9.Snf Fizik 3. Fasikül (Fen) Ögretmen

Konu Anlatımlı
9. SINIF
3.
FEN LİSESİ
FASİKÜL
FİZİK
Isı ve Sıcaklık
Elektrostatik
529 soru
Öğrenme Alanları
Müfredat Dışı Konu
Uyarıları
Kavrama - Pekiştirme
Testleri
ÖSYM Tarzı Testler
ÖSYM Çıkmış Soruları fasi
www.
Di
kül ğer
setl
capya erim
izi
yinlar
PİSA Tarzı Etkinlikler adr
iste
esin
yeb
den
i.com
ilirs
iniz
Karma Testler .
Acemi - Amatör
Uzman - Şampiyon
☛ Tamamı Video Çözümlü

(cApp Mobil Uygulaması veya
www.capyayinlari.com da)
☛ Tamamı Video Anlatımlı
(www.capyayinlari.com’da)
Değerli öğretmenlerimiz
Dilaver TÜRKMEN, Mücahit AKGÜN,
Yücel KARATEPE, Orhan ÇELİK,
Osman BAHŞIŞLI,
Salim KIRCA ve H. Murat İVGEN’e katkılarından
dolayı teşekkür ederiz.
Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın 19.01.2018 tarih ve 29 sayılı kararı
ile belirlenen ORTAÖĞRETİM FİZİK DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.
Bu kitabın her hakkı

YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM
Çap Yayınlarına aittir. Devrim ÖZATA
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Yasası’na ÇAP YAYINLARI«

EDİTÖR
göre Çap Yayınlarının Hazal ÖZNAR
Yılmaz COŞAN Ostim Mah. 1207 Sokak
yazılı izni olmaksızın,
No: 3/C–D Ostim / Ankara
kitabın tamamı veya bir Tel: 0312 395 13 36
kısmı herhangi bir yöntemle DIZGI - TASARIM 0553 903 65 51
basılamaz, yayımlanamaz, YURDAGÜL REKLAM AJANSI

www.capyayinlari.com.tr
bilgisayarda depolanamaz, bilgi@capyayinlari.com.tr
çoğaltılamaz ve dağıtım twitter.com/capyayinlari
yapılamaz. SAYFA TASARIM - KAPAK facebook.com/capyayinlari

Ekrem Oğuz ÖZAFŞAR instagram.com/capyayinlari
youtube.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan
evlâtlarına, hiçbir güçlük
karşısında yılmayarak tam bir
sabır ve metanetle çalışmalarını
ve öğrenim gören çocuklarımızın
ana ve babalarına da
yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Ön Söz
Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
ÇAP Yayınları olarak konuları verimli bir şekilde işleyebilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluştur-
duk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:
Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.
Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili konu anlatımları ve bu konulara ait örneklerin yer aldığı sayfalardan oluş-
muştur.
Öğrenme Alanı: Anlatılan konuları anında pekiştirmek ve bilgiyi kalıcı hale getirebilmek için ilgili konudan he-
men sonra verilen sorulardan oluşur.
Kavram Yanılgıları: Bir konu ile ilgili kavramları anlamak o konunun özünü anlamak demektir. Bu nedenle bir-
birleriyle karıştırılan ve yanlış bilinen fiziksel kavramların örneklerle açıklandığı bölümlerdir.
Konu Kavrama Soruları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri ‘’kazanım’’ başlığı altında kolaydan zora
doğru ve sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde yeni nesil sorular ile titizlikle oluşturulmuştur. Bu
sorular açık uçlu olarak planlanmıştır.
Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların pekiştirilmesini sağlamak için yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularına da yer verilerek oluşturulmuştur.
PISA: Ünite bitiminde okulda öğrenilen bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanmayı, okuduğunu anlama ve
yorumlama becerilerini ölçmek için oluşturulmuştur.
TAM TUR: Karma testlere başlamadan önce ünitede öğrenilen tüm bilgilerin özet şeklinde sunulduğu ve konu
tekrarlarında kullanılması amacıyla hazırlanan bölümdür.
Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş,
yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav sorularına da yer verilen karma sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde öğ-
rencilerimizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
Video Soru Çözümleri: Tüm kazanım soruları ile testlerdeki soruların video çözümlerine ÇAP yayınlarının cApp
mobil uygulaması ve www.capyayinlari.com sitesinden ulaşılabilmektedir.
Video Konu Anlatımları: Özel ders formatında hazırlanmış tüm konu ve kazanımların ayrıntılı bir şekilde anla-
tıldığı videolara www.capyayinlari.com adresinden ücretsiz olarak erişilebilmektedir.
Etkileşimli İçerikler: Kitabın bazı sayfalarına yerleştirilen logolar ilgili konuya ait çeşitli benzetimlerin
(simülasyon) olduğunu belirtir. Öğretmenimiz akıllı tahta uygulamasını kullanırken belirtilen logoya tıklayarak veya
altındaki karekodu okutarak içeriklere ulaşabilmektedir.
Daha Fazla İçerik: Karekodlar ile yazılıya hazırlık, değerlendirme ve deneme sınavlarından oluşan 11 adet
fazladan içerik sunulmaktadır. Öğrencilerimiz istediği sınavı indirip çıktısını alabilir, soruları çözerek sorularla birlikte
üretilen optik formu doldurup okutarak Türkiye geneli sıralamasını görebilirler.
Sağlıklı ve verimli bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.
Ferhat ARSLAN Balamir AÇAR Merve BİÇMEN Muharrem GÜNDOĞMUŞ

İÇİNDEKİLER
BÖLÜM - 1: ISI SICAKLIK VE GENLEŞME (14 DERS SAATİ)

Ünite Kazanımları........................................................................................................ 8
Isı ve Sıcaklık............................................................................................................. 9
Konu Kavrama (Kazanım 1)................................................................................. 15
Pekiştirme Testi - 1............................................................................................... 17
Pekiştirme Testi - 2 (ÖSYM Tarzı)........................................................................ 19
Öz Isı - Isı Sığası - Transfer Edilen Isı...................................................................... 21
Hâl Değişimi............................................................................................................... 30
Isıl Denge.................................................................................................................... 40
Isının İletim Yolları..................................................................................................... 49
Pekiştirme Testi - 10 (ÖSYM Tarzı)...................................................................... 56
Katılarda ve Sıvılarda Genleşme.............................................................................. 58
Pekiştirme Testi - 11, 12....................................................................................... 67
Pekiştirme Testi - 13 (ÖSYM Tarzı)...................................................................... 71
TAM TUR.............................................................................................................. 73
Acemi Testleri 1, 2.............................................................................................. 75
Amatör Testleri 1, 2, 3........................................................................................ 79
Uzman Testleri 1, 2............................................................................................. 85
Şampiyon Test 1................................................................................................. 89
5
BÖLÜM - 2: ELEKTROSTATİK (8 DERS SAATİ)
Ünite Kazanımları........................................................................................................ 92
Elektrik Yükleri-Sürtünme ile Elektriklenme - Dokunma ile Elektriklenme.......... 93
PISA..................................................................................................................... 102
Etki ile Elektriklenme................................................................................................. 103
Topraklama - İletkenler ve Yalıtkanlar..................................................................... 108
Elektroskop................................................................................................................ 117
Elektriksel Kuvvet - Elektriksel Alan........................................................................ 123
TAM TUR.............................................................................................................. 131

Acemi Test - 1..................................................................................................... 132
Amatör Testleri 1, 2............................................................................................ 134
Uzman Test 1, 2................................................................................................... 138
Şampiyon Test - 1............................................................................................... 142
Öğrenme Alanı Cevap Anahtarı......................................................................... 144
6
1. BÖLÜM
ISI - SICAKLIK ve
GENLEŞME
• Isı ve Sıcaklık
• Öz ısı - Isı Sığası
• Hâl Değişimi
• Genleşme
KAZANIMLAR
Kazanım 1. : • Isı ve sıcaklık ve iç enerji kavramlarını açıklar.

• Isı ve sıcaklık kavramlarının birimleri ve ölçüm aletlerinin adları verilir.
• Termometre çeşitlerini kullanım amaçları açısından karşılaştırır.
• Sıcaklık birimleri ile ilgili hesaplamalar yapar.
Kazanım 2. : • Öz ısı ve ısı sığası kavramlarını birbirleriyle ilişkilendirir.
• Isı alan veya ısı veren saf maddelerin sıcaklığında meydana gelen değişimin bağlı olduğu değişkenleri
belirler.
Kazanım 3. : • Saf maddelerde hâl değişimi için gerekli ısı miktarının bağlı olduğu değişkenleri analiz eder. Matematiksel
model verilir. Hesaplamalar yapılır.
Kazanım 4. : • Isıl denge kavramının sıcaklık farkı ve ısı kavramı ile olan ilişkisini analiz eder. Isıl alışverişi ile ilgili he-
saplamalar yapar.
Kazanım 5. : • Enerji iletim yollarını örneklerle açıklar.
• Günlük hayattan örnekler (ısı yalıtımında izolasyon malzemelerinin kullanılması, soğuk bölgelerde pence-
relerin küçük, duvarların daha kalın olması gibi) verilir.
• Enerji tasarrufu için yaşam alanlarının yalıtımına yönelik tasarım yapar.
• Hissedilen ve gerçek sıcaklık arasındaki farkın nedenlerini yorumlar.
• Küresel ısınmaya karşı alınacak tedbirlere yönelik proje geliştirir.
Kazanım 6. : • Katılarda genleşme ve büzülme olaylarının günlük hayattaki etkilerini yorumlar. Hesaplamalar yapılır.
Kazanım 7. : • Sıvılarda genleşme ve büzülme olaylarının günlük hayattaki etkilerini yorumlar. Hesaplamalar yapılır.
• Su ve buzun özkütlelerini, öz ısılarını karşılaştırarak günlük hayattaki etkileri üzerinde durulur.
2. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-3

Hazırlık Soruları
Sınavın fizik bölümü Fizik Bilimine
Kuvvet - Hareket ve Isı - Sıcaklık Giriş, Kuvvet - Hareket ve Isı - Sı-
ünitelerinin kazanımlarından oluşur. caklık ünitelerinin kazanımlarından
oluşur.
Anahtar Kelimeler Simgeler ve Okunuşları
• Isı • Enerji iletim hızı °F : Fahrenheit cal : Calori
• Sıcaklık • Genleşme K : Kelvin J : Joule
• İç enerji • Büzülme
• Öz ısı • Isı yalıtımı °C : Derece
• Isı sığası • Hissedilen sıcaklık
• Hâl değişimi • Küresel ısınma
• Isıl denge
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
www.eba.gov.tr. https://phet.colorado.edu/tr www.vascak.cz
sitelerinden herhangi birine girerek, fizik konularıyla ilgili daha detaylı

ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Isı ve Sıcaklık
BİLGİ
İç Enerji
Bir maddenin molekülleri, madde –273°C (0 K) sıcaklıktan yüksek sıcaklıkta ise titre-
şir. Maddenin molekülleri arasında, molekülleri birbirine bağlanmasından dolayı madde AKLINDA OLSUN
bir potansiyel enerjiye de sahiptir.
Bir maddenin iç enerjisinin
İç enerji, atom ve moleküllerin hareketleriyle ilgili enerjilerin toplamıdır. Başka bir değişmesi için molekül veya
ifadeyle maddenin moleküllerinin öteleme, dönme ve titreşim enerjileri ile moleküllerin atomların öteleme, dönme,
potansiyel enerjilerinin toplamıdır. titreşim veya potansiyel
enerjilerini değiştirmek gerekir.
İç enerji sıcaklıkla bağlantılıdır. Sıcaklık arttıkça iç enerji de artar. Bununla birlikte sı-
caklık değişmeden de iç enerji değişebilir. Hâl değişimi durumlarında sıcaklık değişmez Dışarıdan ısı alan maddenin
ancak iç enerji değişir. iç enerjisi artar, tanecikler
arası bağlar zayıflar. Katı
İç enerji ısı aktarımıyla değişebilir. Maddeye verilen ısı, iç enerji artışına neden olur.
maddelerde taneciklerin
Bununla birlikte ısı transferi olmasa da iç enerji değişebilir. Örneğin, kapalı kaptaki bir
titreşim hareketi, sıvı
gaz sıkıştırılırsa gazın ortalama kinetik enerjisi ve dolayısıyla iç enerjisi artar.
maddelerde moleküllerin
titreşim ve dönme hareketi,
Kinetik (Öteleme, Dönme ve Titreflim + Po tan siyelEnerji) = ‹ç Enerji gaz moleküllerinde titreşim,
144444444444444444444444444444444424444444444444444444444444444444443
Atom ve moleküller
dönme ve öteleme hareketi
artar.
Öğrenme Alanı 1
Verilen ifadelerin doğru olanlarının karşısına “D” yanlış olanların karşısına
“Y” yazınız.
Sistem üzerine iş yapıldığında sistemin iç enerjisi artar.
NOT
Bir sistemin iç enerjisi, sistem ısı verdiğinde artar.
Sıcaklık değişimi olmadan da iç enerji değişebilir. Bir maddenin iç enerjisi ile
başka bir maddenin iç enerjisi
Sistemin iç enerjisi madde miktarına bağlıdır. kıyaslanabilir. Fakat ısıları kı-
150 gram 20°C deki demirin iç enerjisi, 100 gram 10°C deki yaslanamaz.
demirin iç enerjisinden büyüktür.
D, Y, D, D, D
Transfer Edilen Isı

UYARI!
Isı, maddelerin iç enerjisindeki değişimdir. Fiziksel bir iş yapılmaksızın maddeler ara-
sındaki sıcaklık farkından dolayı alınıp verilen enerji ısıdır. Isı sıcak cisimlerden soğuk Dikkat edilmelidir ki 0 °C’de
cisimlere doğru akar. sıcaklık yok demek değildir
ya da bu durum moleküllerin
hareketsiz olduğu anlamına
gelmez.
Sıcak Soğuk
Isı akış yönü
9
BİLGİ
Bir maddenin ısısı diye bir şey yoktur. Bir maddenin iç enerjisi vardır. Isı maddenin
iç enerjisindeki değişmedir. 30 °C deki bir maddenin ısısı diye bir şey yoktur. Ancak 30
°C deki sıcaklığı 60°C’ye yükseltmek için gerekli ısı hesaplanabilir.
Isı ifadesini “alınan veya verilen ısı” şeklinde ifade etmek daha doğrudur. Transfer
edilen enerji ısı enerjisidir. Isı Q sembolü ile gösterilir. SI daki birimi Joule dür. Ge-
nellikle diğer ısı birimi olan kalori kullanılır. 1 cal = 4,18 Jouledür. Kalorimetre kabı
yardımıyla hesaplanır.
KAVRAM YANILGILARI
AKLINDA OLSUN
✘ Isı bir maddenin sahip olduğu enerjidir, ifadesi yanlıştır.
“Sıcaklığı artan bir maddenin
ısısı da artar.” ifadesi yanlıştır. Isı alınıp verilen enerjidir. “Bir maddenin sahip olduğu İş ifadesi de an-
Maddenin ısısından bahsedile- lamsızdır. Maddenin üzerine iş yapılır. Isı formülü yoktur. Alınıp verilen
mez. Ancak iç enerjisi artabilir.
✔
ısının hesaplanması yapılabilir.
Öğrenme Alanı 2
Düşey kesiti verilen şekildeki K ka-
K L
bında kütlesi m sıcaklığı 20°C olan
su, L kabında ise kütlesi 2m sıcak-
lığı 50°C olan su bulunmaktadır. m 2m
Buna göre, 20°C 50°C
I. L kabındaki suyun ısısı, K ka-

bındaki suyun ısısından büyüktür.
II. L kabındaki sudan K kabına bir miktar eklenirse K kabındaki suyun ısısı
artar.
III. L kabındaki suyun iç enerjisi, K kabındaki suyun iç enerjisinden büyüktür.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Maddenin ısısı gibi bir kavram yoktur. İç enerjisi madde miktarına ve sıcaklığa
bağlıdır. (Yalnız III)
Sıcaklık
Bir maddenin taneciklerinin sahip olduğu ortalama kinetik enerjisinin bir ölçüsüdür.
Sıcaklık bir enerji türü değildir. Sıcaklık maddenin cinsine ve miktarına bağlı değildir.
Temel büyüklüktür. Birimi (SI birim sisteminde) Kelvin’dir. Termometre ile ölçülür.
En düşük sıcaklık mutlak sıfır noktası 0 K yani –273 °C olarak kabul edilmiştir. Bu
minimum sıcaklıkta moleküllerin durduğu veya hareketlerinin çok küçük olduğu kabul
edilmektedir. Bilim insanları bu sıcaklığa ulaşamamıştır.
Sıcaklık termometre ile ölçülür. Termometreler maddelerin sıcaklıkla bazı fiziksel
özelliklerinin değişmesi prensibine göre yapılır. Sıcaklık etkisiyle katıların boyutlarının,
iletkenlerin dirençlerinin veya nesnelerin renginin değişmesi, gaz basıncının değişme-
si gibi özellikler kullanılır.
KAVRAM YANILGILARI
Sıcaklık, bir sistemdeki rastgele hareket eden moleküllerin ortalama ki-

✘ netik enerjisidir, ifadesi yanlıştır.
Sıcaklık bir maddenin ne kadar sıcak veya ne kadar soğuk olduğunun
✔ göstergesidir. Atom veya moleküllerin ortalama kinetik enerjisinin gös-
tergesidir. Ancak ortalama kinetik enerjisi değildir.
10
BİLGİ
Öğrenme Alanı 3
Aşağıdaki tabloda verilen “ısı” ve “sıcaklık” kavramlarına ait bazı ifadeler ve-
rilmiştir. NOT
Sıcaklık Verilen ısı
Uluslararası birim sisteminde
Kalorimetre kabı yardımıyla hesaplanır.
Türetilmiş büyüklüktür. sıcaklık birimi Kelvindir (K).
Birimi Kelvin'dir. Bunun yanında Celcius (°C)
Termometre ile ölçülür. ve Fahrenheit (°F) birimleri de

kullanılır.
Yukarıdaki ifadeler hangi kavrama aitse o kavramın altındaki kutucuğa
“3” atınız.
3
3
3
3
Termometreler
Ölçülecek sıcaklığın büyüklüğüne ve ortama göre değişik yapıda termometreler

kullanılır.
Termometre AKLINDA OLSUN
Pirometre nedir?
Nesnelerin sıcaklıklarını onlara

Katılı Termometre Sıvılı Termometre Gazlı Termometre temas etmeden ölçen bir tür
1. Metal Termometre 1. Alkollü Termometre 1. İbreli Termometre
2. Dijital Termometre 2. Civalı Termometre 2. Dijital Termometre termometredir.
a) Sensörlü Termometre
b) Lazerli Termometre
Metal termometreler, genleşme prensibiyle çalışırken

yüksek sıcaklıkların ölçülmesi amacıyla kullanılır.
Pirometreler nesnelerden yayı-
Sıvılı termometreler, sıvıların genleşmesi prensibiyle ça- lan kızıl ötesi ışınımları algıla-
lışır. yarak sıcaklık ölçer. Pirometre-

ler, sağlık kuruluşlarında sıkça
kullanılmaktadır.
Gazlı termometreler de gazın basıncının artmasına göre

çalışır. Gazın basınç artışı sıcaklığa çevrilmiş olarak göster-
geden okunur.
11
BİLGİ
Dijital termometreler sıcaklık değerlerini
dijital ekranlardan gösterir.
Sıvılı Termometrenin Duyarlılığı

AKLINDA OLSUN
Hasta termometreleri 35°C ile

45°C arasında ölçeklendiril- Termometre üzerindeki Termometrelerin duyarlılığı-
miştir. Ortalama vücut sıcaklı- bölme sayısı fazla olma- nı artırmak için, termomet-
ğı 36,5°C olduğu için 35°C ile lıdır. Böylece en küçük rede genleşme katsayısı
45°C aralığında
1
incelikle değişimi okumak daha büyük sıvı kullanılmalıdır.
10
ölçer. kolay olur. Kullanılan sıvının, birim
sıcaklık değişimindeki gen-
leşmesi fazla olmalıdır.
Cam borunun altındaki Sıvılı termometreler, içinde

geniş bölmeye hazne sıvı bulunan ince cam boru-
denir. Termometrenin dan oluşur.
haznesi geniş olmalıdır.
Böylece çevreden aldığı Termometrede kullanılacak
ısıyı kolayca alıp, kılcal sıvının renkli olması sıcak-
ince boruyla sıvı yukarı- lık derecesini okumada
lara çabuk çıkabilir. kolaylık sağlar.
Termometrede kullanılan sıvının donma noktasının düşük kaynama noktası yük-

sek olması, ölçüm yapabileceği sıcaklık aralığını artırır. Örneğin, cıvanın donma nok-
tası –38,8°C iken kaynama noktası 356,7°C olduğu için geniş bir ölçüm aralığı vardır.
Termometrede kullanılan sıvı donduğunda ya da kaynadığında doğru ölçüm değerleri
termometreden okunmaz.
Öğrenme Alanı 4
Metal termometreler ile ilgili,
I. Metallerin genleşme özelliğinden yararlanarak çalışır.
II. Yüksek sıcaklıklar gerektiren fırın ve fabrikalarda kullanılır.
III. 30° - 40°C arasında sıvılı termometrelere göre daha duyarlıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
Metal termometreleri yüksek sıcaklıkta kullanılır. 30° - 40°C arasında hasta termo-
metreleri daha duyarlıdır. (I - II)
Termometre Dönüşümleri
Günümüzde yaygın olarak Celcius, Kelvin ve Fahrenheit ölçekli termometreler kulla-
nılmaktadır. Bunların dışında da farklı ölçekli termometreler tanımlanabilir. Termometre-
lerin ölçekleri arasındaki ilişki oran - orantı ile hesaplanabilir.
12
BİLGİ
Celcius(°C) Kelvin(K) Fahrenheit(°F) X-Termometresi
100 373 212 TK

Suyun
kaynama
noktası
Celcius termometresindeki
C K F X 10°C lik artış olduğunda Fah-
TD Suyun donma
renheit termometresinde 18°F
0 273 32
noktası lik, Kelvin termometresinde de
10 K’lık artış olur.
Celcius ölçekli termometresi C değerini gösterirken, Kelvin ölçekli termometre K,

Fahrenheit ölçekli termometre F, X ölçekli termometre de X değerini gösterir.
Bu durumda,
C−0 K − 273 F − 32 X − TD
= = = ifadesi düzenlenirse,
100 − 0 373 − 273 212 − 32 TK − TD
C K − 273 F − 32 X − TD bulunur.
= = =
100 100 180 TK − TD
NOT
Fahrenheit ölçekli termometrede 1,8 F artış, Celcius termometresindeki ölçekte 1 Kelvin ölçeği bilimsel hesap-
lamalar sonucu elde edilen
°C artışa, Kelvin ölçekli termometrede 1 K’lik artışa karşılık gelir.
verilerle oluşturulmuştur. Kla-
sik fizikte madde molekülleri-
0°C 32°F 273 K 100°C 212°F
0°C 373 K 273 K
32°F 100°C 212°F 373 K
nin hareketsiz kabul edildiği
–273,15°C’ye (mutlak sıfır nok-
tası) göre ölçeklendirilmiştir.
Su donma sıcaklığında iken Celcius, Fahren- Su kaynarken Celcius, Fahrenheit, Kelvin

heit ve Kelvin ölçekli termometreler sırasıyla 0 ölçekli termometreler sırasıyla 100 °C, 212
°C, 32 °F, 273 K değerini gösterir. °F, 373 K değerini gösterir.
AKLINDA OLSUN
Öğrenme Alanı 5
Sıcaklığın Kelvin ile ifadesinde derece kavramı yoktur. Eğer bir birim mutlak- Kelvin ölçeğinde eksi değerler
sa yani bir niceliğin ölçümünü doğrudan veriyorsa o birim için derece ifadesi yoktur.
kullanılmaz.
Kelvin termometresi ile ilgili,
I. Kelvin, sıcaklık ölçümü için “doğal birim” kabul edilir.
II. Mutlak sıcaklık 273 K dir.
III. Atom ve moleküllerin tüm hareketlerinin durduğu varsayılan değere mut-
lak sıcaklık denir.
Mutlak sıcaklık 0 K değerine denir. (I ve III)
13
BİLGİ
Öğrenme Alanı 6
Aynı ortamda bulunan termometrelerden Fahrenheit ölçekli termometre-
sinde 36 °F kadarlık değişim Kelvin ölçeğinde kaç K değerinde değişime
eşittir?
1 K değişim 1,8 F ise
123
X = 20
X değişik 36 F olur
Öğrenme Alanı 7
Aynı ortamda bulunan termometrelerden Fahrenheit ölçekli termometre
68°F değerini gösterdiğinde Celcius ölçekli termometre kaç °C değerini
gösterir?
68 - 32 C
= ise C = 20
180 100
Öğrenme Alanı 8
X termometresinde okunan değerler ile Y ter-
X
mometresinde okunan değerler arasındaki
ilişki şekildeki grafikte verilmiştir.
20
Buna göre Y termometresinde okunan
50°Y, X termometresinde kaç °X’e karşılık
O
gelir? Y
–10
20 0 - (-10) 20 10
= ise = ise X = 120
X 50 - (-10) X 60
KAVRAM YANILGILARI
✘ 60° sıcaklık, 30°C sıcaklığın iki katıdır, ifadesi yanlıştır.

60°C sıcaklığa sahip bir maddenin dışarıya verebileceği enerji miktarı,
30°C sıcaklığa sahip özdeş maddenin dışarı verebileceği enerjiden daha
büyüktür. Bu iki sıcaklık değeri için biri diğerinin iki katıdır, demek anlamlı
✔ değildir. Sıcaklıkla ilgili bu tür orantılardan bahsetmek sadece Kelvin öl-
çeklendirmesi için uygundur. 0°C sıcaklığındaki bir maddenin sıcaklığı iki
katına çıkarılır ise bu maddenin sıcaklığı 273 °C olur.
14
BİLGİ
KAVRAMA
4. I. –10 K
Kazanım 01 II. 2000 °C
III. 212 F
1. I. Bir sistemi oluşturan atom ve moleküllerin kinetik
IV. 5 K
(titreşim) ve potansiyel (bağ) enerjilerinin toplamı-
Yukarıda verilen sıcaklıklardan hangileri ölçülemez?
dır.
II. Bir sistemdeki atom ve moleküllerin ortalama ki- OK değerinin altındaki sıcaklıklar ölçülemez. (I)
netik enerjisinin bir göstergesidir.
III. Sıcaklıkları farklı, etkileşim halindeki iki sistem 5. Tabloda erime ve kaynama noktaları verilen madde-
arasında sıcaklığı yüksek olandan düşük olana ler kullanılarak termometreler yapılmıştır.
doğru, sıcaklığın dengelenmesi için transfer edi-
len enerjidir. Madde Erime Kaynama
noktası(°C) noktası(°C)
Yukarıda verilen tanımlar hangi niceliklere aittir?
X -150 200
I - İç enerji, II - Sıcaklık, III - Isı enerjisi Y -100 300
I. 250 °C
II. –125 °C
2. I. Çok yüksek sıcaklıklar, metal termometreler ile
III. 150 °C
ölçülür.
Buna göre yukarıda verilen sıcaklık değerlerinden
II. 150 °C sıcaklık 50 °C sıcaklığın 3 katıdır.
hangileri her iki termometre ile ölçülebilir?
III. Sıcaklığı yüksek olan maddenin ısısı büyüktür.
250°C yi X termometresi -125° yi; Y termometresi ölçemez.
Yukarıdaki verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? 150°C hem X hem de Y termometresinde ölçülebilir. Yalnız III.
Isı sadece sıcaklığa bağlı değildir. 150°C, 50°C sıcaklığın 3
katı değildir. Çünkü 0°C yokluk anlamında değildir. Isı alınıp
6. Özdeş K ve L kaplarında şekilde belirtilen seviyelerde
verilir. Maddelerin ısısı olmaz. II ve III.
40 °C sıcaklığında su vardır.
K
3. Şekildeki termometrelerden X termometresi suyun
kaynama noktasını 220°X, donma noktasını 20°X 40°C L
h
gösterirken Y termometresi suyun kaynama noktasını 40°C
su su h
120°C donma noktasını –40°Y göstermektedir. 2
°X °Y Buna göre,
220° 120°
I. K kabındaki suyun iç enerjisi, L kabındaki suyun iç
enerjisinden büyüktür.
II. K kabındaki suyun ısısı, L kabındaki suyun ısısın-
100° dan büyüktür.
III. K ve L kabındaki suların ortalama kinetik enerjileri
eşit olabilir.
20° –40°
Her ikisi de 40°C olduğu için ortalama tanecik hızları ve kinetik

Buna göre X termometresinin 100°X ölçtüğü sıcak- enerjileri aynı olabilir. Fakat 40°C deki K ve L kaplarındaki
lığı Y termometresi kaç °Y gösterir? suların hangi sıcaklık değerinden 40°C ye ulaştıkları bilinmedi-
ğinden aldıkları ya da verdikleri ısılarını karşılaştıramayız,
100 - 20 Y - (-40) maddenin ısısı olmaz. İç enerji K kabında fazla olur. Madde
= ise Y = 24
220 - 20 120 - (-40) fazla (I ve III)
15
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
7. Isı ve sıcaklık ile ilgili, 10. Pınar camdan bir sıvılı termometre yapıyor ve termo-
I. Çaydanlıkta kaynayan sudan tam dolu 1 bardak metresi buzun erime sıcaklığını 0°P, suyun kaynama
alındığında çaydanlıkta tam dolu 2 bardaklık su sıcaklığını 70°P olarak ölçüyor.
kalıyor. Bardaktaki suyun sıcaklığı, çaydanlıkta Buna göre,
kalan suyun sıcaklığından azdır.
a) Pınar’ın termometresi ile Celcius termometre-
II. Sıcaklığı 40°C olan suyun ısısı, 20°C olan suyun si sıcaklıkların değişim grafiğini çiziniz.
ısısından fazladır.
P
III. Temas halindeki iki sistemden sıcak olandan so-
ğuk olana ısı geçişi olur.
70
Verilen ifadelerden hangisi doğrudur?
Kaynayan suyun sıcaklığı madde miktarına göre değişmez. °C

0 100
Maddenin ısısı gibi bir kavram yoktur. (Yalnız III)
b) Celcius termometresinde 30°C olarak ölçülen

sıcaklık değeri Pınar’ın termometresinde kaç
°P olarak ölçülür?
30 P
= & P = 21°P
100 70
8. Kelvin termometresi 293 K değerini gösterdiğinde
aynı ortamda bulunan Fahrenheit termometresi
kaç °F gösterir?
K - 273 F - 32 293 - 273 F - 32 11. Celcius, Kelvin ve Fahrenheit ölçekli içinde aynı
= ise =
100 180 100 180 incelikteki cam boru içinde aynı cins sıvı bulunan
F = 68 °F
üç termometre ile ilgili,
I. Aynı sıcaklık artışında üç termometredeki sıvı
yükseklik artışı aynı olur.
II. Aynı ortamda üç termometrede farklı değer okunur.
III. Aynı maddenin sıcaklığını üç termometre de aynı
9. Tuna ile Sıla kendi termometrelerini yapmaya karar sıvı yüksekliğinde gösterir.
verirler. Tuna’nın yaptığı termometre de suyun donma yargılarından hangileri doğrudur?
sıcaklığı –20°T, kaynama sıcaklığı 40°T olarak ölçül-
Sıvılar aynı artışı gösterir. Termometrelerin gösterdiği değerler
mektedir. Sıla ise yaptığı termometre ile aynı sıcaklık- farklıdır. Kaynama ve Donma noktası farklı olduğu için termo-
ları sırasıyla 30°S ve 130°S olarak ölçmektedir. metreler farklı değerler gösterir. aynı sıvı olduğundan aynı
yükselir.
Sıla’nın termometresinde 50°S olarak ölçülen
sıcaklık, Tuna’nın termometresinde kaç °T olarak
ölçülür?
°T °S
50 − 30 T − (− 20) 1) I. İç enerji, II. Sıcaklık
= 2) II ve III 3) 24 4) I 5) Yalnız III
40 130 130 − 30 40 − (− 20) III. Isı enerjisi
20 T + 20 6) I ve III 7) Yalnız III 8) 68 9) –8
=
T 50 100 60
10) a) P
b) 21 °P
12 = T + 20
70
–20 30 T = − 8°T 11) I, II ve III
°C
0 100
16
KAVRAMA
Isı ve Sıcaklık
1 PEKİŞTİRME TESTİ
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 5. Ünite / Test 1-2-3
1. Fiziğin alt dalı olan termodinamikte “Mutlak sıfır 5. Duyarlı bir termometre için,
termometresi” olarak adlandırılan termometre I. Borusu kılcal olmalıdır.
hangisidir? II. Kullanılan sıvının genleşme katsayısı büyük ol-
A) Celcius B) Fahrenheit malıdır
C) Kelvin D) Reomür III. Hazne küçük olmalıdır.
E) Newton yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Dünyadaki en soğuk değer olan –273 °C değerini o aldığı için
D) II ve III E) I, II ve III
Kelvin termometresidir.
Hazne büyük olmalı ki ısıyı tam olarak alıp kullanılan sıvı yük-
selsin. Genleşme katsayısı büyük olması ısıya duyarlı olduğu
2. Suyun donma sıcaklığını –40°X, kaynama sıcaklığı- anlamına gelir. Kılcal boru da daha kolay ve çabuk genleşir.
nı 120°X gösteren bir X termometresi, oda sıcaklığı-
nın 40°C olduğu ortamda hangi değeri gösterir?
A) 20 B) 24 C) 30 D) 40 E) 56
40 X − (− 40) 2 X + 40 6. Bir X ölçekli termometre suyun donma noktasını –20

= ise =
100 120 − (− 40) 5 160 °X, kaynama noktasını 50 °X ile gösteriyor.
X = 24 °X bulunur.
Buna göre X termometreleri ile Celcius termomet-
3. Aşağıdaki sıcaklık değerlerinden hangisi Celcius relerinde okunan değerler arasındaki ilişkiyi gös-
ölçekli termometre ile Fahreinheit ölçekli termo- teren grafik aşağıdakilerden hangisidir?
metre aynı değeri gösterir? A) °X B) °X
A) –40 B) –10 C) 50 D) 80 E) 100 50 50

X X − 32
= ise X = − 40
100 180
°C °C
0 100 0 100
4. X termometresi ile Celcius termometresinin sıcaklıkla- -20
rının bağlı olduğu grafik şekildeki gibidir. C) °X D) °X

°X 100 100
°C °C
0 50 -20 0 50
20 -20
E) °X
100
°C
–40 0 100
Buna göre X termometresi suyun kaynama sıcaklı-

°C
ğını kaç °X gösterir? 0 20
-50
A) 30 B) 40 C) 50 D) 70 E) 90
Suyun X termometresine göre kaynama noktasını bulabilmek

için grafik üzerinde üçgen benzerliğinden yararlanılabilir.
-20x → 0°C °X
Buna göre;
50x → 100°C 50
40 20
140 XK
°C
0
denklemi kurulabilir. -20
100
40·XK = 20·140
XK = 70°X olarak bulunur.
17
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
7. K, L ve M maddelerinin erime ve kaynama sıcaklıkları 10. X ve Y ölçekli termometrelerinde suyun donma ve
tablodaki gibidir. kaynama noktaları şekildeki gibidir.
Madde Erime noktası Kaynama noktası

(°C) (°C)
X Y
K 500 1000 180 80 Kaynama
noktası
L -20 60
60
M -112 250 Donma
20 0
noktası
Buna göre bu maddelerden hangileriyle yüksek
sıcaklıkta çalışan fırın termometresi yapılabilir?
X termometresi 60 °X gösterdiğinde Y termomet-
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
resi kaç °Y değerini gösterir?
D) K ve M E) L ve M
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 60
Erime ve kaynama sıcaklığı yüksek olan K dan fırın termomet-
resi yapılabilir. 60 − 20 y−0
=
180 − 20 80 − 0
40 y 1 y
= ise = & y = 20 % Y
8. Resimdeki gibi cıvalı bir termometre ile 160 80 4 80
oda sıcaklığı ölçülürken,

I. Odanın sıcaklığı termometrenin göste- 11. Celcius ve X termometrelerinin sıcaklık değişim grafiği
rebileceği maksimum değerden daha şekildeki gibidir.
fazla yükselemez.
°X
II. Cıvanın ısısı odanın ısısından daha
büyük olduğu için cıva yükselir.
III. Cıvanın sıcaklığı odanın sıcaklığından 0 °C
60
daha yüksek olduğundan cıva yükselir.
-30
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Buna göre X termometresi suyun kaynama nokta-
D) I ve II E) I, II ve III sını kaç °X olarak gösterir?
Odanın sıcaklığının değişimi termometre ile ilgili değildir. Civa
A) 15 B) 20 C) 30 D) 40 E) 60
ve odadaki hava molekülleri arasındaki kinetik enerji farkı
civanın alçalması ya da yükselmesini sağlar. Civanın sıcaklığı
°X
odaya göre yüksek olduğunda civa alçalır.
x
30 x
= & x = 20
60 40 °C
60 100
9. Celcius, Kelvin ve Fahrenheit termometreleri aynı -30
ortamda bulunmaktadır.
Ortamın sıcaklığı 50°F ise termometrelerde,
12. Bir X termometresi suyun donma sıcaklığını –10°X
I. 10°C
kaynama sıcaklığını ise 150°X olarak ölçülüyor.
II. 10 K
Celcius termometresinin hava sıcaklığını 30°C
III. 283 K
gösterdiği bir günde X termometresi hava sıcaklı-
değerlerinden hangileri okunur?
ğını kaç °X gösterir?
A) 38 B) 36 C) 32 D) 28 E) 22
D) I ve II E) I ve III
X - (-10) 30 - 0
C K − 273 50 − 32 18 C = 10°C = ise X = 38
= = = ise 150 - (-10) 100 - 0
100 100 180 180 K = 283K
18
1-C 2-B 3-A 4-D 5-C 6-B 7-A 8-E 9-E 10-B 11-B 12-A PEKİŞTİRME
Isı ve Sıcaklık
ÖSYM Tarzı 2 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Bir grup öğrenci, yaptıkları sıvılı X termometresini 3. Isı ve sıcaklıkla ilgili,
ölçeklendirirken termometrenin suyun kaynama sıcak- I. Bir maddenin kütlesi arttıkça ısısı da artar.
lığını 160°X suyun donma sıcaklığını –20°X ölçtüğünü II. Sıcaklık, sıcak maddeden soğuk maddeye akan
görüyor. ısıdır.
X ölçekli termometre bir ortamın sıcaklığını 70°X III. Isının birimi SI birim sisteminde jouledür.
ölçtüğüne göre aynı ortamdaki Kelvin ve Fahren- yargılarından hangileri doğrudur?
heit ölçekli termometreler ortamın sıcaklığını
hangi değerlerde gösterir?
D) I ve III E) II ve III
Kelvin (K) Fahrenheit (°F)
A) 323 122 Maddenin ısısı kavramı yoktur. Transfer edilen ısıdır. (Yanıt C)
B) 343 122
C) 323 100
D) 300 100
4. Ali, şişirip sıcak kalorifer peteğinin üzerine koyduğu
E) 350 90
balonun dakikalar içinde daha da şiştiğini gözlemle-
70 − (− 20) K − 273 miştir.
= ise K = 323
160 − (− 20) 100
70 − (− 20) F − 32 Buna göre balonun içindeki havanın;
= ise F = 122 °F (Yanıt A)
160 − (− 20) 180 I. kütlesi,
II. özkütlesi,
III. iç enerjisi
niceliklerinden hangileri balon, peteğin üzerinde
şişerken azalmıştır?
2. Aynı tür sıvı konularak yapılan X, Y ve Z sıvılı termo- D) I ve III E) II ve III
metreleri camdan yapılmış haznelerinin hacimleri 2V,
2021 / MSÜ
V ve V kılcal borularının dik kesit alanları A, A ve
2A’dır.
Moleküllerin titreşim enerjisi arttığı için iç enerji artar hacim
A A 2A artar. Molekül sayısı sabit balonun ağzı kapalı olduğu için kütle
m
sabittir. d = formülünden hacim arttığı için kütle sabit oldu-
V
X Y Z ğundan öz kütle azalır. Cevap B
Kılcal
boru
Cam
Hazne
5. Sıcaklık ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan han-
V V
2V gisi yanlıştır?
A) Termometre ile ölçülür.
Buna göre termometrelerin duyarlılıkları arasında
nasıl bir ilişki vardır? B) Birimi Kelvin’dir.
C) Temel bir büyüklüktür.
A) X = Y = Z B) X > Y > Z C) Z > Y > X
D) Skaler büyüklüktür.
D) X > Y = Z E) X = Y > Z
E) Ölçülebilecek en düşük sıcaklık –273 Kelvin’dir.
X in haznesi Y ninkinden büyük X > Y, Y nin kılcallığı Z ninkin-
den küçük Y > Z dir. X > Y > Z
En düşük sıcaklık 0 Kelvindir. (Yanıt E)
19
ÖSYM TARZI
BİLGİ PEKİŞTİRME
- KAVRAMA
ÖSYM Tarzı Pekiştirme
6. Şekildeki cıva termometresi bir odanın sıcaklığını 8. Celcius, Fahrenheit ve Kelvin ölçekli sıvılı termomet-
göstermektedir. reler uzun süre aynı ortamda bulunmaktadır.
Buna göre,
I. Termometrelerin haznelerindeki sıvının molekül-
lerinin ortalama kinetik enerjileri eşittir.
II. Fahrenheit termometresi sıfırı gösterdiğinde Cel-
cius ve Kelvin sıfırın altında değerler gösterir.
III. Kelvin ölçekli termometre 10 K arttığında Celcius
10°C, Fahrenheit 18 °F artar.
yargılarından hangileri doğru olur?

D) I ve III E) I, II ve III
Kelvin sıfırın altında değer göstermez. (Yanıt D)
Buna göre bu odanın sıcaklığı nedir?

A) 20 °C B) 22 °C C) 22 K
D) 24 °C E) 24 K
2015 / YGS
Her bir aralık 2°C olduğu için 24°C olur.
9. Celcius ölçekli termometre ile °C °F
7. Isı ve sıcaklık ile ilgili, Fahrenheit ölçekli termometre
I. Bir maddeye ısı verildiğinde sıcaklığı artar. sırasıyla 20°C ve 68 °F göster-

20°C 68°F
II. 40 °C sıcaklıktaki bir maddenin sıcaklığı, mektedir.
20 °C’deki bir maddenin sıcaklığının iki katıdır. Buna göre,

III. Soğuk bir günde, dışarıda bir süre beklemiş ve ısıl I. Termometrelerin duyarlılıkları
dengeye ulaşmış olan masanın, tahta ve demir kı- aynıdır.
sımlarının sıcaklıkları aynıdır.
II. Termometrelerin bulunduğu ortamın sıcaklıkları
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? eşittir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. Fahrenheit ölçekli termometrenin bulunduğu or-
tamda Kelvin ölçekli termometre 283 K değerini
D) I ve II E) I, II ve III
gösterir.
2017 / YGS yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

Hâl değişimlerinde ısı verildiği halde sıcaklık değişmez. Kelvin
ölçeklerde karşılaştırılma yapılır. Yalnız III
20°C = 293 K ve 68°F = 293 K

Duyarlılıklar termometrelerin yapısına bağlıdır. (Yanıt B)
20
1-A 2-B 3-C 4-B 5-E 6-D 7-C 8-D 9-B ÖSYM TARZI PEKİŞTİRME
Öz Isı - Isı Sığası - Transfer Edilen Isı
BİLGİ
Öz Isı
Bir maddenin 1 gramının sıcaklığını 1 °C değiştirmek için gerekli ısı miktarına öz ısı
denir, c harfi ile gösterilir. Saf maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Birimi cal/g·°C’ dir.
Madde Öz Isı (cal/g°C)

Bakır 0,0923
Alüminyum 0,215
Demir 0,115
1 g demir, 1 g bakır ve 1 g alüminyum özdeş ısıtıcılarla ısıtılarak 1 °C’lik artışlar
gözlendiğinde 1 g bakırın daha kısa sürede 1 °C’lik sıcaklık artışı gösterdiği görülür. Bu AKLINDA OLSUN
farkı oluşturan etki öz ısıdır. Başka bir deyişle eşit kütleli metallere eşit ısı verildiğinde
öz ısısı büyük olan metalin sıcaklık değişimi küçük olur. Öz ısısı küçük olan metallerin Suyun öz ısısı çoğu maddeye
sıcaklık değişimi büyük olur. göre büyüktür. Büyük miktarda
ısı enerjisi aldığında diğer
maddelere göre sıcaklığı az
Isı Sığası
artar. Bu nedenle soğutucu
Maddenin tamamının sıcaklığını 1 °C değiştirmek için gerekli ısı miktarına denir. sistemlerinde su tercih edilir.
Maddenin 1 gramının sıcaklığını artırmak için gerekli ısı miktarını (öz ısı = c) kütlesi
(m) ile çarparsak o maddenin ısı sığasını hesaplamış oluruz. Isı sığası μ ya da C ile
gösterilir. Birimi cal/°C’dir.
ısı (cal)
Q
m = m· c=
DT
Sıcaklık farkı (°C)
Isı sığası Kütle (g) Öz ısı

(cal/°C) (cal/g·°C)
* Isı sığası madde miktarına (kütleye) bağlı olduğu için ayırt edici özellik değildir.
Öğrenme Alanı 9
Düşey kesiti verilen şekil-
X Y Z
deki kaplarda aynı sıcaklık-
ta X, Y ve Z sıvıları bulun-
maktadır. 2m m 3m
2c c c
Buna göre,
a) X, Y ve Z sıvılarının
ısı sığaları arasındaki ilişki nasıldır?
X = 4 mC, Y = mC, Z = 3 mC ise (X > Z > Y)
b) X, Y ve Z sıvılarının sıcaklık - verilen ısı grafiğini çiziniz.
Sıcaklık
Y
Z
X
Verilen
ısı
c) X, Y ve Z sıvıları özdeş ısıtıcılarla 1 dakika ısıtıldığında sıvıların sıcak-

lık değişimleri arasındaki ilişki nasıldır?
Eşit ısı verildiğinde ısı sığası büyük olanın sıcaklık değişimi küçük olur. Y > Z > X
21
BİLGİ
Alınan Veya Verilen Isı
!
Kütlesi m, öz ısısı c olan bir maddenin sıcaklığını ΔT kadar değiştirmek için veril-
Isı alan veya ısı veren mesi ya da alınması gereken ısı enerjisinin matematiksel modeli,
saf maddelerin sıcaklı-
ğında meydana gelen Q=m·c·ΔT eşitliği ile bulunur.
değişimin bağlı olduğu
Bir madde hâl değiştirmediğinde aldığı veya kaybettiği ısı Q = m · c · ΔT formü-
değişkenleri analiz eder.
lüyle hesaplanır.
Matematiksel model ve-
rilir. Matematiksel hesap- Hâl değiştirdiğinde farklı bir formül kullanılır. Bunu ilerleyen konularda göreceğiz.
lamalar yapılır.
AKLINDA OLSUN
Q (cal)
Isı - sıcaklık grafiğinin eğimi ısı sığasını verir. Aynı zamanda
Q
kütle de biliniyorsa öz ısı değeri hesaplanabilir.
DQ
¢Q
tan i = e€im = = mc = n = ›s› s›€as› q
T(°C)
TT DT
Öğrenme Alanı 10
Tabloda saf X, Y ve Z sıvılarının kütle
Madde Kütle (m) Öz ısı (c)
ve öz ısı değerleri verilmiştir.
Buna göre, X 2m c
a) X, Y ve Z sıvılarına eşit ısı veril-
diğinde sıcaklık değişimleri ara- Y m 3c
sındaki ilişki nasıldır?
¢TX > ¢TY = ¢TZ Z 3m c
b) X, Y ve Z sıvılarının 1 gramları-
na eşit ısı verildiğinde sıcaklık değişimleri arasındaki ilişki nasıldır?
¢TX = ¢TZ > ¢TY
c) X, Y ve Z sıvılarının sıcaklıkları 30°C ise ısıları arasındaki ilişki nasıldır?

Bilemeyiz.
d) X, Y ve Z sıvılarının sıcaklığını 20°C den 40°C ye çıkarmak için gerekli

ısılar QX, QY ve QZ arasındaki ilişki nasıldır?
QY = QZ > QX
e) X maddesinin sıcaklığını 60°C artıracak ısı, Y maddesinin sıcaklığını

kaç °C artırır?
40°C
Öğrenme Alanı 11
Bakırdan yapılmış K ve L maddelerine eşit ısı verildiğinde sıcaklık değişimleri
farklı oluyor.
Buna göre K ve L maddelerinin,
I. Öz ısıları,
II. Kütleleri,
III. Isı sığaları
niceliklerinden hangileri birbirinden farklıdır?
Aynı maddelerin öz ısıları aynıdır. Q = m.c. DT ifadesine göre sıcaklık değişimleri
farklı ise ısı sığası, dolayısıyla kütle farklıdır.
22
BİLGİ
KAVRAMA
5. Şekildeki tabloda bazı maddelerin 20°C deki öz Isı
Kazanım 02 değerleri verilmiştir.
Madde Öz ısı (cal/g°C)
1. Filiz Öğretmen, sınıfa getirdiği farklı sıcaklıklardaki iki Pirinç 0,22
maddeyi ısıca yalıtılmış ortamda özdeş ısıtıcılarla eşit Bakır 0,09
sürede ısıttığında sıcaklık değişimlerinin farklı olduğu- Demir 0,11
nu gösteriyor.
Buna göre,
Filiz öğretmen, bu deneyle maddelerin hangi özel- I. 1 gram pirincin sıcaklığını 1°C artırmak için pirin-
liğinin farklı olduğunu ispatlamaya çalışmıştır? ce 0,22 cal ısı verilmesi gerekir.
Maddelerin ısı enerji değişimi eşittir. Sıcaklık değişimleri farklı II. Eşit kütlede alınan maddelere eşit miktarda ısı ve-
olduğundan sığalarıda farklıdır. rildiğinde bakırın sıcaklık değişimi en fazla olur.
III. Eşit kütleli maddeler özdeş ısıtıcılarla ısıtıldığında
2. I. Öz ısı, 1 g maddenin sıcaklığını 1°C değiştirmek 1°C lik artışı bakırın diğer maddelere göre daha
için gerekli ısı miktarıdır. kısa sürede gerçekleştirdiği gözlenir.
II. Kütleleri eşit maddelere eşit ısı verildiğinde öz ısı kü- ifadelerinden hangileri doğrudur?
çük olan maddelerin sıcaklık değişimi büyük olur. Eşit kütleli maddelere eşit ısı verildiğinde özısısı büyük olanın
III. Öz ısı ayırt edici bir özelliktir. sıcaklık değişimi küçük olur. (I, II, III)
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

6. Yanda verilen boş kap X mus- X
Özısı maddenin 1 g'nin sıcaklığını 1°C değiştirmek için gerek-
li ısı miktarıdır. Bu nedenle ayırt edicidir, madde miktarına luğundan akan su ile doldurulu-
bağlı değildir. Özısı küçük olan eşit kütleli maddelerin sıcaklık yor.
değişimi büyük olur. (I - II - III)
Kapta biriken suyun öz ısısı-
nın zamana bağlı grafiği
nasıldır?
3. I. Isı sığası ayırt edici bir özelliktir. Özısı madde miktarına bağlı değildir. Özısı
Bu nedenle değişmez.
II. Isı sığası, maddenin kütlesine bağlıdır.
III. Isı sığası, maddenin öz ısısına bağlıdır.
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? 0 Zaman
Isı sığası maddenin tamamının sıcaklığını 1°C artırmak için

gerekli ısı miktarıdır. Bu nedenle ayırt edici değildir. Madde 7. Yanda verilen boş kap sabit X
miktarına ve öz ısıya bağlıdır. (II ve III) debili X musluğundan akan su
ile dolduruluyor.
4. Saf bir maddeye ait verilen Verilen ısı (cal)
Kapta biriken suyun ısı sığa-
ısı - sıcaklık değişimi grafiği
sının zamana bağlı grafiği
yanda verilmiştir.
nasıldır?
Buna göre grafiğin eğimi
Isı sığası
neyi verir? 0 Sıcaklık (°C) Isı sığası madde miktarıyla doğru oran-
tılıdır. Kapta biriken sıvının kütlesi arttığı
için ısı sığası zamanla artar.
Q
Isı - sıcaklık değişimi grafiğinin eğimi = mc ısı sığasını
¢T Zaman
verir.
23
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
8. X kabında 30°C’de m gram kütleli su, Y kabında 11. Kütlesi 600 gram, sıcaklığı 90°C olan su, 40°C ye
40°C’de 2m gram kütleli su vardır. kadar soğutuluyor.
X kabı Y kabı Bu durumda suyun ortama verdiği ısı kaç kiloka-
m 2m
loridir? (csu = 1 cal/g°C)
30°C 40°C
msu = 600 gram
su su
csu = 1 cal/g°C
DT = Tson – Tilk = 40 – 90 = –50°C
Buna göre, X ve Y kabındaki suların, Q = mcDT
I. ısıları, = 600·1(–50)
= –30.000 cal = –30 kcal bulunur.
II. ısı sığaları,
Sonucun (–) çıkması maddenin dışarıya ısı verdiğini göster-
III. öz ısıları
mektedir.
niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?
Isılar hesaplanamaz. Kütlesi büyük suyun ısı sığası büyüktür.

Aynı maddelerin öz ısıları aynıdır.
12. Kütlesi 5 kg olan zeytinyağının sıcaklığını 20°C

9. I. Aynı sıcaklıkta eşit kütleli suların ısıları farklıdır. den 40°C’ye çıkarmak için zeytinyağına verilmesi
II. Aynı sıcaklıkta farklı kütleli suların ısı sığaları fark- gereken enerji kaç kilojouledür?
lıdır.
(czeytinyağı = 1,9 Kj/kg · °C)
III. Aynı sıcaklıkta eşit kütleli farklı sıvıların öz ısıları
Q = mcDT
farklıdır.
Q = 5 . 1,9 . 20 = 190 kJ
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
Maddelerin ısılarından bahsedemeyiz. Ancak iç enerjilerinden

bahsedilebilir. (I Yanlış) Isı sığaları kütle ile doğru orantılıdır.
(II) Farklı sıvıların özısıları farklıdır. (III)
13. Kütleleri 4m ve 2m olan K ve L katı cisimlerinin öz

ısıları sırasıyla 2c ve 3c’dir.
K L
4m 2m
2c 3c
10. Kütlesi 2 kg olan suyun sıcaklığını 10°C’den
70°C’ye çıkarmak için suya verilmesi gereken ısı
K cismine QK, L cismine QL ısısı verildiğinde
miktarı kaç kcal’dir? (csu = 1 cal/g.°C)
Q
sıcaklıklar eşit miktarda arttığına göre, K nedir?
msu = 2 kg = 2000 gram QL
csu = 1 cal/g°C Cisimlerin sıcaklık artışları T olsun.
DT = Tson – Tilk = 70 – 10 = 60°C K cismi için; QK = 4m·2c·T
Maddenin ısı enerjisi değişim miktarı Q L cismi için; QL = 2m·3cT olur.
Q = mcDT olduğundan, Q K 8mcT 4
= =
Q = 2000·1·60 = 120 000 kalori = 120 kcal dir. Q L 6mcT 3
24
KAVRAMA
Kavrama
14. Aslı ısı sığaları ve kütleleri eşit olan X, Y sıvılarını labo- 17. Kütleleri arasında Isı(Q)
ratuvardaki özdeş iki ısıtıcı ile eşit süre ısıtıyor. mK = 2mL olan K K L
Buna göre X, Y sıvılarının; ve L sıvılarına ait 3Q
I. öz ısıları ısı - sıcaklık grafiği 2Q
II. sıcaklık değişimleri şekildeki gibidir.
Q
III. son sıcaklıkları Buna göre,
IV. aldıkları ısılar 0 Sıcaklık (T)
a) Öz ısıları ara- 2T 4T 6T
verilen niceliklerden hangileri kesinlikle birbirine
sındaki ilişki
eşittir? (Hal değişimi yoktur.)
nedir?
Isı sığaları ve kütleleri eşit o hâlde öz ısıları eşittir. Özdeş ısıtı-
cı ile eşit süre ısıtılıyor aldıkları ısılar ve sıcaklık değişimleri b) Isı sığaları arasındaki ilişki nedir?
eşit. İlk sıcaklıkları bilinmiyor, son sıcaklıkları bilinemez.
mK = 2mL K için: (3Q − Q) = 2m.cK . (4T − 0)
. .
2m m 2Q 1
= cK &
15. Şekildeki K ve L cisimlerine eşit miktarda ısı verildiğinde 2m.4T 4
K cisminin sıcaklığı 2T, L cisminin sıcaklığı 3T artıyor. L için: (3Q − 0) = m.cL . (6T − 2T)
K L 3Q 3
= cL &
m.4T 4
1
cK 4 1 CK = 2m.c cK 2
a) b) & =
cL
=
3
=
3 CL = m.3c cL 3
4
cL = 3cK
n
Buna göre cisimlerin ısı sığaları oranı K kaçtır?
nL
K ve L’ye eşit ısı verildiğinde (Q),

18. K ve L sıvıları özdeş ısıtıcılar ile t ve 2t süre ısıtıldık-
K için, Q = mK·2T larında sıcaklık–zaman grafikleri şekildeki gibi oluyor.
L için, Q = mL·3T şeklinde yazılır. Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
Bu durumda,
4T
nK 3
=
nL 2 K
2T
L
16. K ve L katı maddelerine eşit miktarda ısı verildiğinde T T
maddelerin sıcaklık değişimleri eşit oluyor.

0 t Zaman 0 2t Zaman
K L
n
Buna göre K ve L sıvılarının ısı sığaları oranı K
nL
kaçtır?
Isıtıcılar eşit sürede eşit ısı verdiğine göre, K sıvısına Q ısısı

verilirse L’ye 2Q ısısı verilmiştir. O halde,
Buna göre, Q = mK(4T – T)
Q n 3T n 1
I. K maddesinin öz ısısı L maddesinin öz ısısına 2Q = mL(2T – T) ise = K ise K = bulunur.
2Q nL T nL 6
eşittir.
II. K maddesinin kütlesi L maddesinin kütlesinden
1) Isı sığaları 2) I - II - III 3) II ve III 4) Isı sığası 5) I, II ve III
büyüktür.
6) Özısı 7) Isı sığası
III. K maddesinin ısı sığası L maddesinin ısı sığasına
eşittir. 8) Yalnız II 9) II ve III 10) 120
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? 0 Zaman 0 Zaman
4 3
b_b 11) –30 12) 190 13) 14) I, II ve IV 15) 16) Yalnız III
bb m K $ c K $ TT = m L $ c L $ TT 3 2
Ya ln ›z III `b m $ c = m $ c 17) a) cL = 3cK
bb K K L L 1
b 18)
a b) 3mK = 2mL 6
25
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
PEKİŞTİRME TESTİ 3 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 5. Ünite / Test 4-5
1. Arı hâldeki X, Y ve Z maddeleri- Kütle 4. Kütlesi m, öz ısısı c olan bir cismin sıcaklığının T
nin kütle - ısı sığası grafiği kadar artması için cisme Q kadar enerji verilmesi
X Y Z
şekildeki gibidir. gerekiyor.
c
X, Y ve Z maddelerinin öz Buna göre kütlesi 2m, öz ısısı olan bir cismin
2
ısıları sırasıyla cX, cY ve cZ 0 Isı sığası sıcaklığını 3T kadar artırmak için cisme verilmesi
olduğuna göre bunlar ara- gereken enerji kaç Q olur?
sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
A) cX > cY > cZ B) cZ > cY > cX
C
Q = m.C.T ise Q2 = 2m. .3T = 3Q olur.
C) cX = cY = cZ D) cX > cZ > cY 2
E) cY > cZ > cX
m 1
e€im = = olduğundan açısı büyük olan x in öz ısısı en
mc c
küçük olacaktır. 5. I. Öz ısısı büyük olan maddeler çabuk ısınır ve
çabuk soğur.
II. Madde miktarı ısı sığasını etkilemez.
III. Karalar denizlere göre çabuk ısınır ve çabuk so-
2. Saf bir madde hal değişim sıcaklığında değilse ısı ğur.
aldığında ya da ısı verdiğinde maddenin sıcaklığı Yukarıdaki yargılarından hangileri doğrudur?
değişir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Bir maddeye ısı verildiğinde sıcaklık değişimi, D) I ve II E) II ve III
I. Verilen ısı ile doğru orantılıdır. Öz ısısı küçük olanların sıcaklık değişimi büyüktür. Çabuk
II. Isı sığası ile ters orantılıdır. ısınır. Karalar bu yüzden denizlere göre çabuk ısınır, çabuk
soğur. Isı sığası birim sıcaklık başına düşen ısı miktarıdır. II
III. İlk sıcaklığı ile doğru orantılıdır. ifadesi yanlış olur.
niceliklerinden hangileriyle doğru orantılıdır?
Q = m.C.¢t olduğundan ısı ile doğru orantılı, ısı sığası ile ters
orantılıdır.
6. Bazı maddelerin öz ısı değerleri tabloda verilmiştir.
Madde Öz ısı (cal/g°C)
X 0,5
3. I. Kütle · öz ısı Y 0,3
Transfer edilen ›s›
II. Z 0,4
s›cakl›k fark›
III. Sıcaklık · öz ısı T 0,2
V 0,1
Isı sığası yukarıda verilen ifadelerin hangisiyle
hesaplanabilir?
Buna göre eşit kütleli X, Y, Z, T ve V katı cisimleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtıldığında hangi cis-
min sıcaklık artışı en fazla olur?
A) X B) Y C) Z D) T E) V
Q = m $ c $ TT
Q Transfer edilen ›s› Öz ısısı küçük olan maddelerin sıcaklık değişimi büyük olur.
m $ c = mc = kütle $ öz ›s› (I ve II)
TT s›cakl›k fark›
26
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 5. Ünite / Test 4-5
Pekiştirme
7. Deniz seviyesinde iki ayrı ısıtıcı ile ısıtılan aynı cins arı 9. Sıcaklığı artan katı bir madde için,
K ve L maddelerinin sıcaklık - zaman grafikleri veriliyor. I. Isı almaktadır.
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
II. Tanecik sayısı artmıştır.
III. İç enerjisi artmıştır.
K L ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
T T A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Tanecik sayısında değişiklik olmaz. İç enerjisi artar. Kinetik

0 2t Zaman 0 5t Zaman
enerjisi artar. Sıcaklık artışı sürtünmeden olabilir.
K ve L’nin kütleleri eşit olduğuna göre;
I. K ve L maddelerinin t zamanı içinde aldıkları ısı 10. Şekilde X, Y ve Z kap- x y z
miktarları eşittir. larında sıvı kütleleri ve m 2m m
II. t anındaki sıcaklıkları eşittir. sıvıların öz ısıları veril- 2c c 3c
miştir.
III. K maddesinin 2t süre içinde aldığı ısı, L’nin 5t
Özdeş ısıtıcılardan
süre içinde aldığı ısıya eşittir. verilen ısı enerjisinin
yargılarından hangileri doğrudur? hepsini sıvıların aldığı kabul edildiğine göre t süre
sonra sıvıların sıcaklıklarındaki ΔTX, ΔTY ve ΔTZ
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III değişimleri arasındaki ilişki nedir?
A) ¢TX = ¢TY > ¢TZ B) ¢TX = ¢TY = ¢TZ
Isıtıcılar farklı olduğu için aynı sürede alınan ısılar farklı olur.
Kütleler eşit olup aynı sıvı oldukları için aynı sıcaklık değişi- C) ¢TZ > ¢TX = ¢TY D) ¢TX > ¢TY > ¢TZ
minde eşit ısı alırlar. K, 2t sürede L de 5t sürede aynı ısıyı E) ¢TZ > ¢TY > ¢TX
almış olur. Eğimler farklı t anında sıcaklıklar farklı olur.
Eşit ısı verildiğinde ısı sığası büyük olanın sıcaklık değişimi
8. Deniz seviyesinde özdeş ısıtıcılarla ısıtılan farklı K ve L küçük olur. n x = 2mc n y = 2mc n z = 3mc olduğundan Tx
= Ty > Tz
maddelerinin sıcaklık - zaman grafikleri veriliyor.
11. Aynı maddeden yapılmış içle- K L
Sıcaklık(T°C) Sıcaklık(T°C)
ri dolu şekildeki K ve L küre- 2r
lerinin ısı sığaları oranı kaç- rr
tır?
K L
T T 1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
8 16
nK = m $ c nL = m $ c nK 1
=
0 2t Zaman 0 5t Zaman nK = d $ V $ c nL = d $ V $ c nL 8
nK = d $ V $ c n L = d $ 8V $ c
K ve L maddelerinin kütleleri eşit olduğuna göre, Aynı maddeden yapıldıkları için özkütle ve öz ısılarının aynı
I. K’nin 2t sürede aldığı ısı L’nin 5t sürede aldığı ısı- olması gerekir. Hacimlerde küre oldukları için yarıçapların
dan daha azdır. küpleriyle orantılıdır.
II. t anındaki sıcaklıkları eşittir.

III. K’nın ısı sığası, L’ninkinden küçüktür. 12. K cisminin öz ısısı c, ısı sığası da m’dir. K çevresi-
ifadelerinden hangileri doğrudur? ne ısı verirse c ve m nasıl değişir?
(Hâl değişimi olmamaktadır.)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II c m
D) I ve III E) II ve III A) Azalır Azalır
B) Azalır Değişmez
Isıtıcılar özdeş olduğu için aynı sürede eşit ısı verirler. K nin 2
t sürede aldığı ısı L nin 5t sürede aldığı ısıdan azdır.
C) Değişmez Değişmez
D) Değişmez Azalır
t anındaki sıcaklıklar farklı olur çünkü eğimler farklıdır.
1 E) Azalır Artar
e€imler dır. Kütleler eşit olduğundan K nin ısı
›s› s›€as›
Öz ısı ayırtedici bir özelliktir. Cinse bağlıdır. Isı sığası da mc
sığası daha küçüktür. olduğu için kütle değişmediğinden ısı sığası da değişmez.
27
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-B 2-C 3-C 4-C 5-C 6-E 7-C 8-D 9-B 10-A 11-D 12-C
PEKİŞTİRME TESTİ 4 ÖSYM Tarzı
1. Saf K, L ve M maddelerine verilen ısı, maddelerin 3. Hava sıcaklığının deniz suyu sıcaklığından yüksek
kütlesi ve sıcaklık değişimleri tablodaki gibidir. olduğu bir yaz günü, Akdeniz sahilinde deniz kenarın-
Madde Verilen ısı Kütle Sıcaklık da oynamakta olan bir çocuk, denizden bir kova su
Değişimi alıyor.
K Q m T Deniz suyunun homojen olduğu bilindiğine göre,
L 6Q 2m 3T deniz suyu ve kovadaki su ile ilgili;
M 4Q m 2T I. Bir kova su aldığı anda kovadaki suyun öz ısısı
denizdeki suyun öz ısısına eşittir.
Buna göre,
II. Kovadaki suyun ısı sığası denizdeki suyun ısı sı-
I. K ve L aynı tür maddelerdir. ğasına eşittir.
II. L ve M maddelerinin ısı sığaları eşittir. III. Kısa bir süre sonra kovadaki suyun sıcaklığı deniz
suyunun sıcaklığına göre daha fazla artacaktır.
III. M maddesinin öz ısısı, K maddesinin öz ısısından
büyüktür. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

2018 / TYT
Aynı cins maddelerin öz ısıları aynı olur. Denizdeki suyun
Q 6Q Q 4Q 2Q
=cK = , cL = = , cM = kütlesi fazla, ısı sığası fazla olur.
m.T 2m.3T mT m.2T m.T
(Yanıt E)
2. Saf X, Y ve Z sıvılarının kütleleri sırasıyla m, 2m ve

2m iken sıcaklıkları 2T, 2T ve T kadardır.
2T 2T T
2m 2m 4. Demirden yapılmış içi dolu bir çubuk ısıtılarak sıcaklı-

m
ğı 10°C’den 50°C’ye çıkarılıyor.
X Y Z
Sıvılara özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısı verildiğinde son

sıcaklıkları 5T oluyor.
Buna göre, Bu durumda demir çubuğun,
I. X ve Y sıvılarının ısı sığaları eşittir. I. Isı sığası artar.
II. Y sıvısının öz ısısı X sıvısının öz ısısından büyüktür. II. Moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi artar.
III. X ve Z aynı tür maddedir. III. Öz ısı azalır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III D) I ve II E) II ve III
Öz ısı maddenin türüne, ısı sığası kütlesine bağlıdır. (Yanıt B)

Q Q Q
CX = , CY = , CZ = (Yanıt A)
m.3T 2m.3T 2m.4T
28
ÖSYM TARZI PEKİŞTİRME
5. I. Eşit ısı verildiğinde 100 g bakırın sıcaklığının 50 g 7. Saf X ve Y maddelerinin sıcaklık - verilen ısı grafiği
demirden daha fazla artması şekildeki gibidir.
II. Eşit ısı verildiğinde 100 gram bakır metalinin sı-
Sıcaklık
caklığının 200 gram bakır metalinin sıcaklığından
X
fazla olması 4T
III. Denizlerin karalara göre geç ısınıp geç soğuması 3T Y
Yukarıda verilen durumlardan hangileri öz ısı veya 2T

ısı sığası ile ilgilidir? T
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Verilen ısı

0 Q 2Q 3Q 4Q 5Q
Maddenin kütleleri arasında mX = 2mY ilişkisi
I ve II ısı sığası, III öz ısı ile ilgilidir. (Yanıt E) c
olduğuna göre, öz ısıları oranı X kaçtır?
cY
1 1 1
A) B) C) D) 2 E) 4
6 3 2
cX 1
4Q = 2m . CX . 3T ve 4Q = m . CY . T ise = (Yanıt A)
cY 6
8. Bir öğrenci grubu, m kütleli ve 2m kütleli su ile m küt-

leli alkol kullanarak özdeş ısıtıcılarla ve özdeş termo-
metrelerle şekildeki düzenekleri kuruyor. I ve IV nolu
6. Saf bir maddenin verilen ısı - sıcaklık grafiği şekildeki
kapta m kütleli su, II nolu kapta 2m kütleli su, III nolu
gibidir.
kapta m kütleli alkol bulunmaktadır.
Sıcaklık
su su alkol su
T2
m 2m m m
su su alkol su
θ
T1
0 Verilen ısı
Q
I II III IV
Başlangıçta maddenin kütlesi daha büyük olsaydı

aynı ısı verildiğinde, Bu düzeneklerle yapılan deneyle,
I. öz ısı, I. Öz ısı sıcaklık değişimini nasıl etkiler?
II. ısı sığası, II. Isı sığası sıcaklık değişimini nasıl etkiler?
III. q açısı III. Isıtıcının gücü ile sıcaklık değişimi arasında nasıl
bir ilişki vardır?
niceliklerinden hangileri artardı?
sorularından hangilerine yanıt bulunabilir?
D) II ve III E) I ve III
Kütle artarsa ısı sığası artar. Öz ısı değişmez. q azalır. (Yanıt B) D) I ve II E) I, II ve III
I ve III te öz ısı, I ve II de ısı sığası, I, IV te ısıtıcı gücü (Yanıt

E)
29
ÖSYM TARZI
BİLGİPEKİŞTİRME
- KAVRAMA 1-E 2-A 3-D 4-B 5-D 6-B 7-A 8-E
Hâl Değişimi
BİLGİ
Maddenin Hâlleri
Maddeler, katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzere dört temel fiziksel halde bulunurlar.
Maddeler ısı aldıkça ya da ısı verdikçe hâl değişimi olabilir.
Erime Buharlaşma İyonizasyon

Isı alır Isı alır
Simülasyona ulaşmak için Katı Sıvı Gaz Plazma

capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz. Isı verir Isı verir
Veya Donma Yoğunlaşma Deiyonizasyon
Süblimleşme
Kırağılaşma
●● Her saf maddenin sabit basınç altında hâl değiştirme sıcaklığı sabittir. Örneğin
bütün saf buzlar 1 atmosferlik basınçta 0°C’de erir. –40°C’deki buza ısı verildi-
ğinde hemen erimez. 0°C’ye geldiğinde erimeye başlar.
●● Saf maddelerin hâl değiştirme sıcaklıkları sabit basınç altında birbirinden farklı-
dır. Örneğin, 1 atmosferlik basınçta saf alkol 78,37°C, saf su 100°C’de kaynar.
!
●● Hâl değiştirme sıcaklıkları ayırt edici özellik olduğu için madde miktarına (kütle-
ye) bağlı değildir. Sabit basınç altında 200 g su da 100 g su da aynı sıcaklıkta
Saf maddelerde hâl de- 0°C’de donar.
ğişimi için gerekli olan ısı ●● Hâl değiştirme sıcaklıklarında verilen ya da alınan ısı değişse de sıcaklık sabit-
miktarının bağlı olduğu
tir. 0°C de buza ısı verildiğinde buzun tamamı 0°C de su olana kadar sıcaklığı
değişkenleri analiz eder.
değişmez. Moleküller arası bağların potansiyel enerjileri değişir. Sıcaklık değiş-
Matematiksel model ve-
mediği için hâl değiştirirken Q = mc.¢T formülü kullanılmaz. Q = m.L kullanılır.
rilir. Matematiksel hesap-
lamalar yapılır. Erime ve Donma
Bir katı cismin ısı alarak sıvı hâle geçmesine erime denir. Bir sıvının ısı vererek katı
hâle geçmesine ise donma denir.
Sabit basınç altında her saf katı maddenin sıvı hale geldiği bir sıcaklık değeri vardır.
Bu değere erime noktası denir. Saf maddelerin erime noktası ile donma noktası aynı
değerdedir. Örneğin, ısı alarak T sıcaklığında eriyen madde, ısı verdiğinde T sıcaklıkta
UYARI! donmaya başlar. Eriyen ya da donan saf maddelerin bu süre içinde sıcaklığı değişmez.
Sıcaklığın değişmeyen Erime noktası ve donma noktası maddeler için sabit basınç altında ayırt edici bir
maddelerin iç enerjisi özelliktir.
değişebilir.
Hal değiştiren maddeler ısı alır AKLINDA OLSUN

ya da verir.
●● Erime ve donma noktası maddenin cinsine bağlıdır. Madde miktarına bağlı
değildir.
●● Isıtıcının gücü erime ve donma sıcaklığını etkilemez. Erime ve donma süresini

etkiler.
●● Erime ve donma esnasında sıcaklık değişmez, özkütle değişmez.
30
BİLGİ
Öğrenme Alanı 12
Erimekte olan saf demir ile ilgili, AKLINDA OLSUN
I. Erime süresince sıcaklığı değişmez. Düdüklü tencerede yemek

II. Çevresinden ısı alır. pişirilirken suyun buhar
III. Moleküller arası uzaklık artar. basıncı arttıkça düdüklü
yargılarından hangileri doğrudur? tencerede hapsolmuş gazın

basıncı da arttığından
Erimekte olan madde ısı alır ancak sıcaklığı değişmez. Moleküller arası uzaklıklar
artar. (I, II, III) buhar basıncı dış basınca
eşitlenemez. Dolayısıyla
düdüklü tencere içinde
Erime Isısı
kaynama olayı gerçekleşmez.
Erime sıcaklığındaki 1 gramlık katının, aynı sıcaklıkta sıvı hâle gelmesi için veril-
mesi gereken ısıya erime ısısı denir. Le ile gösterilir. Birimi cal/g’dır.
Erime sıcaklığındaki m kütleli katının tamamen erimesi için gereken ısı,
Q = mLe ile ifade edilir. AKLINDA OLSUN
Saf madde hal değiştirirken

●● Buz için erime ısısı Le = 80 cal/g dır. 0°C’de 1 g buzun 0°C’de 1 g su olması
için gerekli ısı miktarı (Le) 80 kaloridir. sıcaklığı sabit kalır.
Buharlaşma, Kaynama ve Yoğunlaşma

●● Kaynama ve buharlaşma farklı kavramlardır. Buharlaşma her sıcaklıkta olur-
ken kaynama belli bir sıcaklıkta gerçekleşir. Su 0°C ile 100°C arasında buhar-
laşırken, 1 atmosferlik basınçta saf su sadece 100°C de kaynar.
●● Sıvının buhar basıncı açık hava basıncına

Açık hava AKLINDA OLSUN
eşit olduğunda kaynama gerçekleşir. Örne- basıncı (P0)
ğin deniz seviyesinde suyun 85°C’deki bu- ●● Kaynama ve yoğunlaşma
har basıncı açık hava basıncınan küçük ol- sıcaklığı maddenin cinsine
duğu için su 85°C’de kaynamaz. Suyun bağlıdır, madde miktarına
85°C su
sıcaklığı artırıldığında buhar basıncı da ar- bağlı değildir.
tar. Artan buhar basıncı, su 100°C sıcaklığa
●● Isıtıcının gücü, kaynama
ulaştığında açık hava basıncına eşit olur. Böylece kaynama olayı gerçekleşir.
ve yoğunlaşma sıcaklığını
Ayrıca dış basınç değiştirilerek 85°C’de kaynaması sağlanabilir. Sonuç olarak
etkilemez. Kaynama ve
bir sıvının kaynama noktası dış basınç ile doğru orantılıdır. Su 100°C’de kay-
yoğunlaşma süresini
nar cümlesi eksik bir cümledir. Su deniz seviyesinde veya 1 atmosferlik ba-
etkiler.
sınçta 100°C’de kaynar denilmelidir. Açık hava basıncı azalırsa su 100°C’den
daha düşük sıcaklıkta kaynar. ●● Kaynama ve yoğunlaşma
süresince sıcaklık ve
●● Kaynama sıcaklığındaki sıvının sıcaklığı değişmez.
özkütle sabittir.
●● Kaynama sıcaklığı sıvının cinsine, safsızlığına ve dış basınca bağlı olarak de-
ğişir.
●● Hâl değiştirme sıcaklığındaki gazın ısı vererek sıvı hâle geçmesine yoğunlaş-
ma denir.
●● Saf bir sıvının kaynama sıcaklığı, yoğunlaşma sıcaklığına eşittir.

31
BİLGİ
Buharlaşma Isısı
Kaynama sıcaklığındaki 1 gram sıvının bu sıcaklıkta tamamen gaz haline geçmesi
için gerekli ısıdır. Lb ile gösterilir. Birimi cal/g’dır. Bu ısı, Q = mLb formülü ile he-
saplanır.
●● Su için buharlaşma ısısı 540 cal/g’dır. Deniz seviyesinde 100°C 1 g suyun, 1 g

su buharı olması için gerekli ısı miktarı (LB) 540 kaloridir.
Kaynama ve buharlaşma arasındaki farkları aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
Kaynama Buharlaşma
• Belli sıcaklıkta gerçekleşir. • Her sıcaklıkta gerçekleşebilir.
• Hızlı bir süreçtir. • Yavaş bir süreçtir.
• Dış enerji kaynağına ihtiyaç • Ortamdan alınan ısıyla
vardır. gerçekleşebilir.
• Sıvının tamamında gerçekleşir. • Sadece yüzeyde gerçekleşir.
• Sıcaklık sabittir. • Sıvının sıcaklığı genelde düşer.
Öğrenme Alanı 13
I. Kaynamakta olan suya ısı verilmesine rağmen sıcaklığının değişmemesi
II. Oda sıcaklığının 30°C olduğu bir odada bulunan bir kova suyun hacminin
zamanla azalması
III. Çamaşırların kurutma makinesinde yüksek sıcaklıkta kuruduğu gibi, oda
sıcaklığındaki bir yerde asılınca da kuruması
verilen yargılardan hangileri “Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir.” ilke-
siyle açıklanabilir?
I. öncülde kaynamadan bahsedilmiştir. (II ve III)
AKLINDA OLSUN
Suyun Hâl Değişimi
Hâl değiştirme sıcaklıklarında
Su deniz seviyesinde 1 atm basınçta 0°C’de donar. Bu nedenle 0°C’nin altındaki
maddeler iki hâlde bulunur.
sıcaklıklarda su, katı halde (buz) bulunur. Deniz seviyesinde su 0°C ile 100°C ara-
Örneğin, katı ve sıvı ya da sıvı
sında sıvı halde bulunur. 100°C’nin üzerinde ise gaz halindedir. –T°C’ki buz ısıtılırsa
ve gaz hâllerinde olabilir.
buzun hal değişim grafiği aşağıdaki gibi olur.
Sıcaklık(°C)
Gaz
Kaynama (su buharı)
Sıvı+Gaz
100
Sıvı (su+su buharı)
(su)
Erime
Q1
Katı+sıvı
0
tı
Ka Q2 Q3 Q4 Q5 Isı(cal)
–T (buz)
(buz+su)
I II III IV V
32
BİLGİ
I. –T°C'de bulunan buza ısı verilir-
II. 0°C sıcaklığa gelen buz, bu sı-
se buz 0°C sıcaklığa gelene ka-
caklıktan itibaren erimeye başlar. AKLINDA OLSUN
dar ısı alır ve sıcaklığı artar. Bu
Erime süresince buz + su karışı-
zamanda buz erimez. Buza Q1 Maddenin sıcaklığının arttığı
mının sıcaklığı değişmez.
ısısı verildiğinde buzun 0°C sıcak- aralıklarda moleküllerinin
lığa geldiğini düşünürsek, Eriyene kadar verilen ısının Q2 ol- kinetik enerjisi artar.
Q 1 = m.c buz .DT duğunu düşünürsek, Sıcaklığının değişmediği
Q 2 = m.L e olur. hâl değiştirme aralıklarında
m, buzun kütlesi
maddenin moleküllerinin
m, buzun kütlesi
cbuz, buzun öz ısısı (0,5 cal/g.°C) potansiyel enerjileri değişir.
Le, erime ısı (80 cal/g)
DT, sıcaklık değişimi
III. II. aralıkta tamamen eriyen buz 0°C

IV. 100°C sıcaklığa gelen su, bu an-
de su olur. Bu sıcaklıktan itibaren
dan itibaren hal değiştirerek su
suyun sıcaklığı 100°C’ye kadar ar-
buhar haline geçmeye başlar.
tar. (0-100)°C’de verilen ısının Q3
olduğunu düşünürsek, Q4 ısısı alarak su buhar hâline AKLINDA OLSUN
geçtiğini düşünürsek,
Q 3 = mc su .TT
Basıncın Erime ve Kaynama
Q 4 = mL b Noktasına Etkisi
m, suyun kütlesi
m, suyun kütlesi Isıtılan maddelerin iç enerjile-
csu, suyun öz ısısı (1 cal/g.°C)
ri arttığından moleküllerin bir
Lb, buharlaşma ısısı (540 cal/g)
DT, sıcaklık değişimi arada kalması zorlaşır. Bu du-
rumda hal değiştirir. Yani katı
V. 100°C’de buhar hâline geçen suya ısı verilmeye devam edilirse buharın sıcak- hâlden sıvı hale, sıvı hâlden
lığı artar. gaz haline geçer.
Q5 ısı miktarı, Q 5 = m.c Buhar .DT m, buharın kütlesi, Basınç, molekülleri bir arada
tutan etkilerden biridir. Bu yüz-
cBuhar; buharın öz ısısı yaklaşık değeri 0,5 cal/g.°C’dir.
den erime ve kaynama nokta-
larını etkiler.
İyonizasyon ve Deiyonizasyon
Isı alan maddelerin geneli hâl
Gaz hâlindeki bir maddenin plazma hâline geçmesine iyonizasyon denir. Kutup
değiştirirken hacmi artar, ba-
ışıkları (aurora) örnek olarak verilebilir. Plazma hâlindeki bir maddenin gaz haline geç-
sınç bu genleşmeyi engelledi-
mesine deiyonizasyon denir. Neon lambanın kapatılmasıyla iyonize parçacıkların gaz
ğinden erimeyi ve kaynamayı
haline geri dönmesi örnek olarak verilebilir.
zorlaştırır. Bu nedenle madde-
lerin erime ve kaynama nokta-
Öğrenme Alanı 14 ları yükselir.
Hâl değişimiyle ilgili,
Buzun erime noktasının basınç
I. Hal değişim sıcaklığında bulunmayan maddeler çevreye ısı verdiklerinde
ile özel bir ilişkisi vardır. Diğer
sıcaklıkları azalır.
maddelerin davranışlarının
II. Sıcaklıkları azalarak hal değiştirme sıcaklığına ulaşan madde ısı vermeye
tersidir. Basınç arttıkça buzun
devam ettiğinde hal değişimine uğrar.
erime noktası düşer.
III. Saf maddelere hal değiştirirken sıcaklığı değişir.
Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
Hâl değiştiren maddelerin sıcaklıkları değişmez. (I ve II)
33
BİLGİ
KAVRAMA
5. –40°C deki buza ısı verilirse,
K a z a nı m 03 I. Buz hemen erimeye başlar.
II. Buzun özkütlesi azalır.
1. Saf maddelerin hâl değişimiyle ilgili, III. Buzun tamamı erir.
I. Bir maddenin erime sıcaklığı donma sıcaklığına
eşittir.
II. Bir maddenin kaynama sıcaklığı yoğuşma sıcaklı- –40 °C de buza ısı verilirse önce sıcaklığı yükselir. Bu neden-
ğına eşittir. le hacim artar. Özkütle azalır. Tamamının erimesi verilen ısı
III. Hal değiştirme ısısı maddeler için ayırt edici özel- miktarına bağlı kesin değil.
liktir.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? 6. Sıcaklık
Verilen ifadelerin tümü doğrudur. (I, II, III) T2
2. Kütlesi 7 gram olan katı Sıcaklık(°C)
maddenin sıcaklık – alınan

T1
ısı grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre maddenin, 30 I II III
Isı
I. Erime ısısı 60 cal/g dır. Q1 Q2 Q3
1
II. Özısısı cal/g.°C dir. 0 70 490
3 Alınan
Kütlesi m olan saf bir sıvıya ait verilen ısı - sıcaklık
III. Isı sığası 3 cal/°C dir. ısı (cal)
grafiğine göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) Maddenin özkütlesi hangi bölgede azalmıştır?
490 – 70 = 7.Le
b) Madde hangi bölgede hâl değiştirmiştir?
Le = 60 cal / g
c) Maddenin hâl değiştirme sıcaklığı nedir?
70 = m . c . ¢T Sıcaklık(°C)
1 d) Kaynama sıcaklığındaki maddenin tamamını
70 = 7. c .30 c = cal / g ° C
3 sıvı hâlden gaz hâle geçmesi için verilmesi ge-
1 7 50 reken enerji ne kadardır?
m.c = 7. = cal /° C
3 3
20
a) I ve III. bölge b) II. bölge
3. Bir madde 30°C sıcaklıkta katı, 50°C
0 sıcaklıkta
60 360 sıvıdır.
Alınan c) T1 d) Q2 – Q1
Buna göre bu maddenin erime sıcaklığı, ısı (cal)
I. 30°C
II. 40°C 7. Buharlaşma olayında basınç ve diğer fiziksel koşulla-
III. 50°C rın etkisi çoktur. Sıvı ısıtıldığında moleküllerin hızı
artar. Hızla sıvı yüzeyine ulaşan moleküller, molekül-
değerlerinden hangileri olabilir?
ler arası çekim kuvvetini yenerek sıvıyı terkeder.
30°C katı ise 50°C sıvı ise 30°C ve 50°C dahil arasındaki
sıcaklıklarda hal değiştirdiği için 30°C ve 50°C ve arasındaki
Buharlaşma ile ilgili olarak,
değerler olabilir. I. Açık hava basıncının azalması buharlaşmayı artı-
rır.
4. –30°C’deki buza yeterince ısı verilirse; II. Sıvının açık yüzey alanı arttıkça buharlaşma daha
I. Buz hemen erimeye başlar. fazla olur.
II. Buzun sıcaklığı artar. III. Rüzgarlı havalarda ıslak çamaşırlar daha çabuk
III. Buzun sıcaklığı azalır. kurur.
IV. Bir süre sonra buzun kütlesi azalır. yargılarından hangileri doğrudur?
durumlarından hangileri gerçekleşebilir?
Açık hava basıncı, yüzey alanı, rüzgar buharlaşma hızını etki-
–30°C deki buza ısı verilirse önce sıcaklığı artar sonra erir. leyen faktörlerdendir. (I, II ve III)
34
KAVRAMA
Kavrama
8. 11. 1 Atm basınçta 0°C’deki buz düzgün bir ısıtıcı ile ısıtı-
Erime Kaynama
Madde lıyor. Buza ait sıcaklık - ısı grafiği şekildeki gibidir.
Noktası (°C) Noktası (°C)
K – 30 120 T (°C)
L 40 90
M 10 220
Kaynama ve erime noktaları verilen K, L ve M arı I II

maddelerinden hangilerinin sıcaklığı 100°C’den 0 Q1 Q2 Aktarılan ısı
– 20°C’ye düşürüldüğünde hangi maddeler hâl Q(cal)
değiştirir?
Buna göre,
K nin donma noktası daha düşük kaynama noktası daha yük- I. Buzun tamamı erimiştir.
Sıcaklık(°C)
sek olduğu için hâl değiştirmez.

II. I. aralıkta buzun sıcaklığı artmıştır.
III. Q2 – Q1 > Q1 30

9. Isıca yalıtılmış bir kapta Sıcaklık
Alınan
0 70 490
Buzun tamamı eriyip sıcaklığı artmıştır. Bu nedenle
bulunan m kütleli saf 4T ısı (cal)
I kesin doğru. Buz erirken sıcaklık değişmez.
katı maddenin sıcaklığı-
Q1 > Q2 – Q1, Q2 – Q1 > Q1
nın aldığı ısıya bağlı
Q1 = Q2 – Q1 olabilir. Yalnız I
grafiği şekildeki gibidir. T
0 Isı
Buna göre, 3Q 5Q 9Q 12. Kütlesi 10 gram olan katı Sıcaklık(°C)
a) Katı hâldeki öz ısısını maddenin sıcaklık – alınan

–3T ısı grafiği şekildeki gibidir.
b) Sıvı hâldeki öz ısısını
Buna göre maddenin, 50
c) Erime ısısını
I. Erime ısısı 30 cal/g dır. 20
niceliklerini grafikte verilen değerler cinsinden yazı-
II. Kaynama sıcaklığı 50°C 0 60 360
nız. dir.
Alınan
ısı (cal)
3Q III. Katı maddenin ısı sığası 2 cal/°C dir.

a) 3Q = m.cK .4T & cK =
4mT
4Q
b) 4Q = m.cS .3T & cS = 300 = 10 . Le
3mT
2Q Le = 30 cal/g
c) 2Q = m.Le & Le =
m Erime sıcaklığı 50°C dir.
60 = 30 . m . c mc = 2
10. I. Saf maddenin sabit basınç altında erime noktası

ve kaynama noktası aynıdır.
1) I, II ve III 2) I ve II 3) I, II ve III 4) II ve IV 5) Yalnız II
II. Saf maddenin kaynama ve buharlaşma noktası
aynıdır. 6) a) I ve III. bölge
3Q
b) II. bölge 9) a) c K =
4mT
III. Saf bir katıya sabit basınç altında ısı verildiği c) T1 2Q
d) Q2 – Q1 7) I, II ve III 8) L ve M b) c S =
hâlde sıcaklığı değişmiyorsa madde erimektedir. 3mT
2Q
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? c) L e =
m
Saf maddenin erime ve donma, kaynama ve yoğunlaşma nok- 10) Yalnız III 11) Yalnız I 12) I ve III
taları aynıdır. (I ve II yanlış) Saf maddelerin hâl değiştirme
sırasında sıcaklığı değişmez. (III doğru)
35
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Hâl Değişimi
PEKİŞTİRME TESTİ 5 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 5. Ünite / Test 6-7-8
1. Isıca yalıtılmış ortamda kapalı bir 4. Deniz seviyesinde sıcaklığı –30°C olan saf katı bir
metal kaba konulan X gazının maddenin sıcaklığı 70°C’ye çıkartıldığında madde
hemen sıvılaşmaya başladığı X önce sıvı, sonra da gaz hâline geçiyor.
görülüyor. Buna göre maddenin erime ve kaynama noktaları
Isı alışverişi yalnızca kap ve x aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
gazı arasında olduğuna göre,
A) – 40°C, 80°C B) – 35°C, 70°C
I. Gazın sıcaklığı azalmaktadır.
C) – 20°C, 60°C D) – 20°C, 80°C
II. Gazın sıcaklığı artmaktadır.
E) – 40°C, 50°C
III. Gazın özkütlesi sabittir.
Donma noktasının –30°C den yüksek, kaynama noktasının
70°C den küçük olması gerekir.
Gaz hal değiştiriyor. Sıcaklık sabit özkütle sabit

5. Verilen Verilen Verilen
ısı ısı ısı
2.
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
I Sıcaklık II Sıcaklık III Sıcaklık
Bir maddenin ısı - sıcaklık grafiği yukarıdaki

Verilen Verilen Verilen numaralandırılmış grafiklerden hangileri olamaz?
0 0 0
(I) ısı (cal) (II) ısı (cal) (III) ısı (cal)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız II
Bir maddenin sıcaklık verilen ısı grafiği yukarıda D) I ve II E) II ve III
verilenlerden hangisi olabilir? Isı sıcaklık ile doğru orantılıdır. (Hâl değiştirmediğinde) (I) Hâl
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III değiştirirken madde ısı alır ama sıcaklığı sabit kalır.
III grafiği olmaz çünkü ısı arttıkça sıcaklık azalmaz. Isı ile
sıcaklık ters orantılı olmaz. II. grafik hal değiştirmelerde olur. 6. Öz ısısı 1,2 cal/g·°C Sıcaklık(°C)
olan maddeye verilen
ısının sıcaklığa bağlı 70
değişim grafiği şekilde-
ki gibidir.
0 300 400 Verilen ısı
3. Bir sıvının kaynama noktası sıvının, Buna göre bu madde-
(cal)
I. Miktarına nin (L) hal değişim -20
ısısı kaç cal/g’dır?
II. Cinsine
A) 10 B) 20 C) 30 D) 36 E) 48
III. Bulunduğu ortamın basıncına
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
300 = m $ c $ TT
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 300 = m $ 1, 2 $ ^70 − (− 20) h
300 = m $ 1, 2 $ 90
300 25
30 = m $ 10, 8 m= = g
Kaynama noktası sıvının cinsine, safsızlığına ve dış basınca 108 9
100 = m $ L
bağlıdır.
25 900
100 = $L & L = = 36 cal/g
9 25
36
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Çevresine ısı veren maddenin, 10. Saf bir madde eşit zamanda eşit ısı veren ısıtıcıyla ısı-
I. Sıcaklığı azalır. tıldığında sıcaklık - zaman grafiği şekildeki gibi oluyor.
II. Sıcaklığı değişmez. Sıcaklık
III. İç enerjisi azalır.

T
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III 0 Zaman
t1 t2
Bir maddeden ısı alınırsa ve madde hâl değiştiriyorsa sıcaklığı
değişmez. İç enerjisi azalır. Hâl değiştirmiyorsa sıcaklığı aza- Grafikteki T değeri,
lır. I. Madde miktarı
II. Maddenin cinsi
III. Isıtıcının gücü

8. Katı halinin öz ısısı c Sıcaklık(°C) D) I ve II E) I, II ve III
olan bir cismin sıcaklık
- verilen ısı grafiği şekil- Hâl değiştirme sıcaklığı maddenin cinsine bağlıdır. (II)
deki gibidir. 20
Bu cismin hal deği- Verilen ısı 11. Şekilde öz ısıları eşit, kütleleri mX ve mY olan X ve Y
0 600 900
şim ısısı 40 cal/g (cal)
cisimlerine ait sıcaklık - zaman grafikleri verilmiştir.
olduğuna göre c kaç -20
Sıcaklık(T) Sıcaklık(T)
cal/g·°C tır?
X 4T Y
A) 1 B) 1,2 C) 1,5 D) 2 E) 2,5 T
Q = 900 − 600 = m $ L Q = m $ c $ TT 2t Zaman(t) T

300 = m $ 40 Q = 7.5 $ c $ ^20 − (− 20) h
m = 7, 5 g 600 = 7, 5 $ c $ 40 3t Zaman(t)
–2T
600 = 300 $ c
c = 2 cal/g % C
Cisimlerin birim zamanda aldıkları ısı enerjileri
mX
eşit ise oranı kaçtır?
mY
1 1 2 3
A) B) C) D) E) 2
4 2 3 4
2Q m X .C.3T mX 2
= & =
3Q m Y .C.3T mY 3
9. Saf bir katının öz ısısı c, sıvı olurken erime ısısı
L dir. 12. I. Kolonya ile serinlemek
Buna göre özısının, erime ısısına oranı hangi fizik- II. Yazın buzlu su bardağının dışının terlemesi
sel birimle ifade edilir? III. Termosifonda su ısıtmak
kalori °C 1 Yukarıdakilerden hangileri yoğunlaşma sonucu-

A) B) C)
°C kalori °C dur?
1
D) E) kalori · °C A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kalori
cal cal 1
: = olur. Kolonya ile serinlemek (buharlaşma) su bardağının dışının
g · °C g °C
terlemesi (yoğuşma) su ısıtmak, (buharlaşma - kaynama)
37
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-C 2-D 3-D 4-C 5-B 6-D 7-E 8-D 9-C 10-B 11-C 12-B
Hâl Değişimi
1. Şekilde buzun sıcaklık Sıcaklık 4. Düdüklü tencerelerde gıdalar daha kısa sürede pişer.
- ısı grafiği verilmiştir. Bunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
T3 sıcaklığındaki buza A) Metal düdüklü tencerenin ısıyı daha iyi iletmesi
T2
ısı verilerek T2 sıcaklı-
B) Buharlaşan suyun bir kısmının düdüklü tencere-
ğına yükseltiliyor. T1 a
Aldığı ısı den dışarı çıkması
Bu grafikteki veriler enerjisi
(cal) C) Buharlaşan suyun düdüklü tencere içinde tekrar
buzun deniz seviye- T3 yoğunlaşması
sindeki verileri
D) Basınç arttığı için suyun kaynama noktasının yük-
olduğuna göre buz, deniz seviyesinden daha yük-
selmesi
sek bir yerde aynı ısıtıcıyla ısıtılırsa T1, T2 ve α
değerleri nasıl değişir? (T1: Donma noktası, E) Düdüklü tencerenin içinde kalan havanın da sı-
T2: Kaynama noktası) caklığının artması
T1 T2 α 2014 / YGS
A) Artar Artar Değişmez

Dış basınç arttıkça kaynama noktası artar.
B) Artar Azalır Değişmez
C) Artar Artar Artar
D) Azalır Azalır Değişmez 5. –40 °C deki 5 gram buzu 100 °C de su buharı hali-
E) Azalır Azalır Azalır ne getirmek için gerekli ısı miktarı kaç kcal dir?
(cbuz = 0,5 cal/g°C, csu = 1 cal/g°C,
Dış basınç azalacağından kolay donar. Donma noktası yük-
Le = 80 cal/g Lb = 540 cal/g)
selmiş olur. Kolay kaynar kaynama noktası düşer, yani T1
artar, T2 azalır a değişmez c a −
1
m A) 3 B) 3,7 C) 4 D) 4,5 E) 5
mc
Sıcaklık (°C)
2. 0°C’de 20 gram buzu 0°C de su hâline getirmek Q4
100
için verilmesi gereken ısı kaç kaloridir? Q3
(cbuz = 0,5 cal / g · °C, csu = 1 cal / g · °C, Le = 80 cal /g)
0
Q2 Isı (cal)
A) 100 B) 200 C) 1600
–40 Q1
D) 3000 E) 3200
Q = m · Le = 20 · 80 = 1600 cal Q1 = 5.0,5.40 = 100 cal _b

bb
Q2 = 5.80 = 400 cal
3. 10°C de 5 gram suyu 100°C de su buharı hâline bb
b Q top = 3700 cal
Q3 = 5.1.100 = 500 cal `b
getirmek için kaç kalori ısı gerekir? bb = 3, 7 kcal
bb
(csu = 1cal/g°C; LB = 540cal/g; cbuhar = 0,5 cal/g°C) b
Q4 = 5.540 = 2700 cal a
A) 2500 B) 2700 C) 2900 D) 3100 E) 3150
Suyu 10°C den 100°C ye çıkar- Sıcaklık

mak için 6. Suyun donma sıcaklığı,
Q1 = mcDT
I. bulunduğu ortamın açık hava basıncına,
= 5· 1 · (100 – 10) 100
= 450 cal II. bulunduğu kabın yüzey alanına,

10 Q1 Q2
100°C de 5 gram suyu buhar III. suyun kütlesine
haline getirmek için gerekli ısı, 0 Alınan ısı
Q2 = m · Lb
(cal) niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
= 5 · 540 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Q2 = 2700 cal
Toplam ısı QTop = Q1 + Q2
QTop = 450 + 2700 = 3150 cal bulunur. Suyun donma sıcaklığını miktarı ve bulunduğu kabın yüzey
alanı etkilemez. (Yanıt A)
38
7. 9. Isıca yalıtılmış kap içerisindeki Buz
80 gram suyla kütlesi 20 gram
olan buz 0°C dedir.
Su ve buz karışımına 800 cal
ısı verildiğinde kaptaki su ve
Su
buz kütlesi kaç gram olur?
(Le = 80 cal/g)
Su (g) Buz (g)

A) 85 15
Şekildeki ısıca yalıtılmış K, L kaplarındaki eşit hacimli
B) 90 10
sularla eşit kütleli buzlar ısıl dengededir. Kaplardaki
C) 95 15
eşit kesit alanlı borulara sabit debide 100 °C sıcaklıkta
D) 100 0
su gönderilmeye başlanıyor.
E) 80 20
K’deki borunun boyu L’dekinden kısa olduğuna
göre buzların erime sürecinde. Q = m . Le 0 °C de, msu = 90g
800 = m.80 mbuz = 10 g olur.
I. K’deki buzun kütlesi, L’deki buzun kütlesinden kü-
m = 10 gram buz su olur.
çük kalır.
II. K’deki buzun sıcaklığı, L’deki buzun sıcaklığına
eşittir.
III. K’deki borudan çıkan suyun sıcaklığı, L’deki boru-
dan çıkan suyun sıcaklığından yüksektir.
(Borulara giren su çıkıncaya kadar sürekli soğuyor.)
10. Sabit basınç altındaki saf bir sıvı eşit zaman aralıkla-
rında eşit ısı veren ısıtıcıyla ısıtıldığında sıcaklık -
zaman grafiği şekildeki gibi oluyor.
2010 / YGS
Sıcaklık (°C)
L deki boru uzun olduğu için daha çok buz eritir. Sıcaklık sabit
Zaman
0 t1 t2 t3
8. Özdeş kaplarda aynı kütleli 0°C’de su ve 0°C’de buz
vardır.
Buna göre grafikteki T değeri,
Kaplara özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısı verildiğinde,
I. Dış basınca,
I. Son sıcaklıkları
II. Sıvının kütlesi,
II. İç enerji değişimleri
III. Isıtıcının birim zamanda verdiği ısı enerjisi
III. Sıcaklık değişimleri
verilenlerinden hangilerinin tek başına değişme-
niceliklerinden hangileri birbirine eşit olur? siyle değişebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I ve III
Buz önce eriyecek onun için son sıcaklık ve sıcaklık değişim-
T kaynama sıcaklığıdır. Kaynama noktası dış basınca ve sıvı-
leri aynı olmaz. Yanıt B
nın cinsine bağlıdır.
39
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA 1-B 2-C 3-E 4-D 5-B 6-A 7-E 8-B 9-B 10-A
Isıl Denge
BİLGİ
Isı Alışverişi
Isı alışverişinin tek nedeni sıcaklık farkıdır. Maddelerin boyutları aralarındaki uzaklık-
!
lar farklı olsa da sıcaklıkları farklı olmadan ısı alışverişi olmaz.
K L K M L M
Isı alışverişi ile ilgili ma-
tematiksel hesaplamalar
yapması sağlanır.
TK = TL TK = TM TL = TM
Isı alışverişi olmaz. Isı alışverişi olmaz. Isı alışverişi olmaz.
Örneğin; K, L ve M’nin sıcaklıkları eşit olduğundan ısı alışverişinde bulunmazlar.
Isıca yalıtılmış bir ortamda sıcaklığı yüksek olan madde, sıcaklığı düşük olan mad-
deye ısı verir. Bu ısı alışverişi maddeler eşit sıcaklığa ulaşıncaya kadar devam eder.
Sıcak Soğuk Isı akış yönü Denge sıcaklığı
Maddelerin ulaştıkları son sıcaklığa denge sıcaklığı denir. Denge sıcaklığında olan
bu sistemler ısıl dengedeki sistemler olarak adlandırılır.
Cisimler ısıl dengeye ulaşana kadar,

NOT
●● Verilen ısı, alınan ısıya eşittir.
Fizikte ¢ işareti bir fiziksel niceli-
ğin değişimini ifade etmektedir. Qverilen = QAlınan
Son değer ile ilk değerin farkı-
dır. Örneğin, sıcaklık değişimi,
¢T = Tson – Tilk ●● Sıcaklığı büyük olan madde ısı verir, sıcaklığı küçük olan ısı alır.
biçiminde ifade edilir. ●● Isı akış yönü sıcaklığı yüksek olan maddeden sıcaklığı düşük olana doğrudur.
●● Denge sıcaklığı, ısı alışverişine giren maddelerin sıcaklıkları arasındadır.
●● Denge sıcaklığı, ısı sığası büyük olan maddenin sıcaklığına daha yakındır.
●● Isı veren maddenin iç enerjisi azalırken ısı alan maddenin iç enerjisi artar.
Sıcak Soğuk
Isı akış yönü
Sıcaklık
m1 kütleli, c1 öz ısılı, T1 °C sıcaklığındaki sıvı ile m2 kütleli,
c2 öz ısılı ve T2 °C sıcaklığındaki sıvı ısıca yalıtılmış bir kapta T2
DT = T2 - T
karıştırılsın karışımın sıcaklığı iki sıcaklık arasında bir T değeri T
olsun. DT = T - T1
T1
T2 > T1 ise T2 > T > T1 olur. ısı
40
BİLGİ
Öğrenme Alanı 15
Isı, etkileşim halinde bulunan sıcaklıkları birbirinden farklı iki sistem arasında
alınan ya da verilen enerjidir.
Buna göre ısıl temas halindeki iki sistem için,
I. Isı, sıcaklığı yüksek olan sistemden düşük olan sisteme aktarılır.
II. Sıcaklığı yüksek olan sistem ısı vererek sıcaklığı azalır.
III. Isı alışverişi her iki sistemin de sıcaklıkları eşit oluncaya kadar devam
eder.
yargılarından hangileri doğrudur? (Hâl değişimi yoktur.)
Verilerin tümü doğrudur. (I, II ve III)
İki sıvı karıştırıldığında karı-

h
şımın sıcaklığı karışan sıvıların X 20°C X 20°C X 20°C
sıcaklıkları arasında olup ısı sı- h

h Y 40°C Y 40°C Y 40°C
ğası büyük olan sıvının sıcaklığı- X 20°C X 20°C X 20°C
na yakındır. h Y 40°C Y 40°C Y 40°C>20°C

40°C>T denge
> 20°C 40°C>T denge
>20°C 40°C>Tdenge
(Sıvıların cinsi bilinmiyor.)

İki sıvının ısı sığaları eşit ise karışımın > 20°C 40°C>T
40°C>Tdengesıcaklığı karışan >20°C 40°C>Tdenge>20°C
dengesıvıların sıcaklıklarının
aritmetik ortalamasıdır. Bu durumda karışımı oluşturan

(Sıvılarınsıvıların sıcaklık değişimleri
cinsi bilinmiyor.)
eşit olur. h
su 20°C su 20°C su 20°C AKLINDA OLSUN
Sıcaklıkları 20°C ve 40°C olan
h
h su 40°C su 40°C su 40°C
suların denge sıcaklıkları suların su 20°C su 20°C su 20°C Deniz seviyesinde suyun
sıcaklıkları arasındadır. donma sıcaklığı ile buzun

h T su=30°C
40°C su 40°C
40°C>T su 40°C>20°C
>30°C 30°C>T
denge denge denge
erime sıcaklığı 0°C’dir. Bu
(Suların (Alttaki suyun (Üstteki suyun ısı
ısıTsığaları eşit)
=30°C ısı sığası
40°C>T büyük)
>30°C sığasıdenge
30°C>T büyük)
>20°C nedenle ısıl dengedeki su ve
denge denge
buz bir arada iken kütleleri

(Suların (Alttaki suyun (Üstteki suyun ısı
ısı sığaları eşit) ısı sığası büyük) sığası büyük) değişmez.
m1 kütleli c1 öz ısılı T1 °C sıvı ile m2 kütleli c2 öz ısılı ve T2 Sıcaklık

°C sıcaklığındaki sıvı ısıca yalıtılmış bir kapta karıştırılırsa ka-
T2
rışımın sıcaklığı iki sıcaklık arasında bir T değeri olur. DT = T2 - T
T
T2 > T1 ise T2 > T > T1 olur. DT = T - T1
T1
Qalınan = Qverilen ısı
m1 · c1 · (T – T1) = m2 · c2 · (T2 – T)
denge sıcaklığı bulunur.
Isı alışverişi yapan iki cismin ısıl dengeye ulaştığında son sıcaklığı aşağıdaki pratik
yöntemle bulabiliriz.
Pratik yol:
m $ c $ T + m 2 $ c 2 $ T2
Tdenge = 1 1 1
m1 $ c1 + m2 $ c2
41
BİLGİ
Öğrenme Alanı 16
Sıcaklıkları farklı X ve Y cisimleri ısıca yalıtıl-
mış bir ortamda ısıl temas halindedir. X
X cisminin kütlesi 2m, Y cisminin kütlesi m
Y
olduğuna göre yeterince beklendiğinde 2m
m
cisimlerin,
I. Sıcaklık değişimleri
II. Isı enerjisi değişimleri
III. Son sıcaklıkları
niceliklerinden hangileri kesinlikle eşit olur?
Sıcaklık değişimleri ısı sığasına bağlıdır. (II ve III)
Su ve Buzun Etkileşimi
Su - buz etkileşimlerinde 1 amosferlik basınçta

Suyun kütlesi
su 0°C veya 0°C üzerinde olabilirken buz 0°C ve
0°C altında olabileceğine dikkat edilmelidir. Örne-
ğin, 0°C’de 1 Atm basınç altında bulunan bir kap-
l
taki suya buz atıldığında su kütlesi zaman grafiği ll
Zaman
Şekil - I’deki gibi olsun. I. bölgede suyun kütlesi
Şekil - l
değişmediği için su ya da buz hâl değiştirmemiş-
tir. Su donmamıştır. Su 0°C üzerindedir. Buz erimemiştir. Buz 0°C’nin altındadır. II.
bölgede suyun kütlesi azalıyor. Su hal değiştirmiştir. Su 0°C dedir. Buz 0°C’nin altın-
dadır. Bu aralığın sonunda su kalmadığı için toplam buz sıcaklığı 0°C veya 0°C’nin
altında olabilir.
Şekil - II’de I. bölgede buzun kütlesi hemen

Buzun külesi
azaldığı için buz hal değiştiriyor. Eriyor. Buz 0°C
dedir. Su 0°C üzerindedir. II. bölgede buzun ta-
mamı erimediği için bu aralıkta su - buz karışımı
l
0°C dedir. ll
Zaman
Şekil - Il
Öğrenme Alanı 17
Deniz seviyesinde içinde su bulunan kaba bir
Buz kütlesi
miktar buz atılıyor. Buzun zamanla kütlesinin
değişimi şekildeki gibidir.
Buna göre,
I. Başlangıçta buz 0°C olur.
K L
II. K bölgesinde su 0°C üzerindedir. Zaman
III. L bölgesinde buz 0°C olur.
verilenlerinden hangileri doğrudur?
Buz hemen erimeye başladığından sıcaklığı 0°C’dir. Su 0°C üzerindedir. L bölgesin-

de ısıl denge vardır. (I, II ve III)
42
BİLGİ
KAVRAMA
3. I. Isıca yalıtılmış ortamda bulunan ısı sığaları eşit iki
Kazanım 04 cisim
II. Dış ortamdan ısıca yalıtılmış bir mutfakta uzun
1. Isı transferi ile ilgili deney yapmak isteyen bir öğrenci süre bulunan metal ve tahta kaşıklar
kütlesi 200 g sıcaklığı 16°C olan alüminyum parçasını III. Isıca yalıtılmış ortamda birbirine temas eden aynı
ısıca yalıtılmış kapta bulunan kütlesi 200 g, sıcaklığı sıcaklıktaki iki cisim
40°C olan su içine atıyor. Yukarıdakilerden hangilerinde ısı alışverişi ger-
Suyun öz ısısı 1 cal g/°C, alüminyum öz ısısı 0,2 cal çekleşebilir?
g/°C dir.
Uzun süre aynı ortamda bulunan cisimlerin sıcaklıkları aynı
Bu bilgilerle birlikte deney ile ilgili soruları cevap- olur. (II ve III)
layınız.
a) Alüminyum parçası suya atıldığında ısı akış 4. Şekildeki K, L ve M kaplarında 30°C, 40°C ve 50°C
yönü hangi maddeden hangi maddeye doğrudur? sıcaklığında sular vardır.
Su † Alüminyum 40°C 40°C 40°C
b) Maddelerin ısı enerjileri değişimi arasındaki

ilişki nasıldır?
QAlınan = QVerilen 30°C 40°C 50°C

su su su
c) Su ve alüminyumun ısı sıgaları kaç cal/°C dir?
msu = 200 cal/°C . malüminyum = 40 cal/°C K L M
Kaplara sıcaklığı 40°C olan bilyeler atıldığında,

d) Su ve alüminyum ısıl dengeye geldiğinde
denge sıcaklığı kaç °C dir? hangi kaplarda su sıcaklığı artar?
QVerilen = QAlınan Suyun sıcaklığının artması için suyun sıcaklığının topun sıcak-
200.1.(40 – T) = 200.0,2(T – 16) ise T = 36°C lığından düşük olması gerekir.
e) Son durumda hangi maddenin iç enerjisi art-

mıştır?
Sıcaklığı artan alüminyumun iç enerjisi artmıştır. 5. Deniz seviyesinde ısıca yalıtılmış kap içinde bulunan
4m kütleli suya 2m kütleli buz atıldığında suyun kütle-
sinin zamana göre değişim grafiği şekildeki gibi olu-
yor.
Su kütlesi
2. Isıca yalıtılmış ortamda K ve M maddeleri ısı alışveri-
5m
şine girdiğinde sıcaklık değişimleri birbirine eşit olu-
yor.
4m
Buna göre K ve L maddelerinin,
Zaman
I. ısı sığaları,
II. kütleleri, Buna göre başlangıçta suyun sıcaklığı kaç °C dir?
III. son sıcaklıkları (Lbuz = 80 cal/g, cbuz = 0,5 cal/g °C, csu = 1 cal/g °C)
yargılarından hangileri birbirine kesinlikle eşittir?
Kaba atılan buzun m kütleli kısmı erimiştir. Bunun için suyun
Sıcaklık değişimleri eşit olduğuna göre ısı sığaları aynı olur. verdiği ısı, Q1 = m.80 dir. 4m kütleli suyun ilk sıcaklığı T olsun.
Denge sıcaklığı eşittir. 80m = 4m.1.T ise T = 20 °C olur.
43
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
6. K ve L kaplarında bulunan 5m ve m kütleli sular başka 9. Düşey kesiti verilen silindirik kabı K musluğu tek başı-
bir kapta karıştırılıyor. na 4 saatte, L musluğu tek başına 1 saatte doldurabi-
liyor.
TK = 60°C TL = 10°C
T1 = 40°C T2 = 70°C
m1 = 5m m2 = m
su su
su su
K L
Buna göre karışımın denge sıcaklığı kaç °C olur?

K kabındaki su soğuk L kabındaki su sıcak olduğundan K’deki
su ısı alırken L’deki su ısı verir. Bu durumda, Kap boş iken iki muslukta aynı anda açılırsa, kap
Qalınan = Qverilen dolduğunda karışımın denge sıcaklığı kaç °C olur?
m1c1DT1 = m2c2Dt2 Şekilde verilen sistemde kabı mus- Sıcaklık
5mc·(tson – 40) = mc(70 – tson) luklardan biri 4 diğeri 1 saatte doldur-
60
5tson – 200 = 70 – tson 6tson = 270 ise tson = 45°C dir. duğuna göre musluklardan gelen
sıvıların kütleleri; ts
7. Deniz seviyesinde ısıca yalıtılmış kap içerisinde bulu-
mK = 1 ise mL ⇒ 4 olur.
nan 100 gram su ile 100 gram buz ısıl dengededir. 10
Qalınan = Qverilen
Kaba 0,5 kg su eklendiğinde kaptaki suyun son sıcak- mKcKDTK = mLcLDTL
0
lığı 10°C oluyor. mc(60 – ts) = 4mc(ts – 10) Zaman
Buna göre, kaba eklenen suyun sıcaklığı kaç °C 60 – ts = 4ts – 40 ise 5tson = 100
dir? (csu = 1 cal/g.°C, Le = 80 cal/g) tson = 20°C bulunur.
QA = QV ise
mb.Le + (ms + mb).Dt1 = ms.Dt 10. Deniz seviyesinde ısıca yalıtılmış bir kapta bulunan
100.80 + (100 + 100).10 = 500 . Dt ise Dt = 20°C dir. suya bir miktar buz atılıyor. Buzun kütlesinin zamanla
Suyun ilk sıcaklığı 10 + 20 = 30°C olur. değişim grafiği şekildeki gibi oluyor.
Buz kütlesi
8. Sıcaklığı 30°C olan katı K cismi ile sıcaklığı 10°C olan
katı L cismi ısıca yalıtılmış bir ortamda yan yana konu-
luyor.
K L
30°C 10°C l
ll III
Zaman
0
Cisimler 15°C sıcaklığında ısıl dengeye geldiğine Buna göre hangi aralıklarda buzun sıcaklığı 0°C
göre,
olabilir?
I. K cisminin iç enerji değişimi, L cisminin iç enerji
II. aralıkta buz erimektedir. (II ve III)
değişimine eşittir.
II. L cisminin ısı sığası, K cisminin ısı sığasından bü- 1) a) Su - Aliminyum
yüktür. b) QA = QV
III. K ve L cisimleri ısı almıştır. c) msu = 200 cal/g,

2) I ve III 3) Yalnız I 4) Yalnız K 5) 20
yargılarından hangileri doğrudur? mA = 40 cal/g
d) T = 36°C
Alınan ısı verilen ısıya eşittir. İç enerji değişimleri eşittir. Denge
sıcaklığı L’nin ilk sıcaklığına yakın olduğundan L’nin ısı sığası e) Alüminyum
daha büyüktür. I ve II 6) 45 7) 30°C 8) I ve II 9) 20 10) II ve III
44
KAVRAMA
Isıl Denge (Isı Alışverişi)
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 5. Ünite / Test 9
1. Şekilde X, Y ve Z cisimleri 4. Aralarında ısı alışverişi olan iki cisim ile ilgili,
X
arasındaki ısı alışverişinde Tx I. Isı alışverişi ısılar eşitlenene kadar devam eder.
ısı akış yönleri verilmiştir.
II. Isının akış yönü, soğuk olan cisimden sıcak olan
Buna göre cisimlerin ilk cisme doğrudur.
sıcaklıkları TX, TY ve TZ
Z Y III. Sıcaklıkları farklıdır.
arasındaki ilişki nedir? Tz TY
A) TX > TZ > TY B) TX > TY > TZ A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız II

C) TZ > TY > TX D) TX = TY = TZ D) I ve II E) II ve III
E) TY > TZ > TX
Isı alışverişi ısılar değil sıcaklıklar eşitlenene kadar devam
X hem Y ye hem Z ye ısı vermiş X in sıcaklığı en büyük, Y hem eder. (I yanlış) Isının akış yönü sıcak cisimden soğuk cisme
Z den hem de X den ısı almış Y en düşük doğrudur. (II yanlış) Isı alışverişi sıcaklıkları farklı cisimler
Tx > Tz > Ty arasında olur. (III doğru)
2. Deniz seviyesinde ısıca yalıtılmış bir kap içinde bulu-

nan suya bir miktar buz konulduğunda buzun kütle –
zaman grafiği şekildeki gibi oluyor. 5. Isı iletkeni iki cisim birbirine dokundurulduğunda
cisimler arasında ısı alışverişi olmuyor.
Buz kütlesi
Buna göre cisimlerin,
I. sıcaklık,
II. kütle,
I II III III. özkütle,

niceliklerinden hangileri farklı olabilir?
Zaman
Buna göre I, II, III zaman aralıklarının hangisinde A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
buzun özkütlesi değişmemiştir? D) II ve III E) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Isı alışverişi yapmadıklarına göre sıcaklıkları aynıdır.
Sıcaklığın değişmediği II ve III olur.
3. Sıcaklıkları TX °C ve TY °C olan X ve Y maddeleri

arasında ısı alışverişi oluyor. X maddesinin sıcaklığı
6. Isıca yalıtılmış bir ortamda ilk sıcaklıkları T1 ve T2 olan
azalırken, Y maddesinin sıcaklığı zamanla değişmi-
iki sıvı bir araya getirildiğinde sıcaklık değişimleri eşit
yor. olmaktadır.
Buna göre,
Buna göre sıvıların,
I. TX > TY
I. kütleleri,
II. Isı akış yönü Y maddesinden, X maddesine doğ-
II. ısı sığaları,
rudur.
III. ısı değişimleri,
III. Y donma sıcaklığında bir sıvıdır.
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
(Hâl değişimi yoktur.)
D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
X in sıcaklığı azaldığı için X ısı veriyor. Y alıyor (I doğru, II
yanlış) Y nin fiziksel hali bilinemez. II ve III. Alınan ısı verilen ısıya eşit olur. Sıcaklık değişimi eşit
ise ısı sığaları aynı olur.
45
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
7. Düşey kesitleri verilen kapların taban ve üst kısımları- 10. Sıcaklıkları T ve 5T olan X, Y sıvıları ısıca yalıtılmış bir
nın alanları verilmiştir. kapta karıştırılınca denge sıcaklığı 4T oluyor.
Buna göre,
S 3S S
I. X’in ısı değişimi, Y’ninkinden fazladır.
30°C 60°C 50°C II. X’in ısı sığası Y’nin ısı sığasından küçüktür.
h su su su
3S S S III. X’in öz ısısı Y’nin öz ısısından büyüktür.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
I II III
Buna göre içleri su dolu olan, I, II ve III numaralı
kaplar ile ilgili, D) I ve III E) II ve III
I. I ve II kaplarındaki sular karıştırılırsa denge sıcak- X ve Y nin ısı değişimleri kesin eşit olur. Denge sıcaklığı 5T ye
lığı 45°C’den büyük olur.
yakın olduğu için Y'nin ısı sığası büyüktür. III. yargıda kütleleri
II. II ve III kaplarındaki sular karıştırılırsa denge sı- bilemediğimiz için doğru olabilir.
caklığı 55°C’den büyük olur.
III. I ve III kaplarındaki sular karıştırılırsa denge sı- 11. Düşey kesiti verilen şekildeki K, L ve M kapları yarı
caklığı 40°C’den küçük olur.
yüksekliklerine kadar 60°C sıcaklıkta su ile doludur.

h
D) I ve II E) II ve III
h
I ve II nin ısı sığası eşit. Tson = 45°C dir. Son sıcaklık kütlesi
büyük olana yakındır. K L M
Buna göre kapların boş kısmı;

I. 20 °C su
8. Isı sığaları eşit X, Y ve Z sıvılarının sıcaklıkları sırasıy- II. 80 °C su
la T, 3T ve 5T’dir. III. 82 °C su
Sıvılar, ısıca yalıtılmış bir kapta ısı alışverişi yap- hangileriyle tamamen doldurulursa denge sıcak-
tıklarında denge sıcaklığı 36°C olduğuna göre, Y lıkları arasında TK > TL > TM ilişkisi olabilir?
sıvısının sıcaklığı kaç °C’dir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) 10 B) 24 C) 30 D) 36 E) 48
Denge sıcaklığı ısı sığası büyük olana yakın olur. 60°C’den
T + 3T + 5T küçük olmalı.
Tdenge = = 3T = 36
3
12. Isıca yalıtılmış kap içerisinde bulunan 80 °C sıcaklı-

ğındaki suya 0 °C sıcaklıkta bir buz parçası atılıyor.
Isıl denge sağlandığında sıcaklık 40 °C olduğuna
9. Sıcaklığı 20 °C olan 600 gram su içine sıcaklığı göre, başlangıçta suyun kütlesi buzun kütlesinin
70 °C olan 300 gram sıvı ekleniyor. Bu durumda kaç katıdır?
denge sıcaklığı 50 °C oluyor. (csu = 1 cal / g.°C, Lbuz = 80 cal/g)
Isı alış verişi sıvılar arasında olduğuna göre ekle- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

nen sıvının öz ısısı kaç cal / g °C dir?
(csu = 1 cal/g °C) Isı (cal)
QA = QV
7 Q1 + Q2 = Q3
A) 1 B) 2 C) 3 D) E) 4 80
Q3
2
mb.80 + mb.1.40 = ms.1.40
40
Qalınan = Qverilen Q2
120 mb = 40ms ise 3mb = ms
600.1.(50 – 20) = 300 . c. (70 – 50) Q1 Sıcaklık (°C)
600 . 30 = 300 . c . 20 ise c = 3 Cal/g °C olur.
46
1-A 2-D 3-A 4-B 5-D 6-D 7-E 8-D 9-C 10-E 11-A 12-C
PEKİŞTİRME
Isıl Denge (Isı Alışverişi)
1. Isıca yalıtılmış bir kapta sıcaklığı 20 °C olan 110 gram 3. Tamamen yalıtılmış bir ortamda yalnızca iki tane katı
su bulunmaktadır. cisim bulunmaktadır. Kütleleri, ilk sıcaklıkları ve yapıl-
dıkları maddeler birbirinden farklı olan bu iki cisim
Suyun içine sıcaklığı –20 °C olan 60 gram buz atılıyor. birbirine temas ettiriliyor.
Yeterince beklendiğinde kaptaki su ve buzun küt- Bu cisimlerle ilgili,
lesi ile sıcaklığı hakkında ne söylenebilir? I. Isı, sıcaklığı yüksek olan cisimden düşük olana
(cbuz = 0,5 Cal/g°C csu = 1cal/g°C, Le = 80 cal/g) doğru aktarılır.
II. Isıl denge durumunda iki cismin sıcaklığı birbirine
A) 0°C’de 150 g su, 20 g buz
eşit olur.
B) 5°C’de, 170 g su III. Yeterince aynı ortamda kaldıklarında denge sı-
C) 0°C’de, 130 g su, 40 g buz caklığı, büyük kütleli cismin ilk sıcaklığına daha
yakın olur.
D) 0°C’de, 170 g su
E) –5°C’de, 170 g buz
A) Yalnız l B) I ve II C) I ve III
Buzun 0 °C olması için D) II ve III E) I, II ve III
Q1 = 60.0,5.20 = 600 cal gerekir. 2016 / YGS
Suyun 0 °C olması için vermesi gereken ısı, Isı sığası büyük olana yakın denge sıcaklığı olur.
Q2 = 110.1.20 = 2200 cal
0 °C deki buzu eritecek ısı = 2200 – 600 = 1600 cal

4. Faruk Öğretmen, öğrencilerinden bir cismin sıcaklığı-
Q = 1600 = m.80 ise m = 20 gram buz su olur. nın değiştiği ancak değişimin kaynağının ısı alışverişi
Son durumda kapta 110 + 20 = 130g su 40 gram buz olur. olmadığı durumlara örnekler bulmalarını istemiştir.
Denge sıcaklığı 0 °C dir.
Bunun üzerine öğrencilerin verdiği;
I. kapalı bir silindirin içinde sıkıştırılan havanın sıcak-
2. Saf X maddesi ile saf Y ve Z maddeleri ayrı ayrı ısıca lığının artması,
yalıtılmış bir ortama konulduklarında X - Y ile X - Z’nin II. güneşli bir ortamda ıslak bezle sarılan karpuzun
soğuması,
sıcaklık - ısı grafikleri şekildeki gibi oluyor.
III. ellerin birbirine sürtülerek ısıtılması
Sıcaklık Sıcaklık
örneklerinden hangileri bu durum için doğru ola-
4T X maddesi 4T rak kullanılabilir?
X maddesi
2T 2T A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

T Y maddesi D) I ve III E) I, II ve III
0 Verilen 0 Verilen 2020 / MSÜ
ısı Z maddesi ısı
–2T
Sürtünme ve sıkışma farklı bir durumdur.
Buna göre,
5. Isıca yalıtılmış bir kaptaki sıcaklığı 0°C’nin üstünde
I. X ve Y ile X ve Z ısıl dengeye 2T sıcaklığında olan suya, sıcaklığı 0°C’nin altında olan bir buz parça-
ulaşmıştır. sı ekleniyor.
II. Y’nin ısı sığası X’ten büyük, X’in ısı sığası Z’den Sistem ısıl dengeye gelinceye kadar geçen sürede,
aşağıdaki yargılardan hangisi kesinlikle doğru olur?
büyüktür.
A) Buzun tamamı erir.
III. Y ve Z’nin öz ısıları farklıdır.
B) Buzun sıcaklığı artar.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? C) Buzun sıcaklığı değişmez.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Suyun tamamı donar.
D) I ve II E) II ve III E) Suyun sıcaklığı değişmez.

2013 / YGS
Denge sıcaklıkları 2T dir. Eğim ısı sığasını verir. Kütle bilinme-

diğinden öz ısı bilinemez. (Yanıt D) Su ısı verince donar. Buz kütlesi artar. Buzun sıcaklığı artar.
47
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA
6. Sıcaklıkları TX ve TY olan X ve Y cisimleri ısıca yalıtıl- 9.
mış bir ortama birlikte konuluyor.
Buz °C °F
Yeteri kadar beklenildikten sonra cisimlerin TX ve
TY sıcaklıkları ile ilgili, 10 °C 50 °F
I. TX ve TY azalır.
II. TX azalmış, TY artmıştır.
III. TX ve TY artar. Su
değişimlerinden hangileri gözlemlenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Su
Isıca yalıtılmış ortamda Bir kaptaki suya bırakılan
Her ikisi aynı anda ısı verip ısı alamaz. Birisi ısı alacak diğeri bulunan bir bardak suya Celcius ve Fahrenheit
ısı verecek bu yüzden ikisinin aynı anda sıcaklığı artıp azala- buz atıldığında su ve bu- ölçekli termometreler sı-
maz.
zun sıcaklıkları değişme- rasıyla 10°C ve 50°F de-
mektedir. ğerlerini göstermektedir.
7. Isıca yalıtılmış bir ortamda 0°C’deki buz ile 30°C deki
su karıştırılıyor. I II
Buna göre,
I. Suyun sıcaklığı azalır.
II. Buzun tamamı erir.
III. Buzun bir kısmı erir.
olaylarından hangileri gerçekleşebilir?
Pişen yemeğin ocak kapatıldıktan sonra soğuması
III
0°C buz ısı alarak erimeye başlar. Kütleleri bilinmediğinden
buzun bir kısmı da eriyebilir tamamı da eriyebilir. Bu sürede su
ısı verdiği için sıcaklığı azalır. Hepsi doğru olur. Yukarıda verilen durumların hangisi ısıl dengededir?

8. Dış ortamdan ısıca yalıtılmış bir dolaba, özdeş bar-
daklar içinde kütleleri eşit X ve Y sıvıları konuluyor. D) I ve II E) I, II ve III
Yeterince beklendiğinde sıvıların sıcaklıklarının değiş- Pişen yemek çevresine ısı vermektedir. (I ve II)
mediği ve 40°C olduğu ölçülüyor.
10. Isıca yalıtılmış kapalı bir kaba konan K sıvısı ile

L katı maddesi yalnız birbirleriyle ısı alışverişi yapıyor.
Başlangıçta K’nin sıcaklığı L’ninkinden büyük
X sıvısı Y sıvısı olduğuna göre, ısıl denge sağlanıncaya kadar
gecen sürede K ve L’nin sıcaklıkları için aşağıda-
Buna göre, X ve Y sıvıları ile ilgili, kilerden hangisi doğru olabilir?
I. İlk sıcaklıkları 40°C’nin altındadır.
A) K’nin sıcaklığı azalır, L’ninki değişmez.
II. Isı sığaları eşittir.
B) K’nin sıcaklığı artar, L’ninki değişmez.
III. Son durumda dolabın iç kısmının sıcaklığı
40°C’dir. C) K’nin sıcaklığı değişmez, L’ninki azalır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? D) Her ikisinin de sıcaklığı sürekli artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Her ikisinin de sıcaklığı sürekli azalır.
D) I ve II E) II ve III 2011 / YGS

Isıl dengede sıcaklıklar eşittir. Öz ısı bilinmeden ısı sığası
bilinemez. (Yanıt C) K ısı verir. L ısı alır.
48
1-C 2-D 3-B 4-D 5-B 6-B 7-E 8-C 9-D 10-A
Isının İletim Yolları
BİLGİ
Sıcaklıkları farklı olan etkileşim halindeki maddeler denge sıcaklığına gelmek için
ısı alış verişi yaparlar. Bu durumda maddeler arasındaki ısı iletimi; iletim, konveksiyon,
ışıma yoluyla gerçekleşir.
Isının İletim Yoluyla Aktarılması

Isıtılan bir katıdaki moleküllerin titreşim hızları artar. Hızla titreşen moleküller komşu
moleküllere çarparak onların da titreşmesini sağlar. Bu şekilde ısı maddede yayılır.
Sıcak Soğuk
(titreşim fazla) (titreşim az)
Maddelerin yapısında bulunan serbest elektronlar, enerji iletiminde olumlu yönde

etki yapar. Bu nedenle yapısında bol miktarda serbest elektron bulunan metaller ge-
nellikle ısıyı daha iyi iletir. Buna iyi bir örnek gümüştür. Bunun dışında, sırasıyla bakır,
alüminyum ısıyı ileten maddelere örnektir.
Yapısında serbest elektron az olan ya da bulun-

mayan maddeler yalıtkan olarak adlandırılır. (Yün,
tahta, kağıt bunlara örnektir.) Çorba servis ederken
metal kepçenin uçlarına kadar ısınması ısının iletim
yoluyla aktarılmasıyla gerçekleşir.
Isının Konveksiyon (Taşıma) Yoluyla Aktarılması

Enerjinin konveksiyon yoluyla aktarılması, ısınan madde mo- Konveksiyon
leküllerinin birbiriyle yer değiştirmesi sonucu enerjinin iletimi ola-
yıdır.
Konveksiyon yolu ile ısı aktarımı için maddesel ortama ihtiyaç

vardır. Ev ve arabalardaki kaloriferlerin ortamı ısıtması bu yolla
olur. Atmosferdeki hava olayları da ısının bu yolla yayılması so-
nucunda olur.
Öğrenme Alanı 18
Isının iletim yolları ile ilgili,
I. Beton zemine çıplak ayakla bastığımızda ayağımızın üşümesi
II. Ocakta ısıtılan tenceredeki suyun sıcaklığının aşağıdan yukarıya doğru art-
ması
III. Kalorifer peteklerinin bulunduğu ortamı tümüyle ısıtması
verilenlerinden hangisi öncelikle ısının konveksiyon yoluyla iletimi ile
ilgilidir?
Ayağımızı betona basınca üşümemiz öncelikle iletim yoluyla ısı aktarımı ile ilgilidir.
(II ve III)
49
BİLGİ
Isının Işıma Yoluyla Aktarılması
Isının ışık ışınları yoluyla yayılmasına denir. Güneş ışınlarının atmosferi geçerek
yer küreyi ısıtması ışının ışıma (radyasyon) yolu ile iletimidir. Işıma yoluyla ısı yayılır-
ken bir maddesel ortama ihtiyaç yoktur. Tüm sıcak cisimlerde, mikrodalga fırınlarda ısı
ışıma yoluyla aktarılır.
Yanan ocağa su dolu demlik ko-

nulduğunda ocaktan çıkan alevin
demliği ve demliğin sapını ısıtması ile- Konveksiyon
İletim
tim, demlikteki suyun ısınması kon-
veksiyon, ocağın alevinin yaydığı ısı,
ışıma yolu ile ısı iletimidir.
Işıma
Öğrenme Alanı 19
Isı enerjisinin ışınlarla dalgalar halinde yayılması olayına ışıma ya da termal
ışıma denir.
Isının ışıma yoluyla yayılması ile ilgili,
I. Maddelerin ışıma yapması için sıcaklıklarının 0°C den yüksek olmalıdır.
II. Işıma yoluyla enerji boşlukta yayılabilir.
III. Güneş Dünya’yı ışıma yoluyla ısıtır.
Sıcaklığı 0 K ve üzerinde olan maddeler ışıma yapar. (II ve III)
Isı İletim Hızını Etkileyen Faktörler

Aynı ortamda bulunan ısıl dengeye gelmiş tahta ve demire dokunduğumuzda de-
miri daha soğuk algılarız. Bunun nedeni bu maddelerin ısı iletim hızlarının farklı olma-
sıdır.
Isı aktarım hızı; maddenin cinsine, mad- Duvar

denin kalınlığına, maddenin yüzey alanına
ve maddenin karşılıklı iki yüzeyinin sıcaklık
farkına bağlıdır.
Soğuk Sıcak
Isı iletim hızı, T2 T1
●● Sıcaklık farkı |T1 – T2| büyükse faz-

la olur.
●● Kalınlık (d) arttıkça küçülür, azal- d
dıkça büyür. Soğuk iklimlerde yapı-

lan evlerin duvarları ılıman iklimlerdeki evlerin duvarlarına göre daha kalındır.
●● Yüzey alanı büyüdükçe ısı iletim hızı artar. Soğuk bölgelerde evlerin pencere-
leri küçük yapılır.
50
BİLGİ
●● Maddenin cinsine bağlıdır. Isı iletkenlik katsayısı düşük olan maddelerin ısı
iletimi de düşüktür.
Isı yalıtımı da bu etkenler göz önüne alınarak yapılır. Isı akış hızını küçültmek için
yani ısı yalıtımı yapmak için,
I. Duvarları kalın yapmak

Bazı maddelerin ısı iletim kat-
II. Isı iletkenlik katsayısı küçük olan mal-
sayıları aşağıdaki gibidir.
zemeler kullanmak. (Duvarlarda tuğla kat-
manları arasına polistren köpük kullanılması, Madde İletkenlik
Katsayısı W/
sıcak su borularına cam yünü ve alüminyum
mK
folyo giydirilmesi gibi.
Çelik 50
III. Duvar yüzeyini küçültmek, Beton 0,8
Cam 0,8
IV. Duvarların yüzeyleri arasındaki sıcak-
Alüminyum 205
lık farkını azaltmak gerekir. Hava 0,026
Strafor 0,0039
Öğrenme Alanı 20
Evlerimizde uzun süre aynı ortamda bulunan yüzeyi cam, diğer kısımları
ahşap masaların cam ve ahşap kısmına aynı anda dokunduğumuzda cam
!
yüzeyi daha soğukmuş gibi hissederiz.
Bu durumun nedeni,
I. Ahşabın ısısının, camın ısısından büyük olması
Katı maddelerdeki ener-
II. Ahşabın sıcaklığının, camın sıcaklığından büyük olması
ji iletim hızını etkileyen
III. Ahşabın kütlesinin, camın kütlesinden büyük olması değişkenleri analiz eder.
IV. Ahşabın ısı iletim hızının, camınkinden küçük olması Enerji iletim hızı ile ilgili
öncelikle hangisiyle açıklanabilir? matematiksel hesapla-
malara girilmez.
Uzun süre aynı ortamda bulunan maddeler aynı sıcaklıktadır. Ahşabın sıcak hisse-
dilmesi ısı iletim hızı ile ilgilidir. (IV)
Öğrenme Alanı 21
Aynı maddeden yapılmış X, Y ve Z cisimlerinin dik kesit alanları sırasıyla A,
4A ve A kalınlıkları L, L ve 2L dir. Maddelerin yüzey sıcaklıkları şekillerde
belirtilmiştir.
L L 2L
2T 2T A 2T
T A 3T 4A T
X Y Z
Buna göre X,Y ve Z maddelerinin ısı iletim hızları arasındaki ilişki nasıl-
dır?
kA¢T
olmak üzere Y > X > Z olur.
L
51
BİLGİ
Öğrenme Alanı 22
Kalınlıkları ve boyları eşit X, Y ve Z metal çubukları şekildeki gibi birbirlerine
eklenerek I, II ve III numaralı mumlar yapıştırılıyor.
X Y Z
lll
l ll
Çubuklara X ve Y nin eklendiği yerden ısı verildiğinde önce II numaralı mum

düşüyor. Bir süre sonra da I ve III numaralı mumlar aynı anda eriyip düşüyor.
Buna göre,
I. X’in ısı iletim hızı Y’ninkinden küçüktür.
II. Z’nin ısı iletim hızı X’inkinden büyüktür.
III. Y’nin ısı iletim hızı Z’ninkine eşittir.
II, I den önce düştüğünden Y > X olur. X in bir kısmına ısı iletildikten sonra Z ye ısı
ulaşıyor. Z de aynı sürede uzun yol alarak iletildiğinden Z > X olur. (I, II)
Hissedilen Sıcaklık ve Gerçek Sıcaklık

Açık havada, gölgedeki bir termometrenin gün boyunca gösterdiği değerlerin orta-
lamasına havanın gerçek sıcaklığı denir.
Bulunduğumuz ortamın vücudumuz tarafından algılanan sıcaklık değeri hissedilen

sıcaklıktır ve gerçek sıcaklıktan farklı bir değerdedir.
Hissedilen sıcaklık ile gerçek sıcaklık arasındaki fark bir çok nedenden kaynak-
lanabilir. Beden yapısı, giysilerin ısı iletkenliği, nem, rüzgar, ortamın ısı kayıp hızı bu
nedenlerden bazılarıdır.
Küresel Isınma
Atmosfere salınan gazların sera etkisi yapması sonucunda Dünya yüzeyinde sı-
caklık dengelerinin değişmesine küresel ısınma denir.
Kutuplardaki buzulların erimeleri, mevsim kayması, şiddetli kuraklıklar, taşkınlar,

seller vb. leri küresel ısınma etkileridir. Küresel ısınmanın gözle görünmeyen etkileri
de olabilir. Örneğin hastalıklara sebep olan mikrop ve parazitlerin doğal yaşamlarının
değişmesi olumsuz sonuçlar ortaya çıkarabilir.
Öğrenme Alanı 23
I. Hissedilen sıcaklık gerçek sıcaklıktan daima küçüktür.
II. Havanın nem miktarı hissedilen sıcaklığı etkiler.
III. Havadaki rüzgâr durumu hissedilen sıcaklığı etkiler.
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Hissedilen sıcaklık gerçek sıcaklıktan büyük de küçük de olabilir. (II ve III)
52
BİLGİ
KAVRAMA
4. Eşit boyda ve eşit kalınlıktaki K, L, M metal çubukları
Kazanım 05 şekildeki gibi birleştirilerek uçlarına özdeş X, Y ve Z
mumları tutturuluyor. Çubuklar diğer uçlarından özdeş
ısıtıcılar ile aynı anda ısıtılmaya başlandığında, önce
1. Havası alınmış, duvarları metal olan bir odanın içine Y mumu sonra X mumu, en sonda Z mumu eriyip
elektrik sobası konulmuştur. Elektrik sobası çalıştırıl- düşüyor.
dığında duvarların ısındığı gözlenmektedir.
Bu durum, K L
X mumu
I. Konveksiyon
L M
II. İletim Y mumu
III. Işıma K M
yayılma yollarından hangisi ile olur? Z mumu
Konveksiyon ısının hava molekülleri tarafından yayılması ola-

yıdır. odada hava olmadığından I. öncül yanlış iletim yolu ile Buna göre metal çubukların ısı iletim hızı VK, VL ve
ısı aktarımı için maddelerin teması gerekir. metal duvarlada VM arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
olabilir. Işıma yolu ile ısı aktarımı için maddelerin teması
gerekli değildir. III. öncül doğru
Y mumu X mumundan önce eridiğine göre, M- K'den büyüktür.
En son Z mumu eridiği için K düşüktür. Bu durumda L'de
M'den büyüktür.
2. Boyutları aynı olan X, Y ve Z çubukları şekildeki gibi

birbirine perçinlenerek üzerlerine erime sıcaklığındaki
özdeş A, B, C mumları yerleştiriliyor.
A B C 5. Aşağıda bazı maddelerin ısı iletim katsayıları verilmiş-
X Y Z
O tir.
Madde Isı iletim katsayısı W/m.K

Gümüş 406
Çubuklar O noktasından ısıtılmaya başlandıktan t Beton 1,6

süre sonra C, 3t süre sonra B ve 6t süre sonra A Hava 0,024
mumu eriyor.
Buna göre çubukların ısı iletim hızı arasındaki Buna göre,
ilişki nasıldır?
I. Yalıtım malzemesi olarak hava kullanılabilir.
Z yi t sürede, Y yi 2t sürede, X 3t sürede geçmektedir.
II. Üç madde arasında en iyi ısı iletkeni gümüştür.
Z>Y>X
III. Isı iletim katsayıları ayırt edicidir.
yukarıdaki yargılarından hangileri doğrudur?
Havanın ısı iletim katsayısı küçük olduğu için yalıtkan malze-

mesi olarak kullanılır. Isı iletim katsayıları ayırt edici bir özellik
olup birbirinden farklı değerlere sahiptir. Isı iletim katsayısı
3. I. İletim
büyük olan gümüştür.
II. Işıma
III. Konveksiyon
Yukarıdaki ısı aktarım yollarından hangisinde
maddesel ortama ihtiyaç yoktur?
Işıma ışın yolu ile gerçekleşir. Maddesel ortama ihtiyaç yoktur. 1) II ve III 2) Z > Y > X 3) Yalnız II 4) VL>VM>VK 5) I, II ve III
53
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
PEKİŞTİRME TESTİ 9
1. I. Sıcak kalorifere dokunduktan bir süre sonra elimi- 4. Bir cismin enerji iletim hızı,
zin ısınması. I. Cismin kalınlığı,
II. Kışın dışarıdaki tahta banktan demir banka otur- II. Cismin yüzey alanı,
duğumuzda demir bankın daha soğuk olduğunun III. Yapıldığı maddenin türü,
hissedilmesi
IV. Sıcaklık farkının büyüklüğü,
III. Ocaktaki suyun cezve içinde ısınması
Verilen ifadelerin hangileri ısının iletim yoluyla
A) I ve IV B) II ve IV C) I, II ve III
yayılmasına örnektir?
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Verilen tüm niceliklere bağlıdır.
Her olayda bir temas dolayısıyla iletim yoluyla ısı iletimi söz
konusudur. (E)
2. Isının iletim yoluyla yayılması ile ilgili, 5. I. Kalorifer peteğinin odayı ısıtması
I. Isı iletimi katılar için ayırt edici bir özelliktir. II. Ocağa konulan tenceredeki çorbanın ısıtılması
II. Sıvı ve gaz haldeki maddelerde ısının iletim yo- III. İçine sıcak bilye atılan soğuk suyun tamamının
luyla taşınması ihmal edilecek kadar azdır. ısınması
III. Ocaktaki çorba metal kaşıkla karıştırılırken bir Yukarıdaki durumlardan hangileri konveksiyon
süre sonra elimizin yanması ısının iletim yolu ile yoluyla ısı iletimine örnek verilebilir?
gerçekleşir.
yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Sıvı ve gazlarda konveksiyon yoluyla ısı iletimi vardır.
Katılarda iletim, sıvı ve gazlarda konveksiyon yolu ile ısı iletimi

gerçekleşir. (I, II ve III)
6. I. Termometrenin gösterdiği sıcaklık ile insanlar tara-

3. I. Odadaki kaloriferin zamanla odayı ısıtması
fından hissedilen sıcaklık aynı olmayabilir.
II. Güneş’in Dünyayı ısıtması
II. Hissedilen sıcaklık ortama göre vücudun algıladı-
III. Bir ucundan ısıtılan demir çubuğun diğer ucunda- ğı sıcaklık olup kişiden kişiye göre değişebilir.
ki mumun eriyerek düşmesi III. Gerçek sıcaklık değeri havadaki nem oranı dikka-
Yukarıdaki olaylardan hangileri ısının yalnızca te alınarak belirlenir.
ışıma yoluyla yayılmasına örnektir? Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

Güneş'in Dünyayı ısıtması ışıma yoluna örnek olur.
Gerçek sıcaklık değerinde nem dikkate alınmaz. Hissedilen
sıcaklık değerinde dikkate alınır.
54
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. I. Isı kaynağının bulunduğu ortamdan dışarıya ısı- 10. K ve L çubuklarının ucuna X ve Y mumları şekildeki
nın iletilmesi istenildiği durumlarda metaller kulla- gibi yapıştırılmıştır. Özdeş ısı kaynakları aynı anda ısı
vermeye başladığında X mumunun Y mumundan
nılır. daha önce erimeye başladığı gözleniyor.
mum L mum
II. Isının ısı kaynağının bulunduğu ortamdan dışarı K
yayılmaması istendiği durumlarda ısı iletim hızı
X Y
düşük maddeler kullanılır. Şekil I Şekil II
III. Halı ve fayans zeminlere çıplak ayakla basıldığın-
Bu durumun nedeni,
da farklı hissedilmesinin nedeni ısı iletim hızları- I. K’nin ısı iletim hızının L’ninkinden büyük olması
nın farklı olmasındandır. II. K’nin boyunun L’nin boyundan kısa olması
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? III. Mumların ilk sıcaklıklarının farklı olması
ifadelerden hangileri olabilir?
Metaller ısıyı iyi iletir. Isı iletim hızı düşük maddeler ısı yalıtımı
için kullanılır. Aynı sıcaklıktaki halı ve fayansın farklı his oluş- Verilen durumların hepsi olabilir.
turmasının nedeni ısı iletim hızıdır.
11. Aşağıda verilenlerden hangisi doğrudan maddele-
rin ısı iletim hızıyla ilgilidir?
A) Demir bilye suda batarken tahta blok suda yüz-
mesi
B) Fırınlarda sıvılı termometre yerine metal termo-
metrelerin kullanılması
8. I. Fırınların uzun süre sıcak kalması C) Bir odada bulunan masanın ahşap kısımlarına do-
kunulduğunda sıcak, metal vidalarına dokunuldu-
II. Buzdolabının dış ortamdan etkilenmemesi ğunda soğuk hissedilmesi
III. Mutfaklarda tencere ve tava gibi aletlerin ısı iletim D) Sıcak günlerde buzlu su dolu bir bardağın dış kı-
sımlarında su damlacıklarının gözlenmesi
hızı büyük metallerden yapılması
E) Bir seyahat balonunun içindeki havanın ısıtılma-
Yukarıda verilenlerden hangilerinde ısı yalıtımı sıyla balonun havalanması
amaçlanmıştır?
Aynı ortamdaki demirin tahtadan soğuk hissedilmesi ısı iletim
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III hızı ile ilgilidir.
D) I ve II E) II ve III 12. Hilmi pizzacıda, Poyraz ise dondurmacıda kurye olarak

çalışmaktadır. Sıcak yaz aylarında; Hilmi’nin müşterile-
Tava, tencerelerde ısı yalıtımı değil ısı iletimi amaçlanmıştır.
ri pizzalarını olabildiğince sıcak, Poyraz’ın müşterileri
ise dondurmalarını erimeden mümkün olduğunca
soğuk teslim almak istemektedir. Hilmi ve Poyraz müş-
terilerinin bu taleplerini karşılayabilmek için birlikte ısI
yalıtımlı bir yemek kutusu tasarlamak isterler.
Buna göre yemek kutusunun tasarımında;
I. kutu duvarlarının kalınlığı fazla,
9. I. Termosların içinin parlak olması II. kutu yapımında kullanılan malzemenin ısı iletim
katsayısı küçük,
II. Güneş ışınlarının Dünya’yı ısıtması
IlI. kutunun dış yüzeyinin rengi siyah
III. Kızgın demirin kırmızı bölgesinin ısı yayması seçimlerinden hangileri Hilmi ve Poyraz’ın her
ikisinin de amaçlarına uygundur?
Yukarıdakilerden hangileri ısının ışıma yoluyla
yayılmasına örnektir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

2022/MSÜ
Isı iletim hızı küçük olmalı. Kutunun kalınlığı artarsa ve ısı iletim
Isının ışın yoluyla iletilmesi durumu tüm öncüllerde vardır. (E)
katsayısı küçük olursa ısı iletim hızı küçük olur. Siyah renk ışın-
ları soğunacağından kutu sıcak olur soğuk tutmayı sağlamaz.
55
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-E 2-E 3-B 4-E 5-E 6-B 7-E 8-D 9-E 10-E 11-C 12-C
1. Aşağıdaki tabloda çeşitli maddelerin ısı iletim katsayı- 3. Kahve yaparken cezvedeki kahvenin ve kahveyi
ları verilmektedir. karıştırmak için kullanılan metal kaşığın ısınması-
Madde Isı iletim katsayısı (W / m0C) na neden olan ısının en etkili yayılma yolları, aşa-
ğıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Çelik 40
Kahve içinde Metal kaşıkta
Tahta 0,1
A) Işıma Konveksiyon
Cam 0,8 B) İletim Konveksiyon
Hava 0,023 C) Konveksiyon Işıma
Poliüretan 0,024 D) İletim İletim

E) Konveksiyon İletim
Maddelerin ısı iletim katsayıları dikkate alınarak 2016 / YGS
yapılan;
I. elimizin yanmaması için bir tencere sapının çelik Metal kaşık iletim sıvıda konveksiyon olur.
yerine poliüretan malzemeden yapılması,
II. pencerelerin ısı yalıtımı için tek parça kalın bir
cam yerine aynı kalınlıkta olacak şekilde arasında
hava olan iki ince camdan imal edilmesi,
III. oturduğumuz yeri soğuk hissetmememiz için so-
ğuk coğrafyada açık havada yer alan bir bankın
tahta yerine çelikten yapılması
seçimlerinin hangileri amacına uygun olarak ya-
pılmıştır?
4. Bir grup öğrenci, eşit boy ve kalınlıktaki bakır ve demir
çubuklara mumlar yardımıyla özdeş raptiyeleri eşit
D) II ve III E) I, II ve III aralıklarla yapıştırıyor.
2021 / TYT
Bakır Demir
Isı iletim katsayısı fazla olan maddeler ısı yalıtımı için tercih
edilmez. Isı iletimi katsayısı düşük maddeler ısı yalıtımında
daha çok tercih edilir. Hava ve poliüretan gibi I. ve II. öncüller-
de ısı yalıtımı için ısı iletim katsayısı düşük maddeler kullanıl-
mış, doğru. III. öncülde çeliğin ısı iletim katsayısı büyük olduğu
için çabuk iletim olur. Tahta kullanırsak daha az hissederiz. III
yanlış. Yanıt C
Öğrenciler çubukların uçlarına eşit ısı verecek biçim-
2. Yanan ocakta bulunan de ısı kaynağı koyduklarında bakır çubuktaki raptiye-

tenceredeki su ısınırken lerin daha önce düştüğünü gözlemliyorlar.
sapından tuttuğumuzda
elimizin ısındığını hisse- Bu durum,
deriz. I. Bakırın aldığı ısı enerjisi, demirin aldığı ısı enerji-
Buna göre, sinden fazladır.
I. Ocaktan çıkan ısı ön- II. Bakırın ısı iletim hızı, demirin ısı iletim hızından
celikle ışıma yolu ile tencereye iletilir.
fazladır.
II. Suyun içerisinde konveksiyon yoluyla ısı iletimi
gerçekleşir. III. Bakır, demire göre daha iyi yalıtım malzemesi
III. Tencerenin sapını tutan elin ısınması iletim yoluy- olur.
la ısı aktarımı sonucu oluşur.
yargılarından hangileriyle en iyi açıklanabilir?
Raptiyelerin düşme süresi ısı iletim hızı ile ilgilidir. (Yanıt B)
Isı yoluyla ışıma, maddesel ortamda konveksiyon, temasla
iletim yolu ile ısı aktarılır. (Yanıt E)
56
5. Sıcaklığı sürekli 80 ∞C olan bir saunada, tahta döşe- 7. Uzun bir süre aynı ortamda bırakılan bir metal ve
meye dokunulduğunda hissedilen sıcaklık, aynı anda odun parçasına, çok soğuk kış günlerinde elle doku-
tahtaya çakılı metal çiviye dokunulduğunda daha nulduğunda metal daha soğuk hissedilirken çok sıcak
yüksek hissedilir. yaz günlerinde dokunulduğunda ise bu kez metal
Buna göre dokunmadan önce, daha sıcak hissedilir.
I. Ahşabın sıcaklığı çivininkine eşittir. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden han-
II. Ahşabın sıcaklığı çivininkinden küçüktür. gisidir?
III. Ahşabın ısısı çivininkinden küçüktür. A) Metalin ısısı, kış günlerinde oduna göre daha dü-
şüktür.
IV. Ahşabın ısısı çivininkine eşittir.
B) Metalin ısısı, yaz günlerinde oduna göre daha
yüksektir.
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve IV C) Metalin sıcaklığı, kış günlerinde oduna göre daha
D) II ve III E) II ve IV düşüktür.
2014 / YGS D) Metalin sıcaklığı, yaz günlerinde oduna göre daha
yüksektir.
Sıcaklıklar eşittir. Maddeleri ısısı ifadesi doğru bir ifade değil- E) Metalin ısı iletkenliği, her zaman oduna göre daha
dir. yüksektir.
2015 / YGS
Metal ve odunun sıcaklığını farklı hissetmemiz ısı iletkenliği ile

6. Bazı maddelerin ısı iletim katsayıları tabloda verilmiş- ilgilidir.
tir.
Madde Isı iletim katsayısı
(w/mK)
Hava 0,026
Strafor 0,0039
Yün keçe 0,04
Ahşap 0,10
Beton 0,8
Çelik 50
Bu maddeler kullanılarak aşağıdaki K, L ve M duvar-

8. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
ları örülüyor.
A) Kaloriferin bulunduğu ortamı ısıtması konveksi-
K L M yon yolu ile enerji aktarımına örnektir.
B) Günlük yaşamda kullanılan infrared ısıtıcılar ışı-
ma yoluyla enerji aktarımına örnektir.
Yün keçe
Strafor
Ahşap
Ahşap
Ahşap
C) Hissedilen sıcaklık değeri hem nem hem de sı-

Beton
Hava
Çelik
Çelik
caklık değerinin kullanılmasıyla hesaplanır.

D) Isı iletim hızı, cismin kalınlığı ile doğru orantılıdır.
E) Aynı cins ve eşit kütleli maddelere eşit miktarda
Yalıtım malzemelerinin kalınlıkları aynı olduğuna ısı enerjisi verildiğinde maddelerin sıcaklıkların-
göre duvarların ısı yalıtımı bakımından aralarında- daki artış aynı olur.
ki ilişki nasıl olur?
Kalınlık ısı aktarım hızı ile ters orantılıdır.
A) K > L > M B) M > L > K C) L > M > K
D) L > K > M E) M > K > L
En küçük katsayıya sahip maddeler L duvarındadır. (Yanıt C)
57
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA 1-C 2-E 3-E 4-B 5-A 6-C 7-E 8-D
Katılarda ve Sıvılarda Genleşme
BİLGİ
Maddelerin Genleşme ve Büzülmesi
Bir maddenin sıcaklığı yükseltildiğinde taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi artar.
Bu da tanecikler arası uzaklğın artmasına neden olur. Bu durum maddenin hacminin
büyümesini sağlar.
Maddelerde sıcaklık etkisiyle hacmindeki artışa genleşme, sıcaklık azalmasıyla hac-
mindeki azalmaya büzülme denir.
Maddelerin genleşme miktarı; maddenin cinsine, sıcaklık değişimine ve boyutlarına

bağlıdır.
1. Maddenin Cinsi
!
Her maddenin atomik yapısı ve atomları arasındaki mesafelerde birbirinden fark-
lıdır. Maddeler, cinslerine göre sıcaklık değişimlerinde farklı miktarlarda genleşir veya
Genleşme ile ilgili mate-
büzülür. Örneğin, camdan yapılmış konserve şişelerinin metal kapaklarının kolay açıla-
matiksel hesaplamalara
bilmesi için kapağın bulunduğu kısım sıcak suya daldırılır. Metalin genleşme katsayısı
girilmez.
camınkinden büyük olduğundan metal daha çok genleşir.
Maddelerin cinsine bağlı olarak genleş- Madde Boyca genleşme

me katsayıları vardır. Genleşme katsayısı sa- katsayısı 1/K
bit basınç altındaki maddelerin sıcaklığının
Cam 9
1°C değişmesi durumunda hacminin ilk hac- Çelik 11
mine oranıdır. Genleşme katsayısının sem- Beton 12
1 1
bolü l birimi b l dır. Bazı maddelerin Bakır 17
Kelvin K
20°C sıcaklık için boyca genleşme katsayıları Bronz 19
tablodaki gibidir. Alüminyum 24
Kurşun 29
Genleşme miktarı genleşme katsayısı ile doğru orantılıdır.
2. Sıcaklık Değişimi
Maddelerin sıcaklıklarındaki değişim ne kadar büyük olursa madde molekülleri ara-

sındaki uzaklık dolayısıyla hacimde o kadar büyük olur.
Maddelerdeki genleşme veya büzülme sıcaklık değişimiyle doğru orantılıdır.
58
BİLGİ
3. Madde Miktarı
Isı alışverişi yapmadan önceki hacmi büyük olan maddelerin sıcaklık değişimiyle
birlikte gerçekleşen hacim değişimleri de o kadar büyük olur.
Genleşme miktarı maddenin ilk boyutlarıyla doğru orantılıdır.
Katılarda Genleşme
Tüm katıların genleşmesi ya da büzülmesi hacimce gerçekleşir. Ancak maddele-
rin şekillerine göre genleşme miktarları boyca, yüzeyce ve hacimce genleşme olarak
incelenebilir.
1. Boyca Genleşme
Maddelerin kesit alanındaki genleşme miktarı
Lo
boyundaki genleşme miktarının yanında oldukça ¢L
küçük olduğunda boyca genleşme miktarı dikkate
alınabilir.
L
Çubuk ya da tel gibi maddelerin boyundaki de- ¢L = L – L0
ğişim miktarı,
●● çubuğun ilk boyu (Lo),
●● genleşme katsayısı (l),
●● sıcaklık değişimi (¢T) ile doğru orantılıdır.
İlk boyu Lo olan bir çubuğun sıcaklığı DT kadar artırıl- L (Boy)
dığında son boyu L oluyorsa boydaki değişim
L
DL = L – Lo olur. a açısı, metalin cinsi ve ilk boyuna ¢L
bağlıdır. L0 a
¢L = Lol¢T ile hesaplanır.

¢T T1 T (Sıcaklık)
Boyları eşit alüminyum ve çelikten yapılmış çubuklar
ısıtıldığında genleşme katsayısı büyük olan alüminyum daha çok uzarken soğutuldu-
ğunda ise daha çok kısalır.
Isıtılınca Soğutulunca
Alüminyum
Alüminyum
Alüminyum
Çelik
Çelik
Çelik
Çelik
Alüminyum
Aynı metalden yapılmış çubukların

sıcaklıkları eşit miktarda artırıldığında 2h
boyu uzun olan daha çok genleşir ve
Alüminyum
h
Alüminyum
Alüminyum
Alüminyum
daha çok uzar. Şekil - I’deki alüminyum

çubuklar arasında düşey h mesafesi
varken ısıtıldıklarında aralarındaki dü-
şey mesafe 2h a yükselebilir. Şekil - l Şekil - ll
59
BİLGİ
Bir ucu duvara sabitlenmiş metal X çubuğu ve
X
tahta K, L tekerlekleriyle kurulan düzenekte sı-
AKLINDA OLSUN
caklık arttığında X çubuğu uzar. K ve L tekerlekle- K L
●● Metal çiftleri; metal ri dönerek ilerler. L tekerine temas eden çubuğun

d
termometrelerde, otomatik boyu, K tekerleğine temas eden çubuğun boyuna
sigorta ve termostatlarda göre büyük olduğundan L tekerleği K tekerleğine göre daha çok ilerler ve döner. Ara-
kullanılır. Yangın larındaki d uzaklığı artar.
alarmlarında sıcaklık
arttığında metal çifti
bükülerek elektrik devresini Metal Çiftleri
kapatır ve zil çalar.
Aynı sıcaklıkta ve aynı boydaki iki farklı metal çubuğun birbirine perçinlenmesiyle
oluşur. Metal çiftin ısıtılması ya da soğutulması bükülmelere neden olur.
x
x y y x y
y
x
ısıtılıyor soğutuluyor
X’in genleşme katsayısı X’in genleşme katsayısı

Y’ninkinden büyük Y’ninkinden büyük
Öğrenme Alanı 24
Kalınlıkları eşit X, Y ve Z tellerinin sıcaklık boy gra- Boy
4L
fikleri şekildeki gibidir. Z
3L
Buna göre, X, Y ve Z çubuklarının boyca Y
2L
uzama katsayıları lX, lY ve lZ arasındaki ilişki
L X
nasıldır?
T Sıcaklık
¢L = Lo · l · ¢T
_
L = L · m X · T bbb
b
2L = 2L · m Y · T b`b m X = m Y > m Z
b
L = 3L · m Z · T bbb
a
Öğrenme Alanı 25
Şekildeki X ve Y metal çubukları
M
aynı maddeden yapılmıştır. Çu- X
buklar bir uçlarından duvara sabit-
lenip esnemeyen K, L ve M ipleriy-
le bazı bölgelerinden bağlanmıştır.
L
Ortamın sıcaklığı artırıldığında K
K, L ve M iplerinden hangileri
Y
kopar?
Duvar
K’nin her iki çubuğa da bağlı olduğu yerler eşit miktarda uzar. K kopmaz. (L ve M)
60
BİLGİ
2. Yüzeyce Genleşme
İnce metal levhalarda sıcaklık değişimi levhanın hacim değişimine neden olur. An-
cak yüzeydeki değişim daha belirgindir. Bu durum yüzeyce yani iki boyutlu genleşme-
dir.
Yüzeyce genleşme miktarı, ¢S = So . 2l . ¢T ile bulunur.
●● İlk yüzey alanı (So) ile doğru orantılıdır.
●● Maddenin cinsine (2l) bağlıdır.
●● Sıcaklık farkı (¢T) ile doğru orantılıdır.

AKLINDA OLSUN
x
Çember Daire
r r
r r
q
r a
0 Küre
a
r’ r
Isıtıldığında Isıtıldığında Isıtıldığında

r, r’ ve a artar. r artar a değişmez. r artar, x artar, q değişmez.
Soğutulduğunda Soğutulduğunda Soğutulduğunda Aynı maddeden yapılmış
r, r’, a azalır. r azalır, a değişmez. r artar ve x artar, q değişmez. şekildeki eşit yarıçaplı çember,
daire ve kürenin,
Öğrenme Alanı 26
• Sıcaklıkları eşit miktar
Şekildeki dikdörtgen metal levhanın sıcaklığı
c değiştirilirse yarıçapları
azaltılırsa a, b ve c uzunluklarından hangileri
arasındaki değişim,
azalır?
¢rÇ = ¢rD = ¢rK olur.
Sıcaklık azaltılınca tüm boyutlar küçülür. (a, b, c)
b a
• Eşit miktarda ısı verilirse
yarıçapları arasındaki değişim
¢rÇ > ¢rD > ¢rK olur.
Öğrenme Alanı 27
Kalınlığı her yerde aynı olan alüminyum daire-
K
sel K levhasından, L dairesel levhası kesili-
L
yor. r r AKLINDA OLSUN
Buna göre, ●● Boyca genleşme

I. K ve L levhalarının sıcaklıklarını eşit katsayısı l olan bir
miktarda azaltmak, maddeden yapılmış
II. K levhasını ısıtıp L levhasını soğutmak, levhanın yüzeyce
III. K ve L’ye eşit ısı vermek genleşme katsayısı
2l, hacimce genleşme
işlemlerinden hangileri tek başına yapıldığında L levhası K’deki boşluk-
katsayısı 3l alınabilir.
tan geçebilir?
Boşlukta L kadar genleşir ya da büzülür. Eşit ısı verildiğinde madde miktarı az olan
L nin sıcaklığı daha çok artacağından boşluktan geçmez. (I ve II)
61
BİLGİ
3. Hacimce Genleşme
Üç boyutlu genleşmeye hacimce genleşme denir. Isı alan maddenin her ayrıtı gen-
leşir. Soğutulan maddenin her ayrıtı büzülür.
ısıtılırsa
Hacimce genleşme miktarı, ¢V = Vo . 3l . ¢T ifadesi ile bulunur.
●● İlk hacim (Vo) ile doğru orantılıdır.
●● Maddenin cinsine 3l bağlıdır.
●● Sıcaklık farkı ¢T ile doğru orantılıdır.
Sıvıların Genleşmesi
Sıvılar hacimce genleşir. Sıvılarda genleşme ayırt edicidir. Sı-
vının bulunduğu kabın genleşmesi ihmal edilirse sıvı kap içinde
genleşecektir ve yükselecektir. h
Kabın genleşmesi de düşünülürse önce kap genleşir, h sıvı

yüksekliği azalır. Daha sonra da sıvı genleşir ve sıvı genleşme
katsayısı katıdan büyük olduğundan h artar.
Sıvıların genleşme miktarı, ¢V = Vo . a . ¢T ile bulunur.
●● İlk hacim (Vo) ile doğru orantılıdır.

●● Sıvının cinsine (a) bağlıdır.
●● Sıcaklık farkı (¢T) ile doğru orantılıdır.
Sıvılı termometrelerde sıvının yükselmesi sıcaklıkla doğru

orantılıdır.
Düzgün kaplarda bulunan aynı cins sı-

vıların sıcaklıkları eşit miktarda arttığında
DV1 DV2 h'
ilk hacmi büyük olanın genleşme miktarı
da büyük olur. ΔV1 < ΔV2. Bu durumda sı- h
vıların yükselme miktarları eşittir.
S 2S
Aynı cins sıvılara eşit ısı verilirse hacimce

DV2
genleşme miktarları aynı olur. DV1 h1
h2
(ΔV1 = ΔV2). Bu durumda yükseldikleri kesit h

alanı büyük olanın yükselme miktarı küçük olur.
S 2S
(h1ı < h2ı )
62
BİLGİ
Öğrenme Alanı 28
Düşey kesiti verilen Şekil - I ve Şekil - II AKLINDA OLSUN
S 2S
deki kaplarda hacmi V olan aynı cins
Aynı cins içi dolu katılar ve
sıvılar bulunmaktadır.
Buna göre, aynı cins sıvılara eşit ısı
V V verilince ya da alınınca bu
a) Sıvıların sıcaklıkları eşit miktarda
madelerin hacimce genleşme
arttırıldığında sıvıların yükselme mik- Şekil – I Şekil – II
h1 miktarları eşit değişir.
tarları oranı kaçtır?
h2 a (Hacimce genleşme
b) Sıvılara eşit ısı verildiğinde sıvıların hacimce genleşme miktarları
D V1 katsayısı):
oranı kaçtır?(Kaplardan taşma olmuyor.)
D V2 1 m3 hacmindeki sıvının sı-
h1 .S = V.a.Dt caklığının 1 °C değişmesi du-
4 1 = 2 olur .
h
a)
h2 .2S = V.a.Dt h2 rumunda hacmindeki değişim
D V1 V a Dt miktarıdır. Maddeler için ayırt
b) Q = mc D t ifadesine göre D t 1 = D t 2 = = 1 bulunur .
D V2 V a Dt edici özelliktir.
Hacim
Suyun Genleşmesi
Sıvıların sıcaklığı arttıkça hacmi artar. Suyun da genel davranışı böyledir. Fakat
su, 0°C ile +4°C aralığında diğer sıvılara göre ters davranır. Yani suyun sıcaklığı
0°C’den +4°C’ye çıkarıldığında Sıcaklık
hacmi artacağına (diğer sıvılarda böyle olur) hacmi
–20 0 4 8
azalır. Suyun sıcaklığı +4°C den (°C)
0°C’ye düşürüldüğünde diğer sıvılar gibi hacmi azal-
Ters davrandığı aralık UYARI!
mayıp hacmi artar.
Hacim Unutulmamalıdır ki su buz
Özkütle
1 olduktan sonra normal
davranır. Yani –5°C buzun
hacmi, –20°C’deki buzun
Sıcaklık hacminden büyüktür.
0 4 8
Sıcaklık
–20 0 4 8
Ters davrandığı aralık (°C)
Ters davrandığı aralık
●● En büyük özkütle, en küçük hacim +4°C dedir.

Özkütle
●● +4°C’deki su ısıtılsa da soğutulsa da hacmi
1 artar.
Sonuç olarak su, 0°C ile +4°C aralığında diğer sıvılar gibi davranmaz. Ters dav-
ranır. Bu olay suyun üstten donmasına ve göllerde balıkların ve su altı canlılarının
Sıcaklık
0 4 8
yaşamasına olanak sağlar.
Ters davrandığı aralık AKLINDA OLSUN
Öğrenme Alanı 29
Sıvısı içinde yüzebilen ender
Hava sıcaklığının –20°C olduğu bir T1 –20°C katılardan bir tanesi buzdur.
yerdeki buz tutmuş yeterince derin
bir gölün düşey kesiti şekildeki Buz
Z T buz
gibidir. 2
a) Suyun X, Y ve Z noktaların- Y T3
Su
daki özkütleleri dX, dY ve dZ
arasındaki ilişki nasıldır? su
X T4
Özkütlesi en büyük olan su gölün en altındadır. dX > dY > dZ Katısının özkütlesi

sıvısınınkinden küçük olan
b) Verilen noktalardaki sıcaklıklar T1, T2, T3 ve T4 arasındaki büyüklük
ilişkisi nasıldır? maddelerden biri sudur.
Özkütlesi en büyük suyun sıcaklığı +4°C dir. T4 > T3 > T2 > T1
63
BİLGİ
KAVRAMA
4. Aynı maddeden yapılmış K ve L çubuklarının kesit
K a z a nı m 06 alanları sırasıyla S ve 2S dir.
S 2S
1. 0°C deki su soğutularak 0°C deki buza dönüşün-
ceye kadar toplam maddenin,
I. Hacmi azalır K L
II. Kütlesi değişmez

III. Özkütlesi azalır Şekil-I Şekil-II
yargılarından hangileri doğrudur? Çubukların sıcaklıkları eşit miktar arttırıldığında
DlK
Su donarken hacmi artar. Hacmi artacağından özkütlesi azalır. boylarındaki uzama miktarları oranı kaçtır?
DlL
Toplam kütle değişmez.
Dk o m.Dt
= = 1 dir .
DL o m.Dt
2. Bir metal çubuğun boyca genleşme miktarı,

I. metalin cinsi,
II. metalin ilk sıcaklığı,
III. metalin ilk boyu
5. İlk boyları Şekil - I’deki gibi olan metal X, Y ve Z
ifadelerinden hangilerine bağlıdır?
çubuklarının sıcaklıkları eşit miktarda arttırıldığında
Metale verilen sıcaklık farkına bağlı ilk sıcaklığa bağlı değildir. boyları Şekil - II’deki gibi oluyor.
Metalin cinsi ve ilk boyu genleşme miktarını etkiler.
X Y
X Y Z
3. Birbirine perçinlenmiş metal X, Y ve Z metal çubuklar- Z
la oda sıcaklığının 20°C olduğu odada şekildeki dev-

reler kurulmuştur. Çubukların genleşme katsayıları
Şekil - l Şekil - ll
arasında lX > lY > lZ ilişkisi vardır.
Buna göre çubukların genleşme katsayıları lX, lY
X Y ve lZ arasındaki ilişki nasıldır?
Y Z Kısa olmasına rağmen Z çok uzamıştır. (lZ > lX > lY)
+ – + –
X
6. Oda sıcaklığında yan yana bulu- K
Z nan K, L ve M metal çubukları-
+ – nın sıcaklığı ΔT °C arttırılınca L
boyları eşit oluyor.
M
Şekil - lll Sıcaklıkları başlangıçta 2ΔT°C
kadar artırılsaydı son boyları
Buna göre odanın sıcaklığı arttırıldığında hangi
nasıl olurdu?
şekildeki lamba ışık verebilir?
ΔT°C artırıldığında en fazla M uzamış başlangıçtan itibaren
Y, Z den daha çok uzayacağından Şekil - II’deki lamba ışık 2ΔT°C artırılırsa boylar eşit olduktan sonra en fazla M uzar. En
verir. (Yalnız II) uzun M olur. M > L > K
64
KAVRAMA
Kavrama
7. Aynı maddeden yapılmış eşit boyda- 10.
r 2r
ki X ve Y silindir şeklindeki çubukların X Y Z X Z Y
kesit yarıçapları sırasıyla r ve 2r dir.

X Y
Çubuklara eşit miktarda ısı
verildiğinde boylarındaki uzama Su 40°C Su 25°C Su 5°C

Dx I. Kap II. Kap III. Kap
miktarları oranı kaçtır?
Dy
Aydın, eşit uzunluktaki X, Y ve Z metalleri kullanılarak
 o m D tx
yapılan metal çiftlerini yukarıda verilen ve içinde farklı
Dx
= sıcaklıklarda su bulunan kaplara yalıtkan saplarından
Dy  o m D ty tutarak daldırıyor.
Dx D tx X, Y ve Z metallerinin ilk sıcaklıkları 15°C olup,
= genleşme katsayıları arasında lY > lZ > lX ilişkisi
Dy D ty
olduğuna göre, Aydın, metal çiftlerinin son görü-
X in kütlesi m ise y nin kütlesi 4m dir. nümleri nasıl gözlemler?
Q m . c . D tx D tx
= ise = 4 olur . XY Z X Z Y
Q 4 m . c . D ty D ty
Dlx
= 4 olur .
Dly I. Kap II. Kap III. Kap
8. Kalınlıkları S, 3S ve 2S olan S K 11. Şekildeki r yarıçaplı dairesel

aynı maddeden yapılmış K, L levha ısıtılıyor.
3S L
ve M çubuklarının boyları birbi- Levha ısıtılırken θ açısı ve r
θ
r
rine eşittir. 2S M uzunluğu için ne söylenebi- O
lir?
Sıcaklıkları eşit miktar artırıl-
dığında boyca değişme miktarları ¢¬K, ¢¬L ve ¢¬M
Isıtıldığında r artar, θ değişmez.
arasında nasıl bir ilişki vardır?
Cisimler aynı maddeden yapılmış olup aynı uzunlukta oldukla- 12. Eşit boydaki X ve Y metal çubuklarının kütleleri sıra-
rı için aynı miktarda uzarlar. Bu yüzden Δ,K = Δ,L = Δ,M olur. sıyla m ve 2m genleşme katsayıları ise 2a ve a dır.
Şekil I deki X çubuğunun sıcaklığı T kadar arttırıldığın-
da potansiyel enerjisindeki değişim E oluyor.
9. Bakır çubuk, L ve 2L boyunda kesilerek bir ucundan
duvara sabitleniyor. Çubukların ucuna ahşap ve özdeş
Y L X L
X, Y ve Z silindirleri şekildeki gibi yerleştiriliyor.
L
X L X L Y L
X
yer Şekil – I Şekil – II Şekil – III
L L Buna göre Şekil – II ve Şekil III teki çubukların

sıcaklıkları T kadar arttırıldığında oluşturulan siste-
Y Z min potansiyel enerji değişimi E2 ve E3 kaç E olur?
yer ΔLx = L.2a.T = 2a birim olsun. ΔLy = L.a.T = a birim olur.
Şekil-I de kütle merkezi a kadar yükselir.E = mga ise mga = E
Çubukların sıcaklıkları eşit miktarda artırıldığında olur. Şekil – II de X’in kütle merkezi a, y nin kütle merkezi
X, Y ve Z silindirlerinin dönme miktarları nX, nY ve a 2 a + k = a y ü kselir .
a 5
2 2
nZ arasındaki ilişki nasıl olur? Şekil – III te Y nin kütle merkezi
a
, X in kütle merkezi a + a
2
= 2a yükselir. Bu durumda,
X ve Y ilk boyları aynı Z’nin yarısıdır. nZ > nX = nY
5
E2 = mga + 2mg a = 6mga = 6E
2
a
E3 = 2mg + mg2a = 3mga = 3E bulunur.
2
65
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
13. 2S 16. Düşey kesiti şekildeki gibi olan

kapta su ve buz ısıl dengede- buz
h
dir.
su
S Buzun bir kısmı eritildiğin-
de,
Sıvı
seviyesi I. h yüksekliği azalır.
Sıvı 2r
seviyesi r II. Suyun kütlesi artar.
III. h yüksekliği değişmez.
Şekil – I Şekil – II
Şekil – I ve Şekil II deki küre şeklindeki kaplar aynı
Buz erirken hacmi azalacağından, h azalır. Buz suya dönüştü-
cins sıvı ile doludur.
ğü için suyun kütlesi artar. (I ve II)
Sıvılara eşit ısı verildiğinde sıvıların borulardaki
h1
yükselme miktarları oranı kaçtır?
h2
(Kaplardan taşma olmuyor.)
Q = mc.Dt1 ve Q = 8m.c Dt2

h1 .S = V.a.DT _b
bb h
b 1
D T `bb h = 2 olur .
h2 .2S = 8V.a
8 b
b 2
a
14. Düşey kesiti şekildeki gibi olan kaplara eşit yükseklik- 17. Düşey kesiti verilen özdeş silindirik kaplarda şekilde
te aynı cins sıvılar konulmuştur. belirtilen seviyelerde eşit hacimde X, Y ve Z sıvıları
vardır. Sıvıların sıcaklıkları aynı anda eş zamanlı ola-
rak eşit miktarlarda artırıldığında kaplardaki sıvı sevi-
X Y Z yeleri hX > hY > hZ oluyor.
S 2S S X sıvısı Y sıvısı Z sıvısı
Kaplardaki sıvılara eşit miktarda ısı verildiğinde,

a) Hacimce genleşme miktarları ¢VX, DVY, DVZ Buna göre sıvıların genleşme katsayıları arasında-
arasındaki ilişki nasıldır? ki ilişki nasıl olur?
b) Sıvıların yükselme miktarları hX, hY, hZ arasın-
daki ilişki nasıl olur? En çok X artmış en az Z artmış
(Kaplardan taşma olmuyor.)
a) Eşit ısı verildiğinden ¢VX = ¢VY = ¢VZ olur.

b) Kesiti küçük olanın yükselme miktarı fazla olur. hZ > hX > hY
15. I. Buzluğa konulan su dolu şişenin patlaması 1) II ve III 2) I ve III 3) Yalnız II 4) 1 5) lZ > lX > lY
II. Kışın su sayaçlarının patlaması
6) M > L > K 7) 4 8) K = L = M 9) nZ > nX = nY
III. Göllerin önce yüzeyinin donması
10)
IV. Buzun suda yüzmesi
XY Z X Z Y
11) r, artar 12) E2 = 6E

13) 2
Yukarıdaki olayların hangileri suyun donduğunda q, değişmez E3 = 3E
I. Kap II. Kap III. Kap
hacminin büyümesine örnek verilebilir? 14) a) ¢VX = ¢VY = ¢VZ

15) I, II, III, IV 16) I ve II 17) X > Y > Z
b) hZ > hX > hY
(I, II, III, IV) Önce yüzeyi donduğundan özkütlesi azalır. Hacmi
artacağından özkütlesi azalır. Sıvısı içinde yüzebilen tek katı
buzdur.
66
KAVRAMA
Katılarda Genleşme
1. Türdeş bir metal çubuk O 3. Kalınlıkları eşit 2d boyundaki K, M çubukları ile d, 2d

noktasından sabitlenmiştir. K M boyundaki L çubukları aralarında x mesafesi kalacak
Telin sıcaklığı artırıldığın- şekilde duvara sabitlenmiştir.

L K L
da L noktası x kadar yer
değiştirdiğine göre, K ve 2d x 2d
O
M noktalarının yer değiş-
tirme büyüklükleri aşağıdakilerden hangisidir?
(Bölmeler eşit aralıklıdır) M L
K M 2d x d
A) 3x 4x
B) 3x 5x
Bütün çubukların sıcaklıkları ¢T kadar arttırıldığın-
C) 2x 3x x
da aralarındaki uzaklık olduğuna göre, çubuk-
D) 2x 4x 2
ların genleşme katsayıları lK, lL, lM arasındaki
E) 3x 3x
ilişki nasıl olabilir?
L nin ilk boyu a, K nın ilk boyu 3a, M nin ilk boyu 5a alınırsa; A) lM > lL > lK B) lK > lL > lM
L, x kadar yer değiştirirse K, 3x M, 5x uzar.
C) lK = lL = lM D) lK = lM > lL
E) lK > lM > lL
2d · lK · T + 2d · lL · T = 2d · lM · T + d · lL · T
2lK + lL = 2lM
2. Aynı maddeden yapılmış K ve L metal levhalarının lM > lK kesindir.
kalınlıkları ve ilk sıcaklıkları aynıdır.
a 2a
4. Şekil - I’deki K ve L metal çubukları ısıca yalıtılmış

a a
ortamda sürtünmesiz zeminde üst üste konulunca
denge durumları Şekil - II’deki gibi oluyor.
K L
K K
L L
Levhalara eşit miktarda ısı enerjisi verildiğinde,
Şekil - I Şekil - II
I. L’nin yüzey alanı K’nin yüzey alanının iki katı olur.
Buna göre,
II. Son sıcaklıkları aynı olur.
I. K’nin genleşme katsayıları L’ninkinden büyüktür.
III. Yüzeyce aynı miktarda genleşirler.
II. L’nin genleşme katsayıları K’ninkinden büyüktür.
ifadelerinden hangileri doğru olur?
III. K’nin ilk sıcaklığı L’ninkinden yüksektir.
verilenlerinden hangileri doğru olabilir?
Eşit ısı verildiğinde kütlesi büyük olanın sıcaklık değişimi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
küçük olur. D) II ve III E) I, II ve III
¢TK = 2T ise ¢TL = T olur. Yüzeyce genleşme eşit olur. Gen-
K ısı aldığı için uzamış L'de ısı verdiği için kısalmıştır. Genleş-
leşmeler eşit olduğundan son durumda alanları oranı iki ola-
me katsayılarını karşılaştıramayız. K'nın ilk sıcaklığı daha
maz. (Yalnız III)
düşük olmalı ki ısı alsın.
67
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
5. Şekildeki sistemlerde x, y, z metal çubukların eşit 7. Uzama katsayıları verilen metaller birbirine perçinlen-
uzunlukta olup, ısıtılınca şekil 1 ve soğutulunca şekil miş ve yere şekildeki gibi sabitlenmiştir.
2 deki yalıtkan dairesel levhalar dönme oklar yönünde
dönmektedir.
X Z
2λ λ λ 2λ λ 2λ
I II III
Y Y I ve II çiftleri ısıtılıp, III çifti ise soğutulursa hangi
Şekil – 1 Şekil – 2 metal çiftler ok yönünde bükülürler?
(Kapların genleşmesi önemsenmiyor.)
Metal çubukların uzama katsayıları arasındaki iliş-
ki aşağıdakilerden hangisidir?
A) lX > lY > lZ B) lZ > lY > lX
C) lZ > lX > lY D) lY > lX > lZ
I ok yönünde, II ok yönünün tersinde, III de ok yönünde döner.
E) lX > lZ > lY
8. Şekildeki aynı maddeden yapılmış, aynı ortamdaki
Şekil – I de ısıtıldığı için λy > λx şekil – II de soğutulduğu için kare levhaların içlerinde r yarıçaplı dairesel boşluklar
lz > ly olur. vardır.
Bu nedenle lz > ly > lx olur. 3a
2a
a r3=r
r2=r 3a
r1=r 2a
a
6. Y
X Bu kare levhalar daha sıcak ortama götürülürse,
boşlukların son yarıçapları, r1, r2 ve r3 arasındaki
büyüklük ilişkisi aşağıdakilerden hangisi olur?
A) r1 = r2 = r3 B) r1 > r2 > r3 C) r1 > r3 > r2

D) r2 > r1 > r3 E) r3 > r2 > r1
Şekilde verilen içi dolu X metal çubuğu oda sıcaklığın-
Boşluklar aynı büyüklükte olduğundan aynı miktar uzarlar.
da Y metal halkasından az bir sürtünme ile geçebili-
yor. Metaller eşit miktar soğutulduğunda X silindiri Y
silindirinden geçemiyor. 9. Şekilde verilen X ve Y metal çubuk- Y
larının uzama katsayıları lX ve lY’dir. X
Buna göre,
lX > lY olduğuna göre,
I. X çubuğunun yapıldığı maddenin genleşme kat-
sayısı Y halkasının genleşme katsayısından bü- I. X ile Y çubuğunu ısıtmak
yüktür. II. X çubuğunu ısıtıp Y çubuğunu
II. Y nin genleşme katsayısı X inkinden büyüktür. soğutmak
III. X çubuğu, Y halkası içerisinde iken ortam soğutu- III. Y çubuğunu ısıtıp X çubuğunu soğutmak
lursa X iyice sıkışır. işlemlerinden hangileri yapılırsa X ve Y nin boyla-
yargılarından hangileri doğrudur? rı eşitlenebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
X in genleşme katsayısı büyük olduğundan ısıtıldığında boyu
Ortam soğutulduğunda Y, X ten geçemediği için Y nin genleş-
me katsayısı X inkinden büyüktür. O halde III. yargıda doğru- kısa olmasına rağmen boyu Y kadar olabilir. Her ikisini de
dur. soğutmakta olabilir. Çünkü Y nin boyu uzun olduğundan daha
çok büzülecektir.
68
PEKİŞTİRME
1-B 2-C 3-A 4-C 5-B 6-D 7-D 8-A 9-D
Sıvılarda Genleşme
1. Deniz seviyesinde 3. Hassas ölçümde kullanılacak sıvılı termometre için,

Kütle (g)
termometrelerin yapıldığı malzemenin ve malzemenin
bulunan K, L, M saf
K içine konulacak sıvıların sıcaklıkla değişimleri grafik-
sıvılarının +4 °C L lerde gösterilmiştir.
20
sıcaklıkta kütle – Hacim Hacim
10 M
hacim grafikleri M1 S1
3V M2 3V S2
şekildeki gibidir. 2V M3 2V S3
0 10 20 Hacim (cm3)
Yalıtılmış kapları V V
tümü ile doldurulan sıvılardan hangisi veya hangi- V/2 V/2
0 0
lerinde sıcaklık 0 °C’ye indirilirse, taşma oluşur? T Sıcaklık T Sıcaklık
Malzeme Sıvılar
A) Yalnız K B) K ve M C) Yalnız M
D) L ve M E) Yalnız L Buna göre hangi sıvı-madde ikilisi en uygun
seçim olur?
Sıcaklık +4 °C den 0 °C ye indirildiğinde su dışındaki sıvıların
hacmi azalır. Bu nedenle sadece su taşar. A) S1 ve M1 B) S1 ve M2 C) S2 ve M2
D) S3 ve M3 E) S2 ve M3
d K = 2g/cm 3 d L = 1g/cm 3
1 Hassas termometrelerde termometrenin yapıldığı maddenin
d m = g/cm 3
2 genleşme katsayısı küçük, sıvının ki büyük olmalıdır. En
uygun ikili S2 ve M3 olur.
4. Aynı maddeden yapılmış K halkası, L levhası ve içi

dolu M küresinin yarıçapları eşittir.
r
r r
K L M
Tüm cisimlere eşit ısı verildiğinde, son yarıçapları

rK, rL ve rM arasındaki ilişki ne olur?
2. Su ve buzun genleşmesi ile ilgili aşağıdaki bilgiler A) rK = rL = rM B) rK > rL > rM
veriliyor. C) rM > rL > rK D) rL = rM > rK
I. +4°C’de suyun hacmi en küçüktür. E) rK > rL = rM

II. 20°C’den 12°C’ye inerken suyun hacmi azalır.
Aynı maddeden yapılmış olduğu için eşit ısı verildiğinde K halka-
III. 3°C’den 1°C’ye inerken suyun hacmi azalır. sının sıcaklık değişimi en fazla olur. Bu nedenle rK > rL > rM olur.
IV. 0°C’den –10°C’ye kadar sıcaklığı azaltılan buzun
özkütlesi azalır. 5. Bir kenarı 10 cm, olan 0 °C deki metal kübün sıcaklığı
Buna göre yukarıda verilen bilgilerden hangileri 100 °C sıcaklığa yükseltilince hacmi 1001 cm3 oluyor.
doğrudur? 1
Metalin boyca uzama katsayısı kaç dir?
°C
A) I ve II B) I, II ve III C) I, III ve IV 1 1 1
A) . 10 B) . 10 C) . 10
-5 -5 -5
2 3 4
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV 1 1
D) . 10 E) . 10
-5 -5
V +4°C de en küçük hacim ısıtılırsa da 6 9
soğutulursa da hacmi artar. Su 0°C ile ∆V = Vo . 3l . ∆t
+4°C arasında ters davranır. Bu yüz- 3
1 = 10 . 3 m . 100 m=
1 1
5 °C
den I, II ve IV olur. 3 . 10
T(°C)
0 +4
69
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
6. Düşey kesiti verilen genleşmeleri önemsiz eşit hacim 8. Genleşmesi önemsenmeyen özdeş kaplar taşma
bölmeli kaplara aynı cins sıvılar şekildeki gibi doldu- seviyesine kadar sırasıyla 0 °C, + 2°C, +4 °C sıcaklık-
rulmuştur. taki sularla doludur. Kaplardaki suların sıcaklıkları 2
°C arttırıldığında kaplardan taşan su hacimleri sırasıy-
la V1, V2, V3 oluyor.
X Y Z
0 °C +2 °C +4 °C
su su su
Şekil – I Şekil – II Şekil – III

Sıvıların sıcaklıkları eşit miktar arttırıldığında yük-
Buna göre V1, V2, V3 arasındaki büyüklük ilişkisi
selme miktarları hX, hY, hZ arasındaki ilişki nedir?
(Kaplardan taşma olmuyor.) nasıldır?
A) hX > hY > hZ B) hZ > hY > hX C) hX = hY = hZ A) V1 > V2 > V3 B) V3 > V2 > V1 C) V2 > V1 > V3
D) hY > hX = hZ E) hY > hZ > hX D) V1 = V2 = V3 E) V3 > V1 = V2
h X . 2 S = 4 V . a . T _bb Su +4 °C sıcaklıkta en küçük hacime sahiptir. Bu nedenle şekil

bb – I ve şekil – II deki kaptan su taşmaz. V3 > V1 = V2
b
h Y . S = 3 V . a . T ` h Y > h X = h Z bulunur .
bb
b
h Z . S = 2 V . a . T bb
a 9. Düşey kesiti şekildeki gibi olan eşit hacim bölmeli K ve L
kaplarında eşit yükseklikte aynı cins sıvı bulunmaktadır.
K L
7. T1 = 2°C sıcaklıktaki suyun içinde Şekil - I’deki gibi
dengede olan X katısı, suyun sıcaklığı T2 = 20°C yapı-
lınca Şekil - II’deki gibi dengede kalıyor.
Kaplardaki sıvılara eşit ısı verildiğinde sıvıların
hK
T1 = 2°C T2 = 20°C yükselme miktarı oranı kaçtır? (Kap genleşme-
hL
X si önemsiz. Kaplardan taşma olmuyor.)
Su X Su
1 3 5
A) B) 1 C) D) 2 E)
Şekil - I Şekil - II 2 2 2
hK
DVK = DVL ise hK.A = hL.A ise =1
Buna göre, hL
I. Suyun sıcaklığı arttıkça hacmi sürekli artmıştır.
10. Cam tüp içerisinde 0°C’de su vardır.
II. Sıvılar, katılardan daha az genleşir.
Suyun sıcaklığı +4°C’ye çıkarılırsa
III. Şekil - II’deki suyun özkütlesi Şekil - I’dekinden
küçüktür. özkütlesi ve hacmi nasıl değişir?
Özkütle Hacim 0°C
yargılarından hangisi kesinlikle doğrudur? su
A) Artar Artar
(Kabın genleşmesi ihmal edilmektedir.) B) Artar Azalır
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Azalır Azalır
D) II ve III E) I, II ve III D) Azalır Artar
Suyun hacmi önce azalır, sonra artar. Sıvılar genleşmesi daha E) Değişmez Artar
fazladır. Su, X ten çok genleşmiştir.
Suyun hacmi +4°C de en küçük, özkütlesi en büyüktür.
X Şekil - II de battığından özkütlesi sıvınınkinden büyüktür.
70
1-E 2-A 3-E 4-B 5-B 6-D 7-C 8-E 9-B 10-B PEKİŞTİRME
Sıvılarda Genleşme
1. Biri demir, diğeri alüminyumdan yapılmış eşit uzunluk- 3. Maddeler ısı alışverişi sonucu genleşebilmektedir.
taki iki metal çubuk ısıtılarak boylarındaki değişimin Buna göre;
gözleneceği bir deney tasarlanıyor. Belirli aralıklarla
çubukların sıcaklıkları ve o sıcaklıklardaki boyları I. elektrik direklerinin arasına gerilmiş olan tellerin
ölçülüyor. Toplanan veriler kullanılarak aşağıdaki yaz aylarında sarkması,
tablo oluşturuluyor.
II. termostattaki doğrusal metal çiftinin sıcaklığının
Çubukların Demir Çubuğun Alüminyum artması sonucu bükülmesi,
sıcaklığı Boyu (mm) Çubuğun
(°C) Boyu (mm) III. düzgün olan tren raylarının yaz aylarında
bükülmesi
30 1000,00 1000,00
olaylarından hangileri maddelerin ısı alışverişiyle
60 1000,36 1000,75 genleşmesi sonucunda olabilir?
90 1000,72 1001,50 A) Yalnız I B)Yalnız III C) I ve II
120 1001,08 1002,25 D) II ve III E) I, II ve III
Bu tablodaki verilere göre,
2019 / TYT
I. Isıtılan metal çubukların boyu uzar.
II. Isıtılan metallerin uzama miktarı yapıldığı madde-
nin cinsine bağlıdır. Her üçü de hacim artışı var, genleşme ile ilgili.
III. Aynı metal çubuk için çubuğun sıcaklığı ile boyları
arasında doğrusal ilişki vardır.
çıkarımlarından hangileri doğru olabilir?
D) II ve III E) I, II ve III 4. Homojen K çubuğu, L dikdörtgen levhası ve M daire-
sel levhası O1, O2 ve O3 noktalarından şekildeki gibi
2019 / MSÜ
asılarak dengelenmiştir.
Demir ve alüminyum sıcaklık arttıkça çubuklar uzar.
ip ip
2. Türdeş bir tel şekildeki gibi bükülerek O noktasından O1 O2
sabitlenip kareli sistem üzerine yerleştirilmiştir. K
M L
K Şekil-I Şekil-II
O Y
X
L ip
r r M
O3
Telin sıcaklığı ¢T kadar artırılırsa X mesafesi ile telin
Y ucunun geleceği nokta ile ilgili aşağıdakilerden Şekil-III
hangisi söylenebilir? Cisimlerin sıcaklıkları artırılırsa hangisinin potan-
X mesafesi Y ucu siyel enerjisi azalır?
A) Değişmez K
(K çubuğunun kalınlığı önemsenmiyor.)
B) Değişmez M
C) Artar M A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
D) Artar L D) L ve M E) K, L ve M
E) Azalır K K çubuğu x doğrultusunda hareket eder. L levhası –y yönünde
hareket eder. M'de de ip O3 noktasından asılı olduğundan
Cisim resim gibi büyüyeceğinden x mesafesi kesin artar y ucu ağırlık merkezinin yeri değişmeyeceğinden potansiyel enerji
da L'de olabilir. değişmez.
71
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA
5. Boyca genleşme katsayısı a olan XY metal çubuğu- 8. Alüminyumun genleşme katsayısı, bakırın genleşme
nun sıcaklığı değiştirilmektedir. katsayısından büyüktür. Şekillerde bu maddelerden
yapılan cisimlerin T sıcaklığındaki ve 10T sıcaklığın-
L1 L2 daki görünümleri verilmiştir.
X Y
r 10T
T 10T T
Bakır
Bakır
Bu durumda dairesel levhanın devir sayısı; a, L1,
L2 ve r büyüklüklerinden hangilerine bağlıdır? Alüminyum Alüminyum
A) a ve L1 B) r ve L1 C) a, L1 ve r
10T
T
D) a, L1 ve L2 E) a, r, L1 ve L2
Uzama miktarı ilk boy (L1) ve genleşme katsayısına bağlıdır.

Devir sayısı r yarıçapına bağlıdır. Alüminyum
Şekil - lll
6. Katılar ve sıvılar ısıtıldıklarında hâl değişimleri ve bazı
özel durumlar dışında, genelde genleşirler.
Buna göre verilen şekillerden hangisindeki görü-
Normal şartlar altında, suyun veya buzun aşağıda-
nüm doğru olabilir?
ki hâl ve sıcaklık durumlarının hangisinde su
molekülleri birbirine en yakındır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Sıcaklığı –20°C olan buz D) II ve III E) I, II ve III
B) Sıcaklığı –4°C olan buz Farklı miktarda genleşseler de açı değişmez. (I yanlış) (Yanıt D)
C) Sıcaklığı 0°C olan buz

9. Oda sıcaklığındaki K küresi, aynı sıcaklıktaki L halka-
D) Sıcaklığı 0°C olan su
sından ancak geçebiliyor.
E) Sıcaklığı 4°C olan su
2017 / LYS
Su olacak ve en küçük hacim olacak. En küçük hacim +4°C de

olur. K L
7. Alüminyumdan yapılan 1 metrelik cetvel 10°C sıcak-

lıkta ölçeklendirilmiştir. Cisimlerin genleşme katsayıları arasındaki ilişki
Tahta bir masanın kenarı bu cetvelle 50°C sıcaklıkta lK > lL olduğuna göre,
L1, 10°C sıcaklıkta L2, –20°C sıcaklıkta L3 cm olarak I. K ve L yi soğutmak
ölçülüyor. II. K yi soğutup L yi ısıtmak
Buna göre L1, L2 ve L3 arasındaki büyüklük ilişkisi III. K ve L’yi ısıtmak
nasıldır? işlemlerinden hangileri yapılırsa K küresi L halka-
A) L1 > L2 > L3 B) L3 > L2 > L1 sından geçemez?
C) L1 = L2 = L3 D) L2 > L1 = L3
E) L3 > L1 = L2
Genleşme katsayısı büyük olanın uzama ya da büzülme miktarı
Sıcaklık azaldıkça cetvel kısalır ölçüm sayısı artar. (Yanıt B)
da büyük olur. Isıtıldıklarında K, L’den geçemez. (Yalnız III)
72
1-E 2-D 3-E 4-B 5-C 6-E 7-B 8-D 9-C
I sıT-AM
SıcaTkU
lıR
k - Gen leş m e T AM T U R
Isı ve Sıcaklık ●● Isı kalorimetre kabı ile hesaplanır. Birimi kalo-

ridir.
Transfer Edilen Isı: Sıcaklıkları farklı maddeler ara-
sında gerçekleşir. Isı akış yönü sıcak maddeden so- ●● Sıcaklık termometre ile ölçülür. Birimi K’dir.
ğuk maddeye doğrudur.
İç enerji; atom ve moleküllerin titreşim, öteleme,
Sıcaklık: Madde moleküllerinin ortalama kinetik dönme ve potansiyel enerjilerinin toplamıdır.
enerjisi ile orantılıdır.
Termometreler suyun donma ve kaynama sıcak-
Isı ile sıcaklık arasındaki farklar lıklarına göre ölçeklendirilmiştir. Aralarındaki bağıntı
●● Isı aktarılan enerjidir, sıcaklık enerji değil- aşağıdaki gibidir.
dir.
C K 273 F 32

●● Aktarılan ısı kütleye bağlıdır, sıcaklık bağlı 100 100 180
değildir.
Transfer Edilen Isı - Hâl Değişimi

Öz ısı (c): 1 gram maddenin sıcaklığını 1°C değiştirmek için gerekli ısıdır. Birimi cal/g °C dir. Ayırt edici bir
özelliktir.
Isı sığası (m·c): Maddenin tamamının sıcaklığını 1°C değiştirmek için gerekli ısıdır. m ile gösterilir. Birimi
cal/°C dir. Ayırt edici bir özellik değildir.
Maddeye verilen ısı, madde hâl değiştirmediğinde, Sıcaklık
T2
Q = m $ c $ TT matematiksel modeliyle bulunur.
Maddeye verilen ısı, madde hâl değiştirirken,
θ
T1
Q = m$L matematiksel modeliyle bulunur.
0 Verilen ısı
θ
Isı - Sıcaklık Grafiği
I, III, V aralıklarında sıcaklık ve kinetik enerji değişir. Sıcaklık
Q = m · c · ΔT
V
IV
matematiksel modeli kullanılır.
III
II Isı
II ve IV aralıklarında sıcaklık değişmez. Potansiyel enerji değişir. Buralar hâl 0
I
değişim bölgeleridir.
Q=m·L matematiksel modeli kullanılır.
TAM TUR 73
TAM TUR
Isı Alışverişi
Isı alışverişinde,
1. İzole bir ortamda alınıp verilen ısı miktarları birbirlerine
Sıcak Soğuk
eşittir.
2. Sıcaklığı yüksek olan madde ısı verir, düşük olan
madde ısı alır.
3. Isı alışverişinin tek nedeni sıcaklık farkıdır. Sıcaklık
eşitlenene kadar ısı alışverişi devam eder.
4. Karışımın sıcaklığı, ısı sığası büyük olan maddenin sıcaklığına yakın olur.
Isı İletimi
Isı; iletim, konveksiyon ve ışıma yollarıyla yayılabilir. İletim genelde metaller-
de, konveksiyon sıvı ve gazlarda, ışıma da ışın yoluyla ısının yayılma yoludur.
İletim ve konveksiyon maddesel ortamda, ışıma elektromanyetik dalgalarla

boşlukta yayılır.
Isı iletim hızı,

●● Maddelerin cinsine
●● Kalınlığına
●● Yüzey alanına
●● Sıcaklık farkına bağlıdır.
Hissedilen ve Gerçek Sıcaklık
Bizim algıladığımız sıcaklık hissedilen sıcaklık, gölgede termometrenin ölçtüğü sıcaklık gerçek sıcaklıktır.
Örneğin, yazın nem oranının yüksek olduğu yerlerde hava sıcaklığını olduğundan daha yüksek hissederiz. Ter
vücuttan buharlaşırken vücut serinler. Eğer ortamdaki nem oranı yüksekse buharlaşma daha yavaştır. Bu ne-
denle nem oranındaki artış vücudun ısı kaybetmesini engeller.
Genleşme
Sıcaklık etkisiyle hacimdeki artış genleşme, hacimdeki azalma büzülmedir. Katı ve sıvılarda ayırt edicidir.
Gazlarda ayırt edici değildir.
Suyun genleşmesi 0°C ile +4°C aralığında farklıdır. Suyun özkütlesi +4°C’de en büyüktür.
74 TAM TUR
Açık bir zihnin olduğu her yerde mutlaka
umut olacaktır.
1
Charles. F. Kettering
ACEMİ
1. I. Kütleleri eşit olan iki cisim 4. Isı kaynağının üzerine konularak 1 kcal ısı verilen
cismin sıcaklığı 20°C’den 70°C’ye yükseliyor.
II. Sıcaklıkları eşit iki cisim
Cismin kütlesi 40 g olduğuna göre öz ısısı kaç
III. 1 g 30°C su ile, 1 g 80°C su cal/g°C olur?
IV. 10°C’deki X sıvısı ile 50°C Y sıvısı A) 0,5 B) 1 C) 1,5 D) 2 E) 2,5
Yukarıda verilenlerden hangileri aynı ortama 1
Q m $ c $ TT ise 1000 40 $ c $ ^70 20h ise c cal/g % C
konulursa kesinlikle ısı alışverişi olur? 2
A) I ve II B) III ve IV C) II ve IV
5. Sıcaklık
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
T3
Isı alışverişinin tek nedeni sıcaklık farkıdır. I’de sıcaklık farkını
bilmiyoruz. II’de ise sıcaklık farkı yok.
T2
T1
Zaman
t1 t2 t3 t4
2. K, L, M ve N sıvılarının donma ve kaynama noktaları
tablodaki gibidir. Bir kaptaki sıvı eşit zamanda eşit ısı veren ısıtıcıyla ısı-
tıldığında sıcaklık - zaman grafiği şekildeki gibi oluyor.
Donma Kaynama Noktası Buna göre,
Noktası (°C) (°C) I. Sıvı deniz seviyesinden yüksektedir.
K 10 42 II. Sıvı karışımdır.
L –10 125 III. Kapta en fazla iki sıvı vardır.
M 60 260 yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
N –80 90
Bu sıvılar kullanılarak yapılmış sıvılı termometre- D) I ve II E) II ve III
lerden hangileri ile deniz seviyesindeki saf suyun
İki defa hâl değişimi olduğundan madde karışımdır. Sıvı sayısı
kaynama sıcaklığı ölçülebilir? ile ilgili, yükseklik ile ilgili yorum yapılamaz.
A) K ile L B) K ile M C) L ile M

D) M ile N E) L ile N 6. Alınan ısı
2
1
100°C de K gaz, L sıvı, M sıvı, N gaz olduğu için L ile M ölçe-
bilir. 3
0
Sıcaklık
3. 10°C’deki suyun sıcaklığını 70°C sıcaklığa çıkar-
mak için verilmesi gerekli ısı miktarının, aynı suyu Saf bir maddenin ısı - sıcaklık grafiği 1, 2, 3 ve 4
50°C’ye çıkarmak için verilmesi gerekli ısı miktarı- numaralı durumlardan hangileri olamaz?
na oranı kaçtır?
A) Yalnız 1 B) Yalnız 4 C) 2 ve 3
8 7 4 3
A) B) C) D) E) 2 D) 3 ve 4 E) 2, 3 ve 4
3 5 3 2
Isı almayan maddenin sıcaklığı değişmez. (3)
Q 1 = m $ c ^70 − 10h Q 1 60 mc 3
Isı veren maddenin sıcaklığı azalır. (4)
Q 2 = m $ c ^50 − 10h
= =
Q 2 40 mc 2
75
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 5. Ünite / Hibrit 1-2-3-4-5-6-7-8
Acemi
7. Sıcaklık 10. Şekildeki biçime Düşey
getirilmiş metal
T çubuk K noktasın- X
dan sabitlenmiştir.
Çubuğun sıcaklı-
0 Isı
Q 3Q ğı arttırıldığında
Y
X ve Y uzunlukla-
Yatay K
rı için aşağıdaki-
Şekildeki grafiğe göre, ısı alan bir sıvının öz ısısı-
lerden hangisi
nın buharlaşma ısısına oranı aşağıdakilerden han-
söylenebilir?
gisi olur?
X Y
1 1 1
A) T B) 2T C) D) E) T
T 2T 2 A) Azalır Azalır
Q _b B) Azalır Artar
c=
m· T b c 1 C) Artar Azalır
` =
2Q b Lb 2T
Lb =
m ba D) Artar Artar
E) Değişmez Değişmez
Isıtıldığında metal çubuk düşey duvara yaklaşır x azalır, büyü-

tülmüş fotokopi olduğu için y artar.
11. Sıcaklık (°C)
4T
8. I. Mikrodalga fırınlarında yemeğin ısınması
II. Sıcak suya bırakılan demir kaşığın ısınması
T
III. Güneş’in Dünya’yı ısıtması
Yukarıdakilerden hangileri ısının ışıma yoluyla
0 Zaman
iletilmesine örnek verilebilir? t 2t 3t 4t
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III –T

Sıcaklığı –T olan katı bir cismin eşit zaman aralıkların-
Güneş ışınlarının ulaşması ışımadır.
da eşit ısı veren ısıtıcı ile ısıtıldığında şekildeki grafik
elde edilmiştir.
Buna göre, cismin sıvı hâldeki öz ısısı katı
hâldekinin kaç katıdır?
3 1
A) 3 B) 2 C) D) 1 E)
2 3
9. Erime sıcaklığındaki bir katı maddeye 2400 kalorilik 2Q = mcK · 2T 1
ısı verildiğinde 400 gram katı madde eriyor. 4 cS = c
Q = mcS · 3T 3 K
Buna göre katının erime ısısı (Le) kaç cal/g’dır?
12. Bir ortamın sıcaklığı 20°C artmaktadır.
A) 960000 B) 600 C) 80
D) 60 E) 6 Aynı ortamın sıcaklığı Kelvin ölçeğine göre kaç K
artış olmuştur?
Q = m . Le
2400 = m . Le ⇒ 2400 = 400 . Le Le = 6 cal/g A) 293 B) 273 C) 123 D) 20 E) 13
1K artış 1°C artışa eşittir.
76 1-B 2-C 3-D 4-A 5-B 6-D 7-D 8-D 9-E 10-B 11-E 12-D
İlim kendini bilmektir.
Yunus Emre
ACEMİ 2
1. Sıcaklık Kütle 4. Tx sıcaklığındaki bir katı Ty sıcaklığındaki bir sıvı içine
X 30°C 100 g konuluyor.
Y 50°C 100 g Ty > Tx olduğuna göre

Z 50°C 250 g I. Ty sabit kalır.
T 40°C 300 g II. Tx sabit kalır.
III. Ty artar, Tx azalır.
X, Y, Z, T maddelerinin sıcaklıkları ve kütleleri tablo-
daki gibidir. yargılarından hangileri doğru olabilir?
Buna göre hangi iki madde arasında ısı alışverişi
olmaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) X ve Y B) Z ve T C) Y ve Z
D) X, Y ve Z E) Y, Z ve T D) I ve II E) I ve III
Y ile Z nin sıcaklıkları aynı olduğu için ısı alışverişi olmaz. Y hal değiştirme sıcaklığındaysa sabit kalabilir. X hal değiştir-
me sıcaklığında ise sabit kalabilir. Ty azalabilir Tx artabilir. III
olmaz.
2. 2m, m, 2m kütleli maddelerin öz ısıları sırasıyla
c, 2c, 2c dir. Bu maddelerin sıcaklığını sırasıyla 2ΔT,
ΔT, ΔT kadar değiştirmesi için maddelere Q1, Q2 ve
Q3 kadar ısı verilmesi gerekmektedir. 5. Düşey kesiti verilen K ve L kaplarında 20°C ve 80°C
Buna göre, Q1, Q2, Q3 arasındaki ilişki nedir? sıvı bulunmaktadır.
A) Q1 = Q2 > Q3 B) Q3 > Q2 > Q1 K L
C) Q1 = Q2 = Q3 D) Q1 = Q3 > Q2
3m m
E) Q1 > Q3 > Q2
c 3c
TK = 20°C TL = 80°C
Q1 = 2m . c . 2DT = 4mcDT
Q2 = m . 2c . DT = 2mcDT Q1 = Q3 > Q2
Q3 = 2m . 2c . DT = 4mcDT
Sıvılar başka bir kapta karıştırıldığında son sıcak-
lık kaç °C olur?
3. Sıcaklık Isı sığası
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70
K ve L sıvılarının ısı sığaları eşittir.

3m·c = m·3c bu durumda son sıcaklık,
0 Verilen ısı 0 Verilen ısı T + TL 20 + 80
(I) (II) Tson = K = = 50°C bulunur.
2 2
Sıcaklık
6. Kütlesi 2 kg olan bir sıvıya 5 kcal ısı enerjisi verildiğin-

de sıvının sıcaklığı 25°C artıyor.
0 Verilen ısı
(III) Buna göre sıvının öz ısısı kaç cal/g·°C olur?
Maddeler için yukarıda verilen grafiklerden hangi-
A) 0,8 B) 0,4 C) 0,3 D) 0,2 E) 0,1
leri doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Q = m $ c $ TT
D) II ve III E) I, II ve III 5000 = 2000 $ c $ 25
5 000
= c = 0, 1cal/g.°C
Isı verildikçe sıcaklık artabilir. I doğru. Isı sığası verilen ısıdan 50. 000
etkilenmez. II doğru, hal değiştiren maddenin sıcaklığı değişmez.
77
Acemi
7. Kütlesi 50 g olan bir maddenin sıcaklığını 30°C den Su Kütle (g) Sıcaklık (°C)
60°C ye çıkarmak için 30 cal ısı verilmektedir. 10.
K 100 60
Bu maddenin 200 gramının sıcaklığını 45°C den
35°C ye düşürmek için maddeden kaç cal ısı alın- L 150 40
malıdır? M 100 70
A) 10 B) 20 C) 30 D) 35 E) 40 N 200 40
P 200 35
Q m $ c $ TT Q = m $ c $ TT
30 50 $ c $ ^60 30h = 200 $ c $ 10 Isıca yalıtılmış bir kapta 0°C’de 100 g buz vardır.
1 = 2000
= c 40 cal Bu kaba tabloda kütlesi ve sıcaklığı verilen K, L,
30 1500c c
50
M, N ve P sularından hangisi konulursa buzun
tamamı erir?
(csu = 1 cal/g·°C , Lbuz = 80 cal/g)
A) K B) L C) M D) N E) P
8. Çevreden ısıca yalıtılmış bir kapta bulunan –30 °C 100 g buzun eriyebilmesi için Q = m . Le = 100 . 80 = 8000
sıcaktaki buzun içine 1500 cal ısı veriliyor. cal ısı alması gerekir. QK = 6000 cal, QL = 6000 cal,
Son durumda 25°C de su olduğuna göre, buzun QM = 7000 cal, QN = 8000 cal, QP = 7000 cal dir. Bu yüzden
kütlesi kaç gramdır? N olur.
(cbuz = 0,5 cal/g°C; csu = 1 cal/g°C

Le = 80 cal/g; LB = 540 cal/g) 11. Isıca yalıtılmış bir kaba 50°C’deki X suyundan, 70°C
teki Y suyundan ve 60°C’deki Z suyundan eşit kütle-
A) 8 B) 10 C) 12,5 D) 14 E) 15 lerde konuyor.
15m + 80m + 25m = 1500 Isıl denge sağlandıktan sonra X, Y, Z nin ilk sıcak-
lıklarının değişip değişmediği konusunda ne söy-
120m = 1500
lenebilir?
m = 12, 5g
X’in Y’nin Z’nin
A) Artar Azalır Değişmez
B) Artar Azalır Artar
C) Artar Azalır Azalır
D) Değişmez Değişmez Değişmez
9. 40 °C sıcaklığında su akıtan K musluğu boş kabı 3 E) Azalır Artar Değişmez
dakikada, 90 °C sıcaklığında su akıtan L musluğu ise
boş kabı 2 dakikada doldurmaktadır. Kap boş iken iki 50 + 70 + 60
Tdenge ısı sığaları eşit ise = 60 % C olur. 50°C X in
3
musluk aynı anda açılıyor. sıcaklığı artıp, sıcaklığı 70°C olan Y nin sıcaklığı azalmış Z nin
K L ki değişmemiştir.
40°C 90°C
su su 12. Buharlaşmayla ilgili,

I. Sıvının yüzeyi genişledikçe buharlaşma daha çok
olur.
II. Her buharlaşma aynı zamanda kaynamadır.
Buna göre kap dolduğunda kaptaki suyun denge III. Sıvı her sıcaklıkta buharlaşır.
sıcaklığı kaç °C olur? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 50 B) 55 C) 60 D) 70 E) 80 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
K 2m su akıtırken, L 3m su akıtır. D) I ve III E) II ve III

2m.c.(T – 40) = 3m.c (90 – T) Buharlaşma her sıcaklıkta olur ve çevreden ısı alır. Açık
2T – 80 = 270 – 3T ise T = 70 °C bulunur. yüzeyle doğru orantılıdır. Buharlaşma ile kaynama farklıdır.
78 1-C 2-D 3-E 4-D 5-C 6-E 7-E 8-C 9-D 10-D 11-A 12-D
Tembel insan yoktur. Sadece kendisine esin
kaynağı oluşturacak kadar güçlü amaçları ol-
mayan insanlar vardır.
1
Anthony Robins
AMATÖR
1. I. 100 °C’deki suya ısı verilme 4.

l. Hacim (cm3) ll. Özkütle (g/cm3)
II. 0 °C’deki buzun çevresine ısı vermesi
III. 100 °C’deki su buharından ısı alma
Yukarıda verilenlerden hangileri yapılırsa madde
hal değiştirir?
0 +4 Sıcaklık (°C) 0 +4 Sıcaklık (°C)
lll. Kütle (g)
100 °C deki suya ısı verilirse su buharı olur. (Hal değiştirir.) 0

°C deki buzdan ısı alınırsa buzun sıcaklığı düşer. 100 °C su
buharı hal değiştirir.
0 +4 Sıcaklık (°C)
2. T1 sıcaklığındaki sıvı Sıcaklık
madde ortamından Yukarıdaki grafiklerden hangileri suya ait olabilir?
yalıtılarak ısı hızı sabit T2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
olan bir kaynak ile ısı- D) I ve II E) I, II ve III
tıldığında sıcaklık- T1
aktarılan ısı grafiği 0 Q
Aktarılan +4°C suyun sıcaklığı artsa da azalsa da hacmi artar, özkütlesi
şekildeki gibi oluyor. ısı azalır. Kütle değişmez. (Yalnız III)
Sıvı maddenin kütlesi artırıldığında grafikteki T2
ve Q değerleri nasıl değişir?
A) T2 ve Q artar.
B) T2 artar, Q değişmez. 5. Sıcaklığın 40°C olduğu bir ortamda suyun kayna-
C) T2 değişmez, Q artar. ma noktasını 120°X, donma noktasını 20°X olarak
D) T2 ve Q değişmez. ölçen bir X termometresi kaç °X’i gösterir?
E) T2 azalır, Q artar. A) 30 B) 40 C) 50 D) 55 E) 60
T2 kaynama sıcaklığı olduğu için madde miktarından etkilen- 40 - 0 x - 20
= ise x = 60cX
mez. Sıvı maddenin kütlesi artırıldığında Q artar. 100 - 0 120 - 20
6. Bir ısıtıcı üzerine konan bir miktar sıvının sıcaklık

3. I. Çok yüksek sıcaklıkları ölçmek için metal termo- artışının kısa sürede çok olması için,
metreler kullanılır. I. Isı sığası küçük bir sıvı kullanılmalı
II. Metallerin genleşme özelliğinden yararlanılarak II. İlk sıcaklığı yüksek bir sıvı kullanılmalı
yapılan termometreler mevcuttur.
III. Isı gücü yüksek bir ısıtıcı kullanılmalı
III. Gazlı termometreler üretilmemiştir.
işlemlerinden hangileri tek başına yapılabilir?
Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
İlk sıcaklık ile ilgili bir durum yok. Isı gücü yüksek olursa kısa
Gazlı termometrelerde vardır. Metal termometreler genleşme
sürede artış olur. Isı sığası küçük olanın sıcaklık değişimi
özelliğinden yararlanır ve yüksek sıcaklıkları ölçer.
büyük olur.
79
Amatör
7. Sıcaklık - zaman grafiği Sıcaklık(°C) 10. Deniz kenarında yapılan deneyde, 0°C’de suyun
şekildeki gibi olan bir sıvı 60 içine 0°C’de buz atılırsa
için, I. Suyun kütlesi artabilir.

20 II. Buzun kütlesi azalabilir.
I. Sıvının donma sıcaklığı
10°C olabilir. 0 III. Su ve buzun kütlesi değişmez.
Zaman(s)
ifadelerinden hangileri gerçekleşebilir?
II. Sıvı ortama ısı vermiştir.
III. Sıvının kaynama sıcaklığı 70°C olabilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
İkisi de 0°C olduğu için hâl değişimi olmaz. Kütlelerde değişme
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
olmaz.
Zamanla sıcaklık azalmış. 60°C ve 20°C de sıvı olduğu için
donma sıcaklığı 20°C altında, kaynama sıcaklığı 60°C üzerin-
dedir.
8. Aktarılan ısı - sıcaklık Sıcaklık(°C)

grafiği şekildeki gibi 11. 60°C deki 200 gram kütleli su çevresine 3000 cal
olan bir katının katı 55 ısı verirse suyun son sıcaklığı kaç °C olur?
hâldeki öz ısısı cK, sıvı 30 (csu = 1 cal/g·°C)
hâldeki öz ısısı cS’ dir.
0 Aktarılan A) 15 B) 20 C) 30 D) 40 E) 45
150 450 700
ısı (cal)
cS Q = m $ c $ TT
Buna göre oranı
cK 3000 200 $ 1 $ ^60 − Th
kaçtır? 200
=
200
15 = 60 − T
3 4 5
A) 1 B) 2 C) D) E) T = 45 %
4 3 2
Q = m . ckatı . ΔT Q = m . csıvı . ΔT
150 = m . ckatı . 30 250 = m . csıvı . 25
3 150 30c kat›
= & 75c s›v› = 150c kat› & c s›v› = 2c kat›
5 250 25c s›v›
9. Sami, ibrahim ve Ay- Sami

Isıları aynı olan
şe’den hangisinin ısı maddeler arasında
ısı alışverişi
ve sıcaklıkla ilgili ver- kesinlikle olmaz.
diği bilgi doğrudur? İbrahim 12. Kütleleri 3m, 2m ve m olan K, L ve M cisimlerinin
Bir maddenin ısısı sıcaklığını T kadar yükseltmek için 2Q, 2Q ve Q kadar
hesaplanabilir. ısı gerekiyor.
Ayşe
Isı verilen bir Buna göre K, L ve M cisimleri için aşağıdakilerden
maddenin sıcaklığı hangisi söylenebilir?
değişmeyebilir.
A) K ve L aynı maddeden olabilir, M farklıdır.
A) Yalnız Sami B) Yalnız Ayşe B) K ve M aynı maddeden olabilir, L farklıdır.
C) Sami ve İbrahim D) İbrahim ve Ayşe C) L ve M aynı maddeden olabilir, K farklıdır.
E) Sami ve Ayşe D) Üçü de birbirinden farklıdır.
Sami yanlış ısı farkından değil, sıcaklık farkından ısı alışverişi E) Üçü de aynı madde olabilir.
meydana gelir. İbrahim yanlış bir maddenin ısısı değil ısı farkı
vardır. Ayşe doğru hal değiştirme esnasında sıcaklık değişme- 2Q 2Q Q
cK = cL = cM =
yebilir. 3m $ TT 2m $ TT m $ TT
80 1-C 2-C 3-B 4-C 5-E 6-D 7-E 8-B 9-B 10-C 11-E 12-C
Gençliğe üç öğüdüm var, çalışın, çalışın, ça-
lışın.
2
Otto Van Bismark
AMATÖR
1. Isının yayılması ile ilgili olarak, 4. Boyutları aynı olan K, L ve M çubukları ile oluşturulan
I. Boşlukta yayılmaz. çiftlerin uçlarına özdeş mum parçaları konuluyor.
Özdeş ısıtıcılarla aynı anda ısıtılan çubukların uçların-
II. Sıvı ve gazlarda konveksiyon yoluyla olur.
daki mumlardan önce Şekil - I’deki, sonra Şekil - III’te-
III. Metallerde iletim yoluyla olur. ki, en sonunda ise Şekil - II’deki erimeye başlıyor.
yargılarından hangileri doğrudur? K L L M
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III mum mum

Isı boşlukta ışıma yoluyla yayılır. Sıvı ve gazlarda konveksi- K M

yon, metallerde iletim yoluyla olur. mum
Şekil - III
Başlangıçta çubuklar aynı sıcaklıkta olduğuna

göre çubukların ısı iletkenlikleri nasıl sıralanır?
A) K > L > M B) M > L > K C) L > K > M
D) L > M > K E) M > K > L
2. Bir cismin sıcaklığı 127°C den –73°C’ye düşürülüyor. K+L>K+M>L+M
Buna göre cismin sıcaklığı nasıl değişir? L>M K>L K>L>M
1 1
A) ’sına düşer. B) ’ü kadar olur.
6 4 5. –10°C de 20 gram buzun 0°C de su haline gelmesi
1 için verilmesi gereken ısı kaç kaloridir?
C) ’üne düşer. D) Yarısı kadar olur.
3
1 (cbuz = 0,5 cal/g°C, Le: 80 cal/g)
E) ’üne düşer.
3
A) 1500 B) 1600 C) 1700 D) 1800 E) 2000
127°C → 127 + 273 = 400 °K
Sıcaklık
-73°C → -73 + 273 = 200 °K Yarıya düşer.
–10°C deki buzun 0°C su
haline gelmesi için gerekli
ısı,
Q2
Q1 = mcb · Dt
0 Alınan
Q1 = 20 · 0,5(0 – (–10)) –10 Q1 ısı
Q1 = 100 cal
0°C deki 20 gram buzun tamamen erimesi için gerekli ısı
Q2 = m·Le
Q2 = 20 · 80 = 1600 calori
Toplam ısı QT = Q1 + Q2 = 100 + 1600 = 1700 calori
3. Celcius termometresindeki 5°C’lik artış, Fahren- 6. Sıcaklıkları sırasıyla 40°C, 60°C, 80°C olan K, L, M
heit ve Kelvin termometrelerinde kaçar °F ve K kaplarındaki sular başka bir kapta karıştırılıyor.
artışa denk gelir? Suların kütleleri eşit olduğuna göre denge sıcaklı-
A) 5°F, 5K B) 9°F, 5K C) 9°F, 278K ğı kaç °C dir?
(Isı alışverişi sular arasındadır)
D) 5°F, 278K E) 217°F, 278K
A) 45 B) 50 C) 55 D) 60 E) 70
1°C = 1K = 1,8°F
40 + 60 + 80
5°C = 5K = 9°F Tson = = 60 °C (ısı sığaları eşit)
3
81
Amatör
7. Bir kaptaki suyun sıcaklığı 323 K olarak ölçülüyor. 10. X termometresi suyun donma noktasını 20 °X, kayna-
ma noktasını 170 °X ölçüyor.
Fahrenheit termometresi ile bu suyun sıcaklığı
Buna göre Celcius termometresinde 40 °C lik
kaç °F ölçülür? değişim X termometresinde kaç °X lik değişime
karşılık gelir?
A) 100 B) 120 C) 122 D) 124 E) 240
A) 30 B) 40 C) 50 D) 55 E) 60
323 − 273 F − 32 1 F − 32
= = F = 122 °F
100 180 2 180 °C °X
100 °C 170 °C


8. K ve L cisimlerinin kütleleri 2m ve 3m öz ısıları 3c ve 100 150°
2
2c olan K ve L cisimlerine eşit ısılar veriliyor.
0 20
L
K 100’lük değişim 150° a = 60
40’lık değişim a
3c
2m, 3m, 2c
2 11. Kütlesi m öz ısısı c olan 10T sıcaklığındaki K sıvısı ile
kütlesi 2m öz ısısı 2c olan L sıvısı karıştırıldığında
Buna göre K ve L cisimlerinin sıcaklık değişimle- denge sıcaklığı 4T oluyor.
rinin oranı kaçtır?
Buna göre L sıvısının ilk sıcaklığı kaç T dir?
3 1 1
A) 2 B) C) 1 D) E) 3 5 7
2 4 8 A) B) 2 C) D) 3 E)
2 2 2
3C mc(10T - tson) = 2m . 2c (tson - TL)
Q = 2m $ $ TTK Q = 3m $ 2c $ TTL
2
5
TTK 10T - 4T = 16T - 4TL ise TL = T
3TTK = 6TTL =2 2
TTL
12. Metal türdeş bir çubuk ısıca yalıtkan iplerle şekildeki

9. Isıca yalıtılmış ortamda bulunan aynı sıcaklıktaki X
gibi bağlanmıştır.
kabında m kütleli, c1 öz ısılı, Y kabında ise 2m kütleli
c2 öz ısılı sıvılar bulunmaktadır.
c2
X c1 Y
a a
m 2m
Çubuğun sıcaklığı ¢T kadar artırılırken çubuğun

3Q 4Q
yere göre potansiyel enerjisi nasıl değişir?
A) Sürekli azalır.
X kabındaki sıvıya 3Q, Y kabındaki sıvıya 4Q kadar
B) Önce azalır, sonra artar.
ısı verildiğinde son sıcaklıkları eşit olduğuna
c C) Önce artar, sonra azalır.
göre, 1 oranı kaçtır?
c2 D) Sürekli artar.
2 3 E) Değişmez.
A) B) 1 C) D) 2 E) 4
3 2
Metal çubuk genleşirken ağırlık merkezi önce aşağı iner, gen-
3Q = m $ c 1 $ TT c1 3
4Q = 2m $ c 2 $ TT
=
c2 2 leşme devam ettikçe ağırlık merkezi yukarı çıkar.
82 1-D 2-D 3-B 4-A 5-C 6-D 7-C 8-A 9-C 10-E 11-C 12-B
Bir insanın zekâsı verdiği cevaplardan değil,
sorduğu sorulardan anlaşılır.
3
Albert Einstein
AMATÖR
1. Özdeş musluklar aynı anda K L 3. Dik kesit alanları sırasıyla S, 3S ve 2S olan K, L ve M

20°C 70°C
açılarak şekildeki kabı dolduru- çubuklarının sıcaklıkları eşit miktarda arttırılıyor.
su su K
yor.
L M
Kap dolduğunda son sıcaklık
ne olur?
A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 45
Musluklar özdeş olduğundan ısı sığaları

S 3S 2S
eşittir. Bu durumda son sıcaklık,
T + TL 20 + 70 Çubuklar eşit miktarda uzadığına göre genleşme
Tson = K =
2 2
katsayıları arasındaki büyüklük ilişki nasıldır?
Tson = 45°C bulunur.
A) aK > aL > aM B) aL > aM > aK
C) aK > aM > aL D) aL = aM > aK
E) aK > aL = aM
L ve M nin boyu K ye göre kısa olmasına rağmen, eşit miktar-

2. Birimkarelere bölünmüş yatay düzlemdeki OKL çubu- da uzamıştır.
ğu O noktasından sabitlenmiştir.
O
K
Çubuğun sıcaklığı arttırıldığında L ucunun yer 4. Homojen bir çubuk şekildeki gibi bükülmüştür.
değiştirme vektörü nasıl olur?
a
A) B)
b
C) D)
Buna göre çubuğun sıcaklığı azaldığında a, b ve c
nasıl değişir?
a b c
E) A) Değişmez Değişmez Azalır

B) Değişmez Azalır Azalır
C) Azalır Artar Artar
D) Artar Artar Artar
E) Azalır Azalır Azalır
K, 3 birim sağa; L, 2 birim yukarı doğru kayar. Yer değiştirme
vektörü C seçeneğindeki gibi olur. Sıcaklığı azalan maddeler büzülür. a, b ve c azalır.
83
Amatör
5. Özdeş ve türdeş çubuk- 8. Hacimleri V olan türdeş sıvılar şekildeki gibi üç kaba
lar; K, L ve M tahta silin- konuluyor.
dirleriyle şekildeki sistem
kurulmuştur. L S 2S 3S
h1 h2 h3
Ortamın sıcaklığı arttırı-
lırsa K, L ve M silindirle- K M V V V
rinden hangileri saatin
dönme yönünde döner?
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M Sıvıların sıcaklıkları eşit miktarda arttırıldığında

kaplara ait borulardaki yükselme miktarları h1, h2
D) K ve M E) K, L ve M
ve h3 arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
Çubuklar silindirleri uzama yönünde döndürürler. K ve M saat (Kapların genleşmesi önemsizdir.)
yönünde döner.
A) h1 = h2 = h3 B) h3 > h2 > h1 C) h1 > h2 > h3
D) h1 > h2 = h3 E) h1 > h3 > h2
6. Aynı ortamdaki K ve L
K L İlk hacimleri eşit olan aynı sıvıların genleşme miktarları eşittir.
çubukları bir süre sonra
Aynı miktarda genleşen sıvılar ince borularda daha fazla yükselir.
Şekil-I’den Şekil-II’deki K L
duruma geliyor.
Isı alışverişi yalnızca K 9. Dikdörtgen şeklindeki metal
Şekil-I Şekil-II a
ve L arasında olduğuna levhadan r yarıçaplı daire,
göre, yüksekliği h olan üçgen levha
rr
I. K’nin ilk sıcaklığı, L’den büyüktür. kesilip atılıyor. h
II. K ve L aynı maddedir. Ortamın sıcaklığı arttırılırsa

III. L çubuğunun sıcaklığı artmıştır. a, r ve h nasıl değişir?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? a r h
(Hâl değişimi yoktur.) A) Artar Azalır Artar
B) Artar Artar Azalır
C) Azalır Azalır Artar
D) I ve III E) II ve III D) Artar Artar Değişmez
E) Artar Artar Artar
K, ısı vermiştir. L ısı almıştır. Türleri hakkında yorum yapıla-
maz. Sıcaklığı artan maddenin tüm boyutları büyür. Cevap E olur.
7. Aynı maddeden yapılmış K 10. Genleşmesi ihmal edilen bir kap,

K halkası, L levhası, M 2r L M 1°C sıcaklıkta su ile tamamen dol-
rr rr 1°C
küresinin sıcaklıkları eşit duruluyor. su
miktarda arttırıldığında Halka Dairesel Küre Suyun sıcaklığı 4°C arttılırsa,

Levha I. Suyun özkütlesi sürekli azalır.
son yarıçapları rK, rL ve rM
oluyor. II. Suyun hacmi önce azalır sonra artar.
III. Kaptan su taşar.
Buna göre rK, rL ve rM arasındaki büyüklük ilişkisi
nasıldır?
A) rK = rL > rM B) rK > rL = rM C) rK > rL > rM
D) rM > rL > rK E) rL = rM > rK +4°C de suyun hacmi en küçük, özkütlesi en büyüktür. Bu
Sıcaklıkları eşit arttırıldığında ilk yarıçapı büyük olan daha çok durumda suyun sıcaklığı 5°C olana kadar hacmi önce azalır
sonra artar. Taşma olmaz.
uzar. O halde rK > rL = rM olur.
84 1-E 2-C 3-D 4-E 5-D 6-D 7-B 8-C 9-E 10-B
Zamanı gelmiş fikrin önünde hiçbir ordu dura-
maz.
1
Victor Hugo
UZMAN
1. Aynı maddeden yapılmış K ve L metal çubukları ara- 3. Kütlesi 20 gram olan 0 °C deki buz parçası, ısıca yalı-
larındaki boy farkı d olacak şekilde yerleştirilmiştir. K tılmış kaptaki 100 °C de 4 gram su buharı içine atılıyor.
ve L’nin sıcaklıkları t kadar arttırıldığında boy farkı d1, Bu durumda kaptaki su ve buz için ne söylenebilir?
(Le = 80 cal/g , LB = 540 cal/g)
ilk durumdan itibaren sıcaklıkları t kadar azaltıldığında
A) 0°C’de 24 g su B) 20°C’de 24 g su
boy farkı d2 oluyor.
C) 40°C’de 24 g su D) 0°C’de 24 g buz
K
E) 0°C’de 4 g su 20 g buz
d L
4.540 + 4.1(100 – T) = 20.80 + 20.1.(T –0)
Buna göre d, d1 ve d2 arasındaki büyüklük ilişkisi 2160 + 400 – 4T = 1600 + 20T
nedir? 960 = 24T T = 40 °C 24g su olur.
A) d1 = d2 = d B) d1 > d2 > d 4. Aynı maddeden 2r

C) d1 > d > d2 D) d2 > d > d1 yapılmış X ve Y silin-
dir şeklindeki çubuk- r
E) d1 > d = d2 ların sırasıyla boyları Y 2L
Isıtıldığında farklar artacak sıcaklık azaltıldığında fark azalır. d1 L ve 2L, yarıçapları L X
> d > d2 r ve 2r dir. X çubuğu-
L
nu kadar uzat-
4 Şekil – I Şekil – II
mak için Q1 ısısı, Y
L
çubuğunun boyunu uzatmak için Q2 ısısı gerek-
2
mektedir.
2. Eşit zaman aralıklarında eşit enerji veren bir ısıtıcı Q1
Buna göre oranı kaçtır?
ile ısıtılan saf bir maddenin sıcaklık - zaman grafi- Q2
ği aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? 1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
4 6 8 10 12
A) Sıcaklık B) Sıcaklık
mx = m ise my = 8m dir.
L L
= L . a . D t 1 ve = 2 L . a D t 2 dir .
4 2
Dt1 Q1 m.c 1 1
= 1 olur . = = bulunur.
Zaman 0 Zaman Dt2 Q2 8m.c 1 8
0
5. 1 Atm basınç altında –20°C deki buz parçası eşit

C) Sıcaklık D) Sıcaklık
zaman aralıklarında eşit miktarda ısı veren bir kay-
nakla ısıtılıyor.
Sıcaklık(°C)
Zaman Zaman
0 0
E) Sıcaklık Zaman(t)
0 t1 t2
-20
Buzun sıcaklık zaman grafiği şekildeki gibi oldu-

t
0
Zaman ğuna göre, grafikteki t1 ve t2 zamanlarının oranı 1
t2
kaçtır? (cbuz=0,5 cal/g°C, Le = 80 cal/g)
1 1
A) 10 B) 9 C) 8 D) E)
Saf madde olduğu için kaynama ve donma noktalarında sıcak- 8 9
lık sabit olur.
t1 = Q1 = m . c . ΔT = m . 0,5 . (0 - (-20)) = 10 m
t2 - t1 = Q2 = m . Le = m . 80 = 80 m t2 = 90 m
85
Uzman
6. Kütlesi 10 gram olan katı maddenin sıcaklık-aktarılan 8. Saf bir maddenin sıcak- Sıcaklık(°C)
ısı grafiği şekildeki gibidir. lık, aldığı ısı enerjisi gra-
140
Sıcaklık(°C) fiği şekildeki gibidir.
Bu grafiğe göre, 30
I. 40°C de sıvı halde- Aldığı ısı

0
dir. enerjisi
20 (cal)
-30
II. Erime sıcaklığı 30°C
dir.
0 Aktarılan III. Kaynama sıcaklığı 100°C dir.
50 450 ısı (cal)
Buna göre madde için, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. Erime ısısı 45 cal/g olur. D) II ve III E) I, II ve III
II. Öz ısısı 0,25 cal/g°C olur. 30°C erime, 140°C kaynama sıcaklığıdır.
III. Kaynama noktası 20°C olur.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
9. Öz ısısı 0,5 cal/g°C olan Sıcaklık (°C)
50 = m $ c $ TT Q = m $ Le bir katı cismin sıcaklık -
50 = 10 $ c $ 20 450 − 50 = 10 $ Le 80
ısı enerjisi grafiği şekil-
50 1 Le = 40 cal/g
c= = = 0, 25 cal/g % C deki gibidir. T
200 4
Erime noktas› = 20 % C
Bu katının erime ısısı 5 0 200 400 Isı enerjisi
(cal)
cal/g olduğuna göre
T kaç °C olur?
A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70
Q = m $ Le Q = m $ c $ TT
400 − 200 = m $ Le 200 = 40 $ 0, 5 $ ^80 − Th
7. X ve Y maddelerine ait sıcaklık-aldığı ısı enerjisi gra- 200 = m $ 5 200 = 20 $ ^80 − Th
fikleri şekildeki gibidir. m = 40 g T = 70
Sıcaklık(°C)
40
x
10. Sıcak bir yaz gününde buzdolabından alınan bir süra-
10 y hi su ile bir bardak su bahçedeki masaya konuyor.
Yeterince beklendiğinde;
Aldığı ısı
0 enerjisi (cal) I. Sürahideki suyun iç enerjisi bardaktaki suyun iç
enerjisinden daha çok artmış olur.
X’in kütlesi Y’nin kütlesinin 2 katı olduğuna göre, II. Sürahideki ve bardaktaki suyun son sıcaklığı eşit olur.
c III. Sürahideki suyun ısısı bardaktaki suyun ısısından
maddelerin öz ısılarının oranı x kaçtır?
cy fazla olur.
2 3 5 ifadelerinden hangileri doğru olur?
A) B) 1 C) D) 2 E)
3 2 2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
m x $ c x $ ^40 10h m y $ c y $ ^40 0h
2 m y $ c x $ 30 m y $ c y $ 40 D) I ve II E) I, II ve III
c 2 Sürahi ve bardaktaki suyun sıcaklıkları yeterince beklendiğin-
60c x 40c y & x de ortamla aynı olur. Sürahideki suyun kütlesi büyük olduğun-
cy 3
dan iç enerjisi değişimi fazla olacaktır. Maddeler ısıya sahip
olamazlar.
86 1-C 2-C 3-C 4-C 5-E 6-A 7-A 8-B 9-E 10-D
Başarı bir yolculuktur, bir varış noktası değil.
Ben Sweetland
UZMAN 2
1. Deniz seviyesinde içi su Buz kütlesi 3. 2m kütleli buz parçası bir
Buz kütlesi
dolu kaba bir miktar buz miktar su içerisine konul-
konuyor. 2m
duğunda buz kütlesinin
Buz kütlesinin zamana
bağlı değişim grafiği zamana bağlı grafiği şekil- m
şekildeki gibi olduğuna I II
deki gibi oluyor.
göre, 0 Zaman 0 t1 t2 t3 Zaman
Buna göre,
I. I. aralıkta suyun sı-
caklığı 0°C üzerindedir. I. Buzun ilk sıcaklığı 0 °C nin altındadır.
II. II. aralıkta buzun sıcaklığı 0°C dir. II. Eriyen buz kütlesi m kadardır.
III. II. aralıkta su-buz karışımı 0°C dir.
III. t2 – t3 arasında buzun sıcaklığı 0 °C dir.
D) I ve II E) II ve III (Isı alış verişi yalnız su – buz arasındadır.)
I. aralıkta buz erimemiştir. II. aralıkta buzun kütlesi azalmış o A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
halde erimiştir. Demek ki I. aralığında sıcaklığı 0°C altındadır.
II. aralıkta 0°C dir.
Buzun kütlesi değişmediği için 0 – t1 aralığında buzun sıcaklı-
ğı 0 °C nin altındadır. (I doğru) m kadar azalmış. (II doğru) t2
– t3 aralığında buz ve su olduğu için 0 °C dedir. (III doğru)
2. Dik kesitleri verilen K, L ve M kapları h yüksekliğine

kadar 30°C’de suyla doludur. Kapların üzerine dolun- 4. X ve Y katı cisimleri üst üste konulduğunda X katısı-
caya kadar 70°C’de su konulursa kaplardaki suların nın sıcaklığı değişmezken, Y katısının sıcaklığının
son sıcaklıkları sırasıyla TK, TL ve TM olmaktadır. azaldığı gözleniyor.
X
h
30°C 30°C 30°C Y

h Yatay
su su su
K L M Düzlem Buna göre;
Buna göre TK, TL ve TM sıcaklıkları arasındaki I. X, hâl değiştirmektedir.

büyüklük ilişkisi nasıldır? (Isı alışverişi sadece sıvı- II. Y ısı vermektedir.
lar arasında olmaktadır.)
III. X, erimektedir.
A) TK > TL > TM B) TM > TL > TK IV. Y erimektedir.
C) TK = TL = TM D) TL > TM > TK yargılarından hangileri doğru olabilir? (Isı alışverişi
sadece katılar arasında olmaktadır.)
E) TK > TM > TL A) I ve III B) II ve III C) III ve IV
Hepsi su olduğu için denge sıcaklığı kütlesi büyük olana yakın D) II ve IV E) I, II ve III
olur. Y nin sıcaklığı azalıyorsa ısı veriyor. X ısı aldığı halde sıcaklık
50 < TK < 70, TL = 50, 50 > TM > 30 değişmiyorsa hal değiştiriyor. Katı olduğu için eriyor olmalı.
87
Uzman
5. ∆V ∆V ∆V
8. X, Y ve Z çubukları Şekil-I’deki gibi birleştirildikten
sonra sıcaklıkları eşit miktarda arttırıldığında Şekil-
II’deki hâli alıyor.
30°
60°
30°
60°
(X) V (Y) V (Z) V 60° Y X Y
X
Hacimce değişimleri ¢V ve ilk sıcaklıktaki hacimleri V 30° 60° 60°

Z Z
olan X, Y, Z metal küpleri aynı cinstir.
Buna göre, şekildeki grafiklerle metallerin sıcaklık
Buna göre, çubukların uzama katsayıları aX, aY ve
değişimlerinin büyüklük sırası nasıldır?
aZ arasındaki ilişki nasıldır?
A) X > Y > Z B) Z > Y > X C) X = Y > Z A) aX > aY > aZ B) aX > aZ > aY
D) X = Y < Z E) X = Y = Z C) aY > aZ > aX D) aZ > aY > aX
E) aX = aY = aZ
¢V = Vo.a.¢T ilk hacimleri eşit ve aynı cins olduğu için eğim
X = Y > Z olduğu için sıcaklık değişimleri de X = Y > Z olur. İlk boy olarak Y > Z > X ısıtılınca hepsi aynı boya geldiğine
göre en çok X uzamış en az Y. Bu yüzden aX > aZ > aY
6. Aşağıdaki sıcaklık değerlerinden hangisini °F ter-

mometresi, °C termometresinin gösterdiği değerin
2 katından 18 eksik gösterir?
9. Sıcaklıkları TX > TY olan X ve Y maddeleri yalnız bir-
A) 200°F B) 250°F C) 300°F biriyle ısı alışverişi yapmaktadır.
D) 482°F E) 500°F X maddesinin sıcaklığı zamanla değişmediğine
göre X,
X−0 2x − 18 − 32
100 − 0
=
212 − 32 I. Erime sıcaklığında bir katıdır.
X 2x − 50 II. Donma sıcaklığında bir sıvıdır.
= & 9x = 10x − 250 & 250 = x
1 00 5 180 9
III. Kaynama sıcaklığında bir sıvıdır.
2x − 18 = 500 − 18 & x = 482 % F yorumlarından hangileri doğru olabilir?
7. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

60° 60° 37° 53° 60° 60° 53° 37°
X Y X Y Z X Z X
X ısı vererek hâl değiştirmeli bu yüzden donma sıcaklığında
sıvı olabilir. Diğer iki durumda ısı alması gerekir.
→ → → →
F F F F
X, Y, Z iletken telleri Şekil-I’de soğutularak Şekil-II’de 10. Isı alışverişinin yalnızca su-buz arasında olacak şekil-
de tasarlanan kap içinde 60°C de 80 g su vardır. Kaba
ise ısıtılarak oluşturdukları ilk ve son görüntüleri ile
-20°C 80g buz atılıyor.
dengeleyen F kuvveti belirtilmiştir.
Karışım denge sıcaklığına geldiğinde kapta kaç g
Buna göre, tellerin uzama katsayıları arasında su bulunur?
nasıl bir bağıntı vardır? (csu=1 cal/g°C, cbuz=0,5 cal/g°C, Le=80 cal/g)
A) X > Y > Z B) Y > X > Z C) X > Z > Y A) 80 B) 100 C) 130 D) 150 E) 160
D) Z > X > Y E) Y > Z > X
Buzun 0°C gelmesi için Q1 = 80 . 0,5 (0-(-20)) = 800 cal ısı
gerekir. Tamamen erimesi için Q2 = 80 . 80 = 6400 cal. Ancak
Şekil – I de eşit boyda iken soğutulduğunda X > Y olduğu için su bu ısıyı veremez.
lY > lX olur. Şekil – II de, Z, X ten az uzamıştır. lY > lX > lZ olur. Q3 = 4800 - 800 = 4000 cal, 4000 = m . 80 ise m = 50 g
80 + 50 = 130g
88 1-D 2-A 3-E 4-E 5-C 6-D 7-B 8-B 9-B 10-C
Çalışmak demek, boşuna yorulmak terlemek değildir. Zamanın gereklerine göre, bilim ve teknik ile her türlü uygar
buluşlardan azami derecede istifade etmek zorunludur.
Atatürk
ŞAMPİYON 1
1. Deniz seviyesinde içi su Buz kütlesi 3. Z
dolu kaba bir miktar buz Y
konuyor. X
Buz kütlesinin zamana
bağlı değişim grafiği I II
şekildeki gibi olduğuna 0 Zaman
göre, X
I. I. aralıkta suyun sıcaklığı 0°C üzerindedir. Y
II. II. aralıkta buzun sıcaklığı 0°C olur. Z
III. II. aralıkta su-buz karışımı 0°C olur.

Bükülerek şekildeki gibi perçinlenmiş X, Y, Z metal
çubuklar ısıtılınca üçü de eşit uzunlukta oluyor.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre, metallerin uzama katsayılarının büyük-
D) I ve II E) II ve III lükleri için ne söylenebilir?
I. aralıkta buz erimemiştir. II. aralıkta buzun kütlesi azalmış o A) X ve Z nin aynı olup, Y den fazladır.
halde erimiştir. Demek ki buzun I. aralıkta sıcaklığı 0°C altın-
B) X ve Z nin aynı olup, Y den azdır.
dadır. II. aralıkta 0°C dir.
C) X, Y ve Z nin aynıdır.
D) X in en büyük, Z nin en küçüktür.
E) Z nin en büyük, Y nin en küçüktür.
2. Dış ortamdan ısıca yalıtılmış kapta bulunan suya atı-
Soğutulmuş hali şekildeki gibi olduğu için lx > ly > lz olur.
lan buz parçasının kütle-zaman grafiği şekildeki gibi-
dir.
4. Isıca yalıtılmış boş bir kabı, sabit debili K, L ve M
MB(Buzun kütlesi)
muslukları su ile doldurmaktadır. Musluklardan akan
suların sıcaklıkları sırasıyla TK, TL ve TM dir. Kaptaki
su sıcaklığının zamana göre değişim grafiği şekildeki
gibidir.
Sıcaklık
0 t1 t2 t3 Zaman
Buna göre, I II III

I. Başlangıçta suyun sıcaklığı 0°C’nin üzerindedir.
0 Zaman
II. 0 - t1 zaman aralığında suyun kütlesi azalmakta-
dır. TK > TL > TM olduğuna göre,
III. t1 - t2 zaman aralığında su-buz karışımının sıcak- I. I. aralıkta üç musluk da su akıtmaktadır.
lığı 0°C olur. II. II. aralıkta M musluğu kapatılmıştır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? III. III. aralıkta L musluğu açılmıştır.
D) I ve II E) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Su bir süre sonra donduğu için, I. doğru. 0 - t1 de hal değişimi
yoktur. t2 - t3 aralığında kapta su bitmiş olabilir. Üçüde aynı anda açılırsa denge sıcaklığı sabit olur. I doğru.
Soğuk olan kapatılırsa sıcaklık artar. II doğru. L karışımın
sıcaklığına eşit olabilir. III doğru
89
Şampiyon
5. Birbirine perçinlenmiş X - Y metal çiftleri ile şekildeki 7. Aynı metalden yapılmış homojen r yarıçaplı küre,
elektrik devresi kuruluyor. daire ve çember P ağırlıklı özdeş tahta parçalara
L Zil şekildeki gibi asılmıştır.
Küre Daire Çember

r ip r ip r ip
N
X Y ip ip ip
P P P
R Şekil - I Şekil - II Şekil - III
Y X
- + - + Aynı ortamdaki cisimlerin sıcaklığı eşit miktarda
azaltılırsa P ağırlıklı tahtaların potansiyel enerji
değişimleri arasındaki ilişki nasıldır?
X - Y çubuklarının boyca uzama katsayıları arasın-
da lY > lX ilişkisi bulunduğuna göre, A) E1=E2=E3 B) E1>E2>E3 C) E3>E2>E1
I. Çubuklar soğutulduğunda tüm lambalar ışık verir, D) E1>E2=E3 E) E1=E2>E3

zil çalar.
Maddeler aynı tür olduğundan yarıçaplar eşit olduğundan
II. Çubuklar ısıtıldığında zil çalar, L ve N lambaları uzamalar eşit olur. Yükler eşit olduğundan enerji değişimleri
ışık verir. de eşittir.
III. Çubuklar ısıtılsa da, soğutulsa da zil çalar.

Çubuklar soğutulduğunda zil çalmaz. N lambası yanmaz. Isı-

tıldığında Y, X den daha çok genleşir. II. doğru
8. Isıca yalıtılmış bir kapta bulunan m kütleli buz üzerine

1
80 °C sıcaklıkta kütlesi buzun kütlesinin i kadar
10
su ilave ediliyor.
6. Isıca yalıtılmış bir kaba eşit kütleli 40°C sıcaklığında
su ve –40°C sıcaklığında buz konuyor. Isıl denge sağlandığında kapta sadece 0 °C de buz
Kaptaki karışım denge sıcaklığına geldiğinde karı- olduğuna göre buzun ilk sıcaklığı kaç °C tır?
şım için ne söylenir?
(csu=1 cal/g°C, cbuz=0,5 cal/g°C, Le=80 cal/g) (cbuz : 0,5 cal/g °C, csu : 1 cal/g °C, Lbuz:80 cal/g)
A) 0°C sudur. A) –48 B) –38 C) –32

B) 0°C buzdur. D) –18 E) –15
C) 0°C su-buz karışımıdır.
D) 0°C üzerinde sudur. mb mb
M b .0, 5.DT = .1.80 + .80
E) 0°C altında buzdur. 10 10
DT
= 16 DT = 32
Su 0°C ye gelmesi için X = mct ısı vermeli. 2
c = - 32°C
Buz 0°C gelmesi için Q = m t + 80m ısı gerekli.
2
90 1-D 2-A 3-D 4-E 5-B 6-C 7-A 8-C

2. BÖLÜM
ELEKTROSTATİK
• Elektriklenme Çeşitleri
• Elektroskop
KAZANIMLAR
Kazanım 1. : • Yük, birim yük ve elektrikle yüklenme kavramları verilir.

• Sürtünme ile elektriklenmeye örnekler verir.
Kazanım 2. : • Dokunma ile elektriklenme çeşidinin özelliklerini söyler.
Kazanım 3. : • Yüklü cisimler arasındaki etkileşimi açıklar.
Kazanım 4. : • Elektriklenen iletken ve yalıtkanlarda yük dağılımlarını karşılaştırır.

• Faraday kafesi kullanım alanları ve önemini açıklar.
• Topraklama olayı açıklanarak günlük yaşamdaki öneminden bahsedilir.
Kazanım 5. : • Elektroskobun yük cinsinin tayininde kullanılmasına örnekler verir.
Kazanım 6. : • Yüklü cisimler arasındaki etkileşimi açıklar.

• Yüklü cisimler arasındaki etkileşimin açıklanması ve matematiksel model çıkarılması
sağlanır.
Kazanım 7. : • Elektrik alan kavramını açıklar.
2. Dönem 2. Yazılıya Deneme Sınavı-4 2. Dönem Sonu

Hazırlık Soruları Değerlendirme Sınavı
Sınav soruları; Kuvvet - Hareket ve
Isı - Sıcaklık ile Elektrostatik ünitele- Sınavın fizik bölümü, 9. sınıf fizik 9. sınıf fizik dersi ünite kazanımla-
rinin kazanımlarından oluşur. dersi kazanımlarından oluşur. rından oluşur.
Anahtar Kelimeler Simgeler ve Okunuşları
• yük C : Coulomb
• iletken N : Newton
• yalıtkan
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
www.eba.gov.tr. https://phet.colorado.edu/tr www.vascak.cz
sitelerinden herhangi birine girerek, fizik konularıyla ilgili daha detaylı

ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Elektrik Yükleri - Sürtünme ile Elektriklenme
BİLGİ
Elektrik Yüklerinin Özellikleri
Elektrostatik, durgun kabul edilen elektrik yükle-
rini ve bu yükler arasındaki etkileşimi inceler. NOT
Elektron
Bütün maddeler elementlerden, elementler Yalıtkan Maddeler: Elektrik yük-
Nötron
atomlardan, atomlar ise proton, nötron ve elektron lerinin atomlar arası geçişine
denilen üç tanecikten oluşur. izin vermeyen maddelerdir.
Proton
Cam, plastik, tahta, saf su, kuru
Proton ve nötron atomun çekirdeğinde bulunur-
hava gibi maddeler yalıtkandır.
ken, elektron çekirdek çevresinde dolanır.
İletken Maddeler: Atomların dış
Proton pozitif, elektron negatif yüklü iken nötron yüksüzdür. Proton ve elektronun
kabuğundaki elektronları çekir-
yükleri eşit büyüklüktedir. Elektrik yükü q ile gösterilir. Birimi SI’da Coulomb’dur. değe zayıf bağlı olan madde-
Bir atomdaki proton sayısı ile elektron sayısı eşit ise atoma nötr atom ya da elekt- lere iletken denir. İletkenlerdeki
riklenmemiş atom denir. elektonlar zayıf bağlı olduğun-
dan hareket edebilirler. Yalıt-
Nötr bir atom elektron kazanırsa negatif elektrik yüklü olurken, elektron kaybeder- kanlarda ise elektronlar çekir-
se pozitif elektrik yüklü olur. Yani elektriklenme olayı atomların elektron alıp verme değe çok güçlü bağlıdır.
olayıdır.
Metaller, iyonik çözeltiler ve
İletken elektrik yüklü ve nötr cisimlerde yük dağılımları aşağıdaki gibidir. bazı gazlar iletkendir.
Parçacıkların kütleleri tabloda

Pozitif yüklü Negatif yüklü Nötr verilmiştir.
cisim cisim cisim
Parçacık Kütle (kg)
Taneciklerin sembolleri ve yükleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Elektron 9,1095.10–31
Proton 1,67261.10–27
Elektrik Yükü
Tanecik Semboller Elemanter yük Coulomb Nötron 1,67492.10–27
(e.y.) (C)
* Proton ve nötronun kütleleri
Proton p +e + 1,6.10–19
yaklaşık aynı kabul edilir.
Elektron e– –e – 1,6.10 –19
* Bir elektronun elektrik yükü
Nötron n 0 0
elementler yük olarak tanımla-
nır.
Doğadaki en küçük yük elektronun yükü olduğundan elemanter yük ya da birim yük
olarak tanımlanır.
Öğrenme Alanı 1 AKLINDA OLSUN
I. Elektriklenmeyi sağlayan temel parçacık elektrondur. Yarı iletken ve süper iletken

II. Proton ve elektronun yük büyüklükleri eşittir. maddeler de vardır.
III. Elektriklenmede proton alınıp verilmez.
Yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur?
Elektriklenme elektron alış verişiyle olur. Proton alıp verilmez. Elektron ve protonun
yük değerleri eşit olup zıt işaretlidir. I, II ve III
93
BİLGİ
Öğrenme Alanı 2
Atomun dolayısıyla maddenin elektron kazanması veya kaybetmesi elektrik-
lenme olarak adlandırılır. Atomlar farklı yollarla elektron kazanabilir ya da
kaybedebilir.
Aşağıda K, L ve M atomlarının elektron ve proton sayıları verilmiştir.
K: 3 elektron, 3 proton
L: 4 elektron, 5 proton
M: 6 elektron, 5 proton
Buna göre K, L ve M atomları ile ilgili,
I. K atomu nötr durumdadır.
II. L atomu pozitif yük almıştır.
III. M atomu negatif yük almıştır.
+ yük, yük alış verişinde hareket etmez. (I ve III)
KAVRAM YANILGILARI
AKLINDA OLSUN ✘ Nötr bir maddede hiç yük yoktur.

Tüm maddeler atomdan oluşur. Atomun çekirdeğinde proton ve nötron
Ø Bir maddenin iletkenliği
yörüngelerinde elektronlar vardır. Sahip olduğu elektronların tamamı-
elektronun çekirdeğe
güçlü ya da zayıf bağlı ✔ nı vererek iyon hâline gelenler hariç tüm atomlar hem proton hem de
olmasına göre değişir. elektron içerir. Nötr de olsa hem elektron hem proton vardır. Fakat eşit
sayıdadır.
Pozitif yüklü bir madde sadece pozitif yük, negatif yüklü bir madde sa-
✘
dece negatif yük taşır.
Pozitif yüklü madde sadece pozitif yük içermez. Bu maddelerde pozitif
yükler negatif yüklerden fazladır. Negatif yüklü madde sadece negatif
yük içermez negatif yükler pozitif yüklerden fazladır.
Maddelerin elektron kazanması ya da kaybetmesi olayına elektriklenme denir.

Atomlar dolayısıyla maddeler farklı yollarla elektron kazanabilir veya kaybederler.
Böylece maddeler elektrikle yüklenebilir. Maddeler çeşitli yollarla elektriklenebilirler.
Elektriklenme Çeşitleri
Temas ile Elektriklenme Etki ile Elektriklenme
Sürtünme ile Dokunma ile

Elektriklenme Elektriklenme
94
BİLGİ
Sürtünme ile Elektriklenme
Sürtünme ile elektriklenme;
• Yalıtkan iki cismin birbirine sürtünmesi sonucu oluşur.
• Elektron veren cisim pozitif, elektron alan cisim negatif yükle yüklenir.
Simülasyona ulaşmak için
• Son durumda cisimlerin yükleri toplamı daima sıfır olur. Çünkü başlangıçta capyayinlari.com sayfasını
cisimler nötrdür. ziyaret ediniz.
Veya
Cam çubuk İpek kumaş Plastik (ebonit) Yünlü kumaş

çubuk
Sürtünmeden sonra cam Sürtünmeden sonra ebonit

çubuk (+) yükle, ipek ku- çubuk (–) yükle, yünlü ku-
maş (–) yükle yüklenir. maş (+) yükle yüklenir.
Cam çubuk ipek kumaşa e– (Yünlü kumaş ebonit çubu-
vermiştir. ğa e– vermiştir.)
Öğrenme Alanı 3 AKLINDA OLSUN

Şekildeki nötr plastik çubuk nötr yün kumaşa
Ø Sürtünme sonucunda
sürtüldükten sonra yalıtkan iple asılıyor. Plastik
sürtünen cisimler mutlaka
– – –
çubuğa negatif yüklü plastik çubuk yaklaştırılın- zıt cins yüklenir.
ca çubuklar birbirini itmiştir.
Ø Sürtünen cisimler mutlaka
Bu deneyden, aynı miktarda yüklenir.
I. Sürtünme sonucunda plastik çubuk negatif Cisimlerin boyutları önemli
yüklenir. değildir.
II. Elektriklenme sonunda yün kumaş (+) yüklenmiştir.
III. Yalıtkan maddeler sürtünme ile elektriklenebilirler.
yargılarından hangileri çıkarılabilir?
Çubuklar birbirini ittiğine göre çubuk (–) yüklüdür. Sürtünen cisimler zıt yüklü
olacağından kumaş (+) yüklüdür. (I, II ve III)
NOT
Elektriklenme olaylarında top-

Öğrenme Alanı 4 lam elektrik yükü korunur.
Elektrik yükü yok olmaz ya da
Nötr yalıtkan X ve Y cisimleri birbirlerine sürtüldüklerinde X cisminin son yükü
fazladan yük oluşturulamaz.
+8q olmaktadır.
X
Y
Buna göre Y cisminin son yükü kaç q’dur?
Sürtünen cisimlerin yüklerinin büyüklüğü eşit fakat zıt yüklü olur. Bu nedenle Y
cisminin yükü –8q olur.
95
BİLGİ
Dokunma ile Elektriklenme
Dokunmayla elektriklenmede birbirine dokundurulan ilet- qx qy

rx ry
ken cisimler, net yükü kapasiteleriyle orantılı olarak paylaşır.
Birbirlerine dokundurulan cisimler küre ise net yük, kürelerin
yarıçaplarıyla orantılı olarak paylaşılır.
Yarıçapları rx ve ry, yük miktarları qx ve qy olan iki küre birbirine dokundurulduğun-

da son yükleri;
qx + qy qx + qy
qx ' = f .rx p ve qy ' = f .ry p ile bulunur.
rx + ry rx + ry
AKLINDA OLSUN
●● Dokunmayla elektriklenmede yük alışverişi potansiyel farktan kaynaklanır.

●● Dokunma ile elektriklenmede cisimlerin son potansiyelleri eşit olur.
●● Eşit yük miktarına sahip küreler birbirlerine dokundurulduğunda yük alışverişine
girebilirler.
●● Dokundurulan küreler iletken küre olmalıdır.
Öğrenme Alanı 5
Yük miktarları sırasıyla –23q ve –2q olan K ve L ilet-
ken küreleri bir yalıtkan aracılığıyla birbirlerine dokun- 3r 2r
durulup ayrılıyor.
L
Buna göre kürelerin son yükleri kaç q olur? K
– 23q ^–2q h – 23q ^– 2qh

qK $ 3r – 15q qL $ 2r – 10q
3r 2r 3r 2r
Öğrenme Alanı 6
Yükleri +6q ve –9q olan K ve L iletken küreleri birbirlerine dokundurulup yük
geçişi tamamlandıktan sonra ayrılıyorlar.
K +6q
2r L ––9q
r
yalıtkan zemin
Buna göre,
I. K küresinin son yükü –2q olur.
II. L küresinden K küresine –8q luk yük geçişi olmuştur.
III. Son durumda K’nin potansiyeli L nin potansiyelinden büyüktür.
Yük
Son durumda potansiyeller e o eşit olur. (I ve II)
yar›çap
96
BİLGİ
Dokunma ile Elektriklenmede Yük Korunumu
Yükü q1 olan iletken ile yükü q2 olan iletkenin birbirlerine dokunduktan sonraki
yükü q y1 ve q y2 ise q1 + q2 = q y1 + q y2 olur. Dokunma ile elektriklenmede sistemin toplam
elektrik yükü korunur.
AKLINDA OLSUN
q1 q2 q1ı qı2 Ø Birbirine dokundurulup
X ayrılan iletken kürelerin

X
son yükleri kesinlikle zıt
işaretli olamaz.
q 1 + q 2 = q 1y + q 2y
Öğrenme Alanı 7
2r 3r 4r
X
Y
Z
Yarıçapları 2r, 3r ve 4r olan iletken X, Y ve Z kürelerinin yük miktarları sırasıy-

la +4q, –14q ve –15q’dur.
Buna göre; önce X küresi Y küresine daha sonra Y küresi Z küresine
dokundurulursa Y’nin son yükü kaç q olur?
4q – 14q – 6q – 15q
q yY = $ 3r = – 6q , q zY = $ 3r = – 9q
2r + 3r 3r + 4r
Öğrenme Alanı 8
K Y
X
r 3r
Yarıçapları r ve 3r olan iletken X ve Y kürelerinden X küresinin yükü +3q, Y

küresinin yükü ise qY dir. K anahtarı kapatıldığında Y küresinden X küresine
–6q yük geçmektedir.
Buna göre, Y küresinin ilk yükü qY nedir?
Anahtar kapatıldığında X küresi –6q yük aldığına göre son yükü –6q + 3q = –3q
dur. Buna göre;
qX qY 3q q Y 3q q Y
3q .rX , 3q .r , 3q .r
rX rY r 3r 4r
12q 3q q Y & q Y 15q'dur.
97
BİLGİ
KAVRAMA
4. Nötr bir cisim elektron kaybediyor.
K a z a nı m 01 Buna göre,
I. Cisim pozitif yükle yüklenmiştir.
1. I. Proton
II. Cisimde elektron kalmamıştır.
II. Elektron
III. Cisim negatif yükle yüklenmiştir.
III. Nötron
yukarıdaki parçacıklardan hangileri atomun çekir-
değinde bulunur? Elektron kaybeden cisim pozitif yükle yüklenir.
Proton ve nötron atomun çekirdeğinde bulunur.
5. Boyutları şekilde verilen nötr yalıtkan K, L, M ve N

cisimlerinden K ile L ve M ile N birbirlerine sürtülerek
elektriklendiriliyor.
K L
2. I. Atom çekirdeğinde bulunmaları a a
2a 6a
II. Yüklerinin büyüklüğünün farklı olması
III. Kütlelerinin elektronun kütlesinden büyük olması
M N
Yukarıda verilenlerden hangileri proton ve nötron
için doğrudur? a a
4a 6a
Proton ve nötron atom çekirdeğinde bulunur. Nötron nötr dür.
Protonun kütlesi nötronunkinden fazladır.
Son durumda K ile N cisimlerinin yükleri aynı
olduğuna göre,
I. M ile L cisimlerinin yük işaretleri aynıdır.
II. K ile M cisimlerinin yük miktarları aynıdır.
III. N ile L cisimlerinin yük işaretleri aynıdır.
3. Kenar uzunlukları 2a ve a olan kare şeklindeki K ve L Buna göre yukarıdaki ifadelerden hangileri doğru-
yalıtkan cisimleri nötrdür. Cisimler birbirlerine sürtül- dur?
düklerinde K cisminin son yükü qK, L cisminin son Sürtünen cisimlerin yükleri eşit ve zıt büyüklüktedir. K ile N'nin
yükü eşit ise M ile L'nin yükü de eşittir.
yükü qL oluyor.
K
L 6. Yalıtkan K ve L cismi sürtünme
ile elektrikleniyor. K L
2a a
K’den L’ye e– geçtiği bilindiği-
a
2a ne göre,
qK I. L’den K’ye proton geçmiştir.
Buna göre oranı kaçtır?
qL
II. Son yüklerinin büyüklükleri eşittir.
III. K ve L negatif yükle yüklenmiştir.
Cisimler birbirlerine sürtüldüklerinde birinden diğerine n tane
elektron geçerse yük miktarları n.e– ve –n.e– olur. yargılarından hangileri doğrudur?
q n.e −
Bu durumda K = = − 1 olur. Proton hareket etmez. Son yüklerinin büyüklüğü eşit fakat
qL − n.e −
zıttır.
98
KAVRAMA
Kavrama
7. 10. Yarıçapları r, 2r ve 3r olan K, L ve M iletken kürelerinin
yük miktarları sırasıyla –6q, +12q ve Q’dur. K küresi;
X Y önce M küresine, daha sonra L küresine dokundurul-
– –
A K B L
duğunda son yükü +8q olmaktadır.
r 2r 3r
Nötr ve yalıtkan X çubuğu ile K küresi, nötr ve iletken
K
Y çubuğu ile L küresi şekildeki gibi birbiriyle temas L
M
hâlindedir. (–) yüklü A küresi X çubuğuna (–) yüklü B
küresi Y çubuğuna dokunduruluyor. Buna göre Q kaç q’dur?
Buna göre, K ve L kürelerinin yüklerinin işareti
K küresi yükü +12q olan L küresine dokundurulduğunda yükü
nasıl olur? +8q olduğuna göre, dokundurulmadan önceki yükü;
q K 12q
K L 8q .r ( q K 12q'dur.
r 2r
–
- 6q + Q
12q = .r ( Q = + 54q
r + 3r
8. Yük miktarları sırasıyla –4q ve
olmalıdır.
–5q olan X ve Y iletken küre- 2r r
leri birbirine dokunduruluyor.

Y
X
Buna göre,
I. Y küresinin elektron sayısı azalmıştır.
II. X küresinin son yükü –6q’dur.
III. X küresinden Y küresine +2q’luk yük geçmiştir. 11. Yarıçapları 2r, 3r ve r olan iletken X, Y ve Z kürelerinin
ifadelerinden hangileri doğrudur? yük miktarları +8q, –4q ve qZ dir.
Dokunduktan sonra kürelerin yükleri,
q yx =
– 4q – 5q
$ 2r = – 6q , q yy =
– 4q – 5q
$ r = – 3q
2r 3r r
2r + r 2r + r
9. K Z
X
Y
nötr
X küresi önce Z küresine daha sonra Y küresine
2r r 2r dokundurulduğunda son yükü –4q olduğuna göre,
L qZ kaç q’dur?
X Y Z
Son durumda 2r yarıçapa –4q düşerse Y küresine – 6q düşer.
Toplamları – 10q dur. Y ilk durumda –4q olduğundan Xı
Nötr iletken X küresi ile yük miktarları +6q ve qZ olan dokunmadan önce –6q yüküne sahiptir. 2r yarıçapa –6q
iletken Y ve Z küreleriyle şekildeki gibi sistem oluştu- düşerse Z küresine – 3q düşer. Toplamları – 9q dur.
rulmuştur. O halde +8q + qZ = – 9q ise qZ = –17q dur.
Önce L anahtarı, daha sonra K anahtarı kapatılıp

açıldığında X küresinin son yükü –2q olduğuna
göre, qZ kaç q’dur?
1) I ve III 2) I, II ve III 3) –1 4) Yalnız I 5) I ve II 6) Yalnız II
Son durumda X küresi – 2q ise, Z’de – 2q olur. Toplam yük –4q
olur. X nötr olduğundan Z dokunmadan önce –4q yüklüdür. Y ile 7) K (nötr), L (–) 8) I ve II 9) –12q 10) 54q 11) –17q
dokunduktan sonra Z, – 4q yüklü ise Y’de – 2q yüklüdür. Toplam
yük – 6q dur. +6q + qZ = –6q ise qZ = –12q olur.
99
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Elektrik Yükleri - Sürtünme - Dokunma ile Elektriklenme
1. I. Proton sayısı nötron sayısına eşit olan atom 4. Yalıtkan ve nötr K, L cisimleri birbirine sürtülüp ayrılı-
II. Proton sayısı, elektron sayısından fazla olan atom yorlar. K cismi M cismine yaklaştırıldığında M cismini
III. Elektron sayısı nötron sayısından az olan atom çekerken, L cismi, M cismine yaklaştırıldığında M
Yukarıda verilenlerden özelliklerin hangisine cismini itiyor.

sahip olan atom kesinlikle + (pozitif) yüklüdür? K L M
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. + – –
II. – + +
III. – + nötr
+ yüklü cisimlerin proton sayısı elektron sayısından fazladır.
Buna göre K, L ve M cisimlerinin yük işaretleri
yukarıdakilerden hangileri gibi olabilir?
Sürtünen cisimler zıt cins ve eşit büyüklükte yükle yüklenirler.

Aynı cins yüklü cisimler birbirini iter zıt cins yüklü cisimler çeker-
2. Başlangıçta nötr olan X, Y ve Z katı maddeleri aynı ler. Nötr cisimler yüklü cisimler tarafından çekilebilir, itilemez.
anda birbirine sürtülüp ayrılıyor.
Son durumda Y nin yükü –2q olduğuna göre 5. Ebonit çubuk, yünlü kumaşa Ebonit
X ve Z nin son yükleri ne olabilir? sürtülerek elektrikleniyor. çubuk
Buna göre,
A) X: –2q B) X: –3q C) X: –q
I. Cisimler zıt yükle yüklenir.
Z: +2q Z: +5q Z: –q Yünlü kumaş
II. Çubuğun yükü, kumaşın
D) X: +2q E) X: –2q yükünden fazladır.
Z: –2q Z: –2q
III. Cisimlerin yüklerinin büyüklükleri eşittir.
Başlangıçta nötr olduklarından son durumda toplam yük sıfır
olmalıdır. yargılarından hangileri doğrudur?
D) I ve III E) I ve II
Sürtünen yalıtkan cisimler zıt yükle yüklenir. Yük büyüklükleri

eşittir.
6. Saçımıza sürttüğümüz ebonit çubuğu musluktan akan

3. Nötr iletken K cismi ile + 6q yüklü iletken L cismi ara- suya yaklaştırınca suyun akış doğrultusu değişir.
sındaki X anahtarı kapatılıp açılıyor. Buna göre,
X
I. Ebonit çubuk sürtünme ile elektriklenmiştir.
+6q II. Ebonit çubuk elektriklendiği için su moleküllerini
Nötr
etkilemiştir.
r
2r III. Ebonit çubuk saça sürtülmeden de suya yaklaştı-
rılsaydı suyun akış doğrultusu değişirdi.
K sonuçlarından hangileri bu olaydan çıkarılabilir?
L
Buna göre, K’nın son yükü ne olur? D) II ve III E) I, II ve III
A) + q B) + 2q C) + 3q D) – 2q E) – 3q
Ebonit çubuk sütünme ile elektriklenmiştir. Bu nedenle su
qK = c
6q + 0
m $ r = 2q moleküllerini etkiler.
2r + r
100
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Yüklü iletken bir cisim, küçük kağıt parçalarına yaklaş- 10. X, Y ve Z elektrikle yüklü türdeş iletken cisimlerdir.
tırıldığında kağıt parçalarını önce çekmekte, sonra X cismi önce Y’ye, sonra Z’ye dokundurulduğunda X
bırakmaktadır. cismi nötr olmaktadır.
Buna göre, kâğıt parçalarının düşmesi aşağıdaki- Buna göre, cisimlerin başlangıçtaki yükleri için,
lerden hangisi ile en iyi açıklanabilir? I. X ile Y + yüklüdür.
A) Kâğıdın başlangıçta yüklü olması
II. X +, Y – yüklüdür.
B) Kâğıdın ağırlığının küçük olması
III. X ile Z – yüklüdür.
C) Kâğıdın yükünün bitmesi
yargılarından hangisi doğru olabilir?
D) Kâğıdın cisimle aynı cins yükle yüklenmesi
E) Cismin yük sayısının azalması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Dokunan cisimler aynı yükle yüklenir.
X, Z cismine dokunmadan önce X ve Z zıt yüklü olmalıdır. İlk

yüklerin cinsi bilinemez hepsi olabilir.
8. Elektrikle yüklü türdeş X ve Y iletken küreleri birbirine
dokundurulduğunda küreler nötr olmaktadır.
Buna göre,
11. Elektrik yüklü X, Y ve Z iletken kürelerinden X küresi
I. Küreler başlangıçta zıt elektrikle yüklüdür.
önce Y, sonra da Z ye birer kez dokundurulup ayrılı-
II. Kürelerin yarıçapları eşittir. yor.
III. Başlangıçta X’in yük miktarı Y’ninkine eşit büyük- Buna göre son durumda kürelerin elektrik yükleri
lüktedir. ile ilgili,
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? I. Üçünün elektrik yükleri aynı cinstir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. Y yüklü, X ve Z yüksüzdür.
D) I ve III E) II ve III III. Z yüksüz, X ve Y yüklüdür.
yargılarından hangisi doğru olabilir?
Dokunan cisimler nötr oluyorsa yükleri eşit büyüklükte ve zıttır.
9. Şekildeki yüklü K, L K
ve M iletken kürele- L Son durumda X ve Z aynı cins yüklü olmalıdır.
M
rinin yarıçapları sıra- 3r 2r r
sıyla 3r, 2r ve r’dir.
L küresi önce K ye
12. İletken X ve Y küreleri yük cinsi bilinmeyen elektrik
sonra M ye dokun-
yükü ile yüklüdür.
duruluyor.
Buna göre, Bu küreler birbirine dokundurulup ayrıldığında kü-
relerin son yükleri ile ilgili,
I. Cisimlerin üçü de son durumda nötrdür.
I. İkisi de aynı cins yükle yüklenir.
II. M’nin yükünün büyüklüğü L’nin yükünden fazla
olur. II. İkisi de zıt cins yükle yüklenir.
III. Son durumda L nötr ise M’de nötr olur. III. X’in yükü, Y’ninkinden büyüktür.
yargılarından hangileri doğru olabilir? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
D) I veya III E) II veya III
K nötr olursa L de nötr olmalı. M ye dokunan L küresi kesin
Dokunma ile elektriklenen cisimlerin son yükleri aynı cinstir.
yüklü olur (I. Yanlış) M ve L nin yükleri yarıçaplarla doğru
Yarıçaplar bilinmediğinden yük büyüklüklerini bilemeyiz.
orantılıdır. (II. Yanlış)
101
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-B 2-B 3-B 4-D 5-D 6-C 7-D 8-D 9-C 10-E 11-D 12-A
PISA F ot ok op i M a k in e si
Kitaplar, gazeteler, dergiler gibi baskı yoluyla üretilen ürünlerin basımında kullanılan fotokopi makinesi, çok kısa süre
içerisinde yazıları dijital ortamdan kâğıtlara aktarmaktadır. Fotokopi makinesi elektriklenme prensibine göre çalışmak-
tadır.
Fotokopi makinesinin kâğıt beslenen haznelerine kağıtlar konulur. Yazdırma işlemi başlatıldıktan sonra kâğıt silindir
yardımıyla makinenin durum yüzeyine gelir. Bu hareket sırasında selenyum kaplı olan özel maddeli durum yüzeyi
pozitif elektrik yüklenmiş olur. Pozitif yüklü olan durum alanı üzerine kopyalanması istenen belge yerleştirilir ve kapa-
ğı kapatılarak kopyalanacak belgeye ışık enerjisi verilir. Verilen bu ışık demeti yazıdan geçememektedir. Böylelikle
yazılı yerler pozitif kalırken yazıların olmadığı yerler nötr olur.
Fotokopi makinesi içerisinde bulunan toner – yüklüdür. (Kâğıt üzerindeki yazıyla zıt yüklüdür.) Sonuç olarak zıt yükler
birbirini çekerler. Kâğıt ve toner zıt yüklü olduğundan birbirine yapışarak yazının oluşmasını sağlar.
Son aşamada üst alandaki ısıtarak presleme yapan silindir merdanelerden ortalama 169°C geçerek belgenin kopya-
sını çıktı olarak dışarı verir.
Buna göre,
a) Fotokopi makinesinin çalışma prensibinde elektriklenme şekillerinden hangileri vardır?
Sürtünme ve dokunma ile elektriklenme
b) Fotokopi makinesinin çalışma prensibinde aynı cins yüklü cisimler birbirini iter, “zıt cins yüklü cisimler
birbirini çeker.” “yüklü cisim nötr cismi çeker.” durumlarından hangileri gerçekleşir?
Zıt cinsler çeker. Yüklü cisim nötr cismi çeker.
c) Kâğıt yerine metal kullanılsaydı kopyalama olayı gerçekleşir miydi? Nedenini açıklayınız.
Boşluk ve yazı farkı oluşmaz. Metal iletken olması
Cevaplar
a) Sürtünme ile elektriklenme ve dokunma ile elektriklenme
b) Zıt cins yüklü cisimler birbirini çeker, yüklü cisim nötr cismi çeker.
c) Metal kullanılırsa her bölge nötr olur. Böylece ışık toner her yeri eksi yükleyeceğinden yazı ve boşluk farkı oluşmaz.
102
Etki ile Elektriklenme
BİLGİ
Etki ile elektriklenmede en az bir tanesi yüklü iki veya daha fazla iletken cisim yan
yana ise her bir iletkenin elektronları kendi içerisinde yer değiştirir.
Nötr cisim
AKLINDA OLSUN
+ + + + + –– – ++ +
–– – ++ +
Yalıtkan
Nötr cisim
++ + –– – – – +
+
– – – – –
++ + –– – + – – +
+
– – +
Yüklü bir cisim başka bir nötr cisme yaklaştırıldığında yükler etki ile elektriklenen
+
–
+
cismin uç noktalarında birikir. – – +
+
Ø Etki ile elektriklenmede iki veya daha
fazla iletken cisim yüklü bir cisim +
–
3r r 2r İletken levhalar arasına konu-
tarafından etkileniyorsa, iletkenlerin +
–
+ lan yalıtkan cisimler, yük geçi-
–
kapasiteleri (cisimler küre ise yarıçap-
–
şine izin vermez. İletken levha-

ları) oranı ne olursa olsun zıt ve eşit
lar etki ile elektriklenirler.
miktarda yüklenirler. Toplam yük koru-
nur.
Öğrenme Alanı 9
Etki ile elektriklenme olayında cisimler birbirine temas etmez. Şekilde etkiyle
elektriklenen nötr iletken kürenin yük dağılımı görülmektedir.
Yüklü çubuk – +
– +
+ + + + – +
– +
Yalıtkan sap
Buna göre,
I. Kürenin net yükü son durumda da sıfırdır.
II. Küre yalıtkan olsaydı da aynı görünüm elde edilirdi.
III. Şekildeki olay elektriksel kutuplanmadır.
yargılarından hangisi doğrudur?
Etki ile elektriklenmede cismin yükü değişmez. İletken kürelerde kutuplanma olur.
Yalıtkanlarda olmaz. I ve III
103
BİLGİ
KAVRAMA
4. Birbirlerinden yalıtkan levhalar ile ayrılmış olan nötr ve
K a z a nı m 02 iletken X, Y ve Z levhalarına – yüklü K cismi şekildeki
gibi yaklaştırılıyor.
1. İletken ve nötr olan K ve L levhalarına + yüklü X cismi Yalıtkan levhalar
yaklaştırılıyor.
– –
– –
– –
– –
– –
K X Y Z
X K L
Buna göre levhalardaki yüklerin dağılımı nasıl

Buna göre K ve L levhalarındaki yük dağılımları
olur?
nasıl olur?
+ – + – + –
İletken bir cisme + yüklü bir cisim – + – + + – + – + –
yaklaştırıldığında elektronlar – + – + + – + – + –
yüklü cisme doğru hareket eder- – + – + + – + – + –
– + – + + – + – + –
ler. Bu durumda K levhasının sol
X K L X Y Z
tarafı – sağ tarafı + yüklenir. +
yükler L levhasındaki elektronları harekete geçirerek kendilerine doğru
çekerler.
K X Y Z
2. İletken ve nötr olan K ve L levhalarına – yüklü M cismi 5.
şekildeki gibi yaklaştırılıyor.
– –
– –
– –
– – Pozitif yüklü K küresi, nötr ve iletken olan X, Y ve Z
– –
kürelerine şekildeki gibi yaklaştırılıyor.
K L M
Buna göre X, Y ve Z kürelerinin yük işaretleri nasıl
Buna göre, K ve L levhalarındaki yük dağılımı olur?
nasıl olur?
X Y Z
– +
– + – + – – – Nötr +
– + – + – – – +
– +
– + – + – –
– + – + – –
K L M
3. İletken ve nötr X ve Y kürelerinin arasına şekildeki gibi

6. X Y Z
+ yüklü Z cismi getiriliyor. – –

– –
– –
+ K L
+
+ Negatif yüklü K cismi, nötr ve iletken olan L levhasına
X Y
Z şekildeki gibi yaklaştırılıyor. Daha sonra K cismi uzak-
laştırılmadan L levhası X, Y ve Z parçalarına aynı
Buna göre X ve Y kürelerinde yüklerin dağılımı anda ayrılıyor.
nasıl olur?
Buna göre X, Y ve Z parçalarının son yük işaretle-
+
+ –
–
– + ri nasıl olur?
+ – + +
–
+ – + – +
– + X(+), Y (nötr), Z (–)
X + Y
Z
104
KAVRAMA
Kavrama
7. İletken ve nötr olan Y çubuğuna + yüklü X cismi yak- 10. Nötr ve iletken K ve L küreleri-
r 2r
laştırılıyor. nin yarıçapları sırasıyla r ve
K L M 2r’dir. Küreler birbirlerine K
X L
dokunurlarken + yüklü X
cismi K küresine şekildeki gibi yaklaştırılıyor.
Buna göre K ve L kürelerinin yükleri için ne söyle-
X Y
nebilir?
Buna göre iletken Y çubuğunun K, L ve M parçala-
K ve L küreleri ilk durumda nötr oldukları için son durumda da
rının yük işaretleri nasıl olur? toplam yükün 0 "sıfır" olması gereklidir.
O halde kürelerden biri +q yüklenirse diğerinin yükü
Nötr ve iletken bir cisme + yüklü bir cisim yaklaştırıldığında elekt- –q olmalıdır. K küresi + yüklü cisme yakın olduğu için K küresi
ronlar yüklü cisme doğru hareket ederler. Bundan dolayı K – –q, L küresi ise +q yüklü olacaktır.
yüklü olur. Yüklü cisme en uzak olan kısım M olduğu için, M +
yüklü olur. L kısmı ikisinin arasında kaldığı için nötr dür.
K L M 11. Pozitif yüklü X küresi, birbirlerine değmekte olan nötr K,
– +
– nötr + L ve M iletken kürelerine şekildeki gibi yaklaştırılıyor.
– +
X K L M
X Y
8. Negatif yüklü X cismi, birbirleriyle temas halinde bulu-

nan nötr ve iletken K, L, M ve N levhalarına şekildeki
Buna göre X küresi sistemden uzaklaştırıldıktan
gibi yaklaştırılıyor. sonra K, L ve M küreleri birbirlerinden ayrılırsa
kürelerin son yükleri ne olur?
– –
– – X küresi uzaklaştırıldığından K, L, M nötr kalır.
– –
L M N
X K
12. Nötr ve iletken olan X, Y ve Z kürelerinin yarıçapları
Buna göre K, L, M ve N levhalarının yük işaretleri sırasıyla r, 2r ve 3r’dir. Küreler birbirlerine temas eder-
nedir? ken +q yüklü K cismi şekildeki gibi sisteme yaklaştırıl-
dığında kürelerin yükleri qX, qY ve qZ olmaktadır.
+ – K
nötr nötr

+ – 3r
r 2r
+ –
K L M N
+q X
Y
Z
Buna göre qX, qY ve qZ yük miktarlarının büyüklük
9. Yük miktarları eşit ve – yüklü olan X ve Y küreleri ilet-
sıralaması nasıl olur?
ken ve nötr olan levhanın iki yanına şekildeki gibi konul-
Z
muştur.
Y
X ve Z aynı büyüklükte yüklenirken

X
– +
– +
K L M Y nötr olur. Cevap qX = qZ > qY olur.
d d
X Y 1) + + – + – + 2) – + – + – – 3) + – – +
+ + – + – + – + – + – – – +
+ – +
+ + – + – + – + – + – – –
+ + – + – + – + – + – – + – – +
K L – +
X
K L M X Y
Buna göre iletken levhanın K, L ve M parçalarının
4) +– + – + – 5) X Y Z
yük durumları için ne söylenebilir?

+– + – + – – +
+– + – + – – +
+–
+–
+
+
–
–
+
+
–
–
–
– +
+
6) X(+), Y (nötr), Z (–)
X Y Z
İletken levhanın yanlarına konulan – yüklü cisimler levhanın K
8) nötr nötr 9) K(+), L(–), M(+)
ve M parçalarından eşit miktarda elektronun yer değiştirmesi- +
+
–
–
+ – qK = +q
ne neden olacaktır. Bundan dolayı K ve M parçaları eşit mik- 7) K(–), L(nötr), M(+) K L M N qL =–2q
tarda + yüklenirler. K ve M den gelen elektronlar levhanın L qM = +q
parçasında toplanacak ve L parçası – yüklenecektir.
O halde K ve M'nin yükleri +q ise L'nin yükü –2q kadar olacaktır. 10) K(– q), L(+ q) 11) K, L, M (nötr) 12) qX = qZ > qY
105
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Etki ile Elektriklenme
1. (+) yüklü K cismi nötr L ve M Nötr Nötr 4. K L M

X Y
iletken kürelerine şekildeki + ++
+
d d
Buna göre, L ve M küreleri-
K L M
nin yük dağılımı nasıl olur?
Eşit miktarda pozitif yüke sahip X ve Y iletken küreleri
A) –– –– B) –+ –– C) –– ++ nötr K, L ve M iletken levhalarına şekildeki gibi yak-
–– –– –+ –– –– ++ laştırılmıştır.
L M L M L M
Buna göre K, L ve M’nin yükleri ne olabilir?
D) +– +– E) –+ –+
+– +– –+ –+ K L M
L M L M
A) +q – 2q +q
(+) yük (–) yükü çeker. Yük dağılımı E seçeneğindeki gibi olur. B) + 2q + 2q – 4q
C) – 2q – 2q + 4q
D) – 3q + 6q – 3q
2. (–) yüklü K cismi nötr iletken L cismine şekildeki gibi E) + 3q + 3q – 6q
K, L, M'nin toplam yükü sıfır olmalıdır. K L M
Nötr Nötr –– ++ ––
K Cevap D seçeneğidir. ++
– – – –
İletken
tel
5. Negatif yüklü X küresi K L
X M
L M nötr K, L ve M iletken 3r 2r
– r
kürelerine şekildeki gibi
Buna göre L ve M cisimlerinin yük dağılımı nasıl yaklaştırılıyor.
olur?
Buna göre,
A) +
+
–
–
+
+
–
–
B) +
+
+
+
+
+
+
+
C) –
–
+
+
–
–
–
–
I. K (+), M (–) yüklüdür.
+ – + – + + + + – + – –
II. K, L ve M’deki toplam yük sıfırdır.
D) +
+
–
–
E) –
–
+
+ III. K küresinin yükünün M küresinin yüküne oranı – 1
+ – – +
dir.
Etki ile elektriklenmede yükler en uçlarda birikir. Cevap D yargılarından hangileri doğrudur?
seçeneğidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
X küresi (–) yükleri M ye iter. K (+) yüklü kalır. L nötrdür. Top-

3. Pozitif yüklü iletken K küre- lam yük sıfırdır. Cevap E seçeneğidir.
si, iletken L küresine yak-
laştırıldığında L şekildeki K L
6. (+) yüklü X küresi, nötr M
gibi dengede kalıyor. L
iletken K, L ve M kürele- X K 5r
Buna göre L küresi, 3r
+ r
rine şekildeki gibi yaklaş-
I. (–) yüklü
tırılıyor.
II. (+) yüklü
K küresinin son yükü
III. Nötr
– q olduğuna göre M küresinin son yükü kaç q
hangi yüke sahip olabilir? olur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Etki ile elektriklenmede K'ye ne kadar (–) yük geldiyse M'de o
Pozitif yüklü cisimler, negatif yüklü ve nötr cisimleri çeker. kadar (+) yük kalır. Cevap A seçeneğidir.
106
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Elektriksel olarak nötr olmadığı bilinen K, L ve M iletken 10. Yüklü L çubuğu, nötr M metal çubuğuna yakın tutulun-
küreleri ayrı ayrı birbirlerine yaklaştırılıyor. Küreler arası ca M çubuğunun yanındaki K küresi itiliyor.
elektriksel etkileşmelerden dolayı K küresinin L küresini
Nötr
ittiği, L küresinin ise M küresini çektiği gözleniyor. metal K
Buna göre, kürelerin yüklerinin cinsleri ile ilgili
L M
aşağıdakilerden hangisi doğru olabilir?
K küresi L küresi M küresi
A) Pozitif Pozitif Pozitif
Buna göre L ve K’nin yük işaretleri aşağıdakiler-
B) Negatif Negatif Negatif den hangisi olabilir?
C) Negatif Pozitif Pozitif
L K
D) Negatif Negatif Pozitif
A) – –
E) Pozitif Negatif Negatif
B) + –
2018 / TYT
C) – +
K ve L aynı cins L ile M zıt cins D) – Nötr
E) + Nötr
8. İletken nötr düzgün bir
KM çubuğun orta noktasına ip L
++ –– K
(+) yüklü bir küre şekildeki gibi – – – – + –
++ ––
yaklaştırılmıştır. M
+
Buna göre, çubuk üzerin-
deki K, L ve M noktalarının
K L M
yükleri aşağıdakilerden
hangisi gibi olabilir?
K L M
A) Nötr +q Nötr
B) +q –q +q 11. İletken ve nötr K, L cisimleri aralarına bir yalıtkan
konularak yüklü M cisminin yanına şekildeki gibi yer-
C) –q + 2q –q
leştiriliyor.
D) +q – 2q +q
Yalıtkan
E) –2q Nötr + 2q
K L M
Başlangıçta nötr olan çubuk son durumda da nötr olmalıdır. +
+
+
9. Yatay yalıtkan zeminde bulunan iletken L cismi yere +
+
sabitlenmiş K ve M cisimleri ise serbestçe hareket
edebilmektedir. (–) yüklü K cismi L ye yaklaştırılınca Buna göre, K ve L’nin yük dağılımları nasıl olur?
iletken M cismi L ye doğru hareket etmektedir.
K L M
A) K L B) K L C) K L
+ + + – +– +–
A B + + + – +– +–
+ + + – +– +–
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi doğru + + + – +– +–
+ + + – +– +–
olamaz?
A) K cismi yalıtkandır. D) K L E) K L
+ + – +
B) K cismi iletkendir. + + – +
+ + – +
C) L’nin toplam yükü sıfırdır. + + – +
+ + – +
D) K’den L’ye yük geçişi olmuştur.
E) M’nin A ucu ile B ucu zıt yüklüdür.
M, L nin bir tarafının (–), diğer tarafının (+) yüklenmesine
Etki ile elektriklenmede yük geçişi olmaz. neden olur K nin L ye yakın kısmı (–) uzak kısmı (+) yüklenir.
107
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-E 2-D 3-E 4-D 5-E 6-A 7-D 8-D 9-D 10-A 11-C
Topraklama - İletkenler ve Yalıtkanlar
BİLGİ
Topraklama
Topraklanmış bir cisme, yüklü bir cisim yaklaştırılırsa cisim, yüklü cisimle zıt yüke
sahip olacak şekilde yüklenir. Bu durumda; ilk önce yüklü cisim uzaklaştırılırsa etkilenen
AKLINDA OLSUN cisim yeniden nötrlenir, ilk önce topraklama kesilirse etkilenen cisim yüklü olarak kalır.
Ø Bir bölge elektriği Topraklanmış iletken bir cisme yüklü bir cisim yaklaştırılırsa; iletken cismin sadece,
ileten metal levha ile yüklü cisme yakın olan kısmında yük birikir, diğer kısımlar nötr olur. Bu gibi durumlarda
kaplanırsa ya da çevresi iletkenin hangi noktadan topraklandığının önemi yoktur. Topraklama kesilip daha sonra
iletkenlerden oluşturulmuş yüklü cisim sistemden uzaklaştırılırsa biriken yükler iletken cismin tüm yüzeylerine da-
ağ ile örülürse bölgenin ğılır.
içerisi dışarıdaki elektrik Nötr iletken Nötr iletken

alandan korunmuş olur. +
––– – +++ + –
+
Buna Faraday kafesi +
–
–
denir. (1836 yılında İngiliz e– e–
Fizikçi Michael Faraday M Nötr

K L
bulmuştur.) Topraklanmış –– – –
Toprak bağlantısı kesildiğinde Toprak bağlantısı kesildiğinde
+
içi boş metal küre, +
e–
iletken küre + yüklüdür. iletken küre – yüklü olur.
Faraday kafesine en iyi
örnektir.
M Nötr Nötr
Ø Bir bina içindeki telsiz K L
K L M
–– – –
haberleşme sinyallerinin + +++ + –
–
+ –
e– e–
dışarıya sızmasını ve
dinlenmesini önlemek için
bina dışına Faraday kafesi
(–) yüklü K,Lnötr iletken
M L ve M
Nötr (+) yüklü K cismi nötr iletken L ve
inşa edilir. K
M cisimlerine yaklaştırılırsa L(–),
cisimlerine
+++ + yaklaştırılırsa
– L(+), M
– M nötr olur.
nötr
– olur. e–
Öğrenme Alanı 10
Nötr iletken KL, MN ve PR çubukları şekildeki gibi yerleştirilmiştir. Pozitif yüklü
iletken X küresi, MN çubuğuna dokundurulup uzaklaştırılıyor.
K L M N P R
Buna göre K, L, M, N, P ve R uçlarının yük durumu nasıl olur?
MN + olur. Bu durumda L(–), K(+) ve P(–), R (nötr) olur. K(+), L(–), M(+), N(+), P(–),
R(nötr)
108
BİLGİ
İletkenler ve Yalıtkanlar
Maddeler elektriği ileten (iletkenler), elektriği iletmeyen (yalıtkanlar) ve yarı iletken-
ler olarak sınıflandırılır. Bu sınıflama, atomun yapısıyla bağlantılıdır. Bazı maddelerin
atomlarındaki özellikle dış yörünge elektronları atoma yok denecek kadar zayıf bağ
ile bağlıdır. Atomları bu şekilde olan maddelere dışarıdan bir elektriksel etki uygu-
landığında, dış yörünge elektronlar maddenin farklı yerlerine kolayca gidebilir. Bu tür
maddeler iletkendir.
İletken pozitif yüklü cisim ile iletken nötr cisim arasına yalıtkan çubuk konulduğun-
da yük alışverişi olmazken iletken çivi konulduğunda yük alışverişi olur.
Yalıtkan çubuk İletken çivi

+ + + + + + ++ + +
+ + +
+
+ + +
+ +
+ + + + + + + + + + Simülasyona ulaşmak için
capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Veya
Yalıtkan cisimlerde elektrik yükleri çiftler halinde ve rastgele dağılmışlardır. Yüklü
bir cisim yalıtkana yaklaştırıldığında yük çiftleri düzenli bir hal alır. Böylece cisimler
arasında etkileşim olur. Şekil - I deki yalıtkana – yüklü cisim yaklaştırıldığında yalıtkan
cismin – yüklü cisme yakın olan 1. bölgedeki etkileşiminden dolayı düzenli bir hâl olu-
şur. 2. bölgede olan rastgele dağılmışlık devam eder.
1. Bölge 2. Bölge 1. Bölge 2. Bölge

–+ –+
+– +–
+–
–+ –+ ––
– –
–
–+
–
+– – +– +–
+– ––
–+ –+ +– –+
Saçlarımızı taradıktan sonra tarağı nötr kâğıt NOT

parçalarına yaklaştırdığımızda tarağı kağıtları
Fotokopi makinesi pozitif ve
çekmesi yüklü cisimlerin nötr cismi çekmesine
negatif yüklerin nötr hale gel-
örnektir. Yüklü cisimler nötr bazı yalıtkan cisim-
mesi prensibiyle kopyalama
leri de iletken cisimleri de çeker. işlemi yapar.
●● Elektrik kablolarında olduğu gibi iletkenlerin üzerleri yalıtkan maddelerle kapla-

narak elektriğin zararlı etkisinden korunulabilir.
●● Dış etki olmayan yüklü bir iletkendeki + +

+ +
elektrik yükü cismin her tarafına dağılır. + – –
+ +
Yalıtkanlarda bir uç artı diğer uç eksi olabi- + + +
+
lir. Yalıtkan cismin K bölgesi – yüklü iken, + + +
+ +
L bölgesi farklı elektriklenme şekliyle + (iletken) (yalıtkan)
yüklenebilir.
●● İletken yüklü cisimlerin sivri uçlarında yük yoğunluğu daha fazladır.
●● Yıldırım, şimşek gibi hava olayları da topraklanmaya örnektir.

Yıldırım yer ile bulut arasında, şimşek ise iki bulut arasında
meydana gelen topraklanma gibi düşünülebilir.
109
BİLGİ
İçi boş iletken bir küre yüklenecek olursa net yük, küre yüzeyine düzgün bir şekilde
dağılır. İletken kürenin iç kısmında elektrik yükü bulunmaz.
+ +
+ +
+ +
++ +
Yüklü cisim, nötr ve iletken – yüklü iletken cisim; ilet- – yüklü iletken cisim; içi
kürenin içine sarkıtıldığın- ken içi boş ve nötr küreye boş ve iletken küreye içten
da yük dağılımı şekildeki dıştan temas ettirilirse yük dokundurulduğunda nötr
gibi olur. İç taraf zıt, dış dağılımı şekildeki gibi olur. olur ve – yükünü içi boş
taraf aynı cins yük ile yük- iletken küreye verir. Yükler
lenir. kürenin dışına homojen
olarak dağılır.
Öğrenme Alanı 11
XX X YY Y
–– – ++ + –– –
+q +q
+q
++ + –2q
–2q –2q
Şekil
Şekil- -l l- l
Şekil Şekil
Şekil- -llll - ll
Şekil Şekil
ŞekilŞekil
- -llllll - lll
Nötr içi boş küreye, ilet- İletken Y küresi nötr içi İçi boş iletken küreye
ken – yüklü X küresi do- boş iletken küreye içeri- +q ve –2q yüklü iletken
kundurulup ayrılıyor. den sarkıtılıyor. Toprak küreler şekildeki gibi
bağlantısı kesildikten dokundurulup uzaklaş-
sonra Y uzaklaştırılıyor. tırılıyor.
Buna göre hangi şekilde verilen durumlarda içi boş iletken kürenin top-
lam yükü (–) olur?
Şekil - I’de dıştan dokunduğunda, Şekil - II’de topraklamadan dolayı – yüklenir.

Şekil - III’de toplam yük negatif olur. (I, II ve III)
110
BİLGİ
KAVRAMA
3. İletken ve nötr olan K, L ve M levhası topraklanmıştır.
Kazanım 03 K L M
1. Pozitif X küresi toprak- X Y

lanmış olan iletken Y
küresine şekildeki gibi
Buna göre, Yalıtkan
ayak Levhanın yanına şekildeki gibi + yüklü bir cisim
I. Topraktan Y küresi- yaklaştırılırsa levhanın K, L ve M kısımlarının yük
ne elektron geçişi olur. işaretleri nasıl olur?
II. Topraklama kesilmeden X küresi uzaklaştırılırsa
K(–), L ve M nötr olur.
Y küresi – yüklü olur.
III. Topraklama kesilip daha sonra X küresi uzaklaştı- 4. Pozitif yüklü K cismi, nötr ve iletken olan topraklan-
rılırsa Y küresinin içi – yüklü olur. makta olan X, Y ve Z bölmeli çubuğa yaklaştırılıyor.
X Y Z
I. X küresi + yüklü olduğu için topraktaki elektronları
K
çekecektir. Bu durumda Y küresi topraktan elektron
alır. (I. doğru)
II. X küresi topraklama kesilmeden uzaklaştırılırsa
Buna göre çubuğun X, Y ve Z bölmelerinin yük
Y küresi yeniden nötrlenir. (II. yanlış)
III. Topraklama kesildiğinde Y küresindeki elektronlar
işaretleri ne olur?
kürenin içerisinde kalacaktır. X küresi uzaklaştırıldı-
ğında ise elektronlar Y küresinin dış yüzeylerine dağı- K
lacaklardır. (III. yanlış) e– X Y Z
Pozitif yüklü K cismi iletken çubuğa yaklaştırıldığında toprak-

tan elektronları çekerek X bölmesinin – olmasını sağlar. Çubu-
ğun Y ve Z bölmeleri nötr olarak kalır.
5. Yarıçapları r, 3r ve 2r olan iletken K, L ve M küreleri

topraklanmıştır. Küreler birbirleriyle temas hâlinde
iken – yüklü X cismi K küresine şekildeki gibi yaklaş-
2. I. Yüklü iki bulut arasındaki elektriksel boşalmaya tırılıyor.
şimşek denir. L
M
X K
II. Yüklü bulutla yer arasındaki elektriksel boşalma-
r 3r 2r
ya yıldırım denir.
III. Bulut ile yer arasındaki elektriksel boşalma sivri
uçlar kanalı ile gerçekleşir.
Kırsal yörelerde bulunan insanlar geçimlerini, toprağa
Buna göre yük geçişi tamamlandıktan sonra top-
dayalı bir üretim dalı olan tarımsal üretimden sağla-
raklama kesilip sistemden X cismi uzaklaştırılırsa
maktadır. Tarlada çalışırken, kuru ve fırtınalı günler- K, L ve M kürelerinin son yükleri qK, qL ve qM
de, bir anda bastıran yağmurda, yüksek tepelerde ve arasındaki ilişki nasıl olur?
ağaç diplerinde bulunmamaya özen gösterirler.
– yüklü X cismi K küresine yaklaştırıldığında sistemin toprak-
Bu davranışlarının nedeni yukarıda verilen bilgi- lanma noktasına bağlı olmaksızın K küresinin, X cismine yakın
kısımları + yüklenir. Topraklama kesilip X cismi uzaklaştırıldı-
lerden hangisi olabilir? ğında ise K küresinde toplanan yük K, L ve M kürelerinin
kapasitelerine (yarıçaplarına) bağlı olarak paylaşılır. Buna
II ve III
göre son durumda kürelerin hepsi + yüklü olup
qL > qM > qK'dır.
111
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
6. İçi boş iletken X küresi ve topraklanmış Y iletken küre- 9.
siyle şekildeki düzenek kuruluyor.
Pozitif yüklü K küresi X küresinin içine sarkıtıldıktan sonra
K
önce toprak bağlantısı sonra da iletken tel kesiliyor. +
X Y
X Y Z
K İletken
+ tel
X, Y ve Z iletken cisimleri başlangıçta nötrdür. X ve Z
cisimleri şekildeki gibi topraklanıyor. Y cisminin içine
(+) yüklü K küresi dokundurulmadan sarkıtılıyor ve
K cismi X küresinden uzaklaştırıldığında X küresinin
daha sonra X ve Z nin toprak bağlantıları kesiliyor.
iç ve dış kısmının yükü ile Y’nin elektrik yükü ne olur?
Bu durumdayken K küresi uzaklaştırılırsa X, Y ve
X in içi – diğer kısımlar nötr olur. Toprak bağlantısı kesildikten
Z cisimlerinin yük işaretleri nasıl olur?
sonra X in içi nötr, dışı (–), Y cismi nötr olur.
X Y Z
7. + yüklü iletken X küreciği, nötr iletken içi boş Y küresine – 0 –
önce içten, sonra da dıştan dokundurulup ayrılıyor.
X + + Y
+ +
++
10. Nötr ve iletken X, Y ve Z kürelerinin yarıçapları sıra-

sıyla 2r, r ve 3r’dir. Küreler birbirlerine temas etmekte-
Son durumda X küreciğinin, Y küresinin iç ve dış dir ve Z küresi topraklanmıştır.
Z
kısmının yükünün cinsi nedir? X
K
Y
2r r 3r
X içten dokundurulduğunda nötr olurken Y nin dışı + olur. X
küreciği Y ye dıştan dokundurulduğunda her ikiside +olur.
8. İletken K cismi, ipek iplerle asılı duran X ve Y cisimle-

rine Şekil - I ve Şekil - II deki gibi yaklaştırılıyor. Bu durumda sisteme + yüklü K levhası şekildeki
gibi yaklaştırılırsa,
I. Z küresi – yüklenirken X ve Y küreleri nötrdür.
II. Topraklama, K cismi uzaklaştırılmadan kesilir ve
X Y
K K K cismi uzaklaştırılırsa tüm küreler – yüklenir.
III. Topraklama kesilmeden K cismi uzaklaştırılırsa
tüm küreler nötr olur.
X ve Y şekillerdeki gibi dengede olduğuna göre K, ifadelerinden hangileri doğrudur?
X ve Y’nin yükleri,
Topraktan Z'ye (–) geçer. X ve Y nötr olur. (I doğru) Toprakla-
K X Y ma kesilip K uzaklaştırılırsa (–) yükler kürelere dağılır. (II
I. + – + doğru) Önce K uzaklaştırılırsa küreler nötr kalır. (III doğru)
II. + nötr +
III. – nötr –
1) Yalnız I 2) II ve III 3) K(–), L ve M (nötr) 4) X(–), Y ve Z (nötr)
verilenlerden hangileri olabilir?
6) X iç (nötr) 7) X = (+),
5) qL > qM > qK X dış (–) Yiç = (nötr), 8) I, II ve III
Y (nötr) Ydış = (+)
K (+) iken, X (–) ve nötr olabilir. K ve Y aynı cins olmalıdır. (I,
II, III) 9) X (–), Y (nötr), Z (–) 10) I, II ve III
112
KAVRAMA
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB /6. Ünite / Test 5-6
1. Yüklü iletken küre şekildeki gibi top- 4. Nötr, iletken K ve L levhalarına (+) yüklü M küresi
raklanmıştır. şekildeki gibi yaklaştırılıyor. Bir süre sonra toprak bağ-
Buna göre, lantısı kesilip M uzaklaştırılıyor.
I. Topraktan küreye (+) yük gelmiş-
K L
tir.
II. Küreden toprağa (+) yük geçmiş- +
tir. M
III. Topraktan küreye elektron gelmiştir.

durumlarından hangileri gerçekleşmiş olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre K ve L levhalarının son yükünün işare-
ti aşağıdakilerden hangisi olur?
A) K (–), L (+) B) K (nötr), L (–)
Proton hareket etmez.
C) K (nötr), L (nötr) D) K (+), L (–)
K L E) K (–) , L (–)
2. + + – – +
+ + – – + ++ K'nin toplam yükü değişmez. L topraktan (–) yük kazanır.
Cevap B seçeneğidir.
5. Aşağıdaki üç farklı durumda, cisimler elektrikle yük-

Şekil I Şekil II lenmeye çalışılmıştır.
M
+ + – – I. İki nötr iletkeni birbirine temas ettirmek
+ + – –
II. İki nötr yalıtkanı birbirine sürtmek
III. Topraklanmış yalıtkan nötr bir küreye, elektrik
yüklü bir cismi değdirmeden yaklaştırıp toprakla-
Şekil III
mayı kesmek
Yukarıda verilen şekillerde anahtarlar kapatıldı- Bu işlemlerin hangilerinde nötr cisimler yüklene-
ğında K, L ve M iletken kürelerinden hangileri nötr bilir?
olamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M D) II ve III E) I, II ve III
D) L ve M E) K ve M 2015 / YGS
L'nin toplam yükü değişmez. Cevap B seçeneğidir. Topraklanan yalıtkan olduğu için yüklenme olmaz.
6. İletken K, L, M, N, P levhaları yalıtkanlarla şekildeki

3. + 5q yüklü K iletken çubuğu, bir K
gibi birbirlerinden ayrılmıştır. Negatif yüklü X levhası K
iletken tel üzerine konulan anah- levhasına yaklaştırıldıktan sonra toprak bağlantısı
tar yardımıyla şekildeki gibi top- kesilmektedir.
raklanmıştır. X K L M N P
Anahtar kapatıldığında, – –
– –
I. K çubuğundan toprağa + 5q akar. –
–
–
–
– –
II. Topraktan K çubuğuna – 5q gelir.
III. K nötr olur.
Buna göre kaç tane levhanın toplam yükü değiş-
miştir?
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
Cisim nötr olur. (+) yük hareket etmez. Topraktan – 5q yük

Yük alışverişi sadece P levhasında olmuştur. Cevap E seçe-
cisme gelir. Cevap E seçeneğidir.
neğidir.
113
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
7. Aşağıda topraklanmış bazı iletken küreler verilmiştir. 9. I. Yalıtkan cisimlerde pozitif ve negatif yükler aynı
+ – anda bulunabilir.
+ + – –
+ – II. İletken kürelerde pozitif veya negatif yükler cismin
yüzeyinde bulunur.
III. İletkenlerde sivri uçlardaki yük yoğunluğu daha
Pozitif yüklü Negatif yüklü
iletken küre iletken küre fazladır.
topraklanmıştır. topraklanmıştır. yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
1 2
+++ Nötr D) II ve III E) I, II ve III

Tüm cisimlerde (+) ve (–) yük bulunur. Kürelerde yükler yüzey-
dedir. Sivri uçlarda yük yoğunluğu fazladır.
Nötr iletken kürenin önce
toprak bağlantısı 10. Başlangıçta nötr olduğu bilinen plastik bir tarak, yine
kesilip pozitif yüklü nötr olduğu bilinen küçük bir kâğıt parçasına yaklaştı-
iletken çubuk uzaklaştırılıyor.
rıldığında aralarında bir etkileşim olmadığı gözlen-
3 mektedir. Ancak aynı tarak saça sürtüldükten sonra
aynı kâğıt parçasına temas etmeden yaklaştırılıp
Buna göre, ikinci kez gözlem yapıldığında tarağın kâğıt parçasını
I. 1. durumda küreden toprağa pozitif yük geçer. kendisine doğru çektiği gözlenmektedir.
II. 2. durumda küreden toprağa elektron geçer. İkinci gözlemde kâğıt parçası ve saça sürtülen
tarağın birbirine temas etmediği durumda,
III. 3. durumda küre nötr kalır.
I. Tarak elektriksel olarak nötrdür.
yargılarından hangileri doğrudur? II. Kâğıt parçası elektriksel olarak nötrdür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. Tarak ile kâğıt parçasının etkileşiminde, farklı
D) I ve III E) I, II ve III yükler arasındaki çekim kuvveti aynı tür yükler
arasındaki itme kuvvetinden daha büyüktür.
Pozitif yük hareket etmez. Üçüncü durumda etki ile elektriklen- yargılarından hangileri doğru olabilir?
me olduğundan nötr olamaz. (Yalnız II)
8. Nötr ve iletken KL çubuğu, tam ortasından bir iletken D) I ve III E) II ve III
tel üzerine konulan anahtar ile toprağa bağlanmıştır. 2022/MSÜ
K L Tarak sürtünme sonucu yüklenmiştir. (I yanlış). Kağıt nötrdür.

+ + Kutuplanma olur. Temas olmadığı için yük alışverişi olmamış-
X Y tır. Zıt cins yüklerin birbirlerine uyguladıkları kuvvet büyük
S olduğundan cisimler birbirini çeker.
Toprak
11. I. Nötr yalıtkan K cismini nötr yalıtkan L cismine
İletkene X ve Y özdeş (+) yüklü küreler eşit miktar sürtmek,
yaklaştırılıp S anahtarı kapatılıp açılıyor. II. (+) yüklü yalıtkan M küresini nötr yalıtkan N küre-
Buna göre; sine dokundurmak
I. K ve L uçları (–) yüklenir. III. Nötr iletken S küresini + yüklü iletken P küresine
dokundurmak
II. Topraktan iletken çubuğa doğru (–) yük geçer.
yukarıda verilen durumların hangisinde K, L, M, N,
III. KL iletkeni son durumda nötr olur. S ve P cisimlerinden hangisine yük geçişi olmuş
yargılarından hangileri doğru olur? olabilir?
A) K ve S B) L ve N C) K, M ve N
D) M, N ve P E) K, L ve P
Sürtünen yalıtkan cisimlerde (–) yük geçişi olabilir. N ve M
Çubuk topraklandığında (+) yüklerin etkisiyle çubuğa (–) yük yalıtkan olduğu için yük geçişi olmaz. Nötr S (+) yüklü P ye
geçişi olur. KL çubuğu (–) yüklenir. dokunursa e– verir. P ye e– geçer.
114
1-C 2-B 3-E 4-B 5-B 6-E 7-B 8-D 9-E 10-E 11-E PEKİŞTİRME
1. Toprak bağlantısı olan içi boş iletken X küresine (+) 3. İçi dolu homojen bir metal küre, elektriksel olarak yük-
yüklü iletken A küresi sarkıtılırken içi boş iletken Y leniyor.
küresine (–) yüklü iletken B küresi içten dokundurulu- Bu metal küredeki yüklerin dağılımıyla ilgili aşağı-
yor. daki yargılardan hangisi doğrudur?
A) Kürenin tüm yüzeyine homojen olarak dağılır.
B) Küre yüzeyinde bir bölgede toplanır.
X Y
C) Tamamı küre merkezinde toplanır.
A
+ B D) Kürenin tüm hacmine homojen olarak dağılır.
–
E) Kürenin yarıçapı ile orantılı olarak tüm hacme da-
ğılır.
2016 / YGS
Toprak bağlantısı kesildikten sonra A ve B küreleri İletken kürede tüm yük yüzeye homojen dağılır.
sistemden uzaklaştırılıyor.
Buna göre X ve Y kürelerinin yük işareti ne olur?
X Y
A) + +
B) – –
C) Nötr –
D) – Nötr
E) Nötr Nötr
X küresine (–) gelirken, Y küresi (–) yükü paylaşır.
4. Nötr iletken X küresi, nötr ve içi boş iletken Y küresi ile

kurulu düzeneğe, iletken + yüklü Z küresi şekildeki
gibi dokundurulup ayrılıyor.
2. Şekildeki sistemde A1 ve A2 anahtarları açık iken ilet-

X Y
ken X cisminin yükü +q ve iletken Y cisminin yükü –2q Nötr
kadardır. Nötr
Z
+
X +q Y –2q
A1 A2
İletken tel üzerindeki anahtar kapatılıp açıldığında

X, Y ve Z kürelerinin yüklerinin işareti ne olur?
X Y Z
Buna göre önce A2 anahtarı kapatılıp açıldıktan
sonra A1 anahtarı kapatılıp açılırsa X ve Y cisimle- A) + + Nötr
rinin son yükleri ne olur? B) Nötr Nötr Nötr
C) + + +
A) İkisi de (+) B) İkisi de (–)
D) + Nötr Nötr
C) İkisi de (nötr) D) X (–) ve Y (+)
E) Nötr Nötr +
E) X (+) ve Y (nötr)
A2 kapatıldığında Y nötr olur. A1 kapatıldığında X ve Y, (+)
olur. Z nötr olur. Yükünü X ve Y ile paylaşır.
115
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA
5. Elektrik yükü bakımından nötr iletken bir küre ile 7. Şekil I’de yarıçapları r, kütleleri m ve net yükleri +Q ve
negatif yüklü bir çubuk, başlangıçta birbirinden yete- –q olan iki iletken küre, Şekil II’de ise yarıçapları r,
rince uzakta ve etkiyle elektriklenmeye hazır hâlde, kütleleri m ve yüzeylerine düzgün olarak dağılmış net
şekildeki gibi tutuluyor. yükleri +Q ve –q olan iki yalıtkan küre aralarındaki
uzaklık d olacak şekilde yatay, sürtünmesiz, nötr ve
– + – + yalıtkan düzlemler üzerinde ilk hızsız olarak serbest
+ – + –
– – – –– – – – – + – + bırakılmıştır.
– – – –– – – – –
Çubuk
+ – + +Q –q
+ + + –
Küre – –
Buna göre, + + – –
+ d –
I. Küre, yüklü çubuğa uzak bir noktadan topraklanır. Şekil I
+Q –q
II. Yüklü çubuk, küreye yaklaştırılır.
+ + + –
III. Topraklama kesilir. – –
IV. Yüklü çubuk, küreden uzaklaştırılır. + + – –
+ d –
işlemleri hangi sırayla yapılırsa kürenin etkiyle Şekil II
elektriklenmesi gerçekleşir?
A) I – III – II – IV B) I – II – IV – III Buna göre, serbest bırakılan kürelerin hareketleriyle

ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
C) II – I – III – IV D) II – I – IV – III
A) İletken küreler birbirine yaklaşırken yük dağılımla-
E) II – IV – I – III
2017 / YGS rı değişeceğinden iletken kürelerin çarpışma hızı,
yalıtkan kürelerinkinden daha büyüktür.
Sırasıyla II, I, III ve IV yapılır.
B) Yalıtkan küreler serbest bırakılınca harekete geç-
mez.
C) Yalıtkan küreler arasındaki elektriksel çekim kuv-
veti, hareket süresi boyunca her an iletken kürele-
6. (+) yüklü iletken X çubuğu iletken Y, Z ve T çubukları- rinkinden büyüktür.
na yaklaştırılıyor. D) Negatif yüklü kürelerin ivmeleri pozitif yüklü küre-
X
+ + + Y Z T lerinkinden büyüktür.
E) Serbest bırakılan pozitif yüklü küreler harekete
+ + +
geçmez.
2017 / YGS
İletkenlerde yük uçlarda birikeceğinden daha büyük kuvvet

Buna göre, oluşur.
I. Y çubuğu (–) yüklenir.
II. Z çubuğu nötrdür.
III. T çubuğu (+) yüklenir.
Topraklama yapılan yerin önemi yoktur. Y(–), Z ve T nötr olur.
116
1-B 2-A 3-A 4-A 5-C 6-C 7-A ÖSYM TARZI PEKİŞTİRME
Elektroskop
BİLGİ
Yük Cinsinin Tayini
Nötr bir elektroskop kullanılarak bir cismin sadece yüklü olup olmadığı anlaşılabilir. Bu-
nun için yük durumu bilinmeyen cisim, nötr elektroskoba yaklaştırılır veya dokundurulur.
●● Nötr elektroskobun yaprakları kapalıdır.
●● Elektroskobun yaprakları (–) yüklü iken daha çok (–) yüklenirse elektroskobun
yaprakları açılır daha az (–) yüklenirse elektroskobun yaprakları biraz kapanır.
●● Elektroskobun yaprakları (+) yüklü iken elektron verirse daha çok (+) yüklenmiş
olur. Elektroskobun yaprakları açılır.
●● Elektroskobun yapraklarının yük cinsi değişirse elektroskobun yaprakları (–)
yüklü iken (+) yüklü olursa ya da (+) yüklü iken (–) yüklenirse elektroskobun
yaprakları kapanır ve açılır.
Elektroskopta Etki ve Elektriklenme
–
– – – ++ – – – + + – – – – –
+ + + + – – UYARI!
– – + + – – Bir cisim ile elektroskop birbiri-

– – + + – –
+ + – – ne dokundurulduğunda, cisim
– –
veya elektroskobun yükü ne
olursa olsun elektroskobun yap-
Nötr bir elektroskoba Yüklü elektroskoba zıt Yüklü elektroskoba aynı
yüklü cisim yaklaştırıl- raklarında önce açılıp sonra ka-
yüklü cisim yaklaştırıl- cins yüklü cisim yaklaş-
dığında elektroskopla- dığında yük durumu ve tırıldığında elektrosko- panma durumu gözlenmez.
rın yaprakları açılır. Bu aralarındaki uzaklığa bun yaprakları açılır.
durumda elektroskobun göre üç farklı durum
gözlenebilir. Negatif yüklü çubuk ne-
yaprakları ve topuzu zıt
gatif yüklü elektroskoba
cins yüklenir. Negatif ●● Yapraklar biraz kapa-
yaklaştırıldığında topuz-
yüklü cisim nötr elekt- nabilir.
dan yapraklara – yükler
roskoba yaklaştırıldığın- ●● Yapraklar tamamen geçer ve yapraklar biraz NOT
da topuzdaki (–) yükler kapanabilir. daha açılır.
yapraklara iner. Böyle- artı yüklerin hareket etmediğini
●● Yapraklar önce ka-
ce topuz (+) yapraklar unutmayalım. “Daha çok artı
panır sonra açılabi-
(–) olur. yüklenmek” elektron kaybetmek
lir. Böylece topuz ve
yapraklar zıt yüklen- anlamına gelir.
miş olur.
Öğrenme Alanı 12
Pozitif yüklü K çubuğu X elektroskobuna yaklaştırıldığında elektroskobun yap-
rakları açılırken, Y elektroskobunun yaprakları kapanıyor.
+ + + + + +
K X K Y
+ + + + + +
Buna göre başlangıçta X ve Y’nin yükleri ne olabilir?
X Æ nötr, (+) Y Æ (–)
117
BİLGİ
Elektroskopta Dokunma ile Elektriklenme
+ + + ++ + + + –– + + + ++
+ + + – +
+ + + + + + ++ +
+ + – –
+ + – – + +
– – + +
AKLINDA OLSUN
Yüklü iletken cisim nötr Yüklü iletken cisim, zıt Yüklü iletken cisim aynı
Elektroskoba yüklü cisimi do- elektroskoba dokundurul- yüklü elektroskoba dokun- cins yüklü elektroskoba
kundurmalarda net yük, elekt- duğunda cisim ile elekt- durulduğunda yük durum- dokundurulduğunda üç du-
roskop ve dokundurulan cismin roskop aynı cins yükle larına göre üç farklı durum rum gözlenebilir:
elektrik yüklenme kapasitele- yüklenir ve elektroskobun gözlenebilir.
●● Değişiklik olmayabilir.
riyle orantılı olarak paylaşılır. yaprakları açılır. Nötr elekt-
●● Yükler eşit büyüklük-
roskoba + yüklü cisim do- ●● Biraz kapanabilir.
te ise toplam yük sıfır
kundurulursa elektroskop
olur yapraklar tama- ●● Biraz açılabilir.
(+), – yüklü cisim dokun-
men kapanır.
durulursa elektroskop (–)
yüklenir. ●● Elektroskobun yükü
büyükse yapraklar bi-
raz kapanır.
●● Cismin yükü elektros-

kobun yükünden bü-
yükse yapraklar önce
kapanır, sonra açılır.
Öğrenme Alanı 13
İletken pozitif yüklü K küresi, negatif yüklü X elektroskobuna dokunduruldu-
ğunda elektroskobun yaprakları biraz kapanıyor.
++– +
K + – K +
+ –X + +Y
– – + +
– – + +
– – + +
K küresi daha sonra pozitif yüklü Y elektroskobuna yaklaştırıldığında

elektroskobun yapraklarının hareketi ne olabilir?
K (–), elektroskop (+) olduğundan, biraz kapanabilir, tamamen kapanabilir, önce

kapanıp sonra açılabilir.
118
BİLGİ
KAVRAMA
4. Başlangıçta nötr olan elektroskoba nötr X iletken
Kazanım 04 küresi iletken tel ile anahtar yardımıyla şekildeki gibi
bağlanıyor.
X
1. Nötr bir elektroskoba (–) yüklü K K –
cismi yaklaştırılıyor.
K
Buna göre,
I. Yapraklar (–) yükle yüklenir.
II. K cisminin yük miktarı artırılır-
sa yaprakların açılma miktarı artar.
Negatif yüklü K küresi, X küresine yaklaştırıldığın-
III. K cismi elektroskoba dokundurulursa yapraklar
da X küresinin, elektroskobun yaprak ve topuzu-
(+) yüklenerek açılır.
nun yük işareti nasıl olur?
ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
K’ya yakın olan X (–) en uzak noktadaki yapraklar (+), aradaki
I. Yüksüz bir elektroskoba – yüklü cisim yaklaştırıldı- topuz ise nötr olur.
ğında elektroskobun topuzu + yaprakları – yüklenir
ve açılırlar. (I. doğru)
II. Yaprakların açılma miktarı; K cisminin yükü arttıkça
ve cisim elektroskoba yaklaştırıldıkça artar. 5. Bir ucu topraklanan iletken XY çubuğuna (–) yüklü bir
(II. Doğru)
cisim Şekil-I deki gibi yaklaştırılıyor. Daha sonra top-
III. K cismi elektroskoba dokundurulursa elektroskobun
yaprakları – yüklenerek açılır. (III. Yanlış) rak bağlantısı kesilen XY çubuğunu daha sonra Şekil
- II deki gibi (+) yüklü bir elektroskoba yaklaştırılıyor.
2. + + + + – – – – X Y
K L
X Y +
X Y
–
+ +
+ +
İlk durumda nötr olan K ve L elektroskoplarından K

Şekil – I Şekil – II
elektroskobuna (+) yüklü X cismi yaklaştırılırken, L
elektroskobuna (–) yüklü Y cismi dokunduruluyor.
Buna göre K ve L elektroskoplarının topuzları ve Yapılan deney sonucunda elektroskobun yaprak-
yapraklarının yük işaretleri nedir? larının durumu için ne söylenebilir?
Daha da açılır.
K nın topuzu (–) yaprakları (+) olur. L ve Y yükü paylaşır.
Topuz ve yapraklar (–) olur.
6. – yüklü K elektroskobuna yük duru-
3. Nötr bir elektroskoba + yüklü
mu bilinmeyen X küresi şekildeki gibi
iletken K küresi şekildeki gibi K –
K dokunduruluyor. X
dokundurulduğunda elektroskobun
Buna göre elektroskobun yaprak-
yaprakları α kadar açılıyor.
ları için, – –
Buna göre α açısı, –
I. Tamamen kapanır. α –
I. K küresinin yük miktarı,
α
II. Kapanıp açılır.

II. K küresinin yarıçapı,
III. Biraz daha açılır.
III. K cisminin yük işareti,
verilenlerinden hangilerine bağlıdır? ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
Yükler yarıçapla doğru orantılı paylaşılır. I,II doğru. Yük işare- X ile elektroskop aynı miktarda yüke sahip olup zıt cins yüklü
ti toplam yükü etkiler. Ancak elektroskop nötr olduğundan açı ise yapraklar tamamen kapanır. X'in yükü (+) ve elektroskop-
işarete bağlı olmaz. III yanlış. tan büyükse kapanıp açılır. (–) yüklü ise biraz daha açılabilir.
I, II ve III doğru olabilir.
119
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
7. Özdeş X ve Y elektroskoplarına K ve L cisimleri şekil- 9. Yüklü iletken K küresi, (+) yüklü bir elektroskoba
deki gibi yaklaştırıldığında X elektroskobunun yaprak- dokundurulduğunda, elektroskobun yaprakları önce
ları açılırken Y elektroskobunun yaprakları biraz kapanıyor, sonra yeniden açılıyor. K küresi daha
sonra içi boş iletken silindire içten dokunduruluyor ve
kapanmaktadır.
sonrasında elektroskoba yaklaştırılıyor.
K L
X Y
K
Buna göre,
I. K cismi yüklüdür. Buna göre, elektroskobun yaprakları nasıl davra-
II. L cismi yüklüdür. nır?
III. X elektroskobu yüklüdür. Biraz kapanır.
Elektroskoba yaklaştırılan cisimle elektropkop aynı işaretli ise

veya elektroskop nötrse yapraklar açılır. I doğru. L, elektros-
10. Pozitif yüklü K elektroskobunun
kopla zıt yüklü veya nötr olabilir. X elektroskobu nötr olabilir. II
yaprakları arasındaki açı α’dır.
ve III kesin doğru değil.
K
İletken L cismi, elektroskoba dokun-
L
durulduğunda elektroskobun yap-
8. Nötr olan X elektroskobuna, rakları arasındaki açı azalmaktadır.
özdeş iletken K ve L kürelerin- K L
X Buna göre L cismi için;
den önce K, daha sonra L
α
I. Pozitiftir
dokunduruluyor. Elektroskobun
II. Negatiftir.
yaprakları arasındaki açı, K
III. Nötrdür.
cismi dokundurulduğunda α olu-
yor, L cismi dokundurulduğunda ise α açısı artıyor.
Buna göre, Elektroskobun yaprakları arasındaki açı azaldığına göre; L
cisminden elektroskoba elektronlar geçerek elektroskobun yük
I. K ve L cisimlerinin yük işaretleri aynıdır. miktarı azalmıştır. L cismi pozitif ve yük miktarı elektroskoptan
daha az ise, L cismi – yüklü ise veya L cismi nötr ise elektros-
II. L cisminin yük miktarı, K cisminin yük miktarından
koptan L cismine yük geçebilir. Bundan dolayı I, II ve III doğru
kesinlikle daha fazladır. olabilir.
III. Son durumda cisimler ve elektroskobun yük işa-
retleri aynıdır.
I. Cisimler elektroskoba ard arda dokunduruldukların-

da yapraklar arası açı iki durumda da arttığı için
cisimlerin yük işaretleri aynıdır. I doğru.
2) K → Topuz (–) , yaprak (+)
II. Yapraklar arasındaki açı bu iki durumda da arttığı 1) I ve II 3) I ve II
L → Topuz (–) , yaprak (–)
için elektroskop hem K, hem de L cisminden yük
4) X (+), Topuz (nötr) 5) Dahada
almıştır. Fakat K ve L cisimlerinin yük miktarları ara- 6) I, II ve III 7) Yalnız I
Y (–) açılır.
sındaki ilişki kesin olarak bilinemez. II. yanlış.
8) I ve III 9) Biraz kapanır. 10) I, II ve III
III. K ve L cisimleri aynı işaretli olup elektroskoba
dokundurulduklarına göre, son durumda hepsinin
yük işareti aynı olmalıdır. III. doğru.
120
KAVRAMA
Elektroskop
1. (–) yüklü elektroskoba (+) yüklü –
– – 4. (+) yüklü iletken X küresi nötr durumdaki içi boş ilet-
+ + + +
iletken X cismi dokunduruluyor. – –
X ken silindire şekildeki gibi dokunduruluyor.
I II
Buna göre dokundurmadan
– –
sonra aşağıdakilerden hangisi
– –
– –
kesinlikle gerçekleşmez? E1 E2
X
A) X cismi (–) yüklenir.
+
B) Elektroskobun yaprakları biraz kapanır.
C) Elektroskobun topuzu ve yaprakları zıt yüklü olur.
D) X cismi ve elektroskop dokunma sonucunda (+)
yüklenir. Nötr elektroskoplarla iletken silindir arasındaki
bağlantıyı sağlayan I ve II anahtarları kapatılırsa,
E) Yapraklar önce kapanır sonra açılır.
elektroskobun yaprakları nasıl davranır?
Dokunma ile elektriklenmede cisimler aynı cins yükle yüklenir.
Cevap C seçeneğidir. E1 E2
A) Açılır Açılır
2. Pozitif yükle yüklü bir iletken cisim nötr bir elektrosko-
B) Kapanır Kapanır
ba yaklaştırılıp sonra elektroskop topraklanıyor.
C) Açılır Değişmez
Toprak bağıntısı kesilip cisim uzaklaştırılırsa D) Değişmez Açılır
elektroskopun yük durumu aşağıdakilerden han- E) Değişmez Değişmez
gisi gibi olur?
E1 ve E2 (+) yüklenerek açılır.
A) B) –– C) ++ D) ++ E) –
– + + ––
Nötr
+ + – –
5.
– – + +
+ + – – + + – – N K M L
+ + –
+ + ++ – –
+ + + ++
+ + – –
Pozitif yüklü cisim topraktan negatif yük çeker. Cevap E seç-

neğidir. + + – –
+ + – –
3. K
Pozitif yüklü N cismi, pozitif yüklü K elektroskobuna

yaklaştırılırken pozitif yüklü iletken M cismi, negatif
+ + K
+ +
L yüklü L elektroskobuna dokunduruluyor.
Buna göre,
I. K elektroskobunun yaprakları biraz kapanır.
II. L elektroskobunun yaprakları önce açılır, sonra
Yüklü K cismi, Şekil - I’deki elektroskoba yaklaştırıldığın-
kapanır.
da elektroskobun yapraklarının biraz daha açıldığı, aynı
K cismi Şekil - II’deki gibi küreye yaklaştırıldığında küre- III. L elektroskobunun yaprakları biraz kapanır.
nin ok yönünde hareket ettiği gözleniyor. durumlarından hangileri gerçekleşebilir?
Buna göre K cismi ve L küresinin yükleri nedir?
A) K (+), L(–) B) K ve L nötr C) K (+), L(+)
D) K (nötr), L(–) E) K(+), L (nötr)
Elektroskoba bir cisim yaklaştırıldığında yapraklar açılıyorsa, N (+), K(+) olduğundan yapraklar biraz açılır. M(+), L(–) oldu-
elektroskop ile cisim aynı yükle yüklüdür. K, L yi ittiğinden L'de ğundan yapraklar, biraz kapanabilir. Tamamen kapanabilir.
pozitiftir. Doğru seçenek C dir. Önce kapanıp sonra açılabilir. Doğru cevap C seçeneğidir.
121
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
9. Yük miktarı +3q olan X elekt- +3q
6. Pozitif yüklü K cismi, top-
K L X
K L
roskobuna önce nötr iletken K
++++
raklanmış L elektroskobuna Nötr
yaklaştırılıyor. küresi, daha sonra –4q yüklü
Buna göre, L elektrosko- L küresi dokunduruluyor.
bunun topuzu ve yaprakla- Buna göre elektroskobun
rının yükü ne olur? yaprakları ile ilgili,
A) Topuz (+), yaprak (–) I. Önce biraz kapanır, sonra açılır.
B) Topuz (–), yaprak (–) II. Önce biraz kapanır, sonra kapanıp açılır.
III. Önce biraz daha açılır, sonra kapanıp açılır.
C) Topuz (–), yaprak (nötr)
D) Topuz (nötr), yaprak (–) ifadelerinden hangileri doğrudur?
E) Topuz (nötr), yaprak (nötr)
Topraktan gelen (–) yükler yaprakları nötrler. Cevap C seçe-
neğidir. Nötr küre elektroskobun yükünü azaltır. L'nin yükü elektros-
koptan fazla olduğundan yapraklar kapanıp açılır. Cevap B
seçeneğidir.
7. Pozitif yüklü X elektroskobuna ilet- 10. Şekildeki (–) yükle yüklü elektros- Nötr
X L
ken Y cismi dokundurulduğunda –– –
koba nötr P iletken cismi, elektros- –
P
elektroskobun yaprakları arasındaki
–
Y
açının azaldığı gözlenmektedir. kobu etkileyebilecek kadar yaklaş- –
–
–
–
Buna göre Y cismi için, tırılıyor. –

– –
–
– –
I. Nötrdür. α Buna göre,
II. Pozitiftir. I. Yapraklar biraz kapanır.
II. Yapraklar biraz daha açılır.
III. Negatiftir.
III. Hiçbir değişiklik olmaz.
değişikliklerinden hangileri gözlenir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
Yük paylaşımından üç durumda gözlenebilir. Cevap E seçene-
ğidir. Nötr cisim yaprakların biraz kapanmasına neden olur. Cevap
A seçeneğidir.
8. Pozitif yüklü elektroskoba, iletken

11. Elektrik yüklü, özdeş iki elektroskopun topuzları
negatif yüklü bir cisim şekildeki gibi
birbirine iletken bir telle bağlanıp elektriksel denge
dokunduruluyor. sağlandığında aşağıdakilerden hangisi kesinlikle
Buna göre elektroskobun yaprakları gerçekleşmez?
için, A) Birinin yapraklar arasındaki açı artarken diğerinin-

α
ki değişmez.
I. Önce kapanır, sonra açılır.
B) Birinin yaprakları arasındaki açı artarken diğeri-
II. Tamamen kapanır. ninki azalır.
III. Biraz daha açılır. C) Birinin yaprakları arasındaki açı azalırken diğeri-
ninki değişmez.
D) Her ikisinin de yaprakları arasındaki açı azalır.
E) Her ikisinin de yaprakları arasındaki açı değişmez.
2013 / YGS
Biraz daha açılma aynı işaretle yüklü cisimlerde olabilir. Cevap
D seçeneğidir. Birinin yaprakları açılırken diğerinin değişmemesi mümkün
değildir.
122
1-C 2-E 3-C 4-A 5-C 6-C 7-E 8-D 9-B 10-A 11-A PEKİŞTİRME
Elektriksel Kuvvet - Elektrik Alanı
BİLGİ
Elektriksel Kuvvet (Coulomb Kuvveti)
Yüklü cisimlerin, yüklerinden dolayı birbirlerine uyguladıkları çekme veya itme kuv-
vetine Coulomb Kuvveti denir. AKLINDA OLSUN
Yüklü cisimler, aynı cins yüklü ise cisimler birbirlerini iter; zıt cins yüklü ise birbirlerini Yüklerden biri 2 katına çıkarsa,
çeker. kuvvet 2 katına çıkar. Her ikisi

birden 2 katına çıkarsa kuvvet
Aynı cins yüklü q1 ve q2 yükleri birbirini iter.
4 katına çıkar.
Yüklü cisimler arasındaki

q1 q2
F¶2 uzaklık iki katına çıkarsa kuvvet
F¶1
+ + dörtte birine iner.
F¶1 = – F¶2
Zıt cins yüklü q1 ve q2 yükleri birbirini çeker.

q1 q2
F¶2 F¶1
+ –
d
F¶1 = – F¶2
Yüklü cisimlerin birbirlerine uyguladıkları kuvvetler, eşit büyüklükte fakat zıt yönlü- Simülasyona ulaşmak için
dürler. capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Elektriksel kuvvetin büyüklüğü. Veya
●● Yüklerin çarpımıyla doğru orantılıdır.
●● Aralarındaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.
●● Elektriksel kuvvet vektörel bir büyüklüktür. Elektriksel kuvvet sorularında vektö-

rel işlemler yapılmalıdır.
●● Yükü q1 ve q2 olan yüklü cisimler arasındaki uzaklık d olarak verildiğinde cisimler

arasındaki coulomb kuvvetinin matematiksel modeli,
q1q 2
F=k ile ifade edilir.
d2
Burada k Coulomb sabitidir.
!
k = 9.109 N.m2/C2 dir.
Coulomb kuvveti ile ilgili matematiksel model verilir. Yüklerin etkileşimi ile
ilgili noktasal yüklerle ve tek boyutta matematiksel hesaplamalar yapılması
sağlanır.
123
BİLGİ
Öğrenme Alanı 14
Yükleri +q, +2q, +3q ve –4q olan K, L, M ve N yüklü iletken küreleri Şekil - I
ve Şekil - II’deki gibi aralarındaki uzaklık d olacak şekilde yerleştirilmiştir.
+3q –4q
+q K L +2q M N
d d
Buna göre,
I. K küresinin L küresine uyguladığı elektriksel kuvvet M küresinin N küresi-
ne uyguladığı elektriksel kuvvetin büyüklüğünün 2 katıdır.
II. M küresi N küresini çeker.
III. K ve M kürelerine etki eden elektriksel kuvvetler zıt yönlüdür.
Elektriksel kuvvetlerin oranı 6 dır. Kuvvetler zıt yönlüdür. (II ve III)
Öğrenme Alanı 15
Şekil - I’deki elektrik yüklü K cisminin L cismine uyguladığı elektriksel kuvvet
F¶ tir.
+q +2q –2q +q
K L X Y
2d d
Buna göre Şekil - II’deki X cisminin Y cismine uyguladığı elektriksel kuv-

vet kaç F¶ olur?
2
q.2q 2q
F=k ise F2 = ise F2 = -4F
4d 2 d2
Öğrenme Alanı 16
Yükü –q olan X küresi ile yükü +4q olan Y küresi şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
–q +4q
l. Bölge ll. Bölge lll. Bölge
X Y
Buna göre,
a) +q yüklü cisim hangi bölgeye konulduğunda dengede kalabilir?
+q yükünü X çeker Y iter. Y den uzak X e yakın olmalı (I. bölge)
b) –q yüklü cisim hangi bölgeye konulursa dengede kalabilir?
–q yüklü cisim Y ye uzak X e yakın olmalıdır. (I. bölge)
124
BİLGİ
Nokta Yükün Elektrik Alanı
Yüklerin birbirini fark etmesini sağlayan, elektriksel kuvvetin ortaya çıkmasına se-
bep olan yüklü parçacığın etrafında oluşturduğu bir bölge vardır. Herhangi bir elektrik
yükünün etrafındaki yüklere itme veya çekme etkisini gösterebildiği bölgeye elektrik
alan denir.
Bir yükün bir noktada oluşturduğu elektrik alanın büyüklüğü, yükün o noktadaki
pozitif birim yüke uyguladığı kuvvete eşittir.
d +q0 d +q0
E
+q –q E
Birim yükümüz pozitif olduğu için, elektrik alanı oluşturan yük; pozitif ise elektrik
AKLINDA OLSUN
alan yükten dışarıya, negatif ise elektrik alan yükten içeriye doğru olur. Elektrik alan
çizgileri gözle görülmeyen fakat yüklü bir cisim konulduğunda farkedilebilen çizgilerdir. Elektrik alan büyüklüğü,
Noktasal q yüklü cismin d kadar uzakta oluşturduğu elektrik alanının matematiksel ●● Yük büyüklüğü ile doğru
q orantılıdır.
modeli, E=k 2 ile ifade edilir.
d
●● Yüke olan uzaklığın kare-
siyle ters orantılıdır.
k, Coulomb sabitidir. Değeri k = 9.109 N.m2/C2 dir.
Öğrenme Alanı 17
Şekildeki +q yüklü X cisminden d kadar uzaklıktaki K noktasında elektrik alan
şiddeti E kadardır.
!
K
d
Elektrik alan ile ilgili ma-
X
+q tematiksel model verilir.
Matematiksel hesapla-
2d L malara girilmez.
Buna göre +q yükünün 2d uzaklıktaki L noktasında oluşturduğu elektrik

alan şiddeti kaç E olur?
q q E
E=k ise E L = k = olur.
d2 4d 2 4
Öğrenme Alanı 18
Şekildeki gibi yerleştirilmiş aynı büyüklükte yükler- II
q1
le yüklü q1 ve q2 yüklerinin etkisiyle M noktasında-

ki bileşke elektrik alan kesikli çizgilerle gösterilen I
yönlerden hangileri olamaz? III M

(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
IV V
q2
Elektrik alanlar eşit olduğundan II olamaz. q1 ve q2 nin uyguladıkları kuvvetin bileş-

kesi (II ve IV) olamaz.
125
BİLGİ
Elektrik Alan Çizgilerinin Özellikleri
1) Elektrik alan çizgileri birbirlerini

hiçbir zaman kesmez.
2) Her zaman pozitif yükten dışarı, + –
negatif yükten içeridir.
3) Sıklaştıkları yerde elektrik alan
şiddeti daha fazladır.
4) Cisimlerden dik olarak çıkıp cisimlere dik olarak+girerler. –
5) Herhangi bir noktanın elektrik alan vektörü, o noktadan geçen elektrik alan
çizgisine teğettir.
Etkileşim hâlindeki noktasal yükler arasında oluşan elektrik alan çizgileri aşağıdaki
gibidir.
+ – + +
Öğrenme Alanı 19
X ve Y kürelerinin K ve L noktalarındaki elektrik alanları şekildeki gibidir.
+ +
M
K E¶2
L
E¶1
X Y
Buna göre,
I. X küresi + yüklüdür.
II. X ve Y küreleri birbirine yaklaştırıldığında küreler birbirini çeker.
III. M noktasındaki elektrik alan şiddeti, K noktasındaki elektrik alan şiddetin-
den küçüktür.
Elektrik alan X e doğru olduğundan X (–) yüklüdür. Elektrik alanlar zıt yönlü oldu-
ğunda birbirlerini çekerler. Uzak noktadaki elektrik alan daha küçüktür. (II, III)
126
BİLGİ
KAVRAMA
4. Yükleri +9q ve –q olan X ve Y kürelerinin bulunduğu
Kazanım 05 sisteme +4q yüklü Z cismi konuluyor,
+ 9q –q
1. Yük miktarları +4q ve +q olan K ve L cisimleri arasın- X Y
daki mesafe 2d’dir.
2d
+4q +q
K L
Z cisminin dengede kalabilmesi için, cisim
2d
X küresinden kaç d uzakta olmalıdır?
X ve Y cisimlerinin yük işaretleri zıt olduğu için Z cismi, yükü
Bu durumda K cisminin L cismine uyguladığı
daha küçük olan Y küresinin dışına konulmalıdır.
elektriksel kuvvet F¶ olduğuna göre; cisimlerin ara-
X Y Z
sındaki mesafe yarıya indirilirse, L cisminin K cis- F YZ F XZ
mine uyguladığı kuvvet kaç F olur? +9q 2d a +4q
F KL kuvvetinin büyüklüğü;
k .9 q . 4q k . q . 4q
k.4q.q k. 4 q 2 kq 2 FXZ = = = FYZ
F KL = = = 2 = F'dir. (2d + a) 2 a2
(2d) 2 4 d2 d
İkinci durum için; & 9a 2 = (2d + a) 2
k.4q.q 4k.q 2 Buna göre a= d'dir. Yani Z cismi X cisminden 2d+a=3d uzaklı-
FLK = = 'dir.
(d) 2 d2 ğa konulmalıdır.
O halde cisimlerin birbirlerine uyguladıkları kuvvet
4 katına çıkmıştır. Fakat kuvvetin yönü zıt olduğu için F¶LK =
–4F¶ dir.
2. +4q ve +2q yüklerine sahip olan X ve Y cisimleri bir-

birlerinden d kadar uzakta iken X cisminin Y cismine
uyguladığı kuvvetin büyüklüğü F’dir.
+4q +2q
X Y
d
Buna göre X ve Y kürelerinin yük miktarları iki 5. Yüklü X ve Y kürelerinden X küresi sabittir. Y küresi A
katına çıkarılıp aralarındaki mesafe 4d yapılırsa Y noktasında iken X küresinin Y küresine uyguladığı
küresinin X küresine uyguladığı kuvvetin büyüklü- kuvvetin büyüklüğü F1’dir.
ğü kaç F olur? X Y
4q . 2q 8q . 4q F
F=k ise F y = k $ = olur.
d2 16d 2 4
2d A 3d B
3. Yük miktarları verilen K ve L kürelerinden K’nin L’ye Y küresi B noktasına konulduğunda ise X küresinin Y
küresine uyguladığı kuvvetin büyüklüğü F2 olmakta-
uyguladığı elektriksel kuvvetin büyüklüğü F’dir.
K L dır.
F
Buna göre; 1 oranı kaçtır?
F2
+12q +3q
d
q X .q Y q X .q Y F1 25
Buna göre cisimlerin arasındaki mesafe kaç d F1 = k , F2 = k , =
F2 4
olursa K cisminin L cismine uyguladığı kuvvetin 4d 2 25d 2
büyüklüğü 3F olur?
d
Kuvvet uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Uzaklığı olursa
3
e o
d 3
kuvvet 3F olur. =d
3 3
127
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
6. Yükleri +4q ve +9q olan K ve L cisimlerinin bulunduğu 8.
şekildeki sisteme +10q yüklü M cismi bırakılıyor.
+ 4q + 9q
K L
5d
M cisminin dengede kalabilmesi için M cismi K İletken bir levha ve bir kürenin çevresindeki elektrik
cisminden kaç d uzağa konulmalıdır? alan çizgileri şekilde verilmiştir.
Levha ve kürenin yük durumuyla ilgili ne söylene-
K ve L cisimlerinin yük işaretleri aynı olduğu için M cismi, K ile
bilir?
L nin arasına konulmalıdır.
K M L
F LM F KM Küre (+) yüklüdür, levhanın küre tarafındaki yüzeyi (–), diğer
+4q X 5d – X +9q yüzeyi (+) yüklüdür.
5d
M cisminin dengede kalabilmesi için F KM = F LM 9. q

O halde;
k .4 q . 10 q k .9 q . 10 q K L M N
FKM = = = FLM
x2 (5d − x) 2
& 4 (5d − x) 2 = 9x 2
Yatay düzlemdeki q yüklü cisminin K, M, N noktaların-
da oluşturduğu elektrik alanlar sırasıyla E¶K, E¶M, E¶N
dir.
Buna göre; E¶K, E¶M, E¶N arasındaki büyüklük ilişkisi
nasıldır? (Noktalar arası uzaklık eşittir.)
Yüke yakın yerde elektrik alan büyük uzak yerlerde küçüktür.

EK = EM > EN
10. Yük miktarları qX ve qY olan X ve Y cisimlerinin bulun-

duğu düzlemde O noktasında oluşturduğu elektrik
7. alan sıfırdır.
K L M N Y
X d1 d2 O
Buna göre,
X Y I. Cisimlerin yük işaretleri zıttır.

II. qX > qY olur.
Şekil - III
III. d1 > d2 olur.
K ve L, M ve N ve P ve R yük çiftlerinin aralarında
oluşan elektrik alan kuvvet çizgileri yukarıda şekillerde
(Yüklerin birbiri ile etkileşimi önemsizdir.)
gösterilmiştir.
O noktasındaki elektrik alan sıfır ise biri iterken diğeri çekme-
Buna göre, yüklerin işaretleri nasıldır? lidir. I ve II doğru. Uzakta olanın yükü fazladır.
K L M N X Y 1 3 25
1) –4 2) 3) 4) 3 5)
+ + – + – – 4 3 4
8) Levha + –
7) K (+), L (+), M (–), + –
6) 2 + – 9) EK = EM > EN 10) I ve II
N (+), X (–), Y (–)
Küre, +
128
KAVRAMA
Elektriksel Kuvvet - Elektrik Alan
1. K cismi, L cismine yaklaştırıl- 4. Şekilde düzgün altıgenin orta-

dığında şekildeki gibi dengede a sındaki (+) yüklü K cisminin
kalmaktadır. K köşelerdeki yüklere uyguladığı K
K cisminin yükü arttırılırsa, L
kuvvetler gösterilmiştir. +
I. a açısı, Buna göre kaç cisim negatif

yüklüdür?
II. birbirine uyguladıkları elektriksel kuvvet,
III. L cisminin yükü A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
niceliklerinden hangileri artabilir? Zıt yükler birbirini çeker. Cevap C dir.
5. Aynı düzlemde bulunan q1, q2 ve q3 yüklerinden q1 ve
K'nın yükü artarsa kuvvet artar, a artar. L'nin yükü değişmez.
q3 sabit, q2 ise serbesttir.
Cevap D seçeneğidir.
d 2d
q1 q2 q3
2. Şekildeki K ve M noktalarındaki yükler sabit, L hareket Sistemde q2 yükü hareketsiz kaldığına göre;
edebilmektedir. I. q1 > q2 > q3
qK qL qM II. q2 > q3 > q1
III. q3 > q2 = q1
K d1 L d2 M
L yükü dengede olduğuna göre, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

I. d1 < d2 ise qK > qM olur. D) II ve III E) I ve III
II. K ve M aynı cins yüklüdür.
q3, q1 göre daha uzakta olduğundan q3, q1 den büyüktür. q2
III. qL yükünün büyüklüğü qK ve qM yüklerinin büyük- her değeri alabilir.
lüğünden büyüktür.
hangileri kesinlikle doğrudur? 6. K L
d1 O d2
D) I ve II E) I, II ve III Yük miktarları qK ve qL olan K ve L cisimleri aynı düz-
lemde bulunmaktadırlar.
Dengede olduğundan uzaklık fazla ise yükte büyüktür. K ve M
yükleri aynı işaretlidir. L'nin yükü hakkında birşey söylenemez. O noktasındaki toplam elektrik alan sıfır olduğuna
Cevap B seçeneğidir.
göre;
I. Cisimlerin yük işaretleri aynıdır.
II. d1 > d2 ise qK > qL’dir.
3. K noktasındaki yükün L qK qL
III. qK = qL ise d1 = d2’dir.
noktasındaki yüke uyguladı-
ğı kuvvetin büyüklüğü F’dir. K d L
(Yüklerin birbiri ile etkileşimi önemsizdir.)
Buna göre, d iki kat arttırılırsa kuvvetin büyüklüğü A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kaç F olur?
1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
4 9 12 16 25 Elektrik alan sıfır olduğundan O noktasındaki birim yükü ikiside
iter ya da çeker. I. doğru, uzaklık fazla ise yükte büyüktür. II ve
d iki kat artırılırsa 3d olur. Cevap B dir. III doğru
129
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
7. Yalıtkan yatay düz- b 9. +q ve – q yükleri eşkenar 5
lemde –Q yüklü a
c
üçgenin köşelerine şekildeki
cisim, X noktasın- gibi konulmuştur. 4 1
da sabit tutulurken Buna göre O noktasındaki
O
Y X
K noktasından XY –Q bileşke elektrik alan kaç
3 2
d d
doğrultusuna dik V numaralı yönde oluşur?
hızı ile bir elektron
gönderildiğinde c –q
+q
yolunu izliyor.
K
Buna göre Y nok- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
tasına, Birim yükü +q iter – q çeker. Bileşke 1 yönünde olur. Cevap A dır.
I. –Q yükü konursa b yolunu izler.
II. +Q yükü konursa b yolunu izler. 10. Pozitif yüklü q1 ve q2 yükleri L ve M noktalarına sabit-
III. –2Q yükü konursa a yolunu izler. lenmiştir.
durumlarından hangileri gerçekleşir? q1 q2
+ +
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III K N
L M
Coulomb kuvveti etkisiyle I ve III doğru, II yanlış olur. Buna göre,
I. KL
II. LM
III. MN
aralıklarının hangilerinde bileşke elektrik alan sıfır
8. Yükleri sırasıyla +q, –q ve –q olan eşit ağırlıklı
olabilir?
K, L ve M küreleri; ağırlığı önemsenmeyen yalıtkan
iplerle birbirlerinden yeterince uzakta tavana asılıyor.
Yalıtkan saplı ve yükleri –q, –2q, +q olan iletken küre- D) I ve III E) II ve III
ler; K, L, M kürelerinin altına şekildeki gibi konuyor. Pozitif yükler birim yükü iter. Bileşke LM arasında sıfır olabilir.
Doğru cevap B dir.
11. Negatif yükle yüklü cisim K noktasında sabitlenmiştir.

–q
2 O 1
Buna göre,
I. O noktasındaki elektrik alan 1 yönündedir.
Yalıtkan saplar bükülmediklerine göre, iplerdeki
gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri TK, TL, TM ara- II. Yük, O noktasına yaklaştırılırsa elektrik alanın bü-
sındaki ilişki nedir? yüklüğü artar.
III. O noktasındaki elektrik alan 2 yönündedir.
A) TL < TK = TM B) TK = TM < TL
C) TK < TL < TM D) TM < TL < TK
E) TL < TK < TM
2014 / YGS
+1 birim yükü negatif yük çeker. Elektrik alan 2 yönündedir.
L küresi itekleniyor. K ve M çekiliyor. Uzaklık azalırsa elektrik alan artar. Cevap E dir.
130
1-D 2-B 3-B 4-C 5-D 6-E 7-E 8-A 9-A 10-B 11-E PEKİŞTİRME
T AM T Ut rRos t a t ik
E lek T AM T U R
Elektrostatik
Cisimler sürtünme, dokunma ve etki ile elektriklenebilir.
Sürtünme ile Elektriklenme Dokunma ile Elektriklenme Etki ile Elektriklenme

Sürtünen cisimler zıt cins yüklenir. Dokunan cisimler aynı cins yüklenir. Etkilenen cismin yük miktarı değiş-
Yük oranı eşitlenince mez.
Yük miktarları birbirine eşittir.
Yarıçap
Etki ile elektriklenmede yük alışverişi
Sürtünen cisimlerin büyüklükleri et- alışveriş sona erer.
olmaz.
kili değildir.
Yarıçapı büyük olan kürenin yük
miktarı fazla olur.
●● Topraklamada amaç, topraklanan cismi nötr yapmak-

+ + – –
tır. (+) yük topraklanırsa topraktan negatif yükler gelir. + + – –
+ + – –
(–) yüklü cisim topraklanırsa elektronlar toprağa gider.
+ + – –
Cisimler nötr olur. + + – –
e
e
●● Elektroskoplar bir cismin hangi cins yükle yüklü olduğunu anlamamıza yarar. Fakat yük miktarı hakkında
bilgi vermez.
+ + Nötr + ++ + ++ Nötr + + + +
– – – –
+ +– – + ++ + + +– – + + + +
+ + + ++ + + +
+ + + ++ + + +
Nötr bir elektroskoba yüklü cisim yaklaştırılırsa topuz ve Yüklü bir elektroskoba aynı cins yüklü cisim yaklaştırı-
yapraklar zıt cins yüklenecek şekilde yapraklar açılır. lırsa elektroskobun yaprakları biraz daha açılır.
●● Yüklü bir elektroskoba zıt cins yüklü cisim yaklaştırılırsa elektroskobun yapraklarında biraz kapanma, tama-
men kapanma, kapanıp tekrar açılma gerçekleşebilir.
●● Yüklü bir elektroskoba yüklü bir cisim dokundurulduğunda toplam yük elektroskop ve cismin kapasiteleriyle
orantılı olacak şekilde paylaşılır. Elektroskobun yük miktarı artarsa yaprakları açılır.
●● Aynı cins yüklü cisimler birbirini iter, zıt cins yüklü cisimler birbirini çeker. Yüklü cisim nötr cismi de çeker.
FF
F + + F + –
●● İki yüklü cismin birbirine uyguladığı kuvvet eşit büyüklükte fakat zıt yönlüdür.
●● Elektriksel kuvvet yüklerin büyüklüklerinin çarpımı ile doğru, aralarındaki uzaklığın karesiyle ters orantılıdır.
●● Elektrik alan, pozitif birim yüke, uzayın herhangi bir bölgesinde etki eden elektriksel kuvvettir.
TAM TUR 131

Başarının dört şartı; bilmek, istemek,
cesaret etmek ve susmaktır.
1
Axel Munthe
ACEMİ
1. 2 adet elektronun yükünün, 1 adet proton yüküne 4. Sürtünme ile elektriklenen cisimler arasında,
oranı kaçtır? I. proton,
A) 2 B) – 2 C) 0 D) 1 E) – 1 II. nötron,
III. elektron
– 2q
+q
= –2 parçacıklarından hangileri geçiş yapar?

Bütün elektriklenme olaylarında e– alışverişi olur.

2. Kenar uzunlukları şekilde veri- K a
5.
X
len yalıtkan ve yüksüz K ve L 6a + 5q – 5q
levhaları birbirlerine sürtülerek L 2a

r r
elektriklendiriliyorlar.
4a
Son durumda K levhasının
K L
yük miktarı +6q olduğuna göre, L levhasının yükü
nedir? İletken özdeş K ve L küreleri arasındaki X anahtarı
A) – 8q B) + 8q C) – 4q D) + 6q E) – 6q kapatıldığında,
I. K’den L’ye (+) yük akışı olur.
Yük büyüklükleri eşit fakat zıt işaretlidir.
II. L’den K’ye (–) yük akışı olur.
III. Son durumda cisimler nötr olur.
durumlarından hangileri gerçekleşir?

3. E E E
Net yük 0 olur. L, e– verir. (+) yükler hareket etmez.
6. Şekildeki K iletken küresi sırasıyla önce L iletken

K L M küresine sonra da M iletken küresine dokundurulup
K, L ve M yüklerinin elektrik alan çizgileri verilmiştir. ayrılıyor.
Buna göre, K, L ve M nin yüklerinin işareti nedir? –q nötr

+ 10q
K L M r
2r 2r
A) – – +
K L M
B) + + –
C) – + –
D) – + + Buna göre, K’nın son yükü nedir?
E) + – + A) – q B) + q C) + 2q D) – 2q E) + 3q
Elektrik alan çizgileri pozitif yükten negatif yüke doğrudur.

10q – q 3q + 0
q yK = c m $ r = 3q ise q yyK = c m $ r = q olur.
r + 2r r + 2r
132
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 6. Ünite / Hibrit 1-2-3-4-5
Acemi
7. Yüklü K cismi, yüklü L cismine 10. (–) yüklü X cismi, nötr elekt- X
K
yaklaştırıldığında L cismi şekil- roskoba şekildeki gibi yaklaştı- – – – –
deki gibi dengede kalıyor. K rılıyor.

L
Buna göre, Buna göre elektroskobun
I. K (+) , L (–) yüklüdür. yapraklarında,
II. K (–) , L (–) yüklüdür. I. biraz açılma,
III. K (+), L nötrdür. II. önce açılıp sonra kapanma,
yargılarından hangileri doğru olabilir? III. önce kapanıp sonra açılma,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III olaylarından hangileri gözlenir?
D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

K ile L birbirini ittiği için aynı cins olur. D) I ve III E) I, II ve III
Nötr bir elektroskoba (–) yüklü cisim yaklaştırılırsa topuz pozi-

tif, yapraklar negatif olacak şekilde açılır.
8. Yüklü K cismi nötr iletken X cismine şekildeki gibi
Yüklü çubuk
X 11. Şekildeki yüklü elektros-
K +++ koba elektrik yüklü bir çubuk –
– –
– –
L M yaklaştırıldığında,
I. Yapraklar biraz kapanır. – ––
–– –
II. Elektroskop nötr olur.
Buna göre L ve M uçlarının işareti ne olur? III. Yaprakların açıklığı deği-
şir.
A) L (+), M (–) B) L ve M nötr
yargılarından hangileri gerçekleşebilir?
C) L (–), M (+) D) L (nötr), L (+)
E) L (–), M (nötr)
K cisminin kendisine yakın kısmı negatif, uzak kısmı pozitif Dokunma olmadığı için elektroskobun yük durumu değişmez.
olur. Yaprakların açıklığı değişir.
9. K ve L noktalarına sabit- q1 q2 12. (+) yüklü K cismi, nötr L elekt- K L

+ + + +
lenmiş q1 ve q2 yüklerinin F F roskobuna dokunduruluyor.
birbirine uyguladıkları kuv- K d L Buna göre,
vetin büyüklüğü F’dir. I. Elektroskop (+) yükle yükle-
Buna göre, nir.
I. q1 II. Yaprakları biraz açılır.
II. q2 III. Yapraklarında değişiklik olmaz.
III. d
olaylarından hangileri gözlenir?
hangilerinin azalması F’ yi artırır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve II E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
d azalırsa, F artar. Nötr elektroskop olduğu için dokunmayla her ikisi de pozitif
yüklenir.
1-B 2-E 3-E 4-C 5-E 6-B 7-B 8-C 9-C 10-A 11-D 12-C
133
Erişmek istedikleri bir hedefi olmayanlar çalış-
malarında zevk almazlar.
1 AMATÖR
1. Sürtünme ile elektriklenen iki yalıtkan cismin son 3. Yarıçapları 2r ve r olan nötr ve X
durumunda; yalıtkan X ve Y küreleri yalıtkan Y
eldivenlerle tutulup birbirlerine 2r r
I. Yüklerinin işareti sürtülünce X küresi +4q yükle
II. Yüklerinin büyüklükleri yükleniyor.
III. Alınan elektron sayısı ile verilen proton sayısı Buna göre;
I. Y küresinin yükü –2q dur.
niceliklerinden hangileri birbirine eşittir?
II. Y küresinin yükü –4q dur.
III. X küresine + yük geçişi olur.
D) I ve II E) I, II ve III ifadelerinden hangileri doğrudur?
Sürtünen cisimlerin yük büyüklükleri eşittir. Zıt yüklüdür. Pro-
ton hareket etmez.
Sürtünen cisimler eşit büyüklükte fakat zıt yükle yüklenir. (+) yük
geçişi olmaz.
4. Eşkenar üçgenin köşeleri- +q
ne yükler şekildeki gibi

sabitlenmiştir.
2
Buna göre, ağırlık mer- 3
O
kezindeki +q yüküne +q
uygulanan bileşke kuv- 1

2. K L M 5
4
vet kaç numaralı yönde –q –q
Şekil 1
oluşur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
(+) q yükü + q yükünü iter, (–q) yükü + q yükünü çeker.

Şekil 2
K L M
Yüklü K, L, ve M küreleri Şekil - 1 de verilen nokta-

lardan serbest bırakılıyor. Bir süre sonra ise kürelerin
konumlarının Şekil - 2 deki gibi olduğu gözleniyor. 5. Nötr K, L ve M iletken levhaları K L M
Buna göre, K, L ve M kürelerinin yükleri aşağıda- yalıtkanlarla şekildeki gibi bir- X –

kilerden hangisi gibi olabilir? leştirilmiştir. Negatif yüklü X
K L M küresi K levhasına dokunduru-
A) + + – lup ayrılıyor. Yalıtkan
B) + – + Buna göre hangi levhanın toplam yükü sıfır olur?

C) – – + A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
D) + – –
D) L ve M E) K, L ve M
E) + + +
L ve M yük alışverişinde bulunmaz.

K ve M aynı cins yüklü L ile zıt yüklü olmalıdır.
134
Amatör
6. Negatif yüklü ilet- K
L 9. Pozitif yükle yüklü iletken çubuk, yalıtkan iplerle asılı
ken X küresi, iletken nötr iletken X ve Y kürelerine dokundurulup ayrılıyor.
– 3r 4r
nötr K ve L küreleri- X X ve Y kürelerinin denge durumu aşağıdakilerden
ne şekildeki gibi yak- hangisinde doğru olarak verilmiştir?
laştırılıyor. X uzak- A) B) C)
laştırılmadan K ve L
birbirinden ayrılıyor.
X Y X Y X Y
Buna göre K ve L kürelerinin yükleri oranı kaç
olur?
3 4 3 D) E)
A) B) 1 C) D) – E) – 1
4 3 4
K ve L eşit ve zıt yüklere sahip olur. Cevap E dir.

X Y X Y
7. Yüklü iletken K küresinin X K– – –

– – Aynı işaretli yüklerle yüklü cisimler birbirini iter. Cevap B dir.
– – X
anahtarı kapatılarak toprak – –
– –
– –
bağlantısı sağlanıyor.
Buna göre,
I. Topraktan küreye (+) yük
gelir.
II. Toprağa (–) yük akar.
III. K küresi son durumda nötr olur.
Negatif yük toprağa akar ve cisim nötr olur.
8. K L 10. Nötr elektroskoba yüklü K, L ve M küreleri şekildeki

–– X Y Z ––
– – – – – – gibi yaklaştırılıyor.
– – – –
K L M
d d – – + +
+ + – –
– – + +
Yukarıdaki şekilde görülen X, Y ve Z nötr iletken cisim-

– – + + – –
lerinin iki ucuna negatif yüklü özdeş K ve L küreleri eşit – – + + – –
uzaklıkta yaklaştırılıyor.
Şekil–I Şekil–II Şekil–III
Buna göre birleştirilmiş X, Y ve Z cisimlerinin yük
dağılımı nasıl olur?
X Y Z X Y Z Buna göre hangi şekilde elektroskobun yük dağı-
A) +++ ––– ––– B) + + ––– – + +
+++ ––– ––– + + ––– – + + lımı yanlış verilmiştir?
X Y Z X Y Z A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) ––– ++ –– D) –– –– ++
––– ++ –– –– –– ++
X Y Z
E) ++ ++ ++ Topuz ve yapraklar zıt cins yüklenir.
++ ++ ++
Negatif yüklü K ve L cisimleri, (–) yükleri Y'de biriktirir. Cevap

B olur.
1-B 2-B 3-B 4-E 5-D 6-E 7-D 8-B 9-B 10-D
135
İnsan ne kadar az bilirse o kadar çok bildiğini
sanır.
2
Jean J. Rousseau
AMATÖR
1. ( ) Dokunma ile elektriklenen iletken küreler zıt cins 4. Birim karelere bölünmüş düz-
yükle yüklenir. lemdeki q1 ve q2 yükünün O
( ) Sürtünme ile elektriklenen cisimler zıt cins yük F
noktasındaki q yüküne uygula-
yüklenir. q1 O
dığı kuvvet F¶ dir. q
( ) Nötr bir cisim, negatif yük kaybederse cisim pozitif
yükle yüklenir. Buna göre q1 in q yüküne
q2
Yukarıda verilen doğru - yanlış etkinliği, doğru ifadenin uyguladığı kuvvetin büyüklü-
başına “D”, yanlış ifadenin başına “Y” harfi konularak ğü F1, q2’nin q yüküne uygu-
yapılıyor. F
Buna göre doğru cevaplar sırasıyla hangi seçe- ladığı kuvvetin büyüklüğü F2 ise 1 oranı kaçtır?
F2
nekteki gibi olur?
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
A) D, Y, Y B) Y, D, D C) Y, Y, Y 4 8
D) D, Y, D E) D, D, Y Bileşke kuvvetin bileşenleri 2 ve 1 dir.
Dokunan cisimler aynı cins yüklenir. Sürtünme ile elektriklen-
mede zıt cins yüklenir. e– kaybeden pozitif yüklenir.
2. Topraklanmış ve X
K nötr L
nötr iletken çubu- ++
+
ğun K ucuna + Anahtar
yüklü X iletken
küresi şekildeki
Buna göre,
I. Topraktan çubuğun K ucuna elektron geçişi olur.
II. Çubuğun L ucu (–) yüklüdür. 5. İletken K, L, M ve N levhalarından K(+) yüklü, L, M ve
III. Anahtar açılıp X cismi uzaklaşırsa K (–) yüklü N levhaları ise yüksüzdür. K levhası L levhasına yak-
olur. laştırılıyor.
K L M N
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III + +
+ +
D) I ve III E) I, II ve III + +
+ +
Yük alışverişi toprak ile K ucu arasında olur. K ucu (–) olur.
3. I. Plastik tarakla saçımızı tararken saç tellerimizin Yük alışverişi tamamlandığında levhalar aynı anda
birbirini iterek saçlarımızın kabarması birbirlerinden ayrılırsa L, M ve N levhalarının son
II. Karanlık bir odada yün kazağımızı çıkartırken yük işaretleri aşağıdakilerden hangisi olur?
sesle beraber kıvılcım çıkması
III. Çocuk parkında plastik kaydırakta bir süre oyna- L M N
yan çocukların saçlarının dimdik olması
A) Nötr – Nötr
Yukarıdaki olaylardan hangileri elektriklenmeye
B) + – –
örnek olarak verilebilir?
C) + Nötr Nötr
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Nötr Nötr –
D) II ve III E) I, II ve III E) Nötr + Nötr
Sürtünen cisimler elektriklenir. Cevap E dir. L'nin toplam yükü değişmez. M(–) yüklenir. N nötr kalır.
136
Amatör
6. K ve M noktaların- +q –q 9. Nötr iletken X küresi, önce pozitif yüklü K elektrosko-
daki yüklerin L nokta- buna dokunduruluyor. Sonra nötr L elektroskobuna
sında oluşturduğu
K L M N
elektrik alan E dir. X X
+ K L
– q yükü N noktasına taşınırsa E ’nin,
I. Büyüklüğü artar.
+ +
II. Yönü değişir. + +
III. Büyüklüğü azalır.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre K ve L elektroskoplarının yaprakları
D) I ve II E) II ve III nasıl değişir?
K L
+ 1 birim yüke etki eden kuvvet azalır yön değişmez. A) Biraz kapanır Biraz açılır
B) Biraz açılır Değişmez
7. Yarıçapları 3r ve 2r olan K C) Biraz kapanır Önce açılır, sonra kapanır

L D) Biraz açılır Biraz açılır
iletken K ve L kürelerin-
3r 2r
den K küresinin yükü +5q, E) Değişmez Biraz açılır
L küresinin yükü ise –10q
dur. K'ya e– geçer biraz kapanır. Pozitif yüklü X yaklaştırılınca L nin
yapraklarından – yük topuza geçer. Yapraklar açılır.
Buna göre K küresi yalıtkan bir eldiven ile tutulup
L küresine dokundurulursa kürelerin son yükleri
kaç q olur?
qK qL
A) –3 –2 10. Yüklü özdeş K ve L elektroskoplarını birbirine bağla-
B) +3 +2 yan iletken teldeki X anahtarı kapatılıp açılıyor.
C) –2 –3 K X L
D) +3 –2
E) +2 +3
Toplam yük yarıçapla doğru orantılı paylaşılır.
8. Topraklanmış ilet- K
L
Buna göre,
ken nötr K ve L küre- + 2r r
++
lerine pozitif yüklü X X
I. K’nin yaprakları biraz kapanır.
küresi yaklaştırılıyor. II. L’nin yaprakları biraz açılır, K’nin yaprakları biraz
kapanır.
Bu durumda K ve L
nin yüklerinin işareti III. K’nin yaprakları tamamen kapanır, L’nin yaprakla-
rı biraz açılır.
ne olur?
A) K (–), L (+) B) K (nötr), L (nötr)
C) K (+), L (nötr) D) K (+), L(–) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) K (–) , L (nötr) D) I ve II E) I, II ve III
Elektroskoplar son durumda aynı cins ve miktarda yükle yük-
Topraktan K'ye (–) yük gelir. K(–) olurken L nötr olur. Cevap E lenir, biri kapalı diğeri açık olamaz.
dir.
1-B 2-D 3-E 4-B 5-A 6-C 7-A 8-E 9-A 10-D
137
Öğrenmek pahalıdır. ama cehalet çok daha
pahalıdır.
1 UZMAN
1. Yatay düzlemdeki bir çemberin üzerine –q yüklü iki 3. 2q

cisim şekildeki gibi sabitleniyor. Bu durumda K nokta- q
X
sındaki +q yüklü cisim M’ye doğru ilk hızla atılıyor. 2r
Y
r
+q K
d
L
K
L
–q –q
K noktasındaki + 2q yüklü X küresiyle L noktasındaki
+ q yüklü Y küresinin birbirine uyguladığı kuvvet F¶ dir.
M X küresi Y’ye dokundurulup tekrar K noktasına
Buna göre +q yüklü cismin K – M arasındaki hare- konulursa aralarındaki kuvvet kaç F olur?
ketleri için ne söylenebilir? 1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
A) Sürekli hızlanır. 4 2
B) Önce hızlanır sonra yavaşlar. Kürelerin elektrik yükü ile yarıçap oranları aynı olduğundan
dokunma sonrası yükler değişmez. Kuvvet de değişmez.
C) Sürekli yavaşlar.
D) Önce yavaşlar sonra hızlanır. 4. İletken ve özdeş K ve L küreleri birbirine dokundurul-
E) Sabit hızla hareket eder. duğunda L nin son yükü + 4q oluyor.
Buna göre, K ve L nin başlangıçtaki yükleri aşağı-
dakilerden hangisi olamaz?
–q yükleri, +q yükünü çeker, önce hızlanır sonra yavaşlar.
K L
A) + 8q nötr
B) + 4q + 4q
C) + 10q – 2q
D) + 2q + 10q
E) + 12q – 4q
Başlangıçta kürelerin yüklerinin toplamı + 8q olmalı.
5. Birbirine dokunmakta olan ilet-

2. Bir K küresi iple asılı duran X
ken K, L ve M küreleri özdeş ve
L küresine yaklaştırıldığın- ip nötrdür.
da şekildeki gibi dengede K L
kalıyor. –8q yüklü iletken X küresi K
küresine dokundurulursa K, L K L M
Buna göre K ve L kürele-
rinin yükleri, ve M kürelerinin yük büyüklük-
I. K (nötr), L (–) leri ve işaretleri aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?

K L M
II. K (+), L (–)
A) +2q nötr –2q
III. K (–) , L (nötr)
B) –3q –3q –3q
verilenlerden hangileri olabilir?
C) –4q –3q –q
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) –2q –2q –2q
D) I ve III E) I, II ve III E) +8q nötr –8q
Dokunan cisimler aynı cins yükle yüklenirler. Cisimler özdeş
Zıt cins yüklü cisimler birbirini çeker. Yüklü cisimler nötr cismi
olduğu için yük büyüklükleri de eşit. Toplam yükleri –8q dan
çeker.
küçük olur. Çünkü X de negatif yüklüdür.
138
Uzman
6. Yatay düzlemdeki +q O +q 9. Sayfa düzleminde düzgün elektrik alanların olduğu K,
yükünün K, L ve M nok- L ve M bölgelerine –q ve +q yüklü parçacıklar şekilde-
talarındaki elektrik alan
büyüklükleri EK, EL ve ki gibi serbest bırakılıyor.
EM dir.
Buna göre EK, EL ve K 60° L 60° M –q +q –q
EM arasındaki büyük- d d
lük ilişkisi nasıldır?
EK EL EM
K L M
A) EK > EL > EM B) EM > EL > EK
C) EK = EL = EM D) EK = EM > EL Yüklü parçacıklar verilen yönlerde hareket ettiğine
E) EL > EK = EM göre K, L ve M bölgelerindeki elektrik alan yönleri
Yüke yakın olan yerde elektrik alan büyüktür. nasıl olur?
K L M
7. q1, q2 ve q3 yüklerinin K, L ve M noktalarında oluştur- A) E¶
E¶
E¶
duğu elektrik alanlar E K, E L ve E M dir.
B) E¶
q1 E¶ E¶
K
EK C) E¶ E¶ E¶
q2
D)
EL E¶ E¶ E¶
L E)
EM
q3 E¶ E¶ E¶
+ yükler elektrik alan yönünde – yükler tersi yönde hareket

Buna göre q1 , q2 ve q3’ün yüklerinin işareti aşağı- eder.
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
q1 q2 q3
A) + + + 10. Özdeş K ve L elektroskoplarının topuzlarını bağlayan
B) – – – iletken tel üzerindeki anahtar kapatıldığında L nin
C) + – + yaprakları kapanıp açılıyor.
D) + – –
K L
E) – + –
Elektrik alan vektörü (+) yükten (–) yüke doğrudur. Cevap C

seçeneğidir.
8. Pozitif yüklü cisim ile negatif yüklü cisim şekildeki gibi Buna göre,
L ve M noktalarına konulmuştur.
I. İlk durumda qK > qL olur.
+q1 – q2
II. K ve L zıt yüklüdür.
K L M N III. Son durumda K nin yaprakları tamamen kapalıdır.
Buna göre bileşke elektrik alan nerede sıfır ola- yargılarından hangileri doğrudur?
maz?
A) K noktasında B) LM arasında
C) KL arasında D) MN arasında D) I ve II E) I, II ve III
E) N noktasında Açılıp kapanma qK > qL şartıyla olur. Zıt yüklü olmalıdır. Son
+ 1 birim yüke aynı yönde kuvvet LM arasında uygulanır. durumda ikisinin de yaprakları açıktır. (Yanıt D)
Elektrik alan sıfır olamaz.
1-B 2-E 3-C 4-D 5-D 6-E 7-C 8-B 9-A 10-D
139
Radyo frekansı yayan cihazların konduğu
kabinler, cihaz çevreye parazit radyo sin-
yalleri yaymaması için Faraday kafesi içine
2
alınır.
UZMAN
1. Yarıçapları 2r, r ve 3r olan X, Y ve Z iletken kürelerinin 3. Özdeş, yüklü iletken K ve L küreleri yalıtkan bir çubuk-
yük miktarları qX, +4q ve –16q dur. Önce X küresi Y la birbirine dokunduruluyor. Daha sonra K cismi yalıt-
küresine, daha sonra Y küresi Z küresine dokunduru- kan bir çubukla tutulup iletken ve nötr M cismine
dokunduruluyor.
lup ayrılıyor.
Buna göre cisimlerin son yükleri qK , qL , qM için,
Z I. qK > qL > qM
X
Y II. qL > qK > qM
2r r 3r III. qL > qK = qM
+ 4q
qX A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
–16q D) I ve III E) I, II ve III
Son durumda Z küresinin yük miktarı –6q olduğu-
L'nin yükü diğerlerinden büyük olmalı. Ya da hepsi nötr olmalı.
na göre, qX kaç q dur?
A) 32 B) 28 C) 24 D) 20 E) 18
4. Yarıçapları 2r, r ve r K
L M
3r yarıçapa – 6q düşerse, r yarıçapa – 2q düşer. Toplam – 8q olan iletken K, L ve M
2r r r
olmalı. Demek ki Y dokunmadan önce + 8q yüklü imiş. cisimlerinden K ve L
r'ye 8q düşerse 2r ye 16q düşer. Başlangıçta X, 20q olmalıdır. sırasıyla +3q ve +q yük-
lüdür. Önce K sonra L
cismi sırasıyla nötr M cismine dokunduruluyor.
Buna göre K, L ve M cisimlerinin son yükleri ara-
sındaki ilişki nedir?
2. Yarıçapları 4r, 3r ve r olan K, L ve M iletken küreleri-
A) qK = qL > qM B) qK > qL = qM
nin yük miktarları +q, –q ve +q’dur. Önce K küresi L
C) qL > qK > qM D) qL = qM > qK
küresine, daha sonra L küresi M küresine dokunduru-
E) qM = qK > qL
lup ayrılıyor.
K, M'ye dokundurulduğunda + 2q ve + q yüklü olurlar.
K
L L ile M eşit yüklü ve yarıçaplı olduğundan yük alışverişi olmaz.
M
4r 3r r
5. Özdeş K, L ve M kürelerinden K(+), L(+) ve M(–) yük-
+q
lüdür.
–q
+q M cismi önce K küresine, sonra L küresine dokun-
durulup çekildiğinde K ve L kürelerinin son yükü
Son durumda kürelerin yük miktarları qK, qL ve qM aşağıdakilerden hangisi olamaz?
arasındaki ilişki nedir? K L
A) + +
A) qL > qM > qK B) qK > qM > qL
B) – –
C) qK = qL > qM D) qK > qL > qM C) – +
E) qL > qK > qM D) – nötr
E) + –
K, L’ye dokunduktan sonra K nötr kalır. L ve M ise toplam yükü M, K'ya dokundurulursa K (+) olursa M de (+) yüklenir. M L'ye
yarıçapla doğru orantılı paylaşılır. dokundurulursa yine (+) olur. Ama (–) olamaz.
140
Uzman
6. +q
+q
+ 2q
+q 9. Şekildeki –q yüklü elektroskobun yap- –– –
–
2r r 2r r rakları arasındaki açı q dır. Bu elektros- – –
K L M N
koba önce – yüklü bir cisim yaklaştırılıp
çekildikten sonra + 2q yüklü bir cisim –
– –
–
Şekil - I Şekil - II θ
dokunduruluyor.
– 2q
+q Buna göre, bu işlemler yapılırken q
P
2r r
R açısı nasıl değişir?
- yüklü cisim yaklaşınca +2q yüklü cisim dokununca
Şekil - III A) Artar Azalır
Yukarıdaki şekilde verilen iletken küreler birbirlerine B) Artar Önce azalır, sonra artar
dokunduruluyor. C) Azalır Azalır
Buna göre hangi şekildeki küreler arasında yük D) Azalır Artar
alışverişi olmaz? E) Artar Önce artar, sonra azalır
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Aynı yüklü cisim yaklaşınca artar. Yükü değiştiği için önce
D) I ve II E) I, II ve III azalır, sonra artar.
Yük / yarıçap oranı eşit küreler arasında yük alışverişi olmaz.
7. +q yüklü özdeş ilet- Y Z T
ken küreler şekildeki –

gibi durmakta iken (–) X
yüklü X küresi Y küre-
sine yaklaştırılıyor.
Buna göre Y, Z ve T
kürelerinin son yük miktarları olan qY, qZ ve qT
arasındaki ilişki nedir?
A) qY = qT > qZ B) qY > qZ = qT
C) qY > qZ > qT D) qZ = qT > qY
10.
q
E) qZ > qY > qT
(–) yüklü X küresi T'ye (–) yükleri iter. T'nin yükü azalır. Y küre- K L M N
sinde (+) yük fazlalığı oluşur. Y'nin yükü artar. qY > qZ > qT
Yatay düzlemdeki q yükü L’den M’ye getiriliyor.
Buna göre, K ve N noktalarındaki elektrik alanın
8. (+) yüklü K cismi, yük durumu bilin- K
meyen elektroskoba yaklaştırılıyor. ++ büyüklüğü nasıl değişir?
Buna göre elektroskobun yap- K N
rakları için,
A) Artar Artar
I. Açılır.
B) Azalır Azalır
II. Biraz kapanır.
C) Artar Azalır
III. Biraz daha açılır.
D) Azalır Değişmez
IV. Önce kapanır, sonra açılır.
E) Azalır Artar
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV Elektrik alan uzaklık arttıkça azalır.
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
Hepsi gerçekleşebilir.
1-D 2-A 3-C 4-B 5-E 6-B 7-C 8-E 9-B 10-E
141
Azim paha biçilemezdir.””Çok zeki olduğum-
dan değil, sorunlarla uğraşmaktan vazgeçme-
diğimden başarılıyım.”
1
A. Einstein
ŞAMPİYON
1. Yük miktarları q1, q2 ve q3 olan noktasal cisimler bir 3. q1, q2 ve q3 yükleri K, L, M ve N noktalarına Şekil - I
üçgenin köşelerine şekildeki gibi konulmuştur. ve Şekil - II’deki gibi yerleştirildiğinde O noktasındaki
q3 q yüküne etki eden net elektrik kuvvetleri F1 ve F2
oluyor.
K d N K d N
q1 q2 q3 q2
F1
III
II d O d O
45° F2
I
q1 q2
V IV L q3 M L
q1 M
Buna göre q2 yükü serbest bırakılırsa numaralan-

dırılmış yönlerden hangilerinde kesinlikle ilerleye- Buna göre, q1, q2, q3 yükü için aşağıdaki ifadeler-
mez? den hangisi kesinlikle doğrudur?
A) Üçü de pozitif yüklüdür.
A) I ve II B) I, III ve V C) I, III ve IV
B) Üçü de negatif yüklüdür.
D) II ve IV E) III, IV ve V
C) q1 ve q2 yük büyüklüğü aynı q3’ünki daha büyük-
tür.
q1, I doğrultusunda, q3 III, IV doğrultusunda kuvvet uygular.
Bileşke kuvvet bu doğrultularda olamaz. D) q2 ve q3’nin yük büyüklüğü aynı q1’ninki daha bü-
yüktür.
E) Üçü de aynı büyüklüktedir.
Şekil - I de q1, q3'ü, Şekil II de q1, q2 yi dengelediğinden yükler

eşit büyüklüktedir.
2. Yük miktarları q1, q2 ve q3 olan yüklerden q2 ve q3

yükleri sabit q1 yükü ise serbesttir.
d1 d2
4. q1 ve q2 yüklerinin aralarında d uzaklığı varken birbir-
q1 q2 q3
lerine uyguladıkları kuvvetin büyüklüğü F kadardır.
q1 yükü bırakıldığında hareketsiz kaldığına göre, Yüklerin her biri yarıya indirilip uzaklık 2 katına
q2 çıkarıldığında yüklerin birbirine uyguladığı kuvve-
oranı kaç olabilir?
q3 tin büyüklüğü kaç F olur?
9 3 5 25 3
A) B) C) – D) – E) – 1
25 5 3 9 5 A) 16 B) 4 C) 2 D) 1 E)
16
q q1 q2
q3, q2 ye göre daha uzaktır. 2 1’den küçük ve negatif olma- q1.q 2 . q1.q 2
q3 › 2 2 1 F
lıdır. F = k. F = k. = .k. =
d 2
(2d) 2 16 d2 16
142
Şampiyon
5. Pozitif yüklü q1, q2 ve q3 cisimleri 7. Özdeş K, L ve M elektroskoplarının yaprakları arasında-
+y
bir çemberin üzerine şekildeki gibi +q ki açılar a, b ve θ dır. İletken teller ile oluşturulan X ve Y
q3
konulmuştur. anahtarları aynı anda kapatılıp yük geçişi tamamlandı-
Çemberin merkezine konulan q1 ğında yapraklar arasındaki açılar aı, bı ve θı olmaktadır.
q2
+q yüklü cisim +y yönünde K X L Y M
hareket etmeye başladığına göre;
I. q1 > q2 = q3
II. q3 > q1 > q2
III. q2 > q3 > q1
yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğru olabi-
lir? İlk durumda a > b > θ olduğuna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. b > θı
D) I ve III E) I, II ve III II. a > bı

III. aı = bı = θı
q1 yükü q3 ten büyük olmalı.

Elektroskoplar özdeş olduğu için son durumda yükler eşit olur.

Son durumda yükler en büyük yükten daha küçük olur.
6. Ağırlıksız çubuk tam ortasından iple asılıp uçlarına +q

yükleri yerleştirilmiştir. Yere şekildeki gibi q1 ve q2
8. Yalıtkan yatay düz- b
yükleri yerleştirildikten sonra çubuk ok yönünde biraz a
lemde –Q yüklü
c
dönüyor.
cisim X noktasında
sabit tutulurken K
+q +q Y X
noktasından XY –Q
d d
doğrultusuna dik V
d d
hızı ile bir elektron
q1 q2
Yer gönderildiğinde c
yolunu izliyor.
Buna göre; K
Buna göre Y
I. q1 (–), q2 (+) yüklüdür.
noktasına;
II. q1 ve q2 (–) yüklü q2 > q1 dir.
I. –Q yükü konursa b yolunu izler.
III. q1 ve q2 (+) yüklü q2 > q1 dir.
II. +Q yükü konursa b yolunu izler.
III. –2Q yükü konursa a yolunu izler.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II durumlarından hangileri gerçekleşir?
q1 (–) olursa çeker, q2 (+) olursa iter (I doğru) D) II ve III E) I ve III
İkiside (–) olup q2 > q1 olursa q2 daha çok çeker (II yanlış)
Coulomb kuvveti etkisiyle I ve III doğru, II yanlış olur.
İkisi de (+) olup q2 > q1 olursa q2 daha çok iter (III doğru)
1-C 2-E 3-E 4-E 5-A 6-D 7-E 8-E

143
ÖĞRENME ALANI CEVAP ANAHTARI
1. BÖLÜM: ISI VE SICAKLIK 23 – Sayfa 52
1 – Sayfa 9 II ve III
D, Y, D, D, D
24 – Sayfa 60
2 – Sayfa 10
Yalnız III lX = lY > lZ
3 – Sayfa 11 25 – Sayfa 60
3
L ve M
3 26 – Sayfa 61
3 a, b, c
27 – Sayfa 61
3
4 – Sayfa 12 I ve II
I ve II 28 – Sayfa 63
a) 2 b) 1
5 – Sayfa 13
I ve III 29 – Sayfa 63
a) dX > dY > dZ b) T4 > T3 > T2 > T1
6 – Sayfa 14
20
2. BÖLÜM: ELEKTROSTATİK
7 – Sayfa 14 1 – Sayfa 93
200 I, II ve III
8 – Sayfa 14 2 – Sayfa 94
I ve III
120
3 – Sayfa 95
9 – Sayfa 21 I, II ve III
a) X > Z > Y b) Sıcaklık c) Y > Z > X
4 – Sayfa 95
Y
Z
–8q
X
Verilen
5 – Sayfa 96
qK = –159q , qL = –10q
ısı
10 – Sayfa 22 6 – Sayfa 96
a) ¢TX > ¢TY = ¢TZ b) ¢TX = ¢TZ > ¢TY I ve II
c) Bilemeyiz. d) QY = QZ > QX e)40 7 – Sayfa 97

–9q
11 – Sayfa 22
8 – Sayfa 97
II ve III –15q
12– Sayfa 31 9 – Sayfa 103
I, II, III I ve III
13 – Sayfa 32 10 – Sayfa 108

II ve III MN çubuğu (+), L (–), K (+), P (–), R (nötr)
14 – Sayfa 33 11 – Sayfa 110

I ve II I, II ve III
15 – Sayfa 41 12 – Sayfa 117

I, II ve III X Æ nötr veya (+) , Y Æ (–)
16 – Sayfa 42 13 – Sayfa 118

II ve III Biraz kapanabilir, tamamen kapanabilir, önce kapanıp sonra açılabilir.
14 – Sayfa 124
17 – Sayfa 42
II ve III
I, II, III
15 – Sayfa 124
18 – Sayfa 49
–4F
II ve III
16 – Sayfa 124
19 – Sayfa 50
a) I bölge b) I bölge
II ve III
17 – Sayfa 125
20 – Sayfa 51
E
Yalnız IV
4
21 – Sayfa 51
18 – Sayfa 125
Y>X>Z
II ve IV
22 – Sayfa 52 19 – Sayfa 126
I ve II II ve III
144

9.Snf Fizik 3. Fasikül (Fen) Ögretmen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9.Snf Fizik 3. Fasikül (Fen) Ögretmen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Konu Anlatımlı

☛ Tamamı Video Çözümlü

Bu kitabın her hakkı

5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

Sanat Eserleri Yasası’na ÇAP YAYINLARI«

kısmı herhangi bir yöntemle DIZGI - TASARIM 0553 903 65 51

basılamaz, yayımlanamaz, YURDAGÜL REKLAM AJANSI

yapılamaz. SAYFA TASARIM - KAPAK facebook.com/capyayinlari

Ferhat ARSLAN Balamir AÇAR Merve BİÇMEN Muharrem GÜNDOĞMUŞ

BÖLÜM - 1: ISI SICAKLIK VE GENLEŞME (14 DERS SAATİ)

TAM TUR.............................................................................................................. 131

Kazanım 1. : • Isı ve sıcaklık ve iç enerji kavramlarını açıklar.

2. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-3

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

www.eba.gov.tr. https://phet.colorado.edu/tr www.vascak.cz

sitelerinden herhangi birine girerek, fizik konularıyla ilgili daha detaylı

Transfer Edilen Isı

Isı akış yönü

I. L kabındaki suyun ısısı, K ka-

Sıcaklık, bir sistemdeki rastgele hareket eden moleküllerin ortalama ki-

Birimi Kelvin'dir. Bunun yanında Celcius (°C)

Termometre ile ölçülür. ve Fahrenheit (°F) birimleri de

Ölçülecek sıcaklığın büyüklüğüne ve ortama göre değişik yapıda termometreler

Termometre AKLINDA OLSUN

Nesnelerin sıcaklıklarını onlara

Metal termometreler, genleşme prensibiyle çalışırken

Pirometreler nesnelerden yayı-

lışır. yarak sıcaklık ölçer. Pirometre-

Gazlı termometreler de gazın basıncının artmasına göre

Sıvılı Termometrenin Duyarlılığı

Hasta termometreleri 35°C ile

Cam borunun altındaki Sıvılı termometreler, içinde

Termometrede kullanılan sıvının donma noktasının düşük kaynama noktası yük-

100 373 212 TK

Celcius ölçekli termometresi C değerini gösterirken, Kelvin ölçekli termometre K,

Su donma sıcaklığında iken Celcius, Fahren- Su kaynarken Celcius, Fahrenheit, Kelvin

Mutlak sıcaklık 0 K değerine denir. (I ve III)

1 K değişim 1,8 F ise

✘ 60° sıcaklık, 30°C sıcaklığın iki katıdır, ifadesi yanlıştır.

Her ikisi de 40°C olduğu için ortalama tanecik hızları ve kinetik

Kaynayan suyun sıcaklığı madde miktarına göre değişmez. °C

b) Celcius termometresinde 30°C olarak ölçülen

C) Kelvin D) Reomür III. Hazne küçük olmalıdır.

E) Newton yargılarından hangileri doğrudur?

40 X − (− 40) 2 X + 40 6. Bir X ölçekli termometre suyun donma noktasını –20

A) –40 B) –10 C) 50 D) 80 E) 100 50 50

rının bağlı olduğu grafik şekildeki gibidir. C) °X D) °X

Buna göre X termometresi suyun kaynama sıcaklı-

Suyun X termometresine göre kaynama noktasını bulabilmek

Madde Erime noktası Kaynama noktası

oda sıcaklığı ölçülürken,

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Kelvin sıfırın altında değer göstermez. (Yanıt D)

Buna göre bu odanın sıcaklığı nedir?

Her bir aralık 2°C olduğu için 24°C olur.

9. Celcius ölçekli termometre ile °C °F

7. Isı ve sıcaklık ile ilgili, Fahrenheit ölçekli termometre

I. Bir maddeye ısı verildiğinde sıcaklığı artar. sırasıyla 20°C ve 68 °F göster-

20 °C’deki bir maddenin sıcaklığının iki katıdır. Buna göre,

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

20°C = 293 K ve 68°F = 293 K

Madde Öz Isı (cal/g°C)

Isı sığası Kütle (g) Öz ısı