KONU ANLATIMLI

12. SINIF
BİYOLOJİ
3. FASİKÜL
Bitki Biyolojisi,
Canlılar ve Çevre

468 soru
Kavrama - Pekiştirme
Testleri
ÖSYM Çıkmış Sınav
Soruları
PISA Tarzı Sorular
Karma Testler
Acemi - Amatör f
wwwa. sikül seiğteler
D
capya rimizi
Uzman – Şampiyon yinla
ist resind ri.co
ad
eye
bilir en
m
Video Anlatımlar
sini
z.

Video Çözümler

☛ Tamamı Video Çözümlü

(cApp Mobil Uygulaması veya
www.capyayinlari.com da)
☛ Tamamı Video Anlatımlı
(www.capyayinlari.com’da)
Bu kitap MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın 19.01.2018 tarih ve 34 sayılı kararı ile
belirlenen ORTAÖĞRETİM ANADOLU LİSESİ BİYOLOJİ DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.

Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ

Devrim ÖZATA
Çap Yayınlarına aittir.
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve ÇAP YAYINLARI«
EDİTÖR
Ostim Mah. 1207 Sokak
Sanat Eserleri Yasası’na Hazal ÖZNAR
No: 3/C–D Ostim / Ankara
göre Çap Yayınlarının
DİZGİ Tel: 0312 395 13 36
yazılı izni olmaksızın, Duygu URFALI 0553 903 65 51

kitabın tamamı veya bir Nazlı DEMİREZEN www.capyayinlari.com.tr

kısmı herhangi bir yöntemle bilgi@capyayinlari.com.tr

SAYFA TASARIM - KAPAK twitter.com/capyayinlari
basılamaz, yayınlanamaz, Sercan Dizgi/Grafik Ajansı facebook.com/capyayinlari
bilgisayarda depolanamaz, instagram.com/capyayinlari
youtube.com/capyayinlari
çoğaltılamaz ve dağıtım
yapılamaz.
 Gelecek için hazırlanan vatan
evlâtlarına, hiçbir güçlük
karşısında yılmayarak tam bir
sabır ve metanetle çalışmalarını
ve öğrenim gören çocuklarımızın
ana ve babalarına da
yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
 Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
ÇAP Yayınları olarak konuları verimli bir şekilde işleyebilmeniz ve edindiğiniz bilgilerden yararlanabilmeniz için
yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:

Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.

Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili konu anlatımları ve bu konulara ait örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur.

Etkinlikler: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi için hazırlanan etkinlikler ile kazanımlar daha net
anlaşılacaktır.

Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların pekiştirilmesini sağlamak için yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularına da yer verilerek oluşturulmuştur.

PISA: Ünite bitiminde okulda öğrenilen bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanmayı, okuduğunu anlama ve
yorumlama becerilerini ölçmek için oluşturulmuştur.

TAM TUR: Karma testlere başlamadan önce ünitede öğrenilen tüm bilgilerin özet şeklinde sunulduğu ve konu
tekrarlarında kullanılması amacıyla hazırlanan bölümdür.

Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş,
yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav sorularına da yer verilen karma sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde
öğrencilerimizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
Video Soru Çözümleri: Tüm kazanım soruları ile testlerdeki soruların video çözümlerine ÇAP yayınlarının cApp
mobil uygulaması ve www.capyayinlari.com sitesinden ulaşılabilmektedir.
Video Konu Anlatımları: Özel ders formatında hazırlanmış tüm konu ve kazanımların ayrıntılı bir şekilde anla-
tıldığı videolara www.capyayinlari.com adresinden öğrenci üyeliği yaparak ücretsiz olarak erişilebilmektedir.

Etkileşimli İçerikler: Kitabın bazı sayfalarına yerleştirilen logolar ilgili konuya ait çeşitli benzetimlerin

(simülasyon) olduğunu belirtir. Öğretmenimiz akıllı tahta uygulamasını kullanırken belirtilen logoya tıklayarak içerik-
lere ulaşabilmektedir.
Daha Fazla İçerik: Karekodlar ile yazılıya hazırlık, değerlendirme ve deneme sınavlarından oluşan 11 adet
fazladan içerik sunulmaktadır. Öğrencilerimiz istediği sınavı indirip çıktısını alabilir, soruları çözerek sorularla birlikte
üretilen optik formu doldurup okutarak Türkiye geneli sıralamasını görebilirler.

Sağlıklı ve verimli bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.

Aysun PEHLİVANLI Şemsi DOĞAR ÜRE Oya BOSTANCI Rabia SÖNMEZ

 İÇİNDEKİLER

BİTKİ BİYOLOJİSİ, CANLILAR VE ÇEVRE

Ünite Kazanımları ....................................................................................................... 6

Bitkilerin Yapısı......................................................................................................... 7
Etkinlik - 1............................................................................................................... 21
Pekiştirme Testi 1, 2, 3........................................................................................... 24

Bitkilerde Büyüme, Hareket ve Madde Taşınması................................................. 30

Etkinlik - 2............................................................................................................... 45
Pekiştirme Testi 4, 5, 6........................................................................................... 49

Bitkilerde Eşeyli Üreme, Canlılar ve Çevre ............................................................ 55

Etkinlik - 3............................................................................................................... 67
Pekiştirme Testi 7, 8............................................................................................... 72

PISA ........................................................................................................................ 76
TAM TUR ................................................................................................................... 78
Acemi Testleri 1, 2, 3 ................................................................................................ 80
Amatör Testleri 1, 2, 3, 4, 5 ...................................................................................... 86
Uzman Testleri 1, 2, 3, 4, 5 ....................................................................................... 96
Şampiyon Testleri 1, 2.............................................................................................. 106
Cevap Anahtarı ......................................................................................................... 110

5
İÇİNDEKİLER
 KAZANIMLAR

1. Kazanım : Çiçekli bir bitkinin temel kısımlarının yapı ve görevlerini açıklar.

2. Kazanım : Bitki gelişiminde hormonların etkisini örneklerle açıklar.
3. Kazanım : Bitki hareketlerini gözlemleyebileceği kontrollü deney yapar.
4. Kazanım : Köklerde su ve mineral emilimini açıklar.
5. Kazanım : Bitkilerde su ve mineral taşınma mekanizmasını açıklar.
6. Kazanım : Bitkilerde fotosentez ürünlerinin taşınma mekanizmasını açıklar.
7. Kazanım : Çiçeğin kısımlarını ve bu kısımların görevlerini açıklar.
8. Kazanım : Çiçekli bitkilerde döllenmeyi, tohum ve meyvenin oluşumunu açıklar.
9. Kazanım : Tohum çimlenmesini gözleyebileceği deney tasarlar.
10. Kazanım : Dormansi ve çimlenme arasında ilişki kurar.
11. Kazanım : Çevre şartlarının genetik değişimlerin sürekliliğine olan etkisini açıklar.
12. Kazanım : Tarım ve hayvancılıkta yapay seçilim uygulamalarına örnekler verir.

2. Dönem 1. Yazılıya
Hazırlık Soruları
Sınav soruları bitkilerin
yapısı, bitkilerde büyüme ve
hareket konularını içerir.
2. Dönem 2. Yazılıya Hazırlık Deneme Sınavı-4 Sene Sonu Değerlendirme
Soruları Sınavı
Sınav soruları bitkilerde madde Sınavın biyoloji bölümü Sınav 12. sınıf biyoloji
taşınması, bitkilerde eşeyli üreme 12. Sınıf biyoloji dersi dersi kazanımlarından
ile canlılar ve çevre konularını kazanımlarından oluşur. oluşur.
içerir.

Kavramlar ve Terimler
fotoperiyodizm, nasti, oksin, tropizma, uç meristem, yanal meristem, yaş halkaları,adhezyon, basınç akış teorisi,
floem, gutasyon, gübre, kohezyon gerilim teorisi, kök basıncı, ksilem, mikoriza, minimum kuralı, nodül, stoma, ter-
leme, çiçek, çimlenme, dormansi, döllenme, meyve, tohum, tozlaşma, üreme hücreleri, adaptasyon, doğal seçilim,
mutasyon, varyasyon, yapay seçilim

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
https://phet.colorado.edu/tr
sitelerinden herhangi birine girerek, biyoloji konularıyla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere
ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir. Simülasyona
ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını ziyaret ediniz.

6
KAZANIMLAR
 Bitkilerin Yapısı BİLGİ
∑ Bitkiler; çok hücreli, ökaryot hücre yapısına sahip, kloroplastlarında fotosentezi ger-
çekleştiren üretici canlılardır.
∑ Bitkiler alemi tohumsuz ve tohumlu olmak üzere iki grupta incelenir. Tohumsuz bit-
kiler karayosunu, eğrelti otu gibi sporlu bitkilerdir. Tohumlu bitkiler ise açık tohumlu
AKLINDA OLSUN
ve kapalı tohumlu bitkileri kapsamaktadır. Tohumlu bitkilerin sistem, organ ve doku
çeşitleri şemadaki gibidir.
Şekil ve yapı bakımından
benzer hücrelerin oluştur-
BİTKİ
duğu hücre topluluğuna
doku denir.
Doku Organ Sistem
• Meristem Doku • Vejetatif organ • Kök sistemi
• Temel Doku Üreme ile ilgili olmayan Toprak altı organları
• İletim Doku organlar içeren sistemdir.
• Örtü Doku • Sürgün sistem
Toprak üstü organları
içeren (gövde, yaprak)
Kök Gövde Yaprak
sistemdir.
• Generatif organ
Üreme ile ilgili organlardır.

Çiçek Tohum Meyve

Çiçekli Bitkilerin Temel Kısımları

∑ Bitkiler kök ve sürgün sistemi olarak iki sistemden oluşur.
∑ Kök sistemi bitkinin toprak altı kısımlarını içerirken, sürgün sistemi toprak üstü kı-
sımlarını içerir.
 

Dal
Çiçek

Sürgün Meyve
sistem
Yaprak
Gövde

Tohum

Kök Kök
sistemi

7
BİLGİ
 BİTKİSEL DOKULAR
∑ Bitkisel dokular; bölünür ve bölünmez dokular olarak gruplandırılır.
∑ Meristem doku bitkinin bölünür dokusu iken; temel, iletim ve örtü doku bitkinin
bölünmez dokularıdır.

BİTKİSEL DOKULAR

1. Meristem Doku 2. Temel Doku 3. İletim Doku 4. Örtü Doku

Bulunduğu Yere Göre Parankima Odun Epidermis

Uç (Apikal) Özümleme Boruları
Parankiması (Ksilem)
Meristem
Yanal (Lateral) İletim Parankiması Soymuk Peridermis
Meristem Depo Parankiması Boruları
Kökenlerine Göre Havalandırma (Floem)
Parankiması
Birincil (Primer)
Meristem Kollenkima (Pek Doku)

İkincil (Sekonder) Sklerenkima (Sert Doku)

Meristem

1. Meristem (Bölünür) Doku

∑ Sürekli bölünebilme yeteneğine sahip farklılaşmamış hücrelerden oluşur.
∑ Meristem doku hücreleri canlı, bol sitoplazmalı, ince çeperli, hücreler arası boşluk-
ları olmayan, büyük çekirdekli, az sayıda ve küçük koful içeren hücrelerdir.
∑ Metabolizmaları hızlıdır.
∑ Meristem doku bitkinin büyüme bölgelerinde bulunur.
∑ Meristematik hücrelerin bölünmesi ile oluşan hücrelerin bir kısmı meristem doku
özelliğini korurken; bir kısmı bitkinin diğer doku hücrelerine dönüşür.
Meristem Doku
(meristemin konumuna göre)

Uç (apikal) Yanal (lateral)

meristem meristem
Uç (Apikal) Meristem
∑ Bitkinin büyüme bölgeleri olan kök ve gövde ucunda bulunur.
∑ Bitkinin boyuna büyümesini (uzamasını) sağlar. Bu olay primer büyüme olarak
ifade edilir.
∑ Uç meristemler primer meristemlerden üretilir.
∑ Otsu bitkilerde sadece primer büyüme görülür.
∑ Uç meristem kökte kaliptra, gövde de koruyucu yapraklar ile çevrilidir.
∑ Kökün boyuna kesitinde uçtan yukarı doğru
› Bölünme bölgesi
› Uzama bölgesi
Epidermis
› Olgunlaşma bölgesi
hücrelerinden
bulunur. oluşan emici
tüyler yer alır.

Meristem hüc-
releri bulunur.

Kök ucu meriste-

8 mini korur.

BİLGİ
Bölünme Bölgesi
› Kök ucu meristemi hücrelerini içerir.
› Bu meristem hücreleri bölünerek yeni kök hücrelerini ve kaliptra hücrelerini
oluşturur.
› Kaliptra; meristemi korur ve ürettiği salgılarla toprağı yumuşatarak kökün yer
çekimi doğrultusunda büyümesini sağlar.
› Meristem doku kaliptrayı gerektiğinde onarır.
AKLINDA OLSUN
Uzama Bölgesi
› Bu bölgede bulunan hücrelerin uzaması ile kökün toprak içinde ilerlemesi
Kökte uç meristemin bulun-
sağlanır.
duğu büyüme bölgesini
Olgunlaşma Bölgesi kaliptra (yüksük), gövde de
› Meristem hücrelerin bölünmesi sonucu oluşan hücreler farklılaşarak bitkinin ise genç yapraklar korur.
diğer doku hücrelerine dönüşür.
› Böylece kökü çevreleyen koruyucu doku olan örtü doku; madde iletiminde
görevli iletim doku ile besin depo eden ve desteklik sağlama işlevlerine sahip
temel doku hücreleri oluşur.

Embriyonik yapraklar
Uç meristem

Yanal
tomurcuk
meristemleri

∑ Gövde ucu meristemi bitkide gövde ve dal uçlarında bulunur. Bu meristem, koru-
yucu embriyonik yapraklar ile çevrelenerek korunur.

Yanal (Lateral) Meristem

∑ Yanal meristemler bitkinin sekonder büyümesi olarak ifade edilen enine kalınlaş-
masını sağlar.
∑ Bu meristemler kapalı tohumlu bitkilerin çift çeneklilerinde ve açık tohumlu bitkiler-
de kök ve gövdede bulunur.
∑ Yanal meristemler sekonder meristemlerden köken alır.
∑ Sekonder meristemler bitkinin bölünme özelliğini kaybetmiş parankima hücreleri-
nin yeniden bölünme özelliği kazanması ile oluşur.

Primer Parankima Sekonder

Meristem farklılaşarak Doku hormon Meristem
(Bölünür (Bölünmez (Bölünür
Doku) Doku) Doku)

∑ İki çeşit yanal (lateral) meristem bulunur:

› Vasküler kambiyum (Damar - demet kambiyumu)
› Mantar kambiyumu

Vasküler Kambiyum
› İletim demetleri arasında yer alan parankima hücrelerinin meristematik hale
gelmesi ile vasküler kambiyum oluşur.

9
BİLGİ
 › Vasküler kambiyum hücrelerinin bölünmesi ile oluşan hücreler farklılaşır ve
yeni iletim doku elemanlarını oluşturarak sekonder büyümeyi sağlar.
› Sekonder büyüme sonucu oluşan ve iletim doku içinde yer alan ksilem, odun
denilen dokuyu oluşturur.
› Ilıman bölgelerde vasküler kambiyum kış mevsimi boyunca uyku halindedir.
Bu nedenle sekonder büyüme ilkbaharda başlar ve sonbaharda durur.
› Sekonder büyüme sırasında ilkbahar ve sonbaharda oluşan hücrelerin bü-
yüklükleri ve çeper kalınlıklarında farklılıklar gözlenir. Bu nedenle ilkbaharda
oluşan odun açık, sonbaharda oluşan odun koyu renkli gözlenen halkalar
oluşturur. Bu halkalar bir yıl içinde meydana gelen odundur. Yaş halkaları
olarak adlandırılır ve ağacın yaşını hesaplamak için kullanılır.

İlkbahar odun hücreleri büyük ve Sonbahar odun hücreleri küçük

hücre duvarları ince ve hücre duvarları kalın

↓ ↓
İlkbahar odununun yoğunluğu Sonbahar odununun yoğunluğu

↓ ↓
İlkbahar odunu açık renkli Sonbahar odunu koyu renkli

∑ Ağacın yıllık halka genişliği sıcaklık, ışık ve yağış uygunsa geniş, uygun değilse
dardır.
Mantar Kambiyumu
› Sekonder büyüme sırasında; bitkinin primer büyümesi sırasında oluşan ilk
koruyucu dokusu olan epidermis parçalanır.
› Bitki gövdesinde yer alan korteks tabakasındaki parankima hücreleri meriste-
matik özellik kazanır ve mantar kambiyumuna dönüşür.
› Mantar kambiyumu hücrelerinin bölünmesi sonucu oluşan hücreler mantar
hücreleri olarak farklılaşır.
› Mantar hücrelerinin çeperinde süberin ve lignin birikimi gerçekleşir. Bu hüc-
reler canlılığını kaybeder.
› Mantar hücrelerinin oluşturduğu mantar doku; parçalanan epidermisin yerini
AKLINDA OLSUN alarak kök ve gövdeyi çevreler.
› Mantar doku bitki gövdesini su kaybına ve mekanik etkilere karşı korur.
Enine büyüme sırasında
oluşan en genç sekonder Korteks
Öz
(kabuk)
floem besin taşımada gö-
rev alırken; yaşlı floem ölür.

Öz Primer ksilem
Sekonder ksilem
Primer ksilem Kambiyum Peridermis
Kambiyum Sekonder floem
Epidermis Primer floem
Primer floem Mantar doku
Mantar kambiyumu

Mantar kambiyumu + Mantar doku = PERİDERM

Sekonder floem + Periderm = KABUK

10
BİLGİ
 2. Örtü Doku
∑ Kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örter.
∑ Epidermis ve periderm olmak üzere 2 grupta incelenir. AKLINDA OLSUN

Epidermis ∑ Nemli ortam bitkilerinde

kütikula ince, kurak or-
∑ Otsu bitkilerin tüm yüzeyini odunsu bitkilerin yaprak, genç dal ve kökünü örter.
tam bitkilerinde kalındır.
∑ Tek sıralı canlı hücrelerden oluşur.
∑ Su bitkilerinde ve kökte-
∑ Büyük kofullu, az sitoplazmalı ve kloroplastsızdır. ki epidermisde kütikula
∑ Hücreler arası boşluk bulunmaz. yoktur. (karasal adap-
∑ Epidermis hücrelerinin salgısı kütin adını alır ve epidermisin dışarıya bakan yüze- tasyon)
yinde birikerek kütikulayı oluşturur.
∑ Kütikula tabakası ışığı geçirir fakat su ve gazlara karşı az geçirgendir. Bu nedenle
bitkinin su kaybını önler.
∑ Kütikula mekanik etkilere, güneşin zararlı ışınlarına ve parazit canlılara karşı da
bitkiyi korur. AKLINDA OLSUN
∑ Kök epidermisinde kütikula bulunmaz.
∑ Stoma köklerde,
Epidermis hücrelerinin farklılaşması ile
çiçeklerde, bataklık
› Stoma
bitkilerinde ve tamamen
› Hidatot
suda yaşayan bitkilerde
› Tüy bulunmaz.
› Emergens (diken) gibi yapılar oluşur.
∑ Nilüfer gibi su bitkilerinde
a) Stoma yaprağın üst yüzeyinde,
∑ Bitkilerin yeşil kısımlarında, özellikle yaprak ve genç gövde epidermisinde bulu- kara bitkilerinde yaprağın
nur. Kök epidermisinde ise bulunmaz. alt yüzeyinde bulunur.

∑ Gaz alışverişini ve terlemeyi sağlar. ∑ Kurak bölge bitkilerinde

epidermis yüzeyinden
aşağıda, nemli bölge
Epidermis
bitkilerinde epidermis
hücresi
yüzeyinden daha yük-
Kloroplast sekte veya aynı düzeyde
bulunur.
Stoma açıklığı

Stoma bekçi hücresi

(kilit – kapatma hücresi)

∑ Stoma bekçi hücreleri bol kloroplastlı, canlı hücrelerdir. Açılıp kapanabilir. Stoma
bekçi hücrelerinin birbirine bakan çeperi daha kalındır.
b) Hidadot (Su Savağı)
∑ Epidermiste yer alır. Yaprak uçlarında ve kenarlarında bulunur.

∑ Geceleri terlemenin olmadığı ya da havanın neme doyduğu zamanlarda alınan

fazla su sıvı halde atılır.

∑ Hidatotlarla atılan suda madensel tuz da bulunur.

∑ Bu olay damlama (gutasyon) adını alır.

∑ Ksilemle bağlantılı yapılardır. Açılıp kapanma özellikleri yoktur.

11
BİLGİ
 c) Tüyler
∑ Epidermis hücrelerinin dışarıya doğru meydana getirdikleri uzantılardır.
∑ Bitkinin türüne, yaşadığı çevre şartlarına göre yapı ve görev bakımından farklılık-
lar gösterir.
› Bazı tüyler su kaybını azaltarak sıcak havalarda bitkiyi korur. (Yapraktaki örtü
tüyleri.) Bu tüyler epidermis üzerinde oluşturdukları tabaka sayesinde hem
güneş ışınlarını yansıtarak bitkinin aşırı ısınmasını önler hem de stomaları
doğrudan rüzgar almaktan korur.
› Silisyum yada kalker taşıyan sivri uçlu, kalın çeperli tüyler hayvanlara karşı
bir savunma aracı olarak görev yapar. (Isırgan otu † Yakıcı salgı)
› Bazı tüyler aromatik kimyasallar salgılar, bu tüyler sardunya gibi kokulu bitki-
lerin gövde ve yapraklarında, bazı bitkilerin ise çiçeklerinde bulunur.
› Kök emici tüyleri topraktaki su ve suda çözünmüş minerallerin emilmesinde
görevlidir.

d) Emergensler (Dikenler)
∑ Yapısına epidermis hücrelerinin yanı sıra parankima ve iletim doku elemanları da
katılır.
∑ Bitkilerde korunma, tırmanıcı bitkilerde gövdenin desteğe tutunmasında, hayvan-
lara takılarak tohumların yayılmasında görev alırlar.
∑ Gül, böğürtlen gibi bitkilerde bulunur.

Peridermis (Periderm – Mantarlaşmış koruyucu doku)

∑ Çok yıllık bitkilerde kök ve gövdeyi örter.
∑ Enine büyüme sırasında epidermis yırtılır. Epidermisin yerine mantar kambiyumu
tarafından oluşturulan periderm alır.
∑ Hücreleri ölüdür. Çeperlerinde süberin birikmiştir. Süberin bitkinin su kaybını ön-
ler. Ayrıca bitkiyi sıcak, soğuk ve mekanik etkilerden korur.
∑ Otsu bitkilerde ve çok yıllık bitkilerin yapraklarında bulunmaz.
∑ Mantar dokunun bulunduğu yerlerde stomaların yerini (lentisel) kovucuk denilen
yapılar alır.
∑ Lentiseller hep açıktır. Gövde içinde bulunan canlı hücreler ile dış ortam arasın-
daki gaz alışverişini sağlar.

Stoma (Gözenek) Lentisel (Kovucuk)

Hücreleri canlıdır. Hücreleri cansızdır.

Epidermiste bulunur. Peridermde bulunur.

Açılıp kapanabilir. Sürekli açıktır.

Fotosentez yapar. Fotosentez yapamaz.

Gaz alış verişi ve terleme yapar. Gaz alış verişi ve çok az terleme yapar.

Yaprakta ve otsu gövdede bulunur. Odunsu gövdede bulunur.

12
BİLGİ
 3. Temel Doku
∑ Bitkide örtü ve iletim dokusu arasındaki kısımları doldurur.
∑ Temel doku parankima, kollenkima ve sklerankima hücrelerinden oluşur.

A. Parankima
∑ Hücreleri canlı, ince çeperli ve bol sitoplazmalıdır.
∑ Bitkinin her organında bulunur.

Parankima Doku hormonlar Sekonder meristem

(Bölünmez doku) (Bölünür Doku)

Parankima hücreleri işlevlerine göre gruplandırılabilir.

Özümleme İletim Depo Havalandırma

Parankiması Parankiması Parankiması Parankiması

Yaprakta, genç göv- Özümleme Bitkinin kök, Su ve bataklık bitkile-

delerde ve dallarda parankiması gövde, tohum, rinde havanın depo-
ve bitkinin yaprak ve meyve lanmasını ve gaz alış
bulunur.
diğer dokuları ile verişini sağlar.
Çok sayıda kloroplast gibi organlarında
iletim demetleri
su veya besin Hücreler arası boşluk-
içerir. arasında madde
depolar. ları bulunur.
Fotosentezi gerçek- geçişini sağlar.
leştirir. Kloroplast bulun- Örnek; Kaktüsün göv-
maz. desinde su, patatesin
gövdesinde besin
depolar.
Palizat Sünger
Parankiması Parankiması

B. Kollenkima (Pek Doku)

∑ Genç gövdede, yaprağın orta damarında çiçek ve yaprak saplarında bulunur.
∑ Kollenkima hücrelerinin çeperinde selülozun dışında pektin birikir ve çeper ka-
lınlaşır.
∑ Mekanik destek sağlar.
∑ Hücre çeperindeki kalınlaşma hücre köşelerinde ise köşe kollenkiması, karşılıklı
hücre çeperlerinde ise levha kollenkiması adını alır.

C. Sklerenkima (Sert Doku)

∑ Sklerenkima hücreleri ilk oluştuklarında canlıdır. Hücre çeperi kalınlaştıkça mad-
de alışverişi durur, hücre ölür.
∑ Hücre çeperindeki kalınlaşma selüloz ve lignin birikimi ile gerçekleşir.
∑ Bitkide büyümenin tamamlandığı kısımlarda bulunur.
∑ Sklerenkima dokusu hücreleri sklerenkima lifleri ve taş hücreleridir.

Sklerenkima Lifleri Taş Hücreleri

› Sarımsak, keten, kenevir gibi bitki- › Tohum kabuklarında
lerde bulunur. › Şeftali gibi meyvelerin çekirdeklerin-
› Gerilmeye dirençlidir. de
› Ketenden elde edilen lifler elbise › Ayva, armut gibi meyvelerin kabuk
yapımında, kenevir lifleri halat yapı- ve yenen etli kısımlarında bulunur.
mında kullanılır.

13
BİLGİ
 4. İletim Doku
∑ Damarsız tohumsuz bitkiler dışında tüm karasal bitkilerde bulunan ve madde ta-
şınmasından sorumlu dokulardır.
∑ İletim doku ksilem (odun boruları) ve floem (soymuk boruları) yapılarından oluşur.

A. Odun Boruları (Ksilem)

∑ Ksilem kökten emici tüylerle alınan su ve suda çözünmüş minerallerin bitkinin
gövde ve yapraklarına taşınmasını sağlar.
∑ Bitkiye mekanik destek de sağlar.
∑ Ksilem doku; ksilem sklerenkiması, ksilem parankiması, trakeit ve trake borula-
rından oluşur.
∑ Trake ve trakeit hücreleri başta canlı meristem hücreleridir.
∑ Ksilem; bu meristem doku hücrelerinin üst üste gelerek zamanla çekirdek ve si-
toplazmalarını kaybetmesi ile oluşur.
∑ Hücreler arasındaki enine zarlar eriyerek kaybolur. Böylece ince bir boru şeklinde
odun boruları oluşur.
∑ Hücrelerin kenarlarında odun özü (lignin) birikerek kalınlaşma olur.

Genel Özellikleri
∑ Hücreleri cansızdır.
∑ Odun borularında madde taşınması kökten gövdeye doğru yani tek yönlüdür.
∑ Madde taşınması hızlıdır, pasif olarak gerçekleşir.

İlk hücre
Kalınlaşmış
duvarı Kanal
Orta lamel hücre duvarı

I II
AKLINDA OLSUN

Ksilem sklerenkiması,
bitkiye desteklik sağlarken,
ksilem parankiması besin
depo eder. Ksilem

B. Soymuk Boruları (Floem)

∑ Soymuk boruları yapraklarda oluşan fotosentez ürünlerini köklere, köklerde sen-
tezlenen azotlu organik besin maddelerini yaprağa doğru taşır.
∑ Floem; floem sklerenkiması, floem parankiması, kalburlu hücre ve arkadaş hüc-
relerinden oluşur.
∑ Floem parankiması besin depo ederken, floem sklerenkiması ise bitkiye destek
sağlar.
∑ Kalburlu hücrelerin sitoplazmaları vardır, fakat çekirdekleri yoktur.

14
BİLGİ
∑ Kalburlu hücrelerin birbirine bakan çeperlerinin kısmen erimesi ile kalburlu bir yapı
oluşur. Bu yapıya kalburlu plak denir.
∑ Kalburlu plağa sahip hücrelerin üst üste dizilmesi ile kalburlu borular oluşur.
∑ Arkadaş hücreleri ise yoğun sitoplazmalı ve çekirdeklidir.
∑ Arkadaş hücreleri fotosentez ürünlerinin depolanması ve iletilmesinde kalburlu
hücrelerle birlikte çalışır.
∑ Arkadaş hücreleri besin maddelerinin kalburlu boru elemanlarına geçmesine yar-
dım ederken, kalburlu borular bu besini bitkinin diğer kısımlarına taşır.

Genel Özellikleri
∑ Hücreleri canlıdır.
∑ Madde taşınması çift yönlüdür.
∑ Taşınma hızı yavaştır.

Arkadaş Kalbur Arkadaş Ara Kalburlu Kalburlu

Ana hücre hücre hücresi hücre çeper boru ara çeper

I II III

BİTKİSEL ORGANLAR
KÖK
∑ Bitkiyi toprağa bağlar, topraktan su ve mineralleri alır.
∑ Bazı bitkilerde besin depolar.
∑ Amino asit ve bazı bitki hormonlarını sentezler.
∑ Gövdenin dik durmasını sağlar.

Epidermis
hücrelerinden
oluşan emici
tüyler yer alır.

Meristem hüc-
releri bulunur.

Kök ucu meriste-

mini korur.

15
BİLGİ
 ∑ Bitki kökünün enine kesitinde dıştan içe doğru;
› epidermis
› temel doku
› endodermis
› merkezi silindir

yer alır.

Epidermis
∑ Genç kök epidermisinde kütikula bulunmaz.
∑ Epidermis hücrelerinin uzantıları olan emici tüyler kök yüzey alanını arttırarak su
ve mineral emilimini sağlar.

Temel Doku
∑ Parankima hücrelerinden oluşur ve korteks adını alır.

Endodermis
∑ Korteks ile merkezi silindiri ayırır.

Merkezi Silindir
∑ Ksilem, floem ve endodermisin iç kısmında bulunan periskl yapılarından oluşur.
∑ Periskl meristematik özellik gösteren parankima hücrelerinden oluşur ve yan kök-
lerin oluşumunda görev alır.
∑ Periskl ayrıca topraktan alınan su ve iyonların odun borularına taşınmasında gö-
rev alır.
∑ Tek ve çift çenekli bitkilerde merkezi silindirde yer alan iletim demetlerinin dizilişi
farklıdır.

Epidermis Periskl Epidermis

Ksilem Ksilem

Floem Floem

Korteks Korteks

Endodermis
Tek Çenekli Bitkide
Kökün Enine Kesiti
• Kökün ortasında öz bölgesi
bulunur.
• Ksilem ve floem öz bölgesinin
etrafına dizilmiştir.
• İletim demetleri arasında vaskü-
ler kambiyum bulunmaz. Buna
kapalı iletim demeti denir.
Öz Periskl
Endodermis
Çift Çenekli Bitkide
Kökün Enine Kesiti
• Ksilem kökün merkezinde yıldız
şeklindedir.
• Floem ksilemin kolları arasında-
dır.
• Ksilem ve floem arasında vaskü-
ler kambiyum bulunur. Buna
açık iletim demeti denir.

∑ Tek çenekli bitki kökünde peridermis ve kambiyum bulunmaz.

16
BİLGİ
 Kök Çeşitleri
Kökler yapı ve görevlerine göre saçak ve kazık kök olmak
üzere iki gruba ayrılır.

1. Saçak Kök
∑ Ana kök fazla gelişmemiştir.
∑ Yan köklerle aynı kalınlıktadır.
Örnek: Soğan, buğday, mısır, çilek, arpa, pırasa.

2. Kazık Kök
∑ Baskın bir ana kök bulunur.
∑ Yan kökler ana köke bağlıdır, daha az gelişmiştir.
Örnek: Fasulye, havuç, lahana, bakla, bamya.

GÖVDE
∑ Gövde,bitkilerin toprak üstünde yükselen yan dal, yaprak ve
çiçeklerini taşıyan ana organdır.
∑ Temel görevi; köklerden alınan suyu ksilemle yapraklara, yapraklarda oluşan or-
ganik bileşikleri de floemle bitkinin diğer bölümlerine taşımaktadır.
› Bitkiyi dik tutar.
› Bazı bitkilerde su veya besin depolar.
› Bazıları fotosentez yapar.
Gövde ucu
apikal meristemi Tepe tomurcuğu
Yaprak Yanal tomurcuk

Sürgün
sistemi Nodyum
Sap
İnternodyum

Damar dokusu

Kök
sistemi Kök apikal Kök emici
meristem tüyleri
Kaliptra Kök ucu

∑ Bitki gövdesi üzerinde yaprağın çıktığı kısım nodyum (düğüm) adını alır.
∑ İki nodyum arasında kalan kısım internodyum (düğümler arası bölge) adını alır.
∑ Bitki, gövde ucunda bulunan tepe tomurcuğu sayesinde boyuna uzar.
∑ Gövde üzerinde yan dalların oluşumunu sağlayan yanal tomurcuklar bulunur.
∑ Tepe tomurcuğunun yanal tomurcuklarının gelişimini engellemesi apikal domi-
nansi adını alır.
∑ Apikal dominansi boyuna uzamaya sağlayarak; bitkinin güneş ışığından daha çok
yararlanmasını sağlar.
Gövde; otsu ve odunsu olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Otsu Gövde
∑ Bir veya iki yıllık otsu bitkilerin gövdelerine otsu gövde denir.
∑ Otsu gövde de koruyucu doku epidermistir. Kütikula salgısı ile çevrilidir.
∑ Karasal bitkilerde gövde epidermisinde stoma bulunur.
∑ Kloroplast bulunur ve fotosentezi gerçekleştirir.
17
BİLGİ
 Tek Çenekli Otsu Gövde Yapısına Sahip Bitkide
∑ Gövde enine kesitinde dıştan içe doğru;
› Koruyucu doku epidermis
› Parankima doku
› İletim demetleri parankimada düzensiz dağılmıştır.
∑ Floem dışta, ksilem ise içte bulunur.
∑ Kambiyum yoktur, enine büyüme görülmez.

Epidermis

Floem
Ksilem

Parankima doku

ÖRNEK: Buğday, lale, mısır.

Çift Çenekli Otsu Gövde Yapısına Sahip Bitkide

∑ Gövde enine kesitinde dıştan içe doğru.
› Epidermis
› Korteks
› İletim demetleri
› Kambiyum
› Öz
∑ Epidermis; gövdeyi dış etkilerden korur.
∑ Korteks; epidermis ile merkezi silindir arasındadır. Parankima, kollenkima, skle-
renkima içerir.
∑ İletim demetleri; halka oluşturacak şekilde yerleşmiştir. Ksilem ve floem arasında
kambiyum bulunur. Bitkinin enine büyümesi sırasında;
Dışa doğru yeni floem

Kambiyum

Merkeze doğru yeni ksilemleri oluşturur.

Öz; parankimadan oluşur.

Epidermis Floem

Korteks Ksilem

Kambiyum Öz

ÖRNEK: Fasulye, bezelye, papatya

18
BİLGİ
 2. Odunsu Gövde
∑ Açık tohumlu bitkiler ve dikotil bitkilerin, çoğu odunsu gövdeye sahiptir.
∑ Odunsu gövdeye sahip bitkilerde; vasküler kambiyumu ve mantar kambiyumu hücre-
leri ile enine büyüme gerçekleşir. Enine büyüme sonucu yaş halkaları oluşur.
∑ Odunsu gövdede koruyucu doku peridermistir. Peridermde lentiseller vardır.
∑ Hücre çeperinde odun özü (lignin) birikir.

Tek yıllık odunsu gövde

Kambiyum
Korteks

Primer ksilem

Epidermis
Primer floem

YAPRAK
∑ Bitki gövdesi üzerinde bulunur.

Görevleri Yaprağın Yapısı

∑ Fotosentez yaparak besin üretir.
∑ Gaz alışverişini sağlar. Yaprak ayası

∑ Terleme ile fazla suyu dışarı atar. Yaprak damarları

∑ Besin depo eder. Yaprak sapı
Yaprak tabanı
∑ Yaprak dökülmesi ile zararlı mad-
delerin dışarı atılmasını sağlar.

Yaprağın Ayası
Yaprağın yassılaşmış, fotosentez ve gaz alışverişinin yapıldığı bölgesidir.
∑ Yaprak ayasının genişliği bitkinin yaşadığı ortamla ilişkilidir.
∑ Çölde yaşayan bitkilerde yapraklar küçülmüş veya dikene dönüşmüştür. Yaprağın
görevini özümleme parankiması içeren gövde üstlenir.

Yaprak Sapı
∑ Yaprak ayasını gövdeye bağlar.
∑ Mısır, buğday, lale gibi tek çenekli bitkilerde ve bazı çift çenekli bitkilerde yaprak
sapı bulunmaz, yaprak ayaları doğrudan gövdeye bağlıdır.

Yaprak Ayasının Yapısına Göre

Basit Yaprak Bileşik Yaprak

Yaprak ayası tam Yaprak ayası parçalı

19
BİLGİ
 Yapraklarda Damarlanma Çeşitleri

Paralel Damarlanma Ağsı Damarlanma

Tek çeneklilerde görülür. Çift çeneklilerde görülür.

Yaprak Anatomisi

Kütikula

Üst epidermis
Palizat
Mezofil

parankiması

Damar
Ksilem
Floem

Sünger
parankiması
Alt epidermis Stoma

∑ Yaprağın alt ve üst yüzeyinde tek sıralı epidermis bulunur.

∑ Epidermis kütikula tabakası ile örtülüdür.
∑ Bitkinin gaz alışverişi stomalar ile gerçekleşir.
∑ İki epidermis arasında bulunan kısma mezofil denir.
∑ Mezofilde iletim demetleri ve palizat, sünger parankiması bulunur. Palizat ve sün-
ger parankima hücreleri fotosentez için özelleşmiştir.
∑ Sünger parankiması hücreleri arasındaki boşluklarda CO2, O2 ve su buharı bulunur.

Tek Çenekli Bitkiler Çift Çenekli Bitkiler

(Monokotiledon) (Dikotiledon)

Kök Saçak kök tipi gözlenir. Kazık kök tipi gözlenir.

Genellikle otsu gövde Genellikle odunsu gövde

Kambiyum yok Kambiyum var

Gövde
İletim demetleri düzensiz İletim demetleri düzenli

Kapalı iletim demeti Açık iletim demeti

Yaprak sapı yok Yaprak sapı var.

Yaprak
Paralel damarlanma görülür. Ağsı damarlanma görülür.

Çiçek taç yaprakları üçün katları Çiçek taç yaprakları dört ve beşin
Çiçek
şeklindedir. katı şeklindedir.

20
BİLGİ
 1 ETKİNLİK
Aşağıdaki şekilde yaprak kesitinde bulunan yapılar harflerle gösterilmiştir.
1 Buna göre, aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

H F

1. Şekilde harflerle gösterilen yapıların isimlerini yazınız.

A kütikula, B üst epidermis, C palizat parankiması, D ksilem, E floem, F alt epidermis, G sünger parankiması,
H stoma

2. Şekilde verilen yapılardan hangileri yaprakta bulunan koruyucu dokuları gösterir?

A ve F
3. Yaprakta mezofil bölgesi neresidir ve şekilde verilen yapılardan hangilerini içerir?
Alt ve üst epidermis arasında kalan kısımdır. Dolayısı ile C, D, E ve G yapılarını içerir.

4. Şekilde verilen hangi yapılar fotosentezi gerçekleştirebilir?

C, G, H

5. Şekilde verilen yapılardan hangileri oksidatif fosforilasyonu gerçekleştirilebilir?

B, C, E, F, G, H

6. Yaprak kesitinde madde iletiminde görevli yapılar hangi harflerle gösterilmiştir ve bu yapılar hangi maddelerin iletimi-
ni sağlar?
D ksilemdir ve inorganik moleküller ve su iletiminde görev alır. E ise floemdir ve organik madde iletiminde görev alır.

7. Yaprak kesitinde verilen yapılardan hangileri canlılığını kaybetmiştir?

D

8. Şekilde verilen yapılardan hangisi ya da hangileri bitkinin su kaybını önler?

A, H

9. Şekilde verilen yapılardan hangisi ya da hangileri bitkinin gaz alışverişinde görev alır?
H

10. Kurak bölge bitkilerinde şekilde verilen yapılardan hangilerinde ne gibi özelleşmeler görülebilir?
Kütikula tabakası kalınlaşmış, stomalar epidermise gömülüdür.

11. Dikot bir bitkinin yaşlı olan gövdesinde şekilde verilen yapılardan hangileri bulunur?
Sadece D ve E bölgeleri bulunur.

12. Yaprak kesitinde verilen yapılardan hangileri örtü dokuya aittir?

B ve F
13. Yaprak kesitinde verilen yapılardan hangileri temel doku içerisinde yer alır?
C ve G

21
ETKİNLİK
 Etkinlik

2 Aşağıda verilen soruları yorumlayıp analiz ederek cevaplarını yazınız.

1. Aşağıda tabloda verilen özelliklerden hangileri epidermis (A) hangileri stoma hücrelerinde (B) gözlenir? X ile
işaretleyiniz.

Özellik A B
Fotosentezi gerçekleştirme X
Replikasyonu gerçekleştirme
Protein sentezini gerçekleştirme X X
Oksidatif fosforilasyonu gerçekleştirme X X
Lökoplast içerme X X

2. Bitkisel dokulardan epidermis ve peridermde aşağıda verilen olaylardan hangilerinin gerçekleşip, hangileri-
nin gerçekleşmediğini nedenleri ile açıklayınız.
a. Protein sentezi
Epidermis canlı, periderm cansız dokudur. Bu nedenle sadece epidermisde protein sentezi gerçekleşir.
b. ATP sentezi
Epidermis canlı doku olduğu için ATP sentezini gerçekleştirebilir. Periderm ise gerçekleştiremez.
c. DNA replikasyonu
Epidermis ve periderm bitkinin bölünmez dokuları arasında yer aldığı için bölünme öncesi gözlenen DNA replikasyo-
nunu gerçekleştiremez.
3. Bir bitkisel doku hücresinde O2 miktarının artıp, CO2 miktarının azaldığı gözlenmiştir.

Buna göre bu olayın gerçekleştiği hücreler;

a. Sklerenkima hücresi
b. Palizat parankima hücresi
c. Epidermis hücresi

yapılarından hangileri olabilir? Nedenini açıklayın.

O2’nin artıp CO2’nin azalması fotosentez sırasında gerçekleşir. Bu nedenle verilen hücrelerden sadece palizat pa-
rankima hücreleri canlıdır, kloroplast bulundurur ve fotosentezi gerçekleştirebilir. Epidermis hücresinde kloroplast
bulunmaz iken, sklerenkima canlılığını kaybetmiştir.

4. Yandaki şekilde kök kesiti verilen bitki ile ilgili aşağıdaki soruları yanıt- Epidermis

layınız. Periskl

a. Otsu/odunsu gövde yapılarından hangilerine sahiptir? Nedenini açıklayınız. Ksilem

Monokot bitki olduğu için otsu gövde yapısına sahiptir. Floem

b. Primer/sekonder büyüme çeşitlerinden hangileri görülür?

Korteks
Monokotlarda sadece primer büyüme gözlenir.
c. Gövdede stoma/lentisel yapılarından hangileri bulunur? Nedenini açıklayı- Endodermis

nız.
Otsu gövdeye sahip olduğu için sadece stoma bulundurur.

22
ETKİNLİK
 Etkinlik

5. Otsu gövdeye sahip olduğu bilinen bir bitkinin enine gövde kesiti aşağıdaki Y
gibidir.
T
X
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
K
a. Harflerle gösterilen kısımlara karşılık gelen yapıların isimlerini yazınız.
X epidermis, Y floem, Z korteks, T vaskular kambiyum, K ksilem, L öz L
bölgesidir.
b. Yaprakta damarlanma şekli nedir?
Ağsı damarlanma görülür.
c. Kök çeşidi nedir?
Kazık kök bulunur. Z
d. Primer ve sekonder büyüme çeşitlerinden hangileri görülür?
Hem primer hem de sekonder büyüme gözlenir.
e. Tohumundaki çenek sayısı nedir?
Çift çenekli bir bitkidir.

6. Sünger parankiması ve palizat parankiması ile ilgili aşağıda verilen soruları cevaplayınız.
a. Sünger parankima ve palizat parankimanın ortak özelliklerini yazınız.
Her ikisi de canlı ve fotosentezi gerçekleştirebilen hücrelerdir.
b. Sünger parankiması ile palizat parankiması bitkinin hangi kısımlarında hangi doku içinde yer alır?
Bitkinin yeşil olan yaprak ve otsu gövdede temel doku içinde bulunur.

7. Odunsu gövdeye sahip bir bitkinin hücresinde aşağıdaki grafiklerde meydana gelen değişimlerin tamamının gerçek-
leştiği bilinmektedir.

CO2 üretimi CO2 tüketimi Protein sentezi

Zaman Zaman Zaman

Buna göre bu hücre ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Bu hücre çeşidi ve bu hücreyi bulunduran bitkisel organ ne olabilir? Nedenini açıklayınız.
Hücrede karbondioksit üretimi solunumu, karbondioksit tüketimi ise fotosentezi ifade eder. Bu grafiklerden hücre-
nin fotosentezi gerçekleştiren canlı bir hücre olduğu anlaşılır. Odunsu gövdeye sahip bir bitkide bu olay yapraklar
tarafından ya da yeni oluşan otsu gövde tarafından gerçekleştirilir. Bu organlarda bu olayları gerçekleştiren hüc-
reler palizat ve sünger parankima hücreleri ile stoma hücreleri olabilir.
b. Bu hücre mitoz bölünme geçirebilir mi? Neden?
Mitoz bölünme geçiremez. Bitkinin bölünemeyen temel dokusu içinde bulunur.

23
ETKİNLİK
 Bitkilerin Yapısı

PEKİŞTİRME TESTİ 1
1. Aşağıdakilerden hangisi meristem dokunun özel- 4. Bitkilerde bulunan aşağıdaki yapılardan hangisi
liklerinden değildir? epidermis tarafından oluşturulamaz?

A) Farklılaşarak diğer dokuları oluşturur. A) Çiçek B) Gözenek C) Kütikula

B) DNA replikasyonu gerçekleştirir.
D) Emici tüy E) Diken
C) Eşeysiz üremeyi sağlar.
Çiçek doğrudan epidermisin farklılaşması ile oluşmaz.
D) Fotosentez yapar.
E) Boyuna büyümeyi sağlar.
5. Çeşitli ortamlarda yaşayan bitki türlerinin;
Meristem hücrelerinde kloroplast bulunmadığı için fotosen- I. Stoma sayısı,
tez yapamaz.
II. Kütikula kalınlığı
III. Stoma konumu
IV. Yaprak yüzey genişliği
özelliklerinden hangileri bitkilerin bulundukları
ortamlara göre değişir?
2. Bitkilerde bulunan;
A) I ve II B) I ve III C) II ve IIII
I. Epidermis
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
II. Palizat parankiması
Verilen özelliklerin hepsi bitkinin bulunduğu ortama göre
III. Sklerenkima
değişiklik gösterir. Kurak ortam bitkilerinde stoma az ve alt
IV. Floem konumla, kütikula kalın, yaprak yüzeyi dardır.
V. Stoma
yapılarından hangileri fotosentez yapabilir?
6. Aşağıdakilerden hangisi parankima dokunun
A) I ve II B) I, II ve IV C) II ve V
görevi değildir?
D) II, IV ve V E) III, IV ve V A) Besinlerin floeme taşınmasına yardımcı olma
Epidermis, sklerenkima ve floem hücrelerinde kloroplast B) Fotosentezle besin üretme
olmadığı için fotosentez yapamaz. C) Gaz depolama
D) Lökoplastlarla besin depolama
E) Dış ortamla gaz alışveriş yapma

Dış ortamla gaz alışverişini stomalar gerçekleştirir.

3. Bir bitkide bulunan parankima hücreleri aşağıdaki

işlevlerden hangisini gerçekleştiremez?
A) Organik besin sentezi 7.
Epidermis (I)
B) Solunuma ihtiyacı olan dokulara oksijen sağlan- Soymuk boruları (II)

ması
Kambiyum (III)
C) Terlemenin düzenlenmesi Odun boruları (IV)
Parankima (V)
D) Su ve mineral madde iletimi
E) Organik madde depolanması Kapalı tohumlu bir bitkinin gövdesinin enine kesiti ve-
rilmiştir.
2018 / AYT
Buna göre, numaralandırılan yapılardan hangisi
bitkinin çift çenekli olduğunu gösterir?
Özümleme parankiması, organik besin sentezi, depo paran-
kiması; organik madde depolanması, havalandırma paranki- A) I B) II C) III D) IV E) V
ması; solunuma ihtiyacı olan dokulara oksijen sağlanması
ve iletim parankiması; madde iletimi görevlerini yapar.
Kambiyum tek çenekli bitkilerde bulunmaz.

24
PEKİŞTİRME
 Pekiştirme
8. İletim dokusu ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangi- 11. Bitkisel Doku Görevi
si yanlıştır? I. Özümleme a. Su ve besin iletimi
A) Soymuk boruları hücrelere taşıdığı maddeleri Parankiması
kendi metabolik etkinliklerinde de kullanabilir. II. İletim Parankiması b. Fotosentez
B) Odun borularında madde iletimi aşağıdan yukarı- III. Depo Parankiması c. Hava depo etme
ya doğru tek yönlü ve hızlıdır. IV. Havalandırma d. Besin ve su depo
C) Köklerde oluşan bazı amino asitler ve azotlu bile- Parankiması etme
şikler soymuk boruları ile yukarılara taşınır.
Tablodaki dokular görevleri ile eşleştirildiğinde
D) Soymuk boruları içinde sadece organik moleküller aşağıdakilerden hangisi doğru olur?
bulunur.
A) I → b B) I → b C) I → a
E) Odun borularında aktif taşıma yapılmaz.
II → a II → d II → d
Soymuk boruları içinde sadece organik moleküller değil
III → d III → c III → b
inorganik maddeler de bulunabilir.
IV → c IV → a IV → c
D) I → a E) I → b
II → d II → a
III → c III → c
IV → b IV → d
9. Bitkilerde koruyucu doku çeşidi olan mantar doku Özümleme parankiması fotosentez, iletim parankiması ile-
ile ilgili olarak; tim, depo parankiması besin ve su depo ederken havalan-
dırma parankiması hava depo eder.
I. Epidermisin parçalanması ile oluşur.
II. Kök ve gövdenin boyca büyümesini sağlar. 12. Aşağıdakilerden hangisi sekonder meristeme ait
III. Yaprak sapı ve gövde arasında oluştuğunda su bir özellik değildir?
ve besinin yaprağa geçişini engelleyerek yaprak A) Bitkilerin kök ve gövdesinde bulunur.
dökümünü sağlar.
B) Çok yıllık bitkilerde peridermis oluşumunu sağlar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) Tüm tek çenekli bitkilerde bulunur.
D) Enine kalınlaşmayı sağlar.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
E) İletim doku elemanlarını oluşturur.
D) I ve II E) I, II ve III
Mısır, buğday, arpa gibi tek çenekli ve tek yıllık bitkilerde
Mantar doku hücreleri cansız olduğu için bölünemez ve sekonder meristem bulunmaz ve enine büyüme gerçekleş-
büyümeyi sağlamaz. mez.

13. Karasal ortama uyum sağlamış bitkilerde toprak üstü

ve toprak altı olmak üzere iki organ sistemi bulunur.
Toprak üstü organ sistemine sürgün sistemi, toprak
altı organ sistemine kök sistemi denir.
Buna göre kök sistemi ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
10. Bir yaprağın yapısında aşağıdakilerden hangisi
den hangisi yanlıştır?
bulunmaz?
A) Bitkiyi toprağa bağlar.
A) Stoma
B) Fotosenteze besin sentezlemez.
B) Kütikula
C) Solunum için gerekli oksjieni yapraklardan alır.
C) Tüy
D) Topraktan su ve mineral emilimini sağlar.
D) Palizat parankiması
E) Fotosentez ürünü olan besinleri depolar.
E) Periderm
Kök sistemi solunum için gerekli oksijen toprak arasındaki
Periderm çok yıllık bitkilerin kök ve gövdesinde bulunan boşluklardan sağlar.
koruyucu dokudur.

1-D 2-C 3-C 4-A 5-E 6-E 7-C 8-D 9-C 10-E 11-A 12-C 13-C
25
PEKİŞTİRME
 Bitkilerin Yapısı

PEKİŞTİRME TESTİ 2
1. Aşağıdaki bitkisel dokulardan hangisinin metabo- 4. I. Su kaybını engelleme
lizması yoktur? II. Kütikulayı oluşturma
A) Epidermis III. Fotosentez yapma
B) Stoma IV. Mantar dokuyu oluşturma
C) Sklerenkima
Yukarıda verilen görevlerden hangileri epidermise
D) Depo parankiması ait değildir?
E) Floem
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
Sklerenkima hücreleri cansız olduğu için metabolizmadan
bahsedilmez. D) III ve IV E) I, II ve IV
Epidermis hücrelerinde kloroplast bulunmadığı için fotosen-
tez yapılmaz.
2. Çift çenekli bir bitki gövdesinden alınan enine
kesitte;
I. epidermis
II. öz
III. floem
IV. korteks 5. Bitkilerde sekonder büyüme ile ilgili olarak aşağı-
V. ksilem dakilerden hangisi söylenemez?
A) Sekonder büyümede yanal meristem görev al-
yapılarının dıştan içe doğru sıralanışı aşağıdaki- maktadır.
lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? B) Gövde, sekonder büyüme sonucunda kalınlaşır.
C) Sekonder büyüme sürecinde mantar doku gelişe-
A) I - III - V - IV - II B) I - IV - III - V - II bilir.
C) IV - I - III - V - II D) IV - I - V - III - II D) Sekonder büyüme yıl boyunca farklı hızda ilerle-
yebilir.
E) I - V - III - IV - II E) Sekonder büyümeyle kök ve gövdede genç sür-
günler oluşur.
epidermis

korteks 2015 / LYS

floem

ksilem
Bitkilerde kök ve gövdede genç sürgünlerin oluşumu primer
öz
büyüme ile sağlanır.

3. Bir bitki yaprağında aşağıdakilerden hangisi göz-

lenmez?
A) Besin depo etme 6. Aşağıdakilerden hangisi sürgün sistem içerisinde
B) Gaz alış verişi yer alan bir yapı değildir?
C) Terleme
D) Yaş halkalarının oluşumu A) Dal B) Meyve C) Yaprak

E) Fotosentez D) Yan kök E) Tomurcuk

Yaş halkaları kambiyum aracılığı ile oluşur. Yaprakta kambi- Yan kökler kök sistemi içerisinde yer alan bir yapıdır.
yum bulunmaz.

26
PEKİŞTİRME
 Pekiştirme
7. Aşağıdakilerden hangisi bitkisel doku değildir? 11. Çok yıllık bir bitkide bulunan stoma ve kambiyum
hücreleri için,
A) Peridermis B) Kollenkima C) Floem
I. DNA sentezleme
D) Parankima E) Epitel II. glikoz sentezleme
III. protein sentezleme
Epitel doku hayvanlardaki örtü dokudur.
özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
8. Kollenkima hücrelerinin çeperinde aşağıdaki mad-
delerden hangilerinin biriktiği görülür? Stoma hücresi DNA sentezlemez, kambiyum ise glikoz sen-
tezi gereçekleştiremez.
A) Pektin - Süberin
B) Pektin - Lignin 12. Bir bitkinin yaprağının mezofil tabakasında aşağı-
C) Selüloz - Pektin dakilerden hangisi bulunmaz?
D) Selüloz - Lignin A) Floem
E) Selüloz - Süberin B) Ksilem
C) Palizat Parankiması
Selüloz tüm bitki hücresi çeperinde bulunur. Pektin de kollen-
kima da esnekliği sağlayan maddelerdir. D) Sünger Parankiması
E) Kütikula

Kütikula epidemis hücrelerinin dış yüzeyinde yer alır.

13. Aşağıda bitkiler ile ilgili verilen özelliklerden han-

9. Aşağıdakilerden hangisi primer ve sekonder
gisi doğru değildir?
meristemin ortak özelliğidir?
A) Bitkiler yaşadığı ortama göre farklı adaptasyonlar
A) Hücrelerinde DNA replikasyonunun gerçekleşme- kazanır.
si
B) Bitkilerin sürgün sisteminde, çicek, meyve, dal
B) Bütün bitkilerde bulunması gibi organlar bulunur.
C) Embriyonik kökenli olması C) Nemli havalarda fazla suyu hidadotlar uzaklaştı-
D) Boyca uzamayı sağlaması rır.

E) Mantar dokuyu oluşturması D) Tüm bitki gövdeleri fotosentez ile besin üretir.
E) Bitkilerde kök, gövde ve yaprak olmak üzere üç
DNA replikasyonu hücre bölünmesi sırasında gerçekleşir.
Her iki meristem hücreleri de bölünür. temel organ bulunur.
Otsu bitki gövdeleri fotosentez yapabilir, fakat odunsu bitki göv-
deleri yapamaz. Tüm bitki gövdeleri dediği için yanlıştır.

14. I. Bitkinin su kaybını azaltma

II. O2 ve CO2 alışverişine olanak sağlama
III. Bitkinin hızlı hava hareketlerinden zarar görmesi-
ni önleme
10. Aşağıdaki bitkilerden hangisinin yapraklarında özeliklerinden hangileri bitkilerin koruyucu doku-
paralel damarlanma görülmez? larına aittir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Pırasa B) Bamya C) Soğan
D) II ve III E) I, II ve III
D) Buğday E) Mısır Koruyucu doku bitkinin örtü dokusudur. Kök, gövde, yaprak
ve meyvelerin üzerini örter. Verilen özelliklerin tamamı koru-
Bamya tek çenekli olmadığı için yapraklarında ağsı damar-
yucu dokuya aittir.
lanma vardır.

1-C 2-B 3-D 4-D 5-E 6-D 7-E 8-C 9-A 10-B 11-C 12-E 13-D 14-E
27
PEKİŞTİRME
 Bitkilerin Yapısı

PEKİŞTİRME TESTİ 3
1. Aşağıdaki şekilde kapalı tohumlu iki farklı bitkinin kök 3. Aşağıdaki tabloda üç farklı bitkisel dokunun bazı özel-
yapıları gösterilmiştir. likleri verilmiştir.

Bitkisel Dokular
I II III
Özellikler
Canlı hücrelerden oluşma – + –
Hücre çeperinde lignin birikimi + – +
CO2 özümlemesini gerçekleştirme – + –

(+: Özelliğe sahip, –: Özelliğe sahip değil)

X Y
Buna göre köklerle ilgili; Buna göre bu bitkisel dokular için aşağıda verilen-
I. Ana kök fazla gelişmediği için yan köklerle yakla- lerden hangisi kesinlikle doğrudur?
şık aynı kalınlıktadır.
A) II yaprakta epidermisin farklılaşması ile oluşan
II. İyi bir yer örtüsü oluşturduklarından erozyonun
stomadır.
önlenmesinde çok etkilidir.
III. Ana kök iyi gelişmiş olduğu halde perisklden olu- B) III destek doku içinde bulunan sklerenkimadır.
şan yan kökler ana köke bağlı ve çok gelişmemiş- C) I su ve mineral taşımasını gerçekleştiren ksilem-
tir. dir.
IV. Bu kök yapısına sahip bitkilerin karasal ve kurak
D) III bitkinin kök, gövde ve yaprak yapısında bulu-
ortama adaptasyonları daha başarılıdır.
nur.
özelliklerinin görülme durumları ile X ve Y kök
çeşitlerinin doğru eşleştirilmesi aşağıdaki seçe- E) I vasküler kambiyumdan köken alır.
neklerden hangisinde verildiği gibidir?
X Y I ve III ksilem veya sklerenkimadır.
II ise parankima veya stoma bekçi hücresi olabilir.
A) III ve IV I ve II
Bu dokulardan sadece ksilem vasküler kambiyumdan
B) I II, III ve IV
köken olabilir. Sklerenkima iletim doku içinde de bulundu-
C) II ve III I ve IV ğu için ve iletim demetleri bitkinin her organında bulunduğu
D) IV I, II ve III için D şıkkında verilen bilgi kesinlikle doğrudur.

E) I ve III II ve IV
X kazık kök, Y saçak kök yapısıdır. Kazık kökte ana kök gelişmiştir.
Yan kökler ise fazla gelişmemiştir. Karasal ve kurak ortama adap-
te olmada daha başarılıdır. Saçak kök ana kök ve yan kökler
yaklaşık aynı kalınlıktadır. İyi bir yer örtüsü oluştururlar.

2. Bitkide bulunan parankima doku;

I. kloroplastlarında CO2'nin indirgenmesini gerçek-
leştirme
II. dokular arasında madde alışverişini gerçekleştirme 4. Aşağıdakilerden hangisi kütikula tabakasının
III. hücreler arası boşluklarda solunum gazlarını bu- özellikleri arasında bulunmaz?
lundurma A) Kütikula tabakasının suya geçirgenliği çok azdır.
IV. hücre çeperinin kalınlaşması ile bitkinin büyümek- B) Yaprakların aşırı ısınmasını önler.
te olan kısımlarını destekleme C) Bitkilerin yaşadığı ortamın iklim koşullarına göre
kalınlığı değişkenlik gösterir.
özelliklerinden hangisine sahiptir?
D) Toprak altındaki kök epidermisin yüzeyinde küti-
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
kula bulunmaz.
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
E) Fazla suyun gaz halinde atılmasını kontrol eder.
Asimilasyon parankiması kloroplastlarında CO2’yi indirge-
yerek fotosentezi gerçekleştirir. İletim parankiması madde
alışverişini gerçekleştirir, havalandırma parankiması ise Fazla suyun gaz halinde atılmasını stomalar gerçekleştirir.
solunum gazlarını bulundurur. IV. öncülde verilen bilgi des-
tek dokudan kollenkimaya aittir.

28
PEKİŞTİRME

5. Epidermisde yer alan stoma ve peridermde yer
alan lentisel;
I. örtü doku hücrelerinin farklılaşması ile oluşma
II. gaz alışverişini gerçekleştirme
III. açılıp kapanabilme
özelliklerinden hangilerine ortak olarak sahip
değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
Hem epidermis hem de periderm örtü dokudur ve bura-
daki hücrelerin farklılaşması sonucu stoma ve lentisel
oluşur. Her ikisi de gaz alışverişini gerçekleştirir. Fakat
stoma açılıp kapanırken; lentisel hep açıktır.
6. Şekilde iki yıllık odunsu bir bitkinin, aynı yıl içinde
bahar mevsimi başı ve yaz mevsimi sonundaki gövde
büyümesi gösterilmiştir.
Buna göre yaz mevsiminin sonunda, gövdede,
numaralarla gösterilen dokularla ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi söylenemez?
A) V numaralı doku, III numaralı dokunun yerini alan
peridermdir.
B) IV numaralı doku, bir sekonder meristemdir.
C) II numaralı doku, yıllık yaş halkalarını oluşturur.
D) V numaralı doku, hücreler arası boşluk içermez.
E) I numaralı dokuya ait hücrelerin boyutları mevsi-
me bağlı değişiklik gösterir.
2017 / LYS
Şekilde verilen I numaralı yapı; ksilem, II numaralı yapı;
kambiyum, III numaralı yapı; epidermis, IV numaralı
yapı; mantar kambiyumu ve V numaralı yapı; perider-
mistir. Zaman içerisinde bitki yaşlandıkça epidermis yır-
tılarak onun yerini peridermis alır. Mantar kambiyumu
sekonder meristem örneğidir. Kambiyum yıllık yaş hal-
kalarını oluşturur. İlkbahar odununun (ksilemin) hücrele-
ri büyük, sonbahar odununun hücreleri küçüktür. Peri-
derm hücreleri arasında boşluk bulunur.
1-A 2-C 3-D 4-E 5-C 6-D 7-A 8-D
Pekiştirme
7. Aşağıdaki şekilde bir yaprağın enine kesiti verilmiştir.
I
II
III
IV
V
Buna göre numaralandırılmış olarak verilen yapı-
lar ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğru-
dur?
A) I nolu yapı bitkinin canlı koruyucu dokusudur ve
otsu gövdeyi de örter.
B) II nolu yapı palizat parankiması olup fotosentezi
gerçekleştirir ve sadece yaprakta bulunur.
C) V nolu yapı kök, gövde ve yaprak epidermisinde
bulunan stomadır.
D) III bitkide organik madde taşınmasını gerçekleşti-
ren floemdir.
E) IV canlılığını kaybetmiş iletim doku elemanıdır.
II otsu gövdede ve yaprakta bulunur. III ksilem, IV floemdir
ve floem canlıdır. V kökte bulunmaz.
8. Aşağıdaki şekilde bir bitkinin gövde kesiti verilmiştir.
Epidermis
Floem
Ksilem
Parankima doku
Buna göre bu bitki için aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
A) Tek çenekli bir bitkiye aittir.
B) Otsu gövdeye sahiptir.
C) Saçak kök yapısı gözlenir.
D) Yapraklarında ağsı damarlanma vardır.
E) Uç meristem ile primer büyümeyi gerçekleştirir.
Kesit tek çenekli ve otsu gövdeye sahip bir bitkiye aittir. Bu
bitkilerde saçak kök gözlenir. Bütün bitkilerde uç meristem
ile boyuna uzama (primer büyüme) gerçekleşir. Bu bitkile-
rin yapraklarında ise paralel damarlanma gözlenir.
29
PEKİŞTİRME
 BİLGİ Bitkilerde Büyüme, Hareket ve Madde Taşınması

Bitki Büyümesinde Rol Oynayan Faktörler

Çevresel Faktörler Hormonlar

Sıcaklık Büyümeyi ve geliş-

Işık meyi teşvik edenler
Su Oksin
Toprak Giberellin
Yerçekimi Sitokinin

Büyümeyi ve geliş-
meyi engelleyenler
Absisik asit
Etilen

Bitki Gelişiminde Hormonların Etkisi

∑ Hormonlar bitki tarafından sentezlenen ve sentezlendikleri yerden bitkinin diğer kı-
sımlarına taşınan kimyasal habercilerdir.
∑ Bitkisel hormonlar en uygun etkinliklerini optimum değerde gösterir.
∑ Optimum değerin altında ve üstünde anormalliklere neden olur.
1. Oksin
∑ Bitkinin apikal tomurcukların meristemlerinde genç yapraklarda, gelişmekte olan
meyve ve tohumlarda sentezlenir.
∑ Hücrelerde bölünme, büyüme ve farklılaşmayı kontrol eder.
∑ Yaprak dökümü oksin üretiminin düşmesi ile ilgilidir.
∑ Meyve vermede etkilidir, döllenmiş çiçeğin dökülmesini önler.
∑ Kesik gövdelerde saçak kök oluşumunda görevlidir. Gövdede bulunan yanal tomur-
cukların gelişimini önler.
∑ Oksin hormonu güneş ışığı görmeyen yerlerde daha çok üretilir. Bu nedenle bitki tek
taraflı ışıklandırılırsa bitkide asimetrik büyüme görülür. Bunun sonucunda bitkinin
ışığa yönelimi gerçekleşir.
∑ Kambiyum gelişimini düzenler. Sekonder meristemi aktifleştirir.
∑ Çok salgılandığında büyümeyi durdurur. Bu nedenle suni olarak elde edilen oksin
yabancı otların yok edilmesinde kullanılır.
∑ Kök, gövde ve tomurcuk gelişimini uyaran oksin yoğunlukları birbirinden farklıdır.
2. Giberellin
∑ Köklerde, genç yapraklarda ve bitkilerin embriyolarında üretilir.
∑ Çiçeklenmeyi teşvik eder.
∑ Tohum çimlenmesini uyarır. Çimlenme sırasında besin hidrolizini sağlayan enzim-
leri aktifleştirir.
∑ Meyvenin büyümesini sağlar.
∑ Gövdede uzamayı, yapraklarda büyümeyi sağlar.
∑ Çekirdeksiz meyve oluşumunu sağlar ve tane iriliğini arttırır.

30
BİLGİ
 3. Sitokinin
∑ Kök uçlarında sentezlenir ve ksilemle diğer organlara ksilemle taşınır.
∑ Ayrıca tohumdaki embriyo, büyümekte olan yaprak ve meyvelerde de üretilir.
∑ Sitokininler oksin ile birlikte hücre bölünmesini uyarır ve farklılaşmayı etkiler.
∑ Meristem hücrelerinin bulunduğu yapay bir besi ortamına belirli oranda oksin ve si-
tokinin verildiğinde; hücre bölünmesinin gerçekleştiği,bunun sonucunda da farklı-
laşmamış hücrelerden meydana gelen kallus yapısının oluştuğu görülür. Sitokinin
düzeyi arttırıldığında kallustan gövde tomurcukları gelişirken; oksin arttırıldığında
ise kök gelişir.
∑ Kök büyümesi ve olgunlaşmasını düzenler.
∑ Klorofil sentezini uyarır.
∑ Tomurcuk gelişiminde, yaprakların yaşlanmasının geciktirilmesinde, yaprakların
geç dökülmesinde, zarar gören dokuların onarılmasında diğer hormonlarla birlikte
görev yapar.
∑ Sitokinin hormonu yan tomurcuklarda filiz oluştururken oksin hormonu sitokinini
engelleyerek yan dal büyümesini durdurur.

Kesim Yan tomurcuk

∑ Sitokinin hücre bölünmesini arttırmasına karşın oksin uzamayı teşvik eder.

4. Etilen
∑ Yaşlı dokularda, olgun meyve ve yapraklarda üretilir.
∑ Meyve olgunlaşmasını sağlar.
∑ Nişasta ve organik asitlerin glikoza dönüşümünde etkilidir. Meyveyi tatlandırır.
∑ Gaz halindeki bir hormondur. Bu nedenle diğer bitkileri de etkiler.
∑ Kuraklık, su baskını, mekanik, basınç ve gibi streslere yanıt olarak etilen üretilir.
∑ Oksin hormonunun etkisini baskılar.
∑ Yaprak sararması ve yaprak dökümünü uyarır. Kök büyümesini engeller.

5. Absisik Asit (ABA)

∑ Olgun yaprak, kök, gövde, tohum ve yeşil meyvelerde sentezlenir.
∑ Absisik asit bitkinin kış yaşamına hazırlanmasını sağlayan hücre bölünmesinin
yavaşlaması, korucuyu yapıların oluşması, su geçirmeyen maddelerin biriktirilme-
sini sağlar.
∑ Tohumda dormansinin (uyku hali) devamını sağlar. Böylece uygun olmayan or-
tamda tohum çimlenmesini önlenir.
∑ Bitkinin çevreden gelen etkilere tepki oluşturmasına yardım eder. Uzun süreli su-
suzluk durumunda stomaların kapanmasını sağlayarak terlemeyi azaltır.

31
BİLGİ
 Bitkilerde Hareket
Tropizma (yönelim) ve nasti (ırganım) olmak üzere iki grupta incelenir.

A. Tropizma (Yönelim) Hareketleri

∑ Bitkinin uyaranın yönüne bağlı olarak gerçekleştirdiği tepkidir.
∑ Eğer hareket uyartıya doğru ise; (+) tropizm, uyartının aksi yönünde ise; (–) tropizm
olarak adlandırılır.
1. Fototropizma
∑ Bitkinin ışığa bağlı yönelim hareketidir.

∑ Fototropizma oksinin eşit olmayan dağılımından kaynaklanır.

∑ Oksin hormonu bitkide ışık alan tarafta az, almayan tarafta çok bulunur.

∑ Oksin hormonunun çokluğu ışık almayan tarafta hücre bölünmesini ve büyümesini

hızlandırır.
AKLINDA OLSUN
∑ Işık gören tarafta ise daha az oksin hormonu olduğundan hücre bölünmesi azalır,
Çimlenme sırasında ortaya
büyüme hızı yavaşlar.
çıkan, toprak üstündeki
renksiz, yapraklanmamış ∑ Bu durum bitkinin ışığa doğru yönelmesine neden olur.
gövde uçlarına "koleoptil"
∑ Işığa karşı gövdede (+) fototropizma, kökte (–) fototropizma görülür.
denir.
∑ Ayçiçeğinin güneşe yönelimi (+) fototropizmadır.

(A) Karanlık (B) Tek yönlü ışık

Mısır koleoptilinin ucu Tek yönlü ışık, ışık alan
kesilerek agar üzerine tarafta oksinin parçalan-
yerleştirilmiştir. masına neden olmaz.

25,8 Agar blok 25,6 Oksin parçalanmamıştır.

(C)
Koleoptilin ucu ince bir
mika ile tamamen ikiye
ayrılmış; oksin eşit olma-
yan bir dağılım göstermez.
11.5 11.2
(D)
Koleoptilin ucu ince mika
ile kısmen bölünmüş;
oksin eşit olmayan yanal
bir dağılım göstermiş.
Oksin uçta ışık almayan
8.1 15.4
tarafa yanal olarak taşınır.

Mısır koleoptillerinde oksinin tek yönlü ışığa bağlı yanal dağılımını gösteren deney

Fototropizma Deneyleri
1. Koleoptilin oksin salgılayan ucu kesildiğinde ya da ucu ışık geçirmeyen bir baş-
lıkla kapatıldığında tropizma gözlenemez.

Işık
Işık

Ucu kesilmiş koleoptil Ucu ışık geçirmeyen başlıkla kapatılmış koleoptil

Tropizma gözlenmez. Tropizma gözlenmez.

32
BİLGİ
 2. Koleoptilin ucu açık bırakıldığında ya da ışık geçiren bir başlıkla kapatıldığında
ışığa doğru yöneldiği (+fototropizma) görülür.

Işık
Işık

Ucu açık bırakılmış koleoptil Ucu ışık geçiren başlıkla kapatılmış koleoptil
+ Fototropizma gözlenir. + Fototropizma gözlenir.

Sonuç; koleoptillerin ucunda salgılanan oksin hormonunun ışık gelen yönün

tam tersinde toplandığı (heterojen dağılım) bu nedenle koleoptilin ışığa doğru
yöneldiği anlaşılır.

3. Koleoptilin ucu açık bırakılıp hücreler arası teması kesen fakat oksin hormonu-
nun geçişine izin veren jelatin bir blokla koleoptilin ucu diğer kısımlarından ay-
rıldığında ya da koleoptilin ucu açık bırakılıp gövdenin ışık geçirmeyen kalkan
ile sarıldığında ışığa doğru yöneldiği (+fototropizma) görülür.

Işık Işık Jelatin

blok

Işık
geçirmeyen
kalkan

Işık Işık Jelatin

blok
Işık
geçirmeyen
kalkan

Sonuç; ışığın algılanmasında koleoptilin uç kısmının sorumlu olduğu ve uç

kısımdan yönelmenin gerçekleşeceği alt kısma sinyallerin gönderildiği anlaşılır.
33
BİLGİ
 4. Koleoptilin ucu oksin hormonunun aşağı sinyal göndermesini önleyen bir engel-
le (mika ile) ayrıldığında tropizma hareketi gözlenmez.
Işık
Mika

Tropizma gözlenmez.

5. Koleoptilin ucu kesilip oksin hormonunun yayılmasını engellemeyen agar blok

karanlık ortamda bulunan ve ucu kesilmiş koleoptiller üzerine yerleştirilerek bir
süre bekletildiğinde aşağıdaki şekilde verilen durumlar gözlenmiştir.
Kesik uç agar blok
üzerine yerleştirilmiştir.

Merkezden uzakta yerleştirilen

agar bloklar kıvrılmaya
Kontrol (oksin neden olur.
içermeyen agar
blok etki göstermez.)

Kontrol

Sonuç; tropizma hareketinde uyaranın (ışık) şart olmadığı ve hareketin ana

sebebinin oksin hormonunun heterojen dağılımı olduğu anlaşılır.
6. İçinde su bulunan cam kaptaki bir bitkiye ışık verildiğinde bitki gövdesinin ışığa
doğru yöneldiği (+fototropizma) kökünün ise ışık gelen yönün tam tersine yönel-
diği (– fototropizma) gözlenir.

Işık Işık

Mantar Mantar

Cam kap Cam kap

Su Su

34
BİLGİ
 2. Geotropizma (Gravitropizma)
∑ Bitkinin yerçekimine karşı gösterdiği yönelim hareketidir.
∑ Kökte (+) pozitif, gövdede (–) geotropizma gözlenir.

I II

3. Haptotropizma (Tigmotropizma)
∑ Bitkilerin dokunmaya karşı verdiği tepkilerdir.
∑ Özellikle sarılıcı bitkiler destek dokusu zayıf olduğu için dik duramaz ve destek
arar.
∑ Sarmaşıkların desteğe temas ettiğinde sarılması (+) pozitif haptotropizmadır.

4. Travmatropizma
∑ Bitkinin yaralanma nedeni ile gösterdiği yönelim hareketidir.
∑ Özellikle de köklerde görülür.
∑ Yara yönünün tersine doğru yönelim gözlenir. Kökün yaralanan bölgeden salgıla-
nan hormon etkisi ile yara yönünün tam tersine yönelmesine negatif travmatro-
pizma denir.

5. Hidrotropizma
∑ Suya bağlı yönelim hareketidir.
∑ Kökte (+) pozitif hidrotropizma görülür.

Bol
Toprak su

6. Kemotropizma
∑ Kimyasal maddeye bağlı yönelim hareketidir.

Gübre Kireç

Gübreye doğru Kireçe karşı

(+) kemotropizma (–) kemotropizma

35
BİLGİ

AKLINDA OLSUN
Üreme olgunluğuna eriş-
mek için bitkilerin ihtiyaç
duyduğu ışık alma süresi
"kritik gün uzunluğu" ka-
ranlık süresi de "kritik gece
uzunluğu" olarak ifade
edilir.
36
BİLGİ
∑ Bitki köklerinin aşırı tuzlu bölgenin aksi yönüne doğru uzaması (-) negatif kemot-
ropizma; gübreye doğru uzaması (+) pozitif kemotropizmadır.
∑ Bitkilerin üreme sırasında polen tüpünün embriyo kesesine doğru ilerlemesi (+)
pozitif kemotropizmadır.
Nasti (Irganım) Hareketleri
∑ Bitkilerde uyaranın yönüne bağlı olmayan, turgor basıncındaki değişmelerle ger-
çekleşen hareketlerdir.
1. Fotonasti
∑ Işık etkisi ile görülen hareketlerdir.
∑ Akşamsefası bitkisinin çiçekleri aydınlıkta kapanır, karanlıkta açılır.
2. Termonasti
∑ Sıcaklık etkisi ile görülen hareketlerdir.
∑ Laleler 5-10°C'de kapalı iken; 15-20°C'de açarlar.
3. Sismonasti
∑ Bitkide dokunma ve sarsıntı ile meydana gelen turgor değişimleri sonucu ortaya
çıkan hareketlerdir.
∑ Küstüm otuna dokunulduğunda yapraklarını aşağı doğru sarkıtması,
∑ Böcekçil bitkinin yapraklarının böceğin yapraklarına dokunması ile kapan şeklinde
kapanması sismonasti örnekleridir.
Fotoperyodizm
∑ Bitkilerde fotoperyoda (gün ve gece uzunluğu) karşı verilen çiçeklenme gibi fizyo-
lojik yanıtlar fotoperyodizm olarak adlandırılır.
∑ Işık alma süresine göre bitkiler üç grupta incelenir.
I. Uzun Gün (Kısa Gece) Bitkileri
∑ Gün uzunluğu belli bir kritik değerin üzerine çıktığında çiçeklenirler.
∑ 12-14 saat ışık alma süresine ihtiyacı vardır.
∑ Ekvatordan uzakta yaşayan bitkilerdir.
Örnek: Ispanak, dereotu, arpa, buğday…
II. Kısa Gün (Uzun Gece ) Bitkileri
∑ Gün uzunluğu belli bir kritik değerin altında kaldığında çiçeklenirler.
∑ Yaz sonu, sonbahar ve kış aylarında çiçek açarlar.
Örnek: Soya fasulyesi, çilek, sütleğen, patates, kasımpatı…
III. Nötr Gün Bitkileri
∑ Gün uzunluğundan etkilenmeyen bitkilerdir.
Örnek: Ayçiçeği, karanfil, pamuk, tütün, domates...
 Kısa gün bitkileri
Kısa gün (uzun gece) bitkileri gece uzunluğu, kritik karanlık periyodunu geçtiği za-
man çiçeklenir. Karanlık periyodun arasına kısa bir ışık uygulanması (gecenin) ke-
sintiye uğratılması) çiçeklenmeyi önler (vejetatif).

12 sa Işık

12 sa Gece ışık
Karanlık verilmiş

Aydınlık periyot Aydınlık periyot Karanlık periyot

uzunsa kısaysa ışık verilerek
çiçeklenmez. çiçeklenir. kesintiye uğratılırsa
çiçeklenmez.

Uzun gün bitkileri

Uzun gün (kısa gece) bitkileri gece uzunluğu, kritik karanlık periyotları daha kısa
olduğundan çiçeklenirler. Gece uzunluğu, ışık flaşıyla kısaltılabilir.

12 sa Işık 10 sn.
karanlık

12 sa 10 sn.
Karanlık aydınlık

Aydınlık periyot Aydınlık periyot Aydınlık periyot Karanlık periyot

uzunsa çiçeklenir. kısaysa kesintiye uğrarsa kesintiye uğrarsa
çiçeklenmez. çiçeklenir. çiçeklenir.

Işık Uygulaması Çiçeklenme yanıtı

Işık Karanlık Kısa gün bitkileri Uzun gün bitkileri

Çiçeklenme Vejetatif

Vejetatif Çiçeklenme

Vejetatif Çiçeklenme

Vejetatif Çiçeklenme

Vejetatif Çiçeklenme

Çiçeklenme Vejetatif

24 h

37
BİLGİ
 ∑ Karanlık periyotta kırmızı bir ışık flaşını (R), uzak - kırmızı (FR) bir ışık flaşı izlerse
kısa gün bitkisi gece uzunluğunun kesintiye uğrayacağını saptar ve çiçeklenir.
∑ Kırmızı ışık flaşı (R) karanlık periyodu kısaltır. Kırmızı ışık flaşından sonra onu
uzak - kırmızı (FR) ışık flaşı izlediğinde kırmızı ışığın etkisi ortadan kalkar. Dola-
yısıyla kısa gün bitkilerinde gece uzunluğunun kırmızı ışıklar kesintiye uğraması
çiçeklenmeyi önlerken uzan gün bitkilerinde çiçeklenmeye neden olur.

BİTKİLERDE MADDE TAŞIMASI

A) Su ve Minerallerin Taşınması
Köklerde Su ve Mineral Emilimi
∑ Kara bitkileri kendileri için gerekli olan su ve mineralleri topraktan köklerindeki
emici tüyleri ile alırlar. Emici tüylerle alınan su ksilem borularına girdikten sonra
bitkinin diğer bölgelerine taşınır.
∑ Emici tüyler emilim yüzeyini arttırır.
Topraktan emici tüylerle alınan suyun ksileme kadar gönderilmesinde iki
yol izlenir:
1. Su ve minerallerin bir kısmı hücre çeperinin dışından, hücreye girmeden, hüc-
reler arası boşluklarda taşınır.
2. Alınan su ve minerallerin bir kısmı ise hücreden hücreye uzanan sitoplazma
bağlantılarıyla aktarılır.
Endodermis

Korteks
Ksilem
Epidermis

Kök emici tüyü

Periskl

Kaspari şeridi
Su ve minerallerin hücreden
hücreye taşınması

Su ve minerallerin hücreler
arası alanda taşınması

Kökteki emici tüylere osmozla alınan su; sırasıyla epidermis, kök korteks hücreleri ve
endodermise iletilir. Endodermiste bazı bölgeler süberin içerir ve suyu geçirmez. Bu
bölgeler kaspari şeridi adını alır.

Kaspari şeridi, suyun endodermisde yer alan belirli bölgelerden geçmesine neden ola-
rak ksileme ulaşmasını sağlar.
Ksilem
Plazmodesmata

Epidermis Korteks Endodermis Periskl

Hücre zarı
Hücre çeperi Kaspari Şeridi

› Minerallerin topraktaki derişimi, emici tüylerdeki derişiminden daha düşük

olduğundan; minerallerin emici tüyler tarafından alınması aktif taşıma ile ger-
çekleşir.
∑ Bazı bitkilerde topraktan besin elementlerini alabilmeleri için nodül ve mikoriza
gibi özelleşmiş yapılar bulunur.
38
BİLGİ
 Nodüller
∑ Bezelye, yonca gibi baklagillerle azot
bağlayıcı bakteriler arasındaki ortak ya-
şamdır.
› Bakterilerin kök hücrelerine girmesi
ile nodüller oluşur.
› Nodüllerdeki bakteriler ortamdaki
azotu bağlayarak amino asit sente-
zine katkıda bulunur.
∑ Özellikle Rhizobium bakterileri baklagil-
ler ile mutualist olarak yaşar.
∑ Rhibozium bakterileri azot fiksasyonu (azot bağlama) olayı ile N2 gazını NO3 ye
dönüştürerek bitkinin azotlu molekül sentezine yardım eder. Karşılığında da bitki
kökünden organik besin alır.

Mikoriza
∑ Mikoriza mantarlar ve bitki köklerinin
simbiyotik birlikteliğinden oluşan değişi-
me uğramış köklerdir.
∑ Mantardaki hifler su ve minarellerin
emilmesi için bitkiye geniş bir yüzey
sağlarken bitkinin fotosentez ürünlerin-
den yararlanır.
∑ Mantarlar ile mutualist birliktelik kuran
bu bitkiler daha iyi gelişir, bol ürün verir,
daha iyi rekabet eder. AKLINDA OLSUN
› Bitkilerin büyümesi için gerekli olan elementler makro ve mikro elementler
Topraktan su, emici tüyler
olarak adlandırılır.
ile pasif taşıma kurallarına
C, H, O, N, S, P, K, Ca ve Mg
göre alınırken, mineraller
Makroelementler genellikle aktif taşıma ile
Bitkilerin çok miktarda ihtiyaç duyduğu alınır.
elementlerdir.

CI, Cu, Ma, Na, Fe, Zn ve Mn

Mikroelementler

Bitkilerin çok az miktarda ihtiyaç duydu-

ğu elementlerdir.

∑ Minimum yasası: Bitki gelişimini sağlayan faktörlerden birinin eksikliği, diğer fak-
törlerin miktarları yeterli olsa da bitkinin gelişimini sınırlar.

39
BİLGİ
 Gübreleme
∑ Bitkilerin beslenmesi için gerekli mineralleri bulunduran maddelere gübre denir.

Kimyasal Gübre Organik Gübre

Çoğunlukla N, P, K Bitki ve hayvan ka-
içerir. lıntılarıdır.
Simülasyona ulaşmak için İnorganiktir. Organiktir.
www.capyayinlari.com Çevre kirliliğine yol
sayfasını ziyaret ediniz ya da
aşağıdaki karekodu okutunuz. açabilir.

Su ve Minerallerin Ksilemde Taşınması

Su ve minerallerin ksilemde taşınmasında kök basıncı, kılcallık, terleme ve kohez-
yon etkilidir.
1. Kök Basıncı
∑ Kök emici tüylerinde bulunan su oranı toprak sıvısındaki su oranına göre daha
azdır.
∑ Bu derişim farkından doğan osmotik basınç, kök basıncını oluşturur.
∑ Kök basıncı; suyun emici tüylere geçmesini sağlar.
∑ Emici tüy hücrelerine alınan su osmotik basınç kurallarına göre ksileme ulaşır. Kök
basıncı ksilemin su almasını sağlayan itici bir kuvvettir.
∑ Toprakta suyun fazla ve havada nemin yüksek olduğu durumlarda oluşan kök ba-
sıncı etkisiyle su ve suda çözünmüş minerallerin yapraklardaki hidatotlardan dışarı
atılmasına gutasyon (damlama) denir.

2. Kılcallık
∑ Bir borunun çapı ne kadar küçük olursa içindeki sıvı-
nın yükselmesi de o ölçüde kolay olur.
∑ Ksilemin çapı küçük olup kılcal bir yapı gösterir. Bu
nedenle ksilem de suyun yükselmesi daha kolaydır.
∑ Ksilem çeperinin su moleküllerine uyguladığı çekim
kuvveti (adhezyon) suyun yükselmesinde etkilidir.
∑ Diğer faktörlere göre kılcallık, suyun yükselmesinde
daha az etkilidir.

AKLINDA OLSUN 3. Terleme - Kohezyon Gerilim Teorisi

∑ Uzun bitkilerde terleme-çekim kuvveti ve kohezyon
Su ve minerallerin taşın-
suyun yükseklere taşınmasında en etkili kuvvettir.
masında sırasıyla; terleme
∑ Yapraklarda fotosentez ve terleme ile su kaybedilir. Bu durum yaprak hücrelerinde
- çekim, kök basıncı ve
osmotik basıncı arttırır.
kılcallık etkilidir.
∑ Osmotik basınç artışı, bitkinin üst kısımlarında emme kuvvetinin doğmasına ne-
den olur.
∑ Oluşan bu emme kuvveti, hidrojen bağları ile birbirine bağlı su moleküllerinin ksi-
lemde kopmayan bir su sütunu oluşturmasına neden olur.
∑ Yaprak hücreleri, ksilemde suyun çekilmesini sağlarken kaybolan suyun yerine de
emici tüylerle topraktan su emilir.
Kohezyon: Su moleküllerinin hidrojen bağları ile birbirine tutunmasıdır.

40
BİLGİ
 Stoma

H2O

Ksilem

Kök emici tüyü

Stomaların Yapısı ve Çalışma Mekanizması

∑ Bitkide gaz alışverişi (O2 - CO2 ve su buharı) stomalar ile gerçekleşir.
∑ Stomanın açılıp kapanması bir çift özelleşmiş hücre olan bekçi hücreleri ile sağ-
lanır.
∑ Stoma bekçi hücrelerinin stoma açıklığına bakan çeperleri kalın, epidermis hüc-
relerine bakan çeperleri ise incedir. Çeperlerdeki kalınlık farkı stomanın açılıp ka-
panmasında önemli rol oynar.
STOMA AÇIK STOMA KAPALI

Stoma Kloroplast

Komşu
hücreler
İç çeper
Bekçi(kilit) Stoma Dış çeper kalın
hücreleri açıklığı ince

Stomanın Açılması
› Stoma hücrelerinde ışık varlığında fotosentez gerçekleşir.
ışık
6CO2 + 6H2O C6H12O6 + 6O2

› CO2 miktarı azalır, pH artar.

› pH'ın artması nişasta hidrolizini sağlayan enzimleri aktifleştirir.

Nişasta + (n – 1) H2O n(C6H12O6)

› Bekçi hücrelerinde fotosentez ve hidroliz sonucu glikoz artar. Glikozlar sük-

roza dönüştürülür.
› Komşu hücrelerden stoma hücrelerine doğru aktif taşıma ile K+ geçer.
› Stoma bekçi hücrelerinde sükroz ve K+ miktarının artması osmotik basıncı
arttırır.
41
BİLGİ
 › Osmotik basıncın artması sonucu komşu hücrelerden bekçi hücrelere su ge-
çişi gerçekleşir.

O. B. ↓ T. B. ↑
› Stoma bekçi hücrelerinde turgor basıncının artması; bekçi hücrelerinin dışa
bakan ince çeperlerinin daha çok esnemesine neden olur. Böylece bekçi hüc-
releri arasındaki açıklık artar ve stoma açılır.
Sonuçta;
Stomalarda; fotosentez olayı, hidroliz olayı, sükroz ve K+ artışı, pH artışı, turgor
basıncı artışı açılmaya yol açar.
Stomanın Kapanması
› Stoma hücrelerinde gece fotosentez durur ve sadece solunum gerçekleşir.

C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O

› CO2 miktarı artar, pH azalır.

› pH'ın azalması nişasta sentezini aktifleştirir.

n(Glikoz) + 6O2 Nişasta + (n – 1) H2O

› Bekçi hücrelerinde glikoz azalır.

› K+ iyonları bekçi hücrelerinden, komşu hücrelere geçer.
› Stoma bekçi hücrelerinde sükroz ve K+ iyonlarının azalması osmotik basıncın
azalmasına neden olur.
› Stoma hücrelerinden, komşu hücrelere su geçişi başlar.
O. B. ↑ T. B. ↓
› Stoma bekçi hücrelerinde turgor basıncı azalır ve stomalar kapanır.

Sonuçta;
Stomalarda; solunum olayı, dehidrasyon olayı, sükroz – glikoz ve K+ iyonları aza-
lışı, pH azalışı, turgor basıncı azalışı kapanmaya yol açar.

TERLEME: Suyun stomalardan buhar halinde dışarı verilmesine terleme (trans-

pirasyon) denir.

∑ Terlemenin bitki için yararları;

› Yaprak yüzeyinin ısınmasını önler.
› Emici tüylerle su ve mineral alımını sağlar.
› Alınan suyun toprak üstü kısımlara taşınmasını sağlar.
› Bitkide fazla suyun atılmasını ve su dengesinin ayarlanmasını sağlar.

Terlemeyi etkileyen faktörler iki grupta incelenir.

a) Bitkisel (Kalıtsal Faktörler)
∑ Stomaların yapısı, büyüklüğü ve dağılışı
∑ Yaprakların şekli ve büyüklüğü
∑ Kütikula tabakasının kalınlığı
∑ Yapraktaki tüy miktarı
∑ Kök-gövde oranı (kök yüzeyi gövdeye oranla yetersiz ise su eksikliği nedeni ile
terleme azalır.)
42
BİLGİ
 b) Çevresel Faktörler

1. Havanın Nemi

Terleme oranı Hava neme doymuş ise, havanın emme

basıncı azalacağından, terlemede azalır.
Bu nedenle; nemli havalarda terleme az,
kuru ve sıcak havalarda terleme daha
fazladır.

Hava nemi

2. Rüzgar
Normalde, stomaların üzeri su buharı ile
Terleme oranı
kaplıdır. Rüzgar su buharı moleküllerini
yaprak yüzeyinden uzaklaştırarak terle-
meyi hızlandırır. Hızlı esen rüzgarlar sto-
maların kapanmasına neden olur.

Rüzgâr hızı

3. Sıcaklık

Terleme oranı Emilen güneş ışınları yaprağın ısısını

yükselteceğinden buharlaşma hızlanır.
30°C üzerinde ise stomalar kapandığın-
dan terleme hızı azalır, hatta durur.

Sıcaklık AKLINDA OLSUN

30°C

Aşırı rüzgârlı ve sıcak

4. Karbondioksit Yoğunluğu
havalarda stomalar kapa-
∑ Stoma hücrelerinde CO2↑ pH↓ nacağı için terleme hızı
Terleme oranı
∑ Glikoz † nişasta azalır.
∑ Stoma hücrelerinde glikoz miktarı
Bitkiler stoma, kütikula ve
azalır ve stoma kapanır.
lentiseller aracılığı ile terle-
› Yaprağın hava boşluklarındaki
meyi gerçekleştirirler.
CO2 yoğunluğu belirli bir oranın
CO2 yoğunluğu altına düştüğünde ise stomalar
açılır ve terleme hızlanır.

5. Işık Şiddeti
Terleme oranı Genelde ışık yokken stomalar kapalıdır ve bu
nedenle terleme hızı son derece düşüktür.

Işık şiddeti

43
BİLGİ
 Bitkilerde Organik Madde Taşınması
∑ Bitkilerde organik madde floemle ta- Yaprak Yaprak
şınır.
∑ Floemde taşıma çift yönlüdür.
∑ Floemin kalburlu boru hücresi ile ar- Glikoz
AKLINDA OLSUN
kadaş hücrelerin plazmodezm adı
Amino asit
Floem dokusunun zarar verilen uzantıları bulunur.
görmesi sonucu sırası ile; ∑ Plazmodezmler aracılığı ile arkadaş
– floem özsuyu köke hücrelerinden kalburlu boruya ihtiyaç Kök Kök
taşınamaz,
duyulan maddeler aktarılır.
– bitki köklerine besin ula-
şamaz, Kaynak Hücre: Organik maddelerin üretildiği hücrelerdir(yaprak hücresi).
– kök hücreleri canlılığını Havuz Hücre: Organik maddelerin depo edildiği hücrelerdir(Kök, tohum, meyve
kaybeder, hücresi).
– kökten su ve mineral alı- ∑ Taşıma floemdeki sıvı basıncı farklılığına dayanır ve bu olay basınç - akış teorisi
mı durur, ile açıklanır.
– yapraklara su ve mineral
Basınç - Akış Teorisi
taşınamaz,
Kalburlu Arkadaş
– yapraklarda fotosentez Kaynak
boru hücresi
hücre
aksar, Ksilem
– yapraklar sararır. H2O
Organik
Organik madde
madde su
su

H2O
AKLINDA OLSUN
Organik
∑ Mezofil dokuda hava madde
boşluklarında fotosente- su
Arkadaş Havuz
zin başlaması ile CO2'nin hücresi
hücresi
azalması stomanın açıl-
masına neden olur. Gece 1. Kaynak hücrelerinden kalburlu borulara organik madde geçişi gerçekleşir.
ise solunum sonucu CO2
2. Kalburlu boruda osmotik basınç artar.
birikimi stomanın kapan-
masına neden olur. 3. Ksilemden kalburlu boruya su geçişi gerçekleşir. (Osmoz)

∑ Çevresel bir faktör olarak 4. Kalburlu borudaki hidrostatik basınç artar.

ortamda suyun yetersiz
olması stoma bekçi hüc-
relerinde absisik asit üre-
timine neden olur. Absi-
sik asit asitliğin artmasını
ve stomanın kapanması-
nı sağlar.
5. Bu basıncın etkisi ile su içerisindeki maddeler taşınır.
6. Organik maddeler derişim farkına bağlı olarak pasif ya da aktif taşımayla ha-
vuz hücrelere aktarılır.
7. Organik maddenin azalması ile su kalburlu borulardan ksileme geçer.
∑ Soymuk borularında; sakkaroz (sükroz), glikoz, fruktoz, amino asit, hormon, su ve
mineraller taşınabilir. Nişasta ve selüloz taşınamaz.
∑ Organik madde taşıması sırasında ATP harcanır.

44
BİLGİ
 2 ETKİNLİK
Aşağıda yulaf filizi koleoptilleri kullanılarak yapılan bazı deneyler verilmiştir.
1 Bu deneydeki uygulamalar sonucu hangi koleoptillerde büyüme ve yönelim olduğunu tabloda belirtiniz.

1.
Uygulama Büyüme Yönelim
a) Işık

Sağ taraftan ışık gönderilir. Var Var

b) Işık

Uç kısım uzaklaştırılır ve sağ taraftan ışık gönderi-

Yok Yok
lir.

c) Işık

Uç kısım ışık geçirmeyen bir başlık ile kapatılır ve

Var Yok
sağ taraftan ışık gönderilir.

d) Işık

Jelatin blok ile uç kısım ayrılır ve sağ taraftan ışık

Var Var
gönderilir.

e) Işık

Mika ile uç kısım ayrılır ve sağ taraftan ışık gönde-

Yok Yok
rilir.

f) Işık

Mika sağ tarafta belli bir bölüme yerleştirilir ve ışık

Var Var
gönderilir.

g)

Uç kısım agar blokta bekletilir ve agar blok sağa

Var Var
dayalı yerleştirilir.

2. a. Deneylerde hangi hormon ve hangi yönelim hareketi incelenmiştir.

Oksin hormonunun dağılımı ve fototropizma hareketi
b.Deneylerde yönelimin gerçekleştiği koleoptil uçları hangi tarafa doğru yönelir?
1 † sağ, 4 † sağ, 6 † sağ, 7 † sol

45
ETKİNLİK
 Etkinlik

Aşağıdaki şekilde stomanın açılıp kapanma mekanizması verilmiştir.

2 Buna göre verilen soruları cevaplayınız.

1. A ve B hücrelerinden hangisi stoma bekçi hüc-

B
residir?
A hücresi

2. A ve B hücrelerinden hangisi epidermis hücresidir?

B hücresi
3. Stoma bekçi ve epidermis hücrelerinde hangi
A
hücresel olaylar ortaktır?
Her ikisi de canlı ve bölünemeyen hücrelerdir. Bu nedenle solunum ve protein sentezi gibi temel olayları gerçekleşti-
rebilirler.
4. Stoma bekçi ve epidermis hücrelerinde hangi hücresel olaylar farklı olarak gerçekleşir?
Stoma bekçi hücreleri kloroplast içerirken, epidermis hücresi içermez. Bu nedenle sadece stoma bekçi hücresinde
fotosentez gerçekleşir.
5. Stoma bekçi hücrelerinin açılmasında sahip oldukları hangi morfolojik özellik etkilidir? Neden?
Stoma bekçi hücrelerinin stomaya bakan çeperi kalın, epidermise bakan çeperi incedir. Bu özelliği nedeni ile turgor
basıncı bu iki çeperden ince olanın daha fazla gerilmesine neden olur.
6. Stoma bekçi hücrelerinin açılması sırasında hücredeki glikoz, su ve K+ iyon miktarı nasıl değişir?
Epidermis hücrelerinden stoma bekçi hücrelerinde fotosentez sonucu glikoz miktarı artar. Su ve K+ iyon miktarı artar.
7. Stomanın açılması sırasında epidermis hücreleri ile stoma bekçi hücrelerindeki madde alışverişi hakkında bilgi veriniz.
Epidermisden stoma bekçi hücrelerine su ve K+ geçişi artar.
8. Işık şiddetinin artışı stoma bekçi hücrelerini nasıl etkiler?
Fotosentez hızını ve dolayısı ile hücredeki glikoz miktarının artmasına neden olur.
9. Stoma açıldığı anda stoma bekçi hücrelerindeki osmotik ve turgor basıncındaki değişimi nasıldır? Kısaca açıklayınız.
Artan glikoz miktarından dolayısı önce osmotik basınç artar. Artan osmotik basınç nedeni ile epidermisden su alınma-
sı sonucu da turgor basıncı artar.
10. Stoma bekçi hücrelerinin kapanması sırasında hücredeki glikoz, su ve K+ iyon miktarı nasıl değişir?
Glikoz nişastaya dönüşerek azalır. Su ve K+ epidermis hücrelerine geçerek azalır.
11. Stoma bekçi hücrelerinin kapanması sırasında epidermis hücreleri ile stoma bekçi hücrelerindeki madde alışverişi
hakkında bilgi veriniz.
Su ve K+ iyonları stoma bekçi hücrelerinden epidermis hücrelerine geçer.
12. Stoma kapandığı anda stoma bekçi hücrelerine osmotik ve turgor basıncı değişimi nasıldır? Kısaca açıklayınız.
Stoma bekçi hücrelerinde glikoz ve K+ iyonlarının azalması osmotik basıncı azaltır. Stoma bekçi hücresindeki suyun
epidermise geçmesi ile turgor basıncı da azalır.

13. Stoma bekçi hücrelerinde pH değerinin düşmesi nasıl bir değişime neden olur?
Karanlıkta fotosentezin durması ile solunum sonucu oluşan CO2 asitliği arttırır ve pH düşer. Bu durumda glikozu
nişastaya çeviren enzimler aktifleşir. Stoma bekçi hücrelerinde ozmotik basınç düşer. Su epidermise geçer. Stoma
bekçi hücrelerinde turgor basıncının azalması sonucu stoma kapanır.

46
ETKİNLİK
 Etkinlik

3 Aşağıda verilen soruları yorumlayıp analiz ederek cevapları yazınız.

1. C Yandaki şekilde iletim demetlerinde madde taşınması gös-

A B D
terilmiştir.
H 2O
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
Organik
Organik madde a. A, B, C ve D ile gösterilen bitkisel yapılar nelerdir?
madde su A ksilem, B floem, C arkadaş hücresi, D kaynak hücre ve
su
E havuz hücresidir.
b. Şekilde verilen yapılardan hangisi su ve minerallerin ta-
şınmasında görev yapar?
A
c. Şekilde verilen yapılardan hangisi organik besinin taşın-
H2O masında görev yapar?
B
Organik d. Verilen şekil hangi maddenin taşınmasını ifade eder ve bu
madde
su madde bitkinin hangi organları arasında taşınır?
E Organik besinin taşınmasını göstermektedir. Besini kay-
nak hücreden (depo eden meyve veya sentezleyen yap-
rak) havuz hücreye (kök) taşınır.
e. Şekilde verilen maddenin taşınmasını açıklayan görüş /
görüşler nedir?
Basınç akış teorisi
2. Aşağıdaki şekilde aynı tür bitki kullanılarak hazırlanan üç farklı deney düzeneği verilmiştir. Karanlık ortamda gerçek-
leşen deneyde, önce su deposu doldurulmuş daha sonra da musluk açılarak su deposundaki su seviyelerindeki
değişim incelenmiştir.
X Y Z

Su deposu Su deposu Su deposu

Musluk Musluk Musluk

Kapak Kapak Kapak

(kapalı (kapalı (kapalı
durumda) durumda) durumda)

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Hazırlanan deney düzeneklerinde su depolarındaki su seviyesi nasıl değişmiştir ve bu değişime neden olan olay
nedir?
Deney karanlık ortamda gerçekleştiği için bitki solunum ve terleme gerçekleştirmektedir. Bir süre sonra su sevi-
yesinin düştüğü gözlenir. Bunun nedeni bitkinin terleme ile kaybettiği suyu su deposundan sağlamasıdır.
b. Y düzeneğinde vantilatör kullanılmasının su seviyesine nasıl bir etkisi vardır? Açıklayınız.
Vantilatör rüzgâr görevi yaparak terlemeyi arttırır. Böylece bitkinin su kaybı arttığı için depodan kullandığı su
miktarı artar.
c. Z deney düzeneğinde yaprakların koparılması su seviyesini nasıl etkiler?
Terleme yapan yaprak sayısının azalması su kaybının azalmasına neden olur. Bu da su deposundan alınan su
miktarını azaltır.
d. Deney sonunda su deposundaki su miktarları azdan çoğa doğru nasıl sıralanır?
Y–X–Z

47
ETKİNLİK
 Etkinlik

3. Buğday çeltik gibi tahıl ürünlerinin boylarının kısa kalması, gövdesinin uzamaması ve böylece tane üretimi zamanın-
da yatmaması için üreticiler tarafından bitkisel bir hormonun üretimini baskılayan kimyasallar kullanılır.
Üretimi baskılanan bu hormon hangi bitkisel hormondur?
Giberellin hormonudur.
4. Uzun gün bitkileri (kısa gece), gece uzunluğu kritik karanlık
Kritik
süreyi aştığında çiçeklenen bitkilerdir. Fotoperiyodun gece
aydınlık
12 sa Işık
bölümünün ışık flaşı ile kesintiye uğratılmasının, bitkinin çiçek periyot
açma davranışında değişmeye neden olduğu ve bitkilerin çiçek-
lenmesini etkileyen asıl etkenin karanlık evre olduğu bilinmekte- 12 sa
Karanlık
dir. Yandaki şekilde bu olay gösterilmiştir.
Buna göre bu bitkiler aşağıda şekilde verilen ortamların
hangisine bırakıldıklarında çiçek açabilirler? Açıklayınız.
Kritik
a. karanlık
10 sn.
12 sa karanlık ortam

12 sa Aydınlık periyot Aydınlık periyot

Karanlık artarsa azalırsa
çiçeklenir. çiçeklenmez.
Gece süresi kritik süreyi aşmadığı için çiçek açar.
b.
12 sa

12 sa Işık flaşı
10 sn. aydınlık

Gece süresi kritik süreyi aşmasına rağmen, gece uygulanan ışık flaşı ile gecesinin bölünmesi bitkinin çiçek aç-
masına neden olur.

5. Karanlık ortamda yulaf koleoptilleri ile yapılan bazı deneyler aşağıda verilen şekillerdeki gibidir.
Buna göre, büyüme durumu, yönelim olup olmadığı ve varsa yönelim yönünü her bir koleoptilde belirtiniz.
a. Sağ taraftan mika yerleştirilen koleoptil b. Uç kesilip sağ tarafına oksin emdirilmiş agar
Büyüme durumu: Var korulan koleoptil

Yönelim durumu: Var Büyüme durumu: Var

Yönelim yönü: Sağ tarafa doğru Yönelim durumu: Var

Yönelim yönü: Sol tarafa doğru

c. Ucu kesilmiş koleoptil

Büyüme durumu: Yok
Yönelim durumu: Yok
Yönelim yönü: Yok

48
ETKİNLİK
 Bitkilerde Büyüme ve Hareket

4 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Bitkilerde; 4. Bitkisel hormonlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
I. çiçek açma, hangisi yanlıştır?
II. yaprak dökme, A) Bitkisel hormonlar bitkilerde; çiçek açma, meyve
oluşumu ve yaprak dökülmesi gibi olaylarda işlev
III. meyve verme
görürler.
gibi yaşamsal olayların hangileri üzerinde hor- B) Bitkisel hormonlar, hayvansal hormonların aksine
monların etkisi vardır? yalnızca üretildikleri dokuda etkili olurlar.
C) Etilen, meyvenin olgunlaşmasında etkili olan bir
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II hormondur.
D) I ve III E) I, II ve III D) Giberellin eksikliği, cüce bitkilerin oluşumuna ne-
den olabilir.
Verilen üç olayda hormonların uyarısı sonucu gerçekleşir.
Oksin, meyve vermeyi, giberellin çiçek açmayı, etilen yaprak
E) Oksinler, hücre duvarına etki ederek hücrelerin
dökümünü sağlar. uzamasını ve büyümesini teşvik eder.
2019 / AYT

Bitkilerde çiçek açma, meyve oluşumu, yaprak dökülmesi

olaylarında hormonlar görev alır. Bitkisel hormonlardan eti-
len; meyvelerin olgunlaşmasında, oksin; bitkilerin büyüme-
2. Özellikle bitkilerin uç kısımlarından salgılanan sinde rol alırken giberellin hormon eksikliği; cüce bitkilerin
oluşmasına neden olabilir. Bitkisel hormonlardan bazıları
oksin hormonu ile ilgili olarak aşağıdakilerden salgılandıkları yerden hedef organlara taşınır.
hangisi doğru değildir?
5. Bitkilerde gerçekleşen,
A) Çok fazla salgılanırsa büyümeyi durdurur.
I. Sismonasti
B) Bitkinin güneşe yönelmesini sağlar.
II. Fotonasti
C) Hücre bölünmesi ve doku farklılaşmasını sağlar. III. Fototropizma
D) Meyve olgunlaşmasını sağlar. hareketlerinden hangileri turgor değişimlerine
E) Yumurtalık gelişiminde etkilidir. bağlı olarak gerçekleştirilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Meyve olgunlaşmasında etilen hormonu etkilidir.
Bitkilerdeki nasti hareketleri turgor basıncının etkisiyle ger-
çekleşir. Tropizma hareketleri ise hormonlar etkisiyle gerçek-
leşir.

6. Canlılarda veya hücrelerde uyarıya karşı gösterilen

3. Bitkilerde, tepkilerin bazıları uyarının yönüne bağlı, bazıları ise
bağlı değildir.
• nişastayı parçalayan hidroliz enzimlerinin sentezi-
Aşağıdakilerden hangisinde hareketin yönü uya-
ni teşvik etme
ranın yönüne bağlı değildir?
• gövde boyunun uzamasını sağlama
A) Spermin yumurtaya doğru hareketi
• meyvenin sayısını ve büyüklüğünü arttırma B) Bitki kökünün suya doğru hareketi
özelliklerine sahip hormon aşağıdakilerden hangi- C) Bitki kökünün yerçekimine hareketi
sidir? D) İbrik otu bitkisinin böceği yakalaması
E) Sarmaşığın desteğe sarılması
A) Absisik asit B) Oksin C) Sitokinin
İbrik otu bitkisinin böceği yakalaması bir nasti hareketidir.
D) Giberellin E) Etilen
Uyaranın yönü değil cinsi etkilidir.

Özellikleri verilen hormon giberellindir.

49
PEKİŞTİRME
 Pekiştirme
7. Mısır koleoptilleri ile yapılan deneysel çalışmalar aşa- 10. Sitokinin
ğıda özetlenmiştir.
I. ışık II. ışık III.

Zaman

Yukarıdaki grafik bir bitkinin sitokinin hormonu miktarı-

nın zamanla değişimini göstermektedir.
Koleoptilin ucu Koleoptilin ucu
kesilip alınıyor. kesilip yan taraf
Buna göre bu zaman diliminde bitkide aşağıdaki
yerleştiriliyor.
grafiklerden hangisi çizilebilir?
Hangi filizlerde bir yönelim hareketi gözlenebilir? Meyve
A) B) Stres
olgunlaşması
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III

I'de oksin hormonları ışığın tersi yönünde birikir ve asimetrik

büyümeye neden olacağı için yönelim gerçekleşir. III. de de Zaman Zaman
yan tarafa kaydırılan bölgede oksinler etkinlik gösterir ve
asimetrik büyüme olur. Ama II'de koleoptilin kesilmesi oksin- C) Metabolizma D) Çimlenme
leri yok eder.

8. Bitkilerde gerçekleşen aşağıdaki olaylardan han-

gisi hormonların denetiminde gerçekleşmez? Zaman Zaman

A) Yaprak dökümünün gecikmesi E) Hücre bölünmesi

B) Meyve oluşumunun hızlanması
C) Topraktan su alınması
D) Çiçek açmanın hızlanması
E) Yan tomurcukların gelişiminin durması
Zaman
Bitkiler topraktan suyu difüzyon ile alırlar. Difüzyon olayında
hormonların etkisi yoktur. Sitokinin hücre bölünmesinde etkili olduğu için bu zaman
diliminde bölünmeyi artırır.

11. Bitkilerde görülen, tropizma ve nasti hareketlerin-

de;
9. Fotoperiyodizm bitkilerde aşağıdaki olaylardan
I. Uyaranın olması,
hangisini etkilemez?
II. Hormonların etkili olması,
A) Yaprakların dökülmesi
III. Pasif gerçekleşmesi
B) Büyüme
gibi özelliklerden hangileri ortaktır?
C) Gelişme
D) Savunma A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
E) Çiçeklenme D) II ve III E) I, II ve III

Tropizma ve nasti hareketlerinde uyaran etkilidir. Her iki

Fotoperiyodizm bitkinin gün uzunluğuna bağlı gelişim göster-
hareketle pasiftir. Hormonlar sadece tropizma hareketlerinde
mesidir. Işık süresinin savunma ile doğrudan alakası yoktur.
etkilidir.

1-E 2-D 3-D 4-B 5-C 6-D 7-D 8-C 9-D 10-E 11-C
50
PEKİŞTİRME
 Bitkilerde Büyüme ve Hareket

5 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Bitki büyüme ve gelişmesinde etkili olan mineral- 5. I. Amino asit
ler, aşağıdaki görevlerden hangisini yerine getire- II. Glikoz
mez? III. Mineral
A) Enzimlerin yapısına katılma IV. Vitamin
B) Klorofil sentezinde etkili olma
Bitkiler gübrelerden yukarıdaki maddelerden han-
C) Enerji verme
gilerini alarak gelişimine olumlu katkı sağlar?
D) Osmotik basıncı ayarlama
E) Hormonların yapısına katılma A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III

D) III ve IV E) I, II, III ve IV

Mineraller inorganik maddedir ve enerji vermezler.
Bitkiler organik madde sentezleyebilir. Dolayısıyla topraktan
mineral ihtiyacını karşılar.

2. Aşağıdaki minerallerden hangisi mikro element

değildir?

A) K B) Fe C) Cl D) Na E) Zn
6. Aşağıdaki bitkilerden hangisi nodül oluşturmaz?
Potasyum bitki gelişimi için elzem olan makro elementtir.
A) Fasulye B) Yonca C) Bezelye

D) Yer fıstığı E) Lale

Nodülü genellikle baklagiller oluşturur. Lale oluşturmaz.

3. Bazı bitkiler ihtiyaç duydukları maddeleri birlikte yaşa-

dıkları canlılar aracılığıyla karşılarlar.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bitkilerin can-

lılar aracılığı ile karşıladığı maddelerden değildir?

A) Amonyum B) Kalsiyum C) Potasyum 7.

D) Amino asit E) Su

Amino asit organik bir maddedir ve bitkiler kendi sentezler.

Dışarıdan inorganik maddeleri alırlar.
Na Cl Fe Cu Mg

Yukarıda miktarları belirtilen beş farklı mineralin

bulunduğu bir ortamda bitkinin topraktan alacağı
mineral miktarını belirleyen aşağıdaki elementler-
4. Aşağıdaki bitkilerden hangisi azot eksikliği olan
den hangisidir?
topraklarda yetişebilir?
A) Mg B) Fe C) Cu
A) Gül B) Yonca C) Yasemin
D) Cl E) Na
D) Karanfil E) Mısır
Minimum yasasına göre toprakta miktarı en az olan mineral
Yonca kökünde nodül oluşabileceğinden azot ihtiyacını bak-
belirleyicidir.
teriler aracılığı ile karşılayabilir.

51
PEKİŞTİRME
 Pekiştirme
8. Aşağıdaki bitki hareketlerinden hangisi, uyarının 11. Bitkilerde
yönüne bağlı olmadan turgor basıncındaki deği- I. uyarının geliş yönüne bağlı olma,
şimle gerçekleşir? II. turgor basıncı değişimi ile gerçekleşme,
A) Kökün yara yönünün tersine yönelmesi III. uyarının yönüne bağlı olmadan gerçekleşme
B) Bitki köklerinin, kendisi için yararlı olan organik ve IV. hormonların düzensiz dağılımı sonucu ortaya çık-
inorganik maddelerin bulunduğu bölgeye doğru ma
büyümesi
özelliklerinin tropizma ve nasti, hareketleri ile
C) Asma bitkisinin bir başka bitkiye sarılması
eşleştirmesi aşağıdakilerden hangisinde verilmiş-
D) Küstüm otu bitkisine dokununca yapraklarının ka-
tir?
panması
E) Kökün suya doğru yönelmesi Tropizma Nasti
A) II - III I - IV
2017 / LYS
B) III - IV I - II
C) I - II III - IV
Bitkide uyarının yönüne bağlı olmadan turgor basıncındaki D) II - III - IV I - II - IV
değişimle ortaya çıkan harekete nasti denir. Küstüm otu bit-
kisine dokununca yapraklarının kapanması nasti hareketi E) I - IV II - III
örneğidir. Diğer seçeneklerde verilen hareketler ise uyarının Tropizma uyarı yönüne bağlıdır ve okisn hormonunun
yönüne bağlı olan tropizma hareketinin örnekleridir. düzensiz dağılımı sonucu ortaya çıkar. Nasti uyarı yönüne
bağlı değildir ve turgor basıncı değişimi ile ortaya çıkar.

12. Bezelye bitkisi ile Rhizobium bakterileri arasında kuru-

9. Mikoriza; canlı bitki kökleri ile mantar hifleri arasındaki lan mutualist birliktelikte, bakteriler bitki köklerinde
mutualist birliktir. nodül oluşturur.
Buna göre, bu birlik ile ilgili aşağıdakilerden han-
Bu iki canlının birlikteliği süresince aşağıdaki gra-
gisi doğrudur?
fiklerden hangisi çizilemez?
A) Mikoriza oluşturan bitkilerin rekabet şansları dü-
Atmosferdeki Bakterideki organik
şüktür. A) B)
madde
azot
B) Mikoriza birlikteliğinde bir canlı yarar sağlarken
diğeri zarar görür.
C) Birçok damarlı bitkide mikoriza bulunur.
D) Mantar hifleri bitkinin yüzeyini daraltır.
Zaman Zaman
E) Bitki mantar hiflerinden organik besin alır.
C) Bezelye fotosentez D) Bakteri fotosentez
Mikoriza birlikteliğinde rekabet şansı yükselir. İki canlıda hızı hızı
yarar sağlar. Yüzey alanı genişletilir ve bitki inorganik madde
alır.

Zaman Zaman

E) Metabolizma hızı

10. Makro elementlerden azot aşağıdaki moleküllerin

hangisinin yapısına katılır?

A) Yağ B) Glikoz C) Nişasta

Zaman
D) Selüloz E) Nükleik asit

Verilen moleküllerden nükleik asitlerin yapısında azot bulu- Rhizobium bakterileri besin ihtiyacını bezelyeden karşılar.
nur. Karbonhidrat ve yağlarda bulunmaz. Dolayısıyla fotosentez yapamaz.

1-C 2-A 3-D 4-B 5-B 6-E 7-A 8-D 9-C 10-E 11-E 12-D
52
PEKİŞTİRME
 Bitkilerde Madde Taşınması

6 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Bitkilerde topraktan su ve minerallerin alınması ve 4. Stoma hücrelerinin kapanması sırasında gerçekle-
taşınmasında aşağıdakilerden hangisinin rolü en şen,
azdır? I. komşu hücrelere su verilmesi
A) Odun boruları II. glikozun nişastaya çevrilmesi
B) Emici tüyler III. turgor basıncının azaltılması
C) Kök endodermisi
olaylarının meydana geliş sırası aşağıdakilerden
D) Kalburlu boru
hangisinde doğru verilmiştir?
E) Stomalar
A) I - II - III B) II - III - I C) III - II - I
Emici tüyler, endodermis ve stomalardaki çekim kuvveti
suyun alınmasında, ksilem suyun taşınmasında etkilidir. D) I - III - II E) II - I - III
Kalburlu boruların etkisi azdır.
Glikozun nişastaya çevrilmesi ile stoma bekçi hücrelirndeki
osmotik basınç düşer. Stoma bekçi hücrelerindeki su
komşu epidermis hücrelerine verilir. Bunun sonucunda
2. I. Terlemenin yapılması stoma bekçi hücrelerinde turgor basıncı azalır ve stoma
kapanır.
II. Toprağın çok tuzlu olması
III. Odun borularının çok ince olması

Yukarıdaki verilen özelliklerden hangileri suyun

topraktan alınıp yapraklara kadar taşınmasında
olumlu etki yapmaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 5. Terlemeye etki eden faktörlerle ilgili çizilen grafik-

lerden hangisi yanlıştır?
D) I ve III E) II ve III
A) Terleme hızı B) Terleme hızı
Toprağın tuzlu olması su miktarını azaltacağı için olumlu
etki yapmaz.

3. Bitkilerde suyun, kökten gövde ve yapraklara Havadaki nem Stoma

taşınmasıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi oranı sayısı

yanlıştır? C) Terleme hızı D) Terleme hızı

A) Terleme ile oluşan basınç farkı, suyun ksilemde

taşınmasında etkilidir.
B) Su, ksilemde kökten yukarıya doğru aktif taşıma ile
taşınır.
C) Ksilem içinde suyun taşınması tek yönlü olarak Sıcaklık Rüzgâr
gerçekleşir.
D) Su molekülleri ile ksilemin çeperindeki selüloz mo- E) Terleme hızı
lekülleri etkileşir.
E) Ksilemdeki su yukarı doğru çekildikçe kökte ozmo-
tik basınç artar.
2021 / AYT
İç ortamdaki
CO2 yoğunluğu
Suyun ksilemde kökten yukarıya doğru taşınmasında terle-
me çekim kuvveti ve kohezyon, kök ozmotik basıncı ile kıl-
callık etkili olup taşıma sırasında aktif taşıma gerçekleşmez.
Havadaki nem miktarının yüksek olduğu zamanlarda hava-
Taşıma sırasında su molekülleri ksilemin çeperindeki selü- nın emme basıncı azaldığından, terlemeyle su kaybı azalır.
loz molekülleri ile etkileşir (adhezyon).

53
PEKİŞTİRME
 Pekiştirme
6. Kökler tarafından alınan su ve minerallerin gövde- 9. Floemde aşağıdaki organik maddelerden hangisi
ye ve yapraklara uzun mesafeli taşınımında görev taşınmaz?
alan iletim dokusunu oluşturan hücreler ile ilgili,
A) Sakkaroz B) Glikoz C) Laktoz
I. Olgunlaştıklarında çekirdek ve sitoplazmalarını
yitirirler. D) Fruktoz E) Giberellin

II. Bölünme yetenekleri zamanla artar.

Laktoz hayvansal bir disakkarit olduğu için bitkilerde
III. Hücrelerin uç uca gelen bölümlerinde su geçişine bulunmaz. Bu yüzden floemde de taşınmaz.
izin veren geçitler bulunur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
10.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III pH

D) I ve III E) II ve III 7

2019 / AYT
4
Bitkilerde kökler tarafından alınan su ve mineraller gövde-
ye ve yapraklara ksilem adı verilen iletim doku ile taşınır. Zaman
I II III
Ksilem hücreleri zamanla çekirdek ve sitoplazmalarını
kaybeder. Üst üste dizilmiş hücrelerin boyuna çeperleri
lignin birikimi ile kalınlaşırken, birbirine bakan enine çeper-
Yukarıdaki grafikte belli zaman aralıklarında bekçi
leri tamamen eriyerek su geçişine izin veren borulara hücrelerde gerçekleşen pH değişimi verilmiştir.
dönüşür.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) I. zaman aralığında bitkideki terleme oranı yük-
sektir.
7. Bir bitkinin,
B) I. zaman aralığında hücrede solunum, II ve III. za-
I. Yaprak
man aralıklarında ise solunum ve fotosentez ger-
II. Dal çekleşir.
III. Gövde C) I. zaman aralığında stoma hücrelerinde CO2 mik-
IV. Kök tarı yüksektir.
D) II. zaman aralığı ile birlikte bitki güneş almaya
gibi kısımlardan hangilerinde hiçbir zaman stoma
başlar.
bulunamaz?
E) III. zaman aralığında suyun fotolizi gerçekleşmek-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IV tedir.
I. zaman aralığında stoma kapalı, III. zaman aralığında
D) II ve IV E) III ve IV stoma açıktır. Terleme oranı stoma açıkken en yüksek-
tir.
Otsu bitkinin gövde ve dalında stoma bulunabilir. Fakat
hiçbir bitkinin kökünde stoma yoktur. 11. Ksilemde taşınan sıvının içinde;
I. glikoz
8. Çok yıllık odunsu bitkilerde aşağıdaki yapısal II. su
özelliklerden hangisinin terleme üzerinde etkisi III. mineral
yoktur? IV. amino asit
A) Kütikula kalınlığı V. maltoz
B) Yapraktaki tüyler
maddelerinden hangileri rastlanabilir?
C) Stomanın konumu
D) Stoma sayısı A) Yalnız I B) II ve III C) I ve IV

E) Hidatod sayısı D) I, II, III ve IV E) I, IV ve V

Hidatodlar terleme yapmaz. Damlama ile su ve mineral Ksilemde inorganik madde taşınır. Bu yüzden su ve mine-
atar. ral bulunur. Fakat glikoz, amino asit ve maltoz bulunmaz.

1-D 2-B 3-B 4-E 5-A 6-D 7-C 8-E 9-C 10-A 11-B
54
PEKİŞTİRME
 Bitkilerde Eşeyli Üreme, Canlılar ve Çevre BİLGİ
Bitkilerde Eşeyli Üreme
Çiçek, tohumlu bitkilerdeki üreme organıdır.
Açık tohumlu

Tohumlu Bitkiler

Kapalı tohumlu
Açık tohumlu bitki çiçeklerine kozalak denir.
› Erkek ve dişi kozalak farklıdır.
› Tohum taslakları dişi kozalaktadır.
› Erkek kozalaktaki polenler rüzgar ile dişi kozalağa taşınır.
› Döllenmeden sonra tohum taslağında gelişen tohum açıkta bulunur.

Kapalı Tohumlu Bitkilerdeki Çiçek Yapısı

Erkek organ

Tepecik (stigma) Dişi organ

Anter (Başcık)
Dişicik borusu (stilus)
Filament Ovaryum
(Sapçık)

Farklı renkte olup,

Taç kokular salgılar.
yaprak
Çiçeği Canlıları çekerek
korur. Çanak tozlaşmaya yardımcı
yaprak olur (bol kromoplast
Fotosentez Tohum taslağı ve golgi içerir).
yapar. Çiçek
tablası Çiçek sapı

∑ Bir çiçek bir veya daha fazla dişi organa sahip olurlar.
∑ Dişi organ yumurtalık (ovaryum) dişicik borucu ve tepecikten oluşur.
∑ Yumurtalıkta tohum taslağı bulunur.
∑ Erkek organ, sapçık ve başçık olmak üzere iki bölümden oluşur.
∑ Başçık polen keselerini içerir.
∑ Polenler nişasta ve yağ içerirler.
Tam Çiçek: Çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi organ gibi tüm yapılara
sahiptir.
Eksik Çiçek: Çiçekte bu dört temel kısımdan bir veya daha fazlası eksik ise eksik
çiçek olarak tanımlanır.

Eksik çiçek

Erkek organ içeriyorsa Dişi organ içeriyorsa

Erkek çiçek Dişi çiçek

55
BİLGİ
 Erkek ve Dişi Çiçekler;
∑ Aynı bitkide ise † Tek evcikli (mo- ∑ Farklı bitkide ise † İki evcikli (dioik)
noik) Örnek: Hurma, sögüt, kavak, incir
Örnek: Meşe, mısır, ceviz, fındık E D
E E D
D E D
D
E

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME

1. Erkek Üreme Hücresi Oluşumu
2. Dişi Üreme Hücresi Oluşumu
3. Tozlaşma
4. Döllenmenin gerçekleşmesi ile meydana gelir.

1. Erkek Üreme Hücresi Oluşumu

∑ Çiçekli bitkinin erkek organı bir başçık ile filament kı-
sımlarından oluşur.

∑ Başçığın iç yapısı incelenince silindir görünümlü

Anter
dört bölge görülür. Bunlar yüzlerce polen ana hüc- (başcık)
resini kapsayan polen keseleridir. Polen kesesi
Filament

Polen ana hücresi

(Mikrospor ana hücresi)
(2n)

Mayoz geçiriyor.

(n) (n) (n) (n)

Mikrospor hücreleri

Endomitoz geçiriyor.

Polenler
Polenin yapısı

Dış zar (cansız)

İç zar (canlı)
Generatif çekirdek (üretken çekirdek - n)
Vejetatif çekirdek (tüp çekirdeği - n)
Por (açıklık)
56
BİLGİ
∑ Polendeki çekirdeklerden biri generatif (doğurucu - döller - üretken) çekirdek,
diğeri vejetatif (tüp, besler) çekirdek adını alır.

∑ Polenler çift katlı zarla çevrilidir. İç zarı canlı, dış zarı cansızdır.

Dış zar üzerinde por denilen açıklıklar vardır.

∑ Her türün poleni kendine özgüdür ve bitki sınıflandırılmasında kullanılır.

∑ Rüzgarla tozlaşan bitkilerin polenleri düz yüzeyli, kanatlı ve hafiftir.

∑ Böcek gibi canlılar ile tozlaşanların ise desenli ve çıkıntılıdır.

2. Dişi Üreme Hücresi Oluşumu
∑ Yumurtalıkta bir veya daha fazla sayıda tohum taslağı bulunur.
∑ Her tohum taslağında 2n kromozomlu bir makrospor (megaspor)ana hücresi var-
dır.

Tepecik

Dişicik borusu

Tohum taslağı
Yumurta ana
hücresi

Yumurta ana hücresi

(Megaspor ana hücresi)
(2n)

Mayoz geçiriyor.

(n) (n) (n)

(n) 
Megaspor Eriyerek kayboluyor.

3 endomitoz geçiriyor.

Antipot çekirdekler

Polar çekirdekler

Sinerjit çekirdekler
Yumurta
Embriyo kesesi

∑ Tohum taslağında mayoz ve mitoz bölünme sonucu oluşan; sekiz haploit çekirdek
içeren yapıya embriyo kesesi denir.

∑ Embriyo kesesindeki yumurta ve polar çekirdekler döllenmede görev alırken, anti-

pot ve sinerjit çekirdekler döllenme sırasında kaybolur.

57
BİLGİ
 3. Tozlaşma
∑ Erkek organ başçığında oluşan polenlerin su, rüzgar, böcek ve insan gibi etkenler-
le taşınıp dişi organın tepeceğine ulaşmasıdır.

∑ Hayvanlarla tozlaşmanın gerçekleştiği bitkilerin çiçekleri şu özelliklerle sahiptir;

› Taç yaprakları büyük, renkli ve güzel kokulu
› Polen sayısı az
› Bal özü (nektar) salgılar
› Çiçek yapısı hayvanların konmasına elverişlidir.

∑ Rüzgarla tozlaşan bitkilerin çiçeklerinde ise;

› Taç yapraklar küçülmüş yada körelmiştir.

› Çok sayıda polen oluştururlar.

Kendi Kendine Tozlaşma Çapraz Tozlaşma

Bir çiçekteki polenin aynı çiçeğin dişi Bir çiçeğin aynı türden başka bir çiçekle
organı tepeciğine ulaşmasıdır. tozlaşmasıdır.

Erkek ve dişi gamet oluşumu aynı

Bitki çeşitliliğini arttırır.
zamanda olmalıdır.

Değişen ortam koşullarına uyum yete- Çevresel değişikliklere daha iyi uyum
neği daha azdır. sağlarlar.

Çapraz
tozlaşma
Kendi
kendine
tozlaşma

AKLINDA OLSUN

Tohum taslağının üzerin-

deki örtüyü oluşturan taba-
kalar arasındaki açıklığa
∑ Tozlaşmadan sonra dişi organ tepeciğine konan polen hücresindeki vejetatif çekir-
mikropil adı verilir.
dek (tüp çekirdeği) polen tüpünü oluşturur. Polen tüpü büyüyerek embriyo kesesi-
ne ulaşır (kemotropizma). Daha sonra tüp çekirdeği eriyerek kaybolur.

Polen tüpü

Sperm
çekirdekleri (n)
Tüp
çekirdeği (n)
58
BİLGİ
 4. Döllenme
∑ Polen tüpünde ilerleyen generatif çekirdek bir mitoz bölünme geçirerek iki sperm
oluşturur.
Sperm
çekirdekleri
Generatif çekirdek
(n)

Vejetatif çekirdek
(n)

∑ Polen tüpünden geçen sperm çekirdekleri tohum taslağının mikropil adı verilen
bölgesine ulaşarak embriyo kesesine geçer.

Tozlaşma
Polen

Başçık

Dişicik borusu Embriyo

Endosperm Tohum
Sapçık Sperm
çekirdekleri

Zigot

Triploit çekirdek
Embriyo
kesesi
Tohum
taslağı

Embriyo kesesinde iki ayrı döllenme görülür.

Döllenme Mitoz
∑ Sperm çekirdeği (n) + Yumurta (n) Zigot (2n) Embriyo

Döllenme
∑ Sperm çekirdeği (n) + Polar çekirdekler (n + n) Triploit çekirdek
(3n)

Mitoz

Besi doku
(Endosperm)

Çift döllenmeden sonra;

∑ Tohum taslağı † Tohuma

∑ Yumurtalık † Meyveye dönüşür.
∑ Embriyo + Endosperm + Kabuk † Tohum
∑ Tohum + Dişi organ † Meyve

59
BİLGİ
 Tohumun Yapısı
∑ Tohumlu bitkilerde üreme ve yayılmayı sağlayan yapı tohum adını alır.
∑ Olgunlaşmış bir tohumda dıştan içe doğru; tohum kabuğu, endosperm (besi
doku) ve embriyo yapıları bulunur.
Kotiledon (çenek)
Endosperm Kotiledon
(çenek)
Embriyonik
gövde
Embriyonik
Tohum
gövde
kabuğu
Embriyonik
kök
Embriyonik
Tohum kök
kabuğu

Tek çenekli bitkide Çift çenekli bitkide

tohum yapısı tohum yapısı

Kabuk
Tohum taslağının dış çeperinin kalınlaşması ile oluşur.
∑ Tohumu elverişsiz ortam koşullarından korur.
∑ Tohumun olgunlaşmasından çimlenmesine kadar ki durumuna "uyku hali" denir.
Bu durumda tohumda metabolik faaliyetler minimumdur. (Bazal metebolizma)

Endosperm (Besi Doku)

∑ Embriyoyu çimlenme öncesi ve çimlenme sırasında besler.
∑ Bitkinin türüne göre nişasta, protein yağ gibi maddeler bulunur.

Embriyo
Embriyo; embriyonik kök, embriyonik gövde ve çenek içerir.
∑ Embriyonik kök √ Bitkinin kök sistemini
∑ Embriyonik gövde √ Bitkinin sürgün sistemini oluşturur.
∑ Çenekler √ Endospermdeki besinin embriyoya aktarılmasını sağlar.

Çenekler: Tohum gelişirken endospermden besin alır ve çimlenme sırasında

embriyoya iletir.
› Tohum taslağında bir çenek bulunduran bitkiler tek çenekli; iki çenek bulundu-
ran bitkiler çift çeneklidir.
› Çift çenekli bitkilerde, endospermde bulunan besin, tohumun gelişimi tamam-
lanmadan çeneklere gönderilir. Bu bitkilerde çimlenme için gerekli olan besini
çenekler sağlar.

Meyve Oluşumu
∑ Yumurtalığın gelişmesiyle oluşur.
∑ Meyve,
› tohumu korur.
› olgunlaşan tohumların hayvanlar yardımıyla taşınmasını sağlar.
∑ Meyveler ve tohumlar taşınma şekillerine uygun yapı kazanmışlardır.
∑ Bazı meyveler kuşların tüylerine, hayvanların kürklerine tutunarak taşınır.
∑ Bazı meyve tipleri kanatlı meyvelerin ya da paraşüte benzeyen tüy demetlerinin
yardımıyla taşınır.
∑ Etli meyveler birçok hayvan için besin kaynağıdır. Bu meyvelerin tohumları sindi-
rilmediği için dışkılama ile dışarı atılır.
∑ Kemirgen ve karıncalarla yer altına taşınan meyve tohumlarının bir bölümü uygun
koşullarda çimlenir.
∑ Fasulye, bezelye gibi bitkilerin tohumları meyve kabuğunun kuruyup dökülmesi
sonucu çevreye yayılır.
60
BİLGİ
 Meyve Çeşitleri

Basit Meyve Bileşik Meyve

∑ Bir çiçeğe ait tek bir yumur- ∑ Bir çiçek kümesinde yer
talığın gelişmesiyle oluşur. alan bir çok çiçeğe ait yu-
murtalıkların kaynaşması
ile oluşur.
Etli Meyve Kuru Meyve ∑ Ananas
∑ Elma ∑ Fındık ∑ Böğürtlen
∑ Kayısı ∑ Buğday ∑ Dut
∑ Kiraz ∑ Mısır
∑ Üzüm ∑ Ayçiçeği
∑ Şeftali
∑ Fasulye
Oluşumlarına Göre

Gerçek Meyve Yalancı Meyve

∑ Sadece yumurtalığın katıl- ∑ Yumurtalığın yanı sıra ça-
masıyla oluşur. nak yaprak, taç yaprak, çi-
çek tablasının katılmasıyla
∑ Erik
oluşur.
∑ Üzüm ∑ Ayva
∑ Şeftali ∑ Elma
∑ Armut

DORMANSİ VE ÇİMLENME
Dormansi
∑ Bir tohum olgunlaştıkça su kaybederek dormansi denen bir evreye girer.
∑ Bu süreç; metabolik hızın aşırı ölçüde yavaş olduğu, büyüme gelişmenin askıya
alındığı bir durumdur.
› Dormansi durumundaki tohum çimlenmez. Dormansinin süresi bitki türlerine
göre bazen tür içinde bile farklılık gösterir.
› Dormansinin kırılması belirli ortamsal koşullara gereksinim gösterir.
ÖRNEK: Kış mevsimlerinin sert geçtiği yerlerde, tohumlar uzun süre soğuğa ma-
ruz kalmaya gereksinim duyarlar, yazın ya da sonbaharda ekilen tohumlar bahar ayla-
rına kadar çimlenmezler.
Tohumun Çimlenmesi
Olgunlaşmış tohumun uygun bir ortamda genç bitkiyi oluşturmak için geçirdiği de-
ğişimlerdir.
Çimlenme sürecinde;
1. hücre bölünmesi (mitoz)
2. büyüme
3. farklılaşma (doku, sistem oluşumu) olayları gözlenir.
∑ Çimlenme için ortamda yeterli miktarda su, oksijen ve uygun sıcaklık olması gerekir.
∑ Olgunlaşmayan tohumlarda çimlenme görülmez.
Çimlenme sırasında;
∑ Tohum osmozla suyu alır.
∑ Tohum kabuğu çatlar.
∑ Embriyodaki enzimler harekete geçerek giberellin hormonu sentezlenir.
∑ Giberellin, ortamda bulunan absisik asitin etkisini ortadan kaldırır. Amilaz enzimi-
nin faaliyete geçmesini sağlar.
61
BİLGİ
 Amilaz
Nişasta Glikoz
∑ Glikoz embriyo tarafından solunumda kullanılır ve hücrelerin bölünüp çoğalması
için gerekli enerjiyi sağlar.
∑ Endospermdeki sitokininler embriyoya yönelir. Embriyonun hücre bölünmesini
hızlandırır.
∑ Çimlenme sırasında çenekler besini depolanmış besi dokudan karşılar.
∑ Oluşan hücrelerin farklılaşması sonucu embriyonik kök ve gövde büyür.
∑ Tohumun çimlenmesi sırasında fotosentez gerçekleşmediği için ışık ve CO2 in
bulunmasına gerek yoktur.

AKLINDA OLSUN

Çimlenme sıra-
sında; embriyo
büyüklüğü me-
tabolizma hızı artar.
solunum hızı su
emilimi hücre ∑ Tek çeneklilerde; embriyonik gövde doğrudan toprak üstüne çıkarak gelişir. Çe-
sayısı nek toprak altında kalır.
çenek büyüklü-
azalır.
ğü kuru ağırlık

∑ Çift çeneklilerde; tohum içinde kalan embriyonik gövde yer çekiminin aksi yönünde
büyür ve çenekleri toprak üstüne iter. Gövde ve yapraklar toprak üstünde gelişir.
Kuru ağırlık

I II Zaman
I ¡ Tohum çimleninceye kadar geçen süredir.
II ¡ Tohum çimlendikten sonra fotosentezin başlamasıyla gerçekleşen süreçtir.
Çimlenmeye Etki Eden Çevresel Faktörler
Su
∑ Tohuma alınan su enzimleri aktifleştirir.
∑ Suyun yetersiz olduğu kurak topraklarda tuzların fazla olması nedeni ile çimlenme
olmaz.
∑ Suyun çok fazla olduğu ortamda tohum yeterli oksijen alamadığından çimlenme
durur.
Sıcaklık
∑ Su emilimini, enzim etkinliğini ve difüzyonu dolayısı ile çimlenmeyi etkiler.
∑ Tohumun çimlenmesi için gerekli sıcaklık bitki türlerine göre değişir.
62
BİLGİ
 Oksijen
∑ Bitki tohumları genellikle oksijenden yoksun ortamda çimlenemez.
∑ Bazı bitki tohumları oksijen bulunmayan ya da çok az oksijen bulunan ortamlarda
çimlenebilir.
Örneğin çeltik tohumları O2’siz ortamda çimlenebilir ama gelişemez.
Gelişebilmek için yine oksijene ihtiyaç duyar.

CANLILAR VE ÇEVRE
∑ Çevre canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak et-
kileşim içinde bulundukları biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamdır.
∑ Çevresel faktörler genom kullanımının değişimine kalıcı veya geçici olarak sebep
olabilir ve bu kullanım yeni nesillere de aktarılabilir.

Çevre Şartlarının Genetik Değişimlerin Sürekliliğine Olan Etkisi

Yapay seçilim Doğal seçilim Mutasyonlar Göç

Canlı Çeşitliliğindeki Değişimin Nedenleri

Çevresel şartlar Genetik Krossing over -

İzolasyon
(Isı, ışık gibi) sürüklenme Döllenme

Varyasyon
Tür içi çeşitliliğe denir. Aynı türün değişik alanlarda yaşayan popülasyonları ara-
sında kalıtsal özellikleri, karakter kümeleri bakımından farklı morfolojiye sahip bi-
reyler bulunmaktadır. Varyasyonlar; kalıtsal olabileceği gibi kalıtsal olmadan da
gerçekleşebilir.
Modifikasyon
∑ Çevresel faktörlerin etkisiyle gen etkinliğinin değişmesidir.
∑ Canlının fenotipinde meydana gelen ve kalıcı olmayan sadece bireyi ilgilendiren
geçici değişimlerdir.
∑ Kalıtım yoluyla aktarılmaz.
Modifikasyon Örnekleri
∑ Sirke sineğinin 16°C de düz, 25°C de kıvrık kanatlı olması
∑ Akşam sefası bitkisinin mavi ve kırmızı çiçekler açması
∑ Tek yumurta ikizlerinin farklı boyda olması
∑ Çuha çiçeğinin 15 - 20°C lik kuru ortamda kırmızı 30 - 35°C lik nemli ortamda
beyaz çiçekler açması.
■ Canlılarda gerçekleşen mayoz bölünme döllenme, konjugasyon, trasdüksiyon,
transformasyon olayları ve mutasyon ise kalıtsal varyasyonlara yol açar.
Mutasyon
∑ Gen ve kromozomların yapısında meydana gelen değişikliklerdir.
∑ Mutasyonların canlı üzerine farklı etkileri olabilir.
∑ Bazıları öldürücü iken, bazılarının da canlıya olumlu veya olumsuz etkisi olmaya-
bilir (nötr mutasyonlar). Bazıları ise canlının yaşadığı ortama uyum ve yeteneğini
arttırır (yararlı mutasyon). Örneğin mutasyon sonucu oluşan orak hücreli anemiye
sahip bireylerin sıtmaya dirençli olmaları gibi.
∑ Kalıtsal mutasyonlar gen frekanslarının değişimine yol açar.
63
BİLGİ
 ∑ Örneğin; normal bir gen mutasyonla hemofili genine dönüşebilir. Bu mutasyon
hemofili hastası bireylerin yaşama şansını azaltır ve zamanla popülasyondan bu
bireylerin elenmesine yol açar. Sonuçta hemofili geni frekansı düşer, aleli olan
genin frekansı ise artar.
İzolasyon
∑ Bir popülasyonun diğer popülasyonlarla genetik alışverişinin kesilmesidir.
∑ Örneğin coğrafik bir izolasyon sonucu (dağ oluşumu, nehir oluşumu gibi) popülas-
Simülasyona ulaşmak için
www.capyayinlari.com
yon içindeki bireylerin gen akışı kesilirse; bir süre sonra bu iki popülasyonun gen
sayfasını ziyaret ediniz ya da havuzu farklılaşmaya başlar. Popülasyonların her biri kendi yolunda farklılaşır.
aşağıdaki karekodu okutunuz.
∑ Gen havuzlarının tamamen ayrılması; popülasyonların üreme davranışlarında ve üre-
me periyotlarında farklılıklarla sonuçlanabilir. Bunun sonucunda da bu iki popülasyon
çiftleşip verimli döller veremez ve iki farklı tür hâline gelebilir.
Doğal Seçilim (Doğal Seleksiyon)
Kalıtsal varyasyonlara sahip yeni bireylerden ortam şartlarına uygun özelliklere
sahip olanlar hayatta kalır. Doğal seçilim, yerden yere ve zaman içerisinde deği-
şen çevresel faktörlerin bir sonucudur.
Günümüzde bir çok böcek türünde pestisit direncin ortaya çıkması da doğal seçi-
lim örneğidir.
∑ Pestisitler, zararlı organizmaları engellemek, kontrol altına almak ya da zararlarını
azaltmak için kullanılan madde ya da maddelerden oluşan karışımlardır.
∑ İlk pestisit uygulamasından sonra hayatta kalan bir kaç böcek, bu kimyasal saldırı-
ya karşı kendilerinin bir şekilde hayatta kalmasını sağlayan bir aleli taşıyan genetik
olarak dirençli bireylerdir.
∑ Popülasyonda kalan dirençli bireyler, çoğalırlar ve onlara pestisit direnci sağlayan
alelleri yavrularına geçirirler. Böylece pestisite dirençli olan bireylerin oranı, her
kuşakta artar.
: Dirençli olan böcek : Dirençli olmayan böcek

Pestisit uygulaması
Hayatta kalanlar

x Üreme

Popülasyondaki dirençli böceklerin frekansı artış gösterir.

64
BİLGİ
∑ Pestisitlerin dayanıklı böcekleri seçmesi gibi antibiyotiklerde dayanıklı bakterileri
seçer. Bir antibiyotiği parçalayan enzimi şifreleyen veya antibiyotiğin bağlanacağı
yeri değiştiren bir mutasyon bakteriyi antibiyotiğe karşı dirençli kılar.

Yapay Seçilimi (Yapay Seleksiyon)

∑ İnsanlar tarafından belirli özelliklere sahip hayvan ve bitkilerin kendi aralarında

çiftleştirilmesiyle istenen özellikte yavruların elde edilmesidir.

∑ Yapay seçilim varyasyon ve kalıtılabilirliğe dayanmaktadır.

∑ Hayvanların evcilleştirilmesi sağlanır.

∑ Günümüzdeki güvercin çeşitlerinin tamamı, yabanıl kaya güvercini Columba

livia'nın yapay seçilimi sonucu elde edilmiştir.

∑ Mısırda doğada normal olarak bulunan Teosinte isimli bitkinin sürekli olarak yapay
seçilime uğratılması sonucu elde edilmiştir.

AKLINDA OLSUN

Bir popülasyonda bulunan

tüm canlıların taşıdığı
alellerin toplamına gen
havuzu denir.
Teosinte Modern mısır
∑ Ayrıca hayvancılıkta süt, yumurta, et, bal üretiminde miktarı ve kaliteyi arttırmak
için yapay seçilim gerçekleştirilir.

Genetik Sürüklenme
∑ Şansa bağlı olarak bir popülasyondaki alel frekanslarının değişmesine neden olan
evrimsel mekanizmadır.
∑ Genetik sürüklenme bazı genleri ortadan kaldırabilir.
Örneğin; deprem, sel gibi olaylar seçim yapmadan canlıların ölümüne neden ol-
duğundan; hayatta kalan küçük popülasyon ana popülasyonun genetik yapısını temsil
edemez. Şansa bağlı olarak bazı aleller daha fazla gözlenir, bazıları daha az gözlenir
ve bazıları da ortadan kalkabilir.
Adaptasyon

∑ Canlıların belirli bir çevreye uyumlarını, yaşamalarını ve üreme şanslarını artıran

kalıtsal özelliklere denir.
∑ Aynı çevrede yaşayan canlılar hayatta kalmak için benzer adaptasyonlar geliştirir.

Adaptasyon Örnekleri
Hayvanlarda Gözlenen;
∑ Kutuplarda yaşayan memeli ve kuşların daha büyük vücutlu olması,
∑ Ördek ayaklarının perdeli olması
∑ Pisi balığının bulunduğu ortama göre desen değiştirmesi
∑ Bukalemunun bulunduğu ortama ve duruma göre renk değiştirmesi
∑ Kurbağanın sinek yakalayabilmek için uzun dili olması
∑ Sıcak bölgelerde yaşayan tilki, fare ve tavşanların kulak ve kuyruklarının uzun,
vücut yüzeylerinin geniş olması
65
BİLGİ
 Bitkilerde Gözlenen;

∑ Kurak ortam bitkilerinin kütikulaların kalın olması, yaprak yüzeylerinin küçülmesi

örtü tüylerin fazlalaşması, stomaların azalması ve yaprağın alt yüzeyinde yoğun-
laşması.

∑ Tamamıyla suda yaşayan bitkilerde, odun borularının gelişmemesi, stomaların ol-

maması, kök emici tüylerin çok az ya da hiç bulunmaması.

Canlıların sudan karaya geçişle karşılaştığı sorunlar;

∑ O2 kullanımı ∑ Vücut ağırlığı
∑ Sıcaklığın korunması ∑ Üreme
∑ Suyun kullanımı ∑ Boşaltım

Bu sorunların giderilmesi için hayvanlarda kazanılan adaptasyonlar;

∑ Vücut sıcaklığının ve su miktarının korunması için deri, pul, tüylerin (post) oluşu-
mu,

∑ Vücutun hareketini kolaylaştırmak için üyelerin farklılaşması,

∑ İç döllenmeyi sağlayan üreme organlarının farklılaşması,

∑ Solunum organının vücut içine çekilmesi,

∑ Azotlu atıkların daha az su kaybını sağlamak için amonyağın üre ve ürik aside
dönüştürülmesi,

∑ Çöl hayvanlarının vücutlarında yağ depolaması

şeklindedir.

Bitkilerde kazanılan adaptasyonlar;

∑ Kara bitkilerinde kök sistemlerinin gelişmesi

∑ İletim demetlerinin gelişmesi

∑ Terleme ile su kaybını kontrol eden stomaların oluşması

∑ Su kaybını azaltmak için yapraklarda kütikula tabakasının oluşması

∑ Nemli bölge bitkilerinde yaprak yüzeyinin genişleyip, kurak bölge bitkilerinde diken
şeklinde küçülmesi (kaktüs)

∑ Kurak bölge bitkilerinde kısa ve su depolayan gövdenin gelişmesi

∑ Kurak bölge bitkilerinde köklerin derine, nemli bölge bitkilerinde yüzeye yakın ol-
ması şeklindedir.

66
BİLGİ
 3 ETKİNLİK
Aşağıdaki şekillerde çiçekli bitkilerde polen ve yumurta oluşumu verilmiştir.
1 Buna göre aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

Anter
(başcı
Polen kesesi
Tepecik
Filament

Dişicik borusu

Tohum taslağı
Yumurta ana
Polen ana hücresi hücresi
(Mikrospor ana hücresi)
(2n) Yumurta ana hücresi
(Megaspor ana hücresi)
(2n)

Mayoz geçiriyor.

Mayoz geçiriyor.

(n) (n) (n) (n)

(n) (n) (n)
Mikrospor hücreleri (n) 
Megaspor Eriyerek kayboluyor.
Endomitoz geçiriyor.
generatif
3 endomitoz geçiriyor.
çekirdek
vejetatif
Polenler
çekirdek Antipot çekirdekler

Polar çekirdekler

Sinerjit çekirdekler
Yumurta
Embriyo kesesi

1. Erkek çiçekte gamet oluşumu sırasında gözlenen yapılardan hangilerinin genetik yapısı birbiri ile aynıdır? Neden?
Generatif ve vejetatif çekirdekler endomitoz sonucu oluştukları için aynı genetik yapıdadır.
2. Erkek ve dişi çiçeklerde oluşan çekirdeklerden hangileri döllenmeye katılır?
Erkekte generatif çekirdek, dişide yumurta ve polar çekirdekler döllenmeye katılır.
3. Dişi çiçekte gamet oluşumu sırasında gözlenen hangi yapıların genetik yapısı özdeştir? Neden?
Embriyo kesesinde bulunan antipot çekirdekler, polar çekirdekler, yumurta ve sinerjit çekirdekler endomitoz sonucu
oluştukları için aynı genetik yapıdadır.
4. Erkek çiçekte gamet oluşumu sırasında gözlenen yapılardan hangileri haploit sayıda kromozom taşır? Açıklayınız.
Mayoz bölünme sonucu oluşan mikrospor hücreleri ve mikrosporların mitoz bölünmesi sonucu oluşan generatif ve
vejetatif çekirdekler haploit kromozom sayısına sahiptir.
5. Dişi çiçekte gamet oluşumu sırasında oluşan yapılardan hangileri haploit sayıda kromozom taşır? Açıklayınız.
Mayoz bölünme sonucu oluşan megaspor ve megasporun mitoz bölünmesi sonucu oluşan antipot çekirdekler, polar
çekirdekler, sinerjit çekirdekler ve yumurta haploit sayıda kromozom taşır.
6. Döllenme sırasında tohum taslağının dış çeperi kalınlaşarak tohum kabuğuna, dişi organda gelişerek meyveye dönü-
şür. Buna göre tohum kabuğu ve meyvenin kalıtsal bilgisi şekilde verilen hangi yapı ile benzerlik gösterir?
Tohum kabuğu ve meyve oluşumu sırasında kalıtsal bilgide değişiklik olmaz bu nedenle dişi çiçekte yer alan megas-
por ana hücresi ile aynı kalıtsal bilgiye sahiptir.

67
ETKİNLİK
 Etkinlik

Aşağıdaki şekilde çiçekli bitkilerde döllenme sırasında görülen yapılar verilmiştir.

2 Buna göre, aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

Tohum taslağı
Antipot
çekirdekler
Endosperm

Zigot

Polar
çekirdekler

Yumurta
Sinerjit
çekirdekleri Sperm
çekirdekleri
Vejetatif
çekirdek

1. Şekilde verilen hangi yapılar döllenmeye katılır?

Sperm çekirdekleri, yumurta ve polar çekirdekler döllenmeye katılır.

2. Hangi yapıların birleşmesi sonucu endosperm oluşur?

Sperm çekirdeği ve polar çekirdeklerin birleşmesi ile oluşur.

3. Hangi yapıların birleşmesi sonucu zigot oluşur?

Sperm çekirdeği ve yumurtanın birleşmesi ile oluşur.

4. Aşağıdaki tabloda verilen yapıların kromozom sayılarını gösteriniz.

Kromozom Antipot Polar Yumurta Sinerjit Endosperm Zigot Vejetatif Sperm

sayıları çekirdekler çekirdekler çekirdekler çekirdek çekirdekleri
(n) haploit 7 7 7 7 7 7
(2n) diploit 7
(3n) triploit 7

5. Vejetatif çekirdeğin görevi nedir?

Polen tüpünün oluşumunu sağlayarak sperm çekirdeklerinin tohum taslağına ulaşmasını sağlar.

6. Döllenmeden sonra şekilde verilen yapılardan hangileri tohum yapısında bulunur?

Tohum taslağı, zigot ve endosperm yapıları tohum yapısını oluşturur.

7. Şekilde verilen yapılardan hangileri tozlaşma olayından önce oluşur?

Sperm çekirdekleri, zigot ve endosperm dışındaki yapılar tozlaşmadan önce oluşur.

68
ETKİNLİK
 Etkinlik

3 Aşağıda verilen örneklerin adaptasyon mu yoksa modifikasyon mu olduğunu karşısına yazınız.

1. Kutuplarda yaşayan memelilerin kulak, burun gibi vücut çıkıntılarının küçük

Adaptasyon
olması

2. Aynı tür bitkinin dağda yetişeninin kısa, ovada yetişenin uzun boylu olması Modifikasyon

3. Himalaya tipi tavşanlarda sıcaklığa bağlı olarak tüy renginin değişmesi Modifikasyon

4. Develerin hörgüçlerinde yağ depo etmeleri ve burun bölmelerinde kıvrım sayı-

Adaptasyon
sının fazla olması

5. Doğduklarında birbirlerinden ayrılarak farklı ortamlarda büyütülen tek yumurta

Modifikasyon
ikizlerinin boylarının ve kilolarının farklı olması

6. Kurak ortamda yaşayan kaktüslerin yapraklarının diken şeklini alması Adaptasyon

7. Yırtıcı kuşlarda çengel gibi kıvrık ve sivri gaga yapısının bulunması Adaptasyon

8. Ekili tarım alanlarında yaşayan çekirgelerin yeşil renkli, sürülmüş topraklarda

Adaptasyon
yaşayanların ise kahverenkli olması

9. Düşük sıcaklıkta yetiştirilen sirke sineklerinde yavruların düz kanatlı, yüksek

Modifikasyon
sıcaklıkta yetiştirilenlerin ise kıvrık kanatlı olması

10. İstiridyelerin yapıştığı yere bağlı olarak değişik kabuk şekilleri kazanması Modifikasyon

11. Göz bebeklerinin parlak ışıkta küçülüp, loş ışıkta büyümesi Adaptasyon

12. Balıkların çok sayıda yumurta ve sperm oluşturması Adaptasyon

13. Arılarda döllenmiş yumurtalardan besin farklılığı nedeni ile kraliçe arı veya işçi
Modifikasyon
arıların oluşması

14. Tamamıyla su içinde yaşayan bitkilerde stomaların bulunmaması Adaptasyon

69
ETKİNLİK
 Etkinlik

4 Aşağıda verilen soruları yorumlayıp analiz ederek cevaplarını yazınız.

1. Bir bitkinin sahip olduğu adaptasyonlar aşağıdaki gibidir.

∑ Stomalar çok sayıda ve epidermis yüzeyine yakındır.
∑ Yapraktaki kütikula tabakası incedir.
∑ Kök toprak yüzeyine yakın, yaprak yüzeyi ise genişlemiştir.

Bu bitki türünün yaşadığı ortam giderek kuraklaşmakta ise, bu bitki türünün birey sayısındaki değişim nasıl
olur? Grafik çizerek gösteriniz.

Birey

Zaman

2. Çiçekli bitkilerde döllenme sonrasında tohum taslağı ve ovaryum yapıları nasıl bir değişime uğrar?
Tohum taslağı tohum yapısında ovaryum da meyveye dönüşür.

3. Tohumun çimlenmesi sırasında gerçekleşen değişimlerle ilgili aşağıdaki grafikleri çiziniz.

Protein sentezi Endosperm miktarı Solunum hızı Kuru ağırlık

Zaman Zaman Zaman Zaman

4. Çiçekli bitkilerde gamet oluşumu ile insanlarda gamet oluşumu sırasında gerçekleşen olayların farkı nedir?
Çiçekli bitkilerde gamet oluşumu sırasında önce mayoz bölünme, arkasından da mitoz bölünme gerçekleşir. İnsanlar-
da ise sadece mayoz bölünme sonucu gamet oluşumu gerçekleşir.

5. Polen oluşumu sırasında aşağıda verilen yapılar hangi sıra ile oluşur?
a. Vejetatif çekirdek
b. Mikrospor ana hücresi
c. Generatif çekirdek
d. Mikrospor
e. Sperm çekirdeği
b - d - a ve c - e

70
ETKİNLİK
 Etkinlik

6. Himalaya tavşanlarının doğal yaşama ortamında ayakları, kuyrukları ve kulakları siyah, vücudunun diğer kısımları ise
beyazdır. Bu tavşanlar üzerine yapılan bazı araştırmalar aşağıdaki şekilde özetlenmiştir.

Beyaz kılları Kesilen bölgeye Yeni çıkan

kesilir. buz parçası kıllar siyah
yerleştirilir.

Siyah kıllar Kesilen bölgeye Yeni çıkan

kesilir sıcak su kıllar beyaz
yerleştirilir. torbası
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Beyaz kılların olduğu bölgeye buz uygulanması gen yapısında bir değişime neden olmuş mudur? Açıklayınız.
Buz uygulaması sadece genin işleyişini değiştirmiştir. Çünkü sonrasında uygulanan sıcak su torbası sonucu yeni-
den beyaz kılların çıkması gen yapısının değişmediğini göstermektedir. Gen yapısı değişse idi kıl renginin tekrar
beyaza dönmesi mümkün olmazdı.
b. Önce buz sonra da sıcak su torbası uygulaması sonucu yeniden beyaz kılların çıkması adaptasyon ve modifikas-
yon kavramlarından hangisi ile açıklanabilir?
Uygulanan buz ve sıcak su torbası genin işleyişini değiştirip farklı renklerde kıl renginin oluşumuna neden olmuş-
tur. Genin yapısı değil, genin işleyişi değişmiştir. Bu olayda modifikasyondur.

7. Çiçekli bitkide gözlenen çift döllenmeye hangi yapılar katılır? Döllenme sonucu oluşan yapılar nelerdir?
Döllenme Mitoz
Sperm çekirdeği (n) + Yumurta (n) Zigot (2n) Embriyo
Döllenme Mitoz
Sperm çekirdeği (n) + Polar çekirdekler (n + n) Triploit çekirdek (3n) Besi doku (Endosperm) (3n)

8. Aşağıdaki şekilde bazı zürafaların boyunlarının kısa bazılarının da uzun olduğu, kuraklığın başlaması ile süreç içeri-
sinde uzun boyunlu zürafaların ağaçlara uzanıp beslenmeleri sonucu nesillerini devam etttirebildikleri, kısa olanların
ise beslenemedikleri için öldükleri ve nesillerinin devam etmediği verilmiştir.

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Zürafaların atalarının farklı boyun uzunluğuna sahip olması hangi kavram ile açıklanır?
Kalıtsal varyasyon
b. Kısa olan zürafaların ölmesine çevrenin bir etkisi var mıdır? Bu olay hangi kavram ile açıklanır?
Çevrede kuraklık nedeni ile besin kaynaklarının yetersiz olması ölümlerine neden olmuştur. Doğal seleksiyon
kavramı ile açıklanır.

71
ETKİNLİK
 Bitkilerde Eşeyli Üreme, Canlılar ve Çevre

PEKİŞTİRME TESTİ 7
1. Çiçekli bir bitkinin üremesi sırasında aşağıdaki 4. Doğal seçilime göre ortama uyum sağlayanların yaşa-
olaylardan hangisi üçüncü sırada gerçekleşir? ma şansı diğerlerine göre daha fazladır. Bu üstünlük her
A) Döllenme dölde artarak bu bireylerin seçilip diğerlerinin elenmesi-
B) Çimlenme ni sağlar.
C) Tohum oluşumu Aşağıdakilerden hangisi bu duruma örnek olarak
D) Polen oluşumu gösterilebilir?
E) Tozlaşma A) Bir boksörün çocuğunun iri olması
Bitkinin üremesi sırasında sırayla, B) Arı sütüyle beslenen arının verimli olması
polen oluşumu † tozlaşma † döllenme † tohum olu- C) Daha çok süt veren inek cinslerinin seçilerek ço-
şumu † çimlenme gerçekleşir.
ğaltılması
D) Koyu renkli ağaçta kuşların, açık renkli kelebekleri
daha kolay avlaması
E) İstiridyelerin yaşadığı yerin şekline göre kabuk
şeklini değiştirmesi

2. Aşağıdakilerden hangisi tohumun yapısında bulu- A ve B şıklarındaki örnekler modifikasyon, C şıkkı yapay
nur? seleksiyon, E şıkkı ise adaptasyona aittir.

A) Polen
5. Genel olarak, toprakta gelişen bir fasulye
B) Yumurtalık
tohumunun çimlenebilmesi için;
C) Embriyo ve endosperm
I. su,
D) Yumurta hücresi
II. uygun sıcaklık,
E) Mikrospor ana hücresi
III. karbon dioksit,
Tohum; embriyo, endosperm, çenek ve tohum IV. oksijen
kabuğundan oluşur.
faktörlerinden hangileri gereklidir?
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

2019 / AYT

Tohumların çimlenmesi için uygun sıcaklık, su ve oksijen

gereklidir. Çimlenmekte olan tohum fotosentez yapmadığı
3. Bitkilerde; için karbondiokside ihtiyaç duymaz.
I. Yapraklarındaki kütikula tabakasının kalın olması
II. Stoma sayısının artması
6. Çift çenekli bitkilerin tohumunda bulunan;
III. Stomaların yaprağın alt yüzeyinde yoğunlaşması
I. endosperm
IV. Yaprakların büyük ve parçalı olması
II. embriyo
durumlarından hangileri nemli ortama uyumu sağ- III. çenek
lamak amacıyla görülen özelliklerdendir? IV. tohum kabuğu

A) I ve III B) II ve III C) II ve IV yapılardan hangileri triploid (3n) kromozomludur?

D) III ve IV E) I, III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) III ve IV E) I, III ve IV
Nemli ortam bitkilerinde kütikula ince, stoma çok ve yapra- Endosperm † 3n
ğın üst yüzeyinde, yapraklarda büyük ve parçalıdır.
Embriyo, çenek, tohum kabuğu † 2n

72
PEKİŞTİRME
 Pekiştirme
7. Çevre etkisi ile bazı Bazı kuşlarda gaga 9. Tohumun oluşmasından çimlenmesine kadar geçen
genlerin aktiflikleri- yapısı küçük bireyle- süreye uyku hali (dormansi) denir.
nin değişimi rin yok olması
Uyku halindeki tohum için aşağıdaki grafiklerden
Popülasyon içinde
Popülasyonda ol- hangisi çizilebilir?
ortama uyum sağla-
mayan mavi gözlü A) O2 üretimi B) CO2 tüketimi
yamayan bireylerin
bireylerin oluşması
elenmesi

Genlerde meydana Farklı genotipli bi-

gelen bozulmalar reylerin oluşması Zaman Zaman

Eşeyli üreme ile yeni Arıların arı sütü ile C) Işık kullanımı D) Terleme hızı

gen kombinasyonla- beslendiğinde ve-

rının oluşması rimli olması
Yukarıda bazı kavram tanımları ve bu tanımlara uygun
örnekler verilmiştir.
Zaman Zaman
Yapılan bu tanım ve örneklerin doğru eşleştirilme-
si aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? E) Substrat düzeyinde
A) B) C) fosforilasyon

Zaman

Uyku halindeki tohum fotosentez yapamaz. Bu yüzden

D) E) A, B, C, D şıkları çizilemez. Fakat canlılığını sürdürebil-
mek için ATP üretimi devam eder.

10. Aşağıda kapalı tohumlu bir bitkinin çiçek kısımları

Birinci tanım modifikasyona, ikinci doğal seleksiyona, üçün- gösterilmiştir.
cü mutasyona, dördüncü ise eşeyli üremede çeşitliliği
tanımlamaktadır. I

8. Çiçekli bir bitkinin eşeyli üreme döngüsü incelen- II

III
diğinde aşağıdaki olaylardan hangisinin meydana
gelen yavrular arasında genetik çeşitliliğe katkısı- IV
nın olması beklenmez?
A) Mikrospor ana hücresinden mikrosporların oluşumu V
B) Megaspor ana hücresinden megaspor oluşumu
C) Çifte döllenmenin gerçekleşmesi
D) Yumurta hücresinin döllenmesiyle zigotun oluşumu Buna göre, numaralı yapılardan hangisinde döl-
lenme gerçekleşirken hangisinde polenin çimlen-
E) Megaspordan yumurta hücresi oluşumu
mesi gerçekleşir?
2021 / AYT
Döllenme Polen çimlenmesi
Megaspordan yumurta hücresinin oluşumu mitoz ile ger- A) IV II
çekleştiğinden genetik çeşitliliğe bir katkı oluşturmaz. B) I IV
Mayoz
Mikrospor ana hücre(2n) Mikrospor(n)
Mayoz
C) II III
Megaspor ana hücre(2n) Megaspor(n)
Döllenme
D) V I
I. döllenme: Yumurta(n) +Sperm(n) Zigot(2n)
E) V II
II. döllenme: Sperm çekirdek(n) + Polar çekirdekler(n + n)
√ Endosperm(3n)
Döllenme yumurtalıkta, polenin çimlenmesi ise dişicik
Mayoz ve döllenme olaylarında genetik çeşitlilik gerçekleşir. tepesinde gerçekleşir.

1-A 2-C 3-C 4-D 5-C 6-A 7-B 8-E 9-E 10-D
73
PEKİŞTİRME
 Bitkilerde Eşeyli Üreme, Canlılar ve Çevre

PEKİŞTİRME TESTİ 8
1. Çiçekli bitkilerde embriyo kesesi oluşumunu aşa- 3. Çiçekli bitkilerde,
ğıdaki grafiklerden hangisi açıklar? I. embriyo kesesi içinde çift döllenmeden sonra to-
A) Kromozom sayısı B) Kromozom sayısı
hum taslağının gelişmesiyle,

2n 2n
II. polar çekirdeklerin döllenip gelişmesiyle,
III. tohum oluştuktan sonra dişi organının dış çeperi-
n n nin gelişmesiyle

1 2 1 2 3 Bölünme
oluşan yapılar aşağıdakilerden hangisinde doğru
Bölünme
sayısı sayısı olarak verilmiştir?
C) Kromozom sayısı D) Kromozom sayısı I II III
2n 2n A) Tohum Zigot Meyve
B) Tohum Endosperm Meyve
n n C) Tohum taslağı Meyve Endosperm
D) Meyve Tohum Zigot
1 2 3 Bölünme 1 2 3 4
E) Meyve Endosperm Tohum
sayısı Bölünme
sayısı
E) Kromozom sayısı Tohum taslağından † tohum
2n Polar çekirdeklerin döllenmesiyle † endosperm
Dişi organdan † meyve oluşur.
n
4. Tohumun çimlenmesi sırasında aşağıdaki olaylar-
dan hangisi gerçekleşmez?
1 2 3 Bölünme
sayısı
A) Mitoz bölünme
B) Protein sentezi
Embriyo kesesi oluşurken yumurta ana hücresi 1 mayoz 3 C) Glikozun yıkımı
mitoz geçirir.
D) Nişasta sentezi
E) Embriyonun büyümesi
2. Yapay seçilimde, istenilen özellikleri taşıyan canlıların
Tohumun çimlenmesi sırasında nişasta hidroliz edilerek
seçilerek çoğaltılması amaçlanır. Bu bağlamda, hem
enerji ihtiyacı karşılanır.
geleneksel ıslah hem de genetik mühendisliği alanın-
daki çalışmalardan yararlanılabilir. 5. Çevre koşullarının canlının genlerinin işleyişini değiş-
Aşağıdakilerden hangisi “yapay seçilim” uygulama- tirmesine modifikasyon denir.
larına örnek değildir? Çiçek rengi bakımından saf döl olan kırmızı çiçekli bir
bitkinin kendi polenleriyle tozlaşmasından elde edilen
A) Herbisitlere dirençli kültür bitkilerinin üretilmesi
tohumlar, uygun koşullarda çimlendirilmiş ve gelişme-
B) Kuraklığa dayanıklı bitkilerin yetiştirilmesi
leri izlenerek aşağıdaki durumlar tespit edilmiştir.
C) Çiftliklerde seçilim uygulayarak daha hızlı koşan
I. 30oC’de çimlenip gelişenlerin hepsi beyaz çiçek-
atların yetiştirilmesi
ler açmıştır.
D) Dane sayısı fazla mısır bitkisi yetiştirilmesi
II. 15oC’de çimlenerek gelişenlerin hepsi kırmızı çi-
E) Yanlış antibiyotik kullanımı sonucu dirençli bakte- çek açmıştır.
rilerin gelişmesi
III. Karanlıkta çimlendirilip ışığa alınan fidelerin bir
2019 / AYT
kısmı yeşil renk oluşturamamış ve ölmüştür.

Yapay seçilimde istenilen özellikleri taşıyan canlıların seçi- Bu durumlardan hangilerinin nedeni modifikas-
lerek çoğaltılması amaçlanır. Bu sayede istenilen özellikte yondur?
bireyler elde edilir. Herbisitlere dirençli kültür bitkileri, kurak- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lığa dayanıklı bitkiler, dane sayısı fazla mısırlar ve hızlı
koşan atların yetiştirilmesi yapay seçilimle sağlanır. Yanlış
D) I ve II E) I, II ve III
antibiyotik kullanımı sonucunda bakterilerin genetik bilgisi I ve II. durum modifikasyon, sıcaklığın etkisiyle tüm çiçekler-
değişir. Bu durum sonucunda dirençli bakteri oluşumu de aynı durum oluşmuş. III. durum ise mutasyondur.
doğal seçilimle sağlanır.

74
PEKİŞTİRME
 Pekiştirme
6. Aşağıdaki grafik; kıyı yengeci ve örümcek yengecin 7. I. Dişi çiçek a. Hem erkek hem de dişi
vücut sıvılarının tuz derişiminin, yaşadıkları deniz organ bulundurur.
suyunun tuz derişimindeki değişimlerden nasıl etkilen- II. Eksik çiçek b. Sadece dişi organ bulun-
diğini göstermektedir. Çizgilerin iki ucundaki işaretler durur.
(*), bu yengeçlerin yaşayabildikleri deniz suyu tuz III. Tam çiçek c. Dişi ya da erkek organdan
derişimi sınırlarını belirtmektedir. birini bulundurur.
IV. Erkek d. Sadece erkek organ
çiçek bulundurur.
Yukarıdaki verilen çiçeklere ait açıklamaların
eşleştirmeleri yapıldığında hangisi yanlış olur?
A) a † III B) b † I C) c † III
D) c † II E) b † II

Tam çiçekte çiçek kısımlarının hepsinin bulunması gere-

kir.

8. I

III
Bu grafiğe göre,
I. Örümcek yengecin kendi vücut sıvılarının tuz
II
derişimini düzenleme yeteneği yoktur.
IV
II. Kıyı yengeci deniz suyu içerisinde her ko-
şulda vücut sıvılarının ozmotik derişimini dü-
zenleyebilir.
III. Deniz suyunun tuz derişimi dikkate alındı- Yukarıdaki şekilde gösterilen çiçeğin numaralandırıl-
ğında bu iki yengecin aynı ortamda yaşaması mış kısımlarıyla ilgili ifadelerden hangisi doğrudur?
mümkün değildir.
A) I nolu yapıda polen çimlenir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
B) II nolu yapıda çift döllenme gerçekleşir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) III nolu yapıda diğer kısımlara göre daha fazla klo-
D) I ve III E) II ve III roplast bulunur.
D) I nolu kısımda megaspor oluşur.
2021 / AYT E) IV nolu kısım çiçeğin besin ihtiyacını karşılar.

Her iki yengeç türü de deniz suyunun 400 mM ile 600 mM Çanak yapraklar fotosentez yapabildiği için besin ihtiyacını
nin biraz üzerinde tuzluluk oranında yaşam sürdürebilmiş- karşılar.
tir. Kıyı yengeci deniz suyu içerisinde her koşulda vücut 9. Bir bölgede yaşayan çekirgelerin ortam koşulları-
sıvılarının ozmotik basıncını düzenleyememiştir. Çünkü
nın değişmesine bağlı olarak üreme mevsimleri-
deniz suyunun tuz derişiminin 600 mM – 800 mM arasında
nin kayması ve aralarında genetik etkileşim olma-
bir yerde yaşam sürdürememiştir. Örümcek yengecin
vücut sıvılarının tuz derişimi deniz suyunun tuz derişimine yan iki farklı çekirge topluluğunun oluşması;
göre doğru orantılı artmıştır. I. Mutasyon
II. Modifikasyon
III. Coğrafik izolasyon
IV. Doğal seleksiyon
olaylarından hangileri ile açıklanır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IV
D) I, III ve IV E) III ve IV
Çevre koşulların değişmesi çekirgelerin farklılaşıp yeni tür
oluşumuna yol açmıştır. Bu süreçte mutasyon ve doğal selek-
siyon etkili olur.

1-D 2-E 3-B 4-D 5-D 6-A 7-C 8-E 9-C

75
PEKİŞTİRME
 Yakın Akrabalar; Lahana,
PISA Brokoli ve Karnabahar

Karnabahar, brokoli, lahana, brüksel lahanası ve alabaş bitkileri yabani lahana olarak bilinen Brassica oleracea tü-
ründen yapay seçilimle elde edilmiş ve bundan birkaç bin yıl önce doğada rastlamadığımız bitkilerdir. Örneğin vahşi
lahana bitkisinin daha gür ve öbeklenmiş sarı renkli çiçeklere sahip bireylerinin birbirleriyle sürekli çaprazlanması ve her
defasında elde edilen yeni bireylerden de çiçekler bakımından daha gür ve öbeklenmiş olanlarının seçilmesi sonucu Bras-
sica oleracea italica alt türü olarak bilinen “brokoli” bitkisi elde edilmiştir. Aynı şekilde vahşi lahananın çiçek yapılarının
üremeye daha elverişsiz olanlarının birkaç nesil boyunca tozlaştırılması ile de karnabahar bitkisi elde edilmiştir. Aynı vahşi
lahananın dal bağlantılarının kısa olanlarının birbiriyle çaprazlanması sonucu ise bildiğimiz lahana ortaya çıkmıştır. Bu
bitkiler üzerinde yapılan çalışmalar özellikle CAULIFLOWER olarak isimlendirilen bir genin ifadesindeki farklılaşmanın bu
değişimi tetiklediğini göstermiştir. İnsanların CAULIFLOWER geninin farklı çeşitlerini yapay seçilimle seçmesi sonucu, tek
bir bitkiden günümüzdeki bu geniş Brassica oleracea tür grubu oluşturulabilmiştir. Örneğin karnabaharda CAULIFLOWER
geni üzerinde bir işlev kaybı tipi mutasyon oluşmakta ve bu sayede yediğimiz beyaz çiçek kısmı oluşabilmektedir. Bro-
kolide ise Kent-2 isimli bir alelin etkisiyle yoğun bir çiçek oluşumu gözlenmektedir ve bu alelin sürekli seçilmesi günümüz
brokolilerinin oluşmasına neden olmaktadır.

Peki lahana nasıl bir bitkidir?

Lahanalar kazık kök yapısına sahip bir bitkidir. Lahanalarda türün özelliğine göre yapraklar gövdeye, uzun ya da kısa
saplarla bağlanır. Önceleri otsu yapıda olan gövde yapısına sahiptir ve gelişme ile gövdede kalınlaşma başlar. Lahana-
larda gövde kalınlığı ortalama olarak 5-10 cm’ye ulaşır. Gövde uzunluğu ise 30-40 cm kadardır. Baş lahanalarda yaprak
sapları çok kısadır. Başlangıçta kıvırcık olan yapraklar daha sonra dalgalı bir hal alır. Yapraklar, tür ve çeşitlere göre
değişmekle birlikte oldukça geniş ve büyüktür. Dış yaprakların üzeri mumla kaplı olup yeşil, gri ve sarı renklerin karışması
ile değişik tonlardadır. Lahanalar, erselik çiçek yapısına sahip olmakla birlikte yabancı tozlaşır. Tozlanmada böcekler ve
arılar etkilidir. Lahanalarda dişi organ, erkek organlardan daha önce olgunluğa erişir. Lahanalar hava nemi yüksek deniz
ve göl kenarlarında yüksek nemli yaylalarda daha sağlıklı büyür. Ayrıca ülkemizde yetiştirilen lahanalar üzerinde yapılan
çalışmalarda, Anadolu’da yetiştirilen lahanaların uzun güne duyarlı oldukları ileri sürülmüştür.

1. Brassica oleracea türü ve bu türden oluşan lahana bitkisi ile ilgili aşağıda verilen cümlelerdeki ifadelerde
(Evet) ya da (Hayır) seçeneklerinden birini işaretleyerek değerlendiriniz.
Brokoli, brüksel lahanası ve karnabahar bitkileri vahşi lahana bitkisinin insanlar tarafın-
Evet / Hayır
dan yapay seçilimi sonucu oluşmuştur.

Lahana bitkisi monokot özellikte bir bitkidir. Evet / Hayır

Lahana btkisinin çoğalması sırasında eşeyli üreme görülebilir. Evet / Hayır

Lahana bitkisi kısa gece bitkisidir. Evet / Hayır

76
PISA
 PISA

2. Yabani lahanadan farklı özellikte alt türlerin elde edilebilmesi için yabani lahana bitkisinin sahip olması gere-
ken temel özellik ne olmalıdır? Yapay seçilimde nasıl bir yol izlenmiştir?
Yapay seçilimin olabilmesi için temel özellik tür içinde farklı kalıtsal özelliklere sahip bireylerin bulunmasıdır.
İstenilen özellikte bireyler seçilerek bu bireylerin tozlaşması sağlanarak seçilen özelliğin bir sonraki nesilde de görül-
mesi sağlanmıştır.

3. Lahana bitkisi yaprağında nasıl bir damarlanma bulunur? Neden?

Ağsı damarlanma gözlenir. Çünkü lahana bitkisi dikot bir bitkidir.

4. Lahana bitkisinin gövde kesitini çiziniz. Kesitte yer alan yapıların ait oldukları bitkisel dokuları ve bu doku-
ların temel özelliklerini belirtiniz.

Floem
Epidermis canlı koruyucu dokusudur. floem ve ksilem iletim dokuyu oluşturur.
Floem organik besin, ksilem su ve mineralleri taşır. Kambiyum meristem dokusu-
Epidermis Kambiyum
dur ve enine kalınlaşmadan sorumludur. Korteks ise temel doku hücrelerini içerir.
Ksilem
Temel doku hücreleri arasında fotosentezden sorumlu parankima ve destek doku
hücreleri bulunur. Öz bölgesinde ise temel doku içinde yer alan parankima hücre-
leri bulunur.

Korteks

5. Lahana bitkisinde erkek ve dişi organlar aynı çiçek içinde yer alır mı? Nasıl bir tozlaşma görülür?
Lahana hem dişi hem de erkek organları bulunduran çiçek yapısına sahiptir. Fakat erkek ve dişi gamet oluşumu eş
zamanlı gerçekleşmez. Bu da çapraz tozlaşmaya neden olur.

6. a b c

12 sa

Gecenin kesintiye uğraması

Lahana bitkisinin çiçek açma süreci ile ilgili bir araştırma yapıldığında ışık alma süreleri a, b ve c deki gibi
ise; lahana bitkisinin bu durumlardan hangilerinde çiçek açması beklenir? Nedenini açıklayınız.
a’da ve c’ de çiçek açarken b’ de açmaz. Çünkü lahana uzun gün bitkisidir. Uzun gün bitkileri gün uzunluğu belli bir
kritik değerin üzerine çıktığında çiçeklenirler.

7. Brassica oleracea türünden brokoli ve karnabaharın oluşumu sırasında; yapay seçilime uğrayan özellik
vahşi lahana bitkisinde nasıl oluşmuştur?
Brassica oleracea türünde CAULIFLOWER geninin mutasyon sonucu oluşan farklı çeşitleri, insanlar tarafından ya-
pay seçilime uğramıştır.

77
PISA
 TAM TUR
Bitkisel Dokular

1. Meristem Doku 2. Temel Doku 3. İletim Doku 4. Örtü Doku

∑ Primer meristem ∑ Parankima ∑ Ksilem (Odun Boruları) ∑ Epidermis

› Apikal (Uç) ∑ Kollenkima ∑ Floem (Soymuk Boruları) › Kütikula
Meristem ∑ Sklerenkima › Stoma
∑ Sekonder Meristem › Tüy
› Lateral (Yanal) › Emergens
Meristem
› Hidatod

Bitkisel Organlar Bitkisel Sistemler ∑ Peridermis

› Lentisel
› Kök › Kök Sistemi
› Gövde › Sürgün Sistemi
› Yaprak

Tek Çenekli Bitkiler (Monokotiledon) Çift Çenekli Bitkiler (Dikotiledon)

Kök Saçak kök tipi gözlenir. Kazık kök tipi gözlenir.
Genellikle otsu gövde Genellikle odunsu gövde
Kambiyum yok Kambiyum var
Gövde
İletim demetleri düzensiz İletim demetleri düzenli
Kapalı iletim demeti Açık iletim demeti
Yaprak sapı yok Yaprak sapı var.
Yaprak
Paralel damarlanma görülür. Ağsı damarlanma görülür.
Çiçek Çiçek taç yaprakları üçün katları şeklindedir. Çiçek taç yaprakları dört ve beşin katı şeklindedir.

Bitkisel Hormonlar

Hormon Görevi

• Büyüme, gelişme ve yönelmeyi sağlar.

Oksin
• Kök, çiçek ve meyve oluşumunu uyarır.
• Tohum çimlenmesini başlatır.
Giberellin
• Gövde uzaması ve çiçeklenmeyi sağlar.
• Hücre bölünmesi ve büyümeyi teşvik eder.
Sitokinin • Kök oluşumunu sağlar.
• Tomurcuk gelişiminde etkilidir.
• Meyve olgunlaşması ve tadlanmasını sağlar.
Etilen • Stres hormonudur.
• Gaz halindedir.
Absisik Asit • Tohum çimlenmesi ve büyümeyi engeller.

78
TAM TUR
 Tam Tur

Bitkilerde Hareket Makroelementler

C, H, O, N, S, P, K, Ca, Mg
Tropizma (Yönelim) Nasti (Irganım)
Mikroelementler
∑ Fototropizma † Işık ∑ Fotonasti † Işık
∑ Geotropizma † Yerçekimi CI, Cu, Ma, Na, Fe, Zn, Mg
∑ Termonasti † Sıcaklık
∑ Haptotropizma † Dokunma ∑ Sismonasti † Sarsıntı
∑ Hidrotropizma † Su
Fotoperiyodizm
∑ Kemotropizma † Kimyasal
∑ Travmatropizma † Yara ∑ Uzun gün bitkileri
Nodül Mikoriza ∑ Kısa gün bitkileri
azot Su ve ∑ Nötr gün bitkileri
Bitki Bakteri Bitki mineral Mantar

Bitkilerde Eşeyli Üreme

Organik madde Organik madde
Anter Tepecik
∑ Ksilemde suyun taşınmasında kılcallık, kök (Başçık)
basıncı ve terleme - çekim kuvveti etkilidir. Dişicik borusu
Filament Ovaryum
Stomanın açılması Stomanın kapanması (Sapçık)

Fotosentez, CO2 ↓ Solunum, CO2 ↑

Nişasta → Glikoz Glikoz → Nişasta
Stomada K+ ↑ Stomada K+ ↓
Osmotik basınç ↑ Osmotik basınç ↓
Taç yaprak
Çanak yaprak
Komşu hücrelerden su Komşu hücrelere su
geçer. geçer. Tohum taslağı
Çiçek tablası Çiçek sapı
Turgor basıncı ↑ Turgor basıncı ↓

Çift Döllenme
Tam Çiçek
Yumurta Sperm döllenme Zigot mitoz embriyo
+
(n) (n) (2n) (2n) ∑ Tüm organları bulunduran
Polar çekirdek Sperm döllenme Triploit mitoz endosperm
+ Eksik Çiçek
(2n) (n) Çekirdek (3n)
(3n) ∑ Bir ya da daha fazla organı eksik
Tohumun Yapısında; Embriyo, çenek, endosperm ve tohum kabuğu olan çiçektir.
bulunur.
Tohumun Çimlenmesi için; su, oksijen ve uygun sıcaklık gereklidir.
Döllenme sonrası yumurtalık gelişerek meyveyi oluşturur.

Yapay seçilim Doğal seçilim Mutasyonlar Göç

Canlı Çeşitliliğindeki Değişimin Nedenleri

Çevresel şartlar Genetik Krossing over -

İzolasyon
(Isı, ışık gibi) sürüklenme Döllenme

79
TAM TUR
 Plansız çalışan kimse, ülke ülke dolaşıp hazine arayan bir
insana benzer.
Descartes

ACEMİ 1
1. Yaprakta bulanan; 4. Sperm 1
I. Epidermis Generatif Çekirdek
II. Palizat parankiması Sperm 2

III. Sünger parankiması

Çiçekli bitkilerdeki eşeyli üremeye ait yukarıdaki
IV. Stoma
olay, bitkinin hangi kısmında gerçekleşir?
hangileri canlı olduğu halde fotosentez yapmaz? A) Polen tüpü

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III B) Erkek organ başcığı

C) Yumurtalık
D) I ve IV E) I, II ve IV
D) Tohum taslağı
Epidermis hücrelerinde kloroplast bulunmadığı için foto- E) Polen kesesi
sentez yapmaz.
Tozlaşmadan sonra polen tüpünde generatif çekirdek
mitoz geçirir ve sperm çekirdekleri oluşur.

2. Bitkilerde bulunan ksilem ve floem ile ilgili aşağı-

daki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Ksilem hücreleri ölüdür, floem hücreleri canlıdır.
5. I. Sıcaklığa bağlı olarak çiçek açması
B) Ksilemde su ve mineral taşınır, floemde organik
II. Kökte yaralı bölgeden uzaklaşan büyüme
besin taşınır.
III. Işık etkisi ile gövdedeki asimetrik büyüme
C) Ksilemde madde taşıması tek yönlüdür, floemde
ise çift yönlüdür. Yukarıda bitkilerde görülen bazı hareketler verilmiştir.

D) Ksilem kambiyumun dışında iken, floem kambiyu- Buna göre hangileri tropizma (yönelim) hareketine
mun iç tarafındadır. örnek verilebilir?
E) Ksilemde madde taşınması hızlı iken floemde ya-
vaştır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III

D) I ve III E) I, II ve III
Kambiyum içe doğru ksilemi, dışa doğru floemi oluştu-
rur. I † Termonasti II † Travmatropizma III † Fotot-
ropizma

3. Aşağıdakilerden hangisi bitkiyi dıştan saran ve

koruyan mantar tabakasında bulunur? 6. Aşağıdakilerden hangisi bitkisel bir hormondur?

A) Parankima B) Emici tüyler A) Oksitosin B) Oksin C) Kalsitonin

C) Kambiyum D) Stoma D) Tiroksin E) İnsülin

E) Lentisel
Oksin bitkilerde büyüme ve gelişmeyi sağlayan hormon-
dur.
Lentiseller mantar tabakalarda bulunan açıklıklardır.

80
ACEMİ
 Acemi
7. Uygun ortamdaki bir bezelye tohumu çimlenmeye 10. I. Polen tüpü oluşumu
başlıyor. II. Embriyo kesesi oluşumu

Buna göre aşağıdaki olaylardan hangisi en son III. Tozlaşma

gerçekleşir? IV. Endosperm oluşumu

A) Tohumun su alması Çiçekli bitkilerde üreme sırasında gerçekleşen olaylar-

dan bazıları verilmiştir.
B) Embriyonun büyümesi
C) Klorofil sentezi Bunların meydana geliş sırası aşağıdaki seçenek-
lerden hangisinde doğru verilmiştir?
D) Depo besinlerin sindirilmesi
E) Tohumun O2 alması A) II, III, I, IV B) I, II, III, IV C) II, I, III, IV

D) III, II, I, IV E) IV, III, I, II

Tohum çimlenmesi tamamlandığında klorofil sentezi
gerçekleşir. Diğer olaylar ise çimlenme sırasında mey- Dişi üreme hücresi oluşumu ile embriyo kesesi oluştuk-
dana gelir. tan sonra tozlaşma, polen tüpü ve en son döllenme ile
endosperm oluşur.

11. Miktar

8. I. Kılcallık
II. Kök basıncı
III. Adhezyon
IV. Kohezyon
Cl M Fe Cu Al
Yukarıdakilerden hangileri ksilemde suyun taşın-
Yukarıda toprakta bulunan beş farklı elementin miktar-
ması sırasında etkili faktörlerdendir? ları gösterilmiştir.

A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV Buna göre minimum yasası dikkate alındığında

hangi mineral bitki gelişimini sınırlayıcı etki
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
yapar?
A) Cl B) Mg C) Fe D) Cu E) Al
Verilen faktörlerin hepsi suyun taşınmasında etkilidir.
Kök basıncı kökteki suyun itilmesinde kılcallık, adhezyon Minimum yasasına göre ortamda en az olan mineral
ve kohezyonda ksilem içerisinde taşınmasında etkilidir. sınırlayıcıdır.

12. I. Endosperm miktarı

9. Göllerde yaşayan bazı sucul böcekler kışın göl don- II. Fotosentez hızı
duğunda metabolizmalarını en aza indirerek özel bir III. Solunum hızı
dönem geçirirler. IV. Mitoz bölünme hızı
Çimlenmekte olan bir tohumda yukarıdakilerden
Yukarıdaki verilen örnek aşağıdaki kavramlardan
hangilerinde artış görülmez?
hangisi ile ifade edilir?
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
A) Adaptasyon B) Varyasyon C) Seleksiyon D) II ve IV E) I, III ve IV
D) Mutasyon E) Modifikasyon
Çimlenmekte olan tohumda endospermdeki besin kulla-
nıldığı için azalır. Fotosentez gerçekleşmez. Solunum ve
Böcekler bu şekilde ortama uyum sağlayarak yaşama
mitoz bölünme hızı ise artar.
şansını arttırır.

1-A 2-D 3-E 4-A 5-C 6-B 7-C 8-E 9-A 10-A 11-C 12-A
81
ACEMİ
 İşini sevmeyeni işi de sevmez.
William Hazlitt

ACEMİ 2
1. Aşağıda verilenlerden hangisi parankima dokusu- 4. Karasal bitkilerin yapraklarında aşağıdakilerden
nun görevi değildir? hangisi gerçekleşmez?
A) Besin üretme A) Protein sentezi
B) Yaş halkalarını oluşturma B) Terleme
C) Madde iletimine yardımcı olma C) Gaz alışverişi
D) Gaz depo etme D) Fotosentez
E) Besin ve su depolama E) Ortamdan su alınması

Yaş halkalarını kambiyum yani meristem doku oluşturur. Ortamdan suyu bitkinin kökü alır.

2. Aşağıdakilerden hangisi bitki büyümesinde rol

oynayan çevresel faktörlerden değildir?
A) Toprak B) Sıcaklık C) Oksin 5. Tek Çenekli Çift Çenekli
I. Mısır V. Ayçiçeği
D) Işık E) Yerçekimi
II. Arpa VI. Buğday
Oksin bir hormondur. Bitki büyümesinde etkili olan yapı- III. Bezelye VII. Fasulye
sal bir faktördür.
IV. Soğan VIII. Elma

Yukarıda tek ve çift çenekli bitkilere örnekler verilmiş-

tir.
3.
Bu tablodaki örneklerin doğru olabilmesi için
VI VII VIII
hangi iki örneğin yer değiştirmesi gerekir?
IV V
A) II - VI B) III - V C) III - VI
I II III
D) IV - VIII E) I - V

Bezelye çift çenekli, buğday ise tek çenekli bitki örneği-

Yukarıdaki şekil embriyo kesesinde bulunan çekirdek-
dir.
leri göstermektedir.

Bu çekirdeklerden hangileri zigot, hangileri ise

triploit çekirdek oluşumuna katılır?

Zigot Triploit çekirdek

A) I - II IV - V 6. Bitkilerde basınç akış teorisine göre organik mad-
B) III VII - VIII delerin taşındığı yapı aşağıdakilerden hangisidir?
C) II IV
A) Floem B) Ksilem C) Epidermis
D) II IV - V
E) III II - V D) Meristem E) İletim parankiması

Zigot oluşumuna yumurta (II), triploit çekirdek oluşumu- Bitkilerde organik maddelerin taşınmasını sağlayan flo-
na ise polar çekirdekler ( IV, V) katılır. emdir.

82
ACEMİ
 Acemi
7. Tohum çimlenirken; 10.
IV III
I. Osmozla su alma I
II. Fotosentez
III. Mayoz bölünme
IV. Mitoz bölünme
V. Solunum

gibi olaylardan hangilerinin görülmesi beklenir? II

A) I ve II B) I, II ve III C) I, III ve IV
Yukarıda basınç akış teorisine göre organik maddenin
D) I, IV ve V E) I, III, IV ve V
taşınması şematize edilmiştir.
Çimlenen tohum gelişmektedir, mayoz görülmez. Ayrıca Buna göre numaralandırılarak gösterilen kısımlar
yaprak oluşumu tam gerçekleşmediği için fotosentez de
beklenmez. aşağıdakilerden hangisidir?
I II III IV

A) Kaynak hücre Havuz hücre Ksilem Floem

B) Havuz hücre Kaynak hücre Floem Ksilem

C) Kaynak hücre Havuz hücre Floem Ksilem

D) Arkadaş hücre Havuz hücre Ksilem Floem

8. • Cansız hücrelerden oluşur.
• Su ve mineralleri taşır. E) Kaynak hücre Arkadaş hücre Ksilem Floem

• İletim tek yönlüdür.

Organik maddenin üretildiği (I) kaynak hücre, taşındığı
Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki yapılardan
(II) havuz hücre, taşıyan (III) floem, bu sürede su geçişi-
hangisine aittir? nin gerçekleştiği (IV) ksilemdir.

A) Epidermis B) Ksilem C) Kütikula

D) Floem E) Parankima

Su ve mineraller tek yönlü olarak ksilemde taşınır.

9. Tropizma ve nasti hareketleri ile ilgili aşağıda veri- 11. I. Sindirimin gerçekleşmesi
len özelliklerden hangileri ortak olarak gözlenir? II. Vücuttaki suyun korunması
A) Oksin hormonu etkisi ile gerçekleşme III. Hücre içi madde taşınması
B) Uyarının yönüne bağlı olma Hayvanların sudan karaya geçişinde yukarıdaki-
C) Kısa sürede gerçekleşme lerden hangileri sorun oluşturmuştur?
D) Turgor basıncının etkili olması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Uyaran etkisi ile gerçekleşme
D) I ve II E) II ve III
A ve B şıklarındaki özellikler tropizma, C ve D şıkların- Sindirim ve madde taşınmasında herhangi bir sorun
daki özellikler nasti karekterlerine aittir. oluşmaz. Fakat karaya çıkıldığında vücut su kaybını
engellemek için çeşitli adaptasyonlar kazanır.

1-B 2-C 3-D 4-E 5-C 6-A 7-D 8-B 9-E 10-C 11-B
83
ACEMİ
 Aklın öğütlediği her şeyi tutkuya kapılmaksızın yerine getirmek
için sağlam bir kararlılık gerekir. Bence erdem, bu karar
sağlamlığıdır.. Descartes

ACEMİ 3
1. Aşağıda verilen örneklerden hangisi bir adaptas- 4. a, b ve c bitkilerinden alınan koleoptillerin ışıkla ilişkisi
yon değildir? aşağıda gösterildiği gibidir.
A) İnsanda loş ışıkta gözbebeğin genişlemesi karanlık

B) Kutuplarda yaşayan hayvanların beyaz renkli ol- ışık ışık

ması
C) Çölde yaşayan kaktüslerin gövdelerinde su depo
etmeleri
a b c
D) Bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiş-
tirmesi Verilen bitkilerin koleoptillerinin gelişim yönleri
E) Tek yumurta ikizlerinin büyüdüklerinde birinin aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
daha uzun olması
A) B)
A, B, C ve D şıkkında verilen örnekler canlının yaşama ve
üreme şansını arttırabilmek için gerçekleşen adaptasyondur.
Fakat tek yumurta ikizlerindeki boy farklılığı çevresel olarak
gerçekleşir ve modifikasyondur.
a b c a b c
2. Kara ortamında yaşayan bitkilerde bulunan yapı-
lardan; C) D)
I. Epidermis
II. Peridermis
III. Kütikula
a b c a b c
hangileri enerji ihtiyacını ATP'den karşılar?
E)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

a b c
Peridemis ve kütikula cansız yapılardır. ATP kullanamazlar.

Bitki koleoptilleri ışığa doğru yönelir. b karanlık olduğu

3. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi bitkideki için yönelim olmaz
temel doku çeşitlerine ait değildir?
A) Hücre çeperlerinde selüloza ilave olarak pektin
birikimine bağlı, düzensiz kalınlaşmalar ortaya çı-
kar.
B) Sarımsak, keten, kenevir bitkilerininde gerilmeye
karşı direnç sağlar.
C) Su moleküllerinin uzun mesafelerde taşınmasın-
da görev alır. 5. Aşağıdakilerden hangisi tohumun çimlenmesi için
D) Çoğu bataklık ve su bitkilerinin kök ve gövdelerin- gerekli bir faktör değildir?
de hava depolar.
A) Nem B) Enzim C) Oksijen
E) Yaprakta mezofil tabakasında bulunur.
D) lşık E) Besin
Su moleküllerinin uzun mesafelerde taşınmasında iletim
doku elamanları olan trakeitler görev alır. Tohum çimlenme sürecinde fotosentez yapmadığı için
ışığa ihtiyacı yoktur.

84
ACEMİ
 Acemi
6. Yapay seçilim sonucu elde edilen canlılarda, 9. Büyümeyi ve geliş- Büyümeyi ve gelişmeyi
I. tür içi çeşitliliğin azaldığı meyi teşvik eden engelleyen hormonlar
II. değişen çevre koşullarına uyum yeteneklerinin hormonlar
arttığı
I. Giberellin IV. Absisik asit
III. yasama ve üreme şansının arttığı
II. X V. Y
özelliklerinden hangileri kesinlikle görülür? III. Oksin
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Yukarıdaki tabloda X ve Y yerine bitkisel hormon-
D) II ve III E) I, II ve III lardan hangileri yazılabilir?
Yapay seçilim belirli özelliklere sahip hayvan ve bitkilerin X Y
kendi aralarında çiftleştirilmesiyle istenen özellikte birey-
A) Etilen Sitokinin
lerin elde edilmesidir. Bu süreçte tür içi çeşitlilik azalır.
B) Sitokinin Oksin
C) Etilen Giberellin
7.
D) Giberellin Etilen
E) Sitokinin Etilen

Oksin, giberellin ve sitokinin büyümeyi teşvik ederken,

etilen ve absisik asit engelleyen hormondur.

I II III
su
10. Stoma hücrelerinin bulundurduğu aşağıdaki öze-
liklerden hangisi lentisel ile ortaktır?
A) Canlı olma
Üç özdeş bitki kullanılarak hazırlanan deney düzeneği B) Gaz alış verişi
ile kılcallığın sıvı iletimine etkisi araştırılıyor.
C) Açılıp kapanabilme
Buna göre belli bir süre sonra cam borulardaki su D) Fotosentez yapma
seviyelerinin yüksekten düşüğe sıralaması hangi
E) İki hücreden oluşma
seçenekte verilmiştir?
Stoma ve lentisel ortak olarak gaz alış verişini sağlar. Diğer
A) I - II - III B) II - I - III C) III - II - I
şıklardaki özellikler sadece stomaya aittir. Lentisel de görül-
D) II - III - I E) III - I - II mez.

Kılcallıktan dolayı ince olan cam boruda su daha yükse-

ğe çıkar.

11. Çiçekli bitkilerde üreme hücreleri ve oluşumu ile

8. Tüm bitkilerde kök, gövde, yaprağı örten ve üze- ilgili;
rinde stomaları bulunduran yapı aşağıdakilerden I. Polen oluştuktan sonra doğrudan döllenmeye ka-
hangisidir? tılır.
II. Megaspor ana hücresi diploittir.
A) Parankima B) Peridermis
III. Mikrospor ana hücresi mitoz ile polenleri oluşturur.
C) Epidermis D) Meristem
İfadelerinden hangileri doğru değildir?
E) Kollenkima
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Bitkinin koruyucu dokusu olan epidermis hücrelerdir.

Polen çimlendikten sonra döllenmeye katılır. Mikrospor

ana hücresi önce mayoz sonra mitoz bölünmeye geçirir.

1-E 2-A 3-C 4-B 5-D 6-A 7-E 8-C 9-E 10-B 11-D
85
ACEMİ
 Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir.
Honore de Balzac

AMATÖR 1
1. Tek çenekli bitkilerde enine kalınlaşma ve yaş halka- 4. Floemde organik madde taşınmasını aşağıdaki
ları bulunmaz. olaylardan hangisi sağlar?
A) Kohezyon kuvveti
Bunun nedeni aşağıdaki yapılardan hangisinin
olmamasıdır? B) Terleme
C) Kök basıncı
A) Odun boruları B) Soymuk boruları
D) Basınç akış kuvveti
C) Kambiyum D) Apikal meristem E) Adhezyon kuvveti
E) Parankima Floemde basınç - akış teorisine göre yani bölgeler arası
basınç, konsantrasyon farkına dayalı olarak organik
Enine büyümeyi ve yaş halkalarının oluşumunu kambi-
maddeler taşınır.
yum sağlar.

2. Aşağıdakilerden hangisi kurak bölge bitkilerinin 5. I. Absisik asit

yaşamını kolaylaştıran adaptasyonlardan değil-
II. Topraktaki su azlığı
dir?
III. İç ortamda CO2 miktarının fazlalığı
A) Yaprakta ve gövdede tüy bulunması
Yukarıda verilen faktörlerden hangileri stomaların
B) Kütikula tabakasının olması
kapanmasına yol açabilir?
C) Yaprakların küçük ve dikenli olması
D) Derinlere inen saçak köklerin olması A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
E) Az sayıda stomanın olması D) II ve III E) I, II ve III
Kurak ortam bitkilerinde derinlere inen saçak değil kazık Absisik asit su stresinde stomaların kapanmasına yol
kök bulunur. açar. Ayrıca CO2 in artması pH'ı düşür ve stomalar
kapanır.

3. Aşağıdaki olaylardan hangisi kök, gövde ve yap-

6. Bezelye, fasulye, yonca gibi bazı bitkilerin yaprakları
rak hücrelerinde gerçekleşen ortak bir olay değil-
karanlıkta kapanırken gün ışığı çıktığında yeniden
dir?
açılırlar.
A) Protein sentezi gerçekleştirme
B) Organik maddelerden ATP sentezleme Bitkinin durumunda görülen bu tip değişiklikler

C) Karanlık ortamda dışarıdan O2 alma aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?

D) Metabolik faaliyetler sonucu oluşan atık maddele- A) Fototropizma B) Hidrotropizma C) Fotonasti

ri uzaklaştırma
D) Termonasti E) Sismonasti
E) Su ve inorganik maddeleri besin sentezinde kul-
lanma Işığa bağlı gerçekleşen açma - kapama hareketleri foto-
nastidir.
Kök ve odunsu gövde hücrelerinde kloroplast yoktur. Besin
sentezi yani fotosentez gerçekleşmez.

86
AMATÖR
 Amatör
7. Bitkilerde kök basıncı ile ilgili aşağıdaki ifadele- 10. Aşağıda verilen örneklerden hangisi modifikasyo-
den hangisi yanlıştır? na aittir?
A) Kök basıncıyla suyun taşınmasında enerji har- A) Van kedilerinde iki gözün farklı renkte olması
canmaz. B) İnsanlarda altı parmağın görünmesi
B) Kökler öldüğü taktirde kök basıncı tamamen orta- C) Yüksek yerlerde yaşayan dikenli bazı bitkilerin
dan kalkar. sonraki nesillerde dikenini kaybetmesi
C) Bitki köke ne kadar yakın kesilirse çıkan su mikta- D) Himalaya tavşanlarında kulak, burun ve ayakların
rı o kadar fazladır. ortam sıcaklığına bağlı olarak renk değiştirmesi
D) Uzun bitkilerde kök basıncı yardımcı kuvvettir. E) Denizatlarının düşmanlarından gizlenmek için
E) Suyun taşınmasında en fazla etkili olan kök ba- renk değiştirmesi
sıncıdır. A ve B şıklarındaki örnekler mutasyon, C ve E şıkkında-
Terleme - çekim kuvveti suyun taşınmasında kök ki örnekler ise adaptasyona aittir. Modifikasyon çevrenin
basıncına göre daha etkilidir. etkisiyle genlerin işleyişindeki değişimdir. Himalaya tav-
şanları da sıcaklığa bağlı değişim gösterir.
8. Kutikula
Üst Epidermis

Palizat
parankiması
Sünger
parankiması

Alt epidermis
11. Büyüme
Gövde
Stoma

Yukarıda verilen yaprağın enine kesiti ile ilgili aşa-

ğıdaki olaylardan hangisi doğru değildir?
Tomurcuk
A) En fazla besin palizat parankimasında üretilir. Kök

B) Kütikula su kaybını engeller.

Oksin konsantrasyonu
C) Stoma gaz alışverişi ve terlemeyi düzenler.
Yukarıdaki grafik farklı oksin konsantrasyonlarında
D) Kütikula ışığın geçişini tamamen engeller.
kök, tomurcuk ve gövde de büyüme miktarını göster-
E) Epidermis hücreleri fotosentez yapmaz.
mektedir.
Kütikula ısığın geçişini tamamen engellemez. Işığı geçi-
rerek fotosentezin gerçekleşmesini sağlar. Bu grafiği göre, aşağıdaki sonuçlardan hangisi
çıkarılamaz?
A) Her organın en iyi büyüdüğü belli bir oksin kon-
9. Yandaki şekilde, yulaf bitkisi
II santrasyonu vardır.
Işık
nin üç bölgesinin ışığa B) Kökte, büyümenin en fazla olduğu bir anda tomur-
I
doğru yönelmesi gösteril- cuk gelişimi de en iyi durumdadır.
miştir. III C) Kök ve tomurcuğun en iyi büyüdüğü oksin kon-
santrasyonu, gövdeye göre daha düşüktür.
Buna göre bu yönelme
hareketi sırasında oksinler D) Çok düşük oksin konsantrasyonu üç organında
gerilemesine yol açar.
en çok hangi bölgelerde
üretilmiştir? E) Gövdede büyümenin en fazla olduğu bir dönemde
yan tomurcuklar gelişmez.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III Kökte büyümenin en fazla olduğu durumda tomurcuk

yeni gelişmeye başlar. Tomurcuk gelişimi en iyi durumda
Oksin hormonu bitki uçlarında ve ışığın olmadığı kısım- değildir.
larda daha fazla üretilir.

1-C 2-D 3-E 4-D 5-E 6-C 7-E 8-D 9-B 10-D 11-B
87
AMATÖR
 Başarının sırlarından biri, geçici başarısızlıkların bizi yenmesine
izin vermemektir.
Mark Kay

AMATÖR 2
1. Hormon Görev 4. Aşağıdaki şekilde çok yıllık bir bitki gövdesinin enine
kesiti verilmiştir.
I. Etilen a. Tohumun çimlenmesini uyarır.
I. Peridermis
II. Giberellin b. Hücre bölünmesini hızlandırır.
II. Floem
III. Sitokinin c. Meyvelerin olgunlaşmasını sağlar. III. Kambiyum
IV. Oksin d. Tomurcuk gelişimini sağlar. IV. Ksilem

Tablodaki hormonların görevleri ile eşleştirilmesi aşa-

V. Öz bölgesi
ğıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Şekilde gösterilen yapılardan hangisi bitki gövde-
A) I → c B) I → c C) I → d sinde enine büyümeyi sağlar?
II → a II → d II → c
III → d III a A) I B) II C) III D) IV E) V
→ III → b
IV → b IV → b IV → a Bitkinin enine büyümesinde kambiyum görevidir.
D) I → a E) I → a
II → b II → d
III → d III → b
IV → c IV → c
Etilen meyve olgunlaşmasında, giberellin tohum çimlenme-
sinde, sitokinin tomurcuk gelişiminde, oksin hücre bölünme-
sinde görevlidir. 5. Aşağıdakilerden hangisi stoma bekçi hücrelerinin
özelliklerinden değildir?
A) Hücresel solunumu gerçekleştirir.
2. Bitkilerde bulunan meristem doku büyüme, gelişme, B) Epidermisden farklılaşan hücrelerdir.
yönelme ve eşeysiz üremeyi sağlar. C) Terleme ve gaz alışverişinde görevlidir.
Buna göre meristem doku bitkinin hangi kısımla- D) Hücrelerinin birbirine bakan çeperleri daha kalın-
rında bulunmaz? dır.
A) Kök uçlarında B) Tomurcukta E) Bitkinin su ve mineral kaybını kontrol ederler.
C) Olgun meyvelerde D) Gövdede Stoma bekçi hücreleri su kaybını sağlarken, mineral kaybın-
E) Yan dallarda da görev almazlar.

Olgun meyvede büyüme ve gelişme olmadığı için meris-

tem dokuda bulunmaz.

6. Yapay ve doğal seçilim sonucu oluşan bireylerde,

I. genetik değişikliklerin gözlenmesi

3. I. Embriyo II. çevresel faktörler etkisi ile kazanılan özelliklere

sahip olma
II. Yumurta hücresi
III. hayatta kalma ve üreme şansının artması
III. Sperm hücresi
IV. tür içi çeşitliliğin azalması
IV. Çenek
Çiçekli bir bitki tohumunda yukarıdakilerden han- özelliklerinden hangileri farklılık gösterir?
gileri bulunmaz?
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
A) I ve II B) I ve IV C) III ve IV
D) I ve IV E) II, III ve IV
D) II ve III E) I, II ve IV
Yumurta ve sperm çekirdeği döllenme sonrası embriyo- Çevresel faktörler etkisi ile kazanılan özelliklere sahip
yu oluşturur. Tohumda embriyo ve çenek bulunur. olma ve hayatta kalma, üreme şansını arttırma doğal
seçilim sonucu oluşan özelliklerdir.

88
AMATÖR
 Amatör
7. I. Geniş ve parçalı yapraklar 10. Bitkilerin üretiminde kullanılan seçmeli üretim tekniği
II. İnce kütikula ile istenilen özellikleri en uygun olan bitkilerin tohum-
III. Stomaların sadece yaprağın alt yüzeyinde bulun- ları üretim amaçlı kullanılır. Bu tohumlardan gelişen
ması bitkilerin içinden de en uygun olanlar seçilerek bir
IV. Su depo etmiş gövde sonraki dönemde kullanılır.

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri nemli böl- Bu şekilde üretim yapılması ıslah çalışmalarında
gelerde yaşayan bitkilere ait olabilir? aşağıdakilerden hangisinin kullanıldığını gösterir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) İzolasyon B) Mutasyon

D) II ve IV E) III ve IV C) Adaptasyon D) Doğal seleksiyon

E) Varyasyon
Nemli ortam bilgilerinde stoma üst konumludur. Ortamda
su bulunduğu için gövde su depo etmez. İzolasyon popülasyonlar arasındaki çiftleşmeyi engelleyen
yalıtım mekanizmasıdır. Verilen örnekte de bitkilerin istenilen
8. özelliklere sahip tohumları kullanıldığı için yalıtım yapılıyor.
Işık Işık
Agar
Agar
Agar

11.
Karanlık Karanlık
I II III IV V

Yukarıda verilen yulaf filizlerinden hangilerinde I II

yönelim (tropizm) hareketi gözlenebilir?

Bir saksı bitkisi yukarıdaki gibi yan yatırılıyor ve bitki
A) I ve II B) I ve IV C) II, III ve IV gelişimi gözleniyor.
D) I, III ve IV E) I, II ve IV
Buna göre bitkinin kök ve gövdesinde gerçekleşen
I. ve IV. bitkide ışığa doğru yönelim gerçekleşir. II. bitki
tropizma hareketleri hangisinde doğru verilmiştir?
ise uç kısmı yan tarafa eklendiği için asimetrik büyüme-
den dolayı yönelim hareketi gözlenir. KÖK GÖVDE
A) ( – ) Geotropizma ( + ) Geotropizma
9. Çiçekli bir bitkinin polenindeki, B) ( + ) Geotropizma ( + ) Fototropizma
C) ( + ) Geotropizma ( – ) Geotropizma
X: generatif çekirdek mitoz geçiremezse, meydana
D) ( – ) Fototropizma ( + ) Fototropizma
gelmeyecek olay ya da yapıyı göstermektedir.
E) ( + ) Hidrotropizma ( – ) Geotropizma
Y: Vejetatif çekirdeğin mitoz geçirememesi sonucu
gerçekleşmeyecek olay ya da yapıyı göstermektedir.
Kök yerçekimine doğru büyür ( + ), gövde ise yerçekimi-
Buna göre X ve Y ile ifade edilenler aşağıdakiler- nin tersi yönde büyür. ( – ) Geotropizma
den hangisinde doğru verilmiştir?
X Y
A) Tozlaşma Döllenme
B) Polen tüpü oluşumu Döllenme 12. Çiçekli bitkilerde tozlaşma sonrası aşağıdaki yapı-
C) Embriyo kesesi Döllenme lardan hangisi ilk olarak oluşur?
D) Embriyo kesesi Polen tüpü oluşumu
A) Embriyo B) Polen tüpü
E) Döllenme Polen tüpü oluşumu
C) Yumurta D) Endosperm
Generatif çekirdek mitoz geçirmezse X spermler oluş-
mayacağı için döllenme gerçekleşmez. Vejetatif çekir- E) Tohum kabuğu
dek ise mitoz sonrası polen tüpünü oluşturduğu için
polen tüpü oluşmaz. Tozlaşma sonrası tepeciğe gelen polen çimlenir. Pole-
nin çimlenmesi sırasında polen tüpü oluşur.

1-A 2-C 3-D 4-C 5-E 6-B 7-B 8-E 9-E 10-A 11-C 12-B
89
AMATÖR
 Aradığını bilmeyen, bulduğunu anlayamaz.
Cladue Bernard

AMATÖR 3
1. Bitkilerde bazı epidermis hücreleri farklılaşarak çeşitli 4. Kapalı tohumlu bir bitkinin tohumunun çimlenme-
görevleri yapabilen tüyleri oluşturur. si süresinde yeşil yapraklar oluşuncaya kadar
gerçekleşen olaylardaki madde değişimleriyle ilgi-
Buna göre aşağıdakilerden hangisi tüylerin bitki-
li aşağıdaki grafiklerden hangisi yanlıştır?
lerdeki görevlerinden biri değildir?
A) Bitkiyi güneşin zararlı ışıklarına karşı koruma A) Nişasta B) Glikoz

B) Kökten su ve mineral emilimini sağlama

C) Terlemeyi azaltarak su kaybını engelleme
D) Zehirli ve yakıcı salgılar üreterek bitkiyi koruma
Glikoz CO2
E) Fotosentezle organik besin sentezleme
C) Protein sentezi D) CO2
Tüyler canlı hücreler olmasına karşın kloroplast bulun-
madığı için fotosentez yapamaz.

2. Çiçekli bitkilerde hayvanlardan farklı olarak çift döllen- Zaman Zaman

me görülür.
• 1. döllenme sonucu zigot E) Kuru ağırlık
• 2. döllenme sonucu endosperm oluşur.
Bu döllenmeler sırasında;
I. yumurta hücresi
Zaman
II. sperm çekirdekleri
III. polar çekirdekleri
Çimlenme sırasında nişasta hidrolizi, hücresel solunum
IV. vejetatif çekirdek ve protein sentezi gerçekleşir. Fakat fotosentez gerçek-
yapılarından hangileri görev alır? leşmediği için CO2 azalmaz.

A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
Yumurta + sperm = Zigot
Polar çekirdekleri + sperm = Endospermi oluşturur.
5. Normalde nemli olan bir çevre gittikçe kuraklaşı-
3. I. Deri altında yağ depolanması yorsa, doğal seleksiyon aşağıdaki özelliklerden
II. Vücut dışındaki burun, kulak gibi organlarının kü- hangisine sahip canlıları olumsuz etkileyecektir?
çülmesi A) Yaprak yüzeyi geniş olanları
III. Beyaz tüy rengine sahip olması B) Kök sistemi gelişmiş olanları
IV. Yüzey/hacim oranının artması C) Gövde boyu kısa olanları

Kutuplarda yaşamaya uyum sağlamış memeli bir D) Stoma sayısı daha az olanları
hayvanda yukarıdaki adaptasyonlardan hangisine E) Yaprak yüzeyinde daha kalın kütikulaya sahip
rastlanır? olanları
Yaprak yüzeyi geniş olan bitkiler kurak ortama uyum sağla-
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III yamaz. Fakat diğer şıklardaki özellikler kurak ortam bitkileri-
D) I, II ve III E) I, II,III ve IV ne ait olduğu için onları olumsuz etkilemez.

Kutuplarda yaşayan hayvanların hacimleri yüzeye göre

daha büyük olduğu için yüzey/hacim oranı azalır.

90
AMATÖR
 Amatör
6. Biri aydınlık diğeri karanlık ortamda tutulan özdeş 9.
iki bitkinin terleme hızlarındaki farklılık;
I. Toplam yaprak yüzeyi
II. Kütikula tabakasının kalınlığı
III. Gözenek genişliği

faktörlerinden hangileri ile açıklanabilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III Gövde ucu kesik Gövde ucu ekleniyor

D) II ve III E) I, II ve III Büyümekte olan bir bitkide gövde ucu (koleoptil) ke-

İki özdeş bitki olduğu için yaprak yüzeyleri kütikula kalın-

silerek alındığı zaman büyümenin durduğu, alınan
lığı eşittir. Aydınlık ortamdaki bitkinin stomaları açık yani parça tekrar yerine konduğu zaman ise büyümenin
gözenek genişliği fazladır. yeniden başladığı görülüyor.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Hormonlar gövde ucunda üretilir.
B) Bütün dokular büyüme hormonu üretir.
C) Hormon üretilemeyince büyüme durur.
7. Kışın yapraklarını döken çok yıllık bir bitkide yap- D) Kesme işlemi hormonların uçtan aşağıya geçişini
rak dökümünden sonra gaz alışverişi; engellemiştir.
I. Lentisel E) Büyümede etkili olan maddeler vardır.
II. Hidatod
Bütün dokular büyüme hormonu üretseydi, gövde ucu
III. Stoma kesildiğinde büyüme devam ederdi.

yapılarından hangileri ile sağlanır?

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III

Yapraklarını döken bitkide stoma ve hidatod da bulun-

maz. Gövdedeki lentiseller gaz alışverişini sağlar. 10. Özdeş bitkilerin uç kısımlarında çeşitli değişimler
yapılarak, karanlık ortamda bekletiliyor.

Karanlıkta bekletilen bu bitkilerin hangisinde

yönelme hareketi gözlenir?

A) B) C)
8. Çiçekli bir bitkinin taç yapraklarında hücrelerde 36
agar mika
kromozom yer almaktadır.
Aynı bitki tarafından oluşturulacak tohumdaki
endospermin kromozom sayısı aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir? D) E)
A) 18 B) 24 C) 36 D) 48 E) 54

Taç yapraklar ¡ 2n = 36 ¡ n = 18
Endosperm ¡ 3n = 18.3 = 54

E şıkkında bitkinin uç kısmı yan tarafa kaydırıldığı için

sağ tarafta daha fazla oksin hormonu olur ve asimetrik
büyüme ile yönelim gerçekleşir.

1-E 2-C 3-D 4-D 5-A 6-C 7-A 8-E 9-B 10-E
91
AMATÖR
 Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen
mazeret bulur. (E. C. McKenzie)

AMATÖR 4
4. Bir yaprağın enine kesitinde aşağıdaki doku hücreleri
1.
I bulunur.

II
I. Epidermis
III II. Palizat parankiması
IV III. Sünger parankiması

Güneş ışığı karşısında bu doku hücrelerindeki

fotosentez hızıyla ilgili aşağıdaki grafiklerden han-
Bir bitkinin kökünün enine kesiti yukarıda gösterilmiş-
gisi doğrudur?
tir.
A) Fotosentez hızı B) Fotosentez hızı
Bu şekilde numaralı kısımlar aşağıdakilerin hangi-
sinde doğru olarak verilmiştir?
I II III IV
A) Emici tüy Epidermis Endodermis Floem
I II III Zaman I II III Zaman
B) Epidermis Korteks Öz bölgesi Ksilem
C) Emici tüy Korteks Endodermis Ksilem C) Fotosentez hızı D) Fotosentez hızı
D) Epidermis Korteks Endodermis Floem
E) Emici tüy Epidermis Öz bölgesi Ksilem
Kökün enine kesiti dıştan içe doğru;
Epidermis † korteks † endodermis † floem † ksilem
I II III Zaman I II III Zaman

E) Fotosentez hızı
2. Bir çiçekte bulunan aşağıdaki yapılardan hangile-
rinde mayoz bölünme gerçekleşebilir?

A) Erkek organ B) Çanak yaprak C) Çiçek sapı

D) Taç yaprak E) Çiçek tablası I II III Zaman

Mayoz bölünme üreme ana hücrelerinin bulunduğu yani Palizat parankiması hücrelerinde bol kloroplast bulunur-
erkek ve dişi organda gerçekleşir. ken epidermis hücrelerinde kloroplast bulunmaz.

5. Kökte bulunan kaspari şeridi ile ilgili,

3. Aşağıdaki uyumlardan hangisi kara bitkilerinin I. Su ve minerallerin endodermis tabakasından se-
ortama uyumları ile ilgili değildir? çilerek geçmesini sağlama
A) Nemli bölgelerde stomaların yüzeyde bulunması II. Minerallerin aktif taşıma ile iletimini sağlama
B) Suyun fotolizini gerçekleştirebilme III. Su moleküllerini belirli bölgelerden geçmeye zor-
C) Kökte emici tüylerin gelişmesi lama
D) Nemli yerlerde yaşayan bitkilerde parçalı ve geniş IV. Lignin birikimi nedeniyle suya geçirimsiz olma
yüzeyli yaprakların oluşması
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
E) Köklerden yaprağa doğru suyu taşıyan iletim de-
metlerinin gelişmesi A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV

Suyun fotolizi fotosentez sırasında gerçekleşir. Fotosen- D) I, II ve III E) II, III ve IV

tezi de tüm bitkiler gerçekleştirebilir.
Kaspari şeridi süberin birikiminden dolayı suya geçirimsizdir.
Bu nedenle su ve mineraller bu bölgeden geçemez.

92
AMATÖR
 Amatör
6. 9. Bir odadaki saksı bitkisinin filizlerinin daima ışık
gelen tarafa doğru yönlenmesinin en önemli nede-
ni aşağıdakilerden hangisidir?
Bol su A) Işık gelen kısımlarda hücrelerin daha hızlı çoğal-
+
toprak
ması
B) Karanlıktan uzaklaşma isteği
Yukarıdaki saksıda bulunan bitkinin gövde kısmında C) Işıksız kısımlarda daha çok oksin hormonunun
bulunan yaprakların olduğu kısım kesilmiştir. üretilmesi

Bir süre sonra bol suyun konulduğu saksıdaki bitkinin D) Turgor basıncının etkisiyle bitkinin ışığa yönelme-
si
gövdesinden de su sızdığı gözlenmiştir.
Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdaki olaylar- E) Fotosentezde üretilen glikozdan dolayı osmotik
basıncın artması
dan hangisinin etkisi yoktur?
Oksin hormonu ışığın olmadığı ya da az olduğu kısımlar-
A) Kılcallık B) Kök basıncı C) Kohezyon da üretildiği için o bölgelerde daha fazla büyüme ve
yönelim gerçekleşir.
D) Emici tüyler E) Terleme - çekim
Bitkinin yaprakları kesildiği için terleme gerçekleşmez ve 10. Çimlenmekte olan bir tohum ve bu tohumdan gelişen
suyun taşınması için yukarıda bir çekim kuvveti oluşmaz. genç bitkideki nişasta miktarının zamana bağlı değişi-
mi grafikteki gibidir.
7. Yandaki çiçekten aşağıdaki Nişasta miktarı
yapılardan hangisinin olu-
şumu görülmez?

I II III IV V Zaman
A) Polen oluşumu Bu tohumdan gelişen hücreler hangi zaman aralığın-
B) Generatif çekirdek oluşumu da karbondioksit özümlemesi yapmaya başlamıştır?
C) Meyve oluşumu
A) I B) II C) III D) IV E) V
D) Vejetatif çekirdek oluşumu
Çimlenmekte olan tohum fotosentez yapmaz var olan
E) Mikrospor ana hücresi oluşumu nişastayı kullanır. Çimlenme bitince fotosentez olayı
Verilen çiçekte dişi organ bulunmaz. Meyve dişi organ- başlar ve nişasta sentezlenir.
dan oluşur.

11. Uç meristem kökte kaliptra (yüksük), gövdede ise

8. Bir popülasyonun bireylerinde ortamdaki radyas- koruyucu yapraklar tarafından korunur.
yon etkisi ile oluşan;
Buna göre,
I. Vücut hücrelerindeki
I. Kök toprak derinliklerine doğru uzarken toprağın
II. Üreme ana hücrelerindeki sert kısımlarına karşı korunmasını sağlar.
III. Üreme hücrelerindeki II. Çıkardığı salgılarla toprağı yumuşatarak kökün
mutasyonlardan hangilerinin popülasyonun bir kolay uzamasını sağlar.
kuşak sonraki bireylerinde, genlerin bulunma yüz- III. Zedelendiğinde meristem doku tarafından onarılır.
desini değiştirme olanağı vardır?
durumlarından hangileri kaliptra için doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve II E) I, II ve III
Vücut hücresindeki mutasyonlar oğul döllere aktarılma-
dığı için sonraki kuşaktaki gen frekansını etkilemez. Üçüde kaliptra için doğrudur.

1-D 2-A 3-B 4-D 5-C 6-E 7-C 8-D 9-C 10-D 11-E
93
AMATÖR
 Başarıya ulaşıp sıcrama yapan bireyler, aynı zamanda
değişimin ustaları olacaklardır.
R. Kanter

AMATÖR 5
1. Aşağıdaki tabloda üç farklı bitki türünün bazı özellikle- 4.
ri verilmiştir. I
II
Bitki türü Stoma Geliştiği Kök yapısı
IV
sayısı sıcaklık III
I çok 25 °C normal
II normal 30 °C gelişmiş V
III az 35 °C çok gelişmiş

Bu bitkilerden hangileri sıcak ve kurak iklimlere Kapalı tohumlu bir bitkiye ait tohumun yapısı yukarıda
gösterilmektedir.
daha iyi uyum sağlar?
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) (II), endosperm 3n'dir.
D) I ve II E) I ve III
B) (IV), embriyo ya besin üretir.
Kurak ortam bitkilerinde terlemeyi azaltmak ve su ihtiya- C) (I), tohum kabuğudur ve yumurtalıktan köken alır.
cını karşılamak için stomanın az, köklerin gelişmiş olma-
sı gerekir. D) (III), embriyonik gövdedir. Çimlenirse gövde olu-
şur.
E) (V), embriyonik köktür. Çimlenirken ilk oluşur
IV, çenek olup besin üretmez, besin iletiminde görev
alır.

2. Bir popülasyona ait canlılarda insanlar tarafından

seçilen bazı özeliklerin nesiller boyu aktarılması- 5. Bir hayvan toplumunda baskın genin bulunma
nın sağlanması aşağıdaki kavramlardan hangisi yüzdesini, aşağıdakilerden hangisi değiştirmez?
ile ifade edilir? A) Mutasyon B) Göç
C) Krossing over D) İzolasyon
A) Modifikasyon B) Doğal seleksiyon
E) Modifikasyon
C) Adaptasyon D) Yapay seleksiyon
E) Varyasyon Modifikasyon genlerin sadece işleyişini değiştirir. Gen-
lerde değişime yol açmayacağı için popülasyondaki
İstenilen özellikte bireylerin seçilerek çoğaltılması yapay
genin bulunma yüzdesine de etki etmez.
seleksiyondur.

6. Dişi ve erkek organın farklı çiçeklerde bulunduğu

tohumlu bir bitkide;
I. Endosperm
3. Bitkilerin tohumdan itibaren büyümesi ve yaşam dön-
II. Embriyo
güsünü tamamlayabilmesi için gerekli elementlere
III. Polar çekirdekler
makro element denir.
yapılarından hangileri sadece dişi çiçeğe ait gene-
Buna göre aşağıdakilerden hangisi makro element
tik bilgi taşır?
değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) N (azot) B) P (fosfor) C) C (karbon) D) I ve II E) I, II ve III
D) Ca (kalsiyum) E) Cl (klor) Endosperm ve embriyo döllenme sonucunda oluşur.
Polar çekirdekler ise dişi organda oluştuğu için dişi çekir-
Klor makro değil mikro elementtir. değe ait bilgi taşır.

94
AMATÖR
 Amatör
7. 10. Işık şiddetinin stomanın bekçi hücrelerinin su




 
8 Işıklı
12 almasına etkisini aşağıdaki grafiklerden hangisi
16
Karanlık
16 gösterir?
12
8 A) Işık şiddeti B) Işık şiddeti

Su Su

C) Işık şiddeti D) Işık şiddeti

X Y Z

Yukarıdaki şekilde bazı bitkilerin gün uzunluğuna bağ-

lı çiçeklenme durumları gösterilmiştir.

Buna göre, X, Y ve Z bitkileriyle ilgili aşağıdaki Su Su

eşleştirmelerden hangisi doğrudur? E) Işık şiddeti

X Y Z
A) Kısa gün bitkisi Kısa gün bitkisi Nört gün bitkisi
B) Uzun gün bitkisi Kısa gün bitkisi Uzun gün bitkisi
C) Uzun gün bitkisi Uzun gün bitkisi Nört gün bitkisi
Su
D) Kısa gün bitkisi Uzun gün bitkisi Kısa gün bitkisi
E) Kısa gün bitkisi Uzun gün bitkisi Nötr gün bitkisi Işık şiddeti arttıkça fotosentez hızı artacağı için alınan su
miktarı da artar.
Gece uzunluğu fazla iken kısa gün azken uzun gün bit-
kisi çiçeklenir. Nötr gün bitkisi için ışıklanma süresi
önemli değildir.
11. Bir türe ait aynı büyüklükte üç tane bitki fidesinden; I.
nin yaprakları, II. nin kökleri, III. nün ise yaprakları ve
8. Aşağıdakilerden hangisi basit meyveye ait bir kökleri kesiliyor. Daha sonra, bitki fideleri çeşme suyu
örnek değildir? dolu bir kabın içine bırakılıyor.

A) Kiraz B) Ananas C) Erik

D) Şeftali E) Kayısı
Ananas birden çok yumurtalığın birleşmesiyle oluştuğu
için bileşik meyve örneğidir. I II III
Bu fidelerdeki su hareketleriyle ilgili olarak, aşağı-
da verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) I. bitkinin üst kısmından su, sızmaya devam eder.
9. Aşağıdakilerden hangisi, çeşitli bitkilerdeki epi- B) III. bitki bulunduğu ortamdan suyu ve mineralleri
dermis hücrelerinin farklılaşmasıyla meydana alamaz.
gelmiş yapılardan değildir? C) II. bitki yapraklarından terlemeyle kaybettiği suyu
kaptaki sudan alabilir.
A) Emici tüyler
D) Kaptaki bütün bitki fideleri, bir süre canlılıklarını
B) Su savakları
devam ettirebilirler.
C) Gözenekler
E) II. bitki ortamda ışık bulunursa fotosentezle besin
D) Kütikula tabakası
üretebilir.
E) Savunma tüyleri
Su ve minerallerin geçişi difüzyon ile gerçekleşebileceği
Kütikula epidermis hücrelerinden değil, bu hücrelerin için III. bitkide gövdeye su geçişi az da olsa devam eder.
salgıladığı mumsu kutin maddesinden oluşur.

1-C 2-D 3-E 4-B 5-E 6-C 7-E 8-B 9-D 10-A 11-B
95
AMATÖR
 Başarı bir yolculuktur, bir varış noktası değil.
Ben Sweetland

UZMAN 1
1. 3. Çift çenekli bitkilerin çimlenmesi sırasında;
4 1
I. tohum kabuğunun çatlaması,
II. embriyonik kökün uzaması,
5 2 III. çeneklerin toprak üstüne çıkması,
IV. CO2 özümlemesinin gerçekleşmesi,
3
olaylarının gerçekleşme sırası nasıl olmalıdır?
A) I, II, III, IV B) I, III, II, IV C) II, I, IV, III
Yukarıda odunsu bir bitkinin gövdesinden alınan enine D) II, III, I, IV E) IV, I, II, III
kesit şematize edilmiştir.
Çimlenme sırasında ilk önce kabuk çatlar, sonra ilk olu-
şan organ kök en son yaprakların oluşumu ile fotosentez
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
gerçekleşir.
A) I deki madde taşınması sırasında aktif taşıma ger-
çekleşir. 4. Bitkide bulunan meristem dokular primer (birincil) ve
B) II de su ve mineraller tek yönlü olarak taşınır. sekonder (ikincil) büyüme için hücreler oluşturur.
C) III bitkilerde enine kalınlaşmayı sağlar.
Buna göre,
D) IV deki hücreler mantar dokuya dönüşebilir.
I. köklerin toprakta yayılması
E) V deki hücreler sürekli mitoz bölünmesi geçirir.
II. sürgünlerin güneş ışığı ve karbondioksitten daha
V nolu kısımda parankima hücreleri bulunur. Parankima
fazla faydalanması
hücreleri bölünemez.
III. gövdede periderm dokusunun oluşturulması
IV. tozlaşmayı kolaylaştırması

2. Bitkisel hareketleri gözlemek için bitki fideleri kul- durumlarından hangileri bitkinin primer böyüme-
lanılarak hazırlanan aşağıdaki düzeneklerden han- sinin sağladığı yararlar arasındadır?
gisinde yönelme gerçekleşmez?
A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II
ışık
A) oksinli B) D) I, II ve III E) II, III ve IV
agar
Primer büyümenin bitkiye sağladığı yararlar arasında kökle-
rin toprakta yayılması, sürgünlerin güneş ışığı ve karbondi-
oksitten daha fazla faydalanmasıdır.

ışık D) 5. Bütün stomalarını yapraklarının alt yüzeyinde

ışık
C)
bulunduran bir bitki türü için aşağıdakilerden han-
mika
gisi söylenemez?
A) Yaprak yüzeyinde tüyler bulunur.

E)
B) Yaprak yüzeyi küçüktür.
ışık
C) Kökler toprağın yüzeyine doğru dallanmıştır.
alüminyum D) Kütikula tabakası kalındır.
kâğıt
E) Kurak ortam bitkisine aittir.
Kurak ortam bitkilerinde kök yüzeyde değil, derinlere
Bitki ucuna her yönlü ışık geldiğinden D şıkkındaki bitki- inmiş kazık kök seklindedir.
de yönelme görülmez.

96
UZMAN
 Uzman
6. Aşağıdaki çiçekli bir bitkinin dişi organında yumurta 8. Kara bitkilerinde gerçekleşen aşağıdaki olaylar-
oluşumu gösterilmiştir. dan hangisi tatlı su bitkilerinde görülmez?
A) Stomalarından O2 verme
B) Işık enerjisi ile ATP sentezleme
C) Atmosfer CO2 'ni kullanma
D) Hücrelerinde protein sentezleme

Yumurta E) Suyun parçalanması ile O2 üretme

ana
Su bitkilerinde stoma bulunmadığı için stomadan O2
hücresi
Megaspor çıkışı görülmez.
Yumurta hücresi

9. Canlıların metabolik olaylar sonucunda oluşturdukları
Embriyo kesesi
atıkları boşaltım yolu ile vücut dışına atarlar.
Buna göre;
Buna göre bitkilerde gerçekleşen boşaltım süre-
I. Megasporların oluşumu mayoz bölünme ile ger- cinde,
çekleşir. I. stomalar ile damlama yaparak suyun mineralle
II. Oluşan megasporların hepsi yumurta hücre olu- birlikte atılması
şumuna katılır. II. fazla tuzun kofullarda biriktirilip yaprak dökümü ile
III. Embriyo kesesindeki tüm çekirdeklerin genotipleri atılması
yumurta hücresininki ile aynıdır. III. fazla suyun hidatod yardımı ile su buharı halinde
IV. Döllenme sırasında yumurta ve diğer çekirdekle- atılması
rin hepsi döllenmeye katılır. IV. lentisellerden solunum sonucunda oluşan karbon-
dioksidin difüzyonla atmosfere verilmesi
İfadelerinden hangileri doğrudur?
olaylarından hangileri gözlenebilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV
D) II ve IV E) II, III ve IV
Oluşan megasporların üçü eriyerek kaybolur. Megaspor- D) II ve IV E) I, II, III ve IV
lardan birinin arka arkaya 3 kez mitoz geçirmesi sonucu Bitki stomaları ile fazla suyu terleme olayı ile dışarı atarken
embriyo kesesi oluşur. Ayrıca embriyo kesesindeki mineral atmaz. Hidatodlar yardımı ile fazla su sıvı halinde
yumurta ve polar çekirdekler döllenmeye katılır. damlama ile atılır.

10. I. Aynı türün bireyleri arasında görülen genetik fark-

lılıklardır.
II. Canlıların yaşama ve üreme şansını arttıran kalıt-
sal özelliklerdir.
III. Çevreye uygun özelliği olan canlılar yaşam müca-
delelerini kazanır, diğerleri elenir.
IV. Çevrenin etkisiyle canlının fenotipinde meydana
7. Köklerinde mikoriza oluşumu görülen bir bitkide gelen kalıtsal olmayan değişikliklerdir.
mikorizayı oluşturan mantarların bitki köklerinden
Aşağıda verilen kavramlardan hangisinin tanımı
uzaklaştırılması sağlanacak olursa; bu bitkide
yapılmamıştır?
aşağıdaki hangi olayda aksama gözlemlenir?
A) Doğal seleksiyon
A) Topraktan organik madde alma
B) Mutasyon
B) Topraktan su ve mineral alma
C) Varyasyon
C) Topraktan CO2 ve O2 alma
D) Adaptasyon
D) Bitkide organik madde taşıma
E) Modifikasyon
E) Tozlaşma
Mİkoriza birlikteliğinde mantarlar bitki köklerinin yüzey I √ Varyasyon, II √ Adaptasyon
alanını genişletip bitkilerin su ve mineral ihtiyacını karşı- III √ Doğal seleksiyon, IV √ Modifikasyonu tanımla-
lar. maktadır.

1-E 2-D 3-A 4-C 5-C 6-C 7-B 8-A 9-D 10-B
97
UZMAN
 Hiçbir zafere çiçekli yollardan gidilmez.
La Fontaine

UZMAN 2
1. Terleme hızı 3. Stoma, lentisel ve hidatotlar için aşağıdaki ifade-
lerden hangisi ortaktır?
A) Epidermisten köken alma
B) Canlı hücrelerden oluşma
t1 t2 t3 Zaman C) Odunsu bir bitkide bulunabilme
D) Gaz alışverişini sağlama
Yukarıdaki grafikte bir bitkinin zamana bağlı terleme
hızının değişimi gösterilmiştir. E) Bitkilerin gövdesinde bulunma
Lentiseller ölü ve peridermisten köken alır. Hidatot gaz
Buna göre t2 - t3 zaman aralığındaki değişime aşa- alışverişini sağlamaz ayrıca bitki gövdesinde bulunmaz.
ğıdakilerden hangisi neden olamaz?
A) Bitkinin daha yüksek ışık şiddeti ile aydınlatılması 4. Tek yıllık otsu bitki gövdesinde
B) Ortamdaki CO2 yoğunluğunun artması I. Ksilem ve floem demetleri dağınık dizilmiş olabilir.

C) Bekçi hücrelerde K+ artması II. Parankima hücreleri kloroplast taşıyabilir ve foto-

sentez yapabilir.
D) Stoma hücrelerinde nişasta hidrolizinin gerçekleş-
mesi III. Peridermisde bulunan lentiseller terleme ve gaz
alışverişini gerçekleştirir.
E) Bitki hücrelerinde turgor basıncının azalması
ifadelerinden hangileri doğru değildir?
t2 - t3 zaman aralığında stomalar açılsınki terleme hızı
artsın. Bekçi hücrelerinde turgor basıncının azalması A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
stomaları kapatır.
D) II ve III E) I, II ve III
Periderm odunsu gövdede bulunan bir koruyucu doku-
dur. Tek yıllık otsu gövdede koruyucu doku epidermistir.

5.
Cam boru

2. Akşam sefası bitkisi çiçeklerini gündüz kapatır, gece Su

Asma gövdesi
açar.

Bu örnek ile ilgili olarak;

I. Uyaranın yönüne bağlı değildir.

II. Fotonasti örneğidir. Yukarıdaki şekilde olduğu gibi asma gövdesi köke ya-
III. Harekete asimetrik büyüme neden olur. kın kısmından kesilerek ucuna cam boru bağlanıyor.
Belli bir süre sonra cam boruda suyun yükseldiği göz-
IV. Harekete turgor basıncında meydana gelen deği-
lemleniyor.
şimler neden olur.
Buna göre suyun yükselmesinde aşağıdakilerden
İfadelerinden hangileri söylenebilir?
hangisinin daha etkili olduğu söylenebilir?
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II
A) Kök basıncı B) Kılcallık C) Gutasyon
D) I, II ve IV E) I, II ve III
D) Terleme E) Kohezyon
Verilen örnek fotonasti örneğidir. Fotonasti uyaranın
Asmanın yaprakları olmadığı için suyun taşınmasında
yönüne bağlı olmayıp, turgor basıncı etkisiyle gerçekle-
terleme, kohezyon ve gutasyonun etkisinden bahsede-
şir.
meyiz. Kök basıncı da kılcallıktan daha etkilidir.

98
UZMAN
 Uzman
6. İnsanların çeşitli yöntemler ile beğenilen karakterlere 9. A
B
sahip verimli bitki ve hayvan ırklarını elde etmelerine
C
yapay seleksiyon denir.
D
Yapay seleksiyonun temel koşulu; F
I. Popülasyon içine göçler fazla olmalıdır. G
II. Popülasyonu oluşturan bireyler farklı habitatlarda
E
yaşamaya uyum sağlamalıdır.
Yukarıdaki şekilde bir yaprağın enine kesiti gösteril-
III. Popülasyonda kalıtsal çeşitlilik olmalıdır.
miştir.
gibi ifadelerden hangisidir?
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dur?

D) I ve II E) II ve III A) A ile gösterilen kısım tüm bitki türlerinde bulunur.

B) E, B ile gösterilen kısımdaki hücreler gibi fotosen-
Yapay seleksiyon popülasyonda farklı özelliğe sahip
tez yapar.
verimli bireylerde yapılacağı için bu bireylerde çeşitlilik
olması gerekir. C) C ve D deki hücreler inorganik maddelerin oksit-
lenmesiyle besin sentezler.
7. Aşağıdaki şekilde topraktan alınan suyun kök kesitin- D) En yoğun fotosentezin yapıldığı hücreler E ile
de izlediği yol sırasında geçtiği yapılar harflerle göste- gösterilenlerdir.

rilmiştir. E) F ile gösterilen ksilem olup inorganik madde, G ile

Kaspari
gösterilen ise floem olup organik madde taşır.
Hücre zarı
şeridi
A † su bitkilerinde kütikula bulunmaz.

X Y Z K B † epidermis hücreleri fotosentez yapmaz

T C ve D † palizat ve sünger parankima hücreleri olup

inorganik maddeleri oksitlemez (kemosentez yapmaz),

Osmolarite birim hacimdeki çözünmüş madde fotosentezi gerçekleştirir.

yoğunluğu olduğuna göre, şekilde harflerle göste- Fotosentezin en yoğun olduğu C hücreleridir.

rilen yapılar dikkate alındığında osmolarite değeri-

nin azdan çoğa doğru sıralanması aşağıdakiler-
den hangisinde verilmiştir?

A) Y - Z - K - T - X B) X - Z - Y - K - T
10. I. Bitkinin saçak kök oluşumunu uyarır.
C) T - K - Z - Y - X D) X - Y - Z - K - T II. Kökte sentezlenip, ksilem ile taşınır.
E) T - K - Y - Z - X
III. Bitkinin büyüme ve metabolik faaliyetlerini yavaş-
Su molekülleri madde yoğunluğunun çok olduğu yere doğru latıp, ortamın pH'ını düşürür.
hareket edeceği için osmolarite en az X'de en çok T'dedir.
IV. Dormansiyi ortadan kaldırıp, embriyoyu uyarır.
Sıralama X - Y - Z - K - T şeklindedir.
Yukarıda bazı bitkisel hormonların görevleri verilmiştir.

Buna göre seçeneklerde verilen hormonlar ile bu

8. Aşağıdaki bitki örneklerinden hangileri iletim doku bilgiler eşleştirildiğinde hangisi dışarıda kalır?
elemanı bulundurmaz?
A) Oksin B) Sitokinin C) Etilen
A) Ciğer otu B) Küsküt otu C) Çam
D) Absisik asit E) Giberellin
D) Papatya E) Nane
I † Oksin II † Sitokinin
Ciğer otu damarsız çiçeksiz bitkidir. Damarsız çiçeksiz
III † Absisik asit IV † Giberellin
bitkilerde iletim doku bulunmaz.

1-E 2-D 3-C 4-B 5-A 6-C 7-D 8-A 9-E 10-C
99
UZMAN
 Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden
ve ondan coşku ve heyecan duyan kişidir.

UZMAN 3
1. Aşağıda bir bitkinin kuru ağırlığının zamana bağlı 3. Aşağıdaki şekilde çok yıllık bitkiye ait yaprak kesiti
değişimi verilmiştir. gösterilmiştir.
Kuru ağırlık
I

II III

t1 t2 Zaman IV
V
Çimlenme başlangıcı VII
Buna göre t1 ve t2 zaman aralıklarında;
I. Substrat düzeyinde fosforilasyon
VI
II. Fotofosforilasyon
III. Hidroliz Buna göre şekilde numaralandırılmış olarak veri-
len yapılar ile örtü, iletim ve temel doku çeşitleri
IV. Protein sentezi
olaylardan hangileri ortak olarak gerçekleşmez? arasındaki doğru eşleştirme aşağıdaki seçenek-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) Yalnız IV lerden hangisinde verilmiştir?
D) II ve III E) I ve IV
Tohum çimlenme bitene kadar fotosentez yapamayaca- Örtü doku Temel doku İletim doku
ğı için t1 zaman aralığında fotofosfarilasyon görülmez. A) I ve VII II, III ve V IV ve VI
B) I, II ve VII III ve VI IV ve V
2. C) I, II, III ve IV V VI ve VII
D) II, V ve VII I ve III IV ve VI
E) I, III ve V II, IV ve VI VII
insektisit (böcek ilaçı)
kullanımı I kütin , II üst epidermis, VII alt epidermis örtü dokudur. III
palizat, VI sünger parankimaları temel dokudur. IV ksilem, V
floem iletim dokudur.

Yukarıdaki şekilde insektisit kullanımı sonrası böcek

popülasyonundaki değişim verilmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) İnsektisit uygulaması böceklerde bu ilaçlara di-
rençli olmalarını sağlayan genetik özelliklerin se-
çilmesine neden olur.
B) İnsektisit kullanımı başlangıçta birey sayısında 4. Bir çiftçi topraktaki azot miktarını artırabilmek için
azalmaya neden olur.
aşağıdaki bitkilerden hangisinin ekimini yapmalı-
C) İnsektisit kullanımı öncesinde popülasyonu oluş-
turan bireyler kalıtsal varyasyonlara sahiptir. dır?
D) Ayni insektisit kullanılmaya devam etmesi sonucu
A) Pirinç B) Buğday C) Arpa
popülasyondaki dirençli bireylerin sayısı artar.
E) İnsektisit kullanımı popülasyonda bu ilaçlara di- D) Bezelye E) Biber
rençli olmalarını sağlayan özelliklerin mutasyonla
Baklagiller toprağı azot bakımından zenginleştirir. Bezel-
kazanılmasına neden olur.
ye bir baklagildir.
İnsektisit kullanımı sonrası böcek popülasyonundaki
değişim mutasyon değil doğal seçilimin sonucudur.

100
UZMAN
 Uzman
5. Kuzey yarım kürede yaşayan kuş ve memeliler, kuze- 8. Aşağıdaki grafiklerde bazı bitki çeşitlerinin köklerinde-
ye gittikçe açık renkli, güneye doğru gittikçe koyu ki osmotik basınç gösterilmiştir.
renkli olmaya başlar.
Buna göre hangi bitki çeşidinin kurak ortamda
Bu durum; yaşamaya en iyi adapte olduğu söylenebilir?
I. Kullanılan organların gelişip, güçlenmesiyle A) Kök osmotik B) Kök osmotik
basıncı basıncı
II. Çevreye uyumun renk değiştirme şeklinde ger- 2x
çekleşmesiyle x
III. Koyu renkte olan canlıların yaşama ve üreme
şanslarının bu ortamda artmasıyla
Zaman Zaman
ifadelerinden hangileriyle açıklanabilir?
C) Kök osmotik D) Kök osmotik
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III basıncı 3x basıncı
2
D) I ve II E) II ve III
x
Farklı ortamlarda farklı adaptasyonların kazanılması 2
yaşama ve üreme şansını arttırmak içindir. Zaman Zaman

E) Kök osmotik
basıncı
3x
6. I. Taş hücreleri
II. Lentisel
III. Sklerenkima lifleri
Zaman
IV. Emergens

Yukarıdaki yapılardan hangileri çeşitli bitkilerden
alınarak elbise ve halat yapımında kullanılır?
A) Yalnız I B) Yalnız III
Kurak ortamda suyun az olması bitkilerin köklerindeki
osmotik basıncında yüksek olmasına neden olur. Bu
yüzden osmotik basıncı yüksek olan daha iyi adapte
olur.
C) I ve III

D) II ve IV E) III ve IV

Keten ve kenevirden elde edilen sklerenkima lifleri elbise

ve halat yapımında kullanılır.

9. Kapalı tohumlu çift çenekli bir bitki yaprağında

7. I. Erkek ve dişi çiçeklerin ayrı bitkide bulunması bulunan hücreler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
II. Çiçek tozlarının çok miktarda oluşması ortaktır?
III. Çiçek tozlarının pürüzlü bir yüzeye sahip olması A) Sitoplazma miktarı

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri rüzgârla B) Organel sayısı

tozlaşma yapan bitkilerde neslin devamını sağla- C) DNA'daki aktif genleri

yıcı bir adaptasyondur? D) Kromozom sayısı
E) Organel çeşidi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Bitki yaprağında farklı dokulara ait hücreler bulunur. Bu
D) I ve II E) II ve III yüzden aktif genler ve organel çeşidi farklı olabilir. Hüc-
relerin büyüklüğüne göre sitoplazma ve organel miktarı
Rüzgar ile tozlaşan bitkiler aynı ya da ayrı eşeyli olabilir. da değişebilir. Ama bir canlının tüm hücrelerinde aynı
Dış yüzeyinin pürüzsüz olması gerekir. Çok miktarda sayıda kromozom bulunur.
polen üretilmesi döllenme şansını artırır.

1-A 2-E 3-B 4-D 5-C 6-B 7-B 8-E 9-D 101
UZMAN
 Rastgele bir doğruya ulaşmaktansa, yöntemli bir çabayla yanlışa
ulaşmayı yeğlerim. Descartes

UZMAN 4
1. Floem
III
Ksilem 3. Bitkilerde görülen büyüme (yaş) halkaları ile ilgili
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
I
A) Ksilem dokunun etkisi ile oluşur.
B) Aynı yıl oluşan açık ve koyu halka ağacın bir yaşı-
nı gösterir.
C) Ağacın yıllık halka genişliği o yıl ki iklimle ilişkili-
dir.
II D) Çok yaşlı ağaçların odun halkalarına bakarak eski
dönemlerden günümüze iklim değişiklikleri hak-
kında bilgi elde edilebilir.
Yukarıda floemdeki organik maddelerin taşınması şe-
E) İlkbahar odununun yoğunluğu sonbahar odunu-
matize edilmiştir.
nun yoğunluğundan daha fazladır.
Buna göre aşağıda verilen ifadelerden hangisi İlkbahar odununun hücreleri büyük duvarları ince, son-
yanlıştır? bahar odununun ise hücreleri küçük duvarları kalındır.
Bu yüzden yoğunluğu daha azdır.
A) I ile gösterilen kaynak hücre yapraktaki palizat,
sünger veya stoma hücresi olabilir.
B) II ile gösterilen havuz hücrenin lökoplastlarında 4. Bir tohumda çimlenme sürecini aşağıdakilerden
nişasta sentezlenir.
hangisi etkilemez?
C) I'den gelen organik ürünler floemdeki osmotik ba-
A) Tohum kabuğunun kalınlığı
sıncı artırır.
B) Ortamdaki O2
D) I ve III'den floemde taşınmak üzere organik mad-
C) Çevredeki besin miktarı
de geçişi olur.
D) Ortamdaki nem
E) III'den gelen maddeler floemdeki akışkanlığı sağ-
lar. E) Ortamdaki CO2

I'den floeme organik madde gelirken III'den inorganik Tohum fotosentez yapmadığı için ortamdaki CO2 miktarı
madde gelir. doğrudan çimlenmesini etkilemez.

5. I. Bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiş-

tirmesi

2. Meyve ile ilgili olarak; II. Güneşlenen insanın ten renginin bronzlaşması

I. Dişi organın sadece ovaryumundan oluşur. III. Çölde yaşayan develerin hörgüçlerinde yağ depo-
laması
II. Tohumların dağılmasını sağlar.
IV. Özel besinle beslenen döllenmiş arı yumurtaları-
III. Tohum taslağı sayısı kadar tohum bulundurur.
nın gelişimi sonucunda kraliçe arıların oluşması
gibi ifadelerden hangileri doğrudur?
olaylarından hangileri adaptasyona örnektir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV
D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve III E) II, III ve IV
Yalancı meyveler dişi organla birlikte diğer çiçek kısım- İnsan ve arılarda gözlenen durum modifikasyondur.
larının da katılımıyla oluşur.

102
UZMAN
 Uzman
6. 8. Çift çenekli bir bitkinin kök hücresinde 20 kromo-
zom bulunduğuna göre, bu bitkinin endosperm,
embriyo ve tohum kabuğundaki kromozom sayısı
kaçtır?
Endosperm Embriyo Tohum kabuğu
A) 30 20 20
B) 30 20 10
I. düzenek II. düzenek
C) 20 20 20
Işıklı ortamda büyütülen özdeş iki bitki ile yukarıdaki D) 20 10 10
düzenekler hazırlanıyor. Birinci düzenekteki masa ok E) 30 10 10
yönünde kendi etrafında dönerken, ikincisi ise sabit
Kök hücresi † 2n = 20 Endosperm † 3n = 30
bekletiliyor.
Embriyo † 2n = 20 Tohum taslağı † 2n =20
Bir süre sonra bu bitkilerin kök ve gövdelerinin
9. Bitkilerde, gaz alışverişini sağlayan stomalar, yaprağın alt,
büyüme ve yönelim şekilleri aşağıdakilerin hangi-
üst veya her iki yüzeyinde bulunabilirler. Yaprağın hem
sinde doğru verilmiştir? altı, hem de üst yüzeyinde stoma bulunduran bir bitkide
bütün yaprakların sadece alt yüzeyleri kapatılıyor.
I. düzenek bitkisinin II. düzenek bitkisinin
Bu durumdaki bitkide,
Kök Gövde Kök Gövde
I. Fotosentez ve solunum yoluyla enerji üretimi durur.
A)
II. Bitkinin topraktan aldığı su miktarı azalır.
B) III. Bitkinin normal gelişmesinde yavaşlama görülür.
olaylarından hangileri meydana gelir?
C) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
D)
Alt yüzeydeki stomalar kapanacağı için gaz alış verişi ve
E) fotosentez olayları aksar. Bundan dolayı terleme ile kay-
bedilen su miktarı da azalır.
I. düzenekte bitki sürekli döndüğü için yerçekimine doğru 10. Aşağıdaki şekilde kökün boyuna kesiti verilmiştir.
bir yönelim olmaz. II. düzenekte ise kökte (+) geotropiz-
ma, gövde (–) geotropizma görülür.

7. Baklagillerin köklerinde yaşayan rhizobium bakte- 4

rileri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış- Buna göre numaralandırılmış yapılarda ATP sentezi-
tır? ni (A) ve hücre bölünmesini (B) gerçekleştiren yapı-
A) Rhizobium havanın serbest azotunu bitkinin kulla- lar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
nabileceği hale getirir.
A B
B) Baklagiller ile simbiyotik birliktelik kurarlar.
A) 2 1
C) Azot fiksasyonu sonucu toprağın verimini de artı-
rır. B) 1 3
D) Atmosferdeki azot miktarını artırır. C) 4 2
E) Nodül denilen yumrularda çoğalırken bitki kökle- D) 3 4
rinden ihtiyaçlarını karşılar. E) 4 1
Verilen bütün yapılar canlıdır ve ATP sentezini gerçek-
Rhizobium bakterileri atmosferdeki azotu bağladıkları leştirir. Fakat sadece hücre bölünme bölgesinde bölün-
için azaltırlar. me gerçekleşir.

1-D 2-D 3-E 4-E 5-D 6-B 7-D 8-A 9-E 10-B 103
UZMAN
 Azim paha biçilmezdir: "Çok zeki olduğumdan değil, sorunlarla
uğraşmaktan vazgeçmediğimden başarıyorum."
Albert Einstein

UZMAN 5
1. Mikrospor 3. Aşağıdaki şekilde çift çenekli bir bitkinin kök kesitinde-
ana hücresi
ki merkezi silindir bölgesinde bulunan üç yapı göste-
I rilmiştir.

Mikrospor

(n) (n) (n) (n)

II

n
Vejetatif çekirdek generatif
n çekirdek
n
III
X Y Z
n n

sperm 1 sperm 2 Buna göre şekilde harfler ile gösterilen yapılarla

Yukarıdaki şemada çiçekli bitkilerin üremesi sırasında ilgili,
gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. I. X yapısında çift yönlü madde taşıması gerçekle-
şir.
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
II. Y yapısı tüm tek çenekli bitkilerde ksilem ve floemi
A) Oluşan polenlerin hepsi birbirinden farklı olabilir.
oluşturur.
B) I nolu olayda homolog kromozomlar ayrılır.
III. Z yapısında organik ve inorganik moleküller taşı-
C) III nolu olay sırasında krossing over, tetrat oluşur. nır.
D) II nolu olayda kalıtsal çeşitlilik yoktur. IV. Her üç yapıda da mitoz bölünme görülür.
E) Mikrospor hücrelerinin döllenme yetenekleri yok-
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
tur.
I † mayoz II ve III † mitoz III nolu olay mitoz olduğu A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II
için krossing over ve tetrat oluşmaz.
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
2. I. Tohumun çimlenmesi
X ksilem, Y kambiyum, Z floemdir. Ksilemde tek yönlü
II. Hücre bölünmesi madde taşınır. Kambiyum tek çenekli bitkilerde bulunmaz.
III. Yaprak dökümü Sadece kambiyum mitoz bölünme geçirir.

IV. Asimetrik büyüme

Yukarıda hormonların etkisiyle gerçekleşen çeşitli
olaylar verilmiştir.

Bir bitkide etilen hormonu normalden fazla salgı-

4. Bitkilerde kuraklık ve nem stresinden korunmak
lanırsa yukarıdaki bu olaylardan hangileri hızla-
için stomaların kapanmasını sağlayan hormon
nır?
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Absisik asit B) Oksin C) Etilen
D) I ve IV E) III ve IV
D) Giberellin E) Sitokinin
Etilen hormonu büyümeyi olumsuz etkileyen bir hormon-
Absisik asit bitkilerde düzenleyici rol oynar. Aşırı sıcak
dur. Yaprak dökümüne yol açar. Diğer olayları gerçek-
ve susuz durumlarda stomaları kapatır.
leştirmez.

104
UZMAN
 Uzman
5. Otsu bir bitkinin iletim demetlerinden soymuk borular 8.
çıkarıldığında, yaprakların canlı kaldığı ancak odun
boruları çıkarıldığında ise solduğu gözleniyor.

Bu olayın sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Odun boruları çıkarıldığında kökteki osmotik ba-
sıncın yükselmesi
X Y
B) Soymuk boruları çıkarıldığında yaprakta fotosen-
tez yapılamaması
Yukarıda X ve Y olarak iki farklı tozlaşma şekli gös-
C) Odun boruları çıkarıldığında ilk olarak kök hücre-
lerinin ölmesi terilmiştir.
D) Soymuk boruları çıkarıldığında yaprakta terleme- Bu iki tozlaşma şekli ile ilgili aşağıdakilerden han-
nin hızlanması
gisi yanlıştır?
E) Odun boruları çıkarıldığında yaprağa su iletileme-
mesi A) X sonucunda oluşan bitkilerin ortama uyum yete-
Soymuk borular organik madde taşır. Yapraklar kendi nekleri Y'ye göre zayıftır.
organik maddesini üretebilir. Odun boruları su taşıdığı B) Y kalıtsal varyasyonlara yol açarken X yol açmaz.
için yapraklar su ihtiyacını karşılayamaz.
C) Her ikisinde de polenlerin oluşum şekli aynıdır.
6. Terleme hızı D) Her ikiside aynı tür bitkiler arasında gerçekleşir.
E) Her iki durumda da döllenme sonrası farklı tohum-
lar oluşur.
X kendi kendine, Y ise çapraz tozlaşmayı göstermekte-
dir. Her ikisi de eşeyli üreme sırasında olduğu için kalıt-
I. gün II. gün III. gün sal varyasyona (çeşitliliğe) yol açar.

Yukarıdaki grafik bir kara bitkisinin birbirini takip eden üç

gün boyunca terleme hızındaki değişimi göstermektedir.
Terleme hızındaki bu farklılığın sebebi aşağıdaki-
lerden hangisi olabilir?
A) Yapraktaki stoma sayısı 9. Işıklı ortamda tutulan bir bitkinin orta damarına göre
tam simetrik olan bir yaprağın yarısı sabah erkenden
B) Kütikula tabakasının kalınlığı
kesilerek alınıyor ve kurutulduktan sonra tartılarak
C) Kökteki emici tüy sayısı kuru ağırlığı belirleniyor. Aynı yaprağın kalan diğer
D) Havadaki nem oranı yarısı da akşama doğru kurutulup tartıldığında bu
E) Yapraktaki tüy sayısı parçanın daha ağır olduğu gözleniyor.
Bitkideki değişim birbirini takip eden günlerde olduğu için Buna göre;
bitkisel değil çevresel bir faktör sonucu ortaya çıkmıştır.
I. Akşam değerlendirilen yaprak kısmı daha çok fo-
tosentez yaptığından ağırlığı daha fazla artmıştır.
7. Canlılar yaşadıkları ortama adapte olarak yaşama
şansını arttırırlar. II. Fotosentezle meydana gelen karbonhidratlar yap-
rakta ağırlık artışına neden olur.
Aşağıdakilerden hangisi memelilerin soğuğa karşı
III. Akşam değerlendirilen yaprak kısmında solunum
gösterdiği ve böylece yaşama şansını arttırdığı bir
hızı fotosentez hızından fazla olduğundan ağırlık
tepki örneği değildir?
artışı daha çok olmuştur.
A) Vücudun titremesi
açıklamalarından hangileri doğru olur?
B) Kılların dikilmesi
C) Vücudun kendi üzerine yumularak büzülmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Derideki kılcal damarların genişlemesi D) I ve II E) I, II ve III
E) Soluk alıp verme sayısının artması
Akşam alınan yaprak gün boyunca fotosentez yapacağı
için daha ağır olur. III. öncül yanlıştır. Çünkü fotosentez
Soğukta canlıya ait damarlar büzülür. Böylece kan dola-
daha fazladır.
şım hızı metabolizma hızlanır.

1-C 2-B 3-D 4-A 5-E 6-D 7-D 8-B 9-D

105
UZMAN
 Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve
ondan coşku ve heyecan duyan kişidir.
ŞAMPİYON
1. Kapalı bir ortamda karbon atomu işaretli CO2
moleküleri verilen bir bitkide, bir süre sonra işa-
retli karbon atomu taşıyan organik maddeye aşa-
ğıdaki yapılardan hangisinde rastlanmaz?
A) Kök epidermis hücrelerinde
B) Palizat parankiması hücrelerinde
C) Sünger parankiması hücrelerinde
D) Odun borularında taşınan sıvıda
E) Soymuk boruları içinde taşınan sıvıda
İşaretli CO2 palizat ve sünger parankimasında fotosen-
tez ile organik maddeye dönüşür. Soymuk borular ile kök
epidermis hücrelerine taşınır. Odun borularında organik
madde bulunmaz.
2. Kapalı tohumlu bir bitkide gerçekleşen sekonder
büyüme ile ilgili aşağıda verilen özelliklerden han-
gileri primer büyüme içinde ortaktır?
A) Parankima hücrelerinin hormonlarla aktifleşmesi
B) Lateral meristem faaliyeti sonucu bitkinin kalınlaş-
ması
C) Kök ve gövdede gerçekleşmesi
D) Mantar kambiyumun, mantar dokuyu oluşturması
E) Kambiyum yardımı ile iletim demeti oluşumu
Sekonder büyüme sekonder meristem sayesinde ger-
çekleşir. A, B, D ve E şıklarındaki ifadeler sekonder
büyümeye aittir. Ama kök ve gövde de hem boyca hem
de enine büyüme gerçekleşebilir.
3. Çift çenekli bir bitki poleninin yapısı ile ilgili aşağı-
daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Tüp ve üretken çekirdeğin genetik yapısı aynıdır.
B) İç zarı canlı, dış zarı cansızdır.
C) Dış zarı desenli, renkli delikli olabilir.
D) Her iki çekirdeği de döllenmeye katılır.
E) Her iki çekirdeği de mitoz ile oluşur.
Polenin yapısındaki üretken (generatif) çekirdek döllen-
meye katılırken, tüp (vejetatif) çekirdek polen tüpünü
oluşturur.
106
ŞAMPİYON
1
4. Kotiledon (çenek)
Embriyonik
gövde
Tohum
kabuğu
Embriyonik
kök
Çift çenekli bitkide
tohum yapısı
Yukarıdaki şekil çift çenekli bir bitkinin tohum yapısını
göstermektedir.
Tohumun oluşumu ve yapısı ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez?
A) Tohum yapısında endospermin bulunmamasının
nedeni; besin maddelerinin tohum gelişimi ta-
mamlanmadan çeneklere gönderilmesidir.
B) Tohum kabuğu ve embriyonik kök yapılarının ge-
notipleri aynıdır.
C) Embriyonik kök ve gövde yapıları zigotun mitozla
gelişimi sonucu oluşur.
D) Döllenmeden sonra tohum taslağı hücreleri deği-
şerek tohum kabuğunu oluşturur.
E) Tohumun çimlenmesi sırasında tohumda depo
edilen besin kullanılır.
Tohum kabuğu dişi organa ait genetik bilgiye sahip iken
embriyo döllenme sonrası oluşur.
5. Bitkiler terleme ile çeşitli olayları düzenler ve bazı
ihtiyaçlarını karşılarlar.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi terlemenin
bitki için önemini açıklamaz?
A) Suyun ksilem boyunca yükselmesini sağlama
B) Topraktan alınan fazla tuzların dışarı atılması
C) Metabolizma için gerekli inorganik maddelerin
alınması
D) Bitkinin mineral ihtiyacının karşılanması
E) Çevre sıcaklığına göre bitkinin ısısının ayarlan-
ması
Terleme ile vücut ısısı ayarlanır. Yaprakların osmotik
basıncı arttınca topraktan alınan ve ksilemde taşınan
inorganik madde artar. Fakat bitkilerde terleme ile tuz
atılmaz.
 Şampiyon
6. Genç bir bitkinin gövdesindeki koruyucu dokusu soyu- 8. Bir popülasyondaki bireylerin sahip olduğu farklı vücut
lup, soyulan bölgeye yüksek sıcaklıkla, kızgın buhar büyüklüklerinin dağılımı aşağıdaki grafikteki gibidir.
uygulanıyor. Birey sayısı

Yüksek sıcaklık

Kızgın buhar
Vücut büyüklüğü
x 2x 3x

Belirli bir süre sonra popülasyondaki bireylerin vücut

büyüklüklerinin aşağıdaki gibi değiştiği gözlenmiştir.
Bir süre sonra;
Birey sayısı
I. Köklere besin iletiminin azalması veya durması,
II. Yaprakların sararması veya dökülmesi,
III. Yapraklara taşınan su ve mineral iletiminin azal-
ması veya durması,
Vücut büyüklüğü
IV. Köklerde su emilim düzeninin bozulması x 2x 3x

Buna göre,
olayları hangi sıraya göre gerçekleşir?
I. Genetik sürüklenme sonucu x büyüklüğü altındaki
A) I, II, III, IV B) I, IV, III, II C) I, III, II, IV bireyler popülasyondan elenmiştir.
D) II, I, III, IV E) IV, III, II, I II. Popülasyonda kalıtsal çeşitlilik azalmıştır.

Yüksek sıcaklık gövdenin en dışından içine doğru tahri-

III. Yapay seçilim sonucu vücut büyüklüğü 2x in üze-
bata yol açar. Öncelikle koruyucu dokusu olan epidermis rinde bulunan bireylerin sayısı artmıştır.
ve floem zarar görür. Bu yüzden köklere besin taşınması
yorumlarından hangilerinin doğruluğu kesin değil-
aksar. Kök hücrelerinin düzeni bozulur. Su alımı azala-
cağı için, yapraklara yeterli su taşınamaz ve yapraklar dir?
sararır. A) YalnızI B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
Vücut büyüklüklerindeki değişme genetik sürüklenme,
7. Aşağıdaki şekilde çiçekli bitkilerin üremesi gösteril- yapay seçilim dışında doğal seçilim, izolasyon, mutas-
yon gibi faktörlerde etki edebilir.
miştir.
I 9. Aşağıda özdeş beş ayrı koleoptile yapılan çeşitli
Mikrospor Mikrospor
ana hücresi uygulamalar verilmiştir.
II
Megaspor Megaspor
Bu uygulamaların hangisinin sonucunda yönelme
ana hücresi (tropizma) hareketi görülür?
III
A) Koleoptilin ucu kesilip uç ve gövdesi arasına mika
Çiçek Polen
Yumurta konulduktan sonra soldan ışık veriliyor.

V B) Koleoptilin ucuna kalay kağıdı geçirip soldan ışık

IV
Tohum veriliyor.
Sperm
C) Koleoptil karanlıkta bekletiliyor.
Numaralı verilen olaylardan hangileri türde kalıt-
D) Koleoptilin gövde kısmına şeffaf bir naylon geçiri-
sal varyasyona olanak sağlar? lip soldan ışık veriliyor.

A) II ve V B) III ve IV C) I ve V E) Koleoptilin ucu kesilip, koleoptilin ucu ve gövde-

si arasına saf agar konulduktan sonra karanlıkta
D) I, III ve V E) II, IV ve V
bekletiliyor.
Mika ve kalay geçirgen olmadığı için ışık olsa dahi yönel-
I; Mayoz, II, III ve IV; mitoz, V; döllenmedir. Döllenme ve me olmaz. Karanlıkta yönelme gerçekleşmez . Fakat
mayoz türde kalıtsal varyasyona olarak sağlar. Şeffaf naylon ışığı geçirdiği için hormon dağılımını etkiler
ve yönelmeye yol açar.

1-D 2-C 3-D 4-B 5-B 6-B 7-C 8-C 9-D

107
ŞAMPİYON
 Rastgele bir doğruya ulaşmaktansa, yöntemli bir çabayla yanlışa
ulaşmayı yeğlerim. Descartes

ŞAMPİYON 2
1. Aşağıdaki şekil stomaların açılıp kapanma mekaniz- 3. Olgun bir tohumda, çimlenme öncesi ve çimlenme
masını göstermektedir. periyodunda nişasta miktarı, mitoz bölünme hızı ve
STOMA AÇIK STOMA KAPALI solunum hızı grafikte gösterilmiştir.

Stoma Kloroplast
Solonum hızı
Mitoz bölünme hızı

Nişasta miktarı

Buna göre, bu süreçte gerçekleşen olaylarla ilgili

Çimlenme Çimlenme
aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? başlangıcı sonu
A) Mezofil dokudaki hava boşluklarında CO2'nin Buna göre;
azalması stomaların açılmasını teşvik eder. I. Çimlenme periyodu sırasında tohumda depo edi-
B) Bekçi hücrelerinde sükroz miktarının artışı epider- len besin kullanılır.
misten bekçi hücrelerine su geçişine neden olur. II. Olgun kuru bir tohumda mitoz bölünme görülmez.
III. Kuru tohumda yaşamsal etkinlikler minimumdur.
C) Ortamdaki suyun azalması sonucu üretilen absi-
sik asit ortam pH'ını düşürdüğü için stomanın ka- ifadelerinden hangileri doğrudur?
panmasını tetikler.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) K+ iyonlarının difüzyonla bekçi hücrelere geçmesi
bekçi hücrelerindeki osmotik basıncı arttırır. D) I ve II E) I, II ve III
E) Mezofil tabakadaki hava boşluklarında CO2’ nin
artması, stomaların gündüzleri dahi kısa süreli Çimlenme sırasında nişastanın azalması depo edilen
kapalı kalmasını sağlar. besinin kullanıldığını gösterir. Çimlenme başlangıcından
önceki süreçte kuru tohumda mitoz yok yaşamsal etkin-
K+ iyonları bekçi hücrelerine aktif taşıma ile alınır. likler minimumdur.

2. Aşağıdaki şekilde bitki ile toprak arasında gerçekle-

şen su döngüsünün bir kısmı gösterilmiştir. 4. Otsu gövdeye sahip olduğu X
bilinen bir bitkinin enine Y
X L
gövde kesiti verilmiştir.
T

Buna göre; K
Z
X I. Sadece T ile gösterilen
K kısımdaki hücreler mitoz bölünme geçirebilir.
Terleme
T II. Harflendirilen kısımlardaki tüm hücreler metabolik
Toprak aktiviteye sahiptir.
III. L ile gösterilen kısım öz, Z ile gösterilen kısım ise
Su
korteks bölgesi olarak adlandırılır.
Z YX
IV. Y ve K ile gösterilen kısım uzun mesafeli madde
Şekilde harflerle gösterilen yapılarla ilgili aşağıda- taşınmasında görev yapar.
ki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) T yapısı X yapısının farklılaşması ile oluşur. ifadelerinden hangileri söylenebilir?
B) X yapısında hücreler arası boşluk yoktur.
C) Y yapısında canlı parankima hücreleri bulunur. A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
D) Z yapısında gerçekleşen madde taşınması sıra-
sında enerji harcanmaz. D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
E) K yapısını oluşturan hücreler ölüdür. X; epidermis, Z : korteks, Y : floem, T : kambiyum, K :
ksilem, L : öz bölgesidir. K ile gösterilen ksilemdeki hüc-
K stomadır. Stoma hücreleri canlıdır.
reler canlı olmadığı için metabolik aktivitesi bulunmaz.

108
ŞAMPİYON
 Şampiyon
5. Sirke sineklerinin bazıları düz, bazıları kıvrık kanatlı- 6. : Dirençli olan böcek : Dirençli olmayan böcek

dır. Kıvrık kanatlı olmak ortam sıcaklığına bağlıdır.

Bu canlılarda görüen kanat yapısı ile ilgili bazı gözlem-
ler aşağıdaki gibidir.
16 °C’de √ Düz kanatlı
I. Genotipinde sirke
kıvrık kanat sinekleri Pestisit uygulaması
geni olmayan Hayatta kalanlar
25 °C’de √ Düz kanatlı
larvalar
sirke
sinekleri
16 °C’de √ Düz kanatlı
II. Genotipinde sirke
kıvrık kanat sinekleri
geni olan
25 °C’de √ Kıvrık kanatlı
larvalar x Üreme
sirke
sinekleri
III. Genotipinde √ 35 °C’de √ Kıvrık kanatlı
kıvrık kanat sirke
geni olan sinekleri
larvalar
Larvalar
16 °C’de 25 °C’de
Tarım arazilerinde istenmeyen böceklerin çoğalması-
Kıvrık Kıvrık nı engellemek için pestisitler kullanılır. Yukarıdaki şe-
kanatlı kanatlı kilde pestisit kullanımı sonucu böcek populasyonunda
sirke sirke
sinekleri sinekleri görülen değişim verilmiştir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? Buna göre;

A) Genotipinde kıvrık kanat geni olan larvanın 16
°C’de düz kanatlı olması sadece sıcaklığa bağlı
olarak ortaya çıkmıştır.
B) Genotipinde kıvrık kanat geni olmayan larvaların
düz kanatlı olarak gelişimi sıcaklık değişimine
bağlı olarak ortaya çıkmıştır.
C) Genotipinde kıvrık kanat geni olan larvaların 35
°C’de yetiştirilmesi, düz kanat oluşumunu sağla-
yan genlerin yapısını bozmuştur.
D) Genotipinde kıvrık kanat geni olan larvaların 16
°C’de yetiştirilmesi, kıvrık kanatlı sirke sineklerinin
oluşumuna neden olur.
E) Genotipinde kıvrık kanat geni olan larvaların düz
kanatlı sirke sineklerini oluşturmasının nedeni
mutasyondur.
Sirke sineklerinde düz veya kıvrık kanatlı olmak hem
genlere hem de sıcaklığa bağlı olarak değişir. Genlerin-
de kıvrık kanat geni olan larvalar yüksek sıcaklıkta geliş-
tikten sonra; sıcaklık 16 veya 25 °C olsa bile sadece
kıvrık kanatlı bireylere dönüşmesi genin değişimi yani
mutasyondur.
I. Böcekler pestisitlere dirençli olmalarını sağlayan
genleri pestisit kullanımı sonrası kazanmışlardır.
II. Hayatta kalan böceklerin yok edilmesi için; daha
sık ve çok miktarda ilaçlama yapılması gereklidir.
III. Yapay seçilim ile pestisitlere dayanıklı böceklerin
elde edilmesi sağlanır.
IV. Böcekler pestisitlere dirençli olmalarını sağlayan
özelliklerini kalıtımla bir sonraki nesle aktarırlar.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Böcekler pestisit uygulaması öncesi de genetik olarak
pestisitlere dirençlilerdir. Pestisit uygulaması ile dirençli
olmayanlar öldükleri dirençli olanlar ise yaşama imkanı
bulup bu özelliklerini de bir sonraki nesle aktardıkları için
sayıları artmıştır. Bu nedenle daha çok ilaç kullanımı
gerekir. Bu olay yapay değil doğal seçilim örneğidir.

1-D 2-E 3-E 4-D 5-C 6-B

109
ŞAMPİYON
 CEVAP ANAHTARI
b. Epidermis canlı doku olduğu için gövde tarafından gerçekleştirilir.
Bitkilerin Yapısı
ATP sentezini gerçekleştirebilir. Bu organlarda bu olayları ger-
Periderm ise gerçekleştiremez. çekleştiren hücreler palizat ve
Etkinlik - 1 (Sayfa 21) sünger parankima hücreleri ile
c. Epidermis ve periderm bitkinin
1. stoma hücreleri olabilir.
bölünmez dokuları arasında yer
1. A kütikula, B üst epidermis, C palizat b. Mitoz bölünme geçiremez. Bit-
aldığı için bölünme öncesi gözlenen
parankiması, D ksilem, E floem, F alt kinin bölünemeyen temel doku-
epidermis, G sünger parankiması, DNA replikasyonunu gerçekleştire- su içinde bulunur.
H stoma mez.

2. A ve F 3. O2’nin artıp CO2’nin azalması fotosen- Bitkilerde Büyüme, Hareket

3. Alt ve üst epidermis arasında kalan
kısımdır. Dolayısı ile C, D, E ve G yapı-
larını içerir.
tez sırasında gerçekleşir. Bu nedenle ve Madde Taşınması
verilen hücrelerden sadece palizat
Etkinlik - 2 (Sayfa 45)
parankima hücreleri canlıdır, kloroplast

4. C, G, H bulundurur ve fotosentezi gerçekleştire- 1.

bilir. epidermis hücresinde kloroplast
5. B, C, E, F, G, H
bulunmaz iken, sklerenkima canlılığını 1.
6. D ksilemdir ve inorganik moleküller ve Büyüme Yönelim
kaybetmiştir.
a) Var Var
su iletiminde görev alır. E ise floemdir
4. a. Monokot bitki olduğu için otsu gövde b) Yok Yok
ve organik madde iletiminde görev alır.
yapısına sahiptir. c) Var Yok
7. D
b. Monokotlarda sadece primer büyü- d) Var Var
8. A, H
me gözlenir. e) Yok Yok

9. H f) Var Var
c. Otsu gövdeye sahip olduğu için
g) Var Var
10. Kütikula tabakası kalınlaşmış, stomalar sadece stoma bulundurur.
epidermise gömülüdür. 2.
5. a. X epidermis, Y floem, Z korteks, T
11. Sadece D ve E bölgeleri bulunur. vaskular kambiyum, K ksilem, L öz a. Oksin hormonunun dağılımı ve
fototropizma hareketi
12. B ve F bölgesidir.

b. Ağsı damarlanma görülür. b. 1 † sağ, 4 † sağ

13. C ve G
6 † sağ, 7 † sol
2. c. Kazık kök bulunur.
2.
d. Hem primer hem de sekonder
1. 1. A hücresi
Özellik A B
büyüme gözlenir.
2. B hücresi
Fotosentezi gerçekleştirme X
e. Çift çenekli bir bitkidir. 3. Her ikisi de canlı ve bölünemeyen
Replikasyonu gerçekleştirme hücrelerdir. Bu nedenle solunum ve
6. a. Her ikisi de canlı ve fotosentezi ger-
Protein sentezini gerçekleş- protein sentezi gibi temel olayları
X X çekleştirebilen hücrelerdir. gerçekleştirebilirler.
tirme
Oksidatif fosforilasyonu ger- b. Bitkinin yeşil olan yaprak ve otsu 4. Stoma bekçi hücreleri kloroplast içe-
X X rirken, epidermis hücresi içermez. Bu
çekleştirme gövdede temel doku içinde bulunur.
nedenle sadece stoma bekçi hücre-
Lökoplast içerme X X 7. a. Karbondioksit üretimi solunumu, kar- sinde fotosentez gerçekleşir.

bondioksit tüketimi fotosentezi ifade 5. Stoma bekçi hücrelerinin stomaya

2. a. Epidermis canlı, periderm cansız
dokudur. Bu nedenle sadece epider-
misde protein sentezi gerçekleşir.
eder. Bu grafiklerden hücrenin foto-
sentezi gerçekleştiren canlı bir hücre
olduğu anlaşılır. Odunsu gövdeye
sahip bir bitkide bu olay yapraklar
tarafından ya da yeni oluşan otsu
bakan çeperi kalın, epidermise bakan
çeperi incedir. Bu özelliği nedeni ile
turgor basıncı bu iki çeperden ince
olanın daha fazla gerilmesine neden
olur.

110
CEVAP ANAHTARI
 Cevap Anahtarı

1. Epidermis hücrelerinden stoma bekçi hüc- 2. a. Deney karanlık ortamda gerçekleşti- 5. Mayoz bölünme sonucu oluşan
relerinde fotosentez sonucu glikoz miktarı ği için bitki solunum ve terleme ger- megaspor ve megasporun mitoz
artar. Su ve K+ iyon miktarı artar. çekleştirmektedir. Bir süre sonra su bölünmesi sonucu oluşan antipot
2. Epidermisden stoma bekçi hücrelerine su seviyesinin düştüğü gözlenir. Bunun çekirdekler, polar çekirdekler, sinerjist
ve K+ geçişi artar. çekirdekler ve yumurta haploit sayıda
nedeni bitkinin terleme ile kaybettiği
kromozom taşır.
3. Fotosentez hızını ve dolayısı ile hücredeki suyu su deposundan sağlamasıdır.
6. Tohum kabuğu ve meyve oluşumu
glikoz miktarının artmasına neden olur. b. Vantilatör rüzgâr görevi yaparak ter-
sırasında kalıtsal bilgide değişiklik
4. Artan glikoz miktarından dolayısı önce lemeyi arttırır. Böylece bitkinin su
olmaz bu nedenle dişi çiçekte yer alan
osmotik basınç artar. Artan osmotik basınç kaybı arttığı için depodan kullandığı megaspor ana hücresi ile aynı kalıtsal
nedeni ile epidermisden su alınması sonu- su miktarı artar. bilgiye sahiptir.
cu da turgor basıncı artar. c. Terleme yapan yaprak sayısının
2.
5. Glikoz nişastaya dönüşerek azalır. Su ve azalması su kaybının azalmasına 1. Sperm çekirdekleri, yumurta ve polar
K+ epidermis hücrelerine geçerek azalır. neden olur. Bu da su deposundan çekirdekler döllenmeye katılır.
6. Su ve K+ iyonları stoma bekçi hücrelerin- alınan su miktarını azaltır. 2. Sperm çekirdeği ve polar çekirdekle-
den epidermis hücrelerine geçer. d. Y – X – Z rin birleşmesi ile oluşur.
7. Stoma bekçi hücrelerinde glikoz ve K+ 3. Giberellin hormonudur. 3. Sperm çekirdeği ve yumurtanın birleş-
iyonlarının azalması osmotik basın cı aazl- 4. a. Gece süresi kritik süreyi aşmadığı mesi ile oluşur.
tır. Stoma bekçi hücresindeki suyun epier- için çiçek açar. 4. (n) haploit 7 7 7 7 7 7
mise geçemesi ile turgor basıncı da azalır. b. Gece süresi kritik süreyi aşmasına (2n) diploit 7
8. Stoma bekçi hücrelerindeki CO2 artması rağmen, gece uygulanan ışık flaşı (3n) triploit 7
pH'ın düşmesine neden olur. Karbondiok- ile gecesinin bölünmesi bitkinin
sitin artması ise fotosentezin gerçekleş- çiçek açmasına neden olur.
5. Polen tüpünün oluşumunu sağlayarak
sperm çekirdeklerinin tohum taslağı-
memesi anlamına gelir. Bu durunda sto- 5. a. Var
na ulaşmasını sağlar.
malar kapanır. Var
6. Tohum taslağı, zigot ve endosperm
Sağ tarafa doğru
yapıları tohum yapısını oluşturur.
b. Var 7. Sperm çekirdekleri, zigot ve endos-
Var
Sol tarafa doğru perm dışındaki yapılar tozlaşmadan
c. Yok önce oluşur.
3.
Yok
3.
Yok
1. a. A ksilem, B floem, C arkadaş hücre- 1. Adaptasyon 8. Adaptasyon
si, D kaynak hücre ve E havuz hüc- 2. Modifikasyon 9. Modifikasyon
Bitkilerde Eşeyli Üreme,
residir. Canlılar ve Çevre 3. Modifikasyon 10. Modifikasyon
b. A 4. Adaptasyon 11. Adaptasyon
c. B
Etkinlik - 3 (Sayfa 67) 5. Modifikasyon 12. Adaptasyon
d. Organik besinin taşınmasını göster- 1. 6. Adaptasyon 13. Modifikasyon
1. Generatif ve vejetatif çekirdekler endo-
mektedir. Besini kaynak hücreden
mitoz sonucu oluştukları için aynı gene-
7. Adaptasyon 14. Adaptasyon
(depo eden meyve veya sentezle- tik yapıdadır.
yen yaprak) havuz hücreye(kök) 2. Erkekte generatif çekirdek, dişide 4.
yumurta ve polar çekirdekler döllenme- 1. Birey
taşınır.
ye katılır.
e. Basınç akış teorisi 3. Embriyo kesesinde bulunan antipot
çekirdekler, polar çekirdekler, yumurta
ve sinerjist çekirdekler endomitoz sonu-
cu oluştukları için aynı genetik yapıda-
dır. Zaman
4. Mayoz bölünme sonucu oluşan mikros-
por hücreleri ve mikrosporların mitoz
bölünmesi sonucu oluşan generatif ve
vejetatif çekirdekler haploit kromozom
sayısına sahiptir.

111
CEVAP ANAHTARI
 Cevap Anahtarı
2. Tohum taslağı tohum yapısında
ovaryum da meyveye dönüşür.
3. Protein sentezi Endosperm miktarı
Zaman
Solunum hızı Kuru ağırlık
Zaman
4. Çiçekli bitkilerde gamet oluşumu sıra-
sında önce mayoz bölünme, arkasın-
dan da mitoz bölünme gerçekleşir.
İnsanlarda ise sadece mayoz bölün-
me sonucu gamet oluşumu gerçekle-
şir.
5. b - d - a ve c - e
6. a. Buz uygulaması sadece genin
işleyişini değiştirmiştir. Çünkü
sonrasında uygulanan sıcak su
torbası sonucu yeniden beyaz
kılların çıkması gen yapısının
değişmediğini göstermektedir.
Gen yapısı değişse idi kıl renginin
tekrar beyaza dönmesi mümkün
olmaz idi.
b. Uygulanan buz ve sıcak su torbası
genin işleyişini değiştirip farklı
renklerde kıl renginin oluşumuna
neden olmuştur. Genin yapısı
değil, genin işleyişi değişmiştir. Bu
olayda modifikasyondur.
7. Sperm çekirdeği(n) + Yumurta (n)
Döllenme Zigot (2n) Mitoz Embriyo
Sperm çekirdeği (n) + Polar çekirdek-
ler (n + n) Döllenme Triploit çekirdek
(3n) Mitoz Besi doku (Endosperm)
(3n)
8. a. Kalıtsal varyasyon
b. Çevrede kuraklık nedeni ile
besin kaynaklarının yetersiz
olması ölümlerine neden olmuş-
tur. Doğal seleksiyon kavramı ile
açıklanır.
112
CEVAP ANAHTARI
PISA (Sayfa 76) 7. Brassica oleracea türünde CAULIF-
LOWER geninin mutasyon sonucu
1. Evet / Hayır
oluşan farklı çeşitleri, insanlar tarafın-
Evet / Hayır dan yapay seçilime uğramıştır.
Evet / Hayır
Evet / Hayır
Zaman
2. Yapay seçilimin olabilmesi için temel
özellik tür içinde farklı kalıtsal özelliklere
sahip bireylerin bulunmasıdır.
İstenilen özellikte bireyler seçilerek bu
bireylerin tozlaşması sağlanarak seçi-
Zaman
len özelliğin bir sonraki nesilde de gö-
rülmesi sağlanmıştır.
3. Ağsı damarlanma gözlenir. Çünkü
lahana bitkisi dikot bir bitkidir.
4. Floem
Epidermis Kambiyum
Ksilem
Korteks
Epidermis canlı koruyucu dokusudur.
floem ve ksilem iletim dokuyu oluştu-
rur. Floem organik besin, ksilem su ve
mineralleri taşır. Kambiyum meristem
dokusudur ve enine kalınlaşmadan
sorumludur. Korteks ise temel doku
hücrelerini içerir. Temel doku hücre-
leri arasında fotosentezden sorumlu
parankima ve destek doku hücreleri
bulunur. Öz bölgesinde ise temel doku
içinde yer alan parankima hücreleri bu-
lunur.
5. Lahana hem dişi hem de erkek organları
bulunduran çiçek yapısına sahiptir. Fakat
erkek ve dişi gamet oluşumu eş zamanlı
gerçekleşmez. Bu da çapraz tozlaşmaya
neden olur.
6. a’da ve c’ de çiçek açarken b’ de açmaz.
Çünkü lahana uzun gün bitkisidir. Uzun
gün bitkileri gün uzunluğu belli bir kritik
değerin üzerine çıktığında çiçeklenirler.