Çap Yayınları - Dil Bilgisi Soru Bankası 2023 (HD)

YÜKSEKÖĞRETİM
KURUMLARI
SINAVLARINA HAZIRLIK
9-10-11-12. SINIFLARA
YARDIMCI
KONU ANLATIMLI
SORU BANKASI
u Ses Bilgisi - Yazım Kuralları -

Noktalama İşaretleri
u Yapı Bilgisi - Sözcük Türleri
u Fiil (Eylem)
u Cümle Bilgisi
u Anlatım Bozuklukları
TÜRKÇE
DİL BİLGİSİ
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
OKULA YARDIMCI
SUNU
KONU ANLATIMLI
ISBN
978-625-7732-68-0
Sevgili Öğrenciler,
Yayın Koordinatörü
Devrim ÖZATA Gelecekteki hayatınızı şekillendirmek, düşlediğiniz bir yaşamı kurmak için üniversi-
te sınavını başarıyla atlatmanız gerektiğini biliyorsunuz. Bu bilinçle yoğun bir ders
çalışma sürecinden geçmektesiniz. Böylesine önemli bir sınavı başarıyla atlatma-
Editör nın en temel şartlarından biri, sınavın ruhunu anlamak ve bu çizgide hazırlanmış
Hazal ÖZNAR
kitaplardan yeterince yararlanmaktır.
Kapak Tasarım Bizler de gayretlerinize destek olmak, çalışmalarınızı daha verimli hâle getirmek
Ekrem Oğuz ÖZAFŞAR amacıyla sınav ruhuna uygun elinizdeki yayınları hazırladık.
Kitaplarımız, Talim Terbiye Kurulunun en son yayımladığı öğretim programında

yer alan konu ve kavramlarla belirtilen kazanımlar dikkate alınarak hazırlanmıştır.
Özgün bir yaklaşım ve titiz bir çalışmanın ürünü olan eserlerimizin ana yapısı şu
İLETİŞİM
ÇAP YAYINLARI şekildedir:
Ostim Mah. 1207 Sokak No: 3/C–D Kazanımlara ait bilgiler konu sayfasında verilmiştir. Özet konu anlatımından sonra
Ostim / Ankara
örnek çözümlerine geçilmiş ve bu bölüm temel soru ve çözümleri ile ÖSYM tarzı
Tel: 0312 386 00 26
sorular ve çözümleri olmak üzere iki kısımdan oluşturulmuştur. Buradaki amacımız
0850 302 20 90
konu ile ilgili soru çeşitlerine hâkim olduktan sonra ÖSYM’nin son yıllarda sorduğu
0 553 903 65 51
ve sınavlarda çıkma olasılığı yüksek soru türlerine yer vermektir. Konunun öğrenilip
Fax: 0 312 394 10 04
www.capyayinlari.com.tr öğrenilmediğini ölçmek ve tekrarını sağlamak amacıyla konu anlatımlarından sonra
bilgi@capyayinlari.com.tr konu öğreten test ve konu testleri eklenmiştir.
twitter.com/capyayinlari
Bölüm sonlarında Amatör, Uzman ve Şampiyon adı altında üç farklı zorluk düze-
facebook.com/capyayinlari
yinde çoktan seçmeli soruların bulunduğu karma testlere yer verilmiştir.
youtube.com/capyayinlari
Kitabımızdaki testlerin tamamını VİDEO ÇÖZÜMLÜ hazırladık. Yayınevimize ait
olan akıllı telefon uygulamasını (çApp) kullanarak veya www.capyayinlari.com.tr
Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına adresinden video çözümlerine ulaşabilirsiniz.
aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Yasasına göre Çap Kitaplarımızın eğitim öğretim faaliyetlerinizde sizlere faydalı olması ümidiyle, he-
Yayınlarının yazılı izni olmaksızın, pinize başarılı, sağlıklı ve mutlu bir gelecek dileriz.
kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi
bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz,
bilgisayarda depolanamaz,
çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. ÇAP YAYINLARI
KİTABIMIZI TANIYALIM
KARMA
5
TESTLER
Üç ayrı zorluk
düzeyine göre
düzenlenmiş, “Amatör,
Uzman ve Şampiyon”
seviyelerinde
3
tüm ünite ile ilgili karma,
özgün soruların
olduğu alan…
Hem standart hem
ÖSYM ÇIKMIŞ de ÖSYM tarzı sorulardan
SORULAR– oluşan, kendinizi sınamanızı

sağlayan, konuyu iyice
ÖSYM TARZI kavramanıza yardımcı
özgün soruların
SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ olduğu alan…
İşlenen konuyla PEKİŞTİRME
ilgili ÖSYM sınav soru
tiplerinin görülebileceği, TESTLERİ
çözümlü sorular ve ÖSYMʼde
1 Konunun daha
iyi anlaşılmasını
sağlamak amacıyla
çıkabilecek seçici, ayırt
edici soruların olduğu
alan…
4
oluşturulmuş, ünite
tarayıcı soruların
olduğu alan…
Konuya ilişkin KONU

bilgilerin özet hâlinde
verildiği, “Aklında Olsun”, ÖĞRETEN
“Hatırlatma”, “Uyarı” gibi
pratik notların da olduğu SORULAR
alan…
2
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM - 1 BÖLÜM - 3
SES BİLGİSİ ............................................................................. 6 FİİL (EYLEM) ............................................................................ 158
Ünlüler-Ünlü Uyumları ............................................................... 6 Ek Fiil ..................................................................................... 162
Ünlülerle İlgili Ses Olayları......................................................... 7 Konu Öğreten Test 1 ................................................................. 164
Ünsüzler-Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları ...................................... 8 Konu Pekiştirme Testi-1, 2 ........................................................ 166
Konu Öğreten Test 1 ................................................................. 15
FİİLDE YAPI .............................................................................. 170
Konu Pekiştirme Testi-1, 2 ........................................................ 17
YAZIM KURALLARI .................................................................. 21
FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER) ................................................... 180
NOKTALAMA İŞARETLERİ ..................................................... 39
Konu Pekiştirme Testi-5, 6 ........................................................ 50 FİİLDE ÇATI .............................................................................. 192
Amatör Test ............................................................................... 54 Konu Öğreten Test 4 ................................................................. 197
Uzman Test ............................................................................... 56 Konu Pekiştirme Testi-7 ............................................................ 199

Şampiyon Test........................................................................... 58 Amatör Test ............................................................................... 201
Uzman Test ............................................................................... 203
BÖLÜM - 2 Şampiyon Test........................................................................... 205
YAPI BİLGİSİ ............................................................................ 61
Yapım ekleri............................................................................... 62 BÖLÜM - 4
Çekim Ekleri .............................................................................. 66 CÜMLE BİLGİSİ........................................................................ 207
Yapı Bakımından Sözcükler ...................................................... 73 CÜMLENİN ÖGELERİ .............................................................. 208
SÖZCÜK TÜRLERİ................................................................... 82
CÜMLE TÜRLERİ (ÇEŞİTLERİ) ............................................... 225
İSİM (AD)................................................................................... 82
Amatör Test ............................................................................... 240
SIFAT (ÖN AD).......................................................................... 95
Konu Öğreten Test 3 ................................................................. 102 Uzman Test ............................................................................... 242
Konu Pekiştirme Testi-5, 6 ........................................................ 104 Şampiyon Test........................................................................... 244

ZAMİR (ADIL) ........................................................................... 108
Konu Öğreten Test 4 ................................................................. 112 BÖLÜM - 5
Konu Pekiştirme Testi-7, 8 ........................................................ 114 ANLATIM BOZUKLUKLARI ..................................................... 246
ZARF (BELİRTEÇ).................................................................... 118 Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları............................................. 247
Konu Öğreten Test 5 ................................................................. 124 Konu Öğreten Test 1 ................................................................. 256
Konu Pekiştirme Testi-9, 10 ...................................................... 126 Konu Pekiştirme Testi-1, 2 ........................................................ 258
EDAT (İLGEÇ)........................................................................... 130
DİL BİLGİSİ İLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI............... 267
Konu Pekiştirme Testi-11 .......................................................... 136
BAĞLAÇ-ÜNLEM ..................................................................... 138
Konu Öğreten Test 7 ................................................................. 141 Amatör Test ............................................................................... 281
Konu Pekiştirme Testi-12 .......................................................... 143 Uzman Test ............................................................................... 283

Amatör Test ............................................................................... 145 Şampiyon Test........................................................................... 285
Uzman Test ............................................................................... 149
Şampiyon Test........................................................................... 153 CEVAP ANAHTARI ................................................................... 287
SES BİLGİSİ
BÖLÜM
YAZIM KURALLARI
NOKTALAMA İŞARETLERİ 1
KONU SES BİLGİSİ - I
A. ÜNLÜLER (SESLİLER)
Türkçede sekiz ünlü (a, e, ı, i, o, ö, u, ü) vardır. Ünlüler, tek başlarına söylenebilir ve hece
olabilirler. Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez; “o, ö” ünlüleri de ilk hece dışındaki
hecelerde bulunmaz.
Ünlülerin Sınıandırılması
I. Kalın ünlüler : a, ı, o, u
II. İnce ünlüler : e, i, ö, ü
III. Düz ünlüler : a, e, ı, i
IV. Yuvarlak ünlüler : o, ö, u, ü
Türkçe sözcüklerde ünlüler belli bir kurala göre dizilir. Bu kurala da ünlü uyumu denir. Türkçede
iki türlü ünlü uyumu vardır:
a. Büyük ünlü uyumu b. Küçük ünlü uyumu
A. BÜYÜK ÜNLÜ (KALINLIK-İNCELİK) UYUMU

Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü varsa ondan sonraki hecelerde de kalın ünlü;
ince bir ünlü varsa ondan sonraki hecelerde de ince ünlü bulunur.
✓ ağaç, kolaylık, gelinlikçi, incecik, korkunç, güzellik...
✒ Türkçede bazı sözcükler, zamanla değişime uğradığı için büyük ünlü uyumuna uymaz.
Önce Şimdi
karındaş kardeş
kangı hangi
kanı hani
alma elma
ana anne
Türkçede eklerdeki ünlüler, sözcüğün son hecesindeki ünlüyle (incelik-kalınlık yönüyle) uyuma
girer.
✓ gelin - lik, odun - luk, say - gı - lı, bil - gin, ev - ler - imiz - in...
✒ Eklendiği sözcüğün son hecesindeki ünlüyle incelik-kalınlık yönünden uyuma girmeyen
bazı ekler de vardır. Bu eklerin ünlülerinde ses değişimi olmaz. Bu ekler şunlardır: -yor, - le-
yin, -mtırak - daş, - ken, -ki, -gil
✓ gel - i - yor sabah - leyin yeşil - imtırak meslek - taş
uyur - ken akşam - ki dayım - gil
✒ Bu ekler, bazı sözcüklerin ünlüleriyle uyuma girebilir.

✓ uyu-yor, gece-leyin, sarı-mtırak, yol-daş, gezer-ken, evde-ki, teyzem-gil...
✒ Birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.

6
✓ gecekondu, hanımeli, devetabanı, düşeyazmak, çekyat ...
DİL BİLGİSİ
✒ Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu kuralı söz konusu olamaz. Çünkü bu sözcük-
lerde tek ünlü bulunur.
✓ çok, bak, sel, gül, kol, dal, koş, git...

✒ Yabancı sözcüklerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
✓ televizyon, otobüs, kitap, dünya, kalem, cüzdan, röntgen...
B. KÜÇÜK ÜNLÜ (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK) UYUMU
Küçük ünlü uyumu, sözcüğün ilk hecesindeki ünlünün düz ya da yuvarlak oluşuna göre iki
durumda incelenir.
I. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü (a, e, ı, i) varsa ondan sonraki hecelerinde
de düz ünlüler bulunur.
✓ ağaçlık, gelincikler, evlerimizde, seçenek, seçimlerin, açıklamalar...
✒ Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden sonra yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) gelmez.

Bu kurala uymayanlar, Türkçe değildir.
✓ demokrasi, istasyon, metro, salon, mektup, şampuan, etüt, fakülte...
✒ Bazı Türkçe sözcüklerin ikinci hecesinin başında bulunan “b, m, v” ünsüzleri, kendinden
sonra gelen “a” ünlülerini “u” ya çevirir. Bu sözcükler uyum dışına çıkar.
✓ avuç, kabuk, yamuk, kavun, yağmur, çamur, kavur, savur...
II. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü (o, ö, u, ü) varsa ondan sonraki hece-
lerinde ya geniş-düz (a, e) ya da dar - yuvarlak (u, ü) ünlüler bulunur.
✓ öğrendiklerimiz, yoğunluk, kulaklık, kömürcü, uykucu...
✒ “o, ö” ünlüleri Türkçe sözcüklerin yalnızca ilk hecelerinde bulunur.
✓ ömür, kömürlük, yosun, söylev, ötecek, soğan...
✒ Bu kurala uymayanlar, Türkçe sözcük değildir.
✓ horoz, doktor, kolon, solo, rotasyon, kuaför, radyo, ozon...
✒ “o, ö, u, ü” ünlülerinden sonra “ı, i” dar-düz ünlüleri gelmez.
✓ müzik, üniversite, ümit, Budizm, turist, güzide, düzine...
✒ “-yor” eki, küçük ünlü uyumu kuralına da aykırılık gösterir.
✓ uyu-yor, gül-ü-yor, ağlı-yor, bekli-yor...
✒ “-ki” eki, son hecesinin ünlüsü, “ü” olan sözcüklere eklendiğinde “-kü” olur, küçük ünlü
uyumuna uyar.
✓ bugün-kü, dün-kü, öbür-kü...
✒ Birleşik ve tek heceli sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz.

7
✓ göz, ev, hanımeli, Eskişehir, kalburüstü, ...
"Ses Bilgisi"
B. ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
1. ÜNLÜ DARALMASI
✒ “-yor” eki, “a, e” ile biten fiillere getirildiğinde “a, e” ünlüleri daralır, “ı, i, u, ü” olur. Buna
ünlü daralması denir.
✓ bekle - yor > bekli - yor ağla - yor > ağlı - yor
söyle - yor > söylü - yor anla- yor > anlı - yor
✒ “y” kaynaştırma ünsüzü “de -, ye-” eylem köklerine getirildiğinde “e” ünlülerini daraltır, “i”
ye dönüştürür. Bu kural, yalnızca bu iki sözcük için geçerlidir.
AKLINDA OLSUN
"ne" sözcüğüne yönelme
✓ de - y - en > di - y - en de - y - ecek > di - y - ecek
hâl eki getirildiğinde ünlü de - y - e > di - y - e ye - y - en > yi - y - en

daralması olur.
✒ “y” kaynaştırma ünsüzü “a, e” ile biten eylemlere getirildiğinde bu ünlüleri daraltmaz.
Ne-y-e gelmedin?
niye
✓ bekle - y - erek (doğru) bekli - y - erek (yanlış)
ağla - y - an (doğru) ağlı - y - an (yanlış)
oyna - y - acak (doğru) oynı - y - acak (yanlış)
2. ÜNLÜ DEĞİŞMESİ (KALINLAŞMASI)

Yönelme (yaklaşma) durum eki olan “-e”, “ben ve sen” kişi zamirlerine getirildiğinde bu söz-
cüklerin kökündeki ünlü değişir. Buna kökte ünlü değişmesi denir.
✓ ben - e > ban - a sen - e > san - a
3. ÜNLÜ TÜREMESİ (ARTMASI)
✒ Ünsüzle biten bazı sözcüklere küçültme eki “-cik” getirildiğinde ekten önce bir ünlü türedi-
ği görülür.
UYARI ✓ bir - i - cik az - ı - cık, dar - a - cık genc - e - cik...
Şimdiki zaman eki "-yor", ✒ Bazı sözcükler pekiştirme sırasında ünlü türemesine uğrar.
ünsüzle biten fiillere geti-
rildiğinde fiille ek arasına ✓ sap-a-sağlam güp-e-gündüz yap-a-yalnız çep-e-çevre
"-ı / -i / -u / -ü" ünlüleri girer.
Bu ünlüler kimi kaynaklarda

ünlü türemesi kabul edilir.
4. ÜNLÜ DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ)
ÖSYM'nin bu olayla ilgili
henüz sorusu yoktur. ✒ İkinci hecelerinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bazı sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek
sev-i-yor getirildiğinde ikinci hecedeki dar ünlüler düşer. Buna ünlü düşmesi ya da hece düşmesi
denir.
koş-u-yor
✓ ağız - ı > ağzı burun-u > burnu karın-ım > karnım
bak-ı-yor
boyun - u > boynu alın - ı > alnı bağır-ı > bağrı
omuz-u > omzu akıl-ım > aklım sabır-ım > sabrım
fikir-i > fikri resim-i > resmi ufuk-u > ufku
DİL BİLGİSİ
✒ İkinci hecelerinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler "etmek, olmak, eylemek" yardımcı
fiilleriyle birleştiklerinde ikinci hecelerindeki dar ünlüyü kaybederler.
✓ sabır etmek > sabretmek kayıp etmek > kaybetmek
hapis olmak > hapsolmak emir etmek > emretmek
✒ Bazı birleşik sözcüklerin oluşumunda ünlü düşmesi görülür.
✓ kahve altı > kahvaltı cuma ertesi > cumartesi
sütlü aş > sütlaç ne asıl > nasıl
Yalı ova > Yalova güllü aş > güllaç
ne için > niçin kayın ana > kaynana
biri - birine > birbirine kayın ata > kaynata
✒ Ünlüyle biten sözcükler "-idi / -imiş / -ise", ek fiil ekleriyle ya da "ile" sözcüğüyle birleşince
araya bir kaynaştırma ünsüzü girer, ünlülerden biri düşer.
AKLINDA OLSUN
✓ geldi i -se > geldi - y - se hatalı - imiş > hatalıymış
Türkçe sözcüklerin her
alsa i - di > alsa - y - dı arkadaşı ile > arkadaşı - y - la hecesinde bir ünlü bulunur.
Sözcükten bir ünlünün düş-
✒ Özel adlarda ünlü düşmesi olmaz.
mesi, sözcüğün bir hece-
✓ Kardeşi, Gönül’ü gezmeye götürecekmiş. sini kaybetmesi anlamına
da geldiğinden buna “hece
✒ Bazı sözcüklerin türetilmesi sırasında (sözcük yapım eki aldığında) ünlü düşmesi görülür. düşmesi” de denir.
✓ beniz-e > benze- uyu-ku > uyku
ileri-le > ilerle- çağır-ı > çağrı
sıyır-ık > sıyrık ayır-ım > ayrım
koku-la > kokla- devir-im > devrim
oyun-a > oyna- çevir-e > çevre
besi-le > besle- kavuş-ak > kavşak

UYARI
Düşmesi gereken bir ünlü-
sarı-ar > sarar- yalın-ız > yalnız nün düşürülmemesi yazım
yanlışına sebep olur.
kara-ar > karar- yanıl-ış > yanlış
Akılını kullanmış, kısa
sızı-la > sızla- yumurta-la > yumurtla-
(yanlış)
sürede işlerini büyütmüştü.
"Ses Bilgisi"
ÖSYM Tarzı Sorular ve Çözümleri
1 3
Ben, sisi zihnin bazı hâllerine benzetirim. Sis içindeyken “-yor” eki, kendinden önce gelen “a, e” ünlülerini daraltır,
I “ı, i, u, ü” ye dönüştürür.
sanki başka bir dünyada, başka bir nizam içinde oynayan
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamayı örnek-
II leyen bir kullanım vardır?
muhayyilem, beni daima şaşırtır. Kimi zaman temel ka-
rakterler üzerinde kalıp ayrıntılardan uzaklaşmanın mut- A) Söylenen her şeye kahkahayla gülüyor.
III
B) Ağacın kuruyan dallarını tek tek kesiyor.
luluğunu yaşarım. Kimi zaman da zihnim ayrıntılara dalıp
çevreyi kolaçan etmeye başlar. Birkaç gündür İstanbul’un C) Ders çalışırken müzik dinlemeyi seviyor.
IV D) Bahçesine her yıl birkaç meyve ağacı dikiyor.
üstünü bütünüyle örten sis de zihnim gibi oyunlar oynuyor
E) Ne söylesem hemen ağlamaya başlıyor.
ve görülen, işitilen her şeyi farklı bir şekle sokuyor.
V E seçeneğindeki “başla-” eylemi, geniş-düz “a” ünlüsüy-
Bu parçadaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü le biten bir eylemdir. Bu eyleme “-yor” eki getirilmiş, “a”
düşmesi yoktur? ünlüsü daralmış, “-ı” olmuştur. Diğer seçeneklerdeki “gül-
, kes-, sev-, dik-” eylemleri ünsüzle bittiğinden bunlarda
A) I B) II C) III D) IV E) V ünlü daralması olmamıştır.
2018 / TYT
Yanıt E
Parçadaki “benizetirim > benzetirim, oyunayan > oynayan,

ayırıntılardan > ayrıntılardan, çevireyi > çevreyi” sözcüklerinde
ünlü düşmesi vardır. “İşitilen” sözcüğünde ünlü düşmesi yoktur.
Yanıt E
2 4
Tüm hayvanların vücudu dokulardan ve dokuların birleş- Bazı sözcükler türetilirken ünlü kaybına uğrar.
mesiyle meydana gelen organlardan oluşur. Dokular vü-
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir
cudun çeşitli kısımlarını ve organlarını oluştururken küçü-
örnek vardır?
cük, kıvrımlı ve karmaşık yapılara dönüşür. Epitel hücreler
bu yapıların oluşmasında temel bir işleve sahiptir. Bu hüc- A) Onun uykuyu çok sevdiğini bilmeyen yoktu.
reler sıkı bir şekilde istiflenerek derinin, kan damarlarının
B) Burnu havada insanlardan uzak dururdu.
ve organların dış tabakalarını meydana getirir.
C) Omzunda taşıdığı yükü kimse taşıyamazdı.
Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
D) Oğlunu okutmak için saçını süpürge etmişti.
A) Ünsüz yumuşaması B) Ünsüz benzeşmesi
E) Ufkunu genişletmek istiyorsan çok okumalısın.
C) Ünlü düşmesi D) Ünsüz düşmesi
E) Ünlü daralması B’de “burnu” (burun-u), C’de “omzu” (omuz-u), D’de “oğlu”
2019 / TYT
(oğul-u), E’de “ufku” (ufuk-u) sözcükleri 3. tekil kişi iyelik
eki (çekim eki) almış, ikinci hecelerindeki dar ünlüler düş-
“Vücudu” ünsüz yumuşaması, “sahiptir” ünsüz benzeşme-
müştür. A seçeneğinde ise “uyku” sözcüğü “uyu-” eylemin-
si, “oluştururken, kıvrımlı” ünlü düşmesi, “küçücük” ünsüz
den türetilirken (yapım eki alırken) ünlü kaybına uğramış-
düşmesini örneklemektedir. Bu parçada ünlü daralmasına
tır. Doğru yanıt A’dır.
örnek yoktur.
Yanıt E Yanıt A
10
DİL BİLGİSİ
SES BİLGİSİ - II KONU
C. ÜNSÜZLER (SESSİZLER)
✒ Türkçede yirmi bir ünsüz vardır. Ünsüzler tek başlarına okunamazlar. Bu nedenle yanla-
rına “e” ünlüsü getirilir. be, ce, de, fe...
Ünsüzler: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z
Ünsüzlerin Sınıandırılması
I. Sert ünsüzler: f, s, t, k, ç, ş, h, p
II. Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
D. ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI

1. ÜNSÜZ YUMUŞAMASI (ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ)
✒ “p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde bu ses-
sizler yumuşar “b, c, d, g, ğ” olur.
✓ denk - im > deng-im çelenk - i > çeleng - i AKLINDA OLSUN

çorap - ı > çorab-ı ağaç - ı > ağac - ı "p, ç, t, k" ünsüzlerin-
den birisiyle bitip ünlüyle
kavak - ı > kavağ-ı söğüt - ü > söğüd - ü başlayan bir ek almasına
rağmen yumuşamaya
✒ Tek heceli bazı sözcüklerin sonundaki sert ünsüzler yumuşamaz.
uğramayan sözcüklerde
✓ iç - i üç - e ip - i küp - ü çit - in at - a ok - u bak - ın -... "ünsüz yumuşamasına
aykırılık" vardır.
✒ Özel adların sonundaki sert ünsüzler, özel adın özgünlüğünü korumak amacıyla yazımda
bit-en > biten
gösterilmez ama söyleyişte yumuşatılır.
saat-i > saati
✓ Zonguldak’a Karabük’ün Mehmet’i Sinop’a Aytaç’ı...
✒ Yabancı sözcüklerin bazıları bu kurala uymaz.

✓ millet - i hukuk - u devlet - i şiddet - i evrak - ı aşk - ım sepet - i...
2. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞMESİ)
✒ Sert ünsüzlerle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten sözcüklere “c, d, g” yumuşak ünsüzleriyle baş-

layan bir ek getirildiğinde ekin başındaki ünsüzler (c, d, g) sertleşir, “ç, t, k” olur. Bu ses UYARI
olayına ünsüz benzeşmesi denir. Ünsüz benzeşmesi kuralına
✓ bit - di > bit - ti şaş-gın > şaş-kın kebap - cı > kebap-çı uymamak yazım yanlışına
sebep olur.
biç - gi > biç - ki sokak - da > sokak - ta kes-gin > keskin
Oraya ulaşdığımızda orada
inat-cı > inatçı et-gi > etki koş-dur > koştur-
kimse yokdu.
Türk-ce > Türkçe etraf-da > etrafta as-gı > askı
✒ Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaz.

11
✓ akbaba, altgeçit, üstgeçit, akciğer, Akdeniz...
"Ses Bilgisi"
UYARI 3. N > M DEĞİŞMESİ
n > m değişmesi kuralına
uyulmadan yazılan sözcük- ✒ Çift dudak ünsüzü olan “b” kendisinden önce gelen “n” yi etkileyerek onu, kendisi gibi
ler yazım yanlışıdır. dudak ünsüzü olan “m” ye dönüştürür.
✓ tenbel, penbe ✓ kanbur > kambur, tenbel > tembel, çenber > çember, sünbül > sümbül
✒ Bu kural birleşik sözcüklerde ve özel adlarda geçerli değildir.
✓ onbaşı binbaşı sonbahar (birleşik sözcük)
Safranbolu İstanbul (özel ad)
AKLINDA OLSUN 4. ÜNSÜZ DÜŞMESİ

"Gel-" ve "kalk-" fiilleri "-dir"
✒ “k” ile biten bazı sözcüklere “-cik, -cek” ekleri getirildiğinde sözcüğün sonundaki “k” düşer.
çatı ekini aldıklarında ün-
süz düşmesine uğrar. ✓ küçük-cük > küçücük ufak-cık > ufacık alçak - cık > alçacık
✓gel-dir > getir- büyük-cek > büyücek çabuk-cak > çabucak minik-cik > minicik
kalk-dır > kaldır- sıcak-cık > sıcacık
✒ “k” ile biten bazı sözcükler “-l” yapım eki aldıklarında, “k” ünsüzü düşer.
✓ alçak-l > alçal - yüksek-l - > yüksel -
seyrek-l- > seyrel - ufak-l- > ufal-
✒ “Ast, üst” sözcükleriyle kurulan bazı birleşik sözcüklerde “t” ler düşer.
✓ astteğmen > asteğmen üstteğmen > üsteğmen
5. ÜNSÜZ TÜREMESİ (ARTMASI)

✒ Arapçadan dilimize geçen "his, zan, ret, hac, hak, hâl, zam, sır, tıp, af ..." sözcüklerine
bir ek ya da "etmek, olmak, eylemek" yardımcı fiilleri getirildiğinde sözcüklerin sonundaki
ünsüzler ikizleşir yani ünsüz türemesi olur.
✓ af-ımız > affımız his etmek > hissetmek

hak-ı > hakkı red etmek > reddetmek
UYARI hac-a > hacca zan etmek > zannetmek
ÖSYM'nin 2017 LYS'de
sorduğu ses olaylarıyla ilgi-
li soruya göre kaynaştırma 6. KAYNAŞTIRMA ÜNSÜZLERİ
ünsüzü, ünsüz türemesi
olarak da kabul edilmiştir. ✒ Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Bu nedenle ünlüyle biten sözcüklere ünlüy-
le başlayan bir ek getirildiğinde bu iki ünlü arasına “y, ş, s, n” ünsüzlerinden uygun olanı
✓ biriydi getirilir. Bu ünsüzlere kaynaştırma ünsüzleri denir.
✒ "y" kaynaştırma ünsüzü
✓ araba-y-ı kapı-y-a başla-y-an sevgi-y-le
✒ "s" kaynaştırma ünsüzü isim tamlamalarının tamlananında kullanılır.
✓ binanın kapı-s-ı elma bahçe-s-i
✒ "ş" kaynaştırma ünsüzü üleştirme sayılarında kullanılır.

12
✓ altı-ş-ar yedi-ş-er
DİL BİLGİSİ
✒ "n" kaynaştırma ünsüzü zamirlerde, isim tamlamalarının tamlayanında ve 3. tekil iyelik
ekiyle hâl ekleri arasında kullanılır.
✓ bu-n-a dünya-n-ın yörünge-s-i-n-e

şu-n-dan araba-n-ın motor-u-n-a
7. ULAMA
✒ Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük gelirse ilk sözcüğün ünsü-
zü kendinden sonra gelen sözcüğün ünlüsüne bağlanarak söylenir.
AKLINDA OLSUN
✓ Ben ekmek alırken annem uyuyordu. Karpuz alanlar onun arkadaşlarıydı.
Ulama olan sözcükler ara-
(Be nekme kalırke nanne muyuyordu.) (Karpu zalana ronu narkadaşlarıydı.) sında hiçbir noktalama işa-
reti bulunmaz.
E. TÜRKÇENİN DİĞER SES ÖZELLİKLERİ

1. Türkçe sözcüklerin sonunda “b, c, d, g” ünsüzleri bulunmaz. Bu ünsüzlerin sertleri olan “p,
ç, t, k” ünsüzleri bulunur.
✓ çorap, ağaç, çiçek, söğüt, dolap, budak...
✒ Yabancı sözcükler de Türkçedeki bu kurala uyarlar.
✓ ilaç (ilac), mehtap (mehtab), hitap (hitab), hesap (hesab), taklit (taklid)...
✒ Bazı sözcüklerin kolayca ayırt edilebilmesini sağlamak amacıyla b, c, d, g ünsüzleriyle

bitirilen sözcükler de vardır.
✓ ad - at, od - ot, sac - saç, had - hat, kod - kot...
2. Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz.
✓ puan, ait, daire, aile, şiir, fiil, saat, Fuat, düet, şair, Sait...
3. Türkçe sözcük köklerinde ikiz ünsüz (aynı ünsüzler) yan yana bulunmaz.
✓ kuvvet, şiddet, millet, izzet, cinnet, dikkat, müddet....
4. Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz.
✓ prova, plan, stat, program, spor, gram, kreş, tren, krep, krem, kredi, kral...
5. Türkçe kelimelerde ilk hecenin dışında “o, ö” ünlüleri bulunmaz.
✓ doktor, suflör, balon, salon...
6. “ğ” harfi, tek heceli sözcükler dışında sözcük sonlarında bulunmaz.
✓ dağ, çağ, sağ, yağ, bağ... (Otağ, kural dışıdır.)
7. Türkçede “c, f, ğ, h, j, l, m, n, p, r, ş, v, z” sesleriyle sözcük başlamaz. Bu seslerle başlayan

ses taklidi (yansıma) sözcükler, Türkçedir.
✓ civciv, cıvıl cıvıl, fırıl fırıl, horul horul, lak lak, lık lık, mırıl mırıl
8. Bütün ünlülerle Türkçe sözcük başlayabilir.

13
"Ses Bilgisi"
1 3
– İşte ben hep böyle garip mahzun, Yüreğim kaldırmıyor düşündükçe vurulup
Bir şey beklermişçesine yaşıyorum. Vurulup yerlerde yattıklarını, anlatma
Bazen öyle günlerim oluyor ki ela gözlüm, Anlatma bana, görmedim Troya Savaşı’nı
Ne oldu, nasıl bitti şaşıyorum. Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yok-
Bazı bilmem, gün nasıl başladığında, tur?
Kayıp kayıp gidiyor dünya bıkkın bakışlarımdan. A) Ünlü daralması B) Ünsüz benzeşmesi
Yaşıyorum, yaşıyorum da bitmiyor, C) Ünsüz yumuşaması D) Ulama
Bir tutam sakız oluyor ağzımda zaman. E) Ünlü değişmesi
Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
“Kaldırmıyor” sözcüğünde ünlü daralması vardır.
A) Ünsüz yumuşaması B) Ünlü düşmesi kaldır-ma-yor > kaldır-mı-yor
“Yattıklarını” sözcüğünde ünsüz benzeşmesi vardır.
C) Ünsüz düşmesi D) Ünsüz benzeşmesi
yat-dık-ları-n-ı > yat-tık-ları-n-ı
E) Ünlü daralması “Yüreğim” sözcüğünde ünsüz yumuşaması vardır.
2021 / TYT yürek-im > yüreği-im
“Bana” sözcüğünde ünlü değişmesi vardır.
“başladığında” ünsüz yumuşaması (A), “nasıl, ağzımda” ben-e > ban-a
ünlü düşmesi (B), “beklermişçesine, bitti, bıkkın” ünsüz Bu dizelerde ulama yoktur.
benzeşmesi (D), “yaşıyorum” ünlü daralması (E) Yanıt D
Yanıt C
4
İnsanlar yüzyıllar yılı evler yaptılar
İrili ufaklı, birbirinden farklı
Ahşap evler, kâgir evler yaptılar
Doğup ölenleri oldu, gelip gidenleri oldu
2 Evlerin içi devir devir değişti
Evlerin dışı pencere, duvar
Yerköprü Şelalesi, Ermenek Çayı üzerindeki harikalardan
biri. Yaklaşık 30 metre yükseklikten akmıyor da sanki bir Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
tül gibi uçuşuyor. Şelalenin tabanında bulunan su tünelin- A) Ünsüz benzeşmesi
deki sarkıtlar, ufacık gözenekler ve zengin bitki çeşitliliği
B) Ünlü düşmesi
büyüleyici bir atmosfer oluşturuyor.
C) Ünsüz yumuşaması
Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? D) Ulama
A) Ünsüz benzeşmesi B) Ünsüz yumuşaması E) Ünsüz düşmesi
C) Ünlü daralması D) Ünlü düşmesi

yap-dı-lar > yaptılar → ünsüz benzeşmesi
E) Ünsüz düşmesi
değiş-di > değişti → ünsüz benzeşmesi
2021 / MSÜ
biribirinden > birbirinden → ünlü düşmesi
“yükseklikten, oluşturuyor” ünsüz benzeşmesi (A), “çeşitli- git-en-ler-i > gidenleri → ünsüz yumuşaması
liği” ünsüz yumuşaması (B), “akmıyor” ünlü daralması (C),
ahşap evler, kâgir evler, evlerinin içi → ulama
“ufacık” ünsüz düşmesi (E)
Bu dizelerde ünsüz düşmesi yoktur.
Yanıt D Yanıt E
14
DİL BİLGİSİ
TEST
1
KONU ÖĞRETEN
1. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü varsa diğer 4. Son hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan kelimeler,
hecelerdeki ünlüler de kalın olmalı; ilk hecede ince ünlü ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında son hecedeki dar
varsa diğer hecelerde de ince ünlü bulunmalıdır. Bu kura- ünlü düşer. Bu olaya ünlü düşmesi denir.
la büyük ünlü uyumu veya kalınlık-incelik uyumu denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesine
Buna göre aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili söz- örnek vardır?
cüklerden hangisi büyük ünlü uyumuna aykırıdır? A) Ağaçlar sonbahara hazırlanıyor yine.
A) İnsanlara yardımcı olabilmek için önce onları doğru B) İnsan bir akşamüstü ansızın yorulur.
anlamak gerekir.
C) Sen rüyamdaki mavi benekli çocuksun.
B) Ulaşmak istediğimiz hedefi netleştirmeliyiz.
D) Sabrımızı tüketiyorsun, artık kendine çekidüzen ver-
C) İnsanın düşlerini kovalaması ona güç verir. melisin.
D) Tercihlerimizde kendi isteklerimiz belirleyici olmalı- E) Rüzgâr bizi sağa sol yaprak gibi savurdu.
dır.
E) Gecenin karanlığında ateş böcekleri bir yanıp bir sö-
nüyordu.
5. Türkçe sözcüklerde “-k” ünsüzüyle biten bazı kelimeler,
“-cık / -cik” veya “-l” eklerinden birini aldıklarında sözcü-
2. Sert ünsüzlerden biriyle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir ğün sonundaki “-k” düşer. Bu ses olayına ünsüz düşme-
sözcükten sonra yumuşak ünsüzle “c, d, g” başlayan bir si denir.
ek gelirse ekin başındaki yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şek- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz düşmesine
linde değişerek sertleşir. Bu olaya, ünsüz sertleşmesi örnek bir sözcük vardır?
veya ünsüz benzeşmesi denir.
A) Gökyüzünü kaplayan yağmur dolu bulutlar yüksel-
Aşağıda verilen cümlelerin hangisinde ünsüz ben- meye başlamıştı
zeşmesine örnek vardır?
B) Yeni evinin her yerini uçuk bir maviye boyamasına
A) Ülkemizde bilim adamı kolay yetişmiyor. herkes şaşırmıştı.
B) Şehirlerimiz çok yakında insan kirliliğinden batacak. C) Başarı merdivenlerini emin adımlarla çıkmak için
C) O, bu rüyanın ne kadar süreceğini bilmiyordu. gece gündüz çalışıyordu.
D) Kaliteli öğretmen, mum gibidir; etrafına daima ışık D) Yazları yaylaya gittiğinde dünyayla iletişimini kesi-
verir. yordu.
E) Bizi birbirimize yaklaştıran temel unsur ortak değer- E) Beyaz taşlarla örülmüş duvarın arkasındaki zeytin-
lerimizdir. lik, vadiye kadar iniyordu.
3. Türkçede sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biriyle biten bir

sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, bu sözcü- 6. Sözcüğün aslında olmayan, sözcüğe ek getirildiğinde ya
ğün sonundaki ünsüz yumuşayarak “b, c, d, g, ğ” ye da sözcüğün başka bir sözcükle birleşmesi sonucunda
dönüşür. Bu olaya, ünsüz değişimi ya da ünsüz yumuşa- bir sesin ortaya çıkmasına ünsüz türemesi denir.
ması denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesi
yoktur?
Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünsüz yumuşaması
yoktur? A) Onun beni kısa zamanda anlayacağını hissediyo-
A) Gökyüzünün başka rengi de varmış! rum.
B) Geç fark ettim taşın sert olduğunu. B) Size yardımcı olamadığım için affımı istiyorum.
C) Ne başta dert, ne gönülde hasret olsun. C) Kitaptaki anlatım akıcı ve özgündü.

D) Yaşadıklarımdan öğrendiğim bir şey var. D) Sorunun A şıkkındaki cümlede yazım yanlışı vardı.
15
E) Yaşadın mı yoğunluğuna yaşayacaksın bir şeyi. E) O da günün birinde sana sırrını anlatacakmış.
"Ses Bilgisi"
7. Türkçede “a, e” geniş ünlüleri ile biten fillere “-yor” eki 10. Ünsüzle biten bir kelimeden sonra ünlü ile başlayan bir
getirildiğinde fiilin sonundaki geniş ünlülerin “ı, i, u, ü” kelime geldiğinde iki kelime birbirine bağlanarak okunur.
dar ünlülerine dönüşmesine, ünlü daralması denir. Buna ulama denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması Bu açıklamaya göre aşağıdaki dizelerden hangisin-
vardır? de ulama yoktur?
A) Ben onunla tartışıyorum, sen oralı bile değilsin. A) Ben melamet hırkasını kendim giydim, kime ne?
B) Adam günde on beş saat çalışıyor, bana mısın de- B) Kâh inerim yeryüzüne seyreder âlem beni.
miyor. C) Dilim tutulur sözcükler uçarsa aklımdan.
C) İşine ilgi göstermediği için işin üstesinden gelemedi. D) Her zaman başımın üstünde senin yerin.
D) Kazayı gördü ama kılını bile kıpırdatmadı. E) Bir şilep sızıyor ıssız gözlerinden.
E) Dünya yansa onun hasırı tütmezdi.
11. Dudak ünsüzü olan “b”, kendinden önce gelen “n” ünsü-
8. Ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek gelir- zünü, kendisi gibi bir dudak ünsüzü olan “m” ye dönüş-
se, araya “n, y, s, ş” ünsüzlerinden biri girer; bunlara türür. Bu kural birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde
“kaynaştırma ünsüzü” denir. aranmaz.
Buna göre, aşağıdakilerin hangisinde altı çizili söz- Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisin-
cük, kaynaştırma ünsüzü almamıştır? de dudak ünsüzlerinin benzeşmesine örnek yoktur?
A) Bu imzayı tükenmez kalemle atmayınız. A) Çemberimde gül oya; gülmedim doya doya.
B) İstanbul’a gelenler, bu şehre hayran kalıyor.

B) Onun bakışlarını pek beğenmiyorum.
C) Bugün sokakta pembe elbiseli bir güzele rastladım.
C) Yaşlı adam, domatesleri tezgâha sessizce serdi.
D) Bakakalmıştık atları şaha kaldıran cambaza.
D) İstanbul’daki yağmurda ev ve iş yerlerini su bastı.
E) Biz gündüzün hiç dokunmadığı saklambaç arkadaş-
E) Son dönemlerde nitelikli edebiyatçıyı arar olduk.
larıydık.
9. Türkçede “ye-, de-, ne” sözcüklerinin bazı kullanımların-

da “y” kaynaştırma ünsüzünden önceki "e" ünlüsü dara- 12. Sensizim, sana koştum iklimler boyu
lır. Bunların dışındaki sözcüklerde “y” kaynaştırma Uykular, yanan liman uykular haram
ünsüzünden önceki "e" ünlülerinde daralma olmaz. Bir vapur geçer, dalgasında savrulan ben
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kura- Dön yürek yurduma, gurbet tenime dön, yanarım sana
lın dışında bir ünlü daralması vardır? Bu dizelerde görülen ses olayları arasında aşağıda-
A) Sana diyeceklerimi elbet bir gün duyarsın. kilerden hangisi yoktur?
B) Sudan bir sebeple toplantıya niye katılmadın? A) Ünsüz değişimi
C) Kantinde gazlı içecek ve yiyecek konusunda önlem B) Ulama

alındı. C) Ünsüz benzeşmesi
16
D) İnsanlar son zamanlarda birbirini anlamak istemiyor. D) Ünlü düşmesi
E) Çevremizde, kitap okuyorum diyen kaç kişi çıkar? E) Ünsüz düşmesi

DİL BİLGİSİ
Konu Pekiştirme Testi
1
SES BİLGİSİ
1. Değişik açılardan çekilen fotoğraflar daha sonra bilgi- 4. Atın, çoktan gücünü yitirmiş, yaşlı, arık yüreği sızım
sayarda birleştirilerek seyredenleri çepeçevre saran I II
360 derece panoramik bir görüntü oluşturuyor. sızım sızlıyor, boynunu sıkan hamut nefes almasını
III
Bu cümlede altı çizili sözcükte görülen ses daha da güçleştiriyordu. Omzundaki nasırın üzerinde
olayları aşağıdaki seçeneklerden hangisinde veril-
açılmış küçük bir yara ateş gibi yanıyor, o da dayanıl-
miştir?
maz bir acı veriyordu. Yeni sürülmüş ve yağmur em-
A) Ünlü daralması – ünsüz benzeşmesi IV
miş.bir tarlada yürür gibi, ayaklarını da zor kaldırıyor-
B) Ünsüz değişimi – ünsüz benzeşmesi
du batığı yerden.
C) Ünsüz değişimi – ünlü düşmesi
V
D) Ünlü türemesi – ünlü düşmesi Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden
E) Ünsüz türemesi – ünlü düşmesi hangisinde hem ünsüz benzeşmesi hem de ünsüz
değişimi vardır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
5. Irmakların kıyılarını çepeçevre

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla söz- Eğilmiş oyuğun üstüne değin akkavaklar
cükte ünsüz değişmesi vardır?
Kapıyor önünü sarmaş dolaş olmuş
A) Gerçek öğretmenliğin nasıl bir şey olduğunu bilirdi. Eğik asma dalları, gel buraya gel
B) Klasik bir yapıtı olmayana klasik sanatçı denemez. Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi
C) Geleceği satın alabilecek tek şey, bugündür. yoktur?
D) Büyük bir göl ön tarafta, güneş de dağın ardındaydı. A) Ünsüz yumuşaması
E) Yolculuğa çıkacak olmanın heyecanı hepimizi sar- B) Ünlü türemesi

mıştı. C) Ünsüz benzeşmesi
D) Ünlü düşmesi
E) Ünlü daralması
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşama- 6. Geri kalmış ülkelerde hamallarla yazarlar arasında
I
sına örnek yoktur?
ilginç bir ilişki vardır: Hamallar kitapları sırtlarında, ya-
A) Gencecik insanlar, işsiz güçsüz dolaşıyorlar. II
B) Doğadaki güzelliklerin simgesidir Halikarnas Balık- zarlar ise kafalarında taşırlar; yükler boşaltılınca yollar
III
çısı.
ayrılır; biri meyhaneye diğeri sürgüne gider.
C) Onur, okula başladığında okumayı biliyormuş. IV V
D) Merdivenleri çıkamadığı için dedeme yardım ediyor- Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde
dum. ünsüz benzeşmesi vardır?
17
E) Çağımız, düşünce gelişiminin durduğu bir çağ. A) I B) II C) III D) IV E) V
"Ses Bilgisi"
7. Ne doğan güne hükmüm geçer 10. Aşağıdakilerin hangisinde küçük ünlü uyumuna
Ne hâlden anlayan bulunur aykırı bir sözcük kullanılmıştır?
Ah aklımdan ölümüm geçer A) Yıllarca yolunu gözlemekten yoruldum.

Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur B) Dostlar arasında böyle şeyin sözü mü olur?
Bu dörtlükte aşağıdakilerden hangisine örnek yok- C) Bu duruma ben de sizin kadar üzüldüm.
tur?
D) Dolaptaki giysileri bavuluna yerleştirdi.
A) Kaynaştırma ünsüzü
E) Evrendeki hiçbir sevginin dengi yoktur.
B) Ünlü düşmesi
C) Ünsüz yumuşamasına aykırılık
D) Ulama
8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünsüz düşmesine

örnek bir sözcük kullanılmıştır? 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma ünsü-
zü kullanılmıştır?
A) Kara toprağın, ayaklarının altında kaydığını hisset-
mesi anılarını uyandırdı. A) O kadar kırıldım ki gözümde değeri hiç kalmadı.
B) Yemyeşil çayırları, bayırları, yüksek dağları, düş ka- B) Senin düşüncelerini bir sır gibi saklıyor arkadaşın.
dar güzel o dünyayı seyrediyordum. C) Olaylardan habersiz, içeride şarkı söylüyordu kar-
C) Günler, göz açıp kapayıncaya kadar gelip geçmiş, deşi.
dünya da hepten değişmişti. D) Kalın çizgili pantolonun sana güzel bir hava katmıştı.
D) Bu eski ve bozuk yolda arabanın tekerlekleri gıcır- E) Beşer kişilik gruplar hâlinde sıraya dizilmiştik.
dayıp takırdıyordu.
E) Ev sahibinin sıcacık davranışı, onların bütün sıkıntı-

larını unutturmuştu.
12. Tarihin akışından anlıyorum

9. Küçük çocuk, yumuşacık yatağın üzerinde gözlerini Kuvvet zamanla yıkılır
kıpıştıra kıpıştıra, etrafa gülücükler saçarak yatıyordu. Yalnız senin uğrunda ölür insan
Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yok- Talihisin insanlığın

tur? Bu dizelerde aşağıdakilerin hangisi yoktur?
A) Ünsüz benzeşmesi A) Ünlü düşmesi
B) Ünsüz yumuşaması B) Ünsüz yumuşaması
C) Ünsüz yumuşamasına aykırılık C) Ünsüz benzeşmesi
18
D) Ünsüz düşmesi D) Ünlü daralması
E) Ünlü daralması E) Ünlü uyumuna aykırı sözcük

DİL BİLGİSİ
2
SES BİLGİSİ
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması 4. Aşağıdakilerden hangisinde kaynaştırma ünsüzü
yoktur? kullanılmamıştır?
A) Görevliler, adamın ne yapacağını bilemiyordu. A) Yaptığım çağrıya yanıt verir mi acaba?
B) Bana ikide bir beceriksiz olduğumu söyleyip durma. B) Kalabalık çarşılara gölgesi düşer yoksulluğun.
C) Yiyecek bir şeyler almak için pazara gittiler. C) Erken kalkacağınıza söz veriyor musunuz?
D) Bugün başım ağrıdan çatlıyor sandım bir an. D) Şiirin anlatımını oldukça etkileyici buldum.
E) Onu sevdim diye başıma gelmedik şey kalmadı. E) Yurt dışında okuma şansı elde etmiş akıllı biriydi.
5. Bendim buraların eski sahibi

İşte ağladığım ağacın dibi
Bu ağaçlar bir veda mendili gibi
Sallanıp durmuştu bana gidişte
2. Çiftlik evi taklidi bina, Belgrad merkezindeki beton blok-
I Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi
ların arasında ilk bakışta fark edilir. Ahşap kirişler, yoktur?
II III
hasır sepetler, kırmızı kareli masa örtüleriyle farklı A) Ünsüz benzeşmesi
görünüşteki Kafana Cubura, geleneksel bir restoran. B) Ulama

IV
C) Kaynaştırma ünsüzü
Aileler, genç çiftler, büyük pansiyonların yanında demli
çaylarını yudumluyor. D) Ünsüz yumuşaması
V E) Ünlü değişmesi
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerin hangisinde
birden fazla ses olayı vardır?
6. I. Aradığı mutluluğu bulduğu için buradan ayrılmak is-

temiyordu.
II. Biraz sabrederseniz her şey yoluna girer, diyordu
bizlere.
III. Okul müdürünün iznini almadan sizleri geziye götü-
remem.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ünlü türeme-
IV. Türkçenin yanlış kullanımı, devlet kurumlarına ka-
sine hem de ünsüz düşmesine uğramış sözcük
dar yaygınlaşmıştır.
vardır?
V. Dilimizin doğru ve etkin kullanımı, eğitimle kazandı-
A) Alçacık boylu, temiz yüzlü bir adamdı. rılacak bir beceridir.
B) Küçücük çocuğu çarşıya yapayalnız göndermiş. Numaralanmış cümlelerin hangilerinde bir sözcük
C) Sapasağlam adam yere yığılıverdi. türetilirken ünlü kaybına uğramıştır?
D) Aşağıdan gelen sesler bir türlü kesilmiyordu. A) I ve V B) III ve IV C) II ve III

19
E) Çocuk, minicik elleriyle yemeğini yiyordu. D) I ve IV E) II ve V
"Ses Bilgisi"
7. Deniz dalgalanmak üzere 10. Türkçede “n” sesinden sonra gelen “b” sesi, “n” yi, ken-
Gönül, bayrağını açmak üzeredir disi gibi dudak ünsüzü olan “m” ye dönüştürür.
İçimizde bir şey kopuvermek üzere Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamanın dışında

Sen gelmesen de artık bir sözcük kullanılmıştır?
Bahar gelmek üzeredir A) Ali Binbaşı’nın gösterdiği kahramanlık, unutulamaz.
Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi B) Teyzemin tambur çalışını hayranlıkla izlerdim.
yoktur?
C) Her ayın ilk çarşambası okul arkadaşımla buluşur-
A) Ünsüz benzeşmesi
duk.
B) Kaynaştırma ünsüzü
D) Tembel insanları gördükçe içimi sıkıntı kaplıyor.
E) Bahçemizde her renk sümbül yetiştirirdi annem.
D) Ulama
E) Ünsüz yumuşamasına aykırılık
11. Ömrün gecesinde sükun, aydınlık

Boşanan bir seldi avuçlarından
Koskoca bir bahar sen yoktun
8. Şu ufacık evde tam on kişilik bir aile yaşıyordu. Hüznü yaşadım hep sensizliğimde
Bu cümledeki altı çizili sözcükte bulunan ses olayı, Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi
aşağıdakilerin hangisinde vardır? yoktur?
A) En küçük işleri bile gözünde büyütüyordu. A) Ünsüz benzeşmesi
B) Kışın kısa günlerinde ne işler yapardık. B) Ünlü düşmesi
C) Kış günlerinde annemin yaptığı sıcacık çorbaları C) Ünsüz yumuşaması

unutamıyorum.
D) Ünlü daralması
D) Sorumluluğunu bilenlerin sayısı azaldı.
E) Kaynaştırma ünsüzü
E) Soğuyan hava tüm bitkileri etkiledi.
12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kaynaştırma ünsüzü

kullanılmıştır?
A) Paylaşılan mutluluğu severim

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşama-
Engin denizler kadar güzeldir
sı kuralına aykırı bir kullanım vardır?
B) Saçlarında kırkikindi yağmurları
A) Bahçede koşuşan çocukların sevincini bir görsey-
Kaç özlemi yaşıyorsun aynalarda
din.
C) Güzel şeylere hasrettir memleketim
B) Karşısındaki manzaranın güzelliğinden çok etkilen-
Güzel şeylere hasret bu dünya
mişti.
D) Ne iş güç gelir aklıma ne yoksulluğum
C) Kanadı kırılan kuş, bahçe duvarından hızla düştü.
Derim ki: Sıkıntılar duradursun
D) Resimdeki bulutun rengi ne kadar da ürkütücüydü.
20 E) Karşında yıkılmış bir duvar gibiyim
E) Yolun kıyısındaki toprağı başka yere taşımalıydı. Beni sarhoş etme başım dönüyor
DİL BİLGİSİ
YAZIM KURALLARI KONU
Bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi yazım (imla) olarak adlandırılır. Dilimizin yazımıyla
ilgili kuralları şunlardır.
HATIRLATMA
Ünsüz benzeşmesi, ünsüz
1. “İLE” NİN YAZIMI yumuşaması, ünlü düşme-
si, ünlü daralmasıyla ilgili
✒ “ile”, kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılabilir. kurallara uymamak yazım
yanlışına neden olmaktadır.
✓ Ev ile okul arasında geçti güzelim yıllarım.
✒ “ile”, ünsüzle biten sözcüklere eklendiğinde başındaki “i” ünlüsünü yitirir, diğer ünlüsü de
sözcüğün son hecesindeki ünlüyle uyuma girer.
✓ ev-le (ev ile), kitap-la (kitap ile)...
✒ “ile”, ünlüyle biten sözcüklere eklendiğinde iki ünlü arasına “y” kaynaştırma ünsüzü girer
ve “ile” nin başındaki “i” ünlüsü düşer. Diğer ünlüsü de sözcüğün son hecesindeki ünlüyle
uyuma girer.
✓ araba-y-la (araba ile), saksı-y-la (saksı ile), kedi-y-le (kedi ile)
✒ “ile” sözcüğü özel isimlere getirildiğinde kesme işaretiyle ayrılır.
✓ Bugün Zeynep’le Kızılay’da buluşacaktık.
2. “MI / Mİ / MU / MÜ” NÜN YAZIMI
✒ “mi” soru edatı, kendinden önce gelen sözcükten daima ayrı yazılır. Ünlüsü de bir önceki
sözcüğün son ünlüsüyle uyuma (ünlü uyumları) girer.
✓ Evde benim sevdiğim bir yemek var mı? UYARI

Yeni aldığın kitabı okuyor musun? Bazı kaynaklarda “mi” soru
edatı, soru eki olarak kabul
Bu akşam burada kalır mısınız?
edilmektedir.
İnsanlık öldü mü diye sitem etti?
✒ “mi” edatı kendinden sonra gelen eklerle bitişik yazılır.
✓ Bu akşam bize gelecek misiniz?

Koltuktaki adam hâlâ uyuyor muymuş?
Bunu anlamayacak kadar çocuk muyum?
✒ “mi” sözcüğü, her zaman soru anlamı vermez. Başka görevlerde kullanıldığı zaman da
ayrı yazılır.
✓ Güzel mi güzel bir araba almış kardeşim (pekiştirme anlamı)

21
Parası bitti mi yanıma gelirdi. (zaman anlamı)
"Yazım Kuralları"
3. BAĞLAÇ OLAN “DA / DE” NİN YAZIMI
✒ Bağlaç olan "da / de" bir sözcüktür ve cümlelere farklı anlamlar katar. “de” bağlacı, ken-
AKLINDA OLSUN
disinden önceki sözcükten ayrı yazılır. Ünlüsü de kendisinden önce gelen sözcüğün son
da / de bağlacı cümleye
ünlüsüyle uyuma (büyük ünlü uyumu) girer.
“dahi, bile, öncekilere ek
olarak” anlamı yükler. ✓ Yerleri de duvarları da sildi.
Kitap da dergi de almayı unutma.
✒ Bağlaç olan “de” nin “te, ta” biçimleri yoktur.
✓ Hep de bana kızıyorsun. (Hep te bana kızıyorsun, biçiminde yazılamaz.)
Yanına çorap da al. (Yanına çorap ta al, biçiminde yazılamaz.)
4. BULUNMA DURUM EKİ “-DA / -DE / -TA / -TE” NİN YAZIMI
✒ “-de”, bulunma durum ekidir. Durum ekleri, getirildiği sözcüğe bitişik yazılır. Ünlü ve ün-
AKLINDA OLSUN süz uyumlarına (-te, -ta, -de, -da) uyar. Bu eki alan sözcükler "nerede, kimde, ne zaman"
sorularına yanıt verir.
"-da / -de" bulunma durum
eki cümleden çıkarılınca ✓ Kapının önünde çok güzel bir araba vardı.
cümlenin anlamı bozulur. (nerede?)
Seninle yarın üçte burada görüşelim.

(ne zaman?) (nerede?)
5. BAĞLAÇ OLAN “Kİ” NİN YAZIMI
✒ Bağlaç olan “ki”, kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır, ünlüsü değişmez. Yargıları bir-
birine bağlar.
✓ Sorular öyle kolaydı ki anlatamam.

Derdini anlat ki derman bulasın.
AKLINDA OLSUN Öyle bir bağırdı ki hepimiz korktuk.
Bağlaç olan “ki” nin bitişik
yazıldığı sözcükleri, SOM- ✒ Bağlaç olan “ki”, bazı sözcüklerle birleşip kaynaşmıştır. Bu sözcüklere bitişik yazılır.
BaHÇeMİ şeklinde kodla- ✓ halbuki, sanki, belki, oysaki, meğerki, mademki, çünkü, illaki ...
yabiliriz.
Sanki
Oysaki 6. EK OLAN “-Kİ” NİN YAZIMI
Mademki
✒ “-ki” eki, kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır. Türkçede iki “-ki” eki vardır. Bunlar ilgili
Belki
zamiri olan “-ki” ve sıfat türeten “-ki” dir.
Halbuki
Çünkü a. İlgi Zamiri Olan “-ki” nin Yazımı
Meğerki ✒ İlgi zamiri olan “-ki”, eklendiği adla birlikte bir başka adın yerini tutar. Sözcüklere “-imki,
İllaki -inki” biçiminde eklenir.
22 ✓ Bizim araba sizinkinden daha yeni.

(sizinki † sizin arabanız)
DİL BİLGİSİ
b. Sıfat Türeten “-ki” nin Yazımı
✒ Sıfat türeten “-ki”, kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır. Belirtme sıfatı görevinde söz
AKLINDA OLSUN
cükler oluşturur. Sözcüklere “-ki, -deki” biçimlerinde eklenir. “ki” cümleden çıkarıldığında
cümlenin anlamı bozuluyor
✓ Evdeki hesap çarşıya uymaz.
ya da daralıyorsa “ki” ek,
Yarınki toplantıya gelecek misin? bozulma veya daralma ol-
muyorsa bağlaçtır.
Parmağındaki yüzük göz kamaştırıyor.
✓ Köşedeki evi herkes
çok beğeniyordu.
Bu cümleden “ki” çıkarıldı-
7. EK FİİLİN YAZIMI
ğında anlam bozuluyor, bu
nedenle “ki” ektir.
✒ Ek fiilin çekimli biçimleri olan “-idi, -imiş, -ise”, ayrı yazılabildiği gibi sözcüğe bitişik de
yazılabilir. ✓ Sen de iyi biliyorsun ki
bu iş böyle gitmez.
✓ kitap imiş, kitapmış, mutlu idi, mutluydu Bu cümleden “ki” çıkarıldı-
ğında anlam bozulmuyor,
✒ Özel isimlere getirilen ek fiil ekleri kesme işareti ile ayrılır. bu nedenle “ki” bağlaçtır.
✓ İstanbul’du, Ferhat’mış ...
8. BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI
a. Birleşik Adların Yazımı

AKLINDA OLSUN
“birçok, biraz, birbiri, hiçbir,
Anlam Değişmesi (Kayması) Yoluyla Oluşan Birleşik Adlar birkaç, birdenbire” birleşik
sözcükleri sıkça sorulan
✒ Bu yolla oluşan birleşik adlarda sözcüklerden birincisi, ikincisi ya da her ikisi de anlamını sözcüklerdir.
kaybeder. Bu nedenle sözcükler bitişik yazılır.
✓ başeser, başhekim, başköşe, akkavak, adamotu Æ Birinci sözcük anlamını yitirmiş.
✓ aşçıbaşı, aşevi, rüzgârgülü, denizanası, denizaltı, açıortay Æ İkinci sözcük anlamını

yitirmiş.
✓ hanımeli, aslanağzı, tavukgöğsü, kuşbaşı, kuşkonmaz Æ Her iki sözcük de anlamını

yitirmiş.
Ses Düşmesi Yoluyla Oluşan Birleşik Adlar
✒ Bu yolla oluşan birleşik sözcüklerde ünlü düşmesi olduğu için sözcükler bitişik yazılır.
✓ cumartesi (cuma ertesi), birbiri (biri biri), kahvaltı (kahve altı), kaynana
UYARI
(kayın ana), kaynata (kayın ata) ...
“Şey” sözcüğü kendinden
önce ve sonra gelen söz-
Sözcük Türü Değişmesi Yoluyla Oluşan Birleşik Adlar cüklerden daima ayrı yazı-
✒ Bu yolla oluşan birleşik sözcüklerde sözcüklerin türleri değişir. Bu sözcükler ya iki çekimli lır.
fiilden ya da bir adla bir çekimli fiilden oluşur. Çekimli fiiller, fiil özelliklerini yitirir, ad olarak Her şey güzeldi.
kullanırlar. Bana bir şey diyecek gibi
oldu.
✓ kaptıkaçtı (kaptı kaçtı) Æ İki çekimli fiil birleşerek bir varlık adı oluşturmuştur.
✓ Süzgeç (süz geç), oldubitti (oldu bitti), biçerdöver (biçer döver), vurdumduymaz (vur- 23
dum duymaz), iki fiilden oluşmuş birleşik sözcüklerdir ve ad olmuşlardır.
"Yazım Kuralları"
b) Birleşik Fiillerin Yazımı
✒ Kurallı birleşik fiiller (iki fiilden oluşan birleşik fiiller) bitişik yazılır. Bu fiillerde ikinci fiiller
temel anlamlarından uzaklaşır, birinci fiile “olasılık, tahmin, yaklaşma, tezlik, sürerlik” an-
AKLINDA OLSUN
lamları katarlar.
“Hane” sözcüğü, yalnızca
“a” ünlüsüyle biten sözcük- ✓ gelivermek, gidedurmak, gelebilmek, uyuyakalmak, alıvermek, öleyazmak, şaşakal-
lere eklendiğinde “ha” he- mak, duruvermek, söylenegelmek...
cesini yitirir.
hastane (hasta hane), pos-
tane (posta hane), eczane ✒ Bir ad ile bir yardımcı fiilden (etmek, eylemek, olmak) oluşan birleşik fiillerde birleşme
(ecza hane), pastane (pas- sırasında adda ses düşmesi ya da ses türemesi oluyorsa ad ile yardımcı fiil bitişik yazılır,
ta hane)... bu ses olayları olmuyorsa adla yardımcı fiil ayrı yazılır.
“Hane” sözcüğü herhangi
bir ünlü ya da ünsüzle biten
✓ “Zannetmek (zan etmek), reddolmak (ret olmak), hissetmek (his etmek)” birleşik fiilleri
sözcüğe eklendiğinde ses oluşurken adların sonundaki sesler ikizleşmiştir. Bu nedenle bu fiiller bitişik yazılır.
kaybına uğramaz. ✓ “Emretmek (emir etmek), bahsetmek (bahis etmek), kahrolmak (kahır olmak)” birleşik
yazıhane, kıraathane, mu- eylemlerinin oluşumu sırasında addaki son ünlü düşmüştür. Bu nedenle ad ile yardım-
ayenehane, dershane, kü- cı fiil bitişik yazılır.
tüphane, kahvehane, darp-
hane ✓ “Yardım etmek, memnun olmak, söz etmek, fark etmek, terk etmek, hasta olmak, arz
etmek” fiillerini oluşturan adlarda ünlü düşmesi ya da ünsüz türemesi olmadığı için ad
ile yardımcı fiil ayrı yazılır.
✒ Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, bitişik yazılır. Bu fiiller iki ya da daha çok sözcüğün
anlamca kalıplaşmasıyla ortaya çıkan birleşik fiillerdir.
✓ alıkoymak, varsaymak, vazgeçmek, öngörmek, elvermek, başvurmak, aşermek, baş-

kaldırmak...
9. DEYİMLERİN YAZIMI
✒ Deyimler, birden çok sözcükten oluşur ve deyimi oluşturan her sözcük ayrı yazılır.
✓ göze gelmek, kulak kesilmek, etekleri tutuşmak, küplere binmek, diş bilemek, eli sıkı,
süt kuzusu, hanım evladı, kulağı kesik ...
10. PEKİŞTİRMELİ SÖZCÜKLERİN YAZIMI

✒ Pekiştirmeli sözcükler, sözcüğün ilk ünlüsünün sonuna “m, p, r, s” ünsüzlerinden birinin
UYARI getirilmesiyle oluşur ve bu sözcükler pekiştirme heceleriyle birleştirilerek yazılır.
İkilemelerle de pekiştirme ✓ çabuk Æ çarçabuk beyaz Æ bembeyaz

yapılabilir ancak ikilemeler
ayrı yazılır. bütün Æ büsbütün açık Æ apaçık
Bahçede sulu sulu şeftaliler

vardı.
✒ İki heceli pekiştirmeler de sözcüğe birleştirilerek yazılır.
✓ sağlam Æ sapasağlam yalnız Æ yapayalnız
düz Æ düpedüz gündüz Æ güpegündüz

24
çevre Æ çepeçevre genç Æ gepegenç
DİL BİLGİSİ
11. TARİHLERİN YAZIMI
✒ Ay ve gün adları belli bir tarihe bağlı kalınarak söyleniyorsa bu sözcüklerin ilk harfleri
büyük yazılır.
✓ 10 Mart 1982’de Ankara’ya geldim.

İstanbul’a 25 Kasım 1975’te çalışmak için gitmiş.
✒ Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları, küçük harfle başlar.
✓ Bu yıl nisan ayı yağışlı geçti.

Arkadaşlarla genellikle salı günleri toplanıyoruz.
12. SAYILARIN YAZIMI

✒ Tarih belirten, matematiksel değer taşıyan sayılar, genellikle rakamla yazılır.
✓ Kardeşi 1996 yılında doğmuş.

AKLINDA OLSUN
Kasabamızın nüfusu 22.686’ya ulaştı.
Saat ve dakika bildiren sa-
✒ Çok sıfırlı büyük sayıların asıl sayılarından sonraki basamakları yazıyla gösterilebilir. yılar arasında iki nokta (:)
değil, nokta (.) kullanılır.
✓ Bu evi 30 bin liraya aldık.
Saat 16:30 (yanlış)
Bankaya 250 bin lira borcu varmış. Saat 16.30 (doğru)
✒ Sayılar sözcüklerle yazıldığında sayıların her rakamını ve basamağını gösteren sözcük
ayrı yazılır.
✓ Bu kitaba on dört lira ödedim.
Sınava yüz on altı gün kaldı.
✒ Sayılar rakamla yazıldığında sayılara getirilen ekler, kesme işaretiyle ayrılır. Ekler, ra-
kamların okunuşuna göre ünlü uyumu kurallarına ve ünsüz benzeşmesine uyar.
✓ İstanbul’a ilk kez 1963’te gittim.
Okulumuzda dersler 9.30’da başlar.
✒ Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir.
✓ 2’şer (yanlış) ikişer (doğru) 9’ar (yanlış) dokuzar (doğru)
✒ “-nci” eki, ünlüyle biten sayılara “-nci”; ünsüzle biten sayılara “-inci” şeklinde eklenir.
✓ 2’nci 7’nci 8’inci 9’uncu UYARI

Pekiştirme göreviyle
kullanılan “karmakarışık,
13. İKİLEMELERİN YAZIMI
darmaduman,
✒ İkilemeyi oluşturan sözcükler ayrı yazılır. İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına noktala- darmadağınık, çırılçıplak,
ma işareti konmaz. sırılsıklam” sözcükleri
bitişik yazılır.
✓ doğru dürüst, yalan yanlış, çalı çırpı, eğri büğrü, eciş bücüş, saçma sapan ...
✒ Ad durum ekleri ve iyelik ekleriyle kurulan ikilemeler de ayrı yazılır.
✓ art arda, arka arkaya, baştan başa, el ele, iç içe, eğrisi doğrusu...
✒ Bazı ikilemeler, birleşik sözcük niteliği kazandığı için bitişik yazılır.
25
✓ gitgide, çarçur, gırgır, dırdır, hırgür, çıtçıt, fısfıs, zıpzıp..
"Yazım Kuralları"
14. KISALTMALARIN YAZIMI
✒ Kuruluş, ülke, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak
yazılmasıyla yapılır:
AKLINDA OLSUN ✓ TDK (Türk Dil Kurumu) AOÇ (Atatürk Orman Çiftliği)
Gelenekleşmiş olan T.C. GD (Güneydoğu) İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesi)

(Türkiye Cumhuriyeti) ve T. ✒ Ölçü birimlerinin, uluslararası kısaltmaları kullanılır:
(Türkiye) kısaltmalarının dı-
şında büyük harfle yapılan ✓ m (metre), cm (santimetre), kg (kilogram)...
kısaltmalarda nokta kulla- ✒ Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla ölçülerin dışında kalan kelime veya kelime grup-
nılmaz.
larının kısaltmasında ilk harfle birlikte, kelimeyi oluşturan temel harfler kullanılır. Özel
isimlerde ilk harf büyük, cins isimlerde küçük olur:
✓ İng. (İngilizce) Prof. (Profesör) Dr. (Doktor)

ed. (edebiyat) çev. (çeviren)
✒ Büyük harfle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas
alınır:
✓ TDK’den, THY’de, TL’nin, BOTAŞ’ın, TSK’ye, MEB’e ...
15. BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER
a) Cümlenin ilk harfi büyük yazılır.
UYARI ✓ Kavunun, karpuzun en bol olduğu zaman, ağustos ayıdır.
Sonunda nokta bulunan ✒ Sayı ya da ekle başlayan cümlelerde sayı ya da ekten sonra gelen sözcük, özel ad değil-
kısaltmalarla üslü kısaltma- se küçük harfle başlar.
lara gelen ekler kesmeyle ✓ 2000 yılında emekliye ayrıldım.
ayrılmaz.
Alm.dan b) Özel adlar büyük harfle başlar.
yy.dan ✒ Kişi adları ve soyadları: Hasan Ali Yücel, Ömer Seyfettin...
m2 ye
✒ Hayvanlara verilen özel adlar, büyük harfle başlar: Minnoş, Tekir, Boncuk...
✒ Ulus adları: Türk, Fransız, Alman...
✒ Dil adları: Türkçe, Fransızca, Almanca...
✒ Ülke adları: Türkiye, Fransa, Almanya...
✒ Kent, ilçe, sokak, cadde, mahalle, bulvar vb. adları: Kırklareli, Babaeski, 462. Sokak,
Köroğlu Caddesi...
✒ Kurum ve kuruluş adları: Türk Dil Kurumu, Toprak Mahsulleri Ofisi, Atatürk Lisesi, Anaya-
AKLINDA OLSUN
sa Mahkemesi...
Özel ada dahil olmayıp
✒ Kitap, dergi, gazete adları: Şair Evlenmesi, Yaprak Dökümü, Varlık, Milliyet, Bilim ve Tek-
tamlama kuran, şehir, ilçe,
nik...
belde, köy vb. sözcükler
küçük harfle başlar: ✒ Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözcükler, büyük harfle başlamaz: Türk
Dili dergisi, Milliyet gazetesi...
Ankara ili, Çubuk ilçesi,
Çavundur köyü... ✒ Din, mezhep, tarikat adları: Hristiyan, Müslüman, Katolik, Protestan, Hanefi...
26
c) Özel adlardan türemiş bütün sözcükler büyük harfle başlar.
✓ Atatürkçülük, Ankaralı, İslamlık, Türkoloji, Türkler, Bektaşilik, Türkleşmek...
DİL BİLGİSİ
d) Özel adlara bağlı saygı sözcükleri, sanlar, meslek adları, unvanlar, takma adların ilk harf-
leri büyük yazılır.
✓ Müjgan Hanım, Tunç Bey, Avukat Ayşe Çiçek, Mimar Sinan, Hasan Çavuş ... AKLINDA OLSUN
✒ Akrabalık bildiren sözcükler, büyük harfle başlamaz. Yer, millet adlarıyla kurulan
tamlamalarda sadece özel
✓ Didem ablam bana çanta almış.
ad büyük harfle başlar:
✒ Akrabalık bildiren sözcükler, özel adın başına getirildiğinde lakap yerine kullanıldığı za- Antep fıstığı, İzmir üzümü,
man büyük harfle başlar. Maraş dondurması...
✓ Nene Hatun, Baba Gündüz, Dayı Kemal...
✒ Bazı tarihî kişiliklerde akrabalık bildiren sözcük sonda olduğu hâlde unvan değeri kazan-
dığı ve özel ada dâhil olduğu için büyük harfle başlar.
✓ Gül Baba, Susuz Dede, Adile Hala, Sultan Ana...
UYARI
e) Eser adlarının ve yazı başlıklarının her sözcüğünün ilk harfi büyük yazılır: Para birimleri büyük harfle
başlamaz:
✓ Savaşın Zararları, Bayram Sevinci, Puslu Kıtalar Atlası...
lira, kuruş, dolar
✒ Eser adları ve yazı başlıklarındaki sözcüklerin yalnızca ilk harfleri büyük yazılmışsa bağ-
laçlar, küçük harfle yazılır.
✓ Savaş ve Barış, Türkiye ve Balkanlar...
✒ Eser adları ve yazı başlıklarındaki sözcüklerin tümü büyük harfle yazılmışsa bağlaçlar da
büyük harflerle yazılır.
✓ SAVAŞ VE BARIŞ, TÜRKİYE VE BALKANLAR, TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI...
f) Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar:

✓ Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum...
g) Kıta, bölge, dağ, ova, deniz, göl, akarsu, orman adlarını oluşturan her sözcüğün ilk harfi
büyük yazılır.
✓ Afrika, Doğu Anadolu Bölgesi, Toroslar, Ağrı Dağı, Ankara Ovası, Ege Denizi...
h) Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarını oluşturan sözcüklerin ilk harfleri AKLINDA OLSUN
büyük yazılır.
Düşünce, hayat tarzı, po-
✓ Topkapı Sarayı, Çankaya Köşkü, Ankara Kalesi...
litika vb. anlamlar bildiren
doğu ve batı sözcükleri bü-
ı) Tarihi olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
yük harfle başlar:
✓ Sevr Antlaşması, Kurtuluş Savaşı, İlk Çağ, Tanzimat Dönemi, Lale Devri...
Doğu kültürü,
i) Bütün gezegen adları gök bilim konusu olduklarında özel ad niteliği kazanır ve büyük Batı’nın teknolojisi
harfle başlatılır.
✓ Dünya, Güneş, Mars, Ay...
Ay, Dünya’nın; Dünya da Güneş’in etrafında döner.
✒ Bu adlar genel kavram özelliği taşıdıklarında küçük harfle yazılır.

✓ Ona güneşte fazla kalma, dedim.
Sen, dünyanın en iyi insanısın.
j) Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerini oluşturan sözcüklerin ilk
harfleri büyük yazılır. 27
✓ Ramazan Bayramı, Anneler Günü, Öğretmenler Günü ...
"Yazım Kuralları"
k) Yön adları özel addan önce geliyorsa, belli bir bölgeyi adlandırıyorsa büyük harfle başlar.
✓ Doğu Anadolu, Kuzey Amerika, Güneydoğu Anadolu, Güney Afrika...

HATIRLATMA
Bu yıl Güney Afrika’ya gezi düzenleyeceğiz.
Ünsüz benzeşmesiyle ünlü
düşmesi kuralına uyma- ✒ Yön adları bir bölgeyi adlandırmak amacıyla kullanılmamışsa küçük harfle başlar.
mak, yazım yanlışıdır. ✓ Bursa’nın doğusu, İstanbul’un kuzeyi ...
etrafda (yanlış)
l) Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar:
etrafta (doğru)
✓ Türk Bayrağı Tüzüğü, Medeni Kanun ...
akılı (yanlış)
aklı (doğru)
16. KESME İŞARETİ (’)
✒ Özel adlara gelen çekim eklerini ayırmada kullanılır.
✓ Mehmet’in, Kırklareli’nde, Ankara’ya, Minnoş’u, Türkiye’mizin, Kurtuluş Savaşı’nı...
✒ Özel adlarla ilgili ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti ayraçtan önce ko-
nur.
✓ Reşat Nuri’nin (Güntekin), Yunus Emre’nin (1240 - 1320)...

AKLINDA OLSUN
✒ Kurum, kuruluş, iş yeri adlarına getirilen ekler, kesme işareti ile ayrılmaz.
Ek geldiğinde "Avrupa
Birliği" kesme işareti ile
✓ Bakanlar Kurulunun, Türk Dil Kurumuna, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığını...
kullanılır: ✒ Özel adlara getirilen yapım ekleri ve bundan sonra gelen çekim ekleri kesme işaretiyle
ayrılmaz.
Avrupa Birliği'ne üye
ülkeler. ✓ Türklük, Türklerin, Türkçeden, Antalyalılar...
✒ Kısaltmalara gelen ekleri ayırmada kullanılır.
✓ TDK’nin, AB’ye, TRT’de...
✒ Sayılara getirilen ekleri ayırmada kullanılır.
✓ 2013’te, 18.30’dan, 2’nci kat, 657’yle...
✒ Ölçü ve söyleyiş gereği düşen sesleri göstermek için kullanılır.
✓ N’eylersin (ne eylersin), n’ettin (ne ettin), Karac’oğlan (Karacaoğlan)...
✒ Özel ada getirilen çekim ekleri satır sonuna sığmıyorsa özel adın sonuna yalnızca kesme
HATIRLATMA
işareti konur.
“a”, “e” ünlülerinin kural dışı
daraltılması yazım yanlışı-
✓ Bu misafirler düğüne katılmak için İstanbul’
dan geldi.
dır.
bekliyen (yanlış) ✒ Satır sonuna gelen özel adın sonundaki ek yapım ekiyse satır sonuna yalnızca kısa çizgi
konur.
bekleyen (doğru)
anlıyacak (yanlış) ✓ Yazın kaldığımız otelde bir Ankara-
lı ile tanışmıştım.
anlayacak (doğru)
söyliyen (yanlış) ✒ Bazı sözcükler aldıkları eklerden dolayı başka sözcüklerle karıştırılabilir. Bu belirsizliği
gidermek için ekten önce kesme işareti konur.
söyleyen (doğru)
başlıyan (yanlış) ✓ Cumhuriyet’te kadı’nın yeri yoktur, yargıç vardır.
başlayan (doğru) Ben bu gece ay'ı göremedim.
28
DİL BİLGİSİ
YAZIMI KARIŞTIRILAN SÖZCÜKLER
AAA ara buluculuk biraz demek ki feshetmek herhangi kar topu
abdest ara cümle birbiri demir yolu lm herhangi bir katalitik
absürt ara sıra birçoğu deniz feneri ltre herkes katalog
acayip ara söz birçok deodorant yat heykeltıraş katsayı
acente arapsaçı birdenbire dershane oresan hıdırellez kavanoz
acımtırak arkeolog bire bir (oran) dev aynası üt Hristiyan keşfetmek
açgözlü artakalan birebir (etkili) devalüasyon fotoğraf hiç kimse kılavuz
açık hava art arda birkaç deve dikeni fritöz hiçbir kıraathane
açık oturum art niyet biyogra deve kuşu oresan hiçbir şey kırkayak
açık sözlü arz etmek boşboğaz dışa dönük GGG hijyen kırkikindi
açıkgöz asfalt boşvermek dikbaşlı gardırop hikâye kirpik
açıortay asteğmen boşu boşuna dikkafalı gayrimenkul hilekâr klasisizm
ada çayı aşçı broşür dil bilgisi gelgit hizmetkâr kolektif
adamakıllı aşçıbaşı bugün dinozor gelişigüzel hoparlör komiser
adım başı aşevi büyükanne dipnot gerçeküstü hoşça kal kompozisyon
aerobik atardamar büyükbaba direkt gırgır hoşgörü konargöçer
afakan atasözü büyükbaş distribütör gidedurmak hoşsohbet konservatuvar
affetmek ateş böceği büyükelçi diş eti giderayak hukukun kontör
aforoz ateşkes CCC dişe diş gitgide huzurevi kontrplak
afsun atölye cambaz dizüstü gök bilim hünkâr konuksever
agâh ayaküstü camekân doğaüstü gökyüzü hüsnükuruntu kooperatif
ağaçkakan ayırt etmek can evi doğumevi göz önü hüsnütalil kozmos
ağırbaşlı BBB can yeleği doküman gözlemevi hüthüt kravat
ağırsıklet babayiğit can yoldaşı dolma kalem gözyaşı III-İİİ kriko
ağız birliği badem ezmesi canciğer düzayak gram ızdırap kriter
ağız dolusu bağ bozumu canıgönülden düztabanlık grev iç içe kroki
ağustos böceği bahtı kara cankulağı EEE greyder içe dönük kupür
akaryakıt bakakalmak cankurtaran eczane güç bela içe kapanık kurdele
aklı sıra bakımevi cansiparane efekt güler yüz içgüdü kuru yemiş
aklıselim barışsever celbetmek egzoz gün batımı içli dışlı kuş bakışı
akort etmek basımevi cephane ek eylem günbegün içten içe kuşburnu
akordiyon basmakalıp cezaevi ek il güvenoyu iddia Kuvayimilliye
albeni baş başa cır cır (geveze) el âlem HHH ideoloji kuzeybatı
alçak basınç baş belası cırcır (fermuar) el ele haczetmek ikametgâh LLL
alçak gönüllü baş tacı ÇÇÇ el işi hafriyat ikide bir laboratuvar
alelacele başucu çağ dışı el yazısı hafta başı ikiyüzlü (riyakâr) laubali
alın teri başa baş çakırkeyif elbette ki hafta içi ilk yardım lavabo
alın yazısı başçavuş çalakalem el birliği hafta sonu ilkbahar MMM
alışveriş başıboş çalı kuşu elektrik halbuki ilkokul maalesef
alıvermek başıbozuk çarçur etmek eli koynunda halaç ilköğrenim mademki
alt alta başöğretmen çekçek eli kulağında halihazır ilköğretim makine
alt geçit başörtü çekidüzen enikonu halüsinasyon illüzyon mal varlığı
altüst etmek başsağlığı çekyat enstantane hamdetmek inisiyatif matbaa
altüst olmak başsavcı çepeçevre entelektüel hamdolsun inkılapçı materyal
altyapı baştan başa çer çöp erozyon hamur işi insanoğlu maydanoz
alt yazı başüstüne çıkagelmek eski püskü hanımeli insülin meğerki
alüminyum başvurmak çıt çıt (ses) espri ham madde intihar menemen
ana düşünce başvuru çıtçıt (kopça) espritüel hasbelkader ipucu menü
ana kir başyapıt çıtkırıldım eş anlamlı hasta bakıcı iş adamı metot
ana vatan başyazı çiy (şebnem) eş sesli hastane işbaşı milletlerarası
anaokulu bazen çiğ (pişmemiş) eşek arısı hava yolu iş yeri monolog
anayasa belli başlı DDD eşofman havaalanı işveren motosiklet
anekdot benmerkezcilik dağ başı etüt hayrola iz düşüm mozaik
ankastre biçerdöver darmadağın evvelki hazırcevap KKK muhatap
antrenman bijuteri darmaduman FFF helezon kabakulak Musevilik
antrenör bilinçaltı darülaceze fantastik her an kahverengi muşamba
apaçık bilirkişi dedektif farenjit her biri kalemtıraş muzdarip
apandisit bir an defetmek fark etmek her gün kamuoyu mübalağa
aperitif bir şey dekorasyon fasulye her hâlde (mutlaka) kapitülasyo müsaade
apar topar bir takım (sayı) deli dolu federal herhâlde (belki) karı koca müsvedde 29
apartman birtakım (belgisiz) demagog fermuar her şey karnabahar müteahhit
"Yazım Kuralları"
NNN peyzaj stres YYY Büyük Harer Kısaltmalar
ne var ki pırasa suçiçeği ya da Arap alfabesi AET’nin
nükleer pijama suspus ol- yadsımak İngiliz anahtarı AŞTİ’ye
nispet platform süregelmek yağlı boya Antep fıstığı ÇUKOBİRLİK’e
O-Ö poğaça sürpriz yahut Ayşe Öğretmen
okul öncesi postane şefkat yalnız Ayşe teyze (akraba) DMO’da
okuryazar pratisyen şoför yanlış Ayşe Teyze (unvan) ODTÜ’ye
olağan dışı profesör şuuraltı yapım eki Doğu Karadeniz ÖSYM’nin
olağanüstü profesyonel TTT yarı nal Karadeniz’in doğusu RTÜK’e
oldubitti program tabii ki yarımada Canım Arkadaşım (hitap) SGK’ye
operatör propaganda tabildot yarıyıl Çamlıca Lisesine TDK’yi
oratoryo prosedür tahterevalli yatsı Fırat Nehri TÜBİTAK’ın
orijinal prospektüs takdir yaşam öyküsü Bafra Ovası km’de
orta oyunu program tasvip yazar kasa Ağrı Dağı kg’dan
ortaokul psikoloji tekdüze yeğen Erol Bey Sayılar
ortaöğrenim RRR teleferik yepyeni Güneydoğu Anadolu 29 Mayıs 1453
ortaöğretim rast gelmek tembel yer altı İçişleri Bakanlığı 29 Ekim’de
oy birliği rastgele tembih yer elması Bakanlar Kurulunun 2023 yılı
oysaki referandum teneffüs yer fıstığı Kurban Bayramı 12.00’de
öge renk körlüğü ters yüz yer kabuğu Anneler Günü 13.00’te
öğleyin repertuvar tespit yerküre İstanbullu 08.30’da
ön söz restoran tesbih yeryüzü Ankaralıya 21.45’te
ön yargı restorasyon tıraş yevmiye Orta Çağ 2’nci
önayak (öncü) ritim U–Ü yıl dönümü Sayın Rektör 5’inci
öngörmek rüzgârgülü uçaksavar yılbaşı Süveyş Kanalı Adresler
öngörü S -Ş uluslararası yurt içi Tuz Gölü Ankara ili
önsezi saçma sapan unvan yüksekokul Türkçenin Çubuk ilçesi
öteberi sağduyu ustabaşı yükseköğrenim Türkleşmek Ziya Mahallesi
öteden beri salep uyurgezer yükseköğretim Tanzimat Dönemi İlker Caddesi’nde
övmek sanatsever üniforma yüz altmış altı Türk Dil Kurumuna Şafak Sokak’tan
öyle ki sarımsak üst geçit yüzüstü Türk Dili dergisi Balgat semti
öz eleştiri saygıdeğer üsteğmen yüz yüze Uzak Doğu Kızılay Meydanı
öz geçmiş senli benli üstünkörü yüz altmış bin Orta Doğu Atatürk Bulvarı
öz güven sezaryen VVV yüzükoyun
öz yaşam öyküsü sıkboğaz vadetmek yüzyıl Birleşik Fiiller
özdeyiş sıra dışı vantilatör ZZZ mahvolmak
özveri saygıdeğer varagele zarifçe zannetmek
PPP serasker varsayım zarafet hapsolmak
paragöz sergüzeşt vardiya zapping reddetmek
paragraf sirtaki varoluş zatürre hissetmek
pardösü sirayet varyemez zeytinyağı emretmek
pastane sırtüstü vatansever zekâ fark etmek
pedagog slayt vazgeçmek zemheri yardım etmek
pek çok soğukkanlı vejetaryen zencel başvurmak
perakende sömestir veyahut zıpzıp (bilye) önermek
performans söz gelimi video zıp zıp varsaymak
perhiz spekülasyon viyadük zirai söz etmek
perspektif stajyer viyola züccaciye razı olmak
30 peş peşe strateji vurdumduymaz zürafa affetmek
DİL BİLGİSİ
1 3
Aşağıdaki cümlelerde yer alan birleşik sözcüklerden Türkçede birleşik kelimeyi oluşturan ögelerin bütününde
hangisinin yazımı yanlıştır? ya da sondaki kelimede anlam değişmesi olmuşsa bu tür
A) Gezdiğimiz yerlerdeki nesnelerin üzerine, onların ha- birleşik kelimeler bitişik yazılır.
kettiği heyecanı duymamızı sağlayacak sorular iliştiril- Buna göre aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı
memişti. yapılmıştır?
B) Bütün bu güzellikler, onları göreceğim için kendimi ay-
A) Havuz kenarında açan aslanağzı, güzelliğiyle görenleri
rıcalıklı addetmeme rağmen bende kayıtsızlık uyandırı-
büyülüyordu.
yordu.
C) Nehri ve vadiyi seyreden iki kişi o anda yalnızca do- B) Anadolu’nun pek çok bölgesinde yetişen kuşburnu, C
ğayla değil, birbirleriyle kurdukları dostluğu da dönüş- vitamini bakımından zengindir.
türmekteydi. C) Keçiboynuzundan yapılan pekmez, kış aylarında ço-
D) Bize hükmeden mutluluk arayışı ise bu arayışın dina- cuklar için güç kaynağı olmaktadır.
miklerini açığa çıkaran etkinliklerden biri seyahatleri-
D) Dut yaprağıyla beslenen ipekböceği, kanatları pullu-
mizdir.
canlılar sınıfı içinde yer alır.
E) Merak bazen uzun mesafeleri birleştiren küçük halkala-
rın oluşturduğu, insanı cezbeden bir zincir gibidir. E) Toplantıya katılmak için giydiği takım içine çok sevdiği
2021 / TYT kavuniçi kravatı takmıştı.
2021 / MSÜ
"Yardımcı fiillerle kurulan birleşik fiiller herhangi bir ses olayı yok-
sa ayrı yazılır.” kuralına uyulmadığı için “hakettiği” sözcüğünün “ipek böceği” sözcüğünde “böcek” anlam değişikliğine uğ-
yazımı yanlıştır. Yanıt A ramadığı için sözcük ayrı yazılmalıdır.
Yanıt D
2
Tramvay, Galata Köprüsü üzerinden tarihî yarımadaya
I
geçerek Sultanahmet’e vardığında sırasıyla iki fark- 4
lı şehrin çehresine şahit olan yolcu, burada bir müddet (I) Gramofonu yanımdaki konsolun üzerine koyarak müzik
beklemek zorunda kalacak. Roma hipodromu olan konserlerine başladım. (II) Bitişik odadaki sakinleri rahat-
II sız etmek de istemiyordum. (III) Oysa ki plaklar eskidiğin-
At Meydanı çevresindeki yapıların ışıltısı karşısında den seslerini ben bile zor işitiyordum. (IV) Hele bir gazel
III plağı vardı ki bazı yerlerinde çizgiler rendeden geçirilmiş-
büyülenecek; üç devrin mabedi bin beş yüz yıllık çesine silinmiş, dümdüz olmuştu. (V) Sesini duymak zor
Ayasofya Camisi, etrafı süsleyen Alman çeşmesi gibi bile olsa bu plağı dinlemekten mutlu oluyordum, benimki
IV V bitmeyen çocukça bir hevesti.
anıtlar geçidinin ortasında başı dönecektir.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde
Bu parçada numaralanmış sözlerin hangisinin yazımı “ki”nin yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?
yanlıştır?
2021 / MSÜ
2021 / TYT
“Oysaki” sözcüğü kalıplaşmış bağlaçlardan biri olduğu
“Saray, han, köşk, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün söz- için birleşik yazılmalıdır. I ve II numaralı cümlede sıfat, IV.
cükleri büyük harfle başlar.” kuralına uyulmadığı için “Alman çeşmesi” cümlede bağlaç, V. cümlede ilgi zamiri görevinde kullanı-
yanlış yazılmıştır. “Alman Çeşmesi” biçiminde yazılmalıdır. lan “ki”lerin yazımı doğrudur.
Yanıt E Yanıt C 31
"Yazım Kuralları"
5 7
Türkiye’nin en güzel plajları arasındaki cennete Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün
I II yazımı yanlıştır?
(Kaputaş Plajı) daha dağ yolundan geçerken âşık A) Tiyatroda gelişigüzel konuşmalar dahi diyalog kabul
olacaksınız. Yeraltından akan suyun, kumların ediliyor artık.
III B) İnsanoğlu, gelişmek adına doğanın dengesini tümüyle
arasından süzülmesi sonucu denizi oldukça serin ve altüst etmiştir.
görebileceğiniz en güzel turkuaz renge sahip. Huzur
C) Sanatçının son yapıtında şiirsel bir sözdizimi göze
IV
çarpıyor.
içinde, bir doğayla baş başa kalacaksınız.
D) Yaşamı, sıradanlıktan, tekdüzelikten çıkarıp keşfedil-
V
medik duygulara taşır.
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisinin
E) Bugün de aynı havayı solumak, aynı iklimi yaşamak
yazımında yanlışlık yapılmıştır?
dayanılmaz olmaya başladı.
“Gelişigüzel, altüst, tekdüze, bugün” sözcükleri birleşik ya-

Parçadaki III numaralı “yeraltı” sözünün yazımı yanlıştır. pılıdır, bitişik yazılır. C’deki “sözdizimi” sözcüğündeki söz-
Bu sözcük “yer altı” biçiminde yazılmalıdır. cükler anlam değişikliğine uğramadıkları için bu sözcükler
ayrı (söz dizimi) yazılmalıdır.
Yanıt C
Yanıt C
6
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kısaltmaların yazı-
mıyla ilgili bir yazım yanlışı vardır?
A) Hükümet, bu kararın TBMM’den bir an önce çıkmasını 8

bekliyor.
Bağlaç olan “ki”, bağımsız bir sözcüktür, ayrı yazılır. Ek
B) 1982’de İTÜ’yü bitirip büyük bir şirkette çalışmaya olan “-ki”, kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır.
başlamış. Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde
C) TDK’nun hazırladığı sözlükten yararlanarak dil hazi- “ki” nin yazımında yanlışlık yapılmıştır?
nesini geliştirmeye çalışıyordu.
A) Gördüm ve anladım ki bir ejderdi canlanan.
D) Havalar iyi giderse toplanıp MTA’nın bahçesinde pik-
B) Başındaki beladan nasıl kurtulacağını düşünüyordu.
nik yapalım.
C) Kedim, ağaçtaki kuşlara hayran hayran baktı.
E) DSİ’nin yaptığı araştırmalar, ülke gerçeğini gözler
D) Bir gün dedimki istemem ne yer ne yâr.
önüne seriyor
E) Kitaptaki soruların bazılarını çözmekte zorlandım.
Kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfi esas
alınır. A, B, D, E seçeneklerinde bu kurala uyulmuştur. C B, C ve E seçeneklerindeki “-ki”ler, sıfat türetme görevin-
seçeneğinde kısaltmaya gelen ek, kısaltmanın okunuşuna dedir. A ve D’de bağlaçtır. D seçeneğindeki “ki” çıkarıldı-
değil de kısaltmanın açılımına göre eklenmiştir. “TDK” nin ğında anlam bozulmuyor. Ayrı yazılması gerekirken bitişik
biçiminde olmalıydı. yazılmış, yazım yanlışı yapılmıştır.
32 Yanıt C Yanıt D
DİL BİLGİSİ
TEST
2
KONU ÖĞRETEN
1. Bağlaç olan “da/de” ayrı yazılır ve ünlüsü de kendisin- 3. I. Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, ne-
den önce gelen sözcüğün ünlüsüyle uyuma (büyük ünlü hir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler bü-
uyumu) girer. Bağlaç olan “da/de” nin, “ta/te” biçimleri yük harfle başlar: Erciyes Dağı, Fırat Nehri…
yoktur. "de" bağlacı cümleden çıkarıldığında cümlede II. Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe,
anlam bozulmaz. Bulunma hâli eki “-da/-de”, sözcüğe belde, köy vb. sözler büyük harfle başlar: Konya İli,
bitişik yazılır ve “-ta/ -te” biçimleri de (ünsüz uyumu) Etimesgut İlçesi…
vardır. Bu ek cümleden çıkarılırsa cümlenin anlamı III. Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı ad-
bozulur. larının bütün kelimeleri büyük harfle başlar: Ankara
Buna göre aşağıdaki cümlelerden hangisinde “da/ Kalesi, Çankaya Köşkü...
de”nin yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmamıştır? IV. Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında
geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak ke-
A) Nasıl yazdığımı bende açıkça bilmiyorum, dersem
limeleri büyük harfle başlar: Sevgi Sokağı, Zafer
şaşmayınız.
Meydanı, Nene Hatun Caddesi…
B) Klasik tanımlamalarda edebiyatta güzel sanatlar V. Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük
kapsamındadır. harfle başlar: Sevgili Arkadaşım, Değerli Dostum…
C) Edebiyat, kültürü oluşturan başlıca etmenler arasın- Büyük harflerin kullanımıyla ilgili numaralanmış
da yer alır. cümlelerden hangisinde yanlış bilgi verilmiştir?
D) Edebiyatın başlangıcına ilişkin sorular, bizi, genel A) I B) II C) III D) IV E) V

de sanatın başlangıcına götürmektedir.
E) Günümüzde yazılan edebî metinler de aşk konusu

geniş bir yer tutar.
4. Tek heceli bazı Arapça kökenli kelimeler "etmek, eyle-

mek, olmak" yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesi-
ne veya ses türemesine uğradıklarında bitişik, herhangi
2. Sayılar harflerle de yazılabilir. Sayı, birden fazla kelime-
bir ses olayına uğramadıklarında ayrı yazılır.
den oluşuyorsa sayıyı oluşturan kelimelerin ayrı yazıl-
ması gerekir. Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala dikkat edilme-
diği için yazım yanlışı yapılmıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulma-
A) Bu kitapta bahsedilen tarihî yerlerin pek çoğu bizim
mıştır?
ülkemizdedir.
A) Kışa hazırlık yapmak için 25 kilogram salçalık do-
B) Senin burada olduğunu farketmemiştim, ne zaman
mates aldık.
geldin sen?
B) Geçen sene bu yarışmaya iki yüzden fazla genç şair
C) Bu doğa harikası yerde keşfedilmeyi bekleyen pek
katılmıştı.
çok yer var.
C) Dayımlar bu binanın 4’üncü katında oturuyorlar.
D) Zorda kalan herkese yardım etmeyi seven iyi kalpli
D) İlçenin nüfusu yüzyirmi bini aşınca ilçede trafik so- bir insandı o.
runları başladı.
E) Binanın tesisatında gaz kaçağı tespit edilince bina- 33
E) Millî Kütüphanede 1 milyondan fazla kitap varmış. daki herkes dışarı çıkarıldı.
"Yazım Kuralları"
5. I. "Ev" kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik ya- 7. Birleşme sırasında sözcüklerin her ikisi veya yalnızca
zılır: aşevi, bakımevi, basımevi... ikincisi anlam değişikliğine uğramıyorsa birleşik sözcük-
II. "Biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, her- ler ayrı yazılır.
hangi, hiçbir, hiçbiri" belirsizlik sıfat ve zamirleri ge-
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya aykırı bir
lenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
durum söz konusudur?
III. Somut olarak yer bildirmeyen "alt, üst ve üzeri" söz-
lerinin sona getirilmesiyle kurulan kelimeler ayrı ya- A) Bahçede yüzlerce cırcır böceği vardı, bunların se-
zılır: bilinç altı, akşam üstü, olağan üstü… sinden duramıyorduk.
IV. "Baş" sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları bitişik B) Uzmanlar, Akdeniz’de bazı köpek balığı türlerine
yazılır: başeser, başhekim, başhemşire, başkahra- rastlandığını söylüyor.
man…
C) Bahçeye diktiğimiz küpe çiçeği, uzun süre susuz
V. Ara yönleri belirten kelimeler ayrı yazılır: güney batı,
kaldığı için kurumuş.
güney doğu…
D) Kansızlık sorunu yaşayan kişilere siyah kuru üzü-
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangilerinde
mün faydalı olacağı söyleniyor.
yanlış bilgi verilmiştir?
E) Çocuklar istediği için eve bir muhabbetkuşu almaya
A) I ve II B) II ve IV C) I ve III karar vermiştik.
D) III ve V E) IV ve V
8. I. Kurum, kuruluş, kurul, iş yeri adlarına gelen ekler

kesmeyle ayrılmaz. ( )
II. Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözleri-
ne getirilen ekler kesme işareti ile ayrılmaz. ( )
6. Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde III. Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bun-
kelimenin okunuşu, büyük harflerle yapılan kısaltmalar- lardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.( )
da ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır. IV. Sayılara getirilen ekler kesme işareti ile ayrılır. ( )
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymamak- V. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekler
tan kaynaklanan yazım yanlışı yapılmıştır? kesme işareti ile ayrılmaz. ( )
A) Daha geçen gün, çuvalda 30 kg’dan fazla şeker var- Kesme işaretinin kullanımıyla ilgili numaralanmış
dı, şimdi azıcık kalmış. açıklamalardan doğru olanların yanındaki ayraca
B) Dilimizde Alm.dan geçmiş pek çok sözcük olduğunu “D”, yanlış olanların yanındaki ayraca “Y” yazıldığın-
öğrenince şaşırdım. da doğru sıralama aşağıdakilerden hangisi olur?
C) Bu konuda THK’nun hazırladığı raporlardan fayda- A) D - D - D - D - D

lanabiliriz.
B) D - Y - D - D - D
D) Geçen yıl TBMM’nin bahçesinde bir anma töreni ya-
C) Y - Y - D - D - D
pılmıştı.
D) D - Y - D - D - Y
34 E) Hassas makinelerde 1 mm’den küçük sapmalarda
bile sorun yaşanabiliyor. E) D - Y - D - Y - D
DİL BİLGİSİ
3
YAZIM KURALLARI
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yok- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı
tur? vardır?
A) Dost canlısıydı, çırpınırdı dostları için, kıymeti bilin- A) Onun cılız bedenini, sapsarı yüzünü hiçbir zaman
mesede. unutamadım.
B) Seni yarın orada, okulun kapısının önünde, bekliye- B) Ben bunları alınımın akıyla kazandım, kimseye söz
ceğim. söyletmem.
C) Romanlar, herkesin dünya görüşüne birşeyler katar. C) O an çocuklarını, evini aklına getirmişti Ziya Efendi.
D) Düşünce alış verişinde bulunanlar, başarıya ulaşır- D) Durumu ailesine açıp onların da düşüncelerini al-
lar. mak istiyordu.
E) Dünkü maçta yere düşünce omzundan sakatlan-

E) O, şiirimizi getirdiği yeniliklerle geleneksel olmaktan
mıştı.
çıkarmıştır.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı

vardır?
A) Çiçeklenen akasyalar altında, apaydınlık sokaklar-

da yürüdüğümüz günleri anımsıyor musun?
B) Bir yüzümüz var sevmek için, bir yüzümüz daha var 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı
ki nefret etmek için. vardır?
C) Yatağımı ve her sabah fırından aldığım kızarmış pi- A) Çıplak yamacın üstünde yanlız bir ağaç duruyordu.
deleri özleyerek geldim eve. B) Etrafta ne bir köy ne de bir evin hayali vardı.
D) Şimdi çıkıp birilerini bulsam, konuşmaya başladığım C) Çok aradım ama doğru dürüst bir iş bulamadım.
an, yalnızlığıma hasret kalacaktım.
D) Bütün sorunlarımızı bir günde çözüverdiler.
E) Yol bakım çalışmaları nedeniyle bir kaç gündür evimi-
E) Işıl ışıl yanan gözleriyle çevresini didik didik etti.
zin bulunduğu sokağa arabayla girilemiyor.

vardır?
A) Yüzündeki gülümseme de söylediği sözler de yalan-

dı.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki” nin yazımı yan-
B) Gençlik; araştırmak, bulmak, katkıda bulunmak de-
lıştır?
mektir.
A) Seninki geliyor diye beni kandırmış.
C) Her türlü zorluğun üstesinden gelebilecek güçteyim.
B) Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta.
D) Onunla gözgöze gelmemek için büyük çaba harca-
C) Öyle sanıyordum ki kardeşiniz size kızmış.
dım.
D) Durup etrafına bakki her şeyi tam görebilesin.
E) Gökyüzünde koyu renkte birkaç bulut kırıntısı kal- 35
mıştı. E) Bilmelisin ki senin için her şeyi yaptım.
"Yazım Kuralları"
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı
yoktur? yapılmıştır?
A) Eşyaların bir bölümü de bu gün gönderilecekmiş. A) Yarın akşam Lale Hanım’lara gideceğiz.
B) Bu olaya bende en az sizin kadar üzüldüm. B) Ankaralı dostlarla birlikte olmak ne güzeldi!
C) Konuyu kavrayamıyanlar için soru hazırlıyorum. C) İstanbul’un varoşlarında büyüdüğünü söyledi.
D) Misafirlerin bazılarını ben de pek iyi tanımıyorum. D) Terzi Şükrü’ye iki takım elbise diktirdim.
E) Bizimle gelmek istermisin diye sormayı unuttum. E) Türkçe, İngilizcenin anlatım gücünden daha üstün
bir yapıya sahiptir.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işaretinin

(’) yanlış kullanımından kaynaklanan bir yazım yan-
lışı vardır? 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tarihlerin yazımıy-
la ilgili yanlışlık yapılmıştır?
A) TRT’nin müzik yayınlarını severek izliyorum.
A) 1 Ocak salı günü resmî tatildir.
B) Cahit Sıtkı’nın Otuz Beş Yaş’ı birinci oldu.
B) Okul arkadaşlarımla 5 Mayıs’ta toplandık.
C) Yeni Türk Alfabesi 1928’de kabul edildi.
C) Bu çarşamba sınav sonuçları açıklanacak.
D) N’eyleyim ölüm herkesin başında, diyor C. Sıtkı.
D) 19 Mayıs 1919’da yeniden doğdu bu ülke.
E) Türkiye Petrolleri Anonim Şirketi’nin bayi sayısı çok
arttı. E) Her ayın ikinci salısı İzmir’e giderdi.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı

yapılmamıştır?
12. Türkçede özel ada bağlı saygı sözcükleri, sanlar, takma
A) İnsan beyini çok karmaşık fiziksel, biyokimyasal et- adlar büyük harfle başlar.
kinliklerle işler.
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisin-
B) Kale duvarlarının içinde, bütün kapıları kilitli bir Orta de yazım yanlışı vardır?
Çağ kentiydi burası.
A) Şoför Nuri Efendi geçenlerde hastalanmış.
C) İş işten geçtikten sonra ne kadar üzülsek te yararı
B) Onur Bey bu konuları çok iyi biliyormuş.
yok inanın.
C) Bu konuda avukat Tuncay’dan danışmanlık hizmeti
D) Önemli olan, herkezin kendine göre kitap seçimi
alabiliriz.
yapmasıdır.
D) Öğretmenimiz Macide Hanım son derece kibardı.
36 E) Eski bir taşköprüden geçildikten sonra düzlüğe varı-
lıyordu. E) Dün, Bakkal Ali’nin dükkânını kapatmışlar.
DİL BİLGİSİ
4
YAZIM KURALLARI
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı 4. Kurum ve kuruluş adları büyük harfle başlar.
vardır?
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Oğuz Bey’in bu kadarcık parayı sizden esirgeyece-
A) Komşunun küçük oğlu Ankara Fen Lisesini kazan-
ğini sanmıyorum.
mış.
B) Mademki işinden memnun değilsin, neden ayrılmı-
B) Gazi Üniversitesinin bazı bölümleri tercih edilmiyor.
yorsun?
C) Bu yıl Çubuk Anadolu Lisesine doksan kontenjan
C) Herkesten özür dilemesi de ona bir yarar sağlama-
ayrılmış.
dı.
D) Hava Harp okuluna bu yıl daha az öğrenci alınıyor.
D) Hiçbir çocuğu ihmal etmez, herbiriyle tek tek ilginle-
nirdi. E) Hacettepe Üniversitesinde tıp semineri varmış.
E) Art arda yaşadığı felaketlere rağmen, yaşama sım-

sıkı sarılmıştı.

vardır?
A) Sanatçılar da sokaktaki adam gibi mi düşünürler?
B) Şairler, hiçbir zaman anlaşılmak için yazmamışlar- 5. Teşvikiyedeki gök yüzü manzaralı evden Bostancı’ya,
dır. Beyazıt’a giderken onca yılın içinden geçdim. Ziyaretet-
tiğim kişi; sanat tarihçisi, yazar, akademisyen ve en
C) Her insan gibi sanatçı da olağan bir yaşam sürmek
önemlisi sürekli üreten bir insan.
ister.
Bu parçada kaç yazım yanlışı yapılmıştır?
D) Herkesi ve herşeyi küçümserdi, bunu yüzünden an-
lardınız. A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
E) Ne dertleşeceğim biri ne de okuyacağım bir kitabım

vardı.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “de” nin yazımıyla

ilgili yanlışlık yapılmıştır?
A) Güvenliği sağlamak için sokağın başında polis ekibi

bekliyordu.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, büyük harflerin
B) Bu kitapta konuyla ilgili pek çok bilgi varmış. yazımıyla ilgili yanlışlık yapılmıştır?
C) Yeni aldığımız dolapta arıza yapınca şansız olduğu- A) Halit Ziya, Türk romanının babası kabul edilir.
muzu düşünmeye başladık.
B) Van Gölü’nün suyu tuzlu değil, sodalıdır.
D) Yıllar sonra seni de aramızda görmek bizi sevindir-
C) Kavruk Osman tiplemesini hepimiz çok sevmiştik.
di.
D) Arkadaşım, Nesibe Teyzesine gitmek istiyordu.
E) Karşı binanın çatısında yüzlerce güvercin görünü-
37
yordu. E) Mahallemizin sobacısı Nuri Bey, ekmeksiz kaldı.
"Yazım Kuralları"
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yok- 10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yazım yanlışı yapıl-
tur? mıştır?
A) 18’nci yüzyıldan kalma çeşitli eşyalar, bir hafta bo- A) Ne iş güç gelir aklıma ne yoksulluğum
yunca sergilenecek. Derim ki : Sıkıntılar duradursun
B) Araba, asvalt yoldan ayrıldıktan birkaç kilometre B) Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
sonra birdenbire durdu. Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç
C) Bir takım düşünceler beynini kemiriyor, yaşamı çe- C) Baktım ki deniz insanı durgun suyu yardı
kilmez hâle getiriyordu. Bir dev gibi munis ve yosun saçları vardı
D) Her yıl Mayıs ayının ikinci pazarı tüm dünyada An- D) Şimdi sen ürperen ücra bir han gibisin
neler Günü kutlanır. Sızlanma boş yere çünkü bunu hakettin
E) Birkaç yıl geçmesine rağmen ondan hiçbir haber E) Bir gün gelir bu kör acı kendisine bilenir
alamamıştık. Zamana katmer katmer bir gül anlam eklenir
8. (I) Hamurundan mıdır yoksa suyundan mı bilinmez,

Gaziantep hep iddialı sıfatların sahibi olmuş. (II) Gün
gelmiş ticaretin yanısıra bilim ve sanat alanında da par-
layarak Ortadoğu’da öne çıktığı için buraya “Küçük
11. (I) Eğitim ve dil, birbiriyle yakından ilgili iki alan. (II) Dili
Buhara” denmiş. (III) Kültür ve sanat adına neredeyse
kullanmanın tek amacı eğitim değildir ama eğitimi dilsiz
yaprak kıpırdamayan bugünün Gaziantep’ini görünce
gerçekleştiremezsiniz. (III) Bu nedenle eğitici yayınların
insan ister istemez hüzünleniyor. (IV) Dünün “Küçük dili, seslendiği kitlenin düzeyine uygun olmalıdır. (IV) Bu
Buhara"sında bugün çağdaş anlamda hizmet veren bir koşullara sahip olmayan bir kitap, işlevini yerine getire-
kitapçı bile bulunmuyor çünkü. (V) Bir okurun yeni çıkan mez. (V) Aktarılamayan, anlaşılamayan bilgide bir bakı-
bir kitabı buraya getirtmesi, tam bir işkence. ma yok sayılır.
Parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisin-

yazım yanlışı vardır? de yazım yanlışı vardır?
A) I B) II C) III D) IV D) V A) V B) IV C) III D) II D) I
9. I. Ayağına kadar gelen bu fırsatı kaçırmakta istemi-

yordu.
II. Bütün olanları ona anlatmakta hiçbir sakınca gör-
medim.
III. O sıralar Orhan Kemal’de en beğendiğim sanatçı-
12. (I) Tüm sanatlarımızda olduğu gibi müziğimizde de pek
çok sorun var. (II) Bu sorunları ortaya koymak ve tartış-
lardan biriydi.
mak, her şeyden önce müzikçinin işidir. (III) Müzikçiler,
IV. Orada bulunmamda bir sakınca olmadığını düşün-
neyin kalıcı yada neyin geçici olduğunu enine boyuna
müştüm.
tartışmak zorundadırlar. (IV) Bunun yanında müziğin
V. Günlerdir ortalıkta görünmediğini anlayınca içimde
her türünde gerçek anlamda kalıcı yapıtlar vermeye
bir kuşku oluştu.
çalışmalıdırlar. (V) Çünkü sanat alanı savlarla değil de
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde ürünlerle kurulur, gelişir.
ayrı yazılması gereken “da, de” bitişik yazılmıştır?
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
A) I ve III B) II ve IV C) III ve V bir yazım yanlışı vardır?
38
D) I ve IV E) IV ve V A) I B) II C) III D) IV D) V
DİL BİLGİSİ
NOKTALAMA İŞARETLERİ KONU
Noktalama işaretleri, duygu ve düşünceleri daha açık anlatmak, okumayı ve anlamayı

kolaylaştırmak, sözcüklerin vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek amacıyla kullanılır.
Yazılı anlatımda kullanılan başlıca noktalama işaretleri şunlardır.
HATIRLATMA
1. NOKTA ( . )
Kurum ve kuruluş adlarının
✒ Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır. kısaltılmasında her sözcü-
✓ Canım sıkıldı mı çıkar biraz dolaşırım. ğün ilk harfi büyük yazılır
ve harflerin arasına nokta
Bir yazarın düşünüş biçimi, seçtiği sözlerden belli olur.
konmaz.
✒ Cümle değeri taşıyan “evet, hayır, tamam” vb. sözcüklerden sonra kullanılır.
✓ - Anılarımı anlatmamı ister misin?
- Evet.
✒ Bazı kısaltmaların sonunda kullanılır.
✓ Dr. (doktor), Doç. (doçent), Mah. (mahalle), s. (sayfa), İng. (İngilizce) ...
✒ Sayılardan sonra sıra bildirmek için (-ıncı / -inci anlamında) kullanılır.
✓ II. Selim, IV. Murat, 5.Cadde, 4.kat, 3.madde...
✒ Tarih yazımında gün, ay, yıl gösteren sayıların arasında kullanılır.
✓ 29.12.1980 tarihinde İzmir’e taşınmıştık.
✒ Saat ve dakika bildiren sayılar arasında kullanılır.
✓ 9.30’daki derse yetişebilmek zor oluyordu.
Okulda toplantı 14.15’te yapılacakmış.
✒ Büyük sayılarda okumayı kolaylaştırmak için binler basamakları arasında kullanılır.
✓ 2.000.000.000, 14.216.721
✒ Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra kullanılır.
✓ 1., 2., 3. A., B., C, ...
✒ Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır.
✓ 3.2 = 6 5.2 = 10 ...
2. VİRGÜL (,) AKLINDA OLSUN

✒ Eş görevli sözcük ve söz öbekleri arasında kullanılır. Virgülün göreviyle ilgili so-
rularda virgülden önceki ve
✓ Pembe, gri, beyaz desenli elbisesi ona çok yakışmıştı.
sonraki sözcüklerin tür ve
Tarlada çalışmaktan, hayvanlarla uğraşmaktan, odun taşımaktan bıkmıştı. cümle ögesi bakımından
görevlerini belirlemek gere-
✒ Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır.
kebilir.
✓ Kapı açıldı, evin kapısında uzun boylu bir genç göründü.
Her balık doğup büyüdüğü suların balığıdır, ben de kendi dilimin sularında yaşıyorum.
39
Bu işi başaramayacağımızı anladık, bu konu üzerinde tartışmaktan vazgeçtik.
"Noktalama İşaretleri"
✒ Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş özneyi belirtmek için özneden sonra kullanılır.
✓ Ayşe Hanım, uzun ve ateşli tartışmaların başladığı günlerde çok hastaydı.

AKLINDA OLSUN Gençler, köydeki işleri bozulup da çaresiz kaldıklarından İstanbul’a göçmüşler.
Ara söz ve ara cümleleri ✒ Cümlede bulunan ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda kullanılır.
ayırmak için virgülün yerine
kısa çizgi (-) ya da ayraç ( ) ✓ Görevliler yurttan ayrılınca biz, otuz çocuk, öyle coştuk öyle coştuk ki...
kullanılabilir. Adamcağız anlayış bekliyordu, zaten hiç anlaşılmamıştı, sadece huzur istiyordu.
✒ Yazışmalarda, seslenme sözcüklerinden, hitaplardan sonra kullanılır.
✓ Canım Arkadaşım,
Sayın Bakanım,
✒ Tırnak içine alınmayan alıntı cümlelerden sonra kullanılır.
✓ Sigaranın sağlığa ne kadar zararlı olduğunu bir bilsen, dedi.
Tarih bize tarihçilere inanmamız gerektiğini öğretir, diyordu.
UYARI ✒ Kendinden sonra gelen cümleyi anlamca pekiştiren, özetleyen sözcüklerden sonra konur.
"Ve, ya da, veya, ile" bağ- ✓ Evet, bu yıl da yurt dışında olacağım.
laçlarından önce ya da son- ✒ Bir sözcüğün kendinden sonra gelen sözcüklerle anlam bağlantısı olmadığını göstermek
ra virgül kullanılmaz. İkileme ve anlam karışıklığını önlemek amacıyla kullanılır.
oluşturan sözcükler arasına
virgül konmaz. Virgülden ✓ Eskici, çocuğun sözlerini duyunca şaşırıp kaldı.
sonra küçük harfle başlanır. O, tablonun değerini kimseye söylemek istemiyordu.
✒ Ondalık sayılarda kesirleri belirtmek için kullanılır.
✓ 12,75 22, 325 5,25...
✒ İki noktadan sonra örnekler sıralanıyorsa sıralanan örneklerin arasına konur.
✓ Doğada renk cümbüşü vardı: kırmızı, pembe, yeşil, mor, sarı...
Pazardan meyve aldım: çilek, elma, erik, portakal...
✒ Yazışmalarda yer adlarını tarihlerden ayırmak için kullanılır.
✓ Ankara, 29.9.1979 Denizli, 07.04.1982
3. NOKTALI VİRGÜL (;)

✒ Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır.
✓ Yaşlılar, her şeye inanırlar; orta yaşlılar, her şeyden kuşkulanırlar.
Heyecandan, mutluluktan uçuyorum; gülmek, oynamak geliyor içimden.
✒ Cümle içinde virgülle ayrılmış türler, örnek kümeler ya da değişik örnekler arasında kulla-
AKLINDA OLSUN nılır.
Noktalı virgülden sonra ge- ✓ Türkçe, tarih ve coğrafyadan ellişer; matematik, fizik ve kimyadan otuzar soru çöz-
len sözcükler, özel isim de- düm.
ğilse, küçük harfle başlar.
Pazardan domates, biber, salatalık; kiraz, çilek, karpuz almıştık.
✒ Özneden sonra virgülle ayrılmış ögeler varsa ve özne, cümlenin diğer ögeleriyle karışabi-
lecek durumdaysa özneden sonra noktalı virgül konur.
40
✓ Sinema; tiyatro, müzik, edebiyat gibi sanat dallarından daha etkileyicidir.
Türkiye; İngiltere, Fransa, Almanya gibi ülkelerden otomobil alıyordu.

DİL BİLGİSİ
4. İKİ NOKTA (:)
✒ Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.
✓ Sanatta kalıcılığı yakalamanın temel ilkesi şudur: Özgün eserler oluşturmak. AKLINDA OLSUN
Sizlere kendimi tanıtayım: Millî Eğitim Bakanlığında yirmi yıldır çalışan bir öğretme- İki noktadan sonra örnekler
nim.
sıralanacaksa ya da yapı-
✒ Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur. lan açıklama cümle değe-
✓ O zamanlar köylü, birkaç ürün yetiştirirdi: buğday, arpa, yulaf, mısır... rinde değilse ilk sözcüğe
Doğruyu konuşmak için iki kişi ister: doğru söyleyen, doğru dinleyen. küçük harfle başlanır.
✒ Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi belirten sözcüklerden sonra konur.
✓ Mehmet Efendi:
— Biraz dinlenelim mi?
Güliz Hanım:
— Evet, biraz dinlenelim.
UYARI
✒ Matematikte bölme işareti yerine kullanılır.
✓ 26 : 2 = 13 52 : 4 = 13 İki noktadan sonra yapılan
açıklama cümle ya da cüm-
le niteliğindeyse sözcüğe
5. ÜÇ NOKTA (...) büyük harfle başlanır.
✒ Örnekler sıralandıktan sonra benzerlerinin olduğunu belirtmek amacıyla “gibi” anlamında
kullanılır.
✓ Doğa hepimizi çarpmıştı: ılık güneş, koyu gölgeli çam korusu, çiçek kokuları, kuş ses-
leri...
Şehirler öyle geniş bir alana yayıldı ki çevre yolları Ankara’nın, İzmir’in, İstanbul’un...
ortalarında kalıyor artık.
✒ Herhangi bir nedenle bitmemiş cümlelerin sonuna konur.
✓ Konuşacak o kadar çok şey var ki...
Bazen çocukluğumu düşünüyorum da...
✒ Kaba sayıldığı için ya da başka bir sebepten dolayı bir yazıda söylenmek istenmeyen
sözler yerine konur.
✓ Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.
Fotoğrafın arkasına ... diye yazdı ve fotoğrafı bana verdi.
✒ Alıntılarda alınmayan sözler ve bölümler yerine konur.
✓ ... Hiçbir zaman yüksek edebiyat yapmak, dünya çapında bir yapıt vermek, Nobel
Ödülü almak istemedim...
✒ Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümünün okuyucunun yorumuna bırakıldığını gös-
termek amacıyla kullanılır.
✓ Parayı bozdurdun mu gidiyor. Eskiden...
Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!
✒ Karşılıklı konuşmalarda eksik bırakılan yanıtlarda kullanılır.

✓ — Kim o?
— Hasan...
— Hangi Hasan?
— ...
— Sen misin Hasan Efendi?
— Benim!
— Ne arıyorsun gecenin bu saatinde?
41
— Hiç...
6. SORU İŞARETİ (?)
✒ Soru anlamı içeren sözcük ya da cümlelerden sonra konur.
✓ Ödevlerini düzenli yapıyor musun?
UYARI Ne zaman geleceğini biliyor musunuz?
Yanıt beklemeyen, sözde ✒ Verilen bilginin kesin olmadığını, bilinmediğini ve şüpheyle karşılandığını belirtmek için
soru cümlelerinden sonra parantez içinde kullanılır.
da soru işareti kullanılır. ✓ Mercimek Ahmet, 15. yüzyılda (?) yaşamış bir divan şairidir.
✓ Böyle bir fırsat kaçırılır İstanbul’dan Ankara’ya arabayla iki saatte (?) gitmiş.
mı hiç? ✒ Soru anlamı taşıyan sıralı bağlı cümleler virgülle ayrılır, soru işareti en sona konur.
✓ Denize aç mı, yoksa tok mu girmeli?
Bu konu çok mu zor, çok mu kolay?
✒ Sıralı bağlı cümlelerde son cümle soru anlamı taşımıyorsa cümlenin sonuna soru işareti
konmaz.
✓ Niçin böyle davranıyordu, hiç acıması yok muydu, bir türlü anlayamıyordum.
Beni seviyor muydu, bilmiyordum.
7. ÜNLEM İŞARETİ (!)

✒ Duyguları anlatan cümle veya ünlemlerden sonra konur.
✓ Eyvah! Ne yer ne yâr kaldı!
Ay!, Tüh!, Vah vah!, Aman!
Eyvah! Şimdi yakalandık işte!
✒ Seslenme ve uyarı bildiren sözlerden sonra konur.
✓ Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!
Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen...
✒ Küçümseme, alay, şaşma, güvensizlik anlamı kazandırılmak istenen sözün yanında ay-
raç içinde kullanılır.
✓ Bu parlak düşüncelerinizi (!) bugüne kadar bizden niçin sakladınız?
Yaptığı bu güzel ödevle (!) iyi bir puan alacağını düşünüyordu.
8. KISA ÇİZGİ (-)

✒ Satıra sığmayan sözcükleri satır sonunda hecelerinden bölmek için kullanılır.
✓ On sekizinci yüzyıl sonunda klasisizme tepki olarak ortaya çıkan roman-
HATIRLATMA tizm, sanatçıyı sıkan kurallara karşı çıkmıştır. Bu akımın felsefi hazırlayı-
cısı Boileau’dur.
Cümledeki ara söz ve ara
✒ Cümlede bulunan ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda kullanılır.
cümleleri göstermek için
virgül de kullanılmaktadır. ✓ Sizleri - eski arkadaşlarımı - hiçbir zaman unutmadım.
Tüm sevgisini Ayşe’ye - en küçük kızına - veriyordu.
✒ Birbiriyle anlamca ilişkili sözcükler ve sayılar arasında kullanılır.
✓ İstanbul - Ankara treni yarım saat gecikmeli gelecekmiş.
1928 - 2010 yılları arasında İstanbul’da yaşadı.
✒ Sözcük kök, gövde ve eklerini ayırmada kullanılır.
✓ Sev - gi - siz - lik - ten, konuş - ma - lar - ı - n - dan...
✒ Arapça ve Farsça tamlamalarda kullanılır.
42 ✓ Tercüman-ı Ahval, Tasvir-i Efkâr, Lehçe-i Osmani...
DİL BİLGİSİ
✒ İki adın ortaklığını göstermek amacıyla ya da karşıtlıklar arasına konur.
✓ Hint - Avrupa Dil Ailesi, Ankara-Paris İlişkileri, Osmanlıca - Türkçe Sözlük...
Osmanlı - Rus Savaşı yıllarca devam etti.
Edebiyatta eski-yeni tartışması günümüze kadar sürmüştür.
✒ Dil bilgisinde eklerin başında ve fiil tabanlarında kullanılır.
✓ -lık / -da / -in...
gel-, otur-, git-...
9. UZUN ÇİZGİ (–)

Bu işarete “konuşma çizgisi” de denir.
✒ Bir yazıda, konuşan kişilerin sözlerinin başında kullanılır.
✓ – İstemiyorsan anlatmayayım.
– Bu ne demek şimdi?
AKLINDA OLSUN
– Beni dinlemiyorsun.
Bir alıntı içinde bir başka
– Yanılıyorsun, dinliyorum. alıntı varsa içte kalan alıntı
tek tırnak içinde gösterilir.
Öğretmenimiz kitabı açtı,
10. EĞİK ÇİZGİ ( / ) “Şiirler içinde Tevfik Fik-
ret'in ‘Sis’ şiiri gibisi var
✒ Düzyazıda dizeler yan yana sıralandığında aralarına eğik çizgi konur.
mı?” dedi ve bu şiiri bize
✓ Aşkınla yana yana / Kül olsa da ocağım / Bu gönül sayfasını / Artık kapatacağım / okudu.
Gönlümden ben seni / Tutup atacağım
✒ Adres yazımında apartman numarası ile daire numarasını ya da semt ve şehir adlarını
ayırmada kullanılır.
✓ Sağlık Sokak No: 56/25 Kızılay / Ankara
✒ Tarih yazımında kullanılır.
✓ 8 / 7 / 1987 7 / 4 / 1982 UYARI

Tırnak içindeki sözlerden
sonra gelen ekleri ayırmak
11. TIRNAK İŞARETİ (“ ”) için kesme işareti kullanıl-
maz, bu ekler tırnağın dı-
✒ Başkasına ait sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
şında bırakılır.
✓ Necmettin Halil Onan, vatanla ilgili şunları söylemiş: “Bayrakları bayrak yapan üstün- ✓Televizyonda yayımla-
deki kandır / Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır” nan “Yaprak Dökümü” nü
izlemeyen yoktu.
✒ Yazıda özellikle vurgulanmak istenen sözler, tırnak içine alınır.
Yahya Kemal’in “Aziz
✓ Yazar, son makalesinde “demokrasi” sözünü sık kullanmış. İstanbul”unu birkaç kez
okudum.
Orhan Veli, şiirlerinde “sıradan insan” ı ele almıştır.
✒ Cümlede geçen yapıt adları, yazı başlıkları tırnak içinde gösterilir.
✓ Füruzan’ın “Parasız Yatılı” adlı yapıtı, beni çok etkiledi.

43
Bugünkü derste “Yaban” romanından birkaç bölüm okuduk.
✒ Tırnak içindeki sözler cümle niteliğindeyse büyük harfle başlar ve cümlenin sonuna ge-
rekli noktalama işareti konduktan sonra tırnak kapatılır.
✓ Atatürk, “Hayatta en hakiki mürşit, ilimdir.” demiş.
12. PARANTEZ (YAY AYRAÇ) ( )
✒ Cümlenin anlamına açıklık getiren sözcüklerin ya da yargı bildiren anlatımların (ara söz
ve ara cümlelerin) başına ve sonuna konur.
✓ Konuşamayan varlıklar (hayvanlarda olduğu gibi), farklı yollarla anlaşırlar.

AKLINDA OLSUN
Tolstoy’dan (bir savaşı tüm gerçekliğiyle romana dönüştüren bu büyük yazardan) öv-
Özel adlar için yay ayraç
güyle söz etti konuşmacı.
içinde bir açıklama yapıldı-
ğında kesme işareti yay ay-
✒ Tiyatro yapıtlarında, senaryolarda; konuşan kişinin hareketlerini, durumunu açıklayan
raçtan önce kullanılır:
sözler, ayraç içinde gösterilir.
Ahmet Hamdi’nin (Tanpı-
nar) "Beş Şehir" adlı yapı- ✓ Kral: (Arabasında doğruldu ve elinde dürbünle) — Nehri geçiyorlar. Borucu, hücum!
tında ilginç detaylar vardır.
Asker: (Hem koşar hem bağırır.) — Yaşasın Rodrik! Yaşasın İla!
✒ Alıntıların aktarıldığı yapıtı, yazarı veya yazarla ilgili bilgileri göstermek için ayraç kullanı-
lır.
✓ Gidiyordum gurbeti gönlümde duya duya
Ulukışla yolundan Orta Anadolu’ya (Faruk Nafiz Çamlıbel)
✒ Bir söze alay, küçümseme anlamı kazandırmak için o sözün yanına konan ünlem işareti,
ayraç içinde kullanılır.
✓ Adamın akıllı (!) olduğu yaptığı projeden belli.
Böyle güzel (!) bir resmi ancak sen yapabilirsin.
✒ Bir sözcüğün eş anlamlısını belirtmek için kullanılır.
✓ Zamirler (adıllar), adların yerini tutan sözcüklerdir.
Tümceler (cümleler), Türkçenin söz diziminden çok farklı biçimde kurulmuştu.
✒ Ayraç içindeki bilgi cümle niteliğindeyse cümlenin sonuna gerekli noktalama işareti konur
ve ayraç kapatılır, bu bilgiler cümle değilse gerekli noktalama işareti ayraç kapatıldıktan
sonra konur.
✓ Anadolu köylerini (Köy sözcüğünü çekinerek yazıyorum.) görmek için değil de kendi-
mizden söz ettirmek için geziyoruz.
Anlatı türlerinde anlatıcı-eser arasında önemli bir bağ bulunur (Mustafa Karabulut/
Anlatım Teknikleri).
✒ Yabancı sözcüklerin okunuşları da ayraç içinde verilir.
✓ Shakespeare (Şekspir), Bruxell (Brüksel)...
✒ Bir yazının maddelerini göstermek için sayı ve harflerden sonra kapama ayracı kullanılır.
44
✓ 1), 2), 3); A), B), C) ...
DİL BİLGİSİ
13. KESME İŞARETİ (’)
✒ Özel adlara getirilen çekim ekleri (iyelik, durum ve bildirme ekleri) kesme işaretiyle ayrılır.
✓ Türk edebiyatında hem Batı’nın hem de Doğu’nun etkileri açıkça görülür. UYARI
1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. Sonunda 3. teklik kişi iye-
lik eki olan özel ada, bu ek
✒ Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kes-
dışında başka bir iyelik eki
me işareti kullanılır.
getirildiğinde kesme işareti
✓ Kocatepe’den, Hisar’dan, Boğaz’dan vb. konmaz:
✒ Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce Boğaz Köprümüzün güzel-
kullanılır. liği
✓ Mevlana’nın (1207-1273) Reşat Nuri’nin (Güntekin) Toros Dağlarımızın heybeti
✒ Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.
✓ Türk Dil Kurumundan yapılan açıklamada bu konuya açıklık getirilmiştir.
Kardeşi Ankara Gazi Lisesinden birincilikle mezun oldu.
✒ Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:
✓ Mehmet Bey’e Ayşe Hanım’dan
✒ Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur.
✓ TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye...
✒ Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:
✓ 1953’ten, 9’uncu madde, 2’nci kat... AKLINDA OLSUN
✒ Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur. Özel adlara getirilen yapım
✓ Sınav başvuruları 15 Ekim’e kadar sürecektir. ekleri, çokluk eki ve bunlar-
dan sonra gelen diğer ekler
kesmeyle ayrılmaz:
14. KÖŞELİ PARANTEZ ( [ ] )
Türkleşmek, Türkçü, Türk-
✒ Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kul- çülük, Türkçe, Müslüman-
lanılır: lık, Avrupalı, Avrupalılaş-
mak, Ahmetler, Mehmetler,
✓ Ahmet Agâh, [Yahya Kemal BEYATLI (1884-1958)] Yeni Mecmua’da yayımlanan ya-
Türklerin, Türklüğün, Türk-
zılarıyla büyük ilgi uyandırmıştır.
çenin, Atatürkçülükten...
15. DÜZELTME İŞARETİ (^)

✒ Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan sözcükleri ayırt etmek için okunuşları
uzun olan ünlülerin üzerine konur.
✓ hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz); adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); aşık
(eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun); hal (sebze, meyve vb. satılan yer), hâl (durum, UYARI
vaziyet) …
Seslerin ölçü ve söyleyiş
✓ Yeni yönetici, yaptığı değişikliklerle şirketin kârını ikiye katladı. gereği düştüğünü göstermek
için kullanılır:
✓ Yolların karını temizlemek için belediye ekipleri hazır bekliyordu.
Ok attım karlı dağın ardına
✒ Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince g, k Düştü m’ola sevdiğimin yurduna
ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: İl yanmazken ben yanarım derdine
Engel aramızı açtı n’eyleyim
✓ karargâh, dergâh, dükkân, tezgâh, kâğıt, hikâye, Kâzım, Hakkâri … (Karacaoğlan)
✒ Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır:
“Askeri / askerî, milli/ millî, dini/ dinî, resmi/ resmî…”
✓ Türk askeri vatan için her şeyi göze alır. 45

Kardeşi bu yıl askerî okul sınavını kazanmış.
1 3
(I) Halil İnalcık’ı diğer tarihçilerden ayıran önemli husus- Dünya’nın merkezine ulaşmak için binlerce kilometre içeri
lardan biri, araştırmalarında tarih dışındaki beşerî bilim- doğru yol almak gerekir. Merkeze doğru ilerlerken sıcak-
lerden de yararlanmasıydı. (II) Edebiyat, hukuk, sosyoloji, lık dayanamayacağımız kadar, yaklaşık altı bin derece,
sosyal antropoloji, iktisat, İslamiyet ve siyaset bilimi; onun yükselir. Bu sebeple Dünya’nın merkezine gidip, orada
araştırmalarındaki temel alanlardandı. (III) İnalcık, hukuk araştırmalar yapıp dönmemiz kesinlikle mümkün değildir.
ve sosyolojiyle çok genç yaşlarda tanıştı. (IV) Ankara Hatta bir makine, bir robot göndermemiz bile imkânsızdır.
Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi bünyesinde Çünkü göndereceğimiz robot basınç sebebiyle parçalanır,
yapılan sınavı kazanarak bu kurumun öğrencisi oldu. (V) sıcaklıktan dolayı yanar.
Daha sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne de ka-
Bu parçada virgülün aşağıdaki işlevlerinden hangisi-
yıt yaptırarak eğitim hayatı yoğun bir tempoda devam etti.
nin kullanımı yoktur?
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir
noktalama yanlışı yapılmıştır? A) Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime gruplarının
arasına konur.
A) I B) II C) III D) IV E) V B) Cümle içindeki ara sözleri ayırmak için ara sözlerin ba-
2021 / TYT
şına ve sonuna konur.
“Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne” söz öbeğinde C) Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almış kelimeler-
kurum, kurul ve kuruluş adlarına getirilen eklerin kesme den sonra konur.
işaretiyle ayrılmaması gerektiği için noktalama yanlışı ya- D) Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi
pılmıştır. belirtmek için konur.
Yanıt E E) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
2021 / TYT
“Hatta bir makine, bir robot göndermemiz bile imkânsız-

2 dır.” cümlesinde A, “Merkeze doğru ilerlerken sıcaklık
Eskiden çamaşır yıkamak uzun bir uğraş gerektirir (I) in- dayanamayacağımız kadar, yaklaşık altı bin derece, yük-
sanların en az iki gününü alırdı. Yıkamaya başlamadan selir.” cümlesinde B, “Bu sebeple Dünya’nın merkezine
önce tokmak (II) kül gibi kullanılacak temizlik malzemeleri gidip, orada araştırmalar yapıp dönmemiz kesinlikle müm-
için mutlaka ön hazırlık yapmak gerekirdi. Bir gün öncesin- kün değildir.” cümlesinde C, “Çünkü göndereceğimiz ro-
de odun külü (III) kazanda iyice kaynatıldıktan sonra ateş- bot basınç sebebiyle parçalanır, sıcaklıktan dolayı yanar.”
ten indirilir ve dinlenmeye bırakılırdı. Küller bütünüyle dibe cümlesinde E’de verilen işlevlerde kullanılmıştır.
çöker (IV) su berraklaşırdı. İşe girişileceği vakit ocakta
Yanıt D
kaynamış olan su ile soğuk küllü su, uygun miktarlarda bir
leğene aktarılır (V) kirli çamaşırlar, yastık yüzleri yıkanırdı.
Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisine diğerle-

rinden farklı bir noktalama işareti getirilmelidir?
2021 / MSÜ
I ve IV numaralı yerlerde sıralı cümleleri ayırmak için, II

numaralı yerde eş görevli sözcükleri ayırmak için, III nu-
maralı yerde özneden sonra virgül kullanılmıştır. Ancak V
numaralı yerde ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cüm-
leleri ayırmak için noktalı virgül kullanılmalıdır.
46 Yanıt E
DİL BİLGİSİ
4 6
Dondurma tüketirken dikkat edilmesi gereken en önemli Gazetecilikten gelme bir alışkanlıkla hikâyelerindeki olay-
nokta ( ) hijyenik koşullarda üretildiğinden emin olmak lar çok çabuk sonuçlanıyor (I) Çünkü bu hikâyelerde kuru-
( ) Çünkü süt ürünleri çabuk bozulan ve faydalı özellik- luşa (II) anlatışa, kişilere önem verilmiyor (III) Hikâyelerin
lerini hızla yitiren gıdalar ( ) Hijyenik olmayan koşullarda konusu, gazetelere yansıyan olaylardan alınmış (IV) Anla-
üretilen ya da uygun olmayan koşullarda saklanan don- tım savruk ve bir sanat eserinde insanı (V) yadırgatacak
durmalarda zararlı bakteriler üreyebilir ( )
kadar duygudan yoksun.
Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere aşağıdakilerin
Bu parçadaki numaralanmış yerlerden hangisine her-
hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla geti-
hangi bir noktalama işareti koymaya gerek yoktur?
rilmelidir?
A) (:)(...)(...)(.) B) (;)(.)(...)(.)
C) (,)(.)(.)(.) D) (:)(...)(.)(.)
E) (,)(;)(...)(.) Parçadaki V numaralı yere herhangi bir noktalama işare-
ti konulamaz. Çünkü “insanı yadırgatacak kadar” bir söz
öbeğidir. Söz öbekleri bölünemez.
I. boşluktan önceki söz öbeği özne görevindedir. Özneyi
diğer ögelerden ayırmak için virgül kullanılır. II, III ve IV. Yanıt E
boşluklara cümleler tamamlandığı için nokta konmalıdır.
Parçadaki boşluklara sırasıyla getirilecek noktalama işa-
retleri C seçeneğinde verilmiştir.
Yanıt C
7
Sanatçı, yeni şiir kitabıyla bir şiir ustası olduğunu
5
I
Roman eleştirmeninin, eleştirdiği yapıtın yöntemini
kanıtlıyor. Onun şiir çizgisi, bu yapıta varıncaya dek
I
II
doğru yorumlayıp, değerlendirmesi gerekir. Toptancı
çeşitli akımların şiir durağında mola vermiştir. Bütün
II
şiirleriyle ilgili toplu bir değerlendirme, sanırım yargı-
ve öznel yargılar, roman yazarını hiç mi hiç ilgilen- III
III mıza katılanların sayısını artıracaktır. Toplumcu şiiri
dirmez. Doğruya doğru, yanlışa yanlış, eksiğe eksik yeğleyen şairin, toplumculuğu sığ, kaba bir toplumcu-
IV V IV V
demek zorundadır eleştirmen. Bunu da sözde değil, yargı luk değildir.
ve değerlendirmelerini örneklerle somutlaştırarak yapma-
lıdır. Bu parçadaki numaralanmış virgüllerden (,) hangisi
yanlış kullanılmıştır?
Bu parçadaki numaralanmış yerlerden hangisine vir-
gül konulamaz? A) II B) III C) IV D) I E) V
A) V B) IV C) III D) II E) I Parçadaki IV numaralı yerdeki virgül yanlış kulla-

nılmıştır. “Şairin” sözcüğü, belirtili ad tamlamasının
II numaralı yere virgül konulamaz. Çünkü “yorumlayıp” (şairin toplumculuğu) tamlayanıdır. Ad tamlamalarında
sözcüğü zarf-fiildir. Zarf-fiillerden sonra herhangi bir nok- tamlayan ile tamlanan arasına hiçbir noktalama işareti ge-
talama işareti konulmaz. tirilemez, tamlama bölünemez.
Yanıt D Yanıt C 47
TEST
3
KONU ÖĞRETEN
1. Şiir, roman, hikâye ve tiyatro gibi edebî eserler aracılığı 4. I. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonunda
ile dilin çok anlamlı yapısıyla karşılaşır ve güzelliklerini üç nokta kullanılır.
sezeriz. II. Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlelerin so-
Bu cümledeki virgüllerin görevi aşağıdakilerin han- nunda noktalı virgül kullanılır.
gisinde doğru açıklanmıştır? III. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul
A) Birbiri ardınca sıralanan eş görevli sözcüklerin ve ve teşvik bildiren "hayır, yok, evet, peki" gibi sözcük-
sözcük gruplarının arasında kullanılmıştır. lerden sonra virgül kullanılır.
B) Uzun cümlede yüklemden uzak düşmüş olan özneyi Numaralanmış açıklamalardan hangisinde yanlış
belirtmek için kullanılmıştır. bilgi verilmiştir?
C) Cümle içindeki ara sözleri veya ara cümleleri ayır- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
mak için kullanılmıştır.
D) Yalnız II E) II ve III
D) Tırnak içinde olmayan alıntı cümleyi belirtmek için
kullanılmıştır.
E) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılmıştır.

5. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde veri-
len noktalama işaretiyle ilgili değildir?
2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirin- A) Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıla-
den ayırmak için noktalı virgül kullanılır. rı birbirinden ayırmak için konur. (Nokta)
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayraçla
B) Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün
boş bırakılan yere noktalı virgül getirilmelidir?
okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını gös-
A) Dil, kültür ve eğitim ilişkisi ( ) toplum biliminin üç te- termek veya ifadeye güç katmak için konur.
mel ögesidir. (Üç nokta)
B) İnsan, giysisiyle karşılanır( ) sözü, sohbetiyle uğur-
C) Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları
lanır.
birbirinden ayırmak için konur. (İki nokta)
C) Karın yağışı bizi ve dünyayı nasıl bir değişime sü-
D) Bir sözcüğün kendisinden sonra gelen sözcükle
rüklüyor( ) Bunu öğrenemiyoruz.
yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını
D) Edebiyat, sanat yanıyla ortaya çıkarken şu unutul- göstermek ve anlam karışıklığını önlemek için kulla-
mamalıdır( ) Sanatçı hiçbir zaman bilime ters düş-
nılır. (Virgül)
memelidir.
E) Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları an-
E) Sanatçı( ) okuyucu karşısında inandırıcılığını yitir-
latan cümlelerin sonuna konur. (Ünlem)
memelidir.
3. I. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak

için kullanılır. 6. İzmir’in büyük Kaliferni Şirketinin ünlü eksperi Murat
Kocadağ, Deli Davut’a, ( ) Bana bak! Gülen Ada’yı biliyor
II. Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini ayırmak için
musun? Bu ada nerededir? ( ) diye sordu.
kullanılır.
Yukarıdaki cümlede yay ayraçla boş bırakılan yerle-
Numaralanmış cümlelerde bazı kullanım yerleri veri-
re aşağıdaki noktalama işaretlerden hangileri getiril-
len noktalama işareti aşağıdakilerden hangisidir?
melidir?
A) Noktalı virgül B) Kesme işareti
C) İki nokta D) Üç nokta A) (,) (,) B) (/) (/) C) (-) (-)
48
E) Kısa çizgi D) (“ ) (” ) E) (?) (?)
DİL BİLGİSİ
7. FATİN — (Gezinirken) İstemiyorum, kimseyi istemiyo- 10. Hele bir tanesi vardı, bir tanesi ( ) Çocukları bu işe sefer-
rum. Senin arkadaşların da bir daha buraya gelmesinler. ber eden de oydu. Ökseleri cumartesi gecesinden hazır-
(Orhan’ın odasını göstererek) Bu kapı da körletilecek, layan da ( ) Konstantin isminde bir herifti. Galata( )da bir
kullanılmayacak. yazıhanesi vardı. Zahire tüccarıydı. Kalın, tüylü bilekleri,
ORHAN — (Kaşlarını çatarak) Oda kapısı mı? geniş göğsü, delikleri kapanıp açılan üstü kara kara
Sebep? benekli bir burnu( ) deriyi yırtmış da fırlamış gibi saçları,
FATİN — Öyle istiyorum. Antredeki kapı açılacak. kısa kısa bir yürümesi, kalın kalın bir gülmesi...
ORHAN — Demek yarı yarıya beni evden atıyorsunuz? Bu parçada yay ayraçla boş bırakılan yerlere aşağı-
Bu parçada aşağıdaki açıklamaların hangisiyle ilgili daki noktalama işaretlerinden hangisi getirilemez?
bir noktalama işaretine örnek yoktur? A) Kısa çizgi B) Kesme işareti
A) Soru cümlelerinin sonunda kullanılır. C) Üç nokta D) Nokta
B) Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. E) Virgül

C) Tiyatro eserlerinde veya senaryolarda konuşanın
durumunu açıklamak için kullanılır.
D) Kendisinden sonra örnek verilecek cümlelerin so- 11. Seneler(…) Onların insafsız silsilesi her gün meçhul
nunda kullanılır. I
E) Özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmak için emellerle yüklü başını biraz daha indirerek(,) biraz
II
kullanılır.
daha topraklara yaklaştırarak darbeler vura vura
geçmiş(;) umutsuz, kederli gecelerden sonra
III
8. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi virgülle ilgili gündüzleri açan her güneş, ona(:) “Bugün yine dünkü
değildir? IV
A) Tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerinden son- gibi her zamanki gibi yalnızsın ve her zaman böyle ola-
ra kullanılır. caksın!” demişti(.)
V
B) Mektuplarda, söylevlerde ve diğer türlerde hitap
sözlerinden sonra kullanılır. Bu parçadaki numaralanmış noktalama işaretlerin-
den hangisi ögeleri arasında virgül bulunan sıralı
C) Kendisiyle ilgili örnek verilecek, açıklama yapılacak cümleleri ayırmak için kullanılmıştır?
cümlelerin sonunda kullanılır.
D) Yüklemden uzakta kalmış özneyi vurgulamak için
özenden sonra kullanılır.
E) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
12. Acı, sevinç, korku gibi duyguları anlatan cümle veya

anlatımların sonuna konur.
9. Şimdi Âkif ( ) böyle bir modernleşme anlayışının veya
cereyanının neresindedir ( ) Bu soruya cevap vermeden Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamadaki
evvel yine bir soruyu sormak istiyorum ( ) 1919’da, Türki- noktalama işaretini örnekleyen bir kullanım vardır?
ye’de hangi edebiyatçı, hangi fizik hocası, profesörü A) Siz de bizim gibi beş boz başlı beş boz ördek misi-
veya hangi fikir adamı atom bombasının patlatılacağın-
niz?
dan ve onunla da yeryüzünün çehresinin değişeceğin-
den bahsetmiştir? B) Ben gülüm, ben karanfil, ben de yasemin, diyor.
Yukarıdaki cümlede yay ayraçla boş bırakılan yerle- C) Gencecik yaşta bu amansız hastalığa tutulmuş za-
re sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerden hangi- vallı!
leri getirilmelidir?
D) Zihnim bu şehirden, bu devirden çok uzakta.
A) (,) (?) (:) B) (,) (?) (;) C) (,) (,) (.)
E) Hasta, başını şiddetle sallayarak sözümü kesti, bir 49
D) (:) (,) (...) E) (;) (?) (” ) şeyler mırıldanıyordu.
5
NOKTALAMA İŞARETLERİ
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir noktalama yan- 4. Çocukluğumun geçtiği şehre, İstanbul’a, gideceğimizi
lışı vardır? öğrenmek beni hüzünlendirmişti.
A) Eski çağlardan beri, insanoğlunun uğruna savaş Bu cümledeki virgül(,) işaretinin kullanımı aşağıda-
verdiği en yüksek politik değer, “özgürlük” olmuştur. kilerin hangisiyle özdeştir?
B) Öyküde aradığı sadece ses güzelliğiydi, bu nedenle A) Romanlarında bugünden geçmişe yönelik modern,
toplumsal, kültürel bakışın izleri vardır.
bir şırıltıyı andıran -öyküler diyemeyeceğim- şiirler
yazdı. B) Sanatçının son şiir kitabını, İnadına Direnme’yi,
okuduğunuzda yepyeni bir dille karşılaşacaksınız.
C) Bir insanın sanat yapma isteğinin tek bir nedeni var-
dır ve bu herkesçe bilinir: Ölümü yenme düşünce- C) Yahya Kemal’in kitapları konu, söylem, biçim ve dil
si... bakımından bir döneme ışık tutmuştur.
D) Ataol Behramoğlu’nun şiirlerini okurken içim umutla, D) Türkçeyi seven, onu iyi kullanan güçlü bir yazar, ba-
şarılı bir çevirmendi.
sevinçle dolar; yarına, yarınlara güvenle bakmaya
başlarım. E) Irk, din ayrımlarının anlamsızlığı, şiddetin getirdiği
kötülükler gibi ögelerin, romanda ön plana çıktığını
E) Portakal, limon, muz... genellikle ılıman iklimlerde
görüyordu.
yetişen ürünlerdir ama son yıllarda muz, yok olma
tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
2. Okuma , başkalarının yaşantılarını paylaşmamıza 5. I. Yazar, İstanbul’da doğmuş, İstanbul’u yaşamış bir
I göçmen çocuğu.
olanak sağlar : Elbette bu , okuyacağımız metnin II Gelenlerin paltolarını almış, çay ocağının derme
II III çatma vestiyerine asmıştı.
türüne göre değişir. Makale, deneme, eleştiri, rö- III. Erkek çocuklara Doğan, Esat, Aslan, Kayhan; kız
çocuklara ise Nehir, Çiçek, Gönül, Emine adları ve-
portaj gibi yazılar , düşüncelerimizi geliştirir ; bilgi
IV V rilir.
dağarcığımıza yeni bilgiler katmamızı sağlar. IV. Yazarların bu yapıtları, kim ne derse desin, deneyim
eksikliğinin izlerini taşıyor.
Bu parçadaki numaralanmış noktalama işaretlerin-
V. Sanatçı, gerçeği yeniden biçimlendirip bize özgün
den hangisi yanlış kullanılmıştır?
bir biçimde sunar.
Numaralanmış cümlelerde kullanılan noktalama işa-
retleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-
nemez?
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iki nokta (:) yanlış
kullanılmıştır? A) I. cümlede virgül, eş görevli söz öbeklerini ayırmada
kullanılmıştır.
A) Daha içeri girmeden şöyle seslenmişti: Geldiğin gibi
hemen git. B) II. cümlede virgül, sıralı cümleleri birbirinden ayır-
mıştır.
B) Meyvenin en bol olduğu aylardı bunlar: haziran,
temmuz, ağustos... C) III. cümlede noktalı virgül, cümle içinde virgüllerle
ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için
C) Çalışmak, insana yeni ufuklar açar: Çalışmamak,
insanı boşluğa sürükler. kullanılmıştır.
D) Ona söylemek istediği tek bir şey vardı: Sevmek ne D) IV. cümlede virgül, ara cümlenin başında ve sonun-
güzel şey! da kullanılmıştır.
E) Bana şöyle dedi: “Ne yaptık ki bozulmasından kor- E) V. cümlede virgül, anlam karışıklığını gidermek
50
kuyoruz?” amacıyla kullanılmıştır.
DİL BİLGİSİ
6. “Rüzgârlı Bayır”, romantik çağrışımlar uçuşturmuyor mu 9. Art arda sıralanan eş görevli sözcükler ve söz öbekleri
etrafınızda( ) Hele sevda yelleri esiyorsa( ) Bundandır arasında virgül kullanılır.
belki, Ege’nin en romantik beldesidir Alaçatı; tam da
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül bu açıkla-
rüzgârlı bayırdır( ) Yıkık dökük, eski bir şeytan uçurtma-
madaki göreviyle kullanılmamıştır?
sına benzettiğim üç katlı yeni yel değirmenleri, avlulu
taş evleri, dar sokakları, antikacıları, çiçekçileri( ) A) Ele geçirdiklerinden sonra kendini daha güçlü, daha
cesur hissediyordu.
Bu parçada parantezle boş bırakılan yerlere aşağı-
daki noktalama işaretlerinden hangileri sırasıyla B) Divan şairleri istiare, teşhis, teşbih sanatlarından
getirilmelidir? sıkça yararlanmışlardır.
A) (!) (;) (:) (.) B) (.) (,) (;) (...) C) Genç sanatçı, kim ne derse desin, modern tarzda
kaleme aldığı öyküleriyle adından söz ettirecektir.
C) (?) (...) (.) (...) D) (?) (?) (...) (.)
D) Bir yanda Boğaz Köprüsü, bir yanda Kız Kulesi sü-
E) (:) (,) (!) (...)
zülür Marmara'da.
E) Yeşilin binbir tonunu barındıran ormanlar, billur

akan pınarlar bu yörenin gerdanlıklarıdır.
7. (I) Ünlü ozanımız, Abidin Dino’ya: “Sen mutluluğun res-

mini yapabilir misin, Abidin” demişti bir şiirinde. (II) İşte
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı
onun yıllar sonraki yanıtı: (III) Mutluluğun değil ama
yoktur?
sevincin resmini yaptım. (IV) Mutluluk, süreklilik gerekti-
ren bir şey, onun resmini tarihte yapabilen olmadı. (V) A) Makinenin durduğunu duyan genç bir kız gülümse-
Ben büyük sevinçler yaşadım - ki Güzin’le yaşamak, yerek girdi içeri!
mutluluğun eşiğinde yaşamak demektir- yaşadıklarımı
B) Bizim çocukluğumuzda dinlediğimiz masallara yer-
resimlere yansıttım.
yer şiirler ve türküler karışırdı.
C) “Can” sözcüğü dilimizin en çok işlenmiş, en iyi bili-
bir noktalama eksikliği vardır?
nen sözcüklerinden biridir.
A) I B) II C) III D) IV E) V D) Niçin kafiyeye bu kadar düşkünüz.
E) Güleyim mi ağlayayım mı bilemiyorum?
8. Aşağıdakilerin hangisinde kısa çizgi (-) kullanıla-

maz?
A) Cümle içindeki ara cümlelerin başında ve sonunda 11. Bugün büyük şair sayılanlar( ) gençlik yıllarında da aynı
sıfata layık görülmüş mü( ) Örneğin Namık Kemal ve
B) Bir olayın başlangıcını ve sonunu gösteren sayılar
Tevfik Fikret( ) öldükten sonra daha da büyümediler mi( )
arasında
Yukarıda belirtilen yerlere sırasıyla aşağıdaki nokta-
C) Satır sonuna sığmayan sözcükleri, hecelerinden
lama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?
ayırmada
A) (,) (?) (,) (?) B) (,) (?) (;) (!)
D) Dil bilgisi incelemelerinde, eklerle kökleri ayırmada,
eklerin başında C) (;) (!) (,) (!) D) (,) (?) (;) (?)
51
E) Bir cümledeki eş görevli sözcükleri ayırmada E) (;) (?) (;) (?)
6
NOKTALAMA İŞARETLERİ
1. Kimilerine göre neden Tevfik Fikret “büyük” bir ozandır 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı
da Ahmet Haşim yalnızca “iyi” dir? Yahya Kemal, yıllar- vardır?
I A) Hem ad hem eylem olan sözcük köklerine kökteş
ca küçültüldüğü hâlde neden hâlâ ayakta durabiliyor? (ikili kök) denir.
II
B) Goethe’nin bir sözü vardır: “Yaşayan biricik yapıt,
Biz, ozanları gerçek değerlerine göre ele almamışız.
koşulların yarattığıdır.”
Oysa ele alınan konular, bir sanatçıyı değerlendirmede
C) Delikanlı, annesinin karşısına dikildi: Konuşmak için
tek ölçüt olamaz. Çünkü konu sanatçılar için ortak bir
III bir süre bekledi.
malzemedir. Aynı konuyu iki ayrı sanatçı işleyebilir. Bun- D) Umutsuzluğu bir kenara attı, öğrenme yolları çoktu:
IV araştırma, uygulama...
lardan biri kalıcı olurken öteki unutulup gidebilir…
V E) Evinden çıkarken pencereleri, kapıyı, ocağı tekrar
tekrar kontrol etti.
Bu parçadaki numaralanmış noktalama işaretlerin-
den hangisi yanlış kullanılmıştır?
5. (I) En son Elit kahvesinde görmüştüm Sait Faik’i. (II) 1948

kışıydı sanırım. (III) Sait Faik, renk renk mumları yakıyor-
du. (IV) Kahveyi işleten iri yarı Alman da Sait Faik’e engel
yoktur?
oluyordu... (V) Yazdığım son öykü: “Mumlar” adını taşı-
A) Bütün ailenin toplandığı o güne dair, sadece bir izle- yor. (VI) Bu, Sait Faik’i anlatan bir öyküydü.
nim kalmıştı aklımda: Çok güzel bir gündü.
Numaralanmış cümlelerin hangilerinde bir noktala-
B) Uzayan sessizlik, sinirlerimizi iyice bozmuştu; başı- ma yanlışı yapılmıştır?
mızı kaldırmıyor, birbirimize bakmıyorduk...
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
C) Montaigne’i okurken sanki onunla söyleşir gibisiniz-
dir; “bir o söyler”, bir siz sözlersiniz. D) IV ve V E) III ve VI
D) Unutuşun ve hatırlayışın atlarını batan güneşlere

doğru sürüyor, şarkımızı onlara söylüyorduk!
E) İleride bütün denemelerimi - Binbir Gece Deneme-

leri - adı altında toplasam, hoş olmaz mı?

yapılmıştır?
3. Bin türlü hapishanesi vardır insanın ( ) gelenek hapisha- A) Görevli; “Sıradaki!” diye bağırıyordu mahkeme salo-
nesi, ayıp hapishanesi, günah hapishanesi, duygu nunda.
hapishanesi ( ) Günü gelince atıldığı zindandan da çıkar B) Ayşe, öğretmenine: “Günde kaç soru çözmeliyiz?”
insan ama kendi içindeki hapishaneden kurtulamaz bir diye sormuş.
türlü ( )
C) İyi bir tarihçi, her şeyden önce olayları nesnel (ob-
Bu parçada parantezlerle belirtilen yerlere sırasıyla jektif) değerlendirmelidir.
aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getiril-
D) Sen ki akıllı geçinirsin, paranın sahte olduğunu na-
melidir?
sıl fark etmedin?
A) (:) (...) (.) B) (;) (...) (!) C) (:) (.) (...)
52 E) Çocukları bütün yönleriyle değerlendirilebilecek öl-
D) (...) (;) (!) E) (:) (-) (.) çüde sevmek, anlamak gerekir.
DİL BİLGİSİ
7. Gitmek (I) Ama nereye gidersem gideyim, önümde yeni- 10. Yazar, okurunu bir düşünce dünyasına sokmuyorsa
den yaşanması gereken zamanlar olacak (II) Üstesin- kalemi eline almamalıdır( ) Hele onun bunun düdüğünü
den geldiğim, gelemediğim kırgınlıklar (III) Verilmiş öttürenler( ) kalemlerini başkasının emrine vermiş köşe
emekler ve ödünler (IV) Harcanmış yıllar, gülüşler ve yazarları( ) Belki bunlar kendilerini bugünün ölçütlerine
gözyaşları (V) göre gazeteci sayabilirler ama gelecekte nelerine bakıp
da onlara “yazar” denecek( ) Selin gidip kumun kalaca-
Bu parçadaki numaralanmış yerlerden hangisine
ğını herkes biliyor( )
farklı bir noktalama işareti getirilmelidir?
Bu parçada parantezle ( ) belirtilen yerlere aşağıdaki
noktalama işaretlerinden hangisi sırasıyla getirilme-
lidir?
A) ( : ) ( “ ) ( ” ) ( ! ) ( . )
B) ( … ) ( , ) ( … ) ( ? ) ( ! )
C) ( . ) ( , ) ( … ) ( ?) ( . )
D) ( : ) ( ; ) ( . ) ( ! ) ( . )
E) ( . ) ( ; ) ( . ) ( ? ) ( ! )
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayraçla gösterilen

yere noktalı virgül (;) konmalıdır?
A) Çiçero ( ) “En kötü barış, en haklı savaştan daha

iyidir.” der.
B) Stendhal, “Kızıl ile Kara” da psikolojik ayrıntıları ( ) 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üç noktanın (...) kul-
durumları çok iyi saptamıştı. lanım amacı diğerlerinden farklıdır?
C) Necip Fazıl Kısakürek ( ) şiirlerinde hep yeni arayış- A) Hiç kimseyi kıskanmıyorum ve hiç kimseye özenmi-
lar içinde olmuştur. yorum; istiyorum ki...
D) Makale, fıkra, eleştiri düşünsel ( ) öykü, roman, şiir B) Yılların bir su gibi akıp gittiğini, gücümün gittikçe yit-
sanatsal türlerdir. tiğini bazen düşünüyorum da...
E) Dedemin bahçesinde meyve ağaçları ( ) renk renk C) Uzun öykü, kısa roman, yeni bir öykü tarzı... benim
çiçekler, çeşitli sebzeler vardı. hiç ilgilenmediğim tartışmalar.
D) Çocukluğumdan beri tiyatronun içindeyim; işin mut-

fağında da bulundum, sahnede de...
E) Ben okuduğum bir kitabı başkalarına anlatmayı hiç

sevmem ama...
12. Oyunculuk ( ) suya atılmış bir imzadır, derler ( ) Burada

9. Sanatçının oyunları, şiirinin uzantısıdır ( ) Oyunlarda oynadıklarımı size anlatmak istesem nasıl ispat edece-
kullandığı temalar ( ) şiirlerindeki temalardır ( ) evler, ğim ( ) Şimdi videolar var ama onlar da sonuçta canlı
evin hâlleri, çalışan, didişen yorgun insanlar, yalnızlık- bir kanıt değil ki.
lar, özlemler ( ) Bu parçada parantezle gösterilen yerlere sırasıyla
Bu parçadaki parantezle belirtilen yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getiril-
aşağıdaki hangi noktalama işaretleri getirilmelidir? melidir?
A) (:) (,) (,) (...) B) (.) (;) (;) (.) A) (;) (...) (?) B) (,) (.) (!)
C) (!) (“ ) (” ) (...) D) (.) (,) (:) (...) C) (,) (.) (?) D) (;) (...) (!) 53
E) (:) (;) (;) (...) E) (;) (.) (?)
TEST
AMATÖR 1
1. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinde ünlü 4. Aşağıdakilerin hangisinde bitişik yazılması gereken
düşmesi yoktur? “- ki”, ayrı yazılmıştır?
A) Televizyonda yayınlanan programlar birbirinin aynı. A) İstiyoruz ki herkes en az bir hafta tatil yapabilsin.
B) Papatyalar, gelincikler susuzluktan sararmıştı. B) Açıkça söylüyorum ki bu konuda hiçbir şey yapa-
maz.
C) Sen hiçbir zaman çevrene uyum sağlayamadın.
C) Yarın ki sınavın ertelendiğinin kesinleşmesi herkesi
D) O güzelim oyuncakları görüp de almamak olmazdı.
rahatlattı.
E) Her şeyin bozulduğu bir ortamda nasıl iyi düşünebi-
D) İnsanlara hoşgörüyle yaklaşmalısın ki onların gönlü-
liriz?
nü kazanasın.
E) O kadar şiddetli bir yağıştı ki bu, köyü su basacak

diye korktuk.
5. Aşağıdakilerden hangisi kısa çizginin (-) görevlerin-

2. Kâğıtla kalemi yorma boşuna den değildir?
Yazdığın reçete değer mi zahmete A) Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin adından

sonra kullanılır.
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
B) Anlamca birbiriyle ilişkili sözcükler arasında kullanı-
A) Ünlü düşmesi
lır.
B) Kaynaştırma ünsüzü
C) Ara söz ve ara cümlelerin başına ve sonuna konur.
D) Satır sonuna sığmayan sözcükleri hecelerinden böl-
D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık mede kullanılır.
E) Ünsüz benzeşmesi E) Bir olayın başlangıcını ve sonunu gösteren tarihler

arasına konur.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru işareti (?)

yanlış kullanılmıştır?
A) Bu kitabı okuduktan sonra özetini çıkarsam mı diye

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yön adlarının yazı-
düşünüyorum?
mıyla ilgili bir yazım yanlışı vardır?
B) Sanatta, ustaları izlemek mi yoksa yaratıcı olmak mı
A) Bu hafta ülkenin kuzey bölgeleri yağışlı olacakmış.
önemlidir?
B) Amerika’nın güneyindeki doğal afetler çok ürkütücü.
C) Enderunlu Vâsıf ( ? - 1824), Nedim’in etkisinde kala-
C) Orta doğudaki pek çok savaşın nedeni batının kirli rak şiirler yazmıştır.
oyunlarıdır.
D) Türkmenlerin Avşar boyundan olan Dadaloğlu,
D) Akyel (lodos), güneyden esen sıcak bir rüzgârdır. 1785’te (?) doğmuştur.
54 E) Ülkemizin doğusu ile batısı farklı coğrafi özellikler E) Namık Kemal hangi yapıtının ön sözünde o dönem
taşıyor. aydınlarına seslenmiş?
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü türemesi var- 10. Sanat, gerçeğin sıradan bir kopyası değildir( ) gerçeği
dır? aşmak, değiştirmek çabasıdır( ) Yazar( ) halk yazarı ( )
öncü olmak, halkının yürüdüğü yolun ilerisini bir projek-
A) Bendeki hırstan azıcık da sende olaydı.
tör gibi aydınlatmak zorundadır( )
B) Küçücük çocuğa nasıl da bağırdı.
Bu parçada parantezle ( ) belirtilen yerlere aşağıdaki
C) Alnının ortasında derin bir çizgi vardı. noktalama işaretlerinden hangisi sırasıyla getirilme-
D) Şu kısacık ömrüne neler sığdırmadı ki... lidir?
E) Çalışmalarını sıcacık bir ortamda sürdürmüş. A) (,) (!) (;) (,) (…) B) (;) (.) (-) (-) (.)
C) (,) (.) (;) (:) (.) D) (,) (…) (,) (,) (!)
E) (;) (!) (“) (”) (…)
8. I. Derinden derine ırmaklar ağlar

Uzaktan uzağa çoban çeşmesi 11. Aşağıdakilerin hangisi, virgülün (,) kullanıldığı yer-
lerden biri değildir?
II. Ey suyun sesinden anlayan bağlar
Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi A) Cümle içindeki eş görevli sözcükler arasında
B) Sıralı cümleleri ayırmada

III. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi
Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi C) Cümledeki açıklayıcı söz öbeklerinin başında ve so-
nunda
IV. Kuruyan gözlere yaş gönderen bu
D) Yazılarda, mektuplarda hitaplardan sonra
Sızmazdı toprağa çoban çeşmesi
E) Gün, ay, yıl belirten tarihlerin sayılarının arasında
V. Beyhude seslenir beyhude çağlar
Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi
Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangilerinde altı

çizili sözcükler ünsüz değişimine (ünsüz yumuşa-
ması) örnek olamaz?
12. Toplumlarda değişimle birlikte ortaya çıkan küreselleş-
A) I ve II B) III ve IV C) I ve IV me; ekonomik, politik ve kültürel etkileriyle yerleşik
kurumlar, kavramlar ve değerleri dönüştürmektedir.
D) II ve V E) III ve V
Aşağıdakilerin hangisinde noktalı virgül (;) bu cüm-
ledeki işleviyle kullanılmıştır?
A) Sözlük; yazılış, tür, anlam, söyleyiş ve kullanım

özellikleriyle birlikte bir dilin sözcüklerini alfabetik
olarak veren yapıttır.
B) Gerçek zaman, tekrarı ve geri dönüşü olmayan kro-

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel adların yazı- nolojik bir süreçtir; film zamanı, filmin kesilip kurgu-
mıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? landıktan sonraki sunumudur.
A) Mobilyacı Mehmet Bey, çok dürüst bir adamdı. C) Edebiyat ve sanat eleştirmeni, daha çok kitaplarla
ilgilenir; modern sanatçıların eserlerini tanımaya ve
B) Buradan Elmadağ’a gitmek çok da kolay değil.
tanıtmaya çalışır.
C) Doğuda Van gölüne kimse “göl” demiyor, herkes
D) Sevgi Soysal’ın “Tutkulu Perçem”i; gerçekte bir dil
“deniz” diyor.
ustalığını, çağrışım zenginliklerini, bakış açısını içerir.
D) Yazın, Tekirdağ’daki “Gençlik Kampı”na gidecek-
E) Toplumlar, yaşadıkları olayları tarih disiplini aracılı-
miş.
ğıyla kaydetmişler; bir yandan da edebiyat gelenek- 55
E) Kendini “Ankaralıyım” diye tanıtıyormuş her yerde. leri aracılığıyla olayları anlatmışlardır.
"Ses - Yazım - Noktalama"
TEST
1
UZMAN
1. Acının rengi nasıl düşmüş güzelliklere 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı
Ağaçlar yağmurla yıkıyor yüzlerini vardır?
Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi A) Kır ve doğa sevgisini anlatan şiirlere “Çoban Şiiri”
yoktur? adı verilmektedir.
A) Kaynaştırma ünsüzü B) Dünyanın en büyük yazarlarından sayılan

Cervantes, “Don Kişot” la modern romanın kurucusu
B) Ünsüz yumuşaması
olmuştur.
C) Ünlü düşmesi
C) “Sis” romanında çeşitli olaylar, bir sisin içinden in-
D) Ünlü daralması sanların karşısına birdenbire çıkmaktadır.
E) Ünsüz düşmesi D) Bu yapıtta “gerçek” denen şeyin herkese göre de-

ğiştiği tezi savunulmuştur.
E) Hüseyin Özbay "Aldanışların Penceresinden" adlı

eserinde hayata, akla uymayan alışkanlıkları ve
inançları yıkmaya çalışmıştır.
2. Ekinler gün geçtikçe büyüyüp olgunlaşıyor, başaklarını

taneyle dolduruyor.
Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yok- 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı
tur? vardır?
A) Ünsüz yumuşamasına aykırılık A) Çırağan Sarayı’nın 1873’te (?) yapıldığı biliniyor.
B) Ünlü daralması B) Tarlada gördüklerimiz darı mıydı, çavdar mıydı?

C) Ünsüz benzeşmesi C) Ona şiirler okumaya çalıştım, mümkün olmadı.
D) Ünlü düşmesi D) Genç şairler, “tüm” sözcüğünü yanlış kullanıyorlar.
E) Kaynaştırma ünsüzü E) Diller yapı bakımından üçe ayrılır; tek heceli, bitiş-
ken, bükümlü...
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde parantezle gösteri-

3. Aşağıdakilerin hangisinde büyük harflerin kullanı- len yere noktalı virgül (;) getirilmelidir?
mıyla ilgili yazım yanlışı yapılmamıştır? A) Savaşlar yıkıcı ve kötüdür ( ) ancak kimi zaman
A) Ömer Seyfettin’in yazın hayatına şiirle başladığını olumlu atılımların nedeni de olabilir.
biliyor muydunuz? B) Aniden bastıran bir yağmur karşısında sarsılıyor ( )
B) Japonların tüm Dünya’ya teknolojide hâkim olduğu öykülerimin etki alanına giriyorum.
bir gerçektir.
C) Halk müziği konserlerine pek gitmem ( ) çünkü çalı-
C) TDK’nin yeni yayımladığı “Türkçe sözlük” ü almak nan yapıtların bazılarını sevmiyorum.
istiyorum.
D) Güneş alan yerlerde sümbüller, çiğdemler ( ) gölge-
D) Nil nehri, Mısır’ın yaşam kaynağıdır, orayla bütün- lerde ise menekşeler, nergisler vardı.
leşmiştir.
56 E) Yadırgamayı bırakın ( ) onun bu başarısını alkışla-
E) Van Kedisi almak için buradan ta Van’a kadar gitti. yın herkes gibi.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük yapım 10. (I) Yüz yıllardan beri Anadolunun kültür zenginliği, böl-
eki alırken ses düşmesine uğramıştır? gelere değişik birikimler taşımış. (II) Anadolu uygarlığı-
nın öznel bir konumu var. (III) Biz bu zenginliklere ve
A) İşinde yükselmek için gece gündüz çalışıyor.
kültüre sahip çıkamıyoruz. (IV) Yurdun bir çok bölgesin-
B) Onun sözlerini duyunca, ağzını bıçak açmadı. de aynı güzellikte yapıların yok olup gittiğini görüyoruz.
C) Alnının teriyle kazandı bunları, şimdi çok mutlu. (V) Bütün değerler alt üst oluyor, geleneksel kültür
anlayışı da yozlaşıyor.
D) Dünden beri boynu ağrıyormuş, okula gelemedi.
Numaralanmış cümlelerden hangilerinde yazım yan-
E) Evlerinin büyükçe bir salonu olduğunu söyledi.
lışı yoktur?
A) I ve II B) II ve IV C) II ve III
D) IV ve V E) I ve V
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgülün (,) kullanı-

8. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz benzeşmesi kuralı- mı yanlıştır?
na örnek vardır?
A) Büyük kentlere göçenler, sorunlarını da beraberinde
A) Sözcükler yetersiz kaldığında vücut diline daha çok
götürüyorlar.
iş düşer.
B) Himmet Ağa, bütün arkadaşlarını arayıp, onlarla ve-
B) Okumayı bilenler, her insanın bir kitap olduğunu gö-
dalaştı.
rürler.
C) Sınavı kazanmak için ter dökmeyi göze almalısınız,
C) Ülke ekonomisinin düzelmesi için etkin bir mücede-
dedi.
leye gereksinim duyuluyor.
D) Olayı duyunca donup kalmış, saatlerce ağzını bıçak
D) Zümrüt yeşili ağaçların altında tatlı bir sohbete dal-
açmamıştı.
mışlardı.
E) Yakın tarihimizi, kitaplardan değil de tanıklardan öğ-
E) Köyünün bu mevsimdeki güzelliğini anlatmaya çalı-
rendim.
şıyordu.
12. I. Cümle içinde önemi belirtilmek istenen sözcüklerin

başında ve sonunda kullanılır.
9. “Hangi kitapları okumalı?” diye soranlara elbette “Estetik
II. Yazıda tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerinin
değeri olan yapıtları ...” diyorum. Ne varki gerçek edebi-
sonunda kullanılır.
I
yat yapıtlarının tadına varmak, çok okumakla olur? Çok III. Kesin olduğuna inanılmayan sözlerden, bilgilerden
II sonra ayraç içinde kullanılır.
okumamış kişilere Şarlo’nun filmleri bu konuda ipucu IV. Dil bilgisinde fiil kök ya da gövdelerinden sonra kul-
III IV lanılır.
verebilir sanıyorum. Herkes tadına varabilir bu filmlerin.
V Yukarıdaki cümlelerde hangi noktalama işareti ile
ilgili bilgi verilmemiştir?
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi-
nin yazımı yanlıştır? A) Soru işareti B) Ünlem C) Kısa çizgi
57
A) I B) II C) III D) IV E) V D) Virgül E) Tırnak
“Ses - Yazım - Noktalama”
TEST
ŞAMPİYON 1
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türetilirken ünlü 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yok-
kaybına uğramış bir sözcük yoktur? tur?
A) Nurullah Ataç, yazılarında devrik cümleler kullan- A) Artık hiç bir kulüp, seyir keyfi veren bir futbol oyna-
mıştır. mıyor.
B) İlerleyen yaşına rağmen çok dinç görünüyordu. B) Statın dışı, içinden çok daha sakin diyenler aldanı-
yorlar.
C) Sarı saçları kıvrım kıvrımdı ve alnına dökülmüştü.
C) İstanbul’da yaşamıyan bir sanatçının ünlenmesi zor-
D) Bu kadar ağır yükü omzunda taşıyamayacağını an-
dur.
ladı.
D) Özellikle büyük kentlerimizde kapkaç olayları çoğaldı.
E) Odasındaki akvaryumda beslediği Japon balıkları-
nın renkleri göz alıyor. E) Hergün bir yarışma seyrediyoruz ya da bunlardan
birine katılıyoruz.
2. Yeşil gözlerinizi ödünç istesem

Verir miydiniz
Getirirdim işim bitince yine 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yazım veya noktalama
yönünden doğrudur?
Tertemiz, kirletmeden
Hiç kötü niyetim yok, inanın A) İnsanlar, sağlıklı yaşamak için saçma gibi görünen
şeyleride yapabilir.
Merak bu
Görmek istiyorum sadece kendimi B) İyi bir yazar olabilmenin koşulu; kişilik, iyi niyet ve
yeteneği birleştirmektir.
Sizin gözlerinizde
C) Halk bir yapıtı çok beğeniyor; onda gerçekleri bula-
Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi
biliyorsa; o yapıt kalıcı olur.
yoktur?
D) Yaşamına yeni bir biçim vermek için canlabaşla dur-
A) Ünlü daralması
maksızın çalışıyordu.
B) Ünsüz benzeşmesi
E) Bilmediği hiçbir konunun olmadığını idda eder ve
C) Ünsüz düşmesi kendini başkalarından üstün görürdü.
D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık
E) Ünlü düşmesi
6. Ülkemizde de yazarların bir basın ataşesi var ( ) Bunlar-

dan biri geçenlerde, temsil ettiği yazar için ( )
3. (I) Bu kitabın genel olarak resim sanatı üzerine yazıldı- “Yeni bir yapıta kadar basında eskisi gibi sık görünme-
ğını söyleye bilirim. (II) Bana öyle geliyorki resimle uğra- yecek.” diyordu ( ) Bunun anlamı şu ( ) Bundan böyle
şan bir kimse, bu kitabı okumadığı zaman bir çok şey- yazar, yazınsal bir metin üreten kişi değil ( ) görüntüsü
den eksik kaldığını düşünür. (III) Okuduğu zaman ise ne kullanılan yüzdür.
kadar eksiği olduğunu farkeder. (IV) Bir yönlendirme de
Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aşağıdaki-
olabilir bu kitap genç resim sevdalıları için. (V) Üniversi-
lerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıy-
telerin, güzel sanatlar liselerinin resim öğrencileri için sık
la getirilmelidir?
sık baş vurulabilecek bir özgün düşünceler kitabı bu.
A) (:) (,) (.) (!) (;) B) (.) (:) (.) (:) (,)
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
yazım yanlışı yoktur? C) (.) (;) (.) (:) (,) D) (:) (,) (:) (.) (,)
58
A) V B) IV C) III D) II E) I E) (.) (,) (:) (.) (;)
DİL BİLGİSİ
7. Boşuna demir atıyor vapur 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yazım yanlışı
Boşuna bal yapıyor arı yapılmamıştır?
Boşuna sürülüyor toprak A) İlk şiirlerimdeki ta çocukluktan gelme sevinçler, hü-

Ne çiçek koklamak istiyor canı insanın zünler yada hasretler bugün hâlâ sürüp gidiyor şiir-
Ne gezip dolaşmak lerimde.
Ne aşktan bahsetmek sevgilisine B) İlk şiirlerimdeki ta çocukluktan gelme sevinçler, hü-

zünler ya da hasretler, bu gün hâlâ sürüp gidiyor şi-
irlerimde.
A) Ünsüz benzeşmesi
C) İlk şiirlerimde ki ta çocukluktan gelme sevinçler, hü-
B) Ünlü düşmesi zünler ya da hasretler, bugün hâlâ sürüp gidiyor şiir-
C) Ünlü daralması lerimde.
D) Ünsüz yumuşamasına aykırılık D) İlk şiirlerimdeki ta çocukluktan gelme sevinçler, hü-

zünler ya da hasretler, bugün hâlâ sürüp gidiyor şiir-
lerimde.
E) İlk şiirlerimdeki ta çocukluktan gelme sevinçler, hü-

8. I. Bu eller miydi masallar arasından zünler ya da hasretler, bugün hâlâ sürüp gidiyor şiir-
Rüyalara uzattığım bu eller miydi lerim de.
II. Ben sana mecburum bilemezsin
Adını mıh gibi aklımda tutuyorum
III. El işi vazifelerinin önünde
Tırnaklarını yiyerek düşünmek ne iyi
11. Yeniyi sevmeyen, dolaylı yoldan eskiyi de sevmediğini
söylüyordur( ) Özellikle şiirin eskisi yenisi olur mu ( )
IV. Ayrılmış sevgili oyuncaklardan
Belki değerlisi değersizi olur ( ) Yunus’u, Karacaoğlan’ı,
Kırmış küçük şişelerini
Nedim’i eski mi sayacağız ( ) Bugün değerli bir şiirde
V. O köylü çakısının kestiği yer eski diye nitelediğimiz özellik, zamanın sanat üzerindeki
Söğüt dallarından düdük yaparken tortusudur yalnızca.
Numaralanmış dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden Bu parçada parantezle boş bırakılan yerlere sırasıyla
hangisi söylenemez? aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getiril-
melidir?
A) I. de, ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması var-
dır. A) (.) (?) (.) (?) B) (.) (!) (:) (!)
B) II. de, ünlü düşmesi ve ünlü değişmesi vardır. C) (.) (?) (!) (!) D) (...) (?) (...) (?)
C) III. de, kaynaştırma ünsüzü ve ünlü daralması var- E) (:) (?) (:) (!)
dır.
D) IV. de, ünlü düşmesi ve ünsüz değişmesi vardır.
E) V. de, ünsüz benzeşmesi ve kaynaştırma ünsüzüne 12. Geçen hafta İstanbul, dünyanın nice sanat başkentlerini
örnek vardır. aratmayacak kadar canlıydı ( ) Sergiler, tiyatrolar, vizyo-
na yeni giren filmler ( ) İstanbul, müzik alanında da
büyük ustaları misafir etti ( ) Üstelik aynı geceye rastla-
9. Kafasını kuma gömen, uçma yeteneğini kaybeden ama yan etkinlikler, müzikseverlere seçme zorluğu yaşattı ( )
saatte altmış kilometre hızla koşabilen, çabuk strese
Bu parçada ayraçla belirtilen yerlere sırasıyla aşağı-
giren, metallere karşı özel bir ilgisi olan, hayvanat bah-
daki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmeli-
çelerinden yada belgesellerden bildiğimiz devekuşu,
dir?
ülkemizde 1995’den sonra ekonomiye kazandırılmaya
başlandı. İlk devekuşu çiftliğide Manavgat da kuruldu. A) (:) (!) (:) (.) B) (.) (...) (:) (...)
Bu parçada kaç yazım yanlışı yapılmıştır? C) (.) (;) (.) (!) D) (;) (...) (!) (.)
59
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 E) (.) (...) (.) (.)
“Ses - Yazım - Noktalama”
BÖLÜM YAPI BİLGİSİ
2 SÖZCÜK TÜRLERİ
YAPI BİLGİSİ
u Yapım Ekleri
u Çekim Ekleri
u Yapısına Göre Sözcükler
SÖZCÜK TÜRLERİ
u İsim
u Sıfat
u Zamir
u Zarf
u Edat
u Bağlaç
u Ünlem
YAPI BİLGİSİ (BİÇİM BİLGİSİ) - 1 KONU
Biçim bilgisi; sözcüklerin köklerini, aldığı ekleri ve yapı özelliklerini incelemektedir. Dilimizdeki
sözcüklerin biçim yönünden kök ve ek sıralaması şu şekildedir: AKLINDA OLSUN
Kök + Yapım Ekleri + Çekim Ekleri Sözcüklerin kökü belirlenir-
koru - y - ucu - lar ken sözcükten atılan son
kök yapım çekim ekle kök arasında anlam
eki eki ilişkisi bulunup bulunmadı-
ğına bakılmalıdır.
sayfasında < sayfa - sı
KÖK kök (yanlış)
✒ Bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçük bölümüne kök denir. Bir sözcüğün kökü değil
tespit edilirken sözcükte bulunan ekler çıkarılır, anlamlı en küçük birime ulaşılır.
sayfasında < sayfa - s - ı
bölgelerimizden < böl - ge - ler - i - miz - den kök (doğru)
kök
Dilimizdeki kökleri şu şekilde sıralayabiliriz:
a) Ad Kökleri: Bir varlık ya da kavramı karşılayan köklerdir.

UYARI
Bir sözcük yapım eki alma-
✓ ben, sel, kol, bağ, güzel, elma, heyecan...
dığında çekim ekleri doğru-
b) Fiil Kökleri: İş, oluş, durum veya hareket bildiren köklerdir.
dan köke eklenir.
✓ otur-, kız-, sev-, uyu-, gez-, al-, çal- … defter - ler - den
kök çekim ekleri
c) Yansıma Kökler: Doğadaki varlıkların çıkardığı sesleri karşılayan, ses taklidi köklerdir.
Yansıma kökler aynı zamanda birer isim köküdür.
✓ pat, küt, çat, tık, fıs, hor, şır, çıt… AKLINDA OLSUN
✒ Yansıma köklerden türetilen sözcükler; isim, fiil, sıfat ve zarf görevi üstlenebilirler. Ortak kök ile sesteş kökler
karıştırılmamalıdır. Sesteş
✓ Derenin kenarına oturup suyun şırıltısını dinledik.
yansımadan sözcüklerin yazılışları aynı
türemiş isim anlamları farklıdır.
Kamyonun lastiği birden patladı. Ağaçtan bir dal kopardım.
yansımadan (ağacın kolları)
türemiş fiil
Suya sen de dal. (eylem,
d) Sesteş Kökler: Okunuşları ve yazılışları aynı, anlamları farklı olan köklerdir. suya dalmak)
Bu kökler arasında sadece ses benzerliği vardır.
“Dal” sözcükleri sesteştir.
✓ bit: 1) yerden çıkmak 2) tükenmek 3) asalak olarak yaşayan böcek
Ayağında eski bir spor
sağ: 1) diri, canlı 2) yön, taraf 3) inek, koyun sütünü sağmak
ayakkabı vardı.
bez: 1) çaput 2) bıkmak 3) usanmak
Binanın asansörü artık iyice
e) Ortak Kök (İkiz kök): Hem isim hem de fiil olarak kullanılan ve aralarında anlam bağı bu-
eskidi.
lunan köklerdir.
Birinci cümlede “eski” söz-
✓ tat, acı, güven, uğraş, sıva, yama, barış, göç, kuru, ekşi, eski, boya ... cüğü "yeni"nin zıttı anla-
İstanbul’a göç, her yıl daha da artıyor. mında (isim soylu), ikinci
isim cümlede “eski” sözcüğü
"yıpranmak" anlamında fiil
Böyle bir devirde gel de büyük kente göç.
olarak kullanılmıştır. Ara-
fiil
larında anlam bağı olduğu
Ona olan güvenim sarsılmaya başladı. için bu sözcükler kökteştir.
isim
Bu sınavda başarılı olacağım, güven bana. 61

fiil
"Yapı Bilgisi (Biçim Bilgisi)"

GÖVDE
✒ Bir yapım eki almış sözcüklere gövde denir. Türemiş sözcüklerin hepsi gövdedir.
✓ ev - cil > evcil yor - gun > yorgun
kök yapım gövde kök yapım gövde
eki eki
“ev” isim kökü “-cil” yapım ekini alarak isim gövdesi hâline gelmiştir. “yor-” fiil kökü de
“-gun” yapım ekini alarak isim gövdesini oluşturmuştur.
✒ Gövdeden türeyen sözcüklerde birden fazla yapım eki bulunur.
✓ gör - üntü > görüntü görüntü - süz > görüntüsüz
kök yapım gövde gövde yapım gövdeden türemiş
eki eki sözcük
EK
Tek başına kullanılamayan ve anlamı olmayan, sözcüklere yeni anlamlar ya da görevler yük-
leyen ses birliklerine ek denir. Ekler görevlerine göre iki ana başlığa ayrılır.
1. Yapım ekleri
2. Çekim ekleri
1. YAPIM EKLERİ
Sözcüklerin kök ve gövdelerine gelerek onlara yeni anlamlar yükleyen, onların yapılarını de-
ğiştiren eklerdir. Yapım ekleri sözcüklerin bazı durumlarda türünü de değiştirir. Yapım ekleri
görevlerine göre dörde ayrılır:
a) İsimden isim yapan ekler
b) İsimden fiil yapan ekler
c) Fiilden fiil yapan ekler
d) Fiilden isim yapan ekler
a) İsimden İsim Yapan Ekler: İsim kök ya da gövdelerine gelerek bu sözcüklerden farklı an-
lamlı isimler türeten eklerdir. Bu yapım ekleri, sözcüklerin türünü değiştirmez.
AKLINDA OLSUN
“-ce” eki eklendiği isimlere ✒ İsimden isim yapan eklerin bazıları şunlardır: -lık, -lı, -ce, -ti, -men, -siz, -cı, -cak, -daş,
değişik anlamlar katar. -sel, -cık, -msi, -mtırak, -sı, -cil, -gan, -gır, -z, -l, - ç …
düşman-ca davranış (ben- -lık: insan-lık, tuz-luk, kömür-lük, güzel-lik...
zerlik anlamı)
-lı: tuz-lu, akıl-lı, ev-li, çamur-lu...
büyük-çe bir ev (küçültme
-l: gür-ül, hor-ul, şır-ıl, hır-ıl ...
anlamı)
-ti: takır-tı, gürül-tü, horul-tu, şırıl-tı, patır-tı...
insan-ca yaşam (yaraşırlık
-men: uz-man, Türk-men, koca-man...
anlamı)
-siz: güç-süz, tat-sız, can-sız, ar-sız, tip-siz...
Türk-çe, İngiliz-ce,
-cı: akıl-cı, simit-çi, top-çu, çorap-çı, çiçek-çi...
Alman-ca (dil adları )
-cak: yavru-cak, oyun-cak...
62
-daş: sır-daş, çağ-daş, arka-daş...
DİL BİLGİSİ
b) İsimden Fiil Yapan Ekler: İsim kök ya da gövdelerine gelerek bu sözcüklerden fiiler türeten
eklerdir. Bu ekler sözcüğün anlamını değiştirdiği gibi türünü de değiştirir. UYARI
Bazı ekler şekil bakımın-
dan birbirine benzer ancak
eklerin işlevleri birbirinden
farklıdır.
✒ İsimden fiil yapan eklerin bazıları şunlardır: -la, -al, -lan, -de, -ik, -mse, -se, -ar, -a, -leş, -t...
dokuz - ar
-la: su-la-, göz-le-, baş-la-, iz-le-, görüntü-le- … (isimden isim yapım eki)
mor - ar -
-al: düz-el-, yön-el-, az-al-, dar-al-...
(isimden fiil yapım eki)
-lan: ev-len-, yaş-lan-, akıl-lan-, ses-len- ...
-de: çıtır-da-, horul-da-, gürül-de-, takır-da-...
-ik: geç-ik- (gecik-), aç-ık- (acık-), göz-ük-, bir-ik-...
-mse: küçü(k)-mse-, ben-imse-, az-ımsa-…
-se: su-sa-, önem-se-, garip-se-...
-ar: kara-ar- (karar-), mor-ar-, sarı-ar- (sarar-),
-a: yaş-a-, kan-a-, tür-e-, boş-a-, tün-e-...
c) Fiilden Fiil Yapan Ekler: Fiil kök ya da gövdelerine gelerek bu sözcüklerden anlamca farklı
yeni fiiller türeten eklerdir. Bu ekler sözcüğün anlamını değiştirir, türünü değiştirmez.
Fiilden fiil yapan eklerin bazıları şunlardır: -ala, -ı, -ın, -r, -dır, -t, -mse, -ş, -l ...
-ala: kov-ala-, dur-ala-, ov-ala-, gev-ele-... AKLINDA OLSUN
-ı: kaz-ı-... “-l / -n / -ş / -t / -r / -dır” fiil
çatı ekleri aynı zamanda
-n: döv-ün-, sev-in-, kaç-ın-, yıka-n-...
fiilden fiil yapan eklerdir.
-r: bit-ir-, piş-ir-, şiş-ir-, duy-ur-, iç-ir-...
anla -t - yor -ul -
-dır: sev-dir-, bil-dir-, sus-tur-, dur-dur-, kır-dır-... boya- n - bak-ış-
-t: uyu-t-, ağla-t-, kazı-t-, belir-t-, yıka-t-... kız -dır- piş-ir-
-mse: gül-ümse-, an-ımsa- ...
-ş: gül-üş-, bak-ış-, ağla-ş-, koş-uş-...
d) Fiilden İsim Yapan Ekler: Fiil kök ya da gövdelerine gelerek bu sözcüklerden yeni isimler
türeten eklerdir. Bu ekler sözcüğün anlamını ve türünü değiştirir.
63

AKLINDA OLSUN
✒ Fiilden isim yapan eklerin bazıları şunlardır:-ik, -mek, -eç, -ı, -a, -men, -me, -iş, -im, -in,
Fiilimsi ekleri aynı zamanda
-gı, -gın, -gan, -gaç, -ici, -ecek, -ıt, -ge, -inç, -inti, -ser, -ağan, -ce, -enek, -amak, -tı, -maç,
fiilden isim yapım eki ola-
...
rak da kabul edilmektedir.
Türkçede üç tür fiilimsi var- -ik: ez-ik, kat-ık, at-ık, kır-ık ...
dır. Bu fiilimsiler ve ekleri -eç: gül-eç, sür-eç, tut -aç...
şunlardır:
-ı: doğ-u, kaz-ı, bat-ı, yaz-ı, koş-u, ölç-ü, aç-ı...
1) İsim - Fiil Ekleri
-mek, -me, -iş -a: sür-e, kıs-a, diz-e, yar-a, doğ-a...
Kitap oku-mak istiyor. -men: öğret-men, yönet-men, gözet-men...

2) Sıfat - Fiil Ekleri: -im: bil-im, yaz-ım, al-ım, seç-im, çek-im, bak-ım...
-an, -ası, -mez, -ar, -dik,
-ın: tüt-ün, yaz-ın, diz-in, yığ-ın, gel-in...
-ecek, -miş
-gı: say-gı, sor-gu, sar-gı, sev-gi, gör-gü...
Gel-en misafirleri oturt-acak
yer yoktu. -gın: say-gın, dol-gun, bil-gin, yor-gun, dur-gun...
3) Zarf - Fiil Ekleri: -gan: somurt-kan, çekin-gen, alın-gan, sürün-gen...
-ip, -ken, -ınca, -arak,
-gaç: utan-gaç, yüz-geç, süz-geç...
-dıkça,-e...-e, -eli, -r...-mez,
-madan, -maksızın, -cesine, -ici: gör-ücü, al-ıcı, sür-ücü, yak-ıcı, bak-ıcı...
-dığında... -ağan: ol-ağan, dur-ağan, sür-eğen...
Yanıma gül-erek yaklaştı.
-ce: sakın-ca, düşün-ce, çekin-ce...
Salıncaktan düş-ünce dizle-
-anak: ol-anak, gör-enek, gel-enek, tut-anak...
ri soyulmuş.
UYARI
Yapım ekleri kök ya da
gövdeye çekim eklerinden
önce gelir. ✒ Türkçede bazı yapım ekleri ses ve şekil bakımından benzer özellik gösterir.
baş - la - dı - nız Birbirine benzeyen bu ekleri işlev bakımından ayırmak gerekir.
kök İFYE çekim ekleri ✓ çiz - ik > çizik geç - ik > gecik-
FK FİYE isim İK İFYE Fiil
Bazı sözcüklerde çekim ek-
lerinin yapım ekinden önce Yukarıdaki örneklerde "-ik" ekleri şekil ve ses yönünden benzerdir ancak bu eklerin görevi
geldiği görülür. Bu, kural aynı değildir. "Çizik" sözcüğündeki ek, fiilden isim yapım eki; "gecik-" sözcüğündeki ek ise
dışı bir durumdur. isimden fiil yapım eki görevindedir.
baş - ın - da - ki
Kök çekim ekleri İİYE
✒ Türkçede "-ar / -ış / -ın / -a / -t" ekleri kullanıldığı yere göre farklı görev üstlenebilen ekler-
(iyelik + hâl eki)
dir.
Dayı - m - gil
✓ sarı - ar- > sarar- kop - ar- > kopar-
kök ÇE İİYE
İK İFYE fiil FK FFYE fiil
anne - m - siz
bak - ış- > bakış- anla - y - ış > anlayış
kök ÇE İİYE
FK FFYE fiil FK FİYE isim
64
DİL BİLGİSİ
1 3
Sosyalleşme süreci: gittikçe yoğunlaşan kontrol, yön ver- Yaşamak şakaya gelmez
me ve biçimlendirme etkisiyle doğal bir varlık olan insanı; I II
uygar, kanunlara saygılı, diğer insanların hak ve sorum- Büyük bir ciddiyetle yaşayacaksın
luluklarını hesaba katan, kendinden emin, sakin, mutlu, III IV
mesleki yeterliğe sahip bireyler hâline getirir.
Bir sincap gibi mesela
Bu parçada altı çizili sözcüklerden hangisi yapım eki V
almamıştır?
Bu dizelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü,
tür bakımından diğerlerinden farklıdır?
2018 / TYT
Parçadaki “sür-eç, var-lık, say-gı-lı, yet-er-lik” sözcüklerin-
de yapım eki vardır. “Kendi-n-den” sözcüğü “-den” çekim
“Yaş, şaka, ciddi, sincap” sözcükleri, isim köküdür.
eki ile “n” kaynaştırma ünsüzü almıştır.
“Büyük” sözcüğünün kökü "büyü-" fiilidir. “Büyü-k” sözcü-
Yanıt D ğü, fiilden türemiş bir isimdir.
Yanıt C
2
Gelecekteki bilişsel sistemlerin çevreyle etkileşim hâlinde
olması bekleniyor. Canlı organizmaların sinir sistemlerin-
den esinlenerek geliştirilen bu mekanizmaların en önemli
özelliği, klasik işlemcilerin aksine hafıza ve işlemci birim-
lerinin bir arada olmasıdır. İnsan beynine benzer biçimde
çalışan elektronik cihazlar henüz tasarlanmamış olsa da
yakın zamanda bu konuda önemli gelişmeler yaşanması
bekleniyor. 4
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangileri Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük, farklı bir
isim kökünden türemiştir? yapım eki almıştır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
A) Su taşkınlarından korunmak için bent yapıldı.
2018 / TYT B) Sınava günlerce çalışmış, sonunda bitkin düşmüştü.
C) Birbirlerine tutkun insanlara hayran oluyorum.
Parçadaki “etkileşim, esinlenerek, biçimde” sözcüklerinin
kökleri fiildir.” Et-” fiili “-ki, -le, -ş, -im” yapım eklerini, “es-” D) Kente akın edenler, yanlışlarının farkına varacaklar.
fiili “-in, -len, -erek”,“biç-” fiili “-im” yapım eki ile “-de” çekim
E) Elinin her işe yatkın olduğunu biliyorduk.
ekini almışlardır. III numaralı “işlemcilerin” sözcüğünün
kökü “iş”, V numaralı “yaşanması” sözcüğünün kökü “yaş”- A, B, C, E seçeneklerindeki altı çizili sözcükler, fiilden isim
tır. Bu iki sözcük kökü de isimdir. “İş” sözcüğü “-le, -m, -ci” yapan “-gın” ekini almış, isim olmuştur. D seçeneğindeki
yapım ekleri ile “-ler, -in” çekim eklerini, “yaş” sözcüğü de altı çizili sözcük, fiilden isim yapan “-ın” ekini (ak-ın) al-
“-a, -n, -ma” yapım ekleri ile “-ı” çekim ekini almıştır. mıştır.
Yanıt D Yanıt D 65

KONU YAPI BİLGİSİ (BİÇİM BİLGİSİ) - 2
2. ÇEKİM EKLERİ
Sözcüklerin anlamlarını, yapısını ve türünü değiştirmeyen; sözcüklere cümle içinde değişik
UYARI
görevler yükleyen eklere çekim eki denir. Çekim ekleri şu başlıklar altında incelenebilir.
Belirtme durumu eki “-i”,
a) İsim çekim ekleri
3. tekil kişi iyelik eki “-i” ile
b) Fiil çekim ekleri
karıştırılmamalıdır.
c) Ek fiil çekim ekleri
Çocuğ-u çok çalışkandı.
(Onun çocuğu)
A. İSİM ÇEKİM EKLERİ
Çocuğun bir kişiye ait ol-
duğu bildirildiği için “-u” eki İsimlere ya da isim görevli sözcüklere veya söz öbeklerine gelerek bunları başka sözcüklere
iyelik ekidir. bağlayan, bunların cümle içinde çeşitli görevler üstlenmesini sağlayan eklerdir. İsim çekim
ekleri işlevlerine göre dört başlıkta toplanır.
Çocuğ-u disiplin kuruluna I. Hâl (Durum) Ekleri

çağırdılar. II. İyelik Ekleri
III. Tamlama Ekleri
Bu cümlede çocuğun birine
IV. Çoğul Eki
ait olduğu anlamı yoktur.
Bu nedenle “-u” eki belirtme
durumu ekidir. I. HÂL (DURUM) EKLERİ
a) Belirtme Durumu Eki (-ı/-i/-u/-ü): İsimlere veya isim görevi üstlenmiş sözcüklere/söz öbek-
lerine gelen, bunlara cümlede nesne görevi yükleyen eklerdir. Bu eki alan sözcükler yükleme
yönetilen “Neyi, kimi?” sorularına yanıt verir.
AKLINDA OLSUN Bahçedeki kurumuş ağaçlar-ı kestiler.
Türkçede yapım eki olarak Belirtili Nesne Yüklem (Neyi?)
kullanılan “-a/ -e” ekleri de
Öğretmen bu sabah sen-i sordu.
vardır.
Belirtili Yüklem (Kimi?)
sür - e > süre
Nesne
il FİYE
kökü b) Yönelme (Yaklaşma) Hâli Eki (-a/-e): İsimlere veya isim soylu sözcüklere/söz öbeklerine
gelerek bunlara cümlede tümleç görevi yükleyen eklerdir. Bu eki alan sözcükler, yükleme
kıs - a > kısa sorulan “Kime, neye, nereye?” sorularına yanıt verirler.
il FİYE
kökü
Halıları havalandırmak için balkon -a astık.
Dolaylı Yüklem (Nereye?)
Tümleç (Yüklemin bildirdiği işin yerini bildiriyor.)
Bu ödevlerin hepsi perşembe-y-e bitecek.

AKLINDA OLSUN
Zarf Yüklem (Ne zaman?)
Bulunma hâli eki “-da/ -de” Tümleci (Yüklemin bildirdiği işin zamanını belirtiyor.)
bazen asıl görevinden
uzaklaşarak yapım eki gö- c) Bulunma (Kalma) Durumu Eki (-da/-de /-ta /-te): İsimlere veya isim soylu sözcüklere/söz
revi üstlenir, isimlere ekle- öbeklerine gelerek bunlara cümlede tümleç görevi yükleyen eklerdir. Bu eki alan sözcükler,
nerek onları sıfat yapar. yükleme sorulan “Kimde, nerede?” sorularına yanıt verirler.
göz-de öğrenci ✓ Bahçeden topladığımız biberleri balkon -da kuruttuk.

Dolaylı Yüklem (Nerede?)
sıfat isim
Tümleç
yerin-de bir söz
sıfat isim Yeni evimize ekim-de taşınacağız.
66 Zarf Yüklem (Ne zaman?)
Tümleci (Yüklemin bildirdiği işin zamanını belirtiyor.)
DİL BİLGİSİ
ç) Ayrılma (Uzaklaşma) Hâli Eki (-dan/-den /-tan /-ten): İsimlere veya isim görevi üstlenmiş
sözcüklere/söz öbeklerine gelerek bunların cümlede tümleç görevi üstlenmesini sağlayan
eklerdir. Bu eki alan sözcükler, cümlenin yüklemine sorulan “Kimden, nereden, neden?” so-
rularından birine yanıt verir.
✓ Bizim evin balkonun -dan deniz görünüyordu.

Dolaylı Tümleç Yüklem (Nereden?)
Sana dün Merve-den bir paket gelmişti.

Dolaylı Tümleç Yüklem Kimden?)
✒ “-dan/ -den” hâl eki eklendiği sözcüğe her zaman dolaylı tümleç görevi yüklemez.
Aşırı sıcaklar -dan pek çok insan baygınlık geçirdi.
Zarf Tümleci Yüklem (Neden?)
✒ Ayrılma durumu eki “-dan/ -den” belirtili isim tamlamalarında “-ın” tamlayan ekinin görevini
üstlenebilir.
✓ Bu kitaplar -dan hangisini daha önce okumuştun?
(Bu kitaplar-ın hangisini)
Sınıftaki öğrenciler -den birkaçı sınavda derece yapmıştı.

(öğrenciler-in birkaçı)
✒ Ayrılma durumu eki “-dan/ -den” bazı cümlelerde “için” edatının görevini üstlenerek ne-
den-sonuç ilişkisi oluşturur. AKLINDA OLSUN
✓ Derslerine düzenli çalışmadığı-n-dan sınavda başarılı olamamıştı. Ayrılma durumu eki “-dan/
(Derslerine düzenli çalışmadığı için) -den” bazen asıl görevin-
den uzaklaşarak yapım eki
Gözleri iyi görmediği - n - den akşam araba kullanmıyor. görevi üstlenir, isimlere ek-
(Gözleri iyi görmediği için) lenerek onları sıfat ya da
zarf yapar.
sıra-dan kitaplar
sıfat isim
uzak-tan akraba
sıfat isim
Hepimize gönül-den
zarf (ili nitelemiş)
davranmışlardı.
İsim hâl ekleri (–i / –e / – de / –den) cümle ögelerinin oluşmasında birinci dereceden görevli-
dir. Belirtili nesne, dolaylı tümleç ve bazı zarf tümleçlerini belirleyebilmek için durum eklerini
iyi anlamamız gerekir.
✓ Rüzgâr, bahçedeki güllerin kokusun-u dört bir yan-a taşıyordu.
Özne Belirtili nesne Dolaylı tümleç Yüklem
67

II. İYELİK (AİTLİK) EKLERİ
AKLINDA OLSUN Bir varlık ya da kavramın "kime, neye" ait olduğunu bildiren isim çekim ekleridir.
İyelik ekleri şunlardır: -m, -n, -i, -miz, -niz, -leri
İyelik ekleri, isim tamlama-
larının tamlananında kul- Çanta-m çok ağır. (Çanta, 1. tekil kişiye ait/ benim çantam)
lanıldığı için iyelik eklerine Çanta-n nerede? (Çanta, 2. tekil kişiye ait/ senin çantan)
“tamlanan eki” de diyebili-
riz. Çanta-s-ı kaybolmuş. (Çanta, 3. tekil kişiye ait/ onun çantası)
Sizin para-nız Çanta-mız okulda kaldı. (Çanta, 1. çoğul kişiye ait/ bizim çantamız)
“-nız” tamlanan eki = iyelik eki
Çanta-nız açık. (Çanta, 2. çoğul kişiye ait/ sizin çantanız)
Bilgisayarın ekran - ı Çanta-ları sınıftaymış. (Çanta, 3. çoğul kişiye ait/ onların çantaları)
“-ı” tamlanan eki = iyelik eki
III. TAMLAMA EKLERİ

İsim tamlamalarının tamlayanında kullanılan “-ın / in” ekine ve tamlananda kullanılan “-m /-n
/-ı / -mız / -nız / -leri” eklerine tamlama ekleri denir.
UYARI ✓ Dere-n-in kenar-ı piknik yapmak için gelen insanlarla doluydu.

Belirtili isim tamlaması (-in tamlayan eki / -i tamlanan eki)
3. tekil iyelik eki “-ı/-i” insan
dışındaki bütün varlık ya da Sizi-in fikirler-i-niz bizim için çok önemlidir.
kavramlarla ilgili iyeliği de Belirtili isim tamlaması (-in tamlayan eki / -niz tamlanan eki)
sağlar.
Arabanın kapı - s - ı
IV. ÇOĞUL EKİ (-lar / -ler)
(kapı arabaya ait)
Türkçede bütün sözcükler tekildir. İsimleri “-ler” ekiyle çoğullarız. Bu ek, büyük ünlü uyumuna
Halk türkü -s - ü
uyar.
(türkü halka ait)
Yalnızlık duygu - s - u
✓ çiçek-ler, araba-lar, çocuk-lar, söz-ler, dere-ler...
(duygu yalnızlığa ait) Çoğul eki bazı durumlarda çoğul anlamından sıyrılarak sözcüklere değişik anlam ayrıntıları
yükleyebilir.
a) Eklendiği isme aile anlamı katar, “-gil” ekinin görevini üstlenir.

✓ Onurlar bize gelecek. (Onur ve ailesi)
b) Eklendiği isme abartma anlamı katar.

✓ Bugün dünyalar kadar işim var, beni engelleme.
c) Zaman anlamlı isimlere eklendiğinde “her” anlamı verir.

✓ Sabahları yürüyüş yapıyorum. (her sabah)
d) Eklendiği isimlere “yaklaşık” anlamı katar.
AKLINDA OLSUN ✓ İçeriye yetmiş yaşlarında bir ihtiyar girdi. (aşağı yukarı yetmiş yaşında)
Tamlayan eki “-ın”, “ben” e) Eklendiği sözcüğe alay anlamı katar.

ve “biz” zamirlerine eklendi- ✓ Küçük hanımlar henüz uyanabilmiş. (alay anlamı)
ğinde “-im” e dönüşür.
f) Benzerlik anlamı katabilir.
Ben - im sevgi -m ✓ Bu ülke nice Mustafa Kemaller yetiştirir.
tamlayan eki
g) Ulus anlamı katar.
Biz - im sevgi - miz
tamlayan eki ✓ Türkler, Ruslar, İngilizler ...
h) Eklendiği sözcüğe "saygı anlamı" katar.

68
✓ Hulusi Beyler geldi. (saygı anlamı)
DİL BİLGİSİ
1 3
Dede Korkut anlatılarının üçüncü hikâyesi olan Bey Böy- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim hâl eki almış
I sözcük yoktur?
rek, neredeyse tüm Türk halklarının sözlü edebiyatında A) Hem edebî eser hem de felsefi eser bireysel bir çaba
II ürünüdür.
yer almaktadır. Bu anlatı, Oğuz boylarının arasında Bam- B) İletişim duygu, düşünce ve bilgilerin türlü yollarla baş-
III kalarına aktarılmasıdır.
sı Beyrek, Altay Türklerinde ise Alıp Manaş, Başkurt ve C) Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir
Tatarlarda Alıpmenşen olarak bilinir. Bu destanın birbirine araçtır.
yakın biçimlerinin bu kadar geniş bir coğrafyada yaşama-
IV D) Bir romancı eserini yazarken tarihten faydalanabilir.
sı, bu toplulukların ortak bir düşünce tarihine sahip olduk- E) Hikâyede genellikle tek olay anlatılır, kişi sayısı azdır.
V
B seçeneğinde “başkaları-n-a” sözcüğü yönelme hâli, C
larının güzel bir göstergesidir.
seçeneğinde “arası-n-da” sözcüğü bulunma hâli, D seçe-
Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi “üçün- neğinde “tarih-ten” sözcüğü ayrılma hâli, E seçeneğinde
cü çoğul kişi iyelik eki” almıştır? “hikâye-de” sözcüğü bulunma hâli eki almıştır. A seçene-
A) I B) II C) III C) IV E) V ğindeki hiçbir sözcükte hâl eki yoktur.
2018 / TYT
Yanıt A
I, II, III ve IV numaralı sözcüklerde tamlananlar tekil olduğu için
önce “-ler” çoğul eki, sonra “3. tekil kişi iyelik eki” gelmiştir. V
numaralı sözcükte “-ları” eki 3. çoğul kişi iyelik ekidir. Yanıt E
2
Oyuncular, herhangi bir rolü canlandırdığında izleyici- 4
lerinden gözleri önüne serilen sahneleri ciddiye alma-
I II Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük hem
larını beklerler. Kendilerinden, izledikleri karakterlerin yapım hem çekim eki almıştır?
III A) Bahçedeki güllerin kokusu çok güzeldi.
sahipmiş gibi görünen niteliklere gerçekten sahip olduk-
larına, yapmakta oldukları işin yol açacağı sonuçların B) Senin davranışların beni çok kızdırıyor.
IV C) Başımın altına yumuşacık bir yastık koydu.
gerçekleşeceğine ve genelde her şeyin göründüğü gibi ol-
duğuna inanmaları istenir. D) Otobüsten indiğimizde sokaklarda kimse yoktu.
V E) Senin bu sözlerine bir anlam veremiyorum.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi, “belirt-
me durumu eki” almıştır? A seçeneğinde “güllerin” sözcüğü çokluk ve tamlayan ek-
lerini (-ler, -in), C’de “başımın” sözcüğü iyelik ve tamlayan
A) I B) II C) III C) IV E) V eklerini (-ım, -ın), D’de “sokaklarda” sözcüğü çokluk ve hâl
2019 / TYT
eklerini (-lar, -da), E’de ise “sözlerine” sözcüğü çokluk, iye-
lik ve hâl eklerini (-ler-in-e) aldığı için sadece çekim eki al-
Belirtme durum eki (-i), isme gelerek isimlerin cümlede belirtili nesne
mıştır. B seçeneğinde “davranışların” sözcüğü “-ış” yapım
görevi üstlenmesini sağlayan ektir. “Göz-leri, izledik-leri, olduk-ları,
eki ile çokluk(-lar) ve iyelik (-ın) eklerini almıştır.
inanmaları” sözcüklerindeki ekler, iyelik ekidir. “Sahne-ler-i” sözcü-
ğündeki “-ler” çoğul eki, “-i” belirtme hâl ekidir. Yanıt B
Yanıt B 69

KONU YAPI BİLGİSİ - 3
B. FİİL ÇEKİM EKLERİ

Fiillerin belli bir zamana, tasarıya ve kişiye göre çekimlenmesini sağlayan eklere, fiil çekim
ekleri denir. Fiil çekim ekleri şunlardır:
HATIRLATMA I. Haber (bildirme) kipleri
"–mez / -ar / -dik / -ecek / II. Dilek (tasarlama) kipleri

-miş" sıfat-fiil ekleri, biçim III. Olumsuzluk eki
ve ses bakımından kip ek- IV. Şahıs (kişi) ekleri
leriyle benzerlik göstermek-
tedir. Sıfat-fiil ekleriyle kip
eklerini işlev bakımından
ayırmak gerekir.
Annem bayatlamış ekmek- I. HABER (BİLDİRME) KİPLERİ
lerini değerlendirirdi.
✒ Fiillerin zamanını bildiren çekim ekleridir. Haber kipleri şunlardır:
Bu cümlede "bayatlamış"
a) Bilinen geçmiş zaman: -di (-dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
sözcüğü "ekmekleri" söz-
cüğünün sıfatı olduğu için ✓ Odasını köşe bucak temizle - di.
"-mış" eki sıfat-fiil ekidir. Bilinen geçmiş zaman kipi eki
Bu konuyu onunla da görüş - tü - m.

Bilinen geçmiş zaman kipi eki + şahıs eki
b) Duyulan geçmiş zaman: -miş (-mış, -muş, -müş)
✓ Ahmet, bu kitabı geçen yıl oku - muş.

Duyulan geçmiş zaman kipi eki
 İzmir’e bundan yirmi yıl önce taşın - mış- lar.

Duyulan geçmiş zaman kipi eki + kişi eki
c) Şimdiki zaman: -yor
✓ Karşı binanın çatısına yüzlerce güvercin kon - u - yor.

Şimdiki zaman kipi eki
Bunları bana niçin anlat - ı - yor - sun?

Şimdiki zaman kipi eki + kişi eki
d) Gelecek zaman: -ecek / -acak
AKLINDA OLSUN ✓ Yönetmeliğe uymayan işletmeler kapatıl - acak.

Gelecek zaman kipi eki
Geniş zamanın olumsuzun-
da “-r/ -ar /-er” ekleri “-ma/ O dosyaları yarın bana getir - ecek - siniz.
Gelecek zaman kipi eki + kişi eki
-me, -maz/-mez” e dönüşür.
yap - ar (olumlu)
yap - maz (olumsuz)
e) Geniş zaman: -r (-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür)
söyle - r (olumlu)
söyle - mez (olumsuz) ✓ İyi bir sanatçı, eserine kendi ruhunu da kat - ar.
Geniş zaman kipi eki
70 Her sabah bir bardak portakal suyu iç - er - im.

Geniş zaman kipi eki + kişi eki
DİL BİLGİSİ
II. DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ
✒ Fiillerin tasarılarını (dilek, istek, gereklilik, emir) bildiren çekim ekleridir. Bu kiplerde za-
man anlamı yoktur. Dilek kipleri şunlardır:
a) İstek kipi: -e / -a
✓ Bu akşam birlikte sinemaya gid - e - lim.
İstek kipi eki + kişi eki
b) Koşul kipi: -se / -sa

✓ Bu akşam siz de burada kal - sa - nız.
Şart kipi eki + kişi eki
c) Gereklilik kipi: -meli / -malı

✓ Zinde kalmak için düzenli spor yap - malı - sınız.
Gereklilik kipi eki + kişi eki
d) Emir (buyruk) kipi: Emir kipinin eki yoktur. Kişi ekleri, emir anlamını da yüklenir.
✓ Herkes ödevini zamanında getir - sin.
kişi eki
III. OLUMSUZLUK EKİ (-me / -ma) UYARI

✒ Fiillere olumsuzluk anlamı katan fiil çekim ekidir. Bazı kaynaklarda olumsuz-
✓ Aylar oldu, gel - me - di - n. luk eki, ilden il yapım eki
Olumsuzluk + kip + kişi olarak kabul edilmektedir.
eki eki eki ÖSYM’nin bu eki hangi iş-
Artık buralarda kal - ma - y - acak - lar. levde kabul ettiği net değil-
Olumsuzluk + kip + kişi dir.
eki eki eki
IV. ŞAHIS EKLERİ
✒ Fiillerin kim tarafından yapıldığını bildiren fiil çekim ekidir.

gel-di-m bak - ı - yor - um (1. tekil kişi)
gel-di-n bak - ı - yor - sun (2. tekil kişi)
ge-di - bak - ı - yor - (3. tekil kişi eki yoktur.)
gel-di-k bak - ı - yor - uz (1. çoğul kişi)
gel-di-niz bak - ı - yor - sunuz (2. çoğul kişi)
gel-di-ler bak - ı - yor - lar (3. çoğul kişi)
✒ Kişi ekleri ile bazı iyelik ekleri biçim bakımından benzerlik gösterir. Kişi ekleri fiillere, iyelik
ekleri ise isimlere gelmektedir.
✓ Evim buraya oldukça uzaktır.
iyelik (benim evim)
eki
 Yaprak dolmasını çok severim.

kişi (ben severim) 71
eki

C. EK FİİL ÇEKİM EKLERİ
Ek fiil eski Türkçede tek başına bir fiilken günümüz Türkçesinde ek olarak kullanılan, hem
isimlere hem de fiillere gelebilen bir çekim ekidir. Ek fiil eklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
I. Ek fiilin bilinen geçmiş zamanı: “-idi” (-dı/ -di /-du/ -dü/ -tı/ -ti/ -tu/ -tü)
AKLINDA OLSUN II. Ek fiilin duyulan geçmiş zamanı: “-imiş” ( -mış/ -miş/ -muş/ -müş)
III. Ek fiilin şartı: “-ise” (-sa/-se)
Ek il ekleri, soru cümlele-
rinde soru edatından sonra; IV. Ek fiilin geniş zamanı: (-im / -sin / -dir /-iz / -siniz / -dirler) Geniş zaman ekleri kişilere göre
olumsuz cümlelerde de "de- farklılık gösterir.
ğil" edatından sonra gelir.
Ek Fiil Eklerinin Görevleri
Hafta sonu evdeydim.
a. İsimlere veya isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.
Hafta sonu evde miydin?
Hafta sonu evde değildim. ✓ Hava, sabah açık ve güneşliydi. (güneşli - y - i - di.)
Yüklem Ek fiil
Birinci cümlede ek il isme çekim eki
gelmiş. İkinci cümlede soru
edatından sonra, üçüncü Sınavdaki soruların bazıları çok zormuş. (zor -i - miş.)
cümlede ise "değil" edatın- Yüklem Ek fiil
çekim eki
dan sonra gelmiştir.
Kitap, farklı dünyalara açılan bir penceredir. (pencere - dir.)
Yüklem Ek fiil
çekim eki
b. Ek fiilin “-idi / -imiş / -ise” çekimleri, haber veya dilek kiplerinden sonra gelerek birleşik
zamanlı fiil oluşturur.
✓ Yağmur, sabahtan beri aralıksız yağıyordu. (yağ - ı - yor - i - di.)

Birleşik şimdiki ek fiil
zamanlı fiil zaman (II. kip eki)
O da bizimle geleceğini önceden söyleseymiş. (söyle - se - i - miş.)

Birleşik şart ek fiil
zamanlı fiil (II. kip eki)
✒ Ek fiil geniş zaman ekleri "-im / -sin / -iz / -siniz", biçim bakımından kişi ekleri
"-im / -sin / -iz / -siniz" ile benzerlik gösterir. Ek fiilin geniş zaman ekleri isimlere, kişi ekleri
ise fiillere getirilmektedir.
✓ Bu dünyada hepimiz misafiriz.

"-iz" ek fiil
Yarın arkadaşlarla sinemaya gideceğiz.

"-iz" kişi eki
Bu akşam hiç uyuyamadım.

"-m" kişi eki
Her şeyden tat alabilen mutlu bir insanım.

"-ım" ek fiil eki
72
DİL BİLGİSİ
YAPI BAKIMINDAN SÖZCÜKLER KONU
I. BASİT SÖZCÜKLER
✒ Yapım eki almamış, başka bir sözcükle bitişerek birleşik sözcük oluşturmamış sözcükler-
dir. Sadece çekim eki almış sözcükler basit yapılıdır.
Heyecan ve beklenti okuma hızını etkileyen nedenlerdir.
Bu cümledeki “heyecan” sözcüğü hiçbir ek almamıştır. “Hızını” ve “nedenlerdir” sözcükleri de

sadece çekim eki almıştır. Bu nedenle sözcüklerin üçü de basit yapılıdır.
✓ neden-ler-dir hız-ı-n-ı
AKLINDA OLSUN
ÇE ÇE ÇE ÇE
".... sözcüklerden hangisi
yapı bakımından farklıdır?"
II. TÜREMİŞ SÖZCÜKLER biçimindeki sorularda söz-
✒ En az bir yapım eki almış sözcükler türemiş sözcüktür. cüklerin "basit, türemiş ve
birleşik" olma durumları göz
✓ Yazılarının sözcük örgüsü büyük bir değişkenlik gösteriyor. önünde bulundurulmalıdır.
Bu cümledeki “yazılarının, sözcük, örgüsü, büyük, değişkenlik” sözcükleri yapım eki aldığı
için türemiş sözcüktür.
✓ yaz - ı > yazı söz - cük > sözcük ör - gü > örgü
fiil FİYE isim İİYE fiil FİYE
kökü kökü kökü
büyü - k > büyük değiş - ken - lik > değişkenlik

fiil FİYE fiil FİYE İİYE
kökü kökü
III. BİRLEŞİK SÖZCÜKLER

✒ İki ya da daha fazla sözcüğün birleşerek bir varlık ya da kavramı karşılamak üzere oluş-
turduğu sözcüklerdir. Bu sözcükler anlamca ve biçimce bir bütünlük oluşturur.
UYARI
✓ Afyonkarahisar, Eskişehir, karasinek, kırkayak, sonbahar...
Bazı birleşik sözcüklerde
her iki sözcük de gerçek
anlamını koruyabilir.
Birleşik Sözcüklerin Oluşumu
gözyaşı
a. Anlam Kayması Yoluyla Oluşan Birleşik Sözcükler zeytinyağı
✒ Birleşik sözcüğü oluşturan sözcüklerden ya birincisi ya ikincisi, ya da her ikisi gerçek an-
lamlarını yitirir, yeni anlamlar kazanır.
✒ Birinci sözcüğün gerçek anlamını yitirdiği birleşik sözcükler:
✓ sivrisinek, başsavcı, karaborsa, adamotu, başbakan, kördüğüm...
✒ İkinci sözcüğün gerçek anlamını yitirdiği birleşik sözcükler:
✓ aşçıbaşı, akşamüstü, modaevi, soyağacı, heykeltıraş, gökyüzü...
✒ Her iki sözcüğün de gerçek anlamını yitirdiği birleşik sözcükler:

73
✓ akbaba, kuşbaşı, doludizgin, hanımeli, aslanağzı…
"Yapı Bakımından Sözcükler"
b. Ses Düşmesi Yoluyla Oluşan Birleşik Sözcükler
✒ Birleşik sözcüğü oluşturan sözcüklerden birincisinde ya da ikincisinde ses düşmesi olur.

✓ ne için > niçin pazar ertesi > pazartesi
ne asıl > nasıl sütlü aş > sütlaç
kahve altı > kahvaltı güllü aş > güllaç
kayın ata > kaynata hasta hane > hastane
kayın ana > kaynana cuma ertesi > cumartesi
AKLINDA OLSUN c. Sözcük Türü Kayması Yoluyla Oluşan Birleşik Sözcükler
Bazı birleşik sözcükler sıfat ✒ Bir adla bir çekimli fiilden ya da iki çekimli fiilden oluşan birleşik sözcüklerdir. Fiil soylu
görevinde kullanılabilir. sözcükler, birleştikleri sözcükle birlikte tür bakımından değişikliğe uğrayarak ad ve sıfat
oluştururlar.
açıkgöz çocuk ✓ uyur gezer > uyurgezer oldu bitti > oldubitti
sıfat isim
fiil fiil isim fiil fiil isim
yurtsever adam gece kondu > gecekondu miras yedi > mirasyedi
sıfat isim
isim fiil isim isim fiil isim
uyurgezer çocuk
sıfat isim
d. Tamlama Yoluyla Oluşan Birleşik Sözcükler
boşboğaz insanlar ✒ Bazı birleşik sözcükler bir isim tamlamasının ya da sıfat tamlamasının anlamca kaynaşıp
sıfat isim
kalıplaşması yoluyla oluşmaktadır.
I. Belirtisiz isim tamlaması biçiminde kurulan birleşik sözcükler
hanım el-i > hanımeli deve diken-i > devedikeni

buz dolap-ı > buzdolabı kuş burun-u > kuşburnu
II. Sıfat tamlaması biçiminde kurulan birleşik sözcükler

Kızıl ay > Kızılay Yeşil ırmak > Yeşilırmak
Eski şehir > Eskişehir kara biber > karabiber
NOTLAR
74
DİL BİLGİSİ
1 3
1901’den beri Nobel Ödülleri’nin sahiplerini belirle- Orta Asya’nın kurak bozkırlarında soyu kritik derecede teh-
I like altında bulunan, kısa fil hortumuna benzeyen ilginç bu-
mekle yükümlü İsveç Akademisi, birkaç yıldır edebiyat I
ödülü dalındaki tercihleri nedeniyle ağır eleştiri altında.
runlu canlılar yaşar: Sayga antilopları. Bunlar,insanlardan
II III
II
Eleştirilerin temel nedeni olarak ödülün son zamanlar-
IV ve yerleşim yerlerinden çok uzak yerlerde yaşamayı tercih
da geleneksel edebî formatın, yani roman türünün dı- III IV
V eder. Buna rağmen aşırı avlanma,yaşam alanlarının tahri-
şında tarzlar benimsemiş kişilere verilmesi gösteriliyor. V
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi yapı batı ve tarımsal faaliyetler gibi insan kaynaklı etkenler var-
bakımından diğerlerinden farklıdır? lıklarını tehdit ediyor.
A) I B) II C) III D) IV E) V Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangileri
2019/MSÜ hem yapım hem de çekim eki almıştır?
I, II, IV ve V numaralı sözcükler yapı bakımından basit; III A) I ve II B) I ve V C) II ve IV

numaralı “eleştiri” sözcüğü ise türemiştir. D) III ve V E) IV ve V
2021/MSÜ
Yanıt C
“can-lı-lar” (II) sözcüğünde “-lı” isimden isim yapım eki,

“-lar” çekim eki; “yaş-a-ma-y-ı” (IV) sözcüğünde “-a” isim-
2 den fiil yapma eki, “-ma” fiilden isim yapma eki, “-ı” belirt-
me durumu (çekim eki) ekidir. Yanıt C
Her sene, zamanı gelince İstanbul’un mahallelerinden Bo-
I
ğaz’ın köylerine göçler başlardı. Eski İstanbullular; Boğazi- 4
II
çi’nin kenarlarına yapılmış ve eski erkân sedirleriyle, kere- Her gelişimde bana kucak açan tüm güzelliklerini yine de
III ele vermeyen Antalya ... Kaleiçi’nin bambaşka bir atmos-
feri var. Burası geçmişle bugünün buluştuğu benzersiz bir
vet, şilte ve halılar üstünde yer minderleri gibi eski eşyalarla
IV konuma sahip. Limandan dağların görünüşü, testere gibi
keskin doruklu dağların, yamaçların, sarp kayalıkların iz
döşenmiş geniş odalı, gönül ferahlatıcı yalılara taşınırlardı.
düşümü tam anlamıyla harika!
V
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
Bu parçada altı çizili sözcüklerle ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır? A) İyelik eki B) Fiil çekim eki
C) Belgisiz sıfat D) Pekiştirilmiş sözcük
A) I. sözcük belirtme durumu eki almıştır.
E) Benzetme edatı
B) II. sözcük iyelik eki almıştır.
C) III. sözcük sıfat-fiil eki almıştır. A) gel - iş - im - de
C) Her gelişimde
D) IV. sözcük çokluk eki almıştır. fiil YE ÇE ÇE
belgisiz isim
(–im, I. tekil kişi iyelik eki)
E) V. sözcük geniş zaman eki almıştır. sıfat
2019 / MSÜ D) bambaşka → pekiştiril-
miş sözcük
“Zamanı” sözcüğünde “-ı” eki belirtme durumu değil, iyelik
ekidir. Sözcüğün başına “onun” zamiri getirilerek tamlama E) gibi → benzetme edatı
oluşturulabilmektedir. Bu parçada fiil çekim eki kullanılmamıştır.
Yanıt A Yanıt B 75

TEST
1
KONU ÖĞRETEN
1. Bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı en küçük birimi- 4. Okunuşları ve yazılışları aynı anlamları farklı olan kökle-
ne kök denir. re sesteş kök denir. Sesteş kökler arasında herhangi bir
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi bu açıkla- anlam bağı yoktur. Yön, taraf anlamındaki “sol” sözcüğü
maya örnektir? ile canlılığını kaybetmek anlamındaki “sol-” sözcüğü
sesteş köke örnektir.
A) Bir öğretmen ezberleten değil, düşündüren kişi ol-
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili
malıdır.
sözcüğün kökü sesteşlik özelliği taşımaz?
B) Bana her şeyi olduğu gibi anlat ki sana yardım ede- A) Birkaç uçuştan sonra yavru kuş yuvadan ayrıldı.
bileyim.
B) Bu aralar onunla pek görüşemiyoruz.
C) Etrafa yayılan koku içeridekileri rahatsız etmişti. C) Yarışmaya katılan öğrencilerden birkaçı dereceye
D) Kıyıdaki büyük taşın altında onlarca balık vardı. girmişti.
D) Pınar başında bekleyenler, elindeki bidonları doldur-
E) Kitabın her sayfasını merak ve heyecanla okudum.
ma telaşındaydılar.
E) Yemeğe bol miktarda yağ koyduğu için yemek bize
ağır geldi.
2. Türkçede sözcük kökleri tür bakımından ikiye ayrılır. Bir
varlık ya da kavramı karşılayan köklere (masa, göz, aşk
vb.) isim kökü; bir iş, oluş ya da hareketi (gel-, yürü-,
5. Doğadaki varlıkların sesini ya da iki nesnenin birbirine
değmesiyle çıkan sesi karşılayan köklere “yansıma kök”
dinle- vb.) karşılayan köklere ise fiil kökü denir.
denir. “Pat, küt, çat, fıs …” sözcükleri birer yansıma
Buna göre aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi-
köktür. Yansıma kökler aynı zamanda isim köküdür.
nin kökü tür bakımından ötekilerden farklıdır?
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma
A) Akşama kadar bir şey yemediği için baygınlık geçir- kök yoktur?
mişti. A) Yazarın son kitabındaki imgeler, ışıltılı mecazlarla
B) Uzun süren kuraklığın ardından gelen yağmurla çift- süslediği anlatım etkileyiciydi.
çinin yüzü güldü. B) Akvaryumdaki suyun şırıltısına kendimi kaptırmış,
balıkların danslarını izliyordum.
C) İnsanlar, elindekilerinin değerini onları kaybettikleri
zaman anlarlar. C) Bahçedeki kuşların cıvıltısı usta bir sanatçının piya-
nosundan çıkan ezgileri anımsatıyordu.
D) Soğuk rüzgârların etkisiyle hava sıcaklıkları birden-
D) Yukarıdan gelen tıkırtının ne olduğunu anlamak için
bire düştü.
dikkat kesilmişti.
E) Yorgunluktan kanepenin üzerinde uyuyakalmıştım. E) İnşaat sahasındaki iş makinelerinin horultusu yüzün-
den başım sürekli ağrıyor.
3. Bir sözcüğün kökü ile bu köke getirilen ekten sonraki 6. Yapım ekleri o sözcüğün anlamını bazen de türünü
biçimi arasında bir anlam ilişkisi vardır. Sözcüklerin kökü değiştirir.
bulunurken bu anlam ilişkisi göz önünde bulundurulur.
Aşağıdaki altı çizili eklerden hangisi sözcüğün
Buna göre aşağıdaki sözcüklerden hangisinin kökü anlamını ya da türünü değiştirmemiştir?
yanlış belirlenmiştir?
A) İş yerinde kendini sevdir, verilen sorumluluktan sa-
A) kontrolsüz < kontrol - süz kın kaçma.
B) yaşayış < yaş - a - y - ış B) Bilim insanları yeni bir gezegen keşfettiklerini duyur-
dular.
C) sınavda < sına - v - da
C) Açık bir eczane bulursam ilacı hemen alacağım.
D) dergiler < der - gi - ler D) Temizlik konusunda oldukça titiz bir insandır.
76
E) gölgeli < göl - ge - li E) Yıllardan beri Ankara’nın bir ilçesinde oturuyor.
DİL BİLGİSİ
7. Yapım ekleri işlevleri bakımından isimden isim, isimden 10. Fiil kök ya da gövdelerine gelerek onlardan yeni fiiller
fiil, fiilden fiil ve fiilden isim yapan ekler olarak dört başlık türeten eklere fiilden fiil yapım eki denir.
altında toplanır.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi fiilden fiil
Buna göre aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi yapım eki almamıştır?
işlevi bakımından diğerlerinden farklı bir yapım eki
almıştır? A) Geçen sene bizim semte yeni bir spor salonu açıldı.
A) Bazı bitkiler, nefes açıcı özelliğe sahip olduğu için B) Bu konuyu önce öğretmeninle görüş, onun fikrini al.
ilaç sanayinde kullanılıyor.
C) Evdeki herkes için bahçedeki ağaçtan bir elma ko-
B) Eski bir gemici olan Yaşar Bey, yıllarını denizde ge- par.
çirmiş bir insandı.
D) Bir şeylere sahip olmak istiyorsan kısmetini kovala-
C) Binanın ambarında yanıcı maddelerin bulunduğu bir malısın.
bölme vardı.
E) Bu tür söylemler beni çok kızdırıyor, çileden çıkarı-
D) Leke çözücü özelliği olan deterjanlarla bu elbiseyi yordu.
temizleyebilirsiniz.
E) Bu tür kırıcı sözlerle kalbimde ne derin yaralar açtı-

ğının farkında mısın?
11. Fiilimsi ekleri de birer yapım ekidir. Türkçede üç tür fii-
limsi vardır: İsim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil. İsim-fiiller “-me /
8. Bir isme gelerek ondan yeni anlamlı bir isim türeten -iş / -mek” ekleri ile türetilir.
eklere isimden isim yapım eki denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil eki almış
Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükte isim-
sözcük yoktur?
den isim yapım eki kullanılmamıştır?
A) İnsan, öğrenmeyi bir ihtiyaç hâline getirdiği zaman
A) Son zamanlarda şekersiz çay içen kişilerin sayısı bir
kendisini sürekli yeniler.
hayli arttı.
B) Her birey, zor zamanlarında sığınmak için güvenilir
B) Fabrikada imal edilen birinci kalite mobilyalar yurt
bir liman arar.
dışına satılıyormuş.
C) İşlerini aksatmamalısın, böyle bir tutum seni her za-
C) İnsanın evinden başka bir yerde rahat ettiği pek sık
man zora sokar.
görülmez.
D) Böyle bencil davranarak herkesi kendinden uzaklaş- D) Umutsuz bir bekleyiş, karanlık geceye benzer.
tırıyorsun. E) Gitmeyi değil kalıp mücadele etmeyi göze alabiliyor-
E) İnatçı bir yapısı olduğu için onunla anlaşmak kolay sanız cesursunuz.
olmuyor.
9. Yapım eklerinden herhangi birini almış sözcüklere gövde 12. “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” sıfat-fiil ekleri, aynı
denir. Örneğin “bit-” sözcüğü bir fiil köküdür, “bitki” söz- zamanda birer yapım ekidir ve eklendikleri fiillerden sıfat
cüğü ise aynı kökten türetilmiş bir gövdedir.
ya da isim görevli sözcükler türetir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gövde hâlinde bir
sözcük kullanılmamıştır? Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil
eki kullanılmamıştır?
A) Kitabın beşinci sayfasından sonra olaylar hızlanma-
ya başlıyor. A) Biz bu küçük kasabanın havasını, suyunu ve insan-
larını çok sevdik.
B) Masanın çiçekli örtüsüne geçen akşam çorba dökül-
müştü. B) Binanın balkonlarında paslanmaz çelikten yapılan
balkon demirleri kullanıldı.
C) Bilgisayar teknolojisi günümüzde akıl almaz bir hızla
ilerliyor. C) Öğrencileri kampa götürecek bir araç ayarlamaya
çalışıyoruz.
D) Masanın üstünde bir çanta ve bazı derslere ait kitap-
lar vardı. D) Yağmur, susuzluktan çatlamış topraklara can verdi.
E) Yorgun olduğu her hâlinden belli olan ihtiyar, soluk- E) Göçük altındaki işçilerin yeri oynar başlıklı kamera 77
lanmak için ağacın dibine oturdu. yardımıyla belirlendi.
1
SÖZCÜKTE YAPI
1. Giyilmemiş çamaşırlar nasıl kokar bilirsin 4. Yazar, bu eserinde sözü ve sanatı yokuşa sürüyor, bize
Sandık odalarında I II III
Senin de dükkânın öyle kokar işte düş gücünün ürünlerini sunuyor.
IV V
Bu dizelerdeki sözcüklerle ilgili olarak aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez? Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerden hangisi
basit yapılı değildir?
A) Birleşik yapılı sözcük kullanılmıştır.
A) V B) IV C) III D) II E) I
B) İyelik eki kullanılmıştır.
C) Bütün sözcükler basit yapılıdır.
D) Türemiş yapılı sözcük vardır.
E) Ad durum eki kullanılmıştır.
5. Semtleri de kentleri de insanlar yaratır. İnsan çevreyi,

I
doğayı biçimler sonra da biçimlediği şey tarafından bi-
çimlendirilir. Beyoğlu da diğer kentlerin parçaları gibi

2. Kitap vardır, yalnızca tadına bakılmak içindir; kitap vardır,
II III
I II
bir insan yapısıdır. Ama artık kişisel tarihimiz içinde bir
yutulmak içindir; kitap vardır, çiğnenmek, özümlenmek
semt olmaktan çıkmış, anıların yumağı, bir özlemler top-
III IV V
IV
içindir. lamı, duyguların ve heyecanların bileşkesi olmuştur.
V
Yukarıdaki numaralanmış sözcüklerden hangisi
ortak köke (kökteş kök) örnektir? Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi
“üçüncü çoğul kişi iyelik eki” almıştır?
3. (I) Adana’nın gençliğine vurgunum, İstanbul’da tarih

ezer insanı. (II) Ankara’ya bayılırım ama eski mahallele-
rinde gezmekten hoşlanmam. (III) Adana’da işte o geç- 6. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi, yapı
miş yüzyılların havası yok. (IV) Diyarbakır’da da en çok yönünden diğerlerinden farklıdır?
yeni şehri sevdim, kalenin dışında. (V) Çıkmalı o kalenin
A) Kitabın her sayfasını tek tek inceledi.
dışına, kaleyi yıkmalı demiyorum; o koca koca surlar
B) Koskoca binalarla çevrelenmiş küçücük bir bahçe...
nasıl yıkılır?
C) Bir süre benimle kalmayı denesen olmaz mı?
Numaralanmış cümlelerin hangisinde türemiş söz-
cük kullanılmamıştır? D) Doğa, yine güzellikler sunmak için uyanıyor.
78
A) I B) II C) III D) IV E) V E) Etkili bir sunum için iyi bir araştırma yapmak gerekir.
DİL BİLGİSİ
7. Olayların ortaya çıkışı hepimizi heyecanlandırmış, duy- 10. Pencereden dışarıya şöyle bir baktım
gularımızı etkilemişti. I
Bu cümledeki sözcüklerden hangileri yapım eki Ufuk, yeşil yeşil ağarıyordu
almıştır? II
Sevgilim, dedim
A) ortaya - hepimizi - duygularımızı
III
B) ortaya - çıkışı - etkilemişti Dördüncü uykudadır şimdi
C) olayların - heyecanlandırmış - duygularımızı IV
Galata Köprüsü açılmak üzeredir
D) olayların - ortaya - duygularımızı
V
E) hepimizi - çıkışı - etkilemişti
Yukarıdaki numaralanmış sözcüklerden hangileri
hem yapım hem çekim eki almıştır?
A) I ve II B) III ve IV C) II ve III
D) I ve IV E) IV ve V
8. Bilirim kimse içemez
Üst üste aynı pınardan

Bir veda gibi her nefes
Alışılmış kıyıdan
11. Okuyarak olayların ve gelişmelerin içyüzünü öğrenen
I
den hangisi söylenemez?
kişi, öncelikle kendine güvenini artırır. Kendine güveninin
A) Birleşik yapılı sözcük kullanılmıştır. II III IV
artması da düşünce ufkunu geliştirip geniş bir görüş açısı
B) Türemiş yapılı sözcük vardır.
V
C) Ad durum ekleri kullanılmıştır. sağlayarak olayları inceleme yeteneği kazandırır.
D) İyelik ekleri kullanılmıştır. Bu parçada altı çizili çözcüklerden hangisi yapım
E) Fiil çekim eki almış sözcükler vardır. eki almamıştır?
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte-

ki “-ler” ekinin görevi, ötekilerden farklıdır?
A) İki gün önce halamlara gittiğimi sana söylemedim 12. Bakakalırım giden geminin ardından
mi?
Atamam kendimi denize, dünya güzel
B) Kitabın ikinci baskısında bazı konuları ayrıntılı işle- Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisine örnek yok-
miş. tur?
C) Kimin ne demek istediğini gözlerinden anlardı öğret- A) Basit yapılı sözcük
menimiz.
B) Birleşik yapılı sözcük
D) Sınavdaki sorular çok zordu ama hepsini yapan da
C) Ad durum eki almış sözcük
vardı.
D) Pekiştirilmiş sözcük
E) Ağacın yere kadar uzayan dallarını testereyle kes- 79
tim. E) Türemiş yapılı sözcük
2
SÖZCÜKTE YAPI
1. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi “yansıma 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük,
kök” ten türemiş ad değildir? birden çok yapım eki almıştır?
A) Rüzgârın uğultusu kulaklarımdan hâlâ silinmedi. A) Ufacık çocuğa bu sorumluluğu kim yüklemiş?
B) En ufak bir çıtırtı, korkumuza korku ekliyordu. B) Senden daha anlayışlı bir arkadaşım olmadı.
C) Kalp çarpıntısına yeni bir ilaç bulunduğunu duydum. C) Kuşların cıvıltısı kimi yaşama bağlamaz ki!
D) Yaprakların hışırtısı, baharın geldiğini müjdeliyor. D) Su taşkınlarından korunmak için bent yaptık.
E) Radyodaki cızırtıyı gidermek için gün boyu uğraştı. E) Yazarına bakmadan seçerim okuyacağım kitabı.
5. Baharla birlikte dört bir yanımızı çiçek bürüdü. Şimdi

I II
baharın bereketinden, iyileştirici gücünden yararlanma
III
zamanı. Ülkenin her yanı bambaşka bir güzellik sunuyor.
İster ormanda yürüyün, kokuya ve çiçeklerin rengine do-
2. “Kuşburnu, buzdolabı, balıksırtı, rüzgârgülü” birleşik IV
yun ister güneye inip ışıldayan sularda huzur bulun.
sözcükleri, aşağıdaki yollardan hangisiyle yapılmış-
V
tır?
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangileri
A) Belirtisiz isim tamlamasının kalıplaşmasıyla
isim kökünden türemiştir?
B) Sıfat tamlamasının kalıplaşmasıyla
A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV
C) Bir tümcenin kalıplaşmasıyla
D) I ve V E) III ve V
D) Yansıma sözcüklerin kalıplaşmasıyla
E) Takısız isim tamlamasının kalıplaşmasıyla
6. Yağmur, duysam içimin göklerinden sesini,

I
Yağarsın; taşlar bile yemyeşil filizlenir,
II
Yıldırımlar parçalar çirkefin gövdesini,
III
Sel gider ve zulmetin çöplüğü temizlenir,
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sözcüğün IV
oluşumu ötekilerden farklıdır?
Yağmur, bir gün kurtulup çağın kundaklarından,
A) Mirasyedi bir kardeşin olduğunu söylemedin.
Alsam, ölümsüzlüğü billur dudaklarından.
B) Gölde yüzen karabatakları seyrediyor çocuklar. V
C) İki taraf da ateşkes imzalamaya karar verdi. Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangile-
rinin kökü tür bakımından ötekilerden farklıdır?
D) Bilgisayar, insanların okuma alışkanlıklarını değiş-
tirdi. A) I ve II B) III ve IV C) II ve III
80
E) Öyle bir vatanseverin yokluğuna katlanmak zor. D) II ve IV E) I ve V
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tür kayması (söz- 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-lik” eki, somut bir
cük türü değişmesi) yoluyla oluşmuş birleşik söz- addan soyut bir ad türetmiştir?
cük kullanılmıştır? A) Bu havada yağmurluk giymek gereksiz bence.
A) Biçerdöverin bulunması, çiftçinin işini kolaylaştır- B) Tarladaki korkuluk, kuşların oyuncağı olmuş.
mış.
C) Yeni aldığım sabahlık, herkesin hoşuna gitti.
B) Benim açıkgöz arkadaşım sonunda suçunu itiraf
D) Arabanın arka camındaki güneşlik, parça parçaydı.
etti.
E) Sen bana annelik mi yaptın, diye ağlıyordu.
C) “Gökyüzünde yalnız gezen yıldızlar” şarkısı beni an-
latıyor.
D) Odamdaki demirbaşların listesini yapmamı istemiş-

sin.
E) Geçirdiği trafik kazasında, kafatasında bazı çatlak-
lar meydana gelmiş.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-de” eki, farklı bir

görevde kullanılmıştır?
A) Cebinde beş para olmadığını biliyordum.

8. Türkçe sözcüklerde yapım ekleri, çekim eklerinden B) Saygın bir insan olarak tanınır çevresinde.
önce gelir.
C) Çalılar çıtırdadıkça korkumuz artıyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük
D) Pencerede oturan kedi ne kadar sevimliydi!
bu kurala uymaz?
E) Böyle bir ortamda çalışmak zor olsa gerek.
A) Sınav sonuçlarına göre her yüzdelik dilimde iki bin
öğrenci var.
B) Sonbaharda olmamıza karşın dağlar bembeyaz.
C) Bu tür sorunların yaşanması çok doğal.
D) Gece gündüz çalıştığını bilmiyor muyuz?
E) Yaşamda başarı çalışılarak elde edilir.
12. İyi yazmanın ilk koşulu, başkalarının yazdıklarını oku-

I II
maktır. Harflerin, sözcüklerin içinde yoğrulmadıkça
kendinizi yenileyemez, düşünce açınızı genişletemez-

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili fiil, öteki- III
lerden farklı yapıdadır? siniz. Daha önceleri nelerin söylendiğini, nasıl söy-
IV
A) Bu sorular yarına kadar biter.
lendiğini bilmeyen, neyi, nasıl söyleyeceğini de bilmi-
B) Birkaç gün sonra buraya da gelir. V
yor demektir.
C) Seni görmek için eve mutlaka uğrar.
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi
D) Kurumumuz hepinize iyi günler diler. “belirtme durum eki” almamıştır? 81
E) Benim bu konuda titiz olduğumu bilir. A) I B) II C) III D) IV E) V
KONU SÖZCÜK TÜRLERİ
Türkçede sözcükler tür bakımından ad soylu sözcükler ve fiiller olarak iki ana başlıkta toplanır. Ad
soylu sözükler cümledeki görevlerine ve türlerine göre şunlardır:
Ad Soylu Sözcükler
I. İsimler (Adlar)
II. Sıfatlar (Ön adlar)
III. Zamirler (Adıllar)
IV. Zarflar (Belirteçler)
V. Edatlar (İlgeçler)
VI. Bağlaçlar
VII. Ünlemler
I. İSİM (AD)
Bir kavramın ya da bir varlığın doğrudan doğruya kendisini anlatan sözcüklerdir:
✓ ağaç, ev, kâğıt, irade, hayal, çelik, göz, öfke, can…
İSİM ÇEŞİTLERİ
1. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler

a. Özel Ad: Bir tek varlığı, kavramı tanıtan adlardır.
Kişi ad ve soyadları: Hulusi Kaya, Mevsim Taşkaya…
Hayvan adları: Tekir, Çomar, Karabaş…
Ulus adları: Türkler, Almanlar, Fransızlar…
Ülke adları: Türkiye, Almanya, Fransa…
Dil adları: Türkçe, Almanca, Fransızca…
Din ve mezhep adları: Hristiyanlık, Müslümanlık, Hanefilik…
Kıta adları: Avrupa, Asya, Afrika, Amerika…
Mahalle, sokak, cadde, bulvar adları: Birlik Mahallesi, Atatürk Caddesi …
Gazete, dergi, kitap adları: Hürriyet, Bilim ve Teknik, Yaprak Dökümü…
Kurum ve kuruluş adları: Atatürk Lisesi, Türk Dil Kurumu, Çankaya Belediyesi…
Göl, deniz, ırmak, dağ, ova, yayla, bölge adları: Van Gölü, Ege Denizi...
b. Tür Adı (Cins ad): Aynı türden varlık ve kavramlara verilen, adlardır.
AKLINDA OLSUN ✓ kuş, ağaç, kitap, çiçek, kedi, okul…

Bu kitabı iki kez okudum. (özel anlamlı)
Tür adları biçimce çoğullan- Kitap, en iyi arkadaştır. (genel anlamlı)
madan da (-ler çoğul eki al-
madan) kendi türünden var- 2. Varlıkların Oluşlarına Göre İsim
lıkların tamamını anlatabilir.
a. Somut İsim: Duyu organlarıyla algılanan varlıklara verilen adlardır.
Çocuk, evin neşe kaynağı-
82 dır. ✓ koku, hava, ağaç, ses, sıcak, ekşi, kızıl…
DİL BİLGİSİ
b. Soyut İsim: Duyu organlarıyla algılanamayan, akıl yoluyla var oldukları kabul edilen kav-
ramlara verilen adlardır.
✓ akıl, mutluluk, sevinç, irade, zekâ, aşk,korku, öfke, sevgi…
3. Varlıkların Sayısına (Niceliklerine) Göre İsimler
a. Tekil İsim: Bir tek varlık ya da kavramı belirten adlardır.

✓ Okul, ağaç, bardak, şişe, kâğıt, ev, insan…
AKLINDA OLSUN
Bazı adlar, ad aktarması
b. Çoğul İsim: Birden çok varlığı anlatan adlardır. Çoğul adlar, tekil adlara “-ler” eki getirile-
yoluyla topluluk anlamı ka-
rek oluşturulur.
zanabilir.
✓ ağaçlar, bardaklar, evler, insanlar…
Bu sınıf çok çalışkandır. (sı-
c. Topluluk Adı: Biçimce tekil anlamca çoğul olan, bir topluluğu bildiren adlardır.
nıftaki öğrenciler)
✓ orman, koro, deste, ekip, sürü, ordu, ulus…
Okulumuz, Çanakkale’ye
İSİM TAMLAMALARI gezi düzenledi. (okul yöne-

ticileri)
✒ İki ya da daha fazla adın birbirini aitlik ilgisiyle tamamlayarak oluşturduğu söz öbeğine
“isim tamlaması” denir. Tamlamayı oluşturan sözcüklerden birincisi “tamlayan”, ikincisi
“tamlanan” dır. Ad tamlamalarında asıl öge, tamlanandır. Tamlayan, tamlananın anlamını
bütünleyen yardımcı ögedir.
UYARI
Ad tamlamaları kuruluş özelliklerine ve tamlama eklerinin durumuna göre dörde ayrılır.
Topluluk adları da çoğul eki
1. Belirtili isim tamlaması
(-ler) alabilir. Bu durumda
2. Belirtisiz isim tamlaması birden çok topluluk belirtil-
3. Takısız isim tamlaması miş olur.
4. Zincirleme isim tamlaması Okullar, 14 Haziran’da tatile
girdi.
1. Belirtili İsim Tamlaması
Ormanlarımız, göz göre
✒ İki isimden oluşan, tamlayanı “-ın”, tamlananı “-ı” ekini alan isim tamlamalarıdır.
göre yok ediliyor.
Tamlayan Tamlanan
-ın -ı
✓ kapı-n-ın boya-s-ı
kalem-in uc-u
ağac-ın dal-ı
✒ Belirtili isim tamlamalarında tamlayanda "n" tamlamanda "s" kaynaştırma ünsüzü kullanı-
lır.
✓ araba - n - ın kapı - s - ı
HATIRLATMA
kapı - n - ın boya - s - ı Tamlayan eki “-ın” ben ve
biz kişi zamirlerine gelerek
✒ "Su" sözcüğü hem tamlayanda hem tamlananda "y" kaynaştırma ünsüzünü alır.
ad tamlaması oluşturdu-
✓ su - y - un sesi dere-n-in su-y-u
ğunda “-im” olur.
✒ Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
Onun arabası
✓ Hâlâ dilimdedir tuzu engin denizlerin
tamlanan tamlayan Benim arabam
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklal Bizim arabamız
tamlanan tamlayan
✒ Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına tamlananın sıfatı girebilir.

✓ Şiirin, başka bir şeyle karıştırılmaması gereken yapısı vardır.
tamlayan sıfat öbeği tamlanan
Bahçenin en güzel ağacı susuzluktan kurumuştu. 83

tamlayan sıfat öbeği tamlanan
"İsim (Ad)"
✒ Belirtili isim tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan bir sıfatla nitelenebilir.
✓ Küçük çocuğun uzun saçları rüzgârda dalgalanıyordu.
tamlayanın tamlayan tamlananın tamlanan
              sıfatı sıfatı
AKLINDA OLSUN
Tamlayanı söylenmemiş ✒ Tamlayanı kişi zamiri olan belirtili isim tamlamalarında tamlayan düşebilir.
isimlere "tamlayanı düşmüş ✓ Benim kardeşim, istediği okula girmek için çok çalıştı.
tamlayan tamlanan
isim tamlaması" da denir.
(Benim) Kardeşim, istediği okula girmek için çok çalıştı.
tamlanan
(Onun) Kitabı olmadığı için ders çalışamıyordu.

tamlanan
✒ Belirtili isim tamlamalarında tamlayan eki düşebilir.

✓ Bütün bu dokumalar, gözüm nurudur. (gözüm-ün)
tamlayan tamlanan
Gözüm yaşı sele gitti, diyor şair. (gözüm-ün)

tamlayan tamlanan
✒ Belirtili isim tamlamalarında tamlanan ekinin söylenmediği de olur.

✓ Bizim ev çalıştığım okula çok yakındır. (bizim evimiz)
tamlayan tamlanan
Sizin sınıf okulun kaçıncı katındadır? (sizin sınıfınız)
tamlayan tamlanan
✒ Belirtili isim tamlamalarında tamlayan eki “-ın” yerine “-den” eki (ad durum eki) kullanıla-
bilir. Bu durumda tamlanan, belgisiz zamir ya da soru zamiri olur.
✓ Kitaptaki sorulardan hangisini çözemedin?
(-ın)
Öğrencilerden birkaçı bayram nedeniyle tatile gitti.
(-in)
✒ Belirtili isim tamlamaları, bir ismin sıfat öbeği olarak kullanılabilir.

✓ Başımın belası adam, yine buraya gelmiş.
sıfat öbeği isim
✓ Arkadaşımın kardeşi Pelin, bahçe işleriyle uğraşıyor.
sıfat öbeği isim
✒ Belirtili isim tamlamalarında tamlayan da tamlanan da ortak kullanılabilir.
✓ Evin ve arabanın masrafları son zamanlarında beni zorluyordu.

tamlayan tamlayan ortak tamlanan
Bahçenin ağaçları, çiçekleri ilaçlanmış.

ortak tamlayan tamlanan tamlanan
2. Belirtisiz İsim Tamlaması
✒ Tamlayanı ek almayan, tamlananı “-ı / -i /-u / -ü” ekini alan isim tamlamasıdır.
Bu tür tamlamalarda tamlayan belirsizdir.
Tamlayan Tamlanan
✓ kömür kara-s-ı
kanarya sarı-s-ı
84 akşam güneş-i
köy yol-u
DİL BİLGİSİ
✒ Belirtisiz isim tamlamaları, bir ismin sıfat öbeği olarak kullanılabilir.
✓ kömür kara-s-ı gözler el iş-i örgü
sıfat öbeği isim sıfat isim
öbeği
kuş tüy-ü yastık sel uğrağ-ı yer

sıfat öbeği isim sıfat öbeği isim
✒ Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın yapıldığı maddeyi bildirebilir.

✓ vişne reçel-i, kabak tatlı-s-ı, irmik helva-s-ı …
✒ Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın nedenini bildirir.

✓ sel felaket-i, deprem yıkıntı-s-ı, kar tatil-i ...
✒ Belirtisiz isim tamlamaları bir sıfat tarafından nitelenebilir ya da belirtilebilir.

Bu durumda sıfat, tamlamanın tamamını niteler veya belirtir.
✓ Yeni tören elbisesini çok beğenmiş.
niteleme
sıfatı
belirtisiz
isim tamlaması
AKLINDA OLSUN
Takısız isim tamlamaları
Suyun üstünde kırmızı bir çocuk hırkası yüzüyordu.
niteleme belirtisiz isim
ve niteleme sıfatıyla oluş-
sıfatı tamlaması turulan sıfat tamlamaları
birbirine karışabilir. Sıfat
Küçük zerdali ağacını ilaçladınız mı?
tamlamalarında tamlayan,
niteleme belirtisiz
tamlananın rengini, duru-
sıfatı isim tamlaması
munu, biçimini bildirir.
kırık bardak † sıfat tamla-

ması
3. Takısız İsim Tamlaması
✒ Tamlayanı ve tamlananı tamlama eki almayan isim tamlamasıdır. Bu tamlamalarda tam- cam bardak † takısız isim
layan, tamlananın yapıldığı maddeyi bildirir. tamlaması
Tamlayan Tamlanan
✓ naylon terlik
cam bardak
UYARI
ipek mendil
yün kazak Belirtili isim tamlamalarında
tamlayan ile tamlanan ara-
kâğıt para
sına sıfat girdiğinde oluşan
porselen vazo
yeni tamlama zincirleme
pamuk bez
isim tamlaması değildir.
taş duvar
Binanın arka bahçesinde
tamlayan sıfat tamlanan
havuz vardı.
4. Zincirleme İsim Tamlaması
Bu cümledeki isim tamlama-
✒ Birden çok isim tamlamasının birleştirilmesiyle kurulan tamlamalardır. Bu nedenle zincir-
sında tamlayan ile tamlanan
leme isim tamlamasının içinde en az iki isim tamlaması vardır. Bu tür tamlamalar en az üç
arasındaki "arka" sözcüğü
isimden oluşur. Zincirleme isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan kendi başına bir
sıfat görevindedir. Bu ne-
isim tamlamasıdır.
denle tamlama, zincirleme
✓ Bu yıl üniversite sınavının sonuçları bir haftada açıklandı. isim tamlaması değildir.
zincirleme isim tamlaması
Üniversite sınavı - nın sonuçları

tamlayan (isim) tamlanan
isim tamlaması
85
"İsim (Ad)"
✓ Okulun konferans salonu tıklım tıklım doluydu.
Okul - un konferans salonu
AKLINDA OLSUN tamlayan (isim) tamlanan (İT)
Belirtisiz isim tamlamaların-

✓ Soru bankasının yanıt anahtarında bazı hatalar var.
da birkaç kullanım dışında
soru bankası - n - ın yanıt anahtar-ı
tamlayan ile tamlanan arası-
tamlayan (İT) tamlanan (İT)
na başka sözcükler girmez.
“parti genel başkanı”
İSİMLERDE (ADLARDA) KÜÇÜLTME
✒ İsimlere getirilen “-cik, -ceğiz, -ce” ekleriyle yapılır. Bu ekler, getirildiği isme
“küçültme, sevgi, acıma, azımsıma, önemsizlik” gibi anlamlar katar.
✓ Yolun ortasındaki tepecik, arabaların geçişini zorlaştırıyordu. (küçültme)

UYARI Çocukçağızın ameliyat olabilmesi için para gerekliydi. (acıma)
“-cık/-cik, -ca/-ce” ekini alan Babacığım, ne zaman geleceksin? (sevgi)

sözcükler, kendisinden Soru kitapçıklarını sınavdan sonra dağıtacağız. (küçültme)
sonra gelen ismi nitelerse
küçültme sıfatı olur.
genişçe salon YAPISINA GÖRE İSİMLER

sıfat isim
İsimler yapılarına göre basit, türemiş ve birleşik isimler olmak üzere üçe ayrılır.
küçücük ayaklar
sıfat isim
1. Basit isimler: Yapım eki almamış isimlerdir. Basit isimler çekim eki alabilir.
✓ Ev, taş, dağ, kum, oyun…
2. Türemiş isimler: En az bir yapım eki almış isimlere türemiş isim denir.
➢ İsimden türeyen isimler: ev-li, taş-lı, dağ-lık, kum-sal, oyun-cu…

➢ Fiilden türeyen isimler: kaz-ı, doğ-a, bat-ı, çiz-gi, seç-kin…
➢ Yansımadan türeyen isimler: tıkır-tı,vızıl-tı, horul-tu
3. Birleşik İsimler: İki sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu isimlerdir. Birleşik isimler şu
AKLINDA OLSUN
şekillerde oluşur:
“-cik” ekiyle türetilen bazı
adlar küçültme anlamından ➢ İsim soylu sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşur (isim + isim): hanımeli, suçiçeği,
sıyrılıp bir varlık adı olabilir. gökyüzü…
➢ Sıfat ve ad görevli sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşur (sıfat + isim):anayasa, Yeni-
gelincik (çiçek) mahalle…
arpacık (hastalık) ➢ İsim soylu sözcüklerle fiillerin bir araya gelmesiyle oluşur (isim + fiil):imambayıldı, mi-
maymuncuk (anahtar) rasyedi…
kızılcık (meyve) ➢ Fiil soylu sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşur (fiil + fiil): biçerdöver, vurdumduy-
bademcik (organ) maz…
➢ İsim soylu sözcüklerle fiilimsilerin bir araya gelmesiyle oluşur (isim + fiilimsi):ağaçka-
kan, kardelen…
➢ (fiilimsi + isim)bilirkişi, yanardağ, atardamar…
➢ Yansıma sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşur(yansıma + yansıma):çıtçıt, gırgır,
şakşak…
86
DİL BİLGİSİ
1 3
Çinlilerin güzel bir atasözü vardır: “Gülümsemesini bilmeyen Bazı isim tamlamalarında “-den” durum eki, “-ın” tamlayan
insan dükkân açmamalıdır.” Çünkü gülümseme, bütün dille- ekinin görevini üstlenir.
rin üstünde bir anlaşma aracıdır.
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir
Bu parçada aşağıdaki eklerden hangisi yoktur? örnek vardır?
A) Tamlayan B) Belirtme durumu
A) Evdeki sandalyelerden birkaçı kırıldı diye üzülüyordu.
C) Çokluk D) Yönelme durumu
B) Senin bu çalışmalarını herkes gönülden alkışlıyor.
E) Bulunma durumu
C) Baş tacı ettiğin insanlardan yardım alabildin mi?
2019 / MSÜ
D) Balkondan düşen saksı, benim için çok değerliydi.
“Çinliler-in” sözcüğünde “-in” tamlayan, “gülümsemesi-n-i”
E) Bilgiden yoksun insanları eğitmeyi amaç edinmişti.
sözcüğünde “-i” belirtme durumu, “Çinlilerin, dillerin” söz-
cüklerinde “-ler” çokluk, “üstün-de” sözcüğünde “-de” bu-
B’de “-den” eki eklendiği sözcüğe belirteç görevi yüklemiş;
lunma durumu ekidir.
C, D, E seçeneklerinde ise “-den” eki, ayrılma durum eki
Yanıt D görevinde kullanılmıştır. A seçeneğinde “-den” eki, tam-
layan ekinin görevini (sandalyeler-in birkaç-ı) üstlenmiştir.
Yanıt A
2
Bizdeki dolmuş kültürü bir başkadır. Bir yardımlaşma 4
I (I) Şimdilerde İstanbul’un lüks semtlerine lüks kitabevleri
havası, bir aile sıcaklığı... Acaba Paris’te bir dolmuş hattı açılıyor. (II) Kitap raflarının yanı başında yemek yiyebili-
açılsaydı sefer sırasında şöyle diyaloglar geçer miydi? yor, müzik dinleyebiliyorsunuz. (III) Kitaplar da sinema
II III afişleri gibi tanıtılıyor. (IV) Deterjanların, beyaz eşyaların
– Kaptan, şuradan bir Eyfel alır mısın? reklamları olduğu gibi kitapların da reklamları var artık. (V)
– Bozuk olsun! İç sayfaları değil ama kapağın şekli, rengi, adı pek büyük
– On avro var bende, kusura bakma, bozuver. önem taşıyor doğrusu.
IV V
ya da Numaralanmış cümlelerin hangisinde tamlayanı ortak
– Kaptan, Louvre’dan geçer mi? belirtili isim tamlaması vardır?
– Yok, aşağıdan bineceksin Louvre’a, heykelin yanından... A) I B) II C) III D) IV E) V
Hiç sanmıyorum!
I. cümlede “İstanbul’un semtleri”, belirtili isim tamlaması;
Bu parçada numaralanmış sözlerin hangisi tamlama
II. cümlede “kitap raflarının yanı başı”, zincirleme isim
değildir?
tamlaması; III. cümlede “sinema afişleri”, belirtisiz isim
A) I B) II C) III D) IV E) V tamlaması; IV. cümlede “deterjanların, beyaz eşyaların
reklamları”, tamlananı ortak belirtili isim tamlamasıdır. V.
2018 / MSÜ cümlede “kapağın şekli, rengi, adı”, tamlayanı (kapağın)
ortak isim tamlamasıdır. “Şekli, rengi, adı”, birden fazla
I ve II numaralı söz öbekleri belirtisiz isim tamlaması, III ve
tamlanandır.
IV numaralı söz öbekleri sıfat tamlamasıdır.
Yanıt E
Yanıt E 87
"İsim (Ad)"
5 7
Küçük öykülerle girdim edebiyat dünyasına. Öykü her (I) Beni en çok, sevdiğim romanlar ilgilendiriyor, bir de ünlü
I yazarların kötü yazılmış romanları. (II) Vasat romanlarla
zaman biricik yerini korumuştur bende. Öteki türlerle ilgili eleştiri yazamıyorum. (III) Sıradan bir romanın okun-
II III ması da güçtür. (IV) Kötü romanda iyi bir eleştiri imkânı
de uğraştığım oluyor zaman zaman ama bir coşku seli yakalar; nelerin kötü olduğunu, nelerden kurtulmak gerek-
IV tiğini gözler önüne serebilirsiniz.
geldi mi hemen öykü yazıyorum. Ancak o Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangilerin-

durduğu zaman denemelere, oyunlara başlaya- de, belirtili ad tamlamasının tamlayanı sıfat almıştır?
V A) I ve II B) II ve IV C) I ve III
biliyorum. D) III ve IV E) I ve IV
Yukarıdaki altı çizili tamlamalardan hangisi tür bakı-
I. Ünlü yazarlar - ın kötü yazılmış romanlar - ı
mından ötekilerden farklıdır?
sıfat tamlayan sıfat öbeği tamlanan
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
sıfat tamlaması
I. Küçük öykü → sıfat tamlaması
sıfat isim III. Sıradan bir roman - ın okunma - s - ı
sıfat tamlayan tamlanan
II. Biricik yer → sıfat tamlaması
sıfat tamlaması
sıfat isim
III. Öteki türler → sıfat tamlaması Yanıt C
sıfat isim
IV. coşku sel-i → belirtisiz isim tamlaması
isim isim
V. Durduğu zaman → sıfat tamlaması
sıfat isim
Yanıt D 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çıkma (ayrılma) du-
rumu eki, diğerlerinden farklı bir işlevde kullanılmış-
tır?
6
A) Edebiyatla ilgili çalışmaları herkes gönülden alkışlı-
(I) Mehmet Fuat, belli ilkelerine karşın sevgiyle yaklaşıyor yor.
konularına. (II) Bir eksikliği, bir yanlışlığı düzeltmek isterken
B) Baş tacı ettiğimiz insanlardan yardım alabildiniz mi?
bile kırıcı olmamaya çalışıyor. (III) Ama hakkı yenmiş bir
C) Merdivenden düşen adamı alelacele hastaneye götür-
olaya, bir kitaba değinirken eleştirmenliğe yalınkılıç soyu-
düler.
nuyor. (IV)Dergileri eleştirirken de, “Ben bütün suçu, dergi-
D) Tabaktaki meyvelerden almak isteyenler sıraya gir-
lerimizin biçiminde buluyorum.” diyor. (V) Mehmet Fuat’ın
bu düşünceleri, her olaya sınırlı bir açıdan bakma alışkan- mişti.
lığındandır. E) Karşıki tepeden aşağı yuvarlanmak, en büyük eğlen-
ceydi.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde
isim tamlaması vardır? B seçeneğinde “insanlar-dan”, C seçeneğinde “merdi-
A) I ve II B) II ve III ven-den”, D seçeneğinde “meyveler-den”, E seçeneğinde
C) III ve IV D) IV ve V “tepe-den” sözcüklerindeki “-den” eki, sözcüklere dolaylı
tümleç görevi yüklemiştir. Bu sözcükler, yükleme yönel-
E) I ve V
tilen “Kimden, nereden?” sorularına yanıt vermektedirler.
IV. cümlede “dergilerimizin biçimi”, V. cümlede “Mehmet A seçeneğindeki “gönül-den” sözcüğündeki “-den” eki, bu
Fuat’ın bu düşünceleri”, isim tamlamalarıdır. Diğer cümle- sözcüğe zarf tümleci görevi yüklemiş, yüklemin bildirdiği
lerde isim tamlaması yoktur. eylemin nasıl yapıldığını belirtmiştir.
Yanıt D
88 Yanıt A
DİL BİLGİSİ
TEST
2
KONU ÖĞRETEN
1. İsimler varlıklara verilişlerine göre özel isim ve cins ismi 4. Belirtisiz isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan ara-
olmak üzere ikiye ayrılır. Özel isimler, tek olan, eşi ve sındaki ilişki genel olduğu için araya başka sözcük gir-
benzeri olmayan varlıkların isimleridir. Tür isimleri (cins mez. Ancak tamlamanın başına sıfat gelebilir.
isimler) aynı türden pek çok varlığı karşılayan isimlerdir.
Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamanın örneği
Bu açıklamadan hareketle aşağıdaki cümlelerin han- yoktur?
gisinde altı çizili sözcük, tür (cins) ismi değildir? A) Yaz aylarında ucuz güneş gözlüğü satışlarında pat-
A) Şair Orhan Veli için Kapalıçarşı kapalı bir kutudur. lama oluyor.
B) Gecenin karanlığında ateşböcekleri bir yanıp bir sö- B) Bir zamanlar öğrencilere siyah okul önlüğü giydirili-
nüyordu. yordu.
C) Kardeşim, bu yıl ortaokula yeni başlamıştı. C) Adana’daki kazada dört fabrika işçisi hayatını kay-
betti.
D) Okulda haftada bir gün İnegöl köfte veriyorlar.
D) Her yerde mevsimlik otomobil lastiği, kar lastiği rek-
E) Bu ayakkabılarını hangi mağazadan aldın? lamı boy gösteriyor.
E) Aksaray’da, çoban köpeği projesine çok sayıda baş-
vuru yapıldı.
2. Bazı tür isimleri, tekil oldukları hâlde o türün tamamını
kapsayacak biçimde kullanılabilir. 5. Beş duyumuzdan herhangi birisiyle algılayamadığımız
ancak var olduklarını akıl, inanç ve sezgi yoluyla kabul-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bu
açıklamayı örneklendirir? lendiğimiz kavram ve varlıkları karşılayan isimlere “soyut
isim” denir.
A) İstanbul, Olimpiyat Komitesi tarafından denetlendi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük
B) Yeni alınan ev, iki günde çabucak boyandı. soyut isimdir?
C) Adıyaman’a bu yıl yeni bir köprü yapıldı. A) Okulun açılış töreninin ertelenmesini biz de istedik.
D) İnsan her zaman mutlu olmanın yolunu aramalıdır. B) Duvarın yıkıntılarının kaldırılışı sırasında biz orada
E) Çocuk, akşam yemeği için mutfağa geçti. yoktuk.
C) Başaramam korkusu sınava girmesini engelledi.
D) Eğitim uzmanlarının önerileri komisyonda kabul
3. İsimlerde küçültme anlamını “-cik, -cek, -ceğiz” yapım edildi.
ekleri sağlar. Bu ekler, isimlere “küçültme, azımsama, E) Atalarımız düşman ordularını cephelerde bir bir da-
sevgi, acıma” gibi anlamlar katabilir. ğıttı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültmeli isim
6. Çoğul eki almadan birden fazla varlığın oluşturduğu
yoktur?
grubu karşılayan isimlere, topluluk ismi denir.
A) Yaşlı adam koskoca kışı bu kulübecikte geçirmiş.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi vardır?
B) Birden fazla araba, daracık sokakta yan yana park A) Babam beni her gün aramaktan bir türlü vazgeçmedi.
edemiyor.
B) Bu okuldaki çocuklar öğretmenlerini çok seviyorlar.
C) Annesinden kalma altını, ahşap bir kutucukta saklı-
C) Etrafımızdakileri mutlu edecek küçük iyilikler yapa-
yor. lım.
D) Keklik yavrularını bahçedeki süslü kafesçikte büyü- D) Meydandaki konseri izleyenler eğlence bitince da-
tecekmiş. ğıldı.
E) Mahallede yalnız yaşayan yaşlı kadıncağız dün fe- E) Kitap inceleme komisyonu bu ayki çalışmasını Ay- 89
nalaşmış. dın'da yapacakmış.
"İsim (Ad)"
7. İsim ya da fiil kök ve gövdelerine bir yapım ekinin getiril- 10. Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer
mesiyle oluşturulmuş; anlam bakımından yeni isimlere, değiştirebilir.
türemiş isim denir.
Aşağıdakilerin hangisinde, bu açıklamanın örneği
Bu açıklamaya göre, aşağıdaki cümlelerin hangisin- vardır?
de türemiş isme yer verilmemiştir?
A) Evin etrafındaki çitin yükseltilmesi gerekiyordu.
A) Soruları son kez gözden geçirip kitabı baskıya ver-
B) Memleketin her köşesinde kahramanlık hikâyeleri
dim. anlatılıyordu.
B) Ortaya koyduğum çalışma beni heyecanlandırıyor. C) Karışmayın işine başkalarının, diye sert bir cevap
C) Köydeki bahçede güllerden evvel erik ağaçları çiçek verdi.
açtı. D) Toplantıda ele alınacak konuların listesini yaptı.
D) Kendisini okumada sınırlandıranlar, anlamada da E) Bir türkü mırıldanıyordu gecenin karanlığında.

sınırlandırır.
E) Vergi bildiriminde bulunmanız için üç gününüz kaldı.
8. “-den hâl eki, bazen belirtili isim tamlamalarındaki tamla-

11. Belirtili isim tamlamaları, tamlayan ve tamlanan olarak
yan eki “-ın, -in, -un, -ün” eklerinin yerini tutabilir.
iki ögeden oluşur. Tamlayan eki “-in, -in, -un, -ün”; tam-
Buna göre aşağıdakilerden hangisinde “-den” eki lanan eki ise iyelik eki olan “-ı, -i, -u, -ü”dür. Tamlayan
alan sözcük, isim tamlamasının tamlayanı olarak ünlüyle bitmişse araya genellikle “n” kaynaştırma ünsü-
kullanılmıştır? zü girer.
A) Dedemin çınarın altında yaptığı sohbetleri meşhur- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı farklı bir
dur. kaynaştırma ünsüzü almış bir isim tamlaması var-
dır?
B) Üniversitedeki arkadaşlarından bazılarıyla görüşü-
yormuş. A) Kapının boyası çok canlı görünüyordu.
C) Sevincinden ne yapacağını bilemiyordu. B) Çorbanın tuzunu iyi ayarlayamamışlar.
C) Arabanın bakımını yaptırıp yola çıktı.

D) Herkes meşhur bir Kerkük türküsünden bahsediyor-
du. D) Suyun sesi, uzaktan ninni gibi geliyordu.
E) Sudan bahanelerle dinleyicileri ikna etmeye çalışı- E) Ali’nin görevi daireye gelenleri karşılamaktı.
yordu.
9. İsimleri; fiillere, edatlara veya isim görevindeki sözcükle-

re bağlayan; diğer sözcüklerle ilişki kurarak onların
12. İsmin durum eki almamış hâline, ismin yalın durumu
cümlede görev kazanmasını sağlayan eklere, isim hâl
denir.
(durum) ekleri denir.
Buna göre aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hâl(durum)eki
yalın durumda bir isim değildir?
almış bir sözcük yoktur?
A) Araştırmacılar, yeni ilaçları belirlemeye çalışıyorlar.
A) Araba, tekeri patladığı için bir türlü ilerlemiyor.
B) Evde bulduğu eşyaları doldurdu arabanın kasasına.
B) Önümüzdeki yıllarda sınav sistemi oturur.
C) Batı ülkelerinde insanları kendine çeken şehirler
C) Yeni yazdığım kitabı yayınevine bölümler halinde vardır.
gönderdim.
D) Meraklı bir bekleyiş başlar, gönülleri sınırsız bir öz-
D) Arkadaşlarım, hediyelerini verip yemeğe katıldılar. lem doldurur.
90 E) Yarınki edebiyat sınavına defterinden çalışarak ha- E) O, bu şehrin havasını soluyan gerçek bir vatandaş-
zırlanıyor. tır.
DİL BİLGİSİ
3
İSİM (AD)
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük 4. İpek saçlarının halkalarını taramayı
isim değildir? Bizler seviyoruz gece karanlığında
A) Arkadaşlarının isteklerini hemen yerine getirdi. Ve dün öğlen vakti ellerini ve alnını
B) Bir ay sonra iş yerinin açılışını yapacaklarmış. Uzun uzun sildik köy çocuklarının
C) Çantasındaki eşyaları sıranın üzerine koydu. Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
D) Bir zamanlar burada eski ama sağlam bir bina vardı. A) Belirtisiz isim tamlaması
E) Hastanın üzerine kalın bir yorgan örtmüşler. B) Tamlayanı zamir olan isim tamlaması
C) Belirtili isim tamlaması
D) Zincirleme isim tamlaması
E) Tamlayanı ortak isim tamlaması
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansımadan türe-

miş bir isim yoktur?
A) Derenin şırıltısı, tarlada çalışanlara ninni gibi geli-

yordu.
B) Büyük kentlerin gürültüsünden bıkanlar, köye git-

mek istiyor. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayı anlamlı söz-
cük, ad göreviyle kullanılmıştır?
C) Rüzgârın uğultusu, sesimizin duyulmasına engel
oluyordu. A) Tarih sınavından “bir” aldı diye kendini hiç affetmi-
yor.
D) Elektrikler kesilince gökyüzündeki yıldızların ışıltısı
bizi büyüledi. B) Bazen bir bakış bile yeter sevgiyi anlatmak için.
E) Kuş cıvıltılarını, kedi miyavlamalarını duyunca hiç C) Yorum, eleştirinin bir ögesidir; eleştirinin kendisi de-
dayanamazdı. ğildir.
D) Her gün iki gazete okurdu babam ben küçükken.
E) Sınava bir hafta kala bende panik başlardı.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, tamlayanı ortak

isim tamlaması vardır?
A) Görevli, kardeşimin ve annemin sırası geldiğinde 6. Biçimce tekil olduğu hâlde bir topluluğa ad olan sözcük-
bizi içeri alabileceğini belirtti. ler vardır.
B) Bu romanın kurgusu, anlatımı ve konusu beni derin- Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi, bu açıkla-
den etkilemişti. mayı örneklemez?
C) Her annenin ve babanın beklentisi, çocuklarının A) Kitap, en iyi arkadaştır.
sağlıklı ve mutlu olmasıdır.
B) Çiçek, en iyi armağandır.
D) Romancı da şair de geçmişin özlemi ile geleceğin
C) Kedi, evcil bir hayvandır.
umudunu kaynaştırmak ister.
D) Bahar, çok sevdiğim biridir.
E) Yaşlı çınarların altında, berrak derelerin yanına 91
kamp kurar, günlerce eğlenirdik. E) İnsan, en gelişmiş canlıdır.
"İsim (Ad)"
7. Kimi tür adları, ad aktarması yoluyla topluluk adı olarak 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem tamlayanı
kullanılabilir. hem tamlananı isim tamlaması olan zincirleme isim
tamlaması vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde böyle bir topluluk
adı vardır? A) Deniz suyunun sıcaklığı, normalin çok üstünde.
A) Ailesi izin verirse bu geziye katılmak istiyormuş. B) Doğum gününde ona altın kolye almak istiyorum.
B) Sınıftaki sıra ve sandalyeler kontrolden geçirildi. C) Bahçedeki çiçeklerin kokusu misafirleri mest etti.
C) Çalıştığı şirket, konferans için onu Paris’e gönder- D) Şirket müdürünün not defterini elime bir geçirebil-
miş. sem...
D) Ağaç kesimini önlemek için toplantı yapmışlar. E) Yolun sonuna geldiğini kendisi nedense fark ede-
medi.
E) Gözlerini ışıktan korumak için çaba gösterirdi.
11. Gençleri, gelecek korkusu sarmış bugünlerde.

8. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili ad tamlamalarından
Bu cümledeki isim tamlamasının benzeri, aşağıdaki-
hangisinin tamlayanı, tamlananın neden yapıldığını
lerin hangisinde vardır?
bildirmektedir?
A) Olaylar, doğal akışına bırakılınca iyice karıştı.
A) Kayseri mantısı yapmak ne kadar da zormuş.
B) Bu yemek tarifini Karslı bir arkadaşım vermişti.
B) İki gün önce yaptığım kabak tatlısı, çok beğenildi.
C) Bir gün bunların olacağını hesap etmeliydin.
C) Dana derisi, ayakkabı ve çanta yapımında kullanılır.
D) Buranın evleri alçak tavanlı ve toprak tabanlıdır.
D) Manda sütünden yoğurt yapmayı hiç denedin mi?
E) Yorgunluktan, masanın üstünde uyuyakalmıştı.
E) Tatil günlerinde tüm aile bir araya gelir, eğleniriz.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ötekilerden farklı

bir isim tamlaması kullanılmıştır?
A) İnsanı hayal dünyasına götüren şiirler yazılmıyor ar- 12. Belirtisiz isim tamlamaları, bir adı niteleyerek sıfat göre-
tık. vini üstlenebilirler.
B) Gençlik korosuna girmeyi hepimizden çok o istiyor- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya bir
du. örnek vardır?
C) Oturabileceğimiz bir ağaç gölgesi bulabilir miyiz bu- A) Bu yıl deri çantaların moda olacağını söylüyorlar.
rada?
B) Ona gönderdiğim hediyeleri herkes çok beğenmiş.
D) Kaç gündür işin doğrusunu anlayamadık, inanın şa-
C) Dağ evinin salonunda büyük bir şömine vardı.
şırdık.
D) Düğünlerde giymek için petrol yeşili bir elbise aldım.
92 E) Bir pazar sabahı köyümüzden şehre gidişimizi unu-
tamadım. E) Sınav sonuçlarının açıklanacağı gün belli değil.
DİL BİLGİSİ
4
İSİM (AD)
1. Aşağıdakilerin hangisinde aynı tamlayana bağlı bir- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş
den çok tamlananı olan bir isim tamlaması kullanıl- bir isim tamlaması vardır?
mıştır? A) Işık sütunları duvarda keskin çizgiler oluşturuyordu.
A) Radyonun ve televizyonun düğmeleri kaç gündür
B) Yumuşacık tüyleri, masmavi gözleri vardı kedinin.
çalışmıyor.
C) Bu sözler, dostluğun simgelendiğini anlatıyordu.
B) Seni seven arkadaşlarının anlayışı, hatırı için gel-
melisin toplantıya. D) Yaz mevsiminin son günlerinde sıcaklıklar daha da
arttı.
C) Buğday tarlalarında çalıştığım günleri hatırladıkça
E) Çenesi düşünce, onu kimse susturamazdı.
hüzünlenirim.
D) Kitabın son sayfasına geldiğimde gözlerimi artık

açamıyordum.
E) Şiirin, düzyazıdan tamamen farklı bir tür olduğunu

bilmelisiniz. 5. Belirtili isim tamlamasında tamlayanla tamlanan arasına
başka sözcükler girebilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu duruma örnek

gösterilecek bir kullanım vardır?
A) Kredi Kartları Yasası’yla ödemelerde kolaylık sağla-

2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangi- nacak.
si isim olarak kullanılmamıştır?
B) Bütün varlığını yardım kurumlarına bağışlayacağını
A) Bunları çöp kutusuna atmalısın.
söyledi.
B) Oyunun sonunu beklemeden gitti.
C) Bizim memleketin havaları insanı yerinden oynatı-
C) Yoksul biri olduğu, hâlinden belliydi. yor.
D) Bu bahçeye birkaç ağaç daha dikelim. D) Gazetelerin iç sayfalarında, evden arabaya pek çok
şeyle ilgili ilan vardır.
E) Asma köprüyü yapmak zaman alacakmış.
E) Okul masraflarını karşılamada zorlandığını biliyor-
duk.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde takısız isim tamla-

ması vardır?
6. Dildeki sonsuz olanaklar, belli kurallara bağlanır. Sonuç
A) Bilim kurgu romanları okumayı daha çok seviyorum.
olarak, dilin kuralları vardır ama yaratma gücünün kural-
B) Çocuk bahçesinde oynayan çocukların seslerini du- ları yoktur.
yuyorum. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
C) Dosyaları koyduğum dolabı başka bir yere taşıyaca- A) Türemiş isim
ğım.
B) Belirtili isim tamlaması
D) Kitabın kapağındaki resmi beğenenlere şaştım doğ-
C) Zincirleme isim tamlaması
rusu.
D) Takısız isim tamlaması
E) Köyümüzdeki tarihî taş köprüyü yıkmak istiyorlar- 93
mış. E) Hâl eki almış isim
"İsim (Ad)"
7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde topluluk adı kullanıl- 10. (I) Yazarın öykülerinde toplumsal bir eleştiri kendini
mıştır? hissettiriyor. (II) Hatta bu, gitgide gündelik yaşamın
A) Ağaçlar kökünden kopacak gibi eleştirisine dönüşüyor. (III) Yazar, kişilerin olaylar üstü-
ne düşündüklerini yazıyor. (IV) Bunu iç konuşmalar
Bir türlü dinmiyor başlayan tipi
aracılığıyla verdiğinden hikâyeleri kolaylıkla okunuyor.
B) Kervan yürür, peşi sıra düşemem
(V) Hikâyelerinde genellikle kadın kahramanlara yer
Yıldız akar, uçsam da yetişemem veriyor.
C) Söylenmemiş aşkın güzelliğiyledir
Kâğıtlarda yarım bırakılmış şiir belirtili ad tamlamasının tamlayanı sıfat almıştır?
D) Her köşe başında durdum ağladım A) I B) II C) III D) IV E) V
Adını taşlara yazdım ağladım
E) Her gün bu kadar güzel mi bu deniz
Böyle mi görünür gökyüzü her zaman
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanıt cümlesi,

8. I. Kar, hayatın yüzüne örtülen ipek duvar gibi usulca “tamlayan” görevindedir?
beni sarmalayıp içine alıyor.
A) – Okula saat kaçta gittiniz?
II. Bir ilkyaz akşamı, boş bir tramvayın son vagonunda
– Onda.
hayaller kurarken görmüş beni.
III. Kılıçların, nalların ve gözlerin pırıltısı, art arda çakan B) – Bu çantayı nereden aldın?
aydınlık bir bütündü. – Pazardan.
IV. Eleştiri, bir yapıtın özünü ve yapısını anlatan, de- C) – Kimin parası kaybolmuş?
ğerli ve değersiz yanlarını belirten yazıdır.
– Berk’in.
V. “Bunu, günümüz koşulları içinde nasıl düşünebili-
rim?” in yanıtını arıyorum aslında. D) – İstanbul’un nesi güzel?
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde, – Denizi.

isim tamlamasının tamlayanı “yargı” bildirmektedir? E) –Yanıtladığın soruların kaçı yanlıştı?
A) V B) IV C) III D) II E) I –Beşi.
9. Belirtili isim tamlamalarında bazen tamlayan eki düşebilir.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir 12. Şu sılanın ufak tefek yolları
kullanım vardır?
Ağrıdan sızıdan tutmaz elleri
A) Evlerinin önü çardak
Tepeden tırnağa şiir gülleri
Elif’in elinde bardak
Yiğidim aslanım burda yatıyor
B) Gözün yaşı sele gitsin
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yok-
Sen d’olasın benim gibi
tur?
C) Bana kara diyen dilber
A) Belirtisiz isim tamlaması
Gözlerin kara değil mi
B) Tamlayanı düşmüş isim tamlaması
D) Evlerinin önü yazı
Yayılır turnası, kazı C) Zincirleme isim tamlaması
E) Göllere konan kuğunun D) Belirtili isim tamlaması

94
Kanadı beyaz çoğunun E) Tamlayanı ve tamlananı sıfat almış isim tamlaması
DİL BİLGİSİ
SIFAT (ÖN AD) KONU
✒ Sıfatlar, adların niteliklerini, durumlarını, sayılarını, miktarlarını bildiren sözcük ya da söz

öbekleridir. Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için mutlaka bir addan önce gelmesi, onu nitele-
mesi ya da belirtmesi gerekir. Tek başına kullanılan hiçbir sözcük, sıfat olamaz.
AKLINDA OLSUN
✒ Sıfatlar, adların nitelik ve özelliklerini göstermek için kullanıldıklarından addan önce gelir
“Nasıl” sorusu eylem ya
ve tamlama oluşturur. Bu tamlamalara sıfat tamlaması denir. Sıfatların olduğu her yerde
da eylemsiye yöneltilirse
sıfat tamlaması da vardır.
alınan yanıt, zarf (belirteç)
✒ Sıfat tamlamalarında sıfat, tamlayan görevindedir. olur.
Adam, yaşlı görünüyordu.
✓ Beyaz elbise, küçük çocuğa çok yakışmış.
belirteç fiil
sıfat isim sıfat isim (Nasıl
Toplantıda birçok insan sıcaktan fenalaştı. görünüyordu?)
sıfat isim Büyük lokma ye, büyük

niteleme isim belirteç
✒ Sıfatlar, görev ve anlamlarına göre ikiye ayrılır:
sıfatı
1. Niteleme sıfatları
konuşma.
2. Belirtme sıfatları fiil
(Nasıl konuşma?)
1. NİTELEME SIFATLARI
✒ Varlıkların renk, biçim ve durumlarını gösteren sözcüklerdir. Bir sıfatın niteleme görevinde
olup olmadığını anlamak için yanındaki ada “Nasıl?” sorusu sorulur. Eğer uygun bir yanıt
alınabiliyorsa bu, niteleme sıfatıdır.
✓ kırmızı elbise yaşlı adam
niteleme isim (Nasıl elbise?) niteleme isim (Nasıl adam?)
sıfatı sıfatı
çamurlu yol küçük bahçe

niteleme isim (Nasıl yol?) niteleme isim (Nasıl bahçe?)
sıfatı sıfatı
Kırık sandalyeye oturmuşsun.

niteleme isim
sıfatı (Nasıl sandalye?)
Bomboş koridorda koşuyordu.

niteleme isim
sıfatı (Nasıl koridor?)
✒ Bir isim birden fazla sıfatla nitelenebilir.

✓ Çalışkan, terbiyeli ve akıllı bir çocuktu benim arkadaşım.
sıfat sıfat sıfat isim
Uzun, sarı ve parlak saçları, onu yaşından genç gösteriyordu.

sıfat sıfat sıfat isim
✒ Bir sıfat birden çok ismi niteleyebilir.

✓ Kırık koltuk, sandalye, masa bırakmamıştı evinde.
sıfat isim isim isim
Bomboş sınıflar, koridorlar insana hüzün veriyordu. 95

sıfat isim isim
"Sıfat (Ön Ad)"

✒ Bir isim hem belirtme hem de niteleme sıfatı alabilir.
AKLINDA OLSUN ✓ Yaşlı bir adam, yanıma yavaşça sokuldu.

niteleme belirtme isim
İşaret sıfatları bir adı belirt- sıfatı sıfatı
mezse ve adın yerine kulla- ✓ Çocuklar, bu yemyeşil bahçeden ayrılmak istemiyordu.
nılırsa işaret zamiri görevi belirtme niteleme isim
üstlenir. sıfatı sıfatı
Bu kitapları rafa dizmelisin.

işaret
2. BELİRTME SIFATLARI
sıfatı ✒ Bir varlığı çeşitli sayı, soru, işaret ve belirsizlik anlamlarıyla belirten sıfatlardır. Belirtme
Bunları rafa dizmelisin. sıfatları şunlardır:
işaret a. İşaret (gösterme) sıfatları
zamiri b. Belgisiz sıfatlar
c. Soru sıfatları
d. Sayı sıfatları
a. İşaret (Gösterme) Sıfatları
✒ Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. Türkçede işaret sıfatı olarak kullanılabi-
lecek başlıca sözcükler şunlardır: “bu, şu, o, böyle, şöyle, öyle, öteki, beriki, öbür,
diğer...”
UYARI ✓ Bu çocuk, şu ağacın dalını kırdı.
işaret isim işaret isim
“Bir” sözcüğü varlığın kesin sıfatı sıfatı
sayısını (bir tane olduğunu)
belirtiyorsa sayı sıfatı, “her- O günlerde böyle kitaplar yoktu.
hangi bir” anlamını veriyorsa işaret isim işaret isim
sıfatı sıfatı
belgisiz sıfat olur.
Bu iş için bana bir gün yeter. Öteki araba, beriki sokakta duruyordu dün.
sayı isim işaret isim işaret isim
sıfatı sıfatı sıfatı
Bir gün beni anlarsın.
b. Belgisiz Sıfatlar
belgisiz isim
sıfat
✒ Varlıkların kesin sayısını vermeden onları belirsiz şekilde belirten sıfatlardır. Türkçede
belgisiz sıfat olarak kullanılabilen sözcükler şunlardır: bir, her, hiçbir, biraz, birçok, birkaç,
bütün, tüm, az, çok, başka, herhangi bir, falan, filan, falanca, filanca, birtakım, nice, bazı,
fazla, çoğu, kimi...
AKLINDA OLSUN ✓Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.
Belgisiz sıfatlar bir adı belirt- belgisiz isim belgisiz isim
mezse ya da adın yerine kul- sıfat sıfat
lanılırsa belgisiz zamir görevi
üstlenir. Tüm soruları başka yollarla çözdüm.
belgisiz isim belgisiz isim
Bazı öğrenciler çok sıfat sıfat
belgisiz isim
sıfat Kardeşimden hiçbir haber alamadık.
okumuyor. belgisiz isim
Bazıları çok okumuyor. sıfat

belgisiz
Bazı insanlar fazla kitap okuyor.
zamir belgisiz isim belgisiz isim
sıfat sıfat
Biraz kül, biraz duman; o benim işte.

96 belgisiz isim belgisiz isim
sıfat sıfat
DİL BİLGİSİ
c. Soru Sıfatları
✒ Varlıkların yerini, sayısını, durumunu soru yoluyla belirten sözcüklerdir. Türkçede soru
sıfatı olarak kullanılabilen sözcükler şunlardır: hangi, kaç, nasıl, kaçıncı, ne biçim, ne tür,
AKLINDA OLSUN
ne kadar, ne...
✓ Kaçıncı sınıfa geçtin? Türkçede soru anlamı; soru
soru isim sıfatı, soru zamiri, soru zarfı
sıfatı ve "mi" soru edatı ile sağ-
Ne tür filmlerden hoşlanıyorsun? lanmaktadır.
soru isim Soru sıfatları, mutlaka bir adı
sıfatı soru yoluyla belirtir. Adı soru
Seninle ne gün buluşalım? yoluyla belirtmeyen sözcük-
soru isim ler soru sıfatı değildir. Soru
sıfatı sıfatları çekim eki alırsa soru
Hangi soruyu çözemedin? zamirine dönüşür.
soru isim Hangi gömleği alacaksın?
sıfatı soru sıfatı
Nasıl bir elbise almak istiyorsun? Bunlardan hangisini alacak-

soru belgisiz isim soru zamiri
sıfatı sıfat sın?
Mirastan payınıza kaçar lira düştü?

soru isim
sıfatı
Bu işten ne kadar para kazanacaksınız?

soru isim
sıfatı UYARI
Sayı bildiren sözcükler bir
d. Sayı Sıfatları
adı belirtmezse ad görevi
Varlıkları sayı yoluyla belirten sözcüklerdir. Sayı sıfatları şunlardır:
üstlenir.
1. Asıl sayı sıfatları
2. Sıra sayı sıfatları Günde iki ekmek yiyor.
sayı isim
3. Üleştirme sayı sıfatları
sıfatı
4. Kesir sayı sıfatları
İkisini de tek başına yiyor.
5. Topluluk sayı sıfatları isim
1. Asıl Sayı Sıfatları: Adların kesin sayısını belirten sözcüklerdir.

✓ Beş gün çalışıp iki gün dinleniyormuş.
asıl isim asıl isim
sayı sayı
sıfatı sıfatı
Oğluna kırk gün kırk gece düğün yapmış.

asıl isim asıl isim
sayı sayı
sıfatı sıfatı
2. Sıra Sayı Sıfatları: Adların sırasını belirten sözcüklerdir. Sayı adlarına

“-ıncı, -inci” ekinin getirilmesiyle yapılır.
✓ Birinci sınıf öğrencileri okumayı öğrenmişler.

sıra isim
sayı
sıfatı
Öğretmenlikte otuz üçüncü yılını çalışıyormuş.

97
sıra sayı isim
sıfatı
"Sıfat (Ön Ad)"

✒ “İlk” ve “son” sözcükleri bir addan önce kullanıldıklarında sıra sayı sıfatı olurlar.
✓ Okulun son günü karne alacakmışız.
sıra isim
sayı
sıfatı
Takımlar ilk maçlarını İstanbul’da yaptı.

sıra isim
sayı
sıfatı
3. Üleştirme Sayı Sıfatları: Bölüştürme anlamıyla adların sayılarını belirten sıfatlardır. Üleş-
AKLINDA OLSUN tirme sıfatları “-er, -ar” ekiyle yapılır.
“Çeyrek, yarım” sözcükleri
✓ Sabahları birer dilim peynir yeriz.
bir addan önce kullanıl- üleştirme isim
sayı sıfatı
dıklarında kesir sayı sıfatı
Bu yıl ikişer gün izin kullanabildik.
olurlar. üleştirme isim
Yarım elma, gönül alma. sayı sıfatı
kesir isim
sayı 4. Kesir Sayı Sıfatları: Kesir bildiren sözcüklerin sıfat göreviyle kullanılmasıdır.
sıfatı
Çeyrek ekmek arası döner

✓ Patronu, onun maaşına yüzde yüz zam yapmış.
kesir sayı isim
kesir isim sıfatı
sayı
sıfatı
Şirketin kârından üçte iki pay almış.
kesir sayı isim
yedik.
sıfatı
5. Topluluk Sayı Sıfatları: Asıl sayı sıfatlarına gelerek belirttikleri nesneler arasında yakınlık,
birlik olduğunu gösteren ve bir nesne topluluğu bildiren sayı sıfatlarıdır.
✓ İkiz kardeşler üçüz kuzu beşiz doğum
SIFATLARLA İLGİLİ DİĞER BİLGİLER

1. Sıfatların Adlaşması
✒ Sıfatlar, adları niteleme ve belirtme göreviyle kullanılan, tamlayan durumundaki sözcük-

lerdir. Sıfat tamlamalarında bazen ad (tamlanan) düşer, tamlananın anlamı ve eki sıfata
geçer; sıfat, adın yerini tutar. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir.
UYARI ✓ Tembele iş buyur, sana akıl öğretsin. (tembel insan-a)

adlaşmış niteleme isim ÇE
İşaret ve soru sıfatları ile sıfat sıfatı
belgisiz sıfatlar çekim eki Varlıklılar, yoksullara yardım etmeli.

aldığında zamir olur. adlaşmış adlaşmış
sıfat sıfat
Şu arabanın motoru çok iyi.
işaret
sıfatı Varlıklı insan-lar > varlıklılar yoksul insan-lar-a > yoksullara
niteleme isim ÇE niteleme isim ÇE ÇE
Şunun motoru çok iyi. sıfatı sıfatı
işaret
zamiri 2. Sıfatlarda Küçültme
✒ “-ce, -cik, -msı, -mtırak” eklerini alan sözcükler sıfat görevinde kullanıldığında sıfatın an-
lamını küçültür, daraltır, sıfata “yaklaşık” veya “-e yakın” anlamı katar.
✓ Ekşimsi elmalardan iki kilo aldım.

sıfat isim
98 Ufacık çocuğa o kadar ağır yük taşıtılır mı?

sıfat isim
DİL BİLGİSİ
Üzerindeki sarımtırak elbiseyi kaça almış?
sıfat isim
Büyükçe bir bahçede piknik yaptık.

sıfat isim
Daracık sokaklardan geçip buraya geldim.

sıfat isim
3. Sıfatlarla Pekiştirme
✒ Pekiştirilecek sıfatın ilk ünlüsünün sonuna “m, p, r, s” ünsüzlerinden uygun olanı getirile-
rek sıfat pekiştirilir.
✓ sarı > sapsarı temiz > tertemiz

beyaz > bembeyaz mor > mosmor
Sapsarı saç, bembeyaz eller, tertemiz koltuklar...
sıfat isim sıfat isim sıfat isim
✒ “m, p, r, s” ünsüzleriyle yapılan pekiştirmelerde araya başka bir ünlünün girdiği de görülür.
✓ sapasağlam, yapayalnız, güpegündüz...
sapasağlam insan, yapayalnız adam...

sıfat isim sıfat isim
✒ Kimi sıfatların yinelenerek (ikileme yöntemiyle) pekiştirildiği görülür.

✓ ışıl ışıl gözler, kuru kuru yapraklar, kısa kısa ağaçlar...
sıfat isim sıfat isim sıfat isim
✒ Bazı pekiştirilmiş sıfatlar, ikilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına “mi” soru edatının geti-
rilmesiyle oluşturulur.
✓ Dışarıda soğuk mu soğuk bir hava vardı.

sıfat isim
Güzel mi güzel bir bebekti.

sıfat isim
Varlıklı mı varlıklı bir ailenin çocuğuydu.

sıfat isim
✒ "-man, -men" ekiyle yapılabilir.
Kocaman adam bu hatayı nasıl yapar?

sıfat isim
4. Unvan Sıfatları
✒ Kişi adlarından önce ya da sonra kullanılan, kişinin mesleğini, toplumsal konumunu, la- AKLINDA OLSUN
kabını bildiren sıfatlardır. Bu sıfatlar özel adla birlikte kullanıldıkları için özel ad değeri
Unvan sıfatları aynı zaman-
kazanır ve özel ad gibi yazılır. da niteleme sıfatıdır.
✓ Müjgan Hanım’la çok iyi anlaşıyorduk.
Kâzım Efendi, sokağımızın bekçisiydi.
Komşumuz Sobacı Salih, iyi bir ustaydı.
Hababam Sınıfı’nın İnek Şaban’ını unutmak mümkün mü?

99
Sait Faik, Kör Mustafa’nın çalışkanlığını ne güzel anlatmış!
"Sıfat (Ön Ad)"
5. Birleşik Sıfatlar
✒ Birden çok sözcüğün çeşitli kurallarla bir araya gelerek oluşturduğu sıfatlardır. Birleşik
UYARI sıfatlar, oluşumlarına göre şu türlere ayrılır.
Sıfatlar yapı bakımından a. Anlamca kaynaşmış sözcüklerle kurulan birleşik sıfatlar: Bu tür sıfatlar her zaman bitişik
basit, türemiş ve birleşik
yazılır.
olarak üç gruba ayrılır. Ba-
sit sıfatlar yapım eki alma- ✓ vurdumduymaz adam, açıkgöz çocuk, soğukkanlı hırsız, birçok ev,
mış sıfatlardır. Türemiş sı-
birkaç soru, balıksırtı kumaş, Cingöz Recai...
fatlarda ise en az bir yapım
eki vardır.
b. Kimi sıfat tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcük (isim), “-lı” eki alarak bir adın sıfat
zor soru öbeği olur.
basit
sıfat ✓ Açık yaka-lı elbise ona çok yakışmış.
birleşik sıfat isim
zorlu hayat
türemiş Kırmızı Başlık-lı Kız masalını çok seviyorum.
sıfat birleşik sıfat isim
c. Kimi sıfat tamlamalarında isimle sıfatın yeri değiştirilip isme bir iyelik eki (-i) eklenerek bir
sıfat öbeği oluşturulur.
✓ açık yaka-s-ı > yaka-s-ı açık elbise
sıfat isim iyelik birleşik sıfat isim
eki
kırık kol-u > kol-u kırık çocuk
sıfat isim iyelik birleşik sıfat isim
eki
d. Kimi sıfat tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcüğe (isme) “-lık” eki getirilir. Elde
edilen söz, başka bir adın sıfatı öbeği olur.
✓ beş para-lık adam kırk yıl-lık dost

birleşik sıfat isim birleşik sıfat isim
AKLINDA OLSUN
üç gün-lük dünya dört metre-lik kumaş
Sıfatın başına, "en, daha, birleşik sıfat isim birleşik sıfat isim
çok, pek, fazla" sözcükleri
getirilerek sıfatların derece-
lendirilmesi yapılabilir. Bu e. İkilemeyi oluşturan sözcüklere “-lı” ve “-sız” ekleri getirilerek birleşik sıfat oluşturulabilir.
sözcüklere "sıfatı derece- ✓ Evsiz barksız insanlara çok acıyorum.
lendiren zarf" denir. birleşik sıfat isim
En kuvvetli güreşçi Oğluna sazlı sözlü düğün yapacakmış.

zarf sıfat
Daha hızlı araba Uçsuz bucaksız çöllerden korkmadan geçtik.

zarf sıfat
Akıllı uslu çocukları kim sevmez?
Pek akıllı çocuk
zarf sıfat
Çok yavaş öğrenci f. Belirtisiz ad tamlamalarının tamlananına "-lı / - li" yapım eki getirilerek oluşan öbek başka
zarf sıfat bir adın birleşik sıfatı olarak kullanılabilir. Bu durumda tamlanan eki (-i) düşer.
Fazla pahalı meyve ✓ bebek yüzü-lü > bebek yüzlü manken

zarf sıfat belirtisiz isim tam. birleşik sıfat
asker elbisesi - li > asker elbiseli gençler
belirtisiz isim tam. birleşik sıf
g. Ad durum ekleri alan bazı sözcükler, sıfatları tamlayarak birleşik sıfat oluştururlar.
100 ✓ yandan çarklı kahve, cana yakın insan

birleşik sıfat isim birleşik sıfat isim
DİL BİLGİSİ
1 3
Erzincan’daki Karanlık Kanyon, dünyanın en meşhur kan- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde niteleme sıfatı yok-
yonları arasında. Yaklaşık 25 kilometre uzunluğu, yer yer tur?
1000 metreye ulaşan derinliği ve yüzde 90’a varan yamaç
A) Bahçedeki kurumuş ağaçları kökünden kestiler.
eğimiyle bu kanyon, dünyada doğa ve su sporlarıyla ilgile-
nen birçok sporcunun ilgi odağı durumunda. B) Bu baraj köyümüze yeşil bir vadi kazandırdı.
C) Mavi kazak sana çok yakışmıştı.
D) Yöneticiler yuvarlak masanın etrafında toplandı.
A) Belgisiz sıfat B) Asıl sayı sıfatı
E) Eşyaların eskisini yenileriyle değiştirdi.
C) Niteleme sıfatı D) İşaret sıfatı
E) Sıra sayı sıfatı
A seçeneğinde “kurumuş”, B’de “yeşil”, C’de “mavi”, D’de
2021 / MSÜ
“yuvarlak” sözcükleri; isme yöneltilen “nasıl” sorusuna ya-
“Birçok” belgisiz sıfat (A), “25 kilometre, 1000 metre” asıl nıt verdiği için niteleme sıfatı görevindedir. E seçeneğinde
eski ve yeni sözcükleri isim görevindedir.
sayı sıfatı (B), “Erzincan’daki meşhur,… ulaşan, …varan,
Yanıt E
…ilgilenen” niteleme sıfatı (C), “bu” işaret sıfatıdır (D).
Yanıt E
2
(I) Emprovize caz yapan müzisyenlerde çok önemli bir
yetenek var: Zihnin akış hâlini kullanmak. (II) Trans hâli 4
olarak da bilinen akış, bütünüyle tek aktiviteye odaklan-
dığımız durumlarda beliriyor. (III) Örneğin maratonda Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki birleşik sıfat, di-
koşuyorsanız tüm dikkatiniz vücudunuzun hareketlerine ğerlerinden farklı bir biçimde oluşmuştur?
odaklanıyor. (IV) Kas hareketlerinizi, ayaklarınızın yerle
A) Sınıfımızda uzun boylu çocuklar vardı.
temasını hissetmeye başlıyor; benliğin kaybolduğunu göz-
lemliyorsunuz. (V) Böyle durumlarda odaklanılan beceriler B) İğne yapraklı ağaçlardan diktik bahçemize.
en üst seviyede gerçekleştiriliyor. C) Yüz yıllık bina şimdiye kadar hiç onarılmadı.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde sıfat D) Mavi badanalı evleri çok beğendiğini söyledi.
tamlaması yoktur?
E) Patlak lastikli arabayla köye kadar gitmiş.
2020 / TYT A, B, D, E seçeneklerindeki birleşik sıfatlar, sıfat tamlama-
sına “-lı” eki getirilerek (uzun boy-lu, iğne yaprak-lı, mavi
badana-lı, patlak lastik-li) yapılmıştır.
A’da “emprovize caz yapan müzisyenler, önemli bir yete-
nek”, B’de “bilinen akış, tek aktivite”, C’de “tüm dikkatiniz”, C seçeneğinde ise “yüz yıl” sıfat tamlamasına “-lık” eki ge-
E’de “böyle durumlar, böyle durumlarda odaklanılan bece- tirilmiş, farklı bir kuralla birleşik sıfat oluşturulmuştur.
riler, üst seviye” söz öbekleri sıfat tamlamasıdır.
Yanıt D Yanıt C 101
"Sıfat (Ön Ad)"

TEST
3
KONU ÖĞRETEN
1. Niteleme sıfatları; adların renklerini, durumlarını, biçimle- 4. İsimleri belirli belirsiz bir anlamda belirten sözcüklere
rini kısaca nasıl olduklarını bildiren sözcüklerdir. İsimlere belgisiz sıfat denir.( Birçok, bazı, bir, kimi, bütün, başka,
yöneltilen “nasıl” sorusuna yanıt verirler. birkaç, nice, biraz, az, fazla, çok, birtakım, herhangi bir,
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde niteleme sıfatına hiçbir, her, filan, falan)

yer verilmemiştir? Bu açıklamaya göre aşağıdaki dizelerin hangisinde
belgisiz sıfat yoktur?
A) Genç basketçilerin dönüşü muhteşem oldu.
B) Öğrencilerin bilgileri ve becerileri sürekli geliştirilme- A) Ellerim takılırken rüzgârların saçına,
lidir. Asıldı arabamız bir dağın yamacına.
C) İnsanların çok katlı binalara bakışı hiç değişmedi. B) Her tarafta yükseklik, her tarafta ıssızlık,
Yalnız arabacının dudağında bir ıslık!
D) Türkiye’nin görmediğim şehirlerini gezmek istiyo-
rum. C) Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı,
Bir dakika araba yerinde durakladı.
E) Herkes tarafından bilinen konuların unutulması
mümkün değildir. D) Bütün yollar sana çıkar,
Gelsem bende erir misin?
E) Hani bazı günler küsmüyor musun?

2. Belirtme sıfatları dörde ayrılır. İşaret sıfatları bunlardan İçimden dünyayı yıkmak geliyor.
biridir. Bu sıfatlar, isimleri işaret yoluyla belirtir. “Bu, şu,
o; öteki, beriki, karşıki” sözcükleri isimlerden önce gele-
5. İsimleri “ne, ne tür, ne biçim, nasıl, ne kadar, kaç, hangi”
rek bu görevle kullanılabilir.
gibi soru yoluyla belirten sözcüklere, soru sıfatı denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret sıfatı yok-
Aşağıdakilerin hangisinde soru sıfatı vardır?
tur?
A) Ağustosta dağlara kar yağınca mı geleceksin?
A) Şu karşıki yaylada göç katar katar.
B) Beni doğru yolumdan kim alıkoyabilir ki?
B) Bu ayrılık bana ölümden beter.
C) Söyle bir tanem söyle, ne zaman geleceksin?
C) Bunu bana niye söylemedin güzel?
D) Uyuyan gözlere sevginin resmini çizsem kim anlar?
D) O güzelin derdi beni bitirir.
E) Çoban çeşmesi kaç yanık yolcuya soğuk su verdi?
E) Bu yıl çok fazla kar yağdı.
6. Kendinden sonra gelen isimleri, sayı yoluyla belirten söz-

3. “O” sözcüğü, isimden önce gelirse işaret sıfatı; ismin cüklere sayı sıfatı denir. Bu sözcükler, ismi belirtmeden
yerine gelirse işaret zamiri olur. ya da çekim eki alarak kullanılırsa isim görevi üstlenir.
Aşağıdakilerin hangisinde “o” sözcüğü işaret sıfatı Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayı sıfatı kullanıl-
değildir? mamıştır?
A) Uzakta görünen o köy bizim köyümüzdür. A) Kitabın beşinci sayfasındaki şiir çok güzeldi.
B) Senin gezdiğin o dağ, bizim dağımızdır. B) Yabancı dil kursu otuz iki hafta sürecekmiş.
C) Yürüdüğün o yol, bizim evin önünden geçer. C) Dayımlar, binanın dördüncü katında oturuyor.
D) Onu dün bahçede yaralı bulup veterinere götürmüş. D) Yarışmanın birincisine para ödülü verilecekmiş.
102
E) Dağın zirvesindeki o kulübe yangın için yapılmış. E) On yıldır ayrı yaşıyorum memleketimden.
DİL BİLGİSİ
7. Niteleme sıfatları, çekim eki alarak veya almadan, ismin 10. Sıfatlara “-ca(-ce); -cık(-cik); -imsi, -ımtırak “ekleri getiri-
yerine geçecek şekilde kullanılabilir. Bu sözcüklere lerek küçültme sıfatları oluşturulur.
“adlaşmış sıfat” denir.
Aşağıdakilerin hangisinde küçültme sıfatı vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfata yer A) Sıcak suyla kendime güzel bir kahve yaptım.
verilmiştir?
B) Ağaçtan kopardığım elma ekşimtıraktı.
A) Yaşadığımız köy, karlı dağların eteklerindeydi.
C) Bu elbise senin üstünde incecik duruyor.
B) Zamanla geçmiş günlerin hayaline dalarsın.
D) Bizim aşağı mahallenin yolu daracıktı.
C) Gençliğimi yeni baştan yaşamak istiyorum.
E) İrice bir karpuzu tezgâhtara tarttırdım.
D) Erciyes’e bahar gelince yıkılır Yörük çadırları.
E) Lambaları kontrol edip bozukları bir kenara ayırıyor-

du.
11. Kurallı birleşik sıfatlar, belirli kurallara göre yapılır. Sıfat

tamlamasına “-li,-lık -sız” ekleri getirilerek ya da sıfat
tamlamasındaki adla sıfatın yeri değiştirilip ada iyelik eki
8. “Ne” sözcüğü kendinden sonraki ismi soru yoluyla belir- getirilerek kurallı birleşik sıfat oluşturulabilir.
tirse soru sıfatı; niçin anlamıyla kullanılırsa soru zarfı;
ismin yerine kullanılmış ve çekim eki almışsa, soru Aşağıdakilerden hangisinde kurallı birleşik sıfat
zamiri görevi üstlenir. farklı yolla oluşturulmuştur?
Aşağıdakilerin hangisinde “ne” sözcüğü soru sıfatı A) Büyükbabasından miras kalan üç kuruşluk arsa da
olarak kullanılmıştır? elinden alınmış.
A) Bu büyük kutulara ne koyacaksınız? B) Konserdeki kısa boylu adam etrafına gülücükler sa-
çıyordu.
B) Ne gün geleceğini sana söylediler mi?
C) Ankara’da mutfağı geniş daire bulmak çok kolay de-
C) Bugün senin için ne yapabilirim? ğil.
D) Ne ağlıyorsun böyle dertli dertli? D) Destanlarımızda ak sakallı dede motifi daima yer al-
E) Sen sınıftaki dolapta ne arıyordun? mıştır.
E) Kimse beş parasız duruma düşmek istemezdi yatılı

okulda.
9. Kişilerin mesleklerini, lakaplarını, sosyal konumlarını

rütbe ya da derecelerini gösteren sıfatlara unvan sıfatı
12. Sıra sayı sıfatları, adları sıralayan, derecelendiren belir-
denir. Unvan sıfatları adlardan önce de sonra gelebilir. ten sıfatlardır. Asıl sayılara “-ınci,-inci,-uncü,-üncü" ekle-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde unvan sıfatı addan ri getirilerek oluşturulur. Kurdukları sıfat tamlamasındaki
sonra kullanılmıştır? ada sorulan “kaçıncı” sorusuna cevap verir.
A) Vali, yüzbaşıyı yanına çağırıp ona bir şeyler söyledi. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıra sayı sıfatı yok-
tur?
B) Doktor, bu mahallede çok sevilen bir adamdı.
A) Onlar evliliklerinin kırkıncı yılını kutladılar.
C) Ayşe Hemşire sıra bekleyen hastalara yardım etti.
B) Okulumuz bilgi yarışmasında birinci oldu.
D) Öğretmen sınıftaki öğrencilerin sorunlarını tek tek
C) Sevgide birinci kural, karşılıksız sevmektir.
dinledi.
D) Onun altıncı hissi inanılamayacak kadar güçlüydü.
E) Bozulan makineyi kontrol etmesi için tamirciyi çağır- 103
dılar. E) Bu konuyu öğrencilere üçüncü defa anlattım.
"Sıfat (Ön Ad)"
5
SIFAT (ÖN AD)
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “soğuk” sözcüğü, 4. Aşağıdaki soru cümlelerinden hangisine verilecek
bir varlığı niteleme görevinde kullanılmıştır? yanıt, niteleme sıfatı olur?
A) Bugün hava düne göre daha soğuk. A) Sınıfınız okulun kaçıncı katındaydı?
B) Sıcağı değil de soğuğu daha çok severim. B) İşe girinceye kadar kaç kişiyle görüştün?
C) Bana soğuk davranmasına anlam veremedim. C) Yaşlanınca hangi şehirde yaşamak istersin?
D) Soğuk havalarda yürüyüş yapmayı severdi. D) Bunu satınca nasıl bir araba alacakmış?
E) Bu yıl deniz suyu çok soğuktu diye yakındı. E) Bu evin onarımında ne kadar para harcadın?
2. Aşağıdaki atasözlerindeki “aç” sözcükleri görevce

eşleştirilirse hangisi dışta kalır?
5. Aşağıdakilerin hangisinde hem niteleme hem belirt-
A) Aç ölmez, benzi sararır. me sıfatı almış bir sözcük kullanılmıştır?
B) Aç gözünü, açarlar gözünü. A) Küçük, kırmızı burunlu palyaço beni hep hüzünlen-
C) Aç tavuk kendini buğday ambarında sanır. dirirdi.
D) Aç doymam, tok acıkmam sanır. B) Çocuğun üzerinde eski püskü bir elbise mi vardı?
E) Aç ayı oynamaz. C) Bu sözler, bilim ile sanat arasındaki benzerliği vur-

guluyor.
D) Ülkemizde acaba kaç eve ayda bir iki kitap giriyor?
E) Bu sınıf, çalışkan ve terbiyeli öğrencilerden oluşu-

yordu.
3. “O” sözcüğü hem işaret sıfatı hem işaret zamiri hem de

kişi zamiri olarak kullanılır.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ad tamlaması,
Aşağıdakilerin hangisinde “o” sözcüğü, işaret sıfatı bir başka adın sıfatı olarak kullanılmıştır?
olarak kullanılmıştır?
A) Zeytin yeşili gözlerini görenler, büyülenirdi âdeta.
A) O dürüst bir insandır, borcunu hemen öder.
B) Sıradan kitapları okumanın sana ne yararı var?
B) O akşam bütün aile bir araya toplandı.
C) İleri düşünceli insanlardı arkadaşlarım, dostlarım.
C) O bu sözü söylemiş olamaz, asla inanmam.
D) Acı dolu günler, onun yaşama sevincini yok etmişti.
D) O benim en sevdiğim kalemlerden biridir.
104 E) Hangi öğrenciye soru sormak istediğinizi öğrenebilir
E) O kendisi söyledi bana bu eve taşındığını. miyim?
DİL BİLGİSİ
7. Hani o saçlarına taç yaptığım çiçekler 10. Nice güzellere bağlandım kaldım
Hani o güzel gözlü ceylanların pınarı Ne bir vefa gördüm ne fayda buldum
Her türlü isteğim topraktan aldım
Benim sadık yârim kara topraktır
A) Belirtili ad tamlaması
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisine örnek yok-
B) Kurallı birleşik sıfat tur?
C) Niteleme ve belirtme sıfatı A) Belgisiz sıfat
D) Adlaşmış sıfat B) Niteleme sıfatı
E) Somut isim C) Adlaşmış sıfat
D) Sayı sıfatı
E) Türemiş yapılı sıfat
8. I. Yeşil yanmadan karşıya geçmek çok tehlikelidir.

II. Sanat yaşamı boyunca kimseyle konuşmadı, hep
çalıştı.
11. “Bir” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde bel-
III. Yazdıklarını defalarca gözden geçirir, baskıya öyle gisiz sıfat olarak kullanılmamıştır?
yollardı.
A) Amasra’daki bir otelde birkaç gün kalmıştık.
IV. Böyle konularda çevresindekileri küçümsemesi,
herkesi üzerdi. B) Sergideki bir resim, herkesin dikkatini çekmişti.
V. Sabahtan beri masanın beyaz çiçekli örtüsünü arı- C) Yine böyle bir sonbahar akşamı karşıma çıkmıştın.
yordu.
D) Bu sınavdan yüksek bir not almak istiyordum.
Numaralanmış cümlelerin hangilerinde sıfat kulla-
E) Bu zor işi bir günde bitirerek yılın rekorunu kırdı.
nılmıştır?
12. Aydın insan kişiliği, çağdaş ve bilimsel dünya görüşünü

I II
benimsemek ve özümsemekle olur. Uzmanlıkla aydın
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat, bir
olmak arasında özdeşlik yoktur. Aydın; bağnazlıktan,
ad tamlamasının tamlananı durumundadır?
III IV
A) Gencin saçları hafiften dökülmüştü. ön yargılardan uzakta, bilime inanan, dünyaya ve toplu-
V
B) Evin eşyaları oldukça eskiydi.
ma bilimin penceresinden bakabilen kişidir.
C) Köyün en yaşlısıyla sohbet ediyorduk.
Bu parçada altı çizili sözcüklerden hangisi tür
D) Çalışkan öğrencilere kitap hediye edildi. yönünden ötekileden farklıdır? 105
E) Toplumlar, aydın insanlar yetiştirmelidir. A) I B) II C) III D) IV E) V
"Sıfat (Ön Ad)"
6
SIFAT (ÖN AD)
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat 4. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi diğerlerin-
yoktur? den farklı görevde kullanılmıştır?
A) Azıcık emek ile bu bahçe cennete döner. A) Okuduğun kitapları bana da verir misin?
B) Küçükler, büyüklerine saygılı davranmalıdır. B) Parkta oynayan çocukları seyrettim uzun süre.
C) Bahçede oturanlar senin arkadaşların mıydı? C) Beni soran olursa evde olmadığımı söylersin.
D) Yaşlılara yardım etmeyi çok severdi. D) Ucu kırılmış bir kalemle yazmaya çalışıyordu.
E) Toplantıya gelenler, oturacak yer bulamadı. E) Götüreceğin eşyaların listesini yaptın mı?
2. I. Bırak geçmiş günleri gönlüm hatırlasın

II. Ne vefalı komşuydun sen Fahriye Abla 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük,
bir ad tamlamasının niteleyicisidir?
III. Kapanırdı daha gün batmadan kapılar
IV. Altın bileziklerle dolu bileklerin A) Biz, kötü günlerin dostu olduğunuzu biliyor ve bu-
nunla gurur duyuyoruz.
V. Önce upuzun, sonra kesik saçın vardı
B) Ondan geriye kırık bir masa saatinden başka bir şey
Yukarıdaki dizelerin hangilerinde niteleme sıfatı
kalmamıştı.
yoktur?
C) Bu yıl sonunda sergileyeceğimiz oyunu senin de iz-
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV lemeni istiyoruz.
D) IV ve V E) III ve IV D) Hepimiz bir yaşam kavgası içinde bulmadık mı ken-
dimizi?
E) Her insanın kendi yüzyılına bakışı, onu yorumlayışı

farklıdır.
3. Benek benek mektuptadır nişanı

Gözyaşım mektupta pul deyi yazmış
Âşık Veysel
Birinci dizedeki ikilemenin görevce özdeşi, aşağıda-

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde birleşik sıfat kulla-
kilerin hangisinde vardır?
nılmamıştır?
A) Yanımızdan geçiyor ağır ağır kervanlar
A) Havada bir dost eli okşuyor tenimizi
Bir derebeyi gibi kurulmuş eski hanlar Boynu bükük adalar tanıyor sanki bizi
B) Serpilmeye başladı bir yağmur ince ince B) Ahu gözlü yârim senin elinden
Son yokuş noktasından düzlüğe çevrilince Şikâyet etmedik yerler mi kaldı
C) Gidiyordum gurbeti gönlümde duya duya C) Gün boyu hiçbir şey yapmadan oturup
Ulukışla yolundan Orta Anadolu’ya Kulak verdiğimiz saat tik takları
D) Ağır ağır önümden geçti deve kervanı D) Saçlarında kırkikindi yağmurları
Bir kenarda göründü beldenin viran hanı Kaç özlemi yaşıyorsun aynalarda
E) Gökyüzünde bölük bölük turnalar E) Işık, çiçekten biçilmiş bir alev, bir mum
106
Nerededir meskeniniz, iliniz Uyurgezer bir ırmağın kıyısında sönüyor
DİL BİLGİSİ
7. (I) Dünyanın kurtuluşu, yabani doğada yatar. (II) Her 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfatın derecesini
ağaç, dallarını doğaya yardım eli olarak uzatır. (III) Hay- artıran bir zarf kullanılmamıştır?
vanlar, o, sonsuza dek yaşasın diye soluk alır. (IV) İnsan-
A) Çok çalışkan bir öğrenci olduğumu kimden öğren-
lar onun üzerinde onu yaşatmak için yaşarlar. (V) Orman-
din?
dan ve vahşi doğadan insanlığı kucaklayan vahşi sular,
ağaç kabukları, çiçek kokulu rüzgârlar yabandan gelir. B) Okulun en üst katına çıkmış, etrafı seyrediyordu.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde C) Bu sınavda senden, daha iyi bir derece bekliyoruz.
sıfat tamlaması yoktur? D) Biraz erken gelirsen, daha çok eğleniriz.
A) I ve II B) I ve III C) III ve IV E) Bundan daha sıcak bir hava düşünemiyorum.
D) II ve IV E) I ve V
11. Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcükler tür

bakımından aynıdır?
A) Başka insanların başka diyarların konukları olalım mı?
Gökyüzü, bugün bir başka görünüyordu ona.
B) Göğün maviliğini karartan havalar artık geride kaldı.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem niteleme hem
Çocuklar, artık ekmekleri bahçedeki kuşlara verdi.
de belirtme sıfatı almış bir ad vardır?
C) O küçük kasabada aradığın her şeyi bulabiliyordun.
A) Okulda nasıl bir eğlence düzenlediniz?
Yeni aldığı ayakkabıyı küçük kardeşine hediye etmiş.
B) Açık mavi elbise ona çok yakışmıştı.
D) Maddi durumu elvermediği için eğitimini yarıda bı-
C) Şu büyük evde kimin oturduğunu biliyor musun?
rakmış.
D) Her yıl onu saygı ve sevgiyle anıyoruz.
İçin için ağlayan zavallı çocuğu susturmak kolay ol-
E) Soğuğa aldırmamış, incecik elbiseler giymişti. madı.
E) Çocukluğumuzu büyük bir özlemle kaç kez andık

kim bilir?
Bu sınavdan kaç aldığını öğrenmek için çabalıyordu.
12. “Böyle” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “o” sözcüğü farklı “Böyle kitapları okumak, beni dinlendiriyor.” cümlesin-
bir görevde kullanılmıştır? dekiyle aynı görevde kullanılmıştır?
A) O bana aileden biri gibi geliyordu. A) Böyle çalışırsa bu çocuk sınavı kazanır.
B) O olaya ben de senin kadar üzüldüm. B) Böyle bir günde herkes birlikte hareket etmeli.
C) O kendinden başka kimseyi düşünmez. C) Böyle konuşursan insanlar senden uzaklaşır.
D) O, şiirleri sizin için yazmış ve yayımlamıştı. D) Böyle göründüğüne bakma, iyi bir insandır o.
107
E) Bu geziye bizden yalnızca o gidecek. E) Böyle giderse yakında ev de araba da alırım.
"Sıfat (Ön Ad)"
KONU ZAMİR (ADIL)
Zamirler, adların ve ad görevli söz öbeklerinin yerini tutan sözcüklerdir. Bu nedenle adlara
gelen çekim eklerini (durum, iyelik, çoğul, tamlama ekleri, ek fiil) alabilir, adların üstlendikleri
görevleri üstlenebilirler.
Zamir Türleri
AKLINDA OLSUN
1. Sözcük durumundaki zamirler
“Kendi” sözcüğü, kişi zami-
a. Kişi Zamirleri
riyle birlikte kullanılırsa öz-
neyi pekiştirir. b. İşaret Zamirleri
c. Belgisiz Zamirler
Bu ödevi ben kendim yap-
tım. (İkisi de özne görevindedir.) d. Soru Zamirleri
e. Dönüşlülük Zamiri
Bırakın kararlarını o kendi
versin. (İkisi de özne görevindedir.) 2. Ek durumundaki zamirler
“Kendi” dönüşlülük zamiri a. İyelik Zamiri
iyelik eki alarak kişi zamirle- b. İlgi Zamiri
rinin yerine kullanılabilir.
ben † kendi-m
sen † kendi-n 1. SÖZCÜK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER
o † kendi-s-i
a. Kişi (Şahıs) Zamirleri
✒ Kişi adlarının yerini tutan zamirlerdir.

Kişi zamirleri şunlardır: ben, sen, o, biz, siz, onlar.
✓ Beni evde bulamayınca sana uğramış.

O, bizden şikâyetçi olmuş.
Ben bu konuda size her türlü yardımı yapmaya hazırım.
✒ Kişi zamirleri yapım eki aldıklarında zamir olma özelliğini yitirirler.

Bu durumu ben-imse-di sanırım.
fiil
Ben-cil insanlardan her zaman uzak durdu.
sıfat
Burada ben-lik bir iş yok sanırım.
sıfat
UYARI
Annem hiçbir yere ben-siz gitmezdi.
İşaret zamirleriyle ikileme zarf
kurulabilir. Bu durumda işa- Sen hiç sen-siz kalmadın ki...
ret zamiri, kendi görevinden zarf
uzaklaşır, belgisiz zamir

b. İşaret (Gösterme) Zamirleri
olur.
Şunun bunun sözlerine ku- ✒ Adların yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
lak asma. İşaret zamirleri şunlardır: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, böylesi, şöylesi, öylesi, öteki, beriki,
diğeri, bura, şura, ora...
Şuna buna boşver, gönlün-
ce yaşa. ✓ Bu sana daha çok yakıştı.
Bunu beğenmedin mi?
Öteki beriki ne derse desin,
kimseyi dinleme. Onları masaya sen mi koydun?
108 Böylelerine iyilik yapmayacaksın.

Şuradan geçerken ayağım burkuldu.
DİL BİLGİSİ
✒ “O” sözcüğü işaret sıfatı, işaret zamiri ve kişi zamiri olarak kullanılır.
AKLINDA OLSUN
✓ O paraya elimi bile sürmedim, beni suçlayamazsınız.
İşaret zamirleri, kendile-
işaret isim
sıfatı rinden önce söylenmiş bir
cümlenin veya tamlamanın
✓ O, yeni aldığı arabanın örtüsüymüş.
yerini tutabilir.
işaret
zamiri
Kol saatim nerede?
✓ O, eve gelir gelmez uyumuş, birazdan onu uyandırırız. tamlama
kişi kişi
zamiri zamiri Onu bulamıyorum.
✒ “Böyle, şöyle, öyle, öteki, beriki” sözcükleri, işaret sıfatı ve işaret zamiri olarak da kullanı- (kol saatimi)
tamlama
lır.
✓ Böyle sözler söyleyerek beni çok üzüyorsun.
işaret isim
sıfatı UYARI
✓ Böyleleriyle arkadaşlık yapılmaz, seni daha önce de uyardım. Belgisiz zamirlerin bazıları
işaret
zamiri
iyelik eki almadan bir adla
kullanıldığında belgisiz sıfat
✓ Öteki masa daha sağlam görünüyor. olur.
işaret isim
sıfatı Kimi insanlar çalışmaktan
sıfat isim
✓ Bu masa mı öteki mi daha güzel?
işaret hoşlanmazlar.
zamiri
Beni hiçbir söz bu kadar
c. Belgisiz Zamirler sıfat isim
etkilememişti.
✒ Adların yerini belli belirsiz tutan, hangi varlığın ya da kavramın yerini tuttuğu açıkça belli
olmayan zamirlerdir. Bazı geceler, yorgunluktan
sıfat isim
En çok kullanılan belgisiz zamirler şunlardır: biri, birisi, kimi, kimisi, bazısı, hepsi, falanca,
uyuyamıyorum.
birkaçı, birçoğu, başkası, şey, herkes, kimse, çoğu, hiçbiri...
✓ Ali, kimsenin sözünü dinlemez. Çoğu insan bu olaylardan
sıfat isim
Eşyalarımın hepsini değiştirmek istiyorum.
habersizdi.
Başkalarının düşüncelerine de kulak veririm.
Arkadaşların çoğu, düşüncelerimi onaylamadı.
Öğrencilerin bazıları karne almaya gelmedi.
AKLINDA OLSUN
Sokaktaki kedilerden biri üç yavrusuyla geliverdi.
Bazı soru zamirleri çekim
Diktiğim çiçeklerin hiçbiri tutmamış. eki almadan ve bir adı be-
lirtecek şekilde kullanıl-
d. Soru Zamirleri dığında soru sıfatı görevi
üstlenir.
✒ Adların yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.
Hangi parka gitmek
Soru zamirleri şunlardır: ne, kim, hangisi, kaça, kaçtan, kaçınız...
sıfat isim
✓ Dün akşam size kim geldi? istiyorsun?
Arkadaşın kimi arıyormuş? Sınavdan kaç puan almış?
Kimin kitabı kaybolmuştu? sıfat isim
Bugüne kadar aklın neredeydi? Berk’le ne gün buluşacak-

Masadaki kalemlerin kaçı senin? sıfat isim
Ayakkabılardan hangisini alacaksın? sınız?
İlaçların hangisi daha etkiliymiş? 109

Gittiğin yerlerden bana ne getirdin?
"Zamir (Adıl)"
e. Dönüşlülük Zamiri
✒ Fiilin bildirdiği işin, o fiili yapan kişiye döndüğünü bildiren zamirdir. Dönüşlülük zamiri "kendi"
sözcüğüdür. Dönüşlülük zamirinin görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz.
I. Kişi zamirlerinin yerine kullanılır.
AKLINDA OLSUN ✓ Bundan sonra odanı kendin toplayacaksın.
Yapım eki alan zamirler, tür sen
değiştirir. Bu nedenle türe- II. Özne görevinde kullanılan kişi zamirini anlamca pekiştirir.
miş zamir yoktur. ✓ Bundan sonra odanı sen kendin toplayacaksın.
özne özneyi
bencil adam pekiştirmiş
sıfat
Bencil davranıyorsun. 2. EK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER

zarf
a. İyelik Zamirleri
Dün kimliğimi kaybettim.
isim ✒ Bir adın yerini tutan, bir varlığın, kavramın kime, neye ait olduğunu bildiren ek hâlindeki
zamirlerdir.
İyelik zamirlerine iyelik ekleri de denir.
✓ benim kalem-im bizim kalem-imiz
senin kalem-in sizin kalem-iniz
onun kalem-i onların kalem-leri
b. İlgi Zamiri
✒ Adların yerini tutan “-ki” ekidir. Tamlayan eki almış adlara eklenerek bir adın (tamlananın)
yerini tutar.
✓ Berk’in arabası Beyza’n-ın-ki-nden daha yeniydi.
(Beyza’n-ın araba-s-ı)
Sizin-ki-ler geldi ama bizim-ki-ler hâlâ ortalarda yok.

(sizin çocuklar) (bizim çocuklar)
Benim param senin-ki-nden çok.

(sen-in para-n)
İlgi zamiri olan “-ki” ile sıfat türeten “-ki” eki, birbiriyle karıştırılmamalıdır. İlgi zamiri, tamlayan
eki alan adlara (-imki, -inki), sıfat türeten “-ki” eki ise genellikle “-de” ad durum eki almış söz-
cüklere eklenir.
✓ Sendeki akıl kimsede yok. Kitaptaki sorular çok zordu.

✓ Televizyondaki haberler iç açıcı değil. Başındaki beladan nasıl kurtulacak?

YAPISINA GÖRE ZAMİRLER

Zamirler, yapı bakımından basit zamirler ve birleşik zamirler olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Basit Zamir: Herhangi bir yapım eki almamış ve başka bir sözcükle birleşmemiş olan söz-
cüklerdir: ben, sen, o, kim, ne, kendi ...
✓ Bunları daha önce de anlatmıştım sana.

basit zamir basit zamir
b) Birleşik Zamir: İki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan zamirlerdir:

hiçbiri, birçoğu, birkaçı, herhangi ...
110 ✓ Dünkü toplantıda hiçbirimiz başkanın kararlarına itiraz edemedik.
birleşik zamir
DİL BİLGİSİ
1 3
Dört yaşında olduğunuzu ve birinin size şunu teklif ettiğini (I) Yaşamın sana verdiklerini hiçbir biçimde kaçırma.
düşünün: Eğer yapmakta olduğum görevi bitirmemi bek- (II) Bütünün de ayrıntıların da peşini bırakma. (III) Yani gö-
lersen iki lokum alabilirsin. O zamana kadar bekleyemez- rüntüler ve sözcükler dışında hiçbir şey oyalamasın seni.
sen hemen şimdi ama sadece bir tane alabilirsin. Çocuğun (IV) Yoksa herkesin huyuna ve keyfine göre davranan za-
hangi tercihte bulunduğu, onun kendi yaşamında izleyece- vallı biri olup çıkarsın. (V) Bazen yığınlar hâlinde düşeriz
ği yol hakkında sizce de bir fikir vermez mi? bu acınası duruma: Picasso hepimizle dalga geçmişti de
hiçbirimiz biraz olsun anlamamıştık.
Bu parçada aşağıdaki sözcük türlerinden hangisi yok-
tur? Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangi ikisinde
adın yerini belgisizlik anlamıyla tutan birden fazla söz-
A) Belgisiz zamir B) Kişi zamiri
cük kullanılmıştır?
C) Soru zamiri D) İşaret zamiri
A) I ve III B) I ve II C) III ve IV
E) Dönüşlülük zamiri
2020 / MSÜ
I. cümlede “sana”, kişi zamiri; II. cümlede “bütün”, belgisiz

“Birinin” belgisiz zamir (A), “size” kişi zamiri (B), “şunu” işa-
zamir; III. cümlede “seni” kişi zamiridir. IV. Cümlede “her-
ret zamiri (D), “kendi” dönüşlülük zamiri (E). “Hangi tercih”-
kesin, biri” sözcükleri, V. cümledeki “hepimiz, hiçbirimiz”
te “hangi” sözcüğü soru sıfatıdır, soru zamiri yoktur.
sözcükleri belgisiz zamirdir. IV. ve V. cümlelerde birden
Yanıt C fazla belgisiz zamir kullanılmıştır. Doğru yanıt E’dir.
Yanıt E
2
Meslek gruplarının bazıları üyelerinin davranışlarından
I
sorumlu tutulur. Anneliğin de kimi açılardan bir meslek
grubu sayılmasına rağmen onlardan birinin kötü davranışı
II 4
diğerlerine duyulan saygıyı pek etkilemez. Ancak iyi ör- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı zamirle
III sağlanmıştır?
gütlenmiş meslek gruplarının üyeleri, insanların gözünde
A) Bunu, hangi haylaz yapmış olabilir?
birbirleriyle öyle özdeşleşmiştir ki mesleği icra eden birinin
B) Bu sokakta kaç tarihî ev var?
IV
tutumu tüm meslektaşların itibarını etkiler. C) Bu insanlar nasıl yaşar, nasıl geçinir?
V D) Beni kimin aradığını biliyor musun?
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi za- E) Güzelim ormanları kim yakar böyle?
mir değildir?
A seçeneğinde “hangi”, B’de “kaç” sözcükleri, soru sıfa-
2019 / TYT
tıdır. C’de “nasıl” sözcükleri eyleme yönelik soru oluştur-
Bazıları, birinin, diğerlerine, birbirleriyle” sözcükleri adın dukları için soru zarfıdır. D’de “kimin” sözcüğü soru za-
yerini geçici olarak tutan zamirlerdir. “Tüm meslektaşların” miridir ama soru anlamı “mi” soru edatıyla sağlanmıştır.
tamlamasındaki “tüm” sözcüğü belgisiz sıfattır. E seçeneğinde “kim” sözcüğü soru zamiridir ve cümleye
soru anlamı katmıştır.
Yanıt E Yanıt E 111
"Zamir (Adıl)"
TEST
4
KONU ÖĞRETEN
1. Kişi zamirleri, kişi adlarının yerini tutar ve bu adların 4. “Ne” sözcüğü, çekim eki aldığında ya da soru yoluyla
görevlerini üstlenirler. adın yerini tuttuğunda zamir; kendisinden sonraki adı
belirttiğinde sıfat; “niçin” anlamıyla kullanıldığında zarf
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişi zamiri yoktur?
görevi üstlenir.
A) Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Aşağıdakilerin hangisinde “ne” sözcüğü soru zamiri-
B) Türküdeki acı nağmeler, beni bir an için köyüme gö- dir?
türdü. A) Hayatımızda ders alacağımız ne olaylar vardır.
C) Babam, daima bizim başarılı olmamızı isterdi. B) Bu kuşlar havada ne dönüp duruyor saatlerdir?
D) Sen bu onurlu görevi çoktan hak etmiştin. C) Kardeşin yurt dışından sana ne getirmiş?
E) Onu dün bir ağaca yuva yaparken görmüştüm. D) Ne gün seni düşünsem yaşadıklarımızı hatırlıyorum.
E) Sen bu köşede ne ağlarsın zavallı yavrucak?
5. Soru zamirleri isimlerin yerini soru yoluyla tutan sözcük-

lerdir. Bunlar çekim eklerini alabilir.
2. Adların yerini belli belirsiz biçimde tutan zamirlere, belgi-
siz zamir denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük
soru zamir değildir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz zamir var-
dır? A) Depremde yıkılan çürük binaların hesabını kim so-
racak?
A) Arabayı kardeşine bir saatliğine ödünç vermiş.
B) Günümüzde, trafikte empati kuran kaç kişi var aca-
B) Memlekete her gidişinde saatlerce onun ardından ba?
bakardım.
C) Bu romandaki olaylardan seni hangisi etkiledi?
C) Ne kadar haklı olduğumu çok yakında anlayacaksın.
D) Sevgi ve saygıda kusur etmeyen yeni nesil
D) Aldığı meyvelerin çoğunu sokakta oynayan çocukla- nerede?
ra dağıtırdı.
E) Kimler, yaşamı bir paylaşım olarak görüyor günü-
E) Görevli, gelen dilekçeleri tek tek yanıtladı. müzde?
6. “Ben” ve “sen” kişi zamirleri yönelme (yaklaşma) durum

eki (-e, -a) yı aldıklarında bunların köklerindeki ünlüler
değişir.
3. İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlere, işaret (gös- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya
terme) zamiri denir. (Bu, şu, o; bunlar, şunlar, onlar, örnek bir kullanım vardır?
ötekiler…) A) Gelişen teknoloji bana göre, öğretmenin eğitimdeki
Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde işaret rolünü artırmaktadır.
zamiri kullanılmıştır? B) Bize acıdan, sıkıntıdan uzak bir yaşam; mutlu bir ge-
A) Günlerdir aradığı o eşyayı eski evin deposunda bul- lecek sunuyor.
du. C) Sanatçının kardeşi, ülkenin önde gelen ressamların-
dan biriydi.
B) Onunla konuştuklarını ciddiye almasaydın.
D) Sen araba yerine niçin toplu ulaşımı tercih etmiyor-
C) Senin bu olaya üzüleceğini tahmin edememiştim.
sun?
D) Bu konuyu farklı anlatım biçimleriyle ifade edebilirsin.
112 E) Hayallerimin peşinden yılmadan koşmak, beni dai-
E) Bu araba çok eski model, şunu alsan daha iyi olur. ma başarılı kıldı.
DİL BİLGİSİ
7. Bir cümlede “kendi” zamiriyle aynı anlam ve görevde 10. Zamirler, yapım eki alınca zamir olma özelliğini kaybe-
başka bir zamir varsa “kendi” zamiri, o sözcüğü pekiştir- der; isim, sıfat, zarf, fiil olurlar.
me göreviyle kullanılır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapım eki aldığı
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kendi” sözcüğü için zamir olma özelliğini yitirmiş bir sözcük vardır?
özneyi pekiştirmek amacıyla kullanılmıştır? A) Sanatçı, eserlerinde kendisini açıkça belirtmiş.
A) Gençlik çağımda kendimi dikenli bir yolda buldum. B) Seni beklerken bir arkadaşımla karşılaştım.
B) Sanatçı bu yapıtta kendisine hoş göndermeler yap- C) Bize kulak verenler, hayatta daima başarılı olur.
mış.
D) Annem onu bulamayınca kapıdan dönüp gitti.
C) Bu meseleyi sen kendin çözüme kavuşturmalısın.
E) O, bu işlerde çok bencil davranıyordu.
D) Bir özelliği yoktu fakat kendisini herkese sevdirdi.
E) Sizi bu hafta görüşmeye, kendileri çağıracakmış.
8. İlgi zamiri -ki, her zaman tamlayan ekinden sonra gelir. 11. Yalın durumdaki işaret zamirlerinden sonra bir ad geliyor-
Sıfat yapan -ki ise ya zaman anlamlı sözcüklere ya da sa araya mutlaka virgül konmalıdır. Aksi takdirde, zamirin
"-de" bulunma durumu ekini almış adlara gelir. sıfat olarak algılanması anlam karışıklığı doğurur.
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisin- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamirden sonraki
de “ki”, ilgi zamiri görevinde kullanılmıştır? virgülün kaldırılması anlam karışıklığına yol açar?
A) Güzelliğin para etmez bendeki aşk olmasa, diyor A) Bu, onun tüm mahalleye yaptığı bir yardımdı.
şair.
B) O, köyün yolunu ve çeşmesini yeni yaptırdı.
B) Evdeki hesap her zaman çarşıya uymazmış.
C) Şu, dün senden aldığım kitapların karşılığı.
C) Bu akşamki maçı bütün ülke heyecanla bekliyordu. D) Bunlar, diğerlerine göre daha ucuzdu.
D) Benim kalemim kırıldı, seninkini alabilir miyim? E) O, benim en yakınımda olan biriydi.
E) Aramızdaki mesafeler bu günlerde gittikçe artıyor-
du.
9. “O” sözcüğü bir kişi adının yerine kullanılırsa kişi zamiri;

12. Varlıkların yerini tutmalarına rağmen hangi varlığın yeri-
bir varlık veya kavramın yerini tutuyorsa işaret zamiri; bir
ne kullanıldığı tam ve açıkça belli olmayan sözcüklere
adı belirtiyorsa işaret sıfatı olur.
belgisiz zamir denir. (Biri, kimi, bazıları, hepsi, herkes,
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangi- kimse, birçoğu, birkaçı vb.)
si, kişi zamiridir?
Aşağıdakilerin hangisinde belgisiz zamir kullanıl-
A) İş yerinde, onun her sözüne her zaman karşı çıkar- mıştır?
dık. A) Adam, burada kazı yapılacağını söylüyordu.
B) Dinlediğim o şarkılar şimdi aynı tadı vermiyor. B) Ondan günlerce ne bir mektup ne bir haber aldık.
C) Geçen hafta okuduğum o kitabı hâlâ unutamadım. C) Sonunda onlar da genişçe bir eve taşındılar.
D) O zamanlar herkesin derdi başından aşkındı. D) Konferansta herkes on beş dakika konuşacak. 113
E) Öğretmenim bu hikâyeyi değil onu okumamı istedi. E) Gözde sanatçılarımızdan ikisini daha kaybettik.
"Zamir (Adıl)"
7
ZAMİR (ADIL)
1. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcük 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı zamir-
zamir değildir? le sağlanmıştır?
A) Senin yazın kışa benzer A) Tezgâhın başında duranları mı izliyordu?

Bir sevdalı başa benzer
B) Meydanda kaç saat beklediler acaba?
B) Şu gönlümü sana değil
C) Hangisi doğru yanıtlamış onuncu soruyu?
Ilgıt ılgıt yele verseydim
D) İngilizceden çeviri yapmaya mı başlamış?
C) Senden aldım bu feryadı
E) Hangisinin başarılı olduğunu biliyor musun?
Bu imiş dünyanın tadı
D) Suskun varlığım şarkılanır

Ben onu yanımda görünce
E) Şimdi dinlediğim tüm şarkılarda

Bana her şey seni hatırlatıyor
2. Zaman herkes için değerli. İşleri yoğun olan kişilerin

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı zamir
ufak tefek işler için harcayacak hiç zamanı yoktur zaten.
olan bir ad tamlaması kullanılmıştır?
Bizlere zaman kaybettiren de hep bu ufak tefek işlerdir.
Akıllı evler, bu ufak tefek işleri bizim için tasarlayıp A) Soruların bazılarını çözmekte zorlanmış.
sunuyor. Akıllı evler bunları yaparken biz de kendi işle-
B) Gençlerin çoğu olaya tepki gösterdi.
rimize yoğunlaşabiliiz.
C) Birinin morali bozulsa içim yanardı.
D) Diktiğim fidanlardan biri nedense tutmamış.
A) Kişi zamiri B) Dönüşlülük zamiri
E) Böyle insanlardan her zaman uzak durdum.
C) Belgisiz zamir D) İşaret zamiri
E) İlgi zamiri
3. Zamirler, bir adın yerine kullanılabileceği gibi daha önce

söylenmiş yargıların da yerini tutabilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya

uygun bir kullanım vardır?
A) Sınavı kaybetmenin üzüntüsü bizi yedi bitirdi. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne” sözcüğü bir
B) Bu konuda hiç kimse benim düşüncelerimi beğen- adın yerini tutmaktadır?
medi.
A) Durup dururken o çocuğu ne azarlıyorsun?
C) Yıllardır öğrenci yetiştiriyorum ama böylesini gör-
B) Ne tür kitaplar okuduğunu kimseye söylemezdi.
medim.
C) Çocuğun ne güzel bir ayakkabısı vardı, gördün mü?
D) Elinize geçen her şeyi çöpe atmayın, buna dikkat
edin. D) Elindeki torbada ne olduğunu kendisi de bilmiyordu.
114 E) Bu gece yapılacak açık oturumu kimin yöneteceğini E) Herkes sınava hazırlanırken sen ne oturuyorsun bu-
biliyor. rada?
DİL BİLGİSİ
7. I. Oradan gelmek sanıldığı kadar kolay değil. 10. Sen şimdi
II. Bu büyük ve verimli arazinin tümü onların. I
III. Eski kitapların hepsini ciltçiye götürmüş. Kimseye sormadan
IV. Güzelim ormanları kim yakıyor böyle? II
Kalkıp gidiyorsun
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerde aşağıdakiler-
den hangisi yoktur? Gözlerin durur mu
Onlar da gidiyorlar bazıları gibi
A) Soru zamiri B) İşaret zamiri
III IV
C) Belgisiz zamir D) Kişi zamiri O karanlık yollara
E) Dönüşlülük zamiri V
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağı-
da verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) I. sözcük, kişi zamiridir.
B) II. sözcük, belgisiz zamirdir.
C) III. sözcük, kişi zamiridir.
D) IV. sözcük, belgisiz zamirdir.
E) V. sözcük, işaret sıfatıdır.

8. “O” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğer-
lerinden farklı türde kullanılmıştır?
A) “O ağacın altını şimdi anıyor musun?” şarkısını çok

severdi.
B) “Ölümsüz Aşk” filminde oynamayı, sadece o olduğu

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir (adıl) kulla-
için kabul ettim.
nılmamıştır?
C) O film, yıllar önce sinemalarda gösterilirken çok be- A) Kardeşin bunu da mı okumak istemedi?
ğenilmişti.
B) Masa örtüsünün yıkanması gerektiğini ona söyle-
D) Güneş, bütün sıcaklığıyla içime doğmuştu o sabah. miştim.
E) Pazar günleri çocuklarla dolardı evimizin yanındaki C) Kitapların hepsini şu rafa dizmemizi istedi.
o küçücük park.
D) Sokağa atılan bu çöpler, işçiler tarafından bugün
toplandı.
E) Kapının kilidini şurada oturan çocuklar kırmış.
12. Dörtnala gelip uzak Asya’dan

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek ya da sözcük
Akdeniz’e bir kısrak başı gibi uzanan
biçiminde bir adıl (zamir) kullanılmamıştır?
Bu memleket bizim
A) Havası temiz, sakin bir kasabaydı burası.
Bu dizilerde aşağıdakilerden hangisine örnek yok-
B) O gün genç şaire özel bir ilgi göstermişti. tur?
C) Söylediklerinin çoğunu anlamadık bile. A) Özel isim B) İşaret zamiri
D) Onunla güzel güzel konuşurken uyuyuvermişim. C) Niteleme sıfatı D) Belirtme sıfatı 115
E) Seni buralarda daha önce hiç görmemiştim. E) Şahıs zamiri
"Zamir (Adıl)"
8
ZAMİR (ADIL)
1. İçimden tanırım ben o illeri 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir yoktur?
Onlar ki zahirde viran olurlar A) Seni düşünmek güzel şey, ümitli şey.
Ardıçlı dağları çamlı belleri
B) Dünyanın en güzel sesinden,
Aşanlar Şirin'e hayran olurlar
C) En güzel şarkıyı ondan dinlemek gibi bir şey...
Yukarıdaki dizelerde sözcük hâlinde kaç zamir var-
D) Fakat artık ümit yetmiyor bana,
dır?
E) Ben artık şarkı söylemek istiyorum.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2. Yazar, Avrupa’da felsefe eğitimi görmüş. (I) Romanların-

da, bu eğitimle daha anlaşılır hâle gelen bazı özellikler
var. (II) Bir kere, dünyaya bakışı daha özgür gibi geldi
bana. (III) Çağdaşlarına oranla kendini dizginlemek için, 5. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili zamirlerden hangisi-
nin türü yanlış belirtilmiştir?
en azından, çok çalışmadığı anlaşılıyor. (IV) Mistisizm
eğiliminin yanı sıra son derece belirgin bir çevresel yanı A) Biz, insanların hayat tecrübelerini, değerlerini kitap-
da var. (V) Fakat en fazla, romancıların çoğunda olan lardan öğreniriz. (Kişi zamiri)
kuralcılıktan tamamen uzak tavrı hoşuma gitti.
B) Buralarda ancak ve ancak dik başlı, yiğit insanlar
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde yaşar. (İşaret zamiri)
sözcük durumunda zamire yer verilmemiştir? C) Onun şiirlerini gördüğüm her yerde tanırım. (İşaret
A) I ve II B) I ve III C) l ve IV zamiri)
D) III ve IV E) IV ve V D) Bazıları bu meselenin önemini yeterince anlama-

mış. (Belgisiz zamir)
E) Kitaptaki soruların hepsini kendisi çözmüş. (Dönüş-

lülük zamiri)
3. Hangi yayla yeşil, nerde keklik çok

Gel seninle orda olalım çocuk
Kayalar, kayalar... Sırt sırta vermiş
Kimi yeni mürit, kimisi ermiş.
Otlar dalgalansın biz yürüdükçe
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ismin yerine kulla-
Sular düze insin kar eridikçe nılmış bir sözcük yoktur?
Gün burnunda bana mavi mavi gül A) Gülten Dayıoğlu’nun çocuk romanları, herkesin ilgi-
Ağız, burun lâle; kaş ve göz sümbül sini çekmeye başladı.
Bu dizelerdeki altı çizili zamirlerin türleri aşağıdaki- B) Komutanlar, bu kaleden emir buyurmuş; halk bura-
lerin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir? da ağlamış, burada gülmüş.
A) Soru zamiri - işaret zamiri - soru zamiri C) İstanbul'un eşsiz görünümünü her yerden daha iyi
izleyebileceğiniz sekiz tepe vardır.
B) Belgisiz zamir - kişi zamiri - işaret zamiri
D) Sanatçı kendini rahatsız eden, zorlayan duyguları
C) Soru zamiri - belgisiz zamir - işaret zamiri
dile getirmek ihtiyacı içindedir.
D) Belgisiz zamir - işaret zamiri - soru zamiri
116 E) Benim güzel köyüm, şu küçük ve dumanlı tepenin
E) Soru zamiri - kişi zamiri - belgisiz zamir eteklerinde kurulmuş.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişi zamiri olmadı- 10. Naim Süleymanoğlu, 23 Ocak 1967’de Bulgaristan’da
ğı hâlde bir kişiyi karşılayan zamir kullanılmıştır? doğdu. O, haltere 1977 yılında başladı. 15 yaşındayken
A) Bu, benim en çok sevdiğim hikâyelerden biridir. Brezilya’da düzenlenen dünya gençler halter şampiyo-
nasında 52 kiloda iki altın madalya alarak şampiyon
B) Seni, uzun zamandır bu köyde niçin göremiyoruz?
oldu. Aynı dönemde silkme kategorisinde vücut ağırlığı-
C) Bizim bahçenin yakınından hızlı tren yolu geçecek- nın üç katını kaldıran ikinci halterci olarak tarihe geçti.
miş. On altı yaşında rekor kırarak yine şampiyon oldu. Böy-
D) Şu, lisede aynı sırayı paylaştığım arkadaşımdır. lece halter tarihinde en genç dünya rekortmeni unvanını
aldı. 1983 yılında Viyana’da yapılan turnuvada, 56 kilo-
E) O, herkesin sabah ekmek kırıntıları verdiği sevimli
da dünya rekorlarını sırası ile koparmada 130,5; silkme-
bir kediydi.
de 165 ve toplamda da 295 kilo olarak kırdı. Daha sonra
bu rekorlarını yine kendisi kırdı.
Bu parçada aşağıdaki zamir türlerinden hangileri

vardır?
A) Kişi zamiri - dönüşlülük zamiri
8. Bu şiir sanadır iyi dinle B) İşaret zamiri - soru zamiri

I C) Dönüşlülük zamiri - belgisiz zamir
Dinle ki bana dair ne varsa
D) İşaret zamiri - belgisiz zamir
II
Ve ne varsa yalan yanlış yaşadığımız E) Belgisiz zamir - soru zamiri
III
Her şey ama her şey yüzleşecek bu mısralarda
Bugün haber aldım senden
IV V 11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı türde zamirler
bir arada kullanılmıştır?
Bu dizelerdeki numaralanmış sözcüklerden hangisi
ismin yerini tutma göreviyle kullanılmamıştır? A) Kaç kere seni düşünüp de gizli gizli ağladığımı bilir
misin?
B) Ben, senin beni sevebilme ihtimalini sevdim.
C) Sevemez kimse seni benim sevdiğim kadar.
D) Ey sevgili, huzur bulacağın kıyılarım senindir.
E) Ben seni gönül hanemin en gizemli yerlerinde bü-

yüttüm.
9. Ben şahsen sözümün akışını bozup güzel tümceler
I
aramaktansa güzel tümceleri bozup sözümün akışına
uydurmayı daha doğru bulurum. Bir sözün ardından 12. Sanatçı, çağdaşı sanatçılardan herhangi birinin izinde
II yürümekten olabildiğince kaçınıyor. O, sözcüğün ger-
koşmamalı insan; söz bizim ardımızdan koşmalı, işimize çek anlamıyla, kendine özgü olmak istiyor. Bunun en
III önemli göstergelerinden biri olarak da sıra dışı konu ve
yaramalı, söylediğimiz şeyler sözlerimizi almalı ve dinle- karakterlerini işaret ediyor. Çalışmalarında biçim ve öz
IV yönünden olabildiğince özgün bir tutum sürdürüyor.
yenin kafasını öyle doldurmalı ki artık sözcüklerini kimse
Bu cümlede aşağıdakilerden hangisine yer
V
verilmemiştir?
hatırlayamasın.
A) Kişi zamirine B) Belgisiz zamire
zamir değildir? C) Soru zamirine D) Dönüşlülük zamirine 117
A) I B) II C) III D) IV E) V E) İşaret zamirine
"Zamir (Adıl)"
KONU ZARF (BELİRTEÇ)
Zarflar, fiil ve fiilimsilerin, sıfatların ve kendi türünden sözcüklerin (diğer zarfların) anlamlarını
AKLINDA OLSUN güçlendiren ya da kısan; bu sözcükleri durum, zaman, yer-yön, nicelik ve soru kavramlarıyla
Zaman bildiren sözcükler etkileyen sözcüklerdir.
(yarın, sabah, akşam…), Zarflar(belirteçler) görevlerine göre şu başlıklar altında toplanır.
bir fiili ya da fiilimsiyi etki-
a. Zaman zarfları
lemiyorsa, zaman anlamı
taşımıyorsa ad olur. b. Yer-yön zarfları
İlkbahar, en sevdiğim c. Miktar (azlık-çokluk) zarfları

isim
d. Durum zarfları
mevsimdir.
* Niteleme
Yarın, sizlerindir çocuklar!
isim * Kesinlik
* Olasılık
Bu memlekette bir gün
sabah olursa Haluk! * Yineleme
isim * Sınırlama
Akşam oldu, hüzünlendim * Yaklaşıklık
isim * Koşul
ben yine.
* Neden
e. Soru zarfları
f. İşaret (gösterme) zarfı
A. ZAMAN ZARFLARI (BELİRTEÇLERİ)

✒ Fiil ve fiilimsilere yöneltilen “Ne zaman, ne zamana dek, ne zamandan beri?” sorularına
yanıt veren zarflardır. Zaman zarfları tek sözcük olabildiği gibi bir söz öbeği de olabilir.
✓ Bu yaz Çıralı’da tatil yapacağım.

Zaman zarfı fiil (Ne zaman?)
Akşama kadar kitap okudu.

Zaman zarfı fiil (Ne zamana kadar?)
İki günden beri yağmur yağıyor.

Zaman zarfı fiil (Ne zamandan beri?)
Dün gelenler başka otelde kalmışlar.

Zaman fiilimsi
zarfı (Ne zaman?)
(belirteç)
Okuldaki öğrenciler bu ayın sonunda önemli bir sınava girecek.

zaman zarfı fiil (Ne zaman?)
Hayallerinin peşinden koşmayı öğrendiğinde gerçek başarının

zaman zarfı
118 tadına varacaksın.

fiil (Ne zaman?
DİL BİLGİSİ
B. YER-YÖN ZARFLARI
AKLINDA OLSUN
✒ Fiillerin, fiilimsilerin yerini ve yönünü belirten sözcüklerdir. “İçeri, dışarı, ileri, geri, aşağı,
yukarı, öte, beri” sözcükleri, bir fiili veya fiilimsiyi belirtirse yer-yön zarfı görevi üstlenir. Yer-yön belirteçleri, ad du-
rum ekleri aldıklarında ad
✓ Öğrencilerden biri kapının aralığından içeri bakıyordu.
olurlar.
yer-yön fiil
zarfı Öğrenciler içeriye girdi.
İçeri girince herkes ona baktı. isim
yer-yön fiilimsi Aşağıdan sesler geliyordu.
zarfı isim
Vakit kaybetmeden hemen yukarı çık. Yer-yön belirteçleri bir adı

yer-yön fiil nitelerse sıfat olur.
zarfı
Aşağı mahalleden yukarı
Aşağı inenler, birden bağırmaya başladı. sıfat isim sıfat
yer-yön fiilimsi mahalleye kadar koştuk.
isim
zarfı
İleri zekâlı çocuklar, ayrı

Kullanmadığınız eşyaları dışarı bırakın. sıfat isim
yer-yön fiil sınıflarda okuyacaklarmış.
zarfı
Odasının ortasındaki masayı biraz beri çektik.

yer-yön fiil
zarfı
C. MİKTAR (NİCELİK, AZLIK-ÇOKLUK) ZARFLARI

✒ Nicelik zarfları, bir fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da kendi türünden bir sözcüğün
(zarfın) anlamını sayı, derece, azlık, çokluk… bakımlarından etkileyen sözcüklerdir. Fiile,
fiilimsiye yöneltilen “Ne kadar?” sorusuna yanıt verirler. Miktar zarflarını şöyle sıralayabiliriz.
En Üstünlük Zarfları: “En” sözcüğü cümleye “en üstünlük” anlamı katar.

✓ En güzel arabayı ben aldım.
en sıfat isim
üstünlük
zarfı
Tatili en iyi değerlendiren arkadaşımız, Berk’ti.

en durum fiilimsi
üstünlük belirteci
zarfı
Üstünlük Zararı: “Daha” sözcüğü, üstünlük anlamı verir.
✓ Daha güzel bir evde oturmak isterdim.

üstünlük sıfat isim
zarfı
Bu yıl sınava daha iyi hazırlanmalısın.

üstünlük durum fiil
zarfı zarfı
Eşitlik Zarfları: “Kadar” sözcüğü eşitlik anlamı verir.

✓ Ben de senin kadar çalıştım bu konuya.
eşitlik zarfı fiil
Uçaktan bakınca koca binalar nokta kadar görünüyor.

eşitlik zarfı fiil 119
"Zarf (Belirteç)"
Aşırılık Zarfları: “Çok, pek çok, fazla, epeyce, hayli, az, çok az, biraz…” sözcükleri cümleye
aşırılık anlamı katar.
✓ Sınavı kazanmak istiyorsan çok çalışmalısın.

AKLINDA OLSUN aşırılık fiil
zarfı
Miktar bildiren sözcükler
(çok, fazla, biraz, az ...) bir
✓ İstanbul, çok güzel bir şehirdi, şimdi ne hâle geldi.
aşırılık sıfat isim
ismi belirtirse sıfat, bir fiili
belirtirse zarf olur. zarfı
Elbiseleri çok güzel ütülemişsin.

Fazla para
sıfat isim aşırılık durum fiil
zarfı zarfı
Fazla konuşuyorsun.
zarf fiil
D. DURUM ZARFLARI
✒ Bir fiilin, fiilimsinin nasıl yapıldığını, ne durumda olduğunu bildiren zarflardır. Fiile ve fii-
limsiye yöneltilen “Nasıl?” sorusuna yanıt verirler. Durum belirteçleri, cümleye kattıkları
anlamlara göre “niteleme, kesinlik, olasılık, varsayım, yineleme, sınırlama, dilek, koşul
yanıt… “belirteçleri olarak sınıflandırılabilir.
Niteleme Zarfları
✓ İnce ince yağan yağmur, çiftçinin yüzünü güldürdü.

niteleme fiilimsi
zarfı (Nasıl yağan?)
Davulun sesi uzaktan hoş gelir.

niteleme fiil
zarfı
Kesinlik Zarfları: elbet, elbette, mutlaka, kuşkusuz, kesinlikle, asla, er geç, eninde sonunda,
şüphesiz, hiç...
✓ İstanbul’a gelince beni mutlaka ara.
Senden asla vazgeçmeyeceğim, diyor.
Hayatım boyunca hiç yalan söylemedim.
Olasılık Zarfları: sanırım, galiba, herhâlde, belki…
✓ Bu akşam galiba ders çalışamayacağım.

HATIRLATMA
Belki bir gün yine karşılaşırız.
İsme yöneltilen “Nasıl?” so-
rusunun yanıtı sıfat, ile ve
Yineleme Zarfları: yine, gene, tekrar, ikide bir, ara sıra, bazen, bazı bazı, arada bir…
ilimsiye yöneltilen “Nasıl?”
sorusunun yanıtı durum ✓ Bu yıl sınava yine gireceğim .
zarfıdır.
Dayımla ara sıra buluşur, sohbet ederiz.
Zor günler
sıfat isim (Nasıl günler?)
Sınırlama Zarfları: artık, ancak…
Zor yürüyor.
zarf il (Nasıl yürüyor?)
✓ Bütün kabahat benim, artık sevmeyeceğim.
120
Ev işlerini ancak yarın bitiririm.
DİL BİLGİSİ
Yaklaşık Zarfları: hemen hemen, şöyle böyle, az çok…
 ✓ Köyün yolunu hemen hemen yarıladık.
Bugün anlatılan konuları az çok öğrendim.
Dilek Zarfları: inşallah, keşke, bari…
 ✓ Keşke bu konudan sana söz etmeseydim.
Yazılı sınavı kazandı, inşallah sözlüyü de kazanır.
Neden Zarfları: Fiillerin, filimsilerin nedenini bildiren zarflardır.
 ✓ Çok yağmur yağdığı için barajlar doldu.
 ✓ Başı ağrıdığından sabaha kadar uyuyamadı.
✒ Fiili, fiilimsileri etkileyen durum zarfları, adları etkilerse sıfat olur.
 ✓ Benimle doğru konuş.

durum fiil (Nasıl konuş?)
zarfı
 ✓ Doğru haber yazan gazete yok gibi.

niteleme isim
sıfatı (Nasıl haber?)
 ✓ Doğru söyleyen dokuz köyden kovulur.

durum fiilimsi
zarfı (Nasıl söyleyen?)
 ✓ Yalnız benim için bak yeşil yeşil.

fiil durum zarfı
(Nasıl bak?)
 ✓ Bazı insanlar iyi gün dostudur.

niteleme isim
sıfatı (Nasıl gün?)
 ✓ Hasta bugün iyi görünüyor.

durum fiil
zarfı (Nasıl görünüyor?)
✒ Adları, fiil ve fiilimsileri etkileyen sözcükler çekim eki alırlarsa isim olurlar.
 ✓ Söyledikleri doğruydu.
isim
 ✓ Çocuğun gözleri yeşil yeşildi.

isim
 ✓ Düne göre daha iyiyim. 121

isim
"Zarf (Belirteç)"
E. SORU ZARFLARI
✒ Eylem ve eylemsileri soru yoluyla belirten sözcüklerdir. Eylem ya da eylemsilerin hangi du-
UYARI rumda, nasıl, ne kadar olduklarını, zamanını sorarlar. Soru belirteçleri şunlardır: ne zaman, ne
zamana kadar, ne zamandan beri, nasıl, niçin, neden, ne diye, ne kadar, ne, …
Soru sözcükleri ismin yerini
tutarsa zamir (adıl), isme ✓ Durup dururken çocuğa ne diye bağırıyorsun?
yönelik kullanılırsa sıfat (ön
Böyle bir günde beni niçin aramadınız?
ad), fiil ve fiilimsiye yönelik
kullanılırsa zarf (belirteç) Bunca yıl bu kadar yükü nasıl taşıdın?
olur.
Yurt dışında ne kadar kalacaksınız?
Bana öyle ters ters ne bakı-
(zarf)
yorsun? Ne zaman bitecek Tanrı’m bu azap?
Olayları duyunca sana ne Arkadaşınla ne zamandan beri konuşmuyorsun?

dedi? (zamir)
Beni bu saatte ne diye rahatsız ediyorsun?

Seninle ne gün buluşmak
istedi? (sıfat) Sınava gireceğini bile bile neden çalışmadın?
Yerleri ve duvarları nasıl sil-
din? (zarf)
F. İŞARET (GÖSTERME) ZARFI
Bana nasıl bir elbise almış?
(sıfat)
✒ Eylemleri gösterme yoluyla belirten “işte” sözcüğü, gösterme belirtecidir. Eylemlerden
önce de sonra da kullanılabilir.
✓ İşte gidiyorum çeşm-i siyahım.

gösterme fiil
zarfı
AKLINDA OLSUN ✓ İki gündür beklediğimiz mektup geldi işte.

Zarfın türü, zarf görevinde fiil gösterme zarfı
kullanılan sözcüğün anlamı

ile aynıdır. Fiilin nedenini
bildiren sözcükler, “neden ZARFLARDA YAPI
zarfı”, miktarını bildiren söz-
Zarflar, yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik olarak üçe ayrılır.
cükler “miktar zarfı”, yeri-
ni-yönünü bildiren sözcükler 1. Basit Zarflar: Kök hâlinde olan zarflardır.
“yer-yön zarfı”, zamanını
✓ Dün onunla Kızılay’da buluştuk.
bildiren sözcükler “zaman
zarfı” olur. Diğer bütün zarf- Bu adresi zor buldum.
larda da durum aynıdır.
2. Türemiş Zarflar: Yapım eki almış zarflardır.
Zarfın verdiği anlam = zarfın türü
✓ O, bana soğuk davrandı.
Geceleyin bir fırtına çıktı.
Dere geçerken at değiştirilmez.
3. Birleşik Zarflar: Birden fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan zarflardır.
✓ Okulda bugün bilgi yarışması yapıldı.
İşleriniz nasıl gidiyor?
Seninle şurada biraz oturalım.
122
DİL BİLGİSİ
1 3
Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükler tür bakı- I. Akşam oldu, hüzünlendim ben yine.
mından aynıdır? II. Yukarı çıkanlar yanımıza gelmeyecekler mi?
A) Gecenin geç ve yıldızsız bir saatinde gökyüzüne baktı. III. Asla böyle sözler söyleme sevdiğin insanlara.
Çok geç kalktığını, saate bakınca anladı ne yazık ki. IV. Soruyu doğru çözdüm sanmıştım ama yanılmışım.
B) Eski güzel günlerdeki gibi, gece sakin ve huzur vericiydi.
V. Böyle söyleyen insanla hiç anlaşamazsın.
Çocukluk yıllarımda, yalnız gece oynatılan kuklalar vardı.
C) Arabayı koştururken boynundaki ziller güzel şıngırdıyor- Bu cümlelerde aşağıdaki zarf türlerinden hangisi kul-
du atın.
lanılmamıştır?
İnan ki senin güzel hatırın olmasa bu işe kesinlikle giriş- A) Yer yön zarfı B) Yineleme zarfı
mezdim. C) Kesinlik zarfı D) Durum zarfı
D) Çok beğendiği ve sevdiği hâlde yine de almadı o elbiseyi. E) Ölçü (nicelik) zarfı
Çalışırken çok zorlansam da emeklerimin karşılığını al-
dım. I. cümlede “yine” sözcüğü yineleme zarfı, II. cümlede “yu-
E) Çekmecesindeki deftere ne delice fikirler yazmıştı, kim karı” sözcüğü yer-yön zarfı, III. cümlede “asla” sözcüğü
bilir. kesinlik zarfı, IV. cümlede “doğru” sözcüğü durum zarfı,
Mesleğini delice seviyor ve kariyer basamaklarını bir bir V. cümlede “böyle” sözcüğü durum zarfı, “hiç” sözcüğü de
tırmanıyordu. kesinlik zarfıdır. Numaralanmış cümlelerde nicelik (ölçü)
2020 / MSÜ
zarfı kullanılmamıştır.
Altı çizili sözcükler A’da sıfat ve zarf, B’de isim ve zarf, C’de Yanıt E
zarf ve sıfat, E’de sıfat ve zarf olarak kullanılmıştır. D’de ise
her ikisi de zarftır.
Yanıt D
4
Aşağıdakilerin hangisinde yüklemi durum bakımından
2 tamamlayan bir sözcük vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi yapılış şekli yö- A) Teknolojinin yanlış kullanımı, yaşamı olumsuz etkile-
nünden tamamlayan bir öge vardır? mektedir.
A) Hiç kıpırdamaksızın, eski ve boyası dökülmüş ahşap bir B) Çevresine karşı daha duyarlı ve anlayışlı olmasını
sandalyede oturuyordu. beklerdim.
B) Eve girer girmez yarınki misafirleri için yapacağı yemekle- C) Bu işte kendini geliştirebiliyorsan çalışmaya devam
rin bir listesini hazırladı. etmelisin.
C) Bir tarih kitabında rastladığı büyüleyici motifleri, ördüğü
D) Çocukluğumuzun geçtiği bu güzel şehre iki gün önce
kazağa işlemeye çalışıyordu.
veda ettik.
D) Odanın duvarına astığım kahverengi saat dedemden ge-
riye kalan tek hatıraydı. E) Son yapıtıyla yakaladığı başarı, onu daha da kamçıla-
E) Yoğun bulutların kapladığı gökyüzü, az sonra kopacak bir dı.
kıyametin habercisiydi.
2018 / MSÜ
A seçeneğindeki cümlenin yüklemi eylemsi (etkilemekte-
dir)dir. Belirteçler, eylem ve eylemsileri etkileyen sözcük-
Eylemi yapılış şekli yönünden tamamlayan sözcük, yükleme lerdir. Bu cümlenin yüklemine yöneltilen “Nasıl” sorusuna
sorulan “Nasıl?” sorusuna yanıt veren durum zarfıdır. “Hiç kı- yanıt veren, “olumsuz” sözcüğüdür. Diğer seçeneklerdeki
pırdamaksızın” söz öbeği cümleyi durum yönünden tamamla- yüklemlere yöneltilen “Nasıl?” sorusuna cümlelerde yanıt
yan zarf tümlecidir. yoktur. Bu nedenle doğru yanıt A’dır.
Yanıt A Yanıt A 123
"Zarf (Belirteç)"
TEST
5
KONU ÖĞRETEN
1. Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları, kendi türünden sözcükleri 4. Fiillerin, fiilimsilerin, ek fiille çekimlenmiş yüklemlerin
“durum, niteleme, azlık-çokluk, yer-yön, soru” anlamla- anlamlarını ölçü yönüyle tamamlayan, “Ne kadar?” soru-
rıyla tamamlayan sözcüklere zarf (belirteç)denir. suna yanıt veren zarflara miktar (azlık-çokluk) zarfı
denir.
Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcüklerden
hangisi zarf görevinde(belirteç) değildir? Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde miktar
(azlık-çokluk) zarfı vardır?
A) Otobüsümüz rampada yavaş yavaş ilerliyordu.
A) Leylekler, sonbaharda güneye göç eder.
B) Kılavuzlar yoldaki tehlikeler için insanları sürekli
uyarıyordu. B) Artık, yaşananlardan sonra buralarda kalamam.
C) Yolun sol tarafında derinliği bin metreyi geçen uçu- C) Günlerdir beklediğiniz haber şimdi gelir.
rumlar vardı.
D) Yıllardır bu ildeyim fakat burayı pek sevemedim.
D) Yan koltukta küçük bir kız sessizce oturuyordu.
E) Bu akşam o müthiş derbi maçını izleyeceğiz.
E) Onun güzel tepkisi beni dakikalarca güldürmüştü.
5. Fiilleri ve fiilimsileri yer-yön anlamıyla belirten zarflara,

yer-yön zarfı denir. Ancak bu tür sözcükler “-i, -e, -de,
2. Fiillerin, fiilimsilerin durumunu, nasıl yapıldıklarını bildi-
-den” durum eki almamış (yalın)sözcükler olmalıdır.
ren zarf türüne “durum (hâl) zarfı” denir. Bu zarflar, fiil ve
fiilimsiye yöneltilen “nasıl, niçin” sorusunun yanıtını kar- Bu açıklama dikkate alındığında aşağıdaki cümleler-
şılar. den hangisinde yer-yön zarfı yoktur?
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerden hangi- A) Aşırı yağmurdan kaçan gençler içeri girdi.
sinde durum zarfı yoktur?
B) Dışarıda mendil satan çocuk ağlıyordu.
A) Etkili anlatılan her konuyu kolay anlıyordu.
C) Kaleyi saran düşman kuvvetleri geri çekildi
B) Çocuklar evlerine koşarak gidiyorlardı.
D) Arabanızı lütfen ileri alır mısınız?
C) Güzel düşünelim ki yaşamımız anlamlı olsun.
E) Babam dinlenmek için yukarı çıktı.
D) Onunla bütün gün sokak sokak dolaştık.
E) Bu sabah mahalledeki parkta iki saat koştum.
6. Fiile ve fiilimsiye yöneltilen sorularla zarf veya zarf öbe-

ğini buldurmaya yarayan sözcüklere, soru zarfı denir:
3. Fiil ve fiilimsilerin ya da ek fiille çekimlenen sözcüklerin “Nasıl, ne zaman, ne kadar, nere, niçin? (neden, niye,
zamanını bildiren, “Ne zaman, ne zamandan beri?” ne diye)” soru unsurlarına yanıt verir.
sorularına yanıt veren sözcüklere “zaman zarfı” denir.
Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcük veya
Aşağıdakilerin hangisinde cümlenin anlamını zaman söz öbeklerinden hangisi soru zarfı değildir?
bakımından tamamlayan bir sözcük vardır?
A) Ben seni ne gün gördüm hatırlayamadım.
A) Ekinlerin çoğu, aşırı soğuklardan dondu.
B) Annemler bizi kapıda ne kadar beklemişler?
B) Sen sabahın köründe nereye gidiyorsun?
C) Sevimli bebeğin nasıl konuştuğunu biliyor musun?
C) Kitaplarını ve defterlerini çantaya yerleştirdi.
D) Gelmez olaydım, neden geldim gurbet ellere?
D) Akdeniz kıyılarında hiç balık kalmamış.
124 E) Bu insanlar son zamanlarda birbirini niçin anlamı-
E) Konferansta anlatılanları sessizce dinliyorduk. yor?
DİL BİLGİSİ
7. Azlık-çokluk zarfları; fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ve zarfları 10. İsim ve sıfat tamlamaları, cümlede zarf görevi üstlene-
“eşitlik, üstünlük, en üstünlük ve aşırılık” yönünden dere- bilir.
celendirir.
Aşağıdaki altı çizili tamlamalardan hangisi zarf göre-
Aşağıda verilen altı çizili sözcüklerden hangisinde vinde kullanılmamıştır?
bir zarf derecelendirilmiştir?
A) Onunla temmuzun sonunda Kaş’a dalmaya gittik.
A) Bu soru diğerlerinden daha zordu.
B) Dün gece Eşref’i doktora zor yetiştirdiler.
B) Türk kadınları, çocuklarını çok sever.
C) Önümüzdeki ay yeni kitabımı çıkarıyorum.
C) O, yılın en başarılı doktoru seçildi.
D) Bir gün aşklar biter, hatıralar kalır.
D) Takımın en hızlı oyuncusu Mehmet’ti.
E) Öğrenciler yaz tatilini heyecanla bekliyorlar.
E) Yeni aldığımız at çok hızlı koşuyordu.
11. Zaman anlamı içeren her sözcük, cümlede zarf görevi

8. Yer-yön belirten sözcükler cümlede farklı görevlerde üstlenmeyebilir.
kullanılabilir. Bu sözcükler bir fiili belirtecek şekilde kul-
lanılırsa zarf, çekim eki getirilerek kullanılırsa isim, ismi Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman
niteleyecek şekilde kullanılırsa sıfat olur. anlamlı sözcük zarf görevinde değildir?
Buna göre aşağıda verilen altı çizili sözcüklerden A) Gece, bir perde gibi şehrin üzerine yayılıyordu.
hangisi yer-yön zarfıdır? B) Seni dün kayalıklarda çiçek toplarken görmüşler.
A) İçeri çok soğuk, üzerine bir şeyler al. C) Öğrencileri geçen hafta sinemaya götürdük.
B) İçerideki odaya küçük bir çocuk girdi. D) Sabahın erken saatlerinde dolmuş bulmak zor.
C) Bu sıralar hava çok soğuk dışarı çıkma. E) Üç yıl sonra yurt dışına gitmeyi planlıyorum.
D) Aşağı mahallede hareketli bir düğün vardı.
E) Bu sıraya ben oturacağım, sen öteye otur.
9. Yapım eki almamış zarflara, basit yapılı zarf denir: yarın, 12. Pekiştirme zarfları, genellikle “m, p, r, s” ilavesiyle kulla-
geç, dün, pek, az, fazla, sık, iyi, çok… nılarak oluşturulan sözcüklerle ya da ikilemelerle yapılır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde basit yapılı zarf Bu açıklamaya göre aşağıdaki altı çizili sözcükler-
örneği vardır? den hangisi pekiştirme zarfı görevindedir?
A) Dün yaptığımız görüşmeden bir sonuç çıkmadı. A) Görevli polisler, suçluyu kıskıvrak yakaladı.
B) Sen o gurbet ellerde mi yaşıyorsun? B) Tezgâhtaki sapsarı ayvaları poşete doldurdu.
C) Bugün onu caddedeki markette gördüm. C) Sapasağlam adam, bir haftada çökmüş.
D) Karar verdim, bu şehre artık gelmeyeceğim. D) Çocuğun masmavi gözleri cam gibi parlıyordu. 125
E) Geceleyin mutfaktan bir tıkırtı geliyordu. E) Penceredeki sırılsıklam güvercine yem attım.
"Zarf (Belirteç)"
9
ZARF (BELİRTEÇ)
1. Aşağıdakilerin hangisinde fiili, fiilimsiyi durum ya da 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kesinlik” anlamı
zaman yönünden sınırlandıran bir sözcük yoktur? taşıyan bir zarf kullanılmamıştır?
A) Daha önce dinlediği bir konuyu tekrar dinlemek onu A) Bu sınavı er geç kazanacağım.
sıkıyordu.
B) Anlattım ama beni hiç dinlemedi.
B) Başkalarının sözlerine asla inanmaz, boşuna uğraş-
ma. C) Buradaki kitapların hepsini okumalısın.
C) Güneş her sabah yüzümü okşayarak uyandırdı D) Kuşkusuz, sen de bana hak vereceksin.
beni yayla evinde. E) Gider gitmez beni mutlaka ara.
D) Okuyucunun ilgisini çeken yapıtların yazarları ölüm-
süzleşir.
E) Yaratıcılık, her şeyden önce özgür bir ruh ister, son-

ra da çaba.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük,

tür bakımından diğerlerinden farklıdır? 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “sabah” sözcüğü,
A) İçimize binbir umut aşılayan deniz, bugün masmavi ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır?
görünüyordu. A) Bu sabah yağmurun sesiyle uyandım.
B) Caddeye çıkan araba, hızla kalabalığa yaklaştı. B) Sabahları güneşin doğuşunu seyrederim.
C) Güzel okunan bir şiirin, gideremeyeceği keder yok-
C) Dişi ağrıdığı için sabahı zor ettik.
tur.
D) Şimdi yat, bunları sabah konuşuruz.
D) Yayladaki bu küçük evin koskocaman tahta bir kapı-
sı var. E) Bu işi konuşmak için sabah toplanacağız.
E) Bu genç şairin dostluğunu kazanmak, beni sevindir-

di.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “nasıl” sözcüğü,

farklı bir görevde kullanılmıştır? 6. Belki de vermenin en değerli olduğu an, kıtlığını çektiği-
I II
A) Son kitabımı nasıl buldunuz?
miz yegâne şeyi, hiç düşünmeden hediye edivermektir.
B) Bunu bana nasıl söylersin? III IV V
C) Benimle nasıl konuşacağını öğrenmelisin. Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisi zarf
D) Nasıl bir elbise istiyorsunuz? (belirteç) değildir?

126
E) Nasıl inansam bilmem bu sonuca? A) I B) II C) III D) IV E) V
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ölçü zarfı, bir var- 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme, diğerlerin-
lığın niteliğinde aşırılık bildirmiştir? den farklı bir görevde kullanılmıştır?
A) Büyük bir göl dağın ön tarafında, güneş de ardın- A) Kadının elinde sıkı sıkı tuttuğu büyük bir çanta var-
daydı. dı.
B) Yıllar sonra çocukluğunun geçtiği sokakta karşılaştı B) Cıvıl cıvıl çocukların arasında oldukça mutlu görü-
onunla. nüyordu.
C) Bu sımsıcak ortamda aradığını bulduğu için mutluy- C) “Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden” diyor şai-
du. rimiz.
D) Yeni aldığım giysilerin üzerine çamaşır suyu dökül- D) Kasaba halkı, meydandaki şenliklere akın akın gidi-
dü. yordu.
E) Çok çalışkan bir adam olduğu için maaşla ödüllendi- E) Uslu uslu oturan çocuklar bizi görünce bağırmaya
rilmiş. başladı.
8. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcüklerin

birincisi belirteç (zarf), ikincisi ön ad (sıfat) görevi 11. Yüzyıl önce Dostoyevski, “Herkes her şeyden sorumlu-
üstlenmiştir? I
dur.” demiş. Bunun anlamını, kapsamını hesaba katarak
A) Yüksek yerler, yüksek idealleri olanlara yakışır. II
kendimizi şöyle bir yoklarsak insan olarak, yurttaş
B) Hedeflerine ulaşmak için çok çalışıyor, bu nedenle
III
çok kitap okuyordu.
olarak, yönetilmeye karşı söyleyeceklerimiz olduğunu
C) İyi konuşuyor, insanları çok iyi etkiliyor. IV V
görürüz.
D) Güzel insanlar, yaşama güzel bakar.
E) Kötü bir rüya gördüm, bugün kendimi kötü hissedi-
zarf değildir?
yorum.
9. Teknolojinin baş döndürücü bir hızla geliştiği bir dünya-

I
da “Tiyatro ölüyor mu?” sorusu sık sık gündeme geliyor.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne” sözcüğü
II
“Olayı anlayıp dinlemeden ne konuşuyorsun?” cümle-
Bugün izleyicisi giderek azalsa bile tiyatro yaşıyor. İn-
sindekiyle aynı anlam ve görevde kullanılmıştır?
III IV
sanlar hâlâ kendilerini sahnede yaşanan dolaysız dün- A) Bugün hava ne güzel değil mi?
V
B) Dünkü piknikte ne eğlendik ne eğlendik.
yanın büyüsüne kaptırabiliyorlar.
C) Senin ne çalışkan biri olduğunu bilmeyen yok.
Yukarıdaki numaralanmış sözcüklerden hangisi
türce ötekilerden farklıdır? D) Ne anlatmak istediğini kimse anlayamadı. 127
A) I B) II C) III D) IV E) V E) Tanımadığın insanlara ne bağırıp duruyorsun?
"Zarf (Belirteç)"
10
ZARF (BELİRTEÇ)
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde azlık-çokluk zarfı 4. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili zarflar anlamca
kullanılmamıştır? eşleştirildiğinde hangisi dışta kalır?
A) Başarılı olmak için işimizi çok iyi yapmalıyız. A) Yüksek kesimlere bugün çok kar yağmış
B) Çok büyük bir ev aldığını neden benden gizledin? B) Bu ayakkabılarla yolda daha rahat yürüyorum.
C) Son günlerde çok konuşmaya başladın, farkında C) Yazları, Ege'nin soğuk sularına bırakıyorum kendi-
mısın? mi.
D) Çok söz yalansız, çok para haramsız olmaz, demiş D) Küçük kasaba sabahın ilk ışıklarıyla yavaş
atalarımız. yavaş aydınlanıyordu.
E) İşi kabul etmeden önce biraz düşün, işin eksilerini

E) Evin duvarları, kapıları ve camları çok güzel boyan-
ve artılarını görmeye çalış.
mıştı.
5. Derinden derine ırmaklar ağlar

2. Aşağıdakilerin hangisinde ikinci dize zarf (belirteç) Uzaktan uzağa çoban çeşmesi
öbeğidir?
Birinci dizedeki ikilemenin görevce özdeşi, aşağıda-
A) Döndüm durdum sabaha kadar kilerin hangisinde vardır?
Dünyanın ateşini alnımda duyarak A) Güneşi yudum yudum içtiğim şu anda
B) Düşünceye sığmayan saniyeleri Ruhumuz yanıyor sonsuz bir semada
Biz değil miydik sırtımızda götüren B) Gemiler geçer rüyalarımda
C) Özgürlük sözcüğü yetmez anlatmaya Allı pullu gemiler, damların üzerinden
Nasıl sığmış avuçlarıma koca dünya C) Şıkır şıkır elbiseler, o saç baş
Rüya âleminde geziyor gibiyim
D) Kaç gözyaşı gülü varsa dünyada
Hasretimin büyüttüğü sabırda güllendi D) Ayaklar, çeşit çeşit kunduralar içinde

Ayaklar, yarı çıplak paçavralar içinde
E) Bir ben vardım elinden geldiği kadar
E) Hayal meyal şeylerden ilk aşkımız
Sözcükleri sokağınızda arayan biri
Hatırası bile yabancı gelir
3. Kimi zarflar, fiil ve fiilimsiden başka, sıfatı ve zarfı da

anlamca sınırlandırır.
6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcük,
ötekilerden farklı türdedir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “çok” sözcüğü,
farklı türde bir sözcüğü etkilemiştir? A) Bir akşam yavaşça çalınır odam
Eşyaya bir nabız gelir ansızın
A) Onu bu işe ikna edebilmek için çok uğraştık.
B) Geride kalanlar hep dövünse de
B) Bize söylediğiniz adresi çok zor bulduk. İnsanlar birer birer yine gidiyor
C) Önemli bir hastalık atlatmana rağmen seni çok iyi C) Ben pırıl pırıl bir gemiydim eskiden
gördüm. İnanırdım saadetli yolculuklara
D) Yaratıcılığı olanlar, mesleklerinde çok hızlı yükseli- D) Geri vereceğiz hepsini hepsini
yorlar. Yeşilini, mavisini gözlerimizin
128 E) Bütün haylazlıklarımıza rağmen bize çok sabırlı E) Dostlarla da yollar ayrıldı bir b
davranırdı. Gittikçe artıyor yalnızlığımız
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde soru anlamı bir 10. (I) Eskiden daha kolay yazıyordum. (II) Sadece öykü
zarfla (belirteç) sağlanmıştır? yazdığım için belki de. (III) Bir gecede, bir oturuşta bir
öykü çıkarıyordum ama artık olmuyor. (IV) Roman, uzun
A) Niçin tartıştıklarını söylemedi mi sana?
ve dünyadan kopmamı gerektiren bir süreç. (V) Üstelik
B) Çalışmamasının nedenini öğrenebildiniz mi? kolay beğenmediğim için yazdığım metinler üzerinde
C) Zor durumda olduğunu bana neden söylemedin? giderek daha çok uğraşıyorum.
D) Ben kırmızı elmadan aldım, sen hangisini alacak- Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde
sın? zarf (belirteç) kullanılmamıştır?
E) Sen gidince ben bu koca evde ne yapacağım? A) I B) II C) III D) IV E) V
11. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük ya da

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki ikileme, diğerlerin- söz öbeği zarf görevinde kullanılmamıştır?
den farklı görevde kullanılmıştır?
A) Yâr deyince kalem elden düşüyor,
A) Pırıl pırıl gözleri, yaşama ne derece bağlı olduğunu
Gözlerim görmüyor aklım şaşıyor.
gösteriyor.
B) Ayrılıktan zor belleme ölümü,
B) Ufak kızın büklüm büklüm saçları ona farklı bir se-
vimlilik katıyordu. Görmeyince sezilmiyor Mihriban!
C) İlk günün heyecanıyla öğrenciler okullarına hoplaya C) Tabiplerde ilaç yoktur yarama,
zıplaya gittiler. Aşk deyince ötesini arama.
D) Bir ömür acı tatlı günleriyle böyle geçip gitti. D) Boşa bağlanmamış bülbül gülüne,
E) Cebindeki tomar tomar paralar, ona güç veriyor. Kar koysan köz olur aşkın külüne,
E) Ve hâlâ azimli, kararlı mıyız?

Kârlı mıyız, yoksa zararlı mıyız?
9. “Daha” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde

“Biraz daha çalışmalısın.” cümlesindekiyle aynı görev
ve anlamdadır? 12. Aşağıdaki dizelerden hangisinde zarf yoktur?
A) Yaptığın işi daha bitiremedin mi? A) Geceleyin bir ses böler uykumu,
B) Senden daha çalışkan insan yoktur. B) Gün olur sürüyüp beni derbeder,
C) Bu kitabını daha akıcı yazmışsın. C) Gün olur peşimden yürür beraber,
D) Ben de bu filmi daha görmedim. D) Ansızın haykırır bana: -Nerdesin? 129

E) Bu sorulardan daha çözülecek mi? E) Âşıkıyım beni çağıran bu sesin.
"Zarf (Belirteç)"
KONU EDAT (İLGEÇ)
Yalnız başına anlamları olmayan, anlam ve görevleri daha çok cümle içinde, birlikte bulun-
dukları sözcüklerle ortaya çıkan, sözcükler arasında anlam ilgisi kurmaya yarayan sözcüklere
edat denir. Dilimizdeki belli başlı edatlar şunlardır: gibi, kadar, sadece, tek, bir, için, ile, göre,
rağmen, üzere, değil, mi…
Edatları daha rahat kavrayabilmek için şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
A. ÖBEK OLUŞTURAMAYAN EDATLAR

AKLINDA OLSUN
Bu edatlar kendilerinden önce gelen sözcüklerle bir söz öbeği oluşturmazlar.
Birden fazla sözcüğün bir
I. Sadece
araya gelerek oluşturduğu
sözcük grubuna söz öbeği II. Yalnız
denir. İsim tamlamaları, sı- III. Ancak
fat tamlamaları, deyimler,
IV. Tek
edat grupları vb. birer söz
öbeğidir. V. Bir
gönül (sözcük)
gönül insanı (söz öbeği) ✓ Çok isteyerek gittiği Ayder Yaylası’nda sadece üç gün kalabilmişti.
Aradığım kitabı yalnız Millî Kütüphanede bulabildim.
Koskoca sınıfta bir Ahmet, verilen ödevleri zamanında yapıyordu.
Bu cümlelerdeki “sadece, yalnız, bir” edatları kendilerinden önce gelen sözcüklerle öbekleş-
memişlerdir.
✒ “Yalnız, ancak, tek, bir” sözcükleri cümlede “sadece” anlamında kullanılıyorsa edattır, bu
anlamın dışında bir anlamda kullanılmışlarsa başka görev üstlenmişlerdir.
✓ Dün televizyonda güzel bir film izledik.

belgisiz sıfat (Sadece anlamında kullanılmamış.)
✓ Yoğun kar yağışı nedeniyle ancak gelebildik.

zarf (Sadece anlamında kullanılmamış.)
✓ Bu konunun ayrıntılarını yalnız Mehmet’ten öğrenebilirsin.

edat (Sadece anlamında kullanılmış.)
✒ “Ancak” ve “yalnız” sözcükleri cümlede “ama/fakat” anlamında kullanılmışsa bağlaç olur.
✓ Bu daireyi alacaktık yalnız son anda bir sorun çıktı.

fakat (bağlaç)
✓ İstanbul’a bu hafta gittim ancak hiçbir yeri gezemedim.

fakat (bağlaç)
130
DİL BİLGİSİ
B. ÖBEK OLUŞTURABİLEN EDATLAR
Bu edatlar, kendilerinden önce gelen bir sözcük ya da sözcük grubuyla anlam bütünlüğü
oluştururlar. Öbek oluşturan edatlar şunlardır:
✓ gibi, üzere, kadar, değil, göre, mi, için, denli, değin, ait, dek , dair, rağmen, ile, karşın, UYARI
dolayı “Sanki” sözcüğü bazı kay-
naklarda edat olarak kabul
edilmektedir. Ancak Türk
Gibi: Bu edat cümleye “benzerlik, karşılaştırma, kuşku, olabilirlik...” anlamları katar.
Dil Kurumu sözlüğünde
✓ Limon gibi ekşi portakallar yedik. (benzetme) “sanki” sözcüğünün türü
zarf olarak verilmektedir.
Berk de İdil gibi çalışkan bir öğrenciydi. (karşılaştırma)
Sorularda bu farklılık göz
Bugün yağmur yağacak gibi. (olabilirlik) önünde bulundurulmalıdır.
Seni beğendi gibi. (kuşku) “Sanki toprak altına diri diri
✒ “Gibi” edatı başka sözcüklerle birlikte edat öbeği oluşturur. Bu öbekler cümlede sıfat, zarf gömülen benim.”
ve isim olarak kullanılır. A. Ağaoğlu
✓ Bu şarkısı da önceki gibiydi. (isim)

İpek gibi saçlar, rüzgârda dalgalanıyordu. (sıfat)
Toplantıya yetişebilmek için arabayı deli gibi sürdü. (zarf)
Kadar: Bu edat cümleye “yaklaşıklık, eşitlik, benzerlik, ölçü ...” anlamları katar.
✓ On kadar elmayı çocuklara mı verdin? (yaklaşıklık)

Aldığı kavunlar bal kadar tatlıymış. (ölçü, karşılaştırma)
Bugün dağ kadar çamaşır yıkadım. (abartma, benzetme)
✒ “Kadar” edatı başka sözcüklerle birlikte “edat öbeği” oluşturur. Bu öbekler cümlede sıfat,
zarf, isim olarak kullanır.
✓ Bacak kadar çocuk, bizi parmağında oynattı. (sıfat)

Tenin buğdaysı, boyun bir başak kadardı. (isim)
Bu olaya senin kadar üzülüyorum. (zarf)
AKLINDA OLSUN
“İle”, eş görevli sözcükleri
İçin: Cümlelere “neden - sonuç, amaç - sonuç, özgülük, uğruna, hakkında ...” anlamları katar.
ya da cümleleri bağlama
✓ Aradığı kitabı bulamadığı için verilen ödevi yapamamış. (neden - sonuç) görevinde kullanılırsa bağ-
Toplantıya katılmak için Ankara’ya gitti. (amaç - sonuç)
laç olur. Bu durumda “ve”
bağlacının görevini ve anla-
Bu masayı yeni bürom için aldım. (özgülük)
mını üstlenir.
Neler yapmadık bu vatan için! (uğruna)
Ustalar kapı ile pencere-
Senin için olumsuz şeyler söylüyormuş. (hakkında) ve
leri boyuyorlar.
İle: Cümlelere “araç, birliktelik” anlamları katar.
✓ Okula plaj terliği ile gelmiş. (araç)

Çay bahçesinde annesi ile oturuyordu. (birliktelik)
✒ “İle” edatı bazı durumlarda kendisinden önce gelen sözcüğe eklenebilir.

Eklendiği sözcüğün son hecesindeki ünlüye uyar.
✓ Eşyaları büyük bir kamyonla taşıdılar. (kamyon ile)

131
Sevdiğini elinde çiçeklerle beklerdi her zaman. (çiçekler ile)
“Edat (İlgeç)”
Üzere: Cümleye “amaç - sonuç, koşul, yaklaşma ...” anlamları katan bir edattır.
✓ Arkadaşlarıyla buluşmak üzere evden çıktı. (amaç)
Yarın getirmek üzere bana biraz borç verir misin? (koşul)

İçeri girelim, yağmur yağmak üzere. (yaklaşma)
Değil: Cümlelere olumsuzluk anlamı katan edattır. Bazen de biçimce olumsuz cümleleri an-
lamca olumlu duruma getirir.
✓ Sınav soruları kolay değildi. (olumsuz)
AKLINDA OLSUN
Bu kitabı okumuş değilim. (olumsuz)
“-e, -den, -ce, -sı, -msı, Mahallemizde oturanları tanımıyor değilim. (olumlu)
-mtırak” ekleri, bazı edatla-
rın cümleye kattığı anlam-
Mi: Cümlelere “soru, zaman, pekiştirme” anlamları katan edattır.
ları verebilir ama bu ekler
edat değildir. ✓ Bahçedeki çiçekleri ve ağaçları suladın mı? (soru)
Bu çantayı kızıma aldım. Karnı acıktı mı yanıma gelirdi. (zaman)

(için) Güzel mi güzel bir bebeği var. (pekiştirme)
Elleri soğuktan çatlamıştı.
(-den dolayı) Göre: Cümleye “uygunluk, kanaat, karşılaştırma...” anlamları katar.
Kocaman adam hâlâ ço- ✓ Bu mağazada sana göre bir elbise bulamayız. (uygunluk)
cukça davranıyor. (gibi) Usta şaire göre şiir bir duygu yoğunluğudur. (kanaat, görüş)
Bu yazıların çoğu bence Bu sınav dünküne göre daha zordu. (karşılaştırma)
bir yerden kopyalanmış.
✒ “Göre” edatı başka sözcüklerle birlikte “edat öbeği” oluşturur. Bu öbekler cümlede sıfat,
(-e göre)
zarf, isim olarak kullanır.
Elinde mavimsi bir kalem
vardı. (gibi) ✓ Boyuna göre bir pantolon bulmakta zorlanıyordu. (sıfat)
Çocuk, sarımtırak bir göm- Bu filmdeki rol, tam ona göreydi. (isim)
lek giymiş. (gibi) Her yerde kafasına göre hareket ediyor. (zarf)
C. İSİM HÂL EKLERİYLE ÖBEK OLUŞTURAN EDATLAR

Bazı edatlar hâl ekleriyle öbekleşir, sıfat ya da zarf olurlar.
- e doğru - den sonra
- e karşı - den önce
- e göre - den beri
- e kadar - den öte
- den başka - den ötürü
- den yana -den dolayı
UYARI
Edatlar çekim eki alırlarsa ✓ Mahalledeki düğün akşama doğru bitmiş, rahat bir nefes almıştık.
isim olurlar. edat öbeği (ZT)
Onunla denize karşı oturup saatlerce şiir okuduk.

Senin gibisi az bulunur. (ET) edat öbeği
isim
İçeride bu kolilerden başka hiçbir şey bulamadık.
Onun gibilerine asla (ET) edat öbeği
isim
güvenilmez. İşlerinin yoğunluğuna rağmen beni aradı.
(ET) edat öbeği
Bu kadarı da fazla ama!
isim İki günden beri yağmur yağıyor.
edat öbeği (ZT)
132 Sana göre hava hoş.

edat öbeği (ET)
DİL BİLGİSİ
1 3
Işık kaynağı olmayan Ay ile Dünya, Güneş ışığıyla aydın- “İle” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat
I görevinde değildir?
lanır. Dünya, Ay’ın gölgesine girdiğinde Güneş tutulması;
A) Tren ile seyahat etmek, bana daha güvenli geliyor.
II
B) Sorunlarımızı öğretmenlerimiz ile konuşarak çözebili-
Ay, Dünya’nın gölgesine girdiği zaman da Ay tutulması
gerçekleşir. Tutulma olayını nasıl gördüğümüz ise hangi riz.
III IV C) Komşular ile her hafta bir araya gelip dertleşiyoruz.
noktadan baktığımıza bağlı olarak değişir. D) Sokak çocukları ile yakından ilgilenir, onlara yiyecek
Bu parçada numaralanmış sözcüklerin türü aşağıda- verirdi.
kilerin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir? E) Bahçemizdeki çiçekler ile ağaçlar kurumaya başladı.
I II III IV
A seçeneğinde “tren ile”, B’de “öğretmenlerimiz ile”, C’de
A) Edat Zarf Sıfat Sıfat
“komşular ile”, D’de “çocukları ile” öbeklerinde “ile” söz-
B) Bağlaç İsim Zarf Sıfat cüğü edat görevindedir. Bu sözcüklere “birliktelik veya
C) Edat İsim Bağlaç Sıfat araç” anlamlarını katmıştır. E seçeneğinde “ile” sözcüğü
D) Bağlaç İsim Sıfat İsim “ve” anlamındadır; bağlaç görevinde kullanılmış, görevdeş
E) Zarf Sıfat Bağlaç İsim sözcükleri (çiçekler ile ağaçlar) birbirine bağlamıştır.
2021 / MSÜ Yanıt E
“ile” (I) bağlaç, “gölgesine” (II) isim, “nasıl” (III) zarf, “hangi”
(IV) sıfattır. Yanıt B
2
(I) İnsan omurgasında bulunan omurların arasındaki diskler,
yer çekiminin etkisiyle sürekli baskı altındadır. (II) Uzayda
diskler üzerinde böyle bir baskı oluşmaz. (III) Bu durum, disk-
lerin arasının biraz daha açılmasına sebep olur. (IV) Sonuç
olarak uzayda astronotların boyunun uzadığı görülür. (V) Ast-
4
ronotların sırt ağrısı çekmelerinin nedeni de budur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ilgeç kullanılmamış-
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
tır?
dakilerden hangisi yanlıştır?
A) Aldığın borcu yaza kadar ödemelisin.
A) I. cümlede sıfat-fiil kullanılmıştır.
B) II. cümlede edat bulunmaktadır. B) Bilet bulamadığımız için filmi kaçırdık.
C) III. cümlede isim-fiil vardır. C) Tatile, çocukluk arkadaşımla gideceğim.

D IV. cümlede zarf-fiil kullanılmıştır. D) Elindeki sopayı baston gibi kullanıyordu.
E) V. cümlede bağlaç bulunmaktadır.. E) Bir çuval patates, bir ay ancak yetiyordu.
2019 / TYT
A seçeneğinde “-e kadar”, B’de “için”, C’de “arkadaşımla
I. cümledeki “bulun-an” sıfat-fiil (A), III. cümledeki “açıl- (ile)”, D’de “gibi” sözcükleri edattır. E seçeneğindeki “an-
ma-sına” isim-fiil (C), IV. Cümledeki “ol-arak” zarf-fiil (D), cak” sözcüğü, cümleye “ucu ucuna, sınırda” anlamı kattığı
V. cümledeki “de” bağlaçtır (E). II. cümlede edat bulunma- için zarftır.
maktadır. Yanıt B
Yanıt E 133
"Edat (İlgeç)"
TEST
6
KONU ÖĞRETEN
1. Tek başlarına anlamları olmayan, başka kelimelerle 4. “Bir” sözcüğü cümlede “sadece” anlamında kullanıldı-
öbekleşerek değişik anlam ilgileri kuran, birlikte kullanıl- ğında edat olur. Bunun dışında sıfat, isim vb. görevler de
dıkları kelimelere cümlede anlam ve görev kazandıran üstlenebilir.
kelimelere edat denir. “Bir” sözcüğü, numaralanmış dizelerin hangisinde
Bu açıklamaya göre aşağıdaki altı çizili sözcükler- edat görevinde kullanılmıştır?
den hangisi edat (ilgeç) değildir?
A) Akşam, yine akşam, yine akşam
A) Sınavın sonuna kadar bekleyecek gücü kalmadı.
Göllerde bu dem bir kamış olsam
B) Bu evde çiçeklerden başka sevdiği bir şey yoktu.
B) Bir zafer müjdesi burda her isim
C) Hava raporuna göre sıcaklar üç gün sürecekmiş.
Yekpare bir anda gün, saat, mevsim
D) İyi kalpli ve doğru insanlar her zaman ve her yerde
sevilir. C) Bir of çeksem dağı taşı eritir
Gözüm yaşı değirmeni yürütür
E) Sıcaklardan dolayı dolaptaki mumlar erimişti.
D) Ateşten kızaran bir gül arar da
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi
2. “İçin” edatı cümlelere “amaç - sonuç, neden - sonuç,
özgülük, uğrunda ...” anlam özellikleri yükleyebilir. E) Bu afyon ruhu gibi baygın mahalleden
Hayalimde tek çizgi bir sen kalmışsın, sen
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “için” edatı cümleye
diğerlerinden farklı bir anlam özelliği yüklemiştir?
A) Birkaç gündür kendisini kötü hissettiği için kimseyle
görüşmek istemiyordu.
5. “Yalnız” sözcüğü isimleri nitelediğinde sıfat, fiilleri niteledi-
ğinde zarf, “sadece” anlamında kullanıldığında ise edat olur.
B) İlçede sık sık su kesintisi yaşandığı için binaya bü-
Bu açıklamaya göre “yalnız” sözcüğünün aşağıdaki
yük bir su deposu yaptırdık.
kullanımları görevce eşleştirilirse hangisi dışta
C) Çok fazla yağmur yağdığı için ürünler tarlada çürü- kalır?
meye başladı.
A) Bazı insanlar yalnız yaşamaktan hoşlanır.
D) Bu tür kitapları sevdiği için bütün harçlıklarını bu ki-
taplara yatırıyordu. B) Bu konuda bildiklerimi yalnız sana söylüyorum.
E) Fazla kilolarından kurtulmak için bir spor salonuna C) Yalnız insanların yaşamı, beni hep ürkütmüştür.
gitmeye başlamıştı.
D) Evde yalnız kaldığı için sessizliğe alışmış.
E) “Yalnız taş duvar olmaz.” demiş atalarımız.

3. “İle” sözcüğü “ve” anlamında kullanıldığında bağlaç, bu
anlam dışında kullanıldığında edat olur.
Aşağıdakilerin hangisinde “ile” sözcüğü, edat göre-
vinde kullanılmıştır? 6. Edatlar kendilerinden önce gelen sözcükleri kendilerine
anlamca bağlayarak edat öbeği oluştururlar.
A) Denizlerimiz ile akarsularımızı çok çabuk kirlettik.
Aşağıdakilerin hangisinde bir edat, zamirle öbekleş-
B) Uzun, siyah, dalgalı, saçları ile dikkati çekiyordu
miştir?
genç kız.
C) Penceresindeki sardunyalar ile bahçesindeki güller A) Bana göre bu iş yerinde çok sorun var.
eşsiz güzellikteydi. B) Akşama kadar uyuyan insanları hiç sevmem.
D) Otobüs ile tren Türkiye’de en çok tercih edilen ula-
C) Arkadaşım kadar becerikli birini tanımıyorum.
şım araçlarıdır.
D) Ali’yle karşı karşıya gelmek istemediğini belirtti.
134 E) Sınav soruları ile yanıtlarını hazırlamak uzun zaman
almıştı. E) Sabaha karşı çocukların gürültüsüyle uyandım.
DİL BİLGİSİ
7. Edat öbekleri ek eylem (-idi /-imiş / -dir) alarak bir isim 10. Edat öbekleri bir ismi belirtir ya da nitelerse sıfat, bir fiili
cümlesinin yüklemi olabilir. nitelerse zarf olur.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi bu açık- Aşağıdaki altı çizili edat öbeklerinden hangisi diğer-
lamaya örnek değildir? lerinden farklı görevdedir?
A) Dut yemiş bülbül gibi susuyor, kimseyle konuşmu-

A) Piknik yaptığımız yer, sizin evin bahçesi kadardı.
yordu.
B) Vitrindeki mavi elbise tam sana göreymiş.
B) Senden istediğim dosyaları üç güne kadar getir yok-
C) Hava sıcaklıkları birkaç gün öncesine göre biraz arttı. sa bu işten vazgeçerim.
D) Bütün bu çalışmalar, çabalar senin rahat etmen içindi. C) Binanın inşaatını şartnamedeki maddelere göre
E) Evden çıktığımda yağmur yağmak üzereydi. yapmalısınız.
D) Dün, yirmi kadar öğrenci gelip sınavı ertelememi is-

temişti.
E) İstediği arabayı yeterli parası olmadığı için alamadı.
11. “Üzere” edatı “koşul, amaç, yaklaşma” anlam ilişkileri

8. “Karşı” sözcüğü bir ismi nitelerse sıfat, “-a /-e” hâl eki oluşturabilir.
almış bir sözcükle öbek oluşturursa edat olur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “üzere” edatının
Bu açıklamaya göre “karşı” sözcüğü aşağıdaki cüm- cümleye kattığı anlam, diğerlerinden farklıdır?
lelerin hangisinde edat görevindedir?
A) En kısa zamanda geri vermek üzere benden bir mik-
A) Karşı daireden gelen gürültüye dayanamıyorum. tar borç almıştı.
B) Doğruyu bulmak için karşı görüşe sahip insanları da B) Ayakkabılarını boyatmak üzere çarşıya gitmiş.
dinlemelisin. C) Tatile gitmek üzere iki gün önce izne ayrıldı.
C) Bana karşı her zaman ve her yerde saygılıydı. D) Apartmanı onarmak üzere herkesten para topladı-
D) Karşı mağazaya kadar gidebilir miyiz? lar.
E) Karşı tepelerin yeşilliği insanı dinlendiriyor. E) Ödevini tamamlamak üzere arkadaşıyla buluştu.
12. “Ancak” sözcüğü “sadece” anlamında kullanılırsa edat,

“fakat/ama” anlamlarında kullanılırsa bağlaç olur.
Buna göre aşağıdakilerin hangisinde “ancak” sözcü-
ğü farklı bir görevde kullanılmıştır?
9. “Doğru” sözcüğü, “-a/-e” hâl eki almış bir sözcükle öbek A) Projeyle ilgili araştırmayı bitirdim ancak bazı eksikle-
oluşturursa edat olur. rim var.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “doğru” sözcüğü B) Şirketi beş yıl önce birlikte kurmuştuk ancak ortaklı-
edat görevindedir? ğımız devam etmedi.
A) İki nokta arasından bir doğru geçer. C) Böyle büyük bir işletmeyi ancak sen idare edebilir-
sin.
B) Doğru bir iş yaptığına inanıyor musun?
D) İki gündür yağmur yağıyor ancak toprağa henüz bir
C) Arkadaşlarıyla okula doğru gidiyordu.
faydası olmadı.
D) Bu konuda doğru kararlar almanı istiyorum.
E) O sınava ben de girdim ancak sınavdan yeterli puan 135
E) Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar. alamadım.
"Edat (İlgeç)"
11
EDAT (İLGEÇ)
1. “Ancak” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde 4. “Bir” sözcüğü, aşağıdaki dizelerin hangisinde söz-
edat (ilgeç) görevinde kullanılmıştır? cük türü bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Belleğimizde iz bırakan her şey, ancak yalnız kaldı- A) Biz gaz lambalarıyla çok gün geçirdik
ğımızda ortaya çıkar.
Bir ateşin sönüp sönmediğini biliriz
B) Kültürel değerlerinden uzaklaştılar ancak çok kısa
B) Bir yanım akşamdan kalmışken
sürede toparlanmayı başardılar.
Bir yanım hazırlanır akşama
C) Aylarca süren çalışmayı arkadaşlarının yardımıyla
ancak dün bitirebildi. C) Dostluklar, arkadaşlıklar geldi geçti
D) Çocukluğumda almıştım bu klasik romanları ancak Bir sen kaldın yüreğimde eskimeyen
zaman bulup okuyamamıştım.
D) Yeşil pencereden bir gül at bana
E) Okulu bitirme sınavlarının hepsine girmiş ancak hiç-
Işıklarla dolsun kalbimin içi
birinden geçer not alamamış.
E) Ellere ne, şehir benim düş benim
Bir sızıdır hâlâ içinde kederlerim
2. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük, diğerle-

rinden farklı bir görevde kullanılmıştır? 5. Aşağıdakilerin hangisinde “gibi” edatının oluşturdu-
ğu söz öbeği sıfat görevi üstlenmiştir?
A) Yalnız sen bu zor işin altından kalkabilirsin.
A) Yolun iki tarafındaki ağaçlarda güneş gibi sarı porta-
B) İyi bir yazardı ancak kimi eserlerinde bazı üslup ku- kallar vardı.
surları göze çarpıyordu.
B) Caddenin kenar çizgileri, bir makas ağzı gibi açıla-
C) Başladığın işi bitirinceye kadar çalışmalısın.
rak bana doğru geliyordu.
D) Başarmayı çok istediğin için bu zor işi de başara-
C) Yağmurlu havalarda kaldırımlar ne güzeldir, rugan
caksın.
ayakkabı gibi parlar.
E) Başarılarından dolayı herkes sana hayran olacaktır.
D) Karanlıkları ıslak bir yorgan gibi bürünüp yürümeyi
ne kadar seviyorum.
E) “Seviyorum seni ekmeği tuza banıp yer gibi.” dize-

sini çok beğeniyorum.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ilgeç (edat) kulla-

nılmamıştır? 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat (ilgeç) yok-
tur?
A) Atatürk’ün soylu yüreği pas tutmayan madenler gibi
pırıl pırıldı. A) Avuç içi kadar bir salonda zaman geçmiyordu.
B) Onu ancak sen anlayabilir, teselli edebilirsin. B) Başarılı olabilmek için her gün çalışmalısın.
C) Sizi tanıdığım için çok şanslı biri sayılırım. C) Pamuk gibi yumuşacık elleri vardı bebeğin.
D) Manzaranın eşsiz güzelliği bile onun burada kalma- D) O kadar parayla istediklerinin hiçbirini alamaz.
sını sağlayamamıştı.
136 E) Bu güzel meyve ve sebzeler bizim memlekette yeti-
E) Arkadaşıyla konuşuncaya dek içi rahat etmemişti. şir.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok ilgeç 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yalnız” sözcüğü,
(edat) kullanılmıştır? “Seni yalnız bir gün beklerim.” cümlesindeki göreviyle
kullanılmıştır?
A) Hep güneye doğru yürürsen denize ancak kırk daki-
kada varırsın. A) Yalnız kalınca bütün düşünceler beynime üşüşüyor.
B) Benimle gelebilirsin ancak eve de haber ver. B) Yıllarını geçirdiği bu evden geriye yalnız anıları kal-
dı.
C) Yarınki toplantıya okulumuzun öğretmenleriyle veli-
ler katılacaklarmış. C) Sana her zaman, oraya yalnız gitme, demiştim.
D) Akşama doğru rüzgâr usul usul okşar saçlarını. D) İstediğin borç parayı veririm yalnız en kısa sürede
geri isterim.
E) Uzun yolculuklara yalnız tanıdıklarla çıkmalısınız.
E) Unutmamalısın ki yalnız insanların tek dostu kitap-
lardır.
8. “-dan, -den” eki almış sözcükler edatlarla öbekleşir ve 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla edat
edat öbeği oluşturur. kullanılmıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya A) Kitapları, türlerine göre ayırarak kitaplığa yerleştir-
örnek yoktur? dim.
A) Günlerden beri onda bir tuhaflık seziyorum. B) Ferhat uçağa ilk kez bineceği için çok heyecanlıydı.
B) Bu dünyada senden başka kimsem yok. C) Bu zor günlerde, dertleşebileceği, içini dökebileceği
bir dosta ihtiyacı vardı.
C) Çok merak ediyorum, evden yeni bir haber alama-
dım. D) Çevreyle ilgili çalışmalarımızda başarıya ulaşmak
için daha sistemli hareket etmeliyiz.
D) Bu olaydan sonra kimseyle konuşamaz oldum.
E) Ünlü ses sanatçısı unutulmuş veya az tanınan bes-
E) Bu işten ötürü başıma gelmedik kalmadı. tecilerin yapıtlarını bulup seslendiriyor.
12. Yersin, içersin sofrasından, üç yüz senedir

Kuvvetlisin ama kuvvet hak değil
Bakımsızlıklarla göçüp gitmiş bir cihan
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük
Mevsimler soğumuş, sular azalmış
edat değildir?
Buğday, Selçuklulardan kalan başak değil
A) Ertesi gün kahvaltıda buluşmak üzere oradan ayrıl-
dık. Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
B) Elektrikler kesik olduğu için dün akşam hiç çalışa-
madım. A) Birinci dizede belirtme sıfatı kullanılmıştır.
C) Sonunda anladım ki bu işin üstesinden ancak Müj- B) Üçüncü dizedeki “-la” eki “ile” edatının ekleşmiş hâ-
gan Hanım gelir. lidir.
C) Özel ada yer verilmiştir.

D) Öğleye doğru Kızılay’da buluşmak için onunla söz-
leşmiştik. D) Somut isimler kullanılmıştır. 137
E) Beni odada yalnız görünce hemen yanıma geldi. E) Son dizede birden fazla edat vardır.
"Edat (İlgeç)"
KONU BAĞLAÇ - ÜNLEM
Tek başlarına anlamları olmayan, eş görevli sözcükleri, söz öbeklerini, cümleleri birbirine
bağlamaya yarayan sözcük ya da söz öbekleridir. Belli başlı bağlaçlar şunlardır:
Sıralama Bağlaçları Cümle Başı Bağlaçları Sözcük Yinelenmesiyle

Kurulan Bağlaçlar
ve ancak kısacası hem ... hem
veya yalnız çünkü ne ... ne
ki fakat halbuki ister ... ister
ile ama oysaki olsun ... olsun
de ne var ki mademki gerek ... gerek
dahi hatta meğerki ya ... ya
bile yani üstelik ha ... ha
yahut eğer
ise
BAĞLAÇLARIN CÜMLEDEKİ GÖREVLERİ

AKLINDA OLSUN
“İle” Bağlacı: “İle” bağlacı, eş görevli sözcükleri, söz öbeklerini birbirine bağlar. “Ve” bağla-
“İle” sözcüğü “ve” bağlacıy-
cıyla görevdeş kullanımdadır. Bu bağlaç ayrı da yazılabilir, kendinden önce gelen sözcükle
la görevdeş değilse “edat”
bitişik de yazılabilir.
olur.
Öfke ile kalkan, zararla otu-

✓ Evi ile okulu arasında gitti geldi yıllarca.
Eviyle okulu arasında gitti geldi yıllarca.
rur.
Beril ile Pelin, üç yıl aynı sırayı paylaştılar.
Tatile kendi arabasıyla gi-
decekmiş.
“Ve” Bağlacı: Bu bağlaç, eş görevli sözcük ya da söz öbeklerini, cümleleri birbirine bağlar.
“İle” sözcüğü her iki cüm- Bağlama görevinin yanı sıra başka özellikler de gösterir.
lede de edat (ilgeç) öbeği
kurmuştur. Berkay ve Beyza, seni merak etmişler. (Görevdeş sözcükleri bağlamış.)
Yaşlı insanlara ve küçük çocuklara yardımcı olalım. (Söz öbeklerini bağlamış.)
Çayı aceleyle içti ve hemen çalışmaya başladı. (Cümleleri bağlamış.)
“De” Bağlacı: Görevdeş sözcükleri, söz öbeklerini, karşıt anlamlı sözcükleri, cümleleri birbi-
rine bağlar; cümlelere “yakınma, ısrar, sürerlik, küçümseme, olumsuzluk, neden-sonuç, be-
ğenme…” anlamları katar, çeşitli anlam ve duyguları pekiştirir.
UYARI
✓ Ankara’ya gelmişsin de bana uğramamışsın. (yakınma)
“ki” bağlacı bazı sözcük-
Ödevini zamanında getirme de göreyim. (tehdit)
lerle birleşip kaynaşmıştır:
Bizim çocuk okuyacak da adam olacak. (küçümseme)
çünkü, belki, sanki, halbuki,
Sınavdaki son soruya Ahmet de doğru cevap vermiş, o soruyu sen yapamamışsın.
meğerki, oysaki, mademki
(dahi / bile)
illaki…
Berkay da Özge de benimle gelecek. (Görevdeş ögeleri bağlamış.)
“Ki” Bağlacı: Cümlelere “beklenmezlik, şaşma, beğenme…” anlamları katar.
138 ✓ Öyle çok gelen oldu ki oturacak yer kalmadı. (neden - sonuç)
Yerleri öyle temizledi ki insan oraya basmak istemiyor. ( beğenme)
DİL BİLGİSİ
“Ama, fakat, yalnız, lakin, ancak, halbuki, oysa, mademki, ne var ki, kaldı ki…” bağlaçları:
Cümleleri “karşıtlık, neden-sonuç, koşul ...” anlam ilgileriyle birbirine bağlayan bağlaçlardır.
✓ Sınava çok çalıştım ama istediğim sonucu elde edemedim.
Bu işi zamanında bitiririm fakat bunun için on bin lira daha isterim.
Pikniğe gidecektik ne var ki arabanın bozulacağı hesapta yoktu.
İkinci dönemi de bitirdik yalnız çok yorulduk.
Bana iyi davranmıyor hâlbuki ben onu seviyorum.
Çünkü, zira, madem, mademki bağlaçları: Bu bağlaçlar cümleleri birbirine bağlarken cümle-
lere “açıklama ve neden” anlamları da katarlar.
✓ Sizinle sinemaya gidemem çünkü başım çok ağrıyor.
Mademki yemeği beğendin, bir tabak daha ye.
hem … hem, ne … ne, ister … ister, gerek … gerek, ya … ya, ha … ha … bağlaçları: Bu

bağlaçlar eş görevli sözcükleri, söz öbeklerini ve cümleleri bağlar. Cümlelerde değişik anlam
ilgileri oluştururlar.
✓ Ne senin aşkına muhtaç ne esirin olacağım. (olumsuzluk)
Hava çok güzel, ne soğuk ne sıcak. (ikisinin arası)
Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin. (ikisinden biri)
Hem spor yapıyorum hem de müzikle uğraşıyorum. (ikisi birlikte)
İster kitap oku ister ödevlerini yap. (eşitlik)
ÜNLEM
UYARI
Ünlemler, tepkilerimizi belirtmeye yarayan sözcüklerdir. Anlamları genellikle kullanıldıkları
Ünlemler çekim eki aldıkla-
yere ve vurguya göre değişen ünlemler “sevinç, pişmanlık, korku, acıma, üzüntü, uyarma,
rında isim olur.
kızgınlık, coşku…” gibi duyguları ya da seslenme ve hitapları yansıtmaya yarayan sözcükler-
dir. Ünlemleri iki başlıkta toplayabiliriz. Kimsenin ahını almayacak-
sın.
1. Asıl Ünlemler: Taşkın duyguları dile getiren sözcüklerdir. isim
✒ Ah!, Of!, Hey!, Eyvah!, Aman!, Hişşt!, Tüh!, Vah vah!, Ay! … Bu cümledeki “ah” sözcüğü,
✓ Of, bu toplantı ne zaman bitecek! (bıkkınlık) belirtili isim tamlamasının
tamlananı olmuştur.
✓ Of, arabanın güzelliğine bak! (beğenme)
✓ Aa, siz de mi buradaydınız! (şaşırma)
2. Ünlem olarak kullanılan adlar, sıfatlar, emir kipiyle çekimlenmiş fiiller, seslenmeler, söz
öbekleri:
✒ Dur!, Yapma!, Çok güzel!, Korkak!, Yeter!

Yaşasın!, Yetişin!, Çocuklar! …
139
“Bağlaç - Ünlem”
1 3
Bir edebî eser, okuyucunun kendisinden ne kadar bağımsız Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem adlaşmıştır?
yaratılmış olursa olsun; okurun dünyaya bakışına ve onu
A) Ne sözden anlamaz adamsın sen yahu!
kendince yorumlamasına göre yepyeni anlamlar kazanır.
B) Tüh, göz göre göre kaçırdık vapuru!
Bu cümlede aşağıdaki sözcük türlerinden hangisi yok-
tur? C) Hoppala! Bu da nereden çıktı şimdi?
A) İşaret zamiri B) Niteleme sıfatı D) Hay hay! Nasıl isterseniz öyle yapalım.
C) Benzetme edatı D) Dönüşlülük zamiri E) Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste.
E) Bağlaç
2019 / MSÜ A seçeneğinde “yahu!”, B’de “Tüh!”, C’de “Hoppala!”, D’de

“Hay hay!” sözcükleri, asıl ünlemlerdir. Bu ünlemler çekim
“Onu” işaret zamiri, “edebî, yepyeni” niteleme sıfatı, “ken-
eki almadıkları için adlaşmamışlar, ünlem özelliklerini ko-
dince” dönüşlülük zamiri, “ve” bağlaçtır.
rumuşlardır. E seçeneğinde “ah” ünlemi, çekim eki almış
Yanıt C (ah - ı - n - ı), bu nedenle adlaşmıştır.
ÇE ÇE
Yanıt E
2
(I) Küçük Asya’nın en fark edilemeyen noktası Anamur...
(II) Dâhil olduğu bölgenin sanki dışında, karadaki ada mi-
sali yalnız kalmış bir yer. (III) Hakkında etraflı bilgi edin-
mek için kaynakları karıştıran birine küçük çapta bir ha-
yal kırıklığı da yaşatabilir. (IV) Çünkü keşfedilmemiş gibi
gizemli. (V) Kimsenin tanımadığı ama anlatacak çok şeyi
olan bir yabancı gibi...
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak
aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) I. cümlede derecelendirme zarfı vardır.

4
B) II. cümlede sıfat-fiil kullanılmıştır.
(I) Yazıları ölümsüzleşen çok büyük yazarlardan söz aç-
C) III. cümlede kişi zamiri bulunmaktadır.
mıyorum. (II) Küçük küçük, basit basit, sade sade insan-
D) IV. cümlede edat kullanılmıştır. lardan söz ediyorum. (III) Alfabeyi bilen, eline kalemi aldığı
E) V. cümlede bağlaç yer almaktadır. zaman derdini aktarabilen insanlardan… (IV) Bunlar bile
2017/ YGS zaman zaman yarına kalma düşüncesiyle yazarlar yazı-
larını. (V) Bazen hapishane duvarlarına, bazen okul sıra-
A. I. cümledeki “en” sözcüğü, derecelendirme zarfıdır. larına…
B. II. cümledeki “olduğu” sözcüğü sıfat - fiildir. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
bağlaç kullanılmıştır?
“Dâhil olduğu bölge” söz öbeğinde “bölge” sözcüğünü
sıfat-fiil ad A) I B) II C) III D) IV E) V
nitelemiştir. C. III. cümlede kişi zamiri yoktur. “Birine”

sözcüğü belgisiz zamirdir. D. IV. cümlede “gibi” sözcüğü IV. cümledeki “bile” sözcüğü bağlaçtır. Diğer seçeneklerde
edattır. E. V. cümlede “ama” sözcüğü bağlaçtır. bağlaç kullanılmamıştır.
Yanıt C Yanıt D
140
DİL BİLGİSİ
TEST
7
KONU ÖĞRETEN
1. Sözcükleri, sözcük gruplarını veya cümleleri biçim veya 3. Bazı bağlaçlar cümleleri "koşul ve nedenlik" anlam ilgi-
anlam yönüyle birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç siyle birbirine bağlar.
denir. Bağlaçlar cümleden çıkarılınca anlam bozulmaz Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde bağ-
ama daralabilir. laç cümleleri farklı bir anlam ilişkisiyle birbirine
Bu açıklamaya göre aşağıdaki altı çizili sözcükler- bağlamıştır?
den hangisi bağlaç değildir? A) Sanatçı bu kitabını bölümlere ayırmasa da olabilirdi
çünkü kitap, herhangi bir sayfadan başlanarak oku-
A) Kahvenin önünde birkaç ihtiyardan başka kimse kal-
nabilir.
mamıştı.
B) İstediğin kadar kitap okuyabilirsin yalnız kitap oku-
B) Salon oldukça sessizdi yalnız dışarıdan ara sıra ço-
yacağım diye yapman gereken işleri de aksatmama-
cuk sesleri geliyordu.
lısın.
C) Alın teriyle kazanıp gönül rahatlığıyla yemeyi de
C) Bu gece burada kalabilirsin fakat gürültü yapıp sakın
gözlerine kestiremezlermiş çünkü elleri işe yatkın
kimseyi rahatsız etme.
değilmiş.
D) Bütün metni baştan sona oku da metinle ilgili sorula-
D) İlk geldiğim gün kamyonda canımı çıkaran o yol me- ra yanlış cevap verme.
ğer bütün şehrin en büyük derdiymiş.
E) Arkadaşlarınla sinemaya git ancak gecenin geç sa-
E) Bu tür bir girişimden vazgeçin ya da olacakları şim- atlerine kalma.
diden göze alın.
4. Yunus Emre, şiirlerinde hiçbir insanı, hiçbir dini ve mez-
hebi hor görmemiş; duygularını engin ve evrensel bir
sevgiyle dile getirmiştir.
Bu cümledeki “ve” bağlaçlarının görevleri aşağıdaki-

lerin hangisinde doğru açıklanmıştır?
A) Birincisi cümleleri, ikincisi sıfatları bağlamıştır.
B) Birincisi özneleri, ikincisi nesneleri bağlamıştır.
C) Birincisi nesneleri, ikincisi sıfatları bağlamıştır.

2. Bağlaçlar; cümleleri, anlam ve görev bakımından aynı
olan sözcükleri, söz öbeklerini (sıfat, tamlayan, tamla- D) İkisi de sıfatları bağlamıştır.
nan, zarf ...) birbirine bağlar. E) Birincisi tümleçleri ikincisi nesneleri bağlamıştır.
Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili bağlaç, sıfatları
bağlama göreviyle kullanılmıştır?
A) Şehirli efendilerin ikisi de arabada boylu boyuna

5. Ünlemler "nefret, tiksinme, şaşkınlık, panik, sevinç gibi
duyguları ya da seslenmeleri" bildiren sözcüklerdir.
uzanmış uyuyordu.
Aşağıdakilerin hangisinde ünlem bir duyguyu belirt-
B) Akıl yaşta değil baştadır fakat aklı başa yaş getirir.
mek için kullanılmamıştır?
C) Usta sanatçı nedense son zamanlarda şiiri bırakıp
A) Aman! Bu söylediklerini sakın kimse duymasın!
öykü ve roman türüne yöneldi.
B) Ah, o değerini bilmediğim gençlik yıllarım!
D) Klasik kelimesini hem olumlu hem olumsuz anlamda
kullanabiliriz. C) Aaa, bize yaptığın eziyetler yetti artık!
D) Of! Bu çalışma temposuna dayanamıyorum!

E) Mademki sözümü dinlemiyorsunuz, ben de bir daha 141
bu konuda isteseniz de konuşmam. E) Hey çocuklar, gürültüyü kesin!
“Bağlaç - Ünlem”
6. “Ancak” sözcüğü "ama / fakat" anlamlarında kullanılırsa 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük
bağlaç görevi üstlenir. ünlem değildir?
Bu açıklamaya göre “ancak” sözcüğü aşağıdaki cüm- A) Vah zavallı yine mi yalnız kalmış
lelerin hangisinde bağlaç göreviyle kullanılmıştır? B) Haydi artık bu işi bitirelim
A) Bu işin üstesinden ancak sen gelebilirsin. C) Ay, ne yaramaz bir çocuk bu
B) Oraya ancak saat sekizde varabiliriz. D) Aman, duyduklarını sakın ona söyleme
C) Gidelim ancak onu bulabileceğimizden emin deği- E) Yaşamak ne güzel şey, diyordu
lim.
D) Bu düzensizliği ancak iyi eğitilmiş gençler düzeltebi- 10. “Yalnız” sözcüğü “ama / fakat” anlamında kullanılmışsa
lir. bağlaç görevindedir.
E) Hızlı yürüyelim, otobüse ancak yetişiriz. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yalnız” sözcüğü
bağlaç görevinde kullanılmıştır?
A) Veli toplantısına yalnız üç kişi gelmişti.
B) O kocaman evde yalnız yaşayan biri vardı.
C) Yalnız insanların sorunlarına çözüm bulunmadı.

7. “İle”, kendisinden önce gelen sözcüğe “-la/-le” şeklinde
eklenir. Bu ek “ve” anlamındaysa bağlaç olur. D) Aradığın kitabı yalnız kütüphanede bulabilirsin.
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-la /-le” eki E) İstediklerini alacağım yalnız sen de sözümden çık-
bağlaç görevinde değildir? mayacaksın.
A) Düşünceleriyle davranışlarının çelişmesi herkesi şa-

11. Romanlar genellikle insanı konu alan kurmacasal ürün-
şırttı.
lerdir. Bu yönden onlar sorunları anlatmaz, sorunların
B) Yapıtlar, okuyucuların yorumlarıyla anlam kazanır. kaynağını gösterir. İşledikleri konular ile insanların
duyarlığını geliştirir, keskinleştirir. Romanlarda gazete
C) Kitabın içeriğiyle biçimi bir bütünlük oluşturmuş.
ve televizyonlarda rastlayabileceğimiz sıradan konular
D) Kısa saçlarıyla çekik burnu dikkat çekiyordu. da işlenebilir. Ancak romanı özel kılan, anlatılanları kah-
ramanların bakış açısından vermesi, okurun neden-so-
E) Ayakkabısının rengiyle kemerinin rengi uyumluydu.
nuç ilişkisi kurarak düşünmesini sağlamasıdır.
Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisi bağlaç

değildir?
A) yönden - ile B) ve - ancak C) da - ancak

8. “Ne …. ne” bağlacı, cümlelere olumsuzluk anlamı katar. D) ve - da E) ile - da
Buna göre aşağıdakilerin hangisinde “ne….ne” bağ-
laç görevinde değildir? 12. (I) Çağdaş Türk öykücülüğünün önemli kilometre taşların-
dan biri olan Sait Faik, hem kendi kuşağını hem de sonra-
A) Birkaç gündür hasta olduğu için ne okula ne kursa
ki kuşakları derinden etkilemiştir. (II) Onun adına düzenle-
gidebiliyordu. nen ödüllerin dağıtımı yazara yakışır bir saygınlıkla sürü-
B) Yeni aldığımız dairenin ne kapısı ne çerçeveleri sağ- yor. (III) Ama ben ilk öykülerimi yazdığım seksenli yılların
lamdı. başlarında bir gün bu ödülü alabileceğimin hayalini bile
kuramazdım. (IV) Hatta on beş yıl sonra kitabım bu ödüle
C) Buraya gelebilmek için ne sıkıntıları ne zorlukları değer bulununca sevindiğim ölçüde şaşırmış ve korkmuş-
göze aldık bir bilseniz. tum. (V) Çünkü öyküye daha sıkı sarılmam gerektiğini,
D) Ekonomik sıkıntılar yaşadığı için ne evin ne araba- sorumluluklarımın arttığını biliyordum.
nın masraflarını karşılayabiliyordu. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
altı çizili sözcük bağlaç değildir?
142 E) Üniversite sınavına hazırlandığı için ne benimle ne
diğer arkadaşları ile görüşüyor. A) I B) II C) III D) IV E) V
DİL BİLGİSİ
12
BAĞLAÇ - ÜNLEM
1. “de” bağlacı aşağıdakilerin hangisine “sürerlik” anla- 4. Aşağıdakilerin hangisinde hem edat (ilgeç) hem de
mı katmıştır? bağlaç kullanılmıştır?
A) Ne iyi ettik de buraya taşındık. A) Nereye böyle bulut abla

Az bekle beraber gideriz
B) Bensiz sinemaya git de göreyim seni.
B) Mahzun durursun ağaç kardeş
C) Kitabı eline aldı mı okur da okur.
Galiba şikâyet rüzgârdan
D) Yeni taşındığınız ev pek de güzelmiş!
C) Öyle ne daldın leylek amca
E) Çocuğu, oyuncak da oyuncak diye ağladı. Efkârın mı var akşam akşam
D) Mademki hep aşina çıktık

Bir dünya kursak mı dersiniz
E) Ben buralı değilimdir

Anlaşıldı dert ortağıyız
2. Akdağı’nın sarp yamaçlarında kurulmuş olan antik kent,

muhteşem yerleşimi için bile ziyaret edilmeye değer. Bü- 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç yoktur?
I II III
A) Oysa Ankara, kendiliğinden değil, ancak dikkatli ba-
yük İskender bu şehri talan etmiş; kalanların çoğu, tarihe
kışlarla gizini açığa çıkarır.
IV
eserler bırakmaya meraklı bir kavmin yani Romalıların B) Okyanustan gelen esinti dahi sokaklara taşan yok-
V sulluğun, derme çatma evlerdeki yaşamın sıkıntısı-
elinden çıkmış.
nı hafifletmiyor.
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangileri
bağlaçtır? C) Anılarımı yazmıyorum çünkü tanık olduğum birçok
şeyi anlatamayacağım.
D) Yazınsal çocuk kitaplarında yazar, çocuğa iletmek
D) IV ve V E) II ve V istediklerini doğrudan değil, dolaylı olarak verir.
E) Anadolu’nun hatta insanlığın on beş bin yılına tanık-

lık eden fotoğraflar bunlar.
6. Aşağıdakilerin hangisinde “ne… ne” bağlacı cümle-

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gerçekte ünlem ye farklı bir anlam katmıştır?
olmayan bir sözcük, ünlem görevi üstlenmiştir?
A) Ne bizimle gelmek istiyor ne de evde oturmak.
A) Arkadaşlar! İki gün sonra Antalya’da buluşalım.
B) Koltukların süngeri ne yumuşak ne sertti, bu neden-
B) Oh be! Bu işin bittiğine en çok ben sevindim. le kimseyi rahatsız etmiyordu.
C) Ah! Böyle kötü günler de mi yaşayacaktık? C) Ne kitap okuyor ne ders çalışıyor.
D) Ay! Az kalsın ağacın kesilen dalı üzerime düşecekti. D) Günlerdir ne beni arıyor ne babasını.
143
E) Eyvah! Yine istediğim saatte uyanamadım. E) İşlerine ne bizi karıştırıyor ne ailesini.
"Bağlaç - Ünlem"
7. “Ama” bağlacı, aşağıdaki cümlelerin hangisine koşul 11. Ben, kendine özgü patikası olmayan yazarları
anlamı katmıştır? I
A) Eve gideceğim ama anahtarım yok. sevmedim hiç. Ama özellikli olmak için zoraki
II III
B) Çok çalıştı ama sınavı kazanamadı. başkaldırı yazıları yazanları değil, kendiliğinden
C) Karadeniz’e gezi düzenledim ama gelen olmadı. IV
böyle olanları sevdim.
D) Kitabımı sana veririm ama yıpratmayacaksın. V
E) İstediğine kavuştu ama bu ona yeterli gelmedi. Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi
ya da hangileri bağlaç görevindedir?
A) I ve II B) Yalnız II C) III ve IV
D) Yalnız IV E) IV ve V
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kızma” anlamı
taşıyan bir ünlem vardır?
A) Aaa! Siz de mi buradaydınız?
B) Eyvah! Çantamı arabada unuttum.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgülün yerine bir
C) Aman, bu işin peşini sakın bırakmayın! bağlaç getirilebilir?
D) Tüh! Ben de sizinle gelseydim keşke! A) Okurların anlatılanlara inanması, anlatılanların ger-
çeklik duygusu uyandırmasına bağlıdır.
E) Aaa! Git başımdan artık!
B) Değişik yöntemlerle kurgulanmış metinler, okurlar-
da okuma isteği uyandırır.
C) Bilginin yarar sağlaması, onun düşünülerek kullanıl-

9. Bir parıltı gördü mü gözler hemen dalıyor masına bağlıdır.
Göğüsler çekilerek nefesler daralıyor D) Hiç yaşamadığınız bir acıyı, yalnızca yazarak haya-
ta imza atmış olursunuz.
Bu dizelerde aşağıdaki sözcük türlerinden hangisi
yoktur? E) Büyük yazarlardan seçilmiş bir metni çoğaltır, ders-
ten birkaç gün önce hepimize dağıtırdı.
A) Sıfat B) Edat C) Eylem
D) Zarf E) Bağlaç
13. (I) Elbette elektronik çağ önümüze yeni olanaklar getiri-

10. Çok uzun zamandır tartışılan bu konuda en güzel sözü yor. (II) Binlerce yıllık hafızayı teknolojinin yardımıyla
Milan Kundera söylüyor: “Roman 21. yüzyıla yakışmı-
çok küçük “çip” lere sığdırabilmek ve böylece bilgiye
yor.” Bence de roman 21. yüzyıla yakışmıyor. Çünkü bu kolayca ulaşabilmek bizler için de gelecek kuşaklar için
yüzyıldaki insanların yaşam biçimi, ne ağır şeyleri oku- de çok önemlidir. (III) Ama bütün bunlara karşın kitap
maya ne de oturup ağır şeyler yazmaya izin veriyor. dediğimiz nesnenin öyküsü kolay kolay sonlanmaz gibi
Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi geliyor bana. (IV) Bu durumda ben yayıncılığın iki yol-
söylenemez? dan gelişeceğini düşünüyorum. (V) Bilgi yoğunluğu
olan malzeme “e-kitaplar” da, sanatsal yoğunluğu olan-
A) Belirtme sıfatlarına yer verilmiştir. larsa çok güzel görünümlü “butik kitaplar” da toplana-
B) Birden fazla edat kullanılmıştır. cak bence.
C) “Çünkü” bağlacı sonuç - neden ilişkisi oluşturmuş- Numaralanmış cümlelerden hangilerinde hem edat
tur. hem bağlaç kullanılmıştır?
144
D) Sayı sıfatına yer verilmiştir. A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
E) Üstünlük belirteci kullanılmıştır. D) II ve IV E) IV ve V

DİL BİLGİSİ
TEST
1
AMATÖR
1. Aşağıdaki cümlelerdeki adıllar (zamir), türce eşleşti- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük,
rilirse hangisi dışta kalır? farklı görevde bir yapım eki almıştır?
A) Herkesin elinde bir sınav kitapçığı vardı. A) Uysal görünüşlü insanlardan her zaman korktum.
B) Arabasını bana birkaç günlüğüne emanet etmişti. B) Balkanlardan gelen soğuk hava, ülkeyi terk ediyor.
C) Renkli bir tablo astım buraya odanın havası değişsin C) Dikkatli öğrenciler, bu soruyu rahatlıkla çözerler.
diye. D) Sınavda son soruları genellikle yanlış çözüyorum.
D) Umarım ona bu konuyla ilgili doğru açıklamayı yap- E) Sizden ayrılalı beş yıl oldu, çok özledim sizi.
mışsındır.
E) Neden kimse sorumluluklarını tam anlamıyla yerine

getirmiyor?
5. Biz de hafif olsaydık bu rüzgârdan

I
2. Aşağıdakilerin hangisinde soru anlamı farklı bir söz- Yer alsaydık şu bulut kervanında
II
cükle sağlanmıştır?
Güzele ve yeniye doğru koşan
A) Bugünkü geziye kimler gelecek?
III IV
B) Bu güzel örtüleri nereden almış?
Şu sonrasız gidişin bir yanında
C) Hangi çiçeği daha çok seviyorsun? V
Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden
D) Günlerdir bizden gizlediği şey, neymiş?
hangileri adlaşmış sıfattır?
E) Bu şehrin en meşhur yiyeceği nedir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) III ve IV E) IV ve V
3. Aşağıdakilerden hangisinde ilgecin (edatın) cümle- 6. Aşağıdakilerin hangisinde, cümleye “dilek” anlamı
ye kattığı anlam doğru verilmemiştir? katan bir zarf kullanılmıştır?
A) Araç: Tatile benim arabamla gidiyoruz. A) Böyle olacağını bilseydim onu arar mıydım?
B) Neden: Bütün gün seni görebilmek için dolaştım. B) Arkadaşları gittiğinde üzülür mü bilmem!
C) Benzerlik: Çocuklar denizde balık gibi yüzüyordu. C) Ben sizi aldatır mıyım hiç?
D) Koşul: Geri getirmek üzere kitabımı alabilirsin. D) Yazdıklarımı zamanında yayımlasalar keşke!
145
E) Birliktelik: Yurt dışına arkadaşlarıyla gidecek. E) Sevdiğimi söylesem bana inanır mı dersin?
"Yapı Bilgisi - Sözcük Türleri"
7. Aşağıdakilerin hangisinde basit, türemiş ve birleşik 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yön bildiren söz-
sözcükler bir arada kullanılmıştır? cük, belirteç olarak kullanılmamıştır?
A) Bazı kitapların ayrıntılar üzerinde durularak okun- A) Yağmur yağdığı için öğrenciler zil çalmadan içeri
ması gerekir. alındı.
B) Kimi kitaplar, yalnızca özetleri okunarak da anlaşıla- B) Bu konuyu ileri bir tarihte işleyeceğimizi söyledi.
bilir.
C) Havanın güzel olduğunu dışarı çıkınca anladım.
C) Bilgi vermek için yazılan kitapların açık bir anlatımı
D) Eşyaları yukarı çıkarmak için saatlerce çalıştı.
olmalıdır.
E) Arabayı biraz ileri alırsan diğerleri de buraya sığar.
D) Sanat için insancıl ve ödün vermez bir yaklaşım ge-
reklidir.
E) Türkçenin zenginleşmesi için halk dilindeki sözcük-

ler edebiyata girmelidir.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok adı

belirten bir sıfat kullanılmıştır?
A) En kötümser insan bile yaşama arzusu duyardı

onun yanında.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı farklı
türde bir sözcükle sağlanmıştır? B) Senin beceriksizliğin ve sakarlığın yüzünden emek-
lerimiz boşa gitti.
A) Dün öğleden sonra nerede buluştunuz?
C) O donuk, suskun, içe işleyen bakışlar insanın içini
B) Önceki yazınızda kaç örnek vermiştiniz? kanatıyordu.
C) Öğrencilerden hangisi daha başarılı oldu? D) Bazı yazarların ve şairlerin yaşamlarıyla ilgili bilgi
D) Kapıyı çalanlar acaba kimi arıyorlardı? bulamadım.
E) Sana verdiği bunca parayı kimden almış? E) Sararmış ayvaların yaprakları arasından güneşin
batışını izledik.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir adı niteleyen

veya belirten sözcük yoktur?
9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “de” bağlacı,
A) Zamanı çok iyi kullansan da zaman yine de akıp gi-
farklı bir anlam ve görevde kullanılmıştır?
diyor.
A) Telefon faturasını gördü de bana kızdı.
B) Genç yazarlar, dili edebiyattan çok önemsemekte-
B) Havalar soğudu da sobalar kuruldu. dirler.
C) Rüzgâr çıktı da uçurtma havalandı. C) Bu kararı almasında etkili olanlar, arkadaşlarıydı.
D) Ödevlerini bitirip de okula gitti. D) Sözünü ettiğiniz şiir, hangi kitapta yer alıyor?
146
E) Olanları ayrıntısıyla anlattım da inandı. E) Yalnız insanlar, kalabalıktan uzak durmaya çalışır.
DİL BİLGİSİ
TEST
2
AMATÖR
1. Aşağıdaki cümlelerde bulunan altı çizili sözcükler- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme adı var-
den hangisi hem yapım hem de çekim eki almıştır? dır?
A) Usta sanatçılar, toplumsal konularda yapıt veriyor. A) Yarım yamalak bilginle mi tartışmaya giriyorsun?
B) Düşüncelerinde bilimsellik ve güçlü bir mantık var. B) Kuşların cıvıltıları kimi yaşama bağlamaz ki?
C) Gökyüzü, baş döndürücü bir güzelliğe büründü. C) Gelincik, rengini kandan almış efsaneye göre.
D) Her yapıt, farklı yaşamları ele almıştır. D) Sıcacık bir yuvanın özlemini çekmiş yıllarca.
E) Bu konuyu böyle bir ortamda tartışmak gereksiz. E) Bu derecik, durmadan dinlenmeden akar da akar.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk adı kulla-

2. “İyi” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı nılmıştır?
görevde kullanılmıştır? A) Köyümüz, ormanın tam ortasında kurulmuştu.
A) İyi insan sözünün üstüne gelir. B) İş yerine gider gitmez beni aramayı unutma.
B) İyi dost kara günde belli olur. C) Kitaptaki soruların bazılarını çözemedim.
C) İyi iş altı ayda ortaya çıkar. D) Evdekiler benim geziye katılmama izin verdi.
D) İyi nasihat verilir, iyi ad verilmez. E) Seyircilerin bu filmi beğeneceğini zannediyorum.
E) İyi anlaşıyorlardı ama araları bozulmuş.
6. I. Ah! Tuttuğum dilekler neden gerçekleşmedi?

3. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük, bir ad
tamlamasının tamlayanı da tamlananı da değildir? II. Ah! Keşke ben de öğretmen olabilsem…
III. Ah! Üniversiteye bir başlasam nasıl da çalışırım.
A) Kış ortasında ev taşımak çok zor.
IV. Ah! Başıma gelenleri bir bilsen…
B) Çiçeklerin yaprakları sıcaktan kavrulmuş.
V. Ah! Seni neden dinlemedim acaba?
C) Şehriye çorbasını annem de çok sever.
“Ah” ünlemi yukarıdaki numaralanmış cümlelerden
D) Kimse benim durumuma düşsün istemem. hangisine pişmanlık anlamı katmıştır?
147
E) Elindeki kazmayı değnek gibi kullanmış. A) I B) II C) III D) IV E) V
7. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi, yapıca 10. Aşağıdaki altı çizili zamirlerden hangisi ötekilerden
diğerlerinden farklıdır? farklıdır?
A) Kışlık giyecekler vitrinlere konmuş. A) Soruların bazıları bana yabancı gelmiyordu.
B) Bu sınavda şaşırtıcı sorular çoktu. B) Toplantıda kimi söz aldı, kimi hiç konuşmadı.
C) Yapmacık hareketlerle gözüme giremez. C) Buralar eskiden çok güzeldi, şimdi çok değişmiş.
D) Sizden biraz daha anlayış bekliyorum. D) Kuşların hepsi aynı şarkıyı söylüyordu: cik cik cik
cik...
E) Havada yağmur belirtisi yok mu?
E) Öğrencilerin birçoğu bu düşüncelere katılmadıkları-
nı belirtti.
8. (I) Sanatlar arasında geleneği en güçlü tür, şiirdir.

(II) Hangi akım moda olursa olsun, şiir hep iktidardadır.
(III) Çünkü günlük yaşamın tutanağıdır şiir. (IV) Kitlele-
ri ardından sürükleyen bir işlev de üstlenmiştir çoğu 11. Eğer, yeterince sabreder ve sıkı çalışırsanız kendiniz
zaman. (V) Kişileri coşturmuş, onlara türlü mesajlar I
iletmiştir. için belirlediğiniz hemen her hedefe ulaşabilirsiniz. Sizi
II III
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak durduracak tek engel yine sizsiniz.
aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? IV
A) I. cümlede, derecelendirme zarfı vardır. Bu parçada numaralanmış sözcüklerin türü aşağıda-

kilerin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir
B) II. cümlede, soru sıfatı kullanılmıştır.
I II III IV
C) III. cümlede, belirtili isim tamlaması vardır.
A) Bağlaç Edat Sıfat Zarf
D) IV. cümlede, belgisiz sıfat kullanılmıştır.
B) Edat Edat Zamir Zamir
E) V. cümlede, işaret zamiri vardır.
C) Bağlaç Edat Sıfat İsim
D) İsim Edat Zarf Zarf
E) Zarf Edat Zarf Zarf
9. (I) Kişinin meslek seçiminde doğru karar vermesi,

yaşam kalitesini ve mutluluğunu etkiler. (II) Çünkü bire-
yin mutluluğunda doğrudan etkili olan faktörlerin en
önemlisi çalışma hayatıdır. (III) Çalışma hayatında ve 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “çokluk, aşırılık” bil-
dolaylı olarak özel hayatta mutlu olmanın ilk koşulu, diren bir belirteç vardır?
kişiliğe uygun meslek seçimidir. (IV) Kendine uygun
meslek seçmiş olan kişilerin, yaşamlarından memnun A) Birkaç saat sonra sınav sonuçları açıklanıyor.
olduğu görülmektedir. (V) Bu nedenle kişinin doğru mes- B) Yağmur çok fazla yağdığı için buğdaylar biçileme-
lek seçimi konusunda da çok yönlü düşünmesi gerek- mişti.
mektedir.
C) Çok parası olduğunu başkasından mı öğrendiniz?
D) Yazılı anlatımda sözcük seçimine dikkat edilmelidir.
148 bağlaç yoktur?
E) O güzel günleri unutamadım yıllar geçtiği hâlde.
DİL BİLGİSİ
TEST
1
UZMAN
1. I. Zifiri bir karanlık içinde tüm sokaklar 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir ad tamlaması-
Bir insan arıyorum karanlığında gecenin nın tamlananı birden fazla tamlayanla belirtilmiştir?
II. Ahu gözlü yârim senin elinden A) Yapıtlarda dil, yazarın kişiliğinden ve yeteneğinden
Şikâyet etmedik yerler mi kaldı izler taşır.
III. Yokluğun cehennemin öbür adıdır B) Saatlerce, masmavi denizin üstünde uçtuk.
Üşüyorum, kapama gözlerini
C) Roman ya da öykü yazarı olmak istiyormuş.
IV. Ey, efendisini kalbinde taşıyan köle
D) Gönül bahçende açan sevginin çiçeklerini kinle sol-
Ben, tuzun içindeki denizim
durma.
V. İki yüzüdür şahinlerle güvercinler
Binbir suratlı sermayenin E) Güneşin ışıkları, evin içini sobadan daha güzel ısıt-
mıştı.
Yukarıdaki dizelerin hangi ikisinde tamlayanı ile tam-
lananı yer değiştirmiş isim tamlaması vardır?
D) IV ve V E) I ve V 5. Bodrum, su altı yapısının fazlalığı ve tüm canlılığı ile

I II
Akdeniz su altı türlerinin neredeyse tamamına ev sahip-
liği yapıyor. Burası her seviyeden dalgıca hitap ediyor.
III
Ne var ki bu su altı yapısı son zamanlarda kristal netliğini
IV
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat öbeği diğerle- yitirecek gibi.
rinden farklı bir biçimde oluşmuştur? Bu parçada numaralanmış sözcüklerin türü aşağıda-
A) Az şekerli bir kahve yaptım ona. kilerin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
B) Kapısı geniş bir handa geçirdik geceyi. I II III IV

C) Yakası yırtık bir gömleği vardı. A) Sıfat Edat Zarf Zarf
D) Tahtası büyük bir sınıfta işledik dersi. B) Zamir Bağlaç Zamir Zarf
E) Marulu bol bir salata yapmamı istedi. C) Sıfat Edat Zamir Bağlaç
D) Zamir Bağlaç Zarf Bağlaç
E) Sıfat Edat Zarf Bağlaç
3. Aşağıdakilerin hangisinde ölçü zarfı, bir eylemin 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte-
durumunda üstünlük ölçüsü oluşturmuştur? ki ekin işlevi ötekilerden farklıdır?
A) Bu yıl geçen yıla göre daha iyi çalıştım. A) Kapıya sıkışan kolu daha iyileşmemiş.
B) Bu yıl geçen yıla göre daha iyi öğrenciydin. B) Okulun düzenlediği gezi iptal edilmiş.
C) Bu yıl daha çok çalışarak başarılı oldun. C) Duru suda yıkanan kilimler hangileri?
D) Bu yıl geçen yıla göre daha iyisin. D) Çiçeklerden yayılan koku, bizi sarhoş etti.
149
E) Bu yıl geçen yıla göre daha da çalışmalısın. E) Bir dizi inci alacak kadar parası vardı.

7. İlgeç öbekleri ek eylem alarak yüklem olur ve ad cümle- 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adıl (zamir) kulla-
leri oluşturur. nılmamıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamanın A) Yaz tatilinde nereye gitmeyi düşünüyorsunuz?

örneği yoktur?
B) Yaptığının yanlış olduğunu ona nasıl söyleyecek-
A) Gelecek yılla ilgili çalışmalar bitmek üzereydi. sin?
B) Seni okutmak içindi bunca çektiğim sıkıntı. C) Biraz önce içeri girenlerin kim olduğunu bilmiyordu.
C) Bu bahçe tam senin istediğin gibiymiş. D) Ne söyleyeceğini iyice planlayarak yanıma geldi.
D) Çiçeğin yaprakları dönmüştü güneşe doğru. E) Bu ılık bahar akşamı bile kederini hafifletemedi.
E) Vitrindeki ayakkabı tam bana göreydi.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ad tamlaması,

bir başka adın sıfatı olarak kullanılmıştır?
A) Tahta merdivenler, zamanın acımasız çarkına kapıl-

mıştı.
B) Buraların sert havasına alışamayacağını düşünü-

yordu.
8. Dünyanın her yerinde olduğu gibi bizim ülkemizde de
edebiyat ve sanatın kan dolaşımını dergiler sağlar; böy- C) Güzel günlerimizin hatırına yapıyorum bu yardımı.
lece bir okul işlevi görür. Ancak her okulun aynı ölçüde
D) Çelik dolabın ayağını nasıl kırdığını hâlâ söylemedi.
başarılı olduğu yani her derginin, alanında iyi sanatçılar
yetiştirdiği söylenemez. E) Kömür karası kaşlarının ortasında irice bir ben vardı.
A) Belgisiz sıfat B) Belgisiz zamir
C) Kişi zamiri D) Bağlaç
E) İsim tamlaması
12. Yazarların,ozanların, bilim insanlarının dili işleyip geliş-

I
tirme işi sürdükçe Türkçemizin söz varlığındaki yenileş-
II
me de sürüp gidecektir. Ne ki bunun hızı, oranı değişe-
III
cektir. Her yazar, her ozan, her bilim insanı yeni duygu-
9. Aşağıdakilerin hangisinde yapısı yönünden ötekiler- IV
den farklı bir sıfat vardır? ların, düşünce ve düşlerin ardına düşecektir.
A) Yorgun insanlar, bir an önce evlerine gitmek istiyor- Bu parçada numaralanmış sözcüklerin türü aşağıda-
lardı. kilerin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
I II III IV
B) Kıraç topraklarda meyve ve sebze yetiştirmek ola-
A) Sıfat İsim Zamir Sıfat
naksızdı.
B) İsim İsim Zamir Sıfat
C) Dolgun bir ücret verirlerse bu işi kabul edeceğim.
C) Sıfat İsim Sıfat Zamir
D) Yağmurlu havalarda yürüyüş yapmak, beni rahatlatır.
D) İsim Sıfat Zamir Sıfat
150 E) Sınavdan birkaç gün sonra tatile gitmeyi düşünüyor-
muş. E) İsim İsim Sıfat Zamir
DİL BİLGİSİ
TEST
2
UZMAN
1. Çevrenin kirlendiğinden söz ediyoruz. Birbirimizden uzak- 4. “ile” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı
I bir görevde kullanılmıştır?
laşır olduk. Yaşama sevinci azaldı artık. Güven duygusu
A) Eşyalarını dolabına nasıl özenle yerleştirdi bir bil-
II
sen.
yok oluyor. Umutlanma nedenleri azaldı. Çok az şey ile
III IV V B) Sandalyelerle koltukların döşemelerini mi değiştire-
mutlu olabilir duruma geldik. ceksin?
Bu parçada numaralanmış sözlerle ilgili olarak aşa- C) Arabaya eşyaları doldurup telaşla binaya doğru koş-
ğıda verilenlerden hangisi yanlıştır? tu.
A) I. sözcük, birleşik sözcüktür. D) Kendisinden büyüklerle arkadaşlık etmesini istemi-

B) II. sözcük, zarftır. yordum.
C) III. sözcük, isim-fiil eki almıştır. E) Komisyonun hazırladığı sorular büyük bir titizlikle in-
celendi.
D) IV. sözcük belgisiz zamirdir.
E) V. sözcük, bağlaçtır.
5. (I) Bütün gerçekler açık seçiktir, pırıl pırıl yayılır. (II) En

2. (I) İnsanın usuna, yüreğine biçilmiş kaftan gibi uyan
derini, en çetini bile açıktır gerçeğin. (III) Gerçeği söylemek,
kitaplar, şiirler, sözler olduğu kadar insanlar, dostlar,
açık söylemektir bir bakıma. (IV) Nerede kapalı söyleyiş
sevgiler de vardır. (II) Onlar yalnız bize uyarlar, belki
varsa orada gerçeklerden kaçma vardır. (V) Bütün uygar-
birkaç kişiye daha. (III) Az şey mi? Bize hayattan ölüme
lıklar, başarılar, açık söyleyişin ürünleridir.
yoldaşlık ederler. (IV) Yolu baştan sona bizimle yürürler.
(V) Yolda karşımıza çıkan engelleri aşmamızı sağlarlar. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
bağlaç kullanılmıştır?
Numaralanmış cümlelerden hangisinde sıfat tamla-
ması yoktur? A) I B) II C) III D) IV E) V
3. Aşağıdakilerden hangisinde iyelik eki aldığı için bel- 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı farklı
gisiz zamir olan adlaşmış bir sıfat kullanılmıştır? türde bir sözcükle sağlanmıştır?
A) Çevremde kimsenin olmaması beni üzmez. A) Bu işleri bugüne kadar neden bitirmedin?
B) Sınava katılanların birkaçı süreyi iyi kullanamamış. B) Çok zor olan bu soruyu nasıl çözdün?
C) Birçok öğretmen, bu eğitim sistemini beğenmiyor. C) Ankara’ya ne zaman döneceğini söyledi mi?
D) Okuldaki etkinlikten birçok öğrencinin haberi yoktu. D) Uslu uslu oturan bu çocuğa ne bağırıyorsun?
151
E) O kargaşada kendini nasıl dışarı attığını bilemedi. E) O kadar parayı bankaya niçin yatırmadın?
7. Bazı yazarların kulaktan kulağa, dünyada üç romandan 10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde isim tamlaması yok-
I II tur?
birisidir, diye fısıldadıkları “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”,
A) Bulutlar mı geçiyor başımın üstünden
III IV
Ben mi gidiyorum, kim bilir
Peyami Safa’nın en başarılı romanıdır.
V B) Şakağımda annemin dizinin sıcaklığı
Bu paçadaki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağı- Kulağımda falcı kadının sözü
dakilerden hangisi söylenemez? C) Yaş otuz beş, yolun yarısı eder
A) I. sözcük, hem yapım hem çekim eki almış, bir ad Dante gibi ortasındayız ömrün
tamlamasının tamlayanı görevini üstlenmiştir.
D) Beyhude dolanır, beyhude çağlar
B) II. sözcük, ad durum ekleriyle oluşturulmuş bir ikile- Bir sağa bir sola çoban çeşmesi
medir; ikilemeyi oluşturan sözcüklerde ünsüz deği-
E) Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor
şimleri olmuştur.
Uzun yollar bu sesten silkinerek yatıyor
C) III. sözcük, iyelik eki ve ek eylem almış, ad tamlama-
sının tamlananı görevinde kullanılmıştır.
D) IV. sözcük, yansıma bir sözcükten türemiş, birden

fazla çekim eki almış bir isim-fiildir.
E) V. sözcükte, üç yapım eki vardır ve bir ad tamlama-

sında tamlananı nitelemiştir.
11. Aşağıdaki cümlelerde yer alan pekiştirilmiş sözcük-

lerden hangisi, görevce diğerlerinden farklıdır?
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bütün sözcükler
hem yapım hem de çekim eki almıştır? A) Bomboş sokaklarda yalnız ben vardım.
A) Aldığı tüm kartları arkadaşlarına, akrabalarına pos- B) Yağmurda dolaşmaktan sırılsıklam olmuşsun.
taladı.
C) Bu mevsimde çırılçıplak ağaçlar acıdan kıvranıyor.
B) Başarıya ulaşanlar, sorumluluklarının bilincinde
D) Sapsarı saçlı, mavi gözlü, güzel bir bebekti.
olanlardır.
E) Sapasağlam bir adamdı, niçin çalışmıyordu?
C) Kıyıdan bakıldığında gökyüzü sanki denizle birleş-
mişti.
D) Oyuncaklar öyle ilginçti ki hangisini alacağımızı bile-

medik.
E) Caddelerin ve sokakların süslenmesi için emir bekli-

yorduk.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf (belirteç) yok- 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ilgi hem iyelik
tur? zamiri almış bir sözcük kullanılmıştır?
A) Çiçeği, vazoya büyük bir özenle yerleştirdi. A) Bugün yapılan çalışmalar, herkesin dikkatini çekti.
B) Yaklaşık on beş yıl önce buradan ayrılmıştı. B) Çatılarda sıralanan kuşlar, kar yağışını izliyorlardı.
C) Yorgun olunca onun kahrı hiç çekilmiyor. C) Gönderdiği parayla bir süre idare etmem gerekiyor.
152 D) Yağmurda düşmanın koyunu, dostun atı satılsın. D) Arkadaşımın sözleri anneminkiler kadar anlamlıydı.
E) Köprüde yüzlerce araç, yolun açılmasını bekliyordu. E) Çevremizdeki güzellikleri yok etmek için yarışıyoruz.
DİL BİLGİSİ
TEST
1 ŞAMPİYON
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ancak” sözcüğü, 4. Dalga dalga hücum edip pişmanlıklar
“Kardeşinle ancak okulda görüşebiliriz.” cümlesindeki Unutuşun o tunç kapısını zorlar
göreviyle kullanılmıştır?
A) Gönderdiğiniz ilaç akşama ancak gelir.
A) Zincirleme isim tamlaması vardır.
B) Tatile git ancak beni oradan aramayı unutma.
B) İkileme, zarf görevini üstlenmiştir.
C) Beni ancak sen anlarsın, onun için geldim sana.
C) Türemiş sözcükler kullanılmıştır.
D) Evden ancak çıkabildim, çok işim vardı.
D) İsim-fiil, tamlayan görevindedir.
E) Ankara’dan İstanbul’a ancak beş saatte gidersiniz.
E) İşaret zamiri kullanılmıştır.
2. Gök mavi mavi gülümsüyordu

Yeşil yeşil dallar arasından
Bu dizelerdeki altı çizili sözcükle aynı anlam ve görev-

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç, bir ad tam-
de kullanılan sözcük, aşağıdaki cümlelerin hangisinde
lamasının tamlananlarını bağlamıştır?
vardır?
A) Avrupa’ya yaptığımız gezinin başını ve sonunu kim-
A) Son zamanlarda bu işten iyi bir gelir sağladı.
seye anlatmak istemiyorum.
B) O gün evlerimize paket paket hediyeler götürdük.
B) Gündüz ve gecenin arası, ruhsal durum için bu ka-
C) Cümleleri düzgün, konuşmasıysa tane taneydi. dar önemli olamazdı.
D) Evinin bahçesinde birbirinden güzel birçok çiçek C) Türk romanının ve şiirinin gücü yüzyıllar öncesine
vardı. dayanmaktadır.
E) Davranışlarına dikkat etmezsen, hayatta yalnız ka- D) Her filmin konusu, belirli bir toplumu veya insanlığı
lırsın. ele almalıdır.
E) Bu projeyi hazırlamak beni hem güçlendirdi hem de

iyi bir konuma getirdi.
3. Seyrettiğimiz ve bize söyleyecek sözü olan her oyundan

I II III
sonra kendimizi gözden geçirseydik, inanıyorum ki ya
IV
şamı da dünyayı da kirletmezdik. Üstelik kendimiz ile ba-
V 6. Kimi birleşik sıfatlar, isimle sıfatın yeri değiştirilip isme
rışık olurduk. iyelik eki getirilerek yapılır.
Bu cümledeki numaralanmış sözlerle ilgili olarak Aşağıdakilerin hangisinde buna uygun bir kullanım
aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? yoktur?
A) I. sözcük, sıfat-fiildir. A) Kolları bol bir elbiseyle yemeğe gidemezdi.
B) II. sözcük, sıfat-fiil eki almıştır. B) Sesleri güzel insanlar beni her zaman etkilemiştir.
C) III. sözcük, belgisiz sıfattır. C) Camı kırık bir odada kalamayacağını söyledi.
D) IV. sözcük, dönüşlülük zamiridir. D) Merdivenleri yüksek bir apartmanda oturuyormuş.

153
E) V. sözcük, bağlaçtır. E) Kırmızı renkli bir kumaştan elbise diktirmek istiyordu.
7. Aşağıdakilerin hangisinde edatın, sıfat tamlaması ile 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ilgeç (edat) kulla-
oluşturduğu öbek, zarf görevi üstlenmiştir? nılmamıştır?
A) Çocuk, süt dökmüş kedi gibi köşede oturuyordu. A) Elinde, çocukluk günlerinden geriye bir bu çakı kal-
mıştı.
B) Badana yapmak için aldığım boyalar, bozuk çıktı.
B) Sulu boyayla yapılan resimler daha ucuz oluyor ga-
C) Yalnızca gazetede yazılanlara göre karar verme.
liba.
D) Onu en son gördüğümde eve doğru gidiyordu.
C) Annemin bahçesinde mor zambaklar, kırmızı güller
E) Sel sularının çekilmesiyle yaşam normale döndü. açmıştır şimdi.
D) Kitap okumayı sevmediği için söz dağarcığı oldukça

zayıftı.
E) Evlerine doğru yürüyen insanlar, çok yorgun görü-

nüyorlardı.
8. Her ödül ya da armağanın ardından davul dövülür. Bu

11. Sen, çalışmanın ve düşünmenin hakkısın
yalnızca bizde değil, bütün dünyada böyledir. Kolay mı
bunca insanı memnun etmek? Kazananların sevenleri Kanunların, nizamların üstünde
de düşmanları da var. Bu durum seçici kurul için de Talihisin insanlığın
geçerlidir. Ödüle alkış tutanlar olduğu gibi burun kıvıran- Her sevgi hayatla biter
lar da vardır.
Yalnız senin aşkın kalır
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? Bu felaket senelerinden
A) İsim tamlaması B) Belgisiz sıfat Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
C) İşaret sıfatı D) Birleşik sıfat A) Tamlananı ortak isim tamlaması
E) Edat B) Belirtli isim tamlaması
C) Sıfat tamlaması
D) Zincirleme isim tamlaması
E) Belirtisiz isim tamlaması
9. Bütün zamanlardan usta bir duruşla geçmiş, kendisi hep

kırılmış, incitilmiş fakat kimseyi incitmeyecek kadar 12. Ben sana mecburum, bilemezsin
masumiyetin kalbinde bağdaş kurmuş, iyi şiirler yazma Adını mıh gibi aklımda tutuyorum
suçlusu bir şairdir.
Büyüdükçe büyüyor gözlerin
Bu parçada kimi sözcüklerin yapısıyla ilgili aşağıda- Ben sana mecburum bilemezsin
kilerden hangisi söylenemez?
İçimi seninle ısıtıyorum
A) “Zamanlardan” sözcüğünde, birden fazla çekim eki
kullanılmıştır.
den hangisi söylenemez?
B) “Duruşla” sözcüğünde, fiilden isim yapma eki kulla-
A) Kişi zamirlerine yer verilmiştir.
nılmıştır.
B) Birden fazla ilgeç vardır.
C) “Kırılmış” sözcüğünde, yapım ekiyle çekim eki bir
arada kullanılmıştır. C) İlgeç öbeği zarf görevi üstlenmiştir.
154 D) “Kalbinde” sözcüğünde, tamlanan eki kullanılmıştır. D) Niteleme sıfatına yer verilmiştir.
E) “Yazma” sözcüğünde, olumsuzluk eki kullanılmıştır. E) Tamlayanı düşmüş ad tamlamaları vardır.

DİL BİLGİSİ
TEST
2 ŞAMPİYON
1. Galata Köprüsü açılmak üzeredir. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki bağlaç, diğerle-
Kirli bir gün ışığı dökülecektir rinden farklı işlevde kullanılmıştır?
Limanda sıra bekleyen gemilerin arasında A) Evin kapılarını ve pencerelerini geçen hafta boyat-
İnsanlar hayat mücadelesinde tık.
Bu dizelerde kaç isim tamlaması kullanılmıştır? B) Arkadaşlarımı ve öğretmenlerimi çok seviyorum.
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7 C) Kitapları ve defterleri ne zaman kaplayacak?
D) Soruları hazırladım ve komisyona teslim ettim.

2. Körfezdeki dalgın suya bir bak, göreceksin E) Caddeleri ve resmî binaları bayraklarla süslemişler.
Geçmiş gecelerden biri durmakta derinde

A) Niteleme sıfatı B) Çekimli fiil
C) Belgisiz zamir D) Sıfat-fiil 6. Elini son defa yanağıma koy
E) İlgi zamiri İstemiyorsan giderim, giderim
Serin bir sonbahar akşamında söz
İsmini unutur silerim, silerim
3. İnsan, yaşadığı çağa ayak uydurmak için bilgiye ihtiyaç
Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
duyar. Okur, okuyan insan da bunların çoğuna erişir,
söylenemez?
I II
yaşadığı anın bilincinde olur. Nerede yürüdüğünü bilir. A) Sesteş köke örnek olabilecek birden fazla sözcük
III vardır.
Bu bilgidir ki onu güvenli kılar, kendini aşmasına yardım-
IV V B) Hem iyelik hem de durum eki almış birden çok söz-
cı olur. cük vardır.
Bu parçada numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağıda C) Basit, türemiş ve birleşik yapılı sözcüklere örnek
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? vardır.
A) I. sözcük işaret sıfatıdır. D) Bir sözcük hem yapım hem çekim eki almıştır.
B) II. sözcük belgisiz zamirdir. E) Yüklem görevindeki bütün fillerde çekim eki kullanıl-
mıştır.
C) III. sözcük soru zamiridir.
D) IV. sözcük kişi zamiridir.
E) V. sözcük dönüşlülük zamiridir.

7. Fakir bir ailenin çocuğu olarak başladı hayatına.
I
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sıfat, isim tam- Okul masraflarını karşılamak için pek çok işte
lamasını nitelemiştir? II
çalıştı. Pazarlamacı olarak çalışırken istifa edip her
A) Türk köylüsünün sofrasında her zaman misafir var- III
dır.
köşe başına kahve dükkânı açma hayalinin peşine
B) Tarla yoluna düşerdik sabahları çoluk çocuk. IV V
düştü.
C) Şiir, güzel duyguların kaynağı olmalıdır, demiş.
Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisinin
D) İnsanlık sınavından kaç kişi çıktı alnı ak, başı dik? kökü, tür bakımından ötekilerden farklıdır?
155
E) Mavi okul önlüğü giydik yıllarca hiç istemeden. A) I B) II C) III D) IV E) V

8. Bütün sabahlarım sesinde ağarsın 11. (I) Gideceğim köyü şoför göstermişti. (II) Burası oturdu-
Keder tırmanmasın yüzüme bir daha sarmaşık gibi ğum yerden yarım saat kadar uzakta, kül rengi bir
kerpiç yığını idi. (III) Bir kenarda ince ince yükselen
Bilmiyorum yüreğin durgun sudur dindiğim
yine kül rengi birkaç kavak, orada ufacık da olsa, bir su
Fırtınalar yorgunu yüreğim sana
bulunduğunu anlatıyordu. (IV) Belki bir saat oturduğum
Bu dizelerdeki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşa- yerde kaldıktan sonra yavaşça ve sallanarak doğrul-
ğıdakilerden hangisi söylenemez? dum. (V) Küçük çantamı yerden alıp yürümeye başla-
dım.
A) “Sabahlarım” sözcüğünde çekim eki vardır.
Bu parçadaki cümlelerle ilgili aşağıdaki yargılardan
B) “Ağarsın” sözcüğü isimden türemiş fiildir.
hangisi doğru değildir?
C) “Bilmiyorum” fiili basit yapılıdır.
A) I. cümlede “gideceğim köy” söz öbeği, sıfat tamla-
D) “Fırtınalar” sözcüğü yansımadan türemiştir. masıdır.
E) “Yorgunu” sözcüğü hem yapım hem çekim eki al- B) II. cümlede, hem niteleme hem belirtme sıfatı almış
mıştır. bir isim tamlaması vardır.
C) III. cümlede, ikileme, niteleme sıfatı görevindedir.
D) IV. cümlede, hem edat hem zarf kullanılmıştır.

9. Ben imkânsız aşklar için yaratılmışım
E) V. cümlede, “küçük” sözcüğü niteleme sıfatı göre-
Ne kavuşmayı bilirim ne unutmayı
vindedir.
Kayboldun kuytusunda yalnızlıkların
Yaşadım en karasını sevdaların
Yukarıdaki dörtlükte aşağıdakilerden hangisine

örnek yoktur?
A) Niteleme sıfatı
B) Bağlaç
C) Belirtili ad tamlaması
D) Belirtme sıfatı
E) Edat (ilgeç)
10. “Kervan geçmez, kuş konmaz” bir köyde dünyaya

I
geldi. Yaz aylarında yaylada çobanlık yaparak
II
12. Son yokuş noktasından düzlüğe çevrilince
eğitimine devam etti. Bazen kitaplar azmine katık Nihayetsiz bir ova ağarttı benzimizi
III IV Yollar bir şerit gibi ufka bağladı bizi
oldu, bazen de azmi çalışkanlığına... Gurbet beni muttasıl çekiyordu kendine
V
Yol, hep yol, daima yol... Bitmiyor düzlük yine
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerle ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) I. sözcük, yapıca türemiş bir sözcüktür. A) Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim
B) II. sözcükte birden fazla çekim eki vardır. B) Zarf görevinde kullanılmış edat öbeği
C) III. sözcükte bir yapım eki kullanılmıştır. C) Tamlayanı düşmüş isim tamlaması
156 D) IV. sözcük, hem iyelik hem hâl eki almıştır. D) Birden fazla kişi zamiri
E) V. sözcük, gövdeden türemiştir. E) Sıfat görevinde kullanılan isim tamlaması

DİL BİLGİSİ
BÖLÜM
FİİLLER (EYLEMLER)
3
u Fiiller (Eylemler)
u Ek Fiil
u Fiilde Yapı
u Fiilimsiler
u Fiilde Çatı
KONU FİİL (EYLEM)
Bir kılış, oluş, durum bildiren sözcüklere fiil denir.
Fiiller, varlıkların hareketlerini zaman ve kişiye bağlı olarak bildirir.

✒ gül-müş-sün (“-miş” zaman eki, “-sün” kişi eki)
✒ al-ır-ız (“-ır” zaman eki, “-ız” kişi eki)
✒ sev-di-niz, uyu-muş, gel-(i)yor-lar
✒ Fiiller, bildirdikleri anlamlara göre kılış (iş), oluş ve durum fiilleri olmak üzere üçe ayrılır.
1. İş (Kılış) Fiilleri: Bir özne tarafından gerçekleştirilen ve bir varlığı etkileyen (nesne alabilen)
fiillerdir.
✒ yıka-, sil-, at-, taşı-, kes-, yaz-, oku- …

✓ Eşyaların hepsini ben taşıdım.
Salonun camlarını özenle sildim.
2. Oluş Fiilleri: Bir durumdan başka bir duruma geçmeyi anlatan fiillerdir. Bunlara doğa fiilleri
de denir. Fiil, özne üzerinde kendiliğinden olma anlamı verir. Öznedeki nitelik değişikliğini
belirtir.
✒ yaşlan-, bayatla-, çürü-, kırış-, sarar-, kuru-, paslan- …
✓ Torbadaki ekmeklerin hepsi küflenmiş.

Elmalar, zamanından önce kızardı.
Torosların zirvesindeki karlar eridi.
3. Durum Fiilleri: Öznenin hangi durumda olduğunu bildiren fiillerdir. Özne, fiili kendi üzerinde
gerçekleştirir. Durum fiilleri geçişsizdir. Fiile yöneltilen “neyi, kimi” sorularına yanıt vermez.
✒ ağla-, uyu-, otur-, yat-, dinlen-, gül- …

✓ Bütün gün pencerenin önünde oturuyor.
Kardeşim şu anda yatağında uyuyor.
FİİLDE (EYLEMDE) KİP

Kip: Fiillerin zaman ve dileğe bağlı olarak taşıdıkları anlam özelliğidir.
Fiiller kiplerine göre ikiye ayrılır:
a. Haber (bildirme) Kipleri

b. Dilek (tasarlama) Kipleri
a. Haber (Bildirme) Kipleri

Zaman kavramı taşıyan kiplerdir. Taşıdıkları zamanın anlamlarına göre haber kipleri şunlar-
dır.
1. Bilinen (görülen, belirli) geçmiş zaman

2. Duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman
3. Şimdiki zaman
158 4. Gelecek zaman

5. Geniş zaman
DİL BİLGİSİ
1. Bilinen (görülen, belirli) geçmiş zaman kipi: Fiil kök ve gövdelerine “-di” eki getirilerek yapı-
lır. Bu ek ünlü uyumlarına ve ünsüz benzeşmesine göre “-tı, -ti, -tu, -tü, -dı, -di, -du, -dü” olur.
Fiilin yapılışına tanık olunduğunu bildirir.
✒ uyu-du-m, al-dı-k, sev-di, gül-dü-nüz, at-tı, tut-tu, öp-tü, git-ti-ler, göz-le-di-ler...
✓ İki saat kadar kitap okudu.

Bana da kardeşime de ayakkabı aldık.
2. Duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman kipi: Fiilin başkasından duyulduğunu ya da sonradan

farkına varıldığını bildirir. Fiillere “-miş” eki getirilerek yapılır. Bu ek, ünlü uyumuna göre
“-mış,-miş, -muş, -müş” olur.
✓ uyu-muş-um, al-mış-ız, sev-miş, gül-müş-sünüz, güzel-leş-miş (duyma yok)...
✒ Bazı cümlelerde “sonradan farkına varma” anlamı bildirir.
✓ Uyurken kolum uyuşmuş.

✒ Bazı cümlelerde son duruma tanık olma anlamı taşır.
✓ Saçların beyazlamış. AKLINDA OLSUN

“-makta,-mekte” ekleri ile
3. Şimdiki zaman kipi: Fiilin yapılmakta olduğunu bildirir. İş ve anlatış aynı andadır. Fiillere
şimdiki zaman anlamı verir.
“-yor” eki getirilerek yapılır. Ünsüzle biten fiillere “-(ı)yor, -(i)yor, -(ü)yor, -(u)yor” biçiminde
Fakat bu ekler, şimdiki za-
gelir.
man kipi değildir.
✒ uyu-yor, gel-(i)yor-um, gül-(ü)yor-sun, al-(ı)yor-lar, sor-(u)yor...  Ben odamda şu an ders
çalışmaktayım (çalışıyo-
✓ Küçük kardeşi bahçede top oynuyor.
rum).
Sınıf arkadaşımla salonda sohbet ediyorum.
4. Gelecek zaman kipi: Fiilin gelecek bir zamanda gerçekleşeceğini bildirir bu nedenle iş an-
latıştan sonradır. Fiillere, ünlü uyumlarına göre “-acak, -ecek” ekleri getirilerek yapılır.
✒ uyu-y-acak-ım, gel-ecek-sin, gül-ecek-ler, baş-la-y-acak-sın...

(ğ)
✓ Yarın uçakla İstanbul’a gideceğim.

Ödevini bir hafta sonra teslim edecek.
5. Geniş zaman kipi: Fiilin her zaman (geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman) ya-
pıldığını bildirir. Fiillere “-r” eki getirilerek yapılır. Ünsüzle biten fiillere “-ar, -er, -ır, -ir, -ur,
-ür” biçiminde gelir.
✒ uyu-r-um, gid-er-iz, al-ır-sın, sat-ar-sınız, gel-ir, küçül-ür, konuş-ur-uz...
✓ Sağlığı için her sabah bir saat yürür.

Bahçemde yıllardır domates ve biber yetiştiririm.
Sabahları ballı süt içerim.
Geniş zaman olumsuz yapılırken geniş zaman eki “-r” düşer. Yerine "-ma, -me/-maz, -mez"
olumsuzluk eklerinden birisi gelir.
✒ Uyu-r-um, uyu-r-sun, uyu-r, uyu-r-uz, uyu-r-sunuz, uyu-r-lar
(olumlu)
Uyu-ma-m, uyu-maz-sın, uyu-maz, uyu-ma-y-ız, uyu-maz-sınız, uyu-maz-lar

(olumsuz)
✓ Su uyur, düşman uyumaz.
olumlu olumsuz
Tanımadığım insanlarla asla konuşmam. 159

olumsuz
"Fiil (Eylem)"
b. Dilek (Tasarlama) Kipleri
Dilek kipleri zaman anlamı taşımaz. Fiilin yapılışında bir dileği, isteği, gerekliliği, emri bildirir.
Dörde ayrılır.
1. Dilek-şart (koşul) kipi
2. İstek kipi
3. Gereklilik kipi
4. Emir (buyruk) kipi
1. Dilek-şart (koşul) kipi: Fiillere, ünlü uyumlarına göre “-se, -sa” biçiminde gelir.
UYARI Fiile koşul ya da dilek anlamı katar, yan yargı (cümle) kurar.
Cümlenin yüklemi dilek-şart ✓ Bu kitabı oku-sa-m… (dilek anlamı)
kipiyle çekimlenmişse cüm- Yarın akşam sinemaya git-se-k… (dilek anlamı)
lenin sonuna üç nokta ko- Çok çalış-sa maaşı artar. (koşul anlamı)
nur. Çünkü dilek-şart kipiyle yan yargı
çekimlenmiş iller, temel Bu soruları çöz-se konuyu kavrayacak. (koşul anlamı)
cümlenin yüklemi olamaz- yan yargı
lar.
2. İstek kipi: Fiile istek anlamı katar. Fiillere ünlü uyumlarına göre “-e, -a” biçiminde gelir.
✓ Yerleri ben sil-e-y-im.
Seninle sinemaya gid-e-lim.
Bu işe yarın bak-a-lım.
3. Gereklilik kipi: Fiilin yapılmasının zorunlu olduğunu bildiren bir kiptir. Fiillere ünlü uyumları-
na göre “-meli, -malı” biçiminde gelir.
✓ Kitaptaki soruların hepsini çöz-meli-y-im.
Sana verilen işleri zamanında yap-malı-sın.
Bu konuyu babamla konuş-malı-sın.
4. Emir (buyruk) kipi: Fiilin yapılmasını emir yoluyla belirtir. 1. tekil ve çoğul çekimleri yapıla-
maz. Bu kipin eki yoktur.
✓ Bu kitabı oku. (2. tekil kişi)
Sınıfa gir-iniz. (2. çoğul kişi)
Sınıfa gir-in (2. çoğul kişi)
Derslerine çalış-sın. (3. tekil kişi)
Derslerine çalış-sınlar. (3. çoğul kişi)
BASİT VE BİRLEŞİK ZAMANLI (ÇEKİMLİ) FİİLLER

AKLINDA OLSUN a. Basit Zaman: Yalnızca bir kip eki almış fiillere, basit çekimli fiil denir. Basit çekimli fiiller,
Bir kip ya da kişi eki alan haber veya dilek kipi eklerinden sadece birini alır.
bütün ller çekimli ildir. ✒ uyu-du-m, al-ır-sın, git-miş, konuş-sa, gel-meli, otur-acak-sınız…
Birleşik zamanlı illerde

b. Birleşik Zaman: Haber ya da dilek kipi eklerinden herhangi birini aldıktan sonra ek fiilin -dı
ikinci kip eki, her zaman ek
(-i-di), -miş (-i-miş), -se (-i-se) biçimlerinden birini de alarak çekimlenen fiillere birleşik zaman-
il (-i-di, -i-miş, -i-se) ekidir.
lı (çekimli) fiiller denir. Birleşik zamanlı fiiller üçe ayrılır.
1. Hikâye Birleşik Zamanı: Haber veya dilek kipiyle çekimlenmiş bir fiile “-di” (-dı,-di, -du,-dü/-
tı, -ti, -tu, -tü) eki getirilerek yapılır.
✓ al-dı-y-dı (görülen geçmiş zamanın hikâyesi)
al-mış-tı (duyulan geçmiş zamanın hikâyesi)
al-(ı)-yor-du (şimdiki zamanın hikâyesi)
160
al-acak-tı (gelecek zamanın hikâyesi)
al-malı-y-dı (gereklilik kipinin hikâyesi)
DİL BİLGİSİ
2. Rivayet Birleşik Zamanı: Haber veya dilek kipiyle çekimlenmiş bir fiile “-miş”
(-mış, -miş, -muş, -müş) eki getirilerek yapılır.
✓ al-acak-mış (gelecek zamanın rivayeti) AKLINDA OLSUN

al-ır-mış (geniş zamanın rivayeti) Dilek kipleri, hikâye ve ri-
vayetle çekimlense de tek
al-(ı)yor-muş (şimdiki zamanın rivayeti)
zaman kavramı taşır; biçim-
al-malı-y-mış (gereklilik kipinin rivayeti) ce birleşik, anlamca tek za-
manlı olur.
3. Koşul (Şart) Birleşik Zamanı: Basit çekimli bir fiile “-se/-sa” eki getirilerek yapılır. al-a-y-dı
(istek kipinin hikâyesi)
✓ gel-ir-se (geniş zamanın koşulu)
al-sa-y-dı
(dilek-şart kipinin hikâyesi)
gel-ecek-se (gelecek zamanın koşulu)
al-sa-y-mış
gel-(i)yor-sa (şimdiki zamanın koşulu) (dilek-şart kipinin rivayeti)
al-malı-y-mış
gel-miş-se (duyulan geçmiş zamanın koşulu) (gereklilik kipinin rivayeti)
FİİLDE ZAMAN (ANLAM) KAYMASI
Bir kipin asıl görevinden uzaklaşarak bir başka kipin görevini veya anlamını taşımasıdır. An-
lam kayması daha çok haber kiplerinde vardır.
✓ Yarın İstanbul’a gidiyorum (gideceğim).

Şimdiki zaman kipi, gelecek zaman kipinin anlamını kazanmıştır.
✓ Bunun faturasını yarın size veririm (vereceğim).

Geniş zaman kipi, gelecek zaman kipinin anlamını kazanmıştır.
✓ Otuz üç yıl önce Ankara’ya yerleşir, yaşamını orada sürdürür (yerleşmiş,

sürdürmüş).
Geniş zaman kipi, bilinmeyen geçmiş zaman kipinin anlamını kazanmıştır.
✓ Babam, biz küçükken yurt dışına gidiyor, orada yirmi yıl çalışıyor (gitmiş,
çalışmış).
Şimdiki zaman kipi, bilinmeyen geçmiş zaman kipinin anlamını kazanmış.
✓ İşe gitmediğine göre hastalanmış olacak (olmalı).

Gelecek zaman kipi, gereklilik kipinin anlamını kazanmış.
FİİLDE KİŞİ (ŞAHIS) EKLERİ

Fiilin bildirdiği işi yapan (dileyen, isteyen, gerekli gören, emreden kişi) o fiilin kişisidir. Kip
eklerinden sonra gelen eklere kişi ekleri denir.
✓ al-dı-m (-m eki, 1. tekil kişi ekidir.)
al-dı-n, al-mış-sın (-n, -sın ekleri, 2. tekil kişi ekleridir.)
al-dı (3. tekil çekiminde kişi eki yoktur.)
al-dı-k, al-mış-ız (-k, -ız, ekleri, 1. çoğul kişi ekleridir.)
al-dı-nız, al-mış-sınız (-nız, -sınız ekleri, 2. çoğul kişi ekleridir.)

161
al-dı-lar, al-sınlar (-lar, -sınlar ekleri, 3. çoğul kişi ekleridir.)
"Fiil (Eylem)"
EK FİİL (EK EYLEM): -İ-MEK
Ek fiil, isim ve isim soylu sözcüklere, tamlamalara, söz öbeklerine gelerek onları cümlede
AKLINDA OLSUN yüklem yapan ektir. Ek fiilin dört çekimi vardır.
Ek il eki (-idi, -imiş, -ise)

sözcüklere eklendiğinde 1. Ek Fiilin Geniş Zamanı: İsim soylu sözcüklere getirilen “-ım, -sın, -dır, -ız, -sınız, -dırlar”
“-i” ünlüsü düşer. Ünlüyle ekleriyle yapılır.
biten bir sözcüğe eklenirse ✓ İyi-y-im (geniş zaman 1. tekil kişi çekimi)
araya “y” kaynaştırma ün-
iyi-sin (geniş zaman 2. tekil kişi çekimi)
süzü girer.
Çocuk akıllı i-se (akıllıysa) iyi-dir (geniş zaman 3. tekil kişi çekimi)
bu işte başarılı olur. iyi-y-iz (geniş zaman 1. çoğul kişi çekimi)
Bu sınıfın öğrencileri çalış-
iyi-siniz (geniş zaman 2. çoğul kişi çekimi)
kan i-di (çalışkandı).
iyi-dir-ler (geniş zaman 3. çoğul kişi çekimi)
✓ Ben sana yıllardan beri hasretim.
Biz milletçe çok güçlüyüz.
2. Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı (-idi): İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar
ya da kip ekinden sonra gelerek hikâye birleşik zamanı oluşturur.
UYARI ✓ Bugün hava düne göre çok güzeldi.
(güzel i-di) İsim soylu sözcüğü yüklem yapmıştır.
Ek ilin olumsuzu “değil”
sözcüğü ile yapılır. Sabah başlayan yağmur, aralıksız yağıyordu.
Bu sınıf çok soğuk-idi. (yağ-ıyor i-di) Hikâye birleşik zamanlı fiil oluşturmuştur.
(soğuktu)
Bu sınıf çok soğuk değil i-di. 3. Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı (-imiş): İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem ya-
(değildi)
par ya da kip ekinden sonra gelerek rivayet birleşik zamanı oluşturur.
(ek fiilin olumsuzu)
✓ Geçen gün aldığı araba 2015 modelmiş.

(model i-miş) İsim soylu sözcüğü yüklem yapmıştır.
Haftaya Antalya’ya gidecekmiş.

(git-ecek i-miş) Rivayet birleşik zamanlı fiil oluşturmuş.
AKLINDA OLSUN 4. Ek Fiilin Şartı (-ise): Fiillere ve isim soylu sözcüklere gelerek şartlı birleşik cümle oluşturur.
Ek il geniş zaman 3. tekil Ayrıca fiillerde kip ekinden sonra gelerek şart birleşik zamanlı fiil oluşturur.
kişi çekimi olan “-dır, (-dir,
✓ Ali yorgunsa bizimle gelemez.
-dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür)” (yorgun i-se) Şartlı birleşik cümle oluşturmuştur.
eki çoğu zaman düşer. Bu
ek yüklemde olmasa da var Bizimle ortak çalışacaksanız sözleşmenin kurallarına uyacaksınız.
olduğu kabul edilir. Buna ek (çalış-acak i-se-niz) Bir fiile gelmiş, şart birleşik zamanlı fiil oluşturmuş.
ili düşmüş isim cümlesi de-

nir. “-dır” eki, zaman özelliği ✒ Ek fiil geniş zaman 3. tekil kişi eki olan “-dır”, bazı çekimli fiillere (duyulan geçmiş zaman,
taşımaz. şimdiki zaman, gelecek zaman, gereklilik kipi) gelerek bu fiillere olasılık ve kesinlik anlam-
Okulun müdürü çok genç. ları katar ama birleşik zamanlı fiil kurmaz.
(-tir)
✓ Toplantı burada bitmiştir. (kesinlik)
Ülkemiz için aydınlık çok
O, şimdi köye ulaşmıştır. (olasılık)
yakın.(-dır)
162
DİL BİLGİSİ
1 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-yor” eki, diğerle- Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde ek il
rinden farklı bir zaman anlamı katmıştır? vardır?
A) Astronomlar, evrenimizi giderek artan bir hızla geniş- A) Sınavı iyi geçmiş olsaydı hepimizin yanına uğrardı.
leten gizemli hızlandırıcıyı “karanlık enerji” olarak ad- B) Arkadaşlarına nasıl davranacağını hâlâ öğrenemedin.
landırıyor.
C) Yeteneğin varsa güzel sanatlarla ilgili sınavlara gir.
B) Piri Reis’in dünya haritasını yıllarca araştıran ve bu
D) Bana çektirdiğin acıların cezasını en kısa zamanda
konuda kitap yazan, ünlü erken dönem kartografya
çek.
tarihi uzmanı, bir derginin konuğu olarak İstanbul’a
geliyor. E) Başkasını unuttuğun kadar çabuk unutulacaksın.
C) Genetik ve çevresel faktörler etkileşerek otizmin orta-

B, C, D, E seçeneklerindeki fiiller (öğrenemedin, gir, çek,
ya çıkmasında rol oynuyor.
unutulacaksın), basit zamanla çekimlenmiş; A seçeneğin-
D) Bataklık yakınlarında yaşayan sülün boyutundaki ho- de “uğra-r-dı” fiili, ek fiilin geçmiş zamanına göre (uğrar
atzin kuşu, yiyeceklerini fermente ederek sindiriyor. i-di) çekimlenmiştir.
E) Her defasında ne bulacağımı hiç bilmeden suya dalı- Yanıt A

yor ve her defasında gördüklerim karşısında büyülen-
miş olarak sudan çıkıyorum
2014 / YGS
“-yor” eki, A, C, D ve E seçeneklerindeki eylemlere ge-

niş zaman anlamı, B seçeneğindeki eyleme de gelecek
zaman anlamı katmıştır. “Yarın İstanbul’a geliyor.” anlatı-
mında “geliyor” eylemi “gelecek” anlamında kullanılmıştır.
4
Yanıt B
I. Sabahın ilk ışıkları pencereme yansıyor.
II. Kalabalık bir sokakta konuşmadan yürüdük.
III. Kimseye haber vermeden sessizce gitmiş.
2 IV. İçim kıpır kıpır olur her ilkbahar gelişinde.

Yukarıdaki cümlelerde aşağıdaki il kiplerinden han-
Hiçbir söz, hiçbir varsayım, hiçbir kuram yaşanan somut
gisi yoktur?
gerçeklerin yerini tutamaz; bin kez söylenen yağmur söz-
cüğünün bir damla yağmurun yerini tutamayacağı gibi. A) Geniş zaman
Bu cümlede aşağıda verilenlerden hangisi yoktur? B) Görülen geçmiş zaman
A) Ek fiil almış sözcük B) Benzetme edatı C) Şimdiki zaman

C) Sayı sıfatı D) Birleşik Sözcük D) Duyulan geçmiş zaman
E) Yeterlilik fiili E) Gelecek zaman

2012 / YGS
I. cümlenin yüklemi şimdiki zaman kipiyle. II. cümlenin
yüklemi görülen geçmiş zaman kipiyle, III. cümlenin yük-
“Tutamaz” yeterlilik fiiline, “gibi” benzetme edatına, “hiç-
lemi duyulan geçmiş zaman kipiyle, IV. cümlenin yüklemi
bir/ tutamaz” birleşik sözcüğe, “bin” sayı sıfatına örnektir.
geniş zaman kipiyle çekimlenmiştir. Gelecek zaman kipiy-
Cümlede ek fiil almış sözcük yoktur.
le çekimlenmiş fiil yoktur.
Yanıt A
Yanıt E 163
"Fiil (Eylem)"
TEST
1
KONU ÖĞRETEN
1. Bir işi, oluşu, durumu kip ve kişi çekimi ile anlatan söz- 4. Öznenin kendi istemiyle gerçekleştirdiği, daha çok için-
cüklere eylem (fiil) denir. de bulunduğu durumu gösteren ve bir durağanlık bildi-
ren fiillere durum fiili denir. Bu fiiller bir nesneyi etkileme-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli fiil (eylem)
yen, nesne almayan fiillerdir.
yoktur?
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili fiillerden hangisi,
A) Bugünkü toplantı, çoğunluk sağlanamadığı için erte- durum fiili değildir?
lendi.
A) Freni bozulan araba yolun ortasına gelip
B) Kapıdaki görevliyi aşıp danışmaya ulaşmak için çok durdu.
çabaladı.
B) Yoldaki kalabalık, duvardaki ilginç reklama
C) Başkent, bütün Anadolu’ya bir iç kale vazifesi gör- bakıyor.
müş.
C) İşçiler, tarladaki zararlı otları akşama kadar topla-
D) Olaylar arasında bağlantılar kurmaya çalışırdı. mış.
E) Yüksek kesimlerde ağır bir kömür kokusu vardı. D) Beklenen yolcu otobüsü saat ikide otogara
geldi.
E) Babam aşırı yorgun olduğu için gün boyu

uyumuş.
2. İş (kılış) fiilleri, yapılan işten etkilenen bir nesnenin
bulunduğu fiillerdir. Bu fiilleri “onu” sözcüğüyle birlikte 5. Haber ya da dilek kip eklerinden birini aldıktan sonra ek
kullanarak bulabiliriz. fiilin "-idi / -imiş / -ise" çekimlerinden birini daha alan
fiillere birleşik çekimli (zamanlı) fiil denir.
Aşağıdaki altı çizili fiillerden hangisi iş (kılış) fiili
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, birleşik zamanla
değildir.
çekimlenmiş fiil vardır?
A) Onu karşımda görünce gözlerime inanamadım.
A) Dün akşamki kazada çocuğun kolu ve bacağı kırıl-
B) Her şiir, toplumdaki farklı bir estetik anlayışı yansıtır. mış.
C) Onu uzaktan fark etmediğimi çoktan anlamıştı. B) Koca kasaba, uzakta ışıktan bir çizgi gibi görünüyor-
du.
D) Eğitim sorununa karşı yeterli önlem alınmadığını dü-
şünüyorum. C) Artık, geçmişi bırakıp yaşadığın çağa ayak uydur-
malısın.
E) Okuyucunun beklentilerini göz önüne almak, yaratı-
cılığı engeller. D) Yorgun tekerlekler, yollara durmadan bir şeyler fısıl-
dıyor.
E) Bilgisayar bağımlılığı, büyüklerden küçüklere geçti.
6. Fiil kipleri, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.

Haber (bildirme) kipleri fiilin zamanını bildirir.
3. Oluş fiilleri, zamanla meydana gelen değişmeyi göste-
ren fiillerdir. Eylem genellikle kendiliğinden gerçekleşir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi haber
(zaman) kipiyle çekimlenmemiştir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde oluş fiili vardır?
A) Dağın zirvesinde kalın bir buz örtüsü karşılar sizi.
A) Yapraklar sarardı, sen yine yoksun.
B) Şehir merkezinde nereleri gezmemi tavsiye edersi-
B) Kuşlar da terk etti bu mevsim sonu. niz?
C) Kanadı kırık kuş merhamet ister. C) Bu yörede Yörük efsaneleri yıllardır anlatılıyor.
D) Bakma insanlara böyle tuhaf tuhaf. D) İşlerimizin yoğunluğu bitince seninle tatile gidelim.
164
E) Benim aşkım sığmaz öyle her saza. E) Sahnedeki sanatçı duygulu bir şarkı söylüyor.
DİL BİLGİSİ
7. Çekimli fiilleri, birleşik zamanlı fiil yapan eklere ek fiil (ek 10. Bir kip ekinin başka bir kip eki yerine kullanılmasına, fiilin
eylem) denir. bir zamana göre çekimlenip de başka bir zaman anlamı
vermesine fiilde anlam (zaman-kip) kayması denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil, sonuna gel-
diği fiili birleşik zamanlı yapmamıştır? Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemindeki kip
eki, başka bir kipin anlamını taşımaktadır?
A) Evin balkonuna konan serçeye ekmek kırıntıları ve-
A) Günümüzde bazı şeyler durmadan değişiyor.
rirmiş.
B) Akıllı çocuk, sabahları kahvaltı yapmadan evden
B) Ağıldaki kuzular annelerinin ardından durmadan çıkmazdı.
meliyordu.
C) Tüm dünyada, manyetik yer altı raylı sistemi kurula-
C) Ben bu dağların her köşesinde unutulmaz günler cakmış.
geçirmiştim. D) O, her akşam arkadaşlarıyla bu parkta iki saat yürü-
D) Pencereden süzülen mavi, mor, bahar aydınlığı ko- yor.
yulaşıyordu. E) Herkes, aile içinde kendi sorumluluğunu iyi bilmeli.
E) Onun gönderdiği paketleri kapalı bir yerde muhafa-

za etmiştir.
11. Çekimli fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı yapan,
isim ve isim soylu sözcüklere eklenerek onlara cümlenin
8. Dilek kipleri; bir işi, oluşu, kılışı, durumu ve hareketi yüklemi görevini yükleyen eklere ek fiil (ek eylem) denir.
zamana bağlı olmadan tasarı ve dilek anlamıyla bildiren Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil (ek eylem)
kiplerdir. yoktur?
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, dilek A) Sanatı bir yansıtma olarak yorumlayanlara göre
kiplerinden biriyle çekimlenmiştir? edebiyat, dünyaya tutulmuş bir aynadır.
B) Güzel sanatlarla ilgili teorik konular geliştikçe edebi-
A) Büyük kubbeli serin divan, bugün daha sakin, daha
yat da bu sanatlardan biri olarak benimsenmişti.
gölgeliydi.
C) Duygusal etkiyi savunanlar, sanatın estetik zevk
B) Bazı insanlar yaşadıklarını, günü gününe kâğıda vermesi gerektiğini söylerler.
dökme ihtiyacı duyar.
D) Seminer salonunda konuşma düzenine uyarak ko-
C) Öğrencilerden biri bana sabahleyin çok ilginç bilgiler nu'mu akıcı bir şekilde sunuyordum.
getirdi.
E) Bu ünlü eserin kahramanları arasında ak saçlı, yok-
D) Sonbaharda havalar aşırı soğuduğu için kalın elbi- sul bir adam da vardı.
seler giymeliyiz.
E) Köy delikanlıları, ellerinde yanan çıralarla sokaklara

12. Ek fiilin geniş zaman biçimi olan “-dir” ekinin iki görevi
dökülmüş.
vardır: İsim soylu sözcükleri yüklem yapmak, fiil cümle-
lerinin yüklemlerine gelerek cümleye kesinlik veya olası-
lık anlamı katmak.
9. Ek fiilin geniş zaman üçüncü tekil çekimi olan “-dır, -dir, Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-dir” ek fiil ekinin
-dür, -dur (-tır, -tir, -tür, -tur)” ekleri, çoğu zaman düşer. görevi diğerlerinden farklıdır?
Bu ekler yükleme getirilmese de cümlede ek fiil kullanıl-
A) Diyalog tekniği, kahramanların karşılıklı konuşmala-
mış kabul edilir.
rına dayanan anlatım tekniğidir.
Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu açıklamaya örnek B) Dil bilimcilere göre dil ile kültür arasında daima sıkı
vardır? bir ilişki vardır.
A) Bir garip yolcuyum hayat yolunda. C) O dönemde yapılan sözlük çalışmalarında öğret-
menler de büyük bir çaba göstermiştir.
B) Yolunu kaybetmiş perişanım ben.
D) Şiir imgelerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kulla-
C) Ümitsiz sevginin kurbanıyım ben.
nımıyla ortaya çıkan edebî türdür.
D) Yalan dünya, her şey bomboş. 165
E) Divan edebiyatı ve âşık edebiyatı şairlerinin, şiirle-
E) Ümidim kayboldu perişanım ben. rinde kullandıkları takma adlar vardır.
"Fiil (Eylem)"
1
FİİL ( EYLEM) - EK FİİL (EK EYLEM)
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, durum 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde
bildiren bir fiildir? “anlam (kip, zaman) kayması” vardır?
A) Bahçemizdeki ıhlamur ağacını kökünden kesmişler. A) Kimi onun durgun hâlini sever, kimi kızgınlığını.
B) Çocuklarını okutmak için varını yoğunu satmış. B) Yitirilmiş yılların hüznü yansımış ışıltılı gözlerine.
C) Yaşam koşulları onu zamanından önce yaşlandır- C) Önce sinemaya gidecek, sonra da alışveriş yapaca-
mış. ğız.
D) Kitapları, genellikle içimdeki sesi dinleyerek seçe-

D) O küçük çocuğun, beni dinlerken gözlerinin içi gü-
rim.
lerdi.
E) Sevgiyi, hoşgörüyü unutmayacaksın insan ilişkile-
E) Dostlarım sayesinde yaşamı korkmadan kucakla-
rinde.
dım.
2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi farklı bir

kiple çekimlenmiştir? 5. Aşağıdakilerin hangisine emir (buyruk) kipi, cümle-
ye emir anlamı katmamıştır?
A) Senin bu tavırların yüzünden çileden çıkıyorum.
A) Okuldaki çalışmasını bitirince yanıma gelsin.
B) Bir yanlışı gördüğünde anında düzeltmelisin.
B) Sınavdan önce sıranın gözündekileri kaldırın.
C) Bizim ilçede her yıl eylül ayında festival düzenlenir.
C) Okuldan gelir gelmez ödevlerinizi bitirin.
D) Binanın arka bahçesine büyük bir çardak yapılacak.
D) Bürodaki halıların saçaklarını da yıkasın.
E) Geçen yıl biz de aynı otelde bir hafta kaldık.
E) Yüce Mevla sana gönlünden geçen tüm güzellikleri
versin.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-yor” eki, cümle-

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, birleşik
ye diğerlerinden farklı bir zaman anlamı katmıştır?
zamanlı (kipli) değildir?
A) Sınavlardan önce konuları gözden geçiriyorum. A) Olanları öğrenince babası ona çok kızmıştı.
B) Okulun kütüphanesinde her gün çalışıyorum. B) Evini ve arabasını iki günde satıverdi.
C) Sınav sonuçları ayın sonunda açıklanıyor. C) Ben olsam onlara asla yardım etmezdim.
D) Birkaç gün sonra işe başlıyorum. D) Söylenenler karşısında hayretten donakalmıştı.

166
E) Bahçede çalışanların konuşmalarını duyuyorum. E) Sabahları uyanır uyanmaz radyoyu açardı.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi gerekli- 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik zamanlı
lik kipindedir? eylem yoktur?
A) Akşama güzel bir film izlemeye gidelim. A) Suyun yüzüne çıkan kabarcıklara bakıyordu büyük
bir keyifle.
B) İnsan, büyüklerine karşı daha saygılı olmalı.
B) Görüşmelerden olumlu sonuç alamayınca ne kadar
C) Paradan puldan yana sıkıntınız olmasın.
da üzülmüştü.
D) Sokağın başında onunla karşılaşmayayım mı?
C) Soğuklar böyle devam ederse çiçek açan ağaçlar
E) Duyduğunuz her söze inanmayınız. zarar görür.
D) Yıllar sonra gelen haber, onu yaşamdan kopardı ne

yazık ki.
E) Bazı insanlar toplumsal olaylara duyarsız kalmakta

inat ediyordu.
8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi birleşik

zamanlıdır?
A) Büyük kentte yaşamaya kısa sürede alıştılar.
B) Güzel günlerin geleceğini sık sık hayal ederdim. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil, sonuna gel-
C) Aynı toplantılara katıldığımız hâlde onunla karşılaş- diği fiili birleşik zamanlı yapmamıştır?
madık. A) Bana, acıların kendisini olgunlaştırdığını söylerdi.
D) Sınava girmeden önce tüm konuları gözden geçiri- B) Şimdi ona bu konuda bildiklerini anlatmıştır.
rim.
C) Hiç durmayan bir haykırışla seslenirdi okuyucuya.
E) Hava sıcaklığı, önümüzdeki günlerde daha da arta-
D) Çocuklarından şu ana kadar hiç ayrılmamıştı.
cak.
E) Kuruyan yapraklar güz rüzgârıyla savruluyordu.
9. AşAşağıdaki cümlelerin hangisi, gelecekte yapıla- 12. Ablamı tanımazsın

cak bir eylemi bildirmez? Hürriyette gelin olacaktı yaşasaydı
A) İki hafta sonra kardeşinin yanına Paris’e gidiyor. Bu teller onun telleri
B) İstanbul Müzik Festivali iki gün sonra başlıyor. Bu duvak onun duvağı işte
Ya bu camlardaki kadınlar
C) Sabahtan beri, sokakta oynayan çocukları izliyo-
rum. Geceleri de ayakta mı dururlar böyle
D) Bir gün gelir kardeşin gibi sen de beni anlarsın. Yukarıdaki dizelerde ek fiili düşmüş kaç yüklem var-
dır? 167
E) Yaz tatilinde hem şiirle hem de romanla uğraşaca-
ğım. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
"Fiil (Eylem)"
2
FİİL ( EYLEM) - EK FİİL (EK EYLEM)
1. Aşağıdakilerin hangisinde "oluş, kılış, durum" bildi- 4. Arabamız, yokuşu ağır ağır çıkıyordu.
ren fiiller sırasıyla verilmiştir?
Bu cümledeki fiilin kip ve kişi özelliği, aşağıdakilerin
A) Solmak - ağlamak - sevmek hangisinde doğru belirtilmiştir?
B) Çürümek - okumak - gülmek A) Şimdiki zamanın hikâyesi, 3. tekil
C) Oturmak - uyumak - dinmek B) Şimdiki zamanın koşulu, 1. çoğul
D) Görmek - silmek - büyümek C) Şimdiki zamanın rivayeti, 3. çoğul
E) Uzamak - yıkamak - açmak D) Şimdiki zamanın hikâyesi, 1. çoğul
E) Şimdiki zamanın hikâyesi, 2. Tekil
2. (I) Bir roman ya da sinema yapıtı, tarihsel gerçeklikle

bağımlı değildir. (II) Sanatın ve tarihin gerçeklik ölçüleri,
birbirinden o kadar farklıdır ki birbiriyle örtüşmez bile!
5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, birleşik zamanlı fiil
(III) Öyleyse ister roman olsun ister film, kurmacadır
(eylem) vardır?
sanat yapıtı. (IV) Yalnız gerçeklik önemli olsaydı roman
değil tarih yazılmış olurdu. (V) Roman ve sinema yapıt- A) Bıçak dövüyor bıçak, Bursa’da bıçakçılar
ları bu nedenle gerçeği olduğu gibi anlatmaz. Bir dilim güneş gibi Bursa bıçakları
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde B) Halı dokuyor halı, Uşak’ta halı esnafı
ek fiil kullanılmamıştır?
Bir ilkbahar sahifesi kimisi silme çiçek
C) Akşehir’de semerciler semer dikiyordu
Ufacık, yere yakın bozkır atları için
D) Demir dövüyor demir, demirciler Sivas’ta
Örsün üstünde kibrit gibi parlatıyorlar

3. Ne ışıkta gezeyim ne göze görüneyim E) Küçük Asya düzünde ay ve yıldız
Islak bir yorgan gibi sımsıkı bürüneyim
Omuz omuza vermiş ekmek yoğuruyor
Bu dizelerdeki fiillerin kipiyle özdeş bir kullanım,
aşağıdakilerin hangisinde vardır?
A) O büyük kuşlar ki susarlar

Dalıp sükût denen derine
B) Şakımazlar dallarda o kuşlar

Taşıyan onları rüzgâr, rüzgâr 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil, kip(anlam)
kaymasına uğramıştır?
C) Onlar ki bulutlarda gezerler
Bitmeyen ışıklarda yüzerler A) Son değerlendirmeyi yönetim kurulu yapacak.
B) Bayat ekmeği kimse sevmez ama ben severim.

D) Kayalar gibi koparak kayalardan
Uçarlar, uçarlar sevinçlerine C) Birbiri ardına gelen kötü haberler bizi üzmüştü.
E) Yaprak yaprak dökülelim D) Ankara’ya geldiği zaman mutlaka beni arıyor.

168
Bu sevginin verdiği acıdan E) Kapadokya’ya yapılacak gezi, bir hafta ertelendi.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklemin bildirdi- 10. Aşağıdaki dizelerden hangisinde birden fazla eylem
ği eylemin gerçekleşmediği anlamı vardır? vardır?
A) Söylenenleri anlamıyor muyum sanıyorsun? A) Gözlerine yavaşça, yavaşça doldu akşam
B) Bazı günler ben de size gelmek istemiyor değilim. Göklerin ateşini kalbime boşaltarak
C) Yaptıklarından ötürü sana sitem edecek değilim. B) Gündüzden, gürültüden ve kâinattan ırak
Akşamı seyredeyim bakışlarından bırak
D) Yoksullara yardım edemeyecek durumda değilim.
C) Ben bir köy öğretmeniyim, bahçıvanım
E) Ecelerden başka bir yere gitme, demiştim sana.
Kandır, hayattır, emektir benim güllerim
D) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var

Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz
E) Mutluyduk ikimiz de kiraz mevsiminde

Ancak bir filizkıran fırtınası çaldı kapımızı
8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin fiil kipinde anlam 11. Beklesen de olur, beklemesen de
kayması yoktur?
Ben bir gök kuruşum sırmalı kesende
A) Toplantı için yarın Osmaniye’ye gidiyorum. Gecesi uzun süren karlar, buzlar ülkesinde
B) Sen bana verdiğin sözünü hiç tutmuyorsun. Hangi ses yürekten çağırır beni sana
C) İşe gitmek için odasında hazırlanıyor. Geleceğim diyorum, takvim sorma bana
Ihlamur, çiçek açtığı zaman
D) Komşularımız bugün bize geliyorlar.
Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yok-
E) Tatilimi genellikle Kalkan’da geçiriyorum.
tur?
A) Ek fiil
B) Basit çekimli fiil
C) Şart kip eki almış fiil
D) Haber kipiyle çekimlenmiş fiil
E) Oluş anlamlı fiil
9. Ah, neyleyim gönül senin elinden!

Her zaman ağlarım gülemem gayri. 12. (I) Günün birinde, keçe bellemesinin üzerinde bir
Ben bıktım usandım elin dilinden. güneş ve ağaç işlenmiş çok güzel kır bir at, Ahmet’in
kapısının önüne gelip kapının tahtasını koklar gibi
Terk ettim sılayı dönemem gayri.
duruyordu. (II) Atı ilk gören Sofi olmuştu. (III) Sofi, atın
Bu dizilerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söy-
üzerindeki işareti bir yerden hatırlar gibiydi ve bu işa-
lenemez?
retin onlara kötülük getireceğine inanıyordu. (IV) Bu
A) Birden fazla, çekimli fiil vardır. arada Ahmet evin içinde çok eski olan Ağrı Dağı türkü-
sünü söylüyordu. (V) Bu türkü Ağrı Dağı'nın bitmek
B) Olumsuz fiile yer verilmiştir.
bilmez öfkesini dile getiriyordu.
C) I. tekil kişiyle çekimlenmiş fiiller vardır.
Yukarıdaki numaralı cümlelerin hangisinde ek fiilin
D) Birleşik kip eki almış fiil vardır. iki görevi de örneklenmiştir? 169
E) Durum ve kılış fiiline örnek vardır. A) I B) II C) III D) IV E) V
"Fiil (Eylem)"
KONU FİİLDE (EYLEMDE) YAPI
Fiiller yapılarına göre üçe ayrılır:

I. Basit fiiller
II. Türemiş fiiller
III. Birleşik fiiller
I. BASİT FİİLLER
Kök biçimindeki fiillerdir. Basit fiillere getirilen çekim ekleri, fiillerin yapısını değiştirmez.
✓ gül-, git-, dur-, koş-, gel-, gör-, çalış-...
✓ dur - sa - y - dı ✓ oku - muş - sun

ÇE ÇE kip eki kişi eki
II. TÜREMİŞ FİİLLER

Fiillerden ya da isim soylu sözcüklerden yapım ekleriyle türetilmiş fiillerdir.
✓ “Ev-len-, göz-le-, sivri-l-, tıkır-da-, az-ımsa-, su-sa-” fiilleri, isimden türemiş fiillerdir.
✓ “Şaş-ır-, sık-ış-, kov-ala- gül-dür-, süz-ül-, uyu-t-” fiilleri, fiillerden türemiştir.
III. BİRLEŞİK FİİLLER

Birden çok sözcüğün biçimce ya da anlamca kaynaştığı fiillerdir. Birleşik fiiller, biçim ve anlam
HATIRLATMA özelliklerine göre üçe ayrılır.
Kurallı birleşik iller daima a. Kurallı Birleşik Fiiller

bitişik yazılır. Bu illerin ayrı b. Bir İsimle Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller
yazılması yazım yanlışıdır. c. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
"göre bilirsin" (yanlış)
a. Kurallı Birleşik Fiiller
"görebilirsin" (doğru)
Bu fiiller, iki fiilin biçimce ve anlamca birleşmesiyle oluşur. Birinci fiil, gerçek anlamını ko-
rurken ikinci fiil birinciye “yeterlik, tezlik, sürerlik, yaklaşma, beklenmezlik, başlama, bitirme,
isteklenme” anlamları katar.
Kurallı birleşik fiiller şunlardır:

AKLINDA OLSUN
Yeterlik ilinin kullanıldığı 1. Yeterlik Birleşik Fiili: Fiillere “-ebilmek, -abilmek” getirilerek yapılır. “Bilmek fiili gerçek anla-
cümlelerde olasılık anlam- mını yitirerek birinci fiile “gücü yeterlik, olasılık, istek” anlamları katar.
lı sözcükler de kullanılırsa
✓ Kapının kilidini onarabilirim. (gücü yeterlik anlamı)
anlatım bozukluğu olur.
Hastamız, yemeğini yardımsız yiyebildi. (gücü yeterlik anlamı)
Akşama belki kar yağabilir. Bir gece ansızın gelebilirim. (olasılık anlamı)
✒ Yeterlik fiilinin olumsuzu yapılırken “bilmek” fiili düşer.

✓ Olumlu: onar-a-bil-ir-im gel-e-bil-ir-im
Olumsuz: onar-a-ma-m gel-e-me-m
170 I. fiil olumsuzluk I. fiil olumsuzluk
eki eki
DİL BİLGİSİ
2. Tezlik Birleşik Fiili: Fiillere “-ivermek, -ıvermek” fiili getirilerek yapılır. “-ivermek” fiili, ger-
çek anlamını yitirerek birinci fiile “tezlik” anlamı katar.
AKLINDA OLSUN
✓ Beni görünce elindeki paketleri yere bırakıverdi. (Hemen bıraktı.)
Tezlik ili ile aynı anlama
Cebindeki parayı bir günde bitirivermiş. (Hemen bitirmiş.) gelen sözcüğün kullanıl-
Her şeyi çözümleyiverirdi. (Hemen çözümledi.) ması anlatım bozukluğuna
neden olur.
3. Sürerlik Birleşik Fiili: Fiillere “-ekalmak, -edurmak, -egelmek” fiilleri getirilerek yapılır. Bu
fiiller, gerçek anlamlarından sıyrılarak birinci fiile “o işin uzun süre yapıldığı” anlamını katar. Dolmuş, durakta birden du-
ruverdi.
✓ Babam, bu haberi duyunca şaşakaldı.
Sen dersine çalışadur, ben biraz sonra gelirim.
Bu olay, yıllardır anlatılagelmiştir.
4. Yaklaşma Birleşik Fiili: Fiillere “-eyazmak,-ayazmak” fiili getirilerek yapılır. Bu fiil, gerçek
anlamını yitirerek birinci fiile “Olmadı fakat az kalsın oluyordu.” anlamını katar.
✓ Bardakları elinden düşüreyazdı. (Düşürmedi fakat az kalsın düşürüyordu.)

Sınavın ertelendiğini duyunca sevinçten öleyazdım. (Ölmedim fakat az kalsın
ölüyordum.)
b. Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller
Bir isimle bir yardımcı fiilin (et-, eyle-, ol-, kıl-, buyur-) birlikte kullanılmasıyla oluşan birleşik
fiillerdir.
✓ O, kimsesizlere her ay yardım ediyor.

Arap atlar yakın eyler ırağı.
Kabul buyururlar mı acaba?
Dedem, odasında namaz kılıyor.
Sizi tanıdığıma çok memnun oldum.
Yardımcı fiil, bir isimle birlikte kullanıldığında isimde ünlü düşmesi ya da ünsüz türemesi olur-
sa isimle yardımcı fiil birleşik yazılır. Ancak isimde ses olayı (ünlü düşmesi, ünsüz türemesi)
yoksa isimle fiil ayrı yazılır. HATIRLATMA
Yardımcı illerle kurulmuş
✒ “Memnun ol-, teşekkür et-, başarılı kıl-, arz eyle-, dikkat buyur-, namaz kıl-” fiilleri birlikte
birleşik illerin yazımına
kullanıldığı isimle arasında ünsüz türemesi ya da ünlü düşmesi olmadığı için ayrı yazılır.
dikkat edilmelidir.
✓ Benim için yaptıklarınıza teşekkür ediyorum.
park et- (doğru)
✒ “Sabret-, hisset-, affeyle-, kahrol-, kaybol-, zannet-” fiilleri isimle birleşme sırasında ses parket- (yanlış)
olayı (ünlü düşmesi, ünsüz türemesi) olduğu için birleşik yazılır.
✓ Yeni aldığım kalemim kayboldu.

Onun bize geleceğini zannetmiyorum.
Senin bu yersiz davranışlarına uzun süredir sabrediyorum.
✒ Yardımcı fiiller, bazen başka bir fiilin (asıl fiilin) yerini tutup asıl fiil gibi kullanılır. Bu durum-
da, yardımcı fiil olma özelliğini yitirir, tek başına yüklem olur.
✓ Sen gidersen ben bu koca evde ne ederim? (yaparım)

yüklem
Onların bir kızları oldu. (doğdu)
yüklem
Benim memleketimde ayçiçeği çok olur. (yetişir)
yüklem
Geçen yıla göre meyveler bu yıl daha erken oldu. (olgunlaştı) 171
yüklem
"Fiilde (Eylem) Yapı"

c. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
Bir ya da birden fazla isim ile bir fiilden oluşan birleşik fiillerdir. Bu birleşik fiillerde bazen isim
bazen fiil bazen de hem isim hem fiil, gerçek anlamlarını yitirir. Anlamca kaynaşmış birleşik
fiilleri, sözcük sayısı ve anlam özelliklerine göre iki başlık altında toplayabiliriz.
HATIRLATMA
I. Deyim Hâlinde Olan Birleşik Fiiller: Bir ya da birden fazla isim ve bir fiilden oluşan birleşik fi-
Deyim hâlindeki birleşik -
illerdir. Bu birleşik fiili oluşturan sözcükler, gerçek anlamlarını kaybederek anlamca kaynaşır.
illerde her sözcük ayrı ya-
✒ gözünü korkutmak, ekmeğini kazanmak, yorgun düşmek, haber uçurmak...
zılır.
✓ Bu ceza onun gözünü korkutur.
Çocuk kimseyi dinlemiyor; burnunun dikine gidiyor.
Her şey beklenmedik bir çabuklukla yoluna girdi.
II. Bitişik Yazılan Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller: Bir isimle bir fiilden oluşan bazı birleşik
fiiller bitişik yazılır.
✒ vazgeç-, varsay-, öngör-, elver-, başvur-, boşver-, başkaldır-, aşer-…
✓ Onu bu durumda bırakmaya gönlüm elvermedi.
Kar yağınca yola çıkmaktan vazgeçtik.
Yukarıda verilen birleşik fiillerin dışında çeşitli anlam ilgileri ile kurulan birleşik yapılı fiiller de
vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
Beklenmezlik Durumu: “-eceği tutmak” ile yapılır. Cümleye, fiilin beklenmedik bir anda olduğu
anlamını katar ve her zaman ayrı yazılır.
✓ Telefonun çalacağı tuttu.

Dayımın bize geleceği tuttu.
Başlama Durumu: “-r olmak” ile yapılır. Fiilin yapılmaya başlandığı anlamını verir ve ayrı
yazılır.
✓ Dereler çağlar oldu.
Gözlerim ağlar oldu.
Bitirme Durumu: “-miş bulunmak” ile yapılır. Fiilin yapılmış olduğunu, bu ilden dönülemeye-
ceğini bildirir ve ayrı yazılır.
✓ Erken gitmiş bulundum.

Yemeği yapmış bulundum.
İsteklenme Durumu: “-esi gelmek” ile yapılır. Fiilin yapılmak istendiği anlamını verir ve ayrı
yazılır.
✓ Anlattıklarına gülesim geldi. (Gülmek istedim.)
Olayı duyunca ağlayasım geldi. (Ağlamak istedim.)
172
DİL BİLGİSİ
1 3
Duvara, bir titiz örümcek gibi, Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, yeterlik
İnce dertlerimle işledim bir ağ. birleşik fiilinin olumsuzudur?
Ruhum gün boyunca sönecek gibi, A) Olay bize bu şekilde anlatılmamıştı.
Şimdiden ediyor hayata veda. B) O değerli kitapların birini bile okumadı.
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? C) Çok istedi fakat kendine uygun bir iş bulamadı.
A) Zaman zarfı B) Belgisiz sıfat D) Bizimle birlikte gelmesi doğru olmazdı.

C) İsim-fiil D) Birleşik eylem E) Eski gazetelerin kuponlarını kesmemişsin.
E) Edat
2014 / YGS A seçeneğindeki cümlenin yüklemi türemiş (anla-t-ıl-) fiil-
dir. B’de “oku-ma-dı”, D’de “ol-maz-dı”, E’de “kes-me-miş-
“Şimdiden” sözcüğü zaman zarfı, “bir” sözcüğü herhangi sin” fiilleri basit yapılı fiillerdir. C seçeneğindeki “bulama-
anlamını verdiği için belgisiz sıfat, “veda ediyor” birleşik dı” fiili, yeterlik birleşik fiilinin (bul-a-bil-di)olumsuzudur.
eylem, “gibi” ve “dertlerimle” sözcüğündeki “ile” edattır. Yeterlik birleşik fiili olumsuz yapılırken “-bil-” fiilini yitirir.
Verilen dizelerde isim-fiil yoktur.
Yanıt C
Yanıt C
2 (I) Her yolculuk, hüzünlü bir yalnızlığı büyütüyordu içimde.

(II) Tren camlarından gördüğüm yemyeşil ağaçlar, yapılar
“Rüyaları gerçekleştirmenin yolu, uyanıvermektir uykular- zamana yenik düşmüştü. (III) Tepesi karla kaplı dağlar,
dan.” demiş bir düşünür. Öyleyse ne duruyoruz, hemen tespih taneleri gibi geçiyordu gözümün önünden. (IV) Ge-
silkinip kalkalım yumuşak yataklarımızdan! ride bırakmak zorunda kaldığım sevdiklerime duyduğum
Bu parçada, aşağıdakilerden hangisi yoktur? özlem, bu yolculukta başlamıştı. (V) Dokunsalar ağlayacak
bir yürekle bir kentten bir kente kaçarcasına gidiyordum.
A) Tezlik fiili
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisinin
B) Zarf-fiil
yüklemi, birleşik yapılı bir ildir?
C) Sıfat-fiil
D) İstek kipiyle çekimlenmiş fiil A) I B) II C) III D) IV E) V
E) Şimdiki zamanla çekimlenmiş fiil I. cümlede “büyütüyordu” fiili ile IV. cümledeki “başlamış-
2013 / YGS tı” fiili, türemiş fiillerdir. III. cümledeki “geçiyordu” fiili ile
V. cümledeki “dokunsalar, gidiyordum” fiilleri, basit yapılı
“Uyanıver-“ tezlik fiiline, “silkinip” zarf-fiile, “kalkalım” istek fiillerdir. II. cümlenin yüklemi (yenik düşmüştü), anlamca
kipiyle çekimlenmiş fiile, “duruyoruz” şimdiki zamanla çe- kaynaşmış birleşik fiildir (deyim).
kimlenmiş fiile örnektir. Sıfat-fiile yer verilmemiştir.
Yanıt C Yanıt B 173

TEST
2
KONU ÖĞRETEN
1. Herhangi bir yapım eki almamış fiillere(isimden fiil, fiil- 4. Fiiller, yapı bakımından “basit, türemiş ve birleşik” olmak
den fiil yapan ek) basit yapılı fiil (eylem) denir. üzere üç gruba ayrılır. Yapım eki almayan fiillere basit
fiil, yapım eki almış fiillere türemiş fiil, en az iki sözcüğün
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi basit yapılı
değildir? birlikte kullanılmasıyla oluşan fillere ise birleşik fiil denir.
A) Güneş, dakikalar sonra bulutların arasından çıktı. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri yapıları bakımından
ikişerli eşleştirilirse hangisi dışta kalır?
B) Bu aralar pop müzik alanında birbirinden ilginç yazı-
lar yazılıyor. A) O, çocuklara masal okumayı çok seviyormuş.
C) Farklı ülkelerden sporcular, Boğaz koşusu için İs- B) Dün kütüphaneden aldığı romanı bugün okuyuver-
tanbul’a geldi. miş.
D) Çocukların okuması için dili sade masallar yazmalı- C) Yaz tatilimi genellikle Osmaniye’de geçiriyorum.
yız. D) Kuracağım yeni şirkete kimseyi ortak etmeyeceğim.
E) Sorumluluğunu bilen insan, her işini zamanında ya- E) Bu eser hakkında düşündüklerimi size yazdım.
par.
2. Yapım eklerinden biriyle türetilen fiillere, türemiş fiil

denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş fiile yer 5. Bir isimle “et-, eyle-, ol-, kıl-, buyur-” yardımcı fiillerinden
verilmemiştir? herhangi birisinin bir araya getirilmesiyle birleşik fiil oluş-
turulabilir.
A) Ankara’ya gitmek için sana yazdığım mektubun ce-
vabını bekliyorum. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yardımcı fiille
oluşmuş bir birleşik fiil yoktur?
B) Son yıllardaki sanatçı ve yapıt bolluğu nereden geli-
yor? A) Aranan suçlu, sonunda polise teslim oldu.
C) Sanatçı, tiyatroyu halkı aydınlatmada faydalı bir B) Diken içinde biten gonca güle minnet eylemem.
araç olarak benimsemiş.
C) Her şeye sahip olduğun için hâline şükret.
D) Eğitim yuvaları, büyük bir heyecanla yeni eğitim-öğ-
D) Sabret gönül bir gün olur, bu hasret biter.
retim yılına başladı.
E) Bu dünya herkes için etme bulma dünyasıdır.
E) Bu aralar, bahçelerdeki meyve ağaçları bir başka
görünüyordu.
3. Basit zamanlı fiille basit yapılı fiiller birbiriyle karıştırılma-

malıdır. Basit zamanlı fiil, haber ve dilek kiplerinden
biriyle çekimlenmiş fiildir. Basit yapılı fiil ise yapım eki 6. “Et-, ol-” fiilleriyle birleşen isimlerde ses düşmesi veya
almamış yani kök hâlinde olan fiildir. türemesi olursa isimle yardımcı fiil bitişik yazılır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi basit yapılı Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “et-, ol-” yardımcı
ve basit zamanlı bir fiilden oluşmuştur? fiillerinin yazımında yanlışlık yapılmıştır?
A) Yenilenen lise müfredatı, tüm kurumlara tanıtılıyor- A) Sağlam bir aile olmadan bir toplum asla mutlu ol-
du. maz.
B) Havaların soğumasıyla birlikte kombiler yanmaya B) İnsanlar panik içinde, şehri gece yarısı terk ediyor-
başladı. du.
C) Gıda fiyatlarında yapılan indirim halkı mutlu etmişti. C) Memlekette olanı biteni her zaman merak ediyorum.
D) Cumhuriyet Bayramı tüm yurtta büyük bir coşkuyla D) Zorluklarla okuyan bu genç, öğretmen olmak için sa-
kutlandı. bır etti.
174 E) Bakanlık, ülkeler arasındaki vize sorununu iki günde E) Yoğun kar yağışı yüzünden hafta sonunda eve hap-
çözdü. solmuştuk.
DİL BİLGİSİ
7. Birleşik fiil türlerinden biri de kurallı birleşik fiillerdir. 10. Kurallı birleşik fiillerde birinci fiil temel anlamını korur;
“-ebilmek kalıbıyla yeterlik; “-ivermek” kalıbıyla tezlik; ikinci fiil, birinci fiile “yeterlik, tezlik, sürerlik, yaklaşma”
“-egelmek -edurmak, -akalmak” kalıbıyla sürerlik; “-eyaz- anlamlarını katar.
mak” kalıbıyla yaklaşma birleşik fiili oluşturulur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, kurallı birleşik
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, kurallı bir- fiillerden herhangi birine örnek yoktur?
leşik fiillerden biriyle oluşturulmamıştır?
A) Hacettepe efsanesi yıllarca anlatılagelmiş.
A) Bu gidişle eve ancak yarım saat sonra varabilirim.
B) İstersen sabahları iş yerine çok erken gidebilirsin.
B) Yaşlı teyze, arabadan inerken düşeyazdı.
C) İşe el atmışken bir zahmet şuna bakıver.
C) Ailenden izin alarak iki saat dışarı çıkabilirsin.
D) Onlar, sorunlara çözüm aramaktan vazgeçmiş.
D) Kendini işine veremediği için işten kovulmuş.
E) Garson, elindeki bardakları taşırken düşüreyazdı.
E) En yakın arkadaşının açıklarını yakalayıverirdi.
11. Yeterlik birleşik fiilinin olumsuzu yapılırken birinci fiile

“-e” yardımcı sesinden sonra “-me/-ma” eki getirilir ve
“bilmek” fiili düşer (gelebilirim > gel-e-me-m). Fiilin birle-
8. Yardımcı fiil olarak kullanılan “et-, eyle-, ol-, kıl-, buyur-” şik fiil olup olmadığını anlamak için fiili “olumlu” ya çevir-
fiilleri asıl fiil olarak da kullanılabilir. Bu durumda “et-, ol-, mek gerekir.
eyle-” fiillerinin yerine başka bir fiil kullanılabilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yeterlik birleşik
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “et-” fiili, yardımcı fiilinin olumsuzuna örnek vardır?
fiil olarak kullanılmamıştır?
A) Sabahları çok erken kalkmayı sevmiyorum.
A) Bu araba, taş çatlasa kırk bin lira ederdi.
B) Buraya geldim geleli onlardan haber alamadım.
B) Bu çalışan, ikramiye almayı hak etmişti.
C) Çevresindekiler son anına kadar yanında olmamış.
C) Arkadaşımın gelmesi beni mutlu etti.
D) Gençler,son zamanlarda nedense kitap okumaz
D) Görevli, arabayı bahçeye park etti. oldu.
E) Güzel alışkanlıklarımızı artık terk ediyoruz. E) Senin buraya yalnız geldiğine hiç kimse inanmadı.
9. Yeterlik birleşik fiili, cümleye “gücü yetme, başarma,

olasılık” gibi anlamlar katabilir. Bu fiillerle birlikte olasılık 12. Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller, genel-
bildiren sözcükler de kullanılırsa anlam düzeyinde anla- likle ad soylu bir sözcükle bir fiilin kalıplaşıp anlamca
tım bozukluğu olur. kaynaşmasıyla oluşur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi anlamca

örnek vardır? kaynaşmış birleşik fiildir?
A) Ben yaşadığım bu acıları nasıl unutabilirim? A) Dalgalar her gün bir başka kıyıya atar beni.
B) Belki akşama ailecek yemeğe gidebiliriz. B) Sözde, senden kaçıyorum doludizgin atlarla.
C) Bu konuda sana canı gönülden destek verebilirim. C) Onun söylediklerine niçin kulak asmıyorsunuz.
D) İstesen de bu konuda ona asla ulaşamazsın. D) Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
175
E) Bilinçli gençler, zorlukların üstesinden gelebiliyor. E) Çok hoş bir kahvaltı yapmıştık bugün.
3
FİİLDE (EYLEMDE) YAPI
1. (I) Şair yüreği heyecansız yaşayamaz. (II) Onların ilk sev- 4. I. Bugünlerde kimseyle görüşemezmiş.
dası, şiir olagelmiştir öteden beri. (III) Onlar hiçbir zaman II. Sen gidedur, ben sana yetişirim.
bu sevdadan vazgeçmezler. (IV) Başına “kara” eklenmiş
III. Sinemaya gittiğimizi söyleyiverdi.
bir sevdayla yaşadıkları için iflah olmazlar. (V) Yaşam
boyu sürecek bir serüven, bir sevda hastalığı girivermiştir Bu cümlelerde kullanılan birleşik fiiller, hangisinde
yaşamlarına. sırasıyla verilmiştir?
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde A) Tezlik- sürerlik-yaklaşma

tezlik birleşik fiili kullanılmıştır?
B) Yeterlik- sürerlik- tezlik
C) Yaklaşma-tezlik-yeterlik
D) Yeterlik-tezlik-tezlik
E) Sürerlik-yeterlik-yaklaşma
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil, sürerlik anlamı

taşımaktadır?
5. (I) Her şiir bir öyküdür. (II) Sözcüklerden oluşan dizelerin
A) Çiçekleri biraz sonra sen sulayıver. altında genellikle bir öykü yatar. (III) Bu nedenle şairle-
B) Yaşlı adam koltukta uyuyakalmıştı. rin, yaşamlarını şiire dökmeleri doğaldır. (IV) Şairin
yaşam öyküsü, şiirlerinde yalnızca bir ayrıntıdır. (V) Bu
C) Çantasını masanın üzerine bırakıvermiş.
bakımdan her dizenin sınırları içinde bir yaşam öyküsü
D) Planlı çalışırsan başarılı olabilirsin. bulunur.
E) Çarşıya niçin çıktığını unutuverdi. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinin
yüklemleri diğerlerinden farklı türdedir?
A) I ve II B) II ve III C) III ve V
D) II ve V E) IV ve V
3. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi hem yapı hem 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, birleşik
de zaman bakımından birleşiktir? zamanlı basit bir fiildir?
A) Yaz sonunda herkes buraları terk eder. A) Kedisi, son zamanlarda sık sık hastalanıyor.
B) Tutsak insan, özgür insan gibi düşünemez. B) O olayı düşündükçe nedense kahroluyorum.
C) Yemek yaparken bana yardım etti. C) O dev gibi adam iyice küçülmüştü.
D) Ödünç aldığı bütün malları devretmiş. D) Konuşurken gözlerini hafifçe süzüyordu.

176
E) Eşyalarının hiçbirini yerinde bulamıyordu. E) Ziyaretçiler uzun süre içeri alınmamıştı.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdakilerin hangisinde fiil, zamanına ve yapısına 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, birleşik
göre birleşik bir fiildir? zamanlı bir birleşik fiildir?
A) Dünya klasikleri dilimize özenle çevrilmişti. A) Çevrende olup bitenleri hiç mi merak etmezsin sen?
B) Her sanat yapıtında yenilik olmalıdır. B) Çektiği acıları konuşmalarından anlayabilirsiniz.
C) Kaçmak isteyen adamı yakalayıverdim. C) Sınav sorularını birçok öğrenci yanıtlayamamış.
D) Daha geniş ve aydınlık bir ev alabilirdik. D) Kıyafeti, yürüyüşü, konuşmasıyla dikkat çekiyordu.
E) Sonunda dünyanın kaç bucak olduğunu anlayabildi. E) Günün her saatinde bahçedeki havuzda yüzüyordu.
8. “İyi beslenmeyen bir çocuk, gelişemez.” cümlesindeki

“gelişemez” fiili için aşağıdaki bilgilerden hangisi
doğrudur? 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili fiil, yapısı
A) Basit yapılı fiil, bildirme kipi, gelecek zaman, bakımından diğerlerinden farklıdır?
3. tekil kişi, olumlu A) Bahçesi büyük bir eve taşındık.
B) Türemiş fiil, bildirme kipi, geniş zaman, 2. çoğul kişi,
B) Bütün gece el ele sokaklarda dolaştık.
olumsuz
C) Toplantı uzayınca oradan ayrıldım.
C) Tezlik birleşik fiili, bildirme kipi, gereklilik,
3. tekil kişi, olumlu D) Anlatılanları duyunca ne diyeceğini bilemedi.
D) Yeterlik birleşik fiili, bildirme kipi, geniş zaman, 3. E) Çocuk, elbise dolabının çekmecesini karıştırmış.
tekil kişi, olumsuz
E) Sürerlik birleşik fiili, dilek kipi, geniş zaman,

2. tekil kişi, olumlu
12. Birleşik fiillerin bir kısmı, isim soylu bir sözcükle yardımcı
9. (I) Yazar, hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinde saf şiirin en
fiilden oluşur.
güzel örneklerini verir. (II) Ancak sonraları serbest ölçü-
de karar kılar. (III) Serbest ölçülü şiirlerinde de saf şiir Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamanın
anlayışına bağlı kalır. (IV) Ayrıca şiiri ideolojik akımların dışında bir birleşik fiil vardır?
dışında tutmayı her zaman başarır. (V) Şöhret peşinde
A) Heyecanlanınca elindeki bardakları düşürüverdi.
koşan şairlere karşı o, sadece şair kalmıştır.
B) İki günden beri yağan kar, hayatı felç etti.
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangilerinin
yüklemi birleşik yapılı eylemdir? C) Yoksul ve kimsesiz insanlara yardımcı olurdu.
A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) Yönetici, onun isteklerini asla kabul etmezdi. 177

D) IV ve V E) II ve V E) Elinden bir şey gelmeyişi onu kahrediyordu.
4
FİİLDE (EYLEMDE) YAPI
1. (I) Sanatın, bilim gibi doğrusal bir gelişme çizgisi izle- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde basit yapılı bir fiil
diği söylenemez. (II) Bu süreç, zengin bir içerik ve kullanılmıştır?
inişli çıkışlı bir yol olmayabilir. (III) Sanat, üretildiği A) Ona verdiği sözlerin hiçbirini hatırlamadı.
andan itibaren sürekli değerlendirilmeye ihtiyaç duyar.
B) Uzun yolda da arabayı arkadaşı sürmüştü.
(IV) Tarihten günümüze gelmiş ürünlerin kalıcılığı da
buna dayanır. (V) Çünkü dili her zaman yoruma açık C) Bildiği olayların hepsini ona tek tek anlattı.
olacaktır sanatın. D) O günden sonra kimsenin yüzüne bakamadı.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinin E) Gittiğinden beri evi derin bir sessizlik kapladı.
yüklemi türemiş bir eylemdir?
5. Beni bu güzel havalar mahvetti

I
Böyle havada istifa ettim
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla birle- II
şik fiil vardır? Evkaftaki memuriyetimden
Tütüne böyle havada alıştım
A) Kardeşine yardım etmezsen o, bu ödevi yarına ye-
III
tiştiremez. Böyle havada âşık oldum
B) Son günlerde işlerinin iyi gitmediğini biliyordu. IV
Eve ekmekle tuz götürmeyi
C) Bunları anlatmayacağım çünkü bunlar bildiğiniz Böyle havalarda unuttum
şeyler. V
D) Geçmişin hesabını vermek için şiir yazmak gerekir. Yukarıdaki altı çizili fiillerden hangi ikisi, farklı yapı-
dadır?
E) Aynı şeyleri söyleyip herkesin sinirlerini bozuyor-
sun. A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
3. Aşağıdakilerin hangisinde yeterlik birleşik fiili, cüm-

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, yapısı
leye farklı bir anlam katmıştır?
yönünden farklıdır?
A) Masayı tek başına kaldırabilecek mi? A) O, artık bu takımda oynayamazmış.
B) Böyle bir yazıyı ben de yazabilirim. B) Bundan sonra kimseyi kızdırmayacaksın.
C) Evin perdelerini yalnız o dikebilir. C) Bahçıvan elmaları erkenden toplayıvermiş.
D) Biraz daha çalışsan sınavı kazanabilirsin. D) Kitaptaki soruları kolaylıkla çözebilirsin.
178
E) Davetini kabul etmezsen sana kırılabilir. E) Merdivenleri inerken bardakları düşüreyazdım.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerden hangisi yapı- 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde,
ca diğerlerinden farklıdır? “eylemin beklenmedik bir anda gerçekleştiği” anlamı
vardır?
A) Doğduğunuz yerleri bir daha unutmayın.
A) İzinli olduğu için düğüne gelebildi.
B) Kahvaltıdan önce evin yanındaki parkta yürüdük.
B) Şiir çevirilerinden tat alamıyorum.
C) İlkbaharda bahçeye gül, karanfil dikeceğiz.
C) Bencilliğini yenemediğinden yakınırdı.
D) Son günlerde soğuk soğuk terliyor bu çocuk.
D) Aynı şeyleri söylemekten bıkıp usanmazdı.
E) Her zaman sımsıcak duygularla bizi anar.
E) Sokağın az ilerisinde karşıma çıkıverdi.
11. Hani bir gün seninle Topkapı’dan

Geliyorduk yol üstü bir meydan
Bir çınar gördük enli boylu, vakur
Bir çınar, hiç eğilmemiş mağrur
8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, “Bu işi Koca bir gövde belki altı asır
ona vermeliydiniz.” cümlesinin yüklemiyle yapıca Belki ondan da fazla, dalgın, ağır
özdeştir? Kaygısız bir ömür sürüp gelmiş
A) Gerçek dışı olaylara inanmasak da öykülerde onları Öyle serpilmiş, öyle yükselmiş
görürüz.
Bu şiirdeki eylemlerle ilgili olarak aşağıdakilerden
B) Zamanında yaşanmayan güzellikleri, bir daha hiçbir hangisi söylenemez?
zaman yaşayamayız.
A) Bazı eylemler türemiş yapılıdır.
C) Duygularını bir ezgi eşliğinde dile getirirdi.
B) Basit çekimli eylemler vardır.
D) Yanlışlarından ders çıkaramadığı için yanlış yapma-
C) Birleşik çekimli eylem vardır.
ya devam ediyordu.
D) Birleşik yapılı eylem vardır.
E) Her insanı aynı ölçüde sevebilmek, bir sevgi ustası
olmayı gerektirir. E) Yansımadan türemiş eylem kullanılmıştır.
12. I. Yanımda bir çocuk beliriverdi.

II. Bu evi sana bağışlayamam.
III. Yorgunluktan masada uyuyakaldı.
IV. Küçük çocuğu sevesim geldi.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik fiil yoktur? Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi-
A) O uzun merdivene çıkmaya asla cesaret edemez- nin örneği yoktur?
dim. A) İsteklenme birleşik fiili
B) Geçen günkü olayı kimin çıkardığını öğrenemedik. B) Sürerlik birleşik fiili
C) Çocukluk günlerinden söz ederdi her zaman. C) Yaklaşma birleşik fiili
D) Yalnızlıktan kurtulamadı, onun için kitap okuyor. D) Yeterlik birleşik fiili 179
E) Düğün için kendisine yeni bir elbise alacaktı. E) Tezlik birleşik fiili
KONU FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)
Fiil kök ya da gövdelerinden belli eklerle türeyen, yan cümlecik kurmaya yarayan sözcüklerdir.
Fiilimsiler, fiil anlamlarını tam olarak yitirmez; fiiller gibi olumsuzluk ve çatı ekleri alır. İsim gö-
revindeki fiilimsiler, isim çekim eklerini alırlar. Fiilimsiler, temel cümlenin de yüklemi olur; isim,
sıfat, zarf görevinde kullanılırlar.
✓ Dünyada sevmiş ve sevilen nafile bekler.

yan yargı yan yargı
(fiilimsi) (fiilimsi)
En büyük mutluluğu, müzik dinlemekti.

yüklem (fiilimsi)
Kızarmış elmaları toplamak ne büyük zevkti.

yan yargı yan yargı
✒ beğen-en (olumlu), beğen-mek (olumlu) beğen-ip (olumlu)

beğen-me-y-en (olumsuz) beğen-me-mek (olumsuz) beğen-me-y-ip (olumsuz)
Fiilimsiler görevlerine göre üçe ayrılır:

a) İsim-fiiller (ad-eylemler)
b) Sıfat- fiiller (ortaçlar)
c) Zarf- fiiller (bağ- fiiller, ulaçlar)
A. İSİM-FİİLLER (AD - EYLEMLER)

Fiillere “-mek, -me, -iş” ekleri getirilerek yapılır. Bu ekler ünlü uyumlarına uyar. İsim -fiiller,
isim görevinde kullanılır ve isimlere getirilen çekim eklerini alırlar. Zaman kavramı taşımazlar.
✒ Para kazanmak amacıyla beste yaptığını söyledi.

isim-fiil
eki
✓ Konuşma, insanın aklını kullanma sanatıdır.

isim-fiil
eki
Her zaman aklımızın izinde yürü - me - y - e gayret edelim.

isim-fiil ÇE
eki
Düşünen çocuk, düşün - me - me - y - e başladı.

olumsuzluk isim-fiil ÇE
eki eki
✓ Okula gitmeyişinin nedeni var mı?

isim-fiil
eki
O, şimdi kitap okumakla meşgul.

isim-fiil
eki
Kitap okumamak, düşüncelerimizi darlaştırır.
isim-fiil
eki
Beni görünce bir kaçışı vardı ki sorma.

isim-fiil
eki
Eve gelişiyle evden çıkışı bir oldu.

180 isim-fiil isim-fiil
eki eki
DİL BİLGİSİ
✒ “-mek, -me, -iş” ekleri, fiillerden kalıcı isimler de türetir. Bu ekleri alan fiiller, nesne ya da
kavram adı olduğu için isim-fiil özelliğini yitirip kalıcı isim (nesne ve kavram adı) olur.
✒ Evde ekmek ve dondurma kalmamış. Bu cümledeki altı çizili sözcükler (ekmek, dondur-
ma), eylem anlamlarını yitirdikleri için kalıcı isim olmuşlardır.
✒ Bu yıl tarlaya buğday ekmek istiyorum. (Buradaki “ekmek” sözcüğü eylem anlamını yitir-
mediği için isim-fiildir.)
Aşağıda verilen altı çizili sözcükler kalıcı isim olmuştur.
✓ Dolmayı, kavurmayı ve kızartmayı severim.

AKLINDA OLSUN
Senin bu konudaki görüşüne katılıyorum. Kalıcı adların olumsuzu ya-
pılamaz.
Hafta sonu uçurtma şenliği var.
Apartmanın girişi karanlıktı.
B. SIFAT-FİİLLER (ORTAÇLAR)
Fiillere “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri getirilerek yapılır. Bu ekleri alan fiiller, sıfat
olur ve sıfat tamlaması kurar. Bazen de adın yerini tutarak adlaşır. Sıfat-fiiller, olumsuzluk eki
alır.
a) -an,-en
✒ Kitap oku - y - an insanla okumayan insan bir olur mu?

(Her ikisi de sıfat tamlamasıdır.)
Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun.

(Sıfat tamlaması kurmuş.)
✓ Ailesinin sözünü dinleyen çocuklar, daha mutlu oluyormuş.

Medeni olmayan milletler, medeni olanların ayakları altında kalmaya mahkûmdurlar.
(Atatürk )
b) -ası,-esi
✓ Yıkılası gurbet, beni erken yaşlandırdı.

Onun unutulası bir yüzü yoktu.
c) -mez,-maz
✓ O vefasız, onulmaz dertler açtı başıma.
Hiç kimseye olur olmaz sözler söyleme.
Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç.
✒ “-mez,-maz” sıfat-fiil ekleri, kip ekleriyle karıştırılmamalıdır.
✓ Utan-maz adam, hiçbir şeyden utan-maz.

sıfat-fiil kip eki
eki
Olmazları söylemez bize.

adlaşmış geniş
sıfat-fiil zaman 181
kipi
"Fiilimsiler (Eylemsiler)"
d) -ar,-er,-ır,-ir,-ur,-ür
✓ Askerler koşar adımlarla ilerlediler.

Görür gözüm, görmez oldu.
İşe yarar bir araba almış kendisine.
✒ “-ar, -er” sıfat-fiil ekleri, kip ekleriyle karıştırılmamalıdır.
✓ Güler yüze doyulmaz.

sıfat-fiil
eki
O adam her zaman çok güler.
kip
eki
e) -dık,-dik,-duk,-dük (-tık,-tik,-tuk,-tük)
✒ Toplantıda tanıdık yüzlerle karşılaştım.
sıfat-fiil
eki
UYARI Deneme sınavında, bildiklerimi bile yapamadım.
adlaşmış
Kalıcı isimleri, sıfat-fiil ile
sıfat -fiil
karıştırmamalıyız.
Dolmuş, bakan, çağlayan, ✓ Attığın taş ürküttüğün kurbağaya değmediği an, zararda olduğunu anla.
yazar, okur.... sıfat-fiil sıfat-fiil sıfat-fiil adlaşmış
eki eki eki sıfat-fiil
✒ “-dik” sıfat-fiil eki, kip ve kişi ekiyle karıştırılmamalıdır.
✓ Yarışmadaki soruların hepsini bil - di - k.

kip kişi
eki eki
f) -ecek, -acak, -(y) ecek, -(y) acak
Gelecek yıl, okulumdam mezun olacağım.

sıfat-fiil kip eki
eki
Basılacak kitapları matbaaya gönderdik.
sıfat-fiil
eki
g) -mış, -miş, -muş, - müş

Bahçedeki kurumuş ağaçları kestiler.
sıfat-fiil
eki
Kullanılmış kâğıtları çöpe değil, kâğıt kumbarasına atalım.

sıfat -fiil
eki
Ben balığın kızarmışını severim.
adlaşmış
sıfat -fiil
Küflenmiş ekmekleri kuşlara verdi, küflenmemişleri kendi yedi.

sıfat -fiil adlaşmış sıfat -fiil
eki
✒ “-miş sıfat-fiil eki, kip ekiyle karıştırılmamalıdır.

Bu ekmekler küflenmiş.
kip
eki
Paslanmış demirleri boyamış.

182 sıfat-fiil kip
eki eki
DİL BİLGİSİ
C . ZARF-FİİLLER (BAĞ-EYLEMLER, ULAÇLAR)
✒ Fiil kök veya gövdelerinden “-ken, -alı (-eli), -asıya (-esiye), -a...-a (-e...-e),
-madan (-meden), -ınca (-ince), -ip, (-ıp, -up, -üp), -arak (-erek), -dıkça (-dik-
çe, -tıkça, -tikçe), -maksızın (-meksizin), -r...-maz (-r...-mez), -casına (-cesine),
-dığında” ekleriyle türeyerek zarf görevi üstlenen sözcüklerdir.
AKLINDA OLSUN
“-ip” eki, bağlama görevi dı-
✒ Zarf görevinde kullanıldıklarında fiilin durumunu, nasıl yapıldığını ve zamanını belirtir, zarf
şında cümlelere değişik an-
tümleci olurlar.
lamlar da katar. Yinelenen
fiillerden birincisine gelince
1. Bağlaç (Bağlama) Görevindeki Zarf-Fiiller
“pekiştirme” anlamı verir.
a) -ip, -ıp, -up, -üp: Fiillere getirilen bu ek, “ve” bağlacının yerine kullanılır.
Görüp göreceğin budur.
✓ Ödevlerini bitirip okula gitti.
(Ödevlerini bitirdi ve okula gitti.) Durup dururken başıma ne
işler açtım.
b) diye: “Diyerek” zarf-fiilinin kısaltılmış biçimidir. Cümleleri birbirine bağlar.
✓ Bu kitabı önce ben okumalıyım diye söylendi.

Aradıklarımı burada bulamadım diye yakındı.
O, benin oğlum diye bağırdı.
2. Durum Bildiren Zarf-Fiiller
✒ Cümlede durum zarfı görevi üstlenir, fiilin nasıl yapıldığını bildirir.

a) -arak, -erek:
✓ Mektubu ağlayarak okudu.
Yüzüme bakarak konuş.
Bu işi severek yaptım.
Bilmeyerek onun kalbini kırdım.
b) -e …-e, -a…-a:
✒ Fiillerden ikileme kurar.

✓ Ömürler geçiyor ağlaya güle.
Her zaman bağıra bağıra konuşuyor.
Gide gide bir söğüde dayandım.
Karpuz yata yata büyür.
c) -madan, -meden:
✓ Diyorlar kül olmaz ateş yanmadan
Denizler durulmaz dalgalanmadan
✓ Toplantıyı hiç ara vermeden bitirdik.

Arkadaşımla kimseye görünmeden oradan kaçtık.
Elmas nasıl yontulmadan kusursuz olmazsa insan da acı çekmeden olgunlaşamaz.
(Konfüçyüs)
d) -maksızın, -meksizin:
✓ Konuyu kitaba bakmaksızın anlattı.
Toplantıda bir saat durmaksızın konuştu.
İçeriye kapıyı çalmaksızın girmiş.
e) -casına, -cesine:
✓ Çok uzaklarda da olsan yine gel.
Bu ölürcesine sevdiğine gel.
✓ Kadın, çıldırmışçasına bağırıyordu. 183
✓ Arkadaşlarının yanından koşarcasına ayrıldı.
3. Zaman Anlamı Veren Zarf-Fiiller
✒ Cümlede zaman zarfı tümleci görevi üstlenirler.

a) -ınca, -ince:
✓ Yanağında iki gamze / Çiçek açar sen gülünce

Sevince her şey başka / Sev de gönlünce yaşa
Çalışınca yapılmayacak iş yoktur bu dünyada.
b) -ken:
✒ Zarf-fiil ekleri genellikle kip eklerinden sonra gelmez fakat “-ken” zarf-fiil eki, kip eklerin-
den sonra kullanılır.
✓ Ders çalış-ır-ken sessiz bir ortam tercih edilmelidir.

kip zarf-fiil
eki eki
Elin değ-miş-ken benim odamı da temizle.

kip zarf-fiil
eki eki
Yağmur yağ-ar-ken küpünü doldurmalısın.

kip zarf-fiil
eki eki
c) -dıkça (-dikçe, -tıkça, -tikçe):

AKLINDA OLSUN ✓ Bu şiiri okudukça beni hatırla.
“-dikçe” zarf-il eki, yine- Aklına geldikçe gülmeye başlıyor.
lenen illerden birincisine Kılıç kınından çıkmadıkça it sürüsü dağılmaz.
gelince ikileme kurar ve
Bir adamın ünü, gölgesine benzer; yükseldikçe büyür, düştükçe küçülür.
ikinci ile “aşırılık” anlamı
katar.
d) -r …-mez:
Koştukça koştu.
Çalıştıkça çalıştı. ✒ Fiilin çok çabuk yapıldığını bildirir.
✓ Yıllar geçse de onu görür görmez tanıdım.

✓ Kara gözlüm efkârlanma gül gayri
İbibikler öter ötmez ordayım
Mektubunda diyorsun ki gel gayri
Vatan borcu biter bitmez ordayım
e) -dığında,(-diğinde, -duğunda,-düğünde):
✒ Fiilin yapıldığı zamanı bildirir.

✓ Bu paketi bize uğradığında alırsın.
UYARI Elindeki kitap bittiğinde onun özetini çıkarırsın.
“-r … -mez” zarf-il eki ✓ Bahar geldiğinde mi ben böyle olurum,

cümleye her zaman “za- Yoksa böyle olduğunda mı gelir bahar?
man, çabukluk” anlamı
katmaz. f) -alı,-eli:
Bilir bilmez konuşuyor.
✒ Kendinden önce gelen çekimli fiille ve “beri” edatıyla (ilgeciyle) öbek oluşturur.
Olur olmaz konuşma.
✓ Ankara’ya geleli onu görmedim.
184 Gitti gideli ondan bir haber alamadık.
İşe başladı başlayalı cebi para gördü.
DİL BİLGİSİ
1 3
(I) Hindistan'da bir kişi Ganj Nehri'nin kıyısında gezinirken su- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-il, cümleye za-
yun üstünde yüzen bir pet şişe buldu. (II) Sıradan görünen man anlamı katmıştır?
bu pet şişenin içinde bir elektronik devrenin bulunduğunu fark
A) Ders boyunca bana bakıp bakıp güldü.
edince merakla onu kurcalamaya başladı. (III) Devreye takı-
lı olan sim kartı telefonuna yerleştirerek günlerce İnternet’te B) Okula kadar şarkı söyleye söyleye gitti.
dolaştı. (IV) Birkaç ay ücretsiz İnternet’in keyfini çıkaran bu
C) Beni görünce elindekileri bırakıp kaçtı.
kimse, bir süre sonra olayın gerçek yüzünün ne olduğunu an-
ladı. (V) Nehirde karşılaştığı şişe, uzmanlarca sudaki kirliliği D) Günlerini bahçeyle uğraşarak geçiriyordu.
ölçmek üzere yürütülen projenin bir parçasıydı. E) Üç günden beri durup dinlenmeksizin çalışıyor.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde isim-il, A'da “bakıp bakıp”, B’de “söyleye söyleye”, D’de “uğraşa-
sıfat-il ve zarf-il örneği vardır? rak”, E’de “durup dinlenmeksizin”, durum bildiren zarf-fi-
A) I B) II C) III D) IV E) V illerdir. C seçeneğindeki “görünce” sözcüğü cümleye za-
2021 / MSÜ
man anlamı katan ulaçtır.
Yanıt C
II. cümledeki “kurcalamaya” isim-fiil, “görünen” sı-
fat-fiil, “fark edince” zarf-fiildir. Yanıt B
2
(I) Tıpkı insanlar gibi şehirlerin de bir yazgısı, bir ömrü, doğumu
ve ölümü vardır. (II) Zamanın karanlık katmanları arasından 4
günümüze ulaşan antik şehirler; farklı dönemlerin, kültürlerin,
Brecht, oyunlarında burjuva toplumunun adalet siste-
inançların ve yaşama biçimlerinin tanıklığını yaparlar. (III) Bu mine duyduğu kuşkuyu dile getirir. Ona göre düzen
nedenle şehirler, uygarlıkların kendi öykülerini yazdıkları bir I
kitap gibidir. (IV) Onların sayfaları arasında, mazinin acı tatlı
içinde yozlaşmış bireyler, kararlarında tutarlı olamazlar.
anıları gömülüdür ve bunların pek azı tarihin açık sayfalarına II
yansımıştır. (V) Herhangi bir antik kentin sokaklarını dolaştı- “Kuralla Kural Dışı” adlı yapıtta yargıç, düzenin getirdiği
ğınızda, bu kentin tanıtım broşürlerinde yazılandan çok daha III
fazlasını göreceksiniz. koşullar içinde karar verir. Kötüler aklanırken parası
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde ilimsi IV
yoktur? olmayan kişi ise cezalandırılır.
V
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III
Bu parçadaki numaralanmış ilimsilerden hangisi sı-
D) II ve V E) IV ve V fat olarak kullanılmamıştır?
2018 / TYT A) V B) IV C) III D) II E) I
II numaralı cümledeki “ulaşan” sıfat-fiil, III numaralı cümle-

“I . Duy - duğ - u kuşku, II . yozlaş - mış bireyler
deki “yaz-dık-ları” sıfat-fiil, V numaralı cümledeki “dolaş-tı-
III. getir-diğ-i koşullar, V. olma-y-an kişi” örneklerinde
ğınızda” zarf-fiildir (“-dığ-ınız-da” zarf-fiil eki; sıfat-fiil eki
sıfat-fiil, sıfat olarak kullanılmıştır. IV. Aklanır-ken, zarf-fi-
“-dık”, iyelik eki “-nız” ve hâl eki “-de” nin kalıplaşmasıyla
ildir.
oluşmuştur). I ve IV numaralı cümlelerde fiilimsi yoktur.
Yanıt B 185
Yanıt B
TEST
3
KONU ÖĞRETEN
1. Fiilimsiler, fiillere (eylemlere) getirilen özel eklerle türeti- 4. İsim-fiil eki aldığı hâlde(-me,-iş,-mek) kalıplaşıp bir varlı-
len sözcüklerdir. Türkçede isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil ğın, kavramın adı olan sözcükler de vardır. Bu sözcükler
olmak üzere üç tür fiilimsi vardır. fiilimsi değildir, kalıcı isim olarak kabul edilir.
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerde verilen altı
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamanın
çizili sözcüklerden hangisi fiilimsi değildir?
örneği vardır?
A) Kitaplarımı türlerine göre ayırarak kitaplığa yerleştir-
dim. A) Lokantadaki görevli, çakmak getirip mumu yaktı.
B) Bu şehirde gördüğün her insanı dost sanma. B) Ders arasında bir şeyler yemek çok faydalıdır.
C) Gecenin karanlığında sokak lambaları yanıp yanıp C) Kitap okuma alışkanlığı küçük yaşta kazanılmalıdır.
sönüyordu.
D) Onun eve geliş ve evden çıkış saatleri farklıydı.
D) Okulun açılış töreninin ertelenmesini biz de isteme-
E) Ankara’ya gelince seni ziyaret etmek istiyorum.
dik.
E) Bir işi başarmak için öncelikle başarıya inanmak ge-
rekir.
5. Sıfat-fiiller, niteledikleri isim düştüğünde onun yerine
geçerek bir isim gibi kullanılır yani adlaşmış sıfat-fiil olur.
2. İsim-fiiller “-me, -iş, -mek” ekleri ile türetilir. Bu ekler
büyük ünlü uyumu kuralına göre “-ma, -me; -ış, -iş, -uş, Sıfat-fiiller adlaşsa bile fiilimsi olma özelliğini korur.
-üş; -mak, -mek” olur. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamanın
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiile yer veril- örneği vardır?
memiştir? A) Gelen yönetici, giden yöneticiyi aratır.
A) O kasabayı görünce çocukluk günlerimi anımsadım.
B) Buraya hep çalışkan insanlar toplanmış.
B) Şehrin karmaşasından kaçıp küçük bir kasabaya
C) Kültürlü kişilerle konuşmak insanı mutlu eder.
yerleşmek istiyordu.
C) Kardeşim, eski saatlerin nasıl çalıştığını öğrenmeye D) Geldiği yeri bilmeyenler, geleceğe bir şey bıraka-
çalışırdı. maz.
D) Böyle davranmaya devam ederse çok şey kaybede- E) Saatlerdir esen rüzgâr, her şeyi alıp götürdü.
ceğe benziyor.
E) Elindeki paketleri yere bırakmaktan hiç hoşlanmazdı.
6. Sıfat-fiil eklerini alan bazı sözcükler, fiilimsi olma özelli-
3. “-an,-ası,-mez,-ar,-dik,-ecek,-miş” ekleriyle türetilen fii- ğini kaybederek kalıcı isim olur.
limsilere sıfat-fiil (ortaç) denir. Sıfat-fiiller, sıfatların üst-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil görevinden
lendiği görevleri üstlenir.
uzaklaşıp kalıcı isim olmuş sözcük vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiile yer veril-
memiştir? A) Kamp kurmayı seven biriyseniz mutlaka çadır alma-
lısınız.
A) Geçen ay gösterime giren bu film, insanı ve insan
ilişkilerini ele alıyor. B) Sahil yolundan yeşilin binbir tonu arasında süzüle-
B) Ben insanı anlatan, insana heyecan veren filmleri rek ilerledik.
seviyorum.
C) İlçe belediyesi, ihtiyaç sahiplerine yakacak yardımı
C) Gözlem, hiçbir zaman bir psikoloji dersi gibi bilimsel yaptı.
ve nesnel olmamalıdır.
D) Karadeniz öyle bir yer ki doğuya doğru gittikçe gü-
D) Türkiye’de, soğanlı bitkilerin içinde bulunduğu grup-
ta 688 çeşit bitki varmış. zellikler artıyor.
186 E) Buzulların erimesiyle yükselen deniz seviyesi, yaşa- E) Misafirlerimiz Karagöl’ün etrafındaki ormanlarda yü-
mı tehdit etmeye başladı. rüyüş yapıyordu.
DİL BİLGİSİ
7. Fiillerden “-ken, -alı, -e…-e, -ip, -erek, -meden, -meksi- 10. Bazı cümlelerde isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil birlikte kulla-
zin, -dikçe, -ince, -r...-mez, -esiye” gibi eklerle türetilip nılabilir.
zarf görevinde kullanılan sözcüklere zarf-fiil denir. Zarf-fi- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üç fiilimsi türüne
iller, cümleleri zaman veya durum yönüyle tamamlar. de yer verilmiştir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-fiil, cümleye A) Dedem senin koynunda yattıkça benimsin ey güzel
farklı bir anlam ilgisi katmıştır? toprak!
A) Erken kalkan köylüler, güneş doğunca bahçenin yo- B) Edebiyat öğretmeninin dediklerini hemen yerine ge-
lunu tutuyordu. tirirdi.
B) Otobüsten iner inmez, bizi bekleyenlerle hasret gi- C) Dağlardan aşıp ovalardan geçip incecik yollarda
derdik. ilerledik.
C) Bu şehre taşınalı bir yıl oldu; gezmek, eğlenmek ne- D) Kurtlar, avlanmak için ormandan düzlüğe inince ya-
dir unuttuk. kalandı.
D) Tarihî ve turistik yerleri, hiç ara vermeden baştan
E) Tanınmış sanatçılardan birini dinlerken durmadan
başa gezdiler. bağırmak istiyordu.
E) Yatılı okul yıllarım aklıma geldikçe yeniden yaşıyo-
rum o yılları.
11. İsim-fiiller isim tamlamalarında tamlayan veya tamlanan

olabilir.
8. Fiilimsiler, yan cümle kurar; kurdukları yan cümle saye-
sinde birleşik cümle oluşur. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil, isim tam-
lamasının tamlayanıdır?
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde fiilimsiyle oluş-
turulmuş yan cümlecik yoktur? A) Portakal ağaçlarının doldurduğu avluyu çevreleyen
duvarlar, kapıyı gölgeliyordu.
A) Yaylalarda yiğitlerin harman olduğu Anadolu’dan
geldik. B) Resimler arasında kuşlar ve fantastik hayvanlarla
bezeli parçalar bulunuyordu.
B) Allı turnam gidersen Mardin’e, o vefasız yâre selam
söyle. C) Tuğla kullanımının yaygınlaşması inşaatların yapı-
mını kolaylaştırdı.
C) Komşusuna güvenip de kapısına kilit vurmayan ge-
leneğe sahiptik. D) Geniş avlunun ortasında betondan yapılma bir ha-
D) Aç kalan insanlarla lokmasını paylaşanlara selam vuz bulunuyordu.
olsun. E) Kendini geliştirmenin yolu, kitap okumaktır.
E) Düşünmeden konuşan daima pişman olur, derdi bü-

yüklerimiz.
12. “-maz, -mez; -acak, -ecek; -dik, -dik; -mış, -miş; -ar, -er”
sıfat-fiil ekleri kip ekleriyle karıştırılmamalıdır. Bu ekler
9. Sıfat-fiillerin tamamladıkları isimler düştüğünde bu söz- eklendikleri fiillerden sıfat veya adlaşmış sıfat türetiyorsa
cükler, sıfat görevinden çıkıp adlaşmış sıfat olur. sıfat-fiil, sadece zaman bildiriyorsa haber kipi ekidir.
Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde, adlaşmış
Buna göre aşağıdaki dizelerdeki altı çizili sözcükler-
sıfat-fiil kullanılmıştır? den hangisi fiilimsidir?
A) Başka tabip istemem, beni derde salan gelsin.
A) İçimdeki acı yakar, bitirir beni.
B) Akla gelebilecek tüm soruların yanıtını bulmalısın. B) Kalmaz böyle, elbet döner bu devran.
C) Toplantı sırasında tanıdık yüzlerle karşılaştık. C) Yola gider, durmaz yolcudur kervan.
D) Onun sönmeye yüz tutan derdini alevlendirdi. D) Ateş yanan yerde belirir duman. 187
E) Kör olası dert, kadıncağızı iki ayda yatağa düşürdü. E) Akşam olur, karanlığa kalırsın.
5
FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, 4. “-miş” eki almış sözcük, aşağıdakilerden hangisinde
fiilimsidir? sıfat-fiil (ortaç) görevinde kullanılmamıştır?
A) Öğrencilerin konuşma metni hazırlamaları A) Okumamış insanın kendine de topluma da yararı

hoşuma gitti. olmaz.
B) Çocukların gelişmesi için sağlıklı beslenmeleri gere- B) Başlanmış iş, bitmiş iş derdi yaşlı komşumuz bizle-
kiyor. re.
C) Geç kaldığını anlayınca yemek yemeden gitti okula. C) Bu küçük kasabada birleşmiş sanki vatanın dört bu-
cağı.
D) Dünkü olayla ilgili görüşlerime herkesin katıldığını
belirtti. D) Sokağın ortasında kaza yapmış arabayı görünce
şaşırdım.
E) Konuyu anlayabilseydim herhâlde böyle düşünmez-
dim. E) İyi kurulmuş bir düzeni bozmak isteyen o kadar çok
insan var ki!..
2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde diğerlerinden farklı

bir fiilimsi (eylemsi) kullanılmıştır?
A) Gidiyordum gurbeti gönlümde duya duya

Ulukışla yolundan Orta Anadolu’ya 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat-fiile
B) İlk sevgiye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık yer verilmiştir?
Yüreğimin yaktığı ateşle hava ılık A) Yapılan yardımları kabul etmemekte ısrarlıymış.
C) Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor B) Başarılarını çekemeyenler, onu karalamak isterdi.
Uzun yollar bu sesten silkinerek yatıyor
C) Seyrine doyulmaz bir manzara vardı karşımızda.
D) Ben garip çizgilerle uğraşırken baş başa
D) Oturduğu koltuktan güçlükle doğrulmaya çalıştı.
Rastlamıştım duvarda bir şair arkadaşa
E) Günyüzü görmemiş sözleriyle herkesi şaşırtıyordu.
E) Bir parıltı gördü mü gözler hemen dalıyor
Göğüsler çekilerek nefesler daralıyor
3. Sanat hayatına İspanya’da devam eden, eserlerinde

6. I. Karac’oğlan der ki yiyip içmedim
yaşadığı ve yaşamakta olduğu coğrafyalarla derin bağ-
I Kırmalıdır beni eğmeli değil
lar kuran sanatçı Şükrü Karakuş’un “Bereket” adlı kişi- II. Size derim size yâren yoldaşlar
II Sözü yalan dostu sevmeli değil
sel resim sergisi gelecek ay gerçekleşecek. Eserlerinde
III III. Kısmet ise kadir Mevla’m gösterir
hem yerel hem de evrensel olanı yansıtan sanatçı; mo- Çokça heves edip ölmeli değil
IV IV. Bir delice turnam yüceden uçar
zaik, çini ve minyatür gibi geleneksel sanatlarla bağlar İner engine de dolu su içer
kurup bu geniş tabanlı arayışı özgün biçimlere ve renk- V. Fırsat elde iken alıp kaçmadım
Öldürmeli beni dövmeli değil
lere dönüştürerek yüzeye nakşediyor.
V Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangilerinde fii-
limsi (eylemsi) yoktur?
Bu parçada altı çizili fiilimsilerden hangisinin türü
diğerlerinden farklıdır? A) I ve II B) III ve IV C) III ve V
188
A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve IV E) I ve V
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı türde bir 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kendisinden sonra
fiilimsi kullanılmıştır? gelen” fiilin nedenini açıklayan bir fiilimsi kullanıl-
A) Dersin havasını bozmaya kimsenin hakkı yok. mıştır?
B) Şiir yazmak, o kadar da kolay bir iş değil. A) Yol boyunca sıralanan ağaçlara bakıyordu.
C) Olayı, soğukkanlı karşılayışına herkes şaşırdı. B) Biriken borçlarını yavaş yavaş ödemeye başladı.
D) Eve gelir gelmez çantasını bir köşeye atardı. C) Durmadan konuşan bu adamı tanıyor musun?
E) Yağmurun yağması iyi oldu, soğuğu kırdı. D) Gazetedeki haberi ağlaya ağlaya okudu.
E) Kitap okuyunca yazılı anlatımım daha iyi oldu.
8. İlk yıldızlar karanlık basmadan doğar

Hafif çiçek kokuları gibi uçar içiniz
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi, isim tam-
Yavaşlar eve dönerken adımlarınız
lamasının sıfatı durumundadır?
Esen rüzgâra durur, kulak verirsiniz
Bakışlarınız düşüncelerle donuklaşır A) Cebinden çıkardığı paraları, cüzdanına yerleştirdi.
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? B) Dinlediği bir konuyu tekrar dinlemek, canını sıkıyor-
du.
A) Zarf-fiil (ulaç)
B) Sıfat-fiil (ortaç) C) Beğendiği güneş gözlüğünü alacak parası yoktu.
C) İsim-fiil D) Yanıtladığı soruların birkaçında yazım yanlışı var-

mış.
D) Birleşik fiil
E) Anlatacağı konuyu ve anlatış tarzını beğenmişlerdi.
E) Ek fiil
12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde birden çok eylemsi

9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ötekilerden farklı (fiilimsi) kullanılmıştır?
türde bir fiilimsi (eylemsi) kullanılmıştır?
A) Ahu gözlü yârim senin elinden
A) Bir yalnızlık mıdır bunca çoğaltan
Şikâyet etmedik yerler mi kaldı
Acıyı, kederi ve ölümüne tutkuyu
B) Biri vardı ağlayan gecelerde
B) Belli belirsiz bütün hazineleri
Biri vardı sana tutkun, o bendim
Korkuya inandıkça kaybediyorum
C) Sen dururken derdim kime dökeyim
C) Yüreğim yanarken aşk ateşinden
Uyan ey gözünü sevdiğim uyan
Üşüdüm hasretin kara kışından
D) Ne çıkar sararıp solsa da yüzün D) Dışarıda hayat düşmandır size
Gönlümde baharsın gelse de güzün İçeride odalara sığmazken kendiniz
E) Ondan gayrı kaygı vız gelir bana E) Yeni bir ses edindim kendime 189
Ardından koştukça hız gelir bana Ölüme küçük adıyla seslenmek için
6
FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)
1. İsim-fiiller (ad-eylemler), ad tamlaması kurarak tamla- 4. Aşağıdakilerin hangisinde tamlayanı da tamlananı
yan ya da tamlanan olabilir. da isim-fiil olan bir isim tamlaması vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayan görevin- A) Yapılan çalışmaların denetlenmesi gerektiğini sana
deki sözcük, isim-fiildir? mı söyledi?
A) Ekmeğin görünüşü de tadı da çok güzeldi. B) Bakışlarının derinliği, karşısında oturanları nasıl da
etkilemişti.
B) Ağaçların bulunduğu alanda top oynadık.
C) Evin etrafında saatlerce yürümesinin nedenini bilmi-
C) Açık artırmada çok değerli tablolar satıldı.
yordu.
D) Toplumdaki çelişkiler, yozlaşmanın kaynağıdır. D) Söyleyişinin içtenliği, mutluluğumun günlerce sür-
E) Evin girişinde göze ilk çarpan, büyük bir aynaydı. mesini sağladı.
E) İnançları bu denli güçlü olan toplumlar, kolay kolay
yok olmazlar.
5. Kalktı göç eyledi divane gönlüm

Yola varmak ister, yoldaş kalmamış
2. Ne zaman seni düşünsem
Bu dizelerdeki altı çizili fiilimsinin türce özdeşi, aşa-
Bir ceylan su içmeye iner ğıdakilerden hangisinde vardır?
Çayırları büyürken görürüm
A) Ne güzel dönüyor çemberim
Bu dizelerdeki altı çizili fiilimsinin türce özdeşi, aşa- Hiç bitmese horoz şekerim
ğıdakilerden hangisinde vardır?
B) Günün ilk belirtisidir ürperme
A) Arabadan inince bir süre çevresine bakındı.
Kül rengi kıyıda uyanmaya başlarken
B) Yemekten sonra satranç oynanırdı evimizde.
C) Sevgi, bir çocuğun gülen gözleridir
C) Azıcık hoşgörülü olup da inat etmeseydin. Ve özgür bir uçurtmadır gökyüzünde
D) İnsanların birbirine karşı anlayışlı olması gerekir. D) Karşında yıkılmış bir duvar gibiyim
E) Otobüse her zaman bu duraktan mı binersin? Beni sarhoş etme, başım dönüyor
E) Bir duyma da gör şu yağan yağmuru
Çalan çanı, konuşan insanı
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem sıfat-fiil hem

3. Fiilimsiler, ek fiil alarak cümlede yüklem görevinde kul- de adlaşmış sıfat-fiil bir arada kullanılmıştır?
lanılabilir. A) Aklına gelen her sözü söyleyen, bunun yanlış oldu-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya ğunun bilincinde değildir.

uygun bir kullanım yoktur? B) Deyimler ve atasözlerini öyküleriyle veren bu kitap,
ne bitmez bir kaynakmış bizler için.
A) Bu duruma üzülenler, beni gerçekten sevenlerdi.
C) Yahya Kemal, dilde özleşmeye karşı çıkan bir şair
B) Emekli olunca yapacağım tek şey, kitap okumaktır.
miydi acaba?
C) Onun sevdiği en güzel şey spor yapmaktı.
D) İnsanları sevmeyi öğrenemeyenler, bilerek veya bil-
D) Ne güzeldi seninle o sakin kasabada yaşamak. meyerek, zorbalık düzenini özlerler.
190 E) Senin yapacağın, istemesen de, bu olayı kabullen- E) Oturacak yer bulmakta güçlük çeken adam, sonun-
mektir. da kendine bir yer bulabildi.
DİL BİLGİSİ
7. I. Kütahya’nın bilinen en eski tarihi, “Frigler”le başlar. 10. Aşağıdakilerden hangisinde bir sıfat-fiil, isim tamla-
II. Kentin taşının ve toprağının seramik yapımına uy- masının içinde yer almamıştır?
gun olması nedeniyle yöre insanı seramikle uğraş- A) Ulusal değerleri evrensel formlara dönüştüren ya-
maktadır. zarlar, yıllar sonra da beğenilerek okunur.
III. Yedi bin yıllık geçmişi olan Kütahya, antik çağın B) Bir yazının ham hâliyle sonradan değişen hâli yan
ünlü masalcısı Ezop’un doğduğu kenttir. yana getirildiğinde aralarında ciddi bir fark olduğu
görülür.
IV. Osmanlı döneminin ünlü gezgini Evliya Çelebi de
Kütahya’da dünyaya gelmiştir. C) Aşk, yapıtlarda öne çıkmasa da anlatılan her hikâ-
yenin kıyısından, köşesinden sızıveriyor bir şekilde.
V. Orta Çağ’da Kütahya’nın adının Kotiaeon olduğu,
bulunan sikkelerden anlaşılmıştır. D) Ağaçların hışırdayan yaprakları, parkta yalnız başı-
na oturan çocuğu korkuttu.
Numaralanmış cümlelerin hangisinde fiilimsi kulla-
nılmamıştır? E) Şehir, üretimin de tüketimin de çeşitlendiği, mekân-
ların benzerlerinin yerine farklılıkların öne çıktığı
A) I B) II C) III D) IV E) V yerleşim yeridir.
11. (I) Harran kubbeli evlerinin mimarisinin İtalya’nın Puglia

bölgesine taşınmasının öyküsü ilginç. (II) 1972 yılından
sonra Şanlıurfa’ya gelen İtalyan ressamlar, Harran evle-
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-maz (-mez)” eki rinden çok etkilenirler. (III) Kümbetlerin fotoğraflarını
çekip İtalya’ya götüren ressamlar, Puglia’da Harran
almış sözcük, sıfat-fiil (ortaç) görevinde kullanılmış-
evlerine benzer mimaride evler yapılmasına öncü olur-
tır?
lar. (IV) Bugün İtalya’da da Harran’da olduğu gibi bu
A) Kendisini bulunmaz Hint kumaşı sanıyor. evler, turistik amaçlı kullanılıyor. (V) Restoran ve otel
olarak turizme hizmet veren evler, Harran mimarisinin
B) Yaşanmaz böyle bir yerde, böyle koşullarda.
İtalya’daki uzantısı.
C) Kulak asmaz kimsenin sözüne Uğur Bey. Numaralanmış cümlelerin hangisinde zarf-fiil,
D) Okulunu bitirir bitirmez yanıma geldi. sıfat-fiil, isim-fiil sırasıyla kullanılmıştır?
E) Böyle kıraç topraklarda yetişmez bir ağaç bile. A) I B) II C) III D) IV E) V
12. (I) Geçmişe şöyle bir baktığımızda, İstanbul’un hemen

bütün ulusların sahip olmak istediği bir şehir olduğu
görülüyor. (II) Yaklaşık altı yüz yıldır yaşadığımız bu
şehir için neler yaptık acaba? (III) Özellikle son yüzyılda
9. Aşağıdaki cümlelerdeki fiilimsiler türüne göre iki- düzensiz şehirleşmeyle şehri yaşanmaz duruma getir-
şerli gruplanırsa hangisi dışta kalır? dik. (IV) Sıradan bir Avrupa şehrinden çok gerilerde bir
altyapıyla şehri çikinleştirdik maalesef. (V) İstanbul,
A) Sınavı kazananlar, mutluluktan uçuyorlardı.
“Beni benimle baş başa bırakın.” dedi yıllarca bizlere.
B) Her gün aynı öğüdü vermeyi ihmal etmezdi
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangilerin-
C) Rahat yatak bulunca uyumuş da uyumuş. de fiilimsi yoktur?
D) Yıllardır görmediğim dostumla karşılaştım. A) I ve III B) I ve IV C) II ve III

191
E) Ödevini bitirmiş, sonra da gezmeye gitmiş. D) II ve V E) IV ve V
KONU FİİLDE (EYLEMDE) ÇATI
Fiilin, özne ve nesneye göre kazandığı anlam özelliği ve biçim değişikliğine

çatı denir. Fiilin çatısı, fiil kök ve gövdelerine getirilen çatı ekleriyle oluşur.
AKLINDA OLSUN Fiiller çatılarına göre iki grupta toplanır:
Çatı özelliği, yüklemi fiil olan I. Nesnelerine göre iller

cümlelerde aranır. Yüklemi
a) Geçişli fiil
isim olan cümlelerde çatı
özelliği aranmaz. b) Geçişsiz fiil
c) Oldurgan fiil
Bugün hava parçalı bulut-
luydu. d) Ettirgen fiil
(Cümlenin yüklemi isimdir. Bu
nedenle bu cümlede çatı özel-
liği aranmaz.) II. Öznelerine göre iller
İstanbul’a yağan yağmur, a) Etken fiil
hayatı olumsuz etkiledi.
b) Edilgen fiil
(Altı çizili sözcük fiildir. Bu ne-
denle bu cümlede çatı özelliği c) Dönüşlü fiil
aranır.)
d) İşteş fiil
I. NESNELERİNE GÖRE FİİLLER

a.Geçişli Fiil
Geçişli fiiller, yüklemin nesneyle olan ilişkisine göre belirlenir. “Nesnesi olan veya nesne ala-
bilen fiiller geçişlidir. Cümledeki yükleme “ne, neyi, kimi?” sorularını yönelttiğimizde bir yanıt
UYARI alabiliyorsak o fiil geçişlidir.
Nesneler, öznenin yaptığı

eylemden etkilenen söz- ✓ Arkadaşım bana mektup yazmış.
cüklerdir. nesne geçişli fiil
Bu çiçekleri anneme aldım. Bu cümlede “yaz-” fiili, belirtisiz nesne görevini üstlenen “mektup” sözcüğüyle kullanılabildiği
B'li Nesne fiil için geçişli fiildir.
Demiri tavında dövmeli.

B'li N fiil ✓ Senin geldiğini dün arkadaşım söyledi.
nesne geçişli fiil
Her zaman ayağını yorganına göre uzat.

AKLINDA OLSUN Bugünün işini yarına bırakma.

Geçişli fiilleri bulmanın kısa
yolu, bir fiili “onu” sözcü- Hayallerini gerçekleştirmenin yollarını ara.
ğüyle kullanmaktır. Kulla-
nım anlamlı oluyorsa fiil ge- İşin buraya varacağını bilmiyordum.
çişlidir, anlamlı olmuyorsa nesne geçişli fiil
fiil geçişsizdir.
192 Memleketimi her ay ziyaret ederim.
Onu görüyor. (geçişli) nesne geçişli fiil
Onu ağlıyor. (geçişsiz)
DİL BİLGİSİ
b. Geçişsiz Fiil
Nesnesi olmayan veya nesne alamayan fiiller geçişsizdir. Cümledeki yükleme

“ne, neyi, kimi?” sorularını yönelttiğimizde bir yanıt alamıyorsak o fiil geçişsizdir.
AKLINDA OLSUN
✒ Bu komedi filme hepimiz çok güldük.” cümlesinde, yüklem (güldük) nesne almadığı için Bazı iller nesne alabildiği
geçişsizdir. hâlde cümlede nesne olma-
yabilir. Cümlede nesne ol-
✓ Öğretmenin anlattığı hikâyeye hepimiz ağladık. masa da bu iller geçişlidir.
Bebek, odasında saatlerdir uyuyor. Dün gece sabaha kadar

yazdım. (yazı)
Bu yemek tam bir saatte pişti.
(B’siz N)
Otobüsle yaptığım yolculuk iyi geçti.
Önce ben okudum, sonra
✒ Kimi fiiller cümlede kullanışlarına göre hem geçişli, hem geçişsiz olabilir. Bu durumda Ali okudu. (kitabı)
(B’li N)
sözcüğün cümledeki anlamı dikkate alınmalıdır.
“Yaz-, oku-” fiilleri geçişli ol-
Geçişsiz Geçişli duğu hâlde cümlede nesne
Bugün parkta gezdim. Bugün kaleyi gezdim. kullanılmamıştır.
Sınav çok uzun sürdü. Elini, yüzüne sürdü.
c.Oldurgan Fiil
Geçişsiz fiillerin “-t, -r, -dır” ekleriyle geçişli hâle getirilmesidir. Yani bu ekleri alan geçişsiz UYARI
fiiller, geçişli hâle gelirler ve nesne alabilirler.
Oluş fiilleri ile bazı durum
✓ Kardeşim çok hızlı büyü-dü. (geçişsiz) fiilleri geçişsizdir.
Kardeşimi halam büyü-t-tü. (oldurgan) Ağaçların yaprakları yeşerdi.
(oluş fiili)
✓ Yemek pişti. (geçişsiz)
Uğur, arkadaşının sırasına
Yemeği piş-ir-di. (oldurgan) oturmuş.
(durum fiili)
✓ Ağaçtaki kuşlar uç-tu. (geçişsiz)
Ağaçtaki kuşları uç-ur-du. (oldurgan)
✓ Çocuk çok güldü. (geçişsiz)

Çocuğu çok gül-dür-dü. (oldurgan)
d. Ettirgen Fiil
Geçişli fiillerin “-t, -r, -dır” ekleriyle geçişlilik derecelerinin artırılmasıyla yapılır. Ettirgen fiiller- AKLINDA OLSUN
de öznenin işi başkasına yaptırma anlamı vardır.
Bazı geçişsiz fiiller, geçişli
✓ Kapıyı açtı. (geçişli) (Özne işi kendisi yapmış.) hâle getirilirken (oldurgan
Kapıyı aç-tır-dı. (ettirgen) (Özne işi başkasına yaptırmış.) yapılırken) biçimce değişik-
liğe uğrarlar.
✓ Balkondaki çiçekleri sula-dı. (geçişli)
Balkondaki çiçekleri sula-t-tı. (ettirgen) gel-dir- → getir-
git-tir- → götür-
✓ Açamadığı kapıyı kır-dı. (geçişli)
kalk-tır- → kaldır-
Açamadığı kapıyı kır-dır-dı. (ettirgen)
✓ Bardaktaki suyu iç-ti. (geçişli)

Bardaktaki suyu kardeşine iç-ir-di. (ettirgen)
✓ Öğretmen kitap oku-yor. (geçişli) 193

Öğretmen öğrencilere kitap oku-t-u-yor. (ettirgen)
"Fiilde (Eylemde) Çatı"
2. ÖZNELERİNE GÖRE FİİLLER
a. Etken Fiil
Gerçek öznesi olan fiillerdir. Bu fiillerin yüklem görevi üstlendiği cümlelerde işi kimin ya da
neyin yaptığı bellidir.
✓ Okullar tatile bu yıl erken başladı.

özne etken fiil
Bu cümlede “başladı” yüklemini yapan özne bellidir. Bu nedenle fiil etken çatılıdır.
✓ Bu evde hiç kimse benimle konuşmuyor.

özne etken fiil
✓ Depodaki fazla ürünleri müşterilere sattım. (Ben, özne)

etken fiil
b. Edilgen Fiil
Gerçek öznesi belli olmayan fillerdir. Fiillere getirilen “-l, -n” ekleriyle yapılır.
Bu ekleri alan fiillere sorulan “Ne, kim?” sorularına yanıt veren söz ya da söz öbeklerine söz-
de özne denir. Sözde özne fiili yapan değil, fiilden etkilenendir.
✓ Arabanın camı kır-ıl-dı. (Camı kıran belli değil ama kırılma eyleminden etkilenen bellidir.)
sözde özne yüklem
✓ Bahçedeki elmalar topla-n-dı. (Elmaları toplayan belli değil ama toplanma eyleminden
etkilenen bellidir.)
sözde özne yüklem
✓ Yeni sınav sistemine göre açıklama yapıldı.
Pazardaki ikinci el arabaların hepsi satıldı.
Kilimler için ayrılan yünler boyandı.
✒ Geçişsiz fiiller edilgen yapılmışsa cümlede sözde özne de bulunmaz, cümlede özne belir-
sizliği olur.
✓ Öğrencilerin ödevlerine bak-ıl-dı.

(“Bak-” geçişsiz fiili edilgen yapıldığı için cümlede özne kullanılamamıştır.)
Olay yerine saatler sonra ulaş-ıl-dı.
Kırmızı ışıkta geç-il-mez.
✒ Yüklemi edilgen çatılı olan cümlelerde “-ce” eki ve “tarafından” sözcüğü yardımıyla sözde
öznenin yanında gerçek özne de belirtilebilir. Bu özneye örtülü özne denir.
✓ Suçlular polis tarafından yakalandı.

sözde örtülü yüklem (edilgen)
özne özne
Bu konuda Millî Eğitim Bakanlığınca bir açıklama yapıldı.

194 örtülü özne sözde özne yüklem (edilgen)
DİL BİLGİSİ
c. Dönüşlü Fiil
Fiillere getirilen “-l, -n” ekleriyle yapılır. Bu fiillerde özne hem işi yapar hem de yaptığı işten
kendi etkilenir.
✓ Elimdeki paketleri gören kardeşim çok sev-in-di.

dönüşlü fiil
(Sevinen de etkilenen de öznedir.)
✓ Yaramaz çocuk, çam ağacının arkasına gizle-n-di.

dönüşlü fiil
(Gizlenen de etkilenen de öznedir.)
Halamlar, yeni aldıkları evlerine taşındı.

Delikanlı giyindi, süslendi ve evden ayrıldı. HATIRLATMA
✒ Kendi dönüşlülük zamiri, etken-geçişli bazı fiillere dönüşlülük anlamı kazandırır. Çatı ekleri aynı zamanda -
ilden il yapım ekleridir.
Ali, kendini boşuna üzüyor. (Üzen de üzülme eyleminden etkilenen de öznedir.)
zamir etken-geçişli fiil
O, kendini çok övüyor. (Öven de övülme eyleminden etkilenen ode öznedir.)

zamir etken-geçişli fiil
d. İşteş Fiil
Karşılıklı veya birlikte yapılma anlamı taşıyan fiillerdir. Bu fiiller “-ış, -iş, -uş, -üş” ya da “-laş,
-leş” ekleriyle türetilir.
✓ Ertesi gün yine pastacıda buluştular. (Karşılıklılık anlamı)
Beyza’yla yirmi yıldır yazışıyoruz. (Karşılıklılık anlamı)
Masala susamış çocuklar, sevinçle merdivenlere koşuştular. (Birliktelik anlamı)
Kuşlar uç-uş-tu. (Birliktelik anlamı)
Onunla yıllardır mektuplaşıyor.
Babalarından kalan mirası iki kardeş paylaştı.
✒ Kimi fiiller, işteşlik eki almadıkları hâlde işteşlik anlamı taşır.
✓ Özge’yle daha yeni barıştık. (Karşılıklılık anlamı)
İri yarı iki adam meydanda güreşiyor. (Karşılıklılık anlamı)
İki ülke yıllardır savaşıyor. ((Karşılıklılık anlamı) )
✒ Bazı fiiller işteş çatı özelliği taşımaz fakat nitelikte değişmeyi belirtir: nasırlaş-, güzelleş-,
buruş-, çirkinleş-, kırış-…
✓ Tarlada ayakkabı giymeden çalıştığı için ayakları nasırlaşmıştı. (Nitelikte değişme)
Elleri buruşmuş. (Nitelikte değişme) 195

1 3
Hayatta çalışmaktan hiç korkmadım ama yaşlanmak zor iş. “Ağaç” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde söz-
Her gün yeniden kurulan dünyaya biraz daha eskimiş ola- de özne göreviyle kullanılmıştır?
rak uyanıveriyor kendi içinde insan.
A) Ağaç, insan yaşamının vazgeçilmez bir parçasıdır.
Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söy-
B) Ağaç, yol yapım çalışmaları nedeniyle kesildi.
lenemez?
C) Ağaç, çatıdaki kiremitleri yerinden oynatmış.
A) İsim ve fiil cümleleri vardır.
D) Ağaç, dünya kurulduğundan beri var olmuştur.
B) Tezlik fiili kullanılmıştır.
E) Ağaç, dallarına konan kuşları sevgiyle kucaklar.
C) İsimden fiil yapan ek vardır.
A, C, D, E seçeneklerinde “ağaç” sözcüğü, belirtilenden
D) Geçişli yüklem vardır.
sorumlu olan, işi yapandır (gerçek özne). B seçeneğinde
E) Dönüşlülük zamiri kullanılmıştır. ise başkaları tarafından “kesilen”dir. “Ağaç” sözcüğü bu
2017 / YGS cümlede eylemi yapan değil, yapılan eylemden etkilenen
varlıktır, yani sözde öznedir.
I. cümlenin yüklemi olan “zor iş” söz öbeği sıfat tamlamasıdır.
Yüklemi isim soylu sözlerden oluşan cümlelere isim cümle- Yanıt B
si denir. II. cümlenin yüklemi “uyanıveriyor” fiildir. Yüklemin
türüne göre bu cümle fiil cümlesidir. “Uyanıveriyor” tezlik bir-
leşik fiilidir. “Yaşlanmak” fiilinin kökü “yaş” addır. “Yaş” söz-
cüğünden “- lan” ekiyle fiil yapılmıştır.
Yanıt C
2
4
(I) İçine kapanmış olan Anadolu dağları, sessizliğini, bil-
I. Gecenin karanlığında bir kedi miyavlıyordu.
ge dalgınlığında sürdürür zamanın akışı içinde.(II) Kendi
II. Çocuğun boyu bu yıl daha da uzadı.
dilince söyler türküsünü, kendi gönlünce sürer yaşamını.
(III) Dağlar vardır, yüreğinden eski uygarlıklar gülümser III. Eve geç gelince bir hayli telaşlandık.
çağımıza. (IV) İşte bundan dolayı birçok efsaneyi bağrın- IV. Konuşan öğrencileri birbirinden ayırdım.
da yaşatır bizim Anadolu dağları. (V) Anadolu’nun en eski V. Havuza kadar sarkan dalları kestik.
sahiplerinden şimdikilere değin olanları anlatır bize. Numaralanmış cümlelerden hangi ikisinin yüklemi ge-
çişli ildir?
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin
yüklemi, çatısı bakımından geçişsizdir? A) I ve II B) II ve III
A) I B) II C) III D) IV E) V C) III ve IV D) IV ve V
2005 / ÖSS E) I ve V
I, II ve III. cümlelerdeki “miyavlıyordu, uzadı, telaşlandık”

“Sürdürür, söyler, yaşatır ve anlatır” fiilleri nesne alabildikleri
fiilleri nesne ile kullanılamadıkları için geçişsizdir. IV ve V.
için geçişli fiillerdir; “gülümser” fiili nesne alamadığı için ge-
cümlelerdeki “ayırdım, kestik” fiilleri, nesne ile (onu, kimi,
çişsiz fiildir.
neyi) kullandıklarından geçişli fiillerdir.
Yanıt C
196 Yanıt D
DİL BİLGİSİ
TEST
4
KONU ÖĞRETEN
1. Türkçede fiillerin nesne alıp almadıklarına veya aldıkla- 4. Bir fiil nesne alabiliyorsa cümlede nesne olmasa da o fiil
rı özneye göre gösterdikleri özelliğe çatı denir. Yüklemi geçişlidir.
fiil olmayan cümlelerde çatı özelliği yoktur. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde, yüklemi geçişli
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisin- fiil olduğu hâlde nesne kullanılmamıştır?
de çatı özelliği aranmaz? A) Günün ilk saatlerinde güneşin ürkek ışıkları, dünya-
mızı aydınlattı.
A) Çorum’dan, bir mektup göndermişti sınıf arkadaşları-
na. B) Son zamanlarda ağır aksak da olsa yayın işlerimizi
yürütebiliyoruz.
B) Yüreğimde her gün, yeni umutlar filizleniyor.
C) Uzun yollarda sabahlara kadar direksiyon sallamayı
C) Şairin son şiirleri, öncekilere göre daha duyguluydu. sevememiş.
D) Sana yarın, başımdan geçen bir olayı anlatacağım. D) Günlerdir her yerde arıyorum fakat bir türlü bulama-
dım.
E) Bütün bunları, seni mutlu etmek için yazmış.
E) Konuşmasından, işin içinde bir bit yeniği olduğunu
sezdim.
2. Nesne alabilen fiillere geçişli fiil denir. Bu fiiller, yükleme
yöneltilen “neyi, kimi” sorularına yanıt verir.
5. Geçişsiz fiiller “-dır, -r, -t” ekleriyle geçişli duruma getiri-
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerden hangisi- lir. Bu fiillere “oldurgan fiil” denir.
nin yüklemi geçişli fiil değildir?
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem, geçiş-
A) Birinin biyografisini yazabilmek için onun tüm yaşa- sizken geçişli hâle getirilmiş bir fiildir?
mını bilmelisin. A) Millî maç günü, herkes sokaklara dökülmüştü.
B) Milletçe kitap okuduğumuz gün daha da ileri gidece- B) Yarım saat içinde sırası gelen atletleri koşturdu.
ğiz. C) Komutan, askerlere bahçedeki bankları boyattı.
C) Onun tiyatro anlayışı, bu oyununda kendini gösteri- D) Öğrencilerime “Kürk Mantolu Madonna”yı okutaca-
yor. ğım.
D) Dedem her sabah, yürüyüşünü yapıp gazetesini E) Gençler, bayrak direğinin önünde sıraya girdiler.
okurdu.
6. Geçişli fiillere “-dır, -r, -t” ekleri eklenerek geçişlilik dere-
E) Çocukların bu hikâyeyi mutlaka okumalarını öneri-
celeri artırılır. Bu fiillere “ettirgen fiil” denir. Ettirgen fiiller-
yorum.
de işi başkasına yaptırma anlamı vardır.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde geçişli bir fiilin
3. Geçişsiz-edilgen fiillerle kurulan cümlelerde “gerçek
“-dır, -r, -t” eklerinden biriyle geçişlilik derecesinin
özne” olmadığı gibi “sözde özne” de yoktur. Çünkü
artırılmasına örnek vardır?
geçişsiz fiiler nesne almadığı için fiilden etkilenen bir
A) Rüzgâr, üzerinden dökülen giysilerin içinde bile onu
varlık da yoktur. Bu tür cümlelerde özne belirsizdir.
üşütüyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne belirsizliği
B) Anneleri, çocuklarına yemek yemeleri için bağırıyor-
vardır?
du.
A) Araba hafif yokuşlarda bile zorlanıyordu.
C) Tarlada çalışan işçiler, kavunları kamyona bir saatte
B) Haberi alınca hemen giyinip sokağa fırladı. doldurdu.
D) Mert Bey, yanındaki birkaç mühendisi bizlerle tanış-
C) Bu tür sorunlar ha deyince çözümlenmiyor.
tırdı.
D) Kaza yerine iki saat sonra güçlükle ulaşıldı.
E) Dedem, kış gelince bahçedeki portakal ağaçlarını 197
E) Eğitim sorununu kısa zamanda çözeceğiz. budattı.
7. Edilgen fiil, “-l” ve “-n” ekleriyle yapılır ve edilgen fiillerde 10. Edilgen fiiller fiil kök veya gövdelerine getirilen -l/-n çatı
“başkası tarafından yapılma” anlamı vardır. Edilgen fiilin ekleriyle türetilen fiilerdir. Bu fiilleri gerçekleştiren özne
yüklem olduğu cümlede özne “sözde özne” olarak belli değildir. Fiilin bildirdiği iş birileri tarafından yapılır.
adlandırılır.
Buna göre aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükle-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kitap” sözcüğü, mi edilgen bir fiildir?
sözde özne olarak kullanılmıştır?
A) Her yıl haziran ayında üniversiteden arkadaşlarla
A) Görevli, yayınevinden gelen kitapları tek tek incele- buluşuyoruz.
di.
B) "Alışkanlıklarımızın Gücü" adlı kitabı severek oku-
B) Kitap, kimsenin olmadığı bir şehirde yazılmış. muştum.
C) Babamın bana kitap almasına çok sevindim. C) Çocuklar, okulun bahçesinde mendil kapmaca oy-
D) Bu kitap, Çukurova’nın sorunlarını anlatıyor. nuyordu.
E) Aradığı kitabı, kırtasiyede yeni bulmuş. D) Kapının önüne ilginç bir koli bırakılmıştı.
E) Senin bu yersiz çıkışların beni çok kızdırıyor.
11. Fiilde işi yapanla yapılan işten etkilenen aynı kişi ise bu
fiiller, dönüşlü fiillerdir. Dönüşlü fiiller “-l, -n” ekleriyle
8. Etken fiilin yüklem olduğu cümlelerde özne, yüklemin yapılır.
bildirdiği eylemi yapandır. Etken fiiller çatı ekleri almaz.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken bir fiildir?
çatılı bir fiildir?
A) Güneş tutulması, ülkemizden geceleyin izlenebile-
A) Binalar, depremde hafif hafif sallanıyor. cek.
B) Bu haber, bir haftadır dillendiriliyor. B) Tarihî kalede iftar için top atışları yapılıyor.
C) Eşyalar, kamyonla Aksaray’a yollandı.
C) Çocuk, sınavı kazandığını duyunca çok sevindi.
D) Teyzemler geçen hafta evlerine taşındı.
D) Yol kenarındaki ağaçlar, her hafta sulanıyor.
E) Şarkıcı bir anda herkesin ilgisini çekti.
E) Gençler, dersi her zamanki gibi dinliyordu.
12. Bazen edilgen çatılı yüklemi olan cümlelerde gerçek

özne “-ce” eki ya da “tarafından” sözcüğünün yardımıyla
9. İşteş fiiller, öznelerin işi karşılıklı veya birlikte yapma bir tümleç içinde yer alabilir. Bu tür öznelere, örtülü özne
durumuna göre ikiye ayrılır. denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işteş fiilin yapılışı Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “örtülü özneye”
diğerlerinden farklıdır? yer verilmiştir?
A) Soğuk havada bahçede bekleştiler. A) Caddenin bozuk yerlerine asfalt döküldü.
B) Maçın sonucu üzerine bahse tutuştular. B) Korsan kitaplar, yayınevi tarafından toplatıldı.
C) Çocuklar bahçede saatlerce koşuştular. C) Çok kısa sürede ünlü şiirin farklı besteleri yapıldı.
D) Sınavda kopyalar havada uçuştu. D) İlçemize yeni bir kütüphane açıldı.

198
E) Anılarımızı anlatıp anlatıp gülüştük. E) Dağın tepesine büyük bir Türk bayrağı dikildi.
DİL BİLGİSİ
7
FİİLDE (EYLEMDE) ÇATI
1. “Çocuk, ağacın arkasına saklandı.” cümlesindeki 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem geçişli
özne-yüklem ilişkisi, aşağıdakilerin hangisinde söz olduğu hâlde nesne kullanılmamıştır?
konusu değildir?
A) Gerçek sevgiyi sende buldum.
A) Aynanın karşısında saatlerce tarandı.
B) Yağmur altında epeyce yürüdük.
B) İçeri girmeden önce etrafına bakındı.
C) Bahçemizdeki kuru ağaçları kesti.
C) Sınavı kaçırdığı için günlerce dövündü.
D) Arkadaşımda gördüğüm için aldım.
D) Beni karşısında görünce nasıl da sevindi.
E) Vizyondaki filme ikimiz gittik.
E) Bayram nedeniyle tüm sokaklar süslendi.
2. Ya büyük şehirlerin birinde

5. Nesne alan fiillere “geçişli”, almayan fiillere “geçişsiz” fiil
Geziniyor kalabalık duraklarda denir.
Bu dizelerde görülen özne-yüklem ilişkisi, aşağıda-
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilen fiillerin
kilerin hangisinde vardır?
tümü geçişlidir?
A) Çoklarından düşüyor da bunca A) Sevmek- yazmak- sınamak
Görmüyor gelip geçenler
B) Düşünmek- uyumak- silmek
B) Alıp geliyorum uyumuyor bütün gece
C) Düzeltmek- gülmek- bayatlamak
Kımıldıyor karanlıkta
D) Atlamak- sıçramak- kırışmak
C) Kimi de gün ortası yanıma sokuluyor
E) Büyümek- düşünmek- okumak
En çok güz ayları ve yağmur yağınca
D) Eğilip alıyorum, kimse olmuyor

Solgun bir gül oluyor dokununca
E) Nereye gitse bu akşam vakti

Ellerini ceplerine sokuyor
6. (I) Bir şiirin sesi ve anlamı, bedenle ruh gibi birbirine

kaynamıştır. (II) Böyle olunca da saf ve gerçek şiirlerde
anlatılmak istenen, farklı bir biçimde anlatılır. (III) Oysa
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “bağlanmak” fiili, bir düşünce, düzyazıda farklı biçimlerde söylenebilir.
çatı yönünden diğerlerinden farklıdır? (IV) Canınızın kahve istediğini farklı biçimlerde söyleye-
bilirsiniz. (V) Oysa şiirde sözcüklerin yerleri değiştirile-
A) Ağacın kırılan dalları kalın iple bağlandı. mez.
B) Çocuğun karyolasına renkli balonlar bağlandı. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinin
C) Gönlüm bir güzelin zülfünün teline bağlandı. yüklemleri çatı bakımından diğerlerinden farklıdır?
D) Üzüm salkımları kurusun diye saçağa bağlandı. A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

199
E) Sazın kopan telleri yerlerine güçlükle bağlandı. D) I ve IV E) IV ve V
7. Aşağıdaki cümlelerde geçen yüklem görevli sözcük- 10. I. Rüyalar gibi deniz yolculuğu
lerin hangisinde çatı özelliği aranmaz? Güneşle beraber çıkılır yola
A) Onu geçenlerde Kızılay’da görmüştüm. II. Dövmeler işletip bileklerime

Söyleyeceğim bu mavi şarkıyı
B) Beni görünce ne söyleyeceğini şaşırdı.
III. Balkan dağlarında şafak sökerken
C) Şimdiye kadar okuduğum en iyi yazardı. Bir sabah usul usul yola çıkmışlar
D) Kenar mahallelerde çarpık yapılaşmalar gördüm. IV. Anlıyorum köpüklerin dilinden
Onlar ki sonsuzluğa gönül vermiş
E) Odanın bir köşesine büzülüp öylece kalmış.
V. Sen gittin yaslara büründü cihan
Soluyor dallarda gül dertli dertli
Yukarıdaki dizelerin hangisinde edilgen çatılı bir fiil

vardır?
8. Düşmemek için yolun kenarındaki ağaca tutundu.

11. I. İnsanlar aynı şeyleri tekrar tekrar yapmaktan hoş-
Bu cümledeki fiilin çatısı, aşağıdakilerin hangisiyle
lanmaz.
özdeştir?
II. Sanatçıların yapıtları okuyucular tarafından kolay
A) Ağır sözler söylediğin için sana kırıldı. anlaşılmaz.
B) Verdiğin ödevlerin hemen hepsi yapıldı. III. Yazılarımda sanatsal bir anlatım sergilemekten yo-
ruldum.
C) Halıların saçakları şampuanla yıkandı.
IV. Günümüzde yaşananları herkese aktarıyor gazete
D) Bahçedeki ağaçlar her gün sulandı. yazarları.
E) Şirketin tüm faturaları dün ödendi. Numaralanmış cümlelerin çatı özellikleri aşağıdaki-
lerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?
A) Geçişsiz - edilgen - dönüşlü - geçişsiz
B) Etken - edilgen - geçişsiz - oldurgan
C) Geçişsiz - edilgen - dönüşlü - geçişli
D) Etken - edilgen - geçişsiz - geçişsiz
E) Geçişsiz - dönüşlü - dönüşlü - etken
9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı

bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) Bir hiç uğruna kaç yıllık dostunu küstürdü. 12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, özne -
yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır?
B) Çocuklarını büyük bir özen ve sevgiyle büyüttü.
A) Kasabanın meydanına panayır kuruldu.
C) Bayram nedeniyle okulun duvarlarına bayraklar as-
B) Yeni aldığımız makine, mutfağa kuruldu.
tırdı.
C) Mahalleye pazar bu hafta erken kuruldu.
D) Ödevini zamanında yapmadığı için öğretmenini kız-
200 dırdı. D) Her zamanki gibi gelip başköşeye kuruldu.
E) Uçurtmasını büyük bir mutlulukla bahçede uçurdu. E) Düğüne gelen konuklara güzel bir sofra kuruldu.
DİL BİLGİSİ
TEST
1 AMATÖR
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, “oluş” 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde ek fiil
anlamlı bir fiildir? yoktur?
A) Ormana, ovada otlayan kuzulara, üveyiğin uçuşuna A) Hiç çekinmeden bana beceriksiz olduğumu söyle-
bakıyorum. mişti.
B) Yaşamına yeni bir biçim vermek için durmaksızın B) Sınıftaki demirbaşlara zarar verenler de vardı.
çalışıyordu. C) Sabahleyin günlük güneşlik olan hava bulutlanıverdi.
C) Zümrüt yeşili ağaçların altında tatlı bir sohbete dal- D) Bütün gece etrafta dolaşan turistlerle konuşurduk.
mışlardı.
E) Ayda bir yapılan toplantılara nedense gelmezdi.
D) Buzdolabına koymayı unuttuğum iki tencere yemek
ekşimişti.
E) Tren yolculuğu yapacak olmanın heyecanı hepimizi

sarmıştı.
5. Aşağıdakilerin hangisinde işteşlik anlamı yoktur?

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil, yüklemi birle- A) Hızını alamayınca duvara yapıştı.
şik zamanlı (birleşik kipli) yapmamıştır?
B) Büroda çalışacağı arkadaşlarıyla tanıştı.
A) Yağlı boya tabloların güzelliğini anlatıyorlardı.
C) Otobüs durağında saatlerce bekleştik.
B) Sağlığına zarar veren şeylerden hep kaçınırmış.
D) Sabahleyin uzaktan uzağa selamlaştık.
C) Burada hiç kimse dağ sporuyla ilgilenmezdi.
E) Yağmur başlayınca sağa sola kaçıştılar.
D) Yazar, yaşamın güzelliklerini de ele almalıdır.
E) Beni tanıyormuş gibi konuşuyordu adam.
3. I. O gün öğleden sonra evde yalnız kaldı.

II. Bahçede oynayan çocukları uzaktan izledim. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, anlamca
III. Öğrencilerle birlikte sokağın başına kadar yürüdü. kaynaşmış bir birleşik fiil değildir?
IV. Arkadaşlarının hepsi ona armağan vermişti. A) Geçen hafta rakip takıma fark attık.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangilerinin B) Bize güldüklerinin son anda farkına vardık.
yüklemleri geçişsiz fiildir? C) Nasıl olur da aradaki farkı göremezsiniz?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) Kasayı açarken kimse farkında olmadı mı?

201
D) I ve III E) I ve IV E) Öğrencileri arasında asla fark gözetmez.
"Fiiller (Eylemler)"
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi karşılıklı 10. Düşünce ve konuşma, karşılıklı olarak birbirini
yapma anlamı vardır? I II
A) Benimle arkadaşlığını bitirince çok bencilleşti. etkilediğinden her ikisinin de gelişimi sürekli olarak
III IV
B) Hangi derse geç geldiğimi mi araştırıyorsun?
bir ilerleme gösterir.
C) Gün boyu bir sağa bir sola koşuşturdular. V
D) Uzun süredir görmediğim arkadaşımla dertleştik. Yukarıdaki numaralanmış sözcüklerden hangileri
E) Beni gören çocuklar, yan bahçeye kaçıştılar. fiilimsi değildir?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
D) III ve IV E) IV ve V
8. Çağdaş yaşamda toplumla kaynaşma, yalnızlıktan

I
kurtulmanın en yaygın yoludur. Hani, “Gir sürüye,
II
kurt kapmasın, gel kuzucuğum.” şarkısında olduğu
III IV
gibi. İnsanoğlu kalabalığa uymakla mutluluğa erişmekle,
V 11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde çekimli bir fiil vardır?
yalnızlıktan kurtulmaktadır.
A) Akşam sofrası yerde hazır
Bu parçadaki numaralı sözcüklerden hangisi Yorgunlara minderle hasır
fiilimsi değildir?
B) Çavdar somunu, bulgur ve bıçak
A) I B) II C) III D) IV E) V Esmerleşen akşamla sıcak
C) En eski yalnızlığımdır aşk benim

Gitgide büyüyen karanlıklarla
D) Beklemek sancıdır, ayrılık hançer

De hele; gurbet nedir, ne değildir
E) Ekmeğin ortasında bir ıssızlık

9. I. Sızıyla ayrıldı birbirinden mevsimler
Boşluğa bıçak bıçak saplanan
Kar ve rüzgâr geçmişime savruldu
II. İncecikten bir kar yağar

Tozar Elif Elif diye
III. Kim kime, ne neye yaklaşsa, ordayım

Kimselerin başkasına benzemediği
IV. Seher yeli bizim ele gidersen

Nazlı yâre küstüğümü söyleme
Numaralanmış dizelerde aşağıdaki kiplerin hangisiy-

12. Düşüncelerimizi besleyen, bizi biz yapan kitaplara ne
le çekimlenmiş fiil yoktur?
ölçüde yaklaşıldı acaba?
A) Bilinen geçmiş zaman
Bu cümledeki yüklemin çatı bakımından özelliği aşa-
B) Geniş zaman ğıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
C) Dilek-şart kipi A) Etken - geçişli B) Edilgen - geçişsiz
202 D) Şimdiki zaman C) Etken- geçişsiz D) Edilgen - geçişli
E) Emir kipi E) Dönüşlü - geçişsiz

DİL BİLGİSİ
TEST
1 UZMAN
1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü 4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde fiilimsi kullanılma-
çatılı bir fiildir? mıştır?
A) Beni şaşırtmaya çalıştığını anlamıştım. A) Boşuna değildir insanları sevmek

Özgürlük savaşında
B) Kaçak yapıların tamamını yıktırdılar.
B) Nereden düştü aklımıza
C) İzlendiğimizi anlayınca çocuk parkında saklandık.
Bu kış ortasında buluşmak
D) Başarmayı isteyenler zamanını iyi kullanmalı.
C) Sana bir çiçek veriyorum
E) Dolaptaki yemek, toplantıya geleceklere ayrılmış. Zor günlerin çiçeğini veriyorum
D) Bir çiçek ki
Sevdikçe güzelleşir insan
E) Bir elinde çiçeklenmiş badem dalı

2. Aşağıdakilerin hangisinde yardımcı fiil kullanılmıştır? Bir elinde çayır, çimen
A) Köroğlu usulca iner dağlardan

Mertlik gider pusu gelir sinsi sinsi
B) Yıkılmış dilberin mamur illeri

5. Orman yangını denilen hadiseyi hayatımda ilk kez orada
Susmuş bülbül söylemiyor dilleri
I
C) Her sabah naz ile gelip geçersin gördüm. İnanılmaz bir gürültü, derinden gelen bir uğultu
Hiç de saklamazsın özünü benden II
vardı. Sanki ağaçlar yanmıyor da yanardağ patlıyor gi-
D) Sümbüller perişan, güller kan ağlar
Şeyda bülbül terk etti bu bağı biydi. Ağaçların arasından koştura koştura fil sürüsü çı-
III
E) Salına salına gelen sevdiğim kacakmış gibiydi, öylesine ürkütücü bir sesti. Kor hâline
Söyle narin ellim kimin yârisin
gelmiş kozalaklar, tetiğine basılmış mermi gibi, şarapnel
IV
gibi etrafa saçılıyordu, taa 20 metre uzağı, 30 metre uza-
ğı tutuşturmuş bu yanan kozalaklar.
V
3. Kentlerimiz, yalnızlık üreten merkezlerdir. Komşuluklar,-
I II Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisi fiilimsi
çevreyi geliştirmek için yapılan yıkımlarda kullanılan bul- değildir?
III IV A) I B) II C) III D) IV E) V
dozerlerle ezilip yok edilmektedir.
V
Bu parçadaki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağı-

6. “Rüzgâr esmeyince yaprak oynamaz.” atasözündeki
da verilenlerden hangisi yanlıştır?
fiilimsinin tür ve anlam yönünden özdeşi, aşağıdaki-
A) I. sözcük, birinci çoğul iyelik eki almıştır. lerin hangisinde vardır?
B) II. sözcük, sıfat-fiil eki almıştır. A) Ateş, düştüğü yeri yakar.
C) III. sözcük hem yapım eki hem çekim eki almıştır. B) Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.
D) IV. sözcük dönüşlülük eki almıştır. C) Paça ıslanmadan balık tutulmaz.
D) Akacak kan damarda durmaz.

E) V. sözcük, edilgen çatı eki almıştır ve cümlenin yük- 203
lemi görevindedir. E) Aza kanaat etmeyen, çoğu hiç bulamaz.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi yoktur? 10. Türkçede birleşik fiillerin bir bölümü, ad soylu bir sözcük-
le yardımcı fiilden oluşur.
A) Sanat, insanın içindeki güzellikleri en belirgin biçim-
de yansıtır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamanın
dışında kalan bir birleşik fiil kullanılmıştır?
B) Parklar ve bahçeler yeniden düzenlenip yeşillendiri-
lecekmiş. A) Yardım etmeseydin okulumu zor bitirirdim.
C) Şiir, gerçeklerden uzaklaştıkça değer kazanırmış B) Yeni aldığım çantayı da bugün kaybetmiş.
meğer.
C) Karların üzerinde yürüyen kuşları seyrediyor.
D) Uzun bir yürüyüşten sonra parktaki banklara otur-
D) Söylenenlerin gerçekle ilgisi olmadığını anlayamadı.
duk.
E) İnsan, sağlıklı yaşam için temizliğe dikkat etmeli.
E) Çoğu zaman doğa karşısında yenik düşmek, kaçı-
nılmazdır.
11. (I) Yazmak için kalemi eline alan yazar, her zaman orta-
ya bir yapıt koyamaz. (II) Yazmak için ruhsal bir dinginlik
ve duygusal bir denge gerekir. (III) Bunun yanı sıra
başka etkenler de var elbet. (IV) Sanatçı yazacağı konu-
da duygu ve düşünce, gözlem ve deney birikimine sahip
8. (I) İçinden geldiği gibi söylüyor şarkılarını. (II) Yıllardır olmalı. (V) Böyle bir birikimin gerçekleşmesi için zaman
toplumun her kesimi onu büyük bir zevkle dinliyor. gerekir.
(III) İnsanları beyinlerinden değil yüreklerinden yakalı- Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak
yor. (IV) Yediden yetmişe herkese ulaşabilen bir büyüy-
le hepimizi peşine takabiliyor. (V) Yaşamını şarkılarına,
şarkılarını yaşamına taşıyor. A) I. cümlenin yüklemi basit yapılı bir fiildir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin B) II. cümlede, isim-fiil vardır.

yüklemi, birleşik yapılı bir fiildir?
C) III. cümlede, belgisiz sıfat kullanılmıştır.
D) IV. cümlede, fiilimsiyle oluşturulmuş bir tamlama
vardır.
E) V. cümlenin yüklemi, etken-geçişsiz bir fiildir.
9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ulaç (bağ-fiil), fiile

zaman anlamı katmıştır?
12. Sıfat-fiiller (ortaçlar), diğer sıfatlar gibi adlaşabilirler.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna örnek vardır?
A) Eğilip alıyorum, kimse olmuyor
Solgun bir gül oluyor dokununca A) Romanların çizdiği köylü tiplerine benzemez bu yö-
renin insanları.
B) Gün olur sürüyüp beni derbeder
B) Kültür değerlerini hiçe sayan bir anlayışla çözemez-
Bu ses rüzgârlara karışır gider
siniz bu işi.
C) Sevmek durup dinlemeden sevmek
C) Yaşamın tekdüzeliğinden kurtulmak isteyenlere ör-
Seve seve yağma etmek bu canı
nekti bu yaşam.
D) Gözlerine yavaşça yavaşça doldu akşam
D) Hiç kimseye anlatmadığı sorunlarını, bana anlatı-
Göklerin ateşini kalbime boşaltarak yordu her zaman.
204 E) Her sabah naz ile gelip geçersin E) Her dönemde değerini koruyacak coğrafi özellikleri
Hiç de saklamazsın özünü benden vardı bu yörenin.
DİL BİLGİSİ
TEST
1 ŞAMPİYON
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, geçişsizken geçiş- 4. Bahçelerim var aydınlık yeşiller içinde
li duruma getirilmiş bir fiil vardır? Yeşil satarım, mavi satarım
A) Görevli bize müzeyi gezdirdi. Ne ölçerim, ne tartarım
İklim, mevsim bilmez bahçelerim
B) Mal varlığını çocukları arasında paylaştırdı.
Bu dizelerde altı çizilmiş fiillerin çatısı, aşağıdakile-
C) Kendine güzel bir hırka ördürdü.
rin hangisidir?
D) Hızlı giden arabaları polis durdurdu.
A) Etken-geçişsiz
E) Bana iki gazete ile bir kitap aldırdı.
B) Dönüşlü-geçişsiz
C) Etken-geçişli
D) Edilgen-geçişsiz
E) İşteş-geçişli
2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde birleşik fiil yoktur?

A) Kısa çöple uzun çöpün kavgası
Süregelmiş çağlar boyu
B) Beni sevmiyordun bilirdim 5. Aşağıdaki altı çizili fiilimsilerden hangisi, ötekilere

Bir sevdiğin vardı, duyardım göre farklı bir görevde kullanılmıştır?
C) Çıktım yücesine seyran eyledim A) Düğüne katılacaklar, davetiyelerini aldılar.
Yâr ile gezdiğim yerler perişan B) Çağın getirdiği yeni kavramları ustalıkla yorumlardı.
D) Gündüzden, gürültüden ırak C) Kendi kendisiyle çelişmeyen eleştirmen, başarılı

olur.
Akşamı seyredeyim bakışlarından
D) Yaşanmamış olayları yaşanmış gibi anlatmaya baş-
E) Geç fark ettim taşın sert olduğunu
ladı.
Su insanı boğar, ateş yakarmış
E) Sağlıklı düşünebilen bir kuşak yetiştirmek zorunda-
yız.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim tamlaması,

ek fiil alarak yüklem olmuştur?
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi, yeterlik
A) Yavaş yavaş kapanacak gözlerin, derin uykulara. fiilinin olumsuzudur?
B) Duyduğum en güzel ses, bebeğin viyaklama sesiy- A) Ne yaparsanız yapın, asla sinirlenmezdi.
di. B) Sorulara verecek yanıt bulamadılar.
C) Yaşamla savaşarak geçirdik koca bir gençliği. C) Hiçbir derse zamanında gelmiyorsun.
D) Bütün bir şehri ev ev gezdiler nüfus sayımında. D) Buralarda temiz bir yer zor bulunur.
205
E) Sanıyorum yeniden onarılmıştı Selçuklu kümbetleri. E) Dürüst bir insanın ödülü bu olmamalıydı.
7. I. İleri düşünceli insanlarla konuşmayı severim. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sırasıyla ulaç,
ortaç, isim-fiil kullanılmıştır?
II. Küçücük çocuğa ağır bir bavul taşıtılır mı?
A) Dil bilinci kazanamamış bir insanın, hak ve görev bi-
III. Geldiğimi görünce komşular başıma üşüştü.
linci kazanması da söz konusu değildir.
IV. Elbise dolabımın çekmecelerini temizlettim.
B) İyi bir dosta düşen görev, sevdiği insanı yanlış yolda
Yukarıdaki cümlelerin yüklemlerinde aşağıdaki fiil göründüğünde ona doğru yolu göstermektir.
çatılarından hangisi yoktur?
C) Dili kullanarak insan üzerinde en etkili, en güçlü izle-
A) Edilgen B) Etken C) Dönüşlü nimleri yaratan sanat gücünden yararlanmayı bildi.
D) İşteş E) Ettirgen D) Şairlerin hepsi sizin, benim gibi konuşurken kullan-

dığımız sözcüklerle yazmıştır şiirlerini.
E) Toplumsal yarar gözetmeden yapılan sanatın ger-

çek sanat olmadığını söyleyenler var hâlâ.
8. Hiçbir sanat dalı, gerçeği ya da yaşamı olduğu gibi yan-

sıtmaz; sanatçı, dış dünyayı yaradılışındaki duyarlıkla
yoğurur.
Bu cümleyle ilgili aşağıdaki söylenenlerin hangisi

11. Bir kuş sesi gelir dudaklarından
yanlıştır?
Gözlerin gönlümde açan nergisler
A) Her iki cümlede gerçek özne vardır.
Bu dizelerdeki altı çizili fiilimsinin türce özdeşi, aşa-
B) Birinci cümlenin yüklemi geçişli bir fiildir.
ğıdakilerden hangisinde yoktur?
C) İkinci cümlede yüklem, geçişsiz bir fiildir.
A) Bir derebeyi gibidir, kurulmuş eski hanlar.
D) İki cümlede de yüklemler haber kipiyle çekimlenmiş-
B) Ömür dediğimiz şey, küsecek kadar çok mu?
tir.
C) Genç adam, onulmaz dertlere düşmüştü.
E) Birinci cümlenin yüklemi, geçişsizken geçişli hâle
getirilmiştir. D) Arabayı çalıştıran adam, soğuktan donmuştu.
E) Gün doğmadan neler doğar, diyordu ona.
9. Fiilimsiler, birleşik cümlelerde yan cümle kurarlar.

Aşağıdakilerin hangisinde adlaşmış sıfat-fiil, temel
cümlenin öznesidir? 12. (I) Bence belli yazarları çevirmek için yalnızca çeviri
A) Bir işe başlamak, onu başarıyla tamamlamak hiç de yapılacak dili ve Türkçeyi bilmek yeterli değil. (II) Kafka
kolay değildi. türü yazarları, çok iyi Almanca ve Türkçe bilen yirmi beş
yaşındaki bir insan çeviremez. (III) O düzeydeki yazarla-
B) Romanlarında canlandırdığı tipleri, kendi çevresin-
rı sırf kültürel birikime değil, yaşam birikimine dayanarak
den seçtiğini söylüyordu.
anlamak çok önemli. (IV) Ben, Kafka’nın “Melina” sını ilk
C) Okuyucunun ilgisini çekebilen yazarların yapıtları, okuduğumda onu çevirmeye oturdum ama altmış sayfa
ölümsüzleşir. sonra bıraktım. (V) Aradan bir on yıl geçti de gönül
rahatlığıyla çevirebildim.
D) Öykü yarışmasında ilk üçe girenler, ödüllerini geçen
yılın birincisinden aldı. Parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde fiilim-
206
si yoktur?
E) Kırılan cam parçalarını toplarken parçalardan biri
elini kesmişti. A) I B) II C) III D) IV E) V
DİL BİLGİSİ
BÖLÜM
CÜMLE BİLGİSİ
4
u Cümlenin Ögeleri
u Cümle Türleri
KONU CÜMLENİN ÖGELERİ
Çeşitli duygu, düşünce, istek ve dilekleri karşımızdakilere aktarmaya yarayan; anlam, yapı ve
görev ilgisiyle belli bir düzenle bir araya gelmiş sözcük topluluğuna “cümle” denir. Her cümle
mutlaka bir “yargı” bildirir. Yargı bildirmek ise sözcüğün ya da söz öbeğinin kip, kişi veya
ek fiil ile çekimlenmiş olmasını gerektirir. Cümlede anlatılmak istenen duygu ve düşünceye
göre sözcük sayısı değişir. Tek bir sözcükle cümle kurulabileceği gibi birden çok sözcükle de
kurulabilir. Böylece ortaya cümlenin ögeleri çıkar. Cümlenin ögeleri temel ögeler ve yardımcı
AKLINDA OLSUN ögeler olarak iki ana grupta toplanır.
Bir cümlede yüklem her
zaman sonda olmayabilir. A. CÜMLENİN TEMEL ÖGELERİ
Bazı cümlelerde yüklem
ortada ya da cümlenin ba- Cümlenin temel ögeleri özne ve yüklemdir.
şında olabilir. Bu cümlelere
devrik cümle denir. I. YÜKLEM
Cümlede iş, oluş, durum, yargı bildiren sözcük ya da söz öbeğine yüklem denir. Bir cümlede
çekimli fiiller, ek fiil almış ad soylu sözcükler, tamlamalar, deyimler, ikilemeler, edat öbekleri
vb. yüklem görevi üstlenebilir. Yüklem tek başına bir cümle oluşturmaya yeterlidir.
✓ Görüşeceğiz.
Yüklem (türemiş fiil)
UYARI
✓ İşe geç kalmamak için sabah erken bir saatte evden çıkıyorum.
Cümlenin ögeleri tespit
Yüklem (basit fiil)
edilirken birleşik fiiller, isim
tamlamaları, sıfat tamlama- ✓ Bahçedeki ağaçları ve sebzeleri sularken yorgun düşmüştü.
ları, deyimler ve diğer söz Yüklem (birleşik fiil)
öbekleri bir bütün olarak de-
ğerlendirilir, parçalanmaz. ✓ Su altı dünyasıyla ilgili belgesel oldukça ilginçti.
Yüklem (ek fiil almış isim)
✓ Toprak, harıl harıl çalışan bir kimyacıdır.

Yüklem (ek fiil almış sıfat tamlaması)
✓ Pek çok sanatçımızın gönülden bağlı olduğu Türkçe,

dünyanın en zengin dilidir.
AKLINDA OLSUN Yüklem (ek fiil almış isim tamlaması)
Sorularda tek ögeli bir cüm-
le istenirse yüklemi isim ✓ Toros Dağları’nın eşsiz manzarası, usta bir ressamın fırçasından çıkmış bir
Yüklem (ek fiil almış edat öbeği)
olan cümlelerden soruya
başlamak zaman kazandı- tablo gibidir.
rır. Yüklemi isim olan cüm-
leler genellikle iki ya da tek ✒ Tek ögeli cümleler sadece yüklemden oluşur. Çekimli bir fiil, tek ögeli bir cümle oluştura-
ögelidir. bilir.
✓ Başlayacaklar. (Çekimli bir fiilden oluşmuş cümle)

Yüklem
✒ Ek fiil almış bir sıfat ya da isim tamlaması tek ögeli bir cümle oluşturabilir.
208 ✓ İnsanın içine huzur veren tertemiz bir kasabadayız.

Yüklem (Ek fiil almış sıfat tamlaması)
DİL BİLGİSİ
II. ÖZNE
Özne, bir cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu gerçekleştiren veya durumun oluşmasını sağ-
AKLINDA OLSUN
layan kişi, varlık ya da kavramlardır. Cümlede özneyi bulmak için yükleme “Ne, kim?” soruları
yöneltilir. Hitap veya seslenme söz-
cükleri, kişi adları bazı so-
✓ Berk, bütün olanları bize anlattı. rularda öğrenciyi yanıltmak
Özne Yüklem (Kim anlattı?) amacıyla kullanılır. Bu söz-
cükler, öge dışı unsurlardır.
✓ Sonbaharda havalar birden soğuyunca ağaçların yaprakları sarardı.
Özne Yüklem (Ne sarardı?) Oğuz, buraya gel!
Seslenme Yüklem
✓ Başaramayacağım duygusu, insanların kendisine olan güvenini
sözcüğü (Kim?)
Özne
 zedelemektedir.
Yüklem (Ne zedelemektedir?)
✒ Seslenme ve hitap sözcükleri özne değildir, öge dışı unsurdur.
✓ Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın!

öge dışı unsur Yüklem (kim? / “sen” gizli özne) UYARI
Mehmet, yıl sonu raporlarını yarın mutlaka bana getir! Gerçek özne cümlede açık
öge dışı Yüklem (kim? Æ “sen” gizli özne) ya da gizli özne biçiminde
unsur
verilebilir.
Biz, kitabı bitirmek için bir

ÖZNE ÇEŞİTLERİ
ay
1. Gerçek Özne Özne
Yüklemi isim ya da etken çatılı fiil olan cümlelerde gerçek özne bulunur. Her türlü sözcük ve çalıştık.
söz öbeği, özne görevinde kullanılabilir. Özne görevindeki sözcükler, yalın durumda bulunur. Y (kim?)
Kitabı bitirmek için bir ay

✓ Mutsuz günlerimde annem ellerimden tutup beni teselli ederdi.
çalıştık. (Biz, gizli özne)
Gerçek özne Yüklem (Teselli eden kim?)
Y (kim?)
Sevgi, insanları ortak paydada buluşturan yüce bir duygudur.
Gerçek Yüklem
özne (İnsanları ortak paydada buluşturan yüce bir duygu ne?)
Parktaki asırlık çınarların dallarını mahallenin haylaz çocukları kırmış.

Gerçek özne Yüklem
(Kıran kim?)
2. Sözde Özne
AKLINDA OLSUN
Yüklemi edilgen çatılı fiillerden oluşmuş cümlelerde yükleme yöneltilen Sözde özneler, gerçek öz-
“Ne, kim?” sorularına yanıt veren sözcük ya da söz öbeklerine sözde özne denir. nesi olmayan cümlelerde
(yüklemi edilgen çatılı olan
✓ Bayram nedeniyle ilçedeki cadde ve sokaklar temizlendi.
cümlelerde) özne görevini
Sözde özne Yüklem (Temizlenen ne?)
üstlenir. Sözde özne, ey-
Bu cümlenin yüklemi (temizlendi), edilgen bir fiildir. Yüklemin bildirdiği “temizleme” eylemi yapan değil, yapılan
lemini gerçekleştirenler belli değildir. Yükleme yöneltilen “Ne?” sorusuna yanıt veren eylemden etkilenendir, yani
“ilçedeki cadde ve sokaklar” söz öbeği, sözde öznedir. belirtisiz nesnedir.
✓ Havalar soğuyunca tarladaki ürünler toplanıp kasalara dolduruldu.

Sözde özne Yüklem (Doldurulan ne?)
Bu cümlenin yüklemi (dolduruldu) edilgen bir fiildir. Yüklemin bildirdiği “doldur-” eylemini ger-
çekleştiren belli değildir. Yükleme yöneltilen “Ne?” sorusuna yanıt veren “tarladaki ürünler” 209
söz öbeği, sözde öznedir.
"Cümlenin Ögeleri"
3. Örtülü Özne
Yüklemi edilgen olan cümlelerde yükleme yöneltilen “Kim tarafından?…” sorusuna yanıt ve-
ren öge, örtülü öznedir.
AKLINDA OLSUN ✓ Okulun duvarları ustalar tarafından boyandı.
Yüklemi geçişsiz-edilgen fiil örtülü özne yüklem (Kim tarafından?)
olan cümlelerde gerçek ya
✓ Şüpheli binanın etrafı güvenlik görevlilerince sarıldı.
da sözde özne bulunmaz.
örtülü özne yüklem (Kim tarafından?)
Yaz günlerinde geç saatle-
re kadar oturulurdu.
Y (geçişsiz-edilgen il)
4. Ortak Özne
Cümlede yükleme yönel-
Sıralı ve bağlı cümlelerde birden çok yüklem olduğundan bu yüklemler aynı özneye bağla-
tilen "Ne, kim? sorularına
nabilir.
yanıt veren sözcük yoktur.
✓ Yavru kedi önce bana baktı, sonra annesinin yanına koştu.
ortak özne yüklem (Kim baktı?) yüklem (Kim koştu?)
✓ Annem gömleğimi yıkayıp ütüledi, odamdaki dolaba astı.

ortak özne yüklem (Kim ütüledi?) yüklem (Kim astı?)
5. Açıklamalı Özne
Bazı cümlelerde özneden sonra gelen sözcükler, özneyi daha belirgin kılar, açıklar. Buna
açıklamalı özne denir.
✓ Özge, komşunun kızı, tıp fakültesinde okuyor.

özne öznenin açıklayıcısı yüklem (Kim okuyor?)
✓ İstanbul, taşı toprağı altın olan rüya şehir, pek çok insana
özne öznenin açıklayıcısı
umut kapısı olmuştur.

yüklem (Ne umut kapısı olmuştur?)
Özneyi pekiştirmek amacıyla özneyle birlikte "kendi" dönüşlülük zamiri kullanılır. Buna pekiş-
tirilmiş özne denir.
✓ Bu ödevi sen kendin yap.

pekiştirilmiş özne
Bahçe düzenini siz kendiniz yapmalısınız.

Bu davete biz kendimiz geldik.

210
DİL BİLGİSİ
1 3
(I) Süper kahramanların çizgi romanlarda güçlerine kavuşma- Aşağıdaki cümlelerin hangisi bütünüyle yüklemden
ları, genellikle belli başlı şekillerde olmaktadır. (II) Bilinmeyen oluşmuştur?
bir dünyadan ya da doğrudan uzaydan gelen insanüstü güçlere
A) Çevresindekileri fark eden kişidir mutlu kişi.
sahip süper kahramanlar, en yaygın bilinen örneklerdendir. (III)
İkinci sıradakiler radyoaktif etki sonucu güçlerine kavuşan süper B) Başkalarının sözlerine kulak asmayan bir adamdı.
kahramanlardır.(IV) Radyoaktif bir hayvan tarafından ısırılan ka- C) Makinede yıkasam da yıpranmaz bu pantolon.
rakter, bir süper kahramana dönüşüp onu ısıran hayvanın özel- D) Yaşadığı topluma karşı sorumluluk hissetmekteydi.
liklerine sahip olur. (V) Başvurulan yöntemlerden bir diğeri de
E) Okuduğu kitabı bir kere daha okumak istiyormuş.
deney kazaları sonucu ortaya çıkan kahramanlardır.
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakiler- A’da “çevresindekileri fark eden kişidir”, C’de “yıpranmaz”,
den hangisi yanlıştır? D’de “hissetmekteydi”, E’de “istiyormuş”, sözcükleri yük-
lem görevindedir. B’de yüklem, bir söz öbeğidir (sıfat tam-
A) I. cümlenin öznesi, belirtili isim tamlamasıdır.
laması) ve cümlenin tamamı (Başkalarının sözlerine kulak
B) II. cümlenin öznesi, sıfat tamlamasıdır. asmayan bir adamdı.) yüklemdir.
C) III. cümlenin yüklemi, sıfat tamlamasıdır.
Yanıt B
D) IV. cümlenin öznesi, belirtisiz isim tamlamasıdır.
E) V. cümlenin yüklemi, sıfat tamlamasıdır.

2021 / TYT
IV. cümlenin öznesi “Radyoaktif bir hayvan tarafından ısı-

rılan karakter” söz öbeğidir ve sıfat tamlamasıdır.
Yanıt D
2
(I) Senaryo yazarının kurmaca eserleri, bir olay veya süreç
doğrultusunda oluşan birikimin somut izlenimlere dönüşmesi-
4
ne dayanır. (II) Bu amaçla yazar çağını bilgi, beceri ve düşün-
ce süzgecinden geçirerek yorumlar. (III) Olay veya süreç, bilim Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, bir söz öbeğin-
ve sanat çerçevesinde yorum kazandıktan sonra yapıt olarak
den oluşmaktadır?
topluma iletilir. (IV) Aynı biçimselliği gösteren pek çok yaratıcı A) Romancı, çağa tanıklık etmek zorunda değildir.
çalışma gibi öykünün vermek istediği iletiyi, yaratıcı hayal gü-
B) Bisiklete binen çocuklar doldurmuştu sokakları.
cüyle varsıllaştırmak esas meseledir. (V) Yaratıcılık ise dene-
me ve yanılma yöntemini bıkıp usanmadan kullanmakla ve her C) Çevresini dikkatle inceleyerek öğrenir her şeyi çocuk-
gün çalışmakla gerçekleşir. lar.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin öz- D) Daha önce benzer sorunların üstesinden geldik bizler.
nesi isim tamlamasından oluşmaktadır? E) Güller artık unuttu kelebeklerle dans etmeyi.
A seçeneğinde “romancı”, C’de “çocuklar”, D’de “bizler”,
2021 / MSÜ
E’de “güller” sözcükleri özne görevi üstlenmiştir. B seçe-
“Senaryo yazarının kurmaca eserleri” söz öbeği zincirleme neğinde özne, “bisiklete binen çocuklar” söz öbeğinden
isim tamlamasıdır ve I. cümlenin öznesidir (sıfat tamlaması) oluşmuştur.
Yanıt A Yanıt B 211
B. CÜMLENİN YARDIMCI ÖGELERİ
I. NESNE
AKLINDA OLSUN
Yüklemin bildirdiği işten etkilenen varlık, kavram ya da kişileri bildiren ögedir. Nesne ikiye
Yüklemi isim ya da geçişsiz ayrılır:
il olan cümlelerde nesne
a. Belirtili nesne
bulunmaz.
b. Belirtisiz nesne
Yeni aldığı ayakkabıları
Özne
çok güzeldi. a. Belirtili Nesne
Y (Ne güzeldi?)
(güzeldi Æ isim) İsmin belirtme durum ekini (-i) almış sözcükler cümlede belirtili nesne görevini üstlenir, yükle-
me yöneltilen “Neyi, kimi, nereyi?” sorularına yanıt verirler.
Ali az önce otobüsten indi.
Özne Y ✓ İnsan, normal zamanlarda özlemediği pek çok şeyi askerdeyken özleyebiliyor.
(geçişsiz il)
Belirtili nesne Yüklem (Neyi
özleyebiliyor?)
✓ Elif, küçük kardeşi Selen’i her gün parka götürüyordu.

Belirtili nesne Yüklem (Kimi götürüyordu?)
✓ Pek çok insanın hayallerini süsleyen bu şehri çok seviyordu.

Belirtili nesne Yüklem (Nereyi seviyordu?)
b. Belirtisiz Nesne
Cümlede özne bulunduktan sonra yükleme yöneltilen “Ne, neler?” sorularına yanıt veren söz-
cük ya da söz öbekleri belirtisiz nesnedir. Belirtisiz nesne, yalın durumda bulunur.
UYARI
Bir nesne, birden çok yük-
✓ Her gün bir saat kitap okurum.
lem için (sıralı cümlelerde) B'siz N Yüklem (Ne okurum?)
kullanılabilir.
Çamaşırları yıkadı ve astı.
ortak nesne Y Y ✓ Baygınlık geçiren adama, kendine gelince bir bardak su içirdik.
B'siz nesne Yüklem (Ne içirdik?)
✒ Yükleme yöneltilen “ne” sorusu, hem özneyi hem de belirtisiz nesneyi buldurur.
Bu ögeleri karıştırmamak için özneyi “-an ne? / -en ne?” sorularıyla, belirtisiz nesneyi ise
“Ne?” sorusuyla bulabiliriz.
✓ Yağmur sabahtan beri yağıyor.

Özne Yüklem (Yağan ne?)
AKLINDA OLSUN
Bir cümlede nesne, açıkla-
yıcısıyla birlikte kullanılabi- ✓ Belediyenin birkaç gündür toplamadığı çöpler, etrafa pis kokular yayıyordu.
Özne DT Belirtisiz nesne Yüklem
lir. Buna “açıklamalı nesne” (Yayan ne?)
denir. (Ne yayıyor?)
Orayı, doğup büyüdüğü o

nesne nesnenin açıklaması
köyü, hiç unutmadı.
212
DİL BİLGİSİ
II. DOLAYLI TÜMLEÇ
Yüklemin anlamını “yönelme, bulunma, ayrılma” anlamlarıyla tamamlayan tümleçlerdir. Yük- AKLINDA OLSUN
leme yöneltilen “Kime, kimde, kimden, neye, nereye, nerede, nereden?” sorularına yanıt ve-
ren söz ve söz öbekleri, cümlede dolaylı tümleç görevini üstlenirler. Kişi adları “-e/-de/-den”
hâl eklerinden birini alarak
✓ Midem bulandığı için otobüste her zaman en ön sırada oturuyorum. cümlede dolaylı tümleç
Dolaylı Tümleç Dolaylı Tümleç Yüklem (Nerede
oturuyorum?) görevi üstlenebilir.
Bu konuyu Ahmet’e soralım.

✓ Köy dolmuşu, taşlık ve berbat bir yoldan şehir merkezine gidiyordu. DT Yüklem
Dolaylı Tümleç Dolaylı Tümleç Yüklem
(kime soralım?)
(Nereden gidiyordu?)
(Nereye gidiyordu?)
✓ Yemek yapmayı annemden öğrendim.

DT Yüklem (Kimden öğrendim?)
UYARI
✓ Geçen gün aldığım kitap, sıra arkadaşımda duruyor.
DT Yüklem (Kimde duruyor?) Dolaylı tümleçler, sıralı
cümlelerde ortak kullanıla-
bilir.
“-e, -de, -den” eklerini alan sözcükler ya da söz öbekleri “neden, amaç, zaman” anlamı veri-
Yabancılardan hiç
yorsa cümlede zarf tümleci görevi üstlenirler. DT (ortak)
✓ Denizin sonsuz maviliğini yeniden görmeliydim. korkmadım, çekinmedim.

ZT Yüklem (Nasıl görmeliyim?) Y( Kimden?) Y (Kimden?)
✓ Baharda tüm göçmen kuşlar ülkemize gelir.

Zarf Tümleci Yüklem (Ne zaman gelir?)
✓ İhtiyar kadın, gözleri iyi görmediğinden artık ev işlerini yapamıyordu.

Zarf Tümleci Yüklem (Neden
yapamıyordu?)
✒ Dolaylı tümleçler, açıklanarak ya da yinelenerek kullanılabilir.
✓ Tunç'tan, Özge Hanım'ın oğlundan, güzel haberler geldi.

DT Dolaylı tümlecin açıklaması Yüklem (Kimden?)
✓ Anneme, canım kadar sevdiğim insana, mektup yazdım.

DT Yinelenmiş dolaylı tümleç Yüklem (Kime?) AKLINDA OLSUN
III. ZARF TÜMLECİ Dolaylı tümleç görevi üst-
lenen sözcükler ya da söz
Yüklemin anlamını zaman, yer-yön, miktar, durum, neden, koşul gibi anlam ilgileriyle tamam- öbekleri, ismin “-e/-de/-den”
layan ögelerdir. Yükleme yöneltilen “Ne zaman, nasıl, ne kadar, niçin, neden, niye?” sorula- hâl eklerinden birini almak
rının yanıtı zarf tümlecidir. zorundadır. Bu eklerden
✓ Eylül veya ekimde bir tur şirketiyle Ege adalarına gideceğiz. birini almayan sözcük veya
Zarf Tümleci Yüklem (Ne zaman gideceğiz?) söz öbekleri dolaylı tümleç
✓ Öğrenciler, dersin sonunda benden bir fıkra anlatmamı istediler. olamaz.
Zarf Tümleci Yüklem (Ne zaman istediler?)
✓ Sınavdan iyi bir puan almak için sabaha kadar çalıştım.

Zarf Tümleci Zarf Tümleci Yüklem (Neden çalıştım? /
Ne kadar çalıştım?)
✓ Sınav saatini bekleyen öğrenciler, sınıfta süt dökmüş kedi gibi oturuyorlardı.
Zarf Tümleci Yüklem
(Nasıl oturuyorlardı?)
✓ İki gündür rahatsız olduğundan çalışmıyor, evde tembel tembel oturuyormuş.

213
Zarf Tümleci Yüklem (Neden Zarf Tümleci Yüklem (Nasıl
çalışmıyor?) oturuyormuş?)
✓ Odandaki boş kolileri toplayıp dışarı götür.
UYARI ZT ZT Yüklem (Nasıl götür? / Nereye götür?)
Fiile, ilimsiye yöneltilen ✓ Müjgan Hanım, az önce aşağı indi.

“Nereye?” sorusuna yanıt ZT ZT Yüklem (Ne zaman? / Nereye indi?)
veren “içeri, dışarı, ileri,
geri, aşağı, yukarı, öte, beri”
sözcükleri yalın durumday-
Yüklemin anlamını soru yoluyla tamamlayan soru zarfları da cümlede zarf tümleci olur.
sa “zarf tümleci” olur. Bu
sözcükler “-e” yönelme du- ✓ Ankara’ya ne zaman geleceksin?
rumu ekini aldıklarında da Zarfı Tümleci Yüklem
“Nereye?” sorusuna yanıt
verirler ama bu durumda ✓ İstanbul’da ne kadar kalacaksın?
Zarfı Tümleci Yüklem
“dolaylı tümleç” olurlar.
Öğrenciler içeri girdi.

ZT Y (Nereye?)
Öğrenciler içeriye girdi.

IV. EDAT (İLGEÇ) TÜMLEÇLERİ
DT Y (Nereye?)
Cümlenin yüklemini eşitlik, araç, birliktelik, görelik vb. anlamlarla tamamlayan edat öbekleri-
nin oluşturduğu tümleçtir. Yükleme yöneltilen “Kim için, ne için, ne ile, kim ile, neye göre, kime
göre?” sorularına yanıt veren sözler, cümlede edat tümleci olurlar.
✓ Bolu’daki kampa arkadaşları ile gidecekti.

Edat Tümleci Yüklem (Kiminle?)
✓ Renk renk çiçeklerle kaplı yaylaları ve ahşap evlerden oluşan dağ köyleriyle
Edat Tümleci
 Yalnızçam, büyük şehirden kaçmak isteyenler için bulunmaz bir yer.

Özne Edat Tümleci Yüklem (Ne ile? / Kim için?)
✓ Geçen yıl yapılan bir araştırmaya göre Amerikalıların çoğu kendi ülkesinin
Edat Tümleci
yerini dünya haritasında bulamıyormuş.

Yüklem (Neye göre?)
Zarf tümlecinin sorularına (ne zaman, nasıl, neden, ne kadar) yanıt verebilen edat öbekleri,
zarf tümleci; yanıt veremeyen edat öbekleri ise edat tümleci görevi üstlenir.
✓ Komşumuzun üniversitede okuyan oğlu, okulunu başarı ile bitirdi.

Zarf Tümleci Yüklem (Nasıl bitirdi?)
✓ Bazı öğrenciler, yemekten zehirlendiği için ambulans ile hastaneye götürüldü.

Zarf Tümleci Edat Tümleci Yüklem
(Neden? /
Ne ile?)
214
DİL BİLGİSİ
1 3
Uçsuz bucaksız kara bir göğe benzeyen evin tavanından eski Geçen ay gösterime giren bu film, insanı ve insan ilişkile-
günlerin boğuk uğultuları geliyordu. rini ele alıyor.
Bu cümledeki ögelerin doğru sıralanışı aşağıdakilerin Bu cümlenin ögelerinin doğru sıralanışı aşağıdakilerin
hangisinde verilmiştir? hangisinde doğru verilmiştir?
A) Yer tamlayıcısı - zarf tümleci - belirtili nesne - yüklem A) Zarf tümleci - Belirtisiz nesne - Dolaylı tümleç - Yük-
B) Yer tamlayıcısı - özne - yüklem lem
C) Zarf tümleci - özne - belirtili nesne - yüklem B) Özne - Belirtisiz nesne - Dolaylı tümleç - Yüklem
D) Zarf tümleci - yer tamlayıcısı - yüklem
C) Zarf tümleci - Özne - Dolaylı tümleç - Yüklem
E) Zarf tümleci - belirtili nesne – yüklem
D) Özne - Belirtili nesne - Yüklem
2021 / MSÜ
E) Dolaylı tümleç - Özne - Belirtili nesne - Yüklem
Uçsuz bucaksız kara bir göğe benzeyen evin tavanından
(Yer Tamlayıcısı), eski günlerin boğuk uğultuları (Özne), Soruda verilen cümlenin ögeleri şu şekildedir:
geliyor (Yüklem). Geçen ay gösterime giren bu film,
Yanıt B Özne
insanı ve insan ilişkilerini ele alıyor.

Belirtili nesne Yüklem (Ele alan ne? Özne)
(Neyi ele alıyor? Bli N)
Yanıt D
2
Kromofor adı verilen pigment molekülleri fotosentez sırasın-
da güneş enerjisini tepkime merkezlerine hızlı taşıdığından
güneş enerjisinin hemen hepsi arada hiç ısı kaybı olmadan
kimyasal enerjiye dönüşür.
Bu cümledeki ögelerin doğru sıralanışı aşağıdakilerin
hangisinde verilmiştir?
A) Belirtisiz nesne - zarf tümleci - zarf tümleci - özne - yer

tamlayıcısı - yüklem 4
B) Belirtili nesne - zarf tümleci - zarf tümleci - özne - yer Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne, nesne, dolaylı
tamlayıcısı - yüklem tümleç ve yüklemden oluşmuştur?
C) Özne - zarf tümleci - yer tamlayıcısı – zarf tümleci - yük-
lem
A) Müjgan Hanım, kendi kendine konuşur gibi, iki yıldır
bekliyorum, dedi.
D) Zarf tümleci - özne - zarf tümleci - yüklem
E) Zarf tümleci - özne - zarf tümleci - yer tamlayıcısı - yük- B) Evladım, öğleyin hiçbir şey yemedin, değil mi?
lem C) İki koca kutu eski plak çıktı yukarıdan.

2020 / TYT D) Annemle babam bu plakları koca konakta dinlerdi.
Kromofor adı verilen pigment molekülleri fotosentez sı- E) Sizin daha konuşacaklarınız vardır, biz gidelim.
rasında güneş enerjisini tepkime merkezlerine hızlı taşı-
dığından (Zarf Tümleci) / güneş enerjisinin hemen hepsi D seçeneğinde “annemle babam” özne, “bu plakları” nes-
(Özne) / arada hiç ısı kaybı olmadan (Zarf Tümleci) / kim- ne, “koca konakta” dolaylı tümleç, “dinlerdi” yüklemdir. Di-
yasal enerjiye (Dolaylı Tümleç) / dönüşür (Yüklem). ğer seçeneklerdeki öge sıralaması farklıdır.
Yanıt E Yanıt D
215
KONU CÜMLEDE VURGU
Cümlede bir ögenin diğerlerine göre daha baskılı ve kuvvetli söylenmesine cümle vurgusu
denir. Yüklemin isim ya da fiil oluşuna göre cümlede vurgulanan öge değişir.
Yüklemi il olan cümlelerde vurgu, yüklemden önce gelen ögededir:
AKLINDA OLSUN ✓ Ateş Dayı, meşe kömüründe demlediği çayı hepimize ikram etmişti.
DT Yüklem (Kime?)
Yüklemi sonda bulunma-
Yukarıdaki cümlede yüklemden hemen önce gelen öge, dolaylı tümleç olduğu için vurgula-
yan fiil cümlelerinde vur-
nan öge de dolaylı tümleçtir.
gu yüklemden önce gelen
ögededir. Devrik isim cüm- ✓ Ateş Dayı, hepimize meşe kömüründe demlediği çayı ikram etmişti.
lelerinde vurgu yine yük- Belirtili nesne Yüklem (Neyi?)
lemdedir. Bu cümlede ise yüklemden önce gelen öge belirtili nesne olduğu için vurgulanan öge belirtili
nesnedir.
Yüklemi isim olan cümlelerde vurgu, cümlenin yüklemindedir:
✓ Bu mevsimde Akdeniz kıyıları Türkiye’nin en güzel yeridir.

Yüklem (isim tamlaması)
Pek çok insanın zor anında imdadına yetişen itfaiyeciler gizli kahramanlardır.
Yüklem (sıfat tamlaması)
UYARI Yüklemleri ad soylu sözcüklerden oluşan bu cümlelerde vurgulanan öge, yüklemdir.

“mi” soru edatı, “de” ve “ki”
bağlaçları, vurguyu kendin- CÜMLEDE ARA SÖZ / ARA CÜMLE
den önceki ögeye çeker. Cümlede herhangi bir ögenin anlamını pekiştirmek, ögeyi açıklamak ya da kuvvetlendirmek
için kullanılan söz gruplarına ara söz denir. Ara sözler, cümle değerinde olursa bu ara sözlere
ara cümle adı verilir. Ara söz ve ara cümleler, cümleden çıkarıldığında anlamda herhangi bir
daralma ya da bozulma meydan gelmez. Ara sözler/cümleler, cümle içinde iki virgül, ayraç ya
da iki kısa çizgi arasında gösterilir.
I. Bir ögenin açıklayıcısı olan ara sözler: Bazı ara sözler kendisinden önce gelen ögenin
açıklayıcısı olarak cümlede görev yapar, açıkladığı öge ile aynı görevi üstlenir.
✓ Ekonomik sıkıntılar yüzünden memleketteki arsayı,

Belirtili nesne
dedemden miras kalan arsayı, geçen ay sattık.

Ara söz (nesnenin açıklayıcısı) Yüklem (Nereyi?)
Bu yaz İstanbul’a, her köşesinde tarih kokan yedi tepeli şehre, gideceğiz.
DT Ara söz (dolaylı tümlecin açıklayıcısı) Yüklem (Nereye?)
II. Bir ögenin açıklayıcısı olmayan ara cümleler: Bazı cümlelerde ara sözler kendi-
lerinden önce gelen ögeyi açıklamaz. Bu ara sözlere "ara cümle" adı da verilir.
Ara cümleler öge dışı unsurlardır.
✓ Sanatçının yeni kitabı, çok beğenileceğini düşünüyorum,

Özne Ara cümle (öge dışı unsur)
Osmanlı Dönemi’ndeki bir olayı anlatıyor.

Belirtili nesne Yüklem
216 ✓ Geçen gün, siz de çok iyi biliyorsunuz, pek çok kimse toplantıya gelmedi.
Zarf tümleci Ara cümle (öge dışı unsur) Özne Dolaylı tüm. Yüklem
DİL BİLGİSİ
SORU CÜMLELERİNDE ÖGELER
Bazı soru türlerinde soruya verilen yanıtın hangi öge olduğu ya da cümledeki sorunun hangi
ögeye yönelik olduğu sorulmaktadır. Bu cümlelerde sorunun hangi ögeyi buldurduğunu şu
şekilde belirleyebiliriz:
I. Soru edatıyla oluşturulan cümleler: Bu tür cümlelerde soru edatı "mi", kendinden önce
gelen ögeyle ilgili soru sorar.
✓ Benden bu kitabı mı istemiştin? (Soru edatı, nesneyi buldurmaya yönelik kullanılmıştır.)

B'li. N. Yüklem
Türkçe sınavı yarın yapılacak mı? (Soru edatı, yüklemi buldurmaya yönelik kullanılmıştır.)
Yüklem
Bu olayı sana Özgür mü anlattı? (Soru edatı, özneyi buldurmaya yönelik kullanılmıştır.)
Özne Yüklem
II. Diğer soru sözcükleriyle oluşturulan cümleler: Bu tür cümlelerde soru sözcüğünün yerine
yazılan sözcük hangi ögeyse sorunun yanıtı da o ögedir.
✓ Yaz tatilini nerede geçirdiniz?

B'li nesne DT Yüklem
(Yaz tatilini Antalya’da geçirdiniz. Yanıt dolaylı tümleçtir.)

B'li nesne DT Yüklem
Sınavda en yüksek notu alan kimdi?

Özne Yüklem
(Sınavda en yüksek notu alan, Cemil’di. (Yanıt yüklemdir.)

Özne Yüklem
CÜMLE ÖGELERİNİ BULDURAN SORULAR
YÜKLEM
Özne Belirtisiz Belirtili Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci Edat Tümleci

Nesne Nesne
Kim? Neye? Ne zaman? Ne ile?
Ne? Ne? Neyi?
Nereye? Niçin? Kim ile?
Kimi?
Nerede? Neden? Ne için?
Nereyi?
Nereden? Nasıl? Kim için?
Kime? Ne kadar? Neye göre?
Kimde? Ne diye? Kime göre?
Kimden?
217
"Cümlede Vurgu"
1 3
Daima, bu şehre ilk giren ve onu yeni baştan bir Türk şeh- (I) İlk romanlarında üslubunun dengesini kurmakta zorlan-
ri olarak kuran dedelerimizin yaşayışlarındaki halis tarafa dığını gördük. (II) Bazı sayfalarda bizi öyküden tamamen
hayran oldum. koparacak kadar bilgi vardı. (III) Çift anlamlı sözcükler, çok
sık kullanıldığı için okuru heyecanlandırıyordu. (IV) İşlediği
Bu cümlenin yer tamlayıcısında (dolaylı tümlecinde)
temaların öykünün önüne çıktığı oluyordu. (V) Bu, edebi-
aşağıdakilerden hangisi yoktur?
yat açısından tartışmaya açık bir yaklaşımdı.
A) İsim-fiil B) Sıfat-fiil C) Edat
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinin
D) Bağlaç E) Zarf-fiil öge sıralanışı “özne-zarf tümleci-belirtili nesne- yüklem”
2019 / TYT şeklindedir?
Soruda “bu şehre ilk giren ve onu yeni baştan bir Türk şeh-
ri olarak kuran dedelerimizin yaşayışlarındaki halis tarafa ”
ifadesi dolaylı tümleçtir. “Yaşayış” isim-fiil, “giren” sıfat-fiil,
I. İlk romanlarında/üslubunun dengesini kurmakta
“ve” bağlaç, “olarak” zarf-fiildir. Yan cümlecikte edat yok-
DT Belirtili nesne
tur.
zorlandığını/gördük.
Yanıt C
Yüklem
II. Bazı sayfalarda/ bizi öyküden tamamen koparacak

DT Özne
kadar bilgi/ vardı.

Yüklem
2 III. Çift anlamlı sözcükler, /çok sık kullanıldığı için/

Özne ZT
Cümlede önemsenen ögeyi vurgulamanın bir yolu da onu
yükleme yaklaştırmaktır. okuru /heyecanlandırıyordu.
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde Bli N Yüklem
dolaylı tümleç vurgulanmaktadır?

IV. İşlediği temaların öykünün önüne çıktığı/ oluyordu.
A) Beni en çok onlar ilgilendirmişti.
Özne Yüklem
B) O sonsuz maviliği yeniden gördüm.
C) En güzel yıllarım köyde geçti.
V. Bu,/edebiyat açısından tartışmaya açık bir
D) Binlerce kuş birden havalandı. Özne Yüklem
E) Ertesi gün tekrar geleceğini biliyordum. yaklaşımdı.
A'da “onlar” özne, B'de “yeniden” zarf tümleci, D seçene-

ğinde “birden” zarf tümleci, E''de “Ertesi gün tekrar gelece- Yanıt C
ğini” söz öbeği nesne, vurgulanan ögedir. C seçeneğinde
dolaylı tümleç vurgulanmıştır;
En güzel yıllarım köyde geçti.

Özne DT Yüklem
Yanıt C
218
DİL BİLGİSİ
TEST
1
KONU ÖĞRETEN
1. I. Yükleme yöneltilen “Ne?” sorusu sadece özneyi buldu- 4. Nesne, öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir. Yükleme
rur. yöneltilen “Neyi, kimi?” sorularıyla belirtili nesne, “Ne?” soru-
suyla belirtisiz nesne bulunur. Nesne, yüklemi geçişli fiil olan
II. Cümledeki söz öbekleri, tamlamalar, birleşik sözcükler,
cümlelerde bulunur.
deyimler, ikilemeler, eylemsi grupları, edat grupları vb.
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerden hangisinde
bölünemez.
nesne vardır?
III. Cümledeki ünlemler, hitap ve seslenme sözcükleri öge A) Sanat, hep aynı biçimde tekrarlanan duygu, düşünce
olarak kabul edilmez. ve güzelliklerden, farklı tatlar alınmasını sağlayan bir
IV. Nesne, yüklemi fiil ya da isim olan cümlelerde bulunan zenginliktir.
bir ögedir. B) Okyanusların su düzeyi yükselince bazı adalarla kara-
ların kıyı kesimleri su altında kalacaktır.
Cümle ögelerinin bulunmasına yönelik yukarıdaki açık-
C) Kaçkar Dağları, bizlere masallarda anlatılan dünyanın
lamalardan hangileri yanlıştır? gerçeğe dönüşmüş hâli gibiydi.
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) O, en bilgece düşünceleri, en yüce duyguları halk diliyle

söylemeyi başarmıştır.
D) II ve IV E) III ve IV E) Kars, tarih öncesi çağlardan günümüze dek çeşitli uy-
garlıkların yaşam alanıdır.
2. Yüklem; kip, kişi ya da ek fiil alan iş, oluş, hareket, durum
bildirerek cümleyi bir yargıya bağlayan sözcük ya da söz 5. Yüklemi yer-yön bakımından tamamlayan öge, dolaylı tüm-
öbeğidir. leçtir. Yükleme yöneltilen “Kime, kimde, kimden, nereye,
nerede, nereden?” sorularının yanıtıdır. Bu sorulara göre,
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem yanlış göste-
dolaylı tümleç olan öge “-e, -de, -den” eklerinden birini
rilmiştir?
almak zorundadır.
A) İnsan, iyi tarafını da kötü tarafını da aynı titizlikle ortaya
Buna göre aşağıdaki altı çizili söz öbeklerinden hangisi
çıkarmalıdır.
dolaylı tümleç görevinde değildir?
B) Felsefeyi, insanlar için ulaşılmaz, asık suratlı, çatık kaşlı
A) Sanatçılar, günlük etkinlik planına göre festivalde yer
ve belalı göstermek büyük bir hatadır. alacak.
C) Burası oturduğum yerden yarım saat kadar uzakta, kül B) Kızartma ve kavurma gibi çok yağlı besinlerle fazla tuz-
rengi bir kerpiç yığınıydı. lu yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
D) Birikimi olmayan okurun, şiiri kendince anlayabilmesi C) Türkiye’de, soğanlı bitkilerin içinde bulunduğu grupta
olanaklı değildir. üç yüz çeşit bitki var.
E) Küresel ısınma, okyanuslarda su düzeyinin yükselme- D) Bu eşsiz manzara, yaşamın değişik boyutlarını düşün-
sine yol açacaktır. dürüyordu kafiledeki dağcılara.
E) İçinde Mimar Sinan’ın bir eserinin de bulunduğu bu çar-

3. Özne, cümledeki işi, oluşu, hareketi yapanı bildiren ögedir. şıda, Halep’ten alınması gereken her şeyi bulabilirsiniz.
Yükleme “Kim, ne?” soruları yöneltilerek bulunur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz öbeği 6. Zarf tümleçleri, yüklemi; durum, zaman, miktar, yer-yön ve
nedenlik yönüyle tamamlayan ögelerdir ve yükleme yönelti-
özne değildir?
len “Nasıl, ne zaman, ne kadar, neden, niçin, niye?” sorula-
A) Başarılı şiir, etkisini ve anlam zenginliğini gelecek dö- rıyla bulunur. Aşağıdaki cümlede;
nemlerde de sürdürür.
“Akşam serinliği bastırınca (I) koridorda bekleyen jandarma-
B) İnsanlığın çocukluk döneminde oluşmuş bir birikim olan lar iskemlelerini alıp (II) odalarına giriyorlardı.”
mitoloji, tüm sanatsal yaratıların çıkış noktasıdır. I numaralı söz öbeği yükleme yöneltilen ---, II numaralı söz
C) Yabancı sözcüklerden arınmış yapıtlar, bana büyük bir öbeği de --- sorusuna yanıt verdiği için zarf tümlecidir.
haz verir. Bu açıklamada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıda-
kilerden hangisi getirilmelidir?
D) Buradaki ormanlarda yaklaşık üç yüz tür yabani orkide
yetişiyor. A) nasıl - nasıl B) ne zaman - nasıl
E) Beğenilen romanları televizyon filmi hâline getiren yönet- C) ne kadar - nasıl D) ne zaman - ne kadar 219
menler, edebiyata kötülük yapmaktadır. E) nasıl - niçin
7. İlgeç (edat) tümleçleri; yüklemi amaç, araç, birliktelik 10. Cümlenin asıl ögeleri yüklem ve öznedir. İki ögeli cüm-
yönüyle tamamlayan edat öbeklerinin oluşturduğu tüm- leler genellikle asıl ögelerden oluşur.
leçlerdir. Yükleme yöneltilen “Ne ile, kiminle, ne için,
Aşağıdaki cümlelerden hangisi sadece asıl ögeler-
kimin için, kime göre, neye göre?” sorularıyla bulunur.
den oluşmuştur?
Buna göre aşağıdaki altı çizili ögelerden hangisi
edat tümleci görevindedir? A) Çocukluğunda yaşadığı bu ilginç olayı sık sık anla-
tırdı.
A) Bugün yapılan deneme sınavı dünküne göre daha
kolaymış. B) Bu sıkıntılı yolculuğun bir an önce bitmesini istiyor-
du.
B) Köye yaklaşınca ortalığı büsbütün bir kızıllık kapla-
dı. C) Yaşadıkları dönemde yeterince tanınmamış bazı
ozan ve yazarlar vardır.
C) Geçenlerde şehre gittiğimde maarif müdürü bana
biraz tuhaf davrandı. D) Yararlandığı kaynaklardan aldığı imgeleri, kendi şiir
tezgâhında yeniden dokumuş.
D) Akşamları köyün yanı başındaki sırta çıkarak uzak-
taki tozlara bulanıp uzanan yolu seyrediyorum. E) Ardahan Kalesi’nin yanı başındaki bu eski mahalle,
kentin tarihsel çekirdeğini oluşturuyor.
E) Yol yapımında alacalı bulacalı bir sürü inşaat işçisi
karıncalar gibi çalışıyor.
11. Edilgen çatılı fillerin yüklem olduğu cümlelerde, bildirilen
8. Cümlede bir ögenin diğerlerine göre daha baskılı söylen- işin yapıcısı olmayan, ancak yapılan işten etkilenen var-
mesine cümle vurgusu denir. Cümlede vurgu (bazı durum- lığa sözde özne denir.
lar hariç) yüklemden önce gelen ögenin üzerindedir.
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizi-
Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde vur- li öge sözde öznedir?
gulanan öge ötekilerden farklıdır?
A) Bu sanatçımız için bir dili bilmek, o dilin edebiyatını
A) Bu ilanı köy meydanına, herkesin görebileceği bir bilmek demektir.
yere asmalısınız.
B) Okuduğumuz romanlar, öyküler yazınsallığın topra-
B) Cumhuriyet Bayramı töreni bu yıl okulun karşısında- ğında üretilmiş uydurmacalardır bir bakıma.
ki meydanda yapılacakmış.
C) Herkesin gönül teline dokunan bu türkü, yıllar boyu
C) Fuardan aldığım kitabı en iyi arkadaşıma hediye dillerden dillere aktarılmıştır.
edeceğim.
D) Sözcüğün melodisi, tınısı, kâğıda dökülürken çıkar-
D) Arkadaşlarının verdiği karara katılmak için uzun dığı ses, büyük bir lezzet sunuyor.
uzun düşündü.
E) Her iyi öykü, kendinden sonrakilere aşmaları gere-
E) Sağdaki çiçekçiyi geçtikten sonra ilk sokağa sapa- ken bir çıta bırakır.
caksın.
9. Cümlenin kuruluşundaki ögelere dâhil olmayan, sadece 12. Cümledeki bir ögenin anlamını kuvvetlendirmek, pekiş-
dolaylı olarak yardımcı olan sözcükler ve söz grupları tirmek ya da açıklamak amacıyla kullanılan; iki virgül,
“öge dışı unsur” olarak kabul edilir. “Bazı bağlaçlar, ayraç ya da iki kısa çizgi arasında gösterilen söz öbek-
ünlemler, seslenme ve hitap sözcükleri ile ara cümleler” lerine ara söz denir.
öge dışı unsurlardır.
Aşağıdakilerin hangisinde ara söz farklı bir ögenin
Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili söz öbeği öge açıklayıcısıdır?
dışı unsurdur?
A) Okulun bahçesinde koşup oynayan çocuklar, 5/A
A) Bir süre sonra kendisi de bu akımın, bu tartışmanın sınıfının öğrencileri, bana öğrencilik günlerimi
içinde yer almıştı. anımsatıyordu.
B) Zekâ; nar, ayva ve portakal gibi geç renk ve koku B) Mahmut -romanın başkahramanı- babasının isteği
bulan bir sonbahar ürünüdür. dışında gizlice denizci olur.
C) Altı yüzyıl kadar önce Yunus Emre, çağları delen se- C) Bahçedeki ağaçlar, dedemin yıllar önce elleriyle dik-
siyle söylemişti bu güzel şiiri. tiği ağaçlar, fırtınadan hiç etkilenmemişti.
D) Gökyüzünde yalnız gezen bulutlar, ben de yeryü- D) Onun yazılarında, yeni kaleme aldığı denemelerin-
zünde sizin kadar yalnızım. de, hep uzağı gören bir aydının düşünceleri vardır.
220 E) Bir mart günüydü, hava soğuktu, karla karışık yağ- E) Şiir, duyguların sözcüğe dönüşmüş hâli, edebî türler
mur yağıyordu. içinde en etkileyici metin türüdür.
DİL BİLGİSİ
1
CÜMLENİN ÖGELERİ
1. I. İnsanları yalnızlıktan kurtaracak en iyi dostlar kitap- 4. Cümlede önemsenen ögeyi vurgulamanın bir yolu da
lardır. onu yükleme yaklaştırmaktır.
II. Kasabamızın esnafı herkes gibi ekonomik krizden Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde
etkilendi. dolaylı tümleç vurgulanmaktadır?
III. Davranışları, düşüncelerinde samimi olduğunu orta- A) Bu ürkütücü sesi duyanlar, birbirlerine korkuyla sa-
ya koyuyor. rılıyorlardı.
IV. İyi ile kötünün sınırlarını keskin çizgilerle ayırmış ya-
B) Gerçek sanatçılar, her olayda bir incelik bir güzellik
zar.
ararlar.
V. Dayanışma ve yardımlaşma, çağımızda sözlük an-
C) Tiftikten yapılmış çadırın altında zaman zaman üşü-
lamını yitirmiştir.
yordum.
Numaralanmış cümlelerin hangisinin yüklemi, söz
D) Aylardan beri arkadaşlarıyla yıl sonu programına
öbeğinden oluşmuştur?
hazırlanıyor.
E) Okul bahçesindeki kavgayı okul yöneticilerine kim-
se söylemedi.
2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde nesne vardır?

A) Bir gün dedim ki istemem artık ne yer ne yâr 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öznesi “sözde
Çıktım sürekli gurbete, gezdim diyar diyar özne” dir?
B) Yelken, vapur ne varsa kaçışmış limanlara A) Annesi, ağlayan çocuğu parka götürdü.
Yalnız onundu koskaca meydan ve manzara B) Onun buraya gelmesini ben istedim.
C) Her yaz şimale doğru asırlarca bir koşu C) Uçsuz bucaksız ovalardan geçtik.
Bağrımda bir akis gibi kalmış uğultusu D) Sabah erkenden yola düştüler.
D) Sonsuz ufuktan ah o ne coşkun gelişti o E) Bu evin planı kime çizdirilmiş?

Birden nasıl toparlanarak kükremişti o
E) Balkan şehirlerinde geçerken çocukluğum

Her lahza bir alev gibi hasretti duyduğum
6. Romancının, karakterin yapabileceklerini onun yapma-

sına izin vermeyip anlatıcı aracılığıyla kendisinin yap-
maya başlaması, kurmaca hikâyede sınırları aşma yet-
kisini elinde tutmasına yol açar.
Bu cümledeki ögelerin doğru sıralanışı aşağıdakile-

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, farklı bir rin hangisinde verilmiştir?
ögeyi buldurmaya yöneliktir?
A) Özne - belirtisiz nesne - dolaylı tümleç - yüklem
A) İstediğim kitabı ne zaman getireceksin?
B) Zarf tümleci - özne - belirtisiz nesne - yüklem
B) Bir kelebek gibi mi çırpınıyordu yüreği?
C) Özne - dolaylı tümleç - dolaylı tümleç - yüklem
C) O çocuk buraya tek başına nasıl gelmiş?
D) Zarf tümleci - dolaylı tümleç - özne - dolaylı tümleç
D) Günlerdir kafasında gitmeyi mi planlıyor? - yüklem
221
E) Tatile sınava girdikten sonra mı gideceksin? E) Özne - belirtisiz nesne - zarf tümleci - yüklem
7. (I) Divan şiirinin son büyük halkası Şeyh Galip’tir. 10. (I) Türkü sevgisi çok küçük yaşlarda başlatılmalıdır.
(II) Divan şiiri, ondan sonra önemli bir şair yetiştirmemiş- (II) Türküleri seven bir çocuk, insanları ve toplumu da
tir. (III) 1860’tan sonra yerini Tanzimat şiirine bırakmış- sever. (III) Türkülerin amacı vatan sevgisini, vatanını
tır. (IV) Tanzimat şiiri, biçimce divan şiirinden farklı tanıma ve tanıtma arzusunu aşılamaktır. (IV) İnsan ruhu
değildir. (V) İçerik olarak da divan şiirine hiç benzemez. güzelliklerle yücelir. (V) Kendi millî geleneklerimizden
edindiğimiz bilgi ve birikimi özümseyerek yaratmış oldu-
ğumuz türküler, müzik ve edebiyatın ortak ürünüdür.
ögelerin dizilişi “zarf tümleci, dolaylı tümleç, zarf tüm-
leci, yüklem” biçimindedir? Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda-
kilerden hangisi yanlıştır?
A) I. cümlenin öznesi, belirtisiz isim tamlamasıdır.
B) II. cümlenin öznesi, sıfat tamlamasıdır.
C) III. cümlenin öznesi, belirtili isim tamlamasıdır.
E) V. cümlenin yüklemi, zincirleme isim tamlamasıdır.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögeleri ayırmada

bir yanlışlık yapılmıştır?
A) Mimarlar, / yalnızca kendi deneyim ve bilgileriyle /

hareket etmişlerdir.
11. Aşağıdakilerin hangisinde yanıt cümlesi yüklem
B) Mimarlıkla ilgili yapılan işlemler konusunda bilgi ve- görevindedir?
rici bir kitap / yazılmamıştır.
A) – Kitap okuduğunu gören baban mıydı?
C) Gençliğimizde bağlandığımız sanatçıların yerini / – Babamdı.
zamanla / başkaları / alır.
B) – İspanyol ressam Picasso nerede yaşadı?
D) Olgunlaşan bir meyvenin dalından kopması gibi / – Fransa’da.
zamanı geldiğinde / sözcükler / öyküye / dönüşür.
C) – Bahçede kesilecek kaç ağaç varmış?
E) Yazarın / son yapıtındaki üslubun farklılık gösterme- – Dört ağaç.
si / eleştirmenlerce / çok / tartışıldı.
D) – Sınava girmeyeceğini kimden öğrendin?
– Arkadaşımdan.
E) – Hangi soru daha zordu?

– Beşinci soru.
9. Fotoğraf makinelerini kuşanıp doğaya çıkınca…

12. Doğa ile sanat yapıtı arasında yakınlık arayanların,
Bu sözler aşağıdakilerin hangisiyle tamamlanırsa
sanatçının yaşamı ile sanat yapıtını açıklamaya çalışan-
cümlenin ögeleri sırasıyla “zarf tümleci - özne - yük-
ların en büyük hatası, sanat eserini doğayı yansıtan
lem - nesne” den oluşur?
ayna olarak görmelerinden kaynaklanıyor.
A) dolaşıp durduk günlerce sisler arasında.
Bu cümlenin öznesinde aşağıdakilerden hangisi
B) yoğun bir sis karşıladı bizi. yoktur?
C) yeni bir dünya çıktı karşımıza. A) İsim - fiil B) Sıfat - fiil
D) anlatılmaz bir macera başladı bizler için. C) Miktar zarfı D) Belgisiz sıfat
222
E) öylesine ilginç sahnelerle karşılaştık ki… E) Bağlaç
DİL BİLGİSİ
2
CÜMLENİN ÖGELERİ
1. (I) Sanatçı, zaman zaman içinde bulunduğu koşullardan 4. Öznenin yaptığı işten etkilenen varlığa nesne denir.
yakınır. (II) Bu durum gerçek anlamıyla sanata yan çiz-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemden önceki
meye başladığını gösterir. (III) Çünkü gerçek sanat,
sözcüklerin tümü nesne görevindedir?
kötü koşullara inat, dünyamızı saran karanlığı yenme
çabasıdır. (IV) Yılgınlık, küskünlük her insan gibi sanat- A) Kendimizden utandıkça, kendimizden kaçtıkça dili-
çıya da uğrar elbette. (V) O zaman kendi hâlinde olan- mizi yetersiz bulmaya başlıyoruz.
ların sözcülüğünü eder sanatıyla. B) Ustalık mertebesine ulaşmak için uzun bir yol kat
Parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde etmek gerektiğini biliyordu.
dolaylı tümleç vardır? C) Yabancı dillerden gelen sözcüklerin nasıl yazılacağı
A) I ve II B) I ve IV C) II ve V önemli tartışmalardan biridir.
D) III ve V E) III ve IV D) Bugünkü edebiyat metinleri, eski metinlere göre,

daha kolay anlaşılır bir niteliktedir.
E) Gereksiz hiçbir sözcüğe yer vermeyen sağlam bir

kurguyla sunuyor öyküyü.
2. Aşağıdaki dizelerden hangisi yalnızca yüklemden

oluşmuştur? 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yoktur?
A) Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum. A) Çağdaş düşüncelerle ilgili yazılar yazdım.
B) Kuzular bize söyler yılların geçtiğini. B) İçine kapandığı gençlik yıllarında telsizle uğraşmış-
C) Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni burda. tı.
D) Şu karşıki bayırda verdim kuzuyu kurda. C) Bir günün hikâyesi de böyle güzel bitmişti.
E) Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına. D) Kitapların dağıtımına bir ay sonra başlanacakmış.
E) Anadolu insanı acılara yıllarca göğüs germişti.
6. Yazarlar; ahlaki, siyasi, ekonomik konular hakkındaki

düşüncelerini gazetelerde açıklar.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, ötekilerden Aşağıdakilerden hangisinin öge sıralanışı bu cüm-
farklı bir tamlamadır? leyle özdeştir?
A) Resim sergilerini gezerken ressamlarla ilgili övgü A) Birkaç gün önce masamdaki dergilerden birini karış-
dolu sözler gelir kulağınıza. tırırken güzel bir yazıya rastladım.
B) Geçmişin karanlık olaylarını gün ışığına çıkarmanın B) İnsanlara ders vermek amacıyla çeşitli olaylar, hay-
bir çabasıdır bu yapıt. vanların başından geçiyormuş gibi anlatılır.
C) Bazı sanatçılar, dönemlerinin karakteristik özellikle- C) Kitabın sonunda, yararlandığı kitap ve kaynakları
rini taşımazlar ve yansıtmazlar. da göstermeyi ihmal etmemiş.
D) Şairin amacı, görülmeyenleri görmek, yazılmayan- D) Sanatçı, gerçek bir olayın meydana gelişini son kita-
ları yazmak, yani farklı olmaktır. bındaki şiirlerinde ele almış.
E) Bugüne kadar yazdığım öyküler hakkında yapılan E) Kitabı okuyanlar, insan yaşamının her karesinin 223
eleştiriler, sanatımı olumsuz etkilemedi. nice zorluklarla dolu olduğunu görecekler.
7. II. Dünya Savaşı sonunda dünya devletleri insan hakla- 10. (I) Bir yapıt, kim ne derse desin, yazıldığı çağın özellik-
rı ihlallerini önlemek için sözleşmeler imzalamıştır. lerini taşır. (II) Böyle yapıtlarda sanatçı yaşadığı, gördü-
ğü gerçekleri dile getirir. (III) Bu özellikten dolayı başa-
Bu cümlede aşağıdaki sorulardan hangisine yanıt
rılı bir yazar; değişmeyeni, eskiyemeyeni bulmak zorun-
yoktur? dadır. (IV) Bu da her çağa uygun yapıtlar vermekle olur.
A) Ne zaman? B) Kim? (V) Yüzyıllardır okunan yapıtlar bugün de zevkle okunu-
yorsa bu özellikleri taşıdıkları içindir.
C) Ne? D) Niçin?
Numaralanmış cümlelerin hangisinde öge dışı
E) Nasıl? (cümle dışı) unsur kullanılmıştır?
8. Bütün güncel duyarlıkların kaynağında yer alan, her

türlü yeniliğe açık bir sanat olan grafik, Batı’da olduğu
gibi bizde de uzun bir geçmişi bulunmayan sinema gibi,
fotoğraf gibi bir kurum.
Aşağıdakilerden hangisinin öge sıralanışı bu cüm-

leyle özdeştir? 11. I. Yazar, kendisi için yeni ve güzel olan doğa betimle-
meleri yaparken sözü biraz fazla uzatır.
A) Hayatta başarılı olmanın sırları arasında, belki de
II. Öyküyü sürükleyici kılan ögelerden birisi, yaşama
en önemlisinin, başkalarının deneyimlerinden yarar-
bakış açıları ve kültürleri faklı insanların bir araya
lanmak, kazanılan bilgileri değerlendirmek olduğu-
gelmesidir.
na inanıyorum.
III. Geçmişteki yalnızlığını düşünen bu adam, denizin
B) Okumayı gerçekten isteyen bir kişinin yapacağı iş, şu heybetli dalgalarını görünce beni sevgiyle kucakladı.
ya da bu koşulun düzelmesini beklemek değil, kendi- IV. Güller ve hanımelleriyle donanmış Paris bahçeleri,
si için okumanın koşullarını yeniden yaratmaktır. şimdi uykusundan uyanmak üzeredir.
C) Gelişmiş bazda geçmişi Roma Dönemi’ne uzanan Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangileri,
ve Anadolu’da hayli yaygınlaşan hamamlar, Türkle- ögeleri ve ögelerinin sıralanışı yönünden aynıdır?
rin hayatında bambaşka bir yer kapladı.
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) Bu yıl yurt içi ve yurt dışından yüzden fazla sanat
D) II ve IV E) III ve IV
galerisi ve sanat kurumunun katılacağı fuar, birbi-
rinden önemli sergilere ev sahipliği yapacak.
E) Sibirya’nın doğusunda bulunan, Büyük Okyanus’a

uzanan, Ohotsk Denizi ile Bering Denizi arasında
yer alan Kamçatka Yarımadası, savaş döneminin
askeri bölgesiydi.
12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem yanlış
belirlenmiştir?
A) Gerçek bir polisiye romanın verdiği tarifsiz keyfi ya-

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne açıklayıcısıy- şamak isteyenler için bu öyküler biçilmiş kaftandır.
la verilmiştir?
B) Bu çalışmam sırasında, editörü olmam için önüme
A) Öyle çok konuşuyor ki kimseyi konuşturmuyor. gelen bir dosyanın başka bir kitaptan alıntılarla dolu
olduğunu gördüm.
B) Demek ki günler, hepsi birbirinin eşi, böyle geçip gi-
decekti. C) İyi bir ürün ortaya koyabilmek için emek harcanması
gerektiğini düşünür.
C) Bu evde, yeni taşındığımız, aradığım hiçbir şeyi bu-
D) Hayvanat bahçeleri, yiten ve yitmekte olan zenginli-
lamıyorum.
ğin son örneklerini bize gösterir.
D) Evimizin bahçe duvarları, eski rengine boyandı.
224 E) Metropoller önce ormanlarını, sonra korularını, ar-
E) Öğrencilik günlerimizde, lisede, ne güzel eğlenirdik. dından da ağaçlarını yitirir.
DİL BİLGİSİ
CÜMLE TÜRLERİ (ÇEŞİTLERİ) KONU
Cümle türleri şu başlıklar altında incelenir.
I. Anlamlarına göre cümleler

a. Olumlu Cümle
b. Olumsuz Cümle
c. Soru Cümlesi
d. Ünlem Cümlesi
e. Koşul Cümlesi
f. İstek Cümlesi
g. Emir Cümlesi
II. Yüklemin türüne göre cümleler

a. İsim (Ad) Cümlesi
b. Fiil (Eylem) Cümlesi
III. Yükleminin yerine (ögelerin dizilişlerine) göre cümleler

a. Kurallı (Düz) Cümle
b. Devrik Cümle
c. Ara Sözlü, Ara Cümleli Cümle
d. Eksiltili Cümle
IV. Yapılarına göre cümleler

a. Basit Cümle
b. Birleşik Cümleler
c. Sıralı Cümle
d. Bağlı Cümle
I. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

Anlamlarına göre cümleler şunlardır:
a. Olumlu Cümle
Yüklemin bildirdiği yargının gerçekleştiğini ya da gerçekleşeceğini bildiren cümlelerdir.
✓ Ne kadar da yaramaz bir çocuk. (olumlu-isim cümlesi)
Kış mevsimi soğuk rüzgârlarla geldi. (olumlu-fiil cümlesi)
Kayalıkların arasında geniş yapraklı çalılıklar vardı. (olumlu-isim cümlesi)
1. Biçimce ve Anlamca Olumlu Cümle: Yükleminde “-me, -sız, yok, değil” bulunmayan, eyle-
min gerçekleştiğini ya da gerçekleşeceğini bildiren cümlelerdir.
✓ Seninle de çok iyi anlaşabiliriz. (olumlu-fiil cümlesi)

Bugün hava düne göre daha soğuk. (olumlu-isim cümlesi)
2. Biçimce Olumsuz Anlamca Olumlu Cümle: Yükleminde “-me, -sız, yok, değil” bulunan,
eylemin gerçekleştiğini ya da gerçekleşeceğini bildiren cümlelerdir.
✓ Ben seni bilmez miyim? (Bilirim.)
Başarılı olmayı kim istemez? (Herkes ister.)
Birbirimizi tanımıyor değiliz. (Tanıyoruz.)

Evde yiyecek yok değil. (Var.)
Sen tatlı yaparsın da ben hiç beğenmez miyim? (Beğenirim.)
225
Ona neden böyle davrandığını anlamıyor değilim. (Anlıyorum.)
"Cümle Türleri (Çeşitleri)"

b. Olumsuz Cümle
Cümlede yüklem durumundaki fiilin gerçekleşmediğini veya yüklem durumun-

daki varlık ya da kavramın var olmadığını, bulunmadığını bildiren cümlelerdir.
Fiil cümlesinde olumsuzluk “-ma, -me” ekiyle sağlanırken isim cümlesinde olumsuzluk “değil
/ yok” sözcükleriyle ya da “-sız, -siz” ekiyle sağlanır.
✓ Şu sıralar hiç neşeli değilim.
Karadeniz’de bu yıl hiç dalga yok.
Bugünkü iş toplantısına kimse katılmadı.
1. Biçimce ve Anlamca Olumsuz Cümle: Yükleminde “-ma,-me, -sız, yok, değil” unsurların-
dan herhangi biri bulunan, eylemin gerçekleşmediğini ya da gerçekleşmeyeceğini bildiren
cümlelerdir.
✓ İstanbul düzenli bir şehir değil.
İşlerimi tamamlayacak zamanım yok.
Bu yaz Bodrum’a tatile gidemeyeceğim.
Kardeşi de onun gibi cesaretsizmiş.
Bu cümlelerin yüklemlerindeki olumsuzluk bildiren ek ve sözcükler, cümleleri anlamca da

olumsuz yapmıştır.
2. Biçimce Olumlu Anlamca Olumsuz Cümle: Yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da söz-

cükler (-me, -sız, yok, değil) kullanılmadığı hâlde cümle anlamca olumsuz olabilir.
✓ Bende ne heyecan ne de umut kaldı. (İkisi de kalmadı.)
Bu kadar yükü kaldıracak gücüm mü var? (Gücüm yok.)
Böyle bir adama gel de güven. (Güvenemezsin.)
Senin ne işle uğraştığını nereden bileyim? (Bilmiyorum.)
Bu karda kışta sokağa çıkabilirsen çık. (Çıkamazsın.)
Kitaptan daha güzel armağan olur mu? (Olmaz.)
c. Soru Cümlesi
Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere iki çeşittir.
AKLINDA OLSUN 1. Gerçek Soru Cümlesi: Gerçek soru cümlelerin amacı soru yoluyla bilgi edinmektir. Bu tür
Sözde soru cümlelerinin cümlelerde soru anlamı her tür soru sözcüğüyle oluşturulabilir.
sonuna da soru işareti (?)
konur. ✓ Yarın nerede buluşalım? (soru zamiri)
Ben de sizinle bir arada ol- Bu evrakları kime imzalattın? (soru zamiri)
mayı istemez miyim? Sınava hangi gün gireceksin? (soru sıfatı)
Yaz tatili için kaç lira biriktirdin? (soru sıfatı)
Toplantıya neden gelmedin? (soru zarfı)
Beni telefonla arayan sen miydin? (soru edatı)

226
Odanın duvarlarını nasıl temizledin? (soru zarfı)
DİL BİLGİSİ
2. Sözde Soru Cümlesi: Bu tür cümlelerde amaç yanıt almak değil, bir düşünceyi bir duyguyu
daha etkili bir biçimde anlatabilmektir. Sözde soru cümlelerinde “şaşma, sitem, karşılaştırma,
onaylatma” vb. anlam özellikleri vardır.
✓ Kim demiş yıldızlara dargın olduğumu? (reddetme)

Bundan güzel armağan mı olur? (onaylatma)
Sokakta birden karşıma çıkmasın mı? (şaşma)
Birkaç kilo zayıflasam mı, böyle mi kalsam? (kararsızlık)
Benimle böyle nasıl konuşabilirsin? (azarlama)
Bu kadar az parayı ne yapayım? (azımsama)
Hani beni almadan bir yere gitmezdin? (sitem)
d. Ünlem Cümlesi
Ünlem cümlelerinde bir duygu, bir coşku (korkma, şaşma, acıma, özlem, beğenme… ) açığa
çıkarılır. Bu tür cümleler ünlemler, ünlem değeri kazanmış sözcükler, seslenmelerle kurula-
bilir.
✓ Eyvah! İşte şimdi yakalandık.

A! Bu da mı başımıza gelecekti?
Aman! Sakın onun sözlerine kanma.
Vah zavallı vah! Ne hâllere düşmüş.
Eh, etme bulma dünyası bu!
Bunu senin burnundan getireceğim!
Yazık oldu sensiz geçen günlerime!
e. Koşul Cümlesi
Bir eylemin ya da olgunun gerçekleşmesini bir koşula bağlayan cümlelerdir.
✓ Bu işten yüzünün akıyla çıkarsa ona ödül veririm.

Gürültü etmezseniz burada oturabilirsiniz.
Akşama geri getirmek üzere arabayı alabilirsin.
Yarın getirmek üzere kitabını alabilir miyim?
Ailem izin verirse yarışma programına katılacağım.
İstediğin her şeyi alırım, yeter ki bu romanı oku.
f. İstek Cümlesi
Fiil kök ya da gövdelerine “-a, -e” istek kipi eki getirilerek yapılır. Fiilin yapılmasının istendiğini
bildirir.
✓ Bu akşam dışarı çıkıp biraz dolaşalım.

Mahallemizdeki kimsesizlere yardım edelim.
Gidelim gidelim Halil'im
Çökertme'ye varalım
g. Emir (Buyruk) Cümlesi
Bir eylemin yapılmasını veya yapılmamasını bildiren cümlelerdir.
✓ Öğleye kadar bütün işlerini bitir, sonra dışarı çık.

Ne olur gitme, kal bu şehirde.
Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın 227
Bu toprak, bir devrin battığı yerdir.

II. YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER
a. İsim (Ad) Cümlesi: Yüklemi isim veya isim soylu bir sözcükten, söz öbeğinden oluşan
AKLINDA OLSUN cümlelere isim cümlesi denir. Sözcük ya da söz öbekleri ek fiil alarak yargı değeri kazanırlar.
İsim-fiiller ve sıfat-fiiller ✓ Sarışın bir çocuktu bizim sınıftaki Onur.
cümlede yüklem görevi Yüklem (sıfat tamlaması)
üstlenebilir. Bu cümleler
yükleminin türüne göre isim Sardunyalar yine pencerenin önündeydi.
Yüklem (isim tamlaması)
cümlesi olur.
Yazarın, eserlerinde hiç kullanmadığı bağlaç ve’dir.
Onun tek amacı iyi bir üni- Yüklem (bağlaç)
versiteye girmekti. Sen miydin bizim kapıya not bırakan?
Yüklem
Yüklem (zamir)
Başarı, emek verenindir. Bu araba çok büyüktür, bize uygun değil.
Yüklem
Yüklem (isim) Yüklem (isim)
Anlamlı bir gülümsemen bazen ömre bedeldir.

Yüklem (isim)
Ağrı Dağı'nın yamacında, dört bin iki yüz metre yukarıda bir göl vardır.
Yüklem (isim)
b. Fiil (Eylem) Cümlesi: Yüklemleri çekimli fiil olan cümlelerdir. Bu fiiller, haber (bildirme) ya
da dilek (tasarlama) kiplerinden biriyle çekimlenir.
✓ Bazen bir sıkıntı çöküyor insanın içine.

Yüklem
Aradığı mutluluğu bir türlü bulamadı.

Yüklem
Evleri misafirlerle dolup taşıyordu.

Yüklem
Bana bu kadar da yardım etmesin mi?

Yüklem
Dersteki davranışından sonra gözümden düştün.

Yüklem
Aman, sabah olmasın bu karanlık sokakta!

Yüklem
Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste.

Yüklem Yüklem
Arabayı daha uygun bir yere park et.

Yüklem
III. YÜKLEMİNİN YERİNE (KURULUŞLARINA) GÖRE CÜMLELER

a. Kurallı (Düz) Cümle: Yüklemi sonda bulunan cümlelerdir.
✓ Kitabı okuyanlar, öyküleri çok beğendiklerini söylediler.

Yüklem
Bu şehirde, mağazalar sabaha kadar açıktır.

Yüklem
Yaşlı adamın ne demek istediği bir türlü anlaşılmıyordu.

Yüklem
Memleketinden güzel haberler geliyormuş.
Yüklem
Elbisesi güzel değildi fakat kendisi çok kibardı.

Yüklem Yüklem
228 Ayşe, bu köyün en güzel kızıydı.
Yüklem
DİL BİLGİSİ
b. Devrik Cümle: Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yük-
lem, cümlenin başında ya da ortasında bulunur. Devrik cümleler anlatımı güçlendirir, söyle-
yişe farklı bir özellik katar.
✓ Bırakıp gitmişti tüm sevdiklerini ardına dahi bakmadan.

Yüklem
Kuşlar cıvıl cıvıldı zerdali ağacının dalında.
Yüklem
Günlerce onu bekledi sözleştikleri yerde.
Yüklem
Yıllar geçse de unutmam ben seni asla.
Yüklem
Geçen hafta bir davet aldım arkadaşımdan.
Yüklem
Kopartıp al kendini küflenmiş yüreğimden.
Yüklem
Gidiyordum gurbeti gönlümle duya duya.
Yüklem
Bana düşmez can vermek yumuşak bir kucakta.
Yüklem
c. Ara Söz, Ara Cümle: Bir duyguyu, bir düşünceyi daha açık bir biçimde anlatabilmek ama-
cıyla bir cümlede ara söz ya da ara cümle kullanılabilir. Bunlar iki virgül, iki kısa çizgi arasında
ya da ayraç içinde gösterilir. Ara söz ve ara cümlelerin cümleden çıkarılması, cümlenin anla-
mını değiştirmez. Ara sözler, cümledeki herhangi bir ögenin açıklamasıdır; ara cümleler ise
cümlenin ögesi değildir yani öge dışı unsurlardır.
✓ Namık Kemal, Tanzimat Dönemi şair ve aydını, demokrasi mücadelesi

Özne Ara söz (öznenin açıklaması)
vermiştir. HATIRLATMA
Çiçekleri, özellikle petunya ve sardunyayı, çok severdi. Bitmemiş cümlelerin so-
B'li N ara söz (belirtili nesnenin açıklaması)
nuna üç nokta (...) konur.
Bana bakışından - o ne biçim bakıştı öyle - rahatsız oldum. Fakat cümlede ek fiil ya da
Ara cümle (öge dışı unsur) çekimli fiil kullanılmadığı
Zavallı adam - nedenini anlayamadık - birden yere yığıldı. zaman cümlenin gelişinden
Ara cümle (öge dışı unsur) yüklem açıkça anlaşılıyor
ve yargıda eksiklik hissedil-
d. Eksiltili Cümle: Yüklemi olmayan cümlelerdir. Bazı cümlelerin sonu belli olduğu hâlde anla-
miyorsa eksiltili cümlelerin
tıma bir duygu katmak amacıyla yargı tamamlanmayabilir. Bu tür cümlelerde yüklem, zihinde
sonuna da nokta (.) kona-
tamamlanır.
bilir.
✓ Davul bile dengi dengine... (çalar)
– Kimin evinde oturuyorsunuz?
– Dayımın. (evinde oturuyoruz)
Oğlan dayıya, kız halaya... (çeker, benzer)
Düğün el ile harman yel ile... (yapılır)
İncir babadan, zeytin dededen... (kalmalı)
Adam yanıla yanıla, pehlivan yenile yenile... (öğrenir)
İnsanlar konuşa konuşa, hayvanlar koklaşa koklaşa... (anlaşır)
✒ Yüklemi ortak olan ve yükleminde ek fiil kullanılmamış cümleler, eksiltili cümle değildir.
✓ Hava çok soğuk.(-tur)

Yüklem
Bayramda sana da telefon ettim, ablama da. (telefon ettim)

Yüklem (ortak)
Kapının önündeki eski arabanın bütün lastikleri patlak. (-tır) 229

Yüklem

IV. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER
a. Basit Cümle
İçinde tek bir yargı bulunduran cümlelerdir. Basit cümlelerde tek yüklem bulunur. Yüklem ya
fiil ya da ek fiil almış isim soylu bir sözcük ya da söz öbeğidir.
✓ Sevimliydi.
Yüklem
Bu dünyada kimsem kalmadı.

Yüklem
Sıcak ve yağmurlu bir gündü.

Yüklem
Bu aralar zaman su gibi akıyor.

Yüklem
Meyvenin olgunlarından reçel yaptık.

Yüklem
Seninle karşı tepeye doğru yürüyelim mi?

Yüklem
Bu sıkıntıların tamamına sizin için katlandım.

Yüklem
UYARI
b. Birleşik Cümle
Birleşik cümleler dört grup-
Bu tür cümleler, bir temel cümle ve buna bağlı yan cümlelerden oluşur. Birden fazla yargı
ta incelenir.
taşıdıkları için de basit cümleye göre daha zengin bir anlam oluşturur.
Temel cümle: Tek başına yargı bildiren, çekimli bir fiille ya da ek fiil almış isim soylu bir söz-
cük veya söz öbeğiyle kurulan temel yargıdır.
Yan cümle: Tek başına bir cümle olmayan, temel cümleyi ya da bir başka yan cümleyi ta-
mamlayan, fiilimsilerle (eylemsilerle) ve koşul kipiyle çekimlenmiş fiillerle kurulan sözcük ya
da söz öbekleridir. Birleşik cümlelerde fiilimsilerin ve koşul kipiyle çekimlenmiş fiillerin sayısı
kadar yan cümle bulunur.
✓ Yemeğe birlikte oturmaya özen gösterirdik.
yan cümle (yan yargı) temel cümle (temel yargı)
(Fiilimsiyle kurulmuş.) (Çekimli fiille kurulmuş.)
AKLINDA OLSUN Sana yardım etmek içimden gelmiyor.

yan cümle temel cümle
“Yan cümlenin görevi” so-
(Fiilimsiyle kurulmuş.) (Çekimli fiille kurulmuş.)
rulduğunda yapılacak ilk
iş, cümledeki fiilimsileri bul- Bana görev verirseniz size yardım ederim.
maktır. Fiilimsi bulunduktan yan cümle temel cümle
sonra fiilimsinin bulunduğu (Koşul kipiyle kurulmuş.) (Çekimli fiille kurulmuş.)
söz öbeğinin cümlenin han- Ellerini yıkamadan yemek masasına asla oturmazdı.
gi ögesi olduğu bulunmalı- yan cümle temel cümle
dır. (Fiilimsiyle kurulmuş.) (Çekimli fiille kurulmuş.)
1. Girişik Birleşik Cümle: Bir temel cümle ve ona bağlı fiilimsilerle kurulan yan cümlelerden
oluşur. Fiilimsiyle oluşturulan yan cümleler, temel cümlenin her türlü ögesi (öznesi, nesnesi,
tümleci) olabilir.
✓ Sepetteki çürümüş meyveleri ayırdık.

(B’li Nesne) Yüklem
Sen derslerine çalışmaya devam et.

temel yan cümle temel cümle
230 cümle DT Yüklem
Özne
DİL BİLGİSİ
Bir elinin verdiğini, öbür elin görmesin.
yan cümle Özne Yüklem
(Belirtili nesne) temel cümle
Dere geçerken at değiştirilmez.

yan cümle temel cümle HATIRLATMA
ZT Yüklem Girişik birleşik cümlelerde,
Köye giden yol kardan kapanınca biz de köye gitmekten vazgeçtik. yüklem dışında ne kadar -
ilimsi varsa o kadar da yan
I. yan cümle II. yan cümle temel cümle III. yan cümle temel cümle
cümle vardır.
Özne ZT Özne DT Yüklem
2. İç İçe (Kaynaşık) Birleşik Cümle: Bu tür cümlelerde yan cümle, temel cümlenin iç cümlesi
olur. İç cümleler, temel cümlenin nesnesi görevindedir. Aktarma cümleleri, iç içe birleşik cüm-
leyi örneklendirir.
✓ Anzer Yaylası’nın güzelliğine doyum olmaz, derdi.

iç cümle temel cümle
Belirtisiz nesne Yüklem
Ne garip bir çocuksun, dedi annem.

(iç cümle) Yüklem özne
Belirtisiz nesne temel cümle
Kiraz, “Dut yetişmese, beni yiyenin boynunu sapıma döndürürüm.” demiş.

temel Belirtisiz Nesne (iç cümle) temel
cümle cümle
Özne Yüklem
3. Şartlı (Koşullu) Birleşik Cümle: Koşul kipiyle (-se, -sa) çekimlenmiş fiille ya da ek fiilin ko-
şuluyla kurulur ve temel cümlenin anlamına sınırlama getirir.
✓ Yemekte müzik yoksa biz yemeğe gelmeyiz.

yan cümle Ö DT Yüklem
temel cümle
Yağmurlar başlarsa su sıkıntısı azalır.

yan cümle Ö Yüklem
temel cümle
Eve bir varsak hemen yemek yiyeceğiz.

yan cümle ZT B'siz N Yüklem
temel cümle
Bir gün beni hatırlarsan yardımıma koş.

Dersi dinleseydin bu kadar çalışmazdın.

Elini çabuk tutmazsan evi başkaları alacak.

Parayı verirsen düdüğü çalarsın.

Seher yeli bizim ile gidersen nazlı yâre küstüğümü söyleme.

öge dışı yan cümle temel cümle yan cümle temel cümle
231
unsur

4. “Ki”li Birleşik Cümle: Temel cümlenin herhangi bir ögesi veya bir ögenin açıklayıcısı olan
yan cümlenin “ki” bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir. Bu cümleler birbirlerine çeşitli anlam
ilgileriyle bağlanabilir.
✓ Duydum ki ellerin yanında çok çabuk sıkılmışsın.

Bana darılmış ki benimle konuşmuyor.
Kazağın iyisini alalım ki kışın üşümeyelim.
Şunu daha açık anlat ki herkes anlayabilsin.
Gel gör ki bende rüzgâr, en sert poyrazdan esti.
c. Sıralı Cümle
Virgül ya da noktalı virgülle ayrılan, tek başlarına yargı değeri taşıyan birden çok cümlenin art
arda sıralanmasıyla oluşur. Sıralı cümleler iki grupta incelenir.
1. Bağımsız sıralı cümle

2. Bağımlı sıralı cümle
1. Bağımsız Sıralı Cümle: Anlamca birbiriyle ilgisi olan, hiçbir ortak ögesi bulunmayan cümle-
lerdir. Bu cümleler birbirlerine virgül ya da noktalı virgülle bağlanır.
Yaşam bir serüvendir, mutluluk onun en güzel parçasıdır.

I. cümle II. cümle
✓ Önce garip bir sessizlik oldu, sonra bir gümbürtü duyuldu.

O, iyi bir insandı; herkes ona değer verirdi.
Sonbahar, bağıra çağıra geliyor; insanlar kış hazırlığı yapıyor.
Yağmur birden yağmaya başladı, herkes oraya buraya kaçıştı.
2. Bağımlı Sıralı Cümle: Birbirine yalnız anlam yönünden değil, ögeleri bakımından da bağlı
olan sıralı cümle çeşididir. En az bir öge ortaklığı bulunur.
✓ O, tüm harçlığını kitaba verir, her gün kitap okurdu. (Özne ortak)
Özne Yüklem Yüklem
Bir ağaçta gül de biter diken de. (Dolaylı tümleç ve yüklem ortak)
DT Yüklem
Kardeş, kardeşi atmış; yar başında tutmuş. (Özne ve nesne ortak)

Özne B’li nesne
Ata nal çakıldığını görmüş, kurbağa da ayaklarını uzatmış. (Özne ortak)

Özne
Adam, tahtından yavaşça ayağa kalktı; sağ elini altın koltuğa dayadı. (Özne ortak)
Özne
d. Bağlı Cümle
Birden fazla cümlenin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.
✓ Geçen hafta iş yerine ne kendisi uğradı ne de işçiler geldi.

O, önce görevini yapsın da biz onun isteğine cevap verelim.
Hakem üçlüsü geldi fakat maç hâlâ başlamadı.
232 Neziha’nın kardeşini dün akşamüzeri bir parkta gördüm ancak o beni tanımadı.
Ben en önde oturan adamı hatırlayamadım ama o beni tanıyormuş.
DİL BİLGİSİ
1 3
(I) Çiğdemlerden sonra gök rengindeki elbisesiyle yeni aç- Yapılandırıcı dil yaklaşımına göre dinleme, gelişimsel ve
mış sümbül görünür. (II) Gözleri yaşlı, saçları dağınık ve hâli etkileşimsel bir süreçtir.
perişandır. (III) Güzel kokusundan sarhoşa dönen şair, ona Aşağıdaki cümlelerin hangisi, ögelerin dizilişi bakı-
bu gönül okşayıcı kokuyu nereden, hangi aktardan aldığını mından bu cümleyle aynıdır?
sorar. (IV) Sümbülün verdiği cevap çiğdemin cevabına kar-
A) Dil öğrenme süreci dinleme yoluyla anne karnında
şılık gelmektedir. (V) Önceleri ezel bağında henüz açılma-
başlar.
dık bir gonca olan ve güzel kokusunu sevgilinin rüzgârından
B) Dinleme, sadece iletişim kurmak için yapılan bir etkin-
alan sümbül, bu bahar ülkesinden hicran sahiline atılmıştır.
lik değildir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi,
yüklemin türü bakımından ötekilerden farklıdır? C) Etkili bir dinleme için dinleyici ön bilgilerini harekete
geçirmelidir.
2016 / YGS
D) Dinleme becerisinin geliştirilmesi için etkinlik önemli
bir unsurdur.
I, III ve V. cümlelerin yüklemleri eylemdir. IV. cümlenin E) Dinleme eğitiminin bir diğer amacı zihinsel becerilerin
yüklemi isim-fiildir. İsim-filler, eylem anlamlarını yitirmedik-
geliştirilmesidir.
leri için, IV. cümle yüklemin türüne göre eylem cümlesidir.
2016 / YGS
II. cümle, sıralı bir cümledir. Bu cümlenin yüklemleri isim
soylu “yaşlı, dağınık, perişan” sözcükleridir.
Soru kökündeki cümlenin öge sıralaması:
Yanıt B
“Yapılandırıcı dil yaklaşımına göre dinleme,
Zarf Tümleci Özne
gelişimsel ve etkileşimsel bir süreçtir.”
Yüklem
Ögelerin dizilişi bakımından bu cümleyle aynı olan cümle,
D seçeneğinde verilmiştir.
“Dinleme becerisinin geliştirilmesi için etkinlik
Zarf Tümleci Özne
önemli bir unsurdur.”
2
Yüklem Yanıt D
Aşağıdakilerden hangisinde yan cümle, temel cümle-
nin nesnesi görevindedir?
A) Yarınki toplantıya erken gelmeye çalış.

B) Edebiyat dersinde konu anlatmaktan bıkmıştım.
C) Yazısını düzeltmeye, güzelleştirmeye çalışıyor.
D) Kitap okumaktan zevk almayanlar da var.
E) Her akşam bir bardak süt içmenizi öneririm.
A, B, C seçeneklerindeki yan cümleler, dolaylı tüm-

leç; D seçeneğindeki yan cümle ise özne görevindedir.
E seçeneğindeki yan cümle (her akşam bir bardak süt iç-
menizi), temel cümleni belirtili nesnesidir.
Yanıt E
233
"Sözcükte Anlam"
TEST
2
KONU ÖĞRETEN
1. Cümlede yüklem durumundaki fiilin gerçekleştiğini veya 4. Yüklemi ek fiille çekimlenmiş bir isimden veya isim soylu
yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olduğu- sözcükten oluşan cümlelere isim (ad) cümlesi denir.
nu, bulunduğunu bildiren cümlelere olumlu cümle denir. Buna göre, aşağıdaki dizelerden hangisi isim cümle-
sidir?
Aşağıdaki cümlelerden hangisi olumlu cümle değil-
A) Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan.
dir?
B) Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi.
A) Yol, aşırı kar yağışı yüzünden trafiğe kapandı.
C) Büyülenmiş bir ceylan gibi bakıyor zaman.
B) Trakya’daki sel felaketinde iki kişi kayboldu.
D) Belki rüyalarındır bu taze açmış güller.
C) Köydeki koyunlara kurt sürüsü saldırdı.
E) Sessizlik dokunuyor bir yerde yaprak yaprak.
D) Etrafında onu anlayabilecek kimse yoktu.
E) Gençlerin teknoloji konusunda fikirleri vardı. 5. Bir cümlede yüklemin öge dizilişindeki yerine bakılır.
Cümle, yüklemin yerine göre kurallı veya devrik cümle
olarak adlandırılır.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yüklemin bulundu-
2. Fiil cümlesinde işin, oluşun yapılmadığını, yapılmayaca- ğu yere göre kurallı cümle değildir?
ğını; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulun- A) Bu eser, bir Yörük obasının yaşadıklarından esinle-
madığını, bahsedilen şekilde olmadığını bildiren cümle- nerek yazılmış bir romandır.
lere, olumsuz cümle denir. B) Mitoloji, toplumların törensel uygulamalarını ve bü-
yüsel işlemlerini kapsar.
Aşağıdakilerden hangisi olumsuz bir cümledir?
C) Çürümüş saz, çürümüş ot, ağaç, kamış ve çok pis
A) Şovmen, yarışmada enteresan hareketler sergiledi.
kokan toprak vardı bataklıkta.
B) Ankara-İstanbul yolu ulaşıma dün açıldı.
D) Demirciler ocağı, çok uzun zamandan bu yana hiç
C) Bahçedeki bütün otları üç saatte yoldular. durmadan içten içe yanıyor.
D) Dün geceki yangında, iki ev bir anda kül oldu. E) Kıyıları döven ak köpüklerden sonra doruklara doğ-
ru yavaş yavaş yükselirdi.
E) Saatlerdir beklediğim haber, bir türlü gelmedi.
6. Yüklemi olmayan cümlelere eksiltili cümle denir. Eksiltili

cümlelerde yüklem olmadığı için anlam tamamlanma-
mıştır.
3. Soru edatı, olumsuz çekimlenmiş bir fiille birlikte kullanıl-
Aşağıdaki cümlelerden hangisi, eksiltili cümleye
dığında anlamca olumlu cümle; olumlu çekimlenmiş bir örnektir?
fiille birlikte kullanıldığında anlamca olumsuz cümle
A) Balta girmemiş ormanlardan söz eden bir kitap oku-
yapabilir.
dum.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca olumsuz,
B) Bu çiçek tohumu, kendi hâlinde güneşe doğru uza-
anlamca olumlu bir cümledir?
maya başlamış.
A) Bu kadar mobilyayı almaya para mı yeter? C) Okuduğum kitap sayesinde küçük prensin gizini öğ-
B) Sen istersin de ben Konya’ya gelmez miyim? reniverdim.
D) Dağın tepesine çıktığınızda karşınızda uçsuz bu-

C) Yarınki muhteşem konsere kaç kişi gelecek?
caksız bir ova…
D) Yazar işlerini zamanında bitirebilmiş mi?
234 E) Arkadaşlarım, yeni görevimi duyunca bana çiçek al-
E) Bursa, bugün hem elektriksiz hem susuz mu? mışlar.
DİL BİLGİSİ
7. Tek yargı bildiren cümlelere, basit cümle denir. Basit 10. Yan cümlesi eylemsilerden (fiilimsilerden) oluşan cümle-
cümlede yan cümle yoktur. Ek fiil almış ad soylu sözcük- lere girişik birleşik cümle denir. Girişik birleşik cümleler-
ler, fiiller ve fiilimsiler bu cümlelerin yüklemi olabilir. de birden çok yan cümle bulunabilir.
Aşağıdakilerin hangisi basit cümle değildir? Aşağıdaki girişik birleşik cümlelerin hangisinde bir-
den çok yan cümle vardır?
A) Böylesine temiz bir havayı sadece burada bulabilir-
sin. A) Toprakkale’ye geldiğiniz zaman bu yörenin insanı
sizi gönülden fetheder.
B) Suların çekilmesi ile hayat normale döndü.
B) Kenan Sofuoğlu'nun kazandığı başarılar, herkesi
C) Onunla ancak yarım saat konuşabilirim. mutlu ediyor.
D) Sabaha karşı gürültüyle uyandım. C) Biriktirdiklerimle yeni bir hikâye veya roman yazabi-
E) Masa örtüsünün kenarı yırtılmıştı. lirim.
D) Anketten çıkan sonuç, gençlerin lisede etki altında

kaldıklarını gösteriyor.
E) TDK, bazı bilim dallarında yeni sözlük çalışmaları

başlattı.
8. Girişik birleşik (fiilimsili) cümlede bir temel cümle ve en

az bir yan cümle bulunur. Yan cümle bir fiilimsi ve onun 11. Aralarında anlam ilişkisi olsun ya da olmasın, kuruluşça
ögeleriyle oluşur. Yan cümle, temel cümlenin bir ögesi bağımsız cümleler, virgül ve noktalı virgülle bağlanıp
olur. sıralanır. Bu şekilde oluşan çok yargılı cümlelere “bağım-
sız sıralı cümle” denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümle yoktur?
Aşağıdaki cümlelerden hangisi, bağımsız sıralı cüm-
A) Adı geçen bu eseri, ben hiç okumadım.
leye örnektir?
B) Antalya’ya onu göreyim diye gittim.
A) Nehir’e “Bu kitabı mutlaka okumalısın.” dedim.
C) Ben daima haklıdan yana olmayı tercih ettim. B) O, gözlerini hayretle kaldırıp karşısındaki adama
D) Onun anlattığı fıkraya gülmekten kırıldık. baktı.
E) Çocuk, kapıya doğru birkaç adım attı. C) Çocuk, ellerini yıkadı ve yemek masasına
oturdu.
D) Mehmet Ağa, köyün en zengin adamlarından biridir.
E) Dersin bitimine az kalmıştı, çocuklar defterlerini top-

luyorlardı.
9. Bir cümlenin içinde bir başka bağımsız cümlenin öge 12. En az bir ögesi (özne, nesne, tümleç, yüklem) ortak olan
olarak yer almasıyla oluşan cümleye sıralı cümlelere bağımlı sıralı cümle denir.
“iç içe birleşik cümle” denir.
Bu açıklamaya göre, aşağıdaki cümlelerden hangisi,
Aşağıdakilerin cümlelerden hangisi iç içe birleşik bağımlı sıralı cümleye örnek değildir?
cümledir?
A) Montunu çıkardı, kapının arkasındaki demir askıya
A) Gideceğimi yalnız senin bilmeni isterdim. astı.
B) Babam, çocuklarına bağlı biriydi, dedi. B) Uzaktan bir keklik sesi geliyor, avcılar bu sese kulak
C) Sanatsal etkinliklere katılmayı pek sevmezdim. kesiliyordu.
D) Bir an, bu şehrin gürültüsünden uzaklaştığınızı dü- C) Herkes bir fikre sahiptir, onu çeşitli yollarla dile geti-
rir.
şünün.
D) Haftalardan beri kendini de harap ettin, beni de. 235
E) Toplumun en önemli unsurlarından biri de
ailedir. E) Yataktan kalktı, hızlıca salona doğru yürüdü.
3
CÜMLE TÜRLERİ (ÇEŞİTLERİ)
1. Aşağıdaki ikili dizelerden hangisi, bitmemiş bir 4. Bir ya da birkaç ögesi ortak olan cümlelere, bağımlı
cümle durumundadır? sıralı cümle denir.
A) Yağmur ana yeşil yünden Aşağıdakilerden hangisi bu tanıma uygun bir cüm-
Örmüş tarlanın hırkasını ledir?
B) Gökyüzünün maviliğine akarak A) Bu kitabı geçen yıl almıştım, henüz okuyamadım.
Savruldu sonsuza ışık hızım B) Güzellik kaybolur, erdem yaşar.
C) Bir yüce dağdan bir yüce dağa C) Bu yıl yağmur yağmadığı için barajlar dolmadı.
Dikmişim ışıklı direklerimi D) Okumayı öğrenmek en güç sanattır.
D) O, yekpare geniş bir anın E) Bilen ile bilmeyen bir olmaz.

Parçalanmış akışında yüzerek
E) Beyaz bulutların ardından

Geldi altın ışıklı bir yaz
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz kullanıl-

mamıştır?
2. Şarkı, bestelenmek için yazılan, nazım birimi dörtlük A) Öğrenciliğinde, üniversite yıllarında, Anadolu’yu
olan bir şiir türüdür. adım adım dolaşmış.
Bu cümle ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yan- B) İlgimi en çok çeken çiçekler, arka balkondakiler, be-
lıştır? yaz güllerdi.
A) İsim cümlesidir. C) Ağlanacak bir durum karşısında gülebilen, yaşama-

yı başarma yollarını öğrenmiş demektir.
B) İsim-fiile yer verilmiştir.
D) Bazı insanlar, yaşlılar, yalnızca kendilerine gizli ola-
C) Özne ve yüklemden oluşmuştur. rak söylenen şeylere inanırlar.
D) Yan cümle, özne görevindedir. E) En sevdiğim arkadaşımı, Ankara’da oturanı, yıllardır
E) Kurallı cümledir. görmüyorum.
3. I. Akıl almaz başarılar bile onun başını döndüremedi.

II. İlkel toplumlarda toplum bilinci pek fazla gelişme-
miştir. 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemi ortak sıralı
III. Hemen getireceğini söyleyerek aldığı kitabı hâlâ ge- bir cümledir?
tirmedi. A) İnsan ölürse eseri, hayvan ölürse semeri kalır.
IV. Bu konuda herkes gibi ben de birçok kitap okudum. B) Büyük kentlerde, Ankara ve İstanbul’da, yaşam çok
Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde birden çok yargı zor.
vardır? C) Bayram geldi diye yollara dökülmüştü insanlar.
A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) Acılar ve güçlükler insanları olgunlaştırıyor.

236
D) III ve IV E) I ve IV E) Yarın sınava gireceğim ama onları göremeyeceğim.
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısı yönünden 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisi öznesi ortak bir sıralı
diğerlerinden farklıdır? cümledir?
A) Konuşmasından saygılı bir insan olduğu anlaşılıyor- A) Sözünü kesip bu tatsız sohbeti bir an önce bitirmeye
du. çalıştım.
B) Benim düşüncelerimde yıllardan beri hiç değişiklik B) Tatlı elin yoksa tatlı dilin de mi yok senin?
olmadı. C) Kapı açıldı, içeriye çok sevdiğim bir arkadaşım girdi.
C) Onlara, onların anlayacağı bir dilden karşılık verdi. D) Kalbiniz için yürüyün, koşun, bisiklete binin.
D) Tüm öğrenciler bir an önce sınav stresinin bitmesini E) Köprüler yaptırdım, üzerinden gelip geçilsin diye.
istiyordu.
E) Çocukluğumuzun geçtiği o güzel şehri çok özledim.
11. Aşağıdaki dizelerden hangisi, bitmemiş bir cümle

durumundadır?
A) Ve döne döne türküler söylerim

8. “Garipçiler”in şiirlerinin gölgesi, yoğun bir şekilde düşü-
yor bu genç şairlerin üzerine. Hep sevdaya dair
Bu cümle ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi B) Ve saygılar sunarak Yunus’a

söylenemez? Duya duya yaklaşırım
A) Devrik bir cümledir. C) Ve yerinden oynayan deniz
B) Fiil cümlesidir. Dalga dalga çarparsa kayalara
C) Birleşik cümledir. D) Her dakikasını ayrı hatırlarım

Erenköy’de geçen zamanımın
D) Basit cümledir.
E) Güneş güler, kuşlar uçar havada
E) Olumlu cümledir.
Uyanır nazlı nazlı çiçekler
12. Aşağıdaki sıralı cümlelerin hangisinde özne ortak

değildir?
9. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca diğerlerinden
farklıdır? A) Daracık dünyamıza yeniliklerle düzen verir, yaşa-
mın tadına varırız.
A) Farklı yorumlara açık olan bir yapıt, iyi bir yapıt de-
B) Edebiyat, gerçek yaşamdan yola çıkmalı, hayal
ğildir.
dünyasına sapmamalıdır.
B) İyi bir sanat yapıtı, hem bir ayna, hem de bir ışık
C) Konuşma dili ile yazı dilini birleştirdi, yazım sorunla-
olmalıdır.
rını ortadan kaldırdı.
C) Sanat yapıtları, toplumun geçmişi ile geleceği ara-
D) Yazdığı şiiri tekrar okudu, onu herkesin beğeneceği
sında bir köprü olmalıdır.
bir biçime getirdi.
D) Kalıcı yapıtlar, gerçekle hayalleri iç içe ele alır.
E) Yaşam, bir oyuna benzer; her zaman istediğimiz 237
E) Her yazarın kendine özgü bir anlatım biçimi vardır. kartları elde edemeyiz.
4
CÜMLE TÜRLERİ (ÇEŞİTLERİ)
1. Bire kırk veren, sevecen, iyi niyetli, sıcacık, yumuşacık 4. Ay sonunda tatile çıkma düşüncesi vardı aklımızda.
ve ışıl ışıl bir topraktır o.
Aşağıdakilerden hangisi yapısına, kuruluşuna, yük-
Bu cümle ya da onu oluşturan sözcükler, dil bilgisi lemin türüne göre yukarıdaki cümleyle özdeştir?
açısından incelendiğinde aşağıdakilerden hangisi
A) O, başarısını albümdeki yaşamları incelemeye
yanlış olur?
borçlu.
A) Birleşik, isim cümlesidir.
B) Son yıllarda yayımlanan en güzel yapıtlarındandı
B) “Işıl ışıl” sözü ikilemedir. yazarın bu romanı.
C) Yüklemi ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiştir. C) Bugün köyden kente doğru bir nüfus hareketiyle
karşı karşıyayız.
D) “İyi niyetli” söz öbeği, kurallı birleşik sıfattır.
D) Bugünlerde ödevlerini tamamlamaya çalışanlar
E) Birden çok belgisiz sıfat vardır.
okulun kütüphanesindeydi.
E) İstenmeyerek yapılan bir iş, kişiye asla mutluluk ver-

mez.
2. Aşağıdakilerden hangisi yapı yönünden basit cüm-

ledir?
A) Kuşku yol göstermezse biz tutunamayız yeryüzün-

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, sözcük
de. türü bakımından ötekilerden farklıdır?
B) Her şeyi ayrıntısıyla tartıştıktan sonra karara vardık. A) Ben bu filmi daha önce seyretmiştim galiba.
C) Dil bilincini geliştirmek için birçok yöntem deneye- B) Sabahları ve akşamları koşmalıyız ikimiz de.
cekmiş.
C) Onun bunun sözüne bakmadan hallettim bu işi.
D) Hukuk kuralları, yaşamımızı kolaylaştırmak için
konmuştur. D) Karamsar olmanın yararı olmadığını anladım.
E) Düşünce özgürlüğüne her şeyden fazla değer verir- E) Ahmet Haşim’e göre şiir, sessiz bir şarkıdır.
di o.
6. Bağımlı sıralı cümlelerde özneler, tümleçler ya da her

ikisi ortak olabilir.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi bu açıklamaya bir

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümle, temel örnektir?
cümlenin farklı bir ögesidir?
A) At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
A) Sabahları yürüyüş yapmak, sağlığa yararlıdır.
B) Başa gelmez iş olmaz; ayağa değmez taş olmaz.
B) Anlattıkları, oradakilerin kafasını karıştırmıştı.
C) Attan düşene yorgan döşek; eşekten düşene kaz-
C) Çözdüğü soruların hepsini bir kâğıda yazdı. ma kürek.
D) Seni uzaktan sevmek, aşkların en güzeliymiş. D) Baba koruk yer, oğlunun dişi kamaşır.
238
E) Ona laf anlatmak, dünyanın en zor işidir. E) Mal, adama hem dost hem düşmandır.
DİL BİLGİSİ
7. Giderek karmaşıklaşan şehirler, insanlarımızın bilinçsiz- 10. Sanatçının, okurlarına iletmek istediği pek çok şey vardır
liği, tarihî mekânların fark edilebilirliğini giderek yok ama o, bunları iletirken hiç de öğretici bir tavır takınmaz;
etmektedir. Biz bu mekânları resmederken ana hatlara tek cümleye indirgenebilecek iletileri ise hiç sunmaz.
dokunmadan orayı görmek istediğimiz gibi gösterdik.
Bu cümlede kaç yan cümle vardır?
Kimi zaman istemediğimiz görüntüleri resimden çıkar-
dık, kimi zaman orada olmasını istediğimiz bir nesneyi, A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
gerçekte olmamasına karşın, oraya koyduk.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisine örnek yok-

tur?
A) Fiil cümlesi
B) Birleşik cümle
C) Basit cümle 11. Geçen sene kaybettiğimiz kült sanat eleştirmeni John
Berger’ın yazılarından oluşan “Portreler”, ilkel mağara
D) Sıralı cümle
resimlerinden günümüze uzanan bir çizgide resmin ve
E) Kurallı cümle ressamın öyküsünü ele alıyor.
Bu cümle ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

söylenemez?
A) Yüklem, anlamca kaynaşmış birleşik fiildir.

8. “Aradan aylar geçtiği hâlde bir türlü o olayın etkisinden B) Öge dizilişi, Ö – DT – N – Y biçimindedir.
kurtulamamıştım.” cümlesi için aşağıdakilerden han-
C) Biçimce ve anlamca olumlu bir cümledir.
gisi söylenebilir?
D) Farklı türde eylemsiler bulunmaktadır.
A) Basit, düz, olumsuz, fiil
E) Kurallı birleşik bir cümledir.
B) Birleşik, düz, olumlu, fiil
C) Birleşik, düz, olumsuz, fiil
D) Basit, düz, olumlu, fiil
E) Birleşik, düz, olumlu, isim
12. I. Bilgi ve yaşam, birbirlerini etkileyip dönüştürdükçe

sınırların önemi azalıyor.
II. Bilim ya da sanat eğitiminde öğrenimi kolaylaştır-
9. Aşağıda verilen dizelerden hangisi, eksiltili cümle mak için tanımlama, sınıflama, adlandırma gibi yön-
durumundadır? temler kullanılır.
III. Yaşama dört elle sarılan ve insan aklının en yüksek
A) Ölüp ölüp de her an sevginle
değer olduğuna inanan kadınlar, esenliğe çıkıyor
Dirilmek bir daha bir daha
onun öykülerinde.
B) Ben yaşamak istiyorum IV. Son yıllarda edebî türlerin bilimsel yazarlığın da ilgi
Ağaç gibi sessiz ve rahat alanı olması, edebiyatın toplumsal araç oluşuna en
doğru örnektir.
C) Zamanın, fırsatın varsa elinde
V. Kitaplar, kendisi ve bir başkasıyla yaşamın seçilmiş
Gör sen işini günü gününde
bir boyutunda sahiden buluşmak isteyenler için ba-
D) Su sesi ve kanat şakırtısından sit bir yol göstericidir.
Billur bir avize Bursa’da zaman Numaralanmış cümlelerden hangisi öge dizilişine
E) Sen büyüdüğün vakit çocuğum (kuruluşuna) göre diğerlerinden farklıdır?
239
Gene çiçekler açacak dallarda A) V B) IV C) III D) II E) I

TEST
AMATÖR 1
1. Aşağıdaki cümlelerde “-de” eki almış sözcüklerden 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem ortaklığı
hangisi, dolaylı tümleç görevinde kullanılmamıştır? vardır?
A) Sabahın seher vaktinde, görebilsem yârimi. A) Öğrencilerin konuyu anlayıp anlamadıklarını küçük
bir sınavla belirleyebilirsin.
B) Ders bitinceye kadar sırada sessizce oturdu.
B) Biz insanlar, bizi yetiştirenleri hem eleştirir, hem de
C) Çok aradım ama onu hiçbir yerde bulamadım.
onlara hayranlık duyarız.
D) Gelenlerin ellerinde büyük büyük paketler vardı.
C) O akşam çok mutluydu, sınavının bu kadar güzel
E) Son okuduğu romanda kendini bulmuştu. geçeceğini ummamıştı.
D) Öykülerinizi okurken mucizelerle karşılaşıyor, diğer

kitaplarınızı da okumak istiyorum.
E) Gençlerimiz, ne söylediklerini biliyorlar ne de söyle-

diklerine sahip çıkmayı.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Ne zaman, kimi,

ne, nasıl?” sorularının tümüne yanıt vardır? 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yalnızca özne ve
A) Bir yapıtta iyi bir anlatım yoksa o yapıtı kusursuz yüklemden oluşmuştur?
saymak olanaksızdır. A) Büyük kentlerdeki yeşil alanların korunmasına önem
B) Tepeden vadiye doğru indiğimde beni yıldızlı bir verilmelidir.
gökyüzü gülerek karşıladı. B) Yerde kırmızı-beyaz çizgili büyük bir örtü vardı.
C) Özgürlüğün yokluğu kişiyi gerçek düşünceden ve C) Hırslı, çalışkan, yardımsever, alçak gönüllü bir in-
yaratıcılıktan uzaklaştırır. sandı Terzi Cemil.
D) Sakla samanı gelir zamanı, sözü günümüz koşulla- D) Kasaba halkı günlerdir eğleniyor, oyunlar düzenli-
rına sizce uyuyor mu? yor.
E) Eski edebî ürünlerimiz, kıvrak bir zekânın ürünleri E) İnsanoğlu, doğanın kurallarını hiçe sayarak yaşaya-
olarak çıkar karşımıza. maz.
6. “Ne … ne” bağlacının temel görevi, biçimce olumlu cüm-

leleri anlamca olumsuz yapmaktır.
Aşağıdakilerden hangisinde “ne…ne” bağlacı bu

görevinin dışında kullanılmıştır?
3. Zengin diller bile düşünceleri bütün açıklığıyla ortaya
koymaya elverişli değildir. A) Aylardır ne bir haber gönderdi, ne de bir mektup
yazdı.
Bu cümlenin dolaylı tümleci, aşağıdakilerin hangi-
sinde verilmiştir? B) Ne doğan güne hükmüm geçer ne hâlden anlayan
bulunur.
A) ortaya koymaya
C) Ne yıldızlar kaynaşır gökyüzünde ne sevdayla dolup
B) bütün açıklığıyla
taşar gönüller.
C) bütün açıklığıyla ortaya koymaya
D) Durumları ne iyi ne kötü, kendi yağlarıyla kavrulu-
D) düşünceleri bütün açıklığıyla ortaya koymaya yorlar.
240
E) zengin diller bile E) Bir aydır ne sinemaya gidebildim ne de tiyatroya.
DİL BİLGİSİ
7. I. Divan şairleri, sözcükleri işleme konusunda ince hü- 10. I. Şiirin ürkütücü olmasının nedenlerinden biri de şiir
nerler sergileyen kuyumcular gibidir. dilinin kapalı ve soyut olmasıdır.
II. Edebiyat, kim ne derse desin, her şeyden önce söz II. Rahmi Aksungur’un heykel sergisi, soyut ve geo-
ustalığıdır. metrik olanla figüratif olanın birlikteliğini anlatıyor.
III. Ozanların şiir çizgisi, şiirlerinin içeriğinden çok dille- III. Edebiyat eseri, belli bir sanatkârın kaleminden çıktı-
rinde belli eder kendini. ğı için öncelikle bireyseldir.
IV. Düşünce ve bildiri yükü taşıyan şiirler, çoğu kez şiir- IV. Âşık tarzı, bizde destan geleneğinin devamı olarak
sel değer taşımaktan uzaktır. değil, tasavvufla uğraşanların etkisi ile doğdu.
V. İyi bir eleştirmen, eleştirdiği yapıtı sıradan bir okur- V. Kitaptaki karakterler, popüler kültürün etkisinde ka-
dan farklı bir gözle incelemelidir. lan, kendilerine farklı yaşam biçimleri oluşturan bi-
reylerdi.
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda-
kilerin hangisi yanlıştır? Numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden han-
gisi yanlıştır?
A) I. cümlenin öznesi, belirtisiz isim tamlamasıdır.
A) I. cümlenin yüklemi, zincirleme isim tamlamasıdır.
B) II. cümlenin yüklemi, sıfat tamlamasıdır.
B) II. cümlenin öznesi, zincirleme isim tamlamasıdır.
C) III. cümlenin öznesi, zincirleme isim tamlamasıdır.
C) III. cümlenin öznesi, belirtisiz isim tamlamasıdır.
D) IV. cümlenin öznesi, sıfat tamlamasıdır.
E) V. cümlenin öznesi, sıfat tamlamasıdır.
E) V. cümlenin yüklemi, zincirleme isim tamlamasıdır.
11. Aşağıdakilerden hangisi yapısına göre birleşik, söz

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca diğerlerinden dizimine göre kurallı bir fiil cümlesidir?
farklıdır?
A) Bir halkın belleğini yok etmek, işlenebilecek en bü-
A) Duygularını bugüne değin hep gizledi. yük cinayettir.
B) Bu görevi yerine getiremediği için üzgündü. B) En güzel, en alımlı hayaller camgöbeği bir vurgunun
içinde saklanıyor.
C) Gerçek sanat, halkın bağrından doğan sanattır.
C) Yalın, açık, içten söyleyişiyle edebiyatımızın en öz-
D) Müzik, süreklilik duygusu verdiği için işlevseldir.
gün şairlerindendir o.
E) Aynı hataları yapmak, geçmişten ders alınmadığını
D) Seni suskunluğumla sarıp sarmaladığım o güz sa-
gösterir.
bahını hatırlıyor musun?
E) Halkımızın özgürlük savaşımı, çiseleyen yağmur

gibi sinmeli içimize.
9. “Bizim eve gazete okumak için gelirdi.” cümlesi ile yapı-

12. Yazar bu romanını gösterişli sözcüklerden, iddialı cümle
ca özdeş cümle aşağıdakilerden hangisidir?
ve metinlerden kaçınarak yapmacıksız bir anlatımla yaz-
A) Toplantının amacı, sizleri bu konuda aydınlatmaktı. mış.
B) İnsan yaşamında her dakikanın büyük önemi vardır. Bu cümlenin zarf tümlecinde aşağıdakilerden hangi-
si yoktur?
C) Bu yılki başarın, hepimizi çok onurlandırdı.
A) Niteleme sıfatı B) Zarf - fiil
D) İnsanlığa sunulan güzellikler, yine insanlıkta yok
olacaktır. C) Edat öbeği D) Bağlaç 241
E) En yakın arkadaşım bile beni yalnız bıraktı. E) Belgisiz zamir
"Cümle Bilgisi"
TEST
UZMAN 1
1. Aşağıdakilerin hangisinde cümlenin ögeleri doğru 4. (I) Kış mevsimini, gündüzleri kısacık olduğu için sev-
olarak ayrılmıştır? mem. (II) Sabahleyin bir türlü doğmak bilmeyen güneş,
A) O dönemleri yaşamış / canlı tanık diyebileceğimiz erkenden çekip gider. (III) Saat dördü biraz geçti mi,
kültürlü insanlar / vardır. ortalık kararıveriyor. (IV) Ne anladım ben gündüzden?
(V) Sokak lambaları hava kararır kararmaz yanıyor.
B) Moda / sözcüklere dayanmak ve şablon anlatımlar
kullanmak / özentiden kaynaklanır. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangileri, öge-
lerin sıralanışı yönünden benzerlik göstermektedir?
C) O/ uzun soluklu şiirleriyle / edebiyatımıza/ farklı bir
pencereden / bakmıştır. A) I ve III B) II ve III C) II ve V
D) Bu kurumda / on beş yıl çalışan/ herkese/ son model D) III ve IV E) IV ve V

bir araba / hediye / ediliyor.
E) İnsanın / dokuz kere düşünüp/ bir kere konuşması

gerektiğini/ söyledi. 5. (I) Eskiden İstanbul denince akla ilk gelen yerlerdendi
Bağdat Caddesi. (II) Anadolu yakasında Kızıltoprak’tan
Bostancı’ya kadar uzanan cadde, bugün, eskisi kadar
olmasa da hâlâ gözde bir yer. (III) Sanki bitmeyen bir defi-
leydi veya baloydu burada yaşanan. (IV) Akşam serinliğin-
de caddeye çıkılır, ışıltılı vitrinlere bakılırdı. (V) Bir aşağı
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne, isim tamla- bir yukarı dolaşmaktan yorulanlar, bir pastanede limonata
masından oluşmuştur? içerek dinlenirdi.
A) Sanatçı, toplumun sanat anlayışından uzaklaşırsa Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak
sanatında geriler. aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
B) Okuduğum romanın kurgusu, diğer romanların kur-
A) I. cümlenin yüklemi, sıfat tamlamasından oluşmuş-
gusundan farklıydı.
tur.
C) Okuyan ve gelişmelerin içyüzünü öğrenen kişi, ken-
dine daha çok güvenir. B) II. cümle kurallı, bir isim cümlesidir.
D) Kitabı okumaya başlayınca yazarın amacını hemen C) III. cümlede birden fazla fiilimsi kullanılmıştır.
anladım.
D) IV. cümle, sıralı bir cümledir.
E) Doğayı olduğu gibi veren bir sanatçının özgünlüğün-
E) V. cümle nesne, zarf tümleci ve yüklemden oluş-
den söz edilemez.
muştur.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümle, temel

cümlenin nesnesidir?
3. “Ağustos böceklerinin neşeli şarkıları …” cümlesi, aşa- A) Bazı insanlar, çıkarlarına ters düşen şeyleri sakla-
ğıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa cümlenin öge- maya çalışır.
leri sırasıyla “özne, nesne, zarf tümleci, yüklem” olur?
B) Yalnız yaşadığımız mutluluk, tek başına yenen ye-
A) bahar akşamlarında içimizi açıyordu. meğe benzer.
B) bize çocukluk günlerimizi hatırlatıyordu. C) Gizli kalmış her şey, bir gün ortaya çıkacaktır.
C) ılık bahar gecesini daha da güzelleştiriyordu. D) Mutluluğu elde etmek için çaba harcamak gerekir.
D) bu bahar akşamında bile kederini hafifletmedi.
242 E) Batıl inançların, insanın yaşamını olumlu yönde etki-
E) rüzgârın sesinden, çok iyi duyulmuyordu. lemesi mümkün mü?
DİL BİLGİSİ
7. (I) Hüseyin Rahmi’nin yapıtlarının hepsi güzeldir, diye- 10. (I) Makedonya’nın başkenti Vardar Nehri ile ikiye ayrılı-
mem. (II) Ama “Eşkıya İninde”, yazarın olgunluk dönemi- yor. (II) Nehrin kenarı Üsküplülerin sosyalleşme noktala-
nin en güzel eserlerindendir. (III) Hüseyin Rahmi’nin bu rından biri. (III) Yürüyüş yapan, sohbet eden, günbatımı-
eserinde bile gereksiz ne çok parça vardır. (IV) Buna nı izleyen, bisiklete binen her yaştan Üsküplü burada.
rağmen Hüseyin Rahmi gibi bir yazarın var oluşu, ede- (IV) Suyun üzerinde süzülen on üç köprü ise şehrin
biyatımız için büyük kazançtır. (V) Sokak, edebiyatımıza simgeleri arasında. (V) Köprülerin üzerinden şehrin eski
onunla girmiştir. ve yeni yapılarının harmanını, Osmanlı - Avrupa mima-
risinin birbirine karışımını izlemek keyifliydi.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak
aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda-
kilerden hangisi yanlıştır?
A) I. cümlede, yüklem birleşik yapılı eylemdir.
A) I. cümlenin öznesi, belirtili isim tamlamasıdır.
B) II. cümle, özne ve yüklemden oluşmuştur.
B) II. cümlenin yüklemi, zincirleme isim tamlamasıdır.
C) III. cümlede, yüklem ek eylem almıştır.
C) III. cümlenin öznesi, sıfat tamlamasıdır.
D) IV. cümle, olumlu bir eylem cümlesidir.
D) IV. cümlenin yüklemi, zincirleme isim tamlamasıdır.
E) V. cümlede, edat öbeği kullanılmıştır.
E) V. cümlenin yüklemi, sıfat tamlamasıdır.
11. Aşağıdakilerin hangisi yüklemi ortak bir sıralı cümle

değildir?
A) Çok söz yalansız, çok para haramsız olmaz.

8. Birkaç ay kadar önce sanatçılarımızın bazılarıyla da
B) Beyaz bir gömlek ve siyah bir pantolon aldım dün.
görüşerek el sanatlarımızla ilgili herkesin beğeneceğini
tahmin ettiğimiz çok güzel bir çalışma yaptık. C) Çaylar kristal bardaklarda, pastalar gümüş tabaklar-
da sunuldu.
Bu cümlenin nesnesinde aşağıdakilerden hangisi
yoktur? D) Darı unundan baklava, incir ağacından oklava ol-
maz.
A) Belgisiz zamir B) Sıfat - fiil
E) Sabahlara kadar kitap okur, çok az uyurdu.
C) Belgisiz sıfat D) Sayı sıfatı
E) Miktar zarfı
12. (I) İdil Biret, altmış yılı aşkın bir süredir Beethoven’in piya-
no eserleriyle iç içe yaşıyor. (II) Sekiz yaşında eğitim için
gittiği Fransa’da çocuk yaşta Paris Radyosunda konser
vermişti. (III) Sonraki yıllarda Backhaus’u dinlemiş, onun
düş gücünden, yaratıcılığından etkilenmişti. (IV) Kendini
9. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca diğerlerinden geliştirip Beethoven kayıtlarına başladı. (V) 1985’te Beet-
farklıdır? hoven’in tüm senfonilerini ilk kez o kaydetmiştir.
A) Benim neslime kalan mirastan ışık alıyor, bugünün Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak
renkleriyle boyuyorum eserimi. aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
B) Bütün sorunlarını geçici değil de kalıcı olarak çöz- A) I. cümle, içinde zarf tümleci olan olumlu bir cümle-
mek isteyen dost, en iyi dosttur. dir.
C) Yazarın son yapıtında anlatımın farklılık göstermesi, B) II. cümlenin yüklemi birleşik zamanlı basit bir fiildir.
eleştirmenlerce çok tartışıldı.
C) III. cümle, olumlu ve sıralı bir cümledir.
D) Şiirlerinde kullandığı çağrışımlar, okuyucunun hayal
gücünü zorlayacak nitelikte. D) IV. cümle, kurallı bir fiil cümlesidir.
E) İnsan, toplumsal bir varlık olduğu için başkalarıyla E) V. cümlede nesne, belirtili isim tamlamasından oluş- 243
iletişim kurmak zorundadır. muştur.
"Cümle Bilgisi"
TEST
ŞAMPİYON 1
1. Nisan sonlarına doğru, göç katarlarının ölçülü adımları- 4. I. O, varlıkların renkli, ışıklı güzellikleri karşısında du-
na eşlik eden çan ve zil sesleri, Torosların eteklerinde yan, düşünen ve insanların iç dünyalarını dile geti-
duyulurdu. ren bir şairdir.
II. O hayran olduğumuz, yolundan gittiğimiz insanların
Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin hangisinde sıra-
da hataları olabileceğini unutmamalıyız.
sıyla verilmiştir?
III. Kimi şiirlerinde görülen akşam hüznü, bu ışık ve
A) Dolaylı tümleç–özne–dolaylı tümleç–yüklem renk dünyasından uzaklaşmanın verdiği bir acıdır.
B) Edat tümleci–özne–dolaylı tümleç–yüklem IV. Sanat, insanda toplumsal bilincin gelişmesine, insa-
nın kendi içsel sorunlarından uzaklaşmasına yardım
C) Özne–dolaylı tümleç–dolaylı tümleç–yüklem
eder.
D) Edat tümleci–dolaylı tümleç–özne–dolaylı tümleç– V. Beyoğlu’nun dar sokaklarında merakla, özlemle ara-
yüklem nan, okunmak için alınan kitaplar çok uzaklarda kal-
E) Zarf tümleci–özne–dolaylı tümleç–yüklem dı artık.
Numaralanmış cümlelerden hangilerinin öge sırala-
nışı özdeştir?
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
2. (I) Genç adamın yüzünde, beli belirsiz bir gülümseme D) IV ve V E) II ve V
vardı. (II) Bu durum, balıkçının elinde tek balık kalınca-
ya kadar sürdü. (III) Balıkçının, son balığı da kendisine
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere ayırmada
vermediğini görünce rengi uçtu. (IV) Yüzündeki gülüm-
yanlışlık yapılmamıştır?
seme giderek azaldı. (V) O an, genç adamın öfkesini
ve acısını, kendi içinde saklayan biri olduğunu anladım. A) Son günlerde/ yazı makinem de/ benim gibi/ yaşla-
nıyor/ galiba.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangileri
B) Sürekli problemlerle/ karşılaşmak/ onu/ umutsuzlu-
ögelerinin sıralanışı yönünden benzerlik göstermek-
ğa sürüklemedi.
tedir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III C) Kaynağını/ insan sevgisinden almayan hangi yapıt/
D) II ve IV E) IV ve V erişebilmiş yüceliğe.
D) Teknolojideki bu hızlı gelişme/ bizi/ anlamadan/ ka-
bul etmeye/ zorluyordu.
3. (I) O ruh hâlini yaşandığı biçimiyle anlatabilmek mümkün E) Özel bir eğitim görmeden/ kim/ uzay merkezinin/ na-
değil. (II) Bazı durumları anlatmada kelimeler yetersiz sıl çalıştığını anlayabilir?
kalıyor. (III) O bir bakış, istemsiz bir beden hareketi ve
derin bir suskunluk… (IV) Bu nedenle bu konuyu yaz- 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, ögelerinin sayısı
maktan hep kaçındım. (V) Ama o dönem benden İstan- bakımından diğerlerinden farklıdır?
bul öyküleri için katkı istendiğinde içimden hecelerine
A) İstanbul, tarihsel sürekliliğe sahip bir kültür bilincinin
kadar bölünmüş “An - bul - ist” şeklinde bir şehir çıktı,
bir medeniyet çatısı altında örgütlendiği coğrafyadır.
mekân ile zaman üzerinden bir dönemle ödeştim.
B) Bulutlar arasında bir gedik bularak çıkan güneş, ilk-
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak bahardaki gibi ışıklarını saçıyordu.
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
C) Bulutlar, saklandıkları ufkun gerisinden ansızın çıkıp
A) I. cümle, birleşik bir ad cümlesidir. güneşi perdeleyince deniz ışıltıları birden kaybolu-
B) II. cümle, olumlu bir eylem cümlesidir. yordu.
D) Bu kırmızı yanaklı, güleç yüzlü çocuk, büyük ablası-
C) III. cümle, eksiltili cümledir.
na ne kadar çok benziyordu.
D) IV. cümle, basit yapılı eylem cümlesidir.
244 E) Ada sahillerinde gezinen pek çok insan, dün akşam
E) V. cümle, sıralı bir cümledir. bu güzel manzarayı seyretmiştir.
DİL BİLGİSİ
7. “Yeni neslin birçok yazarı, öncelikle yakın dönemde 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik,
yazılanları inceleyerek oluşturuyor yapıtlarını.” cümlesi- temel cümlenin öznesi görevindedir?
nin kurallı, olumsuz, soru biçimi aşağıdakilerin han-
A) Resim de öteki sanat dalları gibi yaşama açılan pen-
gisidir?
cerelerden biridir.
A) Yeni neslin birçok yazarı, öncelikle yakın dönemdeki B) Bu mevsimde yağmur yağmasa ürünlerin hepsi tar-
eserleri inceleyerek mi oluşturuyor yapıtlarını? lada kuruyup kalır.
B) Yeni neslin birçok yazarı, öncelikle yakın dönemde C) Bir sözcüğün bu kadar farklı anlamda kullanılması, o
yazılanları inceleyerek oluşturmaz mı yapıtlarını? dilin zenginliğini gösterir.
C) Yeni neslin birçok yazarı, yapıtlarını, öncelikle yakın D) Gazetemde bana ayrılan bölümde hikâye eleştirileri
dönemde yazılanları inceleyerek oluşturmaz mı?” yapmaktan uzak dururum.
D) Yeni neslin birçok yazarı, yapıtlarını, öncelikle yakın E) Son kitabında çocukluğunu geçirdiği kentle ilgili bil-
dönemdeki eserleri inceleyerek oluşturur mu? giler sunuyor okuyucuya.
E) Yeni neslin birçok yazarı, oluşturmaz mı yapıtlarını, ön-
celikle yakın dönemde yazılanları inceleyerek?
11. I. Akdeniz toplumlarında şiir, bu coğrafyanın insanına
özgü bir sanat olmuştur.
II. Kalabalıkların düşüncesi olmadığından kolayca ele
geçirilebilir kalabalıklar.
III. Sözcüklerin seçiminde gösterdiği titizlik, giderek bir
8. Bu sorun'u bana getiren sınırsız zekâm, bunun çözülme-
üslup özelliği oluşturmuştu.
si için de her zaman mükemmel bir plan sunacak.
IV. Uzun boylu, çatık kaşlı bir adam, yolunu kesiyor ora-
Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? ya gelen ziyaretçilerin.
A) Birden fazla yan cümlecik vardır. V. Elde ettiği başarıların, çalışmalarının tam karşılığı
olmadığını söylerdi.
B) Kurallı bir fiil cümlesidir.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak
C) Yapısına göre birleşik bir cümledir.
D) Özne ve yüklemden oluşmuştur. A) I. cümle, yüklemi geniş zamanlı, basit bir cümledir.
E) Biçimce ve anlamca olumludur. B) II. cümle, devrik bir fiil cümlesidir.

C) III. cümle, yüklemi türemiş fiil olan girişik bir cümle-
dir.
D) IV. cümle, devrik, birleşik, fiil cümlesidir.
E) V. cümle, yüklemi birleşik zamanlı, kurallı bir cümledir.
9. (I) Bugün ömrümün en mesut günü idi. (II) Şehrin kena-
rında taklar kurulmuş, bütün memurlar resmî elbiselerini
giyip gelmişlerdi. (III) Hususi muhasebe müdürü bile, bej 12. Kahvenin önünde birkaç ihtiyardan başka kimse kalma-
pardösüsünün üstüne silindir şapkayı oturtmuş, ön taraf- mıştı. Beni görünce yerlerinden kalkmadan baktılar.
ta yer almış. (IV) Ben de bir kat elbisemi temizleyip Yanlarına gidip oturdum, kim olduğumu anlattım. İçlerin-
ütüledikten sonra tören yerine geldim. (V) Maarif müdürü den biri muhtarmış. Benden önceki öğretmen gideli altı
ters ters bakıyor ama ne derse desin, bir gün köyden ayı geçtiğini, o zamandan beri okulun kapalı durduğunu
ayrılmakla kıyamet kopmaz ya... söyledi.
Bu parçadaki cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden Bu parçadaki cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi söylenemez? hangisi söylenemez?
A) I. cümle basit, isim cümlesidir. A) Kurallı, olumlu, fiil cümleleri vardır.

B) Basit, olumsuz, fiil cümlesi kullanılmıştır.
B) II. cümle bağımsız, sıralı cümledir.
C) Yan cümlesi nesne görevinde olan birleşik cümle
C) III. cümlede, özne ortaklığı söz konusudur.
vardır.
D) IV. cümlede, yan cümlecik nesne görevindedir. D) Öznesi ortak sıralı, bağımlı cümle vardır. 245
E) V. cümle, bağlı cümledir. E) Bütün cümleler, yükleminin türüne göre, fiil cümlesidir.
"Cümle Bilgisi"
BÖLÜM
ANLATIM BOZUKLUKLARI
5
› Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları
› Dil Bilgisiyle İlgili Anlatım Bozuklukları
ANLATIM BOZUKLUKLARI KONU
İyi bir cümle açık, duru, yalın, dil bilgisi kurallarına uygun, noktalama yönünden de eksiksiz
olmalıdır. Bu özellikleri taşımayan cümleler, anlam ve anlatım yönünden bozuk cümlelerdir.
Dilin iyi kullanılmaması durumunda anlatılmak istenenle anlatılan farklı olabilir. Bu durum
da anlatım bozukluklarının oluşmasına neden olur. Anlatım bozuklukları şu başlıklar altında
toplanabilir:
1. Anlamla ilgili yanlışlardan kaynaklananlar
a. Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması
b. Gereksiz Sözcük Kullanılması
c. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması
d. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
e. Atasözü ve Deyimin Yanlış Anlamda Kullanılması
f. Anlam Belirsizliği
g. Mantık ve Sıralama Yanlışlığı
2. Dil bilgisiyle ilgili yanlışlardan kaynaklananlar
a. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu
b. Eklerle İlgili Yanlışlar
c. Öge Eksikliği
d. Yüklem Eksikliği
e. Tamlama Yanlışları
f. Bağlaç Yanlışları
1. ANLAMLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
a. Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması
Sözcükler, cümlede verilmek istenen düşünceyi tam olarak karşılamazsa anlatım bozulur.
Aynı kökten türeyen bazı sözcükler, birbiriyle karıştırılır. Bu tür bozukluklar, sözcüğün anla-
mının bilinmemesinden kaynaklanmaktadır.
✓ Dayım, yaşantısının son günlerini mutsuz geçirdi.
“Yaşantı”, “yaşam biçimi” anlamını taşır. Bu cümlede “yaşantı” sözcüğünün kullanımı yan-
lıştır. Bu sözcük yerine “yaşam” sözcüğünün kullanılması gerekirdi.
✓ Aynı konuyu süresiz anlatması canımızı sıkıyordu.
“Süresiz”, “süresi belli olmayan” anlamındadır. Bu cümlede “süresiz” sözcüğü yanlış kul- 247
lanılmıştır. Bunun yerine “sürekli, devamlı” sözcüklerinden birinin kullanılması gerekirdi.
"Anlatım Bozuklukları"
Aşağıdaki cümlelerde de sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanan anlatım
bozuklukları vardır.
✓ Bu arabanın ücreti kırk bin liraymış. (fiyatı)

Kayıt için iki resim getirmen gerekiyor. (fotoğraf)
Mezun olduğu okuldan öğretim belgesini almış. (öğrenim)
Karşındaki insanları azımsamaktan ne zaman vazgeçeceksin? (küçümsemek)
İki arkadaşın aralarının bozulmasına o da katkıda bulundu. (neden oldu)
Son yıllarda yapılan ameliyatlarda ölüm şansı azaldı. (olasılığı)
Sınav sorularına her öğrenciden değişken yanıtlar aldık. (değişik)
Tatil planlarında yaptığımız değişimden kimsenin haberi yok. (değişiklik)
Kimseye zengin fakir ayrıntısı yapmaz, herkese iyi davranırdı. (ayrımı)
Kendini bize “öğretmen” olarak tanıştırdı. (tanıttı)
Sınavların çoğunluğu, öğrencileri bunalıma sürüklüyor. (çokluğu)
Aylardan beri bu şehre yağan kar, yolların bozulmasını sağladı. (neden oldu)
b. Gereksiz Sözcük Kullanılması
✒ Aynı anlamlı sözcüklerin cümlede birlikte kullanılması, cümlenin duruluğunu bozar. Cüm-
leden bir sözcük atıldığında o cümlede anlamca bir daralma, değişme olmuyorsa o söz-
AKLINDA OLSUN cük gereksiz kullanılmış demektir.
Duruluk ilkesine aykırı cüm- ✓ Hiç olmazsa yağmurun dinmesini bekleyin bari.
lelerde, gereksiz sözcük
Bu cümledeki “hiç olmazsa, bari”, özdeş anlamlı sözcüklerdir. Birlikte kullanılmaları anla-
kullanmaktan kaynaklanan
tım bozukluğuna neden olmuştur.
anlatım bozukluğu vardır.
✓ Alınan bu kararları, yaşadığımız devir ve dönemde gözden geçirmek gerekir.

Bu cümlede kullanılan “devir, dönem” sözcükleri, eş anlamlıdır. Birinin cümleden çıkarıl-
ması gerekir.
✓ Bizlere saygı ve hürmet gösterenler, bu yörenin çocuklarıydı.

“Saygı, hürmet” sözcükleri, anlamdaş sözcükler olduklarından bunların aynı cümlede kul-
lanılmaları, anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Sözcüklerden biri cümleden çıkarılmalıdır.
Aşağıdaki cümlelerde de aynı nedenden kaynaklanan anlatım bozuklukları vardır.
✓ Beklediğimiz misafirlerimiz daha henüz gelmediler.

Aldığı her eşyayı geri iade ederdi nedense.
Yaz mevsiminde on gün kadar dinlenip istirahat edeceğim.
✒ Bir sözcüğün anlamı, bir başka sözcüğün anlamı içinde bulunabilir. Bu durumda o sözcü-
ğü kullanmak gereksizdir.
✓ Öğretmenlerimizin yaşanmış deneyimlerinden yararlanıyoruz.
“Deneyim”, yaşanarak elde edilir. Bu durumda “yaşanmış” sözcüğünün kullanılması ge-
reksizdir. Sözcük cümleden çıkarılmalıdır.
✓ Yöneticiler arasındaki mevcut ikiliği giderdik.
248 “Mevcut” sözcüğünün anlamı, “yöneticiler arasındaki” sözünde vardır. Bu sözcük cümle-
den çıkarılırsa anlatım bozukluğu giderilir.
DİL BİLGİSİ
✓ Köy öyle uzak ki oraya yaya yürüyerek gidilemez.
“Yürümek”, yaya olarak yapıldığı için “yaya” sözcüğüne bu cümlede gerek yoktur. Bu
sözcük cümleden çıkarılmalıdır.
✓ Bahçeye bu baharda elli tane elma fidanı diktim.
Adam, elindeki poşetlerle merdivenlerden hızla aşağı indi.
Bu aşırı soğuğa aldırmadan eldivenleri eline giydi, sokağa fırladı.
Seninle ilk kez, bir düğünde tanışmıştık.
✒ Yardımcı fiiller, ad soylu bir sözcükle birlikte kullanılır ve birleşik fiil oluşturur. Yardımcı
fiille birlikte kullanılan isimlerden, yapım ekleriyle aynı anlamı veren bir fiil ya da fiilimsi
oluşturulabiliyorsa yardımcı fiil gereksiz kullanılmış demektir. Bu da anlatım bozukluğuna
yol açar.
✓ Klinikteki doktorun tüm hastalarını iyi ettiğini söylüyorlar.

(iyileştirdiğini)
Hırsızlık olayında hiçbirinizden kuşku etmedim.

(kuşkulanmadım)
İş bulamayız diye boşuna telaş etmişiz.

(telaşlanmışız)
Yemeği hazır edince beni çağırırsın.

(hazırlayınca)
Geziye gitme isteğinde olanlar, izin kâğıdı getirsin.

(gitmek isteyenler)
Hastamız yakında iyi olacak.

(iyileşecek)
Annem İki gündür aramadı, çok kaygı ediyorum.

(kaygılanıyorum)
c. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması
✒ Anlam yönünden birbirine karşıt olan sözcüklerin aynı cümlede kullanılmasıyla oluşan
anlatım bozukluğudur. Aynı cümlede aynı durumu karşılamak için olasılık ve kesinlik ya
da kesinlik ve yaklaşıklık anlamı taşıyan sözcükler kullanılmamalıdır.
✓ Bu aile hemen hemen tam dört yıl tiyatroya gitmemiş.
Bu cümlede yaklaşıklık bildiren “hemen hemen” sözüyle kesinlik bildiren

“tam” sözü anlamca çelişmektedir. Bu cümle, anlatılmak istenene uygun olarak iki biçim-
de düzeltilebilir:
✓ “Bu aile hemen hemen dört yıl tiyatroya gitmemiş.” ya da “Bu aile tam dört yıl tiyatroya
249
gitmemiş.”
✒ Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler anlamca birbiriyle çelişmektedir.
Bu sözcüklerin aynı cümlede kullanılmaları anlatım bozukluğuna yol açar.
✓ Elbette onunla birlikte gitmiş olabilirler.
Eminim ki adam güç durumda olmasaydı belki de o parayı almazdı.
Onun herhâlde yarın geleceği muhakkaktır.
Söylediklerin hiç şüphesiz onun kulağına gitmiş olmalı.
Bu yarışmaya birer yıl arayla üç kez üst üste katıldım.
Düğün hazırlıkları tam olarak bitti sayılır.
Düşündüklerin kesinlikle gerçekleşebilir.
O, bu okulu bitireli yaklaşık tam üç yıl oldu.
Öğrenciler bu hızla çalışırsa mutlaka üniversiteyi kazanabilir.

d. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
✒ Sözcüklerin, cümle içinde bulunması gereken yerden başka bir yerde kullanılması, anla-
mın bulanık olmasına, bazen de amaçlananın dışında bir anlamın ortaya çıkmasına ya da
sözün hiç anlaşılmamasına neden olur.
✓ Henüz bayramda nereye gideceğimize karar vermedik.

Bu cümlede “henüz” sözcüğü yanlış yerde kullanılmıştır. Cümle “Bayramda nereye gide-
ceğimize henüz karar vermedik.” biçiminde olmalıdır.
✓ Yeni eve girmiştim ki telefon çaldı. (yanlış)
Eve yeni girmiştim ki telefon çaldı. (doğru)
✓ Rüzgâr bıçak gibi yüzüme çarptı. (yanlış)
Rüzgâr yüzüme bıçak gibi çarptı. (doğru)
✓ İlk sabahın çayı açık olmalıdır. (yanlış)
Sabahın ilk çayı açık olmalıdır. (doğru)
✓ Bu sorular, yeniden TYT’ye yakın günlerde çözülmelidir. (yanlış)
Bu sorular, TYT’ye yakın günlerde yeniden çözülmelidir. (doğru)
✓ İnanın önümüzdeki iki yıl içinde tümüyle sorunlarımı çözeceğim. (yanlış)
İnanın önümüzdeki iki yıl içinde sorunlarımı tümüyle çözeceğim. (doğru)
✓ Üyelere, bir türlü görüşülmek üzere gündeme alınmayan konuyu sordular. (yanlış)
Üyelere, görüşülmek üzere bir türlü gündeme alınmayan konuyu sordular. (doğru)
✓ Ünlü sanatçı, halk konserinde bestelediği şarkıları okudu. (yanlış)
Ünlü sanatçı, bestelediği şarkıları halk konserinde okudu. (doğru)

e. Atasözü ve Deyimin Yanlış Anlamda Kullanılması
✒ Deyimler, kalıplaşmış sözlerdir. Deyimi oluşturan sözcüklerin yerlerine anlamdaşlarının

kullanılması, yerlerinin değiştirilmesi ya da bir deyimin anlamına uygun olmayan bir yerde
kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar.
250
✓ Gözü yukarılardaydı, kimseyi beğenmezdi. (yanlış)
Gözü yükseklerdeydi, kimseyi beğenmezdi. (doğru)
DİL BİLGİSİ
Bu işten de zararlı çıktık, işin yüzü astarından pahalı oldu. (yanlış)
Bu işten de zararlı çıktık, işin astarı yüzünden pahalı oldu. (doğru)
Aldığım elbiseyi görünce sudan çıkmış balığa döndü. (yanlış)
Aldığım elbiseyi görünce ağzının suyu aktı. (doğru)
✒ Atasözleri de kalıplaşmış sözler olduğu için bunların kalıpları bozulamaz, sözcükleri de-
ğiştirilemez.
✓ Sel ile gelen, rüzgâr ile gider. (yanlış)

Sel ile gelen, yel ile gider. (doğru)
Biri yer biri bakar, kavga ondan çıkar. (yanlış)

Biri yer biri bakar, kıyamet ondan kopar. (doğru)
Dağ ne kadar yüce olsa da üstünden duman aşar. (yanlış)

Dağ ne kadar yüce olsa da yol, üstünden aşar. (doğru)
Elin ağzı çuval değil ki büzesin. (yanlış)

Elin ağzı torba değil ki büzesin.(doğru)
Bir koltuğa iki karpuz sığmaz. (yanlış)

İki karpuz bir koltuğa sığmaz. (doğru)
f. Anlam Belirsizliği
Bir cümlede anlatılanların net ve açık olmaması, anlatım bozukluğuna neden olur. Anlam be-
lirsizliği birkaç nedenden kaynaklanır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Yanlış yapılan karşılaştırmalar açıklığı bozar.
✓ Ben sinemayı Yeliz’den daha çok severim.

Bu cümlede karşılaştırılan “sinema ile Yeliz” değildir. Cümle “Ben sinemayı Yeliz’in
sevdiğinden daha çok severim.” olmalıydı.
2. Cümlede noktalama eksikliği ya da yanlışlığı, açıklığı bozar.

Noktalama işaretlerinin eksik kullanılması, hiç kullanılmaması ya da yanlış yerde kullanılma-
sı, cümlede anlam belirsizliğine, karışıklığına yol açar.
✓ “Yabancı memleketteki insan manzaralarını anlamaya çalışıyordu.” cümlesinde mem-

leket mi yabancı, memleketteki insan manzaralarını anlamaya çalışan kişi mi yabancı,
belli değildir. Buradaki anlam karışıklığını giderebilmek için “yabancı” sözcüğünden
sonra virgül işareti konmalıdır.
Yabancı, memleketteki insan manzaralarını anlamaya çalışıyordu.
✓ O şehirde yaşamak istemiyordu.
“O” sözcüğü bu cümlede kişi zamiri olarak düşünülmüşse “o” dan sonra virgül konma-
lıdır. Virgül kullanılmadığı zaman “o” sözcüğü işaret (gösterme) sıfatı olur.
O, şehirde yaşamak istemiyordu.
✓ Hasta yakınlarına başından geçenleri anlattı.
Bu cümlede “hasta” sözcüğü sıfat görevindedir. “Hasta” sözcüğü bir kişi yerine düşünül-
müşse (adlaşmış sıfat) “hasta” sözcüğünden sonra virgül konmalıdır.
Hasta, yakınlarına başından geçenleri anlattı.

251
✓ Genç öğretmenin ardından seslendi.
Bu cümledeki anlam bulanıklığı, “genç” sözcüğünden sonra virgül konarak giderilebi-

lir.
Genç, öğretmenin ardından seslendi.
✓ Millî edebiyat şairi Ziya Gökalp’e hayranlığını vurguladı.
Bu cümlede “...şairi” sözcüğünden sonra virgül gelmeliydi. Virgül konmazsa anlam

belirsizliğine neden olur.
Millî edebiyat şairi, Ziya Gökalp'e hayranlığını vurguladı.
✓ Asfalt yolun her iki tarafına döküldü.
Asfalt, yolun her iki tarafına döküldü.
✓ Sabahtan beri koşuşturan çocuklara bakıyorum.
Sabahtan beri, koşuşturan çocuklara bakıyorum.
3. Tamlayan eksikliği anlam belirsizliğine yol açar.

✓ Eksiklerimi tamamlayabilmek için defterini birkaç gün ödünç alacağım.
Bu cümlede defterin kime ait olduğu belli değildir. “Senin defterin mi yoksa onun def-
teri mi?” Belirsizliğin giderilmesi için “defterini” sözcüğünden önce “senin veya onun”
tamlayanı getirilmelidir.
✓ Buradan ayrılacağına hepimiz çok üzülüyoruz.
Doğum gününü bir türlü hatırlayamadım.
Koşuda, birinci olduğuna sevindim.
Eski ayakkabılarını tamirciye verdim.
g. Mantık ve Sıralama Yanlışlığı
Bir cümlede olayların veya durumların sıralamasının yanlış yapılması, mantıksal yanlışlığa
neden olur. Doğru ve güzel bir cümle, mantık ilkelerine uymak zorundadır.
✓ Ünlü Doktor, hastanın ölebileceğini hatta kalp krizi geçirebileceğini söyledi.
Ölmek, kalp krizi geçirmekten daha kötü bir durumdur. Cümle sıralaması “hastanın
kalp krizi geçirebileceğini hatta ölebileceğini” olmalıdır.
✓ Seminerde, önümüzdeki yılın programını öğretmenlere hatırlatmaya çalıştık.
Önümüzdeki yılın programı hatırlatılamaz, hatırlamak geçmişe yönelik olur. Bu ne-

denle cümlenin yüklemi “tanıtmaya çalıştık” şeklinde olmalıdır.
✓ Görüşülen yasa teklifi 200 oya karşı 150 oyla reddedildi. (yanlış)
Görüşülen yasa teklifi 150 oya karşı 200 oyla reddedildi. (doğru)
✓ Garibanın bırakın ceketi, takım elbisesi bile yok. (yanlış)
Garibanın bırakın takım elbiseyi, ceketi bile yok. (doğru)
✓ Bademcik iltihapları iyi tedavi edilmezse ölüme hatta kansere yol açabilir. (yanlış)
252
Bademcik iltihapları iyi tedavi edilmezse kansere hatta ölüme yol açabilir. (doğru)
DİL BİLGİSİ
ANLAMI KARIŞTIRILAN SÖZCÜKLER
ayrıntı: detay
ayrım: fark (İncelendiğinde iki eser arasındaki ayrım açıkça belli.)
ayrıcalık: başkalarından üstün tutulma durumu, imtiyaz (Çocukların hiçbirine ayrıcalıklı dav-
ranmadın.)
özgü: has, kişiye öz (Konya’ya özgü etli ekmek herkes tarafından beğenildi.)
özge: başka (Senden özge dostum mu var?)
özel: hususî (Aranızdaki özel konuşmalarda sırlarınızı söylemeyiniz.)
öğretim: belli bir amaca göre gereken bilgileri verme işi (Öğretime önem veren veliler bu HATIRLATMA
okulu tercih ediyor.) Anlamca birbiriyle karıştırılan
sözcüklerin birbirinin yerine
öğrenim: herhangi bir meslek, iş ve sanat dalında gerekli bir bilgi, beceri ve alışkanlıkların
kullanılması anlatım bozuklu-
elde edilmesi için yapılan çalışmalar (Yüksek öğrenim kişiye yeni ufuklar açıyor.)
ğuna sebep olur. Sözcüklerin
görüntü: bir nesnenin mercek, ayna, ekran vb. araçlarla oluşturulan biçimi (Televizyondaki anlam bakımından cümleye
bozuk görüntüden rahatsız oldu.) uygun olması gerekir.
görünüm: Bir şeyin dıştan bakılınca görülen biçimi, manzara (Bahçenin görünümünü çok
beğendim.)
sağlamak: bir olayın gerçekleşmesine olumlu yönde katılmak (Babam hiçbir şeyimizi eksik
etmeden bize iyi bir yaşam sağladı.)
neden olmak: bir olayın gerçekleşmesine olumsuz yönde katılmak (Yeni taşınan komşu
apartmanda huzurun bozulmasına neden oldu.)
katkıda bulunmak: bir olayın gerçekleşmesine olumlu yönde katılmak (Anlaşmazlığı düzel-
terek borcun ödenmesine katkıda bulundu.)
ücret: emek karşılığı alınan para (Aldığı ücret yetmeyince ek iş yapmaya başladı.)
fiyat: bir şeyin para karşılığındaki bedeli (Petrol fiyatlarındaki artışlar araba sahiplerini kız-
dırdı.)
anmak: hatırlamak, ölüm üzerine yapılan tören (Her 10 Kasım’da Atatürk’ü bütün ülke say-
gıyla anar.)
kutlamak: mutlu bir olay üzerine yapılan eğlence (Gazeteciler tarafından düzenlenen partiyle
Arda’nın doğum günü kutlandı.)
ekmek: toprağa tohum atmak (Ekilen buğdaylardan bu sene istenen verim alınamadı.)
dikmek: bir fideyi toprağa yerleştirmek (Okulumuzun düzenlediği ağaç dikme şenliğine ilgi
büyüktü.)
savunmak: müdafaa etmek, korumak (Annem babama karşı bizi hep savundu.)
iddia etmek: kanıtlanmamış bir düşünceyi ileri sürmek (Kapıcı, yöneticinin zimmetine para
geçirdiğini iddia etti.)
kaplamak: her yanını örtmek (Bu, ancak küçük bir defteri kaplar.)
kapsamak: sınırları içine almak (Geniş bir alanı kapsayan bu park iyi bir mesire yeri.)
azımsamak: ölçü bakımından az görmek. (Verilen harçlığı azımsayacağına idare etmeyi öğren.)
253
küçümsemek: küçük görmek,hor görmek. (Küçümseyen tavırlarla yaklaşma insanlara.)
etken: sebep, neden; faktör, unsur. (Binanın yıkılmasının etkenleri araştırılacak.)
etkin: aktif, faal, hareketli olan. (Bu işin lehimize sonuçlanmasında müdürümüz etkin rol oy-
nadı.)
karşılık: bir davranışın karşı tarafta uyandırdığı başka davranış. (Ahmet Bey, Mehmet Bey'in
açıklamalarına karşılık vermekten çekindi.)
karşın: rağmen. (Yağmur yağmasına karşın maç ertelenmedi.)
nüfuz: söz geçirme, güçlü olma (Birbirlerinin servetlerini, nüfuzlarını, yeteneklerini bilirlerdi.)
nüfus: kişi, belli bir alanda yaşayanların oluşturduğu toplam sayı (Türkiye’nin giderek artan
nüfusu yeni sorunları da beraberinde getiriyor.)
yaşam: hayat (Yaşamın tadını çıkarmak varken neden bu kavga?)
yaşantı: yaşam şekli, yaşam tarzı (Şehir yaşantısının hızına yetişemiyorum.)
yaklaşık: aşağı yukarı, hemen hemen (Doğduğum bu kentten yaklaşık yirmi yıldır ayrıyım.)
yakın: bitişik, mesafesi az. (Birbirine yakın yapılan evler kötü görünüyordu.)
tepki: herhangi bir etkiye cevap olarak doğan söz veya davranış. (Seyircilerin şaşkınlığı ge-
çince tepkileri başladı.)
etki: bir kimse veya nesnenin başka bir kişi veya şey üzerindeki gücü, tesir. (Bu etki, genç
kuşak konservatuvar mezunlarında yerini daha doğal bir Türkçeye bırakıyor.)
bezenmek: süslenmek. (Her yer Zafer Bayramı coşkusuyla bayraklarla bezenmişti.)
bulanmak: her yanı bir şeyle kaplamak (Çamura bulanmış çocuk ağlamaklı gözlerle anne-
sine baktı.)
döşemek: yerleştirmek, bir tabanı tahta, karo, mermer gibi yapı gereçleriyle kaplamak (İşçiler
rayları döşüyordu.)
çekmek: kablo veya teli iki nokta arasında uzatmak (Çekilen telefon telleri şiddetli rüzgârda
koptu.)
tanıtmak: takdim etmek. Tek taraflı olarak yapılır. (Yeni gelenler kendilerini tanıttılar.)
tanıştırmak: birbirini tanımayanların tanışmasını sağlamak, (Seni rastgele bir yabancıyla ta-
nıştıramam.)
yetki: bir görevi, bir işi yasaların verdiği imkânlara göre, belli şartlarla yürütmeyi sağlayan
hak.(TBMM, başkumandanlık yetkilerini M. Kemal Paşa’ya devretmişti.)
görev: vazife, iş görme yetisi. (Verilen görevleri en iyi şekilde yerine getirdi.)
süre: bir olayın başı ile sonu arasında geçen zaman parçası, müddet (Hasta, ameliyat süre-
since çok kan kaybetmiş.)
süreç: Aralarında birlik olan, belli bir düzen veya zaman içinde tekrarlanan, ilerleyen, gelişen
olay ya da hareketler dizisi. (Terörle mücadele sürecinde çok yol kat edildi.)
çekimser: bir konuda oyunu belli etmekten, eğilim göstermekten kaçınan (Bu başkanlık se-
çiminde çekimser davranacağım.)
254 çekingen: ürkek, sıkılgan, her şeyden çekinme (Birdenbire ona karşı çekingen davranmayı
onuruma yediremiyorum.)
DİL BİLGİSİ
1 2
Cümledeki sözcüklerin arasına yerli yersiz, sıfat yerleştir- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcüğün yanlış
menin edebiyat metninin bir özelliği olduğunu sanan “yazar anlamda kullanımı, anlatım bozukluğuna yol açmıştır?
adayları” var. Bence yazmayla ilgili en temel yanlışlardan
A) Ön yargısız biçimde tüm dünyaya açık olan sanatçı,
biridir bu. Yakın anlamlı sıfatların işlevsiz olarak kullanıldığı
yurt ve ulus işlerinde seçiciydi.
cümleler, dikiş izlerini belli eden bir elbiseye benziyor. Böy-
le olunca okur, bir bütün olarak kumaşı değil dikiş izlerini B) Birçok güzelliğin kendiliğinden kapınızı çalmasını isti-
görüyor. yorsanız ne istediğinizi bilmelisiniz.
Aşağıdakilerden hangisi bu parçada eleştirilen bakış C) Her insana herkesten daha çabuk yaklaşmayı, sıcak
açısıyla yazılmıştır? bir anlaşma ortamı sağlamayı bilir.
A) Günler, kuvvetli bir rüzgârın sürüklediği beyaz bulut D) Tiyatro, gerek oynayanlar gerekse izleyenler için ya-
kümecikleri gibi birbiri ardına geçip gidiyordu ve biz şamı öğrenmenin en etkili yoludur.
bunların sonunda muhakkak bir fırtına kopacağını se- E) Lisedeki sınıf arkadaşlarıyla yüzleşecek, hasret gide-
ziyorduk. recek, o günleri yeniden yaşayacaktı.
B) Sonbahar; yemişleri, bulutları, güneşi, maviliği ve ye-
E seçeneğindeki cümlede “yüzleşecek” sözcüğü yanlış
şili ile insana şiir, edebiyat, musiki ve mesut insanlarla anlamda kullanılmıştır. “Yüzleş-”, bir olayı ileri sürenle
dolu bir dünya düşündürüyor. inkâr eden kimsenin yüz yüze gelerek sözlerini tekrarla-
C) Yağışlı, donuk ve karlı bir kış akşamının karanlığında malarıdır. Bu sözcüğün yerine “buluşacak” sözcüğünün
kullanılması gerekirdi.
başlayan o derin yalnızlığım giderek artıyor; bu koyu
kimsesizliğim beni, aydınlık ve ışıklı bir sabaha uzan- Yanıt E
maktan men ediyor.

D) O haftayı ve ondan sonra geleni, sadece onu düşü-
nerek geçirdim; belki rastlarım ümidiyle birkaç defa
Boğaziçi’ne gittim, Emirgân’da, Kandilli’de ve şurada
burada dolaştım. 3
E) Çardaklardaki yapraklar, kırmızının en son hâline Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca çelişen
doğru ağır ağır, kızara kızara kırmızının renk oyunları sözcüklerin bir arada kullanılması, anlatım bozukluğu-
içinde düşmeden evvel sallanıp durdular. na yol açmıştır?
2018 / TYT A) Bu olaydan sonra onlarla görüşmek istemiyorum.

B) Kuşkusuz öğretmen de Tunç’un sözüne inanmış ol-
Verilen parçada, edebiyat metinlerindeki bazı cümlelerde
malı.
sıfatların yerli yersiz kullanımı ile yakın anlamlı sıfatların
gereksiz kullanımı eleştirilmektedir. C seçeneğindeki birin- C) Hoşgörü, kolay kolay elde edilemeyecek bir özelliktir.
ci cümledeki “karlı” sözcüğü, “yağış” anlamı taşıdığından D) Arkamdan gelen ayak sesleri, beni ürkütüyordu.
“yağışlı” sözcüğünün kullanımı gereksizdir. İkinci cümle-
E) Soru yanlış sorulursa alınacak yanıt da doğru olmaz.
deki “aydınlık” ve “ışıklı” sözcükleri yakın anlamlıdır ve sı-
fat görevinde kullanılmışlardır. Birinci cümledeki “yağış”, B seçeneğinde anlamca çelişen “kuşkusuz” ve “inanmış
ikinci cümledeki “ışıklı” sözcükleri gereksiz kullanılan sı- olmalı” sözleri birlikte kullanıldığından anlatım bozukluğu
fatlardır. oluşmuştur. Anlatılmak istenen, olasılığa mı kesinliğe mi
Yanıt C bağlı, belli değildir. Cümle, anlatılmak istenene göre dü-
zenlenmeli, çelişen sözcüklerden biri çıkarılmalıdır.
Yanıt B 255
TEST
1
KONU ÖĞRETEN
1. Gereksiz sözcük kullanımı, duruluk ilkesine aykırıdır. Bir 4. Dün çok üşüdüğüm için hasta oldum.
sözcük cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bir Bu cümlede altı çizili birleşik fiilde “olmak” yardımcı fiili
daralma, bir değişme olmuyorsa o sözcük gereksiz kul-
gereksiz kullanılmıştır. Çünkü “hasta” sözcüğünden türe-
lanılmış demektir.
teceğimiz “hastalanmak” fiili aynı anlamı karşılamaktadır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük
kullanmaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu Yukarıda örneği verilen anlatım bozukluğunun ben-
vardır? zeri aşağıdakilerin hangisinde vardır?
A) Kişilerin geçmişte yaşadıklarını anlatan yazı türüne A) Beyaz taşlardan yapılmış duvar, vadiye kadar ini-
anı denir. yordu.
B) Hatıralarda olayın geçtiği yer ve zaman sıkça kulla- B) Akdeniz sahillerinde insan boyunda yükselen çalılık-
nılır. lar göze çarpar.
C) Yerli, yabancı pek çok önemli kişi bu kaleyi görmeye C) Deniz, yöre halkının yaşantısını ve ekonomisini de-
gelirdi. rinden etkiliyor.
D) Bu oyun, genellikle halkın topluca bulunduğu yerler- D) Bu topraklarda mavi deniz ve mavi gök birbiriyle ku-
de oynanır.
caklaşırdı.
E) Geleneksel Türk tiyatrosunda usta-çırak ilişkisinin
E) Bugün kargoya verilecek kitapları iki saatte paket
önemli bir yeri vardır.
ettim.
2. Anlamca birbiri ile uyuşmayan sözcüklerin bir arada

5. Bazı cümlelerde, ikinci ve üçüncü kişi zamirlerinin kulla-
kullanılması, cümlede çelişkili bir anlatım doğmasına
neden olur. nılmaması cümlede anlam belirsizliğine yol açar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca çelişen Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisin-
sözcükler bir arada kullanılmıştır? de anlam belirsizliği vardır?
A) Okulun yakacak sorununu kısa zamanda çözeceğiz. A) Burası bostanları, arsaları, tahta perdeleri, çeşmele-
B) Mobilya yüklü bir kamyonet ,arızasından dolayı yan- riyle insana ferahlık veriyordu.
dı. B) Bostanları, arsaları, tahta perdeleri, çeşmeleriyle in-
C) Lise arkadaşlarımla aşağı yukarı tam beş yıldır gö- sana ferahlık veriyordu bu köy.
rüşemiyoruz. C) Doğum gününü apartmanın yakınındaki görkemli
D) Yazar, düşüncelerini yaşam tecrübesi ile birleştire- pastanede kutlarız.
rek sunmuş. D) Sinirinden olsa gerek kaşını, gözünü oynatıp duru-
E) Türkiye, yüzde 4,8’lik büyüme oranıyla ilk sıraya yordu yaşlı adam.
yerleşti.
E) Güneş, ağaçlardaki eriklerin üzerine her sabah bu
saatte düşerdi.
3. Sözcüklerin cümlede yanlış anlamda kullanılmalarının
en önemli nedeni, sözcüklerin anlamlarının bilinmemesi-
dir. Bu tür anlatım bozuklukları, yakın anlamlı sözcükle- 6. Deyimlerin cümledeki anlama uygun olarak kullanılma-
rin birbiriyle karıştırılmasından, sözcüklere yanlış anlam- ması anlatım bozukluğuna yol açar.
lar yüklenmesinden kaynaklanır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim yanlış
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi yanlış anlamda kullanılmıştır?
anlamda kullanılmıştır?
A) Sen, bu kurallara uyarsan tüm işlerini rayına oturta-
A) İnce ve zarif olmak arasında belirgin bağlantılar ol- bilirsin.
duğu görülmüştür.
B) Hadi bakalım kolları sıvayalım da bir an önce şu işi
B) Kasadaki patlıcan fidelerini bahçenin her tarafına
bitirelim.
eşit şekilde ektik.
C) İnsanlara iftira atıp onların ocağına incir ağacı dik-
C) Modaya uymak için maddi imkânlarını zorlayan kişi-
lerin sayıları artıyor. mek bu kadar kolay mı?
D) Bugünkü bilgi toplumuna hangi aşamalardan geçile- D) Bu yazıyı okuyunca yazarın bir akıl tutulması yaşa-
rek gelinmiştir? dığını anladım.
256 E) Issız bir adada yalnız yaşamak zorunda kalsanız E) Sınav sonucunu öğrendiğinde mutluluktan etekleri
hangi romanları okurdunuz? tutuşmuştu.
DİL BİLGİSİ
7. Cümledeki mantık ve sıralama yanlışlığı; cümlenin 10. Karşılaştırma yanlışlarıyla ilgili anlatım bozukluğu cüm-
düşünce, mantık ve bilgi yönüyle tutarsızlıklarından, ledeki anlam karışıklığından, iki kavram ya da durumdan
düşünce eksikliklerinden kaynaklanmaktadır. hangisinin öne çıkarıldığının belli olmamasından kay-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mantık hatası var- naklanır.
dır? Aşağıdaki cümlelerden hangisinde karşılaştırma yan-

lışlığından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?
A) Dedelerinden kalan yüklü mirası, eşit şekilde pay-
laştılar. A) Annem bana kardeşimden daha çok anlayış gösteri-
yordu.
B) Bu mekândan sessiz sedasız uzaklaşsan iyi olur.
B) Güneş, dünyamızı erken saatlerde aydınlatmaya
C) Kızcağız çok çalıştı ancak istediği sonucu bir türlü
başlamıştı.
alamadı.
C) Ünlü tiyatro oyuncuları, sahneye son kez çıkıyordu.
D) Genç yazar, öykülerinde gerçekçi bir çizgi yakala-
mıştı. D) Kapıdaki görevli bize karşı oldukça soğuk davrandı.
E) Bütün bildiklerimi ve bilmediklerimi öğrencilerime E) Dağın öteki sırtı o büyük yangından sonra kel kal-
öğretmek istiyorum. mıştı.
8. Sözcüklerin, cümlede bulunmaları gereken yerden 11. Bazı cümlelerde noktalama işaretleri kullanılmadığı
için anlam belirsizliği ortaya çıkar. Bu tür cümlelerdeki
başka bir yerde kullanılması, anlamın bulanık olmasına
anlam belirsizliğini gidermek için cümlede gerekli olan
veya cümlenin yanlış anlaşılmasına neden olur.
yere noktalama işareti konmalıdır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, sözcüğün yanlış
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde noktalama eksik-
yerde kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım
liğinden kaynaklanan bir anlam belirsizliği vardır?
bozukluğu vardır?
A) Hastanenin bahçesindeki yaşlı adama seslendi.
A) Birden bastıran yağmur, İstanbul’da birçok arabaya
zarar verdi. B) Karlı ve soğuk hava tüm yurdu etkisi altına aldı.
B) Geçen ay kaybolan kardeşimin altın yüzüğü yeni bu- C) Bu, onun işleri açısından çok önemli bir karardı.
lundu. D) Yarın eski dostlarımdan biri uçak ile Ankara’ya gele-
C) Gençlerin okuyabileceği eser sayısı son dönemler- cek.
de azaldı. E) Ağacın gövdesine yaslanan iki arkadaş koyu bir
D) Anadolu’nun birçok yerine kültürel gezi düzenleye- sohbete dalmıştı.
ceğiz.
E) “Medya okuryazarlığı dersi” okullarda verilmeye
başlandı. 12. Bir cümlede, aynı anlamı karşılayabilen bir ek ile bir
sözcüğün birlikte yer alması anlatım bozukluğuna neden
olur.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bu açıklamaya
9. Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Atasözündeki sözcük-
uygun bir anlatım bozukluğu vardır?
ler, eş anlamlı veya yakın anlamlarıyla değiştirilemez.
Eğer herhangi bir değişiklik yapılırsa bu durum anlatım A) Yıllardan beri kaderine terk edilmiş yerleşim bölgesi,
bozukluğuna yol açar. birkaç yıla kalmadan dolar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde atasözünün bozul- B) Yol boyunca salına salına dolaşan ve dolmuş görevi
ması sonucu oluşan bir anlatım bozukluğu vardır? yapan köhne bir posta arabasına bindim.
A) Dağ ne kadar yüce olsa da yol üstünden aşar. C) Tartışma kesilmişti ama bir kere coşmuş bulunan
fırıncı bağırmak için çırpınıyordu.
B) Elden gelen öğün olmaz, o da vaktinde bulunmaz.
D) O, altmış seneden beri unlar içinde yaşamış, mesle-
C) Gönülsüz yenen aş, ya mide ağrıtır ya baş.
ğine çılgın gibi bağlı ihtiyar bir değirmenciydi.
D) El, elin eşeğini türkü çağırarak arar. 257
E) Eğitimdeki gerilemenin nedeni zamanında iyi bir
E) Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür. plan ve program yapılamamasındandır.
1
ANLAMLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyimin yanlış
luğu vardır? kullanımı, anlatım bozukluğuna yol açmıştır?
A) Yarın yapacağın bir iş için bugünden telaşa kapıl- A) Henüz çok iyi bir usta değil kimse onun eline su dö-
mak, zamanın değerini bilmemektir. kemez, kendisini biraz daha geliştirmeli.
B) Yabancı bir ülkeye gittiğimizde, o ülkenin kültürüne B) Ona bütün gerçekleri anlatmak, benim boynumun
saygılı olmamız gerekir. borcudur.
C) Ne kadar dil döksek de onu ikna etmeyi başarama-

C) Mükemmellik arayanların, düşünce ve hayal dünya-
dık.
larının sınırsız olması gerekir.
D) Gözlerinin içinin gülmesinden, onun mutlu olduğu
D) 7 Nisan 1982 yılında dünyaya geldiğini arkadaşın-
anlaşılıyor.
dan öğrendiğimizi bilmiyor.
E) Adam konuşurken mangalda kül bırakmıyordu.
E) Hayran olduğumuz, yolundan gittiğimiz insanların
da yanlışları olabileceği unutulmamalıdır.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük

kullanmaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu
yapılmıştır?
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu A) İyi bir kitap, okurlara olumlu mesajlar vermeli ve on-
yapılmamıştır? ları bir adım ileriye taşımalıdır.
A) Bu süreç içinde ondan hiçbir haber alamadık. B) Mutluluk, sorunsuzluktan değil, sorunlarla baş ede-
bilme gücünden kaynaklanır.
B) Düşüncelerini olgunlaştırmadan bize söylemezdi.
C) Herkes aynı şeylerle mutlu olmaz; bu nedenle mut-
C) İki kültür arasında çatışma doğmasını sağladı.
luluğun tek bir tanımı yoktur.
D) Yağan yağmur altında saatlerce yürümüştük. D) Büyük sanatçılar, ulusallığı evrenselliğe taşıyabil-
E) Hakem, atılan golü yanlış yere iptal etti. meyi başaran insanlardır.
E) Çıplak ayaklarıyla soğuk buzlara basmak, onu ço-

cukluk günlerine götürmüştü.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül kullanılma- 6. (I) Ünlü yazar, kendi deyimiyle, günlük yaşamını beş
ması, anlam belirsizliğine neden olmuştur? cümleyle geçiren biri. (II) Diğer insanlarla kurduğu köp-
A) Bu çocuk odasını her zaman düzenli ve temiz tutu- rüde altı romanı, bir hikâye ve bir de şiirsel yazılar kitabı
var. (III) Bu yılın “Orhan Kemal Roman Ödülü” nü,
yordu.
“Uykuların Doğusu” adlı romanıyla aldı. (IV) Onunla
B) Çocukluğu doğanın içinde, dağda, kırda geçmiş bi- uzun uzun yolculuğunu, edebiyatı, insanı ve yalnızlığı
riyim. konuştuk. (V) Edebiyat dünyasındaki yayım yoğunluğu-
nun, kendisini şaşırttığından söz etti.
C) Söylediği kitapların hiçbirini daha önce alacak pa-
ram olmadı. Numaralanmış cümlelerin hangilerinde anlatım
bozukluğu yoktur?
D) Öğrenciler geçen gün onu okumak için benden iste-
diler. A) I ve II B) II ve III C) IV ve V
258
E) Bana sorarsanız siz boşuna yoruyorsunuz kendinizi. D) III ve V E) I ve IV
DİL BİLGİSİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yardımcı fiilin 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu
gereksiz kullanımı, anlatım bozukluğuna neden yoktur?
olmuştur?
A) Asıl işi yazarlık olmasına karşı, yıllardır siyasetle
A) Bu konuyu halletmiş olmamdan umut ederim ki he- uğraşıyordu.
piniz mutlu olursunuz.
B) Sanki Fatih’ten beri şiir yazmış Osmanlı padişahı
B) Eski arabamı satalı kaç yıl oldu bir türlü hatırlayamı- yok gibi.
yorum.
C) İş yerinden mesai bitiminde çıkması gerektiği hâlde
C) Başkalarının dertlerini dinleyerek kendi dertlerim- çoğu zaman bu yasağa uymuyordu.
den kurtulmuş oluyorum.
D) Kardeşiyle aralarındaki sorunların oluşmasında
D) İnsanları memnun etmenin kolay olmadığını defa- Uğur’un da rolü vardı.
larca söyledim.
E) O, buradan ayrıldığında, hiçbirimiz onun neden git-
E) Bir çocuğun en mutlu olduğu zaman, oyuncaklarıyla tiğini anlayamamıştık.
oynadığı anlardır.
8. Projeyi zamanında teslim edemediği için diğer işleri de

bu nedenle aksıyordu.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu
Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için
vardır?
aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
A) Elden gelen bir şey yoktu; herkes bunun sonucuna
A) “Bu nedenle” sözü cümleden atılmalı.
katlanacaktı.
B) “Aksıyordu” sözcüğü “için” den önce getirilmeli.
B) İşe alınacak personelin görevleri ve miktarlarını be-
C) “Zamanında” sözcüğü cümleden çıkarılmalı. lirleyen bir yazı yazdık.
D) “Aksıyordu” yerine “yürümüyordu” getirilmeli. C) İşi bırakmaya karar vermeden önce tüm seçenekleri
E) “Bu nedenle” sözü cümlenin sonunu getirilmeli. denememi söyledi.
D) Kimseye sormadan çekip gitmesi, oradakilerin tep-

kisine neden oldu.
E) Yol boyunca tanıdık kimseye rastlamamış, okulda

da kimseyi bulamamıştı.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca çelişen
sözcüklerin bir arada kullanılması, anlatım bozuklu-
ğuna yol açmıştır?
A) Uzmanlara göre günümüz insanı, klişe kavramlarla

yaşamlarını sürdürmek istemiyor.
B) Büyük düşünür Eflatun, düşünce ile dilin birlikte yü-

rüdüğünü söylemiştir hep.
12. Akşamleyin güneşin batışını seyrederken hep seni
C) Bu denli çalışmadan sonra bu kez birinciliği kesinlik- I II III IV
le senin alacağını sanıyorum. düşünür; o güzel günlerimizi hayal ederim.
V
D) Nurullah Ataç, deneme ve eleştirileriyle kendinden
söz ettiren bir sanatçımızdır. Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcüklerin hangisi
gereksiz kullanılmıştır? 259
E) Kimi insanlar, en kahramanca işleri sıradan şeyler-
miş gibi yaparlar; onların yürekleri kocamandır. A) V B) IV C) III D) II E) I
2
ANLAMLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca çelişen 4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde anlam belirsizliği
sözcüklerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan vardır?
bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Ne bekliyorsun gülmek için hâlâ
A) Bazı kesimlerin sanata olan düşmanlığını kimse ön-
Ne olsun daha umutların var ya
leyememiştir.
B) Sonbahar geldi yağmurla beraber
B) Başkalarının sorunlarını dinler, onları hep kendisiyle
karşılaştırırdı. Boynu bükük duruyor kasımpatıları
C) Bazı şiirler öyle yerleşir ki belleğinize, size her şeyi C) Düşünceler yorgun, hayaller yalnız
unuttururlar.
Bu mevsim, bu mevsim ağlatır beni
D) Bu dünyadan kitaplar yok oluverse yaşam ne kadar
D) İçinde, dışında, yanında değilim
güçleşir.
İçim ayıp, dışım geçim, sol yanım sevgi
E) Bizimkiler, aşağı yukarı tam yüz yıl önce bu kasaba-
ya yerleşmişler. E) Anlıyorum köpüklerin dilinden
Onlar ki sonsuzluğa gönül vermiş
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinden “o” sözcüğü çıka-

rılırsa cümlenin anlamı değişir?
5. Geçen yıl karşılaştığımızdan çok farklı görünüyordu; on
A) O, benim sözümü her zaman dinler. iki saat süren bir estetik operasyon yaptırmış.
B) O, bu işi de başaracaktır, inanın. Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için
C) Yaz tatilinde o benimle gelecek. aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
D) Böyle bir konuşmayı yalnız o yapar. A) “Çok” sözcüğünden önce, “sonra” sözcüğü getiril-
meli.
E) O, kendi dalında ikinci kez ödül aldı.
B) “Geçen yıl” sözcüğü cümleden atılmalı.
C) “Farklı görünüyordu” sözü, “farklıydı” yapılmalı.
D) “Operasyon yaptırmış” yerine “operasyondan geç-

miş” denmeli.
3. Günümüzde bilgi, bir yandan en önemli değer hâline E) “Karşılaştığımızdan” yerine “gördüğümüzden” geti-
gelirken diğer yandan da artan büyük bir hızla çeşitleni- rilmeli.
yor.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için

aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
6. Yeni açılan marketin şubesi, birçok işsize iş olanağı
A) “Artan” sözcüğü cümleden çıkarılmalı. sağladı.
B) “Artan”sözcüğü yerine “çoğalan”sözcüğü kullanıl- Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağı-

malı. dakilerden hangisidir?
C) “Çeşitleniyor” sözcüğü yerine “seviliyor” sözcüğü A) Gereksiz sözcük kullanımı

kullanılmalı.
B) Tamlama yanlışlığı
D) “Bilgi” sözcüğü, “çeşitleniyor” sözcüğünden sonra
C) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı
kullanılmalı.
D) Özne eksikliği
260 E) “Diğer yandan da” sözü, “çeşitleniyor” sözcüğünden
sonra kullanılmalı. E) Özne - yüklem uyumsuzluğu
DİL BİLGİSİ
7. I. Dün yapılan özgürlük gösterilerinin sonu kötü bitti. 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde çelişen sözcük-
II. Aşağı indiğimizde arabamızı çalınmış olarak bul- lerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan anla-
duk. tım bozukluğu vardır?
III. Bu görüş ayrılıklarının sebebi neden kaynaklanıyor- A) Biyografide amaç, söz konusu kişiyi tüm yönleriyle
muş? tanıtmaktır.
IV. İnsanın, başkalarının desteği olmaksızın güçlü kal- B) Yedigöller Havzası, 1965 yılında millî park olarak
ması zordur. korunmaya alınmıştır.
V. Okumak, insanın zamanını doğru bir biçimde değer- C) Eminim ki kadıncağız zor durumda olmasaydı belki
lendirmesini sağlar. de yardımı almazdı.
Numaralanmış cümlelerin hangilerinde anlatım D) Bu il, yurdumuzun en güzel doğal ormanlarına sa-
bozukluğu yoktur? hiptir.
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV E) Bu turistik yerde aracımızdan inmeden hemen çıkı-

şa yöneldik.

yapılmıştır? 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde aynı anlama gelen
sözler, gereksiz yere bir arada kullanılmıştır?
A) Ankara’da hava sıcaklığı sıfırın altında eksi on beş
dolaylarındaydı. A) Tekir Yaylası, yazın bütün güzelliklerini sergileyen
ve tertemiz havasıyla herkesi etkiler.
B) Otobüsü kaçırdığı için okula yürüyerek gelmek zo-
runda kalmıştı. B) Belgeselde, ölmek üzere olan, can çekişen bir cey-
lanı dakikalarca gösterdiler.
C) Burada eşyaların, evin dekoruna uygun seçildiğini
düşünüyorum. C) Fay hattı üzerinde bulunan Bitlis'in merkez ve çev-
resinde sayısız kaplıcaya rastlanır.
D) Gelecek yıl, çalışma sisteminde değişiklik yapılaca-
ğını belirtti. D) Meşhur büryan kebabı bu bölgede genellikle yaz
aylarında yenir.
E) Alışkanlıklar, insanların yaşamlarını biçimlendiren
E) Dağın eteğine kurulu ilçenin kuruluş tarihi, kesin
önemli etkenlerdir.
olarak bilinmemektedir.
9. Eleştirmeni öteki yazarlardan ayıran en önemli bir

nokta, eleştirmenin, konusunu yaşamdan değil, yazın-
dan seçmesidir.
12. Aşağıdakilerden hangisinde, bir atasözünün değiş-
Bu cümledeki anlatım bozukluğu, aşağıdakilerin tirilmesi sonucu oluşan anlatım bozukluğu vardır?
hangisinden kaynaklanmaktadır?
A) Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.
A) Çoğul ekinin gereksiz kullanılmasından
B) Aç civciv kendini buğday ambarında sanır.
B) Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılma-
C) Kel ölür sırma saçlı olur, kör ölür badem gözlü olur.
sından
D) Darı unundan baklava, incir ağacından oklava ol-
C) Bir sözcüğün gereksiz kullanılmasından
maz.
D) İşaret sıfatının yanlış kullanılmasından
E) Cömert derler maldan ederler, yiğit derler candan 261
E) Bir sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından ederler.
KONU DİL BİLGİSİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI - 1
Dil bilgisiyle ilgili anlatım bozuklukları genellikle cümle ögeleri, cümle türleri, fiil çatısı, tam-
lamalar ve eklerle ilgili yapısal hatalardan, eksikliklerden veya uyuşmazlıklardan kaynaklan-
maktadır. Dil bilgisi ile ilgili anlatım bozuklukları şunlardır.
a. Tamlamalarla ilgili anlatım bozuklukları
b. Eklerle ilgili anlatım bozuklukları
c. Öge eksiklikleri ile ilgili anlatım bozuklukları
d. Özne - yüklem uyuşmazlıkları
e. Çatı uyuşmazlıkları
f. Yardımcı fiil eksikliği
g. Bağlaçlarla ilgili anlatım bozuklukları
A. TAMLAMALARLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI

İsim ya da sıfat tamlamalarında tamlamanın yanlış kurulması, tamlayan veya tamlanan eksik-
likleri, tamlama eklerinin eksikliği anlatım bozukluğuna neden olur.
I. İSİM TAMLAMALARIYLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
✒ Birden fazla tamlananı olan isim tamlamalarında tamlananların her ikisi de tekil ya da
çoğul olmalıdır.
✓ Okul kurallarına uymayan öğrencilerin annesi ve babaları okula çağrıldı.

Bu cümlede geçen “öğrencilerin annesi ve babaları” isim tamlamasında ilk tamlananın 3. tekil
kişi iyelik eki alması, anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğu şöyle
giderilir.
✓ Öğrencilerin anne ve babaları...
✒ Kişi zamirleriyle oluşturulan isim tamlamalarında, tamlayan görevindeki birden fazla kişi
zamirinin aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna neden olur.
✓ Yeni düzenlemeler senin ve benim işlerimi oldukça rahatlatacaktır.
Bu cümledeki “senin ve benim işlerimi” tamlamasında “senin” ve “benim” tamlayanları için

AKLINDA OLSUN “işlerimi” sözcüğü ortak tamlanan olarak kullanılmıştır. “Senin” tamlayanı, “işlerimi” tamlananı
Bir cümledeki anlatım ile uyuşmadığı için anlatım bozukluğu meydana gelmiştir. Bu tamlama “senin ve benim işleri-
bozukluğunu düzeltmenin mizi” ya da “senin işlerini ve benim işlerimi” biçiminde kurulursa anlatım bozukluğu giderilmiş
birden fazla yolu olabilir. olur. Bu cümledeki anlatım bozukluğuna tamlama yanlışlığı ya da tamlanan eksikliği denir.
✒ Bazı isim tamlamalarında aynı tamlanana birkaç tamlayan bağlanabilir. Bu durumda tam-
lananın tamlayanlarla uyuşup uyuşmadığına bakılmalıdır.
✓ Aydın ve İzmir’in Kiraz ilçesinde yıllarca çalıştım.
Bu cümlede “Aydın ve İzmir” tamlayan görevindedir, tamlanan (Kiraz ilçesi) ortak kullanıldığı
için ‘İzmir’in Kiraz ilçesi” ve “Aydın’ın Kiraz ilçesi” gibi bir anlam oluşmaktadır. Aynı ilçe birden
262 fazla şehre ait olamayacağı için de anlatım bozulmuştur. Cümle “Aydın’da ve İzmir’in Kiraz
ilçesinde yıllarca çalıştım.” biçiminde olmalıdır.
DİL BİLGİSİ
✒ Bazı cümlelerde tamlayan görevindeki kişi zamirlerinin söylenmemesi, cümlede tamla-
yan eksikliğinden kaynaklanan bir anlam belirsizliğine neden olabilir.
✓ Burada oturduğunu bilmiyordum.

✓ Ders notlarını geçirmek için defterini birkaç günlüğüne ödünç alacağım.
Bu cümlelerde tamlayan görevindeki kişi zamirlerinin söylenmemesi anlamı belirsizleştirmiş- AKLINDA OLSUN
tir. Birinci cümlede “kimin oturduğunu”, ikinci cümlede de “kimin defterini” sorularının yanıtı İsim tamlamalarında ya da
açık değildir. Bu tamlananların başına “senin” ya da “onun” kişi zamirleri getirilirse cümledeki sıfat tamlamalarında tamla-
anlam belirsizliği giderilmiş olur. yan veya tamlanan görevin-
deki sözcükler ortak kulla-
✓ Senin burada oturduğunu bilmiyordum.
nılabilir. Anlatım bozukluğu
✓ Onun burada oturduğunu bilmiyordum. sorularında bu ortaklığın
✓ Ders notlarını geçirmek için senin defterini birkaç günlüğüne ödünç alacağım. belirlenmesi gerekir.
"Öğrencilerin sınav korkusu
✒ Birden çok yargı bulunan birleşik, sıralı ya da bağlı cümlelerde tamlayanın unutulması ve heyecanı ..."
anlatım bozukluğuna neden olabilir. Bu tamlamada "öğrencile-
rin" sözcüğü ortaktır. Tam-
✓ Arabayı yarın servise götüreceğim çünkü motorundan tuhaf sesler geliyor.
lamada herhangi bir uyum-
✓ Bu sistem öğrenciyi rahatlatıyor ve sosyal etkinliklere yönelmesini sağlıyor. suzluk olmadığı için anlatım
bozukluğu yoktur.
Yukarıdaki cümlelerde “motorundan” ve “yönelmesini” sözcükleri tamlanan görevindedir an-
cak bu sözcüklerin tamlayanları söylenmediği için anlatım bozulmuştur. Bu cümlelerdeki an-
latım bozukluğunu gidermek için her iki sözcüğün de başına tamlayan getirilmelidir.
✓ Arabayı yarın servise götüreceğim çünkü arabanın motorundan tuhaf sesler geliyor.
✓ Bu sistem öğrenciyi rahatlatıyor ve öğrencinin sosyal etkinliklere yönelmesini sağlıyor.
II. SIFAT TAMLAMALARIYLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
✒ Birden fazla adı niteleyen sıfat ile bu sıfatın nitelediği adlar arasında anlamca uyum olma-
lıdır.
✓ Kafile, dik yamaçları ve nehirleri aştıktan sonra kamp yerine ulaştı.
Bu cümlede bağlama hatası yapılmıştır. “Ve” bağlacı “dik” sıfatını, hem “yamaçları” hem de
“nehirleri” sözcüğüne bağladığı için anlatım bozulmuştur. “Dik yamaçlar” anlatımı doğru bir
kullanımdır ancak “dik nehirler” tamlaması anlamca doğru bir kullanım değildir. Bu cümlenin
düzeltilmiş biçimi şöyledir:
✓ Kafile, nehirleri ve dik yamaçları aştıktan sonra kamp yerine ulaştı.
Aşağıdaki cümlelerde de aynı nedenden kaynaklanan anlatım bozuklukları vardır:

✓ Çıralı’da mavi deniz ve orman iç içedir.
✓ İşçiler, sulusepken yağan kara ve soğuğa aldırmadan bahçede çalışıyorlardı.
✒ “Biraz, birkaç, birçok, herhangi bir, her, her bir, çoğu, hiçbir” vb. belgisiz sözcüklerin ve
sayı sıfatlarının tamlayan görevi üstlendiği sıfat tamlamalarında tamlanan durumundaki
adların çoğul eki alması anlatım bozukluğuna neden olur. Yani sıfat çoğul anlam taşıyor-
sa sıfatın belirttiği adın çoğul eki almasına gerek yoktur.
✓ Bu konuda pek çok yazar ve bilim insanları tarafından kaleme alınmış eser vardır.
Bu cümlede “pek çok” sıfatının belirttiği “bilim insanları” çokluk eki aldığı için anlatım bozuklu-
ğu meydana gelmiştir. “İnsanları” sözcüğündeki çokluk eki(-ler) çıkarılırsa cümledeki anlatım
263
bozukluğu giderilmiş olur.
Aşağıdaki cümlelerde de aynı nedenden kaynaklanan anlatım bozuklukları vardır
✓ Bu kasabada yaşayan birçok genç ve yaşlılar her sabah yürüyüşe çıkıyordu.

Ülke genelinde hizmet veren birkaç market zincirleri ucuz et satmaya başladı.
✒ Bir sıfatla bir adın aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna neden olur. Çünkü ad
ile oluşturulan tamlamalarda “tamlanan” durumundaki sözcük tamlanan eki (-ı,-i) alır, sıfat
tamlamasında ise tamlanan durumundaki sözcüğe tamlama eki getirilmez. Bu anlatım
bozukluğuna tamlanan eksikliği de denir.
✓ Şehrimizde çeşitli kültürel ve sanat etkinlikleri gerçekleştirildi.
UYARI Bu cümledeki “kültürel ve sanat etkinlikleri” tamlamasında “kültürel” sözcüğü sıfat, “sanat”
sözcüğü ise isimdir. Bunların ikisi de “etkinlikleri” tamlananına bağlandığı için tamlama hatası
Sayı sıfatlarıyla kurulan ka-
oluşmuştur. Bu cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
lıplaşmış bazı tamlamalar-
da adın çoğul olması anla- Şehrimizde çeşitli kültürel etkinlikler ve sanat etkinlikleri gerçekleştirildi.
tım bozukluğu değildir. ✒ Aşağıdaki cümlelerde de aynı nedenden kaynaklanan anlatım bozuklukları vardır.
Yedi Meşaleciler, Beş He- ✓ Depremde zor durumda kalanlara her türlü tıbbi ve gıda yardımı yapıldı.
ceciler, Yedi Cüceler, Üç
Lise yıllarında hem tarihî hem de macera romanlarını severek okurdum.
Silahşörler, Kırk Harami-
ler…
B. EKLERLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI

I. İYELİK EKLERİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
✒ İyelik ekinin gereksiz kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur.
✓ Sergideki heykellerimin hepsi, kendi eserimdir.

Aynı görevdeki eklerin yinelenmesi, anlatımı bozabilir. Cümlede “heykellerimin” sözcüğün-
deki iyelik eki gereksiz kullanılmıştır. Bu ekin verdiği anlam, “kendi eserimdir” sözünde vardır.
Cümle “Sergideki heykellerin hepsi, kendi eserimdir.” biçiminde olmalıdır.
✓ Kutlama töreninde üçü yönetici, on temizlik işçisi görevliydi.
Bu cümlede “üçü” sözcüğündeki iyelik eki anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Cümle “Kut-
lama töreninde üç yönetici, on temizlik işçisi görevliydi.” biçiminde olmalıdır.
✓ Bazı öğrenciler, verimli ders çalışmasını bilmedikleri için başarılı olamıyorlar.
Bu cümlede “çalışmasını” sözcüğünde 3. tekil kişi iyelik eki gereksiz kullanılmıştır. Bu cümle-
nin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
Bazı öğrenciler, verimli ders çalışmayı bilmedikleri için başarılı olamıyor.
Aynı nedenden kaynaklanan anlatım bozuklukları:

✓ Çok panikleyen bir insan olduğu için araba sürmesini zor öğrenmişti.
Birçok kadın ev işlerini özellikle de ütü yapmasını hiç sevmez.
II. TAMLAYAN EKLERİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI

✒ “Hepsi, tümü, hiçbiri” sözcüklerinin tamlanan olarak kullanıldığı tamlamalarda “-den” hâl
ekinin “-ın” tamlayan eki yerine kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar.
✓ Dün yapılan sınava bu sınıftaki öğrencilerden hiçbiri katılmamış.
Arkadaşlarımdan hepsi benim için değerlidir.
Bu cümlelerdeki “öğrencilerden hiçbiri” ve “arkadaşlarımdan hepsi” tamlamalarında “-den,

264 -dan” hâl eklerinin kullanımı yanlıştır. Tamlamalar “öğrencilerin hiçbiri” ve “arkadaşlarımın
hepsi” şeklinde olmalıdır.
DİL BİLGİSİ
✒ Tamlayanı ile tamlananı arasında başka sözcükler bulunan belirtili ve zincirleme isim tam-
lamalarında “-ın, -in” tamlayan ekinin unutulması anlatımı bozar.
✓ İyi bir öğretmen öğrencisini çok iyi tanıması gerekir.
Bu cümlede “tanıması” sözcüğü üçüncü tekil kişi iyelik eki almış, tamlanan görevini üstlen-
miştir. “Öğretmen” sözcüğü tamlayan görevindedir fakat bu sözcük tamlayan eki (-ın) almadı-
ğı için cümlenin yapısı bozulmuştur. Bu cümle “İyi bir öğretmenin, öğrencisini çok iyi tanıması
gerekir.” biçiminde düzenlenirse anlatım bozukluğu giderilmiş olur.
✓ Bu olayla ilgili ben size şu an bir açıklama yapmam mümkün değil.
Büyük şehirde yaşayanlar zaman zaman şehir stresinden uzaklaşması gerekir.
Bu öykü hem içerik hem de anlatım yönünden başarılı olmadığını söylüyordu.
III. YAPIM EKLERİNDEN KAYNAKLANAN ANLATIM BOZUKLUKLARI
✒ Anlamca birbirini karşılayan sözcükle eklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna
neden olur.
✓ Dilimizde Arapça ve Farsça dillerinden geçmiş pek çok sözcük bulunmaktadır.
Bu cümledeki Arapça, Farsça sözcüklerinin aldığı “-ça” ekleri, bu sözcüklere “Arap dili, Fars
dili” anlamlarını katmıştır. Bu nedenle “-ça” eklerinin ya da “dillerinden” sözcüğünün cümle-
den çıkarılması gerekir. Cümle şöyle olmalıdır:
Dilimizde Arapça ve Farsçadan geçmiş pek çok sözcük bulunmaktadır.
Dilimizde Arap ve Fars dillerinden geçmiş pek çok sözcük bulunmaktadır.
✒ Fiilimsi eklerinin yanlış kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur.
✓ Beni mutlu edecek tek şey, bu sınavı kazandığındır.
Benim, seninle görüştüğümü istemezdi.
Bu cümlelerdeki “kazandığındır” ve “görüştüğümü” sözcükleri sıfat-fiil eki almıştır. Ancak sı-

fat-fiil ekleri bu cümlelere anlam ve yapı bakımından uygun düşmemiştir. Sıfat-fiil eklerinin
yerine “-ma, -me” isim-fiil ekleri getirilmelidir. Cümlelerin düzeltilmiş biçimleri şöyledir:
Beni mutlu edecek tek şey, bu sınavı kazanmandır.
Benim, seninle görüşmemi istemezdi.
IV. İSİM HÂL EKLERİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
✒ İsim hâl eklerinin gereksiz kullanılması anlatım bozukluğuna yol açabilir.

✓ Erken yaşlanmanın nedenlerinden biri de yiyeceklerin doğal olmamasındandır.
Bu cümledeki “nedenlerinden biri” söz öbeğinin anlamı, “doğal olmamasındandır” sözündeki

“-dan” ekinde de vardır. İki kez “neden” anlamı belirtilmiştir. Cümledeki “-dan” eki gereksiz
kullanıldığı için anlatım bozukluğu oluşmuştur.

Buradaki hava kirliliğinin en büyük nedeni ağaçlık alanların az olmasındandır.
265
Öğrencilerin başarılı olmamasının temel nedeni verimli çalışmamalarındandır.
✒ Kullanılması gereken bir isim hâl ekinin unutulması, anlatım bozukluğuna neden olur.
✓ Bu kitap Anadolu insanının Kurtuluş Savaşı’nda verdiği destansı mücadele anlatılıyor.
Bu cümlede “kitap” sözcüğünün alması gereken “-da” bulunma hâli ekinin unutulması anlatım
bozukluğuna neden olmuştur. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
✓ “Bu kitapta Anadolu insanının Kurtuluş Savaşı’nda verdiği destansı mücadele anlatılı-
yor.
V. EK FİİL EKLERİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
✒ Özneleri farklı sıralı cümlelerde ek fiil (-idi / -imiş / -ise), bütün yüklemler için ortak kulla-
nılmadığı hâlde ortakmış gibi görünür. Bu durum kip-kişi uyuşmazlığına neden olur.
✓ O yıllarda Sinan üniversitede okuyor, ben de bir fabrikada çalışıyordum.
Birinci cümlenin yükleminde (okuyor) ek fiilin unutulması, ikinci cümlenin yüklemindeki ek fiil
ve kişi ekinin ortak kullanılmasına yol açmıştır. Bu nedenle anlatım bozukluğu meydan gel-
miştir. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
O yıllarda Sinan üniversitede okuyordu, ben de bir fabrikada çalışıyordum.
Aynı nedenden kaynaklanan anlatım bozukluğu:
✓ Öğretmen şiir okuyor, açıklamasını biz yapıyorduk. (yanlış)
HATIRLATMA ✒ Yüklemlerinden biri olumlu, diğeri olumsuz olan sıralı cümlelerde, birinci cümlenin yükle-
minde ek fiilin kullanılmaması anlatım bozukluğuna neden olur.
Ek fiil ekleri “-idi / -imiş /-ise”
birleşik zamanlı fiil ya da Almayı düşündüğüm ayakkabılar güzel ama çok sağlam değildi.
isim cümlesi oluşturmak için
kullanılan eklerdir. Birinci cümledeki yüklem (güzel) olumlu, ikinci cümlenin yüklemi (sağlam değildi) olumsuz-
dur. Birinci yüklemde ek fiil unutulduğu için “değildi” sözcüğü her iki yüklemi de olumsuzlaş-
tırmıştır. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
✓ Almayı düşündüğüm ayakkabılar güzeldi ama çok sağlam değildi.
Birkaç gündür hava açık ama sıcak değildi.
Yeni aldıkları daire geniş fakat yalıtımlı değilmiş.
VI. SÖZCÜKLERİN YANLIŞ YAPILANDIRILMASI
✒ Sözcüklerin dil bilgisi ve anlam bilgisi kurallarına uygun şekilde türetilmesi gerekir. Bir
sözcüğe getirilen yapım ekinin türetme mantığına aykırı olması sözcüğün yanlış yapılan-
dırılmasına neden olur.
✓ Depremde zarar gören binaların bir an önce yıktırtılması gerekiyor.
✓ Gümrükte alıkoyulan elektronik eşyalar zamanla kullanılamaz hâle geliyor.
Bu cümlelerdeki “yıktırtılması” ve “alıkoyulan” sözcükleri yanlış yapılandırılmıştır. Bu sözcük-

lerin “yıkılması” ve “alıkonan” biçiminde olması gerekir.
Yemekler yiyilip kahveler içildikten sonra toplantıya başlanmıştı.

266
Şehrimizi daha da güzelletmek için şehrin her yerine ağaçlar dikeceğiz.
DİL BİLGİSİ
DİL BİLGİSİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI - 2 KONU
C. ÖGE EKSİKLİKLERİ
✒ Sıralı, bağlı ya da birleşik cümlelerde herhangi bir öge ortak kullanılabilir. Bazı durumlar-
da ortak kullanılan öge, cümledeki bütün yüklem veya fiilimsilerle uyumlu olmayabilir. Bu
durumda bir öge eksikliği söz konusudur. Bu ortaklıktan doğan uyumsuzluk, anlatım bo-
zukluğuna neden olur. Öge eksikliğini görebilmek için öncelikle öge ortaklığını belirlemek
gerekir. Bunun için aşağıdaki yöntemi kullanabiliriz:
A ( B + C )
Ortak
öge
Yukarıdaki dağılımda ortak öge, yüklemlerden biriyle uyumlu değilse anlatım bozukluğu mey-
dana gelir.
✓ Birkaç gündür bu kitabı elinden düşürmüyor, her an her yerde okuyordu.

Ortak nesne Yüklem Yüklem
Bu cümlede “bu kitabı” söz öbeği, cümlelerin yüklemleri için ortak nesne görevindedir ve her
ikisiyle de uyumludur. Bu nedenle cümlede bir eksiklik ve anlatım bozukluğu söz konusu
değildir.
✓ Birkaç gündür bu kitabı elinden düşürmüyor, gittiği her yerde bahsediyordu.

Nesne Yüklem Yüklem
Yukarıdaki cümlede “bu kitabı” söz öbeği cümledeki yüklemler için ortak kullanılmıştır ancak
birinci yüklemle uyumlu olmasına rağmen ikinci yüklemle (…bu kitabı bahsediyordu) uyumlu
değildir, cümlede öge eksikliği söz konusudur. İkinci yüklemle uyum sağlayacak bir öge (bu
kitaptan) getirildiğinde cümledeki anlatım bozukluğu giderilmiş olur. Cümlenin düzeltilmiş bi-
çimi şöyledir:
Birkaç gündür bu kitabı elinden düşürmüyor, gittiği her yerde bu kitaptan

Nesne Yüklem DT
bahsediyordu.
Yüklem
Cümleye eklenen öge dolaylı tümleç olduğu için cümlede dolaylı tümleç eksikliği vardır.
✒ Öge eksikliği ile ilgili anlatım bozuklukları herhangi bir ögenin eksikliğinden kaynaklanabilir.
I. ÖZNE EKSİKLİĞİ
✒ Sıralı, bağlı ya da birleşik cümlelerde birbirini izleyen iki yargının öznesi ortak kullanılamı-
yorsa bu durum anlatım bozukluğuna yol açar. Bu tür cümlelerde bir yükleme uyan özne,
diğer yükleme uymayabilir.
✓ Genç kızın çantası suya düştü ama buna aldırmadı.

Birinci cümledeki “genç kızın çantası” özne görevindedir. Bu özne, ikinci cümle için uygun
düşmemiş, ikinci cümlede özne eksikliği ortaya çıkmıştır. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
Genç kızın çantası suya düştü ama genç kız buna aldırmadı.
267
Benzer nedenden kaynaklanan anlatım bozuklukları:
✓ Hastanın durumu iyiye gidiyor, birkaç güne kadar taburcu olur.
Okul inşaatı birkaç ay içinde tamamlanacak ve kısa zamanda hizmete açılacak.
Son günlerde kardeşimin karnı ağrıyordu, doktora gidip muayene oldu.
II. NESNE EKSİKLİĞİ
✒ Birleşik, sıralı veya bağlı cümlelerde nesnenin ya da tümlecin ortak düşünülmesinden

kaynaklanır. Birbirini izleyen yargılardan birine uyumlu olan tümleç ya da nesne diğeriyle
uyumlu olamadığından ikinci yargı için de bir nesne gerekir.
✓ Bu adama ne karşı çıkabiliyor ne de eleştirebiliyordum.

Dolaylı Tümleç Yüklem Yüklem
Bu cümlenin ikinci bölümünde nesne eksikliği vardır. “Bu adama” söz öbeği birinci yükleme
dolaylı tümleç olarak bağlanmıştır ancak ikinci yükleme bu görevle bağlanamamaktadır. İkin-
ci yüklemle kullanılamadığı için anlatım bozukluğu oluşmuştur. Cümlenin düzeltilmiş biçimi
şöyledir:
Bu adama ne karşı çıkabiliyor ne de onu eleştirebiliyordum.

Dolaylı Tümleç Nesne
✓ Çocuklarına bakmıyor, sık sık ihmal ediyordu.
Her söylenene inanıyor, her yerde herkese anlatıyormuş.
Yeni aldığı hırkaya dünyanın parasını vermesine rağmen üç kez dahi giymemişti.
III. DOLAYLI TÜMLEÇ EKSİKLİĞİ
✒ Birleşik, sıralı veya bağlı cümlelerde birinci cümle ya da yan cümledeki nesnenin veya do-
laylı tümlecin sonraki cümle için ortak düşünülmüş olması anlatım bozukluğuna yol aça-
bilir. Birbirini izleyen yargılardan birine uyumlu olan tümleç ya da nesne diğeriyle uyumlu
olamadığından ikinci yargı için de bir dolaylı tümlece ihtiyaç vardır.
✓ Babaannem, kış gecelerinde bizleri çevresine toplar, okul anılarını anlatırdı.
Nesne Yüklem Yüklem
İkinci cümlede dolaylı tümleç eksikliği vardır. “Bizleri” sözcüğü birinci cümlenin yüklemine
nesne olarak bağlanmıştır ancak ikinci cümlenin yüklemine bu görevle bağlanamaz. Cümle-
Babaannem, uzun kış gecelerinde bizleri çevresine toplar, bizlere okul anılarını
268 Nesne Dolaylı T.
anlatırdı.
DİL BİLGİSİ
✓ Bu soruyu anlayamadım, daha sonra bir daha bakacağım.
Bu yaşıma geldim İstanbul’u görmedim, yakında gezmek için gideceğim.
Yavru kedileri çok seviyor, ne zaman görse süt veriyordu.
IV. ZARF TÜMLECİ EKSİKLİĞİ
✒ Birleşik, sıralı ya da bağlı cümlelerde zarf tümleci, her iki yükleme de uygun düşmüyorsa
ikinci yüklem için başka bir zarf tümleci kullanmak gerekir. Bu durum zarf tümleci eksikli-
ğinden kaynaklanan anlatım bozukluğuna yol açar.
✓ Her zaman, benden istenenleri yapmaya çalıştım, görevden kaçmadım.

Zarf Tümleci Yüklem Yüklem
İkinci cümlede zarf tümleci eksikliği vardır. “Her zaman” söz öbeği birinci yükleme zarf tümleci
olarak bağlanmıştır ancak ikinci cümlenin yüklemine bu anlamla bağlanamaz. İkinci cümlenin
yüklemine farklı bir zarf tümleci gerekmektedir. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
Her zaman benden istenenleri yapmaya çalıştım, hiçbir zaman görevden kaçmadım.
✓ Hastanedeki çocuk sürekli ağlıyor, susmuyordu.
Onu hiçbir zaman yalnız bırakmadım, tüm varlığımla destekledim.
V. EDAT TÜMLECİ EKSİKLİĞİ
✒ Birleşik, sıralı veya bağlı cümlelerde tümlecin ortak düşünülmesinden kaynaklanır. Birbiri-
ni izleyen yargılardan birine uyumlu olan tümleç diğeriyle uyumlu olmayabilir. Bu durumda
ikinci yargı için de bir edat tümleci gerekir.
✓ Arkadaşım bana küstü, günlerce konuşmadı.

Dolaylı T
İkinci cümlede edat tümleci eksikliği vardır. “Bana” sözcüğü birinci cümlenin yüklemine dolay-
lı tümleç olarak bağlanmıştır ancak ikinci cümlenin yüklemine bu görevle bağlanamaz. İkinci
cümlenin yüklemine edat tümleci gerekmektedir. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
Arkadaşım bana küstü, günlerce benimle konuşmadı.

Dolaylı T Edat T
✓ Okulda onu gördüğünü, bir süre konuştuğunu söyledi.
Yoğun iş temposu yüzünden ailesine zaman ayıramıyor, yeteri kadar ilgilenemiyordu.

269
Akşam arkadaşına gitmiş, bir süre dertleşmiş.
VI. YÜKLEM EKSİKLİĞİ
✒ Özneleri farklı iki cümlenin tek yükleme bağlanması anlatım bozukluğuna neden olur.
Yüklem, öznelerden biri ile uyumlu olmayabilir. Bu durumda cümleye ikinci bir yüklem
gerekir.
✓ Otobüs son durağa geldiğinde otobüste bir ben bir de o yaşlı adam kalmıştı.
Özne Özne Yüklem
Bu cümlede iki farklı özne aynı yükleme bağlanmış ancak birinci özne yüklemle uyum sağla-
mamıştır. Bu nedenle birinci öznenin de bağlanabileceği bir yüklem gerekmektedir. Cümlenin
✓ Otobüs son durağa geldiğinde otobüste bir ben kalmıştım, bir de o yaşlı adam
Özne Yüklem Özne
kalmıştı.
Yüklem
Bu cümledeki anlatım bozukluğu şöyle de giderilebilir. Cümlenin yüklemi her iki özneyi de
karşılayacak biçimde çekimlenirse anlatım bozukluğu giderilmiş olur.
Ben + o yaşlı adam † Biz I. tekil III. tekil I. çoğul

+ =
Özne Özne Özne kişi kişi kişi
özne özne özne
Otobüs son durağa geldiğinde otobüste bir ben bir de o yaşlı adam kalmıştık.
Özne Özne Yüklem

✓ İş konusunda ben onu o da beni etkilemek istemez.
Böyle durumlarda şarkılar da susacak biz de.
Ankara’daki düğüne bizim evden ben, dayımlardan İsmail katılacak.
✒ Temel cümlede görülen yüklem eksikliğinin yan cümlede ortaya çıkmasına dayalı bir an-
latım bozukluğu da fiilimsi eksikliğidir.
✓ Bazı öğrenciler, çok az veya hiç çalışmadan sınavlara girdi.

Bu cümlede “çok az” ve “hiç” sözleri aynı fiilimsiye (çalışmadan) bağlanmış, “çok az çalışma-
dan” gibi bir anlam oluşmuş. Oysa cümlede anlatılmak istenen, çok az çalışıldığıdır. Cümle-
Bazı öğrenciler, çok az çalışarak veya hiç çalışmadan sınavlara girdi.

✓ Boş zamanlarını resim ve kitap okuyarak değerlendiriyor.
Sorarım size; çok çalışanla az ya da hiç çalışmayan bir tutulabilir mi?
Ekmeğini ve suyunu içtiği bu yerlere bir daha gelmedi.
D. ÖZNE YÜKLEM UYUŞMAZLIKLARI

✒ Bir cümlede bazen birden fazla özne bulunabilir. Bu durumda cümledeki yüklemin bütün
öznelerle anlam, kişi ve tekillik-çoğulluk yönüyle uyum içinde olması gerekir. Yüklem, öz-
270 nelerden herhangi biri ile uyuşmadığında anlatım bozukluğu meydana gelir. Özne yüklem
uyuşmazlıkları şunlardır.
DİL BİLGİSİ
I. KİŞİ BAKIMINDAN UYUŞMAZLIK
Bir cümlede özne, farklı kişilerden oluşmuşsa yüklemin alacağı kişi eki belli kurallara bağlıdır.
Bu kurallara uyulmadığında özne-yüklem uyumsuzluğu ortaya çıkar. Cümledeki kişi uyuş-
mazlıkları:
a. Özne tekil ya da çoğul “birinci, ikinci ve üçüncü” kişilerden oluşuyorsa yüklem birinci
çoğul kişi ekini alır.
✓ Sınavdaki beşinci soruyu bir ben bir de yeni gelen öğrenci doğru yanıtladı.
Özne Özne Yüklem
Bu cümlede “ben” ve “yeni gelen öğrenci” özne görevindedir. Yüklem, öznelerle uyuşmamış-
tır. Bu nedenle cümlenin yüklemi birinci çoğula göre çekimlenmelidir. Cümlenin düzeltilmiş
biçimi şöyledir.
Sınavdaki soruyu bir ben bir de yeni gelen öğrenci doğru yanıtladık. (ben ve o = biz)
Özne Özne Yüklem
b. Özne, tekil ya da çoğul ikinci ve üçüncü kişilerden oluşuyorsa yüklem, ikinci çoğul
kişi ekini alır.
✓ Yarınki toplantıya şirket müdürü Orhan Bey ve sen katılmalısın.

Özne Özne Yüklem
Bu cümlede “sen” ve “şirket müdürü Orhan Bey” özne görevindedir. Yüklem, öznelerle uyuş-
mamaktadır. Bu nedenle cümlenin yüklemi ikinci çoğula göre çekimlenmelidir. Cümlenin dü-
zeltilmiş biçimi şöyledir:
Yarınki toplantıya şirket müdürü Orhan Bey ve sen katılmalısınız. (sen ve o = siz)
Özne Özne Yüklem
II. OLUMLULUK - OLUMSUZLUK BAKIMINDAN UYUŞMAZLIK
Birleşik, sıralı veya bağlı cümlelerde biri olumlu biri olumsuz iki yükleme bağlanan özne,
uyuşmazlığa yol açar. Olumsuz anlamlı “hiçbiri, hiç kimse, kimse” gibi sözcüklerle oluşturulan
öznelerin bağlı olduğu yüklemler olumsuz; olumlu anlam taşıyan “hepsi, hepimiz, herkes” gibi
sözcüklerle oluşturulan öznelerin bağlı olduğu yüklemler ise olumlu olmalıdır.
Özne “hiçbiri, hiç kimse, kimse” ise yüklem olumsuz olur.
Özne “herkes, hepsi, hepimiz” ise yüklem olumlu olur.
✓ Öğrencilerin hiçbiri ödevini yapmamış, salına salına sınıfa gelmiş.

“Öğrencilerin hiçbiri” öznesi hem “yapmamış” hem de “gelmiş” yüklemi için ortak kullanılmış;
bu kullanım, anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Çünkü “Hiçbiri.... yapmamış” uyumluyken,
“hiçbiri...gelmiş” uyumsuzdur. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
Öğrencilerin hiçbiri ödevini yapmamış, hepsi salına salına sınıfa gelmiş.

Özne Yüklem Özne Yüklem
✓ O yıllarda herkes yardım etti ona, yardımdan kaçmadı. 271

Hiç kimse Ferhat’a asıl gerçeği söylemiyor, onu başka şeylerle oyalıyordu.
III. TEKİLLİK - ÇOĞULLUK BAKIMINDAN UYUŞMAZLIK
Özne ile yüklem arasında tekillik çoğulluk bakımından belli kurallar vardır. Bu kuralların dışı-
na çıkıldığında özne-yüklem uyuşmazlığı meydana gelir, anlatım bozulur.
a. İnsan dışındaki varlıklar, fiilimsiler, soyut kavramlar ... çoğul eki alarak özne görevini üst-
lenmiş ve kişileştirilmemişse cümlenin yüklemi tekil; kişileştirilmişse yüklem tekil de çoğul
da olabilir.
✓ Bahçedeki ağaçlarda elmalar, armutlar bir yağlı boya tablo gibi duruyorlar.
Özne Yüklem
Bu cümledeki yüklem “duruyorlar” değil “duruyor” biçiminde olmalıydı.
✓ Parkta sonbaharı karşılayan ağaçlar boyunlarını bükmüş, ağlaşıyorlar.

Özne Yüklem
Bu cümlede özne görevindeki varlık kişileştirildiği için yüklemin çoğul olması anlatım bozuk-
luğuna yol açmamıştır.
b. Topluluk adları veya bunlarla oluşturulan söz öbekleri, cümlede özne görevi üstlendiğinde
yüklem tekil olur.
✓ Dağın zirvesinde birkaç gün kamp kuran ekip sabahın ilk ışıklarıyla şehre
Özne
dönmek için harekete geçtiler.
Yüklem
Topluluk adı olan "ekip" sözcüğü, özne öbeği içinde bulunduğundan cümlenin yüklemi “hare-
kete geçti” biçiminde olmalıdır.
c. Çoğul anlamlı belgisiz sıfatlar, zamirler (birçok, birçoğu, herkes, her, bazı, bazıları, tüm,
tümü ...) ve bunlarla yapılan tamlamalar özne görevi üstlendiğinde yüklem tekil olur.
✓ Sınavdan sonra birkaç öğrenci, benden, yapamadıkları soruyu yanıtlamamı
Özne
istediler.
Yüklem
Bu cümlede özne (birkaç öğrenci), çoğul anlamlı belgisiz sıfat ile oluştuğu için yüklem tekil
(istedi) biçimde olmalıdır.
Özne-yüklem uyuşmazlığından kaynaklanan anlatım bozuklukları:
✓ Üç arkadaş, yıllar önce İzmir’in en işlek yerine bu mağazayı açmışlar.

Mehmet’ten başka hiç kimse o gün sınava girmemiş, başka işlerle meşgul olmuştu.
Fabrika önünde toplanan bir grup işçi, maaşlarını ödemeyen patronu protesto ediyorlar.
Yolun iki yanında çok katlı binalar ve iş merkezleri sıralanmışlardı.
E. ÇATI UYUŞMAZLIKLARI
Birleşik, sıralı veya bağlı cümlelerdeki yüklemler ve fiilimsiler çatı bakımından aynı olmalıdır.
Yüklemler ve fiilimsilerin çatı bakımından farklı olması uyuşmazlığa neden olur. Bunlardan
birinin edilgen diğerinin etken olması uyuşmazlığın nedenidir.
✓ Masanın üstündeki gazetelere göz gezdirerek olay hakkında bilgi edinmek
fiilimsi
istendi.
Yüklem (fiil)
Bu cümlede “gezdirerek” sözcüğü etken çatılı, “istendi” yüklemi edilgen çatılıdır. Bu sözcük-
lerin çatı bakımından birbirinden farklı olması, çatı uyuşmazlığına neden olmuştur. Cümlenin
Masanın üstündeki gazetelere göz gezdirerek olay hakkında bilgi edinmek istedi.
✓ Şiiri sadeleştirerek dizelerdeki söz sanatları bulundu.
272 Konunun ayrıntıları açıklayıp onların da görüşlerine yer verilmeli.

Bahçedeki zararlı otlar yolunarak bir kenara yığmalıdır.
DİL BİLGİSİ
F. YARDIMCI FİİL EKSİKLİĞİ
Birbirini takip eden ve farklı nitelik bildiren sözcüklerin aynı yardımcı fiile bağlanması anlatım
bozukluğuna neden olur. Bu sözcüklerden biri olumlu diğeri olumsuz çekimlenmiş yardımcı
fiile bağlanmalıdır.
✓ Bol protein içeren yiyecekler, sağlığı yerinde ve yaşlı olmayan kişilerce özellikle tüke-
tilmelidir.
Bu cümlede “sağlığı yerinde” söz öbeği ile “yaşlı” sözcüğü aynı yardımcı fiile bağlandığı için
anlatım bozukluğu meydana gelmiştir. “Sağlığı yerinde” söz öbeği için olumlu yardımcı eylem
kullanılmalıdır. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
Bol protein içeren yiyecekler, sağlığı yerinde olan ve yaşlı olmayan kişilerce özellikle tüketil-
melidir.
✓ Mühendis proje için ayrılan paranın hazır ancak yeterli olmadığını söyledi.
İnsan, yaşamın sorunları karşısında sabırlı ve yılgın olmamalı.
G. BAĞLAÇLARLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKULUKLARI
Bağlaçların, kullanıldıkları cümlelere anlamca uygun düşmemesi, anlatım bozukluğuna yol
açar. Bu tür anlatım bozukluklarında bağlacın, bulunduğu yere anlamca uygun olup olmadı-
ğına bakılmalıdır.
✓ Emekli olduktan sonra sevdiği bu kasabaya yerleşti ama burada huzurlu yaşadı.
“Ama, fakat, yalnız, ancak” gibi bağlaçlar birbirine karşıt yargıları bağlar. Yukarıdaki cümlede
“ama” bağlacı olumlu iki yargıyı bağladığı için bu cümleye uygun değildir. Cümlenin düzeltilmiş
biçimi şöyledir:
Emekli olduktan sonra sevdiği bu kasabaya yerleşti ve burada huzurlu yaşadı.
✓ Oraya gidersen Etnografya ya da Kurtuluş Savaşı Müzelerini mutlaka gezmelisin.
Bu cümlede kullanılan “ya da” bağlacı ikisinden biri anlamındadır. Cümlede “müzelerini” söz-
cüğü, aldığı çokluk eki nedeniyle "her ikisi" anlamı taşımaktadır. Bu nedenle ya cümledeki
bağlaç değiştirilmeli ya da çokluk eki çıkarılmalıdır. Cümlenin düzeltilmiş biçimi şöyledir:
I. Oraya gidersen Etnografya ve Kurtuluş Savaşı Müzelerini mutlaka gezmelisin.
II. Oraya gidersen Etnografya ya da Kurtuluş Savaşı Müzesini mutlaka gezmelisin.
✓ Bugün uğramam gereken yedi firma var, kaldı ki çok az zamanım var.
Yanlış bir şey yapsam da kızmaz fakat inanılmayacak kadar anlayışlıdır.

273
Hafta sonu dışarı çıkamam ama evde yapılacak bir sürü işim var.
1 3
(I) Fatih Balkış, Baht Dönüşü adlı romanında, kişisel müzik Bitkiler gibi insanlar da en gür en canlı biçimde yaşayıp
çalışmalarına ara veren bir piyanistin hayatının müzik üze- boy atacakları, çiçek ve yemiş verilecek topraklar ararlar.
rinden sorgulanmasını işliyor. (II) Önemli olan müzisyenin Bu cümledeki anlatım bozukluğu, aşağıdakilerin han-
müzik aletini asla yarı yolda bırakmaması ve ihanet etme- gisinden kaynaklanmaktadır?
mesidir. (III) Eline aldığı her müzik aleti, evrenin en uzak A) Bağlaç kullanılmasından
noktalarından buralara gelen bir canlıymış hissi uyandır- B) Özne eksikliğinden
malıdır onda. (IV) Sanatçının piyanosunun suskunluğu, bi- C) Dolaylı tümleç eksikliğinden
tirilmemiş eserlerinin yalnızlığı, hepimizin matemi sayılmaz D) Fiilimsilerin çatı bakımından uyuşmamasından
mı? (V) Müzisyenin yolculuğu, o müzik aletinin lisanıyla E) Yüklemin geniş zamanlı olmasından
açıklanabilecektir.
"Yaşayıp, atacakları, verilecek" sözcükleri fiilimsidir. "Yaşa-
yıp, atacakları" fiilimsileri etken, "verilecek" sıfat-fiili ise edil-
anlatım bozukluğu vardır?
gen çatılı olduğu için cümlede fiilimsi uyumsuzluğu olmuş,
A) I B) II C) III D) IV E) V anlatım bozulmuştur. Fiilimsi, "verilecek" değil "verecekleri"
2016 / YGS biçiminde olmalıydı.
II. cümlede dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan anla- Yanıt D
tım bozukluğu vardır. İkinci cümlede iki yargı vardır. “Ve”

bağlacından sonra “ona” dolaylı tümleci getirilirse anlatım
bozukluğu giderilmiş olur.
Yanıt B
2
4
(I) “Yazdıklarım boyumu aştı!” diyenlerden değilim. (II) Ben
(I) Hüseyin Rahmi'nin kitaplarının hepsi güzeldir, di-
de elimden geldiğince iyi eserler vermeye çalıştım. (III) Ama
yemWem. (II) Ama "Eşkıya İninde", yazarın olgunluk dö-
bu eserlerdeki kaliteyi ve yeterli olup olmadığını ben değil, neminin en güzel eserlerindendir. (III) Hüseyin Rahmi'nin
toplum söyleyecek. (IV) Ben de sorumluluk sahibi her insan bu eserinde bile gereksiz ne çok parça vardır. (IV) Oysaki
gibi toplumsal birikime katkıda bulunmaya devam edece- Hüseyin Rahmi gibi bir yazarın var oluşu, edebiyatımız için
ğim. (V) Sağlığım el verirse çok yakın bir zamanda yeni bir büyük bir kazançtır. (V) Sokak, edebiyatımıza onunla gir-
romanda okurlarımla buluşmayı düşünüyorum. miştir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
anlatım bozukluğu vardır? anlatım bozukluğu vardır?
A) I B) II C) III D) IV E) V A) I B) II C) III D) IV E) V
2016 / YGS
IV. cümledeki "oysaki" bağlacının kullanımı yanlıştır. "Oy-
III. cümlede tamlayan eksikliğinden kaynaklanan anlatım saki" bağlacı, karşıtlık anlamı veren bir bağlaçtır. Bu bağ-
bozukluğu vardır. “Yeterli” sözcüğünden önce “kalitenin” lacın yerine "buna rağmen" bağlacı (Bu bağlaç bir önceki
tamlayanı getirilirse tamlama “kalitenin yeterli olup olma- cümlede söylenenlere rağmen anlamını verir.) getirilirse
dığını” biçiminde tamamlanır ve anlatım bozukluğu gide- cümledeki anlatım bozukluğu giderilmiş olur.
rilmiş olur.
274 Yanıt D
Yanıt C
DİL BİLGİSİ
TEST
2
KONU ÖĞRETEN
1. Biri olumlu diğeri olumsuz iki cümlenin bir araya gelerek 3. Birden çok farklı anlam özelliğine sahip söz grubunun
oluşturduğu sıralı ve bağlı cümlelerde öznenin ortak aynı fiilimsiye bağlanması, fiilimsi eksikliğinden kaynak-
kullanılması, özne yüklem uyuşmazlığına neden olur. lanan anlatım bozukluğuna neden olur.
Aşağıdakilerin hangisinde buna örnek olabilecek bir Aşağıdaki cümlelerden hangisinde buna örnek bir
anlatım bozukluğu vardır? anlatım bozukluğu vardır?
A) Sanatçının kullandığı dil, karakter çözümlemelerine A) Yemek onun, bulaşık da benim görevimdi.
de yansıyor; başkişiler oldukça karmaşık olarak an- B) Torunlarım her yaz Trabzon’a gelir, tatili birlikte ge-
latılmış. çirirdik.
B) Yazınsal çocuk kitaplarında yazar, çocuğa iletmek C) Geçen yıl diktirdiği elbiseyi, ilk kez o gece giyindi.
istediklerini doğrudan değil, dolaylı olarak verir. D) İşe birkaç gün ya da hiç ara vermeden devam etme-
C) Herkes, yaşamın en asık yüzüne bile umut sayesin- liyiz.
de gülümseyerek bakabilir ama yaşamın dik yokuş- E) Bu tür magazin programlarının albenisi kalmamış,
larında mutlu olmamıştır. izleyiciyi bıktırmıştı.
D) Bu pınar hâlâ gürül gürül akmakta ve yalnız Türki-
4. Bir cümlede aynı öge için biri etken diğeri edilgen çatılı
ye’de değil, dünyanın birçok yerinde pek çok yapıt
yüklem ve fiilimsinin bir arada kullanılması çatı uyuş-
vermektedir.
mazlığına sebep olur.
E) Bildiğim bir şey var ki o da yalnızlığın, insanın içini Buna göre aşağıdaki cümlelerden hangisinde çatı
ürperten, insanı bütün zevklerden soğutan korkunç- uyuşmazlığı söz konusudur?
luğudur.
A) Bir basın toplantısı yaparak, gelişmeler kamuoyuna
açıklandı.
B) Koskoca adam, iki lafı bir araya getirip konuşmasını
bilmiyor.
C) Kara gözlü insanların, baharat kokulu kentlerindeki
çelişkilerse yürek burkucu.
D) Hiçbir zaman işteki sorunu eve, evdeki sorunu işe
taşımam.
E) Yaşamımı sürdürme açısından iş yaşamının önemi-
2. Türkçede bir cümlenin öznesi birinci ve üçüncü tekil ni hiçbir zaman unutmadım.
kişiden oluşuyorsa yüklemi birinci çoğul kişi olur.
5. Sınava katılan ve başarılı olan arkadaşları kutluyorum.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyma-
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağı-
maktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
dakilerin hangisinde doğru açıklanmıştır?
A) Bir grup öğrenci de bahçenin köşesinde, sınavın bit-
A) “Katılan” sözcüğünün cümleye anlamca uymaması
mesini bekliyordu.
anlatımı bozmuştur.
B) Maç bittikten sonra sahada yalnızca ben ve arkada-
B) “Sınava” sözcüğünün ortak kullanılması anlatım bo-
şım kalmıştı.
zukluğuna yol açmıştır.
C) Çimenlerin üstünde oynayan çocuklar, kuşlar kadar C) “Kutluyorum” sözcüğünde ek fiil kullanılmaması an-
özgürdü. latım bozukluğuna neden olmuştur.
D) İnsan, genellikle sahip olduğu güzelliklerin değerini D) “Arkadaşları” sözcüğünde “-m” iyelik eki eksikliği an-
sonradan anlar. latımı bozmuştur.
E) Yazarın ve kardeşinin çocukluk anılarını hepimiz E) “Ve” bağlacının gereksiz kullanılması anlatım bo- 275
üzüntüyle dinledik. zukluğuna neden olmuştur.
6. Birden çok yüklemi bulunan cümlelerde ortak kullanılan 9. Her sabah çiçeklerin suyunu verir, güneşe çıkarırım.
zarf tümlecinin cümledeki yüklemlerle uyumlu olması Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıda-
gerekir. kilerden hangisinde doğru açıklanmıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymamak- A) Öznenin ikinci yüklemle uyuşmaması anlatım bo-
tan kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır? zukluğuna neden olmuştur.
A) Gözü yaşlı anne, askerden gelen oğluna sarılıp çok B) İkinci cümlede nesnenin eksik olması anlatım bo-
özlediğini söyledi. zukluğuna yol açmıştır.
B) Vergi ile ilgili kanunlar yeniden oluşturuldu ve dü- C) Zarf tümlecinin ortak kullanılması anlatım bozuklu-
zenlemeye tabi tutuldu. ğuna neden olmuştur.
C) Bu durumu anlayışla karşılayacağını sanmıyorum. D) İkinci cümlede dolaylı tümleç eksikliği anlatım bo-
zukluğuna neden olmuştur.
D) Türkiye’ye kaçak girmek isteyen polis altı yabancıyı
E) Dolaylı tümlecin yanlış yerde kullanılması anlatım
yakaladı.
bozukluğuna yol açmıştır.
E) Hiç kendini düşünmedi, toplumun mutluluğu için ça-
lıştı.
10. Bir sözcüğe getirilen yapım ekinin sözcük türetme man-
tığına ve anlama aykırı olması, sözcüğün yanlış yapılan-
dırılmasına neden olur.
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya örnek ola-
bilecek bir anlatım bozukluğu vardır?
7. Romanı biçimsel ve dil bakımından inceleyip romanla
ilgili eleştirilerimi yazacağım. A) Herhâlde zamanında gitmiş olsaydık formları mutla-
ka verirdik.
Bu cümlede bir sıfatla bir ad aynı tamlanana bağlandığı
B) Umut ediyorum bu yıl hepiniz sınavı kazanacaksı-
için ---- meydana gelmiştir.
nız.
Yukarıdaki açıklamada boş bırakılan yere aşağıdaki-
C) Bilinçleşen gençlik her şeyin en iyisini yapacaktır.
lerden hangisi getirilmelidir?
D) Yaklaşık üç yıla yakındır bir insanlık dramı yaşanı-
A) çatı uyuşmazlığı B) özne eksikliği
yor burada.
C) sırlama hatası D) tamlama yanlışlığı
E) Hikâyenin içeriği, dili ve konusu hakkında yorumu-
E) tümleç uyuşmazlığı
nuzu bekliyorum.
11. Yüklemlerinden biri olumlu, diğeri olumsuz olan sıralı

8. İnsan dışı çoğul varlık ya da kavramların özne görevi cümlelerde, birinci yüklemde ek fiilin kullanılmaması
üstlendiği cümlelerde yüklem tekil olmalıdır. anlatım bozukluğuna neden olur.
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya örnek var-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymamak-
dır?
tan kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?
A) Bilginin yarar sağlaması, onun düşünerek kullanıl-
A) Söz konusu eksiklikleri kim giderecek, nasıl giderile-
masına bağlıdır.
cek?
B) Elbette elektronik çağ önümüze yeni olanaklar geti-
B) Gelecek yıl sizin ilçeye taşınacağımı düşünüyorum. riyor gibi.
C) Toplantıda alınan kararlar, şirketin geleceği açısın- C) O yönetmenle çalışmak son derece zevkli ve öğreti-
dan çok önemliydi. ci bir özelliğe sahipti.
D) Sinema, bence bir ürün ortaya koymanın en zor ol- D) Genç yönetici, zeki ve çalışkan; üstelik küçük he-
duğu alanlardan biri. saplar peşinde değildi.
276 E) Festivaldeki etkinlikler, festivale gelen ziyaretçiler E) Sorumluluğunu aldığı işleri asla aksatmaz, iş bitin-
tarafından ilgiyle izleniyorlar. ceye kadar dikkatle takip ederdi.
DİL BİLGİSİ
3
DİL BİLGİSİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öge eksikliğinden 4. (I) Altı çocuklu bir ailenin en küçüğü olarak dünyaya gel-
kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır? dim. (II) Çocukluk yıllarımı çok rahat geçirdim diyemeye-
ceğim. (III) O yıllarda her aile gibi biz de zar zor geçiniyor-
A) Bu olaydan sonra, o günleri yaşayanlar bilir, hiçbir
duk. (IV) İsteklerimin çoğunu yerine getiremiyordu ailem.
şey eskisi gibi olmadı.
(V) Geçmişin bu acı sahneleri beni motive etmiş, her
B) Toplantıdan çıkanlar derin bir nefes alıyor, bir daha zaman çalışma azmi vermiştir.
içeri girmek istemiyorlardı.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinde
C) Görevli, evin bahçesini arada bir, merdivenleri ise
anlatım bozukluğu yapılmıştır?
hiç silmiyordu son günlerde.
D) Bahçedeki çocuklar seni soruyor, ne zaman gelece-
ğini merak ediyorlarmış.
E) Okula gitmeme karşı çıkmış, hatta kitap okumamı

bile engellemişti.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk-

luğu yoktur?
A) Bir sanatçının yeteneği, doğruluk ve cesaretle el ele

2. Yazarın bu son öyküsünde de anlatımı son derece yalın vermeyince hiçbir anlamı kalmaz.
fakat kesinlikle sıradan değildir.
B) E. Zola’nın yapıtları, sınırları aşarak dünya edebiyatın-
Bu cümledeki anlatım bozukluğu, aşağıdakilerden da silinmez izler bıraktılar.
hangisiyle giderilebilir?
C) Uzun bir aradan sonra geldiğimiz İtalya'da daha ilk
A) “kesinlikle” yerine “mutlaka” getirilerek andan itibaren içimizi bir merak kaplıyor.
B) “değildir” sözü cümleden atılarak
D) Ülke olarak son dönemlerde AB’ye yaklaşıyor mu-
C) “öyküsünde” yerine “yapıtlarında” getirilerek yuz yoksa uzaklaşıyor muyuz?
D) “yalın” sözü “yalındır” yapılarak E) Bir yapıtı değerli kılan, üzerinde ne kadar çalışıldığı
değil, nasıl bir duyguyla yazıldığıdır.
E) “sıradan” yerine “anlaşılır” getirilerek
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk- 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk-
luğu vardır? luğu vardır?
A) Binanın temeline konacak taş bulunamayınca teme- A) Bu romanda, büyük kentlere göçen yoksul halkın
le beton döktüler. yaşamı başarıyla sunulmuş.
B) Onu en çok ilgilendiren, gazetenin mizah sayfası ile B) Sanatçılar, güzel yapıtları kendi kültüründen, tari-
spor haberleridir. hinden yararlanarak ortaya koyarlar.
C) Günlük çalışmalarınızda düzenli olmalısınız çünkü C) İnsanların iç ve dış dünyalarında yaşadıkları, birçok
başarının sırrı budur. yapıta konu olmuştur.
D) Üç gün önce birileri tarafından balkon kapısı kırılmış D) İnsanoğlunun tek düşüncesi, genç, sağlıklı ve uzun
ve soyulmuştu. yaşamak olmamalıdır.
E) İnsanın sevgi görmesi, başkalarına sevgi gösterme- E) Hoşgörü, barış ve sevgi dolu bir hayat için vazgeçil- 277
sine bağlıdır. mez değerlerden biridir.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk- 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk-
luğu yoktur? luğu yoktur?
A) İnsan ancak evreni tanırsa yaşamın özündeki ger- A) Konuşmacılar, sonunda aynı görüş birliğine vardı-
çekleri anlar. lar.
B) Hiç kimse yorumcuların hata yapacaklarını düşün- B) İyi bir konuşmacı, dinleyicisini çok iyi tanıması gere-
müyorlar.
kir.
C) Bilgiden yararlanma oranı hiçbir zaman aynı hızla
C) Yapıtlarının dili sade fakat anlatımı özgün değildi.
gelişmemiştir.
D) Anlattıklarını kimse duymamış, bu yüzden de hiçbiri
D) Bir maçta hakemin hata yaptığı, TV’de “ileri al, geri
inanmamıştı.
al”larla irdeleniyor.
E) Ne söylediklerine ne de yaşadıklarına inanamıyordu E) Güzel ve etkili konuşmanın başta gelen koşulların-

çocukcağız. dan biri de açıklıktır.
8. Başım alıp gidem gurbet illere

Ne sen beni unut ne de ben seni
Bu dizelerdeki anlatım bozukluğunun benzeri aşağı- 11. Hiç kimse, orada olanları düşünmemiş, her şey yolun-
dakilerin hangisinde vardır? daymış gibi çalışmaya devam etmişti.
A) Sait Faik, sanatını ve dünya görüşünü insan sevgisi Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için
üzerine koyan bir yazarımızdır. aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılmalıdır?
B) Sait Faik, çağdaşı olan yazarlardan farklı bir teknik- A) “Hiç kimse” yerine “bazıları” sözcüğü getirilmeli.
le karşımıza çıkmıştır.
B) “Gibi” yerine “kadar” sözcüğü getirilmeli.
C) Sait Faik, çağdaşları gibi “nesnel gerçeklik”le yaz-
mamıştır öykülerini. C) “Her şey”den önce “herkes” sözcüğü getirilmeli.
D) Sait Faik, diğer yazarlardan farklı olarak şiirsel bir dil D) “Orada” sözcüğü cümleden atılmalı.
kullanmıştır öykülerinde. E) “Düşünmemiş” yerine “tahmin edememiş” sözü ge-
E) Sait Faik, İstanbul’un sıradan insanlarını anlatmış- tirilmeli.
tır, siz ise yalnızca İstanbul’u.

luğu vardır?
12. Aşağıdaki cümlelerden hangisi dil ve anlatım yönün-
A) Delikanlının çalışkanlığı, dürüstlüğü örnek olmuştu den doğrudur?
mahalleye.
A) Önce sen, sonra da ben bu kitabı okuyayım.
B) Bu yazarın kitaplarını, daha çok öykülerini, severek
B) Onun size söyledikleriyle anlattıkları birbirini tutmu-
okuyorum.
yor.
C) İnsandaki düşünme yeteneği, anlatma yeteneğin-
den daha çok gelişmiştir. C) Türk milletinin nasıl bir insan olduğunu herkese gös-
terelim.
D) Yöresel sorunlara çözüm üretmek ya da katkıda bu-
lunmak, tüm insanlığı ilgilendirmeyebilir. D) Bu sanatçının birkaç yapıtını daha önce okumuş-
278
tum.
E) Sanatçının son eserindeki dil kusurları eseri okuyan
herkesi rahatsız ediyor. E) Bana telefon edip eve hemen dönmem istendi.
DİL BİLGİSİ
4
DİL BİLGİSİYLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
luğu vardır? 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu
A) Kahkahalarla gülerken birden sinirlenmesine anlam vardır?
veremedim. A) Sonbaharda, sararan ve kuruyan yaprakların üze-
B) Gelecek günlerin kimlere acı, kimlere mutluluk geti- rinde yürümek, beni her zaman hüzünlendirmiştir.
receği bilinmez. B) Her türlü etkiden arınmış resim yapabilmek, uzun
C) Çocuğun cesur davranışlarından hepimiz çok etki- zaman alan bir çaba gerektirir.
lenmiştik. C) Şiirin toprağını sürekli işleyen, havalandıran, ya-
D) Sanatçı, olmayanı ortaya koyar; eleştirmen, olanı şamla besleyip zenginleştiren ozanlar vardır.
değerlendirir. D) Teknoloji, gelişmeden önce ve sonra, insanların
E) Çok dikkatli davran ama bu sınavı da mutlaka ka- daha farklı düşüncelere sahip olduğu çok açık.
zan. E) Kendi düşüncesi olmayanlar, kendilerine görüşlerini

kabul ettirenlerin altında ezilirler.
2. (I) Gabaklar’daki kaçak yapılaşma, bu eşsiz denizin ve

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisindeki altı çizili söz-
yeşil dokunun geleceğini tehdit ediyor. (II) Buraya birkaç
cüğün atılması, anlamda daralmaya yol açmaz?
kilometre uzaklıkta çok katlı “izinsiz” tesisler yükselmeye
başlamış. (III) Oysa bu kıyılar, Ege ve Akdeniz’in bozul- A) Televizyon sabahtan beri açık olduğu hâlde kimse
mamış son doğal mekânları; özenle korunması gereki- onu izlemiyordu.
yor. (IV) Yerel yönetimler ve özel çevre koruma, Datça
B) Uzun bir tartışmadan sonra yazının başlığı konu-
yarımadasına gözü gibi bakmalı, ödünsüz sahiplenmeli.
sunda anlaştılar.
(V) Doğayla uyumlu küçük yerleşimler dışında, “yapsat-
çılık”a pirim verilmemeli. C) Yıllar sonra ülkesine döndüğünde geçmişi hatırla-
mak bile istemiyordu.
Numaralanmış cümlelerin hangilerinde anlatım
bozukluğu vardır? D) Kitabı okuyup bitirdiğinizde kafanızın içinde bir sürü
yanıtsız soru beliriyor.
A) I ve III B) II ve IV C) III ve IV
E) Ben bir daha senin kitaplarını almam, onları asla
okumam, diyordu.
3. Bir edebî yapıtın okuyucuda iz bırakabilmesi için dilin 6. Bu kitabın öğrencilerin ilgi çekecek bir anlatımı olduğu-
değişik anlatım özelliklerini içermesine bağlıdır. nu biliyoruz.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin

aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır? hangisiyle giderilir?
A) “Edebî yapıtın” yerine “sanat yapıtının” getirilmeli. A) “Öğrencilerin” yerine “öğrencilere” getirilmeli.
B) “İçermesine bağlıdır” yerine “içermesidir” getirilmeli. B) “İlgi çekecek” yerine “dikkat çekecek” denmeli.
C) “Okuyucuda” sözcüğü atılmalı. C) “Anlatımı” yerine “üslubu” getirilmeli.
D) “Özelliklerini” yerine “inceliklerini” getirilmeli. D) “İlgi” yerine “ilgisini” denmeli.

279
E) “İçin” sözcüğü atılmalı. E) “Biliyoruz” yerine “tahmin ediyoruz” getirilmeli.
7. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım bozukluğunun 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı eki eksikliğin-
nedeni yanlış açıklanmıştır? den kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Dostlarıyla arasındaki sorunları çözmüş, daha iyi A) Çocuk kendi kendine ne güzel oynuyor, onun dikka-
davranmaya başlamıştı. (dolaylı tümleç eksikliği) tini dağıtma.
B) Başka yazılardan o kadar çok alıntı yapılıyor ki kişiyi B) Yaşlı kadın çiçekleri seviyor, onlara kendi çocukları
okumaktan soğutabilir. (özne eksikliği) gibi bakıyordu.
C) Kitabın ilk sayfalarında çok sıkıldıysa da orta bölüm- C) Hiçbir sanatçıyı kıskanmıyorum ve hiçbirine de asla
lere geldiğinde kitaba kaptırdı. (çatı uyuşmazlığı) özenmiyorum.
D) Başkalarının düşüncelerine pek önem vermiyorum, D) Savaşlar yıkıcı ve kötüdür ama bazen olumlu atılım-
ların nedeni de olabilir.
gerçeklerden uzak buluyorum çünkü. (nesne eksik-
liği) E) Eğik çizgi, düzyazı içine alınan ve yan yana yazan
E) Arkadaşım yazdığı öyküleri bana, ben de yazdığım dizeleri ayırmada kullanılır.
şiirleri ona gönderiyorum. (yüklem eksikliği)

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne - yüklem vardır?
uyumsuzluğu vardır? A) Her insanın, başkalarının işlerini de kendi işi gibi
A) O yıllarda bazılarımız, henüz ne olup bittiğini anla- yapması gerekmez.
yamayacak yaştaydık. B) Üzümden sirke, pekmez yapılıyor; ayrıca üzüm, ku-
B) Salon oldukça sessizdi yalnız arada bir çocuk sesle- ruyemiş olarak da pastalara lezzet katıyor.
ri duyuluyordu. C) Yeryüzünde çeşit çeşit insanlar olduğunu, dikkatli
davranmamız gerektiğini söylerdi bize.
C) Geceleri büyüklerimizden biri kitap okur, diğerleri de
onu dinlerdi. D) Sözlerinin yarısını yutarak, yarısını ezip büzerek
karmakarışık bir şey anlattı; güldü, güldü…
D) Çocuk epeyce büyümüş, ne istediğini anlatacak ka-
dar konuşabiliyordu. E) Tehlikesiz bir yaşam düşlemek, bir gün içinde mil-
yarder olmayı düşlemek gibidir.
E) Kuralları kimsenin çiğnemesine izin vermez, herkes
de buna tepki göstermezdi.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem eksikliğin-

den kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
9. Sanatçı, bu romanın çevirisini çok güzel yapmış; bu
A) Uzun yaz gecelerinde bazen onlar bize, bazen de
hâliyle aslından daha çok okunacağa benziyor.
biz onlara giderdik.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağı-
B) Onu karşımda görünce gözlerime inanamadım, çok
dakilerden hangisidir?
şaşırdım.
A) Gereksiz sözcük kullanımı
C) Herkes kendi havasındaydı, onunla ilgilenmiyordu.
B) İkinci cümlede özne eksikliği
D) Pek az şiir, okunduğunda herkesçe aynı biçimde
C) Anlamca çelişen sözcük kullanımı
yorumlanır.
D) Yanlış anlamlı sözcük kullanımı
280 E) Bu kentin ara sokaklarında yürürken ilginç görüntü
E) Çatı uyuşmazlığı çıkar karşınıza.
DİL BİLGİSİ
TEST
1 AMATÖR
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir sözcüğün yan- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül (,) kaldırılır-
lış yerde kullanımından kaynaklanan anlatım bozuk- sa cümlenin anlamı değişir?
luğu vardır?
A) Yemyeşil dallarda rengarenk kuşlar, rüzgârın şarkı-
A) Bu kişiler nasıl insanlara saygılı olmamız gerektiği sına tempo tutuyorlar.
konusunda ahkâm kesip duruyor.
B) Ana dilini bilmeyen kişiler, duygularını ve düşünce-
B) Yaramazlıklarına dayanma gücüm giderek azalıyor lerini yeterince anlatamaz.
ve kendimi zor tutuyorum.
C) Hafif bir rüzgâr, tarlalardaki buğdayların başaklarını
C) Yaz boyunca on tane kadar kitap okuduğumu sana dalgalandırıyordu.
söylemeliydim.
D) Bahçedeki kuş, yuvasına yerden topladığı çalı çırpı-
D) Bahçe düzenlemesi on güne kadar bitirilecek ve otu- ları hızla taşıyordu.
rulacak duruma gelecek.
E) Mutluluk, yaşamın güçlükleriyle mücadele cesareti
E) Bu konunun birçok kaynaklarda yer aldığını öğret- olanlara gülümser.
menim söyledi.
5. (I) Yörenin tarihî evlerinde yaşamın geçtiği esas bölüm,

ikinci kattır. (II) Bu kata genellikle ahşap tırabzanlı, döner
2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde anlam açık değil-
bir merdivenle çıkılmaktadır. (III) Odalar hem yatma hem
dir?
oturma hem de yemek yerken kullanılır. (IV) Odalardan
A) Kesinlikle buradan ayrılmayacağım mı dedi? biri diğerlerine oranla daha büyük ve süslü olarak yapılır
B) Bu kitabı okursan, hiç pişman olmazsın. ve misafir ağırlamak için kullanılırdı. (V) Üst kat odaları,
genellikle sokağa doğru çıkmalı olup alt kata göre daha
C) Bu romanı sana kimin önerdiğini biliyor musun? planlıdır.
D) Düşüncelerimi yalnız sana söyleyebiliyorum. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
E) Bu konuyla ilgili fazla bir şey bildiğini sanmıyorum. anlatım bozukluğu yapılmıştır?
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir sözcüğün

gereksiz kullanımı, anlatım bozukluğuna neden 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir sözcüğün yan-
olmuştur? lış yerde kullanılması, anlatım bozukluğuna neden
A) İnsan, belli bir yaştan sonra ailesinden ve çevresin- olmuştur?
den aldığı değerleri geliştirir. A) Onu karşımda görünce elim ayağıma dolaştı inan ki.
B) Dostları insana sırt çevirirse insan o zaman yalnız B) Sağlam bir dünya görüşü olmayan insanlar, eleştiri
ve tek başına kaldığını anlar. yapamaz.
C) Burada hem gökyüzüne hem de denize yakınsınız C) Dünya edebiyatında aynı görüşte birçok edebiyatçı
ya da öyleymiş hissine kapılıyorsunuz. vardır.
D) Bazen düşünüyorum da kimi sözleri hiç duymasak D) İlk sokak lambaları yandığında ne kadar mutlu ol-
ne iyi olurdu, diyorum. muştuk.
E) Açık hava sporları, bir kere denemiş olan için bir tut- E) Eğitimdeki en büyük sorun, bence, kaynak yetersiz- 281
ku, bir yaşam biçimi hâlini alıyor. liğidir.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuk- 10. ''Onunla uzun yıllardan beri görüşürüz.'' cümlesindeki
luğu vardır? anlatım bozukluğu, aşağıdakilerin hangisiyle gideri-
lebilir?
A) Asya' nın her tarafında konuşulan Türk dili, ulusu-
muzun ne kadar geniş bir alana yayıldığını göster- A) “görüşürüz'' yerine “görüşüyoruz'' denmeli.
mektedir. B) “Onunla'' sözcüğü atılmalı.
B) Çağdaş uygarlığımızın en büyük sorunu, ülkeler ve C) “yıllardan'' yerine “yıllardır'' getirilmeli.
kıtalar arasındaki gelir dengesizliğidir.
D) “uzun'' sözcüğü atılmalı.
C) Yaşamı anlatmayan bir edebiyat düşünülemez çünkü
E) “uzun'' sözcüğünden önce “ben'' getirilmeli.
o, edebiyatı edebiyat yapan temel ögedir.
D) Kitap, insanın her yerde ve istediği zaman baş başa

kalabileceği bir dosttur.
E) Bu sanatçı öncelikle yaşamdaki güzellikleri yakalar,

biz de onun yazdıklarını zevkle okurduk.
11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili sözcük,

yanlış anlamda kullanılmıştır?
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözün yanlış A) Sel suları, Bartın ve çevresini büyük zarara uğrattı.
yerde kullanımından kaynaklanan anlatım bozuklu- B) Bu sınavı kaybetme şansım daha yüksek diye kay-
ğu vardır? gılanmayın.
A) Tek tek kitaplar ele alınıp incelenecek öğretim yılı C) Mahalle halkı, bu olaya tepkisiz kalamayacaklarını
başlamadan. ilgili yerlere bildirdi.
B) Kitap yazma konusundaki önerinizi, öyle sanıyorum D) Yeni kurulan mahallelerde binaları birbirine
ki kesinlikle kabul etmez. yakın yapıyorlar.
C) Bizim başlattığımız çalışmalar, çevreye yararı ve za- E) Kültürsüzlük, Türkiye'nin siyasi ve ekonomik çarpık-
rarı olmayan çalışmalardı. lığını besliyor.
D) Öğrencilerimin ne kadar çalışkan biri olduğunu hepi-

miz biliyorduk.
E) Birbiri ardınca oluşan olumsuz gelişmeler, halkın

huzurunu bozmaya yetti.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç

eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu var-
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgülün kaldırıl-
dır?
ması, anlamın değişmesine yol açar?
A) Benzine yapılan zam yüzünden bundan sonra okula
A) Genç sanatçı, son eseriyle ülke çapında bir başarı- yürüyerek gideceğiz.
ya imza atmıştı.
B) Bu kadar uğraştıktan sonra bu kez kesin ihaleyi biz
B) Çocuk, kitaplarının bazılarını kütüphaneye bağışla- alacağız.
mıştı.
C) Geçen yıl sınavda başarılı olamadım, oysa çok iyi
C) Müzik, tüm hızıyla sürüyor, kimse müzikle ilgilenmi- çalışmıştım.
yordu.
D) Herkesin günlük modaya ayak uydurması, tekstilci-
D) Yaşlı, her şeye inanır; orta yaşlı, her şeyden kuşku- leri sevindiriyor.
lanır.
282 E) Toplantıyı hem yönetmiş hem de toplantıya konuş-
E) Okul, spor etkinliklerinin sevdirildiği yer olmalıdır. macı olarak katılmıştı.
DİL BİLGİSİ
TEST
1 UZMAN
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcüğün 4. Akarsular, hava olayları, dalgalar ve birçok başka doğa
gereksiz kullanılması, anlatım bozukluğuna neden olayları yerkabuğunu sürekli değiştiriyor.
olmuştur?
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağı-
A) Çalışanların hiçbiri müdürlerini beğenmemiş, biz de dakilerden hangisidir?
onun düşüncelerini desteklememiştik.
A) Özne-yüklem uyuşmazlığı
B) Çok akıllı, saygılı, becerikli ve oldukça hünerli bir ço-
B) Tamlayan eksikliği
cuktu, verdiğimiz her işi kusursuz yapardı.
C) Çokluk ekinin gereksiz kullanılması
C) Buraya geldiğimden beri onun ne sesini ne de o gü-
zel yüzünü gördüm. D) Tümleç eksikliği
D) Davet edilen herkes o toplantıya katılmış, orada dü- E) İyelik ekinin gereksiz kullanılması
şüncelerini açıklamamıştı.
E) Son günlerde şirket işlerinin ilerlemesini güçlendiren

bu adamı görevden aldılar.
2. I. Yetkililer, öğrencilerin de düşüncelerini öğrenmek, 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemden sonra

faydalanmak istediler. gelen sözcük ya da sözcükler atılırsa anlamda bir
daralma olmaz?
II. Karikatür sanatçısı ulusal ve evrensel kültürü özüm-
semiş olması gerekir. A) Birçok romanı, öyküyü, ilk sayfalarında terk ederim
III. Önce kendi sorularını nasıl çözeceğini düşün; sonra bana bir şey vermediklerini düşünerek.
yardım edersin. B) Herhangi bir konuda bilgisi, hüneri olan kişilerin ilk
IV. Okulun spor salonunda her yıl, sınıflar arası futbol işleri, halktan soyutlamak oluyor kendilerini.
turnuvası yapılıyordu.
C) Bazı ozan ve yazarlar vardır yaşadıkları dönemde
V. Bir ıhlamur ağacının değerini, çocukluğu ıhlamurlar yeterince tanınmamış.
arasında geçen bilir.
D) Birey olma yetkinliği kazanamamış kişilerde sık gö-
Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde anlatım bozuklu- rüldüğünü biliyoruz bencilliğin.
ğu yoktur?
E) Karikatürlerin, gazete ve dergi sayfalarından evlerin,
galerilerin duvarlarına çıkmasını istiyorlar onlar.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı uyuşmazlığın-

dan kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?
A) Satılan her şeyin bir değeri vardır; önemli olan, o
luğu vardır?
değeri iyi bilmektir.
A) Camlar, yağmurdan ve tozdan iyice kirlenmişti.
B) İlçe, en kısa zamanda bir konferans salonu yapıla-
rak halkın hizmetine sunacak. B) Havalar düzelir düzelmez kendini şehrin dışına at-
mıştı.
C) Tüm yasaklamalarda amaç, düşünce akımını dur-
durmak, düşünceyi engellemektir. C) Yıllarca uğraşıp kazandığım her şeyi, sizin gibi arka-
daşlar sayesinde kaybettim.
D) Güneşi sabahları kucaklayan sis gibi, güzel yapıtları
saran sis de doğaldır. D) Denizden uzakta martı görebileceğimi hiç düşünme-
miştim.
E) Derin bir düşünceyi anlamak, o düşünceyi kavradı- 283
ğımız anda mümkündür. E) Saatin on bire yaklaştığını görünce yerinden fırladı.
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcüğün 10. (I) Çok çalışkanım ve kendime göre bir düzenim var.
gereksiz kullanımı, anlatım bozukluğuna neden (II) Belleğim, zaman zaman parazit yapsa da güçlüdür.
olmuştur? (III) Okumayı çok severim ve okuduğum önemli yerleri
A) Oyuncunun, oyun metnindeki bir karakterin arka- kolay kolay unutmam. (IV) Çabuk öfkelenirim fakat
sında yatan insanı, kaç insandan topladığını biliyor ilişkilerim de daha çok kendimi suçlu bulurum. (V) Tar-
musunuz? tışmayı severim ama insanları kırdığım için genellikle
uzak dururum.
B) Tiyatro da, öteki sanatlar gibi, yalnızca kendi kendi-
siyle yetinemeyecek kadar önemli bir sanat dalıdır. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisin-
de anlatım bozukluğu vardır?
C) Edebiyat, tiyatro için düşünce oluşturma ve uygula-
maya geçme bağlamında tek kaynak değildir. A) I B) II C) III D) IV E) V
D) İyi bir figür kompozisyonu, ancak çok sayıda güzel

şey arasından çıkartılabilir, tıpkı balın çok sayıda çi-
çekten toplanması gibi.
E) Batı'da, tiyatro eğitimi veren pek çok kurumda ede-

biyat, karakter oluşturmada eşsiz bir laboratuvar sa- 11. Üç kişiden ibaret saz heyeti, yerli hasır iskemlelerin üze-
yılmaktadır. rine, dikkat çeken bir ciddilikle oturmuşlardı.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun giderilmesi

için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
A) “İskemlelerin” sözcüğünün yerine “kilimlerin” sözcü-

ğü getirilmelidir.
B) “İbaret” sözcüğünün yerine “oluşan” sözcüğü getiril-
luğu yoktur?
melidir.
A) Bu olaylar benim hiç başımı ağrıtmadı.
C) “Dikkat çeken” söz öbeği cümleden çıkarılmalıdır.
B) Karşıma oturup yüksek sesle konuşmaya başladı.
D) Yüklemdeki üçüncü çoğul kişi eki çıkarılmalıdır.
C) Ne o benden ne de ben ondan vazgeçebiliyorum.
E) “Saz heyeti” söz öbeği, “saz ekibi” şeklinde düzeltil-
D) Bu eve bir türlü ısınamıyor, taşınmak istiyordu.
melidir.
E) Çalışmasını alabildiğince uzatmaya çalışıyordu.

9. Belgisiz sıfatlarla çoğullanmış adlara çoğul ekinin getiril- vardır?
mesi anlatımı bozar.
A) Vücudumuz çeşitli özelliklere sahip milyarlarca hüc-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kuralı örnekle- reden oluşur.
yen bir anlatım bozukluğu vardır?
B) O saray gibi evden hatırımda kalan tek şey, duvar
A) Birkaç gün sonra tatile gideceğini söyledi. saatinin sesiydi.
B) Bazı insanlar, başarmak için çaba göstermezler. C) Erken yaşta sahip olunan bir kitaplık, insanın gelişi-
C) Kitap okumak isteyenler, her türlü güçlüklere katlan- mini olumlu yönde etkiler.
malıdır. D) Sinir sistemindeki hücreler, çevreden gelen uyaran-
D) Birçok mağazada yüzde yetmişe varan indirimler ları almaya ve tepki vermeye yarar.
var.
284 E) Bu televizyon kanalında çocuklar için heyecanlı film-
E) Her insanın algılama gücü aynı değildir. ler ve ilgi çekici diziler yayınlanıyor.
DİL BİLGİSİ
TEST
1 ŞAMPİYON
1. Piyasada birbirinden değişik birçok vazo bulabilir ve 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu
evinizi istediğiniz gibi süsleyebilirsiniz. yapılmıştır?
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni, aşağı- A) Karşılaşılan fırsatların doğru değerlendirilmesi için
dakilerden hangisidir? yaşamımızın her anını özenle yürümeliyiz.
A) Özne-yüklem uyumsuzluğu B) Şiiri, serin sabahların ılık esintisi, karanlık gecelerin

ışığı, suskun akşamların sesi olarak görür.
B) Tamlama yanlışlığı
C) Bir toplumun kültür düzeyi, o toplumun ortaya koy-
C) Edat tümleci eksikliği
duğu yapıtlarla ölçülebilir ancak.
D) Özne eksikliği
D) Bir toplumun kazancı olan unsurlar, aslında bütün
E) Gereksiz sözcük kullanımı dünya için de bir kazançtır.
E) Bir konuda kitap yazmak, o konu ile ilgili her şeyin

bilindiği anlamına gelmez.
2. (I) Düşünüyorum da öğretmenimiz bizi belirli bilgilerin 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu
tutsağı yapmadan ne kadar güzel şeyler öğretmişti. (II) yapılmamıştır?
Kendi kendimize sorular sormamızı, yanıtlamamızı isti- A) Bazıları, yolculuğa başlarken ne yapmayı planladı-
yordu bizden. (III) Bize duvarın öte tarafındaki yolları larsa aynen onu geçirirler hayata harfi harfine.
gösteriyordu. (IV) O yollardan, kimimiz dağlara, kimimiz
B) Çekim eki getirilerek kullanılan belgisiz ve soru sıfat-
ovalara, kimimiz ormanlara vurduk kendimizi. (V) Kimi-
ları, sıfat olma özelliğini yitirirler.
miz de kentlerin, kalabalıkların ortasına attık kendimizi.
C) İki kıtayı birbirine bağlamada bir köprü olan ülkemiz-
Numaralanmış cümlelerin hangilerinde anlatım
de turistik ve tarih zenginlikleri vardır.
bozukluğu yapılmıştır?
D) Ülkemizde radyo, TV ve sinema seyircileri, diğer ül-
A) I ve V B) II ve IV C) I ve II
kelerden farklı beklentiler içindedir.
D) III ve V E) III ve IV
E) İnsanın havaya, suya ne kadar ihtiyacı varsa sanata
da o kadar ihtiyacı vardır.
6. Bisiklet sürme, buzda kayma, ip atlama, otomobil kullan-

ma gibi beceriler bir kez edindikten sonra bir daha yitiril-
3. ''Sınavda kalemi bozulan öğrenci, tam on dakika içinde mez.
kalemini yapmak için uğraştı.'' cümlesindeki anlatım Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağı-
bozukluğunun nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? dakilerden hangisidir?
A) Yan cümledeki fiilimsi eksikliği A) Özne-yüklem uyuşmazlığı
B) Bir sözcüğün gereksiz kullanılması B) Bir sözcüğün gereksiz kullanılması
C) Bir sözcüğün yanlış yerde kullanılması C) Tümleç eksikliği
D) Dolaylı tümleç eksikliği D) Çatı uyuşmazlığı

285
E) Anlamca çelişen sözcüklerin birlikte kullanılması E) Tamlama yanlışlığı
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz ek kulla- 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsilerin yapıca
nımı, anlatım bozukluğuna yol açmıştır? uyuşmazlığından kaynaklanan bir anlatım bozuklu-
ğu vardır?
A) Sanatçı, elinden bir kez çıkan bir eserin bir daha
kendisine geri dönmeyeceğini bilir. A) Bir ulusun sanatta yükselebilmesi için ulusal değer-
leri koruması, özgün bir sanat oluşturması gerekir.
B) Bu teknoloji işine girerken hepinizin beni koşulsuz
destekleyeceğinizi biliyordum. B) Bir ulus, ulusal zevkinden uzaklaşmışsa o ulusun
sanat alanında yaptığı şeyler, basit taklitlerden öte-
C) Yazı, insanı sonsuza dek temsil edebilecek en
ye gidemez.
önemli güç olarak duruyor karşımızda.
C) Başka ulusların sanat yapıtlarını taklit etmekle hiçbir
D) Diğer halk edebiyatı ürünlerinin yanında ağıtlar daha
ilerleme sağlanamayacağı bilinmelidir.
az bir yer kaplıyor.
D) Sanat, savaşların yarattığı korkunç dünyayı eleştir-
E) Öykücü, ömrü boyunca herkes için yazar; eseri be-
mek ve yeni savaşları önlemede bir araçtır.
ğenilsin ve okusun ister.
E) Güzel sanatlarda yükselmek isteyen her ulus, her
şeyden önce ulusal zevkini bulmaya çalışmalıdır.
11. “Dilini yitiren, sahip çıkmayan toplumlarda, ulusal bilinç

kökleşmez, yok olur gider.” cümlesindeki anlatım
8. I. Sesler, bağrışmalar giderek çoğaldılar, kıpırdaya-
bozukluğunun benzeri, aşağıdakilerin hangisinde
maz olduk.
vardır?
II. Evin görünüşü çok güzel, umarım çok da sağlamdır.
III. Saatlerce karşımda konuştu, sonra bıraktı gitti. A) Garipçiler, Türk şiir anlayışına kendilerine özel anla-
tım biçimleri getirdiler.
IV. Ona önem vermediğimiz için yakınlık da görmedik.
V. Senin ve arkadaşlarının bayramda beni aramasını B) Moliere’in bütün oyunları dilimize çevrilmiştir ama
çok isterdim. halk ilgi göstermemiştir.
Yukarıdaki cümlelerin hangisinde özne eksikliğin- C) Mizah ve güldürü unsurları bulunan bu roman, oku-
den kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? duğum en akıcı romandı.
A) I B) II C) III D) IV E) V D) Amacına ve hedefine ulaşmak isteyen birine kimse

engel olamaz.
E) Herkes yapılan konuşmayı dinliyor, en küçük bir tep-

ki bile vermiyordu.
9. İnşaat teknolojisiyle ilgili hem sizin hem de Mimar Kema-

lettin'in kitaplarından pek çok mühendis adayı faydalanı- 12. Kış akşamlarında, annem bize mısır patlatır, biz de
yor. sobanın başında ders çalışırdık.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu, aşağıdakilerin Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağı-

hangisinden kaynaklanmaktadır? dakilerden hangisidir?
A) Özne eksikliğinden A) Özne - yüklem uyuşamazlığı
B) Özne - yüklem uyumsuzluğundan B) Nesne eksikliği
C) Tamlama yanlışlığından C) Çatı uyuşmazlığı
286
D) Yanlış anlamlı sözcük kullanımından D) Tamlama yanlışlığı
E) Gereksiz sözcük kullanılmasından E) Ek fiil eksikliği

DİL BİLGİSİ
1. BÖLÜM ZAMİR
SES BİLGİSİ Konu Öğreten Test - 4 Sayfa 112
Konu Öğreten Test - 1 Sayfa 15 1. E 2. D 3. E 4. C 5. B 6. A 7. C 8. D 9. A 10. E 11. B 12. D
1. C 2. E 3. C 4. D 5. A 6. C 7. B 8. C 9. D 10. A 11. B 12. E
Konu Pekiştirme Testi - 7 Sayfa 114
Konu Pekiştirme Testi - 1 Sayfa 17 1. B 2. E 3. D 4. C 5. C 6. D 7. E 8. B 9. B 10. C 11. D 12. B
1. C 2. A 3. B 4. E 5. C 6. B 7. E 8. E 9. E 10. D 11. E 12. C
Konu Pekiştirme Testi - 2 Sayfa 19 1. B 2. C 3. E 4. B 5. C 6. C 7. D 8. D 9. B 10. A 11. C 12. C
1. B 2. C 3. B 4. C 5. C 6. D 7. A 8. C 9. D 10. A 11. D 12. E
YAZIM KURALLARI ZARF

Konu Öğreten Test - 2 Sayfa 33 Konu Öğreten Test - 5 Sayfa 124
1. C 2. D 3. B 4. B 5. D 6. C 7. E 8. D 1. C 2. E 3. B 4. D 5. B 6. A 7. E 8. C 9. A 10. E 11. A 12. A
Konu Pekiştirme Testi - 3 Sayfa 35 Konu Pekiştirme Testi - 9 Sayfa 126
1. E 2. E 3. D 4. B 5. A 6. D 7. D 8. E 9. B 10. A 11. A 12. C 1. D 2. A 3. D 4. C 5. C 6. C 7. E 8. B 9. D 10. B 11. E 12. E
1. D 2. D 3. C 4. D 5. C 6. D 7. E 8. B 9. A 10. D 11. A 12. C 1. D 2. A 3. A 4. E 5. A 6. D 7. C 8. C 9. E 10. D 11. D 12. E
NOKTALAMA İŞARETLERİ EDAT

Konu Öğreten Test - 3 Sayfa 48 Konu Öğreten Test - 6 Sayfa 134
1. A 2. B 3. E 4. D 5. C 6. D 7. D 8. C 9. A 10. A 11. C 12. C 1. D 2. E 3. B 4. E 5. B 6. A 7. C 8. C 9. C 10. D 11. A 12. C

1. C 2. B 3. C 4. B 5. E 6. C 7. A 8. E 9. C 10. C 11. A 1. A 2. B 3. D 4. C 5. A 6. E 7. E 8. C 9. E 10. B 11. D 12. E

1. E 2. A 3. A 4. C 5. D 6. A 7. B 8. D 9. D 10. C 11. C 12. C BAĞLAÇ-ÜNLEM
Konu Öğreten Test - 7 Sayfa 141
SES-YAZIM-NOKTALAMA 1. A 2. D 3. A 4. C 5. E 6. C 7. B 8. C 9. E 10. E 11. A 12. B
Amatör - 1 Sayfa 54
1. D 2. E 3. C 4. C 5. A 6. A 7. A 8. D 9. C 10. B 11. E 12. A
1. C 2. E 3. A 4. D 5. D 6. B 7. D 8. E 9. E 10. B11. B12. E13. B
Uzman - 1 Sayfa 56
1. E 2. B 3. A 4. A 5. E 6. D 7. A 8. C 9. A 10. C 11. B 12. B YAPI BİLGİSİ-SÖZCÜK TÜRLERİ
Şampiyon - 1 Sayfa 58
1. C 2. C 3. B 4. E 5. D 6. D 7. B 8. B 9. D 10. B 11. D 12. A
1. D 2. B 3. B 4. D 5. B 6. B 7. E 8. D 9. E 10. D 11. A 12. E
1. C 2. E 3. E 4. E 5. A 6. E 7. C 8. E 9. D 10. C 11. A 12. B
2. BÖLÜM Uzman - 1 Sayfa 149
YAPI BİLGİSİ-SÖZCÜK TÜRLERİ 1. E 2. A 3. A 4. C 5. C 6. A 7. D 8. B 9. E 10. E 11. E 12. B
1. E 2. C 3. E 4. D 5. A 6. E 7. B 8. C 9. D 10. A 11. C 12. A Uzman - 2 Sayfa 151
1. E 2. B 3. B 4. B 5. B 6. C 7. D 8. B 9. E 10. E 11. B 12. D
1. C 2. B 3. D 4. E 5. C 6. B 7. C 8. D 9. A 10. C 11. D 12. D Şampiyon - 1 Sayfa 153
1. C 2. E 3. E 4. E 5. A 6. E 7. A 8. D 9. E 10. C 11. D 12. D
1. C 2. A 3. B 4. B 5. D 6. E 7. A 8. A 9. D 10. E 11. C 12. A Şampiyon - 2 Sayfa 155
1. B 2. E 3. A 4. E 5. D 6. E 7. D 8. D 9. D 10. C 11. C 12. E
İSİM 13. E
1. A 2. D 3. B 4. E 5. C 6. E 7. C 8. B 9. A 10. C 11. D 12. B

1. D 2. D 3. B 4. B 5. A 6. D 7. C 8. B 9. D 10. D 11. B 12. D

1. B 2. E 3. E 4. E 5. D 6. D 7. B 8. A 9. B 10. B 11. C 12. C
SIFAT
1. B 2. C 3. D 4. C 5. E 6. D 7. E 8. B 9. C 10. E 11. C 12. B

1. D 2. B 3. B 4. D 5. B 6. A 7. D 8. E 9. C 10. D 11. E 12. A

1. A 2. E 3. E 4. C 5. B 6. D 7. C 8. C 9. B 10. D 11. C 12. B
3. BÖLÜM 4. BÖLÜM
FİİL CÜMLE BİLGİSİ
Konu Öğreten Test - 1 Sayfa 164 CÜMLENİN ÖGELERİ

1. E 2. A 3. A 4. C 5. B 6. D 7. E 8. D 9. D 10. D 11. C 12. C
Konu Pekiştirme Testi - 1 Sayfa 166 1. C 2. D 3. E 4. D 5. A 6. B 7. A 8. D 9. D 10. C 11. C 12. D
1. D 2. B 3. E 4. E 5. E 6. B 7. B 8. B 9. C 10. D 11. B 12. B

1. B 2. E 3. E 4. A 5. C 6. D 7. C 8. C 9. D 10. B 11. E 12. C Konu Pekiştirme Testi - 1 Sayfa 221
1. C 2. A 3. D 4. D 5. E 6. C 7. E 8. E 9. B 10. E 11. A 12. D
FİİLDE YAPI
1. B 2. A 3. D 4. B 5. D 6. D 7. E 8. E 9. B 10. E 11. B 12. A
1. B 2. B 3. E 4. C 5. E 6. D 7. D 8. A 9. B 10. D 11. B 12. C
Konu Pekiştirme Testi - 3 Sayfa 176 CÜMLE TÜRLERİ

1. E 2. B 3. E 4. B 5. D 6. D 7. D 8. D 9. B 10. D 11. D 12. A Konu Öğreten Test - 2 Sayfa 234
Konu Pekiştirme Testi - 4 Sayfa 178 1. D 2. E 3. B 4. D 5. C 6. D 7. B 8. E 9. B 10. D 11. E 12. B
1. D 2. A 3. E 4. B 5. D 6. B 7. D 8. A 9. E 10. E 11. E 12. C Konu Pekiştirme Testi - 3 Sayfa 236
1. D 2. D 3. C 4. A 5. C 6. A 7. B 8. C 9. A 10. D 11. C 12. E
FİİLİMSİLER
1. E 2. E 3. C 4. B 5. E 6. E 7. C 8. C 9. A 10. C 11. D 12. C
1. C 2. A 3. C 4. A 5. D 6. C 7. D 8. B 9. A 10. E 11. E 12. C

1. B 2. B 3. E 4. C 5. B 6. D 7. D 8. E 9. A 10. E 11. C 12. C
CÜMLE BİLGİSİ
Konu Pekiştirme Testi - 6 Sayfa 190 Amatör - 1 Sayfa 240
1. D 2. D 3. D 4. A 5. B 6. A 7. D 8. A 9. C 10. A 11. C 12. E 1. A 2. B 3. D 4. E 5. C 6. D 7. B 8. A 9. D 10. E 11. D 12. E
Uzman - 1 Sayfa 242

FİİLDE ÇATI
1. C 2. D 3. C 4. C 5. E 6. A 7. D 8. D 9. A 10. E 11. E 12. B
1. C 2. B 3. D 4. D 5. B 6. E 7. B 8. E 9. B 10. D 11. C 12. B Şampiyon - 1 Sayfa 244
1. E 2. D 3. D 4. C 5. A 6. A 7. C 8. D 9. D 10. C 11. A 12. B
1. E 2. C 3. C 4. D 5. A 6. D 7. C 8. A 9. C 10. E 11. C 12. D
5. BÖLÜM
Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları
1. A 2. C 3. B 4. E 5. C 6. E 7. E 8. B 9. C 10. A 11. A 12. E

1. D 2. B 3. A 4. A 5. E 6. B 7. A 8. A 9. C 10. E 11. B 12. E

1. E 2. D 3. A 4. D 5. D 6. C 7. D 8. A 9. C 10. C 11. B 12. B
Dil Bilgisiyle İlgili Anlatım Bozuklukları

1. C 2. B 3. D 4. A 5. B 6. E 7. D 8. E 9. B 10. C 11. D

1. C 2. D 3. D 4. E 5. C 6. D 7. A 8. E 9. D 10. E 11. C 12. D

1. E 2. C 3. E 4. D 5. E 6. D 7. C 8. E 9. B 10. E 11. C 12. A
1. A 2. E 3. B 4. D 5. C 6. D 7. E 8. A 9. B 10. D 11. B 12. C
Uzman - 1 Sayfa 283

1. B 2. D 3. B 4. C 5. E 6. C 7. D 8. B 9. C 10. E 11. D 12. D
Şampiyon - 1 Sayfa 285

1. C 2. C 3. B 4. A 5. E 6. D 7. B 8. B 9. C 10. D 11. C 12. E

Çap Yayınları - Dil Bilgisi Soru Bankası 2023 (HD)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Çap Yayınları - Dil Bilgisi Soru Bankası 2023 (HD)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YÜKSEKÖĞRETİM

u Ses Bilgisi - Yazım Kuralları -

u Yapı Bilgisi - Sözcük Türleri

Kitaplarımız, Talim Terbiye Kurulunun en son yayımladığı öğretim programında

SORULAR– oluşan, kendinizi sınamanızı

Konuya ilişkin KONU

Amatör Test ............................................................................... 54 Konu Öğreten Test 4 ................................................................. 197

Uzman Test ............................................................................... 56 Konu Pekiştirme Testi-7 ............................................................ 199

Konu Pekiştirme Testi-5, 6 ........................................................ 104 Şampiyon Test........................................................................... 244

Konu Pekiştirme Testi-12 .......................................................... 143 Uzman Test ............................................................................... 283

a. Büyük ünlü uyumu b. Küçük ünlü uyumu

A. BÜYÜK ÜNLÜ (KALINLIK-İNCELİK) UYUMU

✓ gel - i - yor sabah - leyin yeşil - imtırak meslek - taş

uyur - ken akşam - ki dayım - gil

✒ Bu ekler, bazı sözcüklerin ünlüleriyle uyuma girebilir.

✒ Birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.

✓ çok, bak, sel, gül, kol, dal, koş, git...

B. KÜÇÜK ÜNLÜ (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK) UYUMU

✓ ağaçlık, gelincikler, evlerimizde, seçenek, seçimlerin, açıklamalar...

✒ Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden sonra yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) gelmez.

✓ demokrasi, istasyon, metro, salon, mektup, şampuan, etüt, fakülte...

✓ avuç, kabuk, yamuk, kavun, yağmur, çamur, kavur, savur...

✓ öğrendiklerimiz, yoğunluk, kulaklık, kömürcü, uykucu...

✒ “o, ö” ünlüleri Türkçe sözcüklerin yalnızca ilk hecelerinde bulunur.

✓ ömür, kömürlük, yosun, söylev, ötecek, soğan...

✒ Bu kurala uymayanlar, Türkçe sözcük değildir.

✓ horoz, doktor, kolon, solo, rotasyon, kuaför, radyo, ozon...

✒ “o, ö, u, ü” ünlülerinden sonra “ı, i” dar-düz ünlüleri gelmez.

✓ müzik, üniversite, ümit, Budizm, turist, güzide, düzine...

✒ “-yor” eki, küçük ünlü uyumu kuralına da aykırılık gösterir.

✓ uyu-yor, gül-ü-yor, ağlı-yor, bekli-yor...

✓ bugün-kü, dün-kü, öbür-kü...

✒ Birleşik ve tek heceli sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz.

hâl eki getirildiğinde ünlü de - y - e > di - y - e ye - y - en > yi - y - en

2. ÜNLÜ DEĞİŞMESİ (KALINLAŞMASI)

✓ ben - e > ban - a sen - e > san - a

3. ÜNLÜ TÜREMESİ (ARTMASI)

UYARI ✓ bir - i - cik az - ı - cık, dar - a - cık genc - e - cik...

Bu ünlüler kimi kaynaklarda

omuz-u > omzu akıl-ım > aklım sabır-ım > sabrım

fikir-i > fikri resim-i > resmi ufuk-u > ufku

✓ sabır etmek > sabretmek kayıp etmek > kaybetmek

hapis olmak > hapsolmak emir etmek > emretmek

✒ Bazı birleşik sözcüklerin oluşumunda ünlü düşmesi görülür.

✓ kahve altı > kahvaltı cuma ertesi > cumartesi

sütlü aş > sütlaç ne asıl > nasıl

Yalı ova > Yalova güllü aş > güllaç

ne için > niçin kayın ana > kaynana

biri - birine > birbirine kayın ata > kaynata

✓ beniz-e > benze- uyu-ku > uyku

ileri-le > ilerle- çağır-ı > çağrı

sıyır-ık > sıyrık ayır-ım > ayrım

koku-la > kokla- devir-im > devrim

oyun-a > oyna- çevir-e > çevre

besi-le > besle- kavuş-ak > kavşak

sürede işlerini büyütmüştü.

Parçadaki “benizetirim > benzetirim, oyunayan > oynayan,

D. ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI

✓ denk - im > deng-im çelenk - i > çeleng - i AKLINDA OLSUN

✒ Yabancı sözcüklerin bazıları bu kurala uymaz.

2. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞMESİ)

✒ Sert ünsüzlerle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten sözcüklere “c, d, g” yumuşak ünsüzleriyle baş-

✒ Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaz.

Safranbolu İstanbul (özel ad)