küçültüldüğünde telin
aynı genlikte titreştiği gözlendiği halde, ses duyulmuyor.
Bu olayda sesin duyulmaması,
I. Sesin havadaki hızı, katı ortamlardakinden kü-
çüktür .
II. Titreşen telin oluşturduğu sesin frekansı, teli ge-
ren kuvvete bağlıdır.
III. Normal insan kulağı, frekansı belli aralıkta olan
titreşimlerin oluşturdukları sesi duyabilir.
İlkelerinden hangileriyle açıklanabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III
(1984, ÖSS)
ÇÖZÜM:
Kaynağa aynı mesafede iken sesin duyulmama
sebebi frekans ile ilgilidir. F kuvveti oluşan sesin
frekansını değiştirir.
YANIT: C
Ses Sınav
Kodu:
S121076

TEST – 3A

1. Aþaðýdaki olaylardan hangisi sesin þiddeti ile ilgili-

dir? 4. Sesin “yükseklik” ve “þiddet” inin birimleri aþaðýdaki
seçeneklerin hangisinde doðru verilmiþtir?
A) Köpeklerin duyabildikleri bazý seslerin, insanlar
tarafýndan duyulmamasý Yükseklik Þiddet
B) Gök gürültüsünün, þimþek çaktýktan ancak bir süre A) Saniye Desibel
sonra duyulmasý B) 1/saniye Desibel
C) Sesin yüksek engellerde yankýlanmasý C) 1/saniye m/s
D) Kadýköy þubesinde anlatýlan dersin Beþiktaþ þubesinde D) metre Desibel
duyulmamasý E) 1/metre Desibel
E) Havasý boþaltýlan bir kap içinde çalmakta olan saat
zilinin sesinin duyulmamasý

2. Özdeþ K ve L kaynaklarýyla ayný ortamda üretilen sesler-

den, K daha uzaklardan duyulabilmektedir. 5. Aynı frekanstaki iki sesi ayırt etmek için;

Buna göre, I. Sesin tınısı
II. Sesin yüksekliği
Raunt

I. Seslerin frekansý eþittir. III. Sesin şiddeti

II. Seslerin týnýlarý eþittir.
III. K kaynaðýndan çýkan sesin þiddeti L ninkinden daha özelliklerinden hangileri kullanılabilir?
büyüktür.
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
yargýlarýndan hangileri doðrudur? D) II ve III E) I, II ve III

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III

D) I ve II E) I, II ve III

3. Su ortamýnda üretilen ses dalgalarý hava ortamýna 6. Ses ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
geçtiðinde,
A) Ses havada en hızlı yayılır.
I. Yüksekliði deðiþmez
II. Hýzý artar B) Ses mekanik bir dalgadır.
III. Frekansý azalýr C) İnsan kulağının duyamadığı frekanstaki sesleri yayan
böcek savar sistemler geliştirilmiştir.
yargýlarýndan hangileri doðru olur?
D) Ses kaynakları ortamı titreştirerek sesin oluşmasını
ve yayılmasını sağlar.
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
E) Ses dalgaları maddesel ortamlarda yayılabilir, boşlukta
D) I ve II E) II ve III
yayılamazlar.

38
Ses Test - 3A

7. Ses dalgalarının fiziksel özellikleri ile ilgili olarak;

10. Ses dalgalarının havada yayılma hızı, ortamın;
I. Frekans arttıkça ses incelir.
II. Frekans, ortama bağlı değildir. I. Sıcaklığı
III. İnsan kulağı, saniyede 20 ile 20.000 titreşim yapan II. Yoğunluğu
sesleri duyabilir. III. Basıncı

verilen ifadelerden hangileri doğrudur? özelliklerinden hangilerine göre değişir?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III

8. Ses dalgalarıyla ilgili olarak;

I. Boyuna dalgalardır. 11. Ses dalgalarıyla ilgili olarak,

II. Mekanik dalgalardır.
III. Yayılma hızları havada sudakinden daha büyüktür. I. Kaynağın ilerleme hızı ses hızından büyükse havada
şok dalgaları oluşur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Raunt

II. Ses dalgaları boyuna dalgalara bir örnektir.

III. Kaynağın yaydığı sesin duyulabilmesi için frekansının
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnız III 20.000 hertz den daha yüksek olması gerekir.
D) I ve II E) I, II ve III
yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III

9. Homojen esnek bir ortamda frenkansı f, dalga boyu λ olan

ses oluşturuluyor.

Sesin frekansı artırıldığında,

I. Yüksekliği artar.
II. Dalgaboyu azalır.
III. Hızı değişmez. 12. Depremlerde binaların yıkılmasına neden olan olay
aşağıdakilerden hangisidir?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Doppler B) Yankı
A) Yalnýz II B) I ve II C) I ve III C) Rezonans D) Vuru
D) II ve III E) I, II ve III E) Yansıma

39
Ses Test - 3A

13. Frekansları aynı olan kaynaklardan biri titreştiril- 16. 0° de sesin havada yayılma hızı 330 m/s dir.
diğinde diğerinin etkiyle titreşmesi olayı aşağıdaki
kavramlardan hangisiyle ifade edilir? Bu sıcaklıkta dalga boyu 10 m olan ses dalgası kay-
nağının frekansı kaç Hz dir?
A) Rezonans B) Yansıma
C) Vuru D) Yankı A) 10 B) 20 C) 33 D) 70 E) 99
E) Doppler

17. Ultrasonik seslerle ilgili olarak,

14. �����
I. İnsan kulağı tarafından duyulamaz.
II. Elektromanyetik dalgadır.
III. Deniz diplerindeki yüzey şekillerinin belirlenmesinde
kullanılır.

�� �� �� yargılarından hangileri doğrudur?

�����
� � �
A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III
Düşey kesitleri verilen özdeş K, L, M şişelerinde belirli
D) II ve III E) I, II ve III
miktarlarda su vardır.
Raunt

Su yükseklikleri arasındaki ilişki hL > hK > hM ise,

şişeler üst uçlarından üflendiğinde oluşan seslerin
frekansları fK, fL, fM arasındaki ilişki nedir?

A) fK = fL = fM B) fK > fL > fM
C) fM > fL > fK D) fM > fK > fL
E) fL > fK > fM

18. ��������� �������

�������

�������
� �������
15. Bir diyapozonun kollarından birine sırasıyla farklı
kuvvetler uygulanarak elde edilen ses için,
Şekildeki diyapazon boru önünde titreştirilince boru
I. Şiddeti içindeki havanın bazı bölgelerde basıncı yükselip bazı
II. Frekansı bölgelerde basıncı düşüyor.
III. Yüksekliği
Sesin havadaki hızı 340 m/s ve diyapozonun titreşim
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır? frekansı 850 Hz olduğuna göre, şekildeki d uzunluğu
kaç m dir?
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
D) I ve II E) II ve III A) 0,3 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8

40
ELEKTROMANYETİK Elektromanyetik dalgaların oluşumunu Maxwell dört
yasa ile açıklamıştır.

DALGALAR 1. Durgun Yüklerle İlgili Gauss Yasası

Herhangi bir kapalı yüzeydeki elektrik alanının akısı

Elektrik alanlar, durgun ve hareketli yüklerin çevre-
sinde, manyetik alanlar yalnızca hareketli yüklerin
çevresinde oluşur. Bu yüzden yüklü taneciklere ivmeli
hareket yaptırılırsa, ivmeli hareket eden yükler elektrik
alan ve manyetik alan meydana getirir.
Herhangi bir noktada meydana gelen manyetik
alan değişimi, elektrik alan değişimine, elektrik alan
değişimi de manyetik alan değişimine neden olur.
Birinin diğerini doğurduğu elektrik ve manyetik alanlarla
elektromanyetik dalgalar oluşur ve boşlukta ışık hızıyla
yayılır.
o yüzeyin içindeki toplam yükle doğru orantılıdır.
2. Hareketli Yüklerle İlgili Gauss Yassası
Herhangi bir kapalı yüzeydeki manyetik alanın
akısı sıfırdır. Manyetik alan daima kendi üzerinde
sonlanır.
3. Değişken Manyetik Alanlarla İlgili Faraday
Yasası
Değişen manyetik alanın etrafında oluşan elektrik
alanı açıklar.

�������������
4. Amper Yasası

Değişen elektrik alanın etrafında oluşan manyetik

� alanı açıklar.
�
Maxwell Denklemleri elektromanyetik dalgaların
� � yüklerin ivmeli hareketinden oluştuğunu ve yapısını
���
��
� �� � açıklamış olmaktadır.
��
Raunt

� �

�������
����������

Elektromanyetik Dalgaların Özellikleri

Elektrik alan ve manyetik alanlar, hem birbirine hem
1. Yüklerin ivmeli hareketinden meydana gelir. Bu
de yayılma doğrultularına diktir. Aralarında sabit bir oran
yüzden elektromanyetik dalgaların oluşması için
vardır.
enerji harcanır.
E: Elektrik alan şiddeti,
B: Manyetik alan şiddeti, 2. Yüksüzdürler. Bu yüzden elektrik ve manyetik alan-
E da sapmazlar.
c: Işık hızı, olmak üzere
= c dir.
B 3. Enerji taşırlar. Bu yüzden elektromanyetik dalgayı
Elektromanyetik dalgaların yönü sağ el kuralı ile soğuran cisimler ısınır.
"
bulunur. Dört parmak E , baş parmak c, avuç içinden
" 4. Fotonlardan meydana gelmişlerdir.
çıkan dik B dir.
5. Düştükleri yüzeye basınç etkisi yaparlar.
�
��������������� 6. Elektrik ve manyetik alanlar aynı fazda ve birbirine
diktir.

7. Bir doğru boyunca ve boşlukta ışık hızıyla yayılırlar.

�
�������������� 8. Hızı ortamdan etkilenir.

9. Enine dalgalardır.
�
���������������������������� 10. Yansıma, kırılma, girişim ve kırınım gibi ışık olayla-
rını gerçekleştirirler.

41
Elektromanyetik Spektrum
Elektromanyetik dalgaların dalga boyları ya da frekanslarına göre sıralandığı cetvele elektromanyetik spektrum denir.
Elektromanyetik spektrum süreklidir, kesikli değildir.
Aşağıdaki tabloda elektromanyetik dalgaların çeşitleri, frekansları ve dalga boyları verilmiştir.

Kaynak Algılanan objeler

Elektromanyetik Dalga Çeşitleri
103 m (1 km)
106 Hz [1M Hz]
100 m
Radyo Dalgaları
10 m
108 Hz Evler
Radyo Anteni 1m
[1G Hz]

1010 Hz Mikrodalga Beyzbol Topu

1 cm
Magnetron Arı
10–3 m (1 mm)
1012 Hz
Kızılötesi Dalgaları

Dalgaboyu (m)
Hücre
Frekans (Hız)

Ampul ve Lazer 1014 Hz

Görünür ışık 10–6 m
(1 µm) Virüs
Ultraviole Dalgalar
1016 Hz (Morötesi)
X ışınları Protein
Raunt

Elektron hızlandırıcı
radyasyon kaynakları Gama ışınları 109 m (1 nm)
1018 Hz Moleküller

X ışını Tüpü
1020 Hz Atomlar
10–12 m (1 pm)

Nükleer Kaynaklar 1022 Hz

Çekirdek

10–15 m
1024 Hz Proton
Parçacık hızlandırıcı

Radyo Dalgaları Dalga boyları yaklaşık olarak 10–3 m den, 0,3 m

İletken anten üzerindeki yüklerin ivmelenmesiyle ye kadardır. Atom ve moleküler yapının ayrıntılarının
oluşur. Bu dalgalar atmosferin iyonesfer tabakası tara- çözümlenmesinde, uçakların iniş ve kalkışlarında kulla-
fından yansıtılır. Tuğla ve betondan kolaylıkla geçer. nılan radarlarda ve iletişim sistemlerinde kullanılır.
Dalga boyları 0,3 m ile 1000 m arasındadır.

Kızıl Ötesi Işınlar

Mikro Dalgalar
Radyo dalgalarının en kısa dalga boylu olanıdır.
Günlük hayatta mikrodalga fırınlarla karşımıza çıkar.
Pişirilecek yiyecek üzerine gönderilen mikrodalgalar,
su moleküllerinin doğal dönme frekanslarından biriyle
rezonansa gelir ve suya enerji aktarır. Mikrodalgalar cam
ve kağıttan kolayca geçebildiğinden yiyecekler cam ya da
kağıt kaplara konur.
Sıcak cisimler tarafından yayılır, çevredeki soğuk
cisimler tarafından soğurulur. Sağlam ve hasta bir
organın yaydığı kızıl ötesi ışınlar farklı olduğundan tıpta
hastalık teşhisinde kullanılır.
Dalga boyları yaklaşık 10–3 m ye kadar olan dalga-
lardır.

42
Görünür Işık Gama (γ) Işınları
Çok sıcak cisimlerden yayılan dalga boyu 4 x 10–7 m ile Doğal ve yapay radyoaktif maddelerin reaksiyon-
7.10–7 m marasında olan, insan gözünün algılayabildiği,
larında çekirdeğin kararlı hale gelirken yayıldığı
spektrumda çok dar bir aralık oluşturan elektromanyetik
dalgalardır. Görünür ışık, elektronların ve moleküllerin ışınlardır. Gama ışınları spektrumda en küçük dalga
içindeki hareketleri sonucu üretilir. boylu (10–10 m ile 10–14 m arasında) ve en yüksek
enerjili ışınlardır. Bu yüzden canlılar tarafından alınırsa
Mor Ötesi Işınlar dokulara zarar verir. Kontrollu kullanılırsa tıpta kanserli
hücreleri yok etmede işe yararlar.
Elektrik arklarından ve gaz boşalmalarından yayı-
lır. Güneşten gelen mor ötesi ışınların çoğu ozon ta-
bakası tarafından soğurulur. Yeryüzüne ulaşan mor
ötesi ışınları, güneş çarpmasına neden olur. Ayrıca
bu ışınların canlılarda D vitamini oluşumunda katalizör
görevi vardır. ÖRNEK 1:
Mikroorganizmalar, morötesi ışınları soğurduklarında
Aşağıda verilenlerden hangileri elektromanye-
parçalanırlar. Bu nedenle morötesi ışınlar tıpta sterili-
tik dalgadır?
zasyon işleminde kullanılır. Dalga boyları 4.10–7 m ile
6.10–10 m aralığındadır.
I. Ses dalgaları
II. Radyo dalgaları
X – Işınları III. Alfa ışınları
IV. Mor ötesi ışınlar
X – ışınları yüksek frekanslı ve yüksek enerjili
elektromanyetik dalgalardır. X – ışınlarını elde etmenin
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
yolu, bir elementin atomlarının hareket halindeki
Raunt

elektronlarla (katot ışınları) bombardıman etmektir.
Bombardıman edilecek cisim, havası boşaltılmış bir
tüpün anadonu oluşturur. Katod ise bir akkor tungsten
filamandır. Filaman tarafından termoiyonik yolla salı-
nan elektronlar, katodla anod arasındaki yüksek bir
potansiyel farkı tarafından hızlandırılır. İvmeli hareket
yapan elektronlar yeteri kadar enerjiye sahip olunca
anadona çarparlar. Bu esnada X – ışınları yayınlanır.
X – ışınları tıpta tanı ve kanser tedavisinde kullanılır.
Canlı dokulara zarar verdiğinde mümkün olduğunca
uzak durmak gerekir.
Dalga boyları 10–9 m ile 10–13 m aralığındadır.
Sürekli spektrum X – ışınları ve karakteristik X – ışınları
olmak üzere ikiye ayrılır.
D) II ve IV E) III ve IV
(1988 - ÖYS)
ÇÖZÜM:
Ses dalgaları boyuna dalgadır, alfa ışınları yük-
lüdür. Elektromanyetik dalgalar, enine dalga ve
yüksüzdür. Bu yüzden radyo dalgaları ve mor ötesi
ışınlar elektromanyetik dalgadır.
YANIT: D
Elektromanyetik Dalgaların Polarize Edilmesi
Elektromanyetik dalgalar enine dalgalar olmasından
dolayı polarize edilebilirler. Elektromanyetik dalga da
her yönde elektrik ve manyetik alanlar içerir. Bu dalgaya
polarize olmamış elektromanyetik dalga denir.
Polarize olmamış elektomanyetik dalganın elektrik
alan vektörlerinin bazı yöntemlerle tek doğrultuda kal-
ması sağlanabilir. Elektrik alan vektörleri tek doğrultuya
indirgenmiş dalgaya polarize edilmiş elektromanyetik
dalga denir.

43
 �����
��������������
���������� ÖRNEK 3:
����� Işık dalgalarının enine dalgalar olduğu, aşağı-
��������������
����������� daki olaylardan hangisi ile anlaşılabilir?

A) Kırınım B) Kırılma
C) Polarizasyon D) Yansıma
E) Girişim
�������������������
�������������� (1991 - ÖYS)
����������
ÇÖZÜM:
Elektromanyetik bir dalga olan ışık, elektrik alan
vektörlerinin bir doğrultuda titreşmesi sağlana-
ÖRNEK 2: bilir. Buna polarizasyon denir. Bununla da elek-
Işık dalgalarının enine dalgalar olduğu, aşağı- tromanyetik dalgaların enine dalga olduğunu
daki olaylardan hangisi ile anlaşılabilir? anlarız.
YANIT: C

A) Kırınım B) Kırılma
C) Polarizasyon D) Yansıma
E) Girişim
(1991 - ÖYS)
ÇÖZÜM:
Elektromanyetik bir dalga olan ışık, elektrik alan
Raunt

vektörlerinin bir doğrultuda titreşmesi sağlanabilir.

Buna polarizasyon denir. Bununla da elektroman-
yetik dalgaların enine dalga olduğunu anlarız.
YANIT: C

Elektromanyetik Dalgalarda Doppler Olayı
Yol kenarında dururken bir otomobil kornasını çalarak
yanımızdan geçip gittiğinde sesin giderek boğuklaştığını
fark etmişsinizdir. Oysa sürücünün yanında otururken
korna sesinde böyle bir değişiklik olmaz.
Yalnızca ses kaynağının uzaklaşmasına bağlı
olan bu olayın fizikle Doppler Etkisi ya da Doppler
Kayması olarak bilinir. Doppler Olayı sadece ses için
geçerli olmayıp aynı zamanda radyo dalgaları içinde
ÖRNEK 4:
Bir mikrodalga fırın çalışırken 2.109 Hz frekanslı
elektromanyetik dalgalar oluşturuyor.
Bu dalgaların dalgaboyu kaç cm’dir?
(Işığın boşluktaki hızı: 3x108 m/s)
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 30
(2012 - LYS)
ÇÖZÜM:
Dalgalarda hız;

geçerlidir. Yani radyo dalgası yayan herhangi bir cis- v = λf dir.

min gözlemciye yaklaşıp uzaklaştıkça frekansının Elektromanyetik dalgalarda hız ışık hızı c olarak
değişiyormuş gözlemlenmesi Elektromanyetik Dalga- alınır ise,

larda Doppler Olayı olarak isimlendirilebilir. c=λ.f

3.108 = λ . 2.109
Yani kaynak gözlemciye yaklaşıyor ise algılanan
λ = 1,5.10–1 m = 0,15m
frekans artar. (Maviye kayma) uzaklaşıyor ise algılanan
λ = 15 cm
frekans azalır. (Kırmızıya kayma) YANIT: C

44
Elektromanyetik Dalgalar Sınav
Kodu:
S121077

TEST – 4A

1. ��� 4. Elektromanyetik dalgaların enine dalgalar olduğunu

kanıtlayan olay nedir?

A) Girişim
B) Yansıma
� �� ��� C) Kırınım
����� D) Kırılma
�
E) Polarizasyon

Bir elektrona ait hız – zaman grafiği şekildeki gibidir.

Buna göre, elektron hangi aralıklarda ışıma yapar?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III 5. � �

� ��
� ���

�
� �
� ��
�

2. Elektromanyetik dalgalarla ilgili olarak, �

������� ��������
Raunt

I. Enine dalgalardır.
II. Elektrik ve manyetik alanda sapmazlar. Bir elektromanyetik dalganın elektrik ve manyetik alan
III. Enerji taşırlar. bileşenleri Şekil I deki gibidir.

yargılarından hangileri doğrudur? Bu elektromanyetik dalganın yayılma yönü Şekil II

dekilerden hangisidir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III (7: sayfa düzlemine dik içeri yönü)
D) II ve III E) I, II ve III
A) I B) II C) III D) IV E) V

6. I. Mor ötesi ışık

II. Mavi ışık
3. Elektromanyetik dalgalarla ilgili olarak,
III. Mikrodalga
I. Kızıl ötesi ışık, sıcak cisimlerden yayılır.
Yukarıda verilen elektromanyetik dalgaların havadaki
II. Gama ışını, radyoaktif çekirdeklerden yayılır.
hızları sırasıyla v1, v2, v3 büyüklüğündedir.
III. Radyo dalgaları iletken içinde hareket eden elektron-
lardan yayılır.
Buna göre, v1, v2, v3 arasındaki ilişki nedir?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) v1 > v2 > v3 B) v1 > v2 = v3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) v1 = v2 > v3 D) v1 > v2 = v3
D) II ve III E) I, II ve III E) v1 = v2 = v3

45
Elektromanyetik Dalgalar Test - 4A

7. Aşağıdakilerden hangisi elektromanyetik dalgaların 10. f frekansında radyo dalgası yayan cisim bir hareketsiz X
özelliklerinden değildir? gözlemcisine yaklaşıyor; Y gözlemcisinden uzaklaşıyor.
Bu durumda X gözlemcisinin hesapladığı frekans fX, Y
E gözlemcisinin hesapladığı frekans ise fY oluyor.
A) Elektrik ve manyetik alan şiddetleri oranı = c sa-
B
bittir.
Buna göre, f, fX,fY arasındaki ilişki nedir?
B) Yansıma ve kırılmaya uğrarlar.
C) Elektrik ve manyetik alanlar zıt fazdadır.
A) f > fX > fY B) f > fY > fX
D) Enine dalgadır.
C) fX > f > fY D) f > fY > fX
E) Boşlukta ışık hızıyla yayılır.
E) fY > f > fX

11. � Bir elektromanyetik dal-

ganın O noktasındaki
elektrik ve manyetik bi-
leşenleri şekildeki gibi
8. Elektromanyetik dalgalar için;
verilmiştir.
�
I. Boyuna dalgalardır. � �
II. Enerji taşırlar. �
III. Elektrik yükü taşırlar. �
�
IV. Madde tarafından soğurulurlar. �

yargılarından hangileri doğrudur?

Bu elektromanyetik dalga hangi yönde yayılmaktadır?
Raunt

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
A) –y B) +y C) –x D) +x E) –z
D) III ve IV E) I, II ve IV

12.
I. Bir elektrik alanda hızlandırılan elektronların bir engel
tarafından durdurulması
II. Cisimlerin ısıtılması
III. Elektronların bir iletken içerisinde ivmeli hareketi

9. � � Yukarıdaki olaylardan hangilerinde elektromanyetik

dalga oluşur?
���
��
� �� A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
�
�
� � D) I ve II E) I, II ve III
� � � �
�
�������
Şekil I �������
Şekil II

Şekil I deki gibi +y yönünde yayılmakta olan elektroman-

yetik dalganın manyetik bileşeni B sayfa düzlemine dik
ve dışarı doğrudur.
Bu konumdan geçerken dalganın elektrik alan bileşeni
Şekil II de verilenlerden hangisi olur?
A) I B) II C) III D) IV E) V
13. Bir radyoaktif maddenin bozunması sırasında yayılan
α, β, γ ışınlarından hangileri elektromanyetik dalga-
dır?
A) Yalnız α B) Yalnız β C) Yalnız γ
D) α ve γ E) β ve γ

46
ELEKTRİKSEL KUVVET "
F
2,1
= q1 yükünün q2 yüküne uyguladýðý kuvvettir.
(COULOMB YASASI)
Kuvvet Yük Uzaklık Sabit
Yükler arasýndaki itme ya da çekme kuvvetini, Sembol F q d k
1785’te Fransýz fizikçisi Charles COULOMB deneysel Newton Coulomb Metre
Birim 9.109 Nm2/C2
olarak saptamýþtýr. (N) (C) (m)
Yapýlan deneyler, elektrik kuvvetinin aþaðýdaki
Yüklerin birbirlerine uyguladýklarý kuvvetler eþit
özelliklere sahip olduðunu gösterir.
büyüklükte olup, zýt yöndedir.
" "
1) Yükler arasýndaki kuvvetlerin doðrultusu parça- F = –F
1,2 2,1
cýklarýn merkezlerini birleþtiren doðru boyuncadýr.
Yüklü bir cismin, başka yüklü bir cisme uyguladığı
��� ��� toplam kuvvet bulunurken;

1) Yük işaretine göre her bir yüklü cismin uyguladığı

� �
���� ���� kuvvet vektörleri gösterilir.

2) Coulomb bağıntısına göre kuvvetlerin şiddetleri

��� ���
bulunur.

� �
3) Kuvvet vektörleri arasındaki açılar bulunur.
���� ����
4) Cisimlerin uyguladığı toplam kuvvet, gösterilen
��
kuvvetlerin vektörel toplamıdır.
2) Yükler arasýndaki uzaklýðýn karesi ile ters orantýlý- Uyarý: Ayný yüklerin birbirini ittiði, zýt yüklerin birbirlerini
dýr.
Raunt

çektiði unutulmamalýdýr.
1
F?
2
d
3) Parçacýklarýn sahip olduklarý yüklerin çarpýmý ile
doðru orantýlýdýr. ÖRNEK 1:
�� ��
�
F ∝ q1 . q2

4) Yükleri taþýyan parçacýklar arasýndaki yalýtkan q1 ve q2 yüklerinin birbirlerine uyguladýklarý

ortamýn türüne baðlýdýr. kuvvet F kadardýr. Yükler arasýndaki uzaklýk
ilk deðerinin 2/3 ü kadar azaltýldýðýnda yükler
Bu gözlemlere dayanarak, yüklü iki parçacýk
arasýndaki elektrik kuvveti kaç F olur?
arasýndaki elektrik kuvvetinin büyüklüðü,
q .q
F = k. 1 2
2 ÇÖZÜM:
d
ifadesi ile tanýmlanýr. Yükler arasý uzaklýðýn 2/3 kadar azaltýlmasý
2 d
demek, yükler arasý uzaklýðýn d – d =
� � � 3 3
olmasý demektir. Baþlangýçta yükler arasýndaki
q .q
kuvvet baðýntýsý F = k . 1 2 dir.
2
d
� � Son durumda ise
������ ��
ı q .q q .q F
F = k. 1 2 = 9 . k . 1 2
k = Coulomb sabiti adý verilen bir sabit olup ortamýn d 2 2
( ) d
türüne göre deðiþik deðerler almaktadýr. k’nýn boþ 3
uzay için deðeri, k= 9.109 N.m2/C2 dir. olacaðýndan F’= 9F dir.
"
F = q2 yükünün q1 yüküne uyguladýðý kuvvettir.
1,2

47
Elektrik Alanı ( E ): Elektrik Alan Çizgilerinin Özellikleri:

elektrik alaný, herhangi bir noktadaki pozitif bi-

1) E alan vektörü, her noktada elektrik alan çizgilerine
teðettir.
rim yüke etkiyen elektriksel kuvvet olarak tanýmlanır. 2) Bir yüzeyden geçen alan çizgilerinin sayýsý o bölge-
Bu tanýmdan faydalanarak bir q yükünün d kadar deki E alan þiddeti ile doðru orantýlýdýr.
uzaðýndaki q0 deneme yüküne uyguladýðý F elektriksel 3) Alan çizgilerinin yönü pozitif yükten negatif yüke
doğrudur.
kuvvetin büyüklüðünü bulabiliriz.
4) Alan çizgileri asla birbirini kesmez.
q0 yüküne etkiyen kuvvet F ise
+1 Colomb’luk yükle etkiyen kuvvet E dir. �� ��

F = E.q0 olarak bulunur.
� �
Elektrik alan þiddetinin birimi newton/coulomb dur.

+q ���������������������� ����������������������
+1
����������������������� ����������������������
d E ��������� ���������
Diðer taraftan bu iki yükün birbirlerine uyguladýklarý
coulomb kuvveti �� ��

olduðu hatýrlanýr ve bu iki ifade eþleþ-

� � � �
tirilirse noktasal q yükünün d kadar uzaðýnda oluþtur-
duðu elektrik alanýn büyüklüðü

Raunt

olarak bulunur.
Unutulmamalýdýr ki elektrik alan vektörel bir büyük-
lüktür. Dolayýsýyla herhangi bir noktadaki elektrik alaný
bulunurken, her bir yükün o noktada oluþturduklarý
elektrik alanýnýn vektörel toplamý alýnýr.
Uyarý: Pozitif yüke etkiyen elektriksel kuvvet, elekt-
riksel alaný yönünde iken, negatif yüke etkiyen
kuvvet, elektriksel alana zýt yöndedir.
Elektrik Coulomb
Uzaklık
Alan sabiti
Sembol E k d
Birim N/C; Volt/m N.m2/C2 m
Elektrik Alan Çizgileri:
Bir cisme bir kuvvet uyguladýðýmýzda cismin ha-
reket ettiðini gözlemleriz. Ancak elektrik yüklerine
uygulanan elektrik ve manyetik kuvvetleri gözümüzle
göremeyiz. Bu nedenle elektrik ve manyetik alan kuvveti
gibi kavramlarýn zihinde canlandýrýlabilmesi için alan
çizgilerinin olduðu varsayýlýr. Bu çizgiler bizlere yüklerin
davranýþýný açýklamakta oldukça yardýmcý olur.
��������������������� ���������������������
����������������������� �������������������������
��������� ���������
A ve B de : Yükten uzaklaþtýkça alan çizgileri
seyrekleþiyor, bu da elektrik alanýn büyüklüðü azalýyor
demektir. Yükü merkez kabul eden 2r yarýçaplý kürenin
yüzey alaný, r yarýçaplý küre alanýnýn 4 katýdýr ve bu
yüzeylerden geçen alan çizgilerinin sayýsý eþittir. O halde
r yarýçaplý kürenin birim yüzeyinden geçen çizgi sayýsý, 2r
yarýçaplý kürenin birim yüzeyinden geçen çizgi sayýsýnýn
4 katý olur. Bu da bizi elektrik alanýn büyüklüðü uzaklýðýn
karesi ile ters orantýlý olduðu sonucuna ulaþtýrýr.
C de: Yüklerden birinden diðerine doðru gidildikçe
çizgilerin seyrekleþtiðini, bir noktada yok olduktan sonra
yeniden ters yönlü olarak sýkýþtýðýný görürüz. Bu da bizi
ayný iþaretli iki yük arasýnda, bir yükten diðerine doðru
gidildikçe alanýn azalacaðý ve bir noktada sýfýr olduktan
sonra yeniden artacaðý sonucuna götürür.
D de: Zýt iþaretli yüklerden birinden diðerine doðru
gidildikçe elektrik alanýn önce azalýp sonra artacaðýný
görürüz. Arada hiçbir noktada elektrik alan sýfýr olmaya-
caðý gibi, yön de deðiþtirmeyecektir.

48
 Ýletken küredeki elektrik yükünün oluþtur-
duðu elektrik alan:
ÖRNEK 2:
Bir iletkende yükler iletkenin dýþ yüzeyine, iletkenin �

içerisindeki elektrik alaný sýfýr yapacak þekilde daðýlýrlar.
Bu durumu açýklayabilmek için þu þekilde bir düþünce

���
���
deneyi yapabiliriz.

�
�
� ���������� ����������

q1 ve q2 yükleri bir eþkenar üçgenin köþelerine

�
Þekilde gösterilen iletkenin içerisindeki A ve B
çizgileri üzerinde yükler olduðunu düþünelim. Bu durum-
da B çizgisi üzerindeki yükler A çizgisi üzerindeki yükleri
dýþarýya doðru itecektir. Böylece iletken içerisindeki tüm
noktalarda bulunan yükler birbirlerini iterek dýþ yüzeye
daðýlacaktýr. Yükler iletkenin dýþ yüzeyine daðýldýklarýnda
küre sahip olabileceði en küçük elektrik potansiyel
enerjisine sahip olur.
Sonuç: Ýletken cisimlerin içerisindeki elektrik alaný her
zaman sýfýrdýr.
Raunt
þekildeki gibi yerleþtirilmiþtir.
Buna göre;
a) Bu yüklerin O noktasýnda oluþturduklarý
elektrik alanlarý,
b) O noktasýndaki bileþke elektrik alanýn büyük-
lüðünü ve yönünü bulunuz.
ÇÖZÜM:
q1 yükü (+) olduðu için O noktasýnda oluþturduðu E
alan çizgileri kendinden uzaklaþacak biçimdedir.
q2 nin oluþturduðu E alaný ise kendisine doðrudur.
q1 ve q2 nin O noktasýnda oluþturduklarý E1 ve
E2 alanlarýnýn yönü þekilde gösterildiði gibidir.
�
��

�
� ��
� �
�

���

� �
���

� �
� � �
� �
����� ���������� ����������
���

25.10 – 6
E1 = 9.10 9 .
� 7
�� = 9.10 N/C
–2 2
(5x10 )

–6
25.10
E 2 = 9.10 9 . 7
= 9.10 N/C
NOT: İletken yüklü bir kürenin yarýçapý r ise; –2 2
(5x10 )
� � � A noktasýndaki elektrik alan
� � þiddeti A noktasý yüklü kürenin
� � � � Her iki elektrik alanýn büyüklükleri eþit ve aralarýn-
�
� � � içinde olduðu için
� daki açýnýn 120° olmasý nedeniyle bunlarýn
� � � � EA = 0
bileþkelerinin büyüklüðü kendi büyüklüklerine
eþittir.
B noktasýnýn elektrik alan büyüklüðü, B noktasý
kürenin yüzeyinde oludðu için; ����������������

q
EB = k
2 ���
r ����������������
���
C noktasýnýn elektrik alan büyüklüðü, C noktasý
kürenin yüzeyinden r kadar uzakta olduðu için
����������������
q q
EC = k =k
2
(2r ) 4r 2

49
 NOT:
�
I. � Yüklü iletken levhalar
ÖRNEK 3: � �
Yarýçapý 40 cm olan iletken bir küre 16.10–7C luk � � arasýndaki tüm nokta-
yükle yükleniyor. � � � � larda elektrik alan þid-
� �
� � detinin büyüklükleri
Buna göre kürenin merkezinden, � � eþit­tir.
� �
a) 35 cm uzaklýktaki bir A noktasýnda
������
b) 40 cm uzaklýktaki bir B noktasýnda
�
c) 80 cm uzaklýktaki bir C noktasýnda
N EB = EC
elektrik alan büyüklükleri kaç tur?
2 C
Nm
( k = 9.10 9 )
2
C
Levhalarýn dýþýndaki noktalarda elektrik alan þiddeti
ÇÖZÜM sýfýrdýr.

� �
EA = ED = 0
� r = 40 cm = 0,4m
� �
� � � � � d = 80 cm = 0,8m
�
�
� II. �� Yüklü levhalar arasýnda
� � �
� � düzgün elektrik alan içine
� � �
� býrakýlan +q yüklü cisimlere
a) EA = 0 kürenin içindeki bir nokta olduðu � �� � �
�� elektrik alan ile ayný yönde,
�� �
için � ��
� � � –q yüklü cisimlere elektrik
–7
Raunt

q 16.10 � � alan ile zýt yönde bir kuvvet

b) EB = k & E = 9.10 9 4
= 9.10 N/C
2 B – 12
etki eder.
r (4.10 ) ������
–7 �
q 9 16.10 9 4
c) E C = k & E C = 9.10 = .10 N/C
2 – 12 4
d (8.10 )

Yüklü Ýletken Levhalar Arasýndaki

III. � �
� � � �
Elektrik Alan � � � �

� � � �
�� � � � �
� � Birbirine paralel iletken levhalar bir � � � �
� � � � � � � � �
� üretecin + ve – yüklü kutuplarýna � �
� � � � � �
� � baðlandýðýnda levhalar eþit yük � �
� � miktarý ile ters iþaretli olarak yükle-
�
� � nirler.
������ Yüklü levhalar üreteçten ayrýlsa bile arala-
� rýn­daki uzaklýk deðiþmediði sürece, levhalar
arasýndaki potansiyel fark V olarak kalýr. Bu
Ters iþaretle yüklü levhalar arasýndaki d uzaklýðý çok
nedenle elektrik alan þiddetinin büyüklüðü
küçükse elektrik alan düzgün olarak kabul edilir.
deðiþmez.
V
E=
d
volt
E: Elektrik alan þiddeti ( )
m
V: Potansiyel (Volt)
d: Uzaklýk (m)

50
 ÇÖZÜM:
ÖRNEK 4: ��� � � � ���
��������� ��������� �� ��
� � � � �� ��
� � � �
� � � � F1 : +q1 yükünün +q yüküne uyguladýðý kuvvet
� � � �
� � � � � � F2 : +q2 yükünün +q yüküne uyguladýðý kuvvet
� � � �
� � � � olup, denge durumu için F1=F2 dir.
� � � �
� � q .q q .q
��������� �������� F1 = k . 1 , F2 = k . 2
2 2
d1 d2
Þekildeki gibi 100V ve 50V ile yüklenen arala- q .q q .q
rýndaki uzaklýk 10 cm ve 20 cm olan iletken lev- k. 1 = k. 2
2 2
halarýn aralarýnda bulunan X ve Y noktalarýnda d1 d2
d1 q1
oluþan elektrik alan büyüklükleri EX ve EY dir. buradan = bulunur.
d2 q2
E
Buna göre, X oraný nedir?
EY

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 ÖRNEK 6: �
� Şekildeki gibi hareketsiz
tutulan q1 ve q2 yük­
ÇÖZÜM:
� lerinin q yüküne uygula­
V1 ��
100 N
EX = = = 1000 �� dýklarý kuvvetlerin bileþ­
d1 0,1 C →
Raunt

kesi F kadar olup þe­

d1 = 10 cm = 0,1 m EX 1000
= =4 kildeki gibidir.
V2 EY 250
50 N
EY = = = 250 Buna göre q1 ve q2 yük miktarlarýnýn oraný
d2 0, 2 C
ne­dir?
d2 = 20 cm = 0,2 m ÇÖZÜM:
→ → →
YANIT: D
� F kuvvetini FX ve FY
�������� �
olacak biçimde bileþen-
lerine ayýralým. Bu du­
�� � →
������� rumda FX bileþenin q1
→
�� yükü tarafýndan, F
Y
bileþinin q2 yükü tara­fýn­
dan oluþturulduðu kolay­
ÖRNEK 5: ca görü­lür.
��� �� ���
q .q
ı k .q1 .q , FY = 2Fý = k. 2
FX = F =

�� �� 2 12
3
Yatay ve sürtünmesiz bir yüzey üzerinde FX 1 q1 , q1 9
= = =
sabitlenmiþ, +q1 ve +q2 yükleri arasýna konulan FY 2 9.q 2 q2 2
+q yüklü parçacýk þekildeki gibi dengededir. olarak bulunur.
Buna göre, yük çiftleri arasýndaki d1 ve d2 uzak­
q1 ve q2 yükleri q yükünü ittikleri için, yüklerinin
lýklarýnýn oranýný veren ifadeyi bulunuz. cinsi aynıdır.

51
 ÇÖZÜM:
ÖRNEK 7: K ve L cisimlerinin kuvvet çizgileri yükten dýþarýya
Þekildeki q K ve q L doðru olduðu için I. yargý doðrudur. L ve M cisim-
�� elektrik yüklerinin O lerinin kuvvet çizgileri L den M ye doðru olduðu
� noktasýndaki +q yü­ için II. yargý doðrudur. Kuvvet çizgileri M cismine
�� � küne uyguladýklarý doðru olduðu için III. yargýda doðrudur.
O
��� bileþke elektriksel
��� YANIT: E
��
kuvvetin büyüklüðü
F dir.
��
qK
Buna göre, oraný kaçtýr?
qL ÖRNEK 9:
 
 sin 60° = 3 , cos 60° = 1 
 2 2 
  � �
���
1 1 1
A) – B) – C) D) 2 E) 4
4 2 4

ÇÖZÜM: �����������
→ → →
FK ve FL F ile yaptýðý Kütlesi 4 g, yükü +4.10–6 olan q cismi düzgün
�� �� elektrik alan içinde þekildeki gibi dengededir.
açýlar eþit olduðundan
�
��� " " N
�� IFK I = IFL I Elektrik alanýn yönü ve büyüklüðü kaç týr?
O � C
��� q .q q .q (sin 37° = 0,6, cos37° = 0,8, g = 10 N/kg)
���
Raunt

�� K=k L
k 2 2
�� d (2d) A) 1 yönünde 7500 B) 2 yönünde 7500
�� q q q C) 1 yönünde 2500 D) 2 yönünde 2500
K = L , K = 1
d 2
4d 2 q 4 E) 1 yönünde 5000
L

YANIT: C
ÇÖZÜM:
ÖRNEK 8: m = 4 g = 4.10–3 kg
� �
���
mg = 4.10–3.10 = 4.10–2
��
N
� � � � �����������

��
��������� ���������� �����������������

Þekil – I ve Þekil – II de K, L, M özdeþ ve yüklü

sin 37° Fe
cisimlerin elektrik alan kuvvet çizgileri þekildeki tan 37° = =
cos 37° mg
gibidir.
Buna göre, 10 –4
3
0, 6 4.10 .E
–6 E = 0,75.10+4
I. K ve L cisimleri pozitif yüklüdür. = N
0, 8 4.10 – .10
II. L ve M cisimleri zýt yüklüdür. 3 E = 7500
4 C
III. M cismi negatif yüklüdür.
yargýlarýndan hangileri doðrudur?

A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III YANIT: A

D) II ve III E) I, II ve III

52
 ÖRNEK 10: ÖRNEK 12:
��� Eþ merkezli +q ve –2q Ýçinde oyuk bulunan
��
yüklü iletken küreler iç yüklü bir iletkenin þe­
içe geçmiþtir. kildeki K, L, M noktal­
� � �
� � � arýnda oluþtur­d uðu
elektrik alan þid­d eti
EK, EL, EM nasýldýr?
Hangi noktalarda elektrik alan büyüklüðü
sýfýrdan farklýdýr? A) EK > EL > EM B) EM > EL > EK
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z C) EK > EL = EM D) EL > EM > EK = 0
D) X ve Y E) Y ve Z E) EK = EL = EM = 0

ÇÖZÜM: ÇÖZÜM:
X noktasý her iki kürenin de içinde bulunduðu için Yüklü iletken kürenin K, L, M noktalarý içinde
yalnýz X noktasýnda elektrik alan sýfýrdýr. olduðu için K, L, M noktalarýndaki elektrik alan
þiddetleri birbirine eþit ve sýfýrdýr.
YANIT: E
YANIT: E

ÖRNEK 11:
Yük miktarý eþit olan þe­ ÖRNEK 13:
kildeki içleri boþ K ve L
� �
� � iletken küreleri ayný mer­
Raunt

� � �
� kezlidir. � � � �� � �� �
�
� �
�

Kürelerin elektrik alan çizgileri þekildeki gibi
olduðuna göre,
I. K küresi (+), L küresi (–) yük ile yüklüdür.
II. X ve Y noktalarýndaki elektrik alan büyüklükleri
eþittir.
III. Z ve T noktalarýndaki elektrik alan sýfýrdýr.
Þekildeki içleri boþ olan O merkezli ve elektrik
yüklü K ve L kürelerinin X ve N noktalarýnda
oluþturduðu elektrik alanýn büyüklüðü eþittir.
K nin Y de oluþturduðu elektrik alanýn büyük-
lüðü EY, L nin P de oluþturduðu EP olduðuna
göre oraný kaçtýr?

yargýlarýndan hangileri doðrudur? A) B) C) 1 D) 2 E) 4

A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
ÇÖZÜM:
EX = EN olduðu için
ÇÖZÜM: q q qK 1
k K =k L =
Kuvvet çizgileri K küresinden L küresine doðru r2 (2r )2 qL 4
olduðu için I. yargý doðru X ve Y noktalarýnýn q q
EY = k K2 k K2
kürenin merkezine olan uzaklýklarý farklý olduðu (2r ) EY
= 4r =1
için elektrik alan büyüklükleri eþit deðildir. II. yargý q EP k qL
EP = k L 2
yanlýþ, kürelerin yük miktarlarý eþit ve küreler zýt (4r ) 16r 2

yüklü olduðu için III. yargý doðrudur.
YANIT: C
YANIT: C

53
 ÇÖZÜM:
ÖRNEK 14:
� � � � � � � �
� Eþ merkezli yükleri +q, –q Cismin doðrultusu
�� � �� olan A ve B iletken küre- �� deðiþmediðine
lerinin merkezinde +q yükü �� �� � gö­r e etkiyen net
� �
� sabitlenmiþtir. � kuvvet sıfır ol­ma­
�� � �� � lıdır.
� � � � � � � �

Þekildeki X noktasýnda oluþan bileþke elektrik Buna göre,

alan EX, Y noktasýnda oluþan bileþke elektrik Fe = mg
E
alan EY ise X oraný nedir? q.E = mg
EY
V
q = mg
d
A) B) C) D) 2 E) 8
qV
m=
d.g
ÇÖZÜM: YANIT: C
Merkezdeki +q yükü X
�� ��
q
noktasýnda E = k , +q
� � 1 2
� r
�� �
q ÖRNEK 16:
yüklü küre E = k bü-
2 2
r Sabit elektrik yükü taþýyan paralel iki iletken levha
yüklüðünde elektrik alan arasýna yüklü bir parçacýk konuluyor.
Raunt

oluþturur.
Bu parçacýða etki eden elektrik kuvveti ile
2q ilgili olarak,
–q yüklü küre elektrik alan oluþturmaz. E = k
X 2
r
Y noktasýndaki elektrik alan þiddeti için
I. Levhalarýn arasýndaki uzaklýkla ters orantý-
qtop = +q + q – q = +q lýdýr.
q II. Parçacýðýn yükü ile doðru orantýlýdýr.
E =k
Y 2
4r YANIT: E III. Levha yüzeylerinin büyüklüðü ile doðru oran-
týlýdýr.
ifadelerinden hangileri doðrudur?

ÖRNEK 15:
A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III
V potansiyel farký ile D) II ve III E) I, II ve III
� � � � � � � �
yüklenen lev­h alar
(1988 – ÖSYS)
arasýndan þe­k ildeki
ÇÖZÜM:
�� �� � gibi yatay V0 hýzý ile
� fýrlatýlan m kütleli –q � � � � � � � �
Fe = q . E
yüklü parçacýk doðrul­
� � V
� � � � � � � � tusunu deðiþtir­m i­ Fe = q .
d
yor. �� �
Eþitliðe dikkat edilir­
Yüklü cismin kütlesini veren baðýntý hangi- � � � � � � � � se,
sidir? (g:yerçekimi ivmesi)
dq q.d qV levhaların uzaklığı ile ters orantılı, yükü ile doğru
A) B) C)
q.V Vg gd orantılı olduğu için I ve II yargılar doğrudur.
qd
D) gVd E)
v YANIT: B

54
Elektriksel Kuvvet – Elektriksel Alan Sınav
Kodu:
S121078

TEST – 5A

1. ��� ��� 5. � ��

� �� �
��
Şekildeki sistemde K noktasındaki yükün L noktasındaki �

yüke uyguladığı elektriksel kuvvet F dir.

Buna göre, K noktasındaki yüke etkiyen bileşke elekt- ��

riksel kuvvet kaç F dir? Yatay düzlem üzerinde þekildeki gibi sabitlenmiþ q1 ve q2
elektrik yüklerinin O noktasýndaki +q yüküne uyguladýklarý
A) 3 B) 2 C) 1 D) –1 E) –2 bileþke elektriksel kuvvet F dir.

2. ��� ��� Buna göre, oraný kaçtýr?

� �

K ve L noktalarına sabitlenmiş +2q ve –8q yüklü küreler A) B) C)

yerleştirilmiştir.

Buna göre, yükü +3q olan bir cismin dengede kala-

bilmesi için K den kaç d uzağa konulmalıdır? D) E)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

3. �� Bir eşkenar üçgen

Raunt

� köşelerinde şekildeki
gibi +Q, –Q, +q yükleri
yerleştirilmiş iken +q 6. � Ayný düzlemde bulunan Q1,
yüküne etki eden bileş- �
Q 2 , Q 3 yüklerinin bir Q 4
ke elektrik kuvveti F �� yüküne uyguladýklarý kuvvet-
dir. �� ��
�� �� lerin bileþkesi þekildeki gibi
�
F dir.
K deki +q yükü, L noktasına getirilince bu yüke etki
eden elektrik kuvveti kaç F olur? ��

A) –4 B) –2 C) 1 D) 3 E) 8
kuvveti bilindiðine göre,

4. �
I.
��
�� ��� ��
� II.
� � �
�� �� � ��
III.
Þekildeki K, L, M noktalarýnda sabit tutulan –q,
–q, +q elektrik yüklerinin O noktasýndaki +q yü-
küne uyguladýklarý bileþke elektrik kuvvetin yönü oranlarýndan hangileri bulunabilir?
aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
A) I B) II C) III D) IV E) V D) I ve II E) II ve III

55
Elektriksel Kuvvet – Elektriksel Alan Test - 5A

7. � Yük büyüklükleri qK, qL, qM 10.

� olan noktasal K, L, M cisimleri � �
Ýpek ipliklerle asýlan yüklü küreler
�� þekildeki gibi dengeye geliyor-
bir eþkenar üçgenin köþelerine
� lar.
� þekildeki gibi yerleþtirilmiþtir. K
ve L cisimlerine etki eden
� � elektriksel kuvvetlerin bileþkesi Buna göre,
�
� FK ve FL dir. I. Yük miktarlarýnýn farklý olmasý
��
II. Kürelerin kütlelerinin farklý olmasý
III. Ýplerin boylarýnýn birbirinden farklý olmasý
Buna göre,
I. qK = qL yargýlarýndan hangileri α açýsýnýn β açýsýndan farklý
büyüklükte oluþunun nedenidir? (α ≠ β)
II. qK < qM
III. qL < qM A) Yalnýz II B) Yalnýz I C) Yalnýz III
iliþkilerinden hangileri kesinlikle doðrudur? D) I ve II E) II ve III

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III

D) I ve II E) II ve III
11. Yalýtkan iple asýlý –q1 yük-
8. lü m kütleli parçacýða, +q2
� �
�� Þekildeki düzenekte q 1 yüklü m 1 yüklü cisim yaklaþtýrýlýnca
�� kütleli cisim ile q2 yüklü m2 kütleli cisim ��� ���
� þekildeki gibi dengede
arasýndaki uzaklýk d iken ipte oluþan
� � kalýyor.
gerilme kuvvetinin büyüklüðü T dir.
�� Buna göre,
�� m
I. Küreciðin kütlesini yapmak
2
Raunt

T yi artýrmak için,
d
I. q1 yükü artýrýlmalý II. Aralarýndaki uzaklýðý yapmak
2
II. d uzaklýðý azaltýlmalý
III. +q2 yükünün deðerini +2q2 yapmak
III. m2 kütlesi artýrýlmalý
işlemlerinden hangileri yapýldýðýnda θ açýsý artar?
iþlemlerinden hangileri yapýlmalýdýr?
A) Yalnýz I B) I ve II C) II ve III
A) Yalnýz I B) Yalnýz III C) I ya da II
D) I ve III E) I, II ve III
D) II ya da III E) I ya da III
9.
��
�� 12.
�
T
� Yalıtkan eşit boydaki iplerle asılmış
�� X yüklü X, Y, Z cisimleri şekildeki gibi
� α α dengededir.
� �
Y Z
������� ��������
Ayný tür elektrikle yüklü kütleleri mX ve mY olan X ve Y kü- Buna göre,
releri Þekil I ve Þekil II deki konumda iken Y ve X in asýldýðý I. Y ve Z nin yük miktarları eşittir.
S1 ve S2 iplerindeki gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri T1 II. Y ve Z nin kütleleri eşittir.
ve T2 dir. III. T gerilme kuvveti X, Y ve Z cisimlerinin ağırlıkları
toplamına eşittir.
T1 1 mX
= olduðuna göre, oraný kaçtýr?
T2 4 mY yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

1 1 A) I ve II B) I ve III C) II ve III
A) B) C) 2 D) 4 E) 8
4 2 D) Yalnız II E) Yalnız III

56
Elektriksel Kuvvet – Elektriksel Alan Sınav
Kodu:
S121079

TEST – 5B

1. �� 3.
� ����� +
q –V q –
2d d 2V
+

�� �� Şekil I Şekil II

Þekil I deki yatay levhalar arasýna yerleþtirilen q elektrik

yüklü cisim dengededir.

�� � �� Cismin yükü deðiþtirilmeden Þekil II deki yatay levha-

lar arasýna yerleþtirilirse hareket ivmesi kaç g olur?
Þekildeki noktasal q1 ve q2 elektrik yüklerinden q1 in X (Havanın etkisi önemsizdir. g: Yerçekimi ivmesi)
noktasýnda oluþturduðu elektrik alanýnýn büyüklüðü E
dir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

q1 ve q2 elektrik yüklerinin X noktasýnda oluþturduðu

→ →
ı 4. �������
� � �
�������
bileþke elektrik alan E olduðuna göre, Eı nün büyük-
���
lüðü kaç E dir?
�
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 3
3 2
��������

Þekildeki gibi yerleþtirilmiþ noktasal q1, q2 ve q3 yüklerin-

Raunt

den q1 yükünün K noktasýnda oluþturduðu elektrik alan

þiddeti E dir.

Üç yükün K noktasýnda oluþturduðu bileþke elektrik

1 3
alan þiddeti kaç E dir? (sin30°= ; sin60°= )
2 2
1 3
A) B) 1 C) D) 2 E) 4
2 2
2.
�

5. � Þekildeki +q yüklerinin K nok-

����������� tasýnda oluþturduðu bileşke
elektriksel alan E dir. M nokta-
�� �
��� sýndaki r yarýçapý iletken küre-
ye, yine r yarýçaplý iletken bir N
küresi dokundurulup sistemden
Düzgün elektrik alan içinde bulunan þekildeki sürtünmesiz � �� uzaklaþtýrýlýyor.
yalýtkan eðik düzlemin K noktasýndan serbest býrakýlan 40
gram kütleli cismin elektrik yükü 5.10–4 coulomb dur.
M küresi L noktasýna konulduðunda K noktasýndaki
Buna göre, cismin eðik düzlem üzerinde kazanacaðý elektriksel alan yine E oluyorsa N küresinin ilk yükü
ivmenin büyüklüðü kaç m/s2 dir? kaç q dur?
(sin37° = 0,6; cos 37° = 0,8)
3 3
A) +2 B) –2 C) + D) – E) sýfýr
A) 0,6 B) 4 C) 7,2 D) 8 D) 10 2 2

57
Elektriksel Kuvvet – Elektriksel Alan Test - 5B

6. 9. X, Y küreleri iplere asılı

� �� � ����� ������ Şekil I ve II’deki gibi
��
dengede duruyor. İp
� � � � � � �
parçalarındaki gerilme
������� ������ kuvvetleri T, 2T ve 2T
büyüklüktedir.
�
������� ��������
��������
Elektrik yüklü X, Y, Z küreleri Şekil I ve Şekil II deki gibi
dengede duruyor. Buna göre,

q I. X’in ağırlığı Y’ninkine eşittir.

Buna göre, X ve Z kürelerinin yüklerinin X oranı
kaçtır? (Noktalar eşit aralıklıdır.)
4 1
A) B)
5 2
7. �
�
� �
qY
1 1
C) D)
4 5
X, Y küreciklerinin şekildeki
P noktasında oluşturdukları
bileşke elektrik alanı E dir.
II. X ve Y birbirlerini çekiyor.
III. X ve Y’nin yükleri eşit büyüklüktedir.
1
E) yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
16
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

�
10. � Şekildeki elektrik yüklü
kürenin merkezinden
qX � �
Raunt

Buna göre, küreciklerin yüklerinin oranı kaçtır? başlayarak K noktasına

� �
qY gelene kadar elektriksel
� � alan şiddeti aşağıdaki-
9 3 2 4 � � lerden hangisi gibi deği-
A) – B) – C) –1 D) E) şir?
4 2 3 9
�

�� � �� �
8. � � � � � �
� �
�� ��

� � � �
� � �� � � � �� �
������� ��������
�� � �� �
Elektrik yüklü, iletken K, L küreleri Şekil I’deki gibi P nok-
tasında E elektrik alanının oluşturuyor. Küreler birbirine
1
dokundurulup ilk yerlerine konulunca P noktasındaki alan
E oluyor.
2
� �
� �� � � �� �
Buna göre,

I. Yarıçapları farklı büyüklüktedir. �� �

II. İlk yükleri zıt işaretlidir.
III. İlk yükleri aynı işaretlidir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

�
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III � �� �

D) I ve II E) II ve III

58
ELEKTRİKSEL POTANSİYEL Ayný iþaretli cisimler arasýndaki uzaklýk artarsa, Ep
azalýr. Elektrik kuvvetleri iþ yapar.

ENERJİ (E. P. E) Zýt iþaretli cisimler arasýndaki uzaklýk artarsa, Ep

artar. Elektrik kuvvetlerine karþý iþ yapýlýr.
–q1
Birbirinden d kadar uzaklýkta bulunan q1 ve q2
yüklerinin sahip olduklarý elektrik potansiyel enerjisi –q1, q2 ve q3 yüklü
q .q cisimlerden oluşan
Ep = k. 1 2 biçiminde tanýmlanýr ve skaler bir d1 d2
d sistemin toplam
büyüklüktür. e­lekt­rik potansiyel
Baðýntýya dikkat edilirse yüklerin ayný iþaretli ol- ener­jisi
masý durumunda sistemin potansiyel enerjisi pozitif, q2 d3 q3
zýt iþaretli olmasý durumunda negatif olacaðý görülür.
Buradan çýkacak sonuç; “Ayný iþaretli yükler birbirinden ( – q ). q ( – q1). q 3 q 2 .q 3
Ep = k 1 2
uzaklaþtýkça elektrik potansiyel enerjileri azalýr. Zýt +k +k
d1 d2 d3
iþaretli yükler birbirinden uzaklaþtýkça elektrik potan-
siyel enerjileri artar” olacaktýr. bağıntısı ile bulunur.

�� q3 yükünün, q1 ve q2 ye göre elektriksel potansiyel

( – q1).q 3 q .q
enerjisi Ep = k
3
+ k 2 3 bağıntısı ile
������������������������� d2 d3
����������������������������� bulunur.
�
�
������������������������
Raunt

�����������������������������

q1 ve q2 yüklü cisimleri arasýndaki Coulomb kuvve-

tinin
q .q
F =k 1 2
2
d ÖRNEK: 1
olduðunu öðrenmiþtik. ��� �� ��
Bir cisme uygulanan kuvvet cisme d kadar yol � �
aldırdığında yapılan iş, potansiyel enerjideki değişime
eşittir. Þekildeki sistemde +2q, +q ve –q yüklü cisim-
Elektrik kuvvetin yola bağlı değişim grafiği aşağıdaki lerin oluþturduðu sistemin toplam elektrik
gibi olduğundan; taralı alandan elde edilen denklem bize 2
q
potansiyel enerjisi kaç k dir?
elektrik potansiyel enerjiyi verecektir. d
F 1 2
A) 0 B) C) D) 1 E) 2
q1.q 2 2 3
W = EP = k
d

ÇÖZÜM:
d
2q 2 q2 2q 2
Ep = k –k –k
q1, q2 → Cisimlerin yük miktarları (coulomb) d d 2d
d → Cisimler arasý uzaklýk (m) Ep = 0
2 YANIT: A
k → Coulomb sabiti f 9.10 9 p
N.m

2
C
Ep → Elektrik potansiyel enerji (Joule)
59
Elektriksel Potansiyel ve Potansiyel Fark W
AB
VAB = VB – VA = ifadesinden yapılan iş
a) q yükünün d kadar uzaklıkta oluşturduğu elektrik q
potansiyeli WAB = q(VB – VA) = EP – EP olur.
B A
q1 d q2
+q yükü elektrik alan yönünde hareket ettiğinden
q1 yükünden d kadar uzaktaki q2 yükünün elektrik elektriksel kuvvet iş yapmıştır. Yük, yüksek potan-
q .q siyelden alçak potansiyele gitmiştir.
potansiyel enerjisi E = k. 1 2 idi.
p d
VAB = VB – VA < 0
q1 d +1 birim

 +q yükü elektrik alana zıt yönde hareket ettirildiğinde

q1 yükünden d kadar uzaktaki +1 birim yük başına düşen
q .1 elektriksel kuvvete karşı iş yapılmış olunur. Yük
potansiyel enerji E = k. 1 dir. Buna q1 yükünün alçak potansiyelden yüksek potansiyele gitmiştir.
p d
d uzaklığındaki elektriksel potansiyeli denir ve V ile
gösterilir. VBA = VA – VB > 0
q
V = k ile hesaplanır.
d
 +q yükü B noktasından C noktasına getirilmiş ise
q dk (coulomb V (elektrik
(yük) (uzaklık) sabiti) potansiyeli) VC = VB olduğundan

C m Nm2/c2 volt VBC = VC – VB = 0

• Potansiyel skaler bir büyüklük olduğundan birden +q yükü elektrik alana dik yönde, hareket ettirildi-
Raunt

fazla yükün bir noktada oluşturduğu potansiyel, ğinde elektriksel kuvvete karşı iş yapılmış olmaz.
yüklerin oluşturdukları potansiyellerin ayrı ayrı top-
lamıdır.

��� –q1, q2 ve q3 yüklerinin A  Elektrik potansiyeli, elektrik alan yönünde gittikçe

noktasında oluşturdukları azalır, ters yönde gittikçe artar.
potansiyel
��
( – q1) q q
VA = k +k 2 +k 3  Yüklü bir iletken kü­
d1 d2 d3 �
�� ��
�
bağıntısı ile bulunur. � � renin yüzeyi ve için­
�� ��
� � � deki her noktanın
� � �
b) İki Nokta Arasındaki Potansiyel Fark ve Ortak potansiyeli
� � q
Potansiyel VA = VB = k ile
" " � r
E Fe
bulunur.
�
C Dışında ve mer-
+q kezinden d kadar
A B
� uzaktaki bir o nok-
� � � ��
Pozitif birim yükü, elektrik alanın herhangi bir nokta- tasının potansiyeli
sından bir başka noktasına götürmek için, elektriksel q
ise V = k ile bulunur.
kuvvetlere karşı yapılan işe bu iki nokta arasındaki d
W q
Örneğin, C noktasındaki elektriksel potansiyel VC = k
potansiyel fark denir. Potansiyel fark TV = ile 2r
q
dir.
hesaplanır.
 +q yükü A noktasından B noktasına getirilmiş ise

60
 B noktası için;

ÖRNEK: 2 W = Ekin.
F.x = Ekin.
� Þekildeki sistemde +q ve
+3q yüklü cisimlerin A d V d
F. = q . = (EK) B
� � nok­­tasýnda oluþturduðu 2 d 2
q qV 1
potansiyel kaç k dir? (EK)B = = mvB2
d 2 2
�� � ���
qV
yüklü cismin B noktasındaki hızı, VB = m
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Buna göre,
C noktası için;
ÇÖZÜM:
qV
Elektriksel potansiyel, F.d= . d = (EK)C
q d
V = k dir. Buna göre, 1
r (EK)C = qV = m v2
2 C
q 3q 4q
VA = k + k =k 2qV
d d d
YANIT: D Yüklü cismin C noktasındaki hızı vC = m
Yüklü parçacığın levhalar arasındaki ivmesi,
F=m.a
q.E
PARALEL YÜKLÜ LEVHALAR qE = m . a a=
m
Zıt yüklü iki düz metal levha arasındaki uzaklık çok V qV
E yerine yazılır ise a = bağıntıları ile bulu-
küçük olursa levhalar arasında homojen bir elektrik alan d dm
Raunt

nabilir.
oluşur.

�� Bu levhalar bir bataryanın (+) ve

� � (–) kutuplarına bağlanırsa zıt fakat Yüklü Parçacığın Yörüngesi
� � � eşit miktarda yükle yüklenmiş
� ����������������������������
� � olur.
� � ��
� Oluşan elektrik alan şiddeti; ��
� � � �
V ��
� ��
� E= dir. �
d
������
����������������������������
�

Yüklü levhalar arasına konulan +q yüküne etkiyen

elektrik alan kuvveti v0 hızı ile hareket eden parçacık paralel yüklü
" " levhalara şekildeki gibi girdiğinde bir miktar sapabilir.
F = qE
Parçacığın t sürede yatayda ve düşeyde aldığı x ve
V
F = q. ile hesaplanır. y yolu,
d
x = v0 . t
�� Pozitif yüklü ve m kütleli bir 1 2
� � y= at ile hesaplanır.
� par­çacık pozitif levhadan ser­ 2
� � �
� � best bırakıldığında B ve C x qE
����� t = ve a = ifadeleri y bağıntısında yerine
� � noktalarına geldiğinde kazan- v0 m
�� � �
� �
dığı kinetik enerji elektriksel konulursa,
� �
� � kuvvetlerin yaptığı işe eşit 1 qE x 2 qE
� � olur. y= . . = .x 2 elde edilir.
2 m v 2 2mv 2
� 0 0

61
 ÖRNEK 3: ÖRNEK 5:
� � � � � � � �
� ����� ��
Þekildeki sistemin elekt-
� �� �� rik potansiyel enerjisi
����� � � 2
�� � q
kaç k dir?
d
� �����
� � � � � � � � �� � ���

Elektrik yükü ve konumu şekildeki gibi olan d A) –1 B) 1 C) 2 D) –2 E) 3

aralıklı iki iletken levha arasına, m kütleli +q
elektrik yüklü bir parçacık v0 hızıyla giriyor ve
v0 hızıyla çıkıyor. ÇÖZÜM:
Buna göre, levhalar arasındaki potansiyel
( – q)( q) ( – q)( 2q) (2q)( q)
farkı, d, m, q ve g (yer çekimi ivmesi) cin­ Ep = k +k +k
sinden neye eşittir? d d d
q2 2q 2 2q 2
Ep = – k –k +k
dmg q dm mg dg d d d
A) B) C) D) E)
q dmg gq dq mq
q2
(1990 – ÖSS) Ep = – k
d
YANIT: A
ÇÖZÜM:

� � � � � � � �
Raunt

� ����� +q yüklü parçacık

������ �
� levhalar arasından ÖRNEK 6:
��
geçerken sapma- � � � � �
�� dığına göre;
� �� ���
����� Fe = m . g
� � � � � � � �
Þekildeki sistemde sabitlenmiþ +q ve –3q yüklü
cisimlerinin A noktasýnda oluþturduðu potan-
V
q = mg siyel VA, B noktasýnda oluþturduðu potansiyel
d
VA
dmg VB ise oraný nedir?
v= bulunur. VB
q YANIT: A
1 1 4 4 5
A) – B) C) – D) E)
5 5 5 5 4
ÖRNEK 4:
����� �����

���������

ÇÖZÜM:
Þekildeki +10µC ve –10µC dan oluþan sistemin
q 3q q
elektrik potansiyel enerjisi nedir? VA = k –k =– k
d 2d 2d
ÇÖZÜM: VB = k
q
–k
3q
=–k
5q
q .q 2d d 2d
E = k. 1 2
p d V 1
A =+
–6 –6
9 (10.10 ).( – 10.10 ) VB 5
E = 9.10 . = –9 Joule
p –2 YANIT: B
(10.10 )

62
 ÇÖZÜM:
ÖRNEK 7:
��� � +q O –2q
��
x 3d – x

�� O noktasında V = 0 olsun
q 2q
V = 0 = k –k
x (3d – x)
� ��� q 2q
k =k
x (3d – x)
Þekildeki sistemde +4q ve –6q yüklü sabit-
lenmiþ cisimlerin A noktasýnda oluþturduðu x=d
potansiyel V A , B noktasýnda oluþturduðu �� �� ���
q
potansiyel VB ise VAB potansiyel farký kaç k � � �
d
dir? q q
E =k k
x 2
d d2
5 5 7 7 = =2
A) – B) C) – D) E) 1 2q 2q
6 6 6 6 E =k k
y
(2d) 2 4d 2
Ey 1
ÇÖZÜM: =
Ex 2
4q 6q q YANIT: B
VA = k –k =–k
4d 3d d
4q 6q 1 q
VB = k –k =– k
3d 4d 6 d ÖRNEK 9:
Raunt

1 q q 5 q �� ��
VAB = VB – VA = – k – f – k p = k
6 d d 6 d � � � � �

YANIT: B Þekildeki gibi yerleþtirilmiþ q1 ve q2 yüklerinden

q2 yükünün M noktasýnda oluþturduðu elektrik
potansiyeli +40V, T noktasýndaki toplam elektrik
potansiyeli sýfýrdýr.
Buna göre, L noktasýndaki toplam elektriksel
potansiyel kaç volttur?
(Noktalar eþit ara­lýklýdýr.)

ÖRNEK 8: A) –140 B) –120 C) –80 D) –60 E) –40

�� ���
� �
ÇÖZÜM:
� � � q
VM = 40 = k 2
d
Þekildeki noktasal X ve Y cisimlerinin yükleri sýrasý q1 q
VT = 0 = k +k 2
ile +q ve –2q dur. 4d d
q q
k 1 =–k 2
Bu cisimleri birleþtiren doðru üzerinde potan- 4d d
siyellerinin sýfýr olduðu noktada yüklerin tek q1 = –4q2
baþýna oluþturduðu elektrik alanlarýn büyük- q q
lükleri oraný kaçtýr? VL = k 1 + k 2
d 2d
– k4q kq 2
1 1 VL = 2
A) B) C) 1 D) 3 E) 5 + = – 140V
4 2 d 2d
YANIT: A

63
 ÖRNEK 10: ÖRNEK 12:
��� ��
� � � �
�� � � �� � �
� �

Þekildeki sistemde A noktasýndaki +q yüklü cisim
Þekildeki sistemde q1 yükü M noktasýndan L
sabitlenmiþtir.
noktasýna götürüldüðünde elektriksel kuvvet-
C noktasýndaki +q yüklü cisim B noktasýna lerin yaptýðý iþi;

götürülürse elektrik kuvvetlere karþý yapýlan a) q1 = –2q
q2 b) q1 = +2q olmasý durumunda bulunuz.
iþ kaç k dir?
d
1 1 2 2
A) B) – C) D) – E) 1 ÇÖZÜM:
2 2 3 3
a) Sistemin elektrik potansiyel enerjisindeki
deðiþim ∆Ep = EL – EM ile verilir.
ÇÖZÜM:
+3q luk yük q1 in –2q olmasý durumunda q1
W = EPB – EPC yükünü kendine doðru çekecektir. Dolayýsýyla
q1 yükünün M den L ye gitmesiyle yapýlan iþi
k.q.q k.q.q
EPC = , E = elektrik kuvvetinin kendisi yapmýþ olacaktýr.
2d PB d
Yapýlan iþi elektrik kuvveti kendisi yaptýðýndan
q2 q2 q2 parçacýðýn L noktasýnda sahip olduðu elektrik
W = EPB – EPC = k –k =k
d 2d 2d potansiyel enerjisi M noktasýnda sahip olduðu
YANIT: A
elektrik potansiyel enerjisinden küçük olacak-
týr. Bu durum yüksek bir yerden býrakýlan taþýn
Raunt

hareketine benzemektedir. Taþ düþtükçe sahip

olduðu potansiyel enerji azalmaktadýr.
ÖRNEK 11:
� � �
(+ 3q).( – 2q) (+ 3q).( – 2q)
EM = k. EL = k.
� ��
2d d
�� ��
3q 2
Þekildeki sistemde A noktasýndaki +q yüklü cisim ∆Ep = EL – EM = – k EM > EL
d
sabitlenmiþtir.
2
C noktasýndaki –q yüklü cisim B noktasýna WML = DEp = –k 3q bulunur.
d
q2
götürülürse elektrik kuvvetleri kaç k kadar Burada iþin (–) çýkmasý iþin “elektrik kuvveti“
d
iþ yapar? tarafýndan yapýldýðýný gösterir.
1 1 2 2 b) +3q luk yük q1 in +2q olmasý durumunda q1 yü-
A) – B) C) D) – E) 2
3 3 3 3 künü kendisinden uzaklaþtýrmak isteyecektir.
Dolayýsýyla q yükünün M den L ye gitmesiyle
ÇÖZÜM: yapýlan iþ elektrik kuvvetine karþý yapýlmýþ
k.q.( – q) olacaktýr.
EPC = W = Yapýlan iþ = EPB – EPC
3d
(+ 3q).( + 2q) (+ 3q).( + 2q)
EM = k. EL = k.
2d d
–f – p
k.q.( – q) kq 2 kq 2
EPB = W =– 3q 2

d d 3d ∆Ep = EL – EM = k EL > EM
d
q2 q2 2kq 2 3q 2
W =– k +k =– WML = DEp = + k bulunur.
d 3d 3d d
Burada iþin (+) çýkmasý iþin “elektrik kuvvetine
YANIT: D karþý” yapýldýðýný gösterir.

64
 ÖRNEK 13: ÖRNEK 15:
� A ve B iletken kürelerinden � �
K � � Þekildeki + yüklü, O
�� � A nýn yükü +3q iken B yük-
merkezli iletken kürenin,

�
�
süzdür. Bu iki küreyi birleþti- � merkezinden r/3 uzak-
� �
ren iletken tel üzerindeki K

�
� lýktaki K noktasýndaki
anahtarý kapatýlýyor.

�
�
Buna göre; � elektriksel potansiyel V
dir.
�
a) Anahtar kapatýlmadan önce kürelerin sahip � �

olduklarý elektrik potansiyellerini,

Buna göre küre merkezinden 2r uzaklýktaki L
b) Anahtar kapatýldýktan sonra kürelerin yük-
noktasýndaki elektriksel potansiyel kaç V dir?
lerini ve elektrik potansiyellerini bulunuz.
1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
ÇÖZÜM: 8 6 4 3 2
+ 3q
a) A küresinin potansiyeli V = k.
A 2r
iken B kü- ÇÖZÜM:
resinin yükü olmadýðý için potansiyeli VB= 0 dýr. K noktasýnýn potansiyeli kürenin yüzeyindeki potan-
b) � siyele eþittir.
�
q
� VK = V = k
r
q 1
VL = k = V
Anahtar kapatýldýðýnda A ve B küreleri artýk tek 2r 2 YANIT: E
bir cisim gibi davranýr. Böylece A ve B kürele-
rinin sahip olduklarý toplam yük tek bir cisim
haline gelen A ve B kürelerinin dýþ yüzeyine
daðýlýr. Kürelerin potansiyelleri eşitlenir.
Raunt

ÖRNEK 16:
k3q q Her iki +q elektrik yüklü K, L
VA = VB = = k olur. ��
3r r ��
iletken kürelerinin yarıçapları
� ��
� � r, 2r dir. Küreler birbirine
�� �
ÖRNEK 14: dokun­d urulduktan sonra,
� şe­kildeki gibi birbirini et­kile-
Þekilde iç içe geçmiþ iletken
yemeyecek bir uzaklığa yer-
�
+q ve –4q yüklü küreler, r ve
leş­tiriliyor.
3r yarýçaplý olup içleri boþ­
� �� tur. Buna göre, VK, VL ve qK, qL arasındaki ilişki
��
nedir?

��� A) VK = VL; qK = qL B) VK = VL; 2qK = qL
Buna göre, K noktasýndaki elektriksel potan- C) VK = 2VL; qK = 2VL D) 2VK = VL; qK = qL
V
siyelin L noktasýndakine oraný L kaçtýr?
VK E) 2VK = VL; 2qK = qL
(1993 – ÖSS)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
ÇÖZÜM:
ÇÖZÜM:
Yüklü iki iletken cisim birbirine dokunduruldu­ğunda,
K noktasýnýn potansiyeli bulunurken K noktasý –4q V potansiyelleri eşit oluncaya kadar aralarında yük
yüklü kürenin içindeki bir nokta olduðu için yüze- alışverişi yaparlar.
yindeki potansiyele eþit bir potansiyel oluþturur. VK = VL
q 4q 1 q q 4q q q q
VK = k – k =– k VL = k –k =–k
r 3r 3 r 3r 3r r k K =k L
q r 2r
V –k
L = r =3 qL = 2qK bulunur.
VK 1 q YANIT: B
– k
3 r YANIT: C

65
 ÖRNEK 17: ÖRNEK 18:

vp, Ep P noktasına asılmış +q � � �
����� �����
İletken X, Y, Z levhaları
P elektrik yüklü özdeş X, Y
sırasıyla 20 cm ve 10
a a sarkaçları şekildeki gibi cm aralıklarla birbirine
İpek İpek dengededir. Bu du­rum­da, � �
iplik iplik � paralel durmaktadır.
P noktasındaki elekt­riksel Levhalar 60 ve 30 voltluk
potansiyel VP, elektriksel üreteçlerle şekildeki
���� ����
q q alanın büyük­lüğü EP dir. gibi bağlanmıştır. X lev­
X Y hasının önüne ilk hız­sız
� �
� � bırakılan +q elektrik
Sarkaç kürelerinin yükleri ve yarıçapları aynı ������� yüklü parçacık KL yo­
�������
kalmak koşuluyla kütleleri artırılırsa, yeniden lunu izleyebiliyor.
oluşacak denge durumunda VP ve EP için ne
söylenebilir? Buna göre, parçacığın K noktasındaki EK,
E
A) VP değişmez, EP artar. L noktasındaki EL, kinetik enerjilerinin K
EL
B) VP artar, EP değişmez. oranı kaçtır?
C) VP, EP artar.
D) VP, EP azalır. 1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
E) VP, EP değişmez. 2 3 4 5 6
(1992 – ÖSS)
(1988 – ÖSS)
ÇÖZÜM:
Raunt

+q yüklü cisim XY levhaları arasında hızlanacak

YZ levhaları arasında ise yavaşlayacaktır.
ÇÖZÜM: EK için,

q yüklü cisimlerin P noktasında oluşturdukları EK = Fe . x
potansiyel
V 60
q q EK = q .x = q. .0, 05
V = k. + k d 0, 2
d d
q EK = 15q bulunur.
= 2k ile ifade edilir. (d, ipin boyu) L noktasındaki kinetik enerjiyi bulabilmek için ön-
d
celikle +q yüklü cismin YZ levhasına hangi kinetik
P noktasındaki elektrik alan ise
enerji ile girdiğini bulalım.
V 60
E=q .x = q .0,2 = 60q bulunur.
" " "
d 0, 2
E EP E
XY arasında cismin kazanmış olduğu kinetik enerji
a a YZ arasında ters yönlü bir kuvvet tarafından elekt-
riksel potansiyel enerjiye çevrilir.
P L noktası için,
q 30
E=k ile ifade edilir. 60q – q. .0, 05 = EL
2
d 0, 1
Yüklerin kütleleri arttırıldığında parçacıklar bir­bi­ EL = 45q bulunur.
rine yaklaşır ve 2a açısı küçülür bileşke elektrik Kinetik enerjiler oranı ise;
alan artar. E
L = 15q = 1 dir.
Potansiyel skaler bir büyüklük olduğundan bu EK 45q 3 YANIT: B
değişimden etkilenmez.
YANIT: A

66
 ÖRNEK 19: ÖRNEK 20:
�
Birbirine paralel d aralıklı iki
� �
iletken levha bir üretece ��� ���
� �
şekildeki gibi bağlanmıştır. ���
� �
�
�
� Artı yüklü levhanın önünde- �� ��
� � ki ilk hızsız bir proton, a iv-
��
� � mesiyle hızlanarak t süresi
�� �� �
sonunda, eksi yüklü levhaya
� � �����
v hızıyla çarpıyor. � � � � � � ��
������� ��������
Bu düzenekte d aralığı küçültülürse a, v, t için
Birbirine paralel, iletken üç levha, emk le­ri ε1,
ne söylenebilir?
ε2 olan üreteçlere Şekil I deki gibi bağ­lanmıştır.
t = 0 anında 2v hızı ile levhaların arasına girerek,
A) Üçü de değişmez. deliklerden geçen bir elektronun hız – zaman grafiği
B) Üçü de artar. Şekil II deki gibidir.
C) a ve v artar, t azalır. Buna göre, d1 ile d2 ve ε1 ile ε2 arasındaki ilişki
D) a değişmez, v azalır, t artar. nedir?
E) a artar, v değişmez, t azalır. A) d1 = d2, ε1 = ε2 B) d1 = d2, ε1 < ε2
C) d1 < d2, ε1 = ε2 D) d1 > d2, ε1 > ε2
E) d1 > d2, ε1 < ε2

ÇÖZÜM:
Raunt

(1995 – ÖSS)
Proton hızlanarak –yüklü levhaya çarpacaktır.
Cismin kinetik enerji ve iş eşitliği yazılır ise; ÇÖZÜM:
Ekin. = Fe . x
Hız – zaman grafiğine bakıldığında e– nun 1.
1 v levhaya 2v hızı ile, 2. levhaya 3v hızı ile girdiği
mv2 = q . d
2 d ve 3. levhadan v hızı ile çıktığı görülmektedir.
hız büyüklüğünün d nin değişiminden etkilenmediği Hız – zaman grafiğinin altında kalan alan yolu
görülür. verdiğinden,
Cisim için ivme ifadesi yazılır ise
Fe = m . a (2v + 3v) t 5vt
d1 = =
2 2
V (3v + v) t
q =m.a d2 = = 2vt yani d1 > d2 olur.
d 2
qV
a= d'nin küçülmesinin a'yı artıracağı görü-
md e– için enerji – iş eşitliği yazılır ise,
lür.
1 1
Cisim için yol ifadesi yazılır ise m(2v)2 + q. ε1 = m(3v)2
2 2
1 2 1
x= at qε1 = m5v2
2 2
1 1

1
d = at2 burdan d'nin azaldığı ve a'nın arttığı göz m(3v)2 – q ε2 = mv2
2 2 2
1
önünde tutulursa t'nin azalacağı görülür. qε2 = m8v2 bulunur.
2
YANIT: E
Buradan da ε2 > ε1 sonucuna ulaşılır.

YANIT: E

67
 ÖRNEK 21:
elektrik alan çizgileri
ÖRNEK 22:
Sabit elektrik yükü taşıyan paralel iki iletken
" levha arasına yüklü bir parçacık konuluyor.
E L N
" "
vX vY Bu parçacığa etki eden elektrik kuvveti ile
K M ilgili olarak;
X Y
I. Levhaların arasındaki uzaklıkla ters orantı-
lıdır.

" II. Parçacığın yükü ile doğru orantılıdır.
Düzgün bir E elektrik alanının doğrultusu ve III. Levha yüzeylerinin büyüklüğü ile doğru
" "
yönü şekildeki gibidir. v ve v sabit hızlarıyla orantılıdır.
X Y
gelen elektrik yüklü X, Y parçacıkları, bu alana,
ifadelerinden hangileri doğrudur?
t = 0 anında K, M noktalarından giriyor. X cismi
KL yolunu, Y cismi de MN yolunu izleyerek t
sürede L, N noktalarına ulaşıyor. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi (1988 – ÖSS)
kesinlikle doğrudur?

A) X ve Y nin kütleleri birbirine eşittir.

" "
ÇÖZÜM:
Raunt

B) v ve v hızlarının büyüklükleri birbirine

X Y
� � � � � � �
eşittir.
C) X ve Y nin elektrik yüklerinin büyüklükleri
� � �� �
birbirine eşittir.
D) Elektrik alanının etkisiyle X ve Y de oluşan
� � � � � � �
ivmeler birbirine eşittir.
E) X ve Y ye elektrik alanı içinde etkiyen elekt- Levhalar arasındaki cisme etki eden elektriksel
riksel kuvvetler birbirine eşittir. kuvvet,
(1995 – ÖSS) V
Fe = q . E = q bağıntısı ile bulunur.
d
Fe; d ile ters, q ile doğru orantılıdır, levha yüzey-
ÇÖZÜM:
lerinin alanına bağlı değildir.
Yüklü parçacıklar için düşeyde aynı zamanda
YANIT: B
aldıkları yollar birbirine eşittir.
Düşeyde alınan yol ifadesi yazılır ise;

1 2
y= at yol ve zaman büyüklükleri eşit oldu-
2
ğundan ivme büyüklükleri de eşittir.

YANIT: D

68
 ÖRNEK 23: ÖRNEK 24:

Şekildeki iletken levhalar birbirine paralel ve

Şekildeki düzenekte, birbirine paralel K, L iletken
levhaları arasındaki uzaklık d, potansiyel farkı
da V dir. L levhasına bitişik olan yalıtılmış, içi
boş iletken silindirin yüksekliği , elektrik yükü
de +q dur. M noktasından ilk hızsız bırakılan e
elektrik yüklü bir elektron L levhasındaki delikten
geçerek, silindirin ekseni boyunca gidiyor.
Bu elektronun silindirden çıktığı andaki
ki­ne­tik enerjisi aşağıdakilerden hangisine
eşittir?
yüklüdür. +q yüklü bir parçacık, K noktasından
L noktasına (1), (2) ve (3) yolları izlenerek
taşınıyor.
Bu sırada yapılan işler sırasıyla W1, W2, W3
ise bu işler arasındaki ilişki nedir?
A) W1 > W3 > W2 B) W3 > W1 > W2
C) W3 > W2 > W1 D) W1 = W3 > W2
E) W1 = W2 = W3
(1989 – ÖSS)

A) 0 B) V . e C) V . q
Raunt

D) V . (g . ) E) V . (e . )
d d
(1994 – ÖSS)
ÇÖZÜM:

Düzgün elektrik alan içinde q yükünün K nokta-
ÇÖZÜM: sından L ye götürmek için yapılan iş W = qVKL ile
hesaplanır. VKL potansiyel farkı değişmeyeceğin-
Elektron ilk hızsız bırakıldığından kazandığı kinetik
enerji yüklü levhalar arasındaki elektriksel kuvvet- den W1 = W2 = W3 dür.
lerin yaptığı işe eşittir. YANIT: E
Ekin. = F . d
e.V
Ekin. = .d
d
Ekin. = e . V bulunur.
levha ile silindir arasındaki etkileşimler ihmal edil-
diğinde kinetik enerjiye başka bir etki söz konusu
değildir.

YANIT: B

69
 ÖRNEK 25: ÖRNEK 26:

Şekildeki K ve M noktalarına konulan , +qK, +qM
Birbirine paralel, X, elektrik yüklerinin, L noktasına konulan –qL yüküne
"
Y iletken levhalarının uyguladıkları kuvvetlerin bileşkesi F dir.
uç­­­ları arasına bir üre­
K(+qK) L(–qL)
teç şekildeki gibi bağ­
landığında, K nok­t a­
"
sında duran elektron Y F
lev­hasına, L noktasında
duran proton da X lev­
hasına çarpar. M(+qM)

Buna göre, qK
Buna göre, oranı kaçtır?
I. Levhalar arasında, elektrona etkiyen kuvvetin qM
büyüklüğü, protona etkiyene eşittir. 4 2 9 3 9
A) B) C) D) E)
II. Elektronun karşı levhaya çarpma hızının 9 3 8 2 4
büyüklüğü, protonunkinden küçüktür.
III. Elektronun Y levhasına ulaşma süresi, (2012 – LYS)
protonun X levhasına ulaşma süresinden
kısadır. ÇÖZÜM:
qK qL
yargılarından hangileri doğrudur?
Raunt

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III "
F
(1998 – ÖSS)
qM
ÇÖZÜM: k.q .q
K L =1
3
2 q 9
X ve Y levhalarından serbest bırakılan proton ve & K =
elektron düzgün olarak hızlanırlar. kq .q q 8
M L =2 M
Yüklü levhalar arasında yüklü parçacığa etki eden 2
2 YANIT: C
kuvvet F = qE dir.
Proton ve elektronun yük büyüklükleri eşit ol-
duğundan etki eden kuvvetin büyüklüğü de eşit
olacaktır.
I. yargı doğrudur.
Levhalar arasında parçacıklar üzerinde yapılan
iş – kinetik enerji eşitliği yazılırsa
1
qV = mv2 den kütlesi büyük olan protonun hızı-
2
nın küçük olduğu görülür.
II. yargı yanlıştır.
Elektron aynı d mesafesini protona göre, daha hızlı
alacağından diğer levhaya ulaşma süresi daha
kısadır.
III. yargı doğrudur.

YANIT: E

70
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Sınav
Kodu:
S121080

TEST – 6A

1. �� ���� 4. ��

�
�
�
� �� � �
�� ����� � �� �����

Þekildeki gibi yerleþtirilmiþ yüklerden, q1 ve q2 nin ��� ���

L noktasýnda oluþturduklarý elektriksel potansiyel V
Þekildeki +q, –2q, +3q elektrik yükleri eþkenar üçgenin
ise; L deki toplam elektriksel potansiyel kaç V dir?
köþelerine yerleþtirilmiþtir.

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 +q yükünün K noktasýnda oluþturduðu elektriksel

potansiyel 12 volt olduðuna göre, K noktasýndaki
toplam elektriksel potansiyel kaç volt tur?

A) 12 B) 16 C) 20 D) 24 E) 36
2. � Elektrik yükleri qX = 4q ve
qY olan cisimler şekildeki
�
� gibi yerleştirildiğinde O
noktasýnda oluþturduklarý
� � ��� elektrik alanýn büyüklüðü
�
������� E dir.
�
Raunt

��

Buna göre, O noktasýnda ayný yüklerin oluþturduðu

elektriksel potansiyel kaç dir?
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8; k coulomb sabitidir.)

A) 3 B) 4 C) 5 D) 7 E) 12

5. � Þekildeki karenin
3. �� Merkezi O noktasý olan �� ��
köþelerine +q ve –q
çember üzerinde bulu- yükleri ile alt kenarýn
nan þekildeki üç yükün ortasýna +q yükü yer-
O noktasýnda oluþturduk- � leþtirilmiþtir.
��� � larý toplam potansiyel V
�
dir.
��
��
K noktasýnda oluþan elektriksel potansiyel VK, L
+2q ve +q yüklerin yerleri deðiþtirilmeden –q yükü noktasýnda oluþan elektriksel potansiyel VL olduðuna
L noktasýna getirilirse O noktasındaki elektriksel V
potansiyel kaç V olur? göre, K oraný kaçtýr?
VL
1 1
A) 1 B) – 5 C) – D) 2 E) 5 A) 2 B) –2 C) –1 D) 2 E) 1
2

71
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Test - 6A

6. 8.
�� �� �� �� �� ��

�
������ ������� � �� ���

Þekilde verilen I, II ve III yük sistemlerinin hangisinde

�������
yükler arasýndaki uzaklýðýn artmasý elektriksel potan-
siyel enerjinin artmasýna neden olur?

Ayný düzlemdeki q1, q2 ve q3 yüklerinden q1 in K nok- A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III

tasýnda oluþturduðu elektriksel potansiyel V dir. D) I ve III E) I, II ve III

Buna göre, K noktasýnda toplam elektriksel potansiyel

kaç V dir?

A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 E) 0

9. � �� Yük miktarý +q olan bir

� parçacýk, yükü +Q olan küre-
� nin elektrik alanýnda sýrasýyla
KL ve LM yollarýný alýyor.
�
�
��
Raunt

��

Bu yollarý alýrken yapýlan iþler sýrasýyla W1 ve W2

W1
olduðuna göre, oraný kaçtýr?
W2

1 1 1
A) B) C) D) 1 E) 2
4 3 2

7. � � � �
10. Elektrik yükleri –q ve +q
Ayný cins elektrik yükü ile yüklü Q ve q elektrik yüklerinden �� olan noktasal iki cisim,
Q sabitlenmiþtir. q elektrik yükünü þekildeki K noktasýndan �
sürtünmesiz yatay düz-
��
L noktasýna getirmek için yapýlan iþ W1, L noktasýndan M leme þekildeki gibi yer-
noktasýna getirmek için yapýlan iþ W2 dir. leþtirildiðinde sistemin
potansiyel enerjisi E
W1 dir.
Buna göre, oraný kaçtýr?
W2
Buna göre, yükü –q olan cisim serbest býrakýldýðýnda
(Noktalar eþit aralýklýdýr.) K noktasýndan geçerken kinetik enerjisi kaç E olur?
1 1 3 4 3 5
A) B) C) D) 5 E) 1 A) 1 B) C) 2 D) E) 3
3 2 4 2 2

72
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Test - 6A

11. � 13. ��� � ��

� � � �

� –4q ve qx yüklü cisimlerden oluþan þekildeki sistemde K

noktasýndaki bileþke elektrik alan sýfýrdýr.

Yüzey potansiyeli VK ve VL olan yüklü K ve L küreleri Buna göre, K noktasýnýn elektriksel potansiyeli kaç
þekildeki gibi bir araya getirildiklerinde O noktasýndaki
potansiyelleri eþit oluyor. dir? (k : coulomb sabitidir)

V 3
Küreler birbirlerini etkilemediğine göre, K kaçtýr? A) –3 B) – C) –1 D) Sýfýr E) 1
VL 2
(Noktalar eþit aralýklýdýr.)

2 4 7
A) B) 1 C) D) 2 E)
3 3 3 Raunt

12. �
��

��

� � � � �
� �
14. ��� Elektrik yükleri +q, +q, +2q
olan noktasal cisimler ke-
nar uzunluðu 2 3 metre olan
eþkenar üçgenin köþelerine
�
þekildeki gibi yerleþtirilmiþtir.
Þekildeki eş merkezli K ve L kürelerinin elektrik yükleri
qK ve qL olup, K ve L kürelerinin X ve Y noktalarýnda
oluþturduklarý toplam elektriksel potansiyeller eþittir. �� ��

qK
Buna göre, oraný kaçtýr? Bu yüklerin O noktasýnda oluþturduðu bileþke
qL elektrik alanýn büyüklüðü 12 N/C olduðuna göre, O
noktasýndaki toplam elektrik potansiyeli kaç volttur?
1 1 1 1 1
A) – B) – C) D) E)
6 3 2 3 6 A) 32 B) 40 C) 54 D) 86 E) 96

73
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Sınav
Kodu:
S121081

TEST – 6B

1. �� �� 3. �������
������
� � � � ������

K ve L noktalarýnda sabit tutulan +q ve –q yüklerinin elek- � � �

�
triksel potansiyel enerjileri Ep, N noktasýnda oluþturduklarý �� �
�� ��� ���
toplam elektriksel potansiyel V dir.

–q yükü M noktasýna getirilirse sistemin elektriksel

potansiyel enerjisi ve N noktasýnýn elektriksel potan- ������� ��������
siyeli için ne söylenebilir? (Noktalar eþit aralýklýdýr.)
Ep V Sonsuzdaki +q elektrik yükünü Þekil I deki +q elektrik
A) Artar Artar yüklü X küresinin içerisindeki K noktasýna getirmek için
yapýlan iþ W1, Þekil II deki –2q elektrik yüklü Y ve +q elekt-
B) Artar Azalýr
rik yüklü Z küresi ile oluþturulmuþ sistemdeki L noktasýna
C) Azalýr Artar getirmek için yapýlan iþ W2 dir.
D) Azalýr Deðiþmez
E) Deðiþmez Artar W1
Buna göre, oraný kaçtýr?
W2
3
A) 6 B) 2 C) D) –2 E) –6
2
Raunt

4. ��

���

�
��
� ��� ���
�� ��
�� �� ��
��� ����

�� ���

2. ���� �� �
�
��
��

��� ��
� �����
�� ����
Yatay ve sürtünmesiz yüzeyde elektrik yüklü kürelerle
Þekil I, II ve III teki sistemler kurulmuþtur.
+q, –12q, +24q elektrik yüklü cisimlerle oluþturulan
þekildeki sistemde K noktasýnda bulunan +q yüklü Hangi sistemlerde O noktasýndaki yükün elektriksel
kq 2 potansiyel enerjisi sýfýr olur?
cismi L noktasýna getirmek için yapýlan iþ kaç
d
dir? (k, coulomb sabitidir.)
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
A) 2 B) –2 C) 3 D) –3 E) 6 D) I ve II E) I ve III

74
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Test - 6B

5. � 7. ��
���
��
��

� �
�
�� ��

� �� �� �
� �
��
Þekildeki yüklerden +q sabit tutulup –q yükü I, II, III, IV
yollarýný izleyerek M noktasýna getiriliyor.
Þekildeki çember üzerine yerleþtirilmiþ +q, ve –q yükle-
rinin O noktasýnda oluþturduklarý bileþke elektrik alan E, IV yolu, +q merkezli bir çember yayý olduðuna göre,
elektriksel potansiyel V dir. I, II, III, IV yollarýndan hangisinde elektriksel iþ sýfýr-
dýr?
Buna göre –q yükü
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
I. 1 yönüne hareket ettirilirse E azalýr,
II. 2 yönüne hareket ettirilirse V deðiþmez, D)Yalnýz IV E) I ve III
III. 3 yönüne hareket ettirilirse E artar

yargýlarýndan hangileri doðrudur?

A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Raunt

6. � Elektrik yükleri qX = +q,

�������� qY = –q ve qZ = –q olan
�
noktasal cisimler þekildeki 8. � � �
konumda tutulmaktadýr. �
� � ��������
�������� �
Sürtünmesiz yatay düzlemde bulunan elektrik yüklü iki
küreden L sabit tutulurken K küresini ok yönünde hareket
ettirip L ye yaklaþtýrmak için bir dýþ kuvvet uygulamak
gerekiyor.
K doðrusu üzerindeki qZ yükü ok yönünde hareket Buna göre;
ettirilirken,
I. K, L ye yaklaþýrken sistemin elektriksel potansiyel
V: O noktasýndaki toplam potansiyel enerjisi artar.
F: qY yüküne etkiyen elektriksel kuvvet II. K ve L kürelerinin yükleri ayný iþaretlidir.
Ep: Yük sisteminin elektrik potansiyel enerjisi III. K ve L kürelerinin yük miktarlarý eþittir.
niceliklerinden hangileri deðiþir? yargýlarýndan hangileri kesinlikle doðrudur?

A) Yalnız F B) F ve V C) Ep ve V A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II

D) F ve Ep E) F, Ep, V D) I ve III E) I, II ve III

75
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Test - 6B

9. Şekildeki elektrik yük- 12. ����� �����

lü, içi boş kürenin O �
� � merkezinde elektriksel
�
potansiyel V kadar- �
dır.
Şekildeki +q yüklü küreciklerden L sabit tutulurken K çok
uzaktan E kadar kinetik enerjisi ile L’ye doğru atılıyor.

� � İki kürecik arasındaki en küçük uzaklık (d) aşağıda-

kilerden hangisine eşit olur? (k sabit)
Kürenin yüzeyindeki X ve dışındaki Y noktasının
potansiyelleri kaçar V dir?
2 2 2
kq 2kq kq
A) B) C)
X in Y nin E E 2E
potansiyeli potansiyeli 2E E
D) E)
2
1 kq 2kg 2
A) 1
4
1
B) 1
2
1
C) 2
4
1
D) 2
2
1
E) 2
4
Raunt

10. +5.10–8 coulomb kadar yüklü bir küre K noktasından L

ye giderken elektriksel kuvvetler 4.10–6 joule kadar iş
yapıyor.

K noktasının potansiyeli +40 volt olduğuna göre, L

noktasının potansiyeli kaç volttur?

A) –40 B) –20 C) 0 D) –80 E) +120

13. ��
Her biri +q kadar yüklü
11. ����� ����� � � olan üç küre, kenar
� � uzunluğu d kadar olan
bir eşkenar üçgenin
köşelerine yerleştiril-
� � ��
miştir.
Şekildeki +q yüklü X küresi sabit tutulurken –q yüklü Y
�� � ��
küresi d kadar çekilerek K noktasına taşınırken W kadar
iş yapılıyor.
Buna göre, sistemin elektriksel potansiyel enerjisi
2
Y küresi K noktasından L’ye taşınırken yapılan iş kaç kq
kaç dir?
W olur? d

1 1 3 3
A) B) C) D) 1 E) 2 A) 1 B) C) 2 D) 3 E) 9
4 2 4 2

76
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Sınav
Kodu:
S121082

TEST – 6C

1. 3.
� � � �

� �
�
� � � �
������� ��������

Þekil I de yükü +q olan bir parçacýk K den L ye,

Þekil II de ise yükü –q olan bir parçacýk Y den X e doðru
hareket ettirilirse elektriksel potansiyel enerjisindeki
� �
deðiþim için ne söylenebilir? � � �
��
Þekil I Þekil II
Þekildeki paralel levhalarýn uçlarýna baðlý üreteçlerin
A) Azalýr Azalýr potansiyel farklarý 2V, V dir.
B) Artar Azalýr
C) Artar Artar Buna göre, K noktasýndan serbest býrakýlan yüklü bir
D) Azalýr Artar cismin L ve M noktalarýndaki kinetik enerjileri oraný
EL
E) Deðiþmez Deðiþmez kaçtýr?
EM

3 3 2 3 5
A) 5 B) C) 3 D) 2 E) 2
4
Raunt

2. 4. ��� �
�
��
Elektrik yüklü bir kürecik, aðýrlýðý
� �
� � önemsiz ipin ucunda, K ile L � �
levhalarý arasýnda þekildeki gibi
dengededir.
� �
�
�� � �
�� ��
K ile L levhalarý birbirine yaklaþtýrýlýrsa, ������� ��������

I. θ açýsý artar. Þekil I ve Þekil II deki elektrik yüklü levhalarýn K, L nokta-

II. Ýpteki gerilme deðiþmez. larýndan ayný anda serbest býrakýlan X, Y yüklü tanecikleri
III. Levhalar arasýndaki elektrik alanýnýn büyüklüðü ar- ayný anda karþý levhalara çarpýyor.
tar.
X, Y tanecikleri yükleri q x = q, q y = 2q kütleleri
yargýlarýndan hangileri doðru olur? mx = m, my = 4m olduðuna göre üreteçlerin potansiyel
farklarý oraný kaçtýr?
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III
D) I ve II E) I ve III A) 3 B) 5 C) 8 D) 10 E) 12

77
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Test - 6C

5. �������� 7. �� �� ���
�
��

� �
���� �

������� � �� �� �����
�
� � � �
�� ��
Þekildeki elektrik yüklü paralel levhalar arasýnda 100N/C
������� ��������
büyüklüðünde düzgün bir elektrik alan vardýr.
Sürtünmesiz yatay düzlemde bulunan Þekil I deki yüklü
Buna göre, q = + 2C lik yükü K den L ye getirmek için
levhalarýn K noktasýndan serbest býrakýlan noktasal yüklü
yapýlmasý gereken iþ kaç joule dür?
bir cismin KL yolu boyunca hýz – zaman grafiði Þekil II
deki gibi oluyor.
A) 4 B) 6 C) 8 D) 12 E) 16
V1 = 200V olduðuna göre, V2 kaç volttur?

A) 80 B) 120 C) 150 D) 240 E) 320

Raunt

6. Kütlesi m, yükü –q olan bir 8. + d –

parçacýk X noktasýndan ser- + –
m kütleli +q yüklü parçacık
�� best býrakýlýyor. + –
+ m – (+) yüklü levhadan serbest bı-
� � � � � + q – v rakıldığında karşı levhadaki de-
+ – likten v hızıyla geçiyor.
+ –
+ –
+ + – –

� �
�� Levhalar arasındaki d uzaklığı artırıldığında,

Parçacýk t süre sonra Y noktasýndan E kadar kinetik
enerji ile geçtiðine göre, X noktasından T noktasýna
kaç t sürede gelir ve kinetik enerjisi kaç E olur?
(Noktalar eþit aralýklý, sürtünme ve yerçekimi önemsiz-
dir.)
I. Parçacığın levhalar arasındaki hareket süresi artar.
II. Parçacığa etkiyen elektriksel kuvvet azalır.
III. Parçacığın v hızı azalır.
yargılarından hangileri doğrudur?

A) 2t, 2E B) t 3 , 2E C) t 3 , 3E A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) 2t, 4E E) 4t, 4E D) II ve III E) I, II ve III

78
Elektriksel Potansiyel ve Enerji ve Paralel Levhalar Test - 6C

9. + – Sürtünmelerin ve yerçekiminin 11. 

+ – d1
önemsiz olduğu düşey düz- – – – – – – – – – – –
+ – lemde yükü q, kütlesi m olan
+ – +
+O M K cisim (+) yüklü levhanın O nok- e–
L N– d2
+ – tasından serbest bırakılıyor. –
+ – Cismin M noktasındaki hızı vM,
+ – L noktasındaki hızı vL oluyor. + + + + + + + + + + +
+ –
V – +

vM V
Buna göre, oranı kaçtır? (OM = MK = KL = LN)
vL Şekildeki elektron tabancasından fırlatılıp V potansiyel
farkı altında hızlandırılan elektronlar yatay konumdaki
1 3 paralel levhalar arasından t sürede geçiyor.
A) B) 2 C) 3 D) E) 3
3 3
Buna göre, t süresinin azalması için V, d1, d2 ve 
niceliklerinden hangileri arttırılmalıdır?

A) Yalnız  B) Yalnız d2 C) Yalnız V

D) V ve d2 E) V ve d1

10. X Y Z
Raunt

d1 d2 Hız

–q

Zaman
0 2t 3t
– + + – 12.
V1 V2
Şekil I Şekil II K
O L

Şekil I de X levhasından serbest bırakılan –q yüklü h

parçacığın Z levhasına gelene kadarki hareketin hız-
zaman grafiği Şekil II deki gibidir. – + K'
V
Buna göre, levhalar arasındaki potansiyel farklarının
V1 d O noktasından kopan bir elektron V potansiyeli ile hız-
oranı ile, levhalar arasındaki uzaklığın 1 oranı landırılıyor ve saptırıcı levhalar arasında saparak L den
V2 d2
h kadar aşağıdaki L' noktasına çarpıyor.
nedir?
Hızlandırıcı potansiyel farkı 9V yapılırsa O dan kopan
V1 d1 elektron L den kaç h uzakta bir noktaya çarpar?

V2 d2 (Yerçekimi önemsiz)

A) 2 1 1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
1 2 3 4 6 9
B) 1
2
C) 1 2

D) 1 1

E) 2 2

79
SIĞAÇLAR + + + + + + +

(KONDANSATÖRLER) V –
+

Sığaçlar elektrik yükü depolamaya yarayan devre

elemanlarıdır. İki iletken levha arasına bir dielektrik – – – – – – – – – –
madde konması ile elde edilirler. Sığaçlardaki iletken
q
levhalara armatör denir. Armatörleri düzlem levha

şeklinde olan sığaçlara düzlem sığaçlar denir. Üre-
q
timlerinde kullanılan dielektrik maddenin cinsine göre q
sığaçlar, seramik, elektrolikit, mika…vb. gibi sınıflan- tan a = =C
V
dırılmışlardır.
a
V
Elektronik devrelerdeki gösterimleri V

Düzlem kondansatörün, levhalarından birinin yüzey
alanı A, levhalar arası uzaklık d ve levhalar arasındaki
yalıtkan ortamın dielektrik sabiti f olmak üzere, sığacın
sığası;

şeklindedir.
iletken Yalıtkan iletken
madde madde madde
Raunt

A

d

A
C=f ile hesaplanır.
d
Bazı kondansatör çeşitleri
Elektrik yükü depolamanın yanı sıra, reaktif güç Birim tablosu
kontrolü, bilgi kaybı engelleme, AC / DC arasında Ortamın Levhalar
Levhalardan Kondansatörün
dönüşüm yapmada kullanılırlar. Dielektrik Arasındaki
Birinin alanı sığası
sabiti uzaklık
Kondansatörün yükü herhangi bir levhanın yük
miktarına eşittir. Sadece doğru akım ile yüklenirler. ε A d C

V potansiyel, q yük olmak üzere kondansatörün

F m2 m F
potansiyele bağlı yük grafiğinin eğimi kondansatörün
m
sığasını verir.

Kondansatörün sığası potansiyelin ya da yükün

değişmesi ile değişmez. Sadece; f , A ve d
niceliklerine bağlı olarak değişir.

80
SIĞAÇLARIN BAĞLANMASI Paralel Bağlama ve Özellikleri

Seri Bağlama ve Özellikleri Birer levhaları güç

V1

kaynağının bir kut­ + –

Bir kondansatörün pozitif yüklü levhası diğerinin q1 + –
buna, diğer lev­haları
negatif yüklü levhasına aşağıdaki gibi bağlanmışsa C1
güç kaynağının diğer
böyle kondansatörlere seri bağlı denir. C2
kutbuna aşa­ğ ıdaki
+ –
gibi bağlanmış kon­ q2 + –
V1 V2 dansatörlere paralel V2
q1
bağlı kondansatörler +
q –
+ – + 2– denir.
+ – + –
V
C1 C2
• Paralel bağlı kondansatör devresinde, her sığaç
+
aynı potansiyel fark altındadır.
–
V = V 1 = V2
V
• Potansiyel farklar eşit fakat kondansatörler farklı
• Seri kondansatörlerde sığaları ne olursa olsun her olduğu zaman her bir kondansatörün yük değeri
birinin yük miktarları birbirine ve devredeki toplam farklı olur. Toplam yük kondansatörlerin yükleri
yüke eşittir. toplamına eşittir.

qtop = q1 = q2 qtop = q1+ q2

q = V . C; V . Ceş = V1C1 + V2C2 ise
• Üretecin uçları arasındaki V potansiyel farkı, her bir
kondansatörün uçları arasındaki potansiyel farkları- Ceş = C1 + C2 + ...
Raunt

nın toplamına eşittir. bağıntısı paralel bağlı kondansatörlerin eşdeğerini

verir.
q q top q q
V = V1+V2, V = ; 1 2 ise
= +
C C eþ C1 C2
SORU: 1
1 µF 9 µF

1 1 1 8 µF
= + ise
C eþ C1 C2 K L

bağıntısı seri bağlı kondansatörlerin eşdeğerini

verir. 7 µF 3 µF

K ve L noktaları arasına şekildeki gibi bağla­nan

• Yukarıdaki bağıntıya göre, sığaları C1 ve C2 olan iki kondansatörlerin eşdeğer sığası kaç µF dir?
sığacın eşdeğeri; A) 12 B) 8 C) 6 D) 4 E) 3

C1.C 2
ÇÖZÜM:
C eþ = ile hesaplanabilir.
C1 + C 2 1 µF 9 µF

8 µF
K L
• Sığaları eşit n tane sığacın eşdeğeri;

C 8µ F 7 µF 3 µF 12 µF
C eþ = dir.
n
1 1 1 1
= + +
Ceş 8 8 12
Ceş = 3 µF olarak bulunur.
YANIT: E

81
Yüklü Bir Kondansatörün Enerjisi Uyarı:
• Kondansatör üretece bağlı değil ise levhalar üzerin-
Kondansatörün levhalarındaki yük miktarları aynı
deki yük korunur. f , A ve d nicelikleri değiştiğinde
büyüklükte ve zıt cinstedir. (+) ve (-) yüklü levhalar kondansatörün sığası, dolayısı ile potansiyeli ve
arasında düzgün bir elektrik alan oluşur. Sığaç elekt- enerjisi değişir.
riksel enerjisini bu alanda depolar. Bu enerji; q-V C
grafiğinin altında kalan alan işi verdiği için buradan
hesaplanır.
q q
tana = =C
V (q) Sabit
• Kondansatör üretece bağlıyken kondansatörün
q.V C.V 2 q2 uçları arasındaki potansiyel fark sabittir. f , A ve d
W= = =
2 2 2C nicelikleri değiştiğinde kondansatörün sığası, dola-

W yısı ile yükü ve enerjisi değişir.
a C
V
W : Sığaçta depolanan enerji (joule)
C : Sığacın sığası (farad)
V : Sığacın uçları arasındaki potansiyel fark (volt)
+ –

ORTAK POTANSİYELİN BULUNMASI V = sabit

Farklı potansiyeller altında yüklenen iki sığaç
• Kondansatör doğru akıma bağlandığında yük de-
birbirine paralel bağlandığında, potansiyelleri eşit olana
kadar yüksek potansiyelliden düşük potansiyelliye polarken, alternatif akıma bağlandığında devrede
doğru yük geçişi olur. Düz ve ters olmak üzere iki farklı direnç gibi davranır. Bu dirence kondansatörün
1
Raunt

bağlama çeşidi bulunur. kapasitansı denir. XC = ile hesaplanır.

~C
v1 v2

+ – q1 + – q2
+ – + – SORU: 2
C 2C C
C1 C2 + – + – + –
+ – + – + –
Düz Bağlama K L

q1C1 + – + – + – + – 2C
+ –

+ – V1 = 30V V2 = 60V
a q1 + q 2 k
Vort = Şekil I Şekil II Şekil III
q2C2 + – C1 + C 2
Sığaçları C ve 2C olan kondansatörler Şekil I ve II
+ – deki gibi yüklendikten sonra üreteçlerden ayrılarak
Şekil III deki gibi birbirine bağlanıyor.
Vort Buna göre, KL noktaları arasındaki potansiyel
fark kaç volttur?
Ters Bağlama
q1C1 + – A) 40 B) 50 C) 60 D) 70 E) 80

+ – ÇÖZÜM:
; q1 – q 2 ;
Vort = Sığaçların toplam yükü, toplam sığaya bölündü-
– +
q2C2 b C1 + C 2 l ğünde,
– + 30CV + 120CV
VKL = = 50V bulunur.
3C
YANIT: B
Vort

82
Sığaçlar Sınav
Kodu:
S121083

TEST – 7A

1. �� �� 3. ��

�� ��
��
�� �
�� �

�� ��
��

� �
�
� � Kondansatörlerle oluþturulmuþ þekildeki devrenin
eþdeðer sýðasý kaç C dir?
Þekildeki devrede K – L noktalarý arasýndaki eþdeðer
sýða kaç C dir?
A) B) C) 1 D) 2 E) 3
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Raunt

2. � ���

��� ���
4. � ��

��� �� �
�

� �� ��

��� ���

Þekildeki devre parçasýnda K ile L noktalarý arasýndaki Þekildeki devre parçasýnda K ve L noktalarý arasýndaki
eþdeðer sýða kaç mikrofarad olur? eþdeðer sýða kaç C dir?

A) 2 B) 3 C) 6 D) 12 E) 28 A) 2 B) 3 C) 6 D) 12 E) 14

83
Sığaçlar Test - 7A

5. �� � �� Bir üreteçle yüklen- 7. ��������

miþ þekildeki kon- �
� � dansatörlerden K ve � �
��
L nin yükleri sýrasýyla � �
� q, q uçlarý arasýndaki
potansiyel farklarý V, �
� � 2V ve M nin yükü 3q � � �
dur.
� �
Buna göre, kondansatörlerin C K, CL, CM sýðalarý �
arasýndaki iliþki nedir?
Þekildeki K ve L kondansatörleri V potansiyel farký al-
A) CK < CL < CM B) CL < CK = CM týnda yüklendikten sonra S anahtarý açýlýp K nin levhalarý
arasýndaki yalýtkan cisim çekilip alýnýyor.
C) CK = CL < CM D) CK = CM < CL
Buna göre,
E) CK = CL = CM
I. Toplam sýða azalýr
II. Toplam yük deðiþmez
III. MN arasýndaki gerilim artar

yargýlarýndan hangileri doðru olur?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Raunt

6. ���
���
�

��� ��� 8. � Þekildeki devrede

��� X kondansatöründe
��� � �� biriken yük Q ise Y
kondansatöründe
� biriken yük kaç Q
������������ dur?
��
Sýðalarý ve potansiyel farký þekil üzerinde gösterilmiþ
sistemde, X kondansatörünün yükü kaç µC dur? + –
�

A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 300 A) 1 B) 2 C) 4 D) 5 E) 6

84
Sığaçlar Test - 7A

9. ��� ��� 12. ��

� ���
���
���
� � �
��� ��
�
��� ��

Þekildeki 6µF, 4µF, 2µF ve Cx sýðalý kondansatörlerden �

oluþmuþ devre parçasýnda K ve L noktalarý arasýndaki
eþdeðer sýða 9µF olduðuna göre, X kondansatörünün
sýðasý Cx kaç µF dýr?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 12
Þekildeki 4C, 2C ve 12C sýðalý kondansatörlerden
oluþmuþ devrede X kondansatöründe depolanan enerji
Wx, Y kondansatöründe depolanan enerji ise Wy dir.
Buna göre, oraný kaçtýr?

10.
������ ������� A) B) C) 1 D) E) 2

� �

Sýðalarý C ve 2C olan iki kondansatör þekildeki gibi bað-

landýktan sonra V potansiyel farký ile yükleniyor.

Kondansatörlerde depolanan E1 ve E2 elektrik potan-

siyel enerjilerinin oraný kaçtýr?

13. �
Raunt

� �
� � �
A) 2 B) 3 C) 4 D) 8 E) 16
� �

11.
� �

�
Şekildeki devrede açık olan K anahtarı kapatılırsa
aşağıdakilerden hangileri doğru olur?

I. Sistemin sığası değişmez.

I II. Sistemin enerjisi değişmez.
III. MN arasındaki potansiyel fark azalır.
K IV. Sistemin yükü değişmez.

A) I ve II B) II, III ve IV C) III ve IV

D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV

II

Özdeþ kondasatörler Þekil I deki gibi baðlýyken K nin

enerjisi 9E dir.

Ayný kondansatörler boþ iken Þekil II deki gibi bað-
lanýrsa K nin enerjisi kaç E olur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 12

85
Sığaçlar Sınav
Kodu:
S121084

TEST – 7B

1. � �� � 3. �
�

� �
��
� � � � ��
� �� �
������� �������� ��
��
��
Þekil I ve Þekil II deki devrelerde X ve Y kondansatörlerinin
yükleri Qx ve Qy dir.
Þekildeki devre parçasýnda K ve L noktalarý arasýndaki
eþdeðer sýða kaç C dir?
Buna göre, oraný kaçtýr?

A) 4 B) 7 C) 8 D) 15 E) 16
A) B) C) D) E) 1

4. �

� �
�
�
�
�

Sýðasý C olan beş özdeþ kondansatör ile þekildeki devre

Raunt

oluþturulmuþtur.

Buna göre, K – L noktalarý arasýndaki eþdeðer sýða

kaç C dir?

A) B) C) 3 D) 4 E) 5

5. �
�
2. ���
Þekildeki gibi yüklü kondan-
satörün levhaları arasýna cam �
konulursa, � �
� �
� � � �
� �
� � � �

Özdeş K, L, M, N kondansatörlerinden oluşan şekildeki

I. Kondansatörün enerjisi
elektrik devresinde T anahtarı açık iken X – Y noktaları
II. Q, kondansatörün yükü
arasındaki eşdeğer sığa 5 µF tır.
III. Levhalar arasýndaki elektrik alaný

çokluklarýndan hangisi azalýr? Buna göre, anahtar kapatılırsa eşdeğer sığa kaç µF
olur?
A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III A) 2 B) 3 C) 6 D) 9 E) 12

86
Sığaçlar Test - 7B

6. � 8. � �

�
� ��

� �
�
�

� � Þekildeki devrede X ve Y kondansatörlerinin levhaları

arasındaki potansiyel farkları V1 ve V2 depoladıkları yükler
Þekildeki devrede X kondansatöründe biriken yük Y Q1 ve Q2, enerjileri E1 ve E2’dir.
kondansatöründe biriken yükün 3 katýdýr.
Buna göre, aşağıdaki yorumlardan hangileri doğ-
Buna göre, Y kondansatörünün sýðasý Z kondansa- rudur?
törünün sýðasýnýn kaç katýdýr?
I. V1 = 2V2
1 1 II. Q1 = Q2
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
2 4
III. E1 = 2E2

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I, II ve III E) II ve III
Raunt

9. ������
�

������
�
������

7. � � �
� �
� � �

Şekildeki devre için;

I. K anahtarı kapatılırsa C2 kondansatörünün uçları

�� arasındaki potansiyel farkı değişmez.
II. L anahtarı kapatılırsa sistemin toplam yükü değiş-
mez.
Þekildeki C sığalı kondansatör yüklü, 2C sığalı olan yük-
III. K ve L anahtarı birlikte kapatılırsa sistemin eşdeğer
süzdür.
sığası artar.
Anahtar kapatılırsa C sığalı kondansatörde kalan
yargılarından hangileri doğrudur?
potansiyle enerji, ilk enerjinin kaçta kaçı olur?

1 1 1 1 1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) B) C) D) E)
2 3 4 9 12 D) II ve III E) I, II ve III

87
Sığaçlar Test - 7B

10. �� �� �� 12. � � ��������

�
� � � �
�
� � � � �
� �
� ������� ��������

Şekildeki devrede X kondansatörünün yükü Q dur.

Ýki kondansatör Þekil I deki gibi yüklendikten sonra L
K kapatılırsa X kondansatörünün yükü kaç Q olur? kondansatörünün levhalarý arasýna yalýtkan bir madde
konularak Þekil II deki devre oluþturuluyor.
3 4 5
A) 1 B) C) D) 2 E) Buna göre bu iþlem sonunda,
2 3 2

I. Devrenin eþdeðer sýðasý artmýþtýr.
II. K nýn uçlarý arasýndaki gerilim artmýþtýr.
III. L nin yükü artmýþtýr.

yargýlarýndan hangileri doðru olur?

A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Raunt

11. � � ��

�
� � �� ��

13. �
��� �

Sýðalarý C1, C2 olan kondansatörler S anahtarý þekildeki

konumda iken boþtur.
�
S anahtarý önce I, sonra II konumuna getirilince sýðasý
��� ���
V
C2 olan kondansatörün potansiyeli olduðuna göre
3
C1 Þekildeki K – L noktalarý arasýndaki eþdeðer sýða
oraný kaçtýr? 2µF olduðuna göre X kondansatörünün sýðasý kaç
C2
µF dir?
1 1 1 2
A) B) C) D) E) 1 A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
4 3 2 3

88