12 Ki̇mya FL 1.fasi̇kül

Konu Anlatımlı
12. SINIF
FEN LİSESİ
KİMYA
1. FASİKÜL
Kimya ve
435 soru
Öğrenme Alanları
Elektrik
Müfredat Dışı Konu
Uyarıları
Kavrama - Pekiştirme
Testleri
ÖSYM Çıkmış Sınav
Soruları
PISA Tarzı Etkinlikler f D
wwwa. sikül seiğteler
capya rimizi
Karma Testler yinla
ist resind ri.co
ad
eye
bil en m
irsin
Acemi - Amatör iz.
Uzman - Şampiyon
☛ Tamamı Video Çözümlü

(cApp Mobil Uygulaması veya
www.capyayinlari.com da)
☛ Tamamı Video Anlatımlı
(www.capyayinlari.com’da)
Değerli öğretmenlerimiz
Sırrı POLAT ve Galip BULUT’a
katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın 19.01.2018 tarih ve 31 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM FEN
LİSESİ KİMYA DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.
Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM

Devrim ÖZATA
Çap Yayınlarına aittir.
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

ÇAP YAYINLARI®
Sanat Eserleri Yasası’na EDİTÖR
Hazal ÖZNAR
göre Çap Yayınlarının Ostim Mah. 1207 Sokak
Hatice TAYTUĞLU
No: 3/C–D Ostim / Ankara
yazılı izni olmaksızın, Tel: 0312 395 13 36
kitabın tamamı veya bir 0553 903 65 51

DIZGI - TASARIM www.capyayinlari.com.tr
kısmı herhangi bir yöntemle Sercan Ajans bilgi@capyayinlari.com.tr
twitter.com/capyayinlari
basılamaz, yayımlanamaz,
facebook.com/capyayinlari
bilgisayarda depolanamaz, instagram.com/capyayinlari
youtube.com/capyayinlari
çoğaltılamaz ve dağıtım
yapılamaz.
Gelecek için hazırlanan vatan
evlâtlarına, hiçbir güçlük
karşısında yılmayarak tam bir
sabır ve metanetle çalışmalarını
ve öğrenim gören çocuklarımızın
ana ve babalarına da
yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
Çap Yayınları olarak 9, 10, 11 ve 12. sınıf fen lisesi fasikül setlerimizi çok yoğun olan fen lisesi müfredatını yetiş-
tirebilmeniz ve bu arada dersleri verimli bir şekilde geçirebilmenizi sağlamak için şu şekilde oluşturduk:
Kazanım Sayfası: Bir konunun fen lisesi müfredatına uygun sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağı belirtildi.
Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin, kısa örneklerin verildiği ve öğrencilerin kendi notlarını yaza-
bileceği sütunun yer aldığı sayfalardan oluşturuldu.
Konu Kavrama Sayfaları: İlgili alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri “kazanım” başlığı altında verildi. Her ka-
zanımın altında kolaydan zora doğru, öğrenciyi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde yeni nesil sorular
ile ÖSYM çıkmış sınav sorularını da içerecek şekilde tittizlikle oluşturuldu.
Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların pekiştirilmesini sağlamak için yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularına da yer verilerek oluşturulmuştur.
PISA: Ünite bitiminde okulda öğrenilen bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanmayı, okuduğunu anlama ve
yorumlama becerilerini ölçmek için oluşturulmuştur.
TAM TUR: Karma testlere başlamadan önce ünitede öğrenilen tüm bilgilerin özet şeklinde sunulduğu ve konu
tekrarlarında kullanılması amacıyla hazırlanan bölümdür.
Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş,
yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav sorularına da yer verilen karma sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde
öğrencilerimizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
Video Soru Çözümleri: Tüm kazanım soruları ile testlerdeki soruların video çözümlerine ÇAP yayınlarının cApp
mobil uygulaması ve www.capyayinlari.com sitesinden ulaşılabilmektedir.
Video Konu Anlatımları: Özel ders formatında hazırlanmış tüm konu ve kazanımların ayrıntılı bir şekilde anla-
tıldığı videolara www.capyayinlari.com adresinden öğrenci üyeliği yaparak ücretsiz olarak erişilebilmektedir.
Etkileşimli İçerikler: Kitabın bazı sayfalarına yerleştirilen logolar ilgili konuya ait çeşitli benzetimlerin
(simülasyon) olduğunu belirtir. Öğretmenimiz akıllı tahta uygulamasını kullanırken belirtilen logoya tıklayarak içerik-
lere ulaşabilmektedir.
Daha Fazla İçerik: Karekodlar ile yazılıya hazırlık, değerlendirme ve deneme sınavlarından oluşan 11 adet
fazladan içerik sunulmaktadır. Öğrencilerimiz istediği sınavı indirip çıktısını alabilir, soruları çözerek sorularla birlikte
üretilen optik formu doldurup okutarak Türkiye geneli sıralamasını görebilirler.
Sağlıklı ve verimli bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.
Hakan GÜLER Erkan ERGEN

İÇİNDEKİLER
Ünite Kazanımları............................................................................................................8
İndirgenme - Yükseltgenme Tepkimelerinde Elektrik Akımı.....................................9
Konu Kavrama (Kazanım 1)........................................................................................11
Pekiştirme Testi 1........................................................................................................12
İndirgenme - Yükseltgenme Tepkimeleri (Redoks)....................................................14
Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi.....................................................................21
İyonik Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi.........................................................26
Aktiflik.............................................................................................................................32
Elektrokimyasal Piller (Galvanik Pil - Volta Pili).........................................................39
Elektrot Potansiyelleri...................................................................................................49
Pekiştirme Testi 6, 7....................................................................................................57
Elektrot Potansiyelini Etkileyen Faktörler...................................................................61
Derişim Pilleri / Pillerin Ömrü / Lityum - İyon Pilleri...................................................70
5
Elektroliz.........................................................................................................................76
Pekiştirme Testi 10..................................................................................................... 82
Suyun ve Sulu Çözeltilerin Elektrolizi........................................................................ 84
Konu Kavrama (Kazanım 10)..................................................................................... 86
Elektrolizin Nicel İncelenmesi (Faraday Yasası) / Kaplamacılık / Korozyon........... 90
Konu Kavrama (Kazanım 11)..................................................................................... 94
TAM TUR.......................................................................................................................99
Acemi Testi 1................................................................................................................100
Amatör Testleri 1, 2......................................................................................................102
Uzman Testleri 1, 2.......................................................................................................106
Şampiyon Testi 1..........................................................................................................110
Cevap Anahtarı............................................................................................................. 112
6
KİMYA ve ELEKTRİK
KAZANIMLAR
Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı, indirgenme–yükseltgenme tepkimeleriyle pilleri ve elektroliz olayını ilişkilendirmek; redoks olay-
larının istemliliğini standart elektrot potansiyeli kavramını kullanarak tartışmak; gündelik hayatta yaygın kullanılan
pilleri ve elektroliz süreçlerini tanımak; bunlarla ilgili hesaplamalar yapmak; korozyon süreci ve korozyondan korun-
ma yöntemlerini irdelemektir.
Kazanım 1 : Madde ve elektrik ilişkisini anlar, bileşik ve iyonlardaki element değerliklerini tayin eder.
Elektron alış verişi için yükseltgen, yükseltgenme, indirgen ve indirgenme kavramlarını bilir ve
Kazanım 2 :
kullanır.
Kazanım 3 : Yükseltgenme basamağı ve yarı tepkime yöntemi ile redoks tepkimelerini denkleştirir.
Kazanım 4 : Aktiflik kavramını bilir ve elementlerin aktifliklerini karşılaştırıp sıralar.
Kazanım 5 : Elektrokimyasal pilleri çizer ve hücre bölümlerini tanır.
Yarı pil tepkimeleri üzerinden standart elektrot potansiyellerini açıklar. Verilen yarı pil potansi-
Kazanım 6 :
yelleri ile bir pilin gerilimini hesaplar.
Kazanım 7 : Bir pilin gerilimini etkileyen faktörleri bilir ve etkilerini açıklar.
Anot ve katot hücrelerindeki çözelti derişimlerinin değişiminin pil potansiyelini nasıl değiştirdiğini
Kazanım 8 :
bilir ve hesaplamalarını yapar. Pil ömrünü açıklar, lityum - iyon pillerini irdeler.
Kazanım 9 : Elektroliz olayını erimiş tuzlar üzerinden açıklar.
Kazanım 10 : Suyun ve sulu çözeltilerin elektrolizini açıklar.
Faraday Yasasını kullanarak elektroliz ile ilgili hesaplamaları yapar. Kaplamacılık ve korozyon
Kazanım 11 :
kavramlarını irdeler.
Anahtar Kelimeler
• İndirgenme • Yükseltgenme • Elektrot • Katot
• Anot • Tuz köprüsü • Standart elektrot potansiyeli • Metallerin aktiflik sırası
• Yarı hücre • Galvanik hücre • Elektrolitik hücre • Elektrolit
• Elektroliz • Katodik koruma • Metal kaplamacılık • Korozyon
• Faraday sabiti • Elektrik yükü • Yakıt pilleri
Hazırbulunuşluk 1. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-1

Hazırlık Soruları
11. sınıf Kimya dersi ile ilgili Sınav soruları, kimya ve elektrik Deneme Sınavının kimya bölü-
konuları içerir. ünitesinin kazanımlarından oluşur. mü kimya ve elektrik ünitesinin
kazanımlarından oluşur.
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı
Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan

https://phet.colorado.edu/tr
sitelerinden herhangi birine girerek, kimya konularıyla ilgili daha detaylı ve
görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını ziyaret
ediniz.
İNDİRGENME - YÜKSELTGENME TEPKİMELERİNDE ELEKTRİK AKIMI
BİLGİ
Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine, elektrik enerjisinin de kimyasal enerjiye dönü-
şümünü inceleyen bilim dalına elektrokimya denir. Her iki dönüşüm de redoks (indirgen-
me - yükseltgenme) tepkimeleriyle gerçekleşir.
Elektrokimya günlük yaşantımızda akülerde, pillerde, kaplamacılıkta ve metallerin
saflaştırılması gibi alanlarda karşımıza çıkmaktadır.
Bir tepkime sırasında bir maddeden diğer bir maddeye elektron transferi gerçekle-
şiyorsa, bu tür tepkimelere indirgenme - yükseltgenme tepkimeleri ya da redoks tepki-
meleri denir.
• Metal ve ametal atomları arasında gerçekleşen iyonik yapılı bileşiklerde atomların
sahip olduğu yük iyon yükü’dür. İyon yükü, iyonik bağlı bileşikler oluşurken elektron
alışverişi ile kazanılan yüklerdir.
Örneğin; 11Na ile 9F arasında oluşan NaF bileşiğinde sodyum (+1), flor ise (–1) iyon
UYARI!
yüküne sahiptir.
• Ametallerin kendi aralarında oluşturduğu kovalent bağlı bileşiklerde ise atomların sa- İyon yükü ile yükseltgenme
hip olduğu yükler için iyon yükü kavramı yerine yükseltgenme basamağı kavramı basamağı kavramları birbi-
kullanılır. Çünkü, bu bileşiklerde net elektron alışverişi yoktur. rinden farklı kavramlardır.
• Yükseltgenme basamağı yerine değerlik kavramı da kullanılabilir.
• İyon yükü sadece iyonik bileşiklerde kullanılırken, yükseltgenme basamağı hem iyo-
nik hem de kovalent bileşikler için kullanılabilir.
Örneğin; N2O5 bileşiğinde azot atomunun yükseltgenme basamağı ya da değerliği
(+5) iken oksijenin değerliği (–2) dir.
YÜKSELTGENME BASAMAĞININ (DEĞERLİK) HESAPLANMASI

1. Atomik ya da moleküler yapıdaki serbest elementlerin yükseltgenme basamağı
sıfırdır.
Örneğin; H2, O2, N2, F2, Cl2, Br2, I2, P4, S8, He, Ar, Na, Mg, Cu, Fe ⇒ Sıfır.
2. İyon hâlindeki elementlerin yükseltgenme basamağı iyon yüküne eşittir.
Örneğin; Al3+ ⇒ +3, Cl– ⇒ –1, Na+⇒ +1 AKLINDA OLSUN
3. 1A grubundaki metallerin (Li, Na, K, Rb, Cs... vb.) tüm bileşiklerindeki yükseltgenme Bir maddenin yapısın-
basamağı (+1) dir. daki element maksimum
4. 2A grubundaki metallerin (Mg, Ca, Sr, Ba ... vb) tüm bileşiklerindeki yükseltgenme basa- yükseltgenme basamağı-
mağı (+2) dir. na ulaşması durumunda
5. 3A grubundaki elementlerden alüminyum tüm bileşiklerinde (+3) yükseltgenme basama- madde yanmaya karşı
ğına sahiptir. asaldır. Örneğin; N2O5,
6. Geçiş metallerinden olan Zn +2, Ag ise +1 değerlik alır. CO2 ve SO3 gibi bileşikler
7. Elektronegatifliği en büyük olan F nin bileşiklerindeki değerliği her zaman (–1) dir. yanmaya karşı asaldır.
8. Hidrojenin, metallerle yaptığı hidrür bileşiklerinde değerliği (–1) dir; bunun dışında-
ki bütün bileşiklerinde değerliği +1 dir.
Örneğin; Li1+ H1–, Mg2+ H 2 , N3– H 1+ , H 1+
1− 2–
3 2 O
9. Oksijen 6A grubu elementi olduğundan birçok bileşiğinde (–2) değerliklidir, ancak

–1
F ile yaptığı bileşikte (+2) değerlik alır. OF2 bileşiğinde OF ⇒ O (+2)
2
2–
Peroksitlerde (O ), her bir oksijen atomunun değerliği (–1) dir.
2
Örneğin; Na2O2, H2O2, BaO2 bileşiklerinde oksijenin değerliği (–1) dir.
9
10. Bir bileşikte, elementlerin değerlikleri toplamı sıfırdır. Bu sayede bileşik içinde
değerliği bilinmeyen elementin değerliği bulunabilir.
Örneğin, HNO3 bileşiğinde hidrojen atomu (+1), oksijen atomu (–2) değerlikli oldu-
ğundan, azot atomunun değerliği;
1+ x 2–
H N O ⇒ 1 + x + 3(–2) = 0
3
x = +5 olarak bulunur.
11. Çok atomlu (poliatomik) iyonlarda, elementlerin değerlikleri toplamı, iyonun yüküne
UYARI! eşittir.
2–
Flor (F) elementi bileşiklerinde Örneğin; SO iyonunda oksijenin değerliği (–2) dir. 4 tane oksijen atomundan –8 yük
4
sadece “–1” değerlik alır. gelir. Toplam yük –2 olduğundan x + (–8) = –2 den S nin değerliği +6 olur.
1 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen bileşiklerdeki altı çizili elementlerin yükseltgenme basamağını
bulunuz.
–
a. H3PO4 b. HCO
3

AKLINDA OLSUN 3.1 + x + 4.(–2) = 0 1 + x + 3.(–2) = –1
x = +5 x = +4
Bir kimyasal bağda elekt-
ronegatifliği daha yüksek c. K 2 Cr 2 O 7 d. NH2OH

olan element (–) değerlik
+1.2 + 2.x + Z(–2) = 0 x + 2.(1) + (–2) + 1 = 0
alır.
x = +6 x = –1
Örneğin, CN– iyonunda N
atomu –3, C atomu +2 de- – –
ğerlik alır. e. MnO f. NO
4 3

Peroksit, 1A ve 2A grubu x + 4.(–2) = –1 x + 3.(–2) = –1
elementlerinin O 2 anyo-
2-
x = +7 x = +5
nuyla oluşturdukları bile-
şiklerdir. –
g. ClO h. H SO4
2
1A grubu için H2O2, Na2O2;
2A grubu CaO2, BaO2 ör- x + (–2) = –1 2.1 + x + 4.(–2) = 0
nekleri verilebilir. x = +1 x = +6
Metal halojenürlerde halo-

jenin yükseltgenme basa- i. PO
3–
j. CO2
4
mağı (–1), metal sülfürlerde
ise kükürdün yükseltgenme x + 4 (–2) = –3 x + 2(–2) = 0
basamağı (–2) dir. x = +5 x = +4
2-
k. CrO 4 l. KClO3
x + 4 (–2) = –2 1 + x + 3 (–2) = 0
x = +6 x = +5
10
KAVRAMA
4. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde N atomunun
Kazanım 1 değerliği diğerlerinden daha küçüktür?
1. Cr 2 O 2-
2–
ve CrOy anyonlarında Cr atomunun değerli- A) N2O B) NO2 C) N2H4 D) NH3 E) NO
x
ği (+6) dır. N2O'da 2N + (–2) = 0 N = +1
Buna göre, x ve y ile ilgili aşağıdakilerden hangisi NO2'de N + 2 (–2) = 0 N = +4

doğrudur? N2H4'de 2N + 4 (+1) =0 N = –2
NH3'de N + 3 ( +1) = 0 N = –3
x y
NO'da N + (–2) = 0 N = +2
A) 7 4
B) 5 2
C) 1 3
D) 7 3
E) 3 4
2 Cr + x (O) = –2 Cr + y (O) = –2
2 (+6) + x (–2) = –2 (+6) + y(–2) = –2
x = 7 y=4
5. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde oksijen atomu-
2. I. Cl2O, HClO nun değerliği diğer dördünden farklıdır?
II. ClO2, HClO2
(H, Na: 1A; Mg, Ca: 2A; C: 4A; O: 6A grubu element-
III. KClO3, KClO4 leridir.)
Yukarıdaki bileşiklerin hangilerinde Cl atomunun A) Na2O2 B) H2O2 C) MgO2
değerliği her iki bileşikte de aynıdır?
D) CaO2 E) CO2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Oksijen değerlikleri
D) II ve III E) I, II ve III Na2O2 → Na: +1, O: –1 H2O2 → H: +1, O: –1
I. Cl2O HClO MgO2 → Mg: +2, O: –1 CaO2 → Ca: +2, O: –1

2 Cl + O = 0 H + Cl + O = 0 CO2 → C: +4, O: –2
2 Cl + (–2) = 0 (+1) + Cl + (–2) = 0
Cl = +1 Cl = +1
II. ClO2 HClO2

Cl + 2 (O) = 0 H + Cl + 2(O) = 0
Cl + 2 (–2) = 0 +1 + (Cl) + 2 (–2) = 0
Cl = +4 Cl = +3
III. KClO3 KClO4 6. Azotun (N), hidrojen (H) ve oksijenle (O) verdiği aşa-
K + Cl + 3 (O) = 0 K + Cl + 4 (O) = 0 ğıdaki bileşikler, azotun değerliği artacak şekilde
(+1) + Cl + 3 (–2) = 0 (+1) + Cl + 4(–2) = 0
sıralanırken bir bileşik yanlış yere yazılmıştır.
Cl = +5 Cl = +7
NH3, N2O, N2H4, NH2OH, HNO3
3. 6Fe3O4 + 2H+ + 2X → 9Fe2O3 + 2MnO2 + H2O
Buna göre, yeri hatalı olan bu bileşik aşağıdakiler-
Yukarıdaki denkleştirilmiş tepkimede X ile göste-
den hangisidir?
rilen tanecikte bulunan atomların yükseltgenme
A) NH3 B) N2O C) N2H4
basamakları aşağıdakilerden hangisinde doğru
verilmiştir? D) NH2OH E) HNO3
A) +5, –2 B) +4, –4 C) +4, –2 Azotun değerliklerini bulalım:
D) +7, –2 E) +3, –4 NH3 → N: – 3 ; N2O → N: +1; N2H4 → N: –2
X: MnO4– dir. Mn: + 7 iken O: –2 dir. NH2OH → N: –1 HNO3 → N: +5
1-A 2-A 3-D 4-D 5-E 6-B 11

İndirgenme - Yükseltgenme Tepkimelerinde Elektrik Akımı
PEKİŞTİRME TESTİ 1
1. Aşağıdaki taneciklerin hangisinde kükürdün yük- 4. 3C 2 O 24− + 14H + + X " 6CO 2 + 2Cr 3+ + 7H 2 O
seltgenme basamağı yanlış verilmiştir?
Yukarıda verilen denkleştirilmiş tepkimede yer
Tanecik Yükseltgenme basamağı alan X taneciğinin yapısında bulunan metalin yük-
A) SO 2- +8 seltgenme basamağı kaçtır?
4
B) H2S –2 A) +2 B) +3 C) +4 D) +6 E) +7
C) SO2 +4 2–
X: Cr2O7 , Cr : +6
D) H2SO4 +6
E) SO 2- +4
3
5. Aşağıda verilen taneciklerden hangisinde kırmızı
SO 2− iyonunda
4 renkli yazılan atomun yükseltgenme basamağı
S + 4 (O) = – 2 ; S + 4 (–2) = –2; S = +6
diğerlerinden daha küçüktür?
2. Aşağıda verilen iyonlardan hangisinde altı çizili
A) NaCIO3 B) C2 O 2− C) NH2OH
atomun yükseltgenme basamağı yanlış verilmiştir? 4
İyon Yükseltgenme basamağı D) HSO3– E) PO 3−

3
A) H S 2 O −3 +2 A: +5, B: +3, C: –1, D: +4, E: +3
B) ClO −2 +3
6. XO 3 iyon kökünde toplam 42 elektron bulunmaktadır.
n
C) NH +4 +5
Bu iyondaki kökün değerliği (n) ve X elementinin
D) +3 yükseltgenme basamağı aşağıdakilerden hangi-
HAsO 2-
3
sinde doğru verilmiştir? (16X, 8O)
E) H CO −3 +4
X’in yükseltgenme
n
+
basamağı
NH4
iyonunda N + 4 (H) = +1
N + 4 (+1) = +1 A) –2 +2
N = –3 B) +2 –4
C) +2 +2
3. Yapısında N atomu bulunan bazı tanecikler aşağıda D) –2 +4
verilmiştir.
E) +2 +4
I. N2H4
II. NO3− p = 16 + 8 · 3 = 40, e = 42 ise iyon yükü –2 dir.
III. N2 x + 3 · (–2) = –2, x = +4
IV. NH3 Yanıt D
V. HNO2
Bu tanecikler yapılarındaki N atomunun yükseltgenme 7. NH4NO3 bileşiğinde N atomlarının yükseltgenme

basamağına göre sayı doğrusuna küçükten büyüğe
basamakları sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde
aşağıdaki gibi yerleştiriliyor.
doğru verilmiştir?
IV V III I II
A) –4, +6 B) –3, +5 C) +4, +6
Buna göre, sayı doğrusundaki hatanın giderilmesi D) +3, +5 E) –3, +6
için hangi iki maddenin yeri değiştirilmelidir? (NH4)+ (NO3)–
A) I ve III B) I ve V C) II ve III x + 4 = 1 y – 6 = –1
D) II ve IV E) III ve IV x = –3 y = +5
Değerlikler sırasıyla I: –2, II: +5, III: 0, IV: –3, V: +3 Yanıt B
12
Pekiştirme
8. 2. periyot 5A grubunda yer alan azot elementinin 11. Bir maddenin yapısındaki elementin maksimum yük-
aşağıdaki bileşiklerden hangisini oluşturması seltgenme basamağına ulaşması durumunda madde
beklenmez? (1H, 8O) yanmaya karşı asaldır.
Yukarıda verilen bilgiye göre,
A) N2H4 B) N2O5 C) NO3
I. CO
D) N2O E) NO II. SO3
III. N2O4
N:[–3, +5] arasında değerlik alabilir.
maddelerinden hangileri yanmaya karşı asaldır?
(6C, 7N, 16S)
D) I ve II E) II ve III
En yüksek alabilecek değerlikler. C: +4, N: +5, S:+6 olur.

9. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde oksijenin değer-
liği diğer dördünden farklıdır?
(K:1A, Ca, Mg, Ba: 2A, Al: 3A grubu elementleridir.)
12. (SOx)2– iyonunda, kükürt (S) atomunun yükseltgenme
A) AI2O3 B) K2O2 C) CaO2 basamağı (+4), (CrOy)2– iyonunda ise krom (Cr) ato-
D) MgO2 E) BaO2 munun yükseltgenme basamağı +6 dır.

Buna göre, x ve y sayıları aşağıdakilerden hangi-
A'da –2; diğerlerinde peroksit olduğundan "–1" olur. sinde doğru verilmiştir?
x y
A) 1 2
B) 2 3
C) 3 4
10. Yükseltgenme basamağı ve iyon yükü ile ilgili ifadeler
D) 3 2
doğru (D) – yanlış (Y) olarak aşağıdaki gibi değerlen-
diriliyor. E) 4 4
+4 + x(–2) = –2, x = 3
İfade D Y
+6 + y(–2) = –2, y = 4
NaCl bileşiğinde sodyumun iyon
I. ✓ Yanıt C
yükü + 1 dir.
Çok atomlu iyonlarda (köklerde)
atomların yükseltgenme basa-
II. ✓ 13. I. K 3 8X (CN)6B
maklarının toplamı iyon yüküne
eşittir. II. K 4 8X (CN)6B
O2 molekülünde oksijen atom- bileşiklerindeki X ile gösterilen atomun yükselt-

III. larının yükseltgenme basamağı ✓ genme basamağı aşağıdakilerden hangisidir?
–2 dir. I II
Buna göre, yapılan değerlendirmelerden hangileri A) +2 +3

hatalıdır? B) –3 –2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) +3 +2
D) I ve III E) I, II ve III D) –2 –3
NaCl de Na: + 1 dir. E) +4 +3
O2 de oksijen atomlarının yükseltgenme basamağı sıfırdır.
3K + X + 6 (CN) = 0 ; 3 (+1) + X + 6 (–1) = 0 ; X = +3
4K + X + 6 (CN) = 0 ; 4 (+1) + X + 6 (–1) = 0 ; X = +2
1-A 2-C 3-B 4-D 5-C 6-D 7-B 8-C 9-A 10-D 11-B 12-C 13-C 13
İNDİRGENME – YÜKSELTGENME TEPKİMELERİ (REDOKS)
BİLGİ
Bir tepkime sırasında bir maddeden diğer bir maddeye elektron transferi oluyorsa,
bu tür tepkimelere indirgenme – yükseltgenme tepkimeleri ya da kısaca redoks tepki-
meleri denir.
Yükseltgenme:
Bir atom ya da iyonun elektron vererek değerliğinin artması olayına yükseltgenme
denir. Elektron kaybının olduğu yarı tepkimeye de yükseltgenme yarı tepkimesi denir.
–3 –2 –1 0 +1 +2 +3
Değerlik
UYARI! Yükseltgenme
(Değerlik artar)
İndirgenen ≈ yükseltgen
Yükseltgenen ≈ indirgen Yükseltgenme sırasında atom ya da iyonun değerliği verdiği elektron sayısı kadar artar.
Örnekler:
Al0 → Al3+ + 3e– (Yükseltgenme Fe2+ → Fe3+ + e–

123 123
3 elektron yarı tepkimesi) 1 elektron
vererek vererek
yükseltgendi yükseltgendi
İndirgenme:
Bir atom ya da iyonun elektron alarak değerliğinin azalması olayına indirgenme
AKLINDA OLSUN
denir. Elektron alındığını gösteren yarı tepkimeye de indirgenme yarı tepkimesi denir.
Sadece indirgenme ola- –3 –2 –1 0 +1 +2 +3
yını gösteren tepkimeye Değerlik
indirgenme yarı tepkimesi, İndirgenme
sadece yükseltgenme (Değerlik azalır)
olayını gösteren tepkime- • İndirgenme sırasında atom ya da iyonun değerliği, aldığı elektron sayısı kadar azalır.
ye de yükseltgenme yarı
Örnekler:
tepkimesi denir. Ca2+ + 2e– → Ca0 (İndirgenme
0
2H+ + 2e– → H
123 2
2 elektron yarı tepkimesi) 123
2 elektron
alarak alarak
indirgendi indirgendi
2 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda tepkimelerin türünü ilgili alana “✓” ile işaretleyiniz.
Yükseltgenme İndirgenme
Tepkime
Yarı Tepkimesi Yarı Tepkimesi
a. Mg(k) → Mg2+ (g) + 2e–
b. Cl 2 (g) + 2e − → 2Cl–(g)
c. Mn7+(suda) + 5e– → Mn2+(suda)
14
Bir redoks tepkimesi üzerinde bu kavramları incelersek;
Yükseltgenme
Zn(k) + Cu2+(suda) → Zn2+(suda) + Cu(k)
İndirgenme
Bu tepkimede Zn atomu 2 elektron vererek değerliği 2 artmıştır (yükseltgenen mad-
de); Cu2+ iyonu ise bu 2 elektronu alarak değerliği 2 azalmıştır (indirgenen madde).
Cu2+ ye elektron vererek onun indirgenmesini sağladığı için Zn bir indirgen; Cu2+ AKLINDA OLSUN
de elektronları alarak Zn nin yükseltgenmesini sağladığı için yükseltgendir.
Zn(k) + Cu2+(suda) → Zn2+(suda) + Cu(k) • Bir tepkimenin girenle-
rinde ya da ürünlerinde
tepkimesinde,
element varsa, o tepki-
Zn: Yükseltgenen me redoks tepkimesidir.
Cu2+: İndirgenen • Asit - baz tepkimeleri ve
Zn: İndirgen çözünme-çökelme tepki-
meleri redoks tepkimesi
Cu2+: Yükseltgen
değildir.
• Metal atomları elektron alarak (–) yüklü iyon hâline gelemezler. Sadece metal iyon-
• Yanma tepkimeleri re-
ları elektron alarak indirgenebilirler. Yükseltgenme sırasında verilen elektronların
doks tepkimesidir.
sayısı, indirgenme sırasında alınan elektron sayısına eşit olmalıdır.
• Sonuç olarak, denkleştirilmiş redoks tepkimelerinde tepkimenin herhangi bir yerin-
de elektron bulunmaz. Yarı tepkimelerin taraf tarafa toplamı net tepkime denklemini
verir.
Örnek olarak, bir önceki tepkimede Zn yerine Al kullanılırsa,
Al(k) → Al3+(suda) + 3e–
Cu2+(suda) + 2e– → Cu(k)
yarı tepkimeleri elde edilir.
Buna göre, alınan - verilen elektron sayılarının eşitlenmesi için ilk tepkimenin 2 ile
ikinci tepkimenin de 3 ile çarpılması gerekir.
Böylece; 2Al(k) → 2Al3+(suda) + 6e–

3Cu2+(suda) + 6e– → 3Cu(k)
+
2Al(k) + 3Cu2+(suda) → 2Al3+ (suda) + 3Cu(k)
denkleştirilmiş redoks tepkimesi elde edilir.
Yükseltgenme
A atomu elektron
kaybediyor.
AKLINDA OLSUN
İndirgeyen Yükseltgenen
Önemli indirgen ve yük-
madde
(indirgen) seltgen maddeler şöyledir:
İndirgen: H2, C, SO2
İndirgenme
Yükseltgen: KMnO4, O3
B atomu elektron
alıyor. H2O2, HNO3, H2SO4
Yükseltgeyen madde
İndirgenen
(yükseltgen)
15
3 ÖĞRENME ALANI
2X(k) + Y2+(suda) → 2X+(suda) + Y(k)
tepkimesi için aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) Yükseltgenen madde hangisidir?
b) İndirgenen madde hangisidir?
c) Yükseltgen madde hangisidir?
d) İndirgen madde hangisidir?
a) X b) Y2+
c) Y2+ d) X
4 ÖĞRENME ALANI
Aşağıda verilen tepkimelerin redoks tepkimesi olup olmadığını belirleyiniz.
I. NaOH + HCl → NaCl + H2O
II. Mg + 2HCl → MgCl2 + H2
III. C + O2 → CO2
I. Yükseltgenme basamakları değişmemiştir.

II. Mg(0 → +2), H → (+1 → 0)
III. C(0 → +4), O → (0 → –2)
5 ÖĞRENME ALANI
4I2 + 5H2O + S 2 O 2−
3
→ 2SO 2−
4
+ 8I– + 10H+
Yukarıda denklemi verilen tepkime ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) İndirgenen madde hangisidir?
b) Yükseltgenme ürünü hangisidir?
c) Yükseltgen madde hangisidir?
d) S 2 O 23 iyonunda S elementinin yükseltgenme basamağı kaçtır?
e) Elektron alışverişi hangi iki atom arasında oluşmuştur?
I 02 " I −
S 2 O 23− " SO 24− SO 2−
4
e) S ve I
16
KAVRAMA
4. I. Ag+(suda) + e– → Ag(k)
Kazanım 2 II. Zn(k) → Zn2+(suda) + 2e–
III. SO 24− (suda) " SO 2 (suda) + O 2 (g) + 2e −
1. Bir redoks tepkimesi ile ilgili,
I. Elektron alan indirgendir. Yukarıdaki tepkimelerden hangileri yükseltgenme
II. Elektron veren yükseltgenir. yarı tepkimesidir?
III. Toplam elektron sayısı değişmez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Yükseltgenme yarı tepkimelerinde elektron (e–) denklemin

ürünler kısmında yer alır.
D) II ve III E) I, II ve III
Elektron veren, yükseltgenmiş, indirgen maddedir.
Elektron alan, indirgenmiş, yükseltgen maddedir.
Tepkimelerde kütle, yük ve alınan / verilen elektron sayısı
korunur.
5. Aşağıda bazı tepkimelerin denklemi verilmiştir.
1. 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(s)
2. MnO2 + Fe2O3 + 5C → Mn + 2Fe + 5CO 2. O2(g) + 2F2(g) → 2OF2(g)
denkleştirilmiş redoks tepkimesi ile ilgili, Buna göre,

I. Karbon (C) atomu yükseltgenendir. I. O2 elementi 1. tepkimede indirgen, 2. tepki-
II. MnO2 bileşiğindeki Mn atomu elektron alarak mede yükseltgen maddedir.
indirgenmiştir. II. 2. tepkimenin ürünlerindeki oksijenin yükselt-
III. Karbon (C), Fe2O3 bileşiğindeki demiri (Fe) in- genme basamağı + 2 dir.
dirgemiştir. III. 1. tepkimede H2 elementi yükseltgenmiştir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
+4 −2 +3 −2 0 0 0 +2−2
MnO 2 + Fe 2 O 3 + 5 C $ Mn + 2 Fe + 5 CO O2 1. tepkimede indirgenmiş, 2. tepkimede yükseltgen-
miştir.
Mn: +4 → 0 indirgenmiştir
Fe: +3 → 0 indirgenmiştir
C: 0 → +2 yükseltgenmiş
6. 2NO −3 + 2Cl − + 4H + " 2X + 2H 2 O + Cl 2

– + 3+
3. Cr2O72– + 6Cl + 14H → 2Cr + 3Cl2 + 7H2O denkleştirilmiş tepkimesi ile ilgili aşağıdaki ifade-
redoks tepkimesinde hangi element atomları ara- lerden hangisi yanlıştır?
sında elektron alışverişi olmuştur? A) X maddesi NO2 dir.
A) Cr ve H B) Cr ve Cl C) Cl ve H B) İndirgenme - yükseltgenme tepkimesidir.

C) Cl– iyonu yükseltgendir.
D) O ve H E) Cl ve O
D) 1 mol NO–3 iyonu 1 mol elektron almıştır.
+6 −2 −1 +1 +3 0 +1 −2
Cr2 O 7−2 + 6 Cl − + 14 H + $ 2 Cr +3
+ 3 Cl 2 + 7 H 2 O E) Elektron alışverişi N ve Cl arasında gerçekleşmiştir.
–
Cr: +6 → +3 e almış
Cl: –1 → 0 e– vermiş X : NO2 dir. Cl– iyonu Cl2 ye yükseltgenmiştir, indirgendir.
17
Kavrama
– –
7. Cl2 → Cl + ClO3 10. Bakır (Cu) metalinin sülfürik asit (H2SO4) ile tepkimesi
aşağıda verilmiştir.
tepkimesi ile ilgili
I. Cl2 indirgenmiştir. Cu(k) + 2H2SO4(suda) → CuSO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s)
–
II. ClO deki Cl nin değerliği +3 tür. Buna göre, tepkime ile ilgili aşağıdaki yargılardan
3
hangisi doğrudur?
III. Cl2 hem indirgen hem de yükseltgen maddedir.
A) Cu katısı yükseltgendir.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Reaktiflerdeki S atomlarının tamamı indirgenmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
C) H2SO4 indirgendir.
D) I ve III E) I, II ve III
D) SO2 indirgenme ürünüdür.
0 −1 +5 −2 E) Redoks tepkimesi değildir.
Cl 2 " Cl − + ClO −3
Cu + 2H2SO4 → CuSO4 + SO2 + 2H2O
Cl hem yükseltgenmiş, hem de indirgenmiştir. Yükseltgenmiş indirgenmiş İndirgenme
I ve III doğru, II yanlıştır. indirgen yükseltgen ürünü
11. Cu(k) ve H2SO4(suda) arasında gerçekleşen redoks

tepkimesi aşağıda verilmiştir.
Cu(k) + 2H2SO4(suda) → CuSO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s)
8. Fe2O3 + 3CO √ 2Fe + 3CO2 Buna göre,
redoks tepkimesiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden I. Cu katısı yükseltgenendir.

hangisi yanlıştır? II. H2SO4 indirgendir.
A) 1 mol Fe2O3, 3 mol elektron almıştır. III. SO2 de S’nin yükseltgenme basamağı +6’dır.
B) CO bileşiğindeki C yükseltgenmiştir. ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) Fe2O3 yükseltgen maddedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Fe indirgenme ürünüdür. D) II ve III E) I, II ve III

2020 / AYT
E) O atomunun değerliği değişmemiştir.
I. Cu(0 → +2)
Fe23+ + 6e– √ 2Fe
II. S(+6 → +4): yükseltgen
1 mol Fe2O3, 6 mol e– almıştır.
III. S: +4
Yanıt A
12. I. Zn(k) + S(k) † ZnS(k)

II. Pb(NO3)2(suda)+2KI(suda)†PbI2(k)+2KNO3(suda)
III. 2N2O5(g) † 4NO2(g) + O2(g)
2+ 2+
9. Zn(k) + Cu (suda) → Zn (suda) + Cu(k) IV. CaCO3(k) † CaO(k) + CO2(g)
tepkimesi ile ilgili, Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri elektron
I. Zn elementi indirgendir. alışverişiyle gerçekleşmiştir?
II. Redoks tepkimesidir. A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
III. 1 mol Cu2+, 2 mol elektron vermiştir. D) III ve IV E) I, III ve IV

Elektron alışverişiyle gerçekleşen tepkime redoks tepkimesidir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 0 0 +2 –2
Zn + S √ ZnS (redoks)
D) II ve III E) I, II ve III +2 +5 –2 +1 –1 +2 –1 +1 +5 –2
+2 +2
Pb(NO3)2 + 2K I √ Pb I2 + 2K N O3 (redoks değil)
0 0
2+ 2+
Zn + Cu $ Zn + Cu +5 –2 +4 –2 0
2N2O5 √ 4N O2 + O2 (redoks)
indirgenmiş
yükseltgenmiş (yükseltgen) +2 +4 –2 +2 –2 +4 –2
(indirgen) Ca C O3 √ CaO + CO2 (redoks değil)
Yanıt B
18 1-D 2-E 3-B 4-D 5-D 6-C 7-D 8-A 9-B 10-D 11-A 12-B
Redoks Tepkimeleri
2 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Aşağıda bazı tepkimelerin denklemi verilmiştir. 4. Aşağıda bazı tepkimelerin denklemi verilmiştir.
– –
(1) 2AI + 3Ni2+ $ 2AI3+ + 3Ni I. CI2 + 2Br $ 2CI + Br2
(2) Ni + 2Ag+ $ Ni2+ + 2Ag II. Ni + Cu2+ $ Ni2+ + Cu

III. H2 + 2Ag+ $ 2H+ + 2Ag
Buna göre,
I. AI metali Ni2+ yi indirgemiştir. Buna göre, tepkimelerdeki indirgenen maddeler
II. Ag+ elektron alarak indirgenmiştir. hangileridir?
III. 2. tepkimede Ni metali yükseltgendir. I II III
yargılarından hangileri doğrudur? A) CI2 Cu Ag

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B) CI2 Cu 2+
Ag+
D) Yalnız III E) I, II ve III –
C) Br Cu Ag
Al metali Ni2+ iyonunu Ni metali de Ag+ iyonunu indirger. –
D) Br Ni H2
– 2+
E) CI Cu Ag+
–
2. NO3 + –
+ 2H + e √ NO2 + H2O –
I. tepkimede Cl2 elektron almış Br vermiştir.
tepkimesi ile ilgili
II. tepkimede Cu2+ elektron almış, Ni vermiştir.
I. Redoks tepkimesidir. III. tepkimede Ag+ elektron almış H2 vermiştir.
II. NO3– indirgenmiştir.
+
III. H nın yükseltgenme basamağı değişmemiştir.
5. I. 2NH3 + H2S $ (NH4)2S
ifadelerinden hangileri doğrudur?
II. CH4 + 2O2 $ CO2 + 2H2O
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
III. 2AI + 3H2SO4 $ AI2(SO4)3 + 3H2
Yukarıdaki tepkimelerinden hangileri indirgen-
+5 –2 +4 –2 +1 –2 me – yükseltgenme (redoks) tepkimesidir?
N O3– + 2H+ + e– √ N O2 + H2 O
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
tepkimesi, indirgenme yarı tepkimesi olup redoks değildir.
NO3– deki N indirgenmiştir. Ancak H ve O elementlerinin D) II ve III E) I, II ve III
değerliği değişmemiştir. I. 2 NH3 + H2S → (NH4)2S asit – baz (redoks değil)
Yanıt D II. CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O yanma (redoks)
III. 2Al + 3H2SO4 → Al2(SO4)3 + 3H2 yer değiştirme
(redoks)
3. SO 2 + 1 O 2 SO 3 (Elementlerin değerliklerinden de işlem yapılabilir)
2
tepkimesi ile ilgili,
I. O2, indirgen maddedir. 6. • Cu + 2H2SO4 $ CuSO4 + SO2 + 2H2O
II. Alınan elektron sayısı verilen elektron sayı- • 3P + 5HNO3 + 2H2O$ 3H3PO4 + 5NO
sına eşittir. • 6NaOH + 3Cl2 $ 5NaCl + NaClO3 + 3H2O
III. SO2, yükseltgenen maddedir. Yukarıdaki tepkimelerde yükseltgen olarak etki

yargılarından hangileri yanlıştır? eden maddeler aşağıdakilerden hangisinde doğru
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III olarak verilmiştir?
A) Cu, P, NaOH B) H2SO4, HNO3, Cl2
D) I ve II E) Yalnız III
C) Cu, P, Cl2 D) H2SO4, HNO3, NaOH
+4−2 1 0 +6 −2
S O2 + O $ SO 3
2 2
E) H2SO4, P, CI2
6+ 4+
S $S , a : H2SO4
S: +4 → +6 yükseltgenmiş, indirgen
N5+ $ N2+, b : HNO3
O2: 0 → –2 indirgenmiş, yükseltgen
Cl2$ Cl–, c: Cl2
19
Pekiştirme
7. 3Cu(k)+8HNO3(suda)→3Cu(NO3)2(suda)+2NO(g)+ 4H2O(s) 10. Sofra tuzu, Na metalinin, CI2 gazıyla etkileşiminden
elde edilir.
Redoks tepkimesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır? 2Na(k) + CI2(g) $ 2NaCI(k)
A) Heterojen bir tepkimedir. Buna göre, bu tepkimeyle ilgili olarak,

B) Cu(k) indirgen maddedir. I. Na katısı indirgen özelliktedir.
C) HNO3 yükseltgen maddedir. II. Na metali elektron vermiştir.
D) NO yükseltgenme ürünüdür. III. Atom türü, sayısı ve toplam yük korunmuştur.
E) 1 mol HNO3, 3 mol elektron almıştır. yargılarından hangileri doğrudur?
0 +5 +2 +2
3 Cu + 8H NO 3 $ 3 Cu ^NO 3 h2 + 2 NO + 4H 2 O A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Cu: 0 → +2 yükseltgenmiş, indirgen
0 0 +1 −1
HNO3 içinde N: +5 → +2 indirgenen, yükseltgen 2 Na^kh + Cl 2^gh $ 2 NaCl^kh
Na: 0 → +1 yükseltgenmiş, indirgen
8. I. Cl2 + NaOH √ NaCl + NaClO + H2O
Cl2: 0 → –1 indirgenmiş, yükseltgen
II. H2S2O3 + NaOH √ S + NaHSO4 + H2O
III. P4 + HOCl + H2O √ H3PO4 + HCl
Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinde
elektron alışverişi aynı atomlar arasında gerçek-
leşmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 11. Aşağıdaki kavram haritasında
D) I ve II E) I, II ve III 2HNO3 + 3H2S $ 2NO + 4H2O + 3S
tepkimesi ile ilgili sorulara cevap verilerek ilerlenmesi
0 +1 –2 +1 +1 –1 +1 +1 –2 +1 –2
C l2 + Na O H √ Na Cl + Na Cl O + H2 O isteniyor.
H2S deki S nin yükseltgenme

basamağı kaçtır?
+1 +2 –2 +1 –2 +1 0 +1 +1 +6 –2 +1 –2
H2 S2 O3 + Na O H √ S + Na H S O4 + H2O –2 +2
Yükseltgen İndirgenen madde

0 +1 –2 +1 +1 –2 +1 +5 –2 +1 –1
P4 + H O Cl + H2 O √ H3 P O4 + H Cl madde hangisidir? hangisidir?
HNO3 H2S HNO3 H2S

Yanıt D
1 Yükseltgenme 4 5
9. Cu + 2H2SO4 √ CuSO4 + SO2 + 2H2O
ürünü hangisidir?
NO S
I. 1 mol Cu, 2 mol elektron almıştır.
II. S atomlarının tamamı indirgenmiştir. 2 3
III. Cu yükseltgen maddedir.
Buna göre, sorulara hatasız cevap verildiğinde
ifadelerinden hangileri yanlıştır? kaç numaralı çıkışa ulaşılır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
H2S deki S $ –2
0 +1 +6 –2 +2 +6 –2 +4 –2 +1 –2
Cu + 2H2 S O4 √ Cu S O4 + S O2 + H2 O Yükseltgen madde $ HNO3
–
1 mol Cu, 2 mol e vererek yükseltgenmiştir, indirgen madde- İnirgenen madde $ HNO3
dir. S atomlarının ise bir kısmı indirgenmiştir.
Yükseltgenme ürünü $ S
Yanıt E
20 1-C 2-D 3-A 4-B 5-D 6-B 7-D 8-D 9-E 10-E 11-A
REDOKS TEPKİMELERİNİN DENKLEŞTİRİLMESİ
BİLGİ
Redoks tepkimelerini denkleştirmek için yükseltgenme basamağı yöntemi (değerlik
yöntemi) kullanabilir. Bu yöntemde tepkimelerin denkleştirilmesi için elementlerin doğru
şekilde yükseltgenme basamağı bulunmalıdır.
Örneğin;
AKLINDA OLSUN
HNO3 + H2S → NO + H2O + S
Tüm kimyasal tepkimeler-
tepkimesini yükseltgenme basamağı yöntemini kullanarak denkleştirmek için aşağı- de olduğu gibi redoks tep-
da verilen basamaklar izlenir.
kimelerinde de
a. Her atomun yükseltgenme basamağı (değerliği) bulunarak üzerine yazılır. 1) Atomların sayısı ve cinsi
1+ 5+ 2– 1+ 2– 2+ 2– 1+ 2– 0
H N O 3 + H 2S → N O + H 2O + S 2) Toplam elektron sayısı
b. Değerlikleri değişen atomlar belirlenerek, atom başına alınan veya verilen elektron 3) Toplam yük
sayıları bulunur.
her zaman korunur.
Tepkimede N atomu +5 den +2 ye indirgenmiş, S atomunda –2 den 0’a yükseltgen-
miştir. Redoks tepkimeleri denk-
leştirilirken iki yöntem kul-
c. İndirgenme ve yükseltgenme yarı tepkimeleri yazılır (indirgenen ve yükseltge-
nen atom sayılarına dikkat edilir.) lanılabilir. Bunlar: yükselt-
genme basamağı ve yarı
İndirgenme : N5+ + 3e– → N2+
tepkime yöntemleridir.
Yükseltgenme : S2– → S0+ 2e–
Değerliği değişen maddelerin atom sayıları denklemin iki tarafında farklı ise önce-
likle uygun katsayılarla eşitlenir.
d. Alınan ve verilen elektron sayıları uygun katsayılar verilerek eşitlenir. Yukarıdaki
tepkimede en küçük ortak kat 6 dır. Buna göre indirgenme tepkimesini 2 ile, yükseltgen-
me tepkimesini 3 ile çarparak taraf tarafa toplarsak:
2x N5+ + 3e– → N2+
2– ° –
3x S → S + 2e AKLINDA OLSUN
+
2N5+ + 3S2– → 2N2+ + 3S
Redoks tepkimelerinde alı-
tepkimesi elde edilir. nan elektron sayısı verilen
e. Toplu denklemin katsayıları redoks denklemindeki katsayılardır. elektron sayısına eşit ol-
malıdır.
Buna göre,
2HNO3 + 3H2S → 2NO + H2O + 3S
En son olarak da atom sayılarının denkliği için suyun katsayısı (H ve O atomlarının
denkliği için) 4 olmalıdır.
Buna göre,
2HNO3 + 3H2S → 2NO + 4H2O + 3S
tepkimesi elde edilir.
Öğrendiklerimizi uygulamak için

K 2 Cr2 O 7 + S + H 2 O $ SO 2 + KOH + Cr2 O 3
tepkimesini değerlik yöntemi ile denkleştirelim.

Öncelikle her atomun yükseltgenme basamağı bulunur.
21
1+ 6+ 2– 0 1+ 2– 4+ 2– 1+ 2– 1+ 3+ 2–
K 2C r 2O 7 + S + H 2O → S O 2 + K O H + C r 2O 3
İndirgenen ve yüksetgenen maddeler belirlenerek, tepkimeleri yazılır. (Atom sa-
yılarına dikkat edilir.)
İndirgenme : Cr 62+ + 6e − $ Cr 32+
Yükseltgenme : S 0 $ S 4+ + 4e −
İki tepkime için ortak kat 12 dir. Buna göre 1. tepkimeyi 2 ile, 2. tepkimeyi de 3 ile
çarparak taraf tarafa toplarsak
6+ 3+
2x Cr + 6e– → Cr
2 2
+
3x S0 → S4++ 4e–
6+ 3+
2Cr + 3S → 2Cr + 3S4+
2 2
elde edilir.
Elde edilen katsayılar aynı zamanda redoks tepkimesindeki katsayılardır.
2K 2 Cr2 O 7 + 3S + H 2 O $ 3SO 2 + KOH + 2Cr2 O 3
Bu katsayılar yerlerine taşındığında bunlar yardımıyla önünde katsayısı olmayan
H2O ve KOH’ in katsayıları hesaplanabilir.
Eşitliğin sol tarafında 4 tane K atomu olduğundan KOH nin katsayısı 4 olmalıdır.
KOH için 4 katsayısı yazılırsa, tepkimenin ürünler kısmında 4 tane H atomu bulunur.
Buna göre, girenlerdeki suyun katsayısı da 2 olmalıdır.
Buna göre tepkimenin denkleşmiş hâli,
2K 2 Cr2 O 7 + 3S + 2H 2 O $ 3SO 2 + 4KOH + 2Cr2O 3 dir.
6 ÖĞRENME ALANI
1. Aşağıdaki tepkimeleri yükseltgenme basamağı yöntemine göre denkleş-
tiriniz.
a. P + HNO3 + H2O → H3PO4 + NO b. FeCI3 + SnCI2 → FeCI2 + SnCI4
0 +5 +5 +2 +3 +2 +2 +4
P + HNO3 + H2O$H3PO4+ NO FeCl3 + SnCl2$ FeCl2 + SnCl4

– 2e– yük
5 / 3e ind. 2 /1e– i nd.
3 / 5e– yük
3P + 5HNO3 + 2H2O → 3H3PO4 + 2FeCl3 + SnCl2 → 2FeCl2 + SnCl4

5NO
c. AI + H2SO4 → AI2(SO4)3 + H2 d. H2S + SO2 → S + H2O
0 +1 +3 0 –2 +4 0
2Al + H2SO4$ Al2(SO4)3 +H2 H2S + SO2$ S + H2O
(2 # x 3) e– yük (2 x 3)e– ind. 4e– ind.

2/2e– yük
2Al + 3H2SO4 → Al2 (SO4)3 + 3H2
2H2S + SO2 → 3S +
2H2O

e. CuO + NH3 → Cu + N2 + H2O f. Cl2 + NaOH → NaCl + NaClO + H2O
X3 0 –1 +1
Cu2+ + 2e– $ Cu0 Cl2 + NaOH $ NaCl + NaClO+ H2O
+ 2N $ N2 + 6e
3–
1e– ind.
3CuO + 2NH2 $ 3Cu + N2 + 3H2O
1e– yük
Cl2 + 2NaOH → NaCl + NaClO + H2O
22
g. Cu + HNO3 → Cu (NO3)2 + NO + H2O
0 +5 +2 +2
Cu + HNO3 $ Cu(NO3)2 + NO + H2O
2/3 e– ind.
3/2 e– yük
3Cu + 8HNO 3 $ 3Cu ^NO 3 h2 + 2NO + 4H 2 O
h. SO2 + HNO2 → H2SO4 + NO
+4 +3 +6 +2
SO2 + HNO2 $ H2SO4 + NO
2 e– yük 2/1 e– ind.
SO2 + 2HNO2 → H2SO4 + 2NO
ı. NaClO3 + SO2 + H2O → NaCl + H2SO4

+5 +4 –1 +6
NaClO3 + SO2 + H2O $ NaCl + 3H2SO4
+6e–
3x / –2e–
NaClO3 + 3SO2 + 3H2O → NaCl + 3H2SO4
i. P4 + HMnO4 + H2O → H3PO4 + MnO2
x3 P4 $ 4P5+ + 20e–
x20
+ Mn7+ + 3e–$ Mn4+
3P4 + 20HMnO4 + 8H2O → 12H3PO4 + 20MnO2
7 ÖĞRENME ALANI
Cu metali ile HNO3 asidi arasında gerçekleşen tepkimenin denkleştirilmiş denklemi
aşağıda verilmiştir.
3Cu + 8HNO3 → 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
Bu tepkime ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. (H:1, O:16)
a) Yükseltgen madde hangisidir?
b) 1 mol Cu kaç mol elektron vermiştir?
c) 0,6 mol Cu metalinin yeterince HNO3 ile tepkimesinden kaç gram su

oluşur?
d) 0,8 mol HNO3 ile kaç mol Cu artansız tepkimeye girer?
23
Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi
PEKİŞTİRME TESTİ 3
1. C katısının HNO3 ile tepkimesi sonucu NO2, CO2 ve 4. K2Cr2O7 ve HCl maddeleri arasında gerçekleşen tep-
H2O oluşmaktadır. kimenin denklemi aşağıda verilmiştir.
C + HNO3 → CO2 + NO2 + H2O aK2Cr2O7 + bHCl → cKCl + dCrCl3 + eCl2 + fH2O
Buna göre, bu tepkime ile ilgili aşağıdaki yargılar- Buna göre, bu tepkime ile ilgili aşağıdaki yargılar-
dan hangisi yanlıştır? dan hangisi yanlıştır?
A) C yükseltgenmiştir. A) c = 2a dır.
B) HNO3 yükseltgen maddedir. B) HCl deki Cl atomlarının bir kısmı yükseltgenmiştir.
C) En küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde H2O C) b = c + 3d + 2e dir.
nun katsayısı 4 olur.
D) En küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde f nin de-
D) 1 mol C ile 4 mol HNO3 artansız tepkimeye girer. ğeri 5 olur.
E) Denkleştirilmiş tepkimede HNO3 ile NO2 nin katsa- E) İndirgenme ürünü CrCl3 tür.
yıları eşit olur.
K2Cr2O7 + 14HCl → 2KCl + 2CrCl3 + 3Cl2 + 7H2O
C + 4HNO3 → CO2 + 4NO2 + 2H2O
2. KMnO4 + H2SO4 + H2O2† K2SO4 + MnSO4 + O2 + H2O 5. 0,1 mol CS2 tamamen yakıldığında açığa çıkan SO2 yi
tepkime denklemi en küçük tamsayılarla denkleş- SO2 + KMnO4 + H2O √ MnSO4 + K2SO4 + H2SO4
tirildiğinde H2O nun katsayısı kaç olur?
denklemine göre tamamen yükseltgeyebilmek
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 için 0,4 M KMnO4 çözeltisinden kaç mL kullanıl-
2/ Mn+7 + 5e– √ Mn+2 malıdır?
5/ O2–1 √ O20 + 2e– A) 50 B) 100 C) 200 D) 400 E) 800
(2) KMnO4 + (3) H2SO4 + (5) H2O2 √ K2SO4 + (2) MnSO4 + 4+ 6+ –
5/S √S + 2e
(5) O2 + (8) H2O
2/ Mn7+ + 5e– √ Mn2+
Yanıt D
5SO2 + 2KMnO4 + 2H2O √ 2MnSO4 + K2SO4 + 2H2SO4
0,2 mol 0,08 mol
0, 08
0,4 = V = 0,2 L = 200 mL
V
Yanıt C
3. Cl2 + NaOH → NaCl + NaClO3 + H2O

I. İndirgen ve yükseltgen madde aynıdır.
II. En küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde
H2O nun katsayısı 4 olur.
6. Zn + NaNO3 + NaOH → NH3 + Na2ZnO2 + H2O
III. Denkleştirilmiş tepkimede ürünlerin katsayısı
toplamı, girenlerinkinden büyüktür. tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştiriliyor.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, aşağıdaki sayılardan hangisi denkleş-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II tirilmiş tepkimede maddelerin katsayıları arasın-
D) I ve III E) I, II ve III da yer almaz?
Cl2 hem indirgen hem yükseltgen maddedir. A) 1 B) 2 C) 4 D) 5 E) 7
3Cl2 + 6NaOH → 5NaCl + NaClO3 + 3H2O 4Zn+ NaNO3 + 7NaOH → NH3 + 4Na2ZnO2 + 2H2O
24
Pekiştirme
7. KMnO4(suda) + HCl(suda) √ KCl(suda) + 10. H2SO4 + H2S → S8 + H2O
MnCl2(suda) + Cl2(g) + H2O(s) tepkimesi ile ilgili,
denklemine göre 0,1 molar 1 L KMnO4 ile 1 molar 1 L
I. H2SO4, indirgenen maddedir.
HCl çözeltilerinin oda koşullarında tam verimli tepki-
meye girmesi sağlanıyor. II. İndirgenme ve yükseltgenme ürünü aynı mad-
Buna göre tepkime sonrası ile ilgili, dedir.
I. Normal koşullarda 5,6 litre Cl2 gazı açığa III. En küçük tam sayılar kullanılarak denkleştiril-
çıkar. diğinde H2O nun katsayısı 4 olur.
II. pH değeri 1’dir. yargılarından hangileri doğrudur?
–
III. Cl iyon derişimi 0,15 molardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 8S6+ + 48e– → S8
D) II ve III E) I, II ve III + 3x 8S2– → S8 + 16e–
2KMnO4 + 16HCl √ 2KCl + 2MnCl2 + 5Cl2 + 8H2O 2H2SO4 + 6H2S → S8 + 8H2O
0,1 mol 1 mol
–0,1 mol –0,8 mol +0,1 mol +0,1 mol +0,25 mol
0,2 mol 0,1 mol 0,1 mol

+7 – +2
2/Mn + 5e √ Mn
5/2Cl– √ Cl2 + 2e–
0, 2
[H+] = = 0, 1 M, pH = 1
2
0, 5
[Cl–] =
2
= 0, 25 M 11. Sınıfta uygulanan bir etkinlikte en küçük tam sayılar
Yanıt B
kullanılarak denkleştirilen,
As2S3 + HNO3 + H2O → H3AsO4 + NO + S

8. Fe2S3 + HNO3 √ FeO + NO + H2SO4 + H2O
tepkimesine ait soruların cevapları aşağıdaki tabloda
tepkime denklemi en küçük tam sayılarla denkleş-
doğru ya da yanlış olmasına göre şeklinde işaret-
tirildiğinde ürünlerin katsayılar toplamı kaç olur?
lenmiştir.
A) 36 B) 39 C) 42 D) 45 E) 48
– +3 2+ Buna göre, işaretlemelerin hangisinde hata yapıl-
3/2e + Fe2 √ 2Fe
S –2 mıştır?
3 √ 3S+6 + 24 e–
22/N+5 + 3e– √ N2+ Soru Doğru Yanlış
3Fe2S3 + 22HNO3 √ 6FeO + 22NO + 9H2SO4 + 2H2O 1 mol As2S3, 10 mol elektron
A)
Yanıt B vermiştir.
B) Suyun katsayısı 6 olur.
9. Pb + xHNO3 → Pb(NO3)2 + yNO + zH2O
H3AsO4 indirgenme
C)
tepkimesi en küçük tam sayılar kullanılarak denk- ürünüdür.
leştirildiğinde, Girenlerin katsayıları toplamı
D)
x ürünlerinkinden büyüktür.
I. = z olur.
y As2S3, yükseltgenen
II. N atomlarının tamamı indirgenmiştir. E)
maddedir.
III. 1 mol Pb, 2 mol elektron vermiştir.
x3 As 32+ $ 2As 5+ + 4e −
yargılarından hangileri doğru olur?
x3 S 23− $ 3S 0 + 6e −
+ x10 N 5+ + 3e − $ N 2+
D) I ve III E) I, II ve III 3As2S3+10HNO3 + 4H2O √ 6H3AsO4+10NO+ 9S
3Pb + 8HNO3 → 3Pb(NO3)2 + 2NO + 4H2O
1-C 2-D 3-A 4-D 5-C 6-D 7-B 8-B 9-D 10-C 11-C 25
İYONİK REDOKS TEPKİMELERİNİN DENKLEŞTİRİLMESİ
BİLGİ
Redoks tepkimelerinin büyük çoğunluğu sulu çözeltilerde, iyonlar arasında gerçekleşir. Bu tep-
kimelerin denkleştirilmesinde izlenecek adımlar ortamın asidik ya da bazik olmasına göre değişir.
İyonik ortamda redoks tepkimeleri denkleştirilirken iki yöntem kullanılır.
1) Yüseltgenme Basamağı Yöntemi
a) Asidik Ortamda Gerçekleşen Tepkimenin Denkleştirilmesi
Bu yöntemle redoks tepkimeleri denkleştirilirken izlenmesi gereken adımlar aşağıda
verilmiştir.
Fe2+(suda) + Cr2O72–(suda) √ Fe3+(suda) + Cr3+(suda) (Asidik ortam)
1) Denklemdeki her bir elementin yükseltgenme basamağı belirlenerek indirgenen
ve yükseltgenen atomlar tespit edilir.
Yükseltgenme
+2 +6 –2 +3 +3
Fe + Cr2 O7–2 √ Fe + Cr
İndirgenme
2) İndirgenen ve yükseltgenen atomlar ayrı ayrı tepkimeler ile gösterilir ve atom sa-
yıları eşitlenerek alınan ve verilen elektron sayıları tespit edilir.
Fe2+ √ Fe3+ + e–
6 e– + Cr26+ √ 2 Cr3+ (Cr atomları denkleştirildi)
3) Alınan ve verilen elektron sayılarının aynı olması için yarı tepkimeler uygun katsa-
yılarla çarpılır ve yarı tepkimeler taraf tarafa toplanır.
6/ Fe2+ √ Fe3+ + e–
1/ 6e + Cr26+ √ 2Cr3+
–
6 Fe2+ + Cr26+ √ 6 Fe3+ + 2 Cr3+

4) 3. adımda elde edilen katsayılar esas denklemde ilgili maddelerin önüne başkat-
sayı olarak yazılır.
6Fe2+ + Cr2O72– √ 6Fe3+ + 2Cr3+
5) Yük dengesini sağlamak için asidik ortamda yükün eksik olduğu tarafa yük farkı
kadar H+ iyonu eklenir.
14 H+ + 6Fe2+ + Cr2O72– √ 6Fe3+ + 2Cr3+
14444244443 144424443
6 · (+2) + 1 · (–2) 6 · (+3) + 2 · (+3)
14444244443 14444244443
+10 +24
6) Hidrojenin eksik olduğu tarafa eksik atom sayısının yarısı kadar H2O eklenir.
14H+ + 6Fe2+ + Cr2O72– √ 6Fe3+ + 2Cr3+ + 7H2O
Son olarak sağlama amaçlı oksijen atom sayılarının, elektrik yüklerinin her iki tarafta
aynı olup olmadığı kontrol edilmelidir.
b) Bazik Ortamda Gerçekleşen Tepkimenin Denkleştirilmesi

verilmiştir.
S2O32–(suda) + I2(k) √ SO42–(suda) + I–(suda) (Bazik ortam)
26
1) Denklemdeki her bir elementin yükseltgenme basamağı belirlenerek indirgenen
ve yükseltgenen atomlar tespit edilir.
Yükseltgenme
+2 –2 0 +6 –2 –1
S2 O32– + I2 √ S O42– + I
İndirgenme
2) İndirgenin ve yükseltgenen atomlar ayrı yarı tepkimeler ile gösterilir ve atom sayı-
ları eşitlenerek alınan ve verilen elektron sayıları tespit edilir.
S22+ √ 2S+6 + 8e– (S atomları denkleştirildi.)
2e– + I2 √ 2I1– (I atomları denkleştirildi.)
3) Alınan ve verilen elektron sayılarının aynı olması için yarı tepkimeler uygun katsa-
yılarla çarpılır ve yarı tepkimeler taraf tarafa toplanır.
1 / S22+ √ 2S+6 + 8e–
4 / I2 + 2e– √ 2I–
__________________________
S22+ + 4I2 √ 2S+6 + 8I–
4) 3. adımda elde edilen katsayılar esas denklemde ilgili maddelerin önüne başkat-
sayı olarak yazılır.
S2O32– + 4I2 √ 2SO42– + 8I–
5) Yük dengesini sağlamak için bazik ortamda yükü fazla olan tarafa yük farkı kadar
–
OH iyonu eklenir.
10OH– + S2O32– + 4I2 √ 2SO42– + 8I–
1·(–2) + 4·0 2·(–2) + 8·(–1)
–2 –12
6) Hidrojenin eksik olduğu tarafa eksik atom sayısının yarısı kadar H2O eklenir.
10OH– + S2O32– + 4I2 √ 2SO42– + 8I– + 5H2O
Son olarak sağlama amaçlı oksijen atom sayılarının her iki tarafta aynı olup olmadığı
kontrol edilmelidir.
2) Yarı Tepkime Yöntemi

a) Asidik Ortamda Gerçekleşen Tepkimenin Denkleştirilmesi
verilmiştir.
P4(k) + NO–3(suda) √ H2PO4–(suda) + NO(g) (Asidik ortam)
1) Verilen denklem iki yarı tepkime halinde yazılır.

P4 √ H2PO4–
NO3– √ NO
2) Bu yarı tepkimelerde H ve O atomları dışında kalan diğer atomlar denkleştirilir.

P4 √ 4H2PO4– (P atomları denkleştirildi.)
NO3– √ NO (N atomları denk durumda)
3) Her iki yarı tepkimede oksijen sayısı eksik tarafa eksik atom sayısı kadar H2O
eklenir.
16H2O + P4 √ 4H2PO4–
NO3– √ NO + 2H2O
27
4) Hidrojen sayısı eksik tarafa eksik atom sayısı kadar H+ eklenir.
16H2O + P4 √ 4H2PO4– + 24H+
4H+ + NO3– √ NO + 2H2O
5) Yük dengesini sağlamak için yükün fazla olduğu tarafa yük farkı kadar elektron
–
(e ) eklenir.
16 H2O + P4 √ 4H2PO4– + 24H+ + 20 e–
144424443 14444244443
16 · 0 + 1 · 0 4 · (–1) + 24 (+1)
144424443 14444244443
0 +20
3e– + 4H+ + NO3– √ NO + 2H2O

144424443 144424443
4 · (+1) + 1 · (–1) 1·0+2·0
14444244443 144424443
+3 0
6) Alınan ve verilen elektron sayılarının eşit olmasını sağlamak amacıyla her iki yarı
tepkime uygun katsayılarla çarpılır.
3/ 16H2O + P4 √ 4H2PO4– + 24H+ + 20e– (Yük. yarı tepkime)
20/ 4H+ + NO3– + 3e– √ NO + 2H2O (İnd. yarı tepkime)
7) Yarı tepkimeler, gerekli sadeleştirmeler yapılarak taraf tarafa toplanır.

48H2O + 80H+ + 3P4 + 20NO3– √ 12H2PO4– + 20NO + 72H+ + 40H2O
8H2O + 8H+ + 3P4 + 20NO3– √ 12H2PO4– + 20NO
b) Bazik Ortamda Gerçekleşen Tepkimenin Denkleştirilmesi

Denkleştirilmek istenen tepkime bazik ortamda gerçekleşiyorsa denklemde H+ iyon-
ları yerine OH– iyonları bulunmalıdır. Bunun için asidik ortamdaki tepkime denkleştirilir-
ken izlenen ilk 6 adım aynen uygulanır. 7. adımda denklemdeki H+ iyonlarını yok etmek
ve ortamı bazik hale getirmek için her iki tarafa H+ iyonuna eşit sayıda OH– iyonu eklenir
ve ortamdaki H+ iyonları H2O ya dönüştürülür.
Aşağıda örnek denkleştirme verilmiştir.
CN–(suda) + MnSO4–(suda) √ CNO–(suda) + MnO2(k) (Bazik ortam)
1) CN– √ CNO–
MnO4– √ MnO2
2) CN– √ CNO– (C ve N atomları denk durumda)

MnO4– √ MnO2 (Mn atomları denk durumda)
3) H2O + CN– √ CNO–

MnO4– √ MnO2 + 2H2O
4) H2O + CN– √ CNO– + 2H+

4H+ + MnO4– √ MnO2 + 2H2O
28
5) H2O + CN– √ CNO– + 2H+ + 2e–
1442443 1444442444443
-1 +1
– +
3e + 4H + MnO4–
√ MnO2 + 2H2O
144424443 144424443
+3 0
6) 3/ H2O + CN– √ CNO– + 2H+ + 2e– (Yük. yarı tep)

2/ 4H+ + MnO4– + 3e– √ MnO2 + 2H2O (ind. yarı tep.)
7) 3CN– + 2MnO4– + 3H2O + 8H+ √ 3CNO– + 2MnO2 + 4H2O + 6H+

2H+ H 2O
3CN– + 2MnO4– + 2H+ √ 3CNO– + 2MnO2 + H2O
+
–
+
–
2OH 2OH
–
3CN + 2MnO4– + 2H2O √ 3CNO + 2MnO2 + H2O + 2OH–
–
H2O
3CN + 2MnO4– + H2O √ 3CNO– + 2MnO2 + 2OH–

–
8 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki iyonik ortamda gerçekleşen redoks tepkimelerinin denklemlerini yükselt-
genme basamağı yöntemiyle denkleştiriniz.
a) IO3– + SO 3 √ I2 + SO 4
2-
(Asidik ortam)
2-
b) Zn + NO -3 √ Zn (OH) 4 + NH3 (Bazik ortam)

2-
c) 2-
MnO 4 √ MnO -4 + MnO2 (Asidik ortam)
– –
d) Cl2 + I √ Cl + IO 3 (Bazik ortam)
-
a) 2IO3– + 5SO3 + 2H+ √ I2 + 5SO2- + H2O

2-
4
– 2-
b) 4Zn + NO3 + 6H2O + 7OH √ ) 4 + NH3
-
4Zn (OH
-
c) 3MnO24 + 4H+ √ 2MnO4 + MnO2 + 2H2O
-
d) 3Cl2 + I– + 6OH– √ 6Cl– + IO3 + 3H2O

-
9 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki iyonik ortamda gerçekleşen redoks tepkimelerinin denklemlerini yarı tep-
kime yöntemiyle denkleştiriniz.
a) MnO4– + C 2 O 2-
4
√ Mn2+ + CO2 (Asidik ortam)
-
b) CrI3 + H2O2√ CrO 2-
4
+ IO 4 (Bazik ortam)
-
c) Sb2S3 + NO 3 √ Sb2O5 + SO 24 + NO2 (Asidik ortam)
-
-
d) H2S2O3 √ S + HSO 4 (Bazik ortam)
a) 2MnO4– + 5C2 O4 + 16H+ √ 2Mn2+ + 10CO2 + 8H2O

2-
b) 2CrI3 + 27H2O2 + 10OH– √ 2CrO4 + 6IO4 + 32H2O

2- -
c) Sb2S3 + 28NO3 + 22H+ √ Sb2O5 + 3SO42- + 28NO2 + 11H2O

-
d) 3H2S2O3 + 2OH– √ 4S + 2HSO4 + 3H2O

-
29
KAVRAMA
4. HPO 23− + OBr − $ Br − + PO 34−
K a z a nı m 3 tepkimesi bazik ortamda en küçük tam sayılarla
denkleştirilirse aşağıdakilerden hangisi yanlış
1. Zn + NO −3 $ Zn 2+ + NH 3
olur?
tepkimesi bazik ortamda en küçük tamsayılarla A) Girenler tarafında OH– nin katsayısı 1 olur.
denkleştirilirse H2O nun katsayısı kaç olur? B) Ürünler tarafında H2O nun katsayısı 1 olur.
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8 C) OBr– indirgendir.
Zn √ Zn2+ + 2e– D) İndirgenme yarı tepkimesi:
– –
NO3 + 6H2O + 8e √ NH3 + 9OH – H2O + OBr– + 2e– → Br– + 2OH– olur.
Yanıt D E) Yükseltgenme yarı tepkimesi
3OH − + HPO 23− $ PO 34− + 2H 2 O + 2e − olur.
O2+ + 4e– √ O2–

OBr– indirgenendir.
Yanıt C
2. X + 6CI– + 14H+ $ 2Cr3+ + 3CI2 + 7H2O

tepkimesine göre aşağıdaki yargılardan hangisi
yanlıştır? 5. NO −3 + CI − $ NO 2 + CI 2
A) X maddesi Cr2 O 2−
7
dir. Yukarıdaki redoks tepkimesinin denklemi asidik
B) X indirgendir. ortamda en küçük tam sayılarla denkleştirildiğin-
C) CI– yükseltgenmiştir. de H+ iyonunun katsayısı kaç olur?
D) Redoks tepkimesidir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
E) Asidik ortamda gerçekleşmiştir. x2/ NO3– + –
+ 2H + e √ NO2 + H2O
2Cl– √ Cl2 + 2e–
X: Cr2O72– 6+
de Cr √ Cr 3+
+
indirgenen 2NO3– + 4H+ + 2Cl– √ Cl2 + 2NO2 + 2H2O
(yükseltgen)
Yanıt B Yanıt D
6. Bazik ortamda gerçekleşen,

CI 2 $ CI − + CIO −3
3. 5H 2 O + 4I 2 + X $ 2SO 24− + 8I − + 10H + tepkimesi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

yanlıştır? (Tepkime en küçük tam sayılarla denkleş-
denkleşmiş denklemine göre, tirilecektir.)
I. X, S 2 O 2−
3
anyonudur. A) CI2 indirgenmiştir.
II. 1 mol X, 8 mol elektron almıştır. B) CIO −3 de CI nin değerliği +5 tir.
III. İndirgenme yarı tepkimesi I2 + 2e– → 2I– dir. C) H2O nun katsayısı 3 tür.
yargılarından hangileri doğrudur? D) OH– nin katsayısı 5 dir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III E) 1 mol CIO −3 için 5 mol elektron kullanılmıştır.
D) II ve III E) I, II ve III x5/ Cl2 + 2e– √ 2Cl–
X: S2O32– (S22+ √ 2S6+ + 8e–) Cl2 + 12OH– √ 2ClO3– + 6H2O + 10e–
+
8e– vermiştir. 3Cl2 + 6OH– √ 5Cl– + ClO3– + 3H2O
Yanıt C Yanıt D
30
Kavrama
7. 8H 2 O + Br2 $ 2X + 16H + + 14e − 10. Co 2+ + CIO 3− $ Co 2 O 3 + CI −
tepkimesi ile ilgili, tepkimesi asidik ortamda en küçük tam sayılarla
I. İndirgenme yarı tepkimesidir. denkleştirildiğinde H2O nun katsayısı ne olur?
A) 3 B) 4 C) 6 D) 8 E) 12
II. X, BrO −4 anyonudur.
x3/ 2Co 2+ + 3H O $ Co 2 O 3 + 6H + + 2e -
III. Bazik ortamda gerçekleşseydi H2O nun kat- 2
sayısı 8 olurdu. + ClO 3

-
+ 6H + + 6e - $ Cl - + 3H 2 O
yargılarından hangileri doğrudur? …… + 6H 2 O √ ……

Yanıt C
Yükseltgenme yarı tepkimesidir.

Yanıt E
8. BiO −3 ile Cr (OH) −4 nin sulu çözeltileri bazik ortamda 11. Cr 3+ + Br2 + H 2 O $ Cr2 O 27− + Br − + H +
tepkimeye girerek BiO −2 ve CrO 2− iyonlarını oluştur-
4 Yukarıdaki redoks tepkimesi en küçük tam sayı-
maktadır.
larla denkleştirilirse, Br– nin kat sayısı kaç olur?
Buna göre, bu tepkimeyle ilgili aşağıdaki yargılar-
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8
dan hangisi yanlıştır?
3+
2Cr + 7H O √ Cr O 2- + 14H + + 6e -
A) Tepkime denkleminde OH– nin katsayısı 2 oldu- 2 2 7
ğunda, H2O nun katsayısı 5 olur. + x3 Br2 2e √ 2Br

- -
+
B) Cr nin değerliği +3 ten +6 ya yükselmiştir. …… √ 6Br - + ……
C) 1 mol BiO −3 , 2 mol elektron vermiştir. Yanıt D

D) Cr ^OH h−4 indirgendir.
E) BiO −3 indirgenmiştir.
BiO3– + H2O + 2e– √ BiO2– + 2OH–
Cr(OH)4– + 4OH– √ CrO42– + 4H2O + 3e–
BiO3– elektron almıştır. 12. Asidik ortamda gerçekleşen
Yanıt C ICl4– √ I2 + IO3– + Cl–
9.
2- 2-
600 mL 0,1 M SO 3 çözeltisi ile 100 mL Cr2 O 7 çö- I. 1 mol ICl4– 3 mol elektron almıştır.
zeltisi asidik ortamda karıştırılıyor.
II. En küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde
Tepkime kabında H2O nun katsayısı 9 olur.
Cr2 O 7 (suda) + SO 3 (suda) † SO 4 (suda) + Cr3+(suda)
2- 2- 2-
III. 0,5 mol ICl4– tamamen tepkimeye girdiğinde
500 mL çözelti ortamında IO3– nin derişimi 0,6
denkleşmemiş tepkimesi artansız gerçekleştiğine
molar olur.
göre kullanılan potasyum dikromat (K2Cr2O7) çözel-
tisinin derişimi kaç molar olmalıdır? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,05 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

Cr2 O7 + 14H+ + 6e– √ 2Cr3+ + 7H2O
2-
2I+3 + 6e– √ I20

+3/ SO2- + H2O √ SO2- + 2H+ + 2e–
+ 3 4 3 / I3+ √ I+5 + 2e–
______________________________________
2-
Cr2 O7 + 3SO2- + 8H+ √ 2Cr3+ + 3SO2- + 4H O
3 4 2 5ICl4– + 9H2O √ I2 + 3IO3– + 20Cl– + 18H+
0,02 mol 0,06 mol 0,5 mol 0,3 mol
0, 02 mol 0, 3
M=
0, 1 L
= 0, 2 M M= = 0,6
0, 5 Yanıt E
Yanıt B
1-D 2-B 3-C 4-C 5-D 6-C 7-E 8-E 9-B 10-C 11-D 12-E 31
AKTİFLİK
BİLGİ
Metallerin elektron verme, ametallerin ise elektron alma istekleri aktiflik olarak ta-
nımlanır.
Element hâlinde bulunan bir metal, bileşik hâlindeki bir metali açığa çıkarıyorsa
yani onunla yer değiştiriyorsa, bu metal diğerinden aktiftir. Bu olay sırasında aktif metal
aşınır.
AKLINDA OLSUN
Örnek olarak; Ni metalini, CuSO4 çözeltisine daldırırsak, Ni metali çözünür, Cu me-
• Metalik aktiflik arttıkça, tali açığa çıkar.
elektron verme isteği ve
Bu örnekteki tepkime denklemi Ni(k)
indirgen özellik artar.
Ni(k) + CuSO4(suda) → NiSO4(suda) + Cu(k)
şeklindedir.
Bu olayda,
Ni metali, Cu metalinden daha aktif olduğundan elektron ver-
CuSO4(suda)
miştir ve aşınmıştır.
2+
Ni(k) → Ni (suda) + 2e–
UYARI!
Verilen bu elektronlar da çözeltide bulunan Cu2+ iyonları tarafından alınıp, Cu katısı
Periyodik tabloda; oluşmuştur.
• Metalik özellik sağdan sola Cu 2+ (suda) + 2e– → Cu(k)

ve yukarıdan aşağıya Buna göre, net tepkime denklemi;
• Ametalik özellik soldan sağa
ve aşağıdan yukarıya genel- Ni(k) → Ni2+(suda) + 2e–
likle artar.
Cu2+(suda) + 2e– → Cu(k)
+
2+ 2+
Ni(k) + Cu (suda) → Ni (suda)+ Cu(k)
şeklinde olacaktır. Cu(k)
Yukarıdaki tepkime dışarıdan bir etki olmadan kendiliğinden

gerçekleşmiştir. Bulunduğu şartlarda kendiliğinden gerçekleşen
tepkimelere istemli tepkime denir.
UYARI! Bu olayda metallerin yerleri değiştirilmiş olsaydı tepkime ol-

mazdı. NiSO4(suda)
• Elektron vererek yükseltge-
Cu(k) + NiSO4(suda) → Tepkime olmaz.
nen metal aktiftir.
(Buna göre, Cu atomlarından elektronlar Ni2+ iyonlarına geçe-
• Aktif metal aşınır.
mez).
• İndirgenen ametal aktiftir.
Bu şekilde kendiğilinden gerçekleşmeyen tepkimelere istemsiz tepkime denir.
Sonuç;
I. Ni metalinin aktifliği (elektron verme isteği) Cu metalininkinden fazladır.
II. Cu2+ iyonunun indirgenme isteği (elektron alma), Ni2+ iyonununkinden fazladır.
Aktif bir metal, elektron vererek bileşik yapısında bulunan pasif metal iyonunu indir-
ger ve bu metal iyonu ile yer değiştirir.
32
10 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki tepkimeler kendiliğinden oluşmaktadır.
I. X(k) + T+(suda) → T(k) + X+(suda)
II. 2T(k) + Z2+(suda) → Z(k) + 2T+(suda)
III. M(k) + X+(suda) → X(k) + M+(suda)
Buna göre X, T, Z ve M metallerini elektron verme (aktiflik) eğilimine göre
UYARI!
sıralayınız.
• Aktif element kendisinden
Elektron veren metal aktiftir. Buna göre, daha az aktif olan elementi
I. X > T II. T > Z III. M > X
bileşikten açığa çıkarır.
M > X > T > Z olur.
11 ÖĞRENME ALANI
YSO4 XSO4 ZSO4

çözeltisi çözeltisi çözeltisi
X kabı Z kabı Y kabı

I II III
X, Y ve Z metallerinin elektron verme eğilimleri X > Y > Z şeklindedir.

Buna göre, yukarıdaki kaplardan hangilerinde bir süre sonra aşınma olur?
2+ 2+
I. kapta X0 + Y SO4 → X SO4 + Y0 şeklinde bir tepkime gerçekleşir, aşınır.
2+
II. kapta Z0 + X SO4 → tepkimesi gerçekleşmez, aşınmaz.
2+ 2+
III. kapta Y0 + Z SO4 → Y SO4 + Z0 şeklinde bir tepkime olur, aşınır.
12 ÖĞRENME ALANI
Mg, Fe, Cu metallerinin aktiflikleri arasındaki ilişki Mg > Fe > Cu şeklindedir.
Fe(NO3)2 Cu(NO3)2 Mg(NO3)2

çözeltisi çözeltisi çözeltisi
Mg kap Fe kap Cu kap

I II III
Buna göre Mg, Fe ve Cu metallerinden yapılmış olan kaplardan hangilerinde

belirtilen sulu çözeltiler saklanabilir?
Mg + Fe(NO3)2 √ Mg(NO3)2 + Fe tepkimesi istemlidir, saklanamaz.

Fe + Cu(NO3)2 √ Fe (NO3)2 + Cu tepkimesi istemlidir, saklanamaz.
Cu + Mg(NO3)2 √ Cu(NO3)2 + Mg tepkimesi istemsizdir, saklanabilir.
Yanıt, Yalnız III
33
13 ÖĞRENME ALANI
Bileşiklerinde sadece (+2) değerlik alabilen Zn metalinden yapılmış bir kaba
AgNO3 çözeltisi konuluyor. Bir süre sonra, 21,6 gram Ag katısının açığa çıktığı
saptanıyor.
Buna göre,
a) Metallerin aktifliklerini kıyaslayınız.
b) Kaptaki aşınma miktarı kaç gramdır? (Zn: 65, Ag: 108)
Zn + 2AgNO3 √ Zn(NO3)2 + 2Ag
0,1 mol 0,2 mol
a) Zn > Ag b) 0,1.65 = 6,5 gram aşınır.
14 ÖĞRENME ALANI
Aşağıdaki periyodik tabloda bazı elementlerin yeri gösterilmiştir.
F
Na Mg Al Cl
K Br
Bu elementlerle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a) Na, Mg, Al ve K metallerinin elektron verme eğilimlerini (metalik aktifliklerini) kı-
yaslayınız.
b) F2, Cl2 ve Br2 ametallerinin elektron alma eğilimlerini (ametalik aktifliklerini) kıyas-
layınız.
c) Aşağıdaki tepkimelerin kendiğilinden gerçekleşip gerçekleşemeyeceğini yorumla-
yınız.
i) 3Mg(k) + 2AlCl3(suda) √ 3MgCl2(suda) + 2Al(k)
ii) 2NaF(suda) + Br2(s) √ 2NaBr(suda) + F2(g)

d) Aşağıdaki kaplardan hangilerinde aşınma olur?
i) ii)
NaCl AlCl3
çözeltisi çözeltisi
Mg K
a) K > Na > Mg > Al b) F2 > Cl2 > Br2
c) i. gerçekleşir. ii. gerçekleşmez.
d) i. aşınmaz. ii. aşınır.
34
KAVRAMA
4. Aşağıda verilen kaplardan 1 ve 2 de Cl2(suda), 3 ve 4
Kazanım 4 te Br2(suda), 5 ve 6 da ise I2(suda) bulunmaktadır.
Ayrıca kaplara Cl2, Br2 ve I2 için sudan daha iyi bir
çözücü olan hekzan (C6H14) sıvısı eklenerek çözelti-
1. X, Y ve Z metallerinin elektron verme isteği X > Y > Z lerdeki renk ayrımının daha belirgin olması sağlan-
şeklindedir. mıştır.
Buna göre,
C6H14 fazı
I. Metallerin aktiflik sıralaması X > Y > Z
şeklindedir.
H2O fazı
II. Y(k) + ZCl2(suda) √ YCl2(suda) + Z(k) CI2(suda) Br2(suda) I2(suda)
1. 2. 3. 4. 5. 6.
tepkimesi kendiliğinden gerçekleşir.
III. Y metalinden yapılmış kapta XCl2(suda) sak- Bu kaplardan,
lanamaz. 1. ve 5. ye NaBr(suda)
2. ve 4. ye NaI(suda)
ifadelerinden hangileri doğrudur? 3. ve 6. ya ise NaCl(suda) eklenerek çalkalanıyor.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Buna göre son durumla ilgili,
I. 1 ve 3 numaralı kapların benzer görünümde
D) I ve III E) I, II ve III olması beklenir.
–
Metallerin e verme isteği metalik aktiflik olarak tanımlanır. Y II. 2 ve 4 numaralı kaplarda renk değişimi gözlenir.
III. 5 ve 6 numaralı kapların görünümü başlan-
metali Z2+ yi indirgeyebilirken, X2+ yi indirgeyemez.
gıçtaki ile aynıdır.
Yanıt C
ifadelerinden hangileri doğrudur?
2. Aşağıdaki tepkimeler kendiliğinden oluşmaktadır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

2+
Z (suda) + X(k) → X (suda) + Z(k)
2+
2+ 2+ 1, 2 ve 4 numaralı kaplarda tepkime olması beklenirken, diğer
X (suda) + Y(k) → Y (suda) + X(k)
3+ 3+ kaplarda herhangi bir değişiklik gözlenmez.
Y (suda) + K(k) → K (suda) + Y(k) Yanıt E
Buna göre, X, Y, Z ve K metalleri elektron verme 5. X, Y ve Z metallerinin elektron verme eğilimleri arasın-
eğilimine göre küçükten büyük olana doğru nasıl
daki ilişki X > Y > Z şeklindedir.
sıralanır?
Bu metaller ile ilgili ifadeler doğru (D) - yanlış (Y) ola-
A) Z, X, Y, K B) X, Y, K, Z C) Y, K, Z, X
rak aşağıdaki gibi değerlendiriliyor.
D) K, Z, Y, X E) K, Y, X, Z
İlk tepkimede X>Z İfade D Y
İkinci tepkimede Y>X Periyodik tablonun aynı gru-
Üçüncü tepkimede K > Y bunda yer alıyorlarsa atom
I. ✓
K > Y > X > Z numaraları arasındaki ilişki
Z > Y > X şeklindedir.
3. Al > Zn > H2 > Cu aktiflik sıralamasına göre, X metalinden yapılmış kapta YCl2
II. ✓
+ 3 3+ sulu çözeltisi saklanamaz.
I. Al(k) + 3H (suda) → Al (suda) +
H (g)
2 2
+ 2+
II. Cu(k) + 2H (suda) → Cu (suda) + H2(g) XCl2 sulu çözeltisine daldırılan Z
III. ✓
metalinden yapılan çubuk aşınır.
2+ 2+
III. Zn(k) + Cu (suda) → Zn (suda) + Cu(k)
tepkimelerinden hangileri kendiliğinden gerçekleşir? Buna göre, yapılan değerlendirmelerden hangileri

hatalıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
Al > H2 olduğundan I gerçekleşir.
Bir grupta yukarıdan aşağıya inildikçe hacim ve elektron
H2 > Cu olduğundan II gerçekleşmez. verme eğilimi artar. Aktif metalden yapılmış kapta, kendi-
sinden daha az aktif metalin çözeltisi saklanamaz.
Zn > Cu olduğundan III gerçekleşir.
35
Kavrama
6. Metalik aktiflikleri Zn > Fe > Cu şeklinde olan metal- 8. AI Cu Ag Ag
lerden yapılmış kaplara sırasıyla mavi renkli CuSO4
çözeltisi, yeşil renkli FeSO4 çözeltisi ve renksiz ZnSO4
çözeltisi konuluyor.
I II III HCI(suda) HCI(suda) HCI(suda) CuSO4(suda)
I II III IV
CuSO4 FeSO4 ZnSO4
(suda) (suda) (suda) Yukarıda belirtilen kapların sadece I. sinde tepkime
gerçekleştiğine göre, metallerin aktiflik sıralaması
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Fe(k) Zn(k) Cu(k)
A) AI > Cu > Ag B) AI > Ag > Cu
Buna göre, belirli bir süre sonunda kaplardaki
çözeltilerin renkleri nasıl olur? C) Ag > Cu > AI D) Cu > Ag > Al
(Kaptaki çözeltiler tamamen tükenmiş kabul edilecektir.) E) Cu > AI > Ag
I II III Aktiflikler
I. kapta Al > H2 II. kapta H2 > Cu III. kapta H2 > Ag
A) Yeşil Renksiz Renksiz
IV. kapta Cu > Ag
B) Yeşil Yeşil Renksiz
Sıralama Al > H2 > Cu > Ag
C) Mavi Yeşil Yeşil
D) Mavi Renksiz Renksiz
E) Renksiz Renksiz Yeşil
I. kapta Fe ile Cu2+ yer değiştirir, çözelti yeşil olur.

II. kapta Zn ile Fe2+ yer değiştirir, çözelti renksiz olur.
III. kapta tepkime olmaz çözelti renksizdir.
9.
T
Y X M
7. Elektron verme eğilimleri Zn > Cu > Ag şeklinde Z M
olan metallerle ilgili

I. AgNO3 çözeltisine, Cu metali daldırılırsa Ag
metali açığa çıkar.
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y, Z, M ve T
II. Zn metalinden yapılan kapta CuSO4 çözeltisi
elementleri ile ilgili,
saklanamaz.
I. En kuvvetli indirgen Z metalidir.
III. 2Ag+(suda) + Zn(k) √ 2Ag(k) + Zn2+(suda)
tepkimesi kendiliğinden gerçekleşir. II. X metalinden yapılan kapta YNO3 çözeltisi
saklanamaz.
yargılarından hangileri doğrudur? III. T2 + 2M– → 2T– + M2 tepkimesi istemlidir.
I. Cu metalı Ag+ ile yer değiştirir, Ag katısı oluşur.
II. Zn metali Cu metalinden aktif olduğundan tepki-
me olur. Z > Y > X (metalik aktiflik, indirgen özellik)
III. Zn, Ag’den daha aktif olduğu için tepkime kendili- X + YNO3 → Tepkimesi gerçekleşmez, saklanabilir.
ğinden gerçekleşir. Ametalik aktiflik T > M olduğundan tepkime istemlidir.
36 1-C 2-A 3-D 4-E 5-E 6-A 7-E 8-A 9-D

Aktiflik
4 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Derişik H2SO4 sulu çözeltisine 4. Mn2+, Fe2+ ve Cu2+ iyonlarının sulu çözeltide indirgen-
• X metali daldırıldığında H2 gazı açığa çıkıyor. me eğilimleri arasındaki ilişki Cu2+ > Fe2+ > Mn2+
şeklindedir.
• Y metali daldırıldığında SO2 gazı açığa çıkıyor.
• Z metali daldırıldığında bir değişiklik gözlenmiyor. Buna göre,
Buna göre, I. CuSO4’ün sudaki çözeltisine Mn metali daldı-

I. Derişik H2SO4, X ve Y metallerini yükseltger. rılırsa Cu2+ iyon derişimi azalır.
II. Z, soy metaldir. II. FeSO4 ün sudaki çözeltisi Cu metalinden ya-
III. Y metalinden yapılmış bir kapta X in çözeltisi pılmış bir kapta saklanabilir.
saklanabilirken Z nin çözeltisi saklanamaz. III. Fe metali MnSO4 ün sudaki çözeltisine daldı-
ifadelerinden hangileri doğrudur? rılırsa aşınır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
X ve Y derişik H2SO4 ile redoks tepkimesi vererek yükseltgen- D) II ve III E) I, II ve III
mektedir. Z, H2SO4 te aşınmadığına göre bir soy metaldir.
Metallerin aktiflik sıralaması Mn > Fe > Cu şeklindedir. Mn
Metalik aktiflik X > Y > Z dir.
hem Fe2+ yi hem de Cu2+ yi indirgeyebilir. Fe ise Cu2+ iyonunu
Yanıt E
indirgeyebilir ancak Mn2+ yi indirgeyemez.
2. Mg Cu Zn Yanıt C
5. Yandaki şekilde CuSO4 çözelti- Al

sine AI metali batırıldığında kapta
tepkime gerçekleşmektedir.
Buna göre, aşağıdaki yargılardan
ZnCI2(suda) MgCI2(suda) CuSO4(suda) hangisi yanlış olur?
(AI: 27, Cu: 64)
I II III
CuSO4
Yukarıda gösterilen çözeltilere batırılan metallerin Çözeltisi
hangilerinde bir süre sonra aşınma gözlenir?
(Elektron verme istekleri: Mg > Zn > Cu)
A) Kapta 2AI + 3CuSO4 $ AI2(SO4)3 + 3Cu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
tepkimesi gerçekleşmiştir.
B) AI nin metalik aktifliği, Cu metalinkinden daha faz-
Aktifliği yüksek olan metalin batırıldığı çözeltilerde aşınma olur.
ladır.
3. X, Y ve Z metalleri ile ilgili, C) Elektron alma istekleri Cu2+ > AI3+ şeklindedir.
• X ve Z, HCl çözeltisine daldırıldığında H2 gazı D) Çözeltideki SO 2−
4
iyonları derişimi zamanla azalır.
açığa çıkabiliyor. E) 2,7 gram AI metali çözündüğünde 9,6 gram Cu
• ZCl2 sulu çözeltisi X metalinden yapılmış bir metali oluşur.
kapta saklanabiliyor. 2–
Tepkime varsa Al'nin aktifliği Cu'dan fazladır. SO4 iyonu
• Y metali derişik HNO3 sulu çözeltisine daldı- tepkimeye girmez. Bu nedenle derişimi değişmez.
rıldığında aşınıyor ve NO2 gazı açığa çıkıyor.
bilgileri verilmiştir. 6. 2X + Y2+ $ Y + 2X+
Buna göre X, Y, Z ve H2 elementlerinin indirgen tepkimesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
özellikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru kar- A) Y, indirgenme ürünüdür.
şılaştırılmıştır? B) Metalik aktiflik X > Y şeklindedir.
A) Z > X > H2 > Y B) Z > X > Y > H2 C) X, yükseltgenen maddedir.
C) X > Z > Y > H2 D) X > Z > H2 > Y D) Y2+, indirgen maddedir.
E) Y > Z > X > H2 E) X in elektron verme isteği, Y ninkinden büyüktür.
X ve Z metalleri Y’den aktiftir. Z, X’ten aktiftir. Y, HNO3 ten H2 X'in aktifliği Y'den fazladır. Y2+ indirgenir, yükseltgendir.
çıkaramadığı için H2’den pasiftir. Z > X > H2 > Y Yanıt A
37
Pekiştirme
7. • X, Y ve Z metallerinden sadece X metali HCl 10. X metalinden yapılmış bir kabın içerisine YCl2 çözelti-
sulu çözeltisi ile tepkime verebilir. si konuluyor ve içine Z metal çubuk daldırılıyor.
2+
• Sulu çözeltide Y iyonu, Z metalini yükseltger. Z(k)
Buna göre X, Y, Z ve H2 nin elektron verme istek-
leri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir?
A) Z > Y > H2 > X B) X > H2 > Y > Z
YCl2
C) X > Z > H2 > Y D) Y > Z > H2 > X
çözeltisi X(k)
E) X > H2 > Z > Y
Birinci bilgiden X > H2 > Y, Z sonucu, ikinci bilgiden Z > Y X, Y ve Z metallerinin elektron verme isteği X > Y > Z
sonucu çıkar. Bu durumda X > H2 > Z > Y olmalıdır. olarak verildiğine göre yukarıdaki sistemle ilgili,
Yanıt E
I. X metalinden yapılmış kap aşınır.
8. X2, Y2, Z2 ve W2 halojenleri arasında gerçekleşen ve
gerçekleşmeyen tepkimeler II. Çözeltideki Y2+ iyon derişimi azalır.
I. Y2 + 2Z– $ 2Y– + Z2 III. Z metalinin kütlesi değişmez.
II. W2 + 2X– $ 2W– + X2 ifadelerinden hangileri doğrudur?
III. Y2 + 2X– $ Tepkime yok
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
şeklindedir.
Buna göre, bu halojenlerin periyodik cetveldeki
yerleşimi aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır? X + Y2+ √ tepkimesi gerçekleşirken
Z + Y2+ √ tepkimesi gerçekleşmez
A) W B) Z C) W D) Z E) Z
Bu durumda üç öncül de doğru olur. Yanıt E
X Y Y X W
Y X X Y Y
Z W Z W X
Elektron alma eğilimleri

Z2 < Y2 , X2 < W2 , Y2 < X2 olduğundan sıralama
Z2 < Y2 < X2 < W2 olur.
O hâlde en aktif halojen W'dir ve grupta yukarıdan aşağı
doğru aktiflik azalır.
11.
9. Yandaki kapta Ag iyonlarını içe-
+ Zn(k) M
ren bir çözeltiye Zn metali daldı- Y X T
Z
rıldığında istemli bir redoks tep-
kimesi gerçekleşiyor.
Buna göre,
I. Zn nin yükseltgenme Ag+(suda) Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementler ile
eğilimi, Ag’ninkinden ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
büyüktür.
A) Y nin metalik aktifliği X inkinden büyük, Z ninkin-
II. Zn metali indirgen olarak etki eder.
den küçüktür.
III. 0,1 mol Zn çözündüğünde 0,2 mol Ag açığa
çıkar. B) Ametalik aktiflik sıralaması M > T şeklindedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) En kuvvetli indirgen Z dir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) Y metali, X(NO3)2 çözeltisinden X metalini açığa
çıkaramaz.
Zn, Ag’den daha aktiftir.
Zn + 2Ag+ √ Zn2+ + 2Ag tepkimesi gerçekleşir. E) M nin indirgenme eğilimi, T ninkinden fazladır.
0,1 mol 0,2 mol
Zn, Ag+ iyonunu indirgediği için indirgen olarak etki eder.
2Y + X(NO3)2 $ X + 2YNO3 tepkimesi istemlidir.
Yanıt E
38 1-E 2-D 3-A 4-C 5-D 6-D 7-E 8-A 9-E 10-E 11-D
Kİ MY A VE E L E KT R İK T AM T U R
Yükseltgenme Basamaklarının (Değerlik) • Yükseltgenmenin gerçekleştiği elektrot anot, indir-

Hesaplanması genmenin gerçekleştiği elektrot katot olarak adlandı-
1. Bir elementin doğadaki kararlı hâlinde değerliği rılır.
(ister atomik, isterse molekül hâlinde olsun) sıfırdır. • İndirgenme ve yükseltgenme tepkimelerinin gerçek-
2. Tek atomlu bir iyonun değerliği o iyonunun yüküne leştiği bölümlere yarı hücre denir. Bu sistemin tama-
eşittir. mına ise hücre denir.
3. Bir bileşikte, atomların değerlikleri toplamı sıfırdır. • Anotta elektronlar üretildiği için anot (–) yüklü olup,
Bu sayede bileşik içinde değerliği bilinmeyen ele- katot ise (+) yüklüdür.
mentin değerliği bulunabilir.
• Elektrotları birbirine bağlayan devreye dış devre de-
4. Çok atomlu (poliatomik) iyonlarda, atomların değer-
nir.
likleri toplamı, iyonun yüküne eşittir.
• Dış devrede elektronlar her zaman anottan katota
5. Elektronegatifliği en büyük olan F nin bileşiklerinde-
doğru hareket ederler.
ki değerliği her zaman (–1) dir.
6. Hidrojenin alkali ve toprak alkali metallerle yaptığı
• Elektronların hareketi sonucunda yarı hücrelerde yük
denkliği bozulur. Elektron hareketinin sürekli olabil-
hidrür bileşiklerinde değerliği (–1) dir; bunun dışın-
daki bileşiklerinde değerliği +1 dir. mesi için yük denkliği de gereklidir. Yük denkliği için
7. Oksijen birçok bileşiğinde (–2) değerliklidir, ancak F tuz köprüsündeki iyonlar kullanılır.
ile yaptığı bileşikte (+2) değerlik alır. • Tuz köprüsü hem
–1
OF ⇒ O (+2) devreyi tamamlar hem
2
de yük denkliğini sağ- Anotta
İndirgenme - Yükseltgenme (Redoks) lar. Katotta Yükseltgenme
Yükseltgenme: Bir atom ya da iyonun elektron vermesi • Tuz köprüsündeki an- İndirgenme
olayına yükseltgenme denir. Elektron kaybının olduğu yonlar anota, katyonlar
yarı tepkimeye de yükseltgenme yarı tepkimesi denir. da katota hareket ederler.
İndirgenme: Bir atom ya da iyonun elektron alması ola- • Tuz köprüsündeki iyon hareketi iç devre olarak ad-
yına indirgenme denir. Elektron alındığını gösteren yarı landırılır.
tepkimeye de indirgenme yarı tepkimesi denir.
•
0 0 0
Elektron vererek değerliği artan maddeye yükselt- E =E +E
pil yükseltgenme indirgenme
genen, elektron alarak değerliği azalan maddeye de

indirgenen madde denir. • Bir pilin tepkimesi için hesaplanan E0pil değeri pozitif
• Bir madde yükseltgenmeden diğeri indirgenemeye- ise, verilen tepkime kendiliğinden gerçekleşir.
ceği için yükseltgenen madde aynı zamanda indirgen
• Epil = 0 olduğunda sistem dengededir ve pil
ya da indirgeyen maddedir. Benzer mantıkla indirge- çalışmaz.
nen madde de aynı zamanda yükseltgen ya da yükselt-
geyendir.
• Le Chatelier ilkesine göre tepkimeye giren-
lerin derişiminin arttırılması tepkimeyi ürün-
ler yönüne, ürünlerin derişiminin artırılması
Aktiflik da tepkimeyi girenler yönüne kaydırır.
Metallerin elektron verme, ametallerin ise elektron alma • Dengeyi sağa kaydıran etkiler pil potansi-
istekleri aktiflik olarak tanımlanır. yelini artırır.
Element hâlinde bulunan bir metal, bileşik hâlindeki bir • Sıcaklık artırılırsa, denge sola kayar, pil ge-
metali açığa çıkarıyorsa yani onunla yer değiştiriyorsa, rilimi azalır.
bu metal diğerinden aktiftir. Bu olay sırasında aktif metal • Sıcaklık azaltılırsa, denge sağa kayar, pil
aşınır. gerilimi artar.
99
İyi bir başlangıç, yarı yarıya
başarı demektir.
1
Andre Gide
ACEMİ
1. 2 litre 0,3 molar KMnO4 çözeltisindeki manganın 5. Mg (k) / Mg 2+ (suda) // H + (suda) / H 2 (g) (Pt)
2+
tamamen Mn iyonuna indirgenebilmesi için dev-
yukarıda pil şeması verilen hücre ile ilgili,
reden 96,5 A’lik akım kaç dakika süreyle geçiril-
I. Anotta Mg2+ çözeltisi vardır.
melidir? (1F = 96500 C/mol)
II. Katot elektrot Pt dir.
A) 100 B) 50 C) 25 D) 10 E) 5 III. Elektronlar Mg elektrottan Pt elektroda doğru
Mn7+ + 5e– √ Mn2+ akarlar.
0,6 mol 3 mol yargılarından hangileri doğrudur?
Q=I·t A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3 · 96500 = 96,5 · t D) II ve III E) I, II ve III
t = 3000 s = 50 dk
Yanıt B Pil şemasında sol tarafa not sağ taraf katottur. Pilde elektron-
lar dış devrede anottan katota doğru gider. İnert elektrot kulla-
nıldığında pil şemasında parantez içerisinde ayrıca belirtilir.
2. Galvanik pil ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

6. (NH4)2SO4 (amonyum sülfat) bileşiğinin yapısında-
yanlıştır?
ki elementlerin yükseltgenme basamakları aşağı-
A) E 0pil > 0 olmalıdır.
dakilerden hangisinde doğru kıyaslanmıştır?
B) Aktif metalin daldırıldığı yarı hücre anottur.
A) Yükseltgenme B) Yükseltgenme
C) Dış devrede elektronlar anottan katota doğru basamağı basamağı
akarlar.
S
D) Anotun işareti (+)’dır.
E) Katotta indirgenme olur. O
H
H
Anottan (–) yükler katot tarafına gider. Bu nedenle anot (–) 0 0
katot (+) dır.
3. Elektrokimyasal pilde kullanılan tuz köprüsü ile O

ilgili, N N
S
I. Çözeltiler arasında elektron geçişini sağlar. C) Yükseltgenme Yükseltgenme
basamağı
D) basamağı
II. Devreyi tamamlar.
S S
III. Anot ve katot kaplarındaki çözeltilerin elekt-
N
riksel yük denkliğini sağlar. N
H
0 0
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III O H
O
Tuz köprüsünden iyonların geçişi sağlanır. Elektron trans- E) Yükseltgenme
basamağı
feri metaller üzerinden oluşur.
S
4. BrO2 + H2O → HBrO3 + HBr
tepkimesi en küçük tamsayılarla denkleştirildiğin-

de tepkimeye giren maddelerin katsayıları toplamı 0
O
kaç olur?
H
A) 5 B) 6 C) 9 D) 10 E) 11 N
4+ – –
Br + 5e † Br (NH4)2 SO4
5x / Br4+ † Br5+ + e–
6BrO2 + 3H2O † 5HBrO3 + HBr
–3 +1 +6 –2
100
Acemi
7. X, Y ve Z metalleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. 10. Redoks tepkimeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
• X metalinin su ile etkileşiminden H2 gazı hangisi yanlıştır?
açığa çıkıyor. A) İndirgenen maddenin yükseltgen özelliği fazladır.
• Y metali HBr asidi ile H2 gazı oluşturulabilir- B) Elektron veren madde indirgendir.
ken, su ile tepkime vermiyor.
C) Elektron alan madde yükseltgenir.
• Z metali derişik HNO3 çözeltisi ile NO2 gazı
D) Yükseltgen maddenin yükü azalır.
açığa çıkıyor.
E) Toplam elektron sayısı korunur.
Buna göre X, Y, Z ve hidrojenin indirgen özellikle-
rinin doğru karşılaştırılması aşağıdakilerden han- Elektron veren madde yükseltgenir, indirgendir. Elektron
gisidir? alan madde indirgenir, yükseltgendir.
A) X > H2 > Y > Z B) X > Y > H2 > Z
C) Z > H2 > Y > Z D) X > Z > Y > H2

E) Y > X > H2 > Z
11. Bir derişim pili ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
• X metali aktif metaldir. gisi yanlıştır?
• Y metali aktif metaldir ancak X kadar değildir.
• Z metali yarı soy metaldir. A) Yarı hücrelerde kullanılan elektrolitler ve elektrot-
Buna göre; aktiflik (indirgenlik) X > Y > H2 > Z olur. lar aynı, elektrolit derişimleri farklıdır.
B) Derişimi az olan yarı hücrede elektolite daldırılan
8. I. H2O + CI2 † CI– + OCI– + 2H+ elektrot anottur.
II. S4 + 4H2O † 3H2S + H2SO4 C) Derişimi fazla olan yarı hücrede elektrolit derişimi
III. P4 + 6H2O † PH3 + 3H2PO2– + 3H + zamanla azalır.
D) Elektronlar dış devreye derişimi fazla olan yarı
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde indirgenen
hücreye batırılan elektrottan verilir.
ve yükseltgenen element aynıdır?
E) Her iki yarı hücrede elektrolit derişimleri birbirine
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III eşitlendiğinde pil akım üretmez.
Derişim pillerinde seyreltik çözeltiye batırılan elektrot anottur
ve bu elektrot üzerinde yükseltgenme yarı tepkimesi gerçekle-
I'de CI2 † CI– ve CI+ şir. Elektronlar da devreye bu elektrottan verilir.
II'de S4 † S2– ve S6+ Yanıt D
3– 1+
III'de P4 † P ve P
9. CuO + NH3 † Cu + N2 + H2O
tepkimesinin en küçük tamsayılar kullanılarak

12. Yandaki kapta bulunan Ag
denkleştirilmesi ile ilgili,
sistem için,
I. Suyun katsayısı 3 olur.
I. Pb2+, yükseltgendir.
II. İndirgen maddenin katsayısı 2 dir.
II. Ag çubuğun kütlesi de-
III. Yükseltgenme ürününün katsayısı 1 dir. ğişmez.
Zn
yargılarından hangileri doğrudur? III. Zn kabı aşınır. PbCI2 (suda)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri

doğrudur?
3/ Cu 2+ –
+ 2e † Cu
(Metalik aktiflik: Zn > Pb > Ag’dir.)
+ 2N3– † N2 + 6e–
3CuO + 2NH3 † 3Cu + N2 + 3H2O
2+
indirgen yükseltgenme ürünü Zn kap aşınır, yükseltgenir. Pb indirgenir. Ag tepkime
madde vermez.
1-B 2-D 3-D 4-C 5-E 6-B 7-B 8-E 9-E 10-C 11-D 12-E
101
Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin
doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz
1
geliştiğinden.
Ralph Waldo Emerson
AMATÖR
1. X (k) / X + (suda) ^1Mh // Y + (suda) (1M) / Y (k) 3. Umut telefonunun sim kart şifresi olarak Galvanik ve
şeması yukarıda verilen pil sistemi ile ilgili aşağı- elektrolitik hücreler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
daki ifadelerden hangisi yanlış olur? doğru olanların “1” yanlış olanların “0” ile değerlendi-
rilmesi ile oluşacak sayıyı belirlemiştir.
A) Katot kabına sabit sıcaklıkta saf su eklemek pil
gerilimini azaltır. Galvanik hücrelerde istemli redoks tepkimeleri
B) Zamanla X katı kütlesi azalır. gerçekleşir.
C) Zamanla çözeltideki Y+ iyon derişimi artar. Elektrolitik hücrelerde kimyasal enerji elektrik
enerjisine dönüştürülür.
D) Sabit sıcaklıkta X elektrotun bulunduğu kaba
XNO3 katısı ekleyip çözmek pil gerilimini azaltır. Galvanik hücrelerde anot (+) kutuptur.
E) Y elektrot yüzey alanını artırmak pil gerilimini de- Elektrolitik hücrelerin anotunda yükseltgenme
ğiştirmez. olayı gerçekleşir.
+ +
Pil denklemi X + Y → X + Y Buna göre, Umut’un sim kart şifresi aşağıdakiler-
+
olacağından zamanla Y derişimi azalır. den hangisidir?
A) 1001 B) 1111 C) 1000 D) 0101 E) 0111
Elektrolitik hücrelerde elektrik enerjisi kimyasal enerjiye

dönüşür. Galvanik hücrelerde anot (–) kutuptur.
2. Voltmetre
Cu Tuz Köprüsü Ni
4. İndirgenme tepkimesi E°(V)

1M 1M
Cu(NO3)2 NiSO4 Ti2+ + 2e– → Ti –1,75
3+ –
Cr + 3e → Cr –0,74
Cu $ Cu2+ + 2e– E° = –0,34 V Co2+ + 2e– → Co –0,28
2+ –
Ni $ Ni + 2e E° = +0,25 V
Au3+ + 3e– → Au +1,50
verilerine göre Cu–Ni pili ile ilgili
I. Standart pil gerilimi +0,59 V tur. Yukarıda verilen tabloya göre, aşağıdaki tepki-
melerden hangisi kendiliğinden gerçekleşir?
II. Cu elektrot kütlesi zamanla azalır.
III. Elektronlar Cu elektrottan, Ni elektroda doğru A) 3Co2+ + 2Au $ 3Co + 2Au3+
akarlar. B) 2Cr3+ + 3Ti $ 2Cr + 3Ti2+
yargılarından hangileri yanlıştır? C) 2Cr3+ + 3Co $ 2Cr + 3Co2+
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Cr3+ + Au $ Cr + Au3+
D) I ve II E) II ve III E) Ti2+ + Co $ Ti + Co2+
Anot: Ni $ Ni +2 + 2e − E 0 = + 0, 25 V Elektron verme istekleri:

+2 0
Katot: Cu + 2e $ Cu E = + 0, 34 V
−
Ti > Cr > Co > Au
Ni + Cu +2 $ Ni +2 + Cu E 0pil = 0, 59 V olduğuna göre, Ti metali Cr3+ iyonunu indirgeyebilir.
102
Amatör
5. Voltmetre 7. Aşağıdaki tabloda Fe ve Ni metallerinin Pb(NO3)2,
CoSO4, NiSO4 çözeltilerine atıldığında tepkime verip
vermediği gösterilmiştir.
Pb Tuz Köprüsü Al
Metal Pb(NO3)2 CoSO4 NiSO4
Fe Verir Verir Verir

1M, 1L 1M, 1L
Pb(NO3)2 Al(NO3)3 Ni Verir Vermez –
1. kap 2. kap
Pb † Pb 2+
+ 2e –
E° = 0,13 V Buna göre, bu metallerin aktiflikleri arasındaki
3+ – ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
Al † Al + 3e E°= 1,66 V
Yukarıdaki pil düzeneğine göre, aşağıdaki işlem- A) Fe > Pb > Ni > Co B) Co > Ni > Pb > Fe
lerden hangisi uygulandığında pil potansiyelinde C) Fe > Co > Pb > Ni D) Pb > Ni > Co > Fe
meydana gelen değişim yanlış verilmiştir?
(PbCI2 nin sudaki çözünürlüğü çok azdır.) E) Fe > Co > Ni > Pb
İşlem Pil potansiyeli Tabloya göre aktiflikler

Fe > Pb ; Fe > Co ; Fe > Ni ; Ni > Pb ; Ni < Co
A) Ni elektrot yüzey alanını artırma Değişmez
Sıralama Fe > Co > Ni > Pb olur.
B) 2. kaba sabit sıcaklıkta saf su Artar
8.
ekleme Voltmetre
C) Sıcaklığı azaltma Artar
D) Her iki kaba sabit sıcaklıkta 1 litre Azalır
saf su ekleme Cu Tuz Köprüsü Mg
E) 1. kaba sabit sıcaklıkta 1M, 100 Artar
mL NaCI çözeltisi ekleme
0,01 M 0,1 M
CuNO3 Mg(NO3)2
2+ 3+
2Al + 3Pb " 2Al + 3Pb Epil = + 1, 53V çözeltisi çözeltisi
Ni elektrot yüzey alanı gerilimi etkilemez. 1. kap 2. kap
2. kaba su eklenirse [Al3+] azalır denge sağa kayar ve 2+
Mg (suda) + 2e $ Mg(k) –
E° = –2,38 V
Epil artar. Sıcaklık azaltılırsa, Epil denge sağa kaydığından
+ –
artar. 1L su eklenirse hem Pb2+ hem de Al3+ derişimleri eşit Cu (suda) + e $ Cu(k) E° = +0,41 V
miktarda azalır, Pb2+ daha çok azaldığından denge sola
kayar gerilim azalır. NaCI eklendiğinde Pb2+ çökeceğinden Şekildeki pil sistemi ile ilgili;
derişimi azalır, denge sola kayar. gerilim azalır. I. Derişim pilidir.
6. Pil şeması II. Başlangıç pil gerilimi 1,88 V dir.
Cr(k)/Cr3+(1M) // Ni2+(1M)/Ni(k) III. 2. kaba aynı sıcaklıkta saf su eklenirse pil ge-
olarak verilen bir galvanik hücreyle ilgili, rilimi artar.
I. Elektronlar dış devreye Ni elektrottan verilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? (Nernst denkle-
II. Tuz köprüsündeki katyonlar Cr yarı piline ha- mindeki sabit sayıyı 0,06 alınız.)
reket eder. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. 0,2 mol Cr metali aşındığında 0,3 mol Ni me-
tali birikir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? Mg + 2Cu+ → Mg2+ + Cu2+
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E 0pil = 2, 38 + 0, 41 = 2, 79V

0, 06 0, 1
D) I ve III E) II ve III E 0pil = 2, 79 − . log = 2, 70V
2 ^0, 01h2
Cr yarı pili anot, Ni yarı pili katottur. Net pil tepkimesi
2Cr + 3Ni2+ ø 2Cr3+ + 3Ni şeklindedir. Elektron hareketi dış
devrede Cr’den Ni’ye doğrudur ve tuz köprüsünde katyonlar Ni 2. kaba su eklenirse [Mg2+] azalır, denge sağa kayar, Epil
yarı piline hareket eder. artar.
Yanıt C
1-C 2-E 3-A 4-B 5-E 6-C 7-E 8-C

103
Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol
bulur; istemeyen mazeret bulur.
1
E. C. McKenzie
UZMAN
1. Suyun elektrolizinde 0,5 Faraday’lık akım harca- 4. Voltmetre

nırsa anot ve katotta elde edilecek gazların normal
koşullardaki hacimleri için aşağıdakilerden hangi-
1 atm
si doğrudur? Tuz Köprüsü H2(g)
Anotta Katotta Cu
A) 2,8 L O2 5,6 L H2
B) 5,6 L H2 2,8 L O2
C) 5,6 L O2 5,6 L H2 Pt levha
D) 5,6 L O2 11,2 L H2 CuSO4(suda) HCl(suda)
E) 11,2 L H2 5,6 L O2 1. kap 2. kap
Anot: 2H 2 O $ 4H + + O 2 + 4e −
0, 125 mol 0, 5 mol Yukarıdaki pil sisteminde zamanla Cu elektrodun
2, 8 L
kütlesinde artma olduğuna göre, pile aynı sıcak-
Katot 2H 2 O + 2e − $ 2OH − + H 2
0, 5 mol 0, 25 mol lıkta ayrı ayrı uygulanan,
5, 6 L
^veya 4H + 4e $ 2H 2 h
+ − I. H2 gazının basıncını artırmak
II. 1. kaba H2S gazı eklemek
2. X → X2+ + 2e– Eo = +2,60 V III. 2. kaba su eklemek

+
Y → Y + e –
Eo = +1,67 V işlemlerinden hangileri pil gerilimini artırır?
Z → Z3+ + 3e– Eo = – 0,80 V (CuS suda az çözünen bir katıdır.)
L → L2+ + 2e– Eo = – 0,34 V A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Yukarıda yükseltgenme yarı tepkimeleri verilen
X, Y, Z ve L metallerinin oluşturduğu klor tuzlarının 1. kap katot, 2.kap anottur. Pil tepkimesi
2+ +
sulu çözeltileri elektroliz edildiğinde, hangi çözelti- H2 + Cu → Cu + 2H olur.
lerin katotunda ilk olarak H2 gazı elde edilir? I. dengeyi sağa kaydırır, gerilim artar.
II. dengeyi sola kaydırır, gerilim azalır.
A) XCl2 B) YCl C) LCl2 +
III. [H ] azalır denge sağa kayar, gerilim artar.
D) XCl2 ve YCl E) ZCl3 ve LCl2

+
İndirgenme eğilimi H dan düşük olan (veya aktifliği H2
5. Standart koşullarda hidrojen – çinko ve hidrojen – bakır
den büyük olan) X ve Y elementlerinin çözeltilerinde önce- pilleri ayrı ayrı bulunmaktadır. Çinko, bakır ve hidrojenin
+
likle H iyonu H2'ye indirgenir. elektrot potansiyelleri aşağıda verilmiştir.
Zn2+ + 2e– → Zn E° = –0,76 V
Cu2+ + 2e– → Cu E° = +0,34 V
3. Erimiş MgCl2 ve ZnF2 tuzları karışımının elektrolizinde
2H+ + 2e– → H2 E° = 0,00 V
katotta öncelikle Zn metali, anotta ise öncelikle Cl2
gazı elde edilmektedir. Buna göre, bu pillerle ilgili olarak aşağıdaki ifade-
Buna göre, lerden hangisi yanlıştır?
I. Metalik aktiflik sıralaması Mg > Zn şeklindedir. A) Elektron verme istekleri Zn > H2 > Cu dir.
II. Anot tepkimesi: 2Cl– → Cl2(g) + 2e– şeklindedir. B) Hidrojen – bakır pilinde katotta çözeltinin pH de-
III. Yükseltgenme gerilimleri arasındaki ilişki ğeri artar.
Cl– > F– şeklindedir. C) Hidrojen – çinko pilinde katotta H2 gazı çıkar.
yargılarından hangileri doğrudur? D) Hidrojen – bakır pilinde katot tepkimesi
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Cu2+ + 2e– → Cu olur.
E) Hidrojen – çinko pilinde anotta Zn2+ iyon derişimi
D) II ve III E) I, II ve III artar.
2+ 2+ –
Zn , Mg den kolay indirgenir. Anotta Cl → Cl2 ye yük- Hidrojen → bakır pilinde H2 yükseltgenir,
seltgenir. + –
H2 → 2H + 2e anottur.
106
Uzman
6. Şekildeki Galvanik pilinde dış devredeki elektronların 8. Şekildeki kapta NaCl Üreteç
tuzunun sulu çözeltisi Pt + –
yönü Y den X e doğrudur.
Voltmetre elektrotlarla elektroliz Pt Pt
edilmektedir.
Çözeltinin pH değeri
zamanla arttığına göre,
Tuz Köprüsü
X Y
I. Na+ iyonları deri-
şimi azalır.
II. Katotta H2 gazı NaCl(suda)
açığa çıkar.
III. Anotta Cl2 gazı açığa çıkar.
1M 1M
X+
Y2+
1. kap 2. kap (Elektron verme eğilimleri: Cl– > OH–)

Buna göre, pilin çalışması ile ilgili çizilen,
D) I ve III E) II ve III
1. kaptaki çözeltinin
X katı kütlesi [Y+2] kütlece % derişimi + +
pH artarsa [H ] azalır. Katotta H iyonu H2 gazına indirgenir.
–
Anotta Cl yükseltgenir, Cl2 oluşur.
Zaman Zaman Zaman 9. Voltmetre

I II III
grafiklerden hangileri doğru olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Tuz Köprüsü
D) I ve III E) II ve III Mn(k) Mn(k)
2+
Y anot X katottur. Zamanla Y kütlesi azalıp [Y ] artar.
[X+] derişimi azalıp X kütlesi artar.
1 M Mn(NO3) 2 1 M Mn(NO3) 2
100 mL 100 mL
7. Asidik ortamda Cr2O72– ve NO2– iyonlarının tepkime-
1. kap 2. kap
sinden Cr3+ ve NO3– iyonları oluşmaktadır.
Şekildeki sistemde 1. kaptan çökme olmaksızın
Buna göre tepkime ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
aynı sıcaklıkta 50 mL su buharlaştırıldığında sis-
hangisi yanlıştır?
tem ile ilgili aşağıdaki yargılarından hangisi yan-
A) 1 mol Cr2O2–
7 6 mol elektron almıştır.
lıştır?
B) Denkleştirilmiş yükseltgenme yarı tepkimesi
A) 1. kap katot, 2. kap anot bölmesi olur.
NO2– + H2O √ NO3– + 2H+ + 2e– şeklindedir.
B) 2. kaptaki Mn2+ iyonlarının derişimi zamanla azalır.
C) En küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde H2O nun
katsayısı 4 olur. C) Dış devreden elektronlar 2. kaptan 1. kaba doğru
akar.
D) 200 mL 0,1 M Cr2O72– içeren çözelti 300 mL 0,2 M
NO2– içeren çözelti ile artansız tepkime verir. D) 1. kaptaki Mn elektrotun kütlesi zamanla artar.
E) pH değeri 1 olan 400 mL çözeltinin artansız tepkime- E) 1. kaba aynı sıcaklıkta MnCl2 katısı eklenip çö-
sinden 0,1 mol Cr3+ iyonu oluşur. zündüğünde pil gerilimi artar.
1. kabın derişimi 2M olur. Derişim farkından pil çalışmaya

8H+ + Cr2O72– + 3NO2– √ 2Cr3+ + 3NO3– + 4H2O
başlar. 1. kap katot, 2. kap anottur.
0,04 mol 0,01 mol 2+
1. kapta [Mn ] derişimi zamanla azalırken 2. kapta artar.
Yanıt E
1-A 2-D 3-E 4-D 5-B 6-A 7-E 8-E 9-B

107
Zorlukları karşılamanın iki yolu vardır; ya
zorlukları değistirirsiniz ya da zorlukları
1
çözmek için kendinizi.
Phyllis Bottome
ŞAMPİYON
1. Seri bağlı özdeş kaplarla oluşturulan aşağıdaki düze- 3. Voltmetre

nekte XCln ve AlCl3 sıvıları elektroliz edilmektedir. Dev-
reden geçen akım ile 1. kapta 7,2 gram X, 2. kapta ise
5,4 gram Al elementi toplanmaktadır.
Tuz Köprüsü
+ – Ag(k) Ag(k)
100 mL 100 mL
1 M Ag+(suda) 0,5 M Ag+(suda)
I II
Şekildeki derişim piliyle ilgili aşağıdaki ifadeler-
XCIn(s) AlCI3(s) den hangisi yanlıştır? (AgCl suda çözünmez.)
1. kap 2. kap
A) I. kaba eşit hacimde 0,6 M NaCl çözeltisi eklenirse
pil gerilimi azalır.
Buna göre, XCln deki “n” sayısının değeri kaçtır? B) I. kaba 300 mL saf su eklenirse pil gerilimi değişmez.
(X : 24, Al : 27) C) II. kaba 0,1 mol AgNO3 eklenerek tamamen çözün-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 düğünde elektron akımının hareket yönü değişir.
+3
D) I. kaba 100 mL saf su eklenirse pil potansiyeli sıfır
Al + 3e − $ Al olur.
0, 6 mol 5, 4 g " 0, 2 mol
0, 6 E) II. kaba 0,2 mol AgNO3 eklenerek tamamen çö-
X +n + ne − $ X n= =2
0, 6 mol 7, 2 g " 0, 3 mol 0, 3 zündüğünde pil gerilimi artar.
Ag + + Cl - √ AgCl A seçeneğinde derişim
2. Ni metalinden yapılmış AI(k) 0, 5 0, 3 oranı başlangıca göre son
kapta bulunan MnCl2 sulu - 0, 3 - 0, 3 durumda pil gerilimi artar.
çözeltisine Al metali daldırı-
0, 2 M Yanıt A
larak şekildeki sistem hazır-
lanıyor. Zamanla Al metali-
4. Aşağıdaki pil sisteminde pil çalışırken elektronların Y
nin aşındığı ancak Ni meta-
Ni(k) elektrodundan, X elektroduna doğru gittiği gözlemleniyor.
linde bir değişiklik olmadığı
Voltmetre
belirleniyor. MnCI2(suda)
Al - Mn pilinin standart geri-
limi 0,48 V ve Al - Ni pilinin
standart gerilimi 1,41 V ola- X Tuz Köprüsü Y
rak veriliyor.
Buna göre,
I. Mn - Ni pilinin standart gerilimi 0,93 V dir.
II. Al - Mn pilinin hücre tepkimesi 1M X(NO3)2 1M YNO3
2Al + 3Mn2+ √ 2Al3+ + 3Mn şeklindedir. 1. kap 2. kap

III. Al - Ni pilinde Ni2+ iyonunun bir kısmı çöktürü- Buna göre,
lürse pil gerilimi azalır. I. X metali, Y metalinden daha iyi indirgendir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? II. Her iki kaba eşit miktarda su eklenirse pil gerilimi
artar.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. 1. kapta elektroliti değiştirmeden X elektrot yerine
D) II ve III E) I, II ve III X’ten daha pasif bir elektrot bağlamak pil gerilimi-
ni etkilemez.
Metallerin aktiflik ilişkisi Al > Mn > Ni şeklindedir.
0,48 V 0,73 V yargılarından hangileri doğrudur?
Al Mn Ni A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
1,41 V D) II ve III E) I, II ve III
2Al + 3Ni2+ ø 2Al3+ + 3Ni [Ni2+] . denge sola kayar. Epil . Y anot, X katottur. X indirgendiğinden yükseltgendir. I. yanlış. Derişimler
aynı oranda değişse bile Y nin katsayısı X inkinin 2 katı olduğundan pil
Yanıt E gerilimi artar. Çözelti miktarı gerilimi etkilemez. III doğrudur.
110
Şampiyon
5. Aşağıda pil düzeneği ve bazı indirgenme tepkime 7. Voltmetre
potansiyelleri verilmiştir.
Voltmetre
Zn Tuz Köprüsü Cu
Cu Tuz Köprüsü Mg
1M 1M
Zn(NO 3)2 HCl
1 M HCl 1 M Mg(NO3 )2 1. kap 2. kap
0 0
1. kap 2. kap E Cu 2+ /Cu = + 0, 34 V, E Zn 2+ /Zn = - 0, 76 V,
Mg2+(suda) + 2e– → Mg(k) E0 = – 2,37 V
2H+(suda) + 2e– → H2(g) E0 = 0,00 V olduğuna göre, sabit sıcaklıkta
–
2+
Cu (suda) + 2e → Cu(k) 0
E = + 0,34 V I. Katot yarı piline saf su eklemek
Buna göre, pil çalışırken aşağıdaki ifadelerden II. Cu yarı piline katı NaOH eklemek
hangisi yanlıştır? III. Anot yarı piline H2S gazı eklemek
A) Başlangıç hücre potansiyeli 2,03 V dir. işlemleri pilin potansiyelini nasıl değiştirir?
B) Sabit sıcaklıkta 1. kaba su eklemek pil gerilimini
azaltır. (ZnS suda az çözünün bir katıdır.)
C) Sabit sıcaklıkta 1. kaba NaOH eklenirse pil gerili- I II III
mi azalır.
A) Azalır Değişmez Artar
D) Zamanla Mg2+ iyon derişimi artar.
E) Cu elektrot kütlesi değişmez. B) Artar Azalır Artar
C) Azalır Azalır Azalır
Anot: Mg $ Mg +2 + 2e − E 0 = 2, 37 V
D) Artar Artar Artar
Katot: 2H + + 2e − $ H 2 E 0 = 0, 00 V
E) Azalır Azalır Artar
Mg + 2H + $ Mg +2 + H 2 E 0 = 2, 37 V
+ 2+ +
Pil tepkimesi Zn + 2H → Zn + H2 Katota su ekleme [H ]
6. Voltmetre derişimini azaltır, gerilim azalır. Cu piline (katota) OH
–
+
eklemek H derişimini azaltır, gerilim azalır. Anota H2S
2+
eklemek Zn derişimini azaltır, gerilim artar.
8. Erimiş XmYn tuzunun 0,6 F elektrik yüküyle elektrolizi

X Tuz Köprüsü Y yapıldığında katotta 14 gram X, ve anotta 23,7 gram
Y elementi elde edilmiştir.
Buna göre baş grup elementleri olan X ve Y nin te-
mel hal elektron dizilimlerinde son orbital ve bu or-
1M X+ 1M Y2+ bitaldeki elektron sayısı aşağıdakilerden hangisin-
1. kap 2. kap
de doğru verilmiş olabilir? (X: 70 g/mol, Y: 79 g/mol)
+ – 0
X † X + e E1 X Y
0
Y † Y2+ + 2e– E2 A) p 1
p4
Yukarıdaki pil çalışırken elektronlar Y elektrottan
X elektrota doğru hareket etmektedirler. B) s2 p3
Buna göre, C) p2 p4
0 0
I. E 1 > E 2 dir. D) p1 p5
II. 1. kaptaki X+ iyon derişimi artar.
E) s2 p5
III. Y elektrodun kütlesi azalır.
yargılarından hangileri doğru olur?
Xn+ + ne– √ X Ym– √ Y + me–
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 0,6 mol 0,2 mol 0,3 mol 0,6 mol
D) I ve III E) I, II ve III n=3 m=2
Y anot, X katottur. Y nin yükseltgenme gerilimi (E2) X: 3A, Y: 6A grubu elementi olabilir.
X inkinden (E1) fazladır. (p1) (p4) Yanıt A
1-B 2-E 3-A 4-D 5-A 6-B 7-E 8-A

111

12 Ki̇mya FL 1.fasi̇kül

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

12 Ki̇mya FL 1.fasi̇kül

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Konu Anlatımlı

☛ Tamamı Video Çözümlü

Bu kitabın her hakkı YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM

5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

kitabın tamamı veya bir 0553 903 65 51

Hakan GÜLER Erkan ERGEN

İndirgenme - Yükseltgenme Tepkimelerinde Elektrik Akımı.....................................9

Konu Kavrama (Kazanım 1)........................................................................................11

Pekiştirme Testi 1........................................................................................................12

İndirgenme - Yükseltgenme Tepkimeleri (Redoks)....................................................14

Konu Kavrama (Kazanım 2)........................................................................................17

Pekiştirme Testi 2........................................................................................................19

Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi.....................................................................21

Pekiştirme Testi 3........................................................................................................24

İyonik Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi.........................................................26

Konu Kavrama (Kazanım 3)........................................................................................30

Konu Kavrama (Kazanım 4)........................................................................................35

Pekiştirme Testi 4........................................................................................................37

Elektrokimyasal Piller (Galvanik Pil - Volta Pili).........................................................39

Konu Kavrama (Kazanım 5)........................................................................................44

Pekiştirme Testi 5........................................................................................................46

Konu Kavrama (Kazanım 6)........................................................................................54

Pekiştirme Testi 6, 7....................................................................................................57

Elektrot Potansiyelini Etkileyen Faktörler...................................................................61

Konu Kavrama (Kazanım 7)........................................................................................65

Pekiştirme Testi 8........................................................................................................68

Derişim Pilleri / Pillerin Ömrü / Lityum - İyon Pilleri...................................................70

Konu Kavrama (Kazanım 8)........................................................................................72

Pekiştirme Testi 9........................................................................................................74

Konu Kavrama (Kazanım 9)........................................................................................80

Pekiştirme Testi 10..................................................................................................... 82

Suyun ve Sulu Çözeltilerin Elektrolizi........................................................................ 84

Konu Kavrama (Kazanım 10)..................................................................................... 86

Pekiştirme Testi 11..................................................................................................... 88

Elektrolizin Nicel İncelenmesi (Faraday Yasası) / Kaplamacılık / Korozyon........... 90

Konu Kavrama (Kazanım 11)..................................................................................... 94

Pekiştirme Testi 12..................................................................................................... 96

Acemi Testi 1................................................................................................................100

Amatör Testleri 1, 2......................................................................................................102

Uzman Testleri 1, 2.......................................................................................................106

Şampiyon Testi 1..........................................................................................................110

Cevap Anahtarı............................................................................................................. 112

Hazırbulunuşluk 1. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-1

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan

• Yükseltgenme basamağı yerine değerlik kavramı da kullanılabilir.

YÜKSELTGENME BASAMAĞININ (DEĞERLİK) HESAPLANMASI

9. Oksijen 6A grubu elementi olduğundan birçok bileşiğinde (–2) değerliklidir, ancak

Metal halojenürlerde halo-

Buna göre, x ve y ile ilgili aşağıdakilerden hangisi NO2'de N + 2 (–2) = 0 N = +4

I. Cl2O HClO MgO2 → Mg: +2, O: –1 CaO2 → Ca: +2, O: –1

II. ClO2 HClO2

D) +7, –2 E) +3, –4 NH3 → N: – 3 ; N2O → N: +1; N2H4 → N: –2

X: MnO4– dir. Mn: + 7 iken O: –2 dir. NH2OH → N: –1 HNO3 → N: +5

1-A 2-A 3-D 4-D 5-E 6-B 11

İyon Yükseltgenme basamağı D) HSO3– E) PO 3−

A) H S 2 O −3 +2 A: +5, B: +3, C: –1, D: +4, E: +3

Bu tanecikler yapılarındaki N atomunun yükseltgenme 7. NH4NO3 bileşiğinde N atomlarının yükseltgenme

Değerlikler sırasıyla I: –2, II: +5, III: 0, IV: –3, V: +3 Yanıt B

En yüksek alabilecek değerlikler. C: +4, N: +5, S:+6 olur.

D) MgO2 E) BaO2 munun yükseltgenme basamağı +6 dır.

O2 molekülünde oksijen atom- bileşiklerindeki X ile gösterilen atomun yükselt-

Buna göre, yapılan değerlendirmelerden hangileri A) +2 +3