9 2 Fizik Anadolu Öğretmen

Konu Anlatımlı
9. SINIF
FİZİK
2. FASİKÜL
Kuvvet ve Hareket
661 soru
Öğrenme Alanları
Müfredat Dışı Konu
Uyarıları
Kavrama - Pekiştirme
Testleri
ÖSYM Tarzı Testler
ÖSYM Çıkmış Soruları
PISA Tarzı Etkinlikler
Karma Testler fasi
www.
Di
kül ğer
setl
capya erim
izi
Acemi - Amatör adr
iste
esin
yinlar
den
i.com
yeb
Uzman - Şampiyon
ilirs
iniz
.
☛ Tamamı Video Çözümlü

(cApp Mobil Uygulaması veya
www.capyayinlari.com da)
☛ Tamamı Video Anlatımlı
(www.capyayinlari.com’da)
Teşekkürler…
Değerli öğretmenlerimiz
Merve BİÇMEN, Dilaver TÜRKMEN, Osman BAHŞIŞLI,
Yücel KARATEPE, Ercan UZUN, Ferhat ÖZDEMİR,
Derya ÖZDEMİR, Musa UÇKAN ve Hüseyin AVAN'a katkılarından
dolayı teşekkür ederiz.
Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın 19.01.2018 tarih ve 28 sayılı kararı ile
belirlenen ORTAÖĞRETİM FİZİK DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.
Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM

Devrim ÖZATA
Çap Yayınlarına aittir.
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Yasası’na EDİTÖR ÇAP YAYINLARI«

Hazal ÖZNAR
göre Çap Yayınlarının
Ostim Mah. 1207 Sokak
yazılı izni olmaksızın, No: 3/C–D Ostim / Ankara
kitabın tamamı veya bir DIZGI Tel: 0312 395 13 36
YURDAGÜL REKLAM AJANSI 0553 903 65 51
kısmı herhangi bir yöntemle
Fax: 0312 394 10 04
basılamaz, yayımlanamaz,
www.capyayinlari.com.tr
bilgisayarda depolanamaz, SAYFA TASARIM - KAPAK
bilgi@capyayinlari.com.tr
Sercan Ajans
çoğaltılamaz ve dağıtım twitter.com/capyayinlari
yapılamaz. facebook.com/capyayinlari
instagram.com/capyayinlari
youtube.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan
evlâtlarına, hiçbir güçlük
karşısında yılmayarak tam bir
sabır ve metanetle çalışmalarını
ve öğrenim gören çocuklarımızın
ana ve babalarına da
yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Ön Söz
Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
ÇAP Yayınları olarak konuları verimli bir şekilde işleyebilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluştur-
duk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:
Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.
Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili konu anlatımları ve bu konulara ait örneklerin yer aldığı sayfalardan oluş-
muştur.
Öğrenme Alanı: Anlatılan konuları anında pekiştirmek ve bilgiyi kalıcı hale getirebilmek için ilgili konudan he-
men sonra verilen sorulardan oluşur.
Kavram Yanılgıları: Bir konu ile ilgili kavramları anlamak o konunun özünü anlamak demektir. Bu nedenle bir-
birleriyle karıştırılan ve yanlış bilinen fiziksel kavramların örneklerle açıklandığı bölümlerdir.
Konu Kavrama Soruları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri ‘’kazanım’’ başlığı altında kolaydan zora
doğru ve sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde yeni nesil sorular ile titizlikle oluşturulmuştur. Bu
sorular açık uçlu olarak planlanmıştır.
Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların pekiştirilmesini sağlamak için yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularına da yer verilerek oluşturulmuştur.
PISA: Ünite bitiminde okulda öğrenilen bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanmayı, okuduğunu anlama ve
yorumlama becerilerini ölçmek için oluşturulmuştur.
TAM TUR: Karma testlere başlamadan önce ünitede öğrenilen tüm bilgilerin özet şeklinde sunulduğu ve konu
tekrarlarında kullanılması amacıyla hazırlanan bölümdür.
Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş,
yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav sorularına da yer verilen karma sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde öğ-
rencilerimizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
Video Soru Çözümleri: Tüm kazanım soruları ile testlerdeki soruların video çözümlerine ÇAP yayınlarının cApp
mobil uygulaması ve www.capyayinlari.com sitesinden ulaşılabilmektedir.
Video Konu Anlatımları: Özel ders formatında hazırlanmış tüm konu ve kazanımların ayrıntılı bir şekilde anla-
tıldığı videolara www.capyayinlari.com adresinden ücretsiz olarak erişilebilmektedir.
Etkileşimli İçerikler: Kitabın bazı sayfalarına yerleştirilen logolar ilgili konuya ait çeşitli benzetimlerin
(simülasyon) olduğunu belirtir. Öğretmenimiz akıllı tahta uygulamasını kullanırken belirtilen logoya tıklayarak içerik-
lere ulaşabilmektedir.
Daha Fazla İçerik: Karekodlar ile yazılıya hazırlık, değerlendirme ve deneme sınavlarından oluşan 11 adet
fazladan içerik sunulmaktadır. Öğrencilerimiz istediği sınavı indirip çıktısını alabilir, soruları çözerek sorularla birlikte
üretilen optik formu doldurup okutarak Türkiye geneli sıralamasını görebilirler.
Sağlıklı ve verimli bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.
Ferhat ARSLAN Balamir AÇAR

İÇİNDEKİLER
BÖLÜM - 1: BİR BOYUTTA HAREKET (14 DERS SAATİ)

Ünite Kazanımları........................................................................................................ 8
Hareket Çeşitleri - Konum - Yer değiştirme............................................................ 9
Konu Kavrama (Kazanım 1)................................................................................. 11
Pekiştirme Testi - 1 .............................................................................................. 13
Hız ve Sürat................................................................................................................ 15
Pekiştirme Testi - 2............................................................................................... 20
Pekiştirme Testi - 3 (ÖSYM Tarzı)........................................................................ 22
Düzgün Doğrusal Hareket......................................................................................... 24
Düzgün Doğrusal Hareket Grafikleri........................................................................ 32
Pekiştirme Testi - 6, 7 (ÖSYM Tarzı).................................................................... 40
Hızlanma ve Yavaşlama............................................................................................ 44
TAM TUR.............................................................................................................. 56
Acemi Testleri 1, 2.............................................................................................. 57
Amatör Testleri 1, 2, 3........................................................................................ 61
Uzman Testleri 1, 2, 3......................................................................................... 67
Şampiyon Test 1................................................................................................. 73
5
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM - 2: KUVVET - NEWTON’UN HAREKET YASALARI (6 DERS SAATİ)
Kuvvet Çeşitleri......................................................................................................... 77
Newton’un Hareket Yasaları..................................................................................... 85
Sürtünme Kuvveti...................................................................................................... 96
TAM TUR.............................................................................................................. 104

Acemi Testleri 1, 2.............................................................................................. 105
Amatör Testleri 1, 2............................................................................................ 109
Uzman Testleri 1, 2, 3......................................................................................... 113
Şampiyon Test 1................................................................................................. 119
BÖLÜM - 3: İŞ - GÜÇ - ENERJİ (16 DERS SAATİ)

Fiziksel Anlamda İş................................................................................................... 123
Güç ......................................................................................................................... 131
Mekanik Enerji........................................................................................................... 136
Enerjinin Korunumu ve Enerjinin Dönüşümleri - Enerji Kaynakları.......................... 150
TAM TUR.............................................................................................................. 163

Acemi Test 1........................................................................................................ 165
Amatör Test 1...................................................................................................... 167
Uzman Test 1....................................................................................................... 169
Şampiyon Test 1................................................................................................. 172
PISA..................................................................................................................... 174
Öğrenme Alanı Cevap Anahtarı......................................................................... 175
6
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM
BİR BOYUTTA HAREKET

• Hareket Çeşitleri - Konum - Yer değiştirme
• Hız ve Sürat
• Düzgün Doğrusal Hareket
• Hızlanma - Yavaşlama
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : • Cisimlerin hareketlerini sınıflandırır.

• Öteleme, dönme ve titreşim hareketlerinin farkına varmalarını sağlar.
• Konum, yer değiştirme kavramlarını açıklayarak birbiri ile ilişkilendirir.
Kazanım 2 : • Konum, alınan yol, yer değiştirme, sürat ve hız kavramlarını birbiriyle ilişkilendirir. Ortalama
hız kavramını açıklar.
Kazanım 3 : • Düzgün doğrusal hareket için konum, hız ve zaman kavramlarını ilişkilendirir.
Kazanım 4 : • Düzgün doğrusal harekette konum-zaman, hız-zaman grafiklerini çizmeleri, bunları yorumla-
maları ve çizilen grafikler arasında dönüşümler yapmaları sağlanır.
Kazanım 5 : • İvme kavramını hızlanma ve yavaşlama olayları ile ilişkilendirir.
• Sabit ivmeli hareket için hız - zaman ve ivme - zaman grafiklerini yorumlamaları sağlanır.
Konum - zaman grafiği çizdirilmez. Grafik dönüşümlerine girilmez.
1. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-1

Hazırlık Soruları
Sınav soruları, Fizik Bilimine Giriş, Deneme sınavının fizik bölümü, Fizik
Madde ve Özellikleri ünitelerinin Bilimine Giriş, Madde ve Özellikleri
kazanımlarından oluşur. ünitelerinin kazanımlarından oluşur.
Anahtar Kelimeler Simgeler ve Okunuşları

• referans noktası • konum N : Newton
• alınan yol • yer değiştirme
• sürat • hız kg : Kilogram
• anlık hız • ortalama hız g : Gram
m : Metre
s : Saniye
h : Saat
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
www.eba.gov.tr. https://phet.colorado.edu/tr www.vascak.cz
sitelerinden herhangi birine girerek, fizik konularıyla ilgili daha detaylı

ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Hareket Çeşitleri - Konum - Yer Değiştirme BİLGİ
Hareket
Bir cismin bir noktadan başka bir noktaya gitme sürecine hareket denir. Seçilen re-
ferans noktasına göre bir cismin yeri zamanla değişiyorsa bu cisim o referans noktasına
göre hareket ediyor denir.
Hareket görecelidir. Çünkü seçilen referans noktasına göre hareketli sayılan cisim,
başka bir referans noktasına göre durgun olabilir.
Bir cisim öteleme, dönme ve titreşim gibi üç farklı hareket yapabilir.
a. Öteleme hareketi: Bir cismin bir yerden başka

yere belli bir doğrultuda ve yönde yaptığı kayma hare-
ketine denir. Düz yolda hareket eden otomobil ötele-
me hareketi yapar.
b. Dönme hareketi: Bir cismin sabit bir nokta et-

rafında öteleme yapmadan hareket etmesidir. Dişlile-
rin hareketi, pervanenin hareketi ve musluk açıp ka-
pama hareketi buna örnektir.
c. Titreşim hareketi: Belirli bir zaman aralığında

iki nokta arasında gidip gelme hareketine denir. Gitar
telinin hareketi, salıncağın sallanması örnek olarak
verilebilir.
Bir cisim, bu hareketlerden birini yapabileceği gibi ikisini ya da üçünü de aynı anda
yapabilir. Bir cismin hareketi sırasında izlediği yola yörünge denir.
1 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tabloda bazı cisimlerin yaptığı hareketler verilmiştir. Cisimlerin
hareket türlerini belirleyerek (3) işareti ile tabloyu doldurunuz.
Cisim ve Hareketi Dönme Titreşim Öteleme
Dalından düşen elma 3
Yuvarlanan top 3 3
Duvarda asılı saatin yelkovanın 3

hareketi
Ses çıkaran bağlama teli 3
Pistin zirvesinden kayarak yatay

3
zemine gelen kayakçı
9
BİLGİ

Alınan Yol (x)
Bir cismin hareketi sırasında izlediği yörüngenin uzunluğuna yol denir. Skaler bir
büyüklüktür. Yol birimi SI birim sisteminde metre olarak verilir.
Konum (X¶)
Bir hareketlinin herhangi bir anda bir referans

noktasına göre bulunduğu yere konum denir.
Konum, referans noktasından cismin bulun- O X¶

Referans noktası
duğu noktaya olan yönlü uzaklıktır. Konumun bi-
rimi SI birim sistemine göre metre olarak verilir. X¶ ile gösterilir.
Yer Değiştirme (ΔX¶)
Bir hareketlinin ilk konumundan son konumuna doğru çizilen en kısa uzunluğa yer
değiştirme denir. Yer değiştirme vektörel büyüklüktür. ¢X¶ ile gösterilir. SI birim siste-
mine göre birimi metredir.
¢X¶ = X¶son – X¶ilk
AKLINDA OLSUN
A noktasından B noktasına ayrı ayrı 1, 2 veya 3 yollarını izle- 1

B
yerek giden bir hareketlinin yer değiştirmesi Δx¶ kadardır.
UYARI! DX
Düz bir yolda bir doğru boyunca aynı yönde gidilirse yer değiş-
Alınan yol negatif olamaz ancak
2
yer değiştirme negatif olabilir. tirme büyüklüğü ve aldığı yol aynı olur. A
Alınan yol skaler bir büyüklüktür. 3
2 ÖĞRENME ALANI
Eşit bölmeli düzlemin A noktasında bulu-
nan Kemal B noktasına geliyor.
A
Buna göre,
I. Kemal’in O noktasına göre konum vek-
törü değişmiştir.
B
II. Kemal’in konum vektörü sadece O
noktasına göre bulunur.
O
III. Kemal B noktasında iken O noktasına
göre konumu, O noktasından B nokta-
sına doğru çizilen vektördür.
yargılarından hangileri doğrudur?
Konum vektöreldir. Her noktaya göre değişir. Referans noktasından çizilir. (I ve III)
10
BİLGİ
KAVRAMA
4. Bir seyahat firmasına ait otobüs Ankara terminalinden
KAZANIM 1 çıkıp yolcularını İstanbul terminaline bıraktıktan sonra
aynı yolu kullanarak tekrar Ankara terminalinde çıktığı
1. I. Bir hareketlinin aldığı yol ile yer değiştirmesi aynı yere geliyor.
büyüklükte olamaz. Ankara - İstanbul arası 450 km olduğuna göre
II. Yer değiştirme vektörel, alınan yol ise skaler bü- seyahatin sonunda otobüsle ilgili,
yüklüktür. I. Aldığı yol 900 km’dir.

II. Yer değiştirmesi 450 km’dir.
III. Konum vektörel bir büyüklüktür.
III. Toplam yerdeğiştirmesi sıfırdır.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri kesinlikle doğrudur?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
(II ve III) Doğrusal bir yolda hareket ederken yol ile yer değiş-
Yolun doğrusal olup olmadığı bilinmediğinden giderken aldığı
tirme aynı olabilir. Konum ve yer değiştirme vektörel, yol ise
yerdeğiştirme bilinemez. (I ve III)
skalerdir.
5. I. Yaydan çıkan okun hareketi

2. Yatay doğrusal yol, 2 metre aralıklarla şekildeki gibi
II. Yerde yuvarlanan topun hareketi
bölünmüştür.
III. İlerlemekte olan bisikletin tekerleğinin hareketi
Karınca Metre IV. Ses çıkaran gergin bağlama telinin hareketi
(m)
V. Rüzgâr türbinlerinin hareketi
–6 –4 –2 0 2 4 6 8
Yukarıda verilen durumların hangisinde dönme
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. hareketi vardır?
a) –4 m konumundan 0 (sıfır) noktasına gelen bir Yuvarlanan cisimler dönerler. (II, III ve V)
karıncanın konum vektörü nasıldır?
6. Bir öğrenci eşit karelere bölünmüş yatay düzlemin K
X¶ noktasından harekete başlayıp şekildeki yolu izleye-
–4 –2 0
rek L noktasına ulaşmaktadır.
L
b) +8 m konumundan –6 m konumuna gelen ka-
rıncanın yer değiştirmesi kaç metre olur?
¢x¶ = X¶s – X¶1 = –6 – (+8) = –14m
3. Birimkarelere bölün-
X Y K 5m
müş yatay düzlemde
O, X, Y, Z noktalarının A¶ B¶ 5m
yerleri şekildeki gibidir.
D¶ Buna göre öğrencinin,
Buna göre,
O C¶
I. X noktasında bu- a) Aldığı yol kaç metredir?
Z
lunan bir kişinin
Alınan yol 45 metre
O noktasına göre
konumu A¶ vektörüdür.
b) Yer değiştirmesi kaç metredir?
II. Y noktasında bulunan bir kişinin O noktasına göre
(Pisagor teorimini kullanınız.)
konumu B¶ vektörüdür.
III. Z’nin O noktasına göre konumu C¶, Y noktasına
L
göre konumu D¶ vektörüdür.
yargılarından hangileri doğrudur? 25 m 20 m
Konum vektörü referans noktasına göre belirlenir. (II ve III) K 15 m

11
KAVRAMA
Kavrama
7. Başlangıçta O noktasında X 10. İrem :T
rafik lambasından doğu yönünde 10 m
bulunan X hareketlisinin t süre K uzaktayım.
sonra O noktasına göre bulun- Güldane : Evden çıkıp okula gidip tekrar evin bahçesi-
duğu yeri gösteren vektör ne geldiğimde başladığım noktadan uzaklaş-
şekildeki gibidir. mış olurum.
Buna göre, Celal : Evden yola çıkıp tekrar eve geldiğimde
I. O noktası referans nok- 800 m yol yürürüm.

O
tasıdır. İrem, Güldane ve Celal hareket kavramlarından
II. Hareketli yer değiştirmiştir. hangilerine örnekler vermişlerdir?
III. K yer değiştirme vektörüdür.

İrem, belirli bir referans noktasına göre yerini belirtmiş.
yargılarından hangileri doğrudur? (Konum)
Güldane, başladığı noktadan uzaklaştığını belirtmiş (Yer
Başlangıç noktası O noktası ve son nokta X noktası olduğun- değiştirme)
dan yer değiştirme var ve yer değiştirme vektörü K vektörüdür. Celal, gidip geldiği toplam mesafeyi söylemiş(Alınan yol)
11. Kenar uzunlukları 20 m B C

8. Irmak Irmak
ve 40 m olan dikdörtge- 40 m
nin A köşesinden okla 20 m

gösterilen yolu izleyerek
D noktasına geliniyor.
(metre) A D
–20 –10 0 10 20 30
Yer değiştirme ve alı-
Şekildeki doğrusal yol boyunca hareket eden Irmak nan yol büyüklükleri kaç m olur?
20 m konumundan –10 m konumuna geliyor.
Yer değiştirme iki nokta arasındaki en kısa mesafe
Buna göre Irmak’ın aldığı yol ve yer değiştirmesi |AD| = |BC| = 40 m
kaç metre olur? Toplam yol gidilen toplam mesafe 20 + 40 + 20 = 80 m
Yol skaler toplam gittiği mesafe 30 m

Yer değiştirme vektörel Xson – Xilk = – 10 – (20) = – 30 m 12. Şekildeki karınca 8 m uzağındaki çekirdek kabuğunu
alıp başladığı noktaya geri dönüyor.
Karınca Çekirdek
kabuğu
9. Erdem 8m
Buna göre karıncanın aldığı yol ve yer değiştirme

kaç m olur?
L
M K
(metre)
–20 –10 0 10 20 30 Δ X = 0 (Başladığı noktaya dönmüş)
Yol: 8 m (gidiş) + 8m (dönüş) = 16 m
Erdem, şekildeki doğrusal yolun K noktasından L nok-
tasına gidip sonra da M noktasına dönüyor.
Buna göre Erdem’in aldığı yol ve yer değiştirmesi 2) a) x¶ = 4 m 6) a) 45 m
1) II ve III 3) II ve III 4) I ve III 5) II, III ve V
b) –14 m b) 25 m
kaç m’dir?
8) Yol 30 m 9) Yol: 70 m
7) I, II ve III
Yer değiştirme – 30 m Yer değiştirme: –30 m
10) İrem → Konum
K den L ye 20 m L den M ye 50 m toplam 70 m yol almış Güldane → Yer değiştirme 11) Δ X = 40 m 12) Yer değiştirme Δ X = 0
Celal → Alınan yol Yol = 80 m Yol = 16 m
Yer değiştirme Δ X = X son − X ilk
= – 20 – 10 = – 30 m
12
KAVRAMA
Hareket Çeşitleri - Yer Değiştirme - Konum
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 1-2 1 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Şekilde verilen kare biçiminde- L M 4. Yatay düzlemdeki K nok-
ki pistin K noktasındaki cisim, tasından şekildeki yolu L
pistin L ve M noktalarından izleyerek L noktasına

geçerek N noktasına ulaştı- gelen cismin aldığı yol
ğında yer değiştirmesi 60 m 70 m’dir.
oluyor. Buna göre cismin yer L
K
Buna göre cismin aldığı yol K N değiştirmesi kaç metre
kaç m olur? olur?
L
A) 20 B) 60 C) 120 D) 180 E) 240 (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
(Yol gösterme: Pisagor teoremini kullanınız.)
50 m
KN kenarı yer değiştirme olur (60 m) K 3 br (30m)
Aldığı yol KLMN karesinin üç kenarı 60 · 3 = 180 m A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70

K
4 br (40m)
Toplam 7 birim uzunluk gide- L
2. Yer değiştirme, konum ve yol ile ilgili, rek K noktasından L noktası-
I. Yer değiştirme, bir noktadan başka bir noktaya na gelmiş 50 m
gidildiğinde bu iki nokta arasındaki en kısa mesa- 3 br (30m)
7 br = 70 m
fedir.
1 br = 10 m
II. Doğrusal bir yolda aynı yönde ilerleyen aracın yer K
4 br (40m)
değiştirmesi aldığı yolla eşit büyüklüktedir. Yer değiştirme = 50 m
III. Yer değiştirme vektörü aynı zamanda konum vek-
törüdür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Üç bilgide doğrudur.
3. Yarıçapı 6 cm olan şekil- B

deki O merkezli dairesel
pistin A noktasında bulu- 6 cm
nan cisim ok yönünde
harekete geçerek C nok-
A C
tasına geliyor. O
Buna göre A ile C ara-
sındaki cismin aldığı 5. Şekildeki doğrusal yolda hareket eden bir aracın (0 – t)
yol ve yer değiştirmesi zaman aralığında yer değiştirmesi +X yönünde 20 m’dir.
kaç cm’dir? (p = 3) D
+X
–20 –10 0 10 20 30 (metre)
Aldığı yol (cm) Yer değiştirme (cm)
A) 12 12 Araç t anında 10 m konumunda olduğuna göre
B) 36 12 t = 0 anında hangi konumdadır?
C) 18 12 A) –20 B) –10 C) 0 D) 10 E) 20
D) 6 12
E) 12 6 DX = X son − X ilk
20 = 10 – (X)
2rr
Aldığı yol çemberin yarı çevresi = p.r = 3 · 6 = 18 cm
2 X = –10 m
Yer değiştirme çap kadar olur 12 cm
13
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 1-2
Pekiştirme
6. Şekildeki doğrusal yolun A noktasında durmakta olan 9. Yarıçapı 8 m olan yarım çemberin K noktasından
Tuğçe, C noktasına kadar gidip B noktasına geri harekete geçen Önder, ok yönünde giderek L nokta-
dönüyor. sına geliyor.
Tuğçe
8m
8m 8m
K O L
A d1 B d2 C
Buna göre Önder’in yer değiştirmesi ve aldığı yol

kaç m’dir? (p = 3)
Bu süreçte Tuğçe’nin yer değiştirmesi 150 m, aldı-
A B C D E
d
ğı yol 200 m ise 1 oranı kaçtır? Aldığı yol
d2 8 48 24 16 24
(m)
A) 3 B) 5 C) 6 D) 10 E) 15 Yer değiştirme
16 16 16 16 24
Yer değiştirme X = d1 = 150 m D X (m)
Yol d1 + 2d2 = 200 m

d 1 150 2r $ 8
2d2 = 50 = =6 Aldığı yol çemberin yarı çevresi = = 24 m
d2 25 2
d2 = 25m Yer değiştirme çemberin çapı = 16 m
10. Yatay düzlemde her bir kenarının uzunluğu 1 metre

7. y(m)
olan kare bölmelerle oluşturulmuş bölgede karelerin
K 8
6
kenar çizgileri yoldur. A noktasındaki bir kişi, yolu
4 takip ederek E noktasına ulaşmak istiyor.
O 2 M D E
x(m)
–10 –8 –6 –4 –2 2 4 6 8 10
–2
C
–4 B
L –6
–8
K noktasında bulunan cisim önce orijine, sonra A

F
M noktasına, sonra tekrar orijine ve en son L noktası-
Buna göre,
na gidiyor.
I. Kişinin ABCDE yörüngesinde aldığı yol AFE yörün-
Buna göre cismin yer değiştirmesi kaç metre olur?
gesini izlendiğinde aldığı yoldan fazladır.
A) – 10 B) –12 C) –14 D) 14 E) 16 II. Kişi, A noktasından E noktasına en az 7 m yol
alarak ulaşabilir.
ΔX = X¶ son − X¶ ilk
III. Kişinin A noktasından E noktasına geldiğinde yer
= – 6 – 8 = – 14 m
değiştirmesi 5 m olur.
8. Bir cisim önce doğuya 40 m, sonra da batıya 50 m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gidiyor.
Buna göre cismin aldığı yol kaç metre olur?
Hareketlinin alacağı en kısa yol 7 m iken yer değiştirmesi 5m
A) 10 B) 20 C) 40 D) 50 E) 90
dir.
Yol gidilen mesafe 40 + 50 = 90 m
14
PEKİŞTİRME 1-D 2-E 3-C 4-C 5-B 6-C 7-C 8-E 9-C 10-D
Hız ve Sürat BİLGİ
Hız
Bir hareketinin birim zamandaki yer değiştirme miktarına hız denir. Yer değiştirme
vektörel bir büyüklük olduğundan hız da vektörel büyüklüktür. Hız V¶ ile gösterilir.
Yer değiştirme
Hız =
Zaman
• Sürat birimleri arasında
Bir hareketlinin t1 anındaki konumu X1, t2 anındaki konumu X2 ise hareketlinin hızı 1 m/s = 3,6 km/h eşitliği var-
aşağıdaki matematiksel model ile bulunur. dır.
• Dünya’nın Güneş etrafındaki
dönüş sürati yaklaşık
TX X son − X ilk X¶ 2 –X¶ 1
Hız (V¶) = = = 105.44 km/h’dir.
Tt Tt t 2 –t 1
Hız ve sürat genellikle birbiriyle karıştırılan kavramlardır. Oysa bu kavramlar farklıdır.
Sürat
Bir hareketlinin birim zamanda aldığı yola sürat denir. Skaler büyüklüktür. Sürat S
harfi ile gösterilir. SI birim sisteminde birimi metre/saniyedir.
AKLINDA OLSUN
Al›nan yol
Sürat =
Geçen süre • Hız ve sürat birimleri aynı-
dır.
• Hız vektörel, sürat skalerdir.
Konum, zaman ve hız değerlerinin birimleri aşağıdaki gibidir. • Hız negatif olabilir. Sürat
negatif olamaz.
Büyüklük Sembol Birim

Konum X m cm km
Zaman t s s h
m cm km
Hız V s s h
1m 0, 001km 1 3600 km km
= 3, 6 Pratik olarak birimi, m/s bi-
h olur.
= = $ h
s 1 1000 1
h rimine dönüştürülürken verilen
3600
m
değer 3,6 sayısına bölünür.
s
1km 1000 m 5 km
m/s olur. birimi birimine çevrilirken
h
= =
3600 s 18 h
verilen değer 3,6 sayısı ile çar-
pılır.
3 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen hız birimlerini birbirine dönüştürünüz.
a) 72 km/h = ................... m/s b) 36 km/h = ................... m/s
c) 5 m/s = ................... km/h d) 30 m/s = ................... km/h
36
a) 20 m/s b) = 10 m/s c) 5.3,6 = 18 km/h d) 30.3,6 = 108 km/h
3, 6
15
BİLGİ

Ortalama Hız
Cisimler, hareket hâlindeyken belirli durumlarda hızlarını değiştirirler. Yavaşlayıp,
hızlanabilirler. Bu durumda anlık hız ve ortalama hızdan söz edilebilir. Anlık hız hare-
UYARI! ketlinin t anında sahip olduğu hız, ortalama hız ise belirli bir süre aralığında iki nokta
●● Hız ile süratin farklı kav- aralığındaki yer değiştirme olarak tanımlanır.
ramlar olduğuna dikkat
Bir hareketli Δt zaman aralığında değişik hızlarla yer değiştirdiğinde hareketlinin
edilmelidir. Hızda dikkat
ortalama hızı
edilmesi gereken yer de-
ğiştirme miktarı iken süratte Toplam yer değiştirme TX X son − X ilk
Vort = = =
dikkat edilmesi gereken ise Geçen zaman Tt Tt
alınan yoldur. L
●● Alınan yol skaler bir büyük- Hareketliler, K noktas›ndan L noktas›na farkl› h›zlarla gidip
lük olduğundan sürat skaler, farkl› yörüngeler izlese de ortalama hız aşağıda verilen formülle
yer değiştirme vektörel bir hesaplanır. DX
büyüklük olduğundan hız da X¶ 2 − X¶ 1

V¶ort =
vektörel bir büyüklük olur. Tt
K
Ani Hız
Bir hareketlinin herhangi bir andaki hızına ani hız (anlık hız) denir. Anlık hız vektö-
rel bir büyüklüktür.
4 ÖĞRENME ALANI
Otomobil ile Ankara’dan Çorum’a gitmek isteyen Fırat Bey, navigasyona yol
AKLINDA OLSUN
bilgilerini girmiştir. Navigasyon, uzunlukları 180 km ve 240 km olmak üzere iki
●● Doğrusal bir yörüngede farklı yol güzergâhı göstermiştir.
aynı yönde hareket eden
bir otomobilin aldığı yol ile
yer değiştirmesi aynı olaca- Çorum
180 km
ğından otomobilin ortalama
240 km
hızı ile ortalama sürati eşit
Ankara
olur.
Fırat Bey, Ankara’dan Çorum’a giderken 180 km’lik yolda V1 ortalama hız
büyüklüğüyle, Çorum’dan Ankara’ya dönerken 240 km’lik yolda V2 ortalama hız
büyüklüğüyle hareket etmiştir.
V1
Gidiş ve dönüş süreleri eşit olduğuna göre kaçtır?
V2
V1
Yer değiştirme büyüklükleri eşit olduğundan = 1 olur.
V2
Ortalama Sürat
Hareketlinin birim zamanda aldığı yola sürat denir. Hareketlinin Δt zaman aralığın-
da aldığı X yolunun bu yolu alırken geçen zamana oranı ortalama sürattır. Hareketli Δt
süre değişiminde X kadar yol almışsa aracın ortalama sürati aşağıdaki gibidir.

Alınan yol X
Vort sürat = =
16 Geçen zaman t
BİLGİ

Anlık Sürat
Anlık sürat ile anlık hız büyüklüğü aynıdır. Burada yön kavramına dikkat edilmesi
gerekir. Anlık hız ifade edilirken yönünün de belirtilmesi gerekir.
●● Arabalarda bulunan panellerdeki göster-

geler anlık sürat değerini gösterir.
Özellikle birbirini takip eden sinyalize kavşaklarda

sürücülerin sürekli kırmızı ışığa yakalanmaları duru-
mu, kentlerde oldukça sık yaşanmaktadır. Bu tip du-
rumların düzeltilmesi için oluşturulan koordine trafik
sinyalizasyonuna genel olarak “yeşil dalga koordi-
nasyon sistemleri” adı verilir. Hep ortalama aynı hızla
doğrusal bir yolda gidilirse hep yeşil ışığa gelme duru-
mudur.
5 ÖĞRENME ALANI
Bir sporcu yarıçapı 50 m olan çembersel
Başlangıç
pistin A noktasından geçtikten 10 daki- noktası
ka sonra 2 tur atıp aynı noktaya geliyor.
Buna göre sporcunun,
a) Ortalama hızı kaç m/s olur?
Vort = 0

b) Ortalama sürati kaç m/s olur? (p = 3)
2 (2.3.50)
Vort = = 1m/s
10.60
6 ÖĞRENME ALANI
Bir caddede iki trafik lambası arasında yeşil dalga sistemi uygulanmaktadır.
Otomobillerin kırmızı ışığa yakalanmaması için belirlenen ortalama sürat
60 km/h’dir. İlk ışıktan geçen bir otomobil caddeyi 60 km/h ortalama sürat ile 10
dakikada geçtiğinde kırmızı ışığa yakalanmıyor.
Buna göre lambalar arası uzaklık kaç km’dir?
10
X = Vort . t = 60. = 10 km dır.
60
17
BİLGİ
KAVRAMA
3. I. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın ortala-
KAZANIM 2 ma hızı, değişen hız değerlerinden en küçük hız
ile en büyük hızın büyüklükleri arasında bir değe-
1. Bir otomobil, yatay re sahiptir.
C
düzlemdeki yolun A II. Ortalama hız, bazı hareket çeşitlerinde ilk hız ile
noktasından B nokta- son hızın toplanıp ikiye bölünmesiyle de bulunabi-
sına, oradan da C nok- lir.
tasına ok ile gösterilen III. Ortalama hız değeri, anlık hız değerine eşit olabilir.
yolları alarak ulaşıyor. Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Buna göre A’dan C’ye
Ortalama hız değeri maksimum hız ile minimum hız değeri
geldiğinde otomobil A B arasında değer alır. Düzgün hızlanan ya da yavaşlayan hare-
ile ilgili, ketlerde ortalama hız, son hız ile ilk hız toplanıp ikiye bölüne-
AB + BC bilir. Ortalama hız değeri anlık hız değerine eşit olabilir.
I. Ortalama sürati = ile bulunur.
Geçen süre
AC
II. Ortalama hızı = ile bulunur.
Geçen süre 4. Bir bisikletli, düz bir parkurun A noktası B noktası
III. Hızı ile sürati eşit büyüklüktedir. arasını sabit 20 m/s süratle, B noktası ile C noktası
yargılarından hangileri doğrudur? arasını ise 30 m/s süratle geçiyor.
Yer değiştirme ve alınan yol farklı olduğundan hız ve sürat

farklı büyüklüklerdir. (I ve II)
A B C
Bisikletli AB yolunu 30 s’de, BC yolunu 20 s’de

geçtiğine göre AC arasındaki ortalama sürati kaç
m/s olur?
(Bisiklet AC arasında durmamaktadır.)
2. Okul bahçesinde duran Nehir, önce doğuya 80 m 20.30 + 30.20 1200 120
Vort = = = = 24 m/s
30 + 20 50 5
gidip sonra kuzeye 30 metre, daha sonra da batıya 40 m
giderek duruyor.
Nehir’in bu yolları alma süreleri toplamı 50 s oldu- 5. Doğrusal yolda hareket eden otomobil, bisiklet ve
ğuna göre, kamyonetin süratleri VO, VB ve VK aşağıda belirtilmiş-
a) Ortalama sürati kaç m/s olur? tir.
VB = 60 m/dak VK = 72 km/h
40 m V0 = 20 m/s
150
Vort = = 3 m/s
50 50 m
3m
80 m Otomobil Bisiklet Kamyonet
Buna göre, VO, VB, VK arasındaki büyüklük ilişkisi

b) Ortalama hızı kaç m/s olur?
nasıldır?
60 m 72
Vo = 20 m/s , VB = = 1m/s , VK = = 20 m/s
50 60 s 3, 6
V= = 1m/s olur.
50 VO = VK > VB
18
KAVRAMA
Kavrama
6. Doğrusal bir pist, şekildeki gibi bölmelendirilmiştir. Bir 9.
sporcu A noktasından harekete başlayıp B noktasına
108 km
vardıktan sonra hemen dönerek C noktasına ulaşıyor.
Bir araç, 108 km yolu 3 saatte alıyor.
Buna göre, aracın ortalama hızı kaç m/s olur?
C A B
108 36
V= = 36 km/h = 10 m/s
0 500 m 1000 m 1500 m 2000 m 2500 m 3 3, 6
Sporcunun toplam hareket süresi 1 saat olduğuna 10. Bir yarış otomobilinin A, B, C noktaları arasını geçme
göre, anları ve yolun noktalar arası uzaklıkları şekilde belir-
a) Sporcunun hızı kaç km/h olur? tilmiştir.
1000m t1 = 0 s
V1 = − = − 1km/h A X = 500 m
1h 1 t1 = 30 s
B X2 = 2000 m
b) Sporcunun sürati kaç km/h olur?
3000m
V2 = = 3 km/h
1h
C t3 = 90 s
7. Şekildeki doğrusal yolun K noktasındaki otomobil X3 = 5000 m
ortalama 30 m/s süratle L noktasına gidiyor. Daha
sonra ortalama 60 m/s süratle geri K noktasına dönü-
t = 0 anında A noktasından geçen otomobilin hare-
yor.
ketiyle ilgili,
K
I. A ve B noktaları arasındaki ortalama hızı 50 m/s’dir.
L
II. B ve C noktaları arasındaki ortalama sürati 50 m/s’dir.
180 m
III. A ve C noktaları arasındaki ortalama sürati 50 m/s’dir.
Buna göre otomobilin bu hareketi süresinde orta- yargılarından hangileri doğrudur?
lama sürati kaç m/s olur? Hızı bulmak için yerdeğiştirme bilinmelidir. (II ve III)
tgidiş =
180
= 6 s Vort =
360
= 40 m/s 11. Doğrusal bir yolda ilerle-
30 9 Yeşil Dalga
180 yen bir sürücü, yol kena-
tdönüş = =3s
60 rında yanda verilen lev- 50 km/h
hayı görmektedir.
8. K Buna göre,
L M I. Ortalama 50 km/h süratle giderse kırmızı ışığa ya-
180 m 120 m kalanmaz.
II. 50 km/h den fazla süratle gidemez.
Şekildeki KLM doğrusal yolunda hareket eden araç III. Bir hızlanıp bir yavaşlarsa her zaman kırmızı ışığa
K’den L’ye sabit 36 m/s hızla, L’den M’ye sabit 20 m/s yakalanır.
hızla geliyor.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
Buna göre araç, K noktasından M noktasına kaç
Yeşil dalga 50 km/h ise, sürücünün otomobilini 50 km/h sabit
saniyede gelmiştir? hızla gidecek şekilde ayarlaması durumunda kırmızı ışığa
yakalanmayacağını belirtir.
180 2) a) 3 m/s
t1 = = 5 s t1 + t2 = 11 s 1) I ve II 3) I, II ve III 4) 24 m/s 5) VO = VK > VB
36 b) 1 m/s
120 6) a) –1 km/h
t2 = =6s
20 7) 40 m/s 8) 11 s 9) 10 m/s 10) II ve III 11) Yalnız I
b) 3 km/h
19
KAVRAMA
Hız ve Sürat
PEKİŞTİRME TESTİ 2 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 3
1. Kenar uzunlukları sıra- 4. İsmail, doğrusal yolun AB arasını sabit 6 m/s hızla 6
L M
sıyla 24 m ve 36 m olan 36 m saniyede, BC arasını sabit 8 m/s hızla 3 saniyede
dikdörtgen şeklindeki alıyor.
pistin K noktasından 24 m
İsmail
t = 0 anında ok yönün-
de harekete başlayan K N
cisim, 4 s sonra N nok-
A B C
tasına geliyor.
Hareketlinin AC arasındaki ortalama hızı kaç
Buna göre bu hareketi süresince ortalama hızı kaç
m/s olur? m/s’dir?
10 14 20 10 8
A) 9 B) 10 C) 20 D) 21 E) 30 A) B) C) D) E)
3 9 3 7 3
KN 36 XAB = 6 · 6 = 36 m
V¶ort = = = 9 m/s X 60 60 20
t 4 XBC = 8 · 3 = 24 m Vort = = = = m/s
t 6+3 9 3
Toplam = 60 m
2. Şekildeki O merkezli dai-

resel pistin K noktasından 5. Gülşah AB koşu yolunun yarısını sabit 18 km , diğer
h
ok yönünde harekete geçen km
yarısını sabit 9 süratle koşarak tamamlıyor.
cismin L noktasına gelin- K L h
O
ceye kadar geçen sürede
Gülşah
ortalama sürati 36 m/s’dir.
Buna göre aynı sürede
cismin ortalama hızı kaç m/s olur? (p = 3)
A B
A) 10 B) 12 C) 20 D) 24 E) 36 Gülşah’ın ortalama sürati kaç km/h olur?
A) 12 B) 13,5 C) 15 D) 20 E) 24
Yol rr
Ortalama sürat = = = 36
zaman t
3r r Toplam yol X+X 2X
= 36 = 12 m/s Vort = = = = 12 km/h
t t Toplam zaman X X 3X
+
2r 18 9 18
V ort = = 2 · 12 = 24 m/s
t (2)
3. I. Ortalama hız 6. Bir doğru boyunca değişken hızlarla hareket eden

II. Anlık hız cismin hızının en küçük değeri 10 m/s olduğuna
III. Sürat göre ortalama hızı,
IV. Yer değiştirme I. 4 m/s
V. Hız II. 10 m/s
Yukarıda verilen büyüklüklerden kaç tanesi vektö- III. 20 m/s

reldir? verilenlerinden hangileri olabilir?
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
D) I ve II E) II ve III
Yönü olan büyüklükler Ort. Hız, Anlık hız, Yer değiştirme ve
Ortalama değer en küçük değerden daha büyük olur.
hızdır.
20
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 3
Pekiştirme
7. Şerife: Harekete başladığı noktaya geri dönen bir 10. Ferhat, Gamze ve (1)
hareketlinin aldığı yol sıfırdır. Ada K noktasından hat
Fer
aynı anda geçiyorlar.
Eren: Bir araç, bir noktadan diğer noktaya geldiğinde K
1, 2 ve 3 yolları üze- Gamze (2) L
alınan yol ve yer değiştirmesinin büyüklüğü eşit olursa
rinden sabit süratler- (3)
ortalama hız ve ortalama süratin büyüklüğü de eşittir. Ada
le hareket ederek
Özlem: Ortalama hız ile ortalama sürat her zaman aynı anda L noktası-
aynı büyüklüktedir fakat ortalama hızın yönü de vardır. na ulaşıyorlar.
Şerife, Eren ve Özlem isimli öğrencilerin ifadele- Buna göre,
rinden hangileri doğrudur? I. hız,
II. sürat,
A) Yalnız Şerife B) Yalnız Eren
III. yer değiştirme,
C) Yalnız Özlem D) Şerife ve Eren
IV. yol
E) Şerife ve Özlem
niceliklerinden hangileri her üçü için de eşittir?
– Başladığı noktaya dönüyorsa ΔX = 0 olur. Yol 0 olmaz.
– Yol ve yer değiştirmenin zamana bölümleri ortalama hız ve A) I ve IV B) II ve IV C) I ve II
ortalama sürat olduğu için aynı olurlar.
D) I ve III E) III ve IV
– Ortalama hız ile sürat her zaman aynı olmaz.
Aynı noktadan başlayıp aynı noktaya vardıkları için yer değiş-
8. Bir hareketli doğrusal bir yolun 1 ’ünü 40 km/h süratle, tirmeler aynı, hareket süreleri aynı olduğu için hızları eşit olur.
3
Yollar bilinmiyor süratler bilinmez.
kalanını 120 km/h süratle alıyor.
Buna göre hareketlinin ortalama sürati kaç km/h A B
11. 180 m
olur? K K
A) 60 B) 70 C) 72 D) 84 E) 90
L L
Toplam Yol x + 2x
Vort = =
Toplam Zaman x 2x
+
40 120
3x 360
Vort = = = 72 km/h
5x 5
A konumundan aynı anda harekete başlayan K ve L
120
otomobilleri, şekildeki gibi doğrusal bir yolda ilerleye-
9. Şekildeki labirentin A B C rek B konumuna geliyor. A ve B konumları arasındaki
noktasından harekete uzaklığı K otomobili 18 s’de, L otomobili 20 s’de
başlayan Coşkun ABC
Coşkun
almaktadır.
yolunu, Ali AC yolunu,
Ali Buna göre,
Hüseyin ADC yolunu izle-
yerek C noktasına varıyor. I. Otomobillerin hızları eşittir.
A Hüseyin D
Buna göre, II. Otomobillerin yer değiştirmeleri eşittir.
I. Üçü de eşit yer değiştirme yapmıştır. III. K otomobili B noktasına vardığında L otomobilinin
II. Coşkun ve Hüseyin’in ortalama hızları aynıdır. varmasına 18 m vardır.
III. Coşkun’un aldığı yol, Ali’nın aldığı yoldan fazladır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) II ve III E) I, II ve III

D) I ve III E) Yalnız II
Aynı konumda hareket başlayıp aynı konuma geliyorlar. Yer
Aynı noktadan başlayıp aynı noktaya vardıkları için yer değiş-
tirmeler aynı olur fakat süreleri bilmediğimiz için hızları bileme- değiştirmeler eşit fakat; farklı süre olduğu için hızlar farklıdır.
yiz. ABC yolu, AB ile BC yolunun toplamı daima AC yolundan 180 180
vK = = 10 m/s VL = = 9 m/s
büyük olur. 18 20
L 18s'de 18 · 9 = 162 m yol alır. ¡ 180 – 162 = 18 m
21
1-A 2-D 3-B 4-C 5-A 6-C 7-B 8-C 9-D 10-D 11-D PEKİŞTİRME
Hız ve Sürat
PEKİŞTİRME TESTİ 3 ÖSYM TARZI
1. Doğu Ekspresi Ankara - Kars treni Ankara’dan yola 3. Toprak ve ailesi, tatil için Ankara’dan Antalya’ya oto-
çıkıp dört merkezde 15 dakika mola vererek Kars’a mobilleri ile gitmektedir. Yolculuk boyunca uyuyan
varıyor. Toprak, Antalya’ya geldiklerinde uyanmıştır.
Toprak, otomobilin ortalama süratini bulmak iste-
Ankara Kırıkkale Sivas Kars diğine göre,
Erzincan
I. Otomobillerinin kilometre sayacındaki değişim,
Kayseri
II. Ankara - Antalya arası en kısa uzunluk,
Trenin aldığı yol 1200 km, molalar hariç hareket III. Ankara - Antalya arasında geçen süre,
süresi 23 saat olduğuna göre trenin ortalama IV. Yolculuk boyunca verilen mola süreleri
sürati kaç km/h olur?
niceliklerinden hangilerini bilmesi yeterlidir?
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
1200 D) II, III ve IV E) I, III ve IV
Vort = = 50 km/h
23 + 1
Al›nan yol
Sürat = (I, III ve IV)
Geçen süre
4. Yatay düzlemde bulunan X, Y ve Z bisikletlilerinin A

noktasından B noktasına giderken izledikleri yollar
şekildeki gibidir.
B
2. Bir sporcu, koşu parkurunda bulunduğu noktadan X

A
Y
önce güneye doğru 35 m, sonra doğuya doğru 60 m,
sonra da kuzeye doğru 115 m koşuyor.
Bu sporcu hareketini toplam 20 s’de tamamladığı-
Z
na göre, sporcunun sürati ve hızının büyüklüğü
kaç m/s’dir?
Bisikletliler A ve B noktaları arasını eşit sürede

Sürat Hız
aldıklarına göre,
A) 5 7
I. Z bisikletlisinin ortalama sürati, Y bisikletlisinin
B) 7 5 ortalama süratinden büyüktür.
C) 7 10,5 II. X ve Y bisikletlilerinin ortalama hızları eşittir.
D) 10,5 5 III. X bisikletlisinin ortalama hızı, Z bisikletlisinin
E) 10,5 7 hızından küçüktür.
2016 / YGS
210 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
S
= = 10, 5 m/s
20
100 D) I ve II E) I, II ve III
V
= = 5 m/s
20
Yerdeğiştirmeler eşittir. Ortalama hızlar eşittir. Z’nin sürati en
büyüktür. (Yanıt D)
22
ÖSYM TARZI
ÖSYM Tarzı
5. Bir koşu parkurunda K ve L koşucuları, şekilde gösteril- 7. Yarıçapı 10 m olan çembersel yolun K noktasından
diği gibi farklı yarıçaplı çembersel yollar boyunca, ok geçen sporcu L noktasına 40 s’de, L’den K’ye 20 s’de
yönünde aynı anda koşmaya başlamışlardır. Çember- gelmektedir.
sel parkurdaki bir turu, ilk olarak K koşucusu daha
sonra L koşucusu tamamlamıştır.
r = 10 m
K L
Buna göre sporcunun ortalama hızı kaç m/s olur?

(p = 3)
K ve L koşucuları parkurlarındaki bir turu tamam-
A) 4 B) 3 C) 2 D) 1,5 E) 0
layıp koşuya başladıkları noktaya ulaştıklarında K
koşucusuna ait; Yerdeğiştirme sıfırdır.
I. yer değiştirme,
II. ortalama sürat,
III. ortalama hız
niceliklerinden hangileri L koşucusununkinden
daha büyüktür?

2019 / TYT
Başladıkları yere döndüklerinden yer değiştirmeleri sıfırdır. K

daha çok yol aldığından ortalama sürati büyüktür. Ortalama
hızlar sıfırdır.
8. K ve L noktaları arasında doğrusal yol boyunca hare-

ket eden bir hareketli, önce K noktasından L’ye gitmiş
6. Şehirler arası bir yolda hareket hâlinde olan iki farklı
daha sonra da hiç beklemeden aynı yol üzerinden K
otomobilin ön panellerindeki göstergeler, 90 km/h
noktasına geri dönmüştür.
değerini göstermektedir.
Hareketlinin giderkenki ortalama sürati 12 m/s,
Bu göstergelerin ikisi de doğru çalıştığına göre,
dönerkenki ortalama sürati ise 4 m/s olduğuna
I. İki otomobilin de sürati aynıdır.
göre tüm hareketi boyunca ortalama sürati kaç
II. İki otomobil de aynı yönde gitmektedir. m/s’dir?
III. İki otomobilin de hızı aynıdır. A) 0 B) 3 C) 6 D) 8 E) 9
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? 2020 / MSÜ
| KL | | KL |
= 12 ve
= 4
D) I ve III E) I, II ve III t1 t2
2017 / YGS | KL | +| KL |
= 6 m/s
| KL | | KL |
+
12 4
Göstergeler sürat belirtir. Yön belirtmez.
23
1-C 2-D 3-E 4-D 5-B 6-A 7-E 8-C ÖSYM TARZI
BİLGİ Düzgün Doğrusal Hareket (Sabit Hızlı Hareket)
Düzgün Doğrusal Hareket

Bir doğru üzerinde eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştirmeler yapan cismin ha-
AKLINDA OLSUN reketine düzgün doğrusal hareket (sabit hızlı hareket) denir. Sabit hızlı hareket yapan
cismin hareket yönü değişmez.
Düzgün doğrusal hareket bir
doğru boyunca yapılır. Bu ne- Sürati değişmeyen yürüyen merdiven ya da sabit süratle gitmekte olan tren düzgün
denle alınan yol ve yer değiş- doğrusal hareket yapmaktadır.
tirme büyüklüğü birbirine eşit
olur. Aynı zamanda sürat ve
hız büyüklüğü de eşit olur.
7 ÖĞRENME ALANI
I. Bir hareketli eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştirmeler yapıyorsa düzgün
doğrusal hareket yapıyordur.
II. Sabit hızlı hareket eden aracın yönü değişmez.
III. Düzgün doğrusal hareket yapan aracın hızının büyüklüğü sabittir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
Sabit hızlı hareketle eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştirmeler yapar ve hızı
sabittir, yönü değişmez.
Doğrusal yolda sabit hızla hareket eden bir aracın hareketi aşağıdaki gibidir.
0s 5s 10 s 15 s 20 s
Zaman
(s)
Konum
(X) 0m 10 m 20 m 30 m 40 m
Zaman t(s) Konum X(m) Hız V (m/s)

Konum (m)
X¶ − X¶ 1
0 0 V= 2 40
Tt
30
5 10 2
20
10 20 2
10
15 30 2 0 Zaman (s)
5 10 15 20
20 40 2
Düzgün doğrusal hareket yapan bir araç, V sabit hızıyla hareket ediyorsa t sürede
aldığı yol aşağıdaki ifadeyle bulunur.
Yol = Hız x zaman
X=V·t
24
BİLGİ

8 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal yolda bulunan bir aracın konumunun zamanla değişim değerleri tab-
lodaki gibidir.
Konum (m) 0 30 60 90
Zaman (s) 0 3 6 9
Buna göre araç ile ilgili,

I. Hızı 10 m/s’dir.
II. Sabit hızla hareket etmektedir.
III. t = 3. saniyedeki hızı 30 m/s’dir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
TX 30 − 0
V= = = 10 m/s Konumu zamanla düzgün artıyor.
t 3
3. saniyedeki hızı da 10 m/s’dir. Konumu 30m’dir.
9 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal bir yolda sabit hızlarla hareket eden X ve Y araçlarının t = 0 anındaki
konumları şekildeki gibidir.
K L M N P R
Daha sonra araçlar t anında K çizgisinden aynı anda geçiyorlar.

Buna göre, X aracı R çizgisine geldiğinde Y aracı nerede olur?
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
X 2 br yol aldığında Y 1br yol alır. X 7 br yol aldığında Y 3,5 br yol alır MN arası olur.
Doğrusal yolda sabit süratle hareket eden araçlar eşit zamanda, eşit yollar alır. Bu
durumda sabit süratle hareket eden aynı yoldaki araçların birbirine göre konumlarını,
birbirini geçme sürelerini ya da bir tüneli terk etme süresini bulmak için X = V.t ifadesi
kullanılır.
K L
VK VL
25
BİLGİ

Aralarında x kadar uzaklık bulunan zıt yönde hareket eden K ve L araçları t süre
sonra karşılaşmış olsun. Bu durumda x değeri aşağıda verilen bağıntı ile bulunabilir.
X = VK.t + VL.t
K L
VK VL
Birbirine doğru sabit süratle ge-

len araçların karşılaşma süre-
leri, araçlar arası uzaklık hızlar X
toplamına bölünerek bulunur.
Aynı yönde hareket eden K ve L araçlarından K aracı, L aracını t sürede yakalamış
t=
X olsun. Bu durumda aralarındaki uzaklık ifadesi aşağıdaki gibidir.
VK + VL
Aynı yönde hareket eden araç- X = VK . t – VL . t

ların karşılaşma süreleri arala-
rındaki uzaklık, hızlar farkına
bölünerek bulunur.
X
t=
VK − VL
10 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal bir yolda t = 0 anında aralarında 120 m olan arabalardan K +x yö-
nünde 20 m/s sabit hızla, L –x yönünde 10 m/s sabit hızla hareket etmektedir.
K 20 m/s 10 m/s L
–x +x
120 m
Buna göre arabalar kaç saniye sonra karşılaşır?
120 120
Birbirlerine doğru geldikleri için t = = = 4s
10 + 20 30
11 ÖĞRENME ALANI
K ve L araçları doğrusal bir yol üzerinde şekildeki gibi aynı yönde sırasıyla
40 m/s ve 20 m/s sabit hızla hareket etmektedir. K aracı t = 0 anında L aracın-
dan 280 m geridedir.
K 40 m/s L 20 m/s
280 m
Buna göre K aracının ön ucu kaç saniye sonra L aracının ön ucuna yeti-
şir?
280
Aynı yönlü geldikleri için t = = 14s
40 − 20
26
BİLGİ

Sabit süratle tünele giren trenin tüneli terk etme süresi, tünelin ve trenin boyuna
bağlıdır.
L1 L2
Tünel
Sabit sürati V, uzunluğu L1 olan tren, L2 uzunluğundaki tüneli t sürede tamamen

terk ediyor olsun. Bu durumda alınan yol, sürat ve zaman ilişkisini veren ifade aşağı-
daki gibidir.
L1 + L2 = V.t
12 ÖĞRENME ALANI
K treni
Tünel
L treni
Boyları sırasıyla 200 m ve 500 m olan K ve L trenleri sırasıyla 10 m/s ve 20 m/s

hızlarla aynı anda, aynı uzunluktaki bir tünele giriyorlar.
K treni tüneli 30 saniyede terk ettiğine göre L treni tüneli kaç saniyede
terk eder?
K treni için 200 + T = 10 · 30

L treni için 500 + T = 20 · t
T = 100m
500 + 100 = 20t
t = 30 s
13 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal yatay yolda sabit 3 m/s hızla hareket eden kamyonun t = 0 anındaki
konumu şekildeki gibidir.
V = 3 m/s
TÜNEL
6m 12 m 9m
Buna göre kamyon kaç saniye sonra tüneli tamamen terk eder?
TÜNEL
12 m 9m 6m
12 + 9 + 6
t= = 9s
3 27
BİLGİ
KAVRAMA
KAZANIM 1
3 4.
Zaman (s) 0 1 2 3 4 5
K
1. Koşucu, doğrusal yolda saniyede 4 m yer değiştirme Konum (m) 8 18 28 38 48 58
yapacak biçimde yönünü değiştirmeden sabit hızla
koşuyor.
Zaman (s) 0 1 2 3 4 5
Buna göre, L
Konum (m) 0 10 20 30 40 50
I. Koşucunun anlık hızı ile ortalama hızı aynıdır.
II. Koşucu 5 s sonra 20 m konumundadır.
Konum – zaman tabloları verilen K ve L hareketlileri
III. Koşucu 3 s’de 12 m yer değiştirir. doğrusal bir yolda ilerlemektedir.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? Buna göre,
Sabit hızla doğrusal yolda hareket ettiği için anlık hız ile orta- I. K ve L araçları aynı süratlere sahiptir.
lama hız aynıdır. 5 s de 20 m yerdeğiştirir fakat başlangıç II. K ve L hareketlilerinin başlangıç konumları farklıdır.
noktasını bilmediğimizden son konumunu bilemeyiz. Her sani- III. K ve L araçları hızlanmaktadır.
yede 4 m yer değiştiriyorsa 3 s de 12 m yer değiştirir.
K, t = 0 anında 8 m konumunda ve 10 ar 10 ar konumu artıyor.
2. Tabloda doğrusal bir yolda hareket etmekte olan bir L t = 0 s anında 0 konumunda ve 10 ar 10 ar konumu artıyor.
Eşit zaman aldıkları eşit yollar aldığı için hızları sabit ve eşit
hareketlinin hızının zamana bağlı değişimi verilmiştir. olur.
Zaman (s) 0 1 2 3 K
5. Eşit karelere ayrılmış düz-
lemde sabit hızlarla yönlerini
Hız (m/s) 30 30 30 30
değiştirmeden hareket eden
K, L ve M araçları şekildeki L
Bu hareketli için, konumlarından aynı anda
I. Eşit zaman aralıklarında eşit yollar alır. geçtikten sonra K aracı önce
L ile sonra da M ile karşılaşı-
II. 1 dakikada 180 m yol alır.
yor.
M
III. 2 saniye sonraki hızı 30 m/s’dir.
Buna göre L ve M araçları-
ifadelerinden hangileri doğrudur? VL
nın hızlarının büyüklükleri oranı kaçtır?
VM
Sabit hızla gittiğinden ivmesi sıfırdır ve eşit zaman aralıkla-
rında eşit yollar alır. 1 dakika 60 s de 30 · 60 = 1800 m yol 2 = VK · t1 3 = VL · t1
alır. VK 2 VK VL
= VK · t2 = 4 = 4 ve =6
VL 3 VM VM
VM · t2 = 1
3. Aynı anda, aynı yerden geçen X, Y ve Z araçları aynı

yönde doğrusal bir yolda sabit hızlarla hareket etmek- 6. Düz bir yolda sabit 10 m/s hızla hareket eden bir cisim
tedir. Araçlar harekete başladıktan 2 saat sonra X ve 600 metre uzunluğundaki yolu t1, 450 metre uzunlu-
Y aynı konumdadır. Z aracı ise daha geridedir. ğundaki yolu t2 sürede alıyor.
Buna göre sabit hızları olan VX, VY ve VZ arasında- t
Buna göre, 1 oranı kaçtır?
t2
ki ilişki nasıldır?
Aynı yerden aynı anda geçtikleri için ve 2 saat sonra X1 600

V1 = 10 = t1 = 60 s
t1 t1
X ve Y aynı yerde olduğu için VX = VY daha geride olan VZ hızı
X2 450 t1 4
daha azdır. VX = VY > VZ V2 = 10 = t2 = 45 s =
t2 t2 t2 3
28
KAVRAMA
Kavrama
7. Sabit süratle hareket eden koşucu 5 dakikada 1500 m 10. Doğrusal yolda sabit 2V ve V hızlarıyla hareket eden
yol alıyor. sırasıyla boyları 6 m ve 4 m olan K ve L araçlarının
Buna göre aracın sürati kaç m/s olur? t = 0 anındaki konumları şekildeki gibidir.
2V
K
X 1500 150 0
V=
= = = 5 m/s V
t 5 $ 60 300 6m L
4m
K aracı t = 1 saniyede L aracını tamamen geçtiğine

göre, K ve L araçlarının hızları kaç km/h olur?
6 + 4 = (2V – V) . 1 ise V = 10 m/s

VK = 72 km/h VL = 36 km/h
8. Doğrusal bir yolda aynı yönde VK, VL ve VM büyüklü-
ğündeki sabit hızlarla hareket eden K, L ve M araçla-
rının t = 0 anındaki konumları şekildeki gibidir. Bu
andan itibaren K ile L arasındaki uzaklık değişmezken
L ile M arasındaki uzaklık azalıyor.
11. Doğrusal bir yolun K noktasından +x yönünde sabit

K L süratle geçen araç, 2 saniyede L noktasına geliyor.
M K L M
–x –30 –20 –10 0 10 20 30 +x
Buna göre VK, VL ve VM arasındaki ilişki nedir? Aynı araç M noktasından t = 0 anında –x yönünde
aynı sabit süratle geçerse araçla ilgili,
K ile L arasındaki uzaklık değişmiyor ise hız büyüklükleri aynı I. t = 4 s anında –10 m konumunda olur.
L ile M arasındaki uzaklık azalıyorsa L daha hızlı demektir.
II. 0 - 4 s aralığında +40 m yer değiştirir.
VK = VL > VM
III. K - L arasındaki hızı 10 m/s’dir.
–40 m yer değiştirir. (I ve III)
9. Aralarında 100 m uzaklık bulunan K ve L noktaların-

dan iki araç, sırasıyla 3V ve V’lik sabit hızlar ile aynı
anda M’ye doğru harekete başlıyor.
A B
3V V
K 100 m L M
Araçların ön uçları M noktasında yan yana geldik- 1) I ve III 2) I ve III 3) VX = VY > VZ 4) I ve II 5) 6 6)

4
3
lerine göre, LM yolu kaç metredir?
10) VK = 72 km/h
7) 5 8) VK = VL > VM 9) 50 m 11) I ve III
100 = (3V – V) · t |LM| = V · t = 50 m VL = 36 km/h
100 = 2Vt
29
KAVRAMA
Düzgün Doğrusal Hareket
PEKİŞTİRME TESTİ 4 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 4-5
1. Doğrusal bir yolda eşit zaman aralıklarında eşit 3. Doğrusal bir yolda 10 m/s ve 2 m/s sabit hızlarla aynı
yol alan otomobil ile ilgili, yönde hareket eden K ve L araçlarının boyları sırasıy-
I. Sabit hızlı hareket yapmaktadır. la 10 m ve 20 m dir.
II. Bulunduğu konumdan zamanla düzgün uzaklaşır. 10 m/s

K
III. Bulunduğu konumdan uzaklaştıkça birim yolu daha
2 m/s
kısa sürede alır. L
ifadelerinden hangileri doğrudur? 10 m X 20 m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II K aracı L aracını 8 s de tamamen geçtiğine göre,

D) I ve III E) I, II ve III araçlar arasındaki X mesafesi kaç m’dir?
Eşit zaman aralıklarında eşit yol alan araç sabit hızlı hare- A) 20 B) 24 C) 30 D) 34 E) 64
ket yapmaktadır.
L durgun kabul edilirse
K'nın hızı 8 m/s olur.
8 · 8 = 64 metre
64 = 20 + 10 + X
X = 34 m olur.
2. Pozitif yönde düzgün doğrusal hareket yapan K ve L

araçlarının çeşitli zamanlardaki konumları tablodaki
gibidir. 4. Boyları şekilde verilen X ve Y trenleri, doğrusal ve
t=0 5s 10 s 15 s birbirlerine paralel tren raylarında sabit VX ve VY
K 0m 10 m 20 m 30 m süratleriyle hareket ederken aynı anda tünele girip
aynı anda tünelden tamamen çıkıyorlar.
L 5m 15 m 25 m 35 m
50 m
Buna göre, VX
I. K aracı düzgün doğrusal hareket yapmaktadır. VY

Tünel
II. L aracı eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştir-
meler yapar.
30 m 130 m
III. K ve L aracının hızları eşittir.
VX
ifadelerinden hangileri doğrudur? Buna göre trenlerin süratlerinin oranı kaçtır?
VY
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 1
A) 8 B) 4 C) 2 D) 1 E)
D) II ve III E) I, II ve III 2
v 1
K ve L aracı eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştirmeler vX · t = (30 + 50) ve vY · t = (30 + 130) ise x =
vY 2
yapıyor. Hızları eşittir.
30
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
5. 8. X Y
t(s) 0 1 2 3
X(m) 20 20 20 20 K L M
Düzgün yatay bir yolda hareket eden X ve Y araçları-

Zaman - konum tablosu şekildeki gibi olan doğru- nın ön uçları K ve M hizalarından t = 0 anında geç-
sal yoldaki araç için, mektedir. Araçların ön uçları t süre sonra da L hizasın-
dan aynı anda geçmektedir.
I. Araç her saniye 20 m yer değiştirmektedir.
|KL| = |LM| olduğuna göre, (0 – t) sürede araçların,
II. Araç sabit hızla hareket etmektedir.
I. hızları,
III. Araç bulunduğu konumdan zamanla düzgün uzak-
II. ortalama süratleri,
laşmaktadır.
III. yer değiştirme miktarlarının büyüklükleri
yargılarından hangileri yanlıştır?
verilenlerinden hangileri eşittir?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
D) I ve III E) II ve III
Hız vektörel niceliktir. Yönler zıt olduğundan eşit değildir.
Aracın konumu hep 20 m olduğu için araç durmaktadır. t sürede eşit yol aldıklarından süratlar ve yer değiştirme
büyüklükleri eşittir.
6. 40 m/s sabit hızla doğrusal bir tren yolunda ilerleyen
tren, 800 m uzunluğundaki tünele girdikten 25 saniye 9. Bir bisikletli doğrusal bir yolda saatte 3 km yol almak-
sonra tüneli tamamen geçiyor. tadır.
Buna göre, bisikletli 15 km’lik yolu kaç dakikada
alır?
40 m/s
Tünel
A) 3 B) 5 C) 100 D) 200 E) 300
Tren
800 m km 3000m
V=3 = , X = V · t ifadesine göre,
h 3600 s
Buna göre trenin boyu kaç metredir? 3000
15 km = 15 000 m = · t ise t = 18 000 s
3600
A) 100 B) 200 C) 400 18.000
= 300 dak. bulunur.
60
D) 800 E) 1200
800 + X = 40 · 25
X = 200 m olur. 10. Doğrusal bir yolda hareket eden K, L ve M araçlarının
ortalama süratleri aşağıdaki gibidir.
VK = 36 km/h, VL = 10 m/s, VM = 1000 cm/s
7. Düz yolda bulunan bir otomobille ilgili, Bu araçlar 100 m uzunluğundaki düz yolu sırasıyla
I. Düzgün doğrusal hareket yapıyorsa hızı sabittir. tK, tL, tM sürede aldıklarına göre bu süreler arasın-
II. Doğrusal yolda yönünü değiştirmeden hareket daki büyüklük ilişkisi nasıldır?
eden otomobilin hızı ile sürati aynı büyüklüktedir.
III. Otomobil hareketli iken hızı zamanla değişmiyor- A) tK = tL = tM B) tK > tL > tM
sa konumu zamanla düzgün değişiyordur. C) tM = tL > tK D) tK > tL = tM
ifadelerinden hangileri doğrudur? E) tL > tK > tM
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III km m cm

36 = 10 = 1000 olduğundan
h s s
D) I ve II E) I, II ve III tK = tL = tM dir.
Düzgün doğrusal hareket yapıyorsa hızı sabittir.
31
1-C 2-E 3-D 4-E 5-E 6-B 7-E 8-E 9-E 10-A PEKİŞTİRME
BİLGİ Düzgün Doğrusal Hareket Grafikleri
Doğrusal yolda sabit süratle hareket eden otomobilin hareketi aşağıdaki gibi olsun.
AKLINDA OLSUN
●● Durmakta olan bir aracın Zaman (t) = 0 t1 = 5 s t2 = 10 s t3 = 15 s

konum - zaman ve hız - Konum (m) = 0 m X1 = 50 m X2 = 100 m X3 = 150 m
zaman grafiği aşağıdaki
gibidir. Otomobilin konum - zaman grafiği aşağıdaki gibi olur.
Konum
Konum - zaman grafiğinin eğimi hareket-
Konum (m)
linin hızını verir.
150
100 ¢x
Dx
E€im = tan i = =V
Dt
θ
50
Zaman
¢t
150 − 0
Eğim = V = = 10 m/s ’dir.
HIz 15 − 0 θ
Zaman (s)
0 5 10 15
Grafiğin eğimi sabit ve 10 m/s olduğundan

Hız (m/s)
otomobilin hızı da sabittir. Otomobilin hız - zaman
Zaman grafiği şekildeki gibi olur. Alan = V·t
10
Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan hare-
●● Hız - zaman grafiğinin
ketlinin yer değiştirme miktarını verir. 50 m 50 m 50 m
altındaki kalan alandan
hareketlinin konumu bula- 0 - 5 s aralığında 50 m, Zaman (s)
0 5 10 15
mayız ancak yer değiştir-
0 - 15 s aralığında 150 m,
mesini bulabiliriz.
10 - 15 s aralığında 50 m yer değiştirir.
●● Son konumunu bulabilme-
miz için ilk konumunu bil-
14 ÖĞRENME ALANI
memiz gerekir.
Doğrusal yolda bulunan K ve L

Konum (m)
araçlarının konum - zaman grafikleri
şekildeki gibidir. 80
K
Buna göre, 60
L
I. t = 0 anında K ve L araçları ara- 40
sındaki uzaklık 40 m’dir.
20
II. L aracının hızı 2 m/s’dir.
III. K aracı her saniyede 60 m, L Zaman (s)
0 5 10 15 20
aracı her saniyede 20 m yol al-
maktadır.
K durmaktadır. Eğim hızı verir. VL = 2 m/s dir. (I ve II)
32
BİLGİ

15 ÖĞRENME ALANI
Aynı doğrusal yolda hareket eden X

Hız (m/s)
ve Y araçlarının hız - zaman grafik-
Y
25
leri şekildeki gibidir.
Araçlar t = 0 anında yan yana
olduklarına göre, 30 s sonra ara- 10 X
larındaki uzaklıklar kaç metre

Zaman (s)
olur? 0 10 20 30
X aracı = 25 . 30 = 750 m, Y aracı = 10 . 30 = 300 m ise 750 – 300 = 450 m
+ yönde sabit hızla hareket eden aracın konum ve hız zaman grafikleri aşağıdaki gibidir.
Konum Hız
x
v
0 0
t t
Zaman Zaman
– yönde sabit hızla hareket eden aracın konum ve hız zaman grafikleri aşağıdaki gibidir.
Konum Hız
0 0 t
t
Zaman Zaman
–v
–x
Konum - zaman grafiklerinden cisimlerin ha- Konum

reket yönleri belirlenebilir. Örneğin, K hareketlisi +x
+x konumundan sıfır konumuna doğru hareket K
ettiğinden – yönde, L hareketlisi sıfır konumun-

L
dan +x konumuna doğru, M ise –x konumundan 0 Zaman
sıfır konumuna doğru + yönde hareket etmekte- M
dir.
–x
Hız - zaman grafiği verilen cismin hareket

Hız
yönü bulunabilir. Grafiğin zaman ekseni ile ara-
2V
sında kalan alan pozitif ise cismin + yönde, ne-
V +2Vt
gatif ise cismin – yönde hareket etmekte olduğu
+Vt Zaman
anlaşılır. Alanlar toplamı hareketlinin toplam yer 0
t 2t 3t
değiştirme miktarını verir.
–3Vt
–3V
33
BİLGİ

16 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal yoldaki bir bisikletlinin
Konum (m)
konum - zaman grafiği şekildeki
gibidir. 8
Buna göre bisikletli ile ilgili,

I. (0 - 4) s zaman aralığında
hızı 2 m/s’dir. 0 Zaman (s)
4 6 10
II. (0 - 4) s ile (4 - 6) s aralıkla-
rında aldığı yollar eşittir.
AKLINDA OLSUN III. (0 - 10) s arasındaki konum değişimi 16 m’dir.
Konum - zaman grafiğinde eğ- yargılarından hangileri doğrudur?

rinin tepe ve çukur noktalarında 8
V= = 2 m/s , (4 – 6) s de durmaktadır. ¢x = 0 dır. (Yalnız I)
hareketli yön değiştirir. 4
Konum (x)
0 t1 t2
t3 Zaman
(t)
17 ÖĞRENME ALANI
t4
Doğrusal bir yolda yürüyüş

Hız (m/s)
yapan bir kişinin hız - zaman
Hareketli t1 ve t3 anlarında yön
grafiği şekildeki gibidir. 8
değiştirir.
Buna göre, 4
I. (0 - 4) s aralığında pozitif 0 Zaman (s)

yönde hareket etmektedir. 2 4 6
II. 4. saniye içinde 8 m yol al-

–6
mıştır.
III. (0 - 6) s aralığında toplam
yer değiştirme 12 m olur.
(0 - 4) s aralığında pozitif yönde hareket etmiştir. 4. saniye 3s ile 4s arasıdır. 8 m

yol almıştır. ¢x = 12 m dir. (I, II ve III)
Hareketlilerin konum - zaman ve hız - zaman grafiklerinden hangi anlarda yön

değiştirdikleri tespit edilebilir. Hareketlinin yönü değiştiğinde hızının işareti de değişir.
Konum - zaman grafiği verilen K aracı t2 anında yön değiştirmiştir. Hız - zaman grafiği
verilen L aracı ise t1 ve t2 anlarında yön değiştirmiştir.
Konum Hız
L
+x
K K
0 Zaman (s) 0 Zaman (s)

t1 t2 t3 t1 t2 t3
34
BİLGİ
KAVRAMA
Konum (x) Hız (V)
3.
KAZANIM 4
K L
x v
1. Yanda bir hareketlinin Konum (m)
konum zaman grafiği 20

Zaman (t) Zaman (t)
verilmiştir. 10 K hareketlisi için konum – zaman, L hareketlisi için
Buna göre, hız – zaman grafiği verilmiştir.
0 Buna göre,
I. t = 2 s anında 20 m 2 5 Zaman (s)
konumundadır. I. K ve L hareketlileri sabit hızlıdır.

II. K ve L aynı yönde hareket etmektedir.
II. t = 5 s anında 20 m konumundadır.
III. K durmakta, L sabit hızla hareket etmektedir.
III. t = 0 anında sıfır konumundadır.
IV. 0 – 5 s aralığında aynı sabit süratle hareket et-
mektedir. K nın konumu değişmediği için duruyor. L ise hızı değişmediği
için sabit hızla gidiyor.
t = 0 anında 0 m
t = 2 s anında 10 m 4. Konum - zaman grafiği X(m)
t = 5 s anında 20 m konumundadır. verilen bir hareketlinin
TX 10 − 0
0 – 2 s arası V = = = 5 m/s 0 – 4 s aralığındaki yer 20
Tt 2
20 − 10 10 değiştirmesi kaç m
2 – 5 s arası V = = m/s 3 4
3 3 0
olur? t (s)
–10
∆X¶ = X¶son – X¶ilk = –10 – 20 = – 30 m
Konum (x)
5.
2. Birbirlerine paralel yollar- Konum (m)
x
da hareket eden K, L ve
M araçlarının konum– 0 t 2t 3t 4t 5t Zaman (t)
K
zaman grafikleri şekildeki
x L –2x
gibidir.
Buna göre K, L ve M 0 t
Konum - zaman grafiği verilen hareketli hangi
Zaman(t)
araçları ile ilgili, M zaman aralıklarında durmaktadır?
–2x Konumun değişmediği aralıklar t – 2t ve 3t – 4t
I. Üçü de aynı yönde
hareket etmektedir.
II. t anında K ile L aynı konumdadır. 6. Konum - zaman grafiği X (m)
verilen hareketlinin 0 – 5 s
III. t = 0 anında M hareketlisi -2x konumundadır 80
aralığındaki hızı kaç
IV. t = 0 anında başlangıç noktaları farklıdır. 50
m/s’dir?
V. Üçü de sabit hızla hareket etmektedir. 0
5 Zaman (s)
t = 0 anında K + x , L 0, M –2 x konumundan aynı yöne sabit TX 80 − 50

hızlarla harekete geçiyor. V¶ = = = 6 m/s
Tt 5
t anında K ile L aynı konumda M farklı konumdadır
35
KAVRAMA
Kavrama
7. Doğrusal yoldaki bir aracın konum - zaman grafiği 11. Doğrusal yoldaki bir Konum
şekildeki gibidir. aracın konum-zaman
X (m)
grafiği şekildeki gibidir.
Zaman
Buna göre araç hangi
0 t1 t2 t3 t4 t5
40 anlarda yön değiştir-
20 miştir?
0 2 5 7 8 t(s)
Büküm noktalarında yön değiştirme vardır.
–10
t2 anında
Buna göre hareketlinin 0 – 8 s aralığında aldığı
Hız(m/s)
toplam yol kaç metredir? 12. t = 0 anında yanyana
olan, doğrusal yolda K
Yolda negatiflik olmaz. 5 s –7 s → 10 m 20
hareket eden K ve L
0 – 2 s → 20 m 7 s –8 s → 10 m
2 s – 5 s → 40 m Toplam = 80 m cisimlerinin hız-zaman 0
8 Zaman(s)
grafiği şekilde verilmiştir. –10
L
8. Hız – zaman grafiği şekil- Hız (m/s) Buna göre, 8 saniye
deki gibi olan bir hareketli- sonunda K ve L araçlarının aralarındaki uzaklık
nin 0 – 3 s arasındaki yer 20 kaç metredir?
değiştirmesi kaç metredir?
0 3 t (s) K 20 m/s
(–) L (+)
10 m/s
3s boyunca 20 m/s hızla hareket ederse toplam
t = 0 anında yanyana olan K ve L cisimlerinden K(+) yönde,
20 · 3 = 60 m yer değiştirir.
L(–) yönde hareket etmektedir.
Hız(m/s) K için Dx = 20.8 = 160 m
9. Zaman (s) 0 1 2 3 4
20 L için Dx = –10.8 = –80 m
Konum (m) 0 5 10 15 20
Dx= 160 m
Zaman(s) O halde t = 8 sonunda, K ile L
Zamanla konum değişimi verilen K hareketlisinin Dx= 80 m
8 arası uzaklık
–10
hız – zaman grafiği ve konum – zaman grafiği nasıl 160 –(–80) = 240m dir.
olur?
13. Doğrusal yoldaki K ve L cisimlerinin konum-zaman
X (m) V (m/s)
20
15
grafikleri şekildeki gibidir.
10
5 5 Konum (m)
0 1 2 3 4 t (s) 0 1 2 3 4 t (s)
K
600 L
10. Konum – zaman grafiği X (m) 400
şekildeki gibi olan K ve
L
L hareketlilerinin orta- 3x K
0 Zaman (s)
lama hızlarının oranı 2x 5 10
VK
kaçtır? x
VL Buna göre bu iki cisim t = 0 anından sonra kaçıncı
0 t (s)
t 2t 3t saniyede tekrar yan yana gelir?
Xson − Xilk 3X − 0 3X − X 600 – 0 400 – 0

V= VK = VL = VK = = 120 m/s ve VL = = 40 m/s
Tt 3t t 10 – 5 10 – 0
L hareketlisi 5 saniye önce harekete başlamış ve 200 m yer-
3X 2X VK 1
VK = ise VL = = değiştirmiştir.
3t t VL 2
200
t= = 2, 5s ¡ 5 + 2,5 = 7, 5 s
120 – 40
36
KAVRAMA
Kavrama
14. Bir doğru boyunca hareket eden K ve L cisimlerinin 16. Düz bir yolda sabit hızlarla Hız
konum - zaman grafiği şekildeki gibidir. hareket eden K ve L araçla-
K
rına ait hız - zaman grafiği V
Konum (m)
şekildeki gibidir.
K L 0
Araçlar t anında yan t Zaman
14
yana olduğuna göre,
8 – 2V
I. Araçlar zıt yönlerde L
hareket etmektedir.
0 Zaman (s)
2 3 5 II. t = 0 anında araçlar arası uzaklık K aracının aldığı
yol kadardır.
Buna göre, L harekete başladıktan kaç saniye III. Araçlar 0 - t aralığında birbirinden uzaklaşmaktadır.
sonra cisimler yan yana olur? yargılarından hangileri doğrudur?
14 – 8 K aracının yer değiştirmesi Vt , L aracının yer değiştirmesi –

VK = = 3 m/s 2Vt, t anında araçlar yanyana geldiği için t = 0 anında araların-
2
daki uzaklık 3Vt olur. Araçlar zıt yönde hareket ederek birbiri-
14 – 0
VL = = 7 m/s ne yaklaşmaktadır. (Yalnız I)
2
K hareketlisi 8 m ileriden hareket başlıyor ve 3s sonra L hare- X (m)

17. Doğrusal yoldaki K ve L
kete başladığı için K 3s'de 3 · 3 = 9m daha yol alıyor.
araçlarının hareketlerine ait 60
L harekete başladığında K, 8 + 9 = 17 m ileride olur. K
17 17 konum-zaman grafikleri veril-
t= = s 20
7–3 4 miştir.
L
15. Bir cismin konum - zaman grafiği şekilde verilmiştir. Buna göre, 0
10 t(s)
Konum I. K ve L araçlarının hız
büyüklükleri eşittir.
+x
II. K ve L araçlarının aralarındaki uzaklık önce azalır,
0 Zaman sonra artar.
t 2t 3t 4t
III. K ve L araçları t = 10s anında aynı hız değerine
–x sahiptir.
Bu cismin hız - zaman grafiği nasıl olabilir?
Konum - zaman grafiğinde K hareketlisi 10 saniyede 40 m, L
hareketlisi 20 m yer değiştirmiştir. Hız büyüklükleri farklı olur.
0–X X
0 - t aralığında V = V = =– t = 10s de aynı konumda olurlar. Aralarındaki uzaklık 60 m'den
t t
0 m'ye iner, sonra artar. (Yalnız II)
–X–0
t – 2t aralığında V =
t
– X – (– X)
2t – 3t aralığında V = =0
t
1) II ve III 2) I - II - III - IV - V 3) Yalnız III 4) –30 5) t - 2t, 3t - 4t
0 – (– X) X
3t - 4t aralığında V = V = =
t t 9) 20
X (m) V (m/s)
15
Hız (m/s) 1
6) 6 7) 80 8) 60 10
10)
x 5 5 2
––
t 0 1 2 3 4 t (s) 0 1 2 3 4 t (s)
0 15) Hız (m/s)

t 2t 3t 4t Zaman (s) x
––
t
17
x 11) Yalnız t2 12) 240 13) 7,5 14) 0
– –– 4 t 2t 3t 4t Zaman (s)
t –x
–––
t
16) Yalnız I 17) Yalnız II
37
KAVRAMA
Düzgün Doğrusal Hareket Grafikleri
PEKİŞTİRME TESTİ 5 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 7-8-9-10
1. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın konum- 3. Doğrusal yoldaki X, Y ve Z Konum
zaman grafiği şekildeki gibidir. X
araçlarının konum-zaman gra-
Y
Konum (x) fiği şekildeki gibidir. Z
Buna göre,
2x
I. t anında aynı konumda- Zaman
x dırlar. 0 t
0 II. 0-t arasında araçların yer değiştirmeleri eşittir.

t 2t 3t 4t Zaman (t)
III. Hareket yönleri aynıdır.
–x
Buna göre araç hangi anda, harekete başladığı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
konumdadır? D) I ve II E) II ve III
A) t B) 1,5t C) 2t D) 3t E) 4t Konum zaman grafiğinde t anında kesiştikleri için aynı konum-

dadırlar. Başlangıç noktaları aynı olmadığı için ¢X'ler aynı
Başladığı nokta t = 0 anında X = 0 konumu. 3t anında da x =
olmaz Z duruyor.
0 m konumundadır.
4. Doğrusal bir yolda hare- Konum

ket eden bir aracın konum-
zaman grafiği şekildeki
Zaman
gibidir. t4
0 t1 t2 t3 t5
Buna göre araç hangi
zaman aralıklarında
sadece (–) yönde hareket etmiştir?
A) 0 - t1 B) t1 - t2 C) t1 - t5
D) t2 - t4 E) t3 - t5
Konum-zaman grafiğinde (–) konum tarafına doğru gitmelerde

(–) yönde hareket edilir. t2 - t4 aralığı
2. Doğrusal bir yolda Konum

hareket eden bir ara-
cın konum-zaman gra- 2x 5. Aynı doğrusal yolda Konum
K
fiği şekildeki gibidir. giden K, L ve M araçla- L
x 3x
rının konum-zaman
Buna göre araç ile Zaman 2x
ilgili, 0 t 2t 3t
Buna göre, K, L ve M
I. (0 - t) zaman aralığında hızı artmaktadır.
nin hızlarının büyük-
0 t Zaman
II. (t - 2t) zaman aralığında konumu sabittir. M
lükleri VK, VL, VM ara-
III. (2t - 3t) zaman aralığında hızı sabittir. sındaki büyüklük iliş-
yargılarından hangileri doğrudur? kisi nasıldır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) VK > VL > VM B) VM > VL > VK

D) I ve II E) II ve III C) VK = VM > VL D) VK > VM > VL
E) VK > VL = VM
0 - t ve 2t - 3t aralığında sabit hızla gitmektedir. t - 2t zaman
3X X − 2X
aralığında durmaktadır. VK = , VL = , VM = , VK > VM > VL
t t t
38
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 7-8-9-10
Pekiştirme
6. t = 0 anında (–6 m) konumunda bulunan bir aracın 9. t = 0 anında durgun hâlde x(m)
hız-zaman grafiği şekildeki gibidir. bulunan bir aracın konum- 30

Hız(m/s) zaman grafiği şekildeki
6 8
metre gibidir. t(s)
4 0 2 4
–8 –6 –4 –2 0 2 4 6
2 Buna göre cismin (0 - 8) –20
Zaman(s)
0 2 4 6 8
saniyedeki yer değiştir-
–2
mesi kaç m olur?
–3
A) –20 B) –10 C) 0 D) 10 E) 20
Buna göre 8. saniyede araç hangi konumdadır?
A) 2 B) 4 C) –4 D) –2 E) 6 DX = Xson – Xilk = –20 – 0 = –20 m
4·2+2·2–2·3–2·2=2m 10. Bir çocuğun hareketine ait sürat-zaman grafiği şekil-

–4 m konumuna gelir. deki gibidir.
7. K, L, M ve N araçlarının hız-zaman ve konum-zaman

grafikleri aşağıdaki gibidir.
Hız Konum Konum Hız
V x
K
L
t t t t Buna göre, çocuk 0-t aralığında;

0 0 0 0
M -V I. sürekli aynı yönde koşma,
N
-x II. daire şeklindeki bir havuzun etrafında yürüme,
III. sürtünmesiz ve sabit eğim açılı eğik düzlem şek-
Buna göre hangi araçlar +x yönünde hareket lindeki bir kaydıraktan kayma
etmektedir? eylemlerinden hangilerini yapıyor olabilir?
A) Yalnız K B) K ve L C) M ve N A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III
D) K ve M E) Yalnız M
2018 / MSÜ
K ve M +X yönünde sabit hızla hareket ediyor.
Eğik yolda hızlanan hareket yapar.
11. Doğrusal yolda ilerleyen bir aracın hız-zaman grafiği

8. Doğrusal yoldaki K, L ve M Konum
aşağıda verilmiştir.
araçlarının konum-zaman gra- K
V (m/s)
fiği şekildeki gibidir. L
Buna göre araçların,

a
M 20
I. hızları,
b
10
II. hareket süresince arala- 0 q Zaman
rındaki uzaklık, 0 5 10 15 25 t (s)
III. hareket yönleri –5
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır?

Buna göre 0 – 25 saniye arasında bu aracın ortala-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ma hızı kaç m/s olur?
D) I ve II E) I ve III A) 4 B) 10 C) 25 D) 50 E) 100
Açıları bilmediğimizden hızlar hakkında yorum yapılamaz. Grafiğin altında kalan alan 100 m
Ancak araçlar aynı yönde gitmektedir. 100
Vort = = 4 m/s
25
39
1-D 2-E 3-A 4-D 5-D 6-C 7-D 8-C 9-A 10-C 11-A PEKİŞTİRME
1. X(m) 8 16 24 32 40
3. Doğrusal yoldaki K, L ve V (m/s)
M cisimlerinin hız-zaman
t(s) 1 2 3 4 5 12 K
grafikleri şekildeki gibi
L
olduğuna göre, 8
Doğrusal yolda bulunan hareketliye ait konum - I. K ile L arasındaki uzak- 0 t(s)
t
zaman tablosu verilmiştir. lık azalmaktadır. –8 M
X (m) V (m/s)
II. L ile M arasındaki uzak-
24 24
lık artmaktadır.
16 16
III. K ile M arasındaki uzaklık azalmaktadır.
8 8 yargılarından hangileri doğru olabilir?
0 t(s) 0 t(s)
1 2 3 1 2 3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Şekil I X (m) Şekil II
D) I ve II E) I, II ve III
8
t(s) t = 0 anında yanyana olup olmadıkları bilinmediği için
0 1 2 3 hepsi doğru olabilir.
Şekil III
Buna göre, hangi şekildeki grafik bu hareketliye
aittir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 4. Doğrusal yoldaki bir cis- V (m/s)
min hız - zaman grafiği 30

D) I ve II E) I ve III
şekildeki gibidir.
0 t(s)
5 10 15
Konum düzgün artıyor. Sabit hızla hareket ediyor. Hız
değeri v = 8 m/s olur. –20
Aşağıdakilerden han-
gisi bu hareketlinin
konum-zaman grafiği olamaz?
A) X (m) B) X (m)
200
150 100
50 50
2. Doğrusal yoldaki K, L ve M V (m/s)
0 t(s) 0 t(s)
cisimlerinin hız-zaman gra- 5 10 15 5 10 15
12 K
fiği şekildeki gibi veriliyor. C) X (m) D) X (m)
8 L
100
t = 0 anında K, L ve M 5 10 15
0 t t(s) 0 t(s) 0 t(s)
cisimleri yan yana oldu- 5 10 15
–8 M –50 –100
ğuna göre,
–150
I. K ile L arasındaki uzaklık artmaktadır.
E) X (m)
II. K ile M arasındaki uzaklık azalmaktadır.
150
III. K ile M arasındaki uzaklık artmaktadır.
yargılarından hangileri doğrudur? 0 t(s)
5 10 15
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III –50
t = 0 anında yan yana oldukları için K ile L arasındaki
uzaklık L ile M arasındaki uzaklık ve K ile M arasındaki 0 - 5s arasında 150 m, 5 – 10s arası 100 m yer değiştir-
uzaklık artar. miştir.
40
ÖSYM TARZI
ÖSYM Tarzı
5. Doğrusal bir yolda hare- X (m) 8. Doğrusal bir yolda bulunan bir aracın konum - zaman
ket etmekte olan aracın grafiği şekildeki gibidir.
40
konum-zaman grafiği şekil-
X (m)
deki gibidir. 30
0 t(s) 20
Buna göre, 5 10
16
12
I. Araç 0 - 5 s aralığında
8
hızlanmaktadır. 4
II. Araç 5 - 10 s arası sabit hızla gitmektedir. 0

2 4 6 8 10
t (s)
III. Aracın 0 - 10 saniye arasındaki yer değiştirmesi

10 m’dir. Buna göre aracın hız - zaman grafiği aşağıdakiler-
ifadelerinden hangileri doğrudur? den hangisidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) V (m/s) B) V (m/s)

D) I ve II E) I ve III 8 8
6 6
Araç (0 – 5) s arasında 10 m yerdeğiştirirken, (5 – 10) s
4 4
arasında durmuştur. Araç (0 – 5)s arasında sabit hızla 2 2
gitmektedir. 0 0
2 4 6 8 10 t (s) 2 4 6 8 10 t (s)
–2 –2
6. Doğrusal yolda bulunan K V (m/s) –4 –4
–6 –6
ve L cisimlerinin hız-zaman
4v K –8 –8
2v L
Başlangıçta L aracı K ara-
0 t(s) C) V (m/s) D) V (m/s)
cından 60 m ileridedir. 10
8 8
10 s sonunda K aracı, L 6 6
aracından 100 m ileride olduğuna göre, K aracının 4 4
2 2
hızı kaç m/s olur?
0 0
2 4 6 8 10 t (s) 2 4 6 8 10 t (s)
A) 8 B) 16 C) 32 D) 40 E) 64 –2 –2
–4 –4
K hareketlisi 4v · 10 = 40v, L hareketlisi 2v · 10 = 20v yerde- –6 –6
–8 –8
ğiştirir. K, L'den 20 · v fazla yer değiştirir.
20 · v = 160 v = 8 m/s ise 4 · V = 4 · 8 = 32 m/s
E) V (m/s)
7. Doğrusal yoldaki K ve L X (m)
8
6
araçlarının konum-zaman 5x 4
grafiği şekildeki gibidir. K 2
0
L aracının hızı 24 m/s 2 4 6 8 10 t (s)
2x –2
olduğuna göre, K ara- 0
t(s) –4
2t 4t 6t
–6
cının hızı kaç m/s
–8
L
olur?
–4x
Konum - zaman grafiğinin eğim hızı verir.
A) 48 B) 24 C) 12 D) 6 E) 2 (0 – 4)s de eğim 2 m/s, (4 – 6)s de – 8 m/s,
(6 – 8)s de sıfır (8 – 10) s de 4 m/s dir.
4x 2x 3x x
VL = = = 24, VK = = = 6 m/s
2t t 6t 2t
41
1-A 2-C 3-E 4-E 5-C 6-C 7-D 8-A ÖSYM TARZI
1. Sürtünmesiz yatay düzlemde bulunan bir cisme ait 3. Bir hareketlinin zamana göre aldığı yol, aşağıdaki
konum - zaman grafiği şekildeki gibidir. tabloda verilmiştir.
Yol (m) 0 5 10 15 20
Konum
Zaman (s) 0 1 2 3 4
X
Buna göre, bu hareketlinin sürat-zaman grafiği
aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
0 A) B)
t 2t 3t Zaman
Buna göre,
I. 0 – t aralığında cisim hızlanan hareket yapmıştır.
II. t – 2t aralığında cisim durmuştur. C) D)
III. 2t – 3t aralığında cisim yavaşlamıştır.

Araç 0 – t ve 2t – 3t aralığında sabit hızla hareket etmiştir. t –

2t aralığında durmuştur.
E)
2. Konum
2018 / TYT
X
x 5
V= = = 5 m/s
t 1
0 t 2t 3t Zaman 4. Doğrusal bir yolda t = 0 s anında aynı noktadan geçen
–2X
K, L ve M cisimlerinin hız – zaman grafikleri şekildeki
gibidir. t anında cisimler arasındaki uzaklık; K ile L
arasında X1, K ile M arasında X2, L ile M arasında
Konum - zaman grafiği şekilde verilen hareketli X3’tür. Hız (V)
için, 3V K
I. 2t anında hareketli yön değiştirmiştir. L
2V
II. 0 - t ve t - 2t aralıklarında aldıkları yollar eşittir.
0 Zaman(t)
III. t – 2t ve 2t – 3t aralıklarında yaptığı yer değiştir- t
meler eşittir. –V M
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, X1, X2 ve X3 arasında nasıl bir ilişki
vardır?
A) X1 = X2 = X3 B) X2 > X3 > X1
C) X1 > X3 > X2 D) X1 > X2 > X3
0 – t aralığında x yol almış –x yer değiştirme
E) X3 > X2 > X1
t – 2t, 2x yol Δx = –2x, 2t – 3t aralığında Δx = 2x
XK = 3 vt , XL = 2vt, XM = –vt , X1 = vt, X2 = 4vt,

X3 = 3vt X2 > X3 > X1
42
ÖSYM TARZI
ÖSYM Tarzı
5. Hız – zaman grafikleri verilen V (m/s) 7. Doğrusal bir yolda hareket Hız(V)
K ve L araçlarının t = 0 anında eden K ve L araçlarının hız- K

30 K
aralarındaki uzaklık 100 m’dir. zaman grafiği şekildeki gibi-
Buna göre t = 4 s anındaki dir.

0 Zaman (t)
0 t (s)
aralarındaki uzaklık; 4 Buna göre,
–10 L
L
I. 60 m I. Araçlar zıt yönde hare-
II. 100 m ket etmiştir.
III. 120 m II. Araçlar birbirine yaklaşmıştır.

III. Araçlar arasındaki uzaklık artmıştır.
niceliklerinden hangileri olabilir?
yargılarından hangileri doğru olabilir?
D) I ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
XK = 120 m XL = 40 m
L K K L Başlangıç noktası bilinmediğinden üç öncülde doğru olabilir.
100 m 100 m 8. Zeynep, şekildeki konumdan sabit hızla yürüyerek 10
d = 260 m d = 60 m
saniyede ağaca gidip 4 saniye durduktan sonra 5
saniyede sabit hızla ilk konumuna dönüyor.
Zeynep
6. Birbirine paralel iki rayda aynı yönde hareket eden K, X
L trenlerinin konum-zaman grafiği aşağıdaki gibidir.

Konum
–10 0 10 (metre)
Bu hareketin konum-zaman grafiği aşağıdakiler-

den hangisi gibi olabilir?
A) Konum (m) B) Konum (m)
10 10
19 Zaman
0 0
10 14 Zaman(s) 10 14 19 (s)
–10 – 10
Bu grafikten elde edilen bilgilere göre, aşağıdaki
C) Konum (m) D) Konum (m)
yargılardan hangisi yanlıştır? 40
10 20
A) K treni L’den daha önce harekete başlamıştır.
Zaman(s) Zaman
B) t1 ve t2 anlarında iki tren yan yanadır. 0 10 14 19 0 10 14 19 (s)
C) t1 ve t2 anlarında trenlerin ikisinin de hızları aynı-

dır. E) Konum (m)
20
D) t2 anında L treni durmaktadır.
10
Zaman(s)
E) t2 anına kadar K treni L treninden daha uzun süre 0
10 14 19
hareket etmiştir. –10
2013 / YGS
–10 m'den başlayıp 10 saniyede +10 m konumuna gittiğinde
20 m yerdeğiştirir. 4 saniye duruyor. Sonra 5 saniyede geri
L aracı daha sonra harekete başlamıştır. t1 ve t2 anında aynı
–10 m konumuna geldiğinde toplam 19 saniye geçer ve yer
konumdadırlar.
değiştirme sıfır olur.
43
1-B 2-A 3-C 4-B 5-A 6-C 7-E 8-A ÖSYM TARZI
BİLGİ Hızlanma ve Yavaşlama
İvme
Duran bir cismin harekete geçerek belli bir hıza ulaşması için hızlanması, belli bir
hızda hareket eden cismin de durması için yavaşlaması gerekir. Cisimlerin hızı artıyor
AKLINDA OLSUN ya da azalıyorsa ivmeli hareket yapıyordur.
Birim zamandaki hız değişimine ivme denir. a¶ ile gösterilir. Vektörel bir büyüklüktür.
●● Sabit ivme ile değişken
ivme arasında fark vardır. SI birim sisteminde birimi m/s2 dir. İvme,
Sabit ivmeli hareket yapan
¢v¶ V¶ 2 – V1¶
cismin hız değişimi düz-
a¶ = a¶ = matematiksel modeli ile bulunur.
¢t t 2 – t1
gündür. Değişken ivmede
hız değişimi değişkendir.
●● İvmeli hareketin sebebi o

cisme net bir kuvvet etki
KAVRAM YANILGILARI
ediyor olmasıdır.
✘ Eğer hız sıfır ise ivme de sıfırdır.
Bir cismi düşey yukarı doğru attığımızda cisim en üstte iken anlık hız sıfır
✔ olur. Ama cisim çekim ivmesine sahiptir. Anlık hızının sıfır olması ivmesi-
nin sıfır olduğu anlamına gelmez.
18 ÖĞRENME ALANI
İvme ve ivmeli hareket eden cisimlerle ilgili,
I. Düzgün doğrusal hareket yapan cisimlerin ivmesi sıfırdır.
AKLINDA OLSUN II. Doğrusal yolda hareket eden bir otobüs hızını azaltırsa otobüsün ivmesi
oluşur.
●● Doğrusal yolda sabit hızla III. Doğrusal yolda ivmeli hareket yapan otomobilin hızı kesinlikle artmaktadır.
hareket eden aracın ivme-
si sıfırdır.
İvme, birim zamandaki hız değişimidir. Hızı değişmeyen hareketlinin ivmesi sıfırdır.
İvme (I, II)
19 ÖĞRENME ALANI
Zaman
0 Duruştan harekete geçen araç hızını 4 saniyede düzgün olarak 24 m/s’ye çıka-
rıp 6 saniye boyunca bu hızla hareket ediyor ve 2 saniyede düzgün yavaşlayıp
●● İvmesi sıfır olan bir araç
duruyor.
duruyor ya da sabit hızla
hareket ediyordur. Buna göre aracın hızlanma ivmesinin büyüklüğü a1, yavaşlama ivmesinin
a
büyüklüğü a2 olduğuna göre 1 oranı kaçtır?
a2
24 24 a1 1
=a1 = a2 =
4 2 a2 2
Sabit ivmeli hareket için hız - zaman ve ivme - zaman grafiklerini çizme-
leri yorumlamaları sağlanır. Grafikler arasındaki dönüşümlere girilmez.
Konum - zaman grafiği çizdirilmez.
44
BİLGİ

Hızlanma
Düz bir yolda durgun hâlden harekete başlayan ve sabit ivmeli hızlanan aracın
şekilde görüldüğü gibi hızı düzgün artmaktadır. Hız değişimi sabittir.
V0 = 0 m/s V1 = 10 m/s V2 = 20 m/s V3 = 30 m/s
AKLINDA OLSUN
t=0 X1 t1 = 2s X2 t2 = 4s X3 t3 = 6s Hız-zaman grafiğinde eğrinin

zaman eksenini kestiği nokta-
X3 > X2 > X1
larda araç yön değiştirir.
Aracın hızı her 2 s’de 10 m/s artmıştır. Bu durumda ivmesi yani her 1 s’de hızında Hız (V)
meydana gelen değişim 5 m/s dir.
t3 Zaman
Hız - zaman grafiğinin eğimi ivmeyi verir. 0 t1 t2 (t)
¢V
Eğim = tanq = dir.
¢t
Hız (m/s)
Hareketli t2 anında yön değiş-
30 İvme (m/s2)
tirmiştir.
20
10 5
q
0 0 Zaman (s)
2 4 6 Zaman (s) 2 4 6
Bu nedenle ivme - zaman grafiği
¢V 10 – 0 20 – 0 30 – 0
a= = = = = 5 m/s2 dir.
¢t 2–0 4–0 6–0 şekildeki gibi olur.
NOT
Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan yer değiş- Hız (m/s)
Eğim Eğim
30.6
tirmeyi verir. Altında kalan alan = = 90 m
2 30 Konum Hız İvme
Zaman Zaman Zaman
20
10 Alan Alan
Zaman (s) ●● Konum-zaman grafiğinin

2 4 6
eğimi hızı verir.
●● Hız-zaman grafiğinin eğimi

Düz bir yolda 8 m/s’lik hızla hareket başlayan bir Hız (m/s)
ivmeyi verir.
araç, hızını her 1s’de 10 m/s artırdığında hız - za-
38 ●● İvme-zaman grafiğinin al-
man grafiği şekildeki gibi olur.
28 tındaki alan hız değişimini
Hız - zaman grafiğinin eğimi ivmeyi verir. verir.
18
V2 – V1 18 – 8 28 – 8 ●● Hız-zaman grafiğinin altın-
a= = = 8
¢t 1 2 daki alan yer değiştirmeyi
0 Zaman (s)
38 – 8 1 2 3
= = 10 m/s 2 verir.
3
Hız (m/s)
Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan, yer de-
38
ğiştirmeyi verir.
28
x1 = 8 . 3 = 24 m (Dikdörtgenin alanı)
18
30.3
x2 = = 45 m (Üçgenin alanı) 8
2
0 Zaman (s)
Toplam yer değiştirme = 24 + 45 = 69 m olur. 1 2 3
45
BİLGİ

20 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal yolda hareket eden bir otomobilin Hız (m/s)
hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
40
Buna göre, 30
I. (0 - 10) s arasında ivmesi 10 m/s2 dir.

10
II. (10 - 20) s arasındaki ivmesi 2 m/s2
iken (20 - 30) s arasında her 1 saniye- 0
de hız 1 m/s artar. 10 20 30 Zaman (s)
III. (0 - 30) s arasındaki toplam yer değiş-

tirme 650 metredir.
(0 - 10) s arasında ivme sıfırdır. (10 - 20) s arasında eğim 2 m/s2,

(20 - 30) s arasında ivme 1 m/s2 dir. Alanlar toplamı 650 m dir. (II ve III)
21 ÖĞRENME ALANI
Aynı doğrusal yolun t = 0 anında aynı nok-

Hız (m/s)
tasından geçen K ve L araçlarının hız -
10
zaman grafiği şekildeki gibidir.
K
Buna göre,
I. K ve L araçları zıt yönde hareket et- 0
5 Zaman (s)
mektedir.
–6
L
II. K aracının ivmesi ile L aracının ivmesi
–10
aynı yöndedir.
III. 5 saniye sonunda aralarındaki uzaklık
65 m olur.
Araçlar zıt yönde hareket etmektedir. İvmeleri zıttır. Alanlar toplamı 65 tir. (I ve III)
22 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal bir yolda duruştan harekete
İvme (m/s2)
geçen aracın ivme - zaman grafiği şekil-
deki gibidir.
8
Buna göre,
I. Araç düzgün hızlanmaktadır.
II. 3. saniye içinde hız 8 m/s artar. Zaman (s)
0 5
III. Araç pozitif yönde hareket etmekte-
dir.
Her saniye hız 8 m/s değişir. (I - II - III)
46
BİLGİ

Yavaşlama
Düz bir yolda sabit ivmeli yavaşlayan aracın hızı şekilde görüldüğü gibi düzgün
azalmaktadır. Hız değişimi sabittir.
V0 = 48 m/s V1 = 38 m/s V2 = 28 m/s V3 = 18 m/s
t=0 X1 t1 = 2s X2 t2 = 4s X3 t3 = 6s
X1 > X2 > X3
Araç, her 2s de hızını 10 m/s azaltmıştır. Bu durumda ivmesi yani her 1 s de hızın-
da meydana gelen değişim – 5 m/s dir.
Hız (m/s)
a(m/s2) AKLINDA OLSUN
48
38 ●● Yavaşlayan bir cismin mut-
2 4 6
0 t(s)
28 laka ilk hızı olmalıdır.
18
-5
●● Duruştan harekete geçen
0 Zaman (s) bir cismin ilk hızı sıfırdır.
2 4 6
Hareketin sonunda duran
Hız - zaman grafiğinin eğimi ivmeyi verir. Bu durumda hareketlinin ivme-
cismin son hızı sıfırdır.
V2 – V1 zaman grafiği şekildeki gibi olur.
Eğim = tanq =
¢t
38–48 28–48 18–48
a= = =
2–0 4–0 6–0
a = – 5 m/s2
Hız (m/s)
Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan, yer
değiştirmeyi verir. 48
30.6 38
x1 = 18 . 6 = 10 cm, x 2 = = 90 m
2
28
90 m + 108 m = 198 m x2
18
x1
Zaman (s)
23 ÖĞRENME ALANI 0
2 4 6
Aynı doğrusal yolda hareket eden K ve L

Hız (m/s)
otomobillerinin hız - zaman grafiği şekil-
deki gibidir. 10
Otomobiller t = 0 anında yan yana K
olduklarına göre,
I. (0 - 10) s arasında birbirlerinden 0
5 10 Zaman (s)
uzaklaşmaktadırlar.
–10
II. İvmeleri zıt yönlü fakat eşit büyüklük-
tedir.
L
III. K otomobilinin t = 5. saniyedeki hızı
5 m/s iken aynı anda L otomobilinin –20
hızının büyüklüğü 15 m/s olur.
IV. t = 10. saniyede aralarındaki uzaklık 200 metredir.
Zıt yönde hareket ederler, eğimler eşittir. Her saniyede hızları 1 m/s azalır. (I, II, III ve IV)
10.10 (10 + 20).10
x= + = 200 m
2 2
47
BİLGİ

Pozitif yönde hızlanan ve negatif yönde yavaşlayan cisimlerin ivmesi pozitiftir.
Hız (V) Hız (V)
V Pozitif yönde
düzgün
hızlanan
t
0 0
t Zaman (s) Zaman (t)
Negatif yönde
–V düzgün yavaşlayan
Pozitif yönde yavaşlayan ve negatif yönde hızlanan cisimlerin ivmesi negatiftir.
Hız Hız
V Pozitif yönde
düzgün
yavaşlayan
t
0 0
t Zaman (s) Zaman
–V
Negatif yönde
düzgün hızlanan
24 ÖĞRENME ALANI
Yanda doğrusal bir yolda hareket etmek-
Hız (m/s)
te olan araca ait hız - zaman grafiği veril-
miştir. 20
Buna göre,
I. Araç pozitif yönde düzgün yavaşla- 4
maktadır.
II. Aracın ivmesi 2 m/s2 büyüklüğündedir. Zaman (s)
0
8
III. Araç aynı ivme ile yavaşlamaya de-
vam ederse toplam 100 m yer değiş-
tirdiğinde durur.
16
= 2 m/s 2 pozitif yönde düzgün yavaşlar. (I - II - III)
8
25 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan K, L
Hız
ve M araçlarının hız - zaman grafiği şekildeki
K
gibidir.
Buna göre K, L ve M araçları ile ilgili, 20° L
I. İvmeleri aynıdır.
II. Hareket yönleri aynıdır. 20° M
Zaman
O
t
III. Hızlanmaktadırlar.
20°
48 Eğim açıları aynı ivmeler eşittir. Yalnız I
BİLGİ

26 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda yatay yoldaki araçlara ait grafikler numaralandırılarak verilmiştir.
Konum Konum Konum
0 Zaman 0 Zaman 0 Zaman

1 2 3
Hız Hız Hız
0 0 0
Zaman Zaman Zaman
4 5 6
Hız Hız İvme
Zaman
0 0 0
Zaman Zaman
7 8 9
Aşağıdaki soruları grafiklerin numaralarını kullanarak cevaplayınız.
a) Hangi grafik hareketsiz bir araca aittir?

1
b) Hangi grafik sabit hızla hareket eden araca aittir?
2, 3, 4, 5
c) Hangi grafik hızlanan bir araca ait olabilir?
6, 8, 9
d) Hangi grafik yavaşlayan bir araca ait olabilir?

7, 9
e) Hangi grafik negatif yönde hareket eden bir araca ait olabilir?
3, 5, 7, 9
KAVRAM YANILGILARI
✘ İvme ile hız daima aynı yöndedir.

İvme ile hız aynı yönde olmayabilir. Doğrusal yolda yavaşlayan cisimlerin
✔
ivme ve hız vektörleri zıttır.
49
BİLGİ
KAVRAMA
5. Doğrusal bir yolda iler- V (m/s)
KAZANIM 5
leyen araca ait hız -
zaman grafiği şekilde- 24
1. Doğrusal yolda duran bir araç düzgün hızlanarak
ki gibidir.
4 s’de hızını 20 m/s’ye çıkarıyor.
Buna göre,
Buna göre aracın ivmesi kaç m/s2 olur? t(s)
a) 0 - 4 s aralığında- 0 4 8
ki ivmesi kaç
V2 – V1 20 – 0 m/s2 olur?
a= = = 5 m/s 2
¢t 4 b) 0 - 6 s aralığında aracın yer değiştirmesi kaç
metredir?
2. Doğrusal bir yolda hareket eden araç hızını 5 saniye- c) 0 - 8 s aralığında aracın ortalama hızı kaç m/s
olur?
de 10 m/s’den 40 m/s’ye çıkarıyor.
24 – 0
Buna göre, a) a = = 6 m/s2
4
a) Aracın ivmesi kaç m/s2 dir? b)
24 · 4
+ 24 · 2 = 96 m
2
b) Yer değiştirmesi kaç m olur? 144
c) V = = 18 m/s
8
V2 – V1 40 – 10
a) a = = = 6 m/s 2
¢t 5
10 + 40
b) c x = m.5 = 125 m
2
3. Doğrusal bir yolda 30 m/s hızla hareket eden araç

düzgün yavaşlayarak 10 s’de duruyor.
Buna göre aracın ivmesi kaç m/s2 dir? 6. Doğrusal bir yolda hareket eden aracın ivme - zaman
V2 – V1 0 – 30
a= = = – 3 m/s 2
¢t 10
İvme (a)
4. Doğrusal yoldaki bir aracın zaman - hız tablosu veril- a
miştir.
t(s) 0 2 4 6 0 Zaman (t)

t
V (m/s) 0 8 16 24
Buna göre,
Buna göre aracın, I. Araç düzgün hızlanmaktadır.
a) Hız - zaman grafiğini çiziniz. II. Araç düzgün yavaşlamaktadır.
b) İvme - zaman grafiğini çiziniz. III. Araç negatif yönde gitmektedir.

IV. Araç pozitif yönde gitmektedir.
Hız (m/s)
ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
24 İvme (m/s2)
16
8 4 İvmenin pozitif olması demek araç pozitif yönde hızlanıyor ya
0 t(s) 0 t(s) da negatif yönde yavaşlıyor demektir.
2 4 6 2 4 6
I - II - III - IV
50
KAVRAMA
Kavrama
7. Doğrusal bir yolda hareket a (m/s2)
10. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın hız-zaman
eden ve ilk hızı 4 m/s olan grafiği şekildeki gibidir.
aracın ivme - zaman grafi- 4 Hız (m/s)
ği şekildeki gibidir.
0 t(s)
5
Zaman (s)
Buna göre aracın 5 s sonraki hızı kaç m/s olur? I t II 2t III 3t
Buna göre aracın I, II, III zaman aralıklarının hangi-

İvme - zaman grafiğinin altında kalan alan hız değişimini verir.
lerinde ivmesi sabittir?
a (m/s2) İlk hızı 4 m/s
20 + 4 = 24 m/s Hız değişimi düzgün olması gerekir. II. aralığında hız sabit
4
4 · 5 = 20 ivme sıfır.
0 t(s)
5
8. Doğrusal yolda bulunan bir cisim düzgün olarak hızla-

11. Doğrusal bir yolda sabit ivme ile yavaşlayan aracın
nıyor.
hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre,
V (m/s)
I. Cismin hızı, eşit zaman aralıklarında eşit miktarda
artar.
90
II. Cismin ivmesi, eşit zaman aralıklarında eşit artar.
III. Cismin aldığı yol, eşit zaman aralıklarında eşit artar. 20
0 t(s)
10
Cismin hızı düzgün arttığı için hız değişimi düzgün olur. Bu
nedenle ivmede sabittir. Eşit zaman aralıklarında hızlandığı
için daha çok yol alır. (Yalnız I)
Buna göre araç 10 s’de kaç m yer değiştirmiştir?
^90 + 20h · 10
9. Doğrusal yoldaki bir aracın ivme - zaman grafiği şekil- = 550m
2
deki gibidir.
İvme
4) Hız (m/s)
0 Zaman
I II III IV V 2) a) 6
24 İvme (m/s2)
1) 5 3) –3 16
b) 125 8 4
0 t(s) 0 t(s)
2 4 6 2 4 6
Buna göre araç hangi aralıkta düzgün doğrusal 5) a) 6 m/s2
hareket yapar? b) 96 m 6) I, II, III, IV 7) 24 8) Yalnız I 9) Yalnız III
c) 18 m/s
Düzgün doğrusal hareket yapan cismin ivmesi sıfırdır. (Yalnız
III) 10) I ve III 11) 550
51
KAVRAMA
Hızlanma - Yavaşlama
1. Doğrusal bir yolda ilerle- İvme (m/s2) 3. Doğrusal yoldaki bir aracın zaman - hız tablosu aşa-
yen aracın ivme - zaman ğıdaki gibidir.
5
t(s) 0 2 4 6
Buna göre aracın 12 s 0 Zaman
12
V (m/s) –2 0 2 4
sonraki hızı, (s)
Buna göre aracın ivme - zaman grafiği nasıldır?
I. 60 m/s
II. –20 m/s A) İvme (m/s2) B) İvme (m/s2)
III. 40 m/s 2
değerlerinden hangileri olabilir? 1
0 t(s) 0 t(s)
2 4 6 2 4 6
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III C) İvme (m/s2) D) İvme (m/s2)
Aracın ilk hız değeri bilinmediği için üç değerde olabilir. 2 4 6 2 4 6

0 t(s) 0 t(s)
–1
–2
E) İvme (m/s2)
6
4
2
0 t(s)
2 4 6
¢V 2–0
a= = = 1 m/s 2 (Her aralıkta sabittir.)
¢t 4–2
2. Doğrusal bir yolda v (m/s)

hareket eden cismin 4. Doğrusal bir yolda hareket eden ve durgun hâlden
12
hız – zaman grafiği şekil- harekete başlayan aracın ivme - zaman grafiği verili-
deki gibidir.
yor.
0 t(s)
Buna göre, 4 7
I. Cismin (0 – 4) s a (m/s2)
aralığındaki ivmesi 3 m/s2 dir.
10
II. Cisim 4. saniyede yön değiştirmiştir.
III. Cismin (0 – 7) s aralığındaki ortalama hızı 6 m/s’dir. 0 t(s)
2 4 6
–10
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Buna göre 6. s sonundaki hızı kaç m/s olur?
A) –20 B) 0 C) 10 D) 20 E) 40
12 – 0
a= = 3 m/s2 _
4 (0 – 2) s Æ – 20 m/s b
Cisim hep pozitif yönde hareket etmiştir. b
¢x 42 (2 – 4) s Æ + 0 ` (0 – 6)s'de 0
V= = = 6 m/s b
¢t 7 (4 – 6) s Æ + 20 m/s b
a
52
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
5. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan bir aracın 7. Doğrusal bir yoldaki ara- a (m/s2)
hız-zaman grafiği şekildeki gibidir. cın ivme - zaman grafiği
4
Hız (m/s) şekildeki gibi veriliyor.
Buna göre,
2 4 6
0 t(s) I. Araç düzgün hızlan- 0 t(s)
1 2
maktadır.
II. 1 saniye sonraki hızı 4 m/s olur.
–10 III. Araç düzgün yavaşlamaktadır.
Buna göre, D) II ve III E) I, II ve III
I. Araç 3. saniyede –10 m yer değiştirmiştir. İvme pozitif olduğu için araç pozitif yönde düzgün hızlanır ya da
negatif yönde düzgün yavaşlar.
II. Aracın (0 – 2) s aralığındaki ivmesinin büyüklüğü
8. V (m/s) Doğrusal bir yolda hareket
ile (4 – 6) s aralığındaki ivmesinin büyüklüğü eşit-
tir. etmekte olan aracın hız -
+v
zaman grafiği şekildeki gibi
III. Aracın 5. saniyedeki hızı –5 m/s’dir. 2t
0 t(s) veriliyor.
yargılarından hangileri doğrudur? t
–v
Buna göre,
I. Aracın 0 – 2t aralığında ivmesi sabittir.
II. Araç 0 – 2t aralığında hareket yönü hep aynıdır.
3. saniyede sabit hızla gittiği için, –10 · 1 = –10 m yer değiştirir.
III. Araç 0 – 2t aralığında sürekli hızlanmaktadır.
–10 – 0 0 – (–10)
a = = –5 m/s2 a = = 5 m/s ivmelerinin ifadelerinden hangileri doğrudur?
2 2
büyüklükleri eşittir. İvme +5 m/s2 olduğu için 5. saniyedeki hız, D) I ve III E) II ve III
–5 m/s olur. Aracın ivmesi sabittir. Eşit zaman aralıklarında eşit hız değişimi
var. Araç 0 – t aralığında negatif yönde yavaşlamaktadır.
t – 2t aralığında pozitif yönde hızlanmaktadır.
9. Yatay ve doğrusal bir demir yolunda hareket eden bir
trenin, 0-t zaman aralığındaki hız-zaman grafiği şekil-
deki gibidir. Bu trenin sadece duraklarda durduğu
bilinmektedir.
6. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan aracın ivme-

zaman grafiği şekildeki gibi veriliyor.
İvme (a)
Buna göre bu trenin harekete başladıktan sonra

0-t zaman aralığında kaç durakta durduğu ve kaç
kez yön değiştirdiği aşağıdakilerin hangisinde bir
0 Zaman (t) arada doğru olarak verilmiştir?
2 4
Durduğu durak Yön değiştirme
Buna göre, sayısı sayısı
I. Araç (2 – 4) s aralığında durmaktadır. A) 3 2
II. Araç (0 – 2) s aralığında hızlanmaktadır. B) 3 4
C) 7 8
III. Araç (0 – 2) s aralığında yavaşlamaktadır.
D) 7 2
ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
E) 7 4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 2022 / MSÜ
D) II ve III E) I, II ve III Hız sıfır olduğunda tren durur. Hız değeri zaman ekseninde
olduğu yani durduğu bölge sayısı üçtür. Tren pozitif yönden
2 - 4s aralığında hız değişimi yok. Son hız bilinmez. negatif yöne 1 kez geçerek negatif yönden pozitif yöne 1 kez,
geçerek toplamda 2 kez yön değiştirir.
53
1-E 2-C 3-B 4-B 5-E 6-E 7-E 8-A 9-A PEKİŞTİRME
Hızlanma - Yavaşlama
1. Doğrusal yoldaki bir otomobilin hız - zaman grafiği 3. Aynı doğrusal bir yoldaki K ve L otomobillerinin hız -
şekildeki gibidir. zaman, M ve N otomobillerinin konum - zaman grafik-
Hız (m/s) leri şekildeki gibidir.
20 Hız Hız
Zaman Zaman
0 0
0 Zaman (s) Z t
5 10 15 K
–V
L
–V
–20
Konum Konum
N
Buna göre, Zaman
0
I. (0 - 10) s arasında 100 m yol almıştır. t Zaman
0
II. (0 - 5) s ile (5 - 10) s arasında hareket yönleri zıt M
ivmeleri aynı yönlüdür.
–X
III. (0 - 15) s arasındaki yer değiştirmesinin büyüklü-
ğü 50 m dir. Buna göre (0 - t) zaman aralığında,
yargılarından hangileri doğrudur? I. K, L ve M aynı yönde hareket etmektedir.

II. L ve M sabit süratle hareket etmektedir.
III. K ile M’nin L ile N’nin aldığı yollar eşittir.
Alan toplamı 100 m dir, ivme sabit fakat zıt yönlüdür. Alan 50 yargılarından hangileri doğrudur?
m dir. (Yanıt E) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
2. Doğrusal yolda hareket eden K ve L araçlarının hız -
zaman grafikleri şekildeki gibidir. Konum - zaman grafiğinin eğimi hızı verir. M sabit süratli hare-
Hız (m/s) ket eder. K (–), L (–), M (+) yönde hareket eder. (Yanıt B)
20
4. Doğrusal yolda yan İvme (m/s2)
K
yana bulunmakta olan K
K
10 ve L araçlarının ivme - 2

L 0
gibidir. Zaman/s
0 Zaman (s)
5
Araçlar t = 0 anında –2
L
aynı yönde ve hızları
Araçlar t = 0 anında yan yana olduğuna göre,
10 m/s olduğuna göre,
I. t = 5. saniyede aralarındaki uzaklık 50 m olur. 5 saniye sonunda araçlar arasındaki uzaklık kaç
II. t = 5. saniyede yan yanadırlar. metredir?
III. (0 - 5) s aralığında ivmeleri eşit büyüklüktedir.
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 100
20.5 Hız (m/s)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Alan = = 50 m
2 20
K
10
L
5.20 0 Zaman/s
Alan = 50 m dir. Aralarındaki uzaklık 50 m dir. Eğimler 5
2
eşit büyüklüktedir. (Yanıt D)
54
ÖSYM TARZI
ÖSYM Tarzı
5. Aynı doğrusal yoldaki K ve L araçlarının hız-zaman 7. Doğrusal bir yolda aynı yerden t=0 anında harekete
grafikleri şekildeki gibidir. başlayan K, L cisimlerinin hız - zaman grafikleri şekil-
deki gibidir.
Hız (m/s) Hız (m/s)
10 10
K L
0
10 Zaman (s) 0 10 Zaman (s)
Buna göre (0 - 10) s aralığında, 0-5t zaman aralığında,

I. yer değiştirmeleri, I. K ile L birbirine zıt yönde hareket etmektedir.
II. ivmeleri, II. K’nin ortalama hızı L’ninkine eşittir.
III. ortalama süratleri III. K’nin ivmesinin büyüklüğü L’ninkine eşittir.
niceliklerinden hangileri K ve L için aynıdır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

2012 / LYS
İvmeleri zıt yönlüdür. (Yanıt D)
Grafik altında kalan alanlar eşit ve pozitiftir. (II). Eğimler eşit
büyüklüktedir. (III)
6. Aynı doğrusal yolda hareket eden K aracının konum-

zaman, L ve M araçlarının hız - zaman grafikleri şekil-
deki gibidir.
Konum Hız Hız
X1 V1 V1
K
Zaman
L L
Zaman
8. M Aynı doğrusal
Zaman
yolda yan yana duran K ve L araçlarının
0 0 0 ivme - zaman grafiği şekildeki gibidir.
t t t
–X2 –V 2
İvme (m/s2)
Hız Hız K
5
V1 V1 L
3
L L M
Zaman Zaman 0
0 0 5 Zaman (s)
t t
V2
Buna göre, 5 s sonunda araçlar arasındaki uzaklık
Buna göre hangi araç 0 - t zaman aralığında en az kaç metre olur?
iki defa yön değiştirmiştir?
A) 15 B) 20 C) 25 D) 30 E) 35
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
5.10
D) L ve M E) K, L ve M X= = 25 m Hız (m/s)
2
25
K 10
15
K tepe noktasında 1 defa yön değiştirmiştir. M yön değiştirme- L
miştir. L iki defa yön değiştirmiştir. (Yanıt B) 0 5 Zaman (s)
55
1-E 2-D 3-B 4-C 5-D 6-B 7-D 8-C ÖSYM TARZI
TAM TUR
Hareket: Seçilen sabit noktaya göre cismin zaman- Sürat: Birim zamanda alınan yoldur. Skaler büyük-
la yer değiştirmesidir. lüktür. Süratin matematiksel modeli aşağıdaki gibidir.
Konum: Cismin referans noktasına göre yerini be- X

V= (m/s)
lirten yönlü uzaklıktır. t
Yer Değiştirme: Harekete başlayan bir cismin ilk ko-

m km
numundan son konumuna çizilen vektördür. Hız birimleri , olur
s h
ΔX¶ = X¶son –X¶ilk İvme: Birim zamandaki hız değişimidir. İvmenin ma-
tematiksel modeli aşağıdaki gibidir.
Hız: Birim zamandaki yer değiştirme miktarına hız
denir. Vektörel büyüklüktür. Hızın matematiksel modeli DV
a¶ = (m/s2)
Tt
aşağıdaki gibidir.
TX¶
V¶ = (m/s)
Tt
v v
Düzgün Doğrusal Hareket Araçlar aynı yönlü
1
giderlerse
2
karşılaşma süresi t,
●● Eşit zaman aralıklarında eşit yollar alır. aralarındaki uzaklık ¬ olmak üzere,
¬
●● Hızı değişmez. Aynı büyüklüktedir. ¬ = (v1 – v2) ·t ile bulunur.
●● Konumu düzgün artar.
●● İvmesi sıfırdır. v1 v2
Düzgün doğrusal hareket yapan cismin grafikleri

¬
aşağıdaki gibidir.
Hız Konum
¬ boyundaki tren, X uzunluğundaki tünele girdiğinde;
+ sabit + sabit
V trenin arka ucu ¬ + x kadar yol alarak tüneli terk eder.
0 Zaman 0 Zaman
Tünel
Tünel
–V – sabit – sabit
İvme
¬¬ X X
0 Zaman
Trenin tünelden çıkma süresi (t),

Araçlar birbirlerine doğru hareket ediyorlarsa karşı-
¬ + X = Vtren · t
laşma süresi t, aralarındaki uzaklık ¬ olmak üzere
¬ = (v1 + v2)· t ile bulunur. ifadesi ile bulunur.
v1 v2
v1 v2
56
TAM TUR
¬
Servet ve onun doğal sonucu olan rahat yaşamak ve mutluluk yalnız
ve ancak çalışanların hakkıdır.
Mustafa Kemal Atatürk
1 ACEMİ
1. Şekildeki yatay düzlemin A B C 3. K, L ve M araçları t = 0 anında şekilde gösterilen
noktasından harekete başlayan konumlarda iken t anında B düzeyinde şekildeki
bir hareketli önce B, daha sonra konumlarda oluyorlar.
C noktasına ulaşıyor. A B
A
Hareketli B ve C noktalarında K K
VK VK
iken A noktasına göre konum vektörleri hangi
L L
seçenekte doğru verilmiştir? VL VL
A) B C B) B C M M
VM VM
Araçlar sabit hızla hareket ettiğine göre VK, VL, VM

A A
hızları arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
C) B C D) B C
A) VK = VL > VM B) VK > VL > VM
C) VM > VK > VL D) VK > VM > VL

A A
E) VL > VM > VK
E) B C
Aynı sürede K en çok L en az yol alıyor. Buna göre
VK > VM > VL
Konum vektörü başlangıç noktasından son noktaya doğrudur.
2. Yatay doğrusal yolun K hizasından t = 0 anında VX,

4. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın konum-
VY ve VZ sabit hızları ile geçen X, Y ve Z araçları
t anında L hizasında şekildeki konumda oluyorlar.
Konum(x)
K L
2x
VX
X X
x
Y VY Y
0 t 2t 3t 4t Zaman(t)
Z VZ Z
–x
Buna göre, VX, VY, VZ arasındaki büyüklük ilişkisi

nasıldır? Buna göre araç (0 - 4t) zaman aralığında kaç kere
X konumunda bulunur?
A) VX = VY > VZ B) VY > VX > VZ
C) VY > VZ > VX D) VX > VY > VZ A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
E) VY > VX = VZ t
ve 2t anında bulunur.
2
Aynı sürede Y en çok, X en az yol aldığı için
VY > VZ > VX
57
ACEMİ
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 1-2-3-4-5-6
Acemi
5. Doğrusal bir yolda hareket eden iki araç arasındaki 8. Şekildeki yörüngeyi K
uzaklık sürekli artmaktadır. izleyen bir araç, K 4m
Buna göre, noktasından L nokta- 6m

I. Araçlar zıt yönde hareket etmektedir. sına 2 s’de ulaşıyor. 4m
Buna göre aracın K - L L

II. Araçlar aynı yönde hareket etmektedir.
III. Araçlar hızlanmaktadır. arasındaki ortalama hızı kaç m/s olur?
yargılarından hangileri doğru olabilir? A) 2 B) 5 C) 10 D) 20 E) 40
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Tx 10

V= = = 5 m/s
Tt 2
Araçların başlangıç konumları ve hız durumları bilinmediği için

hepsi doğru olabilir.
9. Konum-zaman grafiği X (m)
verilen bir araç ile ilgili,
6. Doğrusal yolda hareket eden bir bisikletlinin ivmesinin 20
I. t = 0 s anında – 10 m
büyüklüğünün 2 m/s2 olduğu bilinmektedir.
konumundadır. 0
Buna göre bisikletli ile ilgili, 2 6 Zaman
II. t = 2 s anında 0 m ko- – 10 (s)
I. Her saniyede hızı 2 m/s azalmaktadır.
numundadır.
II. Her saniyede hızı 2 m/s artmaktadır.
III. t = 6 s anında 20 m ko-
III. Her saniyede 2 metre yer değiştirmektedir. numundadır.
yargılarından hangileri doğru olabilir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III
t = 0s anında –10m konumunda t= 2 s anında 0 m konumun-

İvme birim zamandaki hız değişimidir. (Yanıt D)
dadır.
7. Doğrusal yoldaki bir otomobilin hız - zaman grafiği t = 6 s de +20m konumundadır. I, II ve III doğrudur.
şekildeki gibidir.
Hız (V)
V 10. Doğrusal bir yolda 30 m/s sabit hızla hareket eden

bir araç 6 saniyede kaç metre yol alır?
0 Zaman (t) A) 5 B) 10 C) 30 D) 180 E) 240

t 2t
x=v·t ise X = 30 · 6 = 180 m dır.

–V
Buna göre (0 - 2t) arasında otomobil ile ilgili,

I. Önce yavaşlar, sonra hızlanır.
II. Yön değiştirir.
11. Doğrusal bir yolda 30 m/s sabit hızlı hareket yapan
III. Yer değiştirmesi sıfırdır.
bir araç 6. saniye içinde kaç metre yol alır?
A) 5 B) 10 C) 30 D) 180 E) 240
D) I ve III E) I, II ve III 6. saniye demek 5s – 6s aralığı olduğu için 1 saniye demektir.
30 m olur.
(0 - t) arasında yavaşlar, (t - 2t) hızlanır, Δx = 0 dır. (Yanıt E)
58
ACEMİ 1-B 2-C 3-D 4-B 5-E 6-D 7-E 8-B 9-E 10-D 11-C
Hiç hata yapmayan insan, hiçbir şey yapmayan insandır ve hayatta
en büyük hata, kendini hatasız sanmaktır.
2 ACEMİ
1. Sabit süratle hareket eden Doğa, doğrusal yolun X 4. Doğrusal bir yolda hare-
noktasından t = 0 anından geçiyor. ket eden aracın konum - Konum (m)
zaman grafiği şekildeki 30
Doğa gibidir.
Buna göre aracın 0–5 s 10
Zaman (s)
X K O L M N aralığındaki yer değiş-
–30 –20 –10 0 +10 +20 +30 x (m) 0 2 5
tirmesi kaç m olur?
Doğa’nın sabit hızı 10 m/s olduğuna göre
3 saniye sonra nerede olur? A) –10 B) 20 C) 30 D) 50 E) 60
Δx = xson – xilk = 0 – (10) = –10 m
A) K noktası B) O noktası C) L noktası
D) M noktası E) N noktası
10 · 3 = 30 m yer değiştirir L noktasına gelir.
Konum
2. Doğrusal bir yol
üzerinde hareket X Konum
Y
5. Doğrusal bir yolda ha-
eden X, Y ve Z araç- α
larının konum-zaman α reket eden aracın

Z
grafikleri şekildeki t t Zaman konum-zaman grafiği
0 α
şekildeki gibidir. Zaman
gibidir. 0 t 2t 3t
Bu cisimlerin, Buna göre araç kaç
I. hareket yönleri,
defa yön değiştirmiş-
II. başlangıç konumları,
tir?
III. son konumları
niceliklerinden hangileri (0 – t) zaman aralığında A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
üçü için de aynıdır? Sadece 2t anında yön değiştirmiştir.

Hareket yönleri aynı fakat başlangıç ve son konumları farklı
olur. 6. Düz bir yolda sabit hızlarla aynı yöne doğru hareket
eden K, L ve M araçlarının hareketleri süresince K ile
3. Doğrusal bir yolda hareket L ve L ile M arası yatay uzaklıklar sürekli birbirine eşit
X(m)
eden K, L ve M hareketlile- oluyor.
rinin konum-zaman grafiği 3x K
Buna göre araçların hız büyüklükleri için,
şekilde verilmiştir.
Buna göre hareketlilerin 2x K L M
L
hızları VK, VL, VM arasın- I. 3v 2v v
x M
II. v 2v 3v
daki büyüklük ilişkisi 0 t(s)
t
III. 2v 2v 2v
nasıldır?
A) VK > VL > VM B) VK > VM > VL
C) VM > VL > VK D) VL = VM > VK
E) VK > VL = VM
Aynı yönde aynı hız büyüklüğüyle gidilirse aralarındaki uzaklık
x 2x değişmez.
VK = 0 VL = VM= VM > VL > VK
t t
59
ACEMİ
Acemi
10. Doğrusal yoldaki bir aracın hız - zaman grafiği şekil-
7. Doğrusal bir yörün- Konum (m) deki gibidir.
gede hareket eden
30
aracın konum-zaman Hız
grafiği şekildeki gibi- 10

V
dir. Zaman (s)
0 2 5
Buna göre aracın 0 Zaman
0-5 s aralığında aldığı yol kaç metre olur? t1 t2 t3 t4 t5
–V
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
20 m gidip 30 m döndüğü için toplam 50 m yol alır.
Araç, hareketi boyunca hep aynı büyüklükte ivme

ile hareket ettiğine göre hangi anlarda t = 0 anın-
8. Doğrusal bir yörün- daki konumunda olur?
Konum
gede hareket eden
3x A) Yalnız t3 B) t1 ve t3 C) t2 ve t4
bir araca ait konum-
2x D) t3 ve t5 E) t1, t3 ve t5
zaman grafiği şekil- Zaman
deki gibidir. 0 t 2t 3t Yer değiştirmeler t2 ve t4 anında sıfır olur. (Yanıt C)
Buna göre,
I. 0 – t ve 2t –3t aralığında yer değiştirme büyüklük-
leri eşittir.
II. t – 2t aralığında araç durmaktadır.
III. 2t – 3t aralığında sabit hızla hareket etmektedir.

11. Düz bir yolda sabit ve eşit büyüklükte hızlarla hareket
eden K, L ve M araçları şekildeki konumdan aynı anda
0 – t ve 2t – 3t aralığında sabit hızla gider. geçiyorlar.
t – 2t aralığında durmaktadır.
K L M
0 – t aralığında Δx = 2x, 2t –3t aralığında Δx = x tir.
d d2
1
9. Doğrusal bir yolda K ile L aynı yönde L ile M zıt yönde hareket ettiği-
Konum
hareket eden bir ara- ne göre, araçlar arasındaki d1 ve d2 uzaklıkları
cın konum-zaman gra- +x için,
fiği şekildeki gibidir. I. d1 değişmez.
0 Zaman
Buna göre, araç t1 t2 t3 II. d2 azalır.
hangi zamanlarda III. d2 artar.
–x
x = 0 konumunda-
dır?
A) t = 0 B) t1 C) t1 ve t2
D) I ve III E) I ve II
D) t1 ve t3 E) t2
K ile L aynı hız ve yönde uzaklık değişmez.
Araç t1 ve t3 anında x = 0 konumundadır. L ile M arasındaki uzaklık artar.
60
ACEMİ 1-C 2-A 3-C 4-A 5-A 6-C 7-E 8-E 9-D 10-C 11-D
Bu dünyada neyi çok istersen o senin imtihanındır.
Mevlana
1 AMATÖR
1. Birbirine paralel yollarda X(m) 4. Bir araç 60 m/s lik hızla 20 s, 40 m/s hızla 30 s gidiyor.
hareket eden K ve L araçla- Araç doğrusal bir yol boyunca aynı yönde hareket
4x
rının konum-zaman grafiği K
2x ettiğine göre ortalama hızı kaç m/s olur?
şekildeki gibidir. Araçların t
anında aralarındaki uzaklık x L A) 20 B) 30 C) 40 D) 45 E) 48
3 m’dir. 0 t(s)
t
Buna göre t = 0 anında –x Vort = Toplam yer değiştirme X = V·t X = V·t
Toplam zaman X = 60·20 X = 40·30
araçlar arasındaki uzaklık X = 1200 m X = 1200 m
kaç metre olur? 1200 + 1200 2400 m
Vort = = = 48
20 + 30 50 s
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 22
t anında K 2x L x konumundadır. Aralarındaki uzaklık x kadar

t = 0 anında K 4x L –x konumunda aralarındaki uzaklık
5x X = 3 m ise 5x = 15 metredir.
5. VK= 10m/s VL= 20 m/s
X Y
400 m
2. Birbirlerine paralel yollar- V (m/s)
X ve Y noktalarından sabit 10 m/s ve 20 m/s hızlar-
da hareket eden K ve L
la geçen K ve L araçlarının 10 s sonra aralarındaki
araçlarının hız–zaman gra-
K
fiği şekildeki gibidir.
10 uzaklık kaç metre olur?
Araçlar t = 0 anında yan 4 L A) 100 B) 200 C) 250 D) 300 E) 350

yana olduklarına göre t = 3 t (s)
0 3
saniye anında aralarında- XK = 10 · 10 = 100 m
ki uzaklık kaç m olur? XL = 10 · 20 = 200 m
XToplam = 300 m, 400 – 300 = 100 m
A) 9 B) 12 C) 18 D) 20 E) 30
X = VK · t = 10 · 3 = 30 m
X = VL · t = 4 · 3 = 12 m 30 – 12 = 18 m
6. K ve L araçları, X ve Y noktalarından 50 m/s ve

20 m/s hızlarla geçiyor.
3. Birbirine paralel yollarda V (m/s)
hareket eden K, L cisimleri- K VK=50 m/s L VL=20 m/s

nin hız-zaman grafiği şekil-
30 K
deki gibidir. 200 m
3 X Y Z
t (s)
t = 0 anında yan yana olan 0
araçlar arasındaki mesafe –10 L
K aracı L aracını Z noktasında yakaladığına göre
t = 3 s anında kaç m olur? |XY| uzaklığı kaç metredir?
A) 20 B) 30 C) 60 D) 100 E) 120 A) 150 B) 200 C) 250 D) 300 E) 350
K nın aldığı yol= X = V · t= 30 · 3= 90 m (Başlangıç) 200 = 20 · t ise t = 10s

L O K
L nın aldığı yol = X = V · t = 10 · 3 |xy| + 200 = 50 · 10
= 30 m
Birbirlerinden uzaklaştıkları için 90 + 30 = 120 m |xy| = 300 m
61
AMATÖR
Amatör
7. Doğrusal bir yolda birbirlerine doğru sabit hızlarla 10. Doğrusal yoldaki bir hareketli- X (m)
hareket eden araçların hızları şekildeki gibidir. nin konum-zaman grafiği şekil-
VK=6 m/s VL=9 m/s deki gibidir. 30
K L Buna göre hareketi ile ilgili,
0
3 t (s)
I. Sabit hızlı hareket ediyor-
A B
dur.
II. 30 m konumunda hareketsizdir.
Araçlar A ve B noktalarından aynı anda geçtikten III. t = 2. saniyedeki hızı 30 m/s olur.
10 s sonra karşılaştıklarına göre, A ve B noktaları
arasındaki uzaklık kaç m olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A) 50 B) 75 C) 125 D) 150 E) 175
XK = 6 · 10 = 60 m
|AB| = 90 + 60 = 150 m X hareketlisi konumu 30 m olacak şekilde durmaktadır.
XL = 9 · 10 = 90 m
8. Birimkarelere bölünmüş K L
yatay düzlemde K ve L nok-

talarından aynı anda sabit
ve aynı sürat ile geçen araç-
11. 2000 m uzunluğundaki tüneli, 40 m/s sabit hızla
lar M noktasına tK ve tL süre- M hareket eden 800 m uzunluğundaki tren, kaç sani-
de varıyor.
yede tamamen geçer?
tK
Buna göre kaçtır?
tL A) 50 B) 60 C) 70 D) 100 E) 150
3 3 5
A) B) 1 C) D) E) 3
5 2 3 2000 + 800
t= = 70 s
40
XK = 5 = VK · tK
XL = 3 = VL · tL, VK = VL = V ise
tK 5
=
tL 3
9. Doğrusal yolda hare- Hız (m/s)

ket eden bir aracın
5
hız-zaman grafiği şekil-
deki gibidir. 3 X (m)
12. Konum-zaman grafiği ve-
Buna göre,
rilen hareketli için,
I. Hızlanma ivmesi 0 2 4 Zaman (s) 30
2 m/s2 dir. I. Sabit hızla gitmektedir.
II. Hızı 6 m/s’dir. 10
II. 1. saniyedeki hızı 4 m/s olur.
III. t = 5 s. anındaki konu- 0
III. (0 - 4) s arasındaki yer değiştirme 20 m olur. 5 t (s)
mu 30 m’dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
DV 2
a= = = 1m/s 2 saniyede hızı 1 m/s artar. Yer değiştirme
Dt 2
Grafiğin eğimi sabit ve 4 m/s dir. (I doğru) II yanlış. Grafiğe
18 m dir. (Yanıt B)
göre t = 5 s'de araç 30 m dedir.
62
AMATÖR 1-C 2-C 3-E 4-E 5-A 6-D 7-D 8-D 9-B 10-B 11-C 12-C
Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğretmenlerdir.
2 AMATÖR
1. Bir araç duruştan harekete geçerek 4 saniyede hızını 3. Doğrusal bir yol- O
20 m/s’ye çıkarıyor. da şekildeki ko- VK
Buna göre aracın ivmesi kaç m/s2 olur? numlardan sabit

VL
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 VK, VL ve VM bü-
yüklüğündeki hız- VM
v − v i 20 − 0
a= s = = 5 m/s2 larla geçen K, L ve
Dt 4
M otomobillerinin
ön uçları O hizasına aynı anda varıyor.
Buna göre, otomobillerin hızları arasındaki büyük-
lük ilişkisi nasıldır?
A) VM > VK > VL B) VL > VK > VM

2. Doğrusal bir yoldaki K, L, M hareketlilerinin yer değiş-
tirme – zaman sütun grafiği verilmiştir. C) VM > VL > VK D) VK = VL = VM
Yer değiştirme E) VK > VL > VM
Zaman
Aynı sürede en çok yolu olan M, en az yolu olan L'dir.
Bu yüzden M en hızlı L en yavaş olandır.
Hareketliler
4. Bir araç 30 m/s hızla giderken yavaşlayarak duruyor.
K L M
Aracın hareket süresi 6 s olduğuna göre ivmesi
kaç m/s2 olur?
Buna göre K, L ve M hareketlilerinin hızlarını gös-
teren sütun grafiği aşağıdakilerden hangisidir? A) –10 B) –5 C) 5 D) 10 E) 30
A) Hız B) Hız
v s − v i 0 − 30
a= = = –5 m/s2
D+ 6
K L M Hareketliler K L M Hareketliler
C) Hız D) Hız
5. Doğrusal bir yolda hareket
V (m/s)
etmekte olan bir aracın
hız–zaman grafiği şekildeki
K L M Hareketliler K L M Hareketliler 10
gibidir.
t(s)
E) Hız 0
Buna göre aracın (0 – 6) 2 4 6
–15
saniye arasındaki yer değiş-
tirmesi kaç m olur?
K L M Hareketliler
A) –10 B) –5 C) 0 D) 5 E) 10
Yer değiştirme
Hız = olduğundan yer değiştirmesi zamana 0 – 2s aral›€›nda – 15 · 2 = –30 m
Zaman
göre büyük olan M en hızlıdır. Yer değiştirmenin zamana oranı 2 – 4s aral›€›nda 0 m – 30 + 20 = – 10 m
küçük olan K en yavaştır. 4 – 6s aral›€›nda 2 · 10 = 20 m
63
AMATÖR
Amatör
6. Doğrusal bir yolda 20 m/s ve 10 m/s sabit hızlarla 8. Bir araç 20 km/h sabit süratle 4 saat gittikten sonra 3
birbirlerine zıt yönlerde hareket eden K ve L araçları saat duruyor. Daha sonra 60 km/h sabit süratle 3 saat
veriliyor. gidiyor.
Araç doğrusal bir yolda hareket ettiğine göre ara-
VL = 20 m/s VK = 10 m/s
cın ortalama sürati kaç km/h’dir?
50 m
A) 16 B) 20 C) 24 D) 26 E) 30
Toplam Yol 20 $ 4 + 60 $ 3 260

VSürat = = =
Buna göre verilen konumdan kaç saniye sonra Toplam Zaman 4+3+3 10
km
araçlar arasındaki uzaklık 170 m olur? = 26
h
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
9. X (m) X (m) X (m)
170 – 50 = 120 m olmalıdr.

8 8 10 P
XK = VK · t = 10 · t XL = VL · t ise XL = 20 · t t = 4s K L
5
10t + 20t + 50 = 170 0 0 0
4 t (s) 4 t (s) t (s)
Doğrusal yörüngede hareket eden K, L ve P araçları-

nın konum - zaman grafikleri şekildeki gibidir.
K aracı doğuya gittiğine göre;
I. L aracı batıya gitmektedir.
II. P aracı sabit hızla gitmektedir.
III. L aracının hızının büyüklüğü 2 m/s’dir.
K X A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

7. X cismi düşey kesiti
şekildeki gibi olan
sürtünmesi önemsiz K ile L ters yönlü olduğu için L batıya doğru gitmektedir. P
yolun K noktasın- aracı durmaktadır. L aracının hız büyüklüğü 2 m/s'dir.
L
dan serbest bırakılı- yatay
yor.
Buna göre. X cisminin L noktasına gelinceye 10. Doğrusal bir yolda ilerleyen araca ait hız - zaman
kadar olan hız – zaman grafiği aşağıdakilerden grafiği şekildeki gibidir.
hangisidir? V (m/s)
A) B) C) 25
Hız Hız Hız
15
Zaman Zaman Zaman 0 Zaman

4 6 (s)
D) Hız E) Hız
Buna göre aracın (0 - 6) s aralığında yaptığı yer

değiştirme kaç metredir?
Zaman Zaman A) 10 B) 25 C) 60 D) 90 E) 110
Cisim eğik düzlemde hızlanır. Yatay yolda sabit hızla hareket Hız - zaman grafiği altındaki alan yer değiştirmeyi verir.
eder. ^15 + 25h 4
X= + 15 · 2 = 110 m
2
64
AMATÖR 1-E 2-C 3-A 4-B 5-A 6-D 7-E 8-D 9-E 10-E
Sıkı bir çalışmanın yerini hiçbir şey alamaz. Deha yüzde bir ilham ve
yüzde doksan dokuz terdir.
Thomas Alva Edison
3 AMATÖR
1. Konum zaman grafik- X (m) 4. Doğrusal yoldaki K, L Hız
leri verilen K ve L araç- ve M araçlarının hız-
10
K K
larının t = 0 anında ara- 8 zaman grafiği şekildeki
L
larındaki mesafe kaç gibidir.
metredir? t(s) Buna göre hangi araç M
0 L t
–4 Zaman
sabit hızla hareket 0
A) 4 B) 8 C) 12 D) 16 E) 20 etmektedir?
t = 0 anında XK = +8m XL = –4m konumunda aralarındaki

A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
uzaklık 12 m olur. D) K ve L E) K, L ve M
Hızı değişmeyen K 'dir.

2. Konum-zaman grafik- Konum
leri verilen K, L, M ve N
L
araçlarından hangileri- K
nin hareket yönü 0 - t

0 zaman
arasında M ninki ile t
aynıdır? M
A) Yalnız L B) Yalnız K C) Yalnız N 5. Düzgün doğrusal bir yolda hareket eden aracın
D) L ile N E) K ile L konum - zaman grafiği şekildeki gibidir.
L, M ile aynı yönde hareket ediyor. K ve N M ile zıt yönde
hareket ediyor. Konum (x)
4x
2x
X (m)
3. Konum-zaman grafikleri
x
verilen K ve L araçları
10 K K L M N
için, Zaman (t)
t 2t 3t 4t
I. t = 0 s anında araların- t(s)
0 2
daki uzaklık 15 m’dir. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış-
L
II. K ve L araçları zıt yön- –5 tır?
de hareket etmektedir. A) Araç N bölgesinde yavaşlamıştır.
III. t = 2 s anında yan yanadırlar. B) Araç M bölgesinde hareketsizdir.
yargılarından hangileri doğrudur? C) Araç (3t) anında yön değiştirmiştir.

D) Aracın K bölgesindeki hız büyüklüğü, L bölgesin-
deki hız büyüklüğünden azdır.
E) Aracın N bölgesindeki hız büyüklüğü, L bölgesin-
K(–), L(+) yönde hareket ediyor. deki hız büyüklüğünden fazladır.
t = 0s anında XK = +10m, XL = –5m konumundadır. Araların-
daki uzaklık 15 m dir. t = 2s'de yan yanadırlar. Araç N bölgesinde yön değiştirmiş ve sabit hızla hareket
etmiştir.
65
AMATÖR
Amatör
6. Konum-zaman grafiği veri- Konum 9. Hız - zaman grafikleri verilen V (m/s)
len K, L ve M araçlarından K K ve L araçları t = 0 s anın-

L K
hangileri 0 - t arasında sabit da yan yanadır. 30
hızlıdır? t = 4 s anında aralarındaki 0 4 t (s)

M –v
Zaman L
0 t uzaklık 160 m olduğuna
göre L aracının hız büyük-
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M lüğü kaç m/s olur?
D) L ve M E) K, L ve M A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
Haz (m/s)
Konumu düzgün artan ve azalan L ve M sabit hızlıdır. K ise
6 durgundur. XK = 120 m XL= 40 m olmalı 40 = 4 · V V= 10 m/s
Zaman (s)
7. Yere göre hız büyüklükleri V ve 3V olan K ve L araç-
3
ları, tünele aynı anda girip tüneli aynı anda terk ediyor. X (m)
10. Doğrusal yolda hareket eden
bir aracın konum - zaman gra-
3V 6
V
L fiği şekildeki gibidir.
K
t (s)
Buna göre aracın ivmesinin 0 3
Buna göre,
büyüklüğü kaç m/s2 dir?
I. L aracının boyu, K’ninkinden büyüktür.
II. L aracının boyu, tünelinkinden büyüktür. A) 0 B) 2 C) 6 D) 9 E) 18
III. K aracının boyu, tünelinkinden büyüktür. Sabit hızla gittiği için ivmesi 0 olur.
V (m/s)
11. Hız - zaman grafiği verilen bir
L nin hızı daha fazla olduğu için daha çok yol almalı bu yüzden
L'nin boyu K'nin boyundan fazladır. 3T + 3K = T + L aracın ivme-zaman grafiği aşa- 6
ğıdakilerden hangisidir? t (s)

3
8. Konum - zaman grafiği verilen Konum
0
bir aracın hız - zaman grafiği aşa-

A) a(m/s2) B) a(m/s2)
ğıdakilerden hangisidir?
4
Zaman 2
0 0
A) Hız B) Hız 3 t(s) 3 t(s)
C) a(m/s2) D) a(m/s2)
0 Zaman
0 Zaman 1
0 0
C) Hız D) Hız t(s) 3 t(s)
E) a(m/s2)
1
0 Zaman 0 Zaman
0
E) Hız 3 t(s)
Düzgün hızlandığı için ivme sabit olur.

Dv 6
a= = = 2m/s 2
Dt 3
0 Zaman
Negatif yönde sabit hızla gittiği için A doğru olur.

66
AMATÖR 1-C 2-A 3-E 4-A 5-A 6-D 7-D 8-A 9-A 10-A 11-A
Hiçbir zafere çiçekli yollardan gidilmez.
La Fontaine
1 UZMAN
4. Doğrusal yolda hareket Konum
1. Doğrusal yoldaki bir Konum
eden bir aracın konum –
hareketlinin konum
zaman grafiği şekildeki Zaman
Zaman gibidir.
0 t
gibidir. 0
Buna göre hareketli

Buna göre araç 0 – t zaman aralığında kaç kez yön
kaç defa x = 0 konumunda bulunmuştur?
değiştirmiştir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Grafiğin zaman eksenini kestiği noktalarda x = 0 konumunda-
Konum
dır.
Büküm noktalarında yön değiştirme
vardır. 3 tane büküm noktası vardır.
Zaman
2. I. Ay’ın Dünya etrafındaki hareketi
II. Sabit süratle dairesel bir yörüngede hareket eden
sürücü
III. Doğrusal bir yolda sabit hızla hareket eden sürü-
cü
5. Yarıçapı 10 m olan O mer-
Yukarıda verilen hareketlerin hangilerinde ivme
kezli dairesel bir yolun K
söz konusudur? noktasından ok yönünde O
K L
10 m
harekete geçen bir koşucu
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
2 s de L noktasına geliyor.
Buna göre aracın ortalama
I ve II de yön değiştirdiği için ivmeli hareket yapar. sürati kaç m/s olur? (p = 3)
III'de doğrusal yolda sabit hızla gittiğinden ivme yoktur.
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
2rr
Yol 2 = 3 $ 10 = 15 m/s
V= =
3. Doğrusal bir yolda hareket Konum zaman 2 2
eden K, L ve M araçlarının
konum-zaman grafikleri t
0 Zaman
şekildeki gibidir. K
Buna göre araçların hızla- L 6. Doğrusal bir yol bo- X (m)
rının büyüklükleri VK, VL M yunca hareket eden

ve VM arasındaki ilişki 60
bir araca ait konum -
nasıldır? 40
zaman grafiği şekilde
t(s)
2 4 6 8
verilmiştir.
A) VK = VL = VM B) VK > VL = VM –20
C) VM = VL >VK D) VK > VM > VL Buna göre aracın

E) VM > VL > VK (0–8)s arasındaki ortalama hızı kaç m/s’dir?
t sürede en fazla yer değiştirmeyi M aracı yaptığı için en hızlı M A) –10 B) –7,5 C) 5 D) 7,5 E) 10
aracı olur. En az yer değiştirmeyi yapan K aracı en yavaş olur.
Grafikteki doğruların eğimleri yani zaman ekseniyle yaptığı
Tx x son − x ilk − 20 − 40
açıları değerlendirerek de yapılabilir. V ort = = = = – 7,5 m/s
Tt Tt 8
67
UZMAN
Uzman
7. Doğrusal bir yolda hareket eden K aracının konum - 10. Aynı doğrusal yolda hareket Konum (X)
zaman, L aracının hız - zaman, M aracının ivme - eden K, L ve M araçlarına ait
zaman grafikleri şekildeki gibidir. konum-zaman grafikleri şekil- 2X
Konum Hız İvme K
de verilmiştir. X
Buna göre 0 – t arasında L
araçlarla ilgili, 0 t Zaman (t)

–X M
I. K ve L aynı yönde M bun-
Zaman Zaman Zaman
lara zıt yönde hareket et-
(K) (L) (M)
mektedir.
Buna göre hangi araçlar düzgün doğrusal hareket II. K ve M hızlanmakta, L ise yavaşlamaktadır.
yapmaktadır? III. K, L ve M araçlarının hızları eşittir.
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M yargılarından hangileri yanlıştır?

D) K ve L E) L ve M A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Düzgün doğrusal hareket sabit hızlı hareket olduğu için, gra- D) I ve II E) I, II ve III
fikler aşağıdaki gibi olmalıdır.
X(m) V(m/s) a(m/s2) K ve M +x yönünde L –x yönünde, sabit hızlı hareket etmekte-
dir. Hız büyüklükleri eşit fakat M nin yönü ters olduğu için
hızlar eşit değildir.
t(s) t(s) t(s)
(K) (L) (M)
11. Doğrusal bir yolda hareket Hız

eden bir aracın hız zaman
8. Bir araç gideceği yolun ilk yarısını 2V, diğer yarısını
grafiği şekildeki gibidir. 3V
4V sabit hızıyla gidiyor.
V
Buna göre aracın ortalama hızı kaç V olur?
0 t 2t 3t Zaman
8 5 8 –V
A) B) C) 2 D) 3 E)
3 3 5
Buna göre aracın konum – zaman grafiği aşağıda-
X+X 2X 8
2V 4V Vort =
X X
=
3X
=
3 kilerden hangisi gibi olabilir?
X X +
2V 4V 4V A) Konum B) Konum
3x 3x
x x
t t
9. Doğrusal yolda birbirlerine doğru 20 m/s ve 30 m/s lik 0 t 2t 3t 0 t 2t 3t
sabit hızla hareket eden K ve L araçları 6 s sonra
C) Konum D) Konum
karşılaşıyor.
4x
3x
Buna göre araçlar aynı yerden 10 m/s ve 20 m/s 3x
x
olan sabit hızlarla birbirlerine doğru hareket etmiş t t
0 t 2t 3t
olsalardı kaç saniye sonra karşılaşırlardı? 0 t 2t 3t
A) 30 B) 25 C) 20 D) 15 E) 10 E) Konum
5x
4x
Birbirlerine doğru geldikleri için 3x
X=V·t t
X = (20 + 30) · 6 0 t 2t 3t
X = 300 m
X = Vt Hız-zaman grafiğinin altında kalan alan yer değiştirmeyi verir.
300 = (10 + 20) · t Her aralık sabit hızlı hareket ediyor.
t = 10s
68
UZMAN 1-B 2-C 3-E 4-C 5-B 6-B 7-B 8-A 9-E 10-E 11-D
Hiçbir şeye ihtiyacımız yok; yalnız bir şeye ihtiyacımız vardır, çalış-
kan olmak.
2 UZMAN
1. K ve L otobüsleri aynı doğrusal yolda sırasıyla 18 m/s 4. X ve Y trenleri AB tüneline aynı anda giriyor. Trenlerin
ve 13 m/s süratlerle hareket etmektedir. arka uçları A noktasında karşılaştığında, X treninin
K otobüsü
L otobüsü lokomotifinin ucu tünelin ortasında oluyor.
18 m/s 13 m/s A Tünel B
V
X
8m 20 m 2m 3V
Y
t = 0 anında araçlar şekildeki konumda olduklarına
Buna göre X treninin boyunun Y treninin boyuna
göre, K otobüsü L otobüsünü kaç saniyede tama-
oranı kaçtır?
men geçer?
1 1 2
A) 5 B) 6 C) 7 D) 10 E) 15 A) B) C) D) 1 E) 2
3 2 3
Aynı yönde sabit hızla gittikleri için ¡ x = V · t 3Vt = Y + T T = 2x

(20 + 8 + 2) = (18 – 13) · t ¡ 30 = 5t ¡ t = 6s V·t=x 3x = Y + 2x
x=y
2. Bir araç doğrusal KL yolunu V hızıyla t sürede geç-
mektedir.
Araç hızını dört kat artırırsa aynı KL yolunu kaç t
sürede geçer?
1 1 1 4 4
A) B) C) D) E)
5 4 2 5 3
|KL| = V · t olsun. Dört kat artan hız V + 4V = 5V olur.

t
|KL| = 5V · tı ise tı = olur. 5. Şekildeki KN tünelinde X treninin ön ucu, Y treninin
5
son ucu K hizasından geçmektedir. Bir süre sonra X
3. AB tüneline aynı anda gelen K ve L trenlerinin loko-
treninin ön ucu N hizasında iken Y treninin son ucu M
motifleri tünelin ortasında, son uçları ise tünelin B
hizasında oluyor.
çıkışında karşılaşıyor.
K L M N
VK A B
K VX VX
VL
L
VY VY
Buna göre,
I. Trenlerin hızları eşit büyüklüktedir.
II. K treninin boyu L treninin boyundan kısadır. VX
Buna göre trenlerin hızları oranı kaçtır?
VY
III. L treni tünelden uzundur.
|KL| = |LM| = |MN|
1 3 4
A) B) 1 C) D) 2 E)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 3 2 3
VY · t = 2x VX 3
=
Tam orta noktada karşılaştıkları için hız büyüklükleri eşittir. L VX · t = 3x VY 2
treni kendi boyu kadar yol aldığında K tünel ve kendi boyunu
alır. L = T + K dir.
69
UZMAN
Uzman
6. Doğrusal bir yolda ilerleyen araç, şekildeki hız - 8. Düz bir yolda hareket eden Konum (m)
zaman grafiğine göre, 0 - t zaman aralığında X1 yer K ve L cisimlerinin konum

değiştirmesini, t - 3t zaman aralığında X2 yer değiştir- zaman grafikleri şekildeki K
mesini yapıyor. gibidir. Zaman (s)

0
Hız 10 20
10 saniye sonra cisimler
arası uzaklık 30 m oldu- L
3V ğuna göre t = 0 anında
cisimler arasındaki uzaklık kaç metredir?
V
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
0 Zaman
t 3t
(10 - 20) saniye aralığında 30m yol almışlar o halde
X (0 – 10) saniyede de 30 m yol almışlardır. t = 0 da 60 m'dir.
Buna göre, 1 oranı kaçtır?
X2
X (m)
1 2 3 5 9. Bir cismin konum-zaman
A) B) C) 1 D) E)
3 3 2 2 grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre, 40
^V + 3Vh ·t I. Cismin toplam yer 20

_
b
X1 = = 2Vt b X
2 b 1 2 değiştirmesi 40 m’dir. 0
` = 5 10 15 t (s)
3V · 2t b X2 3
X2 = = 3Vt II. Cisim (10 – 15)s ara-
2 b
a sında hızlanmaktadır.
III. Cisim (5 – 10)s arasında sabit hızla gidiyor.
D) II ve II E) I, II ve III
5 – 10 s arası duruyor. 10 – 15s arası sabit hızlı
7. Aynı doğrusal yoldaki K ve L araçlarının konum-

zaman ve hız-zaman grafikleri şekildeki gibidir. K
10. O merkezli dairesel pistin K
Konum Hız Hız
noktasından ok yönünde hare- L
K
K kete geçen cisim L noktasına 60°
K
L ulaştığında duruyor. K O
Zaman Zaman Zaman
0 0 0 Cisim duruncaya kadar aldığı
L t L t t L
yol 2x olduğuna göre yer
60°
Şekil I Şekil II Şekil III değiştirmesi kaç x olur?
O
(p = 3)
Buna göre hangi şekildeki araçlar t anında yan r = yer değiştirme
2 3 2K
yana olabilir? A) 10 B) 6 C) D) E)
5 5L 7r
r 60°
5 O
Aldığı yol: 2pr · = 2x
6
D) II ve III E) I, II ve III r = yer değiştirme
K
2x
r=
Şekil-I de K ile L farklı konumdadırlar. 5 L r
r 60°
Şekil-II ve Şekil - III te başlangıç noktalarına göre yan yana O
olabilirler.
70
UZMAN 1-B 2-A 3-E 4-D 5-C 6-B 7-D 8-E 9-A 10-C
Dünyaya nasıl göründüğümü bilmiyorum; ama kendimi, henüz keşfedilme-
miş gerçeklerle dolu bir okyanusun kıyısında oynayan, düzgün bir çakıl taşı
ya da güzel bir deniz kabuğu bulduğumda sevinen bir çocuk gibi görüyorum.
Isaac Newton
3 UZMAN
1. Birbirlerine paralel yollarda Hız (m/s) 3. K ve L araçlarının 0 - 2t Konum
hareket eden K ve L cisim- zaman aralığında konum- 2x

K
lerinin hız – zaman grafiği K zaman grafikleri şekilde- x
V
şekildeki gibidir. t = 0 anın- ki gibidir.
3 L Zaman
0
da yan yana olan araçlar Buna göre aşağıdaki t 2t
L
arasındaki mesafe t = 2 s 0 6 Zaman (s) yargılardan hangileri –x
anında 12 m oluyor. yanlıştır?

A) Araçlar sabit hızlarla hareket etmiştir.
Buna göre, t = 6 s anındaki araçlar arasında mesa-
fe kaç m olur? B) t = 0 anında araçlar yan yanadır.
VK
A) 10 B) 20 C) 24 D) 36 E) 40 C) Araçların hızlarının büyüklükleri oranı = 2’dir.
VL
(V – 3) · 2 = 12 ise (v – 3) · 6 = 36 m olur. D) Araçlar zıt yönde hareket etmiştir.
E) t anında araçlar arasındaki uzaklık 2x’tir.
3
Araçların arasındaki uzaklık 2t anında 3x, t anında x tir.
2
4. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan araca ait hız-

2. Doğrusal yolda sabit hızlarla koşmakta olan İsmail ve
Hız
Coşkun sırasıyla K ve P noktalarından aynı anda geç-
tikten t süre sonra L noktasında karşılaşıyor.
Buna göre,
Hız Konum Konum
3x İsmail
İsmail İsmail
V x 2x
t t Coşkun 0 t 2t 3t 4t
0 0 0 Zaman
Zaman Zaman t Zaman
–3x –x
Aracın 0 – t aralığındaki yer değiştirme büyüklüğü
3V Coşkun Coşkun
X1, 2t – 4t aralığındaki yer değiştirme büyüklüğü
(I) (II) (III) X1
X2 olduğuna göre oranı kaçtır?
X2
grafiklerinden hangileri İsmail ve Coşkun’a ait 1 1 4 5 1
A) B) C) D) E)
3 5 7 7 12
olabilir?
0 – t aralığında X, t – 2t aralığında 3x 2t – 3t aralığında 5x, 3t
– 4t aralığında 7x yer değiştirir.
D) I ve II E) I ve III x1 1
x1 = x x2 = 5x + 7x = 12x =
x2 12
I → Sabit hızlı değil
II → Aynı konumdan başlamış yanlış olur.
71
UZMAN
Uzman
5. Doğrusal bir yolda hareket x(m) 7. Doğrusal yolda ilerleyen bir aracın hız - zaman grafiği
eden bir aracın konum - şekildeki gibidir.
5
zaman grafiği şekildeki gibi-
Hız
dir.
0
Aracın hareketi ile ilgili 2 4 6 t(s) 3V
aşağıdaki seçeneklerden 2V
hangisi yanlıştır? –5
A) Toplam yer değiştirme 5 m’dir. 0 Zaman

B) Araç 4. saniyede yön değiştirmiştir. 2t 5t
C) Araç t = 0 anındaki konumundan en fazla

4. saniyede uzaklaşmıştır. Aracın 0 - 2t zaman aralığındaki ivme büyüklüğü a1,
D) 0 – 4 saniyeler arasında aracın hızı sabit ve 2t – 5t zaman aralığındaki ivme büyüklüğü a2 dir.
5’m/s dir. a
Buna göre, 1 kaçtır?
E) Araç 0 – 2 saniye arasında (+) yönde hareket et- a2
miştir.
3 1 4 5
A) B) C) 1 D) E)
10 5 2 3 3
(0 – 4) saniye arasında aracın hızı = 2, 5 m/s dir.
4 3V – 2V V
=a1 =
2t 2t
0 – 3V V a1 1
=a2 = =
3t t a2 2
8. Doğrusal bir yolda hareket eden K ve L araçlarının

konum-zaman grafiği şekildeki gibidir.
Konum (X)
6. Doğrusal bir yolda t = 0 anında durmakta olan araç
şekildeki ivme - zaman grafiğine göre harekete geçe- K
rek 0 - t zaman aralığında X1, 0 – 2t zaman aralığında
X2 yolunu alıyor. a
Zaman(t)
0 a
İvme
L
a
Buna göre,
I. Araçlar aynı yönde hareket etmektedir.
0 II. Araçların hızları eşittir.

t 2t Zaman
III. Araçlar arasındaki uzaklık artmaktadır.
X1 yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre, kaçtır?
X2
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4 D) I ve II E) I ve III
3 2
Hız büyüklükleri eşittir. Farklı yönlerde hareket ederler.
Vt Vt 3
x1 = ve x 2 = + Vt = Vt
2 2 2
x1 1
= olur.
x2 3
72
UZMAN 1-D 2-C 3-E 4-E 5-D 6-A 7-B 8-C
Başarısız olursan, asla hayal kırıklığına uğrama, ondan öğren. Dene-
meye devam et.
Thomas Edison
1 ŞAMPİYON
1. Doğrusal yolda hareket V (m/s) 3.
4¬
eden K ve L araçlarına ait L
K 2¬
hız - zaman grafiği şekil- 30
VL=2V
deki gibidir. 20 L K VK
Buna göre t = 5 s anında 0 t (s)

5 2 boyundaki K cismi ile 4 boyundaki L cismi şekil-
araçlar arası uzaklık,
deki konumda iken, K, L’yi t sürede tamamen geçiyor.
I. 50 m
Buna göre şekildeki konumdan 3t süre sonra
II. 20 m araçlar arasındaki uzaklık kaç  dir?
III. 250 m
(Başlangıçta K’nin ön ucu ile L’nin sonu aynı hizada-
değerlerinden hangileri olabilir?
dır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 6 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24
6l = (4V – 2V) · t
Başlangıçta aralarındaki uzaklık bilinmediği için hepsi olabilir. 6l = 2V · t ise 3¬ = Vt dır. K, L'yi geçtikten 2t süre sonra
XL = 2V · 2t = 4Vt XK –XL = 4Vt

4
XK = 4v · 2t = 8Vt XK – X L = 12¬
2. K L K L
¬ ¬
¬X ¬X
VX VX
X X
¬Y ¬Y 4. Bir koşucu, 12 m yarıçaplı K 6 m/s

VY
VY dairesel bir pistte 6 m/s
Y Y
büyüklüğündeki sabit süratle
Şekil I Şekil II
r
koşmaktadır. L
Boylarının uzunluğu lX ve lY olan X ve Y araçları, t = 0 Koşucunun K noktasından

anında paralel yolu sabit VX, VY hızları ile Şekil I deki harekete başladıktan 22 s
gibi geçiyor.
sonraki yer değiştirmesi
Bir süre sonra araçlar Şekil II deki gibi olduğuna
kaç m olur? (p = 3)
göre,
A) 10 B) 12 C) 20 D) 24 E) 30
I. lY > lX
II. VY > VX Çemberin çevresi = 2pr = 2 · 3 · 12
III. VY = VX = 72 m
72
eşitliklerinden hangileri doğru olabilir? t = Zaman = = 12 saniye 1 tur attığında geçecek süre
6
22 s. (12 s + 10 s) DX K
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Kı
12 s 360 s Dx = r kadar
D) II ve III E) I, II ve III 10 s ?
Dx = 12 m
60°
r L
, – , X = VX · t ? = 300°
4 ise Vy > Vx dir. , y > , x olabilir.
, + , y = Vy · t
73
ŞAMPİYON
Şampiyon
5. Aynı doğrusal yolda 8. Doğrusal yolda sabit hızla hareket eden bir araç
İvme (m/s2)
t = 0 anında aynı 4 saat yol alıp 2 saat duruyor.
yerde bulunan K ve K
L araçlarının ivme - 5 Bu araç, harekete başladıktan 14 saat sonra 800 km
zaman grafikleri şekil- yol aldığına göre hızı kaç km/h olur?
deki gibidir. 0
Zaman (s) A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 160
t = 0 anında K aracı-
nın hızı 10 m/s, L –5
L 14 saat 4 sa (2 sa durdu)
aracının hızı
20 m/s’dir. 4 sa (2 sa durdu)
Buna göre t = 2 s de araçlar arasındaki uzaklık kaç 2 sa gitti
metredir? 800
Toplam 10 saat gidip 4 saat durdu V = = 80 km/h
10
A) 0 B) 10 C) 20 D) 30 E) 60
20 + 10
XK = b l .2 = 30 m Hız (m/s)
2
K
20
20 + 10
XL = b l .2 = 30 m
2 10 L
XK – XL = 0 m dir.
Zaman (s)
2
(Yanıt A)
6. Doğrusal bir yolda V büyüklüğünde sabit hızla ilerle-

yen K aracı t sürede d yolunu alıyor. L aracı ise dur-
gun hâlden sabit a ivmesi ile hızlanarak 3t sürede d
yolunu alıyor. 9. Doğrusal yatay bir yolda hareket eden bir araca ait
Buna göre, V hız büyüklüğünü veren ifade aşağı- konum ve zaman değerleri tablodaki gibidir.
dakilerden hangisidir?
Zaman 0 t 2t 3t
at 3
A) B) at C) at
3 2 Konum –4x 10x 16x 2x
9
D) 2at E) a·t
2
Buna göre araç,
Hız Hız I. (0-3t) zaman aralığında hiç yön değiştirmemiştir.
K
V 3a·t II. (0-3t) zaman aralığında 6x yer değiştirmiştir.
d
d III. (0-t) ve (2t - 3t) aralığında eşit yer değiştirmiştir.
0 0
t Zaman 3t Zaman yargılarından hangileri doğrudur?
3at·3t 9 2
d = V·t d= = at A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2 2
9 9
Vt = at2 ise V = at D) II ve III E) I, II ve III
2 2
7. Yanda hız-zaman grafiği Hız (m/s)
verilen hareketlinin 0-6 s Konum (m)

20 16x Yön değiştirmiştir.
aralığındaki ortalama I yanlış
10x
sürati kaç m/s olur? 0
4 6 Zaman (s) 2x
–10
0 Zaman (s)
t 2t 3t
–4x
50 70 20
A) 10 B) C) D) 15 E)
3 3 7
¢X¶ = X¶Son – Xİlk
0 – 4 s aralığında 20 · 4 = 80 m yol almış
(0-3t) ¡ ¢X¶ = 2x – (–4x) = 6x (II doğru)
4 – 6 s aralığında 10 · 2 = 20 m yol almış
(0-t) ¡ ¢X¶ = 10x –(–4x) = 14x
Toplam yol: 80 + 20 = 100 m
100 50 (2t –3t) ¡ ¢X¶ = 2x – 16x = –14x (III yanlış)
Vort = = m/s
6 3
74
ŞAMPİYON 1-E 2-C 3-B 4-B 5-A 6-E 7-B 8-B 9-B
2. BÖLÜM
KUVVET ve NEWTON’UN
HAREKET YASALARI
• Kuvvet Çeşitleri
• Newton’un Hareket Yasaları
• Sürtünme Kuvveti
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : • Kuvvet Kavramını örneklerle açıklar.
• Temas gerektiren ve getirmeyen kuvvetlere örnek verilmesi sağlanır.
• Dört temel kuvvetin hangi kuvvetler olduğu belirtilir.
• Kütle çekim kuvvetinin bağlı olduğu değişkenler verilir.
• Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetlere günlük hayattan örnekler verilmesi sağlanır.
Kazanım 2, 3 : • Newton'un hareket yasalarını bilir.

• Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisimlerin hareket durumlarını açıklar.
• Kuvvet, ivme ve kütle arasındaki ilişkiyi analiz eder.
• Etki tepki kuvvetini örneklerle açıklar.

• Net kuvvet, ivme ve kütle arasındaki matematiksel modeli çıkarmalarını sağlar.
• Serbest cisim diyagramı üzerinde cisme etki eden kuvvetler ve net kuvvetin yönü ve
büyüklüğü gösterilir.
Kazanım 3 : • Sürtünme kuvvetinin bağlı olduğu değişkenleri analiz eder.

• ivme N : Newton
• kuvvet
• sürtünme kuvveti kg : Kilogram
• eylemsizlik g : Gram
• etki - tepki kuvveti m : Metre
s : Saniye
h : Saat


ziyaret ediniz.
Kuvvet Çeşitleri BİLGİ
Kuvvet
Cisimlerin şekillerini, hareket doğrultularını, yönünü değiştirebilen etkiye kuvvet denir.
Kuvvet vektörel bir büyüklüktür. F¶ ile gösterilir. SI birim sistemine göre birimi
Newton’dur. Kuvvet dinamometre ile ölçülür.
Cisimlerin itilerek veya çekilerek Yaya uygulanan kuvvet

yerlerinin değişmesi kuvvetin et- yayın şeklinin değişme-
kisiyle olur. sine neden olur.
Futbolcu, topa uyguladığı kuvvetle topun

hızlanmasını ve yerinin değişmesini sağlar.
Kuvvetler, temas gerektirip gerektirmediğine bağlı olarak ikiye ayrılır. Bunlar temas
gerektiren ve temas gerektirmeyen kuvvetlerdir.
Temas Gerektiren Kuvvetler Temas Gerektirmeyen Kuvvetler
• Fiziksel temas sonucunda cisimleri • Fiziksel temas olmadan cisimleri etki-
etkileyen kuvvetlere temas gerektiren leyen kuvvetlere temas gerektirmeyen
AKLINDA OLSUN
kuvvet denir. kuvvetler denir. Fiziksel bir temas yok-
tur.
• Beyzbol sopasının topa etkisi Sürtünme kuvveti, kaldırma
• Mıknatısların birbirini çekmesi itmesi kuvveti itme, çekme kuvvetleri
• Halat çekme yarışındaki uygulanan
kuvvetler • Dalından kopan yaprağın düşmesi temas gerektiren kuvvet iken
• Suyun cisimlere uyguladığı kuvvet • Gezegenlerin birbirini çekmesi manyetik kuvvet, elektriksel
kuvvet, kütle çekim kuvveti te-
1 ÖĞRENME ALANI mas gerektirmeyen kuvvettir.
Aşağıda verilen kuvvetlerden temas gerektiren ve temas gerektirmeyen-

leri tespit ederek tabloda (3) işaretiyle belirtiniz.
Temas Temas
Kuvvet
Gerektiren Gerektirmeyen
Elektrik yüklü iki cismin birbirini it- 3
mesi
3
Rüzgarın ağacı sallaması
Geminin suda yüzmesini sağlayan 3

kuvvet
77
BİLGİ

Temel Kuvvetler
Doğada dört temel kuvvet vardır:
1. Güçlü Nükleer Kuvvet (Yeğin Kuvvet)

NOT
Atom çekirdeğinde (+) yüklü protonlar ve yüksüz nötronları bir arada tutan kuvvet-
Temel kuvvetler konusu daha tir. Bu kuvvet çok büyük şiddette olduğu için parçacıklar birbirine yapışıktır. Menzili
ayrıntılı olarak 12. sınıf fizik
derslerinde tekrar işlenecektir. küçüktür.
2. Elektromanyetik Kuvvet
Çekirdeğin dışında geçerli olan ve elektrik yüklü parçacıklar arasında oluşan kuv-
vettir. Çekirdekle elektron veya iki elektron arasında oluşur. Ayrıca adezyon ve ko-
hezyon kuvvetleri de elektromanyetik türdendir. Akım taşıyan tellerin birbirine veya
mıknatısların hareketli yüklere uyguladığı kuvvetler elektromanyetik kuvvete örnektir.
Menzili sonsuzdur.
3. Zayıf Nükleer Kuvvet
Bazı atom çekirdeklerinin kararsızlığına neden olan kuvvettir. Kararsız çekirdek-

lerdeki radyoaktif olaylar bu kuvvetin etkisiyle oluşur. Radyoaktif elementlerde daha
etkilidir. Kısa menzillidir.
Aralarındaki uzaklık d olan iki
kütlenin birbirine uyguladığı 4. Kütle Çekim Kuvveti
kütle çekim kuvveti F ise 2d
F F Newton tarafından bulunan bu kuvvet, iki kütlenin birbirine uyguladığı evrensel bir
iken , 4d iken olur.
4 16 kuvvettir. Tüm gök cisimlerinin birbirine uyguladığı kuvvet ve ağırlığımızı oluşturan
kuvvet, kütle çekim kuvvetinden kaynaklanır.
Kütle çekim kuvveti;
●● Evrenseldir.
●● Evrendeki her cisim bu kuvvetten etkilenir.
●● Menzili sonsuzdur.
●● Cisimlerin kütlelerinin çarpımıyla doğru orantılıdır.
●● Cisimlerin arasındaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.
●● Kütleleri birleştiren doğru boyunca, eşit büyüklükte ve ters yönlüdür.
M1 M2
F¶1 F¶2
Simülasyona ulaşmak için

capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz. d
M1 ve M2 kütleli cisimlerin birbirine uyguladıkları F¶1 ve F¶2 kuvvetleri, eşit büyüklük-

te fakat zıt yöndedir. Bu kuvvetler M1, M2 ve d’ye bağlı olarak değişir.
Kütle çekim kuvvetinin büyüklüğünü veren matematiksel model,
M1 · M 2
F=G · ile ifade edilir.
d2
Bu matematiksel modelde G sabit değerdir.

78
BİLGİ

Kütle çekim kuvvetinin bağlı olduğu değişkenler verilir. Matematiksel

hesaplamalara girilmez.
2 ÖĞRENME ALANI
I. Dünya ile Ay arasındaki kuvvet, çekme kuvvetidir. Dünya Ay’ı çekerken Ay
da Dünya’yı çeker.
II. Güneş’in Dünya’ya uyguladığı kuvvet, Dünya’nın Güneş’e uyguladığı kuv-
vetten büyüktür.
III. Dünya üzerindeki bir cisim ile Dünya’nın birbirlerine uyguladıkları kuvvetler
zıt yönlü ve eşit büyüklüktedir.
Yukarıdaki yargılarından hangileri doğrudur?
Kütle çekim kuvveti eşit büyüklükte ve zıt yönlüdür. I ve III
Bileşke Kuvvet
Bir cisme aynı anda birden fazla kuvvet
uygulandığında cisme etkiyen kuvvetlerin top-
lamına bileşke kuvvet denir. Araba, uygulanan
bileşke kuvvet etkisiyle hareket eder. Cisimler
bileşke kuvvet yönünde hareket eder. Bileşke
kuvvet R¶ ile gösterilir.
Bir cisme etki eden bileşke kuvvetin büyüklüğü bulunurken yönleri aynı olanlar
kendi aralarında toplanır. Zıt yönlü kuvvetlerin bileşkesi bulunurken büyük kuvvetten
küçük kuvvet çıkarılır. Bileşke kuvvet büyük olan kuvvet yönündedir.
3 ÖĞRENME ALANI
Yatay sürtünmesi önemsiz yolda duran cisimlere etki eden kuvvetlerin
bileşkelerini bulunuz.
a) F1 = 2 N b)
F3 = 8 N F1 = 2 N F2 = 10 N
F2 = 6 N
R = 16 N R = 12 N
c) F1 = 20 N F2 = 40 N d) F1 = 20 N
F3 = 30 N
F3 = 60 N
F2 = 10 N
R = 40 N R = 40 N
79
BİLGİ

Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler

Cisim üzerine etki eden kuvvetlerin bileşkesi sıfır ise cisim dengelenmiş kuvvetle-
rin etkisindedir. Cisme etki eden kuvvetlerin bileşkesi sıfırdan farklı ise cisim denge-
lenmemiş kuvvetlerin etkisinde olur.
Halat çekme yarışında takımların halata uyguladıkları bileşke kuvvetler farklı bü-
yüklükte ise denge bozulur bileşke kuvvet yönündeki takım yarışı kazanır.
Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki Dengelenmemiş kuvvetlerin etkisindeki

cisim cisim
• Bileşke kuvvet sıfırdır. • Bileşke kuvvet sıfırdan farklıdır.
• Duruyorsa durmaya devam eder. • Cisim duruyorsa hızlanır.
• Hızı varsa aynı hızla hareketini sür- • Bir hızı varsa hızlanır ya da yavaşlar.
dürür.
• Sabit süratle hareket eden otomobil, • Yavaşlayan ya da hızlanan otomobil,

duran top, dengelenmiş kuvvetlerin yukarı atılan top dengelenmemiş kuv-
etkisindedir. vetlerin etkisindedir.
4 ÖĞRENME ALANI
Bir cisme uygulanan kuvvetler şekildeki gibidir.
Batı Doğu
F1 = 20 N F3 = 30 N
F2 = 50 N F4 = 100 N
Bileşke kuvvetin sıfır olması için uygulanacak beşinci kuvvet hangi

yönde, kaç N olmalıdır?
R = +20 – 30 – 50 + 100 = +40 N (Doğu)

F5 = 40 N Batı olmalıdır.
80
BİLGİ
KAVRAMA
4. Kütle çekim kuvvetiyle ilgili,
KAZANIM 1
I. Temas gerektirmeyen kuvvettir.
1. (I) (II) (III) II. Kütleler arasında oluşur.

III. Ağırlık oluşumuna neden olur.
Kütle çekim kuvveti temas gerektirmeyen, kütleler arasında

Dalından Futbolcunun Gazoz kapağının olan, ağırlık oluşumuna neden olan kuvvettir.
düşen yaprak topa vurması açılması
Yukarıdaki resimlerde belirtilen durumların hangi-

lerinde temas gerektirmeyen kuvvet etkilidir?
Dalından düşen yaprak temas gerektirmeyen, futbolcunun 5. Bir pusulanın yakınına getirilen mıknatıs pusula ibre-
topa vurması ve gazoz kapağının açılması temas gerektiren
sini saptırır.
kuvvettir.
Buna göre,
I. Pusula ibresini saptıran kuvvet, elektromanyetik
kuvvettir.
II. Pusula ibresine temas gerektiren kuvvet etki et-
miştir.
2. I. Yağmur damlalarının yere düşmesi III. Pusula ibresini saptıran kuvvet, kütle çekim kuv-
II. Mıknatısın demiri çekmesi vetidir.
III. El arabasının itilmesi yukarıdakilerden hangileri doğrudur?
Yukarıda verilenlerden hangileri temas gerektir- Pusula ile mıknatıs arasında fiziksel temas gerektirmeyen
meyen kuvvetlere örnek olarak verilebilir? elektromanyetik bir kuvvet vardır.
Yağmur yağması kütle çekimi, mıknatısın demiri çekmesi

elektromanyetik kuvvet olup temas gerektirmez.
6. Kütle çekim kuvveti ile ilgili,

I. Cisimlerin kütlelerinin çarpımlarıyla doğru orantılı-
3. Kuvvet ile ilgili, dır.
I. Yönlü bir niceliktir. II. Cisimlerin arasındaki uzaklığın karesiyle ters
II. Türetilmiş büyüklüktür. orantılıdır.
III. Birimi Newton’dur, eşit kollu terazi ile ölçülür. III. Cisimlerin kütleleriyle ters orantılıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?
Kuvvet dinamometre ile ölçülür. (I ve II) Kütle çekim kuvveti cisimlerin kütleleri ile doğru, aralarındaki
uzaklığın karesi ile ters orantılıdır. (I ve II)
81
KAVRAMA
Kavrama
7. Aralarında d kadar m1 10. I. Daldan düşen elma
m2
uzaklık bulunan m1 F¶1 F¶2 II. Yerde duran bir top
ve m2 kütleli cisimle- III. Yavaşlayan bir tren
rin birbirine uygula- Yukarıda verilenlerden hangileri dengelenmemiş
dığı kütle çekim kuv- d kuvvetlerin etkisindedir?
vetleri F¶1 ve F¶2 ile ilgili,
Dengelenmemiş kuvvetlerin etkisindeki cisim hızlanır ya da
I. Büyüklükleri birbirine eşittir. yavaşlar. (I ve III) Duran top dengelenmiş kuvvetler etkisinde-
II. m1 ve m2’ye bağlıdır. dir.
III. d uzaklığına bağlıdır.

ifadelerinden hangileri doğrudur? 11. Şekildeki sürtünmesiz yatay düzlemde bulunan X cis-
mine F¶1 ve F¶2 kuvvetleri uygulanıyor.
İki kütle birbirlerini eşit büyüklükte; fakat zıt yönlü çeker. Bu
kuvvet kütlelerin çarpımı ile doğru orantılı, aralarındaki uzaklı- X
ğın karesiyle ters orantılı olacak şekilde değişir. (I - II - III)
F¶2 = 20N F¶1 = 20N
Buna göre,
I. X cismi dengelenmiş kuvvetler etkisindedir.
8. Dünya üzerindeki Sevgi’ye II. Cisim duruyordur.
Dünya’nın uyguladığı çekim III. Cisim sabit hızla hareket ediyordur.
kuvveti ile ilgili,
I. Sevgi’nin Dünya’ya uy- Dünya
r Cisim dengelenmiş kuvvetler etkisindedir. Durabilir, sabit hızla
guladığı çekim kuvveti-
gidebilir.
nin büyüklüğüne eşittir.
II. Sevgi’nin kütlesine bağ- 12. Aralarında d uzaklığı bulunan m1 ve m2 kütleli cisim-
lıdır. lerden, m2 kütleli cismin m1 kütleli cisme uyguladığı
III. Dünya’nın yarıçapına bağlıdır. kütle çekim kuvveti 40 N’dur.
ifadelerden hangileri doğrudur? m1 = 2m m2 = m
Çekim kuvvetleri birbirine eşit büyüklükte olup zıt yönlüdür.

r1
Kütlelere ve aralarındaki uzaklık (r) yarıçapına bağlıdır. (I - II
- III)
F
40 N
9. Dengelenmiş kuvvetler etkisinde kalan bir cisim

Buna göre m1 kütleli cismin m2 kütleli cisme uygu-
ile ilgili,
ladığı kütle çekim kuvveti kaç N olur?
I. durabilir.
Aynı büyüklüktedir. (40 N)
II. sabit hızla gidebilir.
III. hızlanabilir.
1) Yalnız I 2) I ve II 3) I ve II 4) I - II ve III 5) Yalnız I 6) I ve II
Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisim durabilir ya da sabit
hızla hareket edebilir. (I - II) 7) (I - II - III) 8) I - II - III 9) I - II 10) I ve III 11) I, II ve III 12) 40 N
82
KAVRAMA
Kuvvet Çeşitleri
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 19-20 1 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Aşağıda kuvvet ve etkileri ile ilgili kavram haritası 3. Aşağıdakilerden hangisi temel kuvvetlerden değil-
verilmiştir. dir?
A) Elektromanyetik
Şekil değişikliği 1
B) Kütle çekim
ne
de
Ölçülür. C) Zayıf nükleer

n
Kuvvet
olu
. D) Güçlü nükleer
r.
ür
kt Birimi
klü
yü E) Sürtünme kuvveti
bü
Vektörel 2 Sürtünme kuvveti temel kuvvet çeşidi değildir.
Buna göre numaralandırılmış kutulara hangi kav-

ramlar gelmelidir?
(1) (2)
A) Eşit kollu terazi Kilogram 4. • Şekil değiştirme
B) Dinamometre Newton • Yön değiştirme
C) Dinamometre Kilogram
• Döndürme
D) Newton Kilogram
• Hızlanma veya yavaşlama
E) Newton Eşit kollu terazi
• Yer değiştirme
1) Dinamometre
Yukarıda verilenlerden kaç tanesi kuvvetin etkisi
2) Newton
ile gerçekleşir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Verilenlerin hepsi kuvvetin etkisi ile gerçekleşir.

2. Şekil - I’de durmakta olan X cismi ve Şekil - II’de sabit
hızla hareket etmekte olan Y cismi verilmiştir.
Vsabit
X Y
5. Sürtünmesi önemsiz yatay masa üzerinde bulunan

kutuya etki eden kuvvetler şekildeki gibidir.
Şekil - l Şekil - ll
–X +X
F1 = 100 N F2 = 40 N
Buna göre,
F3 = 20 N
I. X cismi dengelenmiş, Y cismi dengelenmemiş
kuvvetlerin etkisindedir.
Cisim dengelenmiş kuvvetlerin etkisinde olduğu-
II. X cismine etki eden net kuvvet sıfır iken Y cismine
etki eden net kuvvet sıfırdan farklıdır. na göre cisme uygulanan dördüncü kuvvetin yönü
ve büyüklüğü nedir?
III. X ve Y cismi dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) +x yönünde 60 N B) –x yönünde 60 N
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) +x yönünde 120 N D) –x yönünde 120 N
D) I ve II E) II ve III E) +x yönünde 160 N

R = –100 – 40 + 20 = –120N, Dengeleyici kuvvet +120N olur.
Dengedeler. Yalnız III
83
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. Dünya üzerinde bulunan 9.
1 a
bir ağaçtaki elmanın Dün- Atom çekirdeğinde yüklü Zayıf
ya’ya uyguladığı çekim kuv- proton ve yüksüz nötronları nükleer
veti ile ilgili, bir arada tutan kuvvettir. kuvvet
I. Yön ve büyüklük olarak
2 b
Dünya’nın elmaya uy-
Bazı atom çekirdeklerinin
guladığı çekim kuvveti Elektromanye-
kararsızlığına neden olan
kadardır. tik kuvvet
kuvvettir.
II. Büyüklük olarak elma-
nın ağırlığı kadardır. 3 c
III. Elmanın kütlesine bağlıdır. Adezyon ve kohezyon Güçlü nükleer
ifadelerinden hangileri doğrudur? kuvvetleri türlerindendir. kuvvet

Yukarıdaki temel kuvvetler açıklamaları ile temel
kuvvet çeşitleri eşleştirildiğinde aşağıdakilerden
Elmanın Dünya’ya uyguladığı çekim kuvveti büyüklük olarak hangisi doğru olur?
Dünya’nın elmaya uyguladığı çekim kuvvetine eşittir. Bu çekim
kuvveti elmanın ve dünyanın kütlesine bağlıdır. 1 2 3
7. Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetlerle ilgili, A) a b c

I. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisimler dai- B) c b a
ma durur. C) c a b
II. Hareket eden cisimler daima dengelenmemiş D) a c b
kuvvetlerin etkisindedir.
E) b c a
III. Hızlanan ya da yavaşlayan cisimler dengelenme-
miş kuvvetlerin etkisindedir.
IV. Dinamometrede cismin ağırlığı ölçüldüğünde ci- Atom çekirdeğinde proton ve nötronları tutan güçlü nükleer
sim dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir. kuvvet, atom çekirdeğinin kararsızlığına neden olan zayıf
yargılarından hangileri doğrudur? nükleer kuvvet, adezyon ve kohezyonda etkili kuvvet elektro-
manyetik kuvvettir.
A) Yalnız I B) I ve III C) III ve IV
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
Hareket eden cisimler dengede olabilir ya da olmayabilir.
8. Kütle çekim kuvveti ile ilgili,

I. Dünya yüzeyinde bulunan küçük bir taşın 10. I. Menzili küçüktür.
Dünya’ya uyguladığı kuvvet, Dünya’nın taşa uy- II. Kuvvet çok büyüktür.
guladığı kuvvetten küçüktür.
III. Proton ve nötronları bir arada tutar.
II. Dünya Ay’a çekme kuvveti uygularken, Güneş
Yukarıdaki verilen özelliklerden hangileri güçlü
Dünya’ya itme kuvveti uygular.
nükleer kuvvet özelliğidir?
III. Güneş ile Mars arasındaki kütle çekim kuvveti
aralarındaki uzaklığa bağlıdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
verilenlerden hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Güçlü nükleer kuvvet çekirdekte proton ve nötronları bir arada
tutan menzili küçük, etkisi büyük kuvvettir.
Kütleler arası çekim kuvveti vardır. Büyüklükleri eşittir.
84
PEKİŞTİRME 1-B 2-C 3-E 4-E 5-C 6-E 7-C 8-C 9-C 10-E
Newton’un Hareket Yasaları BİLGİ
Eylemsizlik Yasası
Bir cismin üzerine etki eden net kuvvet sıfır ise cisim hareket durumunu korur. Cisim
duruyorsa durmasına, hareket hâlindeyse o yönde sabit hızla hareketine devam eder.
Cismin hareket durumunu değiştirmeye yönelik etkilere karşı koyma özelliğine eylem- NOT
sizlik denir.
İbn-i Sina’ya göre fırlatılan bir
Eylemsizlik cismin kütlesiyle doğru orantılıdır. Boyutları aynı olan duran silindirlerden cisim hareket ettiriciden ayrıl-
içi dolu olanı hareket ettirmek, içi boş olanı hareket ettirmekten zordur. Benzer şekilde dıktan sonra bir süre daha yol
aynı süratle hareket eden içi dolu silindiri durdurmak içi boş olana göre zordur. aldığına göre ortada hareketi
kalıcı kılacak bir nedenin olması
ve bu nedenin onu etkileyecek
şekilde hareket ettirildiğinde bu-
lunması gereklidir. Hızlanmanın
Hareket yönü nedeni, cismin direnç gösteren
ortamda yer değiştirmesidir. Di-
ğer bir deyişle, bunu yapabilen
cisim daha hızlı hareket eder,
Araç yapamayan ise daha yavaş ha-
Yavaşlıyor.
Ağırlık reket eder. Boşlukta böyle bir
durum gerçekleşmez.
Dirençsiz veya ideal bir ortam-
Üzerinde yük bulunan hareketli Bardağın üzerinde karton ve madenî da devinimin son bulmayacağı-
nı belirten İbn-i Sina’nın modern
araç durmak için frene bastığında para varken kartona ani bir kuvvet uy-
mekaniğin temeli olan eylemsiz-
araç dururken yükün ileri doğru ha- gulandığında karton ilerlerken madenî
lik ilkesine yakın bir açıklamaya
reketini sürdürmesi eylemsizlikle para bardağın içine düşer. Bu durum da ulaştığını söylemek olanaklıdır.
ilgilidir. eylemsizlikle ilgilidir.
İbn-i Sina eylemsizlik konusunda çalışmalar yapmıştır. Kuvvetle cisim arasında her-
hangi bir temas bulunmadığında hareketin kesintiye uğramamasının nedenini araştır-
mıştır. İbn-i Sina bir nesneye kuvvet uygulandıktan sonra kuvvetin etkisi ortadan kalksa
bile nesnenin hareketini sürdürmesinin nedeninin, kesri meyil (güdülenmiş eğim) yani
nesneye kazandırılan hareket etme isteği olduğunu ortaya koymuştur. İbn-i Sina, bu is-
teğin sürekli olduğunu ve bir kere kazanıldığında kaybolmadığını öne sürmüş. Newton’la
birlikte son biçimine kavuşan eylemsizlik ilkesine yaklaşmıştır.
5 ÖĞRENME ALANI
Eylemsizlikle ilgili,
I. Masanın üzerindeki içi su dolu tencere çekildiğinde tenceredeki suyun çal-
kalanarak dökülmesi eylemsizlikle ilgilidir.
II. Cisimlerin kütleleri arttıkça eylemsizliği de artar.
III. Eylemsizlik yalnızca sürtünmeli düzlemlerde oluşur.
Eylemsizlik her ortamda olabilir. (I ve II)
85
BİLGİ

Temel Yasa (Newton’un İkinci Yasası)
AKLINDA OLSUN Newton’un ikinci yasası cisimler üzerindeki net kuvvetin sıfır olmadığı durumları
açıklar. Buna göre cisim üzerine etkiyen net kuvvet sıfırdan farklı ise yani dengelen-
V=0
memiş kuvvetlerin etkisindeyse cisim, kuvvet doğrultusunda ivmeli hareket yapar. Ci-
F2 = 8 N 2 kg F1 = 20 N
sim ivmesinin yönü net kuvvetin yönü ile aynıdır.
V = 10 m/s
F2 = 8 N 2 kg F1 = 20 N a 2a 3a
m F m 2F m 3F
Şekildeki cisimlerin net kuv-

vetleri eşit olduğu için ivmeleri Cismin ivmesi, cisme uygulanan net kuvvetle doğru, kütle ile ters orantılıdır. Yani
eşittir. Hız kuvvet ile toplan- bir cisme F büyüklüğünde kuvvet uygulandığında ivmesi a, 2F kuvveti uygulandığında
maz. ivmesi 2a’dır. Bu durumda cisme uygulanan kuvvet ile oluşan ivmenin oranı sabittir.
Bu sabite kütle denir.
AKLINDA OLSUN
F 2F 3F
= = = sabit = Kütle
Bir cisme net kuvvet etki ettiği a 2a 3a
sürece cisim yavaşlar ya da
Fnet = m · a Kuvvet
hızlanır.
Grafiğin eğimi kütleyi verir.
F
Net kuvvet sıfır olduğunda ci-
sim durur ya da sabit hızla ha- F
Kuvvet (N) Kütle (kg) İvme (m/s2) =m
reket eder. a İvme
m
a
0
kg $ 2 a
s
UYARI!
Fnet = m · a
K cismine etki eden net kuvvet hareket yönünde olursa ci- Hareket yönü
ifadesi doğru iken F = m.a yan- sim hızlanır. K Fnet

lıştır.
Hareket yönü
K cismine etki eden net kuvvet hareket yönüne ters yön-
F2 = 32 N 2 kg F1 = 20 N
de ise cisim yavaşlar. Fnet K
20 = 2.a
32 = 2 . a ifadeleri yanlış,
32 – 20 = 2 . a ifadesi doğrudur.
6 ÖĞRENME ALANI
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde duran 6 kg kütleli cisme etki eden kuvvet-
ler şekildeki gibidir.
F1 = 12 N 6 kg F2 = 48 N
Buna göre cismin ivmesi kaç m/s2 dir?
F 48 − 12 36
a = net = = = 6 m/s 2 dir.
m 6 6
86
BİLGİ

7 ÖĞRENME ALANI
Yatay sürtünmesi önemsiz yolda bulunan özdeş tuğlalarla oluşturulan cisimler
sırasıyla 2F, 2F ve 3F kuvvetleriyle çekiliyor.
m m
2F 3F
m m 2F m m
Sistemlerin ivmeleri a1, a2 ve a3 arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
2F F 2F F 3F
a1 = = , a2 = = , a3 = ise a3 > a2 = a1
2m m 2m m 2m
8 ÖĞRENME ALANI
Sürtünmesi önemsiz yatay bir yolda kuvvet etkisiyle hareket etmekte olan
cisme, hareket doğrultusunda başka bir kuvvet daha uygulanıyor.
Buna göre cisimle ilgili,
I. Hızlanabilir.
II. Yavaşlayabilir.
III. Sabit hızla gidebilir.
IV. Hareket yönü değişebilir.
yargılarından kaç tanesi gerçekleşebilir?
4 ü de gerçekleşebilir.
Ağırlık ve Yer Çekimi İvmesi

Bir gezegenin, üzerinde bulunan cismin kütlesine uyguladığı kütle çekim kuvveti-
ne ağırlık denir. Söz konusu kuvvet Dünya üzerinde bulunan bir cisme etki ediyor ise
bu kuvvete, yer çekimi kuvveti adı verilir. Ağırlık bir kuvvet olduğu için dinamometre ile
ölçülür. Vektörel bir büyüklük olan ağırlık G¶ sembolü ile gösterilir. Birimi Newton’dur.
Günlük hayatta kütle ve ağırlık birbirine karıştırılan kavramlardır. Kütle değişmeyen
madde miktarıdır. Ağırlık ise cisimlere bulundukları gezegenler tarafından uygulanan
bir kuvvettir.
Cisimlere etki eden çekim kuvveti yani

ağırlık, cismin bulunduğu gezegene göre fark-
lılık gösterir. Bunun sebebi gezegenin çekim
ivme değerinde görülen farklılıklardır. Çekim
ivme değeri, gezegenin kütlesine, yarıçap
değerine ve gezegenin yoğunluğuna bağlı
olarak değişir. Bir gezegenin çekim ivmesinin
yönü gezegenin merkezine doğrudur.
87
BİLGİ

Yer çekimi ivmesi g olan bir gezegende m kütleli bir cismin ağırlığı,
Ağırlık = Kütle x Yer çekimi ivmesi
G¶ = m · g¶
ifadesi ile hesaplanır.

Ağırlık dinamometre ile ölçülür. Dinamometreler yayların esneklik
özelliğinden faydalanarak yapılır.
9 ÖĞRENME ALANI
Bazı gezegenlerin çekim ivmeleri, gezegenlerin yüzeyinde bulunan cisimlerin
kütleleri ve ağırlıklarının belirtildiği tablo şekildeki gibidir.
Cismin kütlesi Cismin ağırlığı Çekim ivmesi

Gezegen
(kg) (N) (m/s2)
Dünya ...........X.......... 980 9,8
Jüpiter 10 240 ...........Y..........
Mars 100 ...........Z.......... 3,7
Buna göre tablodaki X, Y ve Z değerleri nedir?
980 = X . 9,8 ise X = 100 kg , 240 = 10.Y ise Y = 24 m/s2

Z = 100.3.7 = 370 N
Etki - Tepki Yasası

AKLINDA OLSUN Etkileşim içinde olan tüm cisimler birbirlerine kuvvet uygular. Her etkiye eşit ve zıt
Elektriksel kuvvetler ve manye- yönde tepki kuvveti vardır.

tik kuvvetler, etki tepki kuvvet Tepki Etki Tepki Etki
Duvarın çekice Çekicin duvara Duvarın Parmağın
çiftleridir. tepkisi etkisi parmağa tepkisi duvara etkisi
+ F¶1 F¶2 –
F¶3 S N N S F¶4
F¶1 ile F¶2 , F¶3 ile F¶4 etki-tepki

çiftidir.
1) Etki kuvveti tepki kuvvetine eşit büyüklükte fakat zıt yönlüdür.
2) Etki-tepki kuvvetleri farklı cisimler üzerinde olduğu için birbirini dengelemez.

2 1
m kütleli cisme etki eden kuvvet,

bir elin cismi ittiği kuvvettir. m kütle-
li cisme 1 yönünde tek kuvvet etki
etmiş olur. Cismin tepkisi cismi iten
eledir. Ele de 2 yönünde tek bir kuv-
vet etki etmiştir.
88
BİLGİ

10 ÖĞRENME ALANI
Etki - tepki kuvvetleriyle ilgili,
I. Dünya ile Ay arasında oluşan etki - tepki kuvvetleri farklı büyüklüktedir.
II. Etki ve tepki kuvvetleri tek başlarına oluşmaz, aynı anda karşılıklı oluşur.
III. Sınıfın penceresine çarpan topu, camı kırma nedeni topun cama uyguladı-
ğı kuvvetin, camın topa uyguladığı kuvvetten büyük olmasıdır.
Etki - tepki kuvvetleri aynı anda ve aynı büyüklükte oluşur. (Yalnız II)
11 ÖĞRENME ALANI
Ağırlığı P olan bir cisme şekildeki gibi düşey F kuvveti

F
uygulandığında yerin cisme uyguladığı tepki kuvveti
4P oluyor. yatay
Buna göre kuvvetin büyüklüğü 2 katına çıkarıldı-
F Fı = 6P
ğında yerin cisme uyguladığı tepki kuvveti kaç P olur?
yatay yatay
F + P = 4P T = 7P
F = 3P Fı = 6P
2 katına çıkarılırsa
yatay
2F + P = 2 · 3P + P = 7P olur. T = 7P
KAVRAM YANILGILARI
✘ Etki ve tepki kuvvetleri aynı cisme etki eder.

Etki ve tepki kuvvetleri birbirine eşit büyüklükte fakat zıt yöndedir ve farklı
cisimlere etki eder. Masaya elimizle vurduğumuzda masaya 1 tane (etki)
✔
kuvvet, elimize de 1 tane (tepki) kuvvet etki etmektedir. Bu kuvvetler farklı
cisimlere etki etmiştir.
✘ Sadece canlılar kuvvet etki eder.
Sadece canlılar kuvvet uygulamaz. Masanın tepki kuvveti veya yerin çekim
✔
kuvveti gibi cansız maddelerin de uyguladığı kuvvetler vardır.
✘ Uzayda yer çekimi kuvveti yoktur.
Uzayda da yer çekimi kuvveti vardır. Yer çekimi kuvveti Dünya’dan uzak-
✔
laştıkça azalır.
89
BİLGİ

Serbest Cisim Diyagramı
Cisimlerin üzerine uygulanan kuvvetler serbest cisim diyagramı ile gösterilir.

Yatay sürtünmesiz düzlemde dur- N
makta olan cisme etki eden net
kuvvet sıfırdır. Cisme iki kuvvet etki
ediyordur: yer çekimi kuvveti ve tepki M
kuvveti. Cisim dengelenmiş kuvvetler

etkisindedir.
G¶ = mg
Yatay sürtünmesiz düzlemde F kuv-

N
veti çekilmekte olan cisme net kuv-
vet etki ediyordur (F). Cisme üç adet
kuvvet etki etmektedir: Yer çekimi M F F¶
kuvveti, tepki kuvveti ve F kuvveti.
Net kuvvet sıfır olmadığı için denge-
lenmemiş kuvvetler etkisindedir. G = mg
Düşey duvarda F kuvveti yardımıy-

la tutulan tahta bloka etki eden net
kuvvet cismin ağırlığıdır. Cisme üç N F
adet kuvvet etki ediyordur: F kuvveti, N

F
yüzeyin tepki kuvveti ve yer çekimi
G
kuvveti. Net kuvvet sıfır olmadığı için G
UYARI!
cisim dengelenmemiş kuvvetler etki-
Serbest cisim diyagramında net sindedir.
kuvvet gösterilmez.
12 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen ağırlıkları G olan cisimlerin serbest cisim diyagramlarını
çiziniz.
a) b) c)
ip
N = 2G
N=G
T=G
G G G
90
BİLGİ
KAVRAMA
4. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemdeki 5 kg kütleli
KAZANIM 2 cisim F¶1 ve F¶2 kuvvetleriyle hareket ettiriliyor.
1. 1.
Net kuvvet sıfır ise cisim durur
a. Temel yasa
F2 = 10 N 5 kg F1 = 20 N
ya da sabit hızla hareket eder.
İvme, uygulanan net kuvvet ile Eylemsizlik

Buna göre cismin ivmesi kaç m/s2 olur?
2. doğru orantılıdır.
b.
yasası
20 + 10 = 5 · a
Etkileşim halindeki cisimler a = 6 m/s2
3. birbirine eşit ve zıt yönlü c. Etki - tepki yasası
kuvvet uygular.
Yukarıda verilen hareket yasaları ve bunlara ait

açıklamaların doğru eşleştirilmesi nasıl olur? 5. Sürtünmesiz düzlemde durmakta olan 2 kg kütleli
cisme, şekildeki gibi kuvvetler uygulanıyor.
1-b 2-a 3-c V0 = 0
F1 = 40 N F2 = 10 N
2 kg
F3 = 4 N
yatay
Buna göre cismin ivmesi kaç m/s2 olur?

2. Sürtünmesi önemsiz ya- Kuvvet 40 + 10 – 4
a= = 23 m/s2
tay düzlemde bulunan 2
X
mX, mY ve mZ kütleli X, Y Y
ve Z cisimlerine yatay ve Z
sabit olarak uygulanan

6. 40 m/s ilk hıza sahip 2 kg kütleli cisme, kuvvetler şekil-
kuvvetlerin cisimlere kazan- 0 İvme
deki gibi etki etmektedir.
dırdığı ivme grafikleri
şekildeki gibidir. V0 = 40 m/s
Buna göre cisimlerin kütleleri arasındaki ilişki
F1 = 40 N
10 N = F2
nedir? 2 kg 4 N = F3
yatay
F
Grafiğin eğimi = m i verir. Eğimi en büyük olan X'in kütlesi
a Sistem sürtünmesiz olduğuna göre cismin ivmesi
en büyüktür.
kaç m/s2 olur?
40 + 10 – 4
a= = 23 m/s2
2
3. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemdeki 5 kg kütleli
cisim F¶1 ve F¶2 kuvvetleriyle hareket ettiriliyor.
7. Kütleleri mX ve mY olan Net kuvvet (N)
F¶2 = 10 N F¶1 = 40 N X ve Y cisimlerinin net

X
5 kg kuvvet – ivme grafikleri
Y
16
şekildeki gibidir.
Buna göre cismin ivmesi kaç m/s2 olur? mX
Buna göre, oranı 0
mY 4 8 İvme (m/s2)
Fnet = ma kaçtır?
30 = 5a
a = 6 m/s2 FX 16 mx 4
mX = = = 4 kg = =2
a 4 my 2
F 16
mY = Y = = 2 kg
a 8
91
KAVRAMA
Kavrama
8. Sürtünmesi önemsiz yatay yolda duran cisme yatay 11. K cisminin yere uyguladığı etki kuvveti Şekil - I’de
doğrultuda bir kuvvet uygulanıyor. 40 N, Şekil - II’de 70 N dur.
F 2F
Buna göre cisim,
K K
I. Hızlanabilir.
II. Yavaşlayabilir. yatay yatay
Şekil - I Şekil - II
III. Sabit hızla hareket eder.
hareket türlerinden hangilerini gerçekleştirebilir? Buna göre K cisminin ağırlığı kaç N olur?
F + PK = 40 ve 2F + PK = 70 ise PK = 10N
Zaten durduğu için yavaşlayamaz ve net kuvvet etki ettiği için
sabit hızla gidemez.
12. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemdeki özdeş X, Y ve

Z cisimlerine yatay F, 2F ve 3F kuvvetleri şekildeki
gibi uygulanıyor.
X Y Z
9. Yatay sürtünmesi önem- m F m 2F m 3F

yatay
Kuvvet (N)
siz yolda duran X ve Y Şekil-I Şekil-II Şekil-III
X
cisimlerine uygulanan 40
Buna göre cisimlerin ivmeleri a1, a2, a3 arasındaki
net kuvvetin cisimlere 30 Y
büyüklük ilişkisi nasıldır?
kazandırdığı ivmeye 20
bağlı değişim grafikleri 10 F 2F 3F
a1 = a = a3 = a3 > a2 > a1
şekildeki gibidir. İvme m 2 m m
2 4 6 (m/s2)
Y F = 30 N 13. Şekil-I de yatay sürtünmesiz X

düzlemde duran m = 2 kg 2 kg m F = 20 N
X yatay
kütleli X cismine çok kısa X
2 kg m Şekil F
- I= 20 N
Buna göre cisimler üst üste yapıştırılıp 30N’lik sürede 20 N uygulanıp 2 kg m X F = 20 Nyatay
bırakılıyor. 2 kg m
Şekil - I F = 20yatay
N
yatay kuvvet uygulandığında cisimlerin ivmesi yatay
Şekil
X
-I
kaç m/s2 olur? Şekil-II de sürtünmesiz yatay X Şekil - II
2 kg m F = 20 N
düzlemde duran m kütleli X 2 kg m F = 20 N yatay
yatay
mX =
20
= 10 kg , m Y =
20
= 5 kg , a =
30
= 2 m/s 2
cismine 20 N’luk kuvvet sü- Şekil - II yönü
Hareket
2 4 10 + 5 Şekil - XII
rekli uygulanıyor.
2 kg m F = 20 N
Şekil-III te sürtünmesiz ya- Hareket yönü yatay
Hareket yönü
tay düzlemde hareket eden X Şekil - III
X
m kütleli X cismine 20 N kuv- 2 kg m F = 20 N
2 kg m F = 20 N yatay
vet uygulanıyor. yatay
Şekil - III
10. Dünya’da 600 Newton ağırlığı olan bir cismin Buna göre X cisminin Şekil - III
Ay’daki ağırlığı kaç Newton’dur? yapacağı hareket çeşitleri nasıl olur?
10
(gDünya = 10 N/kg, gAy = N/kg) Şekil-I çok kısa süre hızlanıp kuvvet kaldırılınca sabit hızla
6
gider. Şekil-II Düzgün hızlanan sabit ivmeli hareket eder.
600 = m · 10 GAy = m · gAy Şekil-III düzgün yavaşlayan hareket yapar.
10
m = 60 kg GAy = 60 · = 100N
6
92
KAVRAMA
Kavrama
14. Şekildeki m kütleli X cis- N 17. X
mine sürtünmesiz sistemde m
F kuvveti uygulanıyor. F F
ı
masa h
Buna göre hangi kuvvetler
etki - tepki çiftidir? G = mg
yatay
(F – Fı)
etki tepki kuvvetidir. mg yerçekimi kuvveti N ise masa-
nın tepki kuvvetidir. Etki tepki çifti değildir Düşey kesiti verilen deney düzeneğinde X cismi eğik
düzlemden serbest bırakılıyor.
Buna göre,
I. X cismi, yatay düzlemde sabit hızla hareket eder.
15. Dünya yüzeyinde dinamometreyle ölçülen bir cisim II. X cismi, yatay düzlemde ivmeli hareket yapar.
800 N gelmektedir. Aynı cisim, X gezegeninde aynı III. X cismi, eğik düzlem üzerinde ivmeli hareket yapar.
dinamometreyle ölçüldüğünde 200 N gelmektedir. ifadelerinden hangileri söylenebilir?
Buna göre, X gezegeninin çekim ivmesi kaç N/kg
(Sürtünmeler önemsenmiyor.)
dır? (gDünya = 10 N/kg)
Cisim eğik düzlemde hızlandığından ivmeli hareket yapar.
800 = m · 10 GX = m · gX Yatay düzlem sürtünmesiz olduğu için sabit hızla gider.
m = 80 kg 200 = 80 · gX
18. Yatay sürtünmesi önemsiz yolda duran cisim, Şekil - I
gX = 2,5 N/kg
de F1 ve F2 kuvvetlerinin etkisiyle 2 m/s2 ivme ile hız-
lanmaktadır.
a = 2 m/s2 F1 F2
F2 = 60 N F1 = 70 N
16. Sürtünmesiz sistemde K ve L vagonları sabit F kuvve-

tiyle çekiliyor. Bir süre sonra K ve L arasındaki ip Şekil - I Şekil - II
kopuyor.
Duran aynı cisme aynı F1 ve F2 kuvvetleri Şekil - II
Tip F deki gibi etki ettiğinde yerin cisme uyguladığı dik
K L
kuvvet kaç Newton olur? (g = 10 m/s2)
70 – 60 = m . 2 ise m = 5 kg olur.
Bu andan itibaren cisimlerin hareketi ile ilgili aşa- 60 N N = 60 N
ğıdaki soruları cevaplayınız.

a) K ile L vagonlarının yapacağı hareket çeşidi ne 50 N 70 N

olur?
b) K ile L hangi Newton kanununa göre hareket
1) 1-b 2-a 3-c 2) (mX > mY > mZ) 3) 6 4) 6 5) 23 6) 23 7) 2
eder?
8) Yalnız I 9) 2 10) 100 N 11) 10 N 12) a3 > a2 > a1
c) İp koptuktan sonra hız-zaman grafikleri nasıl olur?
16)
a) K: Sabit hızlı
a) K sabit hızlı hareket, L sabit ivmeli hareket (düzgün hızlanan) L : Düzgün hızlanan
13) Çok kısa süre
b) K: eylemsizlik (1. yasa) hızlanıp sabit hızlı, 15) 2,5 N/kg b) K: Eylemsizlik 1. yasa
14) F, Fı L: Temel yasa 2. yasa
düzgün hızlanan, c) V
L: eylemlilik dinamiğin temel yasası (2. yasa) düzgün yavaşlayan
V
L
K
V V
c) L
K t t
17) I ve III 18) 60 N

t t
93
KAVRAMA
Newton’un Hareket Yasaları
PEKİŞTİRME TESTİ 2 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB /3. Ünite / Test 19-20-21
1. Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan 3m ve m 4. K, L ve N cisimlerine uygulanan net kuvvet ile cisimle-
kütleli K ve L cisimlerine yatay kuvvetler şekildeki gibi rin kazandıkları ivmeler arasındaki kuvvet-ivme grafiği
uygulanıyor. şekildeki gibidir.
K L
F 2F 5F
3m m
yatay
aK
Buna göre K cisminin ivmesi aK, L ninki aL ise
aL
oranı kaçtır?
1 1
A) 9 B) 3 C) 1 D) E)
3 9
K, L, N nin kütleleri sırasıyla mK, mL, mN olduğuna
F b_bb göre bunlar arasındaki ilişki aşağıdakilerden han-
aK = b
3m bbb aK 1 gisidir?
` =
3F bbbb aL 9
aL = b
m bb A) mL < mN < mK B) mK < mN < mL
a
C) mK < mL < mN D) mN < mL < mK
E) mN < mK < mL
2. K
2015 / YGS
10 N
2N 2 kg
4N
F 4 2
m= ise mK = 6 m/s2, mL = 2 m/s2 mN= = m/s2 olur.
Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan 2 kg küt- a 6 3
leli K cismi, üzerine etki eden şekildeki yatay üç kuv-
vetin etkisiyle hızlanmaya başlıyor.
5. Freni bozulmuş olan bir otomobil, yatay düz bir yolda
Buna göre K cisminin ivmesi kaç m/s2 olur?
hareket ederken kütlesi kendi kütlesinden çok küçük
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
olan bir çöp kovasına çarpmıştır. Bu sırada kaldırımda
Fnet = ma otobüs bekleyen Ahmet, Burçin ve Cevdet olaya tanık
10 – (2 + 4) = 2 · a olmuş ve otomobil ile kovanın birbirlerine temas
a= 2m/s2 etmekte oldukları çok kısa süren çarpışma süreciyle
ilgili aşağıdaki yorumları yapmışlardır.
• Ahmet: Otomobilin kovaya uyguladığı kuvvet, ko-
3. Esnek bir düzlemde zıplayan çocuğun, bu düzlem-
vanın otomobile uyguladığından büyüktür.
den ayrıldıktan sonra yukarı doğru çıktığı süre
• Burçin: Kovanın ivmesi, otomobilinkinden büyük-
boyunca hızı, ivmesi ve bu çocuğa etki eden net
tür.
kuvvet hakkında ne söylenebilir?
• Cevdet: Kovanın hızı, otomobilinkinden daha bü-
(Hava sürtünmesi önemsizdir.) yük değişim göstermiştir.
Hız İvme Etki eden net kuvvet Buna göre; Ahmet, Burçin ve Cevdet’in yorum-
––––– ––––– –––––––––––––
larından hangileri doğrudur?
A) Azalır Azalır Artar
A) Yalnız Ahmet
B) Azalır Değişmez Değişmez
C) Azalır Azalır Değişmez B) Yalnız Burçin
D) Azalır Değişmez Artar C) Yalnız Cevdet
E) Değişmez Değişmez Değişmez D) Ahmet ve Burçin
2014 / YGS E) Burçin ve Cevdet

2020 / TYT
Yukarı çıkarken hızı azalır, ivmesi ve net kuvvet değişmez.
Otomobil ve kova birbirlerine eşit büyüklükte kuvvet uygular-
Net kuvvet ağırlığı kadardır.
lar. Kütlesi küçük olan kovanın ivmesi büyüktür.
94
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB /3. Ünite / Test 19-20-21
Pekiştirme
Konum Hız İvme
6. K, L ve M cisimleri yatay düzlemde Şekil - I, Şekil - II 9.
ve Şekil - III’teki gibi üst üste konulmuştur. K L M
L K M
0 0 0
K M L Zaman Zaman Zaman
I II III
Şekil-I Şekil-II Şekil-III
Yatay düzlemdeki K, L ve M araçlarına ait grafikle-
Şekil – I deki yerin uyguladığı tepki kuvveti 60 N,
Şekil – II deki tepki kuvveti 40 N ve Şekil III’deki tepki re göre hangi araçlar dengelenmiş kuvvetlerin
kuvveti 80 N ise K cisminin ağırlığı kaç N olur? etkisindedir?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

K + L = 60 K + L + M = 90
M + L = 80 ise L + M = 80
K = 10 N Dengelenmiş kuvvet cismin durduğu ya da sabit hızla gittiği
K + M = 40
durumdadır. L ve M de cisim ivmeli hareket yaptığı için denge-
lenmemiş kuvvetlerin etkisinde olur.
7. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemlerdeki X ve Y cisim-
lerine sabit F kuvvetleri düzleme paralel olarak uygulan-
dığında cisimlerin ivmeleri 4 m/s2 ve 6 m/s2 oluyor.
4 m/s2 6 m/s2 Y
a=?
F
X
F
Y
F
X
10. Bir tenis topu, yatay zeminde sabit hızla hareket
Şekil - I Şekil - II Şekil - III etmekte olan bir kamyonetin kasasında şekildeki gibi
durmaktadır.
Y cismi X cisminin üzerine konulup yine F kuvveti
uygulanırsa cisimler birlikte kaç m/s2 ivmeyle
hareket eder?
6 8 12
A) B) C) D) 3 E) 5
5 5 5
F = 4mX = 6mY ¡ mX = 3k mY = 2k F = 12k olur.
12
Fnet = (mX + mY) · a ise 12k = (3k + 2k) · a ise a = m/s2
5
Bir süre sonra tenis topu aniden, kamyonetin iler-

8. Sürtünmesi önemsiz yatay Hız leme yönüne zıt yönde yuvarlanmaya başladığına
K
düzlemde durmakta olan
göre kamyonet,
mK ve mL kütleli cisimlere L
I. Yatay zeminde yavaşlamaya başlamıştır.
düzleme paralel F¶K ve F¶L
II. Yatay zeminde hızlanmaya başlamıştır.
kuvvetleri uygulanıyor. 0 Zaman
mK III. Yokuş yukarı sabit hızla çıkmaya başlamıştır.
= 2 olduğuna göre,
mL
FK IV. Yokuş aşağı sabit hızla inmeye başlamıştır.
oranı kaçtır?
FL yargılarından hangileri doğru olabilir?
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) 16 B) 8 C) 4 D) 2 E)
2 D) I ve IV E) II ve III
2V V 2019 / MSÜ
aK = aL = FK = mK · aK FL = mL · aL
t 2t
FK FK Yatay zeminde hızlanan hareket veya yokuş yukarı sabit hızlı
= 2 · 4 ise = 8 olur.
FL FL
hareket
95
1-E 2-B 3-B 4-D 5-E 6-A 7-C 8-B 9-A 10-E PEKİŞTİRME
BİLGİ Sürtünme Kuvveti
Birbirine temas eden yüzeyler arasında zorlanmaya karşı oluşan kuvvete sür-
tünme kuvveti denir. Sürtünme kuvveti vektörel bir nicelik olup fs ile gösterilir. Birimi
Newton’dur. (N)
Yatay düzlemde kuvvet etkisiyle kayarak ilerleyen bir cisme uygulanan sürtünme
kuvveti cismin hareket yönünün tersine doğru oluşur. Sürtünme kuvvetinin serbest cisim
diyagramındaki gösterimi şekildeki gibidir.
F F (Kuvvet)
Sürtünme
kuvveti (Sürtünme kuvveti) (fs)
G (Ağırlık)
Ağırlık
Duran bir cismi harekete geçirmek, hareket hâlindeki bir cismi hareketine devam
UYARI!
ettirmeye çalışmaktan daha zordur. Çünkü her iki durumda cisme etki eden sürtünme
Cisimlerle yüzey arasındaki kuvvetleri farklıdır. Sürtünme kuvveti statik ve kinetik sürtünme olarak ikiye ayrılır.
sürtünme kuvveti, cisimlerin yü-
zeye temas ettikleri alana bağlı 1. Statik Sürtünme Kuvveti
değildir.
Duran bir cismi harekete geçirene kadar etki eden kuv-
Sürtünme kuvveti
fs = 2 N F = 10 N vete statik sürtünme kuvveti denir. Statik sürtünme kuv-
veti cisme uygulanan kuvvetin büyüklüğüne göre değişir. Fs
Yatay düzlemdeki birFcisme
= 2 N uygulanan sürtünmeFkuvveti-
f =3N
=3N
fs = 2 N F = 10 N fs = 2 N s
nin maksimum değeri 5 N olsun. Bu durumda cisme 2N

kuvvet uygulanırsa sürtünme kuvveti 2 N, 3 N kuvvet uy- 0 F Sürtünme kuvveti
Uygulanan
gulanırsa sürtünme kuvveti 3 N olur. kuvvet
Fs
F=2N F=3N
fs = 2 N fs = 3 N
0 F Uygulan
kuvvet
13 ÖĞRENME ALANI
Bir sandık, tahta, beton ve cam üzerinde durmakta iken F büyüklüğünde zemi-
ne paralel kuvvetler uygulanıyor.
F F F
Tahta zemin Beton zemin Cam zemin
Sandık üç durumda da hareketsiz kaldığına göre sandıkla zemin arasın-

daki sürtünme kuvvetleri f1, f2, f3 arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
Fnet = 0 olduğundan f1 = f2 = f3 olur.
96
BİLGİ

2. Kinetik Sürtünme Kuvveti

AKLINDA OLSUN
Hareket halindeki cisimlere etki eden sürtünme Sürtünme
Kuvveti
kuvvetine kinetik sürtünme kuvveti denir. Kinetik sür-
tünme kuvveti, statik sürtünme kuvvetinin maksimum fstatik
değerinden daha küçüktür. Aşağıda bazı cisimlerin fkinetik

statik ve kinetik sürtünme katsayıları verilmiştir.
Tekerlek sabit hızla dönerek
ilerliyorsa sürtünme kuvveti (fs)
Uygulanan sıfırdır. Çünkü sürtünme kuv-
kuvvet veti olsa tekerlek yavaşlardı.
1 2
Statik Kinetik
Çelik - Çelik 0,15 - 0,25 0,1 - 0,2 F
Tahta - Tahta 0,4 - 0,7 0,2 - 0,3

fs
Sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, sürtünen yüzeylerin cinsine ve tepki kuvvetine Duran tekerlek merkezinden F
kuvveti ile çekilmeye başlan-
bağlıdır. Sürtünme kuvvetinin matematiksel modeli aşağıdaki gibidir. dığında tekerlek hızlanmaya
başlar. Tekerlek dönüyorsa F
fs = k . N k: sürtünme katsayısı, N: tepki kuvveti kuvveti döndüren kuvvet ol-
madığı için tekerleği döndüren
sürtünme kuvvetidir. Ok yö-
nünde döndüğü için sürtünme
Sürtünme kuvvetinin matematiksel modeli verilir. Matematiksel hesap- kuvveti 1 yönündedir.
lamalara girilmez. 1 2 F
Hareket fs
yönü
F Duran tekerlek F kuvveti dön-

Sürtünme
fs meye başladığında zemini 1
kuvveti
yönünde iteklediğinden zemin
de tekerleğe 2 yönünde sürtün-
me kuvveti oluşmasını sağlar.
Ağırlık F 1 2
Kayarak ilerleyen cisimlere etki eden Dönerek ilerleyen cisim sürtünmeli yola
sürtünme kuvveti genellikle cismin hareket girdiğinde yavaşlar. Sürtünme kuvveti ha-
yönüne ters yöndedir. reketi yönünde olur.
fs
Tekerlek ok yönünde dönerken

İvme İvme F kuvvetinin etkisiyle yavaşla-
maya başladığında zemini 2
Hız Hız
yönünde iteklediği için sürtün-
me kuvveti 1 yönünde olur.
1 2
Sürtünme kuvveti Sürtünme kuvveti
İleri yönde hızlanan bisikletin tekeri, yere İleri doğru hareket eden bisikletli, pedal
geri yönde kuvvet uygularken yer de bi- çevirmeyi bırakıp frene bastığında teker-
fs
siklete hareketi yönünde sürtünme kuv- lek dönmeden kayma hareketi yapmaya
veti uygular. Bisikletli pedalı çevirmeyi başlar. Bu nedenle sürtünme kuvveti ha- Tekerlek 2 yönünde ilerlerken
yavaşlıyorsa sürtünme kuvveti
bıraktığında aynı sürtünme kuvvetinin reket yönüne ters yönde olur. 2 yönünde olur.
etkisiyle tekerlek yavaşlayıp durur.
97
BİLGİ

Cisme etki eden kinetik sürtünme kuvveti harekete ters

N Hareket
yönde oluşur. yönü
fs V
fs = k N
ile bulunur. G
fs Düşey
duvar
Cisme etki eden sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, N
fs = k F F
Hareket
ile bulunur. G
yönü
14 ÖĞRENME ALANI
X yüzeyinde duran K cismine Şekil - I’deki kuvvetler uygulandığında cisim dur-
maya devam etmektedir.
V=0 Hareket yönü
F1 = 10 N F2 40 N F1 = 10 N F2 40 N
K K
X yüzeyi Y yüzeyi
Aynı cisim Y yüzeyinde durmakta iken aynı kuvvetler uygulandığında cisim

hareket etmektedir.
Buna göre,
I. X yüzeyi ile cisim arasındaki sürtünme kuvveti 30 N olur.
II. Cisim Y yüzeyinde iken cisme kinetik sürtünme etki eder.
III. Y yüzeyindeki cisme etki eden sürtünme kuvveti F1 kuvveti ile aynı yönlü-
dür.
Fnet = 0 ise fs = 30N dir. Ötelenen cisimlerde fs hareket yönüne zıttır. (I, II ve III)
15 ÖĞRENME ALANI
Yatay düzlemde durmakta olan 4 kg’lık cisme F kuvveti
V=0
uygulanıyor. Statik sürtünme kuvvetinin maksimum
4 kg F¶
değeri 30 N, kinetik sürtünme kuvveti 28 N dir.
Buna göre cisme aşağıda verilen kuvvetler uygulan-
dığında cisme etki eden sürtünme kuvvetleri kaç N olur?
a) F = 25 N b) F = 32 N c) F = 40 N
a) fs > F ise fs = 25 N b) F > fs ise fs = 28 N
c) F > fs ise fs = 28 N olur.
98
BİLGİ

16 ÖĞRENME ALANI
Yatay düzlemde doğu - batı doğrultusunda şekillerdeki gibi bulunan
cisimlere etkiyen sürtünme kuvvetlerinin yönlerini belirtiniz.
V V=0 V=0
a) b) c)
F F F
Batı Doğu
V V V
d) e) f)
F1 F1 F2
a) Batı b) Batı c) Doğu

d) Batı e) Batı f) Doğu
17 ÖĞRENME ALANI
Sürtünmeli düşey duvarda bulunan 5 kg kütle-
li cisme şekildeki gibi F = 50 N luk kuvvet etki Fs = 10N
etmektedir.
Cisme 10 N büyüklüğünde sürtünme kuv- F = 50N
veti etki ettiğine göre,
I. Cisim dengelenmemiş kuvvetler etkisin- Düşey
dedir. duvar
II. Cismin ağırlığı arttıkça sürtünme kuvveti
artar.
III. Cismin ivmesi 8 m/s2 dir.
yargılarından hangileri doğrudur? (g = 10 m/s2)
Fnet ≠ 0 Sürtünme kuvveti ağırlığa bağlı değil. (I ve III)
Sürtünme Kuvvetinin Avantajları ve Dezavatajları

Sürtünme kuvveti günlük yaşantımızı bazen kolaylaştırırken bazen de zorlaştırır.
Sürtünme Kuvvetinin Bazı Sürtünme Kuvvetinin Bazı
Avantajları Dezavantajları
• Sürtünen yüzeyler aşınır. Ayakka-
• Yazı yazmak sürtünme kuvveti sa-
bılarımızın tabanları zamanla incelir
yesinde olur.
ve yırtılır.
• Yürümek, bir otomobilin hareket et-
• Makine dişlileri zamanla aşınır. Sür-
mesi veya yavaşlamasında sürtün-
tünmeden dolayı ısınır. Enerji kay-
me kuvveti etkilidir.
bına neden olur.
18 ÖĞRENME ALANI
Sürtünme kuvveti ile ilgili,
I. Statik sürtünme kuvveti cismin ağırlığı kadardır.
II. Sürtünme kuvveti hayatımızı daima olumsuz yönde etkiler.
III. Bir cisme etki eden kinetik sürtünme kuvveti, cisme etki eden maksimum
statik sürtünme kuvvetinden küçüktür.
Statik sürtünme kuvveti uygulanan kuvvetle ilgilidir. Sürtünmenin olumlu yönleri de

99
vardır. (Yalnız III) BİLGİ
KAVRAMA
5. Duran bir cisim şekildeki gibi kuvvetler uygulanarak
KAZANIM 3 cisim harekete geçiriliyor.
1. Sürtünme kuvveti, 2
V=0
1
I. Cismin ağırlığına bağlıdır. F2 = 10 N M F1 = 30 N

II. Sürtünen yüzeylerin cinsine bağlıdır.
III. Sürtünen yüzeylerin yüzey alanı büyüklüğüne
bağlıdır. Buna göre sürtünmeli yolda cisme etkiyen sürtün-
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? me kuvvetinin yönü hangi tarafa olur?
Sürtünme kuvveti dik net kuvvet ve sürtünen yüzeylerin cinsi- Cisim 1 yönünde harekete geçeceğinden sürtünme kuvvetinin
ne bağlıdır. yönü 2 yönünde olur.
2. İbrahim: Sürtünme kuvveti her zaman hareket yönü-

6. Şekildeki m1, m2 ve m3 kütlelerine sırasıyla 2F, F ve
ne terstir.
3F kuvvetleri etki etmektedir.
Sami: Sürtünme kuvveti sürtünen iki cisimden birine
m1 2F m2 F m3 3F
etki eder.
Ömer: Sürtünme kuvveti temas gerektiren kuvvettir. Şekil - I Şekil - II Şekil - III
Yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin ifadesi doğ- Cisimler sabit hızla hareket ettiğine göre cisimlere
rudur? etki eden sürtünme kuvvetleri fs , fs ve fs arasın-
1 2 3
daki ilişki nasıldır?

Sürtünme kuvveti her iki cisme de etki eder. Sürtünme kuvve-
ti dönerek ilerleyen cisimlerde hareket yönündedir. Sabit hızla gittiğine göre Fnet = 0 ve sürtünme kuvvetleri
uygulanan kuvvete eşit olur. fs = 2F fs = F fs = 3F
1 2 3
fs > fs > fs
3 1 2
3. –x O +x
M V0 = 20 m/s
Sürtünmeli yatay düzlemde +x yönünde hareket 7. Yatay düzlemde bulunan cisme uygulanan kuvvet -
eden cisme etki eden sürtünme kuvvetinin yönü sürtünme kuvveti grafiği şekildeki gibidir.
ne olur? Sürtünme kuvveti (N)
Hareketin tersi yönde olduğu için –X olur.

30
20
5 kg F
4. Şekildeki sürtünmeli yolda V0 = 20 m/s hızla 1 yönün- yatay
0 30 40 Uygulanan
de hareket eden cisme 2 yönünde 30 N’luk kuvvet etki
kuvvet (N)
ediyor. Şekil - I
2 1
F = 30 N M V0 = 20 m/s Buna göre maksimum statik sürtünme kuvveti ve

kinetik sürtünme kuvveti kaç N olur?
Buna göre sürtünme kuvvetinin yönü ne tarafa
doğru olur? Statik sürtünme kuvveti 30N
Kinetik sürtünme kuvveti 20 N
Sürtünme kuvveti hareket yönüne ters (2 yönü) olur.
100
KAVRAMA
Kavrama
8. Bir öğrencinin sınıfında yaptığı deneyde sürtünmeli 11. Yatay düzlemlerdeki K, L ve M cisimlerine düzleme
yatay düzlemde durmakta olan m kütleli cisim F kuv- paralel ve eşit büyüklükteki F kuvvetleri şekildeki gibi
veti ile ancak dengeleniyor.
uygulanıyor.
F F F
m K L
Buna göre,
I. m kütlesi artırılırsa denge durumu değişmez
M F
II. Düzenek çekim ivmesi küçük olan Ay’a götürülür-
se denge durumu değişmez
III. Sürtünme kuvvetinin büyüklüğü F kadardır. K cismi hızlanmakta, L cismi yavaşlamakta ve M cismi
yargılarından hangileri doğrudur? sabit hızla hareket etmektedir.
m kütlesi artarsa fs artar denge durumu değişmez. Ay'a götü- Buna göre cisimlerin hangilerine kesinlikle sür-
rülürse Fs azalır denge durumu değişir. Dengede olduğu için tünme kuvveti etki etmektedir?
Fs = F kadar
K cismi hızlandığı için sürtünme etki etmeyebilir. L cismine
sürtünme etki etmeyip hareket yönüne ters yönde F kuvveti
9. Öteleme hareketi yapan X ve Z cismi ile yuvarlanan Y
etki edebilir. M cismine etki eden net kuvvetin sıfır olması
cisimlerinin hareket yönleri şekildeki gibidir. gerekir. M cismine kesin sürtünme etki ediyor. (Yalnız M)
Hareket yönü Hareket yönü
12. Yatay düzlemde duran bir cisme uygulanan yatay

X Y kuvvetin, cisme etki eden sürtünme kuvvetine bağlı
1 2 1 2
Şekil – I Şekil – II Sürtünme
kuvveti (N)
Hareket
60
yönü F2 3
40
F1
20
Z
4
20 40 60 80 Uygulanan
kuvvet (N)
Şekil – III
Buna göre,
Buna göre X, Y ve Z cisimlerine etki eden sürtün-
I. Cisme 30 N kuvvet uygulandığında cisim hareket
me kuvvetlerinin yönü sırasıyla nedir? etmez.
Ötelenen cisimlere etki eden sürtünme kuvvetinin yönü hareket II. Cismi hareket ettirebilecek kuvvet 60 N den bü-
yönünün tersine iken dönen cisimlerde hareket yönündedir. (1, 1, 4) yüktür.
III. Cisme 100 N luk kuvvet uygulandığında cismi ha-
10. Yatay sürtünmeli düzlemde duran K cismine 5F ve 3F reket ederken net kuvvet 60 N dur.
büyüklüğünde kuvvetler şekildeki gibi uygulandığında
cisim dengede kalıyor. yargılarından hangileri doğrudur?
K Cisme etki eden maksimum statik sürtünme kuvveti 60N dur.

Bu nedenle 30N luk kuvvet cismi harekete geçiremez. Kinetik
5F m 3F
yatay sürtünme 40N olduğunda Fnet = 100 – 40 = 60N dir.
K K K
m 2F F m m 3F
yatay yatay yatay
(I) (II) (III)
Buna göre durmakta olan K cismi hangi şekilde

kesinlikle yine dengede kalır? 1) Yalnız II 2) Ömer 3) (–X) 4) 2 yönünde 5) 2 yönü 6) fS3 > fS1 > fS2
Fs = 5F – 3F = 2F olur. 7) fS = 30 N
8) I ve III 9) 1, 1, 4 10) I ve II 11) Yalnız M 12) I, II ve III
fK = 20 N
101
KAVRAMA
Sürtünme Kuvveti
PEKİŞTİRME TESTİ 3 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 23-24-25
1. Sürtünme kuvvetiyle ilgili, 4. Bir sihirbazlık gösterisinde, önce bir masaya örtü seri-
I. Uygulanan kuvvetten büyük olamaz. lip üzerine şekildeki gibi cam bardak konulur. Örtü, bir
ucundan hızlıca çekilerek masa üzerinden alınır ve
II. Daima hareket yönüne ters yöndedir. bardağın devrilmeden masa üzerinde kaldığı gözlenir.
III. Daima uygulanan kuvvet yönüne terstir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
Hareket eden cisimlerde uygulanan kuvvetten büyük olabilir.
Dönerek ilerleyen cisimlerde hareket yönündedir. Uygulanan
Buna göre örtü, yalnızca yatay doğrultuda sağa
kuvvetle aynı yönde olabilir. (I - II - III yanlış)
doğru hızlıca çekildiği esnada;
2. K cismi ile bazı yüzeyler arasındaki sürtünme kuvvet- I. bardağa örtü tarafından uygulanan,
leri tablodaki gibidir. II. örtüye bardak tarafından uygulanan,
K K Kinetik
III. örtüye masa tarafından uygulanan
F1 F2 Yüzey Sürtünme kinetik sürtünme kuvvetlerinin yönleri aşağıdaki-
Kuvveti lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Beton Tahta Beton 7N
K
Tahta 5N I II III
F3
Buz 3N A) Sağa Sağa Sağa
Buz
B) Sağa Sola Sola
C) Sola Sola Sola
K cismi, bu yüzeyler üzerinde F1, F2 ve F3 kuvvet-
leri ile sabit süratle hareket ettirildiğine göre bu D) Sola Sola Sağa
kuvvetler arasındaki ilişki nedir? E) Sola Sağa Sola
A) F1 > F2 > F3 B) F1 = F2 = F3 2021 / MSÜ
C) F3 > F2 > F1 D) F1 > F3 > F2 Bardağın hareket etmesini sağlayan kuvvet bardak ile masa
örtüsü arasındaki sürtünme kuvvetidir. Örtü sağa çekildiğinde
bardakta sağa doğru gittiği için bardağa örtü tarafından uygu-
E) F2 > F3 > F1 lanan kuvvet sürtünme kuvveti bardakta sağa doğrudur. Örtü
de etki tepkiden dolayı bu kuvvet sola doğrudur. Örtüyle masa
arasındaki harekete örtünün hareketine zıt yönde yani sola
Sürtünme kuvveti büyük olan yüzeydeki K cismini hareket ettire- doğru sürtünme kuvveti oluşur. Cevap B
bilecek kuvvet daha büyük olur. F1 en büyük, F3 en küçük olur.
5. Öteleme hareketi yapan X ve Y ile yuvarlanan Z cisim-

3. Sürtünmeli yatay düzlem- Sürtünme kuvveti (N)
lerinin hareket yönleri şekildeki gibidir.
deki cisim için sürtünme 8
(2) (1)
kuvveti-uygulanan yatay 4
V V
kuvvet grafiği şekildeki F F
X Y
gibidir.
0 8 Uygulanan
kuvvet (N)
Z Hız
Cismin statik ve kinetik sürtünme kuvvetleri oranı

Buna göre, X, Y ve Z cisimlerine etki eden sürtün-
Fstatik
kaç olur? me kuvvetlerinin yönleri aşağıdakilerden hangi-
Fkinetik sinde doğru verilmiştir?
1
A) B) 1 C) 2 D) 4 E) 8 A) 2, 2, 1 B) 1, 1, 2 C) 2, 2, 2
2
8
D) 1, 2, 2 E) 2, 1, 1
Fstatik = 8 ¡ Fkinetik = 4 ¡ =2
4
Sürtünme kuvveti ötelenen cisimlerde hareket yönüne ters
yönlüdür. Dönerek ilerleyen cisimlerde hareket yönüyle aynı
yönlüdür. Bu nedenle X ve Y' ye 2 yönünde Z' ye 1 yönünde
sürtünme kuvveti etki eder.
102
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 23-24-25
Pekiştirme
6. 9. Sürtünmeli yatay düz- K
V 4N 12 N
yatay lemde sabit hızla hareket 2 kg
K L M
etmekte olan 2 kg kütleli K yatay
2 1
Şekildeki yatay yolun yalnız LM arası sürtünmelidir. cismi, 12 N ve 4 N luk sabit
K noktasından V hızıyla atılan cismin |KL| ve |LM| iki kuvvetin etkisindedir.
Buna göre,
bölümlerindeki hareketi için ne söylenebilir?
|KL| |LM| I. Cisme etkiyen sürtünme kuvveti 8 N’dir.
A) Hızlanan Yavaşlayan II. Cisme etkiyen sürtünme kuvveti 1 yönündedir.

III. Cisme etkiyen net kuvvet sıfırdır.
B) Hızlanan Hızlanan
yargılarından hangileri doğrudur? (g = 10 m/s2)
C) Sabit hızlı Yavaşlayan
D) Yavaşlayan Yavaşlayan
E) Sabit hızlı Hızlanan D) II ve III E) I, II ve III
Sabit hızla gittiği için Fnet = 0 ve fs = 8N olur.

KL aralığında kuvvet etki etmediği için sabit hızlı LM arasında
Sürtünme Kuvvetinin yönü 2 yönünde olur.
dışarıdan kuvvet etki etmeyip sürtünmeli olduğu için yavaşlar.
10. Şekildeki K cismi düşey duvarda

dengededir. 1
7. Yatay sürtünmeli bir düzlemde duran X cismine K
Buna göre, F
F = 5 N’luk kuvvet uygulandığında cisim sabit hızla m
hareket etmektedir. I. Sürtünme kuvveti vardır.
2
F=5N
II. F artırılırsa sürtünme kuvveti
X artar.
III. F kuvveti azaltılırsa cisim, 2 yö-
Buna göre, cisme etki eden statik sürtünme kuv- nünde hareket edebilir.
veti değeri, ifadelerinden hangileri doğrudur?
I. fs = 5,1 N
II. fs = 5 N
III. fs = 2 N D) I ve II E) I ve III
eşitliklerinden hangileri olabilir? Dengede kaldığı sürece fs = mg dir.
F azalırsa 2 yönünde hareket edebilir.
11. Sürtünmeli yatay düzlemde ok yönünde ilerlemekte
Fnet = 0 dır. fs = 5 N'dir. Kinetik sürtünme 5 N ise statik sürtün-
olan cisme 10 N büyüklüğünde hareket yönüne ters
me 5'ten çok az büyük veya 5'ten küçük olabilir.
yönde kuvvet uygulanmaktadır.
8. F
F = 10 N Hareket
(I) (II) (III)
yönü
V
Buna göre,
Sabit hızla Eğik düzlem Eğik düzlem
hareket eden üzerinde duran cisim üzerinde yukarı I. Sürtünme kuvvetinin yönü ok yönünün tersinedir.
cisim hareket eden cisim II. Sürtünme kuvveti 8 N dur.
III. Sürtünme kuvveti 12 N dur.
Yukarıda verilen durumların hangilerinde sürtün- yargılarından hangileri doğru olabilir?
me kuvveti kesinlikle etkilidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
Ötelenen cisimlerde sürtünme kuvvetinin yönü hareket yönü-
Eğik düzlem üzerinde kaymayan cisme sürtünme kuvveti kesin ne terstir. Bu nedenle I doğru. Sürtünme katsayısı bilinmediği
etki ediyordur. için II ve III olabilir.
103
1-E 2-A 3-C 4-B 5-A 6-C 7-E 8-B 9-C 10-E 11-E PEKİŞTİRME
TAM TUR
Kuvvet Çeşitleri
Cisimlerin şeklinde ve hareketinde değişiklik oluşturan etkiye kuvvet denir. Vektörel büyüklük olup F ile gös-
terilir. Dinamometre ile ölçülür. Birimi Newton’dur. (N)
Temas Gerektirmeyen Kuvvet Temas Gerektiren Kuvvetler
Kütle çekim, mıknatısların birbirini itmesi, çekmesi te- Sürtünme kuvveti, kaldırma kuvveti temas gerektiren
mas gerektirmeyen kuvvetlerdir. kuvvetlerdir.
Doğadaki Dört Temel Kuvvet
1. Güçlü nükleer kuvvet 2. Elektromanyetik kuvvet 3. Zayıf nükleer kuvvet 4. Kütle çekim kuvveti
Sürtünme Kuvveti
• Yüzeylerin cinsine bağlıdır.
fs = k · N
• Yüzeye etki eden dik kuvvete bağlıdır.
• Yüzey alanı büyüklüğüne bağlı değildir.
Sürtünme Sürtünme Yüzeyin cisme
• Statik sürtünme kuvveti, kinetik sürtünme
kuvveti katsayısı uyguladığı dik
kuvvetinden büyüktür. kuvvet
Newton’un Hareket Kanunları

Duruyor Sistem
1. Eylemsizlik: Fnet = 0 dengede
2. Temel yasa
Sabit Hızlı
Fnet = m· a
3. Etki tepki yasası
• Etki - tepki kuvvetleri çiftler hâlinde olur.
• Etki-tepki eşit büyüklükte, zıt yönlüdür. Net Kütle Cismin
kuvvet ivmesi
• Farklı cisimler üzerindedirler, birbirlerini
dengelemezler.
Kuvvet - ivme grafiğinin eğimi kütleyi verir.
Kuvvet
F
F
eğim = tana = =m
a a
0
a İvme
104
TAM TUR
Her şeyi basitçe açıklayamıyorsan yeterince iyi anlamamışsın
demektir.
Albert Einstein
1 ACEMİ
1. Yatay düzlemde şekildeki gibi dengede olan K ve L 4. I. N/kg
nin kütleleri 4 kg ve 2 kg’dır. II. m/s2
III. m/s
K
Yukarıdakilerden hangileri ivme birimi olarak kul-
L lanılabilir?

Buna göre yerin L cismine uyguladığı tepki kuvve- D) I ve II E) I ve III
ti kaç N olur? (g = 10 m/s2)
N
A) 10 B) 30 C) 50 D) 60 E) 100 m/s2 ve ivme birimleridir.
kg
Yere etki 40 + 20 = 60 N yerin tepkisi 60 N olur.
5. Katı K cismi, düşey duvarda 60 N kuvvet etkisiyle

şekildeki gibi tutulmaktadır.
2. Yatay düzlemde dengede olan K ve L cisimleri şekil-
deki gibi dengededir.
Düşey
duvar
K
K 3 kg
4 kg
L 4 kg F = 60 N
Buna göre, L cisminin K cismine uyguladığı tepki Buna göre duvarın K cismine uyguladığı tepki
kuvveti kaç N olur? (g = 10 m/s2) kuvveti kaç N olur? (g = 10 m/s2)
A) 20 B) 30 C) 50 D) 60 E) 70 A) 20 B) 30 C) 40 D) 60 E) 100
L cisminin K ya tepkisi K'nın ağırlığı kadar olur. Yüzeye etki eden dik kuvvet 60 N olduğu için tepki kuvveti de
60 N olur.
3. Yatay düzlemde bulunan K cismine F kuvveti uygula-

nıyor.
1
2
F= 20 N
6. 5 F
3 K F = 60 N
K 4 kg 4
Yatay düzlemde
K duran K cismine yatay 60 Newton
V0
büyüklüğünde kuvvet şekildeki gibi uygulandığın-
Buna göre, yerin cisme uyguladığı tepki kuvveti da cisim hareket etmediğine göre cisme etki eden
kaç N olur? (g = 10 m/s2) sürtünme kuvveti kaç N olur?
A) 20 B) 24 C) 30 D) 60 E) 70 A) 60 B) 50 C) 40 D) 20 E) 10
N = 4 · 10 + 20 = 60 N Cisim hareket etmediği için fs = 60 N olur.
105
ACEMİ
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Hibrit 1-2-3-4-5-6
Acemi
Kuvvet 10. I. Frene basılan araç
7. aşağıdaki niceliklerden hangisinin yerine
ivme
II. Eğik düzlem üzerinde duran cisim
kullanılabilir?
III. Sabit hızla hareket eden araç
A) Ağırlık B) Hacim C) Kütle
Yukarıda verilenlerden hangileri dengelenmiş
D) Özkütle E) Isı
kuvvetlerin etkisindedir?
F A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
= m olduğu için kütle olur.
a
8. Sabit sürtünmeli eğik düzlemin K noktasından Vo
hızıyla geçen m kütleli cisme, 2 yönünde F kuvveti Dengelenmiş kuvvetler Fnet = 0 demektir. Duran ya da sabit hızla
hareket eden cisimler dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir.
uygulanmaktadır.
1
2
F= 20 N
11. Aşağıdaki kavram haritasında verilen bilgiler
5 F
3 Doğru (D), Yanlış (Y) olarak değerlendirilerek yol-
4 kg 4 takip edilirse doğru çıkış hangisi olur?
K Net kuvvet sıfır ise
V0 cisim her zaman durur.
D Y
Sürtünme kuvveti İvmesi olan cisim

yüzeylerin cinsine kesin hızlanır.
bağlıdır.
Buna göre sürtünme kuvvetinin yönü aşağıdaki-
D Y D Y
lerden hangisidir?
Kuvvet F ile Kuvvet İvme net kuvvet Maksimum
gösterilir. birimi ile doğru Statik sürtünme
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Newton dur. orantılıdır. kuvveti kinetik
D Y sürtünme
D Y D Y kuvvetinden
Sürtünme kuvveti, hareket yönüne ters yönde olduğu için 2 1 2 büyüktür.
3 4 5 6
yönünde olur. D Y
7 8
9. Yatay tahta zeminler üzerinde duran m kütleli özdeş
A) 1 B) 3 C) 5 D) 7 E) 8
K, L, M kutuları, Şekil I, II ve lll’teki gibi F, 2F, 3F
büyüklüğündeki yatay kuvvetlerle itilmektedir. – Net kuvvet sıfır ise cisim sabit hızla da gidebilir.
– İvmesi olan cisim yavaşlayabilir de
– Statik sürtünme kinetik sürtünme kuvvetinden büyüktür.
Şekil I Şekil II Şekil III

12. I. Her etki bir tepki kuvveti doğurur.
Bu kutulardan hiçbiri hareket etmediğine göre,
II. Sürtünme kuvveti yüzeylerin yalnız pürüzlülüğüne
tahta zemin ile kutular arasındaki statik sürtünme
bağlıdır.
kuvvetlerinin fK, fL, fM büyüklükleri arasındaki iliş-
III. Sürtünme kuvvetinin hayatımızda her zaman
ki nedir?
olumsuz etkileri vardır.
A) fK = fL = fM B) fM < fL < fK
Yukarıdaki verilen ifadelerden hangileri doğru-
C) fK < fL < fM D) fM < fK < fL dur?
E) fL < fK < fM A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

2013 / YGS D) II ve III E) I, II ve III
Fnet = 0 olduğundan Sürtünme kuvveti yüzeyin pürüzlülüğü ve tepki kuvvetine bağ-

fK = F, fL = 2F, fM = 3F dir. lıdır. Etki tepki çiftler halindedir. Sürtünme kuvvetinin günlük
hayatta olumlu etkileri vardır.
106
ACEMİ 1-D 2-B 3-D 4-D 5-D 6-A 7-C 8-B 9-C 10-E 11-D 12-A
Bilim insanı adayı olan bu çocuklar hiçbir zaman kendilerine öğ-
retilenleri sorgusuz sualsiz ezberlemezler ve doğruluğuna kayıtsız
şartsız inanmazlar, çünkü biz bile öğrettiğimiz şeylerin doğruluğun-
dan şüphe etmekteyiz.
Cahit Arf
2 ACEMİ
1. Masanın üzerinde kaymaya zorlanan bir kitapla 4. I. Elektrik yüklü balonların birbirini çekmesi
masa yüzeyi arasındaki sürtünme kuvveti, II. Mıknatısların birbirini çekmesi
I. kitabın yüzey alanı, III. Çekiç yardımıyla bir çivinin tahtaya çakılması
II. yüzeyin cinsi, Yukarıdakilerden hangilerinde temas gerektiren
III. kitabın ağırlığı kuvvet uygulanmaktadır?
büyüklüklerinden hangilerine bağlıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve II E) II ve III
Elektriksel kuvvet ve manyetik kuvvet için fiziksel temas gerek-
mez.
Sürtünme kuvveti yüzey alanı büyüklüğüne bağlı değildir.
5. Aşağıdakilerden hangisinde sürtünmenin olum-

suz etkisi vardır?
A) Yürüyebilmek
B) Bardağı tutabilmek
C) Uçaktan atlayan paraşütcü
2. Havasız ortamda ma-
D) Fren yapan arabanın durabilmesi
sa üzerinde duran
bir kitap kaç kuvve- E) Sürtünen yüzeylerin aşınması
tin etkisi altındadır? Yüzeylerin aşınması olumsuz etkidir.

A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
Yerin çekim kuvveti ve masanın tepkisi olmak üzere 2 tane 6. Aşağıdakilerden hangisi ivme birimidir?
kuvvet etki etmektedir.
(kg: kütle, s: saniye, N: Newton, m: metre)
kg m N N s
A) B) C) D) E)
m s kg m m
F N
İvme = = yada m/s2 kullanılır.
m kg
3. Ağırlığı 20 N olan kutu, masanın üzerinde dururken

6 N luk yatay bir kuvvetle itilince hareket edemiyor. 7. Net kuvvet ile ilgili verilen ifadelerden hangisi her
zaman doğrudur?
Buna göre,
A) Net kuvvet sıfır değilse cisim kesinlikle hızlanır.
I. Kutuya uygulanan sürtünme kuvveti 20 N dir.
B) Bir cisme birden fazla kuvvet etki ediyorsa net
II. Kutuya uygulanan sürtünme kuvveti 6 N’dır.
kuvvet oluşur.
III. Kutuyu 10 N luk bir kuvvet hareket geçirir. C) Bir cisme etki eden net kuvvet sıfır ise hiç kuvvet
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? etki etmiyordur.
D) Bir cisme etki eden net kuvvet varsa cisme en az
bir kuvvet etki ediyor demektir.
E) Cisim sabit hızla hareket ediyorsa cisme net bir
kuvvet etki ediyordur.
Cismin hareket etmediği durumda sürtünme kuvveti uyguladı-
ğımız kuvvet kadardır. 10N uygularsak da sürtünme kuvvetini
Net kuvvet varsa dışarıdan uygulanan kuvvetler etki ediyor
yenememiş olabiliriz hareket edeceği kesin değildir.
demektir.
107
ACEMİ
Acemi
8. 10. Durmakta olan X, Y ve Z cisimlerine sürtünmesiz
I. Bir cisim üzerine bir kuvvet etki ederse cis-
min şekli değişebilir. yatay zeminde şekildeki kuvvetler etki etmektedir.
X Y Z
F 2F 2F F 2F 2F
m m m
II. Yere düşen bir elmaya, düşerken kütle çe-
kim kuvveti etki etmez. Şekil - I Şekil - II Şekil - III
Buna göre hangi cisim öteleme hareketi yapabilir?
III. Kuvvet birimi Newton'dur. A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z

D) X ve Y E) Y ve Z
IV. Mıknatısların birbirini itmesi temas gerektir- Z cismine etki eden Fnet = 0 olduğu için ve Z'nin ilk hızı sıfır
meyen kuvvet örneğidir. olduğu için öteleme hareketi yapamaz.
V. Bir cisme etki eden kuvvet cismi döndürebi-

lir.
Yukarıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
11. Sürtünmeli yatay düzlemde yatay F kuvveti ile hareke-
Kütlesi olan her cisme kütle çekim kuvveti etki eder.
te geçirilen 2 kg kütleli cismin ivmesi 3 m/s2’dir.
Sürtünme kuvveti 10 N olduğuna göre, F kaç N
dir?
A) 4 B) 6 C) 10 D) 16 E) 20
fs = 10N F
2 kg
Fnet = ma
10N
9. Farklı zeminlerde aynı kütleyi harekete geçirebilecek F – 10 = 2 · 3
yere paralel en küçük kuvvetler F1, F2 ve F3’tür. F1, F2 F = 16N
ve F3 değerleri birbirlerinden farklıdır.
F1 F2 F3
m m m
Tahta masa Halı yüzey Cam masa
Buna göre, 12. Sürtünmelerin önemsiz olduğu yatay düzlemlerde 2m

kütleli K cismine yatay F kuvveti, m kütleli L cismine
I. Yüzeyler farklı olduğu için sürtünme kuvvetleri bir-
2F kuvveti etki ediyor.
birinden farklıdır.
K L
II. Zemine etkiyen dik kuvvetler aynıdır.
2m F m 2F
III. F1, F2 ve F3 kuvvetlerinin farklı olmasının nedeni
cisimlerin yüzey alanlarının farklı olmasıdır.
K cisminin ivmesi a ise L cisminin ivmesi kaç a
olur?
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 10
F 2F
Zemine etkiyen kuvvetler mg kadardır F1, F2 ve F3 ün farklı aK = =a aL = = 4a olur.
2m m
olması yüzeylerin farklı olduğu anlamına gelir. Yüzey alanı ile
sürtünmenin ilişkisi yoktur.
108
ACEMİ 1-D 2-C 3-B 4-C 5-E 6-C 7-D 8-B 9-D 10-D 11-D 12-C
Doğal yatkınlıkları kuvvetli bir arzuya dönüştüğünde insan ameline
doğru kanatlı çizmelerle yol alır.
Nicola Tesla
1 AMATÖR
1. Sürtünmesiz yatay düzlemdeki cisme 10 N büyüklü- 4. Şekildeki sürtünmesiz ortamda K ve L cisimleri özdeş-
ğündeki kuvvet şekildeki gibi uygulanıyor. tir.
m = 2 kg
K L F1 = 12 N
F = 10 N
K cisminin ivmesi 4 m/s2 olduğuna göre kütlesi
Buna göre cismin ivmesi kaç m/s2 olur? kaç kg’dır?

3
A) 2 B) 4 C) 5 D) 8 E) 20 A) 6 B) 3 C) D) 1 E) 20
2
F 10 F = (mK + mL) · a
a= & a= = 5 m/s 2
m 2 12 = (m + m) · 4
3
m= kg (Kütleler özdeş olduğu için mK = mL = m dir.
2
2. P →
yol
5. Sürtünmesi önemsiz yatay yoldaki birbirine bağlı K, L
(yatay)
K L M ve M cisimlerine 100 N büyüklüğündeki kuvvet şekil-
Şekildeki sürtünmeli, yatay KLM yolunun KL bölümü- deki gibi etki ediyor.
nün uzunluğu LM’ninkine eşittir. KLM yolu boyunca
3 kg 9 kg
yola paralel sabit F kuvvetinin etkisinde, K noktasın-
K L M F = 100 N
dan harekete başlayan P cismi M noktasında duruyor.
F kuvvetinin büyüklüğü F, yolun cisme uyguladı- Sistemin ivmesi 5 m/s2 olduğuna göre, M cismi-
ğı sürtünme kuvvetinin büyüklüğü KL bölümünde nin kütlesi kaç kg’dır?
fKL, LM bölümünde de fLM olduğuna göre, F, fKL,
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
fLM arasındaki ilişki nedir?
A) F = fKL = fLM B) fKL < F < fLM Fnet = (mK + mL + mM) · a

100 = (3 + 9 + mM) · 5 MM = 8 kg
C) fKL< fLM < F D) fKL = fLM < F
E) fKL< F = fLM
2010 / YGS
6. Sürtünme kuvveti ile ilgili olarak aşağıdakilerden
LM arasında duruyorsa hangisi yanlıştır?
FLM > F dir. KL arasında hareket edebiliyorsa F > fKL dir. A) Sürtünme kuvveti, vektöreldir.
B) Sürtünme kuvveti, sürtünen yüzeyin yüzey alanı
büyüklüğüne bağlı değildir.
C) Sürtünme kuvveti, uygulanan kuvvete her zaman
terstir.
3. Sürtünme kuvvetinin birimi aşağıdakilerden han- D) Sürtünme kuvveti, sürtünen yüzeylerin cinsine
gisidir? bağlıdır.
E) Sürtünme kuvveti, yüzeye etki eden dik kuvvete
metre metre
A) Joule B) C) bağlıdır.
saniye saniye 2
D) Kilogram E) Newton
Sürtünme kuvveti hareket yönüne terstir, uygulanan kuvvetin
Sürtünme kuvveti kuvvet çeşidi olduğu için birimi Newton'dur. yönüne ters olmayabilir.
109
AMATÖR
Amatör
7. Irmak, bir cismi sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde 10. Sürtünmeli yatay düzlemde durmakta olan cisim 2 kg
önce F, sonra 2F ve 3F kuvvetleri ile iterek cismin kütleli F = 20 N’luk kuvvetle çekiliyor.
hareketini gözlemliyor.
2 kg
K K K F = 20 N
F 2F 3F yatay
m m m
yatay yatay yatay
Cisim hareket etmediğine göre sürtünme kuvveti
Buna göre Irmak’ın yaptığı deneylerde bağımlı ve kaç Newton’dur? (g = 10m/s2)
bağımsız değişkenler aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir? A) 5 B) 10 C) 14 D) 20 E) 24
Bağımlı Değişken Bağımsız Değişken Hareket etmediği için sürtünme kuvveti 20N olur.
A) İvme Kuvvet
B) Kütle İvme
C) Kuvvet İvme
D) İvme Kütle
E) Kuvvet Kütle 11. Kütlesi 2 kg olan şekildeki cisme 20 N büyüklüğünde
yatay kuvvet uygulandığında cismin ivmesi 5 m/s2
K cismi sabit tutulup kuvvet değiştirilip ivmenin büyüklüğü oluyor.
araştırılıyor. Kuvvet değiştirildiğinden bağımsız değişken ivme 2 kg
F = 20 N
bağımlı değişken olur.
yatay
Buna göre yol ile cisim arasındaki sürtünme kuv-

veti kaç N olur?
8. Aşağıdaki niceliklerden hangisi skalerdir? A) 5 B) 10 C) 12 D) 15 E) 20
A) İvme B) Sürat C) Hız
D) Konum E) Yer değiştirme Fnet = ma
20 – fs = 2 · 5
Süratın yönü yoktur. Skalerdir.
fs = 10N
9. Sürtünmesiz yatay düzlemde F

durmakta olan m kütleli cisme
yatay F kuvveti uygulanıyor.
12. Yatay düzlemde K ve L İvme
Buna göre cismin hız-zaman grafiği aşağıdakiler-
cisimlerine uygulanan yatay K
den hangisi olabilir?
kuvvetlerin cisimlere
A) B) C) 2a
Hız Hız Hız
kazandırdığı ivmeye bağlı L
a
K’nin kütlesi mK, L ninki 0 F 2F Kuvvet
Zaman Zaman Zaman mK
mL olduğuna göre
mL
D) Hız E) Hız oranı nedir?
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
2 4
F
Zaman Zaman mK
F 2F 1
mK = mL = = a =
2
2a a mL 2F 4
Duruştan harekete geçtiği için ilk hız sıfır olacak ve kuvvet a
uygulandığı için cisim hızlanacak.
110
AMATÖR 1-C 2-B 3-E 4-C 5-C 6-C 7-A 8-B 9-C 10-D 11-B 12-E
Çalışmaktan; bir cezadan, bir sıkıntıdan kaçar gibi kaçınmak, çok kötü
bir harekettir. Çalışmak ilk sıkıntılara ve isteksizlilere üstün gelindikten
sonra şiddetli bir zevktir.
2 AMATÖR
1. K 3. I. İki mıknatısın birbirine uyguladığı kuvvet
L L K II. Serbest düşmeye bırakılan elmaya etkiyen kuvvet
M M M
III. Rüzgârın uyguladığı kuvvet ile dönen rüzgâr de-
Şekil - I Şekil - II Şekil - III
ğirmeni
Şekildeki yatay düzlemlerin M cismine uyguladığı
Yukarıdakilerden hangileri temas gerektirmeyen
tepki kuvvetleri Şekil - I de 120 N, Şekil - II de 70 N,
kuvvetlere örnek olarak gösterilebilir?
Şekil - III te 80 N dir.
Buna göre, M cisminin ağırlığı kaç N olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
Kütle çekim kuvveti ve manyetik kuvvet temas gerektirmeyen

K + L + M = 120, L + M = 70 ⇒ K = 50N kuvvettir.
K + M = 80 ⇒ M = 30N
L = 40N
4. Sürtünmenin ihmal edildiği yatay düzlemde 2 kg küt-

leli cisim, ok yönünde 2 m/s2 lik ivme ile hareket edi-
yor.
2 kg ok
F 2N
2. Kenar alanları S, 2S ve 3S olan bir cisim 4F, 3F ve 2F 6N
yatay
büyüklüğündeki yatay kuvvetler ile aynı sürtünmeli
ortamda çekiliyor. Cisme etki eden F kuvveti kaç Newton’dur?
S
3S
(g = 10 m/s2)
2S 4F yatay S 3F yatay
yatay A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
yatay
3S 2S
Fnet = ma
3S
F–8=2·2
2S F = 12N
2F yatay
yatay
S
Şekil - III
5. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde F kuvveti uygu-
Her bir durumda cismin kazanacağı ivme sırasıyla lanan m kütleli cismin ivmesi a’dır.
a1, a2 ve a3 olduğuna göre a1, a2 ve a3 arasındaki m F
büyüklük ilişkisi nedir? yatay
A) a1 = a2 = a3 B) a1 > a2 > a3 F kuvveti 2 katına çıkarılıp kütle yarıya indirilirse

C) a3 > a2 > a1 D) a1 > a3 > a2 cismin ivmesi kaç a olur?
E) a2 > a3 > a1 1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
Her üç şekilde de aynı fs mevcut ikinci durum
En büyük kuvvet Şekil – I de olduğu için m
F = ma 2F = · a2
2
İvme en büyük I. de olur. ilk durum
a1 > a2 > a3 F 4F
a1 = =a a2 = = 4a
m m
111
AMATÖR
Amatör
6. G ağırlıklı cisim, eğik düz- 9. 3F ağırlığındaki özdeş cisimler şekillerdeki gibi den-
lem üzerinde dengededir. G gededir.
F Düşey
Eğik düzlem sürtünmeli duvar
olduğuna göre cisme kaç 2F
tane kuvvet etki etmekte- 6F
dir?
Şekil-I Şekil-II Şekil-III
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Buna göre, yüzeylerin cisme uyguladığı tepki kuv-
Yerçekimi kuvveti, yüzeyin tepki kuvveti sürtünme kuvveti
vetleri N1, N2 ve N3 arasındaki ilişki aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) N1 > N2 > N3 B) N1 > N3 > N2
C) N2 > N1 > N3 D) N2 > N3 > N1

E) N3 > N1 > N2
7. m F 2m 2F m 3F
yatay yatay yatay N2 F
N3
X Y Z 3F 2F
6F 3F
Yatay düzlemde m, 2m ve m kütleli X, Y ve Z cisimle- N1
3F
rine sırasıyla F, 2F, 3F yatay kuvvetleri uygulandığın- N1= 6F –3F = 3F N2= F + 3F = 4F N3= 2F
da cisimler sabit hızla hareket ediyor.

Cisim ile yüzey arasındaki kinetik sürtünme kuv-
vetleri FX, FY ve FZ olduğuna göre bunlar arasın-
daki ilişki nasıldır?
A) FZ > FY > FX B) FZ > FY = FX 10. Ağırlığı G olan cisim, F kuvvetinin Düşey

duvar
etkisi ile sürtünmeli düşey duvarda
C) FX > FY > FZ D) FX = FY = FZ F
dengede durmaktadır.
E) FZ > FX > FY
Buna göre cisme uygulanan sür-
tünme kuvveti (Fs), ağırlık (G),
Fs x = F b_bb uygulanan kuvvet (F) ve tepki kuvveti (N) diyagra-
bbb
Fs Y = 2F b` Sabit hızla gittiğinden Fnet = 0 dır. mı aşağıdakilerden hangisidir?
bbb
Fs Z = 3F bb
a
A) N B) N C) FS
F FS FS F N F
G G G
8. Aşağıdaki işlemlerden hangisi kuvveti verir? FS
D) E)
A) Hız·Zaman B) Hız Değişimi
Zaman FS F
N
F
Kütle
C) Kütle D) ·H›z De€işimi
‹vme Zaman FS
G
G
E) Kütle·Yol
fs hareket yönüne ters olacak, cisim aşağıya kaymaya çalıştı-

F=m·a ğı için fs yukarı olacak. Cismin ağırlığı aşağı yönlü F kuvveti
TV Hız Değişimi sağ yönlü duvarın tepkisi sola doğru olur.
= m$ → kütle·
Tt Zaman
112
AMATÖR 1-B 2-B 3-C 4-E 5-E 6-C 7-A 8-D 9-C 10-C
Rastgele bir doğruya ulaşmaktansa yöntemli bir çabayla yanlışa
ulaşmayı yeğlerim.
Descartes
1 UZMAN
1. Hareket hâlindeki bir otomobil, tren ve uçağın sahip 3. Kütlesi 4 kg olan cisim, düşey F kuvvetinin etkisinde
oldukları hızlar ve bu araçlara hareketleri süresince şekildeki gibi dengededir.
etki eden net kuvvetlerin büyüklükleri ile ilgili bilgiler Tavan Yatay
aşağıda belirtildiği gibidir:
• Sabit 100 km/h hız ile hareket eden otomobile etki F
eden net kuvvetin büyüklüğü F1 dir.

• Hızı, durgun hâlden 200 km/h’e yükselen trene Tavanın cisme tepkisi 14 N olduğuna göre
etki eden net kuvvetin büyüklüğü F2 dir. m
F kuvveti kaç N’dir? e g = 10 o
• Pist boyunca sabit 250 km/h hız ile hareket eden s2
uçağa etki eden net kuvvetin büyüklüğü F3 tür. A) 10 B) 18 C) 26 D) 40 E) 54
Buna göre F1, F2 ve F3 net kuvvetlerinin büyüklük-
F=G+N F
leri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde
F = 40 + 14
doğru olarak verilmiştir?
F = 54 N N = 14 N
A) F3 > F1 = F2 B) F3 > F2 > F1
G = 40 N
C) F1 = F2 > F3 D) F2 > F1 = F3
E) F1 = F2 = F3
2021 / TYT
Sabit hızla giden araca etki eden net kuvvet sıfırdır.

F1 = F3 = 0 dır. Cisim hızlandığı için
F2 ≠ 0 dır. F2 > F1 = F3 Yanıt D
2.
İvme (m/s2)
4.
F¶1
2 F¶3 m
F¶2
yatay
Sürtünmesiz yatay zeminde durmakta olan m kütleli

cisme şekildeki yatay kuvvetler etki ettiğinde cisim ok
0 Uygulanan
16 24 yönünde harekete geçiyor.
kuvvet (N)
Buna göre,
Yatay düzlemde durmakta olan cisme dışarıdan uygu-
I. F1 artırılmalıdır.
lanan kuvvet zamanla artırıldığında ivmeye bağlı
II. F3 artırılmalıdır.
grafiği şekildeki gibi oluyor.
III. F2 azaltılmalıdır.
Buna göre, statik sürtünme kuvveti,
I. 14 N işlemlerinden hangisi tek başına yapılırsa cisim
II. 15 N dengede kalabilir?
III. 18 N A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

değerlerinden hangileri olabilir? D) I veya II E) II veya III
F1 ve F2 den birisi veya ikisi birden azaltılmalı. F3 kuvveti
D) I ve II E) I, II ve III artırılmalı. (I. yanlış, II doğru, III doğru)
fs < 16 N olmalıdır.
113
UZMAN
Uzman
5. Sürtünmesi önemsiz doğrusal bir yoldaki m kütleli K 7. X
cismine, büyüklüğü F olan yatay kuvvet Şekil - I deki K
gibi uygulandığında cismin ivmesi a oluyor. V
L
K F K 2F L M
Düşey kesiti verilen tamamı sürtünmeli yolun K
noktasından V hızıyla geçen X cismi, KL ve LM
aralıklarında,
K’nin üzerine 2m kütleli L cismi, Şekil II deki gibi
KL LM
yapıştırılıp büyüklüğü 2F olan yatay kuvvet ile
I. Hızlanan Yavaşlayan
çekilirse cisimlerin ivmesi kaç a olur?
II. Yavaşlayan Hızlanan
1 1 2 3
A) 1 B) C) D) E) III. Sabit hızlı Sabit hızlı
2 3 3 5
hareket çeşitlerinden hangilerini yapabilir?
F = mK · a = m · a
2F = (mK + mL) · a = (m + 2m) · aL
1 m$a
= 2a = 3 aL
2 3 m $ aL Tamamı sürtünmeli olduğu için yatay doğrultuda sabit hızla
2a
aL = gidemez ve hızlanamaz.
3
8. Yeryüzünde Ekvator’dan kutuplara doğru hareket

eden bir cismin,
I. Kütlesi artar.
II. Ağırlığı artar.
III. Ağırlığı azalır.
6. Halat çekme oyunu oynayan iki öğrenci grubu, halata D) I ve II E) I ve III

kuvvet uyguladıklarında yenişememektedir.
Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe yerçekimi ivmesi artar.
Kütle değişmez. Bu nedenle ağırlık artar.
9. Ay yüzeyinde yatay düzlemde bulunan bir astronotun

Buna göre, toplam kütlesi 90 kg’dır.
I. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedirler.
Buna göre Ay yüzeyinin astronota uyguladığı
II. Halatta bir tarafın uyguladığı kuvvete eşit büyük- tepki kuvveti kaç N olur?
lükte gerilme kuvveti oluşur. 10
(gAy = N/kg)
III. Net kuvvet sıfırdır. 6
A) 60 B) 90 C) 120 D) 150 E) 900
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Ağırlığı kadar tepki uygulanır.

10
D) II ve III E) I, II ve III G = 90. = 150 N
6
Sistem dengede olduğu için net kuvveti sıfırdır. Halata uygula-

nan kuvvet bir tarafın uyguladığı kuvvet kadardır.
114
UZMAN 1-D 2-D 3-E 4-E 5-D 6-E 7-A 8-B 9-D
Azim, paha biçilmezdir. Çok zeki olduğumdan değil sorunlarla uğ-
raşmaktan vazgeçmediğimden başarıyorum
Albert Einstein
2 UZMAN
1. Yatay sürtünmesiz düzlemde yatay F kuvveti m1 ve 4. Sürtünmesi önemsiz düz bir yolda dengelenme-
m2 kütleli cisimlere ayrı ayrı uygulandığında cisimlerin miş kuvvetler etkisinde giden cisme bir kuvvet
kazandığı ivmeler sırasıyla a1, a2 olmaktadır. uyguladığında;
Cisimler birbirine yapıştırılarak cisimlere aynı F I. Cisim, sabit hızla gidebilir.
kuvveti uygulandığında kazandıkları ivmeyi veren II. Cisim, hızlanabilir.
ifade aşağıdakilerden hangisidir? III. Cisim, yavaşlayabilir.
m + m2
A) a1 · a2 B) a1 + a2 C) 1 IV. Cismin şeklinde değişiklikler olabilir.
a1 · a2
a1 + a2 a1 · a2 V. Cismin hareket yönü değişebilir.
D) E)
a1 · a2 a1 + a2
yargılarından kaç tanesi gerçekleşebilir?
F = m1 · a1 F = m2 · a2 F = (m1+m2) · asis A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
F F F F
F=d
a 1 a 2 n sis
m1 = m2 = + ·a Uygulanan kuvvet harekete ters yönde olursa cisim sabit hızla
a1 a2
gidebilir.
a1 · a2
asis =
a1 + a2
2. Sürtünmesi önemsiz düz bir yolda sabit hızla hare-

ket eden cisme bir kuvvet uygulandığında cisim,
I. Hızlanabilir.
II. Yavaşlayabilir.
III. Sabit hızla gidebilir.
yargılarından hangileri gerçekleşebilir?
5. Yiğit ve Sarp, yatay düzlemde halat çekme oyunu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III oynamaktadırlar.
Yiğit
Sarp
Net bir kuvvet etki ettiği için cisim sabit hızla gidemez yavaş-
layabilir ya da hızlanabilir. (I ve II) Hareket yönüne dik doğrul-
tuda uygulanırsa sabit hızla gitmeye devam eder.
Zemin
3. K ve L cisimlerine uygu- Kuvvet Yiğit ile Sarp yenişemediğine göre,

lanan kuvvetin cisimlerin K
I. Net kuvvet sıfırdır.
ivmelerine bağlı değişim 2F
II. Halata Yiğit’in ve Sarp’ın uyguladığı kuvvetler eşit
grafikleri şekildeki gibi- L
dir.
F büyüklüktedir.
İvme
Buna göre K ve L cisim- 0 III. Halattaki gerilme kuvveti büyüklüğü sıfırdır.
a 2a
lerinin kütleleri oranı, yargılarından hangileri doğrudur?
mK
kaçtır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
mL
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 D) I ve III E) I, II ve III
2F F mK Yiğit ve Sarp aynı büyüklükte fakat zıt yönlü kuvvet uygular.

mK = mL = =4
a 2a mL Net kuvvet sıfırdır. Halatta gerilme kuvveti oluşur.
115
UZMAN
Uzman
6. Sürtünmeli yatay düzlemde eşit kütleli X ve Y cisimle- 8. Şekildeki sistemde K ve L kütlelerine şekildeki F1 ve
rine yatay F¶1 ve F¶2 kuvvetleri şekildeki gibi uygulanı- F2 kuvvetleri uygulanıyor.
yor. m1= 4 kg m2= 8 kg
F2= 20 N F1= 44 N
mx= 5 kg my= 5 kg K L
F1= 4 N F2= 10 N
X Y
yatay yatay Buna göre sistemin ivmesi kaç m/s2 olur?

(Sürtünmeler önemsizdir.)
Cisimler hareket etmediğine ve sürtünme kuvvet-
f A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
lerinin büyüklükleri fSX, fSY olduğuna göre SX
fSY
N
oranı kaçtır? (g = 10 ) Fnet = m · a
Kg
44 – 20 = (4 + 8) · a
2 5 1 3
A) B) C) 1 D) E) 24 = 12 · a a = 2m/s2
5 2 2 2
Cisimler hareket etmediğine göre, sürtünme kuvvetleri uygula-

nan kuvvetlere eşit büyüklüktedir. fsx = 4N 9. G ağırlığındaki cisme Şekil - I’deki gibi F kuvveti uygu-
fs x 2
fsy = 10N = landığında yerin tepki kuvveti N1, kuvvet Şekil - II’deki
fs y 5
gibi ters çevrilince yerin tepki kuvveti N2 oluyor.
F F
N1 3
= olduğuna göre, G kaç F olur?
N2 5
5
A) 1 B) 2 C) D) 3 E) 4
2
7. K ve L cisimleri X ve Y iplerine asılınca
G–F 3
X ipi = ¡ G = 4F
şekildeki gibi dengede kalıyor. K ile L G+F 5
yer değiştirince Y ipindeki gerilme kuv- K
veti azalıyor. Y ipi

10. 6N
Buna göre, L
I. X ipindeki gerilme kuvveti değişmemiştir.

12 N 20 N
4 kg
II. K’nin ağırlığı L’ninkinden büyüktür.
III. X ipindeki gerilme kuvveti K’nin ağırlığının iki ka-
tından büyüktür. Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan 4 kg küt-
yargılarından hangileri doğrudur? leli cisim 6 N, 12 N ve 20 N’luk üç kuvvetin etkisinde
şekildeki gibi kalıyor.
D) I ve III E) II ve III Buna göre cisim kaç m/s2 büyüklüğünde ivme
kazanır?
Y ipindeki gerilme kuvveti L cisminin ağırlığına X ipindeki geril-
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16
me kuvveti K ve L cisimlerinin ağırlıklarının toplamına eşittir.
Yer değiştirdiğinde Y ip gerilmesi azalıyorsa K cisminin ağırlı- Fnet = m · a 20 – 12 = 4 · a
ğı L'den küçüktür. Bu nedenle X deki gerilme K'nin ağırlığının
a = 2 m/s2
iki katından büyük olur.
116
UZMAN 1-E 2-E 3-C 4-E 5-C 6-A 7-D 8-B 9-E 10-B
Başarının sırlarından biri, geçici başarısızlıkların bizi yenmesine izin
vermemektedir.
Konfüçyüs
3 UZMAN
1. Sürtünmesiz yatay düzlemde m kütleli cisim; F¶1, F¶2, 3. Yatay düzlemdeki bir cisme düzleme paralel net kuv-
F¶3, F¶4 ve F¶5 kuvvetlerinin etkisinde ok yönünde hare- vet etki etmektedir.
ket etmektedir. Buna göre,
†
I. Cismin ivmesi net kuvvetle aynı yöndedir.
F3
†
F2 †
II. Cisme sürtünme kuvveti etki etmiyordur.
F4
III. Cisim net kuvvet yönünde hızlanmaktadır.
†
F1 † ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
m F5
A) I ve II B) I ve III C) Yalnız I
Buna göre hangi kuvvetin büyüklüğünün tek başı- D) Yalnız II E) Yalnız III
na değişmesi hareket doğrultusunu değiştirmez?
Cisim üzerinde bir net kuvvet varsa dışardan en az bir kuvvet
A) Yalnız F1 B) Yalnız F¶3 C) F4 ve F5
etki ediyor anlamına gelir. İvme net kuvvette aynı yönlü olup
D) F1 ve F4 E) F1, F2 ve F3 cisim hızlanıyor ya da yavaşlıyor olabilir. Cevap C
F3 sadece fs yi etkiler.
4. v=0
2. Doğrusal yolda bulunan bir cismin konum - zaman F F F
K L M
Konum
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde duran bir cisme
K noktasından M noktasına kadar yatay ve sabit F
kuvveti uygulanıyor.
|KL| = |LM| olduğuna göre cismin,
I II III
Zaman
I. L noktasındaki hızı, M noktasındaki hızının yarısı
kadardır.
Buna göre cisme I., II. ve III. zaman aralıklarında
II. KL arasını alma süresi, LM arasını alma süresine
etkiyen bileşke kuvvet nasıldır? eşittir.
I II III III. KL arasındaki ivmesi, LM arasındaki ivmesine eşit-
A) Artan Sabit Azalan tir.
B) Artan Sabit Artan ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) Sabit Sıfır Sabit A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Artan Sıfır Azalan D) I ve II E) II ve III
E) Sıfır Sıfır Sıfır
Kuvvet değişmediği için ivme değişmez LM aralığındaki hızı
daha fazla olduğu için süre daha az olur. Fakat hız 2 katına
I ve III aralıklarında sabit hızlı hareket yaptığı için
çıkmaz.
Fnet = 0, II aralığında durduğu için Fnet = 0
117
UZMAN
Uzman
5. Sürtünmeli yatay düzlemde, yatay F kuvveti özdeş 7. Sürtünmeli yatay düzlemde şekildeki gibi hareket
cisimlerden birine, ikisine ve üçüne Şekil I, II, III’teki eden 4 kg kütleli bir cisme, 20 N’lik F kuvveti ile 4 N’lik
gibi uygulanıyor. sürtünme kuvveti etki ediyor.
F F Hareket yönü
F = 20 N
Şekil I Şekil II
m = 4 kg
F
Buna göre cisim duruncaya kadar ivmenin büyük-
Şekil III
lüğü kaç m/s2 olur?
Şekil III’te cisimler sabit hızla hareket ettiğine göre
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 10
cisimlerin Şekil I’deki ivmesi aI’in Şekil II’deki
a Fnet = m · a ⇒ 20 + 4 = 4 · a a = 6 m/s2 olur.
ivmesi aII’ye oranı I kaçtır?
a II
1
A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 E)
2
8. Yatay bir yoldaki cisme F, 3F ve 2F büyüklüklerindeki
2F F
III de fS =F II de FS = I de fS = olur. yatay kuvvetler şekildeki gibi uygulanıyor.
3 3
F 2 1
Şekil I için F – = m·a I ,
3 2F F
3F
2F aI yatay
Şekil II=için F – 2=
m · a II 24
3 a II
Cisim dengede olduğuna göre yolun cisme uygu-

ladığı sürtünme kuvvetinin büyüklüğü ve yönü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) F, 2 yönünde B) 2F, 2 yönünde
C) F, 1 yönünde D) 2F, 1 yönünde
E) 3F, 1 yönünde
3F + F – 2F = 2F net kuvvet 1 yönünde

2F'in dengeleyeni 2 yönünde
Newton·saniye 2
6. ifadesinin karşılığını veren kav-
metre
ramın birimleri, 9. Sürtünmesiz yatay düzlemde F(N)
I. Kilogram bir cisme uygulanan yatay kuv-

20
vetin cisme kazandırdığı ivme-
II. Kilogram metre
ye bağlı grafiği şekildeki gibidir.
metre
III. Kilogram
saniye Buna göre cisme 50 N büyük-
verilenlerinden hangileri olabilir? 0 4 a(m/s2)
lüğünde yatay bir kuvvet
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III uygulanırsa ivmesinin büyüklüğü kaç m/s2 olur?
D) I ve II E) I ve III A) 8 B) 10 C) 12 D) 16 E) 20
N F 20 4
= = m & Ki log ram olur.
m a
50 ?
s2
50 $ 4
?= = 10m/s2
20
118
UZMAN 1-B 2-E 3-C 4-C 5-A 6-A 7-D 8-B 9-B
Başarı için beş temel girişimci becerisi; konsantrasyon, ayrımcılık, ör-
gütleme, yenilik ve iletişimdir.
Michael Faraday
1 ŞAMPİYON
1. Su ile dolu K kabı ve boş L kabı sürtünmeli yüzeyde F 3. Şekildeki doğrusal yatay yolun KL bölümü sürtünme-
kuvveti ile ok yönünde hızlanan hareket yapmaktadır. siz, LM ve MN bölümleri sürtünmelidir. m kütleli cisme
F
Şekildeki musluk açılıp K kabındaki suyun yarısı L LM bölümünde F kadar, MN bölümünde kadar
2
kabına boşaltılıyor. sürtünme kuvveti etki etmektedir.
F
m
K L M N
Su F K noktasında durmakta olan cisme büyüklüğü F olan
ip
yatay kuvvet, N noktasına kadar uygulanıyor.
K L
Buna göre cismin hız – zaman grafiği aşağıdaki-
Buna göre, hızlanma ivmesi a, ip gerilmesi T ve lerden hangisi gibi olabilir?
toplam sürtünme kuvveti FS nasıl değişir? A) Hız B) Hız C) Hız
a T FS
Zaman Zaman Zaman
A) Değişmez Değişmez Değişmez
B) Artar Artar Değişmez
C) Değişmez Artar Artar D) Hız E) Hız
D) Değişmez Azalır Artar

E) Değişmez Azalır Değişmez
Zaman Zaman
Toplam kütle değişmediği için FS ve a değişmez.
L kabındaki sürtünme kuvveti arttığı için ip gerilmesi T azalır.
KL aralığında Fnet = F hızlanır.
LM aralığında Fnet = 0 sabit hızlı
F F
2. Kütlesi 2 kg olan şekildeki cisme 40 N ve 30 N büyük- MN aralığında Fnet = F − =
2 2
hızlanır.
lüğündeki kuvvetler şekildeki gibi uygulandığında
4. Nakliye şirketinde çalışan işçiler, bir evin eşyalarını
cisim sabit hızla hareket ediyor.
taşırken bir dolabı itmekte zorlanıyorlar. Dolabı önce
F1 = 40 N
iki işçi, sonra üç işçi itmeye çalışıyor. Üç işçi dolabı
F2 = 30 N harekete geçirdikten sonra iki işçi dolabın hareketini
yatay
devam ettirebiliyor.
Buna göre F1 kuvveti kaldırıldığında cismin ivmesi İşçilerin dolaba uyguladıkları kuvvetler eşit kabul
kaç m/s2 olur? (g = 10N/kg) edilirse;
30N
A) 3
f
B)s 5 C) 6 D)
yatay 7 E) 10 I. Dolapla yer arasındaki statik sürtünme kuvveti üç
işçinin toplam kuvveti kadardır.
20N
Sabit hızla gittiği için Fnet = 0 II. Başlangıçta iki işçinin toplam kuvveti, statik sür-
fs = 30NFolmalı
= 40 N Fs = k · N m$g tünme kuvvetini geçemediği için dolap hareket
@
1
fs = k · (40 + 20 ) ettirilememiştir.
F2 = 30 N
fs = k · 60 = 30
yatay III. Kinetik sürtünme kuvveti hareket hâlindeki cisim-
30 1
k = = lere uygulanan sürtünme kuvvetidir.
60 2
F1 kaldırılırsa fs = 0,5 · 20
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğru olur?
fs = 10N A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
30N
fs Fnet = ma
yatay D) II ve III E) I, II ve III
30 – 10 = 2 · a
20N Statik sürtünme kuvveti, duran cisimlere uygulanır. Kinetik sür-
a = 10 m/s2
tünme kuvveti ise hareket hâlindeki cisimlere uygulanır. Statik
sürtünme kuvveti kinetik sürtünme kuvvetinden büyüktür.
119
ŞAMPİYON
Şampiyon
5. Yatay bir yolda hareket eden 4 kg kütleli bir cisme 7. Hız
şekildeki gibi 12 N’lik bir kuvvet etki ediyor.
+V
m = 4 kg
F = 12 N Zaman
Yatay yer t 2t 3t
–V
Cismin ivmesinin büyüklüğü 2 m/s2 olduğuna
Şekilde doğrusal bir yolda hareket etmekte olan cisme
göre sürtünme kuvvetinin büyüklüğü,
ait hız-zaman grafiği verilmiştir.
I. 20 N Buna göre,
II. 10 N I. Cisme 0 – t aralığında sabit net kuvvet etki etmek-
tedir.
III. 4 N
II. Cisme t – 2t aralığında sabit net kuvvet etki et-
değerlerinden hangilerine eşit olabilir? mektedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. Cisme 2t – 3t aralığında azalan kuvvet etki etmek-
D) I ve II E) I ve III tedir.
Hareket halinde olup yönü belirtilmediği için ayrıca hızlanıp
yavaşlamadığı da belirtilmediği için fS kuvvetinin yönü her iki
tarafta ve uygulanan kuvvetten büyük ya da küçük olabilir. D) I ve II E) I ve III
12 – fS = 4 · 2 fS = 4 N fS – 12 = 4 · 2 fS = 20 N 0-t aralığında ve 2t-3t aralığında hızı düzgün değiştiği için net
sabit kuvvet etki ediyor. t - 2t aralığında net kuvvet sıfır olur.
8. Yatay düzlemdeki bir cisme uygulanan kuvvet – ivme

İvme (m/s2)
6. Yatay bir yolda durmakta olan 4 kg kütleli bir cisme

Kuvvet (N)
şekildeki gibi 12 N’luk kuvvet etki etmektedir. 0 20 40
m = 4 kg Buna göre cisme etki eden sürtünme kuvveti (fs)

F = 12 N ve cismin kütlesi (m) aşağıdakilerden hangisinde
Yatay
düzlem doğru verilmiştir? (g = 10 m/s2)
Cismin ivmesinin büyüklüğü 2 m/s2 olduğuna (Maksimum statik sürtünme katsayısı kinetik sürtünme
göre sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, katsayısına eşit kabul edilmiştir.
I. 20 N fs (N) m( kg)
II. 10 N A) 20 8
B) 10 8
III. 4 N
C) 20 10
değerlerinden hangilerine eşit olabilir?
D) 20 4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) 10 4
Fnet = m · a Fs = 20
Duruştan harekete başladığı için F > fs olmalı. 20 = m · 5
12 – fS = 4 · 2 fS = 4N m = 4 kg
120
ŞAMPİYON 1-E 2-E 3-C 4-D 5-E 6-C 7-A 8-D
3. BÖLÜM
İŞ - GÜÇ - ENERJİ
• İş • Enerjinin Korunumu
• Güç • Enerji Kaynakları
• Mekanik Enerji •Verim

KAZANIMLAR
Kazanım 1, 2. : • İş, enerji ve güç kavramlarını birbiriyle ilişkilendirir.

• İş ve güç kavramlarının matematiksel modellerini incelemeleri sağlanır.
Kazanım 3 : • Öteleme kinetik enerjisi, yerçekimi potansiyel enerjisi ve esneklik potansiyel enerjisinin bağlı olduğu değiş-
kenleri analiz eder.
• Öteleme kinetik enerjisi, yerçekimi potansiyel enerjisi ve mekanik potansiyel enerjisinin matematiksel mo-
delleri verilir.
• Mekanik enerjinin kinetik ve potansiyel enerjinin toplamına eşit olduğu vurgulanır.
Kazanım 4. : • Enerjinin bir türden diğer bir türe dönüşümünde toplam enerjinin korunduğu çıkarımını yapar.
• Sürtünmeden dolayı enerjisinin tamamının hedeflenen işe dönüştürülemeyeceği vurgulanır.
• Canlılarda besinlerden kazandıkları enerji ile günlük aktiviteler için harcadıkları enerji karşılaştırılır.
• Verim kavramını açıklar.
• Enerji tasarrufu ve verim arasındaki ilişkiye değinilir.
• Tarihsel süreçte tasarlanmış olan çeşitli verim artırıcı sistemlerin çalışma prensibine değinilir.
• Enerji kaynaklarının avantaj ve dezavantajları açısından değerlendirilir.
• Yenilenebilir yenilenemez enerji kaynaklarına dikkat çeker.
• Değerlendirme sürecinde maliyet, erişilebilirlik üretim kolaylığı, toplam, teknoloji ve çevresel etkisi göz önün-
de bulundurulur.
• Enerji kaynaklarının tasarruflu kullanımının gerekliliğini vurgular.
1. Dönem 2. Yazılıya Deneme Sınavı-2 1. Dönem Sonu

Hazırlık Soruları Değerlendirme Sınavı
Sınav soruları, Fizik Bilimine Giriş, Sınavın Fizik Bölümü, Fizik Bilimine
Fizik Bilimine Giriş ve Kuvvet Hareket
Kütle-Özkütle ve Doğrusal hareket Giriş ve Kuvvet Hareket Ünitelerinin
ünitelerinin kazanımlarından oluşur.
konularının kazanımlarından oluşur. kazanımlarından oluşur.

• İş • enerji J : Joule g : Gram
• güç • öteleme kinetik enerjisi N : Newton m : Metre
• yerçekim potansiyel enerjisi • mekanik enerji
• esneklik potansiyel enerjisi • enerji dönüşümü W : Watt s : Saniye
• enerji aktarımı • verim kg : Kilogram h : Saat
• yenilenebilir enerji • yenilenemez enerji


ziyaret ediniz.
İş BİLGİ
Fiziksel Anlamda İş
Fiziksel anlamda iş yapabilmek için bir cismi kuvvet etkisiyle harekete geçirmek ve
cismin uygulanan kuvvet doğrultusunda yer değiştirme yapmasını sağlamak gerekir.
Bir cisme uygulanan F kuvveti, cismi kendi doğ-

m m F
rultusunda Δx kadar yer değiştirmiş ise yapılan iş
matematiksel olarak, Δx
İş = Kuvvet x Yer Değiştirme olarak ifade edilir. NOT
İş birimi Joule;
W = F ·Δx bağıntısı ile hesap edilir.
m2
N.m, kg 2 olarak da ifade edi-
s
İş Kuvvet Yer değiştirme lebilir.
W F Δx
Joule (j) Newton (N) Metre (m)
●● İş birimleri olarak joule, kilowatt saat, N.m birimleri kullanılır.
1 ÖĞRENME ALANI
Kütleleri sırasıyla m, 2m ve m olan K, L ve M cisimlerine
K
uygulanan F, F ve 2F büyüklüğündeki kuvvetler cisimlere m F
AKLINDA OLSUN
eşit miktarda yer değiştirmesi yaptırıyor.
Buna göre WK, WL ve WM arasındaki ilişki nasıldır? Hangi durumlarda iş yapılmaz?
L 2m F
Ø Cisme etki eden net kuvvet
sıfır olduğunda net iş sıfır
2F olur. Net iş yapılmış olmaz.

M m
Ø Sabit hızla hareket eden
sistemlerde fiziksel olarak
WK = F.X , WL = F.X , WM = 2F.X
yapılan net iş sıfırdır.
Ø Kuvvet ile yer değiştirme
birbirine dik olduğunda iş
2 ÖĞRENME ALANI yapılmaz.
Ø Halteri belli bir yükseklikte
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde tutan halterci ve duvarı iten
F¶3
m kütleli cisim F¶1, F¶2 ve F¶3 kuvvetleri- –x +x bir kişi iş yapmaz.
nin etkisiyle +x yönünde hareket edi-
yor. F¶2 m F¶1
Buna göre hangi kuvvetler fiziksel
anlamda iş yapar?
F1 ve F2 x doğrultusunda iş yapar.
123
BİLGİ

Duvara bağlı ipi çeken çocuklar, duvarda yer El arabasını iterek yer değiştiren
değişikliği meydana getirmediği için fiziksel bir kişi, fiziksel olarak iş yapar.
anlamda iş yapmış olmazlar.
F
F Hareket yönü
Hareket yönü
Elindeki çantayı sallamadan yürüyen kişi, Bir kişi, yerdeki kutuyu belirli bir yüksekliğe
çanta üzerinde fiziksel olarak iş yapmaz. çıkarmak için iş yapar. Kişinin kutuya uygula-
Çantaya uygulanan kuvvet düşey yukarı dığı kuvvetin yönü ile kutunun hareket yönü
iken çantanın hareket yönü yataydır. aynıdır. Kişi kutuyu sallamadan yürürken
yine kutu üzerinde fiziksel olarak iş yapmaz.
3 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda günlük hayatta yapılan olaylar verilmiştir.
I. Yerde duran tabloyu duvara asan ressam
II. Elindeki valizi yerde sürükleyerek götüren kişi
III. Bebek arabasını iterek hareket ettiren anne
IV. Elindeki tepsiyi aynı yükseklikte tutarak bekleyen garson
Buna göre verilen durumlardan hangisinde fiziksel anlamda iş yapılır?
Fiziksel anlamda iş yapmak için kuvvet ile yer değiştirme aynı doğrultuda olmalıdır. (I, II
ve III)
124
BİLGİ

Pozitif ve Negatif İş
Hareketli cisimler üzerine hareket yönünde uygulanan kuvvetler, cisimler üzerinde

pozitif iş yapar. Yapılan iş; W=F.x olur.
Hareket yönü
– F +
Pozitif yönde hareket eden cisim üzerine hareket yönüne ters uygulanan kuvvet,
cisim üzerinde negatif iş yapar. Yapılan iş W = –F.x olur.
Hareket yönü
F
– +
4 ÖĞRENME ALANI
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde hareket eden bir cisme uygulanan kuv-
vetler şekildeki gibidir.
F2
Hareket yönü
F1
F3
Cisim x kadar yol aldığında kuvvetlerin yaptığı iş ile ilgili,

I. F1 kuvveti pozitif iş yapar.
II. F2 kuvvetinin yaptığı iş, F3 kuvvetinin yaptığı işten büyüktür.
III. Net iş (F1 – F3) x ile bulunur.
IV. F2 kuvvetinin yaptığı iş F2.x’tir.
W1 = F1 . X , W2 = –F3.X , Wnet = (F1 – F3)X olur. (I ve III)
5 ÖĞRENME ALANI
Sürtünmesiz yatay düzlemde dur-
F¶4 F¶3 F¶2
makta olan K cismi F¶1, F¶2, F¶3, F¶4 ve +x
F¶5 kuvvetlerinin yardımıyla +x
yönünde hareket ediyor.
F¶5 K F¶1
Buna göre,
a) Pozitif iş yapan kuvvetler hangileridir?
F¶1, F¶2
b) Negatif iş yapan kuvvetler hangileridir?
F¶4, F¶5
125
BİLGİ

Sürtünme Kuvvetinin Yaptığı İş

Sürtünme kuvveti, öteleme hareketi yapan cisimlerin hareket yönüne ters oluşur.
fs ile gösterilir.
m F m F
fs
Δx
¢x kadar yer değiştiren cisme uygulanan sürtünme kuvvetinin yaptığı iş,
Ws = –fs · ¢x
şeklinde hesaplanır.
Sürtünme kuvveti genellikle hareket yönüne ters olduğu için negatif iş olarak he-
saplanır.
6 ÖĞRENME ALANI
Bir öğrenci, yatay düzlemde duran masa üze-
rine yatay 100 N’lik kuvvet uygulayarak masa-
100 N
yı 1,5 m yer değiştiriyor.
Net iş 120 joule olduğuna göre sürtünme
kuvvetinin büyüklüğü kaç Newton olur?
3
Wnet = (F – fs)X ise 120 = (100 – fs) ise fs = –20 N olur.
2
KAVRAM YANILGILARI
✘ Bir cisme kuvvet uygulanmasa da cisim üzerinde iş yapılır.

Cisim üzerinde iş yapılabilmesi için cisme kuvvet uygulanmalı ve cismin
uygulanan kuvvet doğrultusunda yer değiştirmesi gerekir. Elimizle bir cis-
✔ mi iteklerken cisim üzerinde iş yaparız. İteklemeyi bıraktığımızda cisim
hareket etmeye devam etse de cisim üzerine iş yapılmaz. Çünkü cisme
artık kuvvet etki etmemektedir.
Kemal
F¶
K L M
Kemal sürtünmesiz yatay yolda alışveriş arabasını F kuvvetiyle KL aralığında itek-
leyip L noktasında iteklemeyi bıraktığında Kemal KL aralığında iş yapar. LM aralığında
alışveriş arabası hareket ettiği hâlde iş yapılmaz. KM aralığında yapılan iş ile KL ara-
lığında yapılan iş eşittir. WKM = F . XKL olur.
126 WKM = WKL = F . |KL|

BİLGİ
KAVRAMA
5. F
KAZANIM 1
K L M
x1 x2
1. I. Bir cisme kuvvet uygulandığında cisim yer değiş-
tirmiyorsa iş yapılmaz. Yatay düzlemde F kuvveti uygulanarak cisim K’den
II. İş skaler büyüklüktür. M’ye kadar çekiliyor. KL arasında yapılan iş W1, KM

III. Bir cisme uygulanan kuvvet cismin hareket yönü- arasında yapılan iş W2’dir.
nün tersine ise kuvvet iş yapmaz. W1 3 x
= olduğuna göre 1 kaçtır?
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? W2 5 x2
W1 F $ x1 3
Kuvvet hareket yönüne ters ise negatif iş yapılır. W 2 F $ ^x 1 + x 2h 5
= =
3x 1 + 3x 2 = 5x 1
3x 2 = 2x 1
2. I. Newton · metre
3 x1
metre
II. Kilogram · =
2 x2
saniye
III. Joule
Yukarıda verilenlerden hangileri iş birimi olarak 6. I. Kürek çeken kayıkçı
kullanılabilir? II. Pedal çeviren bisikletçi
m2 III. Koşan atlet

İş = F · x (N · m) e kg o ^Jouleh
s2 IV. Televizyon izleyen çocuk
3. Şekilde 2 kg kütleli cisme F1 = 12 N ve F2 = 4 N’luk Yukarıda verilen örneklerin hangilerinde fiziksel
yatay kuvvetler uygulanmaktadır. anlamda iş yapılmaz?
(Yalnız IV) yer değiştirme olmadığı için iş yapılmaz.

F2 m F1 m
x=5m 7. Ali, sürtünmesi önemsenmeyen yatay düzlemde

duran bebek arabasını KL arasında 30 N’luk sabit
Yatay düzlem sürtünmesiz olduğuna göre,
yatay kuvvetle itekleyip L noktasında kuvvet uygula-
F1 kuvvetinin yaptığı iş (W1), F2 kuvvetinin yaptığı
mayı bırakıyor.
iş (W2) ve net iş (Wnet) kaç J’dür?
Ali
W1 = F1 . x = 12 . 5 = 60 j
F¶
W2 = F2 . x = 4 . 5 = 20 j
Wnet = 60 - 20 = 40 j
4. Yatay düzlemde K ve K F K
K L M
L cisimlerine sırasıyla
10 m 20 m
F ve 3F kuvvetleri x
uygulanarak sırasıyla L 3F
Ali’nin yaptığı iş ile ilgili,
L
x ve 3x yolları aldırılı- I. Ali KL aralığında bebek arabası üzerine fiziksel
yor. 3x
olarak 300 j iş yapar.
Buna göre F’nin yaptığı iş W1, 3F’nin yaptığı iş W2 II. KM aralığında bebek arabası üzerine fiziksel ola-
W1 rak 300 j iş yapar.
oranı kaçtır?
W2 III. Yapılan iş |KM| aralığında sürekli artar.
W1 F $ x1 F$x 1 yargılarından hangileri doğrudur?

= = =
W 2 F2 $ x 2 3F $ 3x 9
LM aralığında iş yapılmaz. (I ve II)
127
KAVRAMA
Kavrama
8. Özdeş K, L ve M cisimlerine yatay doğrultuda 2F, 11. Yatay düzlemdeki bir cisme uygulanan F1, F2, F3 kuv-
F ve 3F kuvvetleri uygulanarak cisimlere sürtünmesiz vetleri ve cisimlerin hareket yönleri şekildeki gibidir.
3
düzlemde 2x, 3x ve x kadar yol aldırılıyor. Hareket yönü Hareket yönü
2
2F F2
K F3
2x F2 F1 F3 F1
F
L Şekil - l Şekil - ll
3x
3F Cisim x kadar yer değiştirdiğine göre,
M
I. F1 kuvveti her iki durumda da pozitif iş yapar.
3
x II. F3 kuvvetinin yaptığı iş, her iki durumda da eşittir.
2
Buna göre kuvvetlerin cisimler üzerinde yaptığı III. F2 kuvveti ilk durumda negatif iş yaparken ikinci
işler WK, WL ve WM arasındaki büyüklük ilişkisi durumda yaptığı iş sıfırdır.
nasıldır? yargılarından hangileri doğrudur?
WK = 2F · 2x = 4Fx F1 her iki durumda da hareket yönündedir, F2 nin ikinci durum-
WL = F · 3x = 3Fx da yaptığı iş sıfırdır. (I, II ve III)
3x 9Fx
WM = 3F · = = 4, 5 Fx
2 2
12. Şekildeki cisme 20 N’luk yatay kuvvet 10 m’lik yol

9. Şekildeki X cismi 20 N ve 10 N’lik kuvvetlerin etkisinde boyunca uygulanmaktadır.
20 m yer değiştirmektedir.
20N F= 20N
X
10N
10 m
20m
Cisimle yüzey arasındaki sürtünme kuvveti 6 N
Buna göre cisim üzerinde yapılan net iş kaç joule-
olduğuna göre yol boyunca,
dür? (Sürtünmeler önemsizdir.)
a) Kuvvetin yaptığı iş kaç joule olur?
W = (20 + 10) · 20 = 600 joule
b) Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş kaç joule olur?
c) Net iş kaç joule olur?
a) W = F · x = 20 · 10 = 200 joule
10. Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan K cismi
b) W = Fs · x = 6 · 10 = –60 joule
Fv1, Fv2, Fv3 kuvvetlerinin etkisinde 150 cm yol almakta-
c) Wnet = 200 – 60 = 140 joule
dır.
F1
F3 K F2
F1, F2 ve F3 kuvvetlerinin büyüklükleri sırasıyla

60 N, 15 N ve 45 N olduğuna göre yapılan net iş 3) W1 = 60
1 3
kaç joule olur? 1) I ve II 2) I ve III W2 = 20 4) 5) 6) IV
9 2
Wnet = 40
W net = ^F1 + F2 − F3 h $ x 12) a. 200
W net = (60 + 15 − 45) $ 1, 5 7) I ve II 8) WM > WK > WL 9) 600 10) 45 11) I, II ve III b. –60
c. 140
W net = 45 joule
128
KAVRAMA
İş
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 4. Ünite / Test 1-2-3 1 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Aşağıdakilerden hangisi iş birimi değildir? 4. I. Kuvvet, bir cismin hareket doğrultusuna dik ise iş
A) Kilojoule yapmaz.
II. Yatay düzlemde duran bir cisme kuvvet uygulanı-
B) Newton · metre
yorsa mutlaka iş yapılır.
C) Joule
III. Yer değiştirme varsa mutlaka net iş yapılıyordur.
Kilowatt
D) Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
saat
^metreh 2
E) Kilogram ·
^saniyeh2 D) I ve II E) I, II ve III
A, B, C ve E iş birimidir. Kuvvet uygulandığında yer değiştirme yoksa iş yapılmaz. Yer

değiştirme olup net kuvvet 0 olursa net iş yapılmaz.
F¶1
5. Şekildeki Fv1, Fv2 ve Fv3 kuvvetlerinin etkisin-
deki X cismi, sürtünmesiz düşey duvarda F¶3
m
h kadar alçalmaktadır.
2. Şekildeki m kütleli K cismi, yola paralel F1, F2 ve yola
dik F3 kuvvetinin etkisinde yatay x yolunu alıyor. Buna göre hangi kuvvetler fiziksel F¶2
F3 anlamda iş yapar?
K K A) Yalnız F1 B) Yalnız F2
F2 m F1 m C) Yalnız F3 D) F1 ve F2
x E) F1, F2 ve F3
Buna göre hangi kuvvetler fiziksel anlamda iş Kuvvet doğrultusundaki yer değiştirme iş yaptığı için F1 ve F2
kuvvetleri iş yapmıştır.
yapar? (Sürtünmeler önemsizdir.)
A) Yalnız F1 B) F1 ve F2 C) F1 ve F3 6. Yatay ve düz bir yolda hareket eden bir cisme; hareke-
D) F2 ve F3 E) F1, F2 ve F3 tiyle aynı yönde ve doğrultuda uygulanan FD dış kuvve-
ti, hareket doğrultusuna dik doğrultuda yukarı yönlü FN
F1 ve F2 kuvvetleri yola paralel x yolu alıyor. F3 kuvveti alınan
tepki kuvveti, hareket doğrultusunda ve ters yönlü FS
yola dik olduğu için iş yapmaz.
sürtünme kuvveti şekildeki gibi etkiyor.
FN
FD
FS
yer
(yatay)
3. Aşağıdaki durumların hangisinde uygulanan Cisim yatay doğrultuda belirli bir miktar yer değiş-
kuvvet iş yapmamıştır? tirme yaptığına göre FD, FN ve FS kuvvetlerinden
A) Çocuklar merdiveni çıkarken hangileri, fiziksel anlamda iş yapar?
B) Atlar faytonu çekerken A) Yalnız FD B) Yalnız FN C) FD ve FN

C) Tren hızlanırken
D) FD ve FS E) FD, FN ve FS
D) Sürat motoru yavaşlarken
E) Halterci halteri belirli bir yükseklikte tutarken 2017 / YGS
Belirli bir yükseklikte tutmak iş yapmaz.

Harekete dik kuvvetler (FN) iş yapmaz.
129
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 4. Ünite / Test 1-2-3
Pekiştirme
7. Mehmet, sürtünmeli olup olmadığı bilinmeyen yatay 10. Düşey kesiti verilen şekildeki yola sürekli paralel olan
zeminde duran ağır bir sandığı tek bir noktadan 200 N F kuvveti ile çekilen cisim üzerinde kuvvetin yaptığı iş
AB aralığında W1, BC aralığında W2, CD aralığında
büyüklüğünde sabit yatay bir kuvvetle iterek, sandığın
ise W3’tür.
kuvvet yönünde 3 metre yer değiştirmesini sağlıyor.
Sandık sadece öteleme hareketi yaptığına göre,
I. Mehmet’in sandığa uyguladığı kuvvet 600 joule iş D
yapmıştır. 2x
C
II. Sandık, Mehmet’e 200 N büyüklüğünde kuvvet uy- x
F
gulamıştır.
A
III. Sandığın kinetik enerjisi 600 joule artmıştır. x B

Buna göre, W1, W2 ve W3 arasındaki büyüklük
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ilişkisi nasıldır?
D) II ve III E) I, II ve III A) W3 > W1 = W2 B) W2 > W3 > W1
2020 / MSÜ C) W3 > W2 > W1 D) W1 = W2 > W3

E) W1 > W2 > W3
W = 200 . 3 = 600 j iş yapar. Sürtünme miktarı bilinmeden net
iş bulunamaz. WAB = F · x WBC = F · x WCD = F · 2x
W3 > W2 = W1
8.
F1
F3 11. Sürtünmeli KM yolu boyunca m kütleli cisim F1, F2 ve
x x F3 kuvvetlerinin etkisinde K’den M’ye geliyor.
F2
F2
x
Şekil - I Şekil - II Şekil - III
$ $ $ F3 m F1
Eşit büyüklükteki F 1, F 2 ve F 3 kuvvetleri Şekil–I, Şe-
kil–II ve Şekil–III’teki cisimlere, paralel x yolları boyun- K M
ca etkiyor.
Yol boyunca yapılan net işi artırmak için;
Buna göre kuvvetlerin yaptığı işler W1, W2 ve W3 I. F1 kuvveti arttırılmalıdır.
arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır? II. F2 kuvveti azaltılmalıdır.
A) W1 > W2 > W3 B) W2 > W1 > W3 III. F3 kuvveti azaltılmalıdır.
C) W1 = W2 = W3 D) W3 > W2 > W1 değişikliklerinden hangileri yapılmalıdır?
E) W1 > W3 > W2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
F kuvvetinin yaptığı işler W = F · x olduğu için D) I ve III E) I, II ve III
W1 = W2 = W3 olur. F2
9. Sürtünmeli bir yolda 5 kg kütleli cisim, 12 m’lik yol F3 m F1
alarak 120 joule enerji ısıya dönüşüyor.


K x M
Buna göre yol boyunca cisme etki eden sürtünme WNet = FNet · X
kuvveti kaç N’dur?
FNet = F1 – [fS + F3]
A) 2 B) 5 C) 10 D) 20 E) 24 fS = k·N = k · [mg – F2]
Sürtünmenin yaptığı iş 120 = fs·. x ⇒ 120 = fs · 12 Bu durumda I ve III yapılırsa FNet artar WNet artar.
⇒ fs = 10N
130
PEKİŞTİRME 1-D 2-B 3-E 4-A 5-D 6-D 7-C 8-C 9-C 10-A 11-D
Güç BİLGİ
Güç
Fiziksel anlamda güç, birim zamanda yapılan işe denir. Aynı işi daha kısa sürede ya
da daha hızlı yapan diğerine göre daha güçlüdür.
Yapılan iş Aktarılan İş
Güç = ––––––––––––––––– = –––––––––––––
İşin yapılma süresi Geçen zaman
Güç ifadesinin matematiksel modeli, aşağıdaki gibidir.
W
P=
t AKLINDA OLSUN
●● Eşit sürede çok iş yapan,

Güç İş Zaman
1 Joule az iş yapandan daha güç-
= 1 watt 1000 watt = 1 Kilowatt watt Joule saniye
1 saniye
lüdür.
P W t
●● Aynı işi kısa sürede ya-
Güç ifadesinde iş formülü yazılırsa gücün, kuvvet ile ortalama hızın çarpımıyla da
pan, uzun sürede yapandan
bulunduğu görülür.
daha güçlüdür.
‹fl Kuvvet·Yer de€ifltirme

Güç = = = Kuvvet·Ortalama h›z
Zaman Zaman
F . Dx
=P = F . Vort Ortalama hız
t NOT
(m/s)
Güç değeri, yapılan işin za-
Güç (w) Kuvvet (N) mana oranı ile bulunduğu gibi
cisme uygulanan net kuvvet ile
ortalama hızın çarpımıyla da
7 ÖĞRENME ALANI bulunur.
Güç
Dakikada 600 j iş yapan motorun gücü kaç watt olur?
w 600
1 dak = 60 s P= = = 10 watt
t 60
w P = F.Vort
P=
t
8 ÖĞRENME ALANI
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde duran cisme yatay doğrultuda 50 N
büyüklüğünde kuvvet şekildeki gibi uygulanıyor.
F = 50 N
120 m
Cisim 5 dakikada 120 metre yer değiştirdiğine göre cisme aktarılan güç
kaç watt olur?
5 dak = 5 . 60 = 300 s
F.Dx 50.120
131
P= = = 20 watt olur. BİLGİ
t 300
KAVRAMA
4. Sürtünmelerin önemsenmediği ortamda K, L ve M
KAZANIM 12 asansörleri, tabloda verilen ağırlıkları belirtilen yük-
sekliklere, belirtilen sürelerde sabit hızlarla çıkarıyor.
1. Sürtünmesi önemsiz düz bir yoldaki cisme yatay ve Asansör Ağırlık Yükseklik Süre
sabit 20 N’luk kuvvet 200 cm yol boyunca uygulanı- K G h t
yor. L 2G 2h 2t
Kuvvetin uygulanma süresi 20 saniye olduğuna M G 2h t
göre açığa çıkan güç kaç watt olur? Asansörlerin güçleri sırasıyla PK, PL, PM olduğuna
w 20 $ 2 göre bunlar arasındaki ilişki nedir?

P= = = 2 watt
t 20
w G$h G $ 2h
P= ise = PK = PM
t t t
2G $ 2h
= PL PL = PM > PK
2t
5. K L
2. K cismine yatay düzlemde 24 m’lik yol boyunca

20 N’luk yatay kuvvet şekildeki gibi etki ediyor.
3h
2h
20N
yatay
24 m m 2m
Şekildeki düzeneklerde K ve L motorları m ve 2m küt-

Kuvvetin uygulanma süresi 1 dakika olduğuna leli cisimleri sabit hızlarla 3h ve 2h yüksekliklerine sı-
göre güç kaç watt olur? rasıyla 2t ve t sürede çıkartıyor.
(Sürtünmeler önemsenmiyor.) PK
K’nin gücü PK, L’nin gücü PL olduğuna göre
PL
w 20 $ 24
P= = = 8 watt oranı kaçtır?
t 60
W K m $ g $ 3h 3mgh 3 mgh
PK = = =
t 2t 2t PK 2t 3 1 3
= = $ =
2m $ g $ 2h 4mgh PL 4 mgh 2 4 8
PL = =
t t t
6. K motoru 50 kg kütleli cismi 20 saniyede, L motoru da

50 kg kütleli cismi 10 saniyede aynı yüksekliğe sabit
hızlarla çıkarabiliyor.
Buna göre,
3. Gücü 500 kW olan bir makine 1 saatte kaç joule
I. K ve L’nin yaptığı işler eşittir.
enerji tüketir?
II. K’nin gücü L’nin gücünden fazladır.
w
P=
t
500 kw = 500000 watt III. K’nin yaptığı iş L motorunun yaptığı işten fazladır.
w yargılarından hangileri doğrudur?
1sa = 60 dak = 3600 s 500000 =
3600
w = 180 $ 10 7 joule K motoru da L motoruda aynı kütleyi aynı yüksekliğe çıkardığı
w = 18 $ 10 8 joule için yapılan işler eşit. Fakat L motoru daha kısa sürede çıkar-
dığı için daha güçlüdür.
132
KAVRAMA
Kavrama
Newton $ metre
7. K noktasında durmakta olan cisim, 20 N’luk kuvvetle 10. I.
saniye
itilerek L noktasına getiriliyor.
^metre h2
II. Ki log ram $
F=20N ^saniyeh2
Joule
III.
30 m saniye
K L
Yukarıda verilen birimlerden hangisi güç birimi-
Cismin K’den L’ye gelme süresi 15 s olduğuna dir?
göre harcanan güç kaç watt olur?
m2 m2
(Sürtünmeler önemsizdir.) kg 2
iş birimi kg 3 güç birimidir.
s s
N$m joule
F $ x 20 $ 30 ya da de güç birimidir.
w= = = 40 watt s s
t 15
W
11. I.
t
mgh
II.
t
III. F · V
IV. W · t
8. Gücü 1500 watt olan bir makine 2 dakika çalışırsa W: iş, F: kuvvet, t: zaman, V: ortalama hız, h: yük-
kaç joule enerji harcar? seklik, m: kütle, g: çekim ivmesi olmak üzere
yukarıdakilerden hangileriyle güç hesaplanabilir?
w w
p= ise 1500 = & w = 1500 $ 120 = 180 $ 10 3
t 2 $ 60
Enerji
= 18 $ 10 4 joule Güç = ifadesiyle bulunur.
zaman
12. I. Birim zamanda aynı işi yapan Ahmet ve Veli aynı

miktarda güç ortaya çıkarmışlardır.
II. Birim işi daha kısa sürede yapan Zeynep Ceren’den

daha güçlüdür.
III. Bir cisim üzerine ayrı ayrı olacak şekilde aynı kuv-
veti uygulayan Ali ve Hasan’dan, Ali cisme daha
büyük hız kazandırdığından Hasan’dan daha güç-
lüdür.
9. 80 kg kütleli Sami, yüksekliği 20 cm ve genişliği
30 cm olan 20 basamaklı bir merdiveni sabit hızla 2 Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
dakikada çıkıyor. (I - II - III)
Buna göre Sami’nin gücü kaç watt olur?

(g = 10 m/s2)
w F ^80 $ 10 = 800N h $ x ^20 $ 20 = 400 cm = 4m h

p=
t ^2 dak = 2 $ 60 = 120s h
=
t 3
1) 2 2) 8 3) 18.108 4) PL= PM>PK 5) 6) Yalnız I
w 800 $ 4 320 0 80 8
p= = = = watt
t 120 12 0 3 80
7) 40 8) 18.104 9) 10) I ve III 11) I, II, III 12) I, II ve III
Sabit hızla gittiğinden yatayda iş yapılmaz. 3
133
KAVRAMA
Güç
PEKİŞTİRME TESTİ 2 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 4. Ünite / Test 4
1. I. Bir işi daha kısa sürede yaptıkça güç artar. 4. I. Yatay yolda bulunan el arabasına uygulanan
II. Aynı işi daha kısa sürede yapan bir makine, aynı yatay 100 N’lik kuvvet ile araba 2 metre yer değiş-
işi daha uzun sürede yapan makineye göre daha tirmektedir.
güçlüdür. II. Bir su pompası su kuyusundan 1 saatte 5 ton su
III. Güç vektörel bir büyüklüktür. çıkarabilmektedir.
Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? III. Bir akkor lamba bir günde 2 kilowatt saat enerji
açığa çıkarmaktadır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıda verilen ifadelerin hangisinde fiziksel
D) II ve III E) I, II ve III anlamda güç belirtilmiştir?
Birim zamanda yapılan iş güç olduğu için az zamanda çok iş A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yapan, ya da aynı işi daha kısa sürede yapan güçlüdür. Güç
skaler büyüklüktür.
Güç birim zamanda açığa çıkan enerjidir. Bu duruma enerji ve
zaman belirtilmelidir. (II ve III)
2. Sürtünmelerin önemsenmediği bir ortamda x, –x doğ-
rultusunda duran tahta bloka Güneş, Toprak ve Ali’nin
cisme +x yönünde uyguladığı kuvvet, cismin yer
değiştirme miktarı ve geçen süre değerleri tabloda 5.
W (j)
verilmiştir.
Kuvvet Yer değiştirme Geçen süre 900
Güneş 4F 2x t 600
Toprak F 8x 2t 300
Ali 8F x 2t 0 t(s)
2 4 6
Buna göre,
Bir motorun harcadığı enerjinin zamana bağlı grafiği
I. Güneş’in t sürede yaptığı iş, Ali’nin 2t sürede yap-
verilmiştir.
tığı iş kadardır.
Buna göre, motorun gücü kaç watt’tır?
II. 2t sürede Ali ve Toprak aynı miktarda güç açığa
çıkarmıştır. A) 50 B) 100 C) 150
III. Tablodaki değerlere göre en fazla gücü Ali, en az D) 300 E) 600
gücü Toprak açığa çıkarmıştır.
w 300
P= = = 150 watt
yargılarından hangileri doğrudur? t 2
Sırasıyla işler 8 F.x, 8 F.x, 8 F.x olur. Güneş kısa sürede aynı
işi yaptığında gücü fazladır.
6. 1200 watt güce sahip bir motor 1 dakikada kaç kilo

3. Kütlesi m olan bir kutuyu 5 metre yüksekliğe, joule enerji harcar?
sabit hızla 2 saniyede çıkarabilen motorun gücü
A) 12 B) 20 C) 72
200 watt olduğuna göre, m kaç kilogramdır?
D) 720 E) 7200
( g = 10 m/s2)
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 w w
P= 1200 =
t 60
m · 10 · 5 w = 72 000 j = 72 kj
= 200 m = 8 kg
2
134
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Sürtünmesiz yatay düzlemdeki cisme yola paralel 10. Eşit kütleli katılımcıların performanslarını sergiledikle-
şekildeki gibi F1 ve F2 kuvvetleri etki etmektedir. Bu ri bir yarışmada; her birinin kütlesi 50 kilogram olan 10
kuvvetlerin etkisiyle cisim 2 m/s’lik ortalama hızla A adet çimento torbasını 10 metre yüksekliğe en kısa
noktasından B noktasına geliyor. sürede çıkaran katılımcı yarışı kazanmaktadır.
4 kg Bu yarışmada, katılımcıların hangi fiziksel niceliği

F1 = 10 N F2 = 4N dikkate alınarak kazanan belirlenmektedir?
A) Torbalara aktardıkları toplam enerji
A B
B) Yaptıkları iş
AB arasında cisme aktarılan güç kaç watt olur? C) Kütleçekimsel potansiyel enerji
A) 24 B) 12 C) 6 D) 4 E) 2 D) Ortaya çıkarabildikleri güç

E) Yaptıkları işin harcadıkları enerjiye oranı
2019 / TYT
P = F · V = (10 – 4)2 = 12 watt
İşi en kısa sürede yapmak güç ifadesidir.
8. Bir cisim, üzerinde 2P kadar güç harcanarak t sürede

2h yüksekliğine sabit hızla çıkarılmaktadır.
Buna göre aynı cismi 2t sürede 3h yüksekliğine
sabit hızla çıkarmak için kaç P’lik güç gerekir?
3 1
A) 6 B) 3 C) 2 D) E)
2 2
mg 2h mg · 3h
2P = ?=
t 2t
11. Kütlesi 60 kg olan bir öğrenci, her birinin yüksekliği
20 cm ve genişliği 30 cm olan 10 basamaklı bir mer-
diveni sabit hızla 1 dakikada çıkıyor.
9. Bir elektrik süpürgesinin üzerinde aşağıdaki bilgiler

yazılmıştır.
30 cm
I. 1500 watt
II. 1,5 kwh 20 cm
III. 220 volt

Buna göre verilen değerlerden hangileri elektrik
Buna göre, öğrencinin gücü kaç watt olur?
süpürgesinin gücünü ifade eder?
(g = 10 m/s2)
D) I ve II E) I ve III A) 20 B) 10 C) 2 D) 0,2 E) 1
w 60 · 10 · 2
Güç birimi watt tır. P= = = 20 W
t 60
135
1-B 2-D 3-D 4-D 5-C 6-C 7-B 8-D 9-A 10-D 11-A PEKİŞTİRME
BİLGİ Mekanik Enerji
Bir cismin hareketinden dolayı sahip olduğu kinetik enerji ile potansiyel enerjilerin
toplamına mekanik enerji denir. Potansiyel enerji, yer çekimi potansiyel enerjisi ve es-
neklik potansiyel enerjisi olmak üzere iki türdür. Bir cisim bu enerjilerden birine sahip
olabileceği gibi hepsine de sahip olabilir.
Öteleme Kinetik Enerjisi

●● Cisimler hareketinden dolayı kinetik enerji-
ye sahiptir. Hareket halindeki araçlar, uçan
kuş, kinetik enerjiye sahiptir.
●● Öteleme hareketi yapan cisimler öteleme

kinetik enerjisine sahiptir.
●● Durgun haldeki cisimlerin kinetik enerjileri

yoktur.
●● Öteleme kinetik enerjisi cismin kütle ve hız değerlerine bağlıdır.
1
EKin = . m . V2
2
Kinetik Hız (m/s)

enerji Kütle (kg)
(joule)
AKLINDA OLSUN
Bir cismin hızı arttıkça öteleme kinetik enerjisi artar. Cismin hızı 2 katına çıkarsa öteleme
kinetik enerjisi 4 katına çıkar. Hızı 3 katına çıkarsa öteleme kinetik enerjisi 9 katına çıkar.
E 4E 9E
m V m 2V m 3V
Bir cismin kütlesi arttıkça öteleme kinetik enerjisi artar. Cismin kütlesi 2 katına çıkarsa öte-
leme kinetik enerjisi 2 katına, kütlesi 3 katına çıkarsa öteleme kinetik enerjisi 3 katına çıkar.
E 2E 3E
m V 2m V 3m V
Bir cisme uygulanan kuvvet artarsa cisim daha fazla yol alır.
Grafiğin altında kalan alan yapılan net işi verir.

Kuvvet (F)
F · x c F = ma m
E= F·x
2 x = Vt F Alan =
2
V
m· · V · t
t 1
E= = mV2
2 2
0 x Yer değiştirme (x)
1 2
E= mV matematiksel modeli elde edilir.
2
136
BİLGİ

9 ÖĞRENME ALANI
Kütlesi 1800 g olan oyuncak kamyonun üzerine

x
700 g kütleli cisim konulup kamyon 4 m/s sabit
hızla hareket ettiriliyor.
Buna göre sistemin toplam kinetik enerjisi kaç joule olur?
1800 + 700 = 2500 g = 2,5 kg

1
=Ek = $ 2, 5 $ 4 2 20 j
2
10 ÖĞRENME ALANI
Doğrusal bir yolda sabit V hızıyla hareket eden 200 gram kütleli bir cismin
kinetik enerjisi 40 joule’dür.
Buna göre V hızının büyüklüğü kaç m/s olur?
1
Ek = mV 2
2
1
40 = $ 0, 2 $ V 2
2
80 2
= V= & V 2 400 & V = 20 m/s
0, 2
11 ÖĞRENME ALANI
Başlangıçtaki hızı 5 m/s olan 2 kg kütleli bir oyuncak arabanın hızı 10 m/s’ye
çıkarılıyor.
Buna göre kinetik enerjisindeki değişim kaç joule olur?
1 1
Ek = mV 2 = $ 2 $ 5 2 = 25 joule
1 2 2
1 1
E k = mV 2 = $ 2 $ 10 2 = 100 joule 100 − 25 = 75 joule
2 2 2
Yer Çekimi Potansiyel Enerjisi

Cisimlerin konumundan dolayı sahip olduğu enerjiye m
potansiyel enerji denir. Potansiyel enerji seçilen referans
noktasından yükseldikçe artar; cismin kütlesi arttıkça ar-
tar. Potansiyel enerji yer çekimi ivmesine bağlıdır. Bu du- h
rumda yer çekimi potansiyel enerjisi aşağıdaki gibidir.
yer
Ep = m . g . h
Potansiyel Yer çekimi Yükseklik (m)

Enerji (joule) Kütle (kg) ivmesi (m/s2)
137
BİLGİ

mg mg
F h F h h h
Bir cisim, sabit süratle yerden yu- Yerden yüksekteki bir cisim serbest
karı hareket ettirildiğinde uygulanan bırakıldığında cismin yere düşmesini
F kuvveti yer çekimine karşı pozitif iş sağlayan kuvvet yer çekimi kuvvetidir.
yapar. Bu durumda yer çekimi kuvveti iş ya-
par.
12 ÖĞRENME ALANI
Kütleleri sırasıyla 2m, 4m ve 2m olan B C
4m 2m
şekildeki A, B ve C cisimlerinin yere göre
sahip oldukları potansiyel enerjileri EA,
A
EB ve EC dir. 2m
2h 2h
Buna göre EA, EB ve EC arasındaki
ilişki nasıldır?
h
yer
E A = 2mgh _bbb
bbb
E B = 4mg $ 2h `b E P > E P > E P
bbb B C A
E C = 2mg $ 2h bb
a
13 ÖĞRENME ALANI
Taban alanları birbirine eşit türdeş K, L ve M dik 2h K 3h M

prizmalarının yükseklikleri sırasıyla 2h, h ve 3h h L
h L
kadardır.
3h M 2h K
Cisimler Şekil–I’den Şekil–II’deki konuma
getirildiğinde K, L ve M’nin yere göre potansi- Şekil - I Şekil - II
yel enerjilerinin değişimi için ne söylenebilir?
K nin yerden yüksekliği azaldığı için potansiyel enerji azalır. L nin yerden yüksekliği
de azaldığı için potansiyel enerji azalır. M nin yerden yüksekliği arttığı için artar.
138
BİLGİ

14 ÖĞRENME ALANI
Bir top yerden h kadar yüksekliğe şekilde belirtilen I, II ve III yollarını izleyerek
çıkarılıyor.
l ll lll h
Yer
Bu yollarda yer çekimine karşı yapılan işler W1, W2, W3 arasındaki ilişki
nasıldır?
W = mgh ise W1 = W2 = W3
15 ÖĞRENME ALANI
A ve B cisimleri ipler yardımıyla tavana şekildeki gibi tuttu-
T1= 40 N
ruluyor.
A
İplerde oluşan gerilme kuvvetleri T1 = 40 N ve T2 = 10 N
olduğuna göre cisimlerin yere göre potansiyel enerji- T2=10 N 2 m
leri EPA ve EPB kaç Joule olur? B
3m
T2 sadece B cisminin ağırlığından
T1 ise A ve B cisimlerinin ağırlığından kaynaklanır.
EPA = (40 – 10) . 5 = 150 j yer
EPB = 10 . 3 = 30 j
Referans Noktasına Göre Potansiyel Enerji
Bir cismin yer çekimi potansiyel enerjisi referans noktasına göre değişir. Cismin
bulunduğu yer ile referans noktası arası uzaklık hesaplamalarda kullanılır.
L düzeyi referans seçildiğinde X’in potansiyel enerjisi pozitif, Z’nin potansiyel ener-
jisi negatiftir. Y’ninki ise sıfırdır.
X K düzeyi
h
Y L düzeyi
2h
Z M düzeyi
M düzeyi referans seçildiğinde X ve Y’nin potansiyel enerjisi pozitif, Z’ninki sıfırdır.
139
BİLGİ

16 ÖĞRENME ALANI
Kütleleri sırasıyla m, 2m ve 4m olan boyutları aynı X, Y ve Z bilyeleri iplerle
şekildeki gibi tavana asılmıştır.
m
K düzeyi X
2m h
L düzeyi Y
h
M düzeyi
4m h
N düzeyi Z
Bilyelerin M düzeyine göre potansiyel enerjileri mgh cinsinden nedir?
Epx = mg2h , Epy = 2mgh , Ez = –4 mgh
AKLINDA OLSUN
Noktasal olmayan cisimlerde potansiyel enerji hesaplanırken cismin ağırlık

merkezinden yere olan yükseklik mesafesi h olarak alınır.
Kütlesi m, ağırlık merkezleri G1, G2, G3 olan cisimlerin potansiyel enerjileri mgh1,
mgh2, mgh3 olur.
G2 m
G1 h2 G3
h1
h3
Ep= mgh1 Ep= mgh2 Ep= mgh3
Esneklik Potansiyel Enerjisi

Bir cismin esnekliğinden dolayı kazandığı enerjiye esneklik potansiyel enerjisi de-
nir. Esnek bir yay sıkıştırıldığında ya da uzatıldığında yaya enerji aktarılmış olur. Bu
enerji esneklik potansiyel enerjisidir.
F F
Serbest Gerilmiş Sıkışmış

durum yay yay
140
BİLGİ

Serbest bir yayın ucuna ağırlık asıldığında yay uzayacaktır.
Bu uzama miktarı,
I. Yayın cinsine,
II. Ucuna asılan ağırlık (uygulanan kuvvet) değişkenle-
rine bağlıdır.
x AKLINDA OLSUN
Aynı yayın ucuna asılan ağırlık arttıkça uzama miktarı ar-
Fyay = –kx ifadesinde (–)
tar. Yay, ucuna ağırlık asılmadan önceki ilk uzunluğa gelmek
işaretinin nedeni yayın geri
ister. Yaya uygulanan kuvvet aşağıdaki formülle bulunur.
çağırıcı kuvveti ile uzama
Fyay = –kx vektörünün zıt yönlü olmasın-

dandır.
(k: Yay sabiti, X: Sıkışma ya da uzama miktarı) Geri çağırıcı kuvvetin yönü
Yayda depo edilen enerji F – X grafiğinin altında kalan alan ile hesaplanır. daima denge noktasına yöne-
liktir. Uzama vektörü denge
Alan = Enerji Kuvvet (F)
noktasından cisme doğrudur.
F·x F Alan =
F·x
E = (F = kx) 2
2 F¶yay
1
E= · k · x2
2 0 x Yer değiştirme (x) X¶ uzama
Yayda depo edilen enerji, Denge

noktası
●● Yayın cinsine (k),
●● Yayın sıkışma ya da uzama miktarına (X) bağlıdır.
AKLINDA OLSUN
●● Yayda depo edilen potansiyel enerji, yay sabiti (k) ile orantılıdır.
●● Yayda depo edilen potansiyel enerji, uzama ya da sıkışma miktarının karesiyle

(X2) doğru orantılıdır. Esneklik potansiyel enerjisinin matematiksel modeli aşa-
ğıdaki gibidir.
1
E= · k · X2
2

●● Sert yayların yay sabiti büyüktür. Yay bölünürse küçük yayların yay sabiti daha
büyük olur.
17 ÖĞRENME ALANI
Esnek bir yay,
I. Sıkıştırıldığında,
II. Uzatıldığında,
III. Serbest konumda
durumlarının hangilerinde esneklik potansiyel enerjisine sahip olur?
Esnek yayın potansiyel enerji depolayabilmesi için yayın serbest konumdan sıkıştı-
rılması ya da uzatılması gerekir. Serbest konumda iken esneklik potansiyel enerji-
sine sahip olmaz. (I ve II)
141
BİLGİ

18 ÖĞRENME ALANI
Yay sabiti k olan şekildeki yay x kadar sıkıştırıldığında yayda depo edilen ener-
ji E kadar oluyor.
Denge
konumu
m
yatay
x
Aynı yayın sıkışma miktarı 2x olsaydı yayda depolanan enerji kaç E olurdu?
Yayda depo edilen esneklik potansiyel enerjisi sıkışma miktarının karesiyle doğru
orantılı olduğu için 22 = 4 kat enerji depo edilirdi. (4E)
19 ÖĞRENME ALANI
Yay serbest halde Şekil - I’de-

Denge
ki gibi bulunmaktadır. Yay Konumu
3x
Şekil - II’deki gibi uzatıldığın-
da E1, Şekil - III’teki gibi sıkış-
tırıldığında E2 kadar yay
Şekil - l
esneklik potansiyel enerjisi 5x
depolanıyor. F¶1
E
Buna göre 1 oranı kaçtır? Şekil - ll
E2 2x
F¶2
Şekil - lll
2x uzadı, x sıkıştı. (4)
20 ÖĞRENME ALANI
Bir yay, Şekil - I’de düşey düzlemde
serbest hâlde bulunmaktadır.
Yayın ucuna m kütleli cisim asıldı-
ğında yayda E1, 3m kütleli cisim Şekil - l
asıldığında E2 kadar esneklik potan-

m
siyel enerjisi depolanıyor.
E Şekil - ll
Buna göre 1 oranı kaçtır? 3m
E2
Şekil - lll
mg Æ X uzarsa 3 mg Æ 3x uzar.
1 1 E1 1
E1 = kx 2 , E 2 = kgx 2 =
2 2 E2 9
142
BİLGİ
KAVRAMA
4. Sabit V büyüklüğünde süratle hareket eden bir
KAZANIM 3 cismin sürati 2 katına çıkarılıp kütlesi yarıya indi-
1. Kütlesi 3 kg olan oyuncak bir araba, sürtünmesiz rilirse kinetik enerjisi nasıl değişir?
yolda 10 m/s’lik sabit süratle hareket etmektedir. 1 1

=Ek = mV 2 Ek mV 2
1 2 2 2
10 m/s 1 m
= = $ $ 4V 2 mV 2
2 2

Buna göre cismin öteleme kinetik enerjisi kaç
2 katına çıkar.
joule olur?
Bir cismin kinetik enerjisi EK =

1
mJ2 ile hesaplanır. 5. Sürtünmesiz yatay yolda 4m kütleli cisim V, 2m
2
1 1 kütleli cisim 2V büyüklüğündeki hızlarla hareket
Buna göre; EK = ·3·102 = · 3 · 100 = 150 joule arabanın
2 2 hâlindeyken kinetik enerjileri oranı kaçtır?
kinetik enerjisidir.
1 1
Ek
= = mV 2 $ 4m $ V 2 Ek
12 2 1 2mV 2 1
= =
1 1 Ek m4V 2 2
Ek
= = mV 2 $ 2m $ ^2V h2 2
2 2 2
2. Sürtünmesiz yatay düzlemde kütleleri m, 4m ve 4m

olan Şekil - I, Şekil - II ve Şekil - III’teki cisimlerin 6. Bir cismin sürati 3 katına çıkarıldığında kinetik enerjisi
süratleri sırasıyla 2v, v ve v dir. 72 joule artıyor.
v v
Buna göre cismin ilk durumdaki kinetik enerjisi
m 4m
4m kaç joule olur?
2v
1
Ek = mV 2 (ilk durum)
Şekil - I Şekil - II Şekil - III 2
1 1
E k = $ m $ ^3V h2 = 9 $ c mV 2 m (ikinci durum)
2 2
Buna göre, cisimlerin kinetik enerjileri E1, E2 ve E3 1 1
Art›fl = 72 = 9 $ c mV m − mV 2
2
2 2
arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır? 1
72 = c mV m $ ^9 − 1h
2
2
Kinetik enerji hızın karesi ve kütle ile doğru orantılıdır. E1 = E2
1
= E3 olur. 9 = c mV 2 m
2
7. Yatay düzlemde V büyüklüğündeki hız ile hareket

eden m kütleli otomobilin kinetik enerjisi E kadardır.
3. Sürtünmesiz yatay yolda, sırasıyla 4V ve 3V büyüklü-
Buna göre,
ğündeki sabit süratlerle verilen yönlerde hareket eden
K ve L cisimlerinin kinetik enerjileri eşittir. I. m’yi azaltma,
II. V’yi azaltma,
K 4V 3V L
III. m’yi artırma,
Buna göre K cisminin kütlesinin L cisminin kütle- işlemlerinden hangileri tek başına yapılırsa E aza-
sine oranı kaçtır? lır?
mK Kinetik enerji hızın karesi ve kütle ile doğru orantılı olduğu için
1 1 9
m $ ^4V h2 = m L $ ^3V h2 = kütle ve hızın azaltılması enerjiyi azaltır.
2 K 2 m L 16
143
KAVRAMA
Kavrama
8. Kütleleri m, 2m ve m olan cisimlerin kütle merkezleri 11. Şekildeki x, y ve z cisimleri
yerden sırasıyla 2h, h ve h yüksekliklerinde bulunu- tavana asıldığında ip 2T
T 3T
yor. gerilmeleri sırasıyla T, 2T y
Cisimlerin yere göre potansiyel enerjileri E1, E2, ve 3T oluyor. x z
E3 olduğuna göre bu enerjiler arasındaki ilişki Cisimlerin yerden yük- 3h

2h 2h
nasıl olur? seklikleri sırasıyla 2h,
E1 = mg2h _b 3h ve 2h olduğuna göre

yer
b
E 2 = 2mgh` E1 = E 2 > E3 potansiyel enerjileri EX,
E3 = mgh b
b EY ve EZ arasındaki ilişki nasıl olur?
a
E P = mgh ip gerilmeleri a€›rl›kla do€ru orant›l›d›r.
E X = T $ 2h = 2Th
E Y = 2T $ 3h = 6Th EZ = EY > EX
E Z = 3T $ 2h = 6Th
9. Kütleleri ve yerden yükseklikleri verilen A ve B cisim-

lerinin potansiyel enerjileri EA ve EB’dir.
m
B
12. Kütleleri mA ve mB olan A ve B
2m
A cisimlerin yerden yükseklikleri
A
3h 3h ve h’dir.
2h B
Cisimlerin yere göre potansi-
yel enerjileri eşit olduğuna 3h
yer
m h
E göre A oranı kaçtır?
mB
Buna göre A oranı kaçtır?
EB
EP = EP
E P = 2mg2h EP 4mgh 4
A B
A
= A
= mA $ g $ hA = mB $ g $ hB
E P = mg $ 3h EP 3mgh 3
B B
m A $ g $ 3h = m B $ g $ h
mA 1
=
mB 3
13. Homojen K, L ve M özdeş

10. X cismi yerden alınıp belirli bir yüksekliğe konuluyor. h K M
prizmaları Şekil-I’deki
Buna göre, konumlarından Şekil- h L L
I. Kütlesi artar II’deki konumlarına geti- h M K
II. Potansiyel enerjisi artar rilirse K, L ve M’nin yere Şekil - I Şekil - II

III. Potansiyel enerjisi azalır göre potansiyel enerjile-
ri nasıl değişir?
Cisim yükseldiği için potansiyel enerji artar. Kütle değişmez. K nin yerden yüksekliği azalmış oluyor. M nin yerden yüksek-
liği artmış L nin değişmemiş oluyor.
144
KAVRAMA
Kavrama
14. Özkütleleri 2d ve d olan türdeş X ve Y kürelerinin yere 17. Yay sabiti 2k olan esnek yay, X kadar sıkıştırıldığında
göre potansiyel enerjileri EX ve EY’dir. depo edilen enerji E oluyor.
Y Denge
X konumu
2d 2k x
2r
2r d m
r
yatay
yer
Buna göre esneklik sabiti k olan başka bir yay X

EX
Buna göre oranı kaçtır? kadar sıkıştırılırsa yayda depo edilen enerji kaç E
EY
(Ağırlık merkezlerinin yere olan yükseklikleri alınır.) olur?
E P = mgh E P = mgh
x y
EP = d $ V $ g $ r E P = d $ V $ g $ 2r 8 Yayda depo edilen esneklik potansiyel enerjisi yay sabiti ile

x y
EP 1 E
4 3 4
rr $ g $ r E P = d $ r ^2rh3 $ g $ 2r E = 3 = doğru orantılıdır. Bu nedenle olur.
y
E P = 2d $ 64 8 2
x 3 y 3 Py
8 4 64 3
4
E P = rr $ g EP = rdr
x 3 x 3
15. Yerden yükseklikleri 7h ve 4h K
olan K ve L cisimlerinin yere

L
göre potansiyel enerjileri eşit-
7h
tir.
4h
yer
18. Yay sabitleri 2k ve 3k olan X ve Y yayları serbest
Cisimler kendi aralarında yer değiştirilirse potan-
EP hâldeki boyları korunarak şekildeki gibi K cismine
siyel enerjileri oranı K
kaç olur? bağlanıyor.
EP
L
X Y
m 4 K
m K $ g $ 7h = m L $ g $ 4h ise K =
mL 7
EP m K $ g $ 4h 16 K cismi ok yönünde bir miktar çekilirse X yayında-
K
= = bulunur.
EP m L $ g $ 7h 49
L
ki potansiyel enerji EX, Y yayındaki potansiyel
EX
enerji EY nin oranı kaçtır?
EY
16. İçi dolu homojen cismin K düzeyine göre potansiyel X ve Y yaylarında serbest boylarındaki değişim aynı miktar X
enerjisi 2E, yere göre potansiyel enerjisi 5E’dir. kadar olur. X yayı X kadar uzar. Y yayı X kadar sıkışır Yay
x sabitleri 2k, 3k olduğu için X yayı 2E enerji depolar ise Y yayı
3E depolar.
h1
K düzeyi
h2
yer
h1
Buna göre oranı kaçtır?
h2 1) 150 j 2) E1 = E2 = E3 3)
9
4) 2 5)
1
6) 9 7) I ve II
16 2
4 1
mgh 1 = 2E h1 2 5h 1 = 2h 1 + 2h 2 8) E1 = E2 > E3 9)
3
10) Yalnız II 11) EZ = EY > EX 12)
3
=
mg (h 1 + h 2) = 5E h1 + h2 5 3h 1 = 2h 2 13) K, azalır
1 15)
16 2 E 2
L değişmez 14) 16) 17) 18)
8 49 3 2 3
M, artar
145
KAVRAMA
Mekanik Enerji
1. Şekil-I, Şekil-II ve Şekil-III’teki sürtünmesiz yatay düz- 3. I. Eşit kütleli cisimlerden hızı büyük olan cismin
lemlerde 2V, V ve 3V sabit hızlarıyla hareket eden X, kinetik enerjisi daha büyüktür.
Y ve Z cisimlerinin kinetik enerjileri birbirine eşittir. II. Bir cisme göre kütlesi küçük olan cismin hızı daha
büyükse kinetik enerjisi de büyüktür.
mx 2V my V mz 3V
III. Eşit sürate sahip cisimlerden kütlesi büyük olan
Şekil-I Şekil-II Şekil-III cismin kinetik enerjisi daha büyüktür.
Yukarıdaki verilen yargılardan hangileri kesinlikle
Cisimlerin kütleleri mx, my ve mz olduğuna göre
doğrudur?
bu kütleler arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
A) mz > mx > my B) mx > mz > my A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) my > mx > mz D) mx > my > mz D) I ve II E) I ve III
E) mz > my > mx
Kütle veya hızdan biri sabit tutulursa diğerine göre karşılaştır-
ma yapılır. Bu yüzden I ve III olur.
Kinetik enerjileri eşit ise hızı büyük olanın kütlesi azdır.
my > mx > mz
4. Hız-zaman grafiği şekildeki gibi olan bir cismin

2t anındaki kinetik enerjisi 2E’dir.
Hız
2V
V
0 Zaman
t 2t
2. Kütleleri 2m ve m olan X ve Y araçları şekildeki gibi

düzgün doğrusal KL yolunu sabit süratle sırasıyla 2t Buna göre t - 2t aralığında cismin kinetik enerjisi
ve 3t sürede almaktadır. kaç E artmıştır? (Sürtünmeler önemsenmiyor.)
K L 1 3
A) B) 1 C) D) 2 E) 4
2 2
X VX
1 1 E E 3E
m ^2V h2 = 2E & mV 2 = fark 2E − =
2 2 2 2 2
Y VY
EX
Buna göre araçların kinetik enerjileri oranı
EY
kaçtır?
5. I. Çalışan saatin akrebi
2 4 9 9 II. Sabit hızla düşen yaprak
A) B) C) 1 D) E)
9 9 2 4
III. Fren yapan otomobil
mX = 2m , mY = m IV. Musluktan akan su
x
VX = VX Yukarıdakilerden hangilerinde cisimlerin sahip
2t 3
x & VY = 2 olduğu kinetik enerji değişmez?
VY =
3t
1
EX = 2m (3V) 2
2 9 D) I ve II E) II ve IV
=
1 2 2
E Y = m (2V)
2 Kinetik enerjisinin değişmemesi için hızı değişmemeli. I ve II
olur.
146
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. Yüksekliği 2h olan türdeş K cismi, şekildeki gibi ters 9.
çevrilerek h yüksekliğindeki basamağa çıkarıldığında
yere göre potansiyel enerjisi değişmiyor. h
2h h
2h
h h
2h
h II. durum
Şekil-I Şekil-II
Yer
I. durum yer
Özdeş bilyelerle oluşturulmuş sistemde Şekil-I de yere
Buna göre ilk durumda cismin ağırlık merkezinin
yerden yüksekliği kaç h olur? göre toplam potansiyel enerji E1, Şekil-II de yere göre
1 2 3 5 toplam potansiyel enerji E2 dir.
A) B) C) 1 D) E) E
2 3 2 4 Buna göre 1 oranı kaçtır?
E2
E1 = E2 3 4 5 8 10
A) B) C) D) E)
5 5 6 3 3
G · (2h – x) = G · (h + x)
E P = mgh + mg2h + mgh = 4mgh 4
x=
h 1
4
2 E P = mg2h + mg3h = 5mgh 5
2
3h
2h – x =
2
10. 3 kg’lık bir cisim 20 m yükseklikten düşünce kaç

joule potansiyel enerji kaybeder? (g=10 m/s2)
7. Katlar arası yüksekliği 2 m olan bir okulun
3. katından 7. katına çıkan 400 N ağırlığındaki bir A) 3 B) 20 C) 60 D) 600 E) 6000
öğrencinin yere göre potansiyel enerjisi kaç joule Ep = m · g · h = 3 · 10 · 20 = 600 joule

artar?
A) 1000 B) 1200 C) 2400 D) 3000 E) 3200
E P = m $ g $ h = 400 $ ^2 $ 4 h = 3200 joule 11. Kütle merkezi K noktasında olan levha tavana asılı
şekildeki çengele sırasıyla X, Y ve Z noktalarından
8. Kütleleri mK, mL ve mM olan aynı boyuttaki K, L ve M asılıyor.
cisimlerinin yere göre potansiyel enerjileri birbirine
X
eşittir. K
M
L
Y
K Z
yer Levhanın yere göre potansiyel enerjisi X’ten ası-

lınca EX, Y’den asılınca EY, Z’den asılınca EZ oldu-
Buna göre mK, mL ve mM arasındaki ilişki nedir?
ğuna göre, EX, EY ve EZ arasındaki ilişki nedir?
A) mK > mL > mM B) mM > mL > mK
A) EX = EY = EZ B) EZ > EY > EX
C) mK = mL = mM D) mK > mM > mL
C) EX = EY > EZ D) EY > EX > EZ
E) mL > mM > mK
E) Ex > EY > EZ
mKgh1 = mLgh2 = mMgh3
h3 > h2 > h1 ise mK > mL > mM dir. Cismin ağırlık merkezi çengele ne kadar yakın olursa yerden
yüksekliği o kadar fazla olur.
147
1-C 2-D 3-E 4-C 5-D 6-D 7-E 8-A 9-B 10-D 11-E PEKİŞTİRME
Mekanik Enerji
1. Ağırlığı G olan türdeş bir cismin şekildeki gibi 3. Denge durumundaki K ve L cisimlerinin iplerde oluş-
L yüzeyine oturtulmuş iken sahip olduğu potansiyel turduğu gerilmeler verilmiştir.
enerji EL, şekle göre ön yüzey olan K ye oturtulduğun-
İp 5T
da sahip olduğu potansiyel enerji EK, M yüzeyine
oturtulmuş iken sahip olduğu potansiyel enerji EM K
oluyor.
3h İp 2T
4h
M L
K
2h
L
2h
6h
Buna göre, K ve L cisimlerinin yere göre potansi-

Buna göre, EK, EL ve EM arasındaki ilişki nasıldır? EK
yel enerjilerinin oranı kaçtır?
EL
A) EK = EL = EM B) EK > EL > EM
25 15 5 1 1
A) B) C) D) E)
C) EM > EL > EK D) EM > EK > EL 4 4 4 2 3
E) EK > EM > EL EK = 3T · 5h EL = 2T · 2h
EK = 15 Th EL = 4 Th
L yüzeyinde iken ağırlık merkezinin yüksekliği 2h, EK 15
K yüzeyinde iken h M yüzeyinde 3h olur. Bu nedenle EM > EL EL
=
4
> EK olur.
4. Bir ucu duvara bağlanmış denge konumu O olan bir

yayın ucuna m kütleli cisim bağlı iken yay 3X kadar
2. Yere göre potansiyel enerjileri eşit olan K ve L cisim- sıkıştırılmıştır. Yay serbest bırakıldıktan sonra cisim A
lerinin ağırlık merkezlerinin yerden yükseklikleri sıra- noktasına geldiğinde yayda depo edilen enerji EA, B
sıyla 2h ve 3h’dir. noktasına geldiğinde yayda depo edilen enerji EB
Cisimler kendi aralarında yer değiştirdiğinde yere oluyor.
göre potansiyel enerjileri EK ve EL olduğuna göre, m

X
EK
oranı kaçtır? A B
EL +x
–3X –2X –X O
EA
1 2 3 9 Buna göre, oranı kaçtır?
A) B) C) 1 D) E) EB
2 3 2 4
1 1
mk · g · 2h = mL · g · 3h
A) 9 B) 4 C) 2 D) E)
9 4
mK 3
2mK = 3mL ¡ = olur.
mL 2
1 _
EA = k (2x) 2b
Yerdeğiştirirse K'nin yüksekliği 3h, L'nin yüksekliği 2h olur. 2 b EA
EK 3 3 9 ` =4
EK = mK · g ·3h = · = 1 2 b EB
EL 2 2 4 EB = k x
2 b
EL = mL · g · 2h a
148
ÖSYM TARZI
ÖSYM Tarzı
5. Esnek bir yay denge konumundan itibaren 2x kadar 8. Denge noktası O konumu olan bir yay, önüne m küt-
sıkıştırılıyor. leli cisim konularak K noktasına kadar sıkıştırılıyor.
Buna göre yay serbest bırakıldıktan sonra sıkışma
m
miktarı x olduğunda esneklik potansiyel enerjisi-
nin % kaçını yitirmiştir? K O
L
3x
A) 25 B) 50 C) 75 D) 80 E) 90 5x
1 _ Buna göre yay serbest bırakıldığında K noktasın-

Ek1 = k ^2xh2 = 2kx 2 = 100 birimb
2 b
da iken yayın esneklik potansiyel enerjisi EK, L
` % 75 ini yitirmiştir.
1 2
Ek2 = kx = 25 birim b EK
2 b noktasında iken EL olduğuna göre, oranı kaç-
a
EL
6. tır?
K
5 5 25 2 3
A) B) C) D) E)
3 2 4 5 5
Şekil - I
m X
K'da iken 5X, L de iken 2X sıkışmış olur. Sıkışma miktarlarının
25
3m Y karesiyle orantılı olduğu için oran olur.
4
Şekil - II
Şekil - I deki gibi tavana asılı hâldeki yaya Şekil - II

deki gibi m ve 3m kütleli X ve Y cisimleri asılmıştır.
Buna göre, X ve Y cisimleri asıldığında depo edi-

EX
len esneklik potansiyel enerjileri oranı kaçtır? 9. Şekildeki özdeş yaylara F ve 2F kuvvetleri uygulanı-
EY
1 1
A) B) 1 C) 3 D) E) 9 yor.
3 9
1
X cismi yayı X kadar uzatırsa Y cismi 3X uzatır. Bu nedenle olur.
9
7. Şekildeki cam kapta eşit hacim-

de zeytinyağı ve su vardır.
h F
Kap ters çevrilip sıvılar denge- Hava Şekil I
2F
ye geldiğinde,
h Şekil II
I. Suyun potansiyel enerjisi artar. Zeytinyağı
II. Zeytinyağının potansiyel ener- Buna göre,

jisi değişmez. Su h I. Şekil - II deki yayın depoladığı esneklik potansiyel
III. Zeytinyağının potansiyel ener- enerjisi, Şekil - I dekinin iki katıdır.
jisi artar.
II. Her iki durumda da gerilme kuvvetleri aynıdır.
yargılarından hangileri doğru olur?
III. Şekil - II deki yayın uzama miktarı Şekil - I dekinin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III iki katıdır.
D) I ve II E) I ve III ifadelerinden hangileri doğrudur?
h' > h olduğu için I ve III doğru olur.

Hava
h Zeytinyağı
Şekil - I de yay X kadar uzarsa, Şekil - II de 2X uzar. Bu
nedenle Şekil - II deki yayın depoladığı enerji Şekil - I dekinin
h' Su
4 katı olur. Şekli - II deki yayda gerilme Şekil - I dekinin 2 katı-
dır.
149
1-C 2-E 3-B 4-B 5-C 6-D 7-E 8-C 9-B ÖSYM TARZI
BİLGİ Enerji Korunumu - Verim - Enerji Kaynakları
Enerji Korunumu ve Dönüşümü

Enerji varken yok edilemez, yokken de var edilemez. Fakat enerjiler birbirlerine dö-
nüşebilir. Buna enerjinin korunumu denir.
Yüksek atlama yapan bir sporcunun vücudundaki kimyasal enerji kinetik enerjiye,
daha sonra potansiyel enerjiye dönüşür. Tekrar düşmeye başlarken potansiyel enerji
kinetik enerjiye dönüşür.
Simülasyona ulaşmak için

capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Barajlardaki durgun suyun enerjisi türbinleri döndürmek için kinetik enerji olarak kul-
lanılır. Türbinler vasıtasıyla mekanik enerji elektrik enerjisine dönüşür.
El fenerinin ışık enerjisi, pildeki kimyasal enerjinin ışık enerjisine dönüşmesiyle elde
edilir.
Günlük hayatta kullanılan ütü, mikser, saç kurutma, tost makinesi gibi cihazlar elekt-
rik enerjisini cihazın kullanım özelliğine göre değişik enerjilere dönüştürmüştür.
Sürtünmeden dolayı enerjinin tamamının hedeflenen enerji biçimine

dönüştürülemeyeceği vurgulanır. Enerji dönüşüm hesaplamalarına giril-
mez.
Mekanik Enerjinin Korunumu

Bir cismin kinetik enerjisi ve
Mekanik Potansiyel Kinetik
potansiyel enerjisinin toplamına Enerji Enerji Enerji
mekanik enerji denildiğini biliyo- V=0
200 j 200 j 0
ruz. Örneğin, yerden h kadar
Simülasyona ulaşmak için yüksekte tutulan bir topun yere

capyayinlari.com sayfasını göre sahip olduğu potansiyel
ziyaret ediniz. 200 j 100 j 100 j
enerji aynı zamanda mekanik h
enerjisine eşittir. Serbest bırakı-
lan top hız kazanacağından ki-
netik enerjiye sahip olur. Hare- 200 j 0 200 j
yer
ket hâlinde iken sahip olduğu
kinetik ve potansiyel enerji top-
lamı mekanik enerji kadardır.
Mekanik enerji, cisme yer çekimi kuvveti hariç dışarıdan net bir kuvvet etki etmiyorsa
ve sürtünmenin olmadığı ortamda hareket ediyorsa korunur. Cismin sahip olduğu enerji
miktarı değişmezken enerji bir türden başka bir türe dönüşebilir. Başlangıçta 200 joule
mekanik enerjisi olan topun hareketi süresince her an mekanik enerjisi 200 jouledür.
150
BİLGİ

Sürtünmesiz eğik yolun h kadar V=0

yüksekliğinden serbest bırakılan M.E = P.E
cismin mekanik enerjisi (M.E) değiş-
mez. Potansiyel enerji (P.E) ve ki- M.E = P.E + K.E
netik enerji (K.E) değerleri değişebi-
M.E = K.E
V1
lir. V2
21 ÖĞRENME ALANI
Düşey kesiti verilen sürtün-
V=0
mesi önemsiz yolun K nok-
tasından serbest bırakılan K
cisim KLMN noktalarından
geçerek şekildeki yörüngeyi M
izliyor.
Buna göre, N
I. Cismin K noktasındaki L Yer

mekanik enerjisi L nok-
tasındaki mekanik enerjisinden büyüktür.
II. Cismin M noktasındaki yere göre potansiyel enerjisi ile kinetik enerjisinin
toplamı, N noktasındaki mekanik enerjisinden büyüktür.
III. Cismin L noktasındaki mekanik enerjisi, K noktasındaki mekanik enerjisine
eşittir.
IV. Cismin N noktasındaki kinetik enerjisi, L noktasındaki kinetik enerjisinden
küçüktür.
Mekanik enerji her noktada eşittir. En fazla kinetik enerji L’dedir. (III ve IV)
22 ÖĞRENME ALANI
Sürtünmelerin önemsenmediği ortamda yerden düşey yukarı atılan bir top X, Y,
Z noktalarından geçerek yine atıldığı yere düşüyor. Cismin X, Y ve Z noktala-
rındaki mekanik enerjisi (ME), yere göre potansiyel enerjisi (PE), kinetik enerji-
sinin (KE) sütun grafikleri verilmiştir.
Enerji Enerji Enerji

ME PE ME ME
E E E
KE
E E PE KE
E
2 PE 2
2
KE
X noktası Y noktası Z noktası
Buna göre,
I. X noktası topun yere olan maksimum yüksekliğidir.
II. Y noktasının yerden yüksekliği, X noktasının yerden yüksekliğinden fazladır.
III. Z noktasının yerden yüksekliğinin iki katı, X’in yerden yüksekliğine eşittir.
Potansiyel enerjinin mekanik enerjiye eşit olduğundan cisim maksimum yükseklikte-

dir. KE büyüdükçe yere yaklaşır. (I ve III)
151
BİLGİ

Yapılan İşin Tamamı Hedeflenen Enerjiye Dönüşür mü?
Bir futbolcu topa vurduktan sonra top yavaşlar ve durur. Bunun nedeni sürtünme
kuvvetidir. Topun sahip olduğu kinetik enerji sürtünmeden dolayı ısı enerjisine dönüş-
müştür. Bu ısıya dönüşen enerji iki yolla bulunabilir.
1. Yatay düzlemdeki cismin ilk ve son durumdaki E1 ve E2 kinetik enerji değerleri
biliniyorsa ısıya dönüşen enerji kinetik enerjiler arasındaki farka eşittir. Eısı = E2 – E1
E1 E2
AKLINDA OLSUN V1 V2
Enerji korunumu yasası vardır. x

Mekanik enerji korunumu ya-
2. İlk ve son durumlardaki enerjiler bilinmiyorsa ısıya dönüşen enerji, sürtünme
sası yoktur.
kuvveti ile cismin yer değiştirmesinin çarpımıyla bulunur. Yani sürtünme kuvvetinin
Dış bir F kuvveti uygulanma-
yaptığı iş ısı enerjisine dönüşür.
dığında ve sürtünme yokken
Sürtünmeden dolayı ısıya dönüşen enerji,
mekanik enerji korunur.
Eısı = Fs · Δx formülüyle bulunur.
Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş, basit makinelerde verim düşüklüğüne neden olur.
Sürtünmenin fazlalığı ısıya dönüşen enerji miktarını artırır ve fazla verim düşüklüğüne
neden olur.
23 ÖĞRENME ALANI
Düşey kesiti verilen bir pistin m = 2 kg
K noktasından serbest bıra- K
kılan cisim L noktasına kadar
L
çıkabiliyor. 4m
Buna göre K - L noktaları 1m
arasında
I. Cismin potansiyel enerjisi kinetik enerjiye dönüşmüştür.
II. Mekanik enerji azalmıştır.
III. Cismin sıcaklığı artmıştır.
durumlarından hangileri gerçekleşmiş olabilir?
Sürtünme olduğundan mekanik enerji azalmıştır. Isı enerjisi açığa çıkmıştır. (I, II, III)
Verim - Enerji Verimliliği

Sistemlerin çalışması sırasında enerji türleri birbirine dönüşürken bir miktar enerji
ısı enerjisi olarak çevreye ya da sisteme yayılır. Bu nedenle bir iş yapılırken kazandı-
ğımız enerjiden fazlasını harcamamız gerekir.
Verim, araçlarda yapılan iş ile harcanan enerji arasındaki ilişkiyi belirleyen nicelik-
tir. Alınan işin harcanan enerjiye oranına verim denir.
152
BİLGİ

Al›nan ifl Üretilen enerji Yap›lan ifl

Verim = = =
Verilen ifl Harcanan enerji Harcanan enerji
matematiksel bağıntısı ile hesaplanır.

●● Bir araç 100 joule’lük enerji harcayıp 40 joule iş yapabiliyorsa bu aracın
verimi %40’tır. Amaç dışı harcanan enerji 60 joule’dür.
●● Gerçek hayatta %100 verim mümkün değildir.
●● Araçların verimi sürekli aynı değerde olmaz, kayıplar artarsa verim azalır.
●● Akkor telli ampullerde elektrik enerjisinin yaklaşık %5’i ışığa dönüşürken
tasarruflu ampullerde yaklaşık %20’si ışığa dönüşür.
●● Enerji verimliliğinde en önemli faktör enerji tasarrufudur. Enerjinin az
kullanılması, iki ampulden birinin söndürülmesi, enerji atıklarının değer-
lendirilmesi ve mevcut enerji kayıplarının önlenmesi enerji tasarrufu ör-
nekleridir.
●● Elektrikli ev aletlerinde verimli olanlar
seçilerek tasarruf sağlanabilir. Elektrik-
li ev aletlerinde verim, etiketlerde yük-
sek olandan düşük olana doğru A, B, C,
D ile harflendirilir. Verimli aletlerin alın-
ması elektrik faturalarında düşüşe ne-
den olur.
●● Enerjinin verimli kullanımının sağlanmasında en temel gösterge kişi ba-
şına enerji tüketimini azaltmaktır.
Dengeli Beslenme
Obezite; düzenli, dengeli ve
Canlıların temel fonksiyonlarını devam ettirebilmesi için bir günde belirli miktarda sağlıklı beslenmeme sonucu
besin alınmalıdır. Alınacak besin miktarı her bünye için farklıdır. Metabolizma hızı da ortaya çıkan bir hastalıktır. Ül-
kemizde obezite görülme sıklı-
önemli bir etkendir.
ğı kadınlarda % 40, erkeklerde
Kişi vücudunun günlük ihtiyacını karşılayacak şekilde dengeli beslenmelidir. Fazla % 20 olarak hesaplanmıştır.
veya yetersiz beslenme olmamalıdır.
24 ÖĞRENME ALANI
I. Çamaşır ve bulaşık makinelerini tam dolu olarak çalıştırmak
II. Binaların dış cephelerine ısı yalıtımı yapmak
III. Yolculuklarda toplu taşıma yerine özel araç tercih etmek
Yukarıdakilerden hangileri enerji verimliliğini artırmaya yönelik uygula-
malardandır?
Yolculuklarda toplu taşımayı kullanmak çevre kirliliğini azaltır. (I ve II)
153
BİLGİ

Enerji Kaynakları
Evrende birçok enerji çeşidi var-
dır. Bunlar kimyasal, nükleer, güneş,
ısı, mekanik, rüzgâr, hidroelektrik,
dalga, jeotermal gibi enerjilerdir.
Enerji kaynaklarını tükenebilir

ya da tükenmeyen enerji kaynakları
olarak ikiye ayırabiliriz. Yenilenebilir
enerji kaynakları tükenmeyen, yenile-
nemez enerji kaynakları tükenen enerji kaynaklarıdır.
Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yenilenemez Enerji Kaynakları

●● Güneş ●● Petrol
●● Rüzgâr ●● Doğal gaz

●● Dalga ●● Kömür
●● Jeotermal ●● Nükleer enerji
●● Hidroelektrik u En yaygın olarak kullanılanlardır.
●● Biokütle enerjisi u Bu maddelerin yanmasıyla yüksek
u Üretim hızı tüketim hızından daha enerji elde edilir.
fazla olan kaynaklardır.
u Küresel ısınmaya neden olan zararlı
u Havaya zararlı gazlar bırakmadıkları
gazlar ürettikleri için çevreyi kirletir-
için çevreyi kirletmezler.
ler.
Hidroelektrik Enerjisi Rüzgâr Enerjisi Güneş Enerjisi
Akarsuların önüne kurulan Rüzgârın çevirdiği dev Güneş’teki nükleer reak-

barajlarda toplanan büyük pervaneler dönerken be- siyonlar sonucu çok fazla
su kütlelerinin yüksekten raberinde dönen türbinler enerji açığa çıkar. Çev-
akarken harekete geçirdiği elektrik enerjisini üretir. reye zararsız, Dünya’nın
türbinler yardımıyla enerji tükenmeyen en güçlü ve
üretirler. Ömürleri 50 - 65 temiz enerji kaynağıdır.
yıldır. Güneş enerjisi su ısıtma-
da, sokak ya da trafik lam-
balarında aydınlatmada
kullanılıyor.
Nükleer Enerji Biokütle Enerjisi Jeotermal Enerji
Atomun çekirdeğinde mey- Bitkilerden toplanan biyo- Yeryüzünün altındaki mag-

dana gelen tepkimeler so- lojik malzemelerin belirli madan gelen ısı kullanılır.
nucu açığa çıkan enerjidir. yerlerde toplanıp yakılma- Bu ısı yüzeye yakın kısım-
sı sonucu elektrik enerji- daki su kaynaklarından
Radyoaktif maddeler özel
si ya da yakıt elde edilir. elde edilir. Termal turizm-
yapılar ile büyük su tank-
Daha fosilleşmemiş olan de, evlerin ısıtılmasında
larının içine yerleştirilir.
yağlı tohumlar, şeker ve kullanılır.
Bu tankların içinde ısınan
sebze yağları yakıta dönü-
su buharlaşarak türbünleri
şebilmektedir.
çevirir.
154
BİLGİ

25 ÖĞRENME ALANI
I. Çevre kirliliğine neden olmaz.
II. Kaynağın kullanıldığı santrallerin verimi düşüktür.
III. Gürültüsüz çalışır.
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri güneş enerjisine aittir?
I, II, III
26 ÖĞRENME ALANI
Jeotermal enerji ile ilgili,
I. Sıcak su ya da su buharından elde edilir.
II. Yer altı sularının magmanın ısıttığı kaya tabakalarına rastlayıp ısınması ile
elde edilir.
III. Deniz diplerinden de elde edilebilir.
ifadelerden hangileri doğrudur?
(I – II – III) Jeotermal enerji yer altındaki magmanın etkisiyle sıcak sudan elde
edilen enerji olduğu için I - II ve III doğrudur. Deniz diplerinden de elde edilebilir.
Fosil Yakıtlar
Kömür, petrol, doğal gaz gibi yakıtlara denir. Yüzlerce milyon yıl önce oluşmuştur.
Ağaçlar ve bitkiler öldükleri zaman okyanus tabanına batarak orada bataklık kömürü
denen süngerimsi tabakalar oluşturur. Üzerine kum, kil ve kayaç birikir. Yıllar sonra
bataklık kömürü, petrol ve doğal gaza dönüşür.
155
BİLGİ

27 ÖĞRENME ALANI
• Doğal gaz
• Güneş
• Petrol
• Kömür
• Akarsu
Yukarıdaki enerji kaynaklarından kaç tanesi fosil yakıt olarak adlandırılır?
( 3 ) Fosil yakıtlar doğalgaz, petrol ve kömür yakıtlardır yenilenemez.
28 ÖĞRENME ALANI
Doğal gaz ile ilgili,
I. Yenilenebilir enerji kaynağıdır.
II. Fosil yakıttır.
III. Atmosferde sera gaz, oluşumuna neden olur.
(II ve III) Doğalgaz fosil yakıtlardan elde edilir ve yandığında ortaya çıkan gaz sera
etkisine neden olur. Tükenme söz konusu olduğundan yenilenemez.
29 ÖĞRENME ALANI
Fosil yakıtlarla ilgili,
I. Fosil yakıtların temelinde, bitki ve hayvan organizmalarında kimyasal ola-
rak depo edilmiş enerji vardır.
II. Fosil yakıtların yakılması sonucu açığa çıkan karbondioksit gazı sera etkisi
yapar ve küresel ısınmaya neden olur.
III. Yenilenemez enerji kaynaklarıdır.
(I – II – III) Fosil yakıtlar olan petrol, kömür, doğalgaz gibi yakıtlar sera etkisine
neden olur. Bu yakıtlar bitki ve hayvan organizmalarından elde edilir.
156
BİLGİ
KAVRAMA
KAZANIM 5. Şekildeki düzenekte 100 J’lük enerji
4 Motor
harcandığında X cismi 60 joule
1. Bir makineye 600 joule’lük enerji verildiğinde makine- potansiyel enerji 25 joule kinetik
de amaç dışı 450 joule’lük kayıp oluyor. enerji kazanıyor.
Buna göre, makinenin verimi yüzde kaçtır? Buna göre, motorun verimi % x
kaçtır?
600 − 450 = 150j
600 j 150j
100 j ? 100 joule luk enerjide 60j potansiyel, 25 joule kinetik enerji,
150 $ 1 00 toplam 85 joule iş yapılmış, 15j kayıp olmuş. %85 verimli.
?= = 25 %25 verim
6 00
2. I. Bir sistemde enerji bir türden başka türe dönüşe-

bilir.
II. Sürtünmeli sistemlerde toplam enerjideki azalma
ısı olarak açığa çıkabilir. 6. Bir oyun parkındaki sürtünmeleri önemsenmeyen hız
III. Bir sistem harcadığı enerjiden fazlasını üretebilir. treni ve yolu şekildeki gibidir. Kütlesi 50 kg olan tren A
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? noktasından serbest bırakılıyor.
Makina harcadığından fazlasını üretemez. Çünkü o zaman

enerji var edilmiş gibi olur. Enerji yoktan var edilemez, dönü- A
şebilir. Sürtünme varsa ısı enerjisine dönüşebilir. I ve II
B
8m
D
6m
3. I. Topun yerden yukarı fırlatılması 5m E
4m
II. Ağaç dalındaki yaprağın koparak düşmesi C 2m
III. Isıtılan suyun kaynaması yer
Yukarıdakilerden hangisinde potansiyel enerji

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
kinetik enerjiye dönüşmektedir?
(g = 10 m/s2)
I de kinetik enerji potansiyel enerjiye dönüşüyor.
a) Trenin hızı sıfır iken A noktasındaki mekanik
II de potansiyel kinetik enerjiye dönüşür.
enerjisi kaç joule dür?
III de ısı enerjisi potansiyel enerjiye dönüşür. Yalnız II
4000 joule
4. I. Ütü b) Trenin Ave E noktalarındaki yere göre potansi-

yel enerjileri EpA ve EpE değerlerini bulunuz.
II. Matkap
III. Ampul EPA = 4000 j EPE = 2000 j
Yukarıda verilen araçlar çalıştırıldığında hangile-

c) Trenin C ve D noktalarındaki kinetik enerjileri
rinde ısı enerjisi açığa çıkar?
EKC ve EKD değerlerini toplam mekanik ener-
Verim hiçbir makinede %100 olmayacağı için bütün elektrikli
jinin değişmeyeceğini düşünerek bulunuz.
ev aletlerinde ısı enerjisi açığa çıkar.
EKC = 3000 j EKD = 1500 j
157
KAVRAMA
Kavrama
7. I. Isı yalıtımı 11. K, L ve M makinelerinin harcadıkları enerji ve yaptık-
II. Yenilenebilir enerji kullanımı ları iş aşağıdaki tabloda veriliyor.
III. A sınıfı elektrikli ev aletleri kullanmak Harcanan enerji Yapılan iş
IV. Sürtünmelerin azaltılması K 1000 j 750 j
Yukarıdakilerden hangileri enerjinin verimli kulla- L 1500 j 750 j
nılması ile ilgilidir? M 1000 j 500 j
Enerji tasarrufu sağlamak enerji verimliliği sağlar. Bu maddeler ısı Buna göre makinelerin verimleri K, L ve M arasın-
yalıtımı, sürtünmelerin azaltılması, A sınıfı elektrikli alet kullanmak,
daki büyüklük ilişkisi nasıldır?
yenilebilir enerji kullanımı enerji tasarrufu sağlar. I, II, III ve IV.
750 3 750 1 500 1
K>L=M K" = L" = M" =
1000 4 1500 2 1000 2
8. Gülzade, yük taşımak için kullanılan vincin 20 kg’lık
yükün sabit hızla 20 m yüksekliğe çıkarılması sırasın-
12. Şekildeki düzenekte ısıtılan suyun buharı ve dinamo
da 4000 joule enerji harcandığını hesaplıyor.
yardımıyla lambanın ışık vermesi sağlanmıştır.
Ancak vinç bu iş için 5000 joule enerji harcadığına
göre,
I. Vincin verimi %100 değildir.
II. Vincin harcadığı enerjinin bir kısmı ısıya dönüş-
müştür.
III. Vincin veriminin artırılması için 4000 j ile 5000 j
arasındaki enerji farkının artırılması gerekir.
5000 joule luk enerjinin 4000 joule ile iş yapılmış. 1000 j kayıp
var. Verim %100 olmaz. Enerji kaybı ısıya dönüşür. Fark arttı-
rılması kayıbın fazla olması demektir. Verim azalır. I ve II. Düzenekteki enerji dönüşümlerini ısı kaynağından
başlayarak lambaya kadar belirtiniz.
9. I. Dalga türbünü santrali Isı enerjisi Æ Hareket enerjisi Æ Elektrik enerjisi Æ Işık enerji-
II. Güneş paneli santrali si
III. Nükleer enerji santrali

IV. Hidroelektrik enerji santral 13. Bir elektrik süpürgesinin kullanım kılavuzunda verimin
%90 olduğu yazmaktadır.
Yukarıdaki santrallerden hangileri yenilenebilir
enerji kaynağıdır? Buna göre elektrik süpürgesi 2000 j enerji harca-
I – II ve IV yenilenebilir enerji kaynağıdır.

dığında kaç joule ısı enerjisi açığa çıkarmıştır?
Elektrik süpürgesi her 100 birimlik enerjinin 10 birimlik kısmını

10. Bir ampulün harcadığı enerjinin %20’si ışık, %80’i ise ısıya harcamaktadır. O halde 2000 $
10
= 200j 'lik ısı enerjisi
ısı olarak ortaya çıkıyor. 100
açığa çıkarır.
Buna göre,
I. Ampulün verimi %80’dir.
II. Ampulün harcadığı her 100 joule enerjinin 80’i ısı
olarak ortaya çıkar. 6) a) 4000 j
1) 25 2) I ve II 3) Yalnız II 4) I, II ve III 5) %85 b) 4000 j, 2000 j
III. Ampulün harcadığı her 100 joule’lük enerjinin,
c) 3000 j, 1500 j
20 joulelük kısmı ışığa dönüşür.
7) I, II, III ve IV 8) I ve II 9) I, II ve IV 10) II ve III 11) K > L = M
12) Isı enerjisi Æ Hareket enerji Æ Elektrik enerjisi Æ Işık enerjisi 13) 200 j
100 joule kısmın 20j ışık, 80 j ısı olduğundan %20 verimli olur.
II ve III
158
KAVRAMA
Enerjinin Korunumu - Verim
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 4. Ünite / Test 9-10-11-12 5 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Bir öğrenci, elindeki bir topu düşey yukarı doğru fırla- 4. Şekildeki sürtünmesiz V=0
tıp geri tutuyor. eğik düzlemin K nokta-
sından serbest bırakılan K
Bu süreçte toplam mekanik enerjinin değişimiyle
ilgili ne söylenebilir? cisim L’den V hızıyla V
geçiyor.
(Sürtünmeler önemsizdir.) L
Cisim K’den L’ye ula-
A) Önce azalır, sonra artar.
şıncaya kadar geçen
B) Önce artar, sonra azalır. sürede,
C) Sürekli artar. I. Kinetik enerjisi artar.
D) Sürekli değişmez. II. Mekanik enerji artar.
E) Sürekli azalır. III. Potansiyel enerji artar.
Sürtünme olmadığı için toplam ve mekanik enerji korunur.


Duruştan harekete geçtiği için kinetik enerji artar. Aşağı doğru

2. Elektrikle çalışan K, L ve M aletlerinin kullandığı top- kaydığı için potansiyel enerji azalır. Sürtünme olmadığı için
lam enerjiler ve kayıp enerjiler sembollerle tablodaki mekanik enerji değişmez.
gibi verilmiştir.
Kullanılan toplam enerji Kayıp enerji
K E 2B
L 2E 2B
M 3E B
Bu aletlerin verimleri sırasıyla VK, VL ve VM oldu-

5. Şekildeki sürtünmeli eğik düzlemin K noktasından
ğuna göre bunlar arasındaki ilişki nedir?
serbest bırakılan cisim, L’den V hızıyla geçiyor.
A) VK > VL > VM B) VM > VK > VL
V=0
C) VM > VL > VK D) VL > VK > VM
K
E) VK = VL > VM
V
K da E de 2B olup L de 2E deki kayıp 2B olduğu için L nin
verimi fazla olur. M de 3E de B olduğu için en fazla verim M de L
olur. VM > VL > VK olur.
Cisim K’den L’ye gelinceye kadar geçen sürede,
I. Mekanik enerji azalır.
II. Kinetik enerji artar.
III. Potansiyel enerji artar.
3. Bir elektrik motorunda, verilen enerjinin %20’si ısı
enerjisine dönüşmektedir.
Bu motorun verimi % kaçtır?
Sürtünmeli olduğundan mekanik enerjisi azalır. Duruştan
A) 20 B) 40 C) 60 D) 70 E) 80 harekete geçtiği için kinetik enerji artar fakat aşağıya doğru
hareket ettiği için potansiyel enerji azalır.
%20 ısı kayıp, %80 mekanik enerjiye dönüşmüştür.
159
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. Şekildeki XYZ yolunun YZ bölümü sürtünmelidir. 8. Sürtünmesiz ortamda bir cisim, 120 joule kinetik ener-
X noktasından serbest bırakılan cisim Z noktasında ji ile düşey aşağı yönde atıldığı anda cismin yere göre
duruyor. potansiyel enerjisi 60 joule’dür.
Cismin yere göre potansiyel enerjisi 80 joule oldu-
ğu anda kinetik enerjisi kaç j olur?
X
A) 80 B) 90 C) 100 D) 120 E) 180
Enerji korunumundan 120 + 60 - 80 = 100 joule

Y Z
yatay
Cismin hareketi süresince enerji dönüşümü aşağı-

dakilerden hangisidir?
A) Kinetik → Potansiyel → Isı
B) Kinetik → Isı
C) Potansiyel → Isı → Kinetik
D) Potansiyel → Kinetik → Isı
E) Isı → Potansiyel → Kinetik 9. 10h yüksekliğinden serbest bırakılan bir top yere
Yüksekten bırakıldığı için potansiyel enerji, cisim çarptıktan sonra yerden en fazla 4h yükselebiliyor.
Y noktasına doğru inerken kinetiğe, sürtünmeden dolayı da
Bu top mekanik enerjisinin % kaçını kaybetmiştir?
ısıya dönüşür.
A) 20 B) 40 C) 60 D) 70 E) 80
10h iken 4h a yükselebilmiş 6h kayıp olmuş. %60 kayıp.
7. Yatay yolda V1 hızıyla atılan X cismi, L noktasından

V2 hızıyla geçiyor.
X X
m V1 m V2
10. Bir asansör sisteminde 4 kg kütleli bir cismi sabit hızla
K L
düşey doğrultuda 2 m yukarı kaldırmak için harcanan
V1 ile V2 birbirinden farklı olduğuna göre, enerji 200 joule’dür.
I. KL yolu sürtünmelidir.
Buna göre asansör sisteminin verimi yüzde kaç-
II. Cismin mekanik enerjisi azalmıştır. tır? (g = 10 m/s2)
III. Cismin yere göre potansiyel enerjisi azalmıştır.
A) 16 B) 20 C) 32 D) 40 E) 50
E P = m $ g $ h = 4 $ 10 $ 2 = 80 joule
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 200 80
D) I ve III E) II ve III 100 ?
100 $ 80 80 00
?= = = 40
V1 > V2 olur. Sürtünmeli olmalı ki hızı azalsın dışarıdan kuvvet 200 2 00
etki ettiği belirtilmediği için V1 > V2 olur. Sürtünmeli olduğu için
mekanik enerji azalmıştır. Yükseklik değişmediği için potansi-
yel enerji değişmez.
160
PEKİŞTİRME 1-D 2-C 3-E 4-A 5-C 6-D 7-C 8-C 9-C 10-D
Enerjinin Korunumu - Verim
ÖSYM TARZI 6 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Sürtünmelerin önemsenmediği yatay yolun K nokta- 3. Bir futbolcu, kütlesi 2 kg olan topa 400 joule kinetik
sında duran cisme şekildeki gibi uygulanan sabit enerji kazandıracak şekilde vuruyor.
büyüklükteki F kuvveti L noktasında kaldırılıyor.
F
K L M
Yer
Buna göre, K L
I. Yolun KL bölümünde cismin mekanik enerjisi ar-

tar. Top L noktasına 10 m/s süratle çarptığına göre
II. Yolun LM bölümünde kinetik enerji değişmez. başlangıçtaki enerjisinin % kaçını kaybetmiştir?
III. Yolun LM bölümünde cismin ivmesi artar. A) 25 B) 40 C) 50 D) 60 E) 75
yargılarından hangileri doğrudur? 1 x
EL = 2.10 2 = 100 j 400 − 400 = 100 ise
2 100
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III X = % 75
Yapılan iş mekanik enerjiyi artırır. LM de hız sabit kinetik ener-

ji sabittir.
4. Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz yolun K nok-

tasından serbest bırakılan bilye yatay düzlemde bulu-
nan yayı sıkıştırıyor.
2. Havanın cisimlere sürtün-

Top
me kuvveti uyguladığı bilin-
mektedir.
yer
Böyle bir ortamda yerden
h kadar yüksekten bırakı- Buna göre,
lan topun yere çarpıncaya I. Bilye yere inerken yere göre potansiyel enerjisi
kadar geçen sürede, azalır, kinetik enerjisi artar.
Yer
I. yere göre potansiyel II. Bilyenin kinetik enerjisi azalırken, yayın esneklik
enerjisi, potansiyel enerjisi artar.
II. mekanik enerjisi, III. Bilyenin mekanik enerjisi azalırken, yayın esnek-
lik potansiyel enerjisi artar.
III. ısı enerjisi
niceliklerinden hangileri artar?
Mekanik enerji sürtünmelerin önemsenmediği ortamda koru-
Yükseklik azalır potansiyel enerji azalır, mekanik enerji azalır, nur.
ısı artar.
161
ÖSYM TARZI
ÖSYM Tarzı
5. Kütlesi m olan bir vagon, şekildeki gibi bir ray üzerinde 7. K noktasından harekete ilk hızsız başlayan bir hız
K noktasından serbest bırakıldığında s yolunu katede- treni, düşey kesiti şekildeki gibi olan sürtünmesiz
rek L noktasına ulaşıyor. KLMNP yolunu katederek P noktasından geçiyor.
Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş, vagonun K nokta- Bu hareket ile ilgili olarak
sındayken sahip olduğu enerjinin en fazla yüzde I. M ve N noktalarından geçerken yere göre potan-
(%) kaçı olabilir? siyel enerjileri birbirine eşittir.
A) 0 B) 20 C) 25 D) 80 E) 100 II. M noktasından geçerkenki kinetik enerji,

N noktasından geçerkenkinden daha küçüktür.
2013 / YGS
III. L ve P noktalarından geçerken kinetik enerjileri
birbirine eşittir.
Başlangıçta 100 birim mekanik enerjisi olsun. L noktasında
hızı sıfır olursa 80 birim potansiyel enerjisi olur. 20 birim ener- yargılarından hangileri doğrudur?
ji ısıya dönüşür.
2014 / YGS
6. Düşey kesiti verilen yolun K noktasından tahta blok Yerden yükseldikçe potansiyel artar, kinetik azalır (II). Eşik
serbest bırakılıyor. yükseklikte kinetik enerjiler eşittir (III).
V=0
8. Yatay yolun KL ve LM bölümü sürtünmesiz, MN bölü-

mü sürtünmelidir. Yatay doğrultudaki F büyüklüğün-
L deki kuvvet cisme KL aralığında uygulanıp kaldırılıyor.
F
Buna göre, K’den L’ye gelene kadar geçen sürede K L M N
yere göre potansiyel enerji, kinetik enerji, mekanik

Cisim N noktasında durduğuna göre cismin KL,
enerji değerleri nasıl değişir? (Yolun sürtünmesi
LM ve MN arasındaki mekanik enerjisinin değişimi
her yerde aynıdır.)
nasıl olur?
Potansiyel Kinetik Mekanik
Enerji Enerji Enerji KL LM MN
A) Azalır Artar Değişmez A) Artar Azalır Azalır
B) Değişmez Artar Değişmez B) Değişmez Değişmez Değişmez
C) Azalır Değişmez Azalır C) Artar Değişmez Değişmez
D) Artar Azalır Azalır D) Değişmez Azalır Azalır
E) Azalır Artar Azalır E) Artar Değişmez Azalır
Sürtünmeli yolda mekanik enerji azalır. Kuvvetin yaptığı iş arttırır, sürtünme kuvveti azaltır.
162
ÖSYM TARZI 1-D 2-C 3-E 4-E 5-B 6-E 7-E 8-E
TAM TUR
İş
Kuvvet uygulandığı doğrultuda cisme yer değiştirme yaptırıyorsa iş yapmış olur. Yapılan iş W=F·x
formülüyle bulunur.
F
İş W ile gösterilir. Skaler büyüklüktür. Birimleri N · m , joule, wattsaniye,
kilowattsaat olabilir. x
Güç
W ifl
Güç birim zamanda yapılan iştir. Kısa zamanda fazla iş yapılıyorsa güç fazla olur. P = =
t zaman
formülüyle bulunur.
joule
Birimi watt, , kilowatt'tır.
s
Aynı zamanda P = F · Vort formülü ile de hesaplanabilir.
Enerji
●● Enerji, iş yapabilme yeteneğidir.
●● Mekanik enerji, kinetik enerji ve potansiyel enerjinin toplamından bulunur. Potansiyel enerji bulundu-
ğu yükseklikten, kinetik enerji hızından kaynaklanır.
1
●● Kinetik enerjinin matematik modeli Ek = mV 2 ile ifade edilir. Potansiyel enerji, esneklik potan-
2
siyel enerjisi ve yer çekimi potansiyel enerjisi olarak iki çeşittir.
●● Yer çekimi potansiyel enerjisi Ep = mgh , esneklik potansiyel enerjisi matematiksel modeli
1
Ep = · k · x2 ile ifade edilir.
2
Enerjinin Korunumu
●● Bir cisme kuvvet etki etmedikçe cisimde enerji korunur fakat cisme dışarıdan bir kuvvet etki ederse
iş - enerji eşitliği söz konusudur.
●● Bir enerji başka enerjiye dönüşebilir fakat enerji yoktan var edilemez, vardan yok edilemez. Sürtün-
me varsa sürtünmeden dolayı ısı enerjisine dönüşür.
Dengeli Beslenme
●● Vücudumuzda besinler aracılığıyla enerji girdisi, yapılan günlük aktiviteler ile enerji çıktısı meydana
gelir. Bu enerji girdisi ile çıktısı dengelendiğinde vücudun enerji dengesi sağlanmış olur. Vücuda
alınan enerji fazla olursa obezite, enerji çıktısı fazla olursa da zayıflık durumu ortaya çıkar.
163
TAM TUR
Verim
●● Makineler iş yaparken sürtünme ve başka etkenlerle enerji kaybı oluşur ve bu ısı kaybı verim kaybına
neden olur. Yapılan iş, bu iş için alınan enerjiden daima daha küçük olur.
Yap›lan ifl
Verim =
Harcanan enerji
Enerji Kaynakları
Enerji kaynakları yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları olarak ikiye ayrılır. Yenilenebilir enerji
kaynakları tükenmeyen, çevreye zararlı olmayan, üretim hızları tüketim hızlarından fazla ve verimleri düşük
enerji kaynaklarıdır. Yenilenemez enerji kaynakları tükenen, çevreye zararlı, verimleri yüksek, yüksek enerjili
enerji kaynaklarıdır.
Yenilenebilir Enerji Kaynakları: Güneş, jeotermal, rüzgâr, biyokütle, su ve dalga gelgit enerjisidir.
Yenilenemez Enerji Kaynakları: Fosil yakıtlar ve nükleer enerjidir.
ENERJİ KAYNAKLARI
Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yenilemez Enerji Kaynakları
Güneş Rüzgâr Barajlar Okyanuslar Hidrojen Biyodizel Nükleer Taş kömürü Petrol Doğal gaz
pilleri enerji
ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ
Nükleer Santrallerde: Nükleer enerji Isı Kinetik Enerji Elektrik Enerjisi
(Çekirdek parçalanması)
(Suyun ısınması) (Türbinler dönüyor.) (Elektrik jeneratörü)
Aküde: Kimyasal Enerji Elektrik Enerjisi
(Aküde kimyasal tepkimeler) (Pilde depo edilen enerji)
Bisiklet dinamosu: Güneş Enerjisi Kimyasal Enerji Kinetik Enerji Elektrik Enerjisi
Güneşten Kaslardaki, besinlerin Pedalla Bisikletteki

verilen enerji kimyasal enerjisi tekerleğin dinamonun
döndürülmesi yanması
164
TAM TUR
Yerinde duran geriye gidiyor demektir.
1 ACEMİ
1. Verimi % 40 olan bir iş makinesi 100 j iş yapmak 5. Evlerde harcanan elektrik enerjisinin miktarı aşa-
için kaç joule enerji harcamalıdır? ğıdaki birimlerden hangisi ile ölçülür?
A) 40 B) 60 C) 100 D) 200 E) 250 A) Watt B) Kilowattsaat C) Kalori
%40 100 D) Volt - saat E) Joule

%100 ? Elektrik enerjisi evlerde kilowattsaat olarak ifade edilir.
100 $ 100
?= = 250 joule
40
2. Bir elektrik motoru 2500 j enerji harcayarak 2000 j iş

yapıyor. 6. Yiyeceklerde depolanan enerji aşağıdaki birimler-
den hangisi ile ifade edilir?
Buna göre motorun verimi yüzde kaçtır?
A) Kilowattsaat B) Kilowatt C) Kalori
A) 90 B) 80 C) 70 D) 60 E) 50
D) watt E) Volt
2500 2000
100 ? Yiyeceklerdeki besin değeri kalori olarak ifade edilir.
2000 $ 100
?= = 80
2500
7. Boyutları şekildeki gibi olan eğik düzlemin alt ucunda-
3. F1 ki 3 kg kütleli bir cisim, eğik düzleme paralel 40 N’luk
kuvvetle, eğik düzlemin üst ucuna çıkarılıyor.
m F
fs
N
G 40 30 cm
kg F=
=3
Şekildeki cisim, F kuvveti yönünde hareket etmektedir. m
Buna göre F, fs, F1 ve G kuvvetlerinden hangileri 40 cm

fiziksel anlamda iş yapar?
(fs: Sürtünme kuvveti, G: Ağırlık) Buna göre F kuvvetinin yaptığı iş kaç jouledür?
A) F ve fs B) F ve G C) F, F1 ve G A) 10 B) 12 C) 16 D) 20 E) 200
D) fs, F1 ve G E) G ve fs W = F . x = 40 . 0,5 = 20 joule
Hareket doğrultusu yatay doğrultu olduğu için yatay doğrultulu (eğik düzlem boyu = 50 cm = 0,5 m)
kuvvetler iş yapar. F ve fs yatay doğrultuda olduğu için iş
yapar.
4. Yatay yolda durmakta olan cisme F= 200 N 8. Aşağıdakilerden hangisi yenilenebilir bir enerji
200 N’lik kuvvet uygulanarak kaynağıdır?
cisme 8 m yol aldırılıyor. A) Kömür
Cismin kazandığı kinetik enerji 1200 j olduğuna
B) Odun
göre sürtünme kuvvetinin yaptığı iş kaç joule
C) Doğal gaz
olur?
D) Hidroelektrik
A) 200 B) 300 C) 400 D) 500 E) 700
E) Petrol
W = 200 . 8 = 1600 joule iş yapılmış 1600 - 1200 = 400 j
Yenilenebilir enerji kaynağı hidroelektriktir.
165
ACEMİ
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fizik SB / 4. Ünite / Hibrit 1-2-3-4-5
Acemi
9. Aşağıda K, L, M ve N cisimlerinin hareket durumları 12. Günlük hayatta en çok kullanılan ve ihtiyaç duyu-
verilmiştir. lan enerji türü aşağıdakilerden hangisidir?
1 kg A) Nükleer enerji
20 m/s
B) Jeotermal enerji
10 m/s 10 m L
6 kg K C) Güneş enerjisi
D) Biyokütle enerjisi
2 kg E) Rüzgâr enerjisi
m=1,5 kg N
v=3 m/s
M En çok güneş enerjisi kullanılır.
10 m
20 m
Buna göre, hangi cisimlerin mekanik enerjileri

eşittir? (g = 10 m/s2)
13. Joule aşağıdaki fiziksel büyüklüklerden hangisi-
(Sürtünmeler önemsizdir.) metre
nin birimidir?
A) K ve L B) K ve M C) M ve N
A) Yer değiştirme B) Kuvvet C) Hız
D) K, L ve M E) L, M ve N
D) İvme E) Güç
1 1
E top K = $ mv 2 = $ 6 $ 10 2 = 300 joule
2 2 joule W
1 1 = F olur kuvvet
E top L = $ mv + mgh = $ 1 $ 20 2 + 1 $ 10 $ 10 = 300 joule
2 metre X
2 2
E top M = mgh = 1, 5 $ 10 $ 20 = 300 joule
1 1
E top N = $ mv 2 + mgh = $ 2 $ 3 2 + 2 $ 10 $ 10 = 209 joule
2 2
10. İki kişinin birim zamanda yaptığı işleri kıyaslaya- 14. Sürtünmeli eğik düzlemde serbest bırakılan bir cisim
bilmek için,
bir süre sonra eğik düzlemi terk ediyor.
I. yapılan iş miktarı,
II. işlerin yapılma süresi, V=0
III. uygulanan kuvvetin büyüklüğü
niceliklerinden hangilerinin bilinmesi gerekli ve
yeterlidir?

w
P= olduğu için iş ve zamanın bilinmesi gerekli ve yeterli-
t Buna göre cisim eğik düzlemden inerken,
dir.
I. kinetik enerjisi,
11. Sürtünmesiz ortamda yerden V hızıyla düşey yuka- II. potansiyel enerjisi,
rı doğru atılan cismin tekrar yere çarpana kadar,
III. sıcaklığı
I. Mekanik enerjisi değişmez
II. Aynı büyüklükteki hızla çarpar niceliklerinden hangileri artar?
III. Kinetik enerjisi sürekli azalır A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Cisim hız kazandığından kinetik enerjisi artar. Yükseklik kay-
D) I ve III E) I, II ve III bettiğinden potansiyel azalır. Sürtünmeden dolayı sıcaklığı
artar.
Yukarı doğru çıkarken kinetik enerjisi azalır, dönerken artar ve
aynı büyüklükteki hızla yere çarpar. Sürtünme olmadığı için
mekanik enerji değişmez.
166
ACEMİ 1-E 2-B 3-A 4-C 5-B 6-C 7-D 8-D 9-D 10-C 11-C 12-C 13-B 14-D
Üzülme, kaybettiğin her şey başka surette bir gün mutlaka geri döner.
Mevlana
1 AMATÖR
1. Türdeş ve özdeş küplerle oluşturulmuş 3. Bir ağacın dalından düşen elmanın,
cismin aşağıdaki konumların hangisinde I. potansiyel enerjisi,
yere göre potansiyel enerjisi en küçük II. kinetik enerjisi,
olur? III. mekanik enerjisi
A) B) C) niceliklerinden hangileri hareket süresince sabit-
tir? (Sürtünmeler önemsizdir.)

D) E) Sürtünme olmadığı için toplam mekanik enerji korunur.
4. F
yatay
K L
Kütle merkezinin yere yakın olduğu durumda potansiyel ener- Yatay sürtünmesiz düzlemde K noktasında durmakta
ji küçüktür. B seçeneğinde kütle merkezi yere en yakındır. olan cisme sabit büyüklükteki kuvvet, L noktasına ka-
dar uygulanıyor. Cismin L noktasındaki kinetik enerjisi
EK, hızının büyüklüğü V oluyor.
Buna göre cismin kütlesi daha küçük olsaydı, EK
ve V nasıl değişirdi?
EK V
2. m
A) Artar Artar
K P
B) Değişmez Artar
L C) Değişmez Azalır
N
D) Azalır Artar
E) Artar Azalır
M
W=F . x değişmeyeceğinden kinetik enerji değişmez fakat
kütle azalırsa hız artar.
K noktasından serbest bırakılan bir cisim, P noktasına
kadar çıkabilmektedir.
Buna göre,
5. V V=0
I. Ortam sürtünmesizdir.
II. Cismin K noktasındaki potansiyel enerjisi M nok-
tasındaki kinetik enerjisine eşittir. Sabit hızla Yatay yolda yavaşlayan Sürtünmesiz ortamda
alçalan balon araba serbest bırakılan top
III. Cisim geri dönüşte K noktasına kadar çıkabilir.
(I) (II) (III)
Şekildeki I, II ve III sistemlerinin hangilerinde
mekanik enerji azalmıştır?
Aynı yüksekliğe çıkabildiğine göre sistem sürtünmesiz M nok-
tasında potansiyel enerjisi olmadığı için tamamı kinetik enerji-
ye dönüşmüştür. K ile P arasında gidip gelme hareketi yapar.
Sürtünme mekanik enerjinin azalmasına neden olur. (I ve II)
167
AMATÖR
Amatör
6. Kütleleri 4 kg ve 2 kg olan X ve Y cisimleri, O nokta- 9. m = 2 kg
sından yatay bir mile takılı ağırlığı önemsiz 4 metre K
boyundaki çubuğun uçlarına sabitlenerek Şekil-I’deki
L
gibi tutuluyor.
4m
2 kg 1m
4 kg 2 kg O
O
3m 1m Sürtünmeli düzlemde kütlesi 2 kg olan cisim, K nok-

tasından serbest bırakıldığında L noktasına ancak
4 kg çıkabiliyor.
Buna göre cisim K noktasından L noktasına geldi-
ğinde mekanik enerji farkı kaç joule olur?
(g = 10 m/s2)
Cisimler serbest bırakılıp Şekil-II’deki gibi düşey
konuma geldiklerinde sistemin potansiyel enerjisi A) 60 B) 50 C) 40 D) 30 E) 0
kaç joule değişmiş olur? (Sürtünmeler önemsenmi-
yor.) (g = 10 m/s2) mgh = EK = 4 . 10 . 2 = 80 joule
EL = 1 . 10 . 2 = 20 joule
A) 60 B) 80 C) 90 D) –100 E) –80 80 - 20 = 60 j ısı
4 kg lık cisim 3 m aşağı inerse Ep = 4 . 10 . 3 = 120 J potan-
siyel enerjisi azalır. 2 kg cisim 1 m yukarı çıkıyor.
10. Yarıçapları birbirine eşit, türdeş K, L ve M dik silindir-
2 . 10 . 1 = 20 joule arttı. Toplam 100 joule azalır.
lerinin yükseklikleri sırasıyla h, 2h, 3h’dir.
7. Yatay düzlemde m kütleli cisme hareketi yönünde
K h
yatay doğrultuda F büyüklüğünde kuvvet uygulanıyor. 3h M
L 2h
V 2h L
h K M 3h
m F
Yatay I II
Cisim sabit hızlı hareket ettiğine göre, Silindirler, şekildeki I konumundan II konumuna
getirilirse K, L ve M silindirlerinin yere göre potan-
I. Cisimle yüzey arasındaki sürtünme kuvvetinin bü-
yüklüğü F kuvvetine eşittir. siyel enerjileri için ne söylenebilir?
II. Cismin sıcaklığı artar. K L M

III. Cismin mekanik enerjisi sabittir. A) Artar Artar Azalır
B) Azalır Artar Artar
D) II ve III E) I, II ve III C) Artar Değişmez Azalır
Cisim sabit hızlı hareket ettiği için FS = F

D) Artar Azalır Azalır
Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş ısı enerjisine dönüşür, cismin E) Artar Artar Değişmez
sıcaklığı artar. Hız değişmediği için mekanik enerji de sabit olur.
K ve L yere göre daha yüksekte olurken M nin yüksekliği aza-
lır. Potansiyel enerji yükseklikle doğru orantılıdır.
8. Potansiyel Hareket Elektrik
Enerji Enerjisi Enerjisi
11. Düz bir yolda durmakta olan F(N)
cisme etki eden kuvvetin yola
Yukarıdaki enerji dönüşümü aşağıdaki seçenek- 40
bağlı grafiği şekildeki gibidir.
lerden hangisi ile ilgili olabilir?
Buna göre yapılan iş kaç
A) Akü B) Hidroelektrik santral jouledür? 0 X(m)
5
C) Nükleer santral D) Güneş paneli
A) 8 B) 10 C) 40 D) 120 E) 200
E) Rüzgâr enerjisi
W = F . X = 40 . 5 = 200 joule
Potansiyel enerji ile başladığı için hidroelektrik santral olur.
168
AMATÖR 1-B 2-E 3-C 4-B 5-D 6-D 7-E 8-B 9-A 10-A 11-E
İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.
Hacı Bektaş Veli
1 UZMAN
1. Bir oyuncak araba, sürtünmeleri ihmal edildiği düşey 3. Sürtünmesiz yatay yolda şekildeki kuvvetlerin etkisin-
kesiti verilen yolun K noktasından serbest bırakılıyor. deki cisim, 10 saniyede 4 m yer değiştiriyor.
F3 = 6 N
Araba belirtilen yörüngeyi izleyerek N noktasından
geçiyor.
F2 = 4 N F1 = 12 N
2 kg
K
Buna göre cisim üzerinde harcanan güç kaç watt
olur?
N (g = 10 m/s2)
M
A) 3,2 B) 2 C) 1,6 D) 1 E) 0,5
L yer
Fnet ·X ^12 – 4h ·4
Buna göre, P= = = 3, 2 watt
t 10
I. Arabanın K noktasındaki mekanik enerjisi L nok-
tasındaki mekanik enerjisinden büyüktür.
II. Arabanın M noktasındaki kinetik enerjisi N nokta-
4. Sürtünmesiz yatay düzlemde hareket eden bir cismin
sındaki kinetik enerjisinden küçüktür.
hızı 6 m/s arttığında kinetik enerjisi 156 joule artıyor.
III. Arabanın L noktasındaki sürati M noktasındaki
Cismin kütlesi 2 kg olduğuna göre ilk hızı kaç m/s
süratinden büyüktür.
olur?
A) 8 B) 9 C) 10 D) 12 E) 16
1 1
D) I ve III E) II ve III mV 2son − mV 2 = 156 ise V = 10 m/s
2 2
Mekanik enerjisi her yerde eşittir. Yere yakın yerlerde sürat

büyüktür.
5. Özdeş ve türdeş yarım küreler Şekil - I, II, III’teki gibi
2. Şekildeki yolun K noktasından serbest bırakılan m yerleştiriliyor.
kütleli cisim L’ye kadar çıkabiliyor.
K m
h1 L
h2 Şekil - I Şekil - II Şekil - III
yer Cisimlerin toplam potansiyel enerjileri sırasıyla

KL arasında ısıya dönüşen enerjiyi veren ifade
E1, E2, E3 olduğuna göre E1, E2, E3 arasındaki iliş-
aşağıdakilerden hangisidir?
ki nedir?
(g: Yer çekimi ivmesi)
A) E1 = E3 > E2 B) E1 = E2 = E3
A) mgh1 B) 2mgh2
C) E2 > E1 = E3 D) E1 > E2 > E3
C) mg(h1 – h2) D) mg (h1 + h2)
h1 + h 2 E) E2 > E1 > E3
E) mg
2
Cisimlerin ortak ağırlık merkezlerinin yerden yüksekliğine göre
mgh1 = Eısı + mgh2 potansiyel enerjileri arasındaki ilişki
Eısı = mgh1 – mgh2 E1 = E3 > E2 olur.
169
UZMAN
Uzman
6. Yerden 20 m yükseklikte sabit büyüklükteki 20 m/s 9. Şekil - I’de m kütleli cisim ser-
hızla uçan bir kuşun kinetik enerjisi 40 j’dur.
best hâldeki boyu ¬ olan yaya
Buna göre, bu kuşun yere göre potansiyel enerjisi
kaç jouledür? (g = 10 m/s2) asılarak dengelenmiştir. Bu yay k
iki eşit parçaya bölünerek ser- m
A) 10 B) 10 C) 30 D) 35 E) 40 ¬
best hâldeki boyu parçalar-
1 2 m
mV 2 = 40 E pot = m $ g $ h dan bir tanesine yine m kütleli
2
1 Şekil I Şekil II
1 = $ 10 $ 20 cisim asılıyor (Şekil - II).
$ m $ 400 = 40 5
2
= 40 joule Şekil - I’deki yayın enerjisi E1, Şekil - II deki yayın
1
200m = 40 ise m = kg E1
5
enerjisi E2 ise oranı kaçtır?
E2
(Yay, iki eşit parçaya bölündüğünde esneklik katsayı-
7. Özdeş yaylarla kurulu sı iki katına çıkar.)
sistemde X ve Y yayları-
nın uçlarına m ve 2m X k Y k 1 1
A) 4 B) C) 1 D) E) 2
kütleli cisimler asılıyor. 4 2
X yayında depo edilen 2m Şekil - I'deki yay X kadar uzarken Şekil - II'deki yay daha sert
enerji EX, Y yayında m X
depo edilen enerji EY olduğu için kadar uzar.
2
EX 2m Şekil - II'deki yayın yay sabiti K iken Şekil - II'dekinin 2K'dır. Bu
olduğuna göre,
EY nedenle oran 2 olur.
oranı kaçtır?
3 1 9 10. Kütleleri 1 kg ve 4 kg 1 kg
A) B) 3 C) D) 2 E)
2 2 4 olan düzgün türdeş r2
kürelerin yere göre
X yayına 3 mg, Y yayına 2 mg etki ettiğinde X yayı, 3X, Y yayı 4 kg
potansiyel enerjileri
2X kadar uzar. Uzama miktarlarının karesiyle orantılı olduğun- r1
eşittir.
EX 9
dan = olur. Buna göre yarıçap- yer
EY 4
r
ları oranı 1 oranı kaçtır?
8. Şekil-I de serbest konumunda bulunan yay, Şekil-II’de r2
3X kadar uzatılıyor. Şekil-III’te ise 2X kadar sıkıştırılı-
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
yor. 2 4
Denge konumu m 1 $ g $ h 1 = m 2 $ g $ h 2 ¡ 1 $ 10 $ ^r2 + 2r1 h = 4 $ 10 $ r1
r1 1
r2 + 2r1 = 4r1 & r2 = 2r1 =
m r2 2
Şekil - I
3x 11. Şekildeki gibi asılan kendi içinde T1
türdeş K ve L cisimlerinin yere
m K
göre potansiyel enerjileri eşittir.
T2 h
Şekil - II İplerdeki gerilme kuvvetleri T1
2x T L
ve T2 olduğuna göre, 1 oranı
m T2
kaçtır? 2h
Şekil - III
yer
Şekil - II’de yayın depoladığı enerji E2, Şekil - III’te 5 3 2 3 2

A) B) C) D) E)
3 2 3 5 7
E2
E3 olduğuna göre, oranı kaçtır?
E3 m K $ g $ 3h = m L $ g $ 2h ¡3m K = 2m L & m K = 2m
2 3 3 9 T1 ^m K + m L h $ g 2m + 3m 5
A) B) C) 1 D) E) m L = 3m ¡
3 2 5 4 T2
=
mL $ g
=
3m
=
3
Şekil - II'de 3X, Şekil - III'de 2X kadar yay esnemiş.
9
Bu nedenle oran olur.
4
170
UZMAN
Uzman
12. Kütlesi 3 kg olan bir cisim 15. Özdeş ve türdeş küplerden Şekil-I, Şekil-II ve Şekil-III’te-
düşey doğrultuda F = 50 N’luk ki cisimleri oluşturulmuştur.
sabit kuvvetle 6 metre yüksek-
liğe çıkarılıyor. E1 E2 E3
Buna göre, 6m
F=50 N
I. Cismin kazandığı kinetik 3 kg
enerji 120 joule olur. V=0 yer
I II III
II. F kuvvetinin yaptığı iş 300
joule olur. Buna göre cisimlerin yere göre potansiyel enerjile-
III. Yer çekimine karşı yapılan iş 180 joule olur. ri E1, E2 ve E3 arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
yargılarından hangileri doğrudur? A) E1 = E2 = E3 B) E1 > E2 > E3
N
c Sürtünmeler önemsiz, c g = 10 mm
kg C) E3 > E2 > E1 D) E2 = E3 > E1
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) E2 > E3 > E1

Ep = mgh dir. Düşeydeki üç küp karşılaştırmayı etkilemez. O
I. Ek = Fnet . x = (50 -30) . 6 = 120 joule halde E3 = E2 > E1 bulunur.
II. F . x = 50 . 6 = 300 joule
III. Yerçekimine karşı yapılan iş EP = 3 . 10 . 6 = 180 joule.
13. Yatay bir yolda, 40 m/s’lik hızla gitmekte olan 1 kg

kütleli cismin enerjisinin %75 sürtünme sebebiyle
ısıya dönüşüyor.
Buna göre cismin son hızı kaç m/s olur?
A) 5 B) 10 C) 20 D) 25 E) 30
1
EK = m ^40h2 = 800 joule
12
25 1
$ 800 = $ 1 $ V 2 ise V = 20 m/s
100 2 16. Eşit kütleli cisimler, şekildeki K ve R noktalarından
aynı anda serbest bırakılıyor.
K R
14. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde durmakta olan
m kütleli cisme, yatay ve sabit bir F kuvveti K nokta-
sından M noktasına kadar etki etmektedir.
F
m a a
yatay
M L N
K x L
Her iki cisim N noktasında karşılaştığına göre, KL,
Cismin L noktasından geçerken kinetik enerjisi E, LN ve NR yollarından hangileri kesinlikle sürtün-
M noktasından geçerken kinetik enerjisi 3E oldu- melidir?
ğuna göre, LM arası uzaklık kaç x tir?
A) Yalnız KL B) Yalnız LN C) Yalnız NR
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
D) KL ve LN E) KL ve NR
F . x = E olur. LM = d olsun Düşey yollar eşit uzunluktadır. K daha çok yol aldığına göre
F $ ^x + d h = 3E ise d = 2x bulunur. RN yolu sürtünmelidir.
171
1-C 2-C 3-A 4-C 5-A 6-E 7-E 8-E 9-E 10-D 11-A 12-E 13-C 14-B 15-D 16-C UZMAN
Dünyanın en iyi fizikçisi olabilirsiniz en iyi resim çizen, çini yapan usta-
sı olabilirsiniz. Yaptığınız işin en iyisini yapabilirseniz sizden mutlu bir
birey olamaz. Deneyin görün, yapabileceğini düşünüyorum.
Canan Dağdeviren
ŞAMPİYON 1
1. Şekildeki düzgün silindirik kapta h 3. Kütleleri eşit olan K ve L Hız
yüksekliğinde m kütleli su vardır. cisimlerinin hız-zaman grafik-
VK
leri şekildeki gibidir. Hareketli-
Suyun yere göre potansiyel enerjisi
ler t = 0 anından itibaren K V
E kadardır. L
h cismi duruncaya kadar eşit
Kaba bir miktar daha su eklenince yollar almaktadır. 0 t Zaman
kabın yere göre potansiyel enerji- Buna göre, t = 0 anında
EK
si 2E oluyorsa kaptaki toplam su kütlesi kaç m cisimlerin kinetik enerjilerinin oranı kaçtır?
EL
olmuştur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
5m 4m 3m
A) 2 m B) C) D) E) 2m V - t grafiğinin altındaki alan yer değiştirmeyi verir.
4 3 2
VK $ t
= VL ·t $ ise VK = 2VL dir.
2
Kap düzgün yapılı olduğu için kütle yükseklikle doğru orantılı-
1
dır. EK m ^2VL h2
h h = 2 =4
E = m.g. yerine E + h. denebilir. EL 1
2 2 m ^VL h2
2
h x
:h. 2D x. 2 ise x = 2 h ise m top = 2 m
2E 2=
=
4. Yatay düzlemde duran ve küt- F(N)
lesi 2 kg olan aracın net kuv-
vet-zaman grafiği şekildeki 20
gibidir.
Buna göre aracın,
I. Kinetik enerjisi artar.
0
II. Hızı zamanla düzgün ar- 8 t (s)
2. Kütleleri m, m ve 3m olan K, L ve M cisimleri şekildeki
tar.
konumlardan serbest bırakılıyor.
III. Mekanik enerjisi artar.
Düşey

a a
m a
K D) I ve II E) I, II ve III
m 3m Kuvvet sabit hız artar.
L M
x 2x 2x
Cisimlerin düşey konumdan geçerken sahip

oldukları süratler VK, VL, VM arasında nasıl bir 5. Bir yayın esneklik Enerji (E)
ilişki vardır? (Sürtünme yok.) potansiyel enerjisinin

E2
uzama miktarlarına
A) VK = VL = VM B) VK = VM > VL
bağlı grafiği şekildeki
C) VK > VL = VM D) VM = VL > VK gibidir. 2E
Buna göre, E2 kaç E Uzama

E) VM > VK = VL X 2X miktarı (X)
olur?
Çok yükseklik kaybedenin hızı büyük olur. Kütleden bağımsız- A) 4 B) 6 C) 8 D) 12 E) 16

dır. Bu yüzden D seçeneği doğrudur.
Uzama miktarı 2 katına çıkarsa enerji 4 katına çıkar. 2E iken
8E olur.
172
ŞAMPİYON
Şampiyon
6. Özdeş X ve Y yaylarına m ve 2m kütleli cisimler şekil- 9. Şekildeki eğik düzlemin K noktasından E1 kinetik
deki gibi asılarak dengelenmiştir. Bu durumda X ve Y enerjisi ile fırlatılan cisim, P noktasına kadar çıkıyor ve
yaylarında depo edilen potansiyel enerjiler sırasıyla
geri dönerek K noktasından E2 kinetik enerjisi ile geçi-
EX ve EY’dir.
yor.
P
X k Y k
E2 E1
2m
K
m a
yatay
Kütlelerin yerleri değiştirilerek denge yeniden
sağlanırsa EX, EY nasıl değişir? E1 > E2 olduğuna göre,
I. Eğik düzlem sürtünmelidir.
EX EY
A) Değişmez Artar II. Cismin K’deki E1 enerjisi P’deki potansiyel enerji-
sinden büyüktür.
B) Değişmez Azalır
III. Cismin P’deki potansiyel enerjisi, K’deki E2 enerji-
C) Azalır Artar
sinden büyüktür.
D) Artar Azalır
E) Azalır Azalır yargılarından hangileri doğrudur?

X yayını geren kuvvet artarken, Y yayını geren kuvvet azaldığı
için EX artar, EY azalır. D) II ve III E) I, II ve III
7. Yay sabitleri 3k, 2k ve k olan yaylara özdeş m kütleli Aynı enerji ile dönmediğinden sürtünmelidir. P noktasına sür-
tünmeye rağmen çıktığına göre E1, P'deki potansiyelden
cisimler asıldığında yaylarda depo edilen esneklik
büyüktür. P'deki potansiyelin bir kısmı ısıya dönüştüğünden
potansiyel enerjiler E1, E2 ve E3 oluyor.
potansiyel E2'den büyüktür.
Buna göre, E1, E2, E3 arasındaki ilişki nedir?
A) E1 = E2 = E2 B) E1 > E2 > E3
C) E3 > E2 > E1 D) E1 > E3 > E2
E) E3 > E1 > E2
Yaylara uygulanan kuvvetler eşittir. Uzama miktarları yay

x x
sabitleriyle ters orantılıdır. x1 = , x 2 = , x3 = x
3 2
E3 > E2 > E1 olur.
10. h yüksekliğinden V hızıyla aşağı doğru m
düşey atılan bir cisim, yere E kinetik V
8.
enerjisiyle çarpıyor.
Cismin E enerjisini artırmak için, h
I. h yüksekliği,
2h II. V hızı, yer
G h G h E
Yer III. m kütlesi
niceliklerinden hangileri tek başına artırılmalıdır?
Ağırlığı G olan özdeş cisimler 2h yüksekliğindeki bir
yere üst üste şekildeki gibi yerleştiriliyor. (Sürtünmeler ihmal ediliyor.)
Cisimlerin toplam potansiyel enerjisi ne kadar A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

artmıştır?
A) 2Gh B) 3Gh C) 4Gh D) 5Gh E) 6Gh
1
Kinetik enerji mV 2 dir.
TE = E son − E ilk 2
Artması için başlangıçtaki potansiyel ve kinetik enerjide artma-
Gh Gh
= 2G $ 3h − c + m = 5Gh lıdır.
2 2
173
1-A 2-D 3-D 4-E 5-C 6-D 7-C 8-D 9-E 10-E ŞAMPİYON
PISA Hareket - Enerji
Sürtünmesi önemsiz yatay yolda bulunan kütlesi 4 kg olan bir cismin t = 0 anındaki konumu Şekil - I’deki gibidir. Aynı
cismin (0 - 4t) zaman aralığındaki hız - zaman grafiği Şekil - II’deki gibidir.
Hız
V
V
0
t 2t 3t 4t Zaman
–V
Buna göre aşağıda verilen soruları cevaplayınız.

a) Aşağıdaki tabloda verilen ifadeleri D/Y olarak işaretleyiniz.
Doğru Yanlış
0 - 2t zaman aralığında hızlanmıştır. 3
2t - 3t zaman aralığında ivme sıfırdır. 3
3t - 4t zaman aralığında – yönde hareket etmektedir. 3
2t anında, t = 0 anındaki konumdadır. 3

t - 2t aralığında kuvvet ile hız vektörü aynı yönlüdür. 3
b) Cismin t = 0 anındaki kinetik enerjisi 50 j olduğuna göre,

I. 2t anındaki sürati 5 m/s’dir.
II. t anındaki kinetik enerjisi 25 joule olur.
III. (0 - t) ve (3t - 4t) aralığında mekanik enerjisi azalmıştır.
IV. 3t anındaki kinetik enerjisi 50 jouledür.
1
.4.V 2 = 50 V = 5 m/s. Hızı artarsa mekanik enerji artar.
2
a) Doğru Yanlış
0 - 2t zaman aralığında hızlanmıştır. 3
2t - 3t zaman aralığında ivme sıfırdır. 3
3t - 4t zaman aralığında – yönde hareket etmektedir. 3 b) I, III, IV
2t anında, t = 0 anındaki konumdadır. 3
t - 2t aralığında kuvvet ile hız vektörü aynı yönlüdür. 3
174
CEVAPPISA
ANAHTARI
ÖĞRENME ALANI CEVAP ANAHTARI
1. BÖLÜM 25 – Sayfa 48
Yalnız I
1 – Sayfa 9
26 – Sayfa 49
Cisim ve Hareketi Dönme Titreşim Öteleme a) 1 b) 2, 3, 4, 5 c) 6, 8, 9 d) 7, 9 e) 3, 5, 7, 9
Dalından düşen elma
2. BÖLÜM
3
Yuvarlanan top 3 3
1 – Sayfa 77
Duvarda asılı saatin yelkovanının
3
hareketi Temas Temas
Kuvvet
Gerektiren Gerektirmeyen
Ses çıkaran bağlama teli 3
Elektrik yüklü iki cismin birbirini it-
Pistin zirvesinden kayarak yatay mesi
3
3
zemine gelen kayakçı
Rüzgarın ağacı sallaması 3
2 – Sayfa 10
Geminin suda yüzmesini sağlayan
I ve III 3
kuvvet
3 – Sayfa 15
a) 20 m/s b) 10 m/s c) 18 km/h d) 108 km/h 2 – Sayfa 79
I ve III
4 – Sayfa 16
1 3 – Sayfa 79
a) 16 N b) 12 N c) 40 N d) 40 N
5 – Sayfa 17
a) 0 b) 1 m/s 4 – Sayfa 80
40 N batı
6 – Sayfa 17
10 km 5 – Sayfa 85
7 – Sayfa 24 I ve II
I - II - III 6 – Sayfa 86
6 m/s2
8 – Sayfa 25
I ve II 7 – Sayfa 87
a3 > a1 = a2
9 – Sayfa 25
8 – Sayfa 87
MN arası
I - II - III - IV
10 – Sayfa 26
4s 9 – Sayfa 88
X: 100 kg Y: 24 m/s2 Z: 370 N
11 – Sayfa 26
14 s 10 – Sayfa 89
12 – Sayfa 27 Yalnız II
30 s 11 – Sayfa 89
13 – Sayfa 27 7P
9s
12 – Sayfa 90
14 – Sayfa 32
I ve II N = 2G
N=G
15 – Sayfa 33 T=G
450 m
16 – Sayfa 34 G G G
Yalnız I
13 – Sayfa 96
17 – Sayfa 34
I - II - III F1 = F2 = F3
18 – Sayfa 44 14 – Sayfa 98
I ve II
I - II - III
19 – Sayfa 44
15 – Sayfa 98
1
2 a) 25 b) 28 c) 28
20 – Sayfa 46 16 – Sayfa 99
II ve III a) Batı b) Batı c) Doğu d) Batı e) Batı f) Doğu
21 – Sayfa 46
I ve III 17 – Sayfa 99
22 – Sayfa 46 I ve III
I - II - III
23 – Sayfa 47 18 – Sayfa 99
I - II - III ve IV
Yalnız III
24 – Sayfa 48
I - II - III
175
CEVAP ANAHTARI
3. BÖLÜM 16 – Sayfa 140
EPY = 2 mgh
1 – Sayfa 123
EPY = 2 mg
EPZ = –4 mgh
WM > WL = WK
17 – Sayfa 141
2 – Sayfa 123
I ve II
F¶1 ve F¶2
18 – Sayfa 142
3 – Sayfa 124
4E
I, II ve III
19 – Sayfa 142
4 – Sayfa 125
4
I ve III
20 – Sayfa 142
5 – Sayfa 125 1
9
a) F¶1 ve F¶2 b) F¶4 ve F¶5
21 – Sayfa 151
6 – Sayfa 126
III ve IV
–20 N
22 – Sayfa 151
7 – Sayfa 131
I ve III
10 watt
23 – Sayfa 152
8 – Sayfa 131
I, II ve III
20 w
24 – Sayfa 153
9 – Sayfa 137
I ve II
20 j
25 – Sayfa 155
10 – Sayfa 137
I, II ve III
20 m/s
26 – Sayfa 155
11 – Sayfa 137
I - II - III
75 j
27 – Sayfa 156
12 – Sayfa 138
3
B>C>A
28 – Sayfa 156
13 – Sayfa 138
II ve III
K: Azalır L: Azalır M: Artar
29 – Sayfa 156
14 – Sayfa 139
I, II ve III
w1 = w2 = w3
15 – Sayfa 139
EPA = 150 j, EPB = 30 j
176
CEVAP ANAHTARI

9 2 Fizik Anadolu Öğretmen

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9 2 Fizik Anadolu Öğretmen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Konu Anlatımlı

☛ Tamamı Video Çözümlü

Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM

5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

Sanat Eserleri Yasası’na EDİTÖR ÇAP YAYINLARI«

Ferhat ARSLAN Balamir AÇAR

BÖLÜM - 1: BİR BOYUTTA HAREKET (14 DERS SAATİ)

TAM TUR.............................................................................................................. 104

BÖLÜM - 3: İŞ - GÜÇ - ENERJİ (16 DERS SAATİ)

TAM TUR.............................................................................................................. 163

BİR BOYUTTA HAREKET

• Düzgün Doğrusal Hareket

Kazanım 1 : • Cisimlerin hareketlerini sınıflandırır.

1. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-1

Anahtar Kelimeler Simgeler ve Okunuşları

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

www.eba.gov.tr. https://phet.colorado.edu/tr www.vascak.cz

sitelerinden herhangi birine girerek, fizik konularıyla ilgili daha detaylı

Bir cisim öteleme, dönme ve titreşim gibi üç farklı hareket yapabilir.

a. Öteleme hareketi: Bir cismin bir yerden başka

b. Dönme hareketi: Bir cismin sabit bir nokta et-

c. Titreşim hareketi: Belirli bir zaman aralığında

Duvarda asılı saatin yelkovanın 3

Pistin zirvesinden kayarak yatay

Alınan Yol (x)

Bir hareketlinin herhangi bir anda bir referans

Konum, referans noktasından cismin bulun- O X¶

Yer Değiştirme (ΔX¶)

¢X¶ = X¶son – X¶ilk

A noktasından B noktasına ayrı ayrı 1, 2 veya 3 yollarını izle- 1

Alınan yol skaler bir büyüklüktür. 3

yüklüktür. I. Aldığı yol 900 km’dir.

5. I. Yaydan çıkan okun hareketi

¢x¶ = X¶s – X¶1 = –6 – (+8) = –14m

Konum vektörü referans noktasına göre belirlenir. (II ve III) K 15 m

Buna göre, Celal : Evden yola çıkıp tekrar eve geldiğimde

I. O noktası referans nok- 800 m yol yürürüm.

III. K yer değiştirme vektörüdür.

11. Kenar uzunlukları 20 m B C

nin A köşesinden okla 20 m

Yol skaler toplam gittiği mesafe 30 m

Buna göre karıncanın aldığı yol ve yer değiştirme

pistin L ve M noktalarından izleyerek L noktasına

Aldığı yol KLMN karesinin üç kenarı 60 · 3 = 180 m A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70

3. Yarıçapı 6 cm olan şekil- B

Yer değiştirme çap kadar olur 12 cm

Buna göre Önder’in yer değiştirmesi ve aldığı yol

Yol d1 + 2d2 = 200 m

10. Yatay düzlemde her bir kenarının uzunluğu 1 metre

K noktasında bulunan cisim önce orijine, sonra A

Hız ve sürat genellikle birbiriyle karıştırılan kavramlardır. Oysa bu kavramlar farklıdır.

Büyüklük Sembol Birim

büyüklük olduğundan hız da X¶ 2 − X¶ 1

●● Arabalarda bulunan panellerdeki göster-

Özellikle birbirini takip eden sinyalize kavşaklarda

Yer değiştirme ve alınan yol farklı olduğundan hız ve sürat

Bisikletli AB yolunu 30 s’de, BC yolunu 20 s’de

80 m Otomobil Bisiklet Kamyonet

Buna göre, VO, VB, VK arasındaki büyüklük ilişkisi

a) Sporcunun hızı kaç km/h olur? tilmiştir.

Buna göre otomobilin bu hareketi süresinde orta- yargılarından hangileri doğrudur?

2. Şekildeki O merkezli dai-

3. I. Ortalama hız 6. Bir doğru boyunca değişken hızlarla hareket eden