9.Snf Fizik 2. Fasikül (Fen) Ögretmen

Konu Anlatımlı
9. SINIF
2.
FEN LİSESİ
FASİKÜL
FİZİK
Kuvvet ve Hareket
651 soru
Öğrenme Alanları
Müfredat Dışı Konu
Uyarıları
Kavrama - Pekiştirme
Testleri
ÖSYM Tarzı Testler
ÖSYM Çıkmış Soruları fasi Di
kül ğer
www. setl
PISA Tarzı Etkinlikler capya erim
izi
yinlar
adr
iste
esin
den
i.com
Karma Testler yeb
ilirs
iniz
.
Acemi - Amatör
Uzman - Şampiyon
☛ Tamamı Video Çözümlü
(cApp Mobil Uygulaması veya
www.capyayinlari.com da)
☛ Tamamı Video Anlatımlı
(www.capyayinlari.com’da)
Değerli öğretmenlerimiz
Dilaver TÜRKMEN, Osman BAHŞIŞLI,
Yücel KARATEPE, Ercan UZUN,
Ferhat ÖZDEMİR, Derya ÖZDEMİR,
Salim KIRCA ve Musa UÇKAN’a katkılarından
dolayı teşekkür ederiz.
Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın 19.01.2018 tarih ve 29 sayılı kararı
ile belirlenen ORTAÖĞRETİM FİZİK DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.
Bu kitabın her hakkı

YAYIN KOORDİNATÖRÜ İLETİŞİM
Çap Yayınlarına aittir. Devrim ÖZATA
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Yasası’na ÇAP YAYINLARI«

EDİTÖR
göre Çap Yayınlarının Hazal ÖZNAR
Yılmaz COŞAN Ostim Mah. 1207 Sokak
yazılı izni olmaksızın,
No: 3/C–D Ostim / Ankara
kitabın tamamı veya bir Tel: 0312 395 13 36
kısmı herhangi bir yöntemle DIZGI - TASARIM 0553 903 65 51
basılamaz, yayımlanamaz, YURDAGÜL REKLAM AJANSI

www.capyayinlari.com.tr
bilgisayarda depolanamaz, bilgi@capyayinlari.com.tr
çoğaltılamaz ve dağıtım twitter.com/capyayinlari
yapılamaz. SAYFA TASARIM - KAPAK facebook.com/capyayinlari

Ekrem Oğuz ÖZAFŞAR instagram.com/capyayinlari
youtube.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan
evlâtlarına, hiçbir güçlük
karşısında yılmayarak tam bir
sabır ve metanetle çalışmalarını
ve öğrenim gören çocuklarımızın
ana ve babalarına da
yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Ön Söz
Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
ÇAP Yayınları olarak konuları verimli bir şekilde işleyebilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluştur-
duk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:
Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir.
Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili konu anlatımları ve bu konulara ait örneklerin yer aldığı sayfalardan oluş-
muştur.
Öğrenme Alanı: Anlatılan konuları anında pekiştirmek ve bilgiyi kalıcı hale getirebilmek için ilgili konudan he-
men sonra verilen sorulardan oluşur.
Kavram Yanılgıları: Bir konu ile ilgili kavramları anlamak o konunun özünü anlamak demektir. Bu nedenle bir-
birleriyle karıştırılan ve yanlış bilinen fiziksel kavramların örneklerle açıklandığı bölümlerdir.
Konu Kavrama Soruları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri ‘’kazanım’’ başlığı altında kolaydan zora
doğru ve sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde yeni nesil sorular ile titizlikle oluşturulmuştur. Bu
sorular açık uçlu olarak planlanmıştır.
Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların pekiştirilmesini sağlamak için yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav
sorularına da yer verilerek oluşturulmuştur.
PISA: Ünite bitiminde okulda öğrenilen bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanmayı, okuduğunu anlama ve
yorumlama becerilerini ölçmek için oluşturulmuştur.
TAM TUR: Karma testlere başlamadan önce ünitede öğrenilen tüm bilgilerin özet şeklinde sunulduğu ve konu
tekrarlarında kullanılması amacıyla hazırlanan bölümdür.
Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş,
yeni nesil sorular ile ÖSYM çıkmış sınav sorularına da yer verilen karma sorulardan oluşmaktadır. Bu bölümde öğ-
rencilerimizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
Video Soru Çözümleri: Tüm kazanım soruları ile testlerdeki soruların video çözümlerine ÇAP yayınlarının cApp
mobil uygulaması ve www.capyayinlari.com sitesinden ulaşılabilmektedir.
Video Konu Anlatımları: Özel ders formatında hazırlanmış tüm konu ve kazanımların ayrıntılı bir şekilde anla-
tıldığı videolara www.capyayinlari.com adresinden ücretsiz olarak erişilebilmektedir.
Etkileşimli İçerikler: Kitabın bazı sayfalarına yerleştirilen logolar ilgili konuya ait çeşitli benzetimlerin
(simülasyon) olduğunu belirtir. Öğretmenimiz akıllı tahta uygulamasını kullanırken belirtilen logoya tıklayarak veya
altındaki karekodu okutarak içeriklere ulaşabilmektedir.
Daha Fazla İçerik: Karekodlar ile yazılıya hazırlık, değerlendirme ve deneme sınavlarından oluşan 11 adet
fazladan içerik sunulmaktadır. Öğrencilerimiz istediği sınavı indirip çıktısını alabilir, soruları çözerek sorularla birlikte
üretilen optik formu doldurup okutarak Türkiye geneli sıralamasını görebilirler.
Sağlıklı ve verimli bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.
Ferhat ARSLAN Balamir AÇAR Merve BİÇMEN Muharrem GÜNDOĞMUŞ

İÇİNDEKİLER
BÖLÜM - 1: BİR BOYUTTA HAREKET (14 DERS SAATİ)

Ünite Kazanımları........................................................................................................ 8
Hareket Çeşitleri - Konum - Yer değiştirme............................................................ 9
Konu Kavrama (Kazanım 1)................................................................................. 11
Pekiştirme Testi - 1 .............................................................................................. 13
Hız ve Sürat................................................................................................................ 15
Pekiştirme Testi - 2............................................................................................... 20
Pekiştirme Testi - 3 (ÖSYM Tarzı)........................................................................ 22
Düzgün Doğrusal Hareket......................................................................................... 24
Düzgün Doğrusal Hareket Grafikleri........................................................................ 32
Hızlanma ve Yavaşlama............................................................................................ 44
TAM TUR.............................................................................................................. 57
Acemi Testi 1....................................................................................................... 59
Amatör Testleri 1, 2, 3........................................................................................ 61
Uzman Testleri 1, 2, 3......................................................................................... 67
Şampiyon Testi 1................................................................................................ 73
5
BÖLÜM - 2: KUVVET - NEWTON’UN HAREKET YASALARI (6 DERS SAATİ)
Kuvvet Çeşitleri......................................................................................................... 77
Newton’un Hareket Yasaları..................................................................................... 85
Sürtünme Kuvveti...................................................................................................... 96
TAM TUR.............................................................................................................. 104

Acemi Testi 1....................................................................................................... 105
Amatör Testleri 1, 2, 3........................................................................................ 107
Uzman Testleri 1, 2, 3......................................................................................... 113
Şampiyon Testi 1................................................................................................ 119
BÖLÜM - 3: İŞ - GÜÇ - ENERJİ (16 DERS SAATİ)

Fiziksel Anlamda İş................................................................................................... 123
Güç ......................................................................................................................... 131
Mekanik Enerji........................................................................................................... 136
Enerjinin Korunumu ve Enerjinin Dönüşümleri - Enerji Kaynakları.......................... 150
TAM TUR.............................................................................................................. 164

Acemi Testi 1....................................................................................................... 165
Amatör Testi 1..................................................................................................... 167
Uzman Testleri 1, 2............................................................................................. 169
Şampiyon Testi 1................................................................................................ 173
PISA..................................................................................................................... 175
Öğrenme Alanı Cevap Anahtarı......................................................................... 176
6
1. BÖLÜM
BİR BOYUTTA HAREKET

• Hareket Çeşitleri - Konum - Yer değiştirme
• Hız ve Sürat
• Düzgün Doğrusal Hareket
• Hızlanma - Yavaşlama
KAZANIMLAR
Kazanım 1. : • Hareketin göreceli bir olgu olduğu çıkarımını yapar.

• Cisimlerin hareketlerini sınıflandırır.
• Öteleme, dönme ve titreşim hareketlerine örnekler vermesi sağlanır.
• Konum, yerdeğiştirme kavramlarını açıklayarak birbiri ile ilişkilendirir.
Kazanım 2. : • Sürat ve hız kavramlarını açıklar.
• Anlık hız ve ortalama hız kavramlarını açıklar.
Kazanım 3. : • Düzgün Doğrusal hareket için konum, hız, zaman kavramlarını ilişkilendirir.
Kazanım 4. : • Düzgün Doğrusal Harekette Konum-zaman ve hız-zaman çizmeleri, bunları yorumlamaları
ve çizilen grafikler arasında dönüşümler yapmaları sağlanır.
Kazanım 5. : • Günlük hayatta karşılaşılabilecek karşılaşma ve tünel problemlerini çözmeleri sağlanır.
Kazanım 6. : • Karışımların özkütleleri ile ilgili hesaplamalar yapılması sağlanır.
• Kuyumculuk, porselen yapımı, ebru yapımı gibi özkütleden faydalanılan çalışma alanlarına
değinilir.
Kazanım 9. : • İvme kavramı hızlanma ve yavaşlama olayları ile ilişkilendirir.
• Sabit ivmeli hareket için hız - zaman ve ivme - zaman grafiklerini, yorumlamaları sağlanır.
Konum - zaman grafiği çizdirilmez. Grafik dönüşümlerine girilmez.
1. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-1

Hazırlık Soruları
Sınav soruları, Fizik Bilimine Giriş, Deneme sınavının fizik bölümü Fizik
Madde ve Özellikleri ünitelerinin Bilimine Giriş, Madde ve Özellikleri
kazanımlarından oluşur. ünitelerinin kazanımlarından oluşur.
Anahtar Kelimeler Simgeler ve Okunuşları
• referans noktası • konum N : Newton m : Metre

• alınan yol • yer değiştirme kg : Kilogram s : Saniye
• sürat • hız
• anlık hız • ortalama hız g : Gram h : Saat
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
www.eba.gov.tr. https://phet.colorado.edu/tr www.vascak.cz
sitelerinden herhangi birine girerek, fizik konularıyla ilgili daha detaylı

ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Bu simge konuyla ilgili bir simülasyonun olduğunu belirtir.
Simülasyona ulaşmak için capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Hareket Çeşitleri - Konum - Yer Değiştirme
BİLGİ
Hareket
Bir cismin bir noktadan başka bir noktaya gitme sürecine hareket denir. Seçilen re-
ferans noktasına göre bir cismin yeri zamanla değişiyorsa bu cisim o referans noktasına
göre hareket ediyor denir.
Hareket görecelidir. Çünkü seçilen referans noktasına göre hareketli sayılan cisim,
başka bir referans noktasına göre durgun olabilir.
Bir cisim öteleme, dönme ve titreşim gibi üç farklı hareket yapabilir.
a. Öteleme hareketi: Bir cismin bir yerden başka

yere belli bir doğrultuda ve yönde yaptığı kayma hare-
ketine denir. Düz yolda hareket eden otomobil ötele-
me hareketi yapar.
b. Dönme hareketi: Bir cismin sabit bir nokta et-

rafında öteleme yapmadan hareket etmesidir. Dişlile-
rin hareketi, pervanenin hareketi ve musluk açıp ka-
pama hareketi buna örnektir.
c. Titreşim hareketi: Belirli bir zaman aralığında

iki nokta arasında gidip gelme hareketine denir. Gitar
telinin hareketi, salıncağın sallanması örnek olarak
verilebilir.
Bir cisim, bu hareketlerden birini yapabileceği gibi

ikisini ya da üçünü de aynı anda yapabilir. Bir cismin
hareketi sırasında izlediği yola yörünge denir.
Öğrenme Alanı 1
I. Keman telinin II. Jüpiter’in III. Yağmur damlala-

hareketi hareketi rının hareketi
Yukarıdaki hareketliler ile ilgili olarak,

I. Şekil – I de titreşim hareketi gerçekleşir.
II. Şekil – II de yalnızca dönme hareketi gerçekleşir.
III. Şekil – III te öteleme hareketi gerçekleşir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Jüpiter Güneş etrafında dönerken yer değişikliği de yapar. (I ve III)
9
BİLGİ
Alınan Yol (x)
Bir cismin hareketi sırasında izlediği yörüngenin uzunluğuna yol denir. Skaler bir
büyüklüktür. Yol birimi SI birim sisteminde metre olarak verilir.
Konum (X¶)
Bir hareketlinin herhangi bir anda bir referans

noktasına göre bulunduğu yere konum denir.
Konum, referans noktasından cismin bulun- O X¶

Referans noktası
duğu noktaya olan yönlü uzaklıktır. Konumun bi-
rimi SI birim sistemine göre metre olarak verilir. X¶ ile gösterilir.
Yer Değiştirme (ΔX¶)
Bir hareketlinin ilk konumundan son konumuna doğru çizilen en kısa uzunluğa yer
değiştirme denir. Yer değiştirme vektörel büyüklüktür. ¢X¶ ile gösterilir. SI birim siste-
mine göre birimi metredir.
¢X¶ = X¶son – X¶ilk
AKLINDA OLSUN
UYARI! A noktasından B noktasına ayrı ayrı 1, 2 veya 3 yollarını izle- 1

B
Alınan yol negatif olamaz ancak yerek giden bir hareketlinin yer değiştirmesi Δx¶ kadardır.
DX
yer değiştirme negatif olabilir. Düz bir yolda bir doğru boyunca aynı yönde gidilirse yer değiş-
2
tirme büyüklüğü ve aldığı yol aynı olur. A
Alınan yol skaler bir büyüklüktür. 3
Öğrenme Alanı 2
Yandaki şekilde O noktası re-
X¶P O
ferans noktası kabul edilerek X, P
Y, Z, T, P noktalarının konum X¶T X¶X
vektörleri çizilmiştir. X¶Y
T
X¶Z
Buna göre X¶x, X¶Y, X¶Z, X¶T, X¶P Y X
konum vektörlerinden hangisi
yanlış çizilmiştir?
Z
Konum vektörü başlangıç noktası referans noktası olacak biçimde çizilir. (XY)
10
BİLGİ
KAVRAMA
4. Bir seyahat firmasına ait otobüs Ankara terminalinden
Kazanım 01 çıkıp yolcularını İstanbul terminaline bıraktıktan sonra
aynı yolu kullanarak tekrar Ankara terminalinde çıktığı
yere geliyor.
1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Ankara - İstanbul arası 450 km olduğuna göre
I. Bir cismin konum ve yer değiştirme miktarı gibi ni-
seyahatin sonunda otobüsle ilgili,
celikleri tanımlamak için kullanılan sabit noktaya
referans noktası denir. I. Aldığı yol 900 km’dir.
II. Herhangi bir cismin ya da hareketlinin bulunduğu II. Yer değiştirmesi 450 km’dir.
noktanın belirli bir referans noktasına göre yönlü III. Toplam yerdeğiştirmesi sıfırdır.
uzaklığına konum denir. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
III. Konum skaler bir büyüklüktür.
IV. Konumun SI’daki birimi metredir. Yolun doğrusal olup olmadığı bilinmediğinden giderken aldığı
yerdeğiştirme bilinemez. (I ve III)
V. Konum x¶ ile gösterilir.
Konum vektörel niceliktir. (III)
2. Yatay doğrusal yol, 2 metre aralıklarla şekildeki gibi 5. I. Yaydan çıkan okun hareketi
bölünmüştür. II. Yerde yuvarlanan topun hareketi
Karınca Metre III. İlerlemekte olan bisikletin tekerleğinin hareketi
(m)
IV. Ses çıkaran gergin bağlama telinin hareketi
–6 –4 –2 0 2 4 6 8 V. Rüzgâr türbinlerinin hareketi
Yukarıda verilen durumların hangisinde dönme
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
hareketi vardır?
a) –4 m konumundan 0 (sıfır) noktasına gelen bir
karıncanın konum vektörü nasıldır? Yuvarlanan cisimler dönerler. (II, III ve V)
X¶
–4 –2 0
b) +8 m konumundan –6 m konumuna gelen ka-

6. Bir kenarı 4 cm olan kareler üzerindeki bir cisim X
rıncanın yer değiştirmesi kaç metre olur?
noktasından harekete başlayarak şekildeki yörüngeyi
¢x¶ = X¶s – X¶1 = –6 – (+8) = –14m izleyerek Y noktasına geliyor.
4 cm
3. Birimkarelere bölün-
müş yatay düzlemde X Y X 4 cm
O, X, Y, Z noktalarının A¶ B¶
yerleri şekildeki gibidir.
D¶
Buna göre,
O C¶
I. X noktasında bu-
lunan bir kişinin Z
O noktasına göre
konumu A¶ vektörüdür. Y
II. Y noktasında bulunan bir kişinin O noktasına göre

konumu B¶ vektörüdür. Buna göre, cismin aldığı yol ve yer değiştirmesi
III. Z’nin O noktasına göre konumu C¶, Y noktasına kaç cm dir? (p = 3 alınız.)
göre konumu D¶ vektörüdür.
x = 20 + 24 + 8 = 52 cm yol almıştır.
yargılarından hangileri doğrudur?
¢x = 20 cm yer değiştirmiştir.
Konum vektörü referans noktasına göre belirlenir. (II ve III)
11
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
7. Başlangıçta O noktasında X 10. İrem :T
rafik lambasından doğu yönünde 10 m
bulunan X hareketlisinin t süre K uzaktayım.
sonra O noktasına göre bulun- Güldane : Evden çıkıp okula gidip tekrar evin bahçesi-
duğu yeri gösteren vektör ne geldiğimde başladığım noktadan uzaklaş-
şekildeki gibidir. mış olurum.
Buna göre, Celal : Evden yola çıkıp tekrar eve geldiğimde
I. O noktası referans nok- 800 m yol yürürüm.

O
tasıdır. İrem, Güldane ve Celal hareket kavramlarından
II. Hareketli yer değiştirmiştir. hangilerine örnekler vermişlerdir?
III. K yer değiştirme vektörüdür.

İrem, belirli bir referans noktasına göre yerini belirtmiş.
yargılarından hangileri doğrudur? (Konum)
Güldane, başladığı noktadan uzaklaştığını belirtmiş (Yer
Başlangıç noktası O noktası ve son nokta X noktası olduğun- değiştirme)
dan yer değiştirme var ve yer değiştirme vektörü K vektörüdür. Celal, gidip geldiği toplam mesafeyi söylemiş(Alınan yol)
11. Kenar uzunlukları 20 m B C
8. Irmak Irmak ve 40 m olan dikdörtge- 40 m
nin A köşesinden okla 20 m

gösterilen yolu izleyerek
D noktasına geliniyor.
A D
(metre) Yer değiştirme ve alı-
–20 –10 0 10 20 30
nan yol büyüklükleri kaç m olur?
Şekildeki doğrusal yol boyunca hareket eden Irmak
20 m konumundan –10 m konumuna geliyor. Yer değiştirme iki nokta arasındaki en kısa mesafe
|AD| = |BC| = 40 m
Buna göre Irmak’ın aldığı yol ve yer değiştirmesi
Toplam yol gidilen toplam mesafe 20 + 40 + 20 = 80 m
kaç metre olur?
Yol skaler toplam gittiği mesafe 30 m
Yer değiştirme vektörel Xson – Xilk = – 10 – (20) = – 30 m 12. Şekildeki karınca 8 m uzağındaki çekirdek kabuğunu
alıp başladığı noktaya geri dönüyor.
Karınca Çekirdek
kabuğu
8m
9. Erdem
Buna göre karıncanın aldığı yol ve yer değiştirme
kaç m olur?
L
M K Δ X = 0 (Başladığı noktaya dönmüş)
(metre)
–20 –10 0 10 20 30
Yol: 8 m (gidiş) + 8m (dönüş) = 16 m
Erdem, şekildeki doğrusal yolun K noktasından L nok-

tasına gidip sonra da M noktasına dönüyor.
2) a) x¶ = 4 m 6) a) 52 cm
1) III 3) II ve III 4) I ve III 5) II, III ve V
Buna göre Erdem’in aldığı yol ve yer değiştirmesi b) –14 m b) 20 cm
kaç m’dir? 7) I, II ve III
8) Yol 30 m 9) Yol: 70 m
Yer değiştirme – 30 m Yer değiştirme: –30 m
10) İrem → Konum
Güldane → Yer değiştirme 11) Δ X = 40 m 12) Yer değiştirme Δ X = 0
K den L ye 20 m L den M ye 50 m toplam 70 m yol almış Yol = 80 m Yol = 16 m
Celal → Alınan yol
Yer değiştirme Δ X = X son − X ilk
= – 20 – 10 = – 30 m
12
KAVRAMA
Hareket Çeşitleri - Yer Değiştirme - Konum
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 1-2

1 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Aslan egzersiz yaptığı parkurun O noktasından başla- 3. K noktasından ha-
yıp kesik çizgilerle belirtilen yörüngeyi izleyerek K rekete geçen bir araç M
noktasına varıyor.
şekildeki yolu izleyerek 1m
4m
120 m M noktasına ulaşıyor.
Buna göre aracın yer
m
0 değiştirmesi kaç m 4m
13
dir? 8m
O K
K
Aslan K noktasına gelene kadar 420 m yol aldığına
A) 5 B) 10 C) 12 D) 13 E) 17
göre Aslan’ın yer değiştirmesinin büyüklüğü kaç
metredir? 52 + 122 = DX2 DX = 13m
A) 50 B) 60 C) 80 D) 100 E) 120
4. Yer değiştirme, konum ve yol ile ilgili,

130 m
50 m I. Yer değiştirme, bir noktadan başka bir noktaya
¢x = 120 m gidildiğinde bu iki nokta arasındaki en kısa mesa-
O 120 m K fedir.
II. Doğrusal bir yolda aynı yönde ilerleyen aracın yer
değiştirmesi aldığı yolla eşit büyüklüktedir.
III. Yer değiştirme vektörü aynı zamanda konum vek-
törüdür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2. Yarıçapı 6 cm olan şekildeki O merkezli dairesel pistin
A noktasında bulunan cisim ok yönünde harekete D) II ve III E) I, II ve III
geçerek C noktasına geliyor.
Üç bilgide doğrudur.
B
6 cm
A C
5. Noktasal bir cisim K nok- L
O tasından harekete başlayıp
şekildeki çembersel yörünge- a
yi izleyerek L noktasına ilk a a
D
kez gitmektedir.
Buna göre A ile C arasındaki cismin aldığı yol ve Çemberin yarıçapı 4 cm

yer değiştirmesi kaç cm’dir? (p = 3) olduğuna göre, cismin aldı- K
ğı yol ve yaptığı yer değiş-
Aldığı yol (cm) Yer değiştirme (cm) tirmesi kaç cm’dir? (p = 3)
A) 12 12 Aldığı yol Yer değiştirme
B) 36 12 A) 12 2
B) 14 §3
C) 18 12
C) 16 4§3
D) 6 12 D) 20 4§3
E) 12 6 E) 24 4§3
2rr
Aldığı yol çemberin yarı çevresi = p.r = 3 · 6 = 18 cm 2
2 Aldığı yol : 2∏r · = 16 cm
3
Yer değiştirme çap kadar olur 12 cm Yer değiştirme: 4§3 cm
13
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
6. O noktası etrafında dönebilen levha Şekil-I deki 9. Yarıçapı 8 m olan yarım çemberin K noktasından
konumdan Şekil-II deki konuma getiriliyor. harekete geçen Önder, ok yönünde giderek L nokta-
L sına geliyor.
M
K
L 8m
O O K M 8m 8m
Şekil - I Şekil - II K O L
Buna göre, levha üzerindeki K, L ve M noktalarının

yer değiştirme büyüklükleri ΔXK, ΔXL ve ΔXM ara- Buna göre Önder’in yer değiştirmesi ve aldığı yol
sındaki ilişki nedir? kaç m’dir? (p = 3)
A) ΔXL > ΔXK > ΔXM B) ΔXK = ΔXL = ΔXM A B C D E
C) ΔXK > ΔXL > ΔXM D) ΔXL > ΔXM > ΔXK Aldığı yol
8 48 24 16 24
(m)
E) ΔXK > ΔXL = ΔXM Yer değiştirme
16 16 16 16 24
DXK = 2§2 br DXM = 3§2 br D X (m)
DXL = 2§5 DXL > DXM > DXK
2r $ 8
Aldığı yol çemberin yarı çevresi = = 24 m
2
Yer değiştirme çemberin çapı = 16 m
7. y(m)
10. Yatay düzlemde her bir kenarının uzunluğu 1 metre
K 8
olan kare bölmelerle oluşturulmuş bölgede karelerin
6
4 kenar çizgileri yoldur. A noktasındaki bir kişi, yolu
O 2 M takip ederek E noktasına ulaşmak istiyor.
x(m)
–10 –8 –6 –4 –2 2 4 6 8 10 D E
–2
–4
L –6 C
B
–8
K noktasında bulunan cisim önce orijine, sonra

M noktasına, sonra tekrar orijine ve en son L noktası- A
F
na gidiyor.
Buna göre,
Buna göre cismin yer değiştirmesi kaç metre olur?
I. Kişinin ABCDE yörüngesinde aldığı yol AFE yörün-
A) – 10 B) –12 C) –14 D) 14 E) 16 gesini izlendiğinde aldığı yoldan fazladır.
II. Kişi, A noktasından E noktasına en az 7 m yol
ΔX = X¶ son − X¶ ilk
alarak ulaşabilir.
= – 6 – 8 = – 14 m
III. Kişinin A noktasından E noktasına geldiğinde yer
değiştirmesi 5 m olur.
8. Bir cisim önce doğuya 40 m, sonra da batıya 50 m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gidiyor.
D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre cismin aldığı yol kaç metre olur?
A) 10 B) 20 C) 40 D) 50 E) 90 Hareketlinin alacağı en kısa yol 7 m iken yer değiştirmesi 5m

dir.
Yol gidilen mesafe 40 + 50 = 90 m
14
1-E 2-C 3-D 4-E 5-C 6-D 7-C 8-E 9-C 10-D PEKİŞTİRME
Hız ve Sürat
BİLGİ
Hız
Bir hareketinin birim zamandaki yer değiştirme miktarına hız denir. Yer değiştirme
vektörel bir büyüklük olduğundan hız da vektörel büyüklüktür. Hız V¶ ile gösterilir.
Yer değiştirme
Hız =
Zaman • Sürat birimleri arasında
1 m/s = 3,6 km/h eşitliği var-
dır.
Bir hareketlinin t1 anındaki konumu X1, t2 anındaki konumu X2 ise hareketlinin hızı • Dünya’nın Güneş etrafındaki
aşağıdaki matematiksel model ile bulunur. dönüş sürati yaklaşık
105.44 km/h’dir.
TX X son − X ilk X¶ 2 –X¶ 1
Hız (V¶) = = =
Tt Tt t 2 –t 1
Hız ve sürat genellikle birbiriyle karıştırılan kavramlardır. Oysa bu kavramlar farklıdır.
Sürat
Bir hareketlinin birim zamanda aldığı yola sürat denir. Skaler büyüklüktür. Sürat S
harfi ile gösterilir. SI birim sisteminde birimi metre/saniyedir. AKLINDA OLSUN
• Hız ve sürat birimleri aynı-

Al›nan yol
Sürat = dır.
Geçen süre
• Hız vektörel, sürat skalerdir.
• Hız negatif olabilir. Sürat
Konum, zaman ve hız değerlerinin birimleri aşağıdaki gibidir. negatif olamaz.
Büyüklük Sembol Birim

Konum X m cm km
Zaman t s s h
m cm km
Hız V s s h
1m 0, 001km 1 3600 km
= 3, 6
h olur.
= = $
s 1 1000 1 km
h Pratik olarak birimi, m/s bi-
3600 h
rimine dönüştürülürken verilen
1km 1000 m 5 m
m/s olur. değer 3,6 sayısına bölünür.
h
= =
3600 s 18 s
km
birimi birimine çevrilirken
h
verilen değer 3,6 sayısı ile çar-
Öğrenme Alanı 3
pılır.
Aşağıda verilen hız birimlerini birbirine dönüştürünüz.
a) 72 km/h = ................... m/s b) 36 km/h = ................... m/s
c) 5 m/s = ................... km/h d) 30 m/s = ................... km/h
36
a) 20 m/s b) = 10 m/s c) 5.3,6 = 18 km/h d) 30.3,6 = 108 km/h
3, 6
15
BİLGİ
Öğrenme Alanı 4
Bir fiziksel niceliğe ait bazı özellikler şöyledir:
Al›nan yol
UYARI! • Matematiksel modeli ile ifade edilir.
Geçen zaman
●● Hız ile süratin farklı kav- • SI daki birimi m/s dir.
ramlar olduğuna dikkat Buna göre bu fiziksel nicelik ile ilgili,
edilmelidir. Hızda dikkat I. Vektörel bir büyüklüktür.
edilmesi gereken yer de-
II. “V¶” ile gösterilir.
ğiştirme miktarı iken süratte
III. Matematiksel modeli verilen nicelik “sürat” tır.
dikkat edilmesi gereken ise
alınan yoldur. yargılarından hangileri doğrudur?
●● Alınan yol skaler bir büyük- Özellikler sürat kavramına aittir. (Yalnız III)
lük olduğundan sürat skaler,
yer değiştirme vektörel bir
büyüklük olduğundan hız da
vektörel bir büyüklük olur. Ortalama Hız
Cisimler, hareket hâlindeyken belirli durumlarda hızlarını değiştirirler. Yavaşlayıp,
hızlanabilirler. Bu durumda anlık hız ve ortalama hızdan söz edilebilir. Anlık hız hare-
ketlinin t anında sahip olduğu hız, ortalama hız ise belirli bir süre aralığında iki nokta
aralığındaki yer değiştirme olarak tanımlanır.
Bir hareketli Δt zaman aralığında değişik hızlarla yer değiştir- L

AKLINDA OLSUN
diğinde hareketlinin ortalama hızı
●● Doğrusal bir yörüngede DX
Toplam yer değiştirme TX X son − X ilk
aynı yönde hareket eden Vort = = =
Geçen zaman Tt Tt
bir otomobilin aldığı yol ile
yer değiştirmesi aynı olaca- K
ğından otomobilin ortalama
hızı ile ortalama sürati eşit
olur. Hareketliler, K noktas›ndan L noktas›na farkl› h›zlarla gidip farkl› yörüngeler izlese
de ortalama hız aşağıda verilen formülle hesaplanır.
X¶ 2 − X¶ 1
V¶ort =
Tt
Ani Hız
Bir hareketlinin herhangi bir andaki hızına ani hız (anlık hız) denir. Anlık hız vektö-
rel bir büyüklüktür.
Ortalama Sürat
Hareketlinin birim zamanda aldığı yola sürat denir. Hareketlinin Δt zaman aralığın-
da aldığı X yolunun bu yolu alırken geçen zamana oranı ortalama sürattır. Hareketli Δt
süre değişiminde X kadar yol almışsa aracın ortalama sürati aşağıdaki gibidir.

Alınan yol X
Vort sürat = =
Geçen zaman t
16
BİLGİ
Anlık Sürat
Anlık sürat ile anlık hız büyüklüğü aynıdır. Burada yön kavramına dikkat edilmesi
gerekir. Anlık hız ifade edilirken yönünün de belirtilmesi gerekir.
●● Arabalarda bulunan panellerdeki göster-

geler anlık sürat değerini gösterir.
Özellikle birbirini takip eden sinyalize kavşaklarda

sürücülerin sürekli kırmızı ışığa yakalanmaları duru-
mu, kentlerde oldukça sık yaşanmaktadır. Bu tip du-
rumların düzeltilmesi için oluşturulan koordine trafik
sinyalizasyonuna genel olarak “yeşil dalga koordi-
nasyon sistemleri” adı verilir. Hep ortalama aynı hızla
doğrusal bir yolda gidilirse hep yeşil ışığa gelme duru-
mudur.
Öğrenme Alanı 5
Bir sporcu yarıçapı 50 m olan çembersel
Başlangıç
pistin A noktasından geçtikten 10 daki- noktası
ka sonra 2 tur atıp aynı noktaya geli-
yor.
Buna göre sporcunun,
a) Ortalama hızı kaç m/s olur?
Vort = 0
b) Ortalama sürati kaç m/s olur? (p = 3)
2 (2.3.50)
Vort = = 1m/s
10.60
Öğrenme Alanı 6
Bir caddede iki trafik lambası arasında yeşil dalga sistemi uygulanmaktadır.
Otomobillerin kırmızı ışığa yakalanmaması için belirlenen ortalama sürat
60 km/h’dir. İlk ışıktan geçen bir otomobil caddeyi 60 km/h ortalama sürat ile
10 dakikada geçtiğinde kırmızı ışığa yakalanmıyor.
Buna göre lambalar arası uzaklık kaç km’dir?
10
X = Vort . t = 60. = 10 km dır.
60
17
BİLGİ
KAVRAMA
3. I. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın ortala-
K a z a nı m 02 ma hızı, değişen hız değerlerinden en küçük hız
ile en büyük hızın büyüklükleri arasında bir değe-
1. Bir otomobil, yatay re sahiptir.
C
düzlemdeki yolun A II. Ortalama hız, bazı hareket çeşitlerinde ilk hız ile
noktasından B nokta- son hızın toplanıp ikiye bölünmesiyle de bulunabi-
sına, oradan da C nok- lir.
tasına ok ile gösterilen III. Ortalama hız değeri, anlık hız değerine eşit olabilir.
yolları alarak ulaşıyor.
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Buna göre A’dan C’ye
Ortalama hız değeri maksimum hız ile minimum hız değeri
geldiğinde otomobil A B
arasında değer alır. Düzgün hızlanan ya da yavaşlayan hare-
ile ilgili, ketlerde ortalama hız, son hız ile ilk hız toplanıp ikiye bölüne-
AB + BC bilir. Ortalama hız değeri anlık hız değerine eşit olabilir.
I. Ortalama sürati = ile bulunur.
Geçen süre
AC
II. Ortalama hızı = ile bulunur.
Geçen süre 4. Bir otomobil, şekildeki doğrusal XYZ yolunun X – Y
III. Hızı ile sürati eşit büyüklüktedir. arasını 20 m/s, Y – Z arasını 30 m/s sabit süratle
yargılarından hangileri doğrudur? almaktadır.
Yer değiştirme ve alınan yol farklı olduğundan hız ve sürat

farklı büyüklüklerdir. (I ve II)
X Y Z
Buna göre X – Z noktaları arasında otomobilin

ortalama sürati kaç m/s olur? (Noktalar arası eşit
uzaklıktadır.)
x+x 2x 60
= = 2x. = 24 m/s
x x 5x 5x
+
20 30 60
2. Okul bahçesinde duran Nehir, önce doğuya 80 m

gidip sonra kuzeye 30 metre, daha sonra da batıya 40 m
5. Yatay düzlemdeki noktasal
giderek duruyor. X
X, Y, Z cisimleri sabit sürat-
Y
Nehir’in bu yolları alma süreleri toplamı 50 s oldu- lerle şekildeki konumlardan
Z
ğuna göre, O noktasına gidiyor.
a) Ortalama sürati kaç m/s olur? Cisimlerin O noktasına
ulaşma süreleri eşit oldu-
40 m
150 O
Vort =
50
= 3 m/s ğuna göre X, Y, Z cisimle-
50 m
3m
rinin ortalama hız büyüklükleri VX, VY, VZ arasın-
80 m daki ilişki nedir? (Birim kareler özdeştir.)
b) Ortalama hızı kaç m/s olur? DXX = 5 br DXY = 5m

DXZ = 5 olup süreler eşit olduğu için
VX = VY = VZ olur.
50
V= = 1m/s olur.
50
18
KAVRAMA
Kavrama
6. Doğrusal bir pist, şekildeki gibi bölmelendirilmiştir. Bir 9.
sporcu A noktasından harekete başlayıp B noktasına
108 km
vardıktan sonra hemen dönerek C noktasına ulaşıyor.
Bir araç, uzunluğu 108 km olan doğrusal yolu 3 saatte
alıyor.
C A B
Buna göre, aracın ortalama hızı kaç m/s olur?
0 500 m 1000 m 1500 m 2000 m 2500 m 108 36
V= = 36 km/h = 10 m/s
3 3, 6
Sporcunun toplam hareket süresi 1 saat olduğuna
göre, 10. Bir yarış otomobilinin A, B, C noktaları arasını geçme
anları ve yolun noktalar arası uzaklıkları şekilde belir-
a) Sporcunun hızı kaç km/h olur?
tilmiştir.
1000m
V1 = − = − 1km/h
1h t1 = 0 s
A X = 500 m t1 = 30 s
b) Sporcunun sürati kaç km/h olur? 1
B X2 = 2000 m
3000m
V2 = = 3 km/h
1h
C t3 = 90 s
X3 = 5000 m
t = 0 anında A noktasından geçen otomobilin hare-

ketiyle ilgili,
7. Balıkesir – Şanlıurfa arası karayolu ile 1300 km, kuş I. A ve B noktaları arasındaki ortalama hızı 50 m/s’dir.
uçuşu 1000 km’dir. II. B ve C noktaları arasındaki ortalama sürati 50 m/s’dir.
Balıkesir’den harekete başlayan araç 20 saatte III. A ve C noktaları arasındaki ortalama sürati 50 m/s’dir.
Şanlıurfa’ya ulaştığına göre aracın ortalama hızı-
nın büyüklüğü ve ortalama sürati kaç km/h’dir?
Hızı bulmak için yerdeğiştirme bilinmelidir. (II ve III)
Al›nan yol 1300 1000 km

Sürat = = 65 km/h Hız = = 50 11. Doğrusal bir yolda ilerle-
Yeşil Dalga
=
Geçen süre 20 20 h
yen bir sürücü, yol kena-
rında yanda verilen lev- 50 km/h
hayı görmektedir.
Buna göre,
I. Ortalama 50 km/h süratle giderse kırmızı ışığa ya-
8. V 2V 4V kalanmaz.
II. 50 km/h den fazla süratle gidemez.
K L M N III. Bir hızlanıp bir yavaşlarsa her zaman kırmızı ışığa
Bir araç doğrusal KN yolunun KL aralığını V, LM ara- yakalanır.
lığının 2V, MN aralığını ise 4V sabit hızları ile gidiyor. ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
Aracın ortalama hızı 24 m/s ise V hızı kaç m/s dir? Yeşil dalga 50 km/h ise, sürücünün otomobilini 50 km/h sabit
(KL = LM = MN) hızla gidecek şekilde ayarlaması durumunda kırmızı ışığa
yakalanmayacağını belirtir.
3x 3x 12
x x x = 7x = 7 V = 24 V = 14m/s
1) I ve II
2) a) 3 m/s
3) I, II ve III 4) 24 m/s 5) VX = VY = VZ
+ +
V 2V 4V 4V b) 1 m/s
6) a) –1 km/h 7) Sürat = 65 km/h
8) 14 m/s 9) 10 m/s 10) II ve III 11) Yalnız I
b) 3 km/h Hız = 50 km/h
19
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Hız ve Sürat
PEKİŞTİRME TESTİ 2 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 3
1. Kenar uzunlukları sıra- 4. İsmail, doğrusal yolun AB arasını sabit 6 m/s hızla 6
L M
sıyla 24 m ve 36 m olan 36 m saniyede, BC arasını sabit 8 m/s hızla 3 saniyede
dikdörtgen şeklindeki alıyor.
pistin K noktasından 24 m
İsmail
t = 0 anında ok yönün-
de harekete başlayan K N
cisim, 4 s sonra N nok-
A B C
tasına geliyor.
Hareketlinin AC arasındaki ortalama hızı kaç
Buna göre bu hareketi süresince ortalama hızı kaç
m/s olur? m/s’dir?
10 14 20 10 8
A) 9 B) 10 C) 20 D) 21 E) 30 A) B) C) D) E)
3 9 3 7 3
KN 36 XAB = 6 · 6 = 36 m
V¶ort = = = 9 m/s X 60 60 20
t 4 XBC = 8 · 3 = 24 m Vort = = = = m/s
t 6+3 9 3
Toplam = 60 m
2. Şekildeki O merkezli dai-

resel pistin K noktasından 5. Gülşah AB koşu yolunun yarısını sabit 18 km , diğer
h
ok yönünde harekete geçen km
yarısını sabit 9 süratle koşarak tamamlıyor.
cismin L noktasına gelin- K L h
O
ceye kadar geçen sürede
Gülşah
ortalama sürati 36 m/s’dir.
Buna göre aynı sürede
cismin ortalama hızı kaç m/s olur? (p = 3)
A B
A) 10 B) 12 C) 20 D) 24 E) 36 Gülşah’ın ortalama sürati kaç km/h olur?
A) 12 B) 13,5 C) 15 D) 20 E) 24
Yol rr
Ortalama sürat = = = 36
zaman t
3r r Toplam yol X+X 2X
= 36 = 12 m/s Vort = = = = 12 km/h
t t Toplam zaman X X 3X
+
2r 18 9 18
V ort = = 2 · 12 = 24 m/s
t (2)
3. I. Ortalama hız 6. Bir doğru boyunca değişken hızlarla hareket eden

II. Anlık hız cismin hızının en küçük değeri 10 m/s olduğuna
III. Sürat göre ortalama hızı,
IV. Yer değiştirme I. 4 m/s
V. Hız II. 10 m/s
Yukarıda verilen büyüklüklerden kaç tanesi vektö- III. 20 m/s

reldir? verilenlerinden hangileri olabilir?
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
D) I ve II E) II ve III
Yönü olan büyüklükler Ort. Hız, Anlık hız, Yer değiştirme ve
Ortalama değer en küçük değerden daha büyük olur.
hızdır.
20
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 3
Pekiştirme
7. Şekildeki eşit bölmeli K 10. Ferhat, Gamze ve (1)

Ada K noktasından hat
düzlemde sabit vX, vY Vx
Fer
süratleri ile K den L ye Vy aynı anda geçiyorlar.
K Gamze (2)
eşit sürede gelen X ve 1, 2 ve 3 yolları üze- L
Y araçları için, rinden sabit süratler- (3)
le hareket ederek Ada
I. Yer değiştirmeleri
eşittir. aynı anda L noktası-
L na ulaşıyorlar.
II. Aldıkları yollar eşittir.
Buna göre,
III. vY > vX tir.
yargılarından hangileri doğrudur? (∏ = 3) I. hız,
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III II. sürat,
D) I ve III E) I, II ve III III. yer değiştirme,
Başlangıç ve bitiş noktaları aynı olduğu için yer değiştirmeleri IV. yol
eşittir. Yollar farklı. Hızlar eşit süratler farklı niceliklerinden hangileri her üçü için de eşittir?
(vY > vX)
A) I ve IV B) II ve IV C) I ve II
D) I ve III E) III ve IV
8. Bir hareketli doğrusal bir yolun 1 ’ünü 40 km/h süratle,
3
kalanını 120 km/h süratle alıyor. Aynı noktadan başlayıp aynı noktaya vardıkları için yer değiş-
tirmeler aynı, hareket süreleri aynı olduğu için hızları eşit olur.
Buna göre hareketlinin ortalama sürati kaç km/h
Yollar bilinmiyor süratler bilinmez.
olur?
A B
A) 60 B) 70 C) 72 D) 84 E) 90 11. 180 m
K K
Toplam Yol x + 2x
Vort = =
Toplam Zaman x 2x
+
40 120 L L
3x 360
Vort = = = 72 km/h
5x 5
120
A konumundan aynı anda harekete başlayan K ve L

otomobilleri, şekildeki gibi doğrusal bir yolda ilerleye-
9. Şekildeki labirentin A B C
rek B konumuna geliyor. A ve B konumları arasındaki
noktasından harekete
uzaklığı K otomobili 18 s’de, L otomobili 20 s’de
başlayan Coşkun ABC
yolunu, Ali AC yolunu, Coşkun almaktadır.
Ali
Hüseyin ADC yolunu izle- Buna göre,
yerek C noktasına varıyor.
A D I. Otomobillerin hızları eşittir.
Hüseyin
Buna göre, II. Otomobillerin yer değiştirmeleri eşittir.
I. Üçü de eşit yer değiştirme yapmıştır. III. K otomobili B noktasına vardığında L otomobilinin
II. Coşkun ve Hüseyin’in ortalama hızları aynıdır. varmasına 18 m vardır.
III. Coşkun’un aldığı yol, Ali’nın aldığı yoldan fazladır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve III E) Yalnız II
Aynı konumda hareket başlayıp aynı konuma geliyorlar. Yer
Aynı noktadan başlayıp aynı noktaya vardıkları için yer değiş- değiştirmeler eşit fakat; farklı süre olduğu için hızlar farklıdır.
tirmeler aynı olur fakat süreleri bilmediğimiz için hızları bileme-
180 180
yiz. ABC yolu, AB ile BC yolunun toplamı daima AC yolundan vK = = 10 m/s VL = = 9 m/s
18 20
büyük olur.
L 18s'de 18 · 9 = 162 m yol alır. ¡ 180 – 162 = 18 m
21
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-A 2-D 3-B 4-C 5-A 6-C 7-D 8-C 9-D 10-D 11-D
Hız ve Sürat
PEKİŞTİRME TESTİ 3 ÖSYM Tarzı
1. Doğu Ekspresi Ankara - Kars treni Ankara’dan yola 3. Toprak ve ailesi, tatil için Ankara’dan Antalya’ya oto-
çıkıp dört merkezde 15 dakika mola vererek Kars’a mobilleri ile gitmektedir. Yolculuk boyunca uyuyan
varıyor. Toprak, Antalya’ya geldiklerinde uyanmıştır.
Toprak, otomobilin ortalama süratini bulmak iste-
Ankara Kırıkkale Sivas Kars diğine göre,
Erzincan
I. Otomobillerinin kilometre sayacındaki değişim,
Kayseri
II. Ankara - Antalya arası en kısa uzunluk,
Trenin aldığı yol 1200 km, molalar hariç hareket III. Ankara - Antalya arasında geçen süre,
süresi 23 saat olduğuna göre trenin ortalama IV. Yolculuk boyunca verilen mola süreleri
sürati kaç km/h olur?
niceliklerinden hangilerini bilmesi yeterlidir?
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
1200 D) II, III ve IV E) I, III ve IV
Vort = = 50 km/h
23 + 1
Al›nan yol
Sürat = (I, III ve IV)
Geçen süre
4. Yatay düzlemde bulunan X, Y ve Z bisikletlilerinin A

noktasından B noktasına giderken izledikleri yollar
şekildeki gibidir.
B
2. Bir sporcu, koşu parkurunda bulunduğu noktadan X

A
Y
önce güneye doğru 35 m, sonra doğuya doğru 60 m,
sonra da kuzeye doğru 115 m koşuyor.
Bu sporcu hareketini toplam 20 s’de tamamladığı-
Z
na göre, sporcunun sürati ve hızının büyüklüğü
kaç m/s’dir?
Bisikletliler A ve B noktaları arasını eşit sürede

Sürat Hız
aldıklarına göre,
A) 5 7
I. Z bisikletlisinin ortalama sürati, Y bisikletlisinin
B) 7 5 ortalama süratinden büyüktür.
C) 7 10,5 II. X ve Y bisikletlilerinin ortalama hızları eşittir.
D) 10,5 5 III. X bisikletlisinin ortalama hızı, Z bisikletlisinin
E) 10,5 7 hızından küçüktür.
2016 / YGS
210 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
S
= = 10, 5 m/s
20
100 D) I ve II E) I, II ve III
V
= = 5 m/s
20
Yerdeğiştirmeler eşittir. Ortalama hızlar eşittir. Z’nin sürati en
büyüktür. (Yanıt D)
22
ÖSYM TARZI PEKİŞTİRME
ÖSYM Tarzı Pekiştirme
5. Bir koşu parkurunda K ve L koşucuları, şekilde gösteril- 7. Elvan yarıçapı 200 m olan çembersel parkın K nokta-
3
diği gibi farklı yarıçaplı çembersel yollar boyunca, ok sından harekete başlayıp tur atıyor.
2
yönünde aynı anda koşmaya başlamışlardır. Çember-
sel parkurdaki bir turu, ilk olarak K koşucusu daha
sonra L koşucusu tamamlamıştır.
200 m
K
K ve L koşucuları parkurlarındaki bir turu tamam- Elvan’ın sürati 5 m/s olduğuna göre Elvan kaç
layıp koşuya başladıkları noktaya ulaştıklarında K dakika hareket etmiştir?
koşucusuna ait; (p = 3 alınız.)

I. yer değiştirme, A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 12
II. ortalama sürat,
Al›nan yol (2r.200) 1, 5
5= ise t = 360 s = 6 dak
III. ortalama hız Geçen süre
=
t
niceliklerinden hangileri L koşucusununkinden

daha büyüktür?

2019 / TYT
Başladıkları yere döndüklerinden yer değiştirmeleri sıfırdır. K

daha çok yol aldığından ortalama sürati büyüktür. Ortalama
hızlar sıfırdır.
8. K ve L noktaları arasında doğrusal yol boyunca hare-

6. Şehirler arası bir yolda hareket hâlinde olan iki farklı
ket eden bir hareketli, önce K noktasından L’ye gitmiş
otomobilin ön panellerindeki göstergeler, 90 km/h
daha sonra da hiç beklemeden aynı yol üzerinden K
değerini göstermektedir.
noktasına geri dönmüştür.
Bu göstergelerin ikisi de doğru çalıştığına göre,
Hareketlinin giderkenki ortalama sürati 12 m/s,
I. İki otomobilin de sürati aynıdır.
dönerkenki ortalama sürati ise 4 m/s olduğuna
II. İki otomobil de aynı yönde gitmektedir.
göre tüm hareketi boyunca ortalama sürati kaç
III. İki otomobilin de hızı aynıdır. m/s’dir?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) 0 B) 3 C) 6 D) 8 E) 9
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 2020 / MSÜ
D) I ve III E) I, II ve III
| KL | | KL |
= 12 ve
= 4
2017 / YGS t1 t2
| KL | | KL |
Göstergeler sürat belirtir. Yön belirtmez. 6 m/s
| KL | | KL |

12 4
23
ÖSYM TARZI
BİLGİPEKİŞTİRME
- KAVRAMA 1-C 2-D 3-E 4-D 5-B 6-A 7-C 8-C
Düzgün Doğrusal Hareket (Sabit Hızlı Hareket)
BİLGİ
Düzgün Doğrusal Hareket
Bir doğru üzerinde eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştirmeler yapan cismin ha-
reketine düzgün doğrusal hareket (sabit hızlı hareket) denir. Sabit hızlı hareket yapan
AKLINDA OLSUN
cismin hareket yönü değişmez.
Düzgün doğrusal hareket bir Sürati değişmeyen yürüyen merdiven ya da sabit süratle gitmekte olan tren düzgün
doğru boyunca yapılır. Bu ne-
doğrusal hareket yapmaktadır.
denle alınan yol ve yer değiş-
tirme büyüklüğü birbirine eşit
olur. Aynı zamanda sürat ve Öğrenme Alanı 7
hız büyüklüğü de eşit olur.
I. Bir doğru boyunca yapılan hareket türüne doğrusal hareket denir.
II. Bir hareketli eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştirmeler yapıyorsa hızı
sabittir.
III. Doğrusal hareket sabit hızla yapılıyorsa düzgün doğrusal hareket olarak
tanımlanır.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
(I, II ve III) Her üç ifade de doğrudur.
Doğrusal yolda sabit hızla hareket eden bir aracın hareketi aşağıdaki gibidir.
0s 5s 10 s 15 s 20 s
Zaman
(s)
Konum
(X) 0m 10 m 20 m 30 m 40 m
Zaman t(s) Konum X(m) Hız V (m/s)

Konum (m)
X¶ − X¶ 1
0 0 V= 2 40
Tt
30
5 10 2
20
10 20 2
10
15 30 2 0 Zaman (s)
5 10 15 20
20 40 2
Düzgün doğrusal hareket yapan bir araç, V sabit hızıyla hareket ediyorsa t sürede
aldığı yol aşağıdaki ifadeyle bulunur.
Yol = Hız x zaman
X=V·t
24
BİLGİ
Öğrenme Alanı 8
Doğrusal yolda bulunan bir aracın konumunun zamanla değişim değerleri tab-
lodaki gibidir.
Konum (m) 0 30 60 90
Zaman (s) 0 3 6 9
Buna göre araç ile ilgili,

I. Hızı 10 m/s’dir.
II. Sabit hızla hareket etmektedir.
III. t = 3. saniyedeki hızı 30 m/s’dir.
TX 30 − 0
V= = = 10 m/s Konumu zamanla düzgün artıyor.
t 3
3. saniyedeki hızı da 10 m/s’dir. Konumu 30m’dir.
Öğrenme Alanı 9
AKLINDA OLSUN
Aynı doğrusal yoldaki K ve L araçlarından K pozitif, L negatif yönde hareket
etmektedir. Bu araçlara ait belirli zamanlardaki konumlar aşağıdaki tabloda İvme, birim zamandaki hız
verilmiştir. değişimidir. Düzgün doğrusal

hareket yapan cismin ivmesi
Zaman (s) 0 2 4 6
sıfırdır. Sabit hızlı hareket
Konum (m) K 0 10 20 30
yapan cismin hızı değişmediği
Konum (m) L –10 –20 –30 –40
için ivmesi sıfırdır.
Buna göre,
I. (0 - 6)s aralığında aralarındaki uzaklık sürekli artmaktadır.
II. Araçların hızları eşittir.
III. Araçlar sabit süratli hareket etmektedir.
Zıt yönde hareket ettiklerinden uzaklıklar artar. Hızları değil süratleri eşittir. (I ve III)
Araçların Birbirini veya Tüneli Geçme Durumları

Doğrusal yolda sabit süratle hareket eden araçlar eşit zamanda, eşit yollar alır. Bu
durumda sabit süratle hareket eden aynı yoldaki araçların birbirine göre konumlarını,
birbirini geçme sürelerini ya da bir tüneli terk etme süresini bulmak için X = V.t ifadesi
kullanılır.
K L
VK VL
X
25
BİLGİ
Aralarında x kadar uzaklık bulunan zıt yönde hareket eden K ve L araçları t süre
sonra karşılaşmış olsun. Bu durumda x değeri aşağıda verilen bağıntı ile bulunabilir.
X = VK.t + VL.t
K L
VK VL
Birbirine doğru sabit süratle ge-
len araçların karşılaşma süre-
leri, araçlar arası uzaklık hızlar
toplamına bölünerek bulunur. X
X Aynı yönde hareket eden K ve L araçlarından K aracı, L aracını t sürede yakalamış

t
VK VL
olsun. Bu durumda aralarındaki uzaklık ifadesi aşağıdaki gibidir.
Aynı yönde hareket eden araç-
ların karşılaşma süreleri arala- X = VK . t – VL . t
rındaki uzaklık, hızlar farkına
bölünerek bulunur.
X
t
VK VL
Öğrenme Alanı 10
Doğrusal bir yolda t = 0 anında aralarında 120 m olan arabalardan K +x yö-
nünde 20 m/s sabit hızla, L –x yönünde 10 m/s sabit hızla hareket etmektedir.
K 20 m/s 10 m/s L
–x +x
120 m
Buna göre arabalar kaç saniye sonra karşılaşır?
120 120
Birbirlerine doğru geldikleri için t = = = 4s
10 + 20 30
Öğrenme Alanı 11
K ve L araçları doğrusal bir yol üzerinde şekildeki gibi aynı yönde sırasıyla
40 m/s ve 20 m/s sabit hızla hareket etmektedir. K aracı t = 0 anında L ara-
cından 280 m geridedir.
K 40 m/s L 20 m/s
280 m
Buna göre K aracının ön ucu kaç saniye sonra L aracının ön ucuna yeti-
şir?
280
Aynı yönlü geldikleri için t = = 14s
40 − 20
26
BİLGİ
Sabit süratle tünele giren trenin tüneli terk etme süresi, tünelin ve trenin boyuna
bağlıdır.
L1 L2
Tünel
Sabit sürati V, uzunluğu L1 olan tren, L2 uzunluğundaki tüneli t sürede tamamen

terk ediyor olsun. Bu durumda alınan yol, sürat ve zaman ilişkisini veren ifade aşağı-
daki gibidir.
L1 + L2 = V.t
Öğrenme Alanı 12
Şekildeki K ve L trenlerinin uzunlukları sırasıyla 300 m ve 400 m dir. Trenler
paralel raylar üzerinde doğrusal yol boyunca 20 m/s ve 10 m/s hızlarla hareket
etmektedir.
K
20 m/s
300m
400m
L 10 m/s
Buna göre K treni L trenini kaç saniyede geçer?
300 + 400 + 10t = 20t 700 = 10t ise t = 70s
Öğrenme Alanı 13
Doğrusal yatay yolda sabit 3 m/s hızla hareket eden kamyonun t = 0 anındaki
konumu şekildeki gibidir.
V = 3 m/s
TÜNEL
6m 12 m 9m
Buna göre kamyon kaç saniye sonra tüneli tamamen terk eder?
TÜNEL
12 m 9m 6m
12 + 9 + 6
t= = 9s
3
27
BİLGİ
KAVRAMA
4.
K a z a nı m 03 K
Zaman (s) 0 1 2 3 4 5
Konum (m) 8 18 28 38 48 58
1. Koşucu, doğrusal yolda saniyede 4 m yer değiştirme
yapacak biçimde yönünü değiştirmeden sabit hızla
Zaman (s) 0 1 2 3 4 5
koşuyor.
L
Buna göre, Konum (m) 0 10 20 30 40 50
I. Koşucunun anlık hızı ile ortalama hızı aynıdır.
II. Koşucu 5 s sonra 20 m konumundadır. Konum – zaman tabloları verilen K ve L hareketlileri
doğrusal bir yolda ilerlemektedir.
III. Koşucu 3 s’de 12 m yer değiştirir.
Buna göre,
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
I. K ve L araçları aynı süratlere sahiptir.
Sabit hızla doğrusal yolda hareket ettiği için anlık hız ile orta- II. K ve L hareketlilerinin başlangıç konumları farklıdır.
lama hız aynıdır. 5 s de 20 m yerdeğiştirir fakat başlangıç
III. K ve L araçları hızlanmaktadır.
noktasını bilmediğimizden son konumunu bilemeyiz. Her sani-
yede 4 m yer değiştiriyorsa 3 s de 12 m yer değiştirir. ifadelerinden hangileri doğrudur?
K, t = 0 anında 8 m konumunda ve 10 ar 10 ar konumu artıyor.

L t = 0 s anında 0 konumunda ve 10 ar 10 ar konumu artıyor.
2. Tabloda doğrusal bir yolda hareket etmekte olan bir Eşit zaman aldıkları eşit yollar aldığı için hızları sabit ve eşit
olur.
hareketlinin hızının zamana bağlı değişimi verilmiştir.
5. Eşit karelere ayrılmış düz- K

Zaman (s) 0 1 2 3
lemde sabit hızlarla yönlerini
Hız (m/s) 30 30 30 30 değiştirmeden hareket eden
K, L ve M araçları şekildeki L
konumlarından aynı anda
Bu hareketli için,
geçtikten sonra K aracı önce
I. Eşit zaman aralıklarında eşit yollar alır. L ile sonra da M ile karşılaşı-
II. 1 dakikada 180 m yol alır. yor.
M
III. 2 saniye sonraki hızı 30 m/s’dir. Buna göre L ve M araçları-
VL
ifadelerinden hangileri doğrudur? nın hızlarının büyüklükleri oranı kaçtır?
VM
Sabit hızla gittiğinden ivmesi sıfırdır ve eşit zaman aralıkla-
2 = VK · t1 3 = VL · t1
rında eşit yollar alır. 1 dakika 60 s de 30 · 60 = 1800 m yol VK 2 VK VL
alır. = VK · t2 = 4 = 4 ve =6
VL 3 VM VM
VM · t2 = 1
3. Aynı anda, aynı yerden geçen X, Y ve Z araçları aynı

6. Düz bir yolda sabit 10 m/s hızla hareket eden bir cisim
yönde doğrusal bir yolda sabit hızlarla hareket etmek-
600 metre uzunluğundaki yolu t1, 450 metre uzunlu-
tedir. Araçlar harekete başladıktan 2 saat sonra X ve
ğundaki yolu t2 sürede alıyor.
Y aynı konumdadır. Z aracı ise daha geridedir.
t
Buna göre, 1 oranı kaçtır?
Buna göre sabit hızları olan VX, VY ve VZ arasında- t2
ki ilişki nasıldır?
X1 600
V1 = 10 = t1 = 60 s
Aynı yerden aynı anda geçtikleri için ve 2 saat sonra t1 t1
X ve Y aynı yerde olduğu için VX = VY daha geride olan VZ hızı X2 450 t1 4
V2 = 10 = t2 = 45 s =
daha azdır. VX = VY > VZ t2 t2 t2 3
28
KAVRAMA
Kavrama
7. K 10. Doğrusal yolda sabit 2V ve V hızlarıyla hareket eden

K 3V
sırasıyla boyları 6 m ve 4 m olan K ve L araçlarının
L L
V t = 0 anındaki konumları şekildeki gibidir.
K
90 m 30 m
2V
L
Doğrusal yolda sabit 3V ve V hızlarıyla hareket eden V
6m
boyları 90 m ve 30 m olan K ve L araçlarının t = 0
anındaki konumları Şekil – I deki gibi t = 3 s anındaki 4m
konumları ise Şekil – II deki gibidir.

K aracı t = 1 saniyede L aracını tamamen geçtiğine
Buna göre K ve L araçlarının hızları kaç m/s’dir?
göre, K ve L araçlarının hızları kaç km/h olur?
120 = (3V – V) . 3
6 + 4 = (2V – V) . 1 ise V = 10 m/s
V = 20 3V = 60 m/s
VK = 72 km/h VL = 36 km/h
8. Doğrusal bir yolda aynı yönde VK, VL ve VM büyüklü-

ğündeki sabit hızlarla hareket eden K, L ve M araçla-
rının t = 0 anındaki konumları şekildeki gibidir. Bu
andan itibaren K ile L arasındaki uzaklık değişmezken
11. Doğrusal bir yolun K noktasından +x yönünde sabit
L ile M arasındaki uzaklık azalıyor.
süratle geçen araç, 2 saniyede L noktasına geliyor.
K L M
K L –x –30 –20 –10 0 10 20 30 +x
M
Aynı araç M noktasından t = 0 anında –x yönünde
aynı sabit süratle geçerse araçla ilgili,
Buna göre VK, VL ve VM arasındaki ilişki nedir? I. t = 4 s anında –10 m konumunda olur.
II. 0 - 4 s aralığında +40 m yer değiştirir.
K ile L arasındaki uzaklık değişmiyor ise hız büyüklükleri aynı
III. K - L arasındaki hızı 10 m/s’dir.
L ile M arasındaki uzaklık azalıyorsa L daha hızlı demektir.
VK = VL > VM yargılarından hangileri doğrudur?
–40 m yer değiştirir. (I ve III)
9. Aralarında 100 m uzaklık bulunan K ve L noktaların-

dan iki araç, sırasıyla 3V ve V’lik sabit hızlar ile aynı
anda M’ye doğru harekete başlıyor.
A B
3V V
K 100 m L M
Araçların ön uçları M noktasında yan yana geldik-

lerine göre, LM yolu kaç metredir?
4
1) I ve III 2) I ve III 3) VX = VY > VZ 4) I ve II 5) 6 6)
100 = (3V – V) · t |LM| = V · t = 50 m 3
100 = 2Vt 7) VK = 60 m/s 10) VK = 72 km/h
8) VK = VL > VM 9) 50 m 11) I ve III
VL = 20 m/s VL = 36 km/h
29
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Düzgün Doğrusal Hareket
PEKİŞTİRME TESTİ 4 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 4-5
1. Doğrusal bir yolda eşit zaman aralıklarında eşit 3. Doğrusal bir yolda 10 m/s ve 2 m/s sabit hızlarla aynı
yol alan otomobil ile ilgili, yönde hareket eden K ve L araçlarının boyları sırasıy-
I. Sabit hızlı hareket yapmaktadır. la 10 m ve 20 m dir.
II. Bulunduğu konumdan zamanla düzgün uzaklaşır. 10 m/s

K
III. Bulunduğu konumdan uzaklaştıkça birim yolu daha
2 m/s
kısa sürede alır. L
ifadelerinden hangileri doğrudur? 10 m X 20 m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II K aracı L aracını 8 s de tamamen geçtiğine göre,

D) I ve III E) I, II ve III araçlar arasındaki X mesafesi kaç m’dir?
A) 20 B) 24 C) 30 D) 34 E) 64
Eşit zaman aralıklarında eşit yol alan araç sabit hızlı hare-
ket yapmaktadır. L durgun kabul edilirse
K'nın hızı 8 m/s olur.
8 · 8 = 64 metre
64 = 20 + 10 + X
X = 34 m olur.
2. Pozitif yönde düzgün doğrusal hareket yapan K ve L

araçlarının çeşitli zamanlardaki konumları tablodaki
gibidir. 4. Boyları şekilde verilen X ve Y trenleri, doğrusal ve
t=0 5s 10 s 15 s birbirlerine paralel tren raylarında sabit VX ve VY
K 0m 10 m 20 m 30 m süratleriyle hareket ederken aynı anda tünele girip
aynı anda tünelden tamamen çıkıyorlar.
L 5m 15 m 25 m 35 m
50 m
Buna göre, VX
I. K aracı düzgün doğrusal hareket yapmaktadır. VY

Tünel
II. L aracı eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştir-
meler yapar.
30 m 130 m
III. K ve L aracının hızları eşittir.
VX
ifadelerinden hangileri doğrudur? Buna göre trenlerin süratlerinin oranı kaçtır?
VY
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 1
A) 8 B) 4 C) 2 D) 1 E)
D) II ve III E) I, II ve III 2
v 1
K ve L aracı eşit zaman aralıklarında eşit yer değiştirmeler vX · t = (30 + 50) ve vY · t = (30 + 130) ise x =
vY 2
yapıyor. Hızları eşittir.
30
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
5. 8. X Y
t(s) 0 1 2 3
X(m) 20 20 20 20 K L M
Düzgün yatay bir yolda hareket eden X ve Y araçları-

Zaman - konum tablosu şekildeki gibi olan doğru- nın ön uçları K ve M hizalarından t = 0 anında geç-
sal yoldaki araç için, mektedir. Araçların ön uçları t süre sonra da L hizasın-
dan aynı anda geçmektedir.
I. Araç her saniye 20 m yer değiştirmektedir.
|KL| = |LM| olduğuna göre, (0 – t) sürede araçların,
II. Araç sabit hızla hareket etmektedir.
I. hızları,
III. Araç bulunduğu konumdan zamanla düzgün uzak-
II. ortalama süratleri,
laşmaktadır.
III. yer değiştirme miktarlarının büyüklükleri
yargılarından hangileri yanlıştır?
verilenlerinden hangileri eşittir?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
D) I ve III E) II ve III
Hız vektörel niceliktir. Yönler zıt olduğundan eşit değildir.
Aracın konumu hep 20 m olduğu için araç durmaktadır. t sürede eşit yol aldıklarından süratlar ve yer değiştirme
büyüklükleri eşittir.
6. 40 m/s sabit hızla doğrusal bir tren yolunda ilerleyen
tren, 800 m uzunluğundaki tünele girdikten 25 saniye 9. Bir bisikletli doğrusal bir yolda saatte 3 km yol almak-
sonra tüneli tamamen geçiyor. tadır.
Buna göre, bisikletli 15 km’lik yolu kaç dakikada
alır?
40 m/s
Tünel
A) 3 B) 5 C) 100 D) 200 E) 300
Tren
800 m km 3000m
V=3 = , X = V · t ifadesine göre,
h 3600 s
Buna göre trenin boyu kaç metredir? 3000
15 km = 15 000 m = · t ise t = 18 000 s
3600
A) 100 B) 200 C) 400 18.000
= 300 dak. bulunur.
60
D) 800 E) 1200
800 + X = 40 · 25
X = 200 m olur. 10. Doğrusal bir yolda hareket eden K, L ve M araçlarının
ortalama süratleri aşağıdaki gibidir.
VK = 36 km/h, VL = 10 m/s, VM = 1000 cm/s
7. Düz yolda bulunan bir otomobille ilgili, Bu araçlar 100 m uzunluğundaki düz yolu sırasıyla
I. Düzgün doğrusal hareket yapıyorsa hızı sabittir. tK, tL, tM sürede aldıklarına göre bu süreler arasın-
II. Doğrusal yolda yönünü değiştirmeden hareket daki büyüklük ilişkisi nasıldır?
eden otomobilin hızı ile sürati aynı büyüklüktedir.
III. Otomobil hareketli iken hızı zamanla değişmiyor- A) tK = tL = tM B) tK > tL > tM
sa konumu zamanla düzgün değişiyordur. C) tM = tL > tK D) tK > tL = tM
ifadelerinden hangileri doğrudur? E) tL > tK > tM
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III km m cm

36 = 10 = 1000 olduğundan
h s s
D) I ve II E) I, II ve III tK = tL = tM dir.
Düzgün doğrusal hareket yapıyorsa hızı sabittir.
31
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-C 2-E 3-D 4-E 5-E 6-B 7-E 8-E 9-E 10-A
Düzgün Doğrusal Hareket Grafikleri
BİLGİ
Doğrusal yolda sabit süratle hareket eden otomobilin hareketi aşağıdaki gibi olsun.
AKLINDA OLSUN Zaman (t) = 0 t1 = 5 s t2 = 10 s t3 = 15 s

Konum (m) = 0 m X1 = 50 m X2 = 100 m X3 = 150 m
●● Durmakta olan bir aracın
konum - zaman ve hız - Otomobilin konum - zaman grafiği aşağıdaki gibi olur.
zaman grafiği aşağıdaki
gibidir. Konum - zaman grafiğinin eğimi hareket-
Konum (m)
Konum linin hızını verir.
150
100 ¢x
Dx
E€im = tan i = =V
Dt
θ
50
¢t
150 − 0
Eğim = V = = 10 m/s ’dir.
Zaman 15 − 0 θ
Zaman (s)
0 5 10 15
HIz
Grafiğin eğimi sabit ve 10 m/s olduğundan

Hız (m/s)
otomobilin hızı da sabittir. Otomobilin hız - zaman
grafiği şekildeki gibi olur. Alan = V·t
10
Zaman Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan hare-
ketlinin yer değiştirme miktarını verir. 50 m 50 m 50 m
●● Hız - zaman grafiğinin
0 - 5 s aralığında 50 m, Zaman (s)
altındaki kalan alandan 0 5 10 15
hareketlinin konumu bula- 0 - 15 s aralığında 150 m,
mayız ancak yer değiştir-
10 - 15 s aralığında 50 m yer değiştirir.
mesini bulabiliriz.
●● Son konumunu bulabilme-

miz için ilk konumunu bil-
Öğrenme Alanı 14
memiz gerekir. Doğrusal yolda bulunan K ve L araç-
Konum (m)
!
larının konum - zaman grafikleri
şekildeki gibidir. 80
Düzgün doğrusal hare- 60
K
Buna göre,
ket için konum - zaman
L
ve hız - zaman grafik- I. t = 0 anında K ve L araçları ara- 40
leri çizmeleri ve çizilen sındaki uzaklık 40 m’dir.
20
grafikler arasında dönü- II. L aracının hızı 2 m/s’dir.
şümler yapmaları sağ- III. K aracı her saniyede 60 m, L Zaman (s)
lanır. 0 5 10 15 20
aracı her saniyede 20 m yol al-
maktadır.
K durmaktadır. Eğim hızı verir. VL = 2 m/s dir. (I ve II)
32
BİLGİ
Öğrenme Alanı 15
Aynı doğrusal yolda hareket eden X
Hız (m/s)
ve Y araçlarının hız - zaman gra-
Y
25
fikleri şekildeki gibidir.
Araçlar t = 0 anında yan yana
olduklarına göre, 30 s sonra ara- 10 X
larındaki uzaklıklar kaç metre

Zaman (s)
olur? 0 10 20 30
X aracı = 25 . 30 = 750 m, Y aracı = 10 . 30 = 300 m ise 750 – 300 = 450 m
+ yönde sabit hızla hareket eden aracın konum ve hız zaman grafikleri aşağıdaki gibidir.
Konum Hız
x
v
0 0
t t
Zaman Zaman
– yönde sabit hızla hareket eden aracın konum ve hız zaman grafikleri aşağıdaki gibidir.
Konum Hız
0 0 t
t
Zaman Zaman
–v
–x
Konum - zaman grafiklerinden cisimlerin ha- Konum

reket yönleri belirlenebilir. Örneğin, K hareketlisi +x
+x konumundan sıfır konumuna doğru hareket K
ettiğinden – yönde, L hareketlisi sıfır konumun-

L
dan +x konumuna doğru, M ise –x konumundan 0 Zaman
sıfır konumuna doğru + yönde hareket etmekte- M
dir.
–x
Hız - zaman grafiği verilen cismin hareket

Hız
yönü bulunabilir. Grafiğin zaman ekseni ile ara-
2V
sında kalan alan pozitif ise cismin + yönde, ne-
V +2Vt
gatif ise cismin – yönde hareket etmekte olduğu
+Vt Zaman
anlaşılır. Alanlar toplamı hareketlinin toplam yer 0
t 2t 3t
değiştirme miktarını verir.
–3Vt
–3V
33
BİLGİ
Öğrenme Alanı 16
Doğrusal yoldaki bir bisikletlinin
AKLINDA OLSUN Konum (m)
konum - zaman grafiği şekilde-
Konum - zaman grafiğinde eğ- ki gibidir. 8
rinin tepe ve çukur noktalarında
Buna göre bisikletli ile ilgili,
hareketli yön değiştirir.
Konum (x) I. (0 - 4) s zaman aralığında
hızı 2 m/s’dir. 0 Zaman (s)
4 6 10
t3 Zaman
0 II. (0 - 4) s ile (4 - 6) s aralık-
t1 t2 t4 (t)
larında aldığı yollar eşittir.
III. (0 - 10) s arasındaki konum değişimi 16 m’dir.
Hareketli t1 ve t3 anlarında yön yargılarından hangileri doğrudur?
değiştirir.
8
V= = 2 m/s , (4 – 6) s de durmaktadır. ¢x = 0 dır. (Yalnız I)
4
Öğrenme Alanı 17
Doğrusal bir yolda yürüyüş
Hız (m/s)
yapan bir kişinin hız - zaman
grafiği şekildeki gibidir. 8
Buna göre, 4
I. (0 - 4) s aralığında pozitif 0 Zaman (s)

yönde hareket etmektedir. 2 4 6
II. 4. saniye içinde 8 m yol

–6
almıştır.
III. (0 - 6) s aralığında toplam
yer değiştirme 12 m olur.
(0 - 4) s aralığında pozitif yönde hareket etmiştir. 4. saniye 3s ile 4s arasıdır. 8 m

yol almıştır. ¢x = 12 m dir. (I, II ve III)
Hareketlilerin konum - zaman ve hız - zaman grafiklerinden hangi anlarda yön

değiştirdikleri tespit edilebilir. Hareketlinin yönü değiştiğinde hızının işareti de değişir.
Konum - zaman grafiği verilen K aracı t2 anında yön değiştirmiştir. Hız - zaman grafiği
verilen L aracı ise t1 ve t2 anlarında yön değiştirmiştir.
Konum Hız
L
+x
K K
0 Zaman (s) 0 Zaman (s)

t1 t2 t3 t1 t2 t3
34
BİLGİ
KAVRAMA
3. Konum (x) Hız (V)
Kazanım 04
K L
x v
1. Yanda bir hareketlinin Konum (m)
konum zaman grafiği 20

Zaman (t) Zaman (t)
verilmiştir. 10 K hareketlisi için konum – zaman, L hareketlisi için
hız – zaman grafiği verilmiştir.
Buna göre,
0 Buna göre,
I. t = 2 s anında 20 m 2 5 Zaman (s)
I. K ve L hareketlileri sabit hızlıdır.
konumundadır.
II. K ve L aynı yönde hareket etmektedir.
II. t = 5 s anında 20 m konumundadır.
III. K durmakta, L sabit hızla hareket etmektedir.
III. t = 0 anında sıfır konumundadır.
IV. 0 – 5 s aralığında aynı sabit süratle hareket et-
mektedir. K nın konumu değişmediği için duruyor. L ise hızı değişmediği
için sabit hızla gidiyor.
t = 0 anında 0 m
t = 2 s anında 10 m
t = 5 s anında 20 m konumundadır. 4. Konum - zaman grafiği X(m)
TX 10 − 0
0 – 2 s arası V = = = 5 m/s verilen bir hareketlinin
Tt 2
2 – 5 s arası V =
20 − 10 10
= m/s 0 – 4 s aralığındaki yer 20
3 3
değiştirmesi kaç m
3 4
olur? 0
t (s)
–10
∆X¶ = X¶son – X¶ilk = –10 – 20 = – 30 m
2. Bir hareketlinin konum - zaman grafiğine bakılarak

hareketi hakkında yorum yapılabilir.
Şekilde K, L ve M araçlarına ait konum - zaman gra- 5. Aynı doğrusal yolda
Konum
fikleri verilmiştir. hareket eden K ve L L
araçlarının konum -
Konum Konum Konum
zaman grafiği şekildeki
K gibidir. K
L
M Grafiğe göre K ve L
0 t 2t Zaman
araçları ile ilgili,
Zaman Zaman Zaman
I. (0 - 2t) zaman aralığında hızları eşittir.
Buna göre grafiklerle ilgili,
II. t = 0 anında araçlar yanyanadır.
I. K aracı pozitif yönde hareket etmektedir.
III. (0 - t) zaman aralığında birbirine yaklaşmış, (t - 2t)
II. L aracı sabit hızla hareket etmektedir. zaman aralığında birbirlerinden uzaklaşmışlardır.
III. M aracı negatif yönde hareket etmektedir.
Araçların süratleri eşittir. (Yalnız III)
L aracının konumu değişmemektedir. (I ve III)
35
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
6. Bir araca ait konum - zaman grafiği şekildeki gibidir. 10. Doğrusal yoldaki bir Konum
Konum (m) aracın konum-zaman

grafiği şekildeki gibidir.
45 Zaman
Buna göre araç hangi
0 t1 t2 t3 t4 t5
anlarda yön değiştir-
miştir?
0 5 15 Zaman (s)
Büküm noktalarında yön değiştirme vardır.
Buna göre aracın hareketi ile ilgili, t2 anında
I. (0 - 5) saniye zaman aralığında hızının büyüklüğü
9 m/s dir.
II. (5 - 15) saniye zaman aralığında hızının büyüklü-
Hız(m/s)
ğü 3 m/s dir. 11. t = 0 anında yanyana
III. Araç harekete başladığı konuma geri dönmüştür. olan, doğrusal yolda K
20
hareket eden K ve L
cisimlerinin hız-zaman 0
(5 - 15)s arasındaki hızı –4,5 m/s’dir. (I ve III) 8 Zaman(s)
grafiği şekilde verilmiştir. –10
L
7. Hız – zaman grafiği şekil- Hız (m/s) Buna göre, 8 saniye
deki gibi olan bir hareketli- sonunda K ve L araçlarının aralarındaki uzaklık
nin 0 – 3 s arasındaki yer 20 kaç metredir?
değiştirmesi kaç metredir? t = 0 anında yanyana olan K ve L cisimlerinden K(+) yönde,
0 3 t (s) L(–) yönde hareket etmektedir.
Hız(m/s) K için Dx = 20.8 = 160 m
3s boyunca 20 m/s hızla hareket ederse toplam
20 L için Dx = –10.8 = –80 m
20 · 3 = 60 m yer değiştirir.
Dx= 160 m
Zaman(s) O halde t = 8 sonunda, K ile L
8 arası uzaklık
8. Zaman (s) 0 1 2 3 4 –10
Dx= 80 m
160 –(–80) = 240m dir.
Konum (m) 0 5 10 15 20
Zamanla konum değişimi verilen K hareketlisinin hız

– zaman grafiği ve konum – zaman grafiği nasıl olur? 12. Doğrusal bir yolda Konum
20
X (m) V (m/s) hareket eden X, Y Z
x
ve Z araçlarının
15
10
konum - zaman
5 5
0 1 2 3 4 t (s) 0 1 2 3 4 t (s) Y
grafiği şekildeki
9. Şekildeki grafikte yal- Konum gibidir. 0
t Zaman
nız tana değeri bilini-
yorsa, Buna göre araç-
X
t a larla ilgili,
I. anında harekete X –x
2
başladığı noktaya I. t = 0 anında
olan uzaklık X’in Y’ye olan
II. 0 - t aralığında cis- uzaklığı ile Y’nin Z’ye olan uzaklığına eşittir.
min ortalama hızı 0 t Zaman II. (0 - t) zaman aralığında X ile Y arasındaki uzaklık
III. t anındaki hızı sabittir.
niceliklerinden hangileri bulunabilir? III. t anında Y ile Z aynı konumdadır.
Dx yargılarından hangileri doğrudur?
tan a = = V hızı verir. Ortalama hız V yi bulabiliriz. Sabit
Dt
t Verilenlerin hepsi doğrudur.
hızla gittiği için t anındaki hızda bulunur. süredeki yer değiş-
t 2
tirme miktarını da buluruz. x = V.
2
36
KAVRAMA
Kavrama
13. Bir doğru boyunca hareket eden K ve L cisimlerinin 15. Düz bir yolda sabit hızlarla Hız
konum - zaman grafiği şekildeki gibidir. hareket eden K ve L araçla-
K
rına ait hız - zaman grafiği V
Konum (m)
şekildeki gibidir.
K 0
L Araçlar t anında yan t Zaman
14
yana olduğuna göre,
8 – 2V
I. Araçlar zıt yönlerde L
hareket etmektedir.
0 Zaman (s)
2 3 5 II. t = 0 anında araçlar arası uzaklık K aracının aldığı
yol kadardır.
Buna göre, L harekete başladıktan kaç saniye III. Araçlar 0 - t aralığında birbirinden uzaklaşmaktadır.
sonra cisimler yan yana olur? yargılarından hangileri doğrudur?
14 – 8 K aracının yer değiştirmesi Vt , L aracının yer değiştirmesi –

VK = = 3 m/s 2Vt, t anında araçlar yanyana geldiği için t = 0 anında araların-
2
daki uzaklık 3Vt olur. Araçlar zıt yönde hareket ederek birbiri-
14 – 0
VL = = 7 m/s ne yaklaşmaktadır. (Yalnız I)
2
K hareketlisi 8 m ileriden hareket başlıyor ve 3s sonra L hare- X (m)

16. Doğrusal yoldaki K ve L
kete başladığı için K 3s'de 3 · 3 = 9m daha yol alıyor.
araçlarının hareketlerine ait 60
L harekete başladığında K, 8 + 9 = 17 m ileride olur. K
17 17 konum-zaman grafikleri veril-
t= = s 20
7–3 4 miştir.
Buna göre, L
0
10 t(s)
I. K ve L araçlarının hız
büyüklükleri eşittir.
II. K ve L araçlarının aralarındaki uzaklık önce azalır,
sonra artar.
III. K ve L araçları t = 10s anında aynı hız değerine
sahiptir.
14. Aynı doğru üzerinde yargılarından hangileri doğrudur?

X(m)
sabit hızlarla hareket
eden K ve L araçlarının 12x Konum - zaman grafiğinde K hareketlisi 10 saniyede 40 m, L
konumlarının zamana hareketlisi 20 m yer değiştirmiştir. Hız büyüklükleri farklı olur.
göre değişim grafiği 4x t = 10s de aynı konumda olurlar. Aralarındaki uzaklık 60 m'den
K
şekildeki gibidir. 0 m'ye iner, sonra artar. (Yalnız II)
L
Buna göre, K ile L
arası uzaklık kaç t(s)
2 5
saniye sonra ilk defa
2x olur?
K ile L arası uzaklık 8x tir. K, L den 6x fazla yol almalı 1) II ve III 2) I ve III 3) Yalnız III 4) –30 5) Yalnız III
6x
VK = 2,4x VL = 2x t = = 15 s
0, 4x 8) 20
X (m) V (m/s)
15
6) I ve III 7) 60 10
9) I, II ve III
5 5
0 1 2 3 4 t (s) 0 1 2 3 4 t (s)
17
10) Yalnız t2 11) 240 12) I, II, III 13) 14) 15
4
15) Yalnız I 16) Yalnız II
37
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
PEKİŞTİRME TESTİ 5
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 7-8-9-10
1. Doğrusal yoldaki bir hareketliye ait konum - zaman 3. Doğrusal yoldaki X, Y ve Z Konum
grafiği şekildeki gibidir. X
araçlarının konum-zaman gra-
Y
Konum (m) fiği şekildeki gibidir. Z
100
Buna göre,
I. t anında aynı konumda- Zaman
50 dırlar. 0 t
Zaman (s) II. 0-t arasında araçların yer değiştirmeleri eşittir.

0 2 4 6
III. Hareket yönleri aynıdır.
Buna göre hareketlinin hız - zaman grafiği aşağı- yargılarından hangileri doğrudur?
dakilerden hangisi gibidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Hız (m/s) B) Hız (m/s)
Konum zaman grafiğinde t anında kesiştikleri için aynı konum-
25
25 dadırlar. Başlangıç noktaları aynı olmadığı için ¢X'ler aynı
olmaz Z duruyor.
6
0 0
2 4 Zaman (s) 2 4 6 Zaman (s)
–50 –50
4. Doğrusal bir yolda hare- Konum

C) Hız (m/s) D) Hız (m/s) ket eden bir aracın konum-
50 zaman grafiği şekildeki
25 Zaman
gibidir. t4
25 0 t1 t2 t3 t5
Buna göre araç hangi
0 2 4 6 Zaman (s) 0 2 4 6 Zaman (s) zaman aralıklarında
sadece (–) yönde hareket etmiştir?
E) Hız (m/s)
A) 0 - t1 B) t1 - t2 C) t1 - t5
50
D) t2 - t4 E) t3 - t5
25
Konum-zaman grafiğinde (–) konum tarafına doğru gitmelerde
0 2 4 6 Zaman (s) (–) yönde hareket edilir. t2 - t4 aralığı
(0 - 2)s arasındaki hız 25 m/s, (2 - 4)s arasında sıfır, (4 - 6)s
arasında –50 m/s’dir. (B)
2. Doğrusal bir yolda Konum 5. Aynı doğrusal yolda Konum

K
hareket eden bir ara- giden K, L ve M araçla- L
cın konum-zaman gra- 3x
2x rının konum-zaman
fiği şekildeki gibidir. 2x
Buna göre araç ile x
ilgili, Buna göre, K, L ve M
Zaman
I. (0 - t) zaman 0
nin hızlarının büyük-
t 2t 3t 0 t Zaman
aralığında hızı M
lükleri VK, VL, VM ara-
artmaktadır.
sındaki büyüklük iliş-
II. (t - 2t) zaman aralığında konumu sabittir.
kisi nasıldır?
III. (2t - 3t) zaman aralığında hızı sabittir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) VK > VL > VM B) VM > VL > VK
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) VK = VM > VL D) VK > VM > VL
D) I ve II E) II ve III E) VK > VL = VM
0 - t ve 2t - 3t aralığında sabit hızla gitmektedir. t - 2t zaman 3X X − 2X

VK = , VL = , VM = , VK > VM > VL
t t t
aralığında durmaktadır.
38
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. t = 0 anında (–6 m) konumunda bulunan bir aracın 9. t = 0 anında durgun hâlde x(m)
hız-zaman grafiği şekildeki gibidir. bulunan bir aracın konum- 30

Hız(m/s) zaman grafiği şekildeki
6 8
metre gibidir. t(s)
4 0 2 4
–8 –6 –4 –2 0 2 4 6
2 Buna göre cismin (0 - 8) –20
Zaman(s)
0 2 4 6 8
saniyedeki yer değiştir-
–2
mesi kaç m olur?
–3
A) –20 B) –10 C) 0 D) 10 E) 20
Buna göre 8. saniyede araç hangi konumdadır?
A) 2 B) 4 C) –4 D) –2 E) 6 DX = Xson – Xilk = –20 – 0 = –20 m
4·2+2·2–2·3–2·2=2m 10. Bir çocuğun hareketine ait sürat-zaman grafiği şekil-

–4 m konumuna gelir. deki gibidir.
7. K, L, M ve N araçlarının hız-zaman ve konum-zaman

grafikleri aşağıdaki gibidir.
Hız Konum Konum Hız
V x
K
L
Buna göre, çocuk 0-t aralığında;
t t t t
0 0 0 0 I. sürekli aynı yönde koşma,
M -V
N II. daire şeklindeki bir havuzun etrafında yürüme,
-x
III. sürtünmesiz ve sabit eğim açılı eğik düzlem şek-
lindeki bir kaydıraktan kayma
Buna göre hangi araçlar +x yönünde hareket eylemlerinden hangilerini yapıyor olabilir?
etmektedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız K B) K ve L C) M ve N D) I ve III E) I, II ve III
D) K ve M E) Yalnız M 2018 / MSÜ
Eğik yolda hızlanan hareket yapar.

K ve M +X yönünde sabit hızla hareket ediyor.
11. Doğrusal yolda ilerleyen bir aracın hız-zaman grafiği

aşağıda verilmiştir.
8. Doğrusal yoldaki K, L ve M Konum
araçlarının konum-zaman gra- K V (m/s)
fiği şekildeki gibidir. L

20
Buna göre araçların,
a
M
10
I. hızları,
b
II. hareket süresince arala- 0 q Zaman

0 5 10 15 25 t (s)
rındaki uzaklık,
–5
III. hareket yönleri
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır? Buna göre 0 – 25 saniye arasında bu aracın ortala-
ma hızı kaç m/s olur?
A) 4 B) 10 C) 25 D) 50 E) 100
D) I ve II E) I ve III
Grafiğin altında kalan alan 100 m
Açıları bilmediğimizden hızlar hakkında yorum yapılamaz. 100
Vort = = 4 m/s
Ancak araçlar aynı yönde gitmektedir. 25
39
1-B 2-E 3-A 4-D 5-D 6-C 7-D 8-C 9-A 10-C 11-A
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
1. X(m) 8 16 24 32 40
3. Doğrusal yoldaki K, L ve V (m/s)
M cisimlerinin hız-zaman
t(s) 1 2 3 4 5 12 K
grafikleri şekildeki gibi
L
olduğuna göre, 8
Doğrusal yolda bulunan hareketliye ait konum - I. K ile L arasındaki uzak- 0 t(s)
t
zaman tablosu verilmiştir. lık azalmaktadır. –8 M
X (m) V (m/s)
II. L ile M arasındaki uzak-
24 24
lık artmaktadır.
16 16
III. K ile M arasındaki uzaklık azalmaktadır.
8 8 yargılarından hangileri doğru olabilir?
0 t(s) 0 t(s)
1 2 3 1 2 3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Şekil I X (m) Şekil II
D) I ve II E) I, II ve III
8
t(s) t = 0 anında yanyana olup olmadıkları bilinmediği için
0 1 2 3 hepsi doğru olabilir.
Şekil III
Buna göre, hangi şekildeki grafik bu hareketliye
aittir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 4. Doğrusal yoldaki bir cis- V (m/s)
min hız - zaman grafiği 30

şekildeki gibidir.
0 t(s)
5 10 15
Konum düzgün artıyor. Sabit hızla hareket ediyor. Hız
değeri v = 8 m/s olur. –20
Aşağıdakilerden han-
gisi bu hareketlinin
konum-zaman grafiği olamaz?
A) X (m) B) X (m)
200
150 100
50 50
2. Doğrusal yoldaki K, L ve M V (m/s)
0 t(s) 0 t(s)
cisimlerinin hız-zaman gra- 5 10 15 5 10 15
12 K
fiği şekildeki gibi veriliyor. C) X (m) D) X (m)
8 L
100
t = 0 anında K, L ve M 5 10 15
0 t t(s) 0 t(s) 0 t(s)
cisimleri yan yana oldu- 5 10 15
–8 M –50 –100
ğuna göre,
–150
I. K ile L arasındaki uzaklık artmaktadır.
E) X (m)
II. K ile M arasındaki uzaklık azalmaktadır.
150
III. K ile M arasındaki uzaklık artmaktadır.
yargılarından hangileri doğrudur? 0 t(s)
5 10 15
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III –50
t = 0 anında yan yana oldukları için K ile L arasındaki
uzaklık L ile M arasındaki uzaklık ve K ile M arasındaki 0 - 5s arasında 150 m, 5 – 10s arası 100 m yer değiştir-
uzaklık artar. miştir.
40
5. Doğrusal bir yolda hare- X (m) 8. Doğrusal bir yolda bulunan bir aracın konum - zaman
ket etmekte olan aracın grafiği şekildeki gibidir.
40
konum-zaman grafiği şekil-
X (m)
deki gibidir. 30
0 t(s) 20
Buna göre, 5 10
16
12
I. Araç 0 - 5 s aralığında
8
hızlanmaktadır. 4
II. Araç 5 - 10 s arası sabit hızla gitmektedir. 0

2 4 6 8 10
t (s)
III. Aracın 0 - 10 saniye arasındaki yer değiştirmesi

10 m’dir. Buna göre aracın hız - zaman grafiği aşağıdakiler-
ifadelerinden hangileri doğrudur? den hangisidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) V (m/s) B) V (m/s)

D) I ve II E) I ve III 8 8
6 6
Araç (0 – 5) s arasında 10 m yerdeğiştirirken, (5 – 10) s
4 4
arasında durmuştur. Araç (0 – 5)s arasında sabit hızla 2 2
gitmektedir. 0 0
2 4 6 8 10 t (s) 2 4 6 8 10 t (s)
–2 –2
6. Doğrusal yolda bulunan K V (m/s) –4 –4
–6 –6
ve L cisimlerinin hız-zaman –8 –8
4v K
grafikleri şekildeki gibidir.
2v L
Başlangıçta L aracı K ara-
cından 60 m ileridedir.
0
10
t(s) C) V (m/s) D) V (m/s)
8 8
10 s sonunda K aracı, L 6 6
aracından 100 m ileride olduğuna göre, K aracının 4 4
2 2
hızı kaç m/s olur?
0 0
2 4 6 8 10 t (s) 2 4 6 8 10 t (s)
A) 8 B) 16 C) 32 D) 40 E) 64 –2 –2
–4 –4
K hareketlisi 4v · 10 = 40v, L hareketlisi 2v · 10 = 20v yerde- –6 –6

–8 –8
ğiştirir. K, L'den 20 · v fazla yer değiştirir.
20 · v = 160 v = 8 m/s ise 4 · V = 4 · 8 = 32 m/s
E) V (m/s)
7. Doğrusal yoldaki K ve L X (m)
8
6
araçlarının konum-zaman 5x 4
grafiği şekildeki gibidir. K 2
0
L aracının hızı 24 m/s 2 4 6 8 10 t (s)
2x –2
olduğuna göre, K ara- 0 –4
t(s)
2t 4t 6t
–6
cının hızı kaç m/s
–8
L
olur?
–4x
Konum - zaman grafiğinin eğim hızı verir.
A) 48 B) 24 C) 12 D) 6 E) 2 (0 – 4)s de eğim 2 m/s, (4 – 6)s de – 8 m/s,
(6 – 8)s de sıfır (8 – 10) s de 4 m/s dir.
4x 2x 3x x
VL = = = 24, VK = = = 6 m/s
2t t 6t 2t
41
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA 1-A 2-C 3-E 4-E 5-C 6-C 7-D 8-A
1. Sürtünmesiz yatay düzlemde bulunan bir cisme ait 3. Bir hareketlinin zamana göre aldığı yol, aşağıdaki
konum - zaman grafiği şekildeki gibidir. tabloda verilmiştir.
Yol (m) 0 5 10 15 20
Konum
Zaman (s) 0 1 2 3 4
X
Buna göre, bu hareketlinin sürat-zaman grafiği
aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
0 A) B)
t 2t 3t Zaman
Buna göre,
I. 0 – t aralığında cisim hızlanan hareket yapmıştır.
II. t – 2t aralığında cisim durmuştur. C) D)
III. 2t – 3t aralığında cisim yavaşlamıştır.

Araç 0 – t ve 2t – 3t aralığında sabit hızla hareket etmiştir. t –

2t aralığında durmuştur.
E)
2. Konum
2018 / TYT
X
x 5
V= = = 5 m/s
t 1
0 t 2t 3t Zaman 4. Doğrusal bir yolda t = 0 s anında aynı noktadan geçen
–2X
K, L ve M cisimlerinin hız – zaman grafikleri şekildeki
gibidir. t anında cisimler arasındaki uzaklık; K ile L
arasında X1, K ile M arasında X2, L ile M arasında
Konum - zaman grafiği şekilde verilen hareketli X3’tür. Hız (V)
için, 3V K
I. 2t anında hareketli yön değiştirmiştir. L
2V
II. 0 - t ve t - 2t aralıklarında aldıkları yollar eşittir.
0 Zaman(t)
III. t – 2t ve 2t – 3t aralıklarında yaptığı yer değiştir- t
meler eşittir. –V M
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, X1, X2 ve X3 arasında nasıl bir ilişki
vardır?
A) X1 = X2 = X3 B) X2 > X3 > X1
C) X1 > X3 > X2 D) X1 > X2 > X3
0 – t aralığında x yol almış –x yer değiştirme
E) X3 > X2 > X1
t – 2t, 2x yol Δx = –2x, 2t – 3t aralığında Δx = 2x
XK = 3 vt , XL = 2vt, XM = –vt , X1 = vt, X2 = 4vt,

X3 = 3vt X2 > X3 > X1
42
5. Hız – zaman grafikleri verilen V (m/s) 7. Doğrusal bir yolda hareket Hız(V)
K ve L araçlarının t = 0 anında eden K ve L araçlarının hız- K

30 K
aralarındaki uzaklık 100 m’dir. zaman grafiği şekildeki gibi-
Buna göre t = 4 s anındaki dir.

0 Zaman (t)
0 4 t (s)
aralarındaki uzaklık; Buna göre,
–10 L
L
I. 60 m I. Araçlar zıt yönde hare-
II. 100 m ket etmiştir.
III. 120 m II. Araçlar birbirine yaklaşmıştır.

III. Araçlar arasındaki uzaklık artmıştır.
niceliklerinden hangileri olabilir?
yargılarından hangileri doğru olabilir?
D) I ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
XK = 120 m XL = 40 m
L K K L Başlangıç noktası bilinmediğinden üç öncülde doğru olabilir.
100 m 100 m 8. Zeynep, şekildeki konumdan sabit hızla yürüyerek 10
d = 260 m d = 60 m
saniyede ağaca gidip 4 saniye durduktan sonra 5
saniyede sabit hızla ilk konumuna dönüyor.
Zeynep
6. Birbirine paralel iki rayda aynı yönde hareket eden K, X
L trenlerinin konum-zaman grafiği aşağıdaki gibidir.

Konum
–10 0 10 (metre)
Bu hareketin konum-zaman grafiği aşağıdakiler-

den hangisi gibi olabilir?
A) Konum (m) B) Konum (m)
10 10
19 Zaman
0 0
10 14 Zaman(s) 10 14 19 (s)
–10 – 10
Bu grafikten elde edilen bilgilere göre, aşağıdaki
C) Konum (m) D) Konum (m)
yargılardan hangisi yanlıştır? 40
10 20
A) K treni L’den daha önce harekete başlamıştır.
Zaman(s) Zaman
B) t1 ve t2 anlarında iki tren yan yanadır. 0 10 14 19 0 10 14 19 (s)
C) t1 ve t2 anlarında trenlerin ikisinin de hızları aynı-

dır. E) Konum (m)
20
D) t2 anında L treni durmaktadır.
10
Zaman(s)
E) t2 anına kadar K treni L treninden daha uzun süre 0
10 14 19
hareket etmiştir. –10
2013 / YGS
–10 m'den başlayıp 10 saniyede +10 m konumuna gittiğinde
20 m yerdeğiştirir. 4 saniye duruyor. Sonra 5 saniyede geri
L aracı daha sonra harekete başlamıştır. t1 ve t2 anında aynı
–10 m konumuna geldiğinde toplam 19 saniye geçer ve yer
konumdadırlar.
değiştirme sıfır olur.
43
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA 1-B 2-A 3-C 4-B 5-A 6-C 7-E 8-A
Hızlanma ve Yavaşlama
BİLGİ
İvme
Duran bir cismin harekete geçerek belli bir hıza ulaşması için hızlanması, belli bir
AKLINDA OLSUN hızda hareket eden cismin de durması için yavaşlaması gerekir. Cisimlerin hızı artıyor
●● Sabit ivme ile değişken ya da azalıyorsa ivmeli hareket yapıyordur.

ivme arasında fark vardır. Birim zamandaki hız değişimine ivme denir. a¶ ile gösterilir. Vektörel bir büyüklüktür.
Sabit ivmeli hareket yapan SI birim sisteminde birimi m/s2 dir. İvme,
cismin hız değişimi düz-
gündür. Değişken ivmede ¢v¶ V¶ 2 – V1¶
a¶ = a¶ = matematiksel modeli ile bulunur.
hız değişimi değişkendir.
¢t t 2 – t1
●● İvmeli hareketin sebebi o

cisme net bir kuvvet etki
ediyor olmasıdır. KAVRAM YANILGILARI
✘ Eğer hız sıfır ise ivme de sıfırdır.

Bir cismi düşey yukarı doğru attığımızda cisim en üstte iken anlık hız
✔ sıfır olur. Ama cisim çekim ivmesine sahiptir. Anlık hızının sıfır olması
ivmesinin sıfır olduğu anlamına gelmez.
Öğrenme Alanı 18
İvme ve ivmeli hareket eden cisimlerle ilgili,
I. Düzgün doğrusal hareket yapan cisimlerin ivmesi sıfırdır.
AKLINDA OLSUN
II. Doğrusal yolda hareket eden bir otobüs hızını azaltırsa otobüsün ivmesi
●● Doğrusal yolda sabit hızla oluşur.
hareket eden aracın ivme- III. Doğrusal yolda ivmeli hareket yapan otomobilin hızı kesinlikle artmaktadır.
si sıfırdır.
İvme
İvme, birim zamandaki hız değişimidir. Hızı değişmeyen hareketlinin ivmesi sıfırdır.
(I, II)
0
Zaman Öğrenme Alanı 19
Duruştan harekete geçen araç hızını 4 saniyede düzgün olarak 24 m/s’ye çıka-
●● İvmesi sıfır olan bir araç
rıp 6 saniye boyunca bu hızla hareket ediyor ve 2 saniyede düzgün yavaşlayıp
duruyor ya da sabit hızla
duruyor.
hareket ediyordur.
Buna göre aracın hızlanma ivmesinin büyüklüğü a1, yavaşlama ivmesinin
a
büyüklüğü a2 olduğuna göre 1 oranı kaçtır?
a2
24 24 a1 1
a1 a2
!
= = =
4 2 a2 2
Sabit ivmeli hareket için hız - zaman ve ivme - zaman grafiklerini çizmeleri
yorumlamaları sağlanır. Grafikler arasındaki dönüşümlere girilmez. Konum -
zaman grafiği çizdirilmez.
44
BİLGİ
Hızlanma
Düz bir yolda durgun hâlden harekete başlayan ve sabit ivmeli hızlanan aracın
şekilde görüldüğü gibi hızı düzgün artmaktadır. Hız değişimi sabittir.
V0 = 0 m/s V1 = 10 m/s V2 = 20 m/s V3 = 30 m/s
AKLINDA OLSUN
t=0 X1 t1 = 2s X2 t2 = 4s X3 t3 = 6s
Hız-zaman grafiğinde eğrinin
X3 > X2 > X1
zaman eksenini kestiği nokta-
Aracın hızı her 2 s’de 10 m/s artmıştır. Bu durumda ivmesi yani her 1 s’de hızında larda araç yön değiştirir.
meydana gelen değişim 5 m/s dir. Hız (V)
Hız - zaman grafiğinin eğimi ivmeyi verir.

t3 Zaman
0 t1 t2
¢V (t)
Eğim = tanq = dir.
¢t
Hız (m/s)
Hareketli t2 anında yön değiş-
30 İvme (m/s2)
tirmiştir.
20
10 5
q
0 0 Zaman (s)
2 4 6 Zaman (s) 2 4 6
Bu nedenle ivme - zaman grafiği
¢V 10 – 0 20 – 0 30 – 0
a= = = = = 5 m/s2 dir.
¢t 2–0 4–0 6–0 şekildeki gibi olur.
Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan yer değiş- Hız (m/s)
30.6
tirmeyi verir. Altında kalan alan = = 90 m NOT
2 30
20 Eğim Eğim
10 Konum Hız İvme
Zaman (s) Zaman Zaman Zaman
2 4 6
Alan Alan
Düz bir yolda 8 m/s’lik hızla hareket başlayan bir Hız (m/s) ●● Konum-zaman grafiğinin
araç, hızını her 1s’de 10 m/s artırdığında hız - za- eğimi hızı verir.
38
man grafiği şekildeki gibi olur.
●● Hız-zaman grafiğinin eğimi
28
Hız - zaman grafiğinin eğimi ivmeyi verir. ivmeyi verir.
18
V2 – V1 18 – 8 28 – 8 ●● İvme-zaman grafiğinin al-
a= = = 8
¢t 1 2 tındaki alan hız değişimini
0 Zaman (s)
38 – 8 1 2 3
= = 10 m/s 2 verir.
3
●● Hız-zaman grafiğinin altın-
Hız (m/s)
daki alan yer değiştirmeyi
Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan, yer de-
verir.
38
ğiştirmeyi verir.
28
x1 = 8 . 3 = 24 m (Dikdörtgenin alanı)
18
30.3
x2 = = 45 m (Üçgenin alanı) 8
2
0 Zaman (s)
Toplam yer değiştirme = 24 + 45 = 69 m olur. 1 2 3
45
BİLGİ
Öğrenme Alanı 20
Doğrusal yolda hareket eden bir otomo- Hız (m/s)
bilin hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
40
Buna göre, 30
I. (0 - 10) s arasında ivmesi 10 m/s2

10
dir.
II. (10 - 20) s arasındaki ivmesi 2 m/s2 0
iken (20 - 30) s arasında her 1 sani- 10 20 30 Zaman (s)
yede hız 1 m/s artar.

III. (0 - 30) s arasındaki toplam yer de-
ğiştirme 650 metredir.
(0 - 10) s arasında ivme sıfırdır. (10 - 20) s arasında eğim 2 m/s2,

(20 - 30) s arasında ivme 1 m/s2 dir. Alanlar toplamı 650 m dir. (II ve III)
Öğrenme Alanı 21
Aynı doğrusal yolun t = 0 anında aynı nok-
Hız (m/s)
tasından geçen K ve L araçlarının hız -
10
zaman grafiği şekildeki gibidir.
K
Buna göre,
I. K ve L araçları zıt yönde hareket et- 0
5 Zaman (s)
mektedir.
–6
L
II. K aracının ivmesi ile L aracının ivme-
–10
si aynı yöndedir.
III. 5 saniye sonunda aralarındaki uzak-
lık 65 m olur.
Araçlar zıt yönde hareket etmektedir. İvmeleri zıttır. Alanlar toplamı 65 tir. (I ve III)
Öğrenme Alanı 22
Doğrusal bir yolda duruştan harekete
İvme (m/s2)
geçen aracın ivme - zaman grafiği
şekildeki gibidir.
8
Buna göre,
I. Araç düzgün hızlanmaktadır.
II. 3. saniye içinde hız 8 m/s artar. Zaman (s)
0 5
III. Araç pozitif yönde hareket etmek-
tedir.
Her saniye hız 8 m/s değişir. (I - II - III)
46
BİLGİ
Yavaşlama
Düz bir yolda sabit ivmeli yavaşlayan aracın hızı şekilde görüldüğü gibi düzgün
azalmaktadır. Hız değişimi sabittir.
V0 = 48 m/s V1 = 38 m/s V2 = 28 m/s V3 = 18 m/s
t=0 X1 t1 = 2s X2 t2 = 4s X3 t3 = 6s
X1 > X2 > X3
Araç, her 2s de hızını 10 m/s azaltmıştır. Bu durumda ivmesi yani her 1 s de hızın-
da meydana gelen değişim – 5 m/s dir.
Hız (m/s) AKLINDA OLSUN
a(m/s2)
48 ●● Yavaşlayan bir cismin mut-
38 laka ilk hızı olmalıdır.
2 4 6
0 t(s)
28 ●● Duruştan harekete geçen
18 bir cismin ilk hızı sıfırdır.
-5
0 Zaman (s) Hareketin sonunda duran
2 4 6
cismin son hızı sıfırdır.
Hız - zaman grafiğinin eğimi ivmeyi verir. Bu durumda hareketlinin ivme-
V2 – V1 zaman grafiği şekildeki gibi olur.
Eğim = tanq =
¢t
38–48 28–48 18–48
a= = =
2–0 4–0 6–0
a = – 5 m/s2
Hız (m/s)
Hız - zaman grafiğinin altında kalan alan, yer
değiştirmeyi verir. 48
30.6 38
x1 = 18 . 6 = 10 cm, x 2 = = 90 m
2
28
90 m + 108 m = 198 m x2
18
x1
0 Zaman (s)
2 4 6
Öğrenme Alanı 23
Aynı doğrusal yolda hareket eden K ve L
Hız (m/s)
otomobillerinin hız - zaman grafiği şekil-
deki gibidir. 10
Otomobiller t = 0 anında yan yana K
olduklarına göre,
I. (0 - 10) s arasında birbirlerinden 0
5 10 Zaman (s)
uzaklaşmaktadırlar.
–10
II. İvmeleri zıt yönlü fakat eşit büyük-
lüktedir.
L
III. K otomobilinin t = 5. saniyedeki hızı
5 m/s iken aynı anda L otomobilinin –20
hızının büyüklüğü 15 m/s olur.
IV. t = 10. saniyede aralarındaki uzaklık 200 metredir.
Zıt yönde hareket ederler, eğimler eşittir. Her saniyede hızları 1 m/s azalır. (I, II, III ve IV)
10.10 (10 + 20).10
x= + = 200 m
2 2
47
BİLGİ
Pozitif yönde hızlanan ve negatif yönde yavaşlayan cisimlerin ivmesi pozitiftir.
Hız (V) Hız (V)
V Pozitif yönde
düzgün
hızlanan
t
0 0
t Zaman (s) Zaman (t)
Negatif yönde
–V düzgün yavaşlayan
Pozitif yönde yavaşlayan ve negatif yönde hızlanan cisimlerin ivmesi negatiftir.

Hız Hız
V Pozitif yönde
düzgün
yavaşlayan
t
0 0
t Zaman (s) Zaman
–V
Negatif yönde
düzgün hızlanan
Öğrenme Alanı 24
Yanda doğrusal bir yolda hareket etmek-
Hız (m/s)
te olan araca ait hız - zaman grafiği
verilmiştir. 20
Buna göre,
I. Araç pozitif yönde düzgün yavaşla- 4
maktadır.
II. Aracın ivmesi 2 m/s2 büyüklüğünde- Zaman (s)
0
dir. 8
III. Araç aynı ivme ile yavaşlamaya de-

vam ederse toplam 100 m yer değiştirdiğinde durur.
16
= 2 m/s 2 pozitif yönde düzgün yavaşlar. (I - II - III)
8
Öğrenme Alanı 25
Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan K, L
Hız
ve M araçlarının hız - zaman grafiği şekildeki
K
gibidir.
Buna göre K, L ve M araçları ile ilgili, 20° L
I. İvmeleri aynıdır.
II. Hareket yönleri aynıdır. 20° M
Zaman
O
t
III. Hızlanmaktadırlar.
20°
Eğim açıları aynı ivmeler eşittir. Yalnız I
48
BİLGİ
Öğrenme Alanı 26
Aşağıda yatay yoldaki araçlara ait grafikler numaralandırılarak verilmiştir.
Konum Konum Konum
0 Zaman 0 Zaman 0 Zaman

1 2 3
Hız Hız Hız
0 0 0
Zaman Zaman Zaman
4 5 6
Hız Hız İvme
Zaman
0 0 0
Zaman Zaman
7 8 9
Aşağıdaki soruları grafiklerin numaralarını kullanarak cevaplayınız.
a) Hangi grafik hareketsiz bir araca aittir?

1
b) Hangi grafik sabit hızla hareket eden araca aittir?

2, 3, 4, 5
c) Hangi grafik hızlanan bir araca ait olabilir?

6, 8, 9
d) Hangi grafik yavaşlayan bir araca ait olabilir?

7, 9
e) Hangi grafik negatif yönde hareket eden bir araca ait olabilir?
3, 5, 7, 9
KAVRAM YANILGILARI
✘ İvme ile hız daima aynı yöndedir.

İvme ile hız aynı yönde olmayabilir. Doğrusal yolda yavaşlayan cisimle-
✔
rin ivme ve hız vektörleri zıttır.
49
BİLGİ
KAVRAMA
5.
K a z a nı m 05 Hız (km/h)
90
1. Doğrusal yolda duran bir araç düzgün hızlanarak
K
4 s’de hızını 20 m/s’ye çıkarıyor.
Buna göre aracın ivmesi kaç m/s2 olur? 0 Zaman(h)
1
L
V2 – V1 20 – 0 –45
a= = = 5 m/s 2
¢t 4
Doğrusal bir yolda hareket eden K ve L araçlarının hız

2. Doğrusal bir yolda hareket eden araç hızını 5 saniye- – zaman grafikleri şekildeki gibidir.
de 10 m/s’den 40 m/s’ye çıkarıyor. Araçlar t = 0 anında yanyana olduklarına göre
araçların t = 20 dakika sonra aralarındaki uzaklık
Buna göre,
kaç km dir?
a) Aracın ivmesi kaç m/s2 dir?
b) Yer değiştirmesi kaç m olur? Hız (km/h) Araçlar zıt yönde hareket etmekte-
1
dir. saat sonra aralarındaki
90 3
uzaklık taralı alan kadardır.
V2 – V1 40 – 10
a) a = = = 6 m/s 2 30
Yamuğun alanından
¢t 5
1/3
0 (45 + 60) 1
10 + 40 1 Zaman(h) x= . = 17, 5 km
b) c x = m.5 = 125 m –30 2 3
2 –45
3. Doğrusal bir yolda 30 m/s hızla hareket eden araç 6. Aynı doğrusal yoldaki K, L ve M hareketlilerine ait hız
düzgün yavaşlayarak 10 s’de duruyor. - zaman grafikleri şekildeki gibidir.
Buna göre aracın ivmesi kaç m/s2 dir? Hız Hız

V2 – V1 0 – 30 K
a= = = – 3 m/s 2 V V
¢t 10
L
4. Doğrusal bir yolda iler- V (m/s) Zaman Zaman

0 t 0 L
leyen araca ait hız - Hız
zaman grafiği şekilde- 24
ki gibidir. M
Buna göre,
t(s)
a) 0 - 4 s aralığında- 0 4 8
ki ivmesi kaç Zaman
0 t
m/s2 olur?
b) 0 - 6 s aralığında aracın yer değiştirmesi kaç Buna göre grafiklerle ilgili,
metredir?
I. K aracının ivme vektörü ile hız vektörü aynı yönlüdür.
c) 0 - 8 s aralığında aracın ortalama hızı kaç m/s
olur? II. L aracının ivme vektörü ile hız vektörü zıt yönlüdür.
III. M aracının ivmesi sıfırdır.
24 – 0
a) a = = 6 m/s2
4 yargılarından hangileri doğrudur?
24 · 4
b) + 24 · 2 = 96 m
2 K hızlanmakta (I), L yavaşlamaktadır (II). M sabit süratli oldu-
144
c) V = = 18 m/s ğundan ivmesi sıfırdır. (I, II, III)
8
50
KAVRAMA
Kavrama
7. Doğrusal bir yolda hareket a (m/s2) 10. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın hız-zaman
eden ve ilk hızı 4 m/s olan grafiği şekildeki gibidir.
aracın ivme - zaman grafi- 4 Hız (m/s)
ği şekildeki gibidir.
Buna göre aracın 5 s son-
0 t(s)
raki hızı kaç m/s olur? 5
Zaman (s)
İvme - zaman grafiğinin altında kalan alan hız değişimini verir. I t II 2t III 3t
a (m/s2) İlk hızı 4 m/s

20 + 4 = 24 m/s
Buna göre aracın I, II, III zaman aralıklarının hangi-
4
4 · 5 = 20 lerinde ivmesi sabittir?
Hız değişimi düzgün olması gerekir. II. aralığında hız sabit

0 t(s)
5 ivme sıfır.
11. Doğrusal bir yolda sabit ivme ile yavaşlayan aracın

8. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan bir cisim düz- hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
gün olarak hızlanıyor. V (m/s)

Buna göre,
90
I. Cismin hızı, eşit zaman aralıklarında eşit miktarda
artar.
20
II. Cismin ivmesi, eşit zaman aralıklarında eşit artar.
III. Cismin aldığı yol, eşit zaman aralıklarında eşit artar. 0 t(s)
10
Cismin hızı düzgün arttığı için hız değişimi düzgün olur. Bu Buna göre araç 10 s’de kaç m yer değiştirmiştir?
nedenle ivmede sabittir. Eşit zaman aralıklarında hızlandığı
için daha çok yol alır. (Yalnız I)
^90 + 20h · 10
= 550m
2
9. Doğrusal yolda aynı yönde sabit 144 km/h hızla hare- 12. Doğrusal yolda hareket eden bir otomobilin
ivme – zaman grafiği şekildeki gibidir.
ket eden K ve L araçlarının t = 0 anında ön uçları aynı
hizadadır. t = 0 anında K aracı 8 m/s2, L aracı ise 2 m/s2 İvme (m/s2)
sabit ivmeyle yavaşlamaya başlıyor.

Buna göre araçlar durduklarında aralarındaki
6
uzaklık kaç metre olur?
3
V(m/s) 144 km/h = 40 m/s 0 Zaman (s)
2 4 6 8
40
aK = 8 =
40
aL = 2 =
40 –3
t1 t2
L t2 = 20s Otomobilin t = 0 anındaki hızı 12 m/s olduğuna
t1 = 5s
K göre otomobilin, t = 8 saniye sonundaki hızı kaç
m/s dir?
Zaman (s) Grafiğin altında kalan hız değişimini verir.
0 5 20
¢V = 24 – 6 = 18 m/s
Taralı alan, aralarındaki uzaklığı verir. Vs – Vi = 18
40 ·15 Vs – 12 = 18
X= = 300m
2
Vs = 30 m/s
51
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
13. Doğrusal yolda hareket eden bir bisikletlinin ivme 15. Doğrusal yolda hareket eden bir bisikletlinin
zaman grafiği şekildeki gibidir. hız – zaman grafiği şekildeki gibidir.

İvme (m/s ) 2
Hız (m/s)
4
2
2
0 Zaman (s)
5 10 15 20
0 Zaman (s)
–2 1 2 3 4 5 6
–2
Buna göre, –4
a) Bisikletlinin 0 - 20 s aralığındaki hız değişimi

kaç m/s dir?
Buna göre,
b) Bisikletlinin 15 - 20 s aralığındaki hız değişimi
kaç m/s dir? a) Bisikletli kaçıncı saniyelerde yön değiştirmiş-
tir?
c) Bisikletli t = 0 anında durgun ise bisikletlinin
t = 20 s anındaki hızı kaç m/s dir? b) Bisikletlinin kaçıncı saniyelerde anlık hızı 0
(sıfır) olmuştur?
d) Bisikletli t = 0 anında –10 m/s hıza sahip ise
c) Bisikletli hangi zaman aralıklarında yavaşla-
t = 20 s anında bisikletlinin hızı kaç m/s dir?
maktadır?
a) Grafiğin altında kalan ¢V = 20 m/s dir. d) Bisikletli hangi zaman aralığında sabit hızla
b) Grafiğin altında kalan 10 m/s dir. hareket etmektedir?
c) 20 = Vs – 0 Vs = 20 m/s
d) 20 = Vs – (–10) Vs = 10 m/s
a) 2. ve 4. saniyelerde yön değiştirmiştir.
b) Bisikletlinin yön değiştirdiği zamanlarda anlık hızı sıfır olur.
14. Hız (m/s) (2. ve 4. saniyeler)
c) 0 – 2s aralığında negatif yönde, 3 - 4s aralığında pozitif
yönde yavaşlamaktadır.
d) 5 - 6s aralığında sabit hızla hareket ediyor.
Zaman (s)
0 8
Doğrusal yolda sabit V hızıyla hareket eden bir oto-

mobilin sürücüsü t = 0 anında otomobilin frenine bası-
yor. Otomobil t = 8s sonra hızını yarıya düşürdüğünde
t = 0 anındaki konumuna göre 72 metre uzaklaşmış
oluyor.
Otomobil sabit ivme ile yavaşladığına göre otomo-
bilin,
4) a) 6 m/s2
a) t = 0 anındaki hızı kaç m/s dir? 2) a) 6
1) 5 3) –3 b) 96 m 5) 17,5 6) I, II ve III 7) 24
b) Yavaşlama ivmesi kaç m/s2 dir? b) 125
c) 18 m/s
c) Durana kadar kaç metre yol alır? 13) a) 20 m/s
b) 10 m/s
a) (0 – 8)s de grafiğin altında kalan alan 8) Yalnız I 9) 300 10) I ve III 11) 550 12) 30 m/s
c) 20 m/s
c V + m. 8
V
2 d) 10 m/s
= 72 ise V = 12 m / s
2 14) a) 12 15) a) 2 ve 4. saniye
12 - 6 6 3 b) 3/4 b) 2 ve 4. saniye
b)
2
a= = = m/s
8 8 4 c) 96 m c) 0-2 ve (3-4) s aralığı
c) 12 3 d) 5 - 6 saniye aralığı
= ise t = 16 s
t 4
12 . 16
X= = 96 m
2
52
KAVRAMA
Hızlanma - Yavaşlama
1. Doğrusal bir yolda ilerle- İvme (m/s2) 3. Doğrusal yoldaki bir aracın zaman - hız tablosu aşa-
yen aracın ivme - zaman ğıdaki gibidir.
5
t(s) 0 2 4 6
Buna göre aracın 12 s 0 Zaman
12
V (m/s) –2 0 2 4
sonraki hızı, (s)
Buna göre aracın ivme - zaman grafiği nasıldır?
I. 60 m/s
II. –20 m/s A) İvme (m/s2) B) İvme (m/s2)
III. 40 m/s 2
değerlerinden hangileri olabilir? 1
0 t(s) 0 t(s)
2 4 6 2 4 6
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III C) İvme (m/s2) D) İvme (m/s2)
Aracın ilk hız değeri bilinmediği için üç değerde olabilir. 2 4 6 2 4 6

0 t(s) 0 t(s)
–1
–2
E) İvme (m/s2)
6
4
2
0 t(s)
2 4 6
¢V 2–0
a= = = 1 m/s 2 (Her aralıkta sabittir.)
¢t 4–2
2. Doğrusal bir yolda v (m/s)

hareket eden cismin 4. Doğrusal bir yolda hareket eden ve durgun hâlden
12
hız – zaman grafiği şekil- harekete başlayan aracın ivme - zaman grafiği verili-
deki gibidir.
yor.
0 t(s)
Buna göre, 4 7
I. Cismin (0 – 4) s a (m/s2)
aralığındaki ivmesi 3 m/s2 dir.
10
II. Cisim 4. saniyede yön değiştirmiştir.
III. Cismin (0 – 7) s aralığındaki ortalama hızı 6 m/s’dir. 0 t(s)
2 4 6
–10
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Buna göre 6. s sonundaki hızı kaç m/s olur?
A) –20 B) 0 C) 10 D) 20 E) 40
12 – 0
a= = 3 m/s2 _
4 (0 – 2) s Æ – 20 m/s b
Cisim hep pozitif yönde hareket etmiştir. b
¢x 42 (2 – 4) s Æ + 0 ` (0 – 6)s'de 0
V= = = 6 m/s b
¢t 7 (4 – 6) s Æ + 20 m/s b
a
53
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
5. Doğrusal bir yolda Hız (m/s) 8. Doğrusal bir yolda hareket V (m/s)
hareket etmekte etmekte olan aracın hız -
olan bir aracın hız- 2 4 6 zaman grafiği şekildeki gibi +v
zaman grafiği şekil- 0 t(s)
veriliyor. 2t
deki gibidir. 0 t(s)
Buna göre, t
Buna göre,
–10 I. Aracın 0 – 2t aralığında –v
I. Araç 3. saniye-
ivmesi sabittir.
de –10 m yer değiştirmiştir.
II. Araç 0 – 2t aralığında hareket yönü hep aynıdır.
II. Aracın (0 – 2) s aralığındaki ivmesinin büyüklüğü
ile (4 – 6) s aralığındaki ivmesinin büyüklüğü eşittir. III. Araç 0 – 2t aralığında sürekli hızlanmaktadır.
III. Aracın 5. saniyedeki hızı –5 m/s’dir. ifadelerinden hangileri doğrudur?
Aracın ivmesi sabittir. Eşit zaman aralıklarında eşit hız değişi-
3. saniyede sabit hızla gittiği için, –10 · 1 = –10 m yer değiştirir. mi var. Araç 0 – t aralığında negatif yönde yavaşlamaktadır.
–10 – 0 0 – (–10)
a = = –5 m/s2 a = = 5 m/s ivmelerinin t – 2t aralığında pozitif yönde hızlanmaktadır.
2 2
büyüklükleri eşittir. İvme +5 m/s2 olduğu için 5. saniyedeki hız,
–5 m/s olur.
6. Doğrusal bir yolda hare- İvme (a)

ket etmekte olan aracın
ivme-zaman grafiği şekil- 9. Yatay ve doğrusal bir demir yolunda hareket eden bir
deki gibi veriliyor. trenin, 0-t zaman aralığındaki hız-zaman grafiği şekil-
Buna göre, deki gibidir. Bu trenin sadece duraklarda durduğu
Zaman (t)
I. Araç (2 – 4) s aralı- 0 2 4 bilinmektedir.
ğında durmaktadır.
II. Araç (0 – 2) s aralığında hızlanmaktadır.
III. Araç (0 – 2) s aralığında yavaşlamaktadır.
ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
2 - 4s aralığında hız değişimi yok. Son hız bilinmez. Buna göre bu trenin harekete başladıktan sonra
0-t zaman aralığında kaç durakta durduğu ve kaç
7. Doğrusal bir yoldaki ara- a (m/s2) kez yön değiştirdiği aşağıdakilerin hangisinde bir
cın ivme - zaman grafiği arada doğru olarak verilmiştir?
şekildeki gibi veriliyor. 4
Durduğu durak sayısı Yön değiştirme sayısı
Buna göre,
A) 3 2
I. Araç düzgün hızlan- 0 t(s)
maktadır. 1 2 B) 3 4
II. 1 saniye sonraki hızı 4 m/s olur. C) 7 8
III. Araç düzgün yavaşlamaktadır. D) 7 2
yargılarından hangileri doğru olabilir? E) 7 4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 2022/MSÜ
D) II ve III E) I, II ve III Hız değeri zaman ekseninde olduğunda durur (3). Pozitif yön-
den negatif yöne 1 kez negatif yönden pozitif yöne 1 kez top-
İvme pozitif olduğu için araç pozitif yönde düzgün hızlanır ya
lamda 2 kez yön değiştirir.
da negatif yönde düzgün yavaşlar.
54
1-E 2-C 3-B 4-B 5-E 6-E 7-E 8-A 9-A PEKİŞTİRME
Kütlenin Korunumu ve Sabit Oranlar
ÖSYM Tarzı 9 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Doğrusal yoldaki bir otomobilin hız - zaman grafiği 3. Aynı doğrusal bir yoldaki K ve L otomobillerinin hız -
şekildeki gibidir. zaman, M ve N otomobillerinin konum - zaman grafik-
Hız (m/s) leri şekildeki gibidir.
20 Hız Hız
Zaman Zaman
0 0
0 Zaman (s) Z t
5 10 15 K
–V
L
–V
–20
Konum Konum
N
Buna göre, Zaman
0
I. (0 - 10) s arasında 100 m yol almıştır. t Zaman
0
II. (0 - 5) s ile (5 - 10) s arasında hareket yönleri zıt M
ivmeleri aynı yönlüdür.
–X
III. (0 - 15) s arasındaki yer değiştirmesinin büyüklü-
ğü 50 m dir. Buna göre (0 - t) zaman aralığında,
yargılarından hangileri doğrudur? I. K, L ve M aynı yönde hareket etmektedir.

II. L ve M sabit süratle hareket etmektedir.
III. K ile M’nin L ile N’nin aldığı yollar eşittir.
Alan toplamı 100 m dir, ivme sabit fakat zıt yönlüdür. Alan 50 yargılarından hangileri doğrudur?
m dir. (Yanıt E) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
2. Doğrusal yolda hareket eden K ve L araçlarının hız -
zaman grafikleri şekildeki gibidir. Konum - zaman grafiğinin eğimi hızı verir. M sabit süratli hare-
Hız (m/s) ket eder. K (–), L (–), M (+) yönde hareket eder. (Yanıt B)
20
4. Doğrusal yolda yan İvme (m/s2)
K
yana bulunmakta olan K
K
10 ve L araçlarının ivme - 2
zaman grafiği şekildeki

L 0
gibidir. Zaman/s
0 Zaman (s)
5
Araçlar t = 0 anında –2
L
aynı yönde ve hızları
Araçlar t = 0 anında yan yana olduğuna göre,
10 m/s olduğuna göre,
I. t = 5. saniyede aralarındaki uzaklık 50 m olur. 5 saniye sonunda araçlar arasındaki uzaklık kaç
II. t = 5. saniyede yan yanadırlar. metredir?
III. (0 - 5) s aralığında ivmeleri eşit büyüklüktedir.
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 100
20.5 Hız (m/s)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Alan = = 50 m
2 20
K
10
L
5.20 0 Zaman/s
Alan = 50 m dir. Aralarındaki uzaklık 50 m dir. Eğimler 5
2
eşit büyüklüktedir. (Yanıt D)
55
ÖSYM TARZI
BİLGİ PEKİŞTİRME
- KAVRAMA
5. Aynı doğrusal yoldaki K ve L araçlarının hız-zaman 7. Doğrusal bir yolda aynı yerden t=0 anında harekete
grafikleri şekildeki gibidir. başlayan K, L cisimlerinin hız - zaman grafikleri şekil-
deki gibidir.
Hız (m/s) Hız (m/s)
10 10
K L
0
10 Zaman (s) 0 10 Zaman (s)
Buna göre (0 - 10) s aralığında, 0-5t zaman aralığında,

I. yer değiştirmeleri, I. K ile L birbirine zıt yönde hareket etmektedir.
II. ivmeleri, II. K’nin ortalama hızı L’ninkine eşittir.
III. ortalama süratleri III. K’nin ivmesinin büyüklüğü L’ninkine eşittir.
niceliklerinden hangileri K ve L için aynıdır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

2012 / LYS
İvmeleri zıt yönlüdür. (Yanıt D)
Grafik altında kalan alanlar eşit ve pozitiftir. (II). Eğimler eşit
büyüklüktedir. (III)
6. Aynı doğrusal yolda hareket eden K aracının konum-

zaman, L ve M araçlarının hız - zaman grafikleri şekil-
deki gibidir.
Konum Hız Hız
X1 V1 V1
K
Zaman
L L
Zaman
8. M Aynı doğrusal
Zaman
yolda yan yana duran K ve L araçlarının
0 0 0 ivme - zaman grafiği şekildeki gibidir.
t t t
–X2 –V 2
İvme (m/s2)
Hız Hız K
5
V1 V1 L
3
L L M
an Zaman Zaman 0
0 0 5 Zaman (s)
t t
–V 2
Buna göre, 5 s sonunda araçlar arasındaki uzaklık
Buna göre hangi araç 0 - t zaman aralığında en az kaç metre olur?
iki defa yön değiştirmiştir?
A) 15 B) 20 C) 25 D) 30 E) 35
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
5.10
D) L ve M E) K, L ve M X= = 25 m Hız (m/s)
2
25
K 10
15
K tepe noktasında 1 defa yön değiştirmiştir. M yön değiştirme- L
miştir. L iki defa yön değiştirmiştir. (Yanıt B) 0 5 Zaman (s)
56
1-E 2-D 3-B 4-C 5-D 6-B 7-D 8-C ÖSYM TARZI PEKİŞTİRME
TBiAM T UtRt a
r B oyu H a r ek et T AM T U R
Hareket: Seçilen sabit noktaya göre cismin za- Hız: Birim zamandaki yer değiştirme miktarına hız
manla yer değiştirmesidir. denir. Vektörel büyüklüktür. Hızın matematiksel mode-
li aşağıdaki gibidir.
Yer değiştirme: Harekete başlayan bir cismin ilk
konumundan son konuma çizilen vektördür. TX¶
V¶ = (m/s)
Tt
ΔX¶ = X¶son – X¶ilk
Sürat: Birim zamanda alınan yoldur. Skaler büyük- İvme: Birim zamandaki hız değişimidir. İvmenin
lüktür. Süratin matematiksel modeli aşağıdaki gibidir. matematiksel modeli aşağıdaki gibidir.
X m km
V= Hız birimleri , olur. DV m
t s h a¶ = İvme birimi :
Tt s
2
Konum: Cismin referans noktasına göre yerini be-
lirten yönlü uzaklıktır.
DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET
●● Eşit zaman aralıklarında eşit yollar alır. Hız Konum İvme
●● Hızı değişmez. Aynı büyüklüktedir.
●● Konumu düzgün artar.

Zaman Zaman Zaman
●● İvmesi sıfırdır.
Düzgün doğrusal hareket yapan cismin grafikleri aşağıdaki gibidir.
Hız Konum İvme
+ sabit + sabit
V
0 Zaman 0 Zaman 0 Zaman
–V – sabit – sabit
Araçlar birbirlerine doğru hareket ediyorlarsa karşılaşma süresi t, aralarındaki uzaklık ¬ olmak üzere;
¬ = (v1 + v2) · t ile bulunur.
v1 v2
v1 v2
TAM TUR 57
TAM TUR
v1 v2
Araçlar aynı yönlü giderlerse karşılaşma süresi t, ¬ boyundaki tren, X uzunluğundaki tünele girdiğin-
aralarındaki uzaklık¬ ¬ olmak üzere, de; trenin arka ucu ¬ + x kadar yol alarak tüneli terk
eder.
¬ = (v1 – v2) ·t ile bulunur.
v1 v2 Tünel
¬
¬ X
Trenin tünelden çıkma süresi (t),
¬ + X = Vtren · t ifadesi ile bulunur.
DÜZGÜN DOĞRUSAL HAREKET Negatif Yönde Düzgün Hızlanan

Tünel
Pozitif Yönde Düzgün Hızlanan Yatay sürtünmesiz düzlemde dur- (–) (+)
makta olan veya negatif yönde ilk hızı F m
Yatay sürtünmesiz düzlemde dur- (–) (+)
olan cisme negatif yönde sabit F kuv-
makta veya pozitif¬ yönde bir ilk hızıX
m F veti etki ettiğinde cisim negatif yönde
olan cisme pozitif yönde sabit F kuv-
düzgün hızlanan hareket yapar. Cismin,
veti etki ettiğinde cisim pozitif yönde
düzgün hızlanan hareket yapar. Cismin, • İvmesi sabittir. Negatiftir.
• İvmesi sabittir. Pozitiftir. • Hız değişimi düzgündür.
• Hız değişimi düzgündür. • Her 1 saniyede aldığı yol artar.
• Her 1 saniyede aldığı yol artar. Hız İvme
Hız İvme
0
a Zaman 0
Zaman
0 –a
Zaman
0 Zaman
DÜZGÜN YAVAŞLAYAN HAREKET Negatif Yönde Düzgün Yavaşlayan
Pozitif Yönde Düzgün Yavaşlayan Yatay

Hız sürtünmesiz düzlemdeİvme (–) (+) –x
Hız İvme yönünde ilerlemekte olan +a cisme V0 F
(–) (+) m
Yatay
Hız sürtünmesiz düzlemde İvme +x 0 yönde sabit F kuvveti etki
pozitif Zaman 0
yönünde ilerlemekte olan cisme
a ne- m V0 Zaman
0 ettiğinde cisim negatif yönde
gatif yönde sabit F kuvveti0 etki etti-Zaman –a düzgün yavaşlayan hare-
ket yapar. Cismin,
ğinde
0 cisim pozitif yönde –a Zaman
düzgün yavaşlayan hareket
Zaman
yapar.
0 Cismin,Zaman • İvmesi sabittir. Pozitiftir.
• İvmesi sabittir. Negatiftir. • Hız değişimi düzgündür.
• Hız değişimi düzgündür. • Her 1 saniyede aldığı yol azalır.
• Her 1 saniyede aldığı yol azalır. Hız İvme

Hız İvme +a
0
Zaman 0
Zaman
0
Zaman
–a
0 Zaman
58 TAM TUR
Servet ve onun doğal sonucu olan rahat
yaşamak ve mutluluk yalnız ve ancak
çalışanların hakkıdır.
1
Mustafa Kemal Atatürk
ACEMİ
1. K, L ve M araçları t = 0 anında şekilde gösterilen 4. Doğrusal yoldaki

Hız (V)
konumlarda iken t anında B düzeyinde şekildeki bir otomobilin hız
konumlarda oluyorlar. - zaman grafiği V
A B
şekildeki gibidir.
K K Buna göre (0 - 2t) 0 Zaman (t)
VK VK t 2t
arasında otomo-
L L
bil ile ilgili,
VL VL –V
I. Önce yavaş-
M M
VM VM lar, sonra hız-
lanır.
Araçlar sabit hızla hareket ettiğine göre VK, VL ve II. Yön değiştirir.
VM hızları arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır? III. Yer değiştirmesi sıfırdır.
A) VK = VL > VM B) VK > VL > VM
C) VM > VK > VL D) VK > VM > VL
E) VL > VM > VK
(0 - t) arasında yavaşlar, (t - 2t) hızlanır, Δx = 0 dır. (Yanıt E)
Aynı sürede K en çok L en az yol alıyor. Buna göre
VK > VM > VL 5. Konum-zaman grafiği X (m)
verilen bir araç ile ilgili,
20
2. Dikdörtgen şeklindeki yörün- 8m L I. t = 0 s anında – 10 m
geyi izleyen bir araç K nokta-
konumundadır. 0
sından L noktasına 4 s de 2 6 Zaman
geliyor. 6m II. t = 2 s anında 0 m ko- – 10 (s)
numundadır.
Buna göre aracın KL ara-
III. t = 6 s anında 20 m ko-
sındaki ortalama hızı kaç K numundadır.
m/s olur?
1 ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 40 B) 10 C) 2,5 D) 1 E)
4
8m
L D) I ve II E) I, II ve III
Tx 10
V= = = 2, 5 m/s 6m m
Tt 4 10
t = 0s anında –10m konumunda t= 2 s anında 0 m konumun-
K dadır.
3. Doğrusal bir yolda hareket eden iki araç arasındaki t = 6 s de +20m konumundadır. I, II ve III doğrudur.
uzaklık sürekli artmaktadır.
Buna göre, 6. Doğrusal bir yolda hare-
I. Araçlar zıt yönde hareket etmektedir. ket eden aracın konum - Konum (m)
II. Araçlar aynı yönde hareket etmektedir. zaman grafiği şekildeki 30
III. Araçlar hızlanmaktadır. gibidir.
Buna göre aracın 0–5 s 10
Zaman (s)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III aralığındaki yer değiş-
0 2 5
D) I ve II E) I, II ve III tirmesi kaç m olur?
Araçların başlangıç konumları ve hız durumları bilinmediği için

A) –10 B) 20 C) 30 D) 50 E) 60
hepsi doğru olabilir. Δx = xson – xilk = 0 – (10) = –10 m
59
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 1-2-3-4-5-6
Acemi
7. Düz bir yolda sabit hızlarla aynı yöne doğru hareket 10. Doğrusal yoldaki bir aracın hız - zaman grafiği şekil-
eden K, L ve M araçlarının hareketleri süresince K ile deki gibidir.
L ve L ile M arası yatay uzaklıklar sürekli birbirine eşit
Hız
oluyor.
Buna göre araçların hız büyüklükleri için, V
K L M
I. 3v 2v v 0 Zaman
t1 t2 t3 t4 t5
II. v 2v 3v
–V
III. 2v 2v 2v
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Araç, hareketi boyunca hep aynı büyüklükte ivme
D) I ve II E) I ve III ile hareket ettiğine göre hangi anlarda t = 0 anın-

daki konumunda olur?
Aynı yönde aynı hız büyüklüğüyle gidilirse aralarındaki uzaklık
değişmez. A) Yalnız t3 B) t1 ve t3 C) t2 ve t4
D) t3 ve t5 E) t1, t3 ve t5
8. Doğrusal bir yörün- Konum (m) Yer değiştirmeler t2 ve t4 anında sıfır olur. (Yanıt C)
gede hareket eden
30
aracın konum-zaman
grafiği şekildeki gibi- 10
dir. Zaman (s)
0 2 5
Buna göre aracın
0-5 s aralığında aldığı yol kaç metre olur?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
20 m gidip 30 m döndüğü için toplam 50 m yol alır. 11. Düz bir yolda sabit ve eşit büyüklükte hızlarla hareket
eden K, L ve M araçları şekildeki konumdan aynı anda
geçiyorlar.
9. Doğrusal bir yörün-
Konum
gede hareket eden K L M
3x
bir araca ait konum-
2x
zaman grafiği şekil- Zaman d d2
1
deki gibidir. 0 t 2t 3t
Buna göre, K ile L aynı yönde L ile M zıt yönde hareket ettiği-
ne göre, araçlar arasındaki d1 ve d2 uzaklıkları
I. 0 – t ve 2t –3t aralığında yer değiştirme büyüklük-
leri eşittir. için,
II. t – 2t aralığında araç durmaktadır. I. d1 değişmez.
III. 2t – 3t aralığında sabit hızla hareket etmektedir. II. d2 azalır.

III. d2 artar.
D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I ve II
0 – t ve 2t – 3t aralığında sabit hızla gider.
t – 2t aralığında durmaktadır.
K ile L aynı hız ve yönde uzaklık değişmez.
0 – t aralığında Δx = 2x, 2t –3t aralığında Δx = x tir.
L ile M arasındaki uzaklık artar.
60 1-D 2-C 3-E 4-E 5-E 6-A 7-C 8-E 9-E 10-C 11-D
Bu dünyada neyi çok istersen o senin imtiha-
nındır.
1
Mevlana
AMATÖR
1. Pozitif yönde doğ- 4. Bir araç 60 m/s lik hızla 20 s, 40 m/s hızla 30 s gidiyor.
İvme (m/s2)
rusal bir yörüngede
10 m/s hız büyüklü- Araç doğrusal bir yol boyunca aynı yönde hareket
ğü ile hareket eden 2 ettiğine göre ortalama hızı kaç m/s olur?
cismin ivme - I
zaman grafiği şekil- 0 II Zaman (s) A) 20 B) 30 C) 40 D) 45 E) 48
2 4 6
de gibidir.
Buna göre hare- –2 III Vort = Toplam yer değiştirme X = V·t X = V·t
ketli ile ilgili ola- Toplam zaman X = 60·20 X = 40·30
X = 1200 m X = 1200 m
rak,
I. I aralığında cisim hızlanmıştır. 1200 + 1200 2400 m
Vort = = = 48
20 + 30 50 s
II. II aralığında cisim eşit zaman aralığında eşit yol
alır. 5. K L
III. III aralığında cisim yavaşlamıştır.
V1 V2
d
Düz yolda sabit V1 ve V2 büyüklüğündeki hızlarla
Araç (+) yönde hareket ettiğinden I aralığında hızı artar. II şekildeki konumlardan aynı anda geçen K ve L araç-
aralığında sürati sabittir. III aralığında hız değişimi (–) oldu- larından K aracı d1, L aracı d2 yolunu alarak yan yana
ğundan yavaşlar. geliyor.
2. Birbirlerine paralel yollar- V (m/s) Buna göre,
da hareket eden K ve L I. V1 > V2
araçlarının hız–zaman gra- II. d2 > d1
10 K
fiği şekildeki gibidir. III. d2 > d
Araçlar t = 0 anında yan 4 L yargılarından hangileri doğru olabilir?
yana olduklarına göre t = 3 t (s)
0 3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
saniye anında aralarında-
ki uzaklık kaç m olur? D) I ve III E) II ve III
A) 9 B) 12 C) 18 D) 20 E) 30 K, L’ye yetiştiğinden V1 > V2’dir. K, Lı den çok yol aldığından

d1 > d2 dir. (II Yanlış) d ve d2 değerleri bilinmediğinden d2 > d
X = VK · t = 10 · 3 = 30 m
olabilir.
X = VL · t = 4 · 3 = 12 m 30 – 12 = 18 m
6. K ve L araçları, X ve Y noktalarından 50 m/s ve
3. Birbirine paralel yollarda V (m/s)
20 m/s hızlarla geçiyor.
hareket eden K, L cisimleri-
nin hız-zaman grafiği şekil- K VK=50 m/s L VL=20 m/s
30 K
deki gibidir.
3 200 m
t (s)
t = 0 anında yan yana olan 0 X Y Z
araçlar arasındaki mesafe –10 L
t = 3 s anında kaç m olur? K aracı L aracını Z noktasında yakaladığına göre
A) 20 B) 30 C) 60 D) 100 E) 120 |XY| uzaklığı kaç metredir?
A) 150 B) 200 C) 250 D) 300 E) 350

K nın aldığı yol= X = V · t= 30 · 3= 90 m (Başlangıç)
L O K 200 = 20 · t ise t = 10s
L nın aldığı yol = X = V · t = 10 · 3
= 30 m |xy| + 200 = 50 · 10
Birbirlerinden uzaklaştıkları için 90 + 30 = 120 m
|xy| = 300 m
61
Amatör
7. Doğrusal bir yolda birbirlerine doğru sabit hızlarla 10. Doğrusal yolda hare- Hız
hareket eden araçların hızları şekildeki gibidir. ket eden X ve Y araç-
X
VK=6 m/s VL=9 m/s larının hız - zaman
K L grafiği şekildeki gibi-
Y
α
dir. Zaman
A B
Buna göre X ve Y
araçlarının, α
Araçlar A ve B noktalarından aynı anda geçtikten I. Yer değiştirme

10 s sonra karşılaştıklarına göre, A ve B noktaları II. Hareket yönü
arasındaki uzaklık kaç m olur? III. İvme büyüklüğü
A) 50 B) 75 C) 125 D) 150 E) 175 niceliklerinden hangileri aynıdır?
XK = 6 · 10 = 60 m A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

|AB| = 90 + 60 = 150 m
XL = 9 · 10 = 90 m D) I ve II E) II ve III
Eğim ivmeyi verir. (Yalnız III)
8. Birimkarelere bölünmüş K L
yatay düzlemde K ve L nok-

talarından aynı anda sabit
ve aynı sürat ile geçen araç- 11. 2000 m uzunluğundaki tüneli, 40 m/s sabit hızla
lar M noktasına tK ve tL süre- M hareket eden 800 m uzunluğundaki tren, kaç sani-
de varıyor. yede tamamen geçer?
t
Buna göre K kaçtır? A) 50 B) 60 C) 70 D) 100 E) 150
tL
3 3 5
A) B) 1 C) D) E) 3 2000 + 800
5 2 3 t= = 70 s
40
XK = 5 = VK · tK
XL = 3 = VL · tL, VK = VL = V ise
tK 5
=
tL 3
12. Doğrusal bir yolda Hız (m/s)
9. Doğrusal yolda hare- Hız (m/s) hareket eden bir
36
ket eden bir aracın otomobile ait hız -
5
hız-zaman grafiği şekil- zaman grafiği şekil-
deki gibidir. 3 deki gibidir. 18
Buna göre, Buna göre, Zaman (s)

0
I. Hızlanma ivmesi 2 4 Zaman (s) I. Otomobilin hız 0 3 6
2 m/s2 dir. vektörü ile ivme
II. 1. saniyedeki hızı 4 m/s olur. vektörü aynı yönlüdür.
III. (0 - 4) s arasındaki yer değiştirme 20 m olur. II. Aracın ivmesinin büyüklüğü 6 m/s2 dir.
yargılarından hangileri doğrudur? III. Araç durana kadar 108 m yer değiştirmiştir.
D) I ve II E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
DV 2 D) II ve III E) I, II ve III
a= = = 1m/s 2 saniyede hızı 1 m/s artar. Yer değiştirme
Dt 2 Araç yavaşladığından hız - ivme zıt yönlüdür. Eğim 6 m/s2 dir.
18 m dir. (Yanıt B)
Alttaki alan 108 m olur. II ve III
62 1-E 2-C 3-E 4-E 5-D 6-D 7-D 8-D 9-B 10-C 11-C 12-D
Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğret-
menlerdir.
2
AMATÖR
1. Doğrusal bir yol boyunca 3. Doğrusal bir yol- O
aynı yönde hareket eden X da şekildeki ko- VK

X 4V
ve Y araçlarının hızları 4V numlardan sabit
ve V iken yanyanadır. Y V VL
VK, VL ve VM bü-
Araçlar bu andan itiba-
ren sabit ivmelerle yüklüğündeki hız- VM
yavaşlayarak durduklarında yine yanyana oldukla- larla geçen K, L ve
aX
rına göre yavaşlama ivmelerinin oranı kaçtır? M otomobillerinin
aY
ön uçları O hizasına aynı anda varıyor.
1
A) B) 2 C) 4 D) 8 E) 16 Buna göre, otomobillerin hızları arasındaki büyük-
2
lük ilişkisi nasıldır?
V V 4V·tx V·ty
4V V 2
=
2 A) VM > VK > VL B) VL > VK > VM
tx 1
=
ty 4 C) VM > VL > VK D) VK = VL = VM
t t ax
tx ty 4V ty
= · = 16 E) VK > VL > VM
ay V tx
Aynı sürede en çok yolu olan M, en az yolu olan L'dir.

2. Doğrusal yörüngede sabit hızla hareket eden K ve L Bu yüzden M en hızlı L en yavaş olandır.
araçları eşit büyüklükte yer değiştirmeleri sırasıyla 4
saniye ve 2 saniyede eşit büyüklükte gerçekleştiriliyor.
Buna göre, 4. Bir araç 30 m/s hızla giderken yavaşlayarak duruyor.
Konum(m) Konum(m)
Aracın hareket süresi 6 s olduğuna göre ivmesi
x kaç m/s2 olur?
A) –10 B) –5 C) 5 D) 10 E) 30
K
K
L v s − v i 0 − 30
L a= = = –5 m/s2
D+ 6
0 2 4 Zaman 0 2 4 Zaman
I (s) II (s)
Hız(m/s)
K 5. Doğrusal bir yolda hareket

V (m/s)
etmekte olan bir aracın
hız–zaman grafiği şekildeki
0 Zaman
10
III (s) gibidir.
t(s)
0
grafiklerinden hangileri bu iki araca ait olabilir? Buna göre aracın (0 – 6) 2 4 6
–15
saniye arasındaki yer değiş-
tirmesi kaç m olur?
A) –10 B) –5 C) 0 D) 5 E) 10
Grafik I ve II konum – zaman grafikleridir. Bu nedenle K ve L
her ikisinde –x kadar yer değiştiriyor. Grafik III hız - zaman 0 – 2s aral›€›nda – 15 · 2 = –30 m
grafiği olduğu için L hareketlisi K hareketlisinden daha hızlı
2 – 4s aral›€›nda 0 m – 30 + 20 = – 10 m
olduğu için eşit büyüklükte yer değiştirmeyi daha kısa sürede
yapabilir. 4 – 6s aral›€›nda 2 · 10 = 20 m
63
Amatör
6. Doğrusal bir yolda 20 m/s ve 10 m/s sabit hızlarla 8. Bir araç 20 km/h sabit süratle 4 saat gittikten sonra 3
birbirlerine zıt yönlerde hareket eden K ve L araçları saat duruyor. Daha sonra 60 km/h sabit süratle 3 saat
veriliyor. gidiyor.
Araç doğrusal bir yolda hareket ettiğine göre ara-
VL = 20 m/s VK = 10 m/s
cın ortalama sürati kaç km/h’dir?
50 m A) 16 B) 20 C) 24 D) 26 E) 30
Toplam Yol 20 $ 4 + 60 $ 3 260

Buna göre verilen konumdan kaç saniye sonra VSürat = = =
Toplam Zaman 4+3+3 10
araçlar arasındaki uzaklık 170 m olur? km
= 26
h
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
9. X (m) X (m) X (m)
170 – 50 = 120 m olmalıdr.
8 8 10 P
XK = VK · t = 10 · t XL = VL · t ise XL = 20 · t t = 4s K L
5
10t + 20t + 50 = 170 0 0 0
4 t (s) 4 t (s) t (s)
Doğrusal yörüngede hareket eden K, L ve P araçları-

nın konum - zaman grafikleri şekildeki gibidir.
K aracı doğuya gittiğine göre;
I. L aracı batıya gitmektedir.
II. P aracı sabit hızla gitmektedir.
III. L aracının hızının büyüklüğü 2 m/s’dir.
7. X cismi düşey kesiti

K X A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
şekildeki gibi olan D) I ve II E) I ve III

sürtünmesi önemsiz K ile L ters yönlü olduğu için L batıya doğru gitmektedir. P
yolun K noktasın- aracı durmaktadır. L aracının hız büyüklüğü 2 m/s'dir.
L
dan serbest bırakılı- yatay
yor. 10. Doğrusal bir yolda ilerleyen araca ait hız - zaman
Buna göre. X cisminin L noktasına gelinceye grafiği şekildeki gibidir.
kadar olan hız – zaman grafiği aşağıdakilerden V (m/s)
hangisidir?
25
A) Hız B) Hız C) Hız 15
0 Zaman
4 6 (s)
Zaman Zaman Zaman
D) Hız E) Hız Buna göre aracın (0 - 6) s aralığında yaptığı yer

değiştirme kaç metredir?
A) 10 B) 25 C) 60 D) 90 E) 110
Zaman Zaman
Hız - zaman grafiği altındaki alan yer değiştirmeyi verir.
Cisim eğik düzlemde hızlanır. Yatay yolda sabit hızla hareket ^15 + 25h 4
X= + 15 · 2 = 110 m
eder. 2
64 1-E 2-D 3-A 4-B 5-A 6-D 7-E 8-D 9-E 10-E
Sıkı bir çalışmanın yerini hiçbir şey alamaz.
Deha yüzde bir ilham ve yüzde doksan dokuz
terdir.
3
Thomas Alva Edison
AMATÖR
1. Konum zaman grafik- X (m) 4. Doğrusal yoldaki K, L Hız

leri verilen K ve L araç- ve M araçlarının hız-
10
K K
larının t = 0 anında ara- 8 zaman grafiği şekildeki
L
larındaki mesafe kaç gibidir.
metredir? t(s) Buna göre hangi araç M
0 L t
–4 Zaman
sabit hızla hareket 0
A) 4 B) 8 C) 12 D) 16 E) 20 etmektedir?
t = 0 anında XK = +8m XL = –4m konumunda aralarındaki

A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
uzaklık 12 m olur. D) K ve L E) K, L ve M
Hızı değişmeyen K 'dir.

2. Konum-zaman grafik- Konum
leri verilen K, L, M ve N
L
araçlarından hangileri- K
nin hareket yönü 0 - t

0 zaman
arasında M ninki ile t
aynıdır? M
A) Yalnız L B) Yalnız K C) Yalnız N 5. Düzgün doğrusal bir yolda hareket eden aracın
D) L ile N E) K ile L konum - zaman grafiği şekildeki gibidir.
L, M ile aynı yönde hareket ediyor. K ve N M ile zıt yönde
hareket ediyor. Konum (x)
4x
2x
X (m)
3. Konum-zaman grafikleri
x
verilen K ve L araçları
10 K K L M N
için, Zaman (t)
t 2t 3t 4t
I. t = 0 s anında araların- t(s)
0 2
daki uzaklık 15 m’dir. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış-
L
II. K ve L araçları zıt yön- –5 tır?
de hareket etmektedir. A) Araç N bölgesinde yavaşlamıştır.
III. t = 2 s anında yan yanadırlar. B) Araç M bölgesinde hareketsizdir.
yargılarından hangileri doğrudur? C) Araç (3t) anında yön değiştirmiştir.

D) Aracın K bölgesindeki hız büyüklüğü, L bölgesin-
deki hız büyüklüğünden azdır.
E) Aracın N bölgesindeki hız büyüklüğü, L bölgesin-
K(–), L(+) yönde hareket ediyor. deki hız büyüklüğünden fazladır.
t = 0s anında XK = +10m, XL = –5m konumundadır. Araların-
daki uzaklık 15 m dir. t = 2s'de yan yanadırlar. Araç N bölgesinde yön değiştirmiş ve sabit hızla hareket
etmiştir.
65
Amatör
6. Konum-zaman grafiği veri- Konum 9. Hız - zaman grafikleri verilen V (m/s)
len K, L ve M araçlarından K K ve L araçları t = 0 s anın-

K
hangileri 0 - t arasında sabit L da yan yanadır. 30
hızlıdır? t = 4 s anında aralarındaki 0 4 t (s)

M –v L
Zaman
0 t uzaklık 160 m olduğuna
göre L aracının hız büyük-
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M lüğü kaç m/s olur?
D) L ve M E) K, L ve M A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
Haz (m/s)
Konumu düzgün artan ve azalan L ve M sabit hızlıdır. K ise
6
durgundur. XK = 120 m XL= 40 m olmalı 40 = 4 · V V= 10 m/s
Zaman (s)
3
7. Yere göre hız büyüklükleri V ve 3V olan K ve L araç-
ları, tünele aynı anda girip tüneli aynı anda terk ediyor. X (m)
10. Doğrusal yolda hareket eden
3V bir aracın konum - zaman gra-
V 6
K
L fiği şekildeki gibidir.
t (s)
Buna göre, Buna göre aracın ivmesinin 0 3
I. L aracının boyu, K’ninkinden büyüktür. büyüklüğü kaç m/s2 dir?
II. L aracının boyu, tünelinkinden büyüktür. A) 0 B) 2 C) 6 D) 9 E) 18

III. K aracının boyu, tünelinkinden büyüktür.
Sabit hızla gittiği için ivmesi 0 olur.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
V (m/s)
L nin hızı daha fazla olduğu için daha çok yol almalı bu yüzden 11. Hız - zaman grafiği verilen bir
L'nin boyu K'nin boyundan fazladır. 3T + 3K = T + L aracın ivme-zaman grafiği aşa- 6
ğıdakilerden hangisidir? t (s)

8. Konum - zaman grafiği verilen Konum 0 3
bir aracın hız - zaman grafiği aşa-

ğıdakilerden hangisidir? A) a(m/s2) B) a(m/s2)
4
Zaman
2
A) Hız B) Hız 0
3 t(s)
0
3 t(s)
C) a(m/s2) D) a(m/s2)
0 Zaman
0 Zaman 1
C) Hız D) Hız 0
t(s)
0
3 t(s)
E) a(m/s2)
1
0 Zaman 0 Zaman
E) Hız 0
3 t(s)
Düzgün hızlandığı için ivme sabit olur.

Dv 6
a= = = 2m/s 2
0 Zaman Dt 3
Negatif yönde sabit hızla gittiği için A doğru olur.
66 1-C 2-A 3-E 4-A 5-A 6-D 7-D 8-A 9-A 10-A 11-A
Hiçbir zafere çiçekli yollardan gidilmez.
La Fontaine
UZMAN 1
1. Yarıçapı 10 m olan O mer- 4. K L
20 m/s 10 m/s
kezli dairesel bir yolun K
noktasından ok yönünde K
O
L 300 m
10 m
harekete geçen bir koşucu
2 s de L noktasına geliyor. Doğrusal yolda t = 0 da şekildeki konumda sabit
Buna göre aracın ortalama hızlarla hareket eden araçların aynı konumda
sürati kaç m/s olur? (p = 3) oluncaya kadar geçen süre için hız – zaman grafi-
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30 ği nasıl olur?
A) V (m/s) B) V (m/s) C) V (m/s)

2rr
Yol 3 $ 10
V= = 2 = = 15 m/s
zaman 2 2 K
20 K 20 K 20
L
10 L 10 L 10
5 t (s) 10 t (s) 5 10 t (s)

2. I. Ay’ın Dünya etrafındaki hareketi
II. Sabit süratle dairesel bir yörüngede hareket eden D) E) V (m/s)
V (m/s)
sürücü
K
III. Doğrusal bir yolda sabit hızla hareket eden sürü- 20
20 K
cü t (s) 10 L
10
Yukarıda verilen hareketlerin hangilerinde ivme
–10 30 t (s)
söz konusudur? L
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 300 = (20 – 10) · t

t = 30 s de karşılaşırlar.
I ve II de yön değiştirdiği için ivmeli hareket yapar.

III'de doğrusal yolda sabit hızla gittiğinden ivme yoktur.
3. Doğrusal bir yolda hareket Konum

eden K, L ve M araçlarının
konum-zaman grafikleri t
0 Zaman
şekildeki gibidir. K
Buna göre araçların hızla- L 5. Doğrusal bir yol bo- X (m)
rının büyüklükleri VK, VL yunca hareket eden

M
ve VM arasındaki ilişki bir araca ait konum - 60
nasıldır? 40
zaman grafiği şekilde
t(s)
2 4 6 8
verilmiştir.
A) VK = VL = VM B) VK > VL = VM –20
C) VM = VL >VK D) VK > VM > VL Buna göre aracın
E) VM > VL > VK (0–8)s arasındaki ortalama hızı kaç m/s’dir?
t sürede en fazla yer değiştirmeyi M aracı yaptığı için en hızlı M A) –10 B) –7,5 C) 5 D) 7,5 E) 10
aracı olur. En az yer değiştirmeyi yapan K aracı en yavaş olur.
Grafikteki doğruların eğimleri yani zaman ekseniyle yaptığı Tx x son − x ilk − 20 − 40
açıları değerlendirerek de yapılabilir. V ort = = = = – 7,5 m/s
Tt Tt 8
67
Uzman
6. Doğrusal bir yolda hareket eden K aracının konum - 9. Aynı doğrusal yolda hareket Konum (X)
zaman, L aracının hız - zaman, M aracının ivme - eden K, L ve M araçlarına ait
zaman grafikleri şekildeki gibidir. konum-zaman grafikleri şekil- 2X
Konum Hız İvme K
de verilmiştir. X
Buna göre 0 – t arasında L
araçlarla ilgili, 0 t Zaman (t)

–X M
I. K ve L aynı yönde M bun-
Zaman Zaman Zaman
lara zıt yönde hareket et-
(K) (L) (M)
mektedir.
Buna göre hangi araçlar düzgün doğrusal hareket II. K ve M hızlanmakta, L ise yavaşlamaktadır.
yapmaktadır? III. K, L ve M araçlarının hızları eşittir.
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M yargılarından hangileri yanlıştır?

D) K ve L E) L ve M A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Düzgün doğrusal hareket sabit hızlı hareket olduğu için, gra- D) I ve II E) I, II ve III
fikler aşağıdaki gibi olmalıdır.
X(m) V(m/s) a(m/s2) K ve M +x yönünde L –x yönünde, sabit hızlı hareket etmekte-
dir. Hız büyüklükleri eşit fakat M nin yönü ters olduğu için
hızlar eşit değildir.
t(s) t(s) t(s)
(K) (L) (M)
10. Doğrusal bir yolda hareket Hız

eden bir aracın hız zaman
7. Bir araç gideceği yolun ilk yarısını 2V, diğer yarısını
grafiği şekildeki gibidir. 3V
4V sabit hızıyla gidiyor.
V
Buna göre aracın ortalama hızı kaç V olur?
0 t 2t 3t Zaman
8 5 8 –V
A) B) C) 2 D) 3 E)
3 3 5
Buna göre aracın konum – zaman grafiği aşağıda-
X+X 2X 8
2V 4V Vort =
X X
=
3X
=
3
kilerden hangisi gibi olabilir?
X X +
2V 4V 4V A) Konum B) Konum
3x 3x
x x
t t
8. Doğrusal yolda birbirlerine doğru 20 m/s ve 30 m/s lik 0 t 2t 3t 0 t 2t 3t
sabit hızla hareket eden K ve L araçları 6 s sonra
C) Konum D) Konum
karşılaşıyor.
4x
3x
Buna göre araçlar aynı yerden 10 m/s ve 20 m/s 3x
x
olan sabit hızlarla birbirlerine doğru hareket etmiş t t
0 t 2t 3t 0 t 2t 3t
olsalardı kaç saniye sonra karşılaşırlardı?
E) Konum
A) 30 B) 25 C) 20 D) 15 E) 10
5x
4x
Birbirlerine doğru geldikleri için 3x
X=V·t t
X = (20 + 30) · 6 0 t 2t 3t
X = 300 m
X = Vt Hız-zaman grafiğinin altında kalan alan yer değiştirmeyi verir.
300 = (10 + 20) · t Her aralık sabit hızlı hareket ediyor.
t = 10s
68 1-B 2-C 3-E 4-E 5-B 6-B 7-A 8-E 9-E 10-D
Hiçbir şeye ihtiyacımız yok; yalnız bir şeye ihti-
yacımız vardır, çalışkan olmak.
2
UZMAN
1. K ve L otobüsleri aynı doğrusal yolda sırasıyla 18 m/s 4. Birbirine paralel yollarda hareket eden K ve L araçla-
ve 13 m/s süratlerle hareket etmektedir. rının konum - zaman grafiği şekildeki gibidir.
Konum (m)
K otobüsü L otobüsü
+x K
18 m/s 13 m/s
8m 20 m 2m 0 Zaman (s)
t = 0 anında araçlar şekildeki konumda olduklarına –x L

göre, K otobüsü L otobüsünü kaç saniyede tama- I II III
Buna göre I, II ve III bölgelerinde araçlar arasında-
men geçer?
ki uzaklık için ne söylenebilir?
A) 5 B) 6 C) 7 D) 10 E) 15
I II III
Aynı yönde sabit hızla gittikleri için ¡ x = V · t A) Azalır Azalır Artar
(20 + 8 + 2) = (18 – 13) · t ¡ 30 = 5t ¡ t = 6s B) Değişmez Değişmez Artar
C) Değişmez Azalır Artar
2. Bir araç doğrusal KL yolunu V hızıyla t sürede geç- D) Artar Azalır Artar
mektedir. E) Azalır Azalır Değişmez
Araç hızını dört kat artırırsa aynı KL yolunu kaç t
I. aralıkta aradaki uzaklık değişmiyor.
sürede geçer?
II. aralıkta aradaki uzaklık azalıyor ve yanyana geliyor.
1 1 1 4 4 III. aralıkta aradaki uzaklık artıyor.
A) B) C) D) E)
5 4 2 5 3
|KL| = V · t olsun. Dört kat artan hız V + 4V = 5V olur.

t
|KL| = 5V · tı ise tı = olur.
5 5. Şekildeki KN tünelinde X treninin ön ucu, Y treninin
3. AB tüneline aynı anda gelen K ve L trenlerinin loko- son ucu K hizasından geçmektedir. Bir süre sonra X
motifleri tünelin ortasında, son uçları ise tünelin B treninin ön ucu N hizasında iken Y treninin son ucu M
çıkışında karşılaşıyor. hizasında oluyor.
A B K L M N
VK
VX VX
K VL
L
VY VY
Buna göre,
I. Trenlerin hızları eşit büyüklüktedir.
II. K treninin boyu L treninin boyundan kısadır. VX
Buna göre trenlerin hızları oranı kaçtır?
III. L treni tünelden uzundur. VY
yargılarından hangileri doğrudur? |KL| = |LM| = |MN|
1 3 4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) B) 1 C) D) 2 E)
3 2 3
VY · t = 2x VX 3
Tam orta noktada karşılaştıkları için hız büyüklükleri eşittir. L =
VY 2
VX · t = 3x
treni kendi boyu kadar yol aldığında K tünel ve kendi boyunu
alır. L = T + K dir.
69
Uzman
6. t = 0 anında aralarında 40 m uzaklık bulunan K ve L 8. Düz bir yolda hareket eden Konum (m)
araçları Şekil–I deki gibidir. Doğrusal yoldaki araçların K ve L cisimlerinin konum

hız – zaman grafiği Şekil – II deki gibidir. zaman grafikleri şekildeki K
V (m/s)
gibidir. Zaman (s)
0
10 20
10 saniye sonra cisimler
– +
20 K arası uzaklık 30 m oldu- L
K L
t (s) ğuna göre t = 0 anında
6
K 40 m L cisimler arasındaki uzaklık kaç metredir?
–10
L
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
Şekil - I Şekil - II
(10 - 20) saniye aralığında 30m yol almışlar o halde
(0 – 10) saniyede de 30 m yol almışlardır. t = 0 da 60 m'dir.
Buna göre, 6 s anında K ve L araçları arasındaki
uzaklık kaç m olur?
X (m)
A) 180 B) 160 C) 140 D) 120 E) 100
9. Bir cismin konum-zaman
Buna göre, 40
K nın aldığı yol XK = 20 · 6 = 120 m (+) yönde
20
L’nin aldığı yol XL = 10 · 6 = 60 m (–) yönde I. Cismin toplam yer
değiştirmesi 40 m’dir. 0
40 m L 80 m
5 10 15 t (s)
20 m
K II. Cisim (10 – 15)s ara-
sında hızlanmaktadır.
III. Cisim (5 – 10)s arasında sabit hızla gidiyor.
5 – 10 s arası duruyor. 10 – 15s arası sabit hızlı

7. Aynı doğrusal yoldaki K ve L araçlarının konum-
zaman ve hız-zaman grafikleri şekildeki gibidir.
K
10. O merkezli dairesel pistin K
Konum Hız Hız
noktasından ok yönünde hare- L
K
K K kete geçen cisim L noktasına 60°
L ulaştığında duruyor. K O
Zaman Zaman Zaman
0 0 0 Cisim duruncaya kadar aldığı
L t L t t
L
yol 2x olduğuna göre yer
60°
Şekil I Şekil II Şekil III değiştirmesi kaç x olur?
O
(p = 3)
Buna göre hangi şekildeki araçlar t anında yan r = yer değiştirme
2 3 2K
yana olabilir? A) 10 B) 6 C) D) E)
5 5L 7r
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III r 60°
5 O
Aldığı yol: 2pr · = 2x
D) II ve III E) I, II ve III 6 r = yer değiştirme
2x K
r=
Şekil-I de K ile L farklı konumdadırlar. 5 L r
r 60°
Şekil-II ve Şekil - III te başlangıç noktalarına göre yan yana O
olabilirler.
70 1-B 2-A 3-E 4-C 5-C 6-C 7-D 8-E 9-A 10-C
Dünyaya nasıl göründüğümü bilmiyorum; ama kendimi, henüz keşfedilmemiş gerçeklerle dolu bir okyanusun kıyı-
sında oynayan, düzgün bir çakıl taşı ya da güzel bir deniz kabuğu bulduğumda sevinen bir çocuk gibi görüyorum.
3
Isaac Newton
UZMAN
1. Zeynep şekildeki konumdan sabit hızla yürüyerek 10 3. K ve L araçlarının 0 - 2t Konum

saniyede ağaca gidip 4 saniye durduktan sonra 5 zaman aralığında konum- 2x
saniyede sabit hızla ilk konumuna dönüyor. zaman grafikleri şekilde- x
K
ki gibidir.
Zeynep 0 Zaman
Buna göre aşağıdaki t 2t
L
X yargılardan hangileri –x
yanlıştır?
Konum
–10 0 10 (metre) A) Araçlar sabit hızlarla hareket etmiştir.
Bu hareketin konum-zaman grafiği aşağıdakiler- B) t = 0 anında araçlar yan yanadır.
den hangisi gibi olabilir? VK
C) Araçların hızlarının büyüklükleri oranı = 2’dir.
A) Konum (m) B) Konum (m) VL
D) Araçlar zıt yönde hareket etmiştir.
10 10
0
19
Zaman 0 Zaman E) t anında araçlar arasındaki uzaklık 2x’tir.
10 14 (s) 10 14 19 (s)
–10 – 10
3
Araçların arasındaki uzaklık 2t anında 3x, t anında x tir.
2
C) Konum (m) D) Konum (m)
40
10 20
Zaman(s) Zaman
0 10 14 19 0 10 14 19 (s)
E) Konum (m)
20
10
Zaman(s)
0
10 14 19
–10
–10 m’den başlayıp 10 saniyede +10 m konumuna gittiğinde
20 m yerdeğiştirir. 4 saniye duruyor. Sonra 5 saniyede geri
–10 m konumuna geldiğinde toplam 19 saniye geçer ve yerde-
ğiştirme sıfır olur.
2. Doğrusal yolda sabit hızlarla koşmakta olan İsmail ve 4. Doğrusal bir yolda hareket Hız
Coşkun sırasıyla K ve P noktalarından aynı anda geç- eden K ve L araçlarının hız
tikten t süre sonra L noktasında karşılaşıyor. K
- zaman grafikleri şekildeki
Buna göre,
Hız Konum Konum gibidir.
İsmail İsmail
3x İsmail Buna göre; 0
V x 2x Zaman
I. Araçlar zıt yönde hare-
t t Coşkun L
0 0 0
Zaman Zaman t Zaman ket etmiştir.
3V Coşkun –3x Coşkun –x II. Araçlar birbirine yaklaşmıştır.

III. Araçlar arasındaki uzaklık artmıştır.
(I) (II) (III)
grafiklerinden hangileri İsmail ve Coşkun’a ait
olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
Başlangıç noktası bilinmediğinden üç öncülde doğru olabilir.
I → Sabit hızlı değil
II → Aynı konumdan başlamış yanlış olur.
71
Uzman
5. Doğrusal bir yolda hareket x(m) 7. Doğrusal bir yolda hareket İvme
eden bir aracın konum - etmekte olan aracın ivme
5
zaman grafiği şekildeki gibi- zaman grafiği şekildeki gibi-
0
dir. dir. Zaman
0
Aracın hareketi ile ilgili –a
2 4 6 t(s) Buna göre,
aşağıdaki seçeneklerden I. Araç negatif yönde
hangisi yanlıştır? –5
düzgün hızlanmaktadır.
II. Aracın her 1 saniyedeki hız değişimi sabittir.
A) Toplam yer değiştirme 5 m’dir.
III. Araç pozitif yönde düzgün yavaşlamaktadır.
B) Araç 4. saniyede yön değiştirmiştir.
C) Araç t = 0 anındaki konumundan en fazla ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
4. saniyede uzaklaşmıştır.
D) 0 – 4 saniyeler arasında aracın hızı sabit ve
5’m/s dir.
E) Araç 0 – 2 saniye arasında (+) yönde hareket et- İvmenin negatif olduğu iki durum vardır. Araç negatif yönde
miştir. hızlanan ya da pozitif yönde yavaşlayan hareket yapıyordur.
İvme sabit olduğu için birim zamandaki hız değişimi sabittir.
10
(0 – 4) saniye arasında aracın hızı = 2, 5 m/s dir.
4
8. Doğrusal bir yolda hareket eden K ve L araçlarının

6. Doğrusal bir yolda t = 0 anında durmakta olan araç
konum-zaman grafiği şekildeki gibidir.
şekildeki ivme - zaman grafiğine göre harekete geçe-
Konum (X)
rek 0 - t zaman aralığında X1, 0 – 2t zaman aralığında
X2 yolunu alıyor.
K
İvme
a
Zaman(t)
a 0 a
0 Buna göre,
t 2t Zaman
I. Araçlar aynı yönde hareket etmektedir.
X1 II. Araçların hızları eşittir.
Buna göre, kaçtır?
X2
III. Araçlar arasındaki uzaklık artmaktadır.
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4 yargılarından hangileri doğrudur?
3 2
Vt Vt 3
x1
2
ve x 2
2
Vt Vt
2 D) I ve II E) I ve III
x1 1
= olur. Hız büyüklükleri eşittir. Farklı yönlerde hareket ederler.
x2 3
72 1-A 2-C 3-E 4-E 5-D 6-A 7-E 8-C

Başarısız olursan, asla hayal kırıklığına
uğrama, ondan öğren. Denemeye de-
vam et.
1
Thomas Edison
ŞAMPİYON
1. Doğrusal yolda hareket V (m/s) 3.

4¬
eden K ve L araçlarına ait L
K 2¬
hız - zaman grafiği şekil- 30
VL=2V
deki gibidir. 20 L K VK
Buna göre t = 5 s anında 0 t (s)

5 2 boyundaki K cismi ile 4 boyundaki L cismi şekil-
araçlar arası uzaklık,
deki konumda iken, K, L’yi t sürede tamamen geçiyor.
I. 50 m
Buna göre şekildeki konumdan 3t süre sonra
II. 20 m araçlar arasındaki uzaklık kaç  dir?
III. 250 m
(Başlangıçta K’nin ön ucu ile L’nin sonu aynı hizada-
değerlerinden hangileri olabilir?
dır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 6 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24
6l = (4V – 2V) · t
Başlangıçta aralarındaki uzaklık bilinmediği için hepsi olabilir. 6l = 2V · t ise 3¬ = Vt dır. K, L'yi geçtikten 2t süre sonra
XL = 2V · 2t = 4Vt XK –XL = 4Vt

4
XK = 4v · 2t = 8Vt XK – X L = 12¬
2. K L K L
¬ ¬
¬X ¬X
VX VX
X X
¬Y ¬Y 4. Bir koşucu, 12 m yarıçaplı K 6 m/s

VY
VY dairesel bir pistte 6 m/s
Y Y
büyüklüğündeki sabit süratle
Şekil I Şekil II
r
koşmaktadır. L
Boylarının uzunluğu lX ve lY olan X ve Y araçları, t Koşucunun K noktasından

= 0 anında paralel yolu sabit VX, VY hızları ile Şekil I harekete başladıktan 22 s
deki gibi geçiyor.
sonraki yer değiştirmesi
Bir süre sonra araçlar Şekil II deki gibi olduğuna
kaç m olur? (p = 3)
göre,
A) 10 B) 12 C) 20 D) 24 E) 30
I. lY > lX
II. VY > VX Çemberin çevresi = 2pr = 2 · 3 · 12
III. VY = VX = 72 m
72
eşitliklerinden hangileri doğru olabilir? t = Zaman = = 12 saniye 1 tur attığında geçecek süre
6
22 s. (12 s + 10 s) DX K
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Kı
12 s 360 s Dx = r kadar
D) II ve III E) I, II ve III 10 s ?
Dx = 12 m
60°
r L
, – , X = VX · t ? = 300°
4 ise Vy > Vx dir. , y > , x olabilir.
, + , y = Vy · t
73
Şampiyon
5. Aynı doğrusal yolda 8. Doğrusal yolda sabit hızla hareket eden bir araç
İvme (m/s2)
t = 0 anında aynı 4 saat yol alıp 2 saat duruyor.
yerde bulunan K ve K
L araçlarının ivme - 5 Bu araç, harekete başladıktan 14 saat sonra 800 km
zaman grafikleri şekil- yol aldığına göre hızı kaç km/h olur?
deki gibidir. 0
Zaman (s) A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 160
t = 0 anında K aracı-
nın hızı 10 m/s, L –5
L 14 saat 4 sa (2 sa durdu)
aracının hızı
20 m/s’dir. 4 sa (2 sa durdu)
Buna göre t = 2 s de araçlar arasındaki uzaklık kaç 2 sa gitti
metredir? 800
Toplam 10 saat gidip 4 saat durdu V = = 80 km/h
10
A) 0 B) 10 C) 20 D) 30 E) 60
20 + 10
XK = b l .2 = 30 m Hız (m/s)
2
K
20
20 + 10
XL = b l .2 = 30 m
2 10 L
XK – XL = 0 m dir.
Zaman (s)
2
(Yanıt A)
6. Doğrusal bir yolda V büyüklüğünde sabit hızla ilerle-

yen K aracı t sürede d yolunu alıyor. L aracı ise dur-
gun hâlden sabit a ivmesi ile hızlanarak 3t sürede d
yolunu alıyor. 9. Doğrusal yatay bir yolda hareket eden bir araca ait
Buna göre, V hız büyüklüğünü veren ifade aşağı- konum ve zaman değerleri tablodaki gibidir.
dakilerden hangisidir?
Zaman 0 t 2t 3t
at 3
A) B) at C) at
3 2 Konum –4x 10x 16x 2x
9
D) 2at E) a·t
2
Buna göre araç,
Hız Hız
I. (0-3t) zaman aralığında hiç yön değiştirmemiştir.
K
V 3a·t II. (0-3t) zaman aralığında 6x yer değiştirmiştir.
d
d III. (0-t) ve (2t - 3t) aralığında eşit yer değiştirmiştir.
0 0
t Zaman 3t Zaman yargılarından hangileri doğrudur?
3at·3t 9 2
d = V·t d= = at A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2 2
9 9
Vt = at2 ise V = at D) II ve III E) I, II ve III
2 2
7. Yanda hız-zaman grafiği Hız (m/s)
verilen hareketlinin 0-6 s Konum (m)

20 16x Yön değiştirmiştir.
aralığındaki ortalama I yanlış
10x
sürati kaç m/s olur? 0
4 6 Zaman (s) 2x
–10
0 Zaman (s)
t 2t 3t
–4x
50 70 20
A) 10 B) C) D) 15 E)
3 3 7
¢X¶ = X¶Son – Xİlk
0 – 4 s aralığında 20 · 4 = 80 m yol almış
(0-3t) ¡ ¢X¶ = 2x – (–4x) = 6x (II doğru)
4 – 6 s aralığında 10 · 2 = 20 m yol almış
(0-t) ¡ ¢X¶ = 10x –(–4x) = 14x
Toplam yol: 80 + 20 = 100 m
100 50 (2t –3t) ¡ ¢X¶ = 2x – 16x = –14x (III yanlış)
Vort = = m/s
6 3
74 1-E 2-C 3-B 4-B 5-A 6-E 7-B 8-B 9-B

2. BÖLÜM
KUVVET ve NEWTON’UN
HAREKET YASALARI
• Kuvvet Çeşitleri
• Newton’un Hareket Yasaları
• Sürtünme Kuvveti
KAZANIMLAR
Kazanım 1. : • Kuvvet Kavramını örneklerle açıklar.

• Temas gerektiren ve getirmeyen kuvvetlere örnek verilmesi sağlanır.
• Dört temel kuvvetin hangi kuvvetler olduğu belirtilir.
• Kütle çekim kuvvetinin bağlı olduğu değişkenler verilir.
• Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetlere günlük hayattan örnekler verilmesi sağlanır.
Kazanım 2. : • Newton’un hareket yasaları
• Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisimlerin hareket durumlarını açıklar.
• Kuvvet, ivme ve kütle arasındaki ilişkiyi analiz eder.
• Aynı doğrultudaki dengelenmemiş kuvvetlerin etkisindeki cismin öteleme hareketini tartış-
maları sağlar.
• Net kuvvet, ivme ve kütle arasındaki matematiksel modeli çıkarmalarını sağlar.
• Serbest cisim diyagramı üzerinde cisme etki eden kuvvetler ve net kuvvetin yönü ve büyük-
lüğü gösterilir.
• Yerçekimi ivmesi açıklanarak ağırlık hesaplamaları yapılır.
Kazanım 3. : • Etki tepki kuvvetini örneklerle açıklar.
• Sürtünme kuvvetinin bağlı olduğu değişkenleri analiz eder.
• Sürtünme kuvvetinin matematiksel modeli verilerek matematiksel hesaplamalar yapılması
sağlanır.
• Statik ve kinetik sürtünme kuvvetinin karşılaştırılması sağlanır.
• Sürtünme kuvvetinin avantaj ve dezavantajlarına örnekler verilmesi sağlanır.
• Kayarak ve dönerek ilerleyen cisimlerde sürtünme kuvvetinin yönü, örnekler üzerinden
açıklanır.
• ivme N : Newton
• kuvvet kg : Kilogram
• sürtünme kuvveti
• eylemsizlik g : Gram
• etki - tepki kuvveti m : Metre
s : Saniye
h : Saat


ziyaret ediniz.
Kuvvet Çeşitleri
BİLGİ
Kuvvet
Cisimlerin şekillerini, hareket doğrultularını, yönünü değiştirebilen etkiye kuvvet denir.
Kuvvet vektörel bir büyüklüktür. F¶ ile gösterilir. SI birim sistemine göre birimi
Newton’dur. Kuvvet dinamometre ile ölçülür.
Cisimlerin itilerek veya çekilerek Yaya uygulanan kuvvet

yerlerinin değişmesi kuvvetin et- yayın şeklinin değişme-
kisiyle olur. sine neden olur.
Futbolcu, topa uyguladığı kuvvetle topun

hızlanmasını ve yerinin değişmesini sağlar.
Kuvvetler, temas gerektirip gerektirmediğine bağlı olarak ikiye ayrılır. Bunlar temas
gerektiren ve temas gerektirmeyen kuvvetlerdir.
Temas Gerektiren Kuvvetler Temas Gerektirmeyen Kuvvetler
• Fiziksel temas sonucunda cisimleri • Fiziksel temas olmadan cisimleri etki-
etkileyen kuvvetlere temas gerektiren leyen kuvvetlere temas gerektirmeyen
kuvvet denir. kuvvetler denir. Fiziksel bir temas yok- AKLINDA OLSUN
tur.
• Beyzbol sopasının topa etkisi Sürtünme kuvveti, kaldırma
• Mıknatısların birbirini çekmesi itmesi
• Halat çekme yarışındaki uygulanan kuvveti itme, çekme kuvvetleri
kuvvetler • Dalından kopan yaprağın düşmesi temas gerektiren kuvvet iken
• Suyun cisimlere uyguladığı kuvvet • Gezegenlerin birbirini çekmesi manyetik kuvvet, elektriksel
kuvvet, kütle çekim kuvveti te-
Öğrenme Alanı 1 mas gerektirmeyen kuvvettir.
Aşağıda verilen kuvvetlerden temas gerektiren ve temas gerektirmeyenle-

ri tespit ederek tabloda (3) işaretiyle belirtiniz.
Temas Temas
Kuvvet
Gerektiren Gerektirmeyen
Elektrik yüklü iki cismin birbirini it-
3
mesi
Rüzgarın ağacı sallaması 3
Kar küreme araçlarının karları sü-

3
rüklemesi
77
BİLGİ
Temel Kuvvetler
Doğada dört temel kuvvet vardır:
1. Güçlü Nükleer Kuvvet (Yeğin Kuvvet)
Atom çekirdeğinde (+) yüklü protonlar ve yüksüz nötronları bir arada tutan kuvvet-
NOT
tir. Bu kuvvet çok büyük şiddette olduğu için parçacıklar birbirine yapışıktır. Menzili
Temel kuvvetler konusu daha küçüktür.
ayrıntılı olarak 12. sınıf fizik
derslerinde tekrar işlenecektir. 2. Elektromanyetik Kuvvet
Çekirdeğin dışında geçerli olan ve elektrik yüklü parçacıklar arasında oluşan kuv-
vettir. Çekirdekle elektron veya iki elektron arasında oluşur. Ayrıca adezyon ve ko-
hezyon kuvvetleri de elektromanyetik türdendir. Akım taşıyan tellerin birbirine veya
mıknatısların hareketli yüklere uyguladığı kuvvetler elektromanyetik kuvvete örnektir.
Menzili sonsuzdur.
3. Zayıf Nükleer Kuvvet
Bazı atom çekirdeklerinin kararsızlığına neden olan kuvvettir. Kararsız çekirdek-

Aralarındaki uzaklık d olan iki
kütlenin birbirine uyguladığı lerdeki radyoaktif olaylar bu kuvvetin etkisiyle oluşur. Radyoaktif elementlerde daha
kütle çekim kuvveti F ise 2d etkilidir. Kısa menzillidir.
F F
iken , 4d iken olur.
4 16 4. Kütle Çekim Kuvveti
Newton tarafından bulunan bu kuvvet, iki kütlenin birbirine uyguladığı evrensel bir
kuvvettir. Tüm gök cisimlerinin birbirine uyguladığı kuvvet ve ağırlığımızı oluşturan
kuvvet, kütle çekim kuvvetinden kaynaklanır.
Kütle çekim kuvveti;
●● Evrenseldir.
●● Evrendeki her cisim bu kuvvetten etkilenir.
Simülasyona ulaşmak için ●● Menzili sonsuzdur.

capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz. ●● Cisimlerin kütlelerinin çarpımıyla doğru orantılıdır.
Veya ●● Cisimlerin arasındaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.
●● Kütleleri birleştiren doğru boyunca, eşit büyüklükte ve ters yönlüdür.
M1 M2
F¶1 F¶2
!
d
Kütle çekim kuvvetinin bağ-

M1 ve M2 kütleli cisimlerin birbirine uyguladıkları F¶1 ve F¶2 kuvvetleri, eşit büyüklük-
lı olduğu değişkenler verilir.
te fakat zıt yöndedir. Bu kuvvetler M1, M2 ve d’ye bağlı olarak değişir.
Matematiksel hesaplamala-
ra girilmez. Kütle çekim kuvvetinin büyüklüğünü veren matematiksel model,
M1 · M 2
F=G · ile ifade edilir.
d2
Bu matematiksel modelde G sabit değerdir.
78
BİLGİ
Dünya üzerinde bulunan cisme Dünya’nın uyguladığı kuvvet,
cismin Dünya’ya uyguladığı kuvvete eşit büyüklükte ters yönlüdür.
Bu kuvvetler, Dünya’nın ve cismin kütlesine ve Dünya’nın yarıçapı-
na bağlı olarak değişir. Ayrıca Dünya’nın cisme uyguladığı kuvvete
ağırlık denir.
Öğrenme Alanı 2
Newton tarafından tanımlanan kütle çekim kuvveti sadece çekme özelliği gös-
teren bir kuvvettir.
Şekildeki Dünya ile Ay’ın merkezleri
arasındaki uzaklık d, Ay’ın Dünya’ya
uyguladığı kütle çekim kuvveti F¶Ay, d
Dünya’nın Ay’a uyguladığı kütle Ay
çekim kuvveti F¶Dünya’dır. Dünya
Buna göre,
I. F¶Ay = – F¶Dünya’dır.
II. |F¶dünya| > |F¶Ay|’dır.
III. Ay ve Dünya arasındaki kütle çekim kuvveti gezegenler arasındaki uzaklı-
ğın (d) karesiyle azalır.
Dünya ile Ay birbirlerine eşit büyüklükte ve zıt yönde kuvvet uygularlar. (I ve III)
Bileşke Kuvvet
Bir cisme aynı anda birden fazla kuvvet
uygulandığında cisme etkiyen kuvvetlerin top-
lamına bileşke kuvvet denir. Araba, uygulanan
bileşke kuvvet etkisiyle hareket eder. Cisimler
bileşke kuvvet yönünde hareket eder. Bileşke
kuvvet R¶ ile gösterilir.
Bir cisme etki eden bileşke kuvvetin bü-

yüklüğü bulunurken yönleri aynı olanlar kendi aralarında toplanır. Zıt yönlü kuvvetle-
rin bileşkesi bulunurken büyük kuvvetten küçük kuvvet çıkarılır. Bileşke kuvvet büyük
olan kuvvet yönündedir.
Öğrenme Alanı 3
Yatay sürtünmesi önemsiz yolda duran cisimlere etki eden kuvvetlerin
bileşkelerini bulunuz.
a) F1 = 2 N b) F1 = 20 N F2 = 40 N
F3 = 8 N
F3 = 60 N
F2 = 6 N
R = 16 N R = 40 N
79
BİLGİ
Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler
Cisim üzerine etki eden kuvvetlerin bileşkesi sıfır ise cisim dengelenmiş kuvvetle-
rin etkisindedir. Cisme etki eden kuvvetlerin bileşkesi sıfırdan farklı ise cisim denge-
lenmemiş kuvvetlerin etkisinde olur.
Halat çekme yarışında takımların halata uyguladıkları bileşke kuvvetler farklı bü-
yüklükte ise denge bozulur bileşke kuvvet yönündeki takım yarışı kazanır.
Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki Dengelenmemiş kuvvetlerin etkisindeki

cisim cisim
• Bileşke kuvvet sıfırdır. • Bileşke kuvvet sıfırdan farklıdır.
• Duruyorsa durmaya devam eder. • Cisim duruyorsa hızlanır.
• Hızı varsa aynı hızla hareketini sür- • Bir hızı varsa hızlanır ya da yavaşlar.
dürür.
• Sabit süratle hareket eden otomobil, • Yavaşlayan ya da hızlanan otomobil,

duran top, dengelenmiş kuvvetlerin yukarı atılan top dengelenmemiş kuv-
etkisindedir. vetlerin etkisindedir.
Öğrenme Alanı 4
Sürtünmesiz yatay düzlem üzerindeki K ve L cisimlerine şekildeki gibi F¶1, F¶2,
F¶3 ve F¶4 kuvvetleri etki etmektedir.
F1 = 7N F2 = 9N F3 = 10N F4 = ?
K L
İki cisim de aynı yönde eşit büyüklükteki kuvvetle hareket ettiğine göre
F¶4 kuvvetinin büyüklüğü kaç N olur?
–2 = 10 – F4 ise F4 = 12 N olur.
80
BİLGİ
KAVRAMA
4. Kütle çekim kuvvetiyle ilgili,
Kazanım 01 I. Temas gerektirmeyen kuvvettir.
II. Kütleler arasında oluşur.
1. (I) (II) (III)
III. Ağırlık oluşumuna neden olur.
Kütle çekim kuvveti temas gerektirmeyen, kütleler arasında

olan, ağırlık oluşumuna neden olan kuvvettir.
Dalından Futbolcunun Gazoz kapağının
düşen yaprak topa vurması açılması
Yukarıdaki resimlerde belirtilen durumların hangi-

lerinde temas gerektirmeyen kuvvet etkilidir?
5. Bir pusulanın yakınına getirilen mıknatıs pusula ibre-

Dalından düşen yaprak temas gerektirmeyen, futbolcunun
topa vurması ve gazoz kapağının açılması temas gerektiren sini saptırır.
kuvvettir. Buna göre,
I. Pusula ibresini saptıran kuvvet, elektromanyetik
kuvvettir.
II. Pusula ibresine temas gerektiren kuvvet etki et-
miştir.
III. Pusula ibresini saptıran kuvvet, kütle çekim kuv-
2. I. Yağmur damlalarının yere düşmesi vetidir.
II. Mıknatısın demiri çekmesi
yukarıdakilerden hangileri doğrudur?
III. El arabasının itilmesi
Pusula ile mıknatıs arasında fiziksel temas gerektirmeyen
Yukarıda verilenlerden hangileri temas gerektir- elektromanyetik bir kuvvet vardır.
meyen kuvvetlere örnek olarak verilebilir?
Yağmur yağması kütle çekimi, mıknatısın demiri çekmesi

elektromanyetik kuvvet olup temas gerektirmez.
6. Kütle çekim kuvveti ile ilgili,

I. Cisimlerin kütlelerinin çarpımlarıyla doğru orantılı-
dır.
3. Kuvvet ile ilgili,
II. Cisimlerin arasındaki uzaklığın karesiyle ters
I. Yönlü bir niceliktir.
orantılıdır.
II. Türetilmiş büyüklüktür.
III. Cisimlerin kütleleriyle ters orantılıdır.
III. Birimi Newton’dur, eşit kollu terazi ile ölçülür.
Kütle çekim kuvveti cisimlerin kütleleri ile doğru, aralarındaki
Kuvvet dinamometre ile ölçülür. (I ve II) uzaklığın karesi ile ters orantılıdır. (I ve II)
81
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
7. K ve L cisimlerinin mL 10. K ve L kütlelerinin mL
aralarındaki uzaklık d mK mK
aralarındaki uzaklık d
F F F F
iken birbirine uygula- iken birbirine uygula-
dıkları çekim kuvveti- dıkları çekim kuvveti
nin büyüklüğü F’dir. d büyüklüğü F’ dir. d
Kütleler arasındaki K’nin kütlesi 2 katına, L nin kütlesi 4 katına çıkarı-

uzaklık 2 katına çıkarılırsa çekim kuvveti kaç F lıp aralarındaki uzaklık yarıya indirilirse kütle
olur? çekim kuvveti kaç F olur?
Çekim kuvveti cisimlerin aralarındaki uzaklığın karesiyle ters Kütlelerin çarpımıyla doğru aralarındaki uzaklığın karesiyle ters
1
orantılıdır. Bu nedenle uzaklık 2 katına çıkarsa kuvvet ’üne orantılı olduğu için kütlelerden dolayı 2 · 4 = 8 katına çıkar. Arala-
4
rındaki uzaklık yarıya inerse 4 katına çıkar. 8 · 4 = 32 katına çıkar.
iner.
11. Şekildeki sürtünmesiz yatay düzlemde bulunan X cis-

mine F¶1 ve F¶2 kuvvetleri uygulanıyor.
F¶2 = 20N F¶1 = 20N

8. Dünya üzerindeki Sevgi’ye
Dünya’nın uyguladığı çekim
Buna göre,
kuvveti ile ilgili,
I. X cismi dengelenmiş kuvvetler etkisindedir.
I. Sevgi’nin Dünya’ya uy- Dünya
r
guladığı çekim kuvveti- II. Cisim duruyordur.
nin büyüklüğüne eşittir. III. Cisim sabit hızla hareket ediyordur.
II. Sevgi’nin kütlesine bağ- yargılarından hangileri doğru olabilir?

lıdır. Cisim dengelenmiş kuvvetler etkisindedir. Durabilir, sabit hızla
III. Dünya’nın yarıçapına bağlıdır. gidebilir.
ifadelerden hangileri doğrudur?

12. Aralarında d uzaklığı bulunan m1 ve m2 kütleli cisim-
Çekim kuvvetleri birbirine eşit büyüklükte olup zıt yönlüdür. lerden, m2 kütleli cismin m1 kütleli cisme uyguladığı
Kütlelere ve aralarındaki uzaklık (r) yarıçapına bağlıdır. (I - II kütle çekim kuvveti 40 N’dur.
- III)
m1 = 2m m2 = m
r1
F
40 N
9. Dengelenmiş kuvvetler etkisinde kalan bir cisim

ile ilgili, d
I. durabilir.
Buna göre m1 kütleli cismin m2 kütleli cisme uygu-
II. sabit hızla gidebilir.
ladığı kütle çekim kuvveti kaç N olur?
III. hızlanabilir.
Aynı büyüklüktedir. (40 N)
Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisim durabilir ya da sabit 1) Yalnız I 2) I ve II 3) I ve II 4) I - II ve III 5) Yalnız I 6) I ve II

hızla hareket edebilir. (I - II)
1
7) 8) I - II - III 9) I - II 10) 32 11) I, II ve III 12) 40 N
4
82
KAVRAMA
Kuvvet Çeşitleri
Ek Ödev: 9. Sınıf Fen Lisesi ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 19-20
1. Aşağıda kuvvet ve etkileri ile ilgili kavram haritası 3. Aşağıdakilerden hangisi temel kuvvetlerden değil-
verilmiştir. dir?
A) Elektromanyetik
Şekil değişikliği 1
B) Kütle çekim
ne
de
Ölçülür. C) Zayıf nükleer

n
Kuvvet
olu
. D) Güçlü nükleer
r.
ür
kt Birimi
klü
yü E) Basınç
bü
Vektörel 2 Basınç temel kuvvet çeşidi değildir.
Buna göre numaralandırılmış kutulara hangi kav-

ramlar gelmelidir?
(1) (2) 4. M2
M1
A) Eşit kollu terazi Kilogram F F
B) Dinamometre Newton
C) Dinamometre Kilogram
d
D) Newton Kilogram
E) Newton Eşit kollu terazi M1 ve M2 kütleli cisimlerin arasındaki uzaklık
d iken birbirlerine uyguladıkları kuvvetlerin büyüklüğü
1) Dinamometre F oluyor.
2) Newton
Kütleler arasındaki uzaklık yarıya inerse kuvvet
kaç katına çıkar?
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
2. Şekil - I’de durmakta olan X cismi ve Şekil - II’de sabit
Uzaklık yarıya inerse kuvvet 4 katına çıkar. Kütle çekim kuv-
hızla hareket etmekte olan Y cismi verilmiştir.
veti uzaklığın karesiyle ters orantılıdır.
Vsabit
X Y
5. Sürtünmesi önemsiz yatay masa üzerinde bulunan

Şekil - l Şekil - ll
kutuya etki eden kuvvetler şekildeki gibidir.
–X +X
Buna göre, F2 = 40 N
F1 = 100 N
I. X cismi dengelenmiş, Y cismi dengelenmemiş F3 = 20 N
kuvvetlerin etkisindedir.
II. X cismine etki eden net kuvvet sıfır iken Y cismine
Cisim dengelenmiş kuvvetlerin etkisinde olduğu-
etki eden net kuvvet sıfırdan farklıdır.
na göre cisme uygulanan dördüncü kuvvetin yönü
III. X ve Y cismi dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir.
ve büyüklüğü nedir?
A) +x yönünde 60 N B) –x yönünde 60 N
C) +x yönünde 120 N D) –x yönünde 120 N
E) +x yönünde 160 N
Dengedeler. Yalnız III R = –100 – 40 + 20 = –120N, Dengeleyici kuvvet +120N olur.
83
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Ek Ödev: 9. Sınıf Fen Lisesi ÇAP Fizik SB / 3. Ünite / Test 19-20
Pekiştirme
6. Dünya üzerinde bulunan 9.
1 a
bir ağaçtaki elmanın Dün- Atom çekirdeğinde yüklü Zayıf
ya’ya uyguladığı çekim kuv- proton ve yüksüz nötronları nükleer
veti ile ilgili, bir arada tutan kuvvettir. kuvvet
I. Yön ve büyüklük olarak
Dünya’nın elmaya uy- 2 b
Bazı atom çekirdeklerinin
guladığı çekim kuvveti Elektromanye-
kararsızlığına neden olan
kadardır. tik kuvvet
kuvvettir.
II. Büyüklük olarak elma-
nın ağırlığı kadardır. 3 c
III. Elmanın kütlesine bağlıdır. Adezyon ve kohezyon Güçlü nükleer
ifadelerinden hangileri doğrudur? kuvvetleri türlerindendir. kuvvet

Yukarıdaki temel kuvvetler açıklamaları ile temel
kuvvet çeşitleri eşleştirildiğinde aşağıdakilerden
Elmanın Dünya’ya uyguladığı çekim kuvveti büyüklük olarak hangisi doğru olur?
Dünya’nın elmaya uyguladığı çekim kuvvetine eşittir. Bu çekim
kuvveti elmanın ve dünyanın kütlesine bağlıdır. 1 2 3
7. Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetlerle ilgili, A) a b c

I. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindeki cisimler dai- B) c b a
ma durur. C) c a b
II. Hareket eden cisimler daima dengelenmemiş D) a c b
kuvvetlerin etkisindedir.
E) b c a
III. Hızlanan ya da yavaşlayan cisimler dengelenme-
miş kuvvetlerin etkisindedir.
IV. Dinamometrede cismin ağırlığı ölçüldüğünde ci- Atom çekirdeğinde proton ve nötronları tutan güçlü nükleer
sim dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir.
kuvvet, atom çekirdeğinin kararsızlığına neden olan zayıf
yargılarından hangileri doğrudur? nükleer kuvvet, adezyon ve kohezyonda etkili kuvvet elektro-
manyetik kuvvettir.
A) Yalnız I B) I ve III C) III ve IV
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
Hareket eden cisimler dengede olabilir ya da olmayabilir.
8. Kütle çekim kuvveti ile ilgili,

I. Dünya yüzeyinde bulunan küçük bir taşın 10. I. Menzili küçüktür.
Dünya’ya uyguladığı kuvvet, Dünya’nın taşa uy- II. Kuvvet çok büyüktür.
guladığı kuvvetten küçüktür.
III. Proton ve nötronları bir arada tutar.
II. Dünya Ay’a çekme kuvveti uygularken, Güneş
Dünya’ya itme kuvveti uygular. Yukarıdaki verilen özelliklerden hangileri güçlü
nükleer kuvvet özelliğidir?
III. Güneş ile Mars arasındaki kütle çekim kuvveti
aralarındaki uzaklığa bağlıdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
verilenlerden hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Güçlü nükleer kuvvet çekirdekte proton ve nötronları bir arada
tutan menzili küçük, etkisi büyük kuvvettir.
Kütleler arası çekim kuvveti vardır. Büyüklükleri eşittir.
84
1-B 2-C 3-E 4-E 5-C 6-E 7-C 8-C 9-C 10-E PEKİŞTİRME
Newton’un Hareket Yasaları
BİLGİ
Eylemsizlik Yasası
Bir cismin üzerine etki eden net kuvvet sıfır ise cisim hareket durumunu korur. Cisim
duruyorsa durmasına, hareket hâlindeyse o yönde sabit hızla hareketine devam eder.
Cismin hareket durumunu değiştirmeye yönelik etkilere karşı koyma özelliğine eylem-
sizlik denir. NOT
Eylemsizlik cismin kütlesiyle doğru orantılıdır. Boyutları aynı olan duran silindirlerden İbn-i Sina’ya göre fırlatılan bir
cisim hareket ettiriciden ayrıl-
içi dolu olanı hareket ettirmek, içi boş olanı hareket ettirmekten zordur. Benzer şekilde
dıktan sonra bir süre daha yol
aynı süratle hareket eden içi dolu silindiri durdurmak içi boş olana göre zordur.
aldığına göre ortada hareketi
kalıcı kılacak bir nedenin olması
ve bu nedenin onu etkileyecek
şekilde hareket ettirildiğinde bu-
lunması gereklidir. Hızlanmanın
Hareket yönü
nedeni, cismin direnç gösteren
ortamda yer değiştirmesidir. Di-
ğer bir deyişle, bunu yapabilen
cisim daha hızlı hareket eder,
Araç
Yavaşlıyor.
Ağırlık
yapamayan ise daha yavaş ha-
reket eder. Boşlukta böyle bir
durum gerçekleşmez.
Dirençsiz veya ideal bir ortam-

Üzerinde yük bulunan hareketli Bardağın üzerinde karton ve madenî
da devinimin son bulmayacağı-
araç durmak için frene bastığında para varken kartona ani bir kuvvet uy- nı belirten İbn-i Sina’nın modern
araç dururken yükün ileri doğru ha- gulandığında karton ilerlerken madenî mekaniğin temeli olan eylemsiz-
reketini sürdürmesi eylemsizlikle para bardağın içine düşer. Bu durum da lik ilkesine yakın bir açıklamaya
ilgilidir. eylemsizlikle ilgilidir. ulaştığını söylemek olanaklıdır.
İbn-i Sina eylemsizlik konusunda çalışmalar yapmıştır. Kuvvetle cisim arasında her-
hangi bir temas bulunmadığında hareketin kesintiye uğramamasının nedenini araştır-
mıştır. İbn-i Sina bir nesneye kuvvet uygulandıktan sonra kuvvetin etkisi ortadan kalksa
bile nesnenin hareketini sürdürmesinin nedeninin, kesri meyil (güdülenmiş eğim) yani
nesneye kazandırılan hareket etme isteği olduğunu ortaya koymuştur. İbn-i Sina, bu is-
teğin sürekli olduğunu ve bir kere kazanıldığında kaybolmadığını öne sürmüş. Newton’la
birlikte son biçimine kavuşan eylemsizlik ilkesine yaklaşmıştır.
Öğrenme Alanı 5
I. Hızla giden araç içindeki yolcuların ani frenle öne gitmesi.
II. Yuvarlanan boş damacananın dolu damacanaya göre daha kolay durdurul-
ması.
III. Hızla çekilen masa örtüsünün üzerindeki bardağın içindeki su dökülmeden
yeniden masaya oturması.
Yukarıdakilerden hangileri eylemsizliğe örnektir?
Verilenlerin tümü eylemsizlikle açıklanabilir.
85
BİLGİ
Temel Yasa (Newton’un İkinci Yasası)
Newton’un ikinci yasası cisimler üzerindeki net kuvvetin sıfır olmadığı durumları
AKLINDA OLSUN açıklar. Buna göre cisim üzerine etkiyen net kuvvet sıfırdan farklı ise yani dengelen-
memiş kuvvetlerin etkisindeyse cisim, kuvvet doğrultusunda ivmeli hareket yapar. Ci-
V=0
sim ivmesinin yönü net kuvvetin yönü ile aynıdır.
F2 = 8 N 2 kg F1 = 20 N
V = 10 m/s a 2a 3a
m F m 2F m 3F
F2 = 8 N 2 kg F1 = 20 N
Şekildeki cisimlerin net kuv- Cismin ivmesi, cisme uygulanan net kuvvetle doğru, kütle ile ters orantılıdır. Yani
vetleri eşit olduğu için ivmeleri bir cisme F büyüklüğünde kuvvet uygulandığında ivmesi a, 2F kuvveti uygulandığında
eşittir. Hız kuvvet ile toplan- ivmesi 2a’dır. Bu durumda cisme uygulanan kuvvet ile oluşan ivmenin oranı sabittir.
maz.
Bu sabite kütle denir.
F 2F 3F
= = = sabit = Kütle
a 2a 3a
AKLINDA OLSUN
Fnet = m · a Kuvvet
Bir cisme net kuvvet etki ettiği Grafiğin eğimi kütleyi verir.
F
sürece cisim yavaşlar ya da
hızlanır. F
Kuvvet (N) Kütle (kg) İvme (m/s2) =m
a İvme
m
a
Net kuvvet sıfır olduğunda ci- 0
kg $ 2 a
s
sim durur ya da sabit hızla ha-
reket eder.
UYARI! K cismine etki eden net kuvvet hareket yönünde olursa ci- Hareket yönü
sim hızlanır. K Fnet
Fnet = m · a
Hareket yönü
K cismine etki eden net kuvvet hareket yönüne ters yön-
ifadesi doğru iken F = m.a yan- de ise cisim yavaşlar. Fnet K
lıştır.
F2 = 32 N 2 kg F1 = 20 N
Öğrenme Alanı 6
20 = 2.a Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde duran K ve L cisimlerinin kütleleri sıra-
32 = 2 . a ifadeleri yanlış, sıyla 2 kg ve 4 kg dır. Cisimlere etki eden kuvvetler şekildeki gibidir.
K L
32 – 20 = 2 . a ifadesi doğrudur.
4N 2kg 8N 10N 4kg 2N
aK
Buna göre cisimlerin ivmelerinin büyüklükleri oranı kaç olur?
aL
8-4 10 - 2 aK
aK = = 2 m/s 2 ve a L = = 2 m/s 2 ise =1
2 4 aL
86
BİLGİ
Öğrenme Alanı 7
Yatay sürtünmesi önemsiz yolda bulunan özdeş tuğlalarla oluşturulan cisimler
sırasıyla 2F, 2F ve 3F kuvvetleriyle çekiliyor.
m m
2F 3F
m m 2F m m
Sistemlerin ivmeleri a1, a2 ve a3 arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
2F F 2F F 3F
a1 = = , a2 = = , a3 = ise a3 > a2 = a1
2m m 2m m 2m
Öğrenme Alanı 8
Kütleleri mK ve mL olan K ve L cisimlerinin ivmelerinin cisimler üzerine etki
eden net kuvvete bağlı değişim grafikleri şekildeki gibidir.
Net kuvvet Net kuvvet
K L
3F 4F
F 2F
İvme İvme
0 a 3a 0 4a 8a
mK
Buna göre cisimlerin kütleleri oranı m kaçtır?
L
3F 4F aK
aK = ve a L = ise =2
3a 8a aL
Ağırlık ve Yer Çekimi İvmesi

Bir gezegenin, üzerinde bulunan cismin kütlesine uyguladığı kütle çekim kuvveti-
ne ağırlık denir. Söz konusu kuvvet Dünya üzerinde bulunan bir cisme etki ediyor ise
bu kuvvete, yer çekimi kuvveti adı verilir. Ağırlık bir kuvvet olduğu için dinamometre ile
ölçülür. Vektörel bir büyüklük olan ağırlık G¶ sembolü ile gösterilir. Birimi Newton’dur.
Günlük hayatta kütle ve ağırlık birbirine karıştırılan kavramlardır. Kütle değişmeyen
madde miktarıdır. Ağırlık ise cisimlere bulundukları gezegenler tarafından uygulanan
bir kuvvettir.
Cisimlere etki eden çekim kuvveti yani

ağırlık, cismin bulunduğu gezegene göre fark-
lılık gösterir. Bunun sebebi gezegenin çekim
ivme değerinde görülen farklılıklardır. Çekim
ivme değeri, gezegenin kütlesine, yarıçap
değerine ve gezegenin yoğunluğuna bağlı
olarak değişir. Bir gezegenin çekim ivmesinin
yönü gezegenin merkezine doğrudur.
87
BİLGİ
Yer çekimi ivmesi g olan bir gezegende m kütleli bir cismin ağırlığı,
Ağırlık = Kütle x Yer çekimi ivmesi
G¶ = m · g¶
ifadesi ile hesaplanır.

Ağırlık dinamometre ile ölçülür. Dinamometreler yayların esneklik
özelliğinden faydalanarak yapılır.
Öğrenme Alanı 9
Şekildeki etkinlikte “ağırlık” kavramı ile ilgili ifadelerin doğruluğuna ya da
yanlışlığına karar verilerek ifadenin karşısındaki kutucuğa “ 3” atınız.
D Y
a) Bir gezegenin üzerinde bulunan cismin kütlesine uyguladı-

ğı kütle çekim kuvvetine ağırlık denir. 3
b) Dünya üzerindeki bir cisim için ağırlık yerçekim kuvvetidir. 3

c) Ağırlık eşit kollu terazi ile ölçülür. 3
d) Ağırlık vektörel bir büyüklüktür. 3
e) Ağırlığın sembolü G'dir. 3
f) Ağırlık birimi "kilogram" dır.
a-D, b-D, c-Y, d-D, e-D, f-Y
AKLINDA OLSUN
Etki - Tepki Yasası
Elektriksel kuvvetler ve manye-
tik kuvvetler, etki tepki kuvvet Etkileşim içinde olan tüm cisimler birbirlerine kuvvet uygular. Her etkiye eşit ve zıt
çiftleridir. yönde tepki kuvveti vardır.
+ F¶1 F¶2 –
Tepki Etki Tepki Etki
Duvarın çekice Çekicin duvara Duvarın Parmağın
F¶3 S N N S F¶4
tepkisi etkisi parmağa tepkisi duvara etkisi
F¶1 ile F¶2 , F¶3 ile F¶4 etki-tepki

çiftidir.
1) Etki kuvveti tepki kuvvetine eşit büyüklükte fakat zıt yönlüdür.
2) Etki-tepki kuvvetleri farklı cisimler üzerinde olduğu için birbirini dengelemez.
88
BİLGİ
2 1
m kütleli cisme etki eden kuvvet,

bir elin cismi ittiği kuvvettir. m kütle-
li cisme 1 yönünde tek kuvvet etki
etmiş olur. Cismin tepkisi cismi iten
eledir. Ele de 2 yönünde tek bir kuv-
vet etki etmiştir.
Öğrenme Alanı 10
Günlük hayatta karşılaşılan bazı kuvvetlerle ilgili,
I. Ağaçtan düşen kayısının yere çarptığında ezilmesi olayında kayısının
yere uyguladığı etki kuvveti, yerin kayısıya uyguladığı tepki kuvvetinden
küçüktür.
II. Bir arabanın duvara çarpması olayında arabanın duvara, duvarın arabaya
uyguladığı kuvvet eşit büyüklüktedir.
III. Bir çekiçle çivinin duvara çakılması olayında, çekiç çiviye; çivinin çekice
uyguladığından daha büyük bir kuvvet uygular.
Etki - tepki kuvvetleri eşit büyüklüktedir. Yalnız II
Öğrenme Alanı 11
Yatay zemin ve düşey duvar arasındaki 2 kg
Düşey F = 20N
kütleli K cismine şekildeki gibi F¶1 ve F¶2 kuv- duvar 1
vetleri uygulanıyor.
Düşey duvarın K cismine uyguladığı tepki F1 = 80N
kuvvetin büyüklüğü N1, yatay zeminin K Yatay zemin
cismine uyguladığı tepki kuvvetinin

büyüklüğü N2 olduğuna göre N1 ve N2 değerleri kaç N olur? (g = 10 m/s2)
N1 = 80 N ve N2 = 20 + 20 = 40N
KAVRAM YANILGILARI
✘ Etki ve tepki kuvvetleri aynı cisme etki eder.

Etki ve tepki kuvvetleri birbirine eşit büyüklükte fakat zıt yöndedir ve fark-
lı cisimlere etki eder. Masaya elimizle vurduğumuzda masaya 1 tane
✔ (etki) kuvvet, elimize de 1 tane (tepki) kuvvet etki etmektedir. Bu kuvvet-
ler farklı cisimlere etki etmiştir.
✘ Sadece canlılar kuvvet etki eder.
Sadece canlılar kuvvet uygulamaz. Masanın tepki kuvveti veya yerin çekim
kuvveti gibi cansız maddelerin de uyguladığı kuvvetler vardır.
✘ Uzayda yer çekimi kuvveti yoktur.
Uzayda da yer çekimi kuvveti vardır. Yer çekimi kuvveti Dünya’dan
uzaklaştıkça azalır.
89
BİLGİ
Serbest Cisim Diyagramı
!
Cisimlerin üzerine uygulanan kuvvetler serbest cisim diyagramı ile gösterilir.
Hesaplamalarda yatay Yatay sürtünmesiz düzlemde dur- N

düzlemde tek kütle ile makta olan cisme etki eden net
sınırlı kalınır. Bileşenlere kuvvet sıfırdır. Cisme iki kuvvet etki
ayırma hesaplamalarına ediyordur: yer çekimi kuvveti ve tepki M
girilmez.
kuvveti. Cisim dengelenmiş kuvvetler
etkisindedir.
G¶ = mg
Yatay sürtünmesiz düzlemde F kuv-

N
veti çekilmekte olan cisme net kuv-
vet etki ediyordur (F). Cisme üç adet
kuvvet etki etmektedir: Yer çekimi M F F¶
kuvveti, tepki kuvveti ve F kuvveti.
Net kuvvet sıfır olmadığı için denge-
lenmemiş kuvvetler etkisindedir. G = mg
Düşey duvarda F kuvveti yardımıy-

la tutulan tahta bloka etki eden net
kuvvet cismin ağırlığıdır. Cisme üç N F
adet kuvvet etki ediyordur: F kuvveti, N

F
yüzeyin tepki kuvveti ve yer çekimi
G
UYARI! kuvveti. Net kuvvet sıfır olmadığı için G
cisim dengelenmemiş kuvvetler etki-
Serbest cisim diyagramında net
sindedir.
kuvvet gösterilmez.
Öğrenme Alanı 12
Aşağıda verilen ağırlıkları G olan cisimlerin serbest cisim diyagramlarını
çiziniz.
a) b) c)
ip
N = 2G
N=G
T=G
G G G
90
BİLGİ
KAVRAMA
4. Sürtünmelerin ihmal edildiği ortamda +y
Kazanım 02 durmakta olan 2 kg’lık cisme düşey F¶1 = 34 N
doğrultuda F¶1 = 34 N, F¶2 = 6 N luk

1. m = 2 kg
1.
Net kuvvet sıfır ise cisim durur
a. Temel yasa kuvvetler şekildeki gibi etki etmektedir.
ya da sabit hızla hareket eder.
Buna göre cismin ivmesi hangi F¶2 = 6 N
2.
İvme, uygulanan net kuvvet ile
b. Eylemsizlik yönde kaç m/s2 olur? (g = 10 m/s2) –y
doğru orantılıdır. yasası
Etkileşim halindeki cisimler

FN = m · a
3. birbirine eşit ve zıt yönlü c. Etki - tepki yasası F1 – F2 – m·g = m · a
kuvvet uygular.
34 – 6 – 20 = 2 · a
a = 4 m/s2
Yukarıda verilen hareket yasaları ve bunlara ait +y yönünde olur.
açıklamaların doğru eşleştirilmesi nasıl olur?
1-b 2-a 3-c
2. Özdeş dinamometrelere 10 N ağırlığındaki yükler

Şekil - I ve Şekil - II deki gibi asıldığında dinamomet-
relerin gösterdiği değerler sırasıyla D1 ve D2 oluyor.
5. 40 m/s ilk hıza sahip 2 kg kütleli cisme, kuvvetler şekil-
D2
deki gibi etki etmektedir.
V0 = 40 m/s
D1 F1 = 40 N
10 N = F2
10N 10N 2 kg 4 N = F3
yatay
10N
Sistem sürtünmesiz olduğuna göre cismin ivmesi
Şekil - I Şekil - II kaç m/s2 olur?
D
Buna göre 1 oranı kaçtır? 40 + 10 – 4
D2 a= = 23 m/s2
2
D1
D1 = 10N ve D2 = 10N ise =1
D2
3. Durmakta olan m kütleli cisme sürtünmelerin ihmal edil-

diği yatay düzlemde F = 8 N’luk kuvvet uygulandığında
cismin hız - zaman grafiği şekildeki gibi olmaktadır.
V (m/s) 6. Kütleleri mX ve mY olan Net kuvvet (N)
16 X ve Y cisimlerinin net
X
kuvvet – ivme grafikleri
Y
F=8N 8 16
şekildeki gibidir.
mX
yatay 4 8 t (s) Buna göre, oranı 0
mY 4 8 İvme (m/s2)
Buna göre, cismin kütlesi kaç kg’dır? kaçtır?
¢v = a · t FN = m · a
FX 16 mx 4
mX = = = 4 kg = =2
16 – 0 = a · 8 8=m·2 a 4 my 2
F 16
a = 2 m/s2 m = 4 kg olur. mY = Y = = 2 kg
a 8
91
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
7. Sürtünmelerin ihmal edildiği Şekil - I’deki yatay düzlem- 10. K cisminin yere uyguladığı etki kuvveti Şekil - I’de
de durmakta olan X cismine 3F kuvveti uygulandığında 40 N, Şekil - II’de 70 N dur.
F 2F
2a, Y cismine ise F kuvveti uygulandığında a ivmesi ile
K K
hızlanan hareket yapmaktadır.
a2 = ? yatay yatay
2a a Şekil - I Şekil - II
3F F 5F
X Y X Y
Buna göre K cisminin ağırlığı kaç N olur?
F + PK = 40 ve 2F + PK = 70 ise PK = 10N
Cisimler Şekil - II’deki gibi yapıştırılarak 5F kuvve-
ti uygulandığında cisimlerin kazanacağı ivme kaç
a olur?
5F = ^m X + m Yh ·a2
3F = mX · 2a F = mY · a 11. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemdeki özdeş X, Y ve
3
3mY · a = mX · 2a 5m Y · a = c m Y + ·m Y m · a2 Z cisimlerine yatay F, 2F ve 3F kuvvetleri şekildeki
2
3mY = 2mX a2 = 2a olur. gibi uygulanıyor.
X Y Z
m F m 2F m 3F
yatay
Şekil-I Şekil-II Şekil-III
8. Yatay sürtünmesi önem-
Kuvvet (N)
siz yolda duran X ve Y Buna göre cisimlerin ivmeleri a1, a2, a3 arasındaki
X
cisimlerine uygulanan 40 büyüklük ilişkisi nasıldır?
net kuvvetin cisimlere 30 Y
kazandırdığı ivmeye 20 F 2F 3F
a1 = a = a3 = a3 > a2 > a1
m 2 m m
bağlı değişim grafikleri 10
şekildeki gibidir. İvme
2 4 6 (m/s2)
X 12. Şekil-I de yatay sürtünmesiz X

düzlemde duran m = 2 kg 2 kg m F = 20 N
X yatay
Y F = 30 N kütleli X cismine çok kısa X Şekil - I
2 kg m F = 20 N
sürede 20 N uygulanıp 2 kg m X F = 20 Nyatay
bırakılıyor. 2 kg m
Şekil - I F = 20yatay
N
Şekil -I yatay
X
Buna göre cisimler üst üste yapıştırılıp 30N’lik Şekil-II de sürtünmesiz yatay X Şekil - II
2 kg m F = 20 N
yatay kuvvet uygulandığında cisimlerin ivmesi düzlemde duran m kütleli X 2 kg m F = 20 N yatay
yatay
kaç m/s2 olur? cismine 20 N’luk kuvvet sü- Hareket
Şekil - II yönü
Şekil - XII
rekli uygulanıyor.
2 kg m F = 20 N
20 20 30 Şekil-III te sürtünmesiz ya- Hareket yönü yatay
mX = = 10 kg , m Y = = 5 kg , a = = 2 m/s 2 Hareket yönü
2 4 10 + 5 tay düzlemde hareket eden X Şekil - III
X
m kütleli X cismine 20 N kuv- 2 kg m F = 20 N
2 kg m F = 20 N yatay
vet uygulanıyor. yatay
Şekil - III
9. Dünya’da 600 Newton ağırlığı olan bir cismin Şekil - III
Buna göre X cisminin
Ay’daki ağırlığı kaç Newton’dur?
yapacağı hareket çeşitleri nasıl olur?
10
(gDünya = 10 N/kg, gAy = N/kg)
6 Şekil-I çok kısa süre hızlanıp kuvvet kaldırılınca sabit hızla
gider. Şekil-II Düzgün hızlanan sabit ivmeli hareket eder.
600 = m · 10 GAy = m · gAy Şekil-III düzgün yavaşlayan hareket yapar.
10
m = 60 kg GAy = 60 · = 100N
6
92
KAVRAMA
Kavrama
13. Şekildeki m kütleli X cis- N 16. X
mine sürtünmesiz sistemde m
F kuvveti uygulanıyor. F F
ı
masa h
Buna göre hangi kuvvetler
etki - tepki çiftidir? G = mg
yatay
(F – Fı)
etki tepki kuvvetidir. mg yerçekimi kuvveti N ise masa-
nın tepki kuvvetidir. Etki tepki çifti değildir Düşey kesiti verilen deney düzeneğinde X cismi eğik
düzlemden serbest bırakılıyor.
Buna göre,
I. X cismi, yatay düzlemde sabit hızla hareket eder.
14. Dünya yüzeyinde dinamometreyle ölçülen bir cisim II. X cismi, yatay düzlemde ivmeli hareket yapar.
800 N gelmektedir. Aynı cisim, X gezegeninde aynı III. X cismi, eğik düzlem üzerinde ivmeli hareket yapar.
dinamometreyle ölçüldüğünde 200 N gelmektedir. ifadelerinden hangileri söylenebilir?
Buna göre, X gezegeninin çekim ivmesi kaç N/kg
(Sürtünmeler önemsenmiyor.)
dır? (gDünya = 10 N/kg)
Cisim eğik düzlemde hızlandığından ivmeli hareket yapar.
800 = m · 10 GX = m · gX Yatay düzlem sürtünmesiz olduğu için sabit hızla gider.
m = 80 kg 200 = 80 · gX
17. Yatay sürtünmesi önemsiz yolda duran cisim, Şekil - I
gX = 2,5 N/kg
de F1 ve F2 kuvvetlerinin etkisiyle 2 m/s2 ivme ile hız-
lanmaktadır.
a = 2 m/s2 F1 F2
F2 = 60 N F1 = 70 N
15. Sürtünmesiz sistemde K ve L vagonları sabit F kuvve-

tiyle çekiliyor. Bir süre sonra K ve L arasındaki ip Şekil - I Şekil - II
kopuyor.
Duran aynı cisme aynı F1 ve F2 kuvvetleri Şekil - II
Tip F deki gibi etki ettiğinde yerin cisme uyguladığı dik
K L
kuvvet kaç Newton olur? (g = 10 m/s2)
70 – 60 = m . 2 ise m = 5 kg olur.
Bu andan itibaren cisimlerin hareketi ile ilgili aşa- 60 N N = 60 N
ğıdaki soruları cevaplayınız.

a) K ile L vagonlarının yapacağı hareket çeşidi ne 50 N 70 N

olur?
b) K ile L hangi Newton kanununa göre hareket
1) 1-b 2-a 3-c 2) 1 3) 4 4) +y yönü 4 m/s2 5) 23 6) 2
eder?
7) 2a 8) 2 9) 100 N 10) 10 N 11) a3 > a2 > a1
c) İp koptuktan sonra hız-zaman grafikleri nasıl olur?
15)
a) K: Sabit hızlı
a) K sabit hızlı hareket, L sabit ivmeli hareket (düzgün hızlanan) L : Düzgün hızlanan
12) Çok kısa süre
b) K: eylemsizlik (1. yasa) hızlanıp sabit hızlı, 14) 2,5 N/kg b) K: Eylemsizlik 1. yasa
13) F, Fı L: Temel yasa 2. yasa
düzgün hızlanan, c) V
L: eylemlilik dinamiğin temel yasası (2. yasa) düzgün yavaşlayan
V
L
K
V V
c) L
K t t
16) I ve III 17) 60 N

t t
93
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Newton’un Hareket Yasaları
Ek Ödev: 9. Sınıf Fen Lisesi ÇAP Fizik SB /3. Ünite / Test 19-20-21
1. 2 kg kütleli cisim sürtünmesiz yatay düzlem üzerinde 4. K, L ve N cisimlerine uygulanan net kuvvet ile cisimle-
F¶1 ve 20 değerindeki kuvvetlerin etkisinde 5 m/s2 lik rin kazandıkları ivmeler arasındaki kuvvet-ivme grafiği
ivmeyle hareket ediyor. şekildeki gibidir.
hareket yönü
20N 2 kg F¶1
yatay
Buna göre F¶1 kuvvetinin büyüklüğü kaç N olur?
A) 1 B) 4 C) 6 D) 10 E) 12
K, L, N nin kütleleri sırasıyla mK, mL, mN olduğuna
20 - F1
a= ise 10 = 20 – F1 ise F2 = 10N olur. göre bunlar arasındaki ilişki aşağıdakilerden han-
2
gisidir?
A) mL < mN < mK B) mK < mN < mL
2. L
F F C) mK < mL < mN D) mN < mL < mK
K K
E) mN < mK < mL
Şekil - I Şekil - II 2015 / YGS
Sürtünmesiz yatay düzlemdeki K cismi Şekil – I deki F 4 2

m= ise mK = 6 m/s2, mL = 2 m/s2 mN= = m/s2 olur.
F kuvvetinin etkisinde 4a ivmesiyle hızlanırken L cis- a 6 3
mi Şekil – II deki gibi üzerine yapıştırıldığında K cismi
aynı F kuvvetinin etkisinde 2a ivmesiyle hızlanıyor.
5. Freni bozulmuş olan bir otomobil, yatay düz bir yolda
Buna göre K cisminin kütlesinin L ninkine oranı hareket ederken kütlesi kendi kütlesinden çok küçük
mK
kaçtır? olan bir çöp kovasına çarpmıştır. Bu sırada kaldırımda
mL
1 1 otobüs bekleyen Ahmet, Burçin ve Cevdet olaya tanık
A) B) 1 C) 2 D) 4 E)
2 4 olmuş ve otomobil ile kovanın birbirlerine temas
F = mK 4a etmekte oldukları çok kısa süren çarpışma süreciyle
F = (mK + mL) 2a ilgili aşağıdaki yorumları yapmışlardır.
mK
4mK = 2mK + 2mL ise =1 • Ahmet: Otomobilin kovaya uyguladığı kuvvet, ko-
mL
vanın otomobile uyguladığından büyüktür.
3. Esnek bir düzlemde zıplayan çocuğun, bu düzlem- • Burçin: Kovanın ivmesi, otomobilinkinden büyük-
den ayrıldıktan sonra yukarı doğru çıktığı süre tür.
boyunca hızı, ivmesi ve bu çocuğa etki eden net • Cevdet: Kovanın hızı, otomobilinkinden daha bü-
kuvvet hakkında ne söylenebilir? yük değişim göstermiştir.
Buna göre; Ahmet, Burçin ve Cevdet’in yorum-
(Hava sürtünmesi önemsizdir.)
larından hangileri doğrudur?
Hız İvme Etki eden net kuvvet
––––– ––––– ––––––––––––– A) Yalnız Ahmet
A) Azalır Azalır Artar
B) Yalnız Burçin
B) Azalır Değişmez Değişmez
C) Yalnız Cevdet
C) Azalır Azalır Değişmez
D) Ahmet ve Burçin
D) Azalır Değişmez Artar
E) Değişmez Değişmez Değişmez E) Burçin ve Cevdet
2020 / TYT
2014 / YGS
Otomobil ve kova birbirlerine eşit büyüklükte kuvvet uygular-
Yukarı çıkarken hızı azalır, ivmesi ve net kuvvet değişmez. lar. Kütlesi küçük olan kovanın ivmesi büyüktür.
Net kuvvet ağırlığı kadardır.
94
PEKİŞTİRME
Ek Ödev: 9. Sınıf Fen Lisesi ÇAP Fizik SB /3. Ünite / Test 19-20-21
Pekiştirme
6. K, L ve M cisimleri yatay düzlemde Şekil - I, Şekil - II 9. Konum Hız İvme
ve Şekil - III’teki gibi üst üste konulmuştur. K L M
L K M
K M L 0 0 0
Zaman Zaman Zaman
I II III
Şekil – I deki yerin uyguladığı tepki kuvveti 60 N,
Yatay düzlemdeki K, L ve M araçlarına ait grafikle-
Şekil – II deki tepki kuvveti 40 N ve Şekil III’deki tepki
kuvveti 80 N ise K cisminin ağırlığı kaç N olur? re göre hangi araçlar dengelenmiş kuvvetlerin
etkisindedir?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
K + L = 60 K + L + M = 90
ise L + M = 80 D) I ve II E) II ve III
M + L = 80
K + M = 40 K = 10 N
Dengelenmiş kuvvet cismin durduğu ya da sabit hızla gittiği
durumdadır. L ve M de cisim ivmeli hareket yaptığı için denge-
lenmemiş kuvvetlerin etkisinde olur.
7. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemlerdeki X ve Y cisim-

lerine sabit F kuvvetleri düzleme paralel olarak uygulan-
dığında cisimlerin ivmeleri 4 m/s2 ve 6 m/s2 oluyor.
10. Bir tenis topu, yatay zeminde sabit hızla hareket
4 m/s2 6 m/s2 Y
F F a=? etmekte olan bir kamyonetin kasasında şekildeki gibi
F
X Y X
Şekil - I Şekil - II Şekil - III
durmaktadır.
Y cismi X cisminin üzerine konulup yine F kuvveti

uygulanırsa cisimler birlikte kaç m/s2 ivmeyle
hareket eder?
6 8 12
A) B) C) D) 3 E) 5
5 5 5
F = 4mX = 6mY ¡ mX = 3k mY = 2k F = 12k olur.
12
Fnet = (mX + mY) · a ise 12k = (3k + 2k) · a ise a = m/s2
5 Bir süre sonra tenis topu aniden, kamyonetin iler-
leme yönüne zıt yönde yuvarlanmaya başladığına
8. Yatay sürtünmesiz düz- göre kamyonet,
V (m/s)
lem üzerindeki 4 kg küt-
10 I. Yatay zeminde yavaşlamaya başlamıştır.
leli bir cismin net kuvvet
II. Yatay zeminde hızlanmaya başlamıştır.
etkisi altında hız - zaman
grafiği şekildeki gibi olu- III. Yokuş yukarı sabit hızla çıkmaya başlamıştır.
yor. IV. Yokuş aşağı sabit hızla inmeye başlamıştır.
t (s)
Buna göre cisme etki 0 2 yargılarından hangileri doğru olabilir?
eden net kuvvet kaç N
olur?
D) I ve IV E) II ve III
A) 20 B) 15 C) 12 D) 10 E) 8 2019 / MSÜ
¢V 10 Yatay zeminde hızlanan hareket veya yokuş yukarı sabit hızlı

a= = = 5 m/s 2 ve Fnet = m . a = 4 . 5 = 20N
¢t 2 hareket
95
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-D 2-B 3-B 4-D 5-E 6-A 7-C 8-A 9-A 10-E
Sürtünme Kuvveti
BİLGİ
Birbirine temas eden yüzeyler arasında zorlanmaya karşı oluşan kuvvete sür-
!
tünme kuvveti denir. Sürtünme kuvveti vektörel bir nicelik olup fs ile gösterilir. Birimi
Sürtünme kuvvetinin Newton’dur. (N)
matematiksel modeli
Yatay düzlemde kuvvet etkisiyle kayarak ilerleyen bir cisme uygulanan sürtünme
verilerek matematiksel
kuvveti cismin hareket yönünün tersine doğru oluşur. Sürtünme kuvvetinin serbest cisim
hesaplamalar yapılması
sağlanır. diyagramındaki gösterimi şekildeki gibidir.
F F (Kuvvet)
Sürtünme
kuvveti (Sürtünme kuvveti) (fs)
G (Ağırlık)
Ağırlık
Duran bir cismi harekete geçirmek, hareket hâlindeki bir cismi hareketine devam
UYARI! ettirmeye çalışmaktan daha zordur. Çünkü her iki durumda cisme etki eden sürtünme
Cisimlerle yüzey arasındaki

kuvvetleri farklıdır. Sürtünme kuvveti statik ve kinetik sürtünme olarak ikiye ayrılır.
sürtünme kuvveti, cisimlerin yü-
1. Statik Sürtünme Kuvveti
zeye temas ettikleri alana bağlı
değildir. Duran bir cismi harekete geçirene kadar etki eden kuv-
Sürtünme kuvveti
vete statik sürtünme kuvveti denir. Statik sürtünme kuv-
fs = 2 N F = 10 N
veti cisme uygulanan kuvvetin büyüklüğüne göre değişir. Fs
Yatay düzlemdeki birFcisme
= 2 N uygulanan sürtünmeFkuvveti-
f =3N
=3N
fs = 2 N s
fs = 2 N F = 10 N nin maksimum değeri 5 N olsun. Bu durumda cisme 2N

kuvvet uygulanırsa sürtünme kuvveti 2 N, 3 N kuvvet uy- 0 F Sürtünme kuvveti
Uygulanan
gulanırsa sürtünme kuvveti 3 N olur. kuvvet
Fs
F=2N F=3N
fs = 2 N fs = 3 N
0 F Uygulan
kuvvet
Öğrenme Alanı 13
Bir sandık, tahta, beton ve cam üzerinde durmakta iken F büyüklüğünde zemine
paralel kuvvetler uygulanıyor.
F F F
Tahta zemin Beton zemin Cam zemin
Sandık üç durumda da hareketsiz kaldığına göre sandıkla zemin arasında-

ki sürtünme kuvvetleri f1, f2, f3 arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır?
Fnet = 0 olduğundan f1 = f2 = f3 olur.
96
BİLGİ
2. Kinetik Sürtünme Kuvveti
AKLINDA OLSUN
Hareket halindeki cisimlere etki eden sürtünme Sürtünme
Kuvveti
kuvvetine kinetik sürtünme kuvveti denir. Kinetik sür-
tünme kuvveti, statik sürtünme kuvvetinin maksimum fstatik
değerinden daha küçüktür. Aşağıda bazı cisimlerin fkinetik

statik ve kinetik sürtünme katsayıları verilmiştir.
Tekerlek sabit hızla dönerek

ilerliyorsa sürtünme kuvveti (fs)
Uygulanan sıfırdır. Çünkü sürtünme kuv-
kuvvet veti olsa tekerlek yavaşlardı.
1 2
Statik Kinetik
Çelik - Çelik 0,15 - 0,25 0,1 - 0,2

F
Tahta - Tahta 0,4 - 0,7 0,2 - 0,3
fs
Sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, sürtünen yüzeylerin cinsine ve tepki kuvvetine Duran tekerlek merkezinden F
bağlıdır. Sürtünme kuvvetinin matematiksel modeli aşağıdaki gibidir. kuvveti ile çekilmeye başlan-
dığında tekerlek hızlanmaya
başlar. Tekerlek dönüyorsa F
fs = k . N k: sürtünme katsayısı, N: tepki kuvveti kuvveti döndüren kuvvet ol-
madığı için tekerleği döndüren
sürtünme kuvvetidir. Ok yö-
nünde döndüğü için sürtünme
kuvveti 1 yönündedir.
Hareket
yönü 1 2 F
F
Sürtünme
kuvveti fs
fs
Ağırlık
Kayarak ilerleyen cisimlere etki eden Dönerek ilerleyen cisim sürtünmeli yola Duran tekerlek F kuvveti dön-
meye başladığında zemini 1
sürtünme kuvveti genellikle cismin hareket girdiğinde yavaşlar. Sürtünme kuvveti ha- yönünde iteklediğinden zemin
yönüne ters yöndedir. reketi yönünde olur. de tekerleğe 2 yönünde sürtün-
me kuvveti oluşmasını sağlar.
F 1 2
İvme İvme
Hız Hız fs
Tekerlek ok yönünde dönerken

F kuvvetinin etkisiyle yavaşla-
maya başladığında zemini 2
Sürtünme kuvveti Sürtünme kuvveti yönünde iteklediği için sürtün-
me kuvveti 1 yönünde olur.
İleri yönde hızlanan bisikletin tekeri, yere İleri doğru hareket eden bisikletli, pedal 1 2
geri yönde kuvvet uygularken yer de bi- çevirmeyi bırakıp frene bastığında teker-
siklete hareketi yönünde sürtünme kuv- lek dönmeden kayma hareketi yapmaya
veti uygular. Bisikletli pedalı çevirmeyi başlar. Bu nedenle sürtünme kuvveti ha-
bıraktığında aynı sürtünme kuvvetinin reket yönüne ters yönde olur.
fs
etkisiyle tekerlek yavaşlayıp durur.
Tekerlek 2 yönünde ilerlerken
yavaşlıyorsa sürtünme kuvveti
2 yönünde olur.
97
BİLGİ
Cisme etki eden kinetik sürtünme kuvveti harekete ters
N Hareket
yönde oluşur. yönü
fs V
fs = k N
ile bulunur. G
fs Düşey
duvar
Cisme etki eden sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, N
fs = k F F
Hareket
ile bulunur. G
yönü
Öğrenme Alanı 14
X noktasındaki durgun m kütleli cisme XYZT yolu boyunca sabit F¶ kuvveti
uygulandığında cisim XY noktaları arasında hızlanmakta, YZ noktaları arasın-
da sabit hızlı, ZT noktaları arasında ise yavaşlamaktadır.
M F¶
X Y Z T
Buna göre cisme yol boyunca etki eden sürtünme kuvveti (f¶s) ve F¶ kuv-
vetinin büyüklükleri ile ilgili,
I. X - Y noktaları arasında F > fs dir.
II. Y - Z noktaları arasında F = fs dir.
III. Z - T noktaları arasında F < fs dir.
Hızlanırken net kuvvet hareket yönündedir. Yavaşlarken zıt yönde olur. (I, II ve III)
Öğrenme Alanı 15
Yatay düzlemde durmakta olan 4 kg’lık cisme F kuvveti
V=0
uygulanıyor. Statik sürtünme kuvvetinin maksimum
4 kg F¶
değeri 30 N, kinetik sürtünme kuvveti 28 N dir.
Buna göre cisme aşağıda verilen kuvvetler uygu-
landığında cisme etki eden sürtünme kuvvetleri kaç N olur?
a) F = 25 N b) F = 32 N c) F = 40 N
a) fs > F ise fs = 25 N b) F > fs ise fs = 28 N
c) F > fs ise fs = 28 N olur.
98
BİLGİ
Öğrenme Alanı 16
Yatay düzlem üzerinde F¶
Hız (m/s)
kuvveti etkisinde hareket
eden 2 kg kütleli cisim 50
Şekil - I deki gibidir.
2kg F = 20N
Cisme ait hız - zaman
grafiği Şekil - II deki Zaman (s)
X 0 10
gibi olduğuna göre
cisme etki eden sür- Şekil - I Şekil - II
tünme kuvveti kaç N olur?
¢V 50
a= = = 5 m/s 2 ve Fnet = ma ise Fnet = 2 . 5 . 10 N
¢t 10
Fnet = F – fs ise 10 = 20 – fs ise fs = 10 N olur.
Öğrenme Alanı 17
Sürtünmeli düşey duvarda bulunan 5 kg kütle-
li cisme şekildeki gibi F = 50 N luk kuvvet etki Fs = 10N
etmektedir.
Cisme 10 N büyüklüğünde sürtünme kuv-
veti etki ettiğine göre, F = 50N
I. Cisim dengelenmemiş kuvvetler etkisin-
dedir. Düşey
II. Cismin ağırlığı arttıkça sürtünme kuvveti duvar
artar.
III. Cismin ivmesi 8 m/s2 dir.
yargılarından hangileri doğrudur? (g = 10 m/s2)
Fnet ≠ 0 Sürtünme kuvveti ağırlığa bağlı değil. (I ve III)
Sürtünme Kuvvetinin Avantajları ve Dezavatajları

Sürtünme kuvveti günlük yaşantımızı bazen kolaylaştırırken bazen de zorlaştırır.
Sürtünme Kuvvetinin Bazı Sürtünme Kuvvetinin Bazı
Avantajları Dezavantajları
• Sürtünen yüzeyler aşınır. Ayakka-
• Yazı yazmak sürtünme kuvveti sa-
bılarımızın tabanları zamanla incelir
yesinde olur.
ve yırtılır.
• Yürümek, bir otomobilin hareket et-
• Makine dişlileri zamanla aşınır. Sür-
mesi veya yavaşlamasında sürtün-
tünmeden dolayı ısınır. Enerji kay-
me kuvveti etkilidir.
bına neden olur.
Öğrenme Alanı 18
Sürtünme kuvveti ile ilgili,
I. Statik sürtünme kuvveti cismin ağırlığı kadardır.
II. Sürtünme kuvveti hayatımızı daima olumsuz yönde etkiler.
III. Bir cisme etki eden kinetik sürtünme kuvveti, cisme etki eden maksimum
statik sürtünme kuvvetinden küçüktür.
Statik sürtünme kuvveti uygulanan kuvvetle ilgilidir. Sürtünmenin olumlu yönleri de

vardır. (Yalnız III)
99
BİLGİ
KAVRAMA
5. Şekildeki yatay düz- 2 kg
K a z a nı m 03 lemde duran 2 kg kütleli F

yatay
cisim ile yatay zemin ara-
1. Sürtünme kuvveti, sındaki maksimum statik sürtünme katsayısı 0,4’tür.
I. Cismin ağırlığına bağlıdır. Buna göre, cisim hareket ederken aynı yatay
II. Sürtünen yüzeylerin cinsine bağlıdır. zeminde sabit süratle hareket ettirebilecek kuvvet
III. Sürtünen yüzeylerin yüzey alanı büyüklüğüne m
kaç N olabilir? b g = 10 2 l
s
bağlıdır.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
fs = kN
Sürtünme kuvveti dik net kuvvet ve sürtünen yüzeylerin cinsi- fs = 0,4 · m · g

ne bağlıdır. fs = 0,4 · 2 · 10 = 8N
Sabit süratle giderken cisme kinetik sürtünme kuvveti etki
2. İbrahim: Sürtünme kuvveti her zaman hareket yönü- eder. Bu nedenle fs < 8N olur.
ne terstir.
Sami: Sürtünme kuvveti sürtünen iki cisimden birine
etki eder.
Ömer: Sürtünme kuvveti temas gerektiren kuvvettir.
6. Şekildeki m1, m2 ve m3 kütlelerine sırasıyla 2F, F ve
3F kuvvetleri etki etmektedir.
Yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin ifadesi doğ-
rudur? m1 2F m2 F m3 3F

Sürtünme kuvveti her iki cisme de etki eder. Sürtünme kuvve-
ti dönerek ilerleyen cisimlerde hareket yönündedir. Cisimler sabit hızla hareket ettiğine göre cisimlere
etki eden sürtünme kuvvetleri fs , fs ve fs arasın-
3. –x O +x 1 2 3
daki ilişki nasıldır?

M V0 = 20 m/s
Sabit hızla gittiğine göre Fnet = 0 ve sürtünme kuvvetleri
uygulanan kuvvete eşit olur. fs = 2F fs = F fs = 3F
1 2 3
Sürtünmeli yatay düzlemde +x yönünde hareket fs > fs > fs
3 1 2
eden cisme etki eden sürtünme kuvvetinin yönü
ne olur?
Hareketin tersi yönde olduğu için –X olur.
4. Kütlesi 2 kg olan şekildeki cisim büyüklükleri 10 N ve 7. Kütlesi 4 kg olan K cismine 2 N ve 10 N luk kuvvetler
2 N olan F1 ve F2 kuvvetlerinin etkisinde hareket şekildeki gibi etki etmektedir.
ediyor. K
F2 = 2N F1 = 10N 4kg 10N
2N
yatay
zemin
Cisim F1 yönünde 1 m/s2 ivme ile hızlandığına k = 0,1
göre cisimle yol arasındaki sürtünme katsayısı

kaçtır? (g = 10 m/s2) Yatay düzlem ile cisim arasındaki sürtünme kat
sayısı 0,1 olduğuna göre cismin ivmesi kaç m/s2
Fnet = ma fs = kN
olur? (g = 10 m/s2)
10 – (2 + fs) = 2 · 1 6 = k · mg
8 – fs = 2 6 = k · 2 · 10 fs = kN = 0,1 . 40 = 4N
fs = 6N k = 0,3 Fnet = ma ise 10 – (2 + 4) = 4 . a ise a = 1 m/s2
100
KAVRAMA
Kavrama
8. Bir öğrencinin sınıfında yaptığı deneyde sürtünmeli 11. Yatay düzlemlerdeki K, L ve M cisimlerine düzleme
yatay düzlemde durmakta olan m kütleli cisim F kuv- paralel ve eşit büyüklükteki F kuvvetleri şekildeki gibi
veti ile ancak dengeleniyor. uygulanıyor.
F F F
m K L
Buna göre,
I. m kütlesi artırılırsa denge durumu değişmez.
M F
II. Düzenek çekim ivmesi küçük olan Ay’a götürülür-
se denge durumu değişmez.
III. Sürtünme kuvvetinin büyüklüğü F kadardır. K cismi hızlanmakta, L cismi yavaşlamakta ve M cismi
yargılarından hangileri doğrudur? sabit hızla hareket etmektedir.
m kütlesi artarsa fs artar denge durumu değişmez. Ay'a götü- Buna göre cisimlerin hangilerine kesinlikle sür-
rülürse Fs azalır denge durumu değişir. Dengede olduğu için tünme kuvveti etki etmektedir?
Fs = F kadar
K cismi hızlandığı için sürtünme etki etmeyebilir. L cismine
sürtünme etki etmeyip hareket yönüne ters yönde F kuvveti
9. Öteleme hareketi yapan X ve Z cismi ile yuvarlanan Y
etki edebilir. M cismine etki eden net kuvvetin sıfır olması
cisimlerinin hareket yönleri şekildeki gibidir. gerekir. M cismine kesin sürtünme etki ediyor. (Yalnız M)
Hareket yönü Hareket yönü
12. Yatay düzlemde duran bir cisme uygulanan yatay

X Y kuvvetin, cisme etki eden sürtünme kuvvetine bağlı
1 2 1 2
Şekil – I Şekil – II Sürtünme
kuvveti (N)
Hareket
60
yönü F2 3
40
F1
20
Z
4
20 40 60 80 Uygulanan
kuvvet (N)
Şekil – III
Buna göre,
Buna göre X, Y ve Z cisimlerine etki eden sürtün- I. Cisme 30 N kuvvet uygulandığında cisim hareket
me kuvvetlerinin yönü sırasıyla nedir? etmez.
Ötelenen cisimlere etki eden sürtünme kuvvetinin yönü hareket II. Cismi hareket ettirebilecek kuvvet 60 N den bü-
yönünün tersine iken dönen cisimlerde hareket yönündedir. (1, 1, 4) yüktür.
III. Cisme 100 N luk kuvvet uygulandığında cismi ha-
10. Yatay ve sürtünmeli bir 4 kg reket ederken net kuvvet 60 N dur.
yüzeyde bulunan 4kg kütleli yargılarından hangileri doğrudur?
yatay
cisim durmaktadır. k = 0,4
Cisme etki eden maksimum statik sürtünme kuvveti 60N dur.
Cisim ile yüzey arasındaki maksimum statik sür- Bu nedenle 30N luk kuvvet cismi harekete geçiremez. Kinetik
sürtünme 40N olduğunda Fnet = 100 – 40 = 60N dir.
tünme katsayısı k = 0,4 olduğuna göre, cisme etki
eden statik sürtünme kuvveti kaç N olamaz?
(g = 10m/s2)
fs = k · N = 0,4 · 40
fs = 16N’den büyük olursa harekete geçer ve kinetik sürtünme 1) Yalnız II 2) Ömer 3) (–X) 4) 0,3 5) 8’den küçük 6) fS3 > fS1 > fS2
kuvveti olur..
10) 16N’den
7) 1 m/s2 8) I ve III 9) 1, 1, 4 11) Yalnız M 12) I, II ve III
büyük
101
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Sürtünme Kuvveti
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 23-24-25
1. Kütlesi 2 kg olan şekil- F = 20N 4. Bir sihirbazlık gösterisinde, önce bir masaya örtü seri-
2 kg
yatay lip üzerine şekildeki gibi cam bardak konulur. Örtü, bir
deki cisme 20 N
ucundan hızlıca çekilerek masa üzerinden alınır ve
büyüklüğündeki yatay kuvvet şekildeki gibi uygulanı- bardağın devrilmeden masa üzerinde kaldığı gözlenir.
yor.
Cisim ile yüzey arasındaki sürtünme katsayısı 0,4
olduğuna göre, cismin ivmesi kaç m/s2 dir?
(g = 10 m/s2)
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
fs = k · N Fnet = ma Buna göre örtü, yalnızca yatay doğrultuda sağa

fs = 0,4 · 20 20 – 8 = 2·a
doğru hızlıca çekildiği esnada;
fs = 8N 12 = 2a
a = 6 m/s2 I. bardağa örtü tarafından uygulanan,
II. örtüye bardak tarafından uygulanan,
2. K cismi ile bazı yüzeyler arasındaki sürtünme kuvvet-
III. örtüye masa tarafından uygulanan
leri tablodaki gibidir.
kinetik sürtünme kuvvetlerinin yönleri aşağıdaki-
K K Kinetik lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
F1 F2 Yüzey Sürtünme
Kuvveti I II III
Beton Tahta Beton 7N
K A) Sağa Sağa Sağa
Tahta 5N
F3 B) Sağa Sola Sola
Buz 3N
Buz C) Sola Sola Sola
D) Sola Sola Sağa
K cismi, bu yüzeyler üzerinde F1, F2 ve F3 kuvvet- E) Sola Sağa Sola
leri ile sabit süratle hareket ettirildiğine göre bu
2021 / MSÜ
kuvvetler arasındaki ilişki nedir?
Bardağın hareket etmesini sağlayan kuvvet bardak ile masa
A) F1 > F2 > F3 B) F1 = F2 = F3 örtüsü arasındaki sürtünme kuvvetidir. Örtü sağa çekildiğinde
bardakta sağa doğru gittiği için bardağa örtü tarafından uygu-
C) F3 > F2 > F1 D) F1 > F3 > F2 lanan kuvvet sürtünme kuvveti bardakta sağa doğrudur. Örtü
de etki tepkiden dolayı bu kuvvet sola doğrudur. Örtüyle masa
arasındaki harekete örtünün hareketine zıt yönde yani sola
E) F2 > F3 > F1 doğru sürtünme kuvveti oluşur. Cevap B
Sürtünme kuvveti büyük olan yüzeydeki K cismini hareket ettire-

bilecek kuvvet daha büyük olur. F1 en büyük, F3 en küçük olur.
5. Öteleme hareketi yapan X ve Y ile yuvarlanan Z cisim-
lerinin hareket yönleri şekildeki gibidir.
3. Sürtünmeli yatay düzlem- Sürtünme kuvveti (N) (2) (1)
deki cisim için sürtünme 8

V V
F X Y F
kuvveti-uygulanan yatay 4
kuvvet grafiği şekildeki
gibidir. Z Hız
0 8 Uygulanan
kuvvet (N)
Buna göre, X, Y ve Z cisimlerine etki eden sürtün-

me kuvvetlerinin yönleri aşağıdakilerden hangi-
Cismin statik ve kinetik sürtünme kuvvetleri oranı sinde doğru verilmiştir?
Fstatik
kaç olur? A) 2, 2, 1 B) 1, 1, 2 C) 2, 2, 2
Fkinetik
1 D) 1, 2, 2 E) 2, 1, 1
A) B) 1 C) 2 D) 4 E) 8
2
Sürtünme kuvveti ötelenen cisimlerde hareket yönüne ters
8 yönlüdür. Dönerek ilerleyen cisimlerde hareket yönüyle aynı
Fstatik = 8 ¡ Fkinetik = 4 ¡ =2 yönlüdür. Bu nedenle X ve Y' ye 2 yönünde Z' ye 1 yönünde
4
sürtünme kuvveti etki eder.
102
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. 9. Sürtünmeli yatay düz- K
V 4N 12 N
yatay lemde sabit hızla hareket 2 kg
K L M
etmekte olan 2 kg kütleli K yatay
2 1
Şekildeki yatay yolun yalnız LM arası sürtünmelidir. cismi, 12 N ve 4 N luk sabit
K noktasından V hızıyla atılan cismin |KL| ve |LM| iki kuvvetin etkisindedir.
Buna göre,
bölümlerindeki hareketi için ne söylenebilir?
|KL| |LM| I. Cisme etkiyen sürtünme kuvveti 8 N’dir.
A) Hızlanan Yavaşlayan II. Cisme etkiyen sürtünme kuvveti 1 yönündedir.

III. Cisme etkiyen net kuvvet sıfırdır.
B) Hızlanan Hızlanan
yargılarından hangileri doğrudur? (g = 10 m/s2)
C) Sabit hızlı Yavaşlayan
D) Yavaşlayan Yavaşlayan
E) Sabit hızlı Hızlanan D) II ve III E) I, II ve III
Sabit hızla gittiği için Fnet = 0 ve fs = 8N olur.

KL aralığında kuvvet etki etmediği için sabit hızlı LM arasında
Sürtünme Kuvvetinin yönü 2 yönünde olur.
dışarıdan kuvvet etki etmeyip sürtünmeli olduğu için yavaşlar.
10. Şekildeki K cismi düşey duvarda

dengededir. 1
7. Yatay sürtünmeli bir düzlemde duran X cismine K
Buna göre, F
F = 5 N’luk kuvvet uygulandığında cisim sabit hızla m
hareket etmektedir. I. Sürtünme kuvveti vardır.
2
F=5N
II. F artırılırsa sürtünme kuvveti
X artar.
III. F kuvveti azaltılırsa cisim, 2 yö-
Buna göre, cisme etki eden statik sürtünme kuv- nünde hareket edebilir.
veti değeri, ifadelerinden hangileri doğrudur?
I. fs = 5,1 N
II. fs = 5 N
III. fs = 2 N D) I ve II E) I ve III
eşitliklerinden hangileri olabilir? Dengede kaldığı sürece fs = mg dir.
F azalırsa 2 yönünde hareket edebilir.
11. Sürtünmeli yatay düzlemde ok yönünde ilerlemekte
Fnet = 0 dır. fs = 5 N'dir. Kinetik sürtünme 5 N ise statik sürtün-
olan cisme 10 N büyüklüğünde hareket yönüne ters
me 5'ten çok az büyük veya 5'ten küçük olabilir.
yönde kuvvet uygulanmaktadır.
8. F
F = 10 N Hareket
(I) (II) (III)
yönü
V
Buna göre,
Sabit hızla Eğik düzlem Eğik düzlem
hareket eden üzerinde duran cisim üzerinde yukarı I. Sürtünme kuvvetinin yönü ok yönünün tersinedir.
cisim hareket eden cisim II. Sürtünme kuvveti 8 N dur.
III. Sürtünme kuvveti 12 N dur.
Yukarıda verilen durumların hangilerinde sürtün- yargılarından hangileri doğru olabilir?
me kuvveti kesinlikle etkilidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
Ötelenen cisimlerde sürtünme kuvvetinin yönü hareket yönü-
Eğik düzlem üzerinde kaymayan cisme sürtünme kuvveti kesin ne terstir. Bu nedenle I doğru. Sürtünme katsayısı bilinmediği
etki ediyordur. için II ve III olabilir.
103
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-B 2-A 3-C 4-B 5-A 6-C 7-E 8-B 9-C 10-E 11-E
TA M TU R Kuvvet
Kuvvet Çeşitleri
Cisimlerin şeklinde ve hareketinde değişiklik oluşturan etkiye kuvvet denir. Vektörel büyüklük olup F ile
gösterilir. Dinamometre ile ölçülür. Birimi Newton’dur. (N)
Temas Gerektirmeyen Kuvvet Temas Gerektiren Kuvvetler
Kütle çekim, mıknatısların birbirini itmesi, çekmesi te- Sürtünme kuvveti, kaldırma kuvveti temas gerektiren
mas gerektirmeyen kuvvetlerdir. kuvvetlerdir.
Doğadaki Dört Temel Kuvvet
1. Güçlü nükleer kuvvet 2. Elektromanyetik kuvvet 3. Zayıf nükleer kuvvet 4. Kütle çekim kuvveti
Sürtünme Kuvveti
• Yüzeylerin cinsine bağlıdır.
fs = k · N
• Yüzeye etki eden dik kuvvete bağlıdır.
• Yüzey alanı büyüklüğüne bağlı değildir.
Sürtünme Sürtünme Yüzeyin cisme
• Statik sürtünme kuvveti, kinetik sürtünme
kuvveti katsayısı uyguladığı dik
kuvvetinden büyüktür. kuvvet
Newton’un Hareket Kanunları

Duruyor Sistem
1. Eylemsizlik: Fnet = 0 dengede
2. Temel yasa
Sabit Hızlı
Fnet = m· a
Net Kütle Cismin

kuvvet ivmesi
Kuvvet - ivme grafiğinin eğimi kütleyi verir.
Kuvvet
F
F
eğim = tana = =m
a a
0
a İvme
104 TAM TUR

Her şeyi basitçe açıklayamıyorsan yete-
rince iyi anlamamışsın demektir.
1
Albert Einstein
ACEMİ
1. Yatay düzlemde şekildeki gibi dengede olan K ve L 4. I. N/kg

nin kütleleri 4 kg ve 2 kg’dır. II. m/s2
III. m/s
K
Yukarıdakilerden hangileri ivme birimi olarak kul-
L lanılabilir?

Buna göre yerin L cismine uyguladığı tepki kuvve- D) I ve II E) I ve III
ti kaç N olur? (g = 10 m/s2)
N
A) 10 B) 30 C) 50 D) 60 E) 100 m/s2 ve ivme birimleridir.
kg
Yere etki 40 + 20 = 60 N yerin tepkisi 60 N olur.
5. Katı K cismi, düşey duvarda 60 N kuvvet etkisiyle

şekildeki gibi tutulmaktadır.
2. Yatay düzlemde dengede olan K ve L cisimleri şekil-
deki gibi dengededir.
Düşey
duvar
K
K 3 kg
4 kg
L 4 kg F = 60 N
Buna göre, L cisminin K cismine uyguladığı tepki Buna göre duvarın K cismine uyguladığı tepki
kuvveti kaç N olur? (g = 10 m/s2) kuvveti kaç N olur? (g = 10 m/s2)
A) 20 B) 30 C) 50 D) 60 E) 70 A) 20 B) 30 C) 40 D) 60 E) 100
L cisminin K ya tepkisi K'nın ağırlığı kadar olur. Yüzeye etki eden dik kuvvet 60 N olduğu için tepki kuvveti de
60 N olur.
3. Yatay düzlemde bulunan K cismine F kuvveti uygula-

nıyor.
1
2
F= 20 N
6. 5 F
3 K F = 60 N
K 4 kg 4
Yatay düzlemde
K duran K cismine yatay 60 Newton
V0
büyüklüğünde kuvvet şekildeki gibi uygulandığın-
Buna göre, yerin cisme uyguladığı tepki kuvveti da cisim hareket etmediğine göre cisme etki eden
kaç N olur? (g = 10 m/s2) sürtünme kuvveti kaç N olur?
A) 20 B) 24 C) 30 D) 60 E) 70 A) 60 B) 50 C) 40 D) 20 E) 10
N = 4 · 10 + 20 = 60 N Cisim hareket etmediği için fs = 60 N olur.
105
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Hibrit 1-2-3-4-5-6
Acemi
7. Sürtünmeli yatay düzlemde yatay F kuvveti ile hareke- 10. I. Frene basılan araç
te geçirilen 2 kg kütleli cismin ivmesi 3 m/s2’dir. II. Eğik düzlem üzerinde duran cisim
Sürtünme katsayısı k = 0,5 olduğuna göre, III. Sabit hızla hareket eden araç
10m
F kaç N dur? (g = ) Yukarıda verilenlerden hangileri dengelenmiş
s2
A) 4 B) 6 C) 10 D) 16 E) 20 kuvvetlerin etkisindedir?
fs = k · N F
2 kg A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
fs = 0,5 · 2 · 10
fs = 10N 10N D) I ve II E) II ve III
Fnet = ma
F – 10 = 2 · 3 Dengelenmiş kuvvetler Fnet = 0 demektir. Duran ya da sabit hızla
F = 16N hareket eden cisimler dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir.
8. Sabit sürtünmeli eğik düzlemin K noktasından Vo 11. Aşağıdaki kavram haritasında verilen bilgiler
hızıyla geçen m kütleli cisme, 2 yönünde F kuvveti Doğru (D), Yanlış (Y) olarak değerlendirilerek yol
uygulanmaktadır. takip edilirse doğru çıkış hangisi olur?
1 Net kuvvet sıfır ise

cisim her zaman durur.
2
F= 20 N D Y
5 F
3 Sürtünme kuvveti İvmesi olan cisim
yüzeylerin cinsine kesin hızlanır.
4 kg 4 bağlıdır.
K D Y D Y
V0
Kuvvet F ile Kuvvet İvme net kuvvet Maksimum
gösterilir. birimi ile doğru statik sürtünme
Newton dur. orantılıdır. kuvveti kinetik
D Y sürtünme
Buna göre sürtünme kuvvetinin yönü aşağıdaki- D Y D Y kuvvetinden
1 2
lerden hangisidir? 3 4
büyüktür.
5 6
D Y
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
7 8
Sürtünme kuvveti, hareket yönüne ters yönde olduğu için 2 A) 1 B) 3 C) 5 D) 7 E) 8

yönünde olur.
– Net kuvvet sıfır ise cisim sabit hızla da gidebilir.
9. Yatay tahta zeminler üzerinde duran m kütleli özdeş – İvmesi olan cisim yavaşlayabilir de
K, L, M kutuları, Şekil I, II ve lll’teki gibi F, 2F, 3F – Statik sürtünme kinetik sürtünme kuvvetinden büyüktür.
büyüklüğündeki yatay kuvvetlerle itilmektedir.
12. I. Her etki bir tepki kuvveti doğurur.

II. Sürtünme kuvveti yüzeylerin yalnız pürüzlülüğüne
Şekil I Şekil II Şekil III
bağlıdır.
Bu kutulardan hiçbiri hareket etmediğine göre, tahta
III. Sürtünme kuvvetinin hayatımızda her zaman
zemin ile kutular arasındaki statik sürtünme kuvvet- olumsuz etkileri vardır.
lerinin fK, fL, fM büyüklükleri arasındaki ilişki nedir?
Yukarıdaki verilen ifadelerden hangileri doğru-
A) fK = fL = fM B) fM < fL < fK dur?
C) fK < fL < fM D) fM < fK < fL A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

E) fL < fK < fM
2013 / YGS Sürtünme kuvveti yüzeyin pürüzlülüğü ve tepki kuvvetine bağ-
lıdır. Etki tepki çiftler halindedir. Sürtünme kuvvetinin günlük
Fnet = 0 olduğundan
hayatta olumlu etkileri vardır.
fK = F, fL = 2F, fM = 3F dir.
106 1-D 2-B 3-D 4-D 5-D 6-A 7-D 8-B 9-C 10-E 11-D 12-A
Bilim insanı adayı olan bu çocuklar hiçbir zaman kendilerine öğretilenleri sorgusuz sualsiz ezberlemezler ve doğru-
luğuna kayıtsız şartsız inanmazlar, çünkü biz bile öğrettiğimiz şeylerin doğruluğundan şüphe etmekteyiz.
Cahit Arf
AMATÖR 1
1. Sürtünme katsayısının 0,3 olduğu yatay düzlemdeki 4. I. Elektrik yüklü balonların birbirini çekmesi
bir cisim 15 N’luk yatay kuvvet etkisi ile sabit hızla II. Mıknatısların birbirini çekmesi
hareket ediyor. III. Çekiç yardımıyla bir çivinin tahtaya çakılması
Buna göre cismin kütlesi kaç kg’dır? Yukarıdakilerden hangilerinde temas gerektiren
(g = 10m/s2) kuvvet uygulanmaktadır?
A) 3 B) 5 C) 6 D) 8 E) 10 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
fs = 15N (Sabit hız da Fnet = 0)
kmg = 15 Elektriksel kuvvet ve manyetik kuvvet için fiziksel temas gerek-
0,3 · m · 10 = 15 ⇒ m = 5 kg mez.
5. Kütlesi 2 kg olan cisim 2 kg

sürtünme katsayısının F=6N
yatay
k = 0,5 olduğu bir yüzeyde k = 0,5
6 Newton’luk yatay kuv-
vetle çekiliyor.
2. Havasız ortamda ma- Buna göre cisme etkiyen sürtünme kuvveti kaç
sa üzerinde duran Newton’dur? (g = 10m/s2)
bir kitap kaç kuvve-
A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 14
tin etkisi altındadır?
A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 fs = kmg = 0,5 · 2 · 10 = 10N fakat uyguladığımız kuvvet daha

küçük olduğu için sürtünme kuvveti uyguladığımız kuvvet
Yerin çekim kuvveti ve masanın tepkisi olmak üzere 2 tane kadar olur.
kuvvet etki etmektedir.
6. Aşağıdakilerden hangisi ivme birimidir?
(kg: kütle, s: saniye, N: Newton, m: metre)
kg m N N s
A) B) C) D) E)
m s kg m m
3. Ağırlığı 20 N olan kutu, masanın üzerinde dururken F N

İvme = = yada m/s2 kullanılır.
m kg
6 N luk yatay bir kuvvetle itilince hareket edemiyor.
Buna göre, 7. Net kuvvet ile ilgili verilen ifadelerden hangisi her
zaman doğrudur?
I. Kutuya uygulanan sürtünme kuvveti 20 N dir.
A) Net kuvvet sıfır değilse cisim kesinlikle hızlanır.
II. Kutuya uygulanan sürtünme kuvveti 6 N’dır. B) Bir cisme birden fazla kuvvet etki ediyorsa net
III. Kutuyu 10 N luk bir kuvvet hareket geçirir. kuvvet oluşur.
C) Bir cisme etki eden net kuvvet sıfır ise hiç kuvvet
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? etki etmiyordur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Bir cisme etki eden net kuvvet varsa cisme en az
bir kuvvet etki ediyor demektir.
E) Cisim sabit hızla hareket ediyorsa cisme net bir
kuvvet etki ediyordur.
Cismin hareket etmediği durumda sürtünme kuvveti uyguladı-
ğımız kuvvet kadardır. 10N uygularsak da sürtünme kuvvetini
Net kuvvet varsa dışarıdan uygulanan kuvvetler etki ediyor
yenememiş olabiliriz hareket edeceği kesin değildir.
demektir.
107
Amatör
8. Yatay düzlemde bir cisme uygulanan kuvvetin kazan- 10. Durmakta olan X, Y ve Z cisimlerine sürtünmesiz
dırdığı ivmeye bağlı değişim grafiği şekildeki gibidir. yatay zeminde şekildeki kuvvetler etki etmektedir.
X Y Z
F(N)
F 2F 2F F 2F 2F
m m m
20
5
Buna göre hangi cisim öteleme hareketi yapabilir?
a (m/s2)
0 5
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z
D) X ve Y E) Y ve Z
Buna göre yatay düzlemdeki statik sürtünme kat-
sayısı k kaçtır? (g = 10 m/s2) Z cismine etki eden Fnet = 0 olduğu için ve Z'nin ilk hızı sıfır
1 1 1 1 1 olduğu için öteleme hareketi yapamaz.
A) B) C) D) E)
2 3 4 5 6
5N = fS olmalı
fS = k · N yatay düzlemde olduğu için
15 1
fS = k · mg ⇒ 5 = k· · 10 ise k=
5 6
11. Sürtünmeli yatay düzlemde yatay F kuvveti ile hareke-

te geçirilen 2 kg kütleli cismin ivmesi 3 m/s2’dir.
Sürtünme kuvveti 10 N olduğuna göre, F kaç N
dir?
A) 4 B) 6 C) 10 D) 16 E) 20
fs = 10N F
2 kg
Fnet = ma
9. Farklı zeminlerde aynı kütleyi harekete geçirebilecek 10N
F – 10 = 2 · 3
yere paralel en küçük kuvvetler F1, F2 ve F3’tür. F1, F2
F = 16N
ve F3 değerleri birbirlerinden farklıdır.
F1 F2 F3
m m m
Tahta masa Halı yüzey Cam masa
Buna göre, 12. Sürtünmelerin önemsiz olduğu yatay düzlemlerde 2m

I. Yüzeyler farklı olduğu için sürtünme kuvvetleri bir- kütleli K cismine yatay F kuvveti, m kütleli L cismine
birinden farklıdır. 2F kuvveti etki ediyor.
II. Zemine etkiyen dik kuvvetler aynıdır. K L
2m F m 2F
III. F1, F2 ve F3 kuvvetlerinin farklı olmasının nedeni
cisimlerin yüzey alanlarının farklı olmasıdır. Şekil - I Şekil - II
yargılarından hangileri doğrudur? K cisminin ivmesi a ise L cisminin ivmesi kaç a
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III olur?
D) I ve II E) II ve III A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 10
Zemine etkiyen kuvvetler mg kadardır F1, F2 ve F3 ün farklı F 2F

aK = =a aL = = 4a olur.
olması yüzeylerin farklı olduğu anlamına gelir. Yüzey alanı ile 2m m
sürtünmenin ilişkisi yoktur.
108 1-B 2-C 3-B 4-C 5-A 6-C 7-D 8-E 9-D 10-D 11-D 12-C
Doğal yatkınlıkları kuvvetli bir arzuya dönüş-
tüğünde insan ameline doğru kanatlı çizme-
lerle yol alır.
2
Nicola Tesla
AMATÖR
1. 4. Şekildeki sürtünmesiz ortamda K ve L cisimleri özdeştir.

İvme (m/s2)
2 K L F1 = 12 N
K cisminin ivmesi 4 m/s2 olduğuna göre kütlesi

kaç kg’dır?
0 Uygulanan
16 24 kuvvet (N) 3
A) 6 B) 3 C) D) 1 E) 20
2
Yatay düzlemde durmakta olan cisme dışardan uygu-
lanan kuvvet zamanla artırıldığında ivmeye bağlı gra- F = (mK + mL) · a
fiği şekildeki gibi oluyor. 12 = (m + m) · 4
3
Buna göre, zeminin sürtünme katsayısı kaçtır? m= kg (Kütleler özdeş olduğu için mK = mL = m dir.
2
(Statik ve kinetik sürtünme katsayısı eşit alınacaktır.)
A) 0,1 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8

5. Sürtünmesi önemsiz yatay yoldaki birbirine bağlı K, L
Fnet = m · a FS = k · N
ve M cisimlerine 100 N büyüklüğündeki kuvvet şekil-
8=m·2 16 = k · 40
deki gibi etki ediyor.
m = 4 kg k = 0,4
3 kg 9 kg
2. P →
K L M F = 100 N
yol
K L M (yatay)
Sistemin ivmesi 5 m/s2 olduğuna göre, M cismi-
Şekildeki sürtünmeli, yatay KLM yolunun KL bölümü- nin kütlesi kaç kg’dır?
nün uzunluğu LM’ninkine eşittir. KLM yolu boyunca
yola paralel sabit F kuvvetinin etkisinde, K noktasın- A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
dan harekete başlayan P cismi M noktasında duruyor.
Fnet = (mK + mL + mM) · a
F kuvvetinin büyüklüğü F, yolun cisme uyguladı-
ğı sürtünme kuvvetinin büyüklüğü KL bölümünde 100 = (3 + 9 + mM) · 5 MM = 8 kg
fKL, LM bölümünde de fLM olduğuna göre, F, fKL,
fLM arasındaki ilişki nedir?
6. Sürtünme kuvveti ile ilgili olarak aşağıdakilerden
A) F = fKL = fLM B) fKL < F < fLM
hangisi yanlıştır?
C) fKL< fLM < F D) fKL = fLM < F
A) Sürtünme kuvveti, vektöreldir.
E) fKL< F = fLM
B) Sürtünme kuvveti, sürtünen yüzeyin yüzey alanı
2010 / YGS
büyüklüğüne bağlı değildir.
LM arasında duruyorsa C) Sürtünme kuvveti, uygulanan kuvvete her zaman
FLM > F dir. KL arasında hareket edebiliyorsa F > fKL dir. terstir.
D) Sürtünme kuvveti, sürtünen yüzeylerin cinsine
3. Sürtünme kuvvetinin birimi aşağıdakilerden han- bağlıdır.
gisidir?
E) Sürtünme kuvveti, yüzeye etki eden dik kuvvete
metre metre bağlıdır.
A) Joule B) C)
saniye saniye 2
D) Kilogram E) Newton Sürtünme kuvveti hareket yönüne terstir, uygulanan kuvvetin
yönüne ters olmayabilir.
Sürtünme kuvveti kuvvet çeşidi olduğu için birimi Newton'dur.
109
Amatör
7. Irmak, bir cismi sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde 10. V0 = 20 m/s
önce F, sonra 2F ve 3F kuvvetleri ile iterek cismin X
yatay
hareketini gözlemliyor.
k = 0,4
K K K Sürtünmeli yatay düzlemde şekildeki gibi ok yönünde
F 2F 3F
m m m 20 m/s lik ilk hızla harekete başlayan 3 kg kütleli X
yatay yatay yatay
cismi ile düzlem arasındaki sürtünme katsayısı 0,4 tür.
Buna göre Irmak’ın yaptığı deneylerde bağımlı ve Buna göre X cisminin ivmesi kaç m/s2 olur?
bağımsız değişkenler aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir? 20
A) B) 5 C) 4 D) 3 E) 2
3
Bağımlı Değişken Bağımsız Değişken
fs = kN Fnet = ma
A) İvme Kuvvet
fs = 0,4 · 3 · 10 12 = 3 · a
B) Kütle İvme
fs = 12 N a = 4m/s2
C) Kuvvet İvme
D) İvme Kütle 11. Kütlesi 2 kg olan şekildeki cisme 20 N büyüklüğünde
E) Kuvvet Kütle yatay kuvvet uygulandığında cismin ivmesi 5 m/s2
oluyor.
K cismi sabit tutulup kuvvet değiştirilip ivmenin büyüklüğü 2 kg
araştırılıyor. Kuvvet değiştirildiğinden bağımsız değişken ivme F = 20 N
bağımlı değişken olur. yatay
Buna göre yol ile cisim arasındaki sürtünme kuv-

veti kaç N olur?
A) 5 B) 10 C) 12 D) 15 E) 20
8. Aşağıdaki niceliklerden hangisi skalerdir?
A) İvme B) Sürat C) Hız
Fnet = ma
D) Konum E) Yer değiştirme 20 – fs = 2 · 5
Süratın yönü yoktur. Skalerdir. fs = 10N
9. Sürtünmesiz yatay düzlemde F

durmakta olan m kütleli cisme
yatay F kuvveti uygulanıyor. 12. Yatay düzlemde K ve L İvme
Buna göre cismin hız-zaman grafiği aşağıdakiler- cisimlerine uygulanan yatay K

den hangisi olabilir? kuvvetlerin cisimlere
2a
A) Hız B) Hız C) Hız kazandırdığı ivmeye bağlı L
a
grafikleri şekildeki gibidir.
K’nin kütlesi mK, L ninki 0 F 2F Kuvvet
mK
Zaman Zaman Zaman mL olduğuna göre
mL
oranı nedir?
D) Hız E) Hız
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
2 4
F
F 2F mK 1
Zaman Zaman mK = mL = = a =
2
2a a mL 2F 4
a
Duruştan harekete geçtiği için ilk hız sıfır olacak ve kuvvet
uygulandığı için cisim hızlanacak.
110 1-B 2-B 3-E 4-C 5-C 6-C 7-A 8-B 9-C 10-C 11-B 12-E
Çalışmaktan; bir cezadan, bir sıkıntıdan kaçar gibi kaçınmak, çok kötü bir harekettir. Çalışmak ilk sıkıntılara ve
isteksizlilere üstün gelindikten sonra şiddetli bir zevktir.
3
AMATÖR
1. K 3. I. İki mıknatısın birbirine uyguladığı kuvvet

L L K II. Serbest düşmeye bırakılan elmaya etkiyen kuvvet
M M M
III. Rüzgârın uyguladığı kuvvet ile dönen rüzgâr de-
ğirmeni
Şekildeki yatay düzlemlerin M cismine uyguladığı
Yukarıdakilerden hangileri temas gerektirmeyen
tepki kuvvetleri Şekil - I de 120 N, Şekil - II de 70 N,
kuvvetlere örnek olarak gösterilebilir?
Şekil - III te 80 N dir.
Buna göre, M cisminin ağırlığı kaç N olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
Kütle çekim kuvveti ve manyetik kuvvet temas gerektirmeyen

K + L + M = 120, L + M = 70 ⇒ K = 50N kuvvettir.
K + M = 80 ⇒ M = 30N
L = 40N 4. Sürtünmenin ihmal edildiği yatay düzlemde 2 kg küt-
leli cisim, ok yönünde 2 m/s2 lik ivme ile hareket edi-
yor.
2 kg ok
F 2N
6N
yatay
2. Kenar alanları S, 2S ve 3S olan bir cisim 4F, 3F ve 2F
büyüklüğündeki yatay kuvvetler ile aynı sürtünmeli
Cisme etki eden F kuvveti kaç Newton’dur?
ortamda çekiliyor.
S (g = 10 m/s2)
3S
2S 4F yatay S 3F yatay
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
yatay yatay
3S 2S Fnet = ma
F–8=2·2
3S
2S
F = 12N
2F yatay
yatay
S
Şekil - III
5. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde F kuvveti uygu-
lanan m kütleli cismin ivmesi a’dır.
Her bir durumda cismin kazanacağı ivme sırasıyla
a1, a2 ve a3 olduğuna göre a1, a2 ve a3 arasındaki m F
yatay
büyüklük ilişkisi nedir?
A) a1 = a2 = a3 B) a1 > a2 > a3 F kuvveti 2 katına çıkarılıp kütle yarıya indirilirse
cismin ivmesi kaç a olur?
C) a3 > a2 > a1 D) a1 > a3 > a2
1 1
E) a2 > a3 > a1 A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
Her üç şekilde de aynı fs mevcut ikinci durum

m
En büyük kuvvet Şekil – I de olduğu için F = ma 2F = · a2
2
İvme en büyük I. de olur. ilk durum
F 4F
a1 > a2 > a3 a1 = =a a2 = = 4a
m m
111
Amatör
6. G ağırlıklı cisim, eğik düz- 9. 3F ağırlığındaki özdeş cisimler şekillerdeki gibi den-
lem üzerinde dengededir. G gededir.
Eğik düzlem sürtünmeli F Düşey

duvar
olduğuna göre cisme kaç 2F
tane kuvvet etki etmekte- 6F
dir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Buna göre, yüzeylerin cisme uyguladığı tepki kuv-
Yerçekimi kuvveti, yüzeyin tepki kuvveti sürtünme kuvveti
vetleri N1, N2 ve N3 arasındaki ilişki aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) N1 > N2 > N3 B) N1 > N3 > N2
C) N2 > N1 > N3 D) N2 > N3 > N1

E) N3 > N1 > N2
7. m F 2m 2F m 3F
yatay yatay yatay N2 F
N3
X Y Z 3F 2F
3F
Yatay düzlemde m, 2m ve m kütleli X, Y ve Z cisimle- N1
6F
3F
rine sırasıyla F, 2F, 3F yatay kuvvetleri uygulandığın- N1= 6F –3F = 3F N2= F + 3F = 4F N3= 2F
da cisimler sabit hızla hareket ediyor.
Cisim ile yüzey arasındaki kinetik sürtünme kuv-
vetleri FX, FY ve FZ olduğuna göre bunlar arasın-
daki ilişki nasıldır?
A) FZ > FY > FX B) FZ > FY = FX 10. Ağırlığı G olan cisim, F kuvvetinin Düşey

duvar
C) FX > FY > FZ D) FX = FY = FZ etkisi ile sürtünmeli düşey duvarda
F
dengede durmaktadır.
E) FZ > FX > FY
Buna göre cisme uygulanan sür-
Fs x = F b_bb
bbb tünme kuvveti (Fs), ağırlık (G),
Fs Y = 2F b` Sabit hızla gittiğinden Fnet = 0 dır. uygulanan kuvvet (F) ve tepki kuvveti (N) diyagra-
bbb
Fs Z = 3F bb
a mı aşağıdakilerden hangisidir?
A) N B) N C) FS
F FS FS F N F
8. Aşağıdaki işlemlerden hangisi kuvveti verir? G G G
B) Hız Değişimi
FS
A) Hız·Zaman D) E)
Zaman
Kütle
C) Kütle
N
D) ·H›z De€işimi FS F F
‹vme Zaman
E) Kütle·Yol FS
G
G
F=m·a fs hareket yönüne ters olacak, cisim aşağıya kaymaya çalıştı-

TV Hız Değişimi ğı için fs yukarı olacak. Cismin ağırlığı aşağı yönlü F kuvveti
= m$ → kütle·
Tt Zaman
sağ yönlü duvarın tepkisi sola doğru olur.
112 1-B 2-B 3-C 4-E 5-E 6-C 7-A 8-D 9-C 10-C
Rastgele bir doğruya ulaşmaktansa yöntemli
bir çabayla yanlışa ulaşmayı yeğlerim.
1
Descartes
UZMAN
1. Hareket hâlindeki bir otomobil, tren ve uçağın sahip 3. Kütlesi 4 kg olan cisim, düşey F kuvvetinin etkisinde
oldukları hızlar ve bu araçlara hareketleri süresince şekildeki gibi dengededir.
etki eden net kuvvetlerin büyüklükleri ile ilgili bilgiler Tavan Yatay
aşağıda belirtildiği gibidir:
• Sabit 100 km/h hız ile hareket eden otomobile etki F
eden net kuvvetin büyüklüğü F1 dir.

• Hızı, durgun hâlden 200 km/h’e yükselen trene
etki eden net kuvvetin büyüklüğü F2 dir. Tavanın cisme tepkisi 14 N olduğuna göre
m
• Pist boyunca sabit 250 km/h hız ile hareket eden F kuvveti kaç N’dir? e g = 10 o
s2
uçağa etki eden net kuvvetin büyüklüğü F3 tür.
A) 10 B) 18 C) 26 D) 40 E) 54
Buna göre F1, F2 ve F3 net kuvvetlerinin büyüklük-
leri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde F=G+N F
doğru olarak verilmiştir?
F = 40 + 14
A) F3 > F1 = F2 B) F3 > F2 > F1
F = 54 N N = 14 N
C) F1 = F2 > F3 D) F2 > F1 = F3 G = 40 N
E) F1 = F2 = F3
2021 / TYT
Sabit hızla giden araca etki eden net kuvvet sıfırdır.

F1 = F3 = 0 dır. Cisim hızlandığı için
F2 ≠ 0 dır. F2 > F1 = F3 Yanıt D
2.
İvme (m/s2)
2 4.
F¶1
F¶3 m
F¶2
yatay
Sürtünmesiz yatay zeminde durmakta olan m kütleli

0 Uygulanan
16 24 cisme şekildeki yatay kuvvetler etki ettiğinde cisim ok
kuvvet (N)
yönünde harekete geçiyor.
Yatay düzlemde durmakta olan cisme dışarıdan uygu-
Buna göre,
lanan kuvvet zamanla artırıldığında ivmeye bağlı
I. F1 artırılmalıdır.
grafiği şekildeki gibi oluyor.
II. F3 artırılmalıdır.
Buna göre, statik sürtünme kuvveti,
III. F2 azaltılmalıdır.
I. 14 N
II. 15 N işlemlerinden hangisi tek başına yapılırsa cisim
dengede kalabilir?
III. 18 N
değerlerinden hangileri olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I veya II E) II veya III
D) I ve II E) I, II ve III F1 ve F2 den birisi veya ikisi birden azaltılmalı. F3 kuvveti

artırılmalı. (I. yanlış, II doğru, III doğru)
fs < 16 N olmalıdır.
113
Uzman
5. Sürtünmesi önemsiz doğrusal bir yoldaki m kütleli K 7. X
cismine, büyüklüğü F olan yatay kuvvet Şekil - I deki K
gibi uygulandığında cismin ivmesi a oluyor. V
L
K F K 2F L M
Düşey kesiti verilen tamamı sürtünmeli yolun K
noktasından V hızıyla geçen X cismi, KL ve LM
aralıklarında,
K’nin üzerine 2m kütleli L cismi, Şekil II deki gibi
KL LM
yapıştırılıp büyüklüğü 2F olan yatay kuvvet ile
I. Hızlanan Yavaşlayan
çekilirse cisimlerin ivmesi kaç a olur?
II. Yavaşlayan Hızlanan
1 1 2 3
A) 1 B) C) D) E) III. Sabit hızlı Sabit hızlı
2 3 3 5
hareket çeşitlerinden hangilerini yapabilir?
F = mK · a = m · a
2F = (mK + mL) · a = (m + 2m) · aL
1 m$a
= 2a = 3 aL
2 3 m $ aL Tamamı sürtünmeli olduğu için yatay doğrultuda sabit hızla
2a
aL = gidemez ve hızlanamaz.
3
8. Yeryüzünde Ekvator’dan kutuplara doğru hareket

eden bir cismin,
I. Kütlesi artar.
II. Ağırlığı artar.
III. Ağırlığı azalır.
6. Halat çekme oyunu oynayan iki öğrenci grubu, halata D) I ve II E) I ve III

kuvvet uyguladıklarında yenişememektedir.
Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe yerçekimi ivmesi artar.
Kütle değişmez. Bu nedenle ağırlık artar.
9. Ay yüzeyinde yatay düzlemde bulunan bir astronotun

Buna göre, toplam kütlesi 90 kg’dır.
I. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedirler.
Buna göre Ay yüzeyinin astronota uyguladığı
II. Halatta bir tarafın uyguladığı kuvvete eşit büyük- tepki kuvveti kaç N olur?
lükte gerilme kuvveti oluşur. 10
(gAy = N/kg)
III. Net kuvvet sıfırdır. 6
A) 60 B) 90 C) 120 D) 150 E) 900
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Ağırlığı kadar tepki uygulanır.

10
D) II ve III E) I, II ve III G = 90. = 150 N
6
Sistem dengede olduğu için net kuvveti sıfırdır. Halata uygula-

nan kuvvet bir tarafın uyguladığı kuvvet kadardır.
114 1-D 2-D 3-E 4-E 5-D 6-E 7-A 8-B 9-D
Azim, paha biçilmezdir. Çok zeki olduğumdan
değil sorunlarla uğraşmaktan vazgeçmediğim-
den başarıyorum
2
Albert Einstein
UZMAN
1. Yatay sürtünmesiz düzlemde yatay F kuvveti m1 ve 4. Sürtünmesi önemsiz düz bir yolda dengelenme-
m2 kütleli cisimlere ayrı ayrı uygulandığında cisimlerin miş kuvvetler etkisinde giden cisme bir kuvvet
kazandığı ivmeler sırasıyla a1, a2 olmaktadır. uyguladığında;
Cisimler birbirine yapıştırılarak cisimlere aynı F I. Cisim, sabit hızla gidebilir.
kuvveti uygulandığında kazandıkları ivmeyi veren II. Cisim, hızlanabilir.
ifade aşağıdakilerden hangisidir? III. Cisim, yavaşlayabilir.
m + m2
A) a1 · a2 B) a1 + a2 C) 1 IV. Cismin şeklinde değişiklikler olabilir.
a1 · a2
a1 + a2 a1 · a2 V. Cismin hareket yönü değişebilir.
D) E)
a1 · a2 a1 + a2
yargılarından kaç tanesi gerçekleşebilir?
F = m1 · a1 F = m2 · a2 F = (m1+m2) · asis A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
F F F F
F=d
a 1 a 2 n sis
m1 = m2 = + ·a Uygulanan kuvvet harekete ters yönde olursa cisim sabit hızla
a1 a2
gidebilir.
a1 · a2
asis =
a1 + a2
2. Sürtünmesi önemsiz düz bir yolda sabit hızla hare-

ket eden cisme bir kuvvet uygulandığında cisim,
I. Hızlanabilir.
II. Yavaşlayabilir.
III. Sabit hızla gidebilir.
yargılarından hangileri gerçekleşebilir? 5. Yiğit ve Sarp, yatay düzlemde halat çekme oyunu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III oynamaktadırlar.
D) I ve II E) I, II ve III Yiğit
Sarp
Net bir kuvvet etki ettiği için cisim sabit hızla gidemez yavaş-
layabilir ya da hızlanabilir. (I ve II) Hareket yönüne dik doğrul-
tuda uygulanırsa sabit hızla gitmeye devam eder.
Zemin
3. K ve L cisimlerine uygu- Yiğit ile Sarp yenişemediğine göre,

Kuvvet
lanan kuvvetin cisimlerin K I. Net kuvvet sıfırdır.
ivmelerine bağlı değişim 2F II. Halata Yiğit’in ve Sarp’ın uyguladığı kuvvetler eşit
grafikleri şekildeki gibi- L
F büyüklüktedir.
dir.
İvme III. Halattaki gerilme kuvveti büyüklüğü sıfırdır.
Buna göre K ve L cisim- 0 a 2a
lerinin kütleleri oranı,
mK
kaçtır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
mL
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 D) I ve III E) I, II ve III
mK Yiğit ve Sarp aynı büyüklükte fakat zıt yönlü kuvvet uygular.

2F F
mK = mL = =4 Net kuvvet sıfırdır. Halatta gerilme kuvveti oluşur.
a 2a mL
115
Uzman
6. Sürtünmeli yatay düzlemde eşit kütleli X ve Y cisimle- 8. Şekildeki sistemde K ve L kütlelerine şekildeki F1 ve
rine yatay F¶1 ve F¶2 kuvvetleri şekildeki gibi uygulanı- F2 kuvvetleri uygulanıyor.
yor. m1= 4 kg m2= 8 kg
F2= 20 N F1= 44 N
mx= 5 kg my= 5 kg K L
F1= 4 N F2= 10 N
X Y
yatay yatay Buna göre sistemin ivmesi kaç m/s2 olur?

(Sürtünmeler önemsizdir.)
Cisimler hareket etmediğine ve sürtünme kuvvet-
f A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
lerinin büyüklükleri fSX, fSY olduğuna göre SX
fSY
N
oranı kaçtır? (g = 10 ) Fnet = m · a
Kg
44 – 20 = (4 + 8) · a
2 5 1 3
A) B) C) 1 D) E) 24 = 12 · a a = 2m/s2
5 2 2 2
Cisimler hareket etmediğine göre, sürtünme kuvvetleri uygula-

nan kuvvetlere eşit büyüklüktedir. fsx = 4N 9. G ağırlığındaki cisme Şekil - I’deki gibi F kuvveti uygu-
fs x 2
fsy = 10N = landığında yerin tepki kuvveti N1, kuvvet Şekil - II’deki
fs y 5
gibi ters çevrilince yerin tepki kuvveti N2 oluyor.
F F
N1 3
= olduğuna göre, G kaç F olur?
N2 5
5
A) 1 B) 2 C) D) 3 E) 4
2
7. K ve L cisimleri X ve Y iplerine asılınca
G–F 3
şekildeki gibi dengede kalıyor. K ile L X ipi = ¡ G = 4F
G+F 5
yer değiştirince Y ipindeki gerilme kuv- K
veti azalıyor. Y ipi
Buna göre, L 10. 6N
I. X ipindeki gerilme kuvveti değişmemiştir.

12 N 20 N
II. K’nin ağırlığı L’ninkinden büyüktür. 4 kg
III. X ipindeki gerilme kuvveti K’nin ağırlığının iki ka-

tından büyüktür.
Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan 4 kg küt-
yargılarından hangileri doğrudur? leli cisim 6 N, 12 N ve 20 N’luk üç kuvvetin etkisinde
şekildeki gibi kalıyor.
D) I ve III E) II ve III Buna göre cisim kaç m/s2 büyüklüğünde ivme
kazanır?
Y ipindeki gerilme kuvveti L cisminin ağırlığına X ipindeki geril-
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16
me kuvveti K ve L cisimlerinin ağırlıklarının toplamına eşittir.
Yer değiştirdiğinde Y ip gerilmesi azalıyorsa K cisminin ağırlı- Fnet = m · a 20 – 12 = 4 · a
ğı L'den küçüktür. Bu nedenle X deki gerilme K'nin ağırlığının
a = 2 m/s2
iki katından büyük olur.
116 1-E 2-E 3-C 4-E 5-C 6-A 7-D 8-B 9-E 10-B
Başarının sırlarından biri, geçici başarısızlıkla-
rın bizi yenmesine izin vermemektedir.
3
Konfüçyüs
UZMAN
1. Sürtünmesiz yatay düzlemde m kütleli cisim; F¶1, F¶2, 3. Yatay düzlemdeki bir cisme düzleme paralel net kuv-
F¶3, F¶4 ve F¶5 kuvvetlerinin etkisinde ok yönünde hare- vet etki etmektedir.
ket etmektedir. Buna göre,
†
I. Cismin ivmesi net kuvvetle aynı yöndedir.
F3
†
F2 †
II. Cisme sürtünme kuvveti etki etmiyordur.
F4
III. Cisim net kuvvet yönünde hızlanmaktadır.
†
F1 † ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
m F5
A) I ve II B) I ve III C) Yalnız I
Buna göre hangi kuvvetin büyüklüğünün tek başı- D) Yalnız II E) Yalnız III
na değişmesi hareket doğrultusunu değiştirmez?
Cisim üzerinde bir net kuvvet varsa dışardan en az bir kuvvet
A) Yalnız F1 B) Yalnız F¶3 C) F4 ve F5
etki ediyor anlamına gelir. İvme net kuvvette aynı yönlü olup
D) F1 ve F4 E) F1, F2 ve F3 cisim hızlanıyor ya da yavaşlıyor olabilir. Cevap C
F3 sadece fs yi etkiler.
2. Doğrusal yolda bulunan bir cismin konum - zaman 4. v=0

F F F
Konum K L M
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde duran bir cisme

K noktasından M noktasına kadar yatay ve sabit F
kuvveti uygulanıyor.
I II III
Zaman |KL| = |LM| olduğuna göre cismin,
I. L noktasındaki hızı, M noktasındaki hızının yarısı
Buna göre cisme I., II. ve III. zaman aralıklarında kadardır.
etkiyen bileşke kuvvet nasıldır? II. KL arasını alma süresi, LM arasını alma süresine
eşittir.
I II III
III. KL arasındaki ivmesi, LM arasındaki ivmesine eşit-
A) Artan Sabit Azalan
tir.
B) Artan Sabit Artan
C) Sabit Sıfır Sabit
D) Artan Sıfır Azalan A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Sıfır Sıfır Sıfır D) I ve II E) II ve III
Kuvvet değişmediği için ivme değişmez LM aralığındaki hızı

I ve III aralıklarında sabit hızlı hareket yaptığı için
daha fazla olduğu için süre daha az olur. Fakat hız 2 katına
Fnet = 0, II aralığında durduğu için Fnet = 0 çıkmaz.
117
Uzman
5. Sürtünmeli yatay düzlemde, yatay F kuvveti özdeş 7. Sürtünmeli yatay düzlemde şekildeki gibi hareket
cisimlerden birine, ikisine ve üçüne Şekil I, II, III’teki eden 4 kg kütleli bir cisme, 20 N’lik F kuvveti ile 4 N’lik
gibi uygulanıyor. sürtünme kuvveti etki ediyor.
F F Hareket yönü
F = 20 N
Şekil I Şekil II
m = 4 kg
F
Buna göre cisim duruncaya kadar ivmenin büyük-
Şekil III lüğü kaç m/s2 olur?
Şekil III’te cisimler sabit hızla hareket ettiğine göre A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 10
cisimlerin Şekil I’deki ivmesi aI’in Şekil II’deki
a Fnet = m · a ⇒ 20 + 4 = 4 · a a = 6 m/s2 olur.
ivmesi aII’ye oranı I kaçtır?
a II
1
A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 E)
2
8. Yatay bir yoldaki cisme F, 3F ve 2F büyüklüklerindeki
2F F
III de fS =F II de FS = I de fS = olur. yatay kuvvetler şekildeki gibi uygulanıyor.
3 3
F 2 1
Şekil I için F – = m·a I , F
3 2F 3F
2F aI yatay
Şekil II=
için F – 2=
m · a II 24
3 a II
Cisim dengede olduğuna göre yolun cisme uygu-

ladığı sürtünme kuvvetinin büyüklüğü ve yönü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) F, 2 yönünde B) 2F, 2 yönünde
C) F, 1 yönünde D) 2F, 1 yönünde
E) 3F, 1 yönünde
3F + F – 2F = 2F net kuvvet 1 yönünde

2F'in dengeleyeni 2 yönünde
Newton·saniye 2
6. ifadesinin karşılığını veren kav-
metre
ramın birimleri, 9. Sürtünmesiz yatay düzlemde F(N)
bir cisme uygulanan yatay kuv-

I. Kilogram 20
vetin cisme kazandırdığı ivme-
II. Kilogram metre
ye bağlı grafiği şekildeki gibidir.
metre
III. Kilogram
saniye Buna göre cisme 50 N büyük-
0 4 a(m/s2)
verilenlerinden hangileri olabilir? lüğünde yatay bir kuvvet
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III uygulanırsa ivmesinin büyüklüğü kaç m/s2 olur?
D) I ve II E) I ve III A) 8 B) 10 C) 12 D) 16 E) 20
N F 20 4
= = m & Ki log ram olur.
m a 50 ?
s2
50 $ 4
?= = 10m/s2
20
118 1-B 2-E 3-C 4-C 5-A 6-A 7-D 8-B 9-B
Başarı için beş temel girişimci becerisi; kon-
santrasyon, ayrımcılık, örgütleme, yenilik ve
iletişimdir.
1
Michael Faraday
ŞAMPİYON
1. Su ile dolu K kabı ve boş L kabı sürtünmeli yüzeyde F 3. Şekildeki doğrusal yatay yolun KL bölümü sürtünme-
kuvveti ile ok yönünde hızlanan hareket yapmaktadır. siz, LM ve MN bölümleri sürtünmelidir. m kütleli cisme
F
Şekildeki musluk açılıp K kabındaki suyun yarısı L LM bölümünde F kadar, MN bölümünde kadar
2
kabına boşaltılıyor. sürtünme kuvveti etki etmektedir.
F
m
K L M N
Su F K noktasında durmakta olan cisme büyüklüğü F olan
ip
yatay kuvvet, N noktasına kadar uygulanıyor.
K L
Buna göre cismin hız – zaman grafiği aşağıdaki-
Buna göre, hızlanma ivmesi a, ip gerilmesi T ve lerden hangisi gibi olabilir?
toplam sürtünme kuvveti FS nasıl değişir? A) Hız B) Hız C) Hız
a T FS
Zaman Zaman Zaman
A) Değişmez Değişmez Değişmez
B) Artar Artar Değişmez
C) Değişmez Artar Artar D) Hız E) Hız
D) Değişmez Azalır Artar

E) Değişmez Azalır Değişmez
Zaman Zaman
Toplam kütle değişmediği için FS ve a değişmez.
L kabındaki sürtünme kuvveti arttığı için ip gerilmesi T azalır.
KL aralığında Fnet = F hızlanır.
LM aralığında Fnet = 0 sabit hızlı
2. Kütlesi 2 kg olan şekildeki cisme 40 N ve 30 N büyük- F F
MN aralığında Fnet = F − = hızlanır.
lüğündeki kuvvetler şekildeki gibi uygulandığında 2 2
cisim sabit hızla hareket ediyor. 4. Nakliye şirketinde çalışan işçiler, bir evin eşyalarını
F1 = 40 N taşırken bir dolabı itmekte zorlanıyorlar. Dolabı önce
iki işçi, sonra üç işçi itmeye çalışıyor. Üç işçi dolabı
F2 = 30 N
harekete geçirdikten sonra iki işçi dolabın hareketini
yatay devam ettirebiliyor.
Buna göre F1 kuvveti kaldırıldığında cismin ivmesi İşçilerin dolaba uyguladıkları kuvvetler eşit kabul
edilirse;
kaç m/s2 olur? (g = 10N/kg)
30N
I. Dolapla yer arasındaki statik sürtünme kuvveti üç
A) 3
f
B)s 5 C) 6 D)
yatay 7 E) 10 işçinin toplam kuvveti kadardır.
20N
II. Başlangıçta iki işçinin toplam kuvveti, statik sür-
Sabit hızla gittiği için Fnet = 0 tünme kuvvetini geçemediği için dolap hareket
fs = 30NFolmalı
= 40 N Fs = k · N m$g ettirilememiştir.
@
1
fs = k · (40 + 20 ) III. Kinetik sürtünme kuvveti hareket hâlindeki cisim-

F2 = 30 N
fs = k · 60 = 30 lere uygulanan sürtünme kuvvetidir.
yatay
30 1 ifadelerinden hangileri kesinlikle doğru olur?
k = =
60 2
F1 kaldırılırsa fs = 0,5 · 20
fs = 10N
30N D) II ve III E) I, II ve III
fs
yatay
Fnet = ma
Statik sürtünme kuvveti, duran cisimlere uygulanır. Kinetik sür-
30 – 10 = 2 · a
20N tünme kuvveti ise hareket hâlindeki cisimlere uygulanır. Statik
a = 10 m/s2
sürtünme kuvveti kinetik sürtünme kuvvetinden büyüktür.
119
Şampiyon
5. Yatay bir yolda hareket eden 4 kg kütleli bir cisme 7. Hız
şekildeki gibi 12 N’lik bir kuvvet etki ediyor.
+V
m = 4 kg
F = 12 N Zaman
Yatay yer t 2t 3t
–V
Cismin ivmesinin büyüklüğü 2 m/s2 olduğuna
göre sürtünme kuvvetinin büyüklüğü, Şekilde doğrusal bir yolda hareket etmekte olan cisme
I. 20 N ait hız-zaman grafiği verilmiştir.
II. 10 N Buna göre,
III. 4 N I. Cisme 0 – t aralığında sabit net kuvvet etki etmek-
değerlerinden hangilerine eşit olabilir? tedir.
II. Cisme t – 2t aralığında sabit net kuvvet etki et-
mektedir.
III. Cisme 2t – 3t aralığında azalan kuvvet etki etmek-
Hareket halinde olup yönü belirtilmediği için ayrıca hızlanıp tedir.
yavaşlamadığı da belirtilmediği için fS kuvvetinin yönü her iki ifadelerinden hangileri doğrudur?
tarafta ve uygulanan kuvvetten büyük ya da küçük olabilir.
12 – fS = 4 · 2 fS = 4 N fS – 12 = 4 · 2 fS = 20 N A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
0-t aralığında ve 2t-3t aralığında hızı düzgün değiştiği için net
sabit kuvvet etki ediyor. t - 2t aralığında net kuvvet sıfır olur.
8. ivme (m/s2)
6. Yatay bir yolda durmakta olan 4 kg kütleli bir cisme

şekildeki gibi 12 N’luk kuvvet etki etmektedir.
m = 4 kg
Kuvvet (N)
F = 12 N 0 20 40
Yatay
düzlem
Cismin ivmesinin büyüklüğü 2 m/s2 olduğuna Yatay düzlemdeki bir cisme uygulanan kuvvet – ivme
göre sürtünme kuvvetinin büyüklüğü,
I. 20 N Buna göre yatay düzlemin sürtünme katsayısı
kaçtır? (g = 10 / m/s2)
II. 10 N
III. 4 N (Statik ve kinetik sürtünme katsayıları eşit kabul edi-
lecektir.)
değerlerinden hangilerine eşit olabilir?
A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 0,6
D) I ve II E) I ve III Fs = 20
Fnet = m · a kmg = 20
Duruştan harekete başladığı için F > fs olmalı. 20 = m · 5 k · 4 · 10 = 20
12 – fS = 4 · 2 fS = 4N m = 4 kg
k = 0,5
olur.
120 1-E 2-E 3-C 4-D 5-E 6-C 7-A 8-D

3. BÖLÜM
İŞ - GÜÇ - ENERJİ
• İş • Enerjinin Korunumu
• Güç • Enerji Kaynakları
• Mekanik Enerji •Verim

KAZANIMLAR
Kazanım 1, 2 : • İş, enerji ve güç kavramlarını birbiriyle ilişkilendirir.

• İş ve güç kavramlarının matematiksel modellerini incelemeleri sağlanır.
Kazanım 3, 4 : • Öteleme kinetik enerjisi, yerçekimi potansiyel enerjisi ve esneklik potansiyel enerjisinin bağlı olduğu
değişkenleri analiz eder.
• Öteleme kinetik enerjisi, yerçekimi potansiyel enerjisi ve mekanik potansiyel enerjisinin matematiksel
modelleri verilir.
• Mekanik enerjisinin kinetik ve potansiyel enerjinin toplamına eşit olduğu vurgulanır.
Kazanım 5. : • Enerjinin bir türden diğer bir türe dönüşümünde toplam enerjinin korunduğu çıkarımını yapar.
• Sürtünmeden dolayı enerjisinin tamamının hedeflenen işe dönüştürülemeyeceği vurgulanır.
• Canlılarda besinlerden kazandıkları enerji ile günlük aktiviteler için harcadıkları enerji karşılaştırır.
• Verim kavramını açıklar.
• Enerji tasarrufu ve verim arasındaki ilişkiye değinilir.
• Tarihsel süreçte tasarlanmış olan çeşitli verim artırıcı sistemlerin çalışma prensibine değinilir.
Kazanım 6. : • Enerji kaynaklarının avantaj ve dezavantajları açısından değerlendirilir.
• Yenilenebilir yenilenemez enerji kaynaklarına dikkat çeker.
• Değerlendirme sürecinde maliyet, erişilebilirlik üretim kolaylığı, toplam, teknoloji ve çevresel etkisi göz
önünde bulundurulur.
• Enerji kaynaklarının tasarruflu kullanmanın gerekliliği vurgular.
1. Dönem 2. Yazılıya Deneme Sınavı-2 1. Dönem Sonu

Hazırlık Soruları Değerlendirme Sınavı
Sınav soruları, Fizik Bilimine Giriş,
Madde ve Özellikleri ve Doğrusal Sınavın fizik bölümü, Fizik Bilimine Fizik Bilimine Giriş ve Kuvvet Ha-
Hareket konularının kazanımların- Giriş ve Kuvvet - Hareket üniteleri- reket ünitelerinin kazanımlarından
dan oluşur. nin kazanımlarından oluşur. oluşur.

• İş • esneklik potansiyel enerjisi J : Joule g : Gram
• enerji • enerji dönüşümü
N : Newton m : Metre
• güç • enerji aktarımı
• öteleme kinetik enerjisi • verim W : Watt s : Saniye
• yerçekim potansiyel enerjisi • yenilenebilir enerji kg : Kilogram h : Saat
• mekanik enerji • yenilenemez enerji


ziyaret ediniz.
İş
BİLGİ
Fiziksel Anlamda İş
Fiziksel anlamda iş yapabilmek için bir cismi kuvvet etkisiyle harekete geçirmek ve
cismin uygulanan kuvvet doğrultusunda yer değiştirme yapmasını sağlamak gerekir.
Bir cisme uygulanan F kuvveti, cismi kendi doğ-

m m F
rultusunda Δx kadar yer değiştirmiş ise yapılan iş
matematiksel olarak, Δx
İş = Kuvvet x Yer Değiştirme olarak ifade edilir. NOT
İş birimi Joule;
W = F ·Δx bağıntısı ile hesap edilir. m2
N.m, kg 2 olarak da ifade edi-
s
lebilir.
İş Kuvvet Yer değiştirme
W F Δx
Joule (j) Newton (N) Metre (m)
●● İş birimleri olarak joule, kilowatt saat, N.m birimleri kullanılır.
Öğrenme Alanı 1
Sürtünmesi önemsiz yatay yolda duran bir cisme uygulanan yatay kuvvetin
yaptığı iş ile ilgili kavram haritası yapılmıştır.
AKLINDA OLSUN
Yapılan iş
Hangi durumlarda iş yapılmaz?

bağlıdır. sembolüdür
Ø Cisme etki eden net kuvvet
birimidir sıfır olduğunda net iş sıfır
K N
büyüklüktür olur. Net iş yapılmış olmaz.
Ø Sabit hızla hareket eden
L M
sistemlerde fiziksel olarak
kavram haritasında K, L, M ve N boş kutularına; yapılan net iş sıfırdır.
Ø Kuvvet ile yer değiştirme
I. Joule
birbirine dik olduğunda iş
II. W yapılmaz.
III. Uygulanan kuvvet doğrultusundaki yer değiştirme Ø Halteri belli bir yükseklikte
IV. Vektörel tutan halterci ve duvarı iten

bir kişi iş yapmaz.
V. Newton . metre
ifadelerinden hangisi gelemez?
İş skaler büyüklüktür. w = F.¢x ile ifade edilir. (IV)
! Mekanik iş ve mekanik güç ile ilgili hesaplamalar yapar.
123
BİLGİ
Öğrenme Alanı 2
Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan cisme F¶ kuvveti XYZ yolu boyun-
ca düzleme paralel şekilde uygulanıyor.
F¶
yer
X Y Z
3d 2d
Buna göre F¶ kuvvetinin X - Y yolunda yaptığı iş W1 , YZ arasında yaptığı

W1
iş W2 ise oranı kaçtır?
W2
w1 3
w1 = F.3d ve w2 = F.2d ise = olur.
w2 2
Duvara bağlı ipi çeken çocuklar, duvarda yer El arabasını iterek yer değiştiren
değişikliği meydana getirmediği için fiziksel bir kişi, fiziksel olarak iş yapar.
anlamda iş yapmış olmazlar.
F
F Hareket yönü
Hareket yönü
Elindeki çantayı sallamadan yürüyen kişi, Bir kişi, yerdeki kutuyu belirli bir yüksekliğe
çıkarmak için iş yapar. Kişinin kutuya uygula-
çanta üzerinde fiziksel olarak iş yapmaz.
dığı kuvvetin yönü ile kutunun hareket yönü
Çantaya uygulanan kuvvet düşey yukarı
aynıdır. Kişi kutuyu sallamadan yürürken
iken çantanın hareket yönü yataydır. yine kutu üzerinde fiziksel olarak iş yapmaz.
Öğrenme Alanı 3
Aşağıda günlük hayatta yapılan olaylar verilmiştir.
I. Yerde duran tabloyu duvara asan ressam
II. Elindeki valizi yerde sürükleyerek götüren kişi
III. Bebek arabasını iterek hareket ettiren anne
IV. Elindeki tepsiyi aynı yükseklikte tutarak bekleyen garson
Buna göre verilen durumlardan hangisinde fiziksel anlamda iş yapılır?
Fiziksel anlamda iş yapmak için kuvvet ile yer değiştirme aynı doğrultuda olmalıdır. (I, II ve III)
124
BİLGİ
Pozitif ve Negatif İş
Hareketli cisimler üzerine hareket yönünde uygulanan kuvvetler, cisimler üzerinde

pozitif iş yapar. Yapılan iş; W=F.x olur.
Hareket yönü
– F +
Pozitif yönde hareket eden cisim üzerine hareket yönüne ters uygulanan kuvvet,
cisim üzerinde negatif iş yapar. Yapılan iş W = –F.x olur.
Hareket yönü
F
– +
Öğrenme Alanı 4
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde hareket eden bir cisme uygulanan kuv-
vetler şekildeki gibidir.
F2
Hareket yönü
F1
F3
Cisim x kadar yol aldığında kuvvetlerin yaptığı iş ile ilgili,

I. F1 kuvveti pozitif iş yapar.
II. F2 kuvvetinin yaptığı iş, F3 kuvvetinin yaptığı işten büyüktür.
III. Net iş (F1 – F3) x ile bulunur.
IV. F2 kuvvetinin yaptığı iş F2.x’tir.
W1 = F1 . X , W2 = –F3.X , Wnet = (F1 – F3)X olur. (I ve III)
Öğrenme Alanı 5
Sürtünmesiz yatay düzlemde dur-
F¶4 F¶3 F¶2
makta olan K cismi F¶1, F¶2, F¶3, F¶4 +x
ve F¶5 kuvvetlerinin yardımıyla +x
yönünde hareket ediyor.
F¶5 K F¶1
Buna göre,
a) Pozitif iş yapan kuvvetler hangileridir?
F¶1, F¶2
b) Negatif iş yapan kuvvetler hangileridir?
F¶4, F¶5
125
BİLGİ
Sürtünme Kuvvetinin Yaptığı İş
Sürtünme kuvveti, öteleme hareketi yapan cisimlerin hareket yönüne ters oluşur.
fs ile gösterilir.
m F m F
fs
Δx
¢x kadar yer değiştiren cisme uygulanan sürtünme kuvvetinin yaptığı iş,
Ws = –fs · ¢x şeklinde hesaplanır.
Sürtünme kuvveti genellikle hareket yönüne ters olduğu için negatif iş olarak he-
saplanır.
Öğrenme Alanı 6
Murat, sürtünme kuv-
F = 15N
vetinin 8 N şiddetinde
olduğu masa üzerinde
bulunan oyuncak ara- 5m
basına şekildeki gibi
yatay yola paralel 15 N değerinde kuvvet uygulayarak arabayı 5 m yer değiş-
tiriyor.
Buna göre,
I. 15 N değerindeki kuvvet 75 j iş yapmıştır.
II. Sürtünme kuvveti 40 j değerinde negatif iş yapmıştır.
III. Net kuvvetin yaptığı iş 35 j dur.
wnet = Fnet . X = (15 – 8) . 5 = 35 j
KAVRAM YANILGILARI
✘ Bir cisme kuvvet uygulanmasa da cisim üzerinde iş yapılır.

Cisim üzerinde iş yapılabilmesi için cisme kuvvet uygulanmalı ve cis-
min uygulanan kuvvet doğrultusunda yer değiştirmesi gerekir. Elimizle
✔ bir cismi iteklerken cisim üzerinde iş yaparız. İteklemeyi bıraktığımızda
cisim hareket etmeye devam etse de cisim üzerine iş yapılmaz. Çünkü
cisme artık kuvvet etki etmemektedir.
Kemal
F¶
K L M
Kemal sürtünmesiz yatay yolda alışveriş arabasını F kuvvetiyle KL aralığında itek-
leyip L noktasında iteklemeyi bıraktığında Kemal KL aralığında iş yapar. LM aralığında
alışveriş arabası hareket ettiği hâlde iş yapılmaz. KM aralığında yapılan iş ile KL ara-
lığında yapılan iş eşittir. WKM = F . XKL olur.
WKM = WKL = F . |KL|
126
BİLGİ
KAVRAMA
5. F
Kazanım 01 K L M
x1 x2
1. I. Bir cisme kuvvet uygulandığında cisim yer değiş- Yatay düzlemde F kuvveti uygulanarak cisim K’den
tirmiyorsa iş yapılmaz.
M’ye kadar çekiliyor. KL arasında yapılan iş W1, KM
II. İş skaler büyüklüktür.
arasında yapılan iş W2’dir.
III. Bir cisme uygulanan kuvvet cismin hareket yönü-
W1 3 x
nün tersine ise kuvvet iş yapmaz. = olduğuna göre 1 kaçtır?
W2 5 x2
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
W1 F $ x1 3
W 2 F $ ^x 1 + x 2h 5
= =
Kuvvet hareket yönüne ters ise negatif iş yapılır.
3x 1 + 3x 2 = 5x 1
3x 2 = 2x 1
2. I. Newton · metre 3 x1
=
metre 2 x2
II. Kilogram ·
saniye
III. Joule
6. Sürtünmesiz yatay düzlem üzerindeki 2 kg’lık cisim
Yukarıda verilenlerden hangileri iş birimi olarak yola paralel 15 N ‘luk kuvvet ile 4 m çekilmektedir.
kullanılabilir?
F = 15 N
m2
İş = F · x (N · m) e kg o ^Jouleh
s2
Buna göre cisme uygulanan kuvvet kaç Joule iş
3. Şekilde 2 kg kütleli cisme F1 = 12 N ve F2 = 4 N’luk yapmıştır?
yatay kuvvetler uygulanmaktadır.
w = F.x = 15 . 4 = 60 j
F2 m F1 m
7. Ali, sürtünmesi önemsenmeyen yatay düzlemde

x=5m
duran bebek arabasını KL arasında 30 N’luk sabit
Yatay düzlem sürtünmesiz olduğuna göre, yatay kuvvetle itekleyip L noktasında kuvvet uygula-
F1 kuvvetinin yaptığı iş (W1), F2 kuvvetinin yaptığı mayı bırakıyor.
iş (W2) ve net iş (Wnet) kaç J’dür? Ali
W1 = F1 . x = 12 . 5 = 60 j F¶
W2 = F2 . x = 4 . 5 = 20 j
Wnet = 60 - 20 = 40 j
K L M
4. Yatay düzlemde K ve K F K 10 m 20 m
L cisimlerine sırasıyla
F ve 3F kuvvetleri x Ali’nin yaptığı iş ile ilgili,
uygulanarak sırasıyla L 3F L I. Ali KL aralığında bebek arabası üzerine fiziksel
x ve 3x yolları aldırılı-
olarak 300 j iş yapar.
yor. 3x
II. KM aralığında bebek arabası üzerine fiziksel ola-
Buna göre F’nin yaptığı iş W1, 3F’nin yaptığı iş W2 rak 300 j iş yapar.
W1
oranı kaçtır? III. Yapılan iş |KM| aralığında sürekli artar.
W2
W1 F $ x1 F$x 1
= = =
W 2 F2 $ x 2 3F $ 3x 9 LM aralığında iş yapılmaz. (I ve II)
127
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
8. Şekildeki cisim 30 N değerindeki kuvvetle 5 m çekildi- 11. Yatay düzlemdeki bir cisme uygulanan F1, F2, F3 kuv-
ğinde yapılan net iş 50 J oluyor. vetleri ve cisimlerin hareket yönleri şekildeki gibidir.
F = 30N Hareket yönü Hareket yönü
F2
5m F3
F2 F1 F3 F1
Buna göre cisme etki eden sürtünme kuvveti kaç
Şekil - l Şekil - ll
Newton olur?
w = Fnet . ¢x ise 50 = (30 – fs) 6 ise fs = 20 N Cisim x kadar yer değiştirdiğine göre,
I. F1 kuvveti her iki durumda da pozitif iş yapar.
II. F3 kuvvetinin yaptığı iş, her iki durumda da eşittir.
III. F2 kuvveti ilk durumda negatif iş yaparken ikinci
durumda yaptığı iş sıfırdır.
F1 her iki durumda da hareket yönündedir, F2 nin ikinci durum-

da yaptığı iş sıfırdır. (I, II ve III)
9. Şekildeki X cismi 20 N ve 10 N’lik kuvvetlerin etkisinde
20 m yer değiştirmektedir.
20N
X
10N
12. Şekildeki cisme 20 N’luk yatay kuvvet 10 m’lik yol
20m
boyunca uygulanmaktadır.
Buna göre cisim üzerinde yapılan net iş kaç joule-
F= 20N
dür? (Sürtünmeler önemsizdir.)
W = (20 + 10) · 20 = 600 joule 10 m
Cisimle yüzey arasındaki sürtünme kuvveti 6 N

olduğuna göre yol boyunca,
a) Kuvvetin yaptığı iş kaç joule olur?
b) Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş kaç joule olur?
c) Net iş kaç joule olur?
10. Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan K cismi a) W = F · x = 20 · 10 = 200 joule
Fv1, Fv2, Fv3 kuvvetlerinin etkisinde 150 cm yol almakta- b) W = Fs · x = 6 · 10 = –60 joule
dır. c) Wnet = 200 – 60 = 140 joule
F1
F3 K F2
F1, F2 ve F3 kuvvetlerinin büyüklükleri sırasıyla

60 N, 15 N ve 45 N olduğuna göre yapılan net iş
3) W1 = 60
kaç joule olur? 1 3
1) I ve II 2) I ve III W2 = 20 4) 5) 6) 60 j
9 2
Wnet = 40
W net = ^F1 + F2 − F3 h $ x
12) a. 200
W net = (60 + 15 − 45) $ 1, 5 7) I ve II 8) 20 N 9) 600 10) 45 11) I, II ve III b. –60
W net = 45 joule c. 140
128
KAVRAMA
İş

1. Enerji kavramıyla ilgili olarak, 4. I. Kuvvet, bir cismin hareket doğrultusuna dik ise iş
I. Kuvvetin yaptığı iş, her zaman cismin süratinin yapmaz.
artmasına neden olur. II. Yatay düzlemde duran bir cisme kuvvet uygulanı-
yorsa mutlaka iş yapılır.
II. Bir sistem üzerine iş yapılmışsa mutlaka enerji
III. Yer değiştirme varsa mutlaka net iş yapılıyordur.
harcanmış demektir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
III. Enerji skaler bir büyüklüktür.
Kuvvet uygulandığında yer değiştirme yoksa iş yapılmaz. Yer
D) II ve III E) I, II ve III değiştirme olup net kuvvet 0 olursa net iş yapılmaz.
Net iş sıfır olursa cismin sürati değişmeyebilir. (II ve III)

5. Şekildeki Fv1, Fv2 ve Fv3 kuvvetlerinin etkisin-
deki X cismi, sürtünmesiz düşey duvarda F¶1
h kadar alçalmaktadır.
F¶3
m
Buna göre hangi kuvvetler fiziksel
2. Şekildeki m kütleli K cismi, yola paralel F1, F2 ve yola anlamda iş yapar?
dik F3 kuvvetinin etkisinde yatay x yolunu alıyor. F¶2
A) Yalnız F1 B) Yalnız F2
F3
C) Yalnız F3 D) F1 ve F2
K K
E) F1, F2 ve F3
F2 m F1 m
Kuvvet doğrultusundaki yer değiştirme iş yaptığı için F1 ve F2
x
kuvvetleri iş yapmıştır.
Buna göre hangi kuvvetler fiziksel anlamda iş

yapar? (Sürtünmeler önemsizdir.) 6. Yatay ve düz bir yolda hareket eden bir cisme; hareke-
tiyle aynı yönde ve doğrultuda uygulanan FD dış kuvve-
A) Yalnız F1 B) F1 ve F2 C) F1 ve F3 ti, hareket doğrultusuna dik doğrultuda yukarı yönlü FN
D) F2 ve F3 E) F1, F2 ve F3 tepki kuvveti, hareket doğrultusunda ve ters yönlü FS
F1 ve F2 kuvvetleri yola paralel x yolu alıyor. F3 kuvveti alınan sürtünme kuvveti şekildeki gibi etkiyor.
yola dik olduğu için iş yapmaz. FN
FD
FS
yer
(yatay)
Cisim yatay doğrultuda belirli bir miktar yer değiş-

3. Aşağıdaki durumların hangisinde uygulanan
tirme yaptığına göre FD, FN ve FS kuvvetlerinden
kuvvet iş yapmamıştır?
hangileri, fiziksel anlamda iş yapar?
A) Çocuklar merdiveni çıkarken
B) Atlar faytonu çekerken A) Yalnız FD B) Yalnız FN C) FD ve FN
C) Tren hızlanırken D) FD ve FS E) FD, FN ve FS

D) Sürat motoru yavaşlarken
2017 / YGS
E) Halterci halteri belirli bir yükseklikte tutarken
Belirli bir yükseklikte tutmak iş yapmaz. Harekete dik kuvvetler (FN) iş yapmaz.
129
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Pekiştirme
7. Mehmet, sürtünmeli olup olmadığı bilinmeyen yatay 10. Düşey kesiti verilen şekildeki yola sürekli paralel olan
zeminde duran ağır bir sandığı tek bir noktadan 200 N F kuvveti ile çekilen cisim üzerinde kuvvetin yaptığı iş
AB aralığında W1, BC aralığında W2, CD aralığında
büyüklüğünde sabit yatay bir kuvvetle iterek, sandığın
ise W3’tür.
kuvvet yönünde 3 metre yer değiştirmesini sağlıyor.
Sandık sadece öteleme hareketi yaptığına göre,
I. Mehmet’in sandığa uyguladığı kuvvet 600 joule iş D
yapmıştır. 2x
C
II. Sandık, Mehmet’e 200 N büyüklüğünde kuvvet uy- x
F
gulamıştır.
A
III. Sandığın kinetik enerjisi 600 joule artmıştır. x B

Buna göre, W1, W2 ve W3 arasındaki büyüklük
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ilişkisi nasıldır?
D) II ve III E) I, II ve III A) W3 > W1 = W2 B) W2 > W3 > W1
2020 / MSÜ C) W3 > W2 > W1 D) W1 = W2 > W3

E) W1 > W2 > W3
W = 200 . 3 = 600 j iş yapar. Sürtünme miktarı bilinmeden net
iş bulunamaz. WAB = F · x WBC = F · x WCD = F · 2x
W3 > W2 = W1
8.
F1
F3 11. Sürtünmeli KM yolu boyunca m kütleli cisim F1, F2 ve
x x F3 kuvvetlerinin etkisinde K’den M’ye geliyor.
F2
F2
x
$ $ $ F3 m F1
Eşit büyüklükteki F 1, F 2 ve F 3 kuvvetleri Şekil–I, Şe-
kil–II ve Şekil–III’teki cisimlere, paralel x yolları boyun- K M
ca etkiyor.
Yol boyunca yapılan net işi artırmak için;
Buna göre kuvvetlerin yaptığı işler W1, W2 ve W3 I. F1 kuvveti arttırılmalıdır.
arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır? II. F2 kuvveti azaltılmalıdır.
A) W1 > W2 > W3 B) W2 > W1 > W3 III. F3 kuvveti azaltılmalıdır.
C) W1 = W2 = W3 D) W3 > W2 > W1 değişikliklerinden hangileri yapılmalıdır?
E) W1 > W3 > W2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
F kuvvetinin yaptığı işler W = F · x olduğu için D) I ve III E) I, II ve III
W1 = W2 = W3 olur. F2
9. Sürtünmeli bir yolda 5 kg kütleli cisim, 12 m’lik yol F3 m F1
alarak 120 joule enerji ısıya dönüşüyor.


K x M
Buna göre yol boyunca cisme etki eden sürtünme WNet = FNet · X
kuvveti kaç N’dur?
FNet = F1 – [fS + F3]
A) 2 B) 5 C) 10 D) 20 E) 24 fS = k·N = k · [mg – F2]
Sürtünmenin yaptığı iş 120 = fs·. x ⇒ 120 = fs · 12 Bu durumda I ve III yapılırsa FNet artar WNet artar.
⇒ fs = 10N
130
1-D 2-B 3-E 4-A 5-D 6-D 7-C 8-C 9-C 10-A 11-D PEKİŞTİRME
Güç
BİLGİ
Güç
Fiziksel anlamda güç, birim zamanda yapılan işe denir. Aynı işi daha kısa sürede ya
da daha hızlı yapan diğerine göre daha güçlüdür.
Yapılan iş Aktarılan İş
Güç = ––––––––––––––––– = –––––––––––––
İşin yapılma süresi Geçen zaman
Güç ifadesinin matematiksel modeli, aşağıdaki gibidir.
W
P=
t
AKLINDA OLSUN
Güç İş Zaman
1 Joule ●● Eşit sürede çok iş yapan,
= 1 watt 1000 watt = 1 Kilowatt watt Joule saniye
1 saniye
P W t az iş yapandan daha güç-
lüdür.
Güç ifadesinde iş formülü yazılırsa gücün, kuvvet ile ortalama hızın çarpımıyla da
bulunduğu görülür. ●● Aynı işi kısa sürede ya-
pan, uzun sürede yapandan
‹fl Kuvvet·Yer de€ifltirme
Güç = = = Kuvvet·Ortalama h›z daha güçlüdür.
Zaman Zaman
F . Dx
=P = F . Vort Ortalama hız
t
(m/s)
Güç (w) Kuvvet (N) NOT
Güç değeri, yapılan işin za-

Öğrenme Alanı 7 mana oranı ile bulunduğu gibi
cisme uygulanan net kuvvet ile
Gücü 1000 Watt olan bir makine günde 5 saniye çalışıyor. ortalama hızın çarpımıyla da
bulunur.
Buna göre, makinenin bir günde harcadığı enerji kaç Joule’dir?
Güç
w w
P= ise 1000 = ise w = 5000 j
t 5
w P = F.Vort
P=
t
Öğrenme Alanı 8
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde duran cisme yatay doğrultuda 50 N büyük-
lüğünde kuvvet şekildeki gibi uygulanıyor.
F = 50 N
120 m
Cisim 5 dakikada 120 metre yer değiştirdiğine göre cisme aktarılan güç
kaç watt olur?
5 dak = 5 . 60 = 300 s
F.Dx 50.120
P= = = 20 watt olur.
t 300
131
BİLGİ
KAVRAMA
4. Sürtünmelerin önemsenmediği ortamda K, L ve M
K a z a nı m 02 asansörleri, tabloda verilen ağırlıkları belirtilen yük-
sekliklere, belirtilen sürelerde sabit hızlarla çıkarıyor.
1. Bir iş makinesi 15 saniyede 450 j enerji harcayarak Asansör Ağırlık Yükseklik Süre
çalışmıştır. K G h t
Buna göre makinenin gücü kaç watt’tır? L 2G 2h 2t
M G 2h t
w 450
P= = = 30 w
t 15 Asansörlerin güçleri sırasıyla PK, PL, PM olduğuna
göre bunlar arasındaki ilişki nedir?
w G$h G $ 2h
P= ise = PK = PM
t t t
2G $ 2h
= PL PL = PM > PK
2t
2. K cismine yatay düzlemde 24 m’lik yol boyunca

5. K L
20 N’luk yatay kuvvet şekildeki gibi etki ediyor.
20N
yatay
3h
24 m 2h
Kuvvetin uygulanma süresi 1 dakika olduğuna m 2m

göre güç kaç watt olur?
Şekildeki düzeneklerde K ve L motorları m ve 2m küt-
(Sürtünmeler önemsenmiyor.) leli cisimleri sabit hızlarla 3h ve 2h yüksekliklerine sı-
w 20 $ 24
rasıyla 2t ve t sürede çıkartıyor.
P= = 8 watt
t
=
60 PK
K’nin gücü PK, L’nin gücü PL olduğuna göre
PL
oranı kaçtır?
W K m $ g $ 3h 3mgh 3 mgh
PK = = =
t 2t 2t PK 2t 3 1 3
3. K, L ve M motorlarının belirli zaman aralıklarında yap- 2m $ g $ 2h 4mgh PL
=
4 mgh
= $ =
2 4 8
PL = =
tıkları işlere ait grafikler şekildeki gibidir. t t t
Yapılan iş
K 6. K motoru 50 kg kütleli cismi 20 saniyede, L motoru da

L 50 kg kütleli cismi 10 saniyede aynı yüksekliğe sabit
3W
hızlarla çıkarabiliyor.
2W
M
Buna göre,
W
I. K ve L’nin yaptığı işler eşittir.
Zaman
0 t 2t 3t II. K’nin gücü L’nin gücünden fazladır.
III. K’nin yaptığı iş L motorunun yaptığı işten fazladır.
Motorların güçleri PK, PL ve PM olduğuna göre yargılarından hangileri doğrudur?
bunlar arasındaki ilişki nasıldır?
K motoru da L motoruda aynı kütleyi aynı yüksekliğe çıkardığı
Yap›lan ifl için yapılan işler eşit. Fakat L motoru daha kısa sürede çıkar-
P= ise PK > PL > PM olur.
Zaman dığı için daha güçlüdür.
132
KAVRAMA
Kavrama
7. K noktasında durmakta olan cisim, 20 N’luk kuvvetle Newton $ metre
10. I.
itilerek L noktasına getiriliyor. saniye
^metre h2
II. Ki log ram $
F=20N
^saniyeh2
Joule
30 m III.
K L saniye
Yukarıda verilen birimlerden hangisi güç birimi-
Cismin K’den L’ye gelme süresi 15 s olduğuna
dir?
göre harcanan güç kaç watt olur?
(Sürtünmeler önemsizdir.) m2 m2
kg 2
iş birimi kg 3 güç birimidir.
s s
F $ x 20 $ 30 N$m joule
w= = 40 watt ya da de güç birimidir.
t
=
15 s s
W
8. Sürtünme kuvvetinin 5 N olduğu yatay düzlem üzerin- 11. I.
t
de duran 2 kg kütleli cisim sabit 10 N luk kuvvetle 10 m mgh
II.
t
şekildeki gibi çekiliyor.
III. F · V
IV. W · t
2 kg 10N W: iş, F: kuvvet, t: zaman, V: ortalama hız, h: yük-
seklik, m: kütle, g: çekim ivmesi olmak üzere
yukarıdakilerden hangileriyle güç hesaplanabilir?
10m
Enerji
Güç = ifadesiyle bulunur.
zaman
Cisim 5 saniye çekildiğine göre harcanan güç kaç
watt olur?
w (10 - 5) .10 12. I. Birim zamanda aynı işi yapan Ahmet ve Veli aynı
P= = = 10 w
t 5 miktarda güç ortaya çıkarmışlardır.
II. Birim işi daha kısa sürede yapan Zeynep Ceren’den
daha güçlüdür.
III. Bir cisim üzerine ayrı ayrı olacak şekilde aynı kuv-
veti uygulayan Ali ve Hasan’dan, Ali cisme daha
büyük hız kazandırdığından Hasan’dan daha güç-
9. 80 kg kütleli Sami, yüksekliği 20 cm ve genişliği lüdür.
30 cm olan 20 basamaklı bir merdiveni sabit hızla 2
Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
dakikada çıkıyor.
(I - II - III)
Buna göre Sami’nin gücü kaç watt olur?
(g = 10 m/s2)
w F ^80 $ 10 = 800N h $ x ^20 $ 20 = 400 cm = 4m h

p=
t ^2 dak = 2 $ 60 = 120s h
=
t
w 800 $ 4 320 0 80
p= = = = watt 1) 30 2) 8 3) PK > PL > PM 4) PL= PM>PK 5)
3
6) Yalnız I
t 120 12 0 3 8
Sabit hızla gittiğinden yatayda iş yapılmaz. 80
7) 40 8) 10 9) 10) I ve III 11) I, II, III 12) I, II ve III
3
133
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Güç
1. Bir makinenin gücü ile ilgili, 4. I. Yatay yolda bulunan el arabasına uygulanan
I. Bir işi yapma süresi azaldıkça gücü artar. yatay 100 N’lik kuvvet ile araba 2 metre yer değiş-
tirmektedir.
II. Aynı zaman aralığında fazla iş yapması gücünün
II. Bir su pompası su kuyusundan 1 saatte 5 ton su
arttığını gösterir.
çıkarabilmektedir.
III. Güç, işin yapılma zamanından bağımsızdır. III. Bir akkor lamba bir günde 2 kilowatt saat enerji
ifadelerinden hangileri doğrudur? açığa çıkarmaktadır.
Yukarıda verilen ifadelerin hangisinde fiziksel
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
anlamda güç belirtilmiştir?
Güç, birim zamanda yapılan iştir. İş kısa sürede yapıldığında
güç artar. (I ve II)
Güç birim zamanda açığa çıkan enerjidir. Bu duruma enerji ve
2. Sürtünmelerin önemsenmediği bir ortamda x, –x doğ- zaman belirtilmelidir. (II ve III)
rultusunda duran tahta bloka Güneş, Toprak ve Ali’nin

5. Bir motorun harcadığı W (j)
cisme +x yönünde uyguladığı kuvvet, cismin yer
enerjinin zamana bağlı
değiştirme miktarı ve geçen süre değerleri tabloda 900
grafiği verilmiştir.
verilmiştir. 600
Kuvvet Yer değiştirme Geçen süre Buna göre, motorun
300
gücü kaç watt’tır?
Güneş 4F 2x t 0 t(s)
2 4 6
Toprak F 8x 2t
Ali 8F x 2t A) 50 B) 100 C) 150
D) 300 E) 600
Buna göre,
w 300
I. Güneş’in t sürede yaptığı iş, Ali’nin 2t sürede yap- P= = = 150 watt
t 2
tığı iş kadardır.
II. 2t sürede Ali ve Toprak aynı miktarda güç açığa
çıkarmıştır.
III. Tablodaki değerlere göre en fazla gücü Ali, en az 6. Yatay düzlem üzerindeki durgun K cismine uygulanan
gücü Toprak açığa çıkarmıştır. net kuvvete bağlı cismin aldığı yolun grafiği şekildeki
gibidir.
Net kuvvet
D) I ve II E) I ve III 4F
Sırasıyla işler 8 F.x, 8 F.x, 8 F.x olur. Güneş kısa sürede aynı
2F
işi yaptığında gücü fazladır.
Alınan yol
0 x 4x
3. Kütlesi m olan bir kutuyu 5 metre yüksekliğe,
K cismine 2F değerinde kuvvet 2t, 4F lik kuvvet 3t
sabit hızla 2 saniyede çıkarabilen motorun gücü
süresince etki ettiğine göre (0 - x) yolundaki
200 watt olduğuna göre, m kaç kilogramdır?
gücün, (x - 4x) yolundaki güce oranı kaçtır?
( g = 10 m/s2)
1 1 3
A) B) C) D) 1 E) 4
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 4 2 4
m · 10 · 5 2F.x 4F.3x P1 1
= 200 m = 8 kg P1 = P2 =
2 2t 3t P2
=
4
134
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
7. Sürtünmesiz yatay düzlemdeki cisme yola paralel 10. Eşit kütleli katılımcıların performanslarını sergiledikle-
şekildeki gibi F1 ve F2 kuvvetleri etki etmektedir. Bu ri bir yarışmada; her birinin kütlesi 50 kilogram olan 10
kuvvetlerin etkisiyle cisim 2 m/s’lik ortalama hızla A adet çimento torbasını 10 metre yüksekliğe en kısa
noktasından B noktasına geliyor. sürede çıkaran katılımcı yarışı kazanmaktadır.
4 kg Bu yarışmada, katılımcıların hangi fiziksel niceliği

F1 = 10 N F2 = 4N dikkate alınarak kazanan belirlenmektedir?
A) Torbalara aktardıkları toplam enerji
A B
B) Yaptıkları iş
AB arasında cisme aktarılan güç kaç watt olur? C) Kütleçekimsel potansiyel enerji
A) 24 B) 12 C) 6 D) 4 E) 2 D) Ortaya çıkarabildikleri güç

E) Yaptıkları işin harcadıkları enerjiye oranı
2019 / TYT
P = F · V = (10 – 4)2 = 12 watt
İşi en kısa sürede yapmak güç ifadesidir.
8. I. Newton · metre
metre
II. kilogram ·
saniye
III. Joule
hangileri iş birimi olarak kullanılabilir?

m2
İş = F · x (N · m) e kg o ^Jouleh
s2
11. Kütlesi 60 kg olan bir öğrenci, her birinin yüksekliği
20 cm ve genişliği 30 cm olan 10 basamaklı bir mer-
diveni sabit hızla 1 dakikada çıkıyor.
9. Bir elektrik süpürgesinin üzerinde aşağıdaki bilgiler

30 cm
yazılmıştır.
I. 1500 watt 20 cm
II. 1,5 kwh

III. 220 volt
Buna göre verilen değerlerden hangileri elektrik Buna göre, öğrencinin gücü kaç watt olur?
süpürgesinin gücünü ifade eder? (g = 10 m/s2)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 20 B) 10 C) 2 D) 0,2 E) 1

w 60 · 10 · 2
P= = = 20 W
t 60
Güç birimi watt tır.
135
1-C 2-D 3-D 4-D 5-C 6-A 7-B 8-D 9-A 10-D 11-A
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA
Mekanik Enerji
BİLGİ
Bir cismin hareketinden dolayı sahip olduğu kinetik enerji ile potansiyel enerjilerin
!
toplamına mekanik enerji denir. Potansiyel enerji, yer çekimi potansiyel enerjisi ve es-
neklik potansiyel enerjisi olmak üzere iki türdür. Bir cisim bu enerjilerden birine sahip
Öteleme kinetik enerjisi, olabileceği gibi hepsine de sahip olabilir.
yerçekimi potansiyel ener-
jisi ve esneklik potansiyel
enerjisinin matematiksel
Öteleme Kinetik Enerjisi
modelleri verilir. Matema-
tiksel hesaplamalar yapıl- ●● Cisimler hareketinden dolayı kinetik enerji-
ması sağlanır. ye sahiptir. Hareket halindeki araçlar, uçan
kuş, kinetik enerjiye sahiptir.
●● Öteleme hareketi yapan cisimler öteleme

kinetik enerjisine sahiptir.
●● Durgun haldeki cisimlerin kinetik enerjileri

yoktur.
●● Öteleme kinetik enerjisi cismin kütle ve hız değerlerine bağlıdır.
1
EKin = . m . V2
2
Kinetik Hız (m/s)

enerji Kütle (kg)
(joule)
AKLINDA OLSUN
Bir cismin hızı arttıkça öteleme kinetik enerjisi artar. Cismin hızı 2 katına çıkarsa öteleme
kinetik enerjisi 4 katına çıkar. Hızı 3 katına çıkarsa öteleme kinetik enerjisi 9 katına çıkar.
E 4E 9E
m V m 2V m 3V
Bir cismin kütlesi arttıkça öteleme kinetik enerjisi artar. Cismin kütlesi 2 katına çıkarsa öte-
leme kinetik enerjisi 2 katına, kütlesi 3 katına çıkarsa öteleme kinetik enerjisi 3 katına çıkar.
E 2E 3E
m V 2m V 3m V
Bir cisme uygulanan kuvvet artarsa cisim daha fazla yol alır.
Grafiğin altında kalan alan yapılan net işi verir.

Kuvvet (F)
F · x c F = ma m
E= F·x
2 x = Vt F Alan =
2
V
m· · V · t
t 1
E= = mV2
2 2
0 x Yer değiştirme (x)
1
E= mV2 matematiksel modeli elde edilir.
2
136
BİLGİ
Öğrenme Alanı 9
m
Sürtünmesi önemsiz doğrusal yolda m, 2m ve kütleli K, L ve M otomobille-
4
ri V, V ve 2V büyüklüğündeki hızlarla hareket etmektedir.
Otomobillerin kinetik enerjileri EK, EL ve EM olduğuna göre bunlar ara-
sındaki ilişki nasıldır?
1 2
EK = mV olduğundan EL > EK = EM
2
Öğrenme Alanı 10
Doğrusal yolda hareket eden K ve L araçlarının kütleleri sırasıyla 4m ve m dir.
K
L
VL VK
Araçların kinetik enerjileri eşit olduğuna göre K aracının hızının büyük-

VK
lüğü VK ile L aracının hızının büyüklüğü VL nin oranı kaçtır?
VL
1 1 VK 1
4mV 2K = mV 2L =
2 2 VL 2
Öğrenme Alanı 11
Başlangıçtaki hızı 5 m/s olan 2 kg kütleli bir oyuncak arabanın hızı 10 m/s’ye
çıkarılıyor.
Buna göre kinetik enerjisindeki değişim kaç joule olur?
1 1
Ek mV 2 $ 2 $ 5 2 25 joule
1 2 2
1 1
E k mV 2 $ 2 $ 10 2 100 joule 100 25 75 joule
2 2 2
Yer Çekimi Potansiyel Enerjisi

Cisimlerin konumundan dolayı sahip olduğu enerjiye m
potansiyel enerji denir. Potansiyel enerji seçilen referans
noktasından yükseldikçe artar; cismin kütlesi arttıkça ar-
tar. Potansiyel enerji yer çekimi ivmesine bağlıdır. Bu du- h
rumda yer çekimi potansiyel enerjisi aşağıdaki gibidir.
yer
Ep = m . g . h
Potansiyel Yer çekimi Yükseklik (m)

Enerji (joule) Kütle (kg) ivmesi (m/s2)
137
BİLGİ
mg mg
F h F h h h
Bir cisim, sabit süratle yerden yu- Yerden yüksekteki bir cisim serbest
karı hareket ettirildiğinde uygulanan bırakıldığında cismin yere düşmesini
F kuvveti yer çekimine karşı pozitif iş sağlayan kuvvet yer çekimi kuvvetidir.
yapar. Bu durumda yer çekimi kuvveti iş yapar.
Öğrenme Alanı 12
Hava sürtünmelerinin önemsenmediği ortam- M
da X cismi F kuvveti ile düşey yukarı çıkarıl-
mak isteniyor. 20 m
L
Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayı-
nız. (g = 10 m/s2)
F 40 m
a) F = 50 N luk kuvvet KL arasında uygu-
landığında KL aralığında F kuvvetinin yap-
X m = 3 kg
tığı işin KL aralığında yerçekimi kuvveti- K
Yer
nin yaptığı işe oranı kaçtır?
W1 50 · 40 5
= =
W2 30 · 40 3
b) F kuvveti KM arasında uygulandığında, F kuvvetinin KL aralığında

yaptığı işin, LM aralığında yaptığı işe oranı kaçtır?
W1 F · 40
= =2
W2 F · 20
c) F = 50 N luk kuvvet KM arasında uygulandığında, KM yolu boyunca

net kuvvetin yaptığı iş kaç joule olur?
W = (50 – 30) · 60 = 1200 joule
Öğrenme Alanı 13
Taban alanları birbirine eşit türdeş K, L ve M dik 2h K 3h M
prizmalarının yükseklikleri sırasıyla 2h, h ve 3h h L
h L
kadardır.
3h M 2h K
Cisimler Şekil–I’den Şekil–II’deki konuma
getirildiğinde K, L ve M’nin yere göre potansi- Şekil - I Şekil - II
yel enerjilerinin değişimi için ne söylenebilir?
K nin yerden yüksekliği azaldığı için potansiyel enerji azalır. L nin yerden yüksekliği
de azaldığı için potansiyel enerji azalır. M nin yerden yüksekliği arttığı için artar.
138
BİLGİ
Öğrenme Alanı 14
Bir top yerden h kadar yüksekliğe şekilde belirtilen I, II ve III yollarını izleyerek
çıkarılıyor.
l ll lll h
Yer
Bu yollarda yer çekimine karşı yapılan işler W1, W2, W3 arasındaki ilişki
nasıldır?
W = mgh ise W1 = W2 = W3
Öğrenme Alanı 15
A ve B cisimleri ipler yardımıyla tavana şekildeki gibi tuttu-
T1= 40 N
ruluyor.
A
İplerde oluşan gerilme kuvvetleri T1 = 40 N ve T2 = 10
N olduğuna göre cisimlerin yere göre potansiyel T2=10 N 2 m
enerjileri EPA ve EPB kaç Joule olur? B
3m
T2 sadece B cisminin ağırlığından
T1 ise A ve B cisimlerinin ağırlığından kaynaklanır.
EPA = (40 – 10) . 5 = 150 j yer
EPB = 10 . 3 = 30 j
Referans Noktasına Göre Potansiyel Enerji
Bir cismin yer çekimi potansiyel enerjisi referans noktasına göre değişir. Cismin
bulunduğu yer ile referans noktası arası uzaklık hesaplamalarda kullanılır.
L düzeyi referans seçildiğinde X’in potansiyel enerjisi pozitif, Z’nin potansiyel ener-
jisi negatiftir. Y’ninki ise sıfırdır.
X K düzeyi
h
Y L düzeyi
2h
Z M düzeyi
M düzeyi referans seçildiğinde X ve Y’nin potansiyel enerjisi pozitif, Z’ninki sıfırdır.
139
BİLGİ
Öğrenme Alanı 16
Kütleleri sırasıyla m, 2m ve 4m olan boyutları aynı X, Y ve Z bilyeleri iplerle
şekildeki gibi tavana asılmıştır.
m
K düzeyi X
2m h
L düzeyi Y
h
M düzeyi
4m h
N düzeyi Z
Bilyelerin M düzeyine göre potansiyel enerjileri mgh cinsinden nedir?
Epx = mg2h , Epy = 2mgh , Ez = –4 mgh
AKLINDA OLSUN
Noktasal olmayan cisimlerde potansiyel enerji hesaplanırken cismin ağırlık

merkezinden yere olan yükseklik mesafesi h olarak alınır.
Kütlesi m, ağırlık merkezleri G1, G2, G3 olan cisimlerin potansiyel enerjileri mgh1,
mgh2, mgh3 olur.
G2 m
G1 h2 G3
h1
h3
Ep= mgh1 Ep= mgh2 Ep= mgh3
Esneklik Potansiyel Enerjisi

Bir cismin esnekliğinden dolayı kazandığı enerjiye esneklik potansiyel enerjisi de-
nir. Esnek bir yay sıkıştırıldığında ya da uzatıldığında yaya enerji aktarılmış olur. Bu
enerji esneklik potansiyel enerjisidir.
F F
Serbest Gerilmiş Sıkışmış

durum yay yay
140
BİLGİ
Serbest bir yayın ucuna ağırlık asıldığında yay uzayacaktır.
Bu uzama miktarı,
I. Yayın cinsine,
II. Ucuna asılan ağırlık (uygulanan kuvvet) değişkenle-
rine bağlıdır.
x AKLINDA OLSUN
Aynı yayın ucuna asılan ağırlık arttıkça uzama miktarı ar-
Fyay = –kx ifadesinde (–)
tar. Yay, ucuna ağırlık asılmadan önceki ilk uzunluğa gelmek
işaretinin nedeni yayın geri
ister. Yaya uygulanan kuvvet aşağıdaki formülle bulunur.
çağırıcı kuvveti ile uzama
Fyay = –kx vektörünün zıt yönlü olmasın-

dandır.
(k: Yay sabiti, X: Sıkışma ya da uzama miktarı) Geri çağırıcı kuvvetin yönü
Yayda depo edilen enerji F – X grafiğinin altında kalan alan ile hesaplanır. daima denge noktasına yöne-
Kuvvet (F) liktir. Uzama vektörü denge

Alan = Enerji
noktasından cisme doğrudur.
F·x F Alan =
F·x
E = (F = kx) 2
2 F¶yay
1
E= · k · x2
2 0 x Yer değiştirme (x) X¶ uzama
Yayda depo edilen enerji, Denge

noktası
●● Yayın cinsine (k),
●● Yayın sıkışma ya da uzama miktarına (X) bağlıdır.
AKLINDA OLSUN
●● Yayda depo edilen potansiyel enerji, yay sabiti (k) ile orantılıdır.
●● Yayda depo edilen potansiyel enerji, uzama ya da sıkışma miktarının karesiyle AKLINDA OLSUN
(X2) doğru orantılıdır. Esneklik potansiyel enerjisinin matematiksel modeli aşa-
ğıdaki gibidir. Yaylar bölündükçe yay sa-
biti artar. Yaylar 2 eşit par-
1 çaya ayrılırsa küçük yay-
E= · k · X2 ların yay sabiti büyük ayın
2
yay sabitinin 2 katı olur.
●● Sert yayların yay sabiti büyüktür. Yay bölünürse küçük yayların yay sabiti daha
büyük olur.
Öğrenme Alanı 17
Esnek bir yay,
I. Sıkıştırıldığında,
II. Uzatıldığında,
III. Serbest konumda
durumlarının hangilerinde esneklik potansiyel enerjisine sahip olur?
Esnek yayın potansiyel enerji depolayabilmesi için yayın serbest konumdan sıkıştı-
rılması ya da uzatılması gerekir. Serbest konumda iken esneklik potansiyel enerji-
sine sahip olmaz. (I ve II)
141
BİLGİ
Öğrenme Alanı 18
Yay serbest halde Şekil - I’de-
Denge
ki gibi bulunmaktadır. Yay Konumu
3x
Şekil - II’deki gibi uzatıldı-
ğında E1, Şekil - III’teki gibi
sıkıştırıldığında E2 kadar
Şekil - l
yay esneklik potansiyel 5x
enerjisi depolanıyor. F¶1

E
Buna göre 1 oranı Şekil - ll
E2 2x
kaçtır? F¶2
2x uzadı, x sıkıştı. (4)

Şekil - lll
Öğrenme Alanı 19
K ve L yaylarının F - x grafiği şekildeki gibi F(N)
veriliyor. K
200
L
K L
2 kg 8 kg F = 40 N 100
Buna göre, 2 kg ve 8 kg kütleleri K ve L x(cm)

50 100
yayları ile birleştirilerek F = 40 N luk yatay
kuvvetle çekildiğinde sistemin esneklik potansiyel enerjisi kaç joule
olur?
12 joule
Öğrenme Alanı 20
Bir yay, Şekil - I’de düşey düzlemde
serbest hâlde bulunmaktadır.
Yayın ucuna m kütleli cisim asıldı-
ğında yayda E1, 3m kütleli cisim Şekil - l
asıldığında E2 kadar esneklik

m
potansiyel enerjisi depolanıyor.
E Şekil - ll
Buna göre 1 oranı kaçtır? 3m
E2
Şekil - lll
mg Æ X uzarsa 3 mg Æ 3x uzar.
1 1 E1 1
E1 = kx 2 , E 2 = k9x 2 =
2 2 E2 9
142
BİLGİ
KAVRAMA
4. Sabit V büyüklüğünde süratle hareket eden bir
Kazanım 03 cismin sürati 2 katına çıkarılıp kütlesi yarıya indi-
rilirse kinetik enerjisi nasıl değişir?
1. Kütlesi 3 kg olan oyuncak bir araba, sürtünmesiz
1 1
yolda 10 m/s’lik sabit süratle hareket etmektedir. =Ek = mV 2 Ek mV 2
1 2 2 2
1 m
= =$ $ 4V 2 mV 2
10 m/s 2 2
Buna göre cismin öteleme kinetik enerjisi kaç 2 katına çıkar.
joule olur?
1 5. Hava sürtünmesinin ihmal edildiği V

Bir cismin kinetik enerjisi EK = mJ2 ile hesaplanır. bir ortamda m kütleli bir cisim yer-
2
1 1 den düşey V hızıyla yukarı yönde m
Buna göre; EK = ·3·102 = · 3 · 100 = 150 joule arabanın
2 2 atılıyor. yer
kinetik enerjisidir. Cisim atıldığı yere düştüğüne göre,
I. Cisim yukarı çıkarken yerçekimi kuvveti iş yapar.
2. Sürtünmesiz yatay düzlemde kütleleri m, 4m ve 4m II. Cisim aşağı inerken yerçekimi kuvveti iş yapar.
olan Şekil - I, Şekil - II ve Şekil - III’teki cisimlerin III. Cisim yukarı doğru çıkarken, potansiyel enerjisi
ve kinetik enerjisi artar.
süratleri sırasıyla 2v, v ve v dir.
v v yargılarından hangileri doğrudur?
m 4m
Cisim yukarı çıkarken de aşağı inerken de yerçekimi kuvveti iş
2v 4m yapar. Yukarı çıkarken artık kuvvet etki etmediği için iş yapılmaz.
Şekil - I Şekil - II Şekil - III 6. Bir cismin sürati 3 katına çıkarıldığında kinetik enerjisi
72 joule artıyor.
Buna göre, cisimlerin kinetik enerjileri E1, E2 ve E3 Buna göre cismin ilk durumdaki kinetik enerjisi
arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır? kaç joule olur?
Kinetik enerji hızın karesi ve kütle ile doğru orantılıdır. E1 = E2 1

Ek mV 2 (ilk durum)
= E3 olur. 2
1 1
E k $ m $ ^3V h2 9 $ c mV 2 m (ikinci durum)
2 2
1 1
Art›fl 72 9 $ c mV m mV 2
2
2 2
1
72 c mV m $ ^9 1h
2
2
1
3. 2 kg kütleli cisme düşey doğ- 9 c mV 2 m
2
rultuda 20 N kuvvet uygulanarak
6 m çekiliyor.
6m
Buna göre, 20N
7. Yatay düzlemde V büyüklüğündeki hız ile hareket
a) Cismin kazandığı potansi- eden m kütleli otomobilin kinetik enerjisi E kadardır.
2 kg
yel enerji kaç joule’dür? Buna göre,
b) Cismin kazandığı kinetik enerji kaç joule’dür? I. m’yi azaltma,

(g = 10 m/s2) II. V’yi azaltma,
III. m’yi artırma,
a) W = m · g · h = 2 · 10 · 6 = 120j
işlemlerinden hangileri tek başına yapılırsa E azalır?
b) Net kuvvet sıfır. Kinetik enerji sıfır
Kinetik enerji hızın karesi ve kütle ile doğru orantılı olduğu için
kütle ve hızın azaltılması enerjiyi azaltır.
143
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Kavrama
8. II II II 11. Şekildeki x, y ve z cisimleri
tavana asıldığında ip 2T
h T 3T
gerilmeleri sırasıyla T, 2T y
h h
I I ve 3T oluyor. x z
I
Cisimlerin yerden yük- 3h
Şekil I Şekil II Şekil III 2h 2h
seklikleri sırasıyla 2h,
Eşit kütleli cisimler sürtünmesiz ortamlarda Şekil I, II,
3h ve 2h olduğuna göre
III deki gibi h kadar yükseltilerek I. konumlarından II. yer
potansiyel enerjileri EX,
konumlarına getiriliyor.
EY ve EZ arasındaki ilişki nasıl olur?
Yerçekimine karşı yapılan işler sırasıyla
E P = mgh ip gerilmeleri a€›rl›kla do€ru orant›l›d›r.
W1, W2, W3 olduğuna göre, bu işler arasındaki
E X = T $ 2h = 2Th
büyüklük ilişkisi nasıldır?
E Y = 2T $ 3h = 6Th EZ = EY > EX
W = mgh olduğundan W1 = W2 > W3 E Z = 3T $ 2h = 6Th
12. Kinetik enerji - hız gra- Ek

K
fikleri şekildeki gibi olan
9. Kütleleri ve yerden yükseklikleri verilen A ve B cisim- m1 m2 L
K ve L cisimlerinin kütle- E
lerinin potansiyel enerjileri EA ve EB’dir.
leri sırasıyla m1 , m2 dir.
m Hız
m1
B Buna göre, oranı V 2V
m2
2m kaçtır?
A
1
E= mV 2
3h 2
1 1
2h E 1 = m 1 $ V 2 = E 2 = m 2 $ ^2V h2 = E
2 2
yer m1 $ V2 = m2 4V 2
m1
E =4
m2
Buna göre A oranı kaçtır?
EB
E P = 2mg2h EP 4mgh 4
A A
= =
E P = mg $ 3h EP 3mgh 3
B B
13. Şekildeki karışmayan tür-

deş sıvıların yere göre
K h
potansiyel enerjileri oranı
EK 5
= tür. L 2h
EL 3
10. X cismi yerden alınıp belirli bir yüksekliğe konuluyor.
Buna göre, Buna göre,sıvıların
dK
I. Kütlesi artar özkütleleri oranı kaçtır?
dL
II. Potansiyel enerjisi artar
III. Potansiyel enerjisi azalır EK = MK . g . 2,5h
ifadelerinden hangileri doğrudur? EK = ML . g . h
Cisim yükseldiği için potansiyel enerji artar. Kütle değişmez. 5 mK . 2, 5 mK 2 dK 4

= = =
3 mL . 1 mL 3 dL 3
144
KAVRAMA
Kavrama
14. Özkütleleri 2d ve d olan türdeş X ve Y kürelerinin yere 17. Yay sabiti 2k olan esnek yay, X kadar sıkıştırıldığında
göre potansiyel enerjileri EX ve EY’dir. depo edilen enerji E oluyor.
Y Denge
X konumu
2d 2k x
2r
2r d m
r
yatay
yer
Buna göre esneklik sabiti k olan başka bir yay X

EX
Buna göre oranı kaçtır? kadar sıkıştırılırsa yayda depo edilen enerji kaç E
EY
(Ağırlık merkezlerinin yere olan yükseklikleri alınır.) olur?
E P = mgh E P = mgh Yayda depo edilen esneklik potansiyel enerjisi yay sabiti ile
x y
EP = d $ V $ g $ r E P = d $ V $ g $ 2r 8 E
x y
EP doğru orantılıdır. Bu nedenle olur.
4 3 4 3 = 1 2
E P = 2d $ rr $ g $ r E P = d $ r ^2rh $ g $ 2r E
y
3 =
x 3 y 3 Py 64 8
8 4 64 3
4
E P = rr $ g EP = rdr
x 3 x 3
15. Kinetik enerjisinin hıza Ek (Joule)

bağlı grafiği verilen cis-
min hızı 5 m/s olduğunda
kinetik enerjisi kaç joule 27
Hız (m/s) 18. Yay sabitleri 2k ve 3k olan X ve Y yayları serbest
olur? 0 3 hâldeki boyları korunarak şekildeki gibi K cismine
bağlanıyor.
1 1
E kin = mV 2 E kin = mV 2
2 2 X Y
1 1 K
27 = $ m $ 3 2 & m = 6 kg = $ 6 $ 52
2 2
= 75 joule
K cismi ok yönünde bir miktar çekilirse X yayında-
ki potansiyel enerji EX, Y yayındaki potansiyel
EX
enerji EY nin oranı kaçtır?
EY
X ve Y yaylarında serbest boylarındaki değişim aynı miktar X
16. İçi dolu homojen cismin K düzeyine göre potansiyel kadar olur. X yayı X kadar uzar. Y yayı X kadar sıkışır Yay
enerjisi 2E, yere göre potansiyel enerjisi 5E’dir. sabitleri 2k, 3k olduğu için X yayı 2E enerji depolar ise Y yayı
x 3E depolar.
h1
K düzeyi
h2
3) a) 120 j
yer 1) 150 j 2) E1 = E2 = E3 4) 2 5) I ve II 6) 9 7) I ve II
b) 0
h1 8) W1 = W2 > W3 9)
4
10) Yalnız II 11) EZ = EY > EX 12) 4
Buna göre oranı kaçtır? 3
h2
4 1 2 E 2
13) 14) 15) 75 16) 17) 18)
3 8 3 2 3
mgh 1 2E h1 2 5h 1 2h 1 2h 2

mg (h 1 h 2) 5E h1 h2 5 3h 1 2h 2
145
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Mekanik Enerji
1. Kütleleri m1 ve m2 olan cisimlerin kinetik enerjileri 3. I. Eşit kütleli cisimlerden hızı büyük olan cismin
sırasıyla E1 ve E2 hızları V1 ve V2 dir. kinetik enerjisi daha büyüktür.
II. Bir cisme göre kütlesi küçük olan cismin hızı daha
m1 E1 V1
=2 = 8 olduğuna göre oranı kaç- büyükse kinetik enerjisi de büyüktür.
m2 E2 V2
III. Eşit sürate sahip cisimlerden kütlesi büyük olan
tır? (Sürtünmeler önemsizdir.)
cismin kinetik enerjisi daha büyüktür.
1
A) 2 B) C) 2 D) 2 2 E) 4 Yukarıdaki verilen yargılardan hangileri kesinlikle
2
doğrudur?
1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
m $ V2 = E1
2 1 1 E1 m V2 V
= 8 = 1 $ 12 ise 1 = 2 D) I ve II E) I ve III
1 E2 m2 V V2
m $ V2 = E2 2
2 2 2
Kütle veya hızdan biri sabit tutulursa diğerine göre karşılaştır-
ma yapılır. Bu yüzden I ve III olur.
4. Hız-zaman grafiği şekildeki gibi olan bir cismin

2t anındaki kinetik enerjisi 2E’dir.
Hız
2V
V
0 Zaman
t 2t
2. Kütleleri 2m ve m olan X ve Y araçları şekildeki gibi

Buna göre t - 2t aralığında cismin kinetik enerjisi
düzgün doğrusal KL yolunu sabit süratle sırasıyla 2t
kaç E artmıştır? (Sürtünmeler önemsenmiyor.)
ve 3t sürede almaktadır.
1 3
L A) B) 1 C) D) 2 E) 4
K 2 2
X VX 1 1 E E 3E
m ^2V h2 = 2E & mV 2 = fark 2E − =
2 2 2 2 2
Y VY
EX
Buna göre araçların kinetik enerjileri oranı 5. Şekildeki K, L ve M cisimleri
EY X 8T
ipler yardımıyla tutturuluyor.
kaçtır?
K
Buna göre K, L ve M cisimle-
2 4 9 9 Y 5T 3h
A) B) C) 1 D) E) rinin yere göre potansiyel
9 9 2 4
enerjileri arasındaki ilişki L
mX = 2m , mY = m aşağıdakilerden hangisinde Z 2T 2h
x
VX = VX doğru verilmiştir? M
2t 3
x & VY = 2 h
VY =
3t yer
1
E X = 2m (3V) 2 A) EK > EL > EM B) EL > EK > EM
2 9
1 2
=
2 C) EM > EL > EK D) EK = EL > EM
E Y = m (2V)
2 E) EK > EM > EL
EK = 3T . 6h = 18 Th, EL = 3T . 3h = 9 Th, EM = 2T. h = 2 Th
146
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. Yüksekliği 2h olan türdeş K cismi, şekildeki gibi ters 9.
çevrilerek h yüksekliğindeki basamağa çıkarıldığında
yere göre potansiyel enerjisi değişmiyor. h
2h h
2h
h h
2h
h II. durum
Şekil-I Şekil-II
Yer
I. durum yer
Özdeş bilyelerle oluşturulmuş sistemde Şekil-I de yere
Buna göre ilk durumda cismin ağırlık merkezinin
yerden yüksekliği kaç h olur? göre toplam potansiyel enerji E1, Şekil-II de yere göre
1 2 3 5 toplam potansiyel enerji E2 dir.
A) B) C) 1 D) E) E
2 3 2 4 Buna göre 1 oranı kaçtır?
E2
E1 = E2 3 4 5 8 10
A) B) C) D) E)
5 5 6 3 3
G · (2h – x) = G · (h + x)
E P mgh mg2h mgh 4mgh 4
x=
h 1
4
2 E P mg2h mg3h 5mgh 5
2
3h
2h – x =
2
10. 3 kg’lık bir cisim 20 m yükseklikten düşünce kaç

joule potansiyel enerji kaybeder? (g=10 m/s2)
7. Katlar arası yüksekliği 2 m olan bir okulun 3. katın-
dan 7. katına çıkan 400 N ağırlığındaki bir öğrenci- A) 3 B) 20 C) 60 D) 600 E) 6000
nin yere göre potansiyel enerjisi kaç joule artar? Ep = m · g · h = 3 · 10 · 20 = 600 joule
A) 1000 B) 1200 C) 2400 D) 3000 E) 3200
E P = m $ g $ h = 400 $ ^2 $ 4 h = 3200 joule

11. Kütle merkezi K noktasında olan levha tavana asılı
8. şekildeki çengele sırasıyla X, Y ve Z noktalarından
ip
K
asılıyor.
h X
7h K
h L
h
Y
Z
Levhanın yere göre potansiyel enerjisi X’ten ası-
Düzgün, türdeş levha Şekil I deki gibidir. Levha 7h yük-
lınca EX, Y’den asılınca EY, Z’den asılınca EZ oldu-
sekliğindeki Şekil II deki ipe K den asılınca yere göre
ğuna göre, EX, EY ve EZ arasındaki ilişki nedir?
potansiyel enerjisi E1, L den ipe asılınca E2 oluyor.
E1
Buna göre, oranı kaçtır? A) EX = EY = EZ B) EZ > EY > EX
E2
C) EX = EY > EZ D) EY > EX > EZ
3 11 8 5
A) 3 B) C) D) E) E) Ex > EY > EZ
5 12 13 11
E1 11 Cismin ağırlık merkezi çengele ne kadar yakın olursa yerden
E1 = 5, 5 mgh E 2 = 6 mgh =
E2 12
yüksekliği o kadar fazla olur.
147
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-C 2-D 3-E 4-C 5-A 6-D 7-E 8-C 9-B 10-D 11-E
Mekanik Enerji
1. Ağırlığı G olan türdeş bir cismin şekildeki gibi L yüze- 3. Denge durumundaki K ve L cisimlerinin iplerde oluş-
yine oturtulmuş iken sahip olduğu potansiyel enerji turduğu gerilmeler verilmiştir.
EL, şekle göre ön yüzey olan K ye oturtulduğunda
İp 5T
sahip olduğu potansiyel enerji EK, M yüzeyine oturtul-
muş iken sahip olduğu potansiyel enerji EM oluyor. K
4h 3h İp 2T
M
K L
L
2h
2h
6h
Buna göre, EK, EL ve EM arasındaki ilişki nasıldır? Buna göre, K ve L cisimlerinin yere göre potansi-
EK
A) EK = EL = EM B) EK > EL > EM yel enerjilerinin oranı kaçtır?
EL
C) EM > EL > EK D) EM > EK > EL
25 15 5 1 1
A) B) C) D) E)
E) EK > EM > EL 4 4 4 2 3
EK = 3T · 5h EL = 2T · 2h
L yüzeyinde iken ağırlık merkezinin yüksekliği 2h, EK = 15 Th EL = 4 Th
K yüzeyinde iken h M yüzeyinde 3h olur. Bu nedenle EM > EL
EK 15
> EK olur. =
EL 4
4. Bir ucu duvara bağlanmış denge konumu O olan bir

2. Yere göre potansiyel enerjileri eşit olan K ve L cisim- yayın ucuna m kütleli cisim bağlı iken yay 3X kadar
lerinin ağırlık merkezlerinin yerden yükseklikleri sıra- sıkıştırılmıştır. Yay serbest bırakıldıktan sonra cisim A
sıyla 2h ve 3h’dir. noktasına geldiğinde yayda depo edilen enerji EA, B
Cisimler kendi aralarında yer değiştirdiğinde yere noktasına geldiğinde yayda depo edilen enerji EB
oluyor.
göre potansiyel enerjileri EK ve EL olduğuna göre,
EK m
oranı kaçtır? X
EL
A B
1 2 3 9 –3X –2X –X O +x
A) B) C) 1 D) E) EA
2 3 2 4
Buna göre, oranı kaçtır?
EB
mk · g · 2h = mL · g · 3h
1 1
mK A) 9 B) 4 C) 2 D) E)
3 9 4
2mK = 3mL ¡ = olur.
mL 2
Yerdeğiştirirse K'nin yüksekliği 3h, L'nin yüksekliği 2h olur.
EK 1 _
3 3 9 EA = k (2x) 2b
EK = mK · g ·3h = · = 2 b EA
EL 2 2 4 ` =4
EL = mL · g · 2h 1 2 b EB
EB = k x
2 b
a
148
5. Esnek bir yay denge konumundan itibaren 2x kadar 8. Denge noktası O konumu olan bir yay, önüne m küt-
sıkıştırılıyor. leli cisim konularak K noktasına kadar sıkıştırılıyor.
Buna göre yay serbest bırakıldıktan sonra sıkışma
m
miktarı x olduğunda esneklik potansiyel enerjisi-
nin % kaçını yitirmiştir? K O
L
3x
A) 25 B) 50 C) 75 D) 80 E) 90 5x
1 _ Buna göre yay serbest bırakıldığında K noktasın-

Ek1 = k ^2xh2 = 2kx 2 = 100 birimb
2 b
da iken yayın esneklik potansiyel enerjisi EK, L
` % 75 ini yitirmiştir.
1 2
Ek2 = kx = 25 birim b EK
2 b noktasında iken EL olduğuna göre, oranı kaç-
a
EL
6. tır?
K
5 5 25 2 3
A) B) C) D) E)
3 2 4 5 5
Şekil - I
m X
K'da iken 5X, L de iken 2X sıkışmış olur. Sıkışma miktarlarının
25
3m Y karesiyle orantılı olduğu için oran olur.
4
Şekil - II
Şekil - I deki gibi tavana asılı hâldeki yaya Şekil - II

deki gibi m ve 3m kütleli X ve Y cisimleri asılmıştır.
Buna göre, X ve Y cisimleri asıldığında depo edi-

EX
len esneklik potansiyel enerjileri oranı kaçtır? 9. Şekildeki özdeş yaylara F ve 2F kuvvetleri uygulanı-
EY
1 1
A) B) 1 C) 3 D) E) 9 yor.
3 9
1
X cismi yayı X kadar uzatırsa Y cismi 3X uzatır. Bu nedenle olur.
9
7. Şekildeki cam kapta eşit hacim-

de zeytinyağı ve su vardır.
h F
Kap ters çevrilip sıvılar denge- Hava Şekil I
2F
ye geldiğinde,
h Şekil II
I. Suyun potansiyel enerjisi artar. Zeytinyağı
II. Zeytinyağının potansiyel ener- Buna göre,

jisi değişmez. Su h I. Şekil - II deki yayın depoladığı esneklik potansiyel
III. Zeytinyağının potansiyel ener- enerjisi, Şekil - I dekinin iki katıdır.
jisi artar.
II. Her iki durumda da gerilme kuvvetleri aynıdır.
yargılarından hangileri doğru olur?
III. Şekil - II deki yayın uzama miktarı Şekil - I dekinin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III iki katıdır.
D) I ve II E) I ve III ifadelerinden hangileri doğrudur?
h' > h olduğu için I ve III doğru olur.

Hava
h Zeytinyağı
Şekil - I de yay X kadar uzarsa, Şekil - II de 2X uzar. Bu
nedenle Şekil - II deki yayın depoladığı enerji Şekil - I dekinin
h' Su
4 katı olur. Şekli - II deki yayda gerilme Şekil - I dekinin 2 katı-
dır.
1-C 2-E 3-B 4-B 5-C 6-D 7-E 8-C 9-B

149
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA
Enerji Korunumu - Verim - Enerji Kaynakları
BİLGİ
Enerji Korunumu ve Dönüşümü
Enerji varken yok edilemez, yokken de var edilemez. Fakat enerjiler birbirlerine dö-
nüşebilir. Buna enerjinin korunumu denir.
Yüksek atlama yapan bir sporcunun vücudundaki kimyasal enerji kinetik enerjiye,
daha sonra potansiyel enerjiye dönüşür. Tekrar düşmeye başlarken potansiyel enerji
kinetik enerjiye dönüşür.
Simülasyona ulaşmak için

capyayinlari.com sayfasını
ziyaret ediniz.
Veya
Barajlardaki durgun suyun enerjisi türbinleri döndürmek için kinetik enerji olarak kul-
lanılır. Türbinler vasıtasıyla mekanik enerji elektrik enerjisine dönüşür.
El fenerinin ışık enerjisi, pildeki kimyasal enerjinin ışık enerjisine dönüşmesiyle elde
edilir.
Günlük hayatta kullanılan ütü, mikser, saç kurutma, tost makinesi gibi cihazlar elekt-
!
rik enerjisini cihazın kullanım özelliğine göre değişik enerjilere dönüştürmüştür.
Mekanik enerjinin koru-
numlu olduğu durumlarla
ilgili hesaplamalar yapıl- Mekanik Enerjinin Korunumu
ması sağlanır.
Bir cismin kinetik enerjisi ve
Mekanik Potansiyel Kinetik
potansiyel enerjisinin toplamına Enerji Enerji Enerji
mekanik enerji denildiğini biliyo- V=0
200 j 200 j 0
ruz. Örneğin, yerden h kadar
yüksekte tutulan bir topun yere
göre sahip olduğu potansiyel
200 j 100 j 100 j
enerji aynı zamanda mekanik h
Simülasyona ulaşmak için enerjisine eşittir. Serbest bırakı-
capyayinlari.com sayfasını lan top hız kazanacağından ki-
ziyaret ediniz. netik enerjiye sahip olur. Hare- 200 j 0 200 j
Veya yer
ket hâlinde iken sahip olduğu
kinetik ve potansiyel enerji top-
lamı mekanik enerji kadardır.
Mekanik enerji, cisme yer çekimi kuvveti hariç dışarıdan net bir kuvvet etki etmiyorsa
ve sürtünmenin olmadığı ortamda hareket ediyorsa korunur. Cismin sahip olduğu enerji
miktarı değişmezken enerji bir türden başka bir türe dönüşebilir. Başlangıçta 200 joule
mekanik enerjisi olan topun hareketi süresince her an mekanik enerjisi 200 jouledür.
150
BİLGİ
Sürtünmesiz eğik yolun h kadar
V=0
yüksekliğinden serbest bırakılan cismin M.E = P.E
mekanik enerjisi (M.E) değişmez. Po-
tansiyel enerji (P.E) ve kinetik enerji M.E = P.E + K.E
(K.E) değerleri değişebilir. Mekanik
M.E = K.E
enerjinin konumunu kullanarak isteni- V1
V2
len değerler bulunur.
1 1
mgh = mgh2 + mV12 = mV22
2 2
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde serbest

halde bulunan yaya V hızıyla çarpan m kütle- m V
li cisim yayı maksimum x kadar sıkıştırdığını

düşünelim.
Emek = Epyay
1 1 2
mV = kx eşitliği yazılır.
2
2 2
h yüksekliğinden serbest bırakılan m kütleli

cisim yayı sıkıştırdıktan sonra sürtünmesiz
sistemde aynı yüksekliğe geri çıkar. h
Öğrenme Alanı 21
Düşey kesiti verilen sürtün-
V=0
mesi önemsiz yolun K nok-
tasından serbest bırakılan K
cisim KLMN noktalarından
geçerek şekildeki yörün- M
geyi izliyor.
Buna göre, N
I. Cismin K noktasında- L Yer

ki mekanik enerjisi L
noktasındaki mekanik enerjisinden büyüktür.
II. Cismin M noktasındaki yere göre potansiyel enerjisi ile kinetik enerjisinin
toplamı, N noktasındaki mekanik enerjisinden büyüktür.
III. Cismin L noktasındaki mekanik enerjisi, K noktasındaki mekanik enerjisi-
ne eşittir.
IV. Cismin N noktasındaki kinetik enerjisi, L noktasındaki kinetik enerjisinden
küçüktür.
Mekanik enerji her noktada eşittir. En fazla kinetik enerji L’dedir. (III ve IV)
151
BİLGİ
Öğrenme Alanı 22
Sürtünmelerin önemsenmediği ortamda yerden düşey yukarı atılan bir top X,
Y, Z noktalarından geçerek yine atıldığı yere düşüyor. Cismin X, Y ve Z nok-
talarındaki mekanik enerjisi (ME), yere göre potansiyel enerjisi (PE), kinetik
enerjisinin (KE) sütun grafikleri verilmiştir.
Enerji Enerji Enerji

ME PE ME ME
E E E
KE
E E PE KE
E
2 PE 2
2
KE
X noktası Y noktası Z noktası
Buna göre,
I. X noktası topun yere olan maksimum yüksekliğidir.
II. Y noktasının yerden yüksekliği, X noktasının yerden yüksekliğinden fazladır.
III. Z noktasının yerden yüksekliğinin iki katı, X’in yerden yüksekliğine eşittir.
Potansiyel enerjinin mekanik enerjiye eşit olduğundan cisim maksimum yükseklikte-

dir. KE büyüdükçe yere yaklaşır. (I ve III)
Öğrenme Alanı 23
Sürtünmesiz sistemlerde m kütleli cisimler belirli yüksekliklerden serbest bıra-
kılıyor.
Cisimlerin belirtilen konumlardaki hızlarını bulunuz. (g = 10 m/s2)
a) b) m
V=0
h1 = 45m
h = 180 m
h2 = 35m h = 45 m
1 1
a) m.g.80 = m.g.35 + mV 2 b) m.g.180 = mV 2 + m.g.45
2 2
152
BİLGİ
Öğrenme Alanı 24
N
m = 4 kg kütleli cisimler, yay sabiti k = 400 olan yaylar bulunan sürtünme-
m
siz sistemlerde belirli yüksekliklerden serbest bırakılıyor.
Buna göre, yayların maksimum sıkışma miktarları kaç m olur? (g = 10 m/s2)
a) m = 4 kg
V=0
h = 40 m K
b) V=0
m = 4 kg
h = 18 m
Yer
1 1
a) 4.10.40 = .400.x 2 b) 4.10. (18 + x) = .400x 2
2 2
Yapılan İşin Tamamı Hedeflenen Enerjiye Dönüşür mü?
Bir futbolcu topa vurduktan sonra top yavaşlar ve durur. Bunun nedeni sürtünme
kuvvetidir. Topun sahip olduğu kinetik enerji sürtünmeden dolayı ısı enerjisine dönüş- AKLINDA OLSUN
müştür. Bu ısıya dönüşen enerji iki yolla bulunabilir.
Enerji korunumu yasası vardır.
1. Yatay düzlemdeki cismin ilk ve son durumdaki E1 ve E2 kinetik enerji değerleri
Mekanik enerji korunumu ya-
biliniyorsa ısıya dönüşen enerji kinetik enerjiler arasındaki farka eşittir. Eısı = E2 – E1 sası yoktur.
E1 E2 Dış bir F kuvveti uygulanma-
V1 V2 dığında ve sürtünme yokken

mekanik enerji korunur.
x
2. İlk ve son durumlardaki enerjiler bilinmiyorsa ısıya dönüşen enerji, sürtünme

kuvveti ile cismin yer değiştirmesinin çarpımıyla bulunur. Yani sürtünme kuvvetinin
yaptığı iş ısı enerjisine dönüşür.
Sürtünmeden dolayı ısıya dönüşen enerji,
Eısı = Fs · Δx formülüyle bulunur.
Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş, basit makinelerde verim düşüklüğüne neden olur.
Sürtünmenin fazlalığı ısıya dönüşen enerji miktarını artırır ve fazla verim düşüklüğüne
neden olur.
153
BİLGİ
Öğrenme Alanı 25
Düşey kesiti verilen bir pistin m = 2 kg
K noktasından serbest K
bırakılan cisim L noktasına
L
kadar çıkabiliyor. 4m
Buna göre K - L noktaları 1m
arasında
I. Cismin potansiyel enerjisi kinetik enerjiye dönüşmüştür.
II. Mekanik enerji azalmıştır.
III. Cismin sıcaklığı artmıştır.
durumlarından hangileri gerçekleşmiş olabilir?
Sürtünme olduğundan mekanik enerji azalmıştır. Isı enerjisi açığa çıkmıştır. (I, II, III)
Öğrenme Alanı 26
Yatay doğrusal yolda kütlesi 4 kg
V = 10 m/s
olan araç 10 m/s hızla hareket
ederken sürtünmeli yolda yavaşla-
yıp duruyor.
Buna göre,
a) Sürtünme yolda ısıya dönüşen enerji kaç jouledir?
1
.4.10 2 = w ›s› = 200 joule
2
b) Sürtünme katsayısı k = 0,2 ise kaç metre yol alır? (g = 10 m/s2)
1 2
.m.10 = 0, 2 m 10.x
2
50 = 2x x = 25 m
Öğrenme Alanı 27
Düşey kesiti verilen yolun O
4 kg
noktasından 10 m/s hızla
O
atılan 4 kg kütleli cisim M V = 10 m/s
noktasında duruyor.
h1 = 10m M
OM yolunun tamamı sür-
h2 = 2m
tünmeli olduğuna göre
ısıya dönüşen enerji kaç
joule olur? (g = 10 m/s2)
1
.4.10 2 + 4.10.10 - 4.10.2 = 520 joule
2
154
BİLGİ
Verim - Enerji Verimliliği
Sistemlerin çalışması sırasında enerji türleri birbirine dönüşürken bir miktar enerji
ısı enerjisi olarak çevreye ya da sisteme yayılır. Bu nedenle bir iş yapılırken kazandı-
ğımız enerjiden fazlasını harcamamız gerekir.
Verim, araçlarda yapılan iş ile harcanan enerji arasındaki ilişkiyi belirleyen nicelik-
tir. Alınan işin harcanan enerjiye oranına verim denir.
Al›nan ifl Üretilen enerji Yap›lan ifl

Verim = = =
Verilen ifl Harcanan enerji Harcanan enerji
matematiksel bağıntısı ile hesaplanır.

●● Bir araç 100 joule’lük enerji harcayıp 40 joule iş yapabiliyorsa bu aracın
verimi %40’tır. Amaç dışı harcanan enerji 60 joule’dür.
●● Gerçek hayatta %100 verim mümkün değildir.
●● Araçların verimi sürekli aynı değerde olmaz, kayıplar artarsa verim azalır.
●● Akkor telli ampullerde elektrik enerjisinin yaklaşık %5’i ışığa dönüşürken
tasarruflu ampullerde yaklaşık %20’si ışığa dönüşür.
●● Enerji verimliliğinde en önemli faktör enerji tasarrufudur. Enerjinin az
kullanılması, iki ampulden birinin söndürülmesi, enerji atıklarının değer-
lendirilmesi ve mevcut enerji kayıplarının önlenmesi enerji tasarrufu ör-
nekleridir.
●● Elektrikli ev aletlerinde verimli olanlar
seçilerek tasarruf sağlanabilir. Elektrik-
li ev aletlerinde verim, etiketlerde yük-
sek olandan düşük olana doğru A, B, C,
D ile harflendirilir. Verimli aletlerin alın-
ması elektrik faturalarında düşüşe ne-
den olur.
●● Enerjinin verimli kullanımının sağlan-
masında en temel gösterge kişi başına enerji tüketimini azaltmaktır.
Dengeli Beslenme
Canlıların temel fonksiyonlarını devam ettirebilmesi için bir günde belirli miktarda
besin alınmalıdır. Alınacak besin miktarı her bünye için farklıdır. Metabolizma hızı da
önemli bir etkendir.
Kişi vücudunun günlük ihtiyacını karşılayacak şekilde dengeli beslenmelidir. Fazla
veya yetersiz beslenme olmamalıdır.
Öğrenme Alanı 28
Şekildeki düzenekte100 j’lük enerji harcandı-
ğında X cismi 60 joule potansiyel enerji 25 joule Motor
kinetik enerji kazanıyor.
Buna göre, motorun verimi % kaçtır?

x
100 joule luk enerjide 60j potansiyel, 25 joule kinetik enerji, toplam 85 joule
iş yapılmış, 15j kayıp olmuş. % 85 verimli.
155
BİLGİ
Enerji Kaynakları
Evrende birçok enerji çeşidi var-
dır. Bunlar kimyasal, nükleer, güneş,
ısı, mekanik, rüzgâr, hidroelektrik,
dalga, jeotermal gibi enerjilerdir.
Enerji kaynaklarını tükenebilir

ya da tükenmeyen enerji kaynakları
olarak ikiye ayırabiliriz. Yenilenebilir
enerji kaynakları tükenmeyen, yenile-
nemez enerji kaynakları tükenen enerji kaynaklarıdır.
Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yenilenemez Enerji Kaynakları

●● Güneş ●● Petrol
●● Rüzgâr ●● Doğal gaz

●● Dalga ●● Kömür
●● Jeotermal ●● Nükleer enerji
●● Hidroelektrik u En yaygın olarak kullanılanlardır.
●● Biokütle enerjisi u Bu maddelerin yanmasıyla yüksek
u Üretim hızı tüketim hızından daha enerji elde edilir.
fazla olan kaynaklardır.
u Küresel ısınmaya neden olan zararlı
u Havaya zararlı gazlar bırakmadıkları
gazlar ürettikleri için çevreyi kirletir-
için çevreyi kirletmezler.
ler.
Hidroelektrik Enerjisi Rüzgâr Enerjisi Güneş Enerjisi
Akarsuların önüne kurulan Rüzgârın çevirdiği dev Güneş’teki nükleer reak-

barajlarda toplanan büyük pervaneler dönerken be- siyonlar sonucu çok fazla
su kütlelerinin yüksekten raberinde dönen türbinler enerji açığa çıkar. Çev-
akarken harekete geçirdiği elektrik enerjisini üretir. reye zararsız, Dünya’nın
türbinler yardımıyla enerji tükenmeyen en güçlü ve
üretirler. Ömürleri 50 - 65 temiz enerji kaynağıdır.
yıldır. Güneş enerjisi su ısıtma-
da, sokak ya da trafik lam-
balarında aydınlatmada
kullanılıyor.
Nükleer Enerji Biokütle Enerjisi Jeotermal Enerji
Atomun çekirdeğinde mey- Bitkilerden toplanan biyo- Yeryüzünün altındaki mag-

dana gelen tepkimeler so- lojik malzemelerin belirli madan gelen ısı kullanılır.
nucu açığa çıkan enerjidir. yerlerde toplanıp yakılma- Bu ısı yüzeye yakın kısım-
sı sonucu elektrik enerji- daki su kaynaklarından
Radyoaktif maddeler özel
si ya da yakıt elde edilir. elde edilir. Termal turizm-
yapılar ile büyük su tank-
Daha fosilleşmemiş olan de, evlerin ısıtılmasında
larının içine yerleştirilir.
yağlı tohumlar, şeker ve kullanılır.
Bu tankların içinde ısınan
sebze yağları yakıta dönü-
su buharlaşarak türbünleri
şebilmektedir.
çevirir.
156
BİLGİ
Öğrenme Alanı 29
I. Çevre kirliliğine neden olmaz.
II. Kaynağın kullanıldığı santrallerin verimi düşüktür.
III. Gürültüsüz çalışır.
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri güneş enerjisine aittir?
I, II, III
Öğrenme Alanı 30
Jeotermal enerji ile ilgili,
I. Sıcak su ya da su buharından elde edilir.
II. Yer altı sularının magmanın ısıttığı kaya tabakalarına rastlayıp ısınması
ile elde edilir.
III. Deniz diplerinden de elde edilebilir.
ifadelerden hangileri doğrudur?
(I – II – III) Jeotermal enerji yer altındaki magmanın etkisiyle sıcak sudan elde
edilen enerji olduğu için I - II ve III doğrudur. Deniz diplerinden de elde edilebilir.
Fosil Yakıtlar
Kömür, petrol, doğal gaz gibi
yakıtlara denir. Yüzlerce milyon yıl
önce oluşmuştur. Ağaçlar ve bitki-
ler öldükleri zaman okyanus taba-
nına batarak orada bataklık kömü-
rü denen süngerimsi tabakalar
oluşturur. Üzerine kum, kil ve ka-
yaç birikir. Yıllar sonra bataklık kö-
mürü, petrol ve doğal gaza dönüşür.
Öğrenme Alanı 31
Doğal gaz ile ilgili,
I. Yenilenebilir enerji kaynağıdır.
II. Fosil yakıttır.
III. Atmosferde sera gaz, oluşumuna neden olur.
(II ve III) Doğalgaz fosil yakıtlardan elde edilir ve yandığında ortaya çıkan gaz sera
etkisine neden olur. Tükenme söz konusu olduğundan yenilenemez.
157
BİLGİ
KAVRAMA
3. Sürtünmelerin ihmal edildiği
m = 1 kg
K a z a nı m 04 bir ortamda kütlesi 1 kg olan
K
cisim K seviyesinden ser- 5m
1. I. Bir sistemde enerji bir türden başka türe dönüşe- best bırakılıyor. L
bilir. a. K ve L seviyesindeki
II. Sürtünmeli sistemlerde toplam enerjideki azalma mekanik enerjileri kaç
15m
ısı olarak açığa çıkabilir. joule dir?
III. Bir sistem harcadığı enerjiden fazlasını üretebilir. b. L noktasındaki kinetik
yer
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? enerjisi kaç joule dir?
c. Yere çarpma hızı kaç
Makina harcadığından fazlasını üretemez. Çünkü o zaman
enerji var edilmiş gibi olur. Enerji yoktan var edilemez, dönü-
m/s dir?
şebilir. Sürtünme varsa ısı enerjisine dönüşebilir. I ve II (g = 10 m/s2)
a) EK = EL = 1.10.20 = 200j
b) EL = 1.10.5 = 50j
1 2
c) 200 = 1 . V ise V = 20 m / s
2
4.
K
2. Sürtünmelerin önemsenmediği ortamda K cismi 10m/s X
hızla fırlatıldığında yere 30 m/s hızla çarpmaktadır. 1m L
Y
V=0
L
10m/s 2m
yer
Sürtünmelerin ihmal edildiği bir ortamda yerden yük-

seklikleri verilen durmakta olan K ve L cisimlerinin
mekanik enerjileri eşit ve 120 J dür.
yer Buna göre
30m/s
a. K ve L nin kütleleri mK ve mL kaç kg dir?
b. Cisimlerin yere çarpma hızları VK ve VL kaç
Aynı seviyeden serbest bırakılan L cismi yere kaç m/s dir?
m/s hızla çarpar? (g = 10m/s2)
a) mK.10.3 = mL.10.2 = 120 ise MK = 4 kg, mL = 6 kg
1 2 1 2 1 2 1
2
m 10 + m . 10 . h = m . 30
2
m . 10 . 40 =
40
mV b) 4.10.3 = .4VK2 ise VK = 2 15
2
h = 40 metre V = 20 2 m / s 1 2
c) 6 . 10 . 2 = 6 .V L ise VL = 2 10
2
158
KAVRAMA
Kavrama
5. 9. Sürtünmesi önemsiz düzlemde ağırlığı önemsiz yay
K şekildeki gibi asılmıştır.
3h
h L k = 160N/m
M
4m
Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz yolun m = 4kg
K V
K noktasından serbest bırakılan cisim L den VL, yer
M den VM büyüklüğündeki hızla geçiyor.

VL Yatayda V büyüklüğündeki hız ile fırlatılan K cismi
Buna göre kaçtır?
VM yerden en fazla 4,5m yüksekliğine çıktığına göre V
1 2 kaç m/s dir?
3mgh = 2 mV L 3 V 2L VL 3
ise = 2 ise = olur.
4mgh = 1 2 4 VM V 2 1 2
4 . v = 4 . 10 + . 160 b l
mV M M 1 2 9 1
2 2 2 2 2
2
2 V = 200 ise V = 10 m / s
6. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde hareket eden
cisim yayı en fazla 50 cm sıkıştırmaktadır. 10. Sürtünmesi önemsiz eğik
V düzlemin ucundan serbest
k = 3200 N/m
bırakılan 400g kütleli cisim, 8m
4 kg
yay sabiti 36N/m olan yayı x x
Buna göre cismin hızı kaç m/s dir? kadar sıkıştırıyor. 30o
Buna göre x kaç metre
1 2
4 V = . 3200 . b l ise
1 2 1 2 1 2 1
mV = kx ise dir?
2 2 2 2 2
1
(g = 10m/s2, sin30 = )
V = 10 2 m / s 2
x
Cisim eğik düzlem üzerinde yayı x sıkıştırırsa kadar alçalmış
7. I. Dalga türbünü santrali 2
olur.
II. Güneş paneli santrali
x 1 x 1
III. Nükleer enerji santrali m $ gb4 + l = ·kx2 " 0, 4 . 10 b 4 + l = ·k ^ x h2
2 2 2 2
IV. Hidroelektrik enerji santral 1 2 2
16 + 2x = ·36·x ise 16 + 2x = 18x
Yukarıdaki santrallerden hangileri yenilenebilir 2
2
enerji kaynağıdır? 8 + x = 9x ise x = 1m bulunur.
I – II ve IV yenilenebilir enerji kaynağıdır.
8. Bir ampulün harcadığı enerjinin %20’si ışık, %80’i ise

ısı olarak ortaya çıkıyor.
Buna göre,
I. Ampulün verimi %80’dir.
II. Ampulün harcadığı her 100 joule enerjinin 80’i ısı
4) a) 4 kg ve 6 kg
olarak ortaya çıkar. 3) a) 200
1) I ve II 2) 20§2 b) 50 b) 2æ15 m/s 3
III. Ampulün harcadığı her 100 joule’lük enerjinin, c) 20
5)
2
c) 2æ10 m/s
20 joulelük kısmı ışığa dönüşür.
6) 10§2 7) I, II ve IV 8) II ve III 9) 10 10) 1
100 joule kısmın 20j ışık, 80 j ısı olduğundan %20 verimli olur.
II ve III
159
KAVRAMA
BİLGİ - KAVRAMA
Enerjinin Korunumu - Verim
PEKİŞTİRME TESTİ 5 Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 4. Ünite / Test 9-10-11-12
1. Bir öğrenci, elindeki bir topu düşey yukarı doğru fırla- 4.

tıp geri tutuyor.
Bu süreçte toplam mekanik enerjinin değişimiyle V1 = 10m/s
V2 = 20m/s
K
ilgili ne söylenebilir? K 30
(Sürtünmeler önemsizdir.) Şekil – I Şekil – II
A) Önce azalır, sonra artar.

B) Önce artar, sonra azalır. K cismi şekil - I deki gibi 10 m/s hızla atıldığında mak-
C) Sürekli artar. simum yükseklikteki mekanik enerjisi 200 joule olmak-

tadır. Aynı cisim yeterince uzun eğik düzlemden şekil
D) Sürekli değişmez.
– II deki gibi fırlatılıyor.
E) Sürekli azalır.
Cismin kinetik enerjisinin 200 joule olduğu anda
Sürtünme olmadığı için toplam ve mekanik enerji korunur.
cisim eğik düzlem üzerinde kaç metre yol almış-
tır? (g = 10 m/s2, Sürtünmeler önemsiz)
2. Elektrikle çalışan K, L ve M aletlerinin kullandığı top-
lam enerjiler ve kayıp enerjiler sembollerle tablodaki A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
gibi verilmiştir.
1 2
m 10 = mgh ise h = 5 m
Kullanılan toplam enerji Kayıp enerji 2
K E 2B
X = 30m
200 = m . 10 . 5 ise m = 4 kg 15m
L 2E 2B 30°
1 2
M 3E B 2
4 . 20 = 200 + 4 . 10 .h X = 30m bulunur.
800 = 200 + 40 h
h = 15 m
Bu aletlerin verimleri sırasıyla VK, VL ve VM oldu-
ğuna göre bunlar arasındaki ilişki nedir?
A) VK > VL > VM B) VM > VK > VL
C) VM > VL > VK D) VL > VK > VM
E) VK = VL > VM 5. Şekildeki sürtünmeli eğik

V=0
düzlemin K noktasından
K da E de 2B olup L de 2E deki kayıp 2B olduğu için L nin
verimi fazla olur. M de 3E de B olduğu için en fazla verim M de serbest bırakılan cisim, K
olur. VM > VL > VK olur. L’den V hızıyla geçiyor. V
Cisim K’den L’ye gelin-

L
3. K noktasından 5V hızıyla düşey atı- ceye kadar geçen süre-
2V
lan cismin L noktasındaki hızı 2V de,
L
oluyor. Cismin L noktasındaki yere I. Mekanik enerji azalır.
göre potansiyel enerjisi E1, bu nokta- II. Kinetik enerji artar.
daki kinetik enerjisi E2’dir. 5V
III. Potansiyel enerji artar.
E1
Buna göre oranı nedir? K
E2 yargılarından hangileri doğrudur?
(Sürtünmeler önemsizdir.)
1 2 3 21 21 D) I ve III E) I, II ve III
A) B) C) D) E)
5 5 5 4 5
Sürtünmeli olduğundan mekanik enerjisi azalır. Duruştan
EMEKK = 25 E EP harekete geçtiği için kinetik enerji artar fakat aşağıya doğru
21
EMEKL = 4E + 21E E Kin
=
4 hareket ettiği için potansiyel enerji azalır.
160
PEKİŞTİRME
Pekiştirme
6. 8. Sürtünmesiz ortamda bir cisim, 120 joule kinetik ener-
m
ji ile düşey aşağı yönde atıldığı anda cismin yere göre
L
potansiyel enerjisi 60 joule’dür.
h
k Cismin yere göre potansiyel enerjisi 80 joule oldu-
α
M N ğu anda kinetik enerjisi kaç j olur?
Düşey kesiti verilen şekildeki sürtünmesiz yolun L A) 80 B) 90 C) 100 D) 120 E) 180
noktasından serbest bırakılan m kütleli bir cisim yaya Enerji korunumundan 120 + 60 - 80 = 100 joule
çarpıp yayı maksimum x kadar sıkıştırmaktadır.
Yayın x sıkıştırma miktarı; 9. m=2 kg
V=
I. α, eğik yolun yatayla yaptığı açı 10
m
/s
II. m, cismin kütlesi 10
h m
III. |MN|, yatay yol
k
IV. h, cismin bırakıldığı yükseklik. 37°
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
A) I ve II B) II ve IV C) I ve III Şekildeki eğik düzlemin yerden h yüksekliğinden
D) II ve III E) I ve IV 10 m/s hızla fırlatılan, kütlesi 2kg olan cisim yaya

çarptığında yayı en fazla 50 cm sıkıştırıyor.
1
mgh = kx2 dir.
2 Sürtünmeler önemsiz olduğuna göre k yay sabiti-
h ve m değerine bağlıdır. nin değeri kaç N/m dir?
(g=10m/s2)(sin37°=0,6 cos37°=0,8)
A) 800 B) 1200 C) 1400

D) 1760 E) 2100
1 2
k b 2 l ise
1 1
2.10.6 + 2.102 =
2 2
7. Yatay yolda V1 hızıyla atılan X cismi, L noktasından k = 1760 N/M
V2 hızıyla geçiyor.
X X
m V1 m V2
K L
10. Bir asansör sisteminde 4 kg kütleli bir cismi sabit hızla
V1 ile V2 birbirinden farklı olduğuna göre,
düşey doğrultuda 2 m yukarı kaldırmak için harcanan
I. KL yolu sürtünmelidir.
enerji 200 joule’dür.
II. Cismin mekanik enerjisi azalmıştır.
Buna göre asansör sisteminin verimi yüzde kaç-
III. Cismin yere göre potansiyel enerjisi azalmıştır.
tır? (g = 10 m/s2)
A) 16 B) 20 C) 32 D) 40 E) 50
E P = m $ g $ h = 4 $ 10 $ 2 = 80 joule
D) I ve III E) II ve III 200 80
100 ?
V1 > V2 olur. Sürtünmeli olmalı ki hızı azalsın dışarıdan kuvvet
100 $ 80 80 00
etki ettiği belirtilmediği için V1 > V2 olur. Sürtünmeli olduğu için ?= = = 40
200 2 00
mekanik enerji azalmıştır. Yükseklik değişmediği için potansi-
yel enerji değişmez.
161
PEKİŞTİRME
BİLGİ - KAVRAMA 1-D 2-C 3-D 4-C 5-C 6-B 7-C 8-C 9-D 10-D
Enerjinin Korunumu - Verim
1. Sürtünmelerin önemsenmediği yatay yolun K nokta- 3. Bir futbolcu, kütlesi 2 kg olan topa 400 joule kinetik
sında duran cisme şekildeki gibi uygulanan sabit enerji kazandıracak şekilde vuruyor.
büyüklükteki F kuvveti L noktasında kaldırılıyor.
F
K L M
Yer
Buna göre, K L
I. Yolun KL bölümünde cismin mekanik enerjisi ar-

tar. Top L noktasına 10 m/s süratle çarptığına göre
II. Yolun LM bölümünde kinetik enerji değişmez. başlangıçtaki enerjisinin % kaçını kaybetmiştir?
III. Yolun LM bölümünde cismin ivmesi artar. A) 25 B) 40 C) 50 D) 60 E) 75
yargılarından hangileri doğrudur? 1 x
EL = 2.10 2 = 100 j 400 − 400 = 100 ise
2 100
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III X = % 75
Yapılan iş mekanik enerjiyi artırır. LM de hız sabit kinetik ener-

ji sabittir.
4. Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz yolun K nok-

tasından serbest bırakılan bilye yatay düzlemde bulu-
nan yayı sıkıştırıyor.
2. Havanın cisimlere sürtün-

Top
me kuvveti uyguladığı bilin-
mektedir.
yer
Böyle bir ortamda yerden
h kadar yüksekten bırakı- Buna göre,
lan topun yere çarpıncaya I. Bilye yere inerken yere göre potansiyel enerjisi
kadar geçen sürede, azalır, kinetik enerjisi artar.
Yer
I. yere göre potansiyel II. Bilyenin kinetik enerjisi azalırken, yayın esneklik
enerjisi, potansiyel enerjisi artar.
II. mekanik enerjisi, III. Bilyenin mekanik enerjisi azalırken, yayın esnek-
III. ısı enerjisi lik potansiyel enerjisi artar.
niceliklerinden hangileri artar? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III D) I ve II E) I, II ve III
Yükseklik azalır potansiyel enerji azalır, mekanik enerji azalır, Mekanik enerji sürtünmelerin önemsenmediği ortamda koru-
ısı artar. nur.
162
5. Kütlesi m olan bir vagon, şekildeki gibi bir ray üzerinde 7. K noktasından harekete ilk hızsız başlayan bir hız
K noktasından serbest bırakıldığında s yolunu katede- treni, düşey kesiti şekildeki gibi olan sürtünmesiz
rek L noktasına ulaşıyor. KLMNP yolunu katederek P noktasından geçiyor.
Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş, vagonun K nokta- Bu hareket ile ilgili olarak
sındayken sahip olduğu enerjinin en fazla yüzde I. M ve N noktalarından geçerken yere göre potan-
(%) kaçı olabilir? siyel enerjileri birbirine eşittir.
A) 0 B) 20 C) 25 D) 80 E) 100 II. M noktasından geçerkenki kinetik enerji,

N noktasından geçerkenkinden daha küçüktür.
2013 / YGS
III. L ve P noktalarından geçerken kinetik enerjileri
birbirine eşittir.
Başlangıçta 100 birim mekanik enerjisi olsun. L noktasında
hızı sıfır olursa 80 birim potansiyel enerjisi olur. 20 birim ener- yargılarından hangileri doğrudur?
ji ısıya dönüşür.
2014 / YGS
6. Düşey kesiti verilen yolun K noktasından tahta blok

Yerden yükseldikçe potansiyel artar, kinetik azalır (II). Eşik
serbest bırakılıyor. yükseklikte kinetik enerjiler eşittir (III).
V=0
8. Yatay yolun KL ve LM bölümü sürtünmesiz, MN bölü-

mü sürtünmelidir. Yatay doğrultudaki F büyüklüğün-
L deki kuvvet cisme KL aralığında uygulanıp kaldırılıyor.
F
Buna göre, K’den L’ye gelene kadar geçen sürede K L M N
yere göre potansiyel enerji, kinetik enerji, mekanik

enerji değerleri nasıl değişir? (Yolun sürtünmesi Cisim N noktasında durduğuna göre cismin KL,
her yerde aynıdır.) LM ve MN arasındaki mekanik enerjisinin değişimi

nasıl olur?
Potansiyel Kinetik Mekanik
Enerji Enerji Enerji KL LM MN
A) Azalır Artar Değişmez A) Artar Azalır Azalır
B) Değişmez Artar Değişmez B) Değişmez Değişmez Değişmez
C) Azalır Değişmez Azalır C) Artar Değişmez Değişmez
D) Artar Azalır Azalır D) Değişmez Azalır Azalır
E) Azalır Artar Azalır E) Artar Değişmez Azalır
Sürtünmeli yolda mekanik enerji azalır. Kuvvetin yaptığı iş arttırır, sürtünme kuvveti azaltır.
163
ÖSYM TARZI
- KAVRAMA 1-D 2-C 3-E 4-E 5-B 6-E 7-E 8-E
TAM TUR
İş
Kuvvet uygulandığı doğrultuda cisme yer değiştirme yaptırıyorsa iş yapmış olur. Yapılan iş W=F·x
formülüyle bulunur.
F
İş W ile gösterilir. Skaler büyüklüktür. Birimleri N · m , joule, wattsaniye, kilo-
wattsaat olabilir. x
Güç
W ifl
Güç birim zamanda yapılan iştir. Kısa zamanda fazla iş yapılıyorsa güç fazla olur. P = = for-
t zaman
mülüyle bulunur.
joule
Birimi watt, , kilowatt’tır.
s
Aynı zamanda P = F · Vort formülü ile de hesaplanabilir.
Enerji
●● Enerji, iş yapabilme yeteneğidir.
●● Mekanik enerji, kinetik enerji ve potansiyel enerjinin toplamından bulunur. Potansiyel enerji bulunduğu
yükseklikten, kinetik enerji hızından kaynaklanır.
1
●● Kinetik enerjinin matematik modeli Ek = mV 2 ile ifade edilir. Potansiyel enerji, esneklik potansiyel
2
enerjisi ve yer çekimi potansiyel enerjisi olarak iki çeşittir.
●● Yer çekimi potansiyel enerjisi Ep = mgh , esneklik potansiyel enerjisi matematiksel modeli
1
Ep = · k · x2 ile ifade edilir.
2
Enerjinin Korunumu
●● Bir cisme kuvvet etki etmedikçe cisimde enerji korunur fakat cisme dışarıdan bir kuvvet etki ederse iş -
enerji eşitliği söz konusudur.
●● Bir enerji başka enerjiye dönüşebilir fakat enerji yoktan var edilemez, vardan yok edilemez. Sürtünme
varsa sürtünmeden dolayı ısı enerjisine dönüşür.
Verim
●● Makineler iş yaparken sürtünme ve başka etkenlerle enerji kaybı oluşur ve bu ısı kaybı verim kaybına
neden olur. Yapılan iş, bu iş için alınan enerjiden daima daha küçük olur.
Yap›lan ifl
Verim =
Harcanan enerji
164 TAM TUR

Yerinde duran geriye gidiyor demektir.
ACEMİ 1
1. Verimi % 40 olan bir iş makinesi 100 j iş yapmak 5. Evlerde harcanan elektrik enerjisinin miktarı aşa-
için kaç joule enerji harcamalıdır? ğıdaki birimlerden hangisi ile ölçülür?
A) 40 B) 60 C) 100 D) 200 E) 250 A) Watt B) Kilowattsaat C) Kalori
%40 100 D) Volt - saat E) Joule

%100 ? Elektrik enerjisi evlerde kilowattsaat olarak ifade edilir.
100 $ 100
?= = 250 joule
40
6. Yiyeceklerde depolanan enerji aşağıdaki birimler-
2. Bir elektrik motoru 2500 j enerji harcayarak 2000 j iş den hangisi ile ifade edilir?
yapıyor.
A) Kilowattsaat B) Kilowatt C) Kalori
Buna göre motorun verimi yüzde kaçtır?
D) watt E) Volt
A) 90 B) 80 C) 70 D) 60 E) 50
Yiyeceklerdeki besin değeri kalori olarak ifade edilir.
2500 2000
100 ?
2000 $ 100
7. Boyutları şekildeki gibi olan eğik düzlemin alt ucunda-
?= = 80
2500 ki 3 kg kütleli bir cisim, eğik düzleme paralel 40 N’luk
kuvvetle, eğik düzlemin üst ucuna çıkarılıyor.
3. F1
m F N
40 30 cm
fs kg F=
=3
G m
Şekildeki cisim, F kuvveti yönünde hareket etmektedir. 40 cm
Buna göre F, fs, F1 ve G kuvvetlerinden hangileri

Buna göre F kuvvetinin yaptığı iş kaç jouledür?
fiziksel anlamda iş yapar?
A) 10 B) 12 C) 16 D) 20 E) 200
(fs: Sürtünme kuvveti, G: Ağırlık)
W = F . x = 40 . 0,5 = 20 joule
A) F ve fs B) F ve G C) F, F1 ve G
(eğik düzlem boyu = 50 cm = 0,5 m)
D) fs, F1 ve G E) G ve fs
Hareket doğrultusu yatay doğrultu olduğu için yatay doğrultulu

kuvvetler iş yapar. F ve fs yatay doğrultuda olduğu için iş
yapar.
8. Aşağıdakilerden hangisi yenilenebilir bir enerji
kaynağıdır?
4. Yatay yolda durmakta olan cisme F= 200 N
200 N’lik kuvvet uygulanarak A) Kömür
cisme 8 m yol aldırılıyor. B) Odun
Cismin kazandığı kinetik enerji 1200 j olduğuna C) Doğal gaz
göre sürtünme kuvvetinin yaptığı iş kaç joule
D) Hidroelektrik
olur?
E) Petrol
A) 200 B) 300 C) 400 D) 500 E) 700
Yenilenebilir enerji kaynağı hidroelektriktir.
W = 200 . 8 = 1600 joule iş yapılmış 1600 - 1200 = 400 j
165
Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 4. Ünite / Hibrit 1-2-3-4-5
Acemi
9. Aşağıda K, L, M ve N cisimlerinin hareket durumları 12. Günlük hayatta en çok kullanılan ve ihtiyaç duyu-
verilmiştir. lan enerji türü aşağıdakilerden hangisidir?
1 kg A) Nükleer enerji
20 m/s
B) Jeotermal enerji
10 m/s 10 m L
6 kg K C) Güneş enerjisi
D) Biyokütle enerjisi
2 kg E) Rüzgâr enerjisi
m=1,5 kg N
v=3 m/s
M En çok güneş enerjisi kullanılır.
10 m
20 m
Buna göre, hangi cisimlerin mekanik enerjileri

eşittir? (g = 10 m/s2)
13. Joule aşağıdaki fiziksel büyüklüklerden hangisi-
(Sürtünmeler önemsizdir.) metre
nin birimidir?
A) K ve L B) K ve M C) M ve N
A) Yer değiştirme B) Kuvvet C) Hız
D) K, L ve M E) L, M ve N
D) İvme E) Güç
1 1
E top K = $ mv 2 = $ 6 $ 10 2 = 300 joule
2 2 joule W
1 1 = F olur kuvvet
E top L = $ mv + mgh = $ 1 $ 20 2 + 1 $ 10 $ 10 = 300 joule
2 metre X
2 2
E top M = mgh = 1, 5 $ 10 $ 20 = 300 joule
1 1
E top N = $ mv 2 + mgh = $ 2 $ 3 2 + 2 $ 10 $ 10 = 209 joule
2 2
10. İki kişinin birim zamanda yaptığı işleri kıyaslaya- 14. Sürtünmeli eğik düzlemde serbest bırakılan bir cisim
bilmek için,
bir süre sonra eğik düzlemi terk ediyor.
I. yapılan iş miktarı,
II. işlerin yapılma süresi, V=0
III. uygulanan kuvvetin büyüklüğü
niceliklerinden hangilerinin bilinmesi gerekli ve
yeterlidir?

w
P= olduğu için iş ve zamanın bilinmesi gerekli ve yeterli-
t Buna göre cisim eğik düzlemden inerken,
dir.
I. kinetik enerjisi,
11. Sürtünmesiz ortamda yerden V hızıyla düşey yuka- II. potansiyel enerjisi,
rı doğru atılan cismin tekrar yere çarpana kadar,
III. sıcaklığı
I. Mekanik enerjisi değişmez
II. Aynı büyüklükteki hızla çarpar niceliklerinden hangileri artar?
III. Kinetik enerjisi sürekli azalır A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Cisim hız kazandığından kinetik enerjisi artar. Yükseklik kay-
D) I ve III E) I, II ve III bettiğinden potansiyel azalır. Sürtünmeden dolayı sıcaklığı
artar.
Yukarı doğru çıkarken kinetik enerjisi azalır, dönerken artar ve
aynı büyüklükteki hızla yere çarpar. Sürtünme olmadığı için
mekanik enerji değişmez.
166
1-E 2-B 3-A 4-C 5-B 6-C 7-D 8-D 9-D 10-C 11-C 12-C 13-B 14-D
Üzülme, kaybettiğin her şey başka surette bir
gün mutlaka geri döner.
1
Mevlana
AMATÖR
1. Türdeş ve özdeş küplerle oluşturulmuş 3. Bir ağacın dalından düşen elmanın,

cismin aşağıdaki konumların hangisinde I. potansiyel enerjisi,
yere göre potansiyel enerjisi en küçük II. kinetik enerjisi,
olur? III. mekanik enerjisi
A) B) C) niceliklerinden hangileri hareket süresince sabit-
tir? (Sürtünmeler önemsizdir.)

D) E) Sürtünme olmadığı için toplam mekanik enerji korunur.
4. F
yatay
K L
Kütle merkezinin yere yakın olduğu durumda potansiyel ener- Yatay sürtünmesiz düzlemde K noktasında durmakta
olan cisme sabit büyüklükteki kuvvet, L noktasına ka-
ji küçüktür. B seçeneğinde kütle merkezi yere en yakındır.
dar uygulanıyor. Cismin L noktasındaki kinetik enerjisi
EK, hızının büyüklüğü V oluyor.
Buna göre cismin kütlesi daha küçük olsaydı, EK
ve V nasıl değişirdi?
EK V
2. m A) Artar Artar
K P B) Değişmez Artar
C) Değişmez Azalır
L N D) Azalır Artar
E) Artar Azalır
W=F . x değişmeyeceğinden kinetik enerji değişmez fakat

M
kütle azalırsa hız artar.
K noktasından serbest bırakılan bir cisim, P noktasına

kadar çıkabilmektedir. 5. ϑ0
Buna göre, K L M N P R
I. Ortam sürtünmesizdir. Şekildeki sabit sürtünmeli yolun K noktasından J0 ilk

hızıyla harekete geçen cisim L noktasında duruyor.
II. Cismin K noktasındaki potansiyel enerjisi M nok-
Buna göre, cismin kütlesi yanya indirilip, ilk hızı
tasındaki kinetik enerjisine eşittir.
iki katına çıkartılırsa nerede durur? (Noktalar arası
III. Cisim geri dönüşte K noktasına kadar çıkabilir. uzaklıklar eşittir.)
yargılarından hangileri doğrudur? A) L noktasında B) M noktasında
C) N noktasında D) P noktasında
E) R noktasında
1
Aynı yüksekliğe çıkabildiğine göre sistem sürtünmesiz M nok- m (V0)2 = fs · x
2
tasında potansiyel enerjisi olmadığı için tamamı kinetik enerji- 1 m fs
ye dönüşmüştür. K ile P arasında gidip gelme hareketi yapar. · · (2Vo)2 = · xı
2 2 2
1 2x
= ? = 4x
2 ?
167
Amatör
6. Kütleleri 4 kg ve 2 kg olan X ve Y cisimleri, O nokta- 9. m = 2 kg
sından yatay bir mile takılı ağırlığı önemsiz 4 metre K
boyundaki çubuğun uçlarına sabitlenerek Şekil-I’deki
L
gibi tutuluyor.
4m
2 kg 1m
4 kg 2 kg O
O
3m 1m Sürtünmeli düzlemde kütlesi 2 kg olan cisim, K nok-

tasından serbest bırakıldığında L noktasına ancak
4 kg çıkabiliyor.
Buna göre cisim K noktasından L noktasına geldi-
ğinde mekanik enerji farkı kaç joule olur?
(g = 10 m/s2)
Cisimler serbest bırakılıp Şekil-II’deki gibi düşey
konuma geldiklerinde sistemin potansiyel enerjisi A) 60 B) 50 C) 40 D) 30 E) 0
kaç joule değişmiş olur? (Sürtünmeler önemsenmi-
yor.) (g = 10 m/s2) mgh = EK = 4 . 10 . 2 = 80 joule
EL = 1 . 10 . 2 = 20 joule
A) 60 B) 80 C) 90 D) –100 E) –80 80 - 20 = 60 j ısı
4 kg lık cisim 3 m aşağı inerse Ep = 4 . 10 . 3 = 120 J potan-
siyel enerjisi azalır. 2 kg cisim 1 m yukarı çıkıyor.
2 . 10 . 1 = 20 joule arttı. Toplam 100 joule azalır.
7. Yatay düzlemde m kütleli cisme hareketi yönünde

yatay doğrultuda F büyüklüğünde kuvvet uygulanıyor. 10. Yalnız taralı kısmı sürtün- m
V meli olan yolun K noktasın- K h
L h
dan serbest bırakılan m küt- h
m F leli cisim L noktasında kadar M h
çıkabiliyor. h
Yatay
Buna göre, cismin K noktasına kadar çıkabilmesi
Cisim sabit hızlı hareket ettiğine göre,
için M noktasından en az kaç mgh lik kinetik ener-
I. Cisimle yüzey arasındaki sürtünme kuvvetinin bü- ji ile atılmalıdır?
yüklüğü F kuvvetine eşittir. (g: yerçekim ivmesi)
II. Cismin sıcaklığı artar. A) 8 B) 7 C) 6 D) 5 E) 4
III. Cismin mekanik enerjisi sabittir. 5 mgh = 3 mgh + wısı
yargılarından hangileri doğrudur? wısı = 2 mgh
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II mgh + Ekin = 5 mgh + 2 mgh
D) II ve III E) I, II ve III Ekin = 6 mgh
Cisim sabit hızlı hareket ettiği için FS = F

Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş ısı enerjisine dönüşür, cismin
sıcaklığı artar. Hız değişmediği için mekanik enerji de sabit olur.
8. Potansiyel Hareket Elektrik

Enerji Enerjisi Enerjisi 11. Düz bir yolda durmakta olan F(N)
cisme etki eden kuvvetin yola
40
Yukarıdaki enerji dönüşümü aşağıdaki seçenek- bağlı grafiği şekildeki gibidir.
lerden hangisi ile ilgili olabilir? Buna göre yapılan iş kaç
jouledür? 0
5 X(m)
A) Akü B) Hidroelektrik santral
C) Nükleer santral D) Güneş paneli A) 8 B) 10 C) 40 D) 120 E) 200
E) Rüzgâr enerjisi W = F . X = 40 . 5 = 200 joule
Potansiyel enerji ile başladığı için hidroelektrik santral olur.
168 1-B 2-E 3-C 4-B 5-D 6-D 7-E 8-B 9-A 10-C 11-E
İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.
Hacı Bektaş Veli
UZMAN 1
1. Bir oyuncak araba, sürtünmeleri ihmal edildiği düşey 3. Sürtünmesiz yatay yolda şekildeki kuvvetlerin etkisin-
kesiti verilen yolun K noktasından serbest bırakılıyor. deki cisim, 10 saniyede 4 m yer değiştiriyor.
F3 = 6 N
Araba belirtilen yörüngeyi izleyerek N noktasından
geçiyor.
F2 = 4 N F1 = 12 N
2 kg
K
Buna göre cisim üzerinde harcanan güç kaç watt
olur?
N (g = 10 m/s2)
M
A) 3,2 B) 2 C) 1,6 D) 1 E) 0,5
L yer
Fnet ·X ^12 – 4h ·4
Buna göre, P= = = 3, 2 watt
t 10
I. Arabanın K noktasındaki mekanik enerjisi L nok-
tasındaki mekanik enerjisinden büyüktür.
II. Arabanın M noktasındaki kinetik enerjisi N nokta-
sındaki kinetik enerjisinden küçüktür. 4. Sürtünmesiz yatay düzlemde hareket eden bir cismin
III. Arabanın L noktasındaki sürati M noktasındaki hızı 6 m/s arttığında kinetik enerjisi 156 joule artıyor.
süratinden büyüktür. Cismin kütlesi 2 kg olduğuna göre ilk hızı kaç m/s
yargılarından hangileri doğrudur? olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 8 B) 9 C) 10 D) 12 E) 16
D) I ve III E) II ve III 1 1
mV 2son mV 2 156 ise V 10 m/s
2 2
Mekanik enerjisi her yerde eşittir. Yere yakın yerlerde sürat
büyüktür.
5. ϑ=0
2. Şekildeki yolun K noktasından serbest bırakılan m L
yatay
M
kütleli cisim L’ye kadar çıkabiliyor.
4E
yatay
K m K
h1 L Şekildeki yolun yalnız L-M bölümü sürtünmelidir. K

h2 noktasından 4E kinetik enerjisi ile fırlatılan cisim, L
noktasından 3E kinetik enerjisi ile geçerek M nokta-
yer
KL arasında ısıya dönüşen enerjiyi veren ifade sında duruyor.
aşağıdakilerden hangisidir? Aynı cismin K noktasından geçerken kinetik ener-
(g: Yer çekimi ivmesi) jisinin 4E olabilmesi için M noktasından kaç E
A) mgh1 B) 2mgh2 kinetik enerji ile fırlatılmalıdır?
C) mg(h1 – h2) D) mg (h1 + h2) A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

h1 + h 2
E) mg 4E = 3E + mgh
2
mgh = E Wısı = 3E
mgh1 = Eısı + mgh2 EM + EP = EK + Wısı
EM + E = 4E + 3E ise EM = 6E
Eısı = mgh1 – mgh2
169
Uzman
6. Yerden 20 metre yükseklikte sabit büyüklükteki 20 9. Şekil - I’de m kütleli cisim ser-
m/s hızla uçan bir kuşun kinetik enerjisi 40 j’dur. best hâldeki boyu ¬ olan yaya
Buna göre, bu kuşun yere göre potansiyel enerjisi asılarak dengelenmiştir. Bu yay k
kaç jouledür? (g = 10 m/s2) iki eşit parçaya bölünerek ser- m
¬
A) 10 B) 10 C) 30 D) 35 E) 40 best hâldeki boyu parçalar-
2 m
dan bir tanesine yine m kütleli
1 E pot = m $ g $ h Şekil I Şekil II
mV 2 = 40 cisim asılıyor (Şekil - II).
2
1
1 = $ 10 $ 20
$ m $ 400 = 40 5 Şekil - I’deki yayın enerjisi E1, Şekil - II deki yayın
2
= 40 joule E1
1 enerjisi E2 ise oranı kaçtır?
200m = 40 ise m = kg
5 E2
(Yay, iki eşit parçaya bölündüğünde esneklik katsayı-
sı iki katına çıkar.)
1 1
A) 4 B) C) 1 D) E) 2
7. Sürtünmesi önemsiz ortamda K nok- m 4 2
K
tasından serbest bırakılan m kütleli
Şekil - I'deki yay X kadar uzarken Şekil - II'deki yay daha sert
cismin L noktasındaki kinetik enerjisi h1 X
EL, M noktasındaki kinetik enerjisi olduğu için kadar uzar.
L 2
EM dir. Şekil - II'deki yayın yay sabiti K iken Şekil - II'dekinin 2K'dır. Bu
h2 nedenle oran 2 olur.
Şekilde verilen h1 ve h2 yüksek-
h1
liklerinin oranı =
1
olduğuna
M 10. Kütleleri 1 kg ve 4 kg 1 kg
h2 3
EL olan düzgün türdeş r2
göre, oranı kaçtır?
EM kürelerin yere göre
4 kg
potansiyel enerjileri
2 3 3 1 1 r1
A) B) C) D) E) eşittir.
3 2 4 4 2
Buna göre yarıçap- yer
r
ları oranı 1 oranı kaçtır?
EL = mgh1, EM = mg (h1 + h2) r2
EL mgh 1 1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
mg ^ h + 3 h h
= =
EM 4 2 4
m 1 $ g $ h 1 = m 2 $ g $ h 2 ¡ 1 $ 10 $ ^r2 + 2r1 h = 4 $ 10 $ r1
r1 1
r2 + 2r1 = 4r1 & r2 = 2r1 =
r2 2
8. Özdeş yaylarla kurulu sistemde X ve Y
yaylarının uçlarına m, 2m kütleli cisimler
X k 11. Şekildeki gibi asılan kendi içinde T1
asılıyor.
türdeş K ve L cisimlerinin yere
X yayında depo edilen enerji EX, Y K
m göre potansiyel enerjileri eşittir.
T2 h
yayında depo edilen enerji EY oldu- İplerdeki gerilme kuvvetleri T1
Y k T L
EX ve T2 olduğuna göre, 1 oranı
ğuna göre, oranı kaçtır? T2
EY kaçtır? 2h
2m
yer
3 1 9
A) B) 3 C) D) 2 E) 5 3 2 3 2
2 2 4 A) B) C) D) E)
3 2 3 5 7
X yayına 3 mg, Y yayına 2 mg etki ettiğinde X yayı 3X, Y yayı

m K $ g $ 3h = m L $ g $ 2h ¡3m K = 2m L & m K = 2m
2X kadar uzar. Uzama miktarlarının karesiyle orantılı olduğun- T1 ^m K + m L h $ g 2m + 3m 5
EX m L = 3m ¡ = = =
9 T2 mL $ g 3m 3
dan = olur.
EY 4
170 1-C 2-C 3-A 4-C 5-E 6-E 7-D 8-E 9-E 10-D 11-A
Eğer diğer insanlardan benim için birşey yap-
malarını bekleseydim hiçbirşey yapamazdım.
2
Isaac Newton
UZMAN
1. Kütlesi 3 kg olan bir cisim 4. Özdeş ve türdeş küplerden Şekil-I, Şekil-II ve Şekil-III’te-
düşey doğrultuda F = 50 N’luk ki cisimleri oluşturulmuştur.
sabit kuvvetle 6 metre yüksek-
liğe çıkarılıyor. E1 E2 E3
Buna göre, 6m
F=50 N
I. Cismin kazandığı kinetik 3 kg
enerji 120 joule olur. V=0 yer
I II III
II. F kuvvetinin yaptığı iş 300
joule olur. Buna göre cisimlerin yere göre potansiyel enerji-
III. Yer çekimine karşı yapılan iş 180 joule olur. leri E1, E2 ve E3 arasındaki büyüklük ilişkisi nasıl-
yargılarından hangileri doğrudur? dır?
N
c Sürtünmeler önemsiz, c g = 10 mm A) E1 = E2 = E3 B) E1 > E2 > E3
kg
C) E3 > E2 > E1 D) E2 = E3 > E1
E) E2 > E3 > E1
I. Ek = Fnet . x = (50 -30) . 6 = 120 joule Ep = mgh dir. Düşeydeki üç küp karşılaştırmayı etkilemez. O
II. F . x = 50 . 6 = 300 joule halde E3 = E2 > E1 bulunur.
III. Yerçekimine karşı yapılan iş EP = 3 . 10 . 6 = 180 joule.
2. Yatay bir yolda, 40 m/s’lik hızla gitmekte olan 1 kg

kütleli cismin enerjisinin %75 sürtünme sebebiyle
ısıya dönüşüyor.
Buna göre cismin son hızı kaç m/s olur?
A) 5 B) 10 C) 20 D) 25 E) 30
1
EK = m ^40h2 = 800 joule
1 2
25 1
$ 800 = $ 1 $ V 2 ise V = 20 m/s 5. Eşit kütleli cisimler, şekildeki K ve R noktalarından
100 2
aynı anda serbest bırakılıyor.
K R
3. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde durmakta olan

m kütleli cisme, yatay ve sabit bir F kuvveti K nokta-
sından M noktasına kadar etki etmektedir.
a a
F yatay
m
L N
x M Her iki cisim N noktasında karşılaştığına göre, KL,

K L
LN ve NR yollarından hangileri kesinlikle sürtün-
Cismin L noktasından geçerken kinetik enerjisi E, melidir?
M noktasından geçerken kinetik enerjisi 3E oldu-
ğuna göre, LM arası uzaklık kaç x tir? A) Yalnız KL B) Yalnız LN C) Yalnız NR
D) KL ve LN E) KL ve NR
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Düşey yollar eşit uzunluktadır. K daha çok yol aldığına göre
F . x = E olur. LM = d olsun
RN yolu sürtünmelidir.
F $ ^x + d h = 3E ise d = 2x bulunur.
171
Uzman
6. 9. m1 ve m2 kütleli cisimler, düşey olarak V1 ve V2 hızla-
L
rı ile yukarı atılınca maksimum yükseklikte yere göre
53° potansiyel enerjileri eşit oluyor.
1m
6m/s
K
37° v1 v2
Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz şekildeki m1 m2
eğik düzlemin K noktasından 6 m/s hızla fırlatılan yer
cismin L noktasındaki hızı vL dir. V2 > V1 olduğuna göre;
K ile L arası düşey uzaklık 1m olduğuna göre, vL
I. Yerden yükselebilecekleri maksimum yükseklikle-
kaç m/s dir?
ri eşittir.
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 II. m2 > m1
1 1 2 III. Yere çarpma kinetik enerjileri eşittir.
m6 2 = m.10.1 + mV L
2 2
1 2
18 = 10 + V L
2 (Sürtünme yoktur.)
VL = 4m/s
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
7. Sürtünmesiz sistemde D) I ve II E) I, II ve III
m1 = 3 kg’lik cisim ile
m2 = 2 kg’lık cisim serbest 1 2 1 2
Ep 1 = Ep 2 ise m 1 V 1 = m 2 V 2
bırakılıyor m1 ve m2 kütle- 2 2
li cisimlerin herhangi bir
V2 > V1 ise m1 > m2 dir. Potansiyeller eşit ise kinetik enerjiler-
anda sahip oldukları kine- de eşittir.
tik enerjiler E1 ve E2 dir. m2 = 2 kg
E1
Buna göre oranı
E2 m1 = 3 kg
kaçtır?
2 3 4 9
A) B) C) D) E) 1
3 2 9 4
Herhangi bir anda süratler eşittir. 10. L
1
3V
2 M N
E1 2 3 8 m/s 3m
E2
=
1 2
=
2 1m
2V yatay
2 K
K noktasından 8 m/s hızla atılan cisim L noktasından

8. Düşey kesiti verilen yolun K K v 2 m/s, M noktasından 4 m/s ve N den de 3 m/s hızla
noktasından v büyüklüğünde- h v geçiyor.
ki hızla geçen cisim L den 2v,
M den 3v, N den de v büyük- h L 2v
3v N Buna göre, hangi noktalar arası sürtünmelidir?
lüğündeki hız ile geçiyor. (g = 10 m/s2)
M A) KL B) LM C) MN
Yolun KL, LM, MN aralıkla-
rının hangilerinde kesinlikle sürtünme vardır? D) KM ve LM E) MN ve LM
A) Yalnız KL B) Yalnız LM C) KL ve LM 1
EK = · m · 82 = 32 m
2
D) LM ve MN E) KL ve MN
1 1
EL = mgh + mV2 = m · 10 · 3 + · m · 22 = 32 m
2 2
KL = 4E – E = 3E arttı
1 1
LM = 5E arttı EM = mgh + mV2 = m · 10 · 1 + m · 42 = 18 m
2 2
MN = 8E azaldı 1 1
EN = mgh + mV2 = m · 10 · 1 + · m · 32 = 14,5 m
KL ve MN sürtünmeli 2 2
KL sürtünmesiz, LM ve MN sürtünmeli
172 1-E 2-C 3-B 4-D 5-C 6-C 7-B 8-C 9-B 10-E
Dünyanın en iyi fizikçisi olabilirsiniz en iyi resim çizen, çini yapan ustası olabilirsiniz. Yaptığınız işin en iyisini yapa-
bilirseniz sizden mutlu bir birey olamaz. Deneyin görün, yapabileceğini düşünüyorum.
Canan Dağdeviren
ŞAMPİYON 1
1. Şekildeki düzgün silindirik kapta h 3. Kütleleri eşit olan K ve L Hız
yüksekliğinde m kütleli su vardır. cisimlerinin hız-zaman grafik-
VK
leri şekildeki gibidir. Hareketli-
Suyun yere göre potansiyel enerjisi
ler t = 0 anından itibaren K V
E kadardır. L
h cismi duruncaya kadar eşit
Kaba bir miktar daha su eklenince yollar almaktadır. 0 t Zaman
kabın yere göre potansiyel enerji- Buna göre, t = 0 anında
EK
si 2E oluyorsa kaptaki toplam su kütlesi kaç m cisimlerin kinetik enerjilerinin oranı kaçtır?
EL
olmuştur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
5m 4m 3m
A) 2 m B) C) D) E) 2m V - t grafiğinin altındaki alan yer değiştirmeyi verir.
4 3 2
VK $ t
= VL ·t $ ise VK = 2VL dir.
2
Kap düzgün yapılı olduğu için kütle yükseklikle doğru orantılı-
1
dır. EK m ^2VL h2
h h = 2 =4
E = m.g. yerine E + h. denebilir. EL 1
2 2 m ^VL h2
2
h x
:h. 2D x. 2 ise x = 2 h ise m top = 2 m
2E 2=
=
4. Yatay düzlemde duran ve küt- F(N)
lesi 2 kg olan aracın net kuv-
vet-zaman grafiği şekildeki
gibidir. 20
Buna göre aracın,
I. Kinetik enerjisi artar.
II. Hızı zamanla düzgün artar.
III. Mekanik enerjisi artar.
yargılarından hangileri doğ- 0
rudur? 8 t (s)
2. V
Kuvvet sabit hız artar.
m
5. Sürtünmesi önemsiz ortamda
yerden h yüksekliğinde bulu-
2 2 V
h 3V nan P hizasından düşey ola- h
X
m rak yukarı doğru atılan cismin Y
2α α hareket yörüngesi şekildeki v0
Şekil – I Şekil – II gibidir. h

Bu cismin kinetik enerji- P Z
Düşey kesitleri şekillerde verilen sürtünmesiz eğik si ile yere göre potansiyel
enerjisi hangi aralıklarda bir
düzlemlerin Şekil I de üst uçtan V hızıyla atılan bir h
birbirine eşit olur?
cisim alt uca 3V hızıyla geliyor. T
yer
Aynı cisim, Şekil II deki eğik düzlemin alt ucundan A) X de B) Y de

2§2V hızıyla atılırsa, ne kadar yükseğe çıkabilir? C) Y – Z arasında D) Z de
h 3 h E) Z – T arasında
A) h B) 2h C) D) h E)
2 2 3
Başlangıç kinetik enerjisi E olsun.
E + mgh = 9E ise mgh = 8E E + mgh = 3 mgh ise E = 2mg olur.
8E = mghı ise hı = h olur. Emek = 3mgh olur. Bu durumda Y – Z arasında kinetik enerji
potansiyel enerjiye eşit olur.
173
Şampiyon
6. Esneklik sabiti k olan x kadar sıkıştırılmış yayın önüne 9. Şekildeki eğik düzlemin K noktasından E1 kinetik
konulan m kütleli cisim yerden h kadar yükseklikteki enerjisi ile fırlatılan cisim, P noktasına kadar çıkıyor ve
K noktasına çıkıyor.
geri dönerek K noktasından E2 kinetik enerjisi ile geçi-
Cisim sürtünmeli KL yolunda d kadar yol alıp L nokta-
sında duruyor. yor.
K L
d P
h E2 E1
k
m K
a
Yer yatay
Buna göre d uzaklığı;
I. x yayın sıkışma miktarı E1 > E2 olduğuna göre,
II. h yüksekliği I. Eğik düzlem sürtünmelidir.
III. m cismin kütlesi II. Cismin K’deki E1 enerjisi P’deki potansiyel enerji-
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
sinden büyüktür.
III. Cismin P’deki potansiyel enerjisi, K’deki E2 enerji-
sinden büyüktür.
Ei = Es
1 2 yargılarından hangileri doğrudur?
kx = mg·h + Es
2
1 2
kx = mg·h + Fs · d
2 D) II ve III E) I, II ve III
1 2
kx = mgh + k·mg·d Aynı enerji ile dönmediğinden sürtünmelidir. P noktasına sür-
2
tünmeye rağmen çıktığına göre E1, P'deki potansiyelden
büyüktür. P'deki potansiyelin bir kısmı ısıya dönüştüğünden
7. Yay sabitleri 3k, 2k ve k olan yaylara özdeş m kütleli potansiyel E2'den büyüktür.
cisimler asıldığında yaylarda depo edilen esneklik
potansiyel enerjiler E1, E2 ve E3 oluyor.
Buna göre, E1, E2, E3 arasındaki ilişki nedir?
A) E1 = E2 = E3 B) E1 > E2 > E3
C) E3 > E2 > E1 D) E1 > E3 > E2
E) E3 > E1 > E2
Yaylara uygulanan kuvvetler eşittir. Uzama miktarları yay

x x
sabitleriyle ters orantılıdır. x1 = , x 2 = , x3 = x
3 2 10. h yüksekliğinden V hızıyla aşağı doğru m
E3 > E2 > E1 olur.
düşey atılan bir cisim, yere E kinetik V
enerjisiyle çarpıyor.
8. Cismin E enerjisini artırmak için, h
I. h yüksekliği,
II. V hızı, yer
E
2h III. m kütlesi
G h G h niceliklerinden hangileri tek başına artırılmalıdır?
Yer
(Sürtünmeler ihmal ediliyor.)
Ağırlığı G olan özdeş cisimler 2h yüksekliğindeki bir
yere üst üste şekildeki gibi yerleştiriliyor. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Cisimlerin toplam potansiyel enerjisi ne kadar
artmıştır? D) II ve III E) I, II ve III
A) 2Gh B) 3Gh C) 4Gh D) 5Gh E) 6Gh 1
Kinetik enerji mV 2 dir.
TE = E son − E ilk 2
Gh Gh Artması için başlangıçtaki potansiyel ve kinetik enerjide artma-
= 2G $ 3h − c + m = 5Gh lıdır.
2 2
174 1-A 2-A 3-D 4-E 5-C 6-E 7-C 8-D 9-E 10-E
PISA
Hareket - Enerji İlişkisi

Sürtünmesi önemsiz yatay yolda bulunan kütlesi 4 kg olan bir cismin t = 0 anındaki konumu Şekil - I’deki gibidir. Aynı
cismin (0 - 4t) zaman aralığındaki hız - zaman grafiği Şekil - II’deki gibidir.
Hız
V
V
0
t 2t 3t 4t Zaman
–V
Buna göre aşağıda verilen soruları cevaplayınız.

a) Aşağıdaki tabloda verilen ifadeleri D/Y olarak işaretleyiniz.
Doğru Yanlış
0 - 2t zaman aralığında hızlanmıştır. 3
2t - 3t zaman aralığında ivme sıfırdır. 3
3t - 4t zaman aralığında – yönde hareket etmektedir. 3
2t anında, t = 0 anındaki konumdadır. 3
t - 2t aralığında kuvvet ile hız vektörü aynı yönlüdür. 3
b) Cismin t = 0 anındaki kinetik enerjisi 50 j olduğuna göre,

I. 2t anındaki sürati 5 m/s’dir.
II. t anındaki kinetik enerjisi 25 joule olur.
III. (0 - t) ve (3t - 4t) aralığında mekanik enerjisi azalmıştır.
IV. 3t anındaki kinetik enerjisi 50 jouledür.
1
.4.V 2 = 50 V = 5 m/s. Hızı artarsa mekanik enerji artar.
2
a) Doğru Yanlış
0 - 2t zaman aralığında hızlanmıştır. 3
2t - 3t zaman aralığında ivme sıfırdır. 3
3t - 4t zaman aralığında – yönde hareket etmektedir. 3 b) I, III, IV
2t anında, t = 0 anındaki konumdadır. 3
t - 2t aralığında kuvvet ile hız vektörü aynı yönlüdür. 3
175
ÖĞRENME ALANI CEVAP ANAHTARI
1. BÖLÜM: BİR BOYUTTA 2. BÖLÜM: KUVVET - NEWTON’UN 5 – Sayfa 125
HAREKET HAREKET YASALARI
a) F¶1 ve F¶2 b) F¶4 ve F¶5
1 – Sayfa 9 1 – Sayfa 77 6 – Sayfa 126

35 j
I ve III Elektrik yüklü iki cismin birbirini itmesi (Temas
gerektirmeyen) 7 – Sayfa 131
2 – Sayfa 10 5000 j
Rüzgarın ağacı sallaması (Temas gerektiren)
XY 8 – Sayfa 131
Geminin suda yüzmesini sağlayan kuvvet (Te- 20 w
3 – Sayfa 15
a) 20 m/s b) 10 m/s mas gerektiren) 9 – Sayfa 137
EL > EK = EM
c) 18 km/h d) 108 km/h
2 – Sayfa 79 10 – Sayfa 137
4 – Sayfa 16 I ve III
Yalnız III 1
3 – Sayfa 79 2
5 – Sayfa 17 a) 16 N b) 40 N
11 – Sayfa 137
a) 0 b) 1 m/s 4 – Sayfa 80 75 j
12 N
6 – Sayfa 17 12 – Sayfa 138
10 km 5 – Sayfa 85
5
I, II ve III a) b) 2 c) 1200
7 – Sayfa 24 3
6 – Sayfa 86
I - II - III 13 – Sayfa 138
1
8 – Sayfa 25 K: Azalır L: Azalır M: Artar
7 – Sayfa 87
I ve II a3 > a1 = a2 14 – Sayfa 139
w1 = w2 = w3
9 – Sayfa 25 8 – Sayfa 87
I ve III 2 15 – Sayfa 139
10 – Sayfa 26 9 – Sayfa 88 EPA = 150 j, EPB = 30 j
4s a - D, b - D, c - Y, d - D, e - D, f - Y
16 – Sayfa 140
11 – Sayfa 26 EPY = 2 mgh EPY = 2 mg EPZ = –4 mgh
10 – Sayfa 89
14 s
Yalnız II 17 – Sayfa 141
12 – Sayfa 27
I ve II
70 11 – Sayfa 89
N1 = 80 N , N2 = 40 N 18 – Sayfa 142
13 – Sayfa 27
4
9s
12 – Sayfa 90
19 – Sayfa 142
14 – Sayfa 32
12
I ve II N = 2G
15 – Sayfa 33 T=G
N=G
20 – Sayfa 142
450 m 1
16 – Sayfa 34 G G G 9
Yalnız I
21 – Sayfa 151
17 – Sayfa 34 13 – Sayfa 96
F1 = F2 = F3 III ve IV
I - II - III
18 – Sayfa 44 14 – Sayfa 98 22 – Sayfa 151
I ve II I - II - III I ve III
15 – Sayfa 98 23 – Sayfa 152
19 – Sayfa 44
a) 25 b) 28 c) 28 a) 30 m/s b) 30§3 m/s
1
2 16 – Sayfa 99 24 – Sayfa 153
10 N
20 – Sayfa 46 a) 2§2 b) 2
II ve III 17 – Sayfa 99
25 – Sayfa 154
I ve III
21 – Sayfa 46 I, II ve III
I ve III 18 – Sayfa 99
26 – Sayfa 154
Yalnız III
22 – Sayfa 46 a) 200 b) 25 m
I - II - III
3. BÖLÜM: İŞ - GÜÇ - ENERJİ 27 – Sayfa 154
23 – Sayfa 47 520 j
1 – Sayfa 123
I - II - III ve IV 28 – Sayfa 155
IV
24 – Sayfa 48 % 85
I - II - III 2 – Sayfa 124
29 – Sayfa 156
3 I, II ve III
25 – Sayfa 48
2
Yalnız I 30 – Sayfa 156
a) 1 b) 2, 3, 4, 5 31 – Sayfa 157
c) 6, 8, 9 d) 7, 9 e) 3, 5, 7, 9 4 – Sayfa 125
I ve III II ve III
176

9.Snf Fizik 2. Fasikül (Fen) Ögretmen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9.Snf Fizik 2. Fasikül (Fen) Ögretmen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Konu Anlatımlı

Bu kitabın her hakkı

5846 ve 2936 sayılı Fikir ve

Sanat Eserleri Yasası’na ÇAP YAYINLARI«

kısmı herhangi bir yöntemle DIZGI - TASARIM 0553 903 65 51

basılamaz, yayımlanamaz, YURDAGÜL REKLAM AJANSI

yapılamaz. SAYFA TASARIM - KAPAK facebook.com/capyayinlari

Ferhat ARSLAN Balamir AÇAR Merve BİÇMEN Muharrem GÜNDOĞMUŞ

BÖLÜM - 1: BİR BOYUTTA HAREKET (14 DERS SAATİ)

TAM TUR.............................................................................................................. 104

BÖLÜM - 3: İŞ - GÜÇ - ENERJİ (16 DERS SAATİ)

TAM TUR.............................................................................................................. 164

BİR BOYUTTA HAREKET

Kazanım 1. : • Hareketin göreceli bir olgu olduğu çıkarımını yapar.

1. Dönem 1. Yazılıya Deneme Sınavı-1

Anahtar Kelimeler Simgeler ve Okunuşları

• referans noktası • konum N : Newton m : Metre

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

www.eba.gov.tr. https://phet.colorado.edu/tr www.vascak.cz

sitelerinden herhangi birine girerek, fizik konularıyla ilgili daha detaylı

Bir cisim öteleme, dönme ve titreşim gibi üç farklı hareket yapabilir.

a. Öteleme hareketi: Bir cismin bir yerden başka

b. Dönme hareketi: Bir cismin sabit bir nokta et-

c. Titreşim hareketi: Belirli bir zaman aralığında

Bir cisim, bu hareketlerden birini yapabileceği gibi

I. Keman telinin II. Jüpiter’in III. Yağmur damlala-

Yukarıdaki hareketliler ile ilgili olarak,

Jüpiter Güneş etrafında dönerken yer değişikliği de yapar. (I ve III)

Bir hareketlinin herhangi bir anda bir referans

Konum, referans noktasından cismin bulun- O X¶

Yer Değiştirme (ΔX¶)

¢X¶ = X¶son – X¶ilk

UYARI! A noktasından B noktasına ayrı ayrı 1, 2 veya 3 yollarını izle- 1

Alınan yol skaler bir büyüklüktür. 3

Konum vektörel niceliktir. (III)

b) +8 m konumundan –6 m konumuna gelen ka-

II. Y noktasında bulunan bir kişinin O noktasına göre

Buna göre, Celal : Evden yola çıkıp tekrar eve geldiğimde

I. O noktası referans nok- 800 m yol yürürüm.

III. K yer değiştirme vektörüdür.

11. Kenar uzunlukları 20 m B C

8. Irmak Irmak ve 40 m olan dikdörtge- 40 m

nin A köşesinden okla 20 m

Erdem, şekildeki doğrusal yolun K noktasından L nok-

Ek Ödev: 9. Sınıf ÇAP Fen Lisesi Fizik SB / 3. Ünite / Test 1-2

4. Yer değiştirme, konum ve yol ile ilgili,

Buna göre A ile C arasındaki cismin aldığı yol ve Çemberin yarıçapı 4 cm

Buna göre, levha üzerindeki K, L ve M noktalarının

K noktasında bulunan cisim önce orijine, sonra

A) 10 B) 20 C) 40 D) 50 E) 90 Hareketlinin alacağı en kısa yol 7 m iken yer değiştirmesi 5m

Hız ve sürat genellikle birbiriyle karıştırılan kavramlardır. Oysa bu kavramlar farklıdır.

• Hız ve sürat birimleri aynı-

Büyüklük Sembol Birim

Bir hareketli Δt zaman aralığında değişik hızlarla yer değiştir- L

●● Arabalarda bulunan panellerdeki göster-

Özellikle birbirini takip eden sinyalize kavşaklarda

b) Ortalama sürati kaç m/s olur? (p = 3)

Yer değiştirme ve alınan yol farklı olduğundan hız ve sürat

Buna göre X – Z noktaları arasında otomobilin

2. Okul bahçesinde duran Nehir, önce doğuya 80 m

b) Ortalama hızı kaç m/s olur? DXX = 5 br DXY = 5m

t = 0 anında A noktasından geçen otomobilin hare-

Al›nan yol 1300 1000 km

2. Şekildeki O merkezli dai-