Over dit boek

Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat
doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken.
Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke
domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrechttermijn is verlopen. Het kan per land
verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van
geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn.
Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de
lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.

Richtlijnen voor gebruik

Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken
uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven
leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op
automatisch zoeken.
Verder vragen we u het volgende:

+ Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door
individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciële doeleinden.
+ Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek
doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe-
den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien
hiermee van dienst zijn.
+ Laat de eigendomsverklaring staan Het “watermerk” van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het
project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet.
+ Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er
niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is
voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval
met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het
eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.

Informatie over Zoeken naar boeken met Google

Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit
allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken
op het web via http://books.google.com
3 2044020 605 168
A c55014

CADEM
A
R
CHRIST

VARDI TA
MA

EC
CLECO ST NIE
T
31GI

AN
YO
N

BOUGHT WITI
THE GIFT OF
WILLIAM GRAY ,
Of Boston, Mass.
(Class of 1829.)
Received 28 May,
1860.
TER-
 PATROLOGIÆ
CURSUS COMPLETUS , SEU
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA
OMNIUM SS. PATRUM , DOCTORUM, SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM ,
SIVE LATINORUM, SIVE GRÆCORUM,
QUI AB EVO APOSTOLICO AD ÆTATEM INNOCENTII : 111 (ANN . 1216 ) PRO LATINIS
ET AD PHOTII TEMPORA (ANN . 863) PRO GRÆCIS FLORUERUNT :
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUÆ EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICÆ TRADITIONIS PER DUODECIM PRIORA
ECCLESIÆ SÆCULA ET AMPLIUS ,
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS. COLLATAS,
PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA ;
DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS , VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUÆ TRIBUS NOVISSIMIS SÆCULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS AUCTA ;
INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ;
CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS , NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOR EM
DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ;
OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS , ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
DUCENTIS ET AMPLIUS INDICIBUS LOCUPLETATA ; SED PRÆSERTIM DUOBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS , ALTERO
SCILICET RERUM , QUO CONSULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALJSVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE
PATRUM , ARSQUE ULLA EXCEPTIONE, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ;
ALTERO SCRIPTURÆ SACRÆ , EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET
IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURÆ VERSUS,
A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS , COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CÆTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS,
CHARTE QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGIÆ DECURSU CONSTANTER
SIMILIS , PRETII EXIGUITAS , PRÆSERTIMQUE ISTA COLLECTIO , UNA , METHODICA ET CHRONOLOGICA ,
OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM ,
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA , EX OPERIBUS ET MSS . AD OMNES ÆTATES,
LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM .
SERIES GRÆCA
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIÆ GRÆCÆ
A S. BARNABA AD PHOTIUM ,
ACCURANTEJ. - P . MIGNE ,
Bibliothecæ SIVE
Cleri universæ ,
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIÆ ECCLESIASTICÆ RAMOS EDITORE .
PATROLOGIA , AD INSTAR IPSIUS ECCLESIÆ , IN DUAS PARTES DIVIDITUR , ALIA NEMPE LATINA , ALJA GRAECO -LATINA ; LATINA,
JAM INTEGRE EXARATA , VIGINTI ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA STAT, CENTUMQUE ETVILLE FRANCIS VENIT.GRÆCA
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. FRIOR GRÆCUM TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALIS COMPLECTITUR , ET
FORSAN CENTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM . POSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXHIBET IDEOQUE IN
TRA QUINQUAGINTA CIRCITER VOLUMINA RETINEBITUR. UNUMQUUDQUE VOLUMEN GRÆCO -LATINUM OCTO , UNUMQUODQUE
MERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETII HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR ,
COLLECTIONEY INTEGRAM SIVE GR .ECAM SIVE LATINAM COMPARET NECESSE ERIT ; SECUS ENIM , CUJUSQUE VOLUMINIS AM
PLITUDINEM NECNON ET DIFFICULTATC3 VARIA PRETIA ÆQUABUNT.

PATROLOGIÆ GRÆCÆ TOMUS XXII.

EUSEBIUS PAMPHILI CÆSARIENSIS EPISCOPUS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.- P . MIGNE EDITOREM ,

IR VIA DICTA D 'AMBOISE. PROPE PORTAM LUTETIÆ PARISIORUM VULGO D 'ENFER NOMINATAM
SEU PETIT -MONTROUGE.
11857
 SÆCULUM IV.

ΕΥΣΕΒΙΟΥ

ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ,
ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ ΕΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ,

ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ .

EUSEBII PAMPHILI,
CÆSAREÆ PALÆSTINÆ EPISCOPI,

OPERA OMNIA QUÆ EXSTANT,

CURIS VARIORUM , NEMPE :

DENRICI VALESIT , FRANCISCI VIGERI, BERNARDI MONTFAUCONII, CARD . ANGELO MATI

EDITA ;

COLLEGIT ET DENUO RECOGNOVIT J.-P . MIGNE,

BIBLIOTH EGA GLERI UNIVERSE ,
SIVE
CURSUUM COMPLKTORUN IN SINGULOS SCIENTIB ECCLESIASTICA RAMOS EDITOR .

TOMUS QUARTUS.

VENRONT SEX VOLUMISA 60 FRANCIS GALLICIS .

C EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.- P . MIGNE EDITOREM ,

IN VIA DICTA D 'AMBOISE , PROPE PORTAM LUTETIÆ PARISIORUM VULGO D 'ENFER NOMINATAY,
SEU PETIT -MONTROUGE.

1837
 1860. Manar
Yraj. Fumul ELENCHUS
‫ هر‬.
AUCTORUM ET OPERUM QUÆ IN HOC TOMO XXII CONTINENTUR .

EUSEBIUS PAMPHILI CÆSARIENSIS EPISCOPUS.

APOLOGETICA .
Demonstratio evangelica. " col. 9
Liber contra Hieroclem . 795
EXEGETICA .
De nominibus Hebraicis . 877
Quæstiones evangelicæ . 877
( Quæstiones ad Stephanum . 879
Quæstiones ad Marinum . 937
Supplementa Quæstionum ad Stephanum . ' 957
Supplementa Quæstionum ad Marinum . 983
Supplementa minora Quæstionum ad Marinum . 1007
Eclogæ propheticæ . 1017
Fragmenta de vitis prophetarum . 1261
Fragmenta ex libro Eusebiideperdito cuititulus :Generalis elementaria introductio. 1271
Canones decem Harmoniæ Evangeliorum . 1273
Canones. 1277

Ex typis MIGNE, au Pulit-Sorligini

 ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΑ ΔΕΚΑ

EUSEBII PAMPHILI
DE DEMONSTRATIONE EVANGELICA
LIBRI DECEM
INTERPRETE BERNARDINO DONATO , VERONENSI.
(Es edit. Paris . 1628 , Colon. (Lips.) 1683; Oxon . 1842. — Accedit supplementum a J. A . Fabricio evulgalum
proæmium scilicet et capita III priora, cum ipsius operis epilogo . )

EPISTOLA NUNCUPATORIA .
(Ed. Paris. 1C28 .)

Illustrissimo ac integerrimo viro domino D . Hacquevilleo, augustissimiGalliarum senatus primo Præsidi S .

Bene ac feliciter nobis universæque Galliæ cessisse omnes existimaverunt, illustrissime Præses, cum al

luctum ac desiderium lanti Præsidis tua in ipsius locum promotione deposuit. Ex quo rerum omnium
agendarum tempora sic illuxerunt, lanta in animos omnium irrepsit lætitia , ut vix aliud oplatius quoil
velleni, aut quod pristinas ægritudines ex recenti jactura conceptas vehementius allevaret , continger :
poluisse crederent. Utque reipublicæ rebus quondam perturbatis animadversum est, post Cannensem illam
cladem secundo Marcelli ad Nolam prælio , populum Romanum primum erigi, ac deinceps ad optalos exitus
allante fortuna provehi cæpisse : sic post unius viri amissi calamitatem , simul atque ad augustiorem illam
principemque senatus dignilater , non ſavitoribus, ut ait Comicus, sed virtute ambiendo pervenisti, lugu
bria omnia procul eliminata , et prosperæ res deinde permultæ consecutæ sint. Quæ aliis inde accesserint
commoda, magis ipsis quibus illa contigerunt fruenda, quam pluribus prædicanda relinquimus. Noster vero
ordo, nostra socielas, et veluti liiteraria quædam sodalitas, quasi ex longiore veterno revocata , in eam
spem erecta est, ut le sacrum Themidos clavum tenente, bonarumque litterarum custode , doctorum om
nium fautore, ipsiusque humanitatis assiduo vindice, pristinum vigorem , decus ac celebritatem brevi se
recepturam auguretur. Quæ nos eo res adduxit, ut quem præ manibus habemus auctorein diem aspicere
gestientem Eusebium Pamphili De demonstratione evangelica , hoc est de fidei Christianæ veritate graviter
disserentem , tuo potissimum nomini consecrare, non tam e re nostra esse, quam publicæ congratulationis
interesse putaremus . Nam cum humani te juris aszerlorem acerrimum et alias, nunc vero maxime ad su
premum curiæ regni fastigium per omnes honorum gradus evectus præbeas, cui pietatis et sinceræ reli -
gionis cura magis incumbat, si a te abierimus fortasse reperiemus neminem . Sic Eusebius noster Pamphilo
suo in fide tuenda fidus adhæsil comes , ut Pamphili etiam cognomen sibi adjungi voluerit.Nec aliud di
gnitati tuæ morumque suavilati nomen aptius poluit occurrere, quam istius, quod omnium communem amo
rem ac benevolentiam indicaret. Quare si in tam propensi omnium in le amoris, tuæque in omnes chari.
lalis publicum testimonium , singulorum ordinum ac societatum congratulationes certatim in te fieri nuper
vidimus, postquam in excelsissimo illo purpuratorum Patruin culmine consedisti, quid tandem nobis ani
mi ad munuscula undique comparanda, flosculosque et serta musarum ex horlulis colligenda, tuæqj48
PATROL. GR . XXII.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 12
celsitudinis pedibusadmovenda esse debuit, quorum spes omnis prope et raliu , imo præsidium portusque
lutissimus in lui muneris amplitudine atque sollicitudine videlur esse constilulus. Accipies igitur, illu
strissime Præses, quo studio , quaque consuevisti humanitatc, sacra doctrinæ veræque pietatis monu
arenta, id quod nunc ipsa nobis objecit occasio, Eusebii scilicet Pamphili Cæsariensis De evangelica de
monstratione utilissimas Commentationes , quæ honorarii cujusdam muneris instar esse possint, quale ina
gistralibus novissime in provincias a principe missis, animibenevoli lestandi causa offerri solebat, ut
tanto studiosius et diligentius reipublicæ consulerent, quanto majore et publicis omnium volis illius admi.
nistrandæ curam susceperant . Vale .
Anno salutis 1698 .

Celsitudini luæ addictissimi,

Michael Sonnius.
Sebastianus CRANOISY. ,
Carolus MORRELLUS.

GALLANDIUS LECTORI.
(Bibliotheca vel. Palr., tom . IV , Proleg., p. XXII, et p. 461.)

I. Eusebii Cæsariensis Demonstratio evangelica A illud Sapientiæ vii, 26 : Splendor est luminis seni
supplela . pilerni, speculumque immaculatum divinæ eſſiciential,
Quandoquidem temporum ordo ad Eusebium et imago bonitatis illius; illudque præterea Pauli
Ciesariensem nos deduxerat, nostra interesse cen - ad Hebræos 1, 3 : Qui cum sil splendor gloriæ et
suimus, ut proæmium et capita III priora libri I figura substantiæ ejus : bis, inquam , relalis docet
Eusebiana Demonstrationis evangelicæ una cum Eusebius alque evincere nililur, substantiam et
ipsius operis epilogo, quæ in hactenus vulgatis edi- deilalem Filii aliam esse a palerna et diversam ac se
tionibus desiderabantur, typis escudenda tradere. paralam ,ipsiquemulto inferiorem . Sic eniin ille (b) :
mus. Ea vero accepta referimus eruditissimo Joanni Sed a sensibili quidem Jumine splendor separari
Alberto Fabricio ; qui haud ita pridem isthæc præ - non potest : Filius vero seorsum a Paire per se
clari operis supplementa ex ms. codice bibliothecæ ipsum subsistit, , 'O è rids lolws Tapa tdy Ilatéuc
celsissimi Walachiæ principis Joannis NicolaiMau- xal' tautov ÈÉOTYxs (leg . Úvotrxe). Ac luminis
rocordati desumpta, bonis lilleris bene cupiens, quidem splendor locum efficientiæ obtinet : Filius
cum sua interpretatione evulgavit (a). autem aliud quidpiam quam secundum efficientian
Il.Arianum
Permultisse prodil
in locisEusebius.
Demonstrationis evangelicæ est, per se ipsum substantia præditus, 'O o rids
Hac de re nonnulla B StecóY TL xarà Švé pyeLav TuYyávei, xal' équrdy
proferantur specimina Arianica . Eusebii placila
interpres de industria ad catholicam sententiam Oůslwuévos. Rursum splendor simul cum luinine
detorquet . exsistit, illudque quodam modo complet ; nam sine
Hic porro lectores monitos velim , Demonstra: splendore lumen nequaquam substilerit, simulque
tionem Eusebii evangelicam propterea mihi diciam cum illo ac secundum illud subsislil : al Pater
præclarum opus, quod multa plane in eo libro præ - prius quam Filius exsistit, et ante generationem
clare dixerit auctor, veritalenque Christianæ reli- ejusexsistebal, quatenus solus ingenitus eral : 1 '08
gionis adversus Judæos potissimum ex sacris Vete - larno tepoÜTrápXE! TOù rioù , xal tñs revvýcEws
ris et Novi Testamenti lilleris maxime propugnarit. aútoj TopoüçÉOTYxev, povos ayévvntos tiv , ' X . t. d.
Verum in permullis ejusdem operis locis haud ob Coniplura vero ejusmodi loca eo in opere Arianica
scure prodil semet Eusebius Arianorum scctæ ade labe notala videas apud viros doctissimos, Mara.
dictum ; quorum placila subinde inculcat et urget, num (c ) el Montfauconium (d) ; quorum alter præ
nedum sibi probata deinonstret. Quod quidem ut lerea animadvertit (e), Demonstrationis evangelicre
pateat, unum lantummodo locum in medium proſe . interprelem de industria Eusebium ad catholicam
rain , quo auctor propalam Arianæ hæreseos virus sententiam detorsisse . Sed pro munere nostro salis
elundit. Siquideni postquam ad Christum retulit C hæc sunlo .
(a) Fabric. in Deleci, argum ., pagg. 1 -22. Hamb. $ 3, et cap. 28, y 4 , pagg . 584, 598, 601.
4725 . id ) Moniſ. Prælim . ad com , I Collect. PP . Græc.
16 ). Euseb. Demonstr. evung. lib. iv, cap. 3, page.
paz. 147.
XV-XXIX.
(e) Id . ibid . § 5, pag. xix.
ic) Maran. Dirin . D . V. J . C ., lib iv, cap 27,
 VEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . 1.

ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΤΩΝ ΕΙΚΟΣΙ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΑ ΔΕΚΑ,
ΒΙΒΛΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
EX VIGINTI, LIBRI DECEY.
LIBER PRIMUS.
ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΠΡΩΤΩ ΣΥΓΓΡΑΜ. Α Η EC INSU NT IN PRIMO LIBRO EVANGE
ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ LIC AE DE SALVATORE NOSTRO DEMON.
ΗΜΩΝ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ . ST'RATIONIS .
Προοίμιον . Proæmium .
α'. Τίνα και οπόσα επαγγέλλεται η πραγματεία. 1. Quenant et quanta in hacce tractatione promit
lantur.
β . Τίς και κατά τον Χριστιανισμών ευσεβείας τρό- 2. Quisnam sit modus colendi Dei ex Christianismi
πος. prαcepίο.
γ . "Ότι μη πάσι τοις έθνεσι κατάλληλος ήν ή 5. Quod conditio reipublicae Mosaic non fuerit on
κατά Μωϋσέα πολιτεία. nibus gentibus conveniens.
δ. Τί δή ποτε τα παρά Ιουδαίοις αποδεχόμενοι 4. Quanam de causa, cum omnium Judaorum ora
λόγια, τον παρ' αυτούς βίων παρητησάμεθα. cula acceperimus, eorumdem vivendi institutum
recusarimus.
ε'. Τίς και του Χριστού της Καινής Διαθήκης τρό - β. Quisnam modus Νουί Testamenti, cujus Christus
πος . est auctor.
ς'. Τις και κατά την Καινής Διαθήκην κατηγγελ - 6 . Quanam sit ea, qua in Noυο Testamento omni -
μένος υπό του Χριστού πάσιν ανθρώποις βίος. bus hominibus a Christo denuntiata est, vita.
3. Πώς ο Χριστός τα παρά Μωϋσει πρότερον B 7. Ωuomodo Christus, postquam ea que a Mose tra
εντελέσας, καινής και νέας εισαγωγείς κατέστη dita sunt , plene obserυαυιι, πουα ralionis et legis
πολιτείας. introducior exstitit.
η'. Ως εις δύο τρόπους και κατά τον Χριστιανισμόν 8. Quod quα Christianismumanaplera est vita in duας
διήρηται βίος . species divisa est.
θ'. Τι δή ποτε μη ομοίως κτους παλαιούς,
σπο υδάζεται.και παρ' 9. Quamob causam non ut prisci illi, ita nos quoque
ημίν τα της πολυπαιδίας. σπουδάζεται . numerose soboli operam damus.
ε'. Τίνι λόγω μη και ημίν ομοίως τους παλαιούς 10. Qua.de causa non ita nobis, quemadmodum pri
θυμιών και θύειν τω Θεώ τα γεώδη παραδέ scis incendere, et sacrificare Deo terrestria per
δοται. missum est.
ποΛΛ
ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ. 1 PROOEMIUM .
Ιδού δή σου, θείον επισκόπων χρήμα, Θεόδοτε, Ecce tibi, Sacer homo Dei ac divina res inter
ιερέ Θεού άνθρωπε, συν Θεό και συν αυτώ γε το episcopos, Theodole, post prius opus De prepara
Σωτήρι ημών τώ τού Θεού Λόγω, μετά την πρώτην εiοne evangelica quod tolis quindecim libris elabo
σι διατελέχου δητα - ebaru
προπαρασκευής της ευαγγελικής υποθέσεως εν όλους ravimus, Dei atque ipsius Salvatoris nostri Deique
πεντεκαίδεκα συγγράμμασι διαπεπονημένους ημίν, Verbi auxilio, etiam praesens magnum hoc a notis
φίλη κεφαλή, την αίτησιν, και ταϊς ευχαϊς ημίν συμ- cbarum caput, locum concedito, precibusque tis
Nostrum 20)
τύνει, την ευαγγελικήν απόδειξιν ήδη λοιπόν εκ των lalorem nostrum adjuva , quo deinceps demonstra
 EUSEBII CESARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA. 16
tionem evangelicam ex predictionibus que a pri- Α ανέκαθεν παρ' Εβραίοις ανακειμένων προερήσεων
ma origine apud Ηebraeos promulgatae exstant, ex- παραστήσασθαι πειρωμένοις . Πώς δη , και τίνα τρό
ponere instituimus. Quomodo autem et qua ratione ? πον τους θεοφιλείς εκείνους , οίσθα δή που τους βοω
ut nempe illis Deo charissimis , quos nosti omnium μένους παρά τοϊς ανδράσι, Μωϋσέα δή λέγω, και τους
decantalos vocibus, Mose, inquam, et qui post hunc μετ' αυτόν εκλάμψαντας θεοπρεπείς, και τους μακα
exsplenduerunt divinis beatisque prophetis ac sa - ρίoυς προφήτας τε και ιεροφάντας, μάρτυσιν απο
cris Scriptoribus testibus utamur, atque ab illis χρώμενοι, εξ αυτών τ’ επιδεικνύναι προηρημένοι τα
prenuntiata ostendamus, quae multis post demunι μακροίς ύστερον αιώσιν εις φώς ελθόντα, και διά της
seculis in lucem prodita, atque per Salvatoris evon- του Σωτήρος ευαγγελικής αποδείξεως πραγματευ
gelicam demonstrationem in rem deducta sunt , θέντα, τά τε καθ' ημάς αυτούς εισέτι νυν προ οφθαλ
queque adhuc presenti etate in conspectu nostro μών συντελούμενα θείω Πνεύματι προειληφότας ως
perficiuntur, longe prius ab iisdem, divino Spiritu αν παρόντα τα μή παρόντα, και τα μηδέπω μηδαμώς
docente, percepta ; ita ut absentia tanquam presen- όντα, ως εναργώς όντα κατωπτευκότας και ου τούτο
tia , el que nondum usquam erant, tanquam evi- μόνον, αλλά και τους μετέπειτα δια γραφής τα μέλ .
denter jam exsistentia intuerentur ; nec hoc solum, κοντά ποτε έσεσθαι προμεμηνυκότας: ώστε ήδη και :
sed etiam posteris scripto que olim essent futura B ετέρους εξ αυτών ειδέναι τε και γνωρίζεις το μέλλον
presignarent : ut jam alii quoque ex illis scirent δύνασθαι ,όσημέραι τε προσδοκών των λογίων τα απο
futura cognoscerentque , et quotidie oraculorum τελέσματα. Ποία δε ταύτα ; μυρία μεν άν είη , και
illorum eventus et effectus prestolarentur. Qualia άλλα παντοϊά τε, και περί πάντων, κοινών τε και
vero illa ? infinita Sane, aliaque omnivaria, et de των ανά μέρος, καθ' έκαστόν τε άνδρα, και περί των
omnibus communibus pariter et particularibus , καθόλου : ιδίως τε αμφί των καθ' Εβραίους πραγμά
quaque jam singulos spectarent homines, jam inle- των, και αν πάλιν περί των έξωθεν εθνών· οίον δή
gras universitates; proprieque de rebus Hebræo . πόλεων αναστάσεις , καιρών τε αλλαγές, και πραγμά
rum, atque similiter de externis gentibus ; ut sunt των μεταβολάς, μελλόντων τε αγαθών παρουσίας,
eversiones urbium, temporum mutationes, rerum και των εναντίων επιφοράς, ανδραποδισμούς εθνών.
vicissiludines, adfuturorumque bonorum præsen πόλεων πολιορκίας, των καθόλου βασιλείων μεταστά
tiam, et contraria immittenda mala, ut gentium σεις τε και καταστάσεις, και άλλα μυρία περί των
subjugationes ac Servitutem, urbium obsidiones, έσεσθαι μακρούς ύστερον χρόνοις μελλόντων, προεκή
integrorum regnorum eversiones velinstaurationes, ρυττον. Αλλ'ου τούτωνόγε παρών καιρός τον έλεγχον
atque alia infinita longis post temporibus eventura , ημάς απαιτεί παραστήσασθαι· τα πολλά δε είσαύθις
prenuntiavere. Verum haec singula enumerari a no- “ υπερθεμένους , εκ της των παρατεθησομένων αλη.
iis, presenlis instituti ratio neutiquam postulat . θείας ήρεμα και των αποσεσιωπημένων την από
Itaque quamplurimis interimin aliud tempus dila- δειξιν πιστώσεται.
tis , facile vel ex horum quæ alleremus veritate , cliam illorum quæ silentio prælerimus, fides de
mionstrabitur.
CAPUT I. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'.
Quænam et quanta in hacce tractatione promittantur. Τι και όπόσα επαγγέλλεται η πραγματεία,
Τίνα
Quæ igitur nobis in præsenti ex propheticis va Τίνα τοίνυν ημίν επί του παρόντος εκ των προφης
ticiniis ad evangelicam demonstrationein persequi τικών προρρήσεων εις την ευαγγελικήν απόδειξιν ευ
e re videatur , cummaxime opportunum est expo. αν έχοι συντελεϊν, καιρός αν είη λέγειν . Χριστόν ονο
nere. Edixerunt nimirum prophete fore ut nomi- μαστί και Θεού Λόγον, αυτόν τε Θεόν και Κύριον,
natim Christus,idemque Verbum Dei, ipseque Deus και τινα μεγάλης βουλής άγγελον επιδημήσειν ποτέ
# c Dominus, et magnus quidam Angelus consilii εις ανθρώπους έφασαν, πάντων τε τών ανά πάσαν
inter homines versaturus esset , universo orbi, gen- την οικουμένην εθνών Ελληνικών τε και βαρβάρων
tium Graecarum pariler et barbararumfuturus Doctor D διδάσκαλον αληθούς θεογνωσίας, και της εις τον των
vere cognitionis Dei et pietatis in Deuτη, universi όλων δημιουργόν Θεόν ευσεβείας καταστήσεσθαι, ή το
epificem, sicut evangelicum profitetur praconium : ευαγγελικόν περιέχει κήρυγμα και τούτον αυτόν παι
illumque ipsum futurum puerum, filiumque homi- δίον έσεσθαι, και υιον ανθρώπου κληθήσεσθαι, γένος
nis vocatum iri, ut qui genus ab hominibus ductu· τε όθεν κατάξει και τινα ξενον εκ παρθένου τρόπον
rus sit, nasciturusque ex virgine, nova quadam αυτού της αποτέξεως και το γε παραδοξότατον, ότι
1tque inusitata generationis ratione. Et quod ima- μη πάσι τοις εκ περάτων γης εισέτι σήμερον επί
xime dignum est admiratione, ne locum quidern θέαν σπεύδουσι βούμενον, της εν Βηθλεέμ γενέσεως
nativititis ejus Bethlehem, omnibus etiamnum ho» αυτού χωρίον, σιωπή δόντες παρήλθον, αλλά και
die qui ad illum spectandarn extremis ab terre fi- τούτο λευκούς ονόμασιν εξεβόησαν· ώσπερ ούν και
nibus accurrunt decantatum, silentio involventes τους χρόνους της επιφανείας αυτού, καθ' ούς ακριβώς
praeterierunt, sed et func claris verbis proclamave- ούτος επεδήμει τω βίω, ώσπερ φθάσαντες οι αυτοί
runt : sicut etiam tempus adventus et apparitionis διά των πραγμάτων έθέσπισαν. Πάρεστι δε σοι, μετά
eius , quo precise ille inter homines versatus est, χείρας αναλαβόντι την σπουδήν, εν οφθαλμοίς ιδείν
ideam veluti rebus prevertentes divino ore nuntia- ενταις δηλουμέναις προφητικαίς προόδήσεσι πάσας
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . I. 18
οισυ περιεχομένας τας υπό των θεσπεσίων ευαγγελι- A vere. Licebit etiam tibi studiose admoventi operam,
στών μαρτυρουμένας αυτού δη του Σωτήρος ημών videre ad oculum in prophieticis quae prodite sur:
Ιησού του Χριστού παραδόξους θαυματουργίας, και predictionibus, universa simul comprehendi testala
τας ενθέους αυτού και παναρέτους περί της αληθούς divinis evangelistis ipsius Salvatoris nostri Jesu
ευσεβείας διδασκαλίας. Και τι δεί θαυμάζειν, ότε και Christi stupenda miracula , divinasque ejus et ple
τον νέον της ευσεβείας τρόπον, τον (1) προς αυτού nas omnis virtutis de vera pietate doctrinas. Εί
πάσιν ανθρώπους κατηγγελμένον, διαρρήδην ανακη- φuid mirum hoc, cum et novam rationem pietatis
ρύττουσι, κλήσίν τε μαθητών αυτού , και Καινής Δια- onmnibus hominibus ab eo commendandam perspi
θήκης διδασκαλίαν ; Ναι μήνέπί τούτοις και τας Ιου- cue predicent , vocationemque discipulorum ejus
δαίων εις αυτόν απιστίας και αντιλογίας, αρχόντων ac Novi doctrinam Testamenti. Nec minus certe
τε επαναστάσεις , διδασκάλων φθόνους, ενός μαθητου praeterea Judeorumin ipsum incredulitatem et con
προδοσίαν,εχθρών διαβολάς, συκοφαντών κατηγορίας , tradictiones, principum insurrectiones, doctorum
δικαστών κατακρίσεις, ύβρεις ατίμους , μάστιγας invidiam, unius discipuli proditionem, calumnias
εκτόπους, δυσφήμους λοιδορίας, επί πάσι τον επονεί- hostium , Sycophanlarum accusationes , judicum
διστον θάνατον» αυτού τε επί τούτοις σιωπήν θαυμά- condemnationes, turpes ignominias , Magella gravis
σιον, πραότητά τε και καρτερίαν, αμήχανόν τε όσην B sima , infamia probra, et super omnibus hisce mor
υπομονήν και ανεξικακίαν. Ταύτα δε πάντα άντικρυς 1em contumeliosam. Ipsius ad haec admiraudum
περί ενός εν υστάτοις ποτέ χρόνοις ήξοντος, και τοι- silentium, lenitalem et constantiam, incredibilem
αυτα εν ανθρώπους πεισομένου, σαφώς δι' ών προειλή- que quantain patientiam malorumque tolerantiam.
φασι, τα παλαίτατα Εβραίων παρίστησι λόγια, επι- lec onmnia diserte de uno quodam in postremis
μαρτυρούμενα την μετά θάνατον εκ νεκρών αναβίω- olim venturo temporibus atque inter homines talia
σιν του δηλουμένου , την τοίς αυτού μαθηταίς φανέ- extantlaturo perspicue prenuntiant , traduntque an
ρωσιν, την του θείου Πνεύματος εις αυτούς μετάδοσιν: tiquissima Hebraeorum oracula ; simulque testantur
την εις ουρανούς άνοδος αυτού , την Πατρός ένθρονον eundem post mortem iterum reversurumin vitam,
βασιλείας ίδρυσιν, την επί συντελεία του βίου δευτέ- discipulis suis appariturum, divinumque Spiritum
ραν αύθις εσομένην ένδοξον αυτού παρουσίαν. Επί in illos emissurum. Reditum item ejus memorant
πάσι τούτοις θρήνους ακούση και ολοφυρμούς εκάστου in cαlos , firmamque in throno regni Patris sedenm ,
των προφητών διαφόρως ολοφυρομένου, και αποκλα:- atque in consuminatione seculi futurum iterum al
ομένου , όσα το Ιουδαίων έθνος της εις τον προκη- terum ejus adventum gloriosum. Super onmnibus
ρυχθέντα δυσσεβείας ένεκα μετελεύσεσθαι κακά έμελ- hisee thren0s percipies atque ejulatus singulorum
λεν, ώς το βασίλειον αυτών, άνωθεν εκ πατέρων εις prophetarum multifariam quirilantiuni atque deplo
εκείνους διαρκέσαν τους καιρούς, παντελή καθαίρεσιν rantium quanta populo Judaico ob impietatem in
μετά την κατά Χριστού τόλμαν αυτών υπομενεί : ως hunc palralam sustinenda essent mala : quod re
οι πάτριοι αυτών νόμοι καταλυθήσονται, ώς της πα- gnuin ipsorum a patrum temporibus usque ad illo
λαιάς θρησκείας αυτών αποστερήσονται, ώς της εκ rum etatem continuatum, funditus esset everten
προγόνων αυτονομίας εκπεσούνται ως αντ' ελευθέ- dum post ea quae in Christum ausi fuissent : quod
ρων δούλοι των εχθρών καταστήσονται, ώς ή βασιλική patriae ipsorum leges dissolvende, quod ipsi veleri
μητρόπολις αυτών πυρίκαυστος γενήσεται, ώς το σεμ- cultu suo religioso privaridi, atque libertate avita
νον αυτών και αγνον ιερόν εμπρησμόν και εσχάτην exuendi, quod pro liberis servi hostium futuri es
ερημίαν υπομενεί • ως αντί των πάλαι oικητόρων sent ; quod regia ipsorum metropolis tradenda
υπό ομοφύλων (1 ) εθνών ή πόλις αυτών κατοικισθή- Mammis, et religiosum illorum et sanctum templum ,
σεται, ώς εις πάντα τα έθνη καθ' όλης οικουμένης conflagraturum atque extretnam cxperturum soli
διασπαρήσονται, ώς ουκέτ' αυτούς ή των κακών παύ- ιudinem : quod pro avilis incolis urbs eorum alie
λα , ουδέ τις ανάνευσις των συμφορών έλπισθήσεται » nis inhabitanda nationibus , quod in omnes gentes
α και τυφλώ, φασί, δηλα, εισέτι νύν την των λόγων D per totum orbemterrarum dispergendi, quod nulla
ψιν αυτοίς έργοις ενδείκνυται, εκ πρώτης αυτής amplius a malis requies, neque a calamitatibus
ημέρας, εξ ης αθέους ηραντο κατά Χριστού χεί- respiratio speranda illis forel : que ceco, quod
ρας , την των κακών αρχήν εις εαυτούς επισπώμενοι. aiunt, manifesta , etiam nunc verborum vim rebus
Ουκ ήν δ' άρα τους θεσπεσίοις ανδράσιν επί σκυ - ipsis demonstrant, cum a prima illa die qua impias
θρωποις τα των προορήσεων ιστάναι, ουδέ μέχρι των manus Judaei in Christum tulerunt, malorum ini
λυπηρών επιτείνεσθαι την πρόγνωσιν · αλλά γάρ εις Lium in se contraxerint. Non libuit auten divinis
το φαιδρόν μεταβάλλοντες , αύθις αγαθών αγγελίας prophetis predictiones suas in ancestis finire, neque
αθρόως άπασιν ανθρώποις επί τη του Χριστού παρου- ultra tristia extendere vaticinandi facultatem, sed
σία προεκήρυττον , αντί της ενός έθνους αποβολής 1 ad pulchrum conversi iidem vicissim bonoruni
πάν έθνος και γένος ανθρώπων θεογνωσίαν ευαγγε- significationes magno numero, omnibus hominibus
λιζόμενοι, και δαιμόνων αποφυγήν, άγνωσίας τε και Christi adventu imperliendorum praenuntiaverunt :
πλάνης απαλλαγήν, φωτός τε και ευσεβείας ανά- Γore scilicet, ut pro unius gentis rejectione, omnes
(1) Sic correximus pro toja Edit . PATROL (1 ) Leg. αλλοφύλων.
19 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA .
populi el nationes hominum per Evangelium edo- A λαμψιν και ως οί του Χριστού μαθηται τον πάντα
ceantur veri Dei cognitioneπι, demonas deserant, κόσμος της αυτού διδασκαλίας εμπλήσουσιν, όπως το
ignorantiamque extant et errores , lux autem ac εις πάντας ανθρώπους το Ευαγγέλιον αυτών κηρυχθή
pietas Ionge laleque resplendeal : ut a Christi disci- σεται , καινόν τινα και ξενίζοντα τρόπον ευσεβείας
pulis universus orbis repleatur ejus dogmate, ut περιέχον · και ως Εκκλησίαι Χριστού δι' αυτών εν
η ab illis doceantur omnes homines no- όλους τοίς έθνεσι συστήσονται, και ως ενός ο Χρι
van miramque complectens pietatis rationeum : al- στιανών λαός καθ' όλης της οικουμένης ονομασθήσε
que uι Ecclesiae Christi per eosdem in omnibus ται » και ως αι των κατά χρόνους αρχόντων τε και
gentibus constituantur, et unus populus Christianus βασιλέων κατά της Εκκλησίας του Χριστού επανα
Hominetur per universum qua patet incolis orbem στάσεις ουδέν εις το καθελείν αυτήν, ώς αν υπό του
terrarum. Futurum esse etiam, ut que subinde a Θεού κραταιουμένην, ισχύσουσι. Τοσούτων διά των
principibus regibusque contra Ecclesiam Christi καθ' Εβραίους θεολόγων αναπεφωνημένων, και εις
excitandie sint persecutiones, nihil ad evertendam δεύρο πάσιν εις φανερον τας εκβάσεις επιδεικνυμέ
illam valeant, utpote quae Dei robore firnmatur. Hec νων, τις ουκ αν το ένθεον αποθαυμάσειε των ανδρών :
cl tanta cum ab Hebraeorum theologis proclamata τις δ' ουχί της κατ' αυτούς θεοσεβείας και φιλοσο
fuerint, atque etiamnum omnibus palam illarum B φίας τα μαθήματά τε και τα δόγματα κύρια και
rerunn eventus se ostendat, quis non divinum illo- αληθή είναι ομολογήσει και την απόδειξιν παρεχόμενα
Γum virorum spiritum admiretur ? quis non disci- ουκ εν λέξεσι κεκομψευμέναις , ουδ' εν δεινότητι λό
plinam et dogmata religionis ipsorum et philos0- γων, ή κακοτέχνους απάταις συλλογισμών: έν απλή
plhis fateatur genuina ac verissima esse ? siquidem δε και απανούργο διδασκαλία, ής το γνήσιον και
demonstrationem pro se ferunt non quidem com- ειλικρινές της αληθείας ή των θεσπεσίων αυτών
μιis atque Ornatis verbis, neque vi dicendi aut per εκείνων ανδρών αρετή τε και θεογνωσία παρίστη
versi artificii argumentationibus ad decipiendum σιν. Οι γούν τα μακρούς αιώσιν ύστερον εις φώς
comparatis, sed simplici et remoto a fraude doctri- ελθόντα πόρρωθεν μυρίοις άνωθεν χρόνοις ουκ άν
ne genere, cujus genuince sinceraeque veritati - θρωπίνω , θείω δε πνεύματι κατοπτεύσαι δεδυνη μέ
dein facit virtus et cognitio Numinis quae in divinis νοι, πως ούκ άξιοι αν είεν και περί ών τους φοιτη
illis viris fuit. Qui igitur potuerunt res, quae Ion- τάς εξεπαιδευον δογμάτων πιστεύεσθαι; Ει μεν ούν
gis Seculis post evenerunt, tot millenis ante 2nnis, oιδα ακριβώς, ότι πρόχειρον άπασι, τοίς τον Σωτήρα
non human0 sed divino videre spiritu, quidni digni και Kύριον ημών Ιησούν ώς αν αυτόν αληθώς όντα
fide Sint ut dogmata que discipulos suos edocue- τον Χριστόν του Θεού γνησίως παραδεδεγμένοις,
runt, vera esse credantur ? Probe etiam novi usita» « πρώτον μεν πείθειν αυτούς δοκείν, ότι μή άλλως εις
turn esse oιnnibus, qui Salvatorem ac Dominum αυτόν πεπιστεύκασιν ή ταϊς περί αυτού προφητικαίς
00strum Jesum eumdem vere Christurm Dei esse , μαρτυρίαις ακολούθως: έπειτα τούτ' αυτό και πάσιν,
ila ut par est, instituunt demonstrare, ante omnia οίς αν είς λόγους καταβαίνoιεν προβάλλεσθαι· μή μην
facere fidem, quod non aliter in eum quam prophe- ραδίως το επάγγελμα πιστούσθαι ταϊς αποδείξεση
ticis testimoniis de eo editis congruenter credant : δύνασθαι. "Οθεν αναγκαίως επί τούτ' αυτό παρελθών,
deinde et hoc ipsum coram omnibus cum quibus in συν Θεώ βοηθώ, κατά τα επαγγελμένα την εντελή
sermonem descendunt, haud diffiteri , quod singu- πάσης της ευαγγελικής αποδείξεως πραγματείαν εξ
laris studii ac laboris sit, singula capita Evangelii αυτών εκείνων των παρ' Εβραίοις θεολόγων παρα
posse demonstrationibus suis firmware. Unde neces- στήσασθαι πειράσομαι. Σπουδαιολογείται δέ μοι ή
sario ad hoc ipsum delatus, Dei auxilio tentabo γραφή , ουχ ώς άν τις φαίη κατά Ιουδαίων, άπαγε ,
secundum prenuntiata ex ipsis illis Hebreorum πολλούγε και δεί · προς αυ των μεν ούν, ει ευγνωμο
theologis ,integram universe evangelica demonstra- νοίεν, τυγχάνει συνίστησι γαρ τα μεν Χριστιανών
tionis tractationent tradere. Quod vero studium διά της ανέκαθεν προρρήσεως επιμαρτυρίας, τα δ'
presenti opere a me impenditur , non Judeis op- και εκείνων διά της των παρ' αυτούς προφητειών απο
pugnandis, ut putet aliquis, est destinatum, apage; τελεσματικής συμπληρώσεως. Αρμόσειε δ' αν και
tantum enim ab hoc abest, ut potius pro illis, si παισιν Ελλήνων, ει ευγνωμονολεν, διά της παρα
Sanam mentem afferant, facial : firmat siguidein δόξου των μελλόντων προγνώσεως, της τε των πρα
Christianam rem petito a longis ab hinc predictio - γμάτων κατά τας προσδήσεις εκβάσεως · όμου μέν
nibus testimonio : reno Judcorumautem, ex perfe- το ένθεον και αψευδές της καθ' ημάς αληθείας επι
cla prophetiarum quas illi habent impletione. Ju- δεικνυμένη, ομού δε και τας των ψευδηγόρων γλώτ.
vabit quoque Grecorum flios sive ethnicos, qui τας επιστομίζουσα διά της λογικωτέρας αποδείξεως,
animis bene constitutis accesserint , per admiran- ής ουδαμώς ημίν οι συκοφάνται μετείναι διατείνον
dam futurorum pranotionen rerunique secundum ται, ευ μάλα όσημέραι ταις καθ' ημών διατριβαις
predictiones eventum, simul ostendendo divinam κατακράτος επεντριβόμενοι. Ουδέν γούν ημάς δύνα
atque certissimam dogmalum nostrorum veritatem, σθαι φασι δι' αποδείξεως παρέχειν, πίστει δε μόνη
simulque solidiore demonstratione obturando lin- προσέχειν αξιoύν τους ημίν προσιόντας. Και προς
guas patronorum mendacii, quam ηusquam nobis oύν την τοιαύτην διαβολήν ουκ άν γένοιτο ημίν άλο
suppelere contendunt sycoplhante , etiam atque γoς η παρούσα πραγματεία . Ναι μήν και των αθέων
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . I.
ειρέσεων τας κατά των θείων προφητών ψευδοδοξίας A etiam quotidie omnibus viribus quando adversus
τε και βλασφημίας απελέγξει διά της προς τα νέα nos disputant, huicce insistentes causalioni, ut di
των παλαιών συμφωνίας. Την μεν ούν μακροτέραν cant, nihil nos posse demonstratione Girmare, sed
και διεξοδικήν των προφητικών φωνών ερμηνείαν tantum ab iis qui ad nos accedunt fidem habendan
τανύν ο λόγος υπερθήσεται, τοις βουλομένοις τούτων exigere. Cui calumnise relundende non inoppor
εξετάζειν καταλιπών, οίοί τ' αν ειπείν τον τρόπον. tuna presens tractatio futura est, sed et ostens:
Διδασκάλω δε χρώμενος παραγγέλματι θείω φάσκοντι, πoνorum cum veteribus concordia impiarum here
• Κεφαλαίωσον εν ολίγοις πολλά, και τούτο ζηλώσαι φι- sium, falsas opiniones et blaspliennias adversus di .
λοτιμήσεται» αυτό μόνον αφορμές της εις τους τόπους vinos proplietas profecto revincet. Longiorem au
θεωρίας, και των εις το προκείμενον κατεπειγόντων, teni et uberiorem propheticarum vocum explicatio
την εις το σαφές ερμηνείαν παραθησόμενος. "Αλις nem presenti opere pretermillam illisque relin
μεν δή προοιμίων ήδη δε και των αποδείξεων άρξο - quam, qui has altius scrutari voluerint, atque ad
μαι. Επειδή πολύς ήν επιδέων καθ' ημών και των lioc perficiendum fuerint idonei. Ego autem divino
συκοφαντών όχλος, μηδέν δύνασθαι φάσκων δι' απο- precepto magistro usurus sum, quod « paucis
δείξεων εναργές αληθείας παρέχειν δείγμα, πίστει δε ιulla comprehendere » ' jubet, idque seclari omai
μόνη προσέχειν αξιoύν τους ημίν προσιόντας, τούτους B studio annilar, tantummodo additurus, quae ansanm
δε και πείθειν ουδέν πλέον, η σφάς αυτούς θρεμμά- preleant considerandis et intelligendis locis , per
των αλόγων δίκην μύσαντας, και ευ ανδρείως έπεσθαι spicuamque eorum quae ad propositum faciunt in
δείν ανεξετάστως άπασι τοις παρ' ημών λεγομένοις, terpretationem exhibere queant. Sed progniorum
παρ' ό και πιστούς χρηματίζειν της αλόγου χάριν quidem satis : jam demonstrationes ordiri juval.
πίστεως: είκότως διελών τάς καθ' ημών διαβολάς έν Cum enim frequens nobis insultaverit sycoplantza
τη προπαρασκευή του παντός λόγου, πρώτην μεν rum multitudo, affirmantium nihil nos posse evi
την των πολυθέων εξεθέμην εθνών, επεγκαλούντων denti veritatis ostensione demonstrare, sed tantum
ημίν, ότι δη των πατρίων θεών αποστάται κατέστη- velle , ut credant qui ad nos veniunt , atque ita al
μεν, επί μέγα φαμένων τε, ότι τα βάρβαρα των tendant : neque aliud quidquam illis persuasuu
Ελλήνων προτετιμήκαμεν, τα παρ’ Εβραίους ασπα- iri, quam ut brutorum pecorum more, cecoimpetu,
σάμενοι λόγια: δευτέραν δε την αυτών Ιουδαίων κατ- nihilque examinantes strenue obsequantur omni
ηγορίαν, δι' ής και αυτοί δόξαιεν αν ημίν ενδίκως bus quocunque a nobis dicuntur, unde etiam dde
επιμέμφεσθαι , ότι δη ταϊς αυτών Γραφείς καταχρώ- les sive credulos ab bruta credulitate appellari
μενοι, ου τον όμοιον αυτοίς μέτομεν του βίου τρόπον. contingat. Ηinc non ab re dividendas que nobis
Τούτων δ' ούτως ημϊν διευκρινημένων, πρός μέν τήν C objiciuntur calumnias existimavi, atque in prepa
πρώτην, ώς οίόν τε ήν, διά της Ευαγγελικής Προσα- ratione universi operis, primo quidem loco, illan
ρασκευής απηντήσαμεν, "Έλληνες μεν είναι τοπρίν gentium multos colentium deος exposui, qui nobis
ομολογήσαντες , και εξ ετέρων εθνών τα Ελλήνων πε- vertunt vitio, quod patriorum deorum desertores
φρονηκότες, εκ πατέρων τε τη πολυθέω πλάνη δε - facii sumus , et tanquam magnum aliquid obje
δουλωμένοι: ου μην μέντοι άλόγω και ανεξετάστω ctant , quod barbara Graecis prelulimus et Hebreo
ορμή, κρίσει δε και σώφρονι λογισμό μετατιθέμενοι, rum oracula fuimus amplexi. Alteram vero crimi
τήν τε περί τα Εβραίων λόγια σπουδήν κεκριμένως nationem illatam a Judeis, qua et ipsi videntur nos
ημίν και ευλόγως γεγενημένην παραστήσαντες . Προς haud injuria reprehendere, quod ipsorummel sa
δε την δευτέραν ώρα νυν φράξασθαι, και το λείπον cris υsi litteris, non tamen eamdem vite rationem
επελθείν σχέμμα τούτο δ' ήν προς τους εκ περιτο- sectamur. Cum haec igitur ita distincte exposita 2
μής, ούπω και νύν εξητασμένον, ενταύθα δε που κατά nobis fuerint, priori quidem criminalioni, ut res
καιρόν εν τοις σπουδαζομένους της Ευαγγελικής άπο- tulit, in Preparatione Ευαngelica occurrimus, con
δείξεως αναπληρωθησόμενον. Φέρε ούν, τον απάντων fessi ellhnicos initio nos fuisse atque ex caeteris
Ιουδαίων τε και Ελλήνων Θεόν δι' αυτού του Σω- , gentibus, Grecos eorumque opiniones pretulisse,
τήρος ημών επικαλεσάμενοι, πρώτον εκείνο διασκε - Patque a parentibus errori multos colenti deos ser
ψώμεθα, τίς ο τρόπος τυγχάνει της καθ' ημάς αυτούς viisse. Neutiquam autem insano impetu et sine
θεοσεβείας · εν ταυτώ δε και των επιζητουμένων examine nos mutasse Sententiam, sed judicio S0
απάντων επιθήσομεν τας λύσεις. briaque ralione, studium Hebraicorum oraculorum
amplexos prudenti cognitione et sano consilio id nos fecisse docuimus. Adversus alteram porro cri
minationem jam nos armare tempus est, et quod superest certaminis opire : est autem hoc cum iis
qui ex circumcisione sunt, nondum adbuc a nobis exantlalum , præsenti autem tractatione opportunc
in his qui præ manibus sunt, Demonstrationis Evangelicæ libris absolvendum . Age igilur, com
muni illo omnium Judæorum pariter ac gentium Deo , per ipsummet Salvatorem nostrum invocato ,
primum illud inquiremus , quinam modus et quæ ratio cullus nostri sit quo Deum prosequimur :
cum hoc ipso enim et singulorum quæ possunt in quæstionem venire , solutionem adjungemus.

Eccli. JXX ; al. xxxv, 11.

 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP, PARS II. - APOLOGETICA.
CAPUT II. Α ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'.
Quinam sit modus colendi Dei ex Christianismi Τίς και κατά τον Χριστιανισμόν ευσεβείας
· præscriplo , τρόπος.
Jam prius quidem a me in Preparatione Ευαη- Είρηται μεν ήδη και πρότερον εν τή Προπαρα
gelica dictum est, quod Christianismus nec ethni- σκευή, ως ο Χριστιανισμός ούτε Ελληνισμός της
cismus sit nec Judaismus, sed propriam quamdam έστιν ούτε Ιουδαϊσμός, οικείων δέ τινα φέρων χα
gerat in se notam propriumque characterem pieta - ρακτήρα θεοσεβείας και τούτον ου νέον, ουδε εκτε
tis ; neque novum illum aut absurdum, sed longe τοπισμένον, αλλ' ευ μάλα παλαιότατον, και τους προ
autiquissimurn, Deoque charis et pietatis ac justi- των Μωϋσέως χρόνων θεοφιλέσιν επ' ευσεβεία τε
tie laude illustribus viris, ante Mosis tempora usi- και δικαιοσύνη μεμαρτυρημένους συνήθη και γνώ
tatum perspectumque. Verumjuval eliam nunc bre- ριμον. Πλήν αλλά και νυν επιθεωρήσαντες τί ποτ'
viter videre ac considerare quid sit ethnicismus, εστίν τε Ελληνισμός και Ιουδαϊσμός, σκεψώ
quid Judaismus; atque utrum alterutri horumaddi- μεθα, πoτέρω τούτων υπηγμένους τους προ Μωύ .
ctos invenire liceat claros Deo viros, quibus Μο- σέως θεοφιλείς άνδρας, προς αυτού Μωϋσέως θεο
ses ipse divini amoris atque pietatis perhibet testi- φιλείς, και επ' ευσεβεία με μαρτυρημένους εύροι μεν
monium. Judaismum non sine ratione dixerit ali- Β άν. Τον μεν Ιουδαϊσμόν ευλόγως άν τις ονομάσειε
quis rempublicam secundum legem Mosis consti- την κατά τον Μωϋσέως νόμον διατεταγμένην πολι
tutam, ab uno summo dependentem Deo : ethnici- τείαν, ενός εξημμένην του επί πάντων Θεού τον δε
sinum 1 " vero summatim dixeris esse superstitio- Ελληνισμόν, ώς εν κεφαλαίω φάναι , την κατά τα
nem ex patriis gentium quarumlibet ritibus plures πάτρια των εθνών απάντων εις πλείονας θεούς δεισι
colentenm deos. Ecquid igitur dicturi sumus de viris δαιμονίαν. Τί ούν φήσαιμεν περί των προ Μωϋσεως
illis Deo cliarissinis,qui ante Judaismum exstilere, και προ του Ιουδαϊσμού θεοφιλών ανδρών, ών και
quorum Moses nientionem facit, ut de Enocho, Μωϋσής εμνημόνευσεν , οίον, περί 'Ενώχ , ο μαρ
cui bis verbis prebet testimonium : Enoch pla- τυρεί λέγων· « Ευηρέστησε δε Ενώχ τω Θεώ » και
cuit Deo. » Αίque de Noe, de quo rursus ail : « Noe περί του Νώε , περί ου πάλιν φησί• Νώε δε ήν
Ιιοιno justus in generatione sua 2. 5 De Setho iti- άνθρωπος δίκαιος , εν τη γενεά αυτού και περί τε του
dem ac lapheto, de quibus ita scribit : « Benedictus Σηθ και του Ιάφεθ , περί ών ταύτα αναγράφει :
Dominus Deus Seih, el dilalet Deus Japheth *. » « Ευλογητός Κύριος ο Θεός του Σηθ , και, « Πλατύναι
Ac praeterea de Abrahamo, Isaaco et Jacobo , qui- ο Θεός τώ Ιάφεθ , και έτσι προς τούτοις περί του
bus etiam Joburn annumerare consentaneum est, 26 2 ΤΕ και
'Αβραάμ, και του Ισαάκ , και του Ιακώβ, οίς και
et si qui alii similem bisce vitam fuere sectati. " τον Ιώβ συναριθμείν εύλογον , και εί τινες άλλοι τον
Oportet enim hosce vel Judos exstitisse vel Elhni- εμφερή τούτοις εζήλωσαν βίον; "Αρα γάρ Ιουδαίους
cos . At enim Judei quidem dici jure non possunt, αυτους χρήναι γεγονέναι , ή "Έλληνας. 'Αλλά γάρ
cum eorum temporibus lex Mosis nondum in homi- Ιουδαίοι μεν ουκ άν ευλόγως λεχθείεν, μήπω της
num vitam fuerit introducta. Si enim Judaismus Μωϋσέως παρεισαχθείσης τω βίω νομοθεσίας. Ει γάρ
nihil exstilit aliud quam Mosis legum observatio ; Ιουδαϊσμός ουδέν ήν έτερον ή ή κατά. Μωυσέα
Moses autem Iongo post illos de quibus dixi, tem- πομπεία , Μωϋσής δε μακρούς ύστερος χρόνους των
pore claruit : evidens est, quod Judei haud fuerint ειρημένων πέφηνε · δηλον, ώς ουκ αν ειεν Ιουδαίο:
qui ante Mosis tempora testimonium pietatis Iule- οι προ των αυτού χρόνων επ' ευσεβεία με μαρτυρη
runt. Sed neque ethnicos eosdem existimare con- μένοι. Αλλ' ουδε "Έλληνας προσήκει νομίζειν αυτούς,
venit. Νamque de Abraliamo dicitur 5, quod do- μη τη πολυθέω δεισιδαιμονία κεκρατημένους. "Ο τε
mum patriani et cognationent reliquerit, unique soli γαρ 'Αβραάμ καταλείψαι τελέως λέγεται οίκον πα
Deo adhaeserit , quem etiam profitetur, cum ait 6 : τρώον και συγγένειαν, και ένα μόνο προσεσχηκέναι
« Extendam ( manum meam) ad Deum altissimum. Θεώ , αν και ομολογεί φάσκων • Εκτενώ προς τον
qui creavit colum et terram. • De Jacobo autem D Θεόν τον ύψιστον ός έκτισε τον ουρανόν και την γην ,
apud Mosen scriptum est , quod domui sue et ό τε Ιακώβ αναγέγραπται παρά τω Μωϋσει φήσας
Omnibus suis praecepit : Tollite deos alienos de τω οίκω και πάσι τοίς αυτού · « "Αρατε τους θεούς
medio vestri ; et surgentes ascendamus in Bethel, et τους αλλοτρίους εκ μέσου υμών και αναβωμεν εις
faciamus ibi arani Domino , qui exaudivit Ime in Bεθήλ, και ποιήσωμεν εκεί θυσιαστήριον τω Κυρίω,
die tribulationis, qui fuit mecum et salvavit me in : το έπακούσαντί μου εν ημέρα θλίψεως, ός ήν μετ'
via qua ivi . Ει dederunt Jacobo deos alienos, qui εμού και έσωσε με εν τη οδώ η επορεύθην. Και
erant in manibus eorum, et inaures que erant in έδωκαν το Ιακώβ τους θεούς τους αλλοτρίους , οι
2uribus eorum. Εt abscondit ea Iacobus sub tere - ήσαν εν ταις χερσιν αυτών, και τα ενώτια τα εν τοις
Dinlho que erat in Sichimis , et perdidit ea usque in ώσιν αυτών, και έκρυψεν αυτά Ιακώβ υπό την τερέ
Ι
1 αιenι. » Si igitur et ab idololatrarum βινθον την εν Σικίμοις, και απώλεσεν αυτά έως της
errore alieni fuerunt, et sicut demonstratum est, σήμερον ήμέρας. » Ει δή ούν και της ειδωλολάτρου
extra Judaismum constituti : tamen quanquam nec πλάνης αλλότριοι καθεστήκεσαν, και Ιουδαϊσμού δε
: Gen. V, 22 , 24. • Gen. VI, 9.
1 -4 .
Gen. IX, 26, 27. 3 Gen. x1, Gen. ΧΙV, 22 . 1 Gen. 358 ,
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. I. 25
εκτός γεγονότες απεδείχθησαν , όμως γε μην ούτε A ethnici essent nec Juc:ei, Deo charos nihilominus
"Ελληνες ούτε Ιουδαίοι φύντες, θεοφιλείς γεγονέναι justosque si ulli unquam alii, et pios exstitisse,
μεμαρτύρηνται, και δίκαιοι και ευσεβείς, ει και τινες testimonium habuerunt. Convenit igitur tertiuin
άλλοι· ώρα τρίτον επινοείν θεοσεβείας τρόπον, δι' ου quendam mente concipere cultus divini modum.
κατορθώσαι είκός ήν αυτούς. Σκόπει τοιγαρούν, ει μη secundum quemrecte vivere poterant. Vide igitur
τούτ' αυτό ήν, το μεταξύ Ιουδαϊσμού και Ελληνι- sifne hac illa ipsa tertia demonstrata noliis inter
σμού ,τρίτον ημίν αποδεδειγμένον τάγμα, παλαίτατον Judaismum et ethnicismum media ratio, antiquis
μεν και πάντων τυγχάνον πρεσβύτατον , νεωστι δε sima quidem omnesque alias etate antecellens, sed
διά του ημετέρου Σωτήρος πάσι τοις έθνεσι κατηγ- quam recenter omnibus gentibus Salvator noster
γελμένον. Και τούτ' αν είη ο Χριστιανισμός ,. ούτε annuntiavit . Αtque haec Christianismus utique
Ελληνισμός τις ών, ούτε Ιουδαϊσμός , αλλά το μεταξύ fuerit, utpote qui nec ethnicismusest nec Judaismus,
τούτων , παλαιότατον ευσεβείας πολίτευμα , και αρ- inter utrumque media antiquissima quedam cullus
χαιοτάτη μέν τις φιλοσοφία , πλή , αλλά γεωστι πάσιν divini administratio ac status, genusque philos0
ανθρώπους τους καθ' όλης της οικουμένης νενομοθε- phie vetustissimum, sed recens omnibus homini
τημένη • ώστε τον εξ Ελληνισμού επι τον Χριστια - bus per universum terrarum orbem sancitum : ita
νισμών μετατιθέμενον ουκ επι Ιουδαϊσμόν εκπίπτειν · Β ut qui ab ethnicismo ad Christianismum transit,
ουδ' αυ πάλιν εκ της Ιουδαϊκής εθελοθρησκείας ανα- non in Judaismum excidat ; neque rursus, qui re
χωρούντα, ευθύς "Έλληνα γενέσθαι · τον δε εξ εκα- cedit ab Judaico voluntario cultu, statim fiat ethni
ν Ε λ λ ηνισμού
τέρου τάγματος, έκ τε Ελληνισμού και Ιουδαϊσμού cus : sed qui utroque ordine relicto , ethnicismum
ντον τω εεπίπι ττονον μέσον παριέναι νόμον τε
μεθιστάμενον
βίον τον των πάλαι θεοφιλών και δικαίων ανδρών, όν
και deserit atque Judaismum, is inediam subit legem
vitamque pristorum charissimorum Deo et juslorum
ο Σωτήρ και Κύριος ημών, μακρόν εφησυχάσαντα virorum, quam Salvator: ac Dominus nosler , cum
χρόνον , αύθις ανενεώσατο ακολούθως τους αυτού per longumilla tempus consopita jacuisset, excita
Μωϋσέως και των λοιπών προφητών περί τούτων vit iteruminstauravitque, ita uti Mosis et celero
αυτών θεσπίσμασιν. Εν γούν τους προς τον Αβραάμ rum prophetarum vocibus hoc ipsum predictum
χρησμοίς αυτός ο Μωϋσής αναγράφει θεσπίζων, ως fuerat. Νam et in eraculis, que Abrahamo edita
ότι μελλήσουσιν εν υστέροις ποτέ χρόνοις, ουχ οί του divinitus Moses leslatur, scribit quod futuris olim
"Αβραάμ απόγονοι , ουδ' οι εκ σπέρματος αυτού temporibus non Abraliarmi posteri et ex sermine ejus
Ιουδαίοι » αλλά γάρ πάσαι αι φυλαι της γης, και prognati Judoi , sed omnes tribus terre et omnes
πάντα τα έθνη επί τώ ομοίω τρόπο της του Αβραάμ , gentes per simile cultus Dei rationem quo Abra
θεοσεβείας, ευλογίας παρά Θεού καταξιωθήσεσθαι . hamus, benedictionein divinam essent obtenturi .
Γράφει δε ούτως . Και είπε Κύριος τώ Αβραάμ : Ita enim ait 8 : Ει dixit Dominus ad Abraham :
"Εξελθε εκ της γής σου και εκ της συγγενείας σου, Exi de terra tua, et de cognatione tua, et ex domo
και εκ του οίκου του πατρός σου, και δεύρο εις γην, patris tui, et vade in terram quam tibi demonstra
ήν αν σου δείξω. Και ποιήσω σε εις έθνος μέγα• και vero. Ει faciam te in gentem magnam : el benedi
ευλογήσω σε, και μεγαλυνω το όνομά σου , και έση can te, et magnificabo nomen tuum, et eris bene
ευλογημένος. Και ευλογήσω τους ευλογούντάς σε, και dictus. Ει benedicam benedicentes le , et maledicam
τους καταρωμένους σε καταράσομαι, και ενευλογη. maledicentes te, et benedicentur in te omnes tribus
θήσονται εν σοι πάσαι αι φυλαί της γης. » Και πάλιν terre. » Αtque iterum dixit Deus 3: Numquid alber
ο Θεός είπε : Mή κρύψω εγώ από 'Αβραάμ του condanm ego ab Abrahamo servo nmeo, quae ego
παιδός μου και εγώ ποιώ ; 'Αβραάμ δε γενόμενος έσται facio ? Abraham autem fiet in gentem magnam et
εις έθνος μέγα και πολύ. Και ενεύλογηθήσονται εν multam. Ει benedicentur in eo omnes gentesterre. .
αυτώ πάντα τα έθνη της γης . » Πώς δ' αν έμελλον Quomodo autemin Abrahamo benedicendle essent
τω Αβραάμ ενευλογηθήσεσθαι πάντα τα έθνη , και omnes gentes et oranes tribus terre, si quidem
πάσαι αι φυλαι της γης , ει μηδέν τι προσήκοντες D nulla ratione eum contingerent , neque animi ra
υπήρχον αυτώ, μήτε κατά ψυχής τρόπον, μήτε κατά tione, neque cognatione corporis ? Νam quod ad
σώματος συγγένειαν ; Της τε γάρ κατά σάρκα συγ- corporis cognationem atinet, quaenam queso, cum
γενείας τίς ήν προς τον 'Αβραάμ συγγένεια, Σκύθαις Abrahamo intercedit propinquilas , Scythis verbi
φέρε ειπείν, η Αίγυπτίοις , ή Αιθίοψιν, ή Ινδούς, ή gratia vel Egyptiis, aut Alhiopibus , Indis, Britan
Βρεττανούς , η Ισπανούς ; ή πως αν ταύτα τα έθνη και nis vel Hispanis? aut quomodo he gentes vel ab
έτι τα τούτων απωκισμένα της προς τον Αβραάμ κατά his etiam remotiores, benedicende fuerunt propter
σάρκα συγγενείας χάριν έμελλον εύλογηθήσεσθαι ; cognationemcum Abrahamo, φuod ad carnerm per
'Αλλ' ουδε της κατά ψυχήν ευλογίας εικός ήν κοινω- tinet ? Sed neque quod ad animorum cognitionen,
νήσειν τω 'Αβραάμ πάντα τα έθνη. Πώς γάρ; ότε eral congruelis gentes omnes de benedictione com
*3 μέν αυτών εκθέσμοις μητρογαμίαις και θυγατρο- inani cum Abrahamo participure. Qui enim? cum
μιξίαις , τα δ' άκολάστοις ομιλίαις αρρένων προς alie nefandas malrum nuptias vel filiarum concu.
αδενας ανεφύρετο, τα δε την ευσέβειαν εν ανθρω- bitus probarent, aliae polluerunt sese incesla Mare
' Gen. ΧΙΙ, 1-5 . • Gen. Χν1, 17.
17 · EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 28
cum maribus libidine : alii culturm Numinis in ho- Α ποθυσίαις, και ζώων αλόγων θεοποιίαις , αψύχου το
minibusimmolandis , vel divina veneratione brutis ύλης ιδρύμασι και πνευμάτων πολυπλανών δεισιδαι
animantibus aut idolis, ex.inanima materia fabri- μονίαις ανετίθετο» τα δε ζώντας κατακαίειν τους
catis exhibila ponerent, velin spirituum multiplicis γεγηρακότας : τα δε πυρί τους φιλτάτους παραδι
erroris auctorum superstitionibus collocarent : alie δόναι • τα δε και νεκρών απογεύεσθαι καλόν είναι
vivos exurerent elate provectiores, alie etiam cha- και ευσεβές ηγείτο. Πώς oύν τους εν τω τοιούτω
rissimos non dubitarent flammis tradere, aliae vita θηριώδει βία προηγμένους της του θεοφιλούς μετα
spoliatorum vesci carnibus pulchrum et pium esse σχεϊν οίόν τε ήν ευλογίας, ει μη ποτ' άρα της θη
existimarent . Quomodo igitur eos qui tam belluinam ριωδίας μεταβαλόντες , του ομοίου τρόπου της του
ducerent vitam, consentaneum erat benedictionis 'Αβραάμ θεοσεβείας ήμελλόν ποτε μεταλήψεσθαι ;
viri Dec charissimi fieri consortes, nisi utique bel- Eπει κακείνος αλλοεθνής τις ών και αλλότριος , ής
luina illa vita abjecta et relicta, consimilem Abra- ύστερον μετήλθεν ευσεβείας λέγεται μετατεθείσθαι ,
hanno pietatem aliquando essent amplexuri ? Νam et και της πατρικής δεισιδαιμονίας μεταβεβλήσθαι ,
ille alienigena et alienus perhibetur ad eam quam οίκόν τε και συγγένειαν, και έθη πάτρια, βίου το
deinde professus est transiisse pietatem, avilomque αγωγήν, εν ή γεγέννητό τε και τέθραπτο, καταλελοι
superstitionein deseruisse, domum, cognationem, Β πέναι » ήκολουθηκέναι δε Θεώ, τώ και τους χρησμούς
mores patrios et vite, in qua genitus erat , ratiο- αυτό τους αναγράπτους δεδωκότι. Ει μεν ούν Μωϋσής
neim missam fecisse ; Deo autem esse obsecutus, μετά τον 'Αβραάμ γενόμενος , και πολιτείαν τινά
qui etiam oracula scriptis prodita illi edidit. Si igi - διά της εκδοθείσης υπ' αυτού νομοθεσίας τώ Ιου
tur: Moses qui post Abrahamum exstilit, et ream- δαίων έθνει καταβεβλημένος τοιαύτα ένομοθέτησεν,
publicain per promulgalas a se leges Judeorum oία και τους προ αυτού θεοφιλέσι κατώρθωτο, και οία
genti condidit ac fundavit, ejuscemodi leges san- δυνατόν ήν πάσι τοις έθνεσιν εφαρμόττειν, ως δύνα
xisset, quis viri Deo clari ante eum recte agendo σθαι κατά την Μωϋσέως διαταγήν πάσας τας φυλάς
oliservissent , et que omnibus gentibus congruere, της γής, και πάντα τα έθνη θεοσεβείν » ήν ειπείν, ότι
ut onines tribus terrie et omnes gentes secundum διά της Μωϋσέως νομοθεσίας τους εξ απάντων των
Mosis constitutionem Deum colerent : fals erat aflir - εθνών θεοσεβήσαντας , και τον Ιουδαϊσμόν ζηλώ
mare, quod omnes ex omnibus gentibus Deum ex σαντας , προς αυτούς τε γενησομένους κατά τον νόμον,
lege Mosaica pie colentes et Judaismum sectanles, εύλογηθήσεσθαι τή του Αβραάμ ευλογία προηγό
Judaisque secundum legen conjunclos, Abraliarni ρευε τα λόγια. Εχρήν δε και ημάς τα παρά Μωύσει
lenedictione benedicendos esse divina oracula pre- διατεταγμένα φυλάττειν. Επει δε ουκ ήν ή κατά
nuntiaverint. Oportebat etiam nos leges 2 Mose san- Μωϋσέα πολιτεία κατάλληλος τους λοιπούς έθνεσιν
νοις ουσ ουδαίας
cilis observare. Cum autem conditio reipublica αλλ' ή μόνοις Ιουδαίοις, και τούτοις ουχί τοις πάσιν ,
Mosaice non fuerit celeris congruens gentibus, αλλά τους επί της Ιουδαίας γης τάς διατριβής ποι
sed tanluinuodo Judais , neque hisce universis, sed ος υποστηλα
oυμένοις · έτερον έχρήν εξ άπαντος υποστήναι τρόπον
solum versantibus in terra Judaica : necessarium παρά τον Μωϋσέως νόμον, καθ' όν έμελλον, βιούντα
omnino erat aliam constitui rationem, qua praeter ομοίως το 'Αβραάμ τα καθ' όλης οικουμένης έθνη ,
legem Mosaicam possent gentes ubique terrarum της ίσης αυτώ κοινωνήσειν ευλογίας,
incolenles, quæ consimilem Abrahamo vilam duce.
rent, eamdem cum illo benedictionem obtinere.
1 *** CAPUT III. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.
Quod conditio reipublica Mosaica non fuerit omnibus "Οτι μη πάσι τοις έθνεσι κατάλληλος ή η κατά
gentibus conveniens. Μωϋσέα πολιτεία.
Quod autem constitutiones Mosaica Jadeis tan- "Οτι δε και κατά Μωϋσέα διαταγή Ιουδαίοις , ώς
tummodo, ut dixi, neque hisce omnibus (non enim έφην, και τούτοις ουχί πάσιν ( ουδέ γάρ τοις εν
iis qui in dispersione viciitabant, sed solis in Ρa- D διασπορά τυγχάνουσιν, αλλ' ή μόνους τους την Πα
lestina versantibus) accommodale fuerint : evi- λαιστίνην οικούσιν εφήρμοζεν), ώδε σοι συλλογιζο
dens tili erit ita colligenti. All alicubi Moses le- μένω φανερόν έσται. Φησί που Μωϋσής νομοθετών -
geque precipit 10 : Τer guovis anno apparebit Τρις του ενιαυτού οφθήσεται πάν αρσενικόν σου
onne masculum fuum coram Domino Deo tuo. ) ενώπιον Κυρίου του Θεού σου . » Και έτι σαφέστερον,
Αιφue adhuc magis perspicue, ubinam triplici per όπου έχρήν απαντάν τους πάντας τρίτος του έτους,
annum tempore univers0s convenire oporteret, de- αφορίζει λέγων· « Τρείς καιρούς του ενιαυτού οφθή
terminat cum ait 11 : « Tribus temporibus anni ap- σεται πάν αρσενικόν σου εναντίον Κυρίου του Θεού
parebit omne mascului tuum coram Domino Deo σου , εν τω τόπω ώ αν εκλέξηται Κύριος. • Θεω
luo, in loco quem delegerit Dominus. , Vides , quod ρείς, ώς ουκ εν πάση πόλει, ουδ' όπου έτυχεν απαν
non in civitate quacunque, nec quovis ubi sors tt- ταν προστάττει , αλλ' εν τόπω ώ εαν εκλέξηται
Terit Ιουo convenire jubet, sed in loco, quem de- Κύριος, ο Θεός σου . » "Ένθα τρισίν εκάστου ενιαυτού
egerit Dominus Deus tuus 11. » Jbi tribus per an - καιρούς επί ταυτό συνιέναι νομοθετεί, και τους και
1o Εxod. ΧΧιιι, 17; Exod. ΧΧΧιν, 25. 11 Deut. XV1, 16. 11 Deut. ΧΧν11, 26.
 DEMONSTRATIONIS EVANGÉLICÆ LIB . I. 50
ρύς αφορίζει , καθ' ους απαντάν έχρήν εν τω τόπω, A num temporibus, congregari in unumjuliet, telli
εν ώ τα της κατ' αυτόν λατρείας επετελείτο: ένα porague determinat quibus convenire oporteatIoco
μεν του Πάσχα, δεύτερον τον μετά πεντήκοντα ημέ- quo divini cultus officia obibantur; unum quidem
ρας επί της ονομαζομένης Πεντηκοστής εορτής και Paschalis, alterum post dies quinquaginta, festo
τρίτον τώ εβδόμω μηνί μετά το Πάσχα κατά την του quod Pentecostes inde venit nomine, et tertium
ιλασμού ήμέραν, καθ' ήν εισέτι νυν Ιουδαίοι πάντες mense septimo post Pascha , die expiationis, quo
την νηστείαν επιτελουσιν. 'Έπαράται τε τοις μή etiamnum Judaei hodie omnes jejunium celebrant .
εμμένουσι τοις νομοθετουμένοις. Ουκούν τους μέλ- Diris autem Moses eos devovet, qui legibus suis
λοντας άπαντας απαντάν τρίτον του έτους εις τα sancita non observaverint . Αtqui hos, qui triplici
Ιεροσόλυμα, και τα νόμιμα πληρούν, ου πόρδω που vice per annum deberent Hierosolymis convenire,
της Ιουδαίας έχρήν δή που οικείν, αλλ' εισιν αμφί ritusque legibus constitulos ad plenum obire, non
τους όρους ει δε δή τοϊς πορρωτάτω της Παλαιστί- procul a Jadea habitare oportebat : qui vero circa
νης oικoύσιν Ιουδαίοις αδύνατα ήν τελεϊν τα νενομο- extremos Palestinae limites, aut Iongius a Palestina
θετημένα, πολλου φάναι τοις πάσιν έθνεσι, και τοις degelbant Judei, praecepta legis perficere nequi
εν ταις εσχατιαίς της γης εφαρμόζειν. 'Έπάκουσον Dant ; tantum abest, ut omnibus gentibus et ulti
δε τίνα τρόπον και αυτός πάλιν νομοθέτης την από λέ- B mas terras incolentibus haec poluerit congruere.
χους γυναίκα απαντάν προστάττει, και θυσίας το Audi porro quomodo idem rursus legislator mu
Θεώ προσφέρειν, λέγων ούτως: Καιελάλησε Κύριος lierem a puerperio accedere et sacrificium Deo off
προς Μωϋσήν, λέγων: Λάλησον τους υιούς Ισραήλ, ferre jubeat, cum ait 13 : « Locutusque est Dorminus
και έρείς προς αυτούς • Γυνή ήτις εάν σπερματισθή, ad Mosen et dixit : Loguere filiis Israel et dices ad
και τέκη άρσεν, ακάθαρτος έσται επτά ημέρας. Ο eos : Mulier quecunque conceperit seinen et pepe
Είτα μεταξύ τινα ειπών, επιφέρει : « Και όταν πλη- rerit masculum, immunda erit septem dies. .
ρωθώσιν αι ημέραι καθάρσεως αυτής εφ' υιώ ή επί Deinde interjectis nonnullis subjungit 16 : « Ει cum
θυγατρί, προσοίσει αμνόν ενιαύσιον εις ολοκάρπωμα, impleti fuerint dies purificatiouis ejus, pro filio aut
και νεοσσών περιστεράς και τρυγόνα περί αμαρτίας, pro ilia, offeret agnum anniculum in holocaustum,
επί την θύραν της σκηνής του μαρτυρίου. Προς τον et pullum columbe, aut turturem pro peccato ad
ιερέα προσοίσει αυτά έναντι Κυρίου. Και εξιλάσεται hostium tabernaculi testimonii. Ad sacerdotem of
περίαυτής ο ιερεύς, και καθαριεί αυτήν από της πη- feret ea anle Dominum. Εt exorabit pro ea sacer
της του αίματος αυτής. Ούτος ο νόμος της τικτού- dos, et purificabit eam a fonte sanguinis ejus. Hec
σης άρσεν ή θηλυ. » "Ετι προς τούτοις και αυτός και ο est les parientis masculum et feminam. » Prelerea
τον από κήδους και νεκρών επαφής προστάττει μή “ idem contaminatum ex funere et contactu mortui,
άλλως καθαίρεσθαι ή διά τινος σπoδoύ δαμάλεως εφ' precipit non alio modo purificari quam per cinerem
όλαις ημέραις επτά, των συνήθων αποστάντα. Λέ. juvence, diebus integris septem, negotiisque con
γει γούν. Και έσται τοις υιούς Ισραήλ και τους προ - suetis abstinere. Ait igitur 18 : « Et erit iliis Israel
κειμένους προσηλύτοις εν μέσω αυτών νόμιμον αιώ- et proselytis accedentibus in medio eorum legili
νιον. Ο απτόμενος του τεθνηκότος πάσης ψυχής αν- mum eternum. Qui tetigerii cadaver hominis cu
θρώπου ακάθαρτος έσται · επτά ημέραις αγνισθήσε - jusque anima exulum,immundus erit septem die
ται» τη ημέρα τη τρίτη και τη εβδόμη καθαρισθή - bus : purificabitur die tertio et die septimo, et
σεται. Εάν δε μη αφαγνισθή τη ημέρα τη τρίτη και mundus erit. Si vero non fuerit purificatus die
τη εβδόμη, ου καθαρός έσται. Πάς ο απτόμενος του tertio el die septimo, non erit mundus. Omnis qui
τεθνηκότος από ψυχής ανθρώπου, εάν αποθάνη και teligerit cadaver hominis mortui anima exulum,
μη αγνισθή, την σκηνήν του μαρτυρίου του Κυρίου et non fuerit purificatus, tabernaculum Pomini
εμίανεν. Εκτριβήσεται η ψυχή εκείνη εξ Ισραήλ, polluit. Exterminabitur anima illa ex Israel, quo
ότι ύδωρ ραντισμού ού περιερραντίσθη επ' αυτόν • Diam aqua aspersionis non circumaspersa est su
ακάθαρτός έστιν, ακαθαρσία επ' αυτώ έσται. Και ού - D per eum : immundus est ; immundilia super eum
τος ο νόμος . "Ανθρωπος εάν αποθάνη εν οικία, πάς erit. Εt haec est lex. Homo si mortuus fuerit in
εισπορευόμενος εις την οικίαν, και πάντα όσα εστιν domo, omnis ingrediens in domum, et omnia que
εν τη οικία, ακάθαρτά εστιν επτά ημέρας. Και πάν sunt in domo, immunda sunt septem diebus. Eι
σκεύος ανεωγμένον, όσα ουχί δεσμώ καταδέδεται, omne vas apertum, quaecunque non vinculo (oper
ακάθαρτα έσται. Και πάς ος αν άψηται επί πρόσ- culi) alligata sunt,immunda erunt. Ει omnis qui in
ωπον του πεδίου τραυματίου ρομφαίας, ή νεκρού , η agro teligerit occisum gladio vulneribus, vel mor
οστέου ανθρωπίνου, ή μνήματος, ακάθαρτός έστιν tuum, vel ossum hominis aut sepulcrum; immun
επτά ημέρας. Και λήψονται τα ακαθάρτω από της dus erit diebus septem. Ει sument pro immundo,
σποδιάς της κατακεκαυμένης του αγνισμού , και εκ- de cinere combuste (juvenca ) purificationis, et• ef
χέoυσιν αυτήν εις σκεύος ( 2), και λήψονται ύσσωπον fundent eum in vas , et sument hyssopum, et finger
και βάψει ανήρ καθαρός, και περιρρανεί επί τον οί- vir purus et circumaspergei super domum et super
1 Levit. x11, 1 , 2. 16 Ιbid. 6, 7. 18 Νum. κιx,10-21.
(2) Leg .εκχέουσιν επ' αυτήν ύδωρ ζων εις σκεύος , et efundent super cum ( cinerem) αquam viventemin τας.
5! EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS 11. - APOLOGETICA . 32
Vasa et super animas quotquot fuerint ibi, et super A κον, και τα σκεύη, και τας ψυχάς, όσοι εάν ώσιν
eum qui teligit ossum hominis, aut oceisum vul- εκεί, και επί τον ήμμένον του οστέου του ανθρωπί
here , aut mortuum, aut sepulcrum. Εt circum- νου , ή του τραυματίου, ή του τεθνηκότος, ή του μνή -
asperget mundus super immunlum die tertio el die ματος. Και περιρρανεί ο καθαρός επί τον ακάθαρτον
septimo : et lavabit vestimenta sua, et corpus εν τη ημέρα τη τρίτη, και εν τη ημέρα τη εβδόμη,
Suum lavabit aqua, et impurus erit usque ad ve . και πλυνει τα μάτια εαυτού, και λούσεται το σώμα
speram. Εt homo quiinquinatus fuerit, et non fuerit ύδατι , και ακάθαρτος έσται έως εσπέρας. Και αν
purificatus,
go, quoniamexterminabitu
r anima
aqua aspersionis non illa ex synago θρωπος
circumaspersa
εάν μιανθή , και μη αναγνισθή, εξολοθρευ
θήσεται η ψυχή εκείνη εκ της συναγωγής, ότι ύδωρ
st super eum. Εt erit vobis legitimum hoc sen - ραντισμού ού περιεργαντίσθη επ' αυτόν. Και έσται
pilernum16. He ubi sancit Moses , etiam modum υμίν νόμιμον αιώνιον. ) Ταύτα Μωϋσής νομοθετήσας ,
aque aspersionis prescribit, Jabet enim juvencam τον τρόπον του ύδατος του ραντισμού επεκδιδάσκει
rufam que non babel in se vitium, cremari totam δάμαλιν πυρδάν άμωμον ολοκαυτούσθαι προστάττων,
el de cinere ejus inspergi aquam, qua purificari και από της σποδιάς αυτής εμβάλλεσθαι τω ύδατι ες
contaminalos a mortuis oportet . Οuo autem inloco oύ χρήναι καθαίρεσθαι τους επί νεκρό με μολυσμέ

ferre sacrificia, et ubi celeros lege prescriptos ri- δε την εν λέχει προσφέρειν τας θυσίας, που δε τα
tus obire deceat et exsequi, quod hoc non per- λοιπά νόμιμα συντελείν, ότι μή αδιαφόρως εν παντί
missum sit facere promiscue quolibet in loco, sed τόπω, αλλ' εν μόνω ενί, ώ αυτός αφορίζει, δηλον αφ'
in uno quem ipse determinat : perspicuum est ex ών νομοθετεί λέγων · « Και έσται ο τόπος όν εάν
iis quæ lege præcipit cum ait 17 : « Et erit locus εκλέξηται Κύριος ο Θεός υμών, εν αυτώ επικληθήναι
quemcunque elegerie Dominις Deus tuus, ut invo- το όνομα αυτού, εκεί οίσετε πάντα όσα εγώ εντέλλο
celur nomen eius ibi, illuc ferelis omnia, quae ego μαι υμίν σήμερον. Και διαστέλλεται εξής ακριβώς,
mando vobis hodie. ) Ηinc accurate illa cum ex- επιλέγων · « Πρόσεχε σεαυτώ, μήποτε ανενέγκης τα
posuisset, subjungit 18 : Attende tibi ipsi, ne ολοκαυτώματά σου, ού αν ίδης, αλλ' ή εις τον τόπον
olleras holocautomata tua, ubicunque aspexeris, ον εάν εκλέξηται Κύριος ο Θεός σου αυτόν, εν μιά
una eivitalum tuarium, ibi offeres holocautomata και εκεί ποιήσεις πάντα όσα εντέλλομαι υμίν σήμε
ta, et ibi facies omnia quecunque ego mando tibi ρον. 5 Και προστίθησι λέγων· « Ου δυνήση φαγείν
hodie. ) Addit porro 19 : « Non poteris vesci in εν πάσαις ταις πόλεσι το επιδέκατον του σίτου σου ,
civitalibus tuis quibuslibet decimationem frumenti C και του οίνου σου , και του ελαίου σου, τα πρωτότοκα
lui, nec vini lui aut olei ti : primogenita boum 1υο- των βοών σου, και των προβάτων σου, και πάσας
rum et orium uarum, et oninia vola tua quecun- τας ευχάς σου όσας αν εύξησθε, και τας ομολογίας
que voveritis, et confessiones vestras et primilias υμών, και τας απαρχάς των χειρών υμών · αλλ' ή
manuum vestrarum. Sed ante Dominum Deum, εναντίον Κυρίου του Θεού σου φαγή αυτά, ενώ αν τόπο
tuum comede illa in Ioco, quem delegerit po- εκλέξηται Κύριος ο Θεός σου εαυτώ, σύ και οι υιοί σου,
minus Deus tuus sibi, tu et ilii lui, alia tua και η θυγάτηρ σου, ο παίς σου, και η παιδίσκη σου ,
et Servus tuus, atque ancilla tua et proselytus και ο προσήλυτος ο εν ταις πόλεσι σου. Και έτι
in urbibus fuis. Deinde oratione progressuς , προσελθών επασφαλίζεται τον λόγον, εν ώ φησιν ·
quod dictum est confirmat, dum sic ail : Verum . Πλήν τα άγια σου και αν γένωνταί σοι, και τας ευ
tamen sancta tua cum fuerint tibi , et cum vola tua χάς σου λαβών, ήξεις εις τον τόπον, όν αν εκλέξητα:
susceperis, venies ad locum quem elegerit Domi- Κύριος ο Θεός σου εαυτώ. Και πάλιν: « Δεκάτην άπο
nus Deus tuus sibi 10. • Ει rursus : Decimam δεκατώσεις παντός γεννήματος του σπέρματός σου :
decimabis universi fetus seminis tui; fetum agri di το γέννημα του αγρού σου [ενιαυτόν ] κατ' ενιαυτόν ,
quotannis comedes ipsum in conspectu Domini Dei . Και φαγή αυτό εναντίον Κυρίου του Θεού σου, ενώ
tui, eo in loco quem elegerit Dominus Deustuus ad Ρ αν τόπο εκλέξηται Κύριος ο Θεός σου, επικληθήναι
invocandum 2 nomen suum ibi 11 Deinde ubi το όνομα αυτού εκεί. » Είτ' επιλογισάμενος , τί δέου
reputavit quid facere oporteat, si is locus de quo πράττειν, ει μακράν αφεστώς είη και προς αυτού δηλού
agi :r remotior fuerit, frugum autem proventus μενος τόπος , ο δε καρπός των γεννημάτων πολύς, πώς
naultus, ut videlicet domo ad locum Dei alterre δέοι παρακομίζειν οίκοθεν εις τον του Θεού τόπου τους
oporteat annuos fructus sacrificationis, de hoc item επετείους καρπούς της ολοκαυτώσεως, και περί τού
hanc constituit legem : Si vero longe a te fuerit του τόνδε τίθησι τον νόμον : Εάν δε μακράν γένη
Vla, neque possis ea representare, propterea quod ται από σου ή οδός, και μη δυνήση αναφέρειν αυτά,
Ionge a te fuerit Iocus, quem elegerit Dominus ότι μακράν από σου ο τόπος, όν αν εκλέξηται Κύριος
Deus tuus ad invocandum nomen suum ibi : tibi - ο Θεός σου , επικληθήναι το όνομα αυτού εκεί, ότι ευλο
que benedixerit Dominus Deus tuus, vendes ea ar- γήσει σε Κύριος ο Θεός σου, και αποδώσεις αυτά αργυ
gento, et capies argentum in manus tuas, et venies ρίου, και λήψη το αργύριον εν ταις χερσί σου, και πο
16 Νum. iis, 2. 11 Deut. ΧΙ, . 18 Ιbid. 13, 14. 19 Ιbid. 17, 18. 10. Ιbid. 26. 31 Delit.
χι , 22, 23.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . I.
ρεύση εις τον τόπον, όν αν εκλέξηται Κύριος ο Θεός A in eumipsum locum quem elegerii Dominus Deus
σου αυτόν, και δώσεις το αργύριον επί παντός oύ αν ιuus, et dabis argentum pro omni quodcunque con
επιθυμή η ψυχή σου ,επί βουσιν, ή επί προβάτους, ή έτει cupierit anima tua, pro bobus, sive ovibus, sive
οίνω, ή επί σικέρα, ή επί παντός oύ αν επιθυμή ή vino, sive sicera, sive omri quodcunque concupierit
ψυχή σου, και φαγή εκεί εναντίον Κυρίου του Θεού anima tua , et comedes ibi in conspectu Dounini Dei
σου. 5 Και αύθις τον τόπον επισφραγίζεται, ώδε πως tui 18. Tum rursus locum quasi signo impresso
φάσκων : Πάν πρωτότοκον και αν τεχθή εν τοις βουσί commendat, his fere verbis : De primogenitis que
σου , και εν τοις προβάτοις σου , τα αρσενικά αποί- nata fuerint in bubus atque ovibus, masculina ofe
σεις Κυρίω τω Θεώ σου. Ουκ εργάση εν τω πρωτο- res Domino Deo tuo. Non opus facies in vitulo pri
τόχο μόσχω σου, και μη κείρης το πρωτότοκον των mogenito, et non tondebis primogenitum orium
προβάτων σου. Εναντίον Κυρίου του Θεού σου φαγή tuarunt. In conspectu Donmini Dei tui conmedes illud
αυτό ενιαυτόν εξ ενιαυτού , εν τω τόπω ώ αν εκλέξη- singulis annis , in loco quem elegerit Dominus Deus
τα: Κύριος ο Θεός σου , σύ και ο οίκός σου. Μετά tuus, tu et domus tua 4. 5 Post haec rursus inspice,
ταύτα πάλιν θέα, τίνα τρόπον και τα περί των εορ- quonam modo ea que ad festos dies pertinent dis -
των διαστέλλει, ουκ άλλοθι γής, άλλ' ή εν μόνο το tinguit, ut ne alibi terrarum, quamin ea uno loco
δηλουμένω τόπω, πανηγυρίζειν. Λέγει δ' ούν: « Φύ- ° de quo agitur,festos dies agant. Ait igitur : « Ob
λαξαι τον μήνα των νέων, και ποιήσεις το Πάσχα serva mensem novarum frugum, et facies Pascha
Κυρίω τω Θεώ σου, πρόβατα και βόας, εν τω τόπω, Domino Deo tuo, oves et boves, in loco quem ele
ο αν εκλέξηται Κύριος ο Θεός σου αυτώ. » Πάλιν gerit Dominus Deus tuus 16. Rursus admonet his
υπομιμνήσκει, λέγων · δυνήση θύσαι το Πάσχα εν verbis : « Non poleris sacrificare pascha in aliqua
ουδεμιά των πόλεών σου , ών Κύριος ο Θεός σου δί- urbium Iuarum, quas Dominus Deus tuis dederit
δωσί σοι, αλλ' εις τον τόπον όν αν εκλέξηται Κύριος ibi, sed in loco duntaxat quem elegerit Doninus
ο Θεός σου . Εκεί θύσεις το Πάσχαεσπέρας προς δυ- Deus tuus. Illic immolabis pascha a vespere ad
σμαίς ηλίου , εν τω καιρώ και εξήλθες εκ γης Αιγύ- solis occasum,in tempore quo egressus es de terra
πτου · και εψήσεις, και φαγή εν τω τόπω και αν εκλέ- ΑΕgypti : et coques, et comedes in loco quem
ξηται Κύριος ο Θεός σου. ) Ο μεν δή της του Πά - cunque elegerit Dominus Deus tuus 25 Lex igi
σχα εορτης νόμος τοιούτος · δε της Πεντηκοστής τι ιur de solemni die, qui Pasclha dicitur, hujusmodi
φησιν , άκουσον: « Επτά εβδομάδας ολοκλήρους εξ- descripta est. Porro autem de Quinquagesima quid
αριθμήσεις σεαυτώ , αρξαμένου σου δρέπανον επ' dical , audi : « Totas septem liebdomadas nume
αμητόν, και ποιήσεις εορτήν εβδομάδων Κυρίω της rabis tibi ipsi, ex quo falcerm in segetemimmittere
Θεώ σου, καθά ισχύει η χείρ σου, όσα αν δω σο:, caperis, et celebrabis diem festum hebdomadarum
καθότι ευλόγηκε σε Κύριος ο Θεός σου · και εύ- Domino Deo tuo, quantum poterit manus tua,
φρανθήση ενώπιον Κυρίου του Θεού σου, σύ και ο υιός ex omnibus quaecunque dedero tibi , propterea
σου, και η θυγάτηρ σου, και ταις σου, και η παιδίσκη φuod tibi benedixerit Dominus Deus tuus , et
σου, και ο Λευίτης, ο εν ταις πόλεσι σου, και ο προσ . epulaberis coran Domino Deo tuo, tu et filius
ήλυτος , και ο ορφανός, και η χήρα ή εν υμίν , εν τω 3 ιuus, et filia tua, servus tuus et ancilla tua, et Le
τόπω ώ αν εκλέξηται Κύριος ο Θεός σου αυτώ, επι- vita, qui fuerit in urbibus tuis , et advena, et pu
κληθήναι το όνομα αυτού εκεί. 5 Και την τρίτην δ' pillus , et vidua queapud vos fuerit in loco quem
εορτήν ένθα προστάττει εκτελεϊν,επάκουσον: Εοο- , elegerit Dominus Deus Iuus sibi, ad invocandum
την τών Σκηνών ποιήσεις σεαυτώ επτά ημέρας, εν ηomen suumibi 16. Terlium vero solemne ulbi
τη συναγαγείν σε από της άλωνός σου και από της imperet celebrandum, audi : « SolemneTabernacu
ληνού σου , και ευφρανθήση εν τη εορτή σου, σύ, και lorum celebrabis tibi ipsi septein diebus, ubi de
υιός σου, και η θηγάτηρ σου, ο παίς σου , και η πα!- area tua el detorculari tuo collegeris, et epulaberis
δίσκη σου , και η χήρα, εν τω τόπω ή αν εκλέξηται in solemni tuo, tu et alius iuus, et filia tua, ser
Κύριος ο Θεός σου εαυτό. Σ Διά τοσούτων ούν τον D vus tuus el ancilla tra, et vidua in loco quemcunque
τόπον επισημαινόμενος , τοσαυτάκις τε ειπών εις elegerit Dominus Deus tuus sibi 17. Cum igitur
αυτόν απαντάν παγγενεί και πανοικι , πώς αν ήρμοζε eum Iocum tam multis signis ostendat , totiesque
τοις της Ιουδαίας και επί μικρόν διεστώσι, μήτι γε illuc cum 1olo genere , lolaque domo venire opor
τους καθ' όλης της οικουμένης έθνεσι ; μάλιστα ότς Ιere precipiat, qui fieri potest, ut en que dicit, ve!
ουδε συγγνώμην τινά νέμει τους παραβαίνουσι τα iis conveniant, qui brevi intervallo a Judea di
διωρισμένα, αράν δε κατά πάντων των μή τα πάντα stant, nedum gentibus, que in Ioto orbe terrarum
τηρούντων επάγει , ρήμασιν αυτοίς λέγων · Έπι- degere intelligantur ? eo magis quod ne venian qui
κατάρατος ος ουκ έμμενεί πάσι τοίς γεγραμμένοις εν dem ullam tribuit iis qui transiliant quaecunque
τωδε τω νόμω του ποιήσαι αυτά. » Θεώρησον δε και prescripta sunt, ac potius exsecrationem omnilwις, -
άλλως τα αδύνατα πάσιν ανθρώπους της Μωϋσέως quicunque non omnino omnia servaverint, denum-
νομοθεσίας. Διαστειλάμενος τα εκούσια και χαλεπά εισι , ad verbum sic dicens : Exsecrabilis quicull
21 Deut.
17 Ιbid.
χιν, 24-26. 13 104. Xy , 19 , 20, 18 13:id. XV1, 1 , 2 . 18 Ιbid. 5 -7 . 20 Ibid. 9-11.
13- 13.
 35 EUSEBII CÆSARIE NSIS OPP . PARS II. - APOLOGE TICA
.
que non sleterit omnibus que in hac lege Scripta A των αμαρτημάτων, και τιμωρίας περιθείς εκάστω
sunt, ut faciat ea. » Contemplare deinde quam των μεγίστης κολάσεως αξίων, νόμους τίθησι, καθ'
onnes vires humanas superent, derique nulla ra. oύς ετέρω τρόπο και τους ακουσίως πλημμελούντας
tione possint, quein lege Mosis posita sunt. Siqui- επιστρέφει · ών ο μεν ούτως έχει: « Εάν ψυχή μία
derm ubi distinxit que voluntaria peccata , quaeque αμάρτη ακουσίως εκ του λαού της γης, εν τώ ποιή .
difficilia sunt et penas unicuique eorum adjunxit, σαι μίαν από πασών των εντολών Κυρίου , ή ου
gue maximo supplicio digna sunt, tum vero leges ποιηθήσεται, και πλημμελήση, και γνωσθή αυτή η
ponit , quibus alia quadam ratione eos item qui αμαρτία ήν ήμαρτεν, και οίσει δώρον αυτού χίμαιραν
inviti peccaverint, convertat; quarum una quidem εξ αιγών άμωμον, θήλειαν οίσει περί της αμαρτίας
sic se habet : « Si anima una peccaverit noleus ex αυτού ής ήμαρτεν, εν τω τόπω ού σφάζουσι τα ολο
populo terre, dum facit unum ex omnibus praece- καυτώματα , και λήψεται ο ιερεύς από του αίματος . )
ptis Domini, vel dum non facit, et peccat , cogni - Και όρα γε ως και ενταύθα τον πταίσαντά τι παρά
tumque ipsi fuerit peccatum, quod peccavit, et or- γνώμην εν τω τόπω δεν απαντάν, ου σφάζουσι τα
feret munus suum capram anniculamimmaculatam, ολοκαυτώματα. Ούτος δε ήν, ου διά πλείστων ήδη
id oferet pro peccato suo quod peccavit, in loco πρότερον εμνήσθη, λέγων· « "Ον αν εκλέξηται Κύ
ulbi mactant sacrificia , et accipiet sacerdos de salt- Β ριος ο Θεός σου. • Τούτο δ' ότι μή δυνατόν προς
guine 38. Etsane considera quemadmodum hic quo- απάντων των επί γης ανθρώπων εκτελείσθαι, και
que eum qui imprudens peccaverit, ad locuτη veni- αυτός ο νομοθέτης συνιδών, ακριβώς επισημάνατο,
re oporteat, ubi mactant sacrificia . Is autem est, ουκ αορίστως κατά πάντων προαγαγών τον νόμον ,
de quo multis verbis jampridem meminit dicenς : αλλ' επειπών: « Έάν ψυχή αμάρτη ακουσίως εκ του
« Quemcunque elegerit Dominus Deus tuus 19. ) λαού της γης. 5 Και δεύτερον δε νόμον τίθησιν, ού
Quod quidem cum ab omnibus, quicunque sunι τως έχοντα : Εάν δε ψυχή ακούση φωνήν ορκισμού,
in terra hominibus plane effici non posse, ipse και ούτος μάρτυς ή εώρακεν, ή συνοιδεν, εαν μη
quoque auctor legis videret; tum perspicue si- απαγγείλη, λήψεται την αμαρτίαν. Ο Τί ούν χρή του
gnificavit legen inducens non infinite adversus τον ποιείν, άλλ' ή λαβόντα μετά χείρας το ιερείον ,
omnes, sed adjiciens : Si anima peccaverit nolens, σπεύδειν επί τα καθάρσια ; Πού πάλιν, αλλ' ή εν τω
ex populo terra 30. ) Alteram vero legem ponit, τύπω, ού σφάζουσι τα ολοκαυτώματα ; Και τρίτον
que sic halbet : « 4 Quod si anima audierit vocem πάλιν : « Ψυχή , φησίν , ήτις άν άψηται παντός
jurisjrandi, atque hic testis aut viderit aut con . πράγματος ακαθάρτου, ή των θνησιμαίων των κτη
scius fuerit ; si non indicaverit, peccatum susci- νων των ακαθάρτων, και λάβη απ' αυτού , και αυτό;
piet ". » Quidnamigitur aliud hunc facere opor - C μεμίανται, και πλημμελήση ή άψηται ακαθαρσίας
teat, quam sumpta in manus hostia , propere abire ανθρώπου, από πάσης ακαθαρσίας αυτού ής αν αψά
ad expiandum ? ubi porro expiabit, nisi in loco in μενος μιανθή, και έλαβεν αυτόν, μετά τούτο δ' έγνω
quo mactant sacrilicia ? tertiam quoque dum scri και πλημμελήση. » Τι δή ούν και τον μιανθέντα
bit, • Anima, inquit, qui leligerit quidvis immun- προσήκον ήν ποιείν, αλλ' ή απαντάν, πάλιν εν τω
dum, sive gut occisa fuerint de pecoribus intmun- τόπω, και προσφέρειν περί της αμαρτίας αυτού ής
dis, et sumpserit ex eo, ipse pollutus est, et pec - ήμαρτε, θήλυ από των προβάτων, η αμνάδα, ή χίμαι
cabit, si alligerit immundiliam hominis ex omni ραν εξ αιγών, περί αμαρτίας; Ο δ' αυτός ήν νόμος
innunditia ejus, quam quis attingens pollui solet, και επί ψυχής ή αν ομόση διαστέλλουσα τοις χείλεσι,
et oblitus fuerit, et postea cognoverit et peccave- κακοποιήσαι, ή καλώς ποιήσαι κατά πάντα όσα αν
rit 11. Ergo quid tandem launc etiam qui sit pol- διαστείλη άνθρωπος μεσ' όρκου , και λάθη αυτόν, και
Tutus facere conveniet , nisi rursus ad Συcum ve- ούτος γνώ και αμάρτη έν τινι τούτων, και εξαγορεύση
nire et offerre pro peccato suo quod peccavit, auι την αμαρτίαν περί ης ήμαρτε , « και ούτος δητα ,
ovem, aut agnam, aut capram anniculam rite ? Ea. φησίν, το αυτό λαβών ιερείον , σπευδέτω εν τω
den vero lex est etiam de anima que juraverit, . τόπο, και εξιλάσεται περί αυτού ο ιερεύς περί της
dum ipsis labiis distinguit vel male se facturam, 9 αμαρτίας αυτού, και αφεθήσεται αυτή η αμαρτία .
vel bene, secundum omnia quaecunque enuntiare Και άλλος παρά τους ειρημένους νόμος ώδε πη διορί .
solet homo cum jurejurando, et oblitus fuerit, et ζει: « Ψυχή ή αν λάθη αυτον λήθη, και αμάρτη
idem post cognoverit, et peccaverit unum aliquid ακουσίως από των αγίων Κυρίου, και εισοίσει κριόν
ex iis, et prodiderit peccatum quod peccavit : της πλημμελείας αυτού τω Κυρίω οίσει δε πάλιν
« etiam hic, inquit, eadem sumpta hostia , festinet παρά τον αρχιερέα, εν τω τόπω δηλαδή το εξειλε
ad locum, et orabit proipso sacerdos , et peccato γμένω. . Και έκτον δε νόμον τούτοις προστίθησι,
ipsius, el dimiltetur ei peccatumn 13. » Alia prieter- λέγων· « Ψυχή άν αμάρτη, και ποιήση μίαν από
ca est lex seorsum ab eis, quae exposite sunt, que πασών των εντολών, ών ου δεί ποιείν, και ουκ έγνω,
in hunc fere modum prescribit : Anirma que obli- και πλημμελήση, και λάβη την αμαρτιαν αυτού, και
sione oblita fuerit, et imprudens peccaverit in iis oίσει πάλιν κριον το αρχιερεί, και εξιλάσεται περί
que sancta sunt Dounini, offerei Domino arietem αυτού ο ιερεύς, περί της αγνοίας αυτού ής ήγνόησε ,
18 Levit. IV, 27-30. 2! Ν. . ΧΥι, 7. 80 Levit. IV, 97. 31 Levit. V, 1. 21 Ιbid. 9, 3. 85 bid 6 .
 IS
TRA TION CÆ
MONS GELI
57 DE EVAN LIB . I. 38
κει ούτος ουκ ήδει, και αφεθήσεται αυτώ.» " Ήδη δε Α pro peccato suo 3* ; offeret autem rursus ad Ρon-
Εβδομών φησι» Ψυχή αν αμάρτη, και παριδών παρ- tiicem, in loco videlicet de quo dictum est. Sextar
ίδη τας εντολάς Κυρίου , και ψεύσηται προς τον quoque legem prioribus adjungit his verbis : Ani
πλησίον αυτού εν παρακαταθήκη, περί κοινωνίας ή ma si peccaverit et fecerit adversus unum ex omni
άρπαγής, ή ήδίκησε τι τον πλησίον , ή εύρεν απώ- bus praeceptis, aliquid eorum, qua non oportet fa
λειαν, και ψεύσηται περί αυτής, και ομόση αδίκως cere, et non cognoverit, et deliquerit, et accepe
περί ενός από πάντων ών εάν ποιήση άνθρωπος, rit peccatum suum, rursus offerel Pontifci arietem
ώστε αμαρτείν εν τούτοις , και ηνίκα άν αμάρτη et orabit pro ipso sacerdos, pro ignorantia ejus
και πλημμελήση και αποδώ το άρπαγμα ο ήρ- quam ignoravit, et hic ipse non novit, et dimitte
πασεν, ή το αδίκημα και ήδίκησεν, ή την παρα - tur ei 35. » Septimam item scribit legem hoc mo
καταθήκην, ήτις παρετέθη αυτώ, ή την απώλειαν do:« Anima si peccaverit, et contemnens contempse
ήν εύρεν , από παντός πράγματος ου ώμοσε περί rit precepta Dominiet mentita fuerit proximo suo
αυτού αδίκως , και αποτίσει αυτό το κεφάλαιον in deposito, communicationis aut rapine causa , vel
και το επίπεμπτον. Εχρήν δ' αν μετά το εξαγο- injuria aliqua affecerit proximum suum, vel inve
ρεύσαι το αμάρτημα, και μετά το αποτίσαι, σπεύ - nerit rem perditam, ac de ea ipse mentia fuerit,
δειν πάλιν, πάντα υπερθέμενον, εις τον τόπον όν άν Bet jnraverit inique pro υηο ex omnibus que
εκλέξηται Κύριος ο Θεός, και προσφέρειν γε περί cunque facit homo , et peccat : et quandocun
της πλημμελείας κριόν άμωμον ' και εξιλάσεται περί que peccaverit ac deliquerit, et restituerit rero
αυτού ο ιερεύς έναντι Κυρίου, και αφηθήσεται αυτό. quam abstulit, aut injurie a seillate, satisfecerit,
Ταύτα και περί τώνδε και θαυμάσιος Μωϋσής, περί 5 aut depositum quod sue fidei commissumfuerat,
τε των ακουσίως ήμαρτηκότων, και περί των κατ' reddiderit, aut rem perditam quaminvenit,ex om
άγνοιαν, εξακριβώσατο , πόρρωθεν των κατά προ - ni re pro qua inique juravit solvet ipsumtotum, et
αίρεσιν πλημμελημάτων, εφ' οίς και απαραιτητους ejus insuper quintam partem 36. Celerum oporte
ορίζει τιμωρίας τους οικείους αναστέλλων . Ο γάρ bat postquam prodiderat peccatum ac solverat,
επί τοις άκουσίοις μη πρότερον νείμας συγγνώμην, omnibus negotiis posthabitis propere, abire ad lo
η εξαγορεύσαι το αμάρτημα, κάπειτα ώσπερ μικράν cum, quem elegerat Dominus Deuts , et oferre pro
τιμωρίαν διά της προστεταγμένης θυσίας είσπραξά- delicio arielem immaculatum, et sic Orare pro co
μενος τον ήμαρτηκότα, διά τε της επί τον αγνόν τό -Sacerdotem apud Doιninum, et divinilii ei. Hec sane
πον αμελλήτου πορείας την σπουδήν ομού και το ευ - Moses ille admirandus tam de iis qui invili pecca
λαβές επιτείνας των κατ' αυτόν θεοσεβείν προηρημέ verint, quam de iis qui per ignorantiam , diligentis
νων, πώς ουχί των εκουσίως δρωμένων πολύ πρότε- C sime tractavit seorsum ab iis que voluntarie pec
ρον επίσχοι αν τας ορμάς ; Τι δή ούν προς ταύτα cantur , quibus etiam inexorabiles irrogat penas , ut
συλλογίζεσθαι χρήν, ότε δή , ώς είρηται, συγκεφα suos ila cohibeat , ac refrenel. Qui enim iis ,
λαιούμενος τα πάντα ο Μωϋσής επισκέπτει, λέγων· qui inviti peccaverint non prius veniam tribuit,
• Επικατάρατος πάς ος ουκ έμμενεί εν πάσι τοις quam peccatum annuntiaverint, ac deinde ei qui
εγγεγραμμένους του νόμου , του ποιήσαι αυτά; » peccavit quasi levem penanm per indictum illud sa
"Αρα γάρ τους εκ περάτων γης μέλλοντας κατά Μωϋ- crificium irrogat, et per accessionem sine mora ad
σέα θεοσεβείν , ώς αν φύγοιεν μεν την κατάραν, τύ- locum sanctum, studium simul el religionent eorum
χοιεν δε της επαγγελμένης προς τον Αβραάμ ευλο- intendit, qui se auctore in divino cullu uti velint,
γίας, ταύτα πάντα χρήν πράττειν , και τρίτον του φιιι fieri potest ut non uulto prius ab iis quae vo
έτους απαντάν εις τα Ιεροσόλυμα ; και τας εκ πάν- luntarie committuntur , cohibuerit appetitus ? Quid
των δε των εθνών θεοσεβείν προκεκριμένας γυναίκας, ad haec igitur argumentari oportet, quando, ut dic
άρτι τόκων και ωδίνων παυσαμένας, τοσαύτην στέλ- tum est , cuncta redigens in summain Moses, sic im
λεσθαι πορείαν, ώς αν την προστεταγμένην υπό precatur ? « Exsecrabilis omnis quicunque non ste
Μωϋσέως θυσίαν έφ' εκάστα των γεννωμένων αν- terit omnibus, quae in lege scripta sunt, ut facial
ενέγκαιεν; ή τους εφαψαμένους νεκρού σώματος, ή D ea 37 . Ergo eliam in extremis terrie finibus
τους επίορκον ομωμοκότας, ή τους ακούσιόν τι δεδρα- habitantes , si ritus Mosaicos servare volebant, ut
κότας εκ περάτων γης ήκειν, τρέχειν τε και σπεύδειν talemexsecrationemvitarent, promissamque Abrahce
επί τον νενομοθετημένον καθαρισμόν, ώς αν εκφύ- Ibenedictionem contingerent , nec omnia facere
γοιεν την της κατάρας επίσκηψιν ; Αλλά συνοράς, oportebat ? ac ter singulis annis Hierosolyma pe
ώς και αυτούς τους αμφί τα Ιεροσόλυμα κατοικούσι, lere ? ex omni præterea natione, quæ tales sibi ri
και επί μόνης της Ιουδαίας τάς διατριβάς ποιουμένους fus servandos proposuisset , feniinas partu modo
ο κατά Μωϋσέα βίος δυσκατόρθωτος ήν μήτι γε δυ- ac doloribus levatas tam longum iter ingredi , ut
νατός επιτελείσθαι και τους λοιπούς έθνεσιν (3). "Ένθεν quod imperassel Moses sacrificium , pro singulis
* Levit. V , 15. 28 Ιbid. 17, 18. 30 Ιbid. VI, 2 . 7. 37 Deut. ΧΧν1, 26.
3 ) Μήτι γε δυνατός επιτελείσθαι και τοίς λοι- Judeis apud alias gentes degentibus potuisse obser
ποις έθνεσι. « Nedum tale ut posset a reliquis gen. vari. Legendum igitur εν τοις λοιπούς, et post έθνεσιν
libus observari,, vertit Donalus, male ; mens enim addendum forte 'lovčalous, verlendumque : nedumil.1 .
Eusebii est multo minus hoc vivendi institutum a p . a Julæis apud alias genles degenzibus observari.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA .
puerperiis oferrent ? item qui aut mortuum corpus A είκότως ο Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς ο Υιός του
Πορευθέντες μαθητευτούς
Θεού μετά την εκ Πορευθέντες
attigissent, aut pejerassent , aut inviti aliquid fe- Θεού μετά την εκ νεκρών ανάστασιν τοίς αυτού μα
μαθητεύσατε πάντα
cissent, eos ab extremis terrae finibus venire, ac θηταίς ειπών:
properantes excurrere ad eam quae lege sancita es- τα έθνη, και επιλέγει , « διδάσκοντες αυτούς τηρείν
set, purgationem, ut exsecrationis penam effuge- πάντα όσα ενετειλάμην υμίν. 5 Ου γαρ τα Μωϋσέως
rent ? Sed plane perspicis ut vel ipsa Hierosolyma νόμιμα διδάσκειν πάντα τα έθνη παρεκελεύσατο ,
incolentibus , atque in una Judea versantibus ac αλλ' όσα αυτός ενετείλατο. Ταύτα δ' ήν, τα εν τοις
degentibus Mosaicum illud vivendi institutum ser - Ευαγγελίοις αυτού φερόμενα. Είκότως ούν και οι
vatu difficile esset , nedum tale ut posset a αυτού μαθηται και οι απόστολοι εν τη περί των
reliquis gentibus observari. Proinde Salvator ac εθνών σχέψει ομολογούσι μή δύνασθαι τα Μωϋσέως
Dominus nosler Jesus Filius Dei post reditum a νόμιμα τοις έθνεσιν εφαρμόζειν · ότε μήτε αυτοίς
morte ad vitam, 6 cum ad discipulos suos dixis- μήτε τοις πατράσιν αυτών εύκατόρθωτα γέγονε. Λέ
sel : « Ite ac docete omnes gentes 38, ο ιum me- γει δ' ούν εν ταις Πράξεσιν ο Πέτρος και Νυν ουν τι
rito adjunxit : « docentes eos servare omnia, que- πειράζετε τον Θεόν, επιθείναι ζυγόνεπί τον τράχηλον
cunque precepί νobis 39. Non enim que in Mosis των μαθητών, όν ούτε οι πατέρες ημών ούτε ημείς
legibus sunt, docere omnes gentes imperabat : sed Β ισχύσαμεν βαστάσαι ; Είκότως δε και αυτός ο
quacunque ipse preceperat. Ηaec porro sunt, quae Μωϋσής τούτων αυτών ένεκεν, έτερον παρ' εαυτόν
in illius Evangeliis continentur. Meriloigitur et dis- αναστήσεσθαι έφη προφήτην, και τούτον νομοθέτης
cipuli ejusdem, et apostoli, cum habere gentium έσεσθαι των εθνών απάντων ευαγγελίζεται, τον Χρι
rationem vellent, in hoc inter se convenerunt : ut στον αινιττόμενος , αυτώ τε πείθεσθαι τους οικείοις
quae in Mosis legibus continentur, nequaquam gen- παραινεί, ώδε πη και τούτο θεσπίζων Προφήτην
tibus possent accommodari, quippe que neque ab υμίν αναστήσει Κύριος ο Θεός εκ των αδελφών υμών
ipsis, neque a patribus ipsorum serrari potius con. ώς έμε: αυτού ακούσεσθε κατά πάντα όσα αν λαλήση
staret. Ergo in Actis Petrus Ioquitur : Nunc ergo υμίν. "Έσται δε, πάσα ψυχή, ήτις άν μή ακούση του
quid tentatis Deum, imponere jugum super cervi- προφήτου εκείνου , εξολοθρευθήσεται εκ του γένους
ces discipulorum, quod neque patres nostri, neque αυτής. 5 Και τούτον δε τον προφήτην, δηλονότι τον
nos portare potuimus 40 ? , sed etiam ipse Moses Χριστόν, εξ Ιουδαίων προελθόντα, πάντων των εθνών
propter hoc ipsa que diximus, merito et alterum κατακρατήσεις πάλιν αναφωνεί, λέγων· “ Ως καλός
preter se surrecturum ait Prophetam , et hunc ip- οι οίκοι σου , Ιακώβ, αν σκηναί σου, Ισραήλ, ώσει
Sum legum auctorem futurum cunctis gentibus νάπαι σκιάζουσαι, και ωσεί παράδεισος επί ποταμόν,
tmliat, Christum eo modo significans, et eidem ut C ως σκηναι ας έπηξεν Κύριος. Εξελεύσεται άνθρωπος
pareant, suis omnibus imperat : quam rem is εκ του σπέρματος αυτού , και κυριεύσει εθνών πολ .
ferine verbis divinal : « Prophetam vobis suscitabit λών, και υψωθήσεται η βασιλεία αυτού . » 'Αλλά και
Dominus Deus ex fratribus vestris tariquam me, il- εξ οποίας φυλής, δώδεκα των όλων παρ' Εβραίοις ου
lum audietis in omnibus que Ioquetur vobis. Quae - σων, ότι δη από της Ιούδα ο θεσπιζόμενος των εθνών
cunque vero anima non audierit Prophetam illum, νομοθέτης Χριστός προελεύσεται και κατά ποίους
delebitur de genere suo 15. Porro autem prophe- χρόνους, ότι μετά την έκλειψιν των εκ προγόνων δια
lam hunc Christum ipsum videlicet a Judeis ori- δοχής του Ιουδαίων έθνους αρξάντων, δηλοί λέγων ·
undum , alibi item omnibus gentibusimperatu- « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα , και ηγούμενος εκ
rum, enuntiat his verbis:« Quano pulchre domus Iute των μηρών αυτού, έως αν έλθη τα αποκείμενα αυτώ,
Jacob, tentoria tua, Israel ; ut saltus umbrosi, ut και αυτός προσδοκία εθνών. » Ποία δε προσδοκία ήν,
hortus juxta fluvium , ut tabernacula , que fixit αλλ' ή ή το 'Αβραάμ επηγγελμένη περί του δείν ευ
Dominus. Prodibit homo ex semine ejus, et do. λογηθήσεσθαι εν αυτώ πάντα τα έθνη της γης; Πέ
ninabilur gentibus multis , et exiolletur regnum φηνε τοιγαρούν και αυτός ο Μωϋσής ακριβώς επιστά
cjus *1.» Quin etiam, cum duodecim omnino apud , μενος την μεν προς αυτού διαταγείσαν νομοθεσίαν εξ .
Hebraos essent tribus, ex qua illarum oriturus hic ° ασθενείν, εις το πάσιν εφαρμόσαι τοις έθνεσιν εις
apud gentes legum auctor , qui canitur a propheta, εκπλήρωσιν δε τών προς τον Αβραάμ χρησμών, ετέ
et quibus temporibus futurus esset , quod de tribu ρου δείσθαι προφήτου . Ούτος δε άρα ήν, όν εξ Ιούδα
Juda videlicet, quodque tuner, cum defecerint φui a φυλής προελεύσεσθαι, και πολλών εθνών κυριεύσεις
majoribus sibi traditum Judaicae gentis imperium προμαρτυρόμενος ευαγγελίζετο.
tenere consuevissent, planissime indicat his verbis : « non deficiet, inquit, princeps de Juda, neque dus
de femoribus ejus, donec veniant quæ reposita sunt ipsi, et ipse exspectatio gentium *3: 1 sed quænam
hæc exspectatio erat præter eam quæ Abrahæ quondam promissa fuerat ? quod videlicet in ipso omnes
gentes terræ essent benedicendæ . Itaque eliam ipse Moses visus est optime intelligere ſulurum esse
aliquando , ut leges 7 quas ipse tuisset, omnibus gentibus accommodari non possent. Ad ea vero ora.
cula comprobanda et conticienda quæ Abraha. reddita sunt, allero opus esse prophela , sed bic erat
quem de tribu Juda proditurum , multisque gentibus dominaturum superiori testimonio confirmaveral.
* Μatth. ΧΧν11 , 19. 29 Ιbid . 20. 60 Act. XV, 10, 11 Deut . Χν11, 15 , 19. 52 N m. ΧΧιν, 5 , 7.
is üen , XLIX , 10.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. I. 42
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. CAPUT IV.
Τι δήποτε, τα παρά Ιουδαίοις αποδεχόμενοι λό- Quanam de causa, cum omnium Judaorum oracula
για , τον παρ' αυτοίς βίον παρητησάμεθα. acceperimus, eorumdem vivendi institutum recusa
rimus.
Διά δή ούν ταύτα ωσάν τα περί ημών των εθνών His igitur de causis sacros Hebræorum libros,
θεσπίσματα περιεχούσας τάς παρ' Εβραίοις ιεράς utpole qui de nobis gentibus oracula continent,
βίβλους, άτε και ημών οικείας ούσας ειλάμεθά τε quasi proprios nostros, et accepimus et amplexi
και εστέρξαμεν, ότε μάλιστα ου μόνον Μωσης περί sumus : eoque magis quod non unus Moses de le
του μετ' αυτόν ήξoντος νομοθέτου των εθνών προανε - gum auctore apud gentes post seipsum futuro est
φώνει , αλλά και οι μετ' αυτόν προφήται συλλήβδην vaticinatus, sed etiam ipso Mose posteriores pro
ειπείν άπαντες τα όμοια προεκήρυττον . "Ωσπε ρούν phete, ut breviter dicam, universi eidem illi similia
ο Δαβίδ φάσκων : « Κατάστησον, Κύριε , νομοθέτην cecinerunt , ut David, qui ait : « Constitue , Domi
επ' αυτούς, γνώτωσαν έθνη, ότι άνθρωποι είσιν. ) ne, legumlatorem super eos , agnoscani gentes, quod
“ Ορα ως δευτέρου μέμνηται και ούτος νομοθέτου homines Sunt * . 5 Vide , queso, ut hic quoque al
εθνών. Διό και εν ετέρω ψαλμώ τοις έθνεσι προσφω- terius legunilatoris meminit. Quocirca alibi iden
νεί άδειν ου το παλαιών και Μωσαϊκόν άσμα, αλλ' B hic gentibusimperat canere non antiquum amplius
έτερον καινόν, λέγων· « "Ασατε τω Κυρίω άσμα illud, et Mosaicum Canticum, sed aliud quoddam
καινόν, άσατε τω Κυρίω πάσα ή γή . Αναγγεί- novum, in hunc modum : « Cantale Doιnino can
λατε εν τοις έθνεσι την δόξαν αυτού , εν πάσι τοις ticum novum, contale Domino omnisterra. Annun
λαοίς τα θαυμάσια αυτού . "Οτι μέγας Κύριος και tiate in gentibus gloriam ejus : in omnibus populis
αινετός σφόδρα · φοβερός εστιν επί πάντας τους mirabilia ejus. Quoniam magnus Douninus et lau
θεούς. "Οτι πάντες οι θεοί των εθνών, δαιμόνια » o dabilis valde : terribilis est supra omnes deos.
δε Κύριος τους ουρανούς εποίησεν. Ενέγκατε το Quoniam omnes dii gentium, demonia : Dominus
Κυρίω αι πατριαι των εθνών, ενέγκατε τω Κυρίω autemcelos fecit. Afferte Domino tribus gentium,
δόξαν ονόματι αυτού. » Και πάλιν: « Είπατε εν τοις afferte Domino gloriam nomini ejus 48. » Et rursus :
έθνεσιν , ότι Κύριος εβασίλευσε και γάρ κατώρθωσε « Dicite in gentibus quod Doninus regnavit El
την οικουμένην, ήτις ου σαλευθήσεται. « Και πάλιν: enim correxit orbem terre, qui non commovebi .
« "Ασατε τω Κυρίω άσμα καινόν, ότι θαυμαστά εποίη - tur 66. » Ει alibi : « Cantate Domino canticum 10
σεν. Έγνώρισε Κύριος το σωτήριον αυτού•εναντίον νum, quia mirabilia fecit . Nolum fecit Dominus
των εθνών απεκάλυψε την δικαιοσύνην αυτού. Είδο- salutare suum, in conspectu gentium revelavit
σαν πάντα τα πέρατα της γης το σωτήριον του Θεού C justitiam suam. Viderunt omnes fines terra saluta
ημών. 5 Και όρα τίνα τρόπον εν τούτοις το καινόν re Dei nostri 67 . Ηoc etiam loco considera quem.
άσμα ου το Ιουδαίων έθνει, αλλά τοις πάσιν έθνεσι admodum novum canticum non uni Judaice genti,
καταγγέλλει , του διά Μωσέως παλαιού μόνοις Ιου- sed omnibus omnino gentibus indicit, quando il
δαίοις προσήκοντος. Τούτο του το καινόν άσμα, καινήν Ιud antiquum Mosaicum solis convenielbat Judaris.
Διαθήκην Ιερεμίας, έτερος παρ' Εβραίους προφήτης, Ηoc sane novunu canticum 8 Jeremias alius apud
αποκαλεί, λέγων· . Ιδού ημέραι έρχονται, λέγει Κύ- Hebreos propheta Novum Testamentum appellat
ριος , και διαθήσομαι τώ οίκω Ισραήλ, και τώ οίκω his verbis : « Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et
Ιούδα Διαθήκην καινήν· ου κατά την Διαθήκην ήν disponam domai Israel, et donaui Juda Testamen
διεθέμην τοις πατράσιν αυτών, εν ημέρα εν ή επελα . tum Novum, non secundum Testamentum, quod
βόμην της χειρός αυτών, εξαγαγείν αυτούς εκ γης disposui patribus eorum : quo die apprehendi ma
Αιγύπτου: ότι αυτοί ουκ ενέμειναν εν τή Διαθήκη μου, ηum eorum, ut educerem eos de terra Egypti : eo
καγώ ήμέλησα αυτών, λέγει Κύριος. "Οτι αύτη ή quod ipsi non manserunt in iis quae erant Testa
Διαθήκη ήν διαθήσομαι το Ισραήλ, λέγει Κύριος , menti mei, ego item neglexi Cos, dicit Dominus.
διδούς νόμους μου, επί την διάνοιαν αυτών και επι , Quoniam hoc Testamentum quod disponam Israel,
τας καρδίας αυτών γράψω, και έσομαι αυτών Θεός, " dicit Dominus, dans leges meas in interiorem sen -
και αυτοι έσονται μου λαός. Ο Οράς και τούτον, Sunm eorum, et in cordibus eorum describam, et ero
ώς διαστελλόμενος δύο Διαθήκας, την μεν παλαιάν ipsorum Deus, et ipsi erunt mihi populus 68. 5 Cer
ονομάζει, την δε καινήν; και φησι την καινήν ου nis item hunc, dum duo Testamenta distinguit, ut
κατά την παλαιάν έσεσθαι, ήν διέθετο τους πατρά- hoc quidem vetus , illud vero novum appellet ? et
σιν; Ή μέν γάρ τοϊς αποπεσούσι της των προγόνων novum dicat non veteri illi quod palribus condidit
ευσεβείας Ιουδαίοις, τον Αιγυπτιακόν δε βίον και simile futurum ? illud enim lapsis a nmajorum pie
τρόπον ζηλώσασιν , επί τε την πολύθεον πλάνην, και 1ate Judeis vitamque Egyptiacam ac nmores emu.
την αμφί τα είδωλα των εθνών δεισιδαιμονίαν ολι- lantibus, et ad errorem colendi multos deos, Super
σθήσασιν νενομοθέτητο, ωσάν πεσόντας ανεγείρουσα stitionemque gentium, que simulacra veneraban
και ανορθούσα τους πρηνείς κειμένους καταλλήλους tur, declinantibus legis Ioco impositum est, ut et
διδασκαλίαις· « Δικαίοις γάρ, φησί , νόμος ου eos qui ceciderant excitaret , et mutuis inter ipsos
* Psal. IX , 21. 45 Psal. Xcv, 1-7 . 16 Ιbid. 10. •7 Psal. ACVII, 1-3. 48 Jer. XXXI, 51-55.
PATHOL, GR. XXII.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP, PARS , - APOLOGETICA .
doctrinis confossos , atque prostratos erigeret . Α κείται , ανόμοις δε και ανυποτακτοις, ασεβέσι και
Justis enim, inquit, lex posita non est, sed ini . αμαρτωλούς, και τους παραπλησίοις . Η δε καινή τους
quis et pervicacibus, etimpiis , el peccatoribus, et διά του Σωτήρος ημών χάριτι και δωρεά Θεού αν
borum similibus 42. Novum tulent eos, qui per εγγερμένοις επί το βαδίζειν και σπεύδειν εις την
Salvatorem nostrum Dei beneficio ac munere con- επηγγελμένην του Θεού βασιλείαν χειραγωγεί, πάν
surrexerint, ad promissum Dei regnum ut eant et τας επίσης ανθρώπους εις μίαν και την αυτήν των
properent, quasi manuducit, atque instruit, omnes αγαθών μετουσίαν προκαλουμένη. Ταύτην την και
αque homines vocans in unam atque eanden bo- νής Διαθήκην αύθις νόμον ονομάζει καινόν Ησαΐας ,
norum communitatem. Hoc igitur Novum Testa- άλλος πάλιν παρ' Εβραίους προφήτης, λέγων · Εκ
Noeitum,legem novam vocal alius itemapud Ηebraος γάρ Σιών εξελεύσεται νόμος , και λόγος Κυρίου εξ
propheta Isaias dicenς : « Nam de Sion exibit lex, Ιερουσαλήμ, και κρινεϊ ανά μέσον των εθνών, και
el verbuni Domini de Jerusalem : et judicabit in- ήξoυσι πάντα τα έθνη, και συναχθήσονται πάντες οι
ter gentes, et venient omnes gentes, ct congreg: - λαοί, και έρούσι • Δεύτε, και αναβωμεν εις το όρος
Duntur omnes populi, el dicent : Venile, ascerida - Κυρίου , και εις τονοίκον του Θεού Ιακώβ. Τις δ' αν
ntis in mentem Domini et in donum Dei Jacol) 5ο. » είη ο εκ Σιών προεληλυθός νόμος, έτερος ών του επί
Sed que tandem lex de Sien proficiscens, diversa 5 της ερήμου διά Μωσέως εν τω Σινά όρει νενομοθετη
duntaxal ab ea que in monto Sina per Most data μένου, αλλ' ή ο Ευαγγελικός λόγος , ο διά του Σωτήρος
est reperietur : nisi ipsum Evangelicum verbum, ημών Ιησού του Χριστού και των αποστόλων αυτού εκ
quod per Salvatorem nostrum Jesun.Christunt , per- της Σιών προεληλυθώς , και διελθών πάντα τα έθνη ;
que ejusdem apostolos de Sion profectum est, per- πρόδηλον γάρ ώς από της Ιερουσαλήμ, και του ταύτη
que omnes gentes disseminatum? constat enim de προσπαρακειμένου Σιών όρους , ένθα τας πλείστας
Jerusalem ac de eo qui illi conjunctus est, monte διατριβάς τε και διδασκαλίας ο Σωτήρ και Κύριος
Sion, ubi Salvator ac Dominus 9 noster, et multum ημών πεποίητο, και της Καινής Διαθήκης αυτού αρξά
versatus est, et plurimum doctrina sure edidit, Novi μενος νόμος, κακείθεν προελθών, εις πάντας εξέλαμ
Testamenti legem ab inilio profectanm in cunctos ψεν ανθρώπους ακολούθως ταϊς αυτού φωναίς , ας
οιnines suam lucem effilisse, que quidem reg προς τους αυτού μαθητάς εποίητο , φήσας: « Πορευ
Consentanea is vocibus fuit, quibus ille adsuos est θέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη , διδάσκοντες αυ
usus discipulos, dum dicit : « Ile ac docete omnes τους τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην υμίν. » Τίνα δε
gentes , docentes eos servare Omnia quaecunque ταύτα ην, αλλ' ή τα της Καινής Διαθήκης μαθήματά
pracepi 51 volhis . Quenam porro hac erant, nisi . τε και παιδεύματα ; Επειδή τοίνυν ταύθ' ούτως
Novi Testamenti instituta ac precepta ? quando igi- " έχεις αποδεδεικται, ώρα νυν ιδείν τον τρόπον της Και
tur haec sie se liabere ostensum est, nunc jarn tem- νής Διαθήκης , και του προκεκηρυγμένου καινού
pus fuerit inspicere hujusce Novi Testamenti, ejus- άσματός τε και νόμου .
que quod prædictum fuerat cantici novi, novæque legis rationem ac modum .
CAPUT V. ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Ε'.
Quianam motus Νουί Testamenti, cujus Christus est Τίς και του Χριστού της Καινής Διαθήκης τρό
auctor. πος.
Ιta quidem ostensum jam est, quemadmodum “ Η μεν δή παλαιά Διαθήκη και ο διά Μωσέως
Vetus illud Testamentum, lexque Mosaica uni Ju- νόμος μόνο το Ιουδαίων έθνει, και τούτωεπί της
daicie genti , et huic ipsi propriam terram inco- οικείας γης οικούντι, κατάλληλος αποδεδεικται, ούτε
lenti accommodari posset, ac neque reliquis gen- δε τους λοιπούς έθνεσι τοις καθ' όλης της οικουμένης,
tilus , quae 1olo terrarum orbe tenerentur, neque ούτε τους επί γης αλλοδαπής απωκισμένους Ιουδαίους :
alienas terrasincolentibus Judeis conveniret : φuod- τον δε της Καινής Διαθήκης τρόπον πάσινέθνεσιν βιω
que Novi Testamenti rationem ita oporteret insti- D φελή χρήν δή που καταστήναι, ώς μηδαμώς μηδαμόθεν
tui, ut omnibus gentibus ad vitam prodesse posset, παραποδίζεσθαι τους κατά τούτον πολιτεύεσθαι μέλ
ut ne prorsus ullo modo, ullave ratione, qui hoc λοντας, μήτ' από χώρας , μήτ' από γένους, μήτ' από
vitae institutum ingredi vellent, impedirentur : ne- τόπου, μήτε έκ τινος ετέρου το σύνολον. Τοιούτος δε
que aut regionis, aut generis, aut loci, aut alterius πέφηνεν ο πρός του Σωτήροςημών Ιησού Χριστού νε
cujuspiam rei omnino causa, possent excusari. νομοθετημένος νόμος τε και βίος, την παλαιοτάτην και
Talis porro et lex, et vita plane exstitit ea , que a πρεσβυτέραν Μωσέως ευσέβειαν ανανεούμενος, καθ'
Salvatore nostro Jesu Christo instituta est, qua ήν ο θεοφιλής 'Αβραάμ , και οι τούτου προπάτορες
prisca illa, et ipso Mose antiquior iristauralur re- δείκνυνται τιπολιτευμένοι. Ει γούν εθελήσειας τον τε
ligio, ad cujus normain el Abraham, el ejus majo- Χριστιανών βίον, και την υπό του Χριστού πάσιν
Yes vicisse facile demonstrantur. Quod si velis έθνεσι καταβεβλημένην θεοσέβειαν συνεξετάσαι το
Christianorum vivendi rationem, atque cam quan τρόπο των αμφί τον 'Αβραάμ επ' ευσεβεία και δι -
Christus per omnes gentes disseminavit religionem, καιοσύνη μεμαρτυρημένων, ένα και τον αυτόν ευρή
cum eo et religionis et justitiae instituto comparare, σεις. Εκείνοι τε γάρ, της πολυθέου πλάνης αποχω»
et contendere, quo et Abraliam et Abralise similes ρήσαντες, και την περί τα αγάλματα δεισιδαιμονίαν
49 1 Τim. 1, 9. 50 lsa. 1, 3 -4 . 51 Μatth. ΧΧVΙΙ, 19, 20.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . 1. 16
αποστραφέντες , υπερκύψαντες δε και την όρωμένην A usos divings litterae praedicant, facile unum atque
άπασαν κτίσιν, και μήθ' ήλιον, μήτε σελήνην, μήτε idem agnosces. Siquidem illi a multorum deorum
τι των μερών του παντός θεοποιήσαντες , εφ' ένα cultu, atque errore recedentes, et ab ea , quae simu
τον ανωτάτω.Θεόν, αυτόν δη τον ύψιστον του ουρανού lacris addicta erat, superstitione avertentes seip
και γης δημιουργών, εαυτούς ανήγαγον · δ και συν- Soς ( 2), nmentis oculos supra omnem , quaecunque
έστησιν αυτός ο Μωσής εν ταις της αρχαιολογίας oculis cerni possit , naturam sustulerunt : neque
ιστορίαις, τον 'Αβραάμ αναγράφων φάσκοντα: « Εκ- vero illi aut solem, aut lunain, aut aliam quampian
τενω την χείρα μου προς τον Θεόν ύψιστον, ός έκτισε universi parten. pro Deo unquam coluere : sed ad
τον ουρανόν και την γην , και πρό γε τούτου εισ- unum supremum, ipsum utique altissimum coli et
άγων τον Μελχισεδέκ, ον δή φησιν ιερέα γεγονέναι terre opificem, 10 seipsos attollere non dubitarunt.
του Θεού του υψίστου , τον Αβραάμ ώδε πως ευλό- Quam sane ren, ipse etiam Moses in suis antiquitatis
γούντα : « Ευλογημένος 'Αβραάμ τω Θεώ το υψίστω, historiis commenclat, dum ipsum Abraham sic in
ός έκτισε τον ουρανόν και την γην. Εύροις δ' άν ducit dicentem : « Extendam manum meam ad Deuna
και τον Ενώχ, και τον Νώε δικαιωθέντας και ευαρε - allissimum, qui condiditcelumac terram 52 5 : dum
στήσαντας τω Θεώ κατά τον αυτόν τώ Αβραάμ τρό- que ante hunc, Melchisedec, quem ait sacerdotem
πον. Αλλά και ο Ιώβ, άνθρωπος δίκαιος , αληθινός, Β Dei altissimi fuisse , ipsi Abrahie his ferme verbis
άμεμπτος, θεοσεβής, απεχόμενος από παντός πονηρού benedicentem : « BenedictusAbraliamDeo altissimo,
πράγματος, προ των Μωσέως χρόνων μεμαρτύρηται· gui condidit colum et terrain 83. » Invenies autem
ος δή και πειραν της εις τον τών όλων Θεόν ευσεβείας et Enoch et Noe eadem ratione qua Abraliam, et
δι' αθρόας της των υπαρχόντων αποβολής υποσχών, evasisse justos, et Deo placuisse. Quin etiam Job ,
μέγιστον ευσεβούς υπόδειγμα τρόπου και τους μετ' vir el justus, et verus, et inculpabilis , et ab omni
αυτόν απολέλοιπε , τον φιλόσοφον εκείνον επιφωνήσας mala re abstinens, ante Mosis aetatein celebratur,
λόγον ' Γυμνός εξήλθον εκ κοιλίας μητρός μου , φui cum pietatis erga Deuin universi gratia , per
γυμνός και απελεύσομαι. Ο Κύριος έδωκεν, ο Κύριος omnium bonorum subitam ademptionen vexatus,
αφείλετο · ως τω Κυρίω έδοξεν , ούτω και εγένετο: constanter omnia Sustinuerit, maximum vere reli
είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον.5 Και τον απάντων gionis exemplum omni sue posterilati reliquit ,
Κύριον σέβων, ταύτας ήφίει τας φωνάς , άς προϊών ' quippe qui vere philosophicum illud verbum olim
ο αυτός διασαφεί, δι' ών φησι • σοφός γάρ έστι δια - acclamaveril : « Nudus egressus sum de ventre ma
νοια, κραταιός τε και μέγας, ο σείων την υπ' ουρανόν tris mee, et nudus abilio. Dominus dedit, Dominus
εκ θεμελίων, οι δε στύλοι αυτής σαλεύονται » ο λέγων , alstulit : sicut Domino placuit, ita factum est : sit
τω ηλίω, και ουκ ανατέλλει, κατά δε άστρων κατα- " nomen Domini benedictum . Ιdem vero commu
σφραγίζει και τανύσας τον ουρανόν μόνος. » Ει δή ούν nem omnium Deum colens, voces etiam illas pieta
τούτον αυτόν εκείνον τον πάλαι, και προ Μωσέως tis emisit, quas ipse longius progressus explanat,
θεοφιλών Θεόν, έναγχος πάσι τοις έθνεσιν ο Χριστου dum ait : « Sapiens enim est mente, fortisque et
λόγος ομοίως εκείνους μόνον ευσεβείν διετάξατο, magnus, qui conculit terram a fundamentis, et co
πέφτηνες όπως κοινωνοί γεγενή μεθα της ίσης αυτών lumne ejus contrerniscunt : qui dicit soli, et nou
εκείνων ευσεβείας της δε ευσεβείας μετασχόντες , oritur, et stellas quasi signo inmpresso claudit : qui
δηλον , ως και της ευλογίας μεταληψόμεθα. Αλλά celum extendit solus 38. Si igitur eumdem illum
και τον του Θεού Λόγον, όν δη Χριστόν ημίν προσ- quem prisci, ac ipso Mose antiquiores, Dei amici
αγορεύειν φίλον, ομοίως ημίν κακείνοι γνόντες εμαρ- viri coluerunt Deum, ηuper itidem ut illis solum ,
τυρήθησαν· οίγε και πολύ διαφερόντως τηςεμφανούς pie colendum esse, Christi doctrina gentibus uni
αυτού παρουσίας τε και θεοφανείας ήξιώθησαν. Επ- versis demonstravit, haud dubium est, quin ejus
άκουσον γούν, ώς πάλιν αυτός ο Μωσης των επιφα- dem cum illis divini cultus facti simus participes :
νέντα τοις θεοφιλέσι, και πολλάκις χρηματίσαντα communem porro habentes religionem, communem
αυτοίς τα αναγεγραμμένα ποτέ, μέν Θεόν και Κύ- D quoque benedictionem sortituros esse, palam est .
ριον, ποτέ δε και άγγελος Θεού προσαγορεύει ( 3) : Sed nec minus Dei Verbum, quem Christum appel
Θεός μεν και Κύριος των θεοφιλών ανδρών ανηγο- lare nos consuevimus, illis cognitum fuisse quam
ρευμένος , "Αγγελος δε του ανωτάτου Πατρός. nobis, Sacrarumlitterarum testimonio ostensum est :
Λέγει δ' ούν αυτοίς ρήμασι • « Και επορεύθη Ια- quippe qui longe excellentius ad illius et manife
κιως εις Χαράν, και απήντησε τόπω, και εκοιμήθη stumadventum, et divinam presentiamcernendam,
εκεί · έου γάρ ο ήλιος και έλαβεν από των λίθων του idonei habiti sunt. Audi igitur, ut rursus ipse Μo
τόπου, και έθηκεν προς κεφαλής αυτού, και εκοιμήθη ses, cum qui amicis Dei seipsum ostenderit, quίque
εν τω τόπω εκείνω, και ενυπνιάσθη · και ιδού κλί- iisdem oracula publicis monumentis commendata
32 Gen. ΧΙV , 29 . 3. Ιbid . 19. ** Job 1, 21 . 53 Job IX , 3 - 9.
( 2) Forsan in eamdem cum Clemente, Justino , περιστάς ότι μή ο επί πάντων Θεός ούτος ήν, αλλά
Clirysostomo, Sententiam concedit auctor, qui isla δεύτερος Θεός μεν καί. Ιnterpres videtur aliquid
oliin suflecisse credebant ad salutem , Christi co . ejusmodi in suis codicibus invenisse. Arianizat au
gnitione , qui nonduin adveneral, minime requisita . ten Eusebius.
(3) Post προσαγορεύο: htc ης. addit : άντικρυς
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA,
reddiderit, molo Deum, ac Dominum, niollo Dei A μαξ έστηριγμένη εν τη γή , ής ή κεφαλή αφικνείτο
angelum appellet : sic quidem plane declarans , εις τον ουρανόν, και οι άγγελοι του Θεού ανέβαινον
non hunc fuisse ipsum Palreim, sed ejus Filium, και κατέβαινον επ' αυτήν. Ο δε Κύριος επεστήρικτο
φιιι idem et Deus ac Perminus amicorum Dei, επ' αυτής, και είπεν : Εγώ Κύριος ο Θεός 'Αβραάμ
et supremi Patris Angelus dici consueverit . του πατρός σου, και ο Θεός Ισαάκ · μή φοβού , η
11 Dicit igitur his fere verbis : Ει profectus est γη εφ' ής συ καθεύδεις επ' αυτής, σου δώσω αυτήν
Jacob in Charan, venitque in Iocum, et dormivil in και το σπέρματί σου και έσται το σπέρμα σου ώς
eo : occiderat enim sol, et accepit lapides de loco, η άμμος της γης και οις εξής επιλέγει · « και ανέστη
el supposuit capiti suo, et dormivil in loco illo, et Ιακώβ το πρωί, και έλαβε τον λίθον ον υπέθηκε
Somniavil : et ecce scala fixa humi, cujus caput at- προς κεφαλής αυτού , και έστησεν αυτόν στήλης. »
tingebat celum, et angeli Dei ascendebant ac de- Είτα πρωϊ αυτόν δή τούτον τον επιφανέντα αυτιά
scendebant per illam, et Dorminus innixus erat ei , Θεόν και Κύριον, άγγελον ονομάζει Θεού . Φησί γούν
et dixit : Ego Dominus Deus Abraham patris tui, et ο Ιακώβ · Και είπέ μοι ο άγγελος του Θεού καθ'
Deus Isaac, noli timere , terram hanc in qua lu ύπνον · Ιακώβ. Εγώ δε είπα · Τί έστιν ;» Και εξής,
dormis, tibi dalbo et semini tuo : et erit semen Eώρακα, φησί, πάντα όσα Λάβαν ποιεί σοι. Εγώ
tum, ut arena terre 56. » Quibus deinceps adjun- και είμαι ο Θεός ο όφθείς σοι εν τόπω Θεού , ου ήλειψάς μου
git : « Ει surrexit Jacob mane, el accepit Inpiderm , εκεί στήλης, και ηύξω μου εκεί ευχήν. » Ο δ' αυτός
quem supposuerat capiti suo, et erexit illum in ti- ούτος, και το 'Αβραάμ παραφανείς, Θεός και Κύ
tulunm 87. 5 Oratione deinde progressus, hunc ipsium, ριος ανηγύρευται, μυσταγωγών τον θεοφιλή τας περί
qui illi se ostenderat, Deuin ac Dominum, Dei an- του πατρός αυθεντίας, και τινα ως περί ετέρου Θεού
gelum nominat. Loquitur ergo Jacob; et dixit διδάσκων, ά και κατά καιρον επισκεψόμεθα. Αλλά
mihi Angelus Dei in somnis : Jacob : Ego autem και το Ιώβ ουδένα ή τούτον είναι τον χρηματίσαντα
dixi, Quid est 88 ? » Ac deinceps : « Vidi , inquit, μετά την αυτάρκη διαγυμνασίαν, ου θεμιτόν ειπείν.
omnia quecunque fecit Ι.aban. Ego sum Deus, qui Πρότερον μέν γάρ διά λαίλαπος και νεφών επιφανείς
visus sum tibi in loco Dei , ubi unxisti mihilapidem, αυτώ, τον όλων Θεών εαυτόν όντα παρίστη : προϊόν
votumque voyisti 89. Ηic sane idem, qui etiam δέ εξής εαυτόν επιδείκνυσι, ώστε φάναι τον Ιώβ :
Abrahe visus est, Deus ac Dominus appellatur ,qui « "Ακουσον δε μου, Κύριε, ίνα καγώ λαλήσω. 'Ακοήν
per mysteria, hominem Dei amicum, sui patris juς μεν φωνής ήκουόν σου το πρότερον, νυνι δε ο οφθαλ
et polestatem docet , ac nonnulla interim quasi de μός μου εώρακέ σε. » Ει δε μή οίόν τε τον επέκεινα
alio quolarm refert, φure sane nos suo loco conside- Θεόν , τον αόρατον και αγέννητον, και παμβασιλέα
rabimus. Quin etiam eum, φui tum demum ipsi των όλων, θνητή φάναι θεωρείσθαι φύσει, τίς αν ο
Job, post satis Iongam exercitationem respondit , δηλούμενος είη πλήν του προς ημών κατά τον πα
alium praeter hunc dicere nefas. Νam qui antea, de τέρα κυριολογουμένου Θεού Λόγου ; Και τι δεί
turbine, et nubibus illi se ostenderat , Deum uni- πλείονα περί τούτου συναγαγείν, παρόν εκ των ιε
versi se esse indicabat. Porro autem progressus , μών βιβλίων τάς τούτων συστάσεις λαμβάνειν ; "Ας
ita seipsum praebet videndum, ut ipse Job tum di- και αυτοί κατά την προκειμένην υπόθεσιν επί σχο
cal : « Audi me, Domine , ut etiamego Ioquar . So. λής αναλεζόμεθα, είς απόδειξιν του μηδε άλλον και τον
nitum quidem vocis tie audivi prius, nunc autem του Θεού Λόγον είναι τον τούς θεοφιλέσι προπάτορσιν
oculus meus vidit te 60. Quod si fieri non po- έωραμένον. Ουκούν μετά την περί του των όλων δη
test , ut altissimus Deus invisibilis et ingenitus, et μιουργου διάληψιν , και τα περί του Χριστού κοινώς
Tex universi a mortali natura cernatur , quis tan- ημίν τε κακείνοις παραδέδοται. "Ένθεν και Χριστούς
dem hic, qui sic visus est , alius fuerit , praeter Dei αυτούς δή εκείνους τους προ Μωσέως θεοφιλείς,
Verbum, quod seipsum ad lenmpus de propria ma- ώσπερούν ημάς Χριστιανούς, εύρους αν κεκλημέ
gnitudine demiserit, ut alibi quoque dicendum est ? νους. Και τούτο δε επάκουσον, ώς φησι περί αυτών
Ceterum quid plura de eadem re in hunc locum D εν Ψαλμοίς το λόγιον • Εν τω είναι αυτούς αριθμό
congerere opus est , cum harum rerum confirmatio- βραχείς, ολιγοστούς και παροίκους εν αυτή, και διηλ.
nes e sacris libris accipere haud difficile sit ? Quas θον εξ έθνους εις έθνος, και εκ βασιλείας εις λαόν
utique etiam nos in materia proposita per otium έτερον, ουκ αφήκεν άνθρωπον αδικήσαι αυτούς, και
collectur: sumus , ut ostendamnus nullum alium ήλεγξεν υπέρ αυτών βασιλείς, λέγων · Μή άπτεσθε
fuisse nisi Dei Verbum, qui al antiquis Dei amicis των Χριστών μου , και εν τοίς προφήταις μου μή πο
palribus est visus. Ιtaque post rerum omnium opi- νηρεύεσθε. ) Ταύτα γάρ επί του Αβραάμ, και του
ficis nomen, 12 eliam ea que ad Christum perti - Ισαάκ, και του Ιακώβ ανειρήσθαι, ή πάσα συμφασις
nent, tque nobis, atque illis , communique ratione του λόγου παρίστησιν. "Ωστε και της του Χριστού
prodita sunt. Quam ob rem christos quoque eος προσηγορίαςημϊν ομοίως εκοινώνουν.
ipsos qui ante Mosem amici familiaresque Dei fuerunt, sicutnos Christianos, appellalos invenies,
sed audi, qua'so , quid de illis oraculum in Psalmis dicat : 1 Cum essent numero breves, paucissimi et
incolæ in ea, et transierunt de gente in gentem , et de regno in populum allerum , non dimisit homi

* Cen, Χαν11, 10-14. 57 Ibid. 18. 88 Cen. IIII , 11. 19 Ιbid. 12,15. 60 Job XL1, 4, 5.
 49 DEMONSTRATIONIS EVANGELICE LIB . I. 30
nem nocere eis, et increpuit pro illis reges dicens : Nolite tangere christos meos, el in prophetis meis nolile
malignari61. , Hæc sane de Abraham , el Isaac, et Jacob edita esse oracula , lola compositio el continuatio
orationis ostendit. Quocirca Christi quoque appellationem nobiscum communem pariter habuere.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 7'. Α CAPUT VI.
Τίς και κατά την Καινής Διαθήκην κατηγιε.ιμένος Quentin sit ea, quo in Noro Testamento ouunibus
υπό του Χριστού πίσιν ανθρώποις βίος. hominibus n Cliristo denuntiata est, υita.
Αλλά και ο κατ' αρετήν βίος, ή το κατά ευσέ- Sed et es que virtutem sectatur vile ratio , et
βειαν πολιτεία, ώσπερ τοις έθνεσιν άπασι διά της que pietatem amplexa est civilis institutio , sicu!
του Χριστού νουθεσίας κεκήρυκται δίχα της κατά absque Mosis constitutione , omnibus gentibus,
Μωσέα διαταγής, ούτως και τους παλαιούς εκείνους ο Christo monitore pilefacta est , ita plane enden
αυτός της ευσεβείας κατωρθούτο τρόπος. Ούτ' ουν pietatis ac religionis apud priscos illos couplebatur
σώματος αυτούς περιτομής έμελεν, ότι μηδ' ημίν, Talio. Neque igitur ut corpus circumciderent, neque
ούτε αποχής των τοιωνδε ζώων βρώσεως, ότι μηδε ut al horum, aut illorumanimalium carnibus abs
ημίν. Αυτίκα τον Μελχισεδέκ ο Μωσης εισάγει !ε- tinerent , il!i curabant : quoniam ne nos quidern.
ρέα του Θεού υψίστου, ου το σώμα περιτετμημένον, Elenim prolinus Mel: hiselec induct Moses, sa
ω μυρω σκευαστή κατά Μωσέα κεχρισμένον, ου cerdotem Dei allissini, qui neque corpore eral cir
σάββατον τί ποτ' έστιν ειδότα, ουδ' όλως τι τών cuucisus , neque unguento comparato ex lege
μετά ταύτα το παντι Ιουδαίων έθνει διά Μωσέως Mosis lelilvulus, neque quid calibulum esset, ullo
παρηγγελμένων επαΐοντα, άντικρυς δε κατά το Χρι- B modo edoctus, neque praeterea quidquam omnino
στου Ευαγγέλιον βιούντα. Πλήν αλλ' όμως ιερέα του eorum, que universe Judaeorum genti per Μο.
Θεού του υψίστου φησίν αυτόν ο Μωσης γεγονό- sem descripta imperatque sunt, intelligens aut
ναι, και του Αβραάμ κρείττονα. Εισήκται γούν τον sciens , sed pline ut Cluisti Evangelium pre
"Αβραάμ ευλογών. Τοιούτος τις ήν και Νώε, άν- cipit , vivens. Altairei ipsum hunc Sacerdolent
θρωπος δίκαιος εν τη γενεά αυτού , όν και ζώπυρον Dei altissini fuisse , ideal Moses affirmat , ip
σπέρμα το γένει των ανθρώπων εν τη του κατακλυ - soque Abralian prestauliorem. Proinde indu
σμού φθορά, πάντων των επί γής ατoλλυμένων, και των citur: qui Abraham benedicat. Talis enim No:
όλων Θεός διεφύλαξεν. Ουδέν γουν ουδέ ούτος των fuit , homo elalis Sile justissimus , quem quasi
Ιουδαϊκών εθών επιστάμενος , ούτε εν περιτομή σώ- scintillan exstincti ignis , et quasi seien quod
ματος , ούτ' εν τοις άλλοις τοις υπό Μωσέως διατε- dam luiani generis , in ipsa diluvii grassatione,
ταγμένοις, όμως δίκαιος, ει και τις άλλος, αναγόρευ- 13 iis omnibus regarantis, qui in terra perierant ,
ται. Και πρό γε τούτου ο Ενώχ, ός και λέγεται Deus universi conservavit. Ηic igitur quamvis eo
ευρεστηκέναι τω Θεώ, και μετατεθείσθαι, ώς μή rum, que ad Judaicos Iores spectant, nihil sciret,
ευρίσκεσθαι αυτού θάνατον. Τοιούτος δε και ούτος , neque in corporis circumcisione, aut aliis, que au
γεγονώς, ούτε σώμα περιτέτμητο, ούτ'έτιτης(5 ) Μω- " clore Mose constituta sunt, degeret : tamen justis,
σέω : ιετής, νομοθεσίας, άντικρυς δε Χριστιανικώς, si quis unquan, alius, est appellatus. Εt ante laun
σίλ ' ουχί Ιουδαϊκώς ζών αναπόφηνε. Και αυτός δ' praeterea Enoch, qui et Deo dicitur placuisse , et
ο 'Αβραάμ, μετά τους προωνομασμένους γεγονώς, translatus esse , ut nusquam niors illius appareal.
και νεώτερος παρ' αυτούς τους χρόνους, πρεσβύτης Igitur: hic quoque cum talis essel , 1ainen neque
δε διά την ηλικίαν, διά τους μέλλοντας εξ αυτού φυ - corpus circumcisum habebat , neque in legibus.a
ναι, ώσπερ τινά σφραγίδα την περιτομής πρώτος Mose posilis ullo amodo versatus,fuerat , sedChri
υπέμεινε του σώματος , γνώρισμα της αυτού διαδοχής sliano prorsuis more , non Judaico vixisse perlbibe
τοις εξ αυτού κατά σάρκα γενησομένοις τουτο το tur. Quin etiam ipse Abraliaαι post eos, qui dicti
σημείον παραδιδους φέρειν προ δέ γε της παιδο- Sunt , natus , et illis ipsis ratione temporum ju
ποιίας, και προ της περιτομής, και αυτός διά της ( 3 ) nior , Senex vero , atque elale provectus , propter
των ειδώλων αναχωρήσεως, και της ενός του επί eos qui orituri alb ipso erant, quisi signual quod
πάντων Θεου ομολογίας, και διά μόνου του κατ' άρε- dan primus circumcisionen corporis tulit, hocque
την βίου δείκνυται Χριστιανικώς , αλλ' ουχί Ιουδαϊ . ipsum sue dignoscende sofb.lis signum, iis qui a
χώς βεβιωκώς. Mεμαρτύρηται γουν τα προστάγματα D.se ratione Sanguinis genus. ducturi erant , feren
και τας εντολάς, τά τε δικαιώματα και τα νόμιμα dum tradidit : ante vero quant susciperei lilberos
του Θεού, προ της Μωσέως διαταγής πεφυλαγμέ- atque ante quan circumcideretur, ipsi quoque ,
νος. Λέγει δ' ούν προς τον Ισαάκ ο χρηματίζων propterea quod a simulacrorum cultu srcesseral ,
Θεός : Και δώσω το σπέρματί σου πάσαν την γην ununque super omnia Deum confessus fuerat , et
ταύτην, και ενευλογηθήσονται εν τη σπέρματί σου #nam eam, qua cum virtute est , vitam sectaba
πάντα τα έθνη της γης, ανθ' ών υπήκουσον 'Αβραάμ lur, Christiano more vixisse , non Judaico demon
ο πατήρ σου της έμής φωνής, και εφύλαξε τας εντο- stralur. Ιdcirco illi testimonium exhibetur, quod
λάς μου , και τα προστάγματα μου, και τα δικαιώ- precepta el laudata el carcinonias , et que in le :
61 . Psal. cιν, 12 - 15.
(54) Tīs. Forte záz; nisi tamen quis malit legere, (5* ) Desideralur à ttó , vel èx , ut et infra ( p. 63
την νομοθ σιν; vel adlere, ουδέν,τι p. 52 . ΕυχT . D ) legitur, τους εξ Ελλήνων αναχωρούντας. Ειοιτ.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 52
sibus posita sunt Dei, ante Mosis constitutionem, Α ματά μου, και τα νόμιμά μου . Ο " Ην γαρ και προ
servaverit. Dicit igitur ad Isaac, is qui oracula illa του Μωσέως νόμου προστάγματα Θεού έτερα, και
reddebat Deus : Et dabo semini tuo omnen ler- δικαιώματα , ουχ όμοια τους παρά Μωσει, νόμιμα
ram hanc , el benedicentur in semine tuo omnes τε άλλα και εντολαί Χριστού , δι' ών εδικαιώθησαν.
gentes terre, eo quod obedierit Abraliam paler "Οτι δ' ού τα αυτά ήν τοϊς διά Μωσέως νομοθετη
τιus voci mea , et custodierit pracepta et mandata θεϊσι, σαφώς ο Μωσης παρίστησιν, εν οις φησιν
mea , et ceremonisis meas, et quein legibus posita προς τον λαόν: "Ακουε, Ισραήλ, τα δικαιώματα και
εunt 61. » Erant enim etiam ante Mosis legem man- τα κρίματα, όσα εγώ λαλώ εν τοις ώσιν υμών εν τη
data Dei alia et ceremonie , non similia iis que a ημέρα ταύτη, και μαθήσεσθε αυτά, και φυλάξεσθε
Mose tradita sunt, legesque alie, ac precepta Do- ποιείν αυτά. Κύριος ο Θεός υμών διέθετο προς υμάς
mini, per que illi justitiam adepti sunt. Porro au- εν Χωρής Διαθήκην · ουχί τούς πατράσιν υμών δι
tem quod non eadem essent cum iis , que per Μο- έθετο Κύριος την Διαθήκην ταύτην, αλλά προς υμάς. )
sem in legibus posita sunt , Moses ipse perspicue Και όρα γε όπως ακριβώς φησι την Διαθήκην ταύ
demonstrat, ubi ait ad populum : « Audi, Israel , την, επεί μή την αυτήν τοϊς πατράσιν αυτών διετέ
justificationes , et judicia , quaecunque ego Ioquor θειτο. Ει δ' ούν απολύτως μή δεδόσθαι τοις πατράσιν
in auribus vestris in die bac, et discetis ea, et ser- ύ αυτών Διαθήκην ειρήκει, ψευδής αν ήν ο λόγος αυτώ.
vabilis, ut ea faciatis. Dominus Deus Vester con- Δέδοται γούν το 'Αβραάμ διαθήκη, και το Νώε, ώς
didit vobis in Choreb testamentum, neutiquam pa- τα ιερά μαρτυρεί λόγια. Διά τούτο μετά προσθήκης
tribus vestris condidit Dominus testamentumn hoc , ο Μωσής ου ταύτην φησί δεδόσθαι τοις πατράσιν
14 sed vobis 63. » Et sane specta , ut plane dicit αυτών, ετέραν αινιττόμενος την κρείττω και διαφέ
Testamentum lioc , propterea φuod non idenm illud ρουσαν, δι' ής και Οεοφιλείς απεφάνθησαν. Αυτίκα
patribus eorum constituit . Quod si absolute non το 'Αβραάμ διά της εις τον των όλων Θεόν πίστεως
datum esse patribus eorum testamentum dixisset , τα της δικαιοσύνης κατωρθώσθαι, με μαρτύρηται υπ'
in mendacium sane illi recidisset oratio. Datum est αυτού Μωσέως λέγοντος Επίστευσε δε 'Αβραάμ
igitur Abraha testamentum, datum est etiam Noe, τω Θεώ, και ελογίσθη αυτώ εις δικαιοσύνην. " Οτι
sicut sacra testantur oracula. Atque idcirco cum δε μετά την της δικαιοσύνης κατόρθωσιν, και μετά
aljunctione dixit Moses , non hoc datum esse pa» την υπ' ευσεβεία μαρτυρίαν το της περιτομής είλησε
tribus eorum, sic sane alterum significans praestan- σημείον,, και μηδέν προς ευσεβείας δικαίωσιν αυτώ
tius atque excellentius, per quod amici, dilectique τουτι συνεβάλλετο, σαφώς ο λόγος παρίστησιν. Εύ
Deo igniti , dictique sunt. Νam protinus ipsi Albra- c ροις δ' αν και τον Ιωσήφ προ των Μωσέως χρόνων
lee , eo quod suino Deo crediderit plene servasse εν τοις Αίγυπτίων βασιλείοις απαραφυλάκτως, αλλ'
justitiam, exhibitum est testimonium ab ipso Mose ουκ Ιουδαϊκώς αχθέντα. Ει δε θέλεις , και τον κορυ
sic dicente : « Credidit Abraliam Deo, et reputalunm φαίον αυτόν και νομοθέτης του Ιουδαίων έθνους Μω
est il!i ad justitiam 65. » Quod autem post illamju- σέα, γνοίης άν εξέτι νηπίας ηλικίας παρά τη του Αι
slitice plenarm observationem, et post illi redditum γυπτίου βασιλέως θυγατρί τας διατριβές πεποιημέ
de pietate Testimonium, ipsum circumcisionis si- νον, τροφής τε της Αίγυπτίας απαρατηρήτως μετει
gnum acceperit , et nihil lioc illum ad pietatem ac ληχότα. Τί δεί λέγειν τον τρισμακάριον Ιώβ, τον
justitiam consequendan adjuverit , perspicue verlba αληθή άνθρωπον εκείνον, τον άμεμπτον, τον δίκαιον,
ipsa demonstrant. Invenies porro etiam Joseph ante τον θεοσεβή και της εις άκρον ευσεβείας αυτό και δι
Mosis lempora in regiis ædibus Ægypliorum , sine καιοπραγίας τίς άρα αιτία ήν; μήτιγε τα Μωσέως
Judaicarum ol:servationum sollicitudine incuriose παραγγέλματα ; Ουδαμώς. 'Αλλα Σαββάτου ημέρας
versatum. Postremo , si vis , poles ipsum quoque επιτήρησις .ήν, ή τινος έλλης Ιουδαϊκής εθελοθρη
Summmunι Judicorum legislatorein Moserm , a lene- σκείας φυλακή και ποθεν , πρεσβυτέρω τους χρόνους
riori adhuc elale apud regis ΑΕgyptii filiaim degen- Μωσέως , και της κατ' αυτόν νομοθεσίας γενομένω ;
tem agnoscere , qui quidem Egyptio plane more D “Ο μεν γάρ Μωσης έβδομος εξ 'Αβραάμ γενεαλογεί
absque Judaicis observationibus apud eamdem sit ται, ουτοσί δε πέμπτος , δυσί προτέραις τον Μωσέα
educatus. Sed quidnam de beatissimo Job , de illo, γενεαϊς προάγων. Θέα δ' ούν και τούτου τον βίον,
inquam, vero homine, illo inculpabili , justo , pio, Μωσέως μέν της νομοθεσίας ουδέν επαγόμενον, της
dicemus ? Que tandem illius summe pietatis et ju- δε του Σωτήρος ημών ευαγγελικής διδασκαλίας ουκ
stitiae causa exstitit ? nunquid precepta Mosaica ? αλλότριον. Λέγει δ' ούν αυτός, τον εαυτου διεξιών
minime. Num diei Sallbati , aut allerius cujuspianι βίον, εν τη προς τους εταίρους απολογία Διέσωσα
Judaici ritus observatio ? unde illi hoc, qui et tale γάρ πτωχόν εκ χειρός δυνάστου, και ορφανώ, ώ ουκ
ipsumMosem antecedit, et ante leges abillo positas ήν βοηθός , εβοήθησα. Στόμα δε χήρας με ευλό
est natus? Elenim Moses septimus numeratur ab γησε , δικαιοσύνην δε ενεδεδύκειν. 'Ημφιεσάμην
Abraham, hic auten quintus, ut sic Mose ipso δε κρίμα ίσα διπλοΐδι , οφθαλμός ήμην τυφλών,
antiquior duabus inveniatur etatibus. Contemplare πούς δε χωλών· εγώ ήμην πατήρ αδυνάτων. »
igitur hujusce vitam, que le legibus a Mose po . Αυτά δή ταύτα, άντικρυς τα πάσιν ημίν διά της ευαγ
62 (Gen. IXV1, -5 . 63 Deut v , 1. 3. 3 Gen. Αν , 6 .
53 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . I. 34
γελικής διδασκαλίας μαθήματα κηρυττόμενα. Αλλά A sitis nihil inducit , ab evangelica autem Salvatoris
και ως ειδώς εύ μάλα το « κλαίειν μετά κλαιόντων" , nostri doctrina non abliorret . Dicit igitur ipse ,
και το, Μακάριοι οι κλαίοντες, ότι γελάσονται, και ubi suam ipsius vitam exponit , et arguentibus s0
και το, Εί πάσχει εν μέλος, συμπάσχει πάντα τα anicis respondet : « Servavi enim inoporo de manu
μέλη, και εν τοις της ευαγγελικής διδασκαλίας μαθή- potentis : et pupillo , cui non er21. adjutor, sub
μασι περιεχόμενα , το προς τους εν τω βίω ταλαιπω- veni. Os autem vidue mihi benedixit , et justitiana
ρουμένους φιλάνθρωπον επεδείκνυε, λέγων· Εγώ indunenti loco accepi. Adornavi autem me ju
δε επί παντί αδυνάτω έκλαυσα: , εστέναξα δε ιδών dicio , quasi duplici vestimento ; oculus fui cae
άνδρα εν ανάγκαις. » Είτα πάλιν, της ευαγγελικής corum, pes claudorum: ego fui pater inopum 65. »
διδασκαλίας τους ασέμνους απαγορευούσης γέλωτας , 15 Ipsa huc igitur documenta plane caleni sunt
προλαβών και μακάριος ουτοσί, φησίν. Ει δε ήμην cum iis, que omnibus nobis per evangelicarn do
πεπορευμένος μετά γελοιαστών: ει δε και εσπούδα- ctrinam tradi nuntiarique solita sunt : quineliana
σεν ο πούς μου εις δόλον, έσταμαι δε εν ζυγω δικαίω, veluti is qui bene illud nosset : « Flere cum lenti
οίδε δε ο Κύριος την ακακίαν μου. Επειδή δε ο παρά bus 66 : et illud, • Beali qui lugent, quoniam ri
Μωσει λόγος νομοθετεί, λέγων,« Ου μοιχεύσεις, και θά- debunt 67, et illud : « Si unum membrum patitur ,
νατόν τε κατά μoιχών επιψηφίζεται· ο δε της ευαγ- B cum e0 simul omnia membra patiuntur 63. » Que
γελικής διδασκαλίας τον νόμον επιτείνων, φησίν. in discipline evangelice documentis continentur ,
Ο Έρρέθη τους αρχαίοις ου μοιχεύσεις : εγώ δε humanum et misericordem erga miseros in vita
λέγω υμίν, μηδέ τήν άρχήνεπιθυμεϊν και σκέψασθε κα- animum demonstravit dicenς : « Ego auten, super
λώς τον περί ου νύν ο λόγος, ός, κατά το Χριστού omni inope flevi, et suspiravi cum virum vidi in
Βιούς Ευαγγέλιον, και το μετ' επιθυμίας ακολαστότε - necessitatibus 89. Deinde rursus cum immunodestos
ρον έμβλέπειν παρεφυλάττετο, εφ' ώ και εσεμνύνετο, risus doctrina evangelica respuat, beatus hic vir
λέγων· « Ει δε και το οφθαλμό επηκολούθησεν η καρ tanto ante pronuntiat : « Si vero ambulavi cum de
δια μου γυναικι άνδρός ετέρου ) και τον λογισμόν Γsoribus, et si Testinavil pes meus ad dolu , Col
αποδίδωσιν εξής επάγων: « Θυμός γάρ ανδρός ακα stiti in statera justa , el novit Dominus simplicita
τάσχετος το μιάναι ανδρός γυναίκα πυρ γάρ έστι tem meam 70. , Quoniam vero Mosis verba illa legis
καιόμενον επί πάντων των μερών· ού δ' αν εισέλθη, loco proponunt: « Non adulterium commitles ,, et
εκ διζων απώλεσεν. » 'Αλλά και το του τρόπου αδω- mortenm contra adulteros penam constituunt : qui
ροδόκητον παρίστησιν ώδε: « Ειδε και ταϊς χερσί μου autem doctrine evangelicelegem describit, ita ait :
+ Aμην δώρων, σπείραιμ, άρα, και άλλοι φάγοιεν· « Dictum est antiquis : Νon Intchaberis ; ego vero
άρριζος δε γενοίμην επι γης. , "Οττως δε και τους οι - " dico vobis, ne ab initio quidem cupere71 : 5 spe
κείοις προσεφέρετο, μαθείν έστιν, αφ' ών διδάσκει, clemus probe hunc, de quo sermo est, quemadnio :
φάσκων: « Ει δε και έφαύλισα κρίμα θεράποντός μου dum secundum Christi Evangeliurn vivens, ne cum
και θεραπαινης, κρινομένων αυτών προς εμέ , και πά- cupiditate licentius aspiceret , cavit, in quo etiam
λιν τον λογισμών αποδίδωσι: Τί γάρ ποιήσω, εάνέτα- gloriabatur , dicens : Si vero oculum Secutum est
σιν μου ποιήται ο Θεός : πότερον ουχ ώς εγώ εγενόμην COY meum in muliere alterius viri 4 : ) et rationet
ενσαρκι , ούτωςκακείνοι γεγόνασι , γεγόνα μεν δε εν τη assignat deinceps adjungens : « Animus enim viri
αυτή κοιλία. Τούτοις επιλέγει· « Χήρας τον οφθαλ dissolutus ad inquinandam viri mulierem , ignis
μόν ουκ εξέτηξα· ει δε και τον ψωμόν μου έφαγον enim est ardens in omnibus partibus 74 : quod
μόνος , και ουχί ορφανώ μετέδωκα εξ αυτού· ει δε και cunque autein invaserit, radicitus perdere consile
είδον γυμνόν απολλύμενον, και ουκ ήμφίεσα. 5 Και vit; 5 sed etiamincorruptos injudiciis mores inducit,
πάλιν υποβάς λέγει · Ει δε και λίθων πολυτελεί επ- sic : Si autem manibus meis attigi munera, Seram
εποίθησα: ει δε και ηυφράνθην πολλού πλούτου μου ipse , et alii comedant , et sine stirpe exsistain in
γενομένου: ει δε και επ' αναριθμήτοις εθέμην χείρά terra 78. Quomodo autem se erga domesticos gere
μου. » Και τον λογισμών αύθις επιλέγει· "Η ουχ ο ret ex iis licet intueri que docet, cum ait : Si con
δρώμεν ήλιον επιφαύσκοντα και εκλείποντα, και σε- tempsi subire judicium cum servo meo, el ancilla
λήνην δε φθίνουσαν ; » Είτα πάλιν της ευαγγελικής mea, cum disceptarent adversum me 76 : et deinde
διδασκαλίας φησάσης, « Έδρέθη τους αρχαίους : rationem assignat : « Quid enimfaciam, si judicium
'Αγαπήσεις τον πλησίον σου, και μισήσεις τον εχθρόν contra me exercuerit Deus ? nunquid non quemad
σου. Εγώ δε λέγω υμίν 'Αγαπάτε τους εχθρούς modum ego factus sum in carne, et sic illi faeli
υμών, και αυτοφυεί διδασκαλία προλαβών ο θαυμάσιος sunt ? facti porro sumus in eodem ulero 11. 5 His
τούργον απεπλήρου. Διό φησιν· « Ει δε και επιχαρής adjungit : « Vidue oculum non liquescere feci : si
εγενόμην επί πτώματι εχθρού μου , και είπεν η καρ- autem et buccellam meamcumedi solus, et non cum
δία μου, Εύγε, ήκουσεν άρα το ούς μου την κατάραν pupillo communicavi: et si vidi nudum pereuntem,
μου.» Και επιλέγει·« "Έξωδε ουκ ηυλίζετο ξένος, ή δέ et non vestivi 78. » Et deinceps progressus sic di
θύρα μου παντί ελθόντι ανέφκτο, » επείμή αλλότριος cit : « Si vero et in lapide prelios0 fiduciam habui
6s Jol XXIX , 11-16. 66 Rom. 11, 15. 67 Matth. V, 5 ; Luc. VI , 91, 68 1 Cor. X1, 26. 63
Job XXX. 23. 70 Job XXXI, 6, 7, 71 Exol. XX, 14. 72 Μatth . ν 27, 28. 73 Jo N YI , 7-9 .
• Lid . 12 . 75 Jbid. 7- 8. 76 Ibid. 13, 77 ilid, 14-15. 18 ibid. 16-19.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 56
etletatus sum, cum multe mihi divitiis essent, et si Α του φήσαντος Ξένος ήμην, και συνηγάγετέ με.» Οία
ad innumerabilia posui manum meam 19. » 16 Ra- δε αυτού και τα περί των ακουσίων πλημμελημάτων,
tionemque item adjungit : « Αη non videmus solem επάκουσον λέγοντος· « Ει δε και αμαρτων ακουσίως
oriri ac deficere, lunamque desinere 80 ? , Rursuς έκρυψα την αμαρτίαν μου, ου γάρ διετράπην πολυ
cum doctrina evangelica dicat : « Dictum est anti- οχλίαν πλήθους,του μη εξαγορεύσαι ενώπιον αυτών.
quis : Diliges proxiinum tuum, et odio habebis ini- Ει δε και είασα αδύνατον έξελθείν την θύραν μου κόλ
micumtuum. Ego autem dico vobis, diligile inimi- πω κενώ, χείρα δε Κυρίου ει μή έδεδοίκειν, συγγρα
cos vestros 81 : admirabilis hic vir innata doctrina φήν δε ήν είχον κατά τινος, ει μη ρήξας αυτήν απ
preveniens, ipsum opus complevit . Ergo sic Ioqui- έδωκα, ουδέν λαβών παρά χρεωφειλέτου . » Ταύτα ην
tur : « Si gavisus sum super ruina inimici mei , et και τα τοιαύτα των προ Μωσέως θεοφιλών ανδρών
dixit cor meum, Euge, audiat sane auris mea exse- (εξ ενός γάρ και τον των λοιπών τεκμαίρεσθαι προσ
crationem mean: 31 . Tum adjungit : Foris au- ήκει βίον), τα περιύμνητα της θεοσεβείας αθλα, δι'
tem non mansit Peregrinus, et ostium meum omni & φίλοι Θεού και προφήται κατηξιώθησαν. Τοιούτοις
venienti patuit 83, 5 eo quod non alienus essel ab δ' ούσι, τίς έτι χρεία ήντων παρά Μωσεί παραγγελ
eo qui dixit : « Peregrinussum, et collegistis me 8*. μάτων φαύλοις ανδράσι και μοχθηρούς παραδεδομέ
Qualia porro sint, quae idem sentiat de peccatis, Β νων; Ουκούν διά τούτων απάντων τον αρχαιότατον ,
quae praeter voluntatem committuntur, audi eun- της των προπατόρων θεοσεβείας τρόπον, ο Χριστού
elem dicentem : Quod si nolens ipse peccaverim, Λόγος πάσι καταγγείλας τοις έθνεσι προφανώς απο
et peccatum meum occultaverim, non enim horrai δέδεικται, ώς είναι την Καινής Διαθήκηνούδ' 3 "") άλλης
turbulentiam multitudinis, ne enuntiarem in eon - εκείνης της αρχαιοτάτης των Μωσέως χρόνων ευσε
spectu eorum : si vero permisi inopem abire sinu 6ούς πολιτείας, ώστε ομού και παλαιάν αυτήν είναι
vacuo, et manum Domini si non extimui, syngra και νέαν παλαιοτάτην μεν διά τα αποδεδειγμένα,
plham autem, quam habui adversus quempiam, si νέαν δε αύθις διά το , μακρούς τους μεταξύ χρόνους
non scissam eam reddidi, nihil accipiens a debi - ώσπερ αποκρυβείσαν εξ ανθρώπων, αύθις αναβεβιω ·
tore 88. » Hec igitur atque hujusmodi erant in iis , κέναι διά της του Σωτήρος ημών διδασκαλίας. Τουτόν
qui ante Moserm fuerunt, viris sanctis ( de vita γέ τοι τον μεταξύ δηλούμενον χρόνον έως συνέβαινε
enim unius reliquorum item conjicere vitam licet), λανθάνειν ανθρώπους, και ώσπερ εφησυχάζειν τον της
pro religione videlicet divinis laudibus celebranda Καινής Διαθήκης τρόπον, ο Μωσέως εν τω μεταξύ
certamina, per que et amici Dei, et prophete uι παρεισελθών νόμος, οία τις νηπίων και ατελώνψυχών
exsisterent, digni effecti sunt. Tales autem cum , επίτροπος και οικονόμος, ή και ιατρός, δεινή και Αίγυ
essent, quid illis praecepta Mosis prodesse polerant, “ πτιακή νόσο τετρυχωμένα τα παντί Ιουδαίων έθνει,
cue vulgaribus atque insolentibus viris descripta αυτοϊς δή τους του Αβραάμ απογόνους μή οίοις τε
et tradita sunt ? Ex bis igitur omnibus quod vetu- oύσιν ομοίως τους προπάτορσι κατορθούν, τον υπο
stissimum primorum Patrum religionis morem, βεβηκότα και ατελή βίον παρεδίδου . Επειδή γαρ εν
cunctis gentibus Cliristi verbum denuntiaverit, ma- τη παρ' Αίγυπτίοις διατριβή ούτοι μετά την τών θεο
rifestissime apparet, ne Testamentum Novum aliud φιλών προπατόρων τελευτην, ταϊς Αιγυπτιακαϊς
esse putemus, quam antiquissimain illam Mosaico- ομοιοτροπίαις απαχθέντες,επί την πολύθεον, ώς έφην,
ruin temporum religioni conjunctam civilem oratio - δεισιδαιμονίαν αποπεπτωκεσαν, ώς μηδέν τών Αίγυ
nem, ut et vetus pariter, et idenm novum possimus πτίων πλέον έχειν δοκείν, γεγονέναι δε κατά πάντα
dicere : vetus quidem propter ea que demonstrata ομοίους αυτούς, κατά τε την των ειδώλων πλάνην, έν
sunt : novum autem propterea , quod longo post in- τε τοις άλλοις εγχειρήμασιν είκότως , ώσπερ εκ βυ
tervallo quasi hominibus absconditum, rursus per θού κακών ανιμώμενος αυτούς ο Μωσής, αφίστη μεν
Salvatoris nostri doctrinam revixerit : tolo vero hoc της αθέου πολυθείας, ανήγε δε επί των πάντων δη
nedio de quo dictum est tempore, quandia Novi μιουργόν Θεόν, πρώτον εκείνον βαθμόν ευσεβείας,
Testamenti mos, ut homines lateret , et quasi quiete ώς έν εισαγωγαίς και προθύροις , των τελεωτέρων
ac silentio teneretur, evenit : Νosis interea lex D προβεβλημένος. "Έπειτα ου φονεύειν, ου μοιχεύειν,
ingressa quasi puerilium imperfectorumque ani- ου κλέπτειν , ουκ επιορκείν, ουκ άρρενας άρρεσιν
marum curatrix quedam, et gubernatrix , aut επιμαίνεσθαι, ου μητράσιν, ουκ αδελφαίς , ου θυγα
etiam medici cujusdam instar , gravi Agyptiaco- τράσιν επιμίγνυσθαι, ουδ' όσα τοιαύτα τοις τότε
que 17 morbo laboranti universe Judeorum na- πράττειν εξήν, αφόβως συνεχώρει. Παραλαβών δε
tioni , ipsis videlicet Abrahe nepolibus, et ab eo εξ ανη μέρου και θηριώδους βίου λογικωτέραν και εύ.
genus tralhentibus, qui non quemadmodum primi νομον εν τοις τότε χρόνους πολιτείαν, πρώτος επί
patres, ita ipsi suam, que subsecula est, imperfe- γης δια γραφής συνεστήσατο , ούπω τότε πάσιν αν
ctiorem vitam dirigere poterant, tradita est. Νam θρώποις εκφανούς όντος ουδε του τοιουδί τρόπου .
φuia cum ΑΕgyptiis versantes post sanctorum Pa- Είτα δε ωσάν ατελέσιν άπειπών την ειδωλολατρείαν,
trum mortein, Egyptiacorum morum similitudine θυσίαις και τισι σωματικωτέροις τον ένα και επί
19 Job Xxxi, 24-25. 80 ibid . 26. 81 Matth. V, 43 44 . 85 Jb XXTI, 29,50. 15 Ιbid . 32 . 86 Μatth.
ΣΧν, 35 . 88 Job XXXI, 53 -55 .
(3***) Oid'. Forle legendum oüm. Edit.
 37 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . I. 68
πάντων Θεών θεραπεύειν παρεκέλευε, διά τινων A allecti erant, et in multorum deorum, ut dixi, ou
απορρητοτέρων ιδία συμβόλων την κατ' αυτόν θρη- perstitionem deciderant, adeo quidem, ut ΑΕgyptiis
σκείαν επιτελείν νομοθετήσας, ήν και θαυμασίως τα amplius nihil habere, et illis in omnibus similes,
θείω Πνεύματι συνιδών ουκ εις άπειρον δείν περι- tum in errore simulacrorum, tumin aliis quoque
έπειν , υφ' ένα τόπον περιέγραψεν, ορίσας μή αλλα facinoribus evasisse viderentur : merilo quasi ex
χόσε συντελεϊν τα κατ ' αυτόν νόμιμα ή εν μόνο ένα profundo malorum ipsos hauriens Moses, ab impia
τόπω ούτος δ' ήν ο εν Ιεροσολύμοις· έξω δε τούτου deorum multitudine amovit , et ad opificem universi
μηκέτι · όθεν εις έτι και δεύρο παισιν Εβραίων ού Deum reduxit, perfectiorum illorum vitam, quasi
θεμετόν άλλοτε εκτός της καθηρημένης αυτών μη- in ingressibus et vestibulis, pro primo gradu pie
τροπόλεως ούτε θύειν κατά τον νόμον, ούτε ιερόν, talis objiciens. Deinde non occidere, non mechari,
ή ούτε θυσιαστήριον εγείρειν, ούτε χρίειν ιερέας, ούτε non furari, non pejerare, non mares in maribus
βασιλέας, ούτε τας κατά Μωσέα πανηγύρεις και insanire, non matribus, non sororibus, non filiabus
εορτάς εκτελεϊν, ου μιασμού καθαίρεσθαι, ου πλημ - misceri : nec alia hujusmodi quaecunque impune
μελείας απολύεσθαι, ου δώρα τω Θεώ προσφέρειν, ουχ ab illorum temporum hominibus committi poterant,
Ελεούσθαι κατά τα νενομοθετημένα. Διόπερ και τη permisit : acceptam vero ex immiti et fera vita,
Μωσέως είκότως υποβεβληνται κατάρα, εν μέρει μεν η ratiοni magis conjunctam, bonisque initentenn Ie
φυλάττειν τινά πειρώμενοι, εν δε τοίς όλοις παρανο- gibus, per illa tempora civilenm institutionem pri
μούντες, διαρδήδην Μωσέως απoφηναμένου: « "Οτι mus in terris scripto commendavit, qui sane ios
δή επικατάρατος πάς, ος ουκ έμμενεί εν πάσι τοις omnibus hominibus nondum salis notus erat. Deinde
εγγεγραμμένοις το νόμο, του ποιήσαι αυτά. » Τού- quasi imperfectis illis , simulacrorum cultu inter
τοις δε πάσι περιπεπτ ώκασιν, αυτου Μωσέως θείω dicto, per quedam arcana seOrsum signs, aut re
Πνεύματι προειληφότος , ότι δή, της διά Χριστού Και- ligionem quam ipse probabat compleclerentur, edi
νής Διαθήκης ανανεωθείσης , και τοις πάσιν έθνεσι cens, Sacrificiis et quibusdam corporalibus cere
καταγγελθείσης, περιττή τις έσται η κατ' αυτόν νο- moniis, unum supra omnia Deum ut colerent, pre
μοθεσία : ήν είκότως υφ' ένα τόπον περιόρισεν , ίνα, cepit ; quam sane religionem cum admirabiliter di
είποτε τούτου στερηθείεν, και αποκλεισθείεν της οι- vino monitus spiritu , non in perpetuum Serval
κείας ελευθερίας , μηκέτ' αυτούς εξόν είη επί της αλ- oportere intelligeret : unum duntaxat circumscri
λοδαπης τα κατ' αυτόν νόμιμα συντελείν, ώς και εξ psit Iocum, addito precepto, ne usquam alibi eos,
ανάγκης την δευτέραν Διαθήκην την διά Χριστού κα- qui ab ipso tradebantur ritus, quam certo illo in
ττγγελμένην γενέσθαι παραδεκτέον. Αυτό δή ούν τούτο Ioco perficerent : hic autem erat Hierosolyamis , ex
Αίασέως προηγορευκότος, όμου τε ο Χριστός επεδή - C tra hunc vero neutiquam : ex quo adhuc Hebreis
μει τω βίω, και της Καινής Διαθήκης προεβάλλετο nefas est, extra ipsorum eversam metropolitan us
τοις έθνεσι διδασκαλία , παραχρήμα τε Ρωμαίοι quam, aut ex lege sacrificare, aut fanum, aramve
την πόλιν ελόντες πολιορκία καθεϊλον τα Ιεροσόλυμα, erigere, aut sacerdotes regesve inungere, aut cele
και τον αυτόθι νεών· λέλυτό τε αυτίκα πάσα ή Μω- britates solenniaque per Mosem instituta perficere :
σέως διάταξις , και τα της Παλαιάς περιήρητο Διαθή- non ab aliquo immunditie purgari, non solvi a pec
κης, τά τε της αράς μετήει τους παρά καιρόν τα cato , non offerre Deo munera, non ad propiliandum
Μωσέως πράττειν παρανομούντας , εις αυτά βιαζο- aliquid facere ex legibus. Quocirca in Mosis exsd
μένους αντεισήγετο δε ομού και κατά το αυτό της Crationem merito relapsi intelliguntur, quippe cur2
νέας και εντελούς διδασκαλίας τα νόμιμα. Διόπερ εί- in parte 18 quidem observare nonnulla conentur,
κότως ο Σωτήρ και Κύριος ημών τοϊς οιoμένοις εν in universo autem a legibus suis aberrent , ips :
μόνη τη Ιερουσαλήμ, ή εν όρεσι τισιν ή τόποις αφ– plane Mose pronuntianle atque affirmante : « Quod
ευρισμένους δείν τον Θεόν προσκυνείν, φησίν : " Έρχε. exsecrabilis sit omnis quicunque non stet omnibus
ται ώρα , και νυν έστιν , ότε οι αληθινοί προσκυνηται quae scripta sunt in lege, ut ea faciat 86. » Lapsi
προσκυνήσουσιν ούτε εν τω όρει τούτω, ούτε εν Ιε - autem jamsunt in haec omnia , cum et ipse Moses
ρουσαλήμ τω Πατρί • πνεύμα γάρ ο Θεός , και τους Ρ divino Spiritu aflatus, providerit novoper Christum
προσκυνούντας αυτόν , εν πνεύματι και αληθεία δεί instauralo Testamento, universisque gentibus nun.
προσκυνείν. 5 Και ταύτα φήσαντος, παραχρήμα και tiato, supervacuam futuranm esse, quae ab ipso po
ουκ εις μακρόν πολιορκηθέντων των Ιεροσολύμων, sita est, legum observationem, quam uno duntaxat
του τ' αυτόθι αγιάσματος , και του προς αυτώ θυσια. loco, merito terrminavit, ut si quando ex eo Ioco
στηρίου, της τε κατά Μωσέα λατρείας κατά την αύ- pellerentur, et patriam libertatem amitterent, non
του Μωσέως διάταξιν περιηρημένης , ανέφανεν εις amplius illis fas esset, quasipse posuisset , leges aut
πάντας ανθρώπους καιεξέλαμψεν η αρχέτυπος των προ ritus servare : μι jam confidendum sit, alterum te
Μωσέως θεοφιλών ανδρών ευσέβεια, ή τε δι' αυτής stamentum quod per Christum sit denuntialum,
πάσι τοις έθνεσιν επηγγελμένη ευλογία ,από του πρώτου necessario esse introductum.Cumitaque Moses hos
βαθμού και από της πρώτης στοιχειώσεως της κατά ipsum futurum esse predixisset, mosque et Chr
Μωσέα λατρείας επί τον κρείττονα και τελειότερων stus vitae hujus peregrinationem explevisset, et pa
86 Deut. XXVII, 26.
 SIS PP ARS ICA
59 EUSEBH CÆSARIEN O .P II. – APOLOGET . 60
riter ad omnes gentes Novi Testamenti doctrina A προσάγουσα τους προσιόντας αυτή βίον. Αύτικα γούν
perferretur, tum protinus Romani, cum urbem ob» των μακαρίων εκείνων και θεοφιλών, των αμφί τον
sidione cinxissent, Hierosolyma ipsa, et quod ili 'Αβραάμ λέγω, ουκ άφωρισμένως έν τινι τόπο προσ
eral templum everterunt, solutique est confestivη κυνούντων , ουδε διά συμβόλων και τύπων, αλλ' ή
omnis Mosis constitutio, et quecunque de Vetere φησιν ο Σωτήρ και Κύριος ημών, εν πνεύματι και
Testamento servabantur, sublata sunt. Exsecratio αληθεία, ή διά της του Σωτήρος ημών επιφανείας
autem ad illos venit, quia cum ea que a Mose pre- άπασι τοις έθνεσιν υπήρξε, των πάλαι προφητών και
cepta sunt preter legem facere vellent, in eam ip- τούτο τεθεωρηκότων. Λέγει δ' ούν αντικρυς Σοφονίας :
sam exsecrationem vi quadam coacti sunt recidere. « Επιφανήσεται Κύριος επ' αυτούς, και εξολοθρεύσει
E contrario autem simul et eodem tempore ejus, πάντας τους θεούς των εθνών της γης, και προσκυ
que in Novo perfectoque Testamento continetur do- νήσουσιν αυτά , έκαστος εκ του τόπου αυτών. Σ Ο
ctrine, et leges, et ritus introducti sunt. Quare δε Μαλαχίας ομου προς τους εκ περιτομής αποτεί
merito Salvator et Dominus, ad eos qui putabant νεται, και περί των εθνών ταύτα προαναφωνεί, φά
in sola Jerusalem, aut in montibus quibusdam, σκων:«Ουκ έστι μου θέλημα, λέγει Κύριος παντοκρά
sive certis determinatisquelocis Deum adorari opor - τωρ, και θυσίας ου προσδέξομαι εκ των χειρών
tere, sic ait : Yenit liora, et nunc est , quando B υμών, διότι απ’ ανατολής, και μέχρι δυσμών , το
veri adoratores adorabunt Palrem, neque in monte όνομά μου δεδόξασται εν τοις έθνεσι, και εν παντί
hoc , neque in Jerusalem. Spiritus enim Deus, et τόπω θυμίαμα προσάγεται το ονόματί μου, και θυ
ipsum adorantes, in spiritu et veritate oportet alo- σία καθαρά. » Το γαρ εν παντί τόπω θυμίαμα και
rare 87. » Quibus relus ita ab illo predictis , conti- θυσίαν αναφέρεσθαι Θεώ, τί έτερον παρίστησιν, ή
nuo nec longo post tempore, Hierosolymis obsidione ότι μη εν Ιεροσολύμοις, μηδ' άφωρισμένως εν τω
oppressis , el ejus loci sanctificatio, et ad eumdem δε τω τόπω, εν πάση δε χώρα, και εν πάσι τοις
uslim constructurn allare, et adoratio, que a Mose έθνεσι, μέλλουσι το δι' ευχώνθυμίαμα, και την ου δι'
tradita fuerat, sublata eversaque sunt. Εodemque αιμάτων , αλλά δι' έργων ευσεβών καθαράν ώνομα
tempore in omnes homines palefacta est, et emicuit σμένην θυσίαν τώ επί πάσιν αναφέρειν Θεό ; Βοά
ea, qua ante Mosein viris Sarctis a principio dita δε διαρρήδην, και κέκραγεν ο Ησαΐας, θεσπίζων
fuerat, pietas et religio, et que per illam Oinni- άμα και λέγων· « "Εσται θυσιαστήριον τω Κυρίω εν
bus gentibus promissa fuerat lieuediclio, quo a χώρα Αιγύπτου , και γνωστός έσται Κύριος τους Αι
prino ascensus gradu, et a priis illis adorationis γυπτίοις, και αποστελεί αυτοίς άνθρωπον ός σώσει
19 Mosaice elementis , cos, qui ad se accellunt, αυτούς, και γνώσονται οι Αιγύπτιοι τον Κύριον εν
ad meliorem perfectioremque vitam adducit. Ita» τη ημέρα εκείνη, και ποιήσουσι θυσίας, και εύξονται
que protinus quando beats illos, Deoque amico3 ευχές τω Κυρίω, και αποδώσουσι , και επιστραφή
viros, eos dico qui Abrahano similes exsliterunt, σονται προς Κύριον, και εισακούσεται αυτών, και
non in aliquo certo determinatoque loco adorasse ιάσεται αυτούς. Αρά σοι δοκούμεν αληθή λέγειν
constat, neque sub ullis signis aut figuris, sed μετάθεσιν του Μωσέως νόμου , μάλλον δε παύλαν και
quomodo Salvator noster et Dominus docet, in spi• λύσιν φάσκοντες διά των προφητικών φωνών θεσπί
ritu et veritate, eadem adorandi ratio per ejusdem ζεσθαι: Ο μέν γε Μωσης θυσιαστήριον και θυσίας ουδ'
Salvatoris nostri adventum omnibus gentibus insi- 15: "") αλλαχόσε γης ή εν μόνη τη Ιουδαία, και ταύτης
nunta est. Quod quidem futurum, etiam propiete εν μιά πόλει συστήσασθαι νομοθετεί · η δε προφητεία
veteres taulo ante cognoverant. Dicit itaque plane έν χώρα φησίν Λιγύπτου τω Κυρίω θυσιαστήριον
Sophonias : « Apparebit Dominus super eos , et per ιδρυθήσεσθαι, και τους Αιγυπτίους αυτούς τω Κυρίω
det omnes deos gentium terre, et adorabunt eum των προφητών, αλλ' ουκέτι τοις πατρώοις θεοίς καλ.
unusquisque de Ioco suo 88 . Ο Malachias autein Si - λερήσειν τας θυσίας, και της θεογνωσίας ου Μωσέα
mul, et ad eos qui ex circumcisione sunt, sermo
αίτιον, ουδ' έτερον των προφητών αυτοίς γενήσεσθαι,
nerm dirigit, et de gentibus talia predicit : Νon est Ρ αλλά τινα καινόν και νέον άνθρωπον θεόθεν απεσταλ
voluntas mea, dicit Dominus omnipotens, et sa4 μένον. Μετατιθεμένου δε του θυσιαστηρίου παρά τα
crificium non suscipiam de manibus vestris, quo τώ Μωσεί δοκούντα, ανάγκη τάσα και του Μωσέως
niam ab ortu usque ad occasum nomen mcum glo νόμου μεταβολήν γενέσθαι. Είτα δε θύοντες Αιγύπτιοι
risicatum est in gentibus, et in omni loco in το επί πάντων Θεώ, πάντως που και ιερωσύνης
censum offertur nomini meo, et sacrificium nmun- αζωθήσονται. Ιερωμένων δητα Αίγυπτίων τα περί
dum 89. , Quod enim in omni loco dicit, incensum
et sacrificiuni offerri Deo, quid aliud significat, Λευϊτών και των εκ διαδοχής 'Ααρών Μωϋσει δια
nisi « non Hierosolyniis 90, , neque definite in hoc τεταγμένα, ουκέτ'άν γένοιτο τοίς Αιγυπτίους χρήσιμα.
aut in illo loco id futurum ? sed in omni regione et "Ωρα δή ούν καινής νομοθεσίας δείν εις την των δη
in omnibus gentibus, quæ quidem et orationis in - λουμένων
houp.evosy συστασιν.
OUOTO Τί δε άρα ; εική ταύτ' αναπε
censum et sacrificium, quod mundum dictum est, φώνηται ; ή και τέλος επενήνεκται τοις λόγοις ; Σκέ
non per cruores, sed per pias actiones, summo ψαι δ' ούν ει μη σήμερον, λέγω δή καθ' ημάς αυτούς,
67 Joan. IV, 23-94. 8* Sophon. 1, 11. 89 Malach. 1, 10,11. 90 Joan. IV, 21.
( 3 ) Ουδ'. Forte ουκ, EDIT.
61 DEMONSTRATIO EVANGELICAE LIB. 1. 62
NIS
οφθαλμοίς (4) ορώνται ου μόνον Αιγύπτιοι, αλλά και A Deo essent oblature ?) Clamat autem palam et vo
πάν γένος των πρίν ειδωλολατρών ανθρώπων, ούς ή ciferatur Isaias vaticinans simul, ac dicens : Erit
πρόόόησις διά των Αιγυπτίων ήνίττετο, της μέν πο - altare Domino in terra ΑΕgypti, et cognoscetur Do
λυθέου και δαιμονικής απηλλαγμένον πλάνης, τον δε ninus ab ΑΕgyptiis, et millet eis hominem qui sal
των προφητών Θεόν ανακαλούμενον. Και εύχονται δε vos faciet eos, et cognoscent Egyptii Dominum in
ουκέτι πλείοσι κυρίοις , ενί δε τω μόνω Κυρίω κατά die illa, et facient sacrificia , et vovebunt vola Do
το ιερόν λόγιον , και τούτο θυσιαστήριον αναίμων mino, et reddent, et convertentur ad Donminum, et
και λογικών θυσιών, κατά τα καινά μυστήρια της exaudiet eos, et sanabit eos 91. 5 Ecquid tibi vide
νέας και καινής Διαθήκης, καθ' όλης της ανθρώπων mur veramlegis Mosi conversionem dicere ? au po
οικουμένης ανεγήγερται, εν αυτή τε Αιγύπτω, και tius finein et solutionem enuntiare, et proplieticis
τους λοιπούς έθνεσι τον τρόπον Αιγυπτιάζουσι κατά vocibus vaticinari ? Εtenim Moses altare et sacrifi..
την δεισιδαιμονα πλάνην· νυν καθ' ημάς ή του των cia Dusquamterrarum in sola Judea et in lujus
όλων Θεού γνώσις διαλάμπουσα, την πίστιν αναμφί- una duntaxat civitate constitui , lege a se posit: ju
λεκτος των προθεσπισθέντων επισφραγίζεται. Ταύτα Det : proplielia autem in terra Agypti ait allare
δε έργοις επιτελούμενα ορών, αλλ' ουκέτ' ακοή προσ- Domino struendum dicandumque esse, et ΑΕgyptics
δοκώμενα, τον καιρόν, οπόθεν την αρχήν των πρα. Pipsos non amplius diis patriis rem sacram, sed ipsi
γμάτων είληχεν, ουδ'( 4 ) άλλον αναζητήσας εύρήσεις ή prophetarum Deo facturos : et quod verum Deum
τον της σωτηρίου επιφανείας. Αυτός άρα ούτος ήν sint agnitari, non Mosen illis neque alium ex pro
εκείνος , όν ο χρησμός εδήλου, φήσας αποστελεϊν τον phetis quempiam auctoreno fore, sed novum quem
των όλων Θεόν , και Κύριον τοίς Αίγυπτίοις άνθρω- dam divinilus nissum hominem. 20 Porro autem
πον, ός σώσει αυτούς· δν και τα Μωσέως εδήλου λό- translato commutalogue altari praeter Mosis con
για , δι' ών έφησεν · ι Εξελεύσεται άνθρωπος εκ του stitutiones atque decrela, necesse est penitus etiam
σπέρματος αυτού , και κυριεύσει εθνών πολλών » legis Mosis fieri mutationena. Quod si suomo Deo
εν οις έθνεσι και Αιγύπτιοι δήπουθεν καταριθμούντ ’ sacrificaturi sunt Egyptii, prorsus etiam sacerdo
άν. 'Αλλά περί μεν τούτων μακρος αν είη λόγος, επ' tii munus sunt adepluri. At Egyptiis ad tale mu
οικείας σχολής εντελέστερον αποδοθησόμενος" τό γε μην nus, assumptis que de Levitis et Aaron successori
παρόν επιτετηρήσθω, ότι τα προηγούμενα ουδ' ( 4 ") bus a Most Stunt constitula, nulli plane usui Egy
άλλοτε ή μετά τηνεπιφάνειαν Ιησού του Σωτήροςημών pliis amplius esse posse perspicuum est . Tempus
επληρούτο. Εξεκείνου γάρ του και είς δεύρο παρά τοις igitur jamtum fuerit, legem novann ad ea que di
Αίγυπτίοις,και παρά Πέρσαις,Σύροις τε και 'Αρμενίοις , α cta sunt confirmanda, ponere opus esse. Quid igi
και παρά τοις τάςέσχατιάς της γης οικούσι βαρβάροις, ιur ? temere haec enuntiata Stunt ? anexitum invenit
αυτούς τε τους το πρίν άνημερωτάτοις και θηριωδε- oralio ? inspice igitur si non liodie, hoc est nostris
στάτοις έθνεσι , ναι μήν και παρά τοις τας νήσους interim ipsorum temporibus, ipsis oculis cernuntur
οικούσιν (ότι δή και τούτων ήξίωσε μνήμην η προ- non solun Agyptii, verum etiam online genus ho
φητεία ποιήσασθαι), αυτή εκείνη ή κατά τον Αβραάμ niinum qui anteliac simulacris addicti erant, quos
πολιτεία, και ο παλαιότατος και πάντων αρχαιότατος que Agyptiorum appellatione prophetica predictio
της θεοσεβείας τρόπος σπουδάζεται. Και τις ουκ άν significal, a multorum deorum ac demonumimpίο
εκπλαγείη το παράδοξον του πράγματος , ει δή οι cultu liberatun, el verum prophetarum Deum in
εξ αιώνος λίθοις , και ξύλοις, και δαίμοσι, θηρίοις τε vocans et adorans. Vota autem faciuit , non pluri
άνθρωποβόρους , και ερπετοίς ιοβόλοις, ζώοις τε παν- bus amplius dominis, sed uni soli Domino, quell
τοίοις, και ειδεχθέσι κνωδάλοις , πυρί τε και γή , και admodum sacrum praedixit oraculum. Εt huic qui
τους του παντός αψύχοις στοιχείοις την σεβάσμιον dem altare incruenlarum et rationalium hostiarum,
τιμήν περιτιθέντες, τον ύψιστον Θεόν, τον ουρανού ut nova Novi Testamenti mysteria postularit, per
και γης δημιουργών , αυτόν δη τον των προφητών οtum terrarurn orben erectum est : et cum in E
Κύριον, τον Θεόν 'Αβραάμ και των τούτου προπα- D gypίο, tumin reliquis gentibus, que niores ΑΕgy
πόρων, μετά την του Σωτήρος ημών παρουσίαν άνα- pliorumimitantes ,superstitionis errore tenebantur :
καλούνταικαι και οι μικρά πρόσθεν μητρογαμίαις και hacipsa late nostra cognitio veri Dei relucens ,
θυγατρoμιξίαις , αλληλοφθορίαις τε και παντοίαις fidem iis que a prophetis predicta sunt, indubila
μιαιφονίαις εγκαλινδούμενοι, οι μηδέν τι ανημέρων tam adjungit. Inc autem cum reipsa interim per
θηρίων τον τρόπον διαφέροντες, νυνι διά της του fici videas, nec amplius, ut quondain audita ex
Σωτήρος ημών ενθέου δυνάμεως μεταβληθέντες, και speciali, si tempus quieras unde principium ejus
ώσπερ εξ ετέρων έτερον γεγονότες, λόγους αρετής, nodi res acceperit, non aliud invenies, quam cum
και σωφροσύνης παιδεύματα, συνιόντες εις τα κοινά Salvator noster advenit. Ipse igitur ille fuit, quein
ή δασκαλεία, μανθάνουσιν · ώς την ανωτάτω φιλοσο- oraculum significabat, cum diceret Deum ei Donni
και έαν , την μηδ' έμβλέπειν ακολάστοις οφθαλμοίς, ηum universi, missurum ΑΕgyptiis hominent qui
44 Isa. XIX, 19 , 20.
( 4) Forte leg., καθ' ημάς, αυτούς τους οφθ. Γ.DIT . ( 4 ) Ουδ'. Forte ουκ. Ευτ.
(4 ) Ουδ'. Forte ουκ. EDIT.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA. €4
salvos faciat eos, quem et Mosis vaticinia perhibe- A μηδέ μέχρι λόγων αδιαφορείν, μηδε τα κοινά και τους
bant, ubi ait : Egredietur homo de semine ejus et do- πάσι συνήθη διαπράττεσθαι παραινούσαν, ου μόνον
minalbitur gentibus multis 92 ; in quibus sane genti - άνδρας, αλλά και γυναίκας, πένητάς τε και πλουσίους,
bus et Egyplios numerari par est. Verum de his qui - λογίους τε και ιδιώτας , μέχρι και παίδων, και ανδρα
den longior esset oratio , et per otium huic ipsi rei πόδων, εν ταις κατά πόλιν και κατ' αγρούς διατριβαις
dicatum , absolulius reddenda Quod autem præ παιδεύεσθαι, μανθάνειν τε αληθή τρόπον, καθ' όν τον
Sentis loci sit proprium, illud eneatur : ea quae επί πάντων προσήκει Θεόν σέβειν , και θεραπεύειν
predicta sunt , non alias quam post adventum Jesu εν παντί τόπο, κατά την φήσασαν προφητείαν ' Και
Salvatoris nostri esse completa . Α ) jillo enim ad προσκυνήσουσιν αυτώ, έκαστος εκ του τόπου αυτού . »
Ounc usque diem apud ΑΕgyptios, apud Ρersas , Προσκυνεί δητα ούν πάς τώ επί πάντων Θεώ βάρ
Syros, Armenios, apud extremas terrarum Oras βαρος και "Έλλην, ου τρέχων επί τα Ιεροσόλυμα,
incolenles barbaros , et cum 21 apud has ipsas ουδ' αίμασι και θυσίαις αφοσιούμενος , οίκοθεν δε και
prius immanissimas et ferissimas nationes , tum εφ' εαυτώ μένων, και πνεύματι και αληθεία την
vero etiam apud eos qui insulas colunt (quando αναιμoν και καθαράν αποδιδούς αυτώ λατρείαν. Και
et de his proplhelia non indignum putavit facere αυτή γε ην η Καινή Διαθήκη, ου κατά την παλαιάν
mentionem) ipsa illa , que auctore Albralian B τυγχάνουσα. Παλαιάν δε μήτοι νομίσης λέγεσθαι την
comprobatur civilis ratio , et omnium antiquis - των προ Μωσέως θεοφιλών ανδρών , αλλά την υπό
simus colendi Deuta mos, celebratur. Et quis non Μωσέως αυτού το Ιουδαίων έθνει νενομοθετημένην.
ipsa rei mirabilitate obstupescat ? cum eos qui a Έπιφέρει γούν ο λόγος διασαφών, τίνα έφησεν είναι
condito evo , lapidibus, et lignis , et demonibus, την παλαιάν, ή μηδέν όμοιον σχήσειν διδάσκει την
belluisque humana carne victilantibus et reptilibus καινήν, λέγων · « Διαθήσομαι Διαθήκην Καινήν, ου
Yenenatis, animalibusque omnis generis, et feris κατά την Διαθήκην, ήν διεθέμην τους πατράσιν , εν
informibus, ignique, et terre , et ipsius universi ημέρα επιλαβομένου μου της χειρός αυτών, εξαγα
inanimatis eleinentis, divinum lionorem el cultum γείν αυτούς εκ γης Αιγύπτου. Ου κατά ταύτην
tribuelbant : allissimum Deum , el celi ac terre γούν φησι την υπό Μωσέως νενομοθετημένην. Αύτη
opificem, ipsum utique prophetarum Dominum , γαρ ήν κατά την έξοδον την απ’ Αιγύπτου τοίς Ιου
Deunique Abraliam, et avorum ejusdem, post Sal - δαίοις παραδοθείσα. "Εδοξεν άν ούν εναντίαν εισάγειν
valoris nostri adventum, videat invocantes : et eos την Καινής Διαθήκην του τρόπου της θεοσεβείας των
qui paulo ante a maluibus et fillabus libidinem non αμφί τον 'Αβραάμ θεοφιλών, ει μή ακριβώς επεση
abstinebant , seque mutuo inter se corrumpebant, . μήνατο, φήσας : « Ου κατά την Διαθήκην ήν διεθέ
et omnis generis cruentationibus et cedibus inqui- 4 μην τους πατράσιν αυτών κατ' εκείνο καιρού, καθ' όν
nabant, qui niliil ab inimanibus feris, victu ipso εξήγαγον αυτούς εκ γης Αιγύπτου, ο Ου κατάτηνυπό
differeliant, nunc per Salvatoris nostri divinam Vir- Μωσέως άρα επί της εξόδου , και επί της κατά την
Cute mutalos, et quasi ex aliis alios factos, ser- έρημον διατριβής νενομοθετημένην , έσεσθαι την
mones de virtute, molestieque precepta ut dis - Καινήν έθέσπιζεν, αλλά κατ' εκείνην δηλαδή την πρό
cant, in communes scholas assidue convenientes ? παλαι πολιτευσαμένην, δι' ής κατορθώσαντες ανεφά :
atque adeo quidem, ut lau feunine quamviri, tain νησαν οι πρό Μωσέως. Δι' ά δή λοιπόν ήδη θαρρών,
pauperes quam divites, tamvulgares el ignariquain τας των θεοσεβείνεπαγγελλομένων προαιρέσεις μη επί
docti etiam pueri, et nancipia, non minus inagris, δύο, αλλά τρία διαιρού τάγματα: τό τε των παντελώς
quarm in urlbibus, in Ioca certa conveniant, ut su- ειδωλολατρών, των δή επί την πολύθεον πλάνην απο
premamillam philosophian cliscant, quae admonet, πεπτωκότων, και το τών εκ περιτομής διά Μωσέως
be intueri quidem pelulantilus oculis fas esse, ne- επί τον πρώτον ανεληλυθότων της ευσεβείας βαθμών:
Gue verbum ermittere oliosium, neque ea que col και τρίτον το των επαναβεβηκότων διά της ευαγγε -
nunia sunt, et omnibus consueta parare, et do- λικής διδασκαλίας, ο και των δυοίν μέσον παρεμβα
ceantur verum illum morem, quem ubique Iocorum Ο λών, μη καθ' ήγου τους από Ιουδαίων αφισταμένους
in cultu el obsequio summi Dei servare conveniat, πάντως δεν εφ' Ελληνισμόν εκπίπτειν , μηδέ τούς
sicut dixit prophetia : « Ει adoral/ unt eum unus- εξ Ελλήνων αναχωρούντας εξ ανάγκης χρήναι Ιου
quisque de loco suo 93. , Adorant igitur summum δαίους έσεσθαι · τών δε μέσων ελών τον τρόπον,
Peum omnes barbari et Greci, non Hierosolynia εύρήσεις άνω που έστώτα , και ώσπερ εφ' υψηλοτάτης
currentes, neque cruoribus aut sacrificiis placantes, άκρωρείας αναβεβηκότα, εκατέρωθεν δε κάτω τους
sed domi suæ apud seipsos in spiritu et perilaie , λοιπους απολελοιπότα. Ελλήνων μεν γάρ εκπέφευγε
incruento puroque obsequio illum colenles. Ειλιου την άθεον και πολυπλανή δεισιδαιμονίαν , και τας
fuerat ipsum Novum Testamentum, quod non instar ανεμένας πορνείας τε και ακοσμίας : Ιουδαίων δε
prioris illius, et veteris factum est. Vetus autemin- ώσαύτως την υπο Μωσέως ατελή και οία νηστίοις
1. lligito, non sanctorum hominum qui ante Mosem και ασθενέσι κατάλληλον εθελοθρησκείαν. Τον οικείον
fiuere, sed quod legis loco universe Judeorun na- δε άνωθεν ου μόνον Ιουδαίοις, αλλά και "Ελλησι
ioni ab ipso Muse positum est. Quocirca oraculum και βαρβάρους , και τοις υφ' ηλίο πάσιν έθνεσιν
5 Deut, Χν11, 13 23 Isa. XI.V, 14.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. I. (56
επιβούμενος νόμον, άρα τι φησιν · Ω άνθρωπε , A ipsum 22 adjungit ea , quibus planum faciat, quoti
και σύμπαν το θνητών γένος , ο μεν δή Μωσέως nam Velus illud dixerit esse : cui quidem novum
νόμος , αφ' ενός γένους ανθρώπων αρξάμενος , nihil simile habiturum ostendit, ubi dicit : Condam
πρώτον απάντων το Ιουδαίων γένος , της προς Testamentum Novum, non secundum Testamentum
τους θεοφιλείς προπάτορας αυτών επαγγελίας άνε- quod condidi patribus in lie, cum ego apprehendi
κεν, έπί τήν του ενός Θεού γνώσιν ανεκαλείτο , της illos manu, ut educerem eos de terra ΑΕgypti 98. )
πικράς των δαιμόνων δουλείας τους υπακούοντας Itaque cum secundum hoc dicit, secundum id quod
απαλλάττων · εγώ δε πάσιν ανθρώπους , και τοις καθ' legis loco a Mose positum est, intelligit. Ηoc enim
όλης της οικουμένης έθνεσι την επαναβεβηκυίαν του illud est, quod Judeis , quo tempore de ΑΕgypto
Θεού γνώσιν και ευσέβειαν προαγγέλλων, κατά τους egressi sunt, traditum est. Visus igitur essel No
αμφί τον Αβραάμ, και τους έτι παλαιοτέρους προ vum Testamentum introducere , tanquam ejus ritus
Μωσέως χρόνων βιούν παραινω , εν οίς εξ αλλοδα- contrarium, quem Sancti illi Abrahe similes viri in
πών εθνών πλείους επ' ευσεβεία μνημονεύονται δια- divino cultu sequebantur, nisi plane ipsis verbis
λάμψαντες . Και πάλιν : Ο μεν Μωσέως νόμος, εφ' significasset , ubi dixit : Non secundum Testa
ένα τινά της γης αφωρισμένον τόπον τους ευσεβείν nmentum quod condidi patribus eorum, quo tempore
προηρημένους σπεύδειν πανταχόθεν παρεκελεύετο · Ρ eduxi eos de terra Egypti 95 , . Ergo non secundum
εγώ δε τοις πάσιν αν εις την ελευθερίαν, ουκ εν γω- illud quod legis loco a Mose positum est , cum
νία γης, ουδ' εν όρεσιν, ή τισι χειροποιήτους ναούς egressi sunt, et cum in deserto morabantur, No
ζητείν τον επί πάντων Θεών, οίκοθεν δε έκαστον σέ- yum hoc futurum respondit, sed secundum illud
6ειν αυτόν και προσκυνείν παιδεύω . Και πάλιν : Ο νidelicet , quod primis temporibus in vita civili se
μεν παλαιός νόμος θυσίαις ταις διά ζώων σφαγαϊς , ctantes , qui ante Mosem Ποruerunt, tanquam fi qui
λιβανωτου τε και πυρός, καί τινων άλλων ομοιοτρό- plene officio Suo functi essent, comprobati sunt.
πων του σώματος καθαρμών θρησκεύειν τον επί πάν- Ομος αυidem ob res , iam tu plane confidens post
των Θεόν παρεκελεύετο · εγώ δε τα ψυχής παραδι- hac, cum sententias el proposita eorum, qui divi
δούς όργια διανοία καθαρωτάτη και να διαυγεί, εν numtresaliquem cultum profitentur, non inquiduos, sed
σωφροσύνη και το κατ' αρετήν βίω, δόγμασι τε ορ- in diviseris ordines , unum eorum prorsus
θοίς και ευσεβέσι το θείον γεραίρειν προστάττω. Και simulacris addicti, in multorum deorum errorem
πάλιν : Μωσης μεν ωσάν μιαιφόνοις ούσι τοίς τότε deciderunt : alterum eorum, qui de circumcisione
μη φονεύειν παρή νει " εγώ δε τοις εν τούτω τροπαι- Der Mosem in primum pietatis gradum ascenderunt :
δαγωγηθείσι , και την πρώτην εντολήν κατωρθωκόσι, c tertium eorum , qui supremium locum per doctri.
νομοθετώ την τελειοτέραν , μηδ' οργής ενέχεσθαι πά - ΠΑm evangelicano obtinuere . Ει hunc quidem , si
θει προστάττων. Και αύθις : Ο μεν Μωσής μοιχούς , melium duorum constitueris, ne pulato amplitis
και ακολάστους διετάττετο τοto μη μοιχεύειν , μηδέ
payporyeverv, 793 αρ
0p - eos, qui a Judæis discedant, in Græcos ritus opor
σενοκοιτείν, μηδέ τάς ταρά φύσιν ηδονάς διώλειν, tere ullo modo recidere, neque qui a Græcis abdu
θάνατον την τιμωρίαν τους παραβαίνουσιν επάγων " cantur . Judeos fieri necessario , sed ubi tertium
εγώ δε μηδ' έμβλέπειν γυναίκα μετ' επιθυμίας ακο acceperis , et medio loco constitueris, eminentem
λάστου τους έμούς βούλομαι μαθητάς. Και πάλιν : supraque alios exstantem invenies , et quasi super
Ο μεν έλεγεν: « Ουκ επιορκήσεις , αποδώσεις δε το eelsissima quadam specula sublimem collocalium ,
Θεώ τους όρκους σου εγώ δε λέγω υμίν, μή ομόσαι reliquos duos inſerius utrinque despicere. Effugit
όλως, αλλ' έσται ο λόγος ύμών ναι, ναι · ου, ού • το δε enim et Græcorum impiam , atque erroribus plenam
περισσόν τούτων εκ του πονηρού έστι. 5 Και πάλιν : superstitionem , dissolutasque fornicationes, ata
Ο μεν τους αδικούντας αμύνασθαι και ανταδικείν que insolentias : el Judæorum itidein , quæ a Mose
παρεκελεύετο,λέγων·« Οφθαλμόν αντί οφθαλμού, και perfecta est, imperſectam et quasi parvulis atque
οδόντα αντί οδόντος: εγώ δε λέγω υμίν, μή αντι infirmis accommodatam observantiam . Domesticam
στηναι το πονηρό, αλλ' όστις σε ραπίσει επί την D porro , atque ab initio propriam non solum Judæis,
δεξιάν σιαγόνα σου, στρέψον αυτό και την άλλην:
και το θέλοντί σοι κριθήναι, και τον χιτώνα σου λα sed et Græcis , et barbaris, et quæcunque sub sole
6είν, άφες αυτό και το ιμάτιον.» Και πάλιν: Ο μεν sunt, gentibus inclamans legem , vide quid dicat :
παρήνει τον μεν φίλον αγαπάν, μισείν δε τους O homo, el universum mortalium genus, 23
εχθρούς· εγώ δε καθ' υπερβολήν φιλανθρωπίας και Mosis quidem lex ah uno genere hominum in
cipiens, omnium primum Judæorum genus, illius
ανεξικακίας, αγαπάν τους εχθρούς ύμϊν νομοθετώ.
και προσεύχεσθαι υπέρ των διωκόντων, όπως γένη promissionis gratia , quæ ad pios Deique amicos
ipsorum patres , facta est, ad unius Dei cognitio
σθε υιοι του Πατρός υμών του εν ουρανούς, όστις τον nem cultumque vocabat, ut dicto audientes , ab
ήλιος ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς, και βρέ intolerabili dæmonum tyrannide
χει επί δικαίους και αδίκους. Και επί τούτοις : Ο tem omnibus hominibus, et quæ liberaret. Ego au
ubique terrarum
μεν προς τηνσι
των πολλών σκληρίαν ήρμόζετο, και Stunt, gentibus sublimits provect am Dei ContiC
τοις εμπαθέ κατάλληλα διστάττετο Σελην , 4

• Jerem. XXX1, 31, 32. 96 Ilia. 32.

 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 6.
rem, et pietatem apportans, ut ad regulam eorum, Α και υποβεβηκότα παρά τον παλαιον τρόπον παραδ:--
qui cum Abraham vixerunt, quique ante Mosis ata- δους ευσεβείας : εγώ δε επί τον πρόπαλαι θεοφιλών
tein degentes, ipso quoque Abrahamo antiquiores ανδρών ευσεβή και θεοφιλή βίον ανακαλούμαι τους
exstilere, vite sun moderentur adhortor, in quibus πάντας . Και εφ' άπασιν · ό μεν γήν δέουσαν γάλα
ab externis gentibus profecti, qui de laude pietatis και μέλι, οία νηπίοις, επηγγέλλετο· εγώ δε βασιλείαν
gloriam adepti sunt, plures memorantur. Et rursus : ουρανών τοις οίοις τε χωρείν προξενώ. Ταύτα και
Mosis quidem lex, in unum terra certum ac defi- τα τοιαύτα, και της Καινής Διαθήκης λόγος διά της
lilum locum, eos qui religionis propositum com- Χριστού διδασκαλίας πάσι κατήγγειλε τοις έθνεσι.
plexi essent, ex aliis omnibus locis currere jubebat : Και ταύτα ην, και τους αυτού μαθηταίς ο Χριστός του
ego autem condonata omnibus libertate, non in Θεού πάσι τοις έθνεσι καταγγέλλειν παρήνει, φή
quodam terrae angulo, neque in montibus, aut qui- σας : « Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη,
busdam manu factis templis, Deum querere, sed διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην
domi sue unumquemque illum colere atque adorare υμίν και πάσιν ανθρώποις, "Ελλησι τε και βαρ
precipio. Εt rursus : Vetus quidem lex, sacrificiis βάροις φυλάττειν παραδιδούς, σαφώς, τί ποτέ έστιν ο
et animalium caedibus, thureque et igne , et aliis Χριστιανισμός, εξέφηνε , τίνες θ'ήμείς, και όποιος ο
quibusdam ejusdem generis purgationibus corporis, B των τοιώνδε λόγων τε και μαθημάτων διδάσκαλος ,
summum Deum colere hortabatur : ego autem sa- αυτός ο Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς ο Χριστός
Cra anime tradens, mente parissima, animoque του Θεού, και την καινήν ταύτης και πανάρετον πολι- ':
nitidissimo, cum modestia virtutumque seclatrice τείαν καθ' όλου του κόσμου συστησάμενος· ώστε τοι
vita , rectisque sententiis, et pietatem pre se feren- αυτα μανθάνειν , και φιλοσοφείν μή μόνον άνδρας,
tibus, divinitatemvenerari impero .Εt rursus: Moses αλλά και γυναίκας, πλουσίους τε και πένητας, και
quidemillorum temporum hominibus, quasi iis quί δούλους άμα δεσπόταις. Και μήν και της καινής ταυ
credibusinquinari soliti essent, non occidereimpera- της νομοθεσίας εισαγωγείς, τα πάντα κατά τον Μω
bat: ego autem iis, qui hoc ipsum antea didicerint σέως νόμον εισήκται πεπολιτευμένος και και αυτό
et primoilli preceptosatisfecerint , alterum perfectius θαυμάζειν άξιον, ότι δή, νέες πολιτείας νομοθέτης
impono, atque ut ne ire quidem perturbatione vin- μέλλων καταστήσεσθαι της κατά το ευαγγέλιον αυ
cantur, precipio. Ειrursus: Moses quidem adulteris του Καινής Διαθήκης, ουχ ώς έχθρα και εναντία τα
dissolulisque hominibuslegem posuit non mechari, Μωσέως παρητήσατο. Η γάρ αν ένομίσθη τα πο
naribus non misceri, voluptates preter naturam λέμια Μωσεί διατάττεσθαι, ούτω τε αν και παρ
non sectari, et supplicium mortis iis, qui non έσχε της κατά Μωσέως και των προφητών τους
obtemperassent , adjunxit : ego autem meos disci - αθέοις αίρεσιώταις πλείστης δυσφημίας υπόθεσιν ,
pulos volo ne intueri quidem mulierem cum pe- τοίς τε εκ περιτομής εύλογον της κατ' αυτού σ .
talanti cupiditate. Et rursus : Ille quidem dixit : σκευής αιτίαν, ο δή, ως παραβάτη και αποστάτη του
• Non pejerabis , sed reddes Deo que juratus fue- νόμου, την προς θάνατονεπιβουλήν αυτό συνεσχευά
ris : ego autem dico vobis, non jurare omnino, σαντο.
sed erit sermo vester : est, est : non , non : quod autem his abundantius est, a malo ese 96. , Etrur
sus : Ille quidem injurias ulcisci , et inferentibus easdem referre hortabalur , dicens : « Oculum
pro oculo, et dentem pro dente : 24 ego autem dico vobis , non resistere malo , sed si quis te percuisse
rit in dexteram maxillam tuam , convertito ad illum et alteram : et qui velit lecum judicio contendere.
et tunicam luam tollere, dimitte ei et palljum 97 ; Et rursus : Ille quidem docebat amicum diligere ,
et inimicos insectari odio : ego aulen ex abundantia humanitatis et clementiæ , ut inimicos vestros
diligatis, el pro persequentibus vos orelis, legem vobis pono , ( ut silis filii Patris vestri, qui in cælis
est, quisolem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos 88. » Ad bæc : Ille
quidem se ad multorum duritiam accommodabat, et iis apta , qui perturbationibus pleni essent, præ .
cipiebat, atque immutatum quemdam a vetere illo , inferioremque religionis modum tradebat : ego au
tem ad piam , religiosamquc vitam eorum , qui priscis illis temporibus sancte vixerunt, revoco uni
versos. Denique, ille quidem terram fuentem lac et mel, quasi parvulis promillebat : ego autem iis
qui capere possint, regnum coleste concilio . llæc alque ejusmodi alia , Novi Testamenti ratio, docenle
Cbrislo , omnibus gentibus nuntiavil. Et hæc ipsa sunt, que suos discipulos Christus Dei, ut omni:
bus gentibus nuntiarent, borrabatur dicens : ( Euntes disciplinam vestrom tradite omnibus gentibus,
docentes eas servare omnia , quæcunque præcepi vobis 99. , Quæ etiam cunctis honiinibus, tam bar
baris quam Græcis cum observanda Traderet, plane quidnam sit Christianismus ostendit, el quinam
simus nos, el cujusmodi talium sermonum ac disciplinarum magister , ipse utique Salvalor et Do
minus noster Jesus, qui Chrislus est Dei, qui novam hanc el omnes amplexam virtutes rempublicam
in lolo orbe constiluil, adeo quidem , ut talia discere, philosopharique, tam feminæ quam viri, tam
pauperes quam divites, lam servi quam domini possint. Et tamen novæ hujusce legis introductor,
26 Exod, xx, 7; Levit. ΧΙx, 19, Deut. V, 11 ; Matth. V, 55 -57. 97 Εxod. XXI, 95; Levit, XxIV , 20 , Dest,
Y , 21 ; Α1::{ll . V, 58-40. 93 Mitι! , V , 45 . 99 Malh. ΧΧVΙΙ, 19.30,
 Γ59 DEMONS EVANGE LIB . I.
Lanquam is qui in omni vita legem Mosis
TRATIservaverit,
ONIS LICÆ est : quod sane ipsum admirari
introductus
operæ pretium est,qui videlicet fieripossit, ul novæ rationis et legis auctor futurus, Novi utique Testa
menti per Evangelium , non tanquam inimica et contraria ca , quæ a Mose tradila sunt, recusaverit. Si
enim boc fecisset, ipse vicissim Mosi adversa existimalus esset præcipere, ex quo impiis impiarum
seclarum auctoribus contra Mesem et prophetas, obireciationis 25 et maled centiæ plurimam pre
buisset materiam , jis autem qui ex circumcisiune sunt conspirationis contra se justam et probabi
lem causam , qui utique ei, quasi qui contra legem faceret, aique ab ea deficeret, insidias ad inſeren
dam necem construxerunt.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ . A CAPUT VI.
Πώςσαςο ,Χριστός, τα παρά Μωσεί πρότερον εκτελέ. Quomodo
καινής και νέας εισαγωγείς κατέστη πο-
Christus, postquam ea quα α Mose tradita
sunt, lene obserrauit, που τationis et legis ini
λιτείας . troductor exstilit.
Νυνί δε πάντα κατά τον Μωσέως νόμον πεπολι- Nunc autem postquam in omni vita Mosis legem
τευμένος, τους αποστόλους αυτού κέχρηται διακόνους comprobavit, apostolis suis usus est nove suæ le
της καινής αυτού νομοθεσίας: ομού μεν και τα Μω- gis administris, in hoc ille quiden simul docens
σέως ουκ αλλότρια, ουδ' έχθρα της οικείας θεοσεβείας ea que a Mose tradita sunt, nec a sua religione
ηγείσθαι δεν διδάξας: όμου δε και αυθέντης, και είσ- albliorrentia , nec eideminimica existiniare oportere,
τγττης νέας και σωτηρίου πάσιν ανθρώποις κατα- el simul auctorem se atque introductorem nova
στάς νομοθεσίας: ως μηδαμώς εις τα Mίωσει δοκούντα ct cunctis honiinibus salutaris legis, constituens :
παρανομήσαι αυτόν, τέλος δ' εκείνους επιθεϊναι πρό- ut nullo pacto dici possit quidpiam illum adversus
τερον, και πληρωτών αυτών γενέσθαι, και ούτως περί Mosis leges aut decreta fecisse : quin potius Minera
την αυθεντίαν του κατά το Ευαγγέλιον νόμου παρ- illis priusimposuisse , eademque perfecte observasse,
εληλυθέναι . Και τούτον ακουστέον αυτου λέγοντας τον et sic ad institutionein evangelica legis transiisse .
τρόπον· « Ουκ ήλθον καταλύσαι τον νόμον , αλλά πλη- Et qui modum quidem hunc ab ipso olyservalu
ρώσαι. » Ει μεν γάρ παραβάτης του Μωσέως νόμου Β dicat, Ion alius audiendus est quam ipse. « Non
κατέστη, κάν ευλόγως ένομίσθη λύειν αυτόν και πα- veni, inquit, scindere legeri, sed complere 1. 5 Et
ρανομεϊν· φαύλος δέ τις και παράνομος πεφυκώς, ουκ enim si contempor Mosis legis exstitisset , quamvis
αν έπιστεύθη αυτός είναι ο Χριστός. Λύων δε τα illam existimatus essel probabiliter scindere, con
Μωσέως, τώς αν ένομίσθη αυτός υπάρχειν, ο υπό traque eam facere : improbam tamen quamdam, et
Μωσέως και των προφητών κατηγγελμένος ; πως δ' αν a legibus alienam naturain pre se ferens, Christus
έσχεν το αξιόπιστον καινής νομοθεσίας; έδοξε γαρ άν esse creditus non esser. Porro autem rescindens
είκότως της παρανομίας χάριν επί την καινοτομίαν ea que a Mose posila sunt, quoniodo potuisset exi
εληλυθέναι, φεύγων την επι ταϊς παρανομίαις τιμω slimari is esse , quem ſulurum Moses et prophelæ
ρίαν. Νύν δε μηδέν μηδαμώς των εν τω νόμω λύσας, nuntiassent? quomodo autem novis legibus ponen
πληρωτής δ' αυτών γενόμενος , και τέλειος , ώς άν dis auctoritatem babuissel ? inerilo enini videri po
τιςείπου, κατά Μωσέα , επεί μηκέτι τους λοιπούς έθνεσι fuisset, derogande legis gratia, ad novationem re
δυνατόν ηνεφαρμόζειν τα παρά Μωσεί νόμιμα διά τάς rum venisse, ut delictoruno, que contra legem
προδηλωθείσας αιτίας (χρήν δε δή που φιλανθρωπία commisissect , supplicium eraderet. Nunc aulen
του παναγάθου των όλων Θεου πάντας ανθρώπους nihil de lege omnino derogans, et plene que in ea
σωθήναι, και εις επίγνωσιν αληθείας ελθεϊν), τα κα- C continentur servans, atque, ut sic dicam, ad regu
τάλληλα και αρμόδια τους πάσιν ενομοθέτησεν · ουκ lam Mosis perfectus, postquam non amplius fieri
αν φθονήσας και τα Μωσέως διά των αποστόλων αυ- polerat, ut ea que sunt in lege Mosis reliquis ac
του πάσιν ανθρώπους καταγγείλαι, ει μή το αδύνατον commodarentur gentibus, propter eas causas que
εμποδών ήν, ως διδάσκει λέγων Απόστολος: « Το γάρ diclejam sunt, (et oportelal nimiruni bonitate sum
αδύνατον του νόμου , ενώ ήσθένει, ο Θεός τον εαυτού mi Dei omnes homines salvos fieri et ad cognitio
Υιον πέμψας εν ομοιώματα σαρκός αμαρτίας, και και τα nem veritatis venire) que omnibus apla accommo
εξής. 'Αδύνατον δε πάσι δή που τοίς έθνεσιν υπάρχει dataque essent, legibus suis Sancivit ; ac ne illa
τρίς του έτους απαντάν εις Ιεροσόλυμα κατά τον quidem que a Mose precepta sunt, suos apostolos
Μωσέως νόμον, και από των περάτων της οικουμένης denuntiare cunctis 26 hominibus prolibuisset, ni
την από λέχους γυναίκα σπεύδειν, αυτόθι τα καθάρ- si ea resimpedimento fuisset, quod illa fieri non
σια αποθησομένην· και άλλα μυρία, ά και εαυτό τις possent, quemadmodum Apostolus docet, ubi ait :
επί σχολής αναλέξαντο άν. Επειδή τοίνυν ταύτα ουδέ « Νam quodimpossibile erat legi, in quo infirma
βουλομένοις δυνατά ήν τοίς απωκισμένους της Iου- batur, Deus Filium suum millens in similitudinem
δαίας έθνεσι φυλάττειν, είκότως μηδέν τούτων δι' carnis peccati 3, et cetera. Impossibile autene
εαυτού λύσας ο Σωτήρ και Κύριος ημών, πληρωτής erat ninirum, ut omnes gentes ter singulis annis
δε γενόμενος των εν τω νόμω, και πίστιν παρασχών ex lege Mosis Hierosolyma convenirent, el mulier
τοίς ορώσιν, ώς άρα αυτός έστιν ο Χριστός του Θεού , levala partu all extremis terre finibus illuc prope
* Μatth. 1, 17. • Rom. ν1, 3.
 EUSECII CAESARIENSIS OPP, PARS II. – APOLOGETICA . 72
Yarct, ut qua pro purgatione instituta sunt, ibidemAκαι πρός των παρά Ιουδαίοις πάλαι γενομένων προφτ
deponeret, et alia innumerabilia, que per otium των μεμαρτυρημένος» μετά ταύτα πάσι τοις έθνεσι
unusquisque potest per scipsum colligere. Quoniam τα αρμόδια παραγγέλματα διά των οικείων μαθητών
igitur Insec gentes a Judea procul habitantes , etiam προβεβληται. "Ένθεν και ημείς το μεν Ιουδαίζειν
si voluissent , servare non poterant : merito nihil παρητήμεθα, ως ημίν μή νενομοθετημένον, μηδε
horum per seipsum rescindens Salvator, et Domi- εφαρμόζειν τοις έθνεσι δυνάμενον· τάς δε παρά Iου
nus noster, sed plene servans, et efficieris ea que δαίοις προφητείας ασμένως κατεδεξάμεθα , ωσάν
inipsa lege continentur, et spectantibus fidem fa-- περιεχούσας τάς προορήσεις . Ο δέ γε Σωτήρ, και
ciens, quod ipse esset Christus Dei, de quo prisci διδάσκαλος ήμών, και άλλως πληρωτής υπάρχει του
Judicorumproplieta testimonium protulissent ;tum Μωσέως νόμου , και των μετ' αυτόν προφητών. Επει
ιdern omnibus gentibus accommodata precepta, per δή γάρ τούς τεθεσπισμένους τα των συμπερασμάτων
discipulos suos proposuit. Ιdcirco nos Judeorum έλιπε, τά τε των λόγων αποτελέσματα, χρήν δή που
proprios ritus recusavimus, tanquam eos qui nobis και τούτων αυτών πληρωτής αυτόν γενέσθαι. Οίον,
lege posili non sint, et gentibus accommodari non ως επί παραδείγματος, η μεν παρά Μωσεί φησι προ
possint. At eorumdem prophetias lilbentes accepi- φητεία: « Προφήτην υμίν αναστήσει Κύριος ο Θεός
mus, tanquam eas que predictiones de nobis fa - Β υμών, ώς εμέ αυτού ακούσεσθε κατά πάντα, όσα αν
ctas complectantur. Ceterum ipse Salvator et pre- είπη υμίν ο προφήτης εκείνος. » Τούτο δή το λείπον
ceptor nosler , alia quoque ratione complevisse le- απεπλήρου , δεύτερος κατά Μωσέα νομοθέτης αναφα
gem Mosis et prophetarum qui post Mosemfuerunt, νείς ανθρώπων της αληθούς ευσεβείας του τών όλων
agnoscitur. Quoniam enim iis que divinitus predi - Θεού . Το γάρ μή απλώς φάσκειν Μωσέα προφήτης
cta fuerant,consummationes deerant , et oraculorum αναστήσεσθαι, αλλά μετά προσθήκης της, ως αυτόν
eventa desiderabantur ; nimirum ipsa quoque haec (« προφήτην γάρ υμϊν αναστήσει, φησίν , Κύριος ο
ab eodem compleri oportuit. Exempli gratia : apud Θεός υμών, ώς εμέ αυτού ακούσεσθε » ), τί έτερον
Mosein est proplhelia que sic ait : « Prophetamvo- εδήλου , ή ότι αυτό Μωσεί παρισωμένος τις έμελλεν
bis suscitabit Dominus Deus vester, tanquam me, ο θεσπιζόμενος(4 " ) ; Μωσης δε νομοθέτης ευσεβείας
illumaudietis in omnibus quaecunque dixerit vo- ήν του επί πάντων Θεού. Ουκούν και τον προφη
bis 3. » Ηoc igitur cum deesset, ille complexit, τευόμενον, όσπερ έμελλεν όμοιος γενήσεσθαι Μωσει,
alter videlicet post Mosem legumauctor , qui veram νομοθέτης εκείνη παραπλήσιον φύναι είκός ήν.
pietatem in Deum universi, hominibus indicavit. Μυρίων γουν μετά ταύτα προφητών μετά Μωσέα
Quod enim Moses non simpliciter dicat proplie- γεγονότων, ουδείς όμοιος Μωσεί μεμαρτύρηται·
tam surrecturum, sed cum additione, tanquam se C πάντες γάρ εις εκείνον ανέπεμπον τους ακροωμέ
(« prophetam enim,inquit, vobis suscitabit Dominus νους. Μαρτυρεί δ' ούν ή Γραφή, ότι ουκ εγήγερται
Deus vester tanquam me, illum audietis »), quid aliud προφήτης όμοιος Μωσέως ούτε ούν "Ιερεμίας, ούτε
intelligi γult, nisi eum qui prediceretur ipsi Mosi Ησαΐας, ούτε τις έτερος των προφητών όμοιος αυτό
alequalum esse venturum? Moses autem legem, αν είη, επειδή μηδε εις τούτων νομοθέτης αναδέ
ut summus Deus coleretur, posuerat. Ergo proplie. δεικται. Προσδοκωμένου τοίνυν του κατά Μωσέα
1ano hunc de quo valicinia feruntur, qod Mosi μέλλοντος αναστήσεσθαι προφήτου τε και νομοθέτου,
similis futurus esset,1egis auctoremilli similemex - παρήν ούτος Ιησούς ο Χριστός του Θεού , νομοθετών
stitisse par est. At enim quamvis innumeraliles post πάσι τοιςέθνεσι, και τα υπερνόμον διαπραττόμενος. Το
Mosemprophete exstile:int, de nullo tamen tale lesti- γάρ: « Ελέχθη τους αρχαίους: Ου μοιχεύσεις : εγώ δε
monium prolatum est, quod Mosi similis exstiterit. λέγω υμίν, μηδέ επιθυμείν: και το « Ελέχθη
27 Cuncti enim ad illum ipsos remittebant audien- τοϊς αρχαίους, Ου φονεύσεις : εγώ δε λέγω υμίν μηδε
1es. Et sane ipsum hoc testificatur Scriptura, non οργίζεσθαι " και το μηκέτι εν Ιεροσολύμοις, αλλ' εν
surrexisse prophetam Mosi similem, Neque igitur παντί τόπω προσκυνούν και το μή λιβανωτή και θυ
Jeremias, neque Isaias, neque alius quispiam pro• σίαις, « εν πνεύματι δε και αληθεία και θρησκεύειν» και
plietarum illi similis fuerit, propterea quod ne le - " όσα τοιαύτα εν τη αυτου φέρεται διδασκαλία, πανσό
gum quidem auctor fuit illorum aliquis. Cum ergo φου ήν άντικρυς και τελειοτάτου νομοθέτου. Διό και
ex vaticinio Mosis , propheta et legislator suscitan- οι ακροώμενοι και εξεπλήττοντο, » φησίν η θεία Γραφή,
dus exspectaretur, advenit hic Jesus, qι: Christus « ότι εδίδασκεν αυτοίς ως εξουσίαν έχων, και ουχ ώς
est Dei , legem cunctis gentibus ponens , et quae su- οι γραμματείς αυτών και οι Φαρισαίοι. 5 Και τούτο
perent ipsamlegem pertracians. Jlud enim : « Di- τοίνυν το λείπον τη Μωσέως προφητεία λόγιον απ
ctum est antiquis , non mechaberis ; ego auten, dico επλήρου ώσαύτως δε και τα λοιπά των προφητειών
vobis non concupiscere ; et illud : « Dietum των περί αυτού, και περί της των εθνων κλήσεις
est antiquis , non occides ; ego autem dico vo- θεσπίσματα. Γέγονε τοίνυν πληρωτής του νόμου και
Dis, ne irasci quidem 5; et illud : Non air- των προφητών, τας περί εαυτού προορήσεις εις πέ-
plius Ηierosolynlis, sed in omni Ioco adorari 6; » ρας αγαγών και μέχρι μέν αυτού στήσας τον πρό .
et illud , non flure et sacrificiis, « sed in spiritu, τερον νόμον, αρχηγός δε αναφανείς δευτέρου του τους
3 Deut, Χνοι , 15. * Μatth, V, 27-28. 5 Ιbid . 21-92. • Join. , 21.
( **) Desiderari videtur είναι, vel ελεύσεσθαι. Ε5Τ.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. I.
πάσιν έθνεσι κατηγγελμένου της Καινής Διαθήκης A et veritale Deum colere : » et alia quec anque
νόμου, ως όμου νόμου και αρχής αίτιον καταστήναι his similiain illius doeirina feruntur, sapientissimi
των δυείς υποθέσεων, Ιουδαϊσμού λέγω και Χρι- plane fuerunt, et perfectissimi legum auctoris. • Er
στιανισμού. " Ο και αυτό θαυμάζειν άξιον, την θείαν quo facium est , ut audientes stupescerent , guem
προρρησιν ώδε πως αναφανούσαν : Ιδού τίθημι εν admodum Scriptura divina commemorat 8; pro
Σιών 1θον εκλεκτόν, ακρογωνιαίον, έντιμον· και ο pterea quod docebat cΩs tanquam potestalem ha
πιστεύων εις αυτόν ου καταισχυνθήσεται. » Τις δ' αν bens, et non ul Scrilir illorum et Pharisei. » Hoς
είη ακρογωνιαίος, ή ούτος ο ζων και πολυτίμητος igitur item conmplevit Oraculum, quod Mosis pro
λάθος μίαν εκ δυεϊν οικοδομών, υποστησάμενος διά phetie leerat : eadem porro ratione carters item.
της αυτού διδασκαλίας και την γάρ Μωϋσέως μέχρις prophetiarum, que de ipso el gentium vocatione
αυτού παραταθείσαν στήσας, εκ θατέρου μέρους -αν scripta sunt voticinia. Constat ergo illum Comple
μετέραν επισυνήψε την κατά το Ευαγγέλιον οίκο- visse et legein et prophetas, quando ea que de ipso
δομήν. "Οθεν είκότως ακρογωνιαίος ωνόμασται. Και predicta sunt ,ad exitum perduxit, et priorein legen
έν Ψαλμοίς δε είρηται · : Λίθον όν απεδοκίμασαν οι usque ad seipsum stare jussit , dux vero el princeps
οικοδομούντες, ούτος εγενήθη εις κεφαλήνγωνίας παρά alterius legis exstitit, que in Novo Testamento
Κυρίου εγένετο αύτη, και έστι θαυμαστή εν οφθαλμοίς B cunctis gentilbus denuntiata est, ut simul legis
ημών. , " Ενθα σαφώς το λόγιον και την εκ του Ιου - principatusque auctor duorum propositorum, Jι.
δαίων έθνους επιβουλήν ην πέπoνθεν ο θεσπιζόμενος, laismi videlicet Christianismique fuerit. Quod qui
διασάφησεν· αποδοκιμασθήναι μεν αυτόν πρός των demipsum admirari opere pretium est, ut livini
τον παλαιόν τοίχον οικοδομούντων γραμματέων τινών tus prædictum sit. < Ecce, inquit, pono in Sion
και Φαρισαίων, αρχιερέων τε και πάντων των παρά lapidem electum, angularenm , pretiosum, et φuι
Ιουδαίοις αρχόντων φανέντων: πλήν αλλά μετά την credit in eum non confundetur 9. 5 At enim quis
εξ εκείνων ατιμίαν και αποβολήν θεσπίσαν αυτόν γε- tandem fuerit angularis, nisi hic vivus et pret. ο .
νήσεσθαι εις κεφαλήν γωνίας αρχηγός καταστάντα sissimus , qui ex duabus structuris unam fattan
της Καινής Διαθήκης, ακολούθως ταϊς αποδοθείσαις sua doctrina Sustinet ? «lum enim Mosaicam, qua
θεωρίαις. Ουκ ούν, αποστάντες ημείς Ελληνισμού , usque all ipsum protenta est , stare jubet, ex altera
ουκ επι Ιουδαϊσμόν καταπεπτώκαμεν, ουδε, αποδεχό- parte nostram per Evangelium adjunxit. Ex γιο
μενοι τον Μωϋσέως νόμον, και τους Εβραίων προ - angularis merito dictus est ; sed in Psalmis quoque
φήτας, μή βιούντες δε Ιουδαϊκώς, αλλά κατά την legitur : « Lapidem quem reprobaverunt edifi
προ Μωυσέως τών θεοφιλών ανδρών πολιτείαν, πταίοι-
, cantes, hic factus est in caput anguli : a Domino
μεν άν. Κάν τούτογάρ Μωϋσέα και τους μετ 'αυτόν προ-
“ factum est isrud, et est unirabile in oculis no
φήτας αληθεύοντας αποδείκνυ μεν , τον υπ' αυτών προ-
stris 10. • 25 Quod quidem Oraculum plane etiam
κεκηρυγμένον Χριστόν αποδεχόμενοι, και τούτου τοίς indicavit, quis a Judris insidias , de quo vaticina
όμους πειθόμενοι, κατ' ίχνος τε της αυτού διδασκα-tur, passius est : quando illum a Scribis et Phari
λίας βαίνειν δι' ευχής τιθέμενοι, αυτώ Μωϋσει καν seis , et sacerdoturn principibus, et omnibus Judeo
' ούτω τα φίλα ποιoύντες· ός, προειπών, ότι ο προ- rum magistratibus, qui veterem parielein construe
φτην αναστήσει Κύριος ο Θεός όμοιον αυτό, και επιλέ-bant, repudialumfuisse , divinavit. Sed tamen post
γει · Πάσα δε ψυχή , ήτις μη ακούσεται του προ quam ab illis contemptus sit et abjectus , futurum
φήνου εκείνου , εξολοθρευθήσεται εκ του γένους illum in caput anguli , et ducem principeuoque Νοτί
αυτής. » Αυτίκα Ιουδαίοι , μή παραδεξάμενοι τον Testamenti constituendum non acuit, consentane:
τροφήτην, μηδ' υπακούσαντες αυτού τοις αγίοις λό jis proferens, quæ a nobis superius demonstrata
γις , έσχατον υπέμειναν όλεθρον , ακόλουθα τη τρού- sunt. Nos igitur quanavis a Greco ritu recesseri
ρήσει πεπονθότες. Ούτε γάρ τον Χριστού νόμον της mus, non recidimus in Judaicum, neque delinqui
Καινής Διαθήκης κατεδέξαντο, ούτε τα Μωϋσέως παρ- mus, licet Mosis legem et Ηebruorum prophetas
αγγέλματα δίχα παρανομίας οίοι τ' αν είεν φυλάσ- O acceperimus, non Judaice autem, sed ad more
σειν · διό και τη Μωσέως υποβεβληνται κατάρα, το atque institutum sanctorum qui ante Mosem fue
μηδέ δυνατόν αυτούς είναι τα παρά Μωϋσει νενομο- runt virorum, vivamus. In hoc enim et Moserm el
θετημένα συντελεϊν, περιηρημένης αυτών της μητρο- prophetas veros fuisse vales ostendimus, cum illum
πόλεως και αποκεκλεισμένης της μόνον αυτόθι συγ Christum accepimus, et illius legibus auscultamus,
κεχωρημένης επιτελείσθαι Μωύσαϊκής θρησκείας. et per vestigia doctrinæ ejusdem incedere etiam vo
"Ημείς δε , τον υπό Μωσέως και των λοιπών προ- tis experimus, quem illi venturum pradixerunt. Eο.
φητών κατηγγελμένον αποδεξάμενοι, και τούτω πεί- dem utique proposito ipsi quoque Masi rem gra
θεσθαι δι' ευχώς ποιούμενοι, πληρωται αν είημεν της tam facientes : qιιι cum pr:rdixerit, prophetam
Aωυσέως παραγγελίας , δι' ής έφησεν· « Αυτού a Domino Deo nostro sibi sianilein suscitandum, ad
ακούσεσθε • πάσα δε ψυχή, ήτις άν μή ακούση του jungit : Οnnis vero anima que non audiet pro
προφήτου εκείνου , εξολοθρευθήσεται εκ του γένους phetam illum, delelitur ex genere suo 11. » Conti
αυτής. » Τίνα δε διετάξατο ο προφήτης, ών έπακούειν ηuo enim Jadei, postquam illum proplietanm non
1 Joan.1 , 25 . * Μatth. νιι, 28,29. 1 Isa.XXV110, 16 ; I Petr. 1, 6. 10 Psal, CET11, 22,23.
XVIII, 19 .
Deut.
PATROL . GR. XXII.
 S
S E B I I SARIENSI P R S O L O G ETICA
75 : EU CÆ OP . PA 1 . – AP . 76
• acceperunt, nec sanctis illius verbis paruerunt, ex• Α χρεών, μικρώ πρόσθεν ακηκόαμεν, τα πάνσοφα και
tremum pertulerunt interitum : qui quidem illorum εντελή και ουράνια παραγγέλματα και δη ουκ εν πλαξε
casus iis oraculis, que de illis edita sunt, consenta - λιθίναις Μωϋσεί παραπλησίως , ουδέ γε μέλανι και χάρ
neus accidit. Νam nec Christi legem que Νονο ταις ήξίωσε παραθέσθαι, ψυχαίς δε κεκαθαρμέναις, :
Testamento continetur, susceperunt, neque Mosis και νοεράν ουσίαν κεκτημέναις των αυτού φοιτητών»
precepta sine legis contemptu servare possunt. Qιτο- εν αις εγγράψας τους της Καινής Διαθήκης νόμους,
circa in ipsius Mosis exsecrationem relapsi sunt : έργοις ατεπλήρου την φήσασαν διά Ιερεμίου προφη
quando fieri nullo modo potest ut que in legibus τείαν · « Διαθήσομαι Διαθήκην Καινήν, ου κατά την
illius sunt posita , perficiant, quippe cum et ipso- Διαθήκην την διεθέμην τους πατράσιν αυτών · ότι
rum metropolis sublata sit , et Mosaica religio ex - αύτη ή Διαθήκη ήν διαθήσομαι τώ οίκω Ισραήλ, δι
clusa, que illic solium perfici concedebatur. Noς δούς νόμους μου εις διάνοιαν αυτών, καιεπί την καρδίαν
autem qui illunm suscepimus, quem Moses et reli- αυτών γράψω αυτούς, και έσομαι αυτών Θεός, και
qui proplete nuntiaverunt, et ei parere etiam vo- αυτοι έσονται μου λαός. »
lis expetimus : edictum Mosis complevisse invenimur, quo edixit , illum audiendum esse , omnemque
animam quæ illum non audiret, delendam esse de genere suo. Quæ autem sint, quæ prophela ille in
slituerit, quibus obedire necesse sil, paulo ante audivinus, omni videlicet sapientia reſerta , el per
fecta, el cælestia documenta. Quæ quidem neque tabulis lapideis, utMoses, neque atramento et chartis
commendari voluit, 29 sed purgatis animis suorum , et intelligentem naturam obtinentibus : in quibus leº
ges Novi Testamenti describens, reipsa complevit Jeremiæ prophetiam quæ ait : « Instituam Teste .
menlum Norum , non inslar Testamenti quod posui patribus eorum : quoniam hoc Testamentuni, quod
ponam domui Israel, dans leges meas in interiorem sensum eorum , et in corde eorum scribam eas, et
ero illorum Deus, et ipsi erunt mili populus 11. »
CAPUT VIII . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.
Quod quα Christianismum amplera est vita, in duas B Ως εις δύο τρόπους και κατά τον Χριστιανισμόν
species divisa esi. διήρηται βίος.
Ceterum ille quillem in tabulis inanimatis, hic 'Αλλ' ο μεν εν πλαξιν αψύχοις , ο δ' εν διανοίαις
autem in mentibus vita praditis , perfecta Novi ζώσαις τα τέλεια της Καινής Διαθήκης παραγγέλ
Testamenti documenta descripsit : ejus vero di- ματα ενέγραψεν οι δέ γε αυτου μαθηται το του
scipuli ad Magistri sui nutum, auribus multo- διδασκάλου νεύματι κατάλληλου ταϊς των πολλών
rum doctrinam Slam accommodantes , quectum- ακοαίς ποιούμενοι την διδασκαλίαν, όσα μεν άτε
que quidem veluti ultra habitum progressis , και την έξιν διαβεβηκόσι προς του τελείου διδασκάλου
perfecto ipsorum Magistro precepta fuerant, ea iis παρήγγελτο, ταύτα τοις οίοις τε χωρείν παρεδίδοσαν"
qui capere poterant, tradiderunt : quaecumque vero όσα δε τούς έτι τας ψυχάς εμπαθέσι, και θεραπείας
iis convenire arbitrabantur, qui animas adhuc afecti- δεομένοις εφαρμόζειν υπελάμβανον, ταύτα συγκατ
bus obnoxias gererent, curationisque indigentes : ιόντες τη των πλειόνων ασθενεία, τα μεν διά γραμ
ea ipsi ad imbecillitatem multorum se lenmittentes, μάτων, τα δε δι' άγράφων θεσμών φυλάττειν παρε
partimlilleris,partim sine litteris, quasijure quodam δίδoσαν ώστε ήδη και τη Χριστού Εκκλησία δύο
non scripto servanda, commendarunt. Quocirca in βίων νενομοθετήσθαι τρόπους : τον μεν υπερφυή, και
Ecclesia Dei duo etiam vivendi modiinstituti sunt : C της κοινής και ανθρωπίνης πολιτείας επέκεινα, ου
alter quidem naturam nostram, et communem ho- γάμους, ου παιδοποιίας, ουδέ κτησιν, ουδε περιουσίας
minum vita rationem excelens, non nuptias, non ύπαρξιν παραδεχόμενον, όλον δε δι' όλου της κοινής
sobolem, non substantiam, non opum facultalern και συνήθους απάντων ανθρώπων αγωγής παραλλα
requirens, totus autem prorsus a communi et con- γμένον, και μόνη τη του Θεού θεραπεία προσωκειω
suela cunctorum hominum vita abhorrens, et soli μένον καθ' υπερβολήν έρωτος ουρανίου : οι δη τόνδε
divino cultui , ex immenso rerumcelestium amore μετιόντες τον τρόπον, των θνητών βίον τεθνάναι δο
aldictus : qui hunc modum arm plexi sunt, quasi ab κούντες, και αυτό μόνον το σώμα φέροντες επί γης,
hac mortali vita sejuncti, ipsumque duntaxat cor- φρονήματι δε την ψυχήν εις ουρανόν μετενηνεγμένοι,
pus in terra gerentes, cogitatione vero atque animo oιά τινες θεοί , τον των ανθρώπων εφορώσι βίον,
inipso calo degentes , quasi quidant celites, reli- υπέρ του παντός γένους ιερωμένοι το επί πάντων
quorum hominum vitam despiciunt : quippe qui Θεώ, ου βουθοσίαις και αιμασιν, ουδέ σπονδαίς και
pro univers0 genere, supremo omnium Deo Sacrali κνίσσαις, ουδ' αυ καπνώ και πυρός αποβρώσει, και
sint, idque non boum mactationibus , non cruori- σωμάτων φθοραίς, δόγμασι δε ορθοίς αληθούς ευσε
bus, non libationibus, aut nidore ullo, neque fu- 6είας, ψυχής τε διαθέσει κεκαθαρμένης, και προσέτι
Ino, aut ignis levoratione, consumptioneve corpo- τοίς κατ' αρετήν έργοις τε και λόγοις · οίς το Θείον
rum, sed reclis vere pietatis sententiis, et purgati εξιλεούμενοι , την υπέρ σφών αυτών και των σφίσιν
animi affectione, ad hoc operibus quoque ac ver- ομογενών αποτελούσαν ιερουργίαν. Τοιόσδε μεν ούν
bis, que :1 virtute proficiscantur, quibus rebus di- καθεστηκεν ο εντελής της κατά τον Χριστιανισμών
* Jerem. ITTI, 31-35.
 DEMONSTRATION E LI . I.
IS VANGELICÆ B
71 . 78
πολιτείας τρόπος , Ο δ' υποβεβηκώς ανθρωπινώτερος, A vinitatem ipsarm placantes suum et pro seipsis, ει
οίος και γάμοις συγκατιέναι σώφροσι και παιδοποιίαις, pro aliis, qui ejusdem sint generis , administrant
οικονομίας τε επιμελείσθαι, τοις τε κατά το δίκαιον sacerdotium. 30 Ειtalis quidem exsistit in Chri
στρατευομένοις τα πρακτέα ύποτίθεσθαι, αγρών τε, stianismo perfectus vitae nmodus. Aller vero remis
και εμπορίας, και της άλλης πολιτικωτέρας αγωγής sior atque humanior ; hic el modesto conjugio , et
μετά του θεοσεβούς φροντίζειν, οίς και ασκήσεως sobolis procuratiοneimplicatur , et rei farmiliaris clu
καιροί, μαθητείας τε και των θείων λόγων ακροάσεως ram assimit, et juste militantibus, que sint agen
ημέρα: αφωρίσθησαν. Και τις τούτοις δεύτερος ευ- da , describit : agros quoque,et mercaturam, alium
σεβείας ατενεμήθη βαθμός , κατάλληλον το τουρδί que magis civilem vivendi morem, adjuncta reli
βίω παρέχων την ωφέλειαν, ώς μηδένα άμοιρείν της gione non negligit : iis autem qui hanc modum ele
σωτηρίου επιφανείας · παν δε γένος ανθρώπων, Ελ. gerunt, et exercitationum tempora , et discendi,
λήνωνόμου και βαρβάρων, της ευαγγελικής απολαύειν verbumque divinum audiendi , certi dies assignati
διδασκαλίας. sunt : et his quide!n secundus pietatis altribulus
est gradus, dum aplam huic ipsi generi vite præbet utilitatem , ut nullus plane ab adventu salutari
separetur, sed omne genus hominum tam barbororum , quam Græcorum , evangelicæ doctrinæ fru
cium percipiat.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ'. . B CAPUT IX.
Τι δήποτε μη όμοίως τους παλαιος και παρ' Quam ob causam non ut prisci illi , δια ηος quoq
ήμίν τα της πολυπαιδίας σπουδάζεται. numerose soboli operam damus.
Τούτων ώδε εχόντων, ζητήσαι άν τις είκότως, ει Cum haec ita se habeant , merito aliquis quasi
δή κατά τους πάλαι και προς Μωϋσέως, θεοφιλείς άν- • erit, si vere dicimus ab evangelica Salvatoris nostri
δρας της του Σωτήροςημών ευαγγελικής διδασκαλίαν doctrina, eam divini cultus rationerm doceri, quan
θεοσεβεϊν υποτίθεσθαι φαμεν μίαν τε ημών τε κα- prisci illi, qui ante Mosem religiose et sancte vis
κείνων ευσέβειαν, και Θεού γνώσιν την αυτήν· τι runt, secuti sunt : unamque esse et nostram, et il
δητα οι μεν περί γάμους και παιδοποιίας πλείστην Iorum religionem, earidemque de Deo sententi :2η :
εισήγoν σπουδήν, ημίν δε τούτο παραμελείται το μέ- quenam causa sit , ut illi quidem in nuptiis et
ρος. Και πάλιν οι μεν ταϊς διά ζώων θυσίαις εξιλεού - procreatione liberorum plurimum studii posuerint,
μενοι τον Θεόν ανεγράφησαν ημίν δε και τούτο τράτ- nos vero hanc partem neglignmus. Item cum de illis
τειν, ώς τι των ανοσίων, απηγόρευται. Δύο γάρ μόνα Scriptum sit , quod animalium calibus Deiopa
ταύτα, ου σμικρόν έχοντα λόγον, δόξειεν αν τοίς υφ' carent, cur ita nos istud facere , quasi nefarium
ημών ειρημένους αντιπίπτειν, ώς μή κατά ταύτα quidpiam et sacrilegum , prohibe: ηιur. Hec
τον παλαιόν σωζόντων της ευσεβείας τρόπον . Και C enim duo duntaxat , que sane hand parvi no.
προς ταύτ' ούν τoιάνδε λύσιν εξ αυτών πάρεστιν menti sunt, putaverit quispiam , iis que a nobis
αναλέξασθαι των [παρ'] Εβραίους λογίων• οι μεν προ dicta sunt, adversari, nosque nan onini ratione
Μωυσέως επ' ευσεβεία μεμαρτυρημένοι , αρχήν έχον- eundem cum priscis illis , colendi Dei more
της τότε και συνισταμένου του βίου, γενέσθαι μνημο- servare. 1gitur etiam adversus nec, talem licet ex
νεύονται τα δε καθ' ημάς περί τέλος ελαύνειν. Διό ipsis Hebreorum oraculis rationem colligere .
τοις μεν σπουδάζεσθαι την των διαδόχων επίδοσιν εις Quicunque ante Mosem de laude pietatis nomen
"ολυανθρωπίαν , αύξοντος κατ' εκείνο καιρού, και πλη- adepti sunt , hi tunc initium habente, funcque pri
θύνοντος, εις ακμήν τε προϊόντος του των ανθρώ- mum exsistente vita , fuisse memorantur : quo
των γένους · ημίν δε μή σφόδρα του τούτο μέλειν, ως vero all nos pertinent, tendere ad finem. Quar ?
αν ήδη των πραγμάτων φθινόντων και απολαγόντων, illos magna cum cura , sobolis incrementum φue
επί πέρας τε έσχατον ελαυνόντων, διαρδήδην της του sivisse, cum per illud tempus et numerus homi
μου συντελείας, προ της ευαγγελικής διδασκαλίας ηum 31 augesceret et multipliearetur , atque in
επί θύραις ελαύνειν λεγομένης, ανανεώσεώς τε και dies robur acciperet genus humanum : nobis vero
παλιγγενεσίας αιώνος ετέρου, όσον ούπω μέλλοντος και του admodum cure esse hoc, utpole cum res jam
επιστήσεσθαι, προκηρυττομένης. Μία μεν ούν από- interire ac desinere , atque ad extremum fine
σοσις αύτη δευτέρα δ' αν είη τοιαύτη. Τοις μεν πα- tendere credantur : quando plane dicitur, ante vita
λαιοίς, άνευμένος και ελεύθερον μετιούσι βίον, ουδέν consummationem, evangelicam in foribus adesse
ηνεμποδών οίκου και παίδων προϊστασθαι μετά της doctrinam : et renovatio ac generatio alterius εε
περί το Θείον σχολής, αυταίς γαμεταίς , και παισι, και culi, quod brevi instel futurum, denuntiatur. Un1
Οικους θεοσεβείν απερισπάστως δυναμένοις, και μη- igitur defensio hec , altera autem erit hujusmodi.
αμώς υπό των εκτός της περί τα κρείττω προθέ- Priscis illis qui reinissiorem ac liberiorein vitan
σεως αποσπωμένοις · τα δε καθ' ημάς, μυρία τα έχ- agebant , nihil erat impedimento, ne domui liberis
95 καθέλκοντα , και εις άλλοκότους φροντίδας περι- que praessent, ac pariter divine quoque rei vac: -
συρόντα, της τε περί τα Θεώ άρεστα σπουδής άφι- rent, quando una cum uxoribus el lilieris, et domo,
πάντα τυγχάνει. Τούτο γουν αίτιον είναι της των religioni assiduam dare operam poterant , et nus-
Ταμων συστολής παρίστησιν και τηςευαγγελικής διδα - quam ob allas res externas a meliore proposito
καλίας λόγος, φάσκων : « Τούτο δε φημι, αδελφοί, avellebantur. Res vero nostrze innumerabilia ba
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP .' PARS II. – APOLOGETICA . 80
79
Del:t, que extrinsecus premant , et quae in alienas Α ο καιρός συνεσταλμένος . Το λοιπόν έστιν, ίνα και οι
curas undique trahant, et ab earum rerum studio , έχοντες γυναίκας ως μη έχοντες ώσι, και οι κλαίον .
que Deo placent , abducant . Ηanc igitur causam ' τες ως μη κλαίοντες, και οι χαίροντες ως μη χαίρον
esse , cur nubendi ratio contrabitur , evangelica τες, και οι αγοράζοντες ως μη κατέχοντες , και οι
doctrine verbum demonstrat , ubi ail : « Ηoc au- χρώμενοι τω κόσμω τούτω ως μή καταχρώμενοι .
tem dico fratres , tempus breve est. Reliquum est , Παράγει γάρ το σχήμα του κόσμου τούτου · θέλω δε
ut et qui habent uxores , tanquam non habentes υμάς άμερίμνους είναι ο άγαμος μεριμνά τα του
sin1 : et qui lent , tanquam non lentes : et qιιι Κυρίου , πώς αρέση τω Κυρίω · ο δε γαμήσας με
gaudent , tanqu2n on gaudentes : et qui emunt , ριμνά τα του κόσμου , πώς αρέση τη γυναικι , και
1: nquam non possidentes : et qui utuntur hoc με μέρισται. Και η γυνή ή άγαμος, και η παρθένος
mundo, tanquam non abutentes . Præterit enim fi μεριμνά τα του Κυρίου, ένα αρέση τω Κυρίω, ίνα ή
gura lιujus mundi ; volo autem vos sine sollicitudine αγία και το σώματι , και το πνεύματι » ή δε γαμή
esse : qui sine uxore est, sollicitus est de iis que σασα μεριμνά τα του κόσμου, πώς αρέση το ανδρι
Domini sunt, quomodo placent Doinino . Qui autem Τούτο δε προς το υμών συμφέρον λέγω, ουχ ένα βρό
cum uxore est, sollicitus est de iis , que s!int mun- χον υμϊν επιβάλλω, αλλά προς το εύσχημος και ευ
di, quomodo placent uxori, et divisus est. Ει mulier Β πάρεδρον τω Κυρίω απερισπάστως. Διαρρήδην
innipta , et virgo cogitat que Domini sunt, ut pla - γούν εν τούτοις το αίτιον της αποχής του γάμου παρ
" eit Domino , ut sit sancta et corpore et spiritu : que ιστησι , την των καιρών, και των εκτός πραγμάτων
autem nupta est, cogitat quae sunt mundi, quomodo αβελτερίαν επιμεμψάμενος, ών ουδέν τοις παλαιούς
placeat viro. Porro hoc all utilitatem vestram dico, προσέπιπτε . Και τρίτος δ' αν είη παρά ταύτα λόγος ,
TiOn ut laqueuna vobis inician, Sed ad id quod καθ' όν οι πάλαι θεοφιλείς παιδοποιίας πλείστην εποι
honestum est, el quoi facultatem præbeat, sine im ούντο σπουδήν. Των λοιπών ανθρώπων εις κακοτρο
plimento Domin olhsecrandi 13. ) Palair igitur πίαν επιδόντων , είς ανήμερόν τε και απάνθρωπον
in his catsan, cur a nuptiis sit alstinendum pro- και θηριώδη βίον αποπεπτωκότων , είς τε ασεβή παν
ponit , ubi temporum rerumque extrinsecus in- τελώς και άθεον τρόπον απωλεσθηκότων, βραχείς
gruentium stoliditatem reprehendit : quorum nihil σφόδρα και αριθμη ληπτοί περιλειπόμενοι κατά τα
priseis illis accidelbat. Ad thec, tertia quoque ratio πρόσθεν ημίν ειρημένα του των πολλών υπεξίσταντο
adjungi potest, propter quam veteres illi Dei culto- βίου , και της κοινής των λοιπών ανθρώπων συνανα
res, in procreatione liberorum plurimum studii col- στροφής. Κεχωρισμένως δ' ουν των άλλων εθνών ,
Iocarent. Cum reliqui homines in morum perversi- και κατά μόνας βιούντες , πολιτείαν ξένην, και βίον
tate majus in dies incrementum accepissent, atgue C φιλόσοφον, και ως αληθώς θεοσεβή , και τοις άλλοις
in immanena, 32 et ab omni humanitate alienarm, ανθρώποις ανεπίμικτον συνίσταντο . "Ίν' ούν και τους
et planc ferina vitam relapsi essent, et inimpίum μετέπειτα της οικείας θεοσεβείας ζώπυρον εξ αυτών
prorsus , omnique religioni inimicum morem , facile σπέρμα φυλάττουτο, μηδ' έκλίποι και απόλοιτο άμα
Corruissent : valle pauci , et facile numerabiles, qui τη των ανδρών τελευτη τα της κατ' αυτούς ευσε
Supererant, en sectanles , que prius a nobis dicta βείας, είκότως παιδοποιίας και παιδοτροφίας προ
sunt, a multorum consuetudine et a communi cum νοιαν εισήγον, ώς αν διδάσκαλοι και καθηγηταί γέ
reliquis hominibus victu , se amovebant. Porro au νοιντο των ιδίων παίδων, διαδόχους ευσεβείας και
1em cum scorsum alb aliis gentibus , singularique της οικείας αρετής κληρονόμους τους μετέπειτα και
more viverent, novarn quandam Reipublica raio- ταλιπείν σπουδαίον είναι ηγούμενοι. "Ένθεν μυρίου
nem, vitamque studiosam sapientiae , vereque ipsius προφήται , και δίκαιοι άνδρες , αυτός θ' ο Σωτήρ και
Dei cultricem, et reliquis hominibus impermiscuam, Κύριος ημών, οί τε τούτου μαθηται και απόστολοι
instituerunt. Ut igitur posteris quoque illorum pro- εκ της αυτών διδαχής αναπεφήνασιν. Ει δέ τινες και
pria religionis , tanquam scintilla quaedam reparandi φαύλου προήλθον εξ αυτών, ως άμα σίτο καλάμης
ignis, ita aliquod seinen servaretur , neque una cuin υποφυείσης , αλλ' ούπω τους σπείραντας αιτιατέον ,
ipsorum decessu ipsorum pietas deficeret, atque in- Ρ ουδε τους αναθρεψαμένους · έπει και των του Σωτή :
teriret , merito el generande el alende sobolis cu - ρος μαθητών τσμεν τινας εξ αυτεξουσίου παρατρο
ram introduxere , ut sic doctores atque magistri πης αποσφαλέντας . Η μεν ούν αιτία της των πάλαι
propriorum liberorum exsisterent : quippe qui po-- θεοφιλών ανδρών παιδοποιίας ανείρηται, ήν ουκέτι
sleris successores pietatis , proprieque virtutis Ile- εφ' ημών χώραν έχει λέγειν ' ότε συν Θεώ διά της
redes relinquere , pulchrunm atque honestum judi- του Σωτήρος ημών ευαγγελικής διδασκαλίας μυρία
carent. Ηinc sane prophet : innumerabiles , et viri έθνη, και λαούς, κατά τε πόλεις και χώρας , και
justi : quin ipse quoque Salvator ac Dominus no- αγρούς πάρεστιν ημίν οφθαλμοίς οράν σπεύδοντα
ster, ejusque discipuli atque apostoli , ab illorum κατά το αυτό, και συντρέχοντα επί την κατά Θεόν
disciplina profecti sunt. Quod si qui etiam viliosi μάθησιν της ευαγγελικής διδασκαλίας : οίς αγαπητόν
ab iisdem prodierunt , quasi polea simul cumtritico δύνασθαι εξαρκεϊν τους διδασκάλους και κήρυκας το
8:1bnascentes, non o! id tamen culpandi qui ge- της θεοσεβείας λόγου, πάντων απολελυμένους των

" Y Cor. 1 , 20-35.

 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB . 1.
του βίου δεσμών, και των πολυμερίμνων φροντίδων. A nuerint , aut qui entitrierint : quando etiain de di
Γ.Πάλιστα δ' ούν τούτοις αναγκαίως τα νύν διά την scipulis Salvatoris aliquos novimus libertate volun
περί τα κρείττω σχολήν ή των γάμων αναχώρησις talis aversos, a recto aberrasse. Causa igitur ob
σπουδάζεται, άτε περί την ένθεον και άσαρκον παι- quam viri sancti priscis temporibus magno can
δοποιίαν ασχολουμένοις , ουχ ενός ουδε δυεϊν παίδων, studio liberos susciperent , reddita est : que non
αλλ' αθρόως μυρίου πλήθους την παιδοτροφίαν, και την amplius in nobis locum habere dicenda est. Quippo
κατά Θεόν παίδευσιν , της τε άλλης αγωγής του βίου cum, Deo favenle , per evangelicam Salvatoris no
την επιμέλειαν αναδεδεγμένοις. Επί τούτοις άπασιν stri doctrinam, innumerabiles gentes , et populos,
ει τις ακριβώς εξετάζοι τους των παλαιών βίους, περί in urbibus, et regionibus, et agris liceat nobis ocu
ών τον λόγον ποιούμεθα, γνώη αν αυτούς εν αρχαίς μέν lis intueri , eoderm animo festinantes , et ad sancta
της ηλικίας παιδοποιουμένους, θάττον δε ανασχόντας evangelice doctrine precepta concurrentes , quibus
και αποπεπαυμένους. Γέγραπται γάρ ότι « Ευγρέ- quidem salis superque sit , si doctores ac predica
στησεν Ενώχ τω Θεώ, μετά το γεννήσαι τον Μα- tores divini verbi omnibus et vitae vinculis , et
θουσάλα , και ακριβως ούτω της Γραφής μετά τον του sollicitudinibus liberati , possint sufficere. His
παιδός γέννησιν ευρεστηκέναι τω Θεώ τον δηλού - autem ipsis maxime in presentia , ut melio
μενονίστoρoύσης, και ουκέτι εξ εκείνου παϊδας αυτώ Β ribus studiis vacent liberius , sejunctus a re uΧΟ
γενέσθαι μαρτυρούσης. Και Νώε δε, άνθρωπος δί- ria victus adamatur, veluti iis, qui divina et incor
καιος, μετά την των παιδων γένεσιν μόνος συν τοις porea sobole propaganda , occupati teneantur :
οικείους εν τη των επι γης απάντων φθορά διασω- et non unius , neque duorum liberorum , sed
θείς , πλείστοις μετά ταύτα επιβιους έτεσιν , ουδα- acervatiminnumerabilis multitudinis educationem,
μως εισάγεται παϊδας κτησάμενος. Λέγεται δε και sanctamque disciplinam , ac reliquæ instituend:e
ο Ισαάκ , εκ μιάς γαμετης διδύμου γονής πατήρ vitae curam susceperint. Poslremum omnium ,
γεγονώς, μέχρι τούτου στήσαι την προς γαμετών 33 si quis priscorum illorum vitas, de quibus nune
ομιλίαν. Και ο Ιωσήφ, και ταύτα παρ' Αίγυπτίοις Ιοquimur, diligenter exploret : inveniet eos initio
τας διατριβές πεποιημένος, ου πλείω δύο παίδων quiden elitis, soboli augendae, conjugioque vacan
κατέστη πατήρ, μίαν τήν τούτων μητέρα αγόμενος . tes , mature auten abstinentes atque cessantes.
Και αυτός γε Μωύσης και τα τούτου αδελφός 'Ααρών Scriptum est enim 15, quod placuerit Enoch Deo
το μέν της του Θεού επιφανείας ιστορούνται παιδο- postquam genuit Mathusala. Ubi Scriptura plane
πεποιημένοι μετά δε τους θείους χρησμούς ουκέτι post genitum filium, Deo placuisse illuπι , de quo
έστιν αυτοίς ταΐδας ευρείν γεγεννημένους. Τι χρή Ioquitur, memorit, neque illi posthac silios genitos
λέγειν περί Μελχισεδέκ ; ού καθάπαξ ου παίς, ου c filios prodit. Noe quoque vir justus post susceptio
γένος , ου διαδοχή φέρεται : ουδ' Ιησού του Μωϋσέως nem liberorum, solus cum familia, cum reliqua
διαδόχου , ουδε πλείστων άλλων προφητών. Ζητου- ομιnia quaecunque essent in terra , periissent, inco
μένους δε της κατά τον Αβραάμ και Ιακώβ παιδο - lumis conservatus , plurimis posthac superfuisse
ποιίας ενετέροις τον λόγον σχολαίτερον αποδεδώκα- annis inducitur , neque tamen usquam genuisse
μεν, εν οις περί της των πάλα: θεοφιλών ανδρών alios filios. Dicitur el Isaac postquain ex una uxo
πολυγαμίας τε και πολυπαιδίας διειλήφαμεν, εφ' & re geminae prolis pater factus est, desiisse cum illa
και νυν τους φιλομαθείς αναπέμπομεν, τοσούτον επι- consuescere. Et Joseph, cum praesertim apud ΑΕgy
σημηνάμενοι , ότι και κατά τους της Καινής Διαθήκης pios versatis sit, non plus quain duorum filiorum
νόμους, ού πάμπαν απηγόρευται τα της παιδοποιίας, pater exslilisse invenitur, quorum matrem unain
αλλά κάν τούτω τα παραπλήσια τοίς πάλαι θεοφιλέσιν dunlaxat in matrimonio habuerit. Ipse etiam Moses
δ.aτέτακτα:. Χρηναι γάρ φησιν ο λόγος τον ετιί- atque ejus frater Aaron, antequam ipsis Deus appa
σκοπον γεγονέναι μιας γυναικός άνδρα. ) Πλήν Αlerit , filios genuisse meinorantur ; postquam au:
αλλά τους ιερωμένους και περί τήν του Θεού θερα- tem divina Oracula acceperint, non amplius genilos
πείαν ασχολουμένοις ανέχειν λοιπόν σφάς αυτούς ab illis filios invenias. Quid porro de Melchisedes
προσήκει της γαμικής ομιλίας. "Οσοι δε μή της D est dicendum, cujus omnino non filius, non genus,
τοσαύτης ήξίωνται ιερουργίας , τούτοις ο λόγος non successio refertur ? neque item Jesu, qui in
καθυφίησι μονονουχί διαρρήδην άπασιν κηρύττων, Mosis Iocum successit, neque plurimorum aliorum
ότι δη ο Τίμιος ο γάμος και η κοίτη αμίαντος , proplietarum. Cum autem de Abraham, et Jacob
πόρνους δε και μοιχους κρινει ο Θεός.» Ταύτα μεν queri soleat, qui multiplicem sobolem propagave
ούν εις την πρώτην ημίν ειρήσθω πρότασιν. ruut, alibi nos otiosius hujusce rei rationem red
didimus : ubi de sanctoruin veterum virorum multiplici conjugio multiplicique sobole disseruimus.Ad quæ
seripla nostra in præsenti studiosos lectores remillimus, hoc unum admonentes, ne Novi quidem Testamenti
legibus, quæ ad susceptionem liberorum pertinent, omnino interdici, sed in hoc quoque iis consenta
rea , quæ de priscis illis sanctis viris memorantur, instilula haberi. « Oportere enim , » dicit sermo di
vinus 's, i cpiscopum unius uxoris virum esse , , Verumtamen eos, qui sacrali sint, alque in Dei mi
Dislerio culluque occupali, conti'lere deinceps scipsos a commercio uxoris decet : qui autem pou ad
14 Gen. 1 , 14. 15 Tirii. 11, 2.
 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP. PARS II, – APOLOGETICA .'
laulum assumpli sint sacerdotii munus, iis idem sermo divinus indulget , ac propemodum palain
omnibus prædicat, quod ulique « honorabile sit conjugium , et torus immaculatus, fornicalores et adisl.
peros judicaturus sit Deus 16 . , Hæc itaque nobis ad primam dubitationem dicta sint.
34 CAPUT X. Α ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι.
toua de causa non ita nobis, quemadmodum priscis Τίνι λόγω μη και ημϊν ομοίως τους παλαιούς
incendere el sacrificare Deo terrestria permissum θυμιαν και θύειν τω Θεώ τα γεώδη παραδέ
csi. δοται.
Sed cur non sun.mo Deo , ipsi quoque animalia Περί δε του μή ζωοθυτείν ημάς τώ επί πάντων
sacrificemus, cum veteres illi Dei amatores, quo- Θεώ, των πάλαι θεοφιλών ανδρών, ών δή φαμενκατά
rum nos pielalem imitari dicimus, hoc faclitave- ζήλον θεοσεβείας , τούτο πεποιηκότων , ούτος εξ
rint, Lalis a nobis ratio reddatur. De ipso cultu ήμών αποδοθείη αν ο λόγος. Ουχ ώσπερ "Ελλησιν
quem veteres el primi homines divina nature exhi- ένομίζετο, και τους Εβραίων ιερούς λόγοις ταύτα
bereui, non idem quod Grecis visum est, el quod δοκεί, περί της των πάλαι και πρώτων ανδρών θε
in sacris Hebreorum libris invenitur . Νam illi qui- ραπείας του Θείου. Οι μεν έφασαν μή θύειν τους
derm putaverunt primos homines, nullum prorsus προτέρους μηδέν ότιoύν των ζώων, μηδε θυμιάν τοις
animalis genus, neque sacrificare , nequeincendere θεοίς , αλλ' ηλίω μεν, και τοις κατ' ουρανόν άστρους ,
solitos diis, sed eos soli et reliquis c @ li sideribus, χλόην και οιονεί τινα της γονίμου φύσεως χνούν
ubi viride gramen, et quasi quaslam fecundioris ταις χερσίν αραμένους, πόαν τε και φύλλα και ρίζας
nature quisquilias manibus sustulissent, herbam B κατακαίειν πυρί • πόρρω δε παρανομίας ελαύνοντας
• cuum foliis et radicibus igni comburere. Posterio - τους μετά ταύτα ανθρώπους , αιμάξαι τους βωμούς
. Γes autem homines procul a la rec!ο instituto ab- ζώων σφαγαϊς (1). Είναι δε ταύτην ανόσιον, και
• errantes , fedasse aras animalium cedibus . Pοrrο άδικον, και ουδαμώς Θείο προσφιλή θυσίαν. Μηδέν γάρ
ι ιοc esseimpium el injustum, el musquam Deo acce- της των ανθρώπων λογικής ψυχής την των αλόγων
- plum sacrificium. Nam Drulorum animam nihil ab διαφέρειν · διό και φόνου δίκην υπέχειν άξιον τους
. Ιιοnlinumrationali anima diferre. Quapropter cedis ζωοθυτουντας έφασκoν, ώς της αυτής και ομοίας
• accusandos esse eos, qui animalia sacrificarent , έν τε ανθρώπων και εν τω αλόγο ζώο ψυχής ενυπαρ
dicebant : Που secus ac si eadem, similisque, et in χούσης. 'Αλλ' ο μεν των Ελλήνων περί των πα
. homine et in bruto anima inesset, Ει talis guiden λαιών λόγoς τoιόσδε τις ήν ο δέ γε της Εβραίων
de antiquis hominibus opinio Grecorum exstat. Que Γραφής ου τοιούτος. Τους γάρ του πρώτους ευθύς
aulent in scriptis Hebraeorum legitur, non talis. II- γενομένους ανθρώπους άμα τη πρώτη συστάσει του
, lico enim factos primos homines, ut primum in βίου θυσίαις ταϊς από ζώων τιμήσαι το Θείον ιστορεί.
- vita Constitlerint, aninmalium sacrificiis Deo liono- Λέγει δ' ούν: « Και εγένετο μεθ' ημέρας , ήνεγκε
: Term exhibuisse commemorat. Dicit itaque : « Ει fa - Κάϊν από των καρπών της γης θυσίαν τώ Κυρίως
• clui est post dies, ut offerret Cain de fructibus " και "Αβελ ήνεγκε και αυτός από των πρωτοτόκων
terre Sacrificium Domino. Tum Abel ipse quoque των προβάτων αυτού. Και επείδεν ο Θεός επί "Αβελ
• οιulit de priniogenitis ovium suarum, Ει respexit και επί τοις δώρους αυτού• επί δε Κάϊν και ταϊς
. Deus ad Abel, et ad munera illius. Ad Cain vero, θυσίαις αυτού του προσέσχεν . » "Ένθα δη επιστήσεις,
• et ad sacrificia ejus non attendit 17. » Ubi jam il- ως μάλλον ο ζωοθυτήσας αποδεκτος είρηται παρά
Tuld considerabis quod Deo acceptior dictus sit, qui τον από γής προσαγαγόντα τω Θεώ την θυσίαν.
aniinalia sacrificaverit, quain is qui ab agro sacri . Και Νώε δε ευθύς από πάντων των κτηνών των
1. tician obtulerit. Eliani Noe protinus de cunctis pe- καθαρών , και από πάντων των πτηνών των κα
- Coribus mundis, et de cunctis volucribus mundis, θαρών ανήνεγκεν ολοκαρπώσεις επί το θυσιαστή
obtulit perfectissima munera super allare : odora- ριον, και ώσφράνθη Κύριος οσμήν ευωδίας. Αλλά
tusque est Dominus odore Slovitalis. Abralianm και 'Αβραάμ θύσας αναγέγραπται · ώστε, κατά την
quoque sacrificans describitur : ut, si divine Scri- της θείαςΓραφής μαρτυρίαν, πρώτην απάντων την
pture testimonium Seguimur, primum omnium 25 διά ζώων θυσίαν έπινενοήσθαι τοις πάλαι θεοφιλέτι.
ex animalibus Sacrificium, priscis Deo amicis viris Τούτου δε τον λογισμών ηγούμαι είναι ου τον τυχόντα
excogitatumfuisse, nos dicere oporteat. Οuano Sane η ουδ' ανθρωπίνως κεκινημένον, κατά θείαν δ' επίνοιαν
excogitationerm temere exstitisse , aut humano more υποβεβλημένον. Επειδή γαρ εώρων, άτε τον τρόπον
exortam, putandum non est, sed divino potius nutu ευσεβείς και Θεώ προσωκειωμένοι , θείω τε Πνευ
insigualam. Εtenim cum morum sanctitale priesta- ματι τας ψυχάς σιεφωτισμένοι, μεγάλης αυτοίς θερα
rent, Deoque penitus addicti essent , et ob eam rem πείας δείν εις αποκάθαρσιν των θνητών πλημμελη
quasi divino Spiritu illustrati viderent, magno sibi μάτων, λύτρον της αυτών σωτηρίας, τω και ζωής
opus esse obsequio, si sua ipsorum human: delicia και ψυχής χορηγώ προσοφείλεσθαι ήγουντο: έπειτα
«liluere vellent : pretium pro salute sua ei, qui vi- μηδέν κρείττον και τιμιώτερον της οικείας ψυχής
16 Ηebr. 10, 4. 11 Gen. IV, 3- 5.
(1) Sunt hæc desunpla e primo libro Porphyrii Ilepi .com ng
ε3 DEMONSTRATIONIS EVANGELIC .E LIB . I. 86
καθιερούν έχοντες, αντί ταύτης τέως την διά των A Larn atque anianam prabuisset, se debere putabant :
αλόγων ζώων προσήγον θυσίαν, της σφών ψυχής αν- sed cum nilil prestantius aut preliosius anima sna
τιψυχα προσκομίζοντες· ουδέν κατά τούτο πλημμε - haberent, quod dicarent, pro hac interim brulorum
λείν, ουδ' αδικείν ηγούμενοι, ότι μηδέ τή των ανθρώ- animalium vitain offerebant, ita sueipsorum anime
πων λογική και νοερά δυνάμει παραπλησίαν είναι sacrificium illud comparantes : neque se in hoc aut
την ψυχήν των αλόγων επαιδεύοντο,ουδ' άλλο τι είναι delinquere , autinjuste facere arbitrabantur : quippe
αυτήν ή το αίμα αυτών μεμαθηκότες , και την εν τώ qui hominum rationalis , atque intelligentia predi
αίματι ζωτικήν δύναμιν , και και παρέχειν αυτούς te anime neutiquam similem brulorum animan
ώσπερ ψυχήν αντί ψυχής αναφέροντας το Θεώ. Τούτο esse didicissent, neque aliud quicquam quamillorum
δε αυτό Μωσης λευκότατα που διασαφεί, λέγων · Sanguinem, vitalermque in eo vim esse eam, edocli
• Ψυχή πάσης σαρκός αίμα αυτού έστι, και εγώ essent, hocque unum praebere se quasi animam Deo
δέδωκα υμίν το αίμα επί του θυσιαστηρίου, εξιλά- pro.anima oferentes. Ηoc autem ipsum Moses quo
σχεσθαι περί των αμαρτιών υμών. Το γάρ αίμα αυ- dam Iaco planissimeindicat, ubi ait : « Anima On
των αντί ψυχής εξιλάσεται. Διά τούτο είρηκα τοις nis .carnis Sanguis ejus est, et ego dedi vobis san.
υιούς Ισραήλ : Πάσα ψυχή εξ υμών ού φάγεται guinem in altari ad expiandum pro peccatis ve
αίμα . Πρόσχες γούν επιμελώς εν τούτοις , όπως B stris : sanguis enim eorum pro anima expiabit. Id
είρηται το, Εγώ δέδωκα υμίν επί του θυσιαστη- circo dixi filiis Israel : Omnis anima ex vobis non
ρίου εξιλάσκεσθαι περί των ψυχών υμών· το γάρ comedet sanguinem 18. ) Allende igitur: diligenter ,
αίμα αντί της ψυχής εξιλάσεται . ) Σαφώς γαρ αντί quomodo in his dictum sit illud : « Ego dedi vobis
της ανθρωπίνης ψυχής το των σφαγιαζομένων ζώων in altari expiare animas vestras ; sanguis enim pro
αίμα φησιν εξιλάσκεσθαι. Τούτο δε αυτό και ο περί anima piaculum erit. » Plane enim pro humana ani
των θυσιών νόμος υποβάλλει νοείν τω τεθεωρημένως nma, mactatorum animalium sanguinem piaculum
σχρπουντ ,. Πάντα γουν τον θύοντα τας χείρας έπι- οferri dicit . Ηoc idem etiam lex de sacrificiis ad
βάλλειν προστάττει τη κεφαλή του θυομένου , προσ - Πιοnet intelligendum, si quis modo consideratius
κομίζειν δε το ζώον τώ ιερεί της κεφαλής εχόμενον, attenderit. Νain capiti victine unumqueunque du
ώσανεί υπέρ της εαυτού κεφαλής το ιερείον προσφέ- sacrificat manus habere injectas simperat , et ad sa
ριντα. Λέγει δ' ούν εφ' εκάστω: Προσάξει αυτό cerdotem animalipsum adducere capite comprelier:-
έναντι Κυρίου, και επιθήσει τας χείρας αυτού επί Sum, atque detentum, quasi qui pro suo ipsius ca.
την κεφαλήν του δώρου . » Και ούτως εφ' εκάστου pile hostiam exhibeat ; dicit igitur de unoquoquo :
τετήρηται θύματος , ουδεμιάς θυσίας άλλως αναφερο - . Αdducet illud ante Dominum, et imponet man13
μένης. Δι' ών ο λόγος, ότι δη αντίψυχα της αυτών και slas in caput muneris 19, Quod sane in omni v:-
ψυχής προσήγετο τα ζωοθυτούμενα · ο δε των αλόγων ctima observatum est, cum aliter nullum sacrif.
ζώων το αίμα την ψυχήν είναι διδάξας ουδαμώς λο- cium offeratur . Ex quibus utique verbis sermo di
γικής και νοεράς ουσίας ομοίως τους ανθρώποις μετ- vinus illud intelligi νult, humanarum animarum
έχειν αυτά παρίστησιν · είναι γάρ αυτών την σύστα- pretium, quae sacrificarentur artimalia exhiberi s0
σιν εξ ύλης και σωμάτων, τοίς από γης βλαστήμασι lila esse. Porro autem qui docet brutorum anima
και φυτούς παραπλησίαν. Ενες δ' ούν λόγω πάλιν ο lium sanguinem, ipsorum esse animam, is nequa
Μωσης φησι τον Θεόν ειπείν Βλαστησάτω η γη quam ea cum rationali 36 atque intelligente sub
βοτάνην χόρτου, σπείρον, σπέρμα και ξύλον κάρπι- slantia, sicut homines coininerciuim habere signi
μον. 5 Και αύθις παραπλησίως" ι Εξαγαγέτω ή γή ficat. Constare enim ex ea materia et corporibus,
τετράποδα, και ερπετά , και θηρία της γης κατά sicut pullulantia Omnia planteque constant. Uno
γένος. » "Ώστε ομοιογενή , και ομοφυή, και ομοούσια itaque sermone rursus Moses Deum usum inducit,
είναι ηγείσθαι τοίς από γής βλαστήμασι και φυτούς cum ait : Germinetterra lierban feili seminan
τα άλογα » διδ. και μηδαμώς πλημμελείν τους ζωο- tis semen, ut lignum fructiferum 10. Ει eadem
θυτoύντας. Είρηται γούν και το Νώε, έδεσθαι κρέα, ως D rursus ratione : « Producat terra quadrupedes, et
λάχανα άγρού. "Έως μεν ούν ουδέπω το κρείττον, ουδε το reptilia , et bestias terre generatinu 11 . Οι on
μέγα και τίμιον, και θεοπρεπές σφάγιον παρήν αν - nino ejusdem et generis et nature et substantia
θρώποις , ταις διά ζώων θυσίαις λύτρα της εαυτώνζωής, bruta esse dicendum sit, cujus et germinantia om
και αντιψυχα της οικείας φύσεως προσηκόντως απο- nia et planta sunt . Proinde neutiquam errare,
διδόναι χρήν τω Θεώ· ώς και έπραττον οι πάλαι θεο- qui animalia sacrificant. Dictum igitur est eliarm
φιλείς, σεμνόν τι και θεοφιλές και μέγα ιερείον ήξειν Noe, ut comederet carnes, quasi olera agri. Proinde
ποτέ εις ανθρώπους το θείω Πνεύματι προειληφότες, dum nulla praestantior, neque major, neque prelio
το του παντός καθάρσιον κόσμου, ού και τα σύμβολα sior, neque Deo convenientior victima hominibus
τέως επιτελείν αυτούς προφήτας όντας, και το μέλ- aderat : sacrificia interim ex animalibus, pro sta
λον έσεσθαι προτυπουμένους επειδή δε το τέλειον ipsorum vita redimenda, et quoddam quasi nature
παρών, τοϊς των προφητών ακολούθως θεσπίσμασι, proprie animaluin pretium, ipsi Deo reddere illos
πέπαυτο « α πρώτα και λέλυτο παραχρήμα διά της convenienter oportebat : sicut, elim Dei veters

* Levil. Σv10 , 11 ,12, 19 Lev:ι. ! 1, 5 , 8, 15; , , , 29, 30, 20 Gu. 1, 1 . 21 11id . 20.
 67 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS 11. - APOLOGETICA. 88
211nici et cultores faciebant , qui venerabilein quarm - A του κρείττονος και αληθούς ιερουγίας. Όύτος δ' ήν ο
Cato , Deoque acceplarm, et magnam hostiam, ven- Χριστός του Θεού, άνωθεν εκ παλαιών χρόνων ήξειν
turam olim ad homines, divino indicante spiritu, εις ανθρώπους, και προβάτου δίκην υπέρ παντός του
1anto ante didicerant, que totius mundi expialio των ανθρώπων γένους σφαγήσεσθαι προαγορευόμε
exsisteret : cujus etiam signa quedam et notas ipsi νος · ή φησι περί αυτού Ησαίας ο προφήτης" « Ως
interea obirent atque perficerent : quippe qui et πρόβατον επί σφαγήν ήχθη, και ως αμνός εναντίον
prophete essent, et eius, quod futurum exspeclare- του κείροντος άφωνος. Και επιλέγει: « Ούτος τας
tur, figuramin se quandam ante gerentes. Ubi au- αμαρτίας ημών φέρει, και περί ημών οδυνάται και
tem φuod perfectum erat advenit, quemadmodum ημείς ελογισάμεθα αυτόν είναιεν πόνο και εν πληγή,
Vaticinia prophetarum praedixerant, priora illa de- και εν κακώσει αυτός δε ετραυματίσθη διά τάς
Sierunt, et praestantiore Verioreque sacrificio illico αμαρτίας ημών, και μεμαλάκισται διά τάς ανομίας
sublata Suit . Ηic autem fuit Christus Dei, is de quo ημών. Παιδεία ειρήνης ημών επ' αυτόν το μώλωπι
antiquitus, a primis usque temporibus dictum est, αυτου ημείς ιάθημεν, και κύριος παρέδωκεν αυτόν
quod ad homines esset venturus, atque instar pe- ταίς αμαρτίαις ημών" αυτός γάρ αμαρτίαν ουκ
cudis pro toto genere humano interficiendus , ut εττοίτ σεν, ουδ' ευρέθη δόλος έν το στόματι αυτού. »
apud Isaiam proplhelarm scripίum legimus, ubi ail : " Τα όμοια τούτοις και Ιερεμίας έτερος Εβραίων
« Sicut ouis ad occisionem ductus est, et sicut agnus προφήτης επί προσώπου του Χριστού επιφωνεί, λέ
corain Condente obtnutuit 21. Itein dicit : Ηic pec- γων · « Εγώ ως αρνίον άκακον αγόμενον του θύεσθαι .»
cata nostra fert, et pro nobis in dolore est : et nos Επισφραγίζεται τάς τούτων προόδήσεις Ιωάννης ο
reputavimus eum esse in labore, et in plaga, etin Βαπτιστής και επί της του Σωτήρος ημών επιφα
afflictione : ipse autem vulneratus est propter pec - νείας. Ιδών γάρ αυτόν, και τους παρουσιν επιδείξας
Cala Iostra , et tulit languorem propter iniquitales ώς άρα αυτός είη ο προφητευόμενος , έπεφώνησεν ·
ηustras : disciplina pacis nostra super eum : livore « "Ιδε ο αμνός του Θεού , ο αίρων την αμαρτίαν του
ejus nos Sanati sumus, et Dominus tradidit eum κόσμου. ν " Οτε τοίνυν κατά τας των προφητών μαρ
peccatis nostris : ipse enim peccatum non fecit, ne- τυρίας εύρηται το μέγα και τίμιον λύτρoν Ιουδαίων
φue inventus est dolus in ore ejus. » Similia his, ομού και Ελλήνων, το του παντός κόσμου καθάρ
item 12 Jeremias alter Hebreorum propheta inducta σιον, πάντων ανθρώπων αντιψυχον, το πάσης κηλίδος
persona Christi palarm enuntial dicens « Ego sicut και αμαρτίας καθαρόν ιερείον, ο αμνός του Θεού , το
agnus innocens, qui ducatur ad sacrificandum 36. θεοφιλές και αγνόν πρόβατον, το προφητευόμενον
37 Claudit horum predictiones quasi signum iis : αρνίον, ου διά της ενθέου και μυστικής διδασκαλίας
imprimens Joannes Baptista, in ipsius Salvatoris πάντες ημείς οι εξ εθνών την άφεσιν των προτέρων
nostri adventu. Cum enirn illum vidisset , et iis qui αμαρτημάτων ευράμεθα, διό και Ιουδαίων οι εις αυ
2lerant indicasset : ut videlicet ipse esset, de quo τον ήλπικότες ελεύθεροι της Μωσέως αφίενται κατά
{ rophete Ioquerentur, acclamavit : « Ecce agnus ρας , είκότως την του σώματος αυτού και του αίμα
Dei, φαι tollit peccatum nundi 25. Quando igitur τος την υπόμνησιν όσημέραι επιτελούντες, και της
secundum testimonia prophetarum inventum est κρείττονος και κατά τους παλαιούς θυσίας τε και ιε
mignum, magnique estimandum pro redimendis, ρουργίας ήξιωμένοι, ουκ έθ' όσιον ηγούμεθα κατα
et Judeis pariter et Graecis pretium, illud videlicet πίπτειν επί τα πρώτα και ασθενή στοιχεία, σύμβολα
pro too mundo piaculum, illud pro anima cunclo- και εικόνας, αλλ' ουκ αυτήν αλήθειαν περιέχοντα. Εί
rum hominum sacrificium , illa pro onmni macula, κότως δε και αυτών Ιουδαίων οι εις τον Χριστόν του
et peccato purissima hostia : ille utique agnus Dei, Θεού καταπεφευγότες, ει μηκέτι των Μωσέως επι
illa Deo accepta , et mundissima ovis : ille agnus, στρέφουντο παραγγελμάτων, κατά την Καινής Διαθή
de quo prophiele tarm multa dixerunt, per cujus di - κην βιούντες , της υπό Μωσέως ώρισμένης εκτός αν
vinam ac noysticam doctrinam omnes nos , qui de είεν κατάρας : άτε δή αμνου του Θεού ου μόνον την
gentibus assumpti sunus , renissionenι priorum D αμαρτίαν του κόσμου, αλλά και την εν τη παραβάσει
peccatorun inveninιus, ex quo etiam Julieorum των Μωσέως εντολών κατάραν εις αυτόν ανειληφό
quicunque in illo sperm habuerint, a Mosis exsecra - τος . Γέγονεν ούν ο αμνός του Θεού και αμαρτία και
Lione liberantur, merito sane, quando illius meino- κατάρα · αμαρτία μεν υπέρ των αμαρτωλών του κό
riam, corporisque ejusdem et sanguinis recorda- σμου , κατάρα δ' υπέρ των έμμενόντων πάσι τοις εγ
tionem quotidie celebrant, et ad longe praestantius, γεγραμμένοις εν τω Μωσέως νόμω. Διό φησιν ο
et Sacrificium, et munus assumpti sunt , quam il- 'Απόστολος Χριστός ημάς εξηγόρασεν εκ της κατ
Iud antiquius fuerit. Οuando igitur omnia ita se ha- άρας του νόμου, γενόμενος υπέρ ημών κατάρα. »
bent , non amplius fas esse palaimus in prima illa Και, « Τον μή γνόντα αμαρτίαν, υπέρ ημών αμαρ
et infirmia elementa recidere, que utique signa que- τίαν εποίησε . » Τί γάρ ουκ έμελλε γίνεσθαι το του
dum, et imagines, non ipsam veritatem comple- κόσμου καθάρσιον , το των αμαρτωλών αντιψυχον, και
cuntur. Merito autein ipsorum quoque Judeorum δή και ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη, και ως αρνίον
quicunque ad Christum Dei confugiunt : si modo αγόμενον του θύεσθαι, ταυτά τε πάντα υπέρ ημών
4 isa. LI11, 7. 13 ibid . 4 9 . 25 Jer , 11, 19. 20 Joan, 1, 29.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. 1. : 90
και δι' ημάς ; “υθεν οι μεν παλαιοί και θεοφιλείς άν- Α που amplius de Mosis princeptis solliciti sint, sed
δρεςείκότως, απουσία των κρειττόνων, τους συμβόλοις ita vivant, ut Novi Testamenti ratio docet : ean,
προσανείχον, "Ως και τούτο αυτό ο Σωτήρ ημών διδά- que a Mose definita est, exsecrationem evaserial :
σκει, λέγων· « Πολλοί προφήται και δίκαιοι επεθύ- quippe cum Agnus Dei non solum peccatum mundi.
μησαν ιδείν & υμείς βλέπετε, και ουκ είδον· και sed etiam eam exsecrationem, quo iis debetur , qui
ακούσαι & υμείς ακούετε, και ουκ ήκουσαν. ν "Ημείς contra Mosislegem aliquid commiserint, in scipsum
δε, τα αληθή και των εικόνων τα αρχέτυπα διά της receperit. Factus igitur est Dei Agnus et peccatun.
μυστηριώδους οικονομίας του Χριστού παρειληφότες, et exsecratio. Peccatum quidem pro peccaloribus
ουκ έτι των παλαιών δεησόμεθα. Μόνος δ' ούν αυτός hujus mundi : exsecratio autem pro iis qui nolunt
των πώποτε Λόγος ών Θεού , προκόσμιος, και άρχις . a scriplo legis Mosaice recedere. Quocirca dicit
ρεύς πάσης νοεράς και λογικής κτίσεως , τον ημίν Apostolus : Christus nos redemit ab exsecratione
Ομοιοπαθή, οία πρόβατον και αμνόν εκ της ανθρώ- legis , factus pro nobis exsecralio 26. » Item : Ευτη
των αφορίσας αγέλης, τούτω τε επιγράψας τάς πάν- qui non noveral peccatum, pro nobis fecit pecca
των ημών αμαρτίας, και την κατάραν γε αυτό, την ιun 27. 5 Quid enim non futurus fuit is, qui nundi
εν τω Μωσέως νόμω προστετιμημένην, περιάψας , piaculum,factus est ? is qui pro peccalorum anima
( ότι δη Μωσέως ανειπόντος : Επικατάρατος πάς ο pretium ? qui tanquam oyis ad occisionem duclus
κρεμάμενος επί ξύλου » ), τούτο πέπoνθεν αυτός δι' est ? qui existimatus est sicut agnus, qui ducatur
ημάς γενόμενος υπέρ ημών κατάρα και δή και ad sacrificandum ? atque omnia haec , et pro nobis,
αμαρτίαν αυτόν δι' ημάς ποιήσας : « έπει τον μή et propter n0s. Ex quo quidem prisci illi, Deoque
γνόντα αμαρτίαν, υπέρ ημών αμαρτίαν εποίησε , και grali viri , cum praestantiora non haberent, merito
πάσας τε αυτώ δι' ημάς τας ημίν επηρτημένας τι- signa ipsa attendebant. 38 Num etiam lioc ipsum
μωρίας επιθεις , δεσμά και ατιμίας και ύβρεις, μά- Salvator nosler docet, cum ail : Multi prophete
στιγας τε και εκτόπους πληγάς, και επί πάσιν το el justi cupierunt videre, que vos vitis , et non
της κατάρας τρόπαιον. Μετά δή πάντα οίόν τε θαυ- viderunt : el audire, que vos auditis, et non au
μάσιον θύμα, και σφάγιον εξαίρετον το Πατρί καλ- dierunι 28. At nos , qui ea que vera sunt, atque
λιερησάμενος, υπέρ της απάντων ημών ανήνεγκε ipsa imaginum principia per refertam magnis
σωτηρίας, μνήμης και ημίν παραδούς, αντί θυσίας ηysleriis dispensationem Christi accepimus, non
τω Θεώ διηνεκώς προσφέρειν . Τούτο και προφητών auplius ea , que velera facta sunt , desideramus .
ο θαυμάσιος Δαβίδ θείο ΙΙνεύματι το μέλλον προλα- Solus igitur ipse eorum omnium qui unquam fue
βών έθέσπισεν, είπών: Υπομένων υπέμεινα τον C rint, cum sit Dei Verbum, ips) antiquius mundo,
Κύριον, και προσέσχε μοι· και εισήκουσε της δεή- pontifexque omnis ratione alque intelligentia pre
σεώς μου , και ανήνεγκε με εκ λάκκων ταλαιπωρίας, dile creature, eum qui nostris casibus esset oli
και από πηλού ιλύος · και έστησεν επί πέτραν τους noxius, quasi ovem aut agnum ab hoιninibus se
τούλας μου, κατεύθυνε τα διαβήματά μου, και ενέβα- gregans, et huic nostra omnium ascribens pec
λεν εις το στόμα μου άσμα καινόν , ύμνον τώ Θεώ cata , eidemque exsecrationem , quæ inulclæ loco
ημών. Και τι το καινόν άσμα τυγχάνει, διασαφεί, in lege Mosis adjuncta est imponens, siφuidem
λέγων εξής : « Θυσίαν και προσφοράν ουκ ήθέλησας, ipso Mose proloquelle, « exsecrabilis omnis qui
σώμα δε κατηρτίσω μου• ολοκαυτώματα και περί pendet in ligno 29, hoc ipsum pertulit, fat4us
αμαρτίας ουκ ηυδόκησας. Τότε είπον · Ιδού ήκω. propter nos ipse pro nobis exsecratio : qui seipsum
Εν κεφαλίδι βιβλίου γέγραπται περί εμού , του quoque propter nos peccatum facere non veritus
ποιήσαι, ο Θεός , το θέλημά σου. Έβουλήθην. , est : quandoquidem eum, qui peccatum non : ου !!,
Και επιλέγει · Ευηγγελισάμην δικαιοσύνην εν pro nobis peccatum efecit, » eidemque propter nos,
Εκκλησία μεγάλη.» " Αντικρυς αντί των πάλαι θυ- omnia quaecunque nobis impendebant, supplicia
σιών και ολοκαυτωμάτων την ένσαρκον του Χρι - imposuit , vincula, probra, contumelias , lagella, el
στου παρουσίαν, και το καταρτισθεν αυτού σώμα D cum bis, verbera deformia : postrenunque oil
προσενηνέχθαι τω Θεώ διδάξας , τούτο τε αυτό nium, ipsum exsecrationis tropheum. Ιtaque post
τη αυτού Εκκλησία ευαγγελίζεται, ώς αν μέγα omnia , quasi mirabilem quandam victimalu , Sacri
μυστήριον εν κεφαλίδι βιβλίου τη προφητική ficiumque eximium patri suo operatus pro nostra
φωνή προαναπεφωνημένον. Τούτου δητα του θύματος omnium salute obtulit, ejusque rei nemoriam ut
την μνήμην επί τραπέζης εκτελεϊν διά συμβόλων, 10s ipsi Deo pro sacrificio offerremus , instituit. )
του τε σώματος αυτού και του σωτηρίου αίματος κατά Ηoc etiam proplhelarum praecipuus David, qui quod
θεσμούς της Καινής Διαθήκης παρειληφότες , πάλιν futurum erat Spiritu divino providerat vaticinalis
υπό του προφήτου Δαβίδ παιδευόμεθα λέγειν· « Ητοί- est, ubi ait : Exspeclans exspectavi Dominum, et
μασας ενώπιόν μου τράπεζαν εξ εναντίας των θλι intendit mihi: el exaudivit precem meam , et suslu
βόντων με. Ελίπανας εν ελαίω την κεφαλήν μου , lit me de lacu miserie et de luto faecis : et statuit
και το ποτήριόν σου μεθύσκον με ώς κράτιστον. » supra petram pedes neos, et direxit gressus meos .
Διαρρήδην γούν εν τούτοις και το μυστικόν σημαίνε- et immisit in os meum Canticum royan, carnien
16 Gal. 11, 13. 27 11 Cor, V , 21. 23.Luc. 3 , 24. 22 Dcut. XXI, 25.
 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP. PARS IF. – APOLOGETICA . 92
Deo nostro 10. 5 Quod porro sit hoc novum canti- Α ται χρίσμα, και τα σεμνά της Χριστού τραπέζης
cum declarat deinceps ubi ait : • Sacrificium et θύματα , δι' ών καλλιερούντες, τάς αναίμους και λο
oblationem noluisti , corpus autem perfecisti mihi : γικάς αυτώ τε προσηνείς θυσίας δια παντός βίου το
holocausta et pro peccato non probasti ; ιunc dixi, επί πάντων προσφέρειν Θεώ διά του πάντων ανωτά
ecce venio. In capite libri scriptum est de me, ut fa- του αρχιερέως αυτου δεδιδάγμεθα. Τούτο δε αυτό και
cererm , Deus, voluntalem tuam, volu: 1, et adjun- Ησαΐας ο μέγας προφήτης θαυμαστώς τω θεία
git : « Annuntiavi justitiam in Ecclesia magna 31.. Πνεύματι προέγνω τε και προανεφώνησε. Λέγει δ'
Sic plane docens pro antiquis sacrificiis el holocau - ούν ώδε και αυτός: « Κύριε ο Θεός μου, δοξάσω σε,
stis , Christi adventum per assumptionem humani υμνήσω το όνομά σου, ότι εποίησας θαυμαστά πρά
39 corporis, ejusque corpus perfectum, Deo obla- γματα. » Και τίνα ταύτα ώς αληθώς θαυμάσια, δια
tum esse : ipsumque hoc Ecclesiae sue nuntial cum σαφεί, λέγων εξής : « Ποιήσει Κύριος Σαβαώθ πάσι
gaudio tanquam ingens mysterium, quod prophe- τοίς έθνεσι: πίονται ευφροσύνην, πίoνται οίνον, χρί
tica voce in capite libri propositum expressumque σονται μύρον εν τω όρει τούτω. Παράδος ταύτα πάντα
sit. Cum ergo hujus sacrificii memoriam signis qui. τοις έθνεσιν· ή γάρ βουλή αύτη επί πάντα τα έθνη . »
busdam in mensa celebrandam, corporisque item Τοιαύτά τινα ήν και τα Ησαΐου θαυμάσια , ευωδίας
illius, salutarisque sanguinis, ut novi Testamenti B αγαθής και μύρων χρίσιν, ου το Ισραήλ, αλλά πάσι
institutum habet, acceperimus : rursum a propleta τοις έθνεσιν επαγγελλόμενα· όθεν είκότως παρά την
David instruimur ad dicendum : Parasti in con- του μύρου χρίσιν και της Χριστιανών ηξιώθησαν.
spectu meo mensam contra eos qui afnigunt me . προσηγορίας. Αλλά και οίνου τοις έθνεσιν ευφροσύ
Pingue fecisti in oleo caput meum, et calix tuus νην θεσπίζει, το της Καινής του Χριστού Διαθήκης
inebrians quam praestantissimus 33. » Palam igitur μυστήριον αινιττόμενος, και παρά πάσι τοις έθνεσιν
in his mysticam significat unctionem, et horrorera εναργώς κατά τον παρόντα καιρόν εκτελείται . Ταύ
afferentia niense Christi sacrificia, quibus operal - τας δε πάλιν τάς ασωμάτους , και νοεράς θυσίας τα
1es , incruentas et rationales eigue suaves victimas, προφητικά κηρύττει λόγια, ώδε τη περιέχονται
in tota vila supremo Deo offerre, per eminentis. « Θυσον τώ Θεώ θυσίαν αινέσεως, και απόδος το
simunm omnium ipsius pontificem, edocli sumus. Υψίστιν τας ευχάς σου, και επικάλεσαι με εν ημέρα
Hoc ipsum magnus quoque propheta Isaias mirabi- Θλίψεως, και εξελούμαι σε, και δοξάσεις με . . Και
liter divino Spiritu indicaule providit , et intequam πάλιν : "Έπαρσις των χειρών μου θυσία εσπερινή . »
fferet praedicavit ; dicit igitur sic : « Dounine Deus Και αύθις: « Θυσία τω Θεώ πνεύμα συντετριμμέ
meus, glorificabo le, laudabo nomen tuum, quo- , νον, » Ταύτα δή ούν πάντα, εξ αιώνος τεθεσπισμένα
niam fecisti res mirabiles 34 . 5 Ει quenan he sint " διά της ευαγγελικής του Σωτήρος ημών διδασκαλίας,
res pirabiles, plane deinceps ostendit dicenς : κατά τον παρόντα καιρόν προς απάντων των εθνών
« Faciel Dominus Sabaoth convivium omnibus gen- εκτελείται , αληθείας επιμαρτυρούσης τη προφητική
tibus : bibent letitiain, bibent vinum: ungentur un- φωνή, δι'ής, τας κατά Μωϋσέα θυσίας και Θεός παραι
guenlo in munte illo ; trade hæcomnia gentibus. Con τησάμενος, το μέλλον έσεσθαι καθ' ημάς αυτούς θε
silium enim hoc in omnes gentes 38. » Ηujusmodi σπίζει, λέγων· « Διότι από ανατολών ηλίου και
sane erant Isaiae mirabilia, quae bone cujusdam μέχρι δυσμών το όνομά μου δεδόξασται εν τοις
fragrantiae , unguentique unctionem, non Israel, sed έθνεσι, και εν παντί τόπο θυμίαμα προσάγεται το
omnibus gentibus promillebant : ex quo non imme ονόματί μου, και θυσία καθαρά. » Θύομεν δήτα τοι
rito propler unguenti unctionem Christianorum γαρούν τώ επί πάντων Θεώ θυσίαν αινέσεως· θύομεν
appellationem consecutæ sunt, sed vini quoque το ένθεον, και σεμνόν, και ιεροπρεπές θυμα: θύομεν
Iatitian gentibus valicinatur in eo , Novi Testa- καινώς κατά την Καινής Διαθήκην την καθαράν θυ
menti , quod a Christo conditum est , mysteriuιι, σίαν. « Θυσία δε τω Θεώ πνεύμα συντετριμμένον ,
subobscure significans : quod sane apud omnes είρηται · και καρδίαν γούν συντετριμμένην και τετα :
gentes in presenti tempore perspicue celebratur . D πεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει. » Και δη και
Porro has rursus incorporeas intelligentiaque pre- θυμιώμεν το προφητικόν θυμίαμα, εν παντί τόπο
ditas hostias prophetica nuntiant oracula, sic quo- προσκομίζοντες αυτό τον ευώδη καρπός της πανα
dani loco habentia : « Immola Deo sacrificium lau- ρέτου θεολογίας, διά των προς αυτόν ευχών αναφέ
dis, et redde Allissijoo vola lua, et invoca me in ροντες. Τούτο του και άλλος διδάσκει προφήτης, ο
die tribulationis , et eruam le , et glorificabis φήσας: Γενηθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώ
One 36. 5 Ει rursus : Elevatio manuum nearum sa - πιόν σου . Ουκούν και θύομεν, και θυμιωμεν · τοτε
criticium vespertinum . Item alibi : « Sacrificium μεν την μνήμην του μεγάλου θύματος, κατά τα προς
initio divinilus predicta sunt, in presenti tempore υπέρσωτηρίας ημών ευχαριστίαν δι' ευσεβών ύμνων
per evangelican Salvatoris nostri doctrinani 40 τε και ευχών τώ Θεώ προσκομίζοντες · τοτε δε σφάς
ab emnibus gentibus celebrantur, prophelicae voci αυτούς όλω (1) καθιερούντες αυτό, και τώγεαρχιερεί
20 Psal. XXXIX , 9 - 4. 31 Ιbid. 7 -9 . 31 Ibid. 10. 33 Psal. XXII , 5 , 3 . Isa. XIV, 1 . 23 Ιbid. 6 . 7.
44 Psal. XLIX , 14 ,15. 31 Psal. CXL , 2 . 38 Poll . ., 9 .
(1) Forte legendum όλους vel όλως . ΕυY. PATROL .
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . II. 94
αυτού Λόγω , αυτω σώματι και ψυχή ανακείμενοι. A testimonium aferente veritate, per quam vocern
Διό πάσης μεν αισχρουργίας το σώμα άχραντον και Deus, Mosaicis rejectis sacrificiis , quod futurum
αμίαντον αυτώ φυλάττειν ασκούμεν, παντός δε πάθους erat nostrum ipsoruminstitutum, divinitus nuntiat ,
και κηλίδος απάσης της από κακίας κεκαθαρμένην dicens : Quoniam ab ortu solis usque ad occa
την διάνοιαν αυτό προσκομίζομεν, λογισμούς τε αδια- Sum, nomen meum glorificatum est in gentibus, et
πτώτοις , και διαθέσει ανυποκρίτω, δόγμασι τε αλη- in Θmi loco incensum ofertur nomini neo, et
θείας ευσεβούμεν αυτόν. 'Αρεστα γάρ αυτώ ταυτα liostia menda 29. Sacrificamus igitur Deo altis
είναι μάλλον η θυσιών πλήθος αίματι , και καπνώ, simo sacrificium laudis : sacrificamus Deo plenum,
και κνίσσαις επιτελουμένων, πεπαιδεύμεθα. ethorrorem aferens , el sacrosanctum sacrificium,
sacrificamus novo more , secundum Novum Testamentum , hostiam mundam . At sacrificium Deo,
spiritus contritus dictus est : cor igitur contritum et humiliatum Deus non despiciet. Jaunque etiam
incendimus propheticum illum odorem in omni loco, et offerimus ei bene olentem fructum omni
virlule abundantis theologiæ , hoc ipsum orationibus ad eum directis facientes Quod sane ipsum
alius quoque docet propheta , qui ait : 1 Fiat oratio mea sicut incensum in conspectu tuo *0. , Igitur
et sacrificamus et incendimus, alias quidem memoriam magni illius sacrificii, secundum ea, quæ ab
ipso tradita sunt, mysteria celebrantes, et gratias Deo pro salule nostra agentes, religiososque hy
mnos et orationes sanctas illi oflerentes : alias nosipsos totos ei consecrantes, ejusque pontifici,
ipsi utique verbo, corpore, animoque dicantes. Proinde ab omni obscenitate corpus intactum al
que imniaculaluin eidem conservare studemus, omnique affeciu , atque omni fæditate, quæ a mali
lja proficiscatur, purgalam mentem illi reddimus, cogitationibusque sinceris, et affectione non ficta,
veritatisque decretis illum culimu3. Grala enim illi hæc esse magis quam hostiarum magnum nume
rum , quarum sanguine et fumo et nidore operemur, edocti sumus,
* Malach. 1, 11 . 0 Psal. CXL , 2.

ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER SECUNDUS.
ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΔΕΥΤΕ ΡΩ ΣΥΓ . Β Κ1 H EC INSU NT IN SECUNDO LIBRO
ΓΡΑΜΜΑΤΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ EVANGELICE DE SALVATORE NOSTRO
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ. DEMONSTRATIONIS .
ΠΡΟΟΙΜ . - " Οτι μή ώς έτυχεν μηδε μάτην τάς παρ' PROOEM. - Quod non casu, neque temere proplhe
'Εβραίοις προφητικάς βίβλους δια πάσης σπου- ticos Hebrorum libros , omni studio complexi su
δης περιέπομεν. mus.
ΚΕΦ. Α'. "Οπως τα χρηστότερα περί ημών των CΑΡ. Ι. Quemadmodum meliora de nobis externis
αλλοφύλων εθνών προλαβύντες οι παρ' αυτούς gentibus Prophetæ illorum ante venientes nuntia
προφήται εκήρυττον. verunt.
α'. 'Απο της Γενέσεως . 1. A Genesi.
β . 'Απο της αυτής. 2. Ab eadem ,
γ . Από της αυτής. 3 . Ab eadem .
δ'. 'Από του Δευτερονομίου. 4 . A Deuleronomio .
ε'. Από του κα' ψαλμου. 5 . A sipsalmo.
 EUSEBIT CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA.. 96
6 . A xLvi psalmır . ς . Από του μς ψαλμού.
7. AL Lxxxv psalmo. 3 . Από του πε' ψαλμού .
8. A xcv psalmo. η . Από του με ψαλμού.
9 . A Zacharia . θ'. 'Από του Ζαχαρίου..
10. A6 Isaia. ι'. 'Από του Ησαΐου..
11. Ιtem. α'. Ομοίως.
CAP. II. Quemadmodum iidem fore ut in adventu ΚΕΦ. Β'. της
"Οπως οι αυτοί επί τη του Χριστού παρ
του πάλαι παρ' Εβραίοις μόνου γι
Christi, ejus Dei qui olim a Judæis solis cogno ουσία
scebatur, cognilionem el cullum omnes gentes uc νωσκομένου Θεού γνωσίν τε και ευσέβεια »
cipereni, vulicinali sunt. πάντα τα έθνη μαθήσεσθαι προσθέσπιζον.
12 . Α Π psalmo. ιβιγ .. Από
Από του
του οα'
β' ψαλμού.
ψαλμού.
13. A Lxxi psalmo. ιδ'. Από τον ιό ψαλμού.
42 14. A xCVII psalmo. ιε'. 'Απο της Γενέσεως.
15 . A Genesi.
16 . d Sophonia . ις '. 'Απο του Σοφονίου.
17 . Ab eodem . ζ . Από του αυτού .
18 . A Zacharia . η'. 'Από του Ζαχαρίου.
19. A6 1saia. ιθ'. Από του Ησαΐου.
20. Αb eodem. κ'. 'Απο του αυτού ,
21. Ιtem. κα'. Ομοίως .
22 . Itidem. κύ". Ομοίως .
23 . liidem ab eodeni. κγ'. Ομοίως από του αυτού.
CAP . III. Quemadmodum in vocatione genitum , quae ΚΕΦ. Ε . "Οπως επι τη των εθνών κλήσει, τη
per Christum facienda erut, Judirorum geilen a διά του Χριστού γενομένη, απόπτωσις έμελλεν
rulu proprio , culluque Dei cadere oporlebul. έσεσθαι
έθνε
της κατά Θεόν ευσεβείας του Ιουδαίων
ι.
24 . A Jeremia. κδ'. 'Απο του Ιερεμίου.
25 . Ab eodem . κε'. Από του αυτού ,
26 , Ab eodem . κς '. Από του αυτού.
27 . A Michæa. κς. Από του Μιχαίου.
28 . A Zacharia. κη'. 'Από του Ζαχαρίου.
29. A Mulachia, κθ'. 'Από του Μαλαχίου .
50. A6 Isaia. 1'. Από του Ησαΐου .
31. Ab eodem . λα . Από του αυτού.
32 . Simililer . 16 . Ομοίως .
33 . Item. Αγ . Ομοίως. .
54. Ιtem. 1ον. Ομοίως .
55. Item. λε'. Ομοίως .
CAP. IV . Quod non in omnem gentem Judeorum , ΚΕΦ. Δ'. " Οτι μή εις άπαν το Ιουδαίων έθνος ,
sed in paucos Judæos, quæ ad divinus promissive αλλ' εις ολίγους αυτων διήκει τατων θείων ετα
nies spectant, pervenerinl. γελιών .
36. Ab Isaia . 1-'. 'Από του Ησαΐου.
37 . Ab eodem . 13 . Από του αυτού.
38,eodem
39, 40,similiter.
41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, αβ λη', 10', μ', μα', μό'. μη , μδ', με', μ ', με, μη', μ3 .
'Από του αυτού ομοίως .
50. A Michiaα. γ'. Από του Μιχαίου .
51. Ab eodem . να'. Από του αυτου.
59 . A Sophonia. νβ'. Από του Σοφονίον.
53. A Zacharia . γη . Από του Ζαχαρίου.
54. A Jeremia . νδ'. 'Απο του Ιερεμίου.
53. Ab eodem . νε'. Από του αυτού.
55. A6 Ezechiele . νς'. 'Από του Εζεκιήλου .
57. Ab eodenι. νζ. Από του αυτού.
Sx . Ab eodem . νη . Από του αυτού.
59 . Ab eodem νθ'. 'Από του αυτού .
60. Αb eodel. ξι. Από του αυτού.

43 PROOEMIUM . ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.
Οuod non casu, neque teinere prophelicos Hebrwo- Α " Οτι μή ώς έτυχεν , μηδέ μάτην τάς παρ' Εβραίους
rum livros omni studio complexi sumus. προφητικάς Βίβλους διά πάσης σπουδής περι
πομεν .
Cuin veræ pietatis rationem , quæ omnibus homi Τον διά τηςευαγγελικής διδασκαλίας άπασιν ανθρώ
sibus per Evangelican doctrina proposita est, et πoις προβεβλημένος της αληθούς ευσεβείας τρόπον,
Vivendi in Christo institutu:n, Libro priore tracta- και την εν Χριστώ πολιτείαν διελθών εν τω προ τού
verini, necnon in medio posuerim , ac, ni fallor, του Συγγράμματα, παραστήσας τε , και, ως οίμαι.
persuaserim , utfieri nullo modo potuerit, ut omnes πείσας, ότι μηδε βουλομένοις δυνατόν ήν πάσι τοις
gentes, eliani si voluissent, ex legibus Judaeorum έθνεσι κατά τα Ιουδαίων νόμιμα ζην αύθις επί του
viverent : jam nunc ad propheticaruin vocum le παρόντος άνωθεν επαναλαβών τον λόγον, επανειμι επί
slimonia revertor, paulo altius orationis initium τας εκ των προφητικών φωνών μαρτυρίας προς τους
Slimens , ut sic eos , qui ad circumcisionem perti. ημών κατηγόρους των εκ περιτομής δαψιλεστέραν
Aentes nos accusail, abundantius pleniusque re- την απόκρισιν ποιησόμενος. Επί μηδαμώς ημίν
97 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. II. 98
μετείναι έφασαν των παρ' αυτούς αναγράπτων επαγ- A fellam. Quoniam igitur dicere solent, earum pro
γελιών αυτών γαρ και τους προφήτας γεγονέναι, missionum, quae in suis ipsorum libris aperte de
αυτούς και Χριστόν, ον δή φίλον αποκαλείν Σωτήρα scripta habentur, nullo modo nos esse participes :
και λυτρωτήν κηρύττεσθαι ' αυτούς και τις αναγρά- suos enim fuisse prophetas, sibi ipsis Christum
τους υποσχέσεις προσδοκών αποδοθήσεσθαι · ημάς nuntiari, quem libenter et Salvatorem et Redem
δε περιττούς τούτων υπάρχειν, οία το γένος αλλοφύ ptorem vocant : sibi ipsis promissiones illas, quas
λους όντας , οίς τα χείριστα διά πασών των προφη - aperte descriptas habent, exhibendlas atque red
τειών θεσπίζεσθαι. Προς δή ούν ταύτα, φέρε, εξ αυ - dendas exspectari : nos autemjusto ipsorum numero
των των παρ' αυτούς προφητικών βίβλων την πρός Supervacances accedere, utpole qui genere simus
αυτούς απάντησιν ποιησώμεθα. Το μεν ούν αυτοίς diverso, et quibus quasi externus, deterrima in
επηγγέλθαι τον Χριστόν του Θεού, και την άφιξιν αυ- omnibus prophetiis responsa sint : jam nunc his
του λύτρωσιν το Ισραήλ κηρύττειν, ουδ' αν ήμείς obviam ex ipsorumi propheticis libris eamus. Quod
άρνηθείημεν, ομολογουμένως διά πάσης αυτώνΓραφής igitur apud illos promissum erstel, Christum Dei,
προδήλως τούτου παρισταμένου του γε μην αποκλείειν ejusque adventum redemptionem Israel nuntiare,
τα έθνη των επί των Χριστώ προσδοκωμένων αγαθών, inficiaturi ne nos quillem sumus : quippe cum abs
ώσαν μόνο το Ισραήλ, ουχί δε και τοις έθνεσιν επηγ- Β que controversia in omnibus illorum scriptis hoc
γελμένων, ουκέτι δίκαιον αυτοίς συγχωρείν, παρά την palam. inveniri constet : ut autem gentes ab iis,
των θείων Γραφών τουτο φάσκουσι μαρτυρίαν. quæ in Christo exspectantur bonis, excludant :
quasi ab iis quæ uni Israel, non autem etiam gentibus promissa sint, non ilem æque justeque illis
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α', 44 CAPUT I.
Όπως τα χρηστότερα περί ημών των α...λοφύλων Quemadmodum meliora de nobis erlernis gentibus
εθνών προλαβόντες οι παρ' αύτοίς προφήται Proplete illorum ante venientes nuntiauerunt.
εκήρυττον .
Πρώτον ούν, επειδήπερ αυτοί τάς υπέρ αυτών χρη- Primum igitur, quoniam pro seipsis meliores
στοτέρας φωνάς αναλέγεσθαι ειώθασι, και ταύτας διά optabilioresque voces colligere solent, et eas assi
στόματος απομνημονεύειν , αντιπαραθώμεν αυτοίς due crebroque jaclare, hisce opponamus eas, quo
τας περί των εθνών εξ αυτών των προφητειών απο : in illorum prophetiis exstant de gentibus demon
δείξεις , παριστώσας, ώς άρα μυρίαι όσαι προβλήσεις strationes, que palam proponunt, innumerabilia
αγαθά και σωτήρια πάσι τοις έθνεσιν έθέσπιζον, και esse vaticinia , quibus bona et salutaria cunclis gen
ως ουδ' άλλως έφασκoν αποτελεσθήσεσθαι τά έπηγ- " tibus futura nuntientur : nec aliter dicantur ea,
γελμένα τοις έθνεσιν ή διά μόνης της του Χριστού que gentibus promissa sunt, exitum esse, quain
παρουσίας. Στήσαντες δε ενταύθα τον λόγον, αποδε- per unum Christi adventum habitura. Quem qui
δειχώτες αν είημεν, ώς ου μάλλον εκείνους φάναι χρήν dem locum ubi dicendo absolverimus, tum illud
3 ημ την επι τον Χριστόν του Θεού προσδοκίαν αρ- nobis demonstrandum erit, non illis magis, dicen
μόττειν. Ισορρόπου δε Ιουδαίους και "Ελλησι της dum esse, exspectationem Christi Dei convenire,
των επαγγελμένων ελπίδος αποδειχθείσης, ως κατά quam nobis . Ubi vero spes promissorum, paris
τουτο μηδέν των εκ περιτομής λείπεσθαι τους από momenti et Judais et Graecis ostensa fuerit , quod
των εθνών δια Χριστού σωθησομένους, εκ περιουσίας que in hoc, iis qui ex Circumcisione assumeindi
εξής ελέγξομεν, ως επί του Χριστού παρουσία, και sint, nihilii qui ex gentibus salutem exspectant,
τη των εθνών κλήσει, απόπτωσιν παντελή και απο- sint concessuri : tum in iis, que sequentur ube
βολήν του παντός Ιουδαίων έθνους τα θεία προανα- rius, et quasi copia quadam provecti demonstrabi
φωνεί λόγια , βραχέσι μόνοις αυτών και αριθμό λη- mus, quemadmodumin adventu Christi, gentium
πτοίς τα χρηστότερα θεσπίζοντα, και ώς αλώσεται que vocatione, casuram penitus totamque abjia
αυτών ή πόλις αυτώ ιερώ· πάντα τα τα σεμνά καθαι- D ciendam esse Judaeorum nationem, divina predicunt
ρεθήσεσθαι δηλούντα, και έργοις πέφηνε δεδηλω- oracula : et quod paucis duntaxat ipsorum, et fa
μένα . Πώς δ' υφ' εν και κατά το αυτό επί της του cile numerabilibus, meliora illa promittunt, illo
Χριστού παρουσίας λύτρωσιν κακών το Ισραήλ, και rumque urbem significant , una cum templo esse
αγαθών απόλαυσιν , έμπαλίν τε στέρησιν αγαθών, και capienclaim, cunctaque illa severiorem quemdam
απόπτωσιν της του Θεού ευσεβείας θεσπίζουσιν οι postulantia cultum, auferenda. Quod quidemipsum
ιεροί λόγοι, κατά τον προσήκοντα καιρόν διευκρινή- jam reipsa vere predictum fuisseapparei. Quomodo
σομεν. Τέως δε επίωμεν επί το πρώτον, ολίγα τινά vero una eademque ratione in ipso Christi ad
είς απόδειξιν των ειρημένων από μυρίων όσων προ - ventu, liberationem a malis ipsi Israel, bonorum
φητειών αναλεξάμενοι. Επεί τοίνυν αυτοί περί εαυ- que perceptionerm , et rursus bonorum ademptio
των χρηστοτέρας προφητείας προβάλλεσθαι ημίν nem, ruinamque religionis futuram, Libri sancti
ειώθασιν, ωσάν αυτοίς μόνοις υπεσχημένων των significent, suo tempore planum faciemus. Nunc
προϋπηργμένων , ώρα και ημάς αντιπαραγαγείν, και autem ad primum revertemur , si pauca qualarm
αντιθείναι αυτοίς τας περί των εθνών επαγγελίας, ex innumerabilibus prophetiis , ad demonstranda
ώδε πως παρά τοις αυτών προφήταις φερομένας. ea, quae dicta sunt, collegerimus. Quoniam igitur
eas, quæ meliores habenturde seipsis prophetias, nobis solent objicere, tanquam ii, qui ea, quæ anto
 99 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS 11. - - APOLOGETICA . 100
cesserint beneficia soli susceperint, tempus jam est, contra illos adducere,illisque opponcre ea, quæ ipsis
quoque gentibus promissa sunt, quæ videlicet apud prophetas ipsorum ſeruntur. lloc autem sic tiet.
45 I. A Genesi. - Quemadmodumbenedicentur gentes Α Α'. 'Απο της Γενέσεως. – ομοίω “ Ως εύλογηθήσονται
terræ , in modum similem appellationis Abraham . τα έθνη της γης επί το τρόπο της του
'Αβραάμ προσηγορίας.
Dixitque Porninus : Νon celabo ego Abraham Ο δε Κύριος είπεν: « Ου μη κρύψω εγώ από
puerum nem, que faciain. Est autem Abraham 'Αβραάμ του παιδός μου, και εγώ ποιώ. 'Αβραάμ γι
futurus in gentem magnam et mullam. Εt benedi- νόμενος έσται εις έθνος μέγα και πολύ και ένευλο
centur in eoomnes gentes terre 1. 5 Occultum mul- γηθήσονται εν αυτώ πάντα τα έθνη της γης. Κρύ
tosque latens mysterium , non se occultaturutn ait φιον και λεληθός τους πολλούς μυστήριον μη κρύψεις
Oraculum , sed amico Dei indicaturum. 1d autem φησίν ο χρησμός, αποκαλύψειν δε τω θεοφιλεί. Τούτο
eral de benedictione omnium gentium , quod olim δε ήν το περί της των εθνών απάντων ευλογίας, και
quidem latebat, eo quod Abrahse temporibus omnes πάλαι μεν κέκρυπτο, διά το πάντα τα έθνή κατά
gentes infando superstitionis errore tenerentur : τους του Αβραάμ χρόνους αφάτω πλάνη δεισιδαιμο
nulic autem id in apertum prodiit , cuum illae per νίας κεκρατήσθαι· νυνι δε τούτο καθ' ημάς αναπέ
evangelicam Salvatoris nostri doctrinam , eundein φανται, ότε διά της του Σωτήρος ημών ευαγγελικής
cum Abrahamo divini cultus ritum servantes, ejus» διδασκαλίας τον αυτόν το 'Αβραάμ θεοσεβούντα τρό
dem cum illo benedictionis participes exsistunt. Β πον της ίσης αυτό μετέχει ευλογίας. "Οτι δ' ουχ οίόν
Quemadmodum vero fieri nullo modo posset , ut ex τε ήν κατά την Μωσέως νομοθεσίας πολιτεύεσθαι
legibus a Mose positis , gentes universe vivendi πάντα τα έθνη, πληρέστατα εν τω προ τούτου συγ
normam acciperent, plenissime libro superiore dis- γράμματα διειλήφαμεν, ώς αν μη τις υπολάβοι περί
seruimus , ne quis forte suspicetur de advenis, gui των παρά Ιουδαίοις προσηλύτων ειρήσθαι το λόγιον.
apud Judeos degebant , illud fuisse prolatum ora- 'Εν ταυτώ δε συστήσαντες , ότι μόνοις τοις διά Χρι
culum. Ιtaque cum in eodem probaverimus , quod στου εξ απάντων των εθνών εφαρμόζοι αν και προς
iis solis , qui per Christum de cunctis gentibus as- τον Αβραάμ θεσπισθείσα περί πάντων των εθνών
sumantur , benedictio omnium gentium Abrahe di- ευλογία, τους φιλομαθείς επ' εκείνα και νύν αναπέμ
vinitus reddita , convenire possit : studiosos le . Jouey.
cores ex hoc loco , ad illa remittimus.
11. A6 eadem.. - Quemadmodum benedicentur omnes Β '. 'Απο της αυτής. - Ως εύλογηθήσονται πάντα
gentes terra in eo semine , quod progressurum est τα έθνη της γης επί τω προελευσομένω εκ δια »
de subole Isaac . δοχής του Ισαάκ σπέρμάτι.
Dominus autem ad Isaac respondens , post alia . Ο δε Κύριος τω Ισαάκ χρηματίζων μεθ' έτερα, και
etianm haec dicit : Et confirmabo jusjurandum & ταύτά φησιν· « Και στήσω τον όρκον μου 'Αβραάμ
meum Abralize patri tuo , et multiplicabo semen τω πατρί σου, και πληθυνώ το σπέρμα σου, ώς τους
tuum, sicut stellas celi, et dabo semini tuo omnem αστέρας του ουρανού, και δώσω το σπέρματί σου
terran, hanc , et benedicentir in semine tuo omnes πάσαν την γήν ταύτην · και ενευλογηθήσονται εν τω
gentes terre 1. 5 Dominus et Salvator noster Jesus, σπέρματι σου πάντα τα έθνη της γης. » Ο Σωτήρ
φui Christus est Dei , ex semine Isaac natus et ri- και Κύριος ημών Ιησούς ο Χριστός του Θεού εκ
tione humani corporis , in quo omnibus gentibus σπέρματος Ισαάκ γέγονε το κατά σάρκα, εν ώ πάντα
terrae benedicitur , que ab illo communem universi τα έθνη της γης εύλογείται, μαθόντα δι' αυτού τον
Deum edoctae sunt, didiceruntque item, Dei amicis των όλων Θεόν, και παιδευθέντα πάλιν δι' αυτού
viris benedicere. Ex quo vicissim ipsis quoque be- τους θεοφιλείς άνδρας ευλογείν. Διό και αντευλογεί
nedicitur , que in hoc videlicet eundem cumiis , ται της ίσης τους υπ' αυτών εύλογουμένους απο
quibus ipsie benedixerint , benedictionis fructum λαύοντα ευλογίας, κατά τον φήσαντα του Θεού προς
percipiunt , quemadmodum Dei ad Abraharm re- τον Αβραάμ λόγον : Οι ευλογούντές σε ευλόγην.
sponsum habet : Qui libi benedicunt, eis benedi- ται. »
clum est . )
46 ΠΙ. Α6 eadem. – De plurimis gentibus , qρη - Γ '. Από της αυτης. - Περί πλείστων εθνών,
tiumque collectionibus, que ex Jacob constituentur, και συναγωγων εθνών, των εξ Ιακώβ συστη
quamvis sola Judaica gens ab eo proſecla sil. σομένων , καίτοι μόνου του Ιουδαίων έθνους
εξ αυτού προεληλυθότος .
Dixit autem illi Deus : (conslat autem dixisse Είπεν δε αυτώ ο Θεός (δηλον δε, ότι το Ιακώβ):
Jacob) • Ego Dominus Deus: cresce el multiplicare : « Εγώ Κύριος ο Θεός · αυξάνου και πληθυνου εις
gentes et congregationes gentium ex le erunt 3. Ex έθνη, και συναγωγαί εθνών εκ σου έσονται . » Κατά
€o φuidem quod apparet , ac perspicuum est , una μεν το προφανές, έν έθνος μόνον το Ιουδαίων από
dunlaxat Judaica gens ab Jacob exstitit . Quonan του Ιακώβ συνέστη. Πώς oύν αληθεύοι αν πληθυν
modo igitur verum sit oraculum, quod numero τικώς λέγων και χρησμός ; Επει δε ο Χριστός του
1 Gen. XVII , 17-18. ** Gen. XXV1 , 3- 4. 13 Cen. ΧΧΧV, 11.
101 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. II. 109
Θεού, εκ σπέρματος Ιακώβ γενόμενος , πολλές συν- A multitudinis utitur ? postquam igitur Christus Dei,
αγωγάς εθνών διά της ευαγγελικής αυτού συνεκρό- qui ex semine Jacob natus est , multos gentiuτη
τησε διδασκαλίας, είκότως εις αυτόν, και δι' αυτού conventus per evangelicam suam constituit doc
τα της προφητείας τέλους τετυχηκεν ήδη πρότερον, trinam, merito in eo , et per eum ; quae ad proplie
και είσαύθις έτι μάλλον τεύξεται. liam pertinent , jam anle exitum invenerunt , et
posthac item magis invenient.
- Δ' . 'Από τού Δευτερονομίου . - Δήλωσις της κατά 1V. A Deuteronomio. - Declaratio latitie gentium
Θεόν ευφροσύνης των εθνών . • secundum Deum .
« Ευφράνθητε , ουρανοί , άμα αυτώ, και προσκυνησά- « Lelamini , celi , cum eo , et adorent eum
τωσαν αυτώ πάντες υιοι Θεού · ευφράνθητε, έθνη, omnes fili Dei :lelamini, gentes, cum populo ejus,
μετά του λαού αυτού, και ενισχυσάτωσαν αυτούς πάν- et fortes efficient eos omnes angeli ejus *.. Ρro co
τες άγγελοι Θεού. Αντί του, « Ευοδάνθητε έθνη , μετά autem quod est : Letamini , gentes , cum populo
του λαού αυτού , και ο 'Ακύλας: Ένοπήσατε, φησίν , έθνη ejus , » Aquila , • Vociferamini, inquit, gentes, cum
μετά του λαού αυτού και Θεοδοτίων Αγαλλιάσθε. populo ejus ; et Τheodotion, «Exsultate, gentes ,
έθνη, λαός αυτού , και populus ejus. )
Ε '. Από του ψαλμού κα . - Ώς των περάτων: V . A psalmo XXI. – Quod extremorum terre , et
της γης , και των εθνων απάντων επιστροφή cunciarum gentiuni conversio erit ad Deum , gene
έσται προς τον Θεόν, γενεά τε ήξουσα, και ratioque ventura , el populus quinascelur, justitiam
λαός ο τεχθησόμενος την αυτου δικαιοσύνης ejus accipiet.
παραλήψεται.
• Μνησθήσονται, και επιστραφήσονται προς Κύριον Reniniscentur ; et convertentur ad Dominum
πάντα τα πέρατα της γης, και προσκυνήσουσιν ενώ- universi fines terra, et adorabunt in conspectu ejus
τιον αυτού πάσαι αι πατριαι των εθνών · ότι του universæ familiæ gentium : Quoniam Dominiest re
Κυρίου η βασιλεία , και αυτός δεσπόζει των εθνών.» gnum , et ipse dominabitur in gentibus 68 , ac
Και εξής επιλέγει · « 'Αναγγελήσεται τω Κυρίω γε- deinceps adjungit : « Annuntiabitur Domino gene
νεά ή έρχομένη, και αναγγελούσε την δικαιοσύνην ratio ventura , et annuntiabunt justitiam ejus po
αυτού λαώ το τεχθησομένω, όν εποίησεν ο Κύριος. » pulo , qui nascetur, quem fecit Dominus 66. • Plana
Σαφή ταύτα, ουδ' ερμηνείας δεόμενα. sunt hæc , el nullius interpretationis indigentia .
σ '. Από του ψαλμού μς". – Ευσεβείας ομού και VI. A psalmo ΧLVΙ. - Pie' alis pariter et latilia
σωφροσύνης επαγγελία τοις έθνεσι, και Θεού promissio gentibus , et Dei regnumin gentes.
βασιλεία επι τα έθνη. C
Πάντα τα έθνη, κροτήσατε χείρας, αλαλάξατε τω Θεώ « Οιnnes gentes plaudite manibus , jubilate Deo
εν φωνή αγαλλιάσεως · ότι Κύριος ύψιστος, φοβερός, in voce exsultationis, quoniam Dominusallissimus,
βασιλεύς μέγας επί πάσαν την γην. 5 Και εξής επι- terrilbilis , rex magnus super omnem terram 67 , 6
λέγει : " Ότι βασιλεύς πάσης της γης ο Θεός , ψά - ac deinceps adjungit : Quoniamrex omnis 47 terra
λατε συνετώς. 'Εβασίλευσεν ο Θεός επι τα έθνη. Ο Deus, psallite sapienter. Regnavit Deus super gentes.
Θεός κάθηται επί θρόνου αγίου αυτού. "Αρχοντες Deus sedel super sede sancta sua. Principes po
λαών συνήχθησαν μετά του Θεού 'Αβραάμ. Και pulorum conveneruntcum Deo Abraliam 8. » Ει lies
ταύτα σαφή , και ουδ'ερμηνείας δεόμενα. item plana , nec interpretationis indigentia .
Ζ'. 'Από ψαλμού πη'. - Δήλωσις ευσεβείας των VII. A psalmo LXXXV. - Declaratio pietatis gen
εθνων. tium.
• Ουκ έστιν όμοιός σοι εν θεοίς, Κύριε, και ουκ « Non est similis tibi in diis, Domine, et non est
έστι κατά έργα σου . Πάντα τα έθνη όσα εποίησας, secundum opera 1ua. Οmnes gentes quascunque fe
ήξουσι, και προσκυνήσουσιν ενώπιόν σου, Κύριε , και cisti, venient, et adorabunt coram te , Domine, et
δοξάσουσι το όνομά σου : ότι μέγας ει συ, και ποιών glorificabunt nomen tuum : quoniam magnus es tu,
θαυμάσια · συ ει ο Θεός μόνος . Σ 'Ομοίως και ταύτα Dei faciens mirabilia : tu es Deus solus 9. » Ηec item:
σαφή. non minus perspicua sunt.
11 . Από του ψαλμού. Σε'. - Δήλωσις πάντων Y3II. A psalmo xcv. – Declaratio omnium gentium
των εθνων ευσεβείας και άσματος καινού, και pietatis , et cantici, et intelligentia , el regni Dei ,
βασιλείας Θεού, και οικουμένης κατόρθωσις. et orbis terræ correctio.
« "Ασατετω Κυρίω άσμα καινόν, άσατε τω Κυρίω Cantate Domino canticum novum , cantate Do
πάσα ή γή. "Ασατε τω Κυρίω, ευλογήσατε το όνομα mino omnis terra. Cantate Domino, et benedicite
αυτού , ευαγγελίσασθε ημέραν εξ ημέρας το σωτήριον nomini ejus, annuntiate de die in diem salutare
αυτού αναγγείλατε εν τοις έθνεσι την δόξαν αυτού, ejus, annuntiate in gentibus gloriam ejus, in one
εν πάσι τοίς λαούς τα θαυμάσια αυτού · ότι μέγας nibus populis mirabilia ejus : quoniam Imagnus Do
Κύριος και αινετός σφόδρα : φοβερός εστιν επί πάν- ninus , et laudabilis valle : 1erribilis est super
σας τους θεούς. 5 Και επιλέγει · « Ενέγκατε το omnes deος 20 ; et adjungit : Aferte Domino ac
14 Deut. XXXu, 43. 68 Psal. XXI , 28-99. 66 Ιbid. 32. 67 Psal . ΣLY1, 2- 3. 18 ibid. 8 10. 59 Psal.
Ι.ΧΧΧV , 8-10. 80 Psal. xcv , 5,
 103 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. -- APOLOGETICA. 10!
nmilie gentiam, afferte Domino gloriam nomini Α Κυρίω αι πατριαι των εθνών » ενέγκατε τω Κυρίω
ejus ", ac deinceps : Dicile in gentibus, quod δόξαν ονόματι αυτού . 5 Και εξής: « Είπατε εν τοις
Dominus regnavit. Εtenim correxit orbem terre, έθνεσιν : Ο Κύριος εβασίλευσε . Και γάρ κατώρθωσε
qui non commovebitur 51. ) Eliarm hic aperta την οικουμένην, ήτις ου σαλευθήσεται. 5 Και ταύτα
sunt. σαφή.
IX. A Zacharia. - Cunctarum gentium, et qui om- Θ . Από του Ζαχαρίου . --- Πάντων των εθ
nium superstitiosissimi suni, Ægyptiorum , unius των παρά πάντας δεισιδαιμονεστάτων Αιγυ.
et veri Dei, el in spiritu , ex divina lege, adora . πτίων , του μόνου και αληθούς Θεού, και της
lionis, et celebritatis solemnis aynilio. κατά τον θείον νόμον πνευματικής λατρείας το
και εορτης επίγνωσις.
« Et erit, quicunque reliqui fuerint ex universis « Και έσται, όσοι αν καταλειφθώσιν εκ πάντων
gentibus, que venerunt contra Hierusalem, ascen- των εθνών ελθόντων επί Ιερουσαλήμ, και αναβήσον
dent quotannis ut alorent Regem Dominum omni- ται κατ' ενιαυτόν του προσκυνήσαι το βασιλεϊ Κυρίω
potentem, et celebrent solennc tabernaculorum. Ει παντοκράτορα , και του εορτάζειν την εορτήν της
crit : Quicunque non ascenderint ex omni tribu Σκηνοπηγίας. Και έσται, όσοι αν μη αναβώσιν εκ
terrae in Hierusalem, ut adorent Regem Dominum Β τάσης της φυλής της γης εις Ιερουσαλήμ, προσκυ
omnipotenlem, et ipsi illis adjicientur, non erit su- νήσαι το βασιλεί Κυρίω παντοκράτορα , και αυτοί
per eos imber. Quod si tribus Egypti non ascen- εκείνους προστεθήσονται. Εάν δε φυλή Αιγύπτου μη
derit, et non venerit, et super hoς erit ruina, qua αναβή, μηδέ έλθη, και επί τούτους έσται η πτώσις,
perculiet Dominus omnes gentes, quaecunque non ή πατάξει Κύριος πάντα τα έθνη, όσα αν μη αναβή
1scenderint ad celebrandum solemne tabernaculo- του εορτάσαι την εορτήν της Σκηνοπηγίας. Αύτη
ruin. 48 Hoc erit peccatum Egypti, et peccatum έσται η αμαρτία Αιγύπτου , και η αμαρτία πάντων
omnium gentium, quacunque non ascenderint ad των εθνών, όσα αν μή αναβή του εορτάσαι την εορ
celebrandum solemne tabernaculorum 33. Plane την της Σκηνοπηγίας. » Σαφώς και ταυτα κλήσιν
haec vocationem omnium gentiam continent, si sen- απάντων των εθνών περιέχει, κατά διάνοιαν μόνη
sum dunlaxat speclernus eorum, que de Hierusa- θεωρουμένων των περί της Ιερουσαλήμ. και Σκηνο
lem, et celebritate tabernaculorum clicta sunt, que πηγίας ειρημένων, ά και κατά καιρών της προσηκού
quidem suo tempore aptaminterpretationemliabi- σης τεύξεται ερμηνείας.
tura sunt.
Χ . Α6 Isaia. - - Declaratio ut electi sint apostoli, et . I'. Από του Ησαΐου. - Δήλωσις της των απο
vocatæ gentes. Ο στόλων εκλογής και της των εθνών κλή
σεως.
* « Ηoc primum bibe, cito fac , regio Zalbu'on, « Τούτο πρώτον πίε, ταχύ πoίει, χώρα Ζαβουλών,
terra Nepthalim , et reliqui qui marilimann habita- η γη Νεφθαλείμ , και οι λοιποί οι την παραλίαν
lis trans Jordanem, Galilea gentium, populus se- πέραν του Ιορδάνου , Γαλιλαία των εθνών , ο λαός ο
dens in teneliris. Videte lucem magnam qui liabi- καθήμενος εν σκότει. "Ιδετε φως μέγα οι κατοικούν
1alis in regione et unbra mortis , lux splendescet τες εν χώρα και σκιά θανάτου , φώς λάμψει εφ' υμάς.)
super vos 5 . ,
ΧΙ. Αb eodem. – Declaratio υocationis gentium. ΙΑ'. Από του αυτού. - Της των εθνων κλήσεως
δήλωσις.
• Audite me, insulie, attendite , gentes. Multo 'Ακούσατέ μου, νήσοι, και προσέχετε, έθνη. Διά
tempore stabit, dicit Dominus 58. 5 Qillus dein- χρόνου πολλού στήσεται, λέγει Κύριος. » Oις εξής
ceps et de gentibus pariter , et de Christo adjungil : όμου περί των εθνών και περί του Χριστού επιλέ
« Ecce dedi le in testamentum generis, in lucem γει· « Ιδού δέδωκά σε εις διαθήκην γένους, εις φως
gentium, ut sis in sillulein usque ad extren.1:0 η εθνών, του είναι σε σωτηρίαν έως εσχάτου της γης. »
terre 36. Celerium innumerabilia ipse quoque in- Μυρία δ' άν εύρους και αυτός δι' όλων των προφη
venies, quibus ea, que gentibus promissa sunt con- των κατεσπαρμένα έν επαγγελίαις των εθνών, άπερ
tinentur , per omnes prophetas dispersa , quibus επί του παρόντος ούτε αναλέγειν, ούτε ερμηνεύειν
S1ne in praesentia , neque colligendis, neque inter- καιρός, πλήν ικανά τυγχάνει και τα προτεθέντα πα
pretandis termpus adest , tametsi multa ad demon- ραστήσαι το προκείμενον. Τούτο δ' ήν τοίς εκ τερι
strandumid quod propositum est, in superioribus τομής μέγα έφ' εαυτοίς αυχούσι και σεμνυνομένοις,
habentur. Hoc autem ſuit ostendere eis , qui quo ως του Θεού μόνους αυτούς των λοιπών εθνών προτι
niam ex circumcisione sunt , seipsis valde glorian- μήσαντος , και μόνους των θείων επαγγελιών κατη
tur et stuperbiunt, quasi se unos Deus reliquis gen- ξιωκότος , επιδείξαι ώς ουδέν κρείττον παρά τους
tibus proposuerit, seque unos dignos existimaverit , λοιπούς άπαντας ιδίως αυτοίς εν ταις θείαις επήγ
quibus que futura erant, divinitus promitterentur, γελται υποσχέσεσιν. "Οτε τοίνυν απεδείχθη των θείων
nihil ipsis seorsum a ceteris omnibus, in divinis επαγγελιών τα έθνη κατηξιωμένα , φέρε λοιπόν ήδη
1 Psal. xcv, 7. 52 ibid. 10. • Zacli. Χιν. 16-19. 5* Isa. !8, ',2. 53 Isa. XL1 , 1. 85 ibid. 6.
105 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . II. 106
και το δι' ου τα έθνη της του Θεού κλήσεως και των A promissionibus esse prosmissum. Quando igitur de
θείων επαγγελιών τευξεσθαι λέγεται , θεασώμεθα . Γmonstratum est, gentes quoque divinoruto promis
Καλόν γάρ και την αιτίαν συνιδείν τήν τοις έθνεσι sorum beneficium esse consecutas, age jam dein .
τα αγαθά προξενήσειν λεγομένην. Τις δ' αν είη αύτη ceps quidnatin illud sit , ex quo gentes et vocalio
ή του Χριστού παρουσία, δι' ου και οι εκ περιτομής is bei et divinorum promissorum conmpotes fu
τηνέαυτών ομολογούσε γενήσεσθαι απολύτρωσιν; Δει- ture dicuntur , contemplemur. Pulchrunt enim
κτέον τοίνυν, ώς και η της των εθνών κλήσεως προσ- est causam cognoscere , que talia Ilona dicatur
δοκία ουδ' (1 ) ετέρα τιςυπηρχεν, ή αυτός ο Χριστός του esse gentibus conciliatura , quanam porro alia sit
Θεού, ου μόνον Ιουδαίοις , αλλά και πάσι τοις έθνεσι liae, quani Clhristi adventus ? per quemii quoque
Σωτήρ επιφανησόμενος. Xρήσομαι δε τα νύν ψιλαίς qui ex circumcisione sunt, Suarm futuram esse re
των προφητών μαρτυρίαις δίχα πάσης ερμηνείας , demptionem confidentur ? Est igitur demonstrandum
επί σχολής μέλλων εκάστην εις πλάτος διερμηνεύειν ' exspectationem vociationis gentium non aliam
επάν συν Θεώ τας περί των εθνών προρρήσεις συν- quampiamfuisse, quam 49 ipsum Clhristum Dei,
αγαγών ομού πάσας διερμηνεύειν μέλλουμι. qui non solum Judieis , sed etiam omnibus gentibus
Salvatorem se fuerit exbibiturus. Uiar vero nunc nudis proplietarum lestimoniis absque ulla in
Terpretatione, otio post liberiore unumquodque corum latius interpretaturus :quandoquidem , favente Deo,
ubiomnia quæ de gentibus prædicta sunt in unum coegero, ipsa hæc interpretari constitui.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'. B CAPUT II.
“Οπως οι αυτοί επί τη του Χριστού παρουσία, ρuemadmodum fidem fore , ut in adventu Christi ,
τη » του πάλαι παρ' Εβραίους μόνου γινωσκο- ejus Dei qui olian α Judais solis cognoscebatur,
μένου Θεού γνωσίν τε και ευσέβειαν, πάντατα cognitionem et cultum omnes gentes acciperent ,
έθνη μαθήσεσθαι προσθέσπιζον. vaticinali sunt.
ΙΒ'. Από του ψαλμού β'. – Δήλωσις επιβουλής XI. A psalmo n. - Declaratio insidiarum adversus
του Χριστού , και αυτός αναγορευόμενος Υιός Christum, ubi ipse Filius Dei appellatur, et gen
Θεού, κληρόν τε τα έθνη παρά του Πατρός les hereditalent a Patre accipit.
λαμβάνων.
« "Ινα τι έφρύαξαν έθνη, και λαοί έμελέτησαν Quare fremuerunt gentes , et populi meditati
κενά ; Παρέστησαν οι βασιλείς της γης, και οι άρ- sunt inania ? Astiterunt reges terre , et principes
χοντες συνήχθησαν επί το αυτό κατά του Κυρίου και convenerunt in unum, adversus Dominum, et ad
κατά του Χριστού αυτού, και και τα εξής : οίς επιλέ- versus Christurm ejus 51, 5 et que sequuntur ; qui
γει· « Κύριος είπε πρός μέ • Υιός μου εί σύ, εγώ bus adjungit : Dominus dixit ad ine : Filius meus
σήμερον γεγέννηκά σε. Αίτησαι παρ' εμού , και δώσω , es tu , ego hodie genui te . Postula a me , et dabo
σου έθνη κληρονομίαν σου, και την κατάσχεσίν σου • tibi gentes liareditatem tuam, et possessionem
τα πέρατα της γης. ) luam terminos lerræ 8 . )
ΙΓ'. 'Από του ψαλμού οα'. – Δήλωσις Χριστού βα- XIII. A psalmo LΧΧΙ. – Declaratio regni Christi ,
σιλείας και κλήσεως εθνών , και πασών των φυ el vocationis gentium , et omnium iribuun lerræ
λων της γης ευλογία. benedictio .
1 Ο Θεός , το κρίμα σου τώ βασιλεί δος και την « Deus, judicium tuum regi da , et justitiam
δικαιοσύνην σου το υιό του βασιλέως , κρίνειν τον tuam filio regis , judicare populum tuum 59, 5 et
λαόν σου, και και τα εξής, οίς επιλέγει· « Και κατα- que sequuntur ; quibus adjungit . « Ει domilia
κυριεύσει από θαλάσσης έως θαλάσσης, και από πο- bitur a mari usque ad mare , et a lumine usque
ταμού έως περάτων της οικουμένης. Και αύθις : ad lines orbis terre 60 . : Et rursus : « Οιnnes gen
• Πάντα τα έθνη δουλεύσουσιν αυτώ. Και πάλιν : 1es Servient ei 61 » Item : « Ει benedicentur in eo
• Εύλογηθήσονται εν αυτώ πάσαι αι φυλαί της γης, ones tribus terrie , omnes gentes beatificabunt
πάντα τα έθνη μακαριούσιν αυτόν. » Και επί τέλει eum 62 . » Ει in fine psalmi : « Ει replebitur 50
του ψαλμού: « Και πληρωθήσεται της δόξης αυτού majestate ejus omnis terra : fiat, fiat 63! »
πάσα ή γή · γένοιτο, γένοιτο ! »
ΙΔ'. Από του ψαλμούιζ'. Δήλωσις άσματος και- XIV. A psalmo xcy11 . - Declaratio cantici noti , et
νού, και βραχίονος Θεού , και του σωτηρίου brachii Dei, et salutaris ejus omnibus gentibus in
αυτού πάσι τοις έθνεσι φανέρωσις· σωτήριον dicalio : salutare autem filii nomen Hebraica voce
δε το του υιού όνομα Εβραίων δηλούται φωνή. demonstratur .
« 'Ασατε τω Κυρίω άσμα καινόν, ότι θαυμαστά < Canlale Domino canticum novum , quia mi
εποίησεν ο Κύριος. "Έσωσεν αυτόν ή δεξιά αυτού, και ο rabilia fecit Dominus. Salvum fecit euiti dextera
βραχίων ο άγιος αυτού , Έγνώρισε Κύριος το σωτήριον ipsius , et brachium sanctum ejus. Νοtum fecit
αυτού,εναντίον των εθνών απεκάλυψεν την δικαιοσύνην Dominus salutare suum, in conspectu gentium
αυτού, εμνήσθη του ελέους αυτού το Ιακώβ, και της revelavit justitiam suam ; recordatus est miseri
αληθείας αυτού του οίκω Ισραήλ : είδοσαν πάντα τα cordiae sue Jacob, et veritatis sue domui Israel :
" Psal. 1, 1 .2 . 38 ibid. 7- 8. 89 Psal. LAXI, 2-3: 6o ibid. 8. 61 ibid. 11. 1. ibid. 17. 63 ibid. 19.
(1) '. Forle oux. Edit . PATR.
PATROL . GR. XXII.
 107 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 103
viderunt omnes fines terre salutare Dei nostri , ju- Α πέρατα της γης το σωτήριον του Θεού ημών, αλα
bilate Domino omnis terra 66. Ει adjungit : « Com-. λάξατε τω Κυρίω, πάσα ή γή. 5 Και επιλέγει:
moveatur Imare et plenitudo ejus , orbis terrarum, « Σαλευθήτω η θάλασσα, και το πλήρωμα αυτής,
et omnes qui habitant in eo. Flumina plaudent η οικουμένη και πάντες οι κατοικούντες εν αυτή.
manu simul , montes exsultabuilt a facie Domini, Ποταμοί κροτήσουσι χειρί επί το αυτό τα όρη
quoniam venit judicare terram : judicabit orbem αγαλλιάσονται από προσώπου Κυρίου, ότι έρχεται
terræ in justitia , et populos in æquilate 65 . , κρίναι την γην κρινεί την οικουμένην εν δικαιο
σύνη, και λαούς εν ευθύτητι. )
XV. A Genesi. - Quod ubi defecerit regnum Ju- ΙΕ'. 'Απο της Γενέσεως. - Ως μετά την έκλειψιν
dæorum , ipse Christus adveniens gentium erit της βασιλείας των Ιουδαίων, αυτός ο Χριστός
exspectatio , επιστάς ή των εθνων γενήσεται προσδοκία.
« Non deficiet princeps de Juda , neque dux de « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, ουδε ηγούμενος
femoribus ejus , donec veniat cui repositum est , εκ των μηρών αυτού , έως αν έλθη η απόκειται, και
et ipse erit exspectatio gentium 66. ) αυτός προσδοκία εθνών. )
XVI. A Sophonia. – Declaratio adventus Christi , IC". Από του Σοφονίου. Δήλωσις επιφανείας
el sublationis cultus simulacrorum , et gentium B Χριστού , και καθαιρέσεως ειδωλολατρείας, και
erga Deum pietatis. των εθνών εις Θεόν ευσεβείας.
1 Adveniet Dominus super eos , et perdet omnes « Επιφανήσεται Κύριος επ' αυτούς , και εξολο
deos gentium, et adorabunt eum, unusquisque de θρεύσει πάντας τους θεούς των εθνών, και προσκυ
loco suo , omnes insulæ gentium 67. , νήσουσιν αυτώ, έκαστος εκ του τόπου αυτών, πάσαι
αι νήσοι των εθνών.
XVII. A6 eodem. – Declaratio diei resurrectionis ΙΖ'. Από του αυτού, – Δήλωσις ημέρας αναστά
Christi , iten gentium congregatio , omniumque σεως Χριστού, και εθνών συναγωγή , πάντων
hominum agnilio Dei, el modus unus pietalis : τε ανθρώπων επίγνωσις Θεού , και τρόπος εις
el quod Æthiopes sacrificia illi offerent. ευσεβείας και ως Αιθίοπες θυσίας αυτή προσ
οίσουσιν .
• Idcirco exspecta me , dicit Dominus , in diem « Διά τούτοαπόμεινόν με, λέγει Κύριος, εις ήμέραν
resurrectionis mese in testimoniura : 51 quia judi- αναστάσεώς μου εις μαρτύριον · διότι το κρίμα μου
cium meum ad congregandas gentes , ut admittam είς συναγωγάς εθνών , του εισδέξασθαι βασιλείς του
Teges , et elfundam Super eos jram meam, omnem εκχέαι επ' αυτούς την οργήν μου, πάσαν οργήν θυμού
iram furoris mei : quoniam in igne emulationis c μου · διότι εν πυρί ζήλου μου καταναλωθήσεται πάσα
meae consumelur Of!inis terra , quia tunc conver - η γη ότι τότε μεταστρέψω επί λαούς γλώσσαν, εις
tam in populos linguam , in generationem ejus, ut γενεάν αυτής, του επικαλείσθαι πάντας το όνομα Κυ
invocent omnes nomen Domini, ad serviendum ei ρίου του δουλεύειν αυτώ υπό ζυγόν ένα εκ περάτων
sub jugum unum : a finibus luviorum Ειhiopie ποταμών Αιθιοπίας οίσουσι θυσίας μου. )
ferent sacrificia mihi 68. 5
ΧVΙΙΙ. Α Zacharia. – Declaratio Christi adventus, IN . Από του Ζαχαρίου. - Δήλωσις Χριστού
el quod mullæ gentes ad eum confugient, quodque παρουσίας, και πολλών εθνών επ' αυτών και
erunt Domino ex gentibus constituendi populi. ταφυγή, και ώς έσονται τω Κυρίω εξ εθνών
συστησόμενοι λαοί.
Gaude et lætare, filia Sion, quia ecce ego ve • Τέρπου και ευφραίνου, θύγατερ Σιών, διότι ιδού
mio, et habitabo in medio tui, dicit Dominus : et έρχομαι, και κατασκηνώσω εν μέσω σου, λέγει Κυ
confugient gentes muite ad Dominum in die illa , ριος και καταφεύξονται έθνη πολλά επί τον Κύριον
et erunt ei in populum : el habilabuni in medio εν τη ημέρα εκείνη, και έσονται αυτώ εις λαόν και
.tui, et cognosces quod Dominus omnipotens misit κατασκηνώσουσιν εν μέσω σου, και γνώση, ότι Κύ
me ad te 69. 0 Dριος παντοκράτωρ εξαπέστειλε με προς σέ. »
γενέσεως Χρι
XIX. A6 Ιοαια. – Declaratio ortus Christi, qui sit 1Θ . Από του Ησαΐου. - Δήλωσις υσομέν
et radice Jesse proditurus , et vocatio per illum στου, εκ ρίζης Ιεσσαί προελε ου , και
omnium gentium . κ.λησις δι' αυτού πάντων των εθνών.
• Egredietur virga de radice Jesse, et los de ra- ' 'Εξελεύσεται ράβδος εκ ρίζης Ιεσσαί, και ανακαι
dice ascendet, et requiescet super eum Spiritus εκ της ρίζης αναβήσεται, και αναπαύσεται επ' αυ .
Bei 78, et que sequuntur , quibus adjungit : « Ει τον Πνεύμα του Θεού, ν και τα εξής: οίς επιλέγει
«crit in die illa radix Jesse, et qui suscitatur utim- « Και έσται εν τη ημέρα εκείνη η ρίζα του Ιεσσαί,
peret gentibus.; in eo gentes sperabunt" . ) και ο ανιστάμενος άρχειν εθνών επ' αυτώ έθνη
ελπιούσιν. )
ΧΧ. Αb eodent, - Declaratio Christi adventus, el K '. 'Απο του αυτού. - Δήλωσις Χριστού παρου
beneficii quo per illum aficienda sunt omnes σίας και της δι' αυτού γενομένης εις πάντα τα
έθνη ευεργεσίας.
• «gentes.
Ecce puer meus, suscipiam eum : electus nieus, « Ιδού, ο παίς μου, αντιλήψομαι αυτού και εκλέ
66 Psal. XCνι, 1 -4. ibid. 7 -9. 66 Gen. ΧLΙΣ, 10. 67 Sophon. II, 11. 68 Sophon. 1, 8 -10. * Zach.
11, 10 , 70 Isa. XI, 1 -2 . 18 ibid. 10.
109 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . II. 10
κτός μου, προσεδέξατο αυτόν η ψυχή μου. "Έδωκα A admisit eum apud se anima mea : dedi spirituru
το πνεύμα μου επ' αυτόν, και κρίσιν τοις έθνεσιν meum super eum, et judicium gentibus proferet :
έξοίσει. Ού κεκράξει,
τ ουδε ανήσει, ουδε ακουσθήσεται non clamabit, neque remillet , neque audietur foris
έξω ή φωνή Χινον υφόμενον
έξω ή φωνή αυτού· κάλαμον συντεθλασμένον ού κατ- Vox ejus : calamum collabefactatum non franget ,
εάξει , και λίνον τυφόμενον ού σβέσει, αλλ' εις αλή- et lignum fumigans non exstinguet, sed in veritate
θειαν εξοίσει κρίσιν αναλάμψει, θρα
και ουου θραυσθήσε
ει, και - proferet judicium : resplendebit, et non frangetur ,
ται, έως Θή επί της γης κρίσιν· και επί τω ονόματι donec ponat in terra judicium : et in nomine eius
αυτού έθνη ελπιούσιν. 5 Και εξής επιλέγει « Εγώ gentes sperabunt 72 ; » ac deinceps adjungit : Ego
Κύριος ο Θεός εκάλεσα σε εν δικαιοσύνη, και κρα- Dominus Deus vocavi te in justitia , el apprehen
τήσω της χειρός σου, και ενισχύσω σε · και έδωκά σε dam manum tuam, et confirmabo te, et dedi te in
εις διαθήκην γένους, εις φώς εθνών, ανοίξαι οφθαλ- testamentum 52 generis, in lucem gentium. u:
μούς τυφλών, εξαγαγείν εκ δεσμών δεδεμένους και aperires oculos cecorum, et de vinculis educeres
εξ οίκου φυλακής καθημένους εν σκότει. Εγώ Κύ- vinclos, et de domo carceris, sedentes in tenebris ,
ριος ο Θεός, τούτό μου έστιν όνομα, την δόξαν μου Ego Dominus Deus, hoc meum est nomen, gloriam
ετέρω ου δώσω, ουδέ τάς αρετάς μου τοϊς γλυπτοίς: meam alieri non dabo, neque virtules meas sculpti
τα απ' αρχής, ιδού ήκασι καινά & νυν αναγγελώ, Β libus, que ab initio erant , ecce venerunt : nova qua
και προ του αναγγείλαι εδηλώθη υμίν. και nunc annuntio , antequam nuntiaverim , indicata sunt
vobis 73. ,
ΚΑ'. Από του αυτού, – Δήλωσις Χριστού και ΧΧΙ. Αb eodem, - Declaratio Christi tum ortus
γενέσεως και κλήσεως εθνών . lum vocationis gentium .
• Ακούσατέ μου, νήσοι, και προσέχετε, έθνη: Διά « Audite me, insulae, et altendite, gentes : per
χρόνου πολλού στήσεται, λέγει Κύριος: εκ κοιλίας tempus multum consistet, dicit Dominus : ab utero
μητρός μου εκάλεσε το όνομά μου ως μάχαιραν matris mee vocavit nomen meum, et posuit o3
οξείαν, και υπό την σκέπην της χειρός αυτού έκρυψε meum quasi gladium acutum, et sub tegumento
με έθηκε με ώς βέλος εκλεκτόν, και εν τη φαρέτρα manus sue occultavit me : posuit me quasi sagit
αυτού εσκέπασέ με . Καιεπιλέγει εξής: • Ιδού δέδωκά tam electam, et in pharetra sua protexit me 7%. »
σε εις διαθήκην γένους, εις φώς εθνών είναι σε εις Et adjungit deinceps : Ecce dedi te in testamen
σωτηρίαν έως εσχάτου της γης. ) lum generis , in lucem gentium , ut sis in saluteni,
usque ad extremum terræ 75 . ,
ΚΒ'. 'Απο του αυτού. - Χριστού παρουσίας δή- XXII. Ab eodem. - Christi adventus significatio
λωσις, και κλήσεως εθνών. ct υocationis gentium.
« Ουτω λέγει Κύριος, ο δυσάμενος σε ο Θεός Ισ- « Sic dicit Dominus, qui liberavit de Deus Israel:
ραήλ: Αγιάσατε τον φαυλίζοντα την ψυχήν αυτού, sanctificate eum qui negligit animam suam, qui
τον βδελυσσόμενον υπό των δούλων των αρχόντων: albominabilis est gentibus, servis principum : reges
βασιλείς όψονται αυτόν, και αναστήσονται άρχοντες, videbunt eum, et surgent principes, et adorabunt
και προσκυνήσουσιν αυτώ, και και τα εξής: οίς επιλέγει: eum 76 , et quae sequuntur ; quibus adjungit :
« Καιρώ δεκτό επήκουσά σου, και εν ημέρα σωτηρίας « Tempore accepto audivi te, et in die salutis ad
εβοήθησά σου και έδωκά σε εις διαθήκην εθνών, του juvi te : et dedi te in testamentum gentium, u2
καταστήσει την γην, και κληρονομήσαι κληρονομίας constitueres terrain, el consequereris hereditales de
ερήμους, λέγοντα τοις εν δεσμούς, 'Εξέλθετε και sertas, et diceres iis qui in vinculis sunt, exite :
τοις εν τω σκότει ανακαλυφθήναι» και εν πάσαις ταϊς et iis qui in tenebris , ut in lucem prodeant : et in
οδούς βοσκηθήσονται, και εν πάσαις ταις τρίβους ή omnibus viis pascentur, et in omnibus semitis pa
νομή αυτών. Ου πεινάσουσιν , ουδε διψήσουσιν, ουδε stio eorum; non esurient neque silient, neque
πατάξει αυτούς καύσων, ουδε ήλιος, αλλ' ο ελεών πα- perculiet eos estus, neque sol, sed qui miseretur,
ρακαλέσει, και διά πηγών υδάτων άξει αυτούς και D consolabitur : et per fontes aquarum ducet eos, et
θήσω πάν όρος εις οδών και πάσαν τρίβον εις βό- ponarm omnem montemin viam, et omnem sermi
σκημα αυτούς. Ιδού ούτοι πόρρωθεν ήξουσιν, ούτοι 1amin pabulum eis : Ecce hi de longinquis venient
από βορρά και θαλάσσης , άλλοι δε εκ γης Περσών. illi ab aquilone et mari, alii vero ex terra Persa
Ευφράνθητε, ουρανοί, και αγαλλιάσθω η γη. Ρηξά- rum. Lelamini, coli, et exsullel terra. Erum
τωσαν τα όρη ευφροσύνην, ότι ελέησεν Κύριος τον pant montes in letitiam, quoniam misertus est
λαόν αυτού, και τους ταπεινούς του λαού αυτού παρ Dominus populi sui, et humiles populi sui conso
εκάλεσεν . latus est ? . ,
ΚΓ'. Τού αυτού. - Δήλωσις Χριστού και κλήσεις 53 ΧΧΙΙΙ. Αb eodem. – Declaratio Christi, et voca
εθνών . tio gentium .
« Προσέχετε τους ώσιν υμών, και επακολουθήσατε | Attendite auribus vestris, et sectamini via3
ταις οδούς μου· έπακούσατέ μου, και ζήσεται εν meas, et audiet me, et vivet in bonis anima vestra,

11 Isa. YLI, 1 -4. 18 ibid. 6-9 . * Isa . XLIX, 1 -2. 18 ibid . 6. * 10: 3, 7 . 11 ibid. 8-13.
 141 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 119
cl cendam νο!:is Testamentum seinpilernum, san- Α αγαθοίς η ψυχή υμών, και διαθήσομαι υμίν διαθήκην
cta David fidelia . Ecce lestinoniam gentibus dedi αιώνιον, τα όσια Δαβίδ τα πιστά. Ιδού μαρτύριον
eum, principen) ct imperantem gentibus. Gentes έθνεσι δέδωκα αυτόν , άρχοντα και προστάσσοντα έθνε
quo non noverunt te , invocabunt te : et populi qui σιν. "Έθνη α ουκ οίδασιν σε , επικαλέσονται σε , και
nesciunt le, ad te confugient propter Do:i.inuτη λαοί οί ουκ επίστανται σε, επι σε καταφεύξονται,
Deum tuum, sanctum fuum Israel, quoniam glori- ένεκα Κυρίου του Θεού του αγίου σου Ισραήλ, ότι
ficavit te.785 Quando ergo ab iis quoque didicinmus εδόξασέν σε. : Και διά τούτων ούν μεμαθηκότες, ως
Christi adventurm preparari, ut non solis Judeis, ή του Χριστού παρουσία ου μόνους Ιουδαίοις, αλλά
sed omnibus gentibus salutaris forel : age tertium και πάσι τοις έθνεσι σωτήριος έσεσθαι προηυτρεπί
quoque illud ostendamus, quemadmodumin adventu ζετο, φέρε και το τρίτον αποδείξωμεν, όπως κατά
ejus , non solum meliora gentibus per Prophetas τους της επιφανείας αυτού χρόνους ου μόνον τα χρη
nuntiabantur, sed etiam iis qui ex circumcisione στότερα τοις έθνεσι προεφητεύετο, αλλά και τους εκ
sunt contraria. Siquidem plane ruinam, et reje- περιτομής τα εναντία. Διαρρήδην γούν απόπτωσιν
ctionem Judaicae geritis futuram , propter eorum και αποβολής του Ιουδαίων έθνους, διά τήν εις Χρι
erga Christum incredulitatem, oracula que apud στον απιστίαν αυτών, έσεσθαι , τα παρ' αυτοίς λόγια
ipsos habentur , pronuntiant : ut jam non equales B προαγορεύει, ως μηκέτι ίσους ημάς αυτούς, αλλά και
nos eis, sed etiam longe superiores videalnur. Ce- κρείττους αυτών εκ περιουσίας αναφαίνεσθαι. Και
terum nunc quoque itar nudis Prophetarum locis, νύν δε χρήσομαι ψιλαις ταις των προφητών παραθέ
nec ea ullo modo contemplabor , cum propter eo - σεσι, δίχα πάσης της εις αυτές θεωρίας, διά τε το
rumdem perspiciuitatem, tum quod liberiore olio, σαφές αυτών, και διά το μέλλειν επί σχολής πλη
plenissimam eorum expositionem edituri sumus. ρεστάτην αυτών ποιήσασθαι την εξέτασιν.
CAPUT III. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.
Quemadmodumin vocatione gentium, φuo per Chri- "Όπως επί τητων εθνών κ.λήσει, τη δια του Χρι
slum facienda eral, Judæorum gentem a rilu pro στου γενομένη, απόπτωσις έμελλεν έσεσθαι,
prio , cultuque Dei cadere oportebat. της κατά Θεόν ευσεβείας των Ιουδαίων έθνει.
ΧΧΙV. Λh Jeremia, -- Declaratio rejectionis gentis KΑ'. Απότου Ιερεμίου. – Δήλωσις αρνήσεως του
Judoorum, et αιίοpίionis gentium loco eorum. Ιουδαίων έθνους , και της αντ' αυτών είσποιή
σεως των εθνών.
• Haec dicit Dominus : State in viis , et videte, Τάδε λέγει Κύριος: Στητε εν ταις οδοίς,και ίδετε ,
et rogate semitas Domini sempilernas, et videtec και ερωτήσατε τρίβους Κυρίου αιωνίους και ιδετε
quenalu sit via bona, et ambulate in ea, et inve - ποία εστίν η οδός ή αγαθή, και βαδίζετε εν αυτή,
nielis purgationem animis vestris . Ει dixerunt : και εύρήσετε αγνισμόν ταϊς ψυχαίς υμών. Και είπαν
HOn ambulabimus, Constitui super vos specula- Ου πορευσόμεθα. Καθέστακα εφ' υμάς σκοπούς,
tores, audite vocern tube ; el dixerunt : non audie· ακούσατε της φωνής της σάλπιγγος , και είπαν : Ουκ
mus. 54 dcirco audierunt gentes, et qui pascunt άκουσόμεθα. Διά τούτο ήκουσαν τα έθνη, και οι ποι
greges in eis. 79.1 μαίνοντες τα ποίμνια εν αυτοίς. »
ΧΧV. Ab eodem. - Pietalis gentium declaratio, et KE'. Από του αυτού. - Της των εθνών ευσεβείας
gentis Judaicæ impielalis accusatio, et prædictio δήλωσις, και της του Ιουδαίων έθνους δισσε
maloruill , que post Christi adventum invasura Θείας κατηγορία. Πρόόόησις δετων μετάτην του
erant eos . Χριστού παρουσίαν μετελθόντων αυτούς κακών.
« Domine, fortitudo nmea, et auxilium meum, et « Κύριε, ισχύς μου και βοήθειά μου , και κατα
refugium meum in die malorum. Ad te gentes ve- φυγή μου εν ημέρα κακών, πρός σε έθνη ήξουσιν απ'
aient , ab extreno terre, el dicent : Vere falsa pos εσχάτου της γης, και έρoυσιν· Ως ψευδη έκτησαντο
sederunt patres nostri simulacra , et non est in eis οι πατέρες ήμών είδωλα, και ουκ έστιν εν αυτοίς
utilitas : si faciet sibi homo deos, et hi non sunt η ωφέλεια: ει ποιήσει εαυτό άνθρωπος θεούς, και ούτοι
dii. Ιdcirco ego oslendarm eis in tempore Mioc : Πο- ουκ εισί θεοί. Διά τούτο ιδού εγώ δείξω αυτοίς εν τω
Lanm faciam eis manum meani, et virtutem mearn, καιρώ τούτω, γνωριώ αυτοίς την χείρα μου και την
et cognoscent, quod nomen nihi Dominus. Pecca- δύναμιν μου και γνώσονται, ότι όνομά μοι Κύριος.
tum Juda scripίum est stylo ferreo in ungue ada- Αμαρτία Ιούδα έγγέγραπται εν γραφή εν όνυχι
mantino, exaratum super latitudine cordis eorum. αδαμαντίνη, έγκεκoλαμμένη επί του στήθους της
Cumrecordata fuerint nemora eorum in ligno con- καρδίας αυτών, ηνίκα άν μνησθώσιν τα άλση αυτών
dense, et in coilibus excelsis,et montibus,in agro . επί ξύλου δασέως και επί βουνών μετεώρων, και
Fortitudinem tuam, et iliesauros tuos in directio- ορέων εν αγρώ. Ισχύν σου και θησαυρούς σου εις
nem dalbo , et excelsa tua, propter peccata tua, in προνομήν δώσω, και τα υψηλά σου διά τας αμαρτίας
omnilius finibus fuis : et relinqueris sola , et hu- σου τας εν πάσι τοις ορίοις σου και αφεθήση μόνη ,
miliaberis ab creditate tua, quam dedi tibi, et και ταπεινωθήση από της κληρονομίας σου, ής έδωκά
servire 1e faciam inimicis fuis in terra, quam non σου και καταδουλώσω σε τους εχθρούς σου εν τη γη
16 Isa, LV, 3. 5. * Jer. VI, 16-18.
113 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. II .
Αν ουκ έγνως · ότι πυρ εκκέκαυται εν τώ θυμό μου , A nosti : quoniam ignis incensus est in furore nmeo,
έως αιώνος καυθήσεται.» usque in æternum ardebil 80. ,
κη . Απο του 'Αμώς. – Τα περί της εις πάντα τα XXVI. Ab Amos. - De dispersione gentis Judairo
έθνη διασποράς του Ιουδαίων έθνους, και περί in omnes gentes, el de renovatione adventus, el
της ανανεώσεως της Χριστού παρουσίας και regni Christi, el de vocatione omnium gentium ,
βασιλείας, και της επ' αυτή γεγενημένης της quæ in eo facla est.
των εθνων απάντων κλήσεως.
• Ιδού εγώ εντέλλομαι, και λικμήσω εν πάσι τοις « Ecce ego mando, et ventilaboin omnibus gen
έθνεσι τον οίκον Ισραήλ, όν τρόπον λικμάται εν τω tibus domum Israel, quemadmodum ventilatur in
λικμώ, και ου μη πέση συντριμμα επί την γην : vanno, et non cadet contritio in terram; gladio
δομφαία τελευτήσουσι πάντες οι αμαρτωλοί του morientur omnes peccatores populi mei, qui dicunt .
λαού μου, οι λέγοντες· ου μή εγγίση ουδε μή έλθη Νοn appropinquabunt, neque venient, super nos
εφ' ημάς τα κακά. Εν τη ημέρα εκείνη αναστήσω nmala : in die illa suscitabo tabernaculum David,
την σκηνήν Δαβίδ την πεπτωκυίαν, και ανοικοδομήσω quod cecidit : et instaurabo que ceciderunt ex
τα πεπτωκότα αυτής , και τα κατεσκαμμένα αυτής eo, el que diruta sunt ejus suscitabo, et instau
αναστήσω, και ανοικοδομήσω αυτήν, καθώς αι ημέ- B ratio illud sicut dies seculi, ut exquirant me, qui
ρας του αιώνος, όπως εκζητήσωσι με οι κατάλοιποι reliqui sunt ex luorminibus, et omnes gentes , Super
των ανθρώπων και πάντα τα έθνη, εφ' & επικέκληται quas invocatum est nomen meum super eas : dicit
το όνομά μου επ' αυτά, λέγει Κύριος ο ποιών Dominus, qui facit nec omnia 81 . »
ταύτα.
KZ'. 'AXO TOŪ Meyalov , -- Kurnyropia tōr doyor 55 XXVII. A Michoa - Accusatio magistratuum
των του Ιουδαίων έθνους, και δήλωσις έρη gentis Judæorum , el significatio desolalionis me
μώσεως της μητροπόλεως αυτών, επιφάνειά τε tropolis eorum , adventusque Christi , el domus
Χριστού και οίκου Θεού της Εκκλησίας αυτού , Dei, quæ est Ecclesia ejus , verbique, ei legis pro
λόγου τε και νόμου πρόσοδος και των εθνών gressio , el gentium cunclarum vocatio .
απάντων δήλωσις .
« Ακούσατε δή ταύτα οι ηγούμενου οίκου Ιακώβ, « Audite nunc demum hac , qui praestis dormui
και οι κατάλοιποι οίκου Ισραήλ, οι βδελυσσόμενοι Jacob, et qui reliqui estis ex domo Israel, qui abo
κρίμα, και πάντα τα ορθά διαστρέφοντες, οι οικο - Minamini judicium, et omnia recta pervertilis, qui
δομούντες Σιών εν αιμασι, και Ιερουσαλήμ εν αδι- edificatis Sion in sanguinibus , el Jerusaleminin
κίαις . Οι ηγούμενοι αυτής μετά μισθού απεκρίναντο, justitis, qui ei praesunt, cum muneribus judicave
και οι προφήται αυτής μετά αργυρίου εμαντεύοντο, C runt, et sacerdoles ejus cum mercede responde
και επί τον Κύριον επαναπαύοντο , λέγοντες · ουχί runt , et proplhele ejus cum argento divinarunt, et
Κύριος μεθ' ημών έστιν ; ου μή επέλθη εφ' ημάς super Dominumrequieverunt, dicelites : Νonne bo
κακά. Διά τούτο δι' υμάς Σιών ως αγρός αροτρια- minus nobiscum est ? non venient super n0s mala.
βήσεται , και Ιερουσαλήμ ως οπωροφυλάκιον έσται, Idcirco propter vos, Sion quasi ager arabitur , et
και το όρος του οίκου εις άλσος δρυμού. Και Jerusalem quasi poimorum custodia erit , et no18
έσται επ' εσχάτου των ημερών εμφανές το όρος domus Dei in nemus silve. Ει erit in novissinio
Κυρίου , έτοιμος επί τας κορυφές των ορέων και dierum, manifestus mons Domini, paratis Super
μετεωρισθήσεται υπεράνω των βουνών, και σπεύσου - vertices montium, et extollelur super colles , et fe
σιν επ' αυτο λαοί, και πορεύσονται έθνη πολλά, και stinabunt ad illum populi, et ilburnt gentes multe, et
έρούσι • Δεύτε , και αναβώμεν εις το όρος Κυρίου , dicent : Venile, ascendanus in nionlem Domini , e!
και εις τον οίκον του Θεού Ιακώβ, και δείξουσιν in domum Dei Jacob, et ostendent nobis viam ejtis ,
ημίν την οδών αυτού, και πορευσόμεθα εν ταις τρί- el ambulabimus in semilis ejus , quoniam ex Sion
βους αυτού, ότι εκ Σιών εξελεύσεται νόμος, και λό- egredietur lex , et verbum Domini de Jerusa
γος Κυρίου εξ Ιερουσαλήμ.» len 82. )
ΚΗ'. Από του Ζαχαρίου, - Δήλωσις περί Χριστού ΧΧVΙΙ. Α Zacharia. - Declaratio de Christi ad
παρουσίας, και της των Ιουδαίων πολεμικής ventu , el Judæorum bellici apparaius pernicies ,
παρασκευής όλεθρος , εθνων τε ειρήνη και gentiumque paxε1τ, el. regnum Domini usque ad ler
βασιλεία Κυρίου μέχρι των περάτων της οι
κουμένης . .
« Χαίρε σφόδρα , θύγατερ Σιών, κήρυσσε, θύγατερ Gaude vehementer , filia Sion , prædica , lilia
Ιερουσαλήμ: ιδού ο βασιλεύς σου έρχεται σου δίκαιος Jerusalem : ecce Rex tuus venit tibi justus , et
και σώζων, αυτός πράος, και επιβεβηκώς επί υπο- Salvator : ipse nmansuetus, et sedens super jumen
ζύγιον , και πώλον νέον, και εξολοθρεύσει άρματα εξ ιο , et pullo adolescenle , et perdet currus ex
Εφραίμ, και ίππον εξ Ιερουσαλήμ και εξολοθρεύ- Ephrem, et equum ex Jerusalem: et perdel ar
σει τόξον πολεμικών , και πλήθος ειρήνης εξ εθνών: cum bellicum, et abundantia pacis ex gentibus : el
και κατάρξει από θαλάσσης έως θαλάσσης, και από principalun obtinellit a mari usque ad are , cd 4
ποταμών δι' εκβολών γης. ) fluminibus per exporrectiones lerræ 43.
66 Jer Χν1, 19-21, XV1, 1 -4 51 Arnos IX, 9-12. 81 Mich. 11, 9-12 ; IV, 1 -2. 63 Zach. IX, 9-10.
 15 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 316
ΧΧΙΧ . Α Malachia. – Recusatio gentis Judaica , el A KΘ . Από του Μαλαχίου. - Παραίτησις του Ιου
corporalis ipsorum ex lege Mosis adoraiionis re δαίων έθνους , και της κατά τον Μωσέως νόμο»
jectio, spirituali introducta in omnes gentes ado σωματικής αυτων θρησκείας άρνησης , της διά
ratione per Christum . Χριστού πάσι τοίς έθνεσι παραδοθείσης πνευ.
ματικής λατρείας.
56 . Non est mea νoluntasin vobis, dicit Dominus « Ουκ έστι μου θέλημα εν ημίν, λέγει Κύριος
omnipotens, et sacrificium non suscipiam de mani- παντοκράτωρ, και θυσίαν ου προσδέξομαι εκ των
bus vestris ; quoniam ab ortu solis, et usque ad oc- χειρών υμών· διότι απ’ ανατολών ηλίου και μέχρι
casum, nomen meum glorificatum est in gentibus : δυσμών το όνομά μου δεδόξασται εν τοις έθνεσι, και
etin omniloco incensum offertur nomini meo , et εν παντί τόπο θυμίαμα προσάγεται τα ονόματι
hostia munda : quoniam magnum nomen meuin in μου, και θυσία καθαρά · διότι μέγα το όνομά μου εν
gentibus, dicit Dominus omnipotens, vos autem pro- τοίς έθνεσι, λέγει Κύριος παντοκράτωρ υμείς δε
fanalis illud 84 . ) βεβηλούτε αυτό. )
XXX . A6 Isaia. - Judaica gentis ruina , verbique Λ'. 'Απο του Ησαΐου. – Του Ιουδαίων έθνους
Dei , et legis πουα ejusque donuts divulgatio , et απόπτωσις λόγου τε Θεού, και νόμου καινού,
pietatis omnium gentium declaratio . οίκου τε αυτου φανέρωσις , και των εθνών
Β απάντων ευσεβείας δήλωσις.
• Relinquetur filia Sion ut umbraculumin vinea, • Εγκαταλειφθήσεται η θυγάτηρ Σιών ως σκηνή
et sicut fructuum custodia in cucumerario , sicuι εν αμπελώνι, και ώς οπωροφυλάκιον εν σικυηράτω,
in obsidione 83 . ac deinceps adiungit : ως πόλις πολιορκουμένη. 5 Και εξής επιλέγει : Πώς
Quomodo facta est meretrix civitas fidelis Sion ? in εγένετο πόρνη πόλις πιστή Σιών και εν ή δικαιοσύνη
qua justitia somnum cepil in ea, nunc autem in εκοιμήθη εν αυτή, νύν δε φονευται. 5 Και επί τούτοις
Cerfectores 86 ) Ει ad hoc : Erunt enim sicut « "Έσονται γάρ ώς τερεβινθος αποβεβληκυία τα φύλλα,
lerebinthus abjectis foliis, el sicut hortus aquam και ως παράδεισος ύδωρ μή έχων. Και έσται η ισχύς
non habens. Et erit fortitudo eorum , ut stipula αυτών ως καλάμη στυππίου, και αι εργασίας αυτών
stuppe, et questus eorum , ut scintille ignis : el ως σπινθήρες πυρός, και κατακαυθήσονται οι άνο
comburentur inioui , et peccatores simul , et non μου , και οι αμαρτωλοί άμα, και ουκ έσται ο σβέσων.)
crit qui exstinguat 87. » His omnibus adjungit : « Et Τούτοις άπασιν επιλέγει· « Και έσται εν ταις εσχά
erit in novissimis diebus manifestus mons Domini , ταις ημέραις εμφανές το όρος Κυρίου, και ο οίκος
et domus Dei in sumnois montium, et extolletur gr- του Θεού επ' άκρων των ορέων, και υψωθήσεται
per colles. Ει venient ad eum omnes gentes : et υπεράνω των βουνών. Και ήξουσιν επ' αυτό πάντα
ibunt gentes multae et dicent : Verite , ascendamus C τα έθνη και πορεύσονται έθνη πολλά, και έρoύσιν"
in montem Domini et in domum Dei Jacob : et Δεύτε , και αναβωμεν εις το όρος του Κυρίου, και εις
annuntiabit nobis viam suam, et ambulabimus in τον οίκον του Θεού Ιακώβ και αναγγελεί ημίν την
ea. Nam de Sion exibit lex, et verbum Donini de οδόν αυτού , και πορευσόμεθα εν αυτή . 'Εκ γάρ
Jerusalem: et judicabit inter gentes 88. » Σιών εξελεύσεται νόμος, και λόγος Κυρίου εξ Ιερου
σαλήμ, και κρινεί ανά μέσον των εθνών.»
XXXI. Ab eodem . - Sublatio gloriæ populi Judæo- AA'. Από του αυτού. - Καθαίρεσις της δόξης
ΛΑ'.
rum , el gentium conversio a simulacrorum cultu του Ιουδαίων λαου, και η των εθνών από της
in Deum universi, el dedesolatione Judaicarum ur. ειδωλολατρείας επιστροφή προς τον των όλων
bium , et de incredulitate eorum erga Deum . Θεόν, τά τε περί της ερημίας των Ιουδαϊκών
πόλεων, και περί της εις τον Θεόν απιστίας
αύτων .
cit Dominus Sabaoth : Et erit quemad- « Τάδε λέγει Κύριος Σαβαώθ και έσται ον τρό
αιodum si quis colligat spicamin convalle solida, et πον εάν τις συναγάγη στάχυν εν φάραγγι στερεά,
relicta in ea sit stipula , aut tanquam si bacce olive και καταλειφθή εν αυτή καλάμη, ή ως δώγες ελαίας
due vel tres in sumino sublimium, vel quatuor vel δύο ή τρείς επ' άκρου μετεώρων , ή τέσσαρες ή
quinque in ranis eorum relicte fuerint. Ηaec dicit D πέντε επί των κλάδων αυτών καταλειφθώσι. Τάδε
Dominus Deus Israel : Die illa confidens erit homo λέγει Κύριος ο Θεός του Ισραήλ: Τη ημέρα εκείνη
in eo, qui 5 fecit ipsum ; oculi autem ejus ad san- πεποιθώς έσται ο άνθρωπος επί τω ποιήσαντι αυτόν
ctumIsrael respicient, et noιι confidentin allaribus, οι δε οφθαλμοί αυτού εις τον άγιον Ισραήλ εμβλέ
neque in operibus manuum suarum, quae fecerunt ψονται και ου μή πεποιθότες ώσιν επί τοις βωμούς ,
digiti ipsorum : neque aspicient ligna, et abomina- ούτε επί τοις έργοις των χειρών αυτών, και εποίησαν
tiones suas die illa. Erunt civitates tue relicte , οι δάκτυλοι αυτών και ουκ όψονται τα δένδρα, ούτε
quemadmodum defecerunt Amorrhei el Evei a fa- τά βδελύγματα αυτών τη ημέρα εκείνη. "Έσονται
cie filiorum Israel, el erunt deserta : quoniam de- αι πόλεις σου εγκαταλελειμμέναι, όν τρόπον εγκατέ
Seruisti Deum Salvatorem tuum, et Domini Dei tui λιπον οι 'Αμορδαίοι και οι Ευαίοι από προσώπου
non recordatus es. Propterea plantabis plantatio - των υιών Ισραήλ και έσονται έρι μου διότι εγκατ
nem infidelem : quacunque autem die plantaveris , ελιπες τον Θεόν τον σωτηρά σου , και Κυρίου του
decipieris 89. , Θεού σου ουκ εμνήσθης. Διά τούτο φυτεύσεις φύ
τευμα άπιστον : τη δε ημέρα ή αν φυτευσης πλανηθήση. »
•• 1οlach.5, 10,11. 18!sa. 1, 8 • ibid. 21, 87 jbii. 31. 88 Isa. 1, 2-4. 89 Isa . VΙΙ, 5-10.
117 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . U . 118
ΛΒ'. Τού αυτού. - Δήλωσις καθαιρέσεως των Α ΑΧΧΙΙ. Αb eodem. - Ετροsilo eversionis . Iudaica
Ιουδαϊκών πόλεων και της των εθνών κατά Θεόν rum urbium, el gentium Ietitiα secundum Deum.
ευφροσύνης.
«Κύριεο Θεός μου, δοξάσω σε,υμνήσω το όνομά σου, « Domine Deus meus, glorificabo le, laudabo no
ότι εποίησας θαυμαστά πράγματα, βουλήν αρχαίαν, men tuum, quonianm fecistires mirabiles, consilium
αληθινήν. Γένοιτο, Κύριε, ότιέθηκας πόλεις εις χώμα, antiquum, verum. Fiat, Domine, quoniam posuisti
πόλεις οχυράς, του πεσείν αυτών τα θεμέλια.Τωνασε - civitates in tumulum, civitates munits, ut cadent
δων πόλις εις τον αιώνα ου μή οικοδομηθή · διά τούτο earum fundamenta. Impiorum civitas in eternum.
ευλογήσουσι σε. Εγένου γάρ πάση πόλει ταπεινή non edificabitur : propterea benedicet tibi populus.
βοηθός , και τοις αθυμήσασι δι' ένδειαν σκέπη. Και inops, et civitates hominum injurias ferentiuin be
ποιήσει Κύριος Σαβαώθ πάσι τοις έθνεσιν επί το όρος medicent tibi, Factus enim es omni civitati humili
τούτο, πίoνται ευφροσύνην, πίoνται οίνον, χρίσονται adjulor, et morore affectis propter indigentiam,
μύρον εν τω όρει τούτω. Παράδος ταύτα πάντα τοις protectio : et faciet Dominus Sabaothomnibus gen
έθνεσιν · ή γάρ βουλή αύτη επί πάντα τα έθνη » κατ- tibus in monte hoc, bibent letitiam, libent vinuin,
έπιεν ο θάνατος ισχύσας. 5 Και πάλιν · 'Aφείλεν ο ungentur unguento in monte hoc. Trade her om
Θεός πάν δάκρυον από παντός προσώπου, το όνειδος Β nia gentibus, consilium enim hoc in omnes gentes :
του λαού αφείλεν ο Θεός από πάσης της γης . Το γάρ devoravit mors invalescens 90 ,. Ει rursus : « Abs
tulit Deus omnem lacrymam ab omni facie, pro
στόμα Κυρίου ελάλησε ταύτα.»
brum populi abstulit Deus ab omni terra . Os enim .
Domini locutum est bæc ºs .,
ΛΓ'. Του αυτού, – Αγαθών επαγγελία τη πάλαι ΧΧΧΙΙΙ. Αb eodem. - Bonorum pronmissio ad olim
ερήμω εξ εθνών Εκκλησία , του τε Ιουδαίων desertain a gentibus Ecclesiam, et Judaice gentis
έθνους απόγνωσης και έλεγχος των αμαρτιών desperatio , et redargutio peccatorum eorum, et on
αυτών , και πάντων των εθνών κλήσεις. nium gentium vocatio .
« Μη μνημονεύετε τα πρώτα, και τα αρχαία μη συλ. « Ne recordanini prima, et antiqua ne compu
λογίζεσθε · ότι ιδού εγώ ποιώ καινά & νυν ανατελεί, και tale : quoniam ecce ego facio nova, que nunc orien:
γνώσεσθε αυτά και ποιήσω εν τη ερήμω οδον, και εν tur, et cognoscelis ea : et faciani in deserto viam
τη ανύδριο ποταμούς. Και ευλογήσει με τα θηρία του et ubi non est Aqua, luvios : et benedicent mhi
αγρού, σειρήνες και θυγατέρες στρουθών · ότι έδωκα Destige agri , sirenes et filise passerum : quoniam
εντη ερήμω ύδωρ ποτίσαι το γένος μου το εκλεκτόν, dedi in deserto aquam, ut potum darem generi meo
λαόν μου δν περιεποιησάμην τάς άφετάς μου δι- c electo, populo meo, quem acquisivi : virtutes meas
ηγείσθε . Ου νυν εκάλεσα σε Ιακώβ, ουδέ κοπιάσαι σε Marrare. 58 Νοιι nunc vocavi le, Jacob, neque la
εποίησα Ισραήλ. Ουκ ήνεγκάς μοι πρόβατα της ολο- borare le feci, Israel. Non obulisti mili pecudes
καρπώσεώς σου, ουδε εν ταις θυσίαις σου εδόξασάς holocausti lui, neque in sacrificiis tuis glorificasti
με· ουκ εδούλευσάς μοι εν δώρους, ουδε έγκoπόν σε me ; non servisti mihiin donis, nec labore te afeci
εποίησα εν λιβάνω, ουδε έκτήσω μοι αργυρίου θυ- in thure, neque comparasti milhi argento incensum,
μίαμα, ουδε στέαρ των θυσιών σου επεθύμησα, αλλ' neque adipein victimarum tuarum concupivi , sed
εν ταίς αμαρτίαις σου και εν ταις αδικίαις σου προ- in peccatis fuis, et in injustitiis fuis prefusi tibi 15.
εστην σου. » Και εν τοις εξής φησιν : Επιστράφητε Ει in sequentibus ait : « Convertimini ad me, ct
πρός με, και σωθήσεσθε οι απ' εσχάτου της γης. salvi eritis , qui venitis ab extreino terre. Ego sum,
Εγώ είμι , και ουκ έστιν άλλος κατ' έμαυτού ομνύω, et non est alius, per me ipsum juro : vere exibit de
ή μηνεξελεύσεται εκ του στόματός μου δικαιοσύνη . ore meo justitia. Verba mea non revertentur : quo
Οι Λόγοι μου ουκ αποστραφήσονται ότι εμοί πάν niam mihi omne genu curvabitur , et jarabit omnis
γόνυ κάμψει, και ομείται πάσα γλώσσα τον Θεόν τον lingua Deum verum, dicens : Justitia et gloria ad
αληθινόν , λέγων· Δικαιοσύνη και δόξα προς αυτόν eum veniet, et erubescent omnes, qui disjungunt
ήξει, και αίσχυνθήσονται πάντες οι διορίζοντες εαυ- D seipsos a Domino 93 .
τους από του Κυρίου. »
ΛΔ'. Τού αυτού. – Δήλωσις της του Χριστού εις ΧΧΧΙV. Αb eodern , - Declaratio Christi ad homi
ανθρώπους παρουσίας. Και έλεγχος του Ιου - nes adventus, el redargutio gentis Judworum, et
δαίων έθνους, και τοις έθνεσιν άπασιν αγαθών cunctis gentibus promissio bonorum.
επαγγελία.
• Ούτω λέγει Κύριος · Ποίον το βιβλίον τούτο του « Sic dicit Dominus, quis est hicliber repudii
αποστασίου της μητρός υμών, ενώ εξαπέστειλα αυ- matris vestre, in quo emisi eam ? aut cui debitori
τήν; ή τίνι υπόχρεο πέπρακα υμάς ; Ιδού ταϊς vendidi vos ? ecce peccatis vestris vendili estis, et
αμαρτίαις υμών επράθητε, και ταϊς ανομίαις υμών iniquitatibus vestris emisi matrem vestram : quo
εξαπέστειλα την μητέρα υμών· διότι ήλθον , και ουκ niam veni, et non erat homo : vocavi et non eral
ήν άνθρωπος • εκάλεσα, και ουκ ήνουπακουσόμενος, o qui audiret 96; » et reliqua. Quibus adjungit : Am
και τα εξής: οίς επιλέγει · « Οι πορευόμενοι εν σκότει, bulantes intenebris, et non est eis Iux : confidile in

•lsa. ΧΣv, 1 8 . 11 Ιbid. 8. 91 Jsa, XL1, 18-24, 98 Isa. XLV, 22 -25 , 25 Ιsa. L , 1,2.
 119 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. L'ARS II. - APOLOGETICA . 100
Tonine Domini , et innilinini Deo Vestro : ecce A και ουκ έστιν αυτοίς φώς · πεποίθατε επί τω ονόματι
omnes vos ignem incendiiis, corroboratis flammam : Κυρίου , και αντιστηρίσασθε επι τω Θεώ υμών. Ιδού
Enibulate linine ignis vestri, et lamma quam ac - πάντες υμείς πυρ καίετε και κατισχυσατε φι
cendislis. Propter ne facta sunthæc vobis, in tri πορεύεσθε το φωτί του πυρός υμών, και τη φλογή
stitia dormietis 8, el que sequuntur ; quibus ad- ή έξεκαύσατε. Δι' εμέ εγένετο ταύτα υμίν εν λύπη
jungit : • Audite nie, udite me : populus meus et κοιμηθήσεσθε , και τα εξής: οίς επιλέγ :ι. 'Ακούσατε
reges, ad me autres intendite : quoniam lex a ne μου, ακούσατέ μου » λαός μου, και οι βασιλείς , πρός με
€gredietur, el judiciuni meum in lumen gentium : ενωτίσασθε, ότι νόμος παρ' εμού εξελεύσεται, και η
appropinqual cilo justilia mea, et egredietur quasi κρίσις μου εις φώς εθνών. Εγγίζει ταχύ ή δικαιο
lux s:litare ment, et in brinclium leum gentes σύνη μου , και εξελεύσεται ως φώς το σωτήριόν μου,
sperabunt 96. , και επί τον βραχίονά μου έθνη ελπιούσιν. )
ΧΧΧV. Ab eodem - Redargulio impiaruminjuria- ΑΕ'. Εκ του αυτού. - "Ελεγχος των ασεβημάτων
rum gentis Judaicæ , el religionis eorum ruina : του των Ιουδαίων έθνους, και απόπτωσις αύ
rocationis autem omnium gentium patefaclio . των της ευσεβείας. Της δε των εθνων απάντων
κ .λήσεως δήλωσις.
• Nunquid non robusta est manus Domini ad sal- 3 Μή ουχί ισχύει και γείο Κυρίου του σώσαι, ή έβα
vandum ? aut gravala est auris ejus, ut non audiat ? que adote au cou cou un åxougar: årrà cà dua orhude
sed peccata vestra dividunt inter vos et Deum , el τα υμών διίστησιν ανά μέσον υμών και του Θεού, και
59 propter peccata vestra, averlit faciem suam a διά τας αμαρτίας υμών απέτρεψε το πρόσωπον αυτού
vobis ne miscreatur. Manus enim vestrae fædată αφ' υμών, του μή ελεήσαι. Αι γάρ χείρες υμών μεμο
sunt sanguine, el digiti vestri in peccatis : labia λυσμέναι αίματι, και οι δάκτυλοι υμών εν αμαρτίαις.
autem vestra locula sunt iniquitalem , et lingua Τα δε χείλη υμών ελάλησεν ανομίαν, και η γλώσσα
vestra injustitiam meditatur : qullus loquitur justa ,
neque cst judicium rerum : confidunt in vanis, et υμών αδικίαν μελετά ουδείς λαλεί δίκαια , ουδ'έστιν
loquuntur inania : quoniam concipiunt laborem , et η κρίσις αληθινή πεποίθασιν επί ματαίοις, και λα
pariunt iniquitatem : ova aspidum fregerunt, et le λουσι κενά ότι κύουσι πόνον , και τίκτουσιν ανομίαν
lam arancx lexunt, et qui vult ex ovis eorum come ώα ασπίδων έρρηξαν , και στον αράχνης υφαίνουσι,
derc, ubi contrivil, lolium invenit , et in eo regu και ο θέλων των ώών αυτών φαγείν, συντρίψας, ούριον
lum ; Iela corum non erit in vestimentum , neque εύρε, και εν αυτώ βασιλίσκον· ο ιστός αυτών ουκ έσται
operientur ex operibus suis. Opera enim eorum , είς ιμάτιον, ουδε μή περιβάλωνται από των έργων
ς
opera iniquitatis , pedes aulem eorum , ad improbi- C αυτών. Τα γάρ έργα αυτώνέργα ανομίας: οι δε πόδες
αυτών επί πονηρίαν
lalem currunt, veloces ad effundendum sanguinem ; και οι διαλογισμοί αυτών τρέχουσι. Ταχινοί εκχέαι αίμα,
el cogitationes eorum , cogitationes insipientium . διαλογισμοί αφρόνων. Συν
Contritio el miseria in viis eorum ; semite eorum τριμμα και ταλαιπωρία εν ταις οδούς αυτών· αι τρί
distorte, per quas transeunt, et nesciunt pocenm. βοι αυτών διεστραμμέναι, ας διοδεύουσι, και ουκ
Idcirco amolum est judicium ab eis , et non com οίδασιν ειρήνην· διά τούτο απέστη η κρίσις απ'
prehendit eos justitia . Cum exspectarent lucem , αυτών, και ου μή καταλάβη αυτους δικαιοσύνη.
facle sunt eis tenebre : exspectantes splendorem, Υπομεινάντων
γαντες αυγήν , ένφώς , εγένετο
άωρία αυτοϊς :σκότος
περιστάτησαν : μεί
ψηλαφήσου
in obscuritate noctis ambulavertint ; manu explora - σιν ώς τυφλοί τοίχον , και ώς ουχ υπαρχόντων οφθαλ
bunt ut cæci parielem , et quasi ipsis oculi non ψηλαφήσουσι πεσούνται εν μεσημβρία, ως έν
sint , contrectabunt : cadent in meridie , quasi in μών,
μεσονυκτίω ' ως αποθνήσκοντες στενάξουσιν · ώς άρ
media nocte : tanquanm nmorientes , ingeniscent, et κτος και περιστερά , άμα πορεύσονται , και και τα εξής:
quasi ursus et columlba simul incedent,97 el quee oις επιλέγει · « Και φοβηθήσονται οι από δυσμών
sequuntur , quibus adjungit : « et timebunt qui το όνομα Κυρίου , και οι από ανατολών ηλίου το όνομα
ab occasu exsistunt , nomen Domini, et qui ab oriυρ το ένδοξον . » 'Αλλά γάρ πλείστων όσων ουσών περί
Solis, nomen gloriosum98. ) Ceterum , cuin plurime της αυτής υποθέσεως προφητειών, ταις παρατεθείσαις
ejusdem argumenti sint prophetic , testimoniis his- μαρτυρίαις αρκεσθησόμεθα , και κατά καιρον αύθις
ce, que hic apposuimus, contenti erimus : atque αναλαβόντες εξομαλίσομεν· ηγούμενοι τέως δαψιλέσι
ea suo tempore rursus repelentes ,explanabimus. In ταις λέξεσι, και ταϊς από τούτων μαρτυρίαις κεχρη
terea vero, quando ad verbum abunde talibus lesti- μένοι, ικανώς αποδεδειχέναι μηδέν πλέον έχειν 'Ιου
moniis usi sumus, satis nos ostendisse arbitramur, δαίους των λοιπών εθνών. Είτε γάρ της του θεοφιλούς
nihil amplius quam reliquas gentes , habere Judeos. 'Αβραάμ ευλογίας μόνους αυτούς φασιν είναι κοινω
Sive enim illius amici Dei Abralise benedictionis se νους, διά το εξ αυτού κατάγειν το γένος αλλά και τους
solos dicunt esse participes, propterea quod ab illo έθνεσι της ίσης τώ Αβραάμ ου μόνον, αλλά και το
sint oriundi : jam Deus palam pollicitus est , genti- Ισαάκ, και το Ιακώβ ευλογίας μεταδώσειν έπήγ
bus quoque parem non modo ipsi Abrale, sed et γελται · διαρρήδην εύλογηθήσεσθαι ομοίως παντα τα
Isaac, el Jacob benedictionem se impertiturum: έθνη προειπών, και υπό μίαν και την αυτήν εύφρο
* Isa. 1., 18,19. 2* 1sa. L1, 4.5. 7 Isa. LIX 1- 1. 96 iloid . 19.
 191 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . II. 102
σύνην τοίς μακαρίους και θεοφιλέσι και τα λοιπά έθνη A quippe qui benedicendas esse itidem, ut illos on»
ανακαλούμενος, κατά τό: « Ευφράνθητε έθνη μετά nes gentes predixerit , et sub unam eandemque cum
του λαού αυτού , και "Αρχοντες λαών συνήχθησαν beatis illis , Deique amicis viris laetitiam, reliquas
μετά του Θεού 'Αβραάμ: είτε επί βασιλεία του Θεού, quoque gentes invitet , juxta illud : Letamini,
ωσάν αυτού γεγονότες κλήρος, φρυάττονται, αλλά και gentes, cum populo ejus 99 : » Et illud : Principes
έτι πάντα τα λοιπά έθνη βασιλεύσειν ο Θεός θεσπί- populorum congregati sunt cum Deo Abraham: )
ζεται: « Είπατε γάρ, φησίν, « εν τοις έθνεσιν, ότι sive de 60 regno Dei, quasi illius facii iceredes,
Κύριος εβασίλευσε . » Και πάλιν: 'Εβασίλευσεν ο gloriantur : jam in reliquis quoque gentibus regna
θεός επί πάντα τα έθνη είτε επί το ιερουργείν και turum Deum, divina oracula ostendunt : Dicite
τω Θεώ λατρεύειν έξειλέχθαι αυτούς φαεν, δεικτέον enim, inquit, in gentibus , quod Porninus regna
ώς και τοις έθνεσι τηςίσης ο λόγος μεταδώσειν έπήγ- vit ' .» Ει rursus : Regnavit Deus super omnes
γελται θεραπείας, λέγων· « Ενέγκατε τω Κυρίω αι gentes 1: sive ad sacerdotii munus, et ad cultum
πατριαι των εθνών, ενέγκατε τω Κυρίω δόξαν και τι- Deo exhibendum se electos dictitant, demonstratum
μήν· άρατε θυσίας, και εισπορεύεσθε εις τας αυλάς erit ; quemadmodum gentibus quoque, equale mi
αυτού· οίς και το παρά το Ησαία συνάψεις λόγιον, » nisterium sermo divinus seimpertiturum promise
το φησαν: "Έσται θυσιαστήριον τω Κυρίω εν χώρα ? rit, ubi ait : Λferte Domino , familie gentium,
Αιγύπτου, και γνώσονται οι Αιγύπτιοι τον Κύριον, afferte Domino gloriam et honorem: tollite hostias,
και ποιήσουσι θυσίας, και εύξονται ευχάς τω Κυρίω, et ingrediuini in alria ejus 3 : quibus etiam illud
και αποδώσουσιν . » "Ένθα και επιστήσεις ως εκτός apud Isian Oraculu o adjungere poteris , quod ita
της Ιερουσαλήμ επί της Αιγύπτου θυσιαστήριον τω habet : Ει allare !Domino in terra ΑΕgypti, el co
Κυρίω συστήσεσθαι , και θύσειν αυτόθι τους Αιγυ- gnoscent ΑΕgyptii Dominum, et facient Sacrificia,
πτίους, και εύξεσθαι ευχάς, και αποδώσειντω Κυρίω, et vovent vota Domino, et reddent 6. Ubi item
προφητεύεται. Ου μόνον δε άρα επί της Αιγύπτου, illud tibi erit considerandum allenlius, quod extra
αλλά και επ' αυτής της αληθούς Ιερουσαλήμ, ήτις Jerusalem in ΑΕgypιο allare Domino constituendum,
ποτέ αύτη νοείται , πάντα τα έθνη , και αυτοί γε ο! et illic sacriticaluros ΑΕgyptios , votaque Domino el
πάντων δεισιδαιμονέστατοι Αιγύπτιοι την κατά διά- facturos, et reddituros prophelia significel. Non er
νη αν θεωρουμένην σκηνοπηγίαν εορτάσειν υπό της go in ΑΕgypto solum , sed inipsa quoque vera Je
προφητείας ανακαλούνται. Ει δε και πάλαι πρότερον rusalem, quaecumque ea intelligatur, omnes gen
εγενήθη μερίς Κυρίου λαός αυτου Ιακώβ, σχοίνισμα tes, necnon ipsi omnium Superstitiosissimi Egy
κληρονομίας αυτου Ισραήλ, αλλά ύστερόν ποτε και c plii , ad id quod ex sententia, non ex scripto inter
τα έθνη πάντα τω Κυρίω δοθήσεσθαι κλήρος είρηται, prelandum sit, tabernaculorum solenne, celeliran
φήσαντος αυτή του Πατρός: Αίτησαι παρ' εμού, και dum, invilantur . Quod si olimfactus est pars Do
δώσω σοι έθνη την κληρονομίαν σου. 5 Και γάρ κα- mini populus ejus Jacob, funiculus hereditatis ejus :
τακυριεύσειν ου της Ιουδαίας, αλλ' από θαλάσσης Israel 5, at in posterum, gentes quoque omnes.
ξως θαλάσσης, και περάτων της οικουμένης τροφη- Domino in sortenι esse tribuendus, dictum est : ubi
τεύεται : « Πάντα τε τα έθνη δουλεύσουσιν αυτώ, και videlicet illi sic air Paler : « Postula a me, el dalo
ενευλογηθήσονται εν αυτώ πάσαι αι φυλαι της γης, και tibi gentes Ibereditatem tuam 6. 5 Elenini domina
Τούτου δε ήν αίτιον , το γνωρίσαι ( 1 ) τών όλων Θεόν turum esse non in Judea solum, sed a mati usque
τον σωτήριον αυτού ενώπιον πάντων των εθνών. Σεση- ad mare, et fines orbis terra , proplielia clanat ,
μείωται δε ημίν ήδη πρότερον το Ιησούς όνομα, εις omnesque illi gentes esse serviluras, benedicendas
την 'Ελλήνων από της Εβραίων μεταβαλλόμενον φue esse in eo omnes tribus terre. Ηac autem causa
φωνής, Σωτήριον ερμηνεύεσθαι, ώς μηδέν έτερον hoc factum est, ut Deus universi in conspectu om
είναι το Σωτήριον του Θεού και την του Σωτήρος nium gentium, salutare suum nolum faceret 8 :
ημών Ιησού Χριστού προσηγορίαν. Μαρτυρεί 1ος verojam ante notavimus nomen Jesus, si ex
τούτω και ο Συμεών εν τω Ευαγγελίω, ός, λαβών D Hebraica lingua in Graecam convertatur , Σωτή
το παιδίον, αυτόν δή τον Ιησούν, μετά χείρας , ριον significare, quod Latine dicitur salutare, ut nihil
επηύξατο: « Νυν απολύεις τον δούλόν σου , Δέσποτα , aliud sit Salutare Deiquam Salvatoris nostriJesuChri
κατά το ρημά σου, εν ειρήνη· ότι είδον οι οφθαλ- sti appellatio : huic rei fidemfacit Simeonin Evange
μοί μου το σωτήριόν σου, και ήτοίμασας κατά πρόσω- lio, qui acceptopuero, ipso utique Jesu,intra manus,
πον πάντων των λαών, φώς εις αποκάλυψιν εθνών. ) sic oravit : Nunc dimitris servumfuum, Domine,
Αυτό γούν το σωτήριον και ο Ψαλμωδός εδήλου, λέ- secundum verbum tuum in pace: quia viderunt oculi
γων Εγνώρισε Κύριος το σωτήριον αυτού , έναν- 61 mei Salutare tuum, quod parasti ante facierm
τίον των εθνών απεκάλυψε την δικαιοσύνην αυτού . » Omnium populorum , lumen ad revelationem gen
Και κατά τον Ησαΐαν τούτ' αυτό το σωτήριον ιδόντες tium 3. ) Hoc ipsum igitur Salutare, Psalmorum
πάντες άνθρωποι , προσκυνήσειν λέγονται τα των φuoque auctor significavit , cum dixit : « Notum
όλων Θεώ το σωτήριον αυτού τοις πάσιν άφθόνως fecit Dominum Salutare suun, in conspectu gen.
9 Psal. XLνι, 10. • Psal. XCν, 10. • Psal. XLV1, 9. 3 Psal. xcv, 7,8 . • lsn. ΧΙΧ, 19, 21. * heut.
ΧΧΧΗ, 9 . • Psal. 1 , 8 . 1 Psal. LXX1, 8. 11 , 17. 8 Psal. xCyII, 2 . Luc, ν, 29 -32.
(1) Desideratur τον EDIT. PATR.
193 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 194
tium revelavit justitiam suam 10. Similiter apud Α κεχαρισμένη και προσκυνήσειν γε αυτώ ουκ επι
Isaiam omnes homines, hoc ipsum salutare intuen- της κάτω Ιερουσαλήμ της κατά την Παλαιστίνης,
tes , Deum universi dicuntur adoraturi, qui Salu- αλλ' έκαστον εκ του τόπου αυτού , και πάντας τους
tare suum omnibus abunde sit largiturus : et ado- εν ταϊς νήσοις των εθνών· ότε και πληρωθήσεται το
raturi, non in hac inferiori Jerusalem, que est in φάσκον λόγιον επικαλείσθαι πάντας ανθρώπους ουκ
Palestina, sed unumquemque ex loco suo , et omnes έτι τους πατρώους θεούς, ουδε τα είδωλα, και τους
quicunque sint in insulis gentium : quo tempore δαίμονας , αλλά το όνομα Κυρίου, και δουλεύειν αυτώ
oraculum illud finem accipiet, quod affirmat omnes υπό ζυγόν ένα , εκ τεράτων τε ποταμών Αιθιοπίας
homines invocare nonamplius Deas patrios, neque προσοίσουσιν αυτώ τάς λογικές και αναίμους θυσίας
simulacra, aut demonas, sed nomen Domini, et διά της του Χριστού Καινής Διαθήκης ουκ επί της
servire illi sub jugo uno, et illi a terminis lumi- κάτω Ιερουσαλήμ, ουδ' εν τω προς ταύτη θυσιαστη
num Ethiopiae rationales et incruentas hostias ρίω, αλλ' εν τοις δηλουμένοις πέρασι της Αιθιοπίας
per Novum Christi Testamentum, non in inferiori ανενεχθησομένας. Ει δε και μέγα τιεστι, λαών είναι τε
Jerusalein , neque in eo quod in illa est allari, και χρηματίζειν Θεού, και έν γε τούτο των μεγίστων
sed in ejus Ethiopie finibus, de qua jam dictum θείων επαγγελλιών τυγχάνει, το υπ' αυτού λέγεσθαι
est, oblaturos. Quod si magnum quiddam est, Dei o περί των αξίων αυτού· « "Έσομαι αυτών Θεός, και
populum el esse, et censeri, et unum hoc divino- ' αυτοι έσονται λαός μου και εσεμνύγετό τε πριν είκότως
run promissorum maximum est, ubi ab ipso Deo και Ισραήλ επί τω ώς μόνος λαός ών του Θεού · αλλά
de iis qui seipso digni sint, dicitur : « Ero illoruna και τούτο το αγαθόν, επιδημήσας ο Κύριος , τοις
Deus, et ipsi erunt populus meus11, 5 meritogue έθνεσι χαριείσθαι υπισχνείται , λέγων· « Ιδού εγώ
antea gloriabatur Israel , quasi qui solus Dei popu έρχομαι, και κατασκηνώσω εν μέσω σου και κατα
Ius esset, hoc quoque bonum, tum cum ad popu- φεύξονται έθνη πολλά επί τον Κύριον, και έσονται
lum illum advenerit Dominus, gentibus se largitu- αυτώ εις λαόν. » Περί ών και αρμόσει λέγεσθαι:
rum pollicetur, dicenς : « Ecce ego venio, et habi - « Και ερω το ου λαώ μου : Λαός μου εί σύ· και
tabo in medio tui, et confugient gentes mulle ad αυτός ερεϊ · Κύριος ο Θεός μου εί σύ. • Ει δε αυτός
Doninum, et erunt ei in populum12. » De quibus εστι και ουδ' (1) άλλος ο Χριστός, ο εκ ρίζης Ιεσσαι
illud ilem satis apιe dicetur : « Ει dicam non po- βλαστήσεις προφητευόμενος, και τούτό γε και αυτοίς
pulo meo, populus meus es tu : et ipse dicet, Do- Εβραίους ανωμολόγηται , ώς μηδένα μηδαμώς περί
minus Deus meus es tu13. 5 Si vero non alius, sed τούτου γε αμφισβητεϊν· όρα όπως και ούτος αναστή
ipse est Christus, qui de radice Jesse oriturus 2 σεσθαι επί τό άρχειν ου του Ισραήλ, αλλά τωνεθνών
propluelis prixdicitur, et hoc ipsis quoque Hebreis c αναπεφώνηται, τά τε έθνη ελπίσειν επ' αυτό , αλλά
habetur indubitatum, adeo, ut nullo pacto quis- ουχ ό γε Ισραήλ λέλεκται , επειδή περ αυτός ήν ή
piam de hoc ambigat : considera jam quemadmo- προσδοκία των εθνών· διό και κρίσιν τοις έθνεσιν
lum hic surrecturus ad imperandum non ipsi εξοίσειν λέγεται, και εις φώς εθνών γενήσεσθαι» και
Israel, sed gentibus palam sit dictus, nec ipse πάλιν: « Επί τώ ονόματι αυτού έθνη ελπιούσι ,
Israel, sed gentes in co spenn habiture dicte sint, και εις σωτηρίαν δοθήσεσθαι ου μόνοις Ιουδαίοις,
quippe qui esset exspectatio gentium : quapropter αλλά και πάσιν ανθρώποις τοις έως εσχάτου της
et gentibus prolaturius judicium, et futurus Iumen γης · διό και είρηται αυτή υπό του καταπέμψαντος
gentium vaticinio declaretur. Et rursus , dictum sit, αυτόν Πατρός : « "Έδωκά σε εις διαθήκην γένους,
in nomine ejus gentes speraturas, eumdemque in εις φώς εθνών, του καταστήσει την γην, και κλη
saluten datum iri non solis Judais , sed omnibus ρονομήσαι κληρονομίας ερήμους. • Mαρτύριον δε τοις
liominibus, usque ad extremum terre. Quocirca έθνεσί φησιν, ώστε πάντα τα έθνη τα μηδέποτέ τι
el ab illo, qui ipsum misit, Patre, dictum est ei : περί Χριστού μεμαθηκότα, γνόντα την περί αυτού
« Dedi te in Testamentum generis, 62 in lucem οικονομίαν, και τις ήν εν αυτώ δύναμις, επικαλέσα
gentium, ut constituas terram, et consequaris be- σθαι αυτόν , και τους μη πάλαι πρότερον ειδότας
reditales desertas14. Testimonium autem gentibus D αυτόν λαούς επ' αυτόν καταφεύξασθαι. Και τι με δει
dicit, ea de causa , ut omnes gentes quaecumque μηκύνειν τον λόγον , παρόν εξ αυτών των προφητι
de Christo nihil unquam didicerint, ubi ordinis ra- κών λέξεων, ών τε παρατέθειμαι , και ών επί σχολής
εionem, que ad illum pertinet agioverint : et que. μνημονεύσω , εν ταις θείαις φερομένων Γραφείς ,
nam in eo sit virtus, invocature sint euin : et qui ότω φίλον αναλέξασθαι τάς προφητικές φωνές , αν »
antea illum populi nunquam viderint, ad illum con- τόθεν κατασιγάζειν τους εκ περιτομής , φάσκοντας
fugituri. Ceterum, quid pluribus opus est verbis ? μόνοις αυτοίς τας επαγγελίας του Θεού δεδωρήσθαι,
cum ex ipsis propheticis vocibus liceat, tum quas ημάς δε, τους από των εθνών , περιττούς είναι, καιτων
posui, tum quas plus otii nactus exponam, quae in θείων υποσχέσεων αλλοτρίους ; Δέδεικται γάρ έμπας
divinis libris feruntur, si cui nmodo placeat collige- λιν, ώς τεθέσπιστο τα μεν έθνη πάντα της Χριστού
re dicta prophetarunι, facile iis, qui ex circumci- παρουσίας απολαύσειν, τα δ' Ιουδαίων πλήθη από
sione sunt silentium imponere, siquando jaclent σείσθαι της προς τους αυτών προγόνους επαγγελία
10 Psal. νΙΙ, 2. 11 Levit. ΧΧνι, 12 ; 11 Cor, v1, 6. 12 Zaclar. 1, 10 ,11 . 18 Ose .II , 24. 14 Isa. XLIX, 6,
(1) ουδ'. Forte ουκ. EDIT. PATR.
 S
RATIONI VANGELICÆ B
125 DEMONST E LI . II. 128
διά την εις Χριστόν αυτών απιστίαν , σπανίων εξ A promissa divina sibi solis exhibita esse, et nos qui
αυτών εις τον Σωτήρα και Κύριον ημών πιστευσάν- de gentibus assumimur, supervacineos accedere,
των, και διά τούτο της επηγγελμένης πνευματικής atque a divinis pollicitationibus alienos exsistere : e
απολυτρώσεως δι' αυτού τευξομένων περί ών και ο contrario enim ostensum est , quemadmodum ora
θαυμάσιος Απόστολος διδάσκει που, λέγων· « Ησαΐας culis traditum sit , omnes gentes adventu Christi
δε κραυγάζει υπέρ του Ισραήλ. Εάν ή ο αριθμός fruituras, et Judeorum ingentem numerum ab ea
των υιών Ισραήλ ως η άμμος της θαλάσσης, το promissione, que ad majores ipsorum edita est,
υπόλειμμα σωθήσεται • λόγον γάρ συντελών και συν- propter ipsorum erga Christum pervicacism, esse
τέμνων εν δικαιοσύνη : ότι λόγον συντετμημένον casurum. Paucos vero eorum dunlaxat in Salvato
ποιήσει Κύριος επί της γης. Και καθώς προείπεν rem et Dominum nostrum credituros, et hac ipsa
"Ησαΐας: Ει μη Κύριος Σαβαώθ εγκατέλιπεν ημίν re promissam spirilalem redemptionem conseculu
σπέρμα, ως Σόδομα αν εγενήθημεν, και ως Γόμορρα Tos . De quibus sane divinus quoque Apostolus quo
αν ώμοιώθημεν.» 0ίς μεθ'έτερα επιφέρει λέγων·« Μή dam loco ita scribit : « Isaias autem clamat pro
απώσατο ο Θεός τον λαόν αυτού ; μη γένοιτο ! Και Israel : Si fuerit numerus filiorum Israel tanquam
γάρ εγώ Ισραηλίτης είμι εκ σπέρματος 'Αβραάμ, arena maris, reliquiae salve tient. Verbum enim
φυλής Βενιαμίν. Ουκ απώσατο ο Θεός τον λαόν αυτού, Β perficiens, et contrahens in equitate : quia verbum
όν προέγνω · ή ουκ οίδατε εν Ήλία τί λέγει ή Γραφή , contractius faciet Dominus in terra. Et sicut pre
ως εντυγχάνει τω Θεώ , λέγων περί του Ισραήλ: dixit Isaias : Nisi Dominus Sabaoth reliquisset no
Κύριε, τους προφήτας σου απέκτειναν , τα θυσια - bis semen, quasi Sodoma facti essemus, et sicut
στήριά σου κατέσκαψαν · καγώ υπελείφθην μόνος, Gomorrha similes fuissemus 15 : ) quibus post alia.
και ζητούσε την ψυχήν μου, του λαβείν αυτήν. Αλλά haec quoque adjungit : « Nunquid Deus repulit po
τι λέγει ο χρηματισμός ; Κατέλιπον εμαυτώ επτα- pulum suum? absit. Nano et ego Israelita sum, er
κισχιλίους άνδρας, οίτινες ουκ έκαμψαν γόνυ τη Βάαλ. semine Abraham, tribu Benjamin. Non repulic Deus
Ούτως ούν και εν τω νύν καιρώ λείμμα κατά εκλο- populum suum, quem prescivil : An nescitis in Elia
την χάριτος γέγονεν. ) Διά τούτων γάρ ο Απόστολος quid dical Scriptura ? quemadmodum interpellat
σαφώς, επί τή του παντός Ιουδαίων έθνους αποπτώσει Deum, dicens de Israel : Domine, proplietas tuos
εαυτόν και τους αυτώ παραπλησίους αποστόλους τε occiderunt, altaria tua suffoderunt, et ego relictus
και ευαγγελιστής του Σωτήρος ημών , πάντας τε snm solus, et querunt animam meam, ut auferant
τους έτι και νυν εξ Ιουδαίων εις τον Χριστόν πιστεύ - eam : sed quid dicit responsuτη divinum? reliqui
σαντας , το σπέρμα είναι διασαφεί, το υπό του προ- mihi ipsi septem millia virorum, qui non curvave
φήτου ώνομασμένον, κατά τό: Εί μή Κύριος Σαβαώθ C runt genu ante Baal. Sic ergo et in hoc tempore reli
εγκατέλιπεν ημίν σπέρμα , τούτο δε είναι και το εν quis secundum electionem gratiae facta sunt 16.
ταις λοιπαΐς προφητείαις δηλούμενον υπόλειμμα του 63 His enim verbis Apostolus plane in ipso totius
παντός ,όπερ φησί κατ' εκλογήν χάριτος πεφυλάχθαι. Judaice gentis casu, seipsum et sibi similes , Salva
Περί ου υπολείμματος , φέρε πάλιν, το από των προ- toris nostri cum apostolos, tum evangelistas, om
φητών εξαπλώσωμεν, ώς αν παρασταίη διά πλειόνων , nesque qui ex Judeis etiam nunc ad Christum ac
ότι μη αδιακρίτως παντί τω Ιουδαίων έθνει την του cedunt, semen esse illud declarat, quod nominatum
Χριστού παρουσίαν σωτήριον έσεσθαι υπέσχετο και est a propheta 17, ubi ait : « Nisi Dominus Sabaoth
Θεός, αλλ'ολίγοις και κομιδή σπανίοις τοις εις τον Σω- reliquisset , nobis semen ; » hocque ipsum esse ,
τήρα και Κύριον ημών πεπιστευκόσιν, ώσπερούν και quod in reliquis item prophetiis significatur, no
τοέργον ακολούθως ταϊς προορήσεσιν επηκολούθησεν. mine reliquiarumtotius, quas dicit secundum ele
ctionem gratiæ servalas esse. De quibus sane reliquiis, age rursus, quæ dixerint prophetæ , latius exse
quamur, ut pluribus jam constet, non absolute universæ Judæorum nationi, Christi adventum salutarem
fulurum pollicitum esse Deum , sed paucis eorum ,atque admoduin raris, iis videlicet, qui in Salvatorem ,
at Dominum nostrum crediderint : quemadmodum et res ipsa, ipsis prædictionibus consentanea decla
rapit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. D CAPUT IV.
Ας . Από του Ησαΐου. "Οτι μή εις πάν το 'Ιου- XXXVI . A6 Isaia,, sed- Quod non in omnem Ju
in paucos eorum dunlaααι ,
δαίων έθνος , αλλ' εις ολίγους αυτών διήκει τα daicam gentenm
των θείων επαγγελιών . divinorum promissorum eventa pervenerint.
• Η γη υμών έρημος, αι πόλεις υμών πυρίκαυ - « Terra vestra deserta, civitates vestre succen
εσθίουσιν αυτήν, και ήρήμωται κατεστραμμένη alieni devorant : et deserta est, cum subversa sit a
υπό λαών αλλοτρίων. Έγκαταλειφθήσεται η θυγάτηρ populis alienis . Relinquetur filia Sion, ut umbracu
Σιών, ως σκηνή εν αμπελώνι, και ως οπωροφυλάκιον lum in vinea , et tanquam fructuum custodia in
έν σικυηράτω, ώς πόλις πολιορκουμένη . Και ει μή cucumerario, tanquam civitas in obsidione. Et nisi
Κύριος Σαβαώθ εγκατέλιπεν ημίν σπέρμα, ως Σή- Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi
ομα αν εγενήθημεν, και ως Γόμορρα αν ώμοιώθη- Sodoma facti essemus, et sicut Comorrha similes
* !οιπ. 18, 27-25, 16 Rom. Χι, 1-5. 17 Isa.1. 9. 18ibid . 7-9.
 1 1 . EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 128
fuissenius 18 . » Exordiens magnus divinusque pro- Α μεν.» 'Aρχόμενος ο μέγας και θαυμάσιος προφήτης
plhela suum opus, primum docet quemadmodum της οικείας βίβλου, την πάσαν της προφητείας υπό
universum sue proplielize propositum , nihil aliud θεσιν, κατά της Ιουδαίας και κατά της Ιερουσαλήμ
continet, quam visionein et contemplationem que όρασιν και θεωρίαν περιέχειν διδάσκει: έπειτα το
feratur contra Judeam , et contra Jerusalem : πάν Ιουδαίων έθνος απελέγχει, πρώτα μεν λέγει :
deinde cunctanm Judeorum nationem redarguit, pri- « "Έγνω βούς τον κτησάμενον, και όνος την φάτνην
mum haec dicenς : « Agnovit bos possessorem, et του κυρίου αυτού• Ισραήλ δε με ουκ έγνω, και ο
asinus presepe Domini sui ; Israel autem me non λαός με ου συνηκεν. Είτα το πάν έθνος ταλανίζων,
agnovit, et populus non intellexit 19. 5 Deinde uni- επιφέρεια Ουαί έθνος αμαρτωλόν, λαός πλήρης αμαρ
versam gentem deplorans, adiungit : V genli τιών, σπέρμα πονηρόν, υιοι άνομοι . Τούτοις εν
peccatrici, populo pleno peccatis , Semini pravo, αρχή της βίβλου κατ' αυτών χρησάμενος τους ελέγ
filiis iniquis 20. » Hisce initio operis uli contra illos χοις, και προδιδάξας τας αιτίας της μελλούσης επι
usus est objurgationibus, et proposuit causas ejus φέρεσθαι κατ' αυτών προσδήσεως, εξής απάρχεται
valicilii, quod contra illos feratur,tuminitium facil, φάσκων: « Η γη υμών έρημος, και μή ούσης ερήμου
dicens . Terra vestra deserta, que tamen deserta καθ' ούς προεφήτευε χρόνους αι πόλεις ύμών πυρί
« Civitales vestre succense igni : ) cumtamen ne την χώραν αυτών τότε ήσθιον αλλότριοι " και όμως
hoc quidem adhuc factum esset. Sed neque regio- φησί: « Την χώραν υμών, ενώπιον υμών αλλότριοι
nem ipsorum tunc alieni devor: bant, or cum ta - κατεσθίουσιν αυτήν, και και τα εξής. Ει ούν επί την του
men ille sic dicat, regionem vestram, in con - Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού μετέλθοις παρουσίαν,
spectu vestro aliei devorant, » et que sequuntur. και τους εξ εκείνου και είς δεύρο χρόνους, πάντα αν
At enim si ad Salvatoris nostri Jesu Christi adven . εύροις τα ειρημένα πληρούμενα. " Η τε γάρ θυγάτηρ
τις transieris, et ad ea que subsecuta sunt usque Σιών (αύτη δε ήν ή επί όρους του καλουμένου Σιών
in Inunc diemtempora, facile inveneris ea que dicta επιτελουμένη θρησκεία) από της Ιησού του Σωτή
sunt completa esse. Νam et filia Sion (ltec autem ρος ημών παρουσίας εγκαταλέλειπται ως σκηνή εν
erat adoratio que in nmonte celebralbatur , qui voca- αμπελώνι, και ως οπωροφυλάκιον εν σικυη ράτω, και
tur Sion) ex quo adveil Jesus Salvator noster, εί τι τούτων έρημότερον: τήν τε χώραν αυτών αλλό
relicta est utumbraculum in viuea, el quasi fruc- τριοι ενώπιον αυτών κατεσθίουσι, τοτε μεν δασμούς
Euum custodia in cucinerario, aut si his quidquanι και φόρους αυτούς είσπραττόμενοι , τοτε δείδιον εαυ
Cogitiri potest desertius, regionemque ipsorum, των κτημα την πάλαι των Ιουδαίων γην πεποιημένοι.
alieni coram ipsis devorant, nunc quidem vecliga- C Αλλά και το ιερόν το ευπρεπές της μητροπόλεως
lia, ac trilouta ab illis exigentes , nunc vero pro- αυτών ερειπίωται , κατεστραμμένον υπό λαών αλλο
prium ipsorum praeilium, eam que olim Judaeorum τρίων: αϊ τε πόλεις αυτών πυρίκαυστοι γεγόνασι,
erat,terrain facientes . Sed et templum illud admi- και γέγονε Ιερουσαλήμ αληθώς πόλις πολιορκού
rabile, quod erat in eorum metropoli, in terram ce- μένη . Αλλ' επεί, τούτων περί αυτούς συμβεβηκότων,
cidit, a populis alienis eversum : el civitates eorum και των αποστόλων χορός, ου τε εξ Εβραίων εις τον
igni succense Sunt : et facta est Jerusalem vere Χριστόν πε πιστευκότες γονίμου δίκην σπέρματος εξ
civitas in obsidione. Αt vero quia postquam illis αυτών εκείνων διεφυλάχθησαν, καθ' όλης τε της
bec evenerunt el clhorus apostolorum, et qui ex οικουμένης και εις πάν γένος ανθρώπων διελθόντες,
lebreis in Christo crediderunt , fecundli instar πάσαν πόλιν και τόπον και χώραν του οικείου και
serna inis ex illis ipsis Servali sunt, et per universam Ισραηλιτικού σπόρου κατέπλησαν, ώστε εξ αυτών
terram, atque in omne genus Ioninum penetrantes, στάχυς τας επ' ονόματος του Σωτήρος ημών υποστά
omnem civitatem, ac locum, et regionem proprio σας Εκκλησίας φυναι: είκότως ο θείος προφήτης
atque Israelitico sermine impleverunt, adeo guidem. επιλέγει ταϊς προαποφανθείσαις κατ' αυτών απειλοίς"
ut ex illis quasi spice , que in nomine Salvatoris « Εί μή Κύριος Σαβαώθ εγκατέλιπεν ημίν σπέρμα,
nostri fundatae sunt Ecclesize , sint enafe : merito 9 ως Σόδομα αν εγενήθημεν, και ως Γόμορρα αν
divinus propheta, iis minis, quibus contra illos est ώμοιώθημεν. ν "Όπερ συναγαγών επί το σαφές έρ
usus , adjungit : Nisi Dominus Sabaoth reliquissel μηνεύει εν τη προς Ρωμαίους Επιστολή ο ιερός
nobis semen, quasi Sodomo facii essemus, et sicut στολος " ο Ησαΐας δε κραυγάζει υπέρ του Ισραήλ
1 similes fuissemus. Ομod quidem in Εάν ή ο αριθμός των υιών Ισραήλ ώς ή άμμος
aperticrem sensum contrahens sanctus Apostolus της θαλάσσης, το υπόλειμμα σωθήσεται. Λόγον γ1) Η
In Epistola ad Romanos interpretatus est : Isaias συντελών και συντέμνων ποιήσει Κύριος επί της και
autem clamal pro Israel, si fuerit numerus filiorum rñs. Kai yaows mposionzev 'Hoatas : Ei ren Kun
Israel sicut arena maris, relique salve (ient. Ver- ριος Σαβαώθ εγκατέλιπεν ημίν σπέρμα, ώς Σόδομα
Lum enim perficiens et contraliens faciet Doninus αν εγενήθημεν, και ως Γόμορρα αν ώμοιώθημεν.
in terra. Ει sicut predixit Isaias : Nisi Donliις αύθις προστίθησι, λέγων: Μή απώσατο ο Θεός τον
Sabaoth reliquissel nobis senten, quasi Soloma λαόν αυτού ; μη γένοιτο! Και γάρ εγώ Ισραη
1* Isa. 1, 5. 210 jbid .
129 DEMONSTRITIONIS EVANGELICÆ . LIB. II. 150
λίτης είμι εκ σπέρματος 'Αβραάμ φυλής Βενιαμίν . A facli essemus, el sicut Gomorrha similes fuisse
Ουκ απώσατο ο Θεός τον λαόν αυτού, όν προέγνω: mus . Quibus rursus hoc adjungit : « Nun
ή ουκ οίδατε εν Ηλία τί λέγει η Γραφή , ως quid, inquit, repulit Deus populum suum ? Absit.
εντυγχάνει τώ Θεώ κατά του Ισραήλ ; Κύριε , Νam et ego Israelita suo ex seinine Albralian,
τους προφήτας σου απέκτειναν , τα θυσιαστήριά tribu Benjamin. Non repulit Deus populumsuum quem
σου κατέσκαψαν» καγώ υπελείφθην μόνος, και prescivit : an non nostis in Elia quid dical Scriptura ?
ζητουσί μου την ψυχήν, του λαβείν αυτήν. Αλλά τι quemadmodumintercedit apud Deum contra Israel?
λέγει αυτώ ο χρηματισμός ; Κατέλιπον εμαυτώ επτα- 65 Domine, proplhelas tuos occiderunt, allaria
κισχιλίους άνδρας, οίτινες ουκ έκαμψαν γόνυ τη Lua suffoderunt, et ego relictus sum solus, et que
Βάαλ. Ούτως ούν και εν τω νύν καιρό λείμμα κατ' runt aniinam meam ut auferont eam. Ceterum quid
εκλογήν χάριτος γέγονεν. » "Οτι δ' ουκ εις άλλον και- dicit ei responsum divinuin ? reliqui mihi septem
ρόν, αλλ' εις τον της επιφανείας του Σωτήρος ημών millia virorum, qui non curvaverunt genu ante
Ιησού Χριστού συντείνει η προφητεία, εξής ο λόγος , Baal. Sic ergo el in hoc tempore , reliquiae se
μετά το φάναι , « Ει μη Κύριος Σαβαώθ εγκατέλιπεν cundum electionen gralize fact:e sunt 21. » Ne vero
ημίν σπέρμα, ώς Σόδομα αν εγενήθημεν, και ως Γό- in aliud tenpus prophetiam eventum suum dirige
μορφα αν ώμοιώθημεν, και τον πάντα των Ιουδαίων λαόν B re suspiceris, quam in adventum Salvatoris nostri
Γομόρρας ονομάσας, τους δε ηγουμένους αυτών άρ- Jesu Christi, verba que sequuntur post illud di
χροντας Σοδόμων, επιφέρει παραίτησιν της κατά ctum, o Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis
Μωσέα θρησκείας, και της διά του Σωτήρος ημών Semen, quasi Sodoma facii essemus, et sical Go
πάσιν ανθρώπους κατηγγελμένης Διαθήκης τον τρό - morrlha similes fuissemus, και universium Judaicum
πον, λέγω δε τον διά λουτρού παλιγγενεσίας, λόγον populum, Gonorrher, populum appellantia, el eo.
τε αντικρυς νέον και νόμον εισήκται εν τη περί των runo duces, principes Sodomorum, adjungunt
τοιούτων προορήσει. Λέγει δε ούνι'Aκούσατε λόγον rejectionem Mosaici ilus , el ejus Testamenti mo
Κυρίου , άρχοντες Σοδόμων, προσέχετε νόμον Θεού, dum, quod per Salvatorem nostrum omnibus honi
λαός Γομόρρας, τί μοι πλήθος των θυσιών υμών; » nibus denuntialum est (cum Testamenti dico, ejus
και τα εξής: άπερ οικεία όντα της κατά Μωσέα regenerationis , que fit per lavacrumintelligo) ver
νομοθεσίας ανελών, αντεισάγει αφέσεως αμαρτημά- bumque plane novum ac legeim introducunt, ubi de
των έτερον τρόπον, τον διά του σωτηρίου λουτρού, talibus praedicunt. Sic igitur liabent : Audite
και του συν τούτω κηρυττομένου βίου , λέγων · « Λού- verbum Domini, principes Sodomorum, altendite
σασθε, καθαροί γένεσθε , αφέλετε τάς πονηρίας από legem Domini, populus Gomorrlie. Quid nmilhi mul
των ψυχών υμών , και τα εξής. "Άρχοντας δε Σοδό- titudo victimarum vestrariiu 23 ? et ceteri : que
μων και λαόν Γομόρρων δι' ήν αιτίαν αυτούς ωνόμα- ut propria legum a Moyse positarum aufereus , eo
σεν, αυτός παρέστησε παραχρήμα ειπών : Αί γάρ rum loco alium remillendi peccata rmodum introdu
χείρες υμών πλήρεις αίματος. » Και αύθις δε υποβάς cit , eum videlicet qui per lavacrum salutis el per
λέγει • Την ανομίαν αυτών ως Σοδόμων ανήγγειλαν, eam quae cum hoc predicatur vitam celebratur sic
και ενεφάνισαν. Ούαι τη ψυχή αυτών · διότι έβουλεύ- dicens : Lavanini, mundi estole, auferte pravitates
σαντο βουλήν πονηράν καθ' εαυτών, είπόντες, ότι ab animis vestris 21, 5 el quesequuntur. Cur allem
Δήσομεν τον δίκαιον, ότι δύσχρηστος ημίν έστιν , principes Sodoniorum et populum Gomorrhae e08
σαφέστατα αίματός τινος και ενός δικαίου μεμνημέ- nominaverit, idem illico exposuit,sic dicens : « Μa
νος επιβουλής. Τίνος δε άρα και του Σωτήρος ημών ηus enim vestre plene sanguine 25. » Et rursus ubi
Ιησού Χριστού ; δι' ήν και μεθ' ήν άπαντα μετήλθον paulum progressus est, ait : « Iniquitatem suam,
αυτοίς τα προηγορευμένα. ut Sodoinorum nuntiaverunt atque indicaverunt.
Væ animae illorum : quoniam cogitaverunt consilium pravuin contra seipsos dicentes : Ligabimus
justum , quoniam inutilis nobis esl 26 : » ubi cum de quodam sanguine et de insidiis adversus justum
quemdam mentionem fecerit, quem hunc tandem intelligi vult, nisi Salvatorem nostrum Jesum Chri
stam ? propter quem et post quem omnia in illos quæcunque dicta sunt, redundarunt.
ΛΖ'. Τού αυτού Ησαΐου, -- " Οτι διά τον Σωτηρα Ο ΧΧΧVΙΙ . Αb eodent Isaia. - Quod propter Salva
ημών Ιησούν Χριστόν και μετά την αυτού παρ- torem nostrum Jesus Christum, et post ejusdem
ουσίαν άπαντα τα υπό του προφήτου προη- adventum, omnia quα dicta sunt a Propheια, illis
γορευμένα μετήλθον αυτοίς. acciderint.
• Τη δε ημέρα εκείνη επιλάμψει ο Θεός εν βουλή • In die illa , illucescet Deusin consilio cum glo
μετά δόξηςεπί της γης, του υψώσαι και του δοξάσαι το ria in terra, ut extollat et glorificet id, quod reli
καταλειφθέν του Ισραήλεν Σιών, και το καταλειφθέν quum fuerit ex Israel, et erit illud reliquum ex Is
εν Ιερουσαλήμ: άγιοι κληθήσονται πάντες οι γρα- rael in Sion, et quod relictum fuerit in Jerusalem;
φέντες εις ζωήν εις Ιερουσαλήμ. 5 Και τι δ' άν γένοιτο 66 sancti vocaburiour, omnes qui scripti sunt ad
το καταλειφθέν του Ισραήλ , αυτός ο προφήτης δι- vitam in Jerusalem 17. » Quo ' naim vero sit illud
εσάφησεν ειπών: • Πάντες οι γραφέντες εις Ιερουσα- reliquum ex Israel, ipse prophela explanavit, cum
11 Rom. ΙΧ, 27-29. 22 Rom. XI, 1 - 3. 11 1sa. 1, 10- 11. 18 ibid . 16, 18 ibid . 15. 26 Isa. ΠΙ, 9 ,10 ;
Sap. 11, 12, 17 Isa. 1 , 2,3.
171 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA 132
dixit : « omnes qui scripti sunt in Jerusalem, Α1 Επεν ο Θεός, και υψώσεις το καταλειφο..
et Α λήμ, και οι κληθέντες άγιοι . Τίς ούν αύτη η ημέρα,
qui vocali sancti, o Que autem sit dies illa, in εν ή δοξάσειν ο Θεός, και υψώσεις το καταλειφθέν
qua Deus glorificaturius, et in sublimi collocaturus του Ισραήλ, και τους κληθησομένους αγίους, και
dicitur, id quod reliquum fuerit ex Israel, , et γραφησομένους εις ζωήν, λέγεται, αναδραμόντι σου
eos, qui vocandi sunt sancti, et scribendi ad vitam , την όλην της περικοπής διήγησιν δηλον έσται. Εν
si totam Iujus sectiuncule narrationem percurre- αρχή τοιγαρούν της όλης βίβλου την κατά της Iου
ris, facile disces , Initio igitur totius libri, cum ad- δαίας και κατά Ιερουσαλήμ ιδών όρασιν ο προφήτης,
versus Judeam, ac Jerusalem visionem vidisset και διά πλείστων απαριθμησάμενος τα του παντός
proplieta, et pluribus verbis totius Judaica gentis Ιουδαίων έθνους ασεβήματα, απειλήσας τε και είπών
impia facinora numerasset , cumque minabundus τα περί της καταστροφής αυτών, και της παντελούς
dixisset de illorum eversione, deque extrema Je- ερημίας Ιερουσαλήμ, τέλος της κατ' αυτών θεωρίας
rusalem vastitute , tum finem ei, que contra illos επάγει, λέγων· « "Έσονται γάρ ώς τερέβινθος απο
versabatur contemplationi imponit , his verbis : βεβληκυία τα φύλλα, και ως παράδεισος ύδωρ μη
• Erunt enim at terebinthus, abjectis foliis, et tan- έχων · και έσται η ισχύς αυτών ως καλάμη στυπ
quam horius aquam non habens, et erunt vires πίου , και αι εργασίας αυτών ώς σπινθήρες πυρός και
eorum tanquam surculus stuppe, et questus eo - Β κατακαυθήσονται οι άνομοι, και οι αμαρτωλοί άμα,
rum, ut scintillae ignis : et comburentur iniqui et και ουκ έσται ο σβέσων, » Περιγράψας δε ενταύθα
peccatores simul, et non erit qui exstinguat 28. Ubi την κατ' αυτών προδόησιν, υποστολή χρήται • εξ
cum adversus illos vaticinium circumscripserit , ετέρας δε αρχής, δευτέρας υποθέσεως άπτεται, και
tum reprimit se, el novo initio facto, alteram ma- προοιμίω γε τα λεγομένω, τοιώδε χρήται : « Ο Λόγος
teriam aggreditur , exordioque etiam ( ut dicebam) ο γενόμενος προς Ησαΐαν υιόν 'Αμώς, τον προφή
tali utitur : Verbum quod factum est ad Isaiam την, περί της Ιουδαίας και περί Ιερουσαλήμ,και ή, ως
filium Amos prophetam, de Judica et de Jerusa- ο Σύμμαχος ήρμήνευσεν , υπέρ της Ιουδαίας και
lent 29, vel, ut Symmachus interpretatus est, « su- υπέρ Ιερουσαλήμ. και "Ίσως τις υπολήψεται περί ών
per Judica et super Jerusalem. ) Ex quo forsan τα σκυθρωπά προλαβών έθέσπισε, τούτων αυτών περί
illuno suspicetur aliquis, de quibus tristia prius sit τα χρηστότερα μεταβαλόντα λέγειν. 'Αλλ' ουκ αν
valicinatus , de iisdem nunc commutata ratione, ταύτα επιτρέψειε φάναι ή των επιφερομένων ακο
meliora quedam predicere. Αt vero eorum, que se- λουθία , υπέρ μέν του Ιουδαίων έθνους , η υπέρ του
quuntur contextus, nequaquam istic dici permi- καλουμένου Ισραήλ, ουδέν ουδε όλως χρηστον περιέ
serit : quippe qui super Judaica gente , et super eo χουσα, ουδέ γε υπέρ της Ιουδαίας , ουδε υπέρ Ιερου
gui vocatur Israel, nihil omnino boni contineat , & σαλήμ,τουναντίον δε μυρίας κατά του Ισραήλ μέμψεις
neque item super Judea, neque super Jerusalem : και κατηγορίας, απειλάς τε κατά της Ιερουσαλήμ
contra autem innumerabiles adversus Israel que- σκυθρωπάς, και την πάσι τοις έθνεσι σωτήριον κλή
relas, atque accusationes , minasque adversus Je- σιν, και γνώσιν του επί πάντων Θεού θεσπίζουσα, και
rusalem tristes recenseat : quodque universis gen- έτι προς τούτοις, όρους επιφάνειαν καινού , και οίκου
tilbus salutare contigit, vocationem, atque agnitio - Θεού ετέρου παρά τον εν Ιερουσαλήμ ανάδειξιν
nein summi Dei futuram divinet : et ad hee, novi παριστάσα. Λέγει δ' ούν, μετά το φάναι περί
cujusdam montis proditionem in lucem, et alterius της Ιουδαίας, και περί Ιερουσαλήμ, ότι « "Έσται
domus Dei, praeter eam, que est in Jerusalem, con- εν ταις εσχάταις ημέραις εμφανές το όρος Κυρίου,
structionem manifestam proponat , itaque ubi de και οικος του Θεού επ' άκρων των ορέων, και
Judea et de Jerusalem locutus est , tunc sic dicit : υψωθήσεται υπεράνω των βουνών, και ήξουσιν επ'
quod erit in novissimis diebus manifestus monς αυτό πάντα τα έθνη, και πορεύσονται έθνη πολλά,
Domini , et domus Dei in verticibus nonlium , και έρoυσιν · Δεύτε και αναβωμεν εις το όρος Κυ
67 el exfolletur super colles , et venient ad eum ρίου, και εις τον οίκον του Θεού Ιακώβ.» Και περί
omnes gentes, et ihunt gentes multae et dicent : Ve- μέν των εθνων απάντων τοιαύτα θεσπίζει • περί δε
nike, ascendamus in monlem Domini, et in domum Ρ των Ιουδαίων εξης oία επιλέγει, άκουε: 'Ανήκε γάρ
Dei Jacob 30 : ) ac de gentibus quidemcunclis talia τον λαόν αυτού τον οίκον του Θεού Ιακώβ, ότι ενεπλή
divinat : de Judeis vero deinceps cujusmodi sint στη ώς το απαρχής η χώρα αυτώνκληδονισμών, ώς ή
ea , que adjungit , nunc audi : « dirnisit enim po- των αλλοφύλων, και τέκνα πολλά αλλόφυλα εγεννήθη
pulum suum , domum Jacob : quoniam repleta est , αυτοίς. Ενεπλήσθη γάρ η χώρα αυτών άργυρίου, και
ut ab initio , regio eorum hominibus , sicut regio χρυσίου, και ουκ ήν αριθμός των θησαυρών αυτών,
alienigenarum : et filii multi alieni nati sunt illis. και τα εξής τούτων, όντα.πλείω οίς επιφέρει : « Και
Repleta est enim regio illorum argento et auro , et προσεκύνησαν οις εποίησαν οι δάκτυλοι αυτών, και
non fuit numerus thesauris eorum " , et calera έκυψεν άνθρωπος , και εταπεινώθη, και ου μή ανήσω
que sequuntur , que multo plura sunt; quibus ad- αυτούς, και νυν εισέλθετε εις τας πέτρας, και κρύ
jungit : et adoraverunt ea , que fecerunt digiti πτεσθε εις την γήν από προσώπου του φόβου Κυρίου,
ipsorum. Εt declinavit se homo, et humi se abjecit, και από προσώπου της δόξης αυτού , όταν αναστη
18 Isa , I, 30,31. 19 Isa . 11, . 40 ibid . 2 -5 . 11 ibid. 6- 8.
 153 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. II. 154
θραύσαι την γην. » Δι' ών σαφώς ανάστασίν τινα του Aet non dimittameos : el nunc ingredirminiin petras,
Κυρίου διδάσκει έσεσθαι , εν ή θραυσθήσεσθαι πάσαν. et abscondimini in terram a facie timoris Domini ,
την γήν του Ιουδαίων έθνους : περί αυτών γάρ και et a facie gloriae ejus , cum surrexerit quassare
πάς ήν λόγος, ώσπερ και εξης, δι' ού φησιν· « Ημέρα terram 31. » Quibus verbis plane surrecturum esse
γάρ Κυρίου Σαβαώθ επί πάντα υβριστής και υπερή - Dominum indicat , el universam terram gentis Ju
φανον , και επί πάντα υψηλόν και μετέωρον, και daicae quassaturum : de Judeis enim onmnis serno
τα τούτοις ακόλουθα. Εν ταύτη τοιγαρούν τη ημέρα est , quemadmodum eliani in sequentibus, ubi ait :
της αναστάσεως του Κυρίου, τα κατά των επαιρο- 5 Dies enim Domini Sabaollh super omnem petulan
μένων κατά της γνώσεως του Θεού προαγορεύσας, term et superbum, et super omnemexcelsum el su
« Εν αυτή ταύτη, φησί, τη ημέρα υψωθήσεται Κύ- blimenm 13, Σ quaeque his deinceps consentanea di
ριος, και τα χειροποίητα πάντα κατακρύψουσιν εισ- cuntur. In hac igitur die, in qua surreclarus est
ενέγκαντες εις τα σπήλαια, και μονονουχί δηλών την Dominus, postquam valicinatus est contra eos, qui
αποστροφήν των ειδώλων , ήν απεστράφησαν αυτοί exiolluntur adversus cognitionem Dei , tum in hac
τε Ιουδαίοι, και οι λοιποί πάντες άνθρωποι μετά ipsa, inquam, die , Dominum id facturum propheta
τήν του Σωτήρος ημών επιφάνειαν, καταπτύσαντες significat : Extolletur , inquit , Dominus in die
πάσης δεισιδαιμονίας: Τη γούν ημέρα εκείνης, Billa : el manufacta omnia occultabunt,introferentes
φησίν, εκβαλει άνθρωπος τά βδελύγματα αυτού τα ea in speluncis 34 : ubi propemodum indical a .
χρυσά, και τα αργυρά & εποίησαν, προσκυνείν τοϊς Τersionen a simulacris, qua aversi sunt et ipsi Ju
ματαίοις , και καθόλου , ως εικός, και περί παντός άν- dei , et omnes reliqui homines , post Salvatoris
θρώπου ταύτα αναφωνών διά την μέλλουσαν έσεσθαι nostri adventum , quando omnem superstitionem
των εθνών κλήσιν. Ιδίως δε αύθις περί του Ιουδαίων aspernati sunt. • Ergo in die illa , inquit , abjiciet
έθνους υπό μίαν διάνοιαν εξής επιλέγει· Ιδού ο homo abominationes suas aureas atque argenleas ,
Δεσπότης Kύριος Σαβαώθ αφελεί από της Ιουδαίας , quas fecerunt , ut adorarent inania 35. 5 Ubi hac ,
και από Ιερουσαλήμ ισχύοντα, και ισχύουσαν, ισχύν ut par est , de omni liomine enuntians , propter fu
άρτου , και ισχύν ύδατος , γίγαντα, και ισχύοντα, και turam gentium vocationem, tum separalim rursus
άνθρωπον πολεμιστής, και δικαστών, και προφήτην, Sub unam sententiam de Judaica gente adjungit, et
και στοχαστής, και πρεσβύτερον, και πεντηκόνταρ- dicit : « Ecce dominator Dominus Sabaoth,auferet do
χον, και θαυμαστόν σύμβουλος , και σοφόν αρχι- Judra et de Jerusalem virum robustum, et femi
τέκτονα , και συνετόν ακροατήν, και τα τούτοις nann valentem, robur panis , et robur aque , gi
εξής. "Ένθα επιστήσας, παράθες τα προλεγόμενα της , gantem, et robustum , et hominem bellalorem, et
προφητείας δι' ών είρηται , « Ο Λόγος και γενόμενος “ judicem, et propletam, et conjecturem, et 68 seni
παρά Κυρίου προς Ησαΐαν, υιόν 'Αμώς, υπέρ της orem , et principem super quinquaginta , et mira
Ιουδαίας και υπέρ Ιερουσαλήμ, και ως μάλλον κατ' bilem consiliarium, et doctum architectum , et pru
αυτών ή υπέρ αυτών τα επενηνεγμένα τυγχάνει dentem auditorem 36, et que sequuntur. Oue cum
ει μή τις άρα εν τούτοις λανθάνων περιέχεται νους. diligentius allenderis , apponito iis quae initio pro
Πως γάρ , μέλλων αφαιρεϊν από της Ιουδαίας και pheliae dicta sunt, quae sic habent : Verbum quod
από Ιερουσαλήμ ισχύοντα και ισχύουσαν , ισχύς factum est a Domino ad Isaiam filium Amos super
άρτου και ισχύν ύδατος, και πάντα τα εν αυτοίς πά- Judea , et super Jerusaleni 37 , ut que sic prolala
λαι διαπρέποντα,υπέρ της Ιουδαίας και υπέρ Ιερου - sunt, magis contra ipsos, quam pro ipsis exsistant,
σαλήμ έσεσθαι τα θεσπιζόμενα προϊλεγες πως δε nisi forte in his aliquis latens comprehenditur sen
υπέρ αυτών έστι και τα εξής αύθις λέγεσθαι ; sus. Qui enim fieri potest , ut is qui ablaturus sit
• Ανείται Ιερουσαλήμ, και η Ιουδαία συμπέπτωκε, ab Judea , et ab Jerusalem, virum robustum, el
και αι γλώσσαι αυτών μετά ανομίας , τα προς feminarm valentem, robur panis , et robur aque ,
Κύριον απειθούντες .» 'Αλλά γαρ εν τοιώδε καιρώ, et omnia quecunque olim in eis dignitatem habe
ενώ το όρος Κυρίου πάσι τοις έθνεσιν ανάγκη κη- p bant , pro Judea , et pro Jerusaleno futura esse ,
ρύττεσθαι, ό τε επί του όρους οίκος του Θεού, εφ' ού haec ipsa que divinabantur predixerit ? quomodo
πάντα τα έθνη συνιόντα φασί : « Δεύτε , και αναβώμεν autem sunt pro iisdem, ea que deinceps dicuntur ?
εις το όρος Κυρίου, και εις τον οίκον του Θεού Ια- « Soluta est Jerusalem, et Judea concidit , et lin
κώβ · τοιαύταις ο λόγος χρησάμενος κατηγορίαις gue eorum cum iniquitate , ea que ad Dominum
του Ιουδαίων έθνους, απειλήσας τε αυτοίς τα έσχατα, spectant non credentes 38. ) Αιqui quo termpore
επισυνάπτει τούτοις πάσι τάς προεκτεθείσας ημίν monlem Domini omnibus gentibus nuntiari necesse
λέξεις, διδάσκων, ότι, του παντός Ιουδαίων έθνους erat , Deique in illo monte domum , in quam ubi
μέλλοντος αποπεσείσθαι της κατά τον Θεόν ευσε- omnes gentes convenissent , tum dicturi essent :
βείας, περιλειφθήσονταί τινες εν αυτοίς ου συναπο- « Venile , ascendarmus in montem Dounini , et in
λαύσαντες τοις πάσι των κακών· έμπαλιν δε ωσάν domum Dei Jacob 39 : ) in eo , inquam , ipso tem.
εκ μοχθηρών και παρανόμων διασεσωσμένοι, και το pore, ubi sermo divinus talibus Judaicae gentis ac
ειλικρινές της ευσεβείας επιδεδεγμένου, της παρά το cusationibus est usus , iisque minatus extrema :
221sa , 1, 8 -10. 88 ibid. 19. 3. ibid. 17 ,18. 18 ibid. 20. 16 Isa. HD, 1 - 3. Isa . 1, 1. 88 Isa. 11, 8.
19 Isa. 11, 3.
 133 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA . 136
tur his omnibus , ea que ante exposuimus veria A ΘεόΓραφής καταξιωθήσονται, του Θεού τε και άγιου
adjungit , docetque ex omni Judaica gente , quae a κληθήσονται δούλοι. Δηλοί δε διά τούτων τους του
vero Dei cultu casura sit , superfuturos quoslam , Σωτήρος ημών αποστόλους και μαθητές, και ευαγ
qui non eadem cum omnibus mala sint subituri , γελιστάς , και τους λοιπούς άπαντας τους εν περι
quin contra potius , tanquam ex pravis atque in • τομή εις αυτόν πεπιστευκότας , κατά τον χρόνον της
justis relicti superstiles , comprobatamque ac sin- αποπτώσεως του παντός αυτών έθνους. Ταύτα δε αι
cerani pietatem aniplexi , ea scriptura que a Deo νίττεται φάσκων ο λόγος • Εν τη ημέρα εκείνη (εν
profecta sil, digni sint habendi, ac servi Dei sancti ή δηλονότι τα προηγορευμένα πάντα περί της κλή
10candi, quilus Sane verbis plane significat Silva- σεως των εθνών, και περί της των Ιουδαίων απο
Ior nosler , apostolos ac discipulos , atque evange- πτώσεως γενήσεται) επιλάμψει ο Θεός εν βουλή μετά
listas , reliquosque omnes , qui de circumcisione δόξης επί της γης, του υψώσαι και δοξάσαι το κατα
assumpti in ipsum crediderint , quotempore gens λειφθέν του Ισραήλ, και έσται, το υπολειφθέν εν Σιών
eorum universa cecilit. Porro nec ille sernmoinnuit, και το καταλειφθέν εν Ιερουσαλήμ, άγιοι κληθήσονται:
qui sic halbel : « In die illa (in qua videlicet ea πάντες οι γραφέντες εις ζωήν εν Ιερουσαλήμ, και δι'
que predicta sunt omnia de vocatione genlium, et ούς και είκότως από της Ιουδαίας και υπέρ Ιερου
de Jud:rorum ruina futura sunt) illucescel Deus B σαλήμ(1) την προφητείανεδήλου λέγεσθαι το προοίμιον,
in consilio cum gloria in terra , ut exiollat et ή και διά την αληθή Ιερουσαλήμ, και την αναλόγως
glorificet quod relictum fuerit ex Israel , et erit αυτή κατά διάνοιαν θεωρουμένην Ιουδαίαν περί ου
quod relictum fuerit in Sion , et quod relictum κατά καιρον εισόμεθα. Και τις γε των αποστόλων του
fuerit in Jerusalem , sancti vocabuntur : Σωτήρος ημών και των ευαγγελιστών την ένθεον συν
69 oines qui scripti sunt ad vitam in Jerusa- ορών δύναμιν, καθ' ήν εις πάσαν την γην εξήλθεν ο
Item +0, propter quos prodiluros de Jerusalem vi. φθόγγος αυτών, και εις τα πέρατα της οικουμένης
delicet ac de Julien, merito super Judea, et super τα βήματα αυτών, πάσαι τε εξ εκείνου και εις δεύρο
Jerusalein, preplietiamillant dici , proemium ipsum αι του Χριστού Εκκλησίας τους λόγους αυτών ανά
Ostendit, aut etiam propter veran Jerusalem, et στόμα και μαθήματα έχουσι, και τας της Καινής
ριοpler Judeath illatti, que si ex sententia , non ex Διαθήκης δι' αυτών κηρυχθείσας του Χριστού νομο
scripto consideretur, huic alieri proportione re- θεσίας,ουκ άν αλήθειαν τη προφητεία επιμαρτυρήσαι,
spondeat. Qua le re cum erit tempus, videlbimus, φησάση εμφανώς, « εν βουλή » και « μετά δόξης και επί
et quis laiden divinam apostolorum Salvatoris πάσαν την γην υψώσεις τον Θεόν και δοξάσεις « το κα
nostri, et evangelistarum cernens virtutem, se- , ταλειφθέν Ισραήλ ; » και ώς άρα και το καταλειφθέν εν
cundum quam in omnem terram exivil sonus eo - Σιών και το καταλειφθέν εν Ιερουσαλήμ άγιοι κλη
ruun, el in fines or his terrae verla eorum, omnesque θήσονται πάντες οι γραφέντες εις ζωήν; » 'Αντί δε
ex illo ad hoc usque tempus Christi Ecclesias, que του λεγομένου παρά τοϊς Εβδομήκοντα, « Εν βουλή
verba eortκm in ore preceptaque habent, et Novi μετά δόξης,και ο 'Ακύλας και Θεοδοτίων συμφώνως « εις
Testamenti per ess publicatas Christi leges non δύναμιν και δόξαν » ήρμήνευσαν, την υπότου Θεού δο
huic prophetice testimonium veritatis exhibeat ? θεΐσαν τους αποστόλοις δύναμιν, και την επί ταύτη
upole ei que manifeste dicat, in consilio, et παρά τω Θεώ δόξαν παριστώντες, κατά τό: « Κύριος
• cum gloria, » in omnemterram Deum in sublimi δώσει ρημα τους ευαγγελιζομένοις δυνάμει πολλή. .
collocaturum et glorificaturum e id quod relictum fuerit ex Israel ? , item quemadmodum « id quod
relictum fuerit in Sion, et quod relictum fuerit in Jerusalem , sancti vocabuntur, omnes qui scripti
ad vilamı? , pro eo autem quod dicilur apud LXX, « in consilio cum gloria : , Aquila et Theodolioni,
inter se concordantes, « in virtutem et gloriam , • interprelati sunt : sic utique eam virtutem quæ a
Deo apostolis data est , et quam post lalem virtutem apud Deum habituri erant, gloriam indican
tes, juxta illud : « Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa * . ,
XXXVIII . Item quod re ipsa factum est : 1 au - D ΛΗ'. Και αυτό γεγενημένον · ο 'Ακοή ακούσετε,
litu audietis, et non intelligetis, et aspicientes aspi- και ου μή συνήτε · και βλέποντες βλέψετε, και ου
cietis , et non videbitis . Crassum enim factum est μή ίδητε. Επαχύνθη γάρ ή καρδία του λαού τούτου,
cor populi hujus, et auribus graviler audierunt, et και τοϊς ώσί βαρέως ήκουσαν, και τους οφθαλμούς
oculos suos clauserunt, ne quando videant oculis et αυτών εκάμμωσαν , μήποτε ίδωσι τοϊς οφθαλμοίς ,
auribus audiant, el converlantur, el sanem eos . Ει και τοίς ώσιν ακούσωσι, και επιστρέψωσι, και ιάσω .
dixi : quousque, Domine ? el dixit : Donec vasten» μαι αυτούς . Και είπα: "Έως πότε , Κύριε , και είπεν:
tur civilates, adeo, ut non habilentur, et domus, "Εως αν ερημωθώσι πόλεις παρά το μή κατοικεί
adeo, ut non sit horno : et terra relinquetur de- σθαι, και οίκοι , παρά το μή είναι ανθρώπους και
serta. Ει post haec amovelit procul Deus homines, ή γή καταλειφθήσεται έρημος . Και μετά ταύτα μα .
et multiplicabuntur, qui relicti fuerint in terra 5 . ) κρυνει ο Θεός τους ανθρώπους, και πληθυνθήσονται
Considera igitur hic quoque, quonain modo, qui καταλειφθέντες επί της γης. ν "Ορα δή και ενταύθα
relicti sint rursus in terra , cum reliqua universa τίνα τρόπον οι καταλειφθέντες πάλιν επί της γης ,
•* Isa. IV, 2.3. - Psal. Lχνη, 12. » Isa. VI, 9-12.
(1) Deesse aliquid patet,tumex ανακολουθία phraseos,fuiex collatione Latina interpretationis. Epιr. PATR
 S
RATIONI ICÆ
157 DEMONST EVANGEL LIB . II. 138
της λοιπής απάσης ερήμου γενησομένης, μόνοι πλη- A vastationem passura sit, soli dicantur multiplican
θυνθήσεσθαι λέγονται. Είεν δ' αν και ούτοι οι του di. Erunt autem hi, ipsi Salvatoris nostri discipuli,
ανθρώπους προελθόντες , οι και δίκην σπέρματος κα- instar seminis relicti, uberem 70fructum protile
ταλειφθέντες, πολύχουν προσήνεγκαν τον καρπόν, runt,ipsas gentiumin toto orbeterrarum Ecclesias :
τάς καθ' όλης της οικουμένης των εθνών Εκκλησίας: et inspice sane, quemadmodum eodem tempore hos
και θέα γε, ώς κατά το αυτό φησι τούτους μεν πλη- solos Judeorum ruine superstites multiplicatum iri
θυνθήσεσθαι μόνους καταλειφθέντας εκ της των afirmat, illos autem solitudinem penitus, vasta
Ιουδαίων αποπτώσεως, εκείνους γε μην πάμπαν lionemque passturos. « Terra enim, inquit, eorum
ερήμους έσεσθαι: « Η γη γάρ αυτών, φησί, καταλει- relinquetur deserta. » Porro hoc ipsum superius
φθήσεται έρημος . Τούτο δε και ανωτέρω αύτοϊς quoque dictum est, ab eodem propheta ad eosdem,

υμών έρημος, αι πόλεις υμών πυρίκαυστοι » την χώ- succense igni : regionem vestram, in conspectu
ραν υμών, ενώπιον υμών αλλότριου κατεσθίουσιν vestro alieni devorant 43. ) Quando autem hac
αυτήν. Ο Πότε δε και ταύτα επληρούτο ή από των tandem completa sunt , si non post Salvatoris no
χρόνων του Σωτήρος ημών; έως μέν γάρ ουδέπω τας B stri tempora ? Antequam enim contra illum tam
κατ' αυτού τετολμήκεσαν δυσσεβείας, ουκ ήν η γη impia facinora ausi essent, nunquam fuerat eorum
αυτών έρημος , ουδε αι πόλεις πυρίκαυστοι, ουδε την terra deserta : neque civitates eorumincense igni ,
χώραν αυτών αλλότριου κατήσθιον• από δε της εν- neque regionemeorum alieni devoraverant. Ex quo
θέου φωνής εκείνης, δι' ής το μέλλον αυτοίς έσεσθαι autem divinam illam vocem ipse Salvator et Domi
προθέσπισεν αυτός ο Σωτήρ και Κύριος ημών , ει- ηus noster emisit, qua illis, quod futurum erat,
πών, « 'Αφίεται ο οίκος έρημος, και εξ εκείνου και ου indicavit , sic dicens, « Relinquetur domus vestra
μετ' ου πολύ της προόδήσεως, πολιορκηθέντες υπό deserta 14, ex illo , inquam, neque ita multo post
"Ρωμαίων, εις έρημον κατέστησαν. Και το γε αϊ- talem predictionem, illi obsidione pressi 2 Rona
τιον της ερημώσεως αυτών προφητικός λόγος απ- is, in solitudinem ac vastitatem redacti sunt .
ελέγχει, μονονουχί σαφώς διερμηνεύων, και την αι- Causam etiam vastationis eorum sermo propheti
τίαν της αποπτώσεως αυτών παριστάς. Επειδή γάρ cus exprοbrat, ubi aperte propemodum interpreta
του Σωτήρος ημών διδάσκοντος εν αυτοίς ακούσαντες, tur , et manifestum proponit, quidam fuerit illud,
ευση διανοίας ουκ ήκουσαν, ουδέ συνήκαν όστις ην: quod illis ruinam allulerit. Postquam enim Salva
ιδόντες δε αυτόν σαρκός οφθαλμοίς, τοϊς (1) ψυχής ου torem nostrum apud ipsos docentem ipsi audien
τεθέανται, επάχυνάν τε εαυτών την καρδίαν, και μο- c tes , auribus mentis non audierunt, nequeintelles
νονουχί τους οφθαλμούς της διανοίας έμυσαν, και xerunt quisnam esset, et illum oculis corporis cer
τα ώτα έβάρυναν, ώς φησιν ή προφητεία , τούτου Rentes , animi oculis not perspexerunt, crassumque
χάριν έρημωθήσεσθαι αυτών φησι τας πόλεις, παρά Suum ipsorum cor reddiderunt , et pene oculos
το μή κατοικείσθαι, και την γην γενήσεσθαι έρημον, Γmentis clauserunt, atque aures gravaverunt, ut ait
βραχείς δέ τινας εξ αυτών υπολειφθήσεσθαι, δίκην prophelia . Tum propter hanc causam, civitates en
γονίμου και ζωπύρου σπέρματος πεφυλαγμένους · οι rum dicit esse vastandas, adeo ut non habitentur,
και εις πάντας προελθόντες ανθρώπους, πληθυνθή- ac terram eorum fore desertam, paucos vero quos
σεσθαι επί της γης λέγονται. Πλήν αλλά και μετά dam ex illis superfuturos, qui ubi instar fecundi
την πρόοδον τούτων αυτών, δηλαδή των αποστόλων ac vivi seminis conservati fuerint, ad omnes ho
του Σωτήρος ημών, έτι φησίν επ' αυτής της Ίου- mines penetrantes, multiplicandi esse in terra di
δαίας χώρας διαμείναι το επιδέκατον, και μετά ταύτα cuntur. Verumtamen post horum ipsorum profe
αύθις έσεσθαι αυτούς εις προνομήν ώς τερεβινθος, ctionem, apostolorum videlicet Salvatoris nostri,
και ως βάλανος όταν εκπέση της θήκης αυτής. Πα- adhuc ait in ipsa regione Judeorum decimam par
έστησι δε , ως oίμαι, διά τούτων ο λόγος, ότι μετά tem mansuram, ac deinceps rursus futuros eos in
την πρώτην πολιορκίαν, ήν κατά τους των αποστό- D direptionein, quasi terebinthum, et quasi glaudem
λων χρόνους, και κατά Ρωμαίων αυτοκράτορα Ουε- suo spolio exulam. Demonstrat autem, ut arbitror,
σπασιανόν ιστορούνται πεπονθέναι, αύθις επί 'Αδρια- his verbis Oraculum, post primam illam obsidio
νου δεύτερον πολιορκηθέντες παντελώς είρχθησαν του nem, quam apostolorum termporibus, sub Vespa
τόπου, ως μηδε του εδάφους της Ιερουσαλήμ επιβαί- siano Romanorum imperatore perpessi narrantur,
νειν επιτρέπεσθαι. Τούτο δ' ούν αινιττόμενός φησι: rursus sub Adriano altera 71 obsidione aflictos,
• Και πάλιν έσται εις προνομήν, ώς τερεβινθος, και de Ioco illo penitus arcenios fore , adeo ut ne solo
βάλανος, όταν εκπέση εκ της θήκης αυτής quidem urbis Hierusalem insistere illis sit permil
lendum . Hoc igitur innuens, sic ait : « El iterum erit in direptionem , ut terebintbus, et sicut glans,
cum excidit de spolio suo *8. 1
ΑΘ. - Και έσται εν τη ημέρα εκείνη : Θρέψει άν- ΧΧΧΙΧ . « Et erit in die illa : Nutriet homo ju
θρωπος δάμαλιν βοών, και δύο πρόβατα και έσται vencan boum, et duas Oves , el erit ex eo quod plu
63 Isa, 1, 7. 24 Μatth. XXI, 39. 65 lsn, V1, 13.
(1) Desideritur tñs. Epit. PATR .
PATROL.GR. XXII.
139 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 140
rimum faciet lac : comedet butyrum, et mel com - Α από του πλείστον ποιείν γάλα, φάγεται βούτυρον ,
edet quicunque relictus fuerit in terra 6. Ηic si και μέλι φάγεται πάς ο καταλειφθείς επί της γης. »
illam diem guam propheta significat quaesieris, tem- Ενταύθα την δηλουμένην ημέραν επιζητήσας, εύροις
pus adventus Salvatoris nostri invenies . Ubi enim αυτόν τον χρόνον της του Σωτήρος ημών επιφανείας.
dixit propheta : Ecce virgo in utero concipiet, et Ειπών γάρ ο προφήτης, « Ιδού παρθένος εν γαστρί
pariet ilium: : plurima interponens, divinat de iis , λήψεται, και τέξεται υιόν, και πλείστα διά μέσου θε
que per eamdem diem, hoc est, Salvatoris nostri ad- σπίζει περί των κατά την αυτήν ημέραν, τούτ' έστιν
ventus tempore, futura sunt . Virtutes enim invisi- αμφί τον χρόνον της του Σωτήρος ημών επιφανείας
biles, et quosdam inimicos, atque hostes, muscas γενησομένων. Δυνάμεις γάρ αοράτους και τινας
et apes allegorie legibus nominans, ingressurος εχθρούς, και πολεμίους, μυίας και μελίσσας νόμους
hostium ipsorum novacula , tanquam magni cujus- δαίωνχώρα φησίν, και τον Κύριον ξυρώ των πολεμίων,
dam corporis, ipsius Judaice gentis caput, et piloς ωσάν μεγάλου σώματος, του Ιουδαίων έθνους την
pedum, et barbam, et denique omne ornamentum κεφαλήν, και τας τρίχας των ποδών , και τον πώγωνα,
eorum abrasurum. Cum vero hac in illa die, de και πάντα, συλλήβδην ειπείν, τον κόσμον αυτών ξυ
qua agitur futura sint,in qua videlicet ille de quo Βρήσειν. Τούτων δ' έσομένων εν τη θεσπιζομένη ημέ
loquitur nascetur de Virgine, tum eum hominem, ρα του εκ της Παρθένου γενησομένου, τον καταλει
qui relictus fuerit de totius gentis interitu, hoc est, φθέντα άνθρωπον εκ της του παντός έθνους απωλείας,
omnem quicunque ex illis in Christum Dei credide- τούτ' έστιν άπαντα τον εξ αυτών εις τον Χριστόν του
ril, nutriturum juvencam boum , et duas oves præ Θεού πεπιστευκότα, θρέψειν δάμαλιν βοών, και δύο
dicit : et ex eo quod plurimum faciet lac, butyrum πρόβατα προφητεύει, από τε του πλείστον ποιείν γά.
etmel comesurum . Porro hæc si mystice contem λα, φάγεσθαι βούτυρον και μέλι. Νοήσεις δε και ταύτα
plaberis, intelliges in Salvatoris nostri apostolis, κατά μυστικής θεωρίαν επί των του Σωτήρος ημών
suum finem accepisse. Quorum singuli iniis Eccle- αποστόλων τετελεσμένα. " Ων έκαστος εν αις συν τη
siis, in quibus virtute Christi constiterint , binas του Χριστού δυνάμει συνεστήσατο Εκκλησίαις, δύο
oves , hoc est, binos ordines instar ovium, ad gre - τάγματα δίκην προβάτων, επί την του Χριστού ποί
gem Christi convenientes, alterum quidem in pri μνην συνιόντα: το μεν εισέτι στοιχειούμενον, το δ'
mis adhuc elementis Versantem, alterum vero qui ήδη διά του λουτρού πεφωτισμένον · και επί τούτοις
jam per lavacrum sit illustratus, ac praeterea ju- μίαν δάμαλιν την εκκλησιαστικών των προέδρων άρ
vencaim unam, ecclesiasticum utique eorum, qui χήν ταϊς ενθέοις και λογικαίς τροφαίς εκθρέψας, γόνι
president principatum, divinis et rationalibus cibis C μον εξ αυτών γάλα, και μέλι της πονηθείσης αυτώ
nutrientes : fecundum ex illis Iac, et mel, ejus vi - τροφής τον καρπόν απηνέγκατο. "Όπως μέν ούν τα
delicet cibi, quem ipsi elaboraverint, fructum per- των ατελεστέρων πλήθη προβάτοις είωθεν ο θείος
ceperunt . Et quod quidem eam multitudinem, que αφομοιούν λόγος, ουδέν δεί λέγειν, πάσης Γραφής
ex imperfectioribus constat ovibus, divinus sermo τούτο διδασκούσης. Τον δέ γε εντελέστερον και τους
comparare consueverit, non est opus ut dicam, cum πολλούς γεωργούντα της Εκκλησίας ηγούμενον, όπως
hoc omnes divine littere ostendant. 72 Quod vero το γεωπόνω των βοών παραβάλλει, συνίστησιν ο ιε
eum, qui perfectior sit, et multos, quasi bonus ρος απόστολος , λέγων· « Μή των βοών μέλει τω Θεώ,
agricola exerceat, Ecclesiaeque presideat, rustico ή δι' ημάς πάντως λέγει; ότι οφείλει επ' ελπίδι και
boum labori item conferre soleat, sanctus nobis άροτριών άροτριάν, και ο άλοών, επ' ελπίδα του
demonstrat Apostolus, ubi ait : « Nunquid de bubuς μετέχειν. Ει δε προσκόπτοι τις ταις τοιαισδε τρο
cura est Deo ? an propter nos omnino dicit ? quo πoλoγίαις, ώρα τούτον μηδε τάς ονομαζομένας μυίας,
niam debet in spe, qui arat , arare : et qui triturat, ή μελίσσας, μηδε το ξυρόν, μηδέ τόν πώγωνα, μηδέ

et apes , de quibus dictum est, et novaculum, et D δ' ανάγκη ταύτα μή άλλως η κατά μόνην θεωρίαν
barbam, et pilos pedunm , non ex sententia, sed ex δέχεσθαι, δηλον ότι και τα ακόλουθα παραπλησίως.
scriplo contemplari, atque ita plane in ridicula et absurda fabularum deliranienta recidere. Si vero
non aliter hæc accipere necesse est, quam ad sensum quemdam interiorem , ,haud dubium est, quin
etiam ea quæ sequuntur, simili ratione .
XL , « In die illa exstinguentur montes, et colles , M '. « Τη ημέρα εκείνη αποσβεσθήσεται τα όρη ,
et silve, el devorabunt ab anima usque ad carnes: και οι βουνοί, και οι δρυμοί, και καταφάγεται από
et erit qui fugiet, tanquam fugiens a flamma ar ψυχής έως σαρκών και έσται οφεύγων, ώς ο φεύγων
dente : et qui relicti fuerint ex illis, erunt nume- από φλογος καιομένης και οι καταλειφθέντες απ' αυ
us: et puer parvulus scribet eos , et erit in die των έσονται αριθμός , και παιδίον μικρόν γράψει αυ
illa : non ultra adjiciet quod reliquum fuerit ex τους και έσται εν τη ημέρα εκείνη, ουκέτι προστε.
Israel, et qui conservati ex Jacob, non ultra confi- θήσεται το καταλειφθέν του Ισραήλ, και οι διασω
* Isa. Yυ, 21-22. • id. 14. 8 1 Cor. IX , 9, 10.
 IONIS VANGELICÆ B
141 DEMONSTRAT E LI . II. 149
θέντες του Ιακώβ ουκέτι πεποιθότες ώσιν επί τους A dentes erunt in eis, qui injuris ipsos afecerint, sed
αδικήσαντας αυτούς, αλλ' έσονται πεποιθότες επί τον erunt confidentes in Deo sancto Israel in veritate •
Θεόν τον άγιον του Ισραήλ τη αληθεία, και αναστρέ- et convertetur quod reliquum fuerit ex Israel, ad
ψει το καταλειφθέν του Ισραήλ επι Θεόν ισχύοντα Deum fortem : et si fuerit numerus filiorum Israel
και εαν γένηται ο αριθμός των υιών Ισραήλ ως η sicut arena maris, reliquiæ eorum salvæ fient. Ver
άμμος της θαλάσσης, το κατάλειμμα αυτών σωθήσε- bum eiuim qui perficit, et qui contrahit in justitia ;
ται. Λόγον γάρ συντελών και συντέμνων εν δικαιο quoniam verbum contractius faciet Deus in orbe
σύνη ότι λόγον συντετμημένον ποιήσει ο Θεός εν τη terra universo 9. » Ηic quoque attende, dum tri
οικουμένη όλη. Ο Κανταύθα πρόσχες , ότι « εν τη slia minilatur , quemadmodum erit, inquit, qui fu
σκυθρωπων απειλή, φησίν, έσται και φεύγων, ως o giet tanquam fugiens a fanama ardente : et qui re
φεύγων από φλογος καιομένης και οι καταλειφθέντες liqui fuerint ex illis , numerus erunt : et puer par
απ' αυτών αριθμός έσται, και παιδίον μικρόν γράψει νulus scribet eos, quibus sale verbis, paucitatem
αυτούς και δι' ών το σπάνιον των φευξομένων τον όλε- eorum, qui ex populo Circumcisionis interitum sint
θρον εκ περιτομής λαού , και τον της Ιερουσαλήμ evasuri, una cum urbis Hierusalem incendio, no
εμπρησμόν παρίστησιν. « Οι δε καταλειφθέντες ού- bis ostendit. « Hi vero, inquit, qui reliqui fuerint,
του, φησίν, αριθμός έσονται, και τούτ' έστιν αριθμό B numerus erunt, • hoc est, non plures quam ut nu
ληπτοι γενήσονται, ούτω βραχείς και εναρίθμητοι mero comprehendi possint: utpole qui et pauci,
όντες. Τοσούτοι δ' ούν, ώς εν συγκρίσει του παντός et facile numerabiles futuri sint : non plures igitur
πλήθους του Ιουδαίων έθνους, οι εις τον Σωτήρα και exstiterunt, duntax:ht universe Judeorum multitu
Κύριον ημών πεπιστευκότες γεγόνασιν, οί και κα. dini conparati, qui in Salvatorem et Dominum no
τηξιώθησαν της υπ' αυτού Γραφής, ως δηλοί φά- strum crediderunt, qui quidem etiam digni habili
σκων ο λόγος , Και παιδίον γράψει αυτούς και προ- sint, qui ab eo scripturam acciperent : quemad
διδάξας και τι ποτε ην το παιδίον, εν οίς έλεγεν» modum verba illa demonstrant , « el puerulus
• Ιδού η Παρθένος εν γαστρί έξει, και τέξεται υιόν: Scribet eos : siquidem prius ostensum est .
και πριν ή γνώναι το παιδίον καλείν πατέρα ή μη- quisnam hic esset puerulus , ubi dictum est :
τέρα , και επειδήπερ ενταύθα, « Παιδίον, φησί, 73 Ecce virgo in utero habebit , et pariet 6
« γράψει αυτούς, και είκότως εν τοις πρόσθεν ελέγετο: lium 80 : et antequam sciat puer vocare pa
« Και έσται το υπολειφθέν εν Σιών, και το καταλει- trem, aut matrem 81 : et quoniam hoc loco o puer,»
φθέν εν Ιερουσαλήμ, άγιοι κληθήσονται πάντες οι inquit, • scribet eos , merito in superioribus !:
γραφέντες εις ζωήν. Ο " Ωσπερ γούν εν εκείνοις το . cebal : « Ει erit quod reliquum fuerit in Hierusa
καταλειφθέν ωνόμαστο, οι δ' αυτοί γραφέντες ήσαν « lem, sancti vocabantur omnes , qui scripti sunt ad
εις ζωήν ούτως και ενταύθα, οι καταλειφθέντες απ' vitam 81 . » Ergo ut illic reliquum nominatum est ,
αυτών ο αριθμός έσονται, και παιδίον γράψει αυτούς. hicque ipsi erant , qui scripti sunt ad vitam :
Τούτο δε καταλειφθεν εκ του Ισραήλ , και οι διασω- ita etiam bic, « qui reliqui fuerint ex eis , numerus
θέντες από του Ιακώβ ουκέτι, φησίν, « έσονται erunt, et puerulus scribet eos. » Ηoc porro ipsum
επί τούς αδικήσαντας αυτούς, αλλ' έσονται πεποιθό- « quod relictum fuerit ex Israel , et qui servati ex
τες επί τον Θεόν τον άγιον του Ισραήλ. 5 Και όρα γε Jacob, non ultra, o inquit, in eis qui ipsos injuria
ει μη ταύτη γε τη πεποιθήσει οι εκ του Ιουδαίων afecerint, sed in Deo sancto Israel confidentes
έθνους προελθόντες, οι τε εκ της αποπτώσεως του erunt : ) et sane jam specta, utrum ipsa liac con
Ισραήλ περιλειφθέντες μαθηται και απόστολοι του fidentia ii, qui ex Judaica gente profecti sunt , et
Σωτήρος ημών, μηδένα λόγον ποιησάμενοι των αρχόν- qui de ruina Israel relicti sunt discipuli et apostoli
των του αιώνος τούτου, ή των αρχόντων του εκ πε- Salvatoris nostri, nilihil estimaverint principes se
ριτομής λαού των πάλαι αδικούντων αυτούς, εξήλθον culi hujus, seu principes Judaici, qui olim injuria
εις πάντα τα έθνη κηρύττοντες τον Χριστόν λόγον, eos aficiebant, et sic in omnes gentes penetrave
πεποιθήσει τε τη προς τον Θεόν (επείπερ κατά την D rint, Christum verbum predicantes, an vero nihil
προφητείαν πεποιθότες ήσαν επί τόν Θεόν άγιον του horum ausi sint, atque utrum eadem erga Deum
Ισραήλεν αληθεία · ου γάρ υπούλως , ουδε μεθ' υπο - confidentia ( nam, ut prophelia habet, « confidentes
και κρίσεως, συν αληθεια δε όλους εαυτούς επιδέδονται erant in Deo sancto Israel in veritate. Non enim
ελπίδι), ου μόνον προήλθον της έαυτών χώρας, αλλά subdole aut simulate , sed vere tοιος seipsos spei
κατώρθωσαν το προστεθειμένον. Τούτο δε αυτό πάλιν dediderant ) non solum de sua regione profecti
το καταλειφθέν, οιονεί το σπέρμα της αποπτώσεως sint, verum id quod ipsis propositum fuerat , ab
του Ιακώβ γέγονε , πεποιθός επί Θεόν ισχύοντα και unde perfecerint, an on. Nempe hoc ipsum rursus
αυτό δε τούτο το κατάλειμμα του παντός έθνους αυ- id fuisse invenies, quod relictum est quasi semen
των, γενομένου ως η άμμος της θαλάσσης, αλλ' ου ruine Jacob, in Deo forti confidens : atque item
κατά τα άστρα του ουρανού, της παρά τω Θεώ σωτη.- hoc ipsum universae ejus gentis residuum ( que
ρίας ήξιώθη, ώσπερούν εμαρτύρησεν ο Απόστολος, φuidem gens fuerit quasi arena maris, o non quasi
είπών: « Ησαΐας δε κράζει υπέρ του Ισραήλ, εάν stelle celi) dignum habitum esse, cui salus a Deo
* Isa. Χ, 17-25. 30 Isa, V1, 14. 1 Isa. V , 4. 15 Isa. Iv, 3 .
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 1444
colonaretur, sicut affirmat Apostolus , ubi ait : Α ή ο αριθμός των υιών Ισραήλ ως η άμμος της θα
« Isaias autem clamat pro Israel, si fuerit numerus λάσσης, το κατάλειμμα σωθήσεται. » Δύο γάρ τοι
iliorumIsrael sicut arena maris, reliquiae salve fient επαγγελιών διά του χρησμού τω Αβραάμ δεδομένων
62. Nam cum duo sint que Abraliae Deus respon- περί των εξ αυτού γενησομένων , ώς άρα έσονται κατά
dens proinisit de iis , qui ab illo oriti:ri erant , unun τα άστρα του ουρανού, και κατά την άμμον της θα
quidemquod futuri essent sicut stelle cali, alterum λάσσης, των μέν θεοφιλών λαμπόντων ομοίως τους
vero quod tanquam arena maris , Dei quidem ami- ουρανίοις φωστηρσιν, οίοι ήσαν οι πάλαι προφήται,
ci, quales fuerunt illi veleres, et propheta, et Sal- και οι του Σωτήρος ημών απόστολοι , οίς εμαρτύρη
valoris nostri apostoli , quibus ipse illnd testimo- σεν ειπών: « Υμείς έστε το φως του κόσμου και των δε
nium exhibuit, vos estis Iux mundi **, 5 lumini- γηγενών και χαμαιπετών άμμο γης παραβαλλομέ
bus celestibus ipso splendore comparantur : reli- νων είκότως εν τούτοις και προφητικός λόγος , επάν το
qui vero,terreni scilicet , atque in humum spe- πάν πλήθος των υιών Ισραήλ εκπεσούμενον της
ctantes, arene similes habentur. Proinde merito αξίας και του μεγαλοφυούς της αρετής, όλον δι' όλου
ibi tota multitudo iliorum Israel , que a dignitate χαμαικετές γενόμενον παραβληθή τή άμμο της θα
sua 74 et a virtutis magnificentia casura erat, λάσσης, τότε δή το κατάλειμμα αυτών μόνον σωθήσε
undecunque speclans in terram, ut sermo de his B ται, περί ου καταλείμματος πλείστα ημίν γεγύμνα
propheticus habet, arene maris comparata fuerit : σται. Ταύτα δε φησιν έσεσθαι, επάν αυτός ο Κύριος
tum videlicet earum reliquiae duntaxat salvie fient, συντέμνων και συντελών, λόγον καθ' όλης της οικου
de quibus sane reliquiis plurimum est a nobis ela - μένης ποιήσει, εναργώς το ευαγγελικών παριστάς κή
boratum : atque haec futura esse dicit, ubi ipse Dρ- ρυγμα, ενώ, πάσης της κατά Μωσέα περιόδου εν εί
minus contraheus et perficiens, verbum per totum κόσι και συμβάλους και σωματικαίς θρησκείαις πε
terrarum orbem fecerit , sic utique Evangelicanm ριαιρεθείσης, ο σύντομος του Ευαγγελίου λόγος , εις
predicationem perspicue significans, in qua omni πάντας ανθρώπους παραδοθείς , της προφητείας την
Mosaicoambitu sublato, qui imaginibus , et signis , αλήθειαν επιστώσατο.
et corporalibus adorationibus constabat, brevitate præditum Evangelii verbum in omnes homines
emissum , prophetiæ veritatem con probavit.
XL . Ει erit in die illa , radix Jesse , et qui surgel ΝΑ'. « Και έσται εν τη ημέρα εκείνη η ρίζα του
imperare gentibus, in eo gentes spérabunt : et erit Ιεσσαί, και ο ανιστάμενος άρχειν εθνών, επ ' αυτώ
requies in honore . Ει erit in die illa, adjiciel Domi- έθνη ελπιούσιν, και έσται η ανάπαυσης αυτού τιμή.
nus demonstrare manum suam ad eumulandum, et . Και έσται εν τη ημέρα εκείνη, προσθέσει Κύριος του
querendum quod remanserit reliquum populi sui , " δείξαι την χείρα αυτού, του ζηλώσαι και ζητήσαι το
φuodcunque relictum fuerit ab Assyriis , et ab καταλειφθέν υπόλοιπον του λαού αυτού, και αν κατα
Egypto, et a Babylonia , et ab AEιλhiopia , et ab Ela- λειφθή υπό των Ασσυρίων, και από Αιγύπτου, και
mitis, el a solis ortu , et ab insulis Γmaris : et ex - από Βαβυλωνίας , και από Αιθιοπίας, και Eλαμιτών,
τοllet signum in gentes , et dispersos Juda congre- και από ηλίου ανατολών, και από των νήσων της θα
gabit a quatuor alis 1erre 85. Cum sape quedam λάσσης και αρεί σημείον εις τα έθνη, και τους δι
futura dicantur in quodan insigni die, hoc est, ubi εσπαρμένους Ιούδα συνάξει εκ των τεσσάρων πτερύ.
manifestum tempus advenerit , nos ratiocinatione γων της γης. Πολλάκις τινών λεγομένων έσεσθαι εν
colligentes, earum rerum que significentur , exi - επισήμα ημέρα, τουτέστιν εν επιφανεια χρόνου, λο
tum in ipsum Dei adventum recidere demonstravi- γισμό συνάγοντες την των δηλουμένων ακολουθίαν,
mus : in quo cum omnis Judaica gens casura es. επί τήν του Θεού παρουσίαν αναφέρεσθαι απεδείξα
set, paucos quoslarm servaluum iri, φui ex illis re- μεν, καθ' ήν του παντός Ιουδαίων έθνους αποπεσου
linquendi erant , divina ostendunt oracula . Is ta- μένου , σπανίους τινάς σωθήσεσθαι τους εξ αυτών κα
men locus, qui nunc in manibus est, etipsam diem, ταλειφθησομένους οι θείοι δηλούσι λόγοι. " Η γε μήν
el quod per earm significatur tempus , et que in eo D μετά χείρας λέξεις και την ημέραν, και τον διά ταύτης
eventura essent, planissime demonstrat : cum enirη σημαινόμενον χρόνον , και τα επί τούτω συμβεβηκότα
canal ex semiue David futurum Christi ortum,cum λευκότατα παρίστησι· θεσπίζουσα γαρ την εκ σπέρ
eo simulJudaeorum ilena ruinam predicil ; dicit au- ματος του Δαβίδ γενησομένην του Χριστού γένεσιν ,
lem sic : « Ecce dominator Dominus Sabaoth, con- ομού και την Ιουδαίων απόπτωσιν προαναφωνεί: λέ.
turbabit gloriosos cum robore , et excelsi humilia- γει δε ούτως: • Ιδού δή ο δεσπότης Kύριος Σαβαώθ,
buntur, el cadent excelsi gladio , et Libanus cum συνταράξει τους ενδόξους μετά ισχύος, και οι υψηλοί
excelsis cadel 56, » Porro Ilic Libanum ipsam Hie - ταπεινωθήσονται, και πεσούνται οι υψηλοί μαχαίρα :
Yusalem intelligi vult , sieut in aliis demonstravi- ο δε Λίβανος συν τοις υψηλοίς πεσείται. Ο Λίβανος
Γιus : quam cum omnibus suis fastuum , et venera- δε ενταύθα την Ιερουσαλήμ αινίττεται, ώς εν έτε
tionem prae se ferentibus, et gloriosis casuram, hic ροις απεδείξαμεν" ήν μετά πάντων των εν αυτή σε.
rophete locus nminatur : qui quidem ubi priora μνών και ενδόξων πεσείσθαι ο λόγος απειλεί και ταυτά
sila explicavit , nec deinceps adjungit ; Ει egre- γε προανατεινάμενος, εξήςεπιλέγει: « Και εξελεύσε
: Rom. ΙΧ , 27. ** Μatth. V , 14. ** Isa , X1 10-19. * Isa. x 33 , 34
143 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . II. 146
ται ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί, και άνθος εκ της Α dietur virga de radice lesse, 75 el los deradice ejus
ρίζης αυτού αναβήσεται , και και τα εξής. Σαφέστατα ascendet67, » et celera. In quibus manifestissime, et
την εκ ρίζης Ιεσσαί (πατήρ δε ήν ούτος του Δαβίδ) radice Jesse (pater autem hic fuit David) ortun
γένεσιν του Χριστού παριστάς, εφ' η γενέσει την Christi significat, in quo ortu, νοcationemgentium
των εθνών κλήσιν πρότερον μεν δι' αινίγματος προ- prius per quamdam sermonis obscuritatem, more
φητικό τρόπο αναφωνεί : το γάρ, « Συμβοσκηθήσε- prophetico explicat . llud enim : Pascetur simul
τα : λύκος μετ' αρνος, και πάρδαλις συν ερίφω συν- lupus cum agno, et pardus cum helo simul quie
αναπαύσεται, και τα τοιαύτα, ουδέν έτερον ή των scet 58, 5 et quae sunt hujusmodi nihil aliud quam
αγρίων και απηνών τον τρόπον και μηδέν θηρίων gentium indomitarum, et iamrmanium, et in nulla
διαφερόντων εθνών, τηνεπί τον ευσεβή και ημερόν re a belluis diferentium, ad pios et nmansuelos , et
τε και κοινωνικόν τρόπον μεταβολήν εδήλου: τουτο omni charitate referlos mores, conversionem futu
δε αυτο εις ύστερον γυμνότερον διδάσκει, φάσκων: ram indicant. Sed lioc ipsum docet apertius in iis ,
Ενεπλήσθη η σύμπασα γή του γνώναι τον Κύριον, que sequuntur, sic dicenς : Repleta est universa
ως ύδωρ πολύ κατακαλύψει θαλάσσας. 5 Και έτι γε terra cognitione Domini, sicut aqua multa ad co
αυτός εαυτόνερμηνεύων ο προφητικός λόγος επιλέγει· οperienda maria 39. Praeterea ipse seipsum inter
« Και έσται εν τη ημέρα εκείνη η ρίζα Ιεσσαι, και Β pretans serimo propheticus sequitur ? « Ει erit in
και ανιστάμενος άρχειν εθνών, επ' αυτώ έθνη ελπιούσιν » die illa, radix Jesse, et qui surgit ut imperet genti
και έσται η ανάπαυσις αυτού τιμή. ν 'Επειδή τοίνυν bus, in eo gentes sperabunt : et erit requies ejus
εσήμαινεν επικεκαλυμμένως, μετά δε ταύτα τήν τών gentis ruinam involute significavit, post vero gen
έννων κλήσιν , τοτε μεν κεκαλυμμένως, τοτε δε γυ- tium vocationem, ηunc quidem involutius, nunc .
μνώς είκότως αύθις επαναλαμβάνων τον λόγον, των autern explicatius : merito rursus eundem repe
εκ περιτομής εις τον Χριστόν πιστευόντων μνημο. tens sermonem, de iis qui ex circumcisione in,
νεύει, υπέρ του μή πάντη αποκλείσαι αυτών τήν εις Christum credituri sunt, mentionen facil, ne omni,
τον Χριστόν ελπίδα " - "Έσται μεν γαρ, και φησίν, « ο ratione a Christo sperm illoruin excludat. « Eril
ανιστάμενος άρχειν εθνών. • Τις δ' ήν ο ανιστάμενος enim, inquit, qui surgit, ut imperet gentibus.....
αλλ' η ρίζα του Ιεσσαί, όν και σαφώς φησιν άρξειν Sed quis tandem hic est qui surgit, nisi radix Jes
εθνών, αλλ' ουχί Ισραήλ; Επειδή τοίνυν διαφόρως se ? quem etiam gentibus non ipsi Israel imperatu
την των εθνών επιστροφήν επί τον έκ ρίζης Ιεσσαί rum affirmat. Quoniam ergo varie docuit hanc gen
Χριστόν περί των εκ περιτομής ειρήκει · εικότως C nascetur, et pullulabil, necdum boni quidquam de
το ελλειπές της προρρήσεως αποδίδωσι, φάσκων: iis quiin circumcisione sunt, prolulit: merito quod
• Και έσται εν τη ημέρα εκείνη, και τούτ' έστιν εν predictioni ejusmodi deerat, reddit , dicenς : « Ει
το χρόνο της επιφανείας του εκ ρίζης Ιεσσαί φύν- erit in die illa , 5 hoc est ,in illo tempore in quo,
τος, προσθέσει Κύριος του δείξαι την χείρα αυτού, adveniet is qui orturus est de radice Jesse, • adji-.
ζητήσαι, και ζηλώσαι το καταλειφθέν υπόλοιπον του ciet Dominus demonstrare manum suam, ut enu
λαού , και αν καταλειφθή από τώνδε και τώνδε των πο- letur, et querat quod remanserit reliquum populi,
λεμίων. Ο 'Ανθ' ου ο μεν Ακύλας πεποίηκε: Και quocunque relielum fuerit 61, aut ab iis , aut ab
έσται εν τη ημέρα εκείνη, προσθέσει Κύριος δεύτε- illis hostibus. Quein quidem locum Aquila ita con.
ρον την χείρα αυτού, του κτήσασθαι το υπόλειμμα Vertit: Et erit in die illa , adjiciet Dominus se
του λαού αυτού , και υπολειφθήσεται από των Ασσυ- cundo manum suam ad acquirendum residuum po
ρίων, και των εξής. Νοήσεις δε και ενταύθα πολεμίους pali sui, quod relinquetur ab Assyriis, et cetera.
του λαού του Θεού νοητούς τινας και πνευματικούς , Ceterum haec quoque te considerare oportellit :
ήτοι δαίμονας πονηρούς, ή δυνάμεις αντικειμένας τη hostes populi Dei censendos intelligibiles quosdam
λόγω θεοσεβείας, οί, των κατονομασμένων εθνών πά- et spirituales , hoc est , malos demones, sive po
λαι πρότερον αοράτως προεστώτες , τας ψυχάς επο - P testates, que Verbo adversentur. Hi porro Sunt illi
λιόρκους του Ισραήλ, ποικίλους πάθεσιν αυτάς περι- φui olim iis gentibus que hic nominate 76,sunt,
βάλλοντες , υποσύροντές τε και αιχμαλωτίζοντες εις invisibiliter praeerant,etanimasIsrael vastabant,cum
τον όμοιον της των αλλοφύλων αγωγής βίον. Τούτου eas in varios effectus inducerent, et captivas face
δή ούν παντός σχεδόν ειπείν του λαού κατά ψυχήν rent, et ad morerm victus, alienarturm gentium victus
αιχμαλώτου ληφθέντος υπό των δεδηλωμένων, οι φυ- similem, allraherent. Cum igitur hic universus,
λαχθέντες και καταλειφθέντες άτρωτοι και άσυλοι prope dixerim, populus , animis factus esset capti
κατά την προφητείαν της δηλουμένης επαγγελίας τεύ- νus ab iis, quos diximus hostibus, qui servati, re
ξoνται, οψόμενοι του Κυρίου την χείρα και κτήμα lictique sunt sine vulnere , non spoliali suis rebus,
αυτού γενησόμενοι, κατά το φάσκον λόγιον : « Προσ- promissum illud, de quo prophetia loquitur, obti
θήσει Κύριος του δείξαι την χείρα αυτού, του ζηλώσα! nebunt : utpole qui visuri sint manum Domini, et
το καταλειφθέν υπόλοιπον του λαού . » Τι δε προσθή- illius possessio futuri; quemadmodum illud habet
" Isa. 11, 1. 28 Ιbid. 8. 30 Ιbid. 9. 60 Ιbid. 10. * Ιbid . 11 .
147 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA. 118
Oraculum quod its ait : Adjiciel Dominus de- A σει Κύριος ; αλλά γάρ προς οις άπαξ επεδείξατο πά
monstrare manum suam, ut emuletur ob id quod λαι πρότερον διά των προφητών: « Προσεγενήθη χειρ
remanserit reliquum populi. » Quid autem adjiciet Κυρίου , και τούτοις διασωθείσιν από της πτώσεως
Dominus? nempe, iis quos semel quondam per pro- του παντός λαού, τα λείποντα τοις προτέροις προσ
plietas ostendit : Adjecta est manus Domini , ut his θήσειν. » Ταύτα δε ήν τά της καινής Διαθήκης μυστή
ipsis veluti de totius populi ruina servatis, que ρια, διά της χειρός του Κυρίου δεδειγμένα τα κατα
μιrioribus deerant, adjungerentur. Hec porro erant λειφθέντι από του λαού. Αλλά και του ζηλώσαι φησιν
Novi Testamenti mysteria , quae manu Domini το καταλειφθέν υπόλοιπον του λαού . Ανθ' ού συμφώ
ostensa sunt ei parti que de populo relicta est. Sed νως ο 'Ακύλας και Θεοδοτίων, του κτήσασθαι, φησίν,
etiam, ut emuletur, inquit, ob id quod remanse- το υπόλειμμα του λαού αυτού, και αν καταλίπη από των
rit reliquum populi. Pro quo Aquila et Τheodo- 'Ασσυρίων και από των λοιπών πολεμίων εθνών.
tion concorditer, « ad acquirendum, singuίunt, re- Τούτο δε το καταλειφθέν του λαού υπόλοιπον αρεί,
siduum populi sui, quodcunque relictum fuerit ab φησίν, σημείον εις τα έθνη» σαφώς δι' αυτών το εαυ
Assyriis, et a reliquis inimicis gentibus. Hoc au- του σημείον ο Κύριος εν πάσι τοις έθνεσιν επιδεικνύ- ,
ιcηι φuod relictum fuerit de populo , « extollet, μενος και συνάξει δι' αυτών τους απολομένους Ισ
inquit, signum in gentes : per eos enim plane B ραήλ, και τους διεσπαρμένους Ιούδα , εκ των τεσσά
Dominus signum suuum in cunctis gentibus patefe - ρων πτερύγων της γης επί τον Χριστόν του Θεού,
it, et per eosdem collegit eos, qui ex Israel perie- διά του των αποστόλων αυτού κηρύγματος καταπέ.
Sant, et qui ex Iuda dispersi erant, postquam a φευγότας τους συναχθέντας είναι λέγων των πάλαι
quatuor alisterre, ad Christum Dei, ex predica - απωκισμένων και αφωρισμένων εκ του κατά διάνοιαν
tione apostolorum ipsius, confugerunt : sic sane Ισραήλ και Ιούδα . Τρόπος δέ τοιόνδε ψυχών τον
collectos esseintelligens eos , qui quondam ex Israel αληθινόν Ισραήλ του Θεού δείκνυσιν, ώς ανάπαλιν
et Juda, secundum sententiam consideratis atque φαύλη και μοχθηρά διάθεσις τον κατά σάρκα Ισ
acceptis, abducti procul , separatique fuerant. Mος ραήλ, άρχοντας Σοδόμων και λαόν Γομόρδας χρημα.
autem hujuscemodi animarum, verum Israel Dei τίζειν ποιεϊ. Το τοίνυν λείμμα κατ' εκλογήν χάρι
demonstrat, sicut e contrario, vitiosa pravaque τος, και το λεγόμενον εν τη προφητεία καταλειφθέν
affectio eum Israel, qui ratione corporis eamappel- υπόλοιπον του λαού , το σημείον του Κυρίου πάσι
lationem sortitus est, principes Sodomorum, et po- τοις έθνεσιν ανεκήρυξεν, και τας τoιάσδε ψυχάς
pulum Gomorrhe appellare in oraculis facit. Reli- των εθνών εξ απωλείας επί την του Κυρίου γνώ
quie igitur secundum electionem gratis, et quod , σιν εφελκυσάμενον , ένα λαόν συνηξε το Θεό ,
in prophelia dicitur, relictum residuum populi, " τον εκ των τεσσάρων πτερύγων της γης εισέτι
signum Domini apud cunctas gentes predica- νύν τη του Χριστού δυνάμει συγκροτούμενον. Ού.
Γunt : et istiusmodi gentium animas ab interitu, τοι δε αυτοί οι από των απολωλότων του Ιουδαίων
ad Domini cognitionern trahentes , unum Deo έθνους διασωθέντες μαθηται και απόστολοι Σωτήρος
populum confecerunt , qui a quatuor alis terre ημών, εκ διαφόρων φυλών τυγχάνοντες, μιάς κλήσεως
hodie quoque una Christi virtute contrahitur. και μιάς χάριτος ενός Πνεύματος αγίου κατηξιωμέ
77 Hi vero ipsi de Judaice gentis interitu con- νου, πάντα ζήλον δν πάλαι προς αυτούς είχον αι του
servati discipuli, et apostoli Salvatoris nostri, ex Εβραίων έθνους φυλαι, απορρίψουσιν, ώς ή προφη
diversis tribubus oriundi, una-vocalione, unaque τεία φησίν . Kατηρτισμένοι γούν τώ αυτό νου και τη
gratia, atque uno sancto Spiritu digni effecti, om» αυτή γνώμη, ου μόνον την ήπειρον, αλλά και τας
nem amorem, quem olim erga ipsos Hebraice tri- νήσους διήλθον των εθνών, πάσας πανταχόθεν τάς
bus habebant , abjecturi erant, ut ait prophetia . των ανθρώπων ψυχάς προνομεύοντες και αιχμαλω
Cum igitur eodem intellectu eademφue sententia τεύοντες εις την υποταγήν του Χριστού , ακολούθως
perfecti essent, non solum continentenm terram, το χρησμώ φήσαντι: « Και πετασθήσονται ένα πλοίους
sed et insulas gentium pervagati sunt, et omnes η αλλοφύλων, θάλασσαν άμα προνομεύοντες, και τους
undique hominum animas depredati , eas ducenles " αφ' ηλίου ανατολών. 5 Και τα λοιπά δε της προφη
captivas, ut imperio Christi subjicerentur. Qui qui τείας τούτοις αναλόγως επιθεωρήσεις, εκάστην λέξιν
dem in hoc consentanea illi oraculo egerunt, quod παρά σαυτώ βασανίσας, και πάν μεν το ασύστατον
ait : Ει νolabunt in navigiis externum mare si- και ταπεινόν αυτής διακρoυσάμενος, την δε διάνοιαν
mul depredantes, et eos , φui ad solis orium spe- του πνεύματος, ώς αν αυτό σου το πνεύμα του Θεού
clant 61. Reliqua vero ejusdem prophetie, his θεωρεϊν υποβάλη, νοήσας . Υμίν γάρ ο καιρός ουκ
itein proportione respondere intueberis , si unam- επιτρέπει τους τόπους επί πλείον ενδιατρίβειν, την
quanque dictionem tecum ipse diligenter perpen- προκειμένην υπόθεσιν εξανύσαι κατεπειγομένοις .
deris, et quod quidem ex ea inconstans vel humile visum fuerit, rejeceris, spiritus vero ipsius intelli
gentiam perceperis, quatenus ipse tibi Dei spiritus contemplandum suppeditaverit. Nobis enim tempus
non permillit diutius iu his locis immorari, quimateriam propositam absolvere festinamus.

εε 152 , 11 , 14.
119 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. II. 130
Β'. « Και εντελούμαι τη οικουμένη όλη κακά, Α ΧΕΙ. « Et mandabo orbi universo mala , etimpiis
και τους ασεβέσι τας αμαρτίας αυτών, και απολώ ύβριν peccata ipsorum , et perdam injuriam iniquorum,
ανόμων, και ύβριν υπερηφάνων ταπεινώσω. Και et contumeliam superborum humiliabo. Ει erunt
έσονται οι εγκαταλελειμμένοι έντιμοι μάλλον ή το qui remanserint pretiosi magis, quam aurum quod
χρυσίον το άπυρον» και άνθρωπος έντιμος έσται μάλ- iguem non sentil : et homo pretiosus erit magis,
λον ή ο λίθος ο εκ Σουφείρ. 5 Και εξής επιλέγει· quam lapis in Suphir 68, ac deinceps adjungit :
« Και έσονται οι καταλελειμμένοι ως δορκάδιον φεύ- « Ει erunt, qui relicti fuerint, quasi capreol,
γον , και ως πρόβατον πλανώμενον. 5 Και διά τούτων fugiens, et quasi ovis errabunda 86 : ) atque in his
το σπάνιον των σωθησομένων εν τω καιρώ της των quidem paucitatem eorum, qui superfuturi sint tem
ασεβών απωλείας σαφέστατα ο λόγος παρίστησιν » pore interitus Ampiorum , hic sermo planissima
ώστε μη χώραν έχειν υπονοείν αδιακρίτως πάντας ostendit : ex quo id intelligimus, sine ulla exce
άπαξαπλώς τους εκ περιτομής, και πάντο Ιουδαίων ptione , carituros esse propria regione omnes om
έθνος, των του Θεού τεύξεσθαι επαγγελιών. nino, qui ad circumcisionem pertinent, atque om
nem Judaicam gentem , promissa divina non esse
consecuturam .
ΜΓ'. Και έσται εν τη ημέρα εκείνη έκλειψις δό- Β ΧΙΙΙ. « Et erit in die illa defectus glorieJacob,
ξης Ιακώβ, και τα πίονα της δόξης αυτού σεισθήσον- et pinguia glorie ipsius quassabuntur . Et erit quem
ται. Και έσται όν τρόπον εάν τις συναγάγη αμητον admodum si quiscolligat messent stantem, et semen
εστηκότα, και σπέρμα σταχύων αμήσης και έσται spicarum metat ; et erit quemadmodum si quis col
όν τρόπον εάν τις συναγάγη στάχυας εν φάραγγι ligat spicas in convalle solida, et 78 relicta fue
στερεά, και καταλειφθή εν αυτή καλάμης ή ώς ρώγες fit in ea stipula ; aut quasi bacce olive due, sis2
ελαίας δύο, ή τρείς επ' άκρου μετεώρου, ή τέσσαρες , tres in cacumine sublimi, seu quatuor, seu quin
και πέντε επί των κλάδων αυτών καταλειφθώσι. Τάδε que in ramis ipsis relicte fuerint. Hec dicit Dommi
λέγει Κύριος ο Θεός του Ισραήλ: Τη ημέρα εκείνη ηus Deus Jsrael : In die illa confidens erit homo in.
πεποιθώς έσται άνθρωπος επί τω ποιήσαντι αυτόν: eo, qui fecit ipsum : oculi autem ejus ad sanctum
οι δε οφθαλμοί αυτού εις τον άγιον του Ισραήλ έμ- Israel respicient, et non erunt. confidentes in altar
βλέψονται, και ου μή πεποιθότες ώσιν επί τοίς βω- ribus, neque in operibus manuum suaruto, que fe-.
μούς, ουδε επί τοις έργοις των χειρών αυτών, & certκαι digitiipsorum.65. In his quoque evidenter
εποίησαν οι δάκτυλοι αυτών. 5 Και διά τούτων έναρ- canitur ; quemadmodum gloria Israel, et cuncta.
γως θεσπίζεται η δόξα του Ισραήλ και πάντα τα 5 pinguia eorum auferenda sint, et pauci rursus nu
πίoνα αυτών καθαιρεθήσεσθαι, ολίγοι δε αύθις και “ meroque comprehensibiles relinquendi : atque hi.
καταλειφθήσεσθαι λέγονται ούτοι δε αν ειεν οι εξ diderint. Deinceps autem post ea que de illis dicta,
αυτών εις τον Κύριον ημών πεπιστευκότες. Ακο- sunt, de universo genere hominum , quod aversus
λούθως δε μετά τα περί εκείνων ειρημένα, περί ram se sit ab errore simulacrorum, Deunique Israel,
παντός ανθρώπων γένους αποστραφησομένου την agniturum,vaticinium sequitur,
κατά τα είδωλα πλάνην, επιγνωσομένου δε τον Θεόν,
Ισραήλ, προφητεύεται.
ΜΔ'. « 'Ακούσατε, νήσοι , εγκαταλελειμμένου και ΧLΙV . « Audite, insulae , quι relicti estis et dolore:
οδυνώμενοι, ακούσατε, και ήκουσα παρά Κυρίου Σα- cruciamini : audite que audivi a Domino Sabaoth :
βαώθ· ο Θεός του Ισραήλ ανήγγειλεν ημίν . ν "Όρα. Deus Israel nuntiavit nobis 66. Specta quemad ..
είνα τρόπον και ενταύθα ου πάντας τους εκ περι-, modum hic quoque non omnes, qui ad circumci
τομής επί την των απορρήτων ακρόασιν παρακαλεί, sionemspectant, ad ejusmodi arcana audienda in
αλλ' ή μόνους , ούς ονομάζει καταλελειμμένους και vitet, sed solos eos, quos dicit relictos esse, ac do
οδυνωμένους · οίοι ήσαν οι κατά τον Απόστολος, Iore cruciari : quales erant, qui, ut ait Apostolus,
στενάζοντες και αποκλαόμενοι την κακίαν του των P gemebant.ac deplorabant malitiam vitae hominum.
ανθρώπων βίου .
ΜΕ'. Επένθησαν οι υψηλοί της γης , ή δε γη XLV, Luxerunt excelsi terre, el terra inique
ενόμησε διά τους κατοικούντας αυτήν. Διά τούτο egit propter habitantes eam. Jdcirco inopes erunt,
πτωχοι έσονται οι ένοικούντες επί της γης, και κα- inhabitantes in terra, et relinquentur homines.
ταλειφθήσονται άνθρωποι ολίγοι. 5 Και εν τούτοις pauci 67. In his quoque ubi eos reprehendit, qui.
τους παραβεβηκότας τον νόμον, και την του Θεού ex populo circumcisionis legem Dei, et testamen
διαθήκην του εκ περιτομής λαού απελέγξας, απειλή- tumcontempserint, et eis minatus est ea que scri
σας τε αυτοίς τα αναγεγραμμένα, καταλειφθήσεσθαι pta sunt ; tum ex illis paucos homines esse relin
ανθρώπους εξ αυτών ολίγους προφητεύει· είεν δ' αν quendos vaticinatur. Hi vero sint.sane ille, que no
ούτοι το ονομασμένον παρά τω Αποστόλω λείμμα minantur apud Apostolum reliquiae secundum
κατ' εκλογήν χάριτος. elertionem gratiæ €8.,
61 Isa.X1,11, 12. 6 Ιbid. 14. 68 Isa. XV1, 4-8. 65 Isa. XL1, 1. 2. 67 Isa. ΧΧιν, 4-6. 68 Ποι». ΧΙ, 5
 151 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 153
XIVΙ. « Relinquentur civitales deserte, el domus A MC'. • Καταλειφθήσονται πόλεις έρημοι, και
que relictae fuerint, interibunt. Hec omnia erunt οι οίκοι οι εγκαταλελειμμένοι απολούνται. Ταύτα
τη terra in medio gentium: quemadmodum si quis πάντα έσται εν τη γή εν μέσωτων εθνών· όν τρόπον
colligat paucas baccas, que in oliva remanserint, εάν τις καλαμήσηται ελαίαν, ούτως καλαμήσονται
sic colligent eos ; et si 79 cessaverit vindemia , hi αυτούς και εάν παύσηται ο τρυγητός , ούτοι φωνή
voce clamabunt : qui autem relicti fuerint in terra, φωνήσουσιν· οι δε καταλειφθέντες επί της γης ευ
lietabuntur silnul cum gloria Domini 65 . » Ηic quo- φρανθήσονται άμα τη δόξη Κυρίου. 5 Και ενταύθα οι
que soli qui relicti fuerint, gayisuri dicuntur, cum καταλειφθέντες μόνοι ευφρανθήσεσθαι λέγονται , των
reliqui omnes his, quae in vaticinio continentur, λοιπων απάντων τους θεσπιζομένοις παραδοθησο
sint tradendi. μένων.
ΧLVΙΙ. « Conculcabitur corona contumelia, mer- MΖ'. « Καταπατηθήσεται ο στέφανος της ύβρεως,
cenarii Ephraim ; et erit flos , qui decidet de spe οι μισθωτοί του Εφραίμ και έσται το άνθος το εκ
glorie in cacumine montis excelsi, quasi precox. πεσόν της ελπίδος της δόξης επ' άκρου του όρους
ficus : qui vidit eum priusquam in manus acci- του υψηλού , ως πρόδρομος σύκου · ο ιδών αυτό,
piat, vellet cum devorare. Die illa Dominus erit πρίν ή εις την χείρα λαβείν αυτό, θελήσει αυτό κα
corona spei , contexta glorie ei, qui relictus sit de B ταπιεϊν. Τη ημέρα εκείνη Kύριος έσται και στέφανος
populo ipsius : relinquentur enim in spiritu ju . της ελπίδος, ο πλακείς της δόξης το καταλειφθέντι
dicii. Etiam hic ei, qui relictus sit de populo, non του λαού αυτού καταλειφθήσονται γάρ εν πνεύματι
universe illi genti, solis utique illis, qui reliquia- κρίσεως. 5 Και ενταύθα το καταλειφθέντι του λαού ,
rum nomine significantur, Dominumcoronam spei, ουχί δε παντί τω έθνει αυτών, αλλά μόνοις τοις διά
et gloriae futurum, vaticinatur : alios vero praeter του καταλείμματος σημαινομένοις, τον Κυριον στέ
populi reliquias, coronam contumeliæ , et mercena φανον έσεσθαι ελπίδος και δόξης προφητεύει, τους
rius Ephraim nominat, άλλους παρά το κατάλειμμα του λαού στέφανον
ύβρεως και μισθωτούς του Εφραίμ ονομάζωή.
ΧLVΙΙΙ. « Ει erunt, qui relicti fuerint in Judea, ΜΗ'. « Και έσονται οι εγκαταλελειμμένοι εν τη
mittent radicem deorsum, et facient fructum sur. Ιουδαία, φυήσουσι ρίζαν κάτω, και ποιήσουσι σπέρμα
Sunm quoniam ex Hierusalem erunt, qui relicti άνω, ότι εξ Ιερουσαλήμ έσονται οι σωζόμενοι εξ
fuerint, et qui salvi futuri sunt ex monte Sion : όρους Σιών. Ο ζήλος Κυρίου Σαβαώθ ποιήσει ταύτα .»
emulatio Domini Sabaoth faciet haec 11 : ) eos , qui Τους κατ' εκλογήν χάριτος καταλειφθέντας εκ του
secundum electionem gralie relicti fuerint ex Ju- . Ιουδαίων έθνους φυήσειν διζαν κάτω, και ποιήσεις
deοrum gente missuros radicem deorsum, et factu- 4 σπέρμα άνω προφητεύει , σαφέστατα την των απο
Yos semen sursum vaticinatur. Ubi manifestissime στόλων και μαθητών του Σωτήρος ημών εκλογήν πα.
apostolorum et discipulorum Salvatoris nostri ele- ριστάς . Ούτοι γάρ, από των εκ περιτομής καταλει
clionen significat. Siquident hi, ex iis qui ad cir - φθέντες , κάτω μέν εις γην τάς ρίζας της διδασκαλίας
cumcisionem pertinent, relicti, deοrsum in terram αυτών κατέβαλλον, ώς έμπαγήναι, και ριζώσαι καθ'
doctrine sue radices miserunt, adeo quidem, ut όλης της οικουμένης την διδαχήν αυτών · άνω δε το
la ipsa eorumdem doctrina infixa sit, et radicibus σπέρμα και τον καρπόν φέρεσθαι εις τας επουρα .
firmata per folumterrarum orbem : sursum autein νίους επαγγελίας παρεκελεύσαντο. Οι δ' αυτοι ούτου
ferre semen et fructum ad promissa celestia ex- εκ του Ιουδαίων έθνους καταλελειμμένοι, των λοι
hortati sunt. Hi vero ipsi de gente Judeorum re- πών απολλυμένων, μόνοι σωζόμενοι λέγονται. Ταύτα
Dicti, celeris pereuntibus, soli servari dicuntur . δε πάντα ο ζήλος Κυρίου εποίησεν. Εις γάρ το πα
Hec autem omnia, emulatio Domini fecit. Νam ραζηλώσαι τους ασεβείς των εκ περιτομής, εκλεξά
emulatio Domini, que hoς ad provocandum eos μενος ο ζήλος Κυρίου τούτους, παρεζήλωσεν εκεί
impios, qui in circumcisione manserunt elegit, illos νους κατά το παρά Μωσει λεγόμενον : Αυτοί πα
provocavit, ut est illud apud Moysem dictum: « ipsi D ρεζήλωσάν με επ' ου Θεώ, καγώ παραξηλώσω αυτούς
me provocaverunt in eo, qui non est Deus : et ego επ' ουκ έθνει · επ' έθνει ασυνέτω παροργιώ αυτούς.»
provocabo eos in ea , quæ non est gens : in gente slulla irritabo eos 72 . ,
ΧLΙΧ. « Sic dicit Dominus : Quemadmodum 80 ΜΘ'. « Ούτως λέγει Κύριος: "Ον τρόπον ευρήσεται
invenietur acinus in racemo, et dicent , ne dissipa- ο ρώξ εν τω βότρυϊ, και έρoυσιν· Μη λυμήνη αυτόν,
veris eum, quoniam benedictio Donini est in eo, ότι ευλογία Κυρίου εστίν εν αυτώ ούτως ποιήσω
sic faciam propter eum, qui servit mihi : Ιιujus ένεκεν του δουλεύοντός μου· τούτου ένεκεν ου μη
causa non perdam omnes : et educam ex Jacobse- απολέσω πάντας και εξάξω το εξ Ιακώβ σπέρμα ,
men, et ex Juda : et hereditabit montem sanctum και το εξ Ιούδα και κληρονομήσει το όρος το άγιον
meum, el tiereditabunt electi mei et servi mei, et μου και κληρονομήσουσιν οι εκλεκτοί μου και οι
habitabunt illic. Ει erit in silva stabulum gregum, δούλοί μου , και κατοικήσουσιν εκεί. Και έσται εν τω
et vallis Achor in requient armentorum boum po- δρυμώ έπαυλις ποιμνίων , και φάραγξ 'Αχώρ εις
polo meo, qui exquisiverunt me. Vos autem, qui ανάπαυσιν βουχολίων το λαό μου , ο εξήτησάν με.
69 ! sa. XXIV , 10-14. 70 Isa. XXV11, 3.6. 71 Isa. ΧΧΧVΙΙ, 31,32. 71 Deut. XXXI, 21.
153 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. II. 134
Υμείς δε οι εγκαταλιπόντες με και επιλανθανόμενοι A reliquistis me, et obliviscimini montem sanctum
το όρος το άγιόν μου, και ετοιμάζοντες τη τύχη τρά- meum, et paratis fortunae mensam, et impletis de
πεζαν , και πληρούντες των δαίμονι κέρασμα, εγώ moni poculum mistum : ego tradam vos in gla
παραδώσω υμάς εις μάχαιραν. Πάντες εν σφαγή πε- dium. Οmnes in occisione cadetis ; quoniam vocavi
σεισθε · ότι εκάλεσα υμάς , και ουχυπηκούσατε, και vos, et non auscultastis, et fecistis malum in con
εποιήσατε το πονηρόν εναντίον εμού , και ά ουκ specta meo, et que nolebam, elegistis 78. » Cum in
εβουλόμην εξελέξασθε . Ο Διελών και εν τούτοις ο λό- his divisione quadam sermo divinus utatur , tum
γος , βραχύ μέν τι φησι σπέρμα εξ Ιακώβ τευξεσθαι exiguuta quoddam semen Jacob, ea que promissa
των επαγγελμένων· εκλεκτούς τε είναι τους κατοι- sunt consecuturum aliimat : electos autem esse
κήσαντας εν τω δρυμώ· ούτως ονομάζων την κλήσιν eos, qui habilent in silva. Nam sic vocationem
των εθνών, εν ή οι εκλεκτοί του Κυρίου, και το Ια - gentium nominat, in qua electi Domini, et semen
χωβ σπέρμα, είεν δ' (1) αν οι απόστολοι και μαθηται Jacob sint, sane ipsi apostoli et discipuli Salvato
του Σωτήρος ημών• οι δε λοιποι πάντες παρά τούτους ris nostri : preter quos qui reliqui sunt, omnes in
ταις δηλουμέναις απειλαίς υποβεβληνται" μονονουχί eas, que exposite sunt , minas reciderunt : quan
του λόγου γυμνότατα παριστώντος, μή ώς έτυχεν επί doquidem ipsa oratio prope apertissime demon
πάν το Ιουδαίων έθνος φθάσειν τας του Θεού επαγ- " strat, non casu quodam in cunctarm Judeorum
γελίας, αλλ' επί μόνον το ονομασμένον σπέρμα, gentem promissa divina esse ventura, sed in id
και τους επικαλουμένους εκλεκτούς του Θεού· « έπει solum quod semen est nominatum, et in eos, qu:
πολλοί κλητοι, ολίγοι δε εκλεκτοί. » Τούτοις δε και νοcari solent electi Dei : multi enim sunt vocati,
νυν όνομα καινόν επιτεθήσεσθαι εξής ο λόγος θεσπί- pauci vero electi 74. Quibus etiam nomen novum
ζει, φάσκων προς τους ασεβείς: « Καταλειφθήσεται imponendum deinceps oraculum canit, sic ad im
γάρ το όνομα υμών εις πλησμονήν τοις εκλεκτούς pios dicens : « Relinquetur enim nomen vestrum
μου · υμάς δ' ανελεί Κύριος · τοϊς δε δουλεύσουσι μοι in satietatem electis meis. Vos autem interficiet
κληθήσεται όνομα καινόν. » Το δη ούν όνομα καινόν, Dominus : ii vero, qui mihi servient , vocabuntur
ο μή παρά τους παλαιούς έγνωστο, ποίον αν είη ή το ποmine novo 78. » Αιφui novum istud nomen, quod
από της του Σωτήρος ημών Ιησού του Χριστού προ- antiquis ignotum fuerit, quodnam quaes0 fuerit,
σωνυμίας καθ' όλης της οικουμένης ευλογημένον nisi Christianorunι ? quod a Salvatoris nostri Jesu
Χριστιανών όνομα ; Christi appellatione deductum in toto orbe terra
rum laudibus et favore celebratur ?
Ν', 'Aπό του Μιχαίου. C 81 L . A Mich@ α .
• Και έσταιεκ της σταγόνος του λαού τούτου συ- « Ει erit de stilla populi hujus, qui congrega»
ναγόμενος · συναχθήσεται Ιακώβ συν πάσιν. Εκ- tur : congregabitur Jacob cum omnibus. Excipiens
δεχόμενος εκδέξομαι τους καταλοίπους του Ισραήλ: excipiam reliquos ex Israel : in unum ponam con
επί το αυτό θήσομαι την αποστροφήν αυτών, και Συμ- versionem eorum76. Consentanea iis, quae ab
φώνως τους προεκτεθείσιν εκ του Ησαίου και ο Μι- Isaia accepta sunt , supraque a nobis exposila, Mi
χαίας έκδέξασθαι τον Θεόν ουχ απλώς πάντας, αλλά cheas quoque indicat : qui Deum non simpliciter
μόνους τους καταλοίπους ονομάζει. " Ωσπερ δε παρά omnes, sed solos eos, qui reliqui fuerint , exceptu
τη Ησαΐα σπέρμα ωνομάζετο το εξ αυτών λείμμα, rum narrat : et quemadmodum apud Isaiam 77 se
ούτως και νυν σταγόνα ονομάζει τους εξ αυτών σω- nien nominabatur ipsum illorum residuum, ita hic
Θησομένους. Δηλούται δε και διά τούτων και των απο- stillam eos nominat, qui ex illis superstites futuri
στόλων χορός , ώς σταγών της και σπέρμα του Ιου - sunt. Significatur autem his verbis ipse chorus
δαίων έθνους γεγενημένος • εξ ης σταγόνoς πάντες οι apostolorum, qui quasi stilla quadam, et seinen
καθ' όλης της οικουμένης τον Χριστόν επεγνωκότες Judaice gentis exstiterunt : de qua stilla onlies
του Θεού, και την διδασκαλίαν αυτού παραδεδεγμέ-. quicunque ex todo orbe Christum Dei cognoverint,
νου, της θεσπιζομένης επισυναγωγής κατηξιώθησαν, D et doctrinarm ejus acceperint, ea quam oraculum
την από των πολεμίων λύτρωσιν εύράμενοι. canit congregatione digni effecti sunt, et liberalio
nem ab hostibus nacti.
ΝΑ'. « Και συ Βηθλεέμ, οίκος του Ευφραθά, ολι - LΙ. « Ει tu Bethleliem, domus Ephrata , minima
γοστος ει εν χιλιάσιν Ιούδα : έκ σου μου εξελεύσε - es , ut sis in millibus Juda ; ex le mihi egredietur
ται ηγούμενος, του είναι εις άρχοντα το Ισραήλ, qui praesit, ut sit in principem ipsi Israel , et exi
και έξοδου αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος. Διά tus ejus ab initio ex diebus seculi. Propter hoc
τούτο δώσει αυτούς έως καιρού τικτούσης : τέξεται, dabit eos usque ad tempus parientis : pariet , et
και οι επίλοιποι των αδελφών αυτών επιστρέψουσι. » reliqui ex fratribus eorum convertentur 78. Εί
Και μετά βραχέα επιλέγει : Και έσται το υπό- post pauca adjungit : Ει erit quod reliquum fue
λειμμα του Ιακώβ εν τοις έθνεσιν, εν μέσω λαών rit ex Jacob in gentibus in medio populorum mul
πολλών, ώς δρόσος παρά Κυρίου πίπτουσα, και ως torum, quasi ros a Domino cadens , et tanquam
και 72 Isa. LXV, 8-12, 14 Μatth. XxII, 14. 78 Isa. LXY, 15, 76 Mich, 11, 11 , 12. 77 Isa, LXV, 9. 18 Mich.
V, 2 , 3.
(1) Forte corrigendum r ' pro ô'. Edit . Patr .
 153 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 156
agni super gramen, ut non congregetur aliquis, A άρνες επ' άγρωστιν, όπως μη συναχθή μηδείς, μηδε
neque subsistat in aliis hominum : et erit quod υποστή εν υιούς ανθρώπων και έσται το υπόλειμμα
reliquum fuerit ex Jacob in gentibus , in medio Ιακώβ εν τοις έθνεσιν, εν μέσω λαών πολλών, ως
populorum multorum, tanquam leo in jumentis λέων εν τοις κτήνεσι του δρυμού , και ως σκύμνος
silvæ , et quasi catulus leonis in gregibus ovium , έν ποιμνίοις προβάτων, όν τρόπον όταν διέλθη, και
Τquemadmodum cum transierit et dispertiens ra- διαστείλας αρπάση, και, μή ή ο εξαιρούμενος υψω
puerit , et non sit qui eripiat : extollelur manus θήσεται η χείρ σου επί τους θλίβοντάς σε, και πάν
tra super afligentes te , et omnes inimici tui per- τες οι εχθροί σου εξολοθρευθήσονται. » Τούτων ουδ' (1)
deritur 79 : his profecto nihil fieri posset lucidius, άν τι γένοιτο λευκότερον , κατά το αυτό και την γένε
que et ortum Salvatoris in Bethlehem, et ejusdem σιν την εν Βηθλεέμ του Σωτήρος αναφωνούντων, και
ab eterno propagationem, et Virginis partum, et την προ αιώνος ουσίωσιν αυτού, και τον της Παρ
apostolorum et discipulorum ejus vocationem, el θένου τοκετόν, και των αποστόλων και μαθητών αυ
predicationem de Christo, qui in totum orbem per του την κλήσιν, και το κήρυγμα το καθ' όλης της
€osimportata est , referunt. Cum enim is princeps οικουμένης περί του Χριστού δι' αυτών κατηγγελ
de quo prophetia Ioquitur , et cujus exitus ex die- μένον. Του γάρ δηλουμένου άρχοντος, ού τας εξόδους
bus elernis esse declarat, de Bethlehem sit pro- Β ο λόγος εξ ημερών αιώνος είναι δηλοί, εκ της Βηθλεέμ
fecturus , huncque ipsum ea quae pariens nomina- προελευσομένου, και της τούτον αποτικτούσης αγίας
tur, sancta Virgo sit paritura : non omnes qui ad Παρθένου τεξομένης, ου πάντας φησι τους εκ περι
circumcisionerm spectant , sed solos eos qui reliqui τομής, αλλά μόνους τους επιλοίπους ανασωθήσεσθαι,
fuerint , salvos futuros affirmat, quos et residuum oύς και λείμμα γενήσεσθαι του Ιακώβ, και δίκην
fore Jacob , et roris instar in omnes datum iri na- δρόσου επί πάντα δοθήσεσθαι τα έθνη. « "Έσται γάρ,»
tiones. « Erit enim, inquit , residuum Jacob in φησί, και το υπόλειμμα του Ιακώβ εν τοις έθνεσιν
gentibus , ut ros a Domino cadens , et quasi agni ως δρόσος παρά Κυρίου τίπτουσα, και ώς άρνες επ'
super granien , pro quo , quasi stillae in her- άγρωστιν. ν 'Ανθ' ού, και ως ψεκάδες επί πόαν,) και
bam, 82 Aquila ; Theodotion autem, tanquam 'Ακύλας , ο δε Θεοδοτίων, « και ωσεί νιφετος επί χόρ
nix super fenum, reddidere. Item pro illo , ut τον,» εκδεδώκασι. Και πάλιν αντί του, "Οπως μη συν
non congregelur aliquis , neque subsistat in filiis αχθή μηδεις μηδε υποστή εν υιοίς ανθρώπων, μηδε
hominum , neque offendal filius hominis , Theo- προσκόψη υιός ανθρώπου , φησίν ο Θεοδοτίων, «"Ος ου
dotion reposuit , qui non exspectabit hominem, μενεϊ άνθρωπον , και ουκ ελπίσει επί υιόν ανθρώπου.»
et non sperabit in filio hominis. » Aquila vero , Και ο 'Ακύλας,« "Ος ουχ υπομενεί άνδρα, και ου περί
• qui non exspectabit virum, et non erga filios " υιούς ανθρώπων και δι' ών πάσα των αποστόλων του
hominum: in quibus , omnis apostolorum Salva- Σωτήρος ημών ελπίς ούτε ( 2) εις άνθρωπον , αλλ' εις
toris nostri spes , que non in homine , sed in Sal- τον Σωτήρα και Κύριον αυτών· ούτος δε ήν και του Θεού
vatore, et Domino suo futura sit demonstratur, qui λόγος. Oις εξής επιλέγει· « Και έσται το υπόλειμμα
utique Salvator Dei Yerbum erat. His vero dein- Ιακώβ εν τοις έθνεσιν, εν μέσω λαών πολλών, ως
ceps adjungit : et erit quod reliquum fuerit ex λέων εν τοις κτήνεσι του δρυμού, και ως σκύμνος εν
Jacob gentibus in medio populorum multorum , ποιμνίοις προβάτων· όν τρόπον όταν διέλθη, και δια
quasi leo in jumentis silve , et quasi catulus leo- στείλας αρπάση, και μη ή ο εξαιρούμενος και δι' ών
nis in gregibus ovium : quemadmodum cum trans- οίμαι δηλούσθαι το θαρσαλέον και ακατάπληκτον του
ierit , et dispertiens rapuerit , et non sit qui eri- αποστολικού κηρύγματος. Δίκην γούν λέοντος και
piat : quibus verbis , ut arbitror, confidentia et σκύμνου εν τω δρυμώ των εθνών, και εν ταις των
intrepidum robur predicationis apostolice decla - ανθρωπίνων προβάτων αγέλαις εισβαλόντες, και δια
ratur. Siquidem instar leonis et catuli , in silvam στείλαντες τους αξίους από των αναξίων,υπηγάγοντο
gentium, et in ovium humanarum greges , illi ir- τα Χριστού λόγω προς όν εξής αναφωνείται τα απ'
ruentes , et dispertientes dignos ab indignis , eos D αυτού : Yψωθήσεται η χείρ σου επί τους θλίβον
Christi verbo subjecerunt. Αd quem deinceps pro- τάς σε, και πάντες οι εχθροί σου εξολοθρευθήσον.
feruntur, que ab ipso sint manatura : « extollelur ται · δ και αυτό πάρεστιν οφθαλμοίς παραλαμβάνειν
manus tua super afligentes le , et omnes inimici Μυρίων γάρ όσων τον Χριστού λόγον θλιψάντων, και
tui perdentur : quod ipsum sane etiam oculis in- εισέτι νύν πολεμούντων, υπερήρθη και κρείττων
tueri licet. Quamvis enim multis , quamvis innu- πάντων γέγονεν . Αλλά και υψώθη ή χείρ του Χρι
merabilibus , Christi verbum antehac afligentibus, στου κατά πάντων των θλιψάντων αυτόν · οϊ το
ct hodie quoque oppugnantibus , altius tamen up - εχθροί αυτού πάντες, οι κατά χρόνους επανιστάμενοι
sum abiit , et potentius cunctis effectum est. Sed αυτού τη Εκκλησία, εξολοθρευθήσεσθαι λέγονται.
etiam in sublimi collocata est manus Christi , contra omnes qui ipsum alllixerint : ejusque inimici
universi, variis temporibus contra ejus Ecclesiam insurgentes , perdendi esse dicuntur.
LII. A Sophonia. ΝΒ'. Από του Σοφονίου.
Quia tunc convertam in populos linguam , ut in " Οτι τότε μεταστρέψω επί λαούς γλώσσαν εις
* Mich. V, 7- 9.
(1) Ουδ'. Forte ουκ. EDIT. PATR. (2 ) Ούτε. Forte ουκ. Εριτ. ΡAIR.
157 DEMONSTRATIONIS EVANGELICA LIB . 11. - 158
όνομα Κυρίου, του δουλεύειν αυτώ υπό ζυγόν ένα . A nomine Domini serviant ei sub jugo uno. A bnibus
Εκ περάτων ποταμών Αιθιοπίας προσδέξομαι τους fluminium AEthiopia suscipiam supplicantes mihi :
έχετεύοντάς με · υιοί των διεσπαρμένων οίσουσι θυ - dispersorum ferent hostias mihi. In die illa non
σίας μοι. Εν τη ημέρα εκείνη ου μή καταισχυνθής erubesces ex omnibus studiis Iuis, quibus impie
εκ πάντων των επιτηδευμάτων σου, ών ησέβησας εις egisti adversum me ; quia tunc auferam a le pro
έμε : ότι τότε περιελώ από σου τα φαυλίσματα της bra contumelie tue, et non ultra adjicies gloriari
ύβρεώς σου, και ουκέτι ου μή προστεθής του μεγα- super monte sancto nmeo , et relinquam in le po
λαυχήσαι επί το όρος το άγιόν μου, και υπολείψομαι pum Imansuetum et humilem, et cavebunt in
έν σοι λαών πράον και ταπεινόν · και ευλαβήσονται nomine Domini , qui reliqui fuerint ex Israel , et
εν τω ονόματι Κυρίου οι κατάλοιποι του Ισραήλ, και non facient injustitiam, et non loquentur vana , et
oυ πoιήσουσιν αδικίαν, και ου λαλήσουσι μάταια , και non invenietur in ore eorum lingua dolosa ; quo
ου μη ευρεθή εν στόματι αυτών γλώσσα δολία· διότι niam ipsi pascentur et cubabunt , et non erit qui
αυτοι νεμήσονται και κοιτασθήσονται, και ουκ έσται exterreat eos 80. 83 In his item relicturum sibi
και εκφοβών αυτούς. Και εν τούτοις υπολείψεσθαι populum mansuetum et humilem Dominus pollicitus
εαυτώ λαών πραύν και ταπεινόν ο Κύριος επήγγελ- est , non alium utique significans , quam eum, qui
ται, ουκ άλλον δηλών, ή τον εκ περιτομής εις τον B de circumcisionein Clhristum ipsius sit crediturus .
Χριστόν αυτού πεπιστευκότα. Και πάλιν τους κατα- Ει rursus eos , qui reliqui fuerint ex Israel , solos
λοίπους του Ισραήλ μόνους σωθήσεσθαι μετά της salvos futuros , cum reliquarum gentium vocatio
των λοιπών εθνών κλήσεως , ήν εν τοις πρώτους της ne, quam initio prophelia significavit.
προφητείας εσήμαινεν.
ΝΓ'. 'Απο του Ζαχαρίου. Lill. A Zacharia .
« 'Ιδού ημέρα έρχεται εν σοι, και διαμερισθήσεται « Ecce dies veniet in te, et dividentur spolia tua
τα σκυλά σου εν σοί · και επισυνάξω πάντα τα έθνη in te : et congregabo omnes genutes in Hierusalem
επι Ιερουσαλήμ εις πόλεμον, και αλώσεται η πόλις, ad bellum, et capietur civitas, et diripientur do
και διαρπαγήσονται οικίαι, και αι γυναίκες μολυν mus, et mulieres inquinabuntur, et exibit dimidium
θήσονται, και εξελεύσεται το ήμισυ της πόλεως εν civitatis in captivitate : reliqui vero ex populo imeo
αιχμαλωσία : οι δε κατάλοιποι του λαού μου ου μή non perdentur de civitate 81.» Consentanea sunt
εξολοθρευθήσονται εκ της πόλεως. Συνάδει και haec iis qua proposita sunt de interitu universe
ταύτα τους προτεθειμένοις επί τω ολέθρο του παντός nationis Judeorum, qui ad illas post Christi adven
Ιουδαίων έθνους, μετελθόντι αυτούς μετά την τους tum pervenit. Ηaec enim Zacharias post redium
Χριστου παρουσίαν πεπληρωμένα. Μετά ούν την από de Babylone valicinatur, canens extremam illam
Βαβυλώνος επάνοδον ταύτα ο Ζαχαρίας προφητεύει, populi vastationem, que a Romanis inferenda erat,
θεσπίζων την υπό Ρωμαίων γενησομένην υστάτην in qua cum 1ota Judaica gens in hostium polesta
πολιορκίαν του λαού , εφ' ή του παντός έθνους Ίου - tem ventura esset, solos eos dicit, qui de populo
δαίωνυποχειρίου τους πολεμίοις γενησομένου, μόνους reliqui fuerint , salvos fore : sic sane apostolos Sal
φησίτους καταλοίπους του λαού σωθήσεσθαι, άντικρυς vatoris nostri apertissime significans.

ΝΔ . Από του Ιερεμίου. LIV . Ab Jeremia .

« Επιστράφητε , υιοί αφεστηκότες, λέγει Κύριος Convertimini, filii, qui defecistis, dicit Domi
διότιεγώ κατακυριεύσω υμών, και λήψομαι υμάς, ένα ηus ; quoniam ego dominabor in vobis, et acci
εκ πόλεως, και δύο εκ πατριάς και εισάξω υμάς εις piam vos , unum de civitate, et duos de familia , ct
Σιών, και δώσω υμίν ποιμένας κατά την καρδίαν μου, adducam vos in Sion, et dabo vobis pastores se
και ποιμανoύσιν υμάς, ποιμαίνοντες μετ' επιστήμης. cundum cor meum, et pascent vos , pascentes curm
Και έσται, εάν πληθυνθήτε , και αυξηθήτε , λέγει scientia. Et erit, cum multiplicali fueritis et cre
Κύριος , εν ταις ημέραις εκείναις ουκ έρoύσιν έτι· Ρ veritis, dicit Dominus, in diebus illis non dicert
Κιβωτός Διαθήκης Κυρίου Ισραήλ ουκ αναβήσεται amplius : arca Testamenti Domini Israel , non
επί καρδίαν, ουδε ονομασθήσεται, και ου ποιηθήσεται ascendet in cor, neque nominabitur, et non fiet
έτι. Ο Όμού και εν τούτοις την επιστροφής του amplius * . , In his quoque conversionem Israel, in
Ισραήλ την εν τη παρουσία του Σωτήρος ημών Ιη adventu Salvatoris nostri Jesu Christi futuram ca .
σού Χριστού γενησομένην θεσπίζει, καθ' ήν, ένα εκ nit, in qua, curn unum de civitate et duos de fa
πόλεως , και δύο εκ πατριάς, και σφόδρα ολιγοστούς και milia, et valde paucos et numero exiguos elegerit,
αριθμό βραχείς εκλεξάμενος, ποιμένας τών εις αυτόν earum quae in ipsum crediderint gentium pastores .
τετιστευκότων εθνών (1), και αυξηθέντων επί της cumque in terra gentes in sua ipsarum futura vo
Yήςεν τη δι' αυτών εσομένη, κλήσει των εθνών: « Ουκ- catione creverint : « Non ultra , inquit, ab eis di
έτι, φησίν,έρουσιν· Κιβωτός Διαθήκης Κυρίου και ουκέτι cetur, arca Testamenti Domini ; non enim am
γάρ επί τας Μωσέως αναδραμούνται σωματικωτέοας plius ad Moysis corporales adorationes recurrent,
• Sophon,11, 9-13. 81 Zachar. ΧΙV,1,2. 81 Jer. ΙΙ. 14-16.
(1) Deest aliquid ad suffalciendamsententiam, forte καταστήσει. ED.
159 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. -- APOLOGETICA . 160
utpote cum eis novum tradendum sit Tests- Α θρησκείας, άτε καινής Διαθήκης αυτούς παραδο .
mentum . θησομένης.
84 LV, Ab eodem. ΜΕ'. 'Από του αυτού .
1 Multiplicaverunt impietates suas, invaluerunt « Έπλήθυναν ασεβείας αυτών, ίσχυσαν εν ταις απο
in aversionibus suis . Quanam ex his propitius ero στροφαίς αυτών. Ποίω τούτων ίλεως έσομαί σοι ; Υιοί
cibi ? filii tui dereliquerunt me, et juraverunt in σου εγκατέλιπόν με, και ώμνυον εν τοις ουκ ούσι θεοίς ,
iis , qui dii non sunt, et saturavi eos , el mechati και έχόρτασα αυτούς, και έμοιχώντο, και εν οίκους
sunt, et in domibus scortorum habitaverunt , equi πορνών κατελύοσαν· ίπποι θηλυμανείς εγενήθησαν,
lillidine perciti evaserunt , unusquisque ad uxΟ. έκαστος επί την γυναίκα του πλησίον εχρεμέτιζον .
rem proximi hinnitumemisil : nunquid non super Mή επί τούτοις ουκ επισκέψομαι, λέγει Κύριος, και
his visitabo ? dicit Dominus, an in gente tali non εν έθνει το τοιούτω ουκ εκδικήσει η ψυχή μου ;
ulciscetur anima niea ? Ascendite propugnacula 'Ανάβητε επί τους προμαχώνας αυτής, και κατασφά
ejus, et jugulate : consummationem vero le facile , ξατε. Συντέλειαν δε μη ποιήσητε υπολείπεσθε τα
relinquitefulcimenta ejus, quoniamDomini sunt 83 , υποστηρίγματα αυτής: ότι του Κυρίου εισί.5 Και εν
In his simul, et accusatio 1otius nationis eorum, τούτοιςόμου κατηγορία του παντός έθνους αυτών, και
et quae eos oppressit obsidio indicatur : et prie- B ή μετελθούσα αυτούς πολιορκία δηλούται, και πάλιν
terea residuum , quod fulcimentum ejus nominat : το κατάλειμμα, όπερ στήριγμα αυτής ονομάζει του
cum ipsius Domini sit. Ηoc vero residuum fuit, Κυρίου τυγχάνον. Τούτο δε ήν το διά της εις τον
quod ex fide quam in Christum Dei habuit, confir- Χριστόν του Θεού πίστεως δυναμωθέν και στερεωθεν,
matum solidatumque est , ut ne is similia patere- ώς μηδε τα όμοια υπομείναι, οίς το πάν έθνος αυτών
tur, quæ universa illa gens perpessa est. έπε πόνθει.
LVI. Ab Ezechiele. Να'. Από τού 'Εζεκιήλ.
• Ει cadent vulnerati in medio vestri , et cogno. « Και πεσούνται τραυματίαι εν μέσω υμών, και
scetis quod ego Dominus, cum abierint de vobis, επιγνώσεσθε, ότι εγώ Κύριος, εν τω γενέσθαι εξ
qui liberabuntur a gladio ad gentes, et cum voς υμών ανασωζομένους εκ ρομφαίας εν τοις έθνεσι ,
dispersi eritis per regiones , et recordabuntur mei, και εν τω διασκορπισμό υμών εν ταις χώραις . Και
qui liberati erunt ex vobis in gentibus, ad quas μνησθήσονται μου οι ανασωζόμενοι εξ υμών εν τοις
captivi ducti sint 8%. » Videtur sane hic nihi quo- έθνεσιν, ού ήχμαλωτεύθησαν εκεί. » Δοκεί μοι καν
que concordare iis, qui a reliquis prophetis acce- ταύθα συνάδειν τοϊς από των λοιπών προφητειών.
pta sunt : eos enim qui liberali erunt, quosnani Τούς γάρανασωζομένους τίνας αν είπoις ή το εν ετέ
alios dixeris, nisi quod in celeris , residuum, Seu - ροις ώνομασμένον υπόλειμμα, και την σταγόνα και
reliquum, et stilla, et ros , populi illius nominatur ? δρόσον του λαού εκείνου , δι' ών έδηλούτο και των
quibus utique denominationibus, apostolorum Sal- αποστόλων του Σωτήρος ημών σύστασις ; Ούτοι γούν,
vatoris nostri conventus indicatur. Hi ergo liberati ανασωθέντες εκ της ατιωλείας του παντός αυτών
ab interitu universe illorum nationis et a disper- έθνους, και εν τώ διασκορπισμα αυτών, εμνήσθη
sione illorum , recordati sunt Dei, ut sit conlilen
σαν του Θεού , ως ομολογείσθαι περί αυτών ειρήσθαι
dum , ea quæ scripla sunt, de his ſuisse dicta.τα αναγεγραμμένα.
LVII. Ab eodem . NZ'. 'Απο του αυτού.
• Hec dicit Adonai Dominus : Espellam ecs ad | Τάδε λέγει 'Αδωναί Κύριος· ότι 'Απώσομαι αυ
gentes, et dispergam eos in omnes nationes , et di- τούς εις τα έθνη, και διασκορπιώ αυτούς εις πάντα
spergam eos in omnem terrain : el ero eis in san- τα έθνη, και διασκορπιώ αυτούς εις πάσαν την γην
ctificationem parvam in regionibus, quocunque in - και έσομαι αυτοίς εις αγίασμα μικρόν εν ταις χώραις ,
gressi fuerint illuc. ) Ηic quoque alio nomine eos oύ αν εισέλθωσιν εκεί. Και ενταύθα ετέρως τους
νοcavit, ubi sanctificationem parvarn dixit, eos qui αυτούς κέκληκεν, « αγίασμα μικρών και είπών τους εξ
ex illis superstites inansuri sint et incolumes 85. 5 D αυτών ανασωθησομένους καιυπολειφθησομένους.
LVII. Ab eodem , ΝΗ'. 'Από του αυτού.
Ει omnes suscipientes eos 85 dispergam in « Και πάντας τους αντιλαμβανομένους αυτών δια
omnem ventum : et gladium efundam a tergo e0- σπερω εις πάντα άνε μον, και ρομφαίαν εκχεώ oπίσω
rum, et cognoscent quod ego Dominus, dum di - αυτών, και επιγνώσονται, ότι εγώ Κύριος, εν τω δια
spergam eos inter gentes , et disseminabo eos in σκορπίσαι με εν τοις έθνεσι, και διασπερώ αυτούς εν
regionibus : et relinquam ex eis viros in numero ταϊς χώραις και υπολείψομαι εξ αυτών άνδρας εν
48 gladio, et ex fame, et ex morte : ut enarrent αριθμό εκ ρομφαίας, και εκ λιμου, και εκ θανάτου,
Onines iniquitates suas in gentibus, quecunque in- όπως εκδιηγήσωνται πάσας τας ανομίας αυτών εν
Cressi fuerint illuc : et cognoscent quod ego Domi- τοις έθνεσιν, ού αν εισέλθωσιν εκεί και γνώσονται
its . » In totius populi dispersione , etiam hic ότι εγώ Κύριος, ο Επί τή του παντός λαού δια
sibi ipsi relicturum ait paucos numero, non alios σπορά και νυν υπολείψεσθαι εαυτώ ολίγους αριθμό
ιμίφue significans, quam eos, qui prelicti sunt. φησιν, ουδ' [J. ουκ] άλλους δηλών των προειρημένων.
3 Jer, V, 6 10. 8: Ειech, V1, 7-9, 85 Euecli. XI , 16. 86 Εzech. , 14-16.
161 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . II. 162
ΝΘ . Α.το του αυτού. LIX . Ab eodem .
• Τάδε λέγει 'Αδωναί Κύριος: Εάν δε και τας « Hec dicit Adonai Dominus : Quod si etiara
τέσσαρας εκδικήσεις μου τάς πονηράς, ρομφαίαν, quatuor ultiones meas malas, gladium, et famem, et
και λιμον, και θηρία πονηρά , και θάνατον εξαπο - bestias malas, et mortem emisero super Hierusa
στελώ επι Ιερουσαλήμ, του εξολοθρεύσαι εξ αυτής lem, ad perdendum ex ea hominem et jumentum,
άνθρωπος και κτήνος, και ιδού υπολελειμμένοι εν et ecce qui relicti fuerint in ea , qui conservati 87 ,
αυτή , οι αναστσωμένοι. Ο Ουδέν αν και ταυτα δια- et cetera. Hec quoque nihil plane ab iis que pra
φέρον των προειρημένων. dicta sunt, differunt.
Ξ'. Από του αυτού. LX. Ab eodem .
« 07τως κρινω υμάς, λέγει Κύριος, και διάξω Sic judicabo vos, dicit Dominus : et deducam
υμάς υπό την ράβδον μου, και εισάξω υμάς εν άρι- vos sub virgam mean : et adducano vos in numero
θμό της Διαθήκης μου , και εκλέξω εξ υμών τους Testamenti mei : Ει eligam ex vobis rebelles et
αφεστηκότας και τους ασεβείς · διότι εκ της παροικίας impios, quoniam ex peregrinatione eorurn educam
αυτών εξάξω αυτούς , και εις την γην του Ισραήλ eos, et in terram Israel non ingredientur 88. » In
ουκ εισελεύσονται. Σαφώς και εν τούτοις αριθμώ his quoque perspicue, exiguos numero sub virgain
βραχείς υπό την ράβδον του Θεού γενήσεσθαι,επί τω ύ Dei veiluros alirmat, dum reliqui ex Israel a pro
τους λοιπούς του Ισραήλ αποπεσείσθαι των επαγ- missis cadent . At enim cum deinonstratum a nobis
γελιών, μαρτύρεται. Αλλά γαρ αποδείξας, ότι μή sit non fortuito , neque indiscrete omnibus simpli
ως έτυχεν αδιακρίτως πάσιν απλώς τους από του ciler Judaicae gentis cum viliosis atqueimpiis, turn
Ιουδαίων έθνους φαύλοις τε και ασεβέσι, και τοις μή etiam iis qui tales non sint, Oracula divina, illas
τοιούτοις τας των αγαθών επαγγελίας οι θείοι λόγοι bonorum promissiones cecinisse, sed paucis eorum
προεθέσπιζον, σπανίοις δε αυτών και αριθμό ληπτος, duntaxat et facile numerabilibus, iis videlicet, qui
ήτοι τοίς εις τον Σωτήρα και Κύριον ημών εξ αυτών in Salvatorem ei Dominum nostrum crediderint,
πεπιστευκόσιν, ή τοις προ της παρουσίας αυτού δε- aut iis qui ante ejus adventum justi effecti sin!.
δικαιωμένοις, αυτάρκως ηγουμαι δεδηλωκέναι , ότι Abunde nos arbitror declarasse , quemadmodum
μη αδιακρίτως εις άπαντας Ιουδαίους τα των θείων ea que ad promissa divina pertinent , non indife
επαγγελιών επαληρούτο, και ότι μή μάλλον αυτοίς, renterin omnibusJudeis, finem acceperint: et quem
ή τοις εξ εθνών τον Χριστόν του Θεού παραδεξαμένοις admodum non ipsis magis, quam iis qui de gen.
τα των προφητών εφαρμόττει λόγια. Τίς δε ήν ή των tibus assumuntur, ubi Christum Dei susceperunt ,
θείων επαγγελιών διάνοια , κατά καιρον τον προσ- prophetarum responsa conveniant. Porro quenan
έκοντα παραστήσω. Ταύτα δε ως αναγκαίως μοι fuerit divinorum promissorum 86 sententia , ubi
συνείλεκται είς έλεγχος των εκ περιτομής, υπ' αλό- tempus erit ostendam. Ηaec autern prope necessario
γου μεγαλαυχίας μόνοις αυτούς τον Χριστόν επιδη- a me collecta sunt, ut redarguain eos qui ad circum
μήσεις, οιδε και πάσιν ανθρώποις έπαυθαδιζομέ- cisionem pertinent, quadam inani jactantia elatos,
νων, είς τε απόδειξιν της ημών αυτών περί τα εκεί- et ad se solos Christum, non ad omnes homines
νων λόγια ευλόγου σπουδής. Συνέστη δέ μοι διά του venturum pertinaciter gloriantes, nec non ut osten
προ τούτου συγγράμματος και το αίτιον του μή ίου- dam magna cum ratione esse studium nostrom
δαίζειν ημάς, και ταυτα ταϊς αυτών χαίροντας προ- cum libros illorum et oracula versando tractamus.
φητικαίς Γραφείς . Αλλά και όποιος ο βίος τυγχά- Constituta est a me libro Superiore causa, cur in
νει, ο δια του Χριστού πάσι τοις έθνεσι κεκηρυγμέ morem Judaicum non recidimus, tametsi prophe
νος, ή τε αρχαιότης του τρόπου της ευαγγελικής ticis illorum scriptis gaudemus, nec item minus,
πολιτείας, ως οίόν τε ήν, εν αυτώ διελήλυθα. Τού- cujusmoli ea sit vita , que Christo auctore, omni
των δ' ημίν προηγουμένων, ήδη ποτέ καιρός απορρη - bus gentibus nuntiata predicataque sit, quamque
τοτέρων άψασθαι λόγων, των περί της κατά τον Σω- antiqua sit evangelice reipublicae ratio, in eodem
τήρα και Κύριον ημών Ιησούν τον Χριστόν του Θεού D explanavi pro viribus. Quapropter qui haec ali
μυστικής οικονομίας, και ώς αν μάθουμεν διά τι νύν, quando tandem absolvimus, jam nunc tempus ar
αλλ' ού προ τούτου, την εις άπαντας ανθρώπους επι- bitralnur esse, ut de occulta el mystica ratione,
φάνειαν αυτού πεποίητο, και τί το αίτιον ήν του μή que ad Salvatorem et Dominum nostrum Jesum
πάλαι πρότερον, έναγχος δε και μετά τον μακρόν Christum, qui Christus est Dei, pertinet, occultiora
αιώνα, εθνώναπάρξασθαι αυτόν κλήσεως, τά τε άλλα item quaedam attingamus, ut cum hoc pariter il
όσα δήποτε της κατ' αυτόν απορρήτου θεολογίας Ιud discamus, quam ob rem nunc, et non antehae
οικεία τυγχάνει : έτι μήν και τα περί της ενανθρω- ad omnes gentes advenerit, et quenam causa sit ,
πήσεως αυτού, α και πρώτα εξ ετέρας λόγου αρχής, ut non multo ante, sed nuper duntaxat post ma
ως προς τους απίστους, τέως αυτόν βοηθών επικαλε- gnum numerum saeculorum, vocare gentes ince :
σάμενοι τον του Θεού Λόγον, φέρε διασκεψώμεθα. perit : tum alia ejusdem generis, quae arcane illius
theologiæ propria sunt, quæque ad illum spectanttractenus : ilem , qua ratione ille homo factus sit,
quæ sane etiam prima omnium novo quodam assumplo exordio, quasi ad homines incredulos ipsum
Dei verbum invocantes, ut nos adjuvel, age jam consideremus.
* Εzech. ΧΙV, 21 , 22. 88 Εzecli. XXX, 36-38.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA .
ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ
EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER TERTIUS .
Ω , Η EC INSU NT IN TERT10 LIBRO EVAN.
GELIC E DE SALVATORE NOSTRO DEMON.
STRATIONIS .
1. Quod Ηebrorum Prophetα Ευαngelium predicα
verint.
II. Quod de Christo vaticinia ediderint.
11. Ωuomodo respondeamus iis , qui illum seducio-
rem arbitrantur.
IV . De illius divinis gestis.
V . Quod non fingerint illius discipuli, sed vera nar-
raverint, quae miracula ab illo gesta sunt.
VI. Quod non prestigiis quibusdam, sed virtute et
poiestate divina, ea miracula gesserit.
VII . Quod efficacia ipsa atque eridentia illius divine
virtutis vim perspicue ostendit amatoribus veri .
latis .
PROOEMIUM .
Cum ea que praefationis cujusdam locum obten- A Των προλεγομένων εις την Ευαγγελικής Απόδειξιν
tura erant in Evangelicam Demonstrationem , αυτάρκως μου γεγυμνασμένων, αποδεδειγμένου τε του
abunde traclaverim , modumque etiam Evangelice τρόπου της του Σωτήρος ημών ευαγγελικής διδασκα
Salvatoris nostri doctrine demonstraverium , cau-
Basque reddiderini propter quas, qui Judeorum
amplexi sumus Oracula, vitam illorum recusarimus,
ac preterea planum fecerin, quemadmodum 88
propheticaillorum scripta, id quodfuturumerat ante
venientia , nostre per Christum future vocationis
mentionem fecerint, ut sic tanquam propria illa ,
Ion tanquam aliena vindicemus, tempus jam ad-
Inonet, ut ad propositam materiam accedam , et
eorum quae promissa Sunt initium faciam. Pοrrο
autem haec erant, que ad rationerm humanitatis
Jesu pertinent, φui Christus est Dei, item ejus
theologiae que de illo est documenta , que apud
proplietas Helrrorum exstant, tum queilli de ad»
ventu illius ad homines, predixerint : que utique
16 :
ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΤΡΙΤΩ ΣΥΓΓΡΑΜ
ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΕΥΑΓ.
ΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ.
Α'. " Οπως οι παρ' Εβραίους προφήται το Ευαν
γέλιον εκήρυττον.
Β'. "Οπως περί του Χριστού προανερώνουν».
Γ '. Πώς προς τους πλάνον υπειληφότας γερο
νέναι αντενεχθησόμεθα.
Δ'. Περί των θειοτέρων έργων αυτού.
Ε'. " Οτι μή πλασάμενοι οι αυτού μαθηται, τη δε
αληθεία εμαρτύρουν τας υπ' αυτού πραχθείσας
παραδοξοποιούς ιστορίας.
d '. " Οτι μή κατά γοητείαν, ενθέω δε αρετή και
δυνάμει τα παράδοξα διεπράξατο.
Z'. Ως από της ενεργείας αυτής συνοράται τοίς
φιλαλήθεσιν ή της περί αυτόν ενθέου αρετής
δύναμις.
ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.
λίας, της τε αιτίας αποδοθείσης, δι' ών τα Ιουδαίων
ασπασάμενοι λόγια, τον κατ' αυτούς βίον παρητησά
μεθα, και έτι προς τούτοις συστάντος ώς αι προφη
τικαι παρ' αυτούς γραφαι, προλαβούσαι το μέλλον της
ημετέρας διά Χριστού γενομένης κλήσεως εμνημό
νευσαν, διό και ως οικείων, αλλ' ουκ αλλοτρίων αυ
των μεταποιούμεθα· καλεί δή καιρός, επ' αυτήν
εμβάντα την υπόθεσιν, άρξασθαι των επαγγελμένων.
Τίνα δε ήν ταύτα άλλ'ή τα περί της κατά τον άνθρωπον
οικονομίας Ιησούν του Χριστού του Θεού, αί τε των παρ'
Εβραίους προφητών περί της κατ' αυτόν θεολογίας
διδασκαλίαι, και αι περί της εις ανθρώπους επιφα
νείας αυτού προρρήσεις και ας αυτό μόνο εφαρμόζειν
εξ εναργών των αποτελεσμάτων αυτίκα μάλα παρα
στήσομεν: πρώτον αναγκαίως εκείνο θεωρήσαντες.
163 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. III. 166
όπως οι προφήται την του Ευαγγελίου μνήμην επί του Α illi uni posse accommodari , ex eventis certissimis
Χριστου παρελάμβανον. jam jam comprobabimus, si, quod necessarium
est, prius illud contemplati erimus, quemadmodum prophetæ Evangeliimentionem in Christo non præ
termiserint.
“Οπως οι προφήται την του Ευαγγελίου μνήμην Quod propheta in ipso Christo Ευαngelii mentionem
επί του Χριστού παρελάμβαιον . assumpserint.
Α'. • Του δηλωθέντος μάρτυς αν είη δήμασιν αυ- 1. Ηujusce veritatis testis ad verbum sit Isaias,
τοις Ησαΐας, εκ προσώπου του Χριστού κεκραγώς: qui ex persona Christi clamat, « Spiritus Domini
• Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ, ού είνεκεν έχρισέ με ευαγ- super me, propter quod unxit me : Evangelizare
γελίσασθαι πτωχοίς απεσταλκέ με, κηρύξαι αιχμαλώ- pauperibus misit me , praedicare captiviς remissio
τοις άφεσιν , και τυφλοίς ανάβλεψιν , ήν τινα προ- nem, et cecis visum 89 : quam sane prophetiam
φητείαν ο Σωτήρ ημών εν τη συναγωγή ποτε διελθών Salvator noster olium, in conventu apud multitudi
επί του πλήθους των Ιουδαίων, πτύξας το βιβλίον nerm Judeorum cum legisset, librumque post le
είπε : « Σήμερον πε πλήρωται η Γραφή αύτη εν τοις clionem plicuisset, sic loculus est : • hodie impleta
ώσιν υμών, και δη ενθένδε αρξάμενος της οικείας R est scriptura haec in auribus vestris 90, proti
διδασκαλίας πτωχοίς ευαγγελίζετο των παρ' αυτώ ηusque hinc suam doctrinam exorsus evangelizare
μακαρισμών, προτάττων : « Μακάριοι οι πτωχοί τω cepit pauperibus , eos in commendatione beato
πνεύματι, ότι αυτών εστιν η βασιλεία των ουρανών.» rum,qui apud se futuri sint, reliquis anteponens :
'Αλλά και τους υπό πνευμάτων πονηρών όχλουμένοις, « Beali, inquit, pauperes spiritu , quoniam ipsorum
υπό τε δαιμόνων τρόπον αιχμαλώτων πάλαι πρότερον est regnum colorum 91 . 5 lis preterea qui a malis
κεκρατημένοις, την άφεσιν προεκήρυττε τους πάντας spirilibus vexarentur , quique a demonilus, capti
εις ελευθερίας και λύσιν των από κακίας δεσμών ανα• vorum instar, jam diu lenerentur, dimissionem
καλούμενος, δι' ών έφασκεν: « Δεύτε πρός με πάν- ante nuntiavit, omnes ad libertatem et solutionem
τες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω a malitie vinculis invitans, verbis illis : venite
υμάς. 5 Και τυφλοίς δε την ανάβλεψιν παρείχε, τοϊς ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego
τας όψεις του σώματος διεφθαρμένοις το βλέπειν δω- reficiam voς 91. 5 Cecis vero, qui corporeos ocules
ρούμενος , κατά διάνοιαν τοϊς πάλαι περί την αλήθειαν haberent corruptos, integritatem restituens, visum
αναβλέπουσι (1), το φως της αληθούς ευσεβείας πα- largitus est, ut sic significaret, se iis qui olim veri
ρέχων οράν. Τον μεν ούν Χριστόν εν πρώτοις αυθέν- talem parum intuerentur, virtutem qua lumen vera
την και αρχηγόν έσεσθαι της ευαγγελικής πραγμα- C pietatis respicerent, erogare. Christum ergoin pri
τείας και παρατεθείσα προφητεία παρίστησι. Μετά δε mis auctorem et ducem futurum omnis provincia
αυτόν της αυτής υποθέσεως υπηρέτας έσεσθαι τους evangelica, ea que exposita est, prophelia decla
αυτού μαθητές θεσπίζει και αυτός λέγων προφήτης" rat. Αι post illum ejusdem propositi ministros fore
• Ως ωραίοι οι πόδες των ευαγγελιζομένων αγαθά, illius discipulos, idem propheta canit dicens :
ή των ευαγγελιζομένων ειρήνην. "Ένθα σφόδρα 89 - Quam speciosi pedes evangelizantium bona
άπηκριβωμένως ωραίους έφησεν έσεσθαι τους πόδας quam evangelizantium pacem33. Ubi valde accu
των ευαγγελιζομένων τα του Χριστού αγαθά, τώς rate speciosos dixit fore pedes evangelizantium
ουκ έμελλον ωραίοι έσεσθαι, οι εν ολίγω και βραχεί bona Christi, qui enim speciosi futuri non erant,
χρόνω την πάσαν περιδραμούμενοι οικουμένην, και qui in exiguo brevique tempore totum orbem erant
πάντα τόπον πληρώσαντες της περί του Σωτήρος του percursuri, et omnem locum sancta illa de Salva
κόσμου θεοσεβούς διδασκαλίας ; "Οτι δε μη ρήμασιν τore mundi doctrina impleiuri ? Quod autem huma
ανθρωπίνοις εκέχρηντο εις πειθώ των ακροωμένων, nis verbis non ulerentur ad persuadendum audien
Θεού δε δύναμις ήν ή συνεργούσα αυτοίς εν τώ ευαγ- tibus, sed Dei virtus essel que cum illis faciebat,
γελικό κηρύγματι, άλλος πάλιν προφήτης αναφωνεί: dum Evangelium praedicarent , alius rursus clamat
• Κύριος δώσει ρημα τοις ευαγγελιζομένοις δυνάμει 2 propheta : « Dominus dabit verbum evangelizanti
πολλή. 5 Και πάλιν ο Ησαΐας: Επ' όρος υψηλών bus virtute multa 3* ; » et rursus Isaias. « Super
ανάβηθι ο ευαγγελιζόμενος, Σιών, ύψωσαν τη ισχύϊ montem excelsum ascende qui evangelizas Sion;
τηνφωνήν σου ο ευαγγελιζόμενος Ιερουσαλήμ: υψώ. extolle quantum poles vecemtuam qui evangelizas
σατε, μή φοβείσθε, ειπόν ταις πόλεσιν Ιούδα, ιδού Hierusalem : exfollite , ne timele; dic civitatibus
ο Θεός υμών, ιδού Κύριος μετά ισχύος έρχεται, και Juda, ecce Deus vester, ecce Dominus cum robore
ο βραχίων μετά κυρίας: ιδού ο μισθός αυτού μετ' venit, et brachium cum polestate : ecce merces ejus
αυτού , και το έργον αυτού εναντίον αυτού ως ποι - cum eo, et opus ejus coram ipso : tanquam pastor
μήν ποιμανεί το ποίμνιον αυτού, και εν τω βραχίονι pascet gregean suum, et in brachio suo congregabit
αυτού συνάξει άρνας, και εν γαστρί έχούσας παρα- agnos, et eas quein utero habent, consolabitur 6.»
καλέσει . Ταύτα δε όποίαν έχεται διάνοιαν, οδώ Ceterum hac quonam Sensu accipienda sint, pro

18 Isa. LXI, 1. 90 Luc. IV , 18. 21 Μatth. V , 3 . 91 Μatth. x1, 98. 94 lsa. L1, 7. 96 Psal. Lχνιι, 12.
28 Isa. 1 . 9. 11 .

(1) Interpres legit, αναπήροις ούσι.

 167 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA 168
gressi Iongius in doctrina evangelica videbimus : A προϊόντες κατά την ευαγγελικήν εισόμεθα διδασκα
interim illud constitit, et ipsum Evangelium, et no- λίαν πλήν αλλά πέφανται το Ευαγγέλιον, και τού
Γmen Evangelii prophelicis vocibus comprobalum νομα δε του Ευαγγελίου, διά των προφητικών με
Γιuisse : habes praeterea evidentes perspicuasque de· μαρτυρημένον, έχεις τε λευκές και ενάργείς απο
monstrationes , unde initium esset accepturum Evan- δείξεις, εκ τίνος μεν άρξεται το Ευαγγέλιον, ότι δη εξ
gelium, ab ipso videlicet Christo, nec non per quoς αυτού του Χριστού , δι' ών τε κηρυχθήσεται , ότι διά
foret praedicandum, per illius utique apostolos : των αποστόλων αυτού αλλά και ποία δυνάμει κρα .
sed etiam qua virtute esset superaturum, non hu- τήσει, ότι μη ανθρωπεία. “Ο δή και αυτό συνέστη
mana scilicet. Quod ipsum sane ex illo constitit, διά του, « Κύριος δώσει ρημα τοις ευαγγελιζομένοις
multa. 5 Reliquum igitur jam est, ut ex multis que πολλών ολίγα προλαβείν των παρ' Έβραίοις ανέκα
apud Ηelireos antiquius ac remotius de Christo di- . θεν περί του Χριστού προφητευομένων ; ώς άν είδης
vinata sunt, pauca anticipemus, ut discas quenam τίνα έσεσθαι το Ευαγγέλιον εν υστεροις καιρούςευγ
illa essent, que posterioribus temporibus Evange- γελίζετο, ομού τε των προφητών το θαύμα της των
lium untiarent futurum, simulque miraculum pro- μελλόντων προγνώσεως, και των προσδήσεων τα
phetarum, qui quidem tanto ante futura cognove- B αποτελέσματα, όπως επί τον Σωτήρα και Κύριον
rit, ilenque ipsorum oraculorum eventa, quem- ημών Ιησουν τον Χριστόν του Θεού συνίσταται πε
admodum ea in Salvatore et Domino nostro Jesu, πληρωμένα.
qui Christus esl Dei, completa consistant.
1. Quod de Christo vaticinali sunt proplhelm He- Β'. "Οπως περί του Χριστού προανεφώνουν οι
bræorun . Εβραίων προφηται.
Primus prophetarum Movses, alium propletam sibi Πρώτος προφητών Μωϋσής έτερον τροφήτην όμοιον
similem suscitandum denuntiat. 90 Cum enim αυτή αναστήσασθαι ευαγγελίζεται. Επειδή γάρ ή
leges ab ipso posite soli Judaice genti convenirent, κατ' αυτόν νομοθεσία μόνο των Ιουδαίων προσηκεν
idque in terra Judaea dunlaxat, aut circum eam, έθνει, και τούτω επί της Ιουδαίας γης, ή αμρί ταύ
non autem ei quoque genti, que longissime in ter - την, ουχί δε και το πορδωτάτω της αλλοδαπής δια
ris remotissimis degeret, quemadmodum ex iis que τρίβονται συνώπται διά των πρόσθεν ημίν γεγυμνα
prius a nobis tractata sunt cognosci potuit, et eum σμένων, χρήν δε δή που τον μή μόνον Ιουδαίων Θεόν,
qui essel non soluτη Judeorum, sed etiam aliarum αλλά και εθνών, και τα πάσι τοις έθνεσι λυσιτελή
gentium Deus , oporteret ad se cognoscendum et προς την αυτού γνώσιν τε και ευσέβειαν παρασχεϊν
colendum vite hominum suppeditare ea, que cun- και το βίω» είκότως τροφήτην έτερον κατ' ουδέν άπο
ctis item gentibus utilia forent, merito alterum pro- δέοντα της κατ' αυτόν οικονομίας εκ του Ιουδαίων
phetam, qui nulla in parte sue ipsius rationi atque 8θνους αναστήσειν διά χρησμού θεσπίζει, τούτον εί
institulo cederet , de Judaica gente suscitandum, ρηκότος αυτού του Θεού τον τρόπον Προφήτης
Oraculo exposito divinat, in hunc modum illi ipsi αναστήσω αυτοϊς εκ των αδελφών αυτών, ώσπερ σέ ,
Deo respondente . « Proplietam suscitabo eis de και δώσω το ρημά μου εν τω στόματι αυτού, και λα
fratribusipsorumtanquamte, et dalbo verbum melara λήσει αυτούς καθ' ό τι αν εντέλλωμαι αυτό και ο
in os illius, et Ioquetur eis juxta omne quodcunque άνθρωπος ός αν μη ακούση των λόγων αυτού , όσα αν
mandavero illi : et homo omnis quicunque non au- λαλήση ο προφήτης επί τω ονόματί μου, εγώ εκδι
dierit verba ejus quecunque Ioquetur proplheia in κήσω εξ αυτού. » Τα όμοια δε και αυτός ο Μωύσης
nomine meo, ego ulciscar ex eo 96. » Similia vero προς τον λαόν διερμηνεύων το του Θεού λόγιον, φησί.
ipse quoque Μoyses hoc oraculuminterpretans ad • Προφήτην εκ των αδελφών υμών ως εμε αναστήσει
populum ail : « Prophetam de fratribus vestris tan- Κύριος ο Θεός σου, αυτού ακούσεσθε κατά πάντα
quam me suscitabit Dominus Deus ; illum audietiς όσα ήτήσω παρά Κυρίου του Θεού εν Χωρίς τη ημέ
τη omnibus quecunque postulasti a Domino Deo , ρα της Εκκλησίας . Αρ' ούν οι μετά Μωϋσέα προ
τιο in Horb, in die concisionis 91. » Nuin igitur ex " φήται, "Ησαΐας, φέρε, η Ιερεμίας, η Ιεζεκιήλ, και
is qui post Moysen exstiterunt Propheta , Isaias, Δανιήλ, και τις έτερος των δώδεκα, Μωϋσεί κατέστη
exempli gratia , aut Jeremias, aut Ezecliel, aut Da- παραπλήσιος νομοθέτης και ουδαμώς . Αλλά τα όμοιά
niel, aut alius quispiamde celeris duodecim legunι τις εκείνων Μωϋσει διαπέπρακται; ουκ έστιν ειπείν.
2uctor Moysi conferendus exstitit ? nequaquam. Sed "Έκαστος γούν αυτών από πρώτου και εις τον τελευ
ex illis tandem, quis unquam Moysi similia effecit ? ταίον, επί Μωϋσέα τουςακροωμένους ανέπεμπον, και
nusquam poleris dicere. Sed quisque illorum a pri- τον γε κατά του λαου έλεγχον διά τάς παραβάσεις του
αιο ad novissimum quoscunque instituebant ac do- Μωϋσέωςέποιούντο νόμου , προύτρεπόν τε ουδέν άλλο
cebant, ad ipsum Movsen remittelbant, atque in ή των παρά Μωϋσει νενομοθετημένων εξέχεσθαι. Ού
hoc populum reprehendelant, quod Moysis legen δένα γούν τούτων όμοιον, Μωϋσής δε περί ενός ώρι
Που servisset, sed contra illam fecisset, neque σμένως αναφωνεί. Τίνα τοίνυν ο χρησμός θεσπίζει

* Deut. XV17, 18, 19, 27 Ιbidl. 15,16.

 · DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. III. 170
Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν τον Χριστόν; Α fruiter tenenda , quae in lege Mosis posita sunt.
"Οπως δε τούτο είρηται , διασκέψασθαι αναγκαίον. Nullum igitur horum illi similenn dixeris : atqui
Μωυσής πρώτος ηγήσατο του Ιουδαίων έθνους. Moses de uno duntaxat certe ac definite loquitur.
Ευρών δε αυτούς τη κατά Αίγυπτίους πολυθέω πλάνη Quemnamigitur alium Μosi similemfuturumprophe
προσέχοντας, πρώτος μεν ταύτης απέστρεψεν , tam canit oraculum illud ,nisi Salvatorem et Domi
απαραιτήτους τιμωρίαις απαγορεύσας ειδωλολατρείν: num nostrum Jesum Christum ?Quomodo autem hoc
πρώτος δε αυτούς και την περί μοναρχίας θεολογίας dictum sit,diligentius contemplarinecesse est.Primus
κατήγγειλε, τον των απάντων Δημιουργών, και ποιη - Moses genti Judaice prefuit : cumque eos deprehen
την μόνον παραγγείλας σέβειν πρώτος δε και αγω- dissel Egyptiis superstitionibus, multorumque des
γήν τινα θεοσεβούς βίου τους αυτούς διαταξάμενος, rum cultuimplicitos, primus ab iis illos avertit,inevi
νομοθέτης αυτοίς ευσεβούς πολιτείας πρώτος και μό- tabilibus suppliciis cultores simulacrorum delerrens:
νος αποδεδεικται. Αλλά και Ιησούς ο Χριστός Μωϋ- 91 el primus eis theologiam ostendit, eam quae
σει παραπλησίως , και πολύ κρειττόνως πρώτος της unius principalum docet, precepitque ut unum opi
κατ' ευσέβειαν διδασκαλίας τοϊς λοιπούς έθνεσι κα- ficem auctoremque rerum omnium colerent : pri
θηγήσατο και πρώτος ανατροπής της καθ' όλην την ηus etiam religios2 vitae illis institutionem quam
οικουμένην ειδωλολατρείας ειργάσατο· πρωτός τε Β dam disponens atque assignans, pie Sancteque
την ενός του παμβασιλέως Θεού γνώσιν τε και ευσέ- reipublice illis auctor el primus et solus apparuit :
βειαν πάσιν ανθρώποις προβάλετο , καινού τε βίου atqui Jesus quoque Christus sieur Moses similiter,
και πολιτείας θεοσεβέσι προσηκούσης πρώτος εισαγω• ac multo quidem excellentius : φui primus ejts
γεύς και νομοθέτης αποδεδεικται. Και τα λοιπά δε doctrine, que veram religionem instituit reliquis
τα περί κόσμου γενέσεως, και τα περί ψυχής αθανα- gentibus, auctor et magister fuit, et primus per
σίας , και όσα άλλα φιλόσοφα δόγματα πρώτος Μωύ- totum terrarum orbem simulacrorum cultum ever .
σής το Ιουδαίων παρέδωκεν έθνει , ταύτα θεοπρε- είt, prinusque unius omnium regis Dei cognitio
πέστερον πρώτος τους λοιπούς έθνεσιν Ιησούς ο Χρι- nem et reverentiam cunctis ostendit hominibus ,
στος διά των αυτού μαθητών κατήγγειλεν· ώστε noveque vite au piis hominibus accommodate,
Μωϋσέα μέν είκότως πρώτος και μόνον ευσεβείας reipublicae primus introductor , legisque lator exsti
νομοθέτην ανηγορεύσθαι Ιουδαίων, Ιησούν δε τον tit. Αd haec, ea que de mundi ortu, et que de ani
Χριστόν των εθνών απάντων, κατά την φήσασαν περί me immortalitate feruntur , aliaque omnia philoso
αυτού προφητείαν · « Κατάστησον, Κύριε, νομοθέτην phica praecepta quecunque ejusdem sunt generis,
επ' αυτούς· γνώτωσαν έθνη, ότι άνθρωποι εισι. 5 . primus Moses Judeorum tradidit nationi. Sed litec
Πάλιν Μωυσής θαυμασίοις έργοις και παραδοξοποιίαις " multo divinius, primus ceteris gentibus Jesus
την προς αυτού καταγγελθείσαν ευσέβειαν επιστώ- Christus per suos discipulos deinonstravit, ut sane
σατο. Ωσαύτως δε και ο Χριστός, ταις αναγραπτοις merito Mosem primum solumque pietatis legum
θαυματουργίαις πρός πίστιν των ορώντων κεχρημέ- latorem Judeorum appellare equum sit, Jesum
νος, τα καινά της ευαγγελικής διδασκαλίας αυτού autem Christum gentium universarum, sicut pro
μαθήματα συστήσατο. Πάλιν Μωϋσής έκ πικράς της phelia quae de illo est, canit : Constitue, Domine,
υπ’ Αίγυπτίοις δουλείας το Ιουδαίων έθνος εις ελευ- legislatorem super eos, agnoscant gentes quod
θερίαν μετεστήσατο· και Ιησούς δε ο Χριστός εκ Lomines sunt 98 , Moses praeterea gestis mirabilibus
της υπό τους πονηρούς δαίμοσι δυσσεβούς και Αίγι- ct prodigiis, religionem a se institutam et traditam
πτιακής ειδωλολατρείας εις ελευθερίαν το πάντων confirmavit. Itiderm Christus iis miraculis, quia
ανθρώπων γένος ανεκαλέσατο. Πάλιν Μωυσής γήν etiam scriptis tradita esse omnes novimus ad fide
αγίαν και θεοφιλή βίον εν ταύτη και μακαριστόν lium intuentium usus, novis Sue doctrine evan »
τοίς των νόμων φύλαξιν επηγγείλατο ώσαύτως δε gelice preceptis , stabilitatem ac perpetuitatem
και Ιησούς ο Χριστός , « Μακάριοι, 3 φησίν , « οι adjunxit . Rursus Moses gentem Judaicam ab into

κρείττονα γήν, αληθώς και αγίαν και θεοφιλή, ουχί liberialem vindicavit. Christus quoque, oιnne genus
την επί της Ιουδαίας, ότι μηδέν τής λοιπής αύτη huntanum, ab impio atque Egyptiaco simulacro
διενήνoχεν, αλλά την κατ' ουρανόν ψυχαίς φιλοθέοις rurn cultu, quo sub malis demonibus tenebatur ,
προσήκουσαν, τους κατορθoύσι τον προς αυτού κατ- revocavit ad libertatem. Denique Moses terrari
τηγγελμένον βίον υποσχόμενος. “Ο δή και παριστάς Sanctam, et in ea vitain Deo grata et beatam
λευκότερον, τους προς αυτού μακαριζομένους βασι- iis, qui leges servarent, promisit. Simili ratione
λείαν ουρανών κατήγγειλε. Και άλλας δε πράξεις Jesus Christus, « Beati,inquit, miles, quoniam ipsi
εύρους αν υπό του Σωτήρος ημών κρείττονι ή κατά possidebunt terram », » longe utique meliorem ter
Μωϋσέα δυνάμει γεγονυίας, παραπλησίας γε μην αίς ram, vereque sanctam ac Deo gratam, non eam
και ο Μωϋσής διεπράξατο. Οίον ως επί παραδείγμα- que est in Judea, que plane a reliquis nihil difert,
τος , Μωϋσής εφεξής τεσσαράκοντα ημέρας ενήστευ- sed Dei amatricibus in caelo animabus convenien
σεν, ώς ή Γραφή μαρτυρεί λέγουσα · « Και ήν εκεί tem, 92 iis qui vivendi rationem a se positam
* Psal. IX, 21. * Μatth. V, 4.
Parnol. GR. XXII.
 S A
171 EUSEBIL CÆSARIENSI OPP , PARS II. – APOLOGETIC . 179
plene observaverint, pollicitus. Quod quidem aper- A Μωύσης έναντι Κυρίου τεσσαράκοντα ημέρας και τεσ
tius indicans iis, quos apud se theatos futuros prae- σαράκοντα νύκτας, άρτον ουκ έφαγε , και ύδωρ ουκ
dicabat, regnum colorum appellavit. Celerum, alias έπιεν. ) Ωσαύτως δε και ο Χριστός. Γέγραπται
quoque res a Salvatore nostro gestas invenies, que γούν: « Και ήγετο εις την έρημον τεσσαράκοντα
virtute longe presliterint iis , quas Moses edidit, ημέρας , πειραζόμενος υπό του διαβόλου , και ουδέν
magnam tamen clim Mosaicis illis habentes simili- έφαγεν εν ταις ημέραις εκείναις.» Και πάλιν Μωυ
tudinem. Exempli gratia : Moses totos quadraginta σης εν τη ερήμω τροφάς τω λαώ παρέσχε . Λέγει δ'
dies jejunus fuit. Νam Scriptura hoc illi testimo- oύν η Γραφή: Ιδού εγώ δίδωμι υμίν άρτους εκ
nium exhibet, et fuit, inquit, Moses illic in con- του ουρανού . 5 Και μετ' ολίγα: « Εγένετο κατα
specta Domini. Quadraginta dies et, quadraginta παυομένης της δρόσου κύκλο της παρεμβολής, και
nocles panem non elit, et aquam non bibit : ) ιδού επί πρόσωπος της ερήμου λεπτόν ώσει χόριον
itidem etiam Christus. Εtenim sic scriptum est : λευκόν, ωσεί πάγος επί της γης. 5 Και ο Σωτήρ δε
« el agebatur in desertum quadraginta dies, et ten- και Κύριος ημών ώσαύτως φησί προς τους εαυτού
1abatur a diabolo, et nihil comedit in diebus illis 2. 5 μαθητάς: « Τι διαλογίζεσθε εν εαυτοίς, ολιγόπιστοι,
Rursus Moses in deserto alimenta populo prebuit. ότι άρτους ουκ ελάβετε ; ούπω νοείτε ουδέ μνημο
Nam Scriptura sic habet : « Ecce ego do vobis B νεύετε τους πέντε άρτους των πεντακισχιλίων , και
panes de calo 1. Ει paulo post : « Factum est, πόσους κοφίνους ελάβετε; ουδε τους επτά των τετρα
inquit, cum subsedisset ros circum castra, et ecce κισχιλίων, και πόσας σπυρίδας ελάβετε ; Πάλιν
super faciem deserti minutum quasi coriandrum Μωϋσής διά μέσης τηςθαλάσσης διήλθε, και τον λαόν
album, quasi gelu super terram *. » Salvator quoque ώδήγησε. Λέγει δ' ούν ή Γραφή: « 'Εξέτεινε Μωσης
ac Dominus noster ad discipulos suos : « Quid, in- την χείρα αυτού επί την θάλασσαν, και υπήγαγε
quit, cogitatisin vobis ipsis, nodice fidei, quod palies Κύριος την θάλασσαν ανέμω νότω βιαίω όλην την
non accepistis ? nondum scitis , neque recordamini ήμέραν, και εποίησε την θάλασσαν ξηράν , και εσχί
quinque panes quinque millium? et quot cophinos σθη το ύδωρ, και διήλθον οι υιοι Ισραήλ δια μέσης
recepistis ? neque septem, quatuor millium? el quot της θαλάσσης κατά το ξηρόν, και το ύδωρ αυτούς
sportas tulistis? * » Item Moyses per medium mare τείχος εκ δεξιών, και τείχος εξ ευωνύμων.» Ωσαύτως
ingressus est, populoque itineris dux fuit. Sic enim δε και μάλλον θεοπρεπέστερον Ιησούς ο Χριστός
habet Scriptura : « Extendit Moses manum suam του Θεού επί της θαλάσσης περιπατήσας, και
in mare : et subduxit Dominus mare vento austro τον Πέτρον βαίνειν επ' αυτής εποίησε. Γέγραπται
violento totum diem, et fecit mare siccum, et di- . δ' ούν: « Τετάρτη δε φυλακή της νυκτός ήλθεν ο
visa est aqua, el transierunt filii Israel per me- " 'Ιησούς προς αυτούς περιπατών επί της θαλάσσης :
dium mare in sicco, et aqua eis murus a dextris , et και ιδόντες αυτόν περιπατούντα επί της θαλάσσης,
murus a sinistris 6 : simili polestate, ac Deo εταράχθησαν. » Και μετ' ολίγα : « 'Aποκριθείς δε
etiam convenientius, Jesus qui Christus est Dei, in αυτώ ο Πέτρος είπε · Κύριε , ει σύ εί, κέλευσον με
superficie naris ingrediens Petrum item ad se in- ελθείν προς σε επί τα ύδατα . Ο δε είπεν. Ελθέ .
cedere super eadem fecit. Νam sic scriptum est : και καταβάς από του πλοίου Πέτρος περιεπά
« Quarta autem vigilia noctis, venit Jesus ad illως τησεν επί τα ύδατα. ) Πάλιν Μωϋσής ανέμη νότα
ambulans supra mare, et cum vidissent illum ambu- βιαίω έπηξε την θάλασσαν. Λέγει δ' ούν ή Γραφή :
lantemsupra mare, couturbati sunt 7. » Ει paulo post : Εξέτεινε δε Μωϋσής την χείρα επί την θάλασσαν,
« Respondens autem illi Petrus, dixit : Domine, si tu και υπήγαγε Κύριος την θάλασσαν ανέμω νότα
es,jube me venire ad te super aquas: ille autemdixit, βιαίω. Και επιφέρει : « Επάγη τα κύματα εν
Veni : et descendens de navi Petrus , ambulabat μέσω της θαλάσσης. Ωσαύτως δε και πολύ κρειτ
supra aquas 8. Rursus Moses, vento austro vio- τόνως ο Σωτήρ ημών επετίμησε τω ανέμων και τη
lento mare solidum fecit. Νam Scriptura : « Εχ. θαλάσση, και εγένετο γαλήνη μεγάλη. Πάλιν Μωυ
tendit, 93 inquit , Moses manum super mare, et η σέως από του όρους κατιόντος, το πρόσωπον έωράτο
sustulit Dominus mare venlo austro violento , και ac πλήρης δόξης. Γέγραπται δ' ούν: « Καταβαίνων δ'
subjungit : « Sleterunt unde in medio mari 9.» Ea - αυτός εκ του όρους Μωϋσής, ουκ ήδει, ότι δεδόξασται
dem ratione ac multo quidem praestantius , Salvator η όψις του χρωτός του προσώπου αυτού , εν τω αυ
nosler increpuit ventur el mare , et facta est τον λαλείν αυτό και είδεν 'Ααρών, και πάντες οι
tranquillitas magna 10. » Mosis item νultus, cum de πρεσβύτεροι των υιών Ισραήλ τον Μωϋσήν, και ήν
πιonte descenderet, cernebatur plenus gloria. Sic δεδοξασμένη η όψις του χρωτός του προσώπου αυ
enim scriptum est : « Descendens autem Moses de του. Ωσαύτως δε και πολύ διαφερόντως ο ημέτε
monte , ipse nesciebat quod glorificatus esset as - ρος Σωτήρ, αναγαγών τους εαυτού μαθητάς εις όρος
pectus cautis faciei sue, dum ad ipsum loqueretur : et υψηλόν λίαν, μετεμορφώθη έμπροσθεν αυτών, και
vidit Aaron , omnesque seniores iliorum Israel έλαμψε το πρόσωπον αυτού ώς ο ήλιος , τά δε ιμάτια
Mosen , et eral glorificatus aspectus culis faciei αυτού εγένετο λευκά ως το φώς. Πάλιν Μωϋσής λε
• Εxod . ΙΧΧΙν, 28. 1 Life. IV, 1 - 2. 8 Εxod. Χνι , 3 . Ιbid. 13 ,14 . * Μatth . XVI , 8-10. 6 Εxod . Xιν,
21,22. 1 Μatth. Χιν, 25, 20. 8 Ιbid. 28,29. 9 Exod. XIV, 21, 22 . 10 Μatth. VI, 26 ; Luc. γυι, 2Α .
13 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III.
πρόν εκαθάρισε . Γέγραπται δ' ούν : « Και ιδού Μα- Α ejus 11. 5 Simili ratione, et Ionge quiden excellen
ρία λεπρώσα ώσει χιών. » Και μετ' ολίγα: « Και tius , Salvator noster 1 cum duxissel suos discipu
εβότσε Μωύσης προς Κύριον, λέγων · “Ο Θεός, δέο- Ios in montem excelsum valde , transfiguratus est
μαι, ίασαι αυτήν. Ωσαύτως δε και μείζονι δυνάμει coram eis, et resplenduit facies ejus ut sol , vesti
εξουσίας ο Χριστός του Θεού, προσελθόντος αυτο menta autem ejus facta sunt alba sicut lux 12. »
λεπρού και φήσαντος, « Εάν θέλης, δύνασαι με καθα- Moses item leprosum mundavit. Siquidemscriptum
ρίσαι, ατεκρίνατο : Θέλω, καθαρίσθητο και εκαθα - est : Ει ecce Maria lepra candens sicut nix 13. )
ρίσθη αυτού η λέπρα, ο Πάλιν Μωϋσής δακτύλω Ει paulo post : « Ει clamavit Moses ad Dominum,
Θεού έφησε τον νόμον γεγράφθαι. Γέγραπται δ' ούν: dicens : Deus, obsecro, sana eam14. Simili ergo
• Και έδωκε το Μωύσει, ηνίκα κατέπαυσε λαλών ratione , sed longe majori polestate Christus Dei ,
αυτώ εν τω όρει Σινά, τας δύο πλάκας του μαρτυ- cum ad eum leprosus accessisset , dixissetque :
ρίου , πλάκας λιθίνας γεγραμμένας το δακτύλιο του « Si vis, poles me mundare. Respondit : Yolo, mun
Θεού. 5 Και εν τη Εξόδω· « Είπον ούν οι επαοιδοι dare, et mundata est ejus lepra 15. » Rursus Moses
το Φαραώ: « Δάκτυλος Θεού έστι τούτο. Ωσαύ - digito Dei scriptam esse legem affirmavit. Νenipe
τως δε και 'Ιησούς ο Χριστός του Θεού τοϊς Φαρι- sic scriptum est : « Ει dedit Mosi , cum desilisset
σαίοις έλεγεν: Ει δε εν δακτύλω Θεού εκβάλλω τα Β Ιοqui ad eumin monte Sina , duas tabulas testimo
δαιμόνια. » "Έφ' όλους τούτοις Μωύσης μετωνόμασε nii , tabulas lapideas scriptas digito Dei 16. » Ει in
τον Ιησούν. Ωσαύτως δε και ο Σωτήρ τον Σίμωνα Εxodo : « Dixerunt igitur incanlatores Pharaoni ,
Πέτρον. Και πάλιν • Μωύσης κατέστησε τω λαώ ήγου- digitus Dei est hic 17 . 5 1idem Jesus quoque, qui
μένους εβδομήκοντα. Λέγει δ' ούν ή Γραφή : Συνά- Christus est Dei , Phariseis dicebat : Si autem in
γαγέ μοι εβδομήκοντα άνδρας, από των πρεσβυτέ- digito Dei ejicio demonia 18. » Αd haec omnia Moses
ρων Ισραήλ, και αφελώ από του πνεύματος του επί denominavit Jesum Nave. Pari ratione eliam Sal
σοι, και επιθήσω επ' αυτούς και συνήγαγεν εβδο- valor Simoneni Petrum. Αtque item Moses consti
μήκοντα άνδρας. Σ Ωσαύτως δε και ο Σωτήρ ανέδει- tuit populo , qui preessent septuaginta . Siquidem
ξεν αυτού μαθητές εβδομήκοντα, και απέστειλεν ανά dicit Scriptura : « Congrega mihi septuaginta viros
δύο προ προσώπου αυτού. Και πάλιν Μωϋσής δώδεκα de senioribus Israel , et auferam de spiritu qui in
άνδρας εξέπεμψε την γην κατασκευομένους. Ωσαύ- te est , et immittam in eos : et congregavit septua
τως δε και πολύ κρείττον ο ημέτερός Σωτήρ δώδεκα ginta viros 19. » Sic etiam ipse Salvator • designa
αποστόλους εξαπέστειλεν επισκέψασθαι πάντα τα vil suos discipulos septuaginta, et misit binos alite
έθνη. Πάλιν Μωϋσής νομοθετεί λέγων· « Ου φονεύ- , faciem suam 10. Rursus Moses duodecim viros
σεις, ου κλέψεις, ουκ επίορκήσεις. • Ο δε Σωτήρ " emisit terram exploraturος 11 . Νoster 94 itein
ημών, επιτείνων τον νόμον , ου το φονεύειν μόνον , Salvator, multoque etiam praestantius duodecim
αλλά και το θυμούσθαι απαγορεύει · αντί του μη apostolos emisit , ad inspiciendas omnes gentes 11.
μοιχεύειν, μηδ' έμβλέπειν γυναικι μετά επιθυμίας Rursus Moses ponit legern que dicit : • Non oc
ακολάστου παραινεί αντί τε του μη κλέπτειν, τα cides, non machaberis , non furaberis, non pejera
οικεία τους ενδεέσι προϊεσθαι προστάττει • υπερβάς bis 22. » Αι Salvator noster lege proposila, non oc
δε και το επιορκείν, την αρχήν μηδε ομνύναι νομο- cidere solum, sed etiam irasci prohibet 28, et pro
θετεί . Και τι με δει μηκύνειν τον λόγον είς απόδει- eo quod dictum est, non mechari, ne intueri qui
ξιν του τα παραπλήσια , και εγγύς αλλήλων πεποιη - dem mulierem cum pelulanti cupidine admonet 18 :
κέναι Μωϋσέα και Ιησουν τον Σωτήρα και Κύριον et pro eo quod est, non furari , res proprias indi
ημών ; Παρόν, ότω φίλον, επί σχολής αναλέξασθαι gentibus elargiri imperat 26 : etiam illud Ionge
ταύτα . Έπει και τον θάνατον Μωϋσέως μηδένα φα- transiliens quod est, non pejerare , ne jurare qui
σιν έγνωκέναι, μηδέ τήν ταφήν αυτού · ώσπερ ούν derm ullo modo instituit 27. Ει quid me oratione lon
ουδέ του Σωτήρος ημών την μετά την αναβίωσιν εις gius provelhi necesse est , ut demonstream similia ,
την θεότητα μεταβολήν. Ει δή ούν διά τών τοσούτων D finilimaque inter se , Mosen ac Salvatorem , Domi
ουδείς μέν άλλος, μόνος δε ο Σωτήρ ημών παρέστη numque nostrum fecisse? cum unicuique volenti,
τα παραπλήσια Μωύσει διαπεπραγμένος, θέα λοιπόν in otio talia colligere facillimum sit ? Elenim cum
επί μόνον αυτόν , και ουδ' εφ' έτερον αναφέρειν χρή Mosis mortem novisse 1eminem dicant , ac ne ses
την παρά Μωϋσει προφητείαν, δι' ής όμοιον αυτώ pulcrum φuidem ejus , neque itidem Salvatoris no
παραστήσειν ο Θεός έθέσπισεν ειπών: « Προφήτην stri post reditum suum in vitam , mutationem in
εκ των αδελφών αυτών αναστήσω αυτούς, ώσπερ σε, speciem divinam quisquam scire potuit. Si igitur in
και δώσω το ρημά μου εν τω στόματι αυτού · και 1am multis rebus alius nemo, sed solus Salvator
λαλήσει αυτοίς, καθά αν εντείλωμαι αυτό. Και ο noster, qui cum Mose similitudinem factorun has
άνθρωπος ος αν μη ακούση των λόγων αυτού, όσα αν buerit, proferri potest, superest jam ut in illum
λαλήση ο προφήτης επί τω ονόματί μου, εγώ εκδι- unum speclenius. Νeque vero ad alium quempiary
κήσω εξ αυτού. » Αυτός τε Μωϋσής , προς τον λαόν referamus prophetiam, que apud Mosen exstant ,
11 Εxod. ΧΧΧιν, 29,30. 11 Matth. ΧVΙΙ, 1.5. 18 Νum. x1, 10. 16 Ιbid . 13. 15 Μatth. ν11 , 2,5.
16 Εxod. XXXI , 18. 11 Εxod. ναι, 19. 18 Luc. Χι, 20. 19 Νum. XI, 16, 17, 24 . 20 Luc . Χ, 1
31 Deut. 1, 23. 19 Matth. Χ, 1 -5. 18 Exod. Xx , 15-16. 16 Μatth. V, 22. 18 Ιbid. 28. 18 Ιbid. 49
45 ibid . 34.
 175 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . * 176
In qua illi similem suscitaturum se Deus respon- Α την του Θεού διερμηνεύων φωνήν, έφησεν · « Προ
det, dicenς: « Prophetam exfratribus eorum susci- φήτην εκ των αδελφών υμών αναστήσει Κύριος ο
tabo eis, tanquam le, et dabo verbum meum in oς Θεός ημών. Αυτού ακούσεσθε κατά πάντα όσα ήτήσω
iliius, et Ioquetur eis quemadmodum mandavero παρά Κυρίου του Θεού σου εν Χωρήβ τη ημέρα της
illi ; et omnis homo quicunque non audierit εκκλησίας. • "Οτι δε των μετά Μωϋσέα προφη
verba illius , quaecunque Ioquetur propheta in των ουδείς προ του Σωτήρος ημών όμοιος έγή
normine meo , ego ulciscar ex eo 28 : : ipseque γερται Μωύσει, σαφώς η παλαιά Γραφή διδάσκει,
Moses Dei vocem ad populum interpretans , ail : λέγουσα • Και ουκ ανέστη έτι προφήτης εν Ισραήλ ,
• Prophetam ex fratribus vestris suscitabit Domi- ως Μωύσης, ον έγνω Κύριος πρόσωπον κατά πρόσ
μus Deus vester , illum audietis in omnibus quae- ωπον εν πάσι τοις σημείοις και τερασι. » Δέδεικται
cunque postulasti a Domino Deo tuo in Choreb in τοίνυν το ένθεον πνεύμα διά Μωϋσέως περί του Σωτή
die concionis 19. » Quod autem post Mosen ante ρος ημών θεσπίσαν· ει δή μόνος αυτός, και ουδ' άλλος
Salvatorem nostrum nullus prophetarum Mosi si- όμοιος τώ Μωϋσεί γεγονώς ταϊς αυτου Μωϋσέως φω
milis surrexerit , antiqua Scriptura perspicue do. ναίς ακολούθως συνέστη. Σκέψαι δε και άλλων προφη
cet, ubi ait : « Et non surrexit ultra propheta in τείαν ανάγραπτον. Επειδή γάρ τον Σωτήρα και Κύ
Osrael sicut Moses, quem noverit Dominus facie ad 8 ριον ημών , άνθρωπον κατά σάρκα γενόμενον εκ σπέρ
faciem , in omnibus signis atque portentis 10. ) ματος Ισραήλ , μυρία πλήθη εν πάσι τοις έθνεσι κυ
Constat igitur divinum spiritum per Mosen de ριολογεί, της ενθέου δυνάμεως αυτού χάριν Κύριον
Salvatore nostro cecinisse : siquidem unumipsum , ομολογούντα, και τούτο πάλιν Μωϋσής συνιδών τω
nec alium quempiam Mosi sirmilem exstitisse, qua- θείω Πνεύματι, διά της αυτού γραφής τούτον ανεφώ
lem ipsius Mosis verba describunt, jam comproba - νησε τον τρόπον · « Εξελεύσεται άνθρωπος εκ του
tum est. Ceterum , specta aliam quoque prophe- σπέρματος αυτού ( λέγει δε του Ισραήλ ), και κυριεύ
tiam 95 publice scripturae commendalarm. Nam σει εθνών, και υψωθήσεται η βασιλεία αυτού . » Ει δη
cum Salvatorem et Dominum nostrum, hominem μηδείς άλλος πώποτε των εκ περιτομής αρχόντων και
ratione humanitatis de semine Israel ortum, innu. βασιλέων κύριος εθνών πολλών κατέστη: (ουδεμία
merabiles conventus in omnibus gentibus Dominum γάρ ιστορία δηλοί τούτο :) βοά δε και κέκραγεν η αλή
appellent, propter divinam ejus virtutem hanc ei θεια επί μόνου του Σωτήρος ημών » ότι δή Κύριον
appellationem tribuentes : Moyses quoque, qui, hoc αυτόν, και ουκ αυτό μόνον τοϊς χείλεσι, διαθέσει δε
divino Spiritu aflatus, cognoverat, enuntiavit in γνησιωτάτη, μυρία πλήθη εξ απάντων των εθνών
hunc modum: « Exibit homo de semine ejus ( di- ς ομολογεί, τι δήποτε εμποδών μή ούχί αυτόν είναι
cit autem de Israel) el dominabitur gentibus, et φάσκειν τον προφητευόμενον ; "Οτι δε Μωϋσής ταύτα
extolletur regnum ejus 31. » Quod si nullus unquam ουκ απεριορίστως προλέγει, ουδ' εις άπειρον και απε
alius ex iis principibus et regibus, qui in circum . ρίμετρον χρόνον επισκιάζων την προρρησιν, ου μάλα
cisione regnaverint, multarum gentium Dominus δε ακριβώς την των προφητευομένων έκβασιν χρόνοις
constitutus est (nulla enim historia hoc habet), ώρισμένους περιγράφων, άκουε οία και περί τούτου
clamat autem et vociferatur veritas de uno Salva- θεσπίζει : « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, και
tore nostro : illum utique jam Dominum, neque id ηγούμενος εκ των μηρών αυτού , έως αν έλθη ο από.
labiis tantum, sed affectione sincerissima, innume- κειται και αυτός προσδοκία εθνών. » Δι' ώνου διαλεί
rabiles omnium nationum conventus confiteri : ψειν εξής και κατά διαδοχήν ηγουμένους και άρχον
quid ultra jam impedit ne illum esse dicamus, de τας των Ιουδαίων έθνους, μέχρι της του προσδοκω
quo prophetiae exstant ? Quod autem Moyses hoc μένου παρουσίας αποφαίνεται. Διαλιπόντων δε τών
non indefinite predicat, nequeimmenso quodam et παρ' αυτούς αρχόντων, παρέσεσθαι τον προφητευόμε
inconstanti tempore valicinium adumbret ,sed valde νον. Ιούδαν δε νύν ου την φυλήν ονομάζει, αλλ' επει
providenter eventumrerum quas predixerit, deter - κατά τινα προσωνυμίαν εν τοις μετά ταύτα χρόνοις
minalis temporibus circunscribat, illa planissime D από βασιλικής φυλής της Ιούδα το πάν Ιουδαίων
indicant, quae de hac quoque re canit : Νon de- έθνος εχρημάτιζεν , ώς και εις σήμερον Ιουδαίοις
iciel , inquit, princeps de Juda, neque dux de fe- ονομάζεσθαι· σφόδρα θαυμαστώς και προφητικώ , το
moribus ejus, donec veniat cui repositum est : et πάν έθνος Ιουδαίων ώνόμασεν, ώσπερούν και ημείς
ipse exspectatio gentium 31 . Quibus verbis ηοη Ιουδαίους προσαγορεύομεν. Ειτά φησι μη τρότερον
defuturos deinceps ductores ac principes , qui sibi εκλείψειν εκ του έθνους αυτών άρχοντας και ηγουμέ
inter se continuata serie succedarit de gente Ju. νους, ή παρεϊναι τον προφητευόμενον· τούτου δε
daica, usque ad ejus, qui exspectatur, adventum, επιστάντος , καταλυθήσεσθαι μεν αυτίκα την Ίου
enuntiat. Quod si principes apud Judeos defece- δαίων αρχήν, αυτόν δε ουκ έτι Ιουδαίων, εθνών δε
rint, adventurum eum, qui ex oraculis exspectatur. έσεσθαι προσδοκίαν. Και τούτο δε επί μέν των προ
Judam vero hic non ipsam tribum intelligit, sed φη των ουκ άν δύναις εφαρμόζειν, επί δε μόνον τον
quoniam denominatione quadam posterioribus Σωτήρα και Κύριον ημών. "Αμα τε γάρ αυτός είς άν
temporibus a regali tribu Juda, omnis Judaeorum θρώπους παρήν, και το Ιουδαίων καθήρητο βασί
ratio dicta est , ita quidem ut hodie quoque Judei λειον· εκλελοίπει δε παραχρήμα και εκ προγόνων δια »
18 Deut. XVIII, 18,19. 19 ibid. 15,16. • Deut, ΧΧΧιν, 30, 4. 1 ibid. 10. 11• Gen. XLIX, 10.
177 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III. 178
δοχής άρχων αυτών , και ο κατά νόμους τους οικείους Α nominentur, valde mirabiliter et prophetice omnem
ηγούμενος , Αυγούστου τότε πρώτου Ρωμαίων μοναρ- Judaicam gentem Judanm nominavit, sane ut nos
χήσαντος , Ηρώδου τε εξ αλλοφύλων εθνών βασιλέως quoque Judeos appellare consuevimus : tunι affir
αυτών καταστάντος. Και οι μεν εκλελοίπεσαν, ο δε mat non prius defuturos de gente ipsorum princi
την θείαν πρόρρησιν αναπέφανται » ώς και εισέτι significat. Porro hic simulatque advenerit, Judæo
νυν πάντας τους εξ απάντων των εθνών εις αυτόν τum quidem principalum esse dissolvendum, ipsum
πεπιστευκότας της κατά Θεόν αυτών προσδοκίας την vero non Judeorum amplius, sed gentium fore
ελπίδα επ' αυτώ τίθεσθαι. Και Μωϋσής μέν τοσαύτα, exspectationem : quod quidemipsum nulli unquam
και τα τούτων έτερα πλείω περί του Χριστού προς prophetarum accommodare, sed uni duntaxat Sal
πάντας ημάς ευαγγελίζεται» αδελφά δε αυτώ και valori Dominoque nostro, poteris. 96 Nam simul
Ησαΐας άφωρισμένως περί τινος ενός εκ σπέρματος atque ille ad homines venit, Judeorum regia sub
και διαδοχής Δαβίδ του βασιλέως αναστησομένου lata est, continuoque illorum princeps defecit, qui
ταύτα, προλέγει· « Εξελεύσεται ράβδος εκ της quidem majoribus suis succederet, atque ex legi
δίζης Ιεσσαί, και άνθος εκ της ρίζης αυτού bus propriis illis preesset. Tunc enim Augustus
αναβήσεται, και αναπαύσεται επ' αυτόν πνεύμα Β Romanorum primus accepit imperium: et Ηerodes
του Θεού, πνεύμα σοφίας και συνέσεως , και ab externis gentibus accilus, illorum rex consti
τα λοιπά. Είθ' υποβάς εξής προφητικό τρόπο tutus est . Ει illi quidem defecerunt, hic autem gen
τήν των αλλοφύλων εθνών βαρβάρων τε και εium per totum terrarum orbem exspectatio, sicut
Ελλήνων, των τε άγριωτάτων και θηριωδεστάτων divinilus predictum fuerat, declaratus est : adeo
ανθρώπων τηςεπί το πράον και ήμερον διά της Χρι- quiderm, ut nunc quoque omnes quicunque ex
στου διδασκαλίας γενησομένην μεταβολήν θεσπίζει. omnibus gentibus in illum credunt, exspectationis
λέγει δ' ούν: « Και συμβοσκηθήσεται λύκος μετά αρ- suae secundum Deum, in illo spem reponant. Ει
ως , και πάρδαλις συναναπαύσεται ερίφω, και μοσχά - Moyses quidem haec aliaque his plura de Christo
ριον , και ταυρος , και λέων άμα βοσκηθήσονται, και και omnibus nobis feliciter nuntial; ei vero gennana
τα τούτοις παραπλήσια, ά και παρά πόδας διασαφών Isaias quoque definite de uno certo rege, qui ex
ερμηνεύει, φήσας: « Και έσται ο ανιστάμενος άρχειν semine ac successione David sit suscilandus, haec
εθνών, επ' αυτώ έθνη ελπιούσιν, Σαφώς γαρ τα capil : Egredietur virga de radice Jesse, et flos
άλογα θρέμματα και τους προκαταλελειμένους θήρας de radice ejus ascendet , et requiescet super co
ουδέ άλλους είναι των εθνών, του θηριώδους ένεκα , spiritus Dei, spiritus sapientiae et intellectus 2, 5
τρόπου, διασάφησεν · ών εθνών άρξειν φησι τον άνι- et reliqua. Tumlongius progressus, more propher
στάμενον εκ σπέρματος Ιεσσαί αφ' ού δη ο Σωτήρ tico, externarum gentium et barbararum, nec non
και Κύριος ημών γενεαλογείται, εφ' όν τα εις αυτόν cum Graecorum, tum asperrimorum ac ferocissi
πιστεύοντα έθνη εισέτι νύν ελπίζει συμφώνως τη morum hominum , futuram in miles mansuetosque
προρρήσει: « Και έσται ο ανιστάμενος άρχειν εθνών, mores ex doctrina Christi mutationem , prædicit.
επ' αυτώ έθνη ελπιούσι. » Τούτο δή παράθες τοίς πα. Sunt autem ejus verba hæc : « Et pascelur simul
ρά Μωύσει φερομένους διαστέλλων και το μεν, « " Έ . lupus cum agno, et pardus simul quiescel cum hæ
σται ο ανιστάμενος άρχειν εθνών, και εφάρμοσαν τώ, do : et vitulus et laurus et leo simul pascentur 83, και
« εξελεύσεται άνθρωπος εκ του σπέρματος αυτού, και et alia his similia : guae etiam e vestigio planiora
κυριεύσει εθνών πολλών και το, « Επ' αυτώ έθνη efficiens interpretatur, ubi ait : « Ει erit , qui sur
ελπιούσι , και τω, « Και αυτός έσται προσδοκία εθ- git ad imperandum gentibus, in eo gentes spera
νών. » Τί γάρ διαφέρει φάσκειν, Έπ' αυτώ έθνη ελ- bunt . Plane enim irrationalia illa jumenta, et
πιούσιν , ή, Αυτός έσται προσδοκία εθνών και πάλιν δ' o quas illic predixit belluas, nullas esse alias quain
αυτός Ησαΐας προϊών περί του Χριστού ταύτα προ- ipsas gentes propter earum ferinos mores, decla
φητεύει Ιδού ο παίς μου όν ηρέτισα, ο αγαπητός η ravit : quibus sane gentibus imperaturum affirmat
μου, εις ον ευδόκησεν η ψυχή μου, κρίσιν τοις έθνεσιν " eum, qui surgit de semine Jesse : ex quo semine
έξοίσει και επιφέρει, « "Έως αν θώ επί γης κρί- Salvator et Dominus noster oriundus predica
σιν, και εν τω ονόματι αυτού έθνη ελπιούσιν. » "Ήδη tur, in quem gentes, que in ipsum credunt,
δεύτερον εν τούτοις ο προφήτης το επί των Χριστώ τα etiam nunc sperant, ipsi utique vaticinίo consen
έθνη ελπίσειν τίθεται, ανώτερον ειπών: « Επ' αυτο tanea facientes, quod ait : Ει erit, qui surgit im
έθνη ελπιούσιν. » Ενταύθα δε , Και εν τω ονόματι perare gentibus, in ipso gentes sperabunt. o loc
αυτού έθνη ελπιούσι. Λέλεκται δε και τώ Δαβίδ, ως igitur apponito iis que apud Moysen feruntur, ac
άρα - 'Εκ του καρπού της κοιλίας αυτού αναστήσεται distinguito. Εt illud quidem : « Erit, qui surgit imm
τις περί ου εξής φησιν ο Θεός : « Αυτός επικαλέσε- perare gentibus, » cum illo componilo : • Egredie
ται με , πατήρ μου εί σύ · καγώ πρωτότοκον θήσομαι ιur homo de semine ejus, et dominabitur gentibus
αυτόν. 5 Και περί τούτου δε πάλιν είρηται · « Και multis. » Ει illud : In ipso gentes sperabuit,»
κατακυριεύσει από θαλάσσης έως θαλάσσης , και από cum illo : « Ει ipse erit exspectatio gentium. 5
* Isa. 11, 1 ,2 . 18 ibid . 6. 1. ibid . 10.
19 EUSEBII CÆSARIEN P A
SIS OPP . ARS II. -- POLOGETICA . 180
Quid eniminterest dicasne, in ipso gentes spera - Α ποταμών έως περάτων της οικουμένης. • Και αύθις :
bunt, 97 an vero : ipse erit exspectatio gentium? Πάντα τα έθνη δουλεύσουσιν αυτώ , και ενευλογη
Rursus vero idem Isaias, oratione progressus , de θήσονται εν σοι πάσαι αι φυλαι της γης. » Και τόπος
Christo haec divinat : Ecce puer meus , quem δέ τις πάλιν άφωρισμένος της του προφητευομένου
elegi ; dilectus meus , in quo complacuit sibi ani - γενέσεως θεσπίζεται υπό Μιχαίου λέγοντος· « Και συ,
ma mea : judicium gentibus proferet 38, ac dein- Βηθλεέμ, οίκος του Ευφραθά, ολιγοστος ει του είναι εν
ceps aljungit : « donec ponal in terra judicium, et χιλιάσιν Ιούδα· έκ σου μου εξελεύσεται ηγούμενος,
in nomine ejus gentes sperabunt 36 : » in his Pro- όστις ποιμανεί τον λαόν μου τον Ισραήλ και αι
plheta jam secundo gentes in Claristo speraturas έξοδοι αυτού απαρχής εξ ημερών αιώνος.» Ωμολό
ponit , cum superius illud dixerit : in ipso gen- γηται δε παρά τοις πάσιν, ότι εν Βηθλεέμ εγεννήθη
1es speralhunt 37. • Ηic vero : in nomine ejus gen- Ιησούς ο Χριστός, ώς και σπήλαιον δείκνυσθαι προς
1es spersbunt. υ Eliam ipsi David dictum est 38, de των επιχωρίων αυτόθι τοίς επί θέαν από της αλλοδα
fructu ventris ejus suscitandum esse quemdam , de της αφικνουμένοις . Και ο μέν τόπος ούτος, ένθα γε
quo deinceps ait Deus : « Ipseinvocabit me, pater γεννήσθαι έμελλεν, προείρητο: τις δε και λευκότερος
meus es tu , et ego primogenitum ponam eum 39. ν ο Ησαΐας παρίστησι, δι' αινιγμάτων μέν (1) , όταν
Nam le lioc rursus dictum est : Ει dominabitur Β λέγη : « Κύριε, τις επίστευσε τη ακοή ημών, και ο
a mari usque ad mare , et a luminibus usque ad βραχίων Κυρίου τίνι απεκαλύφθη ; ανηγγείλαμεν
terminos orbis terre 40. » Et rursus ; Omnes gen- εναντίον αυτού ως παιδίον, ώς ρίζα εν γή διψώση.»
les servient ei , et benedicentur in te omnes tribus 'Ανθ' ου ο μεν 'Ακύλας ήρμήνευσεν ούτως · « Κα!
Terre . Praeterea autem Iocus quidem certus a αναρξηθήσεται ως τιτθιζόμενον εις πρόσωπον αυτού,
Michaea canitur, in quo is oriturus sit , de quo fe- και ως ρίζα από γης αβάτου ο δε Θεοδοτίων :
runtur tot valicinia : « Ει tu, inquit , Bethleherm, « και αναβήσεται ως θηλάζον ενώπιον αυτού , και
domus Euphrala , minima es ut sis in millibus Ju· ώς ρίζα εν γή διψώση. » Διά γάρ τούτων μνημονεύσας
da : ex le mihi egredietur dux , qui pascet populum ο προφήτης του βραχίονος του Κυρίου , ός ήν ο του
naeum Israel, et exilus ejus ab initio ex diebus Θεού λόγος, « Ενώπιον αυτού, και φησίν, « ανηγγείλα
seculi 2 : et omnes confitentur, in Bethlehem Je- μεν ως παιδίον θηλάζουν και τιτθιζόμενον , και ως
sim Christum esse natum. Quin etiam incolce ejus ριζαν από γής αβάτου. » Το μεν ουν παιδίον το τιτθι
loci speluncam ibidem monstrant iis , qui ab exter - ζόμενον και θηλάζον άντικρυς την γένεσιν του Χρι
nis terris venerint ad spectandum : et Iocus qui - στου δηλοί · η δε γη άβατος και διψώσα την αποκυή
dem hic ubi ortus ejus futurus fuit , predictus est. . σασαν αυτόν παρθένον , ή ουδείς ανήρ επιβεβηκεν,
Ipsius vero ortus miraculum , nunc obscure ac fi- " αφ' ής , καίπερ αβάτου τυγχανούσης , προήλθεν και
gurale , nunc plane el aperte ponit Isaias : obscure ευλογημένη ρίζα, και το τιτθιζόμενον και θηλάζον
quidem , ubi ait : « Domine , quis credidit auditui παιδίον . Αλλά ταύτα μεν έπεσκιασμένως ήνίξατο:
nostro ? et brachium Domini cui revelatum est ? γυμνότερον δε και αυτός ερμηνεύει προφήτης την διά
annuntiavimus corarm eo, quasi puerulus , quasi νοιαν, επ' αν λέγη Ιδού η παρθένος εν γαστρί
radix in terra silienti +3. Pro quo Aquila quidem λήψεται, και τέξεται, υιόν , και καλέσουσι το όνομα
sic interpretatus est : « Ει predicabitur tanquam αυτού μεθ' ημών ο Θεός . » Τούτο γάρ ερμηνεύει το
quod ubere nutritur in faciem cjus, et tanquam | Εμμανουήλ. » Τοιαύτα περί της εις ανθρώπους γε .
radix de terra invia. » Tlieodotion vero : « Ει ascen- νέσεως του Χριστού πάλαι πρότερον παρ' 'Εβραίοις
det sicut quod lacle alitur coraim eo , el sicut radix με μελετάσθω. Μήτι ούν επίδοξόν τινα δυνάστης, η
in terra silienti. » His enim verbis cum mentionem τύραννον, ή τινα άλλως των τα μεγάλα κατά τον
fecerit propheta de braclio Domini , quod erat Dei βίον δυναμένων, τον προφητευόμενον υπογράφουσιν ;
Verbum: : Coram eo, inquit , annuntiavimus quasi ουκ έστιν ειπείν ότι μηδε εφάνη τοιούτος. 'Αλλ' οίος
puerulum lacientem, et qui ubere nutriatur , et εφάνη τω βίω, τοιούτον αυτόν και έθέσπισαν έσεσθαι,
quasi radicem de terra invia ; ubi puerulus qui » και της αληθείας κατ' ουδεν απολελειμμένοι. Είπων
dem ille, qui ubere atque lacle nutritur, plane or- δ' ούν ο Ησαΐας Ανηγγείλαμεν ενώπιον αυτού, ως
1:im Christi declarat. Terra vero invia et siliens , παιδίον , ώς ρίζα εν γή διψώση: εξής συνάπτει λέ
98 virginem quo illum enixa est , quam scilicet γων· « Ουκ έστιν είδος αυτώ ουδε δόξα και είδομεν
nullus vir adiit, de qua quamvis invia , laudata illa αυτόν , και ουκ είχεν είδος ουδε κάλλος και ήν το
r:: lix prodiit , et qui ubere , lacteque nutriretur είδος αυτού άτιμον και εκλείπον παρά τους υιούς
puerulus. Verum hac adumbrate alinodum signi- των ανθρώπων. "Ανθρωπος , εν πληγή ών, και ειδώς
ficavit ; apertius vero idem propheta sententiam φέρειν μαλακίαν , ήτιμάσθη, και ουκ ελογίσθη. Τί
$ nam interpretatur, ubi ail : « Ecce virgo in utero oύν λείπεται επί τούτοις; Ει γάρ προείπον αυτού
cupiet, et pariel filium, et vocabunt nomen ejus » φυλήν , και γένος, και τρόπον γενέσεως , και της
38 Isa. Χιιι , 1. 35 ibid . 4 . 37 Isa. X1, 10. 38 Reg, Yυ, 12. 20 Psal. LΧΧΧνιι, 27, 28, 40 Psal. LΧΧΙ, 8 .
4 ibid. 11 , 17. 44 Mich. V , 2 . 43 Isa. ιιιι, 1, 2.
(1) Μss., Της δε γενέσεως αυτού το θαύμα , ποτέ παρίστησι, δι' αινιγμάτων μέν, κ . τ. λ., et sic legit
με , δι' αινιγμάτων, ποτέ δε και λευκότερον ο Ησαΐας interpres,
185 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. III. 189
Παρθένου το θαύμα και βίου τρόπον , ακόλουθον ήν A Nobiscum Deus, hoc enim significat - Emmanuel 4. »
εξής μηδε την τελευτην αποσιωπήσαι αυτού . Τί ούν Talia de Christi apud homines origine antiqui He
και περί ταύτης Ησαΐας θεσπίζει; « "Ανθρωπος , breorum prophete meditabantur. Nunquid igitur
φησίν , εν πληγή ών , και ειδώς φέρειν μαλακίαν, illustrem quemdaim principem, aut tyrannum , aut
ήτιμάσθη και ουκ ελογίσθη. Ούτος τάς αμαρτίας alioqui unum eorum, qui plurimum possunt in
ήμων φέρει , και περί ημών οδυνάται» και ημείς vita , eum de quo vaticinantur describunt ? non
ελογισάμεθα αυτόν είναι εν πόνο και εν πληγή, και potest dici : quoniam ne apparuit quidem aliquid
έν κακώσει » αυτός δε ετραυματίσθη διά τας αμαρ- tale. Sed qualis ipse visus est vita , talemitein eum
τίας ημών, και με μαλάκισται διά τας ανομίας ημών. Γore cecinerunt , hac utique in re nihil a veritate
Παιδεία αειρήνης
υταρέδωημών επ' αυτόν, το μώλωπι αυτού aberrantes . Postquam ergo Isaias dixit : • Annun
εμείς ιάθημεν.
εμείς κεν ώς πρόβατα επλανήθημεν , tiavimus coram eo , quasi puerulus, quasi radix
Πάντες
και Κύριος παρέδωκεν αυτόν ταίς αμαρτίαις ημών: in terra sitienti 48 , 5 deinceps adjungit , dicens :
σθαι οουκυκ,ανοίγει το στόμα « Non est species ei, neque gloria : et vidimus
και αυτός διά το κεκακώσθαι
αυτού. Ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη, και ως αμνός eum, et non habuit speciem neque pulchritudinem:
έναντι του κείροντος άφωνος, ούτως ουκ ανοίγει το et fuit species ejus sine honore deficien3 pre filiis
στόμα την γενεάν αυτού τις διηγήσεται , ότι αϊ- Β hominum. Homo cum plaga esset , sciens ferre lan
ρεται από της γης η ζωή αυτού και τα λοιπά. guorem contemptus est, et non computatus 66.
Σημαίνει δε διά τούτων , ώς άρα ο Χριστός , Quid ad haec igitur superest ? Νam cum illius et
εκτός πάσης υπάρχων πλημμελείας , τας υπέρ Iribuum, et genus, et modum nascendi , et Virginis
ανθρώπων αμαρτίας εις εαυτόν αναδέξεται. Διό miraculum, et vitae morem predixerint, sequitur
και πείσεται τα των ημαρτηκότων και υπέρ deinceps , ut ne mortem quidem ejustaciti przeler
ημών οδυνηθήσεται, αλλ' ουχυπέρ εαυτού. Ει δε και ierint. Sed quid tandem canii etiam de hac Isaias?
τραυματισθήσεται λόγοις βλασφήμοις , και τούτ' έρ- « Homo , inquit , cum in plaga esset, sciens ferre
γον έσται των ημετέρων αμαρτιών : έπει και με μα- languorem, contemptus est et non computatius : his
λάκισται διά τας αμαρτίας. ημών, όπως ημείς, ανει- peccata nostra fert, et pro nobis est in dolore , et
ληφότος αυτού τα ημέτερα αμπλακήματα, και τα nos existinavimus eum esse in labore , et in plaga,
της ημετέρας κακίας τραύματα, το μώλωπι αυτού et in alliclione : ipse allenm vulneratus est propter
καθώμεν. Και τα μεν αίτια ών παρ' ανθρώπους πεί- peccata Iostra , et infirmatus est propter iniquitates
σεται ο αναμάρτητος , ταύτα ην. Ιουδαίων δετων τον nostras. Doctrina pacis nostre supereum,livore ejus
θάνατον αυτώ συσκευασαμένων ουδε υπειδόμενος και nos sanali sumus. Omnes tanquam oves erravimus,
θαυμάσιος προφήτης, διαρρήδην απελέγχει, και τούτο “ et Dominustradidit eumpeccalis nostris :etipse cuum
αντικρυς σχετλιάζων και λέγων· « 'Απο των ανο- vexarelur, non aperiebat os suum. Quasi oνis ad oc
μιών του λαού μου ήχθη εις θάνατον. ) Είτ' έπει cisionem ductus est, et sicut agnus coram fondente
παραχρήμα, και ουκ εις μακράν μετά την κατά του non aperuit os : generationem ejus quis enarrabil ?
Χριστού τόλμαν και παντελής αυτούς μετήλθεν όλεθρος quoniam tollitur de terra vita ejus 41 , et reliqua.
πολιορκηθέντας υπό Ρωμαίων , ουδε τούτο παρι- Nam his verbis significat Christum ipsum quiden,
δών, επιλέγει Και δώσω τους πονηρούς αντί της τα- quamvis abomni peccato alienum, tanien peccata ho
φής αυτού , και τους πλουσίους αντί θανάτου αυτού. » nminum pro ipsis hominibusin seipsumsuscepturum.
"Ηρκει μεν ούν επί τούτοις επιγράψαι την προφη- 99 Quocirca etiam ea patietur, que qui peccave
τείαν, ει μηδέν τι πλέον έσεσθαι μετά την του Χρι- rint pati solent, et pro nobis dolebit, non autem
στου τελευτην εώρα· έπει δε όσον ούπω έμελλε μετά pro seipso . Quod si νulnerallitur et verbis probrosis
τον τελευτην, ή μετά την ταφήν παλινοστεϊν και ferietur , hoc item nostrorum peccatorum causa
αναβιούν, έτι περί αυτού και ταύτα προστίθησιν, fiet : nam infirmus quoque fictus est propter pec
εξής επιλέγων · « Και Κύριος βούλεται καθαρίσαι cala nostra , ut nos videlicet , cum ille delicta no
αυτόν της πληγής . Εάν δώτε περί αμαρτίας, η ψυχή D stra, nostreque malitie vulnera assumpserit, ejus
υμών όψεται σπέρμα μακρόβιον· και βούλεται Κύ- livore sanemur : et eorum quidem que ille insons
ριος αφελεϊν από του πόνου της ψυχής αυτού, δείξαι ab hominibus passurus erat , he fuerunt cause :
ατό φώς. 'Ανώτερον ειπών, « άνθρωπος εν πληγή Judeos autem qui illi mortem attulerunt, ηusquam
ών, και ειδώς φέρειν μαλακίαν και νυν μετά τον θά- veritus propheta mirabilis , hoc ipsum quoque
νατον αυτού και την ταφήν, « Κύριος,και φησί, « βού- perspicue redarguit, plane deplorans , ac dicens :
λεται καθαρίσαι αυτόν της πληγής. » Και πώς έσται ; « Εx iniquitatibus populi mei ductus est ad mor
• Εάν δώτε , φησί, « περί αμαρτίας, η ψυχή υμών tem 18. Deinde vero, quoniam cito, neque ita
ψεται σπέρμα μακρόβιον· ου πάσι γάρ εφείται το multo post nefarios adversus Christum ausus , ex
μακρόβιον του Χριστού σπέρμα συνιδείν, ή μόνοις tremus ad illos ex obsidione Romanoruminteritus
τοις εξομολογησαμένους και τα δώρα τα υπέρ αμαρ- erat venturus, ne hoc quidem preterit silentio , sed
τιών προσάγουσιτω Θεώ. Μόνων γάρ τούτων ή ψυχή adjungit: « Ει dabo sceleratos pro sepultura ejus , et
ψεται σπέρμα μακρόβιον το του Χριστού, ήτοι την divites pro morte ejus 49 : et poterat quidem his
* Isa. VII, 14. 15 Isa. 1. 1, 2 . !»id. . 1. 7 ibid. 4-8 . 18 ibid. 8. 19 ilbid. 9 .
183 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 18 !
proplietiam teriminare , si nihil amplius futurum Α αιώνιον ζωήν αυτού, την μετά τον θάνατον, και τον
post Christi mortem vidisset, sed quoniain, brevi καθ' όλης της οικουμένης επισπαρέντα αυτού λόγον
mora interjecta, erat a morte sive a sepultura re- μακρόβιον εσόμενον, και εις το αεί διαρκέσοντα .
migraturus, atque in vitam restituendus, de hac Πάλιν ανώτερον ειπών, « Και ημείς ελογισάμεθα
quoque re deinceps hac addit, sic dicenς : « Ει αυτόν είναι εν πόνο, και νυν μετά την σφαγήν και τον
Dominus vult purgare eum a plaga si traditus, sit θάνατον αυτού , φησίν : « Και βούλεται Κύριος αφε
pro peccato. Anima vestra videbil semenlongevum : λείν από του πόνου της ψυχής αυτού , δείξαι αυτό
et νult Dominus auferre a labore animae ejus, υι φώς . • Επεί τοίνυν βεβούληται Κύριος, ο τών όλων
ostendat ci lucem 80 . Qui superius dixit : Homo Θεός καθαρίσαι αυτόν της πληγής, και δείξαι αυτό
in pluga constitulus, et « qui novit ferre languo- φώς, πάντως που βουληθείς, πράξειεν αν ο ήβουλήθη.
rem, nunc post mortem ejus el sepulturam : Ουδέν γάρ έστιν δ μή γίνεται ών βούλεται • εβου
« Dominus, inquit, vult purgare eum a plaga , et λήθη δε καθαρίσαι αυτόν και δείξαι αυτό φώς:
qui hoc fier ? si traditus, inquit, fuerit pro pec- εποίησεν άρα ταύτα και καθαρίσας αυτόν έδειξεν
cato, anirna vestra videbit semen Iongevum ; ) αυτό φώς . Και επεί έβουλήθη, και βουληθείς αφείλε
non enim omnibus concessum est longavum Chri- τον πόνον της ψυχής αυτού , και έδειξεν αυτώ φως,
sti semen intueri, sed iis solis qui confiteantur, et Β είκότως ο Προφήτης επισυνάπτει, λέγων· « Διά τούτο
nmunera oferant Deo pro peccatis. Ηorum enim αυτός κληρονομήσει πολλούς, και των ισχυρών με
duntaxat anima videbit semen longevum Christi, ριεί σκύλα. » "Ένθα λοιπόν ήδη και της κληρονομίας
hoc est, aut elernam vilani ejus post morterm, aut του Χριστού μέμνηταιτο δευτέρω συμφώνως ψαλμώ,
ejusdern verlbum per totum terrarum orbem disse- δι' ού περί της επιβουλής της κατ' αυτου συσκευα
ninatiunt, quod longevum futurum est , semperque σθείσης ονομαστί θεσπίσας ο λόγος εν τώ, « Παρέ
duraturum. Rursus, qui superius dixerat : Ει στησαν οι βασιλείς της γης, και οι άρχοντες συνή
nos putavimus illum esse in labore : ) nunc post χθησαν επί το αυτό κατά του Κυρίου και κατά του
cedenm mortemque ejus, ait : Ει νult Dominus Χριστού αυτού, εξής επιλέγει Κύριος είπε προς
auferre a labore animae ejus , ut ostendai ei lu- μέ: Υιός μου εί σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε :
cenm. » Quoniam igitur deliberavit Dominus, qui αίτησαι παρ' εμού, και δώσω σου έθνη την κληρονομίαν
Deus est universi purgare illum a plaga , 100 et σου , και την κατάσχεσίν σου τα πέρατα της γης.
ostendere in lucem : necessario utique, qui voluit, Ταύτα δ' ούν τα έθνη και ο προφήτης ήνίξατο είπών:
1d faciel quod voluit. Nihil enim est eorum que « Διά τούτο αυτός κληρονομήσει πολλούς και και επιλέγει:
νull quod non fiat : voluit autem purgare illum, et « Και των ισχυρών μεριεί σκύλα . » Των γάρ δυνά
Ostendere illi lucem; fecit igitur hec : et cum pur- C μεων των αντικειμένων, αι πάλαι των εθνών ήρχον,
gaverit illum, ostendit illi lucem: et quoniam vo. τάς υποχειρίους δυσάμενος ψυχάς,οία δή τινα σκύλα,
Juit, et volens abstulit laborem ab aniina illius, et τους οικείους διένειμε μαθηταίς. Διό φησιν ο Ησαΐας
ostendit illi lucem , merito Propheta sequitur, et περί αυτών : « Και ευφρανθήσονται ενώπιόν σου όν
ail : « Propter hoc ipse hereditabit multos, et τρόπον οι διαιρούμενοι σκύλα . Και ο Ψαλμωδός :
fortium dividet spolia 81 : ubi (quoll reliquum • Κύριος δώσει δημα τοϊς ευαγγελιζομένους δυνά
fuit) jam haereditatis etiam Christi mentionem fa- μει πολλή ο βασιλεύς των δυνάμεων του αγαπητού,
cit, illi psalmo consentanea dicens, in quo de insi- τη ώραιότητα του οίκου διελέσθαι σκύλα. » Είκότως
diis adversus illum constructis nominatim canewς τοιγαρούν και ενταύθα περί του Χριστού φησιν ·
oraculum, ubi ait : Astiterunt reges terre, et « Διά τούτο αυτός κληρονομήσει πολλούς, και των
principes convenerunt in unum adversus Dominum ισχυρών μεριεί σκύλα. » Διά ποίον δε τούτο, πάλιν
et adversus Christum ejus 82; deinceps adjungit : εξής διδάσκει, φήσας: «'Ανθ' ών παρεδόθη εις θάνα.
• Dominus dixit ad me, Filius meus es , ego lio- τον η ψυχή αυτού, καιεν τοις ανόμοις ελογίσθη και
die genui le : postula a me, et dabo tibi gentes he- αυτός αμαρτίας πολλών ανήνεγκε · και διά τας αμαρ
reditatem tuam, et possessionem tuam terminos τίας αυτών παρεδόθη, 'Αντί τούτων γάρ αμειβό
terre 68. » Has igitur gentes , etiam proplieta intel- P μενος αυτόν ο Πατήρ της υπακοής και της υπομο
lexit, cum dixit : Propter hoc ipse hereditabit νής ένεκα, δεδώρηται αυτά τα εγκείμενα. Γεγονε γάρ
muitos , » et adjungit : • Ει fortium dividet spolia .) υπήκοος τω Πατρί μέχρι θανάτου· διό και κληρονο
Siquidem a polestatibus contrariis, que prius in• μήσει πολλούς, και ου πρότερον, αλλά μετά το παρα
ter gentes dominabantur, ubi subjectas animas li- δοθήναι εις θάνατον την ψυχήν αυτού , και εν τοις ανό
beravit,tum quasi spolia quedanm suis divisit disci- μοις λογισθήναι, θεσπίζεται. Διά ταύτα γάρ είρηται
pulis. Proinde Isaias ait de illis ; « Ει letabuntur κληρονομήσειν πολλούς, και των ισχυρών μερίσειςτα
coram le, sicut qui dividunt spolia 85. • Ει Psalmo- σκύλα. Ηγούμαι δε αναμφιλόγως την εκ νεκρών ανά
rum auctor : Dominus, inquit, dabit verbum στασιν του προφητευομένου διά τούτων παρίστασθαι.
evangelizantibus virtute multa : rex virtutum di. Πώς γαρ άλλως επινοήσαι δυνατόν ως πρόβατον επί
lecti, speciei domus dividere spolia 58. » Merito igi- σφαγήν αχθέντα , και από των ανομιών του Iου
tur hic quoque de Christo ait : Propter hoc ipse δαίων λαού θανάτω παραδοθέντα, και μετά ανόμων
** Isa , L1, 10. 1 ilbid. 12. 85 Psal. 1, 2, 83 ilid. 7,8. 58 Iss. IX, 5. 88 Psal.LXV1, 12.
185 · DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III. 186
λογισθέντα, ταφή τε παραδοθέντα: είτα καθαριζόμενον A bereditabit multos, et fortium dividet spolia . Quam
υπό του Κυρίου, και φως παρ' αυτώ οψόμενον, και autem ob rem hoc illi datum sit , docet deinceps,
κληρονομούνται πολλούς, και σκύλα τους οικείους δια - uli ail : « Pro eo quod tradita est in mortem anima
νέμοντα; Και άλλως δε περί της μετά τον θάνατον ejus, et cum iniquis deputatus est: et ipse peccala
αναβιώσεως αυτου λέγει που προφητεύων εκ προσ- multorum tulit, et propter peccata eorum traditus
ώπου του Χριστού και Δαβίδ: « Ουκ εγκαταλείψεις est 66. 5 Pro his enim remunerans illumn Pater , e0
την ψυχήν μου εις άδην, ουδε δώσεις όσιόν σου ιδείν quod dicto audiens fuerit Sustinueritque, donavit
βαφθοράν. Και πάλιν: « Κύριε, ανήγαγες έξ άδου illum iis quae exposita sunt. Factus enim est obe
την ψυχήν μου, έσωσάς με απο των καταβαινόντων diens Patri usque ad mortem : quare multorum
εις λάκκον. Και πάλιν : Ο υψών με εκ των πυ- quoque haereditatem consecuturum illum cauit,
λων του θανάτου, όπως αν εξαγγείλω πάσας τας αι- non prius tamen quam tradita fuerit anima ejus in
νέσεις σου. Ο Τούτοις δε πάσιν αντιβλέψαι δύνασθαι mortem, et cuminiquis sit deputatus. Propter haec
ουδέ τούς σφόδρα αγνωμονεστάτους ηγούμαι. Πλήν enim dictumest, illum hereditaturum multos, et for
αλλά της Ησαΐου προφητείας το συμπέρασμα την εium divisuarium spolia. Puto autem indubitate re
πάλαι στείραν και έρημον Θεου ψυχήν, ή και μάλλον versionem ejus a mortuis significari talibus oraculis :
την εξ εθνών Εκκλησίαν ευαγγελίζεται, ακολούθως Β 101 qui enim fieri potest , ut aliier de eo intelli
τη θεωρία των ειρημένων. Επειδή γάρ τα πάντα garmus, quitanquam ovis ad occisionem sit ductus,
δι' αυτήν ο Χριστός υπέμεινεν, είκότως μετά τάς et ab iniquitatibus Judaici populi traditus sit ad
περί αυτού προρρήσεις επιφέρει λέγων · « Ευφράν- mortem, et cum iniquis deputatus , sepultureque
θητι στείρα η ου τίκτουσα, ρήξον και βόησον η ουκ commendalus , deinde purgalus a Domino ? et lu
ωδίνουσα · ότι πολλά τα τέκνα της ερήμου μάλλον ή cem penes se visurus sit , et multorum hæreditatem
της εχούσης τον άνδρα. Είπε γάρ Κύριος : Πλάτυνον consecuturus, el suis spolia divisurus ? Sed aliter
τον τόπον της σκηνής σου και των αυλαιών σου , πη - quoque de illius reditu in vitam, post mortem dicit
ξον, μη φείση : πλάτυνον τα σχοινίσματά σου , και quodam loco valicinans David ex persona Christi :
τους πασσάλους σου κατίσχυσον : έτι εις τα δεξιά και « Non relinques animam meam in inferno, neque
εις τα αριστερά εκπέτασον, και το σπέρμα σου έθνη dabis sanctum tuum videre corruptionem 1. Et
κληρονομήσει . ) 'Ενταύθα δε την εξ εθνών Εκκλη- alibi : Domine, eduxisti abinferno allimam meam,
σίαν καθ' όλης της οικουμένης έξη πλωμένης και από salvasti me a descendentibus in lacum 88. Ει
ανατολών ηλίου μέχρι δυσμών παρατείνουσαν ο λόγος alibi : « Qui exaltas me de portis mortis, ut annun
ευαγγελίζεται, σαφέστατα τούτο παριστάς διά του . tieim omnes laudationes Iuas - 89 . Contra on
• Και το σπέρμα σου έθνη κληρονομήσει. » IIλείονος nia haec intendere ullam aciem, ne inimicissimos
δε εξεργασίας δεομένων των κατά τον τόπον, αρκούν- quidem atque ingratissimos posse arbitror. Verum•
τως επί του παρόντος ταύθ' ημϊν επιτετμήσθω. tamen ejus proplielize conclusio, cujus auctor Isa
1/ λείστα δ' αν και αυτος επί σχολής αναλέξασθαι δύ- ias, sterilem illam quondam et desertam a Deo ani
ναι περί του προκειμένου. Και η παρούσα δε πρα - nmam, aut potius Ecclesiam de gentibus collectani,
γματεία της ευαγγελικής αποδείξεως κατά καιρον letis vocibus, bonoque nuntio prosequitur, cum
έκαστα παραδώσεται τε και ερμηνεύσει . Τέως δε illis utique recordans ,que jam contemplati sumus.
επί του παρόντος της των προφητών περί της του Νam cum propter eam Christus omnia pertulerit,
Σωτήρος ημών προρρήσεως , και ώς πάσιν ανθρώποις merito post ea , quae de illo predixit , adjungit :
την των μελλόντων αγαθών παρουσίαν ευηγγελίζετο, «Letare, inquit, sterilis quae non paris, νοciferare
ικανώς έχει τα ειρημένα, προαναφωνούντα προφήτου et clama, quae non parturis : quoniam Imulti Elii
τινός άφιξιν, και ευσέβειαν νομοθέτου Μωϋσεί παρα- deserte magis, quam ejus que habet virum. Dixit
πλησίου, γένος τε αυτού , και φυλήν, και τόπον όθεν enirm Dominus : Dilata locum lentorii lui, et pel
προελεύσεται, χρόνον τε καθ' όν ήξει, προφητεύεται les tabernaculorum tuorum fige, ne parcas : dilala
και γένεσιν, και τελευτην, και αναβίωσιν, και αρχήν D funiculos tuos , et clavos tuos corrobora : amplius
την κατά πάντων εθνών: & δή πάντα παρέστη, και ad dextram el ad sinistram extende, et semen ιuυαι
έτι μάλλον διά των εξής παραστήσεται επί μόνον τον gentes hereditabit 60. His autern verbis Eccle
Σωτήρα και Κύριον ημών συμπεπερασμένα. Αλλά siam de gentibus collectam, et Iolo orbe terrarun
ταύτα μεν από των ιερών λογίων τοίς πιστεύουσιν diffusam, et ab ortu solis ad occasum exlenlarm,
αυτοίς παρατεθήσεται» τοϊς δ' άπειθούσι ταϊς προφη- Oraculumlelari jubet, planissime hoc ipsum sigisi
τικαίς Γραφαίς ιδίως απαντήσομεν, ώς περί ανδρός ficans, ubi ait : « Ει seinen tuum gentes haereditas
κοινού, και τους λοιπούς παραπλησίου τέως την εξέ - bit . Cum autemIougiorem explanationem desides
τασιν ποιούμενοι • ίνα, οπόταν πάντων των εξ αιώνος rent ea, quae ad hunc locum spectant, abunde no
βοηθέντων εν ανθρώπους , πολύ κρείττων ασυγκρίτω Dis haec compendii locum explebunt. Νam tu quo
υπεροχή και διαφέρων αναφανή, τοτηνικάδε και τα que per otium multa plura colligere poteris, quae ad
περί της θειοτέρας αυτού φύσεως κατά καιρόν διαλά- idein propositum speclent . Sedipsum quoque evan
βωμεν, εξ εναργών των αποδείξεων παριστώντες , ως gelice demonstrationis propositum quod nunc in
* Isa. LII,12. 57 Psal. XV , 10. 88 Psal. XII ,4. • Γsal. 1x , 15. το Isa, μιν, 1-5.
 187 EUSEBJI CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 483
manibus est, tradet suo tempore atque interpreta - Α ουκ άνθρωπείας άρα ήν φύσεως ή περί αυτόν δύνα .
bitur singula . Interim vero quod ad predictionem μις · οίς ακολούθως και τα της κατ ' αυτόν θεολογίας,
divinationemque propheticam de Salvatore nostro ως οίόν τε έστιν ημίν εποπτεύσαι, ποιησόμεθα. Έπει
pertinet, quodque item ad id quod ea predictio om- τοίνυν των απίστων οι πλείους γόητα και πλάνον απο
nes homines eorum bonorum 102 adventu gau- καλούντες, και μυρίαις άλλαις κακηγορίαις βλασφη
dere jubebal quae exspectabantur , iis que jam dicta μούντες αυτόν, ούτω και νυν παύονται, φέρε , και
sunt contenti esse possumus: que quidem plane προς τούτους αποκρινώμεθα , οίκοθεν μεν ουδέν, εξ
enuntiant proplhele cujusdam adventum, et legum αυτών δε των αυτού φωνών, και ής παρέδωκε διδα
auctoris pietatem qui Mosi similis futurus sit, nec- σκαλίας τας παραθέσεις ποιούμενοι.
non ejusdem genus, et tribum , et locum unde exilurus , et tempus quo venturus sit . Vaticinatur
præterea et ortum , etmortem , el reditum in vitam , et principatum in omnibus gentibus, quæ sane jam
evenere omnia : et magis etiam deinceps ex iis , quæ dicentur constabit , in uno Salvatore ac Do
mino nostro ea finem accepisse. Sed hæc quæ de sanctis oraculis accepta vides, iis qui credunt, ex
posita sunt : iis aulem qui non credunt, seorsum obviam scriptis propheticis ibimus, atque interim
tanquam de communi viro, et qui reliquis fuerit similis inquirenius : ut cum omnibus qui unquani a
condilo ævo inter homines celebrati sint , multo præstantior et incomparabili quadam eminentia suº
perior apparuerit, cum ea quoque quæ ad diviniorem ejus naturam spectant pertraclemus : et quod
virtus quæ in illo erat nulla bumana natura constaret, certissimois demonstrationibus comprobemus :
ordine deinceps sequelur, ut ea proponamus contemplanda pro viribus, quæ ad eam theologiam perli
nent, quæ illum complexa est. Quoniam igitur major pars eorum qui non credunt, vocant illum præ
sligiatorem ac seductorem , aliasque innumerabiles calumnias in illum exsecrabiliter jactant, ac ne
nunc quidem desinunt ejusmodi probra contingere , tempus jam videtur esse ut etiam istis respondea
mus, de nostro quidem nihil afferentes, sed de doctrina quam ipse publicavit assumenles , quod hic
apponamus .
Ηι. Αdversus eos qui Christum Dei seductorem fuisse R Γ'. Προς τους πλάνον υπειληφότας γεγονέναι τόν
eristimant. Χριστόν του Θεού.
Interrogandi igitur sunt, num quis unquamalius Πευστέον δή αυτών είποτέ τις άλλος τοιούτος
huic similis seductor ex historiis ipsorum proferri πλάνος ιστόρηται πραότητος , και επιεικείας, σωφρο
possit, qui rmansuetudinis, probitatis, temperantie, σύνης τε και της άλλης αρετής διδάσκαλος τοις
oininsque relique virtutis iis quos seduxerit ma- απατωμένοις γεγονώς αίτιος και ει θεμιτόν τού
gister et auctor exstilerit : et utrum fas sit is no- τοις αποκαλεϊν τους ονόμασι τον μηδε έμβλέπεις
minibus vocare eum: qui ne intueri quidem mu - μετά επιθυμίας ακολάστου γυναιξίν επιτρέψαντα :
lierem cum petulanti cupiditate permittit : et num και ει πλάνος και την εις άκρον παραδούς φιλοσο
is Seductor, qui summum philosophie Castigium φίαν εν τώ τους φοιτητές παιδεύειν των υπαρχόντων
tradiilerit , discipulosque suos docuerit , quæ ενδεέσι κοινωνείν, και το φιλόπονος και κοινωνικών
cunque possident; bona , indigentibus imper- περί πολλού τίθεσθαι" και ει πλάνος και τη
tiri, et laboris studium ac beneficentiam 102 μου, και αγελαίου, και θορυβώδους συνουσίας ανε
plurimi facere : et utrum Seductor is, qui in γείρων, διδάσκων δέ μόνην ασπάζεσθαι την περί τα
multitudine populari , in plebeio turbulentoque θεία λόγια σχολήν. Ο δε παντός μεν ψεύδους απο
grege versari prohibet , solum autem rerum divin - c τρέπων, τήν δ' αλήθειαν προ παντός τιμιάν παραι
rum studium sua doctrina commendat . Qui porro νών· ώς μηδ' ευορκίας δείσθαι , πολλου δεί επιορκεϊν ·
fieri potest, ut is merito nominetur seductor, qui " Έστω γάρ υμών το Ναι ναι , το ου ού· και πώς αν
et ab omni mendacio deterreat, et ad verilalein πλάνος ενδίκως ονομασθείη ; Και τι με χρή πλείονα
preler cuncta alia amplectendam adhortetur ? ut ne νύν λέγειν , παρόν εκ των πρόσθεν ειρημένων τις
jure quidem jurando velit nos indigere ? quanto ποτε ήν τρόπος γνώναι της υπ' αυτού κατασπαρεί
autem minus perjurio ? « Sit enim sermo vester : σης τω βίω πολιτείας, αφ' ής ουχ όπως πλάνον, αλλά
Est, est : non, non 61 : el quid ine plura colligere τινα θείον ως αληθώς, και θείας, και ευσεβούς, αλλ'
oportet, cum ex iis, que jam dicta sunt, plane li- ου της κοινής και πανδήμου φιλοσοφίας εισηγητής
ceat discere, quodnam fuerit ejus reipublice insti- πάς ο φιλαλήθης αυτόν ομολογήσαι άν ; Τον γούν
tulum, que ab illo inter homines ad vitae utilita- βίον των πάλαι θεοφιλών Εβραίων ήδη πως εξ αν
tem disseminata est ? ex qua, non modo non sedu- θρώπων απολωλότα μόνος ανανεωσάμενος , ουκ εις
ctorem, sed vere divinum quemdam, et divine pie- βραχείς και μετρίους, αλλ' εις όλον εφαπλώσαι τον
Catemque amplexe philosophie, non communis il- κόσμον αποδεδεικται διά του πρώτου συγγράμματος
lius et vulgaris introductorem , oιnnis veritatiίς της παρούσης υποθέσεως: δι' ού πάρεστιν ανθρώπους
amalor sit confessurus. Νam quod illud vivendi D επί σπείρας τους καθ' όλης της οικουμένης τον των
institutum , quo Hebreorum antiquissimi , Dei θεοφιλών εκείνων αμφί τον Αβραάμ μυρίους τε όσους
* armici, viri utelbantur, quodque jam ex hominibuς ζηλωτάς ουκ εξ Ελλήνων μόνον, αλλά και βαρβάρων
61 Matth . ν. 37.
189 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III. 190
τηςεκείνων θεοσεβούς πολιτείας αποδείξαι. Αλλά τα A quodammodo interierat , solus ipse renovaverit ,
μεν ηθικώτερα της διδασκαλίας αυτού τοιαύτα. Φέρε neque in paucos et modicos , sed in totum orbem
δε σκεψώμεθα μη άρα ποτέ ο πλάνος αυτώ περί τα diffuderit, in primo hujus operis libro satis a nobis
κυριώτατα των δογμάτων κατεγίνετο. Αρ' ούν ουχί Ostensum est : per quem utique licet hominibus
μόνο το παμβασιλεί Θεώ τω και ουρανού , και γης, jam turmalimin toto orbe , illius vite, religionem
και του σύμπαντος κόσμου δημιουργώ αυτός τε que aniplexe reipublicae, quam et ipse Abraham
ανακείμενος και τους φοιτητές προσάγων αναγέγρα - el qui per idem tempus vivere sectati suit, innu
πται; Εισέτι τε και δεύρο οι της διδασκαλίας αυτού merabiles non solum ex Graecis, sed etiam ex bar
λόγοι πάντα "Έλληνα και βάρβαρον άνω την διάνοιαν baris, emulatores ostendere. Ει illius quidem do.
προς τον ανωτάτω Θεόν ανάγουσι, πάσαν ορατήν φύ- ctrine pars que ad mores pertinet magis, ejus
σιν υπεράψαντα. 'Αρα ούν μή ούτως ήν ο πλάνος, ή modi. Nunc videalnus utrum seductoris nomen, illi
ότι μή και πλείους σέβειν θεούς εκ της ανωτάτω και in eo genere preceptorumconveniat , quod maxine
μόνης αληθούς θεολογίας τον ως αληθώς πλάνον τρα - dominatur. Νonne igitur de illo palam scriptun
χηλισθέντα συγχωρεί ; Αλλ' ούτος ου νεώτερος, ουδ' est, quemadmodum soli omnium regi Deo, et celi
οικείος αυτώ λόγος, τοϊς δ' εκ μακρού πάλιν θεοφιλέ- ac terre, mundique universi opifici , et ipse deditus
σιν Εβραίους προσφιλής, ώσπερούν δέδεικται διά της Β fuerit, et commendare suos discipulos consueverit ?
Προπαρασκευής, παρ' ών ήδη και των νέων φιλοσό- Sed nonne etiam nunc illius doctrinae praecepta
φων παίδες τα μεγάλα ωφελημένοι, τώ δογματι συν- omnes, et Graecos et barbaros ad supremum Deum
τρέσθησαν. Σεμνύνονται γέ τοι και αυτών Ελλήνων Sursum mente animoque percipiendum, et omneno
οι λογιώτατοι επί χρησμούς των οικείων θεών, ώδε visibilem naturam despiciendam extollunt? num
των Εβραίων μνημονεύουσιν· igitur hic fuil seductor ? an vero quod plures colere
deos ex suprema et sola vera theologia eum , qui revera in errorem præceps sil lapsus non permit
til ? at hic non recens, neque illius proprius sermo, sed ex mullo tempore priscis Dei ' cultoribus He
bræis consuelus, quemadmodum et in Præparatione ostensum est, ex qua jam nunc cum recentes phi
losopbi magnam utilitatem acceperint, ipsum doctrinæ genus comprobaverunt. Cæterum ipsorum
etiam 104.Græcorum doctissimi suorum deorum oraculis glorianlur, de Hebræis in hunc modum
mentionem facientibus :
Mcϋνοι Χαλδαίοι σοφίην μάχον , ήδ' άρ' Εβραίοι, Solis Chaldeis sapientia contigit, atφue
Αυτογενεθλον άνακτα σεβαζόμενοι Θεόν άγνως. Hebræis, qui ex se yenilum , regemque deumque
Pura mente colunt, atque unum numen adorant.
Χαλδαίους δε τους αυτούς διά τον 'Αβραάμ ωνόμα- " Chaldeos autem eosdem propter Abraham nomina
σεν, έπει Χαλδαίος ήν το γένος, ως ιστορείται. Ει vit, qui, ut memorie proditum est, genere Chal
δή ούν και πρόπαλαι παίδες Εβραίων των δή μάλι - deus fuit. Si igitur etiam ab antiquis usque tem
στα, και προς των χρησμών επί σοφία με μαρτυρη- poribus, Hebrei, qui maxime ab oraculis quoque
μένων επί μόνον τον πάντων δημιουργόν Θεόν ανή- sapientiae testimonium acceperunt, in unum om
γον το σέβας: τι δεί πλάνον, ουχί δε θαυμαστόν ευ- nium rerum opificem Deum adorationem dirige
σεβείας διδάσκαλος ομολογείν τούτον, ός τα πρόπαλαι bant, cur seductorem amplius, ac non potius mi
μόνος τους θεοφιλέσιν Εβραίους εγνωσμένα εις πάν- rabilem religionis magistrum, hunc jam fuisse fa
τας ανθρώπους αοράτω και ενθές δυνάμει προαγα teamur ? qui ea quæ quondam solis Dei amicis
γών εξήπλωσεν· ώστε μηκέτι κατά το παλαιών βρα- Hebreis cognita erant, in cunclos homines invisi
χεις τινας και αριθμό ληπτους ορθάς περί Θεού φέ- bili , divinaque virtute protulit ac delitavit ? ut non
ρειν δόξας, αλλά μυρία πλήθη βαρβάρων των πάλαι amplius, sicut prius pauci quidam et numerabiles,
θηριωδεστάτων, λογίων τε και Ελλήνων ανδρών, οι rectas de Deo habeant opiniones, sed conventus in
τοις πάλαι προφήταις και δικαίοις ανδράσιν ευσεβείν numerabiles tam hominum barbarorum, qui olim
ομοίως διά μόνης της αυτού δυνάμεως επαιδεύθησαν. D ferissimi erant, quam sapientium el Graecorum, qui
'Αλλά δή το τρίτον σκεψώμεθα, μη ποτ' άρα τούτ' antiquorum prophetarium, justorumque virorum
ήν δι'ό πλάνον αυτόν φησιν, ότι μη βoυθυσίαις μηδέ religionemamplecti, sola illius virtute edocli sunt ?
ζώων αλόγων σφαγαίς μηδ' αίμασι και πυρί, μηδέ Sed jam tertium illud contemplemir , ηum vere
τους από γης αναθυμιωμένους το θείον τιμάν διετά. illum seductorem appellent, quod τιon sacrificiis
ξατο. Ταπεινά μέν και γεώδη ταύτα και της αθανά- boum, neque brulorum animalium inactationibus,
του φύσεως ουδαμώς οικεία λογισάμενος, κρίνας δε neque cruoribus atque igne, neque is rebus quae
τάσης θυσίας προσηνεστάτης και ηδείαν είναι το de terra nascuntur incensis, divinitatem colere in
Θεώ την των οικείων εντολών κατόρθωσιν, δι' ών stituit : nempe humilia bec et terrena, immorta
αυτώ σώματι και ψυχή κεκαθαρμένους, να τε διαυ- lique nature nulla modo convenientia existimans,
γεί και δόγμασιν ευσεβέσιν κεκοσμημένους, την προς judicansque omni sacrificio gratius jucundiusque
τον Θεόν εξομοίωσιν απομιμείσθαι εδίδασκε , διαρρή- Leo munus offerri, cum quis illius praecepta plene
δην φάσκων: « "Έσεσθε τέλειοι, ώς ο Πατήρ υμών observaverit, per que ipso corpore, animaque pur
τελειός εστιν. » Ει δη ταύτά τις Ελλήνων αιτιώτο, gatos, menteque nitida ac decretis religiosis imbu
έστω μή φίλα τους οικείοις διδασκάλους φρονών, ούγε, ιος, dum ea imitari docet, que similes Deo homi
191 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 192
Des efficiant, suos palam instituit, dicenς : Estote Α ως εικός, εξ ημών αφελόμενοι, έπει και μεθ' ημάς
perfecti, sicut Pater vester perfectus est 64 . Quod γεγόνασι τους χρόνους , λέγω δε μετά την προβεβλη
Si quis Graecorum haec reprehendat, is sciat se μένην ημίν υπό του Σωτήρος ημών διδασκαλίαν, οία
etiam preceptoribus suis contraria sentire, qui vi- δη εγγράφως ώμολόγουν.
delicet, ut par est, mulla a nobis utilia edocti, quippe qui nobis etiam tempore fuerint posterio
res, dico autem ea doctrina quæ nobis a Salvatore nostro ex posita est, audi jam nunc qualia sint, qua
scripto faleanlur.
ουδέν των από γης χρή τώ επί πάντων Θεω
105 Quod nihil eorum quæ de terra prodeunt, oportet "Ότιούτε
summo Deo incendere aut sacrificare. Ex Porphy θυμιαν ούτε θύειν . Από των Πορφυρίου
rio De abstinentia ab animatis . Περί εμψύχων αποχής (1).
« Deo summo, sicut quidam vir sapiens dixit, ο Θεό μεν τω επί πάσιν, ώς τις ανήρ σοφός ( 2)
nihil eorum quae ad sensus pertinent sive incen- έφη , μηδέν των αισθητών μήτε θύοντες μήτ' επονο
dentes , sive denominantes ( nihil enim est eoruτη, μάζοντες, (ουδέν γάρ ένυλον, δ μή τω αυλο ευθύς
que materia constant, quod non protinus ei sitin- έστιν ακάθαρτον . Διο ουδέ λόγος αυτώ ούθ' ο κατά
mundum, qui expers est omnis materia. Οuare ne φωνήν οικείος , ούθ' ο ένδον, ότ' αν πάθει ψυχής ή
verbum quidem ullum, sive id dicas, quod in voce B με μολυσμένος ») διά δε σιγής καθαράς και των περί
consistit, sive id quod intrinsecus concipi solet, αυτού καθαρώνεννοιών θρησκεύσομεν αυτόν. Δεί άρα,
cum animi aliquo vitio est contaminatum, illi con- συναφθέντας και ομοιωθέντας αυτώ, την αυτών αγω
venial), sed silentio puro, purisque de ipso cogita- γήν θυσίαν ιεράν προσαγαγείν Θεώ» την αυτήν δε και
tionibus illum colamus . Oportel igitur illi conjunctoς ύμνον ούσαν και ημών σωτηρίαν εν απαθεία αρε
similesque factos, hanc vite nostre rationem Deo της ψυχής. Του δε Θεού θεωρία ή θυσία αυτη τελεί
afferre pro sacrificio. Eadem vero et illius laudatio · tal. )
erit, et nostra conservatio : afferetur enim cum stabilitate et quiete virtutis animi. Ipsius vero Dei
contemplatione hoc sacrificium perficitur. )
Ilein de eodem ex Apollonii Tyanensis Theologia. "Ετι περί αυτού, εκ της Απολλωνίου του Τυα
νέως Θεολογίας.
• Ex quo igitur maxime quis nature divine con- « Ούτω τοίνυν μάλιστα άν τις την προσήκουσαν
venientem curam adhibeat , ex eo maxime illam επιμέλειαν ποιούτο του Θείου , τυγχάνοι τε αυτόθεν
propiliam benignamque obtineat. Ηoc quidem pe· ίλεώ τε και ευμενους αυτού παρ' όντιναούν των αν
nes quemvis hominum viget : idque ipsum unus - C θρώπων, ει Θεώ μεν, όν δη φαμέν τούτον, ενί τε όντι
quisque complebit, si eorum quae sub visum cadunt, και κεχωρισμένη πάντων, μεθ' ον γνωρίζεσθαι τους
qualia sunt hee, que digito demonstramus, illi que λοιπούς αναγκαίον, μή θύοι τι την αρχήν , μήτε ανά
una est, et ab omnibus rebus separata , secundum πτοι πυρ, μήτε τι καθόλου των αισθητων επονομάζοι.
quam reliqua omnia cognoscere necesse est, nihil Δείται γάρ ουδενός ουδέ παρά των κρειττόνων , οίπερ
οιηnino sacrificet, neque ignem incendat, neque ημείς εσμεν ουδ' έστιν και την αρχήν γή ανίησι φυτών
prorsus quidquarm illa postulet, ne a praestantiori - ή τρέφει ζώον ή αήρ, ώ ου πρόσεστι γε μίασμα:
bus quidem quant nos sumus : neque ullum est μόνω δε χρώτο προς αυτόν αει το κρείττονι λόγο,
plante genus quod ab initio terra pariat , neque λέγω δε τώ μή διά στόματος ιέντι, παρά δε του καλ
aniinalis quod eadem nutrial, cui protinus immun- λίστου των όντων διά του καλλίστου του εν ημίν δόντι
dities non adsit, sed ulatur erga illain solo meliori τα αγαθά. Νούς δέ εστιν ούτος οργάνου μή δεόμενος.
verbo , dico autem non eo quod ore emittitur, sed Ει δη ούν ταύτα και προς των παρ' "Ελλησι διαπρε
quod ab optimo eorum quae sunt proficiscitur, per πων φιλοσόφων τε και θεολόγων ομολογείται, πως
optimum eorum quae in nobis sunt bonorum. Meuς αν είη πλάνος ο μή μόνον λόγους, αλλ'έργα των λό
autem haec est, que instrumento non indiget. » Si γων πολύ πρότερον τοίς φοιτηταίς εκτελείν παραδούς,
igitur Graecorum quoque illustres , tam philosoplii D δι' ών κατά τον ορθόν λόγον έμελλον θεραπεύειν το
quam ilheologi, haec confidentur, quonam modo se- Θείον ; "Οπως δε , και τισι λόγοις οι παλαιοί Εβραίοι
ductor erit is qui non solum vertia , sed facia θύειν μνημονεύονται, διειληφότες εν τώ πρώτω συγ
multo prius quam verba suis discipulis, qui - γράμματα της παρούσης υποθέσεως, εκείνοις αρκε
bus fungerentur tradiderit ! et quibus, ut recta σθησόμεθα. Επει δε προς τους εξητασμένοις έγνωμεν
ralio jubet, Deum ipsum essent veneratari ? Quo παρά του Χριστού μαθόντες, ότι γενητός ο κόσμος,
autem modo, el quibus rationibus usi in sacrificiis και ότι ουρανός αυτός και ήλιος , και σελήνη, και
dicantur prisci Hebrei,in primo hujus operis libro άστρα, έργα Θεου τυγχάνει, και ότι χρή μη ταύτα,
disseruimus : atque iis que illic dicta sunt contenti αλλά τον ποιητήν αυτών σέβειν, σκέψασθαι δεί μή άρα
esse 106 debemus. Verum quoniam preter illa ήπατήμεθα, τούτον παρ' αυτού διδαχθέντες φρονείν
que jam disputata sunt, novimus (id quod a Chri- τον τρόπον. Και μήν Εβραίων και ούτος ην ο λόγος
Slo didicimus) factum esse mundum, columque και φιλοσόφων δε οι μάλιστα διαφανείς τους αυτούς
61 Matth. V , 48.
(1) Lib. Ι. (2 ) Apollonius Tyaneus, ut ex sequentibus palet.
 193 DEMONSTRATIONIS EVANGELICA LIB . III. 19 .
συνηνέχθησαν, γενητών και αυτόν τον ουρανόν, και A ipsum et solein, et lunam, et stellas opera Dei esse :
ήλιον, και σελήνην, και άστρα , και τον συμπαντα neque hec, sed horum auctorem celere oportere ,
κόσμον προς του τών όλων ποιητου γεγονότα αποφη- considerandum esse videtur num decepti sinus,
νάμενοι. Αλλά και συντέλειαν, και μεταβολήν την quod in hunc modum de natura rerum sentire ab
επί τα κρείττω τούδε του παντός έσεσθαι προσδοκάν illo docti sumus : atqui non solum Helireorumhec
εδίδαξεν, ταις Εβραίων και τούτο ακολούθως Γρα- Γuit oratio , sed philosophorum quoque, maxime
φαίς. Τί ούν ; ουχί και ο Πλάτων φύσεως λυτής και illustrium : qui cum Hebreis consentientes, ortum
φθαρτης οίδεν αυτόν τε ουρανόν, και ήλιον, και σε- habere et celumipsum, et solem, et lunam, et slel
λήνην, και τους λοιπούς αστέρας, ει και μη λυθήσε- las , universumque mundum ab auctore omnium re
σθαι φη : ταύτα, τα μη τον συμπήξαντα βούλεσθαι ; rum factum esse affirmaverunt : ceterum idem et
ει δ' άρα βουληθείη είναι φύσεως τοιαύτης, ψυχήν δε consummationem et mutationem in melius, uni
αθάνατον έχειν ημάς κατ' ουδέν μέν έμφερή τοίς αλό - versi hujus futuram ut exspeciaremus docuit ,in hoc
γους ζώοις, των δε του Θεού δυνάμεων φέρουσαν απει- quoque Hebraeorum scripturis consentiens : quid
κονίσματα, διδάξας ηγείσθαι, ούτως τ' έχειν, και δια - igitur ? nonne etiam Plato suapte natura et ipsum
κείσθαι, και φρονείν πάντα βάρβαρον, και ιδιώτην celum, el solem, et lunam, ac reliqua sidera , S0
παιδεύσας άρ' ουχί σοφωτέρους απείργασται τους B Iulioni corruptionique obnoxia esse vidit, quamvis
καθ' όλης της οικουμένης τα αυτού φρονούντας, των ea non dissolvenda affirmaverit, propterea quod
τάς οφρύς ανεσπακότων; οι μηδέν κατά την ουσίαν norit ille, qui ea composuit ? Quod si tali natura
διαφέρειν άπεφήναντο εμπίδος τε και ευλής, και μυίας constare nos, immortalemque habere animam, ηul
την εν ανθρώπους ψυχήν, αλλά και όφεως , και εχί- laque in parle brutis animalibus similem, voluit,
δνης, άρκτου τε και παρδάλεως, και συός ψυχής κατ ' et virtutum quae in Deo sunt simulacra in se conti
ουδέν, όσον επί λόγια φύσεώς τε και ουσίας, την σφών nere illan, arbitrari nos docuit, sicque habere atque
αυτών των φιλοσοφωτάτων ψυχήν διαλλάττειν" και affici et sapere omnes, et larbaros et vulgares in
θείου δε προς τούτοις δικαιωτηρίου συνεχώς υπομι- stiluit : nonne sapientes magis in todo orbe suos
μνήσκων, και μελλούσης έσεσθαι κρίσεως , κολάσεις sectatores reddidit, quamii qui supercilia contra
τε και τιμωρίας απαραιτήτους τοίς ασεβέσιν υπογρά- cta ostentant, si nihil plane ea parte qua est, dif
φων, τοίς τε ευσεβέσιν επαγγελίας Θεού αιωνίου ζωής, ferre a culice, aut vermiculo, aut musca animam
και ουρανών βασιλείας , και συν Θεώ μακαρίας διαγω- httmanam affirmant ? aut si ne a serpentis quidem
γης, τίνα αν πλανήσειεν, ουχί δε μάλλον προτρέψαιτο aut vipere, aut ursi, aut pardalis, aut suis anima,
σπεύδειν μεν επί αρετήν των προσδοκωμένων ένεκα c dla prorsus in parte, suam ipsorum animanm , qui
τους ευσεβέσιν επάθλων, αποτρέπεσθαι δε πάσης sapientissimi fuerint, quolenus naturam habet at
κακίας διά τας επηρτημένας τους ασεβέσι τιμω- que est, diversam esse ? ad haec, cum fori divini,
ρίας; Εν τοις δογματικούς των αυτού λόγων παρει - judiciique futuri assiduam mentionem fecerit, sup
λήφαμεν είναι τινας μετά τον ανωτάτω Θεόν δυ - pliciaque ac penas inevitabiles impiis descripserit ,
νάμεις , ασωμάτους την φύσιν και νοεράς , λο- justis vero alernarm a Deo vitam promilli, et re
γικάς τε και παναρέτους , τον παμβασιλέα χορευ- gnum celeste , el felicem cum ipso Deo victum,
ούσας, ών πλείους και μέχρι ανθρώπων νεύ- docuerit : quemtande decipere potuit ? nonne po
ματι του Πατρός διά τινας σωτηρίους οικονομίας tius adhortatus est eorum praemiorum causa , que a
απεστάλθαι· ας δή γνωρίζεις και τιμάν κατά το justis exspectantur in virtutemincumbere ? ab omni
μέτρον της αξίας εδιδάχθημεν, μόνο τα παμβασιλεϊ vero nmalitia leterruit, propter impendenles impidis
Θεώ την σεβάσμιον τιμήν απονέμοντες. "Έτι προς penas ? Porro autem ex illius decretis accepimus
τούτοις έγνωμεν παρ' αυτού μαθόντες πολεμίας τι- esse quasdam post supremum Deum potestates na
νάς και εχθράς του ανθρωπείου γένους αμφί τον tura incorporeas, intelligentes, rationales omni
περί γήν αέρα πωτάσθαι, και συν τους πονηροίς φue virtute preditas, que circum regem universi
διατρίβειν δυνάμεις δαιμόνων, και πνευμάτων πονη- D 107 choros exerceant : quarum plures etiam
ρων, και των εν τούτοις αρχόντων, ούς παντί σθένει usque ad homines ipsius patris nutu, quadam sa
φεύγειν πεπαιδεύμεθα· ει και ότι μάλιστα θεών Iutari dispositione mittantur, quasque et cogno
προσηγορίας και τιμάς εαυτοίς υφαρπάζουσι ταύ- scere, et venerari pro ratione, graduque dignitalis
της δ' ούν έτι μάλλον της θεομαχίας και της θεο- edocli sumus, ut soli Deo, qui rex est universi ,
εχθρίας ένεκεν αποτρεπταίας είναι, καθ' ας εν τη adorationis honorem tribuamus. Ab eodem præ
Προπαρασκευή πεποιήμεθα διά πλείστων αποδεί lerea didicimus, hostiles quasdam inimicasque hu
ξεις. Τοιαύτα άττα τυγχάνει και εν τοις δογματικούς mani generis , per hunc, qui circum terram versa
μαθήμασι του Σωτήρος ημών αναφερόμενα, Εβραίων que malorum, volare
tur, aerem potestates dæmonum spirituuma
, eorumque, qui in illis principalum
των πάλαι θεοφιλών ανδρών τε και προφητών αντι ienent, quæ cum malis hominibus versenlur, quas
κρυς ευσεβή παιδεύματα. Ει δη ούν ταύτα σεμνά, ut omni conatu fugiamus, in præceptis habemus :
ει ωφέλιμα, εί φιλόσοφα, ει αρετής μεστά, τίσιν αν tametsi vel quam maxime deorum appellationes et
ευλόγως ο τούτων διδάσκαλος επιγράφοιτο το του cultus sibiipsis arrogant, multoque etiam magis ab
κλάνου όνομα; Αλλά ταύτα μεν ώς περί κοινού την illis esse declinandum, propter hanc ipsam can
105 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 196
Deo repugnantiam, Iliasque adversus Deum inimi- A φύσιν ανθρώπου τέως εξητάσθω, παραστατικά της
citias : quemadmodum latius in Preparatione de- σεμνής και βιωφελούς διδασκαλίας αυτού τυγχάνοντα
monstravimus. Sane hujuscemodi sunt, que in Φέρε, δή και τα θειότερα σκεψώμεθα.
præceptis atque institutis Salvatoris nostri feruntur, vere priscorum Hebræorum , qui Deo grati
fuere, tum virorum , tum prophetarum , pia sanclaque documenta. Quod si hæc gravitatem habent,
si utilitatem , si studium sapientiæ , si denique omni virtute reſerta sunt : quo tandem jure, quave
ratione ei, qui talia docuerit , ascribatur nomen seductoris ? et hæc quidem tanquam de eo homine ,
qui a cæteris natura non differat, disputala sint, quæ videlicet et gravem , et ipsi vitæ utilem illius
doctrinam exhibeant : nunc ea quæ magis divina sint, consideremus.
IV. De divinioribus Christi gestis. Δ'. Περί των θειοτέρων έργων αυτού Χριστού.
Ac primumomnium contemplemur, quo tempore Και δη σκεψώμεθα, όσων και οίων συν ανθρώπους
versatus est cum hominibus, quot, qualiaque sint, τάς διατριβές πεποιημένος, παραδόξων γέγονε ποιη
que mirabiliter gesserit, nunc quidem lepram de της έργων, τοτε μεν λεπρούς το σώμα δυνάμει θεία
corporibus ejiciens, eaque divinitus purgans, nunc καθαίρων, τοτε δε προστάγματι λόγου τους εν
verojussu verbi demonas ex hominibus expellens : B ανθρώπους δαίμονας ελαύνων , και άλλοτε πάλιν νο
alias rursus egrolantibus, omnique languorunι ge- σηλευομένοις παντοίους ασθενειών είδεσι καταπονου
nere laborantibus, sanitalem abunde suppeditans. μένoις την ίασιν άφθόνως δωρούμενος . Και ποτέ μεν
Quodam vero tempore etiam paralytico dixit : έφησε παραλυτικά : 'Αναστάς άρον τον κράββατών
• Surgens tolle grabatum tuuin et ambula 63, al- σου , και περιπάτει · δε το κελευσθέν επoίει. Τυ
que ille quod imperatum est fecit. Rursus ceciς φλοις δε πάλιν άλλοτε τα βλεπτικά του φωτός έχαρί
alio tempore, vidende lucis facultatemlargitus est. ζετο. "Ήδη δε ποτε και αιμορροούσα γυνή μακραίς
Olim vero mulier que sanguinis luxu laborabat, ετών περιόδους προς του πάθους κατατρύχομένη ,
et annos plurimos eo genere morbi vexabatur, ubi επειδή εώρα μυρία πλήθη κυκλούντα αυτόν, και μη
vidit innumerabilem circum illum multitudinem, δαμώς επιτρέποντα αυτή γονυπετήσαι προσελθούση,
que usquam permittebat ut ad illum accederet του τε πάθους την απαλλαγήν εξαιτήσασθαι , αλλά
ac supplicaret, liberationemque a mortio peteret, και άκρου του ιματίου προσψαύσαι μόνον διανοηθείσα,
extremum illius vestimentum attingere duntaxat υποδύνει, και του κρασπέδου επιλαβομένη, ομού και
cegitavit, 108 atque ita subiit ; linbumque cunι της των κακών ιάσεως επελάβετο, παραχρήμα τε
apprehendisset, una cum eo curationem malorum υγιής ήν, της του Σωτήρος ημών ενθέου δυνάμεως
apprehendit, atque illico sana evasit, sic quidern C δείγμα μέγιστον επικομιζομένη. "Αλλος δέ τις βασι
divine Salvatoris nostri virtutis maximum signum λικός ανήρ κακώς έχοντα τον παίδα, προσπεσών τω
reportans. Αlius autemquidam vir regulus, cum ad Ιησού , παραχρήμα σώον απελάμβανε . Και θυγατέρα
Jesu pedes cecidisset, filium qui agrolabat evesti - πάλιν άλλος, Ιουδαίων δε άρχισυνάγωγος ήν, αλλ' ού
gio Sanum recepit. Filiam item alius, qui Judaice τoς ήδη και θανούσαν. Τι δεί λέγειν ώς τεταρταίος
Synagoge princeps erat , et hic quidemjam mor. άλλος δυνάμει του Ιησού νεκρός ηγείρετο ; ή ως επί
tuam. Quid vero dicam, quod alius jam quatriduum θαλάττης, οία επί λεωφόρου γης, πορείας ήνυεν ποιούς
mortuus, vitule Jesu excitatus est ? vel quod in μενος , των αυτού μαθητών εμπλεόντων και και ως χει
mari tanquam in terra qua publice itur olim pedi. μασθέντων επετίμησε τη θαλάσση και το κλύδωνι
bus ingressus est, ipsius interim discipulis navi. και τους ανέμους , και πάντα γε έστη παραχρήμα ,
gantibus ? et quod iidem cum adversa tempestate oία δεσπότου φωνήν καταπτήξαντα ; Πέντε δε χιλιά
agitarentur, mare, luctus, ventos increpuit, atque δας ανδρών συνεπιπαρόντος μυρίου άλλου γυναικών τε
omnia protinus tanquam Domini vocem formidan- και παίδων πλήθους, εκ πέντε τον αριθμόν άρτων εις
lia constiterunt. Cum vero quinque millia viro- κόρον πληρώσας , ως και περιττά τοσαύτα , όσα
rum, una cum innumerabili feminarum puero- , ικανά να πληρώσαι δώδεκα κοφίνους λαβείν, τίνα ουκ
rumque multitudine quinque non amplius panibus Ρ αν έκπλήξει , και επί ζήτησίν γε είκότως της κατ'
abunde quondam saluraverit , adeo, ut quae super - αυτόν απορρήτου δυνάμεως εκκαλέσεται; Αλλ' ένα
fuerunt reliquiae , duodecim cophinos implere po- μή μου τα νύν ο λόγος εις μακρόν μήκος εκτείνοιτο,
Cuerint, quem non stupore affecerit ? aut quem επί πάσιν εκκείσθω ο αυτού θάνατος , ο κοινός τους
non merito ad querendum de ipsius arcana 00- λοιπούς ανθρώπους γεγενημένος. Ου γαρ νόσω δια
cultaque virtute excitaverit ? sed ne mihi nunc in φθαρείς , αλλ' ουδε βρόχω πνιγείς , ουδέ μην κατ' αυτό
Iongum nimis ducatur Oratio, postrema omnium του σταυρού το τρόπαιον ομοίως τους λοιπούς κακούρ
illius mors exponatur, quo non communi reliquo- γοις υποτμηθείς σιδήρω τα σκέλη , ουδε όλως προς
rum hominum more exstitit . Non enim morbo con- τινος ανθρώπων παθών τι των αναιρείν ειωθότων ,
sumptus, ac ne laqueo quidem, aut igne : neque βίαιον υπέμεινε τελευτήν , αλλ' ώς αυτό μόνον εκών
vero ad morem reliquorum, qui ob scelera sua , παρεδίδου τοίς επιβουλεύουσι το σώμα, ανωρθούτο
crucis supplicio aflici solent, cruribus itidem ferro μεν από γής αυτίκα, κάπειτα επί του ικρίoυ φωνήσας
» Μarc. 1, 9- 11 .
 197 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. III. 198
μέγα, και το Πατρί παρατιθείς το πνεύμα, είπών A succisis, neque omnino quidquam ab allo homi
αυτοίς ρήμασιν · « Πάτερ , εις χείράς σου παρατίθε - ηum passus, eorum qui alios necare consueverunt,
μαι το πνεύμα μου , και ούτως άφετος και ελεύθερος violente nortis genus ullum pertulit. Sed ubi
αυτός αφ' εαυτού την εκ του σώματος αναχώρησιν , ipsum duntaxat sponte prebuit inimicis insidianti
ταυτί πρόσθες, έποιείτο. Είτα δε του σώματος αυτού bus corpus, tum erectus est a terra illico. Deinde
ληφθέντος πρός των γνωρίμων, και τη προσηκούση in ligno magna voce clamans, et Patri spiritum
παραδοθέντος ταφή , τριταίος αύθις απελάμβανε commendans, atque hoc ad verbum dicenς : « Pa.
τούτο, και πριν αναχωρήσας έκών κατέθετο. Και ter, in manus tuas commendo spiritum meum 6% : )
δείκνυσί γε πάλιν αυτός εαυτόν ένσαρκον , ένσω- ita solutus ac liber, ipse per seipsum a corpore
μον , αυτόν εκείνον , οίος και το πρίν ήν, τοίς secessit. Deinde cum corpus ipsius familiares ac
οικείους μαθηταίς, οίς και επί βραχύ όμιλήσας, και cepissent, atque honeste sepulture commendassent,
τινα συνδιατρίψας χρόνον , άνευσιν όθεν και παρ- tertio die rursus illud ipsuτη recepit, quod videli
ήν , υπ’ οφθαλμοίς αυτών την εις ουρανούς πορείας cet sponte reliquerat. Ει sic rursus, ipse seipsum
στειλάμενος· οίς δή και υποθήκας περί των πρα- in carne , in corpore, ipsum illumn qui prius
κτέων παραδούς , διδασκάλους των εθνών απάντων fuerat, suis ostendit discipulis, quibus cum pau
της ανωτάτω θεοσεβείας απέφηνε. Τοιαύτα ημών τα B cos dies versatus , et per aliquod tempus suo
πολυύμνητα της αρετής θαύματα• ταύτα της εν etiam sermone dignatus , illuc reversus est ,
αυτό θεότητος τα τεκμήρια : ταύτα και αυτοί λο- unde oculis illorum se obtulerat, sicque iter ad
γισμό σώφρονι τεθαυμάκαμεν , βεβασανισμένη τε και 109 celui direxit. Tisdem vero, cum praecepta
έζησασμένη κρίσει κατεδεξάμεθα. Εξήτασται παρ' quoque de rebus agendis tradidisset, eosdem apud
ημίν και βεβασάνισται και δι' ετέρων πραγμάτων omnes geules supreme religionis doctores decla
εναργών πάντα καλυπτόντων λόγον , δι' ών αυτός ο ravit. Ηaec sane sunt virtutis , que in Salvatore
Κύριος ημών εισέτι και νύν οίς αν κρίνειεν, μικρά nostro erat, apprime celebranda miracula : hee
τινα της αυτού δυνάμεως παραφαίνειν είωθε. Πλήν divinilatis , quae in illo erat indicia : htc ipsi quo
αλλά και τη λογικωτέρα μεθόδω, ήν προσάγειν ειώ- que casla estimatione admirati sumus, explorato
θαμεν τοις ου παραδεχομένοις τα προειρημένα, αλλ' que atque exquisito judicio recepimus. Exquisita
ήτοι παντελώς άπιστούσιν αυτοίς, και μηδεν καθόλου Sane haec a nobis, explorataque sunt, aliis quoque
γεγονέναι τοιούτον προς αυτού φάσκουσιν, ή γεγονέ- evidentibus rebus , omnemque aperientibus ra
ναι μεν, γοητικά δε άλλως επί πλάνη των ορώντων tionem, quibusipse Dominus noster etiam nunc iis,
ωσάν υπ' ανδρός πλάνου αναγκαίον επιθέσθαι. Ει δε , quos dignos putaverit, exigua quaedam sure virtutis
χρή και επί του παρόντος βραχέα προς τους δεδη - “ signa ostendere consuevit. Quin etiam subtiliore ae
λωμένους ένστήναι , ουκ απολειψόμεθα σπουδης : certiore doctrina idem a nobis efectum est : quam
άλλως δε πως αυτοίς απαντήσομεν; quidem iis adhibere consuevimus, qui ea quæ dicta
sunt non concedunt, sed nullam prorsus iis fidem habent, neque omnino quidquam lale ab eo factum
esse confitentur, aut exstitisse illa quidem non negant, verum magicis præsligiis, ad errorem intuen
tium tanquain a viro seductore imposita , quod si etiam in præsenti adversus tales pauca quædam dis
putare opus sit, non deseremus sludiun inceplum : alioqui vero quonam pacto ibimus illis obviam ?
Ε'. Προς τους απειθούντας τη των του Σωτήρος V. Adversus eos qui non credunt Salvatoris nostri
ημών περί των παραδόξων πράξεων διηγήσει. discipulis, admirabiles illius res gestas narrano,
tibus.
Εί δή λέγοιεν μηδεν την αρχήν πεποιηκέναι τον Nam si dicant nihil omnino admirabile Salvalo
Σωτήρα ημών θαυμαστόν, μηδέ τι παράδοξον ών rem nostrum, neque quidquam quod superet cogi
εμαρτύρησαν οι γνώριμοι , σκεψώμεθα ει πιθανός ο 1ationem humanam fecisse, qualia sunt que illius
λόγος αυτούς έσται, με την αιτίαν έχουσιν αποδιδόναι, familiares testificati sunt , videamus num illis talia
δι' ήν οι μεν μαθηται, ο δε διδάσκαλος εχρημάτισεν. D dicentibus credi ullo modo possit, quippe qui nul .
“Ο τε γάρ διδάσκων επαγγελίαν μαθήματός τινος Iam possint assignare causam, propter quam, hi
επαγγέλλεται : οι τε αν μαθηται, μαθημάτων όρεγό- quidem illius discipuli, ille vero horum magister
μενου, σφάς αυτούς τη διδασκάλα προσφέροντες επι- exslilerit. Νam et qui docet , alicujus discipline ima
τρέπουσι. Τίνα ούν έστιν ειπείν αιτίαντών του Ιησού gistrum se profitetur : et discipuli 1alis discipline
μαθητών της συν αυτώ διατριβής, και τι το αναγκαίον cupidi magistrum adeuntes, seipsos illi instruendos
της περί αυτον σπουδής; τίνων δε και διδάσκαλον committunt. Quam igitur causamistiafferre possunt,
επεγράφοντο μαθημάτων; " Η τούτο δηλον; πάντως quare sui cum Jesu discipuli versati, frequentesque
γάρ που ών παρ' αυτού μαθόντες εις ετέρους εξήνεγ- fuerint ? aut quidnamillud, queso, erat, quod illos
καν: παραγγελίαι δ' ήσαν αυτό φιλοσόφου βίου, όν tali viro dare operam cogerel ? quarum porro disci
υπογράφων αυτούς έλεγε: Mή κτήσησθε χρυσίον plinarum doctorem illum fuisse dicent? an hoc
μηδέ άργυρον εις τας ζώνας, μή πήραν εις οδόν" , quidem nemini dubium esse potest ? plane enim
και τα τοιαύτα. Τη δε πάντα διοικούση προνοία earum rerum doctorem fuisse necesse est , quas qui
αυτούς αναθέντας , μηδέν μεριμνών των χρειών ab illo didicerunt, ad reliquos homines attulere :
* Luc. 1X1, 46.
199 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 200
alqui praecepta erant haec philosophicae vite, quam A ένεκα. Παρώνει δ' αυτούς και των Ιουδαίοις υπό
illis describens dicebat : Nolite possidere aurum, ' Μωϋσέως παρηγγελμένων κρείττονα φρονείν. Τον
neque argentum in Zonis vestris, non peramin μεν γαρ, οία προχείροις εις ανδρoφονίας, νομοθετη
via 68, » et alia ejusmodi. Seipsos vero jubebat pro- σαι μή φονεύειν · ώσαύτως δε και μη μοιχεύειν, οία
videntiae , que omnia gubernat, commendantes, et ad λαγνιστάτοις, και καταφερεστάτους. Και αν πάλιν
illam referentes , nusquam sollicitos esse de rebus μη κλέπτειν, οία δουλοπρεπεστάτους . Αυτούς δε δείν
necessariis. Admonebat etiam eos, ut altius sape- τούτους μεν ηγείσθαι μη προσήκειν αυτούς τους νό
rent iis , que Judeis a Mose precepta fuerant : μους , το δ' απαθές της ψυχής περί πολλου προτιμάν
110 illum enim legem illis posuisse, non occidere, κάτωθεν εκ βάθους αυτής διανοίας, ώσπερ από ριζών,
tanquarm proclivibus ad occidendum : item non τα της κακίας αποτέμνοντας βλαστήματα και κρατείν
mechari, tanquam iis qui lascivissimi, atque in μέν οργής και πάσης αισχράς επιθυμίας πειράσθαι,
libidinem propensissimi essent. Rursus non furari, μάλλον δε μηδε οργίζεσθαι δι' άκραν ψυχής απά
tanquam servile Γmaxime ingenium prae se ferenti- θειαν, μηδε προσβλέπειν γυναίκα μετά επιθυμίας
bus. Ipsos vero oportere arbitrari, has sibi ipsis ακολάστου μηδε κλέπτειν, τουναντίον δε, και τα
nusquam esse accommodatas leges , sed animi libe- οικεία προθεσθαι τοις δεομένοις· αλλά μηδέ σεμνύ
rationem abomni niorbo plurimi facere, et ab imis B νεσθαιεπί τω μη αποστερείν,αλλ'επί τω τουςσφά;
partibus ac de profundo cogitationis,tanquam a ra- αποστερείν προηγουμένους , αμνησικάκως φέρειν.
dicibus malitiam pullulantem resecare , iramque Και τι με χρή συναγαγείν πάνθ' όσα ο μεν εδίδα
atque omnem minus honestam cupiditatem vincere σκεν, οι δ' εμάνθανον και παρήνει δ' αυτούς προς τους
coronari, ac potius ex summa animi tranquillitate άλλοις της αληθείας ούτως έχεσθαι, ώς μηδ' ευορ
ne irasci quidem, neque mulierem cum libidine in- κίας δείσθαι, πολλού δεί επιορκείν ' παρασκευάζειν
tueri, ac non modo non furari, sed contra, res δε τον τρόπον παντός όρκου πιστότερον φαίνεσθαι,
elianm suas indigentibus erogare. Neque vero in eo μέχρι του Ναι και του Ου χωρούντας , συν αληθεια
gloriari, quod aliena inter se non auferrent, sed τοίς ήμασι χρωμένους. Πευστέον τοίνυν, τίνα αν
quod eis, qui se primi spoliassent, omnem inju- έχοι λόγον τούς των τοιωνδί ακροατάς, ήδη δε κεί
riam remitterent. Εt quid opus est me omnia repe- διδασκάλους των αυτών φύντας μαθημάτων, πεπλά
tere, quaecunque aut ille docuit, aut illi didicerunt ? σθαι υπονοείν, όσα διαπράξασθαι τον διδάσκαλος
nam przeler celera, illos ita veritatem amplecti hor- εμαρτύρησαν. Τί δε το πιθανόν του νομίζειν συμφώ
tallatur, ut ne jure quidem jurando indigerent, ac νως άπαντας ψεύσασθαι, δώδεκα όντας τον αριθμόν
multo quidem minus perjurio. Ita vero se vita ac τους εκκρίτους , εβδομήκοντα δε τους λοιπούς; ους
moribus comparare, ut quod dicerent, omni jure- C και αποστείλαι λέγεται ανά δύο προ προσώπου αυτού,
jurando certius haberetur, progredientes ad id us - εις πάντα τόπον και χώραν ου έμελλεν αυτός έρχε
que sermonis ut pro affirmatione dicerent, Etiam: σθαι. 'Αλλ' ουδείς αίρει λόγος απιστεϊσθαι τοσούτο
pro negatione, Non : et cum veritate hujusniodi νο- πλήθος ανδρών ευσεβή και σεμνόν βίον ασπασαμέ
cibus uterentur . Interrogemus igitur, quam proba . νων, και πάντων μεν των οικείων ολιγωρηκότων,
bilitatem habeat, lalium documentorum auditores , αντί δε των φιλτάτων, γυναικός λέγω, και παίδων,
ac potius jam magistros efectos, suspicarimentilos , και παντός γένους, τον ακτήμονα τρόπον ελομένων,
quacunque suum praeceplorern effecisse testificali και την περί του διδασκάλου μαρτυρίαν σύμφωνον,
sunt ? aut quam credlibiliter faciant , si putent illos ως αφ' ενός στόματος , εις πάντας ανθρώπους εξενη .
omnes sibi inter se consensisse in mendacio ? duo- νοχότων.
decim quidem de omni numero electos, septuaginta aulem reliquos ? Quos etiam binos misisse dicitur
anle ſaciem suam , ad omnem locum et regionem , quo erat ipse venturus. Sed nulla unquam afferetur
ratio , quare lantæ multitudini hominum credendum non sit, qui quidem religiosam gravemque vitam
amplexi sint, resque omnes suas aspernali, el pro charissimis, uxore, inquam , et liberis et omni ge
nere, inopem viclun elegerint,ac de suo præceplore concors lestimonium , tanquam uno orc, in omnes
homines protulerint .
Princeps igitur haec el prima et verasit ratio. Sed D “Ο μεν ούν κυριος και πρώτος και αληθής
contrariam quoque speclemus : in qua sallem pri- λόγος είη αν ούτος. Σκεψώμεθα δε και τον έναν
mumillud constet, nobisquecumillisconveniat,hunc τίον. "Έστω γάρ ο μεν διδάσκαλος , οι δε μαθηται.
quidem fuisse preceptorem, illos vero discipulos. Είθ' ώς εν υποθέσει λόγου , ο μεν μή τα προλελεγμένα
111 Deinde fingamus illum non ea que jam dicta διδασκέτω, τα δ' εκείνους εναντία , παρανομείν δη
sunt , docuisse, sed illis plane contraria facere, vi - λαδή , και ασεβείν, και αδικείν, και πλεονεκτείν, και
delicet contra leges, impie injusteque agere, supe- αποστερείν, και εί τι έτερον κακόν λέγοιτο · λανθά
rare, spoliare celeros, et si quid aliud , quod ad νειν δ' επί πάσι τούτοις σπουδάζειν, και το ήθος
malitian pertineat, dici polest : lalere autemin iis μάλ' ευφυώς επικρύπτεσθαι προσχήματι σεμνής δι
omnibus conari, et ejusmodi mores simulatione δασκαλίας και ευσεβείας επαγγελία καινής . Οι δε
doctrinae gravioris, et nova professione pietatis ob-- ταύτα μετερχέσθωσαν, και τα τούτων έτι μοχθηρό.
* Luc. 1 , 4.
 DEMONST RATIONIS EVANGELICÆ LIB . Ill . 202
201
τερα , διά το προαλες της κακίας και αυτοδίδακτον A tegere. Ipsi vero discipuli et his exerceantur, et :
αυτής· επι μέγα δε πλαστούς δήμασιν έπαιρόντων quam haec sunt, etiam nequioribus. Propterea vi
τον διδάσκαλον, μηδενός ψευδούς φειδόμενοι λόγου : delicet quod magna est ad malitiam proclivitas ,
πάντα δε αυτά τα παράδοξα και τας θαυματουργίας eamque vel nullo preceptore discere facile est : in
πεπλασμένως επιγραφόντων, ώς αν θαυμάζουντο και sublime vero suum prαceptorem fictis verbis ex
αυτοί, και μακαρίζοιντο, οία μαθηται τοιουδε γενέ- tollant, nullique mendacio parcant : omnia vero
σθαι εξιωμένοι. Φέρε ούν ίδωμεν, ει τοιοϊσδε ούσιν illi miracula et portenta, cum simulatione, falsi
αυτοίς συστήναι οίόν τε ήν το επιχείρημα. Κακό taleque ascrillant , ut ipsi quoque in admiratione
δή κακόν ου φασιν είναι φίλον, αλλ' ουδε αγαθώ. Πό- liabeantur , beatique judicentur, qui ejusmodi pra
θεν ούν εν πλήθει τοσώνδε ανδρών και των κακών εύ- ceptoris discipuli exslilerint. Videamusigitur qui
ρηται συμφωνία ; πόθεν ή περί των αυτών εν πάσιν potuerit illis an audax inceptum consistere , si
αυτοίς ομόφωνος μαρτυρία; ή μέχρι θανάτου όμο- tales fuere . quales descripti sunt. Νam malum ma
φροσύνη ; ανδρί δε γόητι τοιάδε επαγγελλομένω, τις lo, aiunt, anicum non est : ac le bono φuidem.
αν την αρχήν προσέσχε τον νούν ; Είπoις αν, ότι Unde igitur in tanta virorum multitudine, concor
γόντες αυτοί ουδέν ήττον του καθηγητού ήσαν. Αρ' dia nialitie reperia est ? unde in illis omnibus, de
ούν οίδε το τέλος ου συνέωράκεσαν του διδασκάλου , Ρ iisdem rebus concors testimonium ? el eadem us.
και οίω κέχρητο θανάτω ; Τι δήτα ούν και μετά το que ad moriein sententia ? Viro autem praestigiis
αίσχιστον εκείνο τέλος αυτού επέμενον, τον εν νε - utenti et fallaciis, qui talia doceret , ac talia profi
κρούς θεολογούντες, τα ίσα παθεϊν; Και τις πώποτ' teretur, quis ab initio studuisset ? Dices, quod alii
επ' ουδενί λόγω πρόδηλον έλoιτο τοιαύτην τιμωρίαν; quoque illo preceptore non minus prestigiarum cu
Και μήν δεδoσθω τιμάν αυτόν συνόντα έτι και συν- pidi : ergo illi preceptoris sui exitum non vide
διατρίβοντα, και δι' απάτης αυτούς, ώς αν φαίη τις , runt ? el quali morte fuerit affeclus ? cur igiturpost
αποπλανώντα. Τί ούν, ότι και μετά την τελευτην, illam turpissimam illius necem , de eo quimortuus
και πολύ μάλλον τότε η πρότερον αυτόν τεθνηκότα, essetnovam theologiam constantissime protulerunt,
τετιμήκασιν ; έπει συν ανθρώπους μένοντα λέγονται nec ab incepto deterreri potuerunt ? aut quid ex ea
και απηρνή σθαι ποτε, ότε αυτό τα της γε επιβου- re tandem pelebant ? num ut eodem supplieio aft
λής εσκευώρητο. Μετά δε το εξ ανθρώπων γενέσθαι, cerentur ? sed quis ullo unquam tempore, nulla spe
ασμένως αυτοί θνήσκειν μάλλον ηρούντο, ή της υπέρ proposita ejusmodi supplicium manifestum elige
αυτου μαρτυρίας αγαθής εξίστασθαι. Ει δη ούν μη- ret ? Celerum dernius illos illum esse veneralos,
δεν αγαθόν συνεγνωκότες τη διδασκάλω, μή βίον, μή c quamdiu cum ipsis versatus coloratusque sit,
μάθημα, μη πράξιν, μή έργον επαίνου άξιον, μηδέ et quamdiu fallaciis eos, ut sermone istorum ular ,
μήν κατά τι ωφελημένου αυτού , ή όσον πονηρίαν και decipere poluerit . Cur igitur post mortem multo
ανδρών πλάνην, πως έθνησκον προθύμως τα σεμνά magis quam ante , illum admirali sunt ? nant in
και επίδοξα περί αυτου μαρτυρούντες, παρόν εκάστω humanis degentero et deseruisse et abnegasse olim
ζην απραγμόνως, και επί της οικείας εστίας μετά dicuntur, cum illi videlicet insidise facta sunt.
των φιλτάτων τον ακίνδυνον διάγειν βίον; Πλάνοι δε Postquam vero inter: homines esse desiit, alacres
άνδρες και απατεώνες πως αγαπητον ηγούντο τον ipsi niori maleliant, quam a vera de illo testifica
υπέρ ετέρου θάνατον, όν ακριβώς πάντων μάλλον εγί- tione atmoveri. Si igitur preceptori suo nullius bout
νωσκον ουδενός μεν αυτοίς, ώς αν φαίη τις, γεγονότα conscii erant, non ville , non discipline, non ac
παραίτιον αγαθού, πάσης δε κακίας διδάσκαλον ; tionis, non operis alicujus laudem merentis, neque
'Ανήρ μέν γάρ λογισμού και αρετής μέτοχος υπέρ vero quidquam ab illo emolumenti perceperant ,
αγαθού κατορθώματος κάν ευλόγως ποτέ τον μετ' preter unam nalitian et aliorum liominum dece
ευκλείας θάνατον υπομείνειεν · ο δε μοχθηρός τον ptionem, 112 quam ob reni 1an prompte mories
τρόπον, φιλοπαθής τις και φιλήδονος ών, μόνην δε Dantur, duinolo deillo severa quaedam et insignia
την πρόσκαιρον ταυτην ζωήν, και τας κατ' αυτήν D praedicarent ? cum interim illorum unicuique lice
ηδυπαθείας μεταδιώκων, ουκ άν ποτε έλoιτο προ ζωής ret oliose vivere, et in propria domo una cum sibi
θάνατον, ουδ' υπέρ οικείων και φιλτάτων τιμωρίας charissimis, securiorem mulio Iulioremque vitam
υπομείνειε, μήτιγε υπέρ του φαυλότητα κατεγνωσμέ- agere ? fallaces autemlioιnines et in fraudibus ver
νου. Πώς oύν οι του δηλουμένου μαθηται, ει άρα santes, quomodo afectassent mori pro alio , quem
πλάνος ήν και γόης, ουκ αγνοούντες αυτόν τοιούτον, ipsi omnium hominum maxime certissimeque no
αλλά και αυτοί, χείρονο μοχθηρίας τρόπο τας ψυχάς Vissent ? presertim qui ipsis, ut sermone istorum
ενεσχημένοι, υπέμενον προς των ομοεθνών πάσας ular , nullius Doli auctor fuisset, sed contra potius,
αικίας, και πάν τιμωριών είδος υπέρ της αυτού μαρ omnis malitiæ præceplor ? vir enim el rationis usum.
τυρίας αναδέχεσθαι, ουκ ον τούτο της των φαύλων habens, et virtule preditus, Doni cujuspiam olicii
οικείον φύσεως ; "Έτι δε και τούτο πρόσχες : εί δή gratia nonnunquam probabiliter nortem cum lio
και αυτοί πλάνοι και απατεώνες ετύγχανον, πρόσθες nestate et gloria subierit. Qui vero moribus per-
δ' ότι και απαίδευτοι και παντελώς ιδιώται, μάλλον versis sit, et affectibus voluptalibusque tolus de
δε ότι και βάρβαροι, και της Σύρων ου πλέον επαΐον- ditus, solanique haic temporariam Filam, et que
τες φωνής, και πως έπει πάσαν προήλθον την οικου- ad eam spectant libidines persequens , nuriguin
PATROL. GR. XXII .
203 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGETICA. 204
profecto vita mortem preposuerit, ac ne domesti- A μένην ; ή ποία τούτο διανοία εφαντάσθησαν τολμή
Corum quidem, et charissimorum causa supplicium σαι και ποια δε δυνάμει το επιχειρηθεν κατόρθωσαν ;
tulerit, edum pro eo, qui nequilie sit condemna- "Έστω γάρ επί της οικείας γής καλινδουμένους
tus. Quam ergo probabile , ut illius de quo dictum αγροίκους άνδρας πλανών και πλανάσθαι, και μη εφ'
est, discipuli, si modo ille seductor prestigiator- ησυχίας βάλλεσθαι το πράγμα κηρύττειν δ' εις πάν
que fuit, cum illum talem esse non ignorarent, at- τας το του Ιησού όνομα, και τας παραδόξους πράξεις
que ipsi etiam improbiore flagitii genere animos ha- αυτού κατά τε αγρούς και κατά πόλιν διδάσκειν ·
berent implicitos, a sue gentis viris omnia probra και τους μεν αυτών των Ρωμαίων αρχών και αυτήν
ferre non recusaverint, et omne supplicii genus τε την βασιλικωτάτην πόλιν νείμασθαι, τους δε την
pro testimonio illi reddendo subierint ? non con. IIερσών, τους δε την Αρμενίων, ετέρους δε το Πάρ
venit hoc cum natura improboruna, Iongissime ab Oων έθνος, και αν πάλιν το Σκυθών, τινάς δε ήδη
ea refugit . Ceterum hoc quoque diligenter consi- και επ' αυτά της οικουμένης ελθείν τα άκρα , επί
dera : nam si ipsi et seductores et inmpostores τε την Ινδών φθάσαι χώραν , και ετέρους υπέρ
erant, et preterea imperiti omninoque vulgares, ut τον Ωκεανόν παρελθείν επί τάς καλουμένας Βρετ
constat, quin etiam barbari, et qui non plus quam τανικάς νήσους, ταύτα ουκέτ' έγωγε ηγούμαι κατά
Syrorum linguam nissent , quomodo in totum pro- P άνθρωπος είναι, μήτιγε κατά ευτελείς και ιδιώτας,
gressi sunt 1errarum orbem ? vel qua isted soier- πολλού δεί κατά πλάνους και γόητας. Οι δε διδασκά
tia excogitarunt, ausive sunt ? quibus porro viribus λου φαύλου και διαστροφέως πεπειραμένοι, και τού
id quod ausi sunt perfecerunt ? Esto enim, virος του την έκβασιν της τελευτης καθεωρακότες, ποίοις
rusticos in terra propria versantes , decipere et va- άρα λόγους έχρήσαντο προς αλλήλους, εις το σύμφωνα
gari, nec oliose aut frustra rem serere. Αt vero apud περί αυτού πλάσασθαι; εξ ενός γάρ στόματος οι
omnes nomen Jesu predicare, admirabiliaque illiuς πάντες, και λεπρών καθάρσεις, και δαιμόνων από
gesta, et in urbibus et in agris docere : et alios qui- ελάσεις, νεκρών τε αναβιώσεις, τηρών τε αναβλέ
dem eorum, imperium Romanum, ipsamque om- Ψεις, και μυρίας άλλας νοσούντων ιάσεις προς αυτού
nium urbium reginam civitatem invadere : alioς γενέσθαι εμαρτύρησαν, και επί πάσι την αυτού μετά
Persarum regnum, alios Armeniorum, Parthorum τον θάνατον αναβίωσιν πρώτους αυτούς έωραμένην.
alios nationem : item alios Scytharum, quosdam Ταύτα γάρ, μη γενόμενα, μηδ' ακουσθέντα πω, κατά
etiamalipsos orbis terrae venisse fines, Indorumque τους αυτών χρόνους πώς εξ ενός στόματος εμαρτύ
regionem penetrasse : alios porro trans Oceanum ρουν γεγονέναι, μέχρι και θανάτου πιστούμενοι την
evasisse , ad eas insulas que Britannice vocantur : ς ομολογίαν, ει μήποτε άρα , συνελθόντες συνωμοσίαν
haec sane ego nunquain humana vi afecta putave- τε κατά το αυτό πεποιημένοι, συνθήκας έθεντο προς
rian , nedum conatu levium vulgariumque hominum, αλλήλους πλάσασθαι, και καταψεύσασθαι των μή γε
113 ac multo minus seductorum, prestigiisque γονότων και και ποίοις άρα πιθανόν ειπείν χρήσασθαι
utentium. Qui vero flagitiοsum, versutumque du- αυτούς λόγους επί ταϊς συνθήκαις, ει μή ποτε τοις
ctorem experii essent , el ejus exitum vite talem τοιουσδε ; "Ανδρες φίλοι, τον μεν δή χθες και πρώην
perspexissent, quibus tandern verbis assequeren- απατεώνα, και πλάνης διδάσκαλον , υπ’ οφθαλμοίς
tur, ut inter se de illo consentanea fingerent ? si- απάντων ημών την εσχάτην υπομείναντα τιμωρίαν,
quidem uno ore omnes et leprosorum purgationes, όστις ποτέ ήν, πάντων ήμείς μάλιστα ακριβώς ίσμεν,
el electiones demonum, et excitationes mortuo- oία μύσται των απορρήτων αυτού γεγενημένοι » σε
rum, el cecorum sanationes, et innumerabiles alias μνός μέν τις τους πολλούς εφαντάζετο , και τι πλέον
agrotantium medelas, quas ille prestilerat, testifi- έχεις παρά τους πολλούς εφρόνει, ουδέν δε μέγα ουδε
cabantur ; postremumque omnium , quod primis της αναστάσεως άξιον επήγετο, ει μή τις το δολερόν
sibi post mortem, reditus illius in vitam sit visus . και ύπουλον λέγει του τρόπου, και το διάστροφα δι
Hec itaque , neque facta neque audita unquam suis δάξαι ημάς αυτούς , τόν τε δι' απάτης τυφον. 'Ανθ'
temporibus, quomodo uno ore facta fuisse affirmare Dών, φέρε, δεξιάς δόντες αλλήλοις, ομου πάντες συν
ausi essent, morte quoque ipsa comprobantes quod θώμεθα περί αυτού σύμφωνον εξενεγκείν εις πάντας
dicerent? numquid olim congressi et conspiratione ανθρώπους πλάνην, και λέγωμεν έωρακέναι αυτόν
ad idem sentiendum facia, fedus inter se pepi- τυφλοίς το βλέπειν κεχαρισμένον, και ουδείς ποθ' ημών
gerunt, quo fingerent ementirenturque ea que nus- ιστόρησε και κωφοίς την ακοήν παρασχεϊν, ο ουδείς
quam facta essent ? et quibus verisimile dictu est, ποθ' ημών ήκουσε λεπρούς τε καθαρίσαι, και νε
illos esse usos verbis in federe ? num forsilan talis κρούς έγειραι» και συλλήβδην ειπείν, ά μήτε είδομεν
bus? Viri amici, quisquam fuerit ille qui heri ac προς αυτού πραχθέντα, μήτε ηκούσαμεν λεχθέντα,
nuper seducebat, ac deceptionis erat magister , qui- ταύτα ώς αληθώς πεπραγμένα διατεινώμεθα. 'Αλλ'
que in oculis omnium nostris extremum dedit sup- έπει και η εσχάτη αυτού τελευτη περιβόητον έσχε
plicium, ipsi planissime exquisitissimeque omnium και διαφανή τον θάνατον, ώς μη δύνασθαι αυτόν
novimus, utpote, qui et discipuli, et illius arcano- επικρύψασθαι, αλλά και τούτον ημείς αδιατρέπτως
rum conscii fuerimus : dignus ille quidem aliqua επιλυώμεθα, μαρτυρούντες ευ μάλα αναιδώς, ότι δη
Yeneratione a multis censebatur, sed tamen omnis πάσιν ημϊν μετά το εκ νεκρών αναβιώνει συνεγέ
905 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III. 900
νετο, εστίας τε και τροφής συνήθους εκοινώνησε. Φυ- Α illius mens erat, ut omni rerum genere ceteros
λαττέσθω δ' ημίν πάσι το αναιδές και αδιάτρεπτον , superaret, ac ne Ioagnum quidem prorsus quid
μενέτω δε έκστασις μέχρι θανάτου · τί γάρ και άτο- quam illi, aut reditu in vitam dignum actum est ,
πον υπέρ του μηδενός αποθνήσκειν; τι δε και λυπεί, nisi quis dolis omnique simulatione refertos illius
μηδενός ευλόγου χάριν, μάστιγας και βασάνους κατά referat mores , et quod ipsos n0s usum ver..
του σώματος λαβείν , ει δε δέοι και δεσμωτηρίων πει- sutiarum, inanemque jactantiam per fraudem ac
ράσθαι, άτιμιών τε και ύβρεων υπέρ ουδενός αλη- dolum docuerit. Quocirca deimus, queso, inter nos
θούς, και τούθ' ημίν ήδη με μελετήσθω. Ψευδώμεθα dextras, simulque omnes fodus paciscamur, ut de
δή πάντες όμου συμφώνως, και πλαττώμεθα επ' ου- illo in cunctos homines deceptionem consonam pro
δενός ωφελεία , ούθ' ημών , ούτ: τών άτατωμένων. Teramus, narTemusque vidisse nos illum dum cecis
ουδέ μήν αυτού του τα ψευδή πρός ημών εκθειαζομέ visum largirelur, tametsi nullus unquam nostrum
νου. Τείνωμεν δε το ψεύδος, μή επί μόνους τους hoc vidit, et dum surdis audituin præberet, quod
ομοεθνείς, αλλά και εις πάντας προελθόντεςse ανθρώ
avec quidem nullus unquam nostrum audivit, et dum
leprosos purgaret,mortuosque ad vitam restitueret .
πους, και σύμπασαν την οικουμένην καταπλήσωμεν Ιepros0s
των περί αυτού συντιθεμένων. " Ήδη δε εντεύθεν
purgare
Denique ea quae neque facta ab illo novimus, ne
ομοθετώμεν πάσι τοις έθνεσιν αντίστροφα ταίςis εξde B que dicta audivimus, tanquam vere gesla contenda
αιώνος παρ' αυτούς περί των πατρώων θεών δόξαις. mus. Verum quoniam extremum illius tempus,
celebrem habuit et perspicuum interilum , ut nus
Κελεύωμεν Ρωμαίοις αυτούς πρώτιστα πάντων μη quam ab illo occultari potuerit, nos buic quoque
σέβειν ούς ηγούντο θεούς οι προπάτορες. Παρίωμεν
incommodo recla pergentes occurramus; testiſice
δε και επί την Ελλάδα , και τοις τούτων σοφούς αν murque plane bene impudenter, illum postquam
τικηρύττωμεν· μηδ' Αίγυπτίους ανώμεν , πολε 114 a morte ad vitam redierit, inter nos esse ver
μώμεν δε και τους τούτων θεούς , μη τα Μω salun, focumque et cibum consuetum nobiscum
usurpasse. Conservetur autem ab omnibus nobis
τον δε του ημετέρου διδασκάλου θάνατον, ώσπερ τι impudentiæ immutabilitatisque tenor, et maneat
φόβητρον, αυτοίς αντιτάττοντες και την απ' αιώνος
εξ αυτών εις πάντας ανθρώπους προελθούσαν περί hæc mentis alienatio usque ad mortem ; quid eniin
absurdi habet pro nihilo mori, aut quid quempiam
θεών φήμην, μη ρηματίοις και λόγοις, δυνάμει δε offendat,nulla
του σταυρωθέντος διδασκάλου καταλύωμεν. Απίωμεν in corpore , et probabili causa , verbera tormentaque
si opus sit, vincula quoque et car
και επί την άλλην βάρβαρον γην, και τα παρά τοις ceres, nec non contumelias et probra nullius veræ
πάσιν ανατρέπωμεν. Προθυμίαις δε μηδείς ημών C .
λειπέσθω ούτε γάρ μικρός ο άθλος των τολμωμένων, C rei gratia experiri ? Hoc igitur jam nunc medile
επεί μή τα τυχόντα βραβεία ημάς εκδέξεται, αλλ' αι mur, mentiamurque omnes uno ore, et fingamus
από των παρ' εκάστοις , ώς εικός , νόμων τιμωρίαι, ea, quæ neque alicui nostrum ulilia futura sint,
δεσμά δηλαδή και βάσανου και φυλακαι, πυρ τε και ncque alicui eorum quos decipiemus, ac ne illi
quidem qui a nobis mendacio extollitur , et pro
σίδηρος , και σταυροί, και θηρες, ών μάλιστα προθυ Deo commendatur. Porro autem mendacium inten
μητέον, και τους κακούς ομόσε χωρητέον υπόδειγμα domus non modo in nostre gentis homines, sed
τον διδάσκαλον κεκτημένοις . Τί γάρ τούτων γένοιτ' in omne omnino Ioninum genus, toluncue or.
αν κάλλιον, εχθρούς και θεούς και ανθρώποις επ' bem terrarum hoc errore, iisque quæ de illo inter
ουδενί λόγω καταστήναι και μήποτε ήδέος απο
λαυσαί τινος, μήτε των φιλτάτων ονασθαι, μήτε χρη- nos composuimus
Ιραρs impleamus.
alias cunctis gentibus Jamque
imponamus , quedeinceps
omnes
μάτων τυχείν, μήτε τινός αγαθού το παράπαν ελπίδα omnium de patriis ipsorun diis opiniones oppu
κτήσασθαι , είκη δε και μάτην πλανάσθαι και πλανάν; ,gnent atque evertunt, quascunque a condito ævo
Τούτο γάρ ήν το συμφέρον, και το φέρεσθαι εξεναν- Kabuerint.imperennusque primis omnium Romanis,
τίας πάσι τοις έθνεσι, και το θεούς μεν τοίς εξ αιώνος η ηe colant quos majores ipsorum deos arbitrati
παρά πάσιν ώμολογημένους πολεμείν, τον δ' υπ' sunt. In Greciam quoque penetreamus, et sapien
οφθαλμοίς ημών αυτών διδάσκαλος, Θεόν είναι, και tibus qui illic sunt contraria publice doceamus, 2 ,
Θεού παίδα κηρύττειν, υπέρ ου και αυτούς θνήσκειν ne Ægyptios quidem omillamus, sed ipsorum quo
ετοίμους είναι, μηδέν αληθές παρ' αυτου μηδ' ωφέ que deos palrios oppugnemus, non Mosaica am
λιμον μεμαθηκότας. Ταύτη δ' ούν και μάλλον τιμη- pίius que olim apud illos gesta sunt proferentes,
τέον αυτόν, ει μηδέν ημάς ώνησε, πάντα τε επί το sed nostri praeceptoris interilum illis quasi quod
δοξάσαι αυτου την προσηγορίαν ποιητέον, και πάσας dam insigne terroris objicientes. Que vero opinio
ύβρεις και τιμωρίας υπομενητέον, πάντα τε τρόπον et fama abinitio ab illis, ad omnes homines de diis
αναδεκτέον θανάτου , υπέρ μηδενός αληθούς. Κακόν pervenit, hanc nos non voculis quibusdani aut ra
γάρ ίσως αλήθεια ,και τοτο δε ψεύδος
ψεύδος έχει του κακού το tionibus, sed preceptoris crucifixi vi diluamus.
εναντίον · διό λέγωμεν , ότι και νεκρούς ήγειρε , και Progrediamur vero etiam in reliquam barbaram
λεπρούς εκαθάρισε , και δαίμονας ήλασε, και των άλ terram , et quæ apud omnes decreta sunt everl.?
λων παραδόξων έργων γέγονε ποιητής, μηδέν μέν mus : neque vero quisquam nostrum animi interi
τοιούτον αυτό συνεγνωκότες , εαυτοίς δε τα πάντα tionem renuiitat. Non enim exiguum aut parvuto
207 EUSEBI) CÆSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA . 208
riet hujus audacie premium, siquidem non vul- , πλαττόμενοι, και πλανώντες μεν ούς δυνατόν · ει δε
gares 1ος pro 1antis certaminibus manent corone, μή πείθοιτό τις, αλλ' αυτοί γε , υπέρών συντεθείμεθα,
sed quae supplicia videlicet a legibus omnium ho- ταπίχειρα της πλάνης καθ' εαυτών εφελκόμενοι.
minum , ut par est,
c contradicentibus
præc injuncta sunt, vincula scilicci, tormenta , carceres : necnon ignis,
no et ruces.de, quæ eptor fieri inin
et ferruin , et cruces, el belluæ : ad quæ omnia promptissimo animo est accedendum , iisque obviam
malis eundum intrepide, quæ præceplorem nostrum nobis pro exemplo ostentant. Quid enim pulchrius ,
quam nulla ratione et diis et hominibus fieri inimicos ; neque ulla unquam prorsus frui jucunditate,
115 neque charissimis rebus oblectari , neque comparare pecunias, nec ullius prorsus boni spem
sibi reliquam facere : temere autem et inaniler errare ac decipere ? Hoc enim præcipuum est quod
speciemus : ac prælerea omnibus nationibus adversari, et deos, qui a condito aro apud omnes cer•
tissimi habiti sunt oppugnare. Præceplorem vero, quem oculis nostris supplicio affici vidimus, pro
Deo el pro Dei Filio prædicare. Pro quo et ipsi mori parati simus, tametsi ab illo neque veri neque
utilis aut commodi quidquam didicimus. Hoc enim ipso ille pluris est faciendus, quod nihil nobis pro
fuerit. Omnia vero nobis facienda sunt, ut illius numen illustre gloriosumquc reddamus. Omnia
probra, omnia supplicia ferenda, omne genus mortis subeundum pro ea re , quæ nulla in parte vera
est. Malum enim ſorsilan verilas, el mali contrarium in menuiacio : quare allirmemus illum el
mortuos excitasse , et leprosos purgasse , et dxmonas ejecisse, et alia incredibilia, omnemque fi
dem superantia fecisse , quarum quidem rerum nullius illi nos conscii sumus, sed arbitratu nostro
cuncta fingentes : et decipiamus quidem quos possumus, si cui vero non persuaserimus, lum ipsi pro
jis quæ inter nos composuimus erroris mercedem , adversus nos ipsos eliciamus.
Videnturne tibi credibilia haec , aut ulli vero si- Β 'Αρά σοι πιθανά ταύτα ή και αληθούς εχόμενα λό
milia ? ignobiles vulgaresque homines, postquam γου , ως τα τοιαύτα πλασάμενοι και συνθέμενοι αλ
talia finxerint, atque inter se composuerint, Roma- λήλοις ευτελείς άνδρες και ιδιώται, παρήεσαν επί την
num imperium invasisse? aut humanam naturam, Ρωμαίων αρχών; ή ως άνθρωπεία φύσις, το φιλόζωον
que vile amorern ac studium quasi proprium οικείον κεκτημένη, δύναιτ' άν ποθ' υπέρ του μηδενός :
quiddam possidet, potuisse unquam ulla mercede αυθαίρετον υπομείναι τελευτήν; ή ως οί του Σωτήρος
Foluntarium subire interitum, quemadmodum Sal- ημών μαθηται εις τοσαύτην υπερβολήν έκπληξίας
valoris nostri discipuli potuere ? Quos sic quidem ήλασαν, ώς μηδέν μέν υπ' αυτού παράδοξον πραχθέν
e0 stuporis venisse credas, ut cum ab illo nihil di - έωρακέναι, αυτούς δ' εκ συνθήματος ομου πάντα τα
gnum admiratione gesturm inspexerint, ipsi tamen τοιαύτα πεπλάσθαι , έπειτα ρημάτια περί αυτού
cx composito cuncta ejus generis confinxerint ? ψευδή συνταξαμένους, υπέρ τούτων θνήσκειν υπο
deinde nugis quibusdam de illo corrogatis, pro iis μένειν ετοίμως έχειν; 'Αλλά τι φήςκαι μη προσδο
omne genus nierlis subire parati, pronuplique fue- κήσαι αυτούς μηδέ ελπίσαι δεινόν τι πείσεσθαι εκ
rint? tu vero quid ais tandem adversus haec ? Nein- της περί του Ιησού μαρτυρίας, διό και αδεώς επί
pe illos neque opinalos fuisse , neque Sperasse το περί αυτού κήρυγμα προελθεϊν ; 'Αλλ' ουκ εικός
quidquam ejusmodi ob commendationem Jesu per- c ήν απελπίσαι τα πάντα υπ' αυτών πείσεσθαι, τους
pessuros. Quare tam intrepide ad predicanduum de Ρωμαίοις όμου και "Έλλησι και βαρβάροις Θεών
illo provectos : at istuc quonam pacto concede- ανατροπήν εισηγησαμένους ; Η δέ γε περί αυτών
tur ? illos non sperasse pro illo se omnia passuros ? ιστορία σαφώς δείκνυσιν, ως μετά την του διδασκά
qui et apud Romanos, el apud Grecos , et apud λου τελευτην επίβουλοί τινες, συλλαβόντες αυτούς,
barbaros, deorum eversionent essent invecturi? Αι πρώτα μεν παρέδωκαν φυλακή, έπειτα δε απέλυσαν,
enim historia que de illis exstat , aperte hoc habet , παραγγείλαντες μηδενι λαλείν επί τω ονόματι του
116 illos post Preceptoris interilum, ab insidia- 'Ιησού. Γνόντες δε αυτούς μετά ταύτα, δημοσία το
toribus quibusdam caplos fuisse, el primum qui- πλήθει τα περί αυτού διαλεγομένους, άναρπάσαντες
den in carcerem conjectos, deinde vero dimissos , εμάστιζον , επιτιμώντες επί τη διδασκαλία. "υτε
tumiis imperatum ne ulli hominum in nomine Jesu αποκριθείς αύθις αυτοίς ο Πέτρος είπεν· « Πειθαρ
loquerentur. Postea vero cum illi Ilios vidissent χείν δεϊ Θεώ μάλλον ή ανθρώπους. » Μετά δε ταύτα
pd multitudinem palam de illo iteruno Ioquentes, λίθοις βληθείς αναιρείται Στέφανος, επί του Ιου
correplos Verberarunt, eosque ob doctrine genus δαίων πλήθους παρρησιασάμενος, και διωγμός ουχ και
Increparunt. Quo tempore videlicet rursus illi re- τυχών επανίσταται τοις πρεσβεύουσι το του Ιησού
Sponsiens Petrus dixit : « Obedire oportet Deo - D όνομα. Και πάλιν άλλοτε Ηρώδης και των Ιουδαίων
gis quum iominibus 66. » Haudita multo post la- βασιλεύς ανείλεν τον Ιάκωβον τον αδελφόν 'Ιωάννου
pidilbus petitus Stephanus interficitur, cum apud μαχαίρα, τόν τε Πέτρον ο αυτός δεσμούς τεριέβαλεν,
Judaeorun multitudinem intrepile concionaretur, ώς εν ταις Πράξεσι των αποστόλων γέγραπται. Και
atque insei tatio non mediocris orta est adversus τούτων ταύτα πεπονθότιων, οι λοιποί μαθηται απρίς
eos, qui nomen Jesu publice commendabant. Alio έχόμενοι του Ιησού, παρέμενον έτι μάλλον είς πάνω
rursus tempore Herodes , qui Judaeorum rex erat, τας αυτόν τε και τας παραδοξοποιίας αυτού καταγ
Iacobum fratrenι Joannis occidit gladio . Petrum γέλλοντες. Επί τούτοις Ιάκωβος ο αδελφός του Κυ»
66 Act , V , 29.
 ATIONIS ICÆ IB I
203 DEMONSTR EVANGEL L . II . 210
ρίου, δν οι πάλαι τα Ιεροσόλυμα οικούντες εκάλουν A vero in vincula conjecit, ut in Actis apostolorum
δίκαιον διά τα της αρετής πλεονεκτήματα, ερωτηθείς Scriptum est 67. Ει cum hi talia pertulissent, reli
πρός των αρχιερέων και διδασκάλων του Ιουδαίων qui discipuli constantissime Jesu suo adherentes, .
έθνους , τίνα περί του Χριστού έχοι δόξαν, κάπειτα longe etiam magis quam ante perseverarunt in pro
αποκρινόμενος , ότι υιός Θεού είη, λίθους και αυτός posito, apud universos ubique et illum et miracula
προς αυτών βάλλεται. Και Πέτρος δε επί Ρώμης illius predicantes . Postea Jacobus frater Domini
κατά κεφαλής σταυρούται, Παύλός τε αποτέμνεται, qui ab iis qui olim Hierosolyma incolebant, ob vir
Ιωάννης τε νήσω παραδίδοται. Και τούτων ταύτα tutis excellentianaJustus vocabatur, a pontificibus et
παθόντων, ουδείς των λοιπών εξέστη της προθέσεως, Judaica gentis magistris interrogatus, quidnam de
δι' ευχής δέ τιθέμενοι και αυτοί των ίσων τοίς προει- Jesu sentiret, cum plane illum esse Filium Dei res
ρημένους της εις το Θείον ευσεβείας ένεκα τυχεϊν, spondisset, ipse quoque lapidibus ab illis petitur
έτι μάλλον τώ Ιησού και τους παραδόξοις έργοις atque interficitur. Petrus autem Rome capite in
αυτού μετά παρρησίας εμαρτύρουν. Και μην είπερ terram verso cruci aftigitur. Paulo vero caput ab
ψεύσματα ήν κατά συνθήκην αυτοϊς πεπλασμένα , scinditur, et Joannes in insulam relegatur. Hique
θαυμάζειν άξιον, όπως τοσούτο πλήθος την συμφω- , cum talia passi essent, nullus reliquorum ab ince
νίαν επι τοίς πλάσμασι και μέχρι θανάτου διεφύλα- " pto destitit. Quin etiam votis unusquisque expele
ξεν, ουδείς τε αυτών πώποτε τα συμβάντα τοις bat, pietatis divinique cultus gralia, sibi quoque
προανηρημένους τρέσας, εξέστη της εταιρίας , aliquid tale contingere. Quo etiain constantius atque
ουδ' αντεκήρυξε τοις άλλοις, εις φώς αγαγών τα ardentius et ipsi Jesu, et admirabilibus ejusdem
συντεθειμένα. Αλλά και ο ζωντα προδούναι τολ- gestis testimonium afferebant. Quod si mendacia
μήσας αυτόν, αυτοχειρία καθ' εαυτού παραχρήμα haec erant que illi ex composito finxissent, opera
την δίκην έπεσπάσατο. Κάκείνο δε πως ου μεστον pretium erit admirari, quonam pacto tantus nume
έκπλήξεως, το πλάνους άνδρας και ιδιώτας, μήτε rus , consensum illum inter se in rebus fictis , vel
λαλείν, μήτε ακούειν πλέον της πατρίου φωνής usque ad mortem servaverit, neque ullus unquam,
επισταμένους, μή μόνον , διανοηθήναι τολμήσαι earum rerum formidine que illis, qui prius sublati
προελθείν επί την των εθνών απάντων περίοδον, erant accidissent, a societate desciverit, neque re
αλλά και προελθόντας κατορθώσαι το επιτή- liquis publice contradixerit, prodens ea que inter
δευμα ; Σκέψαι δε όποϊόν εστι και το μηδένα μηδα- ipsos composuissent. Quin et unus eorum, qui vivum
μου διάφωνον εξενεγκεϊν περί των πράξεων του Ιη- preceptorem prodere ausus est, illico manum sibi
σου λόγον . Ει γάρ επί πάντων αμφιγνοουμένων πρα- c ipsi consciscens , debitumsupplicium invenit. Illud
γμάτων, έν τε τους κατά νόμους δικαστηρίοις και εν 117 porro gut fieri potest, ut non omnem habeat
ταις κοιναίς αμφισβητήσεσι, των μαρτύρων συμφω- stuporem, homines seductores atque illitteratos ,
νία κυρού το αμφιγνοούμενον (επί στόματος δ' ούν qui neque Ioqui neque audire quidquam , preter
δύο και τριών μαρτύρων συνίσταται πάν δημα ), πώς unani patriam linguam consuevissent , non solum
ουκ αν η αλήθεια και επί τώνδε συσταίη , δώδεκα excogitasse audaciam peragrandi orbem omnium
μεν όντων αποστόλων, εβδομήκοντα δε μαθητών, nationum, sed cuum peragraverint , perfecisse quod
μυρίου τε πλήθους τούτων εκτός, πάντων θαυμαστής cogitaverant ? Contemplare praeterea quantum es
συμφωνίαν επιδεδειγμένων, και μαρτυρησάντων γε cujusmodi sit, illos de rebus gestis Jesu , nullum
τους υπό του Ιησού πεπραγμένοις , ουκ ανιδρωτι, usquam discrepans verbum protulisse. Si enim in
διά δε βασάνων υπομονής, και πάσης αικίας και θα- omnibus rebus de quibus ambigitur, atque in judi
νάτου, και επί πάσιν υπό του Θεού μαρτυρηθέντων; ciis que es legibus exercentur , communibusque
“ος τον υπ' αυτού καταγγελθέντα λόγον έτι και νύν, controversiis, consensus testium certum ratumque
και εις όλον τον αιώνα κρατύνει. Ταύτα μεν ούν αρ- id efficit de quo ambigitur (in ore enim duorum vel
χής ατόπου κατά συγχώρησιν δοθείσης γεγυμνάσθω. . trium testium consistit omne verbum) , cur in his
Το γάρ τοις εγγράφοις ταναντία υπολαβείν, και φά - D quoque veritas non consistat? cum et duodecim
ναι τον Ιησούν διδάσκαλον γεγονέναι μη σωφρόνων apostoli fuerint, et septuaginta discipuli , et innu
λόγων, αδικίας δε και πλεονεξίας και πάσης ακολα- merabilis extra hunc numerum multitudo, qui ad
σίας, τούς τε μαθητάς αυτώ, τοιαύτα δεδιδαγμένους, mirabilem in omnibus consensum servaverint, et
παντορέκτας γεγονέναι και παμπονήρους των πώ- . le rebusab Jesu gestis testimonium dederint , non
ποτε ανθρώπων, καθ' υπόθεσιν ημίν συνεχωρείτο : illul quidem sine sudore, sed cum tormentorum
όπερ ήν παντός άτοπώτατον όμοιον ώς ει και, Μω- omniisque injuriae ac denique mortis perpessione ,
σέως εν τοις νόμοις λέγοντος , Ου φονεύσεις, ου μοι- et quos postremo etiam Deus vicissim suo testimo
χεύσεις, ου κλέψεις, ου ψευδομαρτυρήσεις, συκοφαν- nio comprobaverit, qui verbum quod ab illis prodi
των αυτών διέβαλλε τις , λέγων ειρωνεία ταύτα φά- tum vulgatumque est , ad hunc usque dierm , et in
ναι και προσποιήσει. Βούλεσθαι μεν γάρ τους υπη - on!ne evum continuat atque propagat. Ηaec igitur
κόους , και φονεύειν, και μοιχεύειν, και ταναντία salis ex concessione tam absurdi principii , nobis
πράττειν οίς νομοθετεί, προσποιείσθαι δε σχηματί- meditata sint. Contraria enim iis quae scripta sunt
ζεσθαι, και καθυποκρίνεσθαι τον σεμνόν βίον. Ταύτη opinari, et Jesum dicere non honestatis aut sobrie
67 Act. ΧΙΙ, 2 -4.
 211 · EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA . 912
1alis preceptorera fuisse, sed injustitia et super- A γάρ και τας των παρ' "Έλλησι φιλοσόφων υποθήκας
Die omnisque intemperantie, et illius discipulos ab διαβάλλοι άν τις, τόν τε καρτερικόν βίον και τους λό
ilo talia edoctos , omni cupiditate ac scelere om- γους αυτών πάντων, φάσκων εναντίως μεν τοίς ανα
nes qui unquam fuerint homines superasse , cum γεγραμμένοις διατεθεϊσθαι αυτούς και αναβεβιωκέ
omnium quae absurda sunt, absurdissimum sit, nos ναι, προσπε ποιήσθαι δε καθ' υπόκρισιν, τον φιλόσο
illud tamen disputandi gratia concedi posse existi- φον μετελθείν βίον. Ούτως δε τις και πάσας απλώς
mavimus. Quod quidem est simile, ut si quis , cum ειπείν τας των παλαιών διαβάλλου αν ιστορίας, αθε
Moses in suis legibus dicat : « Non occides , non των την εν αυταίς αλήθειαν, και εις τουναντίον τα
τηαchaberis, non furaberis , non falsum testimo- δηλούμενα παραδεχόμενος. 'Αλλ' ώς ουκ άν τις οκνή
ium dices 68 . hac in priorem sensum trahens σειε των ευ φρονούντων μαίνεσθαι τον τοιούτον απο
et calumnians, dicat, illum cum irrisione ac simu φήνασθαι, ούτω και επί των του Σωτήρος λόγων τε
latione alia precepisse. Velle enim eos quibus im- και μαθημάτων , εί τις ταληθές διαστρέφων, την
peret, et occidere et mechari, et iis omnia contra- εναντίαν οίς εδίδασκε περιβάλλειν αυτώ δόξαν πει
ria facere queipse in legibus posuerit, sed interim ρώτο. Πλήν αλλ' εδόθη και τούτο ώς εν υποθέσει ,
fingere habitum se et personam vitae gravioris in- όπως και εκ περιουσίας, και εν ατόπιω συγχωρήσει,
duere. Ceterum eadem ratione Graecorum quoque B το ασύστατον του δι' εναντίας λόγου φανή.
philosophorum præcepta , et tolerantiam vitæ , planeque eorum omnium scripta unusquisque poterit
calumniari, et dicere : illos quidem iis quæ scripserint, contraria in animo habuisse , contrariam .
que rationi vitam vixisse , simulasse autem quasi alia induta persona , philosophicum sibi vitæ genus
placuisse . 118 Sic autem omnes quoque , ut in summa dicam , veterum historias calumniari sit ſa
cile , et veritati quæ in illis est detrahere , eamque nullam esse contendere, et denique in contrarium ,
quæcunque narrata sunt, vertere . Sed quemadmodum nullus mentis compos eum , qui talia dieat ,
insanum alque amentem allirmare vereatur , ita etiam in Salvatoris nostri sermonibus atque præce
plis , si quis veritatem contorquens atque pervertens , contrariam iis quæ docuit ille sententiam conetur
imponere, huic quoque a nobis , id quod falsum est, illustrandæ veritatis gratia , ut in dispulationi
bus fieri solet, concessum esto : ut cum dederimus id quod diclu absurdum est, contrariæ rationis in
constantia cernatur.
Cum crgo eum qui sic calumnietur satis abunde " 'Eληλεγμένου δήτα τούτου, φέρε , αναδραμόντες
reprehenderimus , tempus jam est, ut ad sacrorum c επί την των ιερών Γραφών αλήθειαν, το ήθος των
librorum veritatem recurranus, et in illis discipu- του Ιησού μαθητών θεασώμεθα. Αυτόθεν μέν ούν
Iorum Jesu mores contemplemur. Quis igitur men- άν τις ευ φρονών πώς ού πάσης αποδοχής αυτούς
tis sanitate preditus, non ab illis ipsis protinus αξίους κρίνειεν; "Ανδρας μεν ευτελείς ομολογουμέ
argumentans, omni fide dignos illos judicaverit ? vi- νως, και τον λόγον ιδιώτας, ευσεβούς δε και φιλοσο
ros absque controversia ignobiles , litterarumque φου διδασκαλίας είς έρωτα συμβεβηκότας, και στέρ
ignaros Ioquendique iiiperitos, at in sanctae ac plii- ξαντας βίον καρτερικών και επίπονον, διά νηστειών,
losophica doctrine amorem progress0s, et stre- οίνου τε και κρεών αποχής, και πλείστης άλλης τα
nuam laboriosamque vilano amplexos , quam qui- πεινώσεως του σώματος, διά τε ευχών και ικετηριών
dem inedia , el abstinentia tum a vino, tum a car - των προς τον Θεόν, και πολύ πρότερον δι' άκρας σω
nibus , plurimos item aliis afflictionibus corporis , φροσύνης και αγνείας σώματος ομού και ψυχής κατ .
atque orationibus supplicationibusque ad Deum , ορθούμενον. Τις δ' ούν ουκ αν αυτούς θαυμάσειε, δι'
ae multo prius , summa temperantia et caslitate υπερβολήν φιλοσοφίας και ταϊς κατά νόμον συγκεχω
corporis , pariter atque anime correxerint atque ρημέναις γαμεταίς αποτεταγμένους, και μήθ' υπό
perfecerint ? quis non igitur illorum philosophiam της φυσικής ηδονής καθελκυσθέντας, μήτε παίδων
Supra modum admiretur, qui et a legitimis uxori . D και εγγόνων επιθυμία δουλωθέντας και έπει μηδε θνη
bus se abduxerint, neque a voluptate saltem natu- των εγγόνων, αλλ' αθανάτων ώρέχθησαν. Το δε αφι
rali deliniti sint, neque filiorum ac nepotum desiderio λοχρήματος αυτών του τρόπου πώς ουκ άν τις εκπλα
fracti et subacti? quod quidem illis ideo contigit , γείη και και τούτο τεκμηράμενος εκ του μη φεύγειν,
αυod non mortales nepoles , sed immortales sibi αλλ' ασπάσασθαι διδάσκαλος, χρυσού και αργύρου
expeliverint . Mores autem eorumdem a cupiditale την κτησιν απαγορεύοντα, και νομοθετούντα μηδε
omnis generis pecunie alienos , quis non obstupe- μέχρι δευτέρου χιτωνος αύξειν την ύπαρξιν όπερ
scal ? qui hoc quoque conjecerit ex eo, quod non τάχα τις ακούσας παρήτητο αν το βαρύ του πράγμα
fugerint, sed seculi sint Preceptorem, qui ipsos a τος • οι δε και έργον πεποιηκότες τον λόγον αποδεί
possidendo auro atque argento deterruerit, legemque κνυνται. Αιτήσαντος γούν ποτε τους αμφί τον Πέτρον
fixerit, ut ne usque ad duas quidem tunicas remsuam χωλού τινος (ούτος δ' ήν των δι' εσχάτην απορίαν τάς
augerent : quod quidem vel audituiintolerabile alii τροφές μεταιτούντων ), ουκ έχων ο Πέτρος και τι δω,
cipiam videatur, ob gravitatem imperii : at illos ώμολόγει πάσης υπάρξεως χρυσίου και αργυρίου χαθα.
eliarm reipsa complevisse quod dictum est constat : ρεύειν, φήσας : « Αργύριον και χρυσίον ουχ υπάρχει
erge φuodam Lenoore can quidam claulus a Pe- μοι, ο δε έχω, τούτο σου δίδωμι · εν τω ονόματι Ιησου
θα Exod, XXI, 5 -15.
215 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. III. 214
Χριστού έγειραι και περιπάτει. Ο Σκυθρωπά δέ A tro, et ab iis qui circum Petrum erant aliud postu.
αυτοίς προαγγέλλοντος του Διδασκάλου, προσέχοντες laret ( hic porro unus erat eorum, qui ob extremam
δι' ών προς αυτούς έλεγεν : « Εν τω κόσμω θλίψιν inopiam victum mendicabant) non habens Petras
έχετε και και πάλιν: «Κλαύσετε και θρηνήσετε υμείς , quid darel , confessus est , ab omni se posses.
ο δε κόσμος χαρήσεται,και πως ουκ αυτοι μεν δηλοι sione auri atque argenti abhorrere, his quidem
τον τρόπον, ότι δη στερροί τινες και βαθείς υπηρχον, verbis : Argentum et aurum non est mihi ,
μη φεύγοντες τα της ψυχής γυμνάσια , μηδέ τα 119 quod autem habeo, hoc tibi do ; in noinine
προς ηδονήν μεταδιώκοντες; και ο διδάσκαλος δε, Jesu Christi surge el ambula 69. Cumvero illi a suo
ότι μή δι' απάτης θέλγων αυτούς και τα οικεία Praceplore tristia auditu perciperent, si modo at
προϊσχόμενος εξωκειούτο , ελευθέρω δε και αληθεί tendebant quae ad ipsos diceret, «In mundo afflictio
λόγω τα συμβησόμενα θεσπίζων, την αίρεσιν της nein habelitis. » Ει rursus : Lugebitis et plorabilis
κατ'αυτού (1 ) πολιτείαςεις αυτούς ενετίθετο ; Τοιαύτα vos, mundus autem gaudelit : 70 , nonne de animi
δε ήν και τα περί των μελλόντων διά το όνομα αυτού sui moribus plane indicabant ? quod videlicet soli
συμβήσεσθαι αυτοίς , εν οις προλέγων εμαρτύρατο, diori quadam altiorique natura constarent, cum ani
ότι και επί ηγεμονίας αχθήσονται, και μέχρι βασι- mi labores non fugerent, neque voluptatem perse
λέων φθάσουσι, και παντοίας υπομενουσι τιμωρίας, Β querentur, quodque ipsorum magister non fraudu
δι' ουδέν μέν φαύλον, ουδε δι' ετέραν εύλογον αιτίαν, lente eos demulceus, aut res suas eis ostentans sibi
αυτό δε τούτο όλον διά το όνομα αυτού . “ Ο και έστιν ipsi illos adjungeret, sed ingenua veraque oratione
είς δεύρο θεωρούντας ενεργούμενον, καταπλαγήναι que eventura erant canens, sur reipublicae rationen
την πρόρρησιν · ή γάρ του Ιησού ονόματος ομολογία atque propositum, in animis illoruminfigeret ? Talia
τους θυμους είωθεν εκκαίειν των αρχόντων. Κάν item erant que propter nomen suum passuros illos
μηδενί γάρ φαύλον ή πεπραγμένον τώ τον Χριστόν predicabat, significans, guod ad presides ducendi
ομολογούντι, κολάζουσιν ομοίως αικιζόμενοι διά το essent, quod ante reges sistendi, quod omnis ge
όνομα αυτού , ώς πάντων ανοσιουργών χαλεπωτέρους· neris penas subituri , non ob levem rem aliquam,
ει δ' εξομόσαιτό τις την προσηγορίαν, και αρνηθείη neque ob ullam probabilem causam, sed id totum
μή είναι των Χριστού μαθητών, αφείται παραχρήμα propter unum suum nomen. Quod interim cumreipsa
ελεύθερος , κάν μυρίοις ένοχος αλίσκηται πλημμελή- ad hunc usque diem compleri cernamus, cur non
μασι. hujusce evenlus prædictionem obstupescimus ? una
enim confessio nominis Jesu , animos consuevit accendere principum . Nam elsi nibil reprehensione
dignum admiserit, qui Christum conſessus est, eum tamen puniunt plectentes nominis illius causa , om
nibus scelestis asperius. Quod si quis eam appellationem abjuraverit , negaveritque se Christi esse
discipulum , dimittitur illico ac liberatur, etiamsi innumerabilibus peccatis obnoxius leneatur.
Και τι με χρή μυρία συναγαγείν, το των αποστό- C Ει quid de Salvadoris nostri apostolorum mores
λων του Σωτήρος ημών διαγράφειν ήθος πειρώμενον, describere conantern , plura in unum cogere opor
αρκούντων και των ειρημένων εις. απόδειξιν του 1et, cum iis que dicta sunt, abunde contenti esse
προκειμένου ; οίς έτι ταύτα προσθείς, επί το έτερον possimus, ad id demonstrandunt quod a nobis pro
στίφος των συκοφαντών μεταβήσομαι. Ματθαίος positum est ? Quibus cum pauca que sequuntur ad
απόστολος τον πρότερον βίον ούκ από σεμνής διατρι - didero, ad aliud calumniantium genus me conver
6ης ώρμάτο, εκ δε των αμφί τάς τελωνίας και πλεο - tanm . Matthrus apostolus vite genus, quod prius
νεξίας σχολαζόντων. Τούτο ουδείς των ευαγγελιστών sectatus est, nullo graviore studio aut consuetu
εδήλωσεν, ουχ ό συναπόστολος αυτού Ιωάννης , ουδέ γε dine refertum sibi delegit, sed inter publicanos ,
Λουκάς , ουδέ Μάρκος , ο δε Ματθαίος τον εαυτού στηλι- et eos qui pecuniae colligende vacarent. Ηoc qui
τεύων βίον, και κατήγορος αυτός εαυτού γιγνόμενος . dem nullus evangelistarum indicavit, non coaposto
Επάκουσον γούν όπως διαρρήδην επ' ονόματος αυτού Ius ejus Joannes, non Lucas, non Marcus, sed ipse
μέμνηται εντω προς αυτού γραφέντι Ευαγγελίω, του- Matthaus suam ipsius vitam non dissimulans, pla
τονλέγων τον τρόπον» « Και παράγων εκείθεν ο Ιησούς neque ipse seipsum accusans. Audi igitur quomodo
είδεν άνθρωπον καθήμενον επί το τελώνιον, Ματθαίον , palarm sui nominis meminit, in eo, quod ipse scri
ονόματι , και είπεν αυτώ · 'Aκολούθει μου » και P psit Evangelio, et mores proprios notavit : Ει
αναστάς ήκολούθησεν αυτώ. Και εγένετο, ανακειμέ- preteriens illinc Jesus, vidit 120 hominem seden
νου αυτού εν τη οικία, και ιδού πολλοί τελώναι και tem in telonio, Matthaeum nomine, et dixit ei: Se
αμαρτωλοί συνανέκειντο τώ Ιησού και τους μαθηταίς quere me, et surgens secutus est eum, et factum
αυτού . ) Και πάλιν προϊών εξής, τόν τε κατάλογον est, discumbente illo in domo, ecce multi publicani
των μαθητών εξαριθμούμενος, αυτός εαυτό το του et peccatores simul discunbebant cum Jesu , el
τελώνου όνομα προστίθησιν . Λέγει δ' ουν: « Τών discipulis ejus71. 5 Deinceps sermone progressus ,
δε δώδεκα αποστόλων τα ονόματά εστι ταύτα: πρώ- ac discipulorum nomina enumerans, ipse sibi ipsi
τος Σίμων ο λεγόμενος Πέτρος , και Ανδρέας ο αδελ- publicani nomen adjungit, dicitigitur : « Duodecim
φός αυτού, Ιάκωβος και του Ζεβεδαίου, και Ιωάννης vero apostolorum nomina sunt thec, primus Simon,
69 Act. 11, 6 . 70 Luc. VI , 25 . 71 Μatth. 1 , 10.
(1) Airoő . Forle autóv . Edit.
 C15 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 216
qui dicitur Petrus, et Andreas frater ejus, Jacobus Αοαδελφός αυτού , Φίλιππος και Βαρθολομαίος , Θωμάς
Zebelei, et Joannes frater ejus, Philippus et Bar- και Ματθαίος ο τελώνης. Ούτως μέν ο Ματθαίος, δι'
tholomeus, Thomas et Matthaeus publicanus 79. Σ υπερβολήν επιεικείας το φιλάληθες υποφαίνων του
Itaque Matthaeus abundantia quadam modestis, stu- ιδίου τρόπου , και τελώνην εαυτόν απεκάλει, μη
dium pre se ferens veritatis in suis moribus indi- αποκρύπτων τον πρότερον εαυτού βίον , και του
candis , publicanum se appellavit, neque priorem συζύγου δεύτερον εαυτόν κατέλεγεν. Συνεζευγμένος
Suarm vitam occultare voluit. Et secundo loco post γούν τώ Θωμά, ο Πέτρος Ανδρέα , και Ιάκωβος το
equalem suum se nominavit. Cum enim singuli sin- Ιωάννη , και Φίλιππος Βαρθολομαίω, προτάττει
gulis comparantur ,ipse Matthaeus Τhome, Petrug εαυτού τον Θωμάν, προτιμών ως κρείττονα τον συν
Andree, Jacobus Joanni, Philippις Bartholomeo, απόστολον , των λοιπών ευαγγελιστών τουναντίον
Thomam sibi ipsi preponit, priorem illi Iocum, πεποιηκότων. "Ακουε γούν Λουκά, πως, του Ματθαίου
quamvis coapostolo, tanquam honoratiori tribuens, μνημονεύσας, ου τελώνην ονομάζει, ουδ' υποτάττει
15metsi reliqui evangeliste contrarium faciunt. τω Θωμά , κρείττονα δε αυτόν ειδώς, πρώτον αυτόν
Audi itaqueLucam, ut Matthai mentionem faciens, κατέλεξεν, δεύτερον τον Θωμάν επαγαγών, ώσπερ

Iocat , sed praestantiorem illum cognoscens, priorem B ούτως : « Και ότε ημέρα εγένετο, εφώνησε τους
quoque nominat, Thomam illi secundo locosubjun- μαθητάς αυτού , και εκλεξάμενος εξ αυτών δώδεκα,
gens, quod ipsum Marcus quoque servavit. Verba ούς και αποστόλους ώνόμασεν, Σίμωνα , όν και εκά
igitur illius sic se haberit : Ει cum dies factus λεσε Πέτρον, και Ανδρέαν τον αδελφόν αυτού, Ιά
esset, vocavit discipulos suos, et elegit duodecim κωβον και Ιωάννην, και Φίλιππον, και Βαρθολομαίον,
ex eis , quos et apostolos nominavit : Simonem, και Ματθαίον, και Θωμάν. Ούτως μεν τον Ματ
quem etiam Petrum vocavit, et Andream fratrem θαίον ο Λουκάς ετίμησε , καθ' ά παρέδωκαν αυτό
ejus, Jacobum et Joannem, Philippum et Bartholo - οι απαρχής αυτόπται και υπηρεται γενόμενοι του
meum, Matthaeum et Thomam 73. » Sie Matthaeum λόγου. Και τον Ιωάννην δε όμοιον εύροις αν το
Lucas anteponit, quemadmodum ipsi tradiderant, Ματθαίω. 'Εν μέν γάρ ταϊς επιστολαίς αυτού ουδε
qui ab initio ipsi viderant, el ministri fuerant ser- μνήμην της οικείας προσηγορίας ποιείται, ή πρεσβύ
Namin suis epistolis ne meminit quidem sua ap- ευαγγελιστήν εν δε το Ευαγγελία επισημηνάμενος
pellationis, aut seniorem se nominat, ηusquam vero όν ηγάπα ο Ιησούς , ουκ εδήλωσαν ονομαστί εαυτόν.
apostolum aut evangelistam. In Evangelio autem, "Ο γε μήν Πέτρος ουδε καθήκεν επί την Ευαγγελίου
cum significasset illum quem diligebat Jesus, nomen C γραφήν δι' ευλαβείας υπερβολήν. Τούτου Μάρκος γνώ
suum non posuit. Petrus vero ex nimia quadam ριμος και φοιτητής γεγονώς απομνημονεύσαι λέγεται
reverentia, ne dignum quidem se scriptione Evan- τάς του Πέτρου περί των πράξεων του Ιησού διαλέξεις ,
gelii existimavit . Sed ejus familiaris ac discipu- ος ελθών επ' εκείνα της ιστορίας, εν οίς ο Ιησούς
lus Marcus, in commentarium retulisse ejusdem ερωτήσας, τίνα φασιν αυτόν οι άνθρωποι, και αυτοί
de rebus gestis Jesu , narrationes memoratur. δε οι αυτού μαθηται, τίνα δόξαν έχοιεν περί αυτού,
121 Qui cum ad illum historiae Iocuum venisset, ubi υπακούσαντος του Πέτρου , ώς περί Χριστού , ουδέν
Jesus interrogavit, quem se esse homines dicerent, αποκρινάμενον τον Ιησούν ουδέ λέγοντα αυτω γρά
ipsique sui discipuli quam de se opinionem habe- φει, αλλ' ότι έπετίμησεν αυτοίς , ίνα μηδενί λέγωσε
rent, subjunxissetque Petrus , tanquam de Christo, περί αυτού. Ου γαρ παρήν ο Μάρκος τοίς υπό του
nihil illi respondentem Jesum aut dicentem descri. Ιησού λεχθείσιν , αλλ' ουδέ Πέτρος τα προς αυτόν
t, sed illis comminantem dunlaxat, ut nemini de και περί αυτου λεχθέντα τώ Ιησού εδικαίου δι' οί
opso dicant. Non enim interfuit Marcus iis quα 4 κείας προφέρειν μαρτυρίας. Tίνα δε ήν τα προς αυ
Christo dicta sunt : ac ne Petrus quidem, quae ad τον λεχθέντα, Ματθαίος δηλοί διά τούτων: « Υμείς
ipsum ac de ipso dicta sunt ab Jesu, proprio testi- η δε τίνα με λέγετε είναι ; Αποκριθείς δε Σίμων Πέ
monio proferre equum putavit. Que autem illa “ τρος είπε · Συ ει ο Χριστός ο Υιός του Θεού του
sint, que videlicet ad ipsum Petrum dicta sunt, Mal- ζώντος. 'Αποκριθείς δε Ιησούς είπεν αυτώ• Μακά
theus his indicat verbis: Vosautem quem me dicitis ριος εί, Σίμων Βαριωνά, ότι σάρξ και αίμα ουκ επ -
esse? et respondens Simon Petrus dixit : Τα es Chri. εκάλυψέ σοι, αλλ' ο Πατήρ μου και εν τοις ουρανούς,
stus Filius Dei vivi. Respondens Jesus dixit ei : Bea- και εγώ σοι λέγω : Συ εί Πέτρος, και επί ταύτην
us es, Simon Barjona, quoniam caro et sanguis non την πέτραν οικοδομήσω μου την Εκκλησίαν, και
revelavit tibi, sed Pater meus qui est in celis, et πύλαι άδου ου κατισχύσουσιν αυτής και δώσω σου
ego tibi dico : Tu es Petrus , el super hanc petram τάς κλείς της βασιλείας των ουρανών και όσα αν
lificabo Ecclesian meam, et porte inferni non δήσης επί της γης, έσται δεδεμένα εν τοις ουρανούς :
prevalebunt adversus enm; et dabo tibi clavesregni και όσα αν λύσης επί της γης, έσται λελυμένα εν
celorum, etquecunque ligaveris super terram, erunt τους ουρανούς. » Τοσούτων ειρημένων τω Πέτρα υπό
ligata et in celis: et quocunque solveris super ter- του Ιησού, ο Μάρκος, μηδέν τούτων μνημονεύσας,
71 Matth.1, 2, 3. 78 Luc. 1 , 13-15.
 TIONIS VANGELICÆ B I
217 DEMONSTRA E LI . II . 218
ότι μηδ' ο Πέτρος ταύθ', ώς εικός, εν ταις αυτού A ram, erunt soluta et in celis 74. Cum hoc tam multa
διδασκαλίαις εξηγόρευσεν, όρα τι φησιν, έρωτήσαντος dicta sint Petro ab Jesu, Marcus nihil horum com
του Ιησού • « Αποκριθείς ο Πέτρος λέγει : Συ εί ο memorans,propterea quod ne Petrus quidem, ut veri
Χριστός . Και επετίμησεν αυτοίς, ίνα μηδενί λέγωσι simile est talia in suis narrationibus enuntiavit ,audi,
περί αυτού. » Ταύτα μεν ούν ο Πέτρος είκότως πα- φuid dicat, post Jesu interrogationem : Respon
ρασιωπάσθαι ήξίου · διό και Μάρκος αυτά παρέλετε • dens, inquit, Petrus dicit : Tu es Christus, et com
τα δε κατά την άρνησιν αυτού εις πάντας εκήρυξεν minatus est eis , ut nemini dicerent de ipso 78.
ανθρώπους. Επεί και έκλαυσεν επ' αυτή πικρώς. Ηec sane Petrus merito tacenda judicavit : quare
Εύροις δ' ούν τον Μάρκον ιστορούντα περί αυτού etiam Marcus ea preteriit. Que autem ad negatio
τάδε : « Και όντος του Πέτρου εν τη αυλή , έρχεται nemsuam pertinebant,in omnes homines protulit ac
προς αυτόν μία των παιδίσκων του αρχιερέως, και publicavit: quoniam post illam levit amare.Juvenies
ιδούσα αυτόν θερμαινόμενον, εμβλέψασα αυτή λέγει · itaque de eo narrantem Marcum : « Et cum esset Ρe
Και συ μετά 'Ιησού του Ναζωραίου ής. Ο δε ηρνή - trus in alrio, venit ad eum una ex ancillis sumini
σατο λέγων · Ούτε επίσταμαι τι συ λέγεις και εξελ- sacerdotis , et cum vidisset Petrum calefacientem
θεν εις το έξω προαύλιον, και αλέκτωρ έφώνησε . Se, aspiciens illum, ait : Ει tu cum Jesu Nazareno
Πάλιν δέ ιδούσα αυτόν η παιδίσκη, ήρξατο λέγειν B eras, at ille negavit dicens : Neque nOVi, neque
τοίς παρεστωσιν • Ούτος εξ αυτών εστιν . Ο δε πάλιν scio quid dicas, et exivit foras ante atrium, et gal
ερνήσατο. Και μετά μικρόν πάλιν παρεστώτες έλε- Ius cantavit. Rursus autem cum vidisset illum an
γον τω Πετρω · 'Αληθώς εξ αυτών εί, και γάρ Γαλι- cilla , crpit dicere circumstantibus : Ηic ex illis est,
λαιος εί . Ο δε ήρξατο αναθεματίζειν και ομνύειν , at ille iterum negavit : Ει post pusillum, Marsus
ότι Ουκ οίδα τον άνθρωπον τούτον, όν λέγετε» και qui astabant dicebant Petro : Vere ex illis es , nam
ευθέως εκ δευτέρου αλέκτωρ έφώνησε, Μάρκος μέν el Galilaeus es : ille autem cepit anathematicare,
ταυτα γράφε , • Πέτρος δε ταύτα πεου εαυτού μαο- Θt jurare, quod nescio hominem islum, guem dis
τυρεί πάντα για τα παοά Μάρκο των Πέτρου διά . citis : et statim gallus iterum cantavit 18. » 122
λέξεων είναι λέγεται απομνημονεύματα. Οι δη ούν MarcusMare quidem hæc scribil, ac Petrushæc de seipso
μεν δόξαντα
τατούμενοι, αυτοίς αγαθήν φέρειν φήμην παραι testificatur : omnia enim quæ apud Marcum legun
τάς δε καθ' εαυτών διαβολάς εις άλη στον tur, narrationum sermonumque Petri dicuntur esse
αιώνα καταγράφοντες, και των πλημμεληθέντων αυ commentaria. Qui igitur ea quæ poterant ipsis af
τοις τας κατηγορίας, ας ουκ άν τις έγνω των μετά ferre bonam fanmam, recusant, criminationes Vero
ταύτα, ει μή διά της αυτών έμαθεν φωνής καθ' εαυ- contra seipsos, sempilerne memoriae in scriptis suis
των στηλιτεύοντες , πώς oύ φιλαυτίας μεν άπάσης και commendant, et eorum que ab ipsis peccata sunt
ψευδολογίας εκτός γεγονέναι ενδίκως αν ομολογούντο, accusationes , quas posteriorum nullus unquam co
φιλαλήθους δε διαθέσεως σαφή και εναργή τεκμήρια gnovissel, nisi ipsorum scriptis didicisset, publice
παρεσχηκέναι και οι δέ γε τους τοιουσδε πε πλάσθαι και ab omnibus legendas proponunt, cur non ab omni
καταψεύσασθαι νομίζοντες , και οία πλάνοις βλασφη- de seipsis opinione , omnique mendacio merito
μείν πειρώμενοι, πώς ουκ άν γένοιντο καταγέλαστοι ; abhorrere credantur ? studiique erga veritatem ar
φίλοι μεν φθόνου και βασκανίας, εχθροί δέ αυτής gumenta certissima preliere ? Qui vero tales viros
αληθείας αλισκόμενοι, οι γε τους ούτως απανούργους fictionibus us0s, ac nentitos putant, et tanquam
και άπλαστον ως αληθώς και ακέραιον ήθος διά των impostores infamia probrisque notare conantur, eur
οιχείων λόγων επιδεδειγμένους, πανούργους τινάς και non ipsi potius et ridiculi sunt, et odio invidiaque
δεινούς υποτίθενται σοφιστάς, ώς τα μη όντα πλασα- digni, tanquam omnis veritatis inimici habentur:?
μένους, και το οικείο διδασκάλω τα μή προς αυτού gui quidem viros tam ab omni malitia alienos , Ian
πραχθέντα κεχαρισμένως αναθέντας. Ως εύ μοι δο- que sine fuco , vereque sincerum animum in suis
κεί ειρήσθαι: Πάντα χρή πιστεύειν τοις του Ιησού scriptis pre se ferentes , malitiosos quosdam et cal
μαθηταίς, ή μή· και ει μόνοις τούτοις τοις ανδρά- η lidos audent fingere sophistas, tanquam eos qui
σιν άπιστητέον, και τοις πάσιν, οίτινές ποτ' άρα παρ' quidquid scripserint comenti sint, et suo praece
Έλλησιν, ή παρά βαρβάρους βίους και λόγους και plori, que ille nunquam fecerit, ad gratiam tribue
απομνημονεύματα των κατά χρόνους επί τισιν άγα - rint ? Sane commode nmihi dictum videtur : aut
δους κατορθώμασι βοηθέντων συνεγράψαντο » ή τοϊς prorsus credere oportet Jesu discipulis, si reliquis
μένάλλους πιστεύειν εύλογον, μόνοις δε τούτοις άπι- quoque scriptoribus : aut si non his , ne reliquis
στεϊν. Και πώς ουκ εμφανής ο φθόνος ; Τί δε ; οι κα- quidem. Cur enim, si solis his viris detrahenda sit
ταψευδόμενοι του Διδασκάλου , και τα μή γεγονότα τη fides, non etiam reliquis omnibus , quicunque un
αυτών παραδιδόντες γραφή, άρα και τα πάθη κατ- quam aut apud Gracos, aut apud barbaros, vitas,
εψεύσαντο αυτού και την ενός λέγω μαθητών προδο aut orationes , aut coinmentaria conscripserunt, co
σίαν, και την των συκοφαντών κατηγορίαν, χλεύας rumqui variis temporibus in aliquo genere virtutis
τε και διασυρμούς δικαστών, τάς τε ύβρεις και τας atque officii, prestilerint ? aut si dicis aliis quidem
πληγάς τις κατά προσώπου, μάστιγας τε κατά νώ- credere equum esse , at this solis non credere :

* Μatth. 191, 15-19 76 Ibid . 20. 70 Μarc. Xiv, 66 - 72 .

219 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 990
cur non hoc plane ad invidiamreferatur? Quod si de- Α του , και τον εξ ακανθών στέφανον επ' ατιμία περιτι
mus illos de Preceptore fuisse mentilos , et que ille θέμενον αυτώ, φοινικούν τε χιτώνα εν χλαμύδος σχή
nunquam fecerit scriptis suis complexos, ηum etiam ματι περιβληθέντα, και τέλος αυτόν αυτό το του
de iis mentitos, que idem passus est, dare possu- σταυρου τρόπαιον επικομίζοντα · εν τούτω τε πη
mus ? dico autem de unius ex discipulis proditione, γνύμενον, και χείρας και πόδας καταπειρόμενον,
de calumniis criminantium, de ludibriis et irrisio- όξει τε ποτιζόμενον, και παιόμενον κατά κόρρης
nibus judicum, de contumelis, de ictibus in facie, καλάμω, και πρός των ορώντων ονειδιζόμενον ;
flagellisque in tergo : de corona spinea, que illi ad 'Aλλά γάρ και ταύτα, και όσα τούτοις συμφέρεται,
ignominiamimposita est : de purpureo vestimento , ομοίως πε πλάσθαι χρή πρός των αυτού μαθητών,
quod instar chlamydis illi circundatum est : de illo ή εν τούτοις μεν χρή πιστεύειν αυτοίς ως αληθε
ipso dernique crucent quasi tropoum aliquod hume- στάτοις, εν δε τοις επιδόξοις και σεμνοτέροις άπι
ris gestante, et in ea infixo, manibus pedibusque στεϊν. Και πόθεν το περί αυτούς εναντίον δόγμα συ
trajectis, de aceto quod illi polus loco porrexerunt, στήσεται ; Το γάρ αληθεύειν τους αυτούς φάναι , και
de arundine qua illius tempora percussere, de con- εν τω αυτο ψεύδεσθαι, ουδέν έστιν ή ταναντία κατά
viciis quae in illum a spectantibus jactata sunt ? το αυτό περί των αυτών λέγειν. Τίς ούν ο τούτων
123 At enim et haec, et quecunque alia de illo B έλεγχος ; ει γάρ δή πλάττεσθαι αυτούς σκοπός ήν, και
his similia feruntur, aut ficta esse oportet ab illius λόγοις ψευδέσι τον Διδάσκαλος κοσμείν, ουκ άν ποτε
discipulis, aut in his quidem tanquam verissimis, αυτοϊς τα προειρημένα κατέγραφον, ουδ' αν εδήλουν
illis credendum est, in reliquis vero, que clario- τους μετά ταύτα ανθρώποις, ότι δη ελυπείτο, και
Tem villum venerabiliorenque reddunt , non cre- ήδη μόνει , και τετάρακτο την ψυχήν, ότι αυτοί αυτον
dendum. Sed nec de iisdemsibiipsi contraria opi- απολιπόντες ώχοντο · ή ότι ο πάντων αυτών προκε
nio, unde confirnnabitur ? Dicere enim eosdem de κριμένος απόστολός τε και μαθητής αυτού Πέτρος ,
Codem, et vera prodere et mentiri, nihil aliud est, βασάνων εκτός και αρχοντικής απειλής τρίτον αυτόν
nisi contraria in eodem de iisdem rebus dicere. έξωμόσατο. Ταύτα γάρ κάν άλλων λεγόντων, χρην
Quomodo hac refellentur? Si enim hoc illis fingendi δή πουθεν αρνείσθαι τους ουδέν άλλο και χαρίζεσθαι τα
propositum fuit , ut mendaciis Suum preceptorem σεμνότερα τη διδασκάλω προτεθειμένους. Ει δε φιλα.
ornarent, cur illi ea , que modo diximus ascripse- λήθεις εν τούς αυτού σκυθρωποϊς διηγήμασι φαίνον
runt ? aut cur posteris indicarunt, quod et tristis ται, πολύ μάλλον εν τοίς ενδοξοτέροις ειεν αν τοιού
fuerit, et tudio affectus, et animo turbatus? aut του . Τους γάρ άπαξ ψεύδεσθαι προελομένους, τα λυ
quod ipsi illum deseruerint atque abierint ? auto πηρα χρήν μάλλον εκφυγείν ή του διά σιωπής, ή διά
quod qui omnibusipsis prepositus fuerat apostoluς της περί αυτών αρνήσεως, μή άλλως των οψιγόνων
illius, et discipulus Petrius, nullis neque tormentis, ελέγξαι δυναμένων τα σεσιγημένα. Διά τί γάρ μη
neque tyrannicis minis , 1er illum aljuraverit ? εψεύσαντο, και έφησαν, ότι Ιούδας μέν ο προδούς
Haec enim et si alii dixissent , neganda ab iis tamen αυτόν φιλήματι, τολμήσας το σύμβολον ένδειξασθαι
fuere, qui nihil aliud sibi in scribendo proposuis. της προδοσίας, απολιθωθείη αυτίκα · ο δε ραπίσαι
sent, nisi ut reverentiam præceptori compararent. αυτόν τολμήσας, ξηρός παραχρήμα γένοιτο την δε
Quod si veridici in tristioribus de illo narrationibus ξιάν ο δ' αρχιερεύς Καϊάφας, ώς αν συντρέχων τοις
videntur, cur non in jis item , qu:e lætitiam , glo
riamque habent, multo magis , quam sibi ipsis con κατ' αυτού συκοφάνταις, πηρωθείη τάς όψεις και διά το
trarii ? Nam quibus unum propositum fuerit men δε μή εψεύσαντο πάντες, ότι μηδέν σκυθρωπόν αλη
θώς περί αυτον γέγονεν ; 'Αλλ' ο μεν άφανής ην
tiendi, ab iis si qua offendunt, ea in primis, aut καταγελάσας
præleriri oportebat silentio , aut si iit non poterat , αυτών του δικαστηρίου : οι δε επιβου
negatione refelli. Quis enim apud posteros ea quae η λεύοντες, υπό φαντασίας θεηλάτου πλανώμενοι, ενερ
tacuissent, reprehendere unquam poluisset ?Sed si γείν κατ' αυτού μή παρόντος έδόκουν ; Τί δ'; αρα ουκ
mentiri decreverant, cur non illud quoque mentiti κD ήν σεμνότερον του πλάττεσθαι, ότι των τοιόνδε ποιη
sunt, Judam qui osculo illum tradidit , simul ac της έργων παραδόξων γέγονε, το γράφειν, ότι μηδέν
proditionis signum ostendere ausus est, in lapidemΗ μέν ανθρώπινον, μηδέ θνητόν περί αυτόν συνέβη, εν
esse conversum ? et qui alapam illi inferre ausus θέω δε δυνάμει τα πάντα καταδησάμενος, την εις
est, ejus illico dextram aruisse ? et Caipham ponti ουρανούς επάνοδον μετά θειοτέρας δόξης εποιήσατο ;
ticem , propterea quod falsis contra illum crimini ου γαρ δή τούτοις άπιστεϊν έμελλον οι ταϊς άλλαις
bus consenserit, oculis captum ſuisse ? Cur vero αυτών διηγήσεσι πεπιστευκότες. Οι δ' ουν μηδέν της
pon omnes mentiti sunt, significantes nihil plane αληθείας
annuetas εν τοις απεμφαίνουσι και σκυθρωπoίς πα
illi quod possit olendere evenisse ? sed ipsum qui- ραχαράξαντες πώς ουκ άν ειεν άξιοι και εν τοις λοι
dem evanuisse,forumque et judicia illorum risisse ? ποις, οίς εμαρτύρησαν αυτά τα παράδοξα, φαύλης
qui vero illum comprehendere ausi fuerant, divini- εκτός υπονοίας καθεστάναι ; Αυτάρκης μεν ούν και
tus illus0s,contra illumse agere que egerunt, tum. ή τώνδε τυγχάνει περί του Σωτήρος ημών μαρτυρία :
etsi ille non aderat, credidisse ? Quid porro ? ουδέν δε οίον εκ περιουσίας και το εξ Εβραίων Ιω
Νonne gravius digniusque scripsissent , nailurη σηπο μάρτυοι χρήσασθαι, ός εν τω οκτωκαιδεκάτω
plane humanum aut mortalem casum, illum sub- της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας , τα κατά τους μιλά
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III. 299
του χρόνους ιστορών, μέμνηται του Σωτήρος ημών Α iisse ? verum ubi i divina res omnes suas confir
εν τούτοις. masset, lum in crelum gloriosius diviniusque re
Fertisse ? Certe hoc multo majorem venerationem comparasset, quam fingere , ab illo ea miracula
facta quæ novimus? 124 neque enim his credituri non fuerant, qui cæleris eorumdem narrationibus
q u r otulatque digni
e quæ de illo pprotulerunt am , ve
tristitihabentur,
andem habuere. Qui igitur in iis quæ dedecus habent atque tristitiam , veritatem corrumpere ausi
quibus absque suspi
non sunt, cur non in reliquis quoque, quæ de illo
edatur,, etetiamiam si miracula narraverint ? ergo licet talium hominum
cione falsitatis credatur de Salvatore
propositun l'aclurum
nostro testimonium , nobis abunde satisfacere debeat , tamen nihil me præter
arbitror, si quasi ex abundantia quadam , Hebræi quoque Josephi testimonio ular , qui in decimo oc
lavo Judaicce Antiquitatis libro, Pilati tempora in historiam suam referens, de Salvatore nostro men
tionem facit, his verbis .
Ιωσήπου περί του Χριστού. Josephi de Christo.
• Γίνεται δε κατ' εκείνον τον χρόνον Ιησούς σο- « Exsistit per idem tempus Jesus sapiens vir, si
φος ανήρ, είγε άνδρα αυτόν λέγειν χρή . " Ην γαρ πα- modo virum eum dicere oportet, quippe qui earum
ραδόξων έργων ποιητής, διδάσκαλος ανθρώπων τά- rerum auctor fuerit, que humananm fidemsuperant.
ληθή σεβομένων και πολλούς μέν του Ιουδαϊκού, η Docebat porro hic liomines, si quos veritatis stu
πολλούς δε και Ελληνικού επηγάγετο: ο Χριστός ούτος dios0s reperiebat : ergo multos sibi Judaice , mul
ήν (1), και αυτών ενδείξει των παρ' ημίν αρχόντων 1ος etiam Graece factionis adjunxit. Christus plane
σταυρώ επιτετιμηκότος Πιλάτου, ουκ επαύσαντο οι hic fuit : siquidem cum magistratibus nostris ac
το πρώτον αγαπήσαντες. Έφάνη γάρ αυτοίς τρίτην cusantibus, illum crucis supplicio afecisset Pilatus,
ημέραν πάλιν ζών, των θείων προφητών ταυτά τε non destiterunt, qui ab initio complexi fuerant :
και άλλα μυρία περί αυτού είρηκότων. " Οθεν εισέτι apparuit enim illis tertio die iterum vivens , guem
νύν από τούδε των Χριστιανών ουκ επέλιπε το φύ - admodum divini prophetie et haec et alia innume
λον. » Εί τοίνυν και κατά τον ιστορικών μαρτυρείται, rabilia de illo pradixerant, ex quo ad hunc usque
ου μόνον τους δώδεκα αποστόλους , ουδέ τούς εβδο- diem Christianorum non defecit genus. ) Si ergo
μήκοντα μαθητάς εξωκειωμένος, αλλά πολλούς μεν historicus quoque testificatur , non solos duodecim
του Ιουδαϊκού, πολλούς δε του Ελληνικού προσαγό- apostolos, septuagintaque discipulos, ab illo sibi
μενος, δηλος αν είη περιττόν τι κεκτημένος παρά τους adjunclos, sed multos quoque tuum Judaica, tum
λοιπούς ανθρώπους. Πώς γαρ άν άλλως προσήγετο Grace factionis assumptos, palam est illum in se
του Ιουδαϊκού, και του Ελληνικού πλείους, ει μή τισι aliquid excellentius ceteris hominibus habuisse :
θαυμαστούς και παραδόξοις έργοις , και ξενιζούση κέ- C qua enim alia ratione et Judaici et Greci generis
Χρητο διδασκαλία ; Μαρτυρεί δε και η των Πράξεων multos sibi adjungere potuisset, nisi admirabilibus
των αποστόλων γραφή , ότι πολλαι μυριάδες ήσαν ideoque superantibus gestis , et inaudita quadam
"Ιουδαίων ανδρών πεπεισμένων αυτών είναι τον Χρι- doctrina usus esset ? fidem etiam facit liber qui
στον του Θεού, τον υπό των προφητών κατηγγελμέ- Acta apostolorum inscribitur, multa millia homi .
νον» και η ιστορία δε κατέχει, ώς και μεγίστη τις ηum Judeorum credidisse , illum esse Christum
ήν Εκκλησία Χριστού εν τοις Ιεροσολύμοις , από Dei, quem proplhelm venturum nuntiassent. Histo
"Ιουδαίων συγκροτουμένη , μέχρι των χρόνων της ria quoque illud halbet : grandem Christi Ecclesiam
κατ' 'Αδριανον πολιορκίας. Λέγονται γούν οι πρώτοι Hierosolymis fuisse, quam Judei comparassent,
κατά διαδοχήν προστάντες αυτόθι επίσκοποι Ιουδαίοι durasseque usque ad obsidionem, que Adriani
γεγονέναι , ών και ονόματα εισέτι νύν παρά τοϊς tempore facta est ; ergo qui primi episcopi ex suc
εγχωρίοις μνημονεύεται ως και εκ τούτων λελύ- cessione illic prefuerunt , Judei fuisse dicuntur,
σθαι πάσαν την κατά των μαθητών αυτού διαβολήν, quorum nomina ab ejus loci incolis etiam nunc
ότε και προς αυτών, και δίχα της αυτών μαρτυρίας , memorantur , 125 ut ex his quoque omnis contra
μυρία ομολογείται πλήθη Ιουδαίων τε και Ελλήνων discipulos illius calumnia diluatur, quando et illis
αυτός Ιησούς ο Χριστός του Θεού δι' ών επετέλει Dieslificantibus, et contra, illis non testificantibus,
παραδόξων έργων υφ' εαυτόν πεποιημένος. 'Αλλά ipse Jesus, qui Christus est Dei, comprolatur :
τούτων ήμίν επί τοσούτον ειρημένων, προς το πρώ- innumerabilem multitudinem, tum Juduorum tum
τον των απίστων τάγμα, φέρε, και προς το δεύτερον Graecorum sibi ipsi subjecisse . Ceterum cum haec
στίφος ένστώμεν. Τούτο δε ήν το των συνομολογούν- a nobis dicta sint adversus primum non credentium
των μεν τον Ιησούν τα παράδοξα πεποιηκέναι, γοη- genus, nunc ad alterum convertamur, idque refel
τεία δε άλλως επί πλάνη των ορώντων, οία θαυμα- lamus. Id autem est eorum, qui fatentur quidem
τουργών και φαρμακέα τινά, θαυμαστώσαι τους παρ' Jesuni res gessisse admirabiles, sed prästigiis ocu
όντας. los inluentium delusisse, atque ut solent incanta
tores et venefici, in admirationem sui traxisse
presentes.
(1) Procul dubio glossema est et marginalis cujusdam Christiani lectoris adnotatio, licet habea
tur in mss. et in Josepho.
 223 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 224
Ί. Contra eos qui prestigiatorem putant Christum Α '. Προς τους οιoμένους γόητα γεγονέναι τον
Dei fuisse .
Χριστον του Θεού.
Ac primum quiden isti interrogandi sunt, quid Και δη τουσδε πρώτον απάντων ερωτητέον , τίνα
ad ea que antecesserunt respondeant ? Numquid φαϊεν προς τα προωδευμένα . Αρα γάρ επινοήσαι δυ
ullius hominum usquam excogitari potuit , oιnni νατον, άνδρα διδάσκαλος σεμνής και παναρέτου πολι
gravitate ac virtute referte reipublice institutor , τείας, αγίων τε και αληθών δογμάτων, οίων προδιήλ
sincereque ac vere doctrine, qualis ea est quam θομεν, γόητα τον τρόπον γεγονέναι ; Ει δε δή μαγγα
ante expositimus, preceptor : qui mores prestigia- νευτής τις ήν και φαρμακευς, απατεών τε και γόης,
Loris habuerit ? Quod si et magus, et veneficus, ct πως αν τοιαύτης διδασκαλίας πάσι τοις έθνεσι κατ
impostor, et prestigiator fuit, quonam modo lalis εστη αίτιος, οίας αυτοί δρώμεν οφθαλμοίς,και ακοαις
doctrine apud omnes gentes auctor exstitit, qua- είς δεύρο παραλαμβάνομεν ; Ποιος δε και αιρήσεται
leim ad hunc usque diem et oculis intuemur , et au- τα ασύνακτα συνάγειν ; γόης μέν γάρ τις ώς αληθώς
ribus percipimus ? deinde quis tam sibi ipsi coη. ανόσιος και μιαρός τόν τρόπον, άπειρημένους και
fidens, ut aggredialur ea in unum cogere, que cogi ανοσίοις εγχειρών, πάντα πράττει αισχρού και ρυπα»
nullo modo possunt ? Quis enim vere prestigiator , ρού κέρδους χάριν. Μήτι ούν και ο Σωτήρ και Κύριος
est, cum et sceleratis sit et nefariis moribus, et 2 ημών Ιησούς ο Χριστός του Θεού τοιουσδε τισιν έν
eas res aggrediatur, que desperatis nefariisque oχος ήν; Πόθεν, ή πως , ο τους εαυτού μαθηταίς, ως
hominibus conveniant, omnia agere solet turpis ac προς αυτών μεμαρτύρηται, είρηκώς : « Μή κτήσησθε
80rdidi lucri gratia. Numquidigitur Salvator quo- χρυσόν, μηδ' άργυρον εις τας ζώνας υμών, μή πή..
que, 20 Dominus noster Jesus, qui Christus est ραν εις οδόν, μηδ' υποδήματα ; Πώς δ' αν επείθοντο
Dei, alibus rebus obnoxius sit ? At enim unde tene- λέγοντι, και εν απομνημονεύμασιν εγγράφοις ταύτα
bitur reus , aut quomodo, qui suis discipulis, ut ex παραδιδόναι ήξίουν, ει χρηματιζόμενον τον διδάσκα
ipsorum testimonio apparet, praecepit ne posside- λον εώρων και κατεναντία οίς ετέρους εδίδασκε μετ
rent aurum, aut argentum in Zonis suis, neque pe- ιόντα ; Πάλαι δ' άν καταγελάσαντες αυτού , και των
ram in via, neque calceamenta ? Deinde cur dictο λόγων καταπτύσαντες , ανεχώρησαν της μαθητείας
illius audientes fuissent, et ea que acceperant in είκότως, ει αυτούς μεν τοιαύτα σεμνώς νομοθετούντα
commentarios referenda litterisque comnιendanda εώρων, αυτόν δε τον νομοθέτης κατ' ουδένα τρόπον
putassent, si pecune studiosum suum Ρraecepίο- επόμενος τους οικείοις λόγοις. Πάλιν ο μεν γόης και
renm vidissent , et ii , contraria que alios docebat ως αληθώς πλάνος τοϊς άπειρημένους και τους αν
tractantem ? Non diu profecto se continuissent , C οσίοις εαυτόν επιδίδωσιν, ανοσίων και αθεμιτων ηδο
quin illum habuissent derisui, Verbaque ejus asper . νων ένεκεν θήρας, ώστε ήδη διά τάς μαγγανείας γυ .
nati essent , atque a disciplina recessissent : et ναϊκά τινα καταβάλλειν και υποσύρειν τή αυτού κα
Inerito quidem, si vidissent illum sibi quidem ipsis κία · ο δε Σωτήρ και Κύριος ημών ουδ' έστιν ειπείν
Severissimas leges imponentein , ipsum autem legum όπως ανέστραπται περί σωφροσύνην, οπότε πάλιν οι
auctorem nullo modo verba suarum legumscquen- μαθηταί μαρτυρούσι παραινείν μηδ' έμβλέπειν γυναι
tem. Deinde qui vere prestigiator est ac seluctor , κι μετ' επιθυμίας ακολάστου , φήσαντα : « Ερρέθη
desperatis nefariisque hominibus scipsum permittit, τους αρχαίους : Ου μοιχεύσεις : εγώ δε λέγω υμίν,
126 ut possit liberius scelestas atque infandas ότι πάς ο έμβλέπων γυναίκα προς το επιθυμήσαι αυ
voluptates persequi, et prestigiis atque incantatio - την ήδη εμοίχευσεν αυτήν εν τη καρδία αυτού. » Και
nibus subigere mulierculas et sub Slam malitiam ποτε αναγκαίως επί ωφελεία και σωτηρία πολλών
trahere. Αt vero de Salvatoris ac Domini nostri Σαμαρείτιδα γυναικι διαλεγόμενον αυτόν τεθεαμένου
temperantia ne dici quidem satis abunde unquam εθαύμαζον , ότι μετά γυναικός ελάλει, παράδοξόν τι
posset. Rursus enim discipuli illum testificantur τούτο δόξαντες οράν, ώσπερ ούπω και άλλοτε πρότε
praccpisse, ut ne intuerentur quidem mulierem ρον. Συνίστη δε άρα ο λόγος του Σωτήρος ημών το
cum libidine, his verbis : « Dictum est antiquis, D εμβριθές και αυστηρόν του τρόπου Σωφροσύνης δε
Non mechaberis , ego autem dico vobis, quod qui- αυτου μέγα δείγμα ήν κακείνη η διδασκαλία , δι' ής
cunque intuebitur mulierem ad concupiscendum άγνεύειν εξ αυτού του της διανοίας βάθους, τάςέμπα
eam, jam mechalus est eamin corde suo 77. Cum θείς ορέξεις αποτέμνοντας εδίδασκε λέγων· « Εισιν
vero olim ex causa necessaria , ut multis utique prod- ευνούχοι οίτινες εγεννήθησαν ούτως· καιεισίν εύνού
esset, cum Samaritana muliere loquentem illum χοι οίτινες ευνουχίσθησαν υπό ανθρώπων και εισίν
vidissent, admirati sunt quod cum muliere loque - ευνούχοι οίτινες ευνούχισαν εαυτούς διά την βασι
retur, inopinatum quiddam hoc atque insolitun se λείαν των ουρανών. » Πάλιν ό μεν γόης και αληθώς
intueri arbitrantes, tanquam ii qui nunquam ante- λαοπλάνος πάντα εγχειρεί και πράττει δοξοκοπών τα
hac idem vidissent. Commendabat enim Salvatoris πολλά φαντασιακοπών, και πλέον τι παρά τους πολ
nostri sermo nihil aliud, nisi in moribus gravita . λούς ειδέναι και έχεις μεγαλαυχούμενος · ο δε Σωτήρ
tem atque austeritatem. Ceterumtemperantie ejus- και Κύριος ημών, ότι μη δοξομανής και αλαζών και
dem,illa quoque doctrina magno argumento esse φαντασιοκόπος ήν, αφ' ών ιώμενος παρήνει μηδενί
* Μatth. V, 7 , 28.
223 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . II. 996
φράζειν μηδε εις πολλούς αυτόν εκφαίνειν, γένοιτ' Α potest : qua turbulentos appetitus ex ipso cogita
αν έκδηλος από τε του τάς εν όρεσι διατριβής tionis profundo resecare ac purgare jubetbal dicens :
και τις αναχωρήσεις διώκειν , και φεύγειν τας « Sunl cunuchi, qui sic nati sunt : et sunt eunu
κατά πόλεις των πολλών εμβλαβείς ομιλίας. Ει chi, qui facili sunt ab hominibus, el sunt eunuchi
μήτε τοιγαρούν δόξης, μήτε χρημάτων , μήτε ηδονής φui castraverunt seipsos propter regnum celo
ένεκεν επιβεβλητο τη διδασκαλία , τις έτι χώρα rum 78. » Deinde qui prestigiator est el vere populi
περιλείπεται υπονοίας του πλάνον αυτόν και γόητα deceptor, Onmnia aggreditur atque agit cum jacta
νομίζειν ; Σκέψαι δε και ταυτα τάλιν, γόης, όταν tione sui plerunmque, et ad speciem, non ad verila
ετέροις τα της κακίας μεταδιδό, οποίους άνδρας κα- tem, atque amplius quiddam preter celeros nosso
τασκευάζει άρ' ουχί γόητας και πλάνους και φαρμα- se atque habere , cum ostentatione profiletur.
κους αυτή κατά πάντα παραπλησίους ; Τίς ούν ήδη Salvatorem vero Dominumque nostrum, non gloriae
πώποτε το πάν Χριστιανών γένος εκ της εκείνου δι - cupiditale aut arrogantia laborasse, neque ad spe
δασκαλίας γοητεύον ή φαρμακεύον κατειληφεν ; ciem egisse que egit, vel ex iis Constare potest,
'Αλλ' ουκ έστιν ειπείν · έμπαλιν δε λόγους φιλοσό- quos a se sanitali restitulos, jubebat nemini di
τους μετιον, ώς αποδεδεικται. Ο δή ούν ετέροις σε- , cere, neque seipsum in vulgus prodere , etiam ex
μνου και σώφρονος βίου ευσεβείας τε της ανωτάτω 2 eo quod in montibus plerumque degeret, el solitu
παραίτιος γεγενημένος , τίς αν ενδίκως νομισθείη ή dines in iis locis seclaretur, fugeretque urbanas
φιλοσόφων και πρώτιστος , και ευσεβών ανδρών διδά- vulg , quae nocere sepenumero solent, consuetudi
σκαλος; και γάρ αν είη βελτίων δή που πάς ο διδάσκων nes. Si igitur, neque gloride , neque pecuniarum ,
των μαθητευομένων. Φιλόσοφος άρα , και αληθώς neque voluplatis causa docuisse illum constat, quis
ευσεβής, πολλού δεί πλάνος και γόης, ομολογούτ' αν præterea superest calumniæ locus, qua ut deceptor
ο Σωτήρ και Κύριος ημών. Ει δη ούν τoιόσδε τις ήν, ac præsligiator accusetur ? Sed hæc quoque videa
πως αν άλλως επεχείρει ταις θαυματουργίαις ή θεία mus, quæso. Item præstigiator ubi alios sua malitia
και απορρήτω δυνάμει και τη ανωτάτω περί του των imbit, αυος tandem Tiros illos reddit 2 Νonne Dro
όλων Θεού ευσεβεία ; δν ολα Πατέρα τιμών και σέβων stigialores , seductores , veneficos, sibi ipsi omnibus
τα μάλιστα αποδείκνυται εκ των περί αυτού λόγων. quæ agant similes ? Quis igitur unquam omne Chri
Επί τοσούτον δε άρα ο τε αρχήθεν αυτώ προσεσχη slianorum genus quod ab illius doctrina proſectum
κότες μαθηταί αυτού , και οι μετά ταύτα της εκείνων est , aut præstigiis utens, aut veneficiis deprehendit ?
διατριβής διάδοχοι, πορρωτάτω καθεστηκεσαν φαύ 127 Nemo quidem boc dixerit : at contra , incumi
λης και πονηράς υπονοίας, ως μηδέ τοις νοσηλευομέ- . bens in sermones præceplaque sapientiæ , sane de
νους επιτρέπειν οία πολλοί πολλά δρών επιχειρούσιν, c preliendet qui volet, ut demonstralum est. Qui igi
ή πετάλων επιγραφαίς, και περιάμμασι χρήσθαι, ή tur aliis severæ castæque vitæ , ac summæ pietatis
τους κατεπάδειν επαγγελλομένοις προσέχειν τον νούν, auctor exstitit, quisnam merito censebitur, nisi phi
ή ριζών και βοτανων θαύμασι και τισιν άλλοις τοιου losophorum primus, et pietatis religionisquema
τοτρόπους ακέσεις των παθών εαυτοίς πορίζειν. gister ? siquidem is qui docet, absque controversia
Ταύτα γούν πάντα της Χριστού διδασκαλίας εξελήλα præstantior quam ii quidocentur. Philosophus ergo
ται · ουδ' έστιν πώποτε Χριστιανών περιήμματι χρώ
μενον θεάσασθαι, ουδ' επιλαλιαϊς , ή πετάλων τινών vereque pius, nusquam vero seductor , aut præsti
περιέργων επιγραφείς, ουδ' άλλους , ών την χρήσιν giator dici poterit Salvator ac Dominus noster. Si
αδιάφορον οι πολλοί νενομικασι. Τίς ούν αιρεϊ λόγος igitur talis fuit qualem ostendimus, qua tandem
τους τοιούδε διδασκάλου γόητος και πλάνου μαθητάς alia ratione miracula edidisse credi potest, nisi di
γεγονέναι νομίζειν ; Και μην παντός επαγγελλομές vina quadam nobisque ignota virtule, supremaque
νου τι μέγας έλεγχος και των φοιτητών συνουσία. erga Deum universi pietale ? Quem quod ut Patrem
"Ανδρες γούν έντεχνοι και επιστήμονες πάντως που veneraretur el coleret, apparelex iis in primis quæ
ut qui illi
de illo loculus est. Tantum ergo abesl,
τον αίτιον αυτούς της επιστήμης πολύ κρείττονα D
σφών αυτών εμφαίνουσιν • ώσπερούν ιατρικοί μεν ab initio adhæserunt discipuli, et qui posthac illis
της του διδασκάλου περί το μάθημα κατορθώσεως discipulis successere, ab illorum consuetudine in
ειεν αν μάρτυρες • γεωμετρικοί δε τον άρχοντα τίνα formati, pravæ alicui aut perniciosæ suspicioni ob
άλλον και γεωμέτρην επικράνονται : και αριθμητικο nοxii habendi sint , ut ne egrolantibus quidem per
τον αριθμητικόν : Κατά αυτά δε και γόητος ανδρός mittant, sicuti nulla multi eflicere conantur , aut
μέγιστοι αν είεν μάρτυρες οι φοιτηταί, τα όμοιά που foliorum inscriptionilius , colligationibusve uti, aut
το διδασκάλα και αυτοί μετιόντες. Αλλά ουδείς πω eos qui se incantaluros profitentur allendere, aut
τοσούτων ετών γόης πέφανται του Ιησού μαθητής, radicum llerbarumque sufumigationibus , aliisve
και οι δια βασάνων πείρας των κατά χρόνους ηγεμό- ejusdem generis nonnullis, nmedelas sibi morborum
Vων τε και βασιλέων ακριβή των καθ' ημάς πραγμά- sufficere : nec namque omnia a Christi doctrina
των την εξέτασιν πεποιημένων. Ούτως δε άρα ουδείς exclusa sunt : neque unquam intueri lic:tit Chri
Τ' γόης, ως ελεύθερος αφεϊσθαι και παντός εκτός slianum qui colligatione uleretur, neque magicis
"Ουνου τον αυτό μόνον το θύσαι προς αυτών βεβια - nugationibus, neque foliorum quorumdamlaboriosis
* Μatth. XIX, 12.
 SIS OPP . PARS. II. – APOLOGETICA .
997 EUSEBII CAESARIEN 928
Anscriptionibus, neque ceteris similibus, quorum Ασμένον . Ει δε ουδείς πώποτε των καθ' ημάς ούτε
usum indiferentem plerique arbitrantur : que igi- των παλαιών εκείνων του Ιησού μαθητών γοητείας
tur unquam ratio convincet , ut quitalis praeceptoris ήλω, ουδέ ο Διδάσκαλος ήν άρα τοιούτος . " Μα δε μη
discipuli fuerint, prestigiatoris aut impostoris di- εξ άγράφων ο λόγος ημών οδεύοι, δέχoυ τάς αποδεί
scipuli fuisse judicentur ? atqui qualis sit oιnnis qui - ξεις και από ιστορίας εγγράφου.
cunque aliquid profileatur, nulla res evidentius probaverit, quam discipulorum consuetudo : nam si
viri sint artibus et scientiis prædili, profecto qui ipsis ejusmodi artium et scientiarum auctor fuerit,
eum longe se ipsis præstantiorem fuisse demonstrabunt. Exempli gratia , qui medicinam ab aliquo
didicerunt, excellentiæ præceptoris in tali disciplina testes idonei habendi sunt, qui vero geometriam ,
nullum alium se habuisse talis disciplinæ magistrum quam geometram probabunt ; nec vero arithmetici
alium quam arithmeticum : eadem ratione, aliquem fuisse impostorem oplimi sane testes habendi sunt
qui ab illo didicerint, et qui eamdem cum suo præceptore artem exerceant. 128 Sed nullus ad
huc in lam multis annis discipulus Jesu præstigialor apparuit, tamelsi in diversis temporibus et re
ges et præsides per lormenta quidquid ad nos pertinet, diligentissime exquisiverint : ila porro nullus
præstigialor ſuit, ut liber dimitteretur, atque extra omne periculum constitueretur, quimodo ab ipsis
coactus esset ipsorum ritu sacrificare. Quod si nullus unquam nostrorum , tam illorum quos ipsi vi
dere poluimus, quam illorum qui quondam ipsius Jesu discipuli fuerunt, veneficii aut præstigiarum
damnatus est, ergo ne Præceptor quidem talis fuil. Calerum ne omnis nostra oratio , ex rebusnon scri
plis proficiscatur, videamus item quid probationis ab historia quæ litteris continetur, elicipossit.
Primi igitur ipsius Jesu. discipuli, in libro qui Β Οι δή πρώτοι του Ιησού μαθηται εν τη βίβλω των
Acta ipsorum continet, memorantur , quoscunque ιδίων πράξεων ιστορούνται τους εξ εθνών τη διδα
ex gentibus in sual disciplinam acciperent, cum σκαλία αυτών προσιόντας, ώστε πολλούς τών πρότε
eorum plerique crimine prestigiarum infames es . ρον περί γοητείαν διαβεβλημένων εις τοσούτον μετα
sent , in diversos mores adeo conomutasse , ut ausi βαλείν τον εαυτών τρόπον, ώς εις μέσον αγαγείν τολ
sint quos libros illis interdixissent, in medium pro- μήσαι τάς απαγορευμένας βίβλους, και ταύτας εν
ferre, et in conspectu omnium comburere. Audia- ώπιον πάντων πυρί παραδούναι. Έπάκουσον δε όπως
mus itaque quid Scriptura illa contineat. - Multi ή γραφή περιέχει: « Ικανοί δε των τα περίεργα
autem eorum qui fuerant curiosa Sectati, contu- πραξάντων, συνεισενέγκαντες τας βίβλους, κατέκαιον
lerunt libros, et combusserunt eos coram omnibus, ενώπιον πάντων, και συνεχήφισαν τάς τιμάς αυτών,
et computalis preliis illorum, invenerunt pecuniam και εύρον άργυρίου μυριάδας πέντε. ) Τοιούτοι δη
denariorum quinquaginta millium 79 : tales sane τινες οι του Σωτήρος ημών μαθηται τοσαύτην δύνα
erant Salvatoris nostri discipuli, tantaque orationis μιν προφέροντες λόγων εν ταϊς προς τους ακροωμέ
eorum vis erat, cum suoς auditores alloquerentur , νους ομιλίαις, ως καθικνείσθαι του βάθους της ψυχής
ut intimas animi parles penetrarent, tangerentque αυτών, καθάπτεσθαί τε και τιτρώσκειν το εκάστου
ac vulnerarent uniuscujusque conscientiam adeo, C συνειδος, ως μηκέτι στέγειν αποκρύπτοντες, είς φο
ut nemoamplius occultare posset, sed unusquisque νερόν δε άγειν τα απόρρητα, ελέγχους τε αυτούς
in apertum proferret, si cujus arcani conscius sibi εαυτών και της προτέρας αυτών μοχθηρίας απεργά
esset , indicenmque suorum que prius commisisset ζεσθαι· τοιούτοι δε και οι προς αυτων μαθητευόμε
flagitiorum, seipsum praestaret : tales item qui ab νου, καθαροί και γνήσιοι τάς διαθέσεις , ως μηδέν
illis instituti sunt, puris utique, sincerisque animis ύπουλον εν αυτοίς λανθάνειν, ένσεμνύνεσθαι δε και
praediti, ut nihil in illis simulati , aut fraudulenti παρρησιάζεσθαι επί τη των κρειττόνων από των χει
aleret : sed contra polius ipsi mutatione a dete . ρόνων μεταβολή. Οι δη ούν πυρί παραδόντες τας
riore vita ad meliorem, gloriarentur atque confide- μαγικάς βίβλους, και παντελή φθοράν αυτών ψηφι
rent : qui igitur magicos libros incenderunt, et ex- σάμενοι, πως ουκ αν είεν πρόδηλοι τοις πάσιν, ότι
ternam illorum perditionem publico judicio suo μηδεμίαν έχοιεν του λοιπού περί γοητείαν σπου
comprobarunt, cur non de seipsis apud omnes cer - δην, καθαροί δε εξ εκείνου πάσης της περί του
tissimum post!iac probeant argumentum, nullo se του υπονοίας ετύγχανον ; " Οτε τοίνυν οι μαθηταί
prorsus magicarum rerum studio teneri ? sed του Σωτήρος ημών πεφήνασι γεγονότες τοιούτου,
contra potius, ex illo jam puros se esse, et al πώς oύ πολύ πρότερον ο Διδάσκαλος; Ει δε όλως
omni ejusmodi suspicione remolos ? Si ergo jam 0 από τον γνωρίμων τον προστάτην, οποίος τις ήν,
constat Salvatoris nostri discipulos tales exsti- βούλει διαγινώσκειν, έχεις του Ιησού των λόγων
tisse , cur non ipse Preceptor fuit multo ante ? μαθητές εισέτι νύν μυρίους, ών πλείστα μεν ανδρών
129 Quod si le discipulis qualent princeptorem τυγχάνει, πλήθη παραταξαμένων μεν προς τα;
nabuerint vis cognoscere, habes hodie quoque in- φυσικάς του σώματος ηδονάς, άτρωτον δε και την
μumerabiles verborum Jesu discipulos, ex quibus διάνοιαν παντός αισχρού πάθους φυλαξάντων, ού, και
plurimi virorum convenus exsistunt, qui tum con- τον πάντα βίον εν εγκρατεία καταγράσαντες, της
tra naturales corporis voluptates quasi in acie con- εκ των λόγων αυτού τροφής λαμπρά τεκμήρια παρ
• Act. ΧΙΧ, 19.
 229 DEMONSTRATIONIS EVANGEL !CÆ LIB . III. 230
εστήσαντο. Ου μόνον δε άνδρες παρά αυτό τούτον A sistant, turm mentem ab omni pinus honesta per
σιλοσοφούσε τον τρόπον , αλλά και γυναικών ουδ' turbatione invulneralam conservent; qui cum on
έστιν ειπείν όσαι μυριάδες καθ' όλης της οικουμένης, nem suam vitam usque ad senectulem continentis
οιά τινες ιέρειαι του τών όλων Θεού , την ανωτάτω sime egerint, institutionis que de verbis illius ba
σοφίαν ασπασάμεναι , ουρανίου τε σοφίας έρωτα λη- beri soleat, certissima argumenta prestare possunt.
φθείσαι, των μεν σαρκός εγγόνων ηλόγησαν, ψυχής Νeque viri solum sub illo duce ad hunc modum
δε πάσαν επιμέλειαν πεποιηκυίαι, όλας αυτάς αυτώ philosophantur , sed feminarum quoque tou millia
σώματι και ψυχή τώ παμβασιλεί και Θεώ των όλων per totum orbem, ut quam multa sint non dicen
ανατεθείκασιν, αγνείαν παντελή και παρθενίαν ασκή- dum esse videatur, que quasi quedam sacerdotes
σασθαι. "Ένα μεν ούν μηλοβόταν καταλιπόντα την Deum universi colentes,supremamque philosophiam
εαυτού χώραν προφάσει φιλοσοφίας άγουσιν ώδε κά- amplexe, atque amore celestis sapientiae caple,
κείσε περιφέροντες Ελλήνων παίδες: Δημόκριτος prolis φuidem ac liberorum, utpote qui ad corpus
αυτοίς ούτος ήν· και Κράτης είς παρ' αυτούς θαυ- pertineant, nullam habent rationem, animam vero
μάζεται, ότι δή, την ουσίαν καταλιπών τους πολί- omni diligentia curantes, tolas seipsas ipso corpore
ταις, αυτός εαυτόν, Κράτης Κράτητα, ήλευθέρου κομ- atque animo, regi omnium universique Deo dedica
πάξων: οι δε των Ιησού λόγων ζηλωται μυρίου τον B runt, ut sic integra perpetuaque castilate ac virgi
αριθμόν, αλλ' ουχ εις ουδε δύο, τάς κτήσεις αποπω- nitate fungantur. El Greci quidem eum qui olim
λήσαντες, πένησε και ενδεέσι μεταδεδώκασιν, ών και jactatione philosophie regionem suam ab hostibus
αυτοί τυγχάνομεν μάρτυρες , συγγενόμενος τοιούτοις, depopulatam atque vastatam reliquit, verbis hue
και αυτοίς έργοις, αλλ' ου λόγοις μόνους της του atque illuc circumferunt atque exfollunt. Democri
Ιησου μαθητείας συνιδόντες τα κατορθώματα. Τι tus hic est apud illos, et Crates unus apud eosdem
χρή λέγειν, οπόσαι μυριάδες και αυτών βαρβάρων, admiratione dignus putatur, quod , re sua familiari
ουχί δε μόνον Ελλήνων, εκ των Ιησού λόγων πάσαν civibus suis relicta, ipse seipsum Crates Cratelem
μεν υπερεκκύψαι πολύθεον πλάνην, τον δε Σωτήρα in libertatem vindicasse jactaverit. At enim verbo
και δημιουργών τούδε του παντός , μόνον ειδέναι Θεόν rum Jesu emulatores innumerabiles , non autem
εμαρτύρησαν ; όν πάλαι φιλοσόφων είς μόνος ο Πλά- unus dunlaxat alterve , divenditas possessiones pau
των ειδώς, εις πάντας εκφέρειν ώμολόγει μη τολ- peribus atque indigentibus impertiverunt, quibus
μάν, διαρρήδην φάσκων: « Τον μεν ούν πατέρα και etiam nos testes adsumus, qui versati sumus cum
δημιουργών τούδε του παντός ευρείν τε έργον, και talibus, quique factis, nedum verbis , eorum officio
ευρόντα εις πάντας αδύνατον λέγειν. » 'Αλλά εκείνος Γumfacti conscii, que illi in Jesu disciplina presti
μεν και έργον ευρείν έδόκει το πράγμα, και ήν ώς 1erint.Ceterum quid nie oportet dicere, quam multa
αληθώς μέγιστον • αδύνατον δε ήν αυτώ λέγειν εις millia etiam hominum barbarorum, non modo Gre
πάντας, ότι μη παρήν αυτό τοσαύτη τις ευσεβείας corum, ex preceptis Jesu omnem colendi multos
δύναμις, όση τοίς Ιησού μαθηταίς, οίς διά της του deos errorem transilierint atque despexerint, et hu
Διδασκάλου συνεργίας τον πατέρα και δημιουργών jus universi parentem atque opifcem Deum unum
των όλων ευρείν τε και γνώναι ράδιον γέγονε, και se agnoscere affirimaverint ? Quernm antiquorum philo
εύρoύσιν εις πάν γένος ανθρώπων εξενεγκείν, ανακα- sophorum vix unus Plato cum cognovisset, non au
λύψαι τε και πληρώσαι, και κηρύξαι την γνώσιν dere se eferre in omnes palam professus est, plane
πάσιν, ώστε εκ της αυτών εκείνων διδασκαλίας εισ- affirmans , « parentem quidem atque opificem uni
έτι νύν κατά τον παρόντα καιρόν εν όλους τους επί versi hujus,et invenire difficile esse, et cuminveneris,
γης έθνεσι μυρία πλήθη ου μόνον ανδρών, αλλά και prodiin vulgus non posse. Verum illi quidem etinve
γυναικών, και παίδων, οικετών τε και αγροίκων, το- nire difficilis visa est res et revera ingens negotium
σούτον τώ του Πλάτωνος μή πείθεσθαι, ώς τον ποιη- est. Αt vero idem publicareinomnes, enuntiareque
τήν και δημιουργών τούδε του παντός μόνον Θεόν 130non potuit, propterea quod nontanta illi pietatis
γνωρίζειν, και μόνον σέβειν, και μόνον διά τού Χρι- D erga Deum vis aderat, quanta Jesu discipulis, quibus
στου θεολογείν . Ταύτ' ήν του νέου και καινου γόη- οpe auxilioque preceptoris , parentem opificemque
τος τα κατορθώματα τοιαύτα του νομιζομένου πλά- universi, et invenire, el agnoscere,illaboratum acfa
νου τα γοητεύματα και τοιοίδε οι του Ιησού μαθη- cile contigit; et postquaminvenerunt , etiam eferre in
ται,αφ' ών δει τον διδάσκαλον οποίος , τις ήν, γνωρίζειν. omne genus hominum, prodereque et complere , et
publice enuntiare omnibus quod cognoverant, adeo quidem , ut ex illorum disciplina usque in præsens tempus,
per omnes quæ sunt in orbe terrarum gentes, conventus innumerabiles, non virorum solum , sed
etiam feminarum , et puerorum , et servorum , et agreslium hominum , tantum absit, ut Plaloni olim
lemperent aut credant , ut auctorem , opificemque universi hujus, solum Deum agnoscant, solum co
lant, de solo per Christum , ut de Deo loquantur. Hi sunt novi hujus ac recentis præstigialoris suc
c'essus : talia ejus, qui existimatur seductor incantamenta , talesque ipsius Jesu discipuli, de quibus
præceptor qualis fuerit cognosci debeat.
Φέρε δ' έτι, και ταύτη τον λόγον διερευνησώμεθα. Ceterum alia quoque ratione, id de quo queritur
1στα φής αυτόν, ώ ούτος» αλλά και φαρμακέα δει- videamus. Prestigiatorem sane illum dicis fuisse :
ον και απατεώνα καλείς. Αρ' ούν πρώτος αυτός quineliam venetcum callidissimum deceptoremque
934 EUSEBH CÆSARIENSIS OPP . PARS. I/. - - APOLOGETICA . 239
vocas. Numquid igitur primus ille et solus hujusce A και μόνος ευρετής κατέστη του πράγματος ; ή πάν
rei inventor exstilit, an vero de more, ad ipsos τας που κατά το ακόλουθον εις διδασκάλους αναπέμ
praeceptores initia referre oportet ? Νam si nullo πειν χρή τα αίτια ; Ει μεν γάρ, μηδενός διδάξαντος ,
docente ipse primus solusque inventor hujus fuit αυτός πρώτος και μόνος ευρετής γέγονε της επιχει
incepti, ita ut niliil prorsus ab alis usquam didi- ρήσεως, μηδέν μηδαμώς παρ' ετέρων μαθών, μηδε
cerit, neque ab antiquis compilaverit, cur non di - εκ παλαιών ερανισάμενος, πως ου θείας φύσεως χρήν
vinam illi naturam tribuere oporteat, qui nullis li- ομολογείν αυτόν, ός ήν άνευ βίβλων, και λόγων, και
bris, nullis preceptis ,seu preceptoribus,Sla sponte διδασκάλων, αυτοδίδακτος, και αυτομαθής τοιούτων
edoclus per seipsum, omnis discipline capax, ta» πραγμάτων ευρετής αναπέφηνεν; Και μήν ούτε βα
lium rerum inventor erstiterit ? Αιφui neque sordi- ναύσου τέχνης, ούτε λογικής επιστήμης, ουδέ γε των
de alicujus artis, neque rationalis cujuspiamscien- πρώτων στοιχείων την μάθησιν δίχα ποδηγού και δι
tite , ac ne primorum quidem elementoruno discipli- δασκάλου τινός αναλαβείν δυνατόν, μή ουχί την κοι
nam ut percipias , sine duce ac preceptore aliquo νήν εκβεβηκότα φύσιν. Ουδείς γούν τών πώποτε αυ
fieri potest, nedum ea que natural communem τοδίδακτος ημίν γραμματικής παρήλθε διδάσκαλος ,
superant. Nullus certe unquam per se doctus gram- , ουδέ γε ρήτωρ μή μεμαθηκώς, ουδε αυτοφυής ιατρός,
malice preceptor nolis occurrit, neque rhetor, qui Ρ ουδέ τέκτων, ουδ' ετέρας δημιουργός τέχνης . Καίτου
non ab aliquo didicerit, neque qui suople ingenio μικρά ταύτα και ανθρώπεια. Το δε φάναι τον ανθρώ
onedicus evaserit, neque architectus, neque alie- πων ευσεβείας αληθούς διδάσκαλος τοιαύτα τεθαυμα
rius cujuspiam rei artifex : et haec quidem exigua τoυργηκότα καθ' όν επεδήμει τω βίω χρόνον, και
omnia atque hutnana. Vere autem pietatis inter ho- τοιαύτας παραδόξους τερατείας πεποιηκότα, ας α
mines doctorem, dicere prestigiis quibusdani 1alia τίως διεξήλθομεν , εκ του αυτομάτου τοιούτον
introduxisse, eo quo visit tempore, ejusniodi pro- φήναι, μήτε παρά παλαιών ερανισάμενον, μήτ' έχ
digiosa admirabiliaque facta edidisse, cujusinodi νέων διδασκάλων ωφελημένον , τα όμοια και προ
nuper ipsi exposuimus, talemque illum suaple αυτού πεποιηκότων , τί άλλο ή μαρτυρούντων εστί
131 natura Stuaque sponte exstilisse, neque ab και ομολογούντων θείον αληθώς χρήμα γεγονέναι, και
antiquis compilasse , neque a novis magistris adju- πάσαν ανθρώπου φύσιν υπερβεβηκέναι τον δηλού
tum fuisse, qui paria ac similia ante ipsum exer- μενον; Αλλά διδασκάλους αυτόν φής προσεσχηκέναι
cuerint, quid aliud, queso, est, nisi testificari et πλάνοις, μηδε λαθείν αυτόν τα σοφά των Αιγυπτίων,
fateri, divinum plane quiddam fuisse, omnemque και των πάλαι παρ' αυτούς λεγομένων τα απόρρητα ,
hominum naturam superasse illum de quo queri- . παρ' ών συλλεξάμενον , άνδρα τοιούτον οίον ο λόγος
mus? At enim magistros illum dicis habuisse im- " παρίστησιν, αποδειχθήναι. Τί δητα ούν; ή τινες άλλοι
postores, nec ab ΑΕgyptiorum sapientia absorruisse, κρείττους αυτού πεφήνασι, και πρότεροι τω χρόνω,
nec que illorum antiquitas habuit arcana ignorasse, και αυτού διδάσκαλοι , είτ' επ' Αιγύπτου , είθ' όπη
a quibus cum collegisset, qualem fauna fert talent δή ; Τί ούν ουχί κακείνων προ της τούτου κατηγορίας
evasisse. Cur igitur alii nulli illo prestantiores έφθασεν εις πάντας ανθρώπους η φήμη; ή τί μή ουχί
magistri, qui et illum tale antecesserint, el sua κακείνων εισέτι νύν το κλέος άδεται το ημετέρω
doctrina instituerint, aut in Egypto, aut usquam παραπλησίως ; Τίς δε των ατ' αιώνος πώποτε γόης,
alibi, visi sunt? Cur igitur non de illis quoque anle βάρβαρος ή "Έλλην , τοιούτων κατέστη διδάσκαλος
hujus accusationem, in omnes homines fama per- φοιτητών, και τοιούτων νόμων και λόγων αυθέντης ,
venit ? cur non item illorum sicut nostri hujus, oίων ή του Σωτήρος ημών επιδέδεικται δύναμις;
etiam nunc gloria canilur ? Quis vero unquam prae- Ιάσεις δε τοσάσδε και παραδόξους ευεργεσίας τοιάσδε,
stigiator eorum qui fuerint, ex quo res humane oίας και ημέτερος πεποιηκώς μνημονεύεται,, τις πώ
cepere, aut apud barbaros, aut apud Grαcos, tales ποτε διαπραξάμενος ιστορείται; Τίνος δε οι γνώριμοι
instituit discipulos, aut alium legum taliumque και των πραγμάτων αυτόπται, διά πυρός και σιδήρου
preceptorum auctor fuit, qualium fuisse Salvatoris D δοκιμής την υπέρ ών εμαρτύρησαν αλήθειαν επιστώ
nostri virtus ostenditur ? aut quis unquam tam σαντο, ώσπερούν οι του Σωτήρος ημών μαθηται ,
multis medelis , tam mirabilibus beneficentiis, quam πάσας μεν αικίας ανατλάντες , πάσας δε βασάνων
hic noster functus memoratur ? Cujus autern fami- ιδέας υπομείναντες, και τέλος διά του ιδίου αίματος,
liares ignis ferrique probatione earum rerum quis τα περί αυτου μαρτυρηθέντα αυτούς πιστωσάμενοι ;
lestificarentur veritatem ita confirmarunt, ut nostri " Ετι προς τούτοις , ο τω δι' εναντίας ημίν λόγω παρ
Salvatoris discipuli, qui omnia quidem probra per- ιστάμενος λεγέτω, τίς των πώποτε γοήτων καν εις
tulerunt, omnia vero tormentorum genera tolera- νούν εβάλετο νέου έθνους επί οικείω ονόματι σύστα
runt, et denique proprium sanguinem effuderunt, ut σιν ποιήσασθαι ; Το δε μή μόνον έννοήσαι τούτο , αλλά
que ipsi testificali essent confirmarent ? Praeterea και κατορθώσαι το βουληθέν, πως ού πάσαν ανθρώ
quicunque huic nostre rationi adversatur, dicat, που καλύπτου αν φύσιν ; Βασιλέων δε δόγμασι, και
qutso, quis unquam prestigiator skillem in ani- παλαιών νομοθετών, φιλοσόφων τε και ποιητών, και
τηum induxit, de proprio nomine se nove cujus- θεολόγων εξ εναντίας θέσθαι νόμους τους κατ' ειδωλο
dam gentis factionen comparaturum ? Hoc all- λατρείας , και τούτους κρατούναι , αμάχους τε και
tem ipsum quem piam non modo cogitasse, sed αηττητους εις μακρόν επιδείξαι αιώνα, τις πώποτε
255 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III. 234
γοήτων διανενόηται ; Ο δε Σωτήρ και Κύριος ημών A etiam perfecisse suo arbitratu , cur non totam ho
ουκ ενενόησε μεν, ου τετόλμηκε δε επιχειρήσαι· αλλ' minis naturam effugiat ? Decretis vero et regum,
ουδέ επεχείρησε μεν, ου κατώρθωσε δε · ενί δε δήματι et eorum qui leges priscas condiderint, et philo
και μια φωνή φήσας προς τους εαυτού μαθητάς • Sophorum, et poetarum, et theologorum contrarias
« Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη εν τω leges ponere, que simulacrorum cultum oppugnent.
ονόματί μου , διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα φuoque quod volunt obtineant, easdemque inexpu
ενετειλάμην υμίν, και έργον επήγε το λόγο, αυτίκα gnabiles, et invictas in perpetuum constituere ,quis
τε έμαθητεύετο εν ολίγω πάν γένος Ελλήνων ομού ex omnibus qui unquam fuerint, prestigiator co
και βαρβάρων, και νόμοι πάσι τοις έθνεσι κατε- gitavit ? At enim Salvator ac Dominus noster non
σπείροντο, εναντίον τη των παλαιών δεισιδαιμονία: sic quidem cogitavit hoc , ut postea aggredi non sit
νόμοι δαιμόνων πολέμιοι και πάσης εχθροί πολυθέου ausus; neque vero sic aggressus est, ut postea non
πλάνης · νόμοι Σκυθών, και Περσών, και των άλλων perfecerit : sed uno verbo unaque voce cum dixis
βαρβάρων σωφρονισται, αποτρεπτικοί τε πάσης εκ- set ad suos discipulos : 132 « Ite, instituite
θέσμου και θηριώδους διαίτης : νόμοι των εξ αιώνος omnes gentes in nomine meo, docentes eas ser
παρ' αυτούς "Ελλησιν εθών ανατρεπτικοί , καινής δε vare quecunque mandavi vobis 80, verborein atque
και αληθούς ευσεβείας καταγγελτικοί. Τι δητα ούν " efficaciain adjecit : atque evestigio in disciplinam
τοις πάλαι γόησι προ των του Ιησού χρόνων, ή και venit brevi tempore omne genus et Graecorum et
μετά ταύτα τοιούτον , ή και παραπλήσιον τετόλμηται, barbarorum : et leges in cunctas nationes dissemi
ως είκότως φάναι αυτον παρ' ετέρων ωφελήσθαι τα natu sunt, antique superstitioni adversantes : leges
της γοητείας ; Ει δ' ουδένα άν τις έχoι λέγειν αυτό demonum oppugnalrices, et omnis in multorum
γεγονέναι όμοιον ( ουδείς γάρ ήν αυτό αίτιος της deorum cultu erroris inimice :leges Scytharum et
τοσαύτης αρετής ), ώρα τοιγαρούν ομολογείν ξένην Persarum et aliorum barbarorum moderatrices, et
τινά και θείαν φύσιν επιδεδημηκέναιτώ βίω, η μόνη que damnaverint omnem ab omni jure alierun
και πρώτη τα μηδεπώποτε παρ' ανθρώποις μνημο- ac ferinum victum: leges que everterint quacun
νευθέντα κατώρθωται. Αλλά και ταύτα μεν ώδε τέλος que instituta habuerint Greci ab initio humani
εχέτω. generis , el novam veramque pielalem induxe .
rint. Cur igitur antiquis præstigiatoribus ante Jesu tempora , aut etiam post, nihil tale aut simile
incæptum est, ut probabiliter affirmare possimus, illum ab aliis in iis quæ ad præstigias pertinent ad
julum fuisse ? Quod si nemo illi similem quempiam proferre possit (nullus enim illi tantæ auctor vir .
lalis), jam ergo fatendum sil, inusitatam quamdani divinamque naturam inter homincs esse versa
tam , quæ sola et prima ea quæ nunquam humanis auribus audila sint, perſecerit. Et hæc quidem
bactenus.
Πάλιν δε επί τόν δι' εναντίας ιτέον, ερωτητέον τε , C Nunc rursus contradicenti adversario obvian
είποτε οφθαλμοίς οίδεν, ή ακοή έγνω γόητάς τε και eundum, isqueinterrogandus : ecquando suis oculis
φαρμακέας δίχα σπουδών και θυμάτων και δαιμόνων viderit auribusve perceperit, prestigiatores ac ve
επικλήσεώς τε και παρουσίας γοητεύοντας. Μήτι ούν neficos homines , sine lilationibus et sacrificiis,
και κατά του Σωτήρος ημών, ή κατά των αυτού demonumque invocatione ac presentia , quidquam
λόγων, ή κατά των εισέτι νύν ζηλούντων τον αυτού operatos? Nunquid igitur aut contra Salvatorem
βίον,έχει τις τοιαύτην επιφέρειν διαβολήν; Ουχί και nostrum , aut contra illius præcepta , aut etiam
τυφλώ δηλον, ώς πάν τουναντίον τούτοις ημείς οι τα contra eos qui hodie quoque illius vitaim imitantur,
Ιησού φρονούντες επιτηδεύομεν, θάττον μέν θανάτω possit aliquis talem jaetare calumniam? Nonue vel
την ψυχήν η δαίμοσι θυσίαν προέσθαι τολμώντες , cecutienti perspicuum nos quicunque Jesum secla
θάττον δε της ζωής εξιστάμενου ή τους πονηρούς δαί- mur, istis plane contraria omnia operari atque
μοσι δουλωθήναι υπομένοντες; Τίς δε ουκ οίδεν, amplecti, et citius pati ut morti aniinam, quarm ut
όπως συν αυτή τη του Ιησού προσηγορία και συν demonibus sacrificium oferamus : citius vero susti
ευχαις καθαρωτάταις πάν το δαιμόνων έργον απε- nere de vita excedere, quam pravis demonibus in
λαύνειν ημίν φίλον εστίν; Ούτος και του Ιησού λόγος servitutem dari? Quis autem ignorat nostre esse
και η παρ' αυτού διδασκαλία πολύ κρείττους της D consuetudinis, ipso Jesu nomine, et purissimis pre
αοράτου ταύτης δυνάμεως πάντας ημάς άπειρ- cibus, omnem demonum vexationem abigere? Sic
γάσατο, εχθρούς τε δαιμόνων και πολεμίους , αλλ' ipsius Jesu verbum, ejusdemque doctrina, isto
ου φίλους, ουδέ συνήθεις , πολλού δεί υπηκόους polestatis invisibili genere, ut omnes nos Ionge
και υποχειρίους είναι παρεσκεύασεν. Ο δή τοιού - potentiores essemus , effecit, demonam utique
τους ημάς προαγαγών, πως αν αυτός δούλος έγε- hostes atque ininicos, non autern anicos aut
γόνει δαιμόνων; πως δ' αν τους πονηροίς πνεύ- familiares nos reddens; quanto ergo minus
μασιν έθυσεν ; ή πώς βοηθούς δαίμονας επεκαλέ- eorum diclo audientes, aut subjectos comparavit?
σατο εν ταις παραδοξοποιίαις, οπότε εισέτι δεύρο 133 Qui igitur nos tales produxit, qui fieri potest
πάς δαίμων και πάν ακάθαρτον πνεύμα, ώς τι τών ut ipse demonibus fuerit addictus ? Quam porro
28 Μatth . ΧΧVΙΙ, 19,20.
PATROL. GR. XXII .
 235 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. - APOLOGETICA . 200
credibile sit illum, aut improbis spiritibus sacra A κολαστικών και βασανιστικών της οικείας φύσεως ,
fecisse, aut demonas ad auxilium vocasse, dum του ιησου το όνομα φρίττει, υπεξίσταται τε και παρα
miracula ederet, quando lodie quoque omnis dae - χωρεί τη της προσηγορίας δυνάμει ; "Ωσπερούν και
mon, omnisque impurus spiritus, ita Jesu nomen πάλαι καθ' όν επεδήμει τω βίω χρόνον, μή φέροντες
exhorret , ut unum aliquid eorum que ipsius natu- αυτου την παρουσίαν, άλλος άλλοθεν εβόα · « "Εα, τι
ram castigandi ac torquendi vim habeant, auſert ημίν και σοι, Ιησού Υιέ του Θεού ; ήλθες προ καιρού
que sc illico, et concedit : tantam sentit illius no βασανίσαι ημάς; ) Ανήρ δ' όλως γοητεία προσέχων
minis vim. Sic sane olim quoque, cum inter homi- τον νούν, και πάντως γέ που απειρημένοις πράγμα
nes degeret , non ferentes illius presentiam, alius σιν εγχειρών, άρ' ουκ αν είη δηλος ανόσιος ών τον
aliunde, clamabant : « Age, quid nobis et tibi, Jesu τρόπον, και μιαρός, και αισχρός, και άθεος, και
Fili Dei? venisti ante tempus torquere nος 81 ? , Vir ασεβής; Τοιούτος δε ών, πόθεν ή πως τα περί ευσε.
autem prestigiis prorsus intentus, et plane despe- 6είας διδάξειν ετέρους, ή τα περί σωφροσύνης, η
ratis rebus omne suum studiumimpendens, nonne τα περί Θεού γνώσεως, ή τα περί δικαιωτηρίου και
vel imprudens ipse de seipso indicio sit, quod in- κρίσεως του επί πάντων Θεου ; Ουχί τούτων»απάνω
fandis moribus, quod scelestus, quod obscenus, των τα εναντία πρεσβεύει, ακόλουθα τη αυτού μοχθη
quod religioni inimicus, quod injustus, quod im- , ρία πράττων ; και Θεόν μεν αρνήσεται , και Θεού προ
pius? Qui vero talis sit, unde aut quomodo ea que νοιαν , και Θεού κρίσιν, χλευάσει δε τους περί αρετής
ad religionem pertinent, alios doceat? Quomodo και τους περί ψυχής αθανασίας λόγους; Ει μεν δή
item que ad temperantiam, quae ad Dei cognitio - τοιαύτά τινα ήν ιδεών και περί τον Σωτήρα και Κύ
nem, que ad divinum forum ac judicium summi ριον ημών, ουδέν αν ήν ειπείν · ει δ' εφ' εκάστω πρά
Dei ? Nonne his omnibus contraria potius commen- γματι και λόγω των πάντων δημιουργών Πατέρα Θεόν
let ac preferat, sue ipsius nequilie consentanea ανακαλούμενος αποδείκνυται, και τους φοιτητές
perpetrans ? Nonne Deum, Deique providentiam ac τοιούτους είναι παρασκευάζων, και ει σώφρων αυτός
Dei judicium neget ? Nonne omnia de virtute, oιη - και σωφρόνων λόγων διδάσκαλος, και εί ποιητής και
ria de immortalitate anime verba irrideal ? Quod κήρυξ δικαιοσύνης, και αληθείας, και φιλανθρωπίας,
si quid tale etiam in iis quae ad Salvatorem Domi- και αρετής απάσης, και θεοσεβείας εισηγητής του
numque nostrum pertinent, intueri licuisset, nihil παμβασιλέως Θεού · πώς ουχ έπεται τούτοις το μηδέν
sane fuisset dicendum. Αt vero cum in singulis re- μεν ηγείσθαι κατά γοητείαν αυτών των παραδόξων
bus et verbis, universi opificem Deum Patrem in- πε ποιηκέναι, δυνάμει δ' απορρήτω, και ως αληθώς
νοcare solitum constet, talesque quos in discipli- ενθέω συνομολογείν; 'Αλλ' εις τοσούτον ελαύνεις απη
nain acciperet, comparasse : cum et ipse temperans ς νείας, ως μή λογισμούς σώφροσι, λόγων τε ακολουθία
fuerit, et verborum que ad temperantiam perti- προσέχειν τον νούν , μηδέ πείθεσθαι τοις είκοσι
nent preceptor : cum auctor, predicatorque justi- τεκμηρίοις, υπονοών τάχα που τους λέγοντας ημάς.
tiae , veritatis , humanitatis, virtutis universe : cum 'Aλλά σύ γε καν τών σαυτού δαιμόνων , αυτών δή των
religionis dux et magister, que omnium regem χρησμωδών θεών, άκουε, τω Σωτηριημών ουχ ώσπερ
Deum colit : cur non his consentaneum sit putare,. συ γοητείαν, αλλ' ευσέβειαν και σοφίαν και εις ουρα
nihil eorum quein illo admiramur, ab illo per do- νους άνοδον μαρτυρούντων. Τίς δ' αν γένοιτο σοι τού
Iam prestigiarum, aut per fallaciam gestum ? cur των αξιόπιστος ομολογία μάλλον της του καθ' ημών
non potius arcana quadam vi, vereque divina con- πολεμίου γραφής, ήν εν οις επέγραψε περί της Εκ
fleri ? Quod si eo vecordie proveheris, ut ncque λογίων φιλοσοφίας έν τρίτη συγγράμματι τεθειται,
rationes incorruptas, neque verborum necessitatem ώδε πως ιστορών κατά λέξιν.
velis allendere , neque vero probabilibus argumentis auscultare , quia fortasse nos quasi causam di
centes habes suspectos, at lu luis saltem dæmonibus, ipsis, inquam , 134 oracula reddentibus diis
ausculta , qui Salvatori nostro , non ut tu præstigiarum fallaciam , sed pietalem et sapientiain , et
ascensum in cælum suo testimonio tribuunt. Quorum quidem quodnam tibi dignius cui fidem ha.
beas lestimonium vis dari, quam inimici nostri confessionem , quam in tertio volumine posuil eo
rum quæ inscripsit, De philosophia selectorum , ubi hæc ad verbum refert.
Quod efficacia ipsa atque eviderilia, illius divine υir - D Ως από της ενεργείας αυτής συνοράται τους
tutis vim perspicue ostendit amaloribus eritalis. φιλαλήθεσιν ή της περί αυτόν ενθέου άρετης
Oracula de Christo. δύναμις. Χρησμοί περί του Χριστού.
VII .« Mirumforsitan nonnullis videbitur, quod di- Ζ . Παράδοξον ίσως δόξειεν άν τισιν είναι το μέλλον
cturi sumus. Siquidem Christum dii summe reli- λέγεσθαι υφ' ημών. Τον γάρ Χριστόν οι θεοί ευσε.
giosum immortalemque fuisse prodiderunt, deque βέστατον απεφήναντο και αθάνατον γεγονότα, ευφή
illo cum laude mentionem faciunt ; ) el sermone μως τε αυτου μνημονεύουσι. 5 Και υποβάς επιλέγει:
progressius adjungit : « Igitur de Christo interro- « Περί γούν του Χριστού ερωτησάντων εί έστι Θεός,
gantibus, utrum sit Deus, respondit : φησίν •

4 Alatil ». VIII , 29.

 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III. 238
"Οττι μέν αθανάτη ψυχή μετάσωμα προβαίνει, Α Immortalem αnimam post cassum incedere corpus,
Γιγνώσκει σοφίη τετιμημένος αλλά γε ψυχή Noscere honoralarm sapientis luce, sed illam
Ανέρος ευσεβίη προφερεστάτη εστίν εκείνου. Ο Insignis pietate υiri mentem esse decoram. )
Ευσεβέστατον άρα έφη αυτόν, και την ψυχήν αυτού, Summe ergo religiosum illum dixit, et animam il
καθάπερ και των άλλων, μετά θάνατον απαθανα- lius Siculi aliorum, post mortem immortalem fa
τισθήναι , ήν σέβειν αγνοούντας τους Χριστιανούς . ctiam, eamque colere, ignorantes Christianoς ;
Επερωτησάντων δε διά τι έκολάσθη, έχρησεν· deinde interrogantibus cur supplicio affectus esset,
respondit :
Σωμα μέν αδρανέςιν βασάνοις αλεί προβεβληται· Esse quidem semper modico cruciamine tortune
Ψυχή δ' ευσεβέων εις ουράνιον πέδον ίζει. Corpus, at æthereis mentem clarescere campis.
Και επιλέγει μετά τον χρησμόν εξής : Αυτός ούν Ει post Oraculum adjungit deinceps : « Ipse igitur :
ευσεβής, και εις ουρανούς ώσπερ οι ευσεβείς χωρή - pius, et in celum, ut pii solent, sulyvectus. Quare
σας. "Ωστε τούτον μεν ου βλασφημήσεις , ελεήσεις hunc quiderm non exsecraberis , miseraberis vero
δε των ανθρώπων την άνοιαν. ) Ταύτα και νύν ο hominumignorantiam ? » Hec etiam nunc Porphy
Πορφύριος . Αρ' ούν απατεών, ώ ούτος; κάν τα φίλα rius. Queso igitur, nul.quid impostor ille ? at sal
σε δυσωπείτω των οικείων ρήματα. "Έχεις τοιγαρούν B tem tuorum amicorum verba tibi blandientia , te
τον ημέτερον Σωτήρα Ιησουν τον Χριστόν του Θεού, Πectant. Ηabes igitur nostrum Salvatorem Jesum,
και παρά τους εαυτού ώμολογημένον ου γόητα ουδέ qui Christus est Dei, etiam virorum Εlestimonio
φαρμακέα , αλλ' ευσεβή και δικαιότατον και σοφόν και comprobatum, ut non prestigiatorem, aut venefi
ουρανίων αψίδων οικήτορα . Ο δή ούν τοιούτος πώς cum, sed ut pium, et justissimum, et sapientem,
αν άλλως των παραδόξων έργων γέγονε ποιητής ή. orbiumque celestium incolam. Qui igitur talis
δυνάμει θεία ; ήν και τα ιερά λόγια μαρτυρούσιν fuit, quanam alia ratione admirabilium factorum
αυτώ, Θεού λόγον και Θεού δύναμιν την ανωτάτω εν . auctor esse potuit, nisi virtute divina ? quam etiam
ανθρώπου μορφή και σχήματι, μάλλον δ' εν αυτή Sacra oracula testimoniis suis illi tribuunt, que qui
σαρκι και σώματι κατοικήσαι, και πάσαν την εν dem Dei verbum Deique virtutem supremam,in homi
ανθρώπους οικονομίαν επιτελέσαι μαρτυρούντα . iis forma atque habitu, ac potius in ipsa carne, ipso
Και συ δ' αν αυτός καταμάθους το ένθεον της περί que corporehabitasse, omnemque humanam disposi
αυτού δυνάμεως , ει λογίσαιο τις ποτε ών άρα την tionem, gubernationemque absolvisse, testificant » .
φύσιν και πηλίκος άνδρας ευτελείς εξ αλείας και 135 Tu quoque facile discas divinitatem virtutis
ταπεινού βίου προσοικειωσάμενος, τούτοις κέχρηται ο gue de illo fertur, si cogites qua ille natura, et
διακόνους επί κατορθώσει πράγματος πάντα καλύ- cujusmodi preditus , viros ignobiles de piscatorio
πτοντος λόγον . Διανοηθείς γάρ ο μηδείς πώποτε, νο- atque humili victu acceperit, sibique adjunxerit.
μους οικείους και ξένην διδασκαλίαν εις πάντα κατα Deinde iis usus sit administris ad illud incæptum
σπείραι τα έθνη, και παντός γένους ανθρώπων διδά perficiendum , quod omnem effugiat rationem . Gum
σκαλον ευσεβείας ενός του επί πάντων Θεού εαυτόν enim cogitasset id quod nullus unquam cogita
απoφήναι, τοίς πάντων αγροικοτάτους και ευτελεστά. vit : proprias leges novamque doctrinam in omnes
τοις ηγήσατο χρήσθαι της οικείας βουλής υπηρέταις. disseminare nationes, omneque hominum genus
Είκός τινα παραλογώτατα ταύτα αυτών πεποιηκέναι eam docere pietatem, que unuin supremum Deum
νομίσαι. Πώς γάρ οι μηδέ διάραι δυνάμενου στόμα, Veneraretur, huju que rei se magistrum exhibere,
κάνενός τινος διδάσκαλοι κατέστησαν, ουχί γε ανδρών omnium maxime agrestibus maximeque ignobilibus
συλλόγου ; πως δ' αν πλήθει διειλέχθησαν οι πάσης putavit sibi utendumesse hujusce consilii ministris :
εκτός γεγονότες παιδείας; Αλλά τούτ' ήν άρα το utpote cum verisimile sit illum censuisse , preter
της ενθέου βουλής, και της ενεργούσης εν αυτοίς omnem rationem haec se facturuum. Quo enim po
θείας δυνάμεως παραστατικών. Ανακαλέσας γούν clo, qui ne diducere quidem os idonei erant, sal
αυτούς, τα μεν πρώτά φησι • Δεύτε , ακολουθείτε D ten unius cujuspiam hominis preceptores fieri po
μοι, και ποιήσω υμάς αλιείς ανθρώπων. ) Επειδή tuerunt, nellum virorumconventus ? quomodo au
δε λοιπόν αυτούς ακολούθους έκτήσατο , εμπνεύσας ten multitudinein alloqui aut instruere, qui ab
αυτούς δυνάμεως θείας, μένους τε και θάρσους έμ- omni eruditione abhorrebant ? At hoc quiden fuit,
πλήσας, και δη οιά τις αληθώς Θεού λόγος και αυτός quod et divinum consilium, et viin divinam quein
θεός, τηλικούτων θαυμάτων ποιητής, νοερών αυτούς illis, et cumillis ipsium opus obibat , declararet. Ergo
και λογικών ψυχών θηρευτάς ποιήσας, έργον τε επι- cumillos vocasset, tum primum dixit : « Venile,
θείς τη φωνή, τη, « Δεύτε , ακολουθείτε μοι, και ποιήσω sequimini me : et faciam vos piscatores hominum31. »
υμάς αλιείς ανθρώπων, φησάση, όμου τε εργάτας Cum vero jamillos sectatores esset adeptus, divi
και διδασκάλους αυτούς ευσεβείας άπειργασμένος , naque sua vi aflasset , roboreque atque animi con
Tδη και εις πάντα τα έθνη διεπέμπετο, κήρυκας fidentia complesset,iamque veluti quoddamvere Dei
αναδείξας της αυτού διδασκαλίας. Και τις ουκ αν εξ- verbum, ipseque Deus tantorum auctor miraculo .
επλάγη ,και η πίστησεν αν είκότως τα παραδόξω του rum, intelligentium rationaliumque animarum ve.
θαύματος, ότε μηδείς μέν των πώποτε εν ανθρώποις natores illos constituisset : remque ipsam atque ef.
68.Matth: 1v, 18.
95 ) EUSEBIL CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA .
ficaciamadjunkisset νοci illi, qua dixerat : « Venile, A γενομένων διαφανών, μή βασιλεύς, μη νομοθέτης.
sequinini me, et faciam vos piscatores hominum,1 μή φιλόσοφος , μή "Έλλην, μή βάρβαρος, τοιούτον τι
simulque et operatios et magistros pietatis illos fe - διανοηθείς ιστορείται, αλλ' ουδ' εις φαντασίαν ελθών
cisset, tuin in omnes gentes diinisit , Stique do - του παραπλησίου και αγαπητόν γάρ εκάστιν ήν, ει και
ctrine prαcores declaravit. Quis autem non obsta• επί μόνης της οικείας γης το οικείον επάγγελμα συν
pescat, quis 10η incredibile merito existinmet id εστήσατο, και τους καλώς έχειν φανέντας νόμους,
quod omnem fidem superat miraculum ? Nuillus κάν εφ' ενός του οικείου έθνους κρατύναι οιός τε ην:
certe eorum, qui unquam alicujus claritatis inter ο δε μηδέν θνητών και ανθρώπινον διανοηθείς όρα
homines fuerunt, non rex, nonlegum invertor, non ει μή ώς αληθώς Θεού πάλιν προή κατo φωνήν, αυτο
philosoplius , non Griectis , non barbarus, hujusmolli λεξει φήσας τους ευτελεστάτους εκείνους αυτού μαθη
quidquam cogitasse narratur, ac ne somniasse qui. ταϊς : Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη.»
deia aliquid quod ad hoc proxine accedat. Satisein Και πώς, είπον αν οι μαθηται το Διδασκάλω πάντως
superque unusquisque lalium semper habuit , dum- που αποκρινόμενοι, τούθ' ημίν έσται δυνατόν; Πώς
modo in sua regione institutum suum propositum- γάρ Ρωμαίοις, φέρε , κηρύξομεν ; πώς δε Αίγυπτίοις
que complerel ; et quae bone utilesque visie essent διαλεχθησόμεθα ; ποία δε χρησόμεθα λέξει προς "Ελ.
leges, eas in una salten sua ipsius genle, sancire Bληνας, άνδρες τη Σύρων έντραφέντες μόνη φωνή ;
ac tueri posset. Αι hic noster , nihil mortale aut Πέρσας δε και 'Αρμενίους, και Χαλδαίους, και Σκύ
human nolitus , 136 considera, quaes0, ηunι θας, και Ινδούς, και εί τινα βαρβάρων γένοιτο έθνη ;
rursus tanquam vere Deus vocem emiserit, ubi suis πως πείσομεν των μεν πατρίων θεών αφίστασθαι,
1!lis adeo ignobilibus ad verbum dixit discipulis : ένα δε τον πάντων δημιουργόν σέβειν ; ποία δε λόγων
« Euntes, docele omnes gentes 83. , Quid ? si di ικανότητι θαρσούντες, επί τούτο παρελευσόμεθα ;"Η
scipuli, ut fii, suo Præceptori respondissent, ac di τις ημίν ελπίς έσται του κατορθώματος , αντινομο
xissent : Quo landem modo istnd a nobis fieri po θετείν τολμώσι τοις πάντων εθνών περί των οικείων
lerit ? Quomodo Romanos, exempli gratia , publice Oswv 5 a lovos xe! LÉVO'S Vodols; Édi 7.0!? .è xal
docebimus ?quomodo aulem Ægyptios alloquemur ? δυνάμει περιέσεσθαι εστι του τολμήματος; Ταύτα ή
qua vero lingua , homines unam Syriacam vocem φησάντων αν κατά το εικός , ή διανοηθέντων των
audire soliti, apud Græcos ulemur ? qua apud μο
Per του Ιησού μαθητών, μιάς προσθήκη λέξεως αυτοίς
sas, Armenios, Chaldicos, Scythas, Indos, ac deni- ο Διδάσκαλος
A λύσιν των απορηθέντων υπέθετο, φήσας
que omnes quascunque offendemus barbaricas κατόρθωσιν, « εν τω ονόματι μου . » Ου γαρ δή απλώς
genles ? Quomodo illis persuadebimus ut deos qui C και αδιορίστως μαθητεύσαι πάντα τα έθνη προσ
έταττε , μετά προσθήκης δε αναγκαίας, της, « εν τω
dem patrios deserant, unum vero omnium quæ ονόματι αυτού . » Επειδή γαρ ή δύναμις της αυτού
cunque sunt opificem Deum colant ? qua porro di
cendi vi freti, lantum facinus aggrediemur ? Quæ προσηγορίας τοσαύτη τις ήν, ώς φάναι τον Απόστο
autem perficiendi spes aderit hominibus qui leges λον,
πάν
ότι δή « Eχαρίσατο αυτό ο Θεός το όνομα, το υπέρ
όνομα, ίνα εν τω ονόματι Ιησου πάν γόνυ κάμψη
ligere audeant, contrarias legibus quascunque om επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων" , εικό
nes gentes de patriis diis a condito ayo servave τως , της τους πολλούς λανθανούσης εν τω ονό
rint ? Quibus tandem copiis , aut qua vi nobis liceat ματι αυτού δυνάμεως την αρετήν εμφαίνων, τοίς
işti audaciæ superesse ? blæc ne dicerent, quemad
modum dicturos fuisse credibile est, aut etiam co αυτού μαθηταίς έφησε: « Πορευθέντες μαθητεύσατε
πάντα τα έθνη εν τω ονόματί μου . • Είτα και θεσπί
gitarent Jesu discipuli, na verbi adjectione ipse ζει εύ μάλα ακριβώς το μέλλον, είπών • • Δεϊ γάρ
Præceptor illos omni dillicullale liberavit, cum di κηρυχθήναι το Ευαγγέλιον τούτο εν όλη τη οικουμένη
xit, illos in nomine suo voli compoles futuros.Non εις μαρτύριον πάσι τοις έθνεσιν. » Ο δε λόγος είρητο
enim simpliciter aut indefinite ut docerent omnes μεν εν γωνία της τότε και οι παρόντες ήκουον μόνοι.
gentes imperavit, sed cum adjunctionenecessaria 14 ., Πώς
The oύν άρα πιστός ήν αυτούς τούτο λέγων, ει μη εξ
i in nomine, inquil, meo 84. » Cum enim vis illius5 Dieta
nominis Lanta sit, ut Apostolus dixerit : « Quod 5 ετέρων
răcev των υπ' αυτού
tože Révole πεπραγμένων
deDeine ενθέων giide
aúrcú ažy streioay έργων
donaverit illi Deus Domen, quod est super omne παν : "Ότι γάρ έπίστευσαν λέγοντι , συλλογιζομένω σου
nomen , ut in nomine Jesu omne genu Nectatur, " » ομολογείν ανάγκη . Προστάξαντι γάρ ουδείς ηπείθει
cælestium , lerrestrium , et infernorum 85 , > merito αλλά πειθαρχήσαντες αυτού τα νεύματι, κατά τα
excellentiam virtulis nominis sui, quemullus latet
παρηγγελμένα
indicaturus , ad suos dixit discipulos : Ite, docete της οικείας τηςπάν
επι γένος
πάνταανθρώπων έμαθήτευον,
στειλάμενοι εν
τα έθνη : έν
omnes gentes in nomine meo . , Deinde canit bene ολίγω τε ήν έργα θεωρήσαι τους λόγους. Κεκήρυκτο
admoduin certe atque exquisite quod futurum erat γούν το Ευαγγέλιον εν βραχεί χρόνια εν όλη την οικου
dicens : « Oportet enim prædicari Evangelium hoc
in Islo orbe, in testimoniumcunctis gentibus 86. ) μένη εις τας
"Ελληνες μαρτύριον τοις Ιησού
περί του έθνεσι·γραφάς
και βάρβαροι και
πατρίοις χα
Porro cum verba quidem iac, tunc in angulo terrae ρακτήoσι και πατρίω φωνή μετελάμβανον. Καίτοι
dicta sint, et qui tunc alerant soli audierint , quί τις ουκ άν απορήσειεν ευλόγως, τίς ήν άρα και της
82 Nat. .. XA , 19. 86ibid. 85 Philipp. 11 , 10. 86 Marc.Χ1, 10.
 S
241 DEMONSTRATIONI EVANGELICÆ LIB . III.
των μαθητών του Ιησού διδασκαλίας τρόπος ; 'Αρα A fieri potest ut hoc dicenti illi crederent , nisi
γάρ εις μέσην παρελθόντες πόλιν, έπειτ' εν αγορά ex aliis ejusdem divinis gestis, veracem illunι
στάντες , και βοή μείζονι χρησάμενοι συνεκάλουν τους in verbis experti essent ? quod enim verbis H
παριόντας, κάπειτα εδημηγόρουν ; Και τις ήν άρα lius crederent, ratiocinanti tibi confiteri neces
αυτοίς της δημηγορίας ο λόγος, ώ πεπείσθαι εικός se est. Imperanti enim illi nullus non paruit ;
ήν τους ακροωμένους; Πώς δε και εδημηγόρουν άνδρες 137 sed protinus auscultantesillius nului quem.
λόγων άπειροι , και πάσης αμέτοχοι παιδείας; Αλλά adinoduin ipsis preceptum fuerat, ac de patriis se
μήν ού κατά πλήθος , κατά μέρος δε τους προστυχούσι dibus ad omnes gentes pro"ecti, online hominum
διελέγοντο. Τίσιν ούν και όποίους έχρώντο λίγοις επί genus docuerunt, brevique tempore intueri licuit
πειθώ των ακουόντων ; έπει μηδέ μικρός ήν αυτοίς respondentia verbis facta. Predicatum itaque est
ο αγών, μή άρνουμένοις τον επονείδιστον θάνατον in exiguo temporis spatio in toto orie Evangelium,
του καταγγελλομένου . Ει μεν γάρ τούτον επικρυφά- in testimonium cunctis gentibus; et barbari et
μενοι, και μη ομολογούντες εις πάντας οία και όπόσα Greci que de Jesu scripta erant, patriis litteris
πέπoνθεν υπό Ιουδαίων, τα σεμνά μόνα και ένδοξα patriaque voce exceperunt. Celerum, quis non
προσεκόμιζον · λέγω δε τας θαυματουργίας, και τας meritoambigat quoniam fuerit Jesu discipulorum
παραδοξοποιίας αυτού, τάς τε φιλοσόφους διδασκα- B docendi ratio, quis modus ? Nunquid in mediam
λίας αυτού · ουδ' ούτως ήν αυτοίς ευχερής ο λόγος progressi civitatem, deinde stantes in fcro, vocem
προς το ποιήσαι ραδίως συγκαταθέσθαι τους ακούον- que allollentes, convocalbaret eos qui accedelant ? et
τας ξενοφωνουμένους, και άρτι πρώτον επακούοντας que landem illis concionandi ralio, cui quidem ve
καινών σημάτων υπ' ανδρών ουδέν επαγομένων risimile sit aus cultasse audientes ? quomodo autem
αξιόπιστον την των λεγομένων μαρτυρίαν. Πλήν αλλ' concionabantur viri sermonis imperiti, et onnes
έδοξεν αν πιθανώτερον λέγεσθαι τα ειρημένα. Νύν δε experles eruditionis? atinon multitudinem, sed
τοτε μεν τον πρεσβευόμενον Θεόν εν ανθρώπου γεγο- singulos adeuntes alloquebantur. Qua igitur et cu
νέναι σώματι, και ουδέν άλλο την φύσιν είναι η Θεού jusmodi oratione utcbantur, ut audientibus persua-
Λόγοι, διό και τοιαύτας τεραστίας δυνάμεις πεποιη- derent ? non enim parvum illis propositum erat
κέναι οία Θεόν· τοτε δε τούτοις εναντίως ύβρεις αυ- certamen , non dissimularitilus probrosani ejus
τον και ατιμίας υπομείναι, και τέλος την αισχίστην mortem quem ut Deum commenclaibant . Νam si
και τοις πάντων ανθρώπων κακουργοτάτοις επηρτη- hanc dissimulassent, neque qualia quantaque pas-
μένην δια σταυρου τιμωρίαν, τις ουκ άν ως εναντία Sus sit a Judgeis apud omnes confessi essent, sed
λεγόντων κατάπτυσεν είκότως ; Τίς δ' ούτως ηλίθιος ο quo reverentiam homini glorianique adderent, ea
υπήρχεν, ώς ευχερώς πιστεύσαι λέγουσιν έωρακέναι sola protulissent : dico autem prodigia et miracula
μετά τον θάνατον εκ νεκρών αναβεβιωκότα , τον μηδε 2 illo elita, necnon philosophica ejusdem docu
ότε εν ζωσιν ήν επαμυνα: έαυτο δεδυνημένον ; Τις menta : ne sic quidem illis exitum celerem inve
δε τους ιδιώταις και ευτελέσιν εκείνοις επείσθη ποτ' nis set oratio, ut facile consensum audientium eli
αν λέγουσι , χρήναι των μεν πατρώων θεών κατα- cerent ; qui quidem audientes aliena lingua uteban
φρονήσαι, και μωρίαν μεν τών εξ αιώνος καταγνώ- ιur , ac tunc primum ab hominibus nilil fide di
ναι πάντων, μόνοις δε αυτούς πείθεσθαι και τους υπό gitan afferentibus, inaudita sibi prius veria perci.
του σταυρωθέντος παρηγγελμένοις; τουτον γάρ είναι piebant, ad ea quae illi dicerent comprobanda. Ve
του μόνου και επί πάντων Θεού μόνον αγαπητόν και runtamen si talia dixissent, aliquanto probabilius
μονογενή Παϊδα. Εγώ μεν ούν εξετάζων παρ' dicere visi essent. Nunc aulent cum dicerent illum
εμαυτό φιλαλήθως τον λόγον, ουδεμίαν πειστικήν quem ut Deum commendabant, modo in corpore
δύναμιν εν αυτώ, ουδέ τι σεμνόν, ουδ' αξιόπιστον, unano versalum, nihilque aliud natura quam Dei
αλλ' ουδε πιθανόν εις το κάν ένα τινά των ηλιθίων Verbum esse, quocirca etiam talia miracula lan
πείσαι δύνασθαι ευρίσκω. 'Αλλά πάλιν άφορων εις quain Deum edere potuisse, modo his contraria,
την του λόγου δύναμιν ώς μυρία πλήθη πέπεικε, και D injurias illum contumeliasque tulisse , et denique
ως συνέστησαν μυρίανδρου Εκκλησίαι προς αυτών probrosissimum , el Omnium hominum scelera
εκείνων των ευτελεστάτων και αγροίκων του Ιησού tissimis iniungi solitan Crucis supplicium : quis
μαθητών, ουκ εν αδήλοις που και αφανέσι τόποις, non merito illos ut contraria sibi ipsis dicentes
αλλ' εν ταις μάλιστα διαπρεπεστάταις πόλεσιν ιδρυ- delusisset ? Quis autern usque adeo fatuus fuisset,
θείσαι, επ' αυτής λέγω της Ρωμαίων βασιλευούσης, ut facile crederet licentibus atque alimantibus,
επί τε της Αλεξανδρέων και Αντιοχέων, καθ' όλης vidisse se post mortem illum a mortuis rediisse 20
τε της Αιγύπτου και Λιβύης, Ευρώπης τε και 'Ασίας, revixisse, qui ne tunc quidem cum apud vivos esset
έν τε κώμαις τε και χώραις και παντοίοις έθνεσι, seipsum lutari poluisset ? 138 Quis vero imperitis
πάλιν εξ ανάγκης ανατρέχειν εκβιάζομαι επί την illis, atque ignobilibus unquam paruisset dicenti
του αιτίου ζήτησιν, και συνομολογείν μή άλλως αυ- bus, oportere deos quidem patrios conteinnere,
τους κεκρατηκέναι του τολμήματος ή θειοτέρα και et stultitiarm omnium, qui unquam ab initio luna
υπέρ άνθρωπον δυνάμει και συνεργία του φήσαντος ni generis fuissent, damnare : Solis vero sibi pa
αυτοίς · ι Μαθητεύσατε πάντα τα έθνη εν τω ονόματι Tere, el iis que crucifixus precepissel ? hunc enim
μου, και τούτο δ' ούν ειπών επισυνήψεν επαγγελίαν, esse solius Supremi Dei solum dilectum atque
 913 EUSEBII C.ESARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA. 234
unicum Filium. Sane dum ego mecum studio veri- A δι' ής έμελλον επιθαρρείν και προθύμως επιδι
tatis hujusce rei rationem exploro, nullam plane δόναι σφάς αυτούς τους παρηγγελμένοις. Φησί γουν
in ea vim ad probandum idoneam, neque grave αυτούς Και ιδού εγώ μεθ' υμών ειμι πάσας τας
quidquam aut fide dignum invenio, ac ne proba- ημέρας έως της συντελείας του αιώνος . » 'Αλλά και
bile quidem usque adeo, ut faluum sallem quem- Πνεύματος αυτούς εμπνεύσαι λέγεται θείου, αλλά
piam illi in suam sententiam trahere possent . At και δύναμιν αυτοίς ένθεον και παραδοξοποιόν πε
rursus , dum ad ipsius verbi potentiam respicio, uι ποιηκέναι, τοτε μεν φήσας: « Λάβετε Πνεύμα άγιον
innumerabilibus hominum conventilus persuaserit, τοτε δε είπών · « 'Ασθενούντας θεραπεύετε , λεπρούς
atque ut ab ipsis illis ignobilissimis et agrestibus καθαρίζετε , δαίμονας εκβάλλετε δωρεάν ελάβετε,
Jesu discipulis , numerosissime Ecclesiae constitute δωρεάν δότε. )
sirit, non in quibusdam ignolis atque obscuris locis, sed in clarissimis civitatibus erectæ , in ipsa, in
quam, aliarum urbium regina, Romana urbe, in Alexandrina, in Αntiochensi, per totam Egyptum
ac Lyciam , per Europam atque Asiam , in vicis et regionibus, omnique modo variis gentibus : retro
cogor necessitale quadam , ad ipsius rei causam inquirendam recurrere, falerique non aliter ipsos .
facinus tam audax obtinuisse, quam diviniori quadam longeque bumanam superante potentia , opeque
atque auxilio illius, qui dixerat : « Docele omnes gentes in nomine meo. » Siquideni cum hoc dixis
set, adjunxit promissum , quo essent accepturi contidentiam , et promple tradituri seipsos iis quæ
denuntiata ipsis fuerant ; dixit igitur ad illos : « Et erce ego vobiscum sum omnes dies, usque ad
consunimationem sæculi 87 , Quin etiam afflasse illos divino Spiritu dicitur, necnon divinam quam
dam , et qua res admirabiles eſlicerent, potentiam illis ingenerasse, nunc quidem illud dicens : « Acci
pite Spiritum sanctum 88 , , nunc vero illud : « Infirmos curale, leprosos mundate , dæmonas
ejicite, gratis accepistis, gratis date 89. ,
Vides igitur jam tu quoque, quonam modo su- Β Συνοράς τοιγαρούν και αυτος όπως κεκράτηκεν και
peraverit illorum ratio : quando etiam liber , qui Ac- δι' αυτών λόγος · έπει και αυγών ή βίβλος των Πρά
1a illorun continet, conveniens his et consentaneum ξεων συνοδά τούτοις και σύμφωνα μαρτυρεί • ένθα
profert Testimonium: ubi ipsi quoque memorantur ιστορούνται και αυτοί τη των παραδόξων ενεργεία
ipsa rerum admirabilium efficientia , quam bene- δι' ονόματος του Ιησού προς αυτών επιτελουμένη
ficio nominis Jesu obtinebant , eos qui inter- τους παρόντας και τους θεωμένους εκπλήξει.
erant atque spectabant altonilos reddidisse . Έξέπληττον γάρ, ώς εικός , διά των έργων τους
139 Primum enim verisimile est, eos qui cerne- θεωμένους πρότερον : είθ' ούτως προθύμους είχαν
Dant, rebus ipsis et factis in stuporem ab illis esse αυτούς επί το φιλοπευστεϊν, τίς ποτ' ήν ούτος ού τη
conversos , ita deinde eosdem alacres comparatos δυνάμει και προσηγορία το θαύμα γέγονεν. Είτα δι
ad interrogandum , quisnam ille esset, cujus virtute δάσκοντες γύρισκον τη πίστει φθάνοντας την παρ'
et nomine miraculum effectum esset. Deinde do- αυτών διδασκαλίαν. Ου γάρ τοις λόγοις πεισθέντες,
cendo iidem ab iisdem deprehendebantur fide, αλλά τοϊς έργοις προσκαταληφθέντες , ράδιον εποιούν
ipsorum doctrinam antevenisse . Non enim verbis το την εν τοις λόγοις διάθεσιν. Λέγονται γούν ήδη
persuasi, sed rebus et factis preventi, ad id quod τινές βουθυσίας και σπονδάς ως άν ήδη θεοίς ουσι
verbis ipsis obtinendum erat, faciles comparaban- C τοϊς του Ιησού προσαγιοχέναι και τινά μέν αυτών
ιur.Jamidcirco dicuntur nonnullis ipsis Jesu disci- τον Ερμήν είναι, τινά δε τον Δία νενομικέναι το
pulis tanquam iis qui di essent victimas et libatio- σούτον αυτών τας διανοίας εξέπληττεν και των παραδό
alium vero Jovem existimasse, usque adeo illorum όσα περί του Ιησού κατήγγελλον, ήδη λοιπόν αλη
nentes stupore affecerat ipsa miraculorum eviden- θεύειν ευλόγως ένομίζοντο και τη κατά τον θάνατον
lia ; ac prolinus ita afectis auditoribus, quacunque αναβιώσει αυτού ουχ απλούς ουδ' αναποδεικτο
illi de Jesu nuntiabant nierito vera esse postliac τύρουν λόγοις , δι'αυτής δ' ενεργείας έπειθον, ζώντος
censelbantur ; illiusque post mortem reditum in vi . έργα παριστώντες. Ει δε και Θεόν αυτόν και Θεού
tam, non simplicibus atque indemonstrabilibus Παϊδα προ της εις ανθρώπους εφίξεως παρά τω Πα
verbis testificabantur, sed ipsa factorum evidentia τρί τυγχάνοντα κατήγγελλον , και τούτο πώς ουκ αν
comprobabant; quippe cum viventis illius facta de- προσέθεντο μάλλον, το εναντίον άπιστον είναι και
monstrarent. Quod si et Deum illum, et Dei Filium αδύνατον ηγούμενοι είκότως, λογισάμενοι μή δύνα
ante ascensum in celum degentem apud Ρatrein σθαι θνητής έργα φύσεως είναι νομίζειν τα δρώμενα,
nuntiassent, cur non huic orationi facilius assensi αλλά Θεού, κάν μή λέγη τις ; Τούτ' ήν άρα και ου
essent, qui ejus rei contrarium , tum incredibile, δεν άλλο το ζητηθέν αυτό έκεϊνο, οποία δυνάμει περι
tum preter naturam merito arbitrareritur, ipsaque Ρ γεγόνασι των εν αρχαις ακροωμένων οι του Ιησού
ratione colligerent, non posse putari mortalis natu- μαθηται, και όπως "Έλληνας όμου και βαρβάρους
ra illa opera esse que fiellant, sed Dei alicujus, ως περί Λόγου Θεού περι αυτού φρονείν έπεισαν, όπως
ctiam si nemo diceret ? Hoc igitur erat, neque quid- τε εν μέσαις ταις πόλεσι και ανά τάς χώρας ευσε
87 Ibid. 20. 88 Joan, xx, 20, 89 Μatth. Χ, 8.
 มา DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . III 46
δείας ενός του επί πάντων Θεου συνεστήσαντο διδα- Α quam aliud, ipsum utique illud quod querebatur,
σκαλεία . quanam vi discipuli Jesu, eorum qui ab initio au
diebant victores fuerint, et quomodo tam Græcos quam barbaros, ut de illo tanquam deDeo sentirent
adduxerint, et quomodo in mediis urbibus ac per omnes regiones , religionis qua unus supremus Deus
colitur, scholas atque auditoria constituerint.
Καίτοι τις ουκ αν θαυμάσειε, προς εαυτώ επιλογι- Ceterum, quis non obstupescat , secum cogitans
σάμενος και ενθυμηθείς, ώς ουκ ανθρώπινον ήν το atque animo versans, non humanum hoc fuisse
μηδ' άλλοτε υπό μίαν τήν Ρωμαίων γενέσθαι τα opus, vel ex eo quod nunquam alias Sub uno Roma
πλείστα της οικουμένης έθνη, αλλ' αττό των του Ιη- norum imperio plurime orbis gentes esse potue
σου χρόνων ; "Αμα γάρ τη εις ανθρώπους αυτού πα- runt, nisi secundum Jesu tempora ? Νam simul ac
ραδόξω επιδημία και τα Ρωμαίων ακμάσαι συνηνέ- ille admirabiliter ad liomines venit, atque inter ho
χθη , τότε πρώτον Αυγούστου των πλείστων εθνών mines Versatus est, etian res Romanas ad summum
μοναρχίσαντος , καθ' ον, Κλεοπάτρας αλούσης, ή pervenisse contigit, quo primum tenmpore videlicet
κατ' Αίγυπτον των Πτολεμαίων διαδοχή λέλυτο· εξ Augustus, plurimarum gentium dominus evasit. Ιd
εκείνου τε και είς δεύρο το απ' αιώνος, και απ' αυ- vero fuit cum et Cleopatra capta est , et Ριolemeo
της, ώς ειπείν, της πρώτης ανθρωπείας συστάν Αιγύ- B rum successioin Egypto dissoluta, atque ex illoin
που βασίλειον καθήρητο · εξ εκείνου τε και το Ιου- hune usque diem, quod ab initio orbis, 140 et ab
δαίων έθνος Ρωμαίων δούλον γέγονε , και το Σύρων ipsa, ut ita dicam, hominum origine, steteral Afgy
ώσαύτως, Καππαδόκων τε και Μακεδόνων, και Βιθυ- pi regnum, eversum est. Εx illo Judeorum quoque
νων, και Ελλήνων, και συνελόντι φάναι των λοιπών natio a Romanis in servilatem redacta, Syroruin
των υπό την Ρωμαίων αρχήν απάντων. Τούτο δε ότι item, et Cappadocum, et Macedonum, et Bithyno
μη αθεεί τη περί του Σωτήρος ημών διδασκαλία συν - rum, et Graecorum, ac denique reliquorumomnium
εισήλθεν, τις ουκ αν ομολογήσεις , διανοηθείς , ώς ου qui Romano imperio cesserunt. Ηoc autem non si--
ράδιον ήν τους μαθηταίς αυτου πορείας επί της αλλο- ne Deo, una cum doctrina que de Salvatore nostro
δαπής στείλασθαι , διεστώτων προς άλληλα των ferretur , introiissein orbem, quis non fateatur, re
εθνων, και μηδεμιάς ούσης εν αυτοίς επιμιξίας διά putans non facilem Jesu discipulis externarum re
τας πολλάς εθναρχίας· ών περιηρημένων, αφόβως gionum peragrationerm futuram fuisse , si gentes in
ήδη καιεπ' αδείας το προκείμενον ήνυον, την πορείαν 1er se divisie discordesque fuissent, neque ullum
αυτοίς προεξευμαρίσαντος του επί πάντων Θεού , και prorsus, ob multiplices principatius , inter illas co1
τους θυμούς των κατά πόλεις δεισιδαιμόνων φόβω ρ mercium; quibus sane sublatis principalibus, in
της μείζονος αρχής καταστείλαντος; Λόγισαι γάρ, " trepide jam atque impune negotium propositum
ως, ει μηδέν το κωλύον ήν τους περί την πολύθεον compleverunt, cum supremus Deus et iter illis ex
πλάνην επτοημένους τη του Χριστού πολεμείν δι- peditum ac facile compararet, et superstitiosorum
δασκαλία, πάλαι αν εώρας κατά πόλεις και κατά in civitatibus animos terrore majorisimperii colli
αγρούς έμφυλίους στάσεις , διωγμούς τε και πολέμους beret ? Reputa enim tecum parumper : si nulla res
ου τους τυγχάνοντας , ει δη εφ' εαυτούς είχον οι δεισι- impedimento fuisset iis qui errore colendi nullos
δαίμονες την επ' αυτών εξουσίαν. Νύν δε και τούτο deos tenebantur, ne doctrinam Christi oppugna
Θεού του επί πάντων έργον ήν, το μείζονι φόβω της rent, quam multas antehac civiles seditiones, et in
ανωτάτω αρχής, τους εχθρούς του οικείου λόγου κατα- urlbibus et in agris vidisses : quo vexationes, quot
δουλώσαι. Προκόπτειν γάρ αυτόν όσημέραι, και εις bella non mediocria illa quidem, si superstitiasi
πάντας ανθρώπους αύξειν βούλεται. Πάλιν τε αυ ως illi sue ipsorum potestatis fuissent, ac penes se
μή νομισθείη κατά συγχώρησιν των κρατούντων διαρ- jus imperii habuissent. Nunc autem hoc quoque su
κέσειν, είποτέ τις τούτων πονηρία ληφθείς το του premi Dei fuit opus, majori quodam terrore supre
Χριστού λόγω πολεμείν προϋθετο, και τούτο πράττειν me alicujus potentiae , proprii verbi inimicos Ioalbere
ενεδίδου το καταθύμιον : ομού μεν εις ένδειξιν των p jam domitos : id enim proficere in dies, et apud
της ευσεβείας αθλητών, ομού δε και εις το τοις πάσι cunctos homines crescere volebat : rursus autem
φανερόν καταστήναι, ότι μη εξ ανθρώπων ήν βου- ne putarelur ex concessione ac venia dominantium
λής, αλλ' εκ της του Θεού δυνάμεως ή του λό- perseverare, si quando horum ipsorum quispiam
γου σύστασις. Αυτίκα τις ουκ αν θαυμάσετε τα malignitate quadam correptus , adversus Christi
συμβαίνειν κατά τους τοιουσδε καιρούς ειωθότα ; Οι verbum pugnare deliberatum in animo habebat,
μεν γάρ της ευσεβείας αθληται το πρίν ανθρωπίνους etiam hoc suo ipsius arbitratu illum facere permit.
γε τοις πάσι διάδηλοι και διαπρεπείς εγίνοντο, των 1ebat, simul ut eorum virtutem ostenderel qui pro
παρά τω Θεώ κατηξιωμένοι βασιλείων : οι δε της pietate pugnabant, simul etiam ut cunctis homini
ευσεβείας πολέμιοι τάς προσηκούσας εξέτινον δί- bus planum faceret, quod non humano consilio,
κας, θετλάτους μάστιξιν οιστρούμενοι, και πάν το sed Dei virtute literetur ipsa verbi propugnatio .
σωμα δεινούς και ανιαρούς πάθεσι διαφθειρόμενοι: Elenim quis non continuo obstupescat ea, que illis
ώστε ήδη και εις ομολογίαν της κατά Χριστού δυσ- temporibus accidere passin cernebantur ? Nam
σεβείας ήκειν περιελαθήναι. Οι δέ γε λοιποι πάντες ipsi pietatis defensores , primum apud cunctos
της ενθέου προσηγορίας ήξιωμένου, κατά Χριστού homines clari illustresque fiebant , et certami
 947 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA . 248
num premia apud Deum consequebantur ; pietatis A φρονείν αυχούντες, επ' ολίγον γεγυμνασμένοι τους
vero hostes , divinitus casi atque agitati, ac to- πειρατηρίοις, το δε γνήσιον και ειλικρινές του φρο
to corpore gravibus molestisque doloribus impli- νήματος επιδειξάμενοι, την οικείαν αύθις απελάμ
citi atque consumpti, debila supplicia pendebant, βανoν ελευθερίαν, εις μείζον όσημέραι δι' αυτών
141 adeo quidem ut profanam contra Christum εκλάμποντος του σωτηρίου λόγου, και εν αυτοίς γε
voluntatem confiteri , jam tum cogerentur : at ce. μέσοις τοις εχθρούς κατακρατούντος : μή μόνον τε
teri omnes qui appellatione sacrosancta digni in- των ορατών πολεμίων κατεξανισταμένους, αλλά
venti fuerant , et se partibus Christi esse gloria- και των αοράτων: εί τινες άρα είεν αμφί τον περί
bantur, cum ad breve tempus exercitati essent γήν αέρα ζοφώδη πονηροί δαίμονες και άρχοντες
molestiis, atque ingenuitatem sinceritatemque ani- τούτων, ούς και αυτούς οι γνήσιου του Χριστού μα
mi prae se tulissent , propriamrursus recipielbant θηται δι' αγνείας βίου, και των προς τον Θεόνευχών,
libertatem , ac salutare interea verbum majore in διά τε της αυτού ενθέου προσηγορίας εξελαύνοντες,
dies claritate nitebat , atque in ipsis mediis ho- σημείων των πάλαι ιστορουμένων υπ' αυτού γεγονέ
stibus dominabatur, ac non modo in iis qui sub ναι παραδόξων, και εν τούτο τοίς συνοράν δυναμέ
visum nostrum cadentes adversabantur, sed in iis νοις τα τεκμήρια της ενθέου αρετής αυτού διαδει
quoque qui visum mortalem effugiunt , si qui forte B κνύντες. Αλλά γάρ των δε κατά καιρον προγεγυμνα
erant in hoc qui terram complexus est nebulo aere σμένων, καιρός ήδη καλεί της μυστικωτέρας περί
demones, qui alteris illis imperarent. Νamque αυτού θεολογίας εφάψασθαι, και τον Θεόν Λόγον, όστις
etiam hos ipsos veri Clhristi discipuli , et vile ποτ' ήν ο διά του φαινομένου ανδρός τάς θαυματουρ.
puritate , et ad Deum directis precibus , et sacro- γίας εκτελών, εποπτεύσαι.
sancta illius appellatione fugabant, in hoc quoque admirabilium signorum quæ ab illo edita esse memo
rantur, ac divinæ quæ in illo erat virlutis argumenta certissima præ se ferentes. Cæterum , cum in bis
pro lempore ipsi non ipsos antehac exercuerimus , ordo ipse jam postulat , ut occulliorem de illo theo.
logiam atlingamus, Deumque ipsum Verbum , quodnam fuerit , quod per illum kominem , qui videbatur,
prodigis et miracula efficiebat , contemplemur .

ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ.

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER QUARTUS.
12 Η EC 1NSU NT 1N - OU.ARTO LIBROC TΑ ΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΤΕΤΑΡΤΩ ΣΥΓΓΡΑΜ .
EVANGELICE DE SALVATORE NOSTRO ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΓΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ
DEMONSTRATIONIS. ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ.
1 . De occultiore secundum Salvatorem ac Dominum α'. Περί της κατά τον Σωτήρα και Κύριον ημών
nostrum, gui Claristus est Dei , dispensatione . 'Ιησούν τον Χριστόν του Θεού μυστικής οικο
νομίας.
2 . Quemadmodum illum ante omnem creaturam Fi. β'. "Οπως αυτών προ πάσης κτίσεως Υιον Θεού
lium Dei ſuisse dicimus. γεγονέναι φαμέν.
3 . Οuod non plures supremi Dei Filii , sed unus s0 . γ'. " Οτι μη πλείους υιοί του επί πάντων Θερ ,
bus de Deo Deus , jure a nobis prædicari soleat. μόνος δε εις εκ Θεού Θεός ευλόγως ημίν αν η
γόρενται .
219 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IV . 250
ε. Ως αναγκαία τη των όλων συστάσει ή του Α 4. Quod ad constitutionen universi , necessaria unici
μονογενούς Υιού του Θεού προϋπαρξις αποδί- Dei Filii antecessio assignelur.
δοται. 5 . Quod innumerabiles quidem fatemur esse creatas
ε. Ως μυρίας μεν ομολογούμεν είναι γενητάς divinas polestales , unam vero duntaxat ipsius
Filii , propter quam inducitur, imaginem Dei Pa
θείας δυνάμεις, μόνην δετήν του Υιού , δι ' ήνεπ
άγεται, εικόνα του Θεού Πατρός θεολογούμεν , Iris esse, theologice demonstramus.
ς . Ως από πρώτης συστάσεως των 3.1ων αφα- 6. Quod a prima constitutione universi , occulta
πως ο Χριστός του Θεού των θεοφιλών ψυχών quadam ignolaque ratione , Cliristus Dei religiosis
επιστατεί. " Deoque gralis animis pra'sidet.
ζ. Ως μόνους Εβραίοις το παλαιόν ή του των 7 . Quod solis Hebrais antiquitus cognitio Dei uni
άλων Θεουγνωσις αποκεκάλυπτο δια της επι- versi proditα sit , que Christo seipsum exhibente
φανείας του Χριστού γινωσκομένη. perciperelur .
η'. Ως μόνους τους κατ ' ουρανόν φωστήρας τα 8. Quod sola coli sidera el lumina reliqua 143
λοιπα των εθνών έσεβον αγγέλοις τισιν εγκε- gentes colerent, qua? seorsum quibusdam αngelis
χωρισμένα. assignalæ sint.
6'. Ως περί της έχθρας και αντικειμένης τω Θεώ 9. De inimica ac ipsi Deo adversante potestate. et eo
δυνάμεως και του ταύτης εξάρχοντος , και ως qui in hac dominatur, el quemadmodum per hanc
διά ταύτης το πάντων ανθρώπων υπηράγοντο omne hominum seductum genus.
γένος .
ι'. Ως αναγκαίως ο μονογενής Υιός του Θεού την 10. Quemadmodum necessario Dei unicus Filius at
εις ανθρώπους εποιήσατο πάροδον. hominesdevenit .
ta'. "Ozuç tör Èr åropozoic Ot€ $ 17.10€ Bior. 11. Quemadmodum inter homines ritam egeril.
ιβ . Ως και μέχρι τών πάλαι κατoιχομένων εκά- 12 . Quod usque ad eos qui antiquitus mortui erant ,
λουν αυτόν οι της φιλανθρωπίας νόμοι. leges humanitatis illumυocabant.
ιγ . Ως απαθής και αε.λαβής και ασώματος διέ- 13. Quod in ea natura que nec pali nec ladi potest,
μεινε, και καθ' όν ενηνθρώπει καιρόν . quæque incorporea esi permanserit, eiium quo lem
pore factus est homo.
ιδ'. Ως, τον άνθρωπον ανανεωσάμενος , πάσιν 14 . Ouemadmodumi , renovato homine, omnibus nobis
ημίν τήν των αιωνίων αγαθών και έρχετο ει æternorum bonorum spem prabueril.
πίδα .
ιε'. Τί βούλεται δηλούν ή του Χριστού παρουσία, 13. Οuid sibi velit, quide significet ipse Christi ad
και ως Θεός και Κύριος και αρχιερεύς του των testus, et quod Deus, el Dominus, et Pontifer Dei
όλων Θεού διά των παρ' Εβραίοις προφητών universi, per prophetas Hebruorun Cliristus est
Χριστός ανηγορεύετο. appellutus.
ς'. Δι' όσων προφητικών γραφών ο Χριστός ονο- 16. Quod prophelica scripια nominatim Christum
μαστί προεκηρύττετο. ante nuntiaverint .
Από του β' ψαλμού. All psalmo.
Από του ιθ' ύαλμού. A sis psalmo.
Από του κζ' ψαλμού . A xxvii psalmo.
Από του πην ψαλμού. A LXXXIII psalmo.
Από του πη' ψαλμού. A LXXXVul psalnio .
Από του ελα' ψαλμού. A cxxxi psalmo,
Από του 'Αμώς. Ab Amos.
'Απο του 'Αμβακούμ. Ab Ambacum .
Από των Ιερεμίου Θρήνων. A Jeremia Lamentationibus.
Από της πρώτης των Βασιλειών . A primo Regum .
Από της αυτής. Ab eodem .
'Από του μδ' ψαλμού. A xliv psalmo.
etiam Jesu nomen apud antiquos Dei fami
ι . " Οτι και το Ιησου όνομα παρά τους πρόπαλαι 17. Quod venerabi
του Θεού γνωρίμοις τετίμητο. . liures le fueril.
'Απο της Εξόδου. Ab Exodo.
Από του Ζαχαρίου . A Zacharia ,
. Α'. 154 1.
και Κύριον ημών " De occulliorequisecundum
Περί της κατά τον ΣωτήραΘεού Salvatoren ac Dominum no
Ιησουν τον Χριστόν του μυστικής οικο- strum Clhristus est lei , dispensatione.
νομίας .
Επειδή τα προσήκοντα περί της ενανθρωπήσεως Cum libro priore, qui Ευαngelica Demonstra
του Σωτήρος ημών εν τω προ τούτου συγγράμματα, lionis tertius est, de assumpta a Salvatore nostro
τρίτω όντι της Ευαγγελικής 'Αποδείξεως, αυτάρ- humana natura, Satis abunde a nobis sit disputa
κως ήμίν διαπεπόνηται, καιρός ήδη και απορρητοτέ- tum, tempus jam est, de ea quae ad eumdem per
ρων εφάψασθαι λόγων, των περί της κατ' αυτόν μυ- tinet, abditiore theologia minus vulgarem quam-.
στικωτέρας θεολογίας. Ο μεν ούν περί του πρώτου dam altingere doctrinam. De primoigitur ac sern
και αιδίου, μόνου τε αγεννήτου και επί πάντων αιτίου pilerno, soloque non genito, ac supremo auctore
τωνόλων, πανηγεμόνος τε και παμβασιλέως Θεού κοι- universi, omniaque et gubernante el regente Deo,
νός άπασιν ανθρώποις εστί λόγος· ίδιος δε και κοινός communis est cunctis hominibus ratio : peculiaris
αύθις Εβραίων και ημών και περί Χριστού έν τή μέν vero as rursus communis et Ηebraeorum et nostra
ομοίως ημίν ταίς παρ' αυτούς επόμενου Γραφείς έτι de Christo, quem illi nunc quideum, ut nos, Suz
Yυν ομολογούσι, πη δε μακράν αποπίπτουσι, μήτε ipsorum scripta sequentes adlue confidentur : nung
951 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 9:52
autem ab eodem procul labuntur , quippe qui et A την θεότητα συνορώντες αυτού, μήτε τα αίτια της
divinam illius naturam ignorent, neque causas ad- παρουσίας ειδότες, μήτε μήν τους χρόνους καθ' ούς
Ventus perspiciant, neque item quibus temporibus ήξειν ανείρηται εις ανθρώπους περιδρασσόμενοι. Οι
venturum illum prophete praedixerint, comprelien- μεν γαρ έτι και νυν ήξειν μέλλοντα προσδοκώσιν,
dant. Νam illi quidem illum etiam nunc venturum ημείς δ' ήδη μεν εισάπαξ αποδείκνυμεν ελθόντα και
exspectant : nos auteum jam senel duntaxal venisse δευτέραν δ' αυτού μετά της ενθέου δόξης παρουσίαν
contendimus, necnon alterum ejusdemcum majestate ταϊς των Θεοφόρων προφητών προδρή σεσί τε και δι
adventum, et oraculis et praeceptis proplietarum, δασκαλίαις πειθόμενοι ιδείν ευχόμεθα , Διττού δ' όντος
qui divinitus aflati fuerunt, auscultantes intueri του κατ' αυτόν λόγου , ο μέν νεώτερος αν είη, χθες
exoptamus. Cum autein de illo duplex sit ratio, al. και πρώην εις ανθρώπους εισηγμένος, ο δε παντός
1era quidem recentior fuerit , quippe quae heri ac χρόνου και πάντων αιώνων πρεσβύτερος . Βουληθείς
nuper ad homines introducta sit : altera vero omni γάρ ο Θεός, άτε μόνος ως αγαθός αγαθού τε παντός
tempore, omnibusque seculis antiquior . Nana cum αρχή και πηγή, των αυτού θησαυρών πλείους απο
Deus vellet, utpote qui solus sit bonus, omnisque φύναι κοινωνούς: άρτι τε μέλλων την λογικήν πάσαν
boni et principium et fons , diviliarumsuarum the- προβάλλεσθαι κτίσιν, ασωμάτους τινάς νοεράς και
sauros pluribus impertiri, essetque jam jam Om- Β θείας δυνάμεις, αγγέλους τε και αρχαγγέλους, αλλά
nem rationalem creaturam in lucem producturus, τε και πάντα καθαρά πνεύματα , προσέτι δε ψυχάς
incorporeas videlicet quasdam atque intelligentes ανθρώπων άφετον και ελεύθερον της αυθεκουσίου
et divinas potestates, angelosque atque archangelos , περί το καλόν ή τουναντίον αιρέσεως τήν φύσιν έπα
materieque expertes, et ab omni parte puros spi- γομένας, όσα τε τούτοις όργανα σωμάτων έμελ
ritus, aniinas praeterea hominum, que solutam λεν έσεσθαι , ποικίλων αγωγή κατάλληλα βίων,
ac liberam voluntatis atque arbitrii , tam ad bo- χώρας σε τούτοις άπασι και τόπους διανέμειν οί
ηum quam ad boni contrarium, naturam acci- κείους: ( μείνασι μεν γαρ αγαθούς τους κρείττονας,
perent : el quecunque his ipsis convenientia cor » έμπαλιν δε τους προσήκοντας, της επί ταναντία δο
porum instrumenta, varias vivendi formas educe- πης τα σωφρονιστήρια») προλαβών το μέλλον, οία
rent, 145 sedesque his omnibus, Iocosque tribue- Θεός, τη προγνώσει, συνιδών τε , τούτων απάντων
Te proprios (namiis qui boni permanserint , me- περί γενέσεως εν μεγάλω σώματι κεφαλής δεησο
liores : contra autem, alioqui convenientes,in qui - μένων, ένα τον της δημιουργίας απάσης οικονόμον
bus videlicet proclivilatis ad contraria penas da- ηγεμόνα τε και βασιλέα των όλων προτάξασθαι ώετο
rent) ; cumque id quod futurum erat, tanquamDeus , δεϊν, ή και τα θεία μυσταγωγεί λόγια προς τών άνω
cognitione preciperet , sentiretque haec universa ' θεν παρ' Εβραίους θεολόγων τε και προφητών ανδρών
antequam fierent , tanquam in magno corpore ali- τεθεσπισμένα: παρ' ών δή μαθείν ένεστιν, ώς άρα
quod caput postulatura, unumomnis opificii dispen- μία μέν είη των όλων αρχή, μάλλον δε το και αρχής
salorem, eumdemque et ducem et regem universi ανώτερον, και πρώτου προγενέστερον, και μονάδος
preficiendumputavil : cujusmodi oraculorum quoque αρχεγονώτερον, και πάσης κρείττον προσηγορίας,
divinorum, quae ab antiquis apud Ηebraeos, el theo- άρρητον, ανέκφραστον, απερινόττον, αγαθόν, το πάν
Iogis et prophetis reddita sunt, institutio est : a των αίτιον, το ποιητικόν, το ευεργετικόν, το προνοη
quibus quidem discere potest qui vult , unum esse τικών, το σωτήριον, αυτός ών και είς και μόνος Θεός,
οιnnium rerum principium, ac potius principio stu- εξ ού τα πάντα, δι' όν τα πάντα εστίν · εν αυτώ
perius et prius, primoque antiquitus, et gignendis γαρ ζωμεν και κινούμεθα και εσμέν. " Ο τι δή θέλει,
rebus ipsa unitale vetustius, omnique appellatione τούτο γουν και είη αν το μόνον της των γενητων απάν
praestantius, quod neque dici, neque enuntiari, ne- των ουσιώσεώς τε και υπάρξεως αίτιον θέλοντος
que excogitari potest : bonum quod causa est om. γάρ έστι. Θέλει δε, ότι την φύσιν άγαθος ών τυγχά
nium rerum, quod vim efficiendi, juvandi, provi- νει. Αγαθώ δε ουδέν, ότι μή το θέλειν τα αγαθά
dendi, servandi,in se habet : qui unus ipse ac solus D προσφυές. Θέλων δε ταύτα, και δύναται· διό και θέ
est Deus, ex quo omnia, per quemomnia sunt : in λων ομού και δυνάμενος, ακωλύτως και απαραποδί
illo enim vivimus et movenur el sumus. Ιtaque στως πάν και τι καλόν και συμφέρον έν τε όρωμένους
quodcunque vult, id etiam est continuo, ex qua s0- και αφανέσιν αυτός εαυτό συνεστήσατο, ύλην ώσπερ
la causa , omnia que genita sunt , id acceperunt uι τινά και ουσίαν της τών όλων γενέσεώς τε και συστά
essent, atque exsisterent, ac durarent , sunt enim σεως την έαυτού βουλήν και δύναμιν προβεβλημένος,
illo volenle. Vult autemidcirco quod suaple natura ως μηκέτι ευλόγως φάναι δείν εξ ουκ όντων είναι το
bonus est. Bono vero nihil natura conjunctum ad- των όντων. Ουδέ γάρ αν είη τι το εκ μη όντος . Πώς
nexunique est, nisi ut ea que bona sunt velit. Αι γάρ το μή όν έτέρω του είναι γένοιτ' αν αίτιον ; πάν
enim cum haec velit , idem etiam potest : quare clim: δε ή τι πρτε και έστιν , εξ ενός του μόνου όντος και
velit simul idem et possit, nulla re neque prohi
bente, neque impediente, quidquid pulchrum el ulile πρό όντος , του δή και φήσαντος , « Εγώ ειμί ο ών, )
est, tam in iis quæ sub aspectum cadunt, quam in το είναι λαβον έχει ότι δη μόνος ών, και αεί ών, αυ
iis quæ non cadunt, ipse sibi ipsi confecit : quippe τος πάσι τοις εξ αυτού το είναι κτησαμένοις αίτιος
qui quasi materiam quamdam atque essentiam ge - TOV EiYX ! XOTÉITT , T OERELY XI.! TW OUVAGUIL *****
253 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IV. 234
την ουσίαν τοις πάσι, και τας δυνάμεις, και τα είδη A nerationis constitutionisque universi, suum consi
πλουσίως και ανεπιφθόνως εξ αυτού κεχαρισμένος. lium suamque potentiam pretulerit , ut nulla jam
ratione dici possit, de nihilo esse quidquam eorum quæ sunt, neque enim esse quidpiam potest ex eo
quod ipsum non sil. Quomodo enim id quod non est, alteri ut sit causa erit ? Omne autem quodcun - ,
que est , ex uno qui solus est, et ante omnia est, quique olim etiam illud respondit, « Ego sum qui
sum ,, ut esset et accepit et habet : quippe cum qui solus est, et semper est , is omnibus quæcunque ex
ipso id quod sunt acceperunt, ut essent auctor exstilerit : atque ex eo quod et velit et possit, rebus
universis et essentiam , et poleslales , et formas, luculente et copiose de seipso largitus sit.
Β . 146 II.
"Όπως αυτόν προ πάσης κτίσεως Υιον Θεού Quemadmodum illum ante omnem creaturam Fi
γεγονέναι φαμέν . lium Dei fuisse dicimus.
Και δη των όντων απάντων πρώτων υφίστησιν αυ- Itaque omnium quaecunque sunt, fetum suunt
του γέννημα την πρωτότοκον σοφίαν,όλην δι' όλου νοε- primum subministrat , primo genitam videlicet sa
ραν, και λογικήν, και πάνσοφος, μάλλον δε αυτονούν, pientiam, totam usquequaque intelligentem, et ra
και αυτολόγον, και αυτοσοφίαν και εί τι δε αυτόκα- p tionalem et penitus sapientem, ac potius ipsam
λον και αυτοάγαθον επινοείν εν γεννητοίς θέμις, τούτο " intelligentiam, ipsam rationem,ipsamsapientiam :
πρώτον αυτός εξ αυτού θεμέλιον των μετά ταύτα γε- necnon si quid ipsum pulchrum, ipsumque bonum
νησομένων προβάλλεται, το τέλειον τελείου δημιούρ- excogitare in iis que genita suntfas est, id primum
Υμα, και σοφου σοφόν αρχιτεκτόνημα, αγαθού πα- ipse ex se ipso eorum que posthac futura erant
τρός αγαθόν γέννημα. Και τί γάρ άλλο, ή των μετέ- fundainentum prefert, perfectum perfecti opificium,
πειτα το είναι δι' αυτού λαβόντων , προστάτης και κη- sapientis sapientem fabricationem, boni parentis
δεμόνα, σωτήρα τε και ιατρον, και κυβερνήτης της Donant soboleum, et quidnam aliud fuerit prelaturus,
των όλων δημιουργίας τους οίακας περιεδραγμένον ; quam illum ipsumeorumque posthac per ipsum id
" Οθεν είκότως οι χρησμοί θεολογούντες Θεόν γεννη- quod sunt acceperint, perfectum, curatorem, con
τον αυτόν αποφαίνουσιν, ώς αν της ανεκφράστου και servatorem, medicum, gubernatorem ? eum vide
απερινοήτου θεότητος μόνον εν αυτώ φέροντα την licet qui creationis universi gubernacula compre
της προς το πρώτον εξομοιώσεως χάριν, ταύτη τε logice loquentia , Deum genitum illum enuntiani,
αυτόν αγαθόν φασιν υπηρέτην πρός του Σωτήροςυπο- tanquameum qui elocutionem omnem , omneinque
βεβλήσθαι, ένα, ώσπερ δι' ενός πανσόφου και ζώντος C cogitationem effugientis divine nature solus in
οργάνου, τεχνικού τε και επιστημονικού κανόνος, τα seipso fuerat imaginem, propter quam Deum quo
πάντα αυτό απευθύνοιτο, σώματα ομού και ασώματα, que et esse illum et dici, ejus videlicet, que quod
έμψυχά τε και άψυχα, λογικά συν αλόγους, θνητά primum, est refert, expresse similitudinis gratia.
συν αθανάτους, και εί τι τούτοις έτερον συνυφέστηκε Quocirca illum bonum aiunt administrum a Patre
τε και συνύφανται, και ως μιά των όλων δυνάμει, suffectumesse , ut quasi per unum penitus sapiens,
ενί τε ζωντι και εμψύχω νόμω τε και λόγω εν πάσιν vivensque instrumentum, artificialemque ac omnis
όντι και διά πάντων ήκοντι τα πάντα συναρμόζοιτο scientiae vim in se habentem regulam, universa ab
υφ' ενί πανσόφω δεσμώ, αυτό δή τώ του Θεού λόγω ipso regerentur, tam corpora ipsa, quam que cor
τε και νόμω, συναγόμενά τε και συνδούμενα . poris expertia sunt, tam animantia quam inanima,
tam rationalia quam bruta , tam mortalia quam inmortalia , ac si quid aliud una cum his exjit in na
luram , unaque quasi contextum est : necnon ut uni rerum omnium potestali, unique viventi atque ani
matæ legi, ac rationi quæ in omnibus esset, perque omnia penetraret, omnia convenirent, sub
unuin utique perfecte sapiens vinculum , ipsum scilicet Dei verbum ipsamque legem , coacta et colligata .
Γ' . 147 1ΙΙ.
"Ότι μη πλείους υιοί του επί πάντων Θεού , Quod non plures supremi Dei filii, sed unus solus
μόνος δε είς εκ Θεού Θεός ευλόγως ήμίν ανη- de Deo Deus, jure a nobis predicari soleaι.
γόρευται.
Ένός δε όντος του Πατρός, ένα χρή και τον Υιόν, Ceterum, cum unus sit Paler, Filium guoque
αλλά ού πολλούς είναι, και ένα τέλειον μόνον γεννη- unuin, non plures esse oportet, unumque perfectum
τον Θεόν εκ Θεού, αλλ' ού πλείους. Εν γάρ πλείοσιν solum genitum Deum de Deo, non autern plures . In
ετερότης έσται και διαφορά και του χείρονος είσα- pluribus enim diversitas erit ac differentia , deterio
γωγή. Διό δή είς Θεός , ενός Υιού τελείου και μονο- risque introductio. Quare unus Deus, unius Filii
γενούς , αλλ' ου πλειόνων θεών ουδ' υιών πατήρ perfecti atque unici, non plurium deorum neque
έπει και μιάς ούσης φωτός ουσίας, μίαν και την εξ filiorum paler ; quoniara cum luminis quoque una
αυτού γεννωμένην τελείαν αυτήν πάσα ανάγκη τίθε- sit essentia, ipsamitem que ex eo generetur , per
σθαι. Τί γάρ αν και άλλο γέννημα φωτός επινοείν fectam unain ponere , omnis cogit necessitas. Quani
δυνατόν, μή ουχί μόνην την εξ αυτού τα πάντα πλη- enim aliam praeterea sobolem Iuminis cogitare pos
ρούσαν και καταλάμπουσαν ακτίνα και πάν γάρ το sumus, nisi unum ipsum, qui ex ipso proficiscitur ,
ταύτης αλλότριον σκότος αν είη και ου φώς. Ταύτη omniaque complet atque illustrat, radiun: ? Quid
253 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 250
quid enim ab hoc alienum fuerit, tenebre erunt, A του και του πάντων ανωτάτου Πατρός, άρρήτου φω
non lumen. Idcirco etiam supreini omnium Paren- τος όντος, ουδέν μέν προσφερές αυτό ουδ' οικείον αν
tis cum lumen sit, quod nullis verbis comprehendi γένοιτο παράδειγμα, πλήν όσον αυτό τούτο μόνον , και
potest, ne simile quidem ullum propriumve exem- δή και φάναι περί Υιού οίόν τε· απαύγασμα γάρ
plar fuerit, prater ipsum hoc solum, quod quidem εστι φωτός αιδίου , και έσοπτρον ακηλίδωτον της του
ipsum dicere, item de Filio , fas est ; splendor enim Θεού ενεργείας, και εικών της αγαθότητος αυτού.
est luminis senmpilerni, speculumque immaculatum Διό είρηται· « "Ος ών απαύγασμα της δόξης και χα
divine evidentiae , et imago bonitatis ejus. Ex quo ρακτήρ της υποστάσεως αυτού . ν 'Αλλά του μεν αι
illud dictum est : « Qui cum sit splendor gloria, ct σθητου φωτός αχώριστος ή αυγή , ο δ' Υιός ιδίως
figura substantiae ejus 90. Ceterum a sensibili παρά τον Πατέρα καθ' εαυτόν εφέστηκε. Και φωτός
quidem lumine splendor separari non potest : Fi- μέν ή αυγή χώραν ενεργείαςεπέχει, ο δε Υιός έτερον
lius autem seorsum a Palre per seipsum subsistii τι ή κατά ενέργειαν τυγχάνει , καθ' εαυτόν ουσιω
et luminis quiden splendor locum ellicientiae obti- μένος. Και πάλιν ή μεν αυγή συνυπάρχει το φωτί ,
net ; at Filius aliud quiddam quam secundum elli- συμπληρωτική τις ούσα αυτού · άνευ γάρ αυγής ουκ
cientiam est, non per seipsum utique essentiam αν υποσταίη φώς, ομού τε και καθ' αυτό συνυφέστη
nactus, sed a Patre. Rursus splendor simul exsi- Β κεν. Ο δε Πατήρ προϋπάρχει του Υιού . και της γε
stic cum lumine , illudque quodammodo complet νέσεως αυτού προϋφέστηκεν , ή μόνος αγένητος ήν.
( narm sine splendore non consistil lumen), simul- Και ο μεν καθ' εαυτόν τέλειος και πρώτος, ώς Πατήρ,
que cum illo, et secundum illud sulsistil : at a και της του Υιού συστάσεως αίτιος , ουδέν εις συμ
Patre Filius procedit, et illum generat , at ipse non πλήρωσιν της εαυτού θεότητος παρά του Υιού λαμ
genitus est : et ille quidem per se ipsum perfectus Εάνων· ο δε ώς εξ αιτίου γεγονώς Υιός, δεύτερος ου
ac primus tanquam Pater, et qui auctor sit ut Fi- έστιν Yίος καθεστηκε, παρά του Πατρός και το είναι
lius consistat, nilil a Filio accipiens , quo suam και τoιόσδε είναι ειληφώς . Και πάλιν ή μεν αυγή ου
naturam qua Deus est compleat : hic autem tan- κατά προαίρεσιν του φωτός εκλάμπει, κατά τι δε της
quam ex causa profectus Filius, alius ab illo cujuς ουσίας συμβεβηκός αχώριστον · ο δε Υιός κατά γνώ
est Filius exsistit, quippe qui a Patre ut et sit et μην και προαίρεσιν εικών υπέστη του Πατρός. Βου
talis sit acceperit. 148 Rursus splendor quidem ληθείς γάρ ο Θεός γέγονεν Υιού Πατήρ, και φώς δεύ
non ex proposito el voluntate luminis splendet,sed τερον κατά πάντα εαυτο αφομοιωμένον υπεστήσατο.
secundum quiddam quod ad essentiam illius inse- 'Αγενή του τοιγαρούν και ιδίου φωτός όντος ενός,
parabiliter accidit : Filius vero ex sententia et pro- , πως αν γένοιτο άλλο οία τις εικών, ουχί δέ αυγή ούσα
positoimago Patris exsistit. Volens enim Deus Filii " φώς κατά πάντα το έμφορές το πρωτοτύποσώζουσα ;
Pater exsistit, et alterum lumen in omnilus sibi τώς δ' αν και αυτού του ενός είη εικών, ει μη μία
ipsi simile substituit : cum ergo non genitum sen- και η αυτή ούσα , όπως μή μόνον της ουσίας του
pilernumque lumen unum sit, qui fieri potest ut hoc πρώτου, αλλά και του κατά το ποσόν αριθμού την
diversum sit ab Πιο veluliImago
illo veluti imago quielanm
quædam ?? ac
ac non
non ομοίωσιν επάγοιτο, ώσθ' ενός είναι του αιδίου φωτός
potius splendor quoque, quod eque lumen sit , in έν το τέλειον, αλλ' ου διάφορα και πολλά το πρώτον
Οιnnibus siimilitudinem primi exemplaris conser- και μονογενές έκγονον , αυτό δή εκείνο το και ήμίν
vans ? Quomodo vero illius itein quod unum est πρώτον μετά την άναρχον και αγένη τον ουσίαν θεο
imago fuerit ; si non una ipsa quoque sit, ut vide λογούμενον τέλειον αγαθόν. "Ένα γούν χρή ενός Πα
licet non solum essentiæ ejusquod primum est, sed τρός και τον Υιόν είναι. Και γάρ μιάς ευωδίας εξ
etiam ejus qui ad quantitatem pertinet, numeri υποκειμένης τινός προϊούσης ουσίας μιας και την
Similitudineminducat ? ila quidem ut unius Se pi- αυτή , προγομένην ηδείαν εις πάντας οδμήν, αλλ' ου
terni Iulinis unum sit perfectum Iuinen, non autem διαφόρους και πολλές προσήκοι αν ομολογείν. Του
diversa et plura, id quod primum et unicum geni- δητα πρώτου και μόνου αγαθού, ό έστιν ο παμβασι
tin, editumque est, ipsum utique illud perfectum Dλεύς Θεός, νώ και διανοία ληπτήν ένθεον και ζωτικήν
Donum, de quo uno nos quoque, post eam que et ευωδία, υποστησαμένου , μίαν ταύτην, άλλ' ού πλείους
principio , et orta caret essentiam, ut de Deo loqui- επινοείν θέμις. Τί γάρ αν και γένοιτο ταύτης έτερον
Intur. Unitus ergo Patris unum esse Filium oportet. κατά πάντα τη Πατρί αρωμοιωμένης, ει μή τι άρα
Naim si fragrantie genus unum ex aliqua subject a υποβεβηκός και χειρον, ουδαμώς ή μίν εν τη του
re proficiscatur, unuin quoque et euidem, qui in Yίου θεολογία παρεισακτέον . Ατμός γάρ έστι της
omnes diffundalur suavem odorem , non diversos et του Θεού δυνάμεως, και απόρροια της του παντοκρά
plures fateri par est. Cum igitur primum illud so
τορος δόξης ειλικρινής. Έξ ευώδους μέν γάρ σώμα
lumque bonum , qui est omnium regnator Deus, di τος, μύρου τινός φέρε , ή και των από γης ακμαζόν
vintain vitaleinque fragrantiam, que animo et cogi » των, ευώδης τις ανθών τε και αρωμάτων πνοή παρά
tatione dunlaxal comprehendi potest, produxerit, το πρώτον υποκείμενον εις άπαν το εκτός περιέχον
unam hanc fas est intelligere, plures nefas. Quid προχείται, και πληροί τε και τον αέρα εις πλάτος
enim esse polest, quod quidem ab hac diversum sit, αναχεομένη , ούτ, τω κατά στέρησιν ή μείωσιν , ή

bo Hebr. 1, 3.
257 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IV . 258
τομεν, ή διαίρεσιν του προϋποκειμένου. Τούτου γάρ A quein omnibus Patri similis est, quod non submis
εν οικεία χώρα μένοντος, και την ταυτότητα προς sius sit ac deterius? quod neutiquam nobis in Filii
αυτό σώζοντος, τήν τε ευώδη δύναμιν απογεννώντος, 1heologia introducendum; vapor enim est virtutis
ουδέν του προτέρου χείρον, και το γεννώμενον ευώδες Dei, ac defluentia mera glorie Omnipotentis. Nam
οικείαν έχον υπόστασιν, ώς ότι μάλιστα το ομοιότατον ex bene olenti corpore, verbi gratia, ex unguento
τη του γεννήσαντος φύσει, διά της οικείας απομεμί- aliquo, aut etiam ex loribus atque odoramentis ,
μεται. Πλήν αλλ' έτι ταύτα γεώδη και θνητά και μέρη que de terra nascuntur, bene olens quidam latus,
της κάτω φθοροποιού και γεώδους φύσεως. Τα γε μην preter illud primum subjectum corpus,in omne
της προκειμένης ημίν θεολογίας επέκεινα παντός quod extrinsecus ambit, profunditur ; ac dumlatius
όντα παραδείγματος ουδέν μέν οίον τα έκ σωμάτων refunditur , ipsum quoque aerem complet, non sane
επάγεται, οξυτάτη δε διανοία φαντάζεται Υιόν γεννη- privatione aliqua, aut diminatione, aut sectione,
τον , ου χρόνους μέν τισιν ουκ όντα, ύστερον δέ ποτε out divisione ejus , quod primum subjectum est
γεγονότα, αλλά προ χρόνων αιωνίων όντα, και προ- corporis. Sed illo manenle in propria sede, ct
όντα, και το Πατρί ως Υιόν δια παντός συνόντα, και eandem penes se conservante naturam, fragran
ουκ αγέννητον όντα, γεννώμενον δ' εξ αγεννήτου Πα- tiamque illain procreante : nihilo deterius prio
τρός , μονογενή όντα , Λόγον και Θεόν εκ Θεού· ου Bre , ipsum quoque quod procreatur bene olens
κατά διάστασιν ή τομής ή διαίρεσιν εκ της του Πα- et fragrans genus, cum propriam habeat sedem
τρός ουσίας προβεβλημένον , αρρήτως δε και ανεπι- atque naturam, hac ipsa , quain maxime fieri potest,
λογίστως ημίν εξ αιώνος, μάλλον δε προ πάντων αιώ- id quod simillimum sit nature procreanis,imitatur.
νων, έκ τής του Πατρός ανεκφράστου και απερι- 1 9 Verum nec quidem terrena et mortalia , et
νήτου βουλής τε και δυνάμεως ούσιούμενον δι- inferioris nature que corrumpendi vim habet , ac
δάσκοντα. Την γενεάν γάρ αυτού , φησί , « τις terrena est, particulie quedaum. Que autem ad pro
διηγήσεται ; » και, « "Ωσπερ ουδείς έγνω τον Πατέρα positama nobis theologiam pertinent, cum omnein
ει μή ο Υιός, ούτω και τον Υιόν ουδείς έγνω ει μή exempli comparationem exsuperent , nihil tale ,
μόνος και γεννήσας αυτόν Πατήρ. και quale es corporibus manal, prae se ferunt ; sed co
zilationi solertissiniæ inluendum , quasi in speculo præbent, docentque esse Filium , qui geniius sit ,
non illum quidem , qui certis temporibus non fueril, posterius autem sit natus, sed qui sit anle lein
pora æterna, atque anteeal , et tanquam Filius una cuin Patre semper degal; neque vero qui non sil
genitus, sed ex Patre non genito , genitus : qui unicus sit, qui Verbum , qui Deus de Deo, non direm
pione aliqua , aut sectione, aut divisione de substantia Patris productus, sed qui de Patris consilio
ac virtute , omnem elocutionem , omnemque cogitationem superante ab ævo, ac potius ante omne ævum
essentiam sit nacliis , modo quodam , qui neque verbis comprehendi, neque ratione colligi a nobis
possil. Si quidem « generationem ejus, inquit, quis enarrabit "' ? , et quemadmodum « nemo novit Pa
lrem nisi Filius, sic Filium quoquenemo novil nisi unus, qui genuit illum . Pater $8. )
Α'. IV.
"Ως αναγκαία τητων 8.λων συστάσει η τού μονογε- . Οuod ad constitutionen universi, necessaria unici
νούς Yίου του Θεού προϋπαρξις αποδίδοται . Dei Filii antecessio , assignelur.
Πλήν αλλ' ένα Μονογενή και αγαπητον Υιόν έδόκει Verumtamen optimus Pater unum judicavit Uni
τω παναγάθου Πατροί της των γενητών απάντων δη- genitum ac dilectum Filium, omnium rerum quae
μιουργίας προϋφίστασθαι δείν» έπει και κόσμον ένα, creande essent, opificio prefici oportere, quippe qui
ώσπερ εν και μέγα σώμα εκ πλειόνων και διαφόρων unum quoque mundum, quasi unum quoddam al
μελών τε και μερών , ήμελλεν όσον ουδέ πω προ- que ingens corpus, ex pluribus diversisque ment
βάλλεσθαι, ουκ επιστατείν μεν αυτήν άνωθεν, ώσπερ bris ac partibus, janijam esset producturus , caput
μείζονος κεφαλής της του Πατρός θεότητος εξημμέ- que hoc non praesse ipsum quidem, de superiori
νην ( κεφαλή γάρ του Χριστού ο Πατήρ) , ηγουμένην aliquo, tanquam de altero majori capite , divinilate
δε και προϋπάρχουσαν των μετά ταύτην απάντων , ipsa Patris suspensum ( caput enim Christi Paler),
ου μην αλλά και διαρκούσαν είς τε την του Πατρός sed quod anleiret,aileque omnia post ipsum genita
επικελευσιν και εις την των μετά ταύτα δημιουργίαν. esset : attamen idem prasto essel tum adimperium
Διό δή και έφαμεν αυτον πρώτον πάντων υπό του ο Patris, tum ad opificium earum rerum que post
Πατρός οίόν τι μονοειδές πάσης ουσίας και φύσεως hac faciende erant . Quare jam dixirnus, illum om
προβεβλήσθαι όργανον έμψυχον και ζων, μάλλον δ' έν- ium primum a Palre, quasi quoddam singulare
θεον και ζωοποιόν και πάνσοφος, αγαθών γεννητικών, instrumentum omnis essentiæ et naluræ productum
φωτός χορηγόν, ουρανού δημιουργικόν , κόσμου κατα esse : instrumentum , inquam , animatum et vivens,
σκευαστικών, αγγέλων ποιητικών , πνευμάτων αρχον- ac potius divinum, vitalenque vim in se habens, et
τικόν, όργανον ψυχών σωτήριον, σωμάτων αυξητικών, Sapientissimum; 150 quod Dona omnia gigneret ,
τάντων προνοητικόν , κυβερνητικών , θεραπευτικών και quod lumen preberet, quod celuin moliretur, quod
* Is . L1, 8 . 92 Matth. ΧΙ, 27.
 239 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 200
mundum construeret, quod angelos efficeret , quod A βασιλικόν, κριτικών, Πατρός ευσεβείας απαγγελτικόν.
spiritibus imperaret : instrumentum quod animas
conservaret , quod corpora augeret , quod omnia provideret, gubernaret, curarel, quod vim haberet
regnandi, quod judicandi, quod Patris cultum et reverentiam denuntiandi.
V. Ε'.
Quod innumerabiles quidemfatemur esse creatas di- Ε '. Ως μυρίας μεν ομολογούμεν είναι γενητάς
vinas polestales, unam vero duntarat ipsius Filii , θείας δυνάμεις , μόνην δέ τήν του Υιού, δι' ήν
propter quaminducitur , imaginem Dei Patris esse, επάγεται εικόνα του Θεού Πατρός, θεολογουμεν.
theologice demonstramis.
Quare in universum supra omne opificium, unam Διό και επί πάντων καθόλου των δημιουργημάτων
opus est divinam polestatem admirari , non plures μίαν χρεών θείαν δύναμιν αποθαυμάζειν , αλλ' ου
existimare : una enim omnino mundi effectrix po - πολλάς ηγείσθαι : μία γάρ ή καθόλου κοσμοποιός δύ
testas, et unum universitatis opifex Verbum in ναμις, και είς ό των όλων δημιουργός Λόγος εν αρχή
principio apud Deum. Siquidem: « In principio προς τον Θεόν. « "Οτι εν αρχή ην ο Λόγος , και ο
erat Verbum , et Verbum erat apud Deuin, et Deus . Λόγος ήν προς τον Θεόν , και Θεός ην ο Λόγος όν
erat Verbum 93 ; ; quod quidem oportet re vera δεί αληθώς μή αγνοείν, σέβειν δε και τιμάν επαξίως:
non ignorare , colere autem et honore prosequi pro ότι δή πάντα δι' αυτού ου μόνον εν αρχαις των όλων
dignitate : quandoquidem omnia per illud , non συνέστη, αλλά και εισαεί γέγονέ τε και γίνεται, και
modo ab initio rerum omnium exstitere , verum χωρίς αυτού εγένετο ουδε έν. ) Είτε γάρ ζωή τις έστιν
etiam in perpetuum semper et facta sunt, et iunt : εν τοις ουσιν , ό γέγονεν εν αυτώ ζωή ήν εξ αυτού
et sine illo factum est nihil 9%. » Sive enim vita γαρ και δι' αυτού ή των όλων ζώωσίς τε και ψύχω
quaedam est in iis que sunt : quod factum est, in σις · είτε ρυθμός , είτε κάλλος , είτε αρμονία, είτε τά
illo vita erat. Εx illo enim ac per illud, universa ξις , είτε σύγκρασις, είτε ουσία , είτε ποιότης, είτε
et vitam el animam accipiunt. Sive numerus, sive μέγεθος, πάντα είς ο τών όλων συνέχει και διακοσμεί
pulchritudo, sive convenientia , sive ordo, sive tem- Λόγος, και μία Θεού δύναμις κοσμοποιος ηγείται α
peratura , sive essentia , sive qualitas , sive magni- πάντων. Ως γάρ επί του καθ' ημάς σώματος πολλή
1udo : cuncta unum rerum omnium continet , ac μεν τυγχάνει και ποικίλη των μερών η διαφορά, μία
disponit Verbum, et una Dei mundi effectrix virtus, δε ή του παντός δύναμις δημιουργός ( ού γάρ άλλη
omnibus praest. Sicut enimin nostro corpore plu- μεν Θεού δυνάμει κεφαλής υπέστη φύσις , άλλη δε
res sunt et varie partium differentia , una autem c οφθαλμών , ετέρα δε ώτων, ετέρα δε ποδών) , ούτω
universi opifex vis ( non enim alia quidem Dei vi και του σύμπαντος κόσμου μία καθόλου θεία δύ
capitis exstitit natura, alia vero oculorum, et alia ναμις επιστατούσα , ή αυτή αν είη και ουρανού και
aurium, pedum item alia), ita quoque cum univers0 αστέρων , των τε εν αέρι, και γή, και θαλάττη ζώων,
mundo, una omnino divina virtus presit, eadem erit στοιχείων τε των καθόλου και των κατά μέρος ,
et celi, et astrorum, et animalium quaecunque, aut και έτι φύσεων παντοίων γενικών τε και των κατ'
in aere, aut in terra, aut in mari degunt, et elemen- είδος δημιουργός και ουκ άλλη μέν πυρός, ετέρα δε
Iorumtamomniumsimul,quamsingulorumseorsum: ύδατος και γης πάλιν άλλη , και αέρος ποιητική
151 praeterea naturarum omnimodo variarum tam δύναμις " αλλά μία και η αυτή των όλων τεχνίτες
que genere aliquo continentur, quam que specie σοφία , και κοσμοποιός αυτός ούτος ημίν ο θεολογού
distinguuntur, opifex. Neque vero alia est ignis, et μενος τών όλων και δημιουργός του Θεού Λόγος. Μαρ
alia aque, terraque rursus alia , atque aeris item τυρεί δε τούτοις ή προς άλληλα των στοιχείων φιλία ,
alia effectrix virtus, sed una atque eadem rerum τη των συγκράσεων επιμιξία συγγενή και αδελφήν
universarum artifex sapientia , quodque mundum και ώσπερ ενός αρχιτέκτονος έργον τήν τών όλων
effecit, hoc ipsum, de quo nos ut de Deo Ioquimur, φύσιν απελέγχουσα. Γη τε γάρ το βαρύ στοιχείον εφ'
universi opifex Dei Verbum. Fidem his facit ele- D υδάτων oχoυμένη , και μη στερεμνίω της φύσεως
mentorum inter se amicitia , que ex eo quod certis κατά βάθους ελκομένη, μετέωρος δ' αεί φερομένη ,
temperamentis commisia sunt, cognatum ac ger - και μή καταδυομένη, Θεού Λόγω και Θεου βουλή και
manum, et tanquam unius architecti opus, rerunn δυνάμει μαρτυρεί. Υγράς τε αν πάλιν ουσίας ή
naturam ostendit. Νam et terra, quae grave est ele- προς το ξηρόν κοινωνία μηδέν στερρόν επιδεικνύ
mentum,cumaquis innalet, neque soliditale nature μένη, μηδέ αθρόως το πάν επιλιμνάζουσα, νεύματι
in profondumtrabatur, sed feratur semper sublinis, δ' άρρήτω Θεού πεπεδημένη,ένα πάλιν και τον αυτόν
neque submergatur, Dei Verbo Deique consilio fi- Λόγοντου Θεού παρίστησι.Τί δε το πύρ, καίτοικαυτικής
dem facit. Humidle item nature cum arida commu - και φθατικής φύσεως, έπειτα ξύλoις εμφωλεύον και
nicatio, que nihil corruptionis prae se fert , neque παντοίοις ζώων σώμασιν ανακεκραμένον, γή τε και
confertim universa restagnat, sed Dei nulu occul- ύδατι και αέρι συνέστοιχειωμενον, κάπειτα λόγω και
tissimo colligata tenetur, unum rursus atque idem μέτρα τοις πάσι το δέον, όσον αν εκάστω γένοιτο
Dei Verbum esse demonstrat . Quid porro ignis ? qui προς ωφελείας, επιχορηγούν, της δ' οικείας δυνά
93 Joan. 1, 1 . 2 ibid. 3.
261 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IV . 262
μεως επιλελησμένον, ου σοι δοκεί πάλιν Θεού Λόγω A licet comburentis corrumpentisque nature sit, ta
και δυνάμει δουλεύειν, Ημέρας δε και νυκτός αμοι- men cum in lignis lateat, et omnis generis anima
βαίας ορώντι κινήσεις, ωρών τε και καιρών τοτε μεν lium corporibus certa temperatura connexus sit
αυξήσεις , τοτε δε μειώσεις, κύκλους τε ενιαυτών και terreque, atque aque , atque aeri constciatus ,
περιόδους χρόνων, άστρων τε περιδινήσεις , ηλίου τε deinde ratione ac mensura quantum unicuique opus
δρόμους, και σελήνης τροπάς, συμπαθείας τε και sit, quantumque utilitas postulet, omnibus sufficiens,
αντιπαθείας απάντων, και κόσμον ένα αυτών εξ propriarum virium obliviscatur : nonne tibi rursus
απάντων, άρα σου την αλογίαν και το εική και ως Dei Verbo, ac polestati inservire videtur ? Diei pre
έτυχεν αιτίαν είναι των όλων θεμιτόν αποφαίνεσθαι, terea noctisque vicissitudines, quae terminalis mo
η Λόγον ώς αληθώς Θεού, και Θεού σοφίαν, και Θεού tibus constant, horarumque ac tempestatum, nunc
δύναμιν, και ταύτην μίαν, αλλ' ου πολλές ανυμνείν ; quidem augmenta , nunc autem diminutiones, orbes
έπει και εν ανθρώπω μία ψυχή, και μια λογική δύ - itenm annuos, ac circuitus 1emporium, astrorumque in
ναμις πλείστων ομού γένοιτ ' άν δημιουργός, ή και orbem motus, tum solis cursus,Iuneque conversio
γεωργείν ή αυτή, και ναυπηγείν και κυβερνάν, και οικο- nes,tum consensus inter se omnium ac repugnantias,
δομείν πολλά μαθούσα επιβάλλoιτο · και εις τους εν , unumque ex iisomnibus mundum, cumintueris, ηun
ανθρώπων και λογισμός δέξαιτ' άν ποτε μυρίων επι- ° quid tibi esse fas putas,imprudentiam, sive temeri
στήμας , γεωμετρήσει τε και αυτός και αστρονομήσει, tatem, sive fortuitamaliquam causam, auctorem uni
και λόγους γραμματικής παραδώσει και ιατρικής, versi enuntiare ; an Dei Verbum revera , et Dei sa
έν τε μαθήμασι και τους κατά χείρας προστήσεται» pientiam, et Dei virtutem, et hanc ipsam unam, non
και ούπω γε ουδείς πώποτε πλείους εν εν σώματι plures. efferrelaudibus? Nempe etiamin homine, 2ni
ψυχάς ηγήσατο είναι , ουδε πολλάς εθαύμασεν ανθρώ- ma una, unaque vis rationalis , plurimarum pariter
που δυνάμεις διά τήν των πολλών μαθημάτων υπο- rerumpotest esse opifex. Nam elagrum colere eadem,
σχήν. Ει δε και άμορφον ύλην πηλού τις ευρών, et avesconstruere, et gubernare, et edificare audebit,
κάπειτα χερσίν απολεάνας επιθήσει ζώου μορφήν, postquam talia multa didicit. Sic una mens in ho
άλλω μέν σχήματι κεφαλήν , χείρας δε και πόδας mine, unaque rationis versatio innumerabilium re
ετέρως, και οφθαλμούς πάλιν άλλως, και παρειάς rum scientias percipiet , atque idem homo et geo
ώσαύτως, ώτά τε και στόμα, και δίνας, στέρνα τε metriam, et astronomiam exercebit , disputationes
και ώμους υποτυπωσάμενος τέχνη τη πλαστική: άρα, que et de grammatica et de medicina proferet,
επει πολλά σχήματα και μέλη και μέρη υ' ενί σώ- 152 nec non in disciplinis et in iis quae manuum
ματι δεδημιούργηται, τοσούτους χρή και τους ποιη- c ministerio conficiuntur , excellet : nec unquam ta
τας ηγείσθαι ; ή τον του παντός αθρόως τεχνίτηνέπαι - men quisquam adhuc plures in uno corpore esse
νείν ενί λογισμό και μια δυνάμει το πάν τεκτηνά- animas censuit, neque vero plures admiratus est
μενον ; Τι δήτα τοιγαρούν επί του παντός, ενός μεν ob multarum disciplinarum perceptionem, hominis
όντος, εκ μερών δε πλείστων υφεστώτος, πολλές χρήν Iacultates. Quod si quis ubiinformem limi materiam
υποτίθεσθαι δημιουργικές δυνάμεις , και πολλούς ονο- nactus est, ac deinde manibus mollivit, tum anima
μάζειν θεούς, ουχί δε μίαν ομολογείν τήν ώς αληθώς lis formam adjungat, ut alio quidem habitu caput,
θεού δύναμιν και Θεού σοφίαν, μια δυνάμει και manusque et pedes alio , et alio rursus ρculos, tum
αρετή μιά ομου τα πάντα υφισταμένην τε και ζωού- genas itidem, auresque et os, et nares, peclusque
σαν, και τοις πάσι ποικίλην την εξ αυτής επιχορη - atque humeros informel suo illo fingendi artificio :
γίαν ποιουμένην ; Ούτω και φωτός ηλίου μία και η num propterea quod multos habitus, et membra ,
αυτή προσβολή ομού και κατά το αυτό καταυγάζει et parles sub uno corpore fabricavit, totidem opor
μέν αέρα, φωτίζει δε οφθαλμούς, αφήν δε θερμαίνει, let fabricatores arbitrari ? an potius universi arti
πιαίνει δε γην, αύξει φυτά, χρόνον υφίστησιν, άστρων ficem illico el confertim, qui uno consilio unaque
ηγείται, ουρανόν περιπολεί, κόσμον φαιδρύνει, Θεού facultate totum est architectatus, extollere ? Cur
δύναμιν εναργή την εν τω παντί συνίστησι • πάντα Digitur in hoc universo quod unum est , quamvis
τε ταύτα μιά ροπή φύσεως συντελεί. Και πυρός multis partibus constet , multos oportet confingere
φύσις χρυσόν μεν καθαίρει, μόλυβδον δε τήκει• και opifices , et multos deos nominare , ac non potius
κτρόν μέν λύει, πηλόν δε ξηραίνει, ύλην δε φρύγει, unam fateri revera Dei virtulem, et Dei sapientiam,
μια τη καυστική δυνάμει τα τοσαύτα κατεργαζο- que una facultate unaque solertia cunctis rebus at
μένη. Ταύτη του και ουράνιος του Θεού Λόγος, o και naturam qua sunt et vitam largitur , necnon omni.
ηλίου, και ουρανού, και του σύμπαντος κόσμου δη - bus varium de seipsa ubertatis Fontenm submini
βιουργικός, δραστική δυνάμει τοις πάσιν επιπαρών strat ? Sic etiam solaris luminis una et eadem ac
και διά πάντων ήκων, ηλίο μεν, και σελήνη, και cessio, simul eodemque tempore aerem quidem ir
άστρους εξ οικείας της αεννάου δυνάμεως φώς επομ- radiat, illuminat vero oculos, atque aficit (actum
Βρεί, ουρανόν δε οικείου μεγέθους προσφυεστάτην calore, terramque fertilem reddit , plantas auget ,
εικόνα την αρχήν υποστησάμενος , εις αιώνα διακρα- tempus producit, praest sideribus, cαlum ambit ,
τεί τάς δε επέκεινα ουρανού και κόσμου δυνά- mundum exhilarat, Dei vim manifestam quae in
μεις αγγέλων και πνευμάτων, νοερών τε και λογι - universo inest, commendat : et omnia haec uno
Kων ουσιών, ζωής όμου, και φωτός , και σοφίας, momento nature administral ac perficit. Ignis quo
 263 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 264
que natura el aurun purgat et plumbum liquefacil , Α και πασης αρετής, και καλού κάγαθού παντός εκ των
et cum ceram dissolvat, Timum tamen exsiccat, et παρ' αυτού θησαυρών εμπίμπλησι, μια και τη αυτή
materiam aduril : et haec tam multa, una duntaxat δημιουργώ τέχνη και στοιχείων ουσίας οποτε δια
vi comburendi ellicit . Εadem ratione caleste Dei λιμπάνει, παρέχων και μίξεις και κράσεις, και είδη,
Verbum, quod et solem ipsum, et cαlum, el mun- και μορφάς, και σχήματα, ποιότητάς τε μυρίας, έν
dum universum fabricavit, cum efficaci vi suis cun- τε ζώοις και φυτοίς, και ψυχαίς, και σώμασι, λογι
clis rebus inlersit, et per omnia penetret, soli qui- κοίς τε και άλόγοις, άλλοτε άλλως καταποικίλλων,
dem ac Iune atque astris, de propria semper af- και πάσιν ομου πάντα μια δυνάμει επιχορηγών, και
fluenti facultate, instar pluvie lumeninfundit; cα- νούν επί πάσιν ανθρώποις επιγνώμονα και θεωρητι
lum autem, cum sua magnitudinis ab initio appo- κον της αυτού σοφίας δωρούμενος , άντικρύς τε παρ
sitissimam imaginem protulerit , in omne evum ιστάς τοις πάσι και διαρδήδην , ένα κόσμον έτει
sufficit continetque ; que autem supra celum, δείκνυσιν ενός Λόγου κοσμοποιού έργον. Τοιούτον δή
supraque τηundura degunt potestates , angelorum καλλιτέχναν Υιόν μονογενή της αυτού βουλής και
utique ac spirituum intelligentes rationalesque na - δημιουργών και πάντων ανωτάτω και αυτού δημιουρ
ture, eas et vita simul et lumine, et sapientia , γού Θεός και Πατήρ πρώτον απάντων εγέννα , δι' αυ
153 et universa probitatis atque honestalis uni- του και εν αυτώ τους των μελλόντων έσεσθαι δη
versa virtute, de suis implet thesauris, idque uno μιουργικούς λόγους υφιστάμενος, και τα σπέρματά
eodemque artis opificio, elementis vero naturas γε της των όλων συστάσεώς τε και διοικήσεως εν
quibus sint, praebere nunquam desistit ; misturaς αυτό καταβαλλόμενος. Ούχ οράς οφθαλμοίς τον σύμ
autem et temperamenta , et species , et ſormas, et παντα κόσμον, ον ουρανός είς περιλαμβάνει, μυρίας
habitus, qualitatesque innumerabiles, 15m in ani- τε αμφί τούτον χορείας και άστρων περιπολεύσεις ;
malibus quam in plantis, tam in animis quam in Πάλιν είς ήλιος , αλλ' ού πλείους, τάςαπάντωνυπερβολή
corporilus,Ian in rationalibus quantin brutis, alias φωτός καλύπτει μαρμαρυγάς. Ούτω δητα ενός όντος
aliter varians, et cunctis simul omnia una vi sub- Πατρός, ένα χρήν και τον Υιόν είναι. Ει δ', ότι μή
ministrans, et super omnia mentem hominibus, και πλείους, επιμέμψαιτό τις, ώρα τον τοιούτον , ότι
st:e ipsius cognitricem contemplatriceinque sapien- μή και ηλίους συνίστη πλείους, και σελήνας, και
is donans, perspicunque atque evidenler cunctis κόσμους, και μυρία άττα, αιτιάσθαι, μαινομένου τρό
assistens, unum mundum ostendit unius artificis πον τα ορθά και εύ έχοντα της φύσεως διαστρέφειν
Verbi opus. Talem igitur unicum Filium, sui con- επιχειρούντος .
silii eflectorem ac magistrum , et cunctarum rerum opificem , supremus alque ipsius opificis Deus et
parens primum omnium genuit, per i!lum et in illo eorum quæ futura erant opifices rationes sulliciens,
seminaque constitutionis gubernationisque universi in illo conjecta habens. Nonne oculis intue
ris mundum universum , quem cælum unum complectitur, innumerabiliaque circum hunc tripudia
el astrorum conversiones ? Solitem unus duntaxat, non plures, abundantia luminis omnium occullat
splendores. Sic sane cum unus sit Paler, unum eliam Filium esse oportet. Quod si quis id repre
hendat quod plures non genuerit, hic jam illud quoque accusare poterit, quod non plures soles,
et lunas , et mundos , el alia inumerabilia condideril, et more insanientis cujuspiam , quæ recta
sunt, beneque in natura se habent, perverlere moliri.
VI. I
Quod a prima constitutione universi , occulta quadam Ως από πρώτης συστάσεως των άλλων αφανως
ignotuque ratione, Christus Dei religiosis Deoque ο Χριστός του Θεού των θεοφιλών ψυχών επι
gratis animis præsidet. στατεί.
Ηac igitur ratione, quemadmodum in rebus que Ταυτη δ' ούν ως εν ορατοίς ήλιος εις τον αισθητόν
sub aspectum cadunt, sol unus universum illustrat άπαντα καταλάμπει κόσμον, ούτω δήτα και εν νοη
hunc sensilbilem mundum, ita in iis quae intelligen- C τοίς τάς αθανάτους και ασωμάτους δυνάμεις. νοεράς
tia sola capiuntur, immortales et incorporeas po- τε και λογικάς ουσίας μυρίους, ώσπερ αστέρας και
testates, et intelligentes ac rationales naturas, quasi φωστήρας, είς και του Θεού καταυγάζει Λόγος · επει
inuinerabiles stellas lucisque fontes, unum Dei και χρήν ένα τον επί πάσι καθ' όλων, και τον εν πάσ:
perfectum illuminat Verbum. 154 Siquidem opor- και διά πάντων ήκοντα του Θεού Λόγον, ώς αν καν
tui unam quoque super omnia esse omnino legeum, τούτο το της εικόνος εμφερές τω Πατρί και κατά
atque in omnibus et per omnia penetrans Dei ver- πάντα απoσώζοιτο, κατά τε την αρετήν, κατά τε την
bum, ut etiam in hoc imaginis similitudo cum Patre δύναμιν , και την ουσίαν, κατά τε τον της μονάδος και
usquequaque servelur, tam in eo quod ad virtutem, ενάδος αριθμόν, πολυειδούς δέ άλλως και πολυτρόπου
quodque ad polestatem atque essentiam pertinet , και της των γεννητών μελλούσης υποστήσεσθαιουσίας, .
quain in eo quod ad unitatis singularitatisque nu- μυρίαις τε και ποικίλαις άλλοτε άλλαις μεταβολαις
merum . Cum autem alioqui multiformis ac multi δι' οικείαν ασθένειαν υποκεισομένης, της τε ανωτάτω
moda gignendarum rerum natura , innumerabilibus. του Πατρός δυνάμεως δι' υπερβολήν της ανεκφράστου
que ac variis alias aliis mutationibus, ob suam και της πάσιν άπειρομεγέθους φύσεως απολειψο
ipsius imbecillitatem obnoxia futura esset, nec non μένης, αδυνάτως τε εξούσης της αγεννήτου και αχω
 263 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . 18 . 266
ρήτου θεότητος, αυτή γε γεννητή ούσα μετέχειν άντ - λ a supremi Patris virtute leclinatura, ob illius na
υπείν τε άνω, και αντιβλέπειν ταϊς αποστιλβούσαις turse superlationem, que nec dici potest. et omnino
του αιδίου φωτός άρρήτους μαρμαρυγαϊς, χρήν δή που infinite magnitudinis est, neque unquam ad id
είκότως τον πανάγαθον Πατέρα και Σωτήρα των facultatis perventura, ut ipsa ortum habens, art
όλων, ώς αν μη παντελώς ή των άρτι γενησομένων illius divinitatis particeps fieret, que nec orium
φύσις, έρημος ούσα της αυτού κοινωνίας, των μεγί- habet, nec capi comprehendive potest, aut intuere
στων αγαθών στεροίτο, μέσην τινά παρεμβάλλειν την ιur sursum, intenderelque aciem contraillos lumi
του Μονογενούς αυτού και πρωτοτόκου θείαν και nis sempiterni radios, qui nullis verbis exprimi
πανελκή και πανάρετον δύναμιν, ακριβέστατα μεν possunt, nimirum necesse fuit, nec injuria , ut opti
και ότι μάλιστα έγγυτάτω τω Πατρί προσομιλούσαν mus parens et universi conservator, ne omnino
ίσως τε αυτού των απορρήτων απολαύουσαν· πραό- rerum protinus gignendarum natura , si cum ipso
τατα δε συγκατιούσαν , και άμωσγέπως συσχηματιζο - nihil prorsus communicarel , maximis Donis priva
μένην τοϊς της άκρας απολιμπανομένοις, διά τε την retur, mediam quamdam unice sui primoque geniti
σφών ασθένειας της εκ του δευτέρου βελτιώσεώς τε Filii divinam, et omnipotentem, et omnibus virtu
και ωφελείας ενχρήζουσι, τάς ηλίου μαρμαρυγάς θεάν tibus exuberantem vim interponere, que certissime
ήρεμα και πράως συγκατιούσας ημίν, ουκ άλλως της Β et quam proxime et quam familiarissinne cum ipso
του φωτός ακράτου δυνάμεως οίοις τε απολαύειν διά Ρatre versaretur et colloqueretur, equalilerque cum
την σώματος ασθένειαν. Ει γούν, ώς εν υποθέσει eodem arcanis frueretur, benignissime vero demit
λόγου, καθείς ουρανόθεν αυτός εαυτόν ο παμφαής 1eret se , et quoquoniodo fieri possel , conformaret
ήλιος συν ανθρώποις επί γης πολιτεύοιτο, ουδένα ad eos qui a summo deficiunt , φuίque propter suam
των επί γης μείναι αν αδιάφορον , πάντων συλ- impotentiam quasi alteram manum desiderant, et
λήβδην εμψύχων ομού και αψύχων αθρόα τη του profectu atque adjumento indigent, quo solis splen
φωτός προσβολή διαφθαρησομένων · θάττον γουν dorem sensium ac benigne se ad nos dentitlenlen
και τυφλούς απεργάσαιτ' αν τους των δρώντων intueri queant : alioqui pure meraeque lucis vi,
οφθαλμούς, βλάβης και φθοράς πολύ μάλλον η ωφε- propter infirmitatem corporis frui non possint. Fin
λείας γεγονώς τοις πάσιν αίτιος, ου την φύσιν αυτός gainus enim, inveniende veritatis gratia, nitidis
ων τοιούτος, τους δε αφορήτως έχουσι δι' οικείαν simum illum solem ipsum seipsum de cala denmit
ασθένειαν της υπερβαλλούσης αυγής απολαύειν, 1ere, et cum hominibus in terra versari : tum libe
τoιόσδε τις αποτελούμενος . Τι τοίνυν τα όμοια μαν- rum sit atque indifferens earum rerum, que ad
θάνων περί Θεού θαυμάζεις ; ού δή της αρρήτου και , terranm pertinent, cuipiam perinancre ? Minime id
ανεκφράστου δυνάμεώς τε και ουσίας ουδενί μετεστι " quidem : nam correpta omnia aniinata simul cum
των όντων, πλήν ενί μόνω, κοινωνίας, όν αυτός ο inanimis , assidua nimiaque lucis immissio cor
Πατήρ προνοία των όλων προ των άλλων απάντων rumperet, citiusque oculos intuentium cecaret ,
συνεστήσατο, ώς άν μή παντελώς ή των γεννητών longeque magis nox:e et corruptionis auctor
αποπέσοι φύσις δι' οικείαν ατονίαν και αδυναμίαν, omnibus fieret , quamjuvaret quempiani, qui ipse
της αγεννήτου και αχωρήτου Πατρικής ουσίας διε- quidem natura talis non est, verumtamen erga
στώσα : μένοι δε και αύξοι και τρέφοιτο της μέσης eos qui propter imbecillitatem ipsorum propriano ,
απολαύουσα χορηγίας , ήν ο μονογενής του Θεού Λόγος 155 nminus idonei essent ad ferendum , atque ob
ούποτε τοις πάσιν επαρκών διαλιμπάνει, πάντη δε id nimii superantisque splendoris minime capaces ,
χωρών, και διά πάντων περιπορευόμενος, πάντων εξ 1alis evaderet. Cur ergo similia de Deo audiens
ιστής της σωτηρίας προνοεί, λογικών ομού και αλόγων, admiraris , cujus quiden el sol est opus, et celum
θνητών τε και αθανάτων, ουρανίων τε και επιγείων, universum , et mundus ? Siquidem illius virtutis
θεων τε και αοράτων δυνάμεων, και συλλήβδην ει- atque essentie, que nullis verbis nullaque elocu
πείν, απάντων όσα δή του είναι δι' αυτού μετείληχε . tione exprimi potest , nihil eorum quae sunt , in
πολύ γε μην πλείον διαφερόντως της νοεράς και λο- D partem aut communicationerm venit , praeter unum
γικής φύσεως, δι' ήν ουδε το ανθρώπινον υπερεφρό- duntaxat , quem ipse Pater, cunctis rebus provi.
νει γένος: ετίμα δε ευ μάλα και έκήδετο της του dens , ante alia cuncta constituit , ne omnium quae
λόγου χάριν προς εαυτόν οικειώσεώς τε και συνεχείας, cunque facta essent penitus natura corrueret, que
ή και κατ' εικόνα αυτού μεμορφώσθαι εν τοις ιερούς propter infirmitatem atque impotentiam propriam ,
λογίοις ανείρηται. Αλλ' ο μεν την εικόνα την αυτου Ionge recedit ab illa Patris essentia , quae neque
ως αν Θεού Λόγος την νοεράν άπασαν και λογικήν genita est , neque capi comprehendive polest ,
υφίστησι καταρχάς της του παντός δημιουργίας, sed ut maneret , cresceret , nutriretur media illa
αρχικόν τε διά ταύτα και βασιλικών των επί γης fruens largitione , quam nicum genitum Dei Ver
απάντων ζώον καθιστη τον άνθρωπον, ελεύθερόν τε burn , nunquam universis sufficere desinit , ad om
και αυτεξούσιον της εις το καλόν και εις τουναντίον nia vero penetrans et undique omnia peragrans ,
ήφίει αυτόν ροπής: ο δε, ου καλώς τη αυτεξουσιότητα salutem omnium qualiter providet , ct rationalium
χρησάμενος , της ορθής διεκτραπείς οδού, την εναντίαν et brutorum , et mortalium et immortalium , et
Ορμάτο, μήτε Θεόν μήτε Κύριον, μήτ' έτι των οσίων celestium et terrestrium, divinarum quoque po•
και ευσεβών επιλογιζόμενος, θηρων δε τρόπον αλό- testatum , atque earum que aspectus nostros efli
PATROL. GR. XXII.
 267 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS I. – APOLOGETIC . A 208
giunt, denique omnium quaecunque per illum id A γων πάσαις ανημέρους και ακολάστοις πράξεσιν
φuod sunt accepere , Ionge tamen amplius atque εγχειρών. Είκότα γουν εαυτο ποιών και πανάγαθος
excellentius intelligentis rationalisque nature, pro- και παμβασιλεύς αυτός ο "Υψιστος και Θεός των
pler quam ne humanum quidem aspernatus est ge - όλων, ώς άν μή άναρχοι και ανεπιστάτητοι θρεμμά
nus, sed honore polius et cura ingenti prosecutus, των δίκην αλόγων είεν οι επί γής άνθρωποι, προ
ob appositain peculiariter ad seipsum rationis et στάτας αυτών και επιμελητάς ώσπερ τινάς αγελάρ
verbi necessitudinem et conjunctionem, in qua χας και ποιμένας, θείους αγγέλους κατεστήσατο,
έtiam ad ipsius imaginem, formam accepisse in προτάξας απάντων και τοις πάσιν επιστήσας τον μο
Sacris oraculis dictum est. Sed ille φuidem suam νογενή και πρωτότοκον αυτού Λόγον. Τούτω δε κλή
ipsius imaginem, tanquam Dei Verburn cunctanm ρον εξαίρετον, αυτους αγγέλους και αρχαγγέλους , και
intelligentia et rationis capacem naturain , ab ini- θείας δυνάμεις , άϋλά τε και υπερουράνια πνεύματα,
fio fabricationis universi substituit , atque idcirco και μήν και των επί γης τάς εν ανθρώποις θεοφιλείς
principem regemque omnium quaecunque in terra ψυχάς άφωρίσατο, Ιακώβ και Ισραήλ 'Εβραίων
sant animalium , constituit Ihominem, eunique li- προσηγορία επικαλουμένας,
berum el sue ipsius potestatis dimisit, qua et ad bonum , et ad boni contrarium ferri posset. Hic vero
non bene sua ipsius poleslale usus , et a recio itinere abiens diversus , in contrarium delatus est , non
reputans quid Deus et Dominus, non quid jus et fas , non quid pietas postularet, sed inslar belluarum ,
quæ rationis expertes sunt, omnes inhumanas atque immodeslas actiones aggrediens. Oplimus igilur
atque omnium regnalor, ipse Allissimus , Deus universi , qui semper ea quæ seipsum deceant facit ,
ne absque certis principibus ac præfectis, inslar jumentorum irrationalium essent, qui in terra ver
sabantur homines , lutores illis et curalores quasi quosdam armentorum duces atque pastores, divinos
angelos dedit , principe omnium declarato , 156 omnibusque præfecto unico , primoque genilo suo ip
sius Verbo. Juicque ipsi sortem præcipuam , angelos ipsos atque archangelos, divinasque porestales ,
materiæque omnis expertes, ac ipso cælo superiores spiritus , necnon ex iis quæ in terra versantur,
religiosas hominum animas seorsum allribuit , quæ etiam appellationibus Hebræorum , Jacob atque
Israel nominantur.
, VII. Ζ'.
Quod solis Hebris antiquitus cognitio Dei universi Ως μόνοις Εβραίοις το παλαιόν ή του των
proditα sit , que Christo seipsum exhibente per- όλων Θεού γνωσις αποκεκάλυπτο , διά της επι
ciperelur . φανείας του Χριστού γιγνωσκομένη.
Hoc sanemysteriorum omnium masimo, primus Τούτο μυστηρίων το μέγιστον, πρώτος θεολόγων
theologorum Moyses in arcanis , Hebreos veteres Μωϋσής εν απορρήτους Εβραίους τους πάλαι έμυστα
initiavit , sic dicens : Interroga patrem tuum et γώγει λέγων· « Επερώτησαν τον πατέρα σου και
2nnuntiabit libi, majores tuos et dicent tibi : Quan- αναγγελεί σοι, τους πρεσβυτέρους σου και ερούσι σοι·
do dividebat Altissimus gentes , ut disseminavit ότε διεμέριζεν ο "Ύψιστος έθνη, ως διέσπειρεν υιούς
flios Adam , constituit terminos gentium juxta nu- ' Αδάμ, έστησεν όρια εθνών κατ' αριθμόν αγγέλων
merum angelorum Dei , et facta est portio Domini Θεού, και εγενήθη μερίς Κυρίου λαός αυτου Ιακώβ,
populus ejus Jacob , Funiculus hereditatis ejus Is- σχοίνισμα κληρονομίας αυτου Ισραήλ. και Διά τούτων
rael 98. His quiden verlbis : Altissimum eum, quod γούν "Ύψιστον μεν τον ανωτάτω, και επί πάσι , Θεόν
Pater est , quique supra omnia , Deum universi των όλων ονομάζει: Κύριον δε τον τούτου Λόγον , τον
nominat : Dominum vero hujusce Verbum, id sane δή και δευτέρως ημίν μετά τον τών όλων Θεόν κυ
quod nos a Patre genitum, appellatione Domini c ριολόγούμενον. 'Αλλά γάρ τοις μεν των εθνών αορά
veneramur. Ceterum prefectis quidem ac tutoribuς τους προστάταις, αυτοίς δε τους αγγέλους, τα έθνη
gentium, visum nostrum effugientibus , ipsis utique πάντα και τους υιούς των ανθρώπων υιούς 'Αδάμ
angelis , cunctas gentes et filios hominum quos 6- επικαλουμένους , κρίσει του υψίστου Θεού και λόγους
lios Adam vocat , ipsius altissimi Dei judicio , et άρρήτοις ημίν φησι διανεμηθήναι: τώ δε πάντων
nobis occultissimis rationibus, ait distributos fuis- έξοχωτάτω, ήγεμόνι τε και βασιλεί τών όλων, αυτό
se : omnium vero eminentissimo presidi ac regi δή τώ Χριστώ, ώς αν μονογενει Υιώ , των εν ανθρώ
universi , ipsi utique Christo, tanquam unico Fi- ποις, τον Ιακώβ και Ισραήλ, τουτέστι πάν το διο
lio, ex ipsis hominibus Jacob atque Israel , hoc est ρατικών και θεοσεβές παραδοθήναι γένος. Εισέτι τι
omne quodcunque et visu percipi polest , et cul- αθλών και παλαίων εν τοις κατ' ευσέβειαν γυμνα
tum Dei amplexum est, traditum fuisse genus : σίοις , Εβραίων προσηγορία κέκληται Ιακώβ · ο δε
nant qui ad virtutem proposito certamine exerce- ήδη νίκης και των παρά Θεό βραβείων ήξιωμένος
tur, atque adhuc pugnat et luctatur in gymnasiis Ισραήλ αναγορεύεται· οίος αυτός ήν εκείνος και βού
pietatis , hic Hebrorum vocabulo dicitur Jacob : μενος του παντός Εβραίων έθνους προπάτωρ, οι τε
qui vero jarm victoriae ac premiorum apud Deum τούτου γνήσιοι παίδες απόγονοί τε τούτων, και προ
• οιnpos est factus , Israel appellatur, qualis vide- πάτορες, προφήται πάντες και θεοφιλείς άνδρες. Μη
869 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IV . 71)
γάρ μοι το Ιουδαίων τελήθος ταύτη νόμιζε δηλού- A licet fait ille ipse notissimus totius Hebraica gen
σθαι , μόνους τε τους πάλαι πρότερον αρετή και ευ- tis auctor , cjusque veri ac legitimi ilii , atque tie
σεβεία τετελειωμένους. Τούτους δή ούν παραλαβών rum nepotes : veteres item prophetae omnes , et qui
ο καθηγεμών και προστάτης απάντων του Θεού Λό- Deo grati fuerunt viri : 157 noli mihi, queso, pu
γος, επί την μόνου του Πατρός , αυτού δη του Υψί.- tare Judeorum conventum hac appellatione signi
στου , θρησκείαν ανεκαλείτο των δρωμένων απάντων ficari , et eos solos qui apud priores olim virtute
ανωτάτω, επέκεινά τε ουρανού και πάσης γενητής ac pietate perfecti exstiterunt : hos itaque assu
ουσίας, τους υπηκόους ηρέμα και πράως ανακαλού- mens ductor omnium ac princeps Dei Verbum ,
μενος, μόνον τε αυτοίς τον αγέννητον, και των όλων ad unius Patris , ipsius Altissimi scilicet cultum
ποιητήν Θεόν τον ύψιστον παραδιδούς ευσεβείν. revocalbat supra, omnia que sulb visum cadunt, at
que ulira cælum , ultraque omnem quæcunque facta sit naluram , eos qui sibi jubenti paruissent sen
sim benigneque invitans , solumque illis eum , qui genilus non est , universi conditorem Deum altissi
mom colendum tradens.
Η'. VIII. ,
ç uírovs Toucrar' oiparir swornpaç tà loinà Quod sola cæli sidera et lumina reliqure gentes
των εθνων έσεβον αγγέλοις τισίν έγκεχωρι- B colerent , quα scorsum quibusdam αngelis assi
σμένα . gnale sini.
Οι δέ γε των άλλων εθνών επιστάται άγγελοι και Aliarum vero gentium prefecti angeli atque pa
ποιμένες τους μή οίους τε να τον αόρατον εποπτεύειν, stores , eos qui mente, illum qui visu mortali cerini
μηδέ αναβαίνειν τοσούτον δι' οικείαν ασθένειαν , τοϊς nequit,intueri non polerant, neque tam alte ob do
δρωμένοις κατ' ουρανόν προσέχειν ήξίουν , ηλίω και mesticamimbecilitatem ascendere, ea que in colo
σελήνη και άστρους: ά δή και εν τη φαινομένη των spectantur contemplari suadebant, solem, et lunam,
Κλων φύσει διαπρέποντα , άνω και ότι μάλιστα εγγυ- et stellas. Que quidem cum vel in cadente sub vi .
τίτω ώς αν εν προθύρους του παμβασιλέως τας των sum nostrum universi natura pranileant , sursum
ορώντων όψεις ανεκαλείτο, εκ μεγέθους και καλ- atque oppido quarm propter tanquam in ipsis ont
λονήςτων όρωμένων κτισμάτων αναλόγως του πάντων nium regis vestibulis, ipsos intuentium aspectus al
γενεσιουργού την θεωρίαν εμφανίζοντα. • Τα γάρ liciunt, atque ex earum rerum Imagnitudine ac spe
αόρατα αυτού, και η φησιν ο θείος Απόστολος , « από cie, que cum facts sint cernuntur oculis, propor
κτίσεως κόσμου τους ποιήμασι νοούμενα καθοράται , tione quadain, auctoris parentisque omnium cogni
ή τε αΐδιος αυτού δύναμις και θειότης. 5 Και τούτο δε tionem, contemplationemque pre se ferunt : « In
πάλιν ο μέγας Μωϋσής μυσταγωγεί. Τον γάρ τοι του C visibilia enim ipsius, ut ait divinus Apostolus , a
Κυρίου κλήρον να διαυγεί και ψυχή κεκαθαρμένη των creatura mundi, per ea que facta sunt intellecta ,
νοητών και ασωμάτων τριγνάσθαι προτρέπων, είργει conspiciuntur, sempiternaque ejus virtus, et divini
της των όρωμένων κατ' ουρανον εκπλήξεως, επι- Las. Ηoc quoque magnus Moyses rursus ut arca
λέγων, ότι δη Ταύτα απένειμε Κύριος ο Θεός σου ηum et sacrum inducit, nam Domini sortem adhor
πάσι τοις έθνεσιν. » Διά τι δ' απονενεμήσθαι έφησε , 1ans , ut mente lucida animoque purgato ea qua:
συνιδείν αναγκαίον. Πολυπλανούς υπαρχούσης αορά - sola intelligentia capiuntur , et corporis expertia
τως ημίν αμφί τον περί γήν αέρα πωτωμένης χθονίου Sunt, concupiscat : prohibet ea que in celo spe
και δαιμονικής ουσίας , αγνώστου τε και αδιακρίτου clantur admirari,supra a se dictis adjungens, quod
ανθρώπους , της των αγαθών πνευμάτων και δυνά- haec distribuit Donlinus Deus tuus • cunclis genti
μεων , και αυτών δή των θείων αγγέλων προς τα bus 96· : ) cur autem distributa fuisse dixerit , co
χείρω διαφόρου καθεστώσης , ούκ άλλως εύ είχε τους gnoscere opere pretium est. Cum multiplici errore
της ανωτάτω του παμβασιλέως ευσεβείας αποπίπτου- Tagetur , et nobis haud cernentibus circum hunc.
σιν ή των όρωμένων κατ' ουρανόν τα κράτιστα αι- aerem φui terram ambit, terrestris quadam volitet
ρείσθαι. Δέος γάρ ου το τυχόν ήν, μήποτε , Θεόν ζη- ac demonica natura , 158 quam homines neque
τούντες και τα αόρατα πολυπραγμονούντες , απορία D cognoscere, neque discernere idonei sunt, cumque
των αφανών και αδήλων εις εναντίας δυνάμεις και bonorumitem spirituum ac potestatum, et ipsorum
δαιμονικές περιτραπείεν.Τών όρωμένων ούν τα πάντη denique divinorum angelorum natura, ab ea quae in
διαπρεπή του Θεού δημιουργήματα τοις μή του κρείτ . delerius lapsa est, continenter dissideat : non aliter
τονος εφιεμένοις παραδεδόσθαι , άμωσγέπως ενθένδε iis qui a supremi omnium Regis cultu declinassent ,
της του αοράτου θεωρίας , ώς αν διά τινος εσόπτρου, res bene poterat celere , quam si eorum quae in
παρεμφαινομένης. cælo speciantur, quæ præstantissima sunt, elegis
sent: periculum enim non mediocre erat , necubi Deum quærentes , et curiosius quæ ad aspeclum non
Feniunt indagantes, dificultate earum rerum quæ latent obscuræque sunt, ad contrarias dæmonicas
que potestales verterenlur : ex iis igitur quæ cernuntur oculis omnia Dei opera , valde conveniebat
lis, qui nihil præstantius concupiscerent, quavis ratione commendata esse, quippe cum ex iis ille ,
quioculis cerni non potest, quasi in quodam speculo contemplandus appareal.
271 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP. PARS I. – APOLOGETICA. 272
1X. A
be inimica ac ipsi Deo adversante polestate, et Περί της έχθρας και αντικειμένης τω Θεώ δυνά
eo qui in hac dominatur , el quemadmodum per , μεως , και του ταύτης εξάρχοντος , και ως διά
hanc omne hominum seductum est genus. ταύτης το πάντων ανθρώπων υπήγετο γένος .
Ei hæc quidem sic se habebant : adversantis vero Και τα μεν ώδε διέκειτο · τά δε της αντιπάλου και
ac rebellis potestalis factio , sive demonum ea sit, αποστατικής δυνάμεως, είτε δαιμόνων είτε και χει
sive aliorum etiam depravaliorum spirituum, qui et ρόνων άλλων πνευμάτων εν κακία το πλέον και ήττον
plus et minus de malitia reportant, gravis praeterea αποφερομένων, έτι τε και του πάντων εν τούτοις άρ:
cujusdam magnique demonis, qui omnium princi- χοντος δεινού τινος μεγαλοδαίμονος , ου , πρώτοι της
palimn inter eos obtinet, qui primi in divino cultu εις το Θείον ευσεβείας σαλεύσαντες , της οικείας
nulaverunt, alque ob id proprium vocabulum amia λήξεως αποπεπτωκασι , φθόνο της ανθρώπων σωτη
Sere, saluti hominum invider: s, in contrariam par- ρίας την εναντίαν είλκε παντοίαις κακίας μηχαναίς
tem trafiebat, omnisque generis malitie machinis , πάσι τοις έθνεσι , και αυτώ τω του Κυρίου κλήρω
cunctis gentilus, ipsique etiam sorti Domini , ex βασκανία των αγαθών επιβουλεύοντα. Τον δή ούν του
invidia Donorum, insidiabatur ; proinde Deo ad- . μεγαλοδαίμονος άθεον και ασεβή λογισμόν το πνεύμα
versamimpiamque magni illius demonis cogitalio- υ το προφητικόν εν Ησαΐα ώδε πως απελέγχει λέγων ·
nem, propheticus spiritus in Isaia sic propemodum « Είπε γάρ: 'Εντηισχύϊ ποιήσω, και τη σοφία της συνέ
reprellendit, dicens : « Dixit enim, in fortitudine σεως αφελώ όρια εθνών, και την ισχύν αυτών προνο
faciam, etin sapientia intellectus auferamterminos μεύσω, και σείσω πόλεις κατοικουμένας και την οι .
gentium, et robur earum depredator, et quatiam civi- κουμένην όλην καταλήψομαι τη χειρί ως νοσσιαν, και
tates que habitantur, et orben terrarun totum com- ως καταλελειμμένα ωά αρώ, και ουκ έσται ός διαφεύ
pretiendam nmanu quasi nidum, et quasi ova derelicta ξεται με, ή αντείπη μοι. » Αύται αι του θεομάχου φω
tollam, et non erit qui effugiat me,aut contradical mi- ναι, επί κακίας ισχύϊ μεγαλαυχoυμένου, και τας προς
hi 97. 159 He sane illius in pii et contra Deum pu- του Υψίστου τους αγγέλοις παραδοθείσας των εθνών
gnantis voces, qui in robore analitise gloriatur , et οροθεσίας διαρπάσαι, και συγχεϊν απειλούντος, προνο
angelis ab Allissimo traditos gentium terminos, μεύσειν τε την οικουμένην, και πάν το των ανθρώπων
direplurum se et confusurum minalur , orbemque γένος διεκσείσειν, και μεταστήσεις της προτέρας ευτα
depredaturum, et omne genus hominum excussil- ξίας απαυθαδιαζομένου. 'Οποία δε φρονών περί εαυτού
rum, ejusque priorem ordinerm mutaturum jactal. τα τοιαύτα λαζονεύετο, άκουε της αυτής προφητείας
Si vero quo animo talia de seipso mentiretur, scire , ώδε πάλιν περί αυτού φραζούσης: Πώς εξέπεσεν
vis, audi eandem prophetiam sic rursus de illo " εκ του ουρανού και Εωσφόρος , ο πρωί ανατέλλων ;
dicentem : « Quomodo cecidit de celo Lucifer, qui συνετρίβη εις την γην και αποστέλλων προς πάντα τα
anane orielbatur ? contritus est in terram, qui mit- έθνη. Συ δε είπας εν τη διανοία σου : Εις τον ουρανών
tebat ad omnes gentes . Tu vero dixisti in mente αναβήσομαι, επάνω των άστρων του ουρανού θήσομαι
tua : In celum ascendam, super astra coli ponam τον θρόνον μου. Αναβήσομαι επάνω των νεφελών ,
sedem meanm. Ascendam supra nubes, ero similis έσομαι όμοιος το Υψίστω. Νυν δε εις άδην κατα
Allissimo. Nunc autem ad infernum descendes, et €ήση, και εις τα θεμέλια της γης.» Oμού δη πλείστα
ad fundamenta 1erre 38. » Sane plurima simul his διά τούτων ο λόγος εμφαίνει , την του δηλουμένου
verbis declarat Oraculum; nam et illius de quo lo - φρενοβλάβειαν, την από των κρειττόνων επί τα χείρω
quitur amentiam, et ejusdem a meliori statu ad le - κατάπτωσιν , τό της εκπτώσεως τέλος . Δεινά δε κατά
terius ruinam , et ipsius ruinæ exitum . Qui quidem των εθνών απάντων απειλήσας, θάτερα ληπτούς τους
cum gravia atque odiosa cunctis gentibus minatus προβουλίοις ανθρώπους εύρατο, πρόχειρον και εξ
esset, alia ratione capi posse homines, in ipsis οικείας γνώμης την επι το κακόν έμπτωσιν δι' αυτεξ
macliinandi exordiis depreliendit : quippe qui faci . oύσιον προαίρεσιν. κεκτημένους. "Έσειε δητα της
lenm atque ex sua ipsorum sententia lapsum ad m2- από των κρειττόνων στάσεως τάς πόλεις , και τοις της
Tum, propter libertatem arbitrii, possiderent. Qua- ηδονής δελέασιν επί παν είδος φαυλότητος τας των
tere igitur a nmeliori statu civitates , voluptalisque πολλών κατέσπα ψυχάς , ουδένα τε μηχανής κατα
blanditiis multorum animas trahere in omne genus λιπών τρόπον, μύθοις περί θεών αισχρούς και διηγή
nequitie, omnesque adhibere machinas, turpesque μασιν ακολάστoις τα φίλα και προς ηδονήν των αλι
de diis fabulas atque obscenas narrationes commi- σκομένων δι' εντέχνου δαιμόνων απάτης προβάλλετο:
nisci, et jucunda omnia ac voluptatem afferentia iis ταύτη τε την οικουμένην άπασαν ελών υποχείριον
quos caperet , artibus ac fallaciis demonum injice- συνείχε, και ηφάνιζε τα των εθνών όρια , όπερ και
re : atque his rationibus, orbern universum capίum ποιήσειν ήπείλει ειπών 'Αφελώ όρια εθνών, και
ac subactum continere, atque ita delere et confun- την ισχύν αυτών προνομεύσω, και σείσω πόλεις κατ
dere terminos gentium, quod etiam se facturum οικουμένας , και την οικουμένην όλην καταλήψομαι
minatus fuerat verbis illis : « Auferam terrminος τη χειρί ως νοσσιάν.» "Ένθεν ήδη λοιπόν πάντων αν
gentium, et robur earum depradabor , et qualiam θρώπων κατεκράτει πλάνη, δαίμονές τε πονηροι κατά
27 Isa, Χ, 13, 14. 98 Isa. X29 , 12 , 13
273 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IV . 274
πάντα τόπον , και πόλιν, και χώραν υπό το οικείο A civitales que habitantur, et orbem totum compre
αρχοντι κατετάττοντο και δητα δυνάμεσι χθονίαις hendam manu quasi nidum. Inde jam ille post
και πονηροίς πνεύμασιν αντί των προτέρων του Θεού liac per errorein , in omnes homines imperiunt
λειτουργών και πάς των ανθρώπων βίος καταδεδούλωτο, obtinuit; ac mali demones in omni Ioco, et civi
πάντων αθρόως και επιρρεπώς τους της ηδονής ολί- tate, et regione, sub certo principe dispositi in
σθοις επιδεδωκότων · ώστε ήδη και της φύσεως υπερ- struclique sunt : itaque terrestribus potestatibus
βαίνεις όρους , και τοτε μεν αλληλοφθορεϊν , τοτε δε ac spiritibus malis, pro prioribus Dei ministris
άρδητοποιείν , και ά μηδε λογισμό θέμις εννοείν , omnis vita hominum addicta est, omnibus certatim
ταύτα ου μόνον πράττειν , αλλά και ταϊς περί των ac proclivi alacritate in lubrico voluptatis profi
οικείων θεών δόξαις ανατιθέναι , και έτι μάλλον ως cientibus, adeo quidem, ut jam nature 160 ter
αν θεοίς φίλα τα ακόλαστα συν ραστώνη πλείονι δια- minos transilirent, et modo se mutuo arilore cor
πράττεσθαι. Εντεύθεν ήδη, κατά τον ιερόν Απόστο- rumperent, modo que dicenda non sunt, patrarent,
λον , ουδ' επί τοις κατ' ουρανόν έτι λαμπρούς του et que ne cogitatione quidem concipere fas est,
θεού δημιουργήμασιν ιστάμενοι,« Έματαιώθησαν εν ea non solum facerent, verum etiam opinionibus
τους διαλογισμούς αυτών, και εσκοτίσθη η ασύνετος , quas de diis suis habebant, consecrarent, hocque
αυτών καρδία . Φάσκοντες είναι σοφοί, έμωράνθησαν , P etiam amplius tanquam diis grata el jucunda, la
και έλλάξαντο την δόξαν του άφθάρτου Θεού εν sciva omnia cum deliciis plurimis perficerent. Inde
ομοιώματι εικόνος φθαρτου ανθρώπου, και πετεινών jam, quemadmodum scribil sacer Apostolus, non
και τετραπόδων και ερπετών. » "Ότι δε κατά το πα- contenti iis Dei operibus que in celo illustria
λαιότατον τοίς ουρανίοις φωστήρσι μόνοις οι επί γης sunt, « Evanuerunt in cogitationibus suis, et ob
προσανεϊχον ουδέν είδωλον επιστάμενοι , ούτε περί ' scuratum est insipiens cor eorum, dicentes se esse
την των δαιμόνων πλάνην καταγινόμενοι , ικανή γέ- Sapientes, stulli facti sunt, et mutaverunt gloriam
νοιτο αν απόδειξις ή των αλλοτρίων του καθ' ημάς incorruptibilis Dei, in similitudine imaginis cor
λόγου μαρτυρία , ήν κατά το πρώτος της Προπα- ruptibilis hominis , et volucrum, et quadrupeduro,
ρασκευής προ της παρούσης πραγματείας εξεθέ- et serpentium 99. Quod autem antiquissimis tem
μην, σαφώς αποδείξας, ότι μη χειροκμήτοις ξοάνοις poribus, sola celestia lumina mortales attenderent,
εξ ύλης αψύχου δεδημιουργημένους , αλλ' ουδ' αορά- neque ulla simulacra cognita haberent , neque in
τους δαίμοσιν οι παλαίτατοι των ανθρώπων εδούλευον• errore ac fallacia demonuin versarentur, abunde
μόνοις δε τούτοις, οί και προς της θείας Γραφής τοϊς satis demonstraverit testimonium eorum qui ab liac
έθνεσιν απονενεμήσθαι μεμαρτύρηνται . " Ωρα δή ούν c ratione nostra alieni sunt : quod in primo Prepo
και αυτοίς " Έλλησιν , ών τας φωνάς εν εκείνοις παρα- rationis, ante hoc ipsum opus exposui , UDI piano
τεθειμαι, συνομολογείν , νεωτέραν και ξένην περί την demonstravi non manu elaboratis signis, que ex
των παλαιών λατρείαν εισήχθαι αυτοϊς τήν των ειδώ- inanima aliqua materia ipsi fabricassent, ac ne
λων δεισιδαιμονίαν και την των αφανών πνευμάτων demonibus quidem visum nostrum cfugientibus
περιεργίαν. Τούτο δε πάν επιβουλεύων τοίς επί γης antiquissimos homines servire solitos, sed illis s0
πάσιν ο δηλωθείς θεομάχος ειργάζετο. Συνήργει δε lis quos gentibus distributos fuisse divine littera
συτώ και πάν το των ακαθάρτων δαιμόνων φύλον. affirmant. Οuare jam tempus est, ut Greci quoque
Αυτός γε μην και της κακίας εξάρχων ταύτ' έπραττε ipsi, quorum voces illic exposui, fateallur recen
μανία φρονήματος εκτόπου , τας κατά πάντων αν- fioren ac peregrinam, alienamque a religione an
θρώπων έργω πληρών απειλάς , και την : "Έσομαι είquorum, introduclam esse ab ipsis simulacrorum
ομοιος τω Υψίστω, και άθεον επιτείνων φωνήν, ταϊς superstitionem, et visum nostrum effugientium spi
τε των ακαθάρτων και πονηρών δαιμόνων υπηρε - rituum superfluam observantiarm. ld autem omne
σίαις, χρησμούς και θεραπείας, και τα τοιαύτα ταϊς ille, de quo dictum est, Dei inimicus, dumomni
των ανθρώπων γοητείαις προϊσχόμενος. D bus, qui in terra sunt, insidias facit, molilus est .
Adjuvabat autem illum omne impurorum dæmionum genus. At vero ipse malitiæ princeps hæc fa
ciebat, amentia immensi fastus adductus, ut quæ cunctis hominibus minalus fuerat re ipsa comple.
ret, ac nefariam illam vocem , < Ero similis Allissimo, , vehementius intenderet, atque impurorum ,
malorumque dæmonuin ministeriis, oracula et cultus et alia ejusmodi, præsligiis ac fallaciis homi
num objiceret.
161 Χ .
Ως αναγκαίως ο μονογενής Υιός του Θεού την Ouemadmodum necessario unicus Dei Filius ad
εις ανθρώπους εποιήσατο πάροδον . honines Transiil.
Εν τοσαύτη δητα κακίας φορά μηδέν έπαμύνειν Cum igitur in tanto malitie proventu , qui prius
των πριν έφεστώτων αγγέλων τοίς υποχειρίοις έθνεσι angeli praefecti gentibus fuerant, nihil suis quisque
οιουνημένων, αλλά της μέν λοιπης κτίσεως επιμελο- auxilii ferre possent, ac reliquum quidem opus con
μένων, τοίς τε του κόσμου μέρεσιν επιστατούντων, ditoris Dei curarent, certisque mundi partibus
καιτω του πάντων δημιουργού Θεού νεύματι συνήθως pricessent , atque omnium opifici Deo, de more ad
» Ron. 1, 21-25.
 275 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. I – APOLOGETICA. 9€
nulum presto essent, mortalium vero ruinam neu-- Α διακονουμένων, της δε των θνητων πτώσεως ου πι
tiquam apprehenderent, propter ipsorum hominum ριδρασσομένων διά την των κακών αυθεκούσιον των
in malis eligendis liberam potestalem, diuturnus ανθρώπων αίρεσιν, μακρά τις και δυσθεράπευτος των
quidam atque immedicabilis omnes, qui terrain in- επί γης απάντων κατεκράτει νόσος , άλλων άλλως των
colerent possideba! morbus, gentesque stimulis εθνών υπό των πονηρών πνευμάτων εξοιστρουμένων,
alias aliis, mali spiritus in furias agebant, quibus και είς ανήκεστον βυθόν κακίας αποπιπτόντων. " Ήδη
ille agitate in profunduminsanabilis malitie vol- γούν ωμοφάγων και ανθρωποβόρων θηρίων τρόπον
vebantur. Jarm enim quidam more belluarum, quae et σάρκας τινές των φιλτάτων θοινάσθαι καλόν ηγούντο,
crudas et harmanas carnes devorare consueverunt , και μητράσιν αναίδην, και αδελφαίς, και θυγατράσε
vesci charissimorum sibi carnibus pulcrum existi- μίγνυσθαι, αγχόνη τε περιβάλλειν τους γεγηρακότας ,
mabant, omnique pudore abjecto, et matribus, et και κυσί και οιωνούς τους νεκρούς. Τι δή σου μνημο
Sororibus, et fillabus commisceri, atque eos qui νευσαίμην των δηθεν θεών, αυτών δή των φαύλων
consenuissent strangulare , et mortuos canibus δαιμόνων, τας ωμάς και εκτόπους ανθρωποθυσίας, εις
volueribusque projicere . Jam vero quid tibi con - ας το ανθρώπειον γένος εξέμηναν; Και ταύτα γούν
nemoreum, et maxime deorum , ipsorum utique εν τοις προηγουμένους της μετά χείρας υποθέσεως
πmalorum deinonum, omni crudelilale atque inma- Β προπαρασκευασάμην. Αλλά γάρ τοσούτων κακών υπό
nitate refertas humanas victimas , in quas hurna- . των φαύλων και των μοχθηρών πνευμάτων, του τ ' εν.
numgenus insanire coegerant ? Hec igitur in iis, τούτοις τυράννου, καθ' όλης της οικουμένης προβε
que opus hoc antecesserunt quod nunc in manibus βλημένων, και μηδενός τών έφεστώτων αγγέλων οίου
est, ipse preparavi . Elenim cum tot mala a perni- τε όντος τους κακούς επαμύνειν, είκότως εκείνος ο
ciosis et pravis spirilibus, necnon ab eo, qui in iis Θεός Λόγος, ο τών όλων Σωτήρ, αγαθώ νεύματι της
tolius orbis tyrannidem occuparat, proposita essent, του Πατρός φιλανθρωπίας, ώς άν μή το φίλον αυτώ
nullusque eorum angelorum qui praefecti fuerant , γένος εν ασεβείας βυθώ καλινδοίτο, τέως μεν βραχείας
1nalis subvenire essel idoneus , merito illud Dei τινάς και αμυδράς του ιδίου φωτός ακτίνας, διά προ
Verbum, ille Salvator universi, salutari nutu Patriς φήτου Μωϋσέως, των τε προ αυτού και των μετ' αυτόν.
qui humani generis est amantissimus, ne hoc ipsum θεοφιλών ανδρών εξέλαμπε, τών έν ανθρώπους κακών
illi tain charum genus, inimpietatis profundo ver- την ίασιν εν ταις ιεραϊς νομοθεσίαις προβαλλόμενος.
8aretur, antea quidem exiguos quosdam, atque ob- Λέγει δ' ούν αντικρυς αυτός ο Λόγος το Εβραίων,
scuros proprie lucis radios, per proplietam Moysem, έθνει νομοθετών διά Μωϋσέως: « Κατά τα επιτηδεύ
perque eos Dei aimicos viros, qui et ante illum, et : ματα της γης Αιγύπτου, εν ή κατωκήσατε επ' αυτής,
post illum foruerunt, ermisit, sic utique hominum ς ου ποιήσετε και κατά τα επιτηδεύματα γης Χαναάν
onalis remedium, in sacrosanctis legibus afferens. εις ήν εγώ εισάγω υμάς, εκεί ου ποιήσετε και εν
Proinde sic plane ipsum Dei Verbum, ad Ηelbrai- τους νόμους αυτών ου πορεύσεσθε. Τα κρίματά μου,
cam gentem dicit, ubi per Moysem leges illi dat, ποιήσετε, και τα προστάγματα μου φυλάξετε: εγώ
162 1 secundum instituta terre Egypti in qua ειμι Κύριος ο Θεός υμών. » Είτα πάντα απαγορεύσας
liabitastis, non facietis : et secundum instituta αθέμιτον γάμον, και πάσαν άσχήμονα πράξιν , γυναι
1erre Clhanaan , ad quam ego introducam vos, non κών τε πρός γυναίκας , και αρρένων προς άρρενας
facietis : et in legibus illorum non ambulabitis. μίξεις, επιλέγει: « Μη μιαίνεσθε εν πάσι τούτοις. Εν
Judicia niea facietis, et praecepta mea Servabitis : πάσι γάρ τούτοις έμιάνθησαν τα έθνη, και εγώ εξαπο
ego sum Dominus Deus vester '. , Deinde ubi om στελώ προ προσώπου υμών και εξεμιάνθη η γή , και
lia interdixit, et infandas nuptias, et omneinpu - ανταπέδωκα αδικίαν αυτή και προσώχθισεν η γη
dicum facinus , ne femine cum feminis, Imaresve τοις εγκαθημένους επ' αυτής. . Και πάλιν φησίν:
cum maribus miscerentur, adjungit : « Ne pollua- . Εάν δε συ εισέλθης εις την γην, ήν Κύριος ο Θεός
mini in omnibus his. Νam in omnibus his pollute σου δίδωσι σοι, ου μή μαθηση ποιείν κατά τα βδελύ
sunt gentes, quas ego expellam a facie vestra : et γματα των εθνών εκείνων ουχ εύρεθήσεται εν σου
polluta est terra, et relribui injustitiain illi : et D καθαίρων τον υιόν αυτού , ή την Ουγατέρα αυτου εν
abominata est terra sederales in ipsa :. - Ει alibi πυρί , μαντευόμενος μαντείας, και κληδονιζόμενος,
rursus dicit : « Cum vero ingressus fueris in ter - και οιωνιζόμενος, φαρμακός , επάδων, εγγαστρίμυθος,
ram quam Dominus Deus tuus dat tibi, non disces και τερατοσκόπος, και επερωτών τους νεκρούς . "Έστι
facere secundum abominationes gentium illarum : γάρ βδέλυγμα Κυρίω τω Θεώ σου πάς ποιών ταύτα.
non invenietur in te qui lustrel filium suum aut "Ένεκα γάρ τών βδελυγμάτων τούτων Kύριος ο Θεός
filiam suam in igne, divinans divinationes, aut σου εξολοθρεύσει αυτούς από προσώπου σου. Τέλειος
hariolus, aut augur, veneficus, incantator, pytho - έση εναντίον Κυρίου του Θεού σου. » Τοιαύτα μεν και
nica mulier, prodigiorum inspector, aut qui per- μυρία άλλα θεοσεβή διδάγματά τε και παραγγέλματα
contetur mortuos : est enim abominatio Domino διά Μωϋσέως αυτοίς ο Θεός Λόγος το πρίν ένομοθέτει,
Deo uno omnis qui facit her. Νam propter istas ως έν εισαγωγαίς του κατά ευσέβειαν βίου παραδι
abominationes, Dominus Deus Iuus deleil illos 2 δούς αυτούς στοιχεία , διά συμβόλου και τινος σκιώ
' Levil. TWIli, 3, 4 . 2 ili !. 21, 23.
 ATIONIS CÆ
277 DEMONSTR EVANGELI LIB . IV . 213
δους και σωματικής λατρείας εν σώματος περιτομή, A facie tua : perfectus eris in conspectu Domini
και τινων άλλων τοιουτοτρόπων επί της γης συντε . Dei tui 2. 0 Hec quidenm, aliaque innumerabilia
λουμένων· ώς δε, του χρόνου προϊόντος , ουδέν τοσού - religionis documenta et praecepta , per Moysen
τον και των μετ' αυτόν προφητών εις άκεσιν τών του illis Deus Verbum, antea in legibus dabat, atque
βίου κακών δι' υπερβολήν κακίας έσθενεν , ήλαυνε τε ut in rudimentis fieri solet, religios2 illis vitie
όσημέραι εις μείζονα τα της δαιμονικής ενεργείας, elermeala, per signa et umbralilerm quandam cor
ώς και αυτό το Εβραίων έθνος τη των αθέων συναπ- poralenmque adorationem in corporis circum
αχθήναι φθορά αυτός ήδη λοιπόν ο Σωτήρ και ια- cisione, perque alia quaedam ejusmodi que in
τρός τών όλων κάτεισιν εις ανθρώπους, και τοις terra conficiuntur , tradebat : cum vero proce
οικείους αγγέλους επαμύνων υπέρ της των ανθρώ- dente tempore nullus tam potens, ne prophetarum
πων σωτηρίας, τούτ' αυτή του Πατρός δωρήσεσθαι quidem qui post illum exstiterint, ut remedium
προϋποσχομένου , ώσπερούν αυτός εν Ψαλμοίς malis vile afferret, ob nimis abundantem Inali
διδάσκει λέγων· « Κύριος είτε προς με · Υιός μου tiam, esset : ac demonica efficacia quotidie in
ει σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε . Αίτησαι παρ' majus impelleret, usque adeo ut ipsa quoque He
έμου, και δώσω σου έθνη την κληρονομίαν σου , . braica gens , eadem cum impiis perditione ra
και την κατάσχεσίν σου τα πέρατα της γης. , 5 peretur : tum denique Salvator ac medicus uni
Ουκέτι γουν μόνον τον δίκαιον και διορατικόν Versi descendit ad homines, ut vel angelis suis
"Ισραήλ, ουδέ γε μόνον τον οικείον κλήρον , πάντα pro hominum salute opem ferret, cum hoc illi sa
δε τα επί γης έθνη , τα πρότερον πλείοσιν αγγέλοις largiturum Paterantea promisisset, et quidem quern
κεκληρωμένα, και παντοίαις ασεβείαις κεκαλινδη- admodumipse in Psalmis docet, ubi ait : Dominus
μένα, υπό την οικείαν υποβαλών εξουσίαν, παρήν αixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te .
τοις πάσι την προς τον αυτου Πατέρα γνώσίν τε Ρostula 3 nme, et dabo tibi gentes hereditatem
και φιλίαν επικηρυκευόμενος , λύσιν τε και άφεσιν ( uam, et possessionem tuam terminos terre .
των πρίν αγνοημάτων και αμαρτημάτων υπισχνού- 163 Non igitur ille amplius ut eum solum Israel
μενος , o και σαφώς εκήρυττε λέγων· Ου χρείαν qui justus quidem esset, sed idenm visu compre
έχoυσιν οι ισχύοντες ιατρού , αλλά οι κακώς έχον- hendi posset , neque ut solam propriam sortem,
τες : ουκ ήλθον καλέσαι δικαίους , αλλ' αμαρτωλούς , sed ut omnes in terris gentes, que antea pluribus
εις μετάνοιαν.) Και δη παρήν τοϊς οικείους αγγέ- angelis attribute erant, et in omnis generis innpie
λοις , αυτοίς δή τοίς πρίν έφεστώσι των εθνών, επι- Latibus versate atque implicite, sub suam pote
θεωρούμενος · οι δε , αυτίκα τον σφών βοηθών και , statem redigeret, atque omnibus notiliam et,ani,
Κύριον ευ μάλα ακριβώς επιγνόντες , περιχαρείς ° citiam cum suo Patre denuntiaret, solutionemque,
προσήλθον και διηκόνουν αυτώ, ώσπερ ή ιερά του ac remissionem ignorantiarum ac peccatorum se
Ευαγγελίου διδάσκει Γραφή, « Και προσήλθον άγγε - exhibiturum promilteret, venit, quod quidem vol
λοι, και διηκόνουν αυτώ,ν φήσασα· ότε και πλήθος ερseniet perspicue docuit dicenς : « Non indigent
στρατιάς ουρανίου αιτούντων τον Θεόν έλεγον, « Δόξα bene valentes medico, sed male hallentes : non veni
εν υψίστοις Θεώ, και επί γης ειρήνη , εν ανθρώποις ut vocarem justos, sed peccatores ad peniten
ευδοκία. » Τούτους μεν ούν ως οικείους αγγέλους tiam8.5 Cum itaque presens a propriis angelis,
της αυτού δεομένους συμμαχίας ταύτη πη ανελάμ- illis inquam, qui prius gentibus praefecti fuerant,
θανε τους δέ γε πάλαι αμφί τάς ανθρώπων δια - visus esset,illi continuo suum adjulorem suumque
τριβάς πωτωμένους, αφανώς τε και εμφανώς των Dominum oppido quam certe atque explorale agno
επί γης καταδυναστεύοντας δαίμονας αλιτηρίους, Scenles , maxima cum letitia accesserunt, eique mi
και πνευμάτων αγρίων και απηνών γένη , τόν τε εν nistrare caperunt , quemadmodum vel sacra Evan
τούτοις της κακίας εξάρχοντα, τον δεινον εκείνον gelii docet Scriptura ubi ait 6:« Angelos accessisse ,
και άλάστορα μεγάλη και ενθέω δυνάμει τροπού- eique ministrasse : item ubi commenmoral ( multi
μενος έχειρούτο, ώς τινας συναισθημένους αυτών D tudinem militiae celestis, laudantium Deum ac
λέγειν· « "Έα, τι ημίν και σοι , Υιέ του Θεού ; licentium: Gloria in altissimis Deo, et in terra
ήλθες προ καιρού βασανίσαι ημάς; » και δε τουσδε pax, in hominibus Dona voluntas 1.5 Hos igitur
μεν, και δι' ών έπραττε και εδίδασκεν, ισχυρώς tanquam proprios angelos, sui ipsius indigentes
κίζετο παν δε το ανθρώπινον γένος , τοίς διά auxilii sic sane recepit : qui vero jam di in medias
λογων ημερων και προσηνέσι φαρμάκοις , ταις τε Ιιominibus versabantur et volitabant, quique et ob
πραέσι και προτρεπτικαίς αυτού διδασκαλίαις, ιάτο scure el evidenter in terra , potentiam atqueimpe
και εθεράπευε, νόσων τε παντοίων και παθών ουχ rium obtinebant, eos ingenii divinaque potestate
στον σωμάτων ή ψυχών απήλλαττε , παλαιάς τε fugatos subegit, demones utique perniciosos, ae
δεισιδαιμονίας και δειμάτων πολυθέου πλάνης , της spirituum agrestium atque inimitium genera, una
τε αισχράς και ακολάστου διαίτης , πάντας τους cum eo qui inter hos malitise principatum obtinet,
προσιόντας ελευθέρους αφείς , μεθιστών τε και με- callidissiano videlicet illo , atque impurissimo de
ατάλλων τους αυτό προσανέχοντας εκ μεν άκο- inone, sicut eorum nonnulli senlientes dixerunt :
κασίαςbelεπί σώφρονα βίον, εκ δε ασεβείας επί ευσέ- Quid nobis et tibi, Fili Dei ? veriisti ante tempις
• • l.
* Deut. Χν11 , 9-13. Psal. 1, 7, 8. * Luc. V , 31, 32 , * Μatth. IV , Π . 1 Luc. 1 , 13, 14,
 279 EUSEBII CÆSARIENSIS O !'P . PARS. 1. — APOLOGETICA . 280
torquere nos 8? » et los quidem per ea qua et fe- Α βειαν, και εξ αδικίας επί δικαιοσύνην, να μην
cit et docuit validissime cecidit : omne autein hu- και έκ τής των πικρών δαιμόνων δυναστείας επί
manum genus allocutionum mansuetis ac placidis, την ένθεον κατάληψιν της αληθούς ευσεβείας και
quasi medicamentis , suisque ipsius blandis exhor - προσέτι τούτοις πύλας ουρανίου ζωής , και της κατ'
tationibus ac locumentis sanavit , et abomnis ge- ευσέβειαν διδασκαλίας τους καθ' όλης της οικουμένης
neris morbis ac perturbationibus, non minus cor έθνεσι προϊσχόμενος και εις τοσούτον γε κάτεισιν,
porum quam animorum liberavit : cuinque ab all - ώς μή μόνον κάμνουσι και χαλεπώς νοσηλευομένοις
είqua superstitione , ac terroribus quos error mul- τας ψυχάς την σωτήριον ορέξαι δεξιάν , ήδη δε
titudinis deorum afferebat, atque a turpi petula )- και εξ αυτών των πυλών του θανάτου τους ή μ ! -
tique victu, omnes s0 adeuntes solutos dimitleret, θνητας, ή και πάμπαν απολωλότας εκ μακρού το
traducerelque ac mutaret eos, qui seipsum obser . κατορωρυγμένους των θανάτου λύσαι δεσμών» δι' ήν
varent, a luxu ad modestiam, ab impietate ad pie- μάλιστα αιτίαν και μέχρι τών αυτόθι χωρίων εδέη
talem, ab injustitia 164 ad justitiam, ac praeterea σεν αυτώ ενεργείας, ώς άν μή μόνον ζώντων, αλλά
a crudelium demonuuu potestate , ad divinam verte και νεκρών κυριεύσειεν. " Οτε μεν ούν το Πατρι
pietatis comprehensionent, postremo celestis vitis , σύνεστι, και την τών όλων πρόνοιαν ενθέω δυνάμει
doctrineque pietatis portas, gentibus per tolun Or- και διακυβερνά , ουρανού αυτού και γης ομού και των
bem apertas ostenderet , usque adeoseipsum deit - εν τούτοις τεριεχομένων φύσεων τών τε επέκεινα
tebat, ut nonsolumlaborantibus, gravilerque aniino ουρανού θείων και ασωμάτων ουσιών επισκοπεί και
egrolantibus salutarem dextram porrigeret, verum επιμέλεται Θεού Λόγος , και Θεού σοφία, και Θεού
etiam de ipsis jam portis mortis Semimortuos, vel δύναμις άρχων τε και ηγούμενος και βασιλεύς.
eos quoque qui penitus inleriissent , jamque diα " Ηδη δε και Θεός και Κύριος εν τοις θείοις χρησμούς
sepulli essent, a mortis vinculis solveret: propter ανευφημείται , και φωτίζων μεν τας ασωμάτους
quam maxime causam, illi fuit opus all illa usque και νοεράς φύσεις . " Ήλιος δε δικαιοσύνης και φώς
loca elAcaciam agendi propagare, ut videlicet non αληθινδν ανείρηται , υπουργών δε και συνεργων
solumin vivis, Terum etiamin mortuis dominaretur . ταις του Πατρός διατάξεσιν, υπουργός του Ιατρός
Dum igitur cum Patre est, atque universi providen- και δημιουργός χρηματίζει . Αλλά και μόνος κατά
tiam divina virtute administrat . celunm ipsum uma τάξιν ειδώς θεραπεύειν Θεόν, μέσος τε έστως Θεού
eum terra, et naturaς σPin illis continentur , at- του αγεννήτου και των μετ' αυτόν γενητων, τήν τε
que eas quesupra celum intelliguntur, divinas el των όλων αναδεδεγμένος φροντίδα , και υπέρ των
incorporeas fuetur el curat, Dei Verbum, et Dei υπηκόων απάντων ιερώμενος το Πατρί , και μόνος
sapientia, et Dei virtus, et princeps, et dux, et αυτόν τοις πάσιν ευμενή και ίλεων παρέχων, αρχιε
rex. Quin etiam et Deus el Dominus in divinis ora- ρεύς αιώνιος, και δη Χριστός του Πατρός προσαγο
culis cumlaude et gloria nominatur, et illuminator ρεύεται, ούτω και Εβραίους Χριστών επικαλουμένων
quidem incorporearum intelligentiumque natura- πάλαι των την εικόνα του πρώτου διά συμβόλων
rum. Sol vero justitiae ac tunnen veritatis est dictus, επιτελούντων. Και ότε μεν αγγέλοις ταξιαρχών
qui subservit atque operam suam immiscet pa» επιστατεί, μεγάλης βουλής άγγελος αναγορεύεται ,
1ernis dispositionibus, ex quo et Patris minister el και των κατ' ουρανόν στρατιών ήγούμενος, αρχιστρά
opifex nuncupatur. Solus vero certo ordine novit τηγoς δυνάμεως Κυρίου είναι ήδη δε κατιών επί τα
Deo obtemperare, qui etiam medicus intercedit, τηδε , ήμών τε αυτών της λογικής φύσεως, της τε
inter Deum qui genitus non est, et eas res que post ιδίας αυτού, χάριν εικόνος, φιλανθρωπία του Πατρός
ipsurn genile sunt, qui universicurationem assum- αντιλαμβανόμενος, καθο μεν έoικε νηπίων άρχειν,
psit, et Patri pro omnibus qui illi parent est con- και οιονεί βοσκημάτων , ποιμήν ώνόμασται προ
Secratus solusque illum omnibus milem propitium- 6άτων: καθό δε ψυχών εμπαθών την θεραπείας
que reddit, qui Pontifex eternus, ac praeterea επαγγέλλεται, Σωτήρ και ιατρός είκότως αν λέγοιτο.
Christus Patris vocatur. Sic enim apud Ηebreos D.Τούτο γούν η παρ' Εβραίους του Ιησού σημαίνει
olium appellalbantur, quiimaginem primi per que- προσηγορία . Επει δε έδει ποτέ και αυτώ οργάνου
dan signa referebant, ac dum angelorum quidem ανθρωπίνου, ώς αν και ανθρώποις εαυτόν φήνεις ,
ordinibus imperat, atque iis pricest, magni cousi. και της του Πατρός επιγνώσεως και ευσεβείας τον
lii angelus esse dicitur, et niilitice celestis dux, αληθή λόγον διδάξειε, και τούτον ουκ απαρνείται τον
ac maximus copiarum Domini imperator. Duin τρόπον» επιβάς δε ευ μάλα τη ημετέρα φύσει, πάρ
vero ad haec nostra descendit, nostranmque ipso- εισιν εις ανθρώπους, Θεόν δι' ανθρώπου μέγα θαύμα
rum rationalem naturam, el suo imaginis causa, τοις πάσιν επιδεικνύμενος· ώς άν μή μόνον εξ αφα
et bonitate Patris assuit, ex quo sane parvulis νούς και αδήλου άσαρκος ώς και ασώματος επιστα
atque insipientibus , ac propenmodum pecori- τoίη, αυτοίς δε σαρκός όμμασιν ορώμενος , ανθρώπων
Jus iniperare videtur, pastor oviuαι dictus est. τε οφθαλμοίς και υπέρ άνθρωπον θαυματουργίας
Qualenus vero aniinarum egrotantium niedelanm παρέχων οράν, και προσέτι σώματος ακοαίς τάς διά
policetur , merito Salvator ac neclicus dicitur . γλώττης και φωνής ενάρθρου παραδίδους διδασκα
ollatih . VIII, 29.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IV . 232
λίας, θείόν τε ως αληθώς και παράδοξον χρήμα, A 165 Hoc enim apud Ηebraos Jesu appellatio si
οίον ουδ' άλλο πω φανεν μνημονεύεται , σωτήριόν τε gnificat. Ceterum, cumipsi humano quoqueinstru
όμου και ευεργετικόν τοις πάσιν αυτός εαυτόν εν- mento opus esset , quo etiam hominibus seipsum
δεικνύμενος . Ούτω δήτα ο Θεός ο Λόγος υιός ανθρώ- ostenderet, Patrisque sui agnoscendi et colendi ve
που ελέγετο, και Ιησούς ωνομάζετο, παρ' όσον της ram rationem doceret , ne hunc quidem recusavit
των ανθρωπίνων ψυχών ιάσεώς τε και θεραπείας modum, sed strenuissime naturam nostram ingres
χάριν την πάροδον εις ημάς εποιείτο. Σωτήρ δ' ούν sus, ad homines accessit , ac Deum hominis specie,
και παρ' Εβραίοις ερμηνεύεται η του Ιησού προσ- ingens miraculum ostendit, ut non solum obscure
Tγορία. Τάς τε κοινές ημίν υπέμεινε διατριβάς, ac latenler, sine carne el sine corpore preesset, ve
ουδαμώς μεν του είναι ός ήν εξιστάμενος , oμου δε rum ipsis quoque corporeis obtutibus palens, ho
έν των ανθρώπων φυλάττων τον Θεόν. Ευθύς τοιγαρ- minunique oculis miracula quae supra liominem
συν επί της πρώτης εις ανθρώπους καταβολής το sunt exhibens intuenda , sic quidem ad corporis
Θεώ της ημετέρας γενέσεως την ένθεον ανακιρνα με- etiam aures, linguae, vocisque articulate fungens
γαλουργίαν, τικτόμενος μεν ημίν όμοίως, και θνητου Oficio , documenta hominibus praeberet, divinum
δίκην άνθρωπον αμφιεννύμενος , ώς δ ' ουκέτι άνθρω- , que revera atque allmirabile spectaculum, quale
της, αλλά Θεός, εξ αχράντου και απειρογάμου κόρης, P nullum aliud adhuc visum esse nmeinoratur , quippe
ουχί δε εκ μίξεως και φθοράς τήν του φαινομένου quod et salutare, et idenm beneficiumomnibus sen
γένεσιν υφιστάμενος. tirelur, ipse seipsum ostenderet. Sicqueetiam Deus
Verbum , filius hominis dicebatur, et quatenus ad homines venerat, ut animis humanis medicinam ,
sanilalemque aſſerrel, Jesus nominabatur. Nam ipsius Jesu apud Hebræos appellatio , Salvatorem
plane significat. ltaque communi more ne versari quidem nobiscum , haud indignum sua majestato
judicavit, interim tamen nusquam desinens esse quod erat, sed in homine pariter Deum conservans.
liaque slatim in primo ad homines descensu , cum Deo divinam commiscet nostri orlus adnuirabilita
lem : quippe, qui more nostro sit edilus, et mortalis instar, hominem indutus, sed non tanquam
hoino, verum ut Deus de purissima, nullasque experta nuptias Virgine, nequaquam vero ex concu
bilu aut corruptione ortum ejus, qui ipse apparebat, acceperit.
ΙΑ'. XI.

"Οπως τον εν ανθρώποις διεξήλθε βίον . c Quemadmodum inter homines vitam egerit. "
Και τον εξής δε σύμπαντα βίον, ταύτη πη διετέ- Deinceps vero reliquam vitam omnem eadem ra
λει, τοτε μεν την προς ημάς ομοιοπάθειαν, τοτε δε τον tione peregit, nunc quidem similem nature Ostria
Θεού Λόγον υποφαίνων , μεγαλουργών και παραδο- infirinilalem, nunc vero ipsum Dei Verbum pre se
ξοποιών ως Θεός , και των μελλόντων έσεσθαι προα- ferens, dum ingentia quedam atque admirabilia
ναφωνών τάς προορήσεις, και τον μή τους πολλούς tanquam Deus efficit, ac que futura essent tanto
δρώμενον Θεόν Λόγον τοίς έργοις άντικρυς επιδει ante prædicit, et qui a 166 multis non cernitur
κνύμενος [ είκότα δε και όμοια ταϊς αρχαϊς ]. Deus Verbum , eum ipsum factis planissime demon•
strat (paria el similia initiis ).
Β'. XII.
"Ως και μέχρι των πάλαι κατoιχομένων εκάλουν φuod usque ad eos qui antiquitus mortui erant, leges
αυτόν οι της φιλανθρωπίας νόμοι. humanitatis illum vocabant.
Και τα τέλη αυτή της εξ ανθρώπων απαλλαγής Vite etiam finem extremum, cum ab honminibus
ενεχειρείτο. Και γάρ μέχρι θανάτου, και αυτών νε - discessit, initio ejusdem parem ac similem presti
κρών οι της φιλανθρωπίας αυτόν εκάλουν νόμοι, ώς και tit. Εtenim usque ad mortein , atque usque ad ipsos
αν και των πάλαι τεθνεώτων τας ψυχάς ανακαλέ- mortuos, leges ergo homines charitalis ipsum vo
σοιτο ότι δή τον εξ αιώνος απάντων αυτό της σω- cabant, ut eorum quoque, qui antea mortui erant,
τηρίας έμελε, και όπως διά του θανάτου καταργήση animas revocaret : quandoquidem omnium quicun
τον το κράτος έχοντα του θανάτου, ή τα θεία παιδεύει que a condito evo fuissent, salutem ipse curabat :
λόγια. Και ταύτα πάλιν αναμιξ υπήει την οικονο- necnon, ut sua morte deleret eum, qui imperium
μίαν ώς μέν άνθρωπος, το σώμα τη συνήθει παρα- mortis habebat, quemadmodum divina docent ora
χωρών ταφή, αναχωρών δε αυτού ως Θεός . Φωνήσας cula. Atque in hoc quoque promiscue rursus dis
γούν μέγα, και το Πατρί, Παρατίθεμαι το pensationem obivit : quippe, qui tanquam homo
πνεύμα, και είπών, άφετος ανεχώρει του σώματος • corpus de morte sepeliendum reliquerit, ab eodem
ουδαμώς περιμείνας προσείναι αυτό τον θάνατον, vero corpore tanquam Deus discesserit. Cum enim
μέλλοντα δε και ώσπερ αποκνούντα , μάλλον δε υπό altius vocem emisisset, et Patri dixisset, « com
πόδα χωρούντα και αποφεύγοντα, διώκων αυτός όπι- Inendo spiritunm 9, solutus a corpore abiit : neuti
σθεν και ελαύνων, τάς τε εξ αιώνος πύλας των σκο- quain exspectans dum mors ad ipsum accederet , se:
• Luc. 1x11, 46.
283 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. I. - APOLOGETICA. €5,
illarm cunelantem ac veluti cessantem, ac potius Α τίων μυχών διαρρηγνύς, και τους αυτόθι νεκρούς σει
conjicientem se in pedes et fugitantem, ipse a tergo ραις θανάτου πεπεδημένους παλίντροπος της επί την
insequens atque impellens, elernasque abditiorum ζωήν ανόδου την πορείαν ποιούμενος. Ταύτη του
tenebrarum portas refringens, et mortuis qui illic αυτό και ο τεθνεώς ανηγείρετο, και πολλά σώματα
Calenis mortis implicili erant, remeandi ad vitam των κεκοιμημένων αγίων ανίσταντο, συνεισελαύνοντα
iter retrorsum aperiens. Ηac sane ratione ipsius αυτώ εις την αγίαν και ως αληθώς ουρανόπολιν, ως
« liam corpus mortuum excitatum est, et multa cor- θείαις ανειρήσθαι φωναίς: « Κατ
εικότως εν ταις θεί
pora eorum, qui dornmierant Sanctorum, surrexe- έπιεν ο θάνατος αις νερ
ισχύσας. ά λιν: ' Αφεί
Και πάλιν: « 'Αφεί
runt : unaque cumipso in sanctam ac vere cle - λεν ο Θεός πάν δάκρυον από παντός προσώπου. »
stem civitatem ingressa sunt, ut merito ex hoc in Και αυτός δε και των όλων Σωτήρ και Κύριος ημών,
Sacris Lilteris dictum sit : « Absorpsit mors que ο Χριστός του Θεού , νικηφόρος λεγόμενος , εν
invaluerat 10. 5 Ει rursus : Abstulit Deus omnem ταϊς προφητικαίς προορήσεσιν επικερτομών εισάγε.
Tacrylamab omni facie 11. 5 Ipse vero universi Sal- ται το θανάτω, και τας αυτόθι λύων πεπεδημέ
valor: ac Dominus noster , qui Christus est Dei, vi- νας ψυχάς , δι' ών τον επινίκιον ύμνον προφέρε
clorisequereportator dicitur ,in propheticis valiciniis ται, αυτά δή ταύτα λέγων· 'Εκ χειρός άδου δύ.
mortem objurgans inducitur, et animas solvens, quae B σομαι αυτούς, και εκ θανάτου λυτρώσομαι αυτών
lic vincle detinelantur , ubi victoria hymnum pro- τας ψυχάς. Πού σου , θάνατε , το νίκος και που σου,
nuntiat, ipsa haec plane dicens : De manu inferni θάνατε, το κέντρον , το δε κέντρον του θανάτου εστιν
eripiani eos, et a morte liberabo eorum animas . Ubi ή αμαρτία, η δε δύναμις της αμαρτίας , ο νόμος. »
tua, mors, Victoria ? ubi tuus, mors, stimulus 117 , Τοιαύτη τις αυτό και μέχρι του θανάτου εγένετο ή
Slimulus autem mortis est peccatum, potestas autem οικονομία, ής ου μίαν αιτίαν, αλλά και πλείους εύροι
peccati,lex. 167 Talis sane illius vel usque ad mor - άν τις εθελήσας ζητεϊν. Πρώτην μεν γάρ ο Λόγος
tem fuit dispensatio, cujus non unam causani qui διδάσκει, ίνα και νεκρών και ζώντων κυριεύση δευ
voluerit querere, sed plures inveniet : primam nam. τέραν δε , όπως τας ημετέρας απομάξοιτο αμαρτίας,
que illarm ipsum Verburn docet, ut iamin mortuis υπέρ ημών τρωθείς, και γενόμενος υπέρ ημών κατ
quanm in vivis dominaretur : alteram ut nostras abs- άρα τρίτην, ώς αν ιερείον Θεού και μεγάλη θυσία
tergeret nmaculas peccatorum, qui pro nobis sacrif- υπέρ του σύμπαντος κόσμου προσαχθείη τω επί πά
catus, et pro nobis exsecratio factus sit : tertiam uι των Θεώ: τετάρτην, ώς αν αυτός της πολυπλανούς
tanquam Dei victima atque ingens sacrificium, ipsi και δαιμονικής ενεργείας απορρήτοις λόγοις καθαί
supremo Deo offerretur pro universo mundo : quar- ρεσιν απεργάσαιτο πέμπτην επί ταύτη, ώς αν τοις
laim ut sic fallaciosa ac demonice elicacie ever. " αυτού γνωρίμοις και μαθηταίς της μετά τον θάνατον
sionem moliretur : quintain ad huc, ut suis fami- παρά Θεώ ζωής την ελπίδα μη λόγοις μηδέ ρήμασι
Ilaribus ac discipulis vitie, que post mortem apud και φωναίς, αλλά αυτοίς έργοις παραστήσας, οφθαλ
Deum futura est spenm, non oratione neque verbis μοίς τε παραδούς τήν διά των λόγων επαγγελίαν, ευ
aut vocibus, sed factis ac re ipsa representans, et θαρσείς αυτούς και προθυμοτέρους απεργάσαιτο, και
quod veris pollicitus fuerat,oculis ipsis intuendunι πάσιν "Έλλησιν ομού και βαρβάροις την προς αυτού
Subjiciens, confidentiores eos atque alaeriores pre- καταβληθείσαν ευσεβή πολιτείαν κηρύξαι: αυτίκα δ'
staret, ad ean que ab ipso instituta fuerat, religio. oύν αυτούς δή τούτους τους γνωρίμους και θιασώτας,
So vite rationein, omnibus simul el Grecis, et ούς αυτός αυτώ άριστίνδην επικρίνας αποστόλους το
Earbaris Iuliandam : protinus itaque los ipsos αυτού και μαθητάς ανελέξατο, της εξ αυτού θείας
Tamiliares ac sodales, quos ipse sibi de optimis δυνάμεως εμπλήσαι, πάν γένος ανθρώπων εκδιδάξαι
lectos asciverat, apostolosque suos ac discipulos την προς αυτού καταγγελθείσαν θεογνωσίαν , ένα
declaraverat, sun ipsius divina virtute complevit, τοις πάσιν "Ελλησι τε και βαρβάροις ευσεβείας υπο
ut quam ipse nuntiaverat Dei cognitionem, illi omne θέμενος τρόπον, δαιμόνων αναχώρησίν τε και φυγήν,
hominum genus docerent, unan interium omnibus, D και της πολυθέου πλάνης ανάνευσιν, ενός δε μόνου
1am Graecis quam barbaris, religionis instituens ra- Θεού του επί πάντων γνώσιν αληθή προκηρύττοντα,
tionem : ea porro erat, ut a demonibus procul rece- και λύσιν μεν των προηγνοημένων, ει μή έτ' αυτούς
derent, eosque fugerent, deorumque multitudinis επιμένoιεν, μίαν δε τοις πάσι σωτηρίας ελπίδα δι'
fallaciam declinarent, atque unum solum supremum ής υποτεθειται πανσόφου και παναρέτου πολιτείας
Deuni vere cognoscerent : praeterea liberationem ab υπισχνούμενον.
iis, quæ prius ignoranter commiserant, dummodo ne in iisdein perseverarent, et unam omnibus salu
lis spem , per illud quod ipse posucrat sapientissime, ac cum omni virtute vivendi institutum , pollice
balur.
Xiu . ΙΓ'.
Quod in ea natura, que nec pati , nec ladi potest, ΙΓ'. Ως απαθής , και αβλαβής, και ασώματος ε: 8
quæque incorporea est permanserit, etiam quo lein μεινε και καθ' όν ενηνθρώπει καιρόν.
pors ſuclus est homo.
Cum igitur hac ita se habeant , non oportet le Ούτω δή τούτων εχόντων, ου δεί ταράττεσθαι τον
* Isa . XIV, 8 ; Osc. x1, 14. 11 Isa, XXV, 8. 11 Ose. 11, 14.
285 DEMONSTRATIONIS EVANCELICÆ LIB . IV . E83
νούν, γένεσιν και σώμα, και πάθη , και θάνατον περί A animo perturliari,tamelsier ortum, et corpus,et dolo
τον άλλον και ασώματος του Θεού Λόγον ακούοντα. res, et mortem, de materiae experti atque incorporeo
" Ως γάρ ουδ' ηλιακού φωτός πάθοιέν τι ακτίνες τα 168 Dei Yerbo audis. Ut enim solaris Iuninis radii,
πάντα πληρούσαι, και σωμάτων νεκρών, και ου κα- licet omnia compleant , et corpora mortua sordealia
θαρών εφαπτόμεναι • πολύ πλέον η ασώματος του que allingant, ipsi tamen nihil patiuntur , sic eliani
Θεού δύναμις ούτ' αν πάθος την ουσίαν, ούτ' αν βλα- multoque magis Dei yis incorporea nature sus
θείη , ούτ' αν χείρων ποτέ έαυτής γένοιτο, σώματος nullum neque incommodum neque nocumentum
ασωμάτως επαφωμένη. Τί γάρ ; ουχί και δίχα του accipiet, neque unquam seipsa delerior fiet, quam
καθ' ο ενηνθρώπει σώματος , αεί και δια παντός ήκων vis incorporea quadam ratione corpus attingat.
δι' όλης της των στοιχείων, και αυτών δή των σω- Quid enim ? An non absque eo in quo homo factus
μάτων ύλης, οία τις Θεού λόγος ών δημιουργός , της est corpore, semper atque usquequaque per totam
εξ αυτού σοφίας εν αυτή τους λόγους αποσφραγίζε- elementorumipsorumque plane corporum Dialeriam
ται, τα μεν αψύχω ζωήν, το δε αμόρφω όντι και penetrans, tanquam is qui Dei sit ratio qualan opi
αειδεί την φύσιν, μορφήν εναποτυπούμενος, τά τε εν fex sapientia que ab ipso proficiscitur , in ea ipsa
αυτώ κάλλη και τας ασωμάτους ιδέας ταις των σω- rationes et claudit et signat ? dum videlicet inani
μάτων ποιότησιν εναποματτόμενος, κινών δέ τά το Β mis vitam, infornibus vero et nullarn nature spe
οικείω λόγω άψυχα και ακίνητα, γην, ύδωρ, αέρα, cieim habentibus , formam figuramque imprianit ;
πυρ, πάνσοφόν τινα και παναρμόνιον κίνησιν, και quasque in se habet pulchritudines incorporeasque
τα πάντα εξ ακοσμίας κοσμών, αύξων τε και τελε- species, corporum qualitatibus immiscet, novetque
σιουργών, αυτή τε ενθέω και λογική δυνάμει μονον - ea quae sua ipsorum ratione inanima immolaque
συχί επιών τα πάντα, και διά πάντων χωρών πάν- sunt, terram, aquam, aerein, ignem, Sapientissimo
των τε εφαπτόμενος , αλλ' ούτι γε βλάβην έκ τινός quodanm omnique concinnitale referto motu ; atque
επαγόμενος, ουδέ τήν φύσιν αυτήν μολυνόμενος ; ordinat oιnnia quaecunque inordinata sunt, eadena
ούτω δή τα κατά ταύτα και εν ανθρώποις γενόμενος, que auget ac perficit ; ac suaipsius divina rationa
πάλαι μεν βραχέσι και αριθμό ληπτοίς, μόνοις δε lique virtute accedit ad omnia ac per omnia pene
τοις αναγράπτους προφήταις τε και δικαίοις ανδρά- tral, omniaque attingit, neque tamen nocumenti
σιν , άλλοτε άλλως εφαίνετο, επί τέλει δε τοις πάσιν quidquam ex earum rerum aliqua trahit , neque
ήδη, φαύλοις τε και ασεβέσιν, Εβραίοις τε ομού και suamipsius naturam coinquinat? Εadem itaque est
"Ελλησι δι' υπερβάλλουσαν του παναγάθου Πατρός ralio, dum etiaminter homines degit,illos quidem
χρηστότητα και φιλανθρωπίαν ευεργετικών εαυτόν , antea paucos et numerabiles, solos utique eos , do
και σωτήριον παρείχετο , διαρρήδην τούτο προκηρύτ- quibus scriptum est, prophetas justosque viros , iis
των . « Ου χρείαν έχουσιν οι ισχύοντες ιατρού, αλλά que alias aliter se ostendit : novissime vero jam
οι κακως έχοντες· ουκ ήλθον καλέσαι δικαίους, αλλ' omnibus malis impiisque el Hebreis simul et Grae
αμαρτωλούς εις μετάνοιαν. » Εκάλει δήτα ο πάντων cis, ex abundanti optimi Patris bonitate amoreque
Σωτήρ, « Δεύτε, λέγων, πρός με πάντες οι κοπιώντες erga homines, beneficium seipsum salutaremque
και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς· και εκάλει exhibel , plane hoc ipsum ac publice denuntians.
και ιάτο άφθόνως δι' οργάνου, ού πρoυβέβλητο αν- « Non indigent, inquit , bene valentes medico, sed
θρωπίνου, οίά τις μουσικός ανήρ διά της λύρας την nmale habentes : non veni ut vocare justοs , sed
σοφίαν επιδεικνύμενος , και νοσούσαις γε ψυχαίς peccatores ad ponitentian 13. 5 Vocalbat ergo Sal
ταις εν σώμασιν , οίά τις ιατρών άριστος , συγγενεί και valor omnium dicenς : « Venite ad nme, omnes qui
καταλλήλω βοηθήματι τον άνθρωπος αυτός τε laboratis et onerati estis , et ego reficiain voς 15. »
εαυτόν υπόδειγμα σοφού και παναρέτου και ευσεβούς Vocabat ac sanabat liberaliter , per illud lunmanual
παρείχετο βίου , διδάσκων μεν τα αληθή ού παρ' instrumentum quod pre se ferebat, veluti quidam
ετέρων ήρανισμένα , εξ αυτού δε και παρά του musicus vir , qui per lyram quam sit doctus osten
Πατρός τα πάλαι και εκ μακρού του αιώνος τοϊς D dit, nec non agrolantibusanimis iis, quae in corpo
ανέκαθεν θεοφιλέσι και τοίς προ Μωϋσέως Εβραίοις ribus degelbant veluti optimus quidam medicus , dum
νενομοθετημένα. Σωμάτων δε ουχ ήττον ή ψυχών cognata congruentique opeipsum hominemcurat,ipse
επιμελόμενος , και σαρκικούς μέν ανθρώπων οφθαλ- seipsum exemplar omni sapientia omnique virtula
μούς τα διά της σαρκός αυτω δρώμενα παρασκευάζων refert vite prebebat,docebatque interim veritatem,
δράν, ακοαίς δε πάλιν σαρκός τάς διά γλώττης και 169 non quam ab aliis compilasset , sed earm que
σαρκός υπηχών διδασκαλίας, και πάντα γε επιτελών et a seipso et a Patre, priscis illis, qui tam mul
δι' ού ανείληφεν ανθρώπου , τοις ουκ άλλως η μόνως tis ante seculis a nostra etate procul vixerant,
ούτως της αυτού θειότητος συναισθέσθαι δυναμένοις. Dei amicis, qui ante Mosem florerunt Hebreis , ve
Ταύτα δή ούν άπαντα εις το χρήσιμον , και πάσιν Ιuti lex quedain exposita esset : et corpora ipsa
ημίν ωφέλιμον και πάντα φιλάνθρωπος του Θεού Λόγος non minus curabat quam animas : nam corporeis
ταις πατρικαίς βουλαίς διηκονείτο, μένων πάλιν αυ- quidem hominum oculis, que per corpus ab ipso
της άυλος και ασώματος , οίος και προτού παρά το fiebant, intuenda comparatat, rursusque corporeis
13 Luc. V , 31, 32. 1. Μatth. 1, 98.
 287 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. !. – APOLOGETICA. 288
auribus doctrinam, per corpoream itidem linguam A Πατρί ήν, ούτε μεταβαλών την ουσίαν , ουδ' αφανι
insonabat, nec non omnia perficiebat per eum σθείς της εαυτού αυτός φύσεως, ουδέ γε τοις της
quem assumpserat hominem, iis qui non aliler σαρκός δεσμούς πεδηθείς , ουδε αποπεσών της θεότη
quam sic duntaxat ipsius divinitatem sentire pole- τος , αλλ' ουδε την οικείαν του Λόγου παραπολέσας
rant. Ηaec namque omnia ad usum atque utilita- δύναμιν, ουδ' ώδε μεν ένθα ήν αυτό το ανθρώπιον
ιem omnium nostrum, humanum genus omni prose- σκεύος τας διατριβές ποιούμενος , εν ετέροις δε είναι
quens anmore Dei Verbum, palerinis consiliis admi- του παντός κεκωλυμένος. Αλλά γάρ και εν τω τότε
istrabat , ipse interim rursus et materiae expers, καθ ' 3 εν ανθρώποις επολιτεύστο, τα πάντα επλήρου,
et incorporeus manens, cujusmodi etiam pridem και το Πατρί συνήν , και εν αυτώ γε ήν, και των
apud Ρatrem erat, neque mutans essentiam, neque πάντων αθρόως και εν τω τότε τών τε κατ' ουρανόν
perdens, quod sue ipsius nature proprium erat, και επί γης επεμελετο, ουδαμώς της πανταχόσε ταρ
neque vero aut corporis vinculis impeditus , aut ουσίας ομοίως ημίν αποκεκλεισμένος , ουδε τα θεία
a sua divinitate dejectus, ac ne domesticam qui - πράττειν συνήθως παραποδιζόμενος · αλλά τα μεν
dem Verbi potestatem amiliens, sed neque iis, qui εξ αυτού μεταδιδους των ανθρώπω , τα δ' εκ του θνη
illic guidem ubi ipsi humanum vas aderat, degeret του μη αντιλαμβάνων και της μεν ενθέου δυνάμεως
tantum, in aliis vero universi partibus esse pro- Β τώ θνητώ χορηγών , της δε εκ του θνητου μετουσίας
hiberetur. Elenimtunc quoque cuum inter homines ουκ αντεπαγόμενος. Ούτ' ούν εμολύνετο τικτόμενος
versabatur, nihilominus omnia coinplebat, interim υπό του σώματος και ασώματος , ουδε την ουσίαν έπι.
el.cun Patre et in Palre idem erat, et omnium re - σχεν ο απαθής υπό του θνητού · επεί μηδε της λύ
ruin pariter in eodem tempore, tam celestium ρας, εί ούτως τύχοι, κοπτομένης, ή των χορδών δια
quam terrestrium curam gerebat ; nusquam ab illa σπωμένων , πάσχειν είκός τον ανακρουόμενον · ουδε
presentia, qua cunctis rebus adest nostro more γε σοφού τινος ανδρός τιμωρουμένου του σώματος ,
exclusus, neque divina , ne ageret more suo,impe- την εν αυτώ σοφίαν , ή την γε εν τω σώματι ψυχήν
ditus, sed illa quidem a seipso communicans ho- κόπτεσθαι , ή καίεσθαι φαίημεν άν είκότως. Ταύτη
nini, haec vero a mortali ipse non accipiens. Item του πολύ πλέον ουδέ τήν του Λόγου φύσιν ή
Inortali quidem vino divinamsuppeditans, a nmortali δύναμιν βλάβος τι εκ των του σώματος παθών
vero ipse non contra in partem aut communitatem αποφέρεσθαι, φάναι εύλογον · ότι μηδε το του φωτός
adductus. Νeque igitur in partu a corpore ipse in- ημίν υπόδειγμα χραίνεσθαι τι τάς ηλιακής ακτίνας
corporeus inquinabatur, neque ilein qui patibilis επί γης ουρανόθεν εκπεμπομένας, πηλού τε και βορ
nature expers erat, aliquid a mortali secunduαι , βόρου και μιασμού παντός εφαπτομένας συνεχώρει.
essentiam paliebatur. Νam neque , verbi gratia , “ Φωτίζεσθαι μεν και ταύτα εκ των του φωτός αυγών
duri lyra pulsatur , aut 1ervi convelluntur , pati ουδέν αν κωλύοι λέγειν· το δέ γε τον ήλιον μολύνε.
verisimile est euin qui ita prieladit ; neque dum σθαι εκ της των σωμάτων επιμιξίας , ή πηλούσθαι,
cujuspiam viri sapientis corpus lorquetur, illius sa ουκέτι. Και μην ταύτά γε της φύσεως ουκ αν είη των
pientiam , aut quam in corpore gerit animam , cædi σωμάτων αλλότρια. Ο δέ γε άυλος και ασώματος του
aul puniri merito dicere possunmus : eadem ratione Θεού Λόγος , αυτοζωή τυγχάνων και αυτοφώς νοερόν
neutiquam, muitoque etiam nminus, quod Verbi aut και όσα άλλα προκατείλεκται, παντός oύ άν εφάγοιτο
natura, aut vis, detrimenti quidpiam ex 170 cor- ενθέω και ασωμάτω δυνάμει , ζήν τουτο ανάγκη και
poris affectionibus traliat, affirmare par est. Νam συν λογική διάγειν φωτί. Ταύτη του και σώματος ου
supra ne luminis quidem illud appositum exem . αν εφάγοιτο , ήγίασται τούτο και πεφώτισται αυτίκα,
μlum, pollui solares radios, dumcelitus in terram πάσά τε νόσος αυτό και άρρωστία και πάνθ' όσα
demittuntur , et lulum ac cenum, atque omnis ge- υπεξίσταται αντιλαμβάνει δε της εξ αυτού πληρώ
neris sordes allingunt, concedebat. Illuminari qui- σεως στέρησις. Ούτω δήτα και το νεκρόν της του
dem etiam hae ab ipsius luminis radiis, nihil sane Λόγου δυνάμεως, μικρόν τι αυτού εφαψάμενον , άνη
nos affirmare prohibeat ; solem vero ipsum Γω- D γείρετο ζωούμενον, και ο θάνατος την ζωήν έφευγε ,
dari, aut Iulosurn fieri, dum ejus lumen corporibus και τω γε φωτί το σκότος εξελύετο, τό τε φθαρτον την
iinmiscetur : nequaquam, At ista tamen non sunt αφθαρσίαν ενεδιδύσκετο, και το θνητόν την αθανασίαν,
a nalura corporum aliena. Illud vero omnis expers materiæ incorporeumque Dei Verbum , quod ipsa
vita est, et ipsum lumen intelligibile , et alia quæcunque prius enumerata sunt, quidquid divina ab
que incorporca sua vi altigerit, vivere id degereque cum lumine rationali, necesse est. Hac sane
ipsa ratione, quodcunque eliam corpus altigerit, sanctificatum protinus id illuminatumque est, ab
eodemque ægritudo omnis omnisque infirmitas, aliaque ejusdem generis universa refugiunt. Priva
lio autem illius plenitudinem adipiscilur. Sic sane etiam mortuum illud Verbi corpus, ubi exiguum
quiddam , virlutem illam Verbi alligit, tum excitatum est illico ac revixit, et mors vilam effugil, et
ipso lumine obscuritas dissoluta est ; et quod corruptibile erat, induit incorruplionein ; quod mor
tale , immortalitatcm .
€69 DEMONSTR
ATIONIS
EVANGEL
ICÆ
LIB . IV . 090
ΙΑ'. A Χ Υ.
15 . Ώς , τον άνθρωπον ανανεωσάμενος, πάσιν XIV. Quemailmodum, renovato homine ,omnibus no
ημίν τήν τών αιωνίων αγαθών παρέσχετο ελ- bis alernorum bonorum spem prαύuerit ,
πίδα.
Και τι γάρ άλλο, πλήν ο πας άνθρωπος υπό της Cæterum , quidnam aliud tandem , quam quod
θεότητος κατεπίνετο , και πάλιν Θεός ην ο Θεός Λό- τοίus homo ab ipsius Dei natura absorptus est, et
γος , οίος και πριν γενέσθαι άνθρωπος, και συναπε- rursus Deus fuit, Deus Verbum, cujusmodi fuerat
θέου γε τον άνθρωπον απαρχήν της ημών ελπίδος : etiam antequam homo fieret, et secum Deum ho
τούτον αυτόν εκεί της τε παρ' αυτώ ζωής αϊδίου, και minem fecit, spei nostra primilias; hunc ipsum
της εν τη θεότητι και μακαριότητι κοινωνίας αξιών, interim ad illius vitæ æternæ , quam penes se ha
ημίν τε ομοίως άπασι της παρ' αυτό και συν αυτώ bet, atque id dignitatis in divinitate, ac beatitudine
αθανασίας τε και βασιλείας τούτο μέγιστον δείγμα communitatem assumens , nobisque itidem onmni
παρέχων. bus, futuræ apud ipsuin et cum ipso immortalitatis
ac regni, maximum hoc præbens indicium .
IE '. 171 XV.
Τι βούλεται δηλούν ή του Χριστού παρουσία , Quid sibi velit , quidue significet ipse Christi adven
και ως Θεός και Κύριος, και αρχιερεύς του των lus, et quod Deus, et Dominus, el Pontifex Dei
άλων Θεού δια των παρ' Εβραίοις προφητών universi, per prophetas Hebræorum Christus appel
ο Χριστός ανηγορεύετο. Iatus est.
Τούτο της εις ανθρώπους αφίξεως τέλος ήν, τον Hoc sane fuit illius ad homines accessionis ex
πάλαι της του Πατρός γνώσεως αποπεπλανημένον εις tremum , ut sic eum qui ab ipsius Patris cognitione
την οικίαν επαναγαγείν , και τον συγγενή και φίλον , aberraverat, ad eam ipsam reduceret, et cognatum
της τε αυτου καταξιωμένον εικόνος, της οικείας απο- atque amicum Suaque ipsius donatum Ornalumque
λαυσαι ζωής · φίλον τε και οικείον του Πατρός απο imagine , propriæ vitæ gaudiis ac possessione dona
φήναι τούτον , δι' όν αυτός ο του Θεού Λόγος υπέστη ret, amicumque illum ipsum Patris ac familiarem
ή κατά τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν τον minem passum est. Sic saite , ut paucis absolvam,
Χριστόν υπόθεσις , διάφορον έχουσα την οικονομίαν, hac Salvatoris ac Domini nostri Jesu Christi con
εκ των παρ' Εβραίοις παραστήσεται προφητικών sideratio et rnaleria , variam habens dispositionem,
λέγων · ώσπερούν μικρόν ύστερον αι εξ αυτών δεί- . ex proplhelicis Hebrirorum Oraculis confirmabitur,
ξουσι μαρτυρίαι, πιστουμένων τα παλαιά των νέων sane quemadmodum paulo post accepta ab illis
γραμμάτων, και των ευαγγελικών τας των προφη- testimonia demonstrabunt , recentioribus litteris
τικών μαρτυρίας επισφραγιζομένων. Αλλά γάρ τού- velera comprobantilus , et angelicis Testimoniis
των ώδε εχόντων, ώρα λοιπόν και περί της προσηγο- prophetica quasi certa impressa nota commendan
ρίας αυτού διελθείν, καθ' ο Ιησούς και Χριστός ανη- tibus. Ceterum, quando hac ita se habent, tempus
γορεύετο, δι' όσων τε προφητειών ονομαστί προεκη- est deinceps de appellatione ejusdem disserere,
ρύττετο. Πρώτα δε σκεψώμεθα τί βούλεται δηλούν ή quatenus et Jesus et Christus dictus est, necnon
του Χριστού προσηγορία, πρίν άρξασθαι της κατά per quas prophetias nominatim ante sit denuntia
μέρος συναγωγής των προφητικών περί του προκει- tus. Primumque illud contemplemur , quidnam
μένου σκέμματος λογίων. Προσήκειν δε ηγούμαι περί ipsum Christi nomen significet, antequam proplip
αυτής πρώτος της Χριστού διαλαβείν προσηγορίας , tica de proposita inspectione oracula colligere inci
διαρθρώσαί τε την περί αυτής έννοιαν, ώς αν μηδέν piamus. Par autem esse arbitror de ipsa primυτη
ημάς λάθοι των κατ' αυτήν ζητουμένων. "Αλλος μέν Christi appellatione tractare, illiusque intellectum
ούν, εγγύθεν και εκ των καθ' ημάς αρξάμενος, εί- distinguere, ut nihil prorsus nos lateat eorum que
ποι αν Μωϋσέα νομοθετήσαι πρώτον απάντων τους D Ioe Ioco queri solent. Αlius igitur ab iis quae pro--
το θεώ ιερωμένους μύρω σκευαστώ χρίεσθαι, ευω- piora sunt, et quae ad nos nmagis spectant, inilio
δίας δείν τα σώματα και αγαθού τινος αποπνείν ήγη- sumpto, dixisset Moysein primumomnium in legibus
σάμενον · έπει πάν το δυσώδες μιαραις και ακαθάρ- posuisse, eos qui Deo consecrati essent unguento
τοις δυνάμεσιν είναι φίλον , ώς έμπαλιν ταϊς φιλαγα- comparato ungi solitos, fragrantia scilicet quadam
θους, το ευώδες · όθεν και θυμιάματι συγκειμένω εις opus esse corporibus, eaque bene olere oportere
υπερβολήν ευωδίας καθ' εκάστην ημέραν τοις ιερεύσι ratus : quandoquidem omne quodcunque male
χρήσθαι εν τω ιερό νομοθετήσαι, όπως, κατακιρνα - oleat, sceleratis atque immundis polestatibus est
μένου του αέρος , και το δυσώδες αφανίζοντος, θεία amicum , sicut contra studiosis bonitatis , quod
τις απορροή τοις εύχομένους καταμιγνύηται · διά cunque fragrantiam amet : cx qno etiam , ut incen
γάρ τουτο αυτό και χρίσμα αλειπτικών ευωδέστατον sis et fumigationibus composite ad abundantem fra»
διά μυρεψικής τέχνης συνθείναι ώς αν χρίoιντο τούτο grantiam, singulis 172 diebus uferentur sacerdotes
οι των κοινών δημοσία προστήσεσθαι μέλλοντες, και in term plo legibus sanxisse, ut dum sic aer misce
το του Χριστού όνομα πρώτον Μωϋσέα τους χριoμέ- tur, et quidquid male olet, repellit, defluentia quae
νους επιθείναι. Τούτο δε το χρίσμα μή μόνον αρχιε- dam divina precantibus ilumisceatur : nam propter
 201 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. I. - APOLOGETICA . 2:39
lianc ipsam causam etiam unguentum odoratissi - Α ρεύσι ταραδοθήναι, αλλά και τους μετά ταύτα προ
inum, ad unguenti usum unguentaria arte componi φήταις και βασιλεύσιν, οίς και αυτούς τούτω χρίεσθαι
solitum, ut es ungerentur qui communibus rebus μόνοις εξόν ήν το μύρο. Ταύτα μεν ούν προχειρό
publice preficiendi fuissent : et Christi nomen pri- τερα αν είη, πόρρω γε μην καθεστώτα της ενθέου
• mum Moysem iis quiita ungerentur,imposuisse : id και μεγαλοφυούς του προφήτου διανοίας. Ο γάρ του
autem unctionis genus , non solum pontificibus θαυμάσιος εκείνος, και μέγας ώς αληθώς ιεροφάντης,
fuisse traditum, sed et prophetis el regibus qui πάσαν γεώδη και σωματικής ουσίαν εν μόναις είδες
postea fuerint, quibus etiam ipsis solis Ιιοε un- ταις ποιότησι διακεκριμένην, κατ' ουδένα τρόπον ετέ
guento ungi fas esset. Ηaec igitur dictu quidem ραν της ετέρας προτίμησεν αν, τα πάντ' είδος
faciliora fuissent, Ionge tamen remota a divina et μιάς όντα έγγονα ύλης oύ πoτε έστωσης, ουδέ τι βέ.
Sublimi prophete ipsius intelligentia. Siquidem add- βαιον εν τη φύσει εχούσης, αεί δε ρεούσης, και επί
nmirabilis ille, atque ingens revera sacrorum admi- την οικείαν φθοράν επειγομένης. Ούκουν το ήδύ των
nistrator , qui omnem terrenam et corpoream natu - σωμάτων είλετο, ουδ' αυτό καθ' αυτό προύκρινεν αν
rain , in solis noverat qualitatibus discretam, ηullo το από των αισθήσεων προσηνές χαμαι γάρ και επί
rolo aliam alia honore aut prelio digniorem judi-- σωμάτων ηδονήν πεσούσης τούτ' αν είη το πάθος ψυ
cavit, utpote cum omnia Osset ex eadem orta ma- Β χής. Μυρίοι γούν τών τα σώματα τεθηλυμένων, έμ
teria, que leque unquam sistit , neque stabile παθείς άλλως και ακόλαστοι, μύρων και ποικίλων
quidquam in natura habet, semper autem fluit, et περιεργίαις χρώμενοι, πάσης αισχράς και ρυπώσης
ad propriarm corruptionem festinat. Non igitur δυσωδίας τας ψυχάς επιφέρονται • ώς έμπαλιν οι θεο
quod suave esset in corporibus elegit, neque ipsum φιλείς , αρετής εμπνέοντες, την πολύ κρείττονα των
per se quod sensus ipsos demulceret, pretulit ; hoc από γης αρωμάτων την από σωφροσύνης, και δικαιο
namque anime vitium fuisset que in humum et ad σύνης , και πάσης ευσεβείας αναδιδομένην ευωδίαν
corporum voluptatem declinaret. Εtenim innume- επαγόμενοι, την των υλικών σωμάτων οδμήν εν ου
ralliles effeminata corpora habentes, et alioqui vi- δενί τέθεινται λόγω. Ταύτα ούν εύ μάλα διειληφώς και
tiis obnoxii, et intemperantes , qui unguentorum προφήτης , μύρων μέν ή και θυμιαμάτων ουδεμίαν
operosa varietate uti solent, animas interim omni προηγουμένην έποιείτο φροντίδα • κρειττόνων δε και
feditate omnibusque sordilus niale olentes circum - θείων εικόνας, ώς ενην δυνατόν, διά σωμάτων τοίς
ferunt : sicut e contrario qui Dei amici sunt,ipsam μόνως ούτως, και ουδ' άλλως τα θεία δίοις τε μαν
virtutem olentes, et multo praestantiorem a mo- θάνσιν παρεδίδου. "Οτι δη τούτ' αυτό και ο θείος ανα
destia atque a justitia et ab omni pietate halantern , γέγραπται είρηκώς χρησμός φήσας, « "Όρα ποιήσης
fragrantiam, quam de terra odoramentis trahenles, πάντα κατά τον τύπον τον δειχθέντα σου εν τω όρει.
odorem corporum que materia constant, nihili Σύμβολα τοιγαρούν ετέρων, άπερ τύπους εξωθεν ονο
prorsus faciunt. Ηoc igitur cum egregie admodum μάζειν,επιτελών, την διά του μύρου χρίσιν ενομοθέτει.
percepta et cognita haberet proplhela, unguentorum " Ο γε μην υψηλός και εν απορρήτους δηλούμενος αυτών
atque incensorum nullam praecipuam gerebat cu- λόγος, ώς δυνατόν ειπείν , τοιαύτην είχε διάνοιαν, το
ram: meliorum vero ac divinarum rerumimagines, μόνον αγαθών και μόνον ως αληθώς ευώδες και τί
quantum poterat per corpora iis qui sic duntaxat , μιον, και πάσης μέν ζωής αίτιον, πάσι δε συν τω εί
neque usquam aliter divinas res doceri poterant, ναι και το ευ είναι δεδωρημένον, εν τούθ' ο παρ' E
exhibebat. Νam quod ipsum hoc divinum φuoque βραίους λόγος ήπίστατο πρώτον των όλων αίτιον, αυ
Oraculumresponderit, palam descriptum habetur, hiς τον δή τον "Υψιστον και παμβασιλέα των απάντων
verbis: Vide ut facias omnia ad exemplar quod tibi δημιουργόν Θεόν. Τούτου δή ούν την παναλκή και
monstratum est in monte18.» Igitur aliarum rerum πανάγαθον και παντός καλού χορηγός της ανωτάτω
cum perficeret Itec queexemplaria nominare consue- και αγεννήτου θεότητος δύναμιν το θείον Πνεύμα
vit,illum unguenti usum illanmqueunctionemsancivit. προσαγορεύει. Διόπερ Χριστόν και ηλειμμένον τον
1 3 Sublimior tamen earum rerum, et que de D αυτής μέτοχον αποκαλεί. "Έλαιον δε τον οίκτον εν
arcanis proferri solet ratio, pro mea dicendi facul- τούτοις άκουε , μηδέ τήν επί τοις δυσπραγoύσι λύπην,
tate , talem habebat sensum, quod solum est bonum αλλ' ο καρπός του φυτού παρίστησι, το πάσης αμι
solumque revera fragrans et preliosum, atque γές υγράς ύλης, φωτός αυξητικών, πόνων θεραπευτι
οιnnis quidem vile principium et fons, omnibus κον, καμάτων απαλλακτικών, το των επαλειψαμένων
autem una cum eo ut sint, etiam id , ut liene sint, φαιδροποιών, φωτός δίκην αποστίλβον ταϊς μαρμαρυ
largiens, unum sane illud Hebreorum ratio noverat γαϊς , διαυγή τε και λαμπράν τών αυτώ χρωμένων
qui quidem universi primus est auctor, ipsum uli- αποτελούν την όψιν, ό φησιν ή θεία Γραφή: « Του
que altissimum ac totius regem, omniumque rerum ιλαρύναι πρόσωπον εν ελαίω. » Τούτω τοιγαρούν και
opificem Deum. Ηujus itaque supreme atque in- λόγος, την ανωτάτω του πανηγεμόνος και παμβασι
genile divine essentia virtutem illam, que omnia λέως Θεού δύναμιν συμβαλών τα παραδείγματι, τον
valet , omne bonum praestat,omnem pulchritudinem πρώτος και μόνον όλω τούτω χρισθέντα, και της θεί»
subministrat, divinus Spiritus, proprio et conve- κής και πάσιν άκοινωνήτου πατρικής ευωδίας μετει·
nienti exemplo conferens atque accommodans, Dei ληφότα, και μόνον εξ αυτού γεννηθέντα Θεόν Λόγον,
10 Εxod. Σχνη, 50.
 NIS VANGELICÆ B
205 DEMONSTRATIO E LI IV . 254
μετοχή τε του γεννήσαντος αγεννήτου και πρώτου Α oleum appellat. Quare et Christumet unctum eum,
και μείζονος Θεόν εκ Θεού αποφανθέντα, Χριστόν και qui illius parliceps sit, vocat. Oleum vero in his
ελειμμένον απεκάλεσε. Διό και εν Ψαλμοίς προς αυ- noli miserationem accipere, neque in rebus adver.
τον δή τούτον τον υπό του Πατρός ηλειμμένον ανα- sis mererem, sed id quod certe plante fructus
φωνεί το φάσκον ώδε λόγιον : « Ο θρόνος σου , και emittit, quod ex humida maleria nihil liabet admi
Θεός, εις τον αιώνα του αιώνος · ράβδος ευθύτητος ή slum, quod lumen auget, quod fessos Sublevat,
ράβδος της βασιλείας σου . Ηγάπησας δικαιοσύνην, quod labores aufert, quod eos qui ipso unguntur
και εμίσησας αδικίαν· διά τούτο έχρισε σε Θεός ο lilares facit , quod instar luminis de seips0 vibral
Θεός σου έλαιον αγαλλιάσεως παρά τους μετόχους splendores, nilidumque ac micantem eorum qui
σου. » 'Αλλά γαρ μία μέν ή του ελαίου φύσις · η δε ipso utuntur comparat vultum ; quod utique ipsum
του μύρου πολλών επί το αυτό σύνοδον σημαίνει. Ταύ. etiam divine litterae produnt illis verbis : « Uι ex
τη του και η πρώτη και αγέννητος του παμβασιλέως hilaret faciem in oleo 16.» Ηuic igitur exemplo
Θεού δυναμις , καθ' ό μεν απλή της και ασύνθετος και supremam ejus Dei, qui omnium est princeps om
άλλης πάσης ουσίας αμιγής επινοείται, απλώ τω του niumque rex, virtuten comparans oratio, eum qui
ελαίου προορήματι παραβέβληται· καθο δε πλείστων solus hoc toto unctus est, quίque divine atque ejus
επινοιών εν ταυτή περιληπτική τυγχάνει, οίον ποιη- , quae cum nullis aliis communicatur palerne fra
τικής ή βασιλικής, προνοητικόν τε και κριτικόν, φιλ- " grantiae particeps factus, et qui solus ex illo ge
ανθρωπόν τε και σωτήριον, άλλων τε όσων μυρίων nilus Deus Verbum, communicatione gignentis in
επινοία θεωρουμένων, είκότως μυρω πάλιν ή των geniti, Deus de Deo est declaratus, Christum atque
πολλών και αγαθών περιληπτική δύναμις απείκασται, inclum vocavit. Quocirca in Psalmis ad hunc
κεχρίσθαι τον αληθή και μόνον αρχιερέα του Θεού ipsum, qui a Patre unclus est, sic quoddam ora.
θείοι λόγοι παιδεύουσι. Πρώτος γέ του αυτός ο Μωϋ- culum dicit : « Sedes tua, Deus, in seculumsculi,
σης, εν απορρήτοις τα θεία εποπτεύσαι ήξιωμένος, virga directionis , virga regni tui. Dilexisti justi
και τις περί του πρώτου και μόνου ηλειμμένου και tiam, et odisti iniquitatem, propterea unxit te
αρχιερέως του Θεού τελετάς εν ταις αυτού θεοφανείαις Peus Deustuus oleo letitiae prae consortibus tuis 17.»
προς αυτού τετελεσμένας, εικόνας προστάττεται επί Αt vero una quidem est olei natura, sed unguenti
γης και σύμβολα καταστήσασθαι των εν ταις θεο- que est, ea multarum in idem concursum signif
πιείαις νενοημένων, ώς αν έχοιεν προεμμελετάν τοις cat. Proinde eliani prima illa et ingenita omnium
συμβόλοις οι τώνδ' ήξιωμένοι μέχρι της των αληθών regis Dei virtus, qualentus quidem simplex atque
εποπτείας. Αυτός δητα αφορισάμενος τέως του εξ αν- incomposita , nullique alii natura commista intel
θρώπων επί γής τω Θεώ ιερατεύεσθαι επιτήδειον άν- c ligitur, simplici olei locutioni collala est ; qualenus
δρα, πρώτος τούτον Χριστόν επωνόμασε, κατ' άνα- autem plurimas in eodem considerationes conspre
φοράν της εν τοις νοητοίς θεωρίας, και τούτον, διά hendendi vim habet, ut quod facere polest, quod
τινος αλοιφής ευώδους κρείττονα των λοιπών ανθρώ- regnare, quod providere, quod judicare, 174 quod
πων απoφήνας, άντικρυς και διαρδήδην ανεκήρυξεν, amore prosequi homines , quod saluten afferre,
ότι δή κατ' αυτήν και του γεννητού φύσις άπασα, και aliaque innumerabilia quae intelligentia conside
πολύ πλέον η ανθρωπεία της αγεννήτου δυνάμεως rantur : unguento rursus haec ipsa que el multa et
απολειπομένη, δείται της από του κρείττονος ευω- bona comprehendere potest vis , merito comparata
δίας. Αλλά του μεν ανωτάτου και πρώτου ου τινι θε- est, quo unguento eum qιιι Dei et verus et solus est
μιτόν εφικέσθαι. Ενι γάρ μόνω τω Μονογενεί και pontifex, unctum esse divina nos docent Oracula.
Πρωτοτόκω τούτ' ανέκειτο το γέρας · τοις δε μετ' αυ- Ει primus quidem ipse Μoyses , quo in arcanis di
τον ουκ άλλως ή διά μόνης της του δευτέρου μετου- vinarum rerum inspectione ac mysteriorum, que
σίας των αγαθών οίόν τε ήν επαύρασθαι. Πνεύματος ab ipso in iis visionibus quibus Deum præsentem
άραενθέου το παρά Μωϋσει σύμβολον ήν. Διαιρέσεις δε agnoscebat , de primo et solo unclo, et pontifice
χαρισμάτων εισί, το δ' αυτό πνεύμα, ου μάλιστα μετ- Dei perfecta sunt, dignus habitus est, imagines
έχειν φιλοτιμείσθαι ιερέας και προφήτας και βασι - Djubetur in terra et notas conficere eorum quae in
λέας ώετο δείν, ώς αν ουχ υπέρ εαυτών μόνον , αλλά illis Dei visionibus inte!lexerat, ut qιιί ιalibus notis
παντός του έθνους τω Θεώ καθωσιωμένους. "Οτι δε ac signis digni albili erant, ea possent tantisper
ή θειοτέρων ην τα παρά Μωϋσεϊ σύμβολα, και ως δυ - nieditari iisque se exercere, dum que vera essent
νατόν ήν και άνευ γεώδους μύρου τους τα θείω inspicere non dabatur. Is igitur selectum interim
Πνεύματι κατόχους χριστους ονομάζεσθαι, φέρε τι ex his hominibus, qui in terra versantur, virum ad
μάλλον ακριβέστερον διασκεψώμεθα. Δαβίδ εν ρδ' sacra Deo facienda idoneum, primus Christuαι
ψαλμώ, τας περί τον 'Αβραάμ, και τον Ισαάκ, και nominavit, appellationem ad ea referens que sola
τον Ιακώβ αναλαβών ιστορίας, αυτούς εκείνους τους intelligentia considerantur ; qui sane cum hunc qua
θεοφιλείς προπάτορας, και προ των Μωϋσέως χρόνων damfragranti unctione praestantiorein celeris ho
γενομένους, χριστους αποκαλεί, ου δι' άλλο ή διά minibus declarasset, verissime et planissime de
την του θείου Πνεύματος , ου μετείχον, επιρροήν. nuntiavit, omnem naturarm que creata est, mul
Ιστορήσας γούν όπως επεξενώθησαν τοϊς αλλοφύλοις, toque etiam Imagis lunana per se, dum a virtute
* Psa!. 11, 13. 17 Psal. XLIV, 7-8.
 00 ) . EUSEBIL CÆSARIENSIS CPP. PARS. I. - APOLOGETICA. :16
increata relinquitur, prestantioris cujuspiam fra - Α και ως επιβουλευθέντες σωτήρος έτυχον του Θεού,
grantic indigere, sed que Patris quidem illius et κατά τα παρά Μωϋσει δηλούμενα, προφήτας αυτούς
ingeniti est, eam attingere nemini fas est. Uni enim oμου και χριστους ονομάζει, ούπω τότε Μωϋσέως εν
duntaxat unico primoque genito, hoc reservalum ανθρώπους, ουδέ τού κατ' αυτόν σκευαστού μύρου
est donum. Qui autem post illum exsistunt, ii non νενομοθετημένου. "Ακουε δε οία φησιν ο ψαλμός:
aliter quam per ejusdern Unigeniti communicatio - « Μνήσθητι των θαυμασίων αυτού, ών εποίησε τα
nen, leonorum coupoles fieri poterant : Spiritus τέρατα αυτού και τα κρίματα του στόματος αυτού.
ergo divini id quod apud Moysenfertur, nola que- Σπέρμα 'Αβραάμ , δούλοι αυτου : οι υιοι Ιακώβ
lam erat. Divisiones porro donorum sunt, sed εκλεκτοί αυτου. Αυτός Κύριος ο Θεός ημών, εν πάση
idem est Spiritus, cujus maxinue ut fieri participes τη γή τα κρίματα αυτού . Εμνήσθη εις τον αιώνα
studerent, et sacerdoles et proplhelle et reges, opus Διαθήκης αυτού, λόγου ου ενετείλατο εις χιλίας γε
esse arbitrabatur, utpote qui non pro seipsis solum, νεάς, όν διέθετο το 'Αβραάμ, και του όρκου αυτού
verum ctiam pro ιοla gente Deo sacrali essent. το Ισαάκ και έστησεν αυτήν τω Ιακώβ εις πρόσ
Quod autem rerum magis divinarum Mosaica illa ταγμα, και το Ισραήλ εις Διαθήκην αιώνιον, λέ
nolis quedam essent, et quod fieri posset ut etiam , γων : Σου δώσω την γήν Χαναάμ σχοίνισμα κληρονο
sine terrestri unguento divino Spiritu aflati essent, " μίας υμών. Και διήλθον εξ έθνους εις έθνος , και εκ
christi nominarentur, agedum aliquanto diligentiuς βασιλείας εις λαόν έτερον. Ουκ αφήκεν άνθρωπον
consideremus jam nunc. David igitur in psalmo αδικήσαι αυτούς , και ήλεγξεν υπέρ αυτών βασιλείς :
σιν 18, dum que ad Abraham, et Isaac, el Jacob per. μή άπτεσθε των χριστών μου , και εν τοις προφήταις
tinent, historias repetit, ipsos plane illos veteres μου μη πονηρεύεσθε. ν Ταύτα μεν ο Δαβίδ: ο δε
Patres, et qui ante Moysis etalerm fuerunt, christos Mωσης και οίους βασιλείς ήλεγξεν ιστορεί λέγων·
vocat, nullam ob aliam causam quam propter di- « Και ήτασε Κύριος τον Φαραώ έτασμοίς μεγάλους, και
vini Spiritus, cujus participes erant, influentiam. τον οίκον αυτού περί Σάρρας της γυναικός 'Αβραάμ.και
175 In expositione igitur historiarum, quemad . Και πάλιν περί του βασιλέως Γεράρων γράφει :
inodum hospitio ab externis suscepti, et quemad- « Και ήλθεν ο Θεός πρός 'Αβιμέλεχ εν ύπνο της
modum insidiis circumventi , salutem a Deo conse· νύκτα, και είπεν : Ιδού συ αποθνήσκεις περί της
cuti sunt, sicut Mosaica narratione proditum est, γυναικός, ής έλαβες: (αύτη δε ήν του Αβραάμ :)
prophetas illos simul et christos nominat, tamelsi Περί ου εξης προϊών φησι • « Νυν δε απόδος την
nondum Moyses in hominibus degelbat, neque un- γυναίκα των ανθρώπω, ότι προφήτης έστι, και προσ
guentum ex lege ejusdem comparatum adhuc fue- C εύξεται περί σου. "Οράς όπως διά τούτων τους πά
rat. Audi igitur quid dical psalmus : • Memento λαι θεοφιλείς και προφήτας χριστους ο Δαβίδ, μάλ
nirabilium ejus que fecit : prodigia ejus, et judicia λον δε το θείον δι' αυτού προσείπε Πνεύμα, ου το
oris ejus. Semen Abraham, servi ejus, filii Jacob γεύδει μυρω κεχρισμένους και πως γάρ, Μωυσέως
electi ejus. Ipse Dominus Deus nosler, in universa υστέρους χρόνους ούτω διαταξαμένου ; "Ακουε δε και
terra judicia ejus. Memor fuit in seculum testa- Ησαΐου ούτω σαφέστατα περί του Χριστού θεσπί
menti sui, verbi quod mandavitin mille generatio- ζοντος, ως αποσταλγησομένου υπό του Θεού τους αν
nes , quod disposuit ad Abraham : et juramenti sui θρώποις λυτρωτού και σωτήρος , ήξoντός τε κηρύξαι
And Isaac, et statuit illud ad Jacob in preceptum, et τοίς τας ψυχάς αιχμαλώτοις άφεσιν, και τοις τας
and Israel in testamentum eternum, dicens : Tibi διανοίας τυφλοίς ανάβλεψιν. Τούτον γάρ πάλιν ο προ
dabo terram Chanaan, Funiculum hereditatis ve- φήτης ου σκευαστώ μύρω, αλλά το της Ιατρικής
stre : el transierunt de gente in gentein , et de regno θεότητος νοητό και θεοπρεπεί Χριστόν γεγενησθαι
ad populum alterum : non permisit hominem no- διδάσκει, ουχ υπ' ανθρώπων, αλλά εκ του Πατρός
cere eis, et corripuit pro eis reges : nolite tangere κεχρισμένον. Λέγει δ' ούν εξ αυτού προσώπου :
christos meos , et in prophetis meis polite mali- « Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ, ού είνεκεν έχρισε με.
gnari19. » Hacientis quidem David. Moyses vero, D Ευαγγελίσασθαι πτωχούς απεσταλκέ με , κηρύξαι
clism quos reges corripuerit, narrat, dicens : « Ει αιχμαλώτοις άφεσιν, και τυφλοίς ανάβλεψιν. Τούτο
castigavit Dominus Pharaonem plagis maximis, et μεν ούν πρώτον τετηρήσθω, ώς και Ησαΐας το
domum illius, propter Saran uxorem Abraham20., Δαβίδ παραπλησίως όν ήξειν έφησεν εις ανθρώπους,
Ειrursus de eo rege qui regnabat in Geraris, Scri- και κηρύξαι αιχμαλώτους άφεσιν και τυφλοίς ανά
bit : « Ει vcnit Deus ad Abimelech in SOIXinis no- Ελεψιν, ου σκευαστώ μύρω, αλλά τώ της αγεννήτου
clu, et dixit : En morieris tu, propter mulieren Πατρικής τε και παναγάθου δυνάμεως Χριστόν γε
quam tulisti 21 , ( haec autem erat uxor Abraham). γονέναι θεσπίζει. Κατά τινα δε συνήθειαν προφητι
Porro deinceps , sermone progressus , de eoderm κήν, το μέλλον ο προφήτης ως παρωχηκός αναφωνεί,
ail : Nunc autemredde viro suo uxorem, quoniarn και ως περί εαυτού του προφητεύοντος δηλοί. Τέως
propheta est, et orallit pro te 11. 5 Vides ul hoc loco μεν ούν υπό Θεού, αλλ' ουχ υπ' ανθρώπων, και Πνεύ
veteres Dei annicos et proplietas David, ac polius ματι θείω, αλλ' ου σκευαστώ ελαίω χριoμένους , τους
per illum divinus Spiritus, christos appellaverit κατά τον αληθή λόγον χριστους ονομαζομένους
* Vers, 13. 19 Psal. σιν, 5-13. 10 Gen. x1, 17. 11 Gen. 1 , 5. 11 ibid. 7.
997 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IV. 998
έγνωμεν. Καιρός δε συνιδείν , ότι και θείαν τινά δύ-- A nullo terrestri unguento unclos ? Qui enim, cum
ναμιν κρείττονα ή κατ’ άνθρωπον (1) φύσιν τον αληθή Moses posterioribus temporibus id instituerit ? Cit
Χριστόν του Θεού τυγχάνειν ο παρ’ Εβραίοις έπί- terum, audi nunc Isaiam quoque ita de Christo
σταται λόγος . "Ακουε δ' ούν αύθις του Δαβίδ αιώνιόν manifestissime canentenm, tanquam de eo qui et
τινα ιερέα του Θεού φάσκοντος ειδέναι, Κύριόν τε Redemplor el Salvator a Deo sit mittendus ad ho
αυτού τουτον αναγορεύοντος , και σύνθρονον είναι του mines , quique venturus ul captivas animas gerent.
ανωτάτου Θεού ομολογούντος εν εκατοστά και εννάτω bus, liberationem, mentes vero obesecalas, visus
ψαλμώ, καθ' όν ώδε πώς φησιν · « Είπεν ο Κύριος recuperationem nuntiet. Ηanc enimrursus propheta
τω Κυρίω μου : Κάθου εκ δεξιών μου έως αν θώ non comparato unguento, sed eo quod paternie di
τους εχθρούς σου υποπόδιον των ποδιών σου. Ράβδον vinilalis sit proprium, et sola intelligentia capiatur ,
δυνάμεως εξαποστελεί σοι Κύριος εκ Σιών, και κατα. Deumque ipsum maxime deceat, Christum exstilisse
κυριεύσεις εν μέσω των εχθρών σου· μετά σου ή docet, qui non ab hominibus, sed ab ipso Patre
αρχή εν ημέρα της δυνάμεώς σου, εν τη λαμπρότητα unctus sit. 176 Dicit ergo ex illius persona: « Spi
των αγίων σου •εκ γαστρος προ Εωσφόρου εγέννησά ritus Donlini super me, propter quod unxit me,
σε. "Ωμοσε Κύριος , και ου μεταμεληθήσεται , Συ evangelizare pauperibus nmisit me, Sanare contritos
Ιερεύς εις τον αιώνα κατά την τάξιν Μελχισεδέκ. B corde, praedicare captivis remissionem, et cecis vi
Και θέα γε, ώς εν τούτοις Δαβίδ, βασιλεύς ών του Sum13. » Primum igitur hoc teneatur : Isaiam, sical
παντός Εβραίων έθνους, και προς τη βασιλεία θείω David , quem venturum dixerit ad homines, et prae
Πνεύματι κεκοσμημένος ,τοιούτόν τινα μέγαν και υπερ- dicaturum captivis remissionenm, ac cecis vism,
φυώς θαυμάσιον τον προς αυτού δηλούμενον, και το hunc non comparato unguento, sed eo quod inge
πνεύματι θεωρούμενον συνείδεν , ως Κύριον αυτόν nite paterneque atqueomni bonitate referte virtu
εαυτού προσειπεϊν Είπε γάρ, φησί, « Κυρίω μου. » tis sit proprium, Christum exstitisse, vaticinari. Ex
'Αλλά και αιώνιον αυτόν αρχιερέα οίδε, και ιερέα του quadam vero prophetica consuetudine, quod futu
Θεού του υψίστου, και σύνθρονον του επί πάντων Θεού, νum est, proplhela quasi preteritum enuntiat, et
και γέννημα αυτού . Δίχα δε χρίσεως αδύνατον ην παρ' tanquam de seipso vaticinante significat. Ηactenus
Εβραίους τεράσθαι τω Θεώ : διόπερ και χριστους igitur , eos qui ab ipso Deo et non ab hominibus,
ονομάζειν αυτούς πάντας ήν αυτοίς φίλον. Χριστός et spiritu divino, non confecto oleo ungerentur, re
άρα και ο εν τω ψαλμώ δηλούμενος ιερεύς είη άν. vera christos nominari didicimus. Sed jam tempus
Πώς γαρ εμαρτυρήθη ιερεύς είναι, μή ουχί πρότερον est ut videamus , quemadmodum divina quadam
Χριστός γεγονώς; Αλλά και εις τον αιώνα λέγεται virtute, et praestantiore quam natura hominis fert,
Ιεράσθαι. Τούτο δ' ουκέτ' άνθρωπεία φύσει εφαρ- verum Dei Christum exsistere, Hebraica ratio do
μόττοι άν. Ου γαρ ανθρώπου το διαιωνίζειν , επειδή ceat . Audi ergo rursus David, qui eternuτη gue -
θνητών και επίκηρον το καθ' ημάς γένος . Κρείττων dam sacerdotem vidisse se ait, atque hunc Domi
άρα τις ή κατ' άνθρωπον ο δηλούμενος ήν εν τούτοις ηum suum appellat, et sedere eundem cum Deo
ιερεύς του Θεού μετά όρκου διαβεβαιώσεως διαρκή Ρatre confitetur, in psalmo CIA, ubi sic ait 24 : Dj.
και άπειρον την ιερωσύνην παρά του Θεού δεδεγμέ- sit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis,
νος: « Ώμοσε γάρ, φησί, « Κύριος, και ου μεταμελη- donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuo
θήσεται , Συ ιερεύς εις τον αιώνα κατά την τάξιν rum. Virgam virtutis emillet tibi Dominus ex Sion,
Μελχισεδέκ. » Επειδή γάρ τον Μελχισεδέκ ο Μωσης et dominaberisin medio ininticorumtuorum ; tecum
ιερέα του Θεού υψίστου γεγονέναι ιστορεί, ου μύρω principiumin die virtutis tute, in splendoribus san
σκευαστή κεχρισμένον , πολύ πρότερόν τε της κατ' ctorum tuorum, ex utero ante Luciferum genui te :
αυτόν νομοθεσίας γενόμενον ιερέα του Θεού υψίστου , juravit Dominus, et non penilebit : tu es sacerdos
και κατά πολύ κρείττονα την αρετήν του βεβoημένου in eternum secundum ordinein Melchisedec. και Ε .
'Αβραάμ: λέγει δ' ούν : « Και Μελχισεδέκ βασιλεύς Sane inspice quemadmodum in his verbis David,
Σαλήμ, ιερεύς του Θεού υψίστου , ευλόγησε τον qui totius Hebraica gentis rex erat, et praeter re
'Αβραάμ χωρίς δε πάσης αντιλογίας , φησίν ο D galem dignitatem etiam divino Spiritu ornatus,
'Απόστολος , το έλαττον υπό του κρείττονος ευλογεί- agnoverit quendam ita magnum, atque ita supra
ται· επεί τοίνυν και ο Μελχισεδέκ, όστις ποτέ ήν modum admirabilem, eum utique de quo ipse Ioqui
εκείνος, τοιούτος εισήκται, ου σκευαστώ μύρο κεχρι - tur, et quem in spiritu viderat, ut Dominum illula
σμένος, ιερωμένος δε τώ υψίστω Θεώ, είκότως και ο suum appellet. « Dixit , enim, inquit , Domino
διά του Δαβίδ προφητευόμενος κατά τηντάξιν Μελχι- meo. » Quin etiam pontificem eternum eumden in .
σεδέκ ανείρηται μέγας τις ών και πάντας υπερβείη- telligit, et sacerdotem Dei altissimi, et consessoren
κώς την φύσιν, ώς αν ιερεύς ών του επί πάντων Dei Patris et proleum ejusdem. Alqui sine unctione
Θεού, και της αγεννήτου δυνάμεως σύνθρονος , του τε fieri sacerdos Dei apud Ηebraeos nemo prorsus po
προφήτου και βασιλέως Κύριος · και ιερεύς ουχ terat ; quocirca illosomnes nominare christos iider:
απλώς , αλλ' αιωνίως του Πατρός. Λέγει δε και ο libenter consueverunt : Christus ergo etiam is
θείος απόστολος , εξετάζων τα κατά τους τόπους: « Εν utique de quo loquitur psalmus sacerdos erit.
23 Isa. 1X1, 1. 25 Vers. 1 -4 .
(1) Ανθρωπον. Forte ανθρώπων,vel ανθρώπειον, ut paulo infra. EDIT.
PATROL, GA. XXII .
 299 EUSEBII CÆSARIENS S OPP . PARS. II. - APOLOGETICA . 500
177 Quomodo enim testimonio prophete sacer - Aώ περισσότερον βουλόμενος ο Θεός επιδείξαι τους
dos esse diceretur, nisi idem prius Christus exsti- κληρονόμοις το αμετάθετον της βουλής αυτού, έμεσί
tisset ? Sed etiamin eternuin sacerdos esse dici -· τευσεν όρκο, ένα διά δύο πραγμάτων αμεταθέτων, εν
tur. Porro hoc amplius nature humane accommo- οίς αδύνατον ψεύσασθαι Θεόν, ισχυράν παράκλησιν
dari non potest : neque enim hominis eternum έχωμεν · και πάλινοι μέν χωρίς ορκωμοσίας
durare, quoniam mortale et fragile plane nostrum είσιν ιερείς γεγονότες , ο δε και μετά ορκωμοσίας ,
est genus. Excellentior ergo quispiam quam ut in- διά του λέγοντος προς αυτόν: "Ώμοσε Κύριος, και
tra lioninis naturam consistat is, qui in his verbis ου μεταμεληθήσεται, Συ ιερεύς εις τον αιώνα κατά
significatur, Dei sacerdos erit, qui cum jurisju- την τάξιν Μελχισεδέκ. Και οι μεν πλείονές εισι γε
rundi affirmatione, perpetuo duraturum atque infi- γονότες ιερείς διά το θανάτω κωλύεσθαι παραμέ
nitum sacerdotium a Deo acceperit. « Juravit » enim, νε:ν · ο δε, διά τό μένειν αυτόν εις τον αιώνα , απα
inquit, « Dominus, et non pαnilebit eum : tu es sa» ράβατον έχει την ιερωσύνην · όθεν και σώζειν εις το
cerdos in eternum secundum ordinein Melchise- παντελές δύναται τους προσερχομένους δι' αυτού το
dec.: quoniam enim Melchisedec Moses sacerdo- Θεώ, πάντοτε ζων εις το εντυγχάνειν υπέρ αυτών. )
1em Dei allissimi fuisse conscribit 28, nullo artiG- Διά τούτων συνέστη μεν ούσα τις εν τοις ούσι, και
cioso unguento inunctum, et multo ante leges ab B ύφεστώσα εν νοητοίς θεία δύναμις, ή τω Θεώ των
ipso scriptas eo munere functum, ac virtute longe όλων ιερωμένη, κατά τα Εβραίων λόγια, ου γεύδει
praestantiorem illo tam decantato Abraham (sic και ανθρωπίνω μύρω , θεοπρεπεί δέ τινι και ενθέω
enim ait, et Melclisedec rex Salem, Sacerdos Dei αρετή το και δυνάμει τεράσθαι καθεσταμένη το επί
altissimi benedixit Abrahain 26 : planeque sine πάντων Θεώ. Ο γούν διά του ψαλμού προφητευό
omni controversia , Apostolus ait 17, quod inferiuς μενος παρέστη άντικρυς ιερεύς τις ών αιώνιος και
sit a superiore benedici) : quoniam igitur hic Mel- υίος υψίστου Θεού , ώς άν υπ' αυτού του υψίστου
chisedec, quicunque ille fuerit, ita inductus est, ut Θεού γεγενημένος, και σύνθρονος της βασιλείας αυ
nullo artificioso unguento unctus intelligatur, sed του. Δέδεικται δε και ο διά του Ησαΐου Χριστός ουχ
altissimo Deo consecratus, merito etiam is de quo υπ' ανθρώπων γεγονώς, αλλ' υπ' αυτου Πατρός και
vaticinatur David, « secundum ordinem Meichise- διά του ενθέου Πνεύματος κεχρισμένος , λυτρωτής τε
dec, 5 magnus quidam esse, et natura omnibus sit- απεσταλμένος της των ανθρώπων αιχμαλωσίας. Τού
perior dicitur, utpote qui et supremi Dei sacerdoς τον δή ούν πνεύματι θείω τεθεαμένος ο Μωσης,
increate potestatis consessor, et ipsius prophete εικόνας και σύμβολα ώς εν ανθρώπους αυτού καθ
ac regis Dominus et sacerdos, non simpliciter , sed , ιστη, σκευαστώ μυρω τέως αντί του θείου Πνεύματος
in lernum sit Patris . Dicit autem divinus quoque και τον εν ανθρώποις προηγμένον ιερέα χρίων τε και
apostolus , explorans ea quae ad hos Iocos perii- αλείφων, Χριστόν τε αυτόν και ηλειμμένον εις ανα
nent. Jn quo,inquit, abundantius volens Deus 0S- φοράν του αληθούς αποκαλών. " Οτι δε ταύτα ούτως
tendere heredibus immobilitatem consilii sui, in- έχει , τίς αν γένοιτο μάρτυς αυτου Μωσέως μάλλον
terposuit jusjurandum, ut per duas res immobiles, αξιόχρεως; Εν γάρ τή αυτού γραφή των χρηματί
quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum ζοντα αυτά Θεόν και Κύριον διαρρήδην παρακελεύ
Solarium habeamus 28 ; et rursus : Αlii quidem sine σασθαι αυτό διδάσκει, κατά την υποδειχθείσαν αυτό
jurejurando sacerdotes facti sunt, hic autem cum νοητήν και ουράνιον αυτού θέαν , σωματικωτέραν
jurejurando, per eum qui dixit ad illum : Juravit επί γης συστήσασθαι λατρείαν, εικόνα των νοητών
Donminus et non penitelbit eum, tu es sacerdos in και ασωμάτων περιέχουσαν. Λέγεται γούν τών εν τη
elernum, secundum ordinem Melchiselec ; et alii ουρανό αγγέλων και θείων δυνάμεων διάταξιν, τύπος
quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco quod τινα σκιαγραφήσαι , φήσαντος αυτού του χρησμού :
morte prohiberentur permanere : hic autem eo « Ποιήσεις πάντα κατά τον τύπον τον δειχθέντα σου
quod maneat in lernum, Sempiternum habet sa- εν τω όρει. Σ "Αρα ούν ως τα άλλα , ούτω και τον
Cerdotium : unde et salvare in perpetuum potest η αρχιερέα παρήγε , μύρω γεώδει χρίων αυτών , και
accedentes per ipsum ad Deum, semper vivens ad τινα σκιώδη και εικονικόν, αλλ' ουκ αληθή Χριστόν
interpellandum pro nobis 29 ; sane per hinc com- αρχιερέα, του κατ ' ουρανόν Χριστού τε και αρχιε
mendatur quedam que est in iis, quae sunt, et que ρέως αντίμιμον απεργαζόμενος.
consistit in iis quæ sola intelligentia capiuntur, 178 divina virtus, quæ Deo universi, ut in oracu
lis Hebræorum legimus, consecrala est : neque vero terreno atque humano unguento, sed alterius ge
neris quod Deum deceat, divinaque virtute ac poleslale ad munus sacerdotis obeundum , Deoque
Patri præstandum , confirmala consistit. Euin igitur de quo Psalmus vaticinatur, apparet prorsus sa
cerdolem quemdam esse sempiternum altissimique Dei Filium , tanquam ab ipso altissimo Deo geni
tum , et illius regni consessorem : est etiam ostensum , ut qui per Isaian significatur Christus, nor
ab hominibus factus sit, sed ab ipso Patre per Spiritum divinum sit unclus, et ad liomines qui
captivi tenerentur redimendos, missus. Hunc igitur divino Spiritu intuitus Moses, dum imagines ac no

28 Gen. ΧΙV, 18.: * ibid. 19. 17 Ηebr. VΙΙ, 7. 28 Helr, VI, 17, 18, 19 HDr. VΙΙ, 20-25.
 RA TIONIS ICÆ IB .IV .
501 ‘DEMONST EVANGEL L 52
Las ipsius, ut in hominibus, constituit : comparato unguento interim divini Spirilus loco, quem in
bominibus prætulerat sacerdotem inunxit, Christumque eum et unclum , relatione ad eum qui ve
rus est, appellavit. Quod autem hæc ita se habeant, quis, cui fides habeatur, testis ipso Mose
dignior ? In iis enim quæ ab ipso scripla sunt respondentem sibi Deum ac Dominum , palam sibi
imperasse docet , ut secundum exhibitam sibi intelligibilein ac coelestem illius visionem , corpore:1
specie adorationem in terra constitueret, quæ rerum intelligibilium atque incorporearum imaginem
complecteretur. Itaque cælestium angelorum divinarumque potestalum ordines, adumbratione ac
figura quadam dicitur descripsisse, cum ipsi utique oraculum dixissel : ( Facies omnia ad excm
plar quod tibi demonstraluin est in monte 30 : , Ergo quemadmodum reliqua, ita et Pontificem in .
duxit, quem terrestri unguento ungeret : itaque umbralilent quemdam ac simulalum , non autem
verum Christum et pontificem , illius lamen cælestis Christi et pontificis instar expressit.
'Αλλ' ότι μεν και κυρίως Χριστός ουκ άνθρωπος ήν, A Ceterum, ut proprie quidem Christus non homo
υιός δέ τις Θεού , δεξιούς της πατρικής θεότητος τετι- fuerit, verum Dei Filius, qui dextra paterne disi
μημένος , και πολύ κρείττων ου μόνον της θνητής nitatis sit decoratus, et multo praestantior, non so
και ανθρωπείας φύσεως , αλλά και πάσης της εν Ιum mortali humanaque natura, sed etiam omni
γενη τοϊς νοεράς ουσίας, σαφώς oίμαι αποδεδειχέναι • intelligibili in rebus creatis essentia intelligatur,
πλήν αλλ' ότι κατά τα πρότερον ειρημένα και αυτός plane me arbitror demonstrasse , preler unum il
Δαβίδ εν μο' ψαλμώ προγραφή χρησάμενος τη lud, quod ad ea que antehac dicta sunt, addendunt
• Υπέρ του αγαπητού και των αλλοιωθησομένων, » esse arbitror, ab eodem utique David in qua
ομού Θεόν και βασιλέα και Χριστον ένα τινά και dragesimo quarto psalmo inscriptione preposila,
τον αυτόν αναγορεύει, γράφων ούτως · « Εξηρεύ- illa que est , « pro dilecto et iis qui immutabuntur , και
ξατο ή καρδία μου λόγον αγαθόν, λέγω εγώ τα Deum simul et regemct Christum unum et eumdem
έργα μου τώ βασιλεί. Η γλώσσα μου κάλαμος guendamappellari, his quidem verbis : 179 Eru
γραμματέως οξυγράφου ωραίος κάλλει παρά τους ctavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea
υιούς των ανθρώπων' οις εξής επιλέγει· « Ο θρό- regi : lingua mea calamus scribe velociter scriben
νος σου, ο Θεός , εις τον αιώνα του αιώνος · ράβδος tis : speciosus forma prie filiis hominum 31. 5 Qui
ευθύτητος ή ράβδος της βασιλείας σου · ηγάπησας P bus deinceps adjungit, « Sekles tua, Deus , in secu
δικαιοσύνην, και εμίσησας αδικίαν· διά τούτο έχρισε lum seculi : virga directionis virga regni tui : di
σε ο Θεός ο Θεός σου έλαιον αγαλλιάσεως παρά τους lexisti justitiam, et odisti iniquitatem : propterea
μετόχους σου. » Σκόπει δ' ούν επιμελέστερον, όπως unxit le Deus Deus tuus oleo exsultationis, prae
κατά την του ψαλμού προγραφήν υπέρ του αγαπη- participibus fuis 31. » Considera ergo diligentius
του τον λόγον είναι προοιμιάζεται , μετά του και εις quemadmodum secundum psalmi inscriptionem ,
σύνεσιν των λεχθησομένων τον ακροατήν παρορμάν: tum pro dileclo se verba facere initio statim osten
επισημαίνεται δε και το αίτιον της οικονομίας του dat, tum etiam ut ad intelligentiam eorum que di..
λόγου, φάσκων: « Είς το τέλος υπέρ των αλλοιωθη- cenda sint, auditorem commoveal , significat pre
τομένων εις σύνεσιν υπέρ του αγαπητού. » Τίνας δε terea guenam sit hujus orationis la disponende
έλους είπoις είναι τους άλλοιωθησομένους υπέρ ών causa, cum ait : in finem pro iis qui immuta
ο ψαλμός είρηται, ή τους μέλλοντας μεταβαλείσθαι Duntur , ad intelligentiam, pro dilecto 33 : porro
εκ προτέρου βίου και τρόπου , μετατεθήσεσθαι τε και quosnam alios dixeris immutandes, pro quibits hic
αλλοιωθήσεσθαι διά του προφητευομένου ; Ούτος δε psalmus sit dictus, nisieos qui mutandi sint a priore
ήν ο αγαπητός του Θεού , υπέρ ου επί της προφη - c vita ac moribustransferendique, et ex aliis alii futuri
τείας συνέσεως δείν ο ψαλμός ημίν προοιμιάζεται. Ει per eum de quo idem Psalmus valicinatur ? Ηic ac
δ' ούν επαπορήσας, τις άρα ην ο αγαπητός ούτος, tem est dilectus Dei, pro quo in ipsa propluetia in
περί ου εν τω ψαλμώ προεφητεύετο, παρά πόδας o telligentia esse opus psalmus ipse initio nobis pre
λόγος παραστήσει αρχόμενος ευθύς και λέγων· Εξη - scribit. Quod si dubiles quis hic tandem sit dileous
ρεύξατο η καρδία μου λόγον αγαθόν . » Είπoι δε άν de quo in hoc psalmo tale habeatar vaticinium, e
τις αυτόν εκείνον σημαίνεσθαι, τον εν αρχή προς τον vestigio tibi ipsa Oratio declarabit, quae initio statim
Θεόν Λόγον , όν θεολογων ο μέγας ευαγγελιστής Ιωάν- ita ail : « Eructavit cor neumo verbum bonum. » Di
νης παρίστη λέγων· Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λό- xerit autem quispiamipsum illud significari in prin
γος ήν προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος. » Το δ', cipio apud Deum Verbum, de quo theologice seri
• Εξηγεύξατο ή καρδία μου λόγον αγαθόν , και είπερ bens magnus evangelista Joannes , sic Ioquitur :
εκ προσώπου του Πατρός και Θεού των όλων λέγοιτο, « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud
τον μονογενή του Θεού Λόγον υποφαίνοι αν, ώς άν Deum, et Deus erat Verbum *; illud vero :
Yίον εκ του Πατρός ύφεστώτα · αλλ' ου κατά προ- « Eructavit cor meum verbum bonum, si qui
δολήν, ή κατά διαίρεσιν, ή τομήν, ή μείωσιν, ή κατά dem ex persona Patris et Dei universi dicatur ,uni--
τιτων εν σώμασιν υπονοουμένων: ασεβή γάρ ταύτα, D cum genitum Dei Verbum significaverit , tanquam
και πάμπαν απωκισμένα της αρρήτου γενεσιουργίας. Filium: qui de Palre exsliterit , non projectione
19 Exod. XXV, 50. 31 Psal. XLIV, 2 , 3 . 32 bid. 7, 8. 33 Ιbid . 1 . 2 Joan. 1, 1.
 303 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA . 304
aliqua , aut divisione , aut sectione, aut diminu- Α Κατά δε τα πρόσθεν ημίν νενοημένα και τάδε χρή
είone, aut alia quapiam ejusmodi ratione , cujus- μεταλαμβάνειν, ώσπερ γε από γαστρος του Θεού ,
modi in corporibus agnoscere consuevimus .Impia και προ Εωσφόρου ελέγετο γεγεννήσθαι , τροπικώς
enim illa et omnino procul abducla , lengeque se- ακουόντων ημών τα τοιαύτα, και κατά μόνην την εν
mota ab illa generatione ineffabili. Ceterum, se - νοητοίς θεωρίαν το παραπλήσιον αποδέχεσθαι χρή .
cundum ea que prius a nobis excogitata sunt , Και εν τώ, « Εξηρεύξατο η καρδία μου λόγον αγα
etiam hac oportet assumere, quod quemadmodum θόν, και κατά μόνην διάνοιαν του θείου Πνεύματος και
quidem, ubi de utero Dei et anteLuciferum genitus ταύτα διεξιόντος , εφ' οίς και νυν ημίν λέγειν προσ
dicitur , figurate nos talia intelligere oportet, et se . ήκει το σύνηθες έφ' εκάστου των περί αυτού θεολο
cundum considerationem illam duntaxat que de iis γουμένων, και ευσεβές εκείνο όημα: Τήν γενεάν
rebus habetur, que sola intelligentia capiuntur , ita αυτου τις διηγήσεται και κάν θνηταίς και ανθρωπί
etiam illud accipere debemus : « Eructavit cor ναις φωναίς συνήθως ημίν αι θείαι Γραφα και το
meum verbum bonum : ) 180 quod quidem di- γεννάσθαι επιλέγωσι, και το γαστρος όνομα παρα
vinus Spiritus secundum solam intelligentiam enar- λαμβάνωσι. Ταύτα γάρ μόνης έχεται της κατά διά
rat. Quibus sane nos verbum illud , pro clausula νοιαν θεωρίας, ουδ' άλλως η νόμοις αλληγορίας υπο
addere possumus salis commode, quod et consue. Β βεβλημένα ώσπερούν και το Εξηρεύξατο η καρ
vimus in omnibus dicere que de illo theologice fe- δία μου λόγον αγαθόν, και περί της του πρώτου Λόγου
runtur , et omni pietate refertum est. « Generatio. συστάσεώς τε και ουσιώσεως αν φαίη τις ειρημένον·
ηem eius suis enarrabit 3 * ? , Οuamvis mortalibus επεί μηδ' άλλως καρδίαν και την παρ' ημίν νοουμέ
humanisque vocibus consueverint nobis litterie di- νην, και επί του τών όλων Θεού θεμιτόν εκλαμβάνειν.
vine etiam illius ortum exponere, et uteri vocabu - 'Αλλά γάρ ο μέν τις τούτον είναι τον εν αρχή προς
lum in eo usurpare : hac enim sola contemplatiο - τον Θεόν Λόγον φήσαι αν τον ψαλμώ δηλούμενον, Λυ .
ne secundum intelligentiam capiuntur , nec aliter γον είκότως ώνομασμένον αγαθόν, ώς αν του παν
quidem quanm si legibus allegorie, que permutatio αγάθου Πατρός όντα γέννημα ήμείς δε, μικρώ εν τω
dicitur , subjecta fuerint ; qua quidem ratione etiam ψαλμώ προελθόντες, τον προφητευόμενον, αυτόν δη
illud : « Eruclavit cor meum verlbum bonum, » de τούτον τον αγαπητόν του Θεού, κεχρίσθαι πάλιν ουχ
primi Verbi constitutione illiusque propagatione di- ώδε ώσπερ υπό Μωσέως, ουδ' ώς υπό τινος των εν
clum esse, quispiam affirmaverit , quando non ali- ανθρώπους, αλλ' υπ' αυτού του ανωτάτου και επί
ter cor , secundum illud cor duntaxat quod apud πάντων Θεού τε και Πατρός αυτού εύρήσομεν. Λέγει
nos intelligitur, in Deo Patre accipere fas est : Ει δ' ούν εξής προϊών• • Διά τούτο έχρισε σε ο Θεός και
sic quidem alius quispiam : Verbum quod erat i Θεός σου έλαιον αγαλλιάσεως παρά τους μετόχους
in principio apud Deum, id dixerit habendum de σου.» Και δη ούν κανταύθα υπ' αυτού επί πάντων Θεού
quo psalmus loquitur , quod etiam bono merito di - κεχρίσθαι με μαρτυρημένον, πώς άν άλλως τις ένο.
ctum sit, tanquam de Patre optimo genitum : nos μάσειεν η Χριστόν ; "Έχομεν τοιγαρούν ήδη και διά
autem in psalmo si longius paulo progrediemur, τούτων δύο του θεσπιζομένου προσηγορίας, Χριστου
hunc de quo tale valicinium fertur, hunc, inquam, και αγαπητού, ενός και του αυτού κεκλημένου , του
ipsum dilectum Dei , unctum fuisse rursus , non της χρίσεως αιτίου. Διό λέγεται κεχρίσθαι ο δηλού
Siculi a Mose aut ab alio quopiam homine , sed ab μενος τώ της αγαλλιάσεως ελαίω, την αιτίαν εκδιδά
ipso ingenilo el omnia infra seipsum habente Deo, σκει, ήτις αναδραμόντι σου μικρόν, μάλλον δε την
atque ejus ipsius Patre, inveniemus. Progressus πάσαν διάνοιαν της λέξεως επιθεωρήσαντι, δηλη
igitur deinceps sic ait : Propterea unxit 1e Deus έσται. Φησί τοίνυν ο ψαλμός αυτώ δή τώ προφητευο
Deus tuus oleo exsultationis prie participibus μένω Χριστό και αγαπητό του Θεού , προσφωνών τα
tuis 36 : eum igitur qui hujus quoque psalmi le- μικρώ πρόσθεν εκτεθειμένα,εν οις είρητο: « Όθρόνος
stimonio inctus esse dicitur , quonam alio nomine σου , ο Θεός , εις τον αιώνα του αιώνος· ράβδος ευθύτη
quis appellaverit quam Christum? Habemus igitur D τος ή ράβδοςτης βασιλείας σου· ηγάπησας δικαιοσύνην,
jaun nunc in his verbis, duas hujus , qui tali vati- και εμίσησας αδικίαν· διά τούτο έχρισε σε ο Θεός και
cinio praedicatur , denominationes, Christi et dile- Θεός σου έλαιον αγαλλιάσεως παρά τους μετόχους σου.»
cti, cum ipse unctionis auctor unus et idem sit di- Σκέψαι τοιγαρούν, ει μή Θείω ταύτα προσφωνείται
clus : quocirca unctus esse dicitur is , de quo sermo αντικρυς: « Συ και γάρ, φησίν, ο Θεός , και αντί του ,
est , oleo exsultationis, ut ea causa intelligatur, que ώ Θεέ, ο θρόνος σου εις τον αιώνα του αιώνος υπάρ
percurrenti tibi pauca, vel potius , omnem alium χει, και ράβδος ευθύτητος ή ράβδος της βασιλείας
verborum sensum dispicienti , constabit. Profert σου. Και επεί σύ αυτός ο Θεός ηγάπησας δικαιοσύ
igitur psalmus ipsum plane de quo interim valici- νην, και εμίσησας αδικίαν, διά τούτο έχρισε σε ο
natur, ipsuun, inquam, Dei dilectum, alloquens, ein Θεός ο Θεός σου, και Χριστόν σε παρά πάντας κα
verlba que paulo ante exposita sunt, in quibus dic- τεστήσατο. » Λευκότερον δε τούτων ή Εβραίων πα
tum est : « Seles tua , Deus , in seculum seculi, ρίστησι γραφή, ήν προς ακρίβειαν ερμηνεύων και
virga directionis, virga regni tii ; dilexisti justi- 'Ακύλας, δέ πως εξέδωκεν ειπών: « Ο θρόνος σου,

15 Isa. XI.1, 8. 3* Psal. XLIν, 8.

 ONIS VANGELICÆ B
505 DEMONSTRATI E LI . IV . 06
Θεέ, εις αιώνα και έτι· σκήπτρον ευθύτητος σκή- A tiam, et odisit iniquitatem: propterea unxitte Deus
πτρον βασιλείας σου . Ηγάπησας δίκαιον, και εμίση- Deustuus oleo exsultationis prae participibus fuis. »
σας ασέβημα: επί τούτω ήλειφε σε o (1) Θεός ο 181 Inspice igitur Deumne in his alloquatur
Θεός σου έλαιον χαράς από εταίρων σου. Ο 'Αντί planissime, an non : nempe « tu, inquit , « Deus,
γούν του « ο Θεός ο Θεός σου, και αυτή η Εβραϊκή λέ- pro eo quod est , o Deus , sedes tua in seculumn
ξις, « Θεέ , ο Θεός σου, και περιέχει, ίνα ή το όλον : Seculi exstat , et virga directionis, virga regni
Ηγάπησας, ώ Θεέ , το δίκαιον, και εμίσησας το ασέ- tui : et quoniam tu ipse, Deus, dilexisti justitiam,
βημα· διόπερ επί τούτω έχρισε σε , ώ Θεέ , ο ανω- ei olisti iniquilalero, propterea unxit 1e Deus
κάτω και μείζων αυτός ο και σου Θεός, ώς είναι και Deus tuus , et Christum te prae omnibus consti
τον χριόμενον και τον χρίoντα πολύ πρότερον, πάν- tuit. » Sed longe his clarius Scriptura Hebraeorum
των μεν όντα Θεόν , και αυτού δε διαφερόντως του idem lemonstrat, quam Aquila accuratissime in
χριoμένου . Τούτο δε και αυτή επιστήσαντι τη Εβραία terpretans , his verbis edidit : Seles tua , o Deus,
γλώττη φανερόν αν γένοιτο . Επί γάρ της πρώτης in seculum et ultra : sceptrum directionis, sce
επωνυμίας, καθ' ήν ο Ακύλας, « θρόνος σου , Θεέ, » pιrum regni tui : dilexisti quod justum est, et odi
ερμήνευσε σαφώς αντί του ο Θεός Θεέ ειπών, το sti impietatem ; super lioc , unxit 1e , o Deus ,
"Εβραϊκόν Ελωίμ περιέχει. Κάνταύθα δε ομοίως * Ireus tuus oleo letitiae ab amicis Luis . » Pro eo igi
επί του, « Διά τούτο έχρισέ σε, Θεέ, και το Ελωίμ πα- tur quod est , Deus Deus tuus , Hebraicus ipse
ρείληπται, όπερ την, ώ Θεέ, κλητικήν εδήλου πτώσιν: contextus habet, o Deus, Deus iuus , ut totum
αντί δε της ορθής και ευθείας του ονόματος, καθ' ό sit : Dilexisti , o Deus, quod justum est, et odisti
είρηται· « Διά τούτο έχρισε σε , ο Θεός ο Θεός, και το impietatem : propterea ob hanc ipsam causam,
“Εβραϊκόν 'Ε .Πωά περιέχει, σφόδρα απηκριβωμέ - unxit le, o Deus , ille, qui tuus quoque est Deus ,
νως έν' ή το μεν 'Ελωίμ, κατά κλητικήν πτώσιν ut sit et qui ungitur Deus , et qui ungit , qui qui
εξενηνεγμένον, δηλούν το , ώ Θεέ, το δε Ελωάχ, ο dem sit omnium Deus. Hoc autem ei qui Hebrai
Θεός σου, κατά την ευθείαν · ώστε ακριβώς έχειν cam linguam diligentius altenderit , plaine admo
την φήσασαν ερμηνείαν Διά τούτο έχρισέ σε , ο dum constabit. Νamin prima denominatione , ubi
Θεός ο Θεός σου. » Λευκότατα γούν ο λόγος διά τού- Aquila , sedes tua , o Deus, interpretatus est ;
των Θεώ προσφωνών, φησίν αυτόν κεχρίσθαι υπό qui plane pro eo quod est Deus, o Deus, enuntia
του Θεού ελαίω αγαλλιάσεως παρά πάντας τους πό- vit , ipsum Hebraicum habet Eloim. Porro hic ili
ποτε της αυτής αυτό μετεσχηκότας προσηγορίας. demin illo , propterea unxit te, o Deus , 5 ipsumm
"Έχεις τοιγαρούν εν τούτοις σαφώς Θεόν χριόμενον ο Eloim intelligitur, quod vocativum casium, o Dess ,
και Χριστόν γινόμενον, ου μύρω σκευαστώ, ουδ' υπ' significat. Pro reclo vero nominis casu, ubi di
ανθρώπων είς τούτο παριόντα, αλλ' ουδε τους λοιπούς clum est : propterea unxit 1e Delis Deus tuus ,
ανθρώπους παραπλήσιον. Ο δε αυτός ούτος ήν και ipsum Hebraicum habet Eloach, admodum accu
αγαπητός του Θεού , και γέννημα αυτού και ιερεύς rate atque exquisite : ut sit , ipsum quidem Eloim,
αιώνιος και σύνθρονος ανηγορευμένος του Πατρός. vocativo casu , significans , o Deus ; ipsum vero
Τίς δ' αν ούτος είη ή ο πρωτότοκος του Θεού Λόγος, Eloach , Deus tuus, reclo casu : ut nec sit exqui
ο εν αρχή προς τον Θεόν Θεός ών, ο διά πάσης της sitissima interpretatio , que habet : • propterea
ενθέου Γραφής θεολογούμενος ; ώς και εν τοις εξής unxit le , o Deus, Deus tuus . » Clarissime igitur
διά πλειόνων ο λόγος προϊών επιδείξει. Τούτων δητα in his Deum alloquens , Oraculum ait ipsum un
προτεθεωρημένων ημϊν περί της του Χριστού ουσιώ- ctum esse a Deo , oleo exsultationis pre omnibus
σεώς τε και προσηγορίας, φέρε λοιπόν , αναλαβόντες qui unquam ejusdem cum ipso participes ſuerint
την προταθείσαν υπόθεσιν, δι' όσων προφητικών appellationis. Habes igitur in his planissime, Deutm
προδρήσεων ο Χριστός ονομαστί ποοεκηρύττετο , qui ungitur, et Christus efficitur, non unguento
θεασώμεθα . composilo , neque ab hominibus ad id dignitatis
provectum , ac ne cadem quidem cum cæteris hominibus ratione. Porro hic idem est et dileclus Dei , et
ejusdem proles, et sacerdos æternus , et consessor patris dictus. Sed quis hic tandem erit , nisi primum
genitum Dei Verbum , qui in principio apud Deum , Deus erat ? 132 qui per tutam divinam Scripluram
prædicalur ut Deus , quemadmodum deinceps oratione longius progressus , pluribus verbis ostendam .
Cum hæc igitur a nobis hactenus considerata sint de Cbristi propagatione, dequc ejusdem appellatione,
agedum , propositum argumenlum repelamus, et quam multis propheticis prædictionibus Christus nomi-
natim sit antea nuntiatus, contemplemur.
17'. XVI.
'Από του ψαλμού Β'. - Δι' όσων ο Χριστός Α psalmo π . – Quam multis scripturis Christus
ονομαστί υπό βασιλέων και αρχόντων και πολinalim, qui a regibus et principibus el gentibus
εθνών και λαών επιβουλευόμενος , εξ αυτού τε el populis circumenitur, et ab ipso Deo gigni
του Θεού γεννώμενος , και Υιός ανθρώπου lur, ei Filius hominis appellatur, gentiumque al

(1) Hic ut sæpe Eusebius arianizat. Nam hunc interpretatur, ci sic majorem et punorem Dcitatcm
locum non de homine assumpto sed Deo exsistente staluit.
807 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. IJ. — APOLOGETICA . 308
finium lesrm sortem accipit a Palre , antea sit A αναγορευόμενος , εθνών τε και περάτων γης
enuntiatus. κληρον λαμβάνων παρά του Πατρός προεκτή
ρύττετο.
« Quare frenmuerunt gentes , et populi nieditati « "Ινα τι έφρύαξαν έθνη, και λαοί έμελέτησαν
sunt inalia ? Astiterunt reges terre, et principes κενά ; Παρέστησαν οι βασιλείς της γης, και οι άρ
conveneruntin unum adversus Dominum, et adver - χοντες συνήχθησαν επί το αυτό κατά του Κυρίου,
sus Christum ejus 37 : : quibus deinceps adjungit : και κατά του Χριστού αυτού · , οίς εξής επιλέγει»
« Ego autem constitulus sum rex ab eo super Sion • Εγώ δε κατεστάθην βασιλεύς υπ' αυτού επί
monte sancto ejus, untians preceptum Domini : Σιών προς το άγιον αυτού , διαγγέλλων το πρόσ
Dominus dixit ad me : Filius meus es tu , ego ταγμα Κυρίου. Κύριος είπε προς μέ : Υιός μου εί
Ιιodie genui te : postula a me , et dabo tibi gentles σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε . Αίτησαι παρ' εμού,
hæreditatem tuam , et possessionem luam terminos και δώσω σοι έθνη την κληρονομίαν σου , και την
terre 28 : planissime etiam in his divinus Spiri- κατάσχεσίν σου τα πέρατα της γης. Ο Σαφέστατα και
Tus Christunt appellat, Deique eumdem Filium διά τούτων το θείον Πνεύμα τον Χριστόν αναφωνεί,
vocat , sicut nos docuerunt ea que superius dicta Υιόν τε αυτόν αποκαλεί του Θεού κατά τα προηγο
sunt , simulque et circumventionem quamdam fu- ρευμένα, ομού και επιβουλήν τινα έσεσθε
turam contra illum significat , et gentium per και του σημαίνει, και των εθνών την δι' αυτού γενομέ
eumden futuranm vocationem onle denuntiat , que νην κλήσιν προκηρύττει · άπερ διαρρήδην αυτοίς
quidem re ipsa palam in Salvatore nostro Jesu έργοις επί του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού και των
Christo ipse rerunn eventus declaravit. Nee dum πραγμάτων επέδειξεν έκβασις. Εισέτι γάρ νύν έθνη
igitur gentes , et populi , et reges et principes dc και λαοί,βασιλείς τε και άρχοντες,ου παύονται της κατά
sislimt, lum adversus illum tum adversus ejusdem τε αυτού και της διδασκαλίας αυτου συσκευής. Ει δ' επί
docirinam couvenire. Quod si hæc Judæiad ſuturum μέλλοντα χρόνον αναφέρoιεν ταύτα οι έν περιτομής,
referant tempus , jam illos fateri oporteat , eunι ώρα τον προσδοκώμενον αυτοίς Χριστόν επιβουλευτή
quem ipsi exspectant Christum, rursus circumve- σεσθαι αύθις ομολογείν, κατά το παρόν λόγιον, φάσκον
nienduin , sicut presens habet oraculum, quod ait : « Παρέστησαν οι βασιλείς της γης, και οι άρχοντες
183 « Astiterunt reges terre, et principes conve- συνήχθησαν επί το αυτό κατά του Κυρίου και κατά
nerunt in unum adversus Dominum, et adversus του Χριστού αυτού και όπερ ουκ άν δoιεν, δυνάστην
Christum ejus : quod sane daturi nusquam sint, τινά μέγαν και βασιλέα αιώνιον και λυτρωτήν εαυ
quippe qui nmagnum quemdam principem, regem- των έσεσθαι τον ήξoντα Χριστον προσδοκώντες. Εί
que elerium, Redemplorenmque suum fore eum, α γάρ δή κακείνος ελθών τα όμοια πάθοι το εληλυθότι,
qui voiturus sit, Christum exspectent : nam si et και τι μή μάλλον εκείνη η τούτω πιστευτέον η απι
ille cum venerit eadem patialur que jam passuς στητέον ; Ει δέ, εντεύθεν αποκλεισθέντες, επί τον
est qui venit, quid cause sit cur illi potius quam Δαβίδ ή τινα των εξ αυτού γενομένων βασιλέων του
huic credendum aut non credendum? Quod si inde "Ιουδαίων έθνους αναφέρoιεν τον χρησμόν , και ούτω
exclusi, ad David , sive ad quempiam ex illius nepo- δεικτέον, ώς ούτε Δαβίδ, ούθ' έτερός τις τών πώποτε
tibus Judaicae gentis regem, Oraculum referant, jam παρ' Εβραίους διαφανών ιστόρηται ούθ' Υιός χρημα
erit demonstrandum quod neque David, neque aliuς τίσας του Θεού , ούθ' υπό του Θεού γεγενημένος, κα
quisplain eorum qui unquam apud Ηebreos illu- τα τον εν τω ψαλμό θεσπιζόμενον , ουδ' άρα υπό πάν
stres fuerint, Denmoratur, qui aut Filius Dei sit των των εθνών και βασιλέων, αρχόντων τε και λαιών
aliquo oraculo dictus , aut abipso Deo genitus, sicut επιβεβουλευμένος. Ει δ' ουδείς εκείνων δείκνυται,
ille de quo Psalmus vaticinatur neque imperans αυτοϊς δ' έργοις συνίσταται ταύτα πάντα, και πάλαι
cunctis gentibus, et regibus et principibus, et po- μεν υπομείνας, και νύν δε έτι και σήμερον υπό τ*
pulis, qui sit insidiis circumventus. Sin autem illo- βασιλέων και αρχόντων, εθνών τε και λαών, πολέμου
rum nullus talis ostenditur , et re ipsa cuncta lee μενος ο Χριστός του Θεού, τι το εμποδών μή ουκ:
confirmanlur,tum quidem quod olim illa sustinuerit, O αυτόν είναι τον προφητευόμενον διά του φήσαντος και
tum vero quod adhuc atque liodie quoque, a regi- γίου : « Παρέστησαν οι βασιλείς της γης, και οι 4
bus, et principibus, et gentibus, et populis Chri- χοντες συνήχθησαν επί το αυτό κατά του Κυρίου .
slus Dei oppugnetur , quid jam impediat ne ipse sit κατά του Χριστού αυτού ; » Μόνω δε αυτό και τα ""
de quo Oraculum illud vaticinatur: quod ait : Asti- φερόμενα άρμόττου αν του ψαλμού δι' ών είρητα
erunt reges terrae et principes convenerunt in « Κύριος είπε πρός μέ· Υιός μου εί σύ, εγώ σημε "
unum, adversus Dominum, et adversus Christum γεγέννηκά σε. Αίτησαι παρ' εμού, και δώσω σοιε"
ejus ? » uni etiam eidenm quo in eodem psalmo se- την κληρονομίαν σου, και την κατάσχεσίν σου
quuntur cσινε iant, in quibus dictum est : Do- πέρατα της γης. » Και γάρ και ταύτα αναμφίλύκο
minus dixit ad ne : Filius meus es tu, ego hodie επί μόνου αυτού την έκβασιν της προφητείας αν
genui te : postula a me et dabo tibi gentes heredi- φεν, ότε των αυτού μαθητών εις πάσαν την γην 51
titem tuam, et possessionemtuamterminos terre ;» θεν ο φθόγγος, και εις τα πέρατα της οικουμε "
eleniro haec quoque indubilatum in uno illo even- ρήματα αυτών, και Διαρρήδην δε τον Αρισ " "
* Psal. 19, 12. 38 ibid. 6 -8.
500 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IV . 5Ο
ζει προαγορεύσας ο λόγος , ώς αν εξ αυτού προσώπου , tum prophetie nacta sunt, quando illius discipulo
διδάσκων αυτών είναι τον Υιόν του Θεού, διά του, A rum in omnem terrain exivit sonus, et in fines
Κύριος είπε πρός μέ • Υιός μου εί σύ, εγώ σήμε- orbis terra verba eorum39. Plane autem Christian
ρον γεγέννηκα σε 5 ώ παραθήσεις και το εν Πα- nominat que antecedit Οratio, tanquam ex ipsius
ροιμίαις πάλιν εξ αυτού προσώπου ώδε πως ειρημέ- persona docens, illum esse Filium Dei , ubi ait :
νον : « Πρό του όρη έδρασθήναι, προ δε πάντων βου- « Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego ho
νων γεννά με, και το τε εν ρθ' ψαλμό προς του Πατρός die genui te ; cui adjunges etiam illud quod in
αυτό προσπεφωνημένος κατά το, « Έκ γαστρος προ Proverbiis 60 ex persona ejusdem prolatum est ad
"Εωσφόρου γεγέννηκά σε. » Έπίστησον δε, ώς ένα και hunc modum se habens : Antequam montes (tr .
τον αυτόν ονομαστί Χριστόν ομού και Υιον Θεού υπ' marentur, et ante omnes colles gignit me, et quod
ανθρώπων επιβουλευόμενον, και κλήρον τα έθνη λη- in cir 1 psalmo a Palre ad illum dictum est, hoc
βόμενον, περάτων τε γης κρατήσοντα θεσπίζουσιν αι modo : Ex utero ante Luciferum genui le. 184
ιερα: Γραφαι, δυσί τεκμηρίοις τήν εις ανθρώπους Sed attende, quemadmodum unum el eundem no
οικονομίαν αυτού σημαίνουσαι, διά τε της κατ' αυ - minatim Christum simul el Filium Dei, qui ab io
του συσκευής και διά της υπ' αυτών των εθνών υπο - minibus sit circumveniendus, et sorten gentes acce
ταγής. pturus, et fines terræ possessurus, sacræ litteræ
fulorum canant, duobus signis illius inter homines dispensationein significantes, et conspiratione ad
versus illum futura et gentium sub eumden subjectione.
Ψαλμού ιθ'. – Χριστός ονομαστί των αιτημάτων BA psalmo ΣΙΧ. – Christus nominatim φuacunque
παρά του Πατρός τυγχάνων. poslulet a Patre impetrans.
« Πληρώσαι Κύριος πάντα τα αιτήματά σου • νύν « Impleat Dominus omnes petitiones Iuas : nunc
έγνων, ότι έσωσε Κύριος τον Χριστόν αυτού, έπα- cognovi quod salvum fecit Dominus Christum suum,
κούσεται αυτού εξ ουρανού αγίου αυτού.» Επεί πρό- exaudiet illum de ce!ο sancto suo 48. Quoniam
κειται νυν παραστήσαι δι' όσων ονομαστί ο Χριστός nunc propositum est demonstrare in quam multis
εν ταις προφητείαις ανηγύρευται, είκότως και ταύτα locis nominatim Christus apud prophetas sit dictus,
παρατίθεμαι εναργώς κηρύττοντα τον Χριστόν." Όλος merito adjungam haec quoque in quibus planissime
δε ο ψαλμός εκ προσώπου των αγίων ανδρών ευχήν Christus nuntiatur .Ceterum totus psalmus ex per
αναπέμπει εις το του Χριστού πρόσωπον. Επειδή γάρ Sona sanctorum virorum preces enittit in ipsius
δι' ημάς και υπέρ ημών πάσαν ανεδέξατο ύβριν έναν- Christi personam. Cum enim propter nos et pro
θρωπήσας , εύχομένω αυτό και δεομένων του Πατρός nobis factus homo, omnes acceperit contumelias,
υπέρ ημών διδασκόμεθα συνεύχεσθαι, οία δή τους καθ' una cumillo supplicante et Ρatren. pro nobis depre
ημών πολέμους, είτε ορατούς είτε και αοράτους, cante, ipsi quoque docemur Orare, tanquant cum
αμυνομένω. Διό και φαμεν ημείς προς αυτόν από eo qui bella adversum nos, sive visibilia illa sint
του ψαλμού ούτωςέχοντα: « Επακούσαι σου Κύριος έν C sive etiam invisibilia, propulset. Quare a psalmo
ημέρα θλίψεως: υπερασπίσαι σου το όνομα του Θεού verba illa accipientes ad illum dicere solemus, quae
Ιακώβ· εξαποστείλαι σοι βοήθειαν εξ αγίου, και εκ sic habent : « Exaudiat 1e Dominus in die tribula
Σιών αντιλάβοιτό σου . Είτ' επειδήπερ έστιν οικείον tionis tue. Protegat le nomen Dei Jacob: mitiat
αυτώ, άτε μεγάλα όντι αρχιερεί, τας εν δοξολογίαις tibi auxilium de sancto, et de Sion suscipiat le 3. 0
και θεολογίαις πνευματικάς ιερουργίας υπέρ ημών Deinde quoniam illi proprium est, tanquam ei qui
εκτελεϊν, και επειδή περ οίά τε ιερεύς αυτός τε εαυ - magnus sit pontifex, spiritualia in glorificationibus
τον και όν ανείληφεν από γής άνθρωπον, υπέρ ημών ac praedicationibus de Deo, sacrificia pro nobis con
δλοκαύτωμα προσανήνεγκε το Θεό και Πατρί · διά ficere, quoniamque ut sacerdos et semelipsumipse,
τούτό φαμεν αυτώ • Μνησθείη πάσης θυσίας σου, et quem assumpsit de terra hominem, pro nobis
και το ολοκαύτωμά σου πιανάτω. 5 Και επεί πάντα perfectum atque integrum sacrificium Deo et Patri
όσα βουλεύεται, σωτήριά έστι και ωφέλιμα εν τω obtuit, idcirco ad illum dicimus : • Memor sit
κόσμω, είκότως επιφωνούμεν αυτώ, « Δώη σου Κύ- omnis sacrificii tui , et holocaustum fuum pingue
ριος κατά την καρδίαν σου , και λέγοντες, και πάσαν faciat 44. Et quia omnia quaecunque deliberat,
την βουλήν σου πληρώσαι . » 07ς εξής την εκ νεκρών salutaria sunt atque utilia mundo, jire et merito
ανάστασιν αυτού ομολογούντες, φαμέν 'Αγαλλιασό- D sic illum alloquimur : Tribuat tibi Dominus se
μεθα εν τω σωτηρίω σου. » Σωτήριον γάρ του Χρι - cundum cor tuum, et omne consilium tuum in
στού τί αν έτερον νοοίτο ει μή ή εκ νεκρών ανάστα- pleat 8. ) Ad hac deinceps ejus a morte reditum
σις αυτού , δι' ής και πάντας τους πριν εκπεπτωκό- ad vitam confitentes , dicimus : « Exsullabimus in
τας ανίστησιν ; "Οθεν φαμέν· « Και εν ονόματι Θεού salutari tuo 6. Εtenim Christi salutare quodnam
ημών μεγαλυνθησόμεθα · και πληρώσαι Κύριος πάν- aliud intelligatur tandem, nisi illius a mortuis ad
τα τα αιτήματά σου . Επί πάσι τούτοις διδασκόμεθα Vivos reditio, 185 per quam omnes qui cecide
λέγειν το, « Νυν έγνων, ότι έσωσε Κύριος τον Χρι - rant in pristinum statum restituit ? ex qud etiam
** Psal. xviii, 5. 40 Prov. VIH , 25. il vers. 3 . 42 Psal. xix , 7 . 19 ibid . 2 , 3 . * ibid . 4 . "Sibid . 8 .
* ibid. 6 .
 311 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA . 312
illud dicinus, • et in nomine Dei nostri magnifi- Α στον αυτού , μή πάλαι τούτο ειδότες, ει μή ότι πρό
cabimur : et impleal Dominus omnes petitiones τερον το σωτήριον αυτού συνήκαμεν, της αναστάσεως
Cuas 1. 5 Post haec omnia , docemur illud quoque αυτού την δύναμιν κατανοήσαντες .
dicere : « Nunc cognovi quod salvum fecit Dominus Christum suum 48; » quippe qui non prius hoc
intellexerimus, quam ubi salutare ejus agnoverimus, et resurrectionis illius virtutem perspexeri
mus.
A psalmo ΧΧν11. - Christms nominatim Dominum Ψαλμού κζ'. - Χριστός ονομαστί και τον Πα .
Patrem et protectorem adeptus. τέρα και υπερασπιστών κεκτημένος.
• Dominus confirmatio populi sui, et protector ο Κύριος κραταίωμα του λαού έστι, και υπερασπι
salvationum Christi sui est 49 . » Ηic quoque psal - στης των σωτηρίων του Χριστού αυτού έστι. 5 Και ο
1:nus, qui nunc est in manibus, ad Christum referri μετά χείρας ψαλμός εις τον Χριστόν αναφέρεται,
solet, quippe qui eam precem contineat quamChri- αυτού δη του Χριστού περιέχων ευχήν, ήν παρά
stus , quo tempore passurus erat, precatus est. τον του πάθους προσηύξατο καιρόν. Διό εν μέν τη
Proinde initio psalmus hac habet : « Ad le, Do- καταρχή του ψαλμού φησι : Προς σε , Κύριε, έκέ
τηine, clainavi : Deus meus, ne sileas a me, et si- κραξα· ο Θεός μου, μή παρασιωπήσης απ' εμού ,
milis fiam descendentibus in lacum. » In fine vero, Β και ομοιωθήσομαι τους καταβαίνουσιν εις λάκκον . ,
illius resurrectionem a mortuis canit, dicens : Be- Προς δε το τέλει, την εκ νεκρών ανάστασιν αυτού
nedictus Dominus, φuoniam exaudivit vocem de - θεσπίζει λέγων· « Ευλογητός Κύριος , ότι εισήκουσε
precationis mee. Dominus adjutor meus et prote- της φωνής της δεήσεώς μου. Κύριος βοηθός μου και,
ctor meus; in illo speravit cor meum, et adjutus υπερασπιστής μου· επ' αυτώ ήλπισεν η καρδία μου,
sum, et refloruit caro mea : et ex voluntate mea και έβοηθήθην, και ανέβαλεν η σάρξ μου και εκ
confitebor ei 80. » Quibus divinus et propheticus θελήματός μου εξομολογήσομαι αυτό. ν 'Εφ' οίς το
Spiritus adjungit : « Dominus confirmatio populi θείον και προφητικόν Πνεύμα επιλέγει · « Κύριος
sui, protector salvationum Christi sui est,» qui κραταίωμα του λαού αυτού , και υπερασπιστής των
nos instruit quemadmodum omnia quae in divinis σωτηρίων του Χριστού αυτού έστι • παιδεύον ημάς,
litteris habent admirationem, et Christi nomine in- ότι δή πάντα εν ταις θείαις Γραφαϊς ανάγραπτα του
scripta sunt, et ad salutem hominum gesta, sive Χριστού θαυμάσια, επίσωτηρία των ανθρώπων γενό
praecepta, sive negotia, sive ad resurrectionem il- μενα, είτε ουν μαθήματα , είτε γράμματα, είτε κατά
lius a mortuis pertinentia mysteria, cujusmodi ea την εκ νεκρών ανάστασιν αυτού μυστήρια νύν ονο
sunt, de quibus nunc agitur, nutu ac virtute Patris μαζόμενα, νεύματι και δυνάμει γεγένηται του Πατρός
gesta sunt, qui in cunctis admirabilibus ac salula- C εν άπασι τοις παραδόξοις και σωτηρίοις λόγοις το
ribus et verbis et factis suum Christum protegit. και έργοις υπερασπίζοντος του ιδίου Χριστού.
A psalmo LΧΧΧΙ . - Christus nominatim tutorem Ψαλμού πγ'. – Χριστός ονομαστι τόν Θεόν επ
sibi Deum ascribens. Unusque resurrectionis illius όπτην επιγραφόμενος , μία τε ή της αναστάσεως
dies : et una domus Dei, Ecclesia ipsius. αυτού ημέρα , και εις οίκος Θεού η Εκκλησία
αυτού .
« Protector noster aspice, Deus, et respice in fa- « Υπερασπιστα ημών, ιδε , ο Θεός, και επίβλεψον
€iem Christi tui. Quia melior est 186 dies una επί το πρόσωπον του Χριστού σου. " Οτι κρείσσων
in atriis tuis super millia : elegi abiectum esse in ημέρα μία εν ταις αυλαίς σου υπέρ χιλιάδας. Εξελε
domo Dei mei magis, quam habitare me in taberna- ξάμην παραρριπτείσθαι εν τώ οίκο του Θεού μου
culis peccatoruna 31. » Qui nortunt Christum Dei μάλλον, ή οικείν με εν σκηνώμασιν αμαρτωλών. )
esse Verbum, et sapientiam, et lucem veram, et Οι επιστάμενοι τον Χριστόν του Θεού όντα Δο
vitam, deinde eumden factum esse hominem in- και σοφίαν , και φώς αληθινόν, και ζωήν , έπειτα
telligunt, admirantur hoc quod omnem fidem su - την ενανθρώπησιν αυτού συννοήσαντες, κατεπλάγη
perat propositum, adeo quidem, ut in verba illa σαν το παράδοξον του θελήματος , ώστε ανειπείν, « Και
prOrum pant . « Ει vidimus illum , et non habuit D είδομεν αυτόν, και ουκ είχεν είδος ουδε κάλλος · αλλ'
speciem, neque pulchritudinem ; sed fuit species ήν το είδος αυτού άτιμον, και εκλείπον παρά τους
ejus sine honore, et deficiens pre filiis hominum : υιούς των ανθρώπων. "Ανθρωπος εν πληγή ών, και
homo cum in plaga esset et sciret ferre languorem, ειδώς φέρειν μαλακίαν, ότι απέστρεψε το πρόσωπον
quoniam avertit faciem suanm, contemptus est 31 : αυτού , ήτιμάσθη είκότως παρακαλούσε τον Θεόν
itaque merito Deum precantur , ut respiciat in fa - επιβλέψαι εις το πρόσωπον του Χριστού το δι' ημάς
ciem Christi, que propter nos el ignominias et ήτιμωμένος και καθυβρισμένον , ίλεώ τε ημίν γενέ
contumelias passa est, et propter illum μobis fiat σθαι δι' αυτόν · έπει τας αμαρτίας ημών ανείληφε,
propitius , quando is peccala nostra tulit, et pro και υπέρ ημών οδυνάται. Ταύτα δ' ικετεύουσι, μο
nobis in dolore est : haec autem supplices petunt νονουχί ποθούντες και εν ευχή τιθέμενοι, το πρόσωπον
propoiodum cupientes, atque in votis habentes, της δόξης ιδείν του Χριστού , και την ημέραν του
1aciem glorie Christi videre, et diem lucis illius φωτός αυτού θεάσασθαι. Αύτη δε ήν ή της εκ νε
5 Psill. XIX, 6, 7. 18 ibid. 7. 69 Psal. XXVII, 8 . 80 ibid. 6, 7. 51 Psal, LΧΧΧ1, 10, 11. 81 Isa. ιι!!,
2 , 5.
 313 VEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IV . 314
κρών αναστάσεως αυτού , ήντινα, μίαν ούσαν και A contemplari : porro hic fuit cum a morte ad vitain
μόνην ως αληθώς κυρίαν ούσαν και Κυριακήν, κρείτ - reversus est, quem sane , cum is unus sit et solus
τονα είναι φασι μυρίων όσων των κοινοτέρως νοουμέ- revera proprius ac Dominicus, meliorem esse aiunt,
νων ημερών, και των παρά Μωσεϊ νενομοθετημένων aliis innunierabilibus diebus, sive qui communiler
έν εορταις και νουμηνίαις και σαββάτοις, ας σκιάν intelligantur, sive qui a Mose in solemnibus et no
είναι ημερών, αλλ' ουχ ημέρας ο θείος απόστολος δι- viluniis et sabbatis lege sanciti sint, quos utique
δάσκει. Μόνη δε αύτη ή μία Κυριακή του Σωτήρος non dies, sed dierum umbras esse divinus aposto
ημων ημέρα ουκ εν παντί τόπο φωτίζειν, αλλ' εν Ιus docet. Ηic autem solus et unus Dominicus
μόναις ταις αυλαίς του Κυρίου λέλεκται. Είεν δ' άν Salvatoris nostri dies , non in omni loco lucere, sed
αύται αι κατά πάσαν την οικουμένην του Χριστού in solis atriis Domini dictus est. Hec vero atria
Έκκλησίαι, ενός του Θεού τυγχάνουσαι αυλαι, εν αίς erunt per totum orbem terrarum Christi Ecclesiae,
αγαπά και αιρείται παραρριπτείσθαι και τα τοιαύτα que unius domus Dei locum obtinent. In quibus
ειδώς, παρά πολύ κρείττονα την εν ταύταις διατριβήν optat atque eligit se potius abjectum esse, qui ta
απoφηνάμενος της εν τοις σκηνώμασι των αμαρτω- lia novit, longeque meliorem in iis habitationem
Aων» σημαίνων τας των Ιουδαίων συναγωγάς τον enuntiat, quam in peccatorum tabernaculis : nisi
Χριστον του Θεού αρνουμένας, ή και τας των αθέων R forte Judaeorum, qui Christdm Dei negant, aut
ετεροδόξων, και των άλλων απίστων εθνών, ών πολύ aliorum diversa opinantium, nullumque Deum co.
βελτίους είναι τας Εκκλησίας του Χριστού πάς ο ταύ- lentium, reliquarumque a fide abhorrentium natio
τας αιρούμενος αποφαίνεται . num conventus, multo meliores esse quam Christi
Ecclesias, quicunque hasce eligit, profitetur.
Ψαλμού πη'. – Χριστός ονομαστί εξουθενημένος, A psalmo LXXXVIII . - Christus nominatim despe-
και τα αίσχιστα πεισόμενος, αντάλλαγμα τε ctus, atque omnia probra passurus : commutatio
αυτού λαός αυτού υπό των εχθρών ονειδιζο que ejus, populus ejusdem , qui ab inimicis expro
μενος. hralur.
• Συ δε απώσω και εξουδένωσας, ανεβάλου τον 187 . Tu vero repulisti et despexisti, distulisti
Χριστόν σου, κατέστρεψας την Διαθήκην του δούλου Christum tuum : evertisti testamentum servi sui.
σου. 'Εβεβήλωσας εις την γην το αγίασμα αυτού , και Profanasti in terra sanctuarium ejus 63, et que
και τα εξής: οίς επιλέγει: « Μνήσθητι, Κύριε , του Sequuntur, quibus adjungit : Memor esto, Domine,
όνειδισμού των δούλων σου , ου υπέσχον εν τω κόλπω opprobri servorum tuorum, quod continuiin sinu
μου πολλών εθνών, ού ώνείδισαν οι εχθροί σου, Κύ- meo multarum gentium, quod exprobraverunt ini
ριε, ου ώνείδισαν, το αντάλλαγμα του Χριστού σου .Σε mici tui , Domine, quod exprobraverunt , commuta
Σαφώς δε και εν τούτοις ο Χριστός ονομαστί μνημο- tionem Christi tui 55. Perspicue vero etiamin his
νεύεται, και η κατά το πάθος αυτού προφητευομένη Christi nominatim mentio it , et futura in passione
περίστασις. Επί σχολής δε τον όλον ψαλμόν βασανί ejusdem afflictio memoratur. Ubi vero plus otii
ζοντες παραστήσομεν, ότι επί μηδέτερον, ή επί μό nacti erimus, totum psalmum explorantes demoir
νον τον Σωτήρα και Κύριον ημών εφαρμόσαι αν τα strabimus, nulli prorsus alii nisi Salvatori ac Do
προκείμενα. Αλλά και δεύτερον Χριστός ονομαζόμε mino nostro accommodari posse quæ in eo propo
νος , τίνα άλλον ή τον αυτόν δηλοί, ού το αντάλλαγμα, sita sunt. Sed enim ubi Christus iterum nominalur,
δηλονότι την Εκκλησίαν, ωνείδισάν τε και εισέτι νύν quis landem alius significetur nisi ille ipse, cujus
ονειδίζουσι οι λεγόμενοι του Χριστού εχθροί ; Τα commutationem , hoc est Ecclesiam , el exprobra
γούν του Σωτήρος ημών πάθη & υπέρ ημών αν verunt et adhuc exprobrant, qui dicuntur Chris:i
εδέξατο, και μάλιστα τον θάνατον και τον σταυρόν, inimici? siquidem Salvatoris nostri cruciatus, quos
πάς και της Χριστού διδασκαλίας πολέμιος επονειδίζειν
ipse pro nobis suscepit, ac præcipue mortem et
ημίν είωθεν. crucem , quicunque Christi doctrinam oppugnat ,
exprobrare nobis consuevit.
Ψαλμού ρλα'. – Χριστός ονομαστι εκ σπέρμα- D A psalmo CXXXI. - Christus nominatim de semine
τος Δαβίδ ανιστάμενος, κέρας Δαβίδ ονομαζό David surgens, qui cornu David nominatur, qui
μενος, τους Ιουδαίους εχθρούς καταισχύνων , Judæos inimicos confudit , qui sanctificationem
το αγίασμα του Πατρός ανανεών. Patris renoval.
« "Ώμοσε Κύριος τώ Δαβίδ αλήθειαν, και ου μή Juravit Dominus ipsi David veritatem et irri
άθετήσει αυτόν εκ καρπού της κοιλίας σου θήσο- tam non faciet eam, de fructu ventris tui ponam
μαι επί του θρόνου σου . και Είθ' υποβάς φησιν · super sedem tuam 88. 5 Tum progressus inferius sic
• Εκεί εξανατελώ κέρας τώ Δαβίδ, ήτοίμασα λύχνον ait : Illic producam cornu ipsi David, paravi lucer
των Χριστώ μου • τους εχθρούς αυτού ενδύσω αισχύ- nam Christo meo , inimicos ejus induam confu
νην· επι δε αυτόν εξανθήσει το αγίασμά μου. ΣΚάν- sione : super ipsum autem eflorebit sanctificatio
ταύθα περί του εκ σπέρματος Δαβίδ όμνυσιν ο Κύ- mea 36. 5 Ηic quoque de eo qui ex semine David
ριος, όπερ σπέρμα και κέρας ονομάζει αυτού · και oriatur jurat Dominus, quod quidem seinen ejus
πάλιν ονομαστί τον Χριστόν αναγορεύων , λύχνον dem, cornu nominal : et cum iterum nominative
* Psal. LΧΧΧν1, 39, 10. * jlbid. 51,52, 56 Psal. CΧΧΧΙ, 11. τοibid. 17, 18.
313 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA . 316
Christum appellet Iucernam dicit se illi paravisse, A φησίν ήτοιμακέναι αυτή, τον προφητικόν, ως εικός,
proplhelicum utique, ut verisimile est, verbum, quod λόγον, τον προοδευκότα του Χριστού , ός μόνος ήλια
ipsum Christum antecessit, qui solus instar solaris κού φωτός δίκην τοις πάσι καθ' όλης της οικουμένης
luminis, omnibus qui totum orbem terrarum inco- ανθρώποις ανατέταλκε . Και αυτός δε ο Δαβιδ λύχνος
lunt hominibus, exortus est. Sic ipse quoque David, το Χριστό προητοίμαστο, ώς παραθέσει ηλίου, και
ut Christi lucerna paratus ante illum fuit, utpote τελείου φωτός, λύχνου τάξιν επέχων. « Εκεί δε ,
τόποντων ήσεσθαι.Ευξαν ένθα
qui soli perfectoque lumini comparatus , lucerne φησίν, εξανατελώ κέρας, και τον τόπον δηλών, ένθα
locum obtineat. • 1llic vero , inquit , producam σημαίνει τον Χριστόν γεννηθήσεσθαι. Εύξαμένω γάρ
cornu, Ιοcum videlicet indicans, ubi significat τώ Δαβίδ τον τόπον τω πνεύματι προθεωρήσαι της
Christum oriturum. Cum enim precatus esset Da- γενέσεως του Χριστού , φήσαντί τε , « Ει εισελεύσο
vid , ut sibi spiritu 188 liceret ante contenaplari μαι επί κλίνης στρωμνής μου , ει δώσω ύπνον τοις
illius nataleim locum, dixissetque verba illa : « Si οφθαλμοίς μου , και τοις βλεφάροις μου νυσταγμόν ,
introlero in tabernaculum domus mee, si ascen- και ανάπαυσιν τους κροτάφους μου, έως oύ εύρω τό
dero in lectum strati mei, si dedero somnum ocu- πον τω Κυρίω, σκήνωμα τω Θεώ Ιακώβ , αποκα.
lis meis, et palpebris meis dormitationem , et re- λύπτει το θείον Πνεύμα τον εν Βηθλεέμ τόπον. Διό
quiem temporibus meis , donec inveniam locunι Β επιφέρει λέγων · « Ιδού ηκούσαμεν αυτήν εν
Domino,tabernaculum Deo Jacob 87, » divinus spi- 'Εφραθά: (αύτη δε εστιν η Βηθλεέμ) « εύρομεν αυ
ritus ei Iocum, qui est in Bethlehem occullum de- την εν τοις πεδίοις τού δρυμού . Εισελευσόμεθα εις
legit. Itaque subjungit, dicenς : « Ecce audivirus τα σκηνώματα αυτού, προσκυνήσομεν εις τον τόπον,
eam in Epirata; » (porro haec est ipsa Bethlehem) ού έστησαν οι πόδες αυτού . » Είκότως ούν μετά την
invenimus eam in campis silve, introibimus in τούτων φανέρωσιν επιλέγει · « Εκεί εξανατελώ κέ
tabernaculum ejus, adorabinius in loco ubi stele- ρας τώ Δαβίδ : ήτοίμασα λύχνον το Χριστό μου. )
runt pedes ejus 58. » Quare merito postquam haec Τάχα ίσως και το επί της Βηθλεέμ αναληφθέν τω
aperuit atque indicavit, adjungit : 1llic producan Χριστώ σώμα καθ' ετέρανυπόνοιαν σημαίνων • επειδή
cornu ipsi David, paravi Iucernam Christo meo. διά του σώματος ως δι' όστρακίνου σκεύους ενοική -
Fortasse etiam ipsum in Bethlehem a Clhristo as- σασα εν αυτώ ή θεία δύναμις , ως διά λύχνου τάς του
sumptum corpus, alio quodamn intellectu his verbis θείου και λογικού φωτός μαρμαρυγάς εις πάντας εξ
significans : quando per corpus tanquam per testa- έλαμψεν ανθρώπους.
ceum vas, inhabitans in illo divina virlus, quasi per lucernam , divini illius ct ra:ionalis luminis ra
dios, in omnes emisit homines.
Ab Amos . - - Claristus nominatim a Deo denum- C Από τού 'Αμώς. – Χριστός ονομαστί υπό του
tiatur, et ab omnibus agnoscitur, Judæorum vero Θεού καταγγελλόμενος, και πάσι μέν ανθρώ
genlem repudiat. ποις γνωριζόμενος , Ιουδαίων δ' έθνος αφοσιού
μενος .
« Parare ad invocandum Deum Israel, quoniam Ετοιμάζου του επικαλείσθαι τον Θεόν Ισραήλ ,
ecce consolidans Ionituru, el creans spiritum, et de- διότι ιδού στερεών βροντήν και κτίζων πνεύμα , και
nuntians liominibus Christum suum, faciens nmane επαγγέλλων εις ανθρώπους τον Χριστόν αυτού , ποιών
et nebulam, et ascendens supra celsa terre. Do- όρθρον και ομίχλης, και επιβαίνων επί τα υψηλά της
minus Deus omnipotens nomen ei : audite verbum γης. Κύριος ο Θεός, παντοκράτωρ όνομα αυτο.
Domini, quod ego capίο super vos, lamentationein. Ακούσατε λόγου Κυρίου , αν εγώ λαμβάνων εφ'
Domus Israel cecidit : non ultra adjiciet ut resur- υμάς, θρήνον . Οίκος Ισραήλ έπεσεν· ουκέτι προσ
gat. Virgo Israel lapsa est in terra sua : non est θήσει του αναστήναι. Παρθένος Ισραήλ έσφαλεν
qui erigat eam59. Jam septimo loco Christum no- επί της γης αυτής· ουκ έστιν ο ανιστών αυτήν. )
minatium denuntians hominibus Deus, consolidare "Έβδομον ήδη τον Χριστόν ονομαστί καταγγέλλων
tonitru, et creare spiritum evangelicae praedicatio- εις ανθρώπους ο Θεός, στερεούν βροντήν και κτί
nis dicitur, que Ionitru nomine, propterea quod ο ζειν πνεύμα λέγεται του ευαγγελικού κηρύγματος,
exaudienda sit ab omnibus hominibus, appellatur. βροντής, διά το εις πάντας ανθρώπους εξάκουστον,
Nam simili modo etiam spiritus quo Christus apo- ονομαζομένου : ομοίως δε και του τους αποστόλοις
stolos suos aflavit, significatur; quod quidem per- εμπνεύσαντος Χριστού πνεύματος δηλουμένου
spicue in Salvatoris nostri adventu completum est, και σαφώς επί τη του Σωτήρος ημών επιδημία
in quo facturus Deus mane simul et nebulam canitur, πε πλήρωται, εφ' ή ποιήσειν ο Θεός όρθρον όμου
iis quidemqui salutarelumen susceperint mane, iis και ομίχλης θεσπίζεται· τοις μεν το σωτήριον
vero Judeis, qui in ipsum non crediderint contra. φώς παραδεξαμένοις , τον όρθρον τοϊς δε απειθή
189 Nam ad illos extremam quoque denuntiatio- σασιν εις αυτών των εκ περιτομής, τουναντίον. 0 'ς
nem oraculum apportat, dum lainentationem Ju- και την εσχάτην απόφασιν ο λόγος προκηρύττει,
daice geniis adjungit, que ad ipsos statim perve- θρήνον επιλέγων του Ιουδαίων έθνους, τον και μετελ
nit , post nefiarium adversus Salvatorem nostrum θόντα αυτούς παραυτίκα μετά την κατά του Σω
57 Psal.Cxxxι, 3- 3. 58 ibid, 6, 7. 69 Arios 10, 12, 13, 1, 1,2.
317 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IV . 318
τήρος ημών Ιησού του Χριστού δυσσέβειαν. Εξ A Jesum (Christum scelus. Εx ills enim vel ad hunc
εκείνου γάρ αληθώς και εις δεύρο ο οίκος Ισραήλ usque diem domus Israel cecidit, et visionem semel
πέπτωκεν, όρος τε άπαξ υπό του Θεού και απόφασις Deus ac denuntiationem protulit, de casura illorum ,
εξενήνεκται περί του πεσόντος αυτών οίκου του εν domo in Jerusalem, adversus omnem illorum mul
Ιερουσαλήμ, και κατά παντός αυτών του συστήμα- titudinem, veluti eorum qui non amplius erigendi
τος, ως μηκέτ' αν αναστησομένων , το μηδέ παρεϊ- sint, eo quod non adsit, qui ad illos erigat : non
και τον ανιστώντα αυτούς. « Ουκ έστιν γουν, φησίν, est, inquit, qui erigat eam. » Postquam enim Chri
ο ανιστών αυτήν. ) Eπει γάρ ελθόντα τον Χριστόν stum, qui ad illos venerat, non susceperunt, merito
του Θεού ου προσήκαντο, είκότως αυτούς καταλιπών, illos et deseruit, et in omnes transtulit nationes ,
επί πάντα μετέστη τα έθνη, το αίτιον της μετα - qui etiamtum prius ruine causam illos edocu ,
πτώσεως διδάξας, δι' ών αποκλαυσάμενος , μονονουχι ubi prope cum lamentatione se excusavit, dicenς :
απελογήσατο είπών: « Ιερουσαλήμ, Ιερουσαλήμ ή Jerusalem, Jerusalem, que occidis prophetas,
αποκτείνουσα τους προφήτας και λιθοβολούσα τους et lapidas eos qui ad te missi sunt, siepe volui con-
απεσταλμένους προς σαυτήν πολλάκις γαρ ηθέλησα gregare ilios tuos quomodo gallina pullos suos sub
επισυνάξαι τα τέκνα σου, όν τρόπον όρνις τα νοσσία alas, el noluistis : ecce relinquitur domus vestra
αυτής υπό τας πτέρυγας, και ουκ ήθελήσατε: ιδού 8 deserta 60 .
αφίεται υμίν ο οίκος υμών έρημος. »
Από τού 'Αμβακούμ. – Χριστός ονομαστί υπό A6 Ambacum. - Christus nomination a Domino Patre
Κυρίου του Πατρός σωζόμενος και σώζων τους servatur, et christos suos serval.
εαυτού χριστούς.
• Εξήλθες εις σωτηρίαν λαού σου , τού σώσαι τους Egressus es in salutem populi tui, ut servares
χριστούς σου έβαλες εις κεφαλάς ανόμων θάνατον . ) christostuos: jecistiin capitainiquorum mortem61.»
'Ακύλας • Εξήλθες εις σωτηρίαν λαού σου , εις σω- Aquila :« Egressus esin saluten populi tui,in salutem
τηρίαν λαού σου συν Χριστό σου. » Επειδή ο 'Ακύ- tuam cumChristo tuo, Quoniam Aquila in plurali edi
λας αντί του πληθυντικού ενικώς εξέδωκε, συν Χρι- dit singulare quippe, qui cumChristo dixerit saluten
στώ φήσας, την σωτηρίαν τω λαώ πεποιήσθαι τον populo fecisse Deum universi, jure ipsa verba ap
των όλων Θεόν είκότως παρεθέμεθα την λέξιν, σα- posuimus , que perspicue, quod hic propositum est,
φώς τα προβλήματι παρισταμένην. Είεν δε αν κατά tuentur. Erunt autem ex interpretatione ipsorum
την των Εβδομήκοντα ερμηνείαν πλείους οι εξ αυτού LXX plures all illo et per illum, qui christi appel
και δι' αυτόν χριστοί χρηματίζοντες, περί ών είρη- C lentur, de quibus dictum est : « Nolite Langere
ται: « Μή άψησθε των χριστών μου, και εν τοις προ- christos meos, et in prophetis meis nolite mali
φήταις μου μη πονηρεύεσθε , και οι τε εις αυτόν πεπι- gnari 62 : qui quidem et in illum crediderunt, e:
στευκότες, και του αγίου της εν τω Χριστώ παλιγγε- sancta regenerationis in Christo unctione digni ba
νεσίας χρίσματος κατηξιωμένοι, και δυνάμενοι λέγειν bili sunt, et una cum sancto Apostolo dicere pos
ομοίως τω ιερώ αποστόλο : « Μέτοχοι του Χριστού Sunt : Participes Christi facti sumus 63. »
γεγόναμεν. )
Από των Ιερεμίου Θρήνων . – Χριστός ονομα- 190 A Jeremie Lamentationibus. - Christus no
στι υπό Ιουδαίων επιβουλευόμενος, και τοις minatini ab Judais circumvenilur , et a gentibus
έθνεσι επιγινωσκόμενος . agnoscitur .
• Πνεύμα προσώπου ήμών Χριστός Κύριος συν Spiritus vultus nostri Christus Dominus, com
ελήφθη εν ταις διαφθοραίς ημών, ού είπαμεν• Εν prehensus est in corruptionibus eorum , de quo
τη σκιά αυτού ζησόμεθα εν τοις έθνεσιν . » Οι θεσπέ- diximus, in umbra ipsius vivenus in gentibus *.
σιου του Θεού προφήται, το μέλλον θείω Πνεύματι Admirabiles illi Dei prophete, cum divino spiritu
συνορώντες, ζήσεσθαι μεν εαυτούς και τους εαυτών intuerentur quod futurum erat, victures quidem
λόγους, ώς αν ζώντων ενεργήσειν εν τοις έθνεσιν , D seips0s, verba autem sua, quasiipsorium viventium ,
αλλ' ουκ εν τω Ισραήλ , έθεσπιζον. Τον Χριστόν πάλιν non futura oliosa , non apud Israel , sed apud gell
ονομαστι, ώς αν αυτόν τον Χριστόν , παρ' ου και το tes , canebant : Christum autem rursus nominatian ,
προφητικόν αυτοίς κεχορήγητο πνεύμα, συλληφθήσε - quasi illunι Christum a quo propheticus ipsis sup
σθαι έφασκoν εν ταις διαφθοραίς αυτών. Τίνων ; ή peditaretur spiritus , comprehendendum dicebant iii
δηλον ότι τών εκ περιτομής επιβουλευόντων αυτώ. corruptionibus ipsorum. Quorum ? Nempe Judeo
Τήρει δε κανταύθα, όπως ο λόγος τον Χριστόν προ- rum, qui illum insidiis circumvenerunt. Allende
αγορεύει συλληφθήσεσθαι, όπερ ουκ αν εφαρμόζοι τη vero hic quoque , ut oraculum Christum predicit
δευτέρα του Χριστού παρουσία, ήν ένδοξον έσεσθαι comprehendendum, quod sane Christi secundo ad
και μετά βασιλείας ενθέου προκηρύττουσιν οι προ- ventui accommodari non possit, quem gloriosum et
θητικοί λόγοι. Διόπερ είκός τους εκ περιτομής άπο- cum regno divino futurum , proplletica Oracula
σφάλλεσθαι, τα περί της δευτέρας επιφανείας αυτού, enuntiant . Qua propter necesse est Judos aber -
ως επί πρώτης αφίξεως έλαμβάνοντας, ουδαμώς rare, qui ea que ad secundum illius adventum pers
** Luc. ΧΙΙΙ , 53-55. 61 JHalac. 1 , 15, 6 Psal , Cιν, 15. 68 Hebr , 11, 14. 6* Thren. IV , 20.
 319 EL'SEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGETICA . 320
tinent quasi de primo solent accipere, cum id nus. A τούτο συγχωρούντος του λόγου , επεί μή οίόν τε έστιν
qualu ratio concedat : quippe cum fieri nullo modo ομού και κατά το αυτο ένδοξον αυτόν και άδοξον
possit, ut et pariter et secundum iden, illum et υποτίθεσθαι · και έντιμον και βασιλέα , και πάλιν
gloriosum et abjectum fingamus : praeterea cum ουκ έχοντα είδος ουδε κάλλος, αλλ' άτιμον παρά τους
honore et regno, et contra non habentem neque υιούς των ανθρώπων και αύθις Σωτήρα και Λυτρω
speciein neque decus, sed contemptum pra filiis την του Ισραήλ , και πάλιν επιβουλευόμενον προς
hominum : rursus Salvatorem et Redemptorem Is- αυτών, και ως πρόβατον επί σφαγήν άγόμενον, από
rael, et contra circumventum ab illis, et quasi ovem τε των ανόμων αυτόν εις θάνατον παραδιδόμενον. Εύ
duclum ad occisionem, et ab antiquis , qui inter δε καθ ' ημάς , ώς ή των πραγμάτων όψις επιδείκνυ
eosdem sint, traditumad mortem. Cum autem salis σιν , εις δύο τρόπους των περί του Χριστού προρρή
commole ex nostris rationibus , quemadmodum σεων διαιρουμένων, τα μεν ανθρωπινώτερα και σκυ
ipsa rerum inspectio declarat, vaticinia de Christo θρωπά κατά την προτέραν άφιξιν αυτού πεπληρώ
in duo genera dividantur : ea quidem que ad hu- σθαι ομολογείται, τα δ' ενδοξότερα και θειότερα είσ
manaim illius naturam spectant tristioraque sunt, έτι νύν προσδοκάται κατά την δευτέραν αυτού πα
in priore illius adventu completa esse confitemur ; ρουσίαν. Απόδειξις δε της προτέρας εναργής, η εξ
que vero Majorem gloriam habent, ac diviniora B απάντων των εθνών εις έργον χωρήσασα δι' αυτού
Sunt, adhuc usque ad secundum illius adventum θεογνωσία, ήν διαφόρως μυρίαι θεσπίζουσι προφητι
exspectantur . Prioris autem demonstratio eviden- και φωναι , ώσπερούν, και η παρούσα, δι' ής είρηται,
cissima Dei utique per illum in omnes gentes pro- ου είπαμεν: Εν τη σκιά αυτού ζησόμεθα εν τοις
gressa , et reipsa declarata cognitio, quam variis Oveol. )
diversisquemodis innumerabiles canunt propheticæ roces, sicutvel ea quamproxime citavimus, in qua
verba illa continebantur , de quo diximus: « In umbra ipsius vivemus in gentibus. )
191 A primo Regum. - Christus nominatima Do- 'Aπό της πρώτης των βασιλειών . – Χριστός ονο
mino Palre exaltaiur. μαστί υπό Κυρίου του Πατρός υψούμενος.
Dominus ascendit in celos el tonuit : ipse ju- « Κύριος ανέβη εις ουρανούς, και έβρόντησεν αυτός
dicabit extrematerre, qui dat fortitudinem regibus κρινει άκρα γης, και δώσει ισχύν τους βασιλεύσιν
nostris , et exaltabit cornu Christi sui 65. » Restitu-
ημών, και υψώσει κέρας Χριστού αυτού . ) Τήν εις
tionem in celum rursus nominatim Christi aut ουρανούς αποκατάστασιν αύθις ονομαστί του Χριστού
eliam Dei oraculum intelligit, ejusdemque doctri - ή και Θεού λόγος επινοείται, τήν τε εξάκουστον βρον
tam, φue instar tonilru ab omnibus exaudienda C της δίκην εις άπαντας διδασκαλίας αυτού, και την
sit, item quod postea futurum est ejusdem contra μετά ταύτα γενησομένην αυτού κατά πάντων κρίσιν
omnes judicium. Post haec autem ipse Dominus da- η θεία Γραφή θεσπίζει. Έξής δε τούτοις αυτός ο Κύ
turus robur dicitur regibus nostris . Hi vero erunt ριος δώσειν ισχύν λέγεται τοίς βασιλεύσιν ημών. Ού
apostoli Christi, de quibus habes in LXVII psalmo του δ' αν είεν οι απόστολοι του Χριστού, περί ών έχεις
iiiiid 8 : Dominus dabit verbum evangelizantibus εν ξζ ψαλμώ το, « Κύριος δώσει ρημα τους ευαγγε
Virtute multa. » In hoc quoque nominatim de Chri - λιζομένοις δυνάμει πολλή . • Κάν τούτω δε Χριστού
sto mentionent facit, qui ut homo, Salvador noster ονομαστί μνημονεύει, του κατά τον άνθρωπον νοου
intelligatur , cujus ait cornu extollendum esse, dum μένου Σωτήρος ημών, ού το κέρας φησίν υψωθή
Virtutein in illo invisibilem et regnum illius signifi-
σεσθαι, την εν αυτώ αόρατον δύναμιν, και την βασι
Cat. Consueverunt ergo divine litterae ipsum regnum λείαν αυτού δηλών. "Έθος γούν τη Γραφή της βασι
cornu appellare. Ιdem vero positum est etiam in λείαν κέρας ονομάζειν. Κείται δε και εν τω πη' ψαλμό
LXXXVII psalmo 67 : Ει in nomine, inquit, meo τo, Και εν τω ονόματί μου υψωθήσεται το κέρας
exaltabitur cornú ejus. ) αυτού.
A primo Regum . — Christus nominatim domum fi Από της πρώτης των Βασιλειών. - Χριστός ονο
delem a Patre accipit Ecclesiam suam , et sacer- u μαστί οίκον πιστόν παρά του Πατρός λαμβάνων
dotem fidelem in omne tempus, qui Ecclesiæ suæ την Εκκλησίας αυτού , και ιερεύς πιστός
cum Dei cognilione præsit . πάντα τον χρόνον της Εκκλησίας γνησίως
προϊστάμενος.
« Ecce dies veniunt, et perdam semen tuum, et Ιδού ημέραι έρχονται, και λέγει, « και εξολοθρεύσω
seinen domus patris tui : et non erit senex in domo το σπέρμα σου, και σπέρμα οίκου πατρός σου και ουκ
tua 68. Hec postquam ad Ηeli dixit Oraculum, έσται πρεσβύτης εν τω οίκω μου. » Ταύτα προς τον
preter alia nonnulla, haec etiam adjungit, licenς : Ηλεί φήσας και χρηματισμός, επιφέρει μεθ' έτερα λέ
• Ει suscitabo mihi ipsi sacerdotem fidelem, qui γων· « Και αναστήσω εμαυτώ ιερέα πιστόν, ός πάν
omnia juxta cor meum et animam meam faciet , et τα τα εν τη καρδία μου, και τα εν τη ψυχή μου
eliticalDo illi domum fidelem, et ingredietur coram ποιήσει, και οικοδομήσω αυτώ οίκον πιστόν, και
Clhristo meo omnes dies 69. Cum mutationem ac διελεύσεται ενώπιον Χριστού μου πάσας τας ημέ.
rejectionem iis qui non recta ratiοne operentur, di . ρας. » Μετάστασιν και αποβολής απειλήσας ο θείος
68 ) Reg. 1, 10. 66 vers, 12. 67 vers. 25. (8 Rcg 1, 31. 69 ibid. 53.
 S
RATIONI EVANGELICÆ LIB . IV .
321 DEMONST 359
λόγος τους ου κατά τον ορθόν τρόπον λειτουργούσιν, A vinum minetur Oraculum, alium ex alio genere
έτερον εξ ετέρου γένους καταστήσειν ιερέα επαγγέλ- constituturumse sacerdotem policetur, quem etiam
λεται, όν και φησι • διελεύσεσθαι ενώπιον Χριστού dicit ingressurum in conspectu Clhristi sui , vel
αυτού , ή και εμπεριπατήσειν εις πρόσωπον ειλημ - inambulalurum in faciem uncti sui, , quen:ad
μένου (1 ) αυτού και ώς δ'Ακύλας ήρμήνευσεν, ή ως Σύμ- modumAquilainterpretatus est, vel, ut Synmachus,
μαχος, αναστραφήσεσθαι έμπροσθεν του Χριστού ( versaturum ante Christum suum, η Sed quis lan
αυτού. » Τις δ' αν ούτος είη και πάς ο ευσεβώς προσ - dem bic erit ? Omnis nimirum quicunque ad sacer
των τή ιερουργία του Χριστού του Θεού, ώ τον της dotium Christi Dei cum pietale accesserit. Cui qui .
Εκκλησίας οίκον, οία σοφός αρχιτέκτων και οικοδό- dem 192 Ecclesiae domunm , tanqu3m Sapiens ar
μος, αυτός ο τών όλων Θεός οικοδομήσειν υπισχνεί- clhitectus atque edificator ipse universi Deus, se
ται, ουδ' άλλον οίκον σημαίνων και την καθ' όλης της αdificaturum policetur , non aliam utique domum
οικουμένης τα Χριστώ ονομαστί συστάσαν Εκκλη- significans quam eam que nominatin Christo per
σίαν · ένθα πάς ο δια Χριστού του Θεού ιερωμένος κα- τοίuin orben terrarum erecta est, Ecclesiam : ubi
τάτας πνευματικές λειτουργίας τα καταθύμια και τα Sane omnis quicunque per Christum Dei consecra
κατάψυχήν του Θεού λέγεται ποιήσειν , τών δι' αίμα- tus est, secundum spiritualia nministeria, quae pla
τος, ταύρων και τράγων, κατά την πάλαι τυπικήν B cita sint, et ex animo ac sententia Dei dicitur fa
αγωγήν επιτελουμένων, μετατεθείσθαι υπό του Θεού Clurus : quando si qui per sanguinem laurorum
διά της Ησαΐου προφητείας ομολογουμένων. Τοσαύ- atque bircorum, juxta velerein in figura ritum, Sa
τα δι' ών ο Χριστός ονομασει προκεκήρυκτο» πλήν Cra perficiebant, in odium Dei incidisse, per Isaiam
αλλ' έπει δια των πλείστων τα πάθη του Χριστού prophetam sine controversia dicuntur. Haclenus e:
συνάπται τη αυτού προσηγορία , αναγκαίον επαναλα- in quibus nominatim Christus praedictus fueral .
βείν τα προειρημένα περί της κατ' αυτόν θεότητος , Yerumtamen quia pluribus verbis quae Christo
ήν εν τω μδ' ψαλμό επιγεγραμμένο Υπέρ του adversa ac tristia contigerunt, illius appellations :
αγαπητού φέρεσθαι προπαρεστήσαμεν, ένθα ο λό- adnexa sunt, necesse est, que antea dicta sunt, de
γος εν πρώτοις αυτός υπομνήσας ως βασιλέα, μεθ' illius divinitate repetere, de qua in SLIν psalmo, qui
έτερα επάγει περί θεότητος του Χριστού και ο θρόνος inscriptus « Pro dilecto 70, • tractari supra demon
σου ο Θεός εις τον αιώνα του αιώνος · ράβδος ευθύ- stravimus, ubi oraculum in primis de illo tanquam
τητος ή ράβδος της βασιλείας σου. 'Ηγάπησας δι- de rege tractans, post alia nonnulla hree de Christi
καιοσύνην, και εμίσησας αδικίαν · διά τούτο έχρισε σε divinitate adjungit : « Sedes tua, Deus , in seculum
ο Θεός ο Θεός σου έλαιον αγαλλιάσεως παρά τους με- saeculi : virga directionis , virga regni tui: dilexisti
τόχους σου. Σαφώς γαρ εν τούτοις , ώς ήδη και justitiam, et odisti iniquitatem, propterea unxit te
πρότερον προπαρεστήσαμεν, είς ών και αυτός ο δη- Deus, Deus tuus oleo exsultationis, prae participibus
λούμενος Θεός είναι λέγεται, ηγαπηκώς δικαιοσύνην tuis ". » Plane enim in his , ut jam antea demon
και μεμισηκώς αδικίαν. Και τούτου χάριν υφ' ετέ- stravimus, cum unus ipse quoque sit is de quo agi
ρου μείζονος Θεού και πατρός αυτού, κεχρισμένος tur, Deus esse dicitur, qui justitiam dilexerit, ode
ελαίω κρείττονι και διαφέροντα και κατά τους τύπους, ritque iniquitatem, atque hujus rei gratia , ab ipso
τω καλουμένω της αγαλλιάσεως . Ο δε τω τοιούτω Deo ac Patre suo unctus sit oleo prestantiori atque
χρισθείς ελαίω, ου προς ανθρώπων, ουδε δι' ανθρώ- excellentiori, quam essel figuratum, eo, inquam,
πων, αλλ' υπ' αυτού του ανωτάτου Θεού, τί έτερον ή oleo, quod exsultationis vocalur. At enim quicun
Χριστός είκότως ονομασθείη ; ουκούν και αυτός ομού que hujuscemodi oleo, non ab hominibus neque per
και Θεός δείκνυται ωνομασμένος , ώσπερ και ήδη homines , sed ab ipso Deo Patre sit unctus, quid
πρότερον κατά τους οικείους τόπους παρέστη. Και aliud merito quanm Christus sit nominandus ?
του Ησαίου δε και ταύτα πάλιν υπομνηστέον, ός ergo eumdem etiam Deum simul nominari jam
έφησε : Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ, ού είνεκεν έχρισε constat, quemadmodum quidem suis locis antea
με ευαγγελίσασθαι πτωχοίς απεσταλκέ με, ιάσα- , demonstratum est. Verum quae apud Isaia scripts
σθαι τους συντετριμμένους την καρδίαν· κηρύξαι " olim citavimus , hic quoque repetenda sunt ,
αιχμαλώτοις άφεσιν, και τυφλοίς ανάβλεψιν. : E- ubi ille ait : « Spiritus Domini super me, cujus
δείκνυμες και εν τούτοις, ώς οι μεν εξ ανθρώ- causa unxit me , evangelizare pauperibus misit
των πάλαι πρότερον έπί τήν του Θείου θερα - nue , Sanare contritos corde, predicare captivis
πείαν προσιόντες ιερείς, ελαίω εχρίoντo σκευαστή : remissionem, et cecis visum 75. » In his quoque
οδε διά της προφητείας δηλούμενος τη ενθές δυνά- demonstravimus , quod qui quondain sacerdotes
μει κεχρίσθαι λέγεται. Τούτο δε όλον επί των ημέ- ex hominibus, ad rei divinae culture accedebant ,
τερον Σωτήρα ανεφέρετο Ιησούν, τον μόνον αληθή hi unguento artificiose comparato ungebantur.
Χριστών του Θεού , ως, επί της των Ιουδαίων συν- 193 Αι quem proplhelia significat , is virtute di
αγωγής ποτε λαβών την προφητείαν, και διελθών vina unclus esse dicitur, ellhoc totum ad Salvato
τηνεκτεθείσαν περικοπήν, πεπληρώσθαι εις εαυτόν rem nostrum Jesum, qui solus verus Christus est
έδίδαξε το ανάγνωσμα. Γέγραπται γάρ, ώς άρα, ανα- Dei, referebatur : qui quidem Salvator in convents
** Vers . 1 . * Psal. XLIV , 7- 8. 72 Isa. LXI, 1.
(1) Εί.ληγιμένου. Lege ηλειμμένου. ED!Τ.
323 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP.PARS. II. – APOLOGETICA. 523
Judeorum quondam, cum proplhetiamaccepisset, et Αγνούς και πτύξας το βιβλίον, και αποδούς τω υπη
locum expositum legendo percurrisset , in seipso ρέτη, εκάθισε και πάντων οι οφθαλμοί εν τη συν.
completum esse, quod lectum erat, edocuit. Scri- αγωγή ήσαν ατενίζοντες αυτώ, ήρξατο δε λέγειν
plum est enim, ut cum legissel librum ac plicuis- προς αυτούς , ότι « Σήμερον πεπλήρωται η Γραφή
set, ministroque reddidisset, deinde sederit, utque αύτη εν τοις ώσιν υμών. » Επί τούτοις άπασι και τα
Omnium oculi in conventu in illum essent intenti, Μωσέως αύθις παραθετέον, ός κατά τον δειχθέντα
atque ut deinde ceperit dicere ad illos, quod « ho- αυτό τύπον , τον ίδιον αδελφόν τον 'Ααρών αρχιερέα
die completa est Scriptura haec in auribus ve- καταστησάμενος , ακολούθως τη φήσαντι προς αυτόν
siris 14. 5 Hisce omnibus ad extremum illa rursus χρησμώ, « Ποιήσεις πάντα κατά τον τύπον τον δει
que apud Mosem legimus addenda censemus, qui χθέντα σοι εν τω όρει , και δηλός έστιν, ώς τοϊς της
cum, ad exemplar sibi demonstratum, Aaron fra- διανοίας όμμασι και το θείω Πνεύματι συνιδών τον
trem suum pontificem constituisset , sicut oracu- μέγαντών όλων αρχιερέα , τον αληθή Χριστόν του Θεού,
Ium ipsi praeceperat, quod dixit, • Facies onmnia ώ μετά της άλλης σωματικής και τυπικής λατρείας
d exemplar demonstratum tibi in monte 74, και την εικόνα διαγράφων, τον δηλωθέντα τη του αληθούς
plane significavit, quod nmentis oculis, divinoque Χριστού προσωνυμία τετίμηκε. Τούτο δε παρίστησε
spiritu magnum universi pontificenm viderit, verum B και ο θείος απόστολος , λέγων περί των κατά τον Μω
utique Christum Dei, cujus dum imaginem cum σέως νόμον, το, « Οΐτινες υποδείγματα και σκιά λα
alia corporali figura aque adoratione describit eum, τρεύουσι των επουρανίων. 5 Και πάλιν : « Σκιάν γάρ
qui sibi sit demonstratus, alterius veri Christi ap- έχων ο νόμος των μελλόντων αγαθών. 5 Και πάλιν
pellatione adornavit. Ipsum hoc divinus quoque « Μή ούν τις υμάς κρινέτω ή εν βρώσει, ή εν πάσει ,
Apostolus comprobat, ubi de Mosis legibus dicit ή εν μέρει εορτής, ή νουμηνίας, ή σαββάτων , ά εστι
illud : « Qui exemplari atque umbre deserviunt σκιά των μελλόντων. • Ει γάρ τα περί της των βρω
supercelestium 78. ) Ει rursus : « Umbram enim μάτων αδιαφορίας, και τα περί εορτών και σαββάτου
habens lex futurorum bonoruin . Ο Ει rursus : νενομοθετημένα , ώς αν σκιώδη όντα , υπογραμμών
• Nemo igitur vos judicet in cibo aut potu, aut in ετέρων αληθών και μυστικών πραγμάτων έσωζεν,
parte diei festi , aut neomenice , aut Sabbatorum, ουκ απεικότως έρείς και τον αρχιερέα εις ετέρου
quae sunt umbra futurorum 71. Nam si que ad αρχιερέως παρειλήφθαι σύμβολον, και Χριστόν αυτόν
festis et sabbatis lege sancita sunt, quasi umbram στου · τοσούτον γε μην λειπόμενον του αληθούς, κα
habentia , picturam aliarum et verarum et occulla - θόσον ο μεν αληθής Χριστός προς του των όλων
rum rerum conservabant, non immerito sis dictu - Θεού ακούει: « Κάθου εκ δεξιών μου, έως αν θα τους
rus , pontificem quoque alterius pontificis instar εχθρούς σου υποπόδιοντων ποδών σου· : Και, « Κατακυ
assumptum fuisse, eumdemque Christum denomi- ρίευε εν μέσω των εχθρών σου · » Και, « Εκ γαστρος
natum, ad alterius et solius et veri Christiimagi- προ Εωσφόρου εγέννησά σε : Και « " Ωμοσε Κύριος ,
nem. Qui tamen a vero 1anlisper relinquitur, dum και ου μεταμεληθήσεται • Συ ιερεύς εις τον αιώνα κατά
verus quidem Christus , ab universi Deo audit : την τάξιν Μελχισεδέκ. » Δι' ών σαφώς, γέννημα και
• Sede a dextris meis , donec ponam inimicos tuoς Υιός Θεού προ Εωσφόρου, και προ πάσης δημιουργίας
scabellum pedumtuorum78.» Ει illud :« Ex utero ante υποστάς , αιώνιος αρχιερεύς αναπέφανται. Ο δε Μω
Luciferum genui te79. » Ειillud : Juravit Dominus et σέως Χριστός, οίον εν δράματι, τον τύπον ενβραχεί και
non penitebit eum. 194 Tu es sacerdos in aler- θυποκρινόμενος χρόνια , κείται έν θνητοίς λελογισμέ .
num secundum ordinein Melchisedec 80. » Per que νος, έτέρω την αλήθειαντο μόνο και αληθεί παραδούς
plane cum soboles Dei ac Filius ante Luciferum, και ο μεν αληθής Χριστός ου δεηθείς της κατά Μω
atque ante omne opificium exstilerit, pontifex eter - σέα χρίσεως,ουδ' ελαίου σκευαστού και γεώδους ύλης,
nus est declaratus. Mosis vero Christus, tanquam όμως της αρετής και της προσωνυμίας της αυτού
in scenica actione, ad breve adornatus simulatusque D την οικουμένην κατέπλησε , παρώνυμον αυτού του
tempus inter mortales positus computatusque est, Χριστιανών γένος εν πάσι τοις έθνεσι συστησάμενος
alteri, qui solus est verus , tradita veritate : et ve- ο δε Μωσέως , ουδ' ότι ποτέ εν ανθρώπους ωνο
rus φuidem Christus , neque Mosaics unctionis , μάσθη, δηλος ήν , ει μή διά της Μωσέως γραφής.
neque olei artificiose confecti, terrestrisve alicujus Και ούτος μεν όψε ποτε μετά την έξοδον την από
materiae indigens, tamen virtute appellationeque Αιγύπτου περιρραντηρίοις τισι και ταϊς δι' αιμάτων
Sua totum terrarum orbem implevit : quippe qui θυσίαις καθαρθείς , ελαίω κέχριστο σκευαστώ, Μω
denominatum a seipso in omnibus gentibus Chri - σεως αυτόν κεχρικότος · ο δε αρχέτυπος και αληθής
stianorum instituerit genus. Mosis vero Claristus ne αρχήθεν και εις άπειρον αιώνα , όλος δι' όλου και
in hominibus quidem, quod unquam nomen habue- αυτός αυτώ τα πάντα όμοιος , μηδ' οτιούν παραλ
rit, perspicuum fuit , nisi quatenus ipsius Mosis λάττων, Χριστός ήν αεί, και προ της εν ανθρώπους
scripta prodiderint. Ει hic quident sero tandem επιδημίας, και μετ' αυτήν όμοίως, ου προς ανθρώπου
73Luc . IV, 21. 74 Εxod.ΧΧ , 40. 75 Ηebr . VΙΙ, 5 . 76 lelir. Χ, 1. 77 Coloss. 1, 16, 18 Psal.
CIY , 1 . 79ibid. 3 . 80 ibid. 4.
323 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IV. 326
ουδέ δι' ύλης της εν ανθρώπους, αλλά προς του επί A post exitum de Agypίο, vasis quibusdam puris
πάντων Θεού τη αγενεί θεότητι κεχρισμένος. Και cruentisque sacrificiis purgatus , oleo unclus est
επειδή περ το της προσηγορίας αυτού παρ' ημών comparalo ipsum Mosem sortilus unctorem. Ille
εξετάζεται , των ειρημένων απάντων είη αν επι - vero omnis forme archetypa et verus, ab initio in
σφράγισμα το παρά τω σοφωτάτω Σολομώντι λόγιον infinitum usque evum, tolus per totum, ipseque
φάσκον εν τω "Ασματα των ασμάτων: Μύρον εκκε - sibi in omnibus similis, ηusquam quidquam muta
νωθέν όνομά σου . Ούτος γάρ ενθέω σοφία κεχορη - tionis accipiens, Christus semper fuit, etiam prius
γημένος, και καταξιωθείς απορρητοτέρων περί του quam ad hoιnines venerit , atque ilidem postea ,
Χριστού και της Εκκλησίας αυτού θεωρημάτων, και non ille quidem alb homine, neque ulla materia , quae
του μεν ως επουρανίου νυμφίου , της δε ως νύμφης inter homines reperiatur , sed a supremo Deo in
αυτου μνημονεύσας, επιζητουμένου τί άρα ήν όνομα genita divinitate unclus. Εt quoniam de illius ap
το νυμφίω, επιφωνεί ως προς αυτόν λέγων. Το όνομά pellatione in presentia disserinius, omnibus que
σου, νυμφίε, μύρον εστί, και μύρον ουχ απλώς, αλλά dicta sunt quasi signumimprimalur illud, quod apud
κεκενωμένον. Ποίον δε αν γένηται όνομα μύρου κεκε- sapientissimum Salomonemexstat, Oraculum, sic se
νωμένου δηλωτικών και το του Χριστού όνομα ; ου γάρ habens in Cantico canticorum : « Unguentum eva
αν άλλως , ούτ' αν γένοιτο, ούτ' αν ονομασθείη Χρι- B cuatum nomen ιuum 81. » Nam hic quoque divina
στος, η μυρου προχυθέντος . Οποίον δε τούτο ήν το sapientia donatus, et dignus habitus qui quae secre
μύρον, ώ χρισθείς ο δηλούμενος Χριστός αποπέφανται, tiora sunt de Christo et de ejus Ecclesia contem
διά των πρόσθεν ημίν αποδέδοται. Τοσούτων περί της plaretur ; idemque cum unius quidem tanquam
του Χριστού προσηγορίας διηγορευμένων, φέρε, και sponsi supercelestis, alterius tanquam illius spon
περί της του Ιησού διασκεψώμεθα. sæ mentionem leeissel, et quæreretur quodnam
ipsi sponso nomen esset, vocemu emillit quasi ad illum dicens : Nomen tuum , sponse , unguentum
est, et unguentum non simpliciter, verum evacuatum . Porro autem quodnam tandem aliud sit nomen
unguentum evacuatum significans, nisi ipsum Christi nomen ? nam alioqui neque fieri neque nominari
possit Christus , si unguentum infusum non sit. Quale vero hoc esset unguentum , quo unclus is,
de quo agitur , Christus est declaratus , in iis quæ superius habes , a nobis ostensum est.
195 Cum igitur de Christi appellatione hactenus tam multa loculi sumus, agedum , de Jesu quoque
disseramus.
ΙΖ'. XVIJ.
“Ότι και το του Ιησού όνομα παρά τους πρόπαλαι c Quod etiam Jesu nomen apud priscos Dei familiares
του Θεού γνωρίμοις έτετίμητο. in prelio fueril.
Πρώτος πάλιν Μωσής , προς τον αυτού διάδοχος Primus rursum Moses, cum add suum successorem
έτερα χρώμενος προσωνυμία , Ιησούν μετωνόμασε. alia aleretur appellatione , Jesum eum denomina
Γέγραπται γάρ: « Ταύτα τα ονόματα των ανδρών, vit : Scriptum est enim, « liaec sunt nomina viro
ούς απέστειλε Μωσης κατασχέψασθαι την γην, και rum, quos misit Moses ad inspiciendam terram, et
επωνόμασε Μωσής τον Ναυσην υιόν Ναυή Ιησούν , denominavit Moses, Nausem filium Nave, Jesum, et
και απέστειλεν αυτούς. » " υρα δή ούν τινα τρόπον ού misit ess 81, Considera, queso, parumper, ut
μικρά νοήσας περί φύσεως ονομάτων και προφήτης, propheta qui non parum doctus naturam nominum
αλλά και πλείστα όσα περί των παρ' αυτό μετονο- erat, sed plurimum, hac quoque in parte philos0
μαζομένων θείων ανδρών, και ών ένεκα μετονομάζον- phatus, ut ex iis sanctis viris constat, quos ipse
ται, φιλοσοφίσας , εισάγει τον Αβραάμ έπαθλον επ' denominavit, et ex causis propter quas denomina
αρετή απολαμβάνοντα προς του Θεού την προς vit, quippe qui inducat Albraham, qui premium
'Αβραάμ εντελή προσηγορίαν· όπερ τι ποτε δηλοί , ου virtutis a Deo accipit, suam ipsius Abrahaminte
Τι διασαφείς καιρός . Ούτω δε και την Σαραι Σάρ- A gram appellationem , quod sane quidnam sibi velit
δαν επονομάσας, και γέλωτα τον Ισαάκ πρό γενέ- ' non est nunc demonstrandi Iocus, et eadem ra
σεως επικεκλημένον, και τον Ιακώβ της πάλης το εiοne Saram denominet Sarram, et Isaac, eum qui
βραβείον διά της του Ισραήλ επωνυμίας αναδούμενον, antequam nasceretur, risus dictus fuerat, et Jacob
μυρία τε άλλα περί ονομάτων δυνάμεώς τε και φύσεως eum qui premio lucte, ex cognomine Israel decora
θειότερα η κατ’ άνθρωπον,ενθέω σοφία και επιστήμη Ius: cumque idem alia innumerabilia de vi el natura
διαλαβών, μηδενός των προ εαυτού τών εξ αιώνος το nominum , diviniore quam ut ea homini conveniat,
του Ιησού κεχρημένου ονόματι , πρώτος αυτός θείω Spiritugue Dei aflata sapientia ac scientia percept >
Πνεύματι θεοφορηθείς , τον μέλλοντα αυτού διάδοχον et cognita haberet, nec alius quisquam all initio ante
της αρχής του λαού καταστήσεσθαι , έτέρω πρότερον ipsum, Jesu nomine usus esset , primus divino
ονόματι κεχρημένον μεταλαβών, Ιησούν καλεί · ουκ Spirilu moderante , quem sibi in populi principalit
αρκεϊν ηγούμενος την εκ προγόνων επικληθείσαν successorem erat declaraturus, alio prius nomine
αυτώ γενομένη προσηγορίαν. Νευσης γάρ αυτόν εφό- vocatum, ipse immutans , Jesum nomiliaverit , ut

" Cant. 1, 9 . 11 Num, SIN, 17.

 527 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. - APOLOGETICA . 398
pole qui appellationemilli a majoribus dum nasce- Α νησαν οι γεννήσαντες · αλλ' ό γε προφήτης του Θεού,
retur adjunctam, non satis idoneam fore censuerit : το εκ γενετής αμείψας όνομα , Ιησούν τον άνδρα κατά
siquidem Nausem illum parentes vocaverant : at το θείον Πνεύμα καλεί ουκ άλλως αυτόν καθηγείσθαι
vero ipse Dei propheta, immutato natali nomine, του παντός λαού μετά την εαυτου τελευτήν, της προς
virum illum divino Spiritu annuente, Jesum vocal, αυτού τεθείσης νομοθεσίας μεταστησομένης ποτέ και
non aliter illum post mortem suam, omni populo τέλος ίσχούσης , και αυτό γε ομοίως Μωσεί τρόπον
preesse oportere ratus, cum utique futurum vide- τινά τελευτώσης , μηδένα έτερον ή μόνον Ιησούν τον
ret, quas leges ipse posuisset ut ee aliquando Χριστόν του Θεού πολιτείας ετέρας ηγήσεσθαι κρείτ
mutarentur, 196 finemque acciperent, et eadem τονος ή κατά την προτέραν. Ούτω μεν δή Μωσης και
cum ipso Muse ratione quodammodo, interirent, πάντων προφητών θαυμασιώτατος , αμφοτέρας του
neque alium quempiam, quam unum Jesum ipsius Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού θείω Πνεύματι δια
Dei Christum, alleri reipublicae, que priore longe γνούς τάς επωνυμίας , ταύταις ως άν βασιλικούς δια
melior, Iongeque praestantior foret, prefuturum. δήμασι τους παρ' αυτόν πάντων των αρχόντων εκκρί
Itaque Moses quidem omnium prophetarum maxime τους ετίμησεν, δυσιν άρχουσι και ηγεμόσι του λαού
admirandus, cum utramque Salvatoris nostri Jesu τώ τε αρχιερεί και το οικείο διαδόχω, τον Χριστόν
Christi appellationem, divino Spiritu instruente και τον Ιησούν επιφημίσας κατ' αξίαν, τα μεν 'Αα
distinctam, cognitamque haberet utraque quasi duo- ρών τον Χριστόν, το δε Ναυση , ώς αν την αυτού τε
bus regiis diadematis eos, qui apud se omnium es- λευτην διαδεξoμένω , τον Ιησούν απονείμας. Τούτον
sent principum praestantissimi decoravit . Italue μεν ούν τον τρόπον η αυτού ΜωσέωςΓραφή ταϊς του Σω
cum duobus principibus, duobusque ducibus po- τήρος ημών Ιησού Χριστού κεκοσμητο προσηγορία:ς.
puli pontifici ipsi, ac suo ipsius successori, Christum et Jesum appellationes pro meritis tribuissel :
ipsum quidem Aaron , Christum , Nausem vero , quasi eum , qui post mortem suam sibi esset suc.
cessurus, Jesum nominavit. Hoc igitur modo ipsius Mosis Scriptura, Salvatoris nostri Jesu Christi no
minibus insignita est.
A6 Erodo. - Quemadmodum Mosis successor Jesus, 'Απο της Εξόδου. - "Ως ο Μωσέως διάδοχος Ιη
qui angelus est vocatus, el populi dux futurus erat, σούς , άγγελος επικεκλημένος , και του λαού
reddentis oraculunm Christi nomen ferre dictus est. καθηγείσθαι μέλλων , το όνομα του χρημα
τίζοντος Χριστού επιφέρεσθαι λέγεται.
« Ecce ego mitto angelum meum ante faciem « Ιδού αποστέλλω τον άγγελός μου προ προσώπου
tuarm, ut custodial te in via , ut introducat le in ter- c σου, ίνα φυλάσση σε εν τη οδώ, όπως εισαγάγη σε εις
ram quam preparavi tibi : observa eum, et au- την γην , ήν ήτοίμασά σοι. Πρόσεχε σεαυτώ , και εισ
sculta illi, ne fueris adversus illum contumax, non άκουε αυτού , μή απείθει αυτό· ου γάρ μή υποστεί
enim verebitur le , nomen enim meum est in ληται σε. Το γάρόνομά μου εστιν επ' αυτώ. » Εμού ,
ipso 83. 5 Meo, inquit ipse Dominus, qui her φησίν αυτός ο Κύριος , του σοι ταύτα χρηματίζοντος ,
tibi respondeo, nomine inscriptus est, qui popu - τούνομα επιγέγραπται, ο μέλλων εισάγειν τον λαών
lum introducturus est in terram promissionis : quod εις την γην της επαγγελίας : ει δ' αυτός ήν ο Ιησούς,
si Jesus fuit, non alius, constat jaια tum Dominum ουκ άλλος , πρόδηλον , ώς τούνομα το αυτού φησιν
hic dicere, nomen suum illi esse impositum : non επιτεθείσθαι αυτώ. Ου θαυμαστόν ούν, εί και άγγελος
igitur mirum est, si angelum quoque ipsum vocat, αυτόν αποκαλεί, ότε και περί Ιωάννου ανθρώπου γε
quando ctiam de Joanne, qui homo fuit, plane di- γονότος λέλεκται το, « Ιδού αποστέλλω τον άγγελο»
ctum est illud : « Ecce milto angelum meum ante μου πρό προσώπου σου , ός κατασκευάσει την οδόν
faciemtuam, qui preparabit viam tuamante te 86. σου έμπροσθέν σου.
A Zacharia. – Quod etiam Jesus Flius Josedec sd - 'Aπό του Ζαχαρίου. - Ώς και Ιησούς και του Ιω
cerdos Magnus , imaginem ac figuram gessit Sal - σεδέκ ο ιερεύς ο μέγας εικόνα και τύπον έφερε
tatoris nostri, qui velerem, que jamtum invalue- και του Σωτήρος ημών, επιστρέφοντος επί των
rat,lumanarum animarum servitutem , ad Deum ” Θεόν» την πάλαι επικρατήσασαν των ανθρωπείων
convertit. ψυχών αιχμαλωσίαν.
197 « Ει ostendit mihi Dominus Jesum sacer- « Και έδειξέ μοι Κύριος Ιησούν τον ιερέα τον με
dolem magnum,stanleim ante faciem angeli Domini : γαν , εστώτα προ προσώπου αγγέλου Κυρίου . Και ο
et diabolus stabat a dextris ejus, ut adversarelar διάβολος είστηκει εκ δεξιών αυτού , αντικείσθαι αυτό.
ei, et dixit Doιoinus ad diabolum : Increpet Domi- Και είπε Κύριος προς τον διάβολος: Επιτιμήσα:
nus in le , diabole, et increpet Dominus in te, qui Κύριος εν σοί , διάβολε , και επιτιμήσαι Κύριος εν
elegit Jerusalem : nonne ecce hic , quasi torris σοι, ο εκλεξάμενος την Ιερουσαλήμ. Ουχί ούτος δαλός
erulus ex igue ? Ει erat Jesus indulus vestibus sOr . έξεσπασμένος εκ πυρός ; Και ήν Ιησούς ενδεδυμένος
didis, et st:abat alle faciem angeli Domini, et ιμάτια ρυπαρά, και είστηκει προ προσώπου αγγέλου
respondit, et ait ad stanles ante faciem, dicens : Κυρίου , και απεκρίθη , και είπε προς τους εστηκότας
Auferte vestimenta sordida ab eo, el dixit ad eum: προ προσώπου, λέγων· 'Αφέλετε τα μάτια τα ρυπαρά
Ecce abstuli a te iniquilates tulas, et induite eum απ' αυτού και είπε προς αυτόν· 'Ιδού αγήρηκα τάς
63 Εxod. XXI, 20. 8. Μarc. 1, 2 .
525 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IV. 30
ανομίας σου, και ενδύσατε αυτόν ποδήρη, και επίθετε A turica talari, et imponite cidarium mundlamsuper
κίδαριν καθαράν επί την κεφαλήν αυτού, και περι - caput ejus, et induerunt illum vestimenta 85. » Ac
έβαλον αυτόν ιμάτια. 5 Και εξής επιλέγει · « "Ακουε deinde adjungit : Audi jain nunc, Jesu sacerdos
δη , Ιησού ο ιερεύς ο μέγας , σύ και οι πλησίον σου , magne, tu et proximi tui sedentes ante facient
καθήμενοι προ προσώπου σου , διότι άνδρες τερατο- tuam, quoniam viri prodigiorum inspectores sunt :
σκοποι εισί • διότι άγω τον δούλόν μου 'Ανατολήν. , quoniam ego adduco servum meum, Orientem 86 ; »
Και μετά βραχέα , τούτοις επιφέρει λέγων· « Και εγέ- et post paulum, his quae dicta sunt adjungit, di
νετο λόγος Κυρίου πρός με λέγων: Λάβε τα εκ της cens : Ειfactum est verbum Domini ad me di
αιχμαλωσίας παρά των αρχόντων και παρά των cens : Sume ea quae sunt ex transmigratione a
χρησμών αυτής , και παρά των επεγνωκότων αυτήν, principibus et oraculis ejus , et ab iis qui cogno
και εισελεύση εν τη ημέρα εκείνη εις τον οίκον Συ- verunt eam, el ingredieris in die illa in domum
τονίου του ήκοντος εκ Βαβυλώνος, και λήψη αργύριον Sophonie venientis de Babylone, et accipies ar
και χρυσίον , και τοιήσεις στεφάνους , και επιθήσεις genium alue aurum, et facies coronas, et impones
επί την κεφαλήν Ιησού του Ιωσεδέκ του ιερέως του super caput Jesu alii Josedec sacerdotis magni, et
μεγάλου , και έρείς προς αυτόν • Τάδε λέγει Κύριος dices ad eum : Hec dicit Dominus omnipotens,
Παντοκράτωρ Ιδού ανήρ, Ανατολή όνομα αυτό, και 3 ecce vir, Oriens nomen ei , et subter eum orietar,
υποκάτωθεν αυτού ανατελεί , και οικοδομήσει τον οί- et edificabit domum Donini , et ipse accipiet vir
κον Κυρίου, και αυτός λήψεται αρετήν, και καθίσεται, tutem, et sedebit, et principalum obtinebit in sede
και κατάρξει επί του θρόνου αυτού· και έσται ο ιε sua : et erit sacerdos a dextris ejus, et consilium
ρεύς εκ δεξιών αυτού , και βουλή ειρηνική έσται ανά pacificum erit inter utrumque 87. » Hoc quoque in
μέσον αμφοτέρων. 5 Και ο εν τω παρόντι προφήτης sace

μέγας Ιερεύς , αναγορευόμενος Ιησούς, λευκοτάτην apertissimam imaginem et notam evidentissimam

εικόνα και σύμβολον εναργές δοκεί μοι σώζειν του servaremihi videtur Salvatoris nostri Jesu Christi,
Σωτήρος ημών Ιησού του Χριστού , τη τε αυτού quando el illius nomine decoratur, et populi de
προσηγορία τιμηθείς , και της επανόδου της από Βα- Babylone redeuntis, qui captivus illic fuerat, ductor
βυλώνος αιχμαλωσίας του λαού καθηγησάμενος. Επει exsistit ; nam Salvator quoque noster Jesus Chri
και ο Σωτήρ ημών Ιησούς ο Χριστός αφείσθαι είρη- slus per Isaiam propletam dicitur missus ut nun
ται διά Hσαίου του προφήτου , κηρύξαι αιχμαλώτους tiet captivis remissionem et cecis visum, console
άφεσιν, και τυφλοίς ανάβλεψιν , παρακαλέσαι τε turque omnes qui in luctu sint, delque lugentibus
πάντας τους πενθούντας , και δοθήναι τοίς πενθούσι Sion, gloriam pro cinere, atque unctionem letitie.
Σιών αντί σπoδoύ άλειμμα ευφροσύνης."Έχεις τοιγα- c 198 Habes igitur jam duos magnos pontifices :
ρούν ήδη δύο μεγάλους αρχιερείς , τον μέν παρά Μω- Christum quidem apud Mosem, Jesum autem eum
σει Χριστόν, τον δέ μετά χείρας Ιησούν, τα σύμβολα de quo nunc agitur, φui veritatis circum Salvato
της περί τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν Χρι - rem ac Dominum nostrum Jesu Christum notas
στον αληθείας δι' αυτών επενηνεγμένους. Αλλ' ο μεν et signa in seipsis pertulerint : sed enim Aaron qui
'Ααρών και παρά Μωσεϊ Χριστός , της παρά Αιγυπτίους apud Moscm Christus est , cum Egyptiaca servi
απαλλάξας τον λαόν δουλείας , επ' ελευθερία τε και tute populumliberaverit, et ad libertatem et curam
θεραπεία του της απ’ Αιγύπτου πορείας αυτών ήγη- profectionis ab Egypto illorum dux fuerit : probe
σάμενος , την εικόνα σώζοι αν του αληθούς Κυρίου , servabit imaginem ejus, qui verus est Dominus.
ός της Αίγυπτιακής ειδωλολατρείας πάντας ημάς τους Naim hic plane nos omnes, qui de gentibus assumpti
εξ εθνών έλυτρώσατο· ο δ' εν τω προφήτη Ιησούς ο sumus, ab ΑΕgyptiaco simulacrorum cultu libera
Ιερεύς ο μέγας της από Βαβυλώνος επί την Ιερουσα- vit : al vero φui apud prophetam est Jesus sacerdos
λήμ επανόδου προέστη, δείγμα φέρων και αυτός Ιη- magnus, redeuntibus de Babylone in Hierusaleni
σου του Σωτήρος ημών , δν έχομεν ιερέα μέγαν δι- prefuit, signum ipse quoque ferens, Jesu Salvato
βληλυθότα τους ουρανούς, δι' ου και αυτοί , ώσπερ εκ Γis nostri , quem habemus sacerdotem magnum,
Βαβυλώνος της κατά τον ενεστώτα βίον συγχύσεώς τε D qui quidem celos ipsos penetraverit, a quo nos
και αιχμαλωσίας απολυτρωθέντες , εις την ουρανό. etiam ipsi quasi de Babylone, hoc est de confu
πολιν την αληθώς Ιερουσαλήμ σπεύδειν εδιδάχθη- sione ac servitule vite presentis liberali, ad ce
μεν. Είκότως δε και την εικόνα της αληθείας δι' εαυ- lestem veraunque Hierusalem contendere instructi
του φέρων Ιησούς και ρυπαρά ιμάτια περιεβέβλητο, sumus. Porro autin τηerito qui veritatis imaginen
και ο διάβολος εκ δεξιών αυτού εστώς και αντικείμε- in seipso ferebat Jesus , Sordidis indulus vestibus
νος αυτή λέγεται» έπει και ο αληθώς Σωτήρ και Κύ- fuerat, diabolusque a dextris illius stelisse , eidena
ριος ημών Ιησούς,εις την ημετέραν καταβάς αιχμα- que adversatus esse dicitur : nam verus item Sal
λωσίαν, τας αμαρτίας ημών ανείληφε , και τον άν- valor ac Dominus noster Jesus , cum ad nostrain
θρώπειον ρύπον άνεμάξατο, τά τε κατά το πάθος usque descenderit servitulem, peccala nostra sus
αίσχη διά την προς ημάς φιλανθρωπίαν υπέμεινε. tulit, atque humanas Sordes abstersit, et que illi
Διό φησιν ο Ησαΐας - Ούτος τας αμαρτίας ημών in passione probra illata sunt, et mansuetudine
83 Zachat. J1, 1-4 . 86 ibid. 8 . 87 Zach. VI , 9-13.
PATROL . GR. XVII.
 351 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA. 352
chariladeque erga nos sua sustinuit. Quapropler Α φέρει , και περί ημών οδυνάται , και ημείς ελογισά
Isaias sic ait: « Ηic peccala nostra fert, et pro nobis μεθα αυτόν είναι εν πόνο και εν πληγή, και εν κα
est in dolore, et nos existimavimus eum esse in la- κώσει » αυτός δε ετραυματίσθη διά τας αμαρτίας
Doreet in plaga et in afflictione: ipse autemvulnera- ημών , και μεμαλάκισται διά τας ανομίας ημών. )
tus est propter peccata nostra, etinfirmatus est pro- 'Αλλά και Ιωάννης ο Βαπτιστής ιδών τον Κύριον
pler iniquitates nostras 88: ) quin etiam Joannes είπεν : • "Ιδε ο Αμνός του Θεού και αίρων τας αμαρ
Baptista , cum Dominum vidisset , ait : « Ecce τίας του κόσμου. 5 Και ο Παύλος τούτοις παραπλη
Agnus Dei, qui tollit peccata mundi 89. » Pau- σίως περί αυτού γράφων φησί• Τον μη γνόντα
Ius quoque his similia scribens de illo inquit : αμαρτίαν υπέρ ημών αμαρτίαν εποίησεν, ίνα ήμείς
• Εum qui peccatum non novit, pro nobis pecca- δικαιοσύνη Θεού γινώμεθα εν αυτώ , και ,
Cum fecit, ut nos efficeremur justitia Dei in ipso 90;» « Χριστός ημάς εξηγόρασεν εκ της κατάρας του
item : « Christus nos redemit de maledicto legis, νόμου , γενόμενος υπέρ ημών κατάρα . ) Ταύτα
factus pro nobis maledictum 91. Hec igitur δή ούν άπαντα θεσπίζουσα η προφητεία εδήλου
τιniversa dum canit propheta, apertius ea ipsa si- δι' ών φησι : « Και 'Ιησούς ήν ενδεδυμένος ιμάτια
gnificat ubi ait : « Ει Jesus erat indulus Vestibus ρυπαρά πλήν αλλά ταυτα αποθέμενος κατά την
sordidis 91 ; Σverumtamen , iis depositis quo tem- " εις ουρανούς άνοδον , και την από της καθ' ημάς
pore in cαlum ascendit, ac de servitute 199 αιχμαλωσίας εις τα οικεία επάνοδον, το της πατρι
nostra ad ea que ipsius propria sunt , reversus κής θεότητος στεφανούται διαδήματι, και την λαμ
est, tum vero paternae divinitalis diadermate est προτάτην στολήν του πατρικού φωτός περιτίθεται,
coronatus , et paterni luminis splendidissimum ve- κιδάρει τε ενθέω, και τοις άλλοις αρχιερατικούς κό
stimentum indulus, cidarique divina , atque aliis σμοις κατακοσμείται: ου χαλεπά δε και τα κατά τον
pontificiis ornamenlis decoratus. Non est autem dir- διάβολον αποδούναι, ός έτι και νυν αντικείμενος τη
ficile etiam ea que ad diabolum spectant interpre- του Χριστού διδασκαλία, και τη καθ' όλης της οικου
tari, qui quidem etiam nunc dunm Christi doctrine μένης υπ' αυτού ίδρυνθείση Εκκλησία, αυτό το
adversalur, atque illi Ecclesiae, que a Christo per Σωτήρι ημών ανθέστηκε , και πρότερον αυτό εξ
totum terrarium orbem erecta est, ipsi Salvatori εναντίας επιστρατεύσας, ότε παρην ημάς εκ της υπ'
nostro adversalur, utpote qui antea quoque contra αυτού αιχμαλωσίας δυόμενος. Επείρασε γούν αυτόν
illum stelerit, dum is adest nos a servilule quam και πρότερον, και δεύτερον, ότε κατά το πάθος την
sub hoc ferebamus, liberalurus : nempe illum hic επιβουλήν αυτό συνεσκευάσατο. Εφ' οίς άπασι και
tendavit et semel prius, et iterum postea, cumsub τον διάβολον και τους υπ' αυτώ πάντας αοράτους
psam passionem illi insidias comparavit, ad extre- 4 εχθρούς τε και πολεμίους τροπωσάμενος, τους αιχ
Amum ille cum et ipsum diabolum, et eos qui sub μαλώτους ημάς οικείους αυτού κατηρτήσατο, και εξ
ipso degunt, univers0s, el inimicos el hostes, visun ήμών αυτών, ώσαν εκ λίθων ζώντων, τον οίκον του
nostrum effugientes, in fugam vertissel , n0s qui Θεού και το της ευσεβείας πολίτευμα εστήσατο, ώστε
eaptivi tenebantur, suos effecit domesticos, atque είκότως εφαρμόζειν αυτό το λόγιον φάσκον· Ιδού
de nobis ipsis, tanquam de vivis lapidibus, donum ανήρ, Ανατολή όνομα αυτό και υποκάτωθεν αυτού
Dei, ipsanique pietatis rempublicam struxit, ut jure ανατελεί, και οικοδομήσει τον οίκον Κυρίου και αυ
ac merito illi oraculum sit accommodandum, quod τος λήψεται αρετήν, και καθιείται, και κατάρξει επί
ait : « Ecce vir, Oriens nomen ei , el subter ipsum του θρόνου. Πρόσχες δ' ούν επιμελώς, τίνα τρόπον
orietur, et edificabit domum Domini , et ipse acci- νυν μεν πνευματικώς περί του πάλαι γεγονότος 1η
piet virtutem, et sedebit, et principatum tenebit in σου, του την εικόνα του αληθούς φέροντος, φησί το,
sede sua 93. 5 Atende igitur diligenter , quemadmo- « Ιδού ανήρ, Ανατολή όνομα αυτών ύστερον δε
dum hic quidem spirituali quodarn more de anti- υποβάς ως περί ετέρου όντος Ανατολής, αυτό δή
quo loquens Jesu, qui imaginem veri ferebat, sic τότε παρόντι Ιησου λέλεκται: « "Ακουε δή, Ιησου
dicat : « Ecce vir, Oriens nomen ei. » Paululum vero ο ιερεύς ο μέγας, σύ και οι πλησίον σου, διότι άνδρες
progressus, quasi de alio qui sit Oriens , ipsi illi qui τερατοσκόποι εισίν. Ιδού άγω τον δούλόν μου 'Ανα
. ιunc alerat, Jesu dixerit: « Audijam nunc, o Jesu, τολήν. και Ει δη ούν ο λόγος ήν περί μέλλοντος ήξειν
Sacerdos magne, et tu, et proximi tui , quoniam viri ετέρου, αληθέστερον παρά τον τότε Ανατολής ονο
prodigiorum inspectores sunt. Ecce ego adduco μαζομένου, εικών άρα του μέλλοντος ήξειν Ανατολής
servum meum, Orientem 84. Si igitur sermo erat de εκείνος ήν, ώς εν είκόνι ου μόνον 'Ιησούς , αλλά και
alio φui venturus esset, ac verius quam ille , qui 'Ανατολή προσαγορευόμενος, είγε ως προς παρόντα
tunc aderat, Oriens notninandus , certeimago venturi αυτόν το, « Ιδού ανήρ, Ανατολή όνομα αυτό, και ελέ
Orientis ille erat : utpote qui in imaginenon solum γετο. Είκότως ούν της εικόνος ένεκα και ούτος της
Jesus, sed etiain Oriens diceretur , si quidem tan- Σωτήρος προσηγορίας ήξίωτο , ώσπορούν και της
quam ad ipsum presentem, verba illa : « Ecce vir, 'Ανατολής. Επει δη σωτήριον Θεού εις την Ελλάδα
Oriens nomen ei, ad illum dicta sunt. Merito igi- φωνήν το του Ιησού μεταληφθέν όνομα σημαίνει:
18 Isa. LIr, 4-5. 82 Joan. 1, 29. το 1 Cor. V, 21 . 1 Gal. 111, 13. 32 Zach, 11, 5. 93 Zacli. Vi,
12-13 . 2» Zach, Πι 9.
 500 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. V . 384
Iσουά μεν γαρ παρ' Εβραίοις σωτηρία, υιός δε Α fur immaginis gratia hic quoque Salvatoris nostriap
Ναυή παρά τους αυτούς Ιωσουέ ονομάζεται. Ιωσουε pellatione dignus habitus est, nimirum quemadmo
δε έστιν Ιαώ σωτηρία , τουτέστι Θεού σωτήριον: dum etiam Orientis . Νam ipsum Jesu nomen in no
είκότως, είπoυ Θεού σωτήριον εν τοις Ελληνικούς Stram linguar conversum, salutare Dei significat. Ει
αντιγράφους ώνόμασται, ουδ' (1) άλλο τι ή τον Ιησούν enim Josua apud Ηebraos salus. Filius autem 200
κατά την Εβραίων φωνήν πεπεισο δηλούσθαι. Τού - Nave apud eosdem Josue nominatur. Josue vero est
των και περί της του Σωτήρος ημών προσηγορίας Jao salus, hoc est Dei salutare. Itaque merito sicubi
επί τοσούτον ειρημένων, εξ ετέρας αύθις αρχής τον Dei salutare in nostris codicibus lectum fuerit, nihil
λόγον αναλαβόντες, επί τας εντελεστέρας περί αυτού aliud prorsus quam Jesum Hebraica lingua signifi
προφητικές αποδείξεις μεταβησόμεθα. cari pro comperto habeas. Cum hæc hactenus de
Salvatoris nostri appellatione a nobis dicta sint, ab alio rursus principio orationem renovantes, ad per
ſectiores de eodem prophelicas demonstrationes transeamus.

ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ
EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER QUINTUS.
ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΠΕΜΠΤΩ ΣΥΓΓΡΑΜ- B 201 Η EC 1NSU NT IN OUINTO LIBRO
ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΕΥΑΓ. EVANGELICE DE SALVATORE NOSTRO
ΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ. DEMONSTRATIONIS
Τίς ο τρόπος ήν , καθ' όν οι παρά Εβραίοις προ- Quisham modus fuerit, quo apud Ηebraos prophet
φήται τα μέλλοντα προεθέσπιζον , και την futura providentes canebant , et veram theologiam
αληθή θεολογίαν έφώτιζον · και όσαι προφητι illuminabant. Item quam multæ propheticæ voces,
και φωναι της ενθέου προϋπάρξεως του Σωτή de divina, elomnia quæ ſacta sint antecedenle, Sal
ρος μνήμην εποιήσαντο. vatoris nostri natura , mentionem fecerint.
α'. 'Από τών Παροιμιών. 1 . A Proverbiis.
β'. 'Από του ψαλμού μδ'. 2. A psalmo xliv.
γ'. Ψαλμου ρθ'. 3 . A psalmo cix.
δ. Του Ησαΐου 4. Ab Isaia .
ε', Ψαλμού 16'. 5 . A psalmo XXXII.
ς'. Του Ησαΐου. 6 . Ab Isuia .
ζ. Της Γενέσεως. 7 . A Genesi .
'. Της αυτής . 8 . Ab eadem .
6 . Της αυτής. 9. Ab eadem .
ι'. Της αυτής 10. Ab eadem .
ια'. Της αυτής . 11. Ab eadem .
ιβ. Της αυτής. 12. Αb eadem.
ιγ . Της 'Εξόδου. 15 . A6 Erodo.
ιδ'. Της αυτής. 14 . Ab eadem .
ιε'. Της αυτής. 15 . Αb eadem.
Η

ις'. Της αυτής. 16. A6 eadem.

ιζι. Της αυτής. 17 . Ab eadem .
η'. 'Από των 'Αριθμών . 18. A Numeris.
ιθ'. Του Ησαΐου. 19. A6 Esαία.
κ'. Του Ιώβ. 20. A6 Job.
κα'. Ψαλμού Ε'. 21. A psalmo xc.
κβ . Του Ωσηέ. 22 . A6 Osee.
κγ. Του 'Αμώς . 23. A6 Anios,
) 018'. Forte oux. Edit. -
335 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA 530
24 . Ab Abdia . κδ . Του 'Αβδειού.
25 . A Zacharia . κε'. Του Ζαχαρίου.
26 . Ab eodem . κς '. Του αυτού .
27 . Ab eodem . κζ'. Του αυτού .
28. A Malachia . κη'. Του Μαλαχίου.
29 . Ab eodem . κβ'. Τού αυτού.
30. A Jeremia . λ'. Του Ιερεμίου.
. 202 PROOEMIUM. ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.
Cum quibus modis de Salvatore nostro Jesu Επειδή διττός ο τρόπος και περί του Σωτήρος ημών
Christo tractenus, ii duo nobis in proximo Evan- Ιησού Χριστού πέφανται εν τω προ τούτου συγγράμ
gelica Demonstrationis volumine ostensi sint, unus ματι της Ευαγγελικής 'Αποδείξεως · ο μεν υπερ
quidem eorum, natura nostra superior est ultraque φυής και επέκειναι καθ' όν οριζόμεθα αυτών είναι
illam excurrit . Ηoc sane modo affirmamus illum μονογενή Θεού Υιόν, ή ουσιώδη του Θεού Λόγον , δεύ
esse unicum Dei Filium, sive Dei essentiam referenς τερον τών όλων αίτιον, ή ουσίαν νοεράν, και Θεού
Verbum, universique hujus auctorem, sive essen- πρωτότοκον ενάρετον φύσιν, την προ των γενητών
tiam intelligentem, ac Dei primogenitam virtutem θείαν, και πανάρετον δύναμιν, ή της αγεννήτου φύ
atque naturam, vimque divinatm, que omnem ha - B σεως νοεράν εικόνα: ο δε συγγενής ημϊν και μάλλον
beat virtutem, et omnia que facta sint, antecedat, οικείος , καθ' όν πάλιν αυτόν οριζόμεθα Θεού Λόγον,
sive ingenitae nature intelligentemimaginein. Alter εν ανθρώπων της του Πατρός ευσεβείας απαγγελτικόν,
vero nmodus nobis magis cognatus, magisque fami- καθ' όν πέφηνε πάλαι πρότερον εν ανθρώπου σχήματι
liaris agnoscitur. loc enim definimus illum esse τοίς αμφί τον 'Αβραάμ' αυτόν δ' εκείνον τον βοώμε
Dei Verbum, quod in honline paternam pietatem νον εθνάρχην θεοφιλέσιν, αύθις τε φανησόμενον εν
denuntiet : quo quidem modo quondam ille apud ανθρώποις δι' ανθρώπου γενέσεως, και παραπλησίας
priora secula in liominis habitu, iis qui cum Abra. ημίν σαρκός, αίσχιστα πείσεσθαι προείρητο: οδό και
liam, iis,inquam, qui cumipso illo principe gentium τάξει προχωρήσαι αν ημϊν ο λόγος μέλλουσι τάς περί
apud Dei amicos tantopere celebrato vixere, appa- αυτού προφητικάς εκτίθεσθαι μαρτυρίας, ει δή εν
ruit. Qui tum rursus apud homines visendus ex- πρώτοις , κατά τα έπηγγελμένα, το πρώτον εξετάσαι
spectabatur, et qui jam ante per honlinis orium, et μεν, και τηνεν τοίς Ευαγγελίοις περί αυτού θεολογίαν
nostro corporis simile corpus, omnia probra pas- από της παλαιάς και προφητικής μαρτυρίας πιστώ
surus dicebatur. Ιtaque nobis de illo proplhelica σαιμεν. 'Αναγκαίον δε προεπισκέψασθαι οποιός ποτε
exposituris testimonia , recta via, rectoque ordine ήν ο τρόπος της παρ' Εβραίους των προφητών θεο
procedet oratio, si jam nunc in primis, quemadmo- c ληψίας, παρ' ών και τα προηγορευμένα προπεται
Aim que promissa sunt, postulant, id quod primum δεύμεθα.
est, exploremus, et quæ in Evangeliis de illo exstat theologia, hanc a veterum prophetarum lestimonio
comprobemus. Sed ante necesse est considerare, quisnam fuerit modus, quo prophetæ apud Hebræos
Dei Spiritu implerentur, a quibus utique etiam quæ prædicta sunt, antehac edocti sumus.
Quisnam modus fuerit, quo apud Ηebruos propluele, Τίς ο τρόπος ήν καθ' όν οι παρ' Εβραίοις προ
simul et que futura essent canebant, et solan ve- σηται ομού τά τε μέλλοντα προεθέσπιζor , και
ram theologiam illustrabant. την μόνην αληθή θεολογίαν έφώτιζεν .
Loca in quibus et vaticinia et oracula accipe- Μαντεία και χρηστήρια πανταχοσε γής "Έλληνες
rent, in orbe terrarun passim instituta fuisse, και βάρβαροι μνημονεύουσι συστήναι. Ταύτα δε φα
tarm Greci quam barbari profitentur. Porro haec σιν εκ προνοίας του Δημιουργού επί χρήσιν και
aiunt, providentia ipsius Opificis, ad usum atque ωφέλειαν των ανθρώπων καταδειχθήναι» ως μηδέν
utilitatem hominum prodita esse et concessa. Ita- είναι το διαφέρον των παρ' Εβραίους προφητών
que prophetis Hebraeorum nihil excellentius 203 προς τα των λοιπών εθνών χρηστήρια. Ως γάρ
contigisse quam reliquarum gentium oraculis. η Εβραίους διά των τοιώνδε προφητών, ούτω και τους
Ut enim Hebreis per ejusmodi prophetas, sic re- άλλοις έθνεσι διά των κατά τόπον μαντειών τον επί
liquis gentibus per diversorum locorum oracula, πάντων Θεόν χράν, και τα συμφέροντα υποτίθεσθαι.
supremum Deum respondere , et conducibilia mo- Μή γάρ Ιουδαίων μόνον είναι Θεόν, αλλά και των
nere solitum. Non enim tantunimodo Judeorum λοιπών απάντων ανθρώπων και ου μάλλον εκείνων
esse , sed reliquorum quoque omnium hominum ή τούτων κηδεσθαι» πάντων δ'εξ ίσου προνοείν, ώσπερ
Deum, neque hos magis quam illos curare, sed om- ούν και ήλιον άφθόνως τοις πάσι δεδωρήσθαι, αλλ' ου
uilbus eque providere. Sic enim ne solem quidem μόνους Εβραίους, και τας ετησίους των επιτηδείων
Suum invidere cuiquam, sed oninibus abunde lar - χορηγίας, σωμάτων τε τοις πάσι κατασκευήν ομοίαν,
viri, non Hebræis solis , annuosque rerum necessa ένα τε γενέσεως τοις πάσι τρόπον, και φύσιν λογικής
riarum proventus suppeditare, atque omnibus si ψυχής μίαν. Ούτω δε και της των μελλόντων προγνώ
τnile corpus construere, unumque nascendi modum σεως την επιστήμην πάσιν ανθρώποις άφθόνως παρ
omnibus, unai omnibus anime rationalis natu- έχειν, τοις μεν διά προφητών ανδρών, τοις δε διά
ram. Ιtaque eadem ratione providendi quoque co- χρηστηρίων, τοϊς δε διά ορνίθων πτήσεως , ή διά θυ
gnoscendiquefutura scientiam, omnibus lionminilbuς τικής, ή δι' όνειροπομπείας , ή διά κληδόνων, η παλ
:: unde suicere, aliis quidem per viros prophelas, μών, ή τινων ετέρων συμβόλων: ταύτα γάρ φασιν
 557 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . V . 558
ανθρώποις εκ της του Θεού προνοίας δεδωρήσθαι, ώς Α aliis vero per oraculorum responga, et aliiς Δ.
μηδέν πλέον έχειν δοκείν τους Εβραίων προφήτας. avium volatus aut per extorum in sacrificiiς της .
Τοιούτος μεν ούν και παρ' εκείνων λόγος· ο δε παρ' ημών clionem, aut per somniorum immissiones, aut per
ώδέ πως αυτοίς απαντήσεται. Ει μέν τις συνίστη λό- ea quae dicuntur, omnia, aut per concussiones Ac
γος θεούς αληθώς , ή θείας δυνάμεις, ή δαίμονας αγα- trenmores, aut per alia quaedam ejus generis signa
θούς έφεστάναι τοις τών ειρημένων μαντείοις, ή τοίς haec enim aiant Providentia divina cunctis homini .
οιωνών, και τους λοιπούς κατωνομασμένοις, ήν άν χώ- bus esse donata, itaque nihil amplius habere video:
ραν απονείμαι τοίς λεγομένοις, ώς του επί πάντων Hebraeorum prophelas : haec sane illorum est natio .
Θεού κακείνα τοϊς χρωμένους επ' ωφελεία δεδωρημέ nos vero illius sic obviam iluri sumus. Siulla qui
νου: ει δε εντελέσιν αποδείξεσι και αυτών Ελλήνων dem ratio convincit, re vera deos, seu divinas bo
ουδ' αγαθούς, πάσης δε βλάβης και μοχθηρίας αιτίους, rum, de quibus dictum est, Draculis, vel augueijς .
.. . και δύναντο Θεού είναι προφήται; Φαύλους δε vel ceteris que antea diximus : possumus Sane ali
αυτούς ο λόγος εφόρασε διά της Ευαγγελικής Προ - quem locum illis tribuere, tanquamillo quoque su
παρασκευής έκ τε της πάλαι κατά πάντα τόπον και premus Deus iis qui talia usurpent, largitus sit: si

σίας, εκ τε ών ηπάτων τους έρωτώντας αγνοία του corum confessionibus, jam antea, demones esse
μέλλοντος, έκ τε ών ηλίσκοντο μυρία ψευδόμενοι, non illos quidem bonos , sed omnis perniciei neani
τοτε μεν εκ του προφανούς, τοτε δε διά της των χρη- tieque auctores convicimus, qui fieri potest ut Dei
σμών αμφιβολίας, δι' ής τους πρόσφυγας πλείστοις prophete habeantur ? Ειenim illos esse malos per
πλειστάκις περιβάλλοντες κακούς απηλέγχθησαν και Ευαngelicam Ρraparationem ratio deprehendit, ex
έπει προαπεδείκνυτο μιαρόν αυτών και ακάθαρτον το eo sane quod priseis temporibus in omni loco, et
ουλον, εκ του χαίρειν αισχραις και ακολάστους περί civitate ac regione, humanae illis victime sacrifica
αυτών λεγομέναις ωδαίς, και ύμνοις, και μυθικοίς rentur ; item ex eo quod rerumfuturarum ignora .
διηγήμασιν, ιστορίαις τε ασέμνους και επιβλαβέσιν, tione sciscitantes deciperent, et quod in mendacio
ας και κατ' αυτών κυρούντες, και ως αληθείς βε- millies ac millies deprehensi sint, modo quidem
βαιούντες ήλωσαν και τέλος απάντων έλεγχος της aperte ac palam, modo vero ipsorum Oraculorum
αδρανούς αυτών φύσεως ήν το σβεσθήναι και μηκέθ' ambiguo sermone, per quem eos qui ad se confu
ομοίως χράν» και σβεσθήναι μή άλλοτε ή από των χρό- gissent, plurimis sapissime malis atque incommo
νων της επιφανείας του Σωτήρος ημών Ιησού του c dis involvisse, convicti sunt : necnon quod jam
Χριστού · εξ ου γάρ εις πάντα τα έθνη διέδραμεν o antea demonstratum sit, illorum genus fedum im
της ευαγγελικής διδασκαλίας αυτού λόγος, εξ εκείνου mundumque esse, ex eo quod obscenis ac lascivis,
και τα χρηστήρια διέλιπε, και δαιμόνων θάνατοι μνη- 20 que de ipsis ferantur, canticis gaudere con
μονεύονται. Πάντα δε ούν ήν ταύτα, και άλλα τούτοις sueverint ; item lynnnis ac fabulosis narrationibυς
παραπλήσια μυρία, δι' ών πονηροι δαίμονες όντες οι historiisque inhonestis ac perniciosis, quas quod
περί ών ο λόγος εν τοις της Ευαγγελικής Προπαρα- contra seipsos ratas habuerint, el tanquam veras
σκευης απηλέγχθησαν. Ει δη ούν τoιoίδε τινές τυγ- comprobaverint, jam plane redarguti sunt. Denique
χάνουσι, τις αίρει λόγος του επί πάντων Θεού μαν- illorum inertis imbecillaeque nature maximum ar
τείας είναι ηγείσθαι τά των δαιμόνων χρηστήρια ; ή gumentum, quod exstincla sint oracula, neque am
τους του Θεού προφήταις τα κατ' αυτούς παραβάλλειν ; plius ut olim respondeant; et existincta non alias
Ποταπαι δε αυτών αι προσδήσεις , άς, ότε και εδόκουν quam sub adventum Salvatoris nostri Jesu Christi;
ύφεστάναι, περί τους έρωτώντας έποιούντο; άρα ουχί ex quo enim illius in omnes gentes evangelier do
περί ασέμνων ταπεινών τε και ευτελών ανδρών, πυ- clrine penetravit verbum, ex illo item oracula de
κτών, φέρε , ή τινων τοιούτων, ούς θυσίαις τιμάν εκε- , fecerunt, et demonum mortes memorantur. Omnia
λεύον ; Ποια δε τα περί της ανθρωποθυσίας νενομιστο ; igitur haec et innumerabilia alia his similia fuerunt,
κεφάλαιον γάρ δή τούτο των ειρημένων. Αρά τινι ex quibus illos, de quibus nunc agimus, malos
πράγματι φαύλω κατέλιπον ατοπίας υπερβολήν ; ει esse demones Evangelica Preparatio demonstravit.
δή οι σωτήρες ανθρώπων θεοί τε και αγαθοι δαίμονες Quod si tales illos esse jam constat, queratio un
τους ικέτας αυτών και ευσεβείς πρόσφυγας κατα- φuam obtinebit, ut supremi Dei illas fuisse divina
σράττειν τα εαυτών φίλτατα, ώσπερεί τινα άλλα tiones censeamus, quae demonum sortes perhiben
θρέμματα, παρεκελεύοντο, άντικρυς ανθρωπείων αι tur, aut quæ de illis feruntur, Dei prophetarum va
μάτων υπέρ πάσαν θηρίων φύσιν διψώντες, και ουδέν εiciniis esse comparanda ? Ceterum quanti tandem
άλλο ή αιμoπότας και ανθρωποβόρους απωλείας τε illorum praedicliones. facienda, quas, cum stare
φίλους είναι σφάς αυτούς απελέγχοντες. "Η λεγέτω και γidebantur, Sciscilantibus respondebant ? Nonne de
βουλόμενος , ει έχρι σεμνόν τι και αρετής άξιον των inlionestis atque humilibus et nullius pretii viris,
δηλουμένων επιδείξαι, ή μαντείας και προσδήσεις εις pugilibus, exempli gratia , aut aliis talibus reddi
πάν γένος ανθρώπων συντεινούσας, ή νόμους και πο- solitas novimus, quos quidem homines sacrificiis
Αιτικές διατάξεις, καθ' ούς χρήν βιούν πάντας ανθρώ- honestari jubebant ? Qualia porro que de humanis
 IS CA
339 EUSEBII CÆSARIENS OPP . PARS. II. – APOLOGETI . 340
victimis feruntur, censenda? Caput enim hoc om- A πους, διαγορευούσας, η φιλοσοφίας δόγματά τε και
nium eorum que dicta sunt : num igitur ulla re μαθήματα προςτων θεών προβεβλημένα τους ερασταίς
prava Iocum nove absurditati reliquerunt ? Quod φιλοσοφίας . Αλλ' ουκ άνέχoι τις φάναιτοιούτον πώποτε
si isti hominum conservatores, et di et boni demo- υπήρχθαι τω βίω εκ των περιβoήτων χρηστηρίων. Εί
nes, qui ad se suppliciter et cum pietate confugie . γάρ ήν ταύτα, ουκ άν διαφόρους έχρήσαντο και μαχο
Dant, eos quecunque charissima haberent, quasi μένοις νόμοις άνθρωποι υπό θεών νομοθετούμενοι θεοί
reliquis similia pecora mactare imperabant, plana γάρ όντες και αγαθοί, πώς ουκάν τοίς αυτοίς έχρήσαντο
quod humani sanguinis supra omnem ferinam na- διατάγμασικαι πώς δ' ουχί ταϊς σώφροσι και δικαιοτά
turam sitibundi, neque quidquam aliud quam poto- ταις νομοθεσίαις; Τίς ούν του Σόλωνος, η Δράκον
res sanguinis et devoratores hominum perditionis - τος , ή των άλλων ανθρώπων "Έλλησι τε και βαρ
nuihi sane quivis, ηum de illis possit honesti quid- και διά των χρησμών διαταττομένων τα δέοντα ; Ει δε
piam, aut quod cum virtute conjunctum sit , osten- δή φαίη τις αυτούς και ουδ' (1) άλλους είναι τους καθ'
dere : aut divinationes, ac predictiones, que ad έκαστον έθνος ανθρώπων νομοθετούντας, και τις άρα
φmne hominum genus spectaverint : autleges, in- εκείνος και ποταπός, είπάτω, θεός, ο Σκύθαις, φέρε ,
stitutionesque civiles, quae quo modo omnes homi- Β άνθρωποβορεϊν διαταξάμενος, ή ο μητράσιν ετέροις
Ties vivere oporteat , preceperint : aut philosophie και θυγατράσι μίγνυσθαι νομοθετήσας, ή ο κυσε πα
decreta ac disciplinas, que philosophie amalori. ραβάλλειν τους γεγηρακότας, ως αγαθόν , διατετα
Ibus ab ipsis diis unquam proposita fuerint : atqui γμένος, ή ο επιτρέψας αδελφάς γαμείν και άρρενας
lemo est qui possit affirmare tale unquam quid- άρρεσιν επιμίγνυσθαι ; Και τι με δεί τους εκθέσμους
φuam vel celeberrimorum oraculorum beneficio , των παρ' "Ελλησι και βαρβάροις λόγους απαριθμείν
205 vitae hominum contigisse ; nam si 1alia fuis- είς έλεγχος του μή θεούς γεγονέναι, πονηρούς δε και
sent, nunquam homines , quibus a diis leges tradita αλιτηρίους δαίμονας, τους θαυμαστούς αυτών χρης
sunt, diversis usi essent atque inter se pugnanti- σμοδότας, επί τα παρά φύσιν ατοπήματα το τρισ.
bus legibus : nam qui dii essent et dii boni, qui άθλιον των ανθρώπων γένος καταβεβληκότας ; οπότ'
fieri posset ut non equis institutionibus uterentur, ουδ' οι παρ' "Έλλησι βεβoημένοι θεοί και μάντεις
quare autem non modestissimis ac justissimis le- Ονησιφόρον τι και λυσιτελές εις ψυχής ωφέλειαν τοις
gibus ? Quis ergo aut Solonis, aut Draconis , aut χρωμένους αποδείκνυνται παρεσχημένοι. Τί γάρ δή
aliorum qui vel Graecis vel barbaris leges descri- ποτε καταλιπόντες άνδρες "Έλληνες την εξ αυτών
Dserint, usus fuisset, cum in proximo adessent dii , ωφέλειαν, επί την βάρβαρον έστέλλοντο γήν, έμπο
αι,i oraculis possent que honesta et necessaria vi- ρίαν μαθημάτων έξωθεν ποθεν ερανιζόμενοι, παρόν
derent, precipere ? Quod si quis dicat plane.illos διδασκάλους τους θεούς χρήσθαι; Θεών γάρ ή και δαι
ipsos non alios fuisse, qui per singulas gentes ho- μόνων αγαθών χρηματιζόντων, και τοτε μεν διά της
minibus leges dederint, dicat etiam , quæso, ecquis προγνώσεως και της άλλης παραδοξοποιίας την οι
ille aut cujusmodi fuerit deus, qui Scythas, exempli κείαν δύναμιν παραβαινόντων, τοτε δε διά της αδια
VOrare homines docuerit, aut qui nonnul- πτώτου των μαθημάτων αληθείας την αληθή σοφίαν
iis leges dederit, ut matribus ac iliabus misceren- εκδιδασκόντων, τί ποτ' ήν άρα το μή τούτοις μαθη
tur, aut qui eos qui consenuissent, canibus proji- τευθήναι φιλοσόφων παίδας, άλλων δε απ' άλλου δο
cere, quasi rem bonam imperaverit, aut qui soro γμάτων τινών επινοίας ποριζομένων, εκ της μακράς
res habere in matrimonio permiserit, aut mares διαφωνίας ποικίλας αιρέσεις φιλοσόφων συστηναι ;
maribus commisceri. Et quid me oportet, narratio 'Αλλ' ει μή προσεύχον αυτοίς οι πολλοί των ανθρώ
nes a legibus et omni jure alienas de iis que aut πων , τους ευσεβείς δ' ούν και θεούς προσιόντας χρήν
apud Grecos , aut apud barbaros fierent, numerare, δήπου το αδιάπτωτον εκ της των θεών ωφελείας πε
ut auctores illos Oraculorum mirabiles , apud utros - πορίσθαι. Τίνες ούν ούτοι ; ούς γάρ αν φής, τούτους
que non deos, sed pravos ac sceleratos demones D απελέγχουσι πλανωμένους οι αντιδοξάζοντες. Αλλά
fuisse demonstream? quippe quiinfelicissimum mor- γάρ, ως έoικε, δαιμόνων ήν μαντεία , μέχρι κλέπτου
talium genus, in absurditates al omni natura alie- φωράς, ή σκεύους απωλείας, ή τινος άλλου τοιούτου
nas conjecerint : quando ne dii quidern illi et vales, φθάνοντα, ών ουκ απεικός ήναυτούς , εν τω περί γην
qui apud Graecos fama celebrantur, ut conducillile αέρι τας διατριβής ποιουμένους , την είδησιν εσχηκέ
quidquam et suo prelio estimandum, ad animae uti- ναι· καλού δε και σοφου μηδενός επηβόλους είναι
litatem iis tradiderint, qui ad oracula accederent, δόγματος φιλοσόφου , μη πολιτείας , μη νόμου ορθώ
demonstrari possint ? Cur enim inquam Graeci ho- λόγω κειμένου μάλλον δε ,ει χρή ελευθέρα φωνή τά
mines, relicio illorum usu, barbaram terram pete- ληθές ειπείν, τούτους άπαντας αρχεκάκους ηγείσθαι
re soliti sunt , ut mercatorum instar , disciplinaς χρήν γεγονέναιοι δή περί σφών αυτών, μοιχείας και
extrinsecus aliunde conquirerent , cum in proximo αρρενομιξίας, μητρογαμίας τε, και αδελφών εκθέ
« ssent dii quibus magistris uterentur ? Si enino σμους κοινωνίας, και μυρίας άλλας θεομαχίας, έχθρας
«iii aut etiam Doni demones respondissent , et τε και πολέμους θεών προς θεούς, ανθρώπων τε
alias quidem divinationibus aliisque miraculis osten- ωδαίς και ύμνοις και διηγήμασι, μυστηρίων τε εν
(1) Ουδ'. Forte ουκ. EDIT.
 ONIS VANGELICÆ B
31 DEMONSTRATI E LI . V . 349
απορρήτοις τελεταίς λεγόντων ακροώμενοι. Ουδείς A dissent vim suam, alias vero es constanti et ne
γούν αυτών πώποτε επί τοις ειρημένοις , ωςεπ' άκο- cessaria disciplinarum veritate, veram docuissent
λάστοις, και μηδε σώφροσιν ανθρώποις αρμόζουσι Sapientiam, quid tandem impedimento fuisset
φρονείν ή λέγειν τα τοιαύτα, αγανακτήσας φαίνεται. ab illis philosophorum filii instituerentur , ut ita
Και τι με χρή διατείνεσθαι, παρόν εξ ενός του μεγί- illis institutis , ηusquam aliae ab aliis opiniones ,
στου παραδείγματος το ομών και απάνθρωπον, και alie sententia , alia decreta traderentur , neque
ως αληθώς μιαρόν των δηλουμένων συνοράν; λέγω δε vero ex longa diversitate, varie philosophorunι
εκ της ανθρωποθυσίας. Το γάρ μή μόνον αλόγων secte nascerentur ? Quod si illos popularis tur
ζώων σφαγαίς χαίρειν, αλλά και ανθρώπων απ- ba non allendebat , at saltem piis religiosisque
ωλείαις, ποίας ωμότητος υπερβολήν ουχ υπερηκόντισε ; hominibus, qui illos consulerent, constantein quan
ταύτα γάρ ήν, ως έφην, τα διά της προπαρασκευής dam doctrinam, beneficio illorum suppeditari opor
εξ αυτών των Ελληνικών φιλοσόφων τε και συγγρα - telbat. 206 Sed qui sunt Ihi tandem? nam quoscun
φέων μεμαρτυρημένες • εξ ών και μάλιστα δαίμονες que dixeris tales, eos ut errantes redarguunt qui--
όντες πονηροι πολυπλόκους μηχαναίς, τοτε μεν ταϊς cunque divers2 aut contraria sentiunt. Celerum ut
διά μαντειών, τοτε δε ταϊς δι' οιωνών ή συμβόλων, ή par est, demonum crant oracula , que usque ad
θυμάτων, και των παραπλησίων, το ανθρώπειον δια - B furis compilationem, aut supellectilis interitum,
στρέφοντες γένος δείκνυνται. Διόπερ αποφαντέον αυ- aut aliud quidpiam ejusdem generis vim suam por
των τα χρηστήρια μή του επί πάντων γεγονέναι rigerent, quarum sane rerum haud incredibile est
Θεού. Ουκούν ουδε συγκρίνειν αυτά τους Εβραίων illos, utpole qui in hoc nere qui terram ambit, va
προφήταις θεμιτόν αν είη , ών ο πρώτος ιεροφάντης gari consueverint, habuisse scientiam; honeste au
και θεολόγος γεγονώς Μωσής, θέα όσων αγαθών τω tem et cum sapientia conjuncte rei, sive sententia
βίω παραίτιος κατέστη. atque artis inventores fuisse, nunquam ostendes ;
non reipublicæ , non legis a recta ratione proſectæ , non instituti cujuspiam laudabilis , imo vero si
aliquanto liberius dicere oportet , illos omnium malorum auctores et principes exstilisse aflirmare
necesse est : qui de seipsis adulteria , el impudicos marium abusus , el cum matribus el soro .
ribus nuptias , concubitusque nefarios , et alia innumerabilia quæ deorum naturæ adversantur, ini
micitiasque et bella deorum adversus deos, in ipsorum hominum canticis atque bymnis el narrationi:
bus et sacrorum arcanis ritibus, ferri non recusarent, ac potius libentissime audirent. Certe nunquam
eorum quisquam se contra homines indignatione correptum ostendit, quod qualia dicta a nobis sunt,
talia ipsis aut cogitando, aut dicendo quasi nequitia plena, neque ulla modestia referia tribuerun .
Et quid me oportet oratione progredi longius ? cum plane de uno omnium exemplorum maximo, liceat
et crudelitatem et immanitatem et tetrum revera institutum illorum intueri ? dico autem de maclan
dorum hominum rilu . Quod enim non solum brutorum animalium sacrificiis gauderent, verum
etiam hominum ipsorum interitu , cujus landem crudelitatis excessum non superaverit ? Hæc enim
erant, ut dixi, quæ in præparatione et philosophi et historici apud Græcos memoriæ prodiderint : er
quibus maxime quam perniciosi sint diemones , quamque multiplicibus machinis, modo quidem ora.
culum , modo vero auspiciorum , aut signorum , aut hostiarum , aut aliorum similium , hominum perver:
tant atque implicent genus , demonstrabantur. Quare aflirmandum , illorum oraculum nequaquain
supremum Deum auctorem habuisse . Neque igitur illa prophetis Hebræorum comparare fas est, quo
rum primus initiator ac theologus exstilit Moses. Qui, quidem quanlorum qualiumque bonorum in
vita auctor fuerit, jam hinc facile contemplari potes.
Πρώτον μεν δογμάτωνευαγγελικών και αληθών περί C 207 Primυηι sententias ,opinionesqueevangelicas
του ποιητού και δημιουργού των απάντων Θεού, περί ac veras protulit, de omnium rerum auctore atque
τε του δευτέρου αιτίου των μετ' αυτόν λογικών και opifice Deo ; tum de ejusdem Filio , rationalium in
νοερών ουσιών, περί τε κοσμογονίας και ανθρωπογο- telligentiumque naturarum auctore , earum utique ,
νίας Γραφήν ιεράν εξέδωκεν, έτι τε των θεοσεβών que post ipsum exsistere intelliguntur : item de
ιστορίας των πάλαι θεοφιλών Εβραίων, ώσπερ τινάς mundi atque hominis creatione , Scripturam sa
αρετών εικόνας υποτυπωσάμενος , εις ζήλον των cram exaravit atque edidit. Praeterea cum histo.
αγαθών ανδρών τους υπηκόους ανεκίνησε και νομο- rias religiosorum hominum , et qui olim Deo grati
θεσίας ενθέου και καταλλήλου τοίς τότε χρωμένοις apud Ηebrews vixerint , quasi quaedam virtutum
φωτός απήρξατο λόγων· και θρησκείας θεοσεβούς exemplaria expresserit , eos qui silbi dictanti pa»
πέφηνεν εισαγωγείς και επί πάσι των μακρούς rerent , ad imitationem virorum bonorum excita
ύστερον χρόνοις έσεσθαι μελλόντων τάς προσδήσεις vit. Legi vero divine, atque iis qui tunc uterentur
αναπεφώνηκεν, ώς μικρόν ύστερον μνημονευθήσεται. accommodate, primus orationis splendorem adhi
Και τοιούτος μεν ούτος • κατά τα αυτά δε και οι buit adorationemque religiosam ac veram introdu
μετ' αυτόν προφήται πάρεργον μεν , είπoυ τι των xit. Postremo iis, quί post se multis saeculis futuri
εφημέρων εζητείτο , και τούτο προύλεγον τοίς έρω- erant, predictiones enuntiavit , sicut paulo post a
τωσε» το δε κεφάλαιον της προφητείας αυτούς επί nobis commemorabitur : et lic quidem talis . Ad
 543 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. II. - APOLOGETICA . 314
eundem vero modum etiam propheta quί post illum και μεγάλους συνετελείτο . Ου γαρ επί μαντεία των εφ
eistiterunt. Ceterum extra propos tum existime- ημέρων και προς τον παρόντα καιρόν επιζητουμένων,
tur, sicubi eorum quidpiam que in diem queri s0- ουδέ γε σμικρών και ταπεινών τα της θεοφορίας
letit , ipsi respondissent sciscilantibus, Summa au - έξιoύντο· αλλ' επί του παντός ανθρώπων γένους ή
temomnis illorum proplhetise in rebus magnis con- του θείου Πνεύματος εν αυτοίς ελλαμψις , μεγίστην
Sumebatur. Non enim in divinatione rerum quae in υπόθεσιν περιέχουσα, ου περί νοσούντος ανθρώπου το
diem aut in presens tempus quererentur , neque σώμα, ουδε περί της προσκαίρου και πολυπαθούς
parvis aut humilibus negotis Suum, quod a Deo ταύτης ζωής την πρόοδησιν επαγγελλομένη , ουδε
acceperant, munus, dignum putabant . Sed super περί τινος απολωλότος , ουδ' άλλως περί τινων μέσων
omni genere hominum divini in illis Spiritus illn- και αδιαφόρων , ά ούτε παρόντα ψυχής βελτιώσει
stratio ingens amplexa erat argumentum, non illa συμβάλλεται , ούτε μή παρόντα ζημίαν ή βλάβην
qidem ul de agrolantis hominis corpore , neque περιποιεί ( αλλ' ήν μεν, ώς έφην, ότε και ταύτα
de temporaria hac et omnibus morbis obnoxia vita , προύλεγον, ου κατά τον προηγούμενον δε λόγον· αλλά
divinationem profileretur : nec alioqui de quibus- κατά ακολουθίαν της των κρειττόνων καταλήψεως ) :
dam mediis atque indifferentibus, que neque , si μείζονα μεν υπόθεσιν ή κατά τα ειρημένα περιείχεν. Ε !
adsint, ad profectum anime conducibilia , neque , υδ' ούν τις τήν πάσαν περιοχής της Μωσέως γραφής, και
si non alsint , damnuin aliquod aut perniciem affe- των μετ' αυτόν ακριβώς διερευνήσειεν, εύροι αν προ
rant , tanetsi nonnunquain haec quoque predice- τροπήν και διδασκαλίαν ευσεβείας της εις τον των
Dalit, non primaria quadam ratione , sed quod re- όλων Θεόν, αυτόν δή τον δημιουργών απάντων περι
a graviorun perceptionem conmitarentur, eisque έχουσαν , γνωσίν τε και θεολογίαν την ανωτάτω του
essent adjuncta. At vero que in causis divini ab δευτέρου αιτίου, πάσης δε πολυθέου πλάνης αποτρο
illis accipiendi Spiritus , ad vaticinandum princi- πην, είτα των πάλαι θεοφιλών ανδρών των δή και
pen locum obtinerent , ea majus quoddam contine- απαρξαμένων της ειρημένης ευσεβείας μνήμην ,
bant argumentum, quam ut all ea que dicta stint , προρρήσεις τε και αναφωνήσεις κατά τον εκείνων
pertinere possent. Quod si quis totum quasi corpus βίον, υστέροις ποτέ χρόνοις μελλόντων βιώσεσθαι,
eorum que a Mosa et aliis post Moscin proplietis δι' επιφανείας και παρουσίας εις ανθρώπους Θεού,
scripta sunt, diligentissime exploret , profecto ea αυτού δή του δευτέρου Κυρίου , και Θεού μετά τον
iiiiil aliud amplex2 inveiliat, quam alliortationem ανωτάτω Πατέρα, και αυτού χρηματίζοντος διδασκά
::true doctrinam divini culius , qui Duo niversi, λου της αυτής ευσεβείας, και Σωτήρος επιφανη σομέ
Epsi utique opifici rerum omnium sit exhilbendus , . νου τα των ανθρώπων βίω, δι' ού πάσι τοις έθνε
cognitionemque ac theologiamSpream de Filio. " σιν, "Ελλησιν ομού και βαρβάροις, πρoύλεγον τον
i una cum Patre ipse quoque rerum sit auctor . της θεοσεβείας των πάλαι θεοφιλών Εβραίων τρόπον
808 Praeterea delhortationem atque eversionem a παραδοθήσεσθαι. Ταύτα Μωσης, ταύτα δε και των
fallaci multorum deorum cultu , ad haec velerum λοιπών προφητών παίδες, οι πάντες εξ ενός στόματος
sanctorum virorum, qui prinii talem religionem προεκήρυττον. Και τούτ' ήν το της εις ανθρώπους
observaverint , memoriam praedictionesque et re- του θείου Πνεύματος επιφοράς αίτιον , διδάξαι θεο
sponsa de iis qui multis post seculis ad illorum γνωσίαν ανθρώπους, και την ανωτάτω περί Πατρός
vita regulam, suam ipsi vitam directuri erant, per και Υιού θεολογίαν, παιδεύσαί τε τρόπον αληθούς
adventum Dei ad homines atque presentiam, ipsius, ευσεβείας, και μνημονεύσαι των πάλαι κατωρθωκό
ingram, Filii, et ipse ejusdem docendie pielalis mu. των, τόν τε μετά τούτων έλεγχον διά μακρών έκφάναι
iere functurus, et ad salutem vite hominum affe - λόγων, θεσπίσαι τε την παρουσίας του Σωτήρος και
rendam venturus , in responsis dicebatur , cujus be- διδασκάλου του παντός ανθρώπων γένους , και την δ .'
neficio illi cunctis gentibus et Graecis simul et bar- αυτού της παλαιάς εξ Εβραίων θεοσεβείας εις πάντα
baris , eundem divini cultus nnorem, quem vele- τα έθνη μετάδοσιν προκηρύξαι. Ταύτα ην τα εξ
res Hebraeorum religionis amalores servaverant , D αιώνος στήλαις και βίβλοις ιεραϊς των προφητών
prodendum esse canelbant. Ηaec Moses, haec reli- συμφώνως αναπεφωνημένα. Αυτά δή ταύτα , ά και
qui item prophete, qui omnes in uno ore , quod ημϊν , αυτοίς οφθαλμούς μετά τον μακρόν αιώνα ,
erat futurum, nuntiabant; atque llec eral causa cur εισέτι νυν πληρούμενα συνοράται · μιά δε φωνή
divinas Spiritus allaret homines et corriperet , ut πάντες ούτου και θείω Πνεύματι κάτοχοι, πάσιν αν
videlicet Dei cognitionem ipsos, supremamque de θρώποις το φώς της αληθούς προεκήρυττον ευσε
Palre ac Filio theologiam docerel, iisdemque tra- 6είας : αγνείαν τε ψυχής και σώματος , παντελή τε
deret vere illius pietatis morem , et ad memoriam κάθαρσιν διανοίας, ήν αυτοί πρότερον ήσκηκότες, τις
redigeret eos qui quondamomnes honestatis partes υπηκόους προβάλλοντο , πάσης ακολάστου πράξεως
Con plevissent , necnon eos qui posterioribus tem- τους προσιόντας απείργοντες , μηδε της πολυθέου
poribus a pietate rituque majorum suorum excidis- τελάνης απομιμείσθαι τάς εκθέσμους επιτηδεύσεις ,
Sent , eosque Ionga oratione reprehenderet : item προτροπάδην δε φεύγειν διδάσκοντες πάσανδαιμονικήν
caneret adventurn Salvatoris ac Doctoris universi εγχείρησιν, και τας πάλαι περισπουδάστους εκείνας
tunai generis, et per illum in cunctas gentes an, ανθρωποθυσίας , τάς τε αισχράς και επιρρήτους
tique Hebreorumreligionis propagationemfuturam, περί θεών διηγήσεις , ών απείργοντες , μόνο προσ
345 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . V. 340
ανέχειν συνι βούλευον τώ πάντων δημιουργώ Θεώ, A nuntiaret. Ηaec sunt quae ab initio et titulus et li.
οία εφόρο και κριτή τυγχάνοντι των εν ανθρώποις bris sacris prophetarum , concordi voce enuntiata
πους επιδημείν Χριστόν του Θεού, Σωτήρα παντός gissimum teinpus, holierno ipso die compleri ocu
γένους ανθρώπων, και διδάσκαλον βαρβάρων ομού lis nostris intuemur . i vero omnes uno ore, divino
και Ελλήνων ευσεβείας της αληθούς καταστησόμε- Spiritu afflati, cunctis hominibus lumen vera pie
νον. Τοσούτον τι ήν το διάφορον των υπό του θείου tatis aperiebant, atque animae et corporis castila
Πνεύματος κατόχων και των υπό δαιμονικής ενερ- tem perfectamque Imentis purgationem commenda
γείας μαντεύεσθαι προσποιουμένων. Είτα το μεν πο- bant. Quani cumipsi prius exercuissent, iis qui sibi
ντρον δαιμόνιον, οία σκότους οικείον, σκότον και auscultarent , proponelbant , et ab omni minus ho
αχλύν περιβάλλον τη ψυχή διά της έμφοιτήσεως, του nesta actione eos quiad se accederent, prohibebant
υποφήτου οία νεκρόν εξήπλου του κατά φύσιν λο- deterrebantque, ne studia illa nefaria imitarentur
γισμού παρενηνεγμένον, ουδ' επόμενον τοίς λεγομέ- quae ab errorecoleidi multosdeos profecta fuerant :
νοις ή πραττομένοις δι' αυτού, παντελώς δ' αναισθη- tum praecipiti quodam cursu docebant, ut fugerent
τον και παράφρονα • παρ' ό και μαντείαν, ώσπερ τι- omnemdemonicamtraditionem,priscasqueillas om
να μανίαν, είκότως οίκασι την τoιάνδε κατάπτωσιν 5 ni studio celebratas hominum maclationes ,obscenas
επικεκληκέναι » το δέ γε αληθώς και ένθεον Πνεύμα, que de diis et nefandas narrationes: a quibus cum
φωτοειδές, μάλλον δε φώς αυτό τυγχάνον, ή αν επέλ- homines prohiberent, unumuniversi opificem Deum,
θη ψυχή, καινήν παραχρήμα και λαμπροτάτην φωτός 209 quasi præsidem ac judicem omnium quæ ab
ημέραν εν αυτή κατειργάζετο, διαυγεστέραν τε και liominibus agantur , ut attenderent, hortabantur :
θεωρητικωτέραν πολύ πλέον νυν και πρότερον αυτήν atque interim ne ignorarent eum, qui venturus
αυτής αποφαίνον, ώστε νήφειν και εγρηγορέναι, συν - erat ad homines, Christum utique Dei, Salvatorein
οράν τε πάντων μάλιστα και συγκρίνειν τα θεσπιζό- universi humani generis , ac Doctorem Ion minus
μενα : παρ' ό μοι δοκούμεν εύ και αληθώς προφήτας barbaris quam Græcis veræ pietatis destinatum .
αποκαλείν τους τοιούσδε , τταρά το προφαίνειν και προ- Ηac Sane erat differentia inter eos qui Spiritum
φωτίζειν εν αυτοίς το θείον Πνεύμα μή μόνον τα πα Dei receperant, el eos qui demonico instinctu di
ρόντα, αλλά και των μελλόντων αληθή και ακριβή vinationem profitebantur. Deinde pravum quidem
γνώσιν. Σκέψασθε δε ει μη πολύ κρείττων ούτος και υnumquodque diemorium tanquam tenebraruti
αληθής ο λόγος , φάσκων Πνεύμα θείον ψυχαίς επι- amicum, animum tenebris el caligine involvens,
φοιτάν κεκαθαρμέναις , και να λογικό και διαυγεία accessu suo quemcunque sibi subjecerat, naturali
προς υποδοχής του Θείου παρεσκευασμέναις, ή και των usu rationis deturbatum, quasi mortuum dislende
εν αψύχω ύλη και σκοτίοις μυχούς εναποκλειόντων το bat. Itaque ille tanquam omni sensu spoliatus, fa
θείον, έν τε γυναικών και ανδρών ου καθαραίς ψυ- clusque amens, quid a se vel diceretur vel agere
χαις, ήδη δε και επί κόρακας και ιέρακας και άλλους tur, neutiquam intelligentia consequebatur. Ex qua
οιωνούς, επί τε αίγας και άλλα ζώα, ναι μήν και επί re merito 1stiusmodi alienationi nomen imposue:
υδάτων συστάσεις, έν τε ήπατοσκοπίαις , και αίμασι runt, quod cum divinationem significet, a furore
νοσερών και ειδεχθών. κνωδάλων, ερπετών τε ιοβόλων videtur esse deductum. Verus autem divinusque
σώμασιν, οίον δρακόντων και γαλών, και τινων άλ- Spiritus cum lucidissimus, ac potius ipsa lux sit,
λων τοιουτοτρόπων, δι' ών την των μελλόντων πρό- ad quamcunque animam accesserat, in ea continuo
γνωσιν οι θαυμάσιοι τον επί πάντων Θεόν εκφαίνειν novum ac splendidissimum lucis dient compara
υπειλήφασι. Τούτο δ' ανδρών ήν μή συνεωρακότων bat, earmdemque et nitidam et ad conteimplandum
θεού φύσιν, μηδέ γε θείου Πνεύματος δύναμινεπινε- idoneam, multo amplius nunc quam prius esse con
νοτηκότων, ουδαμώς μέν εμφιλοχωρούσαν αψύχοις ή suevisset , reddebat. Itaque cum maxime et sobris
αλόγους ζώοις , αλλ' ουδ' εν λογικούς άπασιν, ει μή erant , et vigilabant, et pra aliis omnibus que ca
ποτε άρα ή μόνων ψυχών και εναρέτους ψυχαίς , D nebant, ipsi intuebantur et comparabant. Ex quo
οίους ημων αρτίως ο λόγος τους Εβραίων υπέγραψε mihi bene vereque videmur eos qui tales exstile
προφήτας: ούς του θείου Πνεύματός φαμεν αξιωθή. rint, vocare prophetas, quod divinus in eis Spiritus
ναι μεγάλων ένεκεν πραγμάτων οικουμένης απάσης ante ostendere, et lumine suo anticipare, non pre
ανθρώπων βελτιώσει συμβαλλομένων. Ει δέ ποτ' αυ- sentium modo, verum etiam futurorum veram,
τοις σκιάς δίκην επηκολούθει το και τα παρόντα των certamque cognitionern consueverit. Ceterum, con
μέσων και αδιαφόρων γνωρίζειν, και προλέγειν κατά templannini, quieso, Iongene melior haec et verior
καιρόν τα αγνοούμενα τοις ερωτώσιν αναγκαίως και oratio, que ait divinum Spiritum in animas expur
τούτο τοις πάλαι αυτούς πλησιάζουσι παρείχον, ως gatas, et ad suscipiendam Divinilaterm intelligentia
αν μη δοκοίες οι λίχνοι περί τας προγνώσεις ευλόγως et ratione nitida comparatas, ingredi solituin, an
αποκλίνειν επί τα έξω των αλλοφύλων εθνών μαν- eorum qui in nmateria inanima et tenebricosis Se
τεία σπάνει προφητων οικείων. Αλλά ταύτα μεν ώδε cessibus, divinum quod sit, includur : atque in
τέλος εχέτω, της εν τοις Εβραίων προφήταις θείας feaninarum virorumque impuris animis, necnon in
δυνάμεως όντα παραστατικά."Ωρα δή ούν αυτοίς , οία corvis alque accipitribus avibusque ceteris, prae
η ενθέοις ανδράσι και σοφοίς , ου κατ’ άνθρωπος - terea in capris et reliquis animalibus, quineliantin
347 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. II , – APOLOGETICA . 348
aquarum collectionibus, in extispiciis, in cruoribus Α νομένοις , κατ' επίπνοιαν δε θείου Πνεύματος πείθεσθαι
odiosarunt ac deformium bellularum, in venenato- διδάσκουσι, παιδεύεσθαί τε τα παρ' αυτούς δόγματα,
rum serpentium corporibus, ut draconum et muste- και τας ευσεβείς και αδιαπτώτους θεολογίας, ουκέτ '
larium, et aliorum ejusdem generis, per que futu. αμφιβολίαν έχοντα, μη πη αρετής και αληθείας αλ
rarum rerum cognitionem a supremo Deo indicari λότριον επάγονται. Φέρ' ούν ήδη λοιπόν, αναλαβόντες
et prodi, admirabiles isti et egregii auctores , contra εξ υπαρχής τον λόγον, την εν τοις Ευαγγελίοις περί
quos dicimus, putaverunt. 210 Porro isluc ho- την του Σωτήρος ημών Ιησού του Χριστού θεολογίας,
uinuin fuit nullam divinae nature rationem haben- από της προφητικής μαρτυρίας πιστωσώμεθα. Ή
liunt, neque vero quonam sit divini Spiritus vis, μέν ούν ευαγγελική μαρτυρία ώδε τον Χριστόν θεο
considerantium, que nullo modo inanima brutaque λογεί : « Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ήν προς
animalia incolere gaudet, ac ne rationalia quidem τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος. Πάντα δι' αυτού εγέ
cuncta , sell ea tantumin quorum animis virtus in- νετο, και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ έν. » Καλεί δ'
sit perfecta, quales paulo ante proplhelas Hebreo- αυτόν και φως νοερόν , καλεί δε και Κύριον, ώσπερ
Trum oratio nostra descripsit, quos diximus magna- ούν και Θεόν . Και ο θεσπέσιος δέ Παύλος , οία του
rum rerum causa, divino Spiritu dignos esse ha- Χριστού μαθητής ών και απόστολος, συνάδει τη θεο
bitos, utpote qui orbis universi hominibus ea pro- Β λογία , ταύτα περί αυτού διεξιών: "Ος έστιν ειχών
derent que ad ipsorum in virtute profectum con- του Θεού αοράτου, Πρωτότοκος πάσης κτίσεως , ότι εν
ducerent ; quod si quando illos instar umbre, αυτώ εκτίσθη τα πάντα, τα εν τοις ουρανούς και τα επί
etiam rerum presentium ac mediarum atque in- της γης, είτε θρόνοι, είτε κυριότητες, είτε αρχαι, είτε
differentium cognitio comitata est, usque adeo ut εξουσίαι. Τα πάντα δι' αυτού και εις αυτόν έκτισται,
sciscitantibus que ignorarent, ad tempus quoque και αυτός έστι προ πάντων, και τα πάντα δι' αυτού συν
Eredicerent, ctiam hoc ipsum necessario illis qui έστηκε . » Κέκληται και Θεού δύναμις και Θεού σοφία.
ad ipsos accederent , praebebant : nimirum ne isti Αυτά δή ούν ταύτα πρόκειται και νυν από των παρ'
curiosi ac perquam avidi divinationum, jure ad Εβραίοις προφητικών γραφών εξανθίσασθαι , ως αν
extrema aliarum nationum oracula, penuria dome » δια της εν εκατέροις τοις μέρεσι συμφωνίας ή του
sticorum proplietarum, secedere viderentur. Sed αληθούς απόδειξις παρασταθείη. Χρη δε μή άγνοείν,
hac hactenus dicta sint, ad illam vim divinam de- ότι οι μεν θείοι χρησμοί, πολύ το και προς λέξιν και
monstrandam qua in prophetis Hebreoruto inerat . προς διάνοιαν υπερφυές τη Εβραίων φωνή περι
Tempus igitur jam est ut Gli tanquam si qui viri έχοντες, διαφόρου της επί το Ελληνικόν ερμηνείας
divini sapientesque, non humano more, exslite- τετυχήκασι, του δυσθεωρήτου χάριν . Οι δ' ούν άνδρες
runt, sed allati divino Spiritu, que credenda essent, C αθρόως Εβραίοι συμφώνως αυτές μεταβεβλήκασιν,
docuerint, sua ipsorum decreta, et cum pietate oίς μάλιστα τον νούν προσέξομεν, ότι δή και τη του
Conjunctas incorruptasque lieologias, sine omni Χριστού Εκκλησία τούτοις κεχρήσθαι φίλον. Ει δε
prorsus ambiguitate nos doceant, ut videamusnum που γίνοιτο χρεία, ουδε τας των μετά ταύτα νεωτέ
uisquam quidquam a virlute ac veritate alienum ρων ερμηνευτων εκδόσεις, αίς εισέτι νυν Ιουδαίους
importent. Agedum igitur jam deinceps, novo χρήσθαι φίλον, παραιτησόμεθα· ώς αν πανταχόθεν τα
quodam dicendi initio assumpio , quæ in Evangeliis της αποδείξεως ημίν βεβαιοτέρας τύχοι τιαραστά
de Salvatore nostro Jesu Christo theologia conti - πεπροοιμιασμένων
σεως. Τούτων ή μίν , και των εν
netur, eam proplhelicis quoque testimoniis co - 0έων φωνών ήδη λοιπόν έφαψόμεθα.
probemus. Evangelica igitur testificatio talem de
Christo profert theologiam : « In principio erat Verbum , et Verbum erat apud Deum : omnia per
ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil 98 . , Vocat porro illum lucem intelligentem , vocal etiam
Dominum , sicut interim Deum quoque. Divinus autem Paulus, tanquam Christi discipulus et apo
stolus, eidem theologiæ concordat, ubi de illo hac narrat : « Qui est imago Dei invisibilis, primogeni.
tuis omnis creaturr , quoniam in ipso condita sunt universa, in cælo el in terra , visibilia et invisibilia ,
sive throni,sive dominationes, sive principatus, sive potestales, omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et
ipse est ante omnia, et oinnia per ipsum constant 86 . , Vocatur autem et Dei virtus et Dei sapientia .
211 llaec ipsa igitur hoc tempore de prophelicis llebræorum monumentis , quasi de variis moribus
colligenda nobis proposita sunt ut per utriusque partis consensionem demonstratio constet veritatis.
Cælerum , ignorare neutiquam oportet, quemadmodum divina oracula , cum multum quod , lum in ver
bis, lum in sententiis, mirifice excellat, Hebraica lingua contineant, variam diversamqus in Græca lin
gua interpretationem , ob difficultatem contemplandi, sorlita sint. Sed cum olim viri Hebræi mului
simul convenerint, el una eademque voce illa omnia converterint, eos maxime sequemur, quando
quidem Christi quoque Ecclesiæ iisdem uti placuit. Sicubi autem usu venerit, ne juniorum quidem in .
terpretum novas editiones, quas etiam nunc Judæi libenter usurpant, recusabimus : uit oa quæ ad no .
stram banc demonstrationem pertinent, ex omni parte stabilius firmiusque consistant. Cum hæchac
tenus præfati simus, reliquum jam est, ut in ipsas divinas voces insistamus.
91 3oan. 1, 1 -3 . ν6 Coloss. 1, 15-17.
 350
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α '. CAPUT 1:
Ως παρ' 'Εβραίοις ο σοφώτατος Σολομών εν Πα- Quemadmodum apud Ηebraos sapientissimus Salo
ροιμίαις οίδε τινα πρωτότοκον του Θεού δύνα mon , in Proverbiis novil quamdam primogenitam
μιν, ήν και σοφίαν Θεού, και γέννημα αυτού Dei virtutem , quam el sapientiam Dei, ei ejusdem
προσαγορεύει, ώσπερούν και ημείς δοξάζομεν . sobolem appellat : sicul interim nos quoque cam
dem glorificamus.
• Έγώ η Σοφία κατασκήνωσα βουλήν, και γνώσιν , « Ego Sapientia habitavi consilium, et cognitio
και έννοιαν εγώ επεκαλεσάμην. Φόβος Κυρίου μισεί neum, et cogitationem ego invocavi : timor Domini
αδικίαν, ύβριν τε και υπερηφανίαν, και οδούς πονη- odit injustitiain, contumeliarmque et superbiam , et
ρων. Μεμίσηκα δε εγώ διεστραμμένας οδούς κακών. vias pravorum : odi vero ego perversas viis malo
Έμή βουλή και ασφάλεια, έμή φρόνησις , εμή δε rum : meum est consilium et stabilitas : mea est
Ισχύς. Δι' εμού βασιλείς βασιλεύουσι, και οι δυνάσται prudentia, mea autemfortitudo : per me reges re
νράφoυσι δικαιοσύνην · δι' εμού μεγιστάνες μεγα- gnant, et potentes scribunt justitiam : per me magni
λύνονται, και τύραννοι δι' εμού κρατούσε γής : εγώ viri magnificantur , et tyranni per me obtinent ter
τους έμε φιλούντας αγαπώ: οι δε εμε ζητούντες ευ- ram : ego amantes me diligo, et qui querunt me
ρήσουσι χάριν : πλούτος και δόξα έμοι υπάρχει, και η invenient gratiam : divitie et gloria mihi sdsunt, et
κτησις πολλών και δικαιοσύνη. Βέλτιον έμε καρπίζε- possessio multorumjustitia. Melius estfrui me, quain
σθαι υπέρ χρυσίον και λίθον τίμιον πολύν» τα δε auro et lapide pretioso multo : mei vero fetus, me
εμά γεννήματα κρείσσον αργυρίου εκλεκτού. Εν liores argento electo . 212In viis justitia ambulo,
οδοίς δικαιοσύνης περιπατώ, και εν οδοίς δικαιοσύ- et inter vias veritatis versor , ut dividam diligenti.
νης αναστρέφομαι , ίνα μερίσω τοίς εμέ αγαπώσιν bus me substantiam, et thesauros eorum impleam
ύπαρξιν, και τους θησαυρούς αυτών εμπλήσω άγα- bonis : si annuntiavero vobis que quotidie fiunt,
θων · εάν αναγγείλω υμίν τα καθ' ημέραν γινόμενα, memoravero que a seculo sunt ad numerandum.
μνημονεύσω τα εξ αιώνος αριθμήσαι. Κύριος έκτισε Dominus creavit me initium viarumsuarum in ope
με αρχήν οδών αυτού είς έργα αυτού προ του αιώνος ra sua : ante seculum fundavit me, in principio
εθεμελίωσέ με, εν αρχή προ του την γην ποιήσαι, antequam terram faceret, et antequam abyss06 fa
και προ του τάς αβύσσους ποιήσαι, προ του προελθεϊν ceret, antequam prodirent fontes aquarum, ante
τας πηγάς των υδάτων, προ του όρη έδρασθήναι, προ quam montes suis sedibus firmarentur, ante orones
δε πάντων βουνών γεννά με. Κύριος εποίησε χώ- colles gignit me: Dominus fecit regiones, el eas que
ρας αοικήτους και άκρα οικούμενα της υπ' ουρανόν. non habitantur , et vertices qui habitantur, ejus
“Ηνίκα ήτοίμαζε τον ουρανόν, συμπαρήμην αυτώ, C que sub colo est : quando parabat celum, simul
και ότε άφώριζε τον εαυτού θρόνον επ' ανέμων : cum eo aderam, quando Segregabat sedem suam
ηνίκα ισχυρά επoίει τα άνω νέφη, και ως ασφαλείς super ventos, quando fortes faciebat superiores
ετίθει πηγές της υπ' ουρανόν, εν τω τιθέναι τη θα - nulbes , et ut stabiles ponebat fontes ejus, quae sub
λάσση ακριβασμόν αυτού , και ύδατα ου παρελεύσον- colo est, duin poneret mari consummationem suam,
της γης, ήμην παρ' αυτώ αρμόζουσα. Εγώ ήμην ciebat fundamenta terre , eram apud illum compo
ή προσέχαιρε . Καθ' ημέραν δε ευφραινόμην εν προσ- nens : ego eram apud quam gaudebat, quotidie vero
ώπω αυτού, εν παντί καιρώ, ότε ηυφραίνετο την Ietabar in νullu illius in omni tempore : quando
οικουμένην συντελέσας, και ηυφραίνετο εν υιοίς αν- latabatur quod orbem terrarum perfecisset , et le
θρώπων. Ή προ των γεννητων θεία και πανάρετος 1abatur in filiis hominum 97 . Divinain et omnem
ουσία , η νοερά και πρωτότοκος της αγεννήτου φύ- in se habens virtutem, quae cunctis rebus genitis
σεως εικών, ο γνήσιος και μονογενής του τών όλων antiquior est essentia, que intelligens el primoge
Θεού Υιός, πολυώνυμός τις ών, και διά πλείστων nita ingenile nature image est , legitimus atque
προσρήσεων θεολογούμενος, τω της σοφίας επί του unicus maximi Dei Filius, qui multis nominibus di
παρόντος αξιωματί τε και προσηγορία τετίμηται. ° citur , de quo ut de Deo pluribus appellationibus
Λόγον δε Θεού αυτόν, και Φώς, και Ζωήν, και Αλή - loquimur, hoc in loco Sapientia dignitatem atque
θειαν, και επί πάσι Χριστόν Θεού δύναμιν και Θεού appellationem, Ikonoris et amplitudinis gratia acce
Σοφίαν προσαγορεύειν μεμαθήκαμεν. Ει δη ούν τα pil, Verbum autem Dei eumdem , el Lucem , el Vitam ,
μετά χείρας αυτός περί εαυτού , ώς αν Θεού Σοφία el Veritatem, et postremo Christum Dei Virtutem,
ζώσα και καθ' αυτήν ύφεστωσα, διά του σοφωτάτου et Dei Sapientiam appellare jam didicimus : janm
τεσκήνωσα βουλήν, και γνώσιν, και έννοιαν εγώ ipso, tanquam Dei vivens Sapientia, el que per se
επεκαλεσάμην » και τα τούτοις επαγόμενα αλλά ipsam consistat , per sapientissimum Salomoncin
και ως την τών όλων διοίκησιν και πρόνοιαν verba facit , dum dicit : « Ego Sapientia habitavi
αναδεδεγμένος επιφέρει · ι Δι' εμού βασιλείς βασι consilium , et cognitionem , et cogitationem ego
λεύουσι, και οι δυνάσται γράφoυσι δικαιοσύνην' invocavi, » el que his adjuncta sunt. Sed etiam
Σ' εμού μεγιστάνες μεγαλύνονται · ειτα, εί- quasi is qui ipsius universi administrationem
* Prov. VI, 19 - 31 .
551 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. II. -- APOLOGETICA . 352
providentiam acceperit , adjungit, « Per ine reges Α πων μνημονεύσειν τα εξ αιώνος , επάγει λέ.
regnant , et potentes scribunt justitiam , per me γων· ο Κύριος έκτισε με αρχήν οδών αυτού εις
magni viri magnificantur ; deinde ubi dixit se έργα αυτού: προ του αιώνος έθεμελίωσέ με ,
memoraturum que a seculo sunt, adjungit dicens : δι' ών ομού και γενητον εαυτόν, ουχί δε τον αυτόν
• Dominus creavit me initium viarum suarum in όντα το 'Αγεννήτω διδάσκει, προ παντός αιώνος ου
opera sua, ante seculum fundavit me. ) 213 σιωμένον, θεμελίου τε τρόπον των γεννητών απάν
Quibus verlis interim seipsum genitum, neque των προβεβλημένον. "Οθεν τον θείον Απόστολον είκός
eumdem cum Ingenito docet esse , eum sane qui ορμώμενον περί αυτού φάναι : "Ος εστιν εικών του
ante omne evum essentiam acceperit, et in mo: 'Αοράτου , πρωτότοκος πάσης κτίσεως · ότι εν αυτώ
dum fundamenti cunctis genitis rebus praemissus εκτίσθη τα πάντα, τα εν τω ουρανό και τα επί της
sit. Ex quo divinum Apostolum argumentum acce- γής. » Πρωτότοκος μέν γάρ πάσης ανείρηται κτί
pisse credibile est , ut de illo diceret, Qui estima- σεως, κατά το, « Κύριος έκτισε με αρχήν οδών αυ
go Dei invisibilis, primogenitus omnis creature, του εις έργα αυτού · νοούτο δ' αν είκότως εικών του
quoniam in ipso condita sunt universa, in celo et Θεού , ώς αν γέννημα της αγεννήτου φύσεως τυγχά
in terra 98. Siquidem primogenitus omnis crea- νων. Τούτο δε ούν εν τοις μετά χείρας ομολογεί, δι'
turae dictus est in illo : « Domininus creavit Ime ini - " ώς φησι: Προ του όρη έδρασθήναι, και, Πρό
tium viarum starum in opera sua. » Jure autem δε πάντων βουνών γεννά με. » "Ένθεν αυτόν Υιόν
imago Dei intelligetur , utpote qui genitura sit μονογενή, και πρωτότοκον του Θεού Λόγον αναγο
ingenitae nature. Hoc igitur in his quo in ma- ρεύομεν τον αυτόν όντα τη δηλουμένη Σοφία. "Οπως
nibus sunt confitetur, ubi ait : « Antequam montes δε γέννημα Θεού αυτόν είναι φαμεν, ιδίας αν δέοιτο
suis sedibus firmwarentur , • et , « Ante omnes colles , εξετάσεως επεί μήτε κατά διάστασιν, ή διαίρεσιν,
gignit me. » Inde illum Filium unicum, et primum ή μείωσιν, ή τομήν, ή κατά τι όλως των επί της θνη
gelilan Dei Verbum: appellamus, qui quidemidem της γενέσεως επιτελουμένων, την απόρρητον αυτού
είt cum ea Sapientia de qua dictum est. Quomodo γενεσιουργίαν επινοούμεν. Ουδέ γάρ θέμις των εν
autem genituramillum esse Dei dicamus, alius erit γενητοϊς τισι την άρρητον και ακατονόμαστον αυ
et proprius indagandilocus, quoniam neque secun του γένεσίν τε και ουσίωσιν αφομοιούν, ουδέ τινα των
dικη projectionem, neque secundum diductionem, επικαίρων και θνητών παραβάλλειν αυτώ εικόνα :
aut divisionem, aut dininutionem, aut sectionem, έπει μηδε κατά τις παρ' ημίν των ζώων γενέσεις
aut omnino secundum aliquid eorum quein genitura ουσίαν εξ ουσίας κατά πάθος ή διαίρεσιν, μεριστών
moriali exigi solent, ineffabilem illius procreatio· α και χωριστήν εκ του Πατρός προεληλυθέναι τον Υιόν
nem cogitamus : neque fas est ullis genitis rebus φάναι όσιον. 'Αμερές γάρ και άτομον το Θείον, ου
illius aut genituram, aut propagationem, que qui- τεμνόμενον, ου διαιρούμενον, ουκ εκτεινόμενον, ου
dem nullis neque verbis, neque nominibus compre- μειούμενον, ου συστελλόμενον, ου μείζον, ου χείρον,
Ilendi potest, similem arbitrari, neque vero aliquam ου κρείττον αυτού γινόμενον, ουκ έχον τι εν εαυτό
illi eorum quae tenmporaria et mortalia sunt , con- έτερόν τι αυτού, ίνα και πρόηται τούτο. Πάν γάρ το
parare imaginem : quoniam Ineque secundum eas έν τινι δν, ή ως συμβεβηκός, οίον λευκών εν σώματι,
animalium procreationes, que apud nos visuntur, ή ώς έτερον εν ετέρω τυγχάνει, ώς το εν τη κυοφο
essentiam de essentia, eaque divisibilenm aut se- ρούση κατά γαστρος κυοφορούμενον , ή ως μέρος εν
parabilem, Filium de Patre, patiendo aut dividendo τω όλω, ώς αν εν σώματι χείρ ή πούς, ή δάκτυλος
prodiisse, pie dicere possuinus : partes enim nullaς του παντός όντα μέρη, ών αποκοπήν ή τινα τομής ή
habet, insecabileque est, quod divinum est, non se - διαίρεσιν πεπονθότων, ατελές και κολοβών, ώς άν του
catur, non dividitur, non extenditur, non corripi- μέρουςηκρωτηριασμένου, απολέλειπται το παν. Αλλά
tur, non diminuitur , non majus, Γιon pejus, non γάρ και το εικόνι τοιάδε και ομοιώσει χρήσθαι επί
melius fit; non habet in seipso aliquid quod a seipso της αγεννήτου φύσεως του των όλων Θεού , και της
sit aliud, ut illud possit abjicere : quidquid enim D του Μονογενούς αυτού και Πρωτοτόκου γενέσεως,
in aliquo est, aut est tanquam accidens, ut album πάντων αν είη ασεβέστατον. Ου τοίνυν ως έτερον εν
in corpore, aut tanquam aliud in alio, ut in prie - ετέρω, εξ απείρων και ανάρχων αιώνων ήν ο Υιός
gnanle fetus quem in utero gestat , aut tanquam αγέννητος εν τω Πατρί, μέρος ών αυτού, και μεταβλη
pars in Colo, ut in corpore manus, vel pes, vel di- θεν ύστερον και κενωθεν εκτός αυτού γέγονε τροτη
gitus, que totius sunt parles , quarum si abscissio - γάρ αυτή ήδη τούτο οικείον · και δύο γ' άν ούτως
nem, aut sectionem aliquam, aut divisionem pa- αγέννητα είεν, το προβεβληκός και το προβεβλημέ
tiantur corpora, imperfectim ac mutilum ipsuum νον. Και τίς ήν κατάστασις κρείττων ; Αρα ή προ
totum, veluti summa parle amputata, relinquitur . της τροπής της κατά την προβολήν διαστάσεως και
At enim in ingenita maxiini Dei natura ,2 4 et Ούκουν ως μέρος ή μέλος αγεννήτως ηνωμένον αεί
in unici ejusdem primoquegeniti Filii procreatione, πρότερον, έπειτα δε διαστάν και χωρίς γενόμενον
talem usurpare imaginem aut similitudinem, om- του όλου , τον Υιόν από του Πατρός οίόν τε επινοείν.
nium quae impia sunt, Inaxime implum sit. Non igi- "Αρρητα γάρ και αντικρυς ασεβή ταύτα, ύλης μεν
18 Colos. 1, 15.
55) DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . V. 354
όντα σωμάτων οικεία, της δε ασωμάτου και άλλου A fur tanquam aliud in alio, ex infinitis et principio
φύσεως αλλότρια. Διό κατά καιρόν είκότως άν τις carentibus seculis, erat Filius ingenitus in Patre,
ενταύθα πάλιν το, « Την γένεσιν αυτού τις διηγήσε- qui pars illius quaedam esset, qua quidem posterius
ται; » αναφθέγξαιτo άν · επειδή και την εναντίαν connmutata et ejecta extra illum secesserit : jam
ελθείν ουκ ακίνδυνον , και απλώς ούτως εξ ουκ όντων enim istud conversionis proprium foret , et sic sale
γεννητόν τον Υιόν τους λοιπούς γεννητοϊς ομοίως duo essent ingenita, unum id quod projecisset ,
απoφήνασθαι · άλλη γάρ Υιού γένεσις, και άλλη ή alterum quod projectum esset ! Ει quinam, quaes0,
διά του Υιού δημιουργία. Αλλά γάρ ώσπερ ή θεία status melior ? Num is qui ante conversione: u fuit,
Γραφή τοτε μεν πρωτότοκον πάσης κτίσεως τον Υιόν quo per projectionem diductio facta est ? Ergo quasi
αναγορεύει εξ αυτού προσώπου, το, « Κύριος έκτισε pars vel membrum ontea semper ingenile adligrens,
με αρχήν οδών αυτού, και φάσκουσα · τοτε δε γέννημα deinde diluctam et seorsum aliens a toto, sie Fi
του Πατρός είναι, λέγει κατά το , « Προ δε πάντων lius a P.tre cogitari poterit. Sed enim infanda et
βουνών γεννά με · ταύτη και ημίν έπεσθαι υγιώς prorsusimpia haec, que materie quidem corporium
αν έχοι, και το προ πάντων αιώνων είναι Λόγον όντα conveniunt et adinarent ut propria , ab incorporea
Θεού δημιουργικών, και το Πατρί συνείναι, μονογενή vero et materie experte natura, abhorrent aliena
τε Υιόν είναι του των όλων Θεού , υπουργόν τε και Β σue sunt. Quocirca merito quispiam hoc in loco et
συνεργόν τω Πατρί της τών όλων ουσιώσεώς τε και opportune rursus illud proferel : Generationem
διακοσμήσεως γεγεννημένον ομολογείν, Ει γάρ ούν cjus quis enarrabit ? 99 , Siφuidem in contrariam
και άλλο τι άρδητον και ακατάληπτον ημίν εν τή των abire partem, et simpliciler sic enuntiare, ex mililo
όλων απολέλειπται φύσει, μυρία δε τα τοιαύτα, οποία genitium esse Filium eadem ratione qua reliqua que
και τα τοις θεοφιλέσιν επηγγελμένα τυγχάνει , « "A facta sunt, non absque periculo sil : alia est enirm
οφθαλμός ουκ είδε , και ούς ουκ ήκουσε , και επί καρ- Filii generalio, et alia per Filium aliarum rerum
δίαν ανθρώπου ούκ ανέβη, και κατά τον ιερόν Απόστο- creatio. Quare cura divina Scriptura modo quidem
λον πολύ πρότερον πάσης εννοίας επέκεινα, άρ- primogenitum omnis creature Filium appellet, ex
ρητα και ακατονόμαστα, ανεπινόητά τε και ανεν- ipsius persona sic dicenς : « Dominus creavit me
θύμητα γένοιτο αν τα περί της πρώτης του Μονογε- initium viarumsuarum, modo autem genituramm
νούς του Θεού γενέσεως, άλλο μηδέν πλέον εχόντων Patris dicat , ubi ait : « Εt ante omnes colles gi
ημών περί αυτού λέγειν τε και νοείν ή · « Τήν γενεάν gnit me, 5 hanc item nos sequi sani judicii sit, con
αυτού τις διηγήσεται ; » Ει δέ τις τούτου περαιτέρω filterique ante omnia secula esse Verlbum Dei crea
χωρών τόλμη προαχθείη τα πάντη απερινόητα ορατι- . toris administrum, esseque una cum Patre, et uni
κούς και σωματικούς παραβάλλειν υποδείγμασι, τάχα " cumesse maximi Dei Filium, qui Patri det operam,
αν είποι της του Πατρός αγεννήτου φύσεως και της ejusque sit socius , dum omnia quae sunt, facit ut
ανεκφράστου ουσίας, ώσπερ ευωδίαν τινά και φωτός sint , eademque disponit. Εtenim si item aliud quid
αυγήν τον Υιόν εξ απείρων αιώνων, μάλλον δε πρό piano, quod neque dici, neque comprehendi a nobis
πάντων αιώνων υποστήναι, γενόμενόν τε συνείναι, possit, in natura universi rennansit (sunt autem
και συννενόμενον δεν τώ Πατρί ώς τώ μυρω το innumerabilia hujuscemodi), quale utique liabetur
ευώδες, και τώ φωτί την αυγήν, αλλ' ου τοίς υπο- quod Dei amicis pronmissum est, « Quod oculus non
δείγμασι κατά πάντα τρόπον ομοίως, ώσπερούν ήδη vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascen
πρότερον είρηται. Τα μεν γάρ άψυχα σώματα το dit, ut sanctus ait Apostolus 1, multo prius supra
συμβεβηκός εν ποιότησι κέκτηνται · ή τε γάρ αυγή , omnem cogitationem ferantur ac neque dici neque
σύμφυτος ούσα τη του φωτός φύσει, και ουσιωδώς denominari, neque intelligi, nec animo concipi pos
συνυπάρχουσα το φωτι , ουκ άν δύναιτο εκτός υφ- Sint , que ad primam unici Dei Filii generationem
εστάναι του εν ώ έστιν· ο δέ γε του Θεού Λόγος καθ' pertinent. De quo sane nihil habeimus amplius quod
εαυτόν ουσίωται τε και υφέστηκε , και ουκ αγεννήτως dicamus aut cogitemas quamillud : Generationem
συνυπάρχει το Πατρί , αλλ' ως μονογενής Υιός μόνος D ejus 215 quis enarrabit ? Quod si quis hoc ulterius
προ πάντων των αιώνων εκ του Πατρός γεγεννημένος : progrediens eo provehalur audacie, ut que nulla
ή τε ευωδία, απορροή τις ούσα σωματική του υποκει - prorsus intelligentia conmprelhendi possunt, ea visi
μένου, καθ' εαυτήν εκτός του πρώτου αιτίου το πλη- bilibus et corporeis exemplis assimilet, forsitan
σιάζον πληρούσα, ουδέν ήττον σωματική ούσα και dicat, ingeniti Patris nature atque ineffabilis es
αυτή τυγχάνει. Ου ταύτη ούν ημίν νοηθήσεται και τα sentiae, quasi fragranticanm quamdam, ac lucis splein
περί της πρώτης ουσιώσεως του Σωτήρος ημών. dorein, ipsum Filiumexinfinitis saeculis, ac potius
Ουδέ γάρ εξ ουσίας της αγεννή του κατά τι πάθος ή ante omnia saecula exstitisse ; dumque exsisti si
διαίρεσιν ουσιωμένος, ουδέ γε ανάρχως συνυφέστηκε mul esse , neque Patrem unquam relinquere, sicut
τω Πατρί• έπει ο μεν αγέννητος, ο δε γεννητός και nec unguentum bonus odor , nec lucem splendor
ο μεν Πατήρ, ο δε Υιός. Προϋπάρχειν δε και προ - relinquit ; verum exempla haec non omnimodo inle
ύφεστάναι Πατέρα Υιού , πάς οστισουν ομολογήσειεν. gram praestant similitudinem, sed quomodo jam an
Είη δ' αν ταύτη και εικών Θεού, αρρήτως πάλιν και tea dictum est : nam corpora inauimata ipsum ac
* Isa .ν11, 8. : 1Cor. 11, 9.
 353 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA . 536
cidens in qualitatibus retinent; splendor enim,cum Α ανεπιλογίστως ημίν, ζώντος Θεού ζώσα τις, και καθ'
ipsamlucis naturam comitetur, nec ipsarm unquam αυτήν ύφεστωσα άλλως, και ασωμάτως , και του
Incis essentiam relinqual, extra ad ipsum, in quo εναντίου παντός αμιγώς, αλλ' ουχ οία τις πάλιν ή
est, stare non potest : at vero ipsum Dei Verbum παρ' ημίν εικών, έτερον μεν έχουσα το κατ' ουσίαν
per seipsum et essentiam obtinet et consistit, nec υποκείμενον , έτερον δε τοείδος , αλλ' όλον αυτό, είδος
absque gignendi ratione cum Patre exsistit simul, ών, και αυτοουσία των Πατρί αφομοιούμενος. Ούτω
sed tanquam unicus Filius, qui solus ante omnia δε και ζωτικωτάτη του Πατρός ευωδία τυγχάνει,
Secula ex Palre sit genitus : bonus item odor , cum αρρήτως ημίν πάλιν και ανεπιλογίστως · έπει και
subjecti corporis emanatio quedam sit, ipsa quo- πάντα όσα έστι περί αυτόν αληθή, άρδητα αν είη αν
que corporea , neque seorsim a prima causa per θρώπων φωναίς, και λογισμούς θνητων ανεπιλόγιστα,
seipsumimpleat id, quod ipsi proximum est, nihilo - κατά τον ακριβή λόγον. Αλλά γαρ ως ημίν ακούειν
minus etiam ipse a natura corporea non recedit. φίλον, τοιώσδε και τα λόγια παιδεύει. "Η ουχί και
Non sic igitur a nobis ea que ad primam Salvato - Χριστού ευωδίαν αυτός εαυτόν, και τους αυτό παρα
ris nostri propagationem pertinent , intelligenda πλησίους ο ιερός Απόστολος προσεϊπε διά την του
sunt ; neque enim ex natura ejus qui ingenitus est, Χριστού πνεύματος μετοχήν ; μύρον τε εκκενωθεν
partiendo aliquid aut dividendo naturam est nactus : Β ο ουράνιος Νυμφίος εν τοις "Ασμασιν ανηγύρευται;
neque vero absque principio cum Palre simul ex- Διό της αυτού εκκενώσεως τα πάντα, ορατά τε και
stitit, quando ille quidemingenitus , hic vero geni- αόρατα, σώματά τε και ασύματα, λογικά τε και
tus est, et ille Pater, hic Filius : al vero Patrem άλογα, μετασχόντα, αναλόγως κατηξίωται μετουσίας
exsistere, et naturam suam obtinere non a Filio, και της του θείου Λόγου μετείλεφε κοινωνίας. Ταυ
unusquisque facile confitebitur, eadem porro ratiο- της γε της ενθέου πνοής την αντίληψιν τοϊς τάς λογι
ne imago Dei erit, ita quidem, ut rursus nullis ne- κας αισθήσεις μη πεπρωμένους και συμπας αποδί
que verbis , neque rationibus, quomodo sit, com- δωσι κόσμος, ώς τά τη φύσει γεώδη και φθαρτά
prehendere possimus , quippe cum viventis Dei vi- σώματα της αυλου και ακηράτου ευωδίας αποπνείν,
vens ipsa sit et per seipsam consistens, sine male- πηγάζοντος μεν άνωθεν του των όλων Θεού, ός , του
ria, sine corpore, nihil prorsus habens admistum μονογενούς αυτού Λόγου Πατήρ ών, αυτός αν είη το
contrarii ; neque vero cujusmodi ulla sit apud nος πρώτος και κύριον και μόνον αληθώς αγαθόν, αγα
imago, que et aliud essentiae subjectum habeat, θου γεννητικόν , δευτερεύοντος δε , και ωσάν από
et aliam speciem, sed que 1ota ipsa sil species, et πρώτης και ηγουμένης ουσίας επιχορηγουμένου του
ipsa essentia, similitudinem referens Patris. Sic . Υιού, ός και μόνος της πατρικής ουσίας ευωδία τις
autem Patris quoque fragrantia erit, que efficacis. & ημίν ανείρηται δουλεύουσι λογίω παιδεύοντι περί
simam largiende vite vim habeat, sed ita rursus αυτού , ότι δή , « 'Ατμίς έστι της του Θεού δυνάμεως,
neque dici a nobis, neque rationibus colligi possit : και απόρροια της του Παντοκράτορος δόξης ειλικρι
siquidem omnia quecunque de illo Vera sunt,inef- νης, και απαύγασμα φωτός αϊδίου , και έσοπτρον
fabilia sunt hominum vocibus , et mortalium cogi- ακηλίδωτον της του Θεού ενεργείας, και εικών της
tationibus, secundum exquisitam rationem incogi- αγαθότητος αυτού. 5 Πλήν αλλά ταύτα όπη άν τις
tabilia. 216 Sed enim quoquo modo audire nος και θέλοι, ταύτη τιθέσθω ημίν δε εξαρκεί το αληθές
juvat, itidem sacra nos erudiunt oracula. Annon εκείνο και ευσεβές αύθις επαναλαμβάνειν ρήμα, δι'
Christi bonum odorem ipse seipsum, et sui similes ου και την λύσιν επιθήσομεν τοίς εξητημένους πολ
Sanctus Apostolus 1, propterea quod Spiritus Christi λάκις ήδη επειπόντες· « Τήν γενεάν αυτού τις δι
particeps esset, appellavit ? Nonne unguentum eva- ηγήσεται; »'Ανέφικτος γάρ ώς αληθώς , και ουκ άν
cuatum ipse celestis Sponsus in Canticis 3 dictus θρώποις μόνον , αλλά και ταϊς πάσης επέκεινα ουσίας
est, idcirco quod cum illano ipsius evacuationem, δυνάμεσιν, ή του Μονογενούς του Θεού τυγχάνει γέ
cum omnibus tam visibilibus quam invisibilibus, νεσις, ώσπερούν και αυτός ο Σωτήρ και Κύριος ημών
tam corporeis quam incorporeis, tamrationalibus και τους οικείους μαθητάς αυτά δή ταύτα μυσταγωγών,
quam brulis communicaverit, tum ea secundum • Ουδείς έγνω, φησί, « τον Πατέρα, ει μή ο Υιός )
proportionem digna effecta sunt, quae in partem ac- ή και επιλέγει Και ουδείς έγνω τον Υιόν , ει μη
ciperentur, et divini Verbi liberalitate quadam ο Πατήρ.» 'Αγνώστου τοίνυν ομοίως της τε περί του
fruerentur ? Ηujus quidem divini aflatus susceptio - Πατρός και της περί του Υιού θεολογίας τοις πάσι,
nem , iis qui rationales sensus diminulos non ha πλήν αυτοίς τυγχανούσης, ώς εν απορρήτοις εν ταις
bent, universus impertit mundus, usque adeo ut παρατεθείσαις του Σολομώντος λέξεσι, της Σοφίας
quæ terrena et corruplioni obnoxia sunt corpora, ακουστέον λεγούσης : Προ του όρη έδρασθήναι και
omnis maleriæ expertem incorruptamque fragran πλασθήναι την γην, προ δε πάντων βουνών γεννά με.»
tiam redoleant, dum quidem superne, instar fontis "Ετι δέ φησι συμπαρεϊναι το Πατρί τον ουρανών
manat Deus universi, qui cum unici Verbi sui sit κατασκευάζοντι « Ηνίκα γούνητοίμαζε τονουρανόν,
Pater, idem sit primum re vera bonum, quod boni συμπαρή μην αυτώ. Και το εξ απείρων δε αιώ
gignendi vim habeat, dumque genituram obtinel, et νων αΐδιον της συν Πατρί διαμονής εμφαίνει , οίς

1 1 Cor. 1. 15. • Cant. 1, 2.

 DEMONSTRATIONS EVANGELICÆ LIB. V. 358
επιλέγει · « " Ήμην παρ' αυτώ αρμόζουσα· εγώ , quasi a primo et ingenito Patro sufficitur Filius,
ήμην ή προσέχαιρε : καθ' ημέραν δε προσώπω qui etiam solus paterine essentie fragrantia que
αυτού προσέχαιρον. 5 Και αβύσσους δε και πηγάς dam dictus est a nobis, qui oraculo obsequimur
υδάτων , όρη τε και βουνούς , και όσα άλλα κατά τον talem de illo doctrinam tradenti : « Vapor est,in
τόπον κοινούς ρήμασιν οίς επωνόμασται , ήτοι περί quit, virtutis Dei, et emanatio glorie Omnipotentis
της του κόσμου συστάσεως, εκ μέρους το πάν sincera, et splendor lucis eterne, el speculun site
δηλούντος ακουστέον, ή τροπικώτερον εκληπτέον, Πιacula Dei efficacie , et imago bonitatis .ejus *. »
ταύτα μεταφέροντα τα σημαινόμενα επί νοητάς ου Verumtamen hæc quo loco quis velit, ibi utique
σίας και θείας δυνάμεις , ών πάντων πρωτότοκος ponat : nobis auten salis superque sit, verum illud
Σοφία και μονογενής και πρωτόγονος του Θεού προ- ac pίumrursus verbum repetere , quo etiam eorum
υπέστη Λόγος , όντινα Χριστόνημείς προσαγορεύομεν, de quibus quesilum fuerit, difficultates dissolvemus,
διδασκάλα μαθητευόμενοι το 'Αποστόλω λέγοντι: ipsum inquam illud, quud antea sæpius effati su
Χριστός Θεού δύναμις, και Θεού σοφία, ο Κέκληται mus : « Generationem ejus quis enarrabit ? Re
δε ενταύθα τα της Σοφίας είκότως προσρήματι , vera enim non solum a nullis hominibus, sed ne
ως του μόνου σοφου Πατρός τάς πανσόφους και επι- ab ullis quidem potestatibus, quae ultra omnena
στημονικάς των όλων θεωρίας τε ... Λείπει τάλλα. naturam evaserint, unici Dei Filii generatio potest
comprehendi, sane non aliter quam ipse Salvator ac Dominus noster , hisce ipsis rebus suos initians
discipulos : Nemo, inquit, novit Patrem nisi Filius ; , el adjungit protinus : « Et nemo
novit Filium , nisi Pater 6. » Cum ergo theologia de Palre et Filio æque omnibus , præter unos ipsos, ir
cognila sil, quasi in arcanis in illis Salomonis verbis quæ superius apposuimus, Sapientiam audire oportet
dicentem : Antequam montes suis sedibus firmarentur etinformareturterra ,et ante omnes colles, gignitme.)
217 Ait præterea , se una cum Patre fuisse , cum cælum instrueret : « Quando, inquit, parabat cæ
lum , una cum eo aderam . , Deinde æternam ab inûnilis seculis cum Patre mansionem significat, ubi
adjungit : « Eram cum illo componens, ego eram apud quam gaudebat, quotidie vero lætabar in vullu
ejus. ) Porro autem abyssos et fontes aquarum , et montes et colles, et alia quæcunque communibus
verbis boc in loco denominata sunt, aut de mundi constitutione, ita accipere oportet, ut a parte totum
intelligatur , aut alio genere figuræ interpretari, transferendo significata eorum ad intelligibiles es
sentias, potestalesque divinas : quas omnes ortu suo antecedit Sapientia, quibusque omnibus anti
quius exslilit unicuin , primoque genitum Dei Verbum , quem nos Christum appellare consuevimus,
edocti a magistro Apostolo dicente : « Chrislus Dei virtus et Dei sapientia . , Sed hic appellatione
Sapientiæ merito vocatus est (sicut solius sapientis Patris, sapientissimas ct scientiæ parentes univer
sorum contemplationes)... Reliqua desunt.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'. B CAPUT II .
('Ακέφαλλον.) (Sine principio.)
Εν δε τω δευτέρω σκήπτρο βασιλική τιμά • εν Ιn secundo autem, sceptri regalis honore donat :
δε τω τρίτω, την κατ' αρετήν αυτώ τελείωσιν μαρ- in tertio vero perfecte virtutis illi dal testimonium,
τυρεί· είτ' επί τούτοις αυτόν δή τούτον τον Θεόν και postea ipsum hunc super iis et Deum et regem, a
βασιλέα κεχρίσθαι προς του ανωτάτου διδάσκει Θεού , Supremo Deo unctum esse docet, et ea ratione
και ταύτη γε Χριστόν γεγονέναι. Τί γάρ αν και ονο- Christum exstitisse : quid enim aliud quispiam no
μάσαιτό τις τον μη υπ' ανθρώπων μεν, υπ' αυτού δε minet eum, qui non ab hominibus, sed ab ipso
του επί πάντων Θεού κεχρισμένον ; επί τούτω γουν supremo Deo sit unctus ? de hoc igitur ait : Ο
φησιν : « Ω Θεέ ( προς τον χρισθέντα αποτεινόμενος), Deus, ad eum qui unctus est sermonean dirigens,
Tγάπησας δικαιοσύνην, και εμίσησας αδικίαν· διά « dilexisti justitiain, et odisti iniquitatem : propter
τούτο γάρ έχρισε σε ο Θεός ο Θεός σου. » Ώσει έλε- ea enim unxit te Deus, Deus tuus 8. » Uι si dice
γεν: Ο επί πάντων Θεός έχρισε σε έλαιον αγαλλιά- ret, Deus Paler unxit 1e oleo exsultationis, pre
σεως παρά τους μετόχους σου · ώστε ουδέ κοινόν και participibus tuis : ita neque commune et terrenum
γεώδες το δηλούμενον τούτο χρίσμα ήν, ουδέ όμοιον est hoc de quo agitur unguentum, neque illi simile
τω παρά Μωσει νενομοθετημένη και φθαρτης εξ ύλης & quod apud Moysem lege sancitum est, et ex corru
κατεσκευασμένω, ώ φίλον ήν τους παλαιούς Εβραίων plioni obnoxia materia comparatum, quo sane moris
ιερέας και βασιλέας χρίεσθαι. "Ένθεν ημίν είκότως fuerat veteres Hebreos et sacerdotes et reges inun
και Θεός όμου και Χριστός ανηγύρευται , ωσάν μόνος gere : inde nobis merito, et Deus simul et Chri
μη δι' ανθρώπων, μηδ' εξ ανθρώπων, προς αυτού δε stus appellatus est, tanquam is qui solus, non per
του των όλων Ποιητού της ενθέου χαράς και αγαλλιά- homines, neque ab hominibus, ab ipso vero uni
σέως ασωμάτων και θεοπρεπεί χρίσματι κεχρισμένος • versi Auctore divine letitiae atque exsultationis ,
διόπερ ενδίκως μόνος αγαθώς και κυρίως παρά τους incorporeo et Dei majestate digno unguento sit un
Ονομαζομένους αυτού μετόχους Χριστός αν αναγορευ- cius : quapropter juste solus, sine malitia solus,
θείη. Οι μέτοχοι δε αυτού τίνες αν είεν, ή οι οίοί τε λέ- bene et 218 proprie, pre iis qui ipsius participes
“ Sap. νιι, 25-26. * Μatth. ΧΙ, 27. •ibid . 1 Cor. 1, 24. 8 Psal. XLIν, 8.
 359 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. II. - APOLOGETICA . 560
nominantur, Christus appelletur . Participes vero Α γειν · « Μέτοχοι γάρ γεγόναμεν Χριστού και περί ών
ejus quinam ques0 sint, nisi ii qui dicere possunt : είρηται · Μή άπτεσθε των χριστών μου , και εν τοις
« Participes enim facii sumus Christi ?? » De quibus προφήταις μου μη πονηρεύεσθε. 5 Και δη πεφηνότος
dictum est : « Nolite tangere christos meos, et in διά τούτων σαφώς του Χριστού αγαπητού , και Θεού,
proplietis meis nolite malignari 10. Item igitur και βασιλέως , ώρα σε ζητείν, ο τηλικούτος πως έχ
cum in his plane Cliristus apparuerit, et dileclus , θρούς έχειν λέγεται , και τίνας, και δι'ήν αιτίαν, καθ'
et Deus, et rex, tempus de illo ut queramus , quo- ών τα εαυτού βέλη, και τον εαυτου ρομφαίαν ήκονή
τηodo, qui tan grandis sit , inimicos Isabere dicatur, σατο , όπως τε ου δι' οπλιτικής παρατάξεως , αλλ'
et quosnan istos, el propter quam causam, adver - ένεκεν αληθείας και πραότητος και δικαιοσύνης μυ
sus quos suas sagittas, suumque gladium exacuit, ρίoυςυπηγάγετο εαυτόλαούς. Ζητούντας γάρ ακριβώς
et quo pacto nullis armis instructa acie , sed pro- ταύτα , καλώς αν έχο: μεταφέρειν αυτά επί τον Σω
pter veritatem et mansuetudinem et justitiam, in. τήρα και Κύριον ημών Ιησουν τον Χριστόν του Θεού,
numerabiles sibi ipsi sulegerit populos. Qui igitur ανατρέχοντα επί τα διεξοδευμένα περί της εις ανθρώ
liaec diligentius querit, hunc oportet ea transferre τους αυτού παρόδου, καθ' ήν τάς έχθρας και αοράτους
ad Salvatorem ac Dominum nostrunn Jesum, qui est δυνάμεις των μοχθηρών και λυμαντικών δαιμόνων,
Christus Dei , et ad ea recurrere que de illius ad Β των τε πονηρών και ακαθάρτων πνευμάτων τροπω .
homines adventu a nobis exposita sunt : ubi cum σάμενος , μυρίους όσους εαυτώ λαούς εξ απάντων
hostiles. et visum nostrum efugientes flagiliosorum των εθνών συνεστήσατο· ον και Χριστόν αληθή προσ
ac noxiorum demonum pravorumque atque impu . ήχου αν του Θεού εντεύθεν αναγορεύειν, ου κοινό μεν
rorumspirituum potestatesdare lerga coegerit, per- ελαίω των πάλαι συνήθως χρισθέντα ( ούτε ούν ιστο
quam innumerabiles sibi ipsi ex omnibus nationi- ρείται τι περί αυτού τοιούτον), κρείττονι δε και έυ
bus populos comparavit : quem inde etiam verum θέα χρίσματα, παρ' ο δή και διά Hσαίου φησί :
Dei Christum appellare conveniat, quippe qui non « Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ , ού είνεκεν έχρισέ με.
cominuni oleo, ut prisci consueverant , sit unclus "Οθεν και μάλλον απάντων των πώποτε παρ' Εβραίους
( neque etiam tale quidquam de illo memoriae pro- σωματικώτερον χρισθέντων μόνος ανά πάσαν την οι
ditum est), sed priestantiori quodam divinoque κουμένην Χριστός παρά τοις πάσι βεβόηται, και της
unguento, ex quo utique etiam per Isaiam, sic ait : εξ αυτου Χριστιανών προσηγορίας την σύμπασαν
• Spiritus Domini super me, propter quod unxit έπλησεν οικουμένην. "Όπως δε φαμεν αυτόν κεχρίσθαι,
me 1. 5 Quocirca inter omnes polissimum, qui- και τί το χρίσμα, και τις και της χρίσεως τρόπος , αύ
cunque unquam apud Ηebreos corporalius unctiς τάρκως εν τώ προ τούτου συγγράμματα διειλήφαμεν.
sunt, solus in toto orbe terrarum apud universος " Τούτου δε εν τοις χείλεσι και εν τη διδασκαλία το
Christi nomine celebratur, et Clhristianorum ab σαύτη κατεχύθη χάρις , ώς εν ολίγω πάντα τόπον έμ
ipso deducta appellatione, totam que habitantur πλήσαι της προς αυτού καταγγελθείσης ευσεβείας"
terram implevit : quodammodo autem illum in- ώστε ήδη εν πάσιν έθνεσι, παρά τους την διδασκαλίαν
ctum esse dicamus, et quid hoc sit unguentum, et αυτού μετιούσιν , ακολούθως τη μετά χείρας προφή:
quisnan unctionis modus, abunde satis libro τεία, και βασιλέως και Θεού δόξαν περιβεβλήσθαι , και
priore tractavimus. Porro in hujus labiis atque παρά πάσιν ανθρώποις Χριστόν αναγορεύεσθαι. Πρόδη
doctrina tanta effusa est gratia, ut brevi tempore, λοι δε και οι εχθροί, ου μόνον οι πρίν γεγονότες αυτού,
ea quae ab ipso denuntiala est, sanctimonia el pie- αλλά και οι αεί προσπολεμούντες αυτού το λόγο ,
tale, omnem locum impleverit . Itaque jam nunc in είτε εν ανθρώπους, είτε και εν αοράτους δυνάμεσιν,
omnibus gentibus apud eos qui doctrinam ipsiuς ούς αοράτω και λεληθυία δυνάμει πάντοτε καθαιρών
accipίunt, comprobata ejus prophelie, que nunc εξ απάντων των εθνών παντοίους εαυτώ λαούς υπο
in manibus est , veritate , et regis et Dei χειρίους πεποίηται. Τα δέ εξής εν τω ψαλμώ ,
gloriam adeptus est, et apud oιnne hominum « Σμύρνα, και στακτή , και κασσία από των ιματίων
genus Christus appellatur. Sunt autem ejus quoque p σου, και τα τε επί τούτοις, ώς περί βασιλίδος δηλού.
inimici manifesti, non modo quί prius exstiterant, μενα και θυγατρός τον πατρώον οίκον απολιπούσης,
sed etiam qui senmper ipsius verbo adversantur, και το πρoδηλωθέντι Χριστώ, και βασιλεί, και Θεό
219 sive illi in hominibus , sive in effugientilus νυμφευθείσης, Κύριόν τε αυτόν αναγορευούσης, επί
visum nostrum potestatibus sint, quos ille invisi
Πι ροίεStatibus Sint , quos ille Invisi- την εξ εθνών Εκκλησίαν, την πατρώαν και δαιμονι -
bili occultaque virtule ex omnibus gentibus aufe- κήν αποστραφείσαν πλάνην, καθηραμένην τε , και τη
rens et subvertens , omnis generis populos sibi του θείου λόγου κοινωνία καθαρμοσαμένην , αναφέ
ipsi auscultantes effecit. Que vero in eodem psal- ροιτ' άν της προσηκούσης τυγχάνονται κατά σχολήν
Imo sequuntur : Myrrha , et gutta , et cassia a ερμηνείας.
vestimentis luis "S, » et cælera deinceps , quæ dicuntur quasi de regina ct Glia , quæ paternam do
mum reliquerit, quæque et Christo , el regi, et Deo de quo dictum est, desponsala sil, Dominumque illum
appellet : ad eam quæ de gentibus collecta est Ecclesiam , a patrio dæmonicoque errore aversam expur .
galamque, ac divini verbi communicatione connexam et compositam referri poterunt, ubi per Olium
accommodatam sibi interpretationem nacta fuerint.
• Ηebr. 111, 14. 10 Psal. cιν, 15. 11 Isa , LXI, 1. 11 Psal. Χμιν, 9.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . V. 569
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι". CAPUT III.
“Ως ο αυτός προφήτης και εν ρθ' ψαλμω δύο Κυ- Quod idem Propheta etiam in cx psalmo bis Domi
ρίους εμφανώς ομολογεί • ένα τον πρώτον και num evidenter confitelur : semel , cum de eo lo
ανωτάτω Θεών , δεύτερον , όν αυτός εαυτού quitur qui et Deus et Paler est; iterum cum de eo
αναγορεύει Κύριον . Και ως γενέσθαι υπό του quem ipse suum nuncupat Dominum . Et quod hunc
Θεού προ της του κόσμου συστάσεως και αυ Dominum ipse quoque novitgenitum esse antemundi
τις τον δεύτερον Κύριον οίδε, και ώς αιώνιον constitutionem , et quod æternum Patris sacerdo
του Πατρός ιερέα, και ως σύνθρονοντούεπί πάν. lem , el supremi Dei consessorem , similem ulique
των Θεού , όμοια ημίν περί του Χριστού δοξάζων . opinionem in hoc nostræ fideideChristo pra 'se ferens.
• Είπεν ο Κύριος τω Κυρίω μου• Κάθου εκ δεξιών Dixit Dominus Domino meo , Sede a dextris
μου, έως αν θα τους εχθρούς σου υποπόδιον των πο- meis , donec ponam iniinicos tuos scabellum pe
δων σου. Ράβδον δυνάμεως εξαποστελεί σοι Κύριος dum tuorum . Virgam virtutis emittet tibi Domi
εκ Σιών, και κατακυριεύσεις εν μέσω των εχθρών us ex Sign , et dominaberis in medio inimicorum
σου. Μετά σου ή αρχή εν ημέρα της δυνάμεώς σου, ιuorum. Tecum principium in die virtutis use , in
εν ταις λαμπρότηση των αγίων σου . Εκ γαστρος προ splendoribus sanctorum tuorum. Ex utero ante
Εωσφόρου γεγέννηκά σε . " Ώμοσε Κύριος, και ου με- Luciferum genui te. Juravit Dominus et non pe
ταμεληθήσεται • Συ ιερεύς εις τον αιώνα κατά την B nitebit eum : Tu es Sacerdos in elernum , se
τάξιν Μελχισεδέκ. Κύριος εκ δεξιών σου. » Τον Σω- " cundum ordinem Melchisedec. Dominus a dextris
τήρα και Κύριον ημών, τον πρωτότοκον πάσης κτί- Cuis 13, Salvatorem ac Dominuin iostrum, ipsum
σεως Θεού Λόγον, την πρό αιώνος σοφίαν, την αρ- primogenitum omnis creature Dei Verbum , sapien
χήν των οδών του Θεού, το πρωτότοκον και μονογενές tiam quae est ante evum , initium viarum Dei ,
του Πατρός γέννημα, τον τη του Χριστού τιμώμε - primogenitum et unicum Patris gernmen , 220 eur
νον προσηγορία , και ο παρών ψαλμός Κύριον αποκα - qui Christi appellatione honoratur, presens quo
λεί, διδάσκων αυτών είναι σύνθρονον ομού και Υιον que psalmus Dominum vocat , docuίque eum esse
του επί πάντων Θεού τε και Κυρίου των όλων, αιώ- consessorem simul et Filium supremi Dei , rerum
νιόν τε του Πατρός ιερέα. Πρώτον δή ούνεπίστησον, que omuium Domini , æternumque Patris sacerdo
ως ήδη τούτο δεύτερον γέννημα Θεού προσηγόρευται, tem. Ρrimum ergo sic habeto , quemadmodunt
και έπει Θεού γε πνεύματι τα της προφητείας ημίν progenies illa secunda Dei nominala est, et que
ειρήσθαι πεπίστευται , όρα ει μή αυτό δή το εν τω niam divino quoque spiritu illa prophetiae verb:
προφήτη Πνεύμα άγιον, εαυτου Κύριον δεύτερον fidei nostre commissa sunt ; wide num et ille Spi
μετά τον τών όλων αναγορεύει : « Είπε ο γάρ, φησίν, ritus sanctus in propheta , suimet ipsius Dominum
ο Κύριος τω Κυρίω μου • Κάθου εκ δεξιών μου. Secundum post eum qui Donlinus est universorum
Τον πρώτον Κύριον, ώσαν καθόλου των απάντων vocel. Dixit , enim , inquit , « Dominus Domino
Δεσπότην, Εβραίοι ανεκφωνήτη προσρήσει τη διά meo, Sede a dextris , Siculi rerum etiam univer
των τεσσάρων στοιχείων αναγόρευον · τον δε δεύτερον sim omnium Dominum, Hebrei inenarrabili et ex
ουκέθ' ομοίως, ιδίως δ' αυτόν Κύριον ώνόμαζον. Εί- quatuor elementis composita dictione vocaverunt ;
κάτως ούν ο Σωτήρ και Κύριος ημών αυτός Ιησούς nec jam amplius eum simili ratione secundum ,
ο Χριστός του Θεού, ερόμενος ποτε τους Φαρισαίους, sed proprie Dominum appellaverunt . Merito igitur
« Τίυμίν περί του Χριστού δοκεί ; τίνος εστίν υιός; ) Salvator ac Dominus noster ipse Jesus qui Chri
ειπόντων, του Δαβίδ, επιλέγει, « Πώς oύν Δαβίδ εν stus est Dei , interrogans aliquando Pharistos,
πνεύματι Κύριον αυτόν καλεί, λέγων , Είπεν ο Κύριος « Ouid vobis videtur de Christo ? cujus est fi
τω Κυρίω μου : Κάθου εκ δεξιών μου ; » μονονουχί lius 14 ? , cum respondissent , Davidis , subdit,
ερμηνεύων την λέξιν , ώς ου μόνον του Δαβίδ Κύριον « Quomodo igitur David in spritu Dominum eum
αυτόν αναγορεύουσαν, αλλά γαρ και του εν τώ προ- vocat , dicens, Dixit Dominus Domino meo : Sede
φήτη πνεύματος. Ει δε το πνεύμα το προφητικών a dextris meis. 18 ? , propemodum interpretans di
(τούτο δή ήμίν είναι πεπίστευται το άγιον Πνεύμ α) :
του ! D . ctionem , quæ non modo Davidis , verum etiam
veupla
ομολογεί τούτον είναι Κύριον , όν σύνθρονον είναι
Πατρός εκδιδάσκει, και ουκ απολύτως, αλλά και εαυ spiritus in prophela exsistentis , Dominum appel
του Κύριον, κατά πολύ πλέον και μάλλον τούτ' αν lat. Si vero spiritum illum propheticum , illum
είπoιεν αι μετά το άγιον Πνεύμα λογικαί δυνάμεις, ή τε certe , qui tide nostra creditus est Spiritum san
σύμπασα oρωμένη τε εν σώμασι, και εν ασωμάτοις ctum , annuit esse Dominum, quem consessorem
έστωσα δημιουργία ,ής απάσης είκότως αν καταδει- Patris esse profiletur, nec absolute , verum sui ip
χθείη Κύριος ο μόνος του Πατρός σύνθρονος , δι' ού τα sius Dominum secundum id quod ut plurimum et
σύμπαντα εγένετο, ότι δή,κατά τον θαυμάσιον από magis dicerent rationales facultates
στολον, « εν αυτώ εκτίσθη τα πάντα, τα εν τοις post Spiritum
ουρανοίς και τα επί της γης, είτε ορατά είτε αόρατα .» sanctum , atque omne opificium aspectabile cor
Μόνον γούν εικός αυτόν της του Πατρός ομοιώσεως poreis et incorporeis constans, cujus lotius jure
έχειν το κύρος, ωσάν και μόνον σύνθρονον του Πα merito demonstraretur Dominus unus Patris coui
προς αναδεδειγμένον. Πρόδηλον ούν, ότι ουδενί των Sessor, per quem cuncta facta sunt ; quia nimirun
γεννητών θέμις.των δεξιών λαχείν της παντοκρατο - secundum admirabilem Apostolum, in ipso creata
“ Psal. CΙΧ. 1-3. 1* Μatth. ΧΧΙΙ, 42. 18 ibid . 43,44.
PATROL . GR. XXII. 12
 35 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 364
sunt omnia , tam quae sunt in celis , quam quae A ρικής αρχής τε και βασιλείας, ει μή άρα ένα μόνο
Sunt supra terram, sive visibilia , sive invisibilia . ) τω δια των προκειμένων ποικίλως θεολογουμένω.
Equum igitur est, solum eum paternae similitudinis Eπίστησον ούν, ως προς ένα και τον αυτόν ο άνω
habere dominium, sicut et solum esse Patris conses- τάτω και επί πάντων Kύριος και την, « Κάθου εκ
Sorem declaratum est. Patet igitur nulli creatura - δεξιών μου, και δωρείται φωνήν, και την, « Προ Εωσ
rum fas esse sortiri dexteram omnipotentis principa- φόρου γενέννηκά σε. Ο Μεθ' όρκου δε διαβεβαιώ
bus et imperii , nisi ei uni soli quem ex praemissis σεως, άσειστον και απαράβατον αυτή την τιμήν της
varie et theologice demonstravimus. 221 Allende εις άπειρον αιώνα διαρκούς ιερωσύνης παραδίδωσιν
igitur, quemadmodum hic unum et eumdem Su- « " Ώμοσε Κύριος, και ου μεταμεληθήσεται • Συ ιερεύς
premus et omnia sub se habens Dominus , voce εις αιώνα. » Τίς δ' αν επινοοίτο ; ούτι δή θνητός ανήρ,
illa donat , « Sede a dextris meis ; et illa , αλλά ουδέ της αγγελικής φύσεως, υπό Θεού μέν γέ.
« ιnte Luciferum genui te. ) Deinde cum jurisju- γεννημένος , εις αιώνα δε ιερωμένος, o και εν τοις
randi confirmatione , inconcussunt atque immuta - πρόσθεν ειπών: « Κύριος έκτισε με αρχήν οδών αυ
bilern in infinitum ανum permansuri sacerdotii του εις έργα αυτού . Προ του αιώνος έθεμελίωέ με,
honorem ei largitur : Juravit Dominus, et non εν αρχή προ του όρη έδρασθήναι, προ δε πάντων
penitebit eum : Tu es sacerdos in eternum. » Αι Β βουνών γεννά με. 5 Και πρόσχες δε επιμελώς τον
enim quis hic tandem intelligatur ? nempe non νούν, επιστήσας τώ τε παρόντι ψαλμώ, και ταις εν
vir nmortalis ullus , ac ne angelice quidem nature τώ προ τούτου παρατεθείσαις φωναίς. 'Εν μέν γάρ
quispiam, qui a Deo quidem sit factus , in eler- τούτω ο ανωτάτω Θεός σύνθρονον τον δεύτερον, και
num vero sacerdos constitutus , sed solus ille ήμών Κύριον, εαυτού καθίστησι, λέγων · Κάθου εκ
qui in iis , que antea citavimus oraculis , dixit : δεξιών μου και εν δε τώ προ τούτου τον θρόνον εις
« Creavit me initium viarum suarum in opera αιώνα αιώνος διαμένειν , ο λόγος έφησεν, ομού Θεόν
sua. Ante seculum fundavit me , in principio αυτον αναγορεύων δι' ών φησιν: Ο θρόνος σου, και
antequam montes stalbilirentur, et ante omnes Θεός , εις τον αιώνα του αιώνος . Πάλιν εν μέν τω
colles gignit me 16. » Αdhibe vero animum diligen- μετά χείρας, « Ράβδον, φησί , « δυνάμεως εξαπο
ter, et cogitationerm inlende , tum ad presentenι στελεί σοι Κύριος εκ Σιών και εν δ' εκείνω, · Ράβδος
psalmum, tum ad eas que antea exposita sunt ευθύτητος ή ράβδος της βασιλείας σου. 5 Και αύθιςκαι
voces .In hoc enimingenitus Deus eum qui ab ipso μεν παρών φησι • Κάθου εκ δεξιών μου , έως αν
est, et noster Dominus est , sedere Secum una θώ τους εχθρούς σου υποπόδιον των ποδών σου, και
jubet, dicenς : « Sede a dextris meis. » In altero κατακυριεύσεις εν μέσω των εχθρών σου · ο δε
vero, guem ante hunc ipsum exposuimus , sedem & πρόσθεν: Τα βέλη σου ήκονημένα, δυνατά εν καρ:
in seculum seculi manere , oraculum affirmabat , δία των εχθρών του βασιλέως . » Ουκούν και τα περί
Deunn interim illum appellans in illis verbis , ubi των εχθρών του δηλουμένου εν αμφοτέροις συνάδει.
ait : « Sedes tua Deus in seculum seculi 17. Τις δητα ούν, οφθαλμούς ορών έν μέσαις ταις πόλεσιν,
Rursus in eo qui nunc inter: manus versatur , έν τε κώμαις καιχώραις , καθ' όλης τε της οικουμένης,
( virgam , inquit , virtutis emillet tibi Dominus ανθούσας τας του Σωτήρος ημών Εκκλησίας, τους
ex Sion 18, » in illo autem , virga directionis , τε προς αυτού κυριευομένους λαούς, και μυρίανδρα
virga regni tui 19. Ει rursus hic quidem ait : πλήθη των αυτώ καθωσιωμένων, πανταχόθεν υπό των
« Sede a dextris meis , donec ponam inimicoς oρωμένων τε εν ανθρώπους , αοράτων τε και αφανών
tuos scabellum pedum tuorum , et dominaberis εχθρών, και πολεμίων της του Χριστού διδασκαλίας
in medio inimicorum tuorum 20. Ιlle vero , sa- κυκλούμενα, ουκ αν θαυμάσειε τον παρόντα χρησμόν,
gitte tue acute, potentes in corde inimicorum εις πρόσωπον αναφωνηθέντα του θεσπιζομένου , το
regis. Ergo etiam ea que ad ejus, de quo agimus, • Κατακυρίευε εν μέσω των εχθρών σου ; Και
inimicos pertinent , in utroque sibi ipsa consen- επειδήπερ εν τώ πρόσθεν κεχρίσθαι τώ ελαίω της και
εiunt. Quis ergo modo suis oculis cernens in me- και αγαλλιάσεως παρά τους μετόχους σου, ιερέων δε οί
diis urbibus , in vicis ac regionibus , in toto orbe κείoν ήν παρ' Εβραίοις το χρίεσθαι» είκότως και μετά
florentes Salvatoris nostri Ecclesias , et eos in χείρας ήδη λευκότερον ιερέα αυτόν επιφημίζει,
quibus dominatur populos , el innumerabili viro- πλείονα προτιθεις περί αυτου διδασκαλίαν, δι' ής
sum multitudine refertos conventus , qui illi con - μόνον αυτόν παρά τους πώποτε αιώνιον ιερέα είναι η
secrati sunt, quique undique tum ab iis qui inter παιδεύει , όπερ ουδεμιά ανθρώπου φύσει δυνατόν
homines cernuntur, turn ab effugientibus visum εφαρμόζειν . Κατά την τάξιν Μελχισεδέκ τεράσθαι
nostrum, et occultis inimicis atque hostibus ejus φησιν αυτόν , προς αντιδιαστολής του κατά την Μω
doctrine que a Christo tradita est , circumsessi , σέως διάταξιν ιερέως , ήτοι του Ααρών, ή και τινος
non admirelur preseus oraculum, quod ad ejus των εξ εκείνου» ών έκαστος μή ών πρότερον ιερεύς,
personam enuntialum est , el de quo hic canilur, ύστερόν ποτε δι' ανθρώπων αλοιφή τινι σκευαστη χριο
illud utique : « Dominare in medio inimicorum μενος, ώς εν τύπους ειπείν και συμβόλοις, σκιώδης 9
tuorum ? » Deinde quoniam in eo qui antecessit , τις και εικονικός Χριστός απετελείτο αλλά και άτε
dictum est illum unctum esse 222 oleo exsulta- θνητός ων ουκ εις μακρόν απετίθετο την ιερωσύνην»
16 Proν. Υ11 , 25-25. 17 Psal, XLIV, 7. 18 Psal. CΙΣ, 2. 19 Psal. XLIV, 7. 20 Psal. Cικ, 2.
563 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. V.
Και παρά μεν τώ Ιουδαίων μόνο ιεράτο λαώ, ου A lionis pre participibus tuis, et sacerdotum id eral
μήν και παρά τοις άλλοις έθνεσιν. Αλλά ουδέ μεθ' proprium apud Ηebreos ut ungerentur : merito in
ορκωμοσίας Θεού επί την λειτουργίαν παρήει, κρίσει eo quem nunc tractamus , jam clarius et certius
δε ανθρώπων τιμώμενος ως και ποτε μη άξιον εύ- illurm consecrat sacerdotem , plura etiam de illius
ρίσκεσθαι εν αυτοίς της του Θεού θεραπείας, οίος doctrina proponens, per quam ipsum solum pre
αναγέγραπται ο Ηλεί. "Έτι προς τούτοις ο παλαιός hominibus qui unquam aut fuerint aut futuri sint ,
εκείνος ιερεύς, και κατά την Μωσέως διάταξιν, εκ μό- alernum sacerdotem esse demonstrat , quod sane
νης εξεκρίνετο φυλής της Λευΐ· έδει δε εξ άπαντος ηusquam ut ulli nature hominis accommodelur,
και το γένος εκ της του Ααρών διαδοχής αυτόν φέρειν, fieri poterit. Secundum ordinem Melchisedec sa
θυμασί τε ζώων αλόγων και αίμασι, σωματική γε cerdotem constitui illum ait , ut ab eo diferat
λατρεία θεραπεύειν το θείον. Ο δε Μελχισεδέκ ωνο- qui secundum Mosis constitutionem erat sacerdos,
μασμένος, και μεταλαμβάνεται εις την Ελλάδα φωνήν, qui quidem aut Aaron sit accipiendus, aut alius
βασιλεύς δικαιοσύνης , έπειτα βασιλεύς Σαλήμ, 3 και quispiam ex iis qui ab illo oriundi sint : quorum
αυτό αν είη βασιλεύς ειρήνης, απάτωρ, αμήτωρ, quisque cuin prius sacerdos non esset , posterius
αγενεαλόγητος , ουκ έχων κατά την ιστορίαν ουκ άρ- aliquando per homines unguento quodam artifi
χήν ημερών, ου ζωής τέλος , αλλ' ουδε κοινόν τι φέ- 5 close confecto ungebatur, et sic figurate , ut ita
ρων προς τον της τού 'Ααρών ιερωσύνης τρόπον. dicam, et per signa quedam , adumbratus quidam
Ούτε γάρ υπ' ανθρώπων ήρητο, ουκ ελαίω σκευα- et imaginarius Christus efficiebatur : praeterea tan
στο κέχριστο , ού (1) γένος ήν των μηδε φανέντων quam is qui mortalis esset, haud ita multo post
πω" και το πάντων γε παραδοξότατον , ότι μηδέ Sacerdotium deponebat. Αdde quod apud unum
την σάρκα περιτέτμητο , και όμως τον Αβραάμ Judeorum populum sacerdotio fangebatur , non
ευλογεί , ώσαν πολύ κρείττων αυτού τυγχάνων. autem apud alias item nationes. Neque vero cum
'Αλλά ουδέ θυσίαις και σπονδαίς τα υψίστω ιε- jurejurando Dei , ad talem functionem accedebat ,
ρώτο Θεό, ουδέ μην παρά το εν Ιερουσαλήμ ναό sed judicio hominum electus. Ιtaque nonnunquam
την λειτουργίαν εξετέλει πώς γαρ το μηδε όντι ; etiam aliquis ex illis inventus est tali tainisterio
Είκότως ούν, έπει και το ημετέρωΣωτήριταΧριστώ, non dignus , qualis Heli plane descriptus est . Ad
ουδέν μέν τω Ααρών εμφερές έμελλε συμβήσεσθαι. haec , vetus ille sacerdos , qui a Mose institutus
Ούτε γάρ μή ών πρότερον , ύστερον ποθ ' ιερεύς fuerat , ex sola tribu Levi eligi poterat : et oportes
αναδέδεικται , και ιερεύς ου γενόμενος, αλλά ών. bat omnino illum genus quoque trahere de suc
Προσεκτέον γάρ επιμελώς τω· « Συ ιερεύς εις τον ς cessione ipsius Aaron , sacrificiisque brutorum
αιώνα. Ου γαρ έση, φησί, μή ών πάλαι· αλλ' ουδ' animalium et cruoribus, corporalique adoratione
ήσθα μέν πάλαι , νύν δε ού · αλλά παρά του φήσαντος, rei divine inservire. Αt vero , qui Melchisedec est
• Εγώ είμι ο ών, σύ εί , και ιερεύς εις τον αιώνα nominatus , quod nomen in nostram linguam con-
διαμένεις. Έπει ούν ούτε από χρόνου της ιερωσύνης versum, regem justitiae significat , et qui fuit rex
απήρξατό, ούτε εκ φυλής ιερωμένων ο Χριστός, ουδέ Salenm , quod ipsum item sit , rex pacis, sine pa
διά σκευαστού και σωματικού ελαίου κέχριστο, ουδέ !re , sine matre, sine generis serie, non habens
τέλος εξειν έμελλε της ιερωσύνης, ουδέ μόνοις Ιου- in historia , neque initium dierum, neque vile
δαίοις, αλλά και πάσιν έθνεσι καταστήσεσθαι · τούτων finem, ac ne referens quidem cum Aaron sacer
ένεκα πάντων είκότως αυτόν της μέν κατά τον τύπον dotii ritu commune quidquam invenitur. Νam ne
Ααρών λειτουργίας απαλλάττει , κατά την τάξιν δέ que ab hominibus electus fuerat , neque oleo com
Μελχισεδέκ ιερέα φησίν έσεσθαι. Και το γε αποτέ- posito unctus , neque de genere illorum editus , qui
λεσμα του χρησμού θαυμάσιον συνορώντι, όπως ο nondum exstilerant: et quod omnium maxime admi
Στήρημών Ιησούς ο Χριστός του Θεού, τω του Μελ- rabile est, ne corpore quidem erat circumcisus , et
χισεδέκ τρόπο τα της εν ανθρώποις ιερουργίας εισέτι tamen ipsi Abraliam benedicit , tanquain is qui illo
καινύν διά των αυτού θεραπευτών επιτελεί. " Ωσπερ D sit Ionge praestantior. Adde quod neque sacrificiis
γάρ εκείνος , ιερεύς εθνών τυγχάνων, ουδαμού φαίνε - neque libationibus , altissimo Deo operabatur, ne
και θυσίαις σωματικαίς κεχρημένος , οίνω δε μόνο que vero in templo quod Hierosolymis esset , Suum
και άρτω τον Αβραάμ ευλογών, τον αυτόν δή τρόπον munus obibat : qui enim in eo, quod nondum erat ?
πρώτος μεν αυτός ο Σωτήρ και Κύριος ημών, έπειτα 223 Et merito sane , quando ne nostro quidem
4 εξ αυτού πάντες ιερείς ανά πάντα τα έθνη την Salvatori Christo , eventurum quidquam erat ipsi
νευματικής επιτελούντες κατά τους εκκλησιαστικούς Aaron simile . Nam neque qui prius non fuisset,
μους ιερουργίαν, οίνω και άρτω , του τε σώματος posterius est aliquando sacerdos declaratus ; neque
του και του σωτηρίου αίματος αινίττονται τα μυ- is qui exstitisset sacerdos, sed qui est. Diligenter
στηρια, του Μελχισεδέκ ταύτα πνεύματι θείω προτε - enim attendendum est illud : « Τα es sacerdos in
θεωρηκότος , και των μελλόντων ταϊς είκοσι προκε- eternum. » Non enim, eris , ait, qui olim non fue
12μένου , ώς ή Μωσέως Γραφή μαρτυρεί, λέγουσα· ris , ac ne fuisti quidem antea, nunc autem non es ,
Λαι Μελχισεδέκ βασιλεύς Σαλήμ εξήνεγκεν άρτους sed ab eo qui dixit , « Ego sum φιλί sum ", tu es,
* Exod, , 14.
(1) 03. Anne Ú ? Edit.
367 EUŞEB I CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 368
et sacerdos in eternum permanes. Quoniam igitur Α και οίνον. "Ην δε ιερεύς του Θεού του υψίστου , και
neque a tempore, sacerdotii initium accepit, neque ευλόγησε τον Αβραάμ. » Είκότως ούν και μεθ'όρκου
de tribu Sacerdotum exortus est Christus, neque παραλήψεως μόνια το δηλουμένω ώμοσε Κύριος και
artificiose instructo corporalique oleo inunctus, ne Θεός, και ου μεταμεληθήσεται» Συ εί, λέγων, ο ιερεύς
finem quidem illum sacerdotii est habiturus,neque εις τον αιώνα, κατά την τάξιν Μελχισεδέκ. Σ Έπάκου
ilemsolis Judaeis , sed omnibus gentibus constitu. σον δε οία και περί τωνδε ο Απόστολός φησιν: Έν
endus. Propter haec omnia, merito illum a mini- ώ , περισσότερον βουλόμενος ο Θεός επιδείξαι τους
sterio Aaron liberat, quod figuram gerebat, et se- κληρονόμους της βασιλείας το αμετάθετον της βουλής
cundum ordinem Melchisedec sacerdotem futurum αυτού , έμεσίτευσεν όρκη , ένα διά δύο πραγμάτων
affirmat . Ει sane Oraculi exitus admirabilis ei qui αμεταθέτων, εν οίς αδύνατον ψεύσασθαι Θεόν, ισχυ
contemp! etur quemadmodum Salvator noster Je- ράν παράκλησιν έχωμεν οι προκαταφυγόντες κρατή
sus, qui est Christus Dei,ipsius Melchisedec ritu, σαι της προκειμένης ελπίδος. 5 Και επιφέρει λέγων ·
ea que ad sacerdotium in hominibus gerendumspe- « Και οι μεν πλείονές εισι γεγονότες ιερείς , διά το
ctant, per suos ministros perficiat . Νam queinad- θανάτω κωλύεσθαι παραμένειν · ο δε , διά τό μένειν
modum ille qui sacerdos gentium erat , nusquam αυτόν , απαράβατον έχει την ιερωσύνην. "Οθεν και
videtur sacrificiis corporalibus funclus, sed vino B σώζειν εις το παντελές δύναται τους προσερχομένους
solo et pane , dumipsi Abraham benedicit, ita sane δι' αυτού τω Θεώ, πάντοτε ζων εις το εντυγχάνειν
prinus ipse Salvator ac Dominus noster , deinde υπέρ αυτών. Τοιούτος γάρ ημίν και έπρεπεν αρχιε
qui ab ipso profecti sunt, Sacerdotes in omnibus ρεύς , όσιος , άκακος , αμίαντος, κεχωρισμένος από
gentibus, spirituale secundum ecclesiasticas san- των αμαρτωλών, και υψηλότερος των ουρανών γενό
ctiones Sacerdoti munus obeunles, vino ac pane, μενος. 5 Και επιλέγει · « Κεφάλαιον δε επί τούς
el corporis illius et salutaris sanguinis mysteria re- ειρημένοις , τοιούτον έχομεν αρχιερέα, ός εκάθισεν
praesentant , que sane mysteria Melchisedec tanto εν δεξιά της μεγαλοσύνης εν υψηλοίς, των αγίων
ante spiritu divino cognoverat , et reruin futurarum λειτουργός, και της σκηνής της αληθινής, ήν έπηξεν
imaginibus usus fuerat, sicut etiam Mosis Seriριura ο Κύριος , ουκ άνθρωπος. » Ταύτα μεν ο Απόστολος.
testificatur , ubi ait : Ει Melchisedec rex Salem, “Ο δε ψαλμός υποβάς, και το πάθος επικεκαλυμμένως
protulit panes et vinum. Erat autem sacerdos Dei του προφητευομένου δηλοί, λέγων · « Εκ χειμάρρου
Juissimi, et benedixit Abralham 33 . Merilo igitur εν όδω πίεται , διά τούτο υψώσει κεφαλήν. Χείμαρ
et cum jurisjurandi adjectione , uni ei de quo hic ρον δε τον καιρόν των πειρασμών και άλλος δηλοί ψαλ
agimus talia promissa sunt : Juravit, inquit , Do- μoς, λέγων • Χειμάρρου διήλθεν η ψυχή ήμών. "Αρα
minus Deus, et non penitelbit eum : tu es sacerdos G διήλθεν η ψυχή ήμών το ύδωρ το ανυπόστατον.» Εν
in eternum secundum ordinem Melchisedec. το χειμάρρω τοίνυν πίεται, φησί , το ποτήριον δηλον
Audi vero qualia sint que de iisdem rebus etiam ότι , ο ήνίττετο προς το καιρό του πάθους, λέγων:
Apostolus dicat : « In quo abundantius volens Deus - Πάτερ, ει δυνατόν, παρελθέτωτο ποτήριον τούτο απ'
ostendere heredibus regniimmutabilitatem consilii εμού. » Και πάλιν « Eί μή δυνατόν έστιν αυτό παρελ
sui , interposuit jusjurandum , ut per duas Yesim- θεϊν, εάν μή αυτό πίω, γενηθήτω το θέλημά σου . Του
autabiles in quibusimpossibile est mentiri Deum, το δή ούν εκπιών το ποτήριον , ύψωσε κεφαλήν , και
224 fortissimum solatium habeamus , qui con- κατά τον Απόστολον , επεί γάρ γέγονεν υπήκοος τω
fugiunus ad obtinendanm propositam spem 23 , et Πατρί μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυρού, διά τούτο,
adjungit : « Ει alii quidem plures facti sunt sacer- φησίν, « υπερύψωσεν αυτόν ο Θεός, εγείρας αυτόν έκαι
doles , idcirco quod morte prohiberentur permane- των νεκρών , και καθίσας αυτόν εν δεξιά αυτού ,υπερ
re : hic autem, eo quod ipse maneat, sempilernum άνω πάσης αρχής , και εξουσίας, και δυνάμεως, και
habet sacerdotium. Ex quo etiam servare in perpe- κυριότητος , και παντός ονόματος ονομαζομένου , ου
tuum potest accedentes per ipsum ad Deum, sem. μόνον εν τω αιώνι τούτο, αλλά και εν τω μελλοντι.
decebat nos pontifex, Sanctus, innocene , impol- κατά την προς αυτόν επαγγελίαν, ήν διά του ψαλμού
lutus, segregalus a peccatoribus , et excelsior cα - παρίστησι, λέγων· « Κάθου εκ δεξιών» (μου, έως αν θα
lis factus . Deinde adjungil : « Caput autem su- τους εχθρούς σου υποπόδιον των ποδιών σου. Κατακι
per iis que dicta sunt. Taleim habemus pontificem, ρίευε εν μέσω των εχθρών σου. » Πρόδηλον παντί, ως
qui scdet in dextera majestalis in excelsis , Sa! - έτι νύν ή του Σωτήρος ημών δύναμις και ο της διδασκα
ctorum minister , et tabernaculi veri, quod fixit λίας αυτού λόγος, εν μέσοις τοιςεχθρούς και πολεμίοις
Deus, et non liomo 18. Η ec quidem Apostolus. αυτού , και των πεπιστευκότων εις αυτόν απάντων
Psalmus vero, inferius progressus , etiam ea que κατακυριεύει.
passurus erat is, de quo vaticinatur , aperte significat, dicens : « De torrente in via bibet , proplerea
exaltabit caput 26. » Torrentem porro , tentationum tempus intelligendum alius indicat psalmus dicens :
· Torrentem pertransivit anima nostra. Forsilan pertransiit anima nostra aquam intolerabilem " . )

* Cen. ΧΙV, 18-19. 13 Ηebr. V1, 18. 2» Ηebr. VI, 25-26. 25 Ηebr. Vu, 1,9. 20 Psal.CIx , 7. 11 Psa.
CYXI, 5 .
369 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. V . 570
In torrente igitur bibet, inquit, calicem videlicet, quem ipse sub ipsum passionis tempus significavil,
dicens : « Pater, si possibile est, transeat calix iste a me 98.:» Et rursus : : Si non possibile est illum
transire , nisi illum bibam , fiat voluntas tua 29. , Cuin igitur hunc calicem bibisset, lum exaltavil
caput. Et sicut ait Apostolus, quoniam « factus est obediens Patri usque ad mortem , mortem autem
crucis , » idcirco , inquit, 1 exaltavit illum Deus 30, suscitans illum a mortuis , et sedere illum ſecit in
dexlera sua , supra omnem principatuin , et potestatem , et virtutem , et dominationem , et omne no
men quod nominetur non solum in hoc sæculo , sed etiam in futuro . Et omnia subjecit, inquit, sub pe
dibus ejus ' , , secundum eam , quæ ad ipsum facta est, promissionem , quarr. in psalmo declarat, di
cens : « Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum . Dominare in
medio inimicorum tuorum . , Constat vero planissime, quemadmodum hodie quoque Salvatoris nostri
virtus, ac doctrinæ illius verbum , in medio inimicorum et hostium suorum , omnibus quicumque in
ipsum credunt, dominatur.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ . . CAPUT IV .
Ως και Ησαΐας , προφητών μέγιστος , σαφώς 225 Quod etiam Isaias , prophetarum maximus ,
είδε Θεόν εν Θεώ είναι, λέγων ομοίως ημίν plane novit Deum esse in Deo, idque affirmat,
δοξάζουσι Πατέρα εν Υιό, και Υιόν εν Πατέρι. sicut etiami nos qui falrem in Filio , et Filiumi in
Patre glorificamus.
« Εγώ Κύριος εποίησα γήν, και άνθρωπον επ' « Ego Dominus feci terram, et hominem super
αυτής: εγώ τη χειρί μου έστερέωσα τον ουρανόν, εγώ ea ; ego manu mea consolidavi celum, ego omni
πάσι τοις άστροις ενετειλάμην, εγώ ήγειρα τον μετά bus astris nmandavi, ego suscitavi regem cum ju
δικαιοσύνης βασιλέα, και πάσαι αι οδοί αυτού ευθείαι. stitia, et omnes via ejus recte. Hic edificabit ci
Ούτος οικοδομήσει την πόλιν μου , και την αιχμαλω- vitalem meam, et captivitatem populi convertet,
σίαν του λαού επιστρέψει, ου μετά λύτρων, ουδέ μετά non pretio, neque muneribus, dixit Dominus Sa
δώρων, είπε Κύριος Σαβαώθ. » Τέως μεν ταύτα ό των baotl 32. ) Interim quidem haec universi conditor
όλων ποιητής Θεός, περί τινος βασιλέως και Σωτήρος Deus, de quodam rege ac Salvatore , qui adifica
μέλλοντος οικοδομείν το της ευσεβείας πολίτευμα, turus sit rempublicam pietatis, et conditionem qua
λυτρώσασθαι την επισυμβάσαν ανθρώποις υπό της homines a demenico errore captivi tenebantur ,
δαιμονικής πλάνης αιχμαλωσίαν, διά του προφήτου Β dissoluturus, per proplielam respondet. In iis vero
θεσπίζει • εξής δε τούτοις το προφητικόν πνεύμα que sequuntur, externarum quoque nationum ol
την υποταγήν των αλλοφύλων εθνών αινίττεται, ήν sequiam, quo ei sunt obsecuture qui venturus
υποταγήσονται τα προφητευομένω, και ως προσκυνή - canitur, proplieticus significat spiritus : necnon
σουσιν αυτώ οία Θεώ οι υποταγησόμενοι , και ως quemadmodum illumtanquam Deum adorabunt illi,
προσεύξονται εν αυτώ, διά το μείζονα κατοικείν εν qui ita ad obsequium venerint, et quod Deum ora
αυτώ Θεόν, τον ανωτάτω δηλαδή Πατέρα, και Θεόν bunt in ipso : propterea quod in eo ipse habitet
των όλων. Τα δε της λέξεως ούτως έχει· « Ούτω Deus supreinus, videlicet Paler, universique Deus.
λέγει Κύριος : Έκοπίασεν Αίγυπτος , και εμπορία Locus autem sic se habet ad verbum: « Sic dicit Do.
Αίθιόπων , και οι Σαβαείμ άνδρες υψηλοί επί σε minus : Laboravit Egyptus, et negotiatio Ethio
διαβήσονται, και σοι έσονται δούλοι, και οπίσω σου pum, et Sabaim viri excelsi ad te transibunt, et
ακολουθήσουσι , δεδεμένοι χειροπέδαις , και προσκυ- Tui erunt servi, et a tergo le sequentur vincti ma
νήσουσι νέοι, και εν σοι προσεύξονται , ότι εν σοι nicis, et adorabunι juvenes, et in te orabunt: quo
ο Θεός έστι, και ουκ έστι Θεός πλήν σου. Συ γάρ ει niamin te Deus est, et non est Deus praeter te : tu
Θεός , και ουκ ήδειμεν, Θεός του Ισραήλ Σωτήρ. enim es Deus, et non noveramus, Deus Israel Sal
Αίσχυνθήσονται και έντραπήσονται πάντες οι αντι- " vator. Erubescent et confundentur omnes qui ad
κείμενοι αυτώ, και πορεύσονται εν αισχύνη.» Ταύτα. versantur ei, el ambulabunt in pudore 33. Hacte
μεν η προφητεία. Ουχ ηγούμαι δε αντωπίσειν δύ- nus ipsa prophetia . Ceterum, neuliquam arbitror
νασθαί τινα , κάν σφόδρα ή αγνώμων, το προδήλα quempiam contra id, quod tam aperte et perspicue
και σαφεί της λέξεως , εναργώς ούτως εισαγούσης dicatur, vel oculos directurum, quamvis admodum
θεόν του Ισραήλ Σωτήρα, και έτερον εν αυτώ Θεόν· sit ingratus, ubi ita evidenter et plane inducitur
« Προσκυνήσουσι σοι , φησίν, « οι δίκαιοι, και εν Deus Israel Salvator, et in illo Deus : Adora
σοι προσεύξονται , ότι εν σοι ο Θεός έστι , και ουκ bunt te, inquit, justi, et in te orabunt, quoniam
έστι Θεός πλήν σου· συ γάρ ει ο Θεός , και ουκ in te est Deus, et non est Deus praeter te : tu enim
ήδειμεν, Θεός του Ισραήλ Σωτήρ. » Το δε , « ουκ es Deus , et nesciebamus, Deus tsrael Salvator. :
ήδειμεν, και εκ προσώπου των πριν αυτόν μη επεγνω- Porro illud , nesciebamus , quod ex persona
κότων παρά μόνοις τοις Εβδομήκοντα ειρημένον, eorum qui prius illum non agnoverunt, 226 apud
ετέρως είχε το Εβραϊκόν , και μεταλαβών ο μεν Ακύλας solos LXX dictum est, in Hebraico aliter habet ;
φησί· ο Θεός άρα ισχυρός αποκρυπτόμενος , Θεός quod sane Aquila convertens, sic ait : « Deus ergo
18 Matth. ΧΧνι,59 10 ibid 42 . 20 Philipp. 1, 8 -9. 21 Eplies.1, 20,21, 22! sa. XLV,12, 13. 33 ibid.14-16.
 571 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA , 570
fortis occultus, Deus Israel qui salvos facil. » Τheo- A Ισραήλ σώζων , ο δε Θεοδοτίων: - Διά τούτο ισχυ- "
dotion vero : « Propterea fortis absconditus Deus ρος κρυφαίος Θεός σώζων. ) Σφόδρα θαυμαστως
servans. » Ubi sane valde mirabiliter absconditum κρυφαίον Θεόν τον Χριστόν ονομάζει και την αιτίαν
Deum Christum nominat : necnon causam quoque δε, δι' ήν Θεόν αυτόν μόνον ώς εν γεννητοίς μετά το
planissime docet, propter quam unum ipsum, qua- πρώτος και αγέννητον αποκαλεί, σαφώς εκδιδάσκει,
tenus inter ea quae genita sunt, nominatur, Deum τήν του Πατρός εν αυτώ κατοίκησιν: 'Εν τούτω
vocat, ob Patris videlicet in ipso habitationem : « In γάρ,» κατά τον θείον απόστολος , « ευδόκησε πάν το
ipso enim, ut divinus docet Apostolus 25, « com- πλήρωμα της θεότητος κατοικήσαι. Τούτο δηλοί
placuit omnem pleniludinem divinitatis habitare. ) φάσκουσα η λέξις " « " Οτι εν σοι ο Θεός έστι, και
Hoc ipsum verba ipsa declarant, quae sic se ha- ουκ έστι Θεός πλήν σου. Αντί δε τού, « πλήν
bent : Ouoniam in te Deus est, et non est Deus σου, » « πλήν αυτού , και ο Θεοδοτίων πεποίηκεν, ίν' η·
preter 1e. Pro illo vero quod est , preter te, « Ουκ έστι Θεός πλήν αυτού , δηλαδή του εν σοι
Theodotion, preter ipsum » interpretatus est, ut Θεού, δι' ον και συ τυγχάνεις ών Θεός. Κατά δε
hoc modo verba se habeant : Νon est Deus praeter τον 'Ακύλαν ούτως έχει: « Πλήν εν σοι ισχυρός,
ipsum, eum videlicet a quo es , per quem tu και ουκ έστιν έτι παρά σοί. Θεός άρα ισχυρός
αυοσυe id babes, nt Filius sis. Sed Aquila ita in- Β και αποκρυπτόμενος, Θεός σώζων . Κατά δε τον
terpretatus est : Verumtamen in te fortis, et non Σύμμαχον μόνον" 'Εν σοι Θεός, και ουκ έστιν έτι,
est amplius apud te. Deus ergo fortis et latens, ουδ' υπάρχει Θεός· όντως συ Θεός κρυφαίος , Θεός
Deus salvos faciens. » Symmachus vero solus sic : Ισραήλ σώζων. ) Δι' ών το αίτιον του είναι Θεόν
In le Deus, et non est amplius, neque adest Deus : τον Χριστόν του Θεού, σαφώς ο λόγος παρέστησεν.
vere tu Deus absconditus, Deus Israel servans. ) « Επεί γαρ εν σου , φησίν, « έστι Θεός, διά τούτο
Ubi quod Deus sit Christus Dei, verba ipsa plane συ Θεός ισχυρός και κρυφαίος. ν Ουκούν διά τούτων
declarant . Νam propterea quod in te, inquit, est ο μεν αληθής και μόνος Θεός, είς αν είη , μόνος
Deus, tu Sane Deus fortis et absconditus. » Ergo κυρίως τυγχάνων της προσηγορίας· ο δε δεύτερος
ex his , Deus unus erit, qui hujus appellationis est μετουσία του αληθούς της κοινωνίας ήξίωται, ούτε
Dominus. Filius autem quoniam Pater ei seipsum ών καθ' εαυτόν, ούτε ύφεστώς δίχα του θεοποιούντος
communicat, de communicatione veritatis illius αυτόν Πατρός , ούτ' άνευ του Πατρός θεολογούμενος ,
dignitatem accepit, quippe qui neque a seipso sit, αλλ' όλον αυτό τούτο ών τε και ζων και υφεστώς,
neque ab eo, quiipsum genuit, Patre deseratur, sed διά τον εν αυτώ Πατέρα , συνών τε τω Πατρί , και
hoc ipsum totum, quod est, quod vivit , quod sub- ς εξ αυτού , και δι' αυτόν θεοποιούμενος, τό τε είναι
sistit, ab eo a quo est Ρatre, obtineat, qui neque oμού και το Θεός είναι ουκ εξ εαυτού, ταρά δε του
Patrem deserit, et ab illo gignitur , et tum ut sit, Πατρός εσχηκώς. Διό δη μετά τον Πατέρα τιμάν και
tum ut Filius sit, non a seipso, sed a Patre habet. αυτόν ως Θεόν εδιδάχθημεν, διά τον εν αυτώ κατοι
Quocirca , honore hunc quoque ut Deum prosegui κούντα Θεόν, ώσπερούν αι μετά χείρας περιέχουσι
edocli sumus, quemadmodum, que nunc tractan- προφητείαι. Ως γάρ αν τιμηθείη βασιλέως είκών διά
tur, proplietie declarant. Ut enim alicujus regis τον , ου τους χαρακτήρας και την ομοίωσιν φέρει
imago veneratione alici solet, propter illum cujus ( τιμωμένης δε της εικόνος, και του βασιλέως αυτού,
lineamenta expressa et similitudinem fert (cute- είς αν ο τιμώμενος και ου δύο . Ου γαρ δύο βασιλείς ,
τιπm, quamvis et imago regis, et ipse rex honore ό τε πρώτος και αληθής, και ο επί της εικόνος τετυ
2ficiatur, unus tamen erit qui honoretur , non duo. πωμένος , είς δ' ο κατ' αμφοτέρων, ου μόνον νοούμενος ,
Non enim duo reges , unus, primus et verus : al- αλλά και ονομαζόμενος και τιμώμενος), ούτω δήτα και
1er, qui ipsa imagine sit expressus, sed unus in o μονογενής Υιός, εικών ών μόνος του Θεού του αορά
utroque non modo intelligitur , verum etiam nomi - του, είκότως διά τον , ου φέρει ομοίωσιν , εικών τε
natur atque honoratur), sic sane unigenitus quo- αναγόρευται του αοράτου Θεού, θεοποιείται τε προς
que Filius, cum solus sit imago Dei invisibilis, D αυτού του Πατρός · ούτω πεφυκώς την ουσίαν, αυτό
227 merito propter eum, cujus fert similitudi- θεν τε από πρώτης υπάρξεως φυσικήν, αλλ' ουκ
nem, et imago appellatur Dei invisibilis , et ab επίκτητον την εικόνα του Πατρός επαγόμενος. Διο
ypso Piatre efficitur : quippe qui tali existat et και φύσει Θεός όμου και μονογενής Υιός ών τυγ
natura et essentia, indeque ex quo primum exstitit, χάνει, ουχί δε ομοίως τοις έξωθεν είσποιουμένοις ,
non acquisititiam, sed naturalem Patris imagi - επισυμβεβηκός τε το αξίωμα της του Θεού προσ
Tiem referat. Quare idem natura Deus, et idenι ηγορίας επέχoυσι. Πλήν ει και φύσει μονογενής Υιός
unigenitus Filius exsistit, non autem ut illi, qui και Θεός ημών ανευφημείται , αλλά ούχ ο πρώτος
extrinsecus assumuntur , adoptatus, quique adven- Θεός, πρώτος δε του Θεού μονογενής Υιος , και διά
gilium divine appellationis honorem possident. At τούτο Θεός. Και όλον γε τούτο αίτιον αν είη του και
enim etsi natura unigenitus Filius, Deusque noster αυτόν είναι Θεόν , το μόνον είναι φύσει του Θεού
celebratur, non tamen a seipso Deus, sed ex Deo Yίον, και μονογενή χρηματίζειν , και το δι' όλου
Patre unigenitus Filius, et idcirco Deus. Totumque σώζειν του μόνου Θεού την έμψυχον και ζώσαν νοεράν
# Coloss . I, 19.
 573 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . V . 374
εικόνα, κατά πάντα το Πατρί παρωμοιωμένην , και A hoc sane causa erit , cur ipse quoque sit Deus ,
της θεότητός τε αυτης την ομοίωσιν επιφερομένην. quod solus sit natura Dei Filius , et unigenitus ap
Ταύτη τοιγαρούν και αυτόν, ωσάν μόνον Υιόν και μό- pelletur, et quod usquequaque conservet ejus , qui
νον εικόνα όντα του Θεού , και της αγεννήτου και solus est Deus, animalam et vivani et intelligentem
ανάρχου του Πατρός ουσίας τάς δυνάμεις κατά το imaginem, etin omnibus ipsi Patri assimilatam, et
παράδειγμα της ομοιώσεως περιβεβλημένον, υπό τε ea que Dei ipsius substantia similitudinem price
του πάντων τεχνικωτάτου και πανεπιστήμονος ζω- se ferat. Ηac ergo de causa ipsum quoque, tanquam
γράφου τε και ζωοποιού Πατρός εις το έτι ακριβές eum qui solus Filius, et solus Dei imago sit, et in
της ομοιώσεως άπειργασμένον, Θεόν είκότως οι θείοι geniti ac principio carentis Patris essentie , virtu-
αναγορεύουσι λόγοι, ώς και ταύτης μετά των άλλων tes secundum exemplum assimilationis indutus , et
παρά του Πατρός ηξιωμένον προσηγορίας, ειληφότα ab hominum artificiosissimo et scientissimo vitie
τε, αλλ' ουκ ιδιόκτητον αυτήν εσχηκότα . Ο μεν γάο designatore et auctore Patre , ad amussim et ad
δίδωσιν, ο δε λαμβάνει• ώστε κυρίως και ένα εκείνον certam exquisilamque assimilationem expressus,
είναι Θεόν, και μόνον μεν και φύσει όντα , και μη Deum merito divina appellant oracula , ut una cum
παρ' ετέρου λαβόντα : τον δε των δευτερείων ηξιώ- celeris ad hanc quoque appellationis dignitatem, a
σθαι, και το Θεόν είναι λαβόντα παρά του Πατρός Β Patre provectus sit, eamque acceperit , non autem
έχειν, ωσάν εικόνα του Θεού , μιάς επ' αμφοίν κατά ex proprio jure possidendam habuerit. Νamqueille
το παράδειγμα της θεότητος επινοουμένης, ενός τε quiden dat, hic vero accipit ; itaque suo jure unus
όντος Θεού του καθ' εαυτόν ανάρχως και αγεννήτως ille est Deus, qui non ab altero accepit. Ηic autem 2
όντος , διά δε του Υιού, ωσάν δι' εσόπτρου και εικόνος, Palre habet ut Deus sit,tanquam Deiimago : utpote ,
επιθεωρουμένου . Τούτο του και το πνευματικών παι- cum una in ambobus, juxta exemplum, divinitusin
δεύει λόγιον, ουκ άλλως φάσκον Θεόν είναι προσκυ - telligatur, et unus sit Deus, qui per seipsum sine prin
νττόν τον δηλούμενον, αλλ' ή διά τον ένοικούντα αυτώ cipio, et sine generatione existat : per Filium autem,
Πατέρα: 'Εν σου και γάρ, φησί, « προσεύξονται ότι εanquamperspeculum etimaginem, consideretur. Ηoc
έν σοι ο Θεός έστι. 5 Και συ δε αυτός, Θεός ών, Σω- est, scilicet, quod spirituale docet oraculum, quod ,
τήρ του Ισραήλ τυγχάνεις και διά τούτο ισχυρός 1on alias dicit eum, de quo sermo, est , Deum esse -
και κρυφαίος Θεός εί· επεί εν σοι ο Θεός, και ουκ adoranduro , propter inhabitantem in ipso Patrein,
έστιν έτι πλήν αυτού. 'Αντί δέ του , εκοπίασεν «In te enim, inquit,« orabunt : quoniamin te Deus.
Αίγυπτος , και το Εβραϊκόν , και οι λοιποι πάντες est. o Sed tu quoque ipse cum Deus sis , Salvator
ερμηνευται, « κόπος Αιγύπτου, » εκδεδώκασιν , ίν' η . Israel exsistis . Proinde fortis et absconditus Deus
το λεγόμενον τοιούτον : « Σοι προσκυνήσουσι , και σοι • es : quoniam in te Deus, et non est amplius prae
τονται δούλου , ο κόπος Αιγύπτου , και η εμπορία 1er ipsum. 228 Pro eo vero quod est, • labora
Αιθιόπων, και οι Σεβωείμ , δι' ών βάρβαρα , oίμαι, vit Egyptus, o Hebraicum habet, et reliquί omnes
και άσημά τινα έθνη δηλούσθαι , και πάντα όσα ήδη interpretes reddiderunt , « labor Egypti , ut id
πάλαι πρότερον τη δαιμονική τετρύχωτο δεισιδαι- quod dicitur tale sit : « Te adorabunt, et tui erung
μονία. Επειδή γαρ Αιγύπτιοι έδόκουν πάντων των servi, labor Egypti , et negotiatio Ethiopum, et
εθνών δεισιδαιμονέστατοι τυγχάνειν , πρώτοί τε κατ- Seboim : quibus verbis barbaras ego arbitror et
άρξαι της ειδωλολάτρου πλάνης, είκότως πρώτους ignolis quasdam nationes significari , et omnes
αυτούς τίθησιν υποταγησομένους το Χριστό και quaecumque antea quondam demonica superstitione
δι' αυτών και τα περί των λοιπών ειδωλολατρών vexabantur. Νam propterea quod Egyptii visi sunt
φανερά καθιστάσα . Και ταύτα πεπλήρωται επί του omnium nationum superstitiosissimi esse , primi
Σωτήρος και Κυρίου ημών, τω εν πάσιν έθνεσι προσ- que errori, guo simulacra colerentur , portas ape
κυνείσθαι και δουλεύειν αυτώ μυρία πλήθη των ανά ruisse : merito eos primos collocat , qui Christo
την οικουμένην εθνών. Αιθίοπας δε και Σεβωείμ, sint subjiciendi : deinde per eos , que ad reliquos
κους ενταύθα προσκυνήσειν τα Χριστώ προφητευο- D simulacrorum cultores pertinent , ut aperta sint ,
μένους, και διά του οα' ψαλμού ηγούμαι δηλούσθαι, clicit. Εt haec quidem in Salvatore ac Domino n0
δι ' ών είρηται : Ενώπιον αυτού προσπεσούνται Αι- stro exspectatum exitum nacta sunt. Jam enim in
θίοπες, και βασιλείς 'Αράβων, και Σαβά δώρα προσ - numerabiles , per orbem terrarum, nationum con
άξουσι• και προσκυνήσουσιν αυτώ. » Δήλον εκ της ventus , in omnibus gentibus illum adorant illique
συμφράσεως, ότι το εν εκείνους προφητευομένω Χρι- serviunt. AEthiopas vero ac Seboim eos , qui hic
στο προσκυνήσουσιν.
adoraturi Christum canuntur , lxxi quoque psalmo
signiſicari pulo , ubi dictum est : « Coram illo procident Æthiopes, et reges Arabum , et Saba dona
adducent : el adorabunt eum 38 . , Constat vero ex ipso contextu , Christum esse adoraturos eum , qui
in illis quoque, ut venturus canitur a prophetis.

* Psal. LΧΧι , 10
575 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS 1.. — APOLOGETICA . 570
CAPUT V. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'.
A psalmo xΧxii. - Quod Dei Verbum suam ha- Ψαλμού 1β'. - Ως Θεού Λόγον ουσιώδη κατ'
bens essentiam jussu Patris , David æque ac nos επικελευσιν του Πατρός, ομοίως ημίν οίδε
opificem universi novit ; et quod idem Dei Ver δημιουργών των απάντων ο Δαβίδ και ως τον
bum , idem propheta ad hominum medelam esse αυτόν του Θεού Λόγου και αυτός προφήτης επι
missum a Patre testificatur ; et quod brevi tempore θεραπεία των ανθρώπων εκ του Πατρός απ
universam lerram sua doctrina implelurum canil . εστάλθαι μαρτυρεί και ως εν βραχεί χρόνω την
σύμπασαν την πληρώσεις της αυτου διδασκα
λίας θεσπίζει.
« Verbo Domini coli firmati sunt , ct spiritu « Το Λόγω Κυρίου οι ουρανοί έστερεώθησαν , και
oris ejus omnis virtus eorum. » In psalimo vero CVI τω πνεύματι του στόματος αυτού πάσα ή δύναμες
sic dictum est : « Misit Verbum suum et sanavit αυτών. » Και εν ρς' δε ψαλμωείρηται· . 'Απέστειλε
cos, et eripuit eos de interitionibus eorum. » Ει τον Λόγον αυτού, και ιάσατο αυτούς , και ερρύσατο
rursus CXLV1: « Qui emittit eloquium suun: 1er - αυτούς εκ των διαφθορών αυτών. 5 Και πάλιν εν
re , velociter currit sermo eius. ) At enim ei , ρμζ : “Ο αποστέλλων το λόγιον αυτού τη γη , έως
qui nunc in manibus est, psalmo dicenti, « Verbo τάχους δραμείται ο λόγος αυτού . υ 'Αλλά γάρ το
Domini celi firmati sunt , concordat sacrum B μετά χείρας ψαλμώ, φάσκοντι, « Το Λόγω Κυ
229 quoque Evangelium, palam dicens : « In ρίου οι ουρανοί έστερεώθησαν, και συνάδει το ιερόν
principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, Ευαγγέλιον, διαρρήδην λέγον : 'Εν αρχή ην ο Λό
et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud γος, και ο Λόγος ήν προς τον Θεόν, και Θεός ην ο
Deum, omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso Λόγος. Ούτος ήν εν αρχή προς τον Θεόν πάντα δι'
factum est nihil 36. 5 Sane merito Evangelium Deum αυτού εγένετο, και χωρίς αυτού εγένετο ουδε έν. )
Ellum nominat : quando etiam per ea que prius Θεόν είκότως το Ευαγγέλιον ονομάζει » έπει και διά
dicta sunt, idem hoc, quod nunc ut Deus celebra- των πρόσθεν αυτός ούτος ο νυν θεολογούμενος Λόγος ,
tur Verbium, et sapientia , et germen Dei, et Sacer- και σοφία , και γέννημα Θεού , και ιερεύς, και Χρι
dos, et Christus, et Rex, et Dominus, et Deus στoς , και βασιλεύς, και Κύριος, και Θεός , και εικών
ilnago Dei, appellatum est. Porro, ut qui et aliuς ανηγύρευτο του Θεού. Και ότι γε, έτερος ών του Πα
sit quana Pater , et ejusdem administer fuerit, adeo τρός , υπουργός ήν αυτού, ώστε επικελευομένου του
ut jussu illius ipse omnia condiderit, in presenti μείζονος αυτόν δημιουργείν, εξής κατά τον παρόντα
deinceps Psalmo adjungit : « Timeat, inquit, Do- επιλέγει ψαλμόν: « Φοβηθήτω τον Κύριον πάσα ή
minum omnis terra : ab eo autem commoveantur γη υπ' αυτού δε σαλευθήτωσαν πάντες οι κατοικούν.
ornes inhabitantes orbein. Quoniam ipse dixit , et C τες οικουμένην. " Οτι αυτός είπε, και εγενήθησαν:
facta sunt; ipse mandavit , et cre: ta sunt 37. ) αυτός ενετείλατο, και εκτίσθησαν. Ο Πρόδηλον γάρ,
Constat enim quod qui dicit, ad alteruin dicit : et ως ο λέγων, έτέρω λέγει · και ο εντελλόμενος , ετέρω
qui nanlat, alteri praeter se mandat. Perspicue παρ' εαυτόν εντέλλεται. Σαφώς δε επί τη του Σωτή
vero post ipsani Salvatoris nostri humane naturis ρος ημών ενανθρωπήσει, μυρία πλήθη εκ πάσης της
assumptionem, convenitus ex omni terra , hoc est , γης, τους έστιν εξ απάντων των επί της γης εθνών,
cx Oinnibus, qια: terram incolunt, rationibus, in - ουκέτι ώς το πριν τους δαίμονας, αλλ' αυτόν εφοβήθη
numerabiles, non ilileri antea ullos denmones, τον Κύριον Ιησούν » πάντες τε οι κατοικούντες την
Sed ipsum Dominum Jesum fimuerunt, et omnes δίχρυμένην εσαλεύθησαν επί τώ του Χριστού ονό
habitantes orliem comnioti sunt, in ipso Christi ματι, ακολούθως τώ νυν φάσκοντι λογίω · « Φοβη
nomine, sicut presens Oraculum canit : « Timeat, θήτω τον Κύριον πάσα ή γή , υπ' αυτού δε σαλευθή
inquit, Donminum omnis terra, ab eo autem com- τωσαν πάντες οι κατοικούντες την οικουμένην.
movcantur omnes inhabitantes orbem. Hactenus Ταύτα μεν ούν εκ του β' και λ' ψαλμού. Σύμφωνα δε
que le II et xxx psalmo accepta sunt. Consimilia τούτοις εύρους αν και εν ρμη' ψαλμώ, ός διδάσκει
vero his et conson in psalmo quoque CALVH1 in- ου τα περί γην μόνα, αλλά και τα κατ' ουρανόν, και
venies, qui docet non ea Inodo, que ad terram 2 συλλήβδην άπασαν την κτίσιν, κατ' επικελευσιν του
duntaxat , sed etiam ea que ad celum, et breviler των όλων Θεου γεγονέναι. Λέγει δ' ούν: « Αινείτε
ad universam creaturam pertinent , ipso Deo uni- τον Κύριον εκ των ουρανών, αινείτε αυτόν εν τοις
Tersi jubente exstitisse . Dicit igitur : « Laudate υψίστοις. Αινείτε αυτόν πάντες άγγελοι αυτού,αινείτε
Dominum de cælis, laudate eum in excelsis. Lau αυτόν πάσαι αι δυνάμεις αυτού . Αινείτε αυτόν ήλιος
date eum, omnes angeli ejus ; laudate eum, omnes και σελήνη, αινείτε αυτόν πάντα τα άστρα και το
virtutes ejus. Laudate eum, sol et luna , laudate φώς· ότι αυτός είπε, και εγενήθησαν· αυτός εν
eum, omnes stelle et lumen : quoniam ipse dixit, ετείλατο , και εκτίσθησαν. υ Ει γάρ αυτός ενετείλατο,
et facta sunt ; ipse mandavit, et creata sunt 38. » και τις ήν τοσούτος , ως την περί των τηλικού
Quod si ipse mandavit, quisnam , quæso , usque των εντολήν υποδέξασθαι, ή και του Θεού Λόγος ; ο
adeo magnus, ut mandatum de fantis rebus sus- ποικίλως διά της παρούσης ήμίν υποθέσεως θεολο
ciperet , preter Dei Verbum? quod varie in pre- γούμενος, και Λόγος Θεού προσαγορευόμενος εικό
Senti opere, a nobis, tanquam Deus celebratur, et τως, ότι δη τους των απάντων δημιουργικούς τε και
36 3oan, 1, 1, 2. 27 Psal. XXXII, 8-9 . 28 Psal, CLXVII, 1-5.
 IS VANGELICÆ LIB . V.
377 DEMONSTRATION E 378
ποιητικούς λόγους και παντοκράτωρ εν αυτώ καταβε - A Verbum Dei appellatur , merito illud quidem, pro
βληται, λόγω και τάξει τα σύμπαντα διέπειν αυτώ pterea quod omnium rerum artificiosas atque effi
και διακυβερνάν παραδούς . Μή γάρ ούν τις υπολά- caces rationes , omnipotens in ipsum conjecerit :
βο: τω παρά ανθρώποις εκ συλλαβών συνεστώτι, έκ 230 quippe qui ratione atque ordine universa
τε ονομάτων και ρημάτων συγκειμένω, ενάρθρω και illi, et dispensanda et gubernandatradiderit. Nemo
προφορικό λόγω τον του Θεού παρόμοιον τυγχάνειν • igitur putet humanae , quae ex syllabis constat, et
ότι δή ο παρ' ημίν λόγος εν φωναίς και συλλαβαίς, ex nominibus et verbis componitur, articulate, at
και τους διά τούτων σημαινομένοις κέκτηται την ου- que enuntiabili orationi, Dei verbum simile esse :
σίαν, διά γλώττης και αρτηριών, φάρυγγός τε και quoniam nostra haec oratio in vocibus et syllabis,
στόματος προφερόμενος · ο δε της αϊδίου και ασω- et iis quae per haec significantur, quicquid ipsa est,
μάτου φύσεως, πάντη κατά πάντα του καθ' ημάς obtinet : utpote , que per linguam, et arterias, et
παραλλαγμένος, ουδέν ανθρώπειον επάγοιτ' άν, μόνη fauces, et Os, proferatur : Sempiternie vero atque
κεχρημένος τη της προσρήσεως ομωνυμία: επεί μήτε incorporee nature Verbum omni omnino ratione,
φωνήν την δι' αέρος κρούσεως υφισταμένην, μήτε que a nobis proferri solent verba pratergressum,
δήματα, μήτε συλλαβάς, μήτε γλώτταν, μήτε στόμα, nihil humane rationis pre se ferat, sed solam cum
μήτε όλως τι των ανθρωπείων και θνητών επί του ο humano verbo communem appellationem possi
των όλων Θεού παραληπτέον. Ψυχής γάρ αν είη ο deat : quando neque vocem, que ex aeris pulsu
λόγος ούτος , ο ουδαμώς οίός τε καθ' εαυτόν δίχα ψυ- constet , neque dictiones ullas, neque syllabas, ne
χής είναι , η υποστήναι. Τοιόσδε γάρ ο εν ανθρώπους que linguam, neque os, neque omnino quidpiam
λόγος, ιδίως μεν ανούσιος ών και ανυπόστατος , όλον humani sive mortalis, in Deo universi accipere ,
δε αυτο κίνησίς τε και ενέργεια διανοίας τυγχάνων. sive intelligere, fas est . Ιd enim verbum anime es
'Αλλά γαρ ου και ο του Θεού τοιούτος, έχων δε καθ' set, guod nullo modo per seipsum ab anima seor
εαυτόν οικείαν υπόστασιν πάνυ Θείαν και νοεράν, sum posset esse, aut consistere. Tale enim huma
ιδίως μέν ύφεστωσαν, ιδίως δ' αυ πάλιν ενεργούσαν, ηum est verbum, quod privatim quidem nullam,
αυλόν τε ούσαν και ασώματος, και κατά πάντα τη neque essentiam, neque substantiam habet, sed
του πρώτου και αγεννήτου και μόνου Θεού φύσει totum libera quaedam motio est , et efficientia co
παρωμοιωμένην, τούς των γεννητών απάντων λό- gilationis. Ceterum, ipsum Dei Verburn, ιon tale ,
γους , και τας των όρωμένων ασωμάτους τε και αο- Sed per seipsum habens propriam substantiam, us
ράτους ιδέας εν αυτή φέρουσαν. Διό και σοφίαν αυτήν, quequaque divinam atque intelligentem, que pri
και Θεόν Λόγον οι θείοι χρησμοί προσαγορεύουσιν. vatium quidem subsistit , privatimque idem elicit,
quidquid ellicit, verum materiæ omnis est expers, et incorporea, el omni ratione primi et ingenili, et
solius Dei naturæ assimilata, earum omnium rerum quæ factæ sunt, rationes, et earum quæ sub
risum cadunt, incorporeas et invisibiles species, in seipsa ferens. Quare illam et Sapientiam et Dei
Verbum , divina oracula appellant.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G . CAPUT VI.
Ως και Ησαΐας δύο Κυρίους όμοίως τώ Δαβίδ Οuod Isaias similiter ut David, duos, Patrem et Fi
όμολο γει, και τον δεύτερον δημιουργών είναι Lium confiletur, et eorum alterum universi Opifi
των όλων , ώσπερουν και αυτοί δοξάζομεν. cem, quemadmodum ipsi quoque credimus.
« "Ακουέ μου, Ιακώβ και Ισραήλ, όν εγώ καλώ. ( Audi me, Jacob , et Israel quem ego voco.
Εγώ ειμι πρώτος, και εγώ είμι εις τον αιώνα, και Ego sum primus, et ego sum in eternum, et
ή χείρ μου έθεμελίωσε την γην, και η δεξιά μου manus mea fundavit terram, 231 et deX
έστερέωσε τον ουρανόν. Καλέσω αυτούς , και στή - tera mea consolidavit cαlos. Vocabo eos , el
σονται άμα, και συναχθήσονται πάντες, και ακού- stabunt simul, et congregabuntur omnes, et al:
σονται , τίς αυτούς ανήγγειλε ταύτα. Κύριος αγαπών dient, quis eis annuntiavit haec. Dominus qui dis
σε, εποίησε το θέλημά σου επί Βαβυλώνα , του άραι ligit te , fecit voluntatem tuam in Babylone , ut tol
σπέρμα Χαλδαίων. Εγώ ελάλησα, και εγώ εκάλεσα. leret semen Chaldeοrum. Ego locutus sum, et ego
"Ηγαγον αυτόν, και ευώδωσα την οδών αυτού. Προσ- vocavi ; duxi eum, et direxi vimejus : adducile
αγάγετε πρός με , και ακούσατε ταύτα. Ουκ άπ' αρ- ad me, et audite haec . Non ab initio in Occulto 10
χης εν κρυφή λελάληκα. Ήνίκα έγένετο, εκεί και μην. cutus sum. Quando fiebat, illic erain : et nunc Do
Και νυν Κύριος Κύριος απεσταλκέ με, και το πνεύμα D minus Dominus misit me, et spiritus ejus . » Cons
αυτού. » " Ορα δή και νυν τίνα τρόπον ο φήσας, sidera, queso, bic, quonam Ipodo qui dixit : Ego
« Εγώ είμι ο πρώτος, και εγώ είμι εις τον αιώνα , sum primus, et ego sum in elernum, qui terrain
και την γην και τον ουρανόν συστησάμενος, και εναργώς el cαlumcondidit, ita plane se missum esse aletur
ούτως απεστάλθαι ομολογεί υπό Κυρίου Κυρίου , a Domino Domino. Sic enim Patrem consuevit bis
ούτω τον Πατέρα συνήθως δις Κύριον αναγορεύων, Dominumappellare. Itaque habes hoc quoque indu
ως αν έχoις και ταύτην αναμοίλεκτον του ζητουμέ- bilatum, de eo de quo queritur, testimonium Pr!-
νου την μαρτυρίαν. Πρώτον δε αυτόν ως εν γεννη- mum vero illum hic dicit esse propheta , quem in
τοίς ευσεβώς είναι λέγει , την άναρχον και αγέννητον . iis quae genita sunt pie colil : nam que sine prin
39 !sa . XLV1, 12-16.
579 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 380
cipio est, quoque genita non est, essentia, eam at- Α και την υπέρ το πρώτον ουσίαν απονέμων τω Πατρί
tribuit Patri. Primum enim in aliquo majore nu- Το γάρ τοι πρώτον αριθμού πλείονος ηγείται, τιμή
mero antecedit, et honore atque ordine preponi και τάξει προτεταγμένον · όπερ ουκ άν επί του Πα
solet : quod quidem neutiquam Patri conveniat : τρός αρμόσειεν· ου γαρ δή γεννητών πρώτος και επί
non enirm eorum quae genita sunt primus est su- πάντων Θεός , έπει μηδ' αρχή τις επινοείται αυτού
premus Deus, quoniam ne principium quidem illius επέκεινα δ' αν είη και ανωτάτω του πρώτου, άτε δή
ullum excogitari potest, sed est ultra primum, ut - αυτός και το πρώτον γεννήσας και υποστησάμενος ,
pote qui primum ipse genuerit , atque ut esset, μόνου του θείου Λόγου πάντων των θνητών πρώτου
fecerit : quandoquidem solum divinum Verbum, χρηματίζοντος. Ζητουμένου δε άρα , κατά το, « Αυτός
omnium eorum que genita sunt, primum jure nun- είπε, και εγενήθησαν· αυτός ενετείλατο, και εκτί
cupatur. Cum ergo quereretur in illo , « Ipse dixit σθησαν, και τίνι την των γεννητών εντέταλται δη
el facta sunt, ipse mandavit et creata sunt 60, μιουργίαν, νύν σαφώς αποδεδεικται, ότι το φήσαντι:
cuinam creandarum rerum mandaverit opificium, « Η χείρ μου έθεμελίωσε την γην, και η δεξιά μου
μunc perspicue demonstratum est , quod videlicet εστερέωσε τον ουρανόν , ός και προς του κρείττο
ei qui dixit : « Manus mea fundavit terram , et νος απεστάλθαι ομολογεί λέγων· « Νύν Κύριος Κύ
dextra mea consolidavit colum, qui etiam se a Pa . Βριος απέσταλκέ με, και το πνεύμα αυτού. » Είη δ'
tre missum esse confitetur ubi ait : « Nunc Domi- αν ο Θεός Λόγος και ταύτα φάσκων, « επειδή το
nus Dominus misit me, et spiritus ejus. » Erit au- Λόγω Κυρίου οι ουρανοί έστερεώθησαν, και κατά την
1em Deus Verbum qui nec dicat, « quando Verbo από του ψαλμού παράθεσιν. Πλήν αλλά, ει και αυτός
Domini celi firmati sunt, ex eo Psalmi loco quem o του Θεού Λόγος τη Κύριος θεολογείται προσηγο
supra apposuimus : sed enim cum ipsum quoque ρία, όμως τον ανωτάτω και κρείττονα Πατέρα αυτού
Dei Verbum, Donini appellatione ut Deus celebre- και Κύριον εύ μάλα ευσεβώς δις Κύριον αυτόν ανα
tur, tainen ipsum patrem Dominum , maxima cum καλεί ,τώ διαφόρω χρώμενοςεπ' αυτού ονόματι. Και
reverentia ac pietate Dis Dominum appellat , ut in νυν » γάρ, φησί, « Κύριος Κύριος απέσταλκέ με, » ώσ
eo diversitate nominis utatur. « Nunc enim , to.. αν κυρίως όντος του επί πάντων Θεου πρώτου, και
quil, « Dominus Dominus misit me, , utpote cum aangūs Kuplou aútoŨ TE TOŪ Movoyevoūs autoū Aó
Pater et Deus sit, et tam sui unigeniti Verbi, φuan γου, και των μετ' αυτόν γεννητων απάντων, καθ' ών
eorum omnium, 232 que illo posterius facta sunt , δευτέρως την κυρίαν και δεσποτείαν παρά του Πα
quorum cum polestatem ac dominium a Patre ipsum τρός και του Θεού Λόγος αναδεξάμενος, οία γνήσιος
Dei Verbum acceperit , tanquam is , qui et legiti- Υιός και μονογενής, δεύτερος είκότως και αυτός αν
mus, et unicus Filius sit , merito etiam ipse ab iis, & ευσεβώς χρηματίζοι Κύριος.
qui et pie et religiose colere Deum volunt, appella
bitur Dominus.
CAPUT VII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.
A Genesi. - Quod etiam maximus Dei servus Μο- 'Απο της Γενέσεως. - Ώς και ο μέγιστος του
ses , in mundi fabricatione, cognovit Ρatren: Θεού θεράπων Μωσης εν τη κοσμοποιία οίδε
Deumque universi, cum allero communicantem de Πατέρα και Θεόν των όλων , έτέρω κοινολογού
hominis opificio , hoc porro divinum esse Verbum μενον επί τη του ανθρώπου δημιουργία τον
ante didicimus. θείον δε Λόγον τούτον είναι προμεμαθήκα
μεν .
« Ει dixit Deus : Faciamushominem adimagine » « Και είπεν ο Θεός • Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ'
ac similitudinem nostram , et rursus : Et dixit εικόναημετέραν και καθ' ομοίωσιν , και αύθις « Και
Deus, non est bonum esse hominem solum , facia- είπεν ο Θεός· Ού καλόν είναι τον άνθρωπον μό
mus illi adjutorium secundum ipsum 1 .5Ac ne quis- νον, ποιήσωμεν αυτό βοηθόν κατ' αυτόν. » Και ίνα
piam suspicetur haec ad Angelos dicta fuisse, con- γε μή τις πρός αγγέλους ταύτα ειρήσθαι νομίσειε,
tinuo declarat eum cuiimperatum sit, non esse an- D παραχρήμα δηλοί τον κεκελευσμένoν ουκ άγγελος
gelum Dei , dicenς : « Ει Γecit Deus hominem, ad όντα Θεού , λέγων· « Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρω
imaginem Dei fecit illum . " , " πον • κατ' εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν,
CAPUT VIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.
Ab eadem. - Quod quidem Moses bis planissime Απο της αυτής. - Ως ο αυτός Μωσης δύο σα
Dominum, sine ullis involucris , theologice com- φέστατα Κυρίους ανεπικαλύπτως θεολογεί.
mendat.
• Sol ortus est super terram , et Lot ingressus « Ο ήλιος ανέτειλεν επί την γην, και Λώτ εισήλ
est in Segor, et pluit Dominus super Sodoma sul- θεν εις Σηγόρ, και έβρεξε Κύριος επί Σόδομα θείον
fur et ignem a Donlino 4. » Plane bis Dominum και πυρ παρά Κυρίου. Σαφώς δεύτερον αναγορεύει,
nominat, et huic docet ab illo mandatum esse, ut oν και διδάσκει παρά του μείζονος επιτραπέντα την
impios debito supplicio aficiat : elenim licet non κατά των ασεβών ποιήσασθαι τιμωρίαν. Πλήν αλλ'
semel Dominuin aperte dicamus, non tamen sirnili εί και δύο Κυρίους ανεπικαλύπτως ομολογούμεν, αλλ'
• Psal. ΧΧΧιι, 9. Gen. 1, 26. 2 Cen 11, 18 48 Cen. 1, 27. * Ccn. ΧΙx , 25,24.
381 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ . LIB . V . 389
ου και ταις ομοίαις επ' αμφοτέροις χρώμεθα θεολο- A ubique utimur theologia, sed pia quadam, ac reli
γίαις· ευσεβώς δε τη τάξει χρώμενοι, τον μεν άνω- giosa distinctione utentes , illum quidem et Deum
τάτω Πατέρα και Θεόν και Κύριον, και του δευτέρου et Dominum , hujus etiam Patrem esse edocti Su
Κύριον και Θεόν είναι πεπαιδευμεθα· τον δε του mus ; hunc vero ipsuna, quem et Verbi ei Domini
θεού Λόγον, τον δεύτερον Κύριον,των μεν υπ' αυτόν appellatione significare consuevimus, eorum quidem
δεσπότην, ουκ έτι δε ομοίως και του μείζονος. Ου qui postipsum, et sub ipso sunt, esse Dominum, ejus
γάρ του Πατρός Κύριος, ουδε του Πατρός Θεός, ο autem qui unum cumipso est, neutiquam similiter :
Θεός Λόγος, αλλ' εκείνου μεν ειχών, και Λόγος, και 233 neque enim Patris Dominus, neque Patris
σοφία, και δύναμις, των δε μετ' αυτόν δεσπότης Κύ- Deus, is qui est Deus Verbum , sed illius φuidem
ριος , και Θεός · ο δέ γε Πατήρ και του Υιού Πατήρ, imago, et Verbum, et Sapientia , et virtus, eorum
και Κύριος και Θεός . "Οθεν είκότως ανατρέχουσιν vero que post ipsum collocantur Dominum ha
εις μίαν άρχήν· και εις ένα Θεόν συνίσταται ημίν τα bens, et Dominus et Deus : ille vero cum et Do
της ευσεβούς θεολογίας . minus, et Deus sit , etiam pater est hujus , sicut
bic illius est Filius. Quare cum hi duo unum sint, merito ea quæ ad religiosam theologiam pertinent
in unum principium nobis recidunt , et in uno Deo consistunt.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ . B * CAPUT IX.
'Απο της αυτής. - Ως και αυτός θεράπων τον Α! eadem. - Quod idem Deum Verbum, significat
Θεόν Λόγον δηλοί δεύτερον Θεόν και Κύριον Deum ac Dominum prius nominatum et quod in
προωνομασμένον , εν ανθρώπου τε μορφη και hominis forma, el figura , et visum esse, el anti
σχήματι ώφθαί τε και χρηματίσαι τους παλαιούς quis responsa dedisse conscribit .
ιστορεί .
« " Ώφθη δε Κύριος τω Αβραάμ, και είπεν αυτώ • « Apparuit autern Dominus Abrahe, et dixit ei :
Το σπέρματι σου δώσω την γην ταύτην. » Και πά- Semini tuo dabo terram hanc48. Et rursus : Erat
λιν : « Έγένετο Αβραάμ ετών εννενήκοντα εννέα, και Abraham annorum nouaginta novem, et apparuit
ώφθη Κύριος τω Αβραάμ, και είπεν αυτώ. Εγώ είμι Dominus Abrahe, et dixit ei : Ego sum Deus :
ο Θεός. Εύαρέστει ενώπιόν μου , και γίνου άμεμπτος, bene placitus sis coram ηue, et esto inculpabilis ,
και θήσομαι την διαθήκην μου ανά μέσον εμού και ανά et ponam testamentum meum inter te et me, et
μέσον σου, και πληθυνώ σε σφόδρα.» Και αύθις: 1 "Ώφθη multiplicabo te valde 66. Et rursus : Apparuit
δε ο Θεός αυτω προς τη δρυί τη Μαμβρη , καθημένου autem Deus ei apud quercum Mambre, dum sederet
αυτού επί της θύρας της σκηνής αυτού μεσημβρίας. in Ostio tabernaculi sui, ipso meridie : cum vero
'Αναβλέψας δε τοίς οφθαλμοίς αυτοδ, είδε » και ιδού C oculis suis respexisset, vidit, et ecce tres viri ste
τρεις άνδρες ειστήκεισαν επάνω αυτού .Και ιδών προσ- terant supra eurm : et cum vidisset accurrit ob
έδραμεν εις συνάντησιν αυτοίς από της θύρας της viam illis, ab ostic tabernaculi, et adoravit * . » Ae
σκηνής, και προσεκύνησε . 5 Και εξής μετά την deinceps post visionem adjungit : • Dominus autem
οπτασίαν επιφέρει: “ Ο δε Κύριος είπεν· ου μή dixit, non celabo ego Abraham puerum meum que
κρύψω εγώ από 'Αβραάμ του παιδός μου και εγώ facio . Abraham vero cum sit, erit in gentem ma
ποιώ. 'Αβραάμ δε γινόμενος έσται είς έθνος μέγα και gnam et nullam : et benedicentur in eo omnes
πολύ, και ενευλογηθήσονται εν αυτώ πάντα τα έθνη gentes terre 48 . » Αιφue his rursus adjungit tan
της γης. 5 Και τούτοις αύθις επιλέγει ως περί ετέ- quam de altero : « Nov: enim quod constituet filis
ρου : " Ήδειν γάρ, ότι συντάξει τους υιούς αυτού και suis, et domui sue, el custodient vias Domini, fa
τω οίκω αυτού μεθ' αυτόν , και φυλάξουσι τας οδούς cere justitiam et judicium, ut inducat Dominus Su
Κυρίου, ποιείν δικαιοσύνης και κρίσιν, όπως επαγά - per Abraham que locutus est ad illum 9, 5
γη Κύριος επί 'Αβραάμ & ελάλησε προς αυτόν, και 234 Hic plane scriptum est, euin Dominum qui
Ταύτα αυτός αναγέγραπται λέγων και χρηματίζων τω Abraha respondebat, nec dicere, ubi videlicet Do»
"Αβραάμ Κύριος, έτερον Κύριον ομολογών, δηλαδή minum confitetur Ρatrem suuum, et Conditorem
τον αυτου Πατέρα , και ποιητής του παντός. " Ο γε D universi : ipse tamen Abraham, veluti propheta,
μην “Αβραάμ, οία προφήτης κατάληψιν έχων ακριβή exploratam et certam ejus qui respondebat cogita
του χρηματίζοντος , εξής τους προεκτεθείσι ποτνιάται tionem habens, deinceps cum veneratione eos, qui
λέγων· « Και μή συναπολέσης δίκαιον μετ' ασεβούς, ante expositi sunt, Orat, dicenς : « Ne perdas ju
και έσται ο δίκαιος ως ασεβής. Εάν ώσι πεντήκοντα stum simul cum impio, et erit justus quasi im
δίκαιοι εν τη πόλει, απολείς αυτούς ; ουκ ανήσεις πάν- pius . Si sint quinquaginta justi in civitate, perdes
τα τον τόπον ένεκεν των πεντήκοντα δικαίων ; Μη- eos? nonne dimitles omnem locum, propter quin
δαμώς σύ ποιήσεις το ρημα τούτο, του αποκτείναι δι- quaginta justos ? Νequaquam tu facies verbum hoc,
καιον μετά ασεβούς, και έσται ο δίκαιος ως ο ασεβής: ut interficias justum cum impio , et erit justus
μηδαμώς: ο κρίνων πάσαν την γην, ου ποιήσεις κρί- quasi impius; nequaquam : qui judicas universam
σιν ; » 'Αγγέλους δή φάσκειν ταύτα, και τινι των του terram, non facies judicium 80 ? » Porro haec ad
Θεού λειτουργών, ουχ ηγούμαι λέγεσθαι αρμόζειν " angelos, aut ad quenmpiarm ex Dei ininistris dicta

Gen. Συ, 7. ** Gen. XVII,1,2. Gen. Χν11, 1,2. 18 ibid.37,18. 18 ibid. 19. 80 ibid.24 ,25.
 383 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 584
Asse, consentanee dici non arbitror: non enim cu- Α ουδέ γάρ του τυχόντος αν είη το κρίνειν πάσαν την
juslibet sit, judicare terram universam. Sed nec γήν. Αλλ' ουδ' άγγελος και προγραφείς ανηγύρευται,
angelus quidem est nominatus, quem superior scri- κρείττων δέ τις αγγέλου Θεός και Κύριος, προς τη
ptura significal, verum alius quispiam angelo pra - αναγεγραμμένη δρυς μετά των δυεϊν αγγέλων εν αν
stantior, Deus utique ac Dominus , qui cum duobus θρώπου σχήματι οραθείς. Πάλιν γε μην ουδε τον επί
angelis in forma hominis , ad supra scriptam πάντων Θεών ήγητέον διά τούτων δηλούσθαι " μετα
quercum est visus. Praeterea ne Patrem quidem βάλλειν γάρ φάναι το θείον, και χρηματίζεσθαι εις
Deum hunc fuisse putandum est, qui hujuscemodi ανδρός είδος και μορφήν, ουκ ευαγές. Λείπεται δη
verbis indicatur : dicere enim, id mutari quod di- αυτόν είναι τον του Θεού Λόγον, τον δια των πρόσθεν
winum est, et figurari in speciem ac formam homi- τεθεολογημένον , ομολογείν. "Οθεν εισέτι και νυν πα
nis, neutiquam pium est. Superest igitur ut confi- ρα τους πλησιoχώρους, ωσάν θείος ο τόπος εις τιμήν
Teamur illum fuisse Dei Verbum, quod a nobis in των αυτόθι τω Αβραάμ επιφανέντων θρησκεύεται,
iis quae antehac scripta habes, Dei nomine cele- και θεωρείται γε εις δεύρο διαμένουσα η τερέβινθος :
braluin est : qua de causa hodie quoque a vicinis, οι γάρ τώ Αβραάμ επιξενωθέντες, επί Γραφής ανα
et in proximo habitantibus, quasi divinus colitur, κείμενοι , δύο μέν εκατέρωθεν, μέσος δε ο κρείττων
atque observatur is locus, honoris illorum gratia B υπερέχων τη τιμή. Είη δ' αν ο δεδηλωμένος ημίν Κύ
qui Abraha in illo visi sunt , atque etiam nunc ibi- ριος αυτός, ο ημέτερος Σωτήρ, όν και οι αγνώτες (1 )
dem permanens terebinthus conspicitur : quienim σέβoυσι, τα θεία λόγια πιστούμενοι. Ούτος δε ούν αυ
ab Abraliam hospilio suscepti sunt, ut habet Seri- τος , εξ εκείνου τα της ευσεβείας σπέρματα εις άν
ptura , recumbentes erant duo quidem utrinque , θρώπους καταβαλλόμενος, ανθρώπειον υποδύς είδος
medius autem excellentior , et qui reliquos ante- τε και σχήμα, το θεοφιλεί προπάτορα Αβραάμ, όσ
iret. Ηic vero sit plane is, de quo diximus, ipse τις είη , αυτόν εξέφηνε, και την του Πατρός αυτού παρ
utique Dominus ac Salvator noster, quem etiam εδίδου γνώμην
pertinaces et increduli, divina oracula confirmantes , venerantur : hic ipse igitur ex illo, pietatis ja
ciens ad homines semina, humanam speciem ac figuram indutus, Dei amico atque antiquo Patri
Abrahæ seipsum quisnam esset, ostendit, Patrisque sui tradidit sententiam .
235 CAPUT X . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι'.
Ab eadem. - Quod idem propheta in Jacob , mani-: 'Απο της αυτής. - Ως και αυτός προφήτης επί
του Ιακώβ, σαφέστερον εμφαίνει τον δηλούμε
festius eum de quo agitur , indicat Dominum
φuem sane et Deum el angelunt supremum Dei , τον Κύριον , όν δή και Θεόν , και άγγελον απο
vocat. C καλεί του επί πάντων Θεού προσειπών .
« Ει profectus est in Charran, et venit in locum, « Και επορεύθη εις Χαρράν, και απήντησε τόπο,
el dormivit illic : occiderat enim sol. Ει accepit la - και εκοιμήθη εκεί• έδυ γάρ ο ήλιος. Και έλαβεν από
pides, et posuit sub capite suo, et dormivit in loco των λίθων, και έθηκε προς κεφαλής αυτού, και εκοι
illo, et somniavit : et ecce scala terre infixa , cujus μήθη εν τω τόπω εκείνω, και ενυπνιάσθη · και ιδού
caput perveniebat usque ad celum, et angeli Dei κλίμαξ έστηριγμένη εις την γην, ής ή κεφαλή αφ
ascendebant per eam. Et Dominus invitebatur ei , ικνείτο εις τον ουρανόν, και οι άγγελοι του Θεού αν
et dixit : Ego Dominus Deus Abraham patris tui, έβαινον , και κατέβαινον επ' αυτήν. Ο δε Κύριος επ
et Deus Isaac , ne timeas : terra in qua tu dormis εστήρικτο επ' αυτής, και είπεν: Εγώ Κύριος ο
in ipsa, tibi dabo eam, et semini tuo. Εt erit se- Θεός 'Αβραάμ του πατρός σου , και ο Θεός Ισαάκ ,
xnen tuum sicut arena maris, et dilatabitur ad ima- μη φοβού · η γη εφ' ήν συ καθεύδεις επ' αυτήν, σοι
re, et Orientem, et ad boreanm , et africum. Εt be- δώσω αυτήν , και το σπέρματι σου. Και έσται το
nedicentur in te omnes tribus terre, et in semine σπέρμα σου ως η άμμος της θαλάσσης , και πλατυν
εμο. Ει ecce ego sum tecum, custodiens le in omni θήσεται επί θάλασσαν και ανατολάς , και επί βορράν
via , quacumque iler feceris, et convertam te in , και λίβα. Και ενευλογηθήσονται εν σοι πάσαι αι φυ .
terram hanc : quoniam non te relinquam, donec ° λαι της γης , και εν τω σπέρματι σου . Και ιδού εγώ
faciam omnia quaecumque locutus sum tibi. Et ex- ειμι μετά σου , διαφυλάσσων σε εν τη οδώ πάση , ου
perrectus est Jacob a somno, et ait : Dominus est άν πορευθής, και αποστρέψω σε εις την γην ταύτην
in loco hoc, ego autem nesciebam. Εt timuit, et ότι ου μή σε εγκαταλείπω , έως του ποιήσαι με
ait : Quam terribilis est locus hic ! non est hoc πάντα όσα ελάλησά σοι. Και εξηγέρθη Ιακώβ από
--

aliud, nisi domus Dei , et haec porta celi. Et sur - του ύπνου αυτού , και είπεν , ότι, " Έστι Κύριος εν
rexit Jacob mane, et accepit lapidem, quem sup - τω τόπω τούτω , εγώ δε ουκ ήδειν. Και εφοβήθη ,
posuit capiti suo, et erexit illum pro titulo, et effu- και είπεν· Ως φοβερός ο τόπος ούτος! ουκ έστι
dit oleum in summum illius, et vocavit Jacob no- τούτο αλλ' ή οίκος Θεού, και αύτη ή πύλη του ουρα
τoenloci illius, domum Dei 51. 5 Eum, qui hoc loco νου . Και ανέστη Ιακώβ το πρωί , και έλαβε τον λί
tani multis verbis responder Dominum, et Deum, θον, δν υπέθηκε προς κεφαλής αυτού , και έστησεν
61 Gen. ΧΧVΙΙ , 10-19.
(1) Interpreslegebat αγνώμονες.
 ATIUNIS CÆ
383 DEMONSTR EVANGELI LIB . V . 586
αυτόν στήλης , και επέχεεν έλαιον επί το άκρον αυ- A angelum quoque Dei deinceps progressus inve
της , και εκάλεσε Ιακώβ το όνομα του τόπου εκεί- nies : ubi ad τηulieres ait ipse Jacob : « Ει dixit
νου, οίκος Θεού . » Τούτον τον ενταύθα διά τοσούτων mihi angelus Dei in somnis, Jacob. Ego autein
χρηματίζοντα Κύριον και Θεόν, άγγελον του Θεού dixi : Quid est 52 ? » Ει deinceps : • Vidi, inquit ,
προών εξής εύρήσεις , εν οις φησι προς τας γυναί- 236 « omnia quecunique Laban tibi facit. Ego
χας αυτός Ιακώβ· « Και είπέ μοι ο άγγελος του Deus, qui apparui tibi in loco , ubi unxisti mihi
Θεού καθ' ύπνον· Ιακώβ. Εγώ δε είπα : Τι εστι;» titulum, et vovisti mihi votum 33. » Ergo qui supra
Και εξής : Έώρακα, και φησί, « πάντα όσα Λάβαν σοι dixerat, « Ego Dominus Deus Abraham patris tui,
ποιεί. Εγώ ο Θεός ο όφθείς σοι εν τόπω, ου ήλειψάς et Deus Isaac, 5 cui et titulum erexit Dei amieus,
μου έχει στήλης , και ηύξω μοι ευχήν. "Αρ' ούν o Deus quidem erat et Dominus (ipsi enim dicenti
ανωτέρω φήσας, • Εγώ Κύριος ο Θεός 'Αβραάμ του credendunι), non tamen is qui Pater est, et 2 nullo
πατρός σου, και ο Θεός Ισαάκ,» ώ και στήλην ανέστη- est , sed qui ea, que ad Ρatrem pertinent, homini
σεν ο θεοφιλής, Θεός μεν ήν και Κύριος ( αύτώ γάρ bus subministral et nuntiat. Quocirca etiam an
λέγοντι πιστευτέον ), ου μήν ο επί πάντων , αλλ' ο gelum ipsum in presenti vocat Jacob ubi ait, :
εκείνου δεύτερος, τα του Πατρός εις ανθρώπους δια- « Dixit mihi angelus Dei in somnis verba haec : Ego
κονούμενος και διαγγέλλων. Διό και άγγελον αυτόν ο Β sum Deus, qui apparui tibi in loco. Ergo idem et
Ιακώβ επί του παρόντος καλεί : « Είπέ μοι ο άγγελος angelus Domini, et Deus, et Dominus, plane in his
του Θεού φάσκων καθ' ύπνον : Εγώ είμι ο Θεός ο appellatus est. Ει apud Isaiam prophetam magni
όφθείς σοι εν τω τόπω. » Ουκούν και αυτός άγγελος consilii angelus, interimque et Deus , el princeps,
Κυρίου και Θεός και Κύριος, σαφώς διά τούτων αν- et potestatem habens nominatur , ubi ortus illius
τηγόρευται. Και εν Ησαΐα δε το προφήτη, μεγάλης inter homines canitur, a dicente, quod • pueru
βουλής άγγελος , ομού δε και Θεός και άρχων και lus natus est nobis, et filius datus est nobis, cujus
εξουσιαστής προσαγορεύεται,εν οις τήν εις ανθρώπους principatus super humerum ejus , et vocatur nomen
αυτού γένεσιν θεσπίζει, λέγων· « "Οτι παιδίον εγεν- ejus magni consilii angelus, princeps pacis, Deus
νήθη ημίν, και υιός εδόθη ημίν , ου η αρχή επί του fortis, potentiam habens, pater futuri seculi **.
ώμου αυτού , και καλείται το όνομα αυτού μεγάλης βουλής άγγελος, άρχων ειρήνης, Θεός ισχυρός, εξου
σιαστής , πατήρ του μέλλοντος αιώνος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'. CAPUT XI.
Ως και Ιακώβ τον προδηλωθέντα και Θεόν και Quod etiamJacob eum, de quo protime dictum est,
Κύριον , και δή και άγγελον , ομοίως τω Αβραάμ c et Deum et Dominum, prαterea angelum similiter ,
εν ανθρώπου σχήματι θεωρεί διά της ούτως ut Abraliani in hominis forma contemplatur, in ea
εχούσης ιστορίας. historia qua. sic se habet.
« 'Αναστάς δε την νύχτα εκείνην, έλαβε τάς δύο « Surgens autem nocte illa, accepit duas uxores,
γυναίκας, και τας δύο παιδίσκας, και τα ένδεκα παι- ac duas famulas, et undecim puerulos suos, et
δία αυτού , και διέβη την διάβασιν την Ιακώβ » και transivit vadum Jacob, et accepit eos, et traduxit
έλαβεν αυτούς , και διαβίβασε πάντα τα εαυτού. omnia sua. Et relictus est ipse Jacob solus ,
Υπελείφθη δε Ιακώβ μόνος , και επάλαιε μετ' αυτού et luctabatur cum eo homo usque male. Vidit au
άνθρωπος έως πρωΐ. Είδε δε , ότι ου δύναται προς 1em quod non posset adversus illum, et attigit latitu
αυτόν, και ήψατο του πλάτους του μηρου αυτού , και dinemfenmoris ejus, et torpuitlatitudo ferooris Jacol ,
ενάρκησε το πλάτος του μηρού Ιακώβ, εν τώ παλαίειν du luctaretur hic cum illo. Εt dixit ei : Dimitle
αυτόν μετ' αυτού . Και είπεν αυτώ : 'Απόστειλόν me, ascendit enim aurora. Ηic vero dixit : Νon
με· ανέβη γάρ ο όρθρος . Ο δε είπεν· ου μή σε dimitram, nisi mihi benedixeris. Dixit autem ei •
αποστείλω, εάν μή με ευλογήσης. Είπε δ' αυτό : Quod est nomen tuum ? Αι hic dixit ei : Jacob. Et
Τί το όνομά σου; Ο δε είπεν: Ιακώβ. Είπε dixit ei : Non amplius Jacob vocabitur nomen tuum,
δ' αυτώ. Ουκέτι Ιακώβ κληθήσεται το όνομά σου , D 237 sed Israel erit nomen tuum : quoniam inva.
αλλ' Ισραήλ έσται το όνομά σου · ότι ενίσχυσας μετά luisti cum Deo, etiam cum hominibus potens eris.
Θεού , και μετ' ανθρώπων δυνατός έση. Ηρώτησε δε Onterrogavit vero Jacob et ait : Indica mihi nomen
Ιακώβ, και είπεν : Ανάγγειλόν μου το όνομά σου. tuum. Εt ait : Quid jta queris nomen meum ? Ει
Και είπεν· "Ινα τι τούτο έρωτάς, το όνομά μου ; benedixit ei in illo loco, el vocavit Jacob nomen
Και ευλόγησεν αυτόν εκεί, και εκάλεσε το όνομα loci illius, Speciem Dei. Aspexi enim Deum facie
του τόπου εκείνου Ιακώβ, Είδος Θεού. Είδoν γάρ Θεόν ad faciem : et servata est anima mea. Ortus est
πρόσωπον προς πρόσωπον, και εσώθη η ψυχή μου . autem illi sol, cum transisset species Dei 88. 5 Ει
"Ανέτειλε δε αυτώ ο ήλιος, ηνίκα παρήλθε το είδος Mosi quidemdictum est : Nullus videbitfaciem meam
του Θεού. ) Το μεν Μωσει είρητο: « Ουδείς όψεται et vivet 86: hic autem Jacob vidit Deum non sim
το πρόσωπόν μου και ζήσεται" εν τούτοις δε ο Ια- pliciter , sed facie ad faciem : et cum servatus es
κώβ είδε Θεόν ουχ απλώς, αλλά πρόσωπον προς sel, non corpore, sed animo, ad appellationis Israel
πρόσωπον και σωθείς γε ου το σώμα, αλλά την ψυ- dignitatem assumptus est, que sane appellatio ani
* Gen. XXXI, Μ . δ. ibid. 12, 13, 14 Isa. Ix, 6. 55 Gen, XXX1, 22 31. 66 Εxod. ΣΥΧυ, 20.
387 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP. PARS II."- APOLOGETICA. 388
marum cognominis est : siquidemipsum Israel no-, Α χήν, της επί τον Ισραήλ προσωνυμίας ήξιώθη, φε
men, si interpreteris, videntem Deum significat. ρωνύμου ψυχών προσηγορίας , εί γε, ερμηνευθέν,
Non igitur patrem Deum vidit, sed Deum ilium, cu- ορώντα Θεόν το Ισραήλ όνομα σημαίνει. Ουκάρα τον
jus etiam curiosius appellationem querenti Jacob, επί πάντων Θεών εώρα: αόρατος γάρ ούτος και άτρε
nondum erat enuntiandi tempus : quod si quem- πτος , και ουδαμώς αν είς άνθρωπον μεταβάλλου, απά
piam ex angelis , aut ex iis, qui colum incolunt , σης ών ανωτάτω ουσίας. "Έτερον άρα , ού και πολυ
divinis spiritibus, eum qui sanctis Oracula mini- πραγμoνoύντι καιρός πω ουκ ήν εκφάναι το Ιακώβ
strabat aliquis suspicetur esse, plane decipitur : την προσηγορίαν. Ει δε αγγέλων τινά, ή των κατ' ου
hoc ex ipso probatur, quod hic ipse de quo Ioqui- ρανόν θείων πνευμάτων, τον τοις αγίοις τους χρησμούς
mur, et Domini et Dei appellatione nuncupatur : διακονούμενον υπολάβοι τις είναι, σαφώς διέψευσται ·
etenim et Deum ipsum divina Scriptura plane vo- τούτο μεν από του κυριολεκτεϊσθαι , και θεολογείσθαι
citat, et Dominum item appellat, ejus nominis ho- τον δηλούμενον · και γάρ και Θεόν αυτόν η θεία Γρα
norem illi tribuens, quod apud Ηebreos quatuor φή διαρρήδην αναγορεύει, και Κύριον αποκαλεί, τη
litteris notatur, quod sane in una inefabili atque δια των τεσσάρων παρ' Εβραίους στοιχείων επιση
in inenuntiabili Dei appellatione ponere, pueri μειώσει τιμώσα, ήν επί μόνης της ανεκφωνήτου και
Hebraeorum consueverunt : probatur etiam ex eo, Β άρρήτου προσηγορίας της του Θεού συντιθέναι ται
quod ubicumque Scriptura angelos appellare vult, δες Εβραίων ειώθασι • τούτο δε και από του αγγέλους
aperle hoc facit, angelosque distincte significat. Sic - σαφώς διορίζειν, ότε δή βούλοιτο αγγέλους καλείν ο
at eos qui in Sodomis erant, cumimpii essent, λόγος, ώσπερ τους εν Σοδόμοις ασεβείς όντας, ο μεν
is qui Abrahe responderat Deus ac Dominus, suo τω Αβραάμ χρηματίζων Θεός και Κύριος της αυτού
adventu neutiquam dignos efficit, quemadmodum παρουσίας ουδαμώς αξιοϊ, ώς αύθις ή θεία Γραφή λέ
rursus dicit Scriptura divina : « Dominus quidenι γει· « Ο μεν Κυριος απήλθεν, ώς επαύσατο λαλών
abiit, postquam desiit loqui cum Abraham. Duo τω Αβραάμ » οι δε δύο άγγελοι απήλθον εις Σόδομα
vero angeli Sodoma abierunt vesperi 67 . ) Item εσπέρας. Και τώ Ιακώβ δει συνήντησαν άγγελοι Θεού .
ipsi Jacob « obviam venerunt angeli Dei. Ει cum Και ιδών είπε , Παρεμβολή Θεού αύτη, και εκά
vidisset dixit, Castra Dei hec, et vocavit nomen λεσε το όνομα του τόπου εκείνου Παρεμβολαι. » Ούτω
Ιυει illius, Castra 88. » Sic sane Dei amicus visio- δε ο θεοφιλής ευ διέκρινε τάς οπτασίας , ώστε νύν μεν
nes discernebat : proinde nunc quidem nomen loci το όνομα του τόπου παρεμβολάς καλείν , από της των
Castra appellat, ex eo quod illic angelorum castra αγγελικών παρεμβολών θέας. "Οτε δε τώ Θεώ προς
viderit. Ubi autem cum ipso Deo Ioquitur, vocat , ομιλεί, καλεί το όνομα του τόπου Είδος Θεού, επιλέγων:
nomen loci, Speciem Dei , his verbis : • Vidi enim “ ι Είδoν γάρ Θεόν πρόσωπον προς πρόσωπον. ν 'Αλλά
Deum facie ad faciem. » Quin et Mosi quoties ap- και το Μωσεϊ, ότ' άγγελος επιφαίνεται, τούτ' αυτό
paretangelus, hoc ipsum divina Scriptura significat, και η θεία Γραφή σημαίνει, λέγουσα "Ωφθη δε άγ
dicens : 238 - Apparuit vero illi angelus Domini γελος Κυρίου αυτώ εν φλογή πυρός βάτου . "Οτε δε
in flamma ignis rubi 89 . • Quolies vero is qui jus et τον αυθέντην, αυτόν δή τον χρηματίζοντα δηλοί, Θεών
potestatem habet, ipse utique Oraculorum et re- και Κύριον, αλλά ούκέτι άγγελον ονομάζει. Ομοίως
sponsorum auctor, ita hoc planum facit, ut illum και επί της Ερυθράς θαλάσσης διορίζει σαφώς τον
et Dominunt et Deum, ηusquarm vero angelum no. άγγελον και τον Κύριον, δι' ών φησιν · « Εξήρε δε και
minet . Simili ratione etiam in mari Rubro plane άγγελος του Θεού και προπορευόμενος της παρεμβολής
angelurm Dominumque distinguit, ubi ait : « Suslu- των υιών Ισραήλ, και επορεύθη εκ των όπισθεν αυ
litque se angelus Dei qui ambulabat ante castra fi- των. Εξήρε δε και ο στύλος της νεφέλης από προσώ
liorum Israel, et abiit post eos. Sustulit autem se που αυτών. "Ωσπερ δε επί των προτέρων εν ανθρώ
etiam columna nubis a facie eorum 0. Quemad- που σχήματι τους παλαιούς ο Κύριος χρηματίζων εισ
modum in superioribus Dominus fornia hominis ήκται, ούτω και ενταύθα διά νεφέλης. Και λέλεκται
respondens antiquis inducitur , sic hoc loco per η γούν εξής : « Εγενήθη δε εν τη φυλακή τη εωθινή,
nubem : itaque deinceps verba sic habent : Fa- " και επέβλεψε Κύριος εις την παρεμβολήν των Αι
ctum est autem in vigilia matulina, et respexit Do- γυπτίων έν στύλω πυρός και νεφέλης: δι' όλης δε ,
minus in castra Egyptiorumin columna nubis, et της ερήμου εν στύλο της νεφέλης ο Θεός τώ Μω
per totam deserti regionelin in columna per nu- σεί χρηματίζων. Ακριβώς άρα ότε μεν αγγέλου φύ .
bem ", » Deus Mosi respondet. Plane igitur quo- σιν ο λόγος δηλούν βούλεται, ουδέποτε Θεόν ουδε Κύ
ties angeli naturam oratio significare vult, neque ριον, αλλ' ανεπικαλύπτως άγγελον ονομάζει · ότε δε
Deuro, neque Dominum, sed absque ulla obscuri- Κύριον και Θεόν οίδε τον επιφαινόμενον, ταύταις αυ
tate angelurm nominat : quoties vero Dominum et ταϊς σαφώς κέχρηται ταϊς προσρήρεσι. Κύριον δε και
Deum, eum qui apparel intelligit, his ipsis palam Θεόν ότι με τον αίτιον δηλοί, προφανώς επέδειξαν της
utilur locutionibus. Quod vero Dominum Deunn- θείας Γραφής αι λέξεις , άγγελος Θεού προσειπούσαι
que non eurm significet qui pater est, ipse Scriptu- τον επί του Ιακώβ Κύριον και Θεόν προωνομασμένον.

* Gen. IV , 53 ; 111, 1. * Gen. ΙΙxn, 1, 2 . * Εxod . 11, 2. * Exod , xιν, 19. 1 ibid. 94.
783 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . V. 390
λείπεται τις άρα ών εν τοις ούσι Θεός και Κύριος Α re divinae Iocutiones in superioribus evidentissime
μετά τον παμβασιλέα και Θεόν των όλων είη δ' άν ostendunt, ubi angelum Dei appellant eum, qui
ούτος ο πρό αιώνων του Θεού Λόγος, ο κρείττων μεν 'cum de Jacob sermo esset, Dominus et Deus est
ή πάσα αγγελική φύσις , μείων δε ή κατά το πρώτον nominatus. Superest igitur ut queramus, quisnam
αίτιον. sit, in iis quæ sunt, Deus et Dominus, præter pa
trem omnium , et regem Deumque universi : erit au
tem hic Verbum Dei quod est ante sæcula, supcrior quidem omni angelica natura, profeclus autem ab eo
quipaler est. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'.
CAPUT XII.
Ως αύθις επί του Ιακώβ δεύτερον Θεόν σαφώς ο Ομοd rursus in Jacob genitum Deum, plane ipsa
λόγος παρίστησιν . oralio præ se ſert.
« Είπε δε ο Θεός Ιακώβ· 'Αναστάς ανάβηθι εις τον « Dixit autem Deus ad Jacob : Surge et ascende
τόπον Βαιθήλ, και οίκει εκεί, και ποίησον θυσιαστή- in locum Bethel, et habita illic , et fac altare Deo
ριον τω Θεώ, το όφθέντι σοι εν τώ αποδιδράσκειν σε qui tibi apparuit, cum fugeres a facie Esau fratris
από προσώπου Ησαύ του αδελφού σου. Είπε δε tui. Et dixit Jacob domui sue, et omnibus qui cum
Ιακώβ τω οίκω αυτού και πάσι τοις μεθ' αυτού · Β ipso erant : Tollite deos alienos de medio vestri, et
"Αγατε τους θεούς τους αλλοτρίους εκ μέσου υμών, purgamini, et mutate habitus vestros , et surgamus,
και καθαρίσασθε, και αλλάξατε τάς στολάς υμών, και ascendamusque in Bethel : et faciamus 239 illic
αναστάντες αναβωμεν εις Βαιθήλ · ποιήσωμεν εκεί altare Domino, qui exaudivit mein die tribulatio
θυσιαστήριον τω Κυρίω, επακούσαντί μου εν ημέρα nis, qui fait mecum, et servavit me, in via qua pro
Θλίψεως, ός ήν μετ' εμού, και έσωσε με εν τη οδό ή fectus sum 61 . » Ηoc loco Deus ipse universi, qui
επορεύθην. » Ενταύθα ο Θεός αυτός ο τών όλων, ο μό solus, neque factus, neque genitus, et supremus
νος αγέννητος και ανωτάτω πάντων, ουκ όφθείς , αλλά omnium est, non visus, sed invisibiliter dans re
γάρ αοράτως χρηματίσας τω Ιακώβ, δυνάμει τε αρ- sponsa ipsi Jacob, et virtute ineffabili seipsum no
ρήτη αυτόν ανακινήσας, περί ετέρου σαφώς ποιείται vens, de alio verba facit planissime. Dixit ergo illi
τον λόγον . Είπε γούν ο Θεός αυτό : Ποίησον θυσια Deus : « Fac altare Deo qui apparuit libi. , Quis
στήριον τω Θεώ το όφθέντι σοι. » Τίς δ' ήν ο προγρα- autem hic sit, qui scriptus est supra illi apparuis
φείς ώφθαι αυτώ, αρτίως παρεστήσαμεν, τον Θεόν se, paulo ante exposuimus, ubi Deum Verbum esse
Λόγον είναι αποδείξαντες. demonstravimus.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'. C
CAPUT XIII.
Από της Εξόδου. - Ως ο επί πάντων Θεός, αυ- " A6 Erodo. - Quod Deus Paler , cum Mosi respon
τός ως ο δι’ αγγέλου το Μωσει χρηματίζων, . derit per angelum se pairibus apparuisse , non
ώσθαι τοις πατράσιν, ουκέτι δι' αγγέλου, διά amplius per angelum, sed per Filium docet.
δε του Υιού διδάσκει .
• Και Μωσής ήν ποιμαίνων τα πρόβατα Ιωθώρ του « Ει Moses erat pascens oves Jothor s0ceri sui :
γαμβρου αυτού · και ήλθεν εις το όρος το εν Χωρήβ. et venit ad montem Dei in Choreb. Εt apparuit ei
"Ωφθη δε αυτώ άγγελος Κυρίου εν πυρί φλογός βά- angelus Domini in lamma ignis rubi 68. ) Ει post
του. 5 Και μεθ' έτερα : « Ως δε είδεν, ότι προσάγει alia : « Ει ut vidit quod accederet ad videndum,
δείν, εκάλεσεν αυτόν εκ μέσου της βάτου λέγων · νοcavit illum de medio rubi dicenς : Moses , Mo
Μωσή , Μωση , μη εγγίσης ώδε . Λύσαι το υπόδημα ses, ne propius huc accesseris. Solve calceamen
ποδών σου · ο γάρ τόπος εν ώ συ έστηκας , γή αγία tum pedum tuorum : locus enim in quo stas, terra
εστί. » Και μετ' ολίγα Και είπε Κύριος προς αυ - sancta est 6%.» Ει post pauca, et dixit Dominus ad
τον : Εγώ είμι ο ών. 5 Και αύθις : Ελάλησε illum : Ego sum qui sum68.» Et rursus 68 : « Lo
Κύριος τρός Μωσης, και είπε προς αυτόν • Εγώ cutus est Dominus ad Mosem : Ει dixit ad illum :
Κύριος ώφθην προς 'Αβραάμ, και Ισαάκ, και Ιακώβ, ο Ego Donlinus visus Sum ab Abraham, et Isaac, et :
Θεός ών αυτών, και το όνομά μου ουκ εδήλωσα αυτοίς, " Jacob, cum eorum sim Deus, et nomen meum non
καιέστησα την διαθήκην μου προς αυτούς. ν "Ωσπερ indicavi illis, et constitui testamentum meum ad
επί των εν ανθρώπους προφητών, Ησαΐου, φέρε εί- illos. - Quemadmodum apud proplietasin hominibus
πείν, και Ιερεμίου, και των παραπλησίων, άνθρω- versantes, verbi gratia, Isaiam et Jeremiam, et si
πος μεν ήν το δρώμενον, Θεός δε ο διά του φαινο miles , homo quidem erat, id quod videbatur , Deus
μένου , ωσάν δι' οργάνου θεσπίζων» και τοτε μεν autem qui per id quod apparebat, tanquam per in
Χριστου πρόσωπον , τοτε δε Πνεύματος αγίου , strumentum Ioquebatur ; et modo Christi persona,
τοτε δε του επί πάντων Θεού ήν, διά του προ- modo sancti Spiritus, modo supremi Dei erat, que
m
8 φανέντος αγγέλου και επί πάντων Θεός δια Per Propheta
φήτου χρηματίζον · ούτω δή και νύν εισαγομένω per prophetam respons2 dabat ; sic utique eliarm
τη Μωσεί ο ανωτάτω και επί πάντων Θεός διά nunc Mosi, qui introducitur , supremus et omnia
του φανέντος αγγέλου τα προκείμενα θεσπίζει• sub se habens Deus, per eum qui apparet angelum,
ών γένοιτο αν ο νους τοιόσδε · Σοί μεν, ώ προφή- ea que proposita sunt , canit. . Quorum haec
τα, ωσάν εισαγομένα και μηδέν πλέον αγγελικής 240 sententia. sit sane : Tibi quidem, o proplieta,
* Gen. ΧΧΧν, 1- 3 . 63 Εxod. 1 , 1 . 6. ibid . 4, 5 . 68 ibid . 14. 66 Εxod. VI, 2-4 .
 591 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 39:
1.anquam ei qui adhuc eruditur, et qui nihil visione A οπτασίας χωρούντι, τέως τον εμόν άγγελον ε6ου
angelica amplius capit, interiun angelum meum ex- λήθην οφθήναι, έμαυτού τε τούνομά σου μόνον εμφα
hiberi videndum volui ; sed meum nomen tibi solum νες καθίστημι, διδάσκων, ότι εγώ είμι ο ών, και ότι
notum facio, dum doceo le, me eum esse qui sum, το όνομά μού έστι Κύριος . Τοις δε σοίς πατράσιν ου
et nomen meum esse Dominum. Tuis vero patri- τούτο μόνον εδήλωσα, αλλά και τούτου μείζον έδωρτ
bus non hoc solumindicavi , sed etiam hoc ipso σάμην· ώφθην γάρ αυτοίς. Τις δ' ήν ο τοις πατρά
amplius largitus sum : nam ab illis sum Visus. Quis σιν όφθείς , και ότι μή ο επί πάντων Θεός , προ
vero sit qui patribus visus sit , et quod non pater αποδεδεικται, ηνίκα τον Θεόν και τον Κύριον άγγελος
Deus, antea demonstratum est , ubi Deum et Domi- Θεού ωνομάσθαι επεδείκνυμεν. Πώς oύν ενταύθα ο
num angelum Dei nominatum esse demonstravimus. επέκεινα των όλων, αυτός ών ο μόνος επί πάντων
Ceterum, quoriam modo hic, ille qui pater sit Deus, Θεός, ώφθαί φησι τοις πατράσιν , ζητήσαι άν τις
et omnia sub se habeat, dicat se a patribus visum , εικότως. Λυθείη δ' αν το ζητηθέν, εί τη ακριβεία της
merito aliquis quaerat. Explicabitur porro id , de θείας Γραφής επιστήσαιμεν. Λεγομένου γάρ τοις
quo queritur , si divine Scripturae diligentiam at- Εβδομήκοντα του , « Και ώφθην προς 'Αβραάμ, και
tendamus. Νam cum apud Septuaginta ita dictum Ισαάκ, και Ιακώβ, Θεός αυτών ών, και ο μεν 'Ακύλας
sit: Ει visus sum ab Abraham, et Isaac , el Ja - Β φησί • Και ωράθην προς 'Αβραάμ, και προς Ισαάκ,
cob, cum eorum sim Deus , Aquila quidem sic και προς Ιακώβ εν Θεώ ικανω δι' ών σαφώς παρ
ail : « Ει visus sum ab Abralham, et ab Isaac, ιστησιν, ότι μή αυτός ο επί πάντων Θεός , ο μόνος ών,
et ab Jacob in Deo salis naulto , quibus verbis δι' εαυτού ώφθη. ' Αλλ' ουδ' ώσπερ τω Μωσεϊ, ούτω
planissime indicat, non ipsum illum qui Paler est, και τοις πατράσι, δι' αγγέλου , ή διά βάτου, ή πυρός,
per seipsum apparuisse . Neque vero sicut Mosi, ila αλλ' εν Θεώ ικανώ χρηματίζοντι » ώστε διά του Υιού
etiam patribus per angelum, aut per rubum, aut Πατέρα και τους πατράσιν έωράσθαι, κατά το ειρη
ignem, sed in Deo salis multo oracula prebuisse. μένον εν Ευαγγελίοις προς αυτού : « Ο έωρακώς έμε
Quare etiam patribus per Filium visus est Pater , εώρακε τον Πατέρα και εν αυτώ γάρ και δι' αυτού και
quemadmodum in Evangeliis ab ipso dictum habe- του Πατρός απεκαλύπτετο γνώσις. 'Αλλ' ότε μεν
tur 67 : Qui vidit me, vidit Ρatrem : in ips0 ανθρώπων σωτήριος απεφαίνετο (1), διά της του Υιού
enim et per ipsum Patris cognitio prodebatur. Sed άνθρωπείας μορφής έωράτο, τοϊς θεοφιλέσι την εις
cum hominibus salutaris appareret , tum per filii ανθρώπους αυτού έσομένην σωτηρίαν τοις πάσι παρ
hutnananm formam videbatur a Dei amicis , atque oύσαν εξ εκείνου προαρραβωνιζόμενος. "Οτε δε των
inter homines futuram ipsius salutem, omnibus c ασεβών τιμωρός , και κολαστής των Αιγυπτίων έμελ
presentem, ex illo quasi arrham et pignus exhibe: λεν έσεσθαι, ουκέτι εν Θεώ ικανω, αλλ' εν αγγέλω
bat. Cum vero impiorum ultor , et ΑΕgyptiorum διακόνω της τιμωρίας και εν είδει πυρός, και της
castigator futurus esset, non amplius in Deo satis όσον ούπω μελλούσης αυτούς δίκην αγρίας και ακαν
multo , sed in angelo supplicii ministro, et in spe - θόδους ύλης κατεσθίειν φλογός παρεφαίνετο. Αινίττε
cie ignis , et lamme, que cito instar agrestis ac σθαι ούν φασιτήν μένβάτον, την των Αιγυπτίων αγρίαν
Senticose materie illos erat devΟratura , appare- και απηνή και ανήμερον μοχθηρίαν· το δε πυρ, την δια
bat. Dicunt igitur per rubum quidem significari λωβωσαν αυτούς τιμωρών και κολαστήριον δύναμιν .
Ægyptiorum agrestem et immitem et ſeram pravitatem , per ignem vero vim illam ulciscentem et ca
stigantem quæ illos invasit .
241 CAPUT XIV. . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ '
Quod quemadmodum patribus lιumana forma, sic " Ως καθάπερ τοις πατράσιν εν ανθρωπίνω σχή
in specie nubis Moysi, el cuncto populo Deus Ver - ματι, ούτως εν είδει νεφέλης Μωσει και παντ!
bum apparuit. τω λαώ ο Θεός Λόγος εφαίνετο.
Dixit autem Dominus ad Mosem: Ecce ego venio « Είπε δε Κύριος προς Μωσης: Ιδού εγώ παρα
ad te in columni nubis, ut audiat populus me lo- D γίνομαι πρός σε έν στύλω νεφέλης , ένα ακούση και
quentem ad le, et tibi credant 68 ; , et que sequun- λαός λαλουντός μου προς σέ , καί σοι πιστεύσωσι και
tur : Deus autem antecedebat eos die in columna εξής: “Ο δε Θεός ηγείτο αυτών ήμέρας μεν, εν
nubis in via , noctu vero in columna ignis ut luceret στύλων νεφέλης , δείξαι αυτούς την οδόν " την δε νύχτα,
eis 69. 5 Et rursus : Descendit Dominus in columna εν στύλω πυρός , του φαίνειν αυτοίς . Και πάλιν
nubis 10. Ει rursus : « Cum autern ingressus esset « Κατέβη Κύριος εν στύλιο νεφέλης. Και αύθις :
Moses in tabernaculum, descendit columna nubis, « Ηνίκα δ' αν εισήλθε Μωσής εις την σκηνήν, κατ'
et stetit in foribus tabernaculi , et Ioquebatur cum έβαινεν ο στύλος της νεφέλης, και ίστατο επί τας
Mose, et cernebat omnis populus columnam nubis θύρας της σκηνής, και ελάλει το Μωσει, και εώρα
stantem in foribus tabernaculi, et stantem omnis πάς ο λαός τον σκηνστύλον της νεφέλης εστώτα επί των
populus adoraverunt, unusquisque a foribus sui θυρών της- σκηνής ής και θύρας τηπάς
και στάντες ς σκοη λαός προσ
tabernaculi 11. » Populus quidem cernebat colum- εκύνησαν, έκαστος από της θύρας της σκηνής αυτού.»
natm nubis hoc loco, cum Mose vero loquebatur. Ο μεν ούν λαός εώρα τον στύλον της νεφέλης,, Μω Μω
67 Joan. Σιν, 9. 68 Exod. XIX , 9 . 69 Exod. XII, 21. 10 Νum. XII, 5 . 11 Εxod. ΧΧΧιιι, 9, 10.
(1) Ακεφαίνετο. Forte επεφαίνετο . EDIT.
393 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . V. 324
σει δ' ελάλει. Τις δ' ελάλει , ή δηλονότι ο στυλος της A Quis porro Ioquebatur ? columna nubis videlicet,
νεφέλης , ο πρότερον τοίς πατράσιν εν ανθρώπου φα- cum idem Deus antea patribus in hominis forina
νείς σχήματι; Προαποδεδεικται δε , ότι μή και επί πάν- apparuisset. Supra vero jam demonstratum est,
των Θεός ούτος ήν, έτερος δε , ον Θεού Λόγον υπάρ- quod non Pater Deus hic esset, sic alter, quem nds,
χοντα Χριστόν ημείς προσαγορεύομεν · ος και τότε cum Dei sit Verbum, Christum nuncupamus, qui
του πλήθους ένεκεν Μωσει τε αυτό και το λαό εν tunc propter multitudinem vulgarem, et ipsi Mosi,
στύλω νεφέλης εθεωρείτο , διά το μή χωρείν αυτούς et populo in columna nubis cernebatur, propterea
ομοίως τους πατράσιν εν ανθρώπου σχήματι οράν quod non itidem ut palres, videre illum in forma
αυτόν. Τελείων γάρ τι ήν το προοράν δύνασθαι την hominis, idonei essent. Perfeclorum enim hoc erat,
μέλλουσαν έσεσθαι ποτε εις ανθρώπους ένσαρκον posse illius adventum providere, qui olim in liomi
επιφάνειας αυτού, ήν, επεί μηδε τότε οιός τε ήν ο nibus corpore humano assumpto, futurus erat,
πάς λαός χωρείν, είκότως τοτε μεν αυτοίς διά πυρός, quem sane, cum ne tunc quidem universus popu
φόβου χάριν και καταπλήξεως, τοτε δε διά νεφέλης, lus posset capere, merito alias quidem eis perignem,
ωσάν έπεσκιασμένως και κεκαλυμμένως νομοθετών terrendi cohibendique causa, alias per nubem,
αυτούς, πρώτο, ομοίως δε και τώ Μωσει δι' αυτούς. quasi adumbrate atque involule dans illis leges,
B cernehatur, eademque ratione Mosi quoque propter
illos.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ'. CAPUT XV.
" Οτι μηδέ αγγελική φύσις ήν ή τω Μωσει χρη- 242 Quod angelica non fuerit natura, que Most
ματίζουσα, κρείττων δέ τις ήν ή κατ' άγγε- dabat responsa, sed praestantior quam ut ad an
lor . gelum referri possit.
« Είπε Κύριος : Ιδού εγώ αποστέλλω τον άγγελός Dixit Dominus : Ecce ego mitlo angelum meum
μου πρό προσώπου μου, ίνα φυλάξη σε εν τη οδώ, ante faciem tuam, ut custodial de in via, ut intro
όπως εισαγάγη σε εις την γην,ήν ητοίμασά σοι. Πρόσ - ducat le in terrain , quam paravi tibi ; observa eum,
εχε αυτό και εισάκουε αυτού , και μη απείθει αυ- el audi eum, nec sis adversus illum contumax ; non
τω· ου γάρ μή υποστείλεται σε · το γάρ όνομά μου enim dimittet le ; nomen enim nmeum est in illo 1.
έστιν επ' αυτώ. » Και εν ετέρω τόπω: « Είπε δε Ει in alioloco : Dixit autem Dominus ad Mosem:
Κύριος προς Μωσήν• Βάδισον, και οδήγησαν τον Vade, et dux esto hujus populi all locum quem dixi
λαόν εις τον τόπον όν είρηκά σοι · ιδού ο άγγελός μου tibi; ecce angelus meus antecedit te 78. » Ει rursus :
προπορεύεται προ προσώπου σου. • Και πάλιν: « Και , « Ει dixit Dominus ad Mosem: Abi, et ascende hinc
είπε Κύριος προς Μωσης : Πορεύου , και ανάβηθι tu et populus, el celera : Ει una mittam ante
εντεύθεν συ και ο λαός , και τα εξής: « Και συν- faciem tuam angelum meum 15. He sane voces,
αποστελώ προ προσώπου σου τον άγγελός μου. ) quod non angeli sed solius Dei sint, unicuique fo
Αύται ότι μή αγγέλου, μόνου δε Θεού γένοιντο αν cile constare potest. Cujus porro Dei, nisi ejus qu1
φωναι, παντί τω πρόδηλον. Θεού δε τίνος , ή του τοις priscis patribus sit visus ? quemangelum Dei plane
προπάτορσιν έωραμένου ; όν άγγελος Θεού σαφώς appellavit Jacob. Hoc autem nobis Dei Verburn
προσείπεν ο Ιακώβ. Ούτος δε ήν ημίν ο Θεού Λόγος, Γι..ι, υtpole cum et Dei Filius, et Deus, et Demirius
ωσάν και Θεού παίς και αυτός , Θεός , και Kύριος ωνο- ipse sit nominatus .
μασμένος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 16'. CAPUT XVI.
Ως και αυτός Κύριος περί ετέρου διδάσκει Κυρίου. Quod idem Dominus de alio docet,scilicet Filio . - Α
Από του Δεκαλόγου . decem preceplis legis.
« Εγώ είμι Κύριος ο Θεός σου, και εξαγαγών σε έα « Ego sum Dominus Deus iuus, qui eduxi te de
της Αιγύπτου , εξ οίκου δουλείας. Ουκ έσονταί σοι terra Egypti, de domo servitutis . Non erunt tibi dii
θεοί έτεροι πλήν εμού, και τα εξής: « Εγώ γάρ ειμι alii preler me , el cetera . « Ego enim sum Domi
Κύριος ο Θεός σου, Θεός ζηλωτής. » Και επιλέγει• D nus Deus tuus emulator 75, » et adjungit : « Non Su
100 λήψη το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω. mes nomen Domini Dei tuiin Vanum 16. Nec enim
Ου γαρ μή καθαρίση Κύριος των λαμβάνονται το όνο- habebit insoulem Dominus eum qui assiumpserit no
μα αυτού επί ματαίω.» Κανταύθα αυτός ο Κύριος nmen Dominisui frustra . Hoc etiamlocoipse Dominus
περί ετέρου Κυρίου τα προκείμενα διδάσκει. Ειπών ea que exposita sunt de alio docet. Siquidem cum
γούν, « Εγώ είμι Κύριος ο Θεός σου, και επιλέγει · ά& rerit , « Ego sum Dominus Deus tuus, » adjungit :
« 00 λήψη το όνομα Κυρίου του Θεού σου " , περί του « Non sumes romen Domini Dei tui : 243 quippe
Πατρός δηλαδή και Θεού των όλων ο δεύτερος Κύριος cum de Patre et Deo universi, is qui ab illo est Domi
τον θεράποντα μυσταγωγών. Εύροις δ' αν και άλλα nus, suum servum sacris initiet. Αlia pretereainnu
μυρία δι' όλης της ιεράς Γραφής, παραπλησίως τού merabilia invenies per totam Scripluram sacram ,
τοις εξενηνεγμένα, δι' ών ο Θεός , ώς περί ετέρου quæ eadem ratione qua hæc enuntiata sunt, ubi
Θεού, και αυτός ο Κύριος, ως περί ετέρου Κυρίου, Paler tanquam de alia persona , et ipse Dominus
τους χρησμούς έποιείτο.
11 Εxod . xxιυ, 20,21. 11 Exo Xxxi, 34 . 1» Εxod . XXXIII, 1,2. τ8 Exod. Xx, 2-5. 16 13hid. ..
PATROL. GR . XXI. 13 .
 393 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. - APOLOGETICA . 396
CAPUT XVII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝΙΖ .
Οuod is rursus Dominus , qui Mosi responsa dabat, ' Ως αυτός αύθις και το Μωσει χρηματίζων Κύριος.
alium a quo erat agnoscens, Patrem utique, hunc έτερον Κύριον κρείττονα εαυτού τον Πατέρα
ipsum suum Deum vocabal. γιγνώσκων, τούτον αληθινόν Θεόν ανεκαλείτο.
« Et dixit Dominus ad Moysem : Et hoc tibi ver « Και είπε Κύριος προς Μωσης: Και τούτον
bum, quod dixisti, faciam. Invenisti enim gratiam σοι τον λόγον, όν είρηκας, ποιήσω. Εύρηκας γάρ
coram me, et novite preteromnes. Et dixit Moyses : χάριν ενώπιόν μου, και οίδα σε παρά πάντας. » Και
« Ostende mihi tuam gloriam. Ει dixit : « Ego anteibo είπε Μωσής: « Δείξόν μου την σεαυτού δόξαν. 5 Και
prior te gloria mea, et vocabo in nomine meo Do- είπεν : « Εγώ προπορεύσομαι πρότερος σου τη δόξη
minuin coram te, et miserabor cujuscunque mise- μου, και καλέσω εν ονόματί μου Κύριον εναντίον σου,
reor, et clemens ero erga quemcunque sum cle- και ελεήσω όν αν ελεώ, και οικτειρήσω όν αν οι
mens71. Ει post alia adjungit, atque ait : « Ει de- κτείρω. 5 Και μεθ' έτερα επιφέρει λέγων· « Και
scendit Dominusin nube , et adstitit ei il!ic, et voca- κατέβη Κύριος εν νεφέλη , και παρέστη αυτή εκεί,και
vit in normine Domini : el transivit Dominus in ελάλησεν εν ονόματι Κυρίου και παρήλθε Κύριος
nomine ipsius, et vocavit : Domine, Domine, Deus . εν ονόματι αυτού , και εκάλεσε · Κύριε, Κύριε, ο
clemens et misericors, longanimis, et mulle mise- " Θεός οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος και τ.0
rationis, et verax, et justitiam servans, faciens λυέλεος, και αληθινός , και δικαιοσύνην διατηρών,
misericordiain in millia, auferens iniquitates et ποιών έλεος εις χιλιάδας, αφαιρών ανομίας, και αδι
injustitias, et peccata : et purgatione non purgabit κίας, και αμαρτίας και καθαρισμό ου καθαριεί τον
reum: inducens peccata patrum in filios, et filios ένοχον, απάγων αμαρτίας πατέρων επί τέκνα, και
filiorum, in tertiam et quartam generationem: et τέκνα τέκνων, επί τρίτης και τετάρτης γενεάν και
cum festinasset Moses, curvatus in terranι adora - σπεύσας Μωσης , κύψας επί την γην προσεκύνη
vil 78.» Contemplamiii, queso , quonam modo etiam σεν. ν "Ορα δή τίνα τρόπον και νυν αυτός ο Κύριος ο
nunc ipse Dominus, qui in nube descendit, et καταβάς εκάλεσεν εν νεφέλη, και το Μωσεί παρα
Mosi adstilit in nomine Domini, νοcaverit alium στάς εν ονόματι Κυρίου, έτερον παρ' εαυτόν, συν
praeter seipsum, qui solitus sit ex conduplicatione ήθως κατά αναδίπλωσιν δις Κύριον επικαλούμενον,
bis Dominus appellari, tanquam eum, a quo ipse ωσάν και εαυτού και των λοιπών απάντων δεσπότην
sit, reliquorum omnium jus potestatemque liabens, θεολογούμενον, τον εαυτου Πατέρα και ότι γε εν
Dei nomine celebretur, suum utique Ρatrem; atque τούτοις ου Μωσης , ώς αν υπολάβοι τις, αλλά γάρ
utin his non Moses , sicut forsitan quispiam suspi- C αυτός ο Κύριος έτερον Κύριον τον Πατέρα καλεί,
cetur , sed ipse Dominus alium suum Patrem vo- παραλαβών αυτός ο χρηματίζων τώ Μωσεί φησιν"
cal : ante enim is qui Mosi respondit, ait : « Ego • Εγώ παρελεύσομαι πρότερός σου τη δόξη μου, κα
transibo prior te gloria mea, et vocabo in nomine λέσω εν ονόματι Κυρίου. ) Τούτο γούν ειρηκότος,
Domini. » Ubi igitur hoc dixit, Scriptura deinceps εξής επιλέγει η Γραφή διηγηματικώς " Και κατέβη
instar narrationis adjungit :2 4 Etdescendit Domi - Κύριος εν νεφέλη, και παρέστη αυτώ εκεί, και
nus in nube, et adstitit ei illic, et vocavit in nomine εκάλεσεν εν ονόματι Κυρίου, και Ουκούν αυτός ο K
Domini.» Igitur ipse Dominus dum est, quod pro- ριος την υπόσχεσιν την αυτού πληρώσων κάτεισι, και
miserat, praestaturus, descendit, et quemadmodum ώσπερ ο λόγος φησί, πρόεισι προ προσώπου Μωσή.
verba ipsa significant, progreditur anle faciem Μο . Και αυτός δή ο Κύριος καλεί λέγων· « Κύριε ο Θεός,
sis . Ipse autem Dominus νοcal dicens: Domine οικτίρμων και ελεήμων, και τα εξής: σαφώς και
Deus, clemens et nmisericors, et que sequuntur : Κύριος τον θεράποντα, εαυτόν τε όστις είη, και την
quibus verbis plane ipse Dominus suum servum, του κρείττονος Κυρίου γνώσιν μυσταγωγών. Τουτο
et seipsum quisnam esset, et ingeniti Domini noli- δε σου παραστήσει, ένθα, προσευχόμενος υπέρ του
tiarm, quasi sacris initians docet. Ηoc vero ipsum λαού, των προκειμένων του Κυρίου μνημονεύει
tibi planissime demonstrabit ipse Μoyses,ubi orans D φωνών, τον Κύριον ταύτα ειρηκέναι, αλλ' ούκ αυτόν,
pro populo, supra expositas Domini voces comme- εν οίς φησι • « Και νυν υψωθήτω η χείρ σου, Λυρ
norat : illic enim intelliges, Dominum haec dixisse, όν τρόπον είπας λέγων · Κύριος μακρόθυμος και
nonipsum Moysem, cum dicit : Ει nunc extollatur πολυέλεος, και αληθινός, αφαιρών ανομίας και αν
manus tuo , Domine, quemadmodum dixisti, dicens : κίας, και αμαρτίας και καθαρισμό του καθαρίες "
Dominus Ionganimis, et multae misericordie, et ένοχον, αποδιδους αμαρτίας πατέρων επί τέκνα και
verax, auferensiniquitates et injustitias et peccata , επί τρίτης και τετάρτης γενεάν. ) 'Επιτηρεί και "" "
et purgatione non purgabit reum, qui reddis pec- τρόπον εν τούτοις αυτός ο Κύριος, τον Πατέρα . "
cata patrum in filios, usque in tertiam et quartam κρόθυμον και πολυέλεον επειπών, προστινή "
generationem. » Observa autem quonam modo in αυτόν και αληθινόν , συμφώνως τώ, να
his ipse Dominus ubi PatremIonganimem, el multe γνώσκωσί σε τόν μόνον αληθινόν θεον» .
misericordiae appellavit, tum adiungit , ipsum esse Ευαγγελίοις υφ' ενός και του αυτου Σωτή » *
Verneem, quod sane cum eo concordat , quod in είρημένω. Μόνον γούν αληθινόν Θεόν σφορο
17 Εxod. ΣΧΥμι , 17-19. 78 Exod. XXXIV, 1 , 5 -8.
 S
TR ATIONI LICÆ LIB . V .
397 DEMONS EVANGE 593
βώς αποκαλεί τον Πατέρα, το προσήκον απονέμων A Evangeliis dictum est ab uno et eodem Salvatore
σέβας τη αγεννήτη φύσει, ής αυτον εικόνα είναι και μοstro : Ut cognoscant te solum verum Deum 79.»
γέννημα οι θείοι λόγοι παιδεύουσιν . Solum igitur verum Deum admodum pie ac reli.
giose Patrem vocat, ut sic naluræ ingenitæ convenientem honorem et cultum attribuat, cujus naturæ
et ipsum imaginem esse et sobolem divina docent oracula .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ'. CAPUT XVIII.
Από των Αριθμών. - Ως τον Θεόν το Ισραήλ A Numeris. - Οuod Deum ipsi Israel visibilem esse
ορατόν είναι η θεία διδάσκει Γραφή, τον Θεόν divina docet Scriptura , que ipsum Dei Verbum
Λόγον αινιττομένη. significat.
Εν τοις 'Αριθμοίς ο Μωσής ευχόμενός φησιν · In Numeris Moses grans ait: Quoniam tu es
"Οτι συ ει Κύριος εν τω λαώ τούτω, όστις οφθαλμοίς Dominus in populo hoc qui oculis ad oculos vide
κατ' οφθαλμούς οπτάνη συ, Κύριε και ανθ' ου ο μεν ris tu, Domine 80 : pro quo sane Aquila reddidit :
'Ακύλας εξέδωκεν: " Οτι συ εί, Κύριε, εν εγκάτω « Quoniam tu es, Domine, in visceribus populi ht
του λαού τούτου , ός οφθαλμόν εν οφθαλμοίς όρά συ , jus, qui oculum in oculis videris tu, Dormine. και
Κύριε · ο δε Σύμμαχος " « "Οτι συ εί, Κύριε. : Και 245 Symmachus autem : « Quoniam tu cs , Do
έν Εξόδω είρηται: « Και ανέβη Μωσης, και 'Ααρών, B mine. » Et in Εxodo dictum est : Ει ascendit MO
και Ναδάβ , και 'Αβιούδ, και εβδομήκοντα των ses et Aaron, el Nadab, et Abiud , et septuagint:
πρεσβυτέρων του Ισραήλ , και είδον τον τόπον όπου ex senioribus Israel, et viderunt locum ubi stete
έστηκεν ο Θεός Ισραήλ , ανθ' ού ο μεν 'Ακύλας: rat Deus Israel 81; » pro quo Aquila : « Ει viderunt,
« Και είδον , φησί, τον Θεόν Ισραήλ · ο δε Σύμ- inquit , Deum Israel ; » Symmachus alem: « Ει vi
μαχος " Και είδονοράματι τον Θεόν Ισραήλ. ) Διά derunt visione Deum Israel. » Ceterum, propter il .
τό, « Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε , και τάχ' άν τις εναν- lud : « Deum nemo vidit unquam 81, fortasse verb:
τίαν είναιτο σωτηριώδει Λόγω την παρούσαν υπο- que hoc loco posita sunt, salutari Verbo contraria
λάβοι λέξιν , ώς ορατόν υποτιθεμένην τον τήν φύσιν esse quispiam suspicetur : utpote, cum visibilent
αόρατον. 'Αλλ' ει και ταύτα επί τον Λόγον του Θεού , illum faciant , qui natura invisibilis est. Sed si nec
τον πολυμερώς και πολυτρόπως όφθέντα τοις πατρά- de Verbo Dei acceperis , qui multifariam multisque
σιν εκλάβοις , ομοίως τους προαποδειχθείσιν ημίν, modis a patribus est visus, sicut nos in iis qu:
ουκέτ' αν δόξειε τοις εναντίοις περιπίπτειν. Θεόν Ισ- supra ostensa sunt accepimus, neutiquam in con
ραήλ ενταύθ' ορώμενον αυτόν εκείνον είναι διδάσκει , traria videberis tibi recidere. Qui enim llic Deus
όν και το Ισραήλ όφθέντα, ότεεπάλαιεν άνθρωπος Israel cernitur, ipsum illum esse docent, qui et ab
μετ'αυτού , ός και πρώτος αυτού την προσωνυμίαν & Israel visus est, quando homo luctatus est cum!
έα του Ιακώβ επί τον Ισραήλ μεταβεβληκεν, είπών , ipso : quinelian prious illius nomen mutavit, ex
« Ότι ενίσχυσας μετά Θεού , και ότε και της θείας Jacob in Israel, dicens : Quoniam invaluisti cunt
σύτου δυνάμεως αίσθησιν λαβών ο Ιακώβ, εκάλεσε Deo 83, quo tempore divinam illius virtutem sen
τον τόπον εκείνον Είδος Θεού, είπών , « Είδoν γάρ tiens Jacob, vocavit locum illum, Speciem Dei,
Θεόν πρόσωπον προς πρόσωπον , και εσώθη μου η cum dixit : Vidi enim Deum facie ad faciem, et
ψυχή , και ουχ έτερον υπάρχειν του Θεού Λόγου , κατά servala est anima mea 84 : , quem sane Deum non
τον οικείον καιρόν παρεστήσαμεν. alium esse quam Dei Verbum , suo tempore de
monstravimus .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ . CAPUT XIX.
Από του Ιησού του Ναυή. - Ως ο Θεός Λόγιος, ο A Jesu Ναυe. - Quod Dei Verbum, quod Mosi not
τω Μωσει χρηματίζων, ομοίως τοίς πάλαι προ secus atque antiquis patribus dabat responsa ,
πάτορσιν , ώφθη και Ιησού τω Μωσέως δια eliam Jesu Mosis successori in hominis forma,
δόχω εν ανθρώπου σχήματι visus est.
« Και εγενήθη, ώς ήν Ιησούς εν Ιεριχώ,και ανα- , « Ει factum est, ubi fuit Jesus in Jericho, et re
βλέψας όρά άνθρωπον εστηκότα κατέναντι αυτού, και " spiciens videt hominem stantem coram se, et gla
ή ρομφαία έσπασμένη εν τη χειρί αυτού. Και προσ- dius vagina exulus in manu ejus, et accedens Je
ελθών ο Ιησούς είπεν· “Ημέτερος εί, ή των υπεναν. sus dixit : Noster es, an adversariorum? Ει dixit ei :
τίων; Και είπεν αυτώ · Εγώ άρχιστράτηγος δυνά - Ego princeps imperatorum exercitus Domini, nic
μεως Κυρίου παραγέγονα και Ιησους έπεσεν επί veni . Ει Jesus cecidit facie in terram, et dixit ei :
πρόσωπον επί την γην, και είπεν αυτώ : Δέσποτα, Domine, 246 quid imperas servo tuo ? Ει ai!
τί προστάσσεις το σω οικέτη ; Και λέγει ο αρχι - princeps imperatorum Domini : Jesu, solve calcea
στράτηγος Κυρίου Ιησού , λύσαι το υπόδημα των ιnentum pedum tuorum, locus enim in quo stas,
ποδών σου · ο γάρ τόπος εφ' ώ συ έστηκας, γη αγία terra sancta est 85. Εadem sane hac Mosi quoque
εστίν. Αυτά δή ταύτα και Μωύσει αρχομένω της θεω- initio visionis in rubo, ab ipso Domino dicta sunt,
ρίαςεπί της βάτου προς του Κυρίου είρητο, ώς δηλού sicut Scriptura indicat : Uι vero vidit Dominus,
η Γραφή : "Ως δε είδε Κύριος , ότι προσάγει ιδείν, quod accederet ad videndum, vocavit eum Domi
* Ioan. XVII, 5. 80 Νum. XIV , 14. 81 Exod. XXIV , 9, 10. 82 Joan. 1, 18. 83 Gen. XXXII, 28. 86 ibid.
30. 85 Jos. Y , 13-16.
 593 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 400
nus de nuedio rubi , dicens : Moses , Moses, ne pro- Α εκάλεσεν αυτόν ο Κύριος εκ μέσου της βάτου λέγων ·
pius accesseris huc : solve calceamentum pedum Μωση . Μωση, μη εγγίσης ώδε. Λύσαι το υπόδημα
ιμοrum , Iocus enim in quo tu stas , terra των ποδών σου · ο γάρ τόπος εν ώ συ έστηκας επ'
Sancta est 86. » Unus ergo atque idem fuit Deus , αυτού γη αγία εστίν. » Είς άρα και ο αυτός ήν ο τοίς
qui ambobus respondit , quemadmodum ex ipso αμφοτέροις χρηματίσας Θεός, ως εκ του παραγγέλ
precepto constat. Sed nunc quidem per principem ματος δείκνυται. 'Αλλά νύν μεν δια του άρχιστρα
imperatoruin exercitus ejus : Mosi vero per euπι τήγου της δυνάμεως αυτού, Μωσεί δε διά του όφθέν
angelum qui visus fuerat, oraculum exhibet. Mili . τος αγγέλου θεσπίζει. Στρατιών δε υπερουρανίων, και
tie vero celum sub se habentis , et exercitus ipso δυνάμεων υπερκοσμίων και πνευμάτων αοράτων ,
mundo superioris, el spirituum invisibilium, divi- αγγέλων τε θείων και αρχαγγέλων τω παμβασιλεί
Yiorumque angelorum atque archangelorum regi , και πανηγεμόνι Θεώ λειτουργούντων (κατά το ειρη .
perfectoque universi Deo inservientium (sicuti apud μένον παρά τω Δανιήλ : Χίλιαι χιλιάδες έλειτούρ
Danielem dictum est : « Mille millia ministrabant γουν αυτώ , και μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν έμ
ei, et centies mille millia assistebant coram eo 87 ); » προσθεν αυτού ) : ο πάντων ανωτάτω τίς αν γένοιτο
onmnium, inquam, talium supremus, quis tandem έτερος του Θεού Λόγου , και της πρωτοτόκου Σοφίας,
sit alius, quam Dei Verbum, el primogenita S2- Β του τε ενθέου γεννήματος ; Είκότως άρα και άρχι
pientia , el soboles divina ? Merito ergo princeps στράτηγος δυνάμεως Κυρίου επί του παρόντος ανεί
imperatorum exercitus Donini hoc in loco dictus ρηται , ώς και μεγάλης βουλής άγγελος εν ετέροις ,
est, utpote qui alibi, et magni consilii angelus, et και σύνθρονος του Πατρός, αιώνιός τε και μέγας αρ
consessor Patris , et eternus ac magnus sacerdoς χιερεύς. Αποδεδεικται δε, ότι και Κύριος και Θεός και
esse, sit demonstratus. Sed illud quoque ostensum αυτός , και Χριστός υπό του Πατρός ελαίω αγαλλιά
est , quod idem et Doninus, et Deus, et Christus σεως κεχρισμένος . Το μεν ούν 'Αβραάμ παρά τη
sit, qui a Patre oleo exsultationis est unctus. Abra» δρυ φανείς εν ανθρώπου είδει γαληνή, και ειρηναίω
hae igitur apud quercum visus in hominis fornia σχήματι, εαυτόν υποδείκνυσι, την σωτήριον εις ανθρώ
quiela , habituque pacifico, seipsum ostendit, cum πους αυτού παρουσίαν εξ εκείνου προοιμιαζόμενος
ex illo usque tempore salutarem suunm ad homines τώ δε Ιακώβ, ως ασκητή και αγωνιστή παλαίειν προς
adventum exordiretur. Ipsi vero Jacob tanquam εχθρούς και αγωνίζεσθαι μελλοντι, οία άνθρωπος
exercilabundo ac certatori, qui adversus hostes, et Mωσεί δε και τω λαώ εν είδει νεφέλης και πυρός
luclaturus, et preliaturus esset, veluti homo. Sed καθηγείτο, φοβερόν όμου και έπεσκιασμένον παρ
Mosein et populum in specie nubis atque ignis du- έχων εαυτόν. Επει δε και του Μωσέως διάδοχος Ιησούς
cebst, terribilem interim atque adumbratum se- 6 πολεμίοις έμελλε παρατάττεσθαι τοις, το πρίν Πα
ipsum ostendens. At quoniam Mosis successor Je - λαιστίνων γης οικήτορσιν, αλλοφύλοις έθνεσι και ασε
Sus, contra hostes erat instruendus, qui antehac βεστάτους , είκότως μετά ρομφαίας έσπασμένης και
terram Palestinam incoluerant, externas utique κατά των πολεμίων έκονημένης υποφαίνεται, μονον
maximeque impias nationes , merito cum gladio ουχί διά της όψεως αποδεικνύς, ότι δή αυτός αοράτω
vagina exulo, et contra hostes acumen pre se fe . ρομφαία, ενθέωδυνάμεις τους ασεβείς μετιέναιέμελλε ,
rente demonstratur, tali propemodum visione signi- τους οικείοις συστρατευόμενος και συναγωνιζόμε
ficans, quemadmodumipse divina virtute, 247tan- νος. Διό κατά καιρών και αρχιστράτηγος Κυρίου
quam invisibili gladio, cum suis interim simul mi- εαυτόν αναγόρευσεν.
lilans, eisque opem assidue ferens, erat impios ulturus. Quare etiam opportune seipsum principem im
peratorum Domini appellavit.
CAPUT XX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ'.
Ab Job. - Quod similiter ipsi Job , quemadmodum 'Aπο του Ιώβ. - Ως ομοίως τοις πατράσι και
patribus, ipse Opifer universi Deus Verbum, et τω Ιώβ, αυτός ο Δημιουργός των άλλων: Θεός
respondisse , et oculis risus esse dicitur. Λόγος, έχρησέ τε και οφθαλμοίς έωράσθαι λέ
γεται.
« Dixit autem Dominus ad Job de turbine el nubi- D « Είπε δε Κύριος τω Ιώβ διά λαίλαπος και νεφών.
δις : Ubi eras dum ego fundaremterram ? Responde Πού ής εν τω θεμελιούν με την γήν ; Απάγγειλον
jam mihi, utrunn noveris intellectum, quis posuerit δή μοι εί επίστασαι σύνεσιν, τίς έθετο τα μέτρα αυ
niensuras ejus si nosti 88, 5 el celera : Cuum facta της, ει δίδας,και καιτα εξής: « "Οτε εγενήθησαν, και φη
sunt, inquit , astra , laudaverunt me voce magna σιν, « άστρα, ήνεσάν με φωνή μεγάλη πάντες άγγε
omnes angeli mei. Obstruxi autem mare portis 89 ; » λοί μου. "Έφραξα δε θάλασσαν πύλαις. Και εξής:
1c deinceps quod sequitur : « Num eras tu quando • Η επί σου συντέταχα φέγγος πρωϊνόν. Εωσφόρος
constitui lumen matulinum? Lucifer autem despexit δε επείδε την εαυτού τάξιν ; Και πάλιν : « Η συ
Suum ordinem 90 ? Ει rursus : Num tu, accepto λαβών γης πηλόν έπλασας ζώον, και λαλητόν αυτόν
terrae luto, fecisti animal ? et ad loquendum ido- έθου επί της γης; αφείλες δε από ασεβών το φώς;
neum ipsum posuisti in terra ? abstulisti vero ab βραχίονα δ' υπερηφάνων συνέτριψας; ήλθες δε επί
inιρίis lumen ? braclium autem superborum con- πηγήν θαλάσσης , εν δε ίχνεσιν αβύσσου περιεπάτη .
86 Εxod. ΙΙ , 4 , 5, 87 Dan. VΙΙ, 10. 88 Job. XXXVII, 1 , 43. * ibid. 7. 10 ibid. 12.
 NIS
O
301 DEMONSTRATI EVANGELICÆ LIB . V . 409
σαςκαι ανοίγονται δε σου φόβω πύλαι θανάτου; πυλωροί A trivisti? venisti autem ad fontem maris , et in ve
δε άδου ιδόντες σε έπτηξαν ; 5 Και επί τέλει του sligiis abyssi deambulasti ? aperiunturque tibi ti
παντός χρησμού αποκρίνεται Ιώβ τω Κυρίω, λέγων · more porte mortis ? et janitores inferorum videntes
• Ακουσον δή μου, Κύριε, ίνα καγώ λαλήσω. Έρω- te terrili sunt 91 ? » Deinde in fine totius oraculi,
τήσω δε σε , συ δε με δίδαξον. Ακοήν μεν ωτός responder Job Domino, dicens : « Audi jam me, Do
ήχουόν σου το πρότερον , νύν δε ο οφθαλμός μου εώ- mine, ut etiam ego Ioquar , et interrogabo te, et lu
ρακέ σε . Διό εφαύλισα έμαυτόν, και ετάκης: ήγημαι me docelo. Auditu quidem auris audivi le prius,
δε εμαυτόν γην και σποδόν. " Οτι μεν ούν Κυρίου ηunc autem oculus meus vidit te. Quocirca vilem
του Δημιουργού τυγχάνουσιν αι προκείμεναι φωναι, habui meipsum , et liquefactus sum , et putavi
ουκ εκ των προτεθέντων μόνον, αλλά και εκ των σοι meipsum terram et cinerem81 . 5 Domini igitur re
φαινομένων διαγνώναι ράδιον· ότι δε το, " Ηλθες rum Opificis expositas modo esse voces, non S0
επί πηγήν θαλάσσης, εν δε ίχνεσιν αβύσσου περι- Ium ex iis, quae proposita sunt, verum etiam ex iis,
επάτησας ; και το, « 'Ανοίγονται δέ σοι φόβω πύλαι que tibi ipsi videantur, dignoscere facile est . il
θανάτου ; πυλωροί δε άδου ιδόντες σε έπτηξαν; και την Ιud vero , Venisti al fontem maris, et in vestigiis
εις άδου κάθοδος του Σωτήρος ημών θεσπίζει, κατά abyssi deambulasti? » et illud, « Aperiuntur vero
τον προσήκοντα καιρόν αποδείξομεν· τοσούτον νυν B tibi titmore porte mortis , et janitores inferorum
επισημηνάμενοι, ως μάλλον τώ Θεώ Λόγω ήπερ τω νίdentes de territi sunt ? » Salvatoris nostri descen
Θεώ των όλων τα κατά τον τόπον ανατιθέναι προσήκει. sum ad inferos significare, suo tempore demon
Ογούν Ιώβ, εξής, ομοίως τοις πατράσιν αυτόν δή του- strabimus, si modo hoe Ioco id unum notaverimus :
τον τον εν αρχαίς διά λαίλαπος και νεφών χρηματί- Deo Verbo magis quam Deo Patri, que ad hunc lo
ζοντα αυτώ Κύριον, αυτοψία τεθεωρηκέναι μαρτυρεί, cum pertinent, esse tribuenda. 248 Job igitur, sic
λέγων· "Ακουσον δε μου , Κύριε, ένα κάγώ λαλήσω. ut etiam reliqui patres, ipsum hunc ab initio de
'Ερωτήσω δε σε, συ δε με δίδαξον. Ακοήν μεν ωτός turbine et nubibus respondentem sibi Dominum,
ήχουόν σου το πρότερον, νύν δε ο οφθαλμός μου εώ - coram se intuitum esse testificatur , dicenς : « Audi
ρακέ σε . Διό εφαύλισα έμαυτόν, και ετάκης: ήγημαι vero me, Domine, ut etiam ego loquar , el interro
δε εμαυτόν γήν και σποδόν. • Πώς δ' αν τον ανωτάτω gabo te, et tu me doceto : auditu quidem auris
Θεόν, τον τών όλων επέκεινα, την άτρεπτoν και αγέν- audivi te prius, nunc autem oculus meus vidit te .
νητον ουσίαν, σάρκα περιβεβλημένη ψυχή και οφθαλ- Quocirca vilem habui meipsum, et liquefactus sum,
μοί θνητών εθεάσαντο, ει μή άρα σαφώς κανταύθα et putavi meipsum terram et cinerem. » Qui autem
υποβαίνοντα του οικείου μεγέθους τον Θεόν Λόγον, fieri potest , ut supremum Deum, et eum qui est
όν διαφόρως αποδείκνυμεν Κύριον, είποιμεν άν παρ- & ultra omnia , immutabilem utique et ingenitam es
ίστασθαι , ώς έστι και εξ αυτών των χρησμών μα- sentiam, animaindula corpore, et oculi mortalium.
θείν, δι' ών αύθις ο Κύριος προς τον Ιώβ τα περί intuiti sint, nisi plane hoc etiam loco, egredi de
του διαβόλου ως περί δράκοντος διιών επεχείρει ; propria magnitudine Dei Verbum, ipsum qui Do
του δέδοικας ότι ήτοίμασταί μοι ; ο Δράκοντα γάρ minus esse , variis demonstratur modis, eoque
ήτοιμάσθαι ποίω Κυρίω προσήκει νομίζειν, ή τω Θεώ modo exhibere se videndum dixerimus, quemad
Λόγω και Σωτήρι ημών , ός τον άρχοντα του αιώνος modum licet vel ex ipsis Oraculis discere , in qui
τούτου , πάλαι πρότερον πολιορκούντα το των ανθρώ- bus rursus ipse Dominus ad Job ea quae ad diabo
πων γένος , καθείλε, λύσας τάς ώδίνας του θανάτου » Ium pertinent, tanquam de dracone enarrans in
ο και αυτός παρίστησε φήσας , « " Ήλθες δ' επί πηγήν stabat, « Non times quoniam paratus est mihi ?
θαλάσσης; έν δε ίχνεσιν αβύσσου περιεπάτησας ; ανοί- Cui enim Domino, dracorιem paratum esse arbitrari
γονται δέ σοι φόβω πύλαι θανάτου ; πυλωροι δε άδου convenit, nisi Deo Verbo et Salvatori nostro, quem
ιδόντες σε έπτηξαν ; Ταύτα δε είκότως προς τον principem hujus seculi jampridem genus hominuin
Ιώβ χρηματίζει μετά τον μέγαν πειρασμόν , όν υπ- depopularlem sustulit, dissolutis mortis doloribus,
έμεινε, και αγώνα, διδάσκων αυτόν, ότι υπέρ μέρους η quod quidem ipsum, ipse quoque dicat dicens,
ήγώνισται, του μείζονος και κραταιοτέρου πολέμου " Venisti vero ad fontem nmaris, et in vestigis
και αγώνος αυτώ τω Κυρίω πεφυλαγμένου κατά τον abyssi deambulasti ? aperiuntur autem tibi timore
καιρόν της εις τον θάνατον αυτού παρουσίας. porlæ mortis ? et janitores inferorum videntes le
territi sunt ? » Hæc sane merito ad Job loquitur, post magnam tentationem , postque magnum certa
men quod sustinuit, docens eum , quod pro parte certaverit, cum interim majus fortiusque bellum el
certamen ipsi Domino reservelur, sub lempus sui ad mortem adventus.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ'. CAPUT XXI.
'Από του και ψαλμού. - “Ως δύο Κυρίους και Α xc psalmo .-- Quod duas personas etiam proposi
ο προκείμενος οίδε ψαλμός. tus agnoscit psalmus.
• "Οτι συ, Κύριε, ελπίς μου, τον "Ύψιστον έθου « Quoniam tu, Domine, spes mea, Altissimum
καταφυγήν σου. Ου προσελεύσεται προς σε κακά, και posuisti refugium tuum : non accedent ad te mala,
μάστιξ ουκ έγγιεί το σκηνώματί σου · ότι τους αγγέ- et lagellum non appropinquabir tabernaculo ιιο :
1 Job xxxντι, 12-17. 1 Job XL11, 4-6.
 403 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 04
quoniam angelis suis mandavit de le, 249 in ma- Α λοις αυτού εντελείται περί σου. Επί χειρών αρούσι
nibus tollent le, ne quando offendas ad lapidem σε , μή ποτε προσκόπτης προς λίθον πόδα σου . Επί
pedem fuum: super aspidem et regulum ascendes, ασπίδα και βασιλίσκον επιβήση , και καταπατήσεις
el conculcabis leonem et draconem ' ., His sane λέοντα και δράκοντα.» Ταύταις ο διάβολος εντω κατά
utitur vocibus diabolus, in tentatione adversus του Σωτήρος ημών πειρασμό κέχρηται ταις λέξεσιν.
Salvatorem nostrum. Contemplare hic igitur, quo- "Ορα δή ούν τίνα τρόπον ο ψαλμός προς αυτόν τον
nam modo psalmus ad ipsum Dominum ait: « Quo Κύριόν φησιν· « " Οτι συ , Κύριε , ελπίς μου, τον
niamtu, Domine, spes mea, Altissimum posuisti "Υψιστον έθου καταφυγήν σου. και Συ γάρ αυτός, φη
refugium tuum. Tu enim ipse, inquit, mea spes, σιν, ή έμή ελπίς , ώ Κύριε, μείζονα σαυτού, τον Θεόν
o Domine, illum a quo ipse es, Deum ipsum aliis- αυτόν τον ύψιστον και επί πάντων και σαυτού Πα
simum et supremum et tuum Patrem, refugium τερα, καταφυγήν έθου · δι' όν ου προσελεύσεται κακά
posuisti , propter quod non accedent ad te mala, προς σέ , πρός σε τον εμόν Κύριον , και μάστιξ ουκ
ad te, inquam, meum Dominum, et lagellum non έγγιεί το σκηνώματι σου. • Κάν γάρ ασεβείς άνδρες
appropinquabit tabernaculo tuo. » Nam etsi nefarii επιχειρήσωσι ενανθρωπήσαντά σε μαστίζειν , κάν
homines conabuntur le hominem factum Magellis τώ θανάτω παραδιδόναι , αλλ' ούτι γε η εκ Θεού μά
cedere, etsi morti tradere, neutiquam tamen 05 - Β στιξ τω σώ προσεγγιεί σκηνώματι, τούτ' έστι σώματι ,
gellum, φuod a Deo est, tuo appropinquabit taber- δ δηλονότι δι' ημάς ενανθρωπήσας περιβεβλησαι,
naculo, hoc est, tuo corpori, quo videlicet propter Τούτοις ακολούθως εφαρμόσεις αυτά τα δι' όλου του
nos homo factus, indutus es. Ad eumdem modum ψαλμού
, δηλούμενα , ά και αυτοί κατά τον οικείον και
accommodabis ei, quæ in toto psalmo dicuntur, pov Enloewensoplev,
quæ sane nos quoque suo tempore disquiremus, et
contemplabimur,
CAPUT XXII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ'.
Ab Osee. - De Deo Verbo et Ρatre, sicut de Domino. Από του Όσηέ. - Περί του Θεού Λόγου καιτου
Πατρός , ώς περί Κυρίου.
« Non derelinquam υι deleam Jacob, quoniam « αό μη εγκαταλείψω του εξαλειφθήναι τον Ιακώβ,
Deus ego sum, et non homo in te sanctus, et non ότι Θεός εγώ είμι , και ουκ άνθρωπος εν σοι άγιος
ingrediar in civitatem : post Dominum ambu - και ουκ εισελεύσομαι εις πόλιν · οπίσω Κυρίου πο
1abo 94. : Hic et per alia his similia, Deus Verum ρεύσομαι. » Ενταύθα και διά τούτων ο Θεός Λόγος
Ιιomofactus, ad eos dicit, qui virum quidem ipsum ενανθρωπήσας προς τους άνθρωπον αυτόν άγιον,
Sanctum, non autem Deum esse confidentur : « Deus C αλλ' ου Θεόν είναι ομολογούντας ο Θεός εγώ είμι,
ego sum, inquit, et non homo in te sanctus : ) φησί , και ουκ άνθρωπος εν σοι άγιος ) είτα Θεών
deinde ubi Deum seipsum dixit, Dominum ac Deum αυτόν ειπών, τον επί πάντων Κύριον και Θεόν και
et Ρatrem suumindicat, adjungens : Post Domi- Πατέρα αυτού δηλοί , επιλέγων · « Οπίσω Κυρίου
num ambulabo: , illud autem : « Non ingrediar in πορεύσομαι.» Το δε, « Ουκ εισελεύσομαι εις πόλιν,)
civitatem, » abnegantis sane fuerit communem, ac αρνουμένου αν είη την κοινήν και δημώδη ανθρώπων
popularem hominum rempublicain, a qua etiam πολιτείαν · ής και τους ιδίους μαθητές αποτρέπων,
suos discipulos avertens , ait : In viam gentium φησίν: « Είς οδόν εθνών μή απέλθητε , και εις πόλιν
ne abierilis, et in civitatem Samaritanorum ne in- Σαμαρειτών μή εισέλθητε. )
traveritis 95. ι
250 CAPUT XXIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ'.
A6 Amos . - De Salvatore nostro, sicut de Domino, 'Από τού 'Αμώς. - Περί του Σωτήρος ημών, ως
et de Patre, sicut de Deo : et de Judworum gen- περί Κυρίου, και του Πατρός , ώς περί Θεού, και
lis eversione. της του Ιουδαίων έθνους καταστροφής.
« Everti vos , sicut evertit Deus Sodoma et Go- η « Κατέστρεψα υμάς, καθώς κατέστρεψεν ο Θεός Σο
norrha : et facti estis quasi lorris ereplus ex igne. δομα και Γόμορρα , και εγένεσθε ως δαλός εξεστά
Ει ie sic quidem conversi estis ad me, dicit Domi- σμένος εκ πυρός . Και ουδ' ούτως επεστρέψατε προς
nus 26. » Etiam hoc loco ipse Dominus, Deum quem- με , λέγει Κύριος. » Κανταύθα αυτός ο Κύριος Θεόν
dam ait Sodomorum eversionis auctorem fuisse, τινά φησι την επί Σοδόμων καταστροφήν πεποιηκέναι,
cum alius sit ipse Filius quam
Dse rius quam isis de
de quo ipse
ipse Io.
lo έτερος ών δηλαδή του προς αυτού δηλουμένου. ΛΑ"
quitur. Porro in ipsa Sodomorum eversione duo ap- εν τη επί Σοδόμων δε καταστροφή δύο Κύριοι παρ.
parent, quando pluit Dominus ignem a Domino su- ίστανται , ότε έβρεξεν ο Κύριος πυρ παρά Κυρίου
per Sodoma et Gomorrha. Qualem igitur, inquit, Σόδομα και Γόμορρα. Οποίαν τοιγαρούν, φησί , δια
Sodoma obturpes atque absurdas impietates, ever- τάς εκτόπους δυσσεβείας υπέμεινε καταστροφής
sionem perpessa sunt ; talia vos quoque patiemini, Σόδομα , τοιαύτα και υμείς , ώ ούτοι, πείσεσθε , και
20 ne sic quiden conversi estis ad me. Consuevit ουδ' ούτως επεστρέψατε πρός με. Σύνηθες δε "
autem Scriptura, tenipus futurum quasi preteritum Γραφή το μέλλον ως παρεληλυθός δηλούν. "Ωστε
53 Psal, XC, 9-13. 95 Ose. IX, 9, 10. 98 Matth. Χ , 5 . 56 Amos 10 , 11 .
 TIONIS VANGELICÆ B
405 DEMONSTRA E LI . V. (56
τα παρόντα ομοίως χρή νοείν, αντί μεν του, κατα- Α ponere. Quare presentia quoque eadem ratione
στρέψω, μέλλοντος , του παρωχημένου ειρημένου , του oportet accipere, ut videlicet pro eo, quod evertam,
κατέστρεψα · αντί δέ του, επιστραφήσεσθε, του , επ- futuri temporis dictum sit, everti, praeteriti, et pro
εστρέψατε , κειμένου. Ταύτα δε προς το Ιουδαίων έθνος eo, quod est convertimini , conversi estis . Hec vero
αποτείνεται , ά και ουδ' άλλοτε η μετά την κατά του sunt ad Judeorum gentem directe prolata , que qui
Σωτήρος ημών επιβουλήν εις αυτούς επληρούτο. Ο dem non alias, quam post factas adversus Salva
γούν ιερός αυτών και το πρίν άγιος τόπος εις τούτο torem nostrum insidias, in ipsos completa sunt.
νύν περιήλθεν, ώς κατά μηδέν της Σοδόμων κατα Etenim sacer ipsorum et prius sanctus locus ad id
στροφής αποδείν . Πλήν όμως , καίπερ ακόλουθα τη redactus est , ut nulla in parte a Sodomorum ever
προορήσει πεπονθότες , ούπω και εις δεύρο την προς sione discrepet. Verumtarmen, etsi ea passi sunt,
τον Χριστόν του Θεού, δι' όν ταύτα πεπόνθασιν , επι- que in vaticinio sibi predicta aperte perspiciunt,
στροφήν εποιήσαντο • ως εικότως και τούτο διά της necdum in hunc usque diem ad Christum Dei, pro
έν χερσι θεσπίζεσθαι προφητείας, λεγούσης : « Και pler quem talia pertulere, seipsos Converterunt .
ουδ' ούτως επεστρέψατε πρός με, λέγει Κύριος. » Itaque merito ab ea, que nunc in manibus est pro
phelia, id divinitus dictum est : « Et ne sic quidem
B conversi estis ad me, dicit Dominus. )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ'. 251 CAPUT XXIV.
Απο του 'Αβδειού. - Περί των δύο Κυρίων, A6 Abdia. - De duobus Dominis , Patre scilicet el
Πατρός και Υιού, και της των εθνών κ.λήσεως. Filio , et gentium vocalione.
• "Ορασις 'Αβδειού. Τάδε λέγει Κύριος τη 'Iδου- Visio Abdie. Hec dicit Dominus ad Idumeam :
μαία: 'Ακοήν ήκουσα παρά Κυρίου , και περιοχήν εις Auditum audivi a Domino, el munitionem in na
τα έθνη εξαπέστειλε . ο Κύριος ο Θεός ακοήν ήκουσε tiones emisit 97. » Dominus Deus auditum audivit
παρά Κυρίου. Και αύτη δε ήν περί της των εθνών a Domino. Is vero auditus fuit de gentium voca
κλήσεως . tione.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ'. CAPUT XXV.
Από του Ζαχαρίου. - Ως ο Θεός Λόγος Κύριος Α Zacharia. - Ouemadmodum Deus Verbum, cum
ως προς του μείζονος απεστάλθαι ομολογεί sit Dominus missum se a Paltre confitetur.
Κυρίου .
« Τάδε λέγει Κύριος παντοκράτωρ Οπίσω δόξης « Ηec dicit Dominus omnipotens : Post glorian
Είτ' επιφέρει μετά βραχέα λέγων · « Και γνώσεσθε Deinde adjungit post pauca , dicens : « Ει cogno
ότι Κύριος παντοκράτωρ απέσταλκέ με. ) Εί και ο scetis quod Dominus omnipotens misit me .
αποστέλλων Κύριός έστι παντοκράτωρ, και ο απ- Quod si is Dominus qui mittit , Dominus est oιnni
εστάλθαι λέγων ώσαύτως , δύο άρα . Σαφώς δε ο απ- polens, et qui dicit se missum esse itidem, duo
εσταλμένος , « Κύριος παντοκράτωρ επί τα έθνη , igitur. Siquidem plane qui missus est, « Dominus
φησίν,απεσταλκέ με. » omnipotens, inquit, ad gentes misit me. ,
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ'. CAPUT XXVI.
Ο αυτός, και περί της των εθνών κλήσεως . Idem , ilerum de vocatione gentium .
«Τέρπου και ευφραίνου, θύγατερ Σιών, διότι ιδού « Gaude et lelare, filia Sion, quia ecce ego venio,
εγώέρχομαι, και κατασκηνώσω εν μέσω σου , λέγει et habitabo in medio tui , dicit Dominus. Ει confu
Κύριος. Και καταφεύξονται έθνη πολλά επί τόν Κύ- gient gentes multae ad Dominum in die illa , et erunt
ριoν εν τη ημέρα εκείνη και έσονται αυτό εις λαόν: illi in populum, et habitabo in medio tui, et cogno
καικατασκηνώσωεν μέσω σου, και γνώση, ότι Κύριος sces quod Dominus omnipotens misit me ad te 1, »
παντοκράτωρεξαπέσταλκέ με πρός σέ ) και τα εξής. Ο etc. Quibus post alia adjungit : « Ει corroborabo
Oις μεθ' έτερα επιλέγει· « Και κατισχύσω αυτούς εν " eos in Domino Deo ipsorum, et in normine ejus
Κυρίω Θεώ αυτών, και εν τω ονόματι αυτού καυχήσον- gloriabuntur, dicit Dominus 1. 5 Hec quoque prio
ται , λέγει Κύριος. 5 Και ταύτα τοίς προτέροις όμοια, ribus similia sunt, que Christi ad homines adven
την του Χριστού εις ανθρώπους παρουσίας και την γε- ιum, et salutarem futuram gentibus 252 per
νομένην των εθνών σωτήριον δι' αυτού κλήσιν αναφω- ipsum vocationem, palam enuntiant :« Egoigituripse
νούντα: « Εγώ μεν ούν αυτός ο Κύριος ήξω, φησίν. Επί Dominus veniam, inquit, et in meo adventu non
δέ τή έμή παρουσία ουκέθ' ο πάλαι Ισραήλ, αλλ' ουδε amplius ille antiquus Israel , ac ne una quidem in
έν μόνον επί γης έθνος, έθνη δε πολλά καταφεύξονται terra gens, sed multegentes confugient, ad prestal
επί τον κρείττονα και μέγαν Κύριον, τον εμού τε tiorem et magnum Dominum , qui et meus ipsius,
αυτού, και των όλων Θεόν , εφ' όν τα καταφεύγοντα et universi est Deus, ad quem confugientes na
έθνη τοσαύτης τεύξεται ευεργεσίας, ώς και χρημα- tiones tantum consequentur: beneficium , uι ει
είσαι και γενέσθαι λαόν Θεού , κατοικήσαι τε εν appellentur et sint populus Dei, el habitent in me
57 Abd. 1 , 1. 98 Zach. 1, 8. 99 ibid . 9. 1 ibid . 10, 11. 2 Zach. Χ , 12 .
 407 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 109
dio ejus quae νυcatur filia Sion. ( Sic enim Dei in A μέσω της καλουμένης θυγατρός Σιών (Ούτω δε
Ierra Ecclesiam , quasi filiam quamdam ejus, que την επί γης Εκκλησίας του Θεού , ώσπερ τινά θυ
in celo est, Sacre Littera vocare consueverunt.) γατέρα τυγχάνουσαν της επουρανίου, τοις ιερούς
Ηanc etiam veluti Dono nuntio gaudere jubel ora- Γράμμασι αποκαλείν φίλον.) Ταύτην δε και ευαι
culum, dicenς : « Gaude el Ietare, filia Sion, ecce γελίζεται το φάσκον λόγιον : « Χαίρε και ευφραίνου,
ego venio, et habitabo in medio tui. Ιn medio θύγατερ Σιών, διότι ιδού έρχομαι, και κατασκηνώσω
enim Ecclesiae Deum Verbum liabilare credimus: εν μέσω σου. ) Εν μέσω γάρ της Εκκλησίας τον
quemadmodum ipse pollicitus est , cum dixit : Θεόν Λόγον κατασκηνούν πεπιστεύκαμεν ως γούν
« Ecce ego vobiscum sum omnes lies, usque ad και επήγγελται φήσας · 'Ιδού εγώ μεθ' υμών ειμι
consummationem seculi 3, 5 el : « Ubi duo aut tres πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος »
congregali sunt in nomine meo, illic sumin medio και « "Οπου δύο ή τρεις συνηγμένοι εισίν εις το εμόν
eorum , - ι Cum autem ego,inquit ipse Dominus, όνομα,έχειειμι εν μέσω αυτών.» - « Επειδάν δεεγώ,
venero, et liabitabo in medio tui, o najoremtum φησίν αυτός ο Κύριος, • ελθών κατασκηνώσω εν μέσω
Cognitionem de Deo omnipotente accipies : dum σου, και μείζονα τότε γνώσιν περί του Θεού παντοκρά
ego Dominus causam, cur ad homines inissus sim, τορος αναλήψη, εμού του Κυρίου την αιτίαν της εις
Patri qui isit me, altribuam: « Cognosces autem B ανθρώπους αποστολής ανατιθέντος τω εξαποστείλαντί
quod Doninus omnipotens misit me ad te. Ac με Πατρί. « Γνώση δε , ότι Κύριος παντοκράτωρ απ
deinceps in hunc sane modum ipse Dominus Ioqui. έσταλκέ με προς σε Και εξής περί ετέρου Κυρίου
tur : « Ει corrolborabo eos in Domino Deo ipsorum, και Θεού ώδε πως αυτός ο Κύριος επιλέγει · « Και
et in nomine ipsius gloriabuntur, dicit Dominus. και κατισχύσω αυτούς εν Κυρίω Θεώ αυτών, και εντω
Sed qui landem sunt qui in Domino gloriantur? ονόματι αυτού καυχήσονται , λέγει Κύριος.» Τίνες
δε αν είεν οι εν τω Κυρίω καυχώμενοι ;
CAPUT XXVII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ'.
Ομod rursus Dominus de alio quodam, constαι αυ - Ώς αύθις Κύριος περί ετέρου Κυρίου, δήλον δε,
tem quod de Palre suo loquilur. ότι περί του Πατρός αυτού, διέξεισιν .
« Ει ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem ma- «Και έδειξέ μοι Κύριος Ιησούν τον ιερέα τον με- .
gnum, stanlem ante faciem angeli Domini , et dia- γαν, εστώτα πρό προσώπου αγγέλου Κυρίου και
Dolus stabat a dextris ejus, ut adversarelur ei. Ει ο διάβολος ειστήκει εκ δεξιών αυτού, του αντικείσθαι
dixit Dominus ad diabolum : Increpet Dominus in αυτώ. Και είπε Κύριος προς τον διάβολον: 'Eπιτι
1e, diabole, et increpet Dominus in te, qui elegit ς μήσαι Κύριος εν σοί, διάβολε, και επιτιμήσαι Κύριος
253 Jerusalem 5. 5 Rursus hoc loco Dominus εν σοι, ο εκλεξάμενος την Ιερουσαλήμ. και Πάλιν και
alium quemdam objurgaturum ait ipsum diabolum, ενταύθα ο Κύριος έτερον Κύριον επιτιμήσεις τω
υoi sane nonipse, qui loquitur Dominus, increpat, διαβόλω φησίν, ουχ ο προσδιαλεγόμενος Κύριος επι
Sed alterum memoral : quibus verbis plane constare τιμών, αλλ' ετέρου μνημονεύων Κυρίου: δι' ών ήγου
arbitror demonstrationem de duabus personis, uno μαι σαφώς παρίστασθαι περί των δύο Κυρίων, του
Ρ::lre, altero eo qui a Patre omnium quae facta sunt, Πατρός και Θεού τών όλων, και του μετά τον Πα.
poleslalem ac dominationem acceperit, τερα την κατά πάντων των γεννητών κυρείαν και
δεσποτείαν διειληφότος απόδειξιν.
CAPUT XXVIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ'.
A Malachia. - Quod angelum Testamenti Christum, Από τον Μαλαχίου. - Ώς άγγελος Διαθήκης
el eumdem Dominum omnipotens Deus vocat. . τον Χριστόν , τον αυτόν δε και Κύριον ο παν:
τοκράτωρ Θεός αποκαλεί.
« Ecce ego milto angelum meum, et prospiciet • Ιδού εξαποστέλλω τον άγγελός μου, και επιβλέ
viam ante faciem meam, et repente veniet ad tem- Ψεται οδόν προ προσώπου μου, και εξαίφνης ήξει εις
plum Dominus, quem vos queritis, et angelus Te- D τον ναόν Κύριος, όν υμείς ζητείτε , και ο άγγελος της
Slamenti, quem νος νultis, ecce venit , dicit Dominus Διαθήκης, όν υμείς θέλετε. Ιδού έρχεται, λέγει Κυ
onnipolens , et quis sustinelbit dienm ingressus ριος παντοκράτωρ, και τις υπομενεί ήμέραν εισόδου
ejus 6 ? » Etiamfaec prioribus similia sunt. Ipse enim αυτού ;» "Όμοια και ταύτα τοις προτέροις. Κύριος γάρ
Dominus Deus omnipotens, Dominum venturum ait αυτός ο Θεός παντοκράτωρ ήξειν φησίν εις τον ναόν
in templum suum, interim de alio loquens : signi- αυτού Κύριον , περί ετέρου λέγων. Δηλοι δε άρα τον
ficat porro Deum Verbum, guem postea angelum Θεόν Λόγον. Μετά τούτο δε και άγγελος της Διαυτό
Testamenti nominat, quemque etiamipse Dominus ονομάζει , αν και αυτός ο παντοκράτωρ Κύριος και
omnipotens docet se mittere ante faciem suam, di - αποστέλλειν προ προσώπου εαυτού διδάσκει, λέγων
cens : « Ecce ego milto angelum meum ante faciem « Ιδού εγώ εξαποστέλλω άγγελός μου προ προσωπο
mearm. Αtqui eumdem hunc, quem angelum meum μου. » Τον αυτόν δε τούτον, όν ο άγγελός μου ) απ
νοcavit, rursus deinceps Dominum appellat, ubi εκάλεσε, πάλιν εξής Κύριον ονομάζει: «Και εξαι
adjungit illud : « Ει repente veniel Dominus et an- * ξει Κύριος, και επιλέγων , και ο άγγελος της Διανή
• Μ.:11h. ΧΧν111, 20. • Matth. Χν11, 20. * Zach. 111, 1,2. • Malach, 11, 1,2.
 TIONIS ANGELICÆ B
419 DEMONSTRA EV LI . V. 410
κης. » Ένα δε και τον αυτόν προειπών επιφέρει: A gelus Testamenti. » Unum vero et eumden cuτη
• Ιδού έρχεται, και τις υπομενεί ήμέραν εισόδου produxerit, tum addit : « Ecce venit, et quis susti
αυτού ; και την δευτέραν και ένδοξον παρουσίαν αυτού nebit diem ingressus ejus ? » quibus verbis secun
σημαίνων. Ο ταύτα δε πάντα θεσπίζων, Κύριός έστι dum et gloriosum illius adventum significat. Sed
παντοκράτωρ και των όλων Θεός. qui omnia hæc canit, Doninus est omnipotens uni
versi Deus.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΘ'. CAPUT XXIX .
Ως ήλιον δικαιοσύνης τον Χριστόν και των όλων 254 Quod solem justitia Christum ipse universi
Θεός ονομάζει . Deus nominat.
« Και ανατελεί τους φοβουμένοις το όνομά μου ήλιος « Ει orietur timentibus nomen meum sol justitia ,
δικαιοσύνης, και ίασις έσται εν ταις πτέρυξιν αυτού.» et sanalio erit in alis ejus1. » Qui sepe nominatus
"Ο πολλάκις ονομασθείς Κύριος, και Θεός, και άγγελος , est et Dominus, et Deus, et angelus, et princeps
καιάρχιστράτηγος,Χριστός τε καιιερεύς,και Λόγος,και imperatorum, et Christus, et sacerdos, et Verbum,
σοφία Θεού , και ειχών, νύν αυτός ούτος ήλιος κέκληται et sapientia Dei, et imago : nunc idem « sol justi
δικαιοσύνης. Τούτον δή ούν αυτόν και γεννήσας Πατήρ tie » dicitur. Hunc ipsum igitur, is qui genuit Ρa
ου τοις πάσιν, αλλά μόνοις τοις το όνομα αυτού φο- Β ter, non omnibus oriturum promittit, sed solis
βουμένους ανατελείν επαγγέλλεται, γέρας αυτοίς του nomen suum timentibus, ut sic illis timoris erga se
εις αυτόν φόβου διδούς το φως του της δικαιοσύνης premium, solis justitiae det lumen. Erit autem hic
ηλίου. Είη δ' αν ούτος ο Θεός Λόγος , ο ειπών: « Εγώ Deus Verbum, a quo illud dictum est : Ego sum
είμι το φως του κόσμου» όπερ ήν φώς το φωτίζον lux mundi 8, que erat lux illuminans omnem homi
πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον. και Τούτον nem venientem in hunc mundum 2. 5 Ηanc itaque
δή ούν, αλλ' ου τον αισθητόν, ουδε τον προφανή τοίς lucem, non autem illum sensibilem et manifestum,
πάσι λογικοίς τε και άλόγοις ήλιον, αλλά τον ένθεον, el rationalibus et brutis solem, sed divinum atque
και νοερόν, και πάσης αρετής και δικαιοσύνης αίτιον , intelligentem, et omnis virtutis ac justitiae auctoren
μόνοις τοις φοβουμένοις αυτόν ανατελείν επί του solis ipsum timentibus oriturum, in presenti ait
παρόντος ο Θεός φησιν, αποκρύπτων αυτών των αν- Deus, illum iis interim occultans, qui illo indigni
αξίων: περί ών αλλαχόθι που λέγει: « Και δύσεται ο sint, de quibus etiam alibi dicit : Ει occidet sol
ήλιος επί τους προφήτας τους πλανώντας τον λαόν super prophelas, qui decipiunt populum meum 0.»
μου . )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λ'. CAPUT XXX.
Από τού Ιερεμίου. - Ώς Θεός Λόγος Κύριος ών A6 Jeremia. - Quemadmodum Deus Verbum, ad
Κυρίω τω Πατρί ευχήν αναπέμπει, τήν τών Patrem deprecalionem emillit, gentium conversio
εθνών επιστροφήν θεσπίζων. nem fuluram significans.
« Κύριε η ισχύς μου , και βοήθειά μου, και κατα « Domine fortiludo mea, el auxilium meum , et re
φυγή μου εν ημέρα θλίψεως , προς σε έθνη εξουσιν fugium meum, in die tribulationis, ad te gentes ve
απ' εσχάτου της γης, και έρoύσιν Ως ψευδή εκτή- nient ab extremo terra , el dicent : Vere falsa pos
σαντο οι πατέρες ήμών είδωλα, και ουκ έστιν εν sederunt patres nostri simulacra, et non est in
αυτούς ωφέλεια. Εί ποιήσει αυτώ άνθρωπος θεούς , eis utilitas. Si faciet sibi homodeos, et hi non sunt
και ούτοι ουκ εισί θεοί. Διά τούτο ιδού εγώ δη- dii. Ιdcirco ecce ego ostendam eis in tempore lioς,
λώσω αυτοίς εν τω καιρώ τούτη την χείρα μου, et notam faciam eis manum meam, 235 et virtu
και γνωρίω αύτοίς την δύναμιν μου, και γνώσονται team meam, et cognoscent quod ego Dominus11 . )
ότι εγώ Κύριος, ο Κύριος ετέρω εύχεται Κυρίω, τω Ιn bis verbis Dominus alium precatur, Patrem vi
Πατρί δηλαδή και Θεώ των όλων, εν οίς αρχόμενος delicet ac Deum universi, illic sane ubi incipiens
φτσι: « Κύριε , ισχύς μου, και τα εξής. Σαφώς δε την ait : Domine, fortitudo mea , et celera. Perspi
των εθνών εκ της πολυπλανούς ειδωλολατρείας επί , cue vero gentium ab errabundo simulacrorum cultu,
την εις τον Θεόν ευσέβειαν μεταβολήν θεσπίζει και ad pielalem, religionemque erga Deum commutatio
αύτη δε η προφητεία μετά την εις ανθρώπους του nem futuram, significat ; et haec interim prophelia ,
Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού παρουσίαν εναργέ- post Salvatoris nostri Jesu Christi ad homines ad
στατα δείκνυται πεπληρωμένη. Αλλά γάρ δι' όλων ventum evidentissime completa monstratar. At enim
τριάκοντα προφητικών κεφαλαίων δεύτερον Θεόν μετά postquam hactenus ex tolis triginta propheticis ca
τον ανωτάτω και επί πάσι, τον Σωτήρα και Κύριον pitibus, Deum, Salvatorem, ac Dominum nostrum,
ημών τον του Θεού Λόγον είναι μεμαθηκότες, εφ'ετέ - Dei Verbum esse didicimus ; ad alterum ejus , quae
ραν της κατά αυτόν οικονομίας υπόθεσιν μεταβησό- ad eundem pertinet, dispensationis argumentum,
μεθα, αυτόν δή τούτον Θεόν εις ανθρώπους ελεύσεσθαι deinceps transeamus, et hunc ipsum Deum ad ho
δείν, εκ των αυτών παρά Εβραίοις ιερων βίβλων mines venturum fuisse , ex iisdem sacris Hebraeo
συστήσοντες . rum libris comprobemus.

: Malach. Iv , 2. ο Joan. VΙΙ, 12. ° Joan. 1, 9. 10 Mich, 11, 6. 11 Jer. XV1, 19-21.
 EUSEB!I CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA.

ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΕΚΤΟΝ.

256 EUSEBII PAMPHILI

DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER SEXTUs .
H AEC INSU NT IN SEXTO LIBRO EVANGE. A ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΕΚΤΩ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΙ
LIC AE DE SALVATORE NOST RO DEM ON- ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΕΥΑΓΓΕ
STRATIONIS . ΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ.
De ejus commoralione inter homines, et cum iis con- Περί της εις ανθρώπους επιδημίας αυτού, εκ των
suetudine, ab iis Scripturæ divinæ locis, quæ in υποσεσημειωμένων Γραφών.
ferius notata sunt.
1. A psalmo XVII, α'. 'Από ψαλμού ιζ'.
2 . A psalmo XLVI. β'. 'Από ψαλμου μς'.
3. A psalmo ΧLΙΧ . γ'. 'Από ψαλμού μθ'.
4 . A psalmo LXXXIII. δ'. 'Από ψαλμού πγ',
5 . A psalmo xcv. ε'. 'Από ψαλμού με
6 . A psalmo xcvII . ". Από ψαλμού ιζ'.
7 . A psalmo cvi.. ζ . Από ψαλμού ρς'.
8. A psalmo cxvII. η'. 'Από ψαλμού ριζ'.
9 . A psalmo CXLIII. 6 . Από ψαλμού ρμγ'.
10. A psalmo cxLvII. ι'. 'Από ψαλμού ρμζ'.
11. A Regum II. ια '. 'Από των Βασιλειών β'.
12. A Regum III . ιβ'. 'Από των Βασιλειών γ'.
13 . A Michæa. ιγ'. 'Απο του Μιχαίου.
14 . Ab Ambacum . ιδ'. 'Απο του 'Αμβακούμ.
15 . Ab eodem . ιε'. 'Από του αυτού.
16 . A Zacharia . ις'. 'Από του Ζαχαρίου.
17 . Ab eodem . ιζ'. 'Από του αυτού.
18. Δb eodem. ιη'. Από του αυτού.
19. A Baruch. β'. 'Από του Βαρούχ.
20. Αb Isaia. κ'. Από του Ησαΐου.
21 . Ab eodem . κα'. 'Από του αυτού .
22. Ab eodem . κβ'. 'Από του αυτού.
23 . Ab eodem . κγ'. 'Από του αυτού.
24 . Ab eode:il . κδ . 'Απο του αυτού.
25 . Ab eodem . κε'. 'Από του αυτού.
257PROOEMIUM. ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.
Quod de Palre ac Filio dicendum fuit, id plane Σαφώς εν τω πέμπτη συγγράμματα της Ευαγγ8
jam in quinto Evangelice Demonstrationis volunine, λικής Αποδείξεως ώρισμένου του περί Πατρός και
definitum est : et Ρatrem quidem Deum unum esse Υιού λόγου, και Θεού μέν ενός του επί πάντων ώμο
constitit, alteram autem praeter illum et cum illo , λογημένου , δευτέρας δε μετ' αυτόν αποδειχθείσης
personam esse, que omnia que facta sunt antece- ° ουσίας ηγουμένης των γεννητών απάντων, ήν Σοφία»
εστίας 275 ΥΕνητων
dat, demonstratum est : quam et Sapientiam Dei Θεού πρωτότοκον , μονογενή τε Υιον, και Θεόν και
primogenitam et unicum Filium, Deumque de Deo, Θεού , μεγάλης τε βουλής άγγελον, και των κατ'ο
et magni consilii angelum, et celestis militice prin- ρανόν στρατιών άρχοντα, και του Πατρός υπουργού
cipem, ct Patris administrum, ad haec et Dominum ναι μήν και Κύριον των όλων, και Θεού Λόγον, χκαοι !
215 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 41.4
Θεού δύναμιν, οι θείοι προηγόρευον λόγοι. Ει φανείες A universi, et Dei Yerbum, et Dei virtutem, divina
επί του παρόντος αι προφητικαι μαρτυρίαι, Θεόν εις prius appellabant oracula . Si ergo hoc tempore ,
ανθρώπους αφίξεσθαι μέλλοντα προαναφωνούσαι , prophetica etiam testimonia Deum ad homines
παντί τω δηλον επί τίνα χρή την αναφοράς του ση- fuisse venturum, predixisse ostenderimus : tum
μαινομένου ποιείσθαι· ότε μάλιστα διά των πρόσθεν, unicuique planum fuerit, ad quem referre oporteat,
έν ανθρώπου μορφή και σχήματι, τοίς αμφί τον id quod significavimus, cum per ea maxime que antea
'Αβραάμ θεοφιλέσιν ο Θεός Λόγος επ' ονόματος Κυ- dicta sunt, demonstravimus, Deum Verbum, tabilu
ρίου και Θεού πέφηνε τάς εις ανθρώπους οπτασίας quidem formaque hominis, nomine vero Domini ac
πεποιημένος . Φέρε ούν ίδωμεν, όπως ποτέ μεν Κύριον, Dei, et ipsi Abrahae , et ceteris Deiamicis viris, qui
ποτέ δε Θεόν καταβήσεσθαι εις ανθρώπους , και Abrahce tempestate floruerint, seipsum videndum
πάλιν αναβήσεσθαι εναργώς ούτω προαναφωνεί τα prebuisse. Jam nunc igitur tempus est ut videa
παρ' Εβραίους λόγια , και τας γε αιτίας της καθόδου . mus qua ratione, nunc Dominum, nunc Deum ad
Σημειώση δ' ώς τινά μέν είρηται δι' αινιγμάτων, τινα homines descensurum, et rursus ascensurum, tam
δε φανερώτερον. Τα μεν ούν δι' επικρύψεως ηγούμαι evidenter Hebrecrum oracula prius denuntiave
των εκ περιτομής ένεκα κεκαλυμμένως αποδεδόσθαι rint, et quenam hujusce descensus causa fuerint :
διά τα θεσπιζόμενα κατ' αυτών σκυθρωπά • δι' tametsi illud tibi notandum est, alia quidem obscu
άπερ είκός ήν και αφανίσαι αυτούς την Γραφήν, ει rius, alia autem apertius dicta inveniri. Atque ego
εκ του προφανούς την εσχάτην αυτών αποβολήν quidem arbitror, occultiora illa propter Judeos , ita
εσήμαινεν. Ούτω γούν και τους προφήταις αυτοϊς involute atque implicile reddita esse, quod videli
επιβουλεύσαι αυτούς κατέχει λόγος, δι' ούς έποιούντο cettristia quedam in illis contra ipsos canerentur,
κατ' αυτών ελέγχους . Αι δε σαφείς προφητείαι την ob que verisimile fuit, ipsos abolituros perdituros
των εθνών κλήσιν λευκότατα περιέχουσι, των κατ' que fuisse Scripturam, si aperte extremum ipsorum
ευσέβειαν αγαθών τας επαγγελίας ου το Ιουδαίων interitum significasset. Sic sane etiam prophetis
Εθνει, πάσι δε ανθρώπους τοίς καθ' όλης της οικου - infestos fuisse, memorie proditum est, propterea
μένης καταγγέλλουσαι. "Ων ούτως εχόντων, καιρός quod ab illis reprehenderentur. Que vero apertius
fδη και των θείων επακούσαι λογίων. loquuntur prophetiæ , ab iis utique gentium vocatio ,
nullis iuvoluta obscuritatibus, continetur "; eædemque bonorum quæ a pietate proficiscuntur promis
siones, non uni Judaicæ genti, sed omnibus per lotum terrarum orbem hominibus , denuntiant :
quæ cum sic se res habcant, jam nunc oracula quoque divina audire, tempus fuerit.
- ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'. 258 CAPUT I.
Ψαλμού ιζ . - Θεού εις ανθρώπους αφίξεως δήλω- A psalmo XVII. - Dei ad homines adventus ostendi
σις, και επί ταύτη κλησις εθνων . lur, item vocatio gentium .
• Και έκλινεν ουρανούς, και κατέβη, και γνόφος « Et inclinavit celos et descendit, et caligo sub
υπό τους πόδας αυτού και επέβη επί χερουβίμ, και pedibus ejus : el ascendit super cherubim, et vola
έπετάσθη· επετάσθη επί πτερύγων ανέμων και vil : volavit super pennas ventorum : et posuit te
έθετο σκότος αποκρυφήν αυτού , κύκλω αυτού ή nebras latibulum suum, in circuitu ejus tabernacu
σκηνή αυτού. ) Ηγούμαι διά τούτων αντικρυς Θεού lum ejus 11. Arbitror ex his planissime Dei de
κάθοδον ουρανόθεν παρίστασθαι. Προειπών γαρ πολ- celo descensum ostendi : postquam enim mallas
λάς θεολογίας, επιλέγει τα εκκείμενα. Το δε λέγειν theologias enuntiavit, tum ea que exposita sunt
κλίνειν αυτόν ουρανούς, και κατεληλυθέναι, σημαίνει adjungit. Porro duin dicit inclinasse illum colos,
την υποστολής της ενθέου δόξης, ήν ο θείος Απόστο- el sic descendisse, contractionem divine glorie si
λος παριστάς έλεγεν « "Ος έν μορφή Θεού υπάρχων, gnificat, quam divinusApostolus declarans ait: « Qui
ούχ άρπαγμόν ηγήσατο το είναι ίσα Θεώ, αλλ' αυ- cuin in forma Dei esset , non rapinam arbitratus est
τον έκένωσε, μορφήν δούλου λαβών. Και το , « Επέβη esse se equalem Deo : sed seipsum exinanivit, for
δεεπί χερουβίμ, και έπετάσθη, και αινίττεσθαί μοι δοκεϊ D mam servi accipiens18. » Illud auten , « Ascendlit
την επί του Θεού δόξαν αποκατάστασιν , ήν πεποίηται super clierubim, et volavit, και significare mihi Vide
αγγελικαίς και θείαις δυνάμεσι δορυφορούμενος • tur , quod glorie Dei esset restituendus, atque in
ο και αυτό δηλούσθαί μοι δοκεί διά τού: « Έπετάσθη 1erim angelicis divinisque copiis constipandus :
επί πτερύγων ανέμων.» Το δε σκότος τεθείσθαι την quod item mihi declarare illud videtur : Yolavit
αποκρυφήν αυτού, και γνόφον υπό τους πόδας αυτού super pennas ventorum. • Quod auten tenebras la
λέγεσθαι, παραστατικών αν είη της κρυφίου και tibulum suum posuerit, et caliginem sub pedibus
απορρήτου οικονομίας, καθ' ήν ταύτα πάντα αυτό ejus dixerit, nimirum hoc sil, occultam et ineffabi
ετελείτο. « Κύκλω δε αυτού η σκηνή αυτού, και τίνα lem dispensationem indicantis , secundum quam,
λέγεσθαι προσήκει νοείν, ή την αγίαν αυτού και universa haec ab ipso perfecta sunt : quod autem
καθολικής Εκκλησίαν, είτε την επί της γης, είτε την In circuitu ejus tabernaculum ejus dictum sit ,
εν ουρανοίς; Έξής δε κατά τον αυτόν ψαλμόν τελευ- nihil ego aliud intelligi oportere arbitror, quam
των ο λόγος , ομού παραίτησιν του προτέρου λαού, και Sanctam ipsius et calliolicam Ecclesiam, sive earn
11 Psal. XVII, 10-12, 13 Philipp. 1, 6.
413 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 46
que in terris, sive eam quae in celo versalur acci- Α την κλήσιν των εθνών προθεσπίζει, δι' ών φησε»
pias. Deinceps vero in eodem psalmo ubi oratio ter- Ρύση με εξ αντιλογιών λαού, καταστήσεις μεεις κε
minatur, simul et rejectionem prioris populi, et vo- φαλάς εθνών. Λαός ον ουκ έγνων εδούλευσέ μοι, υιο!
cationem gentiun predivinat, his verbis : « Eripies αλλότριοι εψεύσαντο μοι , υιοί αλλότριοι έπαλαιώθη-
me de contradictionibus populi , constitues me in σαν, και εχώλαναν από των τρίβων αυτών. Ο Ταύτα
caput gentium. Populus quem non cognovi servivit δέ οποίας διανοίας έχεται , κατά τον προσήκοντα και
mihi, in auditu auris obedivit mihi : filii alieni ρον εξετασθήσεται.
menlili sunt mihi, filii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a sensitis suis " . , Hæc autem quo
nam sensu accipienda sint, suo tempore inquirendum a nobis erit.
259 CAPUT 11. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β .
A psalmo XLV1. - Ascensus Dei qui prius descende- Ψαλμού μς', - 'Ανάβασις Θεού προκατεληλυθό
ται : αc deinceps υocatio cunctarum gentium, que τος , και επίκ.λησις εθνων απάντων , τον ένα και
unum et solum Deum erant cognituræ . μόνον Θεόν επιγνωσομένων.
« Omnes gentes , plaudite manibus, jubilale Peo « Πάντα τα έθνη κροτήσατε χείρας , αλαλάξατε το
ir voce exsultationis , quoniam Dominus altissimus, Θεώ εν φωνή αγαλλιάσεως , ότι Κύριος ύψιστος , φο.
terribilis, rex magnus super omnem terram. Sub- Β βερος, βασιλεύς μέγας επί πάσαν την γην. Yπέταξε
jecit populos nobis, et gentes sub pedibus nostris : λαούς ημίν, και έθνη υπό τους πόδας ημών: εξελέ
elegit nobis hereditatem sibi, speciem Jacob quam ξατο ημίν την κληρονομίαν εαυτό, την καλλονήν Ια.
dilexit. Ascendit Deus in jubilo, Dominus in voce κώβ , ήν ηγάπησεν. 'Aνέβη και Θεός εν αλαλαγμα ,
tube. Psallile Deo nostro, psallite, psallite regi Κύριος εν φωνή σάλπιγγος . Ψάλατε τω Θεώ ημών,
nostro, psallite , quoniam rex omnis terro Deus, ψάλατε, ψάλατε τη βασιλεί ημών, ψάλατε, ότι βασι
psallite sapienter : regnavit Deus super gentes, λεύς πάσης της γης ο Θεός, ψάλατε συνεπώς · εβασί
Deus sedel super sedem sanctam suam. Principes λευσεν ο Θεός επί τα έθνη ο Θεός κάθηται επί θρό
populorum congregati sunt cum Deo Abraham , νου αγίου αυτού. "Αρχοντες λαών συνήχθησαν μετά
quoniam ipsius Dei fortes a terra vehementer ele- του Θεού 'Αβραάμ, ότι του Θεού οι κραταιοί της γης
vali sunt 18. , Quid tandem aliud præ se ferre vult σφόδρα επήρθησαν. 5 Και τί έτερον βούλεται σημαι
is Domini ac Dei ascensus , qui hisce verbis expo- νειν ή διά τούτων δηλουμένη Κυρίου του Θεού άν
situs est, quain antea descendisse eum , qui nunc oδoς , ή την προ της ανόδου κάθοδος αυτού και εφ' ή πά
ascendar ? post quem sane ascensum, protinus gen- λιν ή των εθνών πάντων κλήσεις θεσπίζεται, χαράς τε
tium cunctarum vocatio canilur , hilaritatisque ac , και ευφροσύνης σημεία επί τη μελλούση θεογνωσία
lelitice signa , post eam quae exspectatur Dei cogni- " τοις έθνεσιν άπασιν ευαγγελίζεται , ότε Κύριος αυτός
tionem, nationibus universis nuntiatur ? quando- ο ύψιστος , μόνος Θεός και βασιλεύς απάσης της γης
quidem ipsum Dominuum altissimum, quem solum ομολογηθείς , υποτάξειν λαούς ημίν λέλεκται. Ήμίν
Deum ac regem universe terrie confessus est, sub- δε τισιν ή δηλαδή τους ταύτα προφητεύουσιν ; 8 και
jecturum nobis populos dicit : nobis autem, qui- έστιν εναργώς ιδείν πεπληρωμένον, ότε πάντα τα εις
bus ? his sane, qui haec ipsa vaticinali sunt : quod Χριστόν πεπιστευκότα έθνη τους λόγους των προφη
ipsum quidem jam nunc completum plane intueri των υποτέτακται. Λέγοιτο δ' άν ταύτα και εκ προσ
licet, quando gentes, que in Christi fidem venerunt, ώπου των αποστόλων του Σωτήρος ημών, οι και
tamen eadem, etiam ex apostolorum Salvatoris no- εαυτού. » Κληρονομίαν δε αυτού τίνα χρή νοείν ή την
stri persona dici possunt, qui quidem id ita enun κλήσιν των εθνών απάντων ; ήν αυτός ο Χριστός του
tient : « Elegit nobis hereditalerm suam : ceterum Θεού παριστάς έφησε : « Κύριος είπε πρός με:
quam tandem hereditatem accipere oportet , nisi Υιός μου εί σύ, εγώ σήμερον γεγέννη κά σε. Αίτησαι
vocationein gentium universarum? quam ipse Chri- παρ' εμού , και δώσω σου έθνη την κληρονομίαν σοι,
stus Dei cum significare vellet , ita ait : Dominus D και την κατάσχεσίν σου τα πέρατα της γης. » Ταυ.
dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te ; την ούν την υπό του Πατρός δεδομένην αυτώ κληρο
postula a me, el dabo tibi gentes hereditatemtuam νομίαν , υπέταξε τους αποστόλους αυτού και προφή
et possessionem tuamterminos terre 16. Que igi- ταις , τα τούς εις αυτόν πεπιστευκότας τους τούτων
tur ipsa a Patre data est hereditas, hanc apostolis υποτετάχθαι λόγοις, ακολούθως τους προκειμένοις
Suis atque proplhelis 260 subjecit, dum quicun- θεσπίσμασι. Και ταύτα δε πάντα κατορθώσας επί
que ipsi credunt horum praeceptis ac legibus parent, της εις ανθρώπους αυτού παρουσίας ο Θεός Λόγος ,
quemadmodumexposita vaticinia prescribunt : haec περί ου πλείστα ημίν διείληπται , ανέβη εν αλα
vero cuncta, cum Deus Verbum sub adventum suum λαγμώ. Τούτο δε ερμηνεύων (3 ) Απόστολός φησι •
ad homines , compleverit ac perfecerit , de quo Deo « Το δε ανέβη τί έστιν, ει μή ότι και κατέβη πρώτον ;
Verbo jam plura tractavimus, tum ascendit in ju- εις τα κατώτατα μέρη της γης και καταβάς , αυτός
Dilo, quod quidem cum Apostoluς interpretaretur, έστι και ο αναβάς υπεράνω των ουρανών, ο Εν αλα
ita ait : Quod autem ascenderit, quid est, nisi λαγμα δε αυτόν φησιν ανεληλυθέναι διά τήν εις αυ
* Psal. Σνιι, 44 -46. 15 Psal. XLV1 , 2 -10. 16 Psal. 1 , 7, 8 .
(1) Desideratur o. EDIT .
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 419
τον θεολογίας των δορυφορούντων αυτών ανιόντα Α quod et descenderit primum in infimas partes ter
αγγέλων· οί και έλεγον" "Αρατε πύλας , οι άρχοντες, re ? qui descendit, ipse est et qui ascendit supra
υμών, και επάρθητε , πύλαι αιώνιοι, και εισελεύσεται o omnes celos 17 : ) in jubilo autein illum dicit as
βασιλεύς της δόξης. » Φωνήν δε σάλπιγγος ουκ άν cendisse, ob divinas et sacras erga ipsum voces ,
σφαλείας το κήρυγμα είπών το ευαγγελικών, εις πά- ipsum dum ascenderet constipantium angelorum,
σαν εξηχήσαν την οικουμένην. Παντός γάρ οργάνου qui etiamillud dicebant : « Tollite portas, princi
μουσικού μεγαλοφωνoτέρας ούσης της σάλπιγγος, οι- pes, vestras , et elevamini, porte eterne, et intro
κείως παρείληπται το παράδειγμα εις παράστασιν ibit rex glorie 18.» Vocem autem tube non admo
του πάντων των εξ αιώνος κραταιοτέραν και μεγαλο- dum aberraveris , si predicationem dixeris evan
φωνοτέραν την περί του Χριστού πάσιν ανθρώπους gelicam, quae in totum exaudita est terrarum Or
κατηγγέλθαι διδασκαλίαν, δι' ής ώσπερ διά σάλπιγ- lem : cum enim tuba omni alio instrumento mu
γος εις εξάκουστον πάντων των ανθρώπων βοά και sico vocalior sit, satis accommodata convenientique
κέκραγε το Πνεύμα το άγιον τα εξής του ψαλμού , figura dictum fuerit illud, ad demonstrandum quod
δι' ών είρηται · Ψάλατε τω Θεώ ημών, ψάλατε , omnibus aliis quae a condito Evo exstiterint, ro
γάλατε τη βασιλεί ημών, ψάλατε · ότι βασιλεύς , bustior et vocalior cunctis hominibus denuntiata
ουκέτι μόνου του Ιουδαίων έθνους, αλλά και πάσης, Β sit Christi doctrina , per quam veluti per tubam, us.
φησί, της γης ο Θεός ψάλατε συνετώς.» Ουκέτι γάρ que adeo sanctus clamat, et νοciferatur Spiritus,
οι πρίν δαίμονες, φησί, ουδε τα περίγεια και απατηλά ut ab omnibus exaudiri possit hominibus, clamat
πνεύματα, αλλ' αυτός ο Θεός εβασίλευσενεπί πάντα vero ea que in eodem psalmo sequuntur, in quibus
τα έθνη και ο Θεός αυτός , « ός κάθηται επί θρόνου αγίου dicitur : Psallite Deo nostro, psallile, psallite regi
αυτού.» "Ήδη δε πρότερον του Θεού Λόγου τον θρόνον, nostro , psallite, quoniam rex , non amplius unius
εφ' ον καθέζεσθαι ο Πατήρ αυτό παρεκελεύσατο, Judaice gentis , sed « omnis, inquit, terrae Deus,
ειπών, Κάθου εκ δεξιών μου , έως αν θώ τους psallite sapienter . : Νon enim amplius, inquit, illi
εχθρούς σου υποπόδιον των ποδών σου , και διά του προ φuί prius demones, neque circun terra versanles
τούτου συγγράμματος παρεστήσαμεν. Το δε , « "Αρ- fallacesque spiritus, sed ipse • Deus regnavit super
χοντες λαών συνήχθησαν μετά του Θεού 'Αβραάμ , ) Oranes gentes ,» ipse, inquam, Deus, qui sedes
των πάλαι θεοφιλών του Θεού προφήτων τους εξ Verbi sedem super qua Paler ipsum sedere jusse
εθνών άρχοντας της Χριστού Εκκλησίας, ού, και τη rat, illis verbis : « Sede a dextris meis , donec po
δυνάμει του Σωτήρος ημών κραταιωθέντες , σφόδρα , naminimicos Iuos scabellum pedum tuorum 19, eo
επήρθησαν ουδενός ανθρώπων καταβαλείν αυτούς " φui hunc antecedit libro, pro viribus declaravimus.
και ταπεινώσαι δεδυνη μένου, διά την ανυψούσαν αυ- Illud autem : Principes populorum congregali
τους και δυναμούσαν του Θεού δεξιάν. Και ταύτα δε sunt cuin Deo Abraham, 5 adhuc apertius denion
επί σχολής έντελούς τεύξεται διηγήσεως. strat , commutalos esse in fortein uterum religio
sorum Dei prophetarum , assumplos de gentibus Ecclesiæ Christi principes, qui etiam virtute Sal
valoris nostri corroborati, in sublime aduodum evecti sunt, quippe quos nemo ex omnibus homini
bus dejicere aut prosternere potuerit, ob eam , qui ipsos extollit, Sorlesque facil, summi Dei dextrain .
261 Cæterum hæc majus olium nacti, absolutius aliquando enarrabimus.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'. CAPUT III.
Από ψαλμού μθ'. - Ώς εμφανώς ήξειν ο Θεός A psalmo ΧLΙΧ. - Οuod manifeste ad homines ven
εις ανθρώπους λέγεται , και πάν γένος ανθρώ- turus dicitur Deus , et omne genus hominum ad
πων προς εαυτόν ανακαλέσασθαι. seipsum revocalurus,
• Θεός θεών Κύριος ελάλησε, και εκάλεσε την γην « Deus deorum Dominus locutus est, et vocavi:
από ανατολών ηλίου και μέχρι δυσμών. Εκ Σιών ή terram a solis ortu usque ad occasum. Ex Sion
ευπρέπεια της ωραιότητος αυτού. Ο Θεός εμφανώς D species decoris ejus : Deus manifeste veniet, Deus
ήξει, ο Θεός ημών, και ου παρασιωπήσεται. » Και nosler , et non silebit 20. » Ει post nonnulla alia :
μεθ' έτερα : « 'Ακουσον, φησί, λαός μου, και λα- « Audi, inquit, populus meus, et Ioguar tibi, Israel,
λήσω σοι, Ισραήλ, και διαμαρτύρομαί σοι. Ο Θεός et testificabor tibi, Deus Deus Iuus sum ego. Non
ο Θεός σου είμι εγώ. Ουκ επί ταϊς θυσίαις σου in sacrificiis Luis arguano te : holocausta autemlu2
ελέγξω σε . Τα δε ολοκαυτώματά σου ενώπιόν μου εισί in conspectu πιeo sunt semper. Non accipiam de
διά παντός. Ου δέξομαι εκ του οίκου σου μόσχους, domo tua vitulos , neque in gregibus fuis bircos,
και τους,και με
ουδε εκ των ποιμνίων σου χιμάρους, ότι εμά εστι quoniam meae sunt omnes ferae Sylvarum, jumenta
πάντα τα θηρία του δρυμού, κτήνη εν τοις όρεσι, in montibus , et boves : cognovi oninia volatilia
και βόες: έγνωκα πάντα τα πετεινά του ουρανού , coli, et pulchritudo agri mecum est. Si esuriero,
και ώραιότης αγρού μετ' εμού εστιν. Εάν πεινάσω, non dicam tibi; meus est enim orbis terre, et ple
ου μη σου είπω · έμή γάρ έστιν η οικουμένη, και το nitudo eius. Numquid manducabo carnesLaurorum?
πλήρωμα αυτής. Μή φάγομαι κρέα ταύρων, ή αίμα aut sanguinenm hircorum polabo ? iromola cυ Sa
* Ephes. 1V , 10. 16 Psal. xxi1, 7-9. 10 Psal.cx, 2, 3. 20 Psal. ΧLΙΣ , 1-3.
419 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 420
crificiumlaudis, et redde Altissimo vola tua, et in- Α τράγων πίομαι ; Θυσον τώ Θεώ θυσίαν αινέσεως, και
νοca me in die tribulationis 21. Etiam hoc loco απόδος τω Υψίστη τας ευχάς σου, και επικάλεσαν
divina predictio plane Deum manifeste venturum με εν ημέρα θλίψεως . 5 Κανταύθα ή θεία πρόρρησις
canit, guae quidem non alium , quam ipsum Dei σαφώς Θεόν εμφανώς ήξειν θεσπίζει, ουκ άλλον και
Verbum significat. Illius vero adventus causam ma τον του Θεού Λόγον δηλούσα. Και το αίτιον δε της
nifestissime indicat, ac gentium rursus, quae in Iota παρουσίας αυτού σαφέστατα παρίστησιν, αύθις την
terra continentur , vocationem futuram denuntiat. κλήσιν σημαίνουσα των καθ' όλης της οικουμένης
Itaque « Vocavit, inquit , terram, ab ortu solis us- εθνών: Εκάλεσε γούν, φησί, την γήν από ανα
que ad occasum. » Miro autem quodam ordine, post τολών ηλίου και μέχρι δυσμών. » Σφόδρα δε ακολού
adventum illius , et post gentium vocationem, reji- θως μετά την επιφάνειας αυτού , και μετά την κλή
ciendam esse veteren illam corpori magis iliser - σιν των εθνών , την παραίτησιν της κατά τον Μω
vientem, quam spiritui, ex lege Moysis adorationem σέως νόμον σωματικωτέρας λατρείας διδάσκει, ή και
docet , que ipsa quoque suum contigil finem, post αυτή τέλους έτυχε μετά την του Θεού Λόγου εις πάν
Dei Verbi ad homines adventum. Ex illo enim ad τας ανθρώπους επιφάνειαν. 'Εξ εκείνου γάρ του και
hunc usque diem vocati jamsunt omnes de toto είς δεύρο κέκληνται μεν πάντες οι επί πάσης της
orbe terrarum homines , omnesque ab ortu solis και οικουμένης άνθρωποι, και πάντα τα από ανατολών
usque ad occasum gentes . Cessavit autem, subla- ° και μέχρι δυσμών έθνη. Πέπαυται δε και καθήρηται
iusque est Judeorum ritus , ubi ex Noνo 262 ή κατά Ιουδαίους θρησκεία , κατά την καινής Διαθή
evangelicae predicationis Testamento , non autem κην του ευαγγελικού κηρύγματος, αλλ' ού Κατά τον
ex lege Moysis , omnes homines Deum colere, et cum Μωσέως νόμον, πάντων ανθρώπων ευσεβείν παρηγ
pietate vivere admoniti edoctique sunt. Attanmen γελμένων. Ταύτα δε και επί την δευτέραν και έν
eadem haec ad secundum gloriosumque Salvatoris δοξον επιφάνειας του Σωτήρος αναφέρoιτο άν.
adventum, referri item possunι.
CAPUT IV . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'.
A psalmo LΧΧΧΙ.Ι. – Οuod sidendus in terra dicere- Από ψαλμού π . – Ως επί γης οφθήσεσθαι και
tur Deus, per Christi ad homines adventum . Θεός λέγεται δια της του Χριστού εις ανθρώ
πους επιφανείας.
« Videbitur Deus deorum in Sion. Domine Deus « Οφθήσεται ο Θεός των θεών εν Σιών. Κύριε και
virtutum, exaudi orationem meam, auribus percipe, Θεός των δυνάμεων, εισάκουσον της προσευχής μου ,
Deus Jacob. Protector noster aspice, Deus, respice ενώτισαι, ο Θεός Ιακώβ · υπερασπιστά ή μών, έδε , και
in faciem Christi tui 21.» Postquam Deum deorum C Θεός , και επίβλεψον επί το πρόσωπον του Χριστού
videndum praedixit, tum Oral adventum eius quam σου . » Τον Θεόν των θεών οφθήσεσθαι προειπών, ευχε.
celerrime adesse, modum quo videndus sit inte - ται την επιφάνειαν αυτού ή τάχος επιστήναι, καθ'
rim docens illis verbis : « Respice in faciem Chri-
ον οφθήσεται τρόπος διδάσκων διά του και Επίβλε
sti tui, non aliter quam planius, dixisset : Postψον επί το πρόσωπον του Χριστού σου , ώσει σα
faciem Christi tui praebe teipsum videndum. Pro- φέστερον ειρήκει· Διά του προσώπου του Χριστού
pterea enim, quod « qui vidit Filium, vidit Palrem
σου επιφάνηθι. Επει γάρ ό έωρακώς τον Υιόν
qui misit illum ? : ) merito per faciem Christi, εώρακε τον Πατέρα τον πέμψαντα αυτόν, είκότως
eum qui in Christo habitat, Deum deorum videndum διά του προσώπου του Χριστού επιφανήσεσθαι τον
denuntiat. εν τώ Χριστό κατοικούντα Θεόν των θεών επαγ
γέλλει.
CAPUT V. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'.
A psalmo xcν. – Adventus Domini in terram re- Από ψαλμού ιε'. - Παρουσία Κυρίου επί γης,
gnumque ejus inter gentes , el πουum Canticum βασιλεία τε αυτού επί των εθνών , καινάντε
non ipsi Israel, sed gentibus exhibendum . άσμα ου το Ισραήλ, αλλά τοις έθνεσι δοθη
D σόμενον.
" Cantate Domino canticum novum , cantate Domi « "Ασατε τω Κυρίω άσμα καινόν, άσατε τωΚυρίω,
no, omnis terra, cantale Domino, benedicite nomini πάσα ή γή. "Ασατε τω Κυρίω, ευλογήσατε το όνομα
eius, annuntiate de die in diem salutare ejus , αυτού . Ευαγγελίσασθε ημέραν εξ ημέρας το σωτήριον
annuntiate inter gentes gloriam ejus , in omni- αυτού• αναγγείλατε εν τοις έθνεσι την δόξαν αυτού,
bus populis mirabilia ejus : quoniam magnus εν πάσι τοίς λαούς τα θαυμάσια αυτού · ότι μέγας
263 Dominus et laudabilis nimis , terribilis est Κύριος και αινετός σφόδρα, φοβερός εστιν υπέρ πάν
super omnes Deos ., Etrursus : « Afferte Domi τας τους θεούς. . Και πάλιν • Eνέγκατε τω Κυ
no patriae gentium 28. » Et rursus : Dicite in gen. ρίω αι πατριαι των εθνών. » Και πάλιν : « Είπατε εν
tibus quod Dominus regnavit 16. Ad extremum τοις έθνεσιν, ότι Κύριος εβασίλευσε . » Και επί πά
vero adjungit : Tunc exsultabunt omnia ligna sil- σιν επιλέγει : « Τότε αγαλλιάσονται πάντα τα ξύλα
varuma facie Domini, quoniam velit : quoniam venit του δρυμού , από προσώπου Κυρίου , ότι έρχεται ότι
21 Psal. XLIX, 7-13. 22 Psal. LΧΧΙΙ, 8-10. 15 Joan. ΧΙΙ, 45. 2* Psal, χεν, 1 -4 . 18 ibid. 7. 16ibid. 10.
 S
421 DEMONSTRATIONI EVANGELICÆ LIB . VI. 499
ήχει κρίναι την γήν. Κρινεϊ την οικουμένην εν δικαιο- A judicareterram. Judicabit orbem terra in justitia ,
σύνη, και λαούς εν τη αληθεία αυτού . » Κανταύθα et populos in veritate sua 17. » Ηocitemloco ventu
πάλιν ερχόμενος εις ανθρώπους Κύριος προφητεύ- rus ad homines promittitur Dominus , novumque
εται, καινόν τε άσμαεπί τη παρουσία αυτού άσεσθαι, in adventum ejus canendum esse canticum, Novum
την Καινής Διαθήκην, ου το Ιουδαίων έθνος , αλλά videlicet Testamentum, non ab una Judaica gente,
πάσαν την γην ευαγγελισθήσεσθαι τε ουκέτι τον sed ab omni terra , Evangelioque illustranduum non
Ισραήλ, αλλά πάντα τα έθνη» επειδήπερ αυτών amplius ipsum Israel, sed omnes gentes : quando
εσεσθαι φησι βασιλέα τον ερχόμενον Κύριον. Τίς δ' quidem fore ipsorum regem ait eum , qui venturus
αν είη ούτος ή ο Θεός Λόγος ; ός μέλλων δικαιοσύνη sit Dominus. Quis porro hic sit alius, quam Deus
την οικουμένην, και αληθεία την ανθρωπότητα κρί- Verburn ? qui justitia orbem terre, et veritale
νειν εξίσης άπαντας τους επί της οικουμένης ανθρώ- humanitatem judicaturus , ex quo omnibus qui in
πους, της αυτού κλήσεως, και της επί ταύτη παρά orbem terrae essent hominibus, vocationem suam,
τω Θεώ σωτηρίας κατηξίωσεν. et post vocationem , salutem a Deo impertiendam
esse pulavit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G . CAPUT VI.
'Από ψαλμού ζ". - "Ασμα καινόν, γνώσις τε " A psalmo XCII. - Canticum norum , gentium
εθνων της του Κυρίου δικαιοσύνης, ερχόμενός que cognitio justitia, venturusque ipse juder uni
τε αυτός κριτής των όλων. versi.
«'Ασατε τω Κυρίω άσμα καινόν, ότι θαυμαστά Cantate Domino canticum novum , quoniam mi.
εποίησε, ) καιτα εξής: «'Εγνώρισε Κύριος το σωτήριον rabilia fecit, et celera : « Noιum fecit Dominus
αυτού , εναντίον πάντων των εθνών απεκάλυψε την salutare suum, in conspectu gentium revelavit ju
δικαιοσύνην αυτού, ο Και πάλιν : « Είδοσαν πάντα stitiam suam38. Ει rursus : Viderunt omnes
τα πέρατα της γης το σωτήριον του Θεού ημών. Αλα- termini terre salutare Dei nostri, jubilate Domino,
λάξατε τω Κυρίω πάσα ή γή . » Και επί πάσι• « Τα omnis terra 29. Ει ad extremum : Montes exsul
ήρη αγαλλιάσονται από προσώπου Κυρίου, ότι έρχε- tabunt a conspecta Domini, quoniam venit, quonian
ται, ότι ήκει κρίναι την γην. Κρινεί την οικουμένην venit judicare terram. Judicabit orbem terre in ju
εν δικαιοσύνη, και λαούς εν ευθύτητι. » Πολλών άγα- stitia , et populos in equitate 30 : multorum bo
θών αιτία και διά τούτων ή του Κυρίου παρουσία τους norum effeelorem Domini adventum gentibus con
έθνεσι γεγενήσθαι προφητεύεται· α και διά της επι- tigisse, haec verba predicunt , que quidem bona,
φανείας του Σωτήρος ημών επί πέρας αχθέντα δείκνυ - C per eundem Salvatoris nostri adventum, exitum
ται. Εξ εκείνου γάρ τοι και ου πρότερον, το καινόν accepisse monstrantur. Non prius enim, sed ex
άσμα της Καινής Διαθήκης εις πάντας ανθρώπους illo dunlaxat, novum Novi Testamenti canticum
άδεται, και τα θαυμάσια αυτού διά της των Ευαγγε - apud omnes homines canitur, et mirabilia ejus per
λίων γραφής γνώριμα και εξακουστα τοις πάσι γίνε- scripturam Evangeliorum 264 nota funt, et exou
ται. Ου μην αλλά και το σωτήριον, το κατά την εκ diuntur ab omnibus. Quinetiam salutare, quod se
νεκρών ανάστασιν αυτού, πάσιν απεκαλύφθη τοις cundum reditum illius in vitam percipitur, omnibus
έθνεσι, και η αληθής δικαιοσύνη, δι' ής εναργώς patefactum est gentibus, el cum ex vera justitia,
απεδείχθη, ότι μή Ιουδαίων ο Θεός μόνον, αλλά και per quam evidenter ostensum est, quod non Judeo
εθνών: « Επείπερ είς ο Θεός , κατά τον ιερόν 'Από- rum solum sit Deus, sed aliarum quoque gentium :
στολον, ός δικαιώσει περιτομήν εκ πίστεως. » Το « Quandoquidem, unus Deus, o Sanctus aii Apo
δε, «" Ότι έρχεται κρίναι την γην, και γένοιτ ' άν δηλα - stolus, qui justificabit circumcisionem ex fide,
τικών και της δευτέρας αυτού παρουσίας. et præputium perfidem 1., Illud aulem : « Quod venit
judicare terram , , etiam alterum illius adventum
significare poterit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ . CAPUT VII.
Από ψαλμού ρς'. – Λόγος Θεού εις ανθρωπους A psalmo CVΙ. - Verbum Dei ad homines missum
αποστελλόμενος επί θεραπεία και σωτηρία ψυ ad medelam el salulem animarum , quæ quondam
χών, των πάλαι εν κακίαις τετρυχωμένων. texalæ oppressaque erant in malis.
• Εξομολογησάσθωσαν τω Κυρίω τα ελέη αυτού , Confiteantur Domino misericordiæ ejus, etmira
και τα θαυμάσια αυτού τοίς υιούς των ανθρώπων · ότι bilia ejus filiis hominum : quia contrivi portes
συνέτριψε πύλας χαλκάς, και μοχλούς σιδηρούς συν- ereas, et vectes ferress confregit. Suscepit eos de
έθλασεν. 'Αντελάβετο αυτών εξ οδού ανομίας αυτών • via iniquitatis eorum, nam propter injustitias suas
διά γάρ τας ανομίας αυτών εταπεινώθησαν πάν humiliati sunt : omnemescam abominata est anima
βρώμα έβδελύξατο ή ψυχή αυτών, και ήγγισαν έως eorum, et appropinquaverunt usque ad portas mor
των πυλών του θανάτου, και εκέκραξαν προς Κύριον tis, et claiaverunt ad Dominuum cum tribularen
εν τω θλίβεσθαι αυτούς, και εκ των αναγκών αυτών tur, et de necessitatibus eorum liberavit eos : misi
έσωσεναυτούς. 'Απέστειλε τον λόγον αυτού, και ιάσατο verbum suum et sanavit eos, et eripuit eos de Jn .

* Psal. xcv, 12, 13. 18 Pgal. xcνι, 1, 2. 19ibid. 3. 30 ibid. 8, 9. 21 Rom. 111, 50.
 423 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS 11. — APOLOGETICA.
1eritionibus erulus 31. » Ει post alia : Exaltent A αυτούς, και ερρύσατο αυτούς εκ των διαφθορών αυ.
eum : [in Ecclesia populi, et in cathedris seniorum των. 5 Και μεθ' έτερα : Υψωσάτωσαν αυτόν • έθετο
laudent euni,Ipsuit lumina in desertum, et exitus ποταμούς εις έρημον, και διεξόδους υδάτων είς δίψος ,
aquarum in silim, terram fructiferam in salsugi- γην καρποφόρον εις άλμην από κακίας των κατοι
nem, a malitia inhabitantium in ea : posuit deser - κούντων εν αυτή."Έθετο την έρημον εις λίμνας υδά
tum in stagna aquarum, et terram sine aqua in των, και την άνυδρον εις διεξόδους υδάτων και κατ
exitus aquarium, et collocavit illic esurientes, el ώκισεν εκεί πεινώντας, και συνεστήσαντο πόλεις κατ
constituerunt civitatem habitationis 33, » Plane haec οικεσίας . » Και ταύτα σαφώς ονομαστί την Θεού
quoque nominatim Dei Verbi de colo descensum Λόγου εξ ουρανών κάθοδον ευαγγελίζεται, τά τε της
annuntiant , prosperosque ejusdem adventus suc - παρουσίας αυτού κατορθώματα . « 'Απέστειλε γούν,
cessus : Misit, inquit, Verbum suum, et sanavit φησί , τον Λόγον αυτού, και ιάσατο αυτούς. Λόγον
eos. » Verlbum autem Dei nos plane hoc dicimus, δε Θεού ημείς σαφώς τούτόν φαμεν τον πρός του Πα .
quod salutis causa ad omnes homines a Patre mis- τρός αποσταλέντα πάσιν ανθρώπους Σωτήρα : όν και
sum est : quodque ex sacris Evangeliis celebrare διά των ιερών Ευαγγελίων θεολογείν πεπαιδευμεθα .
ut Deum, edocli sumus . 265 Significat praeterea Αινίττεται δε και την μέχρι θανάτου κάθοδος αυτού
illius usque ad mortem descensum, quo propter B διά τούς έφθακότας εις τούτον γεγενημένην · και
eos , qui ad hanc ante ipsum venerant , usus est : την γε αιτίαν της αφίξεως αυτού παρίστησι , την
etiam adventus ipsius causam docet, utique ut eos απολύτρωσιν εμφαίνων των δι' αυτού σωθησομένων.
liberaret, qui per ipsum servandi erant. Νam eos Τους γάρ έφθακότας έως των πυλών του θανάτου
qui ante ipsum, usque ad portas mortis pervene- έσωσε μόνος αυτούς. Τούτους δε και ερρύσατο ιασά
rant , ipse solus servavit, atque eosdem sanitali μενος εκ των διαφθορών αυτών και διεπράξατο γε
restituens , de interitionibus ipsorum eripuit, ne- ταύτα ούκ άλλως ή του θανάτου τάς λεγομένας πύλας
que hoc aliter perfecit, quam eas mortis portas χαλκάς συντρίψας, και τους σιδηρους μοχλούς συγ
conferens, quae eree dicuntur, et vectes confrin- κλάσας. Και δη μετά ταύτα ακολούθως προφητεύει
gens, qui ferrei : ac deinceps post haec certo Or- την εις έρημον κατάστασιν των μη ελθόντα παρα
dine divinat, eos esse in solitudinem redigendos, δεξαμένων αυτόν: « "Έθετο γάρ, φησί, ποταμούς εις
qui ipsum venientem non susceperint. Posuit έρημον, και διεξόδους υδάτων εις διψος , γήν καρπο
enim, inquit, fumina in desertum, et exitus aqua. φόρον εις άλμην από κακίας των κατοικούντων εν αυ
rum in sitim, terram fructiferam in salsuginem a τη.» "Α και νοήσεις αναδραμών του Ιουδαίων έθνους
malitia inhabitantium in ea. » Quae quidem plane , επί την πάλαι βοωμένην Ιερουσαλήμ, και την δόξα,
cognita habebis, si percurreris illam Judaicae gentis " αυτής, και την εθνών καρποφορίαν, των εν αυτή πολι
antiquitus celebratam Jerusalem, ejusque gloriam, τευομένων αγίων και θεοφιλών ανδρών επί του
ac divinæ frugis proventum , eorum litique san παρόντος ύστερημένην. Μετά γάρ τήν του Χριστού
είorum hominum Deique amicorum , qui in ea παρουσίαν γέγονεν αληθώς άκαρπος, και άνυδρος,
vixerint, quarm utique in presenti omnibus bis και παντελώς έρημος, και, ώς φησιν ή προφητεία, « είς
rebus privatarm spoliatamque invenies. Nam post άλμην από κακίας των κατοικούντων εν αυτή. Τού
Christi adventum,facta est vere infructuosa et sine τους επισυνάπτει σφόδρα ακολούθως προφητικό τρό
aqua, et omnino deserta, et, ut ait prophetia in πω αινιττόμενος της πάλαι ερήμου και διψάδος, ήτοι
salsuginem a malitia inhabitantium in ea. His πάσης ανθρώπου ψυχής, ή της εξ εθνών Εκκλησίας
adnectit deinceps, atque admodum certo ordine et την είς ευσέβειαν μεταβολήν, τήν τε εν θείοις λόγοις
prophetico more proponit, ejus quae olim deserta et καρποφορίαν · α και προδήλως αινίττεται, λέγων :
siticulosa erat, sive hanc uniuscujusque hominis "Έθετο έρημον εις λίμνας υδάτων, και τα εξής :
animam, sive de gentibus collectam Ecclesiam άπερ νοήσαι μόνου του παρά Θεό γένοιτ ' αν σοφού ,
dixeris, ejus, inquam, commutationem in sanctoς κατά την επί τέλει του ψαλμού φήσασαν επαγωγής:
mores, necnon in divinis sermonibus proventum, « Τις σοφός, και φυλάξει ταύτα; » και τα εξής.
quæ etiam planjus innuit, dicens : « Posuit desertum in stagna aquaruni, 1 elc ., quæ utique intelli .
gentia consequi ejus unius esse potest, qui apud Deum sit sapiens, sicut ea inductio habet, quæ in
fine psalmi ait : « Quis sapiens, et custodiet bæc3* ? , elc .
CAPUT VIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.
A psalmo CΧVI et CΧVΙΙ. - Gentium vocalio , 'Aπό ψαλμού ρις' και ριζ . - Έθνών κλησις, Θεός
Deusque manifeste apparens, et benedictus quί τε επιφανής, και ευλογημένος ο ερχόμενος εν
venit in nomine Domini. ονόματι Κυρίου.
« Laudate Dominum, omnes gentes, et collau- ' « Αινείτε τον Κύριον, πάντα τα έθνη, και επαινε
date eum, omnes populi, quoniam 266 confirmata σάτωσαν αυτόν πάντες οι λαοί· ότι εκραταιώθη ε ?
est super los misericordia ejus 38, et celera ; ημάς το έλεος αυτού, και τα εξής : « Ω Κύριε, σώσον
« o Domine, salvum fac jam nunc, o Domine, δή , ώ Κύριε, ευόδωσον δή. Ευλογημένος ο ερχόμενος
da profectum jam nunc. Benedictus qui venit in εν ονόματι Κυρίου. Θεός Κύριος, και επέφανεν
Psal. cνι, 13-30. 18 ibid. 52- 57. * ibid. 45. 35 Psal. CΧVΙ, 1 , 2 .
425 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VI. 426
ημίν.» Και τούτου μέμνηται η ιερά του Ευαγγελίου Α nomine Domini. Deus Dominus et illuxit nobis 36. »
Γραφή , τέλους τετυχηκότος, όπηνίκα ο Σωτήρ και Κύ- Enimvero de hac ipsa re, quemadmodum suum finem
ριος ημών αυτός ο Χριστός εισήει εις τα Ιεροσόλυμα, contigerit, etiam sacra Evangelii Scriptura mentio
πολύ το πλήθος ανδρών και παίδων προήγεν αυτόν nem facit, quo tempore Salvator ac Dominus noster ,
μετ' ευφροσύνης επιβοώντων· · Ωσαννά τώ υιώ το ipse Christus Hierosolyma ingressus est, atque in
Δαβίδ , ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου , gens nιultitudo virorum et puerorum, ipsum ante
“Ωσαννά εν τοις υψίστοις. » 'Αντί γάρ του, « ώ Κύριε , cedebat, cum letitia clamantium : « Hosanna filio
σώσον δή , και κειμένου εν τω ψαλμώ, το « Ωσαννά » David, benedictus qui venit in nomine Domini,
Εβραϊκώτερον φάσκοντες επεβόων · ερμηνεύεται δε hosanna in excelsis 37. 5 Pro eo enim quodin psal.
τούτο, «Σώσον δή .» Και το, «Ευλογημένος ο ερχόμενος mo positum est : « Ο Domine,.salvum fac jam nunc, »
εν ονόματι Κυρίου ,και διασαφεί το λόγιον εξής φάσκον• illud : Rosanna, » Hebraico more acclamabant, id
« Θεός Κύριος , και επέφηνεν ημίν. » Ουκούν είς και ο autem in nostra lingua, Salvum ac dum, reddi
αυτός ήν ο επιφανείς ήμίν Θεός Κύριος, και του Θεού solet. Illud vero : « Benedictus qui venit in nomine
δηλαδή Λόγος , o και διά τούτο ευλογημένος, ότι δή έν Domini : ipsum declarat oraculum, quod deinceps
ονόματι Κυρίου του πέμψαντος αυτόν Πατρός τήν εις ita ail : « Deus Dominus, et illurit nobis. Unus
ανθρώπους αυτού παρουσίαν εποιήσατο. Ελέγχων B igitur, idemque fuit, qui seipsum nobis ostendit
γούν τους άπιστουντας αυτό των εκ περιτομής, έλεγε Deus ac Dominus, Dei videlicet Verbum. Quod etiam
προς αυτούς: « Εγώ ήλθον εν τω ονόματι του Πατρός idcirco est benedictum, quoniamin nomine Domini,
μου, και ου λαμβάνετέ με. "Αλλος εάν έλθη εν τω qui ipsum misit, Patris, suum ad homines adven
ονόματι το ιδίω, εκείνον λήψεσθε . - Είκότως ούν το tum exhibuit . Itaque eos arguens, qui ipsi de cir
Πνεύμα το άγιον ουκέτι το Ιουδαίων λαώ , αλλά cumcisione non credebant , dicebat ad eoς : « Egc.
πάσι τοις έθνεσι, τα εν τη αρχή του ψαλμού προσ- veni in nomine Patris mei, et non accipitis me.
φωνεί. Alius si veniet in nomine proprio , illum accipie
lis ., Merito ergo Spiritus sanctus, non amplius ad Judaicum populum , sed ad omnes gentes , ea
quæ in principio psalmileguntur, enuntiat.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ . CAPUT IX .
A psalmo cxlii. — Dominus de cielo descendens
Από ψαλμού ρμ . – Κύριος ουρανόθεν κατιών- salutis hominum gratia , canlicumque nouum super
ανθρώπων σωτηρίας ένεκεν, ώδή τε επί τούτω
αδομένη, Καινής Διαθήκης δηλαδή. hac re canendum , Novi videlicet Testamenti.
C Domine quid est homo, quod innoluisti ei ?
« Κύριε, τι έστιν άνθρωπος, ότι εγνώσθης αυτώ,ή aut filius hominis, quod reputas eum ? Domine, in
υιός ανθρώπου, ότι λογίζη αυτόν; Κύριε , κλίνον ουρα clina cælos, et descende : lange montes, et fumiga
νους, και κατάβηθι • άψαι των ορέων, και καπνισθή
σονται. Και υποβάς επιλέγει· « Ο Θεός, ωδήνκαινήν bunt. 39 , Et progressus, adjungit : « Deus, canti
άσομαί σοι. » "Έχεσθαι και ταύτα της προσκειμένης cum novum cantabo tibi*0. , Hæc quoque cum propo
υποθέσεως ηγούμαι. Την γάρ εις ανθρώπους γνώσιν silo argumento esse conjuncta , sane ego putaverim .
του Θεού Λόγου θαυμάζων, υπερεκπλήττεται της φιλαν 267 Cognitionem enim hominibus traditam Dei
θρωπίας , δι' ής της θεότητος υποβάς και , του συμ Verbi admirans, ipsam clementiam obstupescit,
Guixouvae, ήξίωσε
gundu σμικρύνας añejaiae
floss τηςιδίας quam infra divinam suam naturam descen .
propter quam
φυούς usvillue
wucủe μεγέθους εαυτόν Proper
γνώσεως το ανθρώπειον γένος . Ενταύθα μεν ούν deris, seque ipsunt naturali sta magnitudine ni
εύχεται λέγων· « Κύριε , κλίνον ουρανούς και κατά- norem efficiens, propria ipsius cognitione humanism
6ηθ. . ) Εν δε τώ επτακαιδεκάτω ψαλμω είρηται· genus dignum existimavit. Itaque hoc loco Oral,
• Και έκλινεν ουρανούς, και κατέβη, και γνόφος υπό dicens : Domine, inclina celos et descende. At
τους πόδας αυτού και επέβη έτει χερουβίμ, και επε- enim in decimo septimo psalmo - dictum est : « ΕΕ
τάσθη επί πτερύγων ανέμων. ) Δι' ών τα της ανόδου, inclinavit celos et descendit, et caligo sub pedibus
ήν από γης εις ουρανούς εποιήσατο, θεσπίζει. "Οπως ejus : et ascendit super clierubim, et volavit : vola
δέ κάθοδον χρή νοείν και άνοδος του Θεού Λόγου, ου vit super pennas ventorum. In quibus verbis,
τοπικώς μεταβάσεις ποιουμένου , τροπικώς δε τας ea que ad ascensum spectant , quo de terra ad
τoιάσδε οικονομίας αυτού τούτον της Γραφής αποκα- celum se sustulit , divinal : quod autem descensum
λούσης τον τρόπον , επ' οικείας αποδώσομεν σχολής. atque ascensum Dei Verbi, non quosdam ejus per
"Εδει δε μνημονεύσαι εν τούτοις και της Καινής Δια- Iocum transitus accipere oporteat, quandoquidem
θήκης, ήν έμελλεν η του Χριστού παρουσία προξενή- in hunc nmodum Scriptura divina,tales ejus dispen
σεις ανθρώποις αύτη δε έστιν η Καινή Διαθήκη μετά saliones appellare consuevil, suo loco oliosius de
την Παλαιάν υπό Χριστού πάσι τοις έθνεσι δεδομένη . monstrabimus. Ορortet autem in his etiam Novi
Διό φησι το μετά χείρας λόγιον: « Ο Θεός , ωδήν καινήν Testamenti mentionem facere, quod hominibus erat
ασομαί σοι. » Το δε, « "Αψαι των ορέων, και καπνι- Christi adventus conciliaturus : hoc sane Noνυει
σθήσονται,και αινίττεσθαι ήγούμαιεμπρησμόν και αφα- Testamentum illud est, quod a Christo post Veius
νισμώνπάσης ειδωλολατρείας,
* Psal. CΧVΙΙ, ήτις παρά
26. 37 Μatth. ΧΧΙ, τους
9. παλαιούς
38 Joan. V, alterum
45. 39 omnibus gentibus
Psal. CXLIII, 3, 5. traditum
0 ibid. est.
9. Proinde
1 vers.
10, J .
PATROL. GR. XXII .
 IS A
497 EUSEBII CÆSARIENS OPP . PARS II. - APOLOGETIC . 428
oraculum quod nunc in manibus est, sic ait : Α εν τοις όρεσι μάλιστα εσπουδάζετο ώστε ήδη και
« Deus, canticum novum cantabo tibi 42. 5 llud αυτους Ιουδαίους απελέγχεσθαι , ως επί πάν όρος
auten : « Tange montes et fumigabunt » , arbitror υψηλόν, κατά μίμησιν των αλλοφύλων εθνών, ειδωλο
significare, quod omnium simulacrorum cultus sit λατρoύντας.
incendendus ac delendus, qui apud antiquos in montibus maxime frequentabatur ; denique etiam
ipsi Judæi reprehendebantur, quod in omni monte excelso , ad imitationem externarum gentium , si
mulacra colerent.
CAPUT X ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι'.
A psalmo CXL νιι . - Dei Verbum in terram missum, Απόψαλμού ρμζ . – Λόγος επί γης αποστελ.10
el trevi lempore percurrens universos homines. μενος , και εν βραχεί χρόνω πάντας ανθρώ
πους διατρέχων.
« Lauda, Jerusalem, Dominum,lauda Deumtuum, Επαίνει , Ιερουσαλήμ , τον Κύριον, αίνει του
Siou 1.5 Deinde paululum progressus ait : « Qui Θεόν σου , Σιών.» Είθ' υποβάς φησιν· « Ο αποστέλλων
emittit eloquium suum terre, velociter currit ser - τον λόγον αυτού τη γή· έως τάχους δραμείται ο λόγος
mo ejus 4 : constat autem eum qui mittit, ab eo αυτού . Ο Σαφές δε , ότι του αποστελλομένου και απο
qui mittitur esse diversum. Ηabes igitur etiam hoc B στέλλων έτερος ών τυγχάνει. "Έχεις τοιγαρούν καν
loco, eum quidem qui mittit, supremum Deum, ταύθα τον μεν αποστέλλοντα τον, επί πάντων Θεόν:
268 eum vero qui mittitur sermonem : qui cum τον δε αποστελλόμενον, τον λόγον ός πολυώνυμος ών,
nulla habeat nomina, nunc Sapientia, nunc Sernio, τοτε μεν Σοφία , τοτε δε Λόγος , άλλοτε δε Θεός , και
et interdum Deus, et alias Dominus in divinis Ora- πάλιν Κύριος διά των θείων χρησμών ανηγύρευται.
culis nuncupatur; quod si allenderis quemadmo- Επιστήσας δε, τίνα τρόπον εν σφόδρα χρόνω βραχεί
dum brevissimo tempore, omnem terrarumorbem την πάσαν οικουμένην έπλησεν και της διδασκαλίας
Sermo doctrine illius impleverit, profecto vaticinii αυτού λόγος , εύ οίδ' ότι το αποτέλεσμα θαυμάσεις της
obstupesces eventum dicentis : « Velociter currit προορήσεως φασκούσης: « "Εως τάχους δραμείται ο
sermo ejus. , λόγος αυτού, και
CAPUT XI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.
A secundo Regnorum. – Dominus de cαlo descen- 'Aπό της δευτέρας των Βασιλειών . - Κύριος εξ
dens, qui gentium , quæ prius illum non cognosoe ουρανού κατιών , ηγούμενος των πρίν ουκ έγνω
bant, dux exsistit, el a Judaica gente seipsum est κότων αυτόν εθνών , το δε Ιουδαίων έθνος
aversurus. αποστραφησόμενος.
- « Et locutus est David Domino verba carminis « Και ελάλησε Δαβίδ τω Κυρίω τους λόγους της
hujus **. Deinde progressus, ita ait : « Et inclina- ωδής ταύτης. » Είθ' εξής φησι• Και έκλινεν ουρα
vit celos et descendit, et caligo sub pedibus ejus ; νους και κατέβη , και γνόφος υποκάτω των ποδών
et ascendit super cherubim, et volavit, volavit super αυτού · και επέθη επί χερουβίμ , έπετάσθη επί πτε
pennas ventorum, et posuit tenebras latibulum ρύγων ανέμων, και έθετο σκότος αποκρυφήν αυτού. )
suum : tum in fine ejusdem carminis 66 : « Libera Και επί τέλει της αυτής ωδής : « Ρύση με , φησιν ,
me,inquit, de contradictionibus populi, constitues εξ αντιλογιών λαού . Καταστήσεις με εις κεφαλήν
me in caput gentium; populus quem non cognovi, εθνών. Λαός όν ουκ έγνων, έβούλευσέ μοι, εις ακοήν
servisit milii ; in auditu auris obedivit mihi ; filii ωτίου υπήκουσέ μου. Υιοι αλλότριοι απορριφθή
alieni rejicienlur 67. , Qui inclinavit cælos, et de σονται. » “Ο κλίνας ουρανούς και καταβάς Θεός,
Scendit Deus, qui assumptum sibi hominem inscen- ο επιβάς ώ ανείληφεν ανθρώπω, όντινα νύν χερουβίμ
dit (quem sane hominem, nunc oraculum cheru- ο λόγος ονομάζει , ανέπτη συν αυτή την άνοδον πε
bim nominal), volavit cumeo sursum, comitantibus ποιημένος μετά των δορυφορούντων αυτόν θείων
slipantibusque ipsum divinis spiritibus, qui nunc πνευμάτων , πτερύγων ανέμων και αυτών χρηματι
ipsi quoque ventorum penne appellantur. Obscure Dζόντων. Σκοτεινώς δε ταύτα και εν παραβύστω γεγε:
vero haec et in abscondito facta esse, per quedam νησθαι , κατά τινας απορρήτους και λανθάνοντας
arcano et Intentia verba significat, ubi ait : « Ει αινίττεται λόγους, φάσκων: « Και έθετο σκότος από
posuit tenebras Iatibulum suum. Quae vero se- κρυφήν αυτού. Τα δέ εξής ακολούθως τη του
quuntur deinceps, assumpιe Christo horninis Χριστού ενανθρωπήσει την κατ' αυτού γενομένην
nature consentanea sunt, et contradictioneum quae αντιλογίας του Ιουδαίων λαου σημαίνει , και την των
adversus illum facta est Judaici
Judaici populi precinunt, εθνών επακοήν της του Χριστού διδασκαλίας. Αυτοίς
populi præcinunt,
necnon doctrina Christi gentes esse auscultaturas : δέ ρήμασι τα παραπλήσια εύροις αν και εν επτακαίος
iisdem porro verbis similia invenies in psalmo de - κάτω ψαλμώ, εις και τα φανέντα προείρηται.
cimo septimo : in quæ quod nobis visum est, ante
jam diximus.

* Psal, (:XL10, 9. 5 Psal. CALVI, 12. 14 ibid. 15. 63 Psal. XY1, 1. 66 ibid . 10-12. " ibid. 44 -4 .
 29 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 150
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'. 269 CAPUT XII.
'Απο της τρίτης των Βασιλειών . - Θεός ουρανό. A tertio Regnorum. - Deus de colo descendens,
θεν κατιών, και μετ' ανθρώπων επί γης κατοι et cum hominibus in terra habitans.
κων .

« Και νυν, Κύριε ο Θεός Ισραήλ, πιστωθήτω δή « Ει nunc , Domine Deus Israel , confirmetur
το ρημά σου, και ελάλησας το παιδί σου τώ Δαβίδ τω jam verbum tuum, quod locutus es puero tuo
πατρί μου · ότι εί αληθώς κατοικήσει Θεός μετά αν- David patri meo : quoniam si vere habitabit Deus
θρώπων επί γης, ει ο ουρανός και ο ουρανός του ου- cum hominibus in terra , si celum, el celum caeli
ρανού ουκ αρκέσουσι σοι.» Κεϊται ταύτα αυταίς λέ- non capient te 48. » Posita sunt eadem haec ad
ξεσιν και εν Παραλειπομέναις : « Το μεν ούν Δαβίδ verlbum item in Paralipomenis : siquidem ipsi
επηγγείλατο ο Θεός αναστήσειν εκ κοιλίας αυτού βα - David pollicitus fuerat Deus , excitaturum se de
σιλέα, ού πατήρ αυτός ο Θεός έσεσθαι φησιν, ώστε ventre ipsius regem , cujus patrem fore se , ipse
τον γενόμενον εκ σπέρματος Δαβίδ, Υιον ονομασθήνα: Deus dixerat, usque adeo ut is qui nasceretur de
Θεού , θρόνον τε βασιλείας έξειν αιώνιον. » Ταύτα δε εν semine David , esset Filius Dei nominandus, et
μεν τη δευτέρα των Βασιλειών διά Νάθαν του προφή- solium regni eternum habiturus. Εtenim haec in
του έχρήσθη τώ Δαβίδ τούτον τον τρόπον· « Και έσται, B secundo Regnorum, per Nathan prophetam re
εάν πληρωθώσιν αι ημέραι σου, και κοιμηθήση μετά sponsa sunt ipsi David , in hunc modum : Ει
των πατέρων σου, και αναστήσω το σπέρμα σου μετά erit, cum completi fuerint dies tui, et dormieris
σε ός έσται εκ της κοιλίας σου, και ετοιμάσω την cum patribus fuis , et suscitabo semen ιuum post
βασιλείαν αυτού. Αυτός οικοδομήσει μοι οίκον τώ ονό- te , et quod erit ex ventre tuo , et parabo regnum
ματί μου, και ανορθώσω τον θρόνον αυτού έως εις τον ejus. Ipse edificabit mihi domumin nomine mea ,
αιώνα. Εγώ έσομαι αυτώ εις Πατέρα, και αυτός έσται et crigam sedem ejus usque ad sempilernum, Ει
μου εις Υιόν. » Τα δ' αυτά και εν Παραλειπομέναις ero illi in Patrem , et ipse erit mihiin Filium 9. »
όμοίως είρηται. Εν δε ψαλμώ όγδοηκοστό ογδόω λέ- Εadem vero etiam in Paralipomenis , simili modo
λεκται : « Αυτός επικαλέσεται με • Πατήρ μου εί σύ , dicta sunt 80. In psalmo autem oclogesimo octavo
Θεός μου, και αντιλήπτωρ της σωτηρίας μου. Κάγώ dictum est : pse invocabit me, Pater meus es tu ,
πρωτότοκον θήσομαι αυτόν , υψηλών παρά τοις βασι- Deus meus , et susceptor salutis mee. Ει ego pri
λεύσι της γης εις τον αιώνα φυλάξω αυτό το έλεός mogenitum ponam illum, excelsum prae regibus
μου, και η διαθήκη μου πιστή αυτό και θήσομαι εις terrae : in eternum servabo illi misericordiam
τον αιώνα του αιώνος το σπέρμα αυτού, και τον θρό - , meam, et testamentum meum, fidele ipsi : et
νον αυτού ώς τας ημέρας του ουρανού. » Και πάλιν· “ ponam in seculum seculi semen eius , et sedem
« Ώμοσα Δαβίδ τώ δούλα μου : "Έως του αιώνος ετοι - ejus sicut dies celi 81. » Et rursus : Juravi Da
μάσω το σπέρμα σου , και οικοδομήσω εις γενεάν τον νid servo meo : Usque in seculum preparabo se
θρόνον σου. Και αύθις : "Απαξ ώμοσα εν τώ αγίω men tuum , et edificabo in generationem el gelies
μου, εί τώ Δαβιδ ψεύσομαι • το σπέρμα αυτού εις τον rationem sedem tuam *2. Et rursus : « Semol
αιώνα μενει, και ο θρόνος αυτού ώς ο ήλιος εναντίον juravi in Sancto me , si David mentiar ; seinen
μου, και ώς η σελήνη κατηρτισμένη εις τον αιώ - ejus in seculum manet , et sedes ejus sicut sol in
να.» Τούτων δή και ο εκατοστός τριακοστός πρώ- conspectu meo, et sicut luna perfecta in secu
τος ψαλμός μνημονεύσας, επί τον Χριστόν αναφέρει lum 53 . 1 270 Porro cum eadem hæc etiam cen
τα δηλούμενα."Ακουε δ' ούν και τούτου · « Μνήσθητι, tesimus tricesimus primus psalmus commemore ,
Κύριε, του Δαβίδ, και πάσης της πραότητος αυτού• ad Christum refert ea que dictat. Audi igitur
ώς ώμοσε τω Κυρίω, ηύξατο τω Θεώ Ιακώβ.» Oις hunc quoque : « Meniento , Domine , David , et
μεθ' έτερα επιλέγει · « "Ώμοσε Κύριος τώ Δαβίδ αλή- omnis mansuetudinis ejus : sicut juravit Domi
θειαν, και ου μή αθετήση αυτήν. Έκ καρπού της κοι- n0, volum vovit Deo Jacob 55. » Quibus post alia
λίας σου θήσομαι επί τον θρόνον σου .» Και υποκατα- , deinceps adjungit : « Juravit Dominus David ve
βάς εξής, τον έκ καρπού κοιλίας Δαβίδ αναστησόμε- " ritatem, et non frustrabitur eum. De fructu ven
νον λευκότερον ονομάζει, λέγων· « Εκεί εξανατελώ tris tui ponam super sedem tuam 88. Ει pau
κέρας τώ Δαβίδ, ήτοίμασα λύχνον τα Χριστώ μου · Ιum progressus deinceps , eum qui sit de fructu
τους εχθρούς αυτου ενδύσω αισχύνην· επι δε αυτόν ventris David suscitandus , planius nominat di
εξανθήσει το αγίασμά μου . » Ταύτα τοιγαρούν Σολο- cens : « lllic producam cornu David , paravi lucer
μων ο σοφώτατος του εαυτού πατρί χρησθέντα συν- nam Christo meo, inimicos ejus induam confu
νοήσας, μή μικρά , μείζονα δε της κατά άνθρωπον φύ- sione. Super ipsum autem efilorebit sanctificatio
σεως τυγχάνονται συνιδιών, και μάλλον αρμόζοντα mea 86. » Itaque haec Salomon sapientissimus, que
Θεώ ήπερ αυτώ, καίπερ όντι υιώ Δαβίδ, συνιείς τε patri suo respousa fuerant , cum intellexisset non
τον πρός του Θεού Πρωτότοκον ώνομασμένον, και τον ita parva esse, sed majora quam ut nature homi
σαφώς προφητευόμενον Υιον Θεού, υπεργέγηθε ταις nis convenire possent, Deoque potius accomma
* II Reg . VII, 26, 27. 19 II Reg. VΙΙ, 12-14. 80IParal. xxi, 10. 81 Psal. LΧΧΧν11, 27- 30 . ** ibid. 4.
ibid. 56, 38. 5 Psal. CXXXI, 1 . 2 . 38 ibid. 11 . 18 ibid . 17, 18.
151 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 412
danila quam sibi , cum esset quoque filius David, A επαγγελίαις, και συνεύχεται πιστωθήναι τα της
vidisselque eum, qui a Deo Primogenitus nomi- προσδήσεως , επιδημήσειν τε τον προφητευόμενον
naretur, quippe plane filius Dei diceretur futurus » Πρωτότοκον και Θεού Υιον αναγορεύων. Διό φησι •
valde talibus promissis gavisus est : et simul « Και νύν, ο Θεός Ισραήλ, πιστωθήτω δή το ρημά
exoptavit confirinari ea , que ad hoc valicinium σου, και ελάλησας το παιδί σου Δαβίδ τω πατρί μου·
pertinerent , necnon venturum illum de quo pro- ότι εί αληθώς κατοικήσει Θεός μετά ανθρώπων επι
plhetia Ioqueretur, Primogenitum ac Dei Filium της γης, ει ο ουρανός και ο ουρανός του ουρανού ουκ
interim illum appellans. Quocirca sic ait : « Ει αρκέσουσι σοι. )
nunc, Doinine Deus Israel, confirmelur verbum tuum , quod loculus es puero tuo David patri meo :
quoniam si vere habitabit Deus cum hominibus super terram , si cælum et cælum cæli non capient te. )
CAPUT XIII. . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ '.
A Michæa. — De descensu de cælo ad homines , ac 'And ToŨ Miyala. — llɛpi tis & ouparör elic
de futura in adventu ejus Judaice gentis reje- ανθρώπους καθόδου, και περί της επί της πα
ctione , et reliquarum omnium gentium adoptione . ρουσίας αυτού γενομένης αποβολής μεν του
Ιουδαίων έθνους , εισποιήσεως δε των λοι
η πων απάντων εθνών.
« Audite , populi omnes , et attendat terra , et ? « Ακούσατε , λαοί πάντες, και προσεχέτω ή γή, και
omnes qui in ea sunt. Ει erit Dominus Deus ve- πάντες οι εν αυτή. Και έσται Κύριος ο Θεός ημών
ster in testimonium, Donlinus de domo sancta sua : είς μαρτύριον, Κύριος εξ οίκου αγίου αυτού. Διότι
271 quoniam ecce Dominus egreditur ex loco suo, ιδού Κύριος εκπορεύεται εκ του τόπου αυτού , και
et descendet super altitudines terre, el commove - καταβήσεται επί τα ύψη της γης, και σαλευθήσεται
buntur montes subter eo , et valles liquescent ut τα όρη υποκάτωθεν αυτού, και αι κοιλάδες τακήσον
cera a facieignis, et sicut aqua que defertur in de- ται ως κηρός από προσώπου πυρός , και ας ύδωρ κα
scensunι : propter impietatem Jacob omnia hec , ταφερόμενον εν καταβάσει · δι' ασέβειαν Ιακών
πάντα ταύτα, και δι' αμαρτίαν οίκου Ισραήλ . 5 Και
et propter peccatum domus Israel 67. ,Nunc quoque
aperte Dominus Deus de celo descendens , deque νυν ακαλύπτως εξ ουρανού κατιών Kύριος ο Θεός,
loco suo egrediens,in iis que proposita sunt nuntia- εκπορευόμενος τε εκ του τόπου αυτού , διά των προ
tar : erit autem hoc Dei Verbum, quod in iis, que κειμένων κηρύττεται · είη δ' αν και του Θεού Λόγος,
prius dicta sunt, cum genitum sit, eum esse Deum oν μόνον διά των έμπροσθεν γεννητών υπάρχειν Θεόν
ac Dominum , et omnia sub se habentem demon- και Κύριον μετά τον ανωτάτω και επί πάντων επ
stravimus. Locum autem ejus non aberres, si ce- C εδείξαμεν. Τόπον δ' αυτού ουκ άν αμάρτοις λέγων εί
leste regnum esse dicas , gloriosamque divinitatis ναι την εν ουρανοίς βασιλείαν, τόν τε ένδοξον της θεό
ejus sedem, quam theologice extollens Propheta τητος αυτού θρόνον, όν θεολογων ο Προφήτης έψαλ
psallebat , ac dicebat : Sedes tua, Deus, in sie- λεν, « Ο θρόνος σου, και φάσκων, « ο Θεός, εις τον
culum seculi 88 : ) super qua ipsum sedere tan- αιώνα του αιώνος , εφ' ον αυτώ ο Πατήρ, ωσάν Υιο
quam unicum Filium jussit Pater illis verbis : Se- μονογενεί , καθέζεσθαι παρεκελεύσατο είπών: « Κά
de a dextris meis 59. , Nam hæc plane jam antea , θου εκ δεξιών μου. » Ταύτα γάρ σαφώς ήδη πρότε
ad unum Salvatorem nostrum Deum Verbum re- ρον επί μόνον αναφέρεσθαι τον ημέτερον Σωτήρα τον
ferenda esse planum fecimus. Hunc igitur ipsum Θεόν Λόγον παρεστήσαμεν . Αυτόν δή ούν τούτον ο
presens oraculum canit egredientem le Ioco suo, παρών θεσπίζει λόγος εκπορεύεσθαι εκ του τόπου
descensurum que super altitudines terre. Porro au- αυτού, καταβήσεσθαί τε επί τα ύψη της γης. Ποια
tem quaenam he sint, nisi, id quod ipsa verba sonant, δ' αν είη ταύτα , ή ρητώς μέν τα όρη του Ισραήλ
montes Israel et colles, de quibus innumerabiles και οι βουνοί, περί ών μυρίαι προφητείαι θεσπίζου
prophetie vaticinantur ? ipsaque Jerusalem, et cum σιν , αυτή τε Ιερουσαλήμ και το Σιών όρος, ενώ τας
ea mons Sion , in quo plurimum diversatus est Sal- πλείστας έποιείτο διατριβής ο Σωτήρ και Κύριος
vator ac Dominus noster ? Νamfore talium altitudi - ήμών ; Τούτων δε διαφθοράν έσεσθαι και απώλειαν
ium perditionem atque interitum , callit in ipso D επί τη του Χριστού καθόδω θεσπίζει. Και πρόληλον,
Christi descensu : et sane Constat, post Salvatoris ως μετά την του Σωτήρος ημών παρουσίαν , και τα
nostri adventum postque ea quae adversus illum κατ' αυτού τετολμημένα , τα προειρημένα πάντα πε
sun ται Sunt, de- πολιόρκηται, και εις εσχάτην ερημίαν ελήλυθεν. Ού
populata fuisse , et ad extremam solitudinem reda μην αλλά και οι άρχοντες του Ιουδαίων έθνους, ή τε
cta esse : verumtamen Judaicae quoque gentis prin• παρ' αυτούς το πριν συνεστώσα βασιλεία, ιερωσύνη
cipes, et quod prius penes ps0s regnum stabat, eC - τε και διδασκάλων προεδρεία , όρη νυν τροπικώς όνο
non sacerdotium , et prima docentium sedes , qui μαζόμενα, σαλευθήσεσθαι λέγονται επί τη του Κυ
nunc montes figurate nominantur , commovenda
esse dici possunt in ipso Domini de cælo adventu : ρίου εξ ουρανών παρουσία. Και τούτο δε όπως τέλους
et hoc ipsum quidem finem suum contigisse , quis έτυχε, τις ουκ
έτυχε, τις ουκ άν ομολογήσειε, με
αν ομολογήσεις, μετά τους του Σωτή
non tandemfaleatur , post Salvatoris nostri Jesu ρος ημών Ιησού Χριστού χρόνους, πάντ'εκείνα θεω
Christi tempora, cum omnia illa videre possit, ηοη ρών ου μόνον σαλευθέντα, αλλά και εκποδιών γεγε
67 Miell. 1, 2- 3 . 58 Psal. XLIν, 7. 89 Psal. CI , 1 .
103 DEMONSTRATI ONISEVANGELICÆ LIB . VI. 431
νημένα ; Κοιλάδες δέ εισέτι νύν τηκόμεναι ειεν αν A solum conimola , sed etiam sublata de medio ? Val
αι αντί της Ιερουσαλήμ και του Σιών όρους κατά les autem adhuc liquescentes, erunt qui pro Jeru
πάσαν πόλιν συνεστώσαι αυτών συναγωγαι, αποθρη- salem proque monte Sion, per omnem urbem con
νούσαν και αποκλειόμεναι, και ώς κηρός από προσ- stituti sunt eorum conventus, 272 plorantes ac lu
ώπου πυρός τηκόμεναι, διά λύπην και πένθους υπερ- gentes, et quasi cera a facie ignis liquescentes ,
βολήν, της τε των οικείων έρημίας και της μακράς propter meroris ac luctus excessum , et propter
και πολυετούς δουλείας ένεκεν. Και άλλως δε κατά 1oei patri solitudinem, et Iongam atque annosam
διάνοιαν ή του Λόγου του θείου επίβασις, ουκ εν servitutem. Alio praeterea intellectu divini Verbi
χάσμασι και κοιλώμασιν , ουδ' εν ταπειναΐς και χα- super altitudines descensus accipi potest : quod
μα: πετέσι διανοίαις, αλλ' εν επηρμέναις το φρόνημα utique non in hiatibus et convallibus, neque in ab
κατεγίνετο. Ταύτη γούν τροπικώτερον αυτός ο Κύ- jectis atque in humum spectantibus animis et co
ριος καταβήσεσθαι επί τα ύψη της γης είρητο. "Όρη gitationibus, sed in altius sublatis et sursum ere
δε σειόμενα υποκάτωθεν αυτού, αυτά δή εκείνα ήν, ctis versari vellet. Tali igitur figura dictum est ,
ένθα ανήχθη υπό του Πνεύματος, πειρασθήναι υπό ipsum Dominum super altitudines terrae descensi
του διαβόλου : « "Οτι και παραλαμβάνει αυτόν ο διά - rum. Qui vero concutiantur subter eo montes , ipsi
βολος εις όρος υψηλών λίαν· και ήν μετά των θη- Billi utique erunt, ad quos adductus est a spiritu, ut
ρίων. ) " Ορη δ' αν είη αύθις τροπικώτερον ή εν τοις tenlaretur a diabolo : quo tempore assumpsit il
όρεσε το πριν επιτελουμένη ειδωλολατρεία, και αι εν Ιum diabolus in montem excelsum valde , et erat
τούτοις ενεργήσασαι αόρατοι και αρχοντικαι δυνά- cumferis 60. » Rursus etiam figuratius montes ac
μεις, ας ου μικρώς ή του Σωτήρος ημών ανέσειε τε cipiemus, illum simulacrorum cultum, qui prius in
και ανεκίνει διδασκαλία . Τούτων γάρ ή ένθεος , είτε montibus frequentabatur , et in iis efficaciam suam
θαυματουργός και παραδοξοποιός ισχύς, λεληθότως ostendentes, invisibiles principatus ac potestates ,
την κατά των ανθρώπων μακράν και παλαιάν δυνα- quas non leviter Salvatoris nostri concussit com
στείαν καθήρει. Ωσαύτως δε και κοιλάδες τηκόμεναι movitque doctrina. Talium enim longam et vele
ως κηρός από προσώπου πυρός, δαίμονες ανείεν χθό- rem contra homines potentiam , lalenter delevit di
νιοι και περίγειοι , καθ' ών το καυστικόν της μοχθη- vinum illius verbum, et mirifica et omnem in effi
ρίας αυτών πυρ ήφίει, λέγων· « Πυρ ήλθον βαλείν ciendo idem superans vis. Εadem vero ratione
επί την γην, και τι θέλω, ει ήδη ανήφθη ; » Υφ' ού etiamliquescentes, ut cera a facie ignis, valles, demo
πυρός δή καιόμενοι, και μη οιοί τε όντες τας από nes erunt inferni el circumterram versantes: adver
της αοράτου φλογός φέρειν βασάνους, υπανεχώρoυν α Sum quosignem, qui nequitiamipsorum combure
των ανθρωπείων σωμάτων. Και το συνέχον γε και ret, dimisit dicens : Ignem veni mitterein terram,
ελαύνουν αυτούς ανωμoλόγουν, βοώντες : "Έα, τι ημίν et φuid volo, si jam accensus est 61 ? Quoigne corre
και σοι, Υιέ του Θεού ; ήλθες προ καιρού βασανίσαι ptiilli,cuminvisibilis flammetormenta ferre non pos.
ημάς ; Οίδαμέν σε τίς εί · ο άγιος του Θεού . » Τού - sent , de humanis corporibusrecedebant , illudque ip
τους δε μάλιστα ηκίζετο, και τους επί τούτων άρ- sum quo interim cohibebantur atque impellebantur,
χοντας καθήρει, ότι, μή αρκεσθέντες τη των λοιπών pre seferebant magna voce clamantes : « Εia, quid no
εθνών διαφθορά, δι' ής τους πάντας εις την πολύθεον bis ettibi, Fili Dei? venisti ante termpus torquere nos ?
πλάνην καταβεβλήκεσαν, και το πάλαι του Θεού λαώ, Novimus le, quis sis , sanctus Dei 63. Σ Ηos igitur
αυτό δή τώ εκ περιτομής, επιβεβουλεύκεσαν, και maxime verberabat, horumque principes auferebat :
αποστήσαντές γε του Θεού και τούτον παντοίαις πε - quoniam non satis habentes quod reliquas nationes
ριέβαλον δυσσεβείαις . Διό και μάλιστα την εξ ουρα- corrupissent, corruptasque in errorem compulis
νών πεποίητο ο Κύριος κάθοδον. "Οθεν εξής φησι • sent, quo deος plures colerent, antiquo etiam illi
• Διά την ασέβειαν Ιακώβ πάντα ταύτα, και δι' Dei populo, qui circumcisionis usum servabat, in
αμαρτίαν οίκου Ισραήλ: Και έτι προς τούτοις της sidiari ceperant, huncque avertentes a Deo, omnis
εξ ουρανού καθόδου του Λόγου την αιτίαν εξής δια - D generis impietatibus implicaverant. Οuare etiam
σαφεί, του μεν εκ περιτομής λαού τάς δυσσεβείας maxime de colo descendit Dominus , ex quo ait.
απαριθμούμενος , και τον επί ταύταις μετελθόντα deinceps : « Propter impietatem Jacob omnia hec ,
αυτούς όλεθρον, των δε ανά πάσαν την οικουμένην et propter peccatum domus Israel. » Αd haec, Verli
εθνών προαναφωνών την κλήσιν. Διά ταύτα γάρ etiam de colo descensus causam deinceps exponit,
επεδήμει και του Θεού Λόγος εξ ουρανών επί γης και ubi ipsius Judaici populi impietates 273 connu
των γε λέξεων άκουε : « Δι' ασέβειαν οίκου Ιακώβ merat,et ubi post impietates eum, quiipsos invase
πάντα ταύτα, και δι' αμαρτίαν οίκου Ισραήλ. Τις ή rat ,interitum, ac gentium per totum orbem voca
ασέβεια οίκου Ιακώβ ; ου Σαμάρεια ; και τις ή tionem enuntiat. Ρropterea enim de celo in terrain
αμαρτία οίκου Ιούδα; ουχί Ιερουσαλήμ ; Και θήσο- Dei Verbum profectum est ; sed verba audi : « Pro
μαι Σαμάρειαν εις οπωροφυλάκιον αγρού και εις pter impietatem Jacob omnia haec, et propter pec
φυτείαν αμπελώνος, και κατασπάσω εις χάος τους catum donus Israel. Quae impieios Jacob ? Nonne
λίθους αυτής, και τα θεμέλια αυτής αποκαλύψω. » Samaria ? Ει quod peccatum Juda? Nonne Jerusa
60 Mall , IV, 8; Marc. 1, 13. 61 Luc. ΧΙΙ, 49. 62 Μatth. νιιι, 29.
 453 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA . 436
lem ? Ει ponam Samariam in pomorum custodiam A Και επιλέγει· Κατέβη κακά παρά Κυρίου επί πυ
In agro, et in plantationem vines, et detraham in λας Ιερουσαλήμ, ψόφος αρμάτων και ίππευόντων. »
riain 63. Ο Ει adjungit : Descenderunt mala a ξύρησαι και κείραι επί τα τέκνα τα τρυφερά σου :
Domino super portas Jerusalem , sonitus curruum εμπλάτυνον την χηρείαν σου , ώς αετός, ότι ήχμαλω
et equitantium 64. Ει rursus : Gloria filie Je- τεύθησαν από σου. » Επί τούτοις· « Σιών ως αγρός
rusalem, rade et londe super filios delicalos tuoς, άροτριαθήσεται, και Ιερουσαλήμ ως οπωροφυλάκιον
dilata viduitatem tuam sicut aquila , quoniam ca έσται, και το όρος του οίκου εις άλσος δρυμού. » Σιών
ptivi ducti sunt ex te 65. Λd haec : « Sion quasi δε και Ιερουσαλήμ και το καλούμενος όρος του
ager arabitur, et Jerusalem, quasi pomorum custo- οίκου , ταύτ' ήν εκείνα τα πρόσθεν δεδηλωμένα διά
dia erit, et mons domus in lucum silve. 66 Porro του : « Και σαλευθήσονται τα όρη υποκάτωθεν αυτού ,
Inec , Sion et Jerusalem et quod vocatur mons και αι κοιλάδες τακήσονται ως κηρός από προσώπου
domus, illa ipsa sunt, que prius significata sunt illis πυρός, δι' ασέβειαν Ιακώβ. » Διά γάρ τάς δρασθεί
verbis : « Ει commovebuntur montes subter eo , et σας κατ' αυτού δυσσεβείας ευθύς , και ουκ εις μα
valles liquescent sicut cera a facie ignis , propter κρόν , και τα όρη, και οι εν τούτοις οικούντες επεπο
impietatem Jacob, et cetera . Nam propter impie. Β λιόρκηντο , εμπρησμόν τε και εσχάτην ερημίαν το
tates quas contra ipsum gesserunt, illico neque sane Σιών όρος υπέμεινε , και γέγονε το όρος του οίκου
τηulto post, et montes, et qui in illis habitabant , του Θεού εις άλσος δρυμού. Ταύτα μεν ούν επί τη
depopulati sunt, incendiumque atque extremam s0- του Κυρίου εξ ουρανών καθόδω περί εκείνους έσεσθαι,
litudinem mons Sion pertulit : et factus est mons και η παρούσα προφητεία σημαίνει , & και εναργή
domus Dei in lucum silve. Hec enim in Domini de την έκβασιν ειληφε μετά την του Σωτήρος ημών
celo descensu ad illos Ventura , praesens quoque Ιησού Χριστού παρουσίαν. Ει γούν τι δύναται και η
prophetia significat , que etiam evidentem exitum ημετέρα ιστορία , καθ' ημάς αυτούς την πάλαι βοω
consecuta sunt post Salvatoris nostri Jesu Christi μένην Σιών ζεύγεσι βοών υπό Ρωμαίων ανδρών
adventum. Quod si quidquam nostra quoque histo- άρουμένην οφθαλμοίς παρειλήφαμεν , και την γε
ria valet, nostris ipsorum temporibus, illam anti- Ιερουσαλήμ, ώς αυτό γε φησι το λόγιον, οπωροφυλα
quitus celebratam Sion junctis bobus a Romanis κίου δίκην απολειφθέντος, εν παντελεί καταστάσαν
viris arari, oculis nostris inspeximus, et ipsam Je- ερημία & και δι' ουδέν έτερον αυτοίς ή διά τάς δυσ
rusalem, φuemadmodum ipsum hoc ait oraculum, σεβείας αυτών συμβέβηκε, και ο λόγος ο ουράνιος εκ
istar pomorum eustodiae deserte, ad extremam re- του οικείου τόπου προελήλυθε. Και δι' ετέρας δε αιτίας
dactant solitudinem, que quidem ob nilhil aliud eis, C και του Θεού Λόγος ουρανόθεν κατεληλυθέναι τε και
quam propter impietates ipsorum evenere, propter επιβεβηκέναι επί τα ύψη της γης, ήδη πρότερον
φuas etiam coeleste Verbum de suo loco progres- ελέγετο, όπως τα μεν πάλαι έπαιρόμενα και υπερ
sum est. Ob alias vero causas Dei Verbum de colo υψούμενα κατά της γνώσεως του Θεού όρη σαλευθή
et descendisse etsuper altitudines terre pervenisse, υποκάτωθεν αυτού, αιδυνάμεις δηλονότι αι αντικεί
prius jam dictum est, utique ut qui olim extollelan- μεναι, αι προ της αυτού παρουσίας μετά των λοιπών
tur, et 274 in sublime erigebantur adversus co- ανθρώπων , και το Εβραίων έθνος , τοϊς της δυσσε
gnitionem Dei montes , commoverentur subter e0 βείας και ειδωλολατρείας πράγμασι καταδεδούλωντο:
contrarie videlicet potestates, que ante ejus ad - οι δε πονηροί δαίμονες, κοιλάδες επικαλούμενοι , διά
ventum una cum reliquis hominibus, etiam gentem το εν χάσμασι σκοτίοις, και τοις των σωμάτων κοιλά
Hebraicam, et impietatis et simulacrorum cullus μασιν ενδιατρίβειν , ως κηρός από προσώπου πυρός
operationibus addixerant; uίque pravi demones, τηκόμενοι , τη του θείου Λόγου δυνάμει εξ ανθρώπων
qui valles appellantur, propterea quod in hiatibus απέφυγον. Και ετέρα δ' αν είη παρά ταύτας αιτία ,
tenebricosis et corporum cavis diversantur , quasi ουχί τυχούσα, της εξ ουρανών καθόδου του Κυρίου , ήν
cera a facie ignis liquescentes, ob Verbi divini vim, ο λόγος επισημαίνεται , όπως πάντα τα επί γής
de hominibus fugerent. Ει alia vero pracler eas " έθνη, των δαιμόνων απελασθέντων, και των αρχοντι
esse potest causa , illa quidem non vulgaris, cur κων πνευμάτων σεισθέντων, της πάλαι αυτών σκλη
Dominus de celo descenderit, quaim oraculum juxta ράς και ακινήτου τυραννίδος υπαναπνεύσαντα , την
significat, ut omnes in orbe terrarum gentes , de- επίγνωσιν του επί πάντων αναλάβη Θεού. Και αυτά
ionibus pulsis , el spiritibus qui principalum ha ώδε πως αι της αυτής προφητείας φωναι εξης και
bebant concussis , ab antiqua sub illis et aspera et κατά το αυτό υπό μίαν συνάφειαν διανοίας κηρύτ
immobili tyrannide respirantes, agnitionem supre- τoυσι • Και έσται επ' εσχάτων των ημερών εμφανές
mi Dei reciperent. Quin etiam ipsa haec in hunc το όρος Κυρίου, έτοιμος επί τας κορυφές των ορέων:
Dodum ejusdem prophetie voces deinceps eadem και μετεωρισθήσεται υπεράνω των βουνών και
alione sub unam sensus copulationen enuntiant : σπεύσουσιν επ' αυτό λαοί , και πορεύσονται έθνη
• Ει erit in novissimis diebus manifestus mons Do - πολλά , και έρούσι • Δεύτε, αναβωμεν εις το όρος
nini, paratus in summitatibis montiUιη ; el extol - του Κυρίου , και εις τον οίκον του Θεού Ιακώβ, και
» Mich. 1, 5, 6. • ibid . 12, 13. 68 ibid. 15, 16. σε Mich. 24 , 12.
137 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIL . VI. 438
δείξουσιν ημίν την οδόν αυτού, και πορευσόμεθα εν A letur super colles , et festinabunt ad eum populi.
ταις τρίβοις αυτού. Έκ γάρ Σιών εξελεύσεται νόμος, Ει ibunt gentes mulle, et dicent : Venile, ascenda
και λόγος Κυρίου εξ Ιερουσαλήμ, και κρινεί ανά mus in montem Domini , et in domum Dei Jacob ,
μέσον των εθνών. » Τοιαύτα και περί της των εθνών et ostendent nobis viam ejus , et ambulabimus in
κλήσεως , ά και οποίας έχεται διανοίας, όπως τε και semitis ejus. De Sion enim exibit lex , et verbunι
αυτά μετά την του Σωτήρος ημών παρουσίαν τέλος Domini de Jerusalem, et judicabit inter gentes 67. »
ειληφεν, επί σχολής άν τις καταμάθοι. Ακολούθως Talia sane de vocatione gentium dicta sunt : que
γε μηντούτοις άρχόμενος και της προφητείας λόγος, ωσ- quidem quo sensu accipienda sint , et quo pacto
αν επί σωτηρία ου μόνον του Ιουδαίων έθνους, αλλά ipsa quoque post Salvatoris nostri adventum, finem
και των εθνών απάντων, της του Κυρίου εις ανθρώ- acceperint, per otium quis liberius discere poterit :
πους καθόδου γενησομένης, τους λαούς και τους επί γής cum iis tamen concordans que jam exposita sunt,
άπασιν επιφωνεί, λέγων·« Ακούσατε , λαοί πάντες, και in ipso prophelia exordio idem Oraculum, non se
προσεχέτω ή γή, και πάντες οι εν αυτή.» Και το μαρ- cus ac si ad salutem non Judaicae gentis solum,
τύριον δε του πάθους ήνίττετο του Κυρίου επιφέρων: sed universarum gentium, Domini ad homines de!
« Και έσται Κύριος ο Θεός υμώνεις μαρτύριον.» Εξο'εξής scensus futurus esset , ad omnes populos , ad omnia
και αυτός προϊών προφήτης, ωσάν ήδη προπαιδεύσας τα Β quae sunt in terra clamat dicenς : « Audite , populi
περί της υπάρξεως του Θεού Λόγου,της τε εξ ουρανών omnes , et attendat terra, et omnes qui in ea sunt. »
αυτού καταβάσεως, και ως τα αίτια της εις ανθρώ- Testimonium vero quod contraipsum Dominum di
πους αυτού παρουσίας προειπών,επομένως την είς αν. ctum est, cum esset passuras , ita significat, « Ει
θρώπους αυτού έσομένην γένεσιν, και αυτόδή (1 )χωρίον erit Dominus Deus vester in testimonium. » Tum
ένθα τεχθήσεσθαι έμελλεν, ώδε πως διδάσκει, λέγων · deinceps idem propheta Oratione progressus , tan
« Και συ Βηθλεέμ οίκος του Εφραθά, όλιγοστός εί του quam is qui ante jam docuisset ea que ad substan
είναι έν χιλιάσιν Ιούδα · έκ σου μοι εξελεύσεται tiam Dei Verbi ejusque de celo descensum pertine
ηγούμενος, του είναι εις άρχοντα εν τώ Ισραήλ , και rent, et tanquam si ejus ad homines adventus causas
αι έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος. » Επι- predixisset, ordine deinceps futurum ejusdem infer
μελώς δε πρόσχες, τίνα τρόπον του επί την Βηθλεέμ 275 homines ortum, planeque etiam ipsumlocum
(χωρίον δε εστι τούτο της Ιουδαίας ) φανησομένου in quo futurum erat ut nasceretur, indicat dicens":
τας εξόδους άνωθεν και εξ αιώνος ύφεστάναι φησί , « Ει tu Bethlehem domus Ephrata, minima es, ut
την ένθεον δηλών προυπαρξίν τε και ουσίωσιν του sisin millibus Juda : ex te mihi egredietur qui pre
εκ Βηθλεέμ προελευσομένου άρχοντος. Ει μεν ούν sit, ut sit in principem in Israel et exitus ejus ab
έχoι τις εφ' έτερον αναφέρειν τον χρησμόν, τίς ού - C initio, ex diebus seculi 68. » Allende vero diligenter ,
τος , αποδεικνύτω · ει δ' ουκ έστιν ευρεϊν έτερον του quemadmodum ejus qui in Bethlehem sit conspi
Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού , ός μόνος μετά την ciendus ( est autem BethlehemJudee Iocus), exitus
προφητείαν ενθένδε ώρμημένος βοάται , τί λοιπόν dicat desuper et a seculo existere : utpote, qui
εμποδών μή ουχί συνομολογείν αλήθειαν τη προφη- principis de Bethlehem progressuri, divinam indi
τεία , επί μόνο αυτό σαλευούση την πρόωρησιν ; Μό- care velit substantie antecessioneim, propagatio.
νος γουν ούτος επιφανής των πώποτε γεγονώς , εκ nemque persone. Si quis igitur est qui oraculum
του προειρημένου χωρίου της Βηθλεέμ μετά τους referre possil ad alium quempiam, ne cuuctetur ;
της προφητείας χρόνους το ανθρώπειον υποδύς prodat sane hunc, quisnam sit ; sed si alius praeter
σχήμα προελήλυθεν· άμα τε τη αυτού παρουσία Salvatorem nostrum Jesu Christum inveniri non
επληρούτο τα προηγορευμένα . Αυτίκα γούν, και ουκ potest, qui solus post talem prophetiam inde pro
εις μακρόν, το μεν Ιουδαίων έθνει έκαστα των προ- fectus celebratur, quid tandemimpedirnenti super
πεφητευμένων σκυθρωπων απήντα τοις δε έθνεσι est , ne una cum ipsa proplhelia veritatem fatea
πάλιν τα ακόλουθα τους θεσπίσμασιν , αυτός τε ούτος mur, que in unuin illum suam dirigit predictio
ο Σωτήρ και Κύριος ημών εκ Βηθλεέμ ορμηθείς, και nem? Νam solus ille omnium, qui unquam exstile
ηγούμενος ανεδείχθη του κατά διάνοιαν Ισραήλ , rint, ex eo Bethlehemloco, de quo jam dictum est,
ούτω παντός του διορατικού και θεοσεβούς λαού χρη- manifeste post ejus prophetice tenmpora, humanarm
ματίζοντος. Και θέα γε, όπως τας εξόδους αυτού της subiens formam, progressus est ; atque illico una
ενθέου προϋπάρξεως απ' αρχής και εξ ημερών αιώ- cum ejus adventu, ea que jam predicta fuerant,
νος έχειν λέγεται : όπερ ουκ άν αρμόσειεν ανθρώπου completa sunt. Itaque e vestigio sine mora, quaecum
φύσει. Τούτοις εξής ο προφητικός λόγος , υποβάς que tristia et infesta Judaice genti predicta fue
μικρόν, και νυν πάλιν της πάλαι νομικής θρησκείας rant , evenerunt : ac rursus ceteris gentibus, Ora
την περιγραφήν και καθαίρεσιν υποσημαίνει , εκ culis consentanea, atque ipse lic Salvator et Do
προσώπου του λαού λέγων· 'Εν τίνι καταλάβω τον minus noster in Bethlehem progressus, ejus Israel
Κύριον ; επιλήψομαι Θεού μου υψίστου ; ει καταλή - princeps, qui ad intelligentiam refertur, declara
ψομαι αυτόν εν ολοκαυτώμασιν,έν μόσχοις ενιαυσίοις: tus est : quippe cum eo nomine populus omnis,qui
ει δώ πρωτότοκα κοιλίας μου υπέρ αμαρτίας ψυχής cumque Deum et videre et pie colere assuetus sit,
67 Mich. iv, 2 . 68 Mich . v, 2 .
(1) Desideralur sé . Edit.
43 ) EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS 11. – APOLOGETICA . 430
appelletur. Ει sane inspice quemadmodum sue di- A μου ; » εκ δε προσώπου του Θεού τοιάνδε αυτούς
vinae antecedentisque substantiae exitus, ab initio την απόκρισιν ποιούμενος : Εί αναγγείλη σου ,
et ex diebus saeculi habere dicatur , quod quidem άνθρωπε , τι καλόν, και τι Κύριος εκζητεί παρά σου,
neutiquam hominis nature conveniat. Post hoc αλλ' ή του ποιείν κρίμα, και αγαπάν έλεος , και
paululum progressa prophetica Oratio , etiam nunc έτοιμον είναι πορεύεσθαι οπίσω Κυρίου του Θεού
rursus veteris legalis ritus circumscriptionem atque σου ; » "Έχεις τοιγαρούν κανταύθα επι τη προφη
abolitionem subostendit ex persona populi, dicenς : τευομένη του Κυρίου εξ ουρανών εις ανθρώπους κα
« In quo comprehendi Dominum? tenebo Deum θόδω, ομού και κατά το αυτό πλείστα όσα σημαινό
meum altissimum? num comprehendam eum in in- μενα: Ιουδαίων αποβολήν, ελέγχους των ασεβών αυ
tegris sacrificiis , in vitulis anniculis ? num dabo των, καθαίρεσιν της βασιλικής αυτών μητροπόλεως,
primogenita ventris mei, pro peccato anime mee ? της τε πάλαι πρότερον παρ' αυτούς επιτελουμένης
Ex persona autem Dei sic eis respondens, ait : Si κατά Μωσέα λατρείας παραίτησιν· έμπαλιν δε περί
indicaverit tibi, o homo, quid sit bonum, et quid των εθνών, αγαθάς επαγγελίας,επίγνωσιν Θεού, και
Dominus requirat a te, nonne ut facias judicium, νον τρόπον ευσεβείας, νόμον καινόν , και Λόγον εκ μέν
et diligas misericordiam, et paratus sis ambulare της Ιουδαίων χώρας προελευσόμενον , εις πάντα δε
post Dominum Deum fuum69 ? , Habes igitur hic και τα έθνη διαδοθησόμενον· άπερ οποίον τέλος και
quoque in eo, de quo propliete loquuntur, 276 όποίαν έκβασιν των λόγων μετά την του Σωτήρος
Domini de celo ad homines descensu, plurima que ημών Ιησού Χριστού παρουσίαν επιδέδεκται , σοι
simul in eodemsignificantur Judeorum: rejectionem, καταλείπω σκοπεϊν. :
exprobrationes scelerum eorum , interitum regiæ ipsorum civitatis , ritusque Mosaici, qui apud eos
olim prius servabatur, abrogationem :et e contrario ad gentes , pollicitationes bonas, agnitionem Dei,
novum cullus divini zilum , novamque legem , ac Verbum quod de regione Judæorum sit progressu
rum , et in omnes gentes disseminandum , quæ quidem cujusmodi finem , et cujusmodi orationis exi
tum , post Salvatoris nostri Jesu Christi adventum ostenderint, libi contemplandum relinquo.
CAPUT XIV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 10.
A6 Ambacum. - Οuod veniens Dei Verbum, ventu - Από 'Αμβακούμ. - 'Ως ερχόμενος ήξειν , και ου
ronm neque moralurumu caneretur a propluelis. χρονίσεις και του Θεού Λόγος προεφητεύετο.
• Ει respondit milhi Dominus, et dixit : Scribe vi - « Και απεκρίθη Κύριος πρός με, και είπε: Γρά
sionem manifeste in tabella, ut persequatur qui ψον όρασιν σαφώς εν πυξίω, όπως διώκη ο αναγινώ
legit ea : quoniam adhuc visio ad tempus, et orie- . σκων αυτά · διότι έτι όρασις εις καιρόν, και ανατελεί
tur ad vesperam, et non in vanum. Si tardius ve- " εις πέρας, και ουκ εις κενόν . Εάν υστερήση , υπό
niet, exspecta illum ; quoniam veniens veniet, et non μεινον αυτόν · ότι ο ερχόμενος ήξει , και ου μή χρο
morabitur. Si subtraxerit se, non bene sibi placet νίση. Εάν υποστείλεται , ουκ ευδοκεί η ψυχή μου εν
anima nea in eo. Justus auten ex fide mea vivet 70.» αυτό. Ο δε δίκαιος εκ πίστεώς μου ζήσεται.» Και
Etiam hoc loco palam eum qui venit , de quo pro- ενταύθα διαρρήδην ερχόμενον ήξειν τον προφητευό
plhele Ioquuntur, venturum canit . Sed quis tandem μενον θεσπίζει. Τίς δ' ήν ούτος , ή ο ανωτέρω δηλω
hic sit, nisi qui supra innotuit in illis verbis : θείς, κατά το, « Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι
« Benedictus qui venit in nomine Domini, Deus Κυρίου , Θεός Κύριος και επέφηνεν ημίν; Τούτον
Dominus et illuxit nobis 74 ? » Hunc vero tanquam δε , οία φώς τυγχάνοντα , εις πέρας ανατελείν φησιν,
eum, qui ipsum lumen sit, ad vesperam oriturum επί συντελεία των αιώνων. Ο συνάδει και ο Ζαχα
ait, in consummatione videlicet seculorum. Cui ρίας, λέγων· « Ιδού ανήρ, Ανατολή όνομα αυτό, και
concordat etiam Zacharias, dicens : Ecce vir, υποκάτωθεν αυτού ανατολή . » Και τον χρόνον υπο
Oriens nomen ei, et subter eum orietur 71. ν Ιdem σημαίνων και αυτός επιλέγει · Το προς εσπέραν έσται
Vero propheta etiam tempus significat , dum adjun- φώς. Εάν υστερήση , υπόμεινον αυτόν και ανθ' ού ο
git : Ad vesperam erit lumen, si tardius veniet, D 'Ακύλας πεποίηκεν: Εάν δε μελλήση, προσδέχoυ
exspecta illum. » Pro quo Aquila sic reddidit : « Si αυτόν, ότι ερχόμενος ήξει, και ου βραδυνεί. » Τού
vero cunctabitur , accipe illum, quoniam venienς του δε μέμνηται και η προς Εβραίους Επιστολή δι'
veniet, et non tardabit. » De hoc autem meminit ών φησι: « Μή αποβάλετε ούν την παρρησίαν υμών,
etiam ad Ηebreos Epistola, ubi ait : « Nolite igitur ήτις έχει μεγάλην μισθαποδοσίαν. Υπομονής γάρ
adjicere confidentiam vestram, que magnam habet έχετε χρείαν , ένα , το θέλημα του Θεού ποιήσαντες,
remunerationerm. Patientia enim vobis necessa- κομίσησθε την επαγγελίαν. "Ετι γάρ μικρόν όσον, ο
ria est, ut voluntatem Dei facientes , reportelis ερχόμενος ήξει, και ου χρονιεϊ. Ο δε δίκαιος εκ πί
277 promissionera. Adliuc enim modicum , ali- στεώς μου ζήσεται· και εάν υποστείλεται , ουκ ευ
quantuluinque , qui venturus est veniet , et non δοκεί η ψυχή μου εν αυτώ. » Και όρα γε, όπως διά
tardabit. Justus autem ex fide mea vivet ; quod si τούτων ασαφώς κείμενον το προφητικόν, διά το καθ'
subiraxerit se , non hene sibi placet anima nea in υπερβατον ειρήσθαι, επί το σαφέστερον η επιστολή

69 Mich. νι, 6-8. 10 Habac. 11, 2-4. 1 Psal. CΧV1, 26 11 Zach. VI, 12. 13 Habac. 11, 3.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VI. 412
διειληφεν. Η μεν γαρ της προφητείας λέξις, «"Ο έρ- A eo 14. 5 Ει sane specta , quemadmodum quod a
χόμενος, φησίν, « ήξει , και ου χρονίσει. 5 Και επι- propliela obscurius positum est , propterea quod
φέρει : « Εάν υποστείλεται, ουκ ευδοκεί η ψυχή μου per trajectionent prolatum sit, Epistola in sensum
εν αυτώ, και όπερ συναπτόμενον , ανάγεσθαι δόξειεν αν planiorem transtulerit ; verba enim prophetie sic
επί τον ερχόμενον, και ου χρονίζοντα , όπερ έστιν halent : « Veniens veniet, et non morabitur ; et
άτοπον. Πώς γαρ επ' εκείνον αρμόσει το λέγεσθαι adjungit : • Si subtraxerit se, non bene sibi placet
μη ευδοκείν εν αυτώ τον Θεόν; Αλλ' ή της διαστολής anima mea in eo. » Quod quidem dum ita conjun
παράθεσις εναλλάξασα την του λόγου σύνταξιν, την gitur, facile referendum esse videatur ad eum qui
διάνοιαν εσώσατο. Μετά γάρ το, « "Έτι μικρόν όσον , venturus est, et non morabitur ; at id quidem per
ο ερχόμενος ήξει, και ου χρονίσει , και εξής συνήψε τo, quam absurdum. Qui enim fieri potest ut illi ac
« Ο δε δίκαιος εκ πίστεως ζήσεται.» Είτα το εν τή commodetur quod dicitur, non placere sibi in eo
προφητεία πρωτον κείμενον, υπέταξε δεύτερον εντω, animam suam, si de Deo sit sermo ? Sed distinctio
« Και εάν υποστείλεται , ουκ ευδοκεί η ψυχή μου εν que apposita est , cum verborum structuram mu
αυτώ. ν "Απαξ γαρ θεσπίσας και λόγος διά της προ- taverit , sensum conservavit. Νam post illud : Ad.
φητείας , ότι δη το φως το πάσι τοις έθνεσιν επηγ- huc modicum aliquantulunmque , qui venturus est
γελμένον, διά της Χριστού παρουσίας οψε ποτε και Β veniet, et non tardabit , continuo adjunxit illud :
εσπέρας ανατελεί , και ου διαψεύσεται ( ούτω γάρ Justus autem ex fide vivet, » Deinde illud quod
αντί του, και ουκ εις κενόν, ο 'Ακύλας ήρμήνευ- in prophetia primum positum est , secundo Ioco
σεν)· έπειτα δια το μέλλειν οψε και εσπέρας έσεσθαι subjecit , ubi ait : « Quod si subtraxerit se, non
την του προφητευομένου παρουσίαν,εις υπομονήν πα- bene sibi placet anima mea in eo. Cum enim se
ρακαλέσας διά του,« Εάν υστερήση, υπόμεινον αυτόν,» mel oraculum per ipsam prophetiam cecinerit , lu
ή « εάν μελλήση προσδέχoυ αυτόν · ότι ο ερχόμενος cem omnibus promissam gentibus per Christi ad
ήξει και ου μή χρονίση , και επί την πίστιν της Ventum aliquando tandem et ad vesperum orituram,
πριρρήσεως τον ακροατήν παρορμά λέγων· “Ο δή et non frustraturam (sic enim pro eo quod est ,
τούτοις πιστεύων , εξ αυτής της πίστεως αυ του δί- « et non in vanum, » Aquila est interpretatus) ;
καιος αναδειχθείς , την κατά Θεόν ζήσεται ζωήν» ως deinde quod sero et ad vesperum futurus esset
έμπαλιν ο απιστών, εν οίς υποστείλεται μή θαρσήσας, ejus, de quo prophelia Ioquitur, adventus , idea
μηδέ εμπιστεύσας τούς ειρημένοις, ουκ ευδοκεί η ψυχή illis verbis , « Si tardius veniet , exspecta illum ,
μου εν αυτώ. Ουκούν και αυτοί τούτοις ακολούθως , vel, « si cunctabitur, accipe illunm ; quoniam veniens
εναλλάξαντες το πρώτον ύστερον , και μεταθέντες το , veniet , et non tardabit , ad patientiam vocans au
ύστερον επί το πρώτον, σώσομεν τον νούν της λέξεως, " ditorem, ut vaticinio fidem adhibeat , hortatur, di
μετά το , « " Οτι ο ερχόμενος ήξει, και ου χρονίσει , » cens , eum qui his rebus crediderit , ubi ex sua ip
καθ' υπερβατόν συνάπτοντες το , « Ο δε δίκαιός μου situs fide justus declaratus fuerit , vitam quae Deo
εκ πίστεως ζήσεται, και τούτο επιλέγοντες το , placeat, victurum, sicut e contrario, qui non cre
• Εάν υποστείλεται , ουκ ευδοκεί η ψυχή μου έν diderit , ubi subtraxerit se , non confidens neque
αυτώ.» Ταύτη δε και ο 'Ακύλας τη διανοία συντρέχει credens his que dicta sunt , futurum ut non bene
λέγων· Εάν μελλήση , προσδέχoυ αυτόν, ότι έρχό - sibi placeat anima in eo. Ergo nos quoque ipsa hec
μενος ελεύσεται , και ου βραδυνεϊ: ιδού νωχελευομέ- sequentes , si commutaverimus ita ut quod prius
νου , ουκ ευθεία η ψυχή μου εν αυτώ, και δίκαιος εν est , posterius , quod vero posterius est , transla
πίστει αυτού ζήσεται. ) tum prius faciamus , sensum verborum integrum
conservabimus : sic enim post illud , « Quoniam veniens veniet et non morabitur, , statin subjungemus
illud , « Justus autem meus ex fide vivet , et huic ipsi connectemus illud , . Si subtraxerit se, non bene
sibi placet anima mea in co . 1 278 Cum hoc vero sensu etiam Aquila concordat dicens : « Si cuncta
bitur accipe illum , quoniam veniens veniet et non tardabit ; ecce si lardus sit , non recta anima mea
in eo , et juslus ex fide ipsius vivet. )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ'. CAPUT XV.
Από του αυτού. - Ώς επίφοβος ή περί της εξ Αb eodem. - Quod terribilis sit auditus descensus
ουρανών καθόδου του Κυρίου ακοή τυγχάνει, Domini de cælo , et facta illius cum admiralione,
και μετά έκπλήξεως τα έργα αυτού, ελθόντος quodque cum ipse venerit , universa lerra ipsiuss
τε αυτού η σύμπασα γη της αινέσεως αυτού laude complebilur, et Novi ipsius Testamenti ver
πλησθήσεται , ό τέ γε της Καινής Διαθήκης buni ad omnes homines penetrabit .
αυτού λόγος εις πάντας ανθρώπους διαδρα
μείται.
« Κύριε , εισακήκοα την ακοήν σου, και εφοβήθην. « Domine, audivi auditionem tuam, et timui. In
Κύριε, κατενόησα τα έργα σου, και εξέστην• εν 1ellexi opera 1ua , et obstupui : in medio duarunm
μέσω δύο ζωών γνωσθήση: εν τω έγγίζειν τα έτη, vitarum cognosceris , dun: af: n: appropinquabunt,
επιγνωσθήση: εν τω παρεϊναι τον καιρόν, αναδει - notus fies , dum aderit tempus declaraberis. Dunt
χρήση εντω ταραχθήναι την ψυχήν μου έν οργή , perturbata fuerit anima mea in ira , misericordia
* Ηebr. x, 35-38.
 45 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA .
memor eris . Deus de Thama veniet , et sanctus de A ελέους μνησθήση. Ο Θεός εκ Θαιμάν ήξει, και ο
monte umbroso deiso : cooperuit celos virtus ejus, άγιος εξ όρους κατασκίου, δασέος. Εκάλυψεν ουρα .
el laude ejus plena est terra, et splendor ejus ul lu- νους ή αρετή αυτού, και της αινέσεως αυτού πλήρης
men erit. Cornua in manibus ejus , et posuit dile- η γη και φέγγος αυτού ως φώς έσται. Κέρατα εν
ctionem fortem roboris sui : ante faciem ejus ibit χερσιν αυτού, και έθετο αγάπησιν κραταιάν ισχύος
Verbum, et egredietur in campos 18. 5 cumenim αυτού . Προ προσώπου αυτού προπορεύσεται λόγος ,
ipse seipsum audisset propheta sanctus , ac potiuς και εξελεύσεται εις πεδία. ) Επακούσας δε αυτός
divinum qui ipsum atlabat , quique in ipso canebat εαυτού , μάλλον δε του εμπνέοντος και ένθεσπίζοντος
Spiritum, de eo de quo ipsa prophetia loquitur, di- εν αυτώ θείου Πνεύματος , ο ιερός προφήτης περί του
Centem : « Quod veniens veniet et non morabitur, προφητευομένου φήσαντος , ότι, « Ερχόμενος ήξει,
justus autem ex fide mea vivet 76, και cumque credi- και ου μή χρονίση: ο δε δίκαιος εκ πίστεώς μου
disset illum esse justum oraculo, in his verbis quα ζήσει, και πιστεύσας τε ως δίκαιος το χρησμό, διά
nunc in manibus sunt , ita ait : Domine, audivi των μετά χείράς φησι • « Κύριε , εισακήκοα την
auditionem tuam et timui , et que sequuntur ; in ακοήν σου, και εφοβήθην, και τα εξής: δι' ών
quibus manifestissime Deum ad homines venturum σαφώς Θεόν εις ανθρώπους ήξειν καταγγέλλει. Τις
denuntiat . Quis vero alius hic sit qui olim cogno- Β δε αν ούτος είη ο πάλαι γνωριζόμενος, ύστερον δε
sceretur, et post aliquando dum anni appropinqua- ποτε εν τω έγγίζειν τα έτη γνωσθησόμενος , και
bunt, esset agnoscendus , et per id tempus de quo κατά τον προφητευόμενον χρόνον αναδειχθησόμενος,
prophetia loquitur, declarandus : quis ,inquam, hic ή ο αυτός εκείνος ο προδηλωθείς δεύτερος των δλων
sit 279 iisi ille ipse qui antea dictus est universi Κύριος, ο και τη προόδήσει ακολούθως, επί συντε
Dominus? qui etiam hoc comprobato vaticinio, in λεία των αιώνων, εις εξάκουστον πάσιν ανθρώπους
consummatione seculorum ita nuntiatus est ac prie- κηρυχθείς ; Τούτου δή ούν τα ανάγραπτα εν τοις ιε
dicatus, ut omnes homines exaudierint. Ηujusce ροίς Ευαγγελίοις έργα, την εκ Παρθένου δηλονότι, ου
igitur ea, quae palam in sacris Evangeliis descripta ανείληφε σκηνους, γένεσιν, και ε ως έν μορφή Θεού
sunt, facta , corporis videlicet, quod assumpsit de υπάρχων, ουχ άρπαγμόν ηγήσατο το είναι ίσα Θεώ,
Virgine generationem, item quemadmodum • cum αλλά εαυτόν έκένωσε μορφήν δούλου λαβών, και τάς τε
esset in forma Dei, non rapinam arbitratus est esse επιτελεσθείσας αυτώ εις ανθρώπους παραδοξοποιίας,
se equalerm Deo , sed seipsum exinanivit formam και τα κατ' αυτού γε τετολμημένα το Ιουδαίων
servi accipiens 15; praeterea que miracula in homi- έθνει, τοίς της ψυχής οφθαλμοίς προλαβών, τα τε
nibus degens ediderit, nec non quaecumque contra C μέλλοντα συμβήσεσθαι κεκαθαρμέναις ταις διανοίαις
ipsum ausa est Judaica gens, omnia, inquam, hoc παρά του διδάσκοντος αυτόν θείου Πνεύματος μαθών,
et alia similia liis cum anime oculis providisset, εκστήναι ο προφήτης επί τοϊς ακουσθείσι και πεφο
quaeque eventura in posterum exspectalbantur, di- 6ησθαι ομολογεί, φάσκων: « Κύριε, εισακήκοα την
vino Spiritu docente, purgatissima intelligentia per ακοήν σου, και εφοβήθην: Κύριε, κατενόησα τα έργα
cepisset, ex iis quæ hoc modo audierat, se obstu σου, και εξέστην. "Ο Σωτήρ δε και Kύριος ημών,
puisse ac timuisse fatetur propriela, dicens : • Do- αυτός ούτος και του Θεού Λόγος , εν μέσω δύο ζωών
mine, audivi auditionem liam , et timui : Domine, εγνώσθη πληθυντικώς ενταύθα και περισπωμένως
intellexi opera tua, et olbstupui. » Salvator autein των ζωών, από ενικού του της ζωής ονόματος εξ.
ac Dominus noster, ipsum utique hoc Dei Verbum, ακουομένων. Ου γαρ παροξυτόνως των ζώων,από ου
in medio duarum vitarum cognitus est. Non enim δετέρου του ζώου λέγεται, αλλά ζωών περισπωμένως
duorum animalium est legendum, sed duarum vita- από πληθυντικής ευθείας της, αι ζωαι. Δύο ούν, φτ
rum. Duarum ergo vitarum, inquit, medium co- σι, ζωών μέσον γνωσθήση. Μιάς γάρ ούσης της κατά
gnosceris. Cum enim una secundum Deuum sit vita, Θεόν ζωής, και θατέρας της κατά άνθρωπος και της
et altera secundum hominem, et illa quidem morta- μέν θνητής, της δε αϊδίου• αμφοτέρων είκότως ο Κύ
lis, haec vero sempilerna, merito cum utramque Dριος διά πείρας ελθών, εν μέσω δύο ζωών γνωσθήνα:
expertus esset Dominus, atque eo modo venisset, λέγεται, κατά την των Εβδομήκοντα ερμηνείαν. Κατά
in medio duarum vitarum esse cognitus dicitur, ex γάρ τον 'Ακύλαν ούχ ούτως, αλλ', « Εν τω έγγίζειν
interpretatione quam Septuaginta ediderunt. Νam τα έτη, ζώωσον αυτό, και είρηται. Τί δε αυτό, η « Το
ex ea quam Aquila edidit, non item, sed sic : Dum κάτεργών σου ; •, φησί • Και ο Θεοδοτίων δέ φησιν ·
appropinquant anni, vivifica illud.» Sed quidnam « Εν μέσω ετών ζώωσον αυτόν.» Και ο Σύμμαχος,
est illud, nisi quod ait : « opus tuum ? » Τheodotion « 'Εντός των ενιαυτών αναζώωσον αυτόν, και εκδέδωκε.
vero ita ait : « In medio annorum vivifica ipsum. » Πάντες ούν και ζώωσον αυτόν και είπόντες , σαφώς , ότι μη
Ει Symmachus : « Intra annos reviviscere fac ip- περί οίον αλόγων τινών ή λογικών ζώων ο λόγος
sum, και interpretatus est. Cum igitur omnes, vivi- τυγχάνει παρέστησαν. Διό παρά τους Εβδομήκοντα λε
fica ipsum, » dixerint , plane non de quibusdam γομένου του, « Εν μέσω δύο ζωών γνωσθήση, και ου
veluti brutis , aut etiam ratione preditis animalibus, κατά τους προ ημών εξειλήφαμεν, αλλά δύο ζωάς του
Sermonem esse declararunt . Quapropter cum apud προφητευομένου δηλούσθαι έφαμεν μίαν μεν την έν
* Ηaac. 11, 1-6 . 16 Halbac. 1, 3. 11 Philipp. 4, 6, 7.
123 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 446
θεον, ετέραν δε την ανθρωπίνην. Τούτοις ο προφήτης A Septuaginta sit dictum, « intnedio duarum vitarum
επιλέγει · « Εν τω ταραχθήναι την ψυχήν μου εν όρ- cognosceris, o non ex sententia eorum, qui nos
Yή, ελέους μνησθήση , διδάσκων, ότι τον του πά- antecesserunt, hoc accepimus , sed duas ejus, de
βους του προφητευομένου καιρόν συνιδών τα πνεύ- quo prophetia Ioquitur, vitas significari diximus ,
ματι, τεθορύβητο. Πλήν αλλ' εν αυτώ τούτω, φησί, unam quidem divinam , alteram vero humanam.
τω καιρώ , εφ' ώ την ψυχήν εταράχθην , οργής His que dicta sunt, propheta deinceps adjungit :
τους ανθρώποις ουδεπώποτε άλλοτε εκταιωρηθείσης « Dum perturbata fuerit anima mea in ira , mise
διά τάς τολμηθείσας κατά του Κυρίου δυσσεβείας , ricordia memor eris ; sic interim docens, quod
ελέους αυτός και φιλανθρωπότατος Κύριος αντί οργής cum spiritu tempus illud providisset, φuo passurus
εμνήσθη , ωσάν αγαθού τυγχάνων Πατρός Υιός . Το erat is de quo ipsa prophetia texitur, perturbatus
γουν πάθος αυτού το παντί κόσμω σωτηρίας της κα- sit. 280 Verumtamen in hoc ipso tempore, in
τά Θεόν, και ελέους κατέστη αίτιον. Τούτοις επιλέγε- quit, in quo animo perturbatus Sum , propterea
ται : « Ο Θεός από Θαιμάν ήξει.» Το δε Θαιμάν μετα- quod alias nusquam talis hominibus ita impende
λαμβάνεται εις την Ελλάδα φωνήν συντέλεια· ως rit, propter facinora adversus Doninum perpetra
μηδεν διαφέρειν, ει σαφώς ελέγετο : Ο Θεός επί συν- ta , misericordiae ipse clementissimus Dominus non
τελεία ήξει. Επί γάρ συντελεία του αιώνος και εν Βire recordatus est, utpole qui boni Patris sit Filius.
ταις εσχάταις ταύταις ημέραις επέφηνεν ημίν και του Proinde extremum illius suppliciunt salutis secun
Θεού των όλων διά του Σωτήρος ημών ευεργεσία . Τά- dum Deum, et misericordice toti mundo causa eX
χα δε και την δευτέραν αυτού και ένδοξον εν τούτοις stitit . Sequitur illud : Deus de Theman veniet.
άφιξιν θεσπίζει ώστε από ετέρας αναγινώσκεσθαι Dictio autem illa Theman, si in nostram linguam
αρχής τα από του, « Ο Θεός από Θαιμάν ήξει, και ως convertatur, consummatio est , ut nihil intersit, si
επί συντελεία του αιώνος ήξοντος αυτού, από των clare dictum fuerit : Deus in consummatione
κατά τα νότια μέρη του ουρανού. Μεταλαμβάνεται veniet. Νam in consummatione saeculi , et in
γάρ Θαιμάν εις τον Νότον. Διόπερ ο Θεοδοτίων του- hisce extremis diebus per Salvatorem nostrum,
τον ερμηνεύει τον τρόπον · “Ο Θεός από Νοτίου summi Dei nobisilluxit beneficentia. Fortasse etiam
ήξει. » Το δε εξής ειρημένον , « Και ο άγιος εξ όρους secundumejusdem, gloriosumquein his verbis ad
κατασκίου, δασέος,ννοήσεις, παραθείς τάς ούτως έχου- Ventum canit , ut altero initio facto, legenda sing
σας εν τω Ζαχαρία φωνάς• Eώρακα την νύκτα, και verba ab illo Ioco : Deus de Theman veniet , και
οου ανήρ επιβεβηκώς επί ίππον πυοδόν, και ούτος tanquam si in consummatione seculi ipse venturus
ειστήκει ανά μέσον των ορέων των κατασκίων. » sit ab iis, qui ad australes coli partes spectant.
Τουτον γουν τον επιβεβηκότα επί ίππον πυρδόν, και Accipitur enim Theman pro eo quod est Auster .
εστώτα ανά μέσον των ορέων των κατασκίων, αυτόν Quocirca Theodotion ad hunc interpretatus est
Tγουμαι είναι τον εν τή μετά χείρας δηλούμενον προ- modum : « Deus ab Austro veniet. . Quod autem
φητεία, φασκούση τον άγιον ήξειν εξ όρους κατασκίου, Sequitur : « Ει sanctus de monte umbroso dens0 : )
δασέος. Εν εκατέροις γούν όρη κατάσκια λέλεκται» poteris intelligere, si quae in Zacharia sic se habent,
και ηγουμαι του παραδείσου του Θεού τυγχάνειν, δν apposueris voces : Vidi per noclem, et ecce vir as:
εφύτευσεν εν Εδέμ κατά ανατολάς, ή και της επου- cendens super equarm rufum, et hic stabat inter
ρανίου Ιερουσαλήμ : όρη γάρ κύκλω αυτής, και Kύ- montes umbrosos 78. » Hunc igitur qui ascendit
ριος κύκλο του λαού αυτού . Ταύτα γούν διά τό πλήρη super equumrufum, et insistit inter montes um
τυγχάνειν θείων δυνάμεων και πνευμάτων αγίων, brosos, ipsum illum puto esse qui in presenti pro.
ωσάν σύμφυτα και άμφιλαρη , κατάσκια λέγεται. 'Αλλ' plielia significatur, que ait, « sanctum Venturum
εν μέν τω Ζαχαρία σαφώς ανήρ εποχούμενος ίππω de monte umbroso denso. » Cerie utrobique montes
πυρρα θεωρείται αυτό, της του Σωτήρος ημών εν- Lambrosi habentur ; et arbitror esse eos in paradiso
ανθρωπήσεως, και της σαρκός, ή επωχήσατο , δηλου- Dei, quem plantavit in Elen ad Orientem ; aut
μένης. Ενταύθα δε Κύριος και άγιος ώνόμασται. etiam apud cαlestem Jerusalem ; montes enim in
Ως γάρ εκ Θεού εις ανθρώπους την άφιξιν πεποιη- D circuitu ejus, et Dominus in circuitu populi SUι.
μένος , και ωσάν εκ των θειοτέρων χωρίων επι- Hi ergo nionles , eo quod divinis potestatilus et
φοιτήσας , λέγεται: « Ο Θεός από Θαιμάν ήξει , sanctis spiritibus referti sint, quasi consili et large
και ο άγιος εξ όρους κατασκίου, δασέος. ) his exuberantes, unbrosi dicuntur . Et in Zicharia
Είτα εξής επιλέγει « Εκάλυψεν ουρανούς ή αρετή quidem plane vir cernitur, qui equo rufo invelitur ,
αυτού , και της αινέσεως αυτού πλήρης η γη, και cum sit interim Salvatoris nostri, et humana as
φέγγος αυτού ως φώς έσται.» Δι' ών ή τε εις ουρα- sumpta natura , et corpus quo quasi velhiculo ule
νούς ένδοξος αυτού βασιλεία παρίσταται, και η μετά batur, declaretur ; at hic Denis et Sanctus nomi
ταύτα γενομένη τε και επί πλείον γενησομένη εις natus est. Tanquam enim is qui a Deo ad homi
πάσαν την γην της περί αυτού διδασκαλίας αύνεσις . nes descensurus essel , et tanquam de divinia
Το δε , « Κέρατα εν ταις χερσιν αυτού , και της βασι- ribus locis profecturus, dicitur Deus de Therma
λείας αυτού τα σύμβολα δηλοί δι' ών κεράτων τάς venturus, et sanctus de monte umbroso del30 ,
18 Zach. 1, 8 .
 447 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA. 48
281 Deinceps adjungit : « Cooperuit colos virtuς Α αοράτους και αντικειμένας δυνάμεις ωθούμενος και
ejus , et laudis ejus plena est terra, et splendor ejus κερατίζων, απελαύνει. Ακολούθως τούτοις επιλέγει,
ut Iunnen erit. » Quibus utique verbis, simul et glo- « Και έθετο αγάπησιν κραταιάν ισχύος αυτού. )
riosum ejus in colo regnum ostenditur, et que Και της γε εις ανθρώπους κραταιάς διαθέσεως
posthac futura est, longiusque duratura, atque in αυτού , και αγάπης δείγμα μέγιστον ήν το προ
omnem terram penetratura, doctrine, que de illo προσώπου αυτού πορευθήναι λόγον , δηλονότι τον
fertur, laudatio. Illud autem : « Cornua in manibus σωτήριον και ευαγγελικών, εξελθόντα τε τούτον δια
ejus, regni ejus insignia et nolas significat , gui- δραμείν εις τεδία , ώστε εν ολίγω πάσαν πληρώσει
bus cornibus, invisibiles atque adversantes pote- την οικουμένην της υπ' αυτού προξενηθείσης άπασιν
states repellens, et victas obtinens abigit. Ordine ανθρώπους σωτηρίας , ακολούθως τη προφητεία φτ
this deinceps adjungit : « Ει posuit dilectionem for- σάση: Προ προσώπου αυτού προπορεύσεται λόγος ,
tein roboris sui. Et sane vehementis affectionis και εξελεύσεται εις πεδία. ) Κατά την δευτέραν δε
ejus ac dilectionis erga homines indicium maxi- αυτού παρουσίαν , έτι μάλλον και κυριώτερον και
inum fuerit , quod ante faciem ejus incesserit ver- Λόγος αυτού πέρας επιθήσει τους τε ειρημένους και
bum illud, videlicet salutare atque evangelicum, τοϊς εξής επιφερομένοις, ά και ου νυν εξετάζειν και
quod etiam egressum percurrerit campos, adeo ut B pós.
brevi tempore lolum orbem terrarum ea , quæ per ipsum omnibus hominibus conciliata sil, salute im
pleverit, comprobata ejus prophetiæ veritate, quæ ait : « Ante faciem ejus ibit verbum , et egredietur
in campos. 1 In secundo autem ejusdem adventii, amplius quoque ac magis proprie Verbum ejus el
his quæ dicia sunt et iis que deinceps sequuntur, finem imponel, quibus nunc explorandis atque in
dagandis tempus non adest.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG'.
CAPUT XVI. 'Από του Ζαχαρίου. - Ως ο Κύριος ο παντο
A Zacharia . - Queinadmodum Dominus omnipotens κράτωρ ομολογεί υυ' ετέρου Κυρίου παντοκρά
confitetur se missum, ut auferat ea, que viliosa τορος επί καθαιρέσει των φαύλων απεστάλθα!.
sini.
« Τάδε λέγει Κύριος παντοκράτωρ Οπίσω δόξης
• Hec dicit Dominus omnipotens : Post gloriam απεσταλκέ με επί τα έθνη , τα σκυλεύσαντα υμάς :
nisit me ad gentes, que spoliaverunt vos : quo- διότι ο απτόμενος υμών , ώς ο απτόμενος της κόρης
niam qui tangit vos, quasi is qui tangit pupillam του οφθαλμού αυτού . Διότι ιδού εγώ επιφέρω την
oculi ejus : quia ecce aftero manun nieam super C χείρά μου επ' αυτούς, και έσονται σκύλα τους δουλεύ
ipsos : et erunt spolia iis qui servierint eis, et co- σασιν αυτοίς , και γνώσεσθε , ότι Κύριος παντο
gnoscetis quod Dominus omnipotens misit me 79. ) κράτωρ εξαπέσταλκέ με. » Κύριος αυτός ο παντο
Ipse Dominus omnipotens in his seipsum missum κράτωρ εν τούτοις εαυτόν απεστάλθαι φησί , και τον
esse ait , et quisnamis sit , qui miserit , docet, ubi αποστείλαντα , όστις είη, διδάσκει λέγων · Και
ait : Ει cognoscetis quod Dominus omnipotens γνώσεσθε , ότι Κύριος παντοκράτωρ εξαπέσταλκέ
misit me. » Igitur etiam hoc loco duos perspicue με. Ουκούν και ενταύθα δυο σαφώς έχεις , μια
habes, qui eadem ulantur appellatione, unum eum, χρωμένους προσηγορία, τόν τε αποστείλαντα Κύριον
φui misit Dominum omnipotentem, alterumeum, qui παντοκράτορα, και τον αποστελλόμενον, ομώνυμον τε
mittitur, ejusdem cum eo qui misit uominis . 282 αποστείλαντι. Τίνα δ' άν έτερον είπoις τον αποστελ
Quem porro alium dixeris eum qui mittitur, nisi λόμενον , ή τον διά πλειόνων ημϊν προηγορευμένον
eum quem ante nos pluribus appellavimus Deum Θεόν Λόγον, προς του Πατρός απεστάλθαι ομολο
Verbum, qui a Patre missum se confitetur, et qui γούντα , σαφώς δε ειρηκότα , « Οπίσω δόξης απ
manifeste dixit : « Post gloriam misit me, illud εσταλκέ με, και δηλούντα, ότι προϋπάρχων εν δόξη τη
interim significans, quod qui antea fuerit in gloria η παρά τω Πατρί, μετά ταύτα απεσταλτο επί τα έθνη
apud Ρatrem , postea issus sit ad gentes , τα σκυλεύσαντα υμάς ; Επί γάρ τα πρότερον έχ
que spoliaverint vos ? Cum enim ad eas gentes que θρά και πολέμια του λαού του Θεού έθνη αποστα
prius populo Dei adverse inimicaeque erant , mis- λείς και του Θεού Λόγος , ταύθ' υφ' εαυτόν ηγάγετο,
sum sit Dei Verbum, his ipsas sibi ipsi subjecit , σκυλεύσας αυτά διά των αυτού μαθητών, οίτινες ήσαν
easlem per suos discipulos deprzedalus. qui portio μέρος του εκ περιτομής λαού , όντινα πάλαι καταδε
que lam erant illius populi qui ad circumcisionem δούλωντο τα έθνη, σκυλεύσαντα αυτόν της οικεία είδω
pertinet, quem quondain in servitutem redegerunt λολατρεία. Τούτο ούν φησι πείσεσθαι τα έθνη , άπερ
gentes, que ipsum illum suo simulacrorum cultu διατέθεικεν. Ως γάρτον λαόν του Θεού , της πατρώας
deprædatæ fuerunt. Hæc igitur passuras dicit gen ευσεβείας μεταστησάμενα , σκύλα τοις ιδίοις δαίμοσι
les quas disposuit. Sicut enim ille populum Dei κατεστήσατο, ούτω ποτέ και αυτά της πατρικής
a patria pietate ac religione avertentes, spolia pro- ειδωλολατρείας προς των πάλαι δεδουλευκότων αυτούς
priis demonibus facta sunt, ita quandoque etiam σκυλευθήσεται, και υπό τον ζυγόν της καθ' Εβραίους
ise patrio simulacrorum cultu ab iis quiipsis an- ευσεβείας μεταστήσεται. Τούτο δε έσεσθαι φησιν και
** Zach, 11, 8 , 9
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VI. 430
Κύριος δι' εαυτού , επί τω τοιώδε κατορθώματα προς Α tea servierint, spoliabuntur, et subjugum Hebrai
του Πατρός αποσταλησομένου. Είπου δ' άν τις και ce religionis traducentur. Ηoc autem futurum ait
νοητάς τινας και αοράτους δυνάμεις, έθνη νυν ονομά- Dominus per seipsum, qui ad tale munus praestan
ζεσθαι, τα σκυλεύσαντα, και αιχμαλωτεύσαντα τας dum a Patre mittendus sit. Ceterum, dixerit ali
των ανθρώπων ψυχάς, ών ψυχών ούτω φησί κήδεσθαι quis, etiam intelligibiles quasdam et invisibiles po
ο φιλάνθρωπος του Θεού Λόγος, ωσεί τις ιδίας οφθαλ- testates, gentes nunc nominari, que spoliaverint
μου κόρης. Και δείγμα της τοιάσδε αυτού περί το captivasque hominum animas egerint , quarum ani.
των ανθρώπων γένος κηδεμονίας, το μηδ' υποστεί- marum talem se curarm gerere ait clementissimum
λασθαι αυτόν, Θεού Λόγον όντα και εν δόξη τη παρά Dei Verbum, qualem unusquisque oculi sui pupillae
τω Πατρί τυγχάνοντας την εις ανθρώπους επιδημίαν gerit, cujus sedulitatis atque amoris erga hominum
τε και οικονομίαν αναδέξασθαι. genus, signum illud erit, quod cum Dei Verbum
(sset, et sua gloria apud Patrem frueretur, non pignerit ipsum veniendi ad homines, atque inter
los versandi curam , dispensationemque suscipere.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ'. CAPUT XVII.
Από του αυτού. - Ως αυτός ο Κύριος ήξειν ού- Ab eodem. - Ouod ipse Dominus venturum se de
ρανόθεν , και εν ανθρώποις κατασκηνώσεις , τα B colo, et inter homines habitaturum, gentesque al
τε έθνη εις αυτόν καταφεύξεσθαι θεσπίζει, και ipsum confugituras, canil : et quod missum se esie
ως απεστάλθαι υπό τινος κρείττονος Κυρίου α Domino omnipotente confitetur ,
παντοκράτορος ομολογεί.
« Τέρπου και ευφραίνου, θύγατερ Σιών, διότιιδού 283 « Gaude et lætare , filia Sion , quoniam
εγώ έρχομαι , και κατασκηνώσω εν μέσω σου , λέγει ecce ego venio , et habitabo in medio tui, dicit
Κύριος , και καταφεύξονται έθνη πολλά επί τον Κύ- Dominus , et confugient gentes multae ad Domi
ριoν εν τη ημέρα εκείνη, και έσονται αυτό είς λαόν, num in die illa , et erunt ei in populum , et habi
και κατασκηνώσω εν μέσω σου, και γνώση, ότι Κύ- 1abo in medio tui , et cognosces quod Dominus
ριος παντοκράτωρ εξαπέσταλκέ με προς σέ. » Επεί omnipotens misit me adte 80. Quia nunc propo
πρόκειται νύν το δεύτερον αίτιον εκ των προφητών situm est Filium, auctorem rerum, apud homines
αποδείξαι, ανθρώπους μέλλον επί γης συμπολιτεύε- in terra versaturam , ex prophetis ostendere , ar
σθαι, οίμαι τούτου παραστατικών είναι και την bitror hujusce rei demonstrande efficaciam habere
παρούσαν προφητείαν, ως διά το πρόδηλον μηδέ presentem prophetiam, adeo quidem ut ob ipsius
πλείονος εξεργασίας δείσθαι. Τηρήσεις δε , ότι και rei perspiciuitatem, nulla anapliore explanatione
την αιτίαν αύθις της αφίξεως αυτού δηλοί εν οίς ο sit opus : etiam illud observabis quod causam
φησε: « Και καταφεύξονται έθνη πολλά επί τόν Κύ- rursus sui adventus significat , ubi ait : « Et con-
ριoν εν τη ημέρα εκείνη, και έσονται αυτό είς λαόν.» fugient gentes multa ad Dominum in die illa , et
Ταύτα δε ο λόγος, την θυγατέρα Σιών ευαγγελίζεται , erunt ipsi in populum. • Hec autem ipsi filia Sion
ούτω την Εκκλησίας του Θεού προσαγορεύων, διά nuntial oraculum , sic interim Dei Ecclesiam ap
το τηςεπουρανίου Ιερουσαλήμ θυγατέρα είναι δοκείν, pellans , propterea quod celesti Jerusalem filia
μητρός ούσης εκείνης των αγίων, κατά τον ιερόν esse videatur , que, ut sanctus ait Apostolus,
'Απόστολον. " Η και άλλως θυγάτηρ Σιών η Εκκλησία maler sanctorum est . Αut etiam aliter filia Sion
Χριστου λεχθείη αν, ωσάν εκ της προτέρας συν- Christi Ecclesia dici potest , tanquam ea quae ex
αγωγής των εκ περιτομής, διά τε αποστόλων, και priore eorum qui ad circumcisionem pertinent
ευαγγελιστών υποστάσα, οι και γεννήματα ετύγχανον conventu , per apostolos , atque evangelistas , id
μητρός της απορριφείσης διά τάς οικείας δυσσε - quod est , acceperit , qui etiam filii erant ejus ma
βείας, και χήρας γεγενημένης , διά το απελάσαι τον Iris , que ob scelera sua abjecta est , quoque vi
άνδρα , διά των προφητών επιμεμψάμενον αυτή και dua facta est , eo quod expulerit virum, qui per
φήσαντα : « ουχ ώς άνδρα με εκάλεσας, και πατέρα , proplietas de ipsa conquestus est , atque ait : Non
και αρχηγός της παρθενίας σου , ός και τοις εξ αυ- D tanquam virum me vocasti , et Ρatrem et ducem
της γενομένοις τον τρόπον της μητρός διαβάλλων, virginitatis fuae 81, Σ qui etiam iis qui de ipsa nati
φησί• Ποίον τούτο το βιβλίον του αποστασίου της sunt , mores matris exprobrans ac vituperans, ail :
μητρός υμών, ή εξαπέστειλα αυτήν; » Και πάλιν: « Quis est hic liber repudii miatris vestre , in quo
• Κριθήτε προς την μητέρα υμών, κριθήτε, ότι emisi ean 82 ? » Et rursus : Judicamisi : quoniam
αύτη ου γυνή μου , καγώ ουκ ανήρ αυτής. » Είκότως haec non uxor mea , et ego non vir ejus 83. » Μe
δητα ωσάν την μητέρα απαρνησαμένου του Κυρίου, rito sane tanquam iis qui matrem abnegaverint
προς την θυγατέρα η παρούσα προφητεία ευαγγελί- iliam Donini , ipsius Domini adventum praesens
εται την αυτού του Κυρίου παρουσίαν. Είη δ' αν prophetia nuntiat. Erit autem hæc Ecclesia de
Σύτη ή εξ εθνών Εκκλησία, έν χώρα θυγατρός της gentibus, que loco prioris filie per nostri Salva
προτέρας, διά τους αποστόλους του Σωτήρος ημών, Ioris apostolos , habita est.
λελογισμένη .
80 Zach. 9 , 10, 11 , 81 Jer. 111, 4. 83 Isa. ΧΧΧ, 1. 88 Ose. 11, 2.
 451 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA . 4.59
284 CAPUT XVIII. Α . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝΙΗ'.
A codem. De Domini adventu , et de iis 'Aπό του αυτού. - Περί της του Κυρίου παρου
quce in passione ejus eventura erant. σίας, και των κατά το πάθος αυτού συμβησο
μένων.
« Ecce dies veniunt Domini , et dividentur spolia • Ιδού ημέραι έρχονται του Κυρίου, και διαμε
tua in le , el congregabo omnes gentes in Jerusa. ρισθήσονται τα σκυλά σου εν σοί, και επισυνάξω
lem ad bellum; et capietur civitas , et diripientur πάντα τα έθνη επί Ιερουσαλήμ εις πόλεμον και
domus, et mulieres fedabuntur, et egredietur di- αλώσεται η πόλις , και διαρπαγήσονται αι οικίαι, και
midium civitatis in captivitate , reliqui vero de po- αι γυναίκες μολυνθήσονται , και εξελεύσεται το
pulo meo non peribunt , et egredietur Dominus, et ήμισυ της πόλεως εν αιχμαλωσία. Οι δε κατάλοιποι
parabitur ad prelium in gentibus illis , sicut dies του λαού μου ου μη εξολοθρευθώσι, και εξελεύσεται
prelii ejus in die belli : et stabunt pedes ejus in die Κύριος, και παρατάξεται εν τοις έθνεσιν εκείνοις,
illa super Imonte Olivarum, qui est contra Jerusa- καθώς ημέρα παρατάξεως αυτού εν ημέρα πολέμου.
lem ab Oriente , et scindetur mons Olivarum, dimi- Και στήσονται οι πόδες αυτού εν τη ημέρα εκείνη,
dium ejus ad Orientem, et dimidium ejus ad mare ; επί το όρος των Ελαιών το, κατέναντι Ιερουσαλήμ
profundilas magna vehementer, et inclinabit dimi- 2 εξ ανατολών, και σχισθήσεται το όρος 'Ελαιών, το
dium montis ad Boream, el dimidium ejus ad Aus- ήμισυ αυτού προς θάλασσαν. Χάος μέγα σφόδρα,
trum: ct obturabitur vallis montium meοrum, et και κλινεί το ήμισυ του όρους προς τον Βορράν, και
conglutinalbitur convallis montium usque Asael : et το ήμισυ αυτού προς Νότον. Και έμφραχθήσεταιη
obturabitur, quemadmodum obturata est a facieter - κοιλάς των ορέων μου, και εγκολληθήσεται η φάραγξ
re motus, in diebus Ozie regis Juda. [ Ει adveniet ορέων έως 'Ασαήλ · και έμφραχθήσεται όν τρόπον
Dominus Deus neus , et omnes sancti cum eo : ] ενεφράγη από προσώπου του σεισμού , εν ημέραις
et erit in die illa, non erit lumen , sed frigus et 0ζίου βασιλέως Ιούδα. Και έσται εν εκείνη τη
glacies erit die uno : et dies ille notus Domino , et ημέρα , ουκ έσται φώς, αλλά ψύχος , και πάγος έστα!
non dies , neque nos , ad vesperam erit lux. Ει μίαν ημέραν. Και η ημέραεκείνη γνωστή τω Κυρίω,
erit in die illa , egredietur aqua viva de Jerusa- και ουχ ημέρα, και ουχί νυξ, το προς εσπέραν έσται
lem: dimidium ejus ad mare primum, et dimidiuτη φώς. Και έσται εν τη ημέρα εκείνη, εξελεύσεται ύδωρ
ejus all mare ultimata : in estate et in vere erit ζων εξ Ιερουσαλήμ : το ήμισυ αυτού εις την θάλασ
sic : et erit Dominus in regem in omnem terram. σαν την πρώτην, και ήμισυ αυτού εις την θάλασσαν
In die illa erit Dominus unus , et nomen ejus c την εσχάτην. Εν θέρει και εν εαρι έσται ούτως. Και
ιnum, circumdans omnem terram , et omnem soli- έσται Κύριος εις βασιλέα επί πάσαν την γην, εν τη
tudinem 86 , 5 Post primam obsidionen Jerusalem, ημέρα εκείνη έσται Κύριος είς, και το όνομα αυτου
extrenamque illius ruinam et solitudinem, que sub έν, κυκλούν πάσαν την γην και την έρημον. » Μετά
Babyloniis accidit , postque reditum ab hostili terra την πρώτην πολιορκίαν της Ιερουσαλήμ, και την
ad patriam, qui sub Cyro Persarum rege contigit , παντελή καθαίρεσιν αυτής, και ερήμωσιν την υπό
cum paulo ante Jerusalem instaurata esset , re - Βαβυλωνίων, και μετά την από της πολεμίας γης
novatumque sanctuarium, et quod apud illud erat επί την οικείαν επάνοδον, την επι Κύρου του Περ
allare, sub Dario Persa presens canit propheta, σών βασιλέως γενομένην, άρτι της Ιερουσαλήμ άν
285 et posthac alteram obsidionem Jerusalemfu - εγηγερμένης, ανανεωθέντος δε του αγιάσματος, και
turam significat, quam passa est a Romanis non του προς αυτώ θυσιαστηρίου επί Δαρείου του Πέρσου,
alias, quam post scelera, que ejus habitatores con- ο παρών τροφήτης θεσπίζει, την μετά ταύτα δευτε
tra Salvatorem nostrum Jesum Christum ausi sunt. ραν πολιορκίαν της Ιερουσαλήμ σημαίνων, ήν πε
Manifestissime igitur etiam loc in loco, Salvatoris πoνθεν υπό Ρωμαίων ουκ άλλοτε ή μετά τα κατά
nostri, qui Dei Verbum est, adventus, et que illius του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού τοϊς οικήτορσιν
tempore acciderint, significantur: sunt vero hec, D αυτης τετολμημένα. 'Εναργέστατα τοιγαρούν και
partim que quo tempore ille passus est, gesta sunt, ενταύθα του Σωτήρος ημών του Θεού Λόγου ή πα
partim quae illico Hebraicam nationem oppressit ρουσία, και τα επί ταύτη συμβεβηκότα δηλούνται.
obsidio, et ipsius Jerusalem expugnalio, et post Ταύτα δε ήν ομου τα περί τον καιρόν του πάθους
ipsa hac, vocalio gentium, uniusque ac solius Dei αυτού πεπραγμένα, και η παραυτίκα των Εβραίων
apud omne genus hominum cognitio. Ceterum di- έθνει επελθούσα πολιορκία , και της Ιερουσαλήμ 1
vino Spiritu aftatus propheta, cum quadam com. άλωσις, και η προς τούτοις κλήσεις των εθνών, το
miseratione, tanquamis qui suos ad circumcisionem τε ενός και μόνου Θεού εις πάν γένος ανθρώπων
pertinentes deplorel, ab exclamatione contra illυς επίγνωσις . "Ο γε μην πνευματοφόρος προφήτης περί
Sue prophetie initium facit : dies igitur Domini, παθέστερον, ώσαν επ' οικείοις ολοφυρόμενος τοις *
sicut in aliis locis, hoc quoque in Ioco nominat, περιτομής, εκ της κατ' αυτών έκφωνήσεως την κα
ut sic tempusChristi, ad homines adventus signi- αρχήν πεποίηται της προφητείας. Ημέρας δη
ficet : planeque in eodem ostendit, guemadmodum του Κυρίου, ώσπερουν και εν ετέρους , κανταύθα
** Zacl . Χιν, 1 - 9.
455 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 454
μάζει, ούτω τον χρόνον της εις ανθρώπους του Χρι- A ipse Dominus,tanquam lumen verum, proprio: um
στου παρουσίας σημαίνων και σαφώς δηλών , ως aliquando auctor fiet dierum, et omnibus qui in
άρα ο Κύριος αυτός, οία φώς αληθινόν τυγχάνων, terra sunt hominibus illucescet , quo tempore et
ιδίων ποιητής ποτε γενήσεται ημερών. Τοις δε επί ipsum et luminis ipsius radios, universe gentes
της άπασιν ανθρώποις επιλάμψει των εθνών απάν- suscipient, quae quidem dum illuminahuntur, juxta
των, αυτόν τε και τας ακτίνας του φωτός αυτού illud: Posui te in lumen gentium, in testamentum
καταδεξαμένων, ότε, των εθνών απάντων φωτιζομέ- generis 85, ο interea Judaica gens, propter infideli
των κατά το, « Τέθεικά σε εις φώς διαθήκης γέ - talem adversus illum,in extrema incidet infortunia.
νες, το Ιουδαίων έθνος διά τήν εις αυτόν απι- Tale igitur est illud : « Ecce dies venit Domini, et
στίαν, τοίς εσχάτοις περιπεσείται δεινών. Τοιούτον dividentur spolia tua in te, et congregalo omnes
γάρ έστι το: Ιδού ημέρα έρχεται του Κυρίου , και gentes in Jerusalem ad bellum, et capietur civitas
διαμερισθήσονται τα σκυλά σου εν σοί, και επισυν- et diripientur domus el mulieres fedabuntur, et
άξω πάντα τα έθνη επι Ιερουσαλήμ εις πόλεμον, και egredietur dimidium civitalis in capivitate. Post
αλώσεται η πόλις, και διαρπαγήσονται αι οικίαι, και vero ipsius Jerusalem obsidionem, et eam quae il
αι γυναίκες μολυνθήσονται , και εξελεύσεται το lico secuta est Judaice gentis servitutem, deinceps
ήμισι: της πόλεως εν αιχμαλωσία . • Μετά δε την κατά B bona omnibus adjungit communia , sic canens:
της Ιερουσαλήμ πολιορκίαν, και την μετ' αυτήν « Ει erit Dominus in regem in omnem terram. » Ει
αιχμαλωσίαν του Ιουδαίων έθνους, επιλέγει εξής, rursus: « Erit Dominus unus, et nomen illius unum,
αγαθά τοις πάσι θεσπίζων : « Και έσται Κύριος εις ambiens omnem terram et solitudinem. » Sed enim
βασιλέα επί πάσαν την γην και και πάλιν: « "Έσται cuτη vaticinium enuntiet, Judaicam gentem esse
Κύριος είς , και το όνομα αυτού έν, κυκλούν πάσαν talia perpessuram in diebus Domini, quis non exi
την γην και την έρημον. ν 'Αλλά γάρ και το Ίου- tum vaticinii admiretur ? Nain simul ac Jesus
δαίων έθνος τοιαύτα πείσεσθαι εν ταις του Κυρίου Salvator ac Dominus loster advenit, quique ad cir
ημέραις της προόδήσεως αποφηναμένης, τις ουκ άν cumcisionem pertinent, nefaria adversus illum fa
θαυμάσεις της προσδήσεως το αποτέλεσμα ; "Αμα cinora perpetrarunt, omnia illis que predicta fue
γάρ Ιησούς ο Σωτήρ και Κύριος ημών παρην, ήσέ- rant, quinquagesimo ab ipsa predictione anno,
βουν τε εις αυτόν οι εκ περιτομής, και πάντα αυτοϊς acervatim evenerunt, 286 finemque sortita sunt :
αθρόως τα προηγορευμένα, μετά πεντακοσιοστόν έτος cum videlicet ab ipso Pilato usque ad Neronem et
της προρρήσεως, τέλους ετύγχανεν, εξ αυτού Πιλά- Titum ac Vespasianum, qui civitatem obsederunt
ου, και μέχρι της κατά Νέρωνα και Τίτον και , ηusquam illos omnis generis, et aliae super alias
Ουεσπασιανών πολιορκίας, ού διαλελοιπότων αυτούς ° ingruentes calainilates defecerint, quemadmodum
παντοίων και επαλλήλων συμφορών, ώς πάρεστιν εκ facile est ex ea historia quam Flavius Joseplus
της Φλαυΐου Ιωσή του γραφείσης ιστορίας αναλέ- scripsit, colligere : tunc sane credibile est, dimi
ξασθαι. Τότε μεν ούν είκός το ήμισυ της πόλεως dium civitatis perilisse obsidione, ut ait prophetia.
απολωλέναι τη πολιορκία, ώς φησιν ή προφητεία : Haud vero ita multo post, cum Adrianus impera
μετ' ου πολύν δε χρόνον, κατά 'Αδριανόν αυτοκρά- ret , Judaico rursus exorto tumultu, que reliqua
τορα, κινήσεως αύθις Ιουδαϊκής γενομένης , το λοιπόν fueral pars dimidia civitatis, rursus obsessa ex
της πόλεως μέρος ήμισυ, πολιορκηθέν αύθις εξελαύνε- pellitur , adeo quidem, ut ab illo tempore usque in
ται, ώς εξ εκείνου και είς δεύρο πάμπαν άβατον αυτοίς hodiernum diem, penitus instabilis omnis illis fa
γενέσθαι τον τόπον. Ει δε λέγοι τις κατά 'Αντίοχον τον clus sit Iocus. Quod si quis dicat sub Αntiocho
Επιφανή ταύτα πεπληρώσθαι , σκεψάσθω, εί οίός τε Epiphane haec completa fuisse, etiam atque etiam
έστιν αποδιδόναι και τα λοιπά της προφητείας κατά consideret utrum possit reliqua item quae ex hac
τους 'Αντιόχου χρόνους· οίον το αιχμαλωσίαν πεπον - prophetia supersunt, ad Αntiochi tempora referre ,
θέναι τον λαόν, και το στήναι τους πόδας Κυρίου επί cujusmodi illud est, quod populus servitulem sit
το των Έλαιών όρος, και ει γέγονε Κύριος εις βασι- D possus, quod pedes Domini in monte Olivarum
λέαεπί πάσαν την γήν εν τη ημέρα εκείνη, και ει steterint, et utrum Dominus in die illa in regem
το όνομα Κυρίου έκύκλωσε την γήν πάσαν, και την fuerit in omnem terram, et utrum nomen Domini
έρτμον, ότε της Συρίας ' Αντίοχος εκράτει. Και τα ambierit omnem terram, et solitudinem, quo tem
δοιπά δε της προρρήσεως , οποίου τέλους έτυχεν, 'Αν- pore Syriam Antiochus obtinuit : et que reliqua
τιόχου βασιλεύοντος , πώς τις αποδώσει ; Καθ' ημάς sunt de eodem oraculo, quem tunc finem sortita
δε ταύτα, και προς λέξιν μεν αποδέδοται , και καθ' sint, aliquo modo conetur ostendere. At si quis
ετέραν δε διάνοιαν. Μετά γάρ τήν του Σωτήρος ημών nostram rationem sequatur, vel ad verbum hæc
Ιησού Χριστού παρουσίαν, ή πόλις αυτών, αύτη γε evenisse demonstrabit, atque in alium item sensum
ή Ιερουσαλήμ, και το πάν σύστημα, και πολίτευμα eademaccipere poterit : nam post Salvatoris nostri
της κατά τον νόμον Μωσέως θρησκείας καθηρείτο. Jesu Christi adventum, civitas illorum, ipsaque
Αυτίκα δε την κατά διάνοιαν αιχμαλωσίαν προς τη Jerusalem atque omnis conventus, institutioque
σωματική πεπόνθασι, τον Σωτήρα και Λυτρωτήν civilis , quae ad ritum religionemque Mosaicelegis
* Isa. XLIX , 6.
 455 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 455
pertinet, eversa sublataque sunt:e vestigioque eam, A των ανθρωπίνων ψυχών μή παραδεξάμενοι, τον έλ
que ad intelligentiam spectat, servitutem, adjuncta θόντα κηρύξαι τοίς υπό δαιμόνων πονηρών αιχμαλώ- -
etiam ea que corporum est, perpessi sunt , quippe τοις άφεσιν, και τοις τας διανοίας τυφλούς ανάβλεψιν.
qui Salvatorem ac Liberatorem humanarum ani- Ταύτα δε πεπονθότων εκείνων διά την απιστίαν αυ
marum non susceperint , eum qui venerat, ut iis των, οι τον σφών Λυτρωτήν επιγνόντες, οικείοι τε
qui malorum daemonum servi facti essent, libera- αυτού γενόμενοι μαθηται, και απόστολοι, και ευαγγε
tionem nuntiaret, iis vero, qui mentis oculis capti, λισται, πλείστοί τε άλλοιτων εκ περιτομής εις αυτόν
visus recuperationem. Hec itaque cum illi ob in - πε πιστευκότων ( περί ών φησιν ο Απόστολος: Ούτω
credulitatem suam pertulissent, alii omnes quicum- και νύν λείμμα κατ' εκλογήν χάριτος γέγονενκαι το
que suum Liberatorem agnoverunt, domesticique • Eί μή Κύριος Σαβαώθ εγκατέλιπεν ημίν σπέρμα, ως
illius ac familiares effecti sunt, discipuli utique et Σόδομα αν εγενήθημεν, και ώς Γόμορρα αν ώμοιώθη- -
apostoli, et evangeliste, compluresque alii, qui de μεν),και της νενοημένης ημϊν κατά διάνοιαν τσολιορκίας
circumcisione profectiin ipsum crediderunt(de qui- άπειροι διεφυλάχθησαν ου μόνον, αλλά και της προς
bus ait Apostolus : « Sic etiam nunc reliquiae secundum λέξιν αποδοθείσης. Οι γούν απόστολοι και μαθηται :
electionerm gratie facta sunt86; • et illud: « Νisi Domi- του Σωτήρος αυτών, και πάντες οι εξ Ιουδαίων εις
nus Sabaoth reliquisset nobis semen, quasi Sodoma R αυτόν τε πιστευκότες, μακράν της Ιουδαίας γής γενο
facti essemus,et quasiGomorrha similes fuissemus87),» μενου , και τους λοιπούς έθνεσιν επισπαρέντες ,
287 illius obsidionis, quam nos ad intelligentiam τον κατά των οικούντων την πόλιν όλεθρον διαδράναι
referimus,immunes expertesque sunt servati, ne- τότε ηδυνήθησαν. Και τούτο δε η προφητεία προλα
que hujus solum, sed etiamillius, que ad verbum βούσα έθέσπισε δι' ών έφτσεν: « Οι δε κατάλοιποι του
intelligitur : nam ipsi apostoli ac discipuli Salva- λαού μου ου μη εξολοθρευθώσιν οίς εξής επιλέγει:
toris nostri , et omnes qui ex Judais ad ipsum cre- « Και εξελεύσεται Κύριος, και παρατάξεται εν τοις
dentes accesserant, cum procul ab Judea terra abes - έθνεσιν εκείνοις, καθώς ημέρα παρατάξεως αυτου εν
3ent , et reliquis essent immixti gentibus : omnem ημέρα πολέμου . Εν ποίους δε έθνεσι Κύριος παρα
eorum, qui civitatemincolebant, perditionem atque τάξεται ή εν τοίς την Ιερουσαλήμ πολιορκήσουσι ;
interitum efugere , per illud tempus facile potue. Δηλοί δε ο λόγος αυτόν τον Κύριον συμμαχήσειν τοις
runt. Quod ipsum sane etiam prophelia anticipanς πολιορκούσιν, εν αυτοίς όντα , και συν αυτοίς παρα
cecinerat, illis verbis : Qui autem reliqui fuerint ταττόμενον , ώσπερ τινά στρατηγόν και υπέρμαχον
de populo meo, non peribunt 88; quibus dein- αυτών κατά της Ιερουσαλήμ στρατευομένων. Ου γάρ
ceps adjungit : « Ει egredietur Dominus, et com- φησιν ο λόγος τον Κύριον κατά των εθνών παρα
parabitur ad prelium in gentibus illis , quemadmo- C τάξεσθαι. Τίσι δε κατά τίνων και κατά της Ιερουσα
dum dies prelii ejus in die belli 89. » Αt vero in λήμ και των οικητόρων αυτής , περί ών ην ο λόγος.
quibus tandem gentibus Dominus preliabitur, si Το δε , « Και στήσονται οι πόδες αυτού εν τη ημέρα
non in his quae Jerusalem obsidebunt ? indicat εκείνη επί το όρος των Ελαιών, το κατέναντ: Ιερου
vero ipsum oraculum, quemadmodum ipse Domi- σαλήμ, εξ ανατολών, και τι έτερον δηλοί ή Κυρίου του
nus auxilium feret obsidentibus, eritque interim in Θεού , αυτού δη του Θεού Λόγου , την επί της Εκκλη
ilis, et cum illis ad prelium comparabitur, quasi σίας αυτού στάσιν τε και βεβαίωσιν, ήν όρος 'Ελαιών
quidam imperator, propugnatorque illorum et ad- επί του παρόντος κατά τρόπον αλληγορίας ονομάζει;
versus Jerusalerm militabit. Non enim dicit ora- " Ως γάρ αμπελών εγενήθη το ηγαπημένω, και ήν
tio, Dominum contra gentes praliaturum. Quibus αμπελών Κυρίου Σαβαώθ αλληγορικώς ο οίκος του
ergo et contra quoς ? Nempe contra Jerusalem, et Ισραήλ, και άμπελος του Ιούδα νεόφυτος ηγαπη
contra ejus habitatores , de quibus sermo erat. II- μένη · ούτω δή κατά την αυτήν θεωρίαν είπoις αν ,
Iud autem : « Ει stabunt pedes ejus in die illa su- ότι δή και ελαιών εγενήθη τα δεσπότη ή εξ εθνών
per monte Olivarum, qui est contra Jerusalem ad Εκκλησία αυτού , ήν πάλαι άγριέλαιον ούσαν κατ
Orientem 90, » quidnarm aliud significet, quam Do- , εφύτευσεν, έγκεντρίσας επί τάς αποστολικάς της καλ
mini Dei, ipsius , inquam, Dei Verbi, in sua Eccle- Ρ λιελαίου ρίζας μετά την των προτέρων κλάδων έκτο
sia stationem et confirmationem ? quam in pre- μήν, ώσπερούν ο Απόστολος παιδεύει • Και κατ
senti monte Olivarum per figurarm , que permutatio εφύτευσέ γε αυτήν ο Κύριος εαυτώ, και μονονουχί διά
dicitur, nominat ? Uι enim vinea exstilit dileclo, της προφητείας λέγων · ι 'Ελαίαν ωραίαν, εύσκιον
et fuit vinea Domini Sabaoth figurale domus Israel, εκάλεσε Κύριος το όνομά σου .» Επεί γάρ ο πρώτος
et vitis Judea novella dilecta, sic calem ratione αμπελών , δέον ποιήσαι σταφυλήν, εποίησεν ακάνθας,
dixeris, quod etiam olivetum facta sit Domino, col- και ου δικαιοσύνης, αλλά κραυγήν, είκότως ώσάν
lecta de gentibus Ecclesia ipsius, que sane Eccle- άκαρπον αυτού καθελών ο Θεός τον φραγμόν αυτού και
sia cum antea esset oliva quedam agrestis, plan- τον τοίχον αυτού , παραδούς τε αυτόν τους εχθρούς
1ata fuit a Domino, qui eam post insuevit in apo- ες διαρπαγήν και καταπάτησιν, κατά την του Ησαΐου
stolicis bone olive radicibus , post priorum ra - προφητείαν, έτερον αυτόν εαυτο αγρόν συνεστήσατο,
morum excisionerm, quemadmodum Apostolus do- τον επί του παρόντος ελαιώνα ονομαζόμενον, άτε του
, 86 Rom. ΣΙ, 5. 87 Rom, 18 , 29 , 28 Zach. Σιν, 2 . 89 ibid. 3. 90 ibid. 4.
157 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VI. ' 438
εκ Θεού ελέους τετυχηκότα, και προς του Χριστού Α cet 1 : Ει plantavit, inquit, eam Donlinus sibi ipsi,
καταφυτευθέντα αειθαλέσι φυτοϊς , τούτ' έστι ψυχαίς propemodum per prophetiam diceής : Olivan
αγίαις και φωτός θρεπτικαίς, οίαις τε λέγει: Εγώ τε speciosam ambrosam vocavit Dominus nomen
ώσει ελαία κατάκαρπος εν τω οίκο του Θεού. » Τούτο δε tuum 1. 5 Postquam enim prior vinea, cum debe
το των Ελαιών όρος κατέναντι της Ιερουσαλήμ είναι ret facere uvam, fecit spinas, neque justitiam, sed
λέλεκται • επειδήπερ αντί της παλαιάς επιγείου Ιερου - clarnorem, merito tanquam ejus quae infructuosa
σαλήμ, και της εν αυτή θρησκείας συνέστη τω Θεώ με- esset, sepem auferens ac parietem Deus , tradens
τα τήν της Ιερουσαλήμ καθαίρεσιν. Φήσας γούν ανω- que eaminimicis ad diripiendum et conculcandum,
τέρω ο λόγος περί της Ιερουσαλήμ , ώς « 'Αλώσεται 288 sicut in Isaiae proplielia dictum est, alium
ή πόλις, και τα εχθρά και πολέμια έθνη συναχθήσεται ipse sibi agrum constituit in presenti, quod olive
επ' αυτήν , και διαμερισθήσεται τα σκύλα αυτής, tum nominatur , quasi eum qui oleum et miseri
είκότως ουκ επί της Ιερουσαλήμ τους πόδας του cordiam a Deo sit consecutus, et a Christo plantis
Κυρίου στήσεσθαι φησι. Πώς γαρ και οίόν τε ήν, semper virentibus consitus, hoc est, sanctis lucis
άπαξ καθηρημένης ; Μεταβάντων δε εξ αυτής επί το que altricibus animis, quibus liceat dicere : Ego
αντικρυς της Ιερουσαλήμ όρος το καλούμενον autem sicut oliva fructifera in domo Dei 98 . » Hic
Ελαιών, ενταύθα στήσεσθαι διδάσκει. Τούτο δε και ο Β vero Olivarum mons contra Jerusalem esse dicis
προφήτης Ιεζεκιήλ το θείω Πνεύματι προλαβών tur, quoniam in locum veteris ac terrene Jerusa
θεωρεί. Λέγει δε ούν' Και εξήρε τα χερουβίμ, και lem, ac religionis quae in illa servabatur, succes
οι τροχοι έχόμενοι αυτών και η δόξα Θεού Ισ- sit, et a Deo constitutus est, post ruinam Jerusa»
ραήλ ήν επ' αυτούς, υπεράνω αυτών , και ανέβη η lem. Cum supra igitur oraculum dixerit de Jeru
δόξα Κυρίου εκ μέσου της πόλεως , και έστη επί του salem, « quod civitas capietur, quodque hostiles
όρους και ήν απέναντι της πόλεως . "Όπερ έστι και atque inimica gentes convenient adversus eam,
άλλως προς λέξιν οράν πεπληρωμένον εισέτι και et spolia ejus dividentur, o merito non in Jerusalem
σήμερον , τών εις Χριστόν πεπιστευκότων απάντων pedes Domini staturos dicit ; qui enim id fieri po
πανταχόθεν γής συντρεχόντων , ουχ ώς πάλαι της tuisset, cum ea semel sublata esset ? Sed migranti
κατά την Ιερουσαλήμ αγλαΐας ένεκα , ουδ' ώστε bus ab ea in montem qui est contra Jerusalem,
προσκυνήσαι εν τω πάλαι συνεστώτιεπί της Ιερουσα- qui Olivarum vocatur, ibi slaluros docet, quod
λήμ αγιάσματα , καταλύειν δε ένεκεν ιστορίας τε etiam propheta Ezechiel , divino ante Spiritu edo
όμου της κατά την προφητείαν αλώσεως και ερη- ctus, contemplatur ; dicit enim : « Ει elevaverunt
μίας της Ιερουσαλήμ , και της επί το όρος των cherubiun alas suas, et role, que eis adherebant,
Έλαιών το κατέναντι Ιερουσαλήμ προσκυνήσεως, C et gloria Dei Israel erat super eis, et ascendit glo
ένθα η δόξα Κυρίου μετέστη καταλείψασα την προ- ria Domini de medio civitatis, et stetit in monte,
τέραν πόλιν. "Έστησαν δε αληθώς και κατά την πρό - φui est contra civitatem 26. Quod quidem aliter
χειρον και ρητήν διήγησιν οι πόδες του Κυρίου και quoque licet intueri completum ad verbum quando
Σωτήρος ημών, αυτού δή του Λόγου , δι' ου ανείληφεν hodie quoque omnes, guicunque Christi religionen
άνθρωπείου σκήνους επί του όρους των 'Ελαιών, cum fide susceperint, ex omnibus terrae partibus
προς το αυτόθι δεικνυμένω σπηλαίω, εύξαμένου τε concurrunt, non ut quondam feste cujusdamleti
και τους εαυτού μαθηταίς επί της ακρωρείας του,των tire gratia , que in Jerusalem celebretur, neque ut
Έλαιών όρους τα περί της συντελείας μυστήρια adorent in eo , quod olim in Jerusalent constitu
παραδεδωκότος, εντεύθεν τε την εις ουρανούς άνοδος tum fuerat, sanctuario, sed ut diversentur cum ad
πεποιημένου, ως ο Λουκάς εν ταϊς Πράξεσιτών απο- sciscitandum de expugnatione et solitudine Jeru
στόλωδιδάσκει, φάσκων: « Βλεπόντων αυτώνεπήρθη, salem, quam prophelia predixerat, tum ut in monte
και νεφέλη υπέλαβεν αυτόν από των οφθαλμών αυ- Olivarum, qui est contra Jerusalem, adorent, ubi
των. Και ως ατενίζοντες ήσαν εις τον ουρανόν πο- gloria Domini commutata est , postquam delevis
ρευομένου αυτού, και ιδού άνδρες δύο παρειστήκεισαν , priorem civitatem. Vere autem et secundum expo
αυτοίς εν εσθησι λευκαϊς, οί και είπον· "Ανδρες Γα- sitam atque ad verbum acceptam enarrationem,
λιλαίοι , τι εστήκατε βλέποντες εις τον ουρανόν ; pedes Domini et Salvatoris nostri, ipsius uti
Ούτος ο Ιησούς , και αναληφθείς αφ' υμών εις τον que Dei Verbi , per id quod assumpsit huma
ουρανόν, ούτως ελεύσεται, όν τρόπον εθεάσασθε αυ - ηum corpus , in monte Olivarum stelerunt ad
τον πορευόμενον εις τον ουρανόν. » 0ίς επιφέρει λέ- speluncam quae ibi ostendi solet , et quo tem
γων Τότε υπέστρεψαν εις Ιερουσαλήμ από όρους pore Oravit, et cum suis discipulis in ejus mon
του καλουμένου Ελαιώνος , ό έστι κατέναντι Ιερου - tis cacumine , mysteria de consummatione tra
σαλήμ. » "Έστι μεν ούν και προς λέξιν κατέναντι didit : ex eodem praeterea monte in cαlum ascen
Ιερουσαλήμ, και εξ ανατολών αυτης το δηλούμενον dit, quemadmodum Lucas in Actis apostolorum
των Ελαιών όρος. Πλήν αλλά κατά την διάνοιαν η 289 docet, cum ait, illum [in monte Olivarum]
αγία Χριστού Εκκλησία , και το όρος εφ' ώ τεθε - apostolis suis el presentibus et intuentibus, Su
μελίωται , περί ου διδάσκει λέγων ο Σωτήρ» του blimem abiisse, nubequeab oculis eorum sublatum
δύναται πόλις κρυβηναι επάνω όρους κειμένη , και αντί fuisse, ipsosque intentis oculis, illoin cαlum ab
* Rom. Χι, 17. 32 Jer . XI, 16. 93 Psal, L1, 10. 96 Ezech. XI, 22, 23. Α
, PATROL . GR. XXI;. 13
 459 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA . 460
eunte, mansisse. « Ει ecce, inquit, duo viri astile- Α της πεσούσης και μη εγερθείσης Ιερουσαλήμ αν
runt eis in vestibus albis, qui etiam dixerunt : Viri εγερθείσα, και των ποδών του Κυρίου καταξιωθείσα,
Galilei, quid statis aspicientes in celum? Ηic Je- ου μόνον κατέναντί έστιν Ιερουσαλήμ, αλλά και εξ
sus qui assumptus est a vobis in celum, sic ve- ανατολών αυτής , προσλαβούσα τας αυγάς του της
niel, quemadmodum vidistis eum euntem in ce- θεοσεβείας φωτός, και πολύ προτέρα της Ιερουσα.
lum 98. 5 Quibus etiam adjungit verba haec : « Tunc λήμ γενομένη, αυτώ τε πλησιάσασα τα της δικαιο
reversi sunt in Jerusalem a monte qui vocatur σύνης ήλίω, περί ου λέλεκται • Τοις δε φοβουμένους
Oliveti, qui est contra Jerusalenm 96. » Est igitur, με ανατελεί ήλιος δικαιοσύνης. » "Ο δε λέγει το εξής,
etiam si quis ad verbum Scripturam velit accipere, ότι « Σχισθήσεται το όρος των Ελαιών , το ήμισυ
contra Jerusalem et ab illa ad orientein spectans, αυτού προς ανατολάς και θάλασσαν, χάος μεγά σφό
mons is , de quo dictum est, Olivarum; verumta- δρα, και κλινεί το ήμισυ αυτού προς τον βορράν, και
men si sententiam, non verba sequi volumus, san- το ήμισυ αυτού προς νότον,και δύναται μεν την καθ'
cta Christi Ecclesia , et mons in quo fundata est, όλης της ανθρώπων οικουμένης εξάπλωσιν της Έκ
de quo loquitur Salvator, dicens : « Non polest κλησίας σημαίνειν, επί και ανατολάς ηλίου , αυτά τε τα
abschndi civitas supra montem posita 7, pro ea εώα και ανατολικά έθνη πεπληρωμένην· διατείνει δε
que cecidit, neque amplius surrexit Jerusalem, Β και επί την δυτικήν θάλασσαν, τάς τε εν αυτή νη
structa atque erecta , dignaque habita in qua pedes σoυς. Ου μην αλλ' έφθακε κατά τε νότον και με στμ
Domini insistant, non solum est contra Jerusa- βρίαν, κατά τε βορράν, και άρκτον» πάντη γαρ και
lem, sed etiam ab ea ad orientem vergens, quippe πανταχού ο σημαινόμενος τροπικώς του Κυρίου
que ejus luminis , quo Deum pie colimus, radioς ελαιών η Εκκλησία αυτού καταπεφύτευται · δύνα
excipiat, et multo ipsa Jerusalem anterior facta ται δε και κατά διάνοιαν τα επί της του Χριστού
sit, ipsiquejustitiae soli propinquior , de quo dictum Εκκλησίας γενόμενά τε , και εισέτι νύν γινόμενα
tive 98 : quia vero dicit deinceps, quod - scinde- βίον αποπτώσεις αινίττεσθαι. Σχισθεν γάρ φησι το
tur mons Olivarum : dimidium ejus ad orientem et όρος διαστήσεσθαι , το ήμισυ αυτού προς ανατολάς,
mare : profundilas magna vehementer, et inclina- και το ήμισυ αυτού προς θάλασσαν, χάος μέγα σφό
bit dimidium ejus ad boream, et dimidium ejus ad δρα , και κλινεί το ήμισυ του όρους προς τον βορράν,
austrum; » polest hoc quident Ecclesiae per totum και το ήμισυ αυτού προς νότον , ώς εις τέσσαρα μέρη
orbem, qui ab hominibus incolitur, dilatationem διαιρείσθαι, δύο μέν τα σεμνότερα και κρείττω, δύο
significare : quae partes ad orientem solem spectan- δε τα εναντία. Και όρα μήποτε διά τούτων το μεν
tes, ipsasque aurore Orientisque gentes ac natio - G προς ανατολάς και προς νότον δύο τάγματα σημαίνει
nes complevit. Porrigitur vero etiam usque ad ma» των της κατά Θεόν προκοπής επειλημμένων · εν μέν
re, quod est ad occidentem, et ad insulas que των εν γνώσει και λόγω, και τους λοιπούς του θείου
in ipso sunt . Porro ad austrum quoque ac meri- Πνεύματος χαρίσμασι τελειουμένων · θάτερον δε των
diem pervenit, item ad aquilonem et septentrio- διά βίου κατορθoύντων , εν εκλογαίς γε μην διατοι
nem : ad omnes enim partes et ubique gentium, βόντων. Τα δε λοιπά δύο μέρη των προτέρων διηρη
φuod figurate significatur Domini olivetum, quae μένα είη αν, το κατά θάλασσαν και προς βορράν ,
est ejus Ecclesia , plantatum est. Polest etiam alio αμφότερα προς τη κακία σημαινόμενα. « 'Aπό προσ
sensu, que antehac facle sint, quoque etiam nunc ώπου γάρ, φησί, βορρά εκκαυθήσεται τα κακά επί
fiunt in Ecclesia Christi , scissiones et sectas, no- πάντας τους κατοικούντας την γην , και τε δράκων
ralesque in vita , ubi scissa divisaque est, lapsus επί της θαλάσσης ποιείσθαι τάς διατριβάς λέγεται.
significare ; dicit enim montem esse dilapsurum, " Ωστε είκότως κανταύθα τών από της Εκκλησίας
dimidium ejus ad orientem, et dimidium ejus ad αποπιπτόντων δύο πάλιν δηλούσθαι τρόπους, τον τε
mare : profunditalem magnam vehementer, et in- κατά την γνώσιν και τον κατά το ήθος αμαρτάνοντα,
clinabit dimidium montis ad aquilonem, et dini- , ώς είναι ταύτας του δηλουμένου Ελαιώνος όρους, τας
diunm ejus 290 ad austrum; ut sic in quatuor " υπό της προφητείας αινιττομένας διαστάσεις. Τούτοις
partes scindi videatur, duas quidem graviores ac εξής επιλέγεται « Και έμφραχθήσεται η κοιλάς των
praestantiores, duas autem contrarias : et sane vide ορέων μου, και εγκολληθήσεται φάραγξ ορέων έως
ne forte in his verbis, illud quod dicitur ad orien. 'Ασαήλ. Και έμφραχθήσεται , όν τρόπον ενεφράγη
tein et austrum, duos ordines significel, ecoram qui από προσώπου του σεισμού εν ημέραις οζίου βασι
successu ac profectu in divino cultu instincti sunt , λέως Ιούδα.» Κοιλάς δε εν τούτοις των ορέων του
unum quidem eorum qui in cognitione ac verbo, Θεού τίς αν είη ή ή κατά τον Μωϋσέως νόμον εν τη
et reliquis divini Spiritus donis proficiunt, alterum Ιερουσαλήμ πάλαι πρότερον συντελουμένη σωματική
eorum qui in moribus quidem et vita probe recle- και Ιουδαϊκή θρησκεία; ήν αποκλεισθήσεσθαι ώσπερ
que degunt, sed tamen in suis seligendis ratiοui- αποφραχθείσαν ο παρών λόγος θεσπίζει φάσκων:
bus delinentur. Relique vero due parles, que a « Και έμφραχθήσεται η κοιλάς των ορέων μου, και
prioribus divisie Sant, ad are el aquilonem, am- εγκολληθήσεται φάραγξ ορέων έως 'Ασαήλ , και
13 Αct, 1, 11. 16 ibid . 19. 97 Matth. V, 14. 98 Malach. 1v, 2 .
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 462
έμφραχθήσεται. ) 'Ανθ' ών ο Σύμμαχος πεποίηκε: A be erunt qua jam ad malitiam pertinent : A fa - !
• Και έμφραχθήσεται η φάραγξ των ορέων μου, και και cie, inquit, aquilonis accendentur mila super on
ότι « έγγιεί » η φάραγξ των ορέων προς το παρακείμε - nes habitantes terram 99, » et draco in mari diver
ην, « καιέμφραχθήσεται» δι' ών παρίστησι το αίτιον Sari dicitur. Quapropter merito hic quoque duo
της έμφραχθείσης φάραγγος. Τί δε ήν τούτο αλλ' ή rursus genera intelliguntur eorum, qui ab Ecclesia
το έγγίσαι αυτήν και πλησιάσει το παρακειμένω declinant, unum eorum qui in vita et moribus pec
αυτή και τούτο δε ήν το του Κυρίου όρος το τών Ελαιών Cant, alterum eorum qui a sana et recta Sen
προωνομασμένον , όπερ 'Ασαήλ ωνόμασται παρά tentia labuntur, ut jam Oliveti hujus montis, de
τοις Έβδομήκοντα. Δηλοί δε τούτο κατά την Εβραίων quo sermo est, Ile due sint, que a prophetia signi
φωνήν ποίησιν Θεού. Ούτω δε , φησίν, η παλαιά ficantur, separationes. His deinde adjungit : Ει
φάραγξ πλησιάσασα το βρει, και τη Χριστού Εκκλη- obturabitur vallis montium mcorum, et couglutina•
σία , τώ τε ποιήματι Θεού , έμφραχθήσεται και Dilur convallis montium, usque ad Asael : et obtin
αποκλεισθήσεται, όν τρόπον ενεφράγηαπό προσώπου rabitur quemadmodum obturala est a facie terrae
του σεισμού, εν ημέραις ' υζίου βασιλέως Ιούδα . motus, in diebus Ozie regis Juda. » enimin his
Ζητών δε παρ' εμαυτώ, και τας θείας περιγών Γρα - verbis, que tandem esse potest vallis noatiuu
φάς, εί ποτε εν ταις ημέραις Οζίου η ενταύθα δη- Β Dei, nisi que olim antes celebrabalar ex lege Moy
λουμένη φάραγξ ενεφράγη από προσώπου του σει- sis in Hierusalem, corporalis et Judaica adoratio :
σμού, εν μέν ταϊς των Βασιλειών ιστορίαις ουδέν ηύ- quam quidem occlusumiri, quasi obturalione qua
ρισκον, ουδε σωματικώς γε κατ' αυτόν σεισμός γεγο- dam, presens Oraculum canit, dicens : « Εί.obtu-
νώς, ούτε τι τοιούτο περι φάραγγος εν αυταίς ειρη - rabitur vallis montium meοrum, el conglutinabili
μένον αναγέγραπται. Ιστορείται γε μην Οζίας εν convallis montium, usque ad Asael, et obturabi
αρχαίς δίκαιος γεγονέναι, είτα διαβεβληται ως επαρ- tur. » Pro quibus verbis Symmachus reddidit haec :
θείς τη διανοία , και δι' αυτού θυσαι τώ Θεώ τολμή- « Et obturabitur vallis Moulium neorum, » et pre
σας. Διό και λέπραν αυτώ κατά του προσώπου άνθη- Cerea ( appropinquabit » Convallis montium, ad id
σαι. Τούτο μεν ούν ή 316λος των Βασιλειών παρίστη - quod appositum est et obturabitur, ubi sarc
σεν. Ό δέ γε Ιώσηπος και τάς έξωθεν Ιουδαϊκάς causam indicat, cur obturala sit convallis. Que
δευτερώσεις αποκριβωκώς, άτε Εβραίος εξ Εβραίων porro haec alia, quam eam appropinquare et vici
τυγχάνων, επάκουσον οία γενέσθαι κατά τους αυτού nam fieri ei, quod ipsi appositum est? Ηic autem
δηλοί χρόνους, λέγων, ώς άρα Κατεπειγόντων τον est mons Domini, qui Olivarum antea est appella
"Οζίαν των ιερέων έξιέναι του ιερού, και μη παρα- , tus, quique Asuel dictus ab ipsis Septuaginta. Si
μείν εις τον Θεόν, όργισθείς ήπείλησεν αυτοίς θά- " gnificat vero apud Ηebraeos ea vox opus Dei. Sic re
νατον , ει μή την ησυχίαν άξουσιν. Μεταξύ δε σει- ro, inquit , vetus convallis monti appropinquans et
σμός έκλόνησε την γήν · και διαστάντος του ναού, Christi Ecclesiae , atque operi Dei, obturabitur et
φέγγος λαμπρόν εξέλαμψε, και τη του βασιλέως όψει occludetur, quemadmiodum obturata est a facie ter
προσέπεσεν, ώς τώ μεν ευθέως λέπρας επιδραμείν, remotus in diebus Ozie regis Juda. 291 Cum vero
προ δε της πόλεως προς τη καλουμένη Ερωγή του diu apud meipsum quesierim, et divinas Scripίuras
όρους απορραγήναι το ήμισυ του κατά την δύσιν, percurrerium, ut invenirem si quando ea convallis,
και κυλισθέν τέσσαρας σταδίους επί το ανατολικόν de qua hic sermo est, in diebus Ozie obturata sit a
όρος στήναι, ώς τάς τε παρόδους έμφραχθήναι, και facie terremotus , in Regnorum historiis nihil sano
τους παραδείσους τους βασιλικούς. » Ταυτά μου από inveni : nam neque terrermotunι illis temporibus
του συγγράμματος της Ιωσήπου Ιουδαϊκής 'Αρ- ullum ex iis qui terris el regionibus solent accide
χαιολογίας κείσθω. Και εν τω προφήτη δε 'Αμώς re, neque aliud quippian tale de convalle aliqua
εύρον κατ' αρχάς της προφητείας αυτού , ώς ότι ήρ- factum esse , in illis scriptum est : narratur autem
ξατο προφητεύειν εν ημέραις οζίου βασιλέως Ιούδα quemadmodum Ozias initio justus fuerit, deinde
προ δύο ετών σεισμού. Ποίου δε σεισμού, ουκέτι σα- , animo sublatus, per seipsum Deo sacrificare ausus
φως επιλέγει. Οίμαι δε τον αυτόν προφήτην προ- ' sit : quare de illius facie lepram efloruisse, hoc
άντα τον σεισμόν υπογράφειν εν οις φησιν · « Είδoν quidem in Regnorum libris continetur. Αι Jose
τον Κύριον έφεστώτα επί του θυσιαστηρίου, και είπε : phus, preterea que in sacris libris scripta sunt,
Πάταξον επί το θυσιαστήριον, και σεισθήσεται τα etiam ea que intrinsecus, quasi secundo loco, apud
πρόπυλα και διάκοψον εις κεφαλάς πάντων, και Judeos habentur , summa diligentia persecutus, ut
τους καταλοίπους αυτής εν ρομφαία αποκτενώ. » Δι' pole qui Hebreus ab Hebreis exsisterel, que illius
Αν ηγούμαι θεσπίζεσθαι τον σεισμών, και την κα- regis temporibus evenisse Cominemoret, jam au
θαίρεσιν των πάλαι σεμνών του Ιουδαίων έθνους , dire poles. Narrat enim (1) quemadmodum urger.
και της επιτελουμένης υπ' αυτών εν τη Ιερουσαλήμ tibus Ozian sacerdotibus, ut de leniplo esiret, e
θρησκείας, τήν τε απώλειαν την μετελθούσαν αυ- que adversus Deutn peccaret, iile iratus sit, illisque
τους μετά την του Σωτήρος ημών παρουσίαν, ότε, mortem iminalus , nisi quiescerent : interea vero
παραιτησαμένων αυτών τον Χριστόν του Θεού τον motus quidam terram concusserit , discissorque
(1)Antiq. Jud. IX , 11 .
* Jer. 1, 14.
 S A
463 EUSEBII CÆSARIENSI OPP . PARS 11. — APOLOGETIC . 464
templo, splendor ingens illuxerit, qui etiam regis Α αληθή αρχιερέα, λέπρα κατά των ψυχών εξήνθησεν,
faciem invaserit, et sic evestigio illum in lepram ώσπερούν και επί του οζίου , ότε και αοράτω δυνά
incidisse. Ante urbem vero ad locum qui dicitur μει αυτός ο Κύριος επιστάς το θυσιαστηρίω αυτών,
Eroge, abscissam esse de monte dimidiam partem , την εξουσίαν έδωκε το πατάσσοντι, φήσας: « Πάτα
φuae ad occidentem versa erat : convolutamque per ξον το θυσιαστήριον. ν Δυνάμει γούν τούτο εδήλου,
quatuor stadia, ad montem sletisse, qui orientem λέγων · 'Αφίεται υμίν ο οίκος υμών έρημος . ) Αυ
spectabat, itaque et aditus et hortos regios obtu- τικα γούν επί τω πάθει αυτού το καταπέτασμα του
rasse. I Hac sane ego in libris Judaica Antiguila- ναού εσχίσθη από άνωθεν έως κάτω, ώσπερούν και
tis posita, Αρμd Josephum deprehendi. Αpud pro- Ιώσηπος ιστορεί γεγονέναι κατά τους Οζίου χρό
phetam vero Amos , initio illius prophetie inveni, νους. Είτα πρότερον μεν εσείσθη τα πρόπυλα, ότε η
quemadmodum ipse valicinari caperit in diebus γή εσείσθη κατά τον του πάθους αυτού καιρόν μετ'
Ozie regis Juda, duobus ante terremotum annis : ου πολύ δε και την εσχάτην υπέμεινε πτώσιν. Λα
quem vero terrenotumintelligat, nusquarm perspi. Cών τε την εξουσίαν ο πατάσσων, διέκοψεν εις κεφα.
cue subjungit . Sed arbitror eundem prophetam λάς απάντων. Κατά τούτο δή ούν του καιρού και η
Iongius progressum, hunc terreimotum describere, κοιλάς των του Θεού ορέων ενεφράγη, ώσπερούν γέ
ubi ait : Vidi Dominum standem super allare, et
Β γονεν επί 'Οζίου· πρός μεν ρητόν και λέξιν, κατά
dixit : Percute super allare, et cornmovebuntur ve-
την Ρωμαίων πολιορκίαν, καθ' ήν οίμαι συμβήνα!
stillla, et cade in capita omnium, et qui reliqui
τινα τοιαύτα • προς δε διάνοιαν, ότε η σωματική και
fuerint ex ea ,in gladio interficiam 1.1. . Quibus il-
ταπεινοτέρα του Μωϋσέως νόμου λατρεία απεκλεί
lum verbis censco canere terremotum, reruinque σθη, εις το μηκέτι ενεργείσθαι, διά τον σεισμόν τον
Judaice gentis et gloria, necnon ritus, qui ab illis
επελθόντα προφητικώς εξ εκείνου το Ιουδαίων έθνει,
in Jerusalem celebrabatur , eversionem, praetereaκαι διά τα λοιπά, τα αναγεγραμμένα . Μετά ταύτα
interitum, qui illos post Salvatoris nostri adven-
επαναλαβών ο λόγος της του Κυρίου παρουσίας σα
tum invaserit, quo videlicet tempore, recusantibus
φέστερον ανακηρύττει, λέγων· « Και παρέσται Κύ.
illis Christum Dei, 292 eum qui verusest sacer ριος ο Θεός μου, και πάντες οι άγιοι μετ' αυτού,και
dos, lepra animis illorum oborta est, sicut etiam Είτε τους αποστόλους αυτού και μαθητάς ονομάζων
Ozie temporibus, quando vi quadam invisibili Do- αγίους αυτού , είτε δυνάμεις τινάς αοράτους και πνεύ
minus altareinsistens illorum, potestatem fecit per- ματα λειτουργικά, περί ών είρηται · « Προσήλθον
cutienti, dicenς : « Percute altare. ) Certe sua άγγελοι, και διηκόνουν αυτώ. » Είτα επί της παρου
ipsius potestale hoc ipsum declaravit, dicens : Re- σίας του Κυρίου, « "Έσται, φησίν , ημέρα, και ουκ
linquitur vobis domus vestra deserta 2. 5 Protinus C έσται φώς, και ψύχος και πάγος έσται μίαν ημέ
namque dum ille pateretur , velum templi scissum ραν. ν 'Ανθ' ού ο Σύμμαχος ήρμήνευσε , « Και εν τη
est, a sumnio usque ad imum, quemadmodum Jo- ημέρα εκείνη ουκ έσται φώς, αλλά ψύχος και πάγος
sephus narrat contigisse Ozie regis temporibus : έσται μίαν ημέραν, ήτις έγνωσται τω Κυρίω, ουχ
tumu primuin quidem commota sunt vestibula , cum ημέρα ουδέ νυξ, αλλ' έσται το προς εσπέραν φως. )
terra mola est passionis illius tempore. Deinde Και όρα ει μή διά τούτων λευκότατα την ημέραν του
thaud multo post, extremum quoque pertulit casum, πάθους του Σωτήρος ημών δηλοί, εν ή ημέρα το
acceptaque potestate percutiens cecidit in capita μεν, Ουκ έσται φώς, και επληρούτο, ηνίκα από έκτης
omnium : hoc igitur tempore vallis montium Dei ώρας σκότος εγένετο επί πάσαν την γήν έως ώρας
obturata est, quemadmodum Ozie temporibus eve- εννάτης: το δε, « Αλλά ψύχος και πάγος,και ότε, κατά
nit. Quod si dictum quidem ac verba sequimur, τον Λουκάν, παραλαβόντες τον Ιησούν ήγαγον εις
factuum sane id fuerit in ipsa obsidione Romano- την οικίαν του αρχιερέως · ο δε Πέτρος ηκολούθει
rum, secundum quam puto quedam talia accidis- μακρόθεν » περιαψάντων δε πυρ εν μέσω της αύ
Se ; si vero sententiam, quo tempore corporalis illa λής, εκάθητο, κατά τον Μάρκον , μετά των λοιπών
et humum spectans Mosaice legis adoratio exclusa η θερμαινόμενος. Ο δε Ιωάννης άντικρυς και του ψυ
est, ut non amplius celebretur, propter terremo- ' χους εμνημόνευσεν, είπών • • Ειστήκεισαν οι δουλοι
tum ex illo prophetice prædictum , qui Judaicam και οι υπηρεται άνθρακιάν πεποιηκότες , ότι ψύχος ήν,
gentenm invasit , ac propter cetera quae palam me- και έθερμαίνοντο. ) - Γνωστή δε , φησιν, ήν αυτή
morie prodita sunt. Post hoc ad Domini adventum η ημέρα τω Κυρίω, και ουκ ήνημέρα, και ουκ ήν νυς ”
revertens oraculum, in ipsum planius denuntiat, ουχ ημέρα μεν, διά το προκείσθαι, « Ουκέσται φως ”
dicens : Et adveniet Dominus Deus meus, et om- ό και επληρούτο, ότε από έκτης ώρας σκότος εγένετο
nes sancti cum eo, ubi dum sanctos nominat, vel επί πάσαν την γην έως ώρας εννάτης: Ουδέ νύς
apostolos ejus intelligit ac discipulos, vel potestates" διά το επιλέγεσθαι , « Προς εσπέραν έσται φως
φuasdam invisibiles et spiritus administros, de qui- "Ο και αυτό τέλους ετύγχανεν , ότε μετά την έννατ '
bus dictum est : Ει accesserunt angeli ac mini- ώραν αύθις το σύνηθες φώς απελάμβανεν ή ήμερο
strabant ei . • , Deinde : In adventu Domini, in- και κατά διάνοιαν δε ταύτα επληρούτο. Καθόλου , 1
quit, erit dies et non erit lux, sed frigus el glacies επί το Ιουδαίων έθνος, μετά την κατά του Χριστο
1.2 Amos 11, 1 . 3 Μatth. ΧΧιιι, 58. • Matth. IV, 1 .
855 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VI. 466
τόλμαν, σκότους και πάγου και ψύχους γεγενημένου , A erit uno die. » Pro quo Symmachus interpretatus
σκοτισθείσης αυτών της διανοίας εις το μή αυγάσαι est : « Et in die illa non erit lux, sed frigus et gla.
τον φωτισμός του Ευαγγελίου εν ταις καρδίαις αυτών, cies erit uno die, qui cognitus est Domino, non dies
ψυγείσης τε της προς τον Θεόν αγάπης. "Έμπαλιν δε neque nox, sed erit ad vesperam lux. » Et sane vi
προς τη εσπέρα το φως της γνώσεως του Χριστού des quemadmodum in his verbis planissime diem,
ανατέταλκεν, ως τους πάλαι καθημένους εν σκότει quo Salvator noster supplicio est affectus, signifi
και σκιά θανάτου το μέγα φώς ιδείν, κατά τας του cet, in quo die illud quidem, « Non erit lux, com
Ησαίου φωνάς • « Εν αυτή δή ούν τη τοιαύτη ημέρα pletum est, quando a sexta hora tenebre facts
του Κυρίου, εξελεύσεται, φησίν, « ύδωρ ζων εξ Ιε- sunt in universanm terranm, usque ad horam nonanm .
ρουσαλήμ. Τούτο δε ήν το λογικός και πότιμον,ζωτι- Jllud autem : « Sed frigus et glacies, quo tem
κόν τε και σωτήριον της του Χριστού διδασκαλίας pore, ut Lucas scrilit 4*, comprehendentes Jesum,
ποτών, περί ου και αυτός εν τω κατά Ιωάννην Ευαγ- duxerunt ad domum principis sacerdotum. Petrus
γελία της Σαμαρείτιν παιδεύων έλεγεν· « Εί ήδεις autem sequebatur eum a longe : accenso autemigne
τις έστιν ο λέγων σοι· Δός μοι πιείν, συ αν ήτησας in medio atrii, sedebat, ut ait Marcuss, cum reliquis,
αυτόν, και έδωκεν άν σοι ύδωρ ζών.» Αυτό ούν τoύτo 293 calefaciens se. Jannes vero plane etiam fri
το σωτήριον ποτών εξ αυτής της Ιερουσαλήμ προήλ- Β gus commemoravit, ubi ait : « Slabant servi et mi
θεν · ενθένδε γούν ώρμητο αυτου Ευαγγέλιον, και οι nistri ad prunas, quia frigus erat , et calefaciebant
τούτου κήρυκες πάσαν κατέπλησαν την οικουμένην· Se 8. ) – « Cognitus autem, inquit, est hic dies
δ και δηλούται διά του λέγεσθαι· « Εις την θάλασσαν Domino, et non erit dies , neque erit nox, non qui
την πρώτην, και εις την θάλασσαν την εσχάτην » το dem dies : ) propterea quod dictum est ante,
ζών ύδωρ εξελεύσεσθαι. Δι' ών τα της συμπάσης « Non erit Iux, quod sane etiam completum est,
γης πέρατα δηλούται, τά τε προς τα ανατολικό guando a sexta hora tenebrefacta sunt super uni
"Ωκεανώ πρώτη θάλαττα ονομαζόμενα, και τα κατά versam terram, usque ad horani nonam : « Νeque
δύοντα ήλιον διά της θαλάττης της εσχάτης σημαι item nox : 1 proplerea quod additum est, « Ad
είμενα , ά και πεπλήρωκε το ζών ύδωρ της σωτηρίου vesperam eritlux, o quod ctiamipsum exitum in
και ευαγγελικής διδασκαλίας , περί ου πάλιν έπαι- venit, quando post nonam horam, rursus consue
δευε, λέγων · « "Ος αν πίη του ύδατος , ού εγώ δώσω tumlumen recepit dies. Praeterea sententiam quo
αυτώ, ου μή διψήσει εις τον αιώνα. » Και πάλιν: que si sequimur, haec completa erunt in uni
« Ποταμοί, φησίν , εκ της κοιλίας αυτού ρεύσουσιν verso quidem super Judaica gente, postquam adver
ύδατος ζώντος , άλλομένου εις ζωήν αιώνιον . ) sus Christum illud immane facinus ausa est, et te
Και αύθις : « Εί τις διψά, έρχέσθω πρός με, και 6 nebrae , et glacies, et frigus facta Stint, quippe cum
πινέτω. » Μετά γούν ανομβρησαν εκ της Ιερουσαλήμ illorum mens obtenebrata sit , adeo ut Evangelii lu
επί παν γένος ανθρώπων σωτήριον και λογικόν men radios in cordla illorum immittere nequierit,
νάμα, όπερ σαφέστερον εν ετέρω δηλούται διά του: et charitas erga Deum sit refrigerata. Econtrario
• Εκ γάρ Σιών εξελεύσεται νόμος, και Λόγος Κυρίου autem ad vesperam lumen cognitionis Christi Or
εξ Ιερουσαλήμ, και κρινεί ανά μέσον των εθνών , tum est, adeo ut ii qui olim in tenebris et umbra
«"Έσται , φησί , Κύριος εις βασιλέα. Σ Ουκ έσται mortis sedebant, lumen viderint, sicut apud Isaiam
δε εν Ιερουσαλήμ , ουδε επί το Ιουδαίων έθνος, prophetam scriptum est : « Inipsoigitur Domini
αλλά ο επί πάσαν την γήν εν τη ημέρα εκείνη. Και hujuscemodi die, egredietur, inquit, aqua vivens
έσται Κύριος είς, και το όνομα αυτού έν, κυκλούν de Jerusalem. » Hec autem est rationalis et ad bi
πάσαν την γην. "Α και αυτά συνάδει τους από των bendum suavis, et vitam suppeditans , et salutaris
Ψαλμών παρατεθείσι, δι' ών ελέγετο: « Έβασίλευσεν Christi doctrince polio, de qua ipse in Evangelio
ο Θεός επί τα έθνη και πάλιν : « Είπατε εν τοις quod Joannes scripsit, Samarilanam illam mu
έθνεσιν · “Ο Κύριος εβασίλευσε. ) Ταύτα δε ομου lierem instrumens Ioquebatur, dicens : « Si scires
πάντα εν ταις του Κυρίου ημέραις έσεσθαι προφη- quis est qui dicit tibi : Da mihi bibere, tu pelisses
τεύεται. Εν αρχή γούν της όλης προφητείας, « Ιδού P ab eo, et dedisset tibi aquam vivam 1. 5 Ipsa igitur
ημέραι, φησίν, έρχονται του Κυρίου, και έσται hree salularis polio de Jerusalem profluxit : inde
τάδε.» Τίνα δή ταύτα άλλ' ή η πολιορκία της Ιε - illius profectum est Evangelium, et illius nuntii et
ρουσαλήμ, και η του Κυρίου μετάστασις επί το των precones totum terrarum orbemimpleverunt, quod
Έλαιών όρος, και το, « Παρέσται Κύριος, και τα quidem declaratur per id quod dicitur, « In mare
συμβεβηκότα περί την ημέραν του πάθους αυτού; primum, et in mare ultimum, viventemaquam exi..
και το ζων ύδωρ, το επί πάσαν ρευσαν την οικου- turam, quibus verbis universe.terrae fines signifi
μένην, και επί πάσι τούτοις η βασιλεία πάντων των cantur, et ii videlicet qui ad Oceanum orientis
εθνών άρχουσα, και το όνομα αυτού έν, πληρούν spectant, qui primum mare nominantur, et qui ad
πάσαν την γην, άπερ οποίου τέλους έτυχεν, ώς εν occidentem solein, qui per ultimum mare εignif
επιτομή διειλήφαμεν. Πρόδηλον δε και πως από της cantur, quos utique fines , salutaris evangelicinque
του Χριστού του Θεού προσηγορίας , το Χριστιανών doctrine aqua vivens implevit, de qua rursus da
* Cap.ΧΧΙΙ , 54- 55. * Cap. ΧΙV, 66. • Joan, XVII, 18. 7 Joan. IV , 10.
A07 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA. 168
hat precepta , cun dicebat : « Quicunque biberit ex Α όνομα κατέπλησε την πάσαν οικουμένην · ό και αυτό
aqua quam ego illi dabo, non sitiet in elernum 8.» παρίστησιν ο φάσκων λόγος: « Και το όνομα αυτού
Ει rursus : Flumina ,inquit , « de ventre ejus fuenι έν, κυκλούν πάσαν την γην, και έρημον. 5 Και σου
aque vivae salientis in vitam eternam 9. » Ει rur - δε επί σχολής παρέσται εκάστην βασανίσαντι λέξιν
Sus : « Si quis sitit, veniat ad me et bibat 10. ) επί πλάτους θεωρήσαι τα νενοημένα .
l'ost hanc igitur 294 de Jerusalem irrigantem influentemque super omne genus hominum , salutarem ra
tionalemque aquam , quæ quidem planius alio quodam in loco indicalur illis verbis : « Ex Sion enim
exibit lex , et Verbum Domini de Jerusalem , et judicabit inter gentes " .) – Erit, inquit, Dominus
în regem . , Non erit autem in Jerusalem , neque super gente Judæorum , sed « in omnem terram in
die illa. Et crit Dominus unus, et nomen ejus unum , ainbiens omnem terrani. , Quae ipsa quoque con
cordant cum illis quæ a Psalmis accepta sunt, et hic apposita, ubi dicebatur : Regnavit Dominus
süper gentes 19. , Et rursus : Dicite in gentibus, Dominus regnavit 18 . , Hæc autem uno tempore
omnia in diebus Domini fulura esse prophetia significat. Nam totius prophetiæ initio : 1 Ecce dies,
inquit, veniunt Domini, et erunt hæc. , Quæ porro hæc alia , nisi obsidio Jerusalem ? et ipsius Domini
translatio super montem Olivarum ? juxta illud , « Adveniet Dominus, el quæ acciderunt eo die quo
ipse passus est ? et aqua vivens, quæ in totum terrarum orbem effluxit ? el denique regnum Domini
omnium gentium obtinens principatum , nomenque ejus unum , complens universam terram ? quæ om
nia , quem quidem exitum sortila sint, jam ut in compendio exposuimus. Constat vero etiam illud ,
quemadmodum ab appellatione Christi Dei derivatum Christianorum nomen , totum terrarum orbem
impleverit, quod ipsum sane , oraculum quoque declarat, cum dicit : « Et nomen ejus unum , am
biens omnem terram et solitudinem . , Tibi vero per otium licebit, cum singula verba exploraveris,
lalius quæ intellexeris contemplari .
CAPUT XIX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ'.
A Baruch, - Quemadmodum ipse prophetarum Deus. Από του Βαρούχ, - Ως αυτός ο των προφητών
clumn ominent υiam scienti per eam legem, quα ο Θεός , πασαν οδών επιστήμης διά της κατά
Moyse dura est, iis qui ad circumcisionem perli Μωϋσέα νομοθεσίας εκ περιτομής διαταξάμε
nent, ordinassel, posterioribus in terra olim con γος , ύστερόν ποτε επί της γης οφθήσεσθαι,
spiciendus, atque inter homines versclurus cani και εν τοις ανθρώποις συναναστραφήσεσθαι
tur. προφητεύεται.
295 « Quis ascendit in celum, et accepit eam « Τις ανέβη εις τον ουρανόν, και έλαβεν αυτήν
(dicit autem Sapientiaru), et deduxit eam de nubi- (δηλοί δε την σοφίαν), και κατεβίβασεν αυτήν εκ των
Dus? Quis transfrelavit mare, et iuvenit eam, et νεφελών; Τις διέβη πέραν της θαλάσσης, και εύρεν
Beret eam super aurum electum ? Non est qui co- αυτήν, και οίσει αυτήν χρυσίου εκλεκτού; Ούκ έστιν
8 n06Cat vitam ejus, neque qui excogitet sernitam ο γινώσκων την οδόν αυτής, ουδ' ο ενθυμούμενος την
ejus. Sed qui scit universa novit eam, repperit eam τρίβον αυτής αλλά και ειδώς τα πάντα γινώσκει αυ
prudentia Sua : qui instruxit eam in Senmpiternum την, εξεύρεν αυτήν τη συνέσει εαυτού . Ο κατασκευά
tempus, implevit eam jumentis quadrupedibus : qui σας αυτήν εις τον αιώνα χρόνον ενέπλησεν αυτήν
einittit lumen, et vadit, vocavit illud, el obedivit κτηνών τετραπόδων. Ο αποστέλλων το φώς, και πο
ei cum tremore: et siellae splenduerunt in custo- C ρεύεται , εκάλεσεν αυτό, και υπήκουσεν αυτώ τρόμο,
diis suis et letate sunt ; νοcavit eos, el dixerunt : και οι αστέρες έλαμψαν εν ταις φυλαπαίς αυτών,και
Adsurus ; splenduerunt cum letitia ei qui fecit ηυφράνθησαν, εκάλεσεν αυτούς, και είπον: Πάρεσμεν
Ipsas. Vic est Deus noster , non reputabitur alius έλαμψαν μετά ευφροσύνης τω ποιήσαντι αυτούς. Ού
ad ipsum: reperit omnem vian scientia, el dedit τος ο Θεός ημών, ου λογισθήσεται έτερος προς αυ
eam Jacob puero suo, et Israel dilecto suo. Post τον εξεύρε πάσαν οδόν επιστήμης, και έδωκεν αυτήν
Insee in terra visus est , et cum hominibus versaluς Ιακώβ το παιδί αυτού, και Ισραήλ το γάτος
est 16. ) Nibil adjungere oportet divinis vocibus, υπ' αυτού.. Meta
UTT ' autou Μετά ταύτα
TaDTA επί της γης
ETEE FT,5 ώφθη ,, και τους
yos opon
quæ evidentissime propositum nostrum confirmant. ανθρώπους συνανεστράφη. » Ουδέν επιλέγειν δει ταίς
θείαις φωναίς , εναργώς τα προβλήματι παρισταμέ
ναις.
CAPUT XX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ'.
A5 Isaia. - Quemadmodum Christus in Equptum 'Aπό του Ησαΐου. - Ως ο Χριστός εις Αίγυπ .
durus canebatur, et quacunque in adventu ejus fu- ήξειν προεφητεύετο, και όσα επί τη παρουσία
lura fuerant. ηD . αυτού γενήσεσθαι έμελλεν.
Visio Ægypti. " Ορασις Αιγύπτου .
• Ecce Dominus sedel super nube levi, et veniet « 'Ιδού Κύριος κάθηται επί νεφέλης κούφης, και
1η ts5 plum, et commovebuntur manufacta Egy- ήξει εις Αίγυπτον, και σεισθήσεται τα χειροποίητα
για facie ejus, et cor eorum superabitur in cis, et Αιγύπτου από προσώπου αυτού, και η καρδία αυτή
και Joan .19, 15. Ρ Joan. , 53. 10 ibid. 57. 11 Isa. 1, 3. 15 Γ'sal. XLV1, 9. 18 Γs2!. xCV, 10. 28
Tuch III, 29-38.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 470
ήγηθήσεται εν αυτοίς, και επαρθήσονται Αιγύπτιοι A excitabuntur Egyptii contra Egyptios, et bellum
επί Αίγυπτίους, και πολεμήσει άνθρωπος τον αδελ - geret homo contra fratrem suum, et homo contra
φόν αυτού , και άνθρωπος τον πλησίον αυτού . Πόλις proximum suum. Civitas adversus civitatem, et lex
επί πόλιν, και νόμος επί νόμον και ταραχθήσεται το adversus legem, et conturbabitur spiritus Egyptio
πνεύμα των Αιγυπτίων, εν αυτοίς . Και την βουλήν rum in eis, et consilium eorum dissipabo, et inter
αυτών διασκεδάσω. Και επερωτήσουσι τους θεούς rogabunt deos suos , et simulacra sua, et eos qui
αυτών, και τα αγάλματα αυτών , και τους εκ της γης de terra vocem emittunt, et pythones, et tradam
φωνούντας, και τους έγγαστριμύθους , και παραδώσω ΑΕgyptum in manus hominum dominorum, ospero
Αίγυπτον εις χείρας ανθρώπων κυρίων, σκληρών, rum, et reges asperidominabuntur eis 18, 5 296 et
και βασιλείς σκληροί κυριεύσουσιν αυτών, και τα quae sequuntur. Etiam nunc. Deum et Dominum,
τούτοις εξής. Και νύν τον δεύτερον μετά τον τών ipsum utique Dei Verbum, ilurunι in Egyptum
όλων Θεόν και Κύριον, αυτόν δη του Θεού Λόγον ήξειν presens prophelia significat, et iturum non obscure
εις Αίγυπτον, η παρούσα προφητεία σημαίνει, και neque invisibiliter , neque sine corporali aliquo in
ήξειν ουκ άφανώς, ουδ' αοράτως, ουδ' άνευ τινός σω- dumento, sed levi nube vectum, ac potius super
ματικής περιβολής, αλλ' επί νεφέλης κούφης οχού - crassitudine levi. Sic enim habere aiunt Hebraicam
μενον, μάλλον δε επί πάχους ελαφρού. Ούτω γαρ Β vocem. Dicant ergo Hebraei quando post Isaic tem-
έχειν φασι την Εβραίων φωνήν. Λεγέτωσαν δητα pora Dominus apud ΑΕgyptioς sit versatus et quis
Εβραίων παίδες, πότε μετά τους Ησαΐου χρόνους ο Dorminus, unus est enim supremus Deus, et quonam
Κύριος Αίγυπτίους επιδεδήμηκε , και ποίος Κύριος • pacto super crassiludine levi hic invectus esse di
είς γάρ ο επί πάντων Θεός και πώς επί πάχους έλα- catur, et particulareim aliquem locum terrae ascen
φρού ούτος εποχείσθαι λέγεται, και τροπικώς επιβαί- disse. Interpretentur preterea Crassitudinemleverm,
γειν μέρει τινι της γης. Ερμηνευέτωσαν δε και το quid tandem ea sit ; et quamobrem non sine
πάχος ελαφρόν , τι ποτε άρα εστι , και διά τι μή bac, dicalur Dominus versari in Egypto. Εt quando
άνευ τούτου λέγεται ο Κύριος επιδημεϊν τη Αιγύπτω memorie proditum sit, ea, qua in hac prophetia
πότε δε και ιστορείται τα εν τη τροφητεία ειρημένα continentur, fiuem contigisse : commola esse, in
τέλους τετυχηκέναι, το σεισθήναι, λέγω, τα είδωλα τα quan, simulacra manufacta ΑΕgypti, et Egyptios
χειροποίητα Αιγύπτου, και το Αίγυπτίους Αιγυπτίοις cum Egyptiis pugnasse, propter Domini ad lio
πολεμήσαι, διά τήν του Κυρίου εις ανθρώπους παρου- mines adventum , et deos illorum, demones vide
σίαν» και τους θεούς αυτών, δηλαδή τους δαίμονας, licet , qui multurm prius valebant , nihil amplius
πολλά το παλαιόν δυναμένους, μηκέτι ισχύειν, μηδέ , posse, neque respondere sciscitantibus, propter
αποκρίνασθαι τοις επερωτώσι, διά τό του Κυρίου " Domini timorem, el in quorum dominorum mac
δέος " εις χείρας δε ποίων κυρίων σκληρών, ποίων δε nus, qui asperi exstilerint, quorumve regum, post
βασιλέων μετά την θεσπιζομένην του Κυρίου παρου - eum qui hic canitur Domini adventum, tradita sit
σίαν παρεδόθη Αίγυπτος και διά τι Κυρίου παρόν- Egyptus. Ει quamobrem, Domino presente, prin
τους σκληρούς άρχουσι παραδίδονται και τα λοιπά δε cipibus asperis tradantur : et reliqua eadem ratione
τούτοις παραπλησίως ο βουλόμενος ερμηνευσάτω. cum iis quae dicta sunt, qui velit, interpretetur.
" Ημείς γάρ ουκ άλλως ταύτά φαμεν συνίστασθαι ή Nος enim non alias haec dicinιus exstitisse, quanm
διά μόνης της του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εις sub unum duntaxat Salvatoris nostri Jesu Christi
ανθρώπους επιφανείας. Ούτος γάρ Θεού Λόγος ών, ad homines adventum. Ηic enim cum Dei Verbum
και Θεού δύναμις κατά διάνοιαν, και προς λέξιν επι- sit, et Dei virtus, tam si ad sensum quam si ad
δημήσας τη Αίγυπτίων χώρα διά νεφέλης κούφης, verbum accipias , versatus in regione Egyptiorum
επλήρου τα προηγορευμένα. Νεφέλην δε κούφην αλ- per nubemlevem, complevit ea quae predicta fue
ληγορικώς ονομάζει την δι' ου ανείληφε σώματος εκ rant. Nubem vero levem figurate nominat commo
Παρθένου και αγίου Πνεύματος επιδημίαν αυτού , rationen ejusinter homines, qua per corpus quod
ώσπερούν ή Εβραίων γραφή. Και ο 'Ακύλας σαφέ - D de Virgine et Spiritu sancto assumpsit, usus est,
στερον ηνίξατο είπών: « Ιδού Κύριος επιβαίνει επί nimirum quemadmodum Hebreorum habet scri
πάχος ελαφρόν, και έρχεται επ' Αίγυπτον , πάχος plura , et Aquila planius significavit, cum dixit :
ελαφρόν, το εξ αγίου Πνεύματος σώμα προσαγορεύ- Ecce Dominus ascendit super crassitudinemleverm ,
σας. Και τούτο τοιγαρούν το της προφητείας μέρος et venit in ΑΕgypίum: crassitudinem levem, cor
ποός λέξιν τέλους ετύγχανεν , ότε άγγελος Κυρίου pus de Spiritu sancto conceptum appellans. igitur
όναρ επιφανείς είπε το 'Ιωσήφ: « Εγερθείς παρά - etiam ipsa haec prophetic particula ad verbum exi
λαβε το παιδίον, και την μητέρα αυτού, και φεύγε tum Sortita est, quo tempore angelus Dormini in
εις Αίγυπτον , και ίσθι εκεί έως αν είπω σοι. » Somnis visus ipsi Joseph dixit : « Surgens accipe
Τότε γούν αυτός ο Κύριος ο Θεός Λόγος επιπαρών puerum, et matrem ejus, et fuge in Egypίum, et ,
τη του παιδός ηλικία , και εν τη συστάσει αυτού εξ esto ibi , donec dicamfibi 16. » 297 Tunc igitur
αγίας Παρθένου , σαρκι παχεία μεν ούση διά τό της ipse Dominus Deus Verbum, puerilem latenι in
σωματικής ύλης αντίτυπον ελαφρά δε πάλιν διά gressus, et suo corpori, quod ex Sancta Virgine
* Isa. XIX, 1-4. 16 Μatth. 1, 13 .
ι74 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS 1f. — APOLOGETICA . 471
acceperat, conjunclus (quod sane corpus, crassum Α το κρείττονα ή καθ' ημάς είναι. Και νεφέλη κούφη
guidern erat ob corporea materie duriorem natu - ονομαζομένη , διά το μή εξ ηδυπαθούς φθοράς, αλλά
Fam; at rursus leve, eo quod prestantius esset εξ αγίου Πνεύματος συστήναι , τη των Αιγυπτίων
quam ea que ad nos pertinent , ex quo etiam levis επιδημεί χώρα. Η δ' αιτία της εκείσε επιδημίας
nubes nominatur , propterea quod non ex volupta- αυτού τούτον έχει τον λόγον . Επει γαρ εν αυτή
ria corruptione , sed de Spiritu sancto constabat), πρώτη κατάρξαι τα της ειδωλολάτρου πλάνης μνη
in terra Egyptiorum diversatur. Causa autem cur μονεύεται , έδόκουν τε πάντων ανθρώπων μάλιστα
lluc accesserit, rationem hanc habet. Ωuoniam δεισιδαιμονέστατοι τυγχάνειν, εχθροί τε είναι και
enim in Egypto initium accepisse ea quae ad er- πολέμιοι του λαού του Θεού , των προφητών κατά
rorem colendi simulacra pertinent, memorantur, πλείστον όσον αφεστώτες εικότως αυτοίς πρώτους ή
et videbantur omnium hominum superstitiosissimi του Θεού εφίστη δύναμις: διο και πάντων ανθρώπων
esse Egyptii ,inimicique atque hostes populi Dei, μάλλον παρ' Αίγυπτίοις ίσχυσεν και της ευαγγελικής
Iongissimeque a prophetis avesse, merito primum αυτου διδασκαλίας λόγος. " Οθεν η παρούσα προφη
apud illos Dei virius commorata est : quapropter τεία αυτόν αυτοίς επιδημήσεις τον Κύριον θεσπίζει,
plus apud Egyptios, quam apud omnes alios ho- αλλ' ουχί τους Αιγυπτίους ήξειν εις την Ιουδαίων
2nines , evangelice illius doctrine verbum invaluil : Ρ χώραν, ουδέ γε εις τα Ιεροσόλυμα προσκυνήσεις
ex quo ipsum Dominum ad illos accessurum, et αυτώ, ουδ' ενταύθα, κατά τα παρά Μωϋσει προστε
cum illis moraturum praesens prophelia divinat. ταγμένα, προσηλυτεύσειν Ιουδαίοις , ουδέ θύσειν θυ
Αι non ΑΕgyptios in terrain Judaorum venturos, σίας εν τω προς τη Ιερουσαλήμ θυσιαστηρίων αλλά
neque Perosolyma, ut ibi illuτη adorent, neque τούτων μέν έσεσθαι φησιν ουδέν , τον δε Κύριον αυ
Voro ibidem inter Judeos ex iis que a Mose in- τον επιδημήσειν τοις Αιγυπτίοις, και της αυτού
stituta sunt peregrinaturos, neque sacrificaturos παρουσίας καταξιώσεις τους άνδρας , μεγάλων τε
in eo, quod est in Jerusalem, altari : sed horum αγαθών καταστήσεσθαι αίτιον αυτοίς. Κατορθώσεις
« uidem nihil prorsus ait futurum, at ipsum Do- γούν αυτού την επιδημίαν ταύτα , άπερ και αυτοίς
nuinum aditurum Egyptios, el suo adventu lio- έργοις μετά την του Σωτήρος ημών Ιησού του Χρι
chines dignaturum, magnorumque bonorum ipsis στoύ επιφάνειαν συνίσταται πεπληρωμένα. Τίνα δε
auctorem futurum. Directuram siquidem perfeclu- ήν, θεασώμεθα. Οι πριν την Αίγυπτον οικούντες
ranique illius inter illos comiorationem , ca que φαύλου και μοχθηροί δαίμονες, εξ αιώνος μακρού
jam re ipsa post Salvatoris nostri Jesu Christi ad- τοίς ξοάνοις εμφωλεύοντες, και τας των Αιγυπτίων
ventum, completa cernuntur ; que porro haec sint, η ψυχάς πάση δεισιδαιμονίας πλάνη καταδoυλoύμενοι ,
inspiciamus. Ii qui prius incolebant Egyptum, vi . συναισθόμενοι ξένης τινός και ενθέου δυνάμεως επι
tiosi pravique demones, per multa secula in si- δημoύσης αυτούς , αυτίκα συνεκινούντο σάλον και
mulacris latitantes, animasque Egyptiorum omni κλόνον εν εαυτοίς πάσχοντες, ή τε καρδία αυτών και
Superstitionis errori addicentes ac subjicientes, curn διανοητική δύναμις ήττατο ένδον εν εαυτοίς, υποχω
Sensissent novam quamdarm divinamque virtutem ρούσα και νικωμένη υπό της αοράτως συνελαυνού
ad se accessisse, illico commoli sunt, et fluctua- σης, και πυρός δίκην αρρήτω λόγω φλεγούσης αυ
tionem ac perturbationem in seipsis pertulerunt, τους δυνάμεως. Αλλά τότε μεν αοράτως οι δαίμονες
corque ipsorum et vis intelligendi intrinsecus in ταύτα έπασχον έπί τή του Σωτήρος ημών Ιησου
ipsis convicta sunt, cesseruntque ac fugata sunt ab Χριστού εις την Αίγυπτον ενσάρκω επιδημία. Επειδή
ea virtute, que visum effugiens illos compellelbat, δε μετά ταύτα γυμνώς ήδη λοιπόν το περί αυτου
et ignis instar ineffabili quadam ratione adurebat. Ευαγγέλιον τοϊς Αιγυπτίοις , ώσπε ρούν και τοις λοι
Ει tunc quidem invisibiliter demones Ialia passi ποις έθνεσιν, εκηρύττετο , ή τε αόρατος αυτού δύνα
sunt, cum Salvator noster Jesus Christus in Agy- μες συν τους αποστόλους αυτού παρήν αφανώς συμ:
plum cum visibili corpore pervenit. 298 Αt vero πράττουσα αυτοίς , και συνεργούσα, και καταγγελ
postquam plane jam ipsius Evangelium ad ΑΕgy- D λουσα δι' αυτών την ευσεβή διδασκαλίαν αυτού ,
poios , sicut ad reliquas gentes perlatum est, et in- μόνον τον ένα , και μόνον αληθή Θεόν ευσεβείν παρά
visibilis ejus virtus, una cum ejus apostolis adfuit, κελευομένη, των δε δαιμόνων τους πάλαι πεπλανη
qua: latenter illos adjuvaret , et una cum illis rem μένους αφιστώσα ενταύθα λοιπόν ήδη Αιγυπτίοις,
negotiumque gereret, ac per eos religiosam piam- ώσπερούν και τους λοιπούς έθνεσι , στάσις και πολύ
que ipsius doctrinam denuntiaret , unumque solum μος εμφύλιος συνίστατο, των μεν αναχωρούντων της
ac verum Deum colere adhortaretur , et eos a de. πολυθέου πλάνης, και τώ Θεού Χριστού λόγω προς
nonibus averteret, qui prius decepti fuerant : hic τρεχόντων, των δε εξ εναντίας τούτοις πολεμούν
jaτη ιum Egyptiis sicut etiam reliquis gentibus se- των , και υπό των οικείων δαιμόνων εξοιστρουμένων:
fitio bellumque intestinum exortum est, cum alii ως και αδελφούς αλλήλων διίστασθαι , και τους φίλ
φuidem ab errore colendi plures deos recederent, τάτους διά ξιφών χωρείν της του Χριστού διδασκα
et ad Christi Dei Verbum concurrerent, alii vero e λίας ένεκεν. φησίν ο χρησμός : « Και επεγερθήσονται
Contrario ios ipsos oppugnarent ,atque ad hujusmodi Αιγύπτιοι επ' Αίγυπτίους, και πολεμήσει άνθρω
facinus a domesticis demonibus furore quodam τον αδελφόν αυτού , και άνθρωπος τον πλησίο
concitarentur , adeo ut fratres a fratribus disjun- του. » Πιστoύται δε την προφητικήν πρόδησιν
 NIS VANGELICÆ B
473 DEMONSTRATIO E LI . VI. 474
αυτός ο Σωτήρ ημών, φάσκων εν τοις Ευαγγελίοις: A gerentur, et doctrine Christi causa, etiamcharissi
• Παραδώσει αδελφός αδελφόν εις θάνατον, και πα- mos sibi gladiis transfigerent. Ait enim Oraculuin :
τηρ τέκνον , και επαναστήσονται τέκνα επί γονείς, « Ει excitabuntur Egyptii contra Egyptios, et
και θανατώσουσιν αυτούς . . Και αύθις: Μή νομι- bellum geret homo contra fratrem suum, et homo
σητε , ότι ήλθον ειρήνην δούναι εν τη γή, ουχί λέγω contra proximum suum. ) Confirmat autem pro
υμίν, αλλ' ή διαμερισμόν · έσονται γάρ από του νυν pheticam predictionem etiam ipse Salvator noster
πέντε εν οίκω ενα διαμεμερισμένοι τρείς επί δυσιν, in Evangeliis , dicens : « Tradet frater fratrem in
και δύο επί τρισί. Διαμερισθήσονται πατήρ επί υιω, Ιnorlem, et paler filium, et consurgent filii adver
και υιός επί πατρί, μήτηρ επί την θυγατέρα , και sus parentes , et interficient eos 17 . » Et rursus :
θυγάτηρ επί την μητέρα, πενθερά επί την νύμφην, « Nolite putare quod venerinn pacem mittere in
και νύμφη επί την πενθεράν. » Τί γάρ ταύτα της terram, non dico vobis, sed separationem; erunt
προφητικής διαφέρον αν φωνής , επί τή του Κυρίου enim ex hoc, quinque in domo una, tres divisi ad
εις Αίγυπτον παρουσία λεγούσης , επεγερθήσεσθαι versus duos, et duo adversus tres. Separabuntur,
Αίγυπτίους κατ’ Αίγυπτίων , και πολεμήσειν άνθρω- paler contra filium, et filius contra patrem, mater
πον τον αδελφόν αυτού ; Και νόμος δε και της Καινής contra filiam, et ilia contra matrem, s0crus contra
Διαθήκης του Χριστού επί νόμον τον της πολυθέου Β nurum, et nurus contra sacrum 18. » Hee enim
δεισιδαιμονίας ηγείρετο , ότε των ειδωλολατρών in quo tandem a voce prophelica diferunt, quae
εθνών νόμος την Χριστού πολεμών διδασκαλίαν, πό- quo tempore Dominus in Egypίum adveniet, ait
λις τε και πολιτεία της εν Χριστώ 'Εκκλησίας τους surrecturos Egyptios contra Egyptioς ? et bellum
των απίστων εθνών πολιτεύμασιν επανίστατο. Διό gesturum hominem contra fratrem suum? Tunc
λέλεκται: « Πόλις επί πόλιν, και νόμος επί νόμον. vero Novi Testamenti lex, cujus Christus auctor,
"Έστι δε επί τούτοις τους Αιγυπτίους πάντας τους εί - contra legem superstitionis , in qua plures dii cole
δωλολάτρας, το τε ενεργούν εν αυτοίς της ειδωλολα- bantur, surrexit, cum videlicet gentium simulacra
τρείας πνεύμα , συνιδείν ταραττομένους εισέτι νύν, adorantium lex, Christi doctrinam oppugnans, et
και πολλά μέν βουλευομένους κατά της του Χριστού civitas ac respublica ejus Ecclesiæ quæ in Christo
διδασκαλίας, ώς αν σβέσoιεν αυτήν, και εξ ανθρώ- consistit, adversus ritus atque instituta non creden
των αφανίσοιεν, διασκεδαννυμένους δε υπό του Θεού , tiamnationum suscitata est. Εx quo illud dictum est :
φήσαντος εν τη προφητεία : Και ταραχθήσεται το « Civitas adversus civitatem, et lex adversuslegem,
πνεύμα των Αιγυπτίων εν αυτοίς , και την βουλήν Deinde licet plane Egyptios et omnes simulacrorum
αυτών διασκεδάσω. » Μυρία δε όσα πυνθανόμενοι και ο cultores, eumque qui inipsis vim suam exercet su
επερωτώντες καθ' ημών έν τε χρησμούς και μαντείαις perstitionis spiritum,intueri etiam nunc perturbatos,
τους θεούς αυτών, και τους εν τοίς αγάλμασιν έμφω- 299 et multum quidem consultantes, et commini
λεύοντας δαίμονας, τούς τε πάλαι εν αυτοίς πολλά scentes contra Christi doctrinam, ut eam exstin
δυναμένους εγγαστριμύθους, ουδέν τι πλέον εξ αυτών guant , atque ex hominibus delegant : dispergi au
έχoυσι. Διό φησιν ο λόγος • Και επερωτήσουσι τούς tem ac dissipari a Deo , qui ait in ipsa prophetia :
θεούς αυτών, και τα αγάλματα αυτών, και τους έγ- « Ει confurbabitur spiritus ΑΕgypliorumin eis , et
γαστριμύθους. » Αλλ' ουδεμιάς γάρ, φησί, τεύξον- Consilium eorum dissipabo. » Cunique innumera
ται βοηθείας οι επι τους πεπλανημένως δοκούντας bilia sint que interrogent ac sciscitentur in Ora
αυτών είναι θεούς καταφεύγοντες, τότε μάλιστα αυ- culis ac divinationibus, adversum nos , quoties
τους του Θεού κυρίους σκληρούς και βασιλεύσι παρα - deos suos, et latitantes in simulacris deinonas ,
διδόντος, ότε τους δαίμοσιν αυτών πειθόμενοι, και et eos qui prius in ipsis multum poterant , pytho
υπ' αυτών ενεργούμενοι, τους κατά της Εκκλησίας nas , adeunt : nihil tamen amplius ex illis habent .
του Θεού διωγμούς επεγείρουσιν . "Ένθα μου τον νούν Quapropter oraculum ait : « Et interrogabunt deos
επιστήσεις, τίνα τρόπον μέχρι μέν της του Σωτήρος suos, et simulacra sua , ct pythonas. Sed enim ,
ημών Ιησού Χριστού επιφανείας οικείοις βασιλεύσιν D inquit , nullum plane obtinebant auxilium, qui
ιδίως και καθ' εαυτήν πάσα Αίγυπτος κέχρητο, έν cunque ad eos qui ipsorum di esse videantur,
αυτονομία τε και εν ελευθερία διήγoν οι Αιγύπτιοι, quique ipsos antea deceperint , Confugient, func
δυναστεία δε αυτών εξ αιώνος μακρά τις και πολλή utique maxime eos ipsos dominis ac regibus aspe
βεβόητο, εξ εκείνου τε πρώτου Ρωμαίων Αυγούστου, ris tradente Domino, cum demonibus suis auscul
καθ' όν ο Κύριος ημών εγεγέννητο, χειρωσαμένου την tantes , el ab illis instincti , insectationes adversus
Dei Ecclesiam concitabunt. Hic mihi animuin ad
Αίγυπτον, υστάτης τε των Πτολεμαίων Κλεοπάτρας vertas diligenter velim , quonam pacto usque ad
αλούσης , υπό την Ρωμαίων γεγόνασιν εξουσίαν, Salvaloris nostri Jesu Christi adventum , suis re
υπό τε τους αυτών νόμους, και επιτάγματα, της προ gibus seorsum ac per se tota Ægyptus uteretur, et
και εν αυτονομίας
τέρας και ελευθερίας
τούτω το προφητι αφηρημένοι
κόν επαληθε · ως,
ύειν λόγιον in suo ipsorum jure ac libertate legerent ΑΕgyptii,
περί μέν των εις τους τόπους εκπεμπομένωνεπιτρό- potestasque illorum ab initio quam Ionga et glam
των τε και ήγουμένων, και περί των λοιπών εν μέρει mulla fama feratur fuisse , et quemadmodum en

18 Matth. , 21 . 18 Luc. ΣΙΙ, 31- 55 .

A75 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 176
illo, cum primus Romanorum Augustus, cujus A αρχόντων φάσχον· « Και παραδώσω Αίγυπτον εις
temporibus Dominus noster natus est, Egyptum χείρας ανθρώπων κυρίων σκληρών περί δε των
subegisset , et novissima Ριolemaorum Cleopatra την καθ' όλου διεπιόντων αρχήν το εξής, ανθ' ού ο
capta esset , in Romanorum polestatem devene- 'Ακύλας φησί, « Και βασιλεύς κεκραταιωμένος εξου
rint , et sub illorum leges atque edicta missi sint , σιάσει εν αυτοίς· ο δε Σύμμαχος • Και βασιλεύς
suoque ipsorum proprio jure , suaque libertiate ισχυρός εξουσιάσει αυτών. Ούτω δή την Ρωμαίων
privati , ut propheticum Oraculum etiam in hoc ηγούμαι κεκλήσθαι βασιλείαν, υφ' ής, ώσπερ χαλινά
plane veritatem suam demonstret , quod quidem και δεσμώ, πεπεδημένους, ου μόνον τους πάντων
de iis qui ad loca, procurandi gratia mittendi es.. ανθρώπων δεισιδαιμονεστάτους Αιγυπτίους,αλλά και
sent , deque pretoribus ac reliquis per singulas τους λοιπούς πάντας ανθρώπους μηδέν δύνασθαι τολ
partes magistratibus, ita loquitur : « Ει tradam μάν κατά της του Σωτήρος ημών Εκκλησίας δυσφη
Egyptum in manus hominum , dominorum aspe- μείν. Μετά ταύτα προφητεύεται τούτοις εξής σκοτει
rorum.• De iis vero qui totumimperium obirent , νότερά τινα, και δι' αινιγμάτων μακροτέρας και βα
summumque jus obtinerent , id quod sequitur, pro θυτέρας της κατά τροπολογίαν δεόμενα ερμηνείας,
quo Aquila ait : Et rer corroboratus , potestatem & δη επί σχολής κατά τον προσήκοντα καιρόν της
obtinebit in eis. » Symmachus autem, « Et rex B προσηκούσης τεύξεται διηγήσεως , επάν συν Θεώ τον
fortis jus in illos habebit. » Sic autem ipse regnum περί των επαγγελιών αποδώσωμεν λόγον.
Romanorum arbitror vocatum esse , quo tanquam freno ac vinculo impediti , non solum Ægyplii om
nium hominum superstitiosissimi, sed reliqui quoque universi homines, nihil possunt jam audentve
contra Salvatoris nostri Ecclesiam oblatrare. 300 Post hæc, in eadem prophetia ordine sequuntur
obscuriora quædam , et nodis ac difficultatibus implicila , quæ longioris atque altioris , ob figuram
qua enuntiata sunt , interpretationis indigeant, quibus quidem nos per olium , cum tempus ad
erit , aplam expositionis lucem adhibere non gravabimur, ubi Deo favente divinarum promissionum
rationem absolverimus.
CAPUT XXI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ'.
Ab eodem. – Bonorum promissio ad eam, que 'Aπο του αυτού. - 'Αγαθών επαγγελία τη πριν
prius deserta eral , ex gentibus collectam Eccle ερήμω εξ εθνων Εκκλησία , και ταις κεκακω
siam , et ad afflictas vexalasque animas manifestus μέναις ψυχαίς εμφανής Θεού παρουσία, σωτή
Dei adventus , et salutares miraculorum prodi. ριοί τε παραδοξοποίαι.
giorumque ostentationes.
« Lactare , deserta siliens , exsullet deserta , et « Ευφράνθητι, έρημος διψώσα, αγαλλιάσθω έρη
Ποreat ut lilium: et efflorebunt , et exsullabunt de - μoς, και ανθείτω ως κρίνον · και εξανθήσει και
Seria Jordanis. Ει gloria Libani data est ei, et αγαλλιάσεται τα έρημα του Ιορδάνου. Και η δόξα
honor Carmeli ; et populus meus videbit gloriam του Λιβάνου εδόθη αυτή, και η τιμή του Καρμήλου,
JDomini , et altitudinem Dei. Convalescite manus και ο λαός μου όψεται την δόξαν Κυρίου, και το
remisse, et genua dissoluta : consolamini pusil- ύψος του Θεού. Ισχύσατε , χείρες ανειμέναι, και
1:Animes intellectu , convalescite , ne timete. Ecce γόνατα παραλελυμένα παρακαλέσατε · οι ολιγόψυχοι
Deus noster judicium reddit , et reddet : ipse ve- τη διανοία , ισχύσατε , μη φοβείσθε . Ιδού ο Θεός
niet , et salvos faciet nos. Tunc aperientur oculi ημών κρίσιν ανταποδίδωσι, και ανταποδώσει αυτός
Cecorum, et aures surdorum audient : tunc saliet ήξει, και σώσει ημάς. Τότε ανοιχθήσονται οφθαλμοί
1 cervus, claudus , et plana erit lingua muto- τυφλών, και ώτα ακούσονται · τότε αλείται ως έλα
ruin. Quoniam erupit in deserto aqua , et convallis φος ο χωλός , και τρανή έσται γλώσσα μαγιλάλων.
in terra sitienti : et erit que caret aqua in stagna , "Οτι ερράγη εν τη ερήμω ύδωρ, και φάραγξ εν γή
et in terram silienterm fons aque erit 19. 5 Ηoc διψώση και έσται η άνυδρος εις έλη, και εις την
etiam in loco palam salutaris Dei canitur adven- D διψώσαν γην πηγή ύδατος έσται. » Κάνταύθα διαρ
tus, qui multa bona sit allaturus ; surdis enim ρήδην Θεού άφιξις θεσπίζεται σωτήριος, και πολλών
auditum, et cecis visum , praeterea claudis et αγαθών αιτία· κωφούς γούν ίασις, και τυφλοίς ανά
linguam impeditam habentibus , medelam predi- βλεψις, προσέτι τε χωλούς και την γλώτταν συνδεδε
citur reciditurus : que omnia non alias exitum in - μένοις θεραπεία έσεσθαι προφητεύεται • α και τέλους
venerunt , nisi postquam Salvator nosler Jesus έτυχεν ουκ άλλως ή διά της του Σωτήρος ημών Ιησού
Christus advenit , a quo et caeorum oculi aperti Χριστού παρουσίας, υφ' ου και τυφλών ανεώχθησαν οι
sunt , el surdi auditum receperunt; quid vero di - οφθαλμοί , και κωφοί την ακοήν απειλήφασι. Τι δεί λέ
cere opus est , quam multi per illius discipulos , et γειν ,όσοι και διάτων αυτού μαθητών παρειμένοι, και
soluta membra habentes , et muti et claudi, natu- κωφοί, και χωλοί τάς κατά φύσιν βάσεις απελάμβανον,
rales Sanationes recuperaverint ? 301 quamque άλλοι τε μυρίου ποικίλαις νόσοις και μαλακίαις τε·
alii innumerabiles , qui variis egritudinum languo- τρυχωμένοι της παρ' αυτού θεραπείας τε και σωτή:
rumque generibus vexarentur, ab illo et curatiοne ρίας ήξιoύντο, κατά τε την ένθεον της προφητείας
10 Isa. ΧΧΧν, 1-7.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. VI. 478
πρόρρησιν, και κατά την αψευδεστάτης των ιερών Aet salute digni judicati , utrumquc consecuti sint
Ευαγγελίων μαρτυρίαν. "Έρημον δε εν τούτοις ο λό- bonum, cui rei et divina propletic predictio , et
γος , αινίττεται την εξ εθνών Εκκλησίαν, ήν πάλαι ab omni mendacio alienissimum sacrorum Evan
θεού έρημον ούσαν διά των εν χερσιν ευαγγελίζεται. geliorum testimonium, indubitatam fidem facit.
Και ταύτα δε προς τοις άλλοις τη ερήμω φησιν ο λό- Desertam vero in his verbis oraculum significat
γος, δοθήσεσθαι την δόξαν του Λιβάνου. Λίβανον δε eam quæ de gentibus collecta est , Ecclesiam , quæ
την Ιερουσαλήμ αλληγορικώς σύνηθες εστιν αποκα- cum antea sine Deo esset , per eos de quibus nunc
λείν, ως επί καιρού διά των από της θείας Γραφής agitur, Evangelium accipit . Praeterea idem oracu
αποδείξεων παραστήσομεν. Εν δή ούν τη του Θεού lum ait , huic deserte dandam esse gloriam Li
εις ανθρώπους παρουσία, τη δηλωθείση ερήμω, λέγω bani. Libanum autem figurate Jerusaleni appellari
δή τη εξ εθνών Εκκλησία, την δόξαν του Λιβάνου consuetum est , sicut suo tempore per eas demon
δοθήσεσθαι και προκειμένη διδάσκει πρόρρησις . Αντί strationes , quas de divina Scriptura conficiam,
δέ του, « και η τιμή του Καρμήλου , και ο μεν 'Ακύλας probaturus sum : itaque in ipsius Dei ad homines
φησί • Διαπρέπεια του Καρμήλου και του Σαρών, adventu , illi deserte , de qua dictum est , Eccle
αυτοι όψονται δόξαν Κυρίου · ο δε Σύμμαχος: « Εύ- Sie , inquam, que de gentibus collecta est , glo
πρέπεια του Καρμήλου και του πεδίου , αυτοί όψονται Β riam Libani dandam esse , propositum docet ora
την δόξαν Κυρίου . » Και ο Θεοδοτίων δε, « Ωραιότης, culuum. Ρro eo autem quod dictum est , et honor
φησί, του Καρμήλου και του Σαρών, αυτοί όψονται Carmeli , Aquila quidem convertit , « Splendor
την δόξαν Κυρίου και δι' ών αινίττεσθαι ήγούμαι την Carmeli et Saron , ipsi videbunt gloriam Domini. »
προφητείαν ου την Ιερουσαλήμ, ουδε την Ιουδαίαν, Symmachus vero, « Decor Carmeli et campi , ipsi
αλλά την των εθνών χώραν καταξιωθήσεσθαι της εν- videbunt gloriam Domini. » Τheodotion autem :
θέου γνώσεως. Ο γούν Κάρμηλος , και ο καλούμενος « Species , inquit , Carmeli et Saron , ipsi vide
Σαρών τόποι των αλλοφύλων υπήρχον εθνών. Ταύτα bunt gloriam Domini. » Quibus verbis significare
μεν ούν προς λέξιν και κατά διάνοιαν δε εισέτι ση- arbitror prophetiam, non ipsam Jerusalem neque
μερον οι πρίν τας ψυχάς πεπηρωμένοι, ώς ξύλα, και Judaeam , sed ipsarurm gentiumterram, cui divina
λίθους, και την λοιπήν άψυχον ύλην, δαίμονάς τε cognitio exhibenda sit. Carmelus enim , et qui vo
περιγείους, και πνεύματα πονηρά , αντί του Θεού catur Saron, externarum gentium Ioca erant. Ει
των όλων προσκυνείν, οί τε τα ώτα της διανοίας κε- haec quidem ad verbum, ad sensum vero inter
χωφωμένοι, και σκάζοντες, και παρειμένου τον πάντα pretantibus , dicendum erit , quod ii qui prius
εαυτών βίον, τούτων απάντων και των άλλων παθών animis excacali erant , adeo ut ligna et lapides et
τε και αρρωστημάτων διά της του Σωτήρος ημών Ιη- G reliquarm aniinae expertem materiam , necnon de
σου Χριστού διδασκαλίας εισέτι και νυν απαλλάττον- monas circum terram versatiles , aliosque spiritus
ται, πολύ κρείττονος ή κατά σώμα ιάσεως και ωφε- depravatos , Joco summi Dei colerent , quique au
λείας άξιούμενοι, και της εις ανθρώπους του Θεού ribus intelligentiae obsurduerant ; et claudicantes
Λόγου παρουσίας εναργή την θείαν και υπέρ άνθρω- solutique omni vita erant , his omnibus malis aliis
πον δύναμιν επιδεικνύμενοι. que et perturbationum et ægritudinum generibus,
per Salvatoris nostri Jesu Christi doctrinam etiam nunc liberantur, et multo præstantiorem quam ea
est , quæ ad corpus pertinet , salutem opemque recipiunt, et Dei Verbi ad homines adventus divi
ham etplus quam humanam virtutem detegunt ac demonstrant.
ΑΙΟΝ πρώτος και εις τον 302 CAPUT XXII.
. -- Ως ο ΚΒ'.
Από του αυτούΚΕΦΑΛ Ab eodem. - Duemadmodum primum sempilernunt -
αιώνα του Θεού Λόγος , ο τών όλων Δημιουρ que Dei Verbum , ipse universi Opiſex a Domino
γος, υπό Κυρίου του Πατρός και νυν απεστάλ- Patre etiam nunc se missum esse confilelur.
θαι εαυτόν ομολογεί.
"Ακουέ μου, Ιακώβ, και Ισραήλ, όν εγώ καλώ . D Audi me , Jacob et Israel , quem ego νοco :
εγώ ειμι πρώτος, και εγώ είμι εις τον αιώνα και ego sum primus , et ego sum in sempilernum : et
ή χείρ μου έθεμελίωσε την γην, ή δεξιά μου έστε - manus mea fundavit terram, dextera mea firmavit
ρέωσε τον ουρανόν. 5 Και επιφέρει λέγων · Και celum 20 . 5 Ει adjungit paulo post : « Εt nunc Do
νυν Κύριος απέσταλκέ με, και το Πνεύμα αυτού. » minus misit me et Spiritus ejus 11. Habes igitur
"Έχεις κανταύθα και τον αποστελλόμενον, και τον hic quoque Dominum , qui mittitur et qui mittit,
αποστέλλοντα , δηλαδή τον Πατέρα και Θεόν των Patrem videlicet ac Deum universi , qui consuevit
όλων, συνήθως δις Κύριον ονομαζόμενον. bis Dominus nominari.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ'. CAPUT XXIII.
Από του αυτού . - Ως αυτός ο Κύριος το Ιου- Ab eodem. - Ouenmadmodum ipse Dominus Judαο.
δίων έθνος απελέγχει, ότι δή ελθόντα αυτόν rum genlem redarguil , eo quod venturum ipsum
ου παραδέξονται, ούδε καλούντι υπακούσον suscepturi non sini , neque vocanli sibi ausculta
luri , el quæ passurus sit ab eis .
ται , οποία τε πείσεται προς αυτών .
• ούτω λέγει Κύριος · Ποίον τούτο το βιβλίον < Sic dicit Dominus , Qualis est hic liber repudii

* Isa. ΧLVΙΙΙ, 13. 11ibid. 16,

 179 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP. PARS II. — APOLOGETICA . B0
matris vestræ , quo dimisi eam ? aut cui debitori A SOŪ &Tostaolou tñsuntpos újūv ♡ ¿Ea TÉTTELHQ aj
vendidi voς ? ecce peccatis vestris venditi estis , et τήν ; ή τίνι υπόχρεο πέπρακα υμάς ; Ιδού ταις
iniquitatibus vestris emisi matrem vestram , quo- αμαρτίαις υμών επράθητε , και ταϊς ανομίαις υμών
niam veni , et non erat homo; νοcavi , et non erat εξαπέστειλα την μητέρα υμών • διότι ήλθον, και ουκ
qui audiret. Nunquid non potest manus mea libe - ήν άνθρωπος εκάλεσα, και ουκ ήν ο υπακούων. Μή
in eadem prophetia paululuum progressus : Ego του εξελέσθαι ; » Είτ' επί της αυτής προφητείας
vero, inquit , non contumax sum, neque contra - υποβάς, « Εγώ δε, φησίν, ουκ απειθώ , ουδε αντι
dico : tergum meum dedi in flagella , et maxillas λέγω. Το νωτόν μου έδωκα εις μάστιγας, τας δε
meas in alapas : faciem vero meam non averti a σιαγόνας μου εις ραπίσματα : το δε πρόσωπόν
probro spulorum 23.5Ipse Dominus, cumin his ver- μου ουκ απέστρεψα από αισχύνης έμπτυσμάτων, και
bis suum ad homines adventum fateatur, redarguit Αυτός ο Κύριος διά τούτων την εις ανθρώπους αυ
303 populum Judeorum , quod venientem eum του παρουσίαν σαφώς ομολογών, απελέγχει τον Iου
suscepluri non sint, neque vocanti auscultaturi, et δαίων λαόν, ότι μη ελθόντα αυτόν καταδέξονται,
hanc, quasi seipsum defendens, causam illorum μηδέ καλούνται υπακούσονται. Και τούθ' ώσπερ απο
ipsorum rejectionis docet fuisse : nam « Quoniamve- Β λογούμενος , αίτιον της αυτών εκείνου αποβολής
ni, inquit, et non erat in vobis homo, νοcavique et γεγονέναι διδάσκει. « Επεί γάρ ήλθον, φησί, και
nullus erat, qui audiret : idcirco, inquit, peccatis ουκ ήν εν υμίν άνθρωπος , εκάλεσά τε , και ουδείς
vestris venditi estis, » tanquamipsi per vos ipsoς ήν ο υπακούων· διά τούτο, φησί , ταίς αμαρτίαις
mee vocalionis repudiatores exstiteritis , neque υμών επράβητε , άτε αυτοί αφ' εαυτών αποστάται
vero ipse vobis libellum repudii dederim. Ηaec au- της έμής κλήσεως καταστάντες , αλλ' ουκ εμού βι
tem evidentissime ad eum populum qui ad circum- βλίον υμίν αποστασίου δεδωκότος . Σαφώς δε ταύτα
cisionem pertinet, directa sunt, et simul ea , que προς τον εκ περιτομής λαόν αποτείνεται. Ομoύ δε τα
illi contra ipsum in passione ausi sunt, significat, περί το πάθος τετολμημένα αυτοίς δηλοί λέγων: Τον
& cens : Tergum meum dedi in Magella , ct maxil- νώτον μου δέδωκα εις μάστιγας, τας δε σιαγόνας μου
las meas in alapas, et que sequuntur. Hec quo- εις ραπίσματα, και τα τούτοις εξής. Και ταύτα
que per otiuma nobis justa interpretatione explana- επί σχολής της προσηκούσης τεύξεται ερμηνείας.
buntur. ,
CAPUT XXIV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ'.
Ab eodem. - Quemadmodum ipse φui in prophetis C 'Aπο του αυτού. - Ως αυτός ο εν τοις προφή
olim cauebat Dominus, venturus ad homines, el πάλαι θεσπίζων Κύριος ήξειν εις ανθρώ
ταις
ipsis oculis inspiciendus , et a geniibus cognoscen πους , και αυτοίς οφθαλμοίς θεαθήσεσθαι, και
dus, exspectaretur. τοις έθνεσι γνωσθήσεσθαι με.λ.λήσει .
Hæc dicit Dominus : Propler vos nomen meum « Τάδε λέγει Κύριος : Δι' υμάς διά παντός το
blasphematur in gentibus, idcirco cognoscet popu- όνομά μου βλασφημείται εν τοις έθνεσι • διά τούτο
Tus meus in die illa, quod ego sum, ipse qui lo- γνώσεται ο λαός μου εν τη ημέρα εκείνη, ότι εγώ
quor , adsum, ut formositas in montibus, ut pedes ειμι , αυτός ο λαλών, πάρειμι , ώς ώρα επί των
quoniamauditamfaciet salutemtuam dicens : Sion, ευαγγελιζόμενος αγαθά » ότι ακουστήν ποιήσει την
rex tuus erit Deus. Vox custodientium te exaltata σωτηρίαν σου, λέγων · Σιών, βασιλεύσει σου ο Θεός.
est , et cum voce siroul letabuntur , quoniam oculis Φωνή των φυλασσόντων σε υψώθη , και τη φωνή άμα
ad oculos videbunt, quando miserebitur Dominus ευφρανθήσονται , ότι οφθαλμοίς προς όφθαλμούς
Sion : erumpant letitiam simul deserta Jerusalem, όψονται, ηνίκα άν ελεήση Κύριος την Σιών. Ρηξάτω
quoniam miseratus est Dominus ipsam, et libera - ευφροσύνην άμα τα έρημα Ιερουσαλήμ, ότι ελέησε
vit Jerusalem, et revelabit brachium sanctum suum, D Κύριος αυτήν, και ερρύσατο Ιερουσαλήμ , και απο
in conspectu omnium gentium, et videbunt omnia καλύψει τον βραχίονα τον άγιον αυτού ενώπιον παν
extrema terre salutem a Deo nostro 24. His των των εθνών , και όψονται πάντα τα άκρα της γης
ipsis deinceps adnexa est sub uno et eodem την σωτηρίαν την παρά του Θεού ημών. » Τούτοις
contextu , de passione Christi prophetia , quam εξής επισυνάπται υφ' ένα και τον αυτόν ειρμόν η
item per otium expositurus sum. Cum vero περί του πάθους Χριστού προφητεία , ήν και επί
unus et idem sit Dominus, qui ait in particula ante σχολής εχθήσομαι. Είς δε ών και ο αυτός Κύριος ο
hanc proxime exposita, ad ipsum Judaicum popu- φήσας εν τη προ ταύτης περικοπή προς τον Ιού
lum : 304 Peccatis vestris vendili estis , el iniqui . δαίων λαόν : Ταίς αμαρτίαις υμών επράθητε , και
talibus vestris dimisi matrem vestram, quoniam ταϊς ανομίαις υμών εξαπέστειλα την μητέρα υμών
veni, et non erat homo ; νοcavi, et non erat qui au- διότι ήλθον, και ουκ ήν άνθρωπος , εκάλεσα , και ούν
diret 18; » in his de quibus nunc agitur verbis , ad ήν ο υπακούων και διά των εν χερσί προς τους αυτούς
eosdem ait : « Propter vos nomen meum Diasplie- φησι: Διά υμάς το όνομά μου βλασφημείται
2* Isa . L, I . 18 ibid. 5- 6. *Isa ,L1, 5 -10. 18 Isa . Xxx, 1- 3.
481 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VI. 189
τεις έθνεσιν.» Είθ' ώς έχων έτερον παρ' αυτούς λαόν, A matur in gentibus.» Deinde quasi habens aiium
επιφέρει : « Διά τούτο γνώσεται ο λαός μου το όνομά preter illos populum, adjungit : « Idcirco cognoscet
μου και διδάσκει τε , ότι μη έτερος , αλλ' αυτός ο εν populus meus nomen meum. υ Deinde docet quod non
τας προφήταις λαλήσας Κύριος επιδημήσει ποτέ το alius , sed ipse qui in prophetis Ioquebatur Domi
βίω, λέγων: « Εγώ είμι, αυτός ο λαλών, πάρειμι. » Το nus, versabitur olim in hac vita , his verbis : « Ego
δε, « Ως ώρα επί των ορέων , ώς πόδες ευαγγελιζομένου sum, ipse qui Ioquor, adsum. • Illud autem : « Uι
ακοήν ειρήνης , ως ευαγγελιζόμενος αγαθά, ακουστήν formosilas in montibus, ut pedes evangelizantis
ποιήσω την σωτηρίαν σου , λέγων · Σιών, βασιλεύσει auditum pacis , ut qui nuntiat bona , auditarum faciam
σου ο Θεός , και σαφέστερον οι λοιποί εκδεδώκασιν έρ- salutem tuam, dicens : Sion, rex tuus erit Deus, »
μηνευται• ο μεν 'Ακύλας είπών, « Τι ώραιώθησαν manifestius reliqui converterunt interpretes : Aquila
επί τα όρη πόδες ευαγγελιζομένου, ακουτίζοντος εί quidem in hunc modum : « Quid speciosi facti sunt
ρήνην, ευαγγελιζομένου αγαθόν, ακουτίζοντος σωτη- super montes, pedes evangelikantis? ejus qui audire
ρίαν , λέγοντος τη Σιών : Έβασίλευσεν ο Θεός σου ;» facit pacem? ejus qui nuntial bonum, qui audirefacit
και ο Σύμμαχος φήσας · Τί ευπρεπείς επί των ορέων salutem, dicentis ipsi Sion : Regnavit Deustuus ? »
ποδες ευαγγελιζομένου , ακουστήν ποιoύντος ειρήνην, Symmachus vero : Cur decentes in montibus pedes
ευαγγελιζομένου αγαθά , ακουστήν ποιoύντος σωτη - B evangelizantis ? auditam facientis pacem, Evangeli
ρίαν , λέγοντος τη Σιών• Έβασίλευσεν ο Θεός σου ; » zantis bona, auditam facientis salutem ? dicentis ipsi
αντί δε των, « Φωνή των φυλασσόντων σε υψώθη, και Sion : Regnavit Deus tuus ? , pro co vero quod est :
τη φωνή άμα ευφρανθήσονται ότι οφθαλμοίς προς « Vox custodientiuni te exaltata est, et cum voce
οφθαλμούς όψονται και ο μεν Σύμμαχος ούτως ήρμή- simul letabuntur , quoniam oculis ad oculos vide
νευσε: « Φωνή των σκοπών σου επήραν φωνήν, επί bunt, » Sym machus quidem sic interpretatus est :
το αυτό αινέσουσιν· οφθαλμοφανώς γαρ όψονται. » « Fox speculatorum tuorum extulerunt vocem, in
Λέγουντο δ' αν εν τούτοις σκοποι οι ιεροί του Σωτή- id ipsum laudabunt, palam enim oculis videbunt. »
ρος ημών απόστολοι , οι και , οφθαλμοφανώς ιδόντες Dici porro in his speculatores videntur, sacrosancti
τον προφητευόμενον , ύψωσαν αυτών την φωνήν εις Salvatoris nostri apostoli, qui palam oculis intuiti
πάσαν την οικουμένην κηρύξαντες . Σιών δε και Ιε - eum, de quo proplhele loquebantur, exulerunt vo
ρουσαλήμ την εν τοις τόποις ευαγγελιζομένην οίδεν cerm suam in totum terrarum orbem, illum ipsum
επουρανίους ο Απόστολος , δι' ών φησιν : « Η δε άνω predicantes. Ipsan vero Sion ac Jerusalem que in
Ιερουσαλήμ ελευθέρα εστίν, ήτις εστί μήτηρ ημών , Ιocis evangelizatur,in celo agnovit ipse Apostolus,
και, « Προσεληλύθατε Σιών όρει και πόλει Θεού ζών- illis verbis : « Superior autem Jerusalem libera
τος , Ιερουσαλήμ επουρανίω , και μυριάσιν αγγέλων & est, quae est mater nostra , et : «Accessistisad Slon
πανηγύρει. ) Λέγοιτο δ' άν Σιών και η εις πάντα τον montein et ad civitatem Dei viventis Jerusalem cele
επί γής τόπον διά Χριστόν συστάσα Εκκλησία, ως stem, et τηultorum milliumangelorum frequentiain7.»
και Ιερουσαλήμ πάν το θεοσεβές τοπισμα , o και Dici vero Sion poterit etiam ea, quae in omnemterre
παρά μόνοις Ιουδαίων τοις πάλαι το πρίν συνεστος locum, per Christum constituta est Ecclesia , quena
εις ερημίαν διά τάς δυσσεβείας αυτών περιτέ. admodum Jerusalem omne pium ac religiosumcivile
τραπται · είτ' αύ πάλιν της επί το κρείττον ανανεώ- institutum, quod cum apud solos veteres Judeos olim
σεως έτυχε δια της του Σωτήρος ημών επιφανείας • exsisteret,in solitudinem propter ipsorumimpietales
Διό φησίν η προφητεία : « Ρηξάτω ευφροσύνην άμα conversum est, deinde rursus renovationem in me
τα έρημα Ιερουσαλήμ : ότι ήλέησε Κύριος αυτήν, lius consecutum est , per Christi Salvatoris nostri

παντός αγίου και θεοφιλούς ψυχήν, καθο μεν επηρεται pant letitiam simul deserta Jerusalem, quoniam mi
τω βίω, το πολίτευμα έχουσα εν ουρανοίς , σκοπούσα Seratusest Dominus ipsam, etliberavit Jerusalem. )
τα υπερκόσμια , Σιών ονομάζων ( ερμηνεύεται γάρ Ceterum, ηusquam sane aberres, si uniuscujusque
σκοπευτήριον ) : καθο δε εν ευσταθεία και γαλήνη η viri sancti Deoque amici animarm, qualenus quidem
παθών καθεστηκεν, Ιερουσαλήμ αυτήν αποκαλών • supra hanc vitam elata est, quippe cumincelo
όρασιν γάρ ειρήνης μεταληφθέν τούνομα σημαίνει. suum jus civitalis habeat, contempleturque ea que
Τούτοις ακολούθως η των εθνών επί την ευσέβειαν ipso mundo sunt superiora, Sion nomines (nam ex
του Θεού κλήσεις εναργέστατα δηλούται διά του, « Και interpretatione speculatorium significat) ; qualenus
αποκαλύψει Κύριος ο Θεός τον βραχίονα τον άγιον autem in bono statu et quiete perturbationuin con
αυτού ενώπιον πάντων των εθνών και όψονται πάνω stituta est , Jerusalem eamdem appelles. Illud
τα τα άκρα της γης την σωτηρίαν την παρά του enim nomen conversum, visionem pacis significat.
Θεού ημών. • Βραχίονα δε του Θεού μή άλλον είναι Ordine posthac Dei ad veram religioneim vocatio
του Λόγου, και της Σοφίας, και αυτού του Κυρίου , gentium, evidentissime declaratur illis verbis : « Ει
ός έστιν ο Χριστός του Θεού, νόμιζε. Τούτο γούν εκ revelabit Dominus Deus brachium sanctum suum,
πολλών παραστήσαι ράδιον."Έχεις δε και εν 'Εξόδω in conspectu omnium gentium, et videbunt omnes
τον Ισραήλ βραχίονι Θεού ρυσθέντα της υπ' Αίγυ- fines terrae salutem a Deo nostro. » Porro Dra
* Galat. 1y, 26. 27 lebr. 11, 29.
183 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS, II. – APOLOGETICA. 484
chium Dei neutiquam aliud esse arbitreris quam A πτίοις δουλείας. Αυτόν δή εκείνον τον βραχίονα του
Verbum et Sapientiam, et ipsum Dominum, qui est Θεού τον αναφανέντα σωτήρα του πάλαι λαού πάσι
Christus Dei. Hoc enim ex multis ostendere facile τοις έθνεσιν αποκαλυφθήσεσθαι, ώς αν το πρίν επικε
est. Ηabes praeterea in Exodo, Israel ab ΑΕgyptiaca κρυμμένον, η παρούσα σημαίνει προφητεία. Την δε
servitute liberatum brachio Dei. Ipsum igitur illud σωτηρίαν, ήν φησιν όψεσθαι πάντα τα άκρα της
Draclnium Dei , quod veteri populo salutem mani - γής , και ήν ανώτερον εδήλου λέγων, ότι « 'Ακουστιν
festissime attulit, omnibus gentibus aperiendum ac ποιήσω την σωτηρίαν σου , και ίσθι τη Εβραίων φωνή
delegendum, tanquam id quod prius occultum es - τω του Ιησού ονόματι προσαγορεύεσθαι .
set , præsens prophelia significat. Salutem vero quam dicit « visuros omnes terræ fines, , et quam
superius indicavit cum dixit : « Auditam faciam salutem tuam , , cilo apud Hebræos ipso Jesus nomigo
appellari.
CAPUT XXV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ'.
Ab eodem. – Quod rursus Dominus , ipsum plane 'Aπό του αυτού. - Ως αύθις Κύριος, και του Θεού
Dei Verbum, venturus et gentes congregalurus cα- Λόγος, ερχόμενος, και τα έθνη συνάξει»: θε
neretur . σπίζεται.
« Ecce Dominus ut ignis veniet, et sicut tempestas B « Ιδού Κύριος ως πύρ ήξει , και ως καταιγίς τα
currus ejus 28, et quae sequuntur. « Dixit Dominus: άρματα αυτούς και εξής: « Είπε Κύριος Κάγώ
Ει ego opera eorum et cogitationem eoruin scio, τα έργα αυτών και των λογισμών αυτών επίσταμαι,
et ego venio congregare omnes gentes et linguas, και έρχομαι συναγαγείν πάντα τα έθνη και τας γλώσ
et venient et videbunt gloriam meann , et relinquam σας, και ήξoυσι, και όψονται την δόξαν μου. Και
cis signum, et einittam ex eis qui salvati fuerint ad καταλείψω επ' αυτών σημείον, και εξαποστελω εξ
gentes, 306 in Tharsis, et Phud, et Lud, et Μο- αυτών σεσωσμένους εις τα έθνη, εις Θαρσής, και
soch, et Thobel, et in Greciam, et ad insulas re- Φούδ, και Λουδ, και Μοσόχ , και Θοβελ, εις την Ελ
molas, ad eos qui non audierunt nomen neum, λάδα, και εις τας νήσους τας πόρρω, οι ουκ ήκουσάν
neque viderunt meam gloriam, et nuntiabunt mea μου το όνομα, ούθ' έωράκασι μου την δόξαν, και εύ
opera in gentibus 29 . , Planissime etiam in his αγγελουσί μου τα έργα εν τοις έθνεσιν. "Αντικρυς
Domini adventus ad homines indicatur ; et quo- και εν τούτοις η του Κυρίου εις ανθρώπους παρουσία
niam hic dictum est, illum ut ignem venturum, me- δηλούται. Και επειδή περ είρηται, ως πύρ ήξειν, εί
rito Salvator noster ait : Ignem veni mittere in κότως φησίν ο Σωτήρ ημών• Πύρ ήλθον βαλείν επί
terram, et quid volo si jam accensus est 30? » Cur- την γην, και τι θέλω ει ήδη ανήφθη ; » "Αρματα δε
rus vero ejus, stipates ipsum divinas polestates C αυτού τάς δορυφορούσας αυτόν θείας δυνάμεις, και
inservientesque ipsi sanctos angelos , commode τους εξυπηρετουμένους αυτώ ιερούς αγγέλους, είποις
dixeris , de quibus illud dictum est : « Ει accesse- αν, περί ών είρηται · « Και προσήλθον άγγελοι, και
runt angeli et ministrabant ei 31 , sanclos item διηκόνουν αυτώ και τους ιερούς αποστόλους αυτού
ejusdem apostolos ac discipulos, quibus invectum και μαθητάς, οίς εποχούμενος ενθέω και αοράτω δυ
divina atque invisibili virtute Dei Verbum, omnem νάμει και του Θεού Λόγος , την πάσαν διέδραμεν οίκου
permeavit terrarum orbem. Polest etiam aliter dici μένην. Λέγοιτο δ' αν και άλλως προς λέξιν: Πυρ και
ad verbum : Ignen et currus una cum ejus adventu - άρματα καταγγέλλεσθαι συν τη αυτού παρουσία διά
denuntiari, propter eam , que Jerusalem oppres » την καταλαβούσαν πολιορκίαν την Ιερουσαλήμ μετά
sit, obsidionem post Salvatoris nostri adventum : την ές ημάς άφιξιν, μεθ' ήν ουκ εις μακράν ο μεν
post quem haud multo, templum quidem ipsum νεώς αυτός έπυρπολείτο, και την εσχάτην υπέμεινεν
igrue incensum est, et extremanm pertulit vastalio- ερημίαν, ή δε πόλις εκυκλώθη υπό αρμάτων και στρα
nem. Urbs vero circumdata est curribus et exer- τοπέδων πολεμικών , μεθ' & και περί των εθνών απάν
citibus bellicis ; post quem casum etiam ea que de των προηγγελμένα συμφώνως τη προφητεία τέλους
cunctis gentibus predicta fuerant, huic prophelie η έτυχε. Τις δ' ουκ αν θαυμάσειεν ακούων του Κυρίου
consentaneum finem sortita sunt. Ceterum, quis διά του προφήτου λέγοντας : « Έρχομαι συναγαγείν
non admiretur audiens Dominum per prophetaim πάντα τα έθνη και τας γλώσσας, και ορών καθ' όλης
licentem : « Venio congregare onnes gentes et lin- της των ανθρώπων γης διά της του Σωτήρος ημων
guas, cum videat in omni , quecunque ab homi- Ιησού του Χριστού παρουσίας τε και κλήσεως τάς
nibus habitatur , terra, per Salvatoris nostri Jesu των εθνών συναγωγάςεπ' ονόματος του Χριστού συγ
Christi adventum ac vocationem, conventus gentium κροτουμένας ; τάς τε γλώσσας απάντων των εθνων
in Christi nomine celebrari, linguasque omnium εν παντοίαις διαλέκτους ανθρώπων τον ένα Θεόν, και
nationum omni genere sernmonis unum eum at: Κύριον επικαλουμένας: και επί πάσι δε τούτοις, τις
Dominum invocantes ? Denique post omnia haec θεώμενος τη σωτηριώδει σημείο πάντας τους εις
quis inspiciens omnes, quicunque in Christi fidem Χριστόν πεπιστευκότας σφραγίδι χρωμένους, ούκ αν
venerunt, salutari signo pro annuli nota utentes, ευλόγως καταπλαγείη ακούων πρόπαλαι του Κυρίου

* Isa. LXγι, 15, 29 ibid. 18, 19. 30 Luc. ΧΙΙ, 49. 31 Μatth. IV, 11 .
185 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 486
και καταλείψω επ' αυτών σημείον ; » Έν μέρει μεν A Dominum dixisse : « Ει venient et videbun! gloriam
ούν εντεύθεν ήδη κατά την προτέραν του Σωτήρος meam, et relinquam in eis signum? » Jan inde
ημών εις ανθρώπους επιφάνειαν αυτοίς οφθαλμοίς igitur saltem in parte, secundum priorem Salva
δρώμεν των θείων χρησμών τα αποτελέσματα : γένοι- Ioris nostri ad homines adventum, ipsis oculis in
το δ' αν εντελη ταύτα και κατά την δευτέραν και tuemur divinorum oraculorum eventa. Ceterum
ένδοξον αυτού παρουσίαν, ότε πάντα τα έθνη όψονται eadem haec plenius absolventur in secundo et glo
την δόξαν αυτού, έρχόμενόν τε αυτόν εξ ουρανών με- rioso ejusdem adventa, quando omnes gentes vide
τα δυνάμεως και δόξης πολλής. Αναχθείη δ' αν εις bunt gloriam ejus , venientemque ipsum de celo
εκείνο καιρού και τα λοιπά των εν τη προρρήσει δη- cum 307 polestate et gloria multa . Referri vero
λουμένων, ώσπερούν συστήσομεν κατά την οικείαν ad illud tempus etiam reliqua polerunt que in ipso
υπόθεσιν. Τοσούτων ημίν επί του παρόντος συνει- oraculo predicta sunt, quemadmodum quidem nos
λεγμένων περί της εις ανθρώπους θεσπιζομένης proprio atquehuic rei dicato opere ostensuri sumus.
έσεσθαι παρουσίας Θεού, εξής αν είη επισυνάψαι Cum igitur ad hunc usque locum haec lan: multa
οποιός τις ο τρόπος της προτέρας αυτού εις τον άν- collegerimus, de eo , qui olim canebatur futurus,
θρώπινον βίον παρόδου γενήσεσθαι προανεφωνείτο. Dei ad homines adventu, sequitur ut his adjunga
mus quisnam modus in iisdem oraculis prædiceretur futurus prioris ejusdem ad humanam vitam acces
sus.

ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΕΒΔΟΜΟΝ.

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER SEPTIMUS.
ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΕΒΔΟΜΟ ΣΥΓΓΡΑΜ- Β 308 Η EC INSU NT IN SEPTIMO LIBRO
ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ EVANGELICE DE SALVATORE NOSTRO
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ. DEMONSTRATIONIS .
Α'. Τίς ο τρόπος της του Θεού εις ανθρώπους επι- Ι. Quisnam modus accessus Dei ad homines, et sub
δημίας, εκ των υποσεσημειωμένων Γραφών. noiatis Scripturæ locis .
α'. 'Απο του Ησαΐου. 1. Ab Isaia.
β'. 'Από του αυτού. 2 Ab eodem .
γ . Από του αυτού. 3 . Ab eodem .
Β . Πού γης ο Χριστός γεννηθήσεσθαι προεφη- 11 . Ubi terrarum Christus oriturus prediceretur και
τεύετο. prophelis.
δ . 'Απο του Μιχαία . 4 . A Michæa.
ε'. Από του ψαλμού ρλα'. 5 . A psalmo cxxvi.
Γ . Αφ' οίου γένους προελεύσεσθαι εβοάτο. III. De quo genere progressurus caneretur.
ς . Από της β' των Παραλειπομένων. 6 . De II Paralipomenon .
ζ. 'Από ψαλμού οα'. 7. A psalmo LXXI,
η . Από του Ησαΐου. 8 . Ab Isaia .
θ', 'Aπο του Ιερεμίου . 9 . Ab Jeremia .
Β . 'Απο της Γενέσεως . 10 . A Genesi.
ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ. PROVEMIUM .
θεον εις ανθρώπους αφίξεσθαι, και συν ανθρώποις Cum proximo libro Deum ad hormines venturum,
tal γης πολιτεύσεσθαι, δύο τε ταύτα μέγιστα τεκμή- et cum hominibus in terra versaturum, duoqια
 187 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. - APOLOGETIC ... 488
haec maxima signa illius adventus futura : gentium A ρια της αυτού παρουσίας έσεσθαι· κλήσιν επ' αναλή
per totum orbem ad accipiendam veram Dei noti- ψει της αληθούς θεογνωσίας των ανά την οικουμένη.
tiam, vocationem, et Judaica gentis propter incre- εθνών, απόπτωσίν τε και ερημίαν διά την εις αυτόν
' dulitatem in illum, ruinam ac solitudinem, ex pro- απιστίας του Ιουδαίων έθνους, εν τώ προ τούτου
phelicis vocibus didicerimus, ibideinque inspexeri- συγγράμματα δια των προφητικών φωνών μεμαθηκό
mus, 309 quem tandem exitum invenerint ea tες , επισκεψάμενοί τε κατά το αυτο οποίου τέλους
que predicta fuerant , ipse deinceps ordine, in hoc έτυχε τα προηγορευμένα, εξης και ακολούθως έν
septimo Evangelic Demonstrationis volumine, mo- εβδόμω τούτω συγγράμματα της Ευαγγελικής 'Απο
dum contemilari conabimur , secundum quem ait δείξεως τον τρόπον επιθεωρήσαι πειρασόμεθα, καθ'
sead homines commigrasse. Jam inde igitur villea- όν φησιν αυτόν την εις ανθρώπους ποιήσασθαι πάρα
mus, quisnan modus Dei ad homines migrationis δον. Φέρε ούν εντεύθεν ήδη σκοπήσωμεν, οποιός τις
caneretur futurus, et ubinam gentium oriturus prae - ο τρόπος έσεσθαι της του Θεού εις ανθρώπους επιδη
diceretur, et de quo genere profecturus sanctorum μίας έθεσπίζετο, και που γης γεννηθήσεσθαι προ
hominum vocibus ferretur. εκηρύττετο , από ποίου το γένους προελεύσεσθαι
έβοάτο.
CAPUT I. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'.
ΑΕ Ισαία. - Duisnam modus accessus Domini ad 'Aπό του Ησαΐου. - Τίς ο τρόπος της του Κυρίου
homines. εις ανθρώπους επιδημίας.
Prædiclio Judæorum incredulitatis
incredulitatis Arg,
erga Chri.
Chri Πρόρρησις της εις Χριστόν απιστίας του Ιουδαίων
slum , et signum eis a Domino datum . Fuit autem έθνους, και σημείον αυτοίς από Κυρίου διδόμενον. " Ην
illud : Virgo generans Deum ; sub cujus generatio δε τούτο: Παρθένος Θεόν γεννώσα, εφ' ού τη γενέσει
ne universalis Judæorum nationis purgatio caneba καθαίρεσις παντελής του Ιουδαίωνέθνους έθεσπίζετο,
hur ; et sicul externi el hostes regiouem illorum και ώς αλλόφυλοι και πολέμιοι την χώραν αυτών καθ
εξουσι, και ώς ή πρίν έρημος της ενθέου τυχούσα
fuit , agriculturam sortita divinam, fecunda erit. γεωργίας, εύφορήσει της εξ εθνών Εκκλησίας
Ecclesia ex gentibus collecta hunc ostendente mo- τούτον δηλουμένης τον τρόπον ώσπερ ο θαυμάσιος
dum quemadmodum divinus evangelista Joannes, ευαγγελιστής Ιωάννης, μείζονι ή κατά άνθρωπον
plus quam humana voce de Salvatore ac Domino μεγαλοφωνία τον Σωτήρα και Κύριον ημών θεο
nostro , de ipso, inquam, Dei Verto disserens, 52- λογών, αυτόν δή τον του Θεού Λόγον, της γε ιεράς
cramque illius Scripturam narrationemque aggre- c Γραφής αυτού απαρχόμενος , oμου τη θεολογία και την
diens , una cum ipsa de illa theologia ejusdem ad ενσαρκον αυτού εις ανθρώπους παρίστησιν επιδημίαν
homines accessum, per assumptum corpus exponit, Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ήν προς τον Θεόν,
Sic dicens : In principio erat Verbum, et Verbum και Θεός ην ο Λόγος . Ούτος ήν εν αρχή προς τον Θεόν:
erat apud Deum, et Deus erat Verbum 32. Hoc πάντα δι' αυτού εγένετο, » φή σας τούτοις εξής επ
erat in principio apud Deum , omnia por ipsum fa
cta sunt : atque his deinceps adjungens : « ι Ver- ημίν. και Τον αυτόν δη τρόπον και ο θεσπέσιος προφή
bum caro factum est, et habitavit in nobis 31. » Ιta της Θεού εκ Παρθένου γεγεννημένον μέλλων ανακη
divino Spiritu afflatus propheta, cum Deum de Vir- ρύττειν, την ένδοξον αυτού θεοπτείαν προθεωρεί, ώδε
gine genitum esset nuntiaturus, visionem anlea την θεολογίαν υπογράφων: « Είδoν τον Κύριον Σα.
quamdam illius glorie contemplalur , talemque βαώθ καθήμενον επί θρόνου υψηλού και επηρμένου,
theologiam describit : • Vidi Dominum Salaoth se- και πλήρης και οικος της δόξης αυτού , και σεραφίμ
dentem super solio excelso et sublimi, et plena erat ειστήκεισαν κύκλω αυτού έξ πτέρυγες το ένι, και εξ
domus gloria ejus, el seraphim stabant circum eum, πτέρυγες το ένα και ταις μεν δυσιν εκάλυπτον το
sex ale uni, et sex ale alteri, et duabus quidem πρόσωπον, ταις δε δυσί κατεκάλυπταν τους πόδας
tegebant faciem, duabus autem velabant pedes, et D ταις δε δυσιν επέταντο. Και εκέκραγον έτερος προς
duabus volabant, et 310 clamabant aller ad alte- τον έτερον, και έλεγαν: "Αγιος, άγιος, άγιος , Κύριος
rum, et dicellant : Sanctus, sanctus , Sanctus Do- Σαβαώθ, πλήρης πάσα ή γή της δόξης αυτού. 5 Και !
minus Sabanth , plena est omnis terra gloria εξής επιλέγει: « Και ήκουσα της φωνής Κυρίου λέ
ejus 2 . Ει deinceps adjungit : Ει audivi vocem γοντος · Τίνα αποστελώ, και τις πορεύσεται προς
Domini dicentis : Quem mittam, et quis ibit ad po- τον λαόν τούτον; Και είπα: Ιδού εγώ είμι, απόστε:. :
pulum launc. Ει dixi : Ecce ego, miue me. Ει dixit λόν με. Και είπε πρός μέ: Πορεύθητι, και είπόν τώ !
ad me : Vade , et die populo livic : Auditu audie- λαό τούτω· 'Ακοή ακούσετε, και ου μή συνήτε, και
εις, et non intelligetis : et inluentes intuebimini, et βλέποντες βλέψετε, και ου μη ίδητε. Επαχύνθη γάρ
non videbitis. Crassum enim factum est cor populi ή καρδία του λαού τούτου, και τοις ώσιν αυτων βαρέως
hujus , el auribus suis graviter audierunt , et ocu- ήκουσαν, και τους οφθαλμούς αυτών εκάμμισαν, μή
Ios suos clauserunt , ne quando videant oculis , et ποτε ίδωσι τοίς οφθαλμοίς, και τοις ώσιν ακούσωσι,
Corde intelligant , ct convertantur , et sanem eos , και ιάσωμαι αυτούς. Και είπα: "Έως πότε, Κύριε ,

» Joan.1,1 . 2 ibid. 14. 3* Isa. Τ1 , 1 -5,

489 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 40
Και είπεν: "Έως αν ερημωθώσι πόλεις, παρά το μή Act dixi : Quousque , Donuine ? Ει dixit : Donec le
κατοικείσθαι, και οίκοι παρά το μή είναι ανθρώπους.» serie sint civitates, eo quod non sit qui inhabitet:
Κύριον; ή όν τους περί τον 'Αβραάμ προπάτορσιν quem tandem Dominum fas est dicere visuo
ώφθαί τε και ομιληκέναι εν τοις προ τούτων απεδεί- fuisse a propheta preter eum, quein el Abrahce, et
ξαμεν; Τούτον γάρ ομού Θεόν και Κύριον , και δη reliquis Abralhe similibus priscis patribus visum
άγγελον είναι, και άρχιστράτηγον δυνάμεως Κυρίου fuisse, et cum iisdem locutum esse , in prioribus
προμεμαθήκαμεν. Μέλλων τοιγαρούν την εις ανθρώ- libris ostendimus ? Hunc enim pariter et Deum et
πους αυτού πάροδον ο παρών λόγος θεσπίζειν , την Dominum, et item angelum esse, et primum impe
ένθεον αυτού προθεωρεί βασιλείαν, δι' ής φησιν έωρα - ratorem copiarum Domini , antea didicimus. Curm
κέναι αυτόν καθήμενον επί θρόνου υψηλού και επηρ- ergo presens oraculum esset illius ad homines
μενου . Ούτος δ' αν είη ο θρόνος αυτού εκείνος ο και commigrationem predicturuun , divinum antea il.
εν τω περί του αγαπητού ψαλμώ δεδηλωμένος, κατά lius regnum contemplatur, ubi ait se ridisse illum
το « Ο θρόνος σου , ο Θεός, εις τον αιώνα του αιώ- sedentem in solio excelso, et sublimi. Hoc autem
νος,και εφ' όν και ο ανωτάτω των όλων ποιητής Θεός illius solium illud esse existimandum est, quod in
Πατήρ τε αυτού ώς αν μονογενεί και αγαπητό κα - B Psalmo de dilecto ostenstum est , in illis verbis :
θέζεσθαι παρεκελεύετο , λέγων· « Κάθου εκ δεξιών « Sedes tua, Deus, in seculum seculi 26, 5 super
μου, έως αν θα τους εχθρούς σου υποπόδιον των πο- quam supremus el universi conditor Deus, et ipsius
δων σου . » Συνέστησε δε ταύτην ήμών τήν εις τους Pater , ipsum tanquam unicum ac dilectom sedere
τόπους ερμηνείας Ιωάννης ο Ευαγγελιστής, ός, τα- jubebat , dicens : « Sede a dextris meis , djec po
ραθέμενος τάς προκειμένας του Ησαίου φωνάς, εν nam inimicos tuos scabellum pedum tuorum 37 .
αις είρητο: « Επαχύνθη γάρ ή καρδία του λαού τού- Confirmat vero hanc nostram in hosIocos interpre
του, και τους ώσιν αυτών βαρέως ήκουσαν, και τους tationem , Joannes evangelista, qui postquain cita
οφθαλμούς αυτών εκάμμωσαν, και επιφέρει περί του vit proxime exposilas Isaiae voces , in quibus di
Χριστού λέγων· « Ταύτα είπεν Ησαΐας, ότε είδε την clum est : « Crassum enim factum est cor populi
δόξαν αυτού , και εμαρτύρησε περί αυτού . » Ίδών δή hujus, et auribus suis graviter audierunt, et oculos
ούν ο προφήτης την επί του πατρικού θρόνου της suos clauserunt, 5 adjungit de Christo, et dicit :
ενθέου δόξης τε και βασιλείας ίδρυσεν του Σωτήρος • Hec dicit Isaias , quando vidit gloriam ejus , et
ημών, τώ τε αγίω επιθειάσας Πνεύματι, και μέλλων testificatus est de eo 38. • Cum ergo vidisset pro
εξής την εις ανθρώπους αυτού πάροδον, και την . pheta Salvatoris nostri super paterna divine ma
εκ Παρθένου γέννησιν υπογράφειν, προμαρτύρεται “ jestatis ac regni sede collocationem, divinoque ipse
την εις πάσαν την γην μέλλουσαν έσεσθαι γνώσίν τε esset Spiritu instinctus , essetque deinceps ejus
και δοξολογίαν, τα σεραφίμ εισάγων κυκλούντα αυτόν dem ad homines accessum , ortumque de Virgine
και φάσκοντα: "Αγιος, άγιος , άγιος , Κύριος Σα» descripturus , prius testificatur eam, 311 φuae in
βαώθ, πλήρης πάσα ή γή της δόξης αυτού. » Τίνα omnem terram perventura erat, cognitionem, et
δ' αν είη τα σεραφίμ, τα τον Χριστόν του Θεού δορυ - glorie predicationem,ipsa seraphiminducens, que
φορούντα , η τάχα ίσως αγγέλων και θείων δυνάμεων circumillum starent, ac dicerent : « Sanctus, san
χοροί, ή και προφητών και αποστόλων και ερμηνεύεται ctus, sanctus, Dominus Sabaoth, plena est omnis
γάρ τα σεραφίμ αρχή στόματος αυτών. Τοιούτοι terra gloria ejus. » Sed quenam existimanda sunt
δε οι προφήται και απόστολοι, ών διά του στόματος haec seraphim, Christum Dei stipantia ? Num forsi- -
η απαρχή γέγονε του σωτηρίου κηρύγματος • διό tan angelorum ac divinarum potestatum chori , an
ταύτης έτυχον της προσηγορίας , ών και του αγίου vero prophetarum atque apostolorum? narm sera
Πνεύματος αι δυνάμεις , πτέρυγες ώνομασμένα , τα phim si interpreteris , initium oris ipsorum audias.
μεν πρώτα και τα ύστατα της του Θεού Λόγου γνώ- Tales vero et prophete et apostoli, per quorum os,
σεως επικρύπτουσιν , ώς άρρητα και ακατάληπτα η instar primitiarum, initium salularis predicationis
όντα την φύσιν , τα δε μέσα της περί αυτού οικονο- factum est, ex quo appellationem hanc sortiti sunt,
μίας εκφαίνουσιν , ότι δή μόνα γνωστά ταύτα ανθρώ- sicut etiam sancti Spiritus polestales , que alse no
των φύσει, τών επέκεινα και των μετά ταύτα εν ninata sunt , primas quidem atque extremas de
απορρήτους σεσιγημένων. Και δυνάμεις δε θείαι και Deo Verbo notitiae partes occultant, tanquam eas
ουράνιοι είεν αν, διά το σεραφίμ ερμηνεύεσθαι εμ- quae suaple natura neque dici neque comprehendi
πρησμοί • διό είρηται · Ο ποιών τους αγγέλους possint ; que vero ipsius de illo dispensationis
αυτού πνεύματα , και τους λειτουργούς αυτου πυρός mediae sunt, eas ostendunt , propterea quod sols
φλόγα. Κεκράγασι δε ούτοι και βοώσιν έτερος τω hac naturae hominum cognoscibilia , cum ea qua
ετέρω κατά την οικείαν δύναμιν, την αγιότητα του supra haec et post haec reliqua sunt, in arcanis has
θεολογουμένου παριστώντες, και το γε πάντων παρα- bila sileantur. Praeterea divinae ac celestes pole
δοξότατον , θεολογούντες . "Οτι μή μόνος και τα έν slales, polerunt item vocabulo seraphimintelligi ,
ουρανώ πάντα πλήρη τυγχάνει της δοξολογίας αυτού, qualenus alia quadam ratione , seraphini ex inter
* Isa. VI, 8-11. 2* Psal, x1.1V, 7. 11 Psal, CY, 1, 2. 18 Joan. ΧΙΙ, 40, 41.
PATROL. GR. XXII.
491 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 493
pretatione, incendia significant , ex quo illud dictum A αλλά και πάσα ή γή της αυτής μετέσχε δυνάμεως,
est : « Qui facit angelos suos spiritus, et mini - διά την εξ ουρανών εις ανθρώπους αυτού θεσπιζο
stros suos ignis flammam29. » Clamant porro hi et μένην κάθοδον, ήν προϊών εξής ο λόγος προφητεύει,
νοciferantur aller ad alterum pro suis quisque vi- την εκ Παρθένου γένεσιν και την δια ταύτης εις πά
ribus, sanctitatem ejus, de quo ut de Deo Ioquitur σαν την γην εφαπλωθείσαν δοξολογίαν αυτού κηρύς
proplieta, commendantes , et quod omnium admira- των. Κύριος δε Σαβαώθ ερμηνεύεται Κύριος των
tione dignissimum est, theologice declarantes, quod δυνάμεων αυτός δ' αν είη ο αρχιστράτηγος δυνά
non modo colum, et quae in celo sunt, universa μεως Κυρίου, αν και εν κγ' ψαλμώ Κύριον Σαβαώθ
plena sunt majestate et gloria ejus, sed etiam onm - αι θείαι πάλιν αποκαλούσι δυνάμεις , την από γης
is terra ejusdem facultatis ac virtutis est parti - εις ουρανούς άνοδον αυτού θεσπίζουσαι, δι' ών φασιν·
ceps , propter ejus, qui canitur de celo ad homi- « "Αρατε πύλας, οι άρχοντες , υμών, και επάρθητε,
nes, descensum, de quo deinceps Iongius progres - πύλαι αιώνιοι, και εισελεύσεται ο βασιλεύς της δό
sum oraculum valicinatur , nec non el ortum de ξης. Τις έστιν ούτος ο βασιλεύς της δόξης; Κύριος
Virgine, et per hunc latius in omnem terran dis- της δυνάμεως , αυτός έστιν ο βασιλεύς της δόξης. »
seminatarm gloriae ejus celebrationem , denuntiat. Το γούν Εβραϊκόν πάλιν ενταύθα Κύριον Σαβαώθ
Dominus autem Sabaoth ex interpretatione , est B αυτόν καλεί και επειδήπερ αυτός έστιν ο βασιλεύς
Dominus exercituum: is autem erit primus impera. της δόξης , διά τε την επιδημίαν αυτού έμελλε πάσα
tor exercituum Domini , quem in tertio ac vicesimo ή γή πληρούσθαι της δόξης αυτού, είκότως το μέλλον
psalmo Dominum Sabaoth, divine rursus polesla- έσεσθαι έν τε τω προφήτη λέλεκται , και εν τω
tes appellant , ubi ejusdem de terra ad celum ψαλμώ· εν μέν τω προφήτη διά του, « Πλήρης πάσα
Γscens 1m divinant, et canunt verbis illis : : Tollile η γη της δόξης αυτού , εν δε τω ψαλμώ διά της
portas, principes , vestras, et elevamini , porte αρχής φασκούσης: « Του Κυρίου η γη και το πλή
elerne, et introibit Rex gloria . Quis est isle rex ρωμα αυτής, η οικουμένη , και πάντες οι κατοικούντες
g! nrise ? Dominus exercituum, ipse est rex glorie 0. , εν αυτή .Ο Τούτων τεθεσπισμένων, εξής υποβάς και
312 Hebraicus enim contextus hoc loco rursus προφήτης μαρτύρεται, ότι δή , ει και πλήρης έσται
Dominum Sabaollh illum vocat : et quoniam ipse πάσα ή γή της δόξης αυτού , αλλά γε το Ιουδαίων
est Rex gloriae , et propter ejus adventum, futurum έθνος ου προσήσεται» διό φησι: Και είπε Κύριος,
erat ut omnis terra impleretur gloria ejus, merito αυτός δηλαδή ο τεθεωρημένος Κύριος Σαβαώθ· Τίνα
quod futurum erat, et in propheta, et in psalmo di- αποστείλω ; και τις πορεύσεται προς τον λαόν του
clum est. In propheta quidem illis verbis : Plena , τον ; Και είπα : Ιδού είμι εγώ, απόστειλόν με. Και
est omnis terra gloria ejus; in psalmo autem ini- " είπε: Πορεύθητι , και είπον τω λαώ τούτω· 'Ακοή
io statim ubi ait : « Domini est terra et plenitudo ακούσετε, και ου μή συνήτε · και βλέποντες βλέψετε,
ejus, orbis terrarum, et omnes qui habitant in και ου μη ίδητε. Επαχύνθη γάρ ή καρδία του
eo 51. » His autem vaticinio comprehensis, deinceps λαού τούτου, και τους ώσιν αυτών βαρέως ήκουσαν,
progressus propheta testificatur quod licet omnis και τους οφθαλμούς αυτών εκάμμωσαν , μή ποτε
terra futura sit plena gloria ejus, attamen illumn ίδωσι τοίς οφθαλμοίς αυτών, και τοις ώσιν αυτών
Judaica gens acceptura non sit. Itaque ait : Et dixit ακούσωσι, και τη καρδία συνωσι, και επιστρέψωσι,
Dominus (ille videlicet qui visus fuerat Dominus και ιάσωμαι αυτούς. Δι' ών αντικρυς θεσπίζει την
Sabaoth ). Quem mittam , et quis vadet ad populum έσομένην εις αυτόν αντιλογίας του Ιουδαίων λαού,
hunc ? Ει dixi , Ecce ego sum, mitte me. Ει dixit : και ως όψονται μεν αυτόν, ου μην προσέξoυσι, τις
Vade, et dic populo huic, auditu audietis et non intel- είη » λέγοντάς τε εν αυτούς και διδάσκοντος ακούσον
Tigetis , et intuentes intuebimini, et non videlbitis . ται, ου μήν και συνήσουσιν ούθ' όστις ών αυτοίς
Crassumenimfactumest cor populi hujus , et auribus διαλέξοιτο, ούθ' άπερ αυτούς της καινής διδασκαλίας
suis graviter audierunt, et oculos suos clauserunt, παραδώσει μαθήματα. Μαρτυρεί δε τοις των λόγων
ne quando videant oculis suis, et auribus suis au- D αποτελέσμασιν ο ευαγγελιστής Ιωάννης περί του
diant, et corde intelligant, et convertantur el sanem Σωτήρος ημών λέγων : Τοσαύτα δε αυτού σημεία
eos. ) Quibus verbis manifestissime canit futuram πεποιηκότος έμπροσθεν αυτών , ουκ επίστευσαν εις
adversum se accusationem Judeorum, et quod in- αυτόν, ίνα ο λόγος Ησαΐου του προφήτου πληρωθή .
Tuebuntur quidem ipsumm, non tarmen animadver - δν είπε Κύριε , τις επίστευσε τη ακοή ημών , και
lent quis sit , quodque loquentem inter ipsos et ο βραχίων Κυρίου τίνι απεκαλύφθη; δια τούτο εύκ
docentem audient , non tamen etiain intelligent ηδύναντο πιστεύειν, ότι πάλιν είπεν Ησαΐας : Τετυ
quisnarm is sit qui cum ipsis Ioquatur , neque item φλωκεν αυτών τους οφθαλμούς , και πεπώρωκεν
quenam ea sint nove doctrine praecepta queipse αυτών την καρδίαν, ίνα μή έδωσι τοις οφθαλμοίς,
illis tradet. Comprobat vero hujus oraculi eventum και νοήσωσι τη καρδία, και επιστρέψωσι, και ιάσω
evangelista Joannes, qui de Salvatore nostro sic ait : μαι αυτούς. Ταύτα είπεν Ησαΐας ότε είδε την δόξαν
« Cum autem tam multa signa fecisset corarm eis, αυτού , και εμαρτύρησε περί αυτού. ν 'Αναμφιλό
non crediderunt in eum, ut serimo Isaiae prophete γως ούν επί τον Χριστόν ανήνεγκε την εν τω Ησαία
• Ηebr. 1, 7. 10 Psal. 11Η1, 7, 8. 1 ibid . 1.
 S
193 DEMONSTRATIONI EVANGELICÆ LIB . VII . 194
θεοφάνειαν ο ευαγγελιστής , και επί τον Iου- Α impleretur, quem dixit : Domine, quis credidit au
δαίων λαόν ου παραδεδεγμένον τον έωραμένον τω ditui nostro, et brachium Domini cui revelatum est !
προφήτη Κύριον , κατά την περί αυτού προέδησιν, propterea non poterant credere , quia iterum dixit
Τα γούν προφήτη έωρακότι τον Κύριον Σα- Isaias : Excecavit oculos eorum, et induravit cor
βαώθ φησιν ο χρησμός ειπείν τω 'Ιουδαίων έθνει , eorum, ne videant oculis, et corde intelligant , et
ότι δή και αυτοι όψονται ποτε τον αυτόν , αλλ' ου convertantur, et sanem eos. Hec dixit Isaias quando
συνήσουσιν όστις είη , και ακούσονται αυτού λέγον- vidit gloriam ejus, et testificatus est de eo 2. υ Ergo
τος εν αυτούς και διδάσκοντος , αλλ' ου νοήσουσι, διά absque controversia visionem illain Dei ad Christum
το πεπυρώσθαι αυτήν την καρδίαν. Ταύτ' ουν ο retulitevangelista Joannes, etad Judaicun populum,
"Ησαίας δι' ών παρεθέμεθα λέξεων θεσπίσας, έν ιστο- qui visum a propheta Dominum , φuemadnio
ρίας αφηγήσει πολεμίων έφοδος κατά του "Αχαζ , ός dum ab illo ipso predictum est, non suscepίt
επείχε τότε τα της βασιλείας των Ιουδαίων λαού , 313 Nam cum Dominum Sabaoth propheta Vidis
υπογράφει, και την των μεν αισθητων πολεμίων κα- set, refert oraculum, quemadmodum ipsi precepe
θαίρεσιν αυτίκα , και ουκ εις μακράν γενήσεσθαι ση- rit, ut ad Judeos diceret : quod ipsi illum quidem
μαίνει: ών δε σύμβολα έφερε νοητών και αοράτων aliquando videbunt, sed non intelligent quis sit, e!
εχθρών, δαιμόνων τινών , και αφανών δυνάμεων, B audient illum loquentem inter ipsos et docentem,
περί ών αρχόμενοι της όλης πραγματείας διεληλύθα. sed non percipient, propterea quod induratum erit
μεν, ώς ου μόνον το Ιουδαίων έθνος, αλλά και πάν cor eorum. Cum hac igitur Isaias his que appo
το ανθρώπειον γένος επί παν είδος κακίας, και επί suimus, verbis canat, in historiae modum hostium
αυτήν γε την άθεον ειδωλολατρείας καταβεβληκότων , adversus Achazimpetum, qui tunc Judaici populi
ουκ άλλως την ήτταν έσεσθαι δηλοί ή διά μόνης της regnum obtinuerat, describit, et a visibilibus qui
θεσπιζομένης εις ανθρώπους επιδημίας του Θεού dem hostibus ruinam brevi, neque haud multo post
Λόγου , εξ άπειρογάμου Παρθένου σκηνος ανθρώ- futuram significat. Quorum vero signa quaedam
πειον αναληψομένου . Τίς δε αυτώ ή τούτου χρεία ήν, duntaxat altulit (lii porro sunt intelligibiles atque
καιρός αν είη διαλαβείν. invisibiles quidam hostes, dæmones utique ac sub
visum non cadentes potestates, de quibus initio lotius operis disseruimus, quod non solam Judaicam
gentem , sed omne prorsus humanum genus, in omne malitiæ geñus, ac denique in ipsum cmni re
ligioni contrarium simulacrorum cultum compulerint), hos non aliter vinci posse demonstrat,
quam per unum , qui canitur Dei Verbi ad homines accessum , quod quidem Dei Verbum esset ex in
nupta Virgine humanum corpus assumpturum . Sed hujus illi quisnam usus fuerit, jam tempus
esse videtur, ut latius inquiramus.
Τα περί της του Σωτήρος ημών επιδημίας. o Quα spectant ad Salvatoris nostri adventun.
Επειδή και δι' ανθρώπου θάνατος εισήλθεν εις τον Quia • per hominem mors intravit in Ioιndum,
κόσμον,» φησίν ο Απόστολος, χρήν δήπου διά του αυτού ait Apostolus ***, idcirco adversus mortem victo
ανθρώπου την κατά του θανάτου βραβευθήναι νίκην, riam obtineri per eumdem hominem oportuit, et
και το σώμα του θανάτου σωμα ζωής αναδειχθήναι, quod mortis ſuerat corpus, viræ corpus declarari,
και της αμαρτίας την βασιλείαν εν τω θνητώ σώ et peccati regnum , quod prius in corpore mortali
ματι το πρίν ενεργούσαν καταλυθήναι, μηκέτι αμαρ- vim suam exercebat, deleri usque adeo, ut non
τίας αυτού , αλλά δικαιοσύνης κρατούσης και επειδή ampliusilli peccatum, sed justitia dominaretur , et
διά των της σαρκός αμαρτημάτων πάλαι πρότερον ή quoniamex peccatis corporis, antea cunctis hormi
πτώσις εγίνετο πάσιν ανθρώπους , είκότως πάλιν nibus ruina facta est, merito rursus per oιnnis
δι' αναμαρτήτου , και πάσης αχράντου κακίας τα peccati expers corpus,omnique prorsus malitia in
κατά των εχθρών ανηγείρετο τρόπαια . Τίνων δε έχ lactum , tropæa adversus hostes erigenda fuerunt,
θρών ή των πάλαι διά τών της σαρκός ηδονών κατα- Sed quos tandem hostes, nisi eos qui olim per cor
παλαιόντων το ανθρώπειον γένος ; και άλλως δε poreas voluptates humanum genus prosleriebant ?
εχρής, ανθρώπους Θεού Λόγον όμιλείν μέλλοντα, και praeterea cum Dei Verbum esset cum hominibus
σαρκός ακοαίς τα της ευσεβείας μαθήματα παραδώ- D collocuturum, et corporeis auribus praecepta de
σοντα, τερατείας τε και παραδοξοποιίας ανθρώπων pietate traditurum, prodigiaque et miracula oculis
οφθαλμοίς , Θεού τε δύναμιν εναργή παραστήσοντα, hominum, 314 Deique virtutem evidenter atque
μή άλλως ή διά του συνήθους ημίν οργάνου τούτο aperte demonstraturum, non aliter quam per con
πράξαι· ότι ουδέ πλέον ουδέν σωμάτων οράν ανθρώ- suetum, nobisque familiare instrumentum, hoc fa
πων δυνατόν ήν οφθαλμοίς, ουδ' ακούειν ακοήν πλέον cere ipsum oportuit, quoniam nihil quidem am
τιτου δια γλώττης προφερομένου ήχου ."Ιν'ούν και δια plius, quam quae corpora sunt, mortalibus oculis
σωμάτων αισθήσεως της των νοητών και ασωμάτων ut cerneremus, fieri poterat, neque ut auribus per
έννοίας επιλαβώμεθα, τον ημίν συγγενή και γνώριμον ciperemus, quam Sonum, qui lingua proferri con
λόγον αυτός ο Θεός Λόγος ανελάμβανε, και πάντα γε suevit . Ut igitur corporeis quoque sensibus intelli
δι' αυτού τα σωτήρια τοίς αυτηκόους και αυτόπταις gibilium incorporearumque reruna notiones capere
* Joan. Xu, 7- 41 . 41 Rom. V , 19.
 493 EUSEBII CÆSARIENSIS UPP. PARS 11. - APOLOGETICA. 495
Inus, eum qui nobis et cognatus et familiaris es- Α των ενθέων αυτού λόγων τε και έργων προεβάλλετο.
set, ipse Deus Verbum assumpsit, omniaque per Και ταύτ'έπραττε ταις του σώματος ανάγκαις ομοίος
illum quacunque salutaria essent, iis, qui ipsi all- ημίν ουδαμώς καταδεσμούμενος, ουδέ τι χείρον ή
diebant, ipsique fidebant, 1ain que in divinis ipsiuς μείζον αυτός εαυτού της θεότητος υπομένων, ουδ'
verbis , quam que in factis consisterent, exposuit. ούτως ώσθ' οία ανθρώπου ψυχή , τω σώματι παρείναι
Atque haec omnia administravit , ηusquam ut nos Θεού Λόγον όντα, και τα πάντα πληρούντα, και διά
simili ratione corporis necessitalibus illigatus, ne- πάντων ήκοντα · αλλ' ουδε ρύπον, ή φθοράν, η μίασμα,
que ipse quidquam aut deterius aut amplius sua εξ ης ανείληφε σαρκός επενηνεγμένος , ότι δη ασώ
ipsius divinitate perpetiens, neque vero ut anima ματος ών τήν φύσιν, και άυλος και άσαρκος , οία Θεού
hominis, ita ipse tali corpore impeditus , ut divin:ι Λόγος , ενθές δυνάμει και λόγοις ημίν άρρήτοις πάσαν
interim munera obire non posset, aut ubique adesse, υπήει την οικονομίας, των οικείων μεταδιδούς , αλλ'
qui Dei Verbunm est, omniaque implet, per omnia ουκ αντεπαγόμενος των αλλοτρίων. Ουκούν τί φοβεί
penetrat, neque item aut sordibus ullis, aut corru- σθαι χρή την ένσαρκον οικονομίαν , επεί μή εμολύ
pione , aut fodilate , ex eo corpore quod assumpsit νετο και αμόλυντος , μηδε εκ της σαρκός ο αμίαντος
nquinatus, propterea quod cumipse natura sit ex- , εμιαίνετο , μηδέ συνεφθείρετο τη του σώματος οικεία
pers et corporis, et carnis , et omnis materie, lan- 2 φύσει ο απαθής του Θεού Λόγος; επεί μηδέ ηλίου πά
quam Dei Verbum, divina quadam virtule. ratiο- θοιεν άν τι ακτίνες νεκρών και παντοίων σωμάτων
ibusque ineffabilibus, omnem sustinuit dispensa- επαφώμεναι. Το δε θεία Λόγω τούμπαλιν το φθαρτόν
tionem, quae sua essent impertieus, non autem μετεσκευάζετο, και άγιόν τε και αθάνατον, ά τε και
contra sibi vindicans, aut usurpans quae aliena. ήν αυτώ βουλητόν, απετελείτο . Ναι μήν και ταϊς εν
Ergo car ita hanc illius in corpore dispensationem θέoις του Πνεύματος βουλαίς τε και πράξεσι διηκο
formidare opus est, quando neque fedatus est is νείτο. Τούτο ούν όλον το φιλανθρωποτάτω Θεώ τε και
qui fadari non potest, neque ex carne assuu. pla Θεού Λόγω υπέρ της πάντων ανθρώπων θεραπείας τε
inquinatus, qui non potest inquinari, neque vero και σωτηρίας ταις των προφητώνακολούθως ενήργείτο
propria.Corporis natura corruptus, cum ipsum sit φωναίς , άνωθεν εκ παλαιών χρόνων την θαυμασίαν
Dei Verbum ab omni patiendi natura prorsus alier εκ Παρθένου γέννησιν αυτού προμαρτυρομέναις.
num? Quandone solis quidem radii dum cadavera Σφόδρα δε αναγκαίως ο προφήτης προτάττει της
et omnis generis corpora attingunt, quidquain om- εκ Παρθένου γενέσεως του Χριστού το επιστρεφές,
nino pali dicuntur:? ab ipso autem divino Verbo επιφωνών άντικρυς τους τούτων ακροωμένοις το,
etiam contra, quod corruptibile erat in melius , • Εάν μη πιστεύσητε, ουδε μή συνήτε : ώ επιφέ
commutatum est, Sanctumque atque immortale , " ρει εξής τα τούτον έχοντα τον τρόπον « Έαν μη
queinadmodum ipsius voluntas fuit , efectum est : πιστεύσητε, ουδε μή συνήτε. » « Και προσέθετο Κύ
φuineliam divinis sui Patris consilis, atque actio - ριος λαλήσαι το "Αχαζ, λέγων • Αίτησαι σεαυτώ
nibus, ipse interim inserviebat. Totum igitur hoc σημείον παρά Κυρίου του Θεού σου εις βάθος ή εις
λιο:ninum amantissimus Deus Dique Verbum pro ύψος. Και είπεν "Αχαζ : Ου μη αιτήσω, ουδε μή
cunctorum hominum medela el salute, vocibus in- πειράσω Κύριον, Και είπεν· 'Aκούσατε δή , οίκος
terim prophetarum consentanea gerens effecit , Δαυίδ : Μη μικρόν υμίν ανθρώπους παρέχειν αγώνα ;
qui quidem proplete tanto ante a priscis us- και πώς Κυρίω παρέχετε αγώνα ; Διά τούτο δώσει
que temporibus, admirabilem ipsius de Virgine Κύριος αυτός υμίν σημείον: ιδού η Παρθένος εν γα..
orturn testificati fuerant. Γorro autem adno- στρί λήψεται , και τέξεται υιόν, και καλέσεις το
dum necessario luie Christi ortui de Virgine , όνομα αυτού 'Εμμανουήλ. Βούτυρον και μέλι φάγε
progliela anteponit id quod reddat attentum, ται, πριν ή γνώναι αυτόν και προελέσθαι πονηρά, εκ
315 inclamans ad eos qui ipsa haec audiant,illud : λέξεται το αγαθόν· διότι πριν ή γνώναι το παιδίον
• Si non credideritis, non intelligelis ; » cui dein- αγαθών ή κακόν, απειθεί πονηρία , του εκλέξασθα:
ceps adjungit ea quae in hunc modum se hallent : D το αγαθόν. Και καταλειφθήσεται η γή, ήν σύ φοβή,
« Si non credideritis, nonintelligelis. ) - Ει ad- από προσώπου των δύο βασιλέων. 5 Και τα μεν της
jecit Dominus loqui ad Achaz dicenς : Pete tili προφητείας ώδε πη είχεν : επιστήσαι δε άξιον τω του
signum a Domino Deo tuo in profundum aut in λόγου προοιμία μαρτυρομένω τοίς εντυγχάνουσιν,
excelsuτη . Ει dixit Acha2 : Non pelam, neque ten- ότι, εάν μη πιστεύσωσιν, ουδε μή συνωσι . Και αναγ
tabo Dominum. Ει dixit : Audite jain , domus David : καίως χρήν επισημήνασθαι, δεικνύντας, ότι μη μό
Num parum vobis est, hominibus exhibere certa- νον συνέσεως , αλλά και πίστεως δεί τους εντευξομέ
men ? et cur Doιnino exhibetis certamen ? propter νοις, και ου μόνον πίστεως , αλλά και συνέσεως.
hoc dabit Dominus ipse vobis signum : ecce Virgo "Οθεν οι εκ περιτομής μη πιστεύσαντες εις τον Χρι
in ulero capiet, el pariet filium , el vocabis nomen στον του Θεού , εισέτι και νυν τούτων ακροώμενοι ,
ejus Emmanuel. Butyrum et nel comedel, prius- ούπω και είς δεύρο συνήκαν τον προφητευόμενον,
quin cognoscat ipse, aut eligat mala, ut seligat ώστε επ' αυτούς πρώτους επαληθεύσαι την πρόωρη
bonum : quia prius quain cognoscal puer bonum σιν · ακοή γάρ των περί του Χριστού προφητειών
aut nialum, non est obediens nialitie, ut seligal διά πάσης ημέρας ακούοντες , ώσί διανοίας ουκ ακού
Lollin. Ει comprehendetur terra, quaan times a oυσιν. Της τε αγνοίας αυτών αίτιον ουδέν έτερον ή
197 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 498
απιστία τυγχάνει, και τούτο της προσδήσεως αψευ- A fucie duorumregum 2. » Ει que quidem ad prophe
δώς περί αυτών και προς αυτούς απoφηναμένης. tiam pertinent, in hunc modum se habent. Diligen
Εάν γάρ, φησί, « μή πιστεύσητε , ουδε μή συνήτε.» tius vero attendere par est ipsius Oraculi exordium,
Αλλ' ει εοαίε , μή Παρθένον , νεάνιν δε ωνομάσθαι quod legentes admonel, si non crediderint, ne in
εν τη Γραφή (ούτω γάρ φασι φέρεσθαι παρ' αυτούς ), tellecturos quidem esse ; et sane adnotare necesse
και ποίον αν γένοιτο, φήσομεν, σημείον επαγγελίας fuit, atque ostendere, quod non solum intellectu,
Θεού άξιον, ει συνήθως τίκτειν, οία και πάσαι γυ- sed etiam fide iis qui lecturi sunt, opus sit, et vicis
ναίκες, εξ ομιλίας ανδρός εν γαστρί λαβούσα νεανίς sim, non solum fide sed etiam intellectiι. Εx quo
τις έμελλε ; Πώς δε και Θεός ην ο εξ αυτής γεννώμε- Judai qui in Christum Dei non crediderunt etiam
1ος; και ουχ απλώς Θεός , αλλ' ο μεθ' ημών ; τούτο nunc linec audientes , nondum tamen quis sit, de
γάρ σημαίνειν βούλεται το Εμμανουήλ, όπερ φησί quo proplieta loquitur intellexerunt, ut in ipsis Dri
δείν ονομάζειν τον γεννώμενον . Ιδού γαρ ή Παρ- mis veritatem suant probaverit valicinium : auditu
θένος, φησιν, εν γαστρί λήψεται , και τέξεται υιόν, enim Tola die prophetins de Christo audientes, au
και καλέσεις το όνομα αυτού 'Εμμανουήλ ό έστι ribus intelligentiae non audiunt. Αtque ipsorum
μεθερμηνευόμενον , μεθ' ημών ο Θεός. Ποίος δε και ignorantie alia nulla est causa quam incredulitas,
αγών Θεώ, ή ποιος αν είη κόπος , και μόχθος επί B cum ipsum hoc absque mendacio el de ipsis, et ad
συνήθει τρόπω γυναικός τικτούσης; Εν μέν γάρ τοις ipsos vaticinium, plane enuntiaverit : • Si enim non
ημετέροις αντιγράφοις , υφ' Έβδομήκοντα ανδρών credideritis, inquit, ne intelligetis quidem. » Quol
άνωθεν μέν Εβραίων το γένος, επ' ακριβεία δε της si dixerint non Virgineim , sed puellam apud Scri
πατρίου παιδείας δεδοκιμασμένων ήρμηνευμένοις, pturam nominalanm esse (Sic enim aiunt apud ipsos
υδέ πως φέρεται • Μή μικρόν υμίν αγώνα παρ- haberi), cujusmodi tandem signum hoc futuruin
έχεις ανθρώπους και και πώς Κυρίω παρέχετε αγώνα ; dicemus, quod divina proinissione sit dignum, si
διά τούτο δώσει Κύριος αυτός υμίν σημείον: Ιδού η usitate, quemadmodumcetera omnes mulieres, ubi
Παρθένος εν γαστρί λήψεται, και τέξεται υιόν, ός ex viri conjunctione pregnans avascrit , puella
κεκλήσεται ο μεθ' ημών Θεός. Τούτο γάρ, ως quapiam fuit parilura ? Quomodo preterea Deus
έφην, δηλούν βούλεται το Εμμανουήλ όνομα. Εν δε erit qui ex illa nascatur, neque simpliciter Deus,
τους αυτών Ιουδαίων αντιγράφους, κατά την 'Ακύ- sed nobiscum Deus ? hoc enim significat vox En
λου μεταβολήν φερομένοις (προσήλυτος δε ο 'Ακύ- manuel , quo nomine ait esse vocandum illum qui
λας ήν, ου φύσει Ιουδαίος), όμως δ' ούν και κατ' αυ- nascetur : Ecce enim, inquit, Virgo in ulero
τον τούτον είρηται τον τρόπον : « 'Ακούσατε δή, c capiet, 316 et pariet filium, et vocabis nomen ejus
οίκος Δαυίδ μήτι ολίγον από υμών μοχθούν άνδρας, Emmanuel, • quod est, si quis interpretetur, nobis..
ότι μοχθουτέ γε και τον Κύριον Θεόν μου; Διά τούτο cum Deus. Cujusmodi autem certamen Deo, ant
δώσει αυτός υμίν σημείον : Ιδού η νεάνις εν γαστρί quis tandem labor, queve difficultas objecta, si de
συλλαμβάνει, και τίκτει υιόν, και καλέσεις όνομα αυ- more paritura fui mulier ? In nostris enim exen
του Εμμανουήλ. Παρά δε τώ Συμμάχω ταύθ' ού- plaribus, que quicunque interpretati sunt , ii et
τως έχει : (λέγεται δε ό Σύμμαχος Εβιωναίος είναι: genere ab Hebreis oriundi fuerunt, et patriae ipso
αίρεσις δε ήν ούτω καλουμένων τινών Ιουδαίων εις rum lingue perilissimi, et in ea eruditione proba
Χριστόν πιστεύειν λεγομένων, εξ ών ο Σύμμαχος ήν.) tissimi, sic habetur : « Num parum vobis est, certa
παρ' ώ και αυτά ταύτα ούτως έχει : « Ακούσατε , τηen exhibere hominibus? et cur Domino exhibetis
οίκος Δαυίδ : Μή ουκ αυταρκες υμίν κοπούν ανθρώ- certamen ? propter hoc dabit Dominus ipse vobis
πους, ότι κοπούτε τον Θεόν μου ; Διά τούτο δώσει signum. Ecce Virgo in utero capiet, et pariet
αυτός ύμϊν σημείον : Ιδού η νεάνις συλλαμβάνει, και filium, qui vocatur nobiscuno Deus. » Ποc enim sibi
τίκτει υιον, και καλέσεις όνομα αυτού Εμμανουήλ.: νult, quemadmodum dixi, ipsa vox Emmanuel. In
Επειδή γάρ του Ιουδαίων έθνους το σκληρόν του ipsis autem Judaeorum exemplaribus, que secun
τρόπου, και προς ευσέβειαν δυσένδοτος, ιδρώτα και D dum. Aquile conversionem feruntur (adventuitius
κόπον, μόχθον τε ου τον τυχόντα, και αγώνα παρείχε autern Aquila fuit, non natura Judeus), sed tamen
τοις πάλαι θεοφιλέσι προφήταις, τούτου χάριν , « Ουκ etiam secundum hunc, hoc sane scriptum est nno
αυταρκες υμίν, και φησί, « τους προφήτας του Θεού do : Nunquid parum est a vobis faligari viros?
μοχθούν, και αγώνα παρέχειν ανθρώπους και άλλ' ήδη quod laborem exhibetis etiam Deo meo ? Propter
και τον Θεόν μου κοπούτα, και αγώνα παρέχετε και του dabit ipse vobis signum : Ecce puella in ulero
γε τω Θεώ μου ; » Ούτω γάρ και Θεοδοτίων εξέδω- concipit , et parit filium, et vocabis nomen ejus
κεν. Ο γούν προφήτης ιδίως εαυτου Θεόν, αλλ' Emmanuel. » Αpud Symmachum vero hac ita se
ούχι και των προς ούς ο λόγος , τον κοπούμενον και habent ( porro Symmachus dicitur Ebioneusfuisse :
επίτον αγώνα αποδυόμενον προσείπεν, ουκ αν φήσας, secta autem haec fuit Judeorum, φui eo nomine
Θεόν μου τον επί πάντων Θεόν εν Ιουδαίοις, παρ' οίς vocabantur, et in Clhristum credere dicebantur, ex
εκ πατέρων το περί τοντων πάντων δημιουργόν Θεόν quibus Symmaclius fuit) ; apud ipsum hunc igitur
σέβας εφυλάττετο. Τις δ' αν είη ο αγών και μόχθος, hoc ita se habent : Audite, domus David, nunquid
0 Isa. VΙΙ , 10-16.
409 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. — APOLOGETICA .
ηση salis vobis est fatigare homines, quod fatigatis Α ή ο κόπος του προφητευομένου Θεού, και το εις αν
Peum meum ? propter hoc dabit Dominus ipse θρώπων γένεσιν ελθεϊν ; κατά μεν ημάς και την των
vobis signum : Ecce puella coscipit et parit aliun , Εβδομήκοντα ερμηνείαν, εκ Παρθένου γεννώμενον,
et vocabis nomen ejus Eminanuel. » Quibus enim κατά δε την νυν παρα Ιουδαίους φερομένην, εκ
Judaice•gentis mores asperrimi, et a pietate admo- νεάνιδος . Εύροις δ' αν παρά Μωσεί και την ομολο
dum abhorrentes, sudorean laboremque, ac fatiga- γουμένως Παρθένον νεάνιν προσηγορευμένην. Την
tionem non vulgarem, atque certamen, antiquis γούν έτέρω μεμνηστευμένην, υφ' ετέρου δε έκβε.
illis Deo amicis prophetis exhibebant,idcirco, non βιασμένην τούτω κέκληκε το προσρήματα. Αλλά
satis est , inquit, vobis , Dei prophetas affiligere, και ο εκ της δηλουμένης τεχθησόμενος Εμμανουήλ
hominibusque exhibere certamen, nisi jam etiam μείζονα ή κατά τον κοινόν άνθρωπος επιφέρεται
Deum meum fatigelis, eique exhibeatis certamen ? , δύναμιν , εκλεγόμενος το αγαθόν πρίν η γνώνα:
nec Deo simpliciter,sed Deo meo ? Sic enim Theodo- πονηρά, και απειθών πονηρία, του εκλέξασθαι το
tion quoque convertit. Propheta igitur suum pecu - αγαθόν και ταύτα ουκ εν τη του ανδρός ηλικία , αλλ'εν
liariter Deum, et non eorum ad quos sermo dirigeba- τη του παιδίου. Διό είρηται· «Πριν ή γνώναι το παιδίον
tur, eum qui vexaretur , et in certamen daretur, ap- αγαθών ή κακόν, απειθεί πονηρία, του εκλέξασθαι το
pellavit, qui quidem nunquam Deuum meum dixisset B αγαθόν , δι' ών παντελώς το της κακίας άπειρον
eum qui apad Judeos supremus habetur, apud quos, του δηλουμένου παρίσταται. Αλλά και κρείττονα
φueno a patribus rerum omnium conditoris Dei ή κατά άνθρωπον επάγεται την επωνυμίαν ο μεθ'
317 cultum ipsi acceperant, is diligentissime ser- ημών υπάρχων Θεός· διό και το περί αυτού σημείου
vabatur, sed quod tandem esse potest certamen, βάθος ελέγετο περιέχειν, ομού δε και ύψος: βάθος μεν
qis labor, que fatigatio ejus Dei, de quo propheta διά τήν εις ανθρώπους κάθοδον, ή και την μέχρι θανά
Ιοquitur, nisi illud ad hominum generationem acce- του παρουσίαν, ύψος δε διά την ένθεον εκ του βάθους
dere, el tum secundum nos, tum secundum) Sepίua- αποκατάστασιν, ή διά τήν της ενθέου προϋπάρξεως
ginia interpretationem de Virgine nasci: secundum αυτού θεολογίαν. Τις δ' αν είη ο μεθ' ημών Θείς
vero eau que apud juiores fertur Judeos, de ή ο διά τών πρόσθεν αποδεδειγμένος Θεός Κύριος ;
puella ? Ceterum apud Mosem quoque invenies o και τώ Αβραάμ ουκ άλλως ή δι' ανθρώπου μορφής
earm , que absque controversia sit virgo, puellarm τεθεαμένος ; Ει δ' αναφέρoιεν επι τον Εζεκίαν οι εx
appellari : siguidern eam que alii desponsila sit, περιτομής ταύτα , τον του "Αχαζ παϊδα, τούτον είναι
alia vero repudiata , hac appellatione vocavit. Is φάσκοντες τον τώ πατρί προσημαινόμενον, αλλ' ούτε
praeterea qui de tali femina sit εdendus nominec και μεθ' ημών Θεός Εζεκίας ήν, ούτε σημείον θεο:
Emmanuel, majore fertur potentia, quain omnium πρεπές πέπρακται τι επ' αυτο · αλλ' ουδε αγών
aliorum hominum, quippe qui eligat bonum prius ή μόχθος τω Θεώ ήν περί την εκείνου γένεσιν · και
quam cognoverit mala , e malitis non obtemperet άλλως παρά ταύτα δείκνυται ο Εζεκίας αποκλειό
boni eligendi gratia, eo magis quod bec priestet non μενος των χρόνων της προφητείας. Ταύτα μεν γάρ
in virili jam , sed in puerili adhuc ætale constitu βασιλεύοντος αυτού δή του πατρός "Αχαζ περί μελ
tus; ex quo illud dictum est : Prius quam noverit λόντων έθεσπίζετο· ο δε Εζεκίας προ του βασιλεύσαι
puer bonum aut malum, ηοιι paret malitiae , ut eli - τον " Αχαζ συνίσταται γεγεννημένος . Ει δε μή επί
gat bonum. » Quibus verbis prorsus quod ille de τούτον αναχθείη τα της προκειμένης προρρήσεως,
quo agitur nullam malitiam attigerit, denuouslratur . πολλού δεί εφ' έτερον των παρά Ιουδαίοις μετά τους
Sed excellentiorem quoque denominationem, quam της προφητείας χρόνους γενομένων. Επί γε μην της
ho .inis ulla esse possit appellalio, nanciscitur is του αληθούς Εμμανουήλ, τούτ' έστι του γεγονότος
φταί nobiscum est Deus : quare signum item quod μεθ' ημών Θεού γενέσεως, και επί μόνης της του
de illo datur, profunditatem simul habere dicitur, Σωτήρος ημών του Θεού Λόγου εις ανθρώπους
el simul altitudinem : profunditatem quidem pro- επιδημίας των γάρ δυεϊν βασιλέων καθηρημένων,
pter descensum ad homines, aut etiam usque ad p κατελείφθη έρημος ή των Ιουδαίων γη, ώσπερ εσε
mortem accessum: altitudinem vero propter divi- σθαι φησιν ο χρησμός είπών: « Καταλειφθήσεται η
nitatis a profunditate restitutionem, aut eliain γη από προσώπου των δύο βασιλέων , και και αυτό
γropter divine ejus substantiae , que omni natura ρητώς και κατά λέξιν ούτως αν αποδοθείη. Κατά
prior est, theologiam. Quis vero alius sit nobiscum γάρ βασιλέα "Αχαζ, και Ησαΐαν υιόν 'Αμώς, και
Deus, quam is quenι superioribus libris Deum Βο- τους της προφητείας χρόνους , βασιλεύς Συρίας και εν
minumque ostendimus ? quique item Abralize Δαμασκό, και βασιλεύς Ισραήλ ο εν Σαμαρεία, ουχ
quondam non alia quam hominis forma visus est ? ο εν Ιερουσαλήμ, αλλ' ο του πλήθους των Ιουδαίων
Quod si Judaei haec ad Ezechiarm referant ilium των αποστάντων του θείου νόμου , συνθήκας προς
Achaz, et dicant hunc esse qui patri suo futuruς αλλήλους θέμενοι , τους υπό τους διαδόχους του Δαυίο
Oraculo promillatur, videant quomodo nobiscum βασιλευομένους επολιόρκουν. Τούτων ούν αμφοίν την
Deusfuerit Ezechias, aut quodnam signum sua ma- καθαίρεσιν η προφητεία θεσπίζουσα, αυτούς μεν τους
jestate dignuin, Deusin illo ostenderit : sed legue κατ' εκείνο καιρου Ιουδαίους τε και αλλοφύλους, και
certamen ullum , neque labor in illius ortu Deo ex του λαού του Θεού δεξιάς αλλήλοις δεδωκότας, αυτίκα
ibitus est : preterea plane 11 prophetisi escluditur, μάλα διαλυθήσεσθαι και αποχωρήσεις του πολέμου
501 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 309
φησί • την γε μην βασιλείαν αυτών και την διαδοχήν , ratione temporum Ezechias. Hec enim ipso jam
εις το παντελές καταλυθήσεσθαι, και αποσβεσθήσεσθαι tum patre Achat regnante futura canellantur . Eze
επί της του προφητευομένου, μεθ' ημών Θεού, γενέ- chianm vero antequam regnum acceperit Achaz, ge
σεως. Επίστησον τοίνυν πότε η Δαμασκηνών ομού nitum esse constat. Quod si ad hunc ea que ad
και Ιουδαίων κατελύθη βασιλεία, και κατά ποίους propositum Oraculunm pertinent, minime referri
χρόνους κατελείφθη η γη των Ιουδαίων αβασίλευτος , possunt, multo minus ad aliura quempiam eorum,
και αυτή γε η πριν πολλά δυναμένη Δαμασκηνών qui apud Judeos post prophetice tempora exstituerint,
χώρα, μεγάλη χειρί το παλαιόν της Συρίας απάσης preterquam ad ortum ejus, qui verus est Emma
βασιλεύουσα. Επί γάρ της τούτων καθαιρέσεως τον ηuel, 318 hoc est ejus qui exslilerit vere nobis
Εμμανουήλ πάντως που γεννηθήσεσθαι εικός , και cum Deus, et ad unum Salvatoris nostri Dei Verbi
τον προφητευόμενον εληλυθέναι. Ει μεν ούν τών ad homines accessum: duobus enim sublatis regi
δηλουμένων παρήν οράν συνεστώσας τάς βασιλείας, bus, deserta et sola relicta est Judeoruum terra,
ουδέν χρήν περαιτέρω ζητεϊν, μόνον δε έτι και νυν sicut oraculum ait futurum, dicens : Relinquetur:
είς μέλλοντα χρόνον αναρτάν τάς ελπίδας· ει δε έργα terra a facie duorum regum; quod quidemipsum
προφανής η καθαίρεσις των ειρημένων, ως μήτε εν etiam plane ad verburn sic demonstrabitur. Tem
Δαμασκώ, μήτε εν τη Ιουδαία, καθ' ημάς αυτούς B poribus enim regis Achaz, et Isaia filii Amos, qui
φαίνεσθαι βασιλέα , πρόδηλον ως τέλους έτυχε το bus prophetia illa edita est, rex Syrie qui Darma--
λόγιον φησαν · Και καταλειφθήσεται ή γή από sci, et rex Israel non is qui in Jerusalenm sed is
προσώπου των δύο βασιλέων, ών συ φοβή , από φui Samariae regnabat, et multitudini Judeorum,
προσώπου αυτών και των βασιλέων , αντί των βα- qui a divina lege defecerant,imperabat, federe in
σιλειών ώνομασμένων. Ο γούν Σύμμαχός φησιν : 1er se icto, eos quibus Davidis successores impe
• Εγκαταλειφθήσεται η γη , αφ' ής σύ εγκακείς, rabant, obsidere ceperunt. Ηosce igitur anilios
από προσώπου των δύο βασιλέων αυτής , και ο cum prophetia tollendos atque everteudos canat,
"Ακύλας : Έγκαταλειφθήσεται η χθών, ήν συ σιχ- ipsos quidem illius temporis Judeos et externos,
χαίνεις , από προσώπου των δύο βασιλέων αυτής.. qui adversus populum Dei sibi dextras inter se de
Και ο Θεοδοτίων δε τούτον ήρμήνευσε τον τρόπον• derant, e vestigio dissolvendos, et discessures a
• Εγκαταλειφθήσεται η γη , ήν σύ βδελύσση , από bello predicit ; regnum tamen illud ac successio
προσώπου των δύο βασιλέων αυτής. » Οράς όπως nein eorum prorsus dissolutum exstinctumque iri ,
την γην καταλειφθήσεσθαι αβασίλευτον θεσπίζει ; sub illius, de quo prophelia Ioquitur , nobiscunι
Ποίαν δε γην, ή την των Δαμασκηνών, και την του Dei, ortum. Attende igitur diligenter quo tempore
Ισραήλ; τούτων γάρ ήσαν οι δύο βασιλείς , οι περί “ Damascenorum simul ac Judeorum dissoluluiest
ών ο λόγος: ών ο "Αχαζ την γήν εσίκχαινεν, ή εβδε - regnum, et quando tandent relicta estterra Judeo
λύσσετο,αποκάμνων ή εγκακών απ' αυτής. Πότ’ ούν Γum sine rege, necnon ipsa que prius multum
τούτο γέγονε ; τούτων γάρ συμπερασθέντων, πάσα polerat, magna manu quondam Syrie universe
ανάγκη και το προλεγόμενον μέρος της προφητείας imperitans, Damascenorum regio. Namque sub
εις έργον κεχωρηκέναι • τούτο δε ήν το την Παρθένον horum eversionem atque interitum, ipsum Eina
τεκείν τον μεθ ' ημών Θεόν. Και δή πρόδηλον τοϊς ηuel prorsus orituruin fuisse par est, et euin de
τας ιστορίας εξετάζουσιν , ως μέχρι μέν των χρόνων quo prophetia Ioquitur venturum. Si igitur forum
της επιφανείας του Σωτήρος ημών Ιησού του Χρι- ipsorum, de quibus dictum est , regna, adhuc stare
στου και επίτης Δαμασκού συνειστήκει το εκ προγόνων intueri liceret, nihil amplius querere opus esset,
διαδοχής βασίλειον. Μέμνηται γούν ο ιερός απόστολος sed etiam nunc in futurunt tempus spem omnem
"Αρέτα του βασιλέως Δαμασκηνών και του Ιου- intendere. Sin auterm reipsa constat ea de quibus
δαίων δε έθνους ή άτακτος , και ου κατά νόμον εισέτι dictum est, eversa sublilaque esse , usque adeo ut
τότε διέμενε βασιλεία. Ου γαρ από γένους Δαυίδ neque in Damasco, neque in Judea, nostris tempo
έφερον την της αρχής διαδοχήν Ηρώδης και οι μετ' D ribus regem intueri liceat, quid amplius dubit: n
αυτόν επί του Σωτήρος ημών γενόμενοι. Μετά δε την dum est, Oraculum suum finem accepisse, quod
επιφάνειας αυτού , και το ευαγγελικόν εις πάντας ail ? « Ει relinquetur terra. a facie duorumregum,
ανθρώπους του εκ της Παρθένου παιδός κήρυγμα, quos tu times a facie ipsorum; quibus in verbis
καταλέλειπται αυτίκα ή γή από προσώπου τον reges pro regnis nominati sunt. Siquidem Syn
δυειν βασιλέων. Εξ εκείνου γάρ της Ρωμαίων μο machus ita ait : «Relinquelur terra , a qua ili
ναρχίας των εθνών επικρατησάσης, ελέλυτο μεν και mala paleris , a facie duorum reguin ipsius.)
πάσα ή κατά τους τόπους εθναρχία τε και πολιαρχία• Aquila vero: « Relinquetur terra , quam tu
τέλος δε μετά των άλλων και τα της εν χερσίν fastidis , a facie duorum regum ipsius. Theo
ελάμβανε προφητείας. Ρητά μεν ούν τάδε » προς dotion quoque eodem interpretatus est modo :
δε διάνοιαν και της προφητείας λόγος απάσης ψυ- 319 . Relinquetur, inquit , terra quam tu alioni
χής το ευσταθές και γαληναίον, και ειρηναίον σημαίνει naris a facie duorum regum ipsius. Cernis
της τον γεννηθέντα Θεόν αυτόν δή τον Εμμανουήλ vaticinelur terram relinquendam esse sine rege
παραδεξαμένης. Ένός γάρ Χριστού και του καταγ- Sed quam tandern terram, nisi Damascenorun at
γελθέντος προς αυτού λόγου της των ανθρώπων que Israel ? Horum enim duo reges erant , de qui
505 EUSEBII CÆSARJENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 504
bus hic sermo est . Quorum terram Achaz fa- Α ψυχής βασιλεύοντος , οι πρίν αποπεφεύγασε πολέμιοι,
stidiebat sive abominabatur laborans , sive mala δύο τρόποι δυσσεβείας, ό τε την ειδωλολατρείαν και
patiens ab ea . Quando igitur, queso , hoc factum την εν πολυτρόπους δόγμασιν ετεροδοξίαν υποβάλλων
est ? His enim confectis , necesse est prorsus earm ανθρώπους , και ο την εν ήθεσι διαστροφήν ενεργών.
prophetiæ partem , de qua hic dictum est , ad exi. Τούτων δε ούν έφερον οι πάλαι δηλούμενοι σωματικοί
tum pervenisse, hoc est Virginem, nobiscum Deum, βασιλείς τα σύμβολα : ών ο μεν Δαμασκηνων της
peperisse. Et sane constat apud eos qui non indili- των εθνών περί τα είδωλα πλάνης εικών ήν, ο δ'
genter historias exploraverint , quemadmodum us- έτερος των αποστάντων της Ιερουσαλήμ , δηλαδή
que ad tempora Salvatoris nostri Jesu Christi, re- των αποπεπτωκότων της κατά τον νόμον του Θεού
ges Damasci a majoribus suis acceptum imperium λατρείας. " Ότι δε ταύτα κατά διάνοιαν τροπικώς
tenuerint . Νam Sanctus quoque Apostolus Arete αποδέχεσθαι προσήκει , μάθοι άν τις και από των
Damascenorumregis meminit, et Judaice gentis ad εξής επιλεγομένων, δι' ών εν τη ημέρα του Εμμα
illud usque tempus, quarmvis imordinatum et preler νουήλ μυίας τινάς και μελίσσας επελεύσεσθαι τω
leges, regnum manebat . Non enim a genere David Ιουδαίων έθνει και ο λόγος θεσπίζει , τάς μεν απ'
aut Herodes , aut qui post Ηerodem, Salvatoris n0- Αιγύπτου , τάς δε από των Ασσυρίων , την κεφαλήν,
5:ri temporibus exstilerunt, regni successorem fe- Β και τους πόδας , και τον πώγωνα αποξυρήσεις :
rebant. Αt vero post ejus advintum, postque de άνθρωπον δε δάμαλιν βοών, και δύο πρόβατα θρέψειν,
Virgine nati evangelicam in omnes homines pre- και άλλα τινά καθ' ένα και τον αυτόν χρόνον έσεσθαι
dicationem, terra continuo a facie duorum regum ουδαμώς προς λέξιν νοούμενα, κατά μόνην δε διάνοιαν
relicta est. Νam ex illo cum Romani omnium gen- θεωρούμενα. Ταύτα μεν ούν τοιαύτα : όπως δε ή
tium imperium obtinuissent , solutus quidem est παρούσα γραφή της του Σωτήρος ημών Ιησού
omnis per singula Ioca , tam gentium quam civita - Χριστού γενέσεως προεσήμαινε τον τρόπον , μαρτυ
tum principatus, finemque una cum multis aliis, ρήσει ώδε πως ο ευαγγελιστής γράφων: « Του δε
etiam ea que ad presentem prophetiam pertinent, 'Ιησού Χριστού η γένεσις ούτως ήν : Μνηστευθείσης
sortita sunt. Εt haec quidem ad verbum interpre· γάρ της μητρός αυτου Μαρίας τω Ιωσήφ, πριν ή
tantibus dicta sint. Αd sensum vero in hunc modum συνελθείν αυτούς, ευρέθη εν γαστρί έχουσα εκ Πνεύ
dicatur : hujus prophelia verba omnis animae que ματος αγίου. Ιωσήφ δε ο ανήρ αυτής , δίκαιος ών,
Deumhunc natum,ipsum,inquam,Emmanue! zusce- και μη θέλων παραδειγματίσαι αυτήν , έβουλήθη
perit,stabiles,tranquillos ,pacificos significare mores. λάθρα απολύσαι αυτήν. Ταύτα δε αυτου ενθυμηθέντος,
Uno enimChristo, et eo quod abipso nuntiatum est ς ιδού άγγελος Κυρίου κατ' όναρ φαίνεται αυτό λέγων:
verbo, humanae animeimperium obtinenle, priores Ιωσήφ υιός Δαυίδ , μη φοβηθής παραλαβείν Μα
ejus hostes, duoimpietatis modifugati sunt : unusis, ριάμ την γυναίκα σου. Το γαρ εν αυτή γεννηθέν εκ
qai et simulacrorum cultum, et in multimodis opi- Πνεύματος εστίν αγίου . Τέξεται δε υιόν, και καλέσεις
nionibus diversitatem hominibus suggerebat : alter το όνομα αυτού Ιησούν. Αυτός γάρ σώσει τον λαόν
is, quiin moribus perversitatem propagabat. Νam αυτού από των αμαρτιών αυτών. » Τούτο δε όλον
ii, qui diesi sunt corporales reges, horum notas et γέγονεν, ίνα πληρωθή το ρηθέν υπό του Κυρίου δια
signa gestabant , e quibus unus Damascenis impe- του προφήτου λέγοντος : Ιδού η Παρθένος εν γαστρί
rans , erroris, quoin simulacris colendis gentes λήψεται, και τέξεται υιόν, και καλέσεις το όνομα αυ
tenebantur , erat imago : alter vero eorum, qui ab του Εμμανουήλ,ό έστι μεθερμηνευόμενον , μεθ' ημών
Jerusalerm defecerapt, φui videlicet a Dei legitima ο Θεός. • Ούτω δή καθ'ημάς τα της θείας προγνώσεως
adoratione deciderant, figurale personam gerere από της των πραγμάτων εκβάσεως πιστούται, άλλως
videbatur. 320 Quod vero hac ad sensur: ex i- ουκ άν της προφητείας αληθούς αποφανθησομένης.
gura accipire oporteat, poterit quispiam etiam ex iis quæ sequuntur addiscere, ubi in diebus Emmanuel
muscas quasdam alque apes, Judaicam gentem invasuras oraculum canit, alias quidem ab Ægyplo, alias
autem ab Assyriis, caput ac pedes et barbam Dominum abrasurum , honiinem vero juvencam boum etduas
nvesnutriturum ,et alia quædam sub unum alque idem tempus fulura, quæ nullo modo ad verbum intelligo
possunt, sed ad sensum duntaxat accipienda sunt; etbæc quidem in hunc modum se habent. Quod autem ea
quæ sic seripta sunt,Salvatoris nostri Jesu Christi modum nascendi significaverint, ipse evangelista boc
pacio testificatur scribens : « Jesu Christi aulem generatio sic erat :Cum esset desponsala maler ejus Ma
ria Joseph , antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu sancio. Joseph autem v
ejus, cum esset justus, et nollel eam traducere, voluit occulle dimillere eain . Hæc autem eo cogitante ,
ecce Angelus Domini in somnis apparet ei dicens : Joseph Gili David , noli timere accipere Mariam con
jugem luan). Quod enim in ea genitum est, de Spiritu sancto est. Pariel autem filium , et vocatis nomes
ejus Jesum . Ipse enim salvum faciel populum suum a peccatis ipsorum . Hoc autem totum factum est,
ut impleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem : Ecce virgo in utero babebil, et
pariet filium , et vocabis nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum , nobiscum Deus * . , Sic sane
secundum nos ea, quæ ad divinam prædictionein pertinent, ex ipso rerum eventu comprobantur : quippe,
cum alia ratione, nunquam pre se veritatem prophetia latura esse videatur .
6 . Μatth. 1, 19-25.
505 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 506
Έξής δε τούτων τίνα και όπόσα λέγεται έσεσθαι A Post liac autem, quaenam et quot futura esse di
εν τη ημέρα εκείνη , δήλον δε, ότι εν τω χρόνω της cantur, vel bona, vel mala in die illa, hoc est, quo
επιφανείας του Εμμανουήλ , φέρε , κατανοήσωμεν· tempore adveniet Emmanuel, hinc jam considere
• Συριεί, φησί,« Κύριος μυίαις, αι κυριεύουσι μέρους mus : « Sibilabit , inquit , Dominus τηuscis , que
ποταμού Αιγύπτου , και τη μελίσση , ή έστιν εν dominantur in parte luminis Egypti, et api que
χώρα 'Ασσυρίων, και ελεύσονται, και αναπαύσονται est in terra Assyriorunι, et venient , et quiescent in
εν ταίς φάραγξι της χώρας , και εν ταις τρώγλαις των convallibus regionis , et in foraminibus pelrarum,
πετρών, και εις τα σπήλαια, και εις πάσαν ραγάδα, et in speluncis, et in omni scissura, et in omni li
και εν παντί ξύλω. Εν τη ημέρα εκείνη ξυρήσει Κύ- gno. In die illa radet Dominus in novacula magna,
ριος εν τω ξυρώ τω μεγάλω, τω μεμισθωμένω πέ - que mercede conducta est, ultra luvium regis As
ραν του ποταμού βασιλέως Ασσυρίων, την κεφαλήν, Syriorum, 321 caput et pilos pedunt, et barbam
και τάς τρίχας των ποδών, και τον πώγωνα αφε - auferet, et erit in die illa , nutries homo juvencam
λεί. Και έσται εν τη ημέρα εκείνη, θρέψει άνθρω- boum el duas oves, et erit ex eo quod plurimum
πος δάμαλιν βοών , και δύο πρόβατα , και έσται από faciet lac, comedet butyrum: quoniam butyrum et
του πλείστον ποιείν γάλα : φάγεται βούτυρον, ότι πmel comedet omnis qui relictus fuerit in terra,
βούτυρον και μέλι φάγεται πάς ο καταλειφθείς επί Bet erit in die illa, omnis Iocus ubicunque fuerina
της γης. Και έσται εν τη ημέρα εκείνη , πάς τόπος , mille viles pro mille siclis,in terramincultamerunt,
ου αν ώσι χίλιαι άμπελοι χιλίων σίκλων , είς χέρσον et in spinam, cum sagitta et arcu ingredientur illuc,
έσονται και εις άκανθαν , μετά βέλους και τοξεύματος quonian terrainculta et spina erit omnis terra, et
εισελεύσονται εκεί, ότι χέρσος και άκανθα έσται πάσα omnis mons qui aralur , arabitur. Non accedelillac
ήκη , και πάν όρος αροτριώμενον άροτριαθήσεται. terror, erit enim a terra inculta et spina in pascua
Ου μη επέλθη εκεί φόβος · έσται γάρ από της χέρσου ovis, et in conculcationen bovis 63. 5 7ec lam
σου και ακάνθης εις βόσκημα προβάτου , και κατα - ηιulta futura in die Emmanuel, presens propluetia
πάτημα βοός. • Τοσαύτα έσεσθαι εν τη ημέρα του complexa est, quae quali contemplatiοne scrutanda
Εμμανουήλ η παρούσα προφητεία περιέχει : άπερ sint , jam experiri tempus est, ipsam inlerim sen
οποίας έχεται θεωρίας ώρα διελθεϊν , την διάνοιαν Lentiam dividentes : « Silvilabil, inquit, Dominus
επιτεμνομένους. « Συριεί, φησί, ο Κύριος μυίαις έν muscisin die illa, que dominantur in parte flumi
τη ημέρα εκείνη, αι κυριεύουσε μέρους ποταμού Αι- μis Egypti, et api que est in terra Assyriorum, και
γύπτου, και τη μελίσση, ή έστιν έν χώρα 'Ασσυρίων» ubi virorum prius simulacra adorantium animas,
ταις μεν προτέραις ειδωλολατρών ανδρών ψυχαίς ή aut etiam quasilam et innundas et infestas pole
και δυνάμεσιν, ώς oίμαι , ακαθάρτους και αηδέσι " slales, muscis arbitror nominari, el museas Egy
μυίαις ονομαζομέναις , και μυίαις Αίγυπτιακαίς , θυ - pliacas, que sacrificiis et cruoribus simulacro
σίαις και αύμασιν ειδώλων χαιρούσαις · τη δε με- rum gaudent. Apis vero est animal aculeo arma
λίσση ζώο κέντρον επιφερομένω , βασιλεύειν τε και ιum, et quod regnandi, ac sub rege degendi, Del -
βασιλεύεσθαι, και πολεμείν επισταμένω, αμύνεσθαι Iandiφue scientiam habet, et ulcisci ac vulnerare
τε και τιτρώσκειν ειδότι τους ανθισταμένους. Ταύτας adversantes idoneum est. Ηasce igitur in Iocuum
ούν ομου συνελθούσας , τάς μεν εκ της των ειδωλο- unum convenientes , alias quidem de regione eo
λατρών χώρας , τάς δε από της των κατευθυνόντων rum qui simulacra adorant, alias vero de terra gi
γης ( κατευθύνοντες γάρ οι 'Ασσύριοι ερμηνεύον- Dernantium (Assyrii enim ex interpretatione nomi
ται), κελεύσει ώσπερ σύρισμά τι του Κυρίου και nis gubernantes intelliguntur),jussu et quasi sibila
Θεού των όλων της Ιουδαίας απάσης επικρατήσεις tione Domini et Dei rerum oιunium, Judge univers
διά τήν εις Χριστόν απιστίαν αυτών , εν τη ημέρα se imperaturas, propter ipsius in Christum incre
του Εμμανουήλ, φησί. Σημαίνει δε διά τούτων έθνη dulitatem ait , in die E manuel. His autern verbis
αλλόφυλα και στρατιωτικά οικήσεις την Ιερουσαλήμ significat gentes externas et unilitares , habitaturas
και την Ιουδαίαν γην όπερ και ο Σωτήρ ημών λευ - ο Jerusaleni et Judrain terrain. Quod quidem ipsum
κοτέροις ονόμασιν έθέσπιζεν , είπών , « Και Ιερου - evidentioribus verbis Salvator noster cecinit, ubi
σαλήμ έσται πατουμένη υπό εθνών , και και τέλους ait : « Ει Jerusalem conculcabitur a gentibus, quod
έτυχε , μετ' ου πολύν χρόνον τών του Σωτήρος ημών oraculum hau.lila multo post illas Salvatoris no
φωνών, Ρωμαίων την πόλιν ελόντων , αλλοφύλους τε stri voces exitum invenit, Romanis ipsam urbem
άνδρας αυτόθι κατοικισάντων και επί του τόπου expugnantibus, illicque diversi generis viros collo
καταστησάντων. Πάλιν δε και αυτός Κύριος ξυρήσειν λέ- cautilus et in loco statuentibus. Rursus iderm Do
γεται εν τω του βασιλέως Ασσυρίων ξυρώ , ήτοι τη minus abrasurus dicitur in regis Assyriorum no
κολαστική δυνάμει του άρχοντος του αιώνος τούτου , vacula, Iso est , castigatoria vi principis Seculilu
την κεφαλήν , και τους πόδας , και τον πώγωνα , ούκ jus, caput et peles et barbam, non allerius cujuis
άλλου τινός ή αύθις του Ιουδαίων έθνους , τούτ' έστι plain quam rursus Judaice gentis, Iloc est, 322
τον κόσμον αυτών και την δόξαν περιελεϊν διά της ornamentum et glorian ablaturus per eorum, qui
των καθόλου επικρατούντων άρχής. Ρωμαίους δε εί- univers0 imperant , principatum. Hos autem non
ναι τούτους αινίττεται, Διά γάρ του την Ασσυρίων alios quam Romanos esse innuit. Nomine enim As
* Isa. , 18- 25.
 307 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 508
Syriorunt , quodcunque per singula tempora genti- Α ονόματος ηγούμαι την καθ' έκαστον χρόνον επικρα.
bus imposilun est regnum, significari arbitror, τούσαν των εθνών βασιλείαν σημαίνεσθαι , διά το
propterea quod ex Hebraica lingua interpretantibus κατευθύνοντας από της Εβραίων φωνής ερμηνεύ
Assyrii gubernandes significant. Itaque nunc guber- εσθαι τους 'Ασσυρίους· ώστε είναι Ρωμαίους τους
nanles Romani sunt. Νam revera Deus universi , νυν κατευθύνοντας. Επει και αληθώς το Ρωμαίων
Romanorum novacula , hoc est , civili ac bellica ξυρώ, ήτοι τη πολιτική και πολεμική δυνάμει, πάσαν
vi omnem Judaice gentis gloriam, in qua prius su- την δόξαν του Ιουδαίων έθνους , εν ή το πριν ακόμα,
perbiebat, omnermque ipsorum fortitudinem, quae και πάσαν αυτών των ανδρείαν διά του πώγωνος και
per barbani et pilos pedum significatur, abstulit. των τριχών και των ποδών σημαινομένην, περιειλεν
Νeque enim alio unquam tempore prius quam post και των όλων Θεός. Ουδέ άλλοτε γουν πω πρότερον εξ
Salvatoris nostri, hoc est, post ipsius Emmanuel αιώνος ή μετά την του Σωτήρος ημών, αυτού δη του
ortum, onne illis Ornamentum abstulit Deus per Εμμανουήλ γένεσιν , περιεϊλεν αυτών ο Θεός πάντα
principatum Romanorum. Sed pro rege Assyrio- τον κόσμον, διά της των Ρωμαίων άρχής. Αντί δε,
run » Aquila quidem , in regno Assyriorum, και του βασιλέως 'Ασσυρίων, ο μεν 'Ακύλας , « έν βασι
Theodation autein , in rege Assyriorum , conver- λεία 'Ασσυρίων, ο δε Θεοδοτίων , εν τώ βασιλεί
tit, itemque Symmachus ; qui quidem sic ostendunι των Ασσυρίων, και εκδέδωκεν ομοίως δε και Σύμμα
quod non regis Assyriorum caput abradendum esse χος : σαφές ποιoύντες , ότι μή του βασιλέως Ασσυ.
minetur Oraculum,sed regis ejus novacula , atque in ρίων την κεφαλήν ξυρήσειν ο λόγος απειλεί , αλλ' εν
eo ipso rege Assyriorum, iis que in hac prophetia τω αυτού ξυρώ, και εν αυτώ τε τώ βασιλεία των Ασ
continentur afficiendam esse Judaicam gentem. Hec συρίων τα προφητευόμενα διαθήσεις το Ιουδαίων
autem etiamipso eventu comprobantur. Per otium έθνος . Τούτοις ούν και η έκβασις επιμαρτυρεί των
vero unusquisque alia coιnplura , si observaverit , λόγων. Επί σχολής δέ τις και πλείστα έτερα , ώσπερ
apud prophetas inveniet, quasi de persona Assyrio- εις 'Ασσυρίων πρόσωπον εν ταις προφητείαις ειρη
run dicta, que nullo modo accommodari Assyriis μένα εύροι αν επιτηρήσας, ουδαμώς μεν τοις 'Ασσυ
possunt, sed regno quod per singula tempora uni- ρίοις εφαρμόσαι δυνάμενα , τη δε επικρατούση καθό
versis gentibus dominelur. Εtenim jam etiam Per- λου των κατά χρόνους εθνών βασιλεία. " Ήδη γούν και
sas apud Ηebreos invenimus Assyrios nominari. Πέρσας εύρομεν παρά Εβραίοις 'Ασσυρίους ωνο
Quocirca nunc quoque putavimus principatum Ro- μασμένους. Διό και νυν υπειλήφαμεν αινίττεσθαι
manorum hoc oraculo significari. Gubernare enim τον λόγον την Ρωμαίων αρχών κατευθύνουσαν γάρ
ipsum hunc, et eumden gubernaria Deo, post Sal- και κατευθυνομένην υπό του Θεού μετά την Σωτήρος
valoris nostri adventum cernimus. Nemo tamen ' ημών παρουσίαν ορώμεν. Μηδείς δε υπολαμβανέτω
suspicetur omnia nos dicere , quecunque in divinis πάντα ήμάς λέγειν τα περί 'Ασσυρίων εν ταις
libris de Assyriis leguntur, ad Romanos esse refe- θείαις φερόμενα Γραφείς επι Ρωμαίους ανάγεσθαι
renda (fatuum enim id atqueinpudentia obnoxium), ( ηλίθιον γάρ και αναιδές τούτο ) , αλλά τινας είναι
sed quasdam esse propheticas voces , testimoniis, προφητικάς φωνές ταις περί του Χριστού μαρτυ
que de Christo feruntur, implicitas , quas dicimus ρίαις συμπεριπεπλεγμένας , άς φαμεν περί Ρω
de Ronnis per Assyriorum appellationein acci- μαίων αινίττεσθαι διά τής των Ασσυρίων προσηγο
penlas ex nominis interpretatione, quod sen) - ρίας , έκ τής του ονόματος ερμηνείας αιεί συνιστα
per regnum illud, quod per singula tempora gen μένης της κατά χρόνους επικρατούσης των εθνών
tibus impositum est , representat , quemadmo- βασιλείας, ως επί καιρού του προσήκοντος παραστή
dum suo tempore demonstrabimus . Atque ego σομεν. Και έγωγε τον λογισμός της αυτήςαποδόσεως
quidem , dum lιujus expositionis rationem me- προς εμαυτόν διερευνώμενος , oίμαι δι' ουδέν έτερον
cum inquiro, arbitror ob nihil aliud 323 ora- μη ονομαστί των Ρωμαίων μνημονεύσαι τα προφη
cula propletica non commemorare nominatinι τικά λόγια ή διά το μέλλειν επί της Ρωμαίων βασι
Romanos, quam quod Romanis regnantibus, Sal- D λείας της του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού δια
vatoris nostri doctrina in oιnnes homines suum λάμπειν εις πάντας ανθρώπους διδασκαλίαν, και τας
Iannen erat missura, et Scripture prophetice in προφητικάς Γραφάς επ' αυτής τε της Ρωμαίων πό
ips: Romanorum urbe et in omnibus gentibus Ro. λεως, και εν πάσι τοίς υπό Ρωμαίους έθνεσι δημο
nano imperio subjectis publicandie. Ne igitur iis σιεύεσθαι. "Ιν' ούν τους της αρχής κρατούσε δυσαρέ
qui imperium obtinebant ulla orirelur offensio, si στησις μηδεμία γένηται εκ της προδήλου περί αυ
de ipsis apertissime scriptum esset, sermonis adhi- των αναγραφής, δι' αινιγμάτων ο λόγος επεκρύψατο,
bita est in Oraculis obscuritas, cum quidemin aliis έν τε ετέροις πλείοσιν , ου μην αλλά και εν ταις του
pluribus ,tum vero in Danielis visionibus : queinad- Δανιήλ θεωρίαις, ώσπερουν και εν τη μετά χείρας
modum in hac quoque, que nunc in manibus est, προφητεία, εν ή κατευθύνοντας αυτούς ονομάζει
proplhelia, que cum Assyrios appellet, gubernantes προσειπών Ασσυρίους. Το τούτων τοιγαρούν ξυρω
intelligit . Ηorum ergo novacul: , universum Judaica τον συμπαντα κόσμον του Ιουδαίων έθνους μετά την
gentis ornamentum, post ipsius Emmanuel ortun του Εμμανουήλ γένεσιν αφανισθήσεσθαι θεσπίζει:
bradendum, hoc est aboleidun, canit. Praleiea "Έτι δε, εν τή δηλουμένη ημέρα, ( δηλον δε ότι η
in ea lie de qua dictum est,ipsius, inuin,E - του Εμμανουήλ, τούτ' έστι της του Χριστού ε"
509 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 510
φανείας,) - Θρέψει, 1 φησίν, ο άνθρωπος δάμαλιν A nuel, que est dies adventus Christi, « Nutriel, » in.
βοών, και δύο πρόβατα και έσται, από του πλείστον quit, homo juvencam boum, el duas oves ,et erit,
ποιείν γάλα, βούτυρον και μέλι φάγεται πάς ο κατα- ex eo quod plurimum faciet lac, butyrum et nnel
λειφθείς επί της γης. » Δι' ών φαίη άν τις ήτοι λιμόν comedet, omnis qui relictus fuerit in terra. » In
αινίττεσθαι, και πτωχείαν υπερβάλλουσαν του εκ quibus verbis sane dixerit aliquis , Judaici populi
περιτομής λαού , μη ευπορούντος μεν της από σίτου famem paupertatemque immens:am significari ,
κατά φύσιν τροφής, μηδε γην αρoύντος, και σπεί- quippe qui neque triticeo naturalique cibo sit abun
οντος , και θερίζοντος , μηδέ ποίμνας προβάτων, daturus, ex eo quod neque terrain arabit , neque
μηδε βοών αγέλας κεκτημένου, εχομένου δε δύο προ- seininabit, neque melet, neque greges ovium, neque
βάτων και δαμάλεως μιάς , το τούτων γάλα ποριζο- bounm armenta possessurus, sed habiturus duas
μένου. " Η άλλως τροπολογων, τον μεν καταλειφθέντα oves et juvencarm unam, quibus lac sibiipsi suppe
επί της γης αινίττεσθαι φαίη αν τον τών εκ περιτο- dicet : aut aliter, figurate loquens, eum qui in terra
μής εις τον Σωτήρα και Κύριον ημών πεπιστευκότων relictus sit, significare dixerit ex Judeis qui in Sal
αποστόλων τε και ευαγγελιστών χορόν· ών έκαστος, vatorem ac Dominum nostrum crediderint, aposto
λείμμα κατ' εκλογήν χάριτος γεγονώς, και διά τούτο , Ιorum atque evangelistarum chorum, e quibus
ο καταλειφθείς επί της γης ονομασμένος, θρέψειν 2 unusquisque, cum secundum electionem graliae re
έγεται δάμαλιν βοών, και δύο πρόβατα, τρία καθ' lictus sit, et ob id, relictus in terra nominatus, ju
εκάστην Εκκλησίαν τάγματα, εν μέν τό των ηγουμέ- vencam bourn et duas oves dicitur nutriturus, ter
γων, δύο δε τα των υποβεβηκότων, του της Εκκλη- nos videlicet per singulas Ecclesias ordines, unum
σίας του Χριστού λαού εις δύο τάγματα διηρημένου , quidem eorum qui prasini, duos allein eorum qιιι
τις τε το των πιστών, και των μηδέπω της διά λου- subjecti sint, cum Ecclesiae Christi populus in duos
τρού παλιγγενεσίας ήξιωμένων, οις καί φησιν ο θείος ordines sit divisus, in eorum qui credunt, et eorum
Απόστολος Γάλα υμάς επότισα, ού βρώμα. » Τους qui nondum ad lavacri regenerationem assumpi
δε έν ήδη τελειοτέρα καθεστώτας εξει, δάμαλιν βοών sint , ad quos etiam divinus Apostolus ait : « Lac
είκότως αποκαλεί , γεννήματα τελειοτέρων βοών νοbis potum dedi , non escam 6.» Eos vero qui jarn
τυγχάνοντας , οίος αυτός ήν ο Απόστολος, περί εαυ- tum in habitu perfectiore constiterint, juvencan
του και των παραπλησίως αυτώ καμνόντων λέγων · boum merito appellat, quippe qui perfectiorum boum
• Μή των βοών μέλει τώ Θεώ; » ή δι' ημάς πάντως fetus sint, cujusmodi ipse fuit Apostolus, qui de
λέγει; Είη δε αν και πάν το τάγματων της Εκκλη- seipso atque iis qui simili modo ut ipse laborant,
σίας προεστώτων, άρουν τε και γεωργείν τας των , ita ait : « Nunquid de bobus cura est Deo? 324
ανθρώπων ψυχάς έγκεχειρισμένων, δάμαλις ώνομα- " an propter nos omnino dicit 41 ? , erit autem omnis
σμένη βοών, γεννήματα τυγχάνουσα των αποστολικών quoque ordo eorum qui Ecclesiae praesunt , quibus
τόπων τε και μαθημάτων, οί και εις τοσούτον αρετής que arandi et colendi animas hominum cura nman
επιδώσειν λέγονται, ώς εκ πολυγονίας τοσούτον προβάλ- data est, juvence boun nomine significalus, quippe
λεσθαι γόνιμον και λογικόν ταις εισαγωγικαϊς διδασκα- qui apostolicorum rituum ac preceptorum fetus
λίαις γάλα, ώς και ετέρους μυρίους τρέφεσθαι εξ αυτών. exsistat, quίque etiamin virtute usque adeo incre
Τούτων δε περί των καταλειφθέντων επί της γης γε- mentum accept urus dicitur, ut ex fetus Dultiplici
νησομένων, έτερόν τι συμβήσεσθαι εν τη ημέρα εκεί- tale, tantum genitalis rationalisque laclis introdu
νη, (δηλον δε ότι εν τω χρόνω της του Εμμανουήλ cloriis doctrinis sit suffecturus, ut ex eo innume
παρουσίας,) προαναφωνεί. Τί δε τούτο ; Πας τόπος, » rabiles alii nutriendi sint. Porro cum haec iis qui in
φησί, 1 του εκ περιτομής λαού , εφ' ού ήσαν χίλιαι terra relicti fuerint, futura tum essent, aliud quid
άμπελοι χιλίων σίκλων, είς χέρσον έσονται και εις daim in die illa, tempore videlicet adventus Earna
άκανθαν. Μετά γάρ βέλους και τοξεύματος εισελεύ- nuel, eventurum praedicit. Quod autem hoc ? « Om
σονται εκεί (δηλον δ' ότι οι πολέμιοι), ότι χέρσος και nis, inquit, • Iocus Judaici populi, in quo erant
άκανθα έσται πάσα ή γή. 5 Και θέα γε όσα εν τη D mille vites pro mille siclis , in terram inciullam erit,
ημέρα του Εμμανουήλ, λέγω δε εν τω της ανα - et in spinam. Nanm cum sagitta et arcu ingredientur
τολής καιρώ λογικού φωτός, του διά του Σωτήρος illuc (constat vero hoc dici de hostibus), quoniam
ημών εις πάντας ανθρώπους επιλαμψαντος , περί το terra inculta et spina erit omnis terra. » Ει sane
Ιουδαίων έθνος έσεσθαι ο λόγος θεσπίζει, δυνάμεις specta quam multa in die Emmanuel, dico autem
τε ακαθάρτους, και πολεμικές τάς πάλαι εν τοις quo tenapore rationale lumen est oriturum, quod
έθνεσιν ενεργούσας έν τε Αίγυπτο και τη χώρα των per Salvatorem nostrum in omnes homines emica
'Ασσυρίων: ας του Κυρίου συρίσαντος, και ώσπερεί bit, Judaice genti eventura Oraculum canat. Im.
παρορμήσαντος, και παρακελευσαμένου αυταίς , τη mundas enim atque hostiles polestates, que quon
χώρα φησίν αυτών επελεύσεσθαι, διά το τοιούτων laminter gentes ellicaciam suam'exercebant et in
αξίαν γεγονέναι και αναπαύσεσθαι τάς ειρημένας ΑΕgypto, et in regione Assyrioruun, Domino sibi-
δυνάμεις φησίν εν φάραγξι, και εν τρώγλαις πετρών, lante et quasi impellente atque adhortante eas, re
είς τε τα σπήλαια , και εις πάσαν ραγάδα αυτών, gionem ipsorum inyasures ait, propterea quod 12
" I Cor. 1 , 2. " I Cor. ix, 9 .
 311 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS 11. - - APOLOGETICA . 312
libus digna evaserit, easdemque potestales quietu· Α κατά μέν διάνοιαν, εν ταις ψυχαίς αυτών, και εν
Γs in convallibus et foraminibus pelrarum, et in ταις του σώματος αισθήσεσι , τοίς τε λογισμούς και
speluncis , et in omni scissura ipsorum : ad sensum ταϊς διερδωγυίαις αυτών διανοίαις· κατά δε την προ
φuidem in animis ipsorunn, et inipsis corporis sen• χειρον λέξιν, καθ' όλης αυτών της χώρας. “ Ο και τις
sibus, el cogitationibus, et discissis ipsorum men ουκ άν αποθαυμάσειεν, οφθαλμοίς ορών τους πολε
tibus; ad verbum autem (quod quidemin promptu μίους αυτών πάντα τόπον της Ιουδαίας κατειληφό
est), per totam ipsorum regionem. Quod ipsum τας , και τους γε αλλοφύλους και ειδωλολάτρας αν
Sane quis non admiretur, cuυ Θculis cernat inimi - θρώπους εν πάσαις αυτών πόλεσι τε και χώραις ανα
cos ipsorum omnem Judee Iocum occupasse , et πεπαυμένους; Ού ταύτα δε άρα μόνα διαθήσειν φησιν
externos simulacrorumque cultores liomines in cun- αυτούς ο λόγος , αλλά ξυρώ του νενοημένου ημίν βασι
ctis ipsorum civitatibus et regionibus quievisse ? λέως 'Ασσυρίων την κεφαλήν αυτών, και τας τρίχας
Non igitur his solis eos esse afficiendos ait oracu- των ποδών, και τον πώγωνα, πάντα δηλαδή τον πά
Ium, sed etiam novacula ejus Assyriorum regis, λαι περικείμενον αυτοίς κόσμον ξυρήσειν. Κατά δε
quem nos intelligimus, et caput eorum, et pilos pe- την αυτην ημέραν, και κατά τον αυτόν χρόνον απει
dum, et barbam,omnem videlicet, quo ipsi quon- λεί εν εσχάτη πενία του κατά Θεόν πλούτου κατα
dam affecti erant , ornatum abradendum. Sub eam- Β στήσεσθαι αυτούς, ως μή άρτων λογικών εύτορείν,
derm vero diem hanc et sub idem tempus ad extre- μήτε στερεάς και πνευματικής τροφής, αγαπάν δε
Imam ipsos divitiarum Dei penurian miniatur esse γάλακτι τρέφεσθαι, το νηπιώδει και εισαγωγικό
redigendos, usque adeo ut et pane rationali, 325 λόγω. "Ετι προς τούτοις και τας αμπέλους αυτών εις
et solido spiritualique cibo sint carituri, satisque χέρσον έσεσθαι. « Επειδή γαρ, και ως ο αυτός προφή
habituri, si lacle, hoc est puerili introductorioque της φησίν, « έμεινεν ο γεωργός άμα και δεσπότης
sermone, nutriantur. Ad hec, vites ipsorum in ter- αυτού , του ποιήσαι σταφυλήν τον αμπελώνα» , ο δε
Γarm incultam fore. « Postquam enim, » utipse pro. εποίησεν ακάνθας, και ου δικαιοσύνης, αλλά κραυγήν
pheta ait, • agricola idenn et eorum Dominus exsp ( διό και αφαιρών τον φραγμόν αυτού, και καθαιρών
clavit, dum vinea uvan ferret, eaque protulit spi- τον τοίχον εις χέρσον, καταστήσεις τον αμπελώνα
nas, et vociferationem quandanι, 1on autern justi- μαρτύρεται, και τους εχθρούς παραδώσειν αυτόν, ους
tiam (quocirca etiam sepem ejus auferens , et μετά βέλους και τοξεύματος εισελεύσεσθαι φησιν
daclurun se affirmat, et eam inimicis traditurunι , παραδόντος αυτοίς ουκ ακρίτας, αλλ' ευ μάλα εν
φuos cum sagitta et arcu illuc ait ingressuros , ubi δίκη, ότι δη χέρσος και άκανθα αυτών γέγονε πάσα ή
2 Deo, qui eos non injuria , sed jure optimo tradi- C γή ) διά τούτο γούν επείπερ είς χέρσον και άκανθαν
derit, acceperint potestatem, eo quod terra inculia αυτοί εαυτούς κατέστησαν, « Εισελεύσονται, και φησίν,
et spina omnis ipsorum terra facta sit, propterea, εκεί μετά βέλους και τοξεύματος, οι την κατ αυ
inquam, quod ad terrarm incullam el spinamipsi sc- τωνεξουσίαν ειληφότες . )
ipsos redegerunt), « Ingredientur, , inquit, e illuc cum sagitta etarcu , qui contra ipsos potestatem acceperint.)
Ceterum noli, ques0, mirari, si hac quoque Μή θαύμαζε δ' ει και ταύτα συνεσκιασμένως και
adumbrale et per figuras obscurissimas reddita δι' αινιγμάτων αποδέδοται. Λέλεκται γούν ήδη πρότε
sunt. Jani enim prius dispensationis hujusmok ρον η αιτία της τοιαύτης οικονομίας του λόγου, βου
causa dicta est, quod utique Oraculum voluerit ex. ληθέντος επικρύψασθαι τον έσχατον του Ιουδαίων
tremum Judice gentis occultareinterituin , ut apud έθνους όλεθρον, ώς αν φυλάττοιτο παρ' αυτούς και
ealm Scriptura ad nostrum ipsarum gentiun profe - Γραφή εις ημών των εθνών βελτίωσίν τε και ωφέ
clum utilitatemque servaretur. Νain si ipsis quidem λειαν. Ει γούν αναφανδόν αυτοίς μέν όλεθρον, τοίς
palan interitum, gentibus autem bona prophetie δε έθνεσιν αγαθά προεκήρυττον αι προφητείαι, ουδείς
pollicite essent, ac predixissent, neio apud Ju- αν περί αυτάς εσπούδασε τών εκ περιτομής, αλλά
deos earun sludiosus fuisset , sed eas tanquamipsis D ώς αυτοίς εναντίας ούσας και εχθράς διέφθειραν αν
contrarias atque inimicas delevissent , atque ita αυτάς, και ουκέθ' ημίν τοίς εξ εθνών παρήν ταϊς των
nobis, qui de gentibus profecti sumus, neutiquam προφητών περί του Σωτήρος ημών, και περί ημών
licuisset prophetarum le Salvatore nostro et de no- αυτών μαρτυρίαις χρήσασθαι. Αλλά γάρ τοσούτων
bis ipsis testimoniis uti. Ceterum cum tam multa εν τή του Εμμανουήλ ημέρα περί το Ιουδαίων έθνος
in die Emmanuel Judaice genti, secundum alteram γενησομένων, κατά την ετέραν ερμηνείαν, σπάνιος
interpretationem, eventura essent, eorum qui ex τις έσεσθαι λέγεται ο καταλειφθείς εξ αυτών, περί
ipsis relinquendi sint paucitas quedam futura dici- ού φησιν ο Απόστολος Λείμμα κατ' εκλογήν χά
tur, de qua ait Apostolus : « Reliquiae secundum ρετος γέγονεν · ος δή θρέψει δάμαλιν βοών, και δύο
electionem gratie factae sunt 48 : Ex hac autem πρόβατα, και από του πλείστον ποιείν γάλα, βούτυ
paucitate qui ſueril, nulriet, inquil, juvencam ρον και μέλι φάγεται. » Τοιούτος. δε ημίν απεδείχθη
Μουων , et duas oves, et ex eo quod plurimum fa.. κατά την δευτέραν απόδοσιν πάς ο αποστολικός των
ciet lac, butyruin et mel comedel. » Talis autem μαθητών χορός του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.
* Rom . xi, 5 .
€13 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 14
"!!σπερ δε και καταλειφθείς ούτος τοιούτος έσεσθαι A a nobis in secunda expositione omnis apostolicus
προφητεύεται, ούτω και της χώρας απάσης του Ιου- discipulorum Salvatoris nostri Jesu Christi chorus
δαίων έθνους, του τε αμπελώνος αυτών είς χέρσον demonstratus est : sed quemadmodum hic qui re
και άκανθαν μεταβεβλημένου, και διά ταύτα τοις lictus sit, alis futurus ex propletia declaratur,
πολεμίοις παραδεδομένου, έμπαλιν εκ θατέρου μέ - ita postquam universa Judaica gentis regio, et
ρους πάν όρος άροτριώμενον άροτριαθήσεσθαι προ- vine1 ejusdem, in terram incultam et spinam com -
φητεύεται. Ηγουμαι δέ τήν του Σωτήρος ημών Ιησού mutata fuerit, et propterea hostibus tradita, rursus
Χριστού Εκκλησίαν ούτως αινίττεσθαι , περί ης και ex altera parte omnis Imons qui aratur , arandus
αυτός φησιν: « Ου δύναται πόλις κρυβηναι επάνω esse ab eadem prophetia predicitur. 326 Arbitror
όρους κειμένη. » Το γαρ επηρμένον μετέωρόν τε autem Salvatoris nostri Jesu Christi Ecclesiam eo
και υψιπετές του της Εκκλησίας πολιτεύματος όρος modo significari, de qua ipse ait : « Non polest ci
ηγούμαι διά τούτων ανηγορεύσθαι. Τούτο δ' ούν, vitas abscondi supra montem posita 9 ; quod enim
φησί, το όρος αροτριώμενον άροτριαθήσεται ως μή in Ecclesia publicis actionibus elatum et sublime et
επελθείν εκεί φόβον, αλλά και εις τοσούτον αυτό μετα- ad superna lendens sit, montem arbitror his verbis
βαλείσθαι από της προτέρας ερημίας, και χέρσου και , appellari : hunc igitur montem, qui aratur, aratum
ακάνθης, ως επιτήδειον καταστήναι εις βόσκημα Biri ait, ita quidem ut illuc terror accessurus non
προβάτου, και καταπάτημα βοός. Και πάρεστί γε sit, quin potius usque adeo a priore solitudine, et
επιλογίσασθαι, όπως και του Χριστού Εκκλησία, πά- terra inculta el spina commutandum, ut idoneus fu
λαι ούσα χέρσος και άκανθα, δια της αυτού χάρι- turus sit qui evadat in pascua ovis et conculcatio
τος εις τοσούτον ήλασε μεταβολής, ώστε πόαν και nem bovis . Ει same ratione colligere possumus
βοτάνην εύθετον της λογικής καρποφορίας επί το. quemadmodumChristi Ecclesia, que olim erat terra
σούτον βλαστήσαι , ως και τους προβατώδεις και inculta et spina, ad lantam commutationem per
απλουστέρους απολαύειν αυτής δύνασθαι, τούς τε εν ipsius gratiam pervenerit , ut herbam rationalis
έξει τελειοτέρα προβεβηκότας άρουν και γεωργείν fertilitatis et pabulum opportunum usque adeo pro
αυτήν, βόας προσαγορευομένους, ώσπερούν τον θείον tulerit, ut et ovibus similes et simpliciores ea frui
'Απόστολον παιδεύοντα παρεστήσαμεν εν τω φάναι» possint, et qui ad habitum perfectiorem pervene
• Μη των βοών μέλει τώ Θεώ ; ή δι' υμάς πάντως rint, qui boves appellantur , eamdenm arare et co
λέγει και δι' υμάς γάρ εγράφη, ότι οφείλει ο αροτριών Ιere, eo sane modo quo divinum Apostolum do
επ'ελπίδι άροτριάν, και ο άλοών επ' ελπίδα του μετ- centem ostendimus, ubi ait : « Numquid de bobus
έχειν. » Ούτως ή πάλαι έρημος και χέρσος μεταβέ- . cura est Deo ? An propter voς onlino dicit, propter
βληκε κατά την του Χριστού παρουσίαν, ως και τοίς " vos enim scripta sunt, quoniam debet qui arit, in
ούτω νενοημένοις βουσιν εις την κατάλληλον γεωρ- spe arare , et qui tritural, in spe participare 80. »
γίαν επιτηδείως έχειν. Επίστησον δε τίνα τρόπον Ιta que olim deserta incultaque erat terra, post
υπό μίαν και την αυτήν διάνοιαν γένεσις εκ Παρθέ - Christi adventum commutata est, ut quos eo nodo
ου προφητεύεται, και κατά το αυτό φησιν ο λόγος Doves intelleximus, iis convenientis apteque agri
την μεν πάλαι καρποφόρον γην, το πρίν ούσαν χι- colationis usum idoneuin praebeat. Attende vero
λίων σίκλων, εις χέρσον έσεσθαι και εις άκανθαν, quonam modo sub uno eodemque sensu ortus de
πασάν τε την γήν αυτών, διά το γενέσθαι εις άκαν- Virgine canitur : et pariler, inquit, oraculum, que
θαν και είς χέρσον, παραδοθήσεσθαι τοις μετά βέλους olim fertilis terra el que prius mille siclorum erat,
και τοξεύματος εισελεύσομένοις . Τουναντίον δε πεί- in terram incultam erit, et in spinam, omnisque
σεσθαι πάν όρος : από γούν της προτέρας χέρσου και eorum terra, propterea quod futura sit in spinata
ακάνθης μεταβαλείσθαι εις βόσκημα προβάτου, και el terramincultam, tradetur iis qui cum sagitta et
καταπάτημα βοός, ώστε αυτό άροτριώμενον άροτρια- arcu accedent. Contrarium vero palietur omnis
θήσεσθαι, και μη επελεύσεσθαι εκεί φόβον. Δι' ών mons : nam a priore inculta terra el spina muta
σαφώς ηγούμαι σημαίνεσθαι την του Σωτήρος ημών p bitur in pascua ovis et conculcationem bovis ; ita
εκ Παρθένου γένεσιν , και τα μετά ταύτην ομού και que ipse qui aratur arabitur, neque illuc terror ad
αθρόως Ιουδαίοις τε και τους λοιπούς έθνεσι συμβεβη- veniet. Quibus verbis plane arbitror significare Sal
κότα: την γούν εκατέρων των ταγμάτων είς τουναν - vatoris nostri ortum de Virgine, et que post illum
τίον μεταβολήν, των μεν την από τωνκρειττόνων επίτο simul atque acervatim, et Judeis et reliquis genti
χειρον, της δε εξ εθνών Εκκλησίας της από της πάλαι bus eventura erant : siquidem utriusque ordi
ερημίας επί την κατά Θεόν καρποφορίαν, άπερ, καθ' nis mutationem in contrarium prophetia demon
ένα και τον αυτόν καιρόν της του Εμμανουήλ επιφα - strat, Judaice quidem gentis a meliore in pejus,
νείας επιτελεσθήσεσθαι προφητευθέντα, ταϊς προρρή- collecte autem de gentibus Ecclesiae , a priore
σεσιν ακολούθως ουκ άλλοτε , ή μετά την του Σωτήρος slerilitate ac solitudine , in fertilitatem secun
ημών παρουσίαν τέλος ειληφότα δείκνυται, διά τε των dum Deum; que quidem dum sub unurn 397
εμφανώς ειρημένων κατά Ιουδαίους πραγμάτων, και et idem tempus quo Emmanuel adveniet absol
διά της εξ εθνών Εκκλησίας. Ει μεν γάρ κατά την παρ- venda canuntur, oraculi veritatem eventius con
* Μatth. V, 14. 501Cor 18 , 9, 10.
315 EUSEBIJ CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA. 516
probavit. Non enim alias quam post Salvatoris no Λ ουσίαν του Σωτήρος ημών, αυτού δη Ιησού του Χρι
stri adventum, finem accepisse lemonstrantur, tum στου, μή πέπαυται βασιλευομένη και των Δαμασκηνών
ex iis rebus que plane de Judeis dicle sunt, tum αρχή και των Ιουδαίων, και ει μή ενόψεσιν ημίναυτοίς
ex ipsa que de gentibus collecta est Ecclesia. Nam νυν θεωρείται καταλελειμμένη υπ' αυτών η γη , και
si post adventum Salvatoris nostri, ipsius, inquam, υπ'εθνών αλλοφύλων και ειδωλολατρών κατοικουμένη:
Jesu Christi, regnum ac principatus apud Judeos και προς τούτοις ει μη γέγονεν εις χέρσον και άκαν
et apud Damascenos esse non desiisset ; el nisi ante Θαν πάσα η πάλαι σεμνοτάτη, αυτού δη του ιερού
oculos nostros, nobis ipsis intueri licerel relictam αυτών αγιάσματος ώρα, και ει μή ειδωλολάτραι, ακά
ab illis terram, et ab externis ac simulacrorum cul- θαρτοι άνδρες, οι τε πολέμιοι αυτών κατά βέλους και
tricibus nationibus habitatam ; praeterea , si non in τοξεύματος επελθόντες, υπ' αυτού γε του Κυρίου παρ
terram incultam et spinam, omne quodcunque olim ορμηθέντες εκ της αλλοδαπής εληλύθασιν, ανεπαν
venerabilissimum sacri apud illos sanctuarii decus σαντό τε εν ταις χώραις αυτών πάντα τόπον και πάσας
habebatur, commutatum essel , et nisi cultores si- τας πόλεις αυτών ιδιοποιησάμενο! • και έμπαλιν, ει
nulacrorum , impurissimi homines , illorumque μη από χέρσου και ακάνθης της πρίν αγεωργίας διά
hostes cum sagitta et arcu invadentes , et abipso ., της του Σωτήρος ημών διδασκαλίας μεταβαλόντα
Domino impulsi ab externis regionibus venissent, ο πάντα τα εις αυτόν τε πιστευκότα έθνη την ευσεβή
et in ipsorum terris quievissent, omnemque locum και κατά Θεόν λογικήν απείληφε καρποφορίαν· και
omnemque civilatein ipsorum occupassent : et rur• επί τούτοις , ει μή οφθαλμοίς τον Χριστόν ιδόντες ουκ
sus, nisi a lerra inculta et spina, el ab ea quæ επίστευσαν, και διδάσκοντος ακούσαντες ει μή παρ
prius erat colendinegligentia, per Salvatoris nostri ήκουσαν, και ει μή τα λοιπά της προφητείας έναρ
doctrinamcommutale omnes , quecunque in ipsum γέστατα τέλους τυχόντα από των χρόνων Ιησού του
crediderunt, gentes, religiosam et secundum Deum Σωτήρος ημών δείκνυται , ουκ αν είη αυτός ο προφη
rationalem fertilitaterm cultuinque accepisserit ; ad τευόμενος . Ει δε και τυφλώ, ώς φασι , δηλα τα των
haec, nisi oculis Christum intuiti , non credidissent, λόγων αποτελέσματα, ουκ άλλοτε και από των χρόνων
et nisi docentem audivissent,' auditumque respuis της επιφανείας αυτού πεπληρωμένα , τι χρή λοιπόν
xal περί της εκ Παρθένου γενέσεως αυτου αμφιβόλως
sent,elnisi reliqua quie in eadem prophetia ccnti- και
nentur , post tempora Jesu Salvatoris nostri exitum έχειν, ουχί δε ευγνώμονι λογισμώ από των εισέτι νυν
esset Πάha--
sortita esse ostenderentur, sane non ipse €55et δρωμένων a καταρχήν των πραγμάτων πιστού
xai την
éowuéywî και
bendus , quem prophete intelligunt. Sed si cuivis, σθαι; ορώμενα δε εισέτ: νυν τίνα αν είη αλλ' ή η
vel ceco, ut aiunt, perspicua Oraculorum eventa , Ιουδαίων εις αυτόν απιστία, (εναργώς κατά τον χρη
exsistunt, que quidem non alias quam post tem- σμόν πληρουμένη τον φάσκοντα: « Ακοή ακούσετε, και
pora adventus illius completa Slunt, quid amplius ου μη συνητε, και βλέποντες βλέψετε, και ου μη
opus est de illius ortu ex Virgine dubitare, ac non Eδητε· επαχύνθη γάρ ή καρδία του λαού τούτου »).
potius benigna quadam ratiocinatione ex iis quae και πολιορκία της
και ηη πολιορκία Ι.
της Ιερουσαλήμ, και του πάλαι αι
adhuc cernuntur, rerum quoque ipsarum ini:io fi των αγιάσματος και παντελής ερήμωσις, τών τε αλλο
dem facere ? Hæc vero ipsa quæ adhuc cernuntur, φύλων εθνών επί της χώρας αυτών κατοίκησης, μετά
quæ landem sunt, nisi Judæorum in illum mcredu κέντρων αυτούς, τούτ' έστι μετά σκληρών επιταγμά
litas (quæ planissime secundum ipsum oraculum των, καταδουλουμένων, (τούτο γάρ εδήλου των μυιών
completur, quod ait : Aidiίt audietis et non in- και μελιττών τα παραδείγματα •) και επί πάσιν ή των
telligetis, et intuentes intuebimini, et non videbitis : εθνών από της προτέρας ερημίας εις την κατά Θεόν
Crassum enim factum est cor populi hujus 5 ), et γεωργίαν μεταβολή : Ταύτα δή ούν οφθαλμοίς ορύ
ipsius Jerusalem obsidio , et prisci illius sanctuarii μενα τις ουκ άν εκπλαγείη θαυμάσας; τίς δε ου θείαν
extrema solitudo , et externarum gentium, quae sti - ως αληθώς ομολογήσειεν αν την πρόλδησιν, ακούων
mulis, hoc est asperioribus imperiis, ipsos in Ser- άνωθεν προ χιλίων όλων ετών εν βίβλοις αποκείμενα
itutem redigunt, in ipsorum terra habitatio, 328 D ταύτα και μελετώμενα , ου μήν άλλοτε είς τέλο,
( hoc enim significabant muscarum atque apum άνθέντα και μετά την του Σωτήρος ημών παρουσίαν ;
exempla ), et denique ipsarum gentium a priore so Ει δη ούν θαυμάσιος ή πρόρρησις, και έτι θαυμασιω
litudine ad culturam secundum Deum commutatio ? τέρα, και υπέρ πάντα λόγον ή της προρρήσεως έκβα
Hæc igitur quæ oculis cernuntur, quis non admi σις , τι δεί απιστείν ει και η πρώτη του προφητευό
retur atqueobstupescat? Quis porro non vere divi μένου πάροδος παράδοξον και υπέρ πάσαν ανθρώπου
num fateatur vaticinium ? cum audiat ante totos
φύσιν τήν της γενέσεως καταβολήν είληχεν, οπότε
mille annos apud majores hæcin libris ipsorum και ή των λοιπών θαυμάτων εναργής όψις, ουχ ής
contineri et versari, quæ tamen non alias ad finem των ούσα, από της γενέσεως αυτού βιάζεται και την
pervenerint, quam post Salvatoris nostri adventum ?
Quod si admirabilis est predictio, itemque admi- των άλλων των κατ' αυτόν πραχθέντων αποδέχεσθαι
rabilior et supra omnem rationem ipsius predi- μαρτυρίαν ; Αλλά γάρ τούτοις εξής μετά το, « Εις
ctionis eventus, quid amplius dubitare opus est, βόσκημα προβάτου και καταπάτημα βοός, και συνήπια
utrum primus ejus de quo prophete Ioquuntur δευτέρα τις προρρησις συγγενής τη προτεθειμέντιν
accessus, admirabilem et supra omnent hominis αρχυμένη από του, « Και είπε Κύριος πρός με Λαθο
 S
E M O N S T RATIONI VANGELICÆ B I
317 D E LI . VI . 518
σεαυτώ τόμον, και ήν και αυτήν εκθέμενοι, φέρε, δια- A naturam sui ortus constitutionem sortilus sit ,
σκοπήσωμεν. quando reliquorum quoque miraculorum evidentia,
quæ illius ortu haudquaquam minor est, cogil etiam aliorum , quæ circa illum gesta sunt, acci
pere testimonium ? Cielerum , ordine deinceps his quæ dicta sunt post illud : « In pascua ovis, et con
culcalionem bovis 51, » ailnexa est allera quædam prædictio cognala ejus quæ exposita est, quæ qui
dem ab eo loco incipit, et dixit Doininus ad me : Sume libi librum , , quam etiam ipsam tempus jam
est, ut exponamus et contemplemur.
'Από του αυτού. – Επι καινής Γραφής, της Και . Αb eodem. - in nουα Scriptura, Νουο scilicet Testa
της δηλαδή Διαθήκης, προφήτις εξ αγίου Πνεύ- mento, prophelissa e Spiritu sancto conceplura
ματος συλλήψεσθαι και τέξεσθαι Υιόν λέγεται, el parilura Filium dicitur, qui cum inimicos' el
δς, των εχθρών και πολεμίων κρατήσας, απι hostes vicerit, non credetur quidem a Judæis, gen
στηθήσεται μεν υπό Ιουδαίων, τοις δε έθνεσιν tibus autem eril salutaris . Qualia etiam palielur
έσται σωτήριος : οιά τε πείσεται το Ιουδαίων Judaica nalio post incredulitatem in eum , per idem
έθνος μετά την εις αυτόν απιστίαν κατά το declaratur .
αυτό δηλούται.
• Και είπε Κύριος πρός μέ• Λάβε σεαυτώ τόμος Β « Ει dixit Dominus ad me : Accipe tibi ipsi librum
καινόν, μέγαν, και γράψον εις αυτόν γραφίδι ανθρώ- novum grandem, et scribe in eo stilo hcminis, ut
που, του οξέως προνομήν ποιήσαι σκύλων, πάρεστι celeriter direptionemfacias spoliorum, adest enim,
γάρ, και μάρτυρας μου ποίησον πιστούς ανθρώπους, el testes mihi facilo fideles homines, Uriam sacer
τον Ουρίαν τον ιερέα, και Ζαχαρίαν υιόν Βαραχίου. dolem, el Zachariam filium Barachiae , et accessi
Και προσήλθον προς την προφήτιν , και εν γαστρί 29 ad prophetissam, et in ulero accepit, et pe
έλαβε, και έτεκεν υιόν. Και είπε Κύριός μοι • Κά- perit filium, et dixit Dominus ad me, νοca nomen
λεσον το όνομα αυτού , ταχέως σκύλευσον, οξέως προ- ejus Accelera spolia detrahere, Cito predare , quia
νόμευσον · διότι πριν η γνώναι το παιδίον καλεϊν πα- mlequam sciat puer vocare patrem aut malrem,
τέρα η μητέρα, λήψεται δύναμιν Δαμασκού, και τα accipiet potestatem Damasci, et spolia Samarie
σκύλα Σαμαρείας έναντι βασιλέως 'Ασσυρίων. » "Έχε- coram rege Assyriorum 82. Continuatur cum sti
ται της προτεταγμένης και η παρούσα προφητεία . periore prophetia haec : Que enim illic Virgo, no
"Η γάρ εκεί Παρθένος και τον μεθ' ημών Θεόν τίκτειν biscum Deum, parere dicitur, propluelissa in pre
λεγομένη, προφήτιςεπί του παρόντος ωνόμασται. Ζη- senti nominata est. Sed cum questio oriretur unde
τουμένου δε πόθεν άρα συλλήψεται απειρόγαμος ούσα, nam esset conceptura , que virum experta non es .
τούτο νύν ο λόγος διδάσκει, « Και προσήλθον, και λέ- C set, ipsum lioc de quo queritur, nunc Oraculum
γων, προς την προφήτιν, και εν γαστρί έλαβε, και docet : « Ει accessi, inquit, ad prophetissam, et in
έτεκεν υιόν. 'Ακουστέον δε ταύτα ως εξ αγίου Πνεύ- utero accepit, et peperit ilium. • Est autem intelli
ματος , υφ' ού θεοφορούμενος ο προφήτης εθέσπιζεν. gendum de Spiritu sancto, a quo afnatus propheta
Αυτό δή ούν το Πνεύμα το άγιον προεληλυθέναι όμο- divinabat. Ipse enim sanctus Spiritus se accessisse
λογεί τη προφήτιδι • o και σαφώς πεπλήρωται επί ad prophetissamfatetur, quod quiderm ipsum plane
της του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού γενέσεως , ότεcompletum est in Salvatoris nostri Jesu Christi
• απεστάλη άγγελος Γαβριήλ υπό του Θεού εις πόλινortu , quo tempore «missus est angelus Gabriel a
της Γαλιλαίας ή όνομα Ναζαρέθ , προς παρθένον Deo in civitatem Galiles, cui nomen Nazareth, ad
μεμνηστευμένην ανδρί ώ όνομα Ιωσήφ, εξ οίκου και virginem desponsatam viro, cui nomen Joseph, de
πατριάς Δαυΐδ ή και είπε : Χαίρε, κεχαριτωμένη, domo et familia David, ad quam dixit : Ave, gralia
Ο Κύριος μετά σου , ευλογημένη συ εν γυναιξί. » Και plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieri
πάλιν: « Μη φοβού · εύρες γάρ χάριν παρά τω Θεώ: bus 5%. » Ει rursus: « Ne timeas, invenisti enim
και ιδού, συλλήψη εν γαστρί και τέξηυιον, και καλέ - gratiam apud Deum, et ecce concipies in utero,et
σεις το όνομα αυτού Ιησούν. Ειπούσης τε της Μα- paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum 8 ; et
ρίας : « Πώς έσται τούτο, έπει άνδρα ου γινώσκω; » D cum dixisset Maria : « Quomodo erit istud ? quo
απεκρίνατο: « Πνεύμα άγιον επελεύσεται επί σε, και niam virum non cognosco 66 ? , respondit : « Spi
δύναμις Υψίστου επισκιάσει σοί. Διό και το γεννώ- rilus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi
μενον άγιον κληθήσεται Υιός Θεού. 5 Και εν μέν τή obumbrabit tibi. Ideoque quod gignitur , sanctum
προ ταύτης προφητεία άμα τη γενέσει του Εμμα. vocabitur, Filius Dei 51 : et in superiore quidem
νουήλ, πριν ή γνώναι το παιδίον αγαθών ή κακόν, ελέ- prophetia in ortu ipsius Emmanuel, priusquam sci
γετο εγκαταλειφθήσεσθαι την γήν από των πολιορ- ret puer bonum aut malum, dicebatur, relinquen
κούντων αυτήν δυείν βασιλέων, ενός μεν του της Σα- dam esse terram ab obsidentibus eam duobus res
μαρείας, θατέρου δε του της Δαμασκού· επι δε της gibus, uno quidem Samarie , altero autem Da
παρούσης, πριν ή γνώναι το παιδίον καλείν πατέρα ή masci ; in presenti vero, priusquarm scial vocare
μητέρα, λήψεται δύναμιν Δαμασκού, και τα σκύλα patrem aut matrem, puerum accepturum potestatem
Σαμαρείας ών και πρόσθεν καταλυθήσεσθαι τους Damasci, et spolia Samarie : quarum prius abo
βασιλέαςεπί τη γενέσει του Εμμανουήλ έθεσπιζεν. lendos esse regesin ortu ipsius Emmanuel cecinit.
" Isa. V11, 25. 31 Isa. ναι, 1. 33 ibid. 1.4. •Luc. 1, 26 -28. 8 ibid, 30 ,31. 16 ibid. 34. 57 ibid. 33 .
 519 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II . – APOLOGETICA. 520
Ει ad verbum quidετη in dielbus Aciaz regis Juda, A Αισθητώς μεν ούν εν ημέρα "Αχαζ βασιλέως Ιούδα,
et ipsius proplete Isaiae , duo reges ex composito, και κατ' αυτόν Ησαΐαν τον προφήτην, δύο βασιλείς εκ
eos qui successionibus David parebant,obsoderunt, συνθήκης τους υπό τους διαδόχους Δαυίδ βασιλευομένους
sicut etian prius ostensum est, alter quidern Da- επολιόρκουν, ώς ήδη πρότερον δεδήλωται, ο μεν επί
masci gentium simulacra adorantium rex , aller της Δαμασκού των ειδωλολατρών εθνών βασιλεύς, ο
vero Judaica multitudinis in ea Palestine civitale δε του πλήθους των Ιουδαίων εν τη καλουμένη Σα
que tunc quidemvocabatur Samaria, nunc autem μαρεία πόλει της Παλαιστίνης, ήν Σεβαστήν οι καθ'
a nostris Sebaste nominatur : 330 de quibus Deus ημάς ονομάζουσι περί ών ο Θεός διά του προφήτου
per prophetamad Achaz dixit : « Ne timeas, neque τω "Αχαζ είπε : « Μή φοβού, μηδε η ψυχή σου ασθε .
anima tua langueat a duobus lignis, a torribus his νείτω από των δύο ξύλων, των δαλών των καπνιζο
fumigantibus ; » et cum interitum virorum con- μένων τούτων και και την απώλειάν γε των ανδρών
tinuo neque multo post futurum dixisset , dein- αυτίκα μάλα και ουκ εις μακράν έσεσθαι ειπών, εξής
ceps cant quemadmodum in nobiscum futuri τεροφητεύει, ως επί τη του μεθ' ημών εσομένου Θεού
hei ortu, penitus amborum exstinguetur el dis- γενέσει πάμπαν αμφοτέρων σβεσθήσεται και κατα
solvetur regnum. Ostendimus autem ab historia λυθήσεται η βασιλεία. Δείκνυμεν δε από της ιστορίας,
quemadmodum usque ad tempora adventus Salva- Β ως μέχρι των χρόνων της του Σωτήρος ημών Ιησού
Ioris nostri Jesu Christi, utrumque et Judeorum του Χριστού παρουσίας, διαμε μένεκεν ή τε των Ιου
et Damascenorum permanserit regnum. Postquam δα! ων και Δαμασκηνών βασιλεία . Μετά δε την εις
vero ille ad omnes homines advenit, sicut oraculum πάντας ανθρώπους επιφάνειας αυτού, ακολούθως τη
ipsum predixerat, defecerunt, quo tempore impe- προορήσει διαλελοίπασε, της Ρωμαίων μοναρχίας
rium Romanorum una cum Salvatoris nostri publi επικρατησάσης συν τω του Σωτήρος ημών κηρύγματι.
catione invaluit : et haec ad verbum cum cecinisset Και ταύτά γε προς λέξιν θεσπίσας ο λόγος, μετέβαινεν
Oraculum, transivil ad sensum et intelligentiam, et επί την διάνοιαν, και την καθόλου πνευματικωτέραν
ad universalem majoris spiritus in contemplando εν θεωρίαις απόδοσιν» υποστησάμενός τε δύο στίφη
expositionem, et cum duoς ordines hostium atque αοράτων εχθρών και πολεμίων δαιμόνων πονηρών,
inimicorum invisibilium, hoc est malorum demo. το πάντων ανθρώπων γένος διαφόρως πολεμούντων,
num, instituisset , qui omne Imominum genus variis εν μέν των τάς εν ανθρώποις ενεργούντων αει και
modis oppugnant, unum quidem eorum qui et un- πάντοτε ειδωλολατρείας, και τας εν δόγμασι ψευδοδο
dique et semper inter homines cullus simulacrorum ξίας, θάτερον δε τών έν ήθεσε ψυχών διαφθοράν κατ
et in opinionibus falsas sententias generant atque , εργαζομένων και το μέν της ειδωλολάτρου πλάνης
elliciuit, alterum vero eorum qui in moribus ani- εικόνα φέρειν αποδείξας, τον άρχοντα της Δαμασκού,
niarum perditionem atque interitum moliuntur, το δε των εν αποπτώσει του σώφρονος και υγιούς βίου
cumque erroris in simulacris colendisimaginenι τύπον είναι, τον της Σαμαρείας, ου πρότερον φησι
ferre ostendisset eum qui Damasci imperaret, ejus τούτων απαλλαγήσεσθαι την γην, (ούτω καλών τους
vero per quem homines a temperanti sanoque viciu επί γης κατοικούντας ανθρώπους,) ή φανήναι επί γής
deducuntur, figuram esse, eum qui Samarie : non τον Εμμανουήλ Θεόν· τούτου δε επιλάμψαντος, και
prius ait terrain ab hisce liberandam ( sic utique βασιλεύοντος ανθρώπου ψυχής, μηδένα έτι λείπεσθαι
νοcans liomines in terra habitantes) quam in terra των πάλαι κατακρατούντων αυτής. Ούτω δή ούν και
conspiciatur Enwmanuel Deus : ubi autem hic il- ενθάδε περί των αυτών ειρήσθαι νοήσεις το, « Λήψε
luxerit , et in hominis anima regnaverit, neminem ται δύναμιν Δαμασκού, και τα σκύλα Σαμαρείας, και
posilhac superfuturum eorumqui antea ipsum possi- της του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού δυνάμεως κα
debant. Sie sane etiam hoc in loco dictum esse il- θαιρούσης αθρόως πάντας τους αοράτους ημών έχ
Oud, accipiet potestatem Damasci, et spolia Sa, θρούς, οι δή πάλαι πρότερον ταίς προειρημέναις αθέοις
marie, ο utpote cum Salvatoris nostri Jesu Christi και επιβλαβέσιν ενεργείαις πάντας ανθρώπους επο
vis acervatim eversura essel cunctos invisibiles D λιόρκουν. Και προς λέξιν δε πάλιν ίδοις αν ομου τη
nobis hostes , qui jampridem his, quae superiuς γενέσει και επιφανεία του Σωτήρος ημών την δύνα ·
dicta sunt, a Deo alienis et noxiis operationibus, μιν Δαμασκού καθηρημένην, και τα σκύλα Σαμαρείας
universos homines occidebant. Νec non rursus si ήρμένα , τούτ' έστι τάς βασιλείας αυτών, αι, μέχρι
ad verbum interpreleris, videas protinus in ortu των δηλουμένων χρόνων διαρκέσασαι, εξ εκείνου και
atque adventu Salvatoris nostri , Damasci poten- είς δεύρο διαλελοίπασι, κατά τας θείας προορήσεις.
tiam eversam, et spolia Samariae sublata , hoc Φασί δέ τινες και άλλως , τους απ’ Ανατολής έλη- !
est, earum regna, que usque ad tempora de qui - λυθότας Μάγους , και το Χριστό παιδίω όντι
bus dictum est, duraverint, ex illo ad hunc usque προσκεκυνηκότας , τούτους είναι την δύναμιν Δα
diem ut ab oraculis predictum est , defecerunt. μασκού. Είποις δ' αν καθολικώτερον , πάντας
331 Quidam vero etiam aliter dicunt, Magos quί τους την μεν άθεον και πολύθεον ειδωλολατρείαν
a Oriente venerunt, et Christum, qui puer adhuc αποστραφέντας , το δε του Χριστού λόγω κατα
erat , adoraverunt, ios ipsos esse , potestatem Da» δουλωθέντας , μάλιστα ει δυνατοί τινες εξεν εν
masci. Potes etiam magis in universum dicere, λόγω και σοφία του αιώνος τούτον , αυτούς είναι
omnes quicunque alienam a Deo multitudinique τους ονομαζομένους δύναμιν Δαμασκού . Κατά ταύτα
521 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VII. 222
δε και τα σκύλα Σαμαρείας νοήσεις , τους από του A deorum addictam simulacrorum culturam asperati
"Ιουδαίων έθνους του Σωτήρος ημών μαθητάς και sunt, et Christi verbe seipsos addixerunt, praeser
αποστόλους , ούς ώσπερ εκ πολεμίων των εκ περι- tin si in verbo et sapientia saeculi hujus polentes
τομής κατ' αυτού στρατευσαμένων σκύλα υφ' αυ- sint , eos ipsos esse qui Damasci potentia no .
τον λαβών εξ εναντίας καθώπλισε του των 'Ασ- minentur. Εodem sensu etiam spolia Samarie ac
συρίων βασιλέως , ούτω πάλιν τροπικώς δηλου - cipies , de Judaica gente assuuplos Salvatoris no
μένου του άρχοντος του αιώνος τούτου. Επει δε stri discipulos et apostolos, quos quasi de lostibus
το « εναντίον βασιλέως Ασσυρίων, και σαφέστερον και ad circumcisionem spectantibus, qui adversum se
'Ακύλας εξέδωκεν , είπών, « εις πρόσωπον βασι- militaverint, prode instar sibi ipsi sulbjiciens,
λέως 'Ασσυρίων, και επιστησον μήποτε άρα και εν contra Assyriorum regem armavit, quandoquidern
τούτοις τήν Ρωμαίων αρχών δηλοί , εί γε κατευ sic rursus per figuram sæculi hujus princeps si
θύνοντες , και κατευθυνόμενοι 'Ασσύριοι μεθερμη- gnificatur. Αι vero quoniam illud « ante regem
νεύονται , κατά τα μικρά πρόσθεν αποδεδομένα. Assyriorum,» manifestius Aquila reddidit, ubi sic
"Επεί τοίνυν τη περί του Σωτήρος ημών προό- ait, in facien regis Assyriorum», και vide ne forte in
ρήσει και νυν και των Ασσυρίων συμπέπλεκται his verbis Romanorumimperium significet, siqui
βασιλεύς , είκότως ημίν κανταύθα ή Ρωμαίων B dem ex iis que paulo alle a nobis exposita sunt,
αρχή παρείληπται , διά το πρός του Θεού εις Assyrii sermone nostro, et qui dirigunt, et qui di
την των εθνών υποταγήν κατευθύνεσθαι. Λή- riguntur intelligi solent. Quonian igitur oraculo
μεσθαι τοιγαρούν το τικτόμενον παιδίον την quod nunc de Salvatore nostro redditur , etiam rex
δύναμιν Δαμασκού , και τα σκυλα Σαμαρείας, Assyriorum implicitus est , merito lic quoque a
και παραδώσειν εις πρόσωπον 'Ασσυρίων , και εν nobis Romanorumimperium acceptum est, quippe
οφθαλμοίς των υπό του Θεού κατευθυνομένων quod ad subjiciendas gentes ab ipso Deo dirigatur ,
θεσπίζεται και ταύτα ποιήσειν άμα τη αυτού γε- Ergo qui nascitur puer, accepίurus potentiam Da
νέσει , άρρήτη και ενθέω δυνάμει , έτι νηπια- !.asei, et spolia Sanarie, et traditurus in facien
ζoντι σώματι τοσαύτα εν ανθρώπους οικονομού- Assyriorum et in oculis eorum qui a Deo diriguu
μενος. Πάντα δε ταύτα ο προφήτης εν τόμο καινο tur, canitur : atque haec ipsa in orfu suo facturns
και μεγάλη γραφή παραδούναι ανθρώπου προσ- vi quadam divina atque ineffabili, qui quidem ad
τάσσεται, τουτον και της καινής Διαθήκης δηλου- Ine in puerili corpore constitulus tanta inter lio
μένης τον τρόπον. Προσπαραλαμβάνει δε των mines dispensatione fungetur. Omnia vero live
ειρημένων μάρτυρας ιερέα και προφήτην , του . proplhela in novo et grandi libro stylo et scripture
λόγου παιδεύοντος, ώς ότι δεήσει εν ταις αποδεί- “ honinis tradere jubetur : hoc enim sermone No
ξεσι ταις περί του Χριστού τάς από της εν νό- νum significatur Testamentum. Assumit autent
μω ιερουργίας και των μετά ταύτα προφητών eorum que dicta sunt testes sacerdotem et pro
μαρτυρίας παραλαμβάνειν. Πιστους δε βούλεται plietanm, Oraculo docenle , fore opus in deinonstra :
και άλλως μάρτυρας είναι τους την γένεσιν του tionibus de Christo tum a sacerdotio quod in lege
δηλουμένου παιδίου μέλλοντας εποπτεύειν , εις το continetur, turn a prophetis qui postea fuerunt ,
συνιέναι δύνασθαι τα προφητευόμενα. Εάν accipere testimonia ; et alioqui fideles νult esse
γάρ μή πιστεύσητε , ουδέ μη συνητε, και ελέγετο testes, eos qui pueri de quo agitur, inspecturi sint
ανωτέρω και τον μεν έχειν φώς Θεού : ( τούτο ortum, ut ea que in ipsa prophelia continentur ,
γάρ ο Ουρίας ερμηνεύεται) , τον δε υιον όντα intelligere possint. Supra enim dicebatur, « Si no1
ευλογίας , την μνήμην του Θεού εν εαυτώ credideritis, nonintelligetis , et alterum quidesh
φέρειν τούτο γάρ και o του Βαραχίου Ζαχα- Ιumen Dei habere : 332 id enim Urias ex inter
ρίας δηλοί. Ταύτα μεν ούν εις τους τόπους ημείς pretatione significat : alterum vero, qui benedictio
επιβεβλήκαμεν. Ει δέ τις των εκ περιτομής iis sit filius, Deiin seipso memoriam ferre. id enim
ου ταύτα ούτως έχειν βούλεται , ώρα ήμίν αυτόν D silbi vult Barachie Zacharias : hac igitur nos in
αποδεικνύναι , τις πώποτε παρ' αυτοίς Εμ- figuras conjecimus. Si quis autem ex Judeis hoc
μανουήλ γέγονε , και πώς ο προφήτης προσ- nolit sic se habere, is, qucso, nobis ostendat, quis
ήλθε προς την προφήτιν , και τίνα ταύτην, unquam apud ipsos Emmanuel fuerit, et quomodo
και πώς παραχρήμα συνέλαβε , και τις και εκ propheta ad propletissam accesserit, et que tan
της προφήτιδος αποτεχθείς υιός, και αυτός ο Κύ- derm ea sit, et quomodo e vestigio conceperit, et
ριος επιτέθειται όνομα, « Ταχέως σκύλευσον , ) και quisnam isle ex prophetissa nalus filius, cui nomen
τίς η αιτία της τοιάσδε του τεχθέντος προσ- ipse Dontinus imposiuerit , « Celeriter detrahe spolia ,
ηγορίας. Δεικνύτωσαν δε και το , • Πριν ή γνώ- Cilo pradare, el gunam sit causa hujusce, ejus
ναι το παιδίον καλείν πατέρα και μητέρα , και την qui malus sit , appellationis . Ostendant preterea
δύναμιν ειληφότα Δαμασκού , και τα σκύλα Σα- illud quid sit, prius quam scial puer vocare pa
μαρείας , έναντι βασιλέως Ασσυρίων. Ημείς γάρ trem et alrem, 5 polestatem accepisse Damasci,
ταύτα , και προς λέξιν , και τροπικώς εξειλη- et spolia Samarie coram rege Assyriorum. Nos
φότες , πεπληρώσθαι αυτά δείκνυμεν επί της του enimista , et ad verbum, et figurate accipientes,
Σωτήρος ημών γενέσεως , παριστώντες τοτε μεν jam Dunc completa esse demonstramas in Ortu
PATROL. GR. XXII.
 3 EUSEBII CAESARIENSIS OPP . PARS II. APOLOGETICA .
Salvatoris nostri, quippe qui illud item ostende- Α ρητώς κατά την πρόχειρον διάνοιαν , τοτε δε
rinus alias quidem ad verbum, et secundum eam τροπικώς δείν επιβάλλειν ταϊς προφητείαις. Αυ
Sententiam quein promptu sit, alias vero figurate τίκα εξής ταϊς προειρημέναις φωναίς δι' αινι
oportere in ipsas proplielias incumbere ; continuo γμάτων αύθις επιλέγεται : Και προσέθετο Κύριος
namque post eas que antea dicta sunt voces , per λαλήσαί μοι έτι , διά το μή βούλεσθαι τον λαόν
obscuriores quasdam figuras adjungitur : « Ει ad- τούτον το ύδωρ του Σιλωάμ το πορευόμενον ήσυχή ,
jecit Dominus Ioqui ad me adhuc , eo quod nolit αλλά βούλεσθαι έχειν τον Ραασίμ , και τον υιόν
populus iste aquam Siloam, quo vadit cum si : Ρομελίου . Διά τούτο ιδού Κύριος ανάγει εφ' υμάς
lenlio, sed velit habere Rliaasim, et filium Rome- το ύδωρ του ποταμού το ισχυρόν και το πολύ , τον
liae . Idcirco ecce Dorminus adducet super vos aquam βασιλέα των Ασσυρίων , και την δόξαν αυτού · και
luminis fortem et multam , regem Assyriorum, et αναβήσεται επί πάσαν φάραγγα υμών , και περι
gloriam ejus : et ascendet Super omnem conval- πατήσει έτι πάν τείχος υμών , και αφελεί από
lem vestram , et ambulabit super omnem diurum της Ιουδαίας άνθρωπον , ός δυνήσεται κεφαλήν
vestrum , et auferet de Judæa hominem , qui possit
caput tollere : aut qui idoneus sit consummare ali' αραι , ή δυνατόν συντελέσασθαι τι · και έσται ή
παρεμβολή αυτού , ώστε πληρώσαι το πλάτος
quid , et erunt castra ejus, ita ut impleant lalitu - ΒB της χώρας σου : μεθ' ημών ο Θεός. Γνώτε , έθνη
dinem regionis tuæ , nobiscum Deus. Cognoscite
gentes et vincimini, exaudite usque ad extremium καιΣαφώς
ηττάσθε , έπακούσατε έως εσχάτου της γης.»
γάρ ταύτα ουδέ άλλως ή μετά θεωρίας της
lerræ 58. , Planissime enim hæc nulla alia ratione,
quam ex figura, et immutatione, conversioneque κατά μόνην τροπολογίαν την διάνοιαν σώζει· δτ
serinonis , sententiam servant :significant namqueper λοί γούν και αυτά διά μέν του ύδατος του Σι
aquam Siloam quæ vadit cum silentio , evangelicam λωάμ του ησυχή πορευομένου την ευαγγελικήν του
salutaris verbi doctrinam : nam ex interpretatione, σωτηρίου λόγου διδασκαλίαν· ερμηνεύεται γάρ
Siloam diciturmissus. Porro hic quisnam alius sit, Σιλωάμ
Zawad απεσταλμένος.
anecta. Ούτος δ' αν είη ο εκ του
nisi qui a Patre ad nos missus Deus Verbum ? de Πατρός ημίν απεσταλμένος Θεός Λόγος περί του
quo etiam Moses ait : « Non deficiet princeps de και Μωσης φησιν: « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα ,
Juda, neque dux de femoribus ejus, donec veniat ουδε ηγούμενος εκ των μηρών αυτού , έως αν έλθη
cui repositumest, et ipse erit exspectatio gentium 89., ώ απόκειται , και αυτός έσται προσδοκία εθνών.»
333 Pro illo enim, « cui repositum est , in Ηe- 'Αντί του γάρ τώ απόκειται,και το Εβραϊκόν ο Σιλωάμ»
braico habetur « Silcam, eum videlicet qui hic lia- ς περιέχει, τον ενταύθα Σιλωάμ, τούτ' έστι, τον ατι
betur Siloam, hoc est , missum , etiam illic signi- εσταλμένον κακεί δηλούντος του λόγου . Ο δε Ραασίμ
ficante Oraculo. Porro Rhaasim rex fuit earum βασιλεύς ήν πάλιν των εν Δαμασκώ ειδωλολατρών
gentium que simulacra Damasci colebant , sicut εθνών, ώς και ο υιός Ρομελίου των εν Σαμαρεία
Romclie filius ejus Judaica gentis, que in Sanma- του Ιουδαίων έθνους αποστάντων της πατρίου θρη
ria patriarm religionem deseruerat . Minatur ergo σκείας. 'Απειλεί τοιγαρούν ο Θεός τοις μή τον Σι
Deus iis qui Silvain , hoc est , missum Emmanuel, λωάμ, τούτ' έστι τον απεσταλμένος Εμμανουήλ, και
et eum qui ex muliere prophetica natus sit , filium, τον εκ της προφήτιδος γεγενημένον υιόν, τόν τε πό
potabileque ac fecundum ejus Verbum non susce- τιμον και γόνιμον αυτού Λόγον παραδεξαμένοις, αλλά
perint , sed illud quamvis mansuele el cum silen- τούτον μεν, καίτοι πράως και ήσυχη φερόμενον,
lio feratur, recusaverint, et contra seipsos out παραιτησαμένοις, καθ' εαυτών δε ήτοι τον των ειδω
gentium simulacra colentium, aut populi Dei de- λολατρών εθνών άρχοντα, ή τον της αποστασίας του
fectionis principem oplayerint , se inducturum λαού του Θεού ελομένοις επάξειν το ύδωρ του ποτα
Αιφuam luminis fortem et multam, quam sane μου το ισχυρόν και το πολύ, όπερ ύδωρ αυτός ο της
aquam , ipsum prophelia oraculum interpretatur προφητείας λόγος ερμηνεύει, λέγων αυτών είναι τον
dicens , ipsum esse regem Assyriorum. Sic enim D βασιλέα των Ασσυρίων ούτω πάλιν ήτοι κατά διά
ΓΙrsus secundum sententiam , aut significat prin• νοιαν σημαίνων τον άρχοντα του αιώνος τούτου, η
cipem seculi hujus , aut , quod nunc rerum potitur , την νύν επικρατούσαν Ρωμαίων αρχήν, ή και παρ
Thormanorumimperium, cui imperio traditi sunt, εδόθησαν οι το μεν δηλωθέν του Σιλωάμ ύδωρ το
qui eam, de qua dictum est , aquan Silvanm , que πορευόμενον ήσυχη παραιτησάμενοι, τοϊς δε εναντίοις
cum silentio vadit , recusaverunt , adversariis au - και πολεμίοις του ορθού λόγου δόγμασιν εαυτούς υπό
1em atque hostibus recle rationis sententiis atque €εβληκότες. Αυτίκα γούν και ουκ εις μακράν μή παρα
opinionibus, seipsos subjecerunt : e vestigio enim, δεξαμένοις αυτοίς το του Σωτήρος ημών Ευαγγέλιον,
neque ita post nulturm tempus , in eos qui Salva- παραιτησαμένοις δε το του Σιλωάμ ποτόν το πορευό
toris nostri Evangelium non susceperant , sed po- μενον ήσυχή , επελθών υπό του Θεού κατευθυνόμενος
1rm Siloan , qui labitur cum silentio , recusave- Ρωμαίων στρατός , ανελήλυθεν επί πάσαν φάραγγα
rant , Romanorum ab ipso Deo directus exercitus, αυτών, και περιεπάτησεν επί πάν τείχος αυτών, και
facto impetu , penetravit in omnem convallem ip- αφείλεν από της Ιουδαίας άνθρωπον , ός δυνήσεται
SOrum, et ambulavit super omnem murum ipso- κεφαλήν αραι, και δυνατόν συντελέσασθαι τι· και
. 18 Isa. Yυι, 5 - 8. 39 Gen. XLII , 10.
 DEMONSTRAT:ONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 526
γέγονεν ή παρεμβολή του δηλωθέντος τοσαύτη, ώστε A rum, et abstulit de Judaea hominem , qui posset
πληρώσαι το πλάτος της Ιουδαίας απάσης. Και caput tollere , aut qui idoneus esset consummare
τούτό γε προς λέξιν ούτως εις εκείνους εκπεπλήρω- aliquid : et facta sunt ejus castra adeo magna , ut
ται. Διά ποίαν αιτίαν, ει δή μαθείν εθέλεις, άκουε . universe Judes latitudinem impleverint. Εt hoc
“Οτι μεθ' ημών ο Θεός Εμμανουήλ, ο εκ της Παρθέ quidem curita ad verbum contra illoscompletum sil,
νου γεγεννημένος , αλλ' ου και μετ' αυτών ήν ώς εί si vis discere , audi jam. Nempe quoniam ille Deus
γε είχον αυτόν, ουκ αν ταύτα πεπόνθεισαν . Διό δη Emmanuel , qui de Virgine natus est , nobiscuin
εξής ο λόγος τοις έθνεσιν επιβοάται τον Εμμανουήλ, fuit , non cum illis ; nam si illum habuissent , nun
λέγων · « Μεθ' ημών ο Θεός • γνώτε, έθνη , και ήτ quam talia passi essent. Quapropter jam deinceps
τάσθε .» Και ταύτα δ' ημίν ερμηνεύεται , εις το πα- oraculum ad gentes inclamat ipsum Emmanuel,
ραστήσαι, ώς ποτέ μέν κατά λέξιν, ποτέ δε δι' αινι dicens : « Nobiscum Deus , cognoscite, gentes, et
γμών τα πλείστα των προφητειών εκλαμβάνειν δεϊ : Vincimini. » Ει haec quidem nos lιος πιodo inter
ένθεν δε όρμωμένους προσήκει και τα λοιπά της εν pretati sumus , ut ostenderemus , quemadmodum
χερσί προφητείας ομοίως επιθεωρείν. nunc quidem ad verbum , nunc autem per obscu
riores figuras maximam prophetiarum partem intelligere oportet ; cæterum jam inde abeuntes, con
venit etiam id quod de eadem prophelia superest, simili ratione contemplari.
Ειδέ έτι και νυν είς μέλλοντα ποτε χρόνον γενήσεσθαι Β 334 Quod si etiam nunc Judai , bec alio quo
ταύτα οι εκ περιτομής φασίν,επί του προσδοκωμένου dail tempore futura esse dicant , utpote cum ea
αυτούς Χριστού , ρητώς μόνον και προς λέξιν έσεσθαι ex scripto dunlaxat , atque ad verbum, de eo ,
αυτά προσδεχόμενοι, ερωτητέον αυτούς, πώς ο μέλ- φιιι :ib ipsis adhuc exspectatur , Christo accipere
λων ήξειν κατ' αυτούς λήψεται δύναμιν Δαμασκού, soleant , interrogandi sunt protinus , quomodo qui
και τα σκυλα Σαμαρείας έναντι βασιλέως Ασσυρίων, venturus est, ut ipsi aiunt , potestatem Damasci ,
καθηρημένης μεν ήδη της Σαμαρείας κατά τον πα- el spolia Samarie accipiet corain rege Assyrio
ρόντα καιρόν, και μηκέτι ούσης, αλλά και της ονο- run, cum in presentileimpore Samaria sublata sit ,
μαζομένης δυνάμεως Δαμασκού μηδαμώς υπαρχού neque amplius exsistal, et ea quæ poleslas Da
σης, μηδε της των Ασσυρίων δυναστείας, ήν Μήδοι masci nominalur, nusquam appareal, neque item
και Πέρσαι καθελόντες πάλαι ποτέ διεδέξαντο ; ών polentia Assyriorum, quam quidem cun Medi ac
ομού πάντων κατά τον ενεστώτα καιρόν μηδε την Perse evertissent, in cjits locunιjnpridensuc
αρχήν ύφεστώτων, πώς δυνατόν εις μέλλοντα χρόνον cesserunt ? que simul omnia cum sui ipsorum,
την καθαίρεσιν αυτών προσδοκάν ; Αλλ' ούτε άλλοτε hoc ipso tempore vix exiguum quoddam vesti
πώποτε πάλαι πρότερον γεγενησθαι τα προφητευό- gium demonstrent , quo possints ea fuisse ali
μενά εστιν ειπείν. Ουδείς γούν παρ' Εβραίοις τώ- C quando conjicere , qui tandem fieri potest ut in
ποτε εκ προφήτιδος μητρός, και Ησαΐου του προ- futurum tempus eorum exspectetur eversio ? alqui
φήτου γεννηθείς, σκύλα Σαμαρείας και δύναμιν Δα- ne antea quidem ullo inquam tempore facta esse
μασκού κατά του βασιλέως 'Ασσυρίων στρατεύσας, ea que in hujusmodi prophetia continentur, dicere
ως προς ρητήν διάνοιαν λαβών ιστόρηται · ώστε εξ ullo modo possunt. Nullus certe unquam apud Ηe
απαντος ομολογείν, αυτά κατά την αποδοθείσαν διά - Dreos ex proplhelica matre et Isaia prophela natus,
νοιαν μόνως πεπληρώσθαι, ουκ άλλοτε δηλαδή ή κατά spolia Samaria et polesfalein Damasci , exercitu
την γενομένην παρουσίαν Ιησού του Σωτήρος ημών, Contra regem Assyriorun comparato ( ut eam sen
καθ' όν απεδείξαμεν τέλος ειληφέναι τα προηγορευ- tentiam sequamur que a verbis non recedit ) , ac
μένα . Εγράφη δ' ούν κατά την προφητείαν και ο cenisse memoratur. Omni itaque ratione fateri co
καινός τόμος επί της αυτού παρουσίας, και της καινής gimur en tantummodo secundum superius redditam
Διαθήκης λόγος την γένεσιν περιέχων του της προ- a nobis sententiam completa esse , hoc est , ηus
φήτιδος υιού , ός και προς λέξιν και Δαμασκού, και quam alias quam post adventum Jesu Salvatoris
Συρίας απάσης την βασιλικήν δύναμιν, τά τε έρμη- nostri , quo tempore demonstravimus , ea que hoc
νευθέντα ημίν σκύλα Σαμαρείας αδρήτη και ενθέω modo predicta sunt , finem accepisse. Ergo in hu
δυνάμει εις χείρας της Ρωμαίων βασιλείας παρέδω- D jus adventu , sicut in ipsa prophetia continetur,
δαίων αυτού μαθητάς, ώσπερ τινά σκύλα περιπεποιη- verba complectens , et in his ortus prophetice nmi
μένος, νοητούς και λογικούς όπλοις περιφράξας, εις lieris filii , qui secundum verba prophetiae , et Ba
πρόσωπος του δηλωθέντος βασιλέως Ασσυρίων κατ- masci et Syrie universe regalem potentiam, et
εστήσατο, και τούτους μεν ως οικείους στρατιώτας que nos interpretati sumus , spolia Samaria , inef
οπλίτας παρεσκεύασεν · τούς γε μην παραιτησαμένους fabili quadam divinaque virtute in manus regium
το γόνιμον και ζωτικόν ύδωρ της αυτού διδασκαλίας Romanorum tradidit ; verumtamen sententiam quo
το πορευόμενον ήσυχή, ελομένους δε τα πολεμικά και φue sequentibus , suos idem de Judeis discipulos ,
έχθρα τω Θεώ, το των Ασσυρίων εξέδωκε βασιλεϊ, quasi spolia queda: adeptus, intelligibilibus ra
ώ και εισέτι νύν τυγχάνουσι δεδουλωμένο:. 'Aνέβη tionalibusque arrmis munilos, in faciem ejus de
γουν ούτος επί πάσαν φάραγγα αυτών, και επί παν quo dictum est regis Assyriorum, constituit , at
τείχος αυτών, και αφεϊλεν από της Ιουδαίας πάντα que los tanquam suos proprios scutatos nmilites
 SIS ICA
527 EUSEBII CÆSARIEN OPP . PARS II. – APOLOGET . 558
comparavit. Attamen eos qui fecundum vilalenque Α άρχοντα και βασιλέα, κεφαλήν ονομαζόμενον, και
doctrine Suite aquam, que cum silentio labitur re. πάντα δυνατόν συντελέσασθαί τι · ώστε εξ εκείνου
cusqverint , ct hostiles Deoque inimicas partes cle - και είς δεύρο μήτε κεφαλήν αυτούς κεκτησθαι, μήτε
gerint , regi Assyriorumtralidit , cui quidem etiam τινά δυνατόν εν τοις θείοις , οίος ήν ο πάλαι διαπρέ
nunc addicti serviunt. 335 Ascendit igitur hic stu- πων εν αυτοίς, είτε προφήτης, είτε άλλως δίκαιος
per oιnnem convallenm ipsoram , et super Onem και θεοφιλής ανήρ. Πρόδηλον δε όπως και πάσα
murum ipsorum, et abstulit de Judaea omnem prin- αυτών η χώρα υποχείριος τους αυτών εχθρούς και πο
cipem ac regerm , qui hoc in loco caput nominatur, λεμίους εισέτι νυν καθεστηκε, και ως ταύτα πάντα
et omnem potentem, qui aliquid conficeret ; itaque επί τη παρουσία του Εμμανουήλ τετέλεσται. Ούτω
ex illo in hunc usque diem illi neque ullum caput γούν ή Εβραίων γραφή περιέχει, μονονουχί σημαί
habent, neque aliquem in divinis potentem , qualis νουσα, τον Εμμανουήλ τον άπιστηθέντα μέν υπό
ι:οndam erat , qui illis ornamentum decusque ad . Ιουδαίων, και αίτιον αυτούς των τοσούτων γενόμενον
debat , sive propίiela , sive alioqui justus Deoque συμφορών, ημίν δε τοις έθνεσι πιστευθέντα, σωτηρίας
amicus vir. Constat autem illud quoque , quemad- τε και γνώσεως Θεού παραίτιον αποδειχθέντα. Διό
modum omnis ipsoruni regio inimicis liostibusque εξής επιλέγεται • • Μεθ' ημών ο Θεός · γνώτε , έθνη,
ipsorum subjects , in lunc usque dim Vexetur , et Β και ηττάσθε. » Ηττήμεθα γούν ως αληθώς ήμείς οι
Inec universa in ipsius Emmanuel adventu suum εξ εθνών εις αυτόν πεπιστευκότες, νικηθέντεςυπό
finem sortita sint. Ηoc ipstin Sane Hebreorum της αληθείας και της του γενομένου μεθ' ημών Θεού
Scripta continent , qua propemodum significant , δυνάμεως : ηττηθέντες τε υπηκούσαμεν αυτώ πάντες
ipsum Emmanuel , cui credere noluerunt Judici , ομού οι μέχρι των εσχατιών κατοικούντες της γης,
autorem illis tantarum calamitatumexstitisse ; no- κατά την φήσασαν προφητείαν Επακούσατε έως
bis autemgentibus , que illi credidimus, el saluten εσχάτου της γης. » 'Αλλ' ήμείς μεν και ηττήμεθα,
el Dei notitiani, ut jamdemonstratum est , allulis- και καλούντι υπηκούσαμεν τοις δε έτι των εθνών
se. Quare deinceps adjungitur : « Nolbiscum Deus: απειθουσι τα εξής αποτείνεται λέγων · Ισχυκότες
cognoscile, gentes, et vincinnini. » Siquidem nos ex ήττάσθε. "Αν γάρ πάλιν ισχύσητε, πάλιν ηττηθή
gentibus victi suinus re vera , qui ipsi veritati , et σεσθε και λόγον όν αν βουλεύσησθε , ου μή εμμείνη
Slantis nobiscum Dei virtuti cedentes , in illum εν υμίν, ότι μεθ' ημών ο Θεός. » Ούτω λέγει Κύριος
credidimus, celentesque eidem paruimus omnes τη ισχρά χειρί απειθουσιν · δι' ών σαφώς ο λόγος
pariler , quicunque usque ad extrema terrie habi- άφηνιώσι και αντιταττομένους τη του Χριστού διδα
1 us, ut in prophelia scriptum est , que ait : σκαλία, και τοις άπειθουσι τη κραταιά αυτού χειρί
• Exaudite usque ad extremum terrae, o el nos qui- " θεσπίζει, ότι μηδέ ισχύουσι προσπολεμείν τον μεθ'
dem , et victi sunmus , et vocanti oltemperavimus. ημών Θεόν πειρώμενοι, και ότι πάν και αν βουλεύσων
Ad eos vero qui de ipsis gentibus non crediderint , ται καθ'ημών, ου μή εμμείνη αυτοίς, διά το μεθ'
ea dirigit que sequuntur, dicenς : « Qui forles ημών είναι τον Εμμανουήλ. Και τούτο δε τω συμ
fuistis , vincimini. Si enim rursus fortes fueritis, περάσματι ράδιον επιστήσαι τάς ε.αθ' ημών απει
rursus vincernini , et quamcunque rationeminie- λάς, και τας κατά χρόνους των αρχόντων επαναστά
ritis , non manebit in vobis , quoniam nobiscuum σεις συνορώντα, και ώς άπρακτον αυτούς διά τον
Deus 60, Sic dicit Dominus forti manui non cre- μεθ' ημών Θεόν αεί καθίσταται των απειλών το
dentibus : quibus verbis oraculum ad eos , qui té. 05 .
juguin detrectant , et doctrinæ Christi resistunt , et polenti ipsius manui non credunt , planissime
- - --- - - - - - - - -

vaticinalur, quod ſuturum sit, ut ne valeant quidem oppugnare nobiscum Deum , quamvis espe.
riantur, et quod omne quodcunque adversum nos comminiscentur, ipsis non constalurum sil, pro
plerea quod nobiscum sit Emmanuel , et hanc quidem sententiam facile est , ut ii allendant, eique
assentiantur, qui minas adversum nos , et principum per singula tempora insolentias atque impe
tus animadverterint , atque ut incassum eis omnium minarum eventa , propler nobiscum Deum ,
evaserint.
336 A6 codem. - Quemadmodum natus er pre- D A' πό του αυτού. - Ώς ο τεχθησόμενος υιός εκ
dicta sive virgine , sive prophelissa filius, Deus της προφητευομένης, είτε παρθένου, είτε προ
simul et magni consilii angelus, aliisque inopi φήτιδος, Θεός όμου και μεγάλης βουλής άγγε
nalis nominibus appellatus est ; et quemadmodum λος, ετέραις τε παραδόξοις επωνυμίαις ανηγύ»
orlus ejus luminis pietatis causa adjuvans genti ρευται · και ώς η γένεσις αυτού φωτός ευσε
bus constiluelur . βείας παραιτία τοις έθνεσι καταστήσεται.
Hoc primum , bibe, cito fac , regio Zabulon , « Τούτο πρώτον, πίε, ταχύ πoίει , χώρα Ζαβου
et terra Nephthalian, et reliqui qui maritimam ha - λών, και γη Νεφθαλείμ, και οι λοιποί οι την παρα
bitant trans Jordanem, Galilea gentium , populus λίαν κατοικούντες πέραν του Ιορδάνου: Γαλιλαία των
saders in tenebris , videte lucem magnam, sedenti- εθνών: ο λαός ο καθήμενος εν σκότει, ίδετε φως μέγα
bus in regione et unbra mortis , lux exoria est και τους καθημένοις εν σκότει και σκιά θανάτου φως
eis 61, et que sequuntur; quibus adjungit , quo- ανέτειλεν αυτοίς, και και τα εξής: οίς επιλέγει, « ότι
60 Isa, 50, 9-11. 61 Isa. 11 , 1, 2.
529 DEMONSTIRATIONIS EVANGELICE LIB. VΙΙ. : 30
πάσαν στολήν έπισυνηγμένην δόλω, και ιμάτιον μετά A niam omnem vestem congregatam dolo, el std :
καταλλαγής αποτίσουσιν, και θελήσουσιν ει εγενήθη- nmentum, cum consiliatione soluturi sunt , et vo
σαν πυρίκαυστου : ότι παιδίον εγεννήθη ημίν, και lent si fuerint igne combusti : quoniam puerulus
υιός εδόθη ημίν, ού η αρχή επί του ώμου αυτού · και natus est nobis , et filius datus est nobis , cujusin
καλείται το όνομα αυτού μεγάλης βουλής άγγελος, perium super humerum ipsius , et vocatur nomen
θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ισχυρός , εξουσιαστής, ejus magni consilii angelus , admirabilis consilia
άρχων ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος. "Αξω rius, Deus fortis , potentiam habens, princeps pa»
γάρ ειρήνην επί τούς άρχοντας , και υγείαν αυτώ. cis , pater futuri seculi. Adducam enim pacein slu
Μεγάλη η αρχή αυτού , και της ειρήνης αυτού ουκ per principes , el sanitatem ei , magnumimperium
έστιν όριον, επί τον θρόνον Δαβίδ, και την βασιλείαν ejus , el pacis ejus non est finis , Super solium Da
αυτού , κατορθώσαι αυτήν, και αντιλαβέσθαι εν κρί- vid et regnum ejus ut divigat illud , el suscipiat in
ματι και δικαιοσύνη από του νυν και εις τον αιώνα. judicio et justitia ex hoc tempore et usque in se
“ο ζήλος Κυρίου Σαβαώθ ποιήσει ταύτα. . Τούτο culum: zelus Domini Sabaoth faciet haec 61. » Jan
τρίτον ήδη το παιδίον προφητεύεται, του αυτού ποι - nunc tertio puerum hunc prophetia commemorat ,
κίλως σημαινομένου. Επειδή τοίνυν πρόκειται νυν φιλe eandem rem variis modis significat. Quonian
ημίν τον τρόπον της εις ανθρώπους του Θεού παρου- Β igitur nunc propositum nobis est , adventus Dei
σίας επιδείξαι, θέα δι' όσων ούτος και όπως παρίστα- ad homines Modum ostendere , yide , queso , hic
ται. Έδεικνύετο πρώτον ο επικληθείς Εμμανουήλ, qualr multis modis demonstretur. Primo quidern di
Θεός εκ παρθένου γεννώμενος · δεύτερον το εκ της ctus est Emumanuel , Deus qui de Virgine nasce
προφήτιδος και του αγίου Πνεύματος παιδίον, ουκ retur. Secundo , ex proplietica muliere et Spi
άλλο τυγχάνον του προηγορευμένου τρίτου και μετά ritu sancto puerulus , qui non alius est quam is
χείρας, είς ών και ο αυτός τους προτέροις. • Και de quo jam diximus. Tertio is , de quo nunc agi
τούτω γούν όνομα είναι λέγεται, κατά μεν τους mus , qui cuin prioribus unus est atque idem.
'Εβδομήκοντα και μεγάλης βουλήςάγγελος, 5 και ώς τινα Ηuic igitur esse nomen dicitur, ut legitur apud
των αντιγράκων έχει , και θαυμαστός σύμβουλος , Septuaginta , magni consilii angelus : et , ut qui
Θεός ισχυρός, εξουσιαστής, άρχων ειρήνης, πατήρ darn codices habent , • admirabilis consiliarius, Deus
του μέλλοντος αιώνος και κατά δε το Εβραϊκόν, ώς o fortis, potentiam habens , princeps pacis , pair
μεν 'Ακύλας φησίν: « "Οτι παιδίον εγεννήθη ημίν, 337futuri saeculi. » Uι vero est in Hebraico , sicut
μιός εδάθη ή μίν, και εγένετο μέτρον επ' ώμου αυτού . Aquila testificatur : « Quoniain puerulus natas est
Και εκλήθη το όνομα αυτού Θαυμαστός σύμβουλος , A nobis, filius datus est nobis, et facta est ensura
ισχυρός, δυνατός, πατήρ, έτι άρχων ειρήνης, και super humerum ejus, et vocalum est nonnen eius,
της ειρήνης αυτού ουκ έστι πέρας " , ώς δε ο Σύμ- Admirabilis consiliarius, fortis , polens, pater, etiam
μαχος : Νεανίας γάρ εδόθη ημίν, υιός εδόθη ημίν. princeps pacis, et pacis ejus non est finis. » Sicut
Και έσται η παιδεία αυτού επί του ώμου αυτού, και autem Symmachus : « Adolescentulus enim datus
κληθήσεται το όνομα αυτού Παραδοξασμός, βουλευτι est nobis, filius datus est nobis , et erit disciplina
κός, ισχυρός , δυνατός, πατήρ αιώνος, άρχων ειρή - ejus super hunerum eius , et vocalitur nomen ejus
νης, και της ειρήνης αυτού ουκ έστι πέρας. » Ουκούν Admirabilitas, consiliarius, forlis , polens, paler
ουχ απλώς άγγελος κατά τους Εβδομήκοντα, αλλά seculi, princeps pacis, et pacis ejus non est finis. )
«της μεγάλης βουλής άγγελος, και θαυμαστός σύμβου Ergo non simpliciter angelus secundum ipsos
λος, και Θεός ισχυρός, και εξουσιαστής, και άρχων LΧΧ, sed magni consilii angelus, et admirabilis
ειρήνης, και πατήρ του μέλλοντος αιώνος και γεννηθή - Consiliarius, et Deus fortis, et potentiam habens, et
σεσθαι, και παιδίον έσεσθαι διά τούτων έθεσπίζετο. princeps pacis , el pater futuri seculi oriturus ali
"Έχεις δε εν τοις προτέροις τον του Θεού Λόγον, και quando, el puerulus futurus, iis verbis caneba
Θεόν, και Κύριον διαφόρως ανηγορουμένον, όμου δε ιur. iales etiam in iis que prius dicta sunt , Dei
τον αυτόν άγγελον ωνομασμένος του Πατρός , και αρ- D Verlui, et Deum, et Dominum diversis modis ap
χιστράτηγον δυνάμεως Κυρίου . Τις δ' άν ούν γένοιτο pellatum, et pariter eundem angelum patris noni
κατά μεν τον 'Ακύλαν και τας εισέτι νυν φερομένας natum, et primum imperatorem copiarum Domini.
παρ' Εραίοις μαρτυρίας, εν ανθρώποις γεννώμενος, Sed quis landern hic sit ? Secundum Aquilam qui
και « παιδίον και γινόμενος , και θαυμαστός σύμβουλος , και den et 'secundum ea que etiam nunc apud Ηebraeos
ισχυρός, δυνατός, και πατήρ, έτι και άρχων ειρήνης, feruntur testimonia, qui inter homines nascetur , et
ου ποτέ ( 1) φησιν έσεσθαι τέλος κατά δε τον Σύμμαχον puerulus ) exsister , • admirabilisque consilia
• Παραδοξασμός, βουλευτικός, ισχυρός, δυνατός , πα- rius, et fortis, et poens, el paler etiam et princeps
τηρ αιώνος , άρχων ειρήνης, και ταύτης απείρου και pacis, 1 cujus pacis nunquam ait futurum finem.
απελευτήτου , και κατά Θεοδοτίωνα, « θαυμαστώς Secundum Symmachum autem « Admirabilitas,
βουλεύων, ισχυρός, δυνάστης, πατήρ, άρχων ειρήνης, consiliarius , fortis, potens, pater s & culi, princeps
τώ πληθύνειν την παιδείαν, ού της ειρήνης ουκ έστι pacis, et pacis infinite atque interminate. Ο Αι,
πέρας. . Και αυτό σοι τα εξής καταλείπω σκοπεϊν, sicut Theodotion voluit, alomirabiliter consulens,
62 is a . 18 ,57.
(1) ού ποτε. .ege oύ pro ού, et accipe ποτέ sensu oύποτε , vel putaexcidisse voclam ής anle oύποτε. EDIT:
 331 . . EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II – APOLOGETICA , 532
fortis, potens, pater , princeps pacis, ad multipli- Α τοσούτον επισημηνάμενος, ώς άρα αυτός ούτος ο λε
caldam disciplinarm , cujus pacis non est finis . ) γόμενος « πατήρ αιώνος, και απείρου ειρήνης άρχων,
Ceterum, que sequuntur tibi ipsi contenaplanda μεγάλης τε βουλής άγγελοςκαι γεννηθήσεσθαι, και παι
relinquo, hoc unum duntaxat adnotasse contentus, δίον έσεσθαι προφήτεύεται, επί τε τη εις ανθρώπους
quod ipse hic, qui dicitur « pater saeculi, et infinite αυτού γενέσει πυρικαύστoυς εθελήσειν έσεσθαι τους
pacis princeps , magnique consilii angelus, 1 orilu- επί τη δι' αυτού γενομένη σωτηρία των εθνών δια
rus aliquando el puerulus futurus proplietia decla- φθονουμένους, είτε δαίμονας πονηρούς, είτε και ασε
ratur, et in orlu suointer homines volet olim esse 6είς άνδρας, περί ών φησιν: « " Οτι πάσαν στολήνέπι
igne combustos eos qui in ea salute gentium, cujus συνηγμένην δόλω, και ιμάτιον μετά καταλλαγής απο
ipse auctor erit, odiosi futuri sunt, sive ii mali τίσουσι. » Τίνες δε άρα ήσαν ούτοι, ή περί ών αλλα
quidam demones, sive etiam impii homines intel- χού εξ αυτού προσώπου του Σωτήρος ημών είρηται ;
Figantur, de quibus ait : Quod omnem vestem « Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτούς , και επί τον
collectam dolo, el vestimentum, cum conciliatione ιματισμόν μου έβαλον κλήρον, οί τε της τούτων μέ
solvent. » Sed qui tandem hi fuerint, nisi de quibus τοχοι δυσσεβείας, οι και θελήσουσι, την σφών αυτών
alibi ex ipsius Salvatoris nostri persona dictum κρίσιν ύστερόν ποτε οψόμενοι, ει προ της ασεβείας
est : « Partiti sunt vestimenta mea sibi, et super B αυτών εγεγόνεισαν πυρίκαυστοι , πριν ή τον της μεγά
Vestem meam miserunt sorten: 83, et quicunque λης βουλής άγγελον προς αυτών ασεβηθήναι. Και συ
ejusdem impietatis 10: sceleris participes fuerunt? δε παρά σαυτό σκέψαι ει μή υπερβαίνει πάσαν φύσιν
338 Qui quidem dum seipsos ad extreimum con- ανθρώπων το μή τέλος έχειν την ειρήνην αυτού λέγε
demnatos videbunt, optabuni se ante talenn impie- σθαι, και το πατέρα ονομάζεσθαι αιώνος και αυτό δε
tatem igne fuisse conDustos, potius quan) magni το καλείσθαι αυτόν ουχ απλώς άγγελος, αλλά και της
consilii angelum a seipsis violatum fuisse. Tu vero μεγάλης βουλής άγγελος , και Θεόν ισχυρόν, και και όσα
tecum ipse considera num omnem humana: natu- τούτοις συγκαταλέλεκται."Έτι δέ φησι δι' αυτού κατ
ran transiliat, guod illius pax nullum finem habi - ορθωθήσεσθαι την του Δαβίδ βασιλείαν, ό και αυτό
tura esse dicitur , el quod Daler sculi nominetur. τουτον νοήσεις τον τρόπον. Πλείσται όσαι το Δαβίδ
præterea quod non simpliciter angelus vocelur,sed γεγόνασιν επαγγελίαι, εν αις είρηται · Και θήσομαι
i magni consilii angelus, el Deus fortis, » et quæ έν θαλάσση χείρα αυτού, και εν ποταμούς δεξιάν αυ
cunque una cum bis adnumerata sunt. ltem ait per του . Αυτός επικαλέσεται με : Πατήρ μου ει συ , Θείς
illum regnum David esse dirigendum, quod ipsum μου και αντιλήπτωρ της σωτηρίας μου. Καγώ πρω
sane hoc intelliges modo . Plurina αuidem ea sunt , τότοκον θήσομαι αυτόν, υψηλών παρά τους βασιλεύσε
gue ipsi David promisil Deus,in quibus etiam illa : " της γης. Εις τον αιώνα φυλάξω αυτό το έλεός μου,
« El ponam in mari manum ejus, et in fluminibus και η διαθήκη μου πιστή αυτό. Και θήσομαι εις τον
dexteram ejus, ipse invocabit me, pater meus es αιώνα του αιώνος το σπέρμα αυτού , και τον θρόνον
lu , Deus meus, et susceptor salutis meæ , et ego αυτού , ως τας ημέρας του ουρανού . » Και αύθις:
primogenitim ponam illum , excelsum præ regibus « "Απαξ ώμοσα εν τώ αγίω μου, είτώ Δαβίδ ψεύσομαι,
terræ , in æternum scrvabo illi misericordiam το σπέρμα αυτού εις τον αιώνα μενει, και ο θρόνος
meam , et testamentum meum fidele ipsi, et ponam αυτού ως οήλιος εναντίον μου, και ως η σελήνη κατ
in sæculum sæculi semen ejus, et thronum ejus ηρτισμένη εις τον αιώνα. » Τοσαυτα εν τοις Ψαλμοίς
sicut dies cæli 64 . , Et rursus : « Semel juravi in του Θεού τώ Δαβιδ επηγγελμένου, ταναντία συνέβη
sancto meo , si David mentiar, semen ejus in æter ταϊς επαγγελίαις επελθείν διά τας των διαδόχων αι
num manebit, et thronus ejus sicut sol in con του δυσσεβείας. Η γούν εκ σπέρματος Δαβίδ βασι
spectu meo, et sicut luna perfecta in ælernum 68., λεία, διαρκέσασα μέχρις Ιεχονίου και της υπό Βαβυ
Cum in Psalmis Deus ipsi David tam multa promi λωνίοις του ιερού πολιορκίας, λέλυτο, ώς εξ εκείνου
15
serit, contraria tamen jis quæ promissa sunt,illius μηκέτι
? τον θρόνον Δαβίδ, μηδέ τούς εκ σπέρματος αυ
της η του
successoribus evenisse constat propter ipsorum D ou pouchedβασιλεύσαι του Ιουδαίων έθνους. Και ταύτην γε
impietales. Etenim cum ex semine David reges την γενομένην διάπτωσιν της προς τον Δαβίδ επαγ
usque ad Jechoniam et usque ad Babylonicam γελίας κατά την προειρημένης του ψαλμού παράθεσιν
templi obsidionem permanserint, ubi hoc ipsum ac το θείον ώδε πως Πνεύμα θεσπίζει : « Συ δε απώσω
cidit, tum vero dissolutum est regnun , adeo qui και εξουδένωσας, ανεβάλου τον Χριστόν σου · κατ
dem , ut ex illo tempore non amplius sedes David , έστρεψας την διαθήκην του δούλου σου, έβεβήλωσας
neque de semine ejus quisquam apud Judaicam εις την γην το αγίασμα αυτού · καθεϊλες πάντας τους
gentem regnaverit, et hanc quidem earum rerum , φραγμούς αυτού , και μετ' ολίγα: Τον θρόνον αυ
quæ , ut proxime posita psalmi particula demon του εις την γην κατέρραξας, εσμίκρυνας τας ημέ
strat, ipsi David promissæ sunt, jacturam , Spiritus ρας του χρόνου αυτού , κατέχεας αυτού αισχύ
divinus in bunc modum canit : « Tu vero repulisti της νην. » "Α και εναργώς αρξάμενα συντελείσθαι από
εις Βαβυλώνα αιχμαλωσίας του λαού
παρεξετάθη μέχρι Ού
της
et despexisti, distulisti Christum fuum, evertisti Ρωμαίων και Τιβερίου βασιλείας.
testamentum servi tui, profanasti in terra Sanctua- δεις γούν εκ της του Δαβίδ διαδοχής εν τοις μεταξύ
62 Psal . XXI, 18 ; Matth. ΧΧVΙΙ, 55. » Psal. LXXXy , 26-30. 65 ibid. 36-38.
 533 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VII. 55
χρόνοις φαίνεται επί τον βασιλικών του Εβραίων A rium ejus, destruxisti omnes sepes ejus 66. » Et
έθνους καθεσθείς θρόνον μέχρι της του Χριστού post pauca : « Sedem ejus in terram collisisti, mi
παρουσίας . Του δε εκ σπέρματος Δαβίδ γενομένου nuisti dies temporis ejus, perfudisti eum confusio
Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού βασιλέως ne 67 . 5 Que omnia cum jam perfici inceperint,
επί πάσαν την οικουμένην ανακηρυχθέντος, ώσπερ ab eo tempore quo populus in Babylonem captivus
από γης και πτώματος ανανεωθείς αυτός εκείνος ο ductus est, usque ad Romanorum et Tiberii impe
θρόνος Δαβίδ διά της του Σωτήρος ημών ενθέου βα- rium prolata provectaque sunt. 339 Nullus ening
σιλείας ανώρθωται, και διαμενει εις τον αιώνα, και ex genere David hoc toto intermedio tempore in
εισέτι γε, ώς ο ήλιος εναντίον του Θεού , την πάσαν Hebraica gentis 1egia sede videtur sedisse, usque
καταλάμπων οικουμένην ταϊς ακτίσι του φωτός της ad Christi adventum. Ubi vero Dominus et Salvator
διδασκαλίας αυτού, ακολούθως τη τε από του ψαλμού noster Jesus Christus, qui de senuine David ortus
μαρτυρία, και του μετά χείρας προφήτου , περί του est, in totum orbem rex denuntiatus est, tanquant
γεννηθησομένου παιδίου λέγοντος, επί τον θρόνον Δα- ea que de terra et ruina instaurata sit, ipsa illa
βιο, δηλαδή τον αιώνιον και διαρκή, τον δή και επηγ- sedes David per divinum Salvatoris nostri regnum
γελμένον τώ Δαβίδ καθεσθήσεσθαι αυτόν επί την βα- erecta est, et permanebit in eternum, veluti sol in
σιλείαν αυτού, κατορθώσαι αυτήν και αντιλαβέσθαι Β conspectu Dei, illius Jucis radiis, quam doctrina
εν κρίματι και δικαιοσύνη από του νυν και εις τον illius pra se fert , toturn orbem terrarum illustrans;
αιώνα ."Όπως δε ταύτα επληρούτο, διδάσκαλος γένοιτ' quod quidem et psalmi proximo testimonio conseri
αν αξιόχρεως Γαβριήλ ο άγγελος εν τη προς την taneum est, et huic prophete, de quo nunc agimus ,
Παρθένον χρηματισμό φάσκων: « Μη φοβού , Μα- qui de puero orituro ait, ipsum in sede David ,
ριάμ' εύρες γάρ χάριν παρά τω Θεώ και ιδού συλ- eterna videlicet ac permanente, que etiam ipsi D2
λήψη εν γαστρί, και τέξη υιόν, και καλέσεις το όνομα vid promissa est, sessurum in regno ipsius, ut diri
αυτού Ιησούν. Ούτος έσται μέγας, και υιός Υψίστου gal illud et suscipiat in judicio et justitia ab hot:
κληθήσεται, και δώσει αυτώ Κύριος ο Θεός τον θρό- ipso tempore usque in seculum. Porro auten quo
νον Δαβίδ του πατρός αυτού, και βασιλεύσει επί τον modo hæc ipsa completa sint, salis abunde doce
οίκον Ιακώβ εις τον αιώνα, και της βασιλείας αυτού re nos potest angelus Gabriel, in ea allocutione qua
ουκ έσται τέλος. » Ταύτην εν τώ προειρημένω ψαλ- ad Virginein usus est sic dicenς : Ne timeas,
μώ και ο προφήτης προσδοκών τήν του Χριστού γέ- Maria, invenisti enim gratiam apud Deum ; ecca
νεσιν, τήν τε υπέρθεσιν αυτής, και αναβολήν ώσπερ concipies in utero et paries filium, et vocabis no
αιτίαν συνορών της του θρόνου Δαβίδ αποπτώσεως, men ejus Jesum, hic erit magnus, et filius Altissi
αποδυσπετε λέγων · , Συ δε απώσω και εξουδένωσας. mi vocabitur, et dabit ei Dominus Deus Sedem Da
ανεβάλου τον Χριστόν σου. ) Εύχεται δε ώσπερ δυσ- vid patris ejus, et regnabit in domo Jacob in eler
ωπών το Θείον, ή τάχος πληρωθήναι τα της επαγ- nm, el regni ejus non erit finis 68, ipsum hunc
γελίας , φάσκων : « Που εστι τα ελέη σου τα αρχαία , in psalmo superiore elian preplieta exspectans
Κύριε, ά ώμοσας τώ Δαβίδ εν τη αληθεία σου ; ν ά Christi ortum, et moranejus, dilationemque quasi
δη σαφέστατα και αυτά δή ταύτα πληρωθήσεσθαι ruine sedis David causam inspiciens, tedio ingenii
επί τη γενέσει του της μεγάλης βουλής αγγέλου θε- afiicitur, et ail : « Tu vero repulisti et despexisti,
σπίζει: Εφ' ώ θελήσουσι, φησίν, οι προαποδοθέντες distulisti Christum fuum. Deinde quasi tiniens
ει εγενήθησαν πυρίκαυστοι» ο διότι παιδίον εγεν- ae suspicans, Deumipsum oral, ut quam celerrime
νήθη ημίν, και υιός εδόθη ημίν και της μεγάλης βου - ea que promissa sunt exhibeantur , dicenς : « Ubi
λής άγγελος. » Τίσι δε ημίν ή τοίς εις αυτόν πεπι- Sint misericordie tue antique , Domine, quas ju
στευκόσι τοις εν τη Γαλιλαία των εθνών, οίς αίτιος rasti David in veritate tua 69 ? , que quidem ipsa,
γεγένηται φωτός και ευφροσύνης, καινού τε και νέου ipsa, inquam, nec planissime complenda esse in
ποτού, της καινής Διαθήκης μυστηρίου , κατά την οrtu magni consilii angeli vaticinatur : in quo vo
φήσασαν προφητείαν, « Τούτο πρώτον, πίε, ταχύ η Ιent ,inquit, ii de quibus antea dictum est, si fuis,
πoίει, χώρα Ζαβουλών, και γη Νεφθαλείμ, και οι sent igne combusti. Quoniam puerulus Iatus est
λοιποί οι την παραλίαν oικoύντες πέραν του Ιορδά- nobis, et filius datus est nobis , magni consilii an
νου, Γαλιλαία των εθνών: ο λαός ο καθήμενος εν σκό gelus. Quibus autem nobis, nisi iis qui in ipsum
τει, φώς ίδετε μέγα και τους καθημένοις εν σκότει credidimus, qui in Galilea gentium sumus, quibus
και σκιά θανάτου, φώς ανέτειλεν αυτοίς ; Εεν δ' αν auctor factus est luminis et lentitie, et recentis no.
εν τούτοις δηλούμενοι οί τε εξ εθνών εις τον Χριστόν vique potus, Novi Testamenti mysterii, ut ipsa
του Θεού πεπιστευκότες, και οι του Σωτήρος ημών quoque prophetia ait , 340 « Primum bile, cito
μαθηται και απόστολοι, ούς από της Ζαβουλών και fac , regio Zabulon, et terra Nephthalim, et reliqui
Νεφθαλείμ ανακαλεσάμενος, εξελέξατο κήρυκας του maritimam incolentes ultra Jordanem, Galilea
Ευαγγελίου . Τούτοις μεν ούν και της μεγάλης βουλής gentium: populus sedens in tenebris, videte lucem
άγγελος υιός εδόθη , σωτηρίας αίτιος· τοις δε εις αυ- magnam, et sedentibus in tenebris et umbra mortis,
τον επιστηκόσι, πυρός δηλαδή και καύσεως."Όλης δε lux orta est eis 70 ? Sunt vero ii qui in this verbis
* Psal. LXXXV1, 59- 41. 67 ibid. 43, 46 68 Luc. I, 30 35, 69 Psal. LXXXVII, 50. 76 Isa. 1Σ, 1, 2,
 350 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA Σ6
significantur el quicunque ex gentibus in Claristum Α ταύτης της οικονομιας υπόθεσιν γεγονέναι φησί τον
Dei credliderunt, et Salvatoris nostri discipuli al- ζήλος Κυρίου , λέγων· « Ο ζήλος Κυρίου Σαβαώθ
que apostoli, quos de terra Zatulon et Nepalhalim ποιήσει ταύτα. ) Ποίος δε ζήλος ; ή ού μέμνηται
evocalos , precones Evangelii sui elegit. Hisce enim Μωσής, λέγων · « Αυτοι παρεζήλωσάν με επ' ου
magni consilii angelus filius latus est auctor salutis. Θεώ, παρόργισαν με εν τοις ειδώλους αυτών· κάγώ
Tis vero qui in ipsum non crediderint, ignis videlic ταραζγλώσω αυτούς επ' ουκ έθνει · επ' έθνει ασυιέ
cet atque inceridii. Universe autem hujusce dis- τω παροργιώ αυτούς. 'Αλλ' επεί συν Θεώ τα περί
pensationis causam fuisse air zelm Domini , sic της του προφητευομένου εις ανθρώπους επιδημίας,
dicenς : « Zelus Domini Sabaolh faciet hoc 1. 5 ου μην αλλά και ο τρόπος της επιφανείας αυτού διά
Sed quis tandem hic sit zelis nisi is cujus memi- των προφητικών αποδεδεικται μαρτυριών, καιρός αν
nit Moses , ubi ait : Ipsi mihi zelum injecerunt είη συνιδείν, που γης γεννηθήσεσθαι, και έθεν γένους
in eo qui non erat Deus, et irritaverunt nie in si- ήξειν, εξ οποίας τε Εβραίων προελεύσεσθαι φυλής
mulacris suis ; et ego zeluminjiciam cis in ea quae εκηρύττετο· α και αυτά, φέρε , έρευνήσωμεν.
non est gens , in genle slulla irritabo illos 72. ) Sed quoniam favente Deo jam nunc ea quæ ad ejus
pilventum ad homines pertinent, de quo apud prophielas agitur, necnon ejusdem adventus inodus, ex
propheticis lestimoniis demonstrata sunt, tempus jam esse videtur lit inspiciamus, ubi terrarum ori
lurus, et ex quo genere venturus, item ex qua llebræorum tribu profecturus nuntiaretur ; quæ
quidem ipsa si placet, obsecro, scrutemur.
CAPUT II. B
A Michra. - De loco ubi essel oriurus is Deus, 'Από του Μιχαία . - Περί του τόπου της γενέσεως
quem prophetæ nuntiarunt : el quemadmodum de του προκηρυττομένου Θεού και ως εκ Βηθλεέμ,
Bethlehem regione Palastinæ procedet a saculo χωρίου της Παλαιστίνης, εξ αιωνές τις προ
praexsistens piorum gentis princeps, el quemadmo πάρχων , ηγούμενος του των θεοσεβων γένους
dum ille Dominus ducturus dirimatur eos qui αυ προελεύσεται, και ως αυτός ο Κύριος ποιμα
ultimis usque terra finibus in eum crediderint. νείν θεσπίζεται τους μέχρι των εσχατιών της
γης εις αυτόν· πεπιστευκότας .
« Et lu , Bethlehem , domus Ephrata , mini « Και συ , Βηθλεέμ οίκος του Εφραθά, ολιγοστος
ma es ut sis in millibus Juda; ex le mili εί του είναι έν χιλιάσιν Ιούδα Εκ σου μοι εξελεύ
cgredietur qui presit , ut sit princeps 341 σεται ήγούμενος , του είναι άρχοντα εν τώ Ισραήλ,
in Israel, el exitus ejus ab initio ex diebus se- και αι έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος.
culi. dcirco dabit eos usque ad tenmpus parien- Διά τούτο δώσει αυτούς έως καιρού τικτούσης. Τέ
tis; pariel, et reliqui fratrum ipsorum converten- ξεται , και οι επίλοιποι των αδελφών αυτών επιστρέ
tur ad filios Israel,et consistel, et videlbit, et pascet ψουσιν επί τους υιούς Ισραήλ και στήσεται, και
gregem suum in robore Dominus , et in gloria no- όψεται, και ποιμανεί το ποίμνιον αυτού εν ισχύ
τηinis Domini Dei ipsorum exsistent, quoniam ηunc C Κύριος, και εν τη δόξη του ονόματος Κυρίου Θεού
Imagnificabuntur usque ad extrema terra , et erit αυτών υπάρξουσι · διότι νύν μεγαλυνθήσονται
inc pax 73. Quod quidem ipse Emmanuel, qui ex έως άκρων της γής, και έσται αύτη ειρήνη. • Εμ
interpretatione est nobiscum Deus, de Virgine na- μανουήλ μεθερμηνευόμενος μεθ' ημών Θεός, εκ της
scatur, et quod pier fit magni consilii angelus, Παρθένου γεννώμενος , και παιδίον γινόμενος και της
pianissime ex iis que ante proposita sunt, demon- μεγάλης βουλής άγγελος, σαφώς εδείχθη διά των
stratum est. Ceterum, oportebat etiam Incum, in προεκτεθειμένων. Αλλ' έχρήν και τον της γενέσεις
quo ille oriturus esset, significari. Divinitus ergo αυτού σημανθήναι τόπον. Προφητεύεται δητα εκ
predicitur de Bethlehem quidam egressurus prin- Βηθλεέμ τις εξελεύσεσθαι άρχων εν τώ Ισραήλ, τάς
ceps in Israel, exitus abinitio ex diebus seculi ha- εξόδους απ' αρχής εξ ημερών αιώνος έχων. Τούτο δε
bens. Hoc autem ipsum nunquam humane nature ουκ άν εφαρμόσειεν ανθρώπου φύσει, ει μή μόνω τω
accommodari poterit, sed soli Eminanuel et magni 'Εμμανουήλ, και τα της μεγάλης βουλής αγγέλω. Το
consilii angelo. Quod enim ab eterno exsistat, cui γάρεξ αιώνοςύφεστάναι, τίνι άρα εφαρμόττοι άνη μόνο
tandem sit accommodandum nisi soli Deo ? Igitur Θεω ; Εκ τοίνυν της Βηθλεέμ (χωρίον δε εστι της
de Bethlehem (est autem hic Judere Iocus, non , Ιουδαίας, ου πρόδω της Ιερουσαλήμ διεστώς) λέγε
procul abipsa Jerusalem silus) dicitur quidam ab " ται τις εξ αιώνος υπάρχων προελεύσεσθαι. Ουδ' (1)
eterno exsistens progressiurus. Nullum vero nisi έτερον δε ενθένδε ή μόνον τον Δαβίδ εύρομεν επίδοξου
unum David inveninus gloria preditum ac cele- γεγενημένον, και έπειτα μετ' εκείνον τον ημέτερον
brem, qui inde sit exorius, et post ipsum David, Σωτήρα Ιησούν τον Χριστόν του Θεού · έτερον δε
alterum dunlaxat, nostrum utique Salvatorem Je- παρά τούτους ουδένα. Αλλ' ο μεν Δαβίδ , τους χρόνους
Sum, qui Christus est Dei : preter hos autem nul- της προφητείας προειληφώς, τετελευτήκει πλείο τους
Ium alium prorsus. At vero ipse quidem David hu- πρότερον έτεσι της προόδήσεως · αλλ' ουδε δε (2)
jusce proplhelize tempora antecessit, et plurimis αφ' ημερών αιώνος ούτος τάς εξόδους πεποίητο.
11 Isa. ΧΧΧνι , 32. 1 Deut. XXXII, 21 . 11 Micl. V, 2- 5.
(1) 018'. I ege oux . Epit.
12 ,01€¢ dé. Lege, ut sæpe, pro ojil, ou , et huic conjunge à sequens, ut sit ovat solum . Ed.r.
557 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 558
Ουκούν λείπεται επί τον μετά ταύτα εκ Βηθλεέμ A ante hoc oraculum annis mortuus est; praeterea ne
γενόμενον τον αληθώς Εμμανουήλ, τον προ πάσης a diebus quidem seculi exitus suos fecit David .
κτίσεως προόντα Θεόν Λόγον και μεθ' ημών Θεόν λε- Superest igitur ut in eo, qui posthac de Bellileliein
γόμενον, συμπληρούσθαι τα γεγραμμένα» έπει και proficiscitur, re vera Emmanuel , quippe omnia
ή εν Βηθλεέμ γένεσις αυτού άντικρυς Θεού παρουσίαν que cereala sunt antecedit, et Deus Verbum, et no
εδήλου διά των κατ' αυτήν παραδόξων. Γράφει γούν biscum Deus appellatur, que hie scripta sunt com
ο Λουκάς τούτον ιστορών τον τρόπον · Εγένετο δε pleantur : quoniamipse quoque illiusin Bethlelherm
εν ταις ημέραις εκείναις , εξήλθε δόγμα παρά Και- Ortus, planissime Dei adventum significavit, ex iis
σαρος Αυγούστου του απογράψασθαι πάσαν την admirabilibus relius, que apud ipsano illam Beth
οικουμένην· αύτη απογραφή πρώτη εγένετο ηγεμο- lehem evenerunt. Siquidem Lucas in hunc modum
νεύοντος της Συρίας Κυρηνίου. Και επορεύοντο πάν- enarrans describil : Factum est autem in diebus
τες απογράφεσθαι, έκαστος εις την εαυτού πόλιν. illis. Exiit edictum a Cesare Augusto , ut describe
Ανέβη δε και Ιωσήφ από της Γαλιλαίας, εκ πόλειως retur universus orbis : Inec descriptio prima facia
Ναζαρέθ εις την Ιουδαίαν, εις πόλιν Δαβίδ, ήτις est preside Syrie Cyrenio . Ει ibant omnes ut pro
καλείται Βηθλεέμ , διά το είναι αυτόν εξ οίκου και fiterentur singuli in sual civitatem. Ascendit au
πατριάς Δαβίδ , απογράψασθαι συν Μαριάμ τη με- υ tem et Joseph a Galillea de civitate Nazareth, in
μνηστευμένη αυτή γυναικί ούση εγκύω. Εγένετο δε Jadeam, in civilalem David, que vocatur Bethle
εν τω αυτούς είναι εκεί , επλήσθησαν αι ημέραι του lem, ex quod esset de domo et familia David, it
τεκείν αυτήν. Και έτεκε τον υιόν αυτής τον πρω- profileretur cum Maria desponsala sibi 342 uxore
τότοκον , και έσπαργάνωσεν αυτόν , και ανέκλινεν pregna!!le. Factum est autein , cum essent Dυ, 1DI
αυτόν εν τη φάτνη, διότι ουκ ήν αυτοίς τόπος εν τώ pleli sunt dies uί pareret, el peperit filium suunt
καταλύματι. Και ποιμένες ήσαν εν τη χώρα τη αυτή primogenitum, et pannis eum involvit , et reclinaVit
άραυλoύντες, και φυλάσσοντες φυλακές της νυκτός eum in praesepίο, quia ion erat eis locus in diver
επίτην ποίμνην αυτών και άγγελος Κυρίου επέστη sorio. El pastores erant in regione eadem vigilan
αυτοίς, και δόξα Θεου περιέλαμψεν αυτούς, και εφο- tes, el custodientes vigilias noctis super gregen
€θησαν φόβον μέγαν. Και είπεν αυτοίς ο άγγελος• suum: et angelus Domini stelit super eas, et gloria
Μη φοβείσθε : ιδού γαρ ευαγγελίζομαι υμίν χαράν Dei circumfulsit illos, et fimuerunt timore magno,
μεγάλην, ήτις έσται παντί τω λαώ: ότι ετέχθη υμίν Ει dixit illis angelus : Nolite timere, ecce enim
σήμερον Σωτήρ, ός έστι Χριστός Κύριος , εν πόλει evangelizo vollis gaudium magnum, quod erit omni
Δαβίδ . Και τούτο υμίν το σημείον · ευρήσετε βρέφος ρ popolo, quoniam natus est vobis hodie Salvator,
εσπαργανωμένον εν φάτνη. Και εξαίφνης εγένετο συν φui est Christus Dominusin civitate David : el hoc
των αγγέλω πλήθος στρατιάς ουρανίου αιτούντων τον vobis signum. Invenietis infautem pannis involu
Θεόν, και λεγόντων : Δόξα εν υψίστοις Θεώ, και επί ίuin, el posillum in praeserio. Ει subito facta est
γης ειρήνη, εν ανθρώπους ευδοκία. Και εγένετο, ώς cum angelo multitudo militia celestis laudantin
απήλθον απ' αυτών εις τον ουρανόν οι άγγελοι , οι Deuin et dicentium : Gloria in allissimis Deo, et
ποιμένες είπον προς αλλήλους • Διέλθωμεν δή έως in terra pax, in hominibus bona voluntas. Ει factum
Βηθλεέμ, και ίδωμεν το δημα τούτο το γενόμενον, και est, ut discesserunt ab iis in colum angeli , pasto
ο Κύριος έγνώρισεν ημίν. Και ήλθον σπεύσαντες, και res dixerunt all se invicem, transeamus usque Bellh
εύρον την Μαριάμ και τον Ιωσήφ, και το βρέφος leliem, et videamus hoc verbum quod factum est ,
κείμενον εν τη φάτνη. Ιδόντες δε εγνώρισαν περί quod Dominus ostendit nobis : el venerunt festi
του ρήματος του λαληθέντος αυτούς περί του παιδίου nantes, et invenerunt Mariam et Joseph , et infan
τούτου και πάντες οι ακούσαντες εθαύμασαν περί 1em positum in presepio . Videntes autem cogno
των λαληθέντων υπό των ποιμένων προς αυτούς. , verunt de verbo, quod dictum erat illis de puero
Ταύτα μεν ο Λουκάς. Και ο Ματθαίος δε τα περί lioc : et omnes qui audierunt mirati sunt de iis que
την γένεσιν του Σωτήρος ημών ιστορών, τούτον γρά- D dicta erant a pastoribus ad ipsos 74. Hec quidem
φει τον τρόπον: « Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθ- Lucas. Matthaeus autem ubi ea que ad ortum Sai
λεέμ της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως , valoris nostri exponit , scribit in hunc moduηι :
ιδού Μάγοι παρεγένοντο από ανατολών εις Ιερουσα- « Cum autem natus esset Jesus in Bethlehem Judes
λήμ, λέγοντες · Πού έστιν ο τεχθείς βασιλεύς των in diebus Herodis regis, ecce Magi ab oriente ve
Ιουδαίων· είδομεν γάρ αυτού τον αστέρα εν τη ανα- nerunt in Jerusalem, dicentes : Ubi est qui nalus
τολή , και ήλθομεν προσκυνήσαι αυτό. Ακούσας δέ est rex Judeorum? vidimus enim stellam ejus in
ο βασιλεύς Ηρώδης εταράχθη, και πάσα η Ιεροσό- oriente, et venimus ut adoremus eum. Audiens al
λυμα μετ' αυτού. Και συναγαγών πάντας τους αρχιε- lem Herodes rex turbatus est, et omnis Hierosolyma
ρεις και γραμματείς του λαού, επυνθάνετο παρ' αυ- cum illo : et congregans omnes principes sacerdo
τών, που ο Χριστός γεννάται. Οι δε είπον αυτω · 'Εν ιum et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi
Βηθλεέμ της Ιουδαίας. Ούτω γαρ γέγραπται διά του Christus nasceretur . Αt illi dixerunt ei, in Bethle
1.ροφήτου: Και συ, Βηθλεέμ, οίκος του Εφραθά, ου - hem Judge. Sic enim scriptum est per proplie
δαμώς ελαχίστη εί εν τοις ηγεμόσιν Ιούδα. Εκ σου tann : Ειtu, Bethlehem domus Ephratha, ncquaquin
* Luc. 11, 1 .18.
553 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA .
minima es in principibus Juda. Ex te enim exibit A γάρ εξελεύσεται ηγούμενος, όστις ποιμανεί τον λαόν
dux , qui pascet populum meum Israel. Tunc He· μου τον Ισραήλ. Τότε Ηρώδης, λάθρα καλέσας τους
rodes claim vocalis Magis , diligenter didicit ab eis μάγους, ηκρίβωσε παρ' αυτών τον χρόνον του φαινο
tempus stelle qua apparuit eis , et nmittens eos in μένου αστέρος · και πέμψας αυτούς εις Βηθλεέμ, είπε:
Bethleliem, 343 dixit : Ile et interrogate diligen- Πορευθέντες εξετάσατε ακριβώς περί του παιδίου.
ter de puero, el cum inveneritis, renuntiate nmilhi, Έπάν δε εύρητε, αναγγείλατέ μοι, όπως κάνω ελθών
οι et ego veniens adorem eum. Qui cum audiissent προσκυνήσω αυτώ. Οι δε ακούσαντες του βασιλέως
regem, abierunt, el ecce stella , quam viderant in επορεύθησαν. Και ιδού ο αστήρ, ον είδoν εν τη ανα
oriente, antecelebat eos , donec veniens starct su- τολή , προηγεν αυτούς, έως ελθών έστη επάνω ού ήν
pra ubi erat puer. Videntes autem stellani gavisi το παιδίον. Ιδόντες δε τον αστέρα εχάρησαν χαράν
sunt gaudio magno valde, et intrantes domuτη vi- μεγάλην σφόδρα · και ελθόντες εις την οικίαν είδος
derunt puerum cum Maria malre ejus, et prociden- το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού , και
tes adoraverunt eum, et apertis thesauris suis , ob- πεσόντες προσεκύνησαν αυτό και ανοίξαντες τους
Eulerunt el munera, aurum et thus et myrrham; et θησαυρούς αυτών, προσήνεγκαν αυτό δώρα, χρυσόν,
responso accepίο in somnis ne redirent ad Ηero- , και λίβανον, και σμύρναν. Και χρηματισθέντες κατ'
dem, per aliam viam reversi sunt in regionenm Ρ όναρ μη ανακάμψαι πρός Ηρώδην, δι' άλλης οδού
suam 78. » Hec auten universa exposui, ut demon- ανεχώρησαν εις την χώραν αυτών. "Όλα δε ταύτα
strarem ea que in ortu Salvatoris nostri in Bethle- εξεθέμην είς παράστασιν των πεπραγμένων επί τη
hem gesta sunt, certissima prebere argumenta, il- εν Βηθλεέμ γενέσει του Σωτήρος ημών , εναργή
um esse de quo Ioquitur propinelia . Atque hodie τεκμήρια παρέχοντα αυτόν είναι τον υπό της προ
quoque, qui locum illumincolunt, tanquam a pa- φητείας δηλούμενον. Και είς δεύρο δε οι τον τόπον
tribus ipsorum accepta mentoria, iis , qui visensii οικούντες, ως εκ πατέρων εις αυτούς κατελθούσης
loci gratia Bethlehem petere consieverunt, testi- παραδόσεως, τους των τόπων ιστορίας χάριν εις την
monium suum afferunt, veritati fidem facientes , Βηθλεέμ αφικνουμένοις μαρτυρούσι, των λόγων πι
agrumque demonstrantes, ubi Virgo enixa infan- στούμενοι την αλήθειαν διά της του αγρού δείξεως,
term deposuit : qua de re ipsa proplhelia sic ait : ενώ τεκούσα η Παρθένος κατατέθειται το βρέφος:
« 1dcirco dabis eos usque ad tempus parientis : εφ' οίς ή προφητεία φησί • • Διά τούτο δώσει αυτούς
pariet, et reliqui fratrum ipsorum convertentur. 5 έως καιρού τικτούσης. Τέξεται, και οι επίλοιποι των
Consentanee allem hic quoque parientem intelli- αδελφών αυτών επιστρέψουσιν.» Ακολούθως δε κάν
git eam, que in superioribus oraculis Virgo nomi- . ταύθα τίκτουσαν δηλοί την εν ταις πρόσθεν προφη
nata est, et prophetica mulier, que ipsumEmma- τείαις Παρθένον ωνομασμένην και προφήτιδα , την
nuel et magni consilii angelum erit paritura. Nam τον Εμμανουήλ και τον της μεγάλης βουλής άγγε
usque ad hujusce tempora, ejusique qui de ipsa erat λον αποτεξομένην. "Έως γάρ των ταύτης καιρών και
orilurus, quæ ad priorem populum pertinent, s!e του εξ αυτης αποτεχθέντος και τα του προτέρου
terunt, quippe cuin eis prescriptio temporis data λαού συνειστήκει , δοθείσης αυτούς προθεσμίας έως
esset usque ad tenipus parientis, hoc est , usque καιρού τικτούσης, τούτ' έστιν έως της παραδόξου
ad mirabilem ortum ejus, qui de Virgine nascere- γενέσεως του εκ της Παρθένου τεχθέντος, μεθ' δν
tur-: post quem , sublatum quidem est ipsorum re ήρθη μέν αυτών η βασιλεία. Οι δε επίλοιποι των
gnum; qui vero reliqui fratrum ipsorum dicuntur, αδελφών αυτών, ούτοι αν είεν οι εις τον Χριστόν του
ii sunt accipiendi, qui in Christum Dei crediderunt , Θεού πεπιστευκότες απόστολοι , και μαθηται , και
apostoli et discipuli et evangeliste Salvatoris no- ευαγγελιστα του Σωτήρος ημών, ούς επιστρέψαντας
stri : quos conversos ipse Donlinez pascere dici- αυτός ο Κύριος ποιμανείν λέγεται, ου καθώς το πρίν
tur, non sicut prius per angelos , aut per admini- δι' αγγέλων ή διά θεραπόντων ανθρώπων, αλλ' αυτός
stros homines, sed ipse per seipsum , usque adeo δι' εαυτού, ώστε διά τούτο μεγαλυνθήναι αυτούς έως
ιι propter hoc magnificari eos contigerit usque ad η άκρου της γης. Εμεγαλύνθησαν γάρ ότε εις πάσαν
extremum terre. Magnificati enim sunt, quo tem- " την γην εξήλθεν ο φθόγγος αυτών, και εις τα πέρατα
pore in omnem terrain exivit sonus eorum, et in της οικουμένης τα βήματ’ αυτών. Πρόδηλον δε και
fines orbis terrae verba eorum. Constat vero etiam οποίον μέγα ποίμνιον καθ' όλης της γης εκλογικών και
illud, quam magnus grex per universarn terram ut άνθρωπείων προβάτωντω Κυρίω δια των αποστόλων
rationalibus hunmanisque ovibus ipsi 344 Domino αυτου συνέστη: ό και αυτός ο Κύριος δι' εαυτού , πουμήν
per apostolos suos collectus sit. Quem sane gregem oμού και Κύριος ών της ποίμνης,επόψεσθαι και τουμα
ipse Dominus per scipsum , qui ejus pastor simul: νείνεν ισχύϊλέγεται, ώστε εν χειρί κραταιά και εν βρα
ci Dominus est , visurus pasturusquein rolbore dici- χίονι υψηλή προς του δεσπότου και ποιμένος φυλαττόμες
tur, adeo quidem, ut in Inaliu forii et brachio excelso να τα πρόβατα μηδέν τι παθείν δεινόν πρός των εφε
a Domino et pastore conservate oves nihil mali δρευόντων αυτοίς αγρίων και απηνών θηρίων. Και τα
patiantur all insidiantibus asperis et immitibus fe- μεν περί της εν Βηθλεέμ, και της από ταύτης προόδου
ris. Et ea quidem que ad ortumin Bethlehem, que- του προκηρυττομένου Θεού, τούτονέχει τοντρόπον την
15 Μatth. JJ, 1- .
531 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 512
δε εξ ουρανών εις ανθρώπους επιδημίαν αυτού του Α que ad progressum ex eo pertinent, ejus Dei quell
Κυρίου και ποιμένος ήδη και πρότερον εξ αυτού του propliette nuntiabant, in hunc modum se habent.
μετά χείρας προφήτου παρατέθειμαι , δι' ών έλεγεν: Adventum autemipsius Domini et pastoris de celo
• Ακούσατε , λαοί πάντες, και προσεχέτω η γη, και ad homines janmpridem ex eodem proplieta , qui
πάντες οι εν αυτή, και έσται Κύριος υμίν εις μαρ- nunc in manibus est, proposui, ubi sic aielsat :
τύριον , Κύριος εξ οίκου αγίου αυτού · διότι ιδού « Audite, populi omnes, el allendat terra, et omnes
Κύριος Κύριος εκπορεύεται εκ του τόπου αυτού, qui sunt in ea , et erit Dominus vobis in testimo
και καταβήσεται, και και τα εξής: οίς επιλέγων έφασκε » ηium : Dominus ex domo sancta sua, quia ecce Do
• Δι’ ασέβειαν Ιακώβ πάντα ταύτα, και δι' αμαρτίαν minus Dominus egredietur de Ioco suo, et descen
οίκου Ισραήλ , Σαφές δε και από των εξής του det 76, » et cetera ; quibus adjungit : « Propter
αυτου προφήτου , ότι μή μόνον διά τάς ασεβείας του impietatem Jacob omnia haec , et propter peccatum
Ιουδαίων έθνους την εξ ουρανών ο Κύριος πεποίητο domus Israel 77. Αb iis autem que sequuntur
κάθοδον, αλλά και διά την σωτηρίαν και κλησιν των apud eundem prophetam etiam illud planum est,
εθνων απάντων. Επιλέγει δ' ούν εξής: « Και έσται quod non solum propter impietates Judaica gentis
επ' εσχάτων των ημερών εμφανές το όρος Κυρίου , Dominus de colo descendit , sed etiam propter sa
και σπεύσουσινεπ' αυτό λαοί πολλοί, και πορεύσονται Bluem el vocationem gentium cunctarum. Adjungit
έθνη πολλά , και έρούσι : Δεύτε, αναβωμεν εις το igitur deinceps : « Ει erit in novissimis diebus ma
δρος Κυρίου. Ο Διό και μετά ταύτα τον προ αιώνων nifestus mons Domini, et festinabunt ad ipsum po
από της Βηθλεέμ εξελεύσεσθαι ανακηρύξας , ουκέτι puli multi, et ibunt gentes multe, et dicent : Ve
του Ισραήλ μόνου , αλλά αθρόως πάντων ανθρώπων nile, ascendamus in monte Domini 78. Quaro
έως και των άκρων της γής άρξειν αυτόν φησι•λέγει posthac ubi euro qui est ante srcula de Bethletien
δ' ούν : Και στήσεται, και όψεται, και ποιμανεί το egressurum nuntiavit, non soli Israel amplius, sed
ποίμνιον αυτού εν ισχύι Κύριος, και εν τη δόξη του confertim omnibus gentilus usque ad extrema ter
ονόματος Κυρίου Θεού αυτών υπάρξουσι · διότι νυν re illumimperaturum affirmat. Dicit igitur : « Ει
μεγαλυνθήσονται έως άκρων της γης , και έστα: stabit, el videbit , el pascet gregenm suumin Iortilu
αύτη ειρήνη. » Τίνι δε έσται αύτη ειρήνη αλλ' ή τη dine Dominus, et in gloria nominis Domini Dei ip
ή , εν ή μεγαλυνθήσονται τα ποίμνια του Κυρίου ; Και sorum exsistent. Quoniam nunc magnificabuntur
τούτο δε, οποίου τέλους έτυχε μετά (1 ) του Σωτήρος usque ad extrema terre : et erit haec pax 78. 5 Cui
ημών Ιησού Χριστού παρουσίαν, παντί τω πρόδηλον: porro erit her pax , nisi terrae in qua magnifica..
πολλής γάρ ούσης προ τούτου πολυαρχίας, και των , buntur greges Domini ? Id ipsum autem, quein i
εθνών απάντων τυραννουμένων ή δημοκρατουμένων , " nem sortitum sit post Salvatoris nostri Jesu Cliri
ως μηδεμίαν προς αλλήλους επιμιξίαν τους sti adventum, nemini olbscrum esse potest : nam
ανθρώπους έχειν , ιδίως δε , φέρε ειπείν , Αίγυ- cum ante launc adventum, principum esset multi
πτίων υπο οικείο άρχοντι βασιλευομένων , και tudo, el universe gentes au sul tyrannis, aut in
'Αράβων ώσαύτως, και Ιδουμαίων, Φοινίκων το statu populari essent constitute, ut nullum inter s3
και Σύρων, και των άλλων εθνών, επανισταμένων τε commercial liomines thaberent,sed privatim: exem
εθνών έθνεσι , και πόλεων πόλεσι, πολιορκιών τε μυ- pli gralia , apud ΑΕgyptios Stus princeps regaret,
ρίων και αιχμαλωσιών κατά πάντα τόπον τε και χώ- apud Αrabas itemsus, apud Idunleos, Plienicas,
ραν επιτελουμένων, επειδή παρήν ο Σωτήρ και Κύ- 345 Syros aliasque item gentes; cumque gentes
ριος, ομου τη εις ανθρώπους αυτού παρόδω, πρώτου adversus gentes,et civitales adversus civilates coisur
τε Ρωμαίων Αυγούστου των εθνών επικρατήσαντος, gerelit, obsidionesqueinnumerabiles el capivitates pe:
κέλυτο μεν η πλείστη πολυαρχία , ειρήνη δε διελάμ - Oninemlocum ac regionemfierent,tumveroubi Salva
βανε την σύμπασαν γην, τη μετά χείρας ακολούθως ( or noster ac Dominus adfuit, una cum illius ad ho
προσδήσει, διαρρήδην φησάση περί των του Χριστού mines adventu, jam tum prino Romanorum Αu
μαθητών και Διότι νύν μεγαλυνθήσονται έως άκρου της η gusto imperium in orbis nationes obtinente , solu
γης και έσται αύτη ειρήνη και ο συνάδει το εν Ψαλ - εus illico est ille multiplex principatus, et pax uni
μοις φάσκον περί του Χριστού λόγιον: « Ανατελεί έν versam terram accepit, ei prophetia que nunc
ταις ημέραις αυτου δικαιοσύνη, και πλήθος ειρήνης, και tractatur concordans, apertissime de Christi disci
Διό μοι δοκεί άρχων ειρήνης εν τη προ ταύτης πα- pulis dicenti : « Quoniam nunc magnificabuntur us
ρατεθείση προφητεία ωνομάσθαι. Επίστησόν γε μην que ad extremum terre: el erit haec pax. : Cut
τίνα τρόπον και μετά χείρας προφήτης και εξελεύσεσθαι consentaneum est quol in Psalmislegitur de Christo
μεν εξ ουρανών τον Κύριον αρχόμενος έφησεν, ου - Oraculum, dicens : « Orietur in diebus ejus justitia
πρότερον δε ποιμανεϊν τους ανθρώπους, και γεννηθη- et abundantia pacis 80 . » Ex quo mihi videtur prin
ναι τον θεσπιζόμενον εν τη Βηθλεέμ" όπως δε ταύτα ceps pacis in ea, que proxime exposita est, pro
επί τον Σωτήρα και Κύριον ημών επεραιούτο, έμαρ- phelia nominari. Animadverte tamen, queso, quo
τύρησεν ο Ευαγγελιστής, δι' ών προεξεθέμην αυτού nam pacto is de quo nunc agimus propheta, Do
φωνών . Ποιμήν δε και ηγούμενος ο Χριστός αναδει- nminum decolo egressurum initio ait, ac non prius
* Mich 1 , 2, 3. 7 ibid . 5. 78 Mich.IV, 1, 2. 79 Mich, V, 4 , 5. 50 Psal. LΧΧΙ, 7.
(1, Typographorum incuria intercidisse videlur triv, quod referatur ad trapouglav. Epit .
 €13 EL'SEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA.
erga homines pastoris officio functurum, quam A χθήσεσθαι του Ισραήλ είρηται, συνήθως της ιεράς
nascetur is qui a prophets canitur, in Bethlehem : Γραφής τον αληθή Ισραήλ κατά διάνοιαν πάντα τον
quomodo vero haec in Salvatore ac Domino termi - διορατικών, και αρετως Θεώ βιoύντα επονομαζούσης:
nata sint, testimonio suo planum fecit evangelista ως έμπαλιν τους εκ περιτομής, όπόθ' αμαρτάνοιεν,
in iis verlis, que ab illo nuper accipiens proposui. Χαναναίους και σπέρμα Χαναάμ, και ουκ Ιούδα, άς
Pastor allem et dux ipsius Jsrael declarandus di . χοντάς τε Σοδόμων, και λαόν Γομόρδας, εμφερώς αυ
citur Christus, cum hanc Sacrarum litterarum sit των τους τρόπους αποκαλούσης. "Αλλως δε προς λέξιν,
consuetudo, ut sententiam sequentibus, verumIs . ή πάσα του Σωτήρος ημών διατριβή παρά τω Ιου
rael nominent omnem eum qui contemplari facile δαίων έθνει γέγονε, και πολλών γε του Ισραήλ ηγή
possit , el gralau Deo vitam sequatur: sicut e con- σατο, όσοι δή έγνωσαν αυτόν, και εις αυτόν πεπι
1rario Judeos post peccatum, Chananeos, el semen, στεύκασι των εκ περιτομής. Και το μέν της εκτε
non Juda, sed Clhanaan, el principes Sodomorum θείσης προόδήσεως τοιαύτην ειληφε την έκβασιν·
ef populum Gomorrlie ad mores illorum alladen- δέ εξής αφ' ετέρας αναγνωστέον άρχής, ούτως έχοντα:
tes vocare solite sunt : alioqui vero etiam ad ver- « 'Ασσύριος όταν επέλθη επί την γήν υμών, και όταν
buminterpretantibus, omnis Salvatoris nostri vite επιβή επί την χώραν υμών, και επεγερθήσονται επ'
consuetudo apud Judaican gentem fuit, et mullo- Β αυτόν επτά ποιμένες, και οκτώ δήγματα ανθρώπων,και
rum ex Israel dux exstitit, eorum videlicet qui και τα τούτοις ακόλουθα: α και οποίας έχεται δια
ipsum agnoverunt, atque ex circumcisione in ipsum νοίας, ου του παρόντος τυγχάνει διηγήσασθαι καιρού.
crediderunt, et id quidem quod ad expositum ora- Εϊποι δ' άν τις μετά την Ασσυρίων εις την Ιουδαίαν
« ulum pertinel, talent extum invenit; que aulein επιδημίαν, καθ' ήν είλον το Ιουδαίων έθνος, τοσαύ
sequintur altero assumpto initio legenda sunt, quae τας επαναστάσεις κατ' αυτών γεγονέναι, όσαι δη
sic quidem se liabent : Assyrius cum venerit in λούνται διά των επτά ποιμένων και διά των οκτώ
terrain vestrianm , et cum ascenderit in regionem δηγμάτων: ταύτα δε δύνασθαι ειδέναι τους τα 'Ασσυ
Vestram, excitabuntur in illum septem pastores, et ρίων ιστορικότας, ών επί τέλει τον εκ της Βηθλεέμ
Otto morsus hominum 81, et reliqua ; que quo προφητευόμενον γεγονέναι, κατά τους επτά δηλαδή
sens1 sint accipienda, non est nunc enarrardi ποιμένας και τα οκτώ δήγματα τοις 'Ασσυρίους συμ
Iocus. Dixerit autem quis piam post Assyriorunι 6άντα εν υστέροις χρόνους της εις την Ιουδαίαν αυτών
in Judican adventum, & quo Judaica gens ab εφόδου. Ταύτα δε πλείστης έρευνης δεόμενα, ου νυν
illis capta est , tam multas incursiones atque in- πολυπραγμονεϊν καιρός.
solentias contra illos exstilisse , quam mulize septem pastoribus et oclo niorsibus indicantur. Hac
aulem sciri posse ab iis qui res Assyriorum memoriæ prodiderint : quorum post finem , eum de
quo prophetæ loquuntur de Bethlehein exstitisse, post seplem videlicet pastores el post oclo morsus
qui Assyring invaserint, temporibus quze illorum in Judæam accessum subsecuta sunt. Cælerum ,
hæc plurimam postulantia indagationem , non est nunc curiosius explorandi lempus.
A psalmo CXXXI. - Querenti David quisian Iο- 'Από ψa.lμου ρλα'. - Πυθομένω τώ Δαβίδ, ποιος
cus essel Eparata, in quα Deus prenuntialus α άρ' είη ο της του προκηρυττομένου Θεού γειέ
prophetis nasceretur, ipsa autem est Bellellen, σεως τόπος, η Εραθά, αύτη δε έστιν ή Βηθ
per Spirilum suncium manifestaiur. λεέμ, δια του θείου Πνεύματος φανερούται.
Memento, Domine, David , et omnis mansuetu • Μνήσθητι, Κύριε, του Δαβίδ, και πάσης της
dinis ejus : sicut juravit Domino, volum vovit Deo πραότητος αυτού· ώς ώμοσε τω Κυρίω, ηύξατο το
Jacob: si introlero intalbernaculum domus niece , Θεώ Ιακώβ· Ει εισελεύσομαι εις σκήνωμα οίκου μου,
si ascendero in lectum strali mei: si dedero son- ει αναβήσομαι επί κλίνης στρωμνής μου · ει δώσω
num oculis meis, et palpebrismeis dormitationem , ύπνον τοίς οφθαλμοίς μου , και τοϊς βλεφάροις μου
[ et requiem teoporibus neis,] donec inveniamΙο- νυσταγμόν, έως oύ εύρω τόπον τω Κυρίω, σκήνωμα
cum Domino, tabernaculum Deo Jacob. Ecce τω Θεώ Ιακώβ. Ιδού ηκούσαμεν αυτήν εν Εφραβά,
audivimus eam in Epirata, invenimus eam εύρομεν αυτήν εν τοίς πεδίους του δρυμού εισελευσό.
in campis sylve : introibimus in tabernacula μεθα εις τα σκηνώματα αυτού , προσκυνήσομεν εις
ejus, adorabimus in loco ubi stelerunt pedes τον τόπον, ου έστησαν οι πόδες αυτού . » Είθ' εξής
ejus 81. Tum deinceps adjungit : « Propier επιλέγει: « " Ένεκεν Δαβίδ του δούλου σου , μη αποστρέ
David servum tuum, ne avertas faciem Christi p ψης το πρόσωπον του Χριστού σου. " Ωμοσε Κύριος
ιui. Juravit Dominus David veritatem, et non Δαβίδ αλήθειαν, και ου μή μάθετήσει αυτόν : Ex
frustrabitur eum, de fructu ventris tui ponan καρπού της κοιλίας σου θήσομαι επί τον θρόνον σου.)
super sedem tuam83. » Ει adjungit his item dicens : Και επιφέρει τούτοις λέγων· « Εκεί εξανατελώ κέρας
« Illuc producam cornu David , paravi lucernan τώ Δαβίδ, ήτοίμασα λύχνον των Χριστώ μου τους
Christo neo: inimicos ejus induam confusione, εχθρούς αυτού ενδύσω αισχύνην, επί δε αυτόν εξαν
Super ipsum autem efillorebit sanctificatio nies 8 .. θήσει το αγίασμά μου. » Συνάδει τη πρί ταύτης και
Etiam hoc proplielia cum superiore concordat, quae η παρούσα προφητεία, εκ Βηθλεέμ τον προκηρυττό
81 Mich, v, 5. 81 Psal. 131, 1-7. 83 ibid. 10, 11. 8 ibid. 17, 18.
 315 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 316 .
μενον Θεόν προελεύσεσθαι σημαίνουσα. Τούτο δε ούν Α illum Deum, qui nuntiatur venturus, de Bethleherm
αυτό και ο Δαβίδ, πρότερον μεν αγνοών , εύχεται progressurum significat. Ipsum hoc igitur David
παρά του Θεού μαθείν, είτ' ευξάμενος παιδεύεται. quoque, prius quidem ignorans, optat discere ab
Επειδή γάρ τετύχηκε χρησμού του προς αυτόν εν τω ipso Deo, tum vero ubi optavit votoque poposcit,
ψαλμώ φήσαντος, « 'Εκ καρπού της κοιλίας σου θή - id ipsum docetur , 347 Postquam enim Oraculum
σομαι επί τον θρόνον σου, και και αύθις, 1 Εκεί έξ- accepit, quod ad ipsum in psalmo ait , « De fructu
ανατελώ κέρας τη Δαβίδ, ήτοίμασα λύχνον τα Χριστώ ventris tui ponam super solem luam ; , el rursus,
μου,και είκότως προσπίπτει τω Θεώ, και προσπεσών « llluc producam cornu David, paravi Iucernam
επ'εδάφους ποτνιάται επί πλέον δε τη προσευχή Christo meo, » merito procumbit ipsi Deo, atque
προσκαρτερών όμνυσι τω Θεώ, μή πρότερον εισελεύ- ita herens solo, supplicat et precatur : Iongius au
σεσθαι εις σκήνωμα οίκου αυτού , μηδε δώσειν τοις lenm constantiusque in oratione perseverans , jurat
οφθαλμοίς αυτου ύπνον, και τους βλεφάροις αυτού Deo, non prius se ingressurum in tabernaculum
νυσταγμόν, μηδέ αναβήσεσθαι επί κλίνης στρωμνής domus sum , neque daturum oculis suis somnium,
αυτού, κείσθαι δε χαμαι προσκυνούντα, και ποτνιώ- et palpebris suis dormitationem, neque ascensurum
μενον , έστ' άν εύρη τόπον τω Κυρίω, και σκήνωμα in lectum strati sui, humi stratum soloque adhse
τω Θεώ Ιακώβ, τούτ' έστιν έως αν μάθη, του Κυρίου και rentem, eoque modo adoranten ac supplicantem
φανερώσαντος αυτώ, την γένεσιν του Χριστού ευξά- mansurum, donec inveniat locum Domino, et la
μενος δε, και τοιαύτα γνώναι ποθήσας, ουκ εις μα· , bernaculum Deo Jacob, lioc est, donec discat,
κράν τω θείω Πνεύματι τα μέλλοντα έσεσθαι θεωρεί, Domino sibi indicante, ipsius Christi ortum: cuum
του Θεού τους οικείους επαγγειλα μένου έτι γε λαλούν- autem voto id postulasset, et talia cognoscere ex
των επακούσεσθαι. Επακουσθείς δητα καταξιούται petivisset, haud ita multo post, quae futura erant
χρησμού της Βηθλεέμ επιφωνούντος αυτώ, ώς αν έν - divino indicante Spiritu contemplatur , quippe cum
θάδε τούτο που του Κυρίου , και του σκηνώματος του suis Deus pollicitus sit, se amplius loquentes exau
Θεού Ιακώβ συστησομένου. Ταύτα τοιγαρούν του diturum. Ιtaque illi in hunc uolumn exaudito, Ora
θείου Πνεύματος εν αυτώ θεσπίσαντος, αυτός αυτού culum redditur , quo ips2 Bethlehem inclamatur,
επακούσας επιλέγει· « Ιδού ηκούσαμεν αυτήν εν tanquam illic Iorus Domino, et tabernaculum Deo
'Εφραθά. » Εφραθά δε ή αυτή έστι τη Βηθλεέμ, ως Jacob constituenda sint. Hec igitur ubi divinus
όπλόν εστι από της Γενέσεως, ένθα περί της Ραχήλ Spiritus apud se ipsum cecisit, ipse seipsum exau
εισηται , ότι « "Έθαψαν αυτήν εν τω ιπποδρόμω diens adjungit, » Ecce audivimus eamin Ephrata :
Ερραθά, αύτη εστί Βηθλεέμ. 5 Και η προ ταύτης « Eplurala vero eadem est et Bethlehem ; sicut in
δε περιείχε προφητεία : « Και συ, Βηθλεέμ οίκος του C Genesi constat, ubi de Raciel dictum est : Ει
"Ερραθά. 1 - 1 Iδού, φησίν, « ηκούσαμεν αυτήν και δη - sepelierunt eam in hippodromo Epirata, nec est
λον δ' ότι την του Χριστού γένεσιν, και την του Θεού Bethlehem 88. • Ει superior propinelia habebat
"Ιακώβ κατασκήνωσιν. Ποίον δ' αν είη το σκήνωμα illud : Ει tu Bethlehem dormus Ephrala. ) - Ecce,
του Θεού Ιακώβ ή το σώμα του Χριστού το εν τω inquit, audivimus eam 86 : constat autem quod
τόπο της Βηθλεέμ γεγεννημένον ; εν ώ ώς εν σκηνώ- per illud eam Christi originem intelligit, et ipsius
ματι, ή θεότης του Μονογενούς κατασκήνωσε. Ουχ Dei Jacob, liabitationem. Sed quetandem haec fue
απλώς δε Θεού, αλλά μετά προσθήκης της του rii habitatio Dei Jacob, nisi ipsius Christi corpus,
θεού Ιακώβ, και λέγεται το σκήνωμα είναι, διά το μή γιod in Bethlehem natum est, in quo tanquam
άλλο είναι το σκηνώσαν εν αυτώ ή τον τω Ιακώβ εν in tabernaculo, unici filii divinitas habitavit ? Ca
ανθρώπου είδει και σχήματιοφθέντα Θεόν, δι' όν και term non simpliciter Dei, sed cum additione,
της επί το Ισραήλ προσωνυμίας ήξιώθη, ορων: Θεόν: « Dei Jacob 87 « tabernaculum esse dicitur, propter
τούτο γάρ ερμηνεύεται το όνομα προσαγορευθείς · ουκ ea quod non aliud sit quidquam quod in illo na-
άλλον δε όντα του Θεού Λόγου τον τω Ιακώβ όφθέντα bitet, quam is Deus qui ipsi Jacob in hominis spe
εν τους πρώτους της μετά χείρας υποθέσεως παρ- cie ac figura sit visus. Cujus sane gratia illo etiam
εστήσαμεν. 'Εδείχθη τοιγαρούν τώ Δαβίδ εύξαμένω, D cognomine Israel dignus est habitus, tanquaim is
και ποθήσαντι του Κυρίου και Θεού Ιακώβ τον τόπον qui Deum viderit ; nam id nomen si interpreleris,
και το σκήνωμα ευρείν, και επί της Βηθλεέμ τόπος: eum, qui Deum videat, habebis : quod vero non
διόπερ είπών, « Ιδού ηκούσαμεν αυτήν εν Εφραθά, » alius sit quam Deus Verbum, qui ipsi Jacob visus
επιφέρει λέγων· « ΙΙροσκυνήσωμεν εις τον τόπον ού sit, in hujusce operis primerdiis demonstravimus.
έστησαν οι πόδες αυτού . » Σαφώς τοιγαρούν και εν Ρrecanti ergo David, et videre cupienti locum ac
τούτοις εν τη Εφραθά, ήτις εστίν η Βηθλεέμ, αυτός tabernaculum Domini Deique Jacob, ipse Bethle
ο Κύριος και Θεός Ιακώβ τόπον εαυτό και σκήνωμα heim locus ostensus est : 348 quapropter cum
συστήσεσθαι τροεφητεύετο, ομοφώνως τη του Μιχαίου dixisset , « Ecce audivimus eam in Ephrala, adjun
προφητεία φησάση : « Και συ, Βηθλεέμ οίκος του git dicenς : « Adoremus in loco ubi sleterunt pe
Εφραθά, εκ σου μοι εξελεύσεται ηγούμενος , και αν des ejus 88. » Planissime igitur in his quoque ver
έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος και άπερ bis in Ephrata , que est Bethlehem, ipse Domius

* Gen. XXXV, 19. 86 Psal. CΧΧΧΙ, 6. 67 ibid . 3 . 8 ibid, 7.

 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 518
ac Deus Jacob locum sibi ac tabernaculum consti - Α αρτίως εξετάσαντες εδείκνυεμεν αναφέρεσθαι ουδ'εφ'
tuturus capitur, quod ipsum cum Michee prophe- έτερον ή επί μόνον τον Σωτήρα και Κύριον ημών
lia concordat dicente : « Ει ιu, Bethlehem domus Ιησούν τον Χριστόν του Θεού , εν Βηθλεέμ ταις προ
Ephrailha. Ex te mihi egredietur dux : et egressus δήσεσιν ακολούθως γεγεννημένον. Ούκ αν γουν άλλον
ejus ab initio ex diebus seculi ; » que cum proxime τις επιδείξειεν εκ ταύτης ενδόξως μετά τους προφη
Serularemur, ostendimus ad nullum alium esse re. τείας χρόνους προελθόντα ούτε γάρ βασιλεύς , ούτε
Ferenda , quam ad unum Salvatorem ac Dominum προφήτης, ουδ' έτερός τις των παρ' Εβραίοις θεοοι
nostro Jesum qui Christus est Dei , quiue in λων, ή μόνος ο Σωτήρ και Κύριος ήμων ο Χριστός
Bethlehem, sicut proplielize Drelixerunt, nolus est. του Θεού, όμου και εν σπέρματος Δαβίδ, και αυτόθ.
Nullum enim alium quispin unum ostendet, γεγεννημένος αποδείκνυται. " Ωρα τοιγαρούν αυτόν
qui inde cum gloria post ipsius prophetiæ lem εκείνος είναι, και ουδέ (1) άλλον τον και εν τούτοις
pora προφητευόμενον ομολογείν , ότι τε σαφώς εν τοις εξής
ollela prodierit : nullus
, neque alius enim neque
quispitam eorumrex,
quineque
apud pro
Ηe- ό αύτός ψαλμός ονομαστί τον Χρισιόν προσαγορεύων
bros Deo anici fuerint, praeter unumSalvatorem τουτο παρίστησι, δι' ών φησιν" : "Ένεκεν Δαβίδ του
ac Doninum nostrum qui Clhristus est Dei, utrum- δούλου σου μη αποστρέψης το πρόσωπος του Χρι
que habuisse demonstratur, et quod de semine B στου σου και πάλιν: « Εκεί εξανατελώ κέρας τη
David , et quod in eo loco sit natus. Tempus igitur Δαβίδ, ήτοίμασα λύχνον των Χριστό μου. Τουςεχθρούς
jam est ut illum ipsum esse non alium quempiam αυτου ενδύσω αισχύνην, επί δε αυτόν εξανθήσει το
fateamur, qui in his propheticis verbis significatur, αγίασμά μου . • Που δέ φησιν, « Εκεί εξανατελώ κέ
evidenterque in iis quæ sequuntur eumdem psal. τεύθεν γάρ το κακέρας
ρας τώ Δαβίδ, ι ή εν τη Βηθλεέμ τη 'Εφραβά ; ένα
του Δαβίδ ο Χριστός το κατά
mum , dum nominatim Christum appellat, hoc ipsum
ostendere, ubi ait : « Propler David servum tuum , σάρκα οιόν τι μέγα φώς εξανέτειλεν, ενταύθα τε ήτοί
ne averlas faciem Christi lui 89., Et rursus : Muc μαστο υπό του Θεού των όλων και του Χριστού λύχνος.
producam cornu David : paravi lucernam Christo Είη δ' αν λύχνος αυτού, οία νοερού φωτός, το ανθρώ
meo . Inimicos ejus induam confusione, super πειον σκηνος , δι' ου δίκην όστρακίνου σκεύους, ώσπερ
ipsum auleni elllorebit sanctificatio mea %0. , Sed διά λύχνου, τάς του ιδίου φωτός ακτίνας πάσι τοις εν
ubi tandein ait se produclurum cornu David , nisi. . .· αγνοία Θεού και σκότω βαθει πιεζομένοις εξέλαμψεν.
in Bethlehem atque in Ephratha ? Inde enim cornu. 'Αλλά γάρ και εν τούτοις αποδεδείχθαι σαφώς
David Chrislus quatenus ad naturam pertinet bu ηγούμαι Θεόν Ιακώβ απ' αρχής και εξ ημερών
τυγχάνοντα αιώνος ανθρώποις επιδημήσειν, καιγεννη:
manam , quasi ingens lumen exorluin est. Hic item “C θήσεσθαι
Christi lucerna ab ipso Deo universi præparala est: ουκ αλλαχόθι γης αλλ'ή εν τω κατά Βηθλεέμ
fuerit autem hæc lucerna quasi intelligibilis lucis, τόπιν, προς τοϊς Ιεροσολύμοις εισέτι και νυν επιδεικνύ
humanum corpus, per quod instar iestacei vasis, μένω χωρίω, ένθα ουδ' άλλος μετά τους των προφητών
tanquam per lucernam , proprii luminis radios in χρόνους επιφανής και εις πάντας ανθρώπους επίδοξος
omnes, quicunque ignorantia Dei et profundis le τωνή μόνος Ιησούς ο Χριστός πρός των επιχωρίων απάν
nebris premebantur , emisit . Etenim in his quoque ακολούθως ταϊς ευαγγελικαϊς φωναίς γεγονός
demonstrari planissimearbitror Deum Jacob , qui ab μαρτυρείται. Ερμηνεύεται δε η Βηθλεέμ οίκος ας
initio et ex diebus sæculi exsislit, ad homines ventu του, φερώνυμος ούσα του προελθόντος εξ αυτής Σω
rum , et oriturum non alibi terrarum quam in Bethle τήρος ημών όντος Θεού Λόγου , ψυχών λογικών θρε
liem loco, quinon procul ab Hierosolymis hodie quo πτικού και και παρίστησιν αυτός λέγων: « Εγώ είμι
que visitur, ubisane non alius post prophetarum tem ο άρτος ο εκ του ουρανού καταβάς. Ο 'Αλλ' επειδή
pora illustris,et apud omnes homines gloria celebris, και του Δαβίδ γέγονεν αύτη πατρίς, είκότως και ο
349 quam unus Jesus Christus ab omnibus ejus κατά σάρκα γενόμενος υιός Δαβίδτην πρόοδον εξ αυ
της εποιήσατο, ακολούθως ταϊς προφητικαίς προρρτ:
Tocl Incolis ( qui quidem Sic cum evangelicis voci- p σεσιν · ώστε ουκ άδηλον είναι και την αιτίαν δι' ήν
bus Concordant) natus esse perlibetur. Est autein πατρίδα της Βηθλεέμ επεγράψατο. Αλλά και έν Να
Bethleheim, ex interpretatione, domus pαnis , que ζάροις ανατραφείς λέγεται, και πάλιν Ναζααίος
Sic quidem ejusdem est nominis cum eo qui de κληθήσεσθα, Ιστέον ούν, ότι και το Ναζαραίον όνομα
ipsa profectus est, Salvatore nostro, qui cum sit Εβραϊκόν τυγχάνει εν Λευϊτικη επί του χρίσματος
Dei Verbum et ratio, animalium rationalium est που τα αυτοίς Χριστού . Ην δε ούτος ο άρχων και
alimentum . Quam rem ipse quoque demonstral,
ubi ait: « Ego sum panis qui de cælo descendi " . , στουεικόνα του μεγάλου και αληθώς αρχιερέως του Χρι
Verum quoniam hæc eadem ipsius David patria του Θεού, σκιώδη τινά και τυπικόν Χριστόν επι
ſuit,merilo qui ratione humanæ naturæ David filius φερόμενος . Εν οίς γούν είρηται κατά τους Εβδομή
fuit, ex hoc ipso loco profectus est, in eo Sane cum ηγιασμένον του
κοντα περί του Αρχιερέως:
Θεού αυτού «· Και
ότι ουτο βεβηλώσει τον
άγιον ελαιον
propheticis concordans oraculis : itaque obscura Xριστου του Θεού αυτού και το μεν Εβραϊκόν, « Ότι
esse amplius causa non polest, cur sibi Bethleliem Ναζέρ έλαιον, και περιέχει · ο δε Ακύλας: « Ότι 49
69 Psal. CΧΧΧΙ, 10. 90 ibid. 17, 18. 91 Joan, VI, 41.
. (1) Ουδ'. Lege oύχ: itein el paulo post . EDIT.
519 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VII. . 150
έρισμα , έλαιον αλείμματος Θεού αυτού επ' αυτό και ο A patriam 2scripserit. Ceterum etiam in Nazaris edu
δε Σύμμαχος : "Οτι άθικτον έλαιον του χρίσματος catus esse dicitur , et sic Nazareus vocandus. Scire
του Θεού αυτού επ' αυτώ · ο δε Θεοδοτίων· « " Οτι igitur oportet quod nonen est Hebraicum Nazi
το Ναζέρ έλαιον το χριστον παρά Θεού αυτού επ' αυ- reum in Levitico, in ejus Christi unctione quem
τω: , ώστε είναι το Ναζέρ, κατά μέν τους Εβδομή- ipsi i:abebant . Porro ie erat principalum obtinens
χοντα, άγιον, κατά δε τον 'Ακύλαν, αφόρισμα, κατά Secundumimaginem magni et veri Pontificis Chri
Με τον Σύμμαχον, άθικτον · ώστε εκ τούτου το Ναζι- sti Dei, adumbratum videlicet quendam et figura
ραίον όνομα σημαίνειν ήτοι τον άγιον, ή τον αφ- turn Christum representans. Uini vero LΧΧ de Pon
αν ή τον άθικτον 'Αλλ' οι μεν πάλαι ιερείς, tifice ita interpretati sunt, et non poiliel quod
δι 'ελαίου σκευαστού , του παρά Μωσει Ναζέρ καλου- Sanctificatum est Dei sui , quoniam Sanctum oleum
μένου, χριόμενοι, παραγώγως από του Ναζερ έκα- unctionis Dei sui 91, 5 in Hebraico legitur, quoniam
λούντο Ναζιραίοι · ο δε Σωτήρ και Κύριος ημών Nazer oleum : ) Aquila autem sic convertit , quo
κατά φύσιν έχων το άγιον, και το άθικτον, και το nian Segregalio , oleum unctionis Dei sui super
άφωρισμένον, ου δεόμενός γε χρίσματος ανθρωπίνου, ipsum. » Symmaclaus autem, « quoniam intactum
όμως της του Ναζιραίου προσηγορίας παρ' ανθρώ- oleum unctionis Dei sui super ipsum. » Τheodotion
πους έτυχεν, ουκ από του καλουμένου Ναζέρ ελαίου Vero, « quoniam Nazer oleum unctionis a Deo suo
Ναζιραίος γεγονώς, αλλ' ών μεν τη φύσει τοιούτος , B super ipsum. » Quare Nazer ipsos quilenn LXX se
κληθείς δε και παρ' ανθρώπους Ναζιραίος από της Quentibus sanctum erit, ipsum vero Aquilam, sepa
Ναζαρέθ , ένθα παρά τους κατά σάρκα γονεύσι την εν ταtio, Symmachum autem, intactum; itaque ex his
παισιν ανατροφήν έσχηκε . Διό λέλεκται παρά το Nazireum nomen significabit , aut sanctum , aut
Ιατθαίω· « Χρηματισθείς δε κατ' όναρ (δηλον δε , segregatum, aut intactum. Αt vero prisci quidem
ότι ο Ιωσήφ) , ανεχώρησεν εις τα μέρη της Γαλι- sacerdotes , cum oleo comparato , quod apud
λαίας και ελθών κατώκησεν εις πόλιν λεγομένην Να- Mosen Nazer appellatur , ungerentur , ex deriva
ζαρά, όπως πληρωθή το δηθεν διά των προφητών, tione a Nazer vocabantur Nazirai. Sed Salvator
ότι Ναζαραίος κληθήσεται. Ο "Εδει μέν γάρ αυτόν et Dominus noster, suaple natura in se hallens, et
εξ απαντος φύσει και αληθεία Ναζιραίον όντα, τούτ' Sanctum, et intactum, et separatum, neque alicujus
έστιν άγιον και άθικτον και αφωρισμένον, εξ ανθρώ- indigens humane unctionis, tamen Nazirai appel
των κληθήναι ταύτη τη προσηγορία · αλλ' επεί μή εκ lationem apud liomines obtinuit, non quod ab oleo
του Ναζέρ ελαίου ταύτης έτυχε της προσηγορίας, μή φιod Nazer vocaretur Naziraeus exslilerit, sed quod
δεηθείς ανθρωπίνου χρίσματος,εκ του τόπου της Να- quamvis natura quidem talis esset, tamen a civi
ζαρέθ την επωνυμίαν έκτήσατο. Τούτων ούτως άπο- Late Nazareth apud homines Naziraeus vocalus sit,
«δεδειγμένων, καιρός επισκέψασθαι και εξ οποίου γέ - C ubi apud suos, qua homo erat, parentes, puerilem
νους, εξ οποίας τε Εβραίων φυλής ο Σωτήρ των ψυ- educationem obtinuit. Ex quo apud Matthaeum di
χών ημών, ο Χριστός του Θεού προελεύσεσθαι εκη- clum est : 350 - Responso autem in somnis ac
ρύττετο. Πρώτας δε τάς ευαγγελικές και περί τού- cepίο (ipse videlicet Josepla) secessit in partes Ga
του παραθήσομαι λέξεις : είθ' ώσπερ αρμονίους σφρα lilææ ; e : veniens habitavit in civitate quæ dicitur
γίδας τάς προφητικάς αυταίς επιθήσω μαρτυρίας. Ο Nazara, ut impleretur quod dictum est per prophe
μεν ούν Ματθαίος ώδε τον Χριστόν κατά σάρκα γε- tam, quod Nazaraeus vocabitur 93. ) Oportethat enim
νεαλογεί : « Βίβλος γενέσεως Ιησού Χριστού, υιού usquequaque cum ipse suapte natura et revera Na
Δαβίδ, υιού 'Αβραάμ. Αβραάμ έγέννησε τον Ισαάκ, zireus esset, hoc est sanctus, intactus, segregalus,
Ισαάκ δε έγέννησε τον Ιακώβ, Ιακώβ δέ εγέννησε illum ab hominibus hae appellatione vocari ; sed
τον Ιούδαν, και τα εξής. Συνάδει δε αυτό και ο quoniam non a Nazer oleo hanc obtinuit appella
"Απόστολος, λέγων αφωρίσθαι εις Ευαγγέλιον Θεού, tionem, quippe qui humane nullius unctionis indi
ο προεπηγγείλατο δια των προφητών αυτού έν Γρα- geret , a loco Nazareth denominationem accepit
φαις αγίαις περί του Υιού αυτού του γενομένου εκ Cumigitur haec in hunc modum ostensa sint, tem
σπέρματος Δαβίδ κατά σάρκα. » Γένοιτο δ' άν σύμ- pus jam esse videtur inspicere, et ex quo genere,
φωνα ταυτα ταϊς ούτως εχούσαις προσδήσεσιν. : Det ex qua Hebraeorum tribu, animarum nostrarum
Salvator Christus Dei prodilurus nuntiaretur. Cæterum hac de re primum verba citabo evangelica ,
deinde tanquam notas atque impressiones maxime accommodatas, prophetica illis adjungam testimo
nia. Matthæus ergo Christi genus, quatenus ad humanam ejus naturam pertinet , in hunc modum
describit : « Liber generationis Jesu Christi , filii David , filii Abraham . Abraham genuit Isaac. Isaac
autem genuit Jacob. Jacob autem genuit Judam " , , et quæ sequuntur. Huic vero Apostolus
quoque concordat, qui dicit, « segregatum se esse in Evangelium Dei, quod ante promiserat per pro
phetas suos in Scripturis sanctis de Filio suo , qui factus est ex semine David secundum carnem " , 5
Fuerintvero hæc consentanea iis, quæ ita se habent, oraculis.
2 Levit. XXI, 12. 23 Μatth. 11, 22 , 23. 9 . Μatth. 1, 1 , 2 . 98 Rom. 1, 1 -5.
 ΕΣΑ EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA. 659
CAPUT III. : ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.
A secundo Paralironmenon, – En qua gente et er Απο της δευτέρας των Παραλειπομένων.
qua Judworum tribu progressurus Christus pra - Από ποίου γένους και από ποίας Έραίων
dicebatur. φυλής προελεύσεσθαι ο Χριστός προεφη
τεύετο.
Dominus per Nathan prophetam hæc David præ Ο Κύριος διά Νάθαν του προφήτου ταύτα τώ Δα
dicit, in secundo [ primo ] Paralipomenon : « Ει erit, βιδ θεσπίζει εν δευτέρα Παραλειπομένων » . Και
cum completi fuerint dies tui, et dormieris cum έσται , εάν πληρωθώσιν αι ημέραι σου, και κοιμη
ρ: trilus fuis , suscitabo semen tuum post 1e, quod θήση μετά των πατέρων σου , και αναστήσω το
erit ex ventre tuo, et parabo regnum ejus. Ipse edi- σπέρμα σου μετά σε , ός έσται εκ της κοιλίας σου.
ticabit milii dormum in nomine meo, el erigam se- και ετοιμάσω την βασιλείαν αυτού . Αυτός οικοδομή.
dem eius usque in sempilernum. Ego eroilli in pa- σει οίκον τώ ονόματί μου, και ανορθώσω θρόνον αυ
trem, 51 et ipse erit mihi in filium 96. Ιη του εις τον αιώνα . Εγώ έσομαι αυτό είς πατέρα,
Octavo autern et octogesimo psalmo de eodem tan- και αυτός έσται μου εις υιόν. ) Και εν όγδόω δε και
quam de David dicta haec sunt : Ipse invocabit όγδοηκοστό ψαλμώ περί του αυτού, ως περί Δαβίδ,
me, pater nmeus es tu, Deus meus et susceptor Sa - Β τάδε είρηται : Αυτός επικαλέσεται με: Πατήρ μου
Iulis mee. Ει ego primogenitum ponam illum, ex- ει συ, Θεός μου, και αντιλήπτωρ της σωτηρίας μου :
celsum pre regibus terre ; in elernum servabo illi καγώ πρωτότοκον θήσομαι αυτόν, υψηλών παρά τοις
misericordiam meam, et testamentum meum fidele βασιλεύσι της γης εις τον αιώνα φυλάξω αυτό το
ipsi 1. 5 Ει rursus : Juravi David servo meo, in έλεός μου , και η διαθήκη μου πιστή αυτών και
Siculum parabo sementuum, et edificabo in gene- αύθις : "Ώμοσα Δαβίδ τώ δούλα μου : "Έως αιώνος
rationem et generationem sedem tuarm 98 . ) Ει έτοιμάσω το σπέρμα σου, και οικοδομήσω εις γενεάν
rursus : « Sennel juravi in sancto meo, si David και γενεάν τον θρόνον σου , και πάλιν : "Απαξ
mentiar , senien ejus in selernum Ipanebit, et thro. ώμοσα εν τώ αγίω μου: Εί τώ Δαβίδ ψεύσομαι, το
nus ejus sicid sol in conspectu meo, et sicut luna σπέρμα αυτού εις τον αιώνα μενεϊ, και ο θρόνος αυ
perfecta in lernum99. Et rursus : • Ει ponam in του, ώς ήλιος εναντίον μου , και ως η σελήνη κατηρ
Sculum seculi seinen ejus 1. 5 Fuerint vero his τισμένη εις τον αιώνα και αύθις : « Και θήσομαι
similia etiam illa in quibus dictum est : « Juravit εις τον αιώνα του αιώνος το σπέρμα αυτού. » "Ομοια
Dominus David veritatem, et non frustrabitur eum: δ' αν είη τούτοις και τα δι' ών είρηται· "Ωμοσε
de fiructu ventris tui ponam super sedern tuam 1, Κύριος τώ Δαυίδ αλήθειαν, και ου μή αθετήση α
Salomon quidem, cum esset filius David, eiden C τόν · έκ καρπού της κοιλίας σου θήσομαι επί τον θρό
palam in regno successit : hic etiam Hierosolymis νον σου. » Σολομών, παίς μεν ών του Δαβίδ , και της
primus Peo templum edificavit. Hunc itaque su. βασιλείας διάδοχος πέφηνεν ομολογουμένως ούτος δε
spicari Judeos illum esse, de quo propheliae Io- και τον εν Ιεροσολύμοις νεών τώ Θεώ πρώτος έδει.
quuntur, verisimile est . Sed videant , queso, Jadei, ματο. Και τούτον είκός υπολήψεσθαι τους εκ περιτο
num ad Salomonem referre oraculum possint μης τον προφητευόμενον είναι ούς επιστήσαι καλός
quod ita ail : « Ει erigam sedem ejus usque in εί οίόν τε είεν (1) επί Σολομώνα ανάγειν τον χρησμόν
Sempilernum ; et rursus quod cum jurisiurandi φάσκοντα : Και ανορθώσω τον θρόνον αυτού εις τον
airmatione polliciturm esse Deum in Sancto suo αιώνα , και αύθις μεθ' όρκου διατάσεως ομωμοκέ
irιducit, futura sedem ejus, quem venturum pro- ναι τον Θεόν εν τω αγίω αυτού , ως άρα έσται και
1 tele canunt, sicut solem, et sicut dies celi. Nam θρόνος του προφητευομένου , ώς ο ήλιος και αι ημέ
si quis regni Salomonis tempus inquirat, quadra- ραι του ουρανού: ει γαρ δή τις τους χρόνους έξ
ginta non amplius annos inveniet ; quod si eorum ετάσεις της του Σολομώνος βασιλείας, τεσσαράκοντα
qui illi successerint in summam redigal, ne loίoς έτη, ου πλείονα ευρήσει. Ει δε και των διαδόχων αυ
guidem quingentos annos illos omnes regnasse, του συνάξοι, ουδ' εφ' όλoις πεντακοσίοις έτεσιν εύροι
comperiet. Sed concedamus eos usque ad extre- D αν τους πάντας διαγενομένους. Αλλά έστω τους αν
mam Judaica genlis obsidionem, qua Romani illos τους και μέχρι της υστάτης υπό Ρωμαίων πολιορ
expugnaverunt , regnum Conservasse, quid islud κίας του Ιουδαίων έθνους διαρκέσαι νομίζεσθαι : τι
tandem ad prophetiam quae ait, in eternum? » ούν τούτο προς την προφητείαν, εις τον αιώνα, και
el que ut solent atque ut lies cαli permansuranm και ώς τον ήλιον, και ώς τας ημέρας του ουρανού
illam sedem canit ? lud vero, « Ει ego ero illi in διαμενεΐν τον θρόνον αυτού θεσπίζουσαν; Το δε,
patrem, et ipse erit mili in filium, qui fieri « Και εγώ έσομαι αυτώ εις πατέρα, και αυτός έσται
polesi ut Salomoni conveniat, quando palam in μοι εις υιον, και πως αν το Σολομώνι αρμόζοιεν ; "Οτε
historia que de illo exstat, abhorrentia Iongissi- διαρρήδην ή κατά αυτόν ιστορία, αλλότρια και απευ
πιeque remola ab adoptione Dei de illo prodit. Audi κισμένα της του Θεού είσποιήσεως περί αυτού διδά
igitur quam illius accusationem complexa sit : « Ει σκει. "Ακουε δ' ούν οίαν κατηγορίας αυτού καταλέ
26 Ι Ρar . XVII, 11-14. 91 Psal. LXXXVII, 27-29. 98 ibid. 4, 5, 99 ibid. 36-38. ibid. 30. - Psat
CXXXI, 11.
(1) οίόν τε είεν, Forte legendum vel oιοί τε είεν, vel οίόν τε είη . Epir.
 TIONIS EVANGELICÆ LIB . VII .
533 DEMONSTRA 535
γει Και Σολομών ήν φιλογύναικος , και έλαβε γυ- Α Salomon fuit mulierum amalor, et accepit exter
ναίκας αλλοτρίας πολλάς, και την θυγατέρα Φαραώ, nas feminas multas, et iliarm Pharaonis, et Moabi
Μωαβίτιδας, 'Αμμανίτιδας, και Ιδουμαίας, Σύρας tidas. et Ammanitidas, et Idumeas, el Syras, et
και Χετταίας, και 'Αμορδαίας, εκ των εθνών, ών 352 Chelteas, et Amorrliseas, ex gentibus glas
απείπε Κύριος ο Θεός τους υιούς Ισραήλ , ουκ εισ - interdixit Dominus Deus aliis Israel, non ingredi
ελεύσεσθαι εις αυτάς. 5 Και επιφέρει τούτοις · « Και ad eas . Et adjungit : « Ει non erat cor ejus re
ουκ ήν η καρδία αυτού ευθεία μετά Κυρίου του Θεού ctum cum Domino Deo suo, sicut cor David patris
αυτού, καθώς η καρδία Δαβίδ του πατρός αυτού · και ejus ; et aliit Salomon post Astarten, abominatio
επορεύθη Σολομών όπίσω της 'Αστάρτης, βδελύγμα- nein Sidoniorum, et post regem eorum, simula
τος Σιδωνίων, και οπίσω του βασιλέως αυτών, ειδώ- crum filiorum Ammon, ci fecit Salomon malum in
λου υιών Αμμών και εποίησε Σολομών το πονηρόν conspectu Domini " . , Et rursus addit in iis quæ
ενώπιον Κυρίου. 5 Και αύθις εξής επιλέγει· « Και sequuntur : Ει suscitavit Dominus Satan Salo
ήγειρε Κύριος Σατάν τω Σολομώνι, τον "Αδερ τον πιoni, Ader Idumeum 3. ν Eum igitur qui in talibus
Ιδουμαίον. » Τον δή επί τοσούτοις και τοιούτοις δια - et tanlis accusetur, que unquam ratio dictabil ,
βεβλημένον τίς αν αιρεϊ λόγος πατέρα τον Θεόν τολ- patrem sibi audere Deum ascribere , ipsumque sti
μάν επιγράφεσθαι, και τον επί τάντων Θεόν υιον εαυ- Β premum Deum filium hunc suum priamogenitum ap
του πρωτότοκον αναγορεύειν αυτόν ; Πώς δε ταύτα pellare ? Quam autem ob causam bec alias qui
τοτε μεν ως περί αυτου λέγεται του Δαβίδ, τοτε δε dem quasi de ipso dicuntur David , alias vero quasi
ώς περί σπέρματος αυτού ; Αλλ' ουδε τώ Δαβίδ εφαρ- de illius semine? Αιφui ipsa haec ipsi quidem Da
μόζοι αν, ως επιστήσαντί σου δηλον έσται. Ουκούν vid nunquain accommodari poterunt, quemadmo
τον εκ σπέρματος Δαβίδ αναστήσεσθαι εν τούτοις dum tibi diligenter observanti fiet nmanifestum :
δηλούμενον έτερον ζητητέον. Αλλ' ουδείς άλλος του - igitur alium ex sermine David surrecturum, de quo
ούτος εξ αυτού γέγονεν, ώς ιστορείται, ή ότι γε εις ο hac oracula Ioquantur, querere oportet. At enim
Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς ο Χριστός του Θεού, ex illo qualenus aut monumenta litterarum prodi
ός μόνος των πώποτε εκ σπέρματος Δαβίδ βεβασιλευ- derint, aut in memoria honium resident, nullus
κότων καθ' όλης ανηγύρευται της οικουμένης υιός alius Ialis exstitit, nisi unus Salvator et Dominus
Δαβίδ, κατά την ένσαρκον αυτού γένεσιν ομολόγού- noster Jesus qui Christus est Dei, qui quidem unus
μενος, και τούτου γε μένει και διαμενει η βασιλεία, ex omnibus qui unquam de semine David regnave
εις τον άπειρον αιώνα παρατείνουσα, καίτοι μυρία rint, in toto orbe terrarum filius David appellatur,
μεν επιβεβουλευμένη, θεία δε και υπέρ άνθρωπον liocque secundum illius orum qui ad humanaul
δυνάμει το ένθεον και αήττητος της περί αυτού προ- naturam pertinet omnes confidentur : atque hujus
φητείας ακολούθως επιδεικνυμένη. Ει δε ομνύντα τον regnum et manet nunc et permansurum est posthae
Θεόν ακούεις κατά του αγίου αυτού , ως πατρός άκουε in infinitum evum perseverals, neque innumera
ομνύντος κατά του Θεού Λόγου, του απάντων αιώνων biles adversus illud insidiae proficient, sed divina
προύφεστώτος, αγίου και μονογενούς αυτού Παιδός, sua et plus quam humana virtute, quod divinilus
δν ποικίλως εθεολόγησαν αι πρόσθεν ημίν παρατεθεί- allatum atque insuperabile halbuit prophelia qια
σαι φωναι, καθ' ού όμνυσιν ο Θεός και πατήρ αυτού , de ipso exstat, palarm omni tempore demonstrabit .
ώς κατά ηγαπημένου, τον εκ σπέρματος Δαβίδ τον Ubi vero Deum per sanctum suumjurantem audis ,
άπειρον αιώνα δοξάσεις και και γέγονεν ότε ο Λόγος Patrem accipe jurantem per Deuin Verlbum, qui
σάρξ γενόμενος τον εκ σπέρματος Δαβίδ ανείληφέ τε omnia secula antecedit, sanctum utique atque uni
και έθεοποίησε. Διό και υιόν αυτόν αναγορεύει λέγων, cum suum Filium, quem varie ut Deum ante a no
Εγώ έσομαι αυτοείς πατέρα, και αυτός έσται μου εις bis expositi sermones celebraverunt, per quem ju
υιόν ) και πάλιν : « Καγώ πρωτότοκον θήσομαι αυ- rat Deus et pater ipsius tanquam per diles tum, se
τον. Σαφώς τοιγαρούν εκ τούτων ο Υιός του Θεού ο eum qui de semaine David oriatur in infinitum secu
πρωτότοκος εκ σπέρματος έσεσθαι Δαβίδ ανείρηται, D Ium glorificaturum ; quod ipsum etiam est factum
ώστε ένα και τον αυτόν είναι τον υιόν του Δαβίδ τώ quo tempore Verbum caro effectum est, et eum qui
Θεού Yίω, και τον Υιόν του Θεού τώ υιώ Δαβίδ: δι' de semine David oriebatur , assumpsit Deumque
ών εναργώς ο Πρωτότοκος πάσης κτίσεως αυτός ο effecit. Quocirca Filium quoque eundem appellat di.
Υιός του Θεού υιός ανθρώπου γενήσεσθαι προεφη- cens : Ego ero illi in patrer , et ipse erit mihi in
τεύετο. Και τούτο δε τό λόγιον ή του Ευαγγελίου filium. » Ει rursus : Ει ego primogenitum ponλοι
γραφή επισφραγίζεται, δι' ών φησιν έπειστάντα τον illum. » Planissime igitur in his verbis Filius Dei,
Γαβριήλ τη αγία Παρθένω φάναι περί του Σωτήρος 353 primogenilus de semine David futurus dictus
ημών: « Ούτος έσται μέγας, και υιος Υψίστου κλη- est, adeo guidelin, ut unus atque idem sit filius
θήσεται, και δώσει αυτώ Κύριος ο Θεός τον θρόνον David cum Filio Dei, et Filius Dei cum filio David,
Δαβίδ του πατρός αυτού , και βασιλεύσει επί τον in quibus evidentissime primogenitus omnis crea
οίκον Ιακώβ εις τους αιώνας, και της βασιλείας tura ipse Filius Dei, filius hominis futurus cancla
αυτού ουκ έσται τέλος. . Και μετά βραχέα δε εν τω tur. Ηoc autem oraculum Scriptura evangelica
1III Reg. Χ1, 1. ibid . 4-6. 8 ibid. 14.
PATROL. GR. XXII.
 555 EUSEBII CAESJRIENSIS OPP. PARS I. – APOLOGETICA ,
quasi signo impresso confirmat, ubi ait, Gabriel, Α αυτώ Ευαγγελία Ζαχαρίας και του Ιωάννου πατήρ
cum astitisset Virgini, dixisse de Salvatore nostro, τάδε περί του Χριστού θεσπίζει: « Ευλογητός Κύ
« Ηic erit magnus, et Filius Allissimi vocabitur , et ριος ο Θεός του Ισραήλ, ότι έπεσκέψατο, και εποίησε
dabit ei Dominus Deus sedem David patris ejus, et λύτρωσιν τω λαώ αυτού, και ήγειρε κέρας σωτηρίας
regnalbit in domo Jacob in eternum, et regni ejuς ημίν εν οίκω Δαβίδ του παιδός αυτού , καθώς ελά
non erit finis 6. 5 Ει post pauca in eodem Evange- λησε διά στόματος των αγίων απ' αιώνος αυτού
lio, Zacharias Joannis pater: htc de Christo divi- προφητών . Σ 'Αλλ' ότι μεν τον επηγγελμένον τω
nat : « Benedictus Dominus Deus Israel, quia visi . Δαβίδ αιώνιον θρόνον ο Σωτήρ και Κύριος ημών
tavit et fecit redemptionem populo suo, el erexit Ιησούς ο Χριστός του Θεού , και ουδέ άλλος ανθρώ
cornu salutis in nobis in domo David pueri sui, πων απείληφεν, έκαναν πιστώσασθαι αι προπαρα
sicut locutus est per os sanctorum, qui a seculo τεθείσαι μαρτυρίαι , ή τε του Γαβριήλ και η του
sunt proplietarum ejus 1 . Quod vero promissam Ζαχαρίου , δι' ών και συνίσταται εκ σπέρματος γε
ipsi David elernarm sedem Salvator et Dominus γονώς Δαβίδ κατά σάρκα. Τίνι δε λόγω τον Ιωσήφ
noster Jesus, qui Christus est Dei, neque alius ex γενεαλογούσιν οι ιεροί ευαγγελισται , καίπερ μη
hominum genere quispiam acceperit, salis ea que όντος του Σωτήρος ημών εξ αυτού, αλλ' εξ αγίου
superius posita sunt testimonia comprobaverint , R Πνεύματος και της αγίας Παρθένου, όπως τε και
necnonipsius Gabriel et Zacharia, in quibus etiam αύτη ή του Κυρίου μήτηρ από γένους και σπέρμα
illud confirmatur, quod, quatenus ad humanam ejus τος αποδείκνυται είναι Δαβίδ, εν τω πρώτα των εις
naturam pertinet, de semine David natus est. Ce- την γενεαλογίαν του Σωτήρος ημών ζητημάτων και
terum, qua ratione ipsius Joseph genus sancti evan- λύσεων διειληφότες, επ' εκείνα τους φιλομαθείς ανα
gelistae describant, quamvis Salvador Doster ex eo πέμπομεν , εφ' ετέραν ήμάς υπόθεσιν κατεπείγοντος
natus non sit, sed de Spiritu sancto et sancta Vir - του παρόντος καιρού.
gine, quoque modo hæc ipsius Domini maler de genere ex semine David fuisse ostendatur, in primo
et quæstionum et solutionum quæ ad generis Salvatoris nostri seriem alque enarrationem pertinent,
explicavimus.Ad illa igitur eos qui discere cupiunt remittimus, quando ad aliud scribendi argumen
lum præsens nos tempus revocat atque impellit.
A salmoII. D , Salomon ρι ρο αιι ρη genie 'Aπό ψαλμού οα'. - Περί Σολομώντος και του
ejus procedet. εκ σπέρματος αυτού προελευσομένου.
Deus, iudicium tuum regi da, et iustitiam tuam , « Ο Θεός, το κρίμα σου τώ βασιλεί δος, και την
filio regis®, , ac deinceps 354 adjungit : « Et per “ δικαιοσύνην σου τώ υιό του βασιλέως 5 και εξής
manebit cum sole et ante lunam, generationes ge- επιλέγει: « Και συμπαραμενει τώ ηλίω , και προ
nerationum, descendet sicut pluvia in yellus, et της σελήνης γενεάς γενεών , καταβήσεται ως υετός
sicut stillicidia stillantia super terrain, orietur in επί πόκον, και ώσει σταγόνες στάζουσαι επί την
diebus eius iustitia, et abundantia D:: cis, donec au - γήν ανατελεί εν ταις ημέραις αυτου δικαιοσύνη ,
feratur luna, et dominabitur a mari usque ad mare, και πλήθος ειρήνης , έως oύ ανταναιρεθή η σελήνη.
et a lumine usαυe ad terminos Orbis terro . Ει και κατακυριεύσει από θαλάσσης έως θαλάσσης, και
post pauca, sic ait : « Superextolletur super Libanum από ποταμού έως περάτων της οικουμένης. • Κα!
fructus ejus, erit nomen eius benedictum in secula , μετά βραχέα φησίν' « Υπεραρθήσεται υπέρ των
ante solem permanebit nomen eius, et benedicen- Λίβανον ο καρπός αυτού έσται το όνομα αυτού ευλο
tur in ips0 omnes tribus terre, onnes gentes bea - γημένον εις τον αιώνα, προ του ηλίου διαμένει το
tificabunt eum10. Οuando ergoin Salomonem scri- όνομα αυτού, και ενευλογηθήσονται εν αυτώ πάσα:
plus est psalmus, primus psalmi versiculus ad αι φυλαι της γης, πάντα τα έθνη μακαριούσιν αυ
illumreferatur; que vero sequuntur omnia ad filium τον . » Επειδή γέγραπται εις Σολομώνα ο ψαλμός, ο
Salomonis , non Rolboam, qui post illum regnavit D πρώτος του ψαλμού στίχος εις αυτόν αναφέροιτο, τα
in Hierusalem, sed ad eum qui de ejus semine, δε επόμενα πάντα εις τον υιόν Σολομώνος , ου τον
ratione limane nature profectus est, Christum Ροβοάμ, ός μετ' αυτόν εβασίλευσε του Ισραήλ,
Dei. Quod enim neque ad Salomonem, neque ad αλλά τον εκ σπέρματος αυτού κατά σάρκα γενόμε
ejus successorem referri possint ea quae in psalmo νον, τον Χριστόν του Θεού. " Οτι γάρ ουκ επί τον
continentur, propter ea , que de illo cognita ha- Σολομώνα, ουδε επί τον τούτου διάδοχος αναφέρειν
bentur, quicunque divinarum Scripturaruntimpe- δυνατόν τα εν τω ψαλμώ διά τα περί αυτού δεδηλω
ritus non est, facile confitebitiir. Εtenim qui fieri μένα , πάς ο μή ανεπιστήμων των θείων ομολογήσει
potest ut de Salomone, aut de ejus filio Roboam Γραφών. Αλλά και πως οίόν τε επί Σολομώνα, η
accipiantur, quae per totum psalmum feruntur, επί τον τούτου υιόν Ροβοάμ εκλαμβάνειν τα έμφε
quale est illud : Dominabitur a mari usque ad ρόμενα δι' όλου του ψαλμού ; οίον το, « Κατακυριεύ
nare, et a lumine usque ad terminoς orbis terra;» σει από θαλάσσης έως θαλάσσης, και από ποταμού
et illud : Permanebit cum sole et ante lunam ge- έως περάτων της οικουμένης και και το Συμπαρα
nerationes generationum, et quaecunque alia his μενεί τώ ηλίω, και προ της σελήνης γενεάς γενεών )
• Luc. 1, 32, 33. 1 ibid, 68-70. 8 Psal. LXXI, 2. 9 ibid. 3 .8 . 10 ibid . 16. 17.
 TRA TIONIS LIC
357 DEMONS EVANGE . E LIB . VU . 553
και όσα άλλα τούτοις όμοια επιλέγεται. Διόπερ άβα- Α ipsis similia adjungitur . Quapropter sine mulia
σανίστως αποδοθείη αν ο μεν φάσκων εν αρχή του admodum exploratione, qua quidem verba initio
ψαλμού λόγος: « Ο Θεός, το κρίμά σου τη βασιλεί psalmi habentur : « Deus, judiciumtuum regi da ,»
δος , και επ' αυτόν εκείνον Σολομώνα και επιλέγων δέ, sane ad illum ipsum Salomonem referantur ; que
• Και την δικαιοσύνην σου το υιό του βασιλέως , και
τον Σολομώνος νέος βασιλείας γενόμενου 1ου- gen
επί τον Σολομώνος υιόν, ου τον πρωτότοκον εκείνον
vero sequuntur : « Ει justitiam tuam filio regis , »
ad Salomonis filium, non illum primogenitum, qui
τον διάδοχον αυτού της βασιλείας γενόμενον, (ουδ' ili in regno successit ( nam ille cum soli Judaica
όλους γάρ εκείνος επτακαίδεκα έτεσι μόνου του Ιου - genti ne totos quidem decem et septem annos pre
δαίων έθνους προστάς, κάκιστα κέχρητο τη αρχή:) fuisset, pessime usus est imperio ), sed nec ad alium
αλλ' ουδ' εφ' έτερον των Ροβοάμ τον θρόνον της του praeterea quempiam eorum qui post Roboam in re
Σολομώνος βασιλείας διαδεξαμένων, επί μόνον δε τον gno Salomonis successerint, sed ad solum a David
εκ σπέρματος Δαβίδ , ούτω και του Σολομώνος υιόν, oriundum, qui ita Salomonis filius ut ipsius David
ώς και του Δαβίδ χρηματίσαντα. Ούτος δ' ήν ο Σω- dictus est. Ηic autem fuit Salvator et Dominus
της και Κύριος ημών Ιησούς ο Χριστός. Τούτου n0sler Jesus Christus. Ηujus enirn unius, nec alte
γάρ μόνου , και ουδ' ετέρου των πώποτε, ο της rius cujuspiam eorum, qui unquam fuerint, divini
ενθέου βασιλείας θρόνος συμπαραμενεί το ηλίω' και Β regni atque imperii sedes permansura est cumsole ,
ούτός γε , αλλ' ουδείς έτερος ανθρώπων, προ της et hic idem nec alius quispiam ex hominum genere ,
σελήνης και προ της του κόσμου συστάσεως , άτε ante lunam et ante 355 τηndi constitutionein,
Λόγος ών Θεού , προϋπήρχεν, έσταξέ τε μόνος ούτος tanquam is qui Dei sit Verbum, ab initio fuit, atque
ουρανόθεν δρόσου δίκην επί πάσαν την γην. Eίρηται hic solus celitusin omnem terram ΓΟrisinstar stil
δε και εις πάντας ανθρώπους ανατεταλκέναι , κατά lavit . Dictum quoque est, illum ad omnes homines
τα μικρά πρόσθεν ημίν αποδεδομένα , και δικαιοσύνη exortum esse, in iis que paulo ante a nobis Expo
παραμένουσα μέχρι της του βίου συντελείας , ήτις sita sunt, et justitiam permanentem usque ad vil
ανταναίρεσις ώνόμασται της σελήνης. 'Εναργώς τε ή consummationem, que lunae sublatio nominata est.
του Σωτήρος ημών δύναμις κρατεί και κυριεύει των Evidenter vero Salvatoris nostri virtus dominatur
εξ ένας θαλάσσης και επί δύοντα ήλιον, ενεργείν atque imperal ab Eoo mari usque ad solem occi
μεν αρξαμένη από ποταμού, ήτοι του κατά λουτρόν dentent ; que quidem virtus actionum suariumIni :
μυστηρίου , ή και αφ' ούπερ κατά τον Ιορδάνην tium fecit a flumine , quod est, aut lavacri myste
πρώτον φανείς ήρξατο της εις ανθρώπους ευεργε- rio, aut a Jordlane, ubi cum primum Se videncillin
σίας . Παρεκταθείσα γούν εξ εκείνου ή εν ανθρώποις η prebuerit, hominibus cepit esse beneficus. Εx ilio
βασιλεία αυτού, διήλθε καθ' όλης της οικουμένης: ergo profectum illius inter homines regnum uni
Λιβάνου δε επινοουμένης της Ιερουσαλήμ, ώς από versam terram peragravit . Cum vero per Libanum
πλείστων όσων προφητειών αποδείκνυται , διά το Hierusalem intelligatur, ut ex quamplurimis pro
πάλαι εν αυτή αγίασμα, και το θυσιαστήριον , τά τε pheliis apparet , propter antiquum in illa Sanctua
επί τούτω εις τιμήν αναφερόμενα λιβάνου δίκην τώ rium, et altare, et quae in eo ad honorem Deo thil
Θεώ, και του Χριστού καρπός ή εξ εθνών Εκκλησία ris instar offerebantur, Christi fructus, que est ex
υπέρ τον Λίβανον αρθήσεσθαι θεσπίζεται. Επί σχο - gentibus Ecclesia, super Libanum extollendus ca
1ος δ' αν ο φιλομαθής εαυτώ τον ψαλμόν προς λέξιν nitur. Celerum, studiosior quispiam discendi ubί
βασανίσας, μόνω τώ ημετέρω Κυρίω τα εν αυτώ per olium apud seipsum per singula verba eumder:
προσήκειν ομολογήσειεν άν· αλλά ούτε το παλαιό psalmum exploraverit, uni Domino nostro convenire
Σολομώνι , ούτε ετέρω των μετ' αυτόν βασιλέων que in eo continentur, facile confitebitur. Salomoni
ενός έθνους των Ιουδαίων αρξάντων, και ου πλείον autem , aut alii cuipiam eorum regum qui post Sa
όλιγοστών εθνών , και ουδ' εφ' ετέρας η μόνης της Joinonem paucis annis non amplius uni Judaica
Ιουδαίας γής . genti non alibi quam in una Judæa terra impera
D verint, nequaquam .
'Adò toŨ 'Hoatov – lepi leccai , xal toŨ Ex Ab Isaia , -- De Jesse, et eo qui ex semine ejus
σπέρματος αυτού γενησομένου. . nascelur.
« Και εξελεύσεται ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί , « Ει egredietur virga de radice Jesse , et los de
και άνθος εκ της ρίζης αναβήσεται, και επαναπαύ- radice ejus ascendet, et requiescel super eum Spi
σεται επί αυτόν πνεύμα Θεού, πνεύμα σοφίας και ritus Dei , spiritus sapientiae et intellectus, spiritus
συνέσεως, πνεύμα βουλής και ισχύος , πνεύμα γνώ- consilii et fortitudinis , spiritus scientiae et pietatis;
σεως και ευσεβείας: εμπλήσει αυτόν πνεύμα φόβου replebit eum spiritus timoris Dei, non secundum
Θεού . Ού κατά την δόξαν κρινεϊ, ουδε κατά την λα- opinionem judicabit , neque secundum Ioquelan:
Αίαν ελέγξει, αλλά κρινεί ταπεινω κρίσιν, και ελέγξει redarguet, sed judicabit humilijudicium, et redar
τους ταπεινούς της γης. Και έσται δικαιοσύνη έζω- guet humiles terre, ct erit justitia cingulum Iurm
σμένος την οσφύν αυτού, και αληθεια ειλημένος τας borum ejus, et veritas indumentum laterum ejus,
πλευράς αυτού , και συμβοσκηθήσεται λύκος μετά et pascetur simul lupus cum agno, et pardus sin: al
αρνός , και πάρδαλις συναναπαύσεται ερίφω , και quiescet cum helo, et vitulus et leo simul pasten
μοσχάριον και λέων άμα βοσκηθήσονται. Και έσται tur, 356 et erit railix Jesse, et qui sugt inμον
 359 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 260
rare gentibus , in eo gentes sperabuit , et erit re - Α ή ρίζα του Ιεσσαί, και ο ανιστάμενος άρχειν εθνών,
quies ejus honor 11. » Ηic Jesse , qui hoc in Ioco επ' αυτώ έθνη ελπιούσι, και έσται η ανάπαυσις αυτού
indicatur, paler fuit David . Quemadmodum enim τιμή. ) ο δηλούμενος ενταύθα 'Ιεσσαί πατήρ ήν
in iis proplheliis que ipsam hanc antecesserunt, de του Δαβίδ. " Ωσπερ ούν εν ταϊς προ ταύτης προφη
fructu et semine David proditurus dicebatur, atque τείαις έκ καρπου και σπέρματος Δαβίδ τροελεύσεσθαι
item de seinine Salomonis, eodem modo etiam hic ελέγετο, και πάλιν εκ σπέρματος Σολομώνος , τον
plurimis annis post mortem non solum David, Sed αυτόν τρόπον κανταύθα πλείστοις ύστερον της του
eliam Salomonis , de radice Jesse , hoc est de radice Δαβίδ ου μόνον , αλλά και της του Σολομώνος τελευ
David proditurus quidam predicitur . Presens au. της έτεσιν, εκ ρίζης Ιεσσαί, δηλον δ' ότι και εκ της
tem ratio ea dissolvet, quae in superioribus apud του Δαβίδ προελεύσεσθαι τις θεσπίζεται. Λύσει δε και
Judæos de Salomone credebantur, cum illius mor παρών λόγος της εν τοις πρόσθεν νομιζομένην παρά
is tempus conslet, et lisec eadern Isaias de quodam Ιουδαίους περί του Σολομώνος τελευτης χρόνου.
alio vaticinetur , qui sit de radice Jesse et de semine Ταύτα Ησαΐας περί τινος ετέρου προφητεύει, μέλ
David proliturus. Quod vero non ad alium quam λοντος εκ ρίζης Ιεσσαι και εκ σπέρματος Δαβίδ
and nostrum Salvatorem Christum Dei, qui de ra- αναφανήσεσθαι. " Ότι δε ουδ' εφ' έτερον ή επί του
lice David et Jesse Orius est, referenda sint que B ημέτερον Σωτήρα τον Χριστόν του Θεού ανάγεται τα
proxime citavimus, dubitaturum arbitror neminem, δηλούμενα , εκ ρίζης γενόμενον Δαβίδ τε και Ιεσσαί,
qui et promissum oraculi allenderit, quod ait : • Ει ουκ οίμαι τινα αμφιβάλλειν,επιστήσαντα τη τε επαγ
erit radix Jesse, et qui surgit ut imperel gentibus, γελία της προόδήσεως φασκούση: « Και έσται η
in eo gentes sperabunt, » et rerum eventa que de ρίζα του Ιεσσαί, και ο ανιστάμενος άρχειν εθνών,
Salvatore nostro demonstrantur . Solus enim hic επ' αυτώ έθνη ελπιούσι, και τους επί του Σωτήρος
ubi a morte surrexit, propter quod etiam illuum sur- ημών δεικνυμένους αποτελέσμασι. Μόνος γούν ούτος
gentem vocatum esse arbitror, non Judaico populo , μετά την εκ νεκρών ανάστασιν , δι' ήν και οίμα:
sed universis gentilbusimperavit, adeo quidem, ut αυτόν ανιστάμενον επικεκλήσθαι , ού του Ιουδαίων
ne ulla quidem interpretatione indigere videalur λαού,αλλά των εθνών απάντων ήρξεν, ώς μη δεδεή
Oraculum, cum plenissime constet in illo finem σθαι τό λόγιον ερμηνείας , σαφώς προδήλου καθε
accepisse una cum aliis illud quoque : In eo gentes στώτος, όπως εις αυτόν τέλος είληφε μετα των
speraύunt. » Quo vero tanquam de animalibus et άλλων και το, « 'Επ' αυτώ έθνη ελπιούσιν. » Τα δ' ώς
feris mansuefaciendis , el agresles mores atque in- περί ζώων και θηρίων ήμερουμένων εν επιδημία
domitos deposituris, in ejus adventu de quo loqui- c λεγόμενα αλληγοροϊτ' άν επί τρόπους απηνείς και
tur prophelia, dicuntur, per figuran referri poterunι αγρίους, και ήθη ανδρών θηριώδη , διά της του Χρι
ad mores immiles atque agrestes, et ad victus ho- στου διδασκαλίας της αλογίας και θηριωδίας μετα
minumferos, qui per Christi doctrinam, immani- θησόμενα. 'Αλληγοροϊτο δ' άν ταύτα σαφώς ούτως,
tatem priorent ac feritatemabjecerint. Planissime αν και την δηλουμένην διά της προφητείας ρίζαν
autem horum figuratus sensus aperietur, si quis Ιεσσαί, και την ράβδον, και το άνθος τροπολογων
radicem Jesse, que in prophetia continetur, et vir - τις έτι ερμηνεύσειε και ως αν επινοηθείη δικαιοσύνη
gam, et florem ad sensum convertens interpretetur, μεν τας πλευράς ζωννύμενος, αληθεία δε την οσφύν
exponalque qua ratione intelligatur justitia latera ειλημένος. Ως γάρ ου δυνατόν έτέρως ταύτα ή δια
cinxisse, et veritate lumbos induisse. Sicut enim μόνης αλληγορικής αποδόσεως ερμηνεύειν, τον αυτόν
nec non aliter possumus quam per figuratam expo- τρόπον έπεται και τα περί των κατά τους τόπους
sitionern interpretari, ita sequitur, ut ea quoque ονομαζομένων ζώων χρήναι δείν εκλαμβάνειν.
accipere oporteat, quae variis in locis sub animalium
nominibus proferuntur.
357 Ab Jerentia. Ortus justus et semine David , 'Απο του Ιερεμίου. - Ανατολή δικαία εκ σπέρ
easurgens, el hominum iden rea , πουαφue consti - ν ματος Δαβίδ ανισταμένη, και ανθρώπων και αύ
luenda appellatio iis, qui sub eo regnabuni, itemque της βασιλεύς , καινήτε προσηγορία τεθησομένη
priorum peccatorum solulio . τοις υπ' αυτώ βασιλευθησομένοις , και των
προτέρων αμαρτημάτων λύσις .
« Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et suscitabo « Ιδού ημέραι έρχονται, λέγει Κύριος, και ανα
ipsi David ortum justum, et regnabit rex, et intel- στήσω τώ Δαβίδ ανατολής δικαίαν, και βασιλεύσει
Tiget, et faciet judicium, et justitiam in terra , in βασιλεύς, και συνήσει, και ποιήσει κρίμα και δικαιο
diebus ejus servabitur Judas, et Israel habitalbit σύνην επί της γης. Εν ταις ημέραις αυτού σωθήσε
confidens, et hoc nomen quo vocabit ipsum, Domi- ται Ιούδας, και Ισραήλ κατασκηνώσει πεποιθώς και
Eus, Josedecim inter: prophetas 11. In die illa, και τούτο το όνομα και καλέσει αυτόν Κύριος , Ιωσία
dixit Dominus, conteram jugum de collo eorum, et δεκείμ εν τοις προφήταις. Εν τη ημέρα εκείνη, είτε
vincula eorum frangam, et non operabuntur amplius Κύριος , συντρίψω τον ζυγόν από τραχήλου αυτών,
diis alienis, sed operabuntur Domino Deo ipsoruun, και τους δεσμούς αυτών διαρρήξω, και ουκ εργώντας
31 Isa . XI, 10. 12 Jer χχι, 3, 6.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VII. 32
έτι θεοίς ετέροις , αλλά έργωνται Κυρίω τω Θεώ αυ- A et regenu David suscitabo eis 2. • Longo admodum
τοίς. » Μετά πλείστον της τελευτής του Δαβίδ , αλλά Salomonis , haec Jeremias de eo rege, qui de semina
και του Σολομώνος χρόνον , ταύτα και Ιερεμίας περί David esset oriturus, divinat : quem primo quidem
του μέλλοντος εκ σπέρματος αναστήσεσθαι Δαβίδ βα- ortum vocat, neque simpliciter ortum, sed ortunm
σιλέως θεσπίζει • ον πρώτον μεν ανατολής καλεί, και justum, tanquam eum qui ex solejustitiae sit con
ούχ απλώς, αλλά δικαίαν, ώς αν εξ ηλίου δικαιοσύνης stituendus , de quo sane disseruimus in iis , que
συστησόμενον, περί ου διειλήφαμεν εν ταις περί του antea de Deo Verbo demonstravimus , in quibus
δευτέρου αιτίου αποδείξεσιν, εν αίς τον προόντα του Dei Verbum, quod antea erat innumerabilibus ap
Θεού Λόγον, μυρίαις κεχρημένον επωνυμίαις , και pellatum nominibus, etiam justitiae solem nominati
ήλιον δικαιοσύνης ονομάζεσθαι απεδείκνυμεν , την planum fecimus, ubi prophetiam que ita ait : « lis
φάσκουσαν προφητείαν, « Τοίς δε φοβουμένους με autem qui me tinment , orietur sol justitia 14, 5 cita
ανατελεί ήλιος δικαιοσύνης, και παραθέμενοι. "Ωσπερ vimus. Sicut ergo solem justitiae, ita etiam ortum
ούν ήλιον δικαιοσύνης, ούτω και ανατολήν δικαίαν o justum praesens Oraculum surrecturumi ipsi David
λόγος επί του παρόντος αναστήσειν τώ Δαβίδ προφη- valicinatur. Porro eumdem regem intelligentem et
τεύει. Τον αυτόν δε τούτον βασιλέα συνιέντα , και 5 facientem judicium et justitiam in terra appellat.
ποιούντα κρίμα και δικαιοσύνην επί της γης προ- Deinde eumdem vocat uno et eodem nomine cum
αγορεύει. Είτα και ομωνύμως τον αυτόν καλεί το eo, qui multo ante decessit, David. Allende enim
πάλαι πρότερον τετελευτηκότι Δαβίδ. Πρόσχες γάρ diligenter cum illud superius : Et suscitabo ipsi
επιμελώς το ανωτέρω μεν, « Και αναστήσωτώ Δα- David ortum justum, tum illud quod ad extre
• Και τον Δαβίδ βασιλέα αυτού αναστήσω αυτώ. » tallo ei. » Cui vero ei, nisi ipsi David ? huic enim
Τίνι δε αυτώ ή τώ Δαβίδ ; τούτω γάρ έφησεν αναστή- dixit se suscitaturum ortum justum. 358 Zaclia
σειν την ανατολήν την δικαίαν. Και ο Ζαχαρίας δε rias item de eodern valicinans , ortum illud simili
περί του αυτού προφητεύων ομοίως ανατολήν αυτον 1er vocal : « Ecce vir, ortus nomen ei, et subter
καλεί, λέγων · 'Ιδού ανήρ, ανατολή όνομα αυτώ, και eum orietur justitia 18. , Et rursus : « Vocabo ser
υποκάτωθεν αυτού ανατελεί δικαιοσύνης και πά- vum meum, ortum 16 : ) Sed enim nullus post
λιν: « Καλέσω τον δούλόν μου ανατολήν. ) 'Αλλ' ου- Jeremie tempora, ac ne post Zachariae quideia
δείς γε μετά τους Ιερεμίου χρόνους , αλλ' ουδε μετά apud Judeos talis exstitit, ut « oriens justus voca
τους του Ζαχαρίου τοιούτος ανέστη τοις εκ περιτο- retur et intelligens rex, et faciens judicium et ju
μης , ως και ανατολή δικαία και κληθήναι, και « συνιεις stitiam in terra. » Ομod si quis dicat in his Jesum
βασιλεύς , και ποιών κρίμα και δικαιοσύνην επί της filium Josedec significari , dicendumerit quod ratio
γης. » Ει δε λέγου τις διά τούτων Ιησούν τον του hæc illi constare non polest. Nam hic neque de
Ιωσεδέκ δηλούσθαι, λεκτέον , ότι ου συνέστηκεν ολό genere David fuit, neque tanquam rex regnavit.
γος αυτω. Ούτε γάρ από γένους Δαβίδ ούτος ήν, ούτε Ouomodo autem illi potest accommodari illud , et
ως βασιλεύς εβασίλευσεν. Πώς δε επ' εκείνον δύναται David regelm suscitabo ei ? , cum et ex tribu Levi
αρμόττειν το , « Και τον Δαβίδ βασιλέα αναστήσω αυ- el ex ordine pontificio fuerit, et genere a David
τω; » οπότε φυλής μέν ήν Λευί , τάξεως δ' αρχιερα - alienus, neque rex ullo modo exstitisse mermore
τικής, και γένους ετέρου παρά τον Δαβίδ , βασιλεύς tur ? quare si nullus alius invenilur talis , tempus
δ' ουδαμώς γεγονώς ιστορήται. "Ώστε, ει μηδεις έτε- jam fuerit eum de quo in his oraculis mentio facla
ρος ευρίσκoιτο τοιούτος , ώρα τον προφητευόμενον est, et de quo illa precipue loquuntur,fateri unuυ
και διά τούτων ομολογείν μόνον είναι τον Σωτήρα esse Salvatorem ac Dominum nostrum, qui alibi et
και Κύριον ημών, τον και εν ετέροις « φως του « lux mundi etlumen gentium , vocatur. Ipse igitur
κόσμου και φως των εθνών και ανηγορευμένον. Αυτός etiam hoc loco fuerit de quo propheta Ioquitur , et
τοιγαρούν είη αν κανταύθα ο προφητευόμενος , και D sane absque mendacio constitit vaticinium. Soluς
συνέστηκεν αψευδής ή πρόρρησις. Μόνος γάρ εκ enim de seinine David qui eodem nomine cum
σπέρματος Δαβίδ ομωνύμως τα προπάτορα κατά prisco suo parente ad sensum sit dictus, quando
διάνοιαν, έπει ερμηνεύεται δυνατός χειρί , και χρη - ex interpretatione ille est manu potens, judicium
ματίσας , κρίμα και δικαιοσύνης και διά της αυτού et justitiam per suam ipsius doctrinam omnibus
διδασκαλίας τους επί γής άπασιν εκήρυξε , και μόνος qui essent in terra nuntiavit , et solus omnium eo
των πώποτε ουκ επί μέρους εβασίλευσε της οικουμέ- rum qui unquam fuerint non in parte aliqua orbis
νης , αλλά επί πάσαν την γην, και μόνος ανέτειλε δι- regnavit, sed in omni prorsus terra, et solus ut
καιοσύνην, ακολούθως και το εν ψαλμώ περί αυτού exoriretur justitia auctor fuit , quemadmodum de
λεγομένω : « 'Ανατελεί εν ταις ημέραις αυτού δι- Epso in psalmo dictum est, « orietur in diebus ejus
καιοσύνη, και πλήθος ειρήνης. Ο Ιούδας δε σωθη- justitia et abundantia pacis 11. » Judas autem atque
σόμενος και Ισραήλ εν ταις ημέραις αυτού πάντες Israel, qui in diebus illius servandi sunt, omnes
εισιν οι τη δι' αυτού θεοσεβεία προσεληλυθότες του sunt qui illius pietatem ac cultum ex Judaico po
" Jer. IXX, 8, 3 1 Malach . iv, 2. 15 Zachar. vi , 12 . 16 Zachar. , 8, ?: Psal. , 7.
5:53 EUSEBII C .ESARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 564 -
-

- --
pulo acceperint, apostoli ejusdem et discipuli et A εκ περιτομής λαού, απόστολοί τε αυτού και μαθηται,
evangelistie , aut etiam omnes qui in occulto Ju- και ευαγγελισται, ή και πάντες οι τον εν κρυπτώ

-
deum, verumque Israel conservent, eum utique qui Ιουδαίον και τον αληθινόν Ισραήλ τον κατά διάνοιαν
secundum sententiam Deuta videat. « Non enim ορώντα Θεόν απoσώζοντες. « Ου γαρ ο εν φανερό
qui in aperto Judeus est, inquit Apostolus, neque Ιουδαϊός έστι , φησίν ο Απόστολος , « ουδε ή εν τω
τη -
quae in aperto in carne est circumcisio, sed qui in φανερώ εν σαρκί περιτομή , αλλ' ο εν τω κρυπτώ
οιculto Judeus , et circumcisio coridis in spiritu, non Ιουδαίος , και περιτομή καρδίας εν πνεύματι, ού τ
in littera, cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo γράμματα , ου ο έπαινος ουκ εξ ανθρώπων, αλλά έχ :
est 18, ο Ποs igitur ex Christi vocatione Judeumin του Θεού. » Τούτους ούν διά της του Χριστού κλή- -
occulto el verum Israel referentes alio nomine esse σεως τον εν κρυπτώ Ιουδαίον και τον αληθώς Ισραήλ ,
νοcandos dicit, non utique Judeos aut Israel, sed φέροντας έτέρω φησί κληθήσεσθαι ονόματι , ουχί δε
πονο quodam przeler haec. 359 Ηoc enim, in- τω του Ιουδαίου , ουδε τώ του Ισραήλ , αλλά ξένω
quit , nomen, quo vocabit eos Dominus Josedecim, τινί παρά ταύτα . Τούτο γάρ φησι το όνομα, ο καλέ
quod ex interpretatione est , qui justi sunt Dei. σει αυτούς Κύριος Ιωσεδεκείμ , όπερ ερμηνεύεται,
Considera autem num forsitan a Josue factum οι του Θεού δίκαοι. Εφίστημι δε μη ποτε πεποιη
sit nomen, et Josedecim discipuli Jesu appellentur B μένον εστί τούνομα από του Ιοσουέ Ιωσεδεκείμ, και
apud Deum, quiapud homines quidem Greco quodam παρά τω Θεώ οι του Ιησού μαθηταί κέκληνται, παρ'
more a Christo denominentur, Hebraica autein: lin- ανθρώποις μήν ελληνικώτερον προσαγορευόμενοι από
gua tam apud ipsos quam apud prophetas, ab ipso της του Χριστού παρωνυμίας, κατά δε την Εβραίων :
Jesu tanquam per illum servati Josedecin. Ex quo φωνήν και παρά αυτούς τους προφήταις , από του In
illud dictum est, et hoc nomen quo vocabit eos σου , ώς αν δι' αυτού σεσωσμένοι, Ιωσεδεκείμ. Διο
Dominus Josedecim inter prophetas. » Νam qui λέλεκται, «και τούτο το όνομα και καλέσει αυτούς Κύ
ejus de quo prophetia Ioquitur , inquit, populus fa- ριος, Ιωσεδεκείμ εν τοις προφήταις .» Ο δή ούν μέλ.
turus est , cum ad sensum acceptus Judas sit atque λων, φησί, διά του προφητευομένου λαός, κατά διά
Israel, ab Josue nominabitur Josedecim, atque hac, νοιαν Ιούδας όντες και Ισραήλ , ονομασθήσονται από
inquit, appellatione vocabuntur non apud homines, του Ιοσουέ Ιωσεδεκείμ, και τούτω γέ φησι , κληθή
sed apud Deum , et apud prophetas ejus. Attende σονται τα προσρήματι ου παρ' ανθρώπους, αλλά παρ'
enim diligenter ipsum oraculum, dum ait : et αυτώ τω Θεώ, και παρά τους προφήταις αυτού . Επί- .
hoc nomen, quo vocabit eos Dominus, Josedecim μελώς γάρ πρόσχες τα λόγια φήσαντι , και τούτο και
iiNer prophetas, , quod nomen, ut dixi, in nostram το όνομα, ο καλέσει αυτούς Κύριος , Ιωσεδεκείμ εν :
linguam conversum justos Dei significat. Cum au- Ο τοίς προφήταις. » Μεταλαμβάνεται δε , ως έφην,
tom hi sic servandi sint, antiquum et grave acer - τούνομα εις την Ελλήνων φωνήν, οι του Θεού δίκαιο::
bissimorum denuonum se contriturum jugum, et τούτων δε ούτως σωθησομένων , τον παλαιών και βα
quibus antea tenebantur impietatis vinculis , ea se ρον των πικρών δαιμόνων ζυγόν συντρίψειν και τους
perfracturum policetur Deus. Quocirca non am- οίς το πρίν συνείχοντο , δεσμούς των ασεβημάτων
plius alienis inservient, sed uni ipsi fructum gra. διαρρήξειν ο Θεός επαγγέλλεται και ως μηκέτι θεοίς
tissimum afferent. Ηuc adde illud quodin secundo αλλοτρίοις δουλεύειν αυτούς, μόνω δε αυτώ καρπο
psalnio de adventu Christi ,vocationeque gentium di- φορεϊν αρεσκόντως. Παράθες δε τούτοις το εν δευ
cit oraculum : Diruipamus vincula corum, et τέρω ψαλμα επί τη του Χριστού παρουσία , και τη
projiciamus a nobis jugum ipsorum 19 ; • cui co- των εθνών κλήσει φάσκον λόγιον , « Διαρρήξωμεν
gnatum et simile esse arbitror quod nunc in mani- τους δεσμούς αυτών, και απορρίψωμεν άφ' ημών τον
bus est, dicens : « In die illa, dixit Dominus, con- ζυγόν αυτών, και συγγενές , ηγούμαι, τυγχάνει το
teramjugum decollo eorum, et vincula eorum con- μετά χείρας λέγον · « Έν τη ημέρα εκείνη, είπε
fringam, neque operabuntur anaplius diis alienis, sed Κύριος , συντρίψω ζυγόν από τραχήλου αυτών , και
operabuntur Domino Deo suo. » Celerum, quod de D τους δεσμούς αυτών διαρρήξω , και ουκ έργωνται έτι
fructu quidem ventris David, et de semine Salomo. θεοίς αλλοτρίοις , αλλ' εργώνται Κυρίω τω Θεώ αυ
nis, deque radice Jesse Christus Dei oriturus sit των. » 'Αλλ' ότι μεν εκ καρπού της κοιλίας Δαβίδ
dictus, quod etiam ipsum factum est, quando cum και εκ σπέρματος Σολομώνος, και εκ ρίζης Ιεσσαί ο
innumerabilibus aliis appellationibus, etiam David Χριστός του Θεού γεννηθήσεσθαι προείρησαι , όπερ
ipsum divina νοcant oracula, satis abunde proba- και γέγονεν , ότι μετά μυρίων άλλων προσηγοριών
verint ea , que jam dicta sunt. Quod vero etiam de και Δαβίδ αυτόν ονομάζουσιν οι θείοι λόγοι, αυτάρκη
tribu Juda dicatur proditurus, ne querendum qui- πιστώσασθαι τα ειρημένα. "Οτι δε και εκ φυλής
«lenm fuerit, cum ex alia nulla tribu, quam ex hac Ιούδα λέγεται προελεύσεσθαι , ουδ' άν ζητηθείη, τω 1
ipsa ortus sit ipse David. Porro idem hoc plenioris μηδ' ετέρας ή της δηλωθείσης φυλής και αυτών είναι
cujusdam fidei gratia oraculum quoque illud osten- τον Δαβίδ . Γένοιτο δ' αν εκ περιουσίας και τούτου
terit quod apud Mosem in hunc nmodum se habet. παραστατικών το παρά Μωϋσει λόγιον, τούτον έχουν
τον τρόπον,

18 Bon J , 28 29 19 Psal. 1 , 3.
 NIS VANGELICÆ IB VII.
365 DEMONSTRATIO E L . 566
'Aad rñs l'evéCEWC. - Qs èx wulñc 'lvuda revrn- A 360 A Genesi. - Quemadmodum ex tribu Juda
θήσεται , και των εθνών προσδοκία ο Χριστός παscetur qui Christus est Dei, idemque gentium e
του Θεού κατασταθήσεται. specialio constituetur .
ο Ιούδα , σε αινέσουσιν οι αδελφοί σου , αι χείρες « Juda, te laudabunt fratres tui, manus tue in
σου επί νώτου των εχθρών σου, προσκυνήσουσι σοι οι tergo inimicorum tuorum, adorabunt te Glii patris
υιοί του πατρός σου. Σκύμνος λέοντος , Ιούδα, εκ tui. Catulus leonis Juda, de germine, mi fili, as
βλαστού μου , υιε , ανέβης. Αναπεσών εκοιμήθης ως cendisti, recumbens dormivisti ut leo, et ut catu
λέων , και ώς σκύμνος . Τις εγερεί αυτόν; Ούκ έκλεί- lus, quis excitabit eum? non deficiet princeps de
ψει άρχων εξ Ιούδα , ουδε ηγούμενος εκ των μηρών Juda, neque aux de femoribus ejus, donec veniat
αυτού, έως αν έλθη η απόκειται , και αυτός έσται cui repositum est, et ipse erit exspectatio gen
προσδοκία εθνών. Δώδεκα φυλών παρ’ Εβραίους tium 20. Cum duodecim apud Ηebraos tribus es
ουσών, δι' ών το πάν έθνος συνεστήκει, μιάς τούτων Sent, ex quibus gens universa constabat, unius lia
προπάτωρ γέγονε και αρχίφυλος ο Ιούδας , προς όν rum primus parens ac princeps erstitit Judas, ad
τεθέσπισται τα προκείμενα , εξ αυτού τον Χριστόν quem ea , quae modo citavimus ab oraculo directa
προελεύσεσθαι σημαίνοντα. Ει γούν συναγάγοις επί sunt , quae de illo ipso Christum proditurum Signl
ταυτό, και παραθείης τη μετά χείρας τας εν τοις * ficent. Quod si eodem congesseris, et huic quam
πρόσθεν τεθείσας προφητείας , εύροις αν ομοίως κατά nunc tractamus, eas item quae in Superioribus po
τι κοινόν σημείoν τον αυτόν κηρυττόμενον. Η μεν site sunt, prophetias apposueris , invenies Similt
γάρ έλεγε περί του εκ ρίζης Ιεσσαί αναστησομένου ratione ad quoddam signum commune, unum at:
το, « Και έσται ανιστάμενος άρχειν εθνών, επ' αυτώ que eumdem nuntiari. Illa quidem de eo dicebat,
έθνη ελπιούσιν , ή δε περί του υιού Σολομώνoς τo, qui de radice Jesse esset surrecturus, et erit qui
« κατακυριεύσει από θαλάσσης έως θαλάσσης , και surgit imperare gentibus , in ipso gentes Spera :
από ποταμού έως περάτων της οικουμένης , και bunt 11 . ) Alia vero de filio Salomonis, et doml
ενευλογηθήσονται εν αυτώ πάντα τα έθνη , ή δε nabitur a mari usque ad mare , et a flamine usque
μετά χείρας παραπλησίως, έως αν έλθη , φησιν , ad fines orbis terre, et benedicentur in é0 Omnes
• η απόκειται , και αυτός έσται προσδοκία εθνών. ) gentes 11 . 5 Ea vero quam nunc tractandam assum
Εί δή ούν συνάδουσιν αι περί των εθνών προορήσεις, psimus, itidem : « Donec veniat , inquit, cui reposi
απεδείχθησαν δε αι προ τούτων όρωσαι τον ημέτερον tum est, et ipse erit exspectatio gentium. ) Quod
Σωτήρα , ουδέν αν είη εμποδών μή ουχί τον αυτόν si haec de gentibus oracula concordant , et Ostensum
βλέπεις και την παρούσαν, είπερ σύμφωνα άλλήλαις est quemadmodum ea quoque que haec ipsa ante
ομολογούνται θεσπίζειν · μάλιστα ότε μέχρι μέν των cesserunt, ad Salvatorem nostrum spectant, nlml
χρόνων της του Σωτήρος ημών επιφανείας οι του amplius fueritimpedimento, quin hoc ipsum quo
Ιουδαίων έθνους άρχοντες και ηγούμενοι αυτών εκ que quod nunc tractamus, eumdem illum respicial :
προγόνων διαδοχής συνεστήκεσαν , άμα δε τη αυτού quandoquidem jam concessum est , consentanea
παρουσία διαλελοίπεσαν, ομού τε ή των εθνών προσ - inter se abomnibus illis divinari : presertim cum
δοκία τέλος επήγε τη του Ιακώβ προορήσει. Ουκούν usque ad tempora adventus Salvatoris nostri, Ju
κανταύθα ο Χριστός δηλούμενος , και ουδέ άλλος , εκ daica gentis principes ejusdemque duces ex ma
φυλής Ιούδα προελεύσεσθαι. Και ότε δε εκ Δαβίδ jorum suorum successione pernmanserint, una vero .
και Σολομώνος , έκ τε της ρίζης Ιεσσαί γεγονώς cum ejus adventu defecerint , gentiumque pariter ,
έδηλούτο , εκ της αυτής φυλής ών εδείκνυτο. Παίς exspectatio finem ipsius Jacob vaticinio imposuerit.
μέν γάρ ήν του Ιεσσαί Δαβίδ, του δε Δαβίδ Σολομών, Igitur hoc etiam in loco Christus, qui ipse non alius
συστάντες εκ φυλής Ιούδα . Είη αν τοιγαρούν εξ αυ- de tribu Juda proditurus significatur , quique ex Da
της ο Σωτήρ και Κύριος ημών, ώσπερούν και θαυ- vid et Salomone , 361 atque ex radice Jesse exi
μάσιος ευαγγελιστής γενεαλογεί Ματθαίος λέγων · turus ferebatur, ex eadem tribu profectus Ostendi
• Βίβλος γενέσεως Ιησού Χριστού, υιού Δαβίδ , υιού D tur. Νam Jesse quidem filius fuit David : ipsius au
"Αβραάμ. Αβραάμ εγέννησε τον Ισαάκ Ισαάκ δε tem David Salomon, qui de tribu Juda oriundi sunt .
εγέννησε τον Ιακώβ · Ιακώβ δέ εγέννησε τον Ιού- Erit ergo ex eadem Salvator ac Dominus poster :
δαν ) και τα εξής. 'Αλλά γάρ και τούτων την οι- sicut etiam divinus evangelista Mattheus in ejus
κείαν απόδειξιν απειληφότων , καιρός και τους χρό- genere narrando testificatur dicens : « Liber gelie
νους συνιδείν της των προηγορευμένων αποπλη - rationis Jesu Christi filii David , filii Abralham.
ρώσεως .
Abraham genuit Isaac : Isaac autem genuit Jacob :
Jacob autem genuit Judam ?S, et cætera. Sed quando harum rerum propriam demonstrationem
explicavimus , tempus jam fuerit intueri quibus temporibus ea quæ prophetæ prædixerant, come
pleta sint.
20 Gen. XLIX , 8-10. 21 Isa, XI , 10. 21 Psal. LΧΧΙ , 8, 17, 13 Μatth. 1, 1, 2.
 ENSIS ETICA
567 EUSEBII CÆSARI OPP . PARS II . - APOLOG . δε8

362 ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΟΓΔΟΟΝ.

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER OCTAVUs.
Η EC INSUNT IN OCTAVO LIBRO EVANCE- A ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΟΓΔΟΩ ΣΥΓΓΡΑΜ.
LICÆ DE SALVATORE NOSTRO DEMON ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ EY
STRATIONIS . ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ.
De lemporibus ejus ad homines adventus ex subno Περί των χρόνων της εις ανθρώπους επιφανείας
lalis divinæ Scripturæ locis. αυτού, εκ των υποσεσημειωμένων Γραφών».
1. A Genesi. α'. 'Απο της Γενέσεως.
2. A Daniele . β'. Από του Δανιήλ.
3 . A Michæa. γ'. 'Απο του Μιχαία .
4 . A Zacharia . δ'. 'Από του Ζαχαρίου .
5 . Ab Isaia. ε'. Από του Ησαΐου.
PROOEMIUM . ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.
Cum antea demonstraverimus in quam multis 'Αποδείξαντες δι' όσων και του Θεού Λόγος εις αν
Scripture divine locis Dei Verbum ad homines θρώπους ήξειν έθεσπίζετο, όθεν και όπη και όπως
Tenturum caneretur, undeque et ubi, et quomodo οφθήσεσθαι τοις επί γης εν ταϊς παρ' Εβραίους προ
iis qui in terra versarentur videnduno propheticis φητικαίς φωναίς εκηρύττετο, ότι τε αυτός εκείνος ήν,
apud Ηebreos vocibus nuntiaretur, et quod idems και ουδ' άλλος , και των αιώνων προύφεστώς Υιός του
non alius, sed ipse ille esset Dei Filius , qui omnia " Θεού , όν διά των ετέρων Θεόν τε και Κύριον, αρχι
Secula antecedit, quemque in aliis , et Deum, et στράτηγος και μεγάλης βουλής άγγελος, Θεού το
Dominum, et primum imperatorem, et magni con- αρχιερέα τυγχάνειν προμεμαθήκαμεν, ακολούθως
silii angelum, et Dei pontifcem esse antea didici- μετά τα προδεξωτευμένα, τους χρόνους της επιφά
mus : sequitur ut post illa omnia quae superius ex - νείας αυτού πάλιν εξ αυτών των προφητικών προρ
plicata sunt , ejusdem adventus tempora ex ipsis δήσεων επιμαρτυρώμεθα, ενθένδε αρξάμενοι. Των
rursus propheticis predictionibus ac testimoniis χρόνων της του Χριστού παρουσίας έκφανή σημεία
demonstremus, indeque initium 363 hujusce rei τάδε έσεσθαι προκηρύττουσιν αι ιεραι Γραφεί. "Όν
capiamus. Temporum enim quibus Christi adven- των τριών το πρίν επιφανών αξιωμάτων παρά
tus futurus esset, signa evidentia haec fore , Sacrae Εβραίους διαπρεπόντων, δι' ών το έθνος συνεκροτείτο,
litterie nuntiant. Cum tria insigniora vigerent apud ενός μεν του βασιλικού , ετέρου δε του προφητικού,
Hebreos magistratuum genera , a quibus gens ips2 και επί τούτοις του αρχιερατικού, τούτων ομου την
Homeri et decus obtinebat, unum regium, alterum κατάλυσιν και την παντελή καθαίρεσιν σημεία της
propheticum, tertium pontificium, horum simul om- του Χριστού παρουσίας έσεσθαι θεσπίζουσι. Δείγματα
rium dissipationem atque extremam eversionem, c δε των αυτών είναι χρόνων και της κατά Μωϋσέα θρη
significare adventum Christi adesse valicinantur : σκείας την περιγραφήν, της τε Ιερουσαλήμ και του
argumenta vero atque indicia eorumdem esse tem- προς αυτή ιερού την ερήμωσιν, ου μην αλλά και
yorum, cum Mosaico ritui finem injectum, tum ip- του παντός Ιουδαίων έθνους την υπό τους εχθρούς και
sius Jerusalern templique, quod in sacra eral soli- πολεμίοις δουλείαν, και άλλα δε των αυτών υποβάλ
Audine, tum etiam universe Judaicae genti ab ini- λουσι σημεία χρόνων, πλήθος ειρήνης, εθνών της εξ
nicis atque hostibus juguin servitutis impositum. αιώνος κατ' έθνος και κατά πόλιν τοπαρχίας και
569 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VIII. ΣΤΟ
πολιαρχίας αναίρεσιν, της πολυθέου και δαιμονικής A Sed alia praeterea eorumdem suljiciunt signa ten
ειδωλολατρείας αποστροφήν, επίγνωσιν ευσεβείας porum, abundantiam pacis , principatuum rerum•
ενός του επί πάντων δημιουργου Θεού. Ταύτα ούν que publicarum, que a condito avo fuissent , per
άπαντα , μη όντα πάλαι κατά τους των προφητών singulas gentes atque urles interitum, a simulacro
χρόνους, επί της Χριστού παρουσίας γενήσεσθαι οι rum cultu, quo plures sive dii sive demones cole
θείοι χρησμοί προηγόρευον, και ταϊς προορήσεσιν bantur, aversionem, unius supremi opificis Dei co
ακολούθως εις πέρας έλθόντα όσον ούπω παραστήσε - gnitionem ac venerationein. Hec igitur universa
ται. Τα γε μην αίτια του μή πρότερον , αλλά νύν quorum nihil quondam temporibus prophetarum
sub Ipsils
erat ,, Sub
επ' εσχάτων καιρών μετά τον μακρόν και πολύν erat ΠΓISI adventum futura divina
ipsius Christi
αιώνα τον Χριστόν εμφανή γενέσθαι τώ βίω, λέλεκτα: Oracula predicabant, que etiam cum ipsis oraculis
μεν ήδη και πρόσθεν, ου μην αλλά και νυν εν βρα- concordantia suum finem attigisse , hattil ita multo
χέσιν ειρήσεται. Πολύς ήν πάλαι πρότερον τας των post demonstrabuntur. Ceterum cur non prius, sed
ανθρώπων ψυχάς επισκοτών αφροσύνης και ασε - nunc duntaxat hisce extremis temporibus post Ion
βείας αυχμός, δεινή τε αθεότης κατακρατούσα του gum multumque evum Christus videndum seipsum
παντός ανθρώπων βίου , ως μηδέν των αγρίων και in vita prebuerit , cause quidem antea quoque
ατιθάσσων θηρίων διαφέρειν δοκείν • μήτε γούν πο- Β dicta sunt, verumtamen eliarm nunc paucis atque
λεις, μήτε πολιτείας, μήτε νόμους, μήτε τι σεμνόν και in summa repetentur. Cum multus esset quondarm
βιωφελές ειδότες , μηδέ μην επιστήμας και τέχνας εν qui humanas animas obtenebraret impietatis et
να τιθέμενοι, αρετής τε και φιλοσοφίας ουδ' εις έν. amentie squalor , et gravis quedanm a Deo alienatio
νοιαν ιόντες, μόναις επ' ερημίαις, έν τε όρεσι και omnem vitam hominum suliegisset atque occupas
σπηλαίοις και κώμαις τας διατριβής εποιούντο, λη set, adeo ut ab agrestibus et immitibus ſeris nihil
στρικώτερον επιτιθέμενοι τοίς πλησιάζουσι, πορίζον differre homines viderentur , lum illi neque civila
τες τα προς το ζην ουκ άλλοθεν αλλ' ή εκ της των tes, neque respublicas, neque leges, neque honestum
καταδεεστέρων καταδυναστείας. Αλλά μήν ουδε Θεόν quidquam aut vitae conducibile noverant , neque
τον επί πάντων ήδεσαν, ουδέ γε ευσεβείας αληθούς vero scientias ullas aut arles animo complecteban
τρόπον, φυσικαϊς δε εννοίαις ανακινούμενοι, το μεν ιur , virtutis autemac philosophie ne minirmamqui
υπάρχειν εν τοις ούσι θείαν τινά δύναμιν και Θεόν denm
είναι , και ονομάζεσθαι, σωτήριόν τε και ευεργετικήν
notionem lenebant, sed in solis desertis locis ,
dem notionem
in montibus ac speluncis et vicis degentes versa
τυγχάνειν την προσηγορίαν αυτοφυεί διδασκαλία bantur, etlatronum instar eos qui propius accessis
συνωμολόγουν το δε μή άλλο τι νομίζειν ή τον επέ- , sent invadebant , nec aliunde sibi victum quaere
κεινα απάσης της όρωμένης ουσίας, ουκ έθ' οιοί τε " bant , quam ex eorum oppressione quos imbecil
ήσαν αποδέχεσθαι . Διόπεοιοι μέν αυτών εσεβάσθη - liores nacti essent : iidem porro ncque supremun
σαν, και ελάτρευσαν τη κτίσει παρά τον κτίσαντα • Deum, neque ullum religionis Ver modum nove
οι δε έματαιώθησαν εν τοίς διαλογισμοϊς αυτών, και rant, sed solis quibusdam naturalibus notionibus
εσκοτίσθη η ασύνετος αυτών καρδία, ως εναλλάξαι instincti, exsistere quidem 364, in rebus divinam
quandam VIm,
την δόξαν του άφθαρτου Θεού εν ομοιώματι εικόνος quandam vim , Deumque esse ac nominari, et eam
Peumque es56
φθαρτου ανθρώπου, και πετεινών και τετραπόδων, salutarem ac benelicam sentire appellationem , na
quadam doctrina fatebantur ; ut vero non
και ερπετών. » Νεκρών δε ούν οίδε ανδρών δυναστών luraliquidquam
τινων, ή και τυράννων πάλαι γενομένων εικόνας aliud putarent, quam eum qui est supra
ανειδωλοποιήσαντες, και ταύταις το θείον περιάψαν- omnem que cernitur: naturam, nequaquam adduci
τάς τε εκτόπους και ακολάστους των αυ- poterant. Proinde nonnulli quidem eorum cultum
των πράξεις, ως θεών κατορθώματα σεμνύνειν έθεο- Suum tribuerunt, ac servierunt creature polius quam
λόγησαν. Πώς oύν τοις τυγχάνουσιν εν τοιαύτη βίου Creatori : alii vero evanuerunt in cogitationibus
καταστάσει ο πάνσοφος και πανάρετος του Χριστού suis, et obscuratum est insipiens cor eorum, adeo
λόγος της εις άκρον καταγγέλλων φιλοσοφίαν, τοϊς D quidem ut πιutaverint gloriamincorruptililis Dei,
τε εν τοσούτω βάθει κακίας καλινδουμένοις δύναται in similitudinem ilnaginis corruptibilis hominis, et
αρμόττειν, διό δή εκείνους ή θεία και πάντων έφορος νolucruto, et quadrupedum, et serpentium? .» Ιtaque
δίκη, ώς αγρίαν και βλαβερωτάτην ύλην περικόπτου - mortuorum virorum quorumdam potentium, aut
σα, τοτε μεν κατακλυσμοίς, τοτε δε πυρπολήσεσι etiam tyrannorum qui antiquitus fuissent, cumima
μετήει· τοτε δε αυτούς τους κατ' αλλήλων πολέμοις, gines pro simulacris eregissent , hisque divinum
ανδρoκτασίαις τε και πολιορκίαις επ' αλλήλους παρε - tribuissent cultum, tum deformia atque impudic:
δίδου, προς αυτών των δαιμόνων, των δή θεών αυτοίς eorumdem facta quasi deorum gesta pulcherrima
νενομισμένων, επί τον κατ’ αλλήλων πόλεμον εξοι - venerari ,theologicis quibusdamritilus instituerunt.
στρουμένους • ώστε άβατον είναι τοϊς πλησιoχώρους, Qui igitur fieri potuisset ut in tali statu vite de
ανεπίμικτόν τε και ακοινώνητον τον τότε των ανθρώ- gentibus, atque in tanta profunditate nmalitie ver
των βίον. Βραχείς δέ τινας, ώς εν τοιαύτη καταστά- Santibus, sapientissimum atque omnem virtutem in
σει, και αριθμό ληπτους, ών τα παρ' Εβραίους se continens Christi Verbum, dum summam perfe
* Rom. 1, 25 , 21 25.
571 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 572
ctamque nuntiat philosophiam, accommodaretur ? Α μνημονεύει λόγια, θεοφιλείς ευρoύσα, τούτοις διά
Quapropter illos divina omniaque curans justitia, χρησμών και θειοτέρας επιφανείας ωμίλει, δεξιου
quasi agrestem et nocentissimam silvam attondens μένη τους άνδρας και θεραπεύουσα νόμοις τοις παρά
atque amputans, nunc quidem diluviis , nunc autem Μωϋσέως εισαγωγικούς και βιωφελέσιν. Αλλ' ότε δή
incendiis castigabat : interdum vero eosdem muluis εκ της τούτοις διαταγείσης νομοθεσίας έκ τε των
bellis et cedibus et obsidionibus assiduis trade- μετά ταύτα προφητικών μαθημάτων εις πάντας αν
Dat, quippe quos ipsi demones, ipsi , inquam, illi θρώπους ευωδίας δίκην προχεομένων, ήδη λοιπόν
quos deos suos ceusebant, infurores bellorum, qui- ήμέρωτο των πολλών τα φρονήματα, τοίς τε πολλούς
bus contra se invicem grassarentur, inflammarent. έθνεσι πολιτείαι και νομοθεσίαι συνίσταντο, αρετής
Ex quo fielsat ut nullos inter se aditus haberent τε και φιλοσοφίας όνομα παρά τους πολλούς εβοάτο,
finitimi, sed impermista incommunicabilisque ho- ώς άν πεπαυμένης της παλαιάς θηριωδίας, μετατι
minum esset illis 1emporibus vita . Paucoς autem θεμένης δε της αγρίας και απηνούς διαίτης επί το
quosdam, ut in ejusmodi statu, et facile numera- πραότερον , αυτός ήδη λοιπόν κατά καιρον τον προσ.
Diles, quorum sacra apud Ηebreos Oracula memi- ήκοντα και των τελείων τε και ουρανίων δογμάτων τε
nerunt, Dei studiosos amicosque nacta , hos ipsos et και μαθημάτων τέλειος και ουράνιος διδάσκαλος, ο
responsis alloquebatur, et ad divinas visiones ad- Β της αληθούς θεογνωσίας εισαγωγεύς, ο Θεός Λόγος
ιnittebat, eosdemque interim quasi manu caplaws επέφανεν εαυτόν, κατά την υπογραφέντα της έναν
curabat, et legibus, quas Moses fixerat, cultiores θρωπήσεως αυτου χρόνον, μίαν τοις πάσιν έθνεσιν,
reddebat. Sed ubi jam ex legibusquae his ipsis date "Έλλησι τε και βαρβάροις, τώ τε παντί έθνει των
fuerant, atque ex prophelicis posthac disciplinis , ανθρώπων της του Πατρός φιλανθρωπίαν ευαγγελι
in omnes homines fragrantiæ cujusdam instar pro ζόμενος, επί μίαν τε τους πάντας παρορμών εν Θεό
fusis, quod supererat,multorum animimansuetiores σωτηρίαν, αλήθειάν τε αυτήν και φώς αληθούς ευσε
evaserant, 365 multisque gentibus et civiles mores, βείας, βασιλείαν τε ουρανών, και αιωνίου ζωής επαγ
et legum institutiones constabant , virtutisque ac γελίαν
Y τοις πάσι προμνώμενος . Ταύτα μεν ούν περί
philosophiæ nomen apud mullos audiebatur, quasi των χρόνων ειρήσθω, δι' ήν αιτίαν νύν, αλλ' ου πάλαι
prisca illa feritate desinente, et agresti immanique πρότερον ο Χριστός του Θεού εις πάντας εξέλαμψεν
victu in mitiorem jam commutalo , ipse jam cum ανθρώπους. Φέρε δε επανελθόντες των χρόνων της
temporis opportunitatem nactus, ipse inquam per αφίξεως αυτού τα σημεία κατά μέρος επισκεψώμεθα,
fectorum cælestiumque institutorum disciplinarum τάς ευαγγελικές περί της γενέσεως αυτού φωνάς έν
que perfectuscælestisquemagister, veræque Deino- c πρώτοις επισημειωσάμενοι. Ο μεν ούν Ματθαίος τον
litiæ introductor Deus Verbum seipsum exhibuit, χρόνον
ρεί
της ενσάρκου αυτού επιφανείας ώδε πωςιστο
λέγων· « Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ
ad præscriptum humanæ a se assumendæ naturæ της Ιουδαίας, εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως και
lempus, unamque gentibus universis tam Græcis
quam 'barbaris , omni utique humano generi, Patris και μετ' ολίγα φησίνι Ακούσας δε , ότι 'Αρχέλαος
βασιλεύει της Ιουδαίας αντί Ηρώδου του πατρός
sui clementiam pietatemque nuntiare tum cæpit, et αυτού . » Ο δε Λουκάς τον της διδασκαλίας αυτού
ad unam cunclos homines in Deo adhortari salu
tem , ipsamque veritatem veræque religionis lumen , και αναδείξεως χρόνος παρέστησε λέγων· ι 'Εν έτει
πεντεκαιδεκάτω της ηγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος,
nec non cæleste regnum ac sempiternæ vitæ pro επιτροπεύοντος Ποντίου Πιλάτου της Ιουδαίας, τε
missionem , oinnibusipse prior spondere ac parare. τραρχούντος δε της Γαλιλαίας Ηρώδου, Φιλίππου δε
Jaclenus igitur hæc dicta sint de temporibus, του αδελφού αυτού τετραρχούντος της Ιτουραίας και
quam utique ob causam non jam diu , sed nunc Τραχωνίτιδος χώρας, και Λυσανίου της 'Αβιληνης
demum , Christus Dei in omnes homines suumπι luΠ :- cecom
τετραρχούντος, επί αρχιερέως "Αννα και Καϊάφα.»
men emiserit. Ceterum ad superiora redeuntes, Τούτοις δή ούν καλώς έχει παραθέσθαι την παρά
temporum adventus illius particulatim que signa D Μωσεϊ του Ιακώβ προφητείαν, τούτον έχουσαν τον
exstiterint, consideremus, evangelicasque in primis apóstov .
de ortu ejus voces adnotemus. Matthæus igitur tempus quo ille in corpore humano videri cæpit, in
hunc modum narrat :( Cum esset, inquit, natus Jesus in Bethlehem Judææ in diebus Herodis regis 98, , E9
paulo post : « Audiens, inquit , quod Archelaus regnaret in Judæa pro Herode patre suo 28. , Lucas
autem quo tempore ille et docere et seipsum ostendere cæperit, demonstrat, ubi ait : « Anno XV me
perii Tiberii Cæsaris, procurante Pontio Pilato Judæam , tetrarcha autem Galilææ Herode, Philippo
autem fratre ejus tetrarcha Ituriæ et Trachonitidis regionis , et Lysania Abilenæ tetrarcha, sub principi
bus sacerdotum Anna el Caipha . His igitur si Jacob prophetiam quæ est apud Mosem apponamus,
operæ pretium fecerimus, quze in hunc modum se habet.
1* Μatth, 11 , 1. 16 ibid . 26. 27 Luc. 111, 1.
573 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 574
'A .το της Γενέστεως . - Περί των χρόνων της εις Α 366 A Genesi. - Quibus lemporibus Christus ad
ανθρώπους επιφανείας αυτού. Ως καθ' ούς homines advenerit. Quemadmodum quibus tempo
ρόλους το παρ' Εβραίους επιλείψει βασίλειον, ribus regnum apud Hebræos defecerit, iisdem gen
το τηνικαύτα ή των εθνών επιστήσεται προσδο lium insiabil exspecialio : quod sane etiam lucium
κία· δ και γέγονεν επί της του Σωτήρος ημών est sub ipsum Salvatoris nostri adventum .
επιφανείας.
• Εκάλεσε δε Ιακώβ τους υιούς αυτού και είπε: « Vocavit autem Jacob Glios suos et dixit : Con:
Συνάχθητε ένα επαγγείλω υμίν τι απαντήσεται υμίν gregamini ut annuntiem vobis quid eventurum sit
επ' εσχάτου των ημερών• αθροίσθητε , και ακούσατε, vobis in diebus novissimis : congregamini et audi
υιοι Ιακώβ, ακούσατε, Ισραήλ, του πατρός υμών, και te, flii Jacob, audite, Israel, patrem vestrum 18. »
Είτα τούτοις εξής επιμεμψάμενός τινά τισε τους Deinde ubi prioribus filiis alia aliis crimina obje
προτέροις υιούς , ως διά τινα αυτών πλημμελήματα cit , tanquam iis qui ob suamipsorum culpam, eo
γενομένοις αναξίοις της μελλούσης επιλέγεσθαι προρ- quod nunc dicendum est , Oraculo indigni evasis
δήσεως, το τετάρτω ως τον βίον κρείττονα των λοι- sent, quarto eorum tanquam ei qui reliquos fratres
πών αδελφών επιδεδειγμένο τάδε θεσπίζει • Ιού - probitate vite anteiret, haec futura predicit : Ju
δα , σε αινέσουσιν οι αδελφοί σου · αι χείρές σου επί , da , te laudabunt fratres tui : manus tue in tergo in
νώτου των εχθρών σου · προσκυνήσουσι σε οι υιοί του Birmicorum tuorum : adorabuit te Glii patris tui.
πατρός σου. Σκύμνος λέοντος, Ιούδα,εκ βλαστού, υιέ Catulusleonis Juda, de germine , fili mi, ascendisti ;
μου , ανέβης: ανακσών εκοιμήθης ώς λέων και ως Tecumbens dornivisti ut leo et ut catalus. Quis
σκύμνος . Τίς εγερεί αυτόν ; ουκ εκλείψει άρχων εξ excitabit ipsum ? Non deficiet princeps de Juda, ne
Ιούδα, ούτε ηγούμενος εκ των μηρών αυτού, έως αν que dux de femoribus ejus, donec veniant que ipsi
έλθη τα αποκείμενα αυτό και αυτός προσδοκία reposita sunt : et ipse exspectatio gentium10. 5
εθνών. Σκόπει δή πρώτον τίνα άρα φησίν είναι τα Considera , queso, primum quaenam ea esse dicat
αποκείμενα αυτό και όρα ει μή αυτά ήν, και τοις que ipsi reposita sunt ; et vide num ea sint que ad
αμφί τον 'Αβραάμ προπάτορσι περί της των εθνών Abrahain et ad veteres eidem similes patres, de
κλήσεως ο Θεός ανείρηκε , θεσπίσας. Γέγραπται γούν, νοcatione gentium Deus olim canen3 responderit.
ως άρα είπεν ο Θεός το 'Αβραάμ : Και έση εύλο- Scriptum igitur est , quemadmodum ad Abralian
γητος , και ευλογήσω τους ευλογούντάς σε, και τους Deus dixerit : « Et eris benedictus, et benedicam
καταρωμένους σε καταράσομαι· και ενευλογήσονται benedicentibus tibi, et maledicentibus tibi maledi
έν σοι πάσαι αι φυλαι της γης. Και αύθις cam, et benedicentur in te omnes tribus terre 20. »
« 'Αβραάμ δε , φησί, « γινόμενος έσται εις έθνος , Ει rursus : « Abraham vero, inquit, futurus est
μέγα και πολύ, και ενευλογήσονται εν αυτώ πάντα ° in gentem magnam et multan, et benedicentur in
τα έθνη της γης. » Τα όμοια δε και το Ισαάκ ο χρη - ipso oιnnes gentes 1erre 31. Sed etiam ipsi Isaac
σμός τούτον εκφωνεί τον τρόπον· « Και πληθυνώ similia in hunc modum respondet oraculum :
το σπέρμα σου ως τους αστέρας του ουρανού, « Ει τηultiplicabo semen tuum sicut stellas coli,
και ένευλογήσονται εν τω σπέρματι σου πάντα τα 367 et benedicentur in semine tuo omnes gentes
έθνη της γης. "Έτι δε και το Ιακώβ τοιαύτα δή 1erre31. Ipsi item Jacob olim talia dicta sunt :
είρηται· « Εγώ Κύριος ο Θεός 'Αβραάμ του πατρός « Ego Dominus Deus Abraham patris tui, et Deus
σου, και ο Θεός Ισαάκ: μη φοβού, και εξής: 1 και Isaac : ne timeas 38, et cetera, el benedicentur
ενευλογηθήσονται εν σοι πάσαι αι φυλαι της γης. ) in te omnes tribus terre 36. 5 Ει alias dixit ad
Και άλλοτε είπεν αυτώ ο Θεός : Εγώ ο Θεός σου, ipsum Deus : « Ego Deus tuus, cresce el multipli
αυξάνου και πληθύνου έθνη και συναγωγαί εθνών care, gentes et congregationes gentium egredientur
εξελεύσονται εκ σου, και βασιλείς εκ της οσφύος σου de te, et reges de lumbis tuis egredientur 35. » Cum
εξελεύσονται. υ Τοσαύτας περί της των εθνών κλή- tam multa de vocatione gentium oracula Jacob
σεως προρρήσεις του Θεού προμεμαθηκώς ο Ιακώβ, antea pereepisset, et liberos mares duodecim nu
παίδων αυτώ τον αριθμόν γεγεννημένων δεκαδύο, D nero genuisset, omnibus illis extremo suo tem
προς τη τελευτή συγκαλέσας τους πάντας, περιεσκό- pore convocatis , circumspiciebat , de cujus illorum
πει, εξ οποίου άρα αυτών της διαδοχής τα τών του propagatione divina oracula finem suum essent ac
Θεού προορήσεων επί τέλος ήξει. Είτ' επιθεις τρισι ceplura ; deinde cum tribus primis crimina propria
μεν τους πρώτους αυτό γενομένοις παισιν ελέγχους objecisset, docuit deinceps quemadmodum proper
ώνέπλημμέλησαν, επιφέρει διδάσκων, ότι τών τετολ- scelera, que ipsi ausi fuerant, non in ipsis Com -
μημένων αυτούς ένεκα ου δι' αυτών εκπληρωθήσεται plenda essent, quae in prioribus Oraculis event
τα των προσδήσεων αποτελέσματα • επί δε τον τέταρ- continebantur. Cum autem velisset ad quartum,
τον ελθών τον Ιούδαν, ομου τον φήσαντα αυτό χρη- qui Judas fuit, tum vero oraculum quod ipsi olim

διά της τούτου διαδοχής τέλος λήψεσθαι θεσπίζει • tur, ex hujus posteritate suum finen accepίurum
πρόδηλον γάρ ως εκ της Ιούδα φυλής το βασιλικών planissime cecinil : constat enim quemadmodum
28 Gen. ΧLΙΧ . 1 . 29 iliad . 8- 10. 30 Gn,
( Y. , 5 . 31 C1. Τι, 18 . 32 (ien. ΧΧVΙ , 4. 13 Gen.
ΧΧVΙΙ , 15. 56 ibidl, H. 35 cm. ΧΧΙV , 11.
 373 EUSEBII CAESARIENSIS OPP . PARS II. -- APOLOGETICA . 576
de tribu Juda regium genus exstiterit, et simul Dei A συνέστη γένος : ομού και τάς του Θεού προορήσεις
responsa gentiunique promissa quibus instarent και τας των εθνώνυποσχέσεις, καθ' οποίους ένστήσον
temporibus, ostendit. Αιφue ex eo proditurum esse ται χρόνους παρίστησιν, εξ αυτού τε προελεύσεσθαι
docuit eum, qui esset omnibus gentibus cunctisque διδάσκει τον μέλλοντα αίτιον καταστήσεσθαι πάσι τοις
tribubus terre similis ipsi Abralham benedictionis έθνεσι , και πάσαις ταις φυλαϊς της γης της παρα
auctor futurus. Hec igitur universa fuerunt que πλησίας το 'Αβραάμ ευλογίας. Ταύτα ούν άπαντα
ipsi Juda reposila erant, ea videlicet que de ipsis ήν τα αποκείμενα τω Ιούδα, δηλαδή τα τάλαι προ
gentibus olim responsa fuerant : et illud, • Reges θεσπισθέντα περί των εθνών, και το, « Βασιλείς εκ
de lumbis tuis egredientur, quare etiam reliquis της οσφύος σου εξελεύσονται» δ.ο και των λοιπών
fratribus antepositus regian ipsam , ceterisque αδελφών προκριθείς βασιλικής φυλής και διαπρεπε
1llustriorem tribum sortitus est. Continuo enim in στέρας παρά τας λοιπές ήξιώθη. Αυτίκα επί της
totius populi ordinatione ipsius Mosis temporibuς διατάξεως του παντός λαού κατά τους Μωϋσέως χρό
reliquis tribubus hanc praesse imperat Deus. Scri- νους ηγείσθαι ταύτην ο Θεός των λοιπών φυλών προσ
plum est enim, « Ει locutus est Dominus ad Mosem τάττει. Γέγραπται γάρ « Και ελάλησε Κύριος προς
et Aaron dicens : Singuli per turmas, signa, atque Μωϋσήν και 'Ααρών, λέγων· άνθρωπος έχόμενος
vexilla et donus cognationum suarum, castraine- και κατά τάγματα αυτού, κατά σημαίας, κατ' οίκους πα
tentur Glii Israel in conspectu Domini per gyrum τριών αυτών παρεμβαλέτωσαν οι υιοι Ισραήλ έναντι
tabernaculi testimonii, et castramelantes primi ad Κυρίου, κύκλο της σκηνής του μαρτυρίου, και οι
orientem, acies castrorum filiorum Juda, cum co- παρεμβάλλοντες πρώτοι κατά ανατολάς, τάγμα παρ
piis suis 86. » Αc deinceps in iis quae ad innovatio- εμβολής υιών Ιούδα , συν δυνάμει αυτών. Και
nern tabernaculi referuntur : « Dixit Dominus ad εξής επί των εις τον εγκαινισμός της σκηνής αναφε
AIosem : Princeps unus per singulos dies offerel mu- ρομένων : « Είπε Κύριος προς Μωϋσήν άρχων είς
nera sua ; et fuit offerens priano die munus suum, καθ' ημέραν προσοίσουσι τα δώρα αυτών . Και ήν
Naasson filius Aminadab, princepstribusJuda 37. ) και προσφέρων τη ημέρα τη πρώτη το δώρον αυτού,
368 Ει in libro Jesu Nave curn terra promissio- Ναασσών υιός 'Αμιναδά6, άρχων της φυλής Ιούδα. »
iis Sorte ceteris tribubus distributa esset, sine Και εν τη βίβλω δε του Ιησού του Ναυή της γης
Sorte omniumque prima tribus Juda propriam terre της επαγγελίας κλήρω κατά των λοιπών φυλών δια
partem accepit . Sed etiam post mortem Jesu roga- νεμηθείσης , άκληρωτί και πασών πρώτη και του
verunt filii Israel in Domino dicentes : « Quis ascen- Ιούδα φυλή το οικείον μέρος της γης απολαμβάνει.
let ante nos contra Chananeum, et erit dux belli . Αλλά και μετά την τελευτην Ιησού επηρώτων ο!
in eum? Ει dixit Dominus, Judas ascendet : ecce ° υιοι Ισραήλ εν Κυρίω, λέγοντες · Τίς αναβήσεται
ledi terram in manus ejus 38. » Plane igitur omni ημίν προς τον Χαναναίον, αφηγούμενος του πολεμή
Israel preesse tribum Juda Deus in his verbis ju- σαι εν αυτώ ; Και είπε Κύριος : Ιούδας αναβή
Dei. Quocirca deinceps scriptum est : Et ascendit σεται. 'Ιδού δέδωκα την γήν εις χείρας αυτού , και
Judas , et tradidit Dominus Clhananeum et Phere- Σαφώς oύν του παντός Ισραήλ ηγείσθαι την του
Zeum in manum ejus30. Et rursus : « Ει bellave- Ιούδα φυλήν ο Θεός διά τούτων προστάττει · όθεν
ruit filii Juda in Jerusalem, et comprehenderunt εξής γέγραπται · « Και ανέβη Ιούδας, και παρέδωκε
eam, et descenderunt filii Juda in Chananeum 40. Κύριος τον Χαναναίον και τον Φερεζαίον εν χειρί αυ
Et rursus : « Ει abiit Judas cum Symeon fratre του , και πάλιν: « Και επολέμησαν οι υιοι Ιούδα
slo 1. Ει deinceps : : Ει fuit Dominus cum Juda, εν Ιερουσαλήμ, και κατελάβοντο αυτήν, και κατ.
et possedit montem 2. 5 Ει post haec : « Ει ascende- έβησαν υιοι Ιούδα, πολεμήσαι εν τω Χαναναίω. )
runt filii Joseph ipsi quoque in Beetllel et Judas Και αύθις: « Και επορεύθη Ιούδας μετά Συμεών
cum ipsis 43. 5 ltaque cumin libro Judicum, diver - του αδελφού αυτού . 3 Και εξής: Και ήν Κύριος
sis temporibus (tametsi diversarum tribuum esse μετά Ιούδα, και εκληρονόμησε το όρος " , και με
Fidebantur), judices populo preessent, tribus tamen D τα ταύτα : « Και ανέβησαν οι υιοι Ιωσήφ, και γε
Nuda in universum totius genlis dux erat : idipsum αυτοι εν Βαιθήλ, και Ιούδας μετ' αυτών. 5 Και εν
vero temporibus David successorumque ejus multo τη βίβλω δε των Κριτών διαφόρων κατά χρόνους
magis , quippe cum planesde tribu Juda illi exsiste- προϊσταμένων του λαού, ει και εκ διαφόρων εδόκουν
rent, et regnum usque ad Babylonicam ipsorum είναι φυλών οι κριται , όμως δε καθόλου ή του Ιούδα
cladem produxerint, post quam cladem iis qui de φυλή του παντός έθνους ηγείτο · πολλώ δε πλέον επί
illa servilule in patriam terramreversi sunt, rursus των χρόνων του Δαβίδ, και των τούτου διαδόχων, εκ
praefuit Zorollabel, Salathiel filius de tribu Juda. φυλής μέν του Ιούδα γεγονότων, μέχρι δε της εις
Jnde etiam Scriptura que Paralipomenon dicitur, Βαβυλώνα αιχμαλωσίας την βασιλείαν διενεγκάντων,
duodecim tribuun Israel seriem generis enarrans, μεθ' ήν τών εκ της αιχμαλωσίας επί την οικείαν γήν
ab ea que est ipsius Juda fecit initium : ergo ipso ετανιόντων αύθις ηγείται Ζοροβάβελ, ο τού Σαλαθιήλ
ordine sequitur ut etiam posterioribus temporibus εκ φυλής Ιούδα, ο και τον νεών εγείρας. "Ένθεν και
Matealnur eamdem tribum reliquis prefuisse, quam- ή των Παραλειπομένων γραφή, τάς δώδεκα φυλάς
34 Nim. 1 , 2, 3. 37 Nun. VI, 11 , 12, 18 Judic . 1, 1, 2 , 39 ibid. 4, 60 ibidt: 8, 9. 1 ibid. 17.
60 Gbid. 19. 3 1bid . 22.
 377 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 378
του Ισραήλ γενεαλογούσα, από της του Ιούδα την Avis in parte aliqua varii diversique populo prefi
καταρχήν εποιήσατο. "Έπεται δη ούν τούτοις άκο- cerentur, quoruna singillatim genus solita diligentia
λούθως και εν τοις μετά ταύτα χρόνους την αυτήν enarrare nequaquam nos possumus, propterea quod
φυλήν των λοιπών ομολογείν ηγείσθαι, ει και ένα nullus amplius fertur divinus liber, qui ex illo
μέρει διάφοροι προειστήκεισαν του λαού' ών ου καθ' usque ad tempora Salvatoris nostri narrationem
ημίν δυνατόν εξακριβάζεσθαι τα γένη, το μηδέ φέ - continuaverit. Verumtamen et fama el ratio dicta
ρεσθαι θείαν βίβλον εξ εκείνου και μέχρι τών του bit durasse tandiu tribun Judo, quandiu ola gens
Σωτήρος χρόνων. Πλήν εις τοσούτον διαρκέσαι λόγος libertate et suis legibus uteris, sub domesticis prin
φανερός αίρει την του Ιούδα φυλήν, εις όσον το πάν cipibus ducibusque vitam egerit. Porro hoc illis
έθνος ελευθερία και αυτονομία χρώμενον υπό οικείοις contigit ab initio usque ad tempora Augusti, in
άρχουσιν και ήγουμένους επολιτεύετο. Τούτο δε αυτοίς quibus cum Salvator loster Jesus hominibus se vi
εξ αρχής υπήρξε, και μέχρι τών Αυγούστου χρόνων, dendum prebuerit,tum vero in servitulem Romanis
καθ' ους , Ιησού του Σωτήρος ημών φανέντος εν αν- universa gens cessit : 369 et pro patriis ac legiti
θρώπους, το πάν έθνος δούλον Ρωμαίοις καθίσταται mis ducibus primus Herodes externus illis prefuit,
και αντί των πατρόθεν αυτοίς και κατά νόμους ηγου - et rex Augustus. Quandia igitur non defecit prin
μένων πρώτος Ηρώδης αλλόφυλος αυτών ηγείται και Β ceps de Juda, neque dux de femoribus ejus, prophe
βασιλεύς Αύγουστος. "Έως μεν ούν ουδέ πω διελε- tiarum tempora apposilis principuin genlis nomi
λοιπει άρχων εξ Ιούδα , ουδε ηγούμενος εκ των μη- nibus notabantur : sic enim Isaias Sub regibus Ozia,
ρων αυτού , των προφητειών οι χρόνοι εκ της των Joathan, Achaz, ct Ezechia , qui in Judea regna
αρχόντων του έθνους παραθέσεως αναγράφοντο. Ούτως runt, prophetiam suam contexit : similiter Osee.
ούν Ησαΐας έν βασιλεία Οζίου και Ιωάθαν , και Amos vero in diebus Ozie regis Juda, el in diebus
"Αχαζ, και Εζεκίου , οι εβασίλευσαν της Ιουδαίας, Jesu filii Joas regis Israel : et Soplionias in dielbus
προφητεύει · ομοίως δε και Ωσηέ. Ο δε 'Αμώς έν Josie filii Amos regis Juda : similiter Jereinias.
ημέραις Οξίου βασιλέως Ιούδα , και εν ημέραις Sed uli defecit princeps de Juda et dux le feinori
Ιεροβοάμ υιού Ιωάς , βασιλέως Ισραήλ, και Σοφο- bus ejus , cum exspectatio gentium, de qua prophele
νίας εν ημέραις 'Ιωσίου , υιού Αμώς , βασιλέως Ιοcuti fuerant , ja:njurm per Christum vitam esset
Ιούδα. Ομοίως δε και Ιερεμίας. 'Αλλ' ότε εκλέ - illustratura, non amplius reges Juda censeri, neque
λοιπεν άρχων εξ Ιούδα, και ηγούμενος εκ των μη- duces Israel cepere, sed his ipsis, quemadmodumm
ρων αυτού , της διά του Χριστού προφητευομένης prophetise significaverant, suo certo et finilo 1em
προσδοκίας των εθνών όσον ούπω μελλούσης επι- ς pore deficientibus, primus quidem Auguslus, se
λάμπειν τω βίω, ουκέτι μεν βασιλείς έχρημάτισαν cundus autem Tiberius et aliarum et Judaice gent: s
Ιούδα , ουδε ηγούμενου Ισραήλ. Τούτων δε ταϊς nuncupati sunt reges , nec non alii secundum lios
προφητείαις ακολούθως κατά τους ώρισμένους χρό ipsos Judææ procuratores alijue tetrarchæ , quibus
νους διαλελοιπότων, πρώτος μέν Αύγουστος , δεύτερος adnumeretur Herodes, a Judaeorum genere, ut jam
δε Τιβέριος , μετά των άλλων και του Ιουδαίων antea dixi, alienus, qui etiam ipse a Romanis Ju
έθνους αναγορεύθησαν βασιλείς, οί τε κατά τούτους dæorum principatum acrepit. Cum hactenus hæc
της Ιουδαίας επίτροποι και τετράρχαι, ου μην αλλά observaverimus , tempus jam fuerit ipsius proplie
και Ηρώδης, ως έφην ήδη και πρότερον, ου προσ - tie contemplatiοneim altingere, Juda, te lauda
τκων Ιουδαίοις το γένος, ός και αυτός παρά Ρω- bunt fratres tui : cum duodecim omnino essent
μαίων την αρχήν την κατά Ιουδαίων εγχειρίζεται. ilii Jacob, eorum quartus fuit Juda, quemadmo
Τούτων ημίν προτετηρημένων, καιρός ήδη καλεί της dum antea diximus, unus etiam ipse de principi
εις την προφητείαν θεωρίας εφάψασθαι, « Ιούδα, σε bus tribuum gentis Hebraice : sed quod non ipsum
αινέσουσιν οι αδελφοί σου και δώδεκα των όλων υπάρ- illum respicerent ea, que quasi ad ipsum a patre
χόντων παίδων το Ιακώβ, τέταρτος Ιούδας ήν, ως dicta sunt, ii planissime intellexerint, qui verba
και φθάσαντες ειρήκαμεν, είς και αυτός αρχίφυλος D divince Scripturae diligenter allenderint, et in pri
του Εβραίων έθνους. 'Αλλ' ότι γε ουκ αυτόν εκείνον mis ea que in serimone Jacob continentur, ad filios
τώρα τον άνδρα τα ως προς αυτόν υπό του πατρός dicentis : • Vocavit autem Jacob ilios suos et di
ειρημένα , σαφές αν γένοιτο τοίς επιστήσασι ταις xii, Congregamini, et annuntiabo vobis quid even
λέξεσι της θείας Γραφής, πρώτον του Ιακώβ προς turunι sit vobis in diebus novissimis ; congrega
τους υιούς φωνής λεγούσης: Εκάλεσε δε Ιακώβ mini et audite, filii Jacob , audite Israel patren
τους υιούς αυτού, και είπε: Συνάχθητε , και αναγγελώ vestrum. » Plane enim in his policetur se predi
υμίν, τί υμίν απαντήσεται επ' εσχάτων των ημερών : cturum eis queipsis eventura sintIongo post tem
αθροίσθητε , και ακούσατε , υιοι Ιακώβ, ακούσατε pore et, ut ipse ait,in novissimis diebus : praeterea
Ισραήλ, του πατρός υμών. » Σαφώς γάρ επαγγέλλε - illa ipsa que quasi ad Judam dicta sunt, nullo
ται προφητεύειν αυτοίς τα μέλλοντα αυτοϊς απαντή- modo in primo viro accommodari possunt . Non
σεσθαι μακρούς ύστερον χρόνοις, και ως αυτός φησιν, enim fratres sini Judam illum laudaverant : etenim
επ' εσχάτου των ημερών. Και άλλως δε τα ως προς pro quibus tandem praeclare gestis debuerunt Joe
τον Ιούδαν ειρημένα ουκ αν ευλόγως εφαρμόσαιεν facere ? Sed ne adorarunt quidem illum filii patris
τωνπρώτων εκείνω ανδρί• ου γάρ εκείνον τον Ιούδαν sui. 370 Longe autem magis Dracularm conveni
579 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 580
ret , si ipsi Joseph dictum esset , quandoquidem Αήνεσαν οι αδελφοί. Επί ποίω γάρ αυτού κατορθώ
hunc ipse Judas una cum reliquis fratribus ado- ματι τούτο εποίησαν αν ; ουδέ μην έχείνω προσεκύ
rasse perhibetur , tametsi id ipsum ante hujus pro- νησαν οι υιοί του πατρός. Μάλλον δ' αν ο λόγος
pheliae verba : posthac enim ne ipsi quidem Joseph ήρμοσεν, ει τω Ιωσήφ είρητο · επειδή τούτον άμα
tale quidquam contigisse, ac mulio etiam minus τους λοιπούς αδελφούς και αυτός Ιούδας προσκυνήσας
ipsi Juda, historia significat. Εt illud : Recumbens φαίνεται πλήν αλλά προ των λόγων της προφητείας.
autem dormivisti ut leo , et ut calculus, majorem Μετά γάρ τούτους ουδέν τι τοιούτον , ουδε περί τον
sane postulaverit contemplationem, quam ea sit 'Ιωσήφ,ήπου γε περί τον Ιούδαν γεγονός η ιστορία
que Jadam respiciat. Quin etiam illud quod post ea παρίστησι. Και τό,«'Αναπεσών δε εκοιμήθης ώς λέων
dictum est : Νon deficiet princeps de Juda, neque και ως σκύμνος , και μείζονος άν δέοιτο ή κατά τον Ιούδαν
dux de femoribus ejus, donec veniant que ipsi re- θεωρίας. Αλλά και το μετά ταύτα ειρημένον· Ουκ
posita sunt, et ipse exspectatio gentium, 5 tempora εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, ουδε ηγούμενος εκ των
mihi significare videtur ejus , de quo proplietia lo μηρών αυτού, έως αν έλθη τα αποκείμενα αυτώ, και
quitur, adventus. Ηoc enim,inquit, non erit, donec αυτός προσδοκία εθνών, και τους χρόνους αινίττεσθαι
illud eveniat; neque enim prius desinent in Judaica μοι δοκεί της του προφητευομένου παρουσίας. Τότε
gente principes ac duces, quam gentium veniat B γάρ, φησίν, ουκ έσται, έστ' άν γένοιτο τόδε ουδε
exspectatio , et que reposita sunt ei de quo propheta γάρ πρότερον παύσονται του Ιουδαίων έθνους άρχον
loquitur. Hec autem interpretans Theodotion, ab τες και ηγούμενοι, ή την των εθνών προσδοκίαν
ipsis LXX ton difert. Aquila vero in hunc inodum ελθεϊν , και τα αποκείμενα των προφητευομένο.
exposuit, non suscitabitur sceptrum de Juda, et Ταύτα δε ομοίως τους Εβδομήκοντα και ο Θεοδοτίων
qui exquisite cognoscat de medio pedum ejus, do- ερμήνευσεν. Ο δε Ακύλας τούτον εξέδωκε και τον
nec veniat et ipsi congregatio populorum. » Ubi τρόπον· « Ουκ αναστήσεται σκήπτρον από Ιούδα,
cum dicatur, non deficiet princeps de Juda , » hoc και ακριβαζόμενος από μεταξύ ποδών αυτού, έως αν
itein de ipso illo primo Juda non oportet accipere, έλθη και αυτό σύστημα λαών.» "Ένθα λεγομένου του,
sicut nec illud, Juda, te laudabunt fratres fui, et « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, και πάλιν ου περί του
que sequuntur, ad eumdem illum referri possunt : Ιούδα, αυτού δή εκείνου του πρώτου ανδρός ακούειν
multis enim saeculis principes ac duces in Judaica δεήσει , ώσπερ ουδέ το , « Ιούδα, σε αινέσουσιν οι
gente exstiterunt, qui de illius viri genere profecti αδελφοί σου , και και τα εξής, επ' εκείνον αναφέροιτο.
non sunt. Primus namque ipse Moses dux populi Πλείστοις δ' ούν χρόνοις άρχοντες και ηγούμενοι του
fuit, qui non de Juda, sed de Levi natus est ; deinde , Ιουδαίων έθνους κατέστησαν, ουκ εκ της εκείνου
Jesu de tribu Ephrem, post quem praefuit Debora 4 του ανδρός διαδοχής. Πρώτος μέν γάρ Μωϋσής αυτός
de tribu item Ephrem, et Barac de tribu Nephtha- ηγήσατο του λαού, μή εκ του Ιούδα , αλλ' εκ του
Tim, post quos Gedeon de tribu Manasse, deinde Λευι γεγονώς. Είτα Ιησούς εκ φυλής Εφραίμ, μεθ'
filius Gedeon, et post hunc Thola de eadem tribu, όν ήρξεν αυτών Δεββώρα εκ φυλής Εφραίμ, και
postea Esebon er Bethlehem, et post hunc Ailon de Bαράκ εκ φυλής Νεφθαλείμ : μεθ' ους Γεδεών εκ
tribu Zabulon ; hunc secutus est Labdon de tribu φυλής Μανασσή · έπειτα και του Γεδεών παίς, και
Ephrem, deinde Sampson de tribu Dan ; postea μετ' αυτόν Θωλά εκ φυλής της αυτής· έπειτα Εσε
cum sine principe essent, prefuit ipsis Heli sacer - Cών εκ Βηθλεέμ " και μετά τούτον Αιλών εκ φυλής
dos de tribu Levi : hi cuncti judices qui judicabant Ζαβουλών · έπειτα Λαδών εκ φυλής Εφραίμ και
Israel non de genere ipsius Juda, sed ex diversis tri- αύθις Σαμψών εκ φυλής Δάν· έπειτα αναρχίας αυτών
bubus ex alia alius oriundi, et qui post hos primus γενομένης, ηγείτο αυτών Ηλεί ο ιερεύς εκ φυλής
apud eos regiam dignitatem accepit Saul, de tribu Λευϊ• ούτοι πάντες κριται κρίναντες τον Ισραήλ ουκ
fuit Benjamin. Quomodo igitur illud : Non de- εκ διαδοχής Ιούδα , εκ διαφόρων δε φυλών, άλλοθεν
ficiel princeps de Juda , neque dux de femo- άλλος γενόμενος · και ό γε μετά τούτους πρώτος
ribus ejus, ut quispiam fortasse putaverit , D αυτών βασιλεύσας Σαούλ εκ φυλής ήν Βενιαμίν.
371 ad principes de tribu Juda ac duces refere- Πώς oύν το, « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, ουδε
tur , quando videntur ex quo tempore mortuus est ηγούμενος εκ των μηρών αυτού ( ως άν τιςλοιηθείη),
Jacob tolis propermodum mille annis , non ex una επί τούς εκ φυλής Ιούδα άρχοντας και ηγουμένους
tribu ipsius Juda profecti , sed ex alia alius usque ανενεχθήσεται, ότε φαίνονται από των χρόνων της
adtempora David ? quod si post tam multos et Da- του Ιακώβ τελευτής όλοις έτεσιν εγγύς που χιλίοις
vid, et qui ipsi David in regno apud Judaicanm gen- ουκ εκ μόνης της Ιούδα φυλής προαχθέντες, αλλ
tem successerunt , detribu Juda nati sunt, sciendum άλλοτε εξ άλλης, μέχρι των Δαβίδ χρόνων; Ει δε
tamen tibi est, quod hi ipsi ne totos quidem quin- μετά τους τοσούτους ο Δαβίδ οί τε και της τούτου δια
gentos annos totius gentis regnum obtinere potue- δοχής βασιλεύσαντες του Ιουδαίων έθνους εκ φυλής
runt , sed trium dunlaxat tribuum, ac ne harum γεγόνασιν Ιούδα, αλλά χρή σε ειδέναι ότι ουδέ όλους
quidem solidarum, quippe cum iisdem temporibus πεντακοσίοις έτεσι διήρκεσαν ούτοι, ου παντός έθνους
alii quidam in parte gentis ampliore, et in totis βασιλεύσαντες, αλλά μόνων φυλών τριών, και ουδε
novem tribubus regnaverint : nam post mortem όλων τούτων καθ' ους έτεροί τινες ετύγχανον του
Salomonis , cum tota gens ab Juda divisa fuerit,ip- πλείονος έθνους , και όλων γε εννέα φυλών την βάτι
581 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VIII. 582
λείαν διέποντες ' μετά γάρ τήν του Σολομώνος τελευ- A sius David successorestrium, ut dicebam,tribuun,
την διαιρεθέντος του παντός έθνους εξ Ιούδα, του ac ne harum quidem solidarum in Jerusalem reges
Δαβι: διάδοχοι τριών, ώς έφην, ουδ' όλων φυλών επί fuerunt usque ad Babylonicam claden. iisdem vero
της Ιερουσαλήμ εβασίλευον μέχρι της εις Βαβυλώνα teenporibus in civitate que vocatur Samaria , no.
αιχμαλωσίας. Κατ' αυτούς δε επί τούτοις επί της Σα- vem tribuum duces non de tribu Juda, sed ex aliis
μαρείας ούτω καλουμένης πόλεως , των εννέα φυλών alii existiterunt : quorum primus Jerofoamm fuit, de
ηγούμενοι ουκ εξ Ιούδα , αλλ' εξ ετέρων φυλών έτε- tribu Ephrem, ac deinceps qui hunc Secuti sunt,
ροι διετέλεσαν, ών πρώτος ήν Ιεροβοάμ εκ φυλής ut ne mediis quidem temporibus a David usque ad
'Εφραίμ, και οι καθεξής μετά τούτον: ως μηδ' εν tempus quo in Babylonein captivi ducti sunt, ulli
τοις μεταξύ χρόνους τους από Δαβίδ έπί τήν εις Βα- de tribu Juda universe genti prefuerint. Porro au
tem quid dicendum est, quemadmodum post redi -
τός έθνους ηγήσασθαι. Τι δεί λέγειν, ως μετά την tum de Babylone rursus quingentis annis amplius
από Βαβυλώνος επάνοδον αύθις υπέρ τα πεντακόσια usque ad Christi ortuin vixerint eo statu civitalis
έτη μέχρι της του Χριστού γενέσεως διετέλεσαν πο- utentes, in quo soli optimales rem administrave
λιτεία χρώμενου αριστοκρατική, των μεν κατά χρο- rint, pontificibus utique toli genti imperantibus,
νους αρχιερέων ηγουμένων του έθνους, ουδενός δε εκ Β quorum nullus plane de tribu Juda oriebatur ? ut
της του Ιούδα φυλής ; ώστε εξ απάντων τούτων jam ex his omnibus perspici possit, non ad primum
παρίστασθαι, μή επί τον πρώτον εκείνον άνδρα τον illum Judain, neque ad illius successores referen
Ιούδαν, μηδε επι τους διαδόχους αυτού αναφέρεσθαι dum esse oraculum illud, dicens : non deficiet prin
το φάσκον λόγιον: Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, ceps de Juda , neque dux de fenioribus ejus , sed
ουδε ηγούμενος εκ των μηρών αυτού• , μόνως δ' άν ea quead hunc locum pertinent , ulio duntaxatmodo
συσταίη τα κατά τον τόπον , ει κατά τα πρόσθεν ημίν constare posse , si secundum ea quæ prius a nobis
αποδεδομένα, περί της φυλής απάσης λέγεσθαι ταύτα de tota triou exposita sunt , haec ipsa Intelligenda
νοήσαιμεν. Αύτη γούν αρχήθεν, εξ αυτών των κατά esse dixerimus. Hec enim tribus ab initio et all
Μωϋσέα χρόνων, του παντός έθνους ηγήσατο · κατά ipsius usque Mosis temporibus universe gentis dux
γούν την ταύτης επικράτειαν, ώς αν αρχήθεν ηγεί- fuit : itaque secundum hujus principatum, utpote
σθαι προκεχειρισμένης υπό του Θεού, Ιουδαία τε εισ- quam Deus ceteris ab initio prefecerit, et ipsa re
έτι νύν από της φυλής ή γε χώρα επικέκληται, και gio etiamnunc ab ea ipsa tribu, Judiese vocabulum
το πάν αυτών σύστημα Ιουδαίων προσαγορεύεται. obtinet, et omnis illorum conventus Judeorum ap
Ούτω τοίνυν νοήσαιμεν το λεγόμενον, ώς ει σαφέστε - , pellatur. Sic igitur intelligamus quod dictum est,
ρον έλεγεν: Ουκ εκλείψει του παντός έθνους ηγου. “ tanquam si manifestius dixisset, non desinet toti
μένη ή του Ιούδα φυλή. Ο γούν Σύμμαχος, « ου περι- genti preesse tribusJuda, 372 ex quo Syminachus ,
αιρεθήσεται, φησίν, εξουσία από Ιούδα, και το εξου- « Non auferetur, inquit, potestas de Juda, Σ sic
σιαστικών δήπου και αρχικόν αξίωμα της μετά ταύτα utique juris cujusdam amplioris, et principalus ali
υποστάσης του Ιούδα φυλής παριστάς. Ταύτης γούν cloritatem ejus quae postea futura esset tribus Ju
ούτε το σκήπτρον, ώς ο 'Ακύλας φησί ( βασιλικής δε da, nobis intelligendam proponens. Ηujus enim
τούτο σύμβολον ήν άρχής), ούτε την εξουσίαν, κατά neque sceptrum, ut Aquila inquit (regii porro prin
του Σύμμαχον, περιαιρεθήσεσθαι θεσπίζει, « έως αν cipalus signum hoc erat ) , neque potestatem , ut
έλθη, φησίν, ώ απόκειται, και και αυτόν έσεσθαι των Symmachus, sublatum iri vaticinatur, « donec ve
εθνών προσδοκίαν. Ποίαν ταύτην προσδοκίαν ή την niat, inquit, cui repositum est, ) atque ipsum fore
πάλαι τω Αβραάμ και τους μετ' αυτόν προπάτορσι exspectationem gentium. Sed quam tandem exspec
κεχρηματισμένην ; Πρώτον μεν ούν θαυμάζειν άξιον, tationem, nisi de qua olim et ipsi Abraham, et iis
όπως , δώδεκα ουσών των παρ' Εβραίοις φυλών, εξ qui Abraliam seculi sunt patribus , Oracula reddita
ουδεμιάς άλλης ή από μόνης της Ιούδα ή του έθνους sunt? Primum igitur admirari opere pretium fuerit,
εισέτι νυν αναγορεύεται προσηγορία · ου δι' έτερον ήρ quid ita , cum duodecim Hebraeorumtribus essent, a
διά τό της προφητείας λόγιον, τη του Ιούδα φυλή το nulla alia nisi ab una ipsius Juda,gentis etiam nunc
αρχικών περιάψαν αξίωμα. Αλλά και την πάτριον appellatio usurpetur. Quod ego quidem non ob aliud
αυτών χώραν Ιουδαίαν διά την αυτήν αποκαλείσθαι contigisse arbitror, quam ob ipsius proplheliae ora
συμβαίνει αιτίαν. Επει διά τι μή από του πρώτου culum, quod uni tribui Juda principatus dignitatem
των δώδεκα, λέγω δε από του Ρουβίμ, το έθνος αυ- altribuit. Quin etiam patria ipsorum terra, eadem
των εχρημάτισε ; Καίτοι παρά τη θείω νόμω των de causa Judes appellationem sortita est. Cur enim
πρωτοτόκων τετιμημένων; Δια τί δε μή από της του queso cum duodecimfuerint, non ab eorum primo
Λευί, ομού και το χρόνο και το της ιερωσύνης τι- Ruben gens eorumdern appellata est ? cum preser
μήματι τον Ιούδαν παρεξάγοντος ; Τί δε ουχί μάλλον tim natu maximi potioresin lege divina haberentur ?
από του Ιωσήφ χρηματίσαι συνέβη το πάν έθνος και Cur non itenn a Levi, qui et etate et sacre functionis
την χώραν, διά τό και πάλαι πάσης ου μόνον Αιγύ- honore Judam anteibat ? Cum vero ipsi Joseph
πτου, αλλά και των οικείων το κράτος ανάψασθαι quondam non modo Egypti universit , sed etiam
τούτον, τούς τε εξ αυτών γενομένους μακρούς ύστε- Suorumimperium obtigerit, cumque ab illo oriundi
ρον χρόνοις επί πλείστον όσον όλων εννέα φυλών του . multis post seculis diu admodum, tolis ejus gentis
 Σ3 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA. . 59
novem tribubus prefuerint , cur non ab eo potissi- Α έθνους ηγήσασθαι, δι' ους και μάλλον είκός ήν την
τηum tota gens, ipsaque regio nomen accepit , quan- του προπάτορος επωνυμίαν το πάν έθνος και την
loquidenm ob eos ipsos, quos ab Joseph oriundως χώραν επιγράψασθαι ; Τίς δ' ουκ αν ομολογήσαι
diximus,longe honestius probabiliusque erat, totam παρά τούτους άπαντας ευλόγως αν εκ του Βενιαμίν
gealem totamque regionem a primo illo ipsorum την επωνυμίαν αυτούς λαβείν, επειδήπερ τη τούτου
parente denominari ? Denique preter hoς omnes φυλή ή περιβόητος αυτών βασιλική μητρόπολις, ότε
quis non concedit, merito illos a Benjamin fuisse επί ταύτης άγιώτατος του Θεού νεώς κεκλήρωτο ;
denominandos , cujus posterilati ac tribui , celeber- 'Αλλ' όμως ουδ' εκ τούτων, ουδ' εξ ετέρας η μόνης
rina ipsorum civitas , que regum apud ipsos do- εκ της Ιουδα φυλής ή της χώρας και του παντό,
micilium fuit , et quod in ea sanctissimum Dei έθνους προσηγορία διέπρεψε τη προφητεία ακολού
lemplum erectum est, in sortem concessit ? Alla θως. Ούτω γέ του το , « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα,
men neque ab harum aliqua, neque a reliquarum , επί την φυλήν ημίν ανενήνεκται, και μόνως ούτως
self ab una ipsius Juda tribu totius gentis ac regio . αληθώς η πρόρρησις αποδέδοται. Από γούν των Μωυ.
nis appellatio ducta est, sicut prophelia predixerial. σέως χρόνων καθεξής ου διέλιπον μερικοί μεν αυτών
Sic sane illud : Non deficiet princeps de Juda, ο άρχοντες, εκ διαφόρων, ώς έφην, φυλών ήγησάμενοι,
and ipsam tribum a nobis relatum est . et hoc uno B καθόλου δε ή του Ιούδα φυλή παντός προεστώσα του
duntaxat modo oraculi veritas Iocum habet. Νam- έθνους . Παραδείγματι δε καταδέξη το ειρημένον. Ως
que a Mosis usque temporibus, deinceps non defe- γάρ επί της Ρωμαίων άρχής οι μεν κατ' έθνος επί
cerunt particulares quidem ipsorum principes φuί τροποί τε και ηγούμενου , έπαρχοί τε και στρατοπε
er diversis, ut dictum est, tribubus, genti prefue- δάρχαι , οϊ τε πάντων ανωτάτω βασιλείς , ου πάντες
int, 373 in universum autem tribus Juda , que εκ των Ρωμαίων ορμώνται πόλεως , ουδε από του
totius genlis principalum tenuerit. Exemplo autem Ρώμου και Ρωμύλου σποράς , αλλ ' εκ μυρίων, άλλος
id quod func dictum est , tibi apertius liquebit . Ut άλλοθεν , εθνών, όμως δε οι πάντες βασιλείς τε , και
enirn in Romano simperio singularum gentium pro- ' οι μετ' αυτούς άρχοντες καιηγούμενοι των Ρωμαίων
citratores, et presides preloresque et castrorum επιγράφονται προσηγορίαν, Ρωμαίων τε το κράτος
præſecti, et qui omnes dignitate anteeunt, reges, επωνόμασται, και ταύτης εξήπται της επωνυμίας και
non omnino oιnnes de ipsa Romana urbe capiuntur καθ’ Εβραίους χρή νοείν πραγμάτων • μιάς μεν κα
neque de Remi sive Romuli genere, sed ex innume θόλου της του Ιούδα φυλής κατά του παντός έθνους
rabilibus, alius aliunde, nationibus, omnes Lanmen επιπεφημισμένης, των δε κατά μέρος ηγουμένων τε
et reges et qui post ipsos secundo loco principes, και βασιλέων εκ διαφόρων καθισταμένων φυλών,κα
presidesque liabentur , Romanorum appellatione C θόλου δε τή του Ιούδα τιμωμένων προσηγορία. Λέ
notantur , et Ronanorum denominatur imperium, γέσθω τοίνυν ως προς την όλην φυλήν υπό του προ
et ean denominationem in universum omnes ima- φήτου το , « Ιούδα, σε αινέσουσιν οι αδελφοί σου. )
gistratus allingunt : si etiam in rebus Hebraeorum Οιδε γάρ αυτήν, άτε προνομίας ήξιωμένην, προ των
constituere intelligereque oportet , tanquam una λοιπών φυλών τετιμήσθαι " και επεί εξήρχεν εν πο
guidenin universum tribus Juda, totam gentem de λέμους , και μόνη του παντός έθνους ηγείτο εν ταις
Suo nomine illustrem reddiderit , particulares vero προς τους εχθρούς παρατάξεσιν , είκότως επιλέγεται
duces ac reges ex diversis exsliterini tribubus, qui προς αυτήν : « Αί χείρές σου επί νώτου των εχθρών
tamen communi illa Jude appellatione honorem ac- σου. • Είτα διά το αρχικόν και βασιλικον αξίωμα,
ceperint . Non alio ergo quam ad totam tribum re» ( σκύμνος λέοντος και είναι λέγεται . Σεμνυνόμενος και ο
feralurillud, quod a proplieta dictum est : Juda, προπάτωρ ομού και προφήτης επί τώ της φυλής αξιώ
te laudabunt fratres tui, » Noveral enim illam tan - ματι , προστίθησι λέγων· ο 'Εκ βλαστού , υιέ μου ,
quam praerogative munus consecutam, honore cae - ανέβης. » Το δε , « 'Αναπεσών εκοιμήθης ώς λέων,
teris tribulus esse alleponendam, et quoniam prin- και ως σκύμνος λέοντος, και το γαύρον όμου και θαρ
ceps fuit in Dellis , et sola in apparatibus praliorum η σαλέον , και το τών έξωθεν επιόντων ακατάπληκτον,
adversus διοstes genti sue universe prefuit, me- " το τε άφοβον και των εχθρών καταφρονητικών παρ
rito deinceps ad eandem illud quoque dicitur : ιστησι. Τοιούτον δε αυτόν όντα , μάλλον δε τοιαύτην
« Manus Iuein tergo inimicorum tuorum, 5 Deinde ούσαν την φυλήν, « Τις , φησίν, αναστήσει και μέγαν
propter principalum, propterque regiam dignilaleu, τινά και θαυμαστόν , σπάνιόν τε και δυσθεώρητου
« catulus leonis esse dicitur. Glorie igitur sibi έσεσθαι τον μέλλοντα αναστήσεις του θρόνου , και με
tribuens hic tum generis princeps, tum etiam pro- ταστήσεις του αρχικού αξιώματος την δηλωθείσαν
pheta hujusce tribus dignitatem, adjungit quod se- φυλήν αινιξάμενος . Τίς δε άρα ούτος ήν, εξής μας
quitur : De germine, fili mi, ascendisli. Illud au- εφίστησι , τούτον είναι διδάσχων τον μέλλοντα προς
tem : recumbens dorinivisti ut leo, et al catulus δοκίαν έσεσθαι των εθνών , ός ου πρότερον φανήσει
leonis, cjusdem tribus inagnificum animi inge. σθαι εν ανθρώποις, ή εκλείπειν άρχοντα, και ήγου
nium et confidens, ostendit, quodque nullis extriuse- μενον μετασταθήσεσθαι , και άπαναστήσεσθαι την
cus ingruentibus rebus conculiatur , et quod ιμαι αρχής την του Ιούδα φυλήν προφητεύεται. !
intrepidum se prebeat, tum contemptui liabeat ini- ούτος ήν ή ο Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησους
ιni: 05 . Jilarm vero hoc modo se habentem, ac po- Χριστός ; ού επί της γενέσεως , ακολούθως τη 12
 585 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 586
κειμένη προορήσει , εξέλιπον μεν άρχοντες και ηγού - A tius ipsam tribum que hujusinodi sit, quis, inquit,
μενοι εξ αυτών Ιουδαίων επί το έθνος αυτών καθ- excitabit ? , ubi cum Imagnum quemdam et admira
ιστάμενοι , ή δε του Ιούδα φυλή αυτώ έθνει παντί, bilem et rarum, et speclatu difficilem fore signifi
του εξ αιώνος αρχικού και βασιλικού αξιώματος κα- caverit eum, qui sit hujuscemodi tribum de seda
θαιρεθείσα, τοίς έτι και νυν κρατούσιν εξ εκείνου και excitaturus, deque principalus gradu ac dignitate
είς δεύρο δουλεύει Ρωμαίοις , μετά των λοιπών και exturbaturus, tum demumquisnam hic sit, nos ad
το Ιουδαίων έθνος χειρωσαμένοις. Παρ' ών Ηρώδης monet, docetque hunc illum esse , qui exspectatio
πρώτος , εξ αλλοφύλου γένους υπάρχων ιδίως του gentium sit futurus, qui videlicet a propheta non
έθνους αυτών, υπό τε Αυγούστου και της Ρωμαίων prius inter homines videndus predicitur, quam et
συγκλήτου βουλής βασιλεύς αναδέδεικται. " Ην γούν princeps deficiat, et dux amoveatur, et de princi
ο Ηρώδης 'Αντιπάτρου παίς . Ο δε Αντίπατρος palu exturbetur tribus Juda. 374 Ceterum, quis
'Ασκαλωνίτης , έκ τινος των περί τον νεών του nam, queso, alius hic sit quain Salvator et Domi.
"Απόλλωνος ιεροδούλων καλουμένων, ός δη Κυπρίνην ηus noster Jesus Christus ,in cujus ortu, sicut pro
ονόματι , το γένος των εξ 'Αραβίας , γυναίκα προς xime exposita prophetia volebat, ex Judeis quidem
γάμον αγαγόμενος , τον Ηρώδην ποιείται. Ούτος δή defecerunt principes ac duces, qui genti preside
ούν πρώτος εκ τοιούτου γένους ορμώμενος , τον εκ Β rent, ipsa vero tribus Juda una cum tota gente,
διαδοχής των αρχιερέων ύστατον ήγησάμενον Υρκα- principatu ac regno , quod ab initio obtinuerat, spo
νον, εφ' όν τα της οικείας αρχής του Ιουδαίων liata , Romanis etiam nunc dominantibus ex illo ad
έθνους κατέληξεν, εκποδών μεθίστησιν ανελών, πρώ- hunc usque diem famulatur, qui una cum reliquis
τός τε αυτός , ώς έφην, εξ αλλοφύλου γένους Ιουδαίων gentibus etiam Judeos subegere ? A quibus item
αναγορεύεται βασιλεύς · καθ' όν γεννηθέντος Ιησού Herodes primus externo genere ortus, et impera
του Χριστού , καθήρητο μεν ομού και της Ιούδα toris Augusti, et Romani senatus auctoritate rex
φυλής το αξίωμα , καθήρητο δε και ή των Ιουδαίων declaratus est. Fuit igitur Antipatri filius hic He
αρχή τε και βασιλεία , πεπλήρωτο δε και η προτε- rodes. Ipse vero Antipater Ascalonita ab eorum ne
ταγμένη προφητεία : « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, scio quo ortus, qui in templo Apoliinis versantes,
ουδέ ηγούμενος εκ των μηρών αυτού, και φήσασα, « έως sacri servi appellabantur. Qui cum uxorem duxis
αν έλθη τα αποκείμενα αυτό όν καί φησι γενήσε- set quamdanm , cui nomen quiden Cyprite, genus
σθαι ου του Ιουδαίων έθνους , αλλά των εθνών προσ - vero ex Arabia, Herodem creavit. Ηic igitur primus
δοκίαν. Επειδή τοίνυν απέκειτο ή πρόπαλαι το tali genere natus, Hyrcanum qui ultimus ex suc .
'Αβραάμ χρηματισθείσα των εκ του Ιουδαίων έθνους , cessione ac serie pontifcum Judgeis prefuit, et in
αρχόντων τε και ηγουμένων μετάστασις της κατ' " quo domesticus Judaice gentis principalus defecit,
αυτούς αρχής επί Ρωμαίους, και τον εξ εθνών δεδη- Becatum tollit de medio. Isque primus, ut dicelam,
λωμένον Ηρώδην , είκότως ο μεν ευαγγελιστής Λου- extern0 genere ortus Judaeorum rex est appellatus.
κάς , επισημαινόμενος τους χρόνους της εκλείψεως Ηujus ergo temporibus cum Jesus Christus esset
των Ιουδαίων αρχόντων, την καταρχήν της Χριστού natus, Jude tribus dignitas sublata est : sublatum
διδασκαλίας ιστορεί γεγονέναι εν έτει πεντεκαιδεκά- cst Judeorum imperium et regnum, completa est
τω της ηγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος , ηγεμονεύον- proxime exposita prophetia : Νon deficiet princess
τος Ποντίου Πιλάτου της Ιουδαίας και Ματθαίος de Juda, neque dux de femoribus ejus, donec ve
δε τούτο αυτό αινιττόμενος σημαίνει. Υπογράψας niant que reposita sunt ei. 5 Hunc autem dicit fu
γούν την του Κυρίου και Σωτήρος ημών γένεσιν , turum non Judaice gentis, sed gentium exspect:
επιλέγει : « Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ tionem. Quoniam igitur reposita erat illa gentium
της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως, ιδού νοcationis exspectatio, que ex oraculo ipsi Abra
μάγοι από ανατολών παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα , λέ- he proιnissa est, cum ex Judaica gente jam defe
γοντες: Πού έστιν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων ; » cissent et principes et duces, translatumque ab eis
δι' ών σαφώς παρίστησι , και του αλλοφύλου την p esset imperium in Romanos, et in illum Herodem,
κατ' αυτών άρχήν, και των εξ ανατολής αλλοφύλων de quo dictum est, merito tempora quilius Judeo
εθνών την υπό του Θεού κλήσιν. Ομoύ τε γάρ rum principes defecissent Lucas evangelista signi
Ιουδαίων αλλόφυλοι εκράτους, και τον πάλαι προ- ficans , initium doctrine Christi narrat factum esse
φητευόμενον Χριστόν του Θεού εγίγνωσκόν τε και in anno xv imperii Tiberii Cæsaris , procurante
προσεκύνουν αλλόφυλοι, εξ ανατολών επιστάντες . Pontio Pilato Judeam. Matthaeus quoque eamdern
Ούκούν σαφώς διά τούτων τέλος έχουσα του Ιακώβ reminnuens nolat : nam ortu Domini ac Salvatoris
ή προφητεία δείκνυται, επ' εσχάτου της συστάσεως nostri descriplo, deinceps adjungit: Cum autemJe
του Ιουδαίων έθνους αποτελεσθείσα, ώσπερούν αυτός sus natus esset in BethlehemJudes, in diebus Hero
και τουςεαυτού παισιν έθέσπισεν, είπών: Συνάχθητε ένα dis regis , ecce Magi ab Oriente venerunt Hierosoly
απαγγείλω υμίν τι συμβήσεται υμίν επ' εσχάτου mam, dicenles : Ubi est qui natus est rex Judeo
των ημερών και εσχάτας ημέρας νοούντων ημών τα rum 3. 4?535in quo plane ostendit et externi honi
έσχατα της συστάσεως του Ιουδαίων έθνους. Τι δήτα ηis in illos imperium, et externarumab Oriente gen
4. Μatth . 11 , 1 , 2.
PATROL . GR. XXII. 19 ,
 587 . EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA. 333
tium a Deo vocationem. Εodem enim tempore et Α αυτοίς απαντάν έμελλεν; έκλειψις μεν της αρχής
externi Judeis imperabant, et Christum Dei, de qιιο Ιούδα, και του παντός έθνους αυτών καθαίρεσις,
propheteloculi fuerant, externi ab Orientis partibus παύλά τε και ληξις των ηγουμένων αυτών, και της
profecti, et cognoverunt, et adoraverunt. Ergo plane φυλής αυτού του βασιλικού και αρχικού αξιώματος
in his finem suum contingens prophetia Jacob, ap- κατάλυσις, Χριστού δε αρχή και βασιλεία, ου του
paret quemadmodum completa sit , cum ad extre- Ισραήλ, αλλά των εθνών απάντων άρχουσα, κατά το
mum sui status Judaica gens venisset, sicut ipse «Και αυτός προσδοκία εθνών. ) Τις δ' ουκ άν όμολο
quoque ad suos filios cecini cum dixit : « Congre- γήσεις ταύτα ούτω σαφώς έπί τή του Σωτήρος
gamini ut annuntiem vobis, quid eventurum sit vo. ημών επιφανεία πεπληρώσθαι και ότε οι πάλαι προ
bis in extremo dierum. • Nos enim extrenios intel - της του Χριστού γενέσεως επ' οικείοις άρχουσε και
ligimus dies, extrenia status Judaica gentis.ten- ηγουμένοις , και συνετούς των θείων αναγνωσμάτων
pora. Ceterum, quid tandem illi eventurum fuit ? ακροαταίς, βασιλεύσι τε ιδίοις και αρχιερεύσι και
Nempe defectus honoris Judae , et universae ejus προφήταις λαμπρυνόμενοι , αυτή τε και του Ιούδα
gentis sublatio, quies et terminatio ducumejusdein, φυλή βασιλική ούσα, των εχθρών και πολεμίων επι
tribus ipsius principalus , regieque dignitatis dissi- κρατούσα , κατάρχουσά τε και ήγουμένη του παντός
patio , Christi imperium et regnum, non quod in Β έθνους, οί τε εν αυτοίς πάλαι διαπρέποντες,εξ εκεί
Israel, sed quod in omnibus gentibus dominaretur, νου και είς δεύρο Ρωμαίοις υποτελείς καθεστήκασιν.
juxta illud : « Ει ipse exspectatio gentium. ) Sed 'Επεφάνη γάρ σαφώς ο Χριστός του Θεού , και εξ
quis non plane faleatur, omnia haec in Salvatoris εκείνου η λεγομένη προσδοκία των εθνών εις πάντα
iostri adventu completa esse ? Siquidem qui ante τα έθνη ανακεκήρυκται. "Η λεγέτω τις, ει μή κατά
Christi ortum domesticis principibus ac ducibus, την επιφάνειαν Ιησού του Σωτήρος ημών, τα μεν
et solertibus divinarum lectionum auditoribus , suis παρά Ιουδαίοις σεμνά, ή τε μητρόπολις αυτών άμα
item propriis regibus et pontificibus et prophetis το ιερό, και τη εν τούτω συντελουμένη αγιστείς,
gloriabantur, queque olim regalis cum esset, tum μετά και των οικείων ήγουμένων τε και αρχόντων
Suos hostes atque inimicos superabat, tumsue gen- διαλέλοιπεν αναδέδεικται δε εξ εκείνου τα της
tis universe princeps el dux exsistebat, tribus ελπίδος , και προσδοκία των εθνών των καθ' όλης της
Juda. Postreno, quicunque inter illos quondarn ex- οικουμένης , ότε και ελήλυθε τα αποκείμενα τη
cellebant, ex illo ad hunc usque diem Romanis tri- Κυρίω. Τίνα δε ή τα δηλούμενα διά του Ιούδα,σε
lutarii facti, parent ac serviunt. Plane enim Chri- αινέσουσιν οι αδελφοί σου , αι χείρές σου επί νώτου
stus Dei videndum se prebuit . Αtque ex illo, que , των εχθρών σου. Σκύμνος λέοντος Ιούδα , εκ βλαστού,
dicebatur exspectatio gentium, omnibus gentibus " υιέ μου , ανέβης. Αναπεσών εκοιμήθης ως λέων,
palam nuntiata est. Αut dicat mihi aliquis, utrum και ως σκύμνος λέοντος. Τίς εγερεί αυτόν ; » Ταύτα
in adventu Jesu Salvatoris nostri , quaecunque apud γάρ καθ' ετέραν διάνοιαν τα αυτό αποκείμενα και
rfebreos majestatem aliquam haberent , necnon και αυτά, φέρε , κατανοήσωμεν, πρώτον τούτω επι
Imater ipsorunt civitas una cum lemplo, et eo quod στήσαντες, ώς διαφόρους τον Χριστόν ονόμασι προ
in templo celebrabatur sacrificio , cumquedomesti αγορεύειν ειώθασιν οι θείοι χρησμοί. Τοτε μεν γάρ
cis ducibus ac principibus non defecerint, et utrum αυτόν καλούσιν Ιακώβ· Ιακώβ ο παίς μου, αντι

orbe essent , exspectatio , ex illo tempore appa- αυτόν η ψυχή μου · κρίσιν τοις έθνεσιν έξοίσει, και
ruerint, quando etian ea, que Domino reposita και τα εξής: οίς επείρηται· "Εως άν θή επί της γης
erant, venerunt. Sed quetandem haec habenda sunt, κρίσιν, και επί τω ονόματι αυτού έθνη ελπιούσι )
nisi ea que continet oraculum illud ? « Juda, te lau- τοτε δε αυτόν Σολομώνα και Δαβίδ ονομάζουσι• ΣΟ
labunt fratres tui, manus tue intergo inimicorum λομώνα μεν, ώς εν οα' ψαλμώ, επιγεγραμμένο με
tuorum, calculus leonis Juda, de germine, fili mi, Εις Σολομώνα, σαφώς δε τα περί του Χριστού πρί
1scendisti , recumbens dormivisti ut Ieo, et ut ca» και έχοντι· το γάρ, « Κατακυριεύσει από θαλάσσης έως
Tulus leonis, quis excitabit eum ? , 376 Bue enim " θαλάσσης, και από ποταμού έως περάτων της οικου
alio sensu ea sunt, que illi reposita erant, queipsa μένης, και πάντα έθνη δουλεύσουσιν αυτώ,) και
quoque jam tempus est ut contemplemur, si hoc τούτοις εξής ο ψαλμός περιέχει, μόνο τα Χριστο
primum attenderimus diligenter , variis diversisque αρμόζοι άν· Δαβίδ δε εν πη' ψαλμώ πάλιν ο Χριστός
Christum nominibus divina oracula appellare con . ανηγόρευται• επεί μή το Δαβίδ, μόνω δε αυτό και
suevisse. Νam modo illum vocant Jacob : « Jacob άλληλα αν είη και τα εν τούτω λεγόμενα , οιον.
puer meus , suscipiam eum, Israel electus meus , Αυτός επικαλέσεται με : Πατήρ μου εί σύ, κ37 )
suscepit eum anima mea , judicium gentibus pro - πρωτότοκον θήσομαι αυτόν, υψηλών παρά τους θα
feret 68, et que sequuntur ; quibus ad extremlin λεύσι της γης. Εις τον αιώνα φυλάξω αυτό το ε
illud additur : Donec ponat in terra judicium, et μου και πάλιν : « Το σπέρμα αυτού εις τον αιο
in nomine ejus gentes speratunι 46 ; » modo eundenι μενεϊ, και ο θρόνος αυτού ώς ο ήλιος εναντίον μου»
Salomonem et David nominant , Saloinonem qui- και ως η σελήνη κατηρτισμένη εις τον αίπιοων

0 Isa. XI. 1, 1. 66 ibid. 4.

589 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VII. 600
Ούτως ούν μετά μυρίων άλλων του Χριστού προσ- A dem, ut in LXXI psalmo, qui In Salomonem quidem
τηγοριών, δι' ών αυτόν οι θείοι λόγοι σημαίνουσι, και inscriptus est , plane autern que ad Christum refe
"Ιούδας ομοίως διά των προκειμένων ανειρήσθαι δύ- renda sunt, continet. llud enim : « Ει dominabi
ναται ,ότι και εκ της Ιούδα γέγονε φυλής. Πρόδηλον γάρ ειr a mari usque ad mare, et a lumine usque ad
κατά τον Απόστολον, ότι εκ φυλής Ιούδα ανατέταλ- fines orbis terre, et omnes genles servient ei *1,
κεν ο Σωτήρ και Κύριος ημών. Τούτω δή ούν κατά et quaecunque post ipsa haec deinceps Psalmus con-
διάνοιαν το Ιούδα αποκείμενα ήν τα προφητευόμενα. tinet, uni utique Christo sunt accommodanda. Da
Τίνα δε ήν ταύτα ; πρώτον μεν το έπαινεθήναι υπό vid vero rursus appellatus est Christus , in psalmo
των αδελφών αυτού · δεύτερον κατά νώτου των LΧΧΧνιιΙ, quandoquidem nusquam ipsi David, sed
εχθρών αυτού τας χείρας επιβαλείν · τρίτον προσκυνη - uni illi, quein hoc item dicuntur, convenire pos
θήναι υπό των υιών του πατρός αυτού . "Α και τέλους sunt, veluti illud : « Ipse vocabit me : Pater meus
ετύγχανεν όπηνίκα τέως μεν τας παραδόξους δυνάμεις, es tu, et ego primogenitum ponam eum, excelsun
και τα τεράστια θαύματα επιτελών έθαυμάζετο, pre regibus terre, in eternum servabo illi miseri
και επηνείτο , και προσεκυνείτο προς τον εαυτού cordiam meam 48 . ) Ει rursus : Semen ejus in
μαθητών τε και αποστόλων, ούς και αδελφούς απο - elernum manet, et sedes cjus ut sol in conspectu
καλείν ουκ ώχνει , διά μέν τοι ψαλμού λέγων, « 'Απ. Β nmeo, et ut luna perfecta in elernum •9. Sic igi .
αγγελώ το όνομά σου τους αδελφούς μου, εν μέσω tur una cum aliis innumerabilibus Christi appella
Εκκλησίας υμνήσω σε ταις δε αμφί την Μαριάμ tionibus , quibus illum divina oracula significant,
προστάττων ευαγγελίζεσθαι αυτοίς ως αδελφοίς: eademratione ut Judas quoquein iis que modo ex
• Απαγγείλατε , και γάρ φησι , « τους αδελφούς μου, ponebamus, sit appellatus, fieri potest, cum de trika
ότι ανέρχομαι προς τον Πατέρα μου , και Πατέρα Jude sit natus. Constal enim ex Apostolo, Salvalo
υμών, και Θεόν μου , και Θεόν ημών (1). » Ούτω δήτα rem ac Dominum nostrum de tribu Jude ortumesse .
αυτόν οι αδελφοί τα μεν πρώτα επί τοις παραδόξοις ως Huic igitur Jude, si secundum sentei.lian inter
θαυμάσιον άνδρα μόνον επήνουν , ένα τινά, ώς εικός, prelemur, reposita erant illa , quae in proplue
των προφητών είναι υπειληφότες · έπει δε εν τω με - tia continentur . Sed quienam hac fuerunt ? Prium
ταξύ τάς θαυμασίους παραδοξοποιίας αυτού ορώντες, φuidem, quod a fratribus suis esset laudandus ;
και ως καθείλεν έχθρόν τε και εκδικητήν, τον γε θά- deinde quod manus in tergum inimicorum suorum
νατον άρχοντα του αιώνος τούτου , άμα ταις λοιπαϊς esset injecturus ; postremo quod adorandus a filiis
αοράτους και έχθραις δυνάμεσι , το τηνικάδε Θεόν αυ- patris sui . Quae etiam suum finem consecuta sunt
τον είναι πιστεύσαντες, προσεκύνησαν. Αι δε χείρες quo tempore , dum admirabiles virtules et prodi.
του Σωτήρος ημών κατά νώτου των εχθρών αυτού εγί- . giosa miracula ederet, admirationi erat, et lauda
νοντο, ότε πάσας τας πράξεις αυτού , τάς τε δυνάμεις “ batur, et adorabatur a suis discipulis el apostolis,
ναι παραδοξοποιίας, επί καθαιρέσει των δαιμόνων και quos etiam fratres vocare non gravatus est, dumin
των πονηρών πνευμάτων εποιείτο. Αλλά και οπηνίκα psalmo sic dicit : Annuntiabo nomen tuum fratribuς
εξεπέτασε τας χείρας αυτού επί του σταυρού , και meis; in medio Ecclesiae laudabo te 80. 5 Dunm autem
ούτως αι χείρες αυτού , φευγόντων των εχθρών και Marie et reliquis mulieribus imperat, ut que bon2
τα νώτα παραχωρούντων αυτώ , κατά νώτου των viderint nuntient, quasi fratribus nuntiari imperat :
εχθρών εγίνοντο,και μάλλον ότε το πνεύμα παραδούς 377 « Nuntiale, inquit, fratribus meis, quod as
τω Πατρί, άσαρκος και γυμνός oύ ανειλήφει σώματος, cendo ad Ρatrem meum, et Ρatrem vestrum, Deuna
επί το των εχθρών κατήει χωρίον , αυτοζωή τυγχά- meum, et Deum vestrum 51. ) Sic sane illumfra
νων, θάνατον καταλύσων, και τας επανισταμένας tres miraculorum gratia, tanquam admirabileia
αυτώ δυνάμεις, ας είκός κατ' αρχάς μέν κοινόν άν- virum dunlaxat ab initio laudabant, quippe qui
θρωπον, και τους πολλοίς όμοιον αυτόν υπειληφέναι, unum aliquem de prophetis, ut verisimile est, illumn
ούτω τε κυκλώσαι αυτόν και ωσάν τώ τυχόντι έφορ- esse suspicarentur. Sed ubi interim admirabiles,
μήσαι · έπει δε έγνωσαν κρείττονα ή κατ’ άνθρωπον et omnem fidem Superantes illius actiones intuen
και θειοτέραν φύσιν, τραπήναι και τα νώτα παραχω- D Eur, et quemadmodum inimicum et ullorem, mor .
ρήσαι αυτό, καθ' ών τας χείρας αφείς , τοίς ενθέοις tenque seculi hujus dominum, una cum reliquis
αυτού και ήκονημένοις βέλεσι φεύγοντας ήλαυνεν, ώς invisibilibus et inimicis potestatibus sustinuisset,
διά τούτο ειρήσθαι · Αι χείρές σου επί νώτου των tum vero Deumillum esse credentes, adoraverunt:
εχθρών σου. » Ει δε και εισέτι νύν μυρίου του Σωτή - manus autein Salvatoris nostri in tergo inimico
ρος ημών εχθροί, την Εκκλησίαν αυτού κατά καιρούς rum suorum fuere, quo tempore videlicet omnes
πολεμείν επιχειρούσιν , αλλά και τούτους αοράτω acliones suas, et virtutes, et gesta prodigiosa, ad
χειρί και ενθέω δυνάμει τροπούται , ώς και περί αυ delendos dæmones et malignos spiritus intende.
των ειρήσθαι το· ο Αι χείρές σου επί νώτου των bat . Quin etiam cuum manus suns expandissel in
Εχθρών σου. Επειδή δε ήδη λοιπόν τα κατά των cruce, tum quoque manus ejus, fugientibus inimi
εχθρών νικητήρια απειλήφει, τηνικαύτα επληρούτο cis et eidem terga dantibus, in tergo inimicorum
και το, « Προσκυνήσουσι σε οι υιοί του Πατρός σου, και fuerunt, magisque etiam cum Patri reddito spiritu,
7 Psal. LΧΧΙ, 8-11 . 48 Psal, LΧΧνιιι, 28, 29. 49 ibid. 37, 38. 80 Psal. XXι , 3. 81 Joan. ΧΧ , 17.
(1) Ημών, Forte υμών , ut et interpres legisse videtur. EDIT.
 591 EUSEBII CÆSAXIENSIS OPP . PARS 11. -- APOLOGETICA . 592
et sure carnis expers, et eo quod assunopserat cor - Α πάντες δηλαδή οι κατ' ουρανόν άγγελοι, τά τε πνεύ
pore nudalus, qui ipsa vita erat, ad loca inimico- ματα τα λειτουργικά , και αι θείαι δυνάμεις , οι τε
rum descendit , ut et mortem etreliquas que adversus επί γης απόστολοι και ευαγγελιστα , και μετά τού
ipsum surrexerunt potestates, dissiparet ; quas qui- τους άπαντες οι εξ εθνών δι' αυτού, τον ένα και
dem verisimile est communein quemdam hominum, μόνον αληθή Πατέρα Θεόν επιγραψάμενοι, οίτινες,
ac reliquis similem ralas esse illum, itaque circum Θεόν Λόγον όντα τον Χριστόν με μαθηκότες, ως Θεόν
eumderm stelisse, et quasi unum de multis alorias, προσκυνείν αυτόν ομολογουνται. 'Αλλ' επεί έχρήν κα!
atque ubi praestantiorem agnoverint, quam ut homo τα της γενέσεως αυτού και τα του θανάτου μυστήρια
existimari posset, ac diviniori natura prediture, et τη περί αυτού προφητεία συμπεριλαβείν, είκότως
conversas esse et terga illi dedisse, contra quas μετά τα προειρημένα θεσπίζων ο Ιακώβ επιλέγει:
immissis manibus, divinis suis et acutis sagittis, «Σκύμνος λέοντος Ιούδα ,εκ βλαστού, υιέ μου, ανέβης,
fugientes exegit, ut propterea dictum sit : « Manus αναπεσών εκοιμήθης ώς λέων, και ως σκύμνος τις
ει::e in tergoiiinicorumtuorum. » Quod si etiam έγερεί αυτόν; » Σκύμνον μέν ούν λέοντος αυτόν ονο
nunc innumerabiles Salvatoris nostri inimici, Ec - μάζει , διά το εκ βασιλικής αυτόν γεγονέναι φυλής :
clesiam ejus variis occasionibus oppugnare conan- εκ σπέρματος γουν ήν του Δαβίδ κατά σάρκα : Εκ
eur, attamen hos quoque invisibili quadam manu , B Bastoj o dvéons, vis uov, ) Orgiv , ÈTELTISO ex
ei sua divina virtute in fugain vertii, ut de bis item σπέρματος και ρίζης του ταύτα προαναφωνούντος
dictum sit illud : « Manus tuæ in tergo inimicorum Ιακώβ ανέφυ , πρότερον μεν Θεός Λόγος ών, γενό
tuorum . , Ubi vero jam , quod reliquum fuit, in μενος δε δεύτερον υιός ανθρώπου, δι' ήν ανεδέξατο
signia illius victoriæ præclara de hostibus recepil, υπέρ ημών οικονομίαν. Είη δ' αν και του θανάτου
tum vero illud complelum est : 1 Adorabunt te filii αυτού δηλωτικών το,« Αναπεσών εκοιμήθης ώς λέων,
patris tui, , omnes videlicet, qui in cælo sunt an και ως σκύμνος, εξ έθους της Γραφής, κατά τι οι
κείον θεώρημα , τον θάνατον και επί μυρίων άλλων
geli, spiritusque inservieiles, ac divinae potestates, κοίμησιν
necnon degentes in terra apostoli et evangelistæ , περί της αποκαλούσης. Το δέ , 1 Τις έγερεί αυτόν,
εκ νεκρών αναστάσεως αυτού θαυμαστικώς
post quos quicunque per ipsum , uni et soli vero
Patri Deo seipsos addixerunt, quiquidem ubiDeum είρηται. Εγερθησόμενον γάρ αυτόν σαφώς οίδεν ο
φάσκων, « Τίς έγερεί αυτόν; » θαυμαστικώς δε επι
Verbum Christum esse didicere, tum se illum ut λέγει το, Τίς άρα και τούτο ποιήσων και αναστήσων
Deur
ess stini. 373 Sed quoniam et αυτόν, ημάς επί το ζητείν διεγείρων, τίς αν είη και τον
ortus ejusdem et mortis mysteria, eadem propluetia Κύριον ημών τον υπέρ ημών θάνατον αναδεξάμενον,
Complecti oportelbat, merito post illa que jam dicta εκ νεκρών αναστήσων. Τις δ' αν είη άλλος ή και των
sunt vaticinals Jacob, adjungit : Catulus leonis όλων Θεός και Πατήρ αυτού, και μόνο αναθετέον την
Juda, de gernuine , fili mi, ascendisti, recumbens dor - του Σωτήρος ημών ανάστασιν, κατά την λέγουσαν
τηivisti ut leo, et ut catalus : quis excitabit eum? » Γραφήν,« "Ον ο Πατήρ ήγειρεν εκ νεκρών ; » 'Αντίδε
Catulum itaque leonis ipsuin nominal, propterea του, « Σκύμνος λέοντος Ιούδα, εκ βλαστού , υιέ μου,
quod de regia trilbu sit natus. De semine igitur D2- ανέβης, αναπεσών εκοιμήθης, και εμφαντικώτατα ο μεν
vid fuit ratione corporis, • de germine » autem, in- 'Ακύλας φησί • Σκύλαξ λέοντος Ιούδα , από αλώ
quit, « fili mi, ascendisti, quoniam de semine el ra- σεως, υιέ μου , ανέβης , κάμψας κατεκλίθης και οδε
dice ejus, qui haec praedicebat Jacob, pullulavit, Σύμμαχός φησι • « Σκύμνος λέοντος Ιούδα , εκ θη
cum prius quidem esset Deuts Verbum, postea vero ριαλώσεως, υιέ μου, ανέβης, όκλάσας ήδράσθης" και οι
etian Filius hominis sit factus , propter eam quam ών σαφώς παρίσταται η εκ νεκρών ανάστασις , και 1
pro nobis assumpsit, dispensationem. Polest etian εξ άδου , ώσπερ έκ τινος θηριαλώσεως , του Σωτήρος
mortem ejusdem significare illud : Recumbensdor- ημών αποφυγή . Το δε οχλάσαι, και έδρασθήναι, αλλά
mivisti ut leo , et ut calculus, » ex quadam ipsius μή καταπεσείν, ομου τον θάνατον έδειξε διά του όχλά
Scripturae consuetudine, quae sua quadam propria σαι και το μη υποσυρήναι όμοίως ταϊς των 40
consideratione, etiam mille aliis in locis mortem, των ανθρώπων ψυχαίς , διά του ήδράσθαι. Ταυτα
dormitionem Sommunique appellat. Illud autein, Ο μεν ούν πάντα προαπέκειτο το Χριστώ" Α '
« Quis excitabit eum? de reditu ejus a morte ad έως ουδέπω τέλους ετύγχανε , το Ιουδαίων.
vitam cum admiratione dictum est. Si quidem exci- ειστήκει έθνος , και οι εξ αυτών άρχοντες και
tandum ad vitam illum plane novit, qui ail : « Quis μενοι, οϊ τε εξακριβαζόμενοι τας θείας συν
excitabit ipsum? » cum admiratione vero interro- περί του Χριστού προφητείας διέπρεπον εν αν
gal, quisnam hoc facturus sit atque illum excita- Επει δε ελήλυθε τα αποκείμενα τω Ιούδα, εφα ". "
turus, ut sic nos ad querendum invitet, quisnam επί γής και προφητευόμενος εκθεσπσπέρματος
ικότος, αναπκαι
εσών το
hic sit, qui Dominum nostrum post susceptan. pro στου γενόμενος του ταυτα τεθεσπικότος, αναλ
nobis mortem a morte sit revocaturus ad vitam. και κοιμηθείς, ή οκλάσας κατά τον Συμμάχον, 1
Quis porro hic sit alius quam universi Deus et il- σθη και ανηγέρθη, τας χείρας αυτού κατά "
lius ipsius Pater , cui soli tribuendla est Salvatoriς αοράτων και νοητών εχθρών επιβαλών οι
nostri in vitam restitutio, sicut Scriptura testifica- αυτού και μαθηται πρότερον επαινούντες αυτο
Γ

tur, que ait, Quen Pater suscitavit a mortuis 52 ? , θαυμάζοντες, ύστερον και ως Θεόν ώμολόγησαν
2 G3! 1 , 1. I Thess . 1 , 10.
 553 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB VIII. .
και ως Θεόν προσεκύνησαν τηνικαύτα επληρούτο τα A Proillo antein, « Catulus leonis Juda, le germine 594
,
αποκείμενα αυτώ, ως διά τούτο ανειρήσθαι το: Έως fili mi, ascenlisti, recumbens dormiristi, signi
αν έλθη τα αποκείμενα αυτο. Εξ εκείνου γάρ του ficantius Aquila convertit : « Catulus leonis Juda,
και είς δεύρο εις πέρας έλθόντων των αποκειμένων de captura , ili mi, ascendisti, cum flexisses cubui..
αυτώ, διαλελοίπασι μεν οι άρχοντες και ηγούμενοι του sti ; » Symmachus autein , « Catulus, inquit , leonis
Ιουδαίων έθνους, κατέστησάν τε επί κεφαλής αυτών Juda, de ferarum captura, fili mi, ascendisti, geni
άρχοντες εθνών , έμπαλιν δε τα έθνη τον Χριστόν έπι- bus flexis confirmatus es ; ) ex quibus verbis pla
γνόντα του Θεού, αυτόν επεγράψαντο Σωτήρα και nissime apparet ipsa de morte ad vitam restitutio,
προσδοκίαν. Μετά ταύτα πάντα επιλέγεται : « Δε- el ab inferis veluti a quadam ferarum capίura Sal
σμεύων προς άμπελον τον πωλον αυτού, και τη έλικι valoris nostri evasio. Quod vero illum dixerit et
το υποζύγιον της όνου αυτού , πλυνει εν οίνω την στο- genua flexisse et confirmatum esse, non autein ce
λήν αυτού, και εν αίματι σταφυλής την περιβολήν cidisse, in eo quidem quod genui lexerit, nmortem
αυτού. Χαροποιοί οι οφθαλμοί αυτού από οίνου, και interim denionstravit ; quod autern sit confirmatus,
λευκοί οι οδόντες αυτού ή γάλα. » Αινίττεσθαι δε non raptatum esse more aliarum animarum. Hec
ηγούμαι διά τούτων τον μέν πώλον αυτόν τον των igitur omnia Christo prius reposila erant, que ta
αποστόλων και μαθητών του Σωτήρος ημών χορών : Β men quamdiu finemsuum consecula non sunt ,lain
την δε άμπελον έν ή τον πωλον προσέδησε, την έν- diu Judaica gens stelit, Judeorunique principes at
θεον και αόρατον αυτού δύναμιν, ήν αυτός παριστάς duces, exquisitique ac sapientes divinorum de Cliri
εδίδασκε , λέγων · « Εγώ είμι η άμπελος η αληθινή , sto oraculorum interpretes apud ipsos Mortuerunt.
ο Πατήρ μου ο γεωργός εστιν. ν "Έλιξ δε της αμπέ- 379 Postquam autem venerunt queipsi Jude re
λου της αποδοθείσης είη αν η του Θεού Λόγου διδα- posita erant, tum is in terra est visus, qui a pro
σκαλία , εν ή τον πωλον της όνου κατεδήσατο, τον plietis dictus erat de Seinine ac stirpe ejus, qui
νέον εξ εθνών λαόν, γέννημα τυγχάνοντα των αποστό- Inec divinaVeral oriturus , recumbensque ac S0pi
λων αυτού. Είπoι δ' άν τις και προς λέξιν ταύτα τέ- Ius, vel, ut ait Symnachus , « genibus lexis coil
λους τετυχηκέναι, ότε κατά τον Ματθαίον είπεν ο firmatus est et surrexit, manibus iii lergum invisi
Κύριος τους εαυτού μαθηταίς: « Πορεύεσθε εις την Dilium atque intelligibilium hostiuminjectis , ejus
κατέναντι υμών κώμην, και ευθέως ευρήσετε όνον δε- Tue fratres ac discipuli antea illumlaudales atque
δεμένην, και πώλον μετ' αυτής : λύσαντες αγάγετέ admirantes, post ubi Deuni esse confessi sunt ,
μοι. 5 Και έστι γε αληθώς το λόγω επιστήσαντα απο- etian ul Deum adoraverunt, tum vero illa ipsa
θαυμάσαι την του προφήτου πρόωρησιν, τη θείω , completa sunt, que ipsi reposita erant, νι pro
Πνεύματι προτεθεωρηκότος, ότι δη μελλήσει ο προ- " pler lioc illud redditum sit oraculum: « Donec ve
φητευόμενος, ουχ οίά τις επίδοξος εν ανθρώποις βα- niant que reposita sunt ipsi. » Cum enim ex illo
σιλεύς, εφ' αρμάτων και ίππων oχήσεσθαι, αλλά επι ad hunc usque dien , ea que ipsi reposita erant,
όνου και πώλου, οιά τις των πολλών κοινός ανήρ και ad finem pervenerint, defecerunt quidem principes
πέντης. Τούτο γάρ και άλλος προφητών εθαύμασε, ac duces Juliuorum, eisque supra caput gentium
σή σας . Χαίρε σφόδρα, θύγατερ Σιών, ιδού ο βασι- principes collocali Stunt. E contrario autem ipse
εύς σου έρχεται σοι πράος, επιβεβηκώς επί υποζύ - gentes ubi Christuno Dei agioverunt , illum sibi et
γιον και πώλον νέον. » Το δε, « Πλυνεί εν οίνω την Salvatorem et exspectationen ascripserunt . Post
στολήν αυτού, και εν αίματι σταφυλής την περιβολήν line omnia illud adjungitur : « Ligins ad vitein
αυτού, και σκέψαι και αυτός μήποτε ώς εν απορρήτοις pullum suum, et ad capreolain vitis pullum asina
το μυστικόν αινίττεται πάθος αυτού , ενώ την στολήν Sue, lavabit in vino stolaru Suam, et in sanguine
αυτού και το περιβόλαιον απέπλυνε λουτρό, δι' ου uve pillium suum, gratiosi oculi ejus a vino, el
των εις αυτόν πεπιστευκότων αποπλύνειν τα παλαιά albi dentes ejus ut lac 13. » In his autem significari
ρύπη δηλούται. Διά γάρ του οίνου , όπερ ήν του αίμα- arbitror per pullum quilein, ipsuia apostolorum
κος αυτού σύμβολον, τούς εις τον θάνατον αυτού βα- D ac discipulorun Salvatoris nostri cliorum, per vi
πτιζομένους, και επί το αίμα αυτού πε πιστευκότας 1em autem ad quam pullus est alligatus , divinam
των πάλαι κακών αποκαθαίρει, αποπλύνων αυτών invisibilemque ejus vim, quam ipse dum ostende
και αποσμηχων την παλαιάν αυτών στολήν και το rel, docelbat is verbis : Ego sum vitis vera, et
περιβόλαιον • ώστε αυτούς το τιμίω αίματι της εν- Pater meus agricola est 31, » Ejusdem porro vitis
θέου και πνευματικής σταφυλής, τώ τε εκ της απο- capreolus Dei Verbi doctrina fuerit, ad quem pul
δοθείσης αμπέλου οίνω λελυτρωμένους αποδύσασθαι Ιum asine sus alligavit, qui quidem pullus novum
μεν τον παλαιών άνθρωπον σύν ταϊς πράξεσιν αυτού , de gentibus populum, quasi genituram quamdaτι
ενδύσασθαι δε τον νέον, τον ανακαινούμενον εις επί- apostolorum cius, et prolem significaverit . Poss
γνωσιν κατ' εικόνα του κτίσαντος. Και το, Χαρο- mus item vel al verbum dicere Insec Suum finem
ποιοί αυτού οι οφθαλμοί από οίνου , και το, « Λευ- contigisse, quo tempore, ut apud Matiliseum legi
κοι οι οδόντες αυτού ή γάλα, και πάλιν απορρήτως της ιur, Dominus dixit ad suos discipulos : Itein Castel
Λαινής του Σωτήρος ημών Διαθήκης τα μυστήρια Ium quod contra vos est , et statim invenielis asis
1 Gen XL.Ix , 11 , 12, 3* Joan. xv, 1.
 A
595 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETIC . 396

cite mihi * . Et sane si quis verba diligenter at- μυστικού οίνου , ού παραδέδωκεν αυτός τους εαυτού
lenderit, quin prophete predictionem admirelur, μαθηταίς, λέγων , « Λάβετε, πίετε, τούτο μου έστι το
facere non poterit, qui divino Spiritu afflatus tanto αίμα, το υπέρ υμών εκχυνόμενον, εις άφεσιν αμαρ
ante cognoverit, eum de quo ipse vaticinabatur, τιών. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν, και δοκεί
non ut aliquem illustrem apud homines regent in μοι σημαίνειν το, « Χαροποιοί οι οφθαλμοί αυτού από
curribus et equis esse vehendum, sed super asina οίνου , και το, « Λευκοί οι οδόντες αυτού ή γάλα,και το
et pullo sedentem, quasi unum de multis et vulga - λαμπρόν και καθαρόν της μυστηριώδους τροφής. Πά
rem quemdam hominen atque inopem. Idipsum λιν γάρ αυτός τα σύμβολα της ενθέου οικονομίας τους
alius quoque propheta est admiratus, ubi ait : αυτού παρεδίδου μαθηταίς, την εικόνα του ιδίου σώ
380 - Gaude vehementer , filia Sion, ecce rex ματος ποιείσθαι παρακελευόμενος. Επειδή γαρ ουκ
tuus venit tibi mansuetus, sedens super jumento έτι τάς δι' αιμάτων θυσίας, ουδε τας παρά Μωσει εν
et pullo adolescente 56. » Illud autem, « Lavabit in διαφόρων ζώων σφαγαϊς νενομοθετημένας πρoσίετο,
vino stolam suam, et in sanguine uve pallium άρτω δε χρήσθαι συμβόλω του ιδίου σώματος παρεδί
Suum, vide, queso, tu quoque, ne quando, ut in δου , είκότως το λαμπρόν και καθαρόν ήνίξατο της
arcanis, mysticam illius passionem significet, in B τροφής, είπών Καιλευκοί οι οδόντες αυτού ή γάλα.
qua stolam suam et indumentum abluerit, tanquam Τούτου και άλλος εμνημόνευσε προφήτης , φήσας
in lavacro : ubi sane eorum, qui in ipsum credide- « Θυσίαν και προσφοράν ουκ εθέλησας, σώμα δε και
rint, Sordes ariliquas abluisse declaratur. Per vi- ηρτίσω μου. Αλλά ταύτα, πλείονος βασάνου δεί
num enim, que sanguinis illius nola est, eos qui in μενα, και μακροτέρας ερμηνείας, επί σχολής άν τις
morte illius baptizentur , quique in sanguinem βασανίσειε , του παρόντος καιρού τοσαύτα ειπείν απαι.
ejusdem credant , a veteribus malis expurgat , ut- τήσαντος, εις το παραστήσαι μετά των άλλων και τους
pole qui abluat et abstergat antiquam eorum sto- χρόνους της του Σωτήρος ημών παρουσίας άνωθεν
lam et pallituum. Ιtaque prelioso sanguine divine υπό των προπαλαι προφητών εγνωσμένους , τη θεία
illius et de spiritu nate uve, ejusque vilis vino, de C σαφώς παραδεδόσθαι Γραφή.
qua dictum est supra, redempli, veterem quidem hominem cum ejus actionibus exuerunt, novum
aulem et ad cognitionem secundum imaginem ejus, qui creavit, inslauralum , induerunt. At illud,
« Gratiosi oculi ejus a vino, » et illud, « Albi dentes ejus ut lac, , rursus tanquam in arcanis posiía
Novi Testamenti mysteria comprehendere arbitror , lætitiam videlicet mystici illius vini, quod suis
ipse discipulis porrexit Salvator , cum dixit : « Accipite, bibile, bic est meus sanguis, qui pro vobis
funditur in remissionem peccatorum . Hoc facite in mean commemorationem 87. ) Siquidem illud ,
« Gratiosi oculi ejus a .vino , » et « Albi dentes ejus ut lac, 1 splendorem , puritatemque myslici illius
alimenti mihi significare videtur. Rursus enim ipse dispensationis divinæ notas suis discipulis tradi.
at, dum hortatur, ut sui ipsius corporis imaginem repræsentent. Cum enim non amplius cruenta sa
crificia, neque ea quæ apud Mosem in lege, diversorum animatiam maclationibus sancita erant, grati
esset habiturus, sed ut pane sui corporis nota uterentur, instituturus, merilo Propheta spletuorcm
ac puritatem illius alimenti significavit , cum dixit : Et albi dentes ejus ut lac. , Blanc rem alius quo
que propheta commemorat his serbis : « Sacrificium et oblationem noluisti, corpus aulem perle
cisti mihi 58. , Cæterum , hæc cum majore indagalione et longiore quadain interpretatione indi
geant, per otium quispiam diligentius exploraverit : quandoquidem hoc tempus plura dici non
postulat, ut plane 381 appareat, una cum aliis, tempora quoque Salvatoris nostri adventus a prio
ribus prophetis antiquitus cognita , divinæ evidenler commendata esse Scripturæ .
A Daniele. -- Quemadmodum post annorum spatium D 'Aπό του Δανιήλ. - Ως μετά χρόνον ετών εβδο
seplies LXx quo summa efficitur CDXC annorum , μήκοντα εβδομάδων , α γίνεται έτη τετρακόσια
cum Chrislus hominibus se videndum præbuerit , εννενήκοντα, του Χριστού ανθρώποις επιφα
crophelix quæ apud Judos exstabant, et quod νέντος, αι παρά Ιουδαίοις προφητείαι , και η
anten apud eosdem celebre , clarumque erzi sa πάλαι διαπρέπουσα εν αυτοίς ιερωσύνη κατα
cerdolium , dissolvetur , et ipsi quidem diluvii cu . λυθήσεται, και αυτοί μεν κατακλυσμού δίκην
jusdam instar assiduis obsidionibus caplivi fient, επαλλήλους πολιορκίαις αλώσονται, το δε άγιον
sacrum aulem ipsorum templum extremam vasta αυτών ιερόν την εσχάτην ερημίαν υπομενεί.
lionem patietur.
« Ει cumadhucloquerer et orarem et enuntiarem « Και έτι μου λαλούντος, και προσευχομένου , και
peccata mea , et peccata populi mei Israel , el pro- εξαγορεύοντος τας αμαρτίας μου, και τας αμαρτίας
funderem commiserationem meam coram Domino του λαού μου Ισραήλ, και διπτούντος τον έλεόν
Peo neo pro monte sancto Dei mei , et cum adhuc μου έναντι Κυρίου του Θεού μου , επί του όρους του
Ioquerer in oratione , ecce vir Gabriel , quem vide- αγίου του Θεού μου, και έτι μου λαλούντος εν τη
rain in visione ab initio , volans leligit me circiter προσευχή , και ιδού ο ανήρ Γαβριήλ, όν είδον εν τη
μοram sacrifcii vespertini , et docuit me , et Ioeu- αρχή, πετόμενος , και ήψατο μου ώσει ώραν θυσίας

48 Moth, XXI , 2. 16 Zacliar'. 18 , 9 . 37 Lς'. ΧΧΙ , 19, 20, 38 Psal . XXXIX, 7.

 NIS VANGELICAE LIB . VIII.
507 DEMONSTRATIO E 598
εσπερινής, και συνέτισέ με , και ελάλησε μετ' εμού, A tus est mecum, et dixit : Daniel , nunc egressus
και είπε · Δανιήλ, νυν εξήλθον συμβιβάσαι σε σύνεσιν' sum ut afferam tibi intelligentiam : ab initio pre
εν αρχή της δεήσεώς σου εξήλθεν ο λόγος, και εγώ cum tuarum egressus est sermo , el ego veni ut
ήλθον αναγγείλαί σοι , ότι ανήρ επιθυμιών σύ εί, και iudicarem tibi, quod vir desideriorum tu es , et
εννοήθητι εν τω βήματι, και σύνες εν τη οπτασία, animadverte in verlo, et intellige in visione, quod
ότι ανήρ επιθυμιών εί σύ . Εβδομήκοντα εβδομάδες vir desideriorum es tu. Septuaginta hebdomades
συνετμήθησαν επί τόν λαόν σου, και επί την πόλιν compendium accepere super populum fuum , et
την αγίαν, του συντελεσθήναι αμαρτίαν, και του super civitatem Sanctam, ut consummelur pecca
σφραγίσαι αμαρτίας , και του απαλείψαι τας ανομίας, tum, et signentur quasi annulo peccata , et dele
και του εξιλάσασθαι αδικίας, και αγαγείν δικαιοσύ- antur iniquitates , et expientur injustitiae , et addu.
ντν αιώνιον, και του σφραγίσαι όρασιν και προφη - catur justitia Sempilerna , et quasi signo impresso
τείαν, και του χρίσαι άγιον αγίων και γνώση και claudatur visio , et prophetia , et ulgatur Sanctus
συνήσεις από εξόδου λόγου, του αποκριθήναι, και του Sanctorum, el cognosces et intelliges ab exitu ser
οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ έως Χριστού ηγουμένου. monis , ut respondeatur , et edificetur Hierusalem
Εβδομάδες επτά, και εβδομάδες εξηκονταδύο, και sque ad Christum ducem. Hebdomades septem,
επιστρέψει , και οικοδομηθήσεται πλατεία και τείχος , Bet hebdomades Sexaginta 382 due , et revertetur,
και κενωθήσονται οι καιροί • και μετά τας εβδομάδας el edificabitur platea et murus, et evacuabuntur
τάς εξηκονταδύο, εξολοθρευθήσεται χρίσμα, και κρίμα tempora : et post hebdomadas sexaginta duas , per
ουκ έστιν εν αυτώ, και την πόλιν και το άγιον δια - ibil unctio , et judicium non est in ea , et civi
φθερεί συν τω ήγουμένω το ερχομένω, και εκκο- talem et sanctum disperdet cum duce venturo , et
πήσονται εν κατακλυσμό, και έως τέλους πολέμου excideritur in diluvio , et usque ad finem belii in
συντετμημένου αφανισμούς, και δυναμώσει διαθήκης Φmpendium redocli internecionibus , et confirma
πολλοίς εβδομάς μία, και εν τώ ημίσει της εβδομάδος bit pactum multis hebdomada una , et in medio
αρθήσεται θυσία και σπονδή, και επί το ιερόν βδέ- liebdomadis auferetur sacrificium et libalio , et sil
λυγμα των ερημώσεων έσται, και έως συντελείας per templum abominalio desolationum, et usque
καιρου συντέλεια δοθήσεται επί τηνερήμωσιν. » Της ad consummationem temporis , consummatio dalbi
του Ιουδαίων έθνους εις Βαβυλώνα εβδομηκονταετούς tur in desolationem 89. Cum Judaica gentis se
αιχμαλωσίας εις πέρας ήδη συνελαυνούσης, τη Δανιήλ ptuagenaria apud Babylonios servitus jam ad finein
εύξαμένω, είς των αγίων λειτουργών του Θεού, Γα- tendleret , Danieli oranti unus ex sanctis Dei mi
βριήλ ο αρχάγγελος, επιφανείς, την ανανέωσιν της c nistris visus Gabriel archangelus, renovationen
"Ιερουσαλήμ αυτίκα τε και ουκ εις μακράν έσεσθαι uebis Hierusalem primo quoque tempore et sine
θεσπίζει, τόν τε κατά την ανανέωσιν αυτής χρόνον mora futural canit , et tempus usque ad eam re
είς ετών αριθμών περιορίζει• προλέγει τε ώς κατά novationem numero annorum determinat : predi
την ώρισμένην προθεσμίαν αύθις καθαιρεθήσεται, citque ut post definitum illud temporis spalium,
και ώς, την δευτέραν υπομείνασα άλωσιν και πολιορ- rursus evertetur , utque post secundam expugna
κίαν, ουκέτι της εκ Θεού τεύξεται επισκοπής, μενει tionem atque obsidionem , non ultra Peo tutore
δε έρημος, συγκαθαιρουμένης αυτή της κατά τον gaudebit , sed sola ac deserta secuni una Mosaic
Μωσέως νόμον λατρείας, ετέρας δε αντ' εκείνης legis ritu sublato, permanelit , quippe cum in ejus
τω βίω των ανθρώπων Καινής Διαθήκης αντεισαχθη- ritus locum, in vitam hominum alterum sit intro
σομένης. Και ταύτα ο Γαβριήλ ώς εν χρησμούς επι- ducendum Testamentum, quod Novum dicatur . Eι
κεκρυμμένως έκφαίνειν ομολογεί το προφήτη. Φησί licec, ut in oraculis mos est , lalenter se ipsi pro
γουν τη Δανιήλ: « Νυν εξηλθον συμβιβάσαι σε σύν- phele indicare Gabriel profilelur. Ait igitur ad il
εσιν εν αρχή της δεήσεώς σου εξηλθεν ο λόγος , Ium : « Nunc egressus sum ut alteram tibi intelli
κάγώ ήλθον αναγγείλαί σοι, ότι ανήρ επιθυμιών σύ gentiam : ab initio precum tuarum egressus est ser,
εί, και εννοήθητι εν τω βήματι, και σύνες εν τη D mo, et ego veni ut indicarem tibi , quod vir de
ύπτασία και σαφώς διεγείρων αυτόν εις βαθυτέραν sideriorun tu es , et animadverte in verbo, et
έννοιαν και σύνεσιν της των λεγομένων θεωρίας. intellige in visione. » Quibus verbis plane illum
Οπτασίαν γούν αυτά γέ φησι διά το βαθυτέρας excitat , ut profundius animadvertat, profundius
έχεσθαι διανοίας, και ου της τυχούσης συνέσεως δεί- que intelligat ea que in verbis alb ipso proferen
σθαι· διόπερ και αυτοί τον δωρούμενον σύνεσιν ανθρώ- dis contemplatione digna sunt. Siquidem illa vi.
τοις, επικαλεσάμενοί τε υπ' αυτού φωτισθήναι τους sionem appellat , propterea quod profundioren
της διανοίας οφθαλμούς, επιβαρόήσωμεν τή κατά quenmdam sensum attingunt , neque vulgari qua
τους τόπους θεωρία :« Εβδομήκοντα, 1 φησίν, « εθ- dam prudentia indigent : quamobrem ipsi quoque
ομάδες συνετμήθησαν επί τόν λαόν σου και επί την eum invocantes , qui dat hominibus sapientiam ,
πόλιν την αγίαν σου, του συντελεσθήναι αμαρτίαν, και rogantesque !t mentis oculos nobis illuminet , Con:
απαλείψαι τας ανομίας, και του εξιλάσασθαι αδικίας, filenter aggrediamur , que ad horum locorum in
και αγαγείν δικαιοσύνην αιώνιον, και του σφραγίσαι 1erpretationem pertinent : « Septuaginta , inquit ,

Dan. 18, 20-27,

εο9 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 600
hebdomades compendium accepere super populum Α όρασιν και προφητείαν, και του χρίσαι άγιον αγίων..
tuum , et super civitatem sanctam, ut consummetur "Οτι των εβδομήκοντα εβδομάδων ο χρόνος , εν έτεσιν
peccatum, et quasi annulo signentur peccata : et αναλυόμενος, εννενήκοντα προς τους τετρακοσίοις
deleantur iniquitates , et expientur injustitiæ , et αριθμόν συνάγει, παντί που δηλον. Τοσούτος του γαρ
adducatur justitia sempiterna , et quasi signo im ούν συνετμήθη χρόνος επί τον λαόν σου, το πάν
presso claudatur visio et prophetia , et ungalur συμπέρασμα του Ιουδαίων περιορίζων έθνους και
Sanctus sanctorum. » 383 Quod igitur septua- ουκέτι γε αυτούς εν τούτοις Θεού λαόν προσαγορεύει,
ginta liebdomadarum spalium, si in annos resol- αλλά τώ Δανιήλ φησι, « λαόν σου. » "Ώσπερ γάρ ασε
vatur, nonaginta supra quadringentos summam 6ήσαντά ποτε και ειδωλολατρήσαντα επί της ερήμου,
conficiat, nemini, puto , dubium est. Tantum igi- ουκέτι λαον εαυτού ο Θεός, αλλά του Μωσέως προσ
tur temporis compendium accepit super populum είπε , φήσας: Βάδιζε, κατάβηθι : ήνόμησε γάρ ο
τιum, ubi sane omnem Judaice genlis terminatio- λαός σου και τον αυτόν τρόπον κανταύθα του περι
nem concludit : nec tamen illos in his amplius ωρίσθαι κατ' αυτόν τον δηλωθέντα χρόνον το αίτιον
Dei populum vocat , sed alloquens ipsum Daniel , εκδιδάσκει · τούτο δ' ήν το μηκέτι του Θεού λαών
« Populum, inquit, » tuum : namque alias quoque αυτούς καταξιούσθαι χρηματίζειν. Επιλέγει δε, «Και
tanquarn eum qui impie egisset , et simulacris se Β επί την πόλιν την αγίαν και το σου πάλιν εξακουόντων
addixisset, non amplius suum populum Deus , sed ημών κατά κοινού, ώς είναι το λεγόμενον τοιούτον,
Mosis appellavit , cum dixit : « Vade, descende , « Επί τόν λαόν σου , και επί την πόλιν την αγίαν σου,
peccavit enim populus tuus 60. 5 Nunc igitur eodem ως ει έφασχε. Τήν σοι νενομισμένην αγίαν. Το
modo causam, cur illud temporis spatium contra γούν Εβραϊκόν, και οι λοιποί συμφώνως ερμηνευται,
illos prefinierit docet : hoc autem est , eos non ου μόνον επί του λαού , αλλά και επί της πόλεως το
armplius dignos esse , qui populus Dei appellentur. σου προσκείμενον περιέχουσιν. Ο γούν 'Ακύλας φη
Deinde adjungit illud , « Ει Super civitatem san- σιν· « Επί τόν λαόν σου, και επί πόλιν ηγιασμένην
clam ; ubi illud tuam rursus a superiori subau- σου· ο δε Σύμμαχος: « Κατά του λαού σου , και της
divimus : ut ita dictum esse videatur, « super po- πόλεως της αγίας σου . » "Οθεν και παρά τους ακρι
pulum fuum et super civitatem sanctam tuam, βέσιν αντιγράφους των Εβδομήκοντα το σου μετά
non secus ac si dixisset : Quce a te sancta existima- αστερίσκου παραθέσεως πρόσκειται. Επει γάρ ευ
tur. Νam et Ηebraicus contextus, et reliqui inter- ξάμενος Δανιήλ εν τοϊς της ικεσίας αυτού ρήμασι,
pretes un0 ore , non solum ad populum illud πολλάκις τον μεν λαόν, Θεού λαον ώνόμασε , τον δε
« tuum, sed etiam ad civitatem , illud « tuam της πόλεως τόπον, άγιον Θεού τόπον, αντιστρέψας ο
adjungunt. Aquila igitur, « Super populum, inquit, " χρηματίζων, ούτε την πόλιν αγίαν του Θεού , ούτε
« tuum, et super civitatem sanctificatam tuam: ) τον λαόν του Θεού είναι ομολογεί, αλλά σου και φησι
Symmachus autem : Adversus populum fuum, et του προσευχομένου, και τοιαύτα περί του λαού
civitatem sanctam tuam. Quocirca in bonis quo- και του τόπου και της πόλεως είρηκότος . "Έχουσι δε
que LXX Interpretum codicibus , illud « tuarm , και του Δανιήλ αι φωναι ούτως: 'Αποστραφή τω δή ο
stellula apposita adjectum est : nam cum oranς θυμός σου, και η οργή σου από της πόλεώς σου
Daniel in illis suae supplicationis verbis , sepiuς Ιερουσαλήμ όρους αγίου σου · και: « Ο λαός σου
populum , Dei populum nominasset , civitatis au- εγένετο εις ονειδισμόν εν πάσι τοις περικύκλω ημών και
1em locurn, sanctum Dei locum , vertens in diver- και πάλιν : « Επίφανον το πρόσωπόν σου επί το
sum qui respondebat , neque civitatem sanctam αγίασμά σου το έρημον , και αύθις : Ίδε τον αφα
Dei , neque populum Dei esse fatetur, sed «tuum , , νισμών της πόλεώς σου, εφ' ής επικέκληται το όνομά
inquit , qui oras , et qui talia de populo et de Ioco σου επ' αυτής , και εξής : "Οτι το όνομά σου επ
civitatis dixisti. Verba ipsius Daniel hoc modo se εκλήθη επί την πόλιν σου και επί τον λαόν σου.
habent : « Avertatur furor tuus et ira tua a civi- Τοιαύτα ευξάμενος επιλέγει : « Και έτι μου λαλούντος
tate tua Jerusalem et monte sancto tuo 61, » Itein : η και προσευχομένου , ιδού Γαβριήλ , ον είδον εν τη
« Populus tuus factus est in opprobrium omnibus oράσει μου, πετόμενος , και ήψατό μου , και είπε και τα
in circuitu nostro 61. Ει rursus : « Ostende faciem αναγεγραμμένα. Σαφώς oύν διά τούτων ο μεν προ
tuam super sanctuarium fuum, quod desertum φήτης πόλιν ουχαπλώς, αλλά του Θεού πόλιν 5 ώνό
est 63. » Ει rursus : Vide interitum civitatis tue μασε, και το αγίασμα του Θεού αγίασμα,και και τον
super quam invocatum est nomen tuum 8 . 5 Ας λαόν 1 του Θεού λαόν,και διαθέσει τη προςτονλαόν. Ούκέτι
deinceps : « Quia nomen tuum invocatum est S1• μήν και ο Γαβριήλ ομοίως αυτή καλεί τα δηλούμενα,
per civitatem tuano , et super populum tuun 65 . ) έμπαλιν δε , « Επί τόν λαόν σου , φησι, καιεπί την
Talibus cum orasset , adjunxit : Ει cum adhuc πόλιν την αγίαν σου ,» μονονουχί και την πόλιν, και τον
loquerer et orarern , ecce Gabriel quem viderarm λαών, και το αγίασμα ανάξιον είναι της του Θεού προσ
in visione mea , volans leligit me , et dixit ea uti- ηγορίας απoφήνας. Τοσούτον δή ούν χρόνον ωρίσθαι
que que Superius descripta habes. » 384 Plane κατά του λαού πρώτον, έπειτα και κατά της πόλεως
igitur in this propheta non simpliciter civitatem , διδάσκει , και τοσούτός γε ών αποδείκνυται από την
60 Εκod. ΧΧΧιι , 7. 61 Dan. IX , 16. 1 ibid. 63 ibid. 17. 6. ibid. 18. 63 ibid. 19.
601 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 602
ανανεώσεως της Ιερουσαλήμ, ο γέγονεν επί Δαρείου A sed « Dei civitatem, nominavit , et sanctuarium,
του Περσών βασιλέως , μέχρι της Αυγούστου Ρω- « Dei sanctuarium , et populum , « Dei populum,
μαίων επικρατήσεως , “Ηρώδου τε Ιουδαίων βασι- ita videlicet animo erga illum populum affectus :
λέως, αλλοφύλου το γένος , καθ' ους τα της γενέσεως at vero Gabriel non item ut ipse , ea quα jam di .
ιστορείται του Σωτήρος ημών , ως ο λόγος προϊών cta sunt vocat , sed ex contrario , « Super populum
επιδείξει. Έξής δε επιλέγει · « Του συντελεσθήναι tuum , inquit , et super civitatem sanctam tuam, »
αμαρτίαν , και του σφραγίσαι αμαρτίαν , και απ- ubi propen:odum et civitatem, et populum, et s111
αλείψαι ανομίας , και του εξιλάσασθαι αδικίας, και ctuarium illa Dei appellatione indigna esse demon
αγαγείν δικαιοσύνην αιώνιον , και του σφραγίσαι strat. Tantumigitur temporis spalium primum con
όρασιν, και προφήτην, και του χρίσαι άγιον αγίων.) tra populum, deinde contra civitatem prefinitum
'Αντί μεν ούν ι του συντελεσθήναι αμαρτίαν, και του ' esse docet : et quod tantum sit , ostenlit ex ren )
σφραγίσαι αμαρτίαν, » ο 'Ακύλας πεποίηκε , « Του vatione Jerusalem. Id porro continetur a Dario
συντελέσαι την αθεσίαν, και του τελειώσαι αμαρ- Persarum rege usque ad Augusti dominatum in
τίαν. » Το γάρ, « Πληρώσατε το μέτρον των πατέρων Romanos, et ΗerodemJudeorum regem , qui alieno
υμών, και ειρημένον υπό του Σωτήρος ημών προς τους . genere natus est, quorum tenmporibus ea que ad
εκ περιτομής , και διά τούτων οίμαι παρίστασθαι. " ortumSalvatorisnostri pertinent, enarrantur, quem
Έπί γάρ της κατ' αυτού τολμηθείσης του Ιουδαίων admodum longius progressa Oratio denmonstrabit.
έθνουςεπιβουλής συνετελέσθη αυτών η αμαρτία, και Ordine deinceps sequitur : « Ut consuminetur pec
ή προς τον Θεόν, κατά τον 'Ακύλαν , αθεσία τέλος catum, et quasi annula signentur peccala , et de .
ειληφε . Πάλαι μεν γάρ πρότερον έφερεν αυτούς ή leantur iniquitates , et expientur injustitie , et in.
του Θεού μακροθυμία, μυρία όσα πλημμελούνιας προ ducatur justitia sempilerna, el quasi signo impresso
της του Σωτήρος ημών παρουσίας, ώσπερούν διά των claudatur visio et propluetia , et ungalur Sanctus
προφητικών αποδείκνυται λόγων: πλήν αλλ' ώσπερ sanctorum.» Pro eo autem quod est, « Uι consum
επί των πάλαι την γήν της επαγγελίας οικούντων netur peccatum , et quasi annulo signentur pec
πλήρωνται αι αμαρτίαι των 'Αμορραίων και και έως ricationen , et finem imponendum peccato. 5 llud
μηδέπω ήσαν εκπεπληρωμέναι , ουκ ήλαύνοντο πω enim, Implete mensuram patruin vestrorum 88, »
οι 'Αμορραίοι της πατρώας γής. Επει δε επληρώ- quod a Salvatore nostro ad Judeos dictum est ,
θησαν αι αμαρτίαι αυτών, τηνικαύτα πάντες εξ- etiam in his aribitror contineri ac significari : nain
ωλοθρεύθησαν επί των Ιησού του Μωσέως διαδόχου α dum insidias illi Judaica gens nnolitur et conficit ,
χρόνωνκαι ούτω και επί του προτέρου νοήσεις λαού . peccatum suum consummavit : et ejusdem, ut
"Έως μέν γάρ ουκ επληρούντο αυτών αι αμαρτίαι, η Aquila vertit , adversus Deut prevaicatio finem
του Θεού ανοχή και μακροθυμία έφερεν αυτούς, εις accepit . Jampridero enim illos quamvis innumera
επιστροφήν εκάστοτε προσκαλουμένη δια των προφη- bilia peccala perpetrantes ante Salvatoris nostri
των. Επει δε κατά την σωτηρίαν φωνήν επλήρωσαν το adventum, Dei tamen clementia ferebat , quemad
μέτρον των πατέρων αυτών, ούτω δ' αν πάντα συν modum videlicet prophctica ipsa verba demon
αχθέντα κατά το αυτό τον έσχατον αυτούς καιειργά- strant : verumtamen sicut de illis qui genere ab
σατο όλεθρον, ώσπερούν πάλιν αυτός ο Κύριος ημών Hebreis differentes, terram promissionis incole .
διδάσκει λέγων· « Παν αίμα εκχυθεν από καταβολής bant ad Abralian dictum est : Νondum enim com-
κόσμου , από αίματος "Αβελ του δικαίου έως αίματος pleta sunt peccata Amorrhaeorum: : et quamdiu
Ζαχαρίου, ήξειν επί την γενεάν ταύτην.» Το γούν completa non fuere , de terra ipsorum patria ex -
έσχατον απάντων τας χείρας επιβαλείν τω Υιό του pulsi non sunt . Ubi autem completa sunt , tum vero
Θεού τολμήσαντες, ετέλεσαν την αθεσίαν, και ετε- omnes in interitum inciderunt , que same clades
λείωσαν την εαυτών αμαρτίαν, κατά την 'Ακύλου έρ- illos excepit lemporibus illius Jesu qui Mosi suc
μηνείαν · κατά δε τους Εβδομήκοντα, εδέθη αυτών Γ cessit : ita etiam de priore tibi intelligendum est
και εσφραγίσθη η αμαρτία. Αλλά επεί μή μόνον εις populo : quamdiu enim illorum peccata completa
πτώσιν, αλλά και εις ανάστασιν πολλών ελήλυθεν εν non sunt , Dei illos patientia et benignitas tulit , et
το Ισραήλ, καθά φησι περί αυτού , « Ιδού ούτος κεί- per proplietas undique ad conversionem invitavit.
ται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών εν τω Ισραήλ,» 285 Postquam autem , ut Salvator adipsos dixit ,
είκότως τοις ειρημένοις εξής επιλέγει ο Δανιήλ το impleverunt mensuram patrum suorum, tum vero
• Και του απαλείψαι αμαρτίας, και του εξιλάσασθαι in eumden locum coacta omnia, extremum 111S
αδικίας. ) Διά γάρ το αδύνατον είναι αίμα ταύρων maluraverunt interitum, Sane quemadmodum term
και τράγων αφαιρείν αμαρτίας, δείσθαι δε πάν τοτων Dominus noster nos docet, ubi ail : « Onnell) Stan
ανθρώπων γένος έλασμού ζώντος και αληθινού ( ού guinem effusum a constitutione mundi, 2 Sanguine
τύπον έφερε το παρά Μωσει κατασκευασθέν ελαστή- Abel justi usque ad sanguinem Zacharia , Ventus
ριον), ούτος δε ήν ο Σωτήρ και κύριος ημών , ο Αμνός rum Super generationem islam 1. ) Cum igitur
του Θεού, περί ου είρηται · « Ιδε Αμνός του Θεού και ad extremum Imanus injicere Fili) Di ilusi sunt,
* Μatth. XXIII , 32. 67 ilid. 35.
603 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 604
« consummaverunt prevaricationem, et finem pec- A αίρων την αμαρτίαν του κόσμου , και πάλιν: Αύ
cato suo imposuerunt, και sicut Aquila interpretatus τος έλασμός έστι περί των αμαρτιών ημών,και ου περί
est, at, sicut LXX, « eorum peccatum alligatum των ημετέρων δε μόνον, αλλά και περί όλου του κό
signatumque est. » Sed quoniam non solum in rui- σμου, αυτός ών και απολύτρωσις, κατά τον Παύλον,
nam, verum etiam in reparationem multorum venit φάσκοντα: «"Ος εγενήθη σοφία ημϊν από Θεού, δι
in Israel, sicut de ipso dixit Simeon, « Ecce hic καιοσύνη τε και αγιασμός,και απολύτρωσις εικότως
positus est in ruinam et in resurrectionem multo- την παρουσίαν αυτού ομού μεν συμπλήρωσιν και τε
rum in Israel 68 , merito Daniel al ea que dicta λείωσιν αμαρτίας είναι διδάσκει των εις αυτόν τσε
sunt, adjungit : Ει ut deleantur peccala, el expien. 6ηκότων , ομού δε απάλειψιν και καθαρισμόν αμαρ
tur injustitle. Cum erim sanguis taurorum et τιών , και αδικιών έλασμόν των εις αυτόν πεπιστευ
hircorum auferre peccata non posset, et omne lio - κότων. Και ο 'Ακύλας δε , « Του τελέσαι την αθεσίαν,
minum genus expiatione viva veraqueindigeret (cu- και του τελειώσαι τηναμαρτίαν, και είπών, επήγαγε το.
jus figuram gerebat id quod apud Mosem con- « Του εξιλάσασθαι ανομίαν, και σαφώς ιλασμόν αυτόν
structum vocatur propitiatorium) , nulla autem είναι πάσης ανομίας της πάλαι κατά άγνοιαν γενο
propitiatio viva veraque esset, nisi Salvator et Do- μένης υποτιθέμενος. Έξής τούτοις είρηται , « Του
minus noster, ille Agnus Dei, de quo dictum est : Β αγαγείν δικαιοσύνην αιώνιον. »"Έστι μεν ούν αυτός ο
• Ecce Agnus Dei qui tollit peccata mundi 69. ) του Θεού Λόγος αιώνιος δικαιοσύνη , « ός εγενήθη σο
Nam rursus, « Ιdem propitiatio est pro peccatiς φία ημϊν από Θεού , δικαιοσύνη τε και αγιασμός, και
nostris , nec pro nostris Lantum ipse est pretium απολύτρωσις , και κατά τον Απόστολον. Πλήν αλλά συν
ac redeunplio, sed etiam pro totius mundi, ut ait τη εαυτού παρουσία και πάσιν ανθρώπους τρουξένησε
Apostolus 63 * : Qui factus est, inquit, sapien- δικαιοσύνην, έργοις επιδείξας, ότι « μή μόνον Ιουδαίων
tia nobis a Deo, justitiaque et sanctificatio et re- εστίν ο Θεός , αλλά και εθνών. • Επείπερ είς ο Θεός,
demptio 10. 5 Merito ejus adventum, simul com. ός δικαιώσει περιτομήν εκ πίστεως, και ακροβυστίαν
plementum perfectionemque peccati esse docet eo - διά της πίστεως. "Οθεν τους αμφί τον Κορνήλιον
rum, qui contraipsumimpiifuerunt, simul abster- του αγίου Πνεύματος ήξιωμένους αποθαυμάσας και
sionem et purgationem peccatorum et injustitia- Πέτρος, « Επ' αληθείας, και φησίν, « οίδα, ότι ουκ έστι
rum expiationem eorum quiin ipsum crediderunt: προσωπολήπτης ο Θεός, αλλ' εν παντί έθνει ο φοβού
nam cum Aquila . « Ad consumnmandam prevarica- μενος αυτόν, εργαζόμενος δικαιοσύνην, δεκτός αυτώ
tionem, et finem peccato imponendum, » dixerit, έστι.5 Και ο Παύλος δε το Ευαγγέλιον δικαιοσύνης
tum illud adjecit, « Ει ad expiandum iniquitatem,» είναι φησι, λέγων· « Δύναμις γάρ Θεού έστιν εις σω
sic plane illum omnis iniquitatis, que olim per « τηρίαν παντί τω πιστεύονται, Ιουδαίω τε πρώτον και
ignorantiam admissa sit, expiationem esse, pro "Ελληνι• δικαιοσύνη γάρ Θεού εν αυτώ αποκαλύπτε
concesso sumens . Post ipsa haec, illud sequitur : ται. » Και εν Ψαλμοίς δε είρηται περί του Χριστού
« Ut inducatur justitia sempiterna. ) Est sane ipse 'Ανατελεί εν ταις ημέραις αυτου δικαιοσύνη , και
Dei Verbum justitia sempilerna, « qui factus est πλήθος ειρήνης. 5 Και το έργον δε αυτού ως αληθώς
nobis sapientia a Deo, justitiaque et sanctificatio Θεού δικαιοσύνην ενεδείξατο, το πάν γένος ανθρώπων
et redemptio, ut ait Apostolus, verumtamen ad- εξ ίσου της παρά τω Θεώ καταξιώσαντος κλήσεως.
ventu suo omnibus hominibus conciliavit justitiam, 'Aλλά ού τοιαύτα ηντα διά Μωσέως, ενί δε μόνω τω
reipsa ostendens, quod non 386 solum Judeo. Ιουδαίων έθνει δεδωρημένα· διό και προς καιρόν
rum est Deus, sed etiam gentium. « Quandoquidem φανέντα παρελήλυθεν. Η δε διά του Σωτήρος ημων
unus est Deus qui justificabit circumcisionem ex κατηγγελμένη δικαιοσύνη, διαμένουσα εις το διηνε
fide, et praeputium per fidem 71. : Ex quo eos qui κές , είκότως αιώνιος προσηγόρευται δικαιοσύνη, κα
cum Cornelio aderant, quique jam Spiritumn san - τα τον Γαβριήλ φήσαντα: « Και του αγαγείν δικαιο
ctum accipere meruerant, admirans Petrus, Vere, σύνην αιώνιον και αντί δε , « Και του σφραγίσαι όρασιν
inquit, novi quod non est acceptor personarum , και προφήτην, και κυριώτερον μοι δοκεί πεποιηκέναι ο
Deus, sed in omni gente, qui timet illum et exercet ' 'Ακύλας, είπών: « Και του τελέσαι όραματισμών και
Justitiam, acceptus est illi 71. » Quin Paulus quo- προφήτην. ν Ου γαρ αποκλείσαι, και ώσπερ σφραγί
que Evangelium justitiae affirmat esse, ub: ait : σαι τας προφητικές δράσεις επιδεδήμηκεν ο Σωτήρ
Virtus enim Dei est ad salutera omni credenti. και Κύριος ημών, ός γε και πάλαι ούσας ασαφείς και
Judeo prinιum et Greco : justitia enim Dei in eo κατεσφραγισμένας , ώσπερ επικειμένας περιελων
revelatur 73. In Psalmis quoque de Christo dictum σφραγίδας, ανέωξέ τε και ανή πλωσε, τους εαυτού
.
est : Orietur in diebus ejus justitia et abundantia μαθηταίς τον νούντων θείων παραδιδούς γραμμάτων»
pacis 76. » Et sane illius opus re vera Dei justitianm " Οθεν, « Ιδού, » φησίν, « ενίκησεν ο λέων ο εκ φυλής
demonstravit, utpote quod omne genus hominu ) Ιούδα , και αυτός ήνοιξε τάς σφραγίδας τας επικεν
pari vocatione dignum reddiderit. At que per Μο- μένας το βιβλίο, κατά την Αποκάλυψις Ιωάννη
sem edita sunt, nequaquam talia, sed uni soli Ju- Ποίας δε σφραγίδας ή των προφητών τας ασαφεία,
68 Luc. 1 , 34. 69 Joan. 1 , 29, 69• Joan . 1 . 2. 10 1 Cor. 1 , 50. 71 Rom. II , 29, 30. " Ααι
και , 34, 35 . 75 Rom. J , 16, 17, 14 Psal. LΧΧΙ , 7.
 S
RATIONI ICÆ
605 DEMONST EVANGEL LIB . VIII . 606
ας ευ μάλα επιστάμενος ακριβώς και ο Ησαΐας έλε- A daicae genti donata : quocirca ad tempus duntaxat
γε» Και έσονται οι λόγοι ούτοι ως οι λόγοι του βι- prodita praeterierunt. At enim que per Salvatoren
Ελίου του εσφραγισμένου. » Ουκ άρα του αποκλείσαι nostrum justitia denuntiata est , in perpetuum per
όρασεν και προφήτην ελήλυθεν ο Χριστός του Θεού , manens, merito eterna justitia nuncupala est ,
μάλλον δε αναπετάσαι , και εις φώς αγαγείν."Οθεν quemadmodum dixit Gabriel : « Ει ut adducatur
δοκεί μοι κυριώτερον ο 'Ακύλας φάναι: « Του τελέσαι justitia sempilerna : : pro eo autem quod est, « Ει
οραματισμών και προφήτην , και και συνάδει τώ, quasi signo impresso claudatur visio et propheta,»
« Ουκ ήλθον καταλύσαι τον νόμον ή τους προφήτας , magis aliquanto proprie mihi videtur Aquila reddi
αλλά πληρώσαι, και προς αυτού του Σωτήρος ειρημένω. disse : « Ει ad consummandum visionis munus et
Τέλος γάρ νόμου Χριστός , και πάσαι γε αι περί αυ- propletam. Non enim ut clauderel et quasi an
του προφητείαι απλήρωτοι και ατελείς έμενον, είσ- nulo signaret propheticas visiones, Salvator ac
ότ’ αυτός επιστάς επιτέθεικεν άπασι τέλος τους περί Dominus noster advenit, qui etiam illas, que an .
αυτού προαναπεφωνημένοις. Δύναται δε και κατά την tea obscure et quasi signo impresso clause erant,
των Έβδομήκοντα ερμηνείαν, τοιαύτην έχειν διάνοιαν et aperuit et latius explicavit, quo tempore suis
τό , « του σφραγίσαι όρασιν και προφήτην , έπει ο discipulis sensum divinarum Scripturarum expo
νόμος και οι προφήται μέχρις Ιωάννου διήρκεσαν, B suit. Ex quo, « Ecce, inquit, vicit leo de tribu Ju
εξ εκείνου τε διαλελοίπασιν οι πάλαι παρά το Iου - da 75 : ) et ipse aperuit sigilla libro apposila, ut
δαίων έθνει πνευματοφορούμενοι, και τας περί Χρι - apud Joannein legimus in Apocalypsi. Ceterum
στου προσδήσεις ανακηρύττοντες, και τας εν τοις ιε- que tandem sigilla, nisi prophetarum obscurila
ρούς λόγους δράσεις υγιώς εποπτεύοντες, ο? και άτε tes ? quas cum plane bene notas haberet etiam
αποκλεισθείσης αυτής της θείας χάριτος, και σφρα - Isaias, dixit : « Ει erunt verba hac tanquam verla
γισιν ώσπερ καταδεθείσης, εξέλιπον· διο συμβαίνει libri signali 76 : non ergo ut clauderet visionem
εξ εκείνου μηκέτι προφήτην ενεργείν, μηδέ ορώντα et prophetam venit Christus Dei, sed ut aperiret
χρηματίζειν εν αυτοίς, από των δηλουμένων χρόνων polius et in lucem proferret. Quare magis milli
και εις ημάς τούτων απάντων διαλελοιπότων. Τού- proprie videtur Aquila dixisse : « Ad consumnman
τους επιφέρει: « Και χρίσαι άγιον αγίων.» Και τούτο den visionis mulus et proplietam, Σ quod sane
δε αυτόθεν πρόδηλον, ώς μέχριτών του Σωτήρος ημών cum illo concordat : « Non veni solvere legeim aut
χρόνων άγιοι αγίων οι παρ' Εβραίους αρχιερείς εχρίον- , prophetas, sed complere 71 , Σquod a nostro Sal
το, κατά την κατά τον του Μωσέως νόμον επιτελου- vatore dictum agnoscimus. 387 Finis enim legis
μένην άγιστείαν· εξ εκείνου δε και ούτοι διαλελοίπα- . Christus, et omnes de illo prophetie inanes atque
σι καταλλήλως τη προφητεία. Η μεν ούν του Ιακώβ imperfectle manserunt, donec ille seipsum osten
προς τον Ιούδαν αναφώνησις ηγουμένων και αρχόν- dens, omnibus que de ipso a prophetis predicta
των του Ιουδαίων έθνους έκλειψιν εδήλου, κατά τα fuerant, finem imposuit. Potest etiam ex interpre
προτεταγμένα: επειδή δε τα της προστασίας του 1atione Septuaginta talem habere sensum, illud
λαού προφητών και ιερέων πάλαι πρότερον ήρτητο, φuod dictum est : Uι quasi signo impresso clau
ακολούθως προθεσπίσας ο λόγος διά της προπαρατε- ditur visio el propleta : cum lex et prophete
θείσης προφητείας την των αρχόντων και ηγουμένων usque ad Joannem permanserint , et ex illo defece
του Ιουδαίων έθνους καθαίρεσιν επί τη του Χριστού rint, qui prius Spiritu divino aflati divinabant, et
παρουσία , δια της μετά χείρας προφητείας την των valicinia de Christo omnibus palam prodebant, qui
προφητών και των ιερέων των παρ' αυτούς πάλαι αue in sacris responsis visiones puras et sinceras
διαπρεπόντων έκλειψιν αναφωνεί , ως και τούτων έτει contemplabantur, tanquam si ipsis divina gratia el
τη του Χριστού επιφανεία διαλειψόντων και και αυτό clausa, el quasi signis impressis colligata esset,
τοις έργοις η παρουσία του Σωτήρος ημών επιστώ- merito evenil ut ab illo , de quo dictum est, tempo
σατο. Επει δε ο 'Ακύλας, « τού αλείψαι ηγιασμένον re, non amplius apud illos munere suo fungeretur
ηγιασμένων, και εξέδωκεν, oιήσεται μέν τις τον πάλαι ρ proplieta, neque qui ab illis videns nominalbatur,
παρά Ιουδαίοις αρχιερέα δηλούσθαι, των μεν τούτω sed omnia haec usque ad nostram statem sublata
υποβεβηκότων πολλών ιερέων αγίων προσαγορευομέ- evanuerint. Deinceps sequitur : Ει ulgatur San
νων, αγίου δε αγίων μόνου του υπέρ πάντας αρχ- ctus Sanctorum. 5 Hoc item nobis eodem argu
ιερέως. Επειδή τούτο και προχείρως νοούμενόν έστιν mento constabit : nam usque ad tempora Salvato
αληθές. Μέχρι γάρ τών του Σωτήρος ημών χρόνων οι ris nostri, qui Sancti sanctorum pontifices erant
διαρκώς επί παρά Μ3 της τού μου και 10
ανέκαθεν κατά διαδοχήν αρχιερείς όμου και του παν-
τος ηγούντο λαού, και τα της του Θεού θεραπείας,
apud Ηebraos, ii ceremoniis quas ex Mosaica lege
acceptas servabant, ungebantur : sed hi quoque
ακολούθως τη παρά Μωσεϊ νενομοθετημένη λατρεία posthec sicut prophetia predixerat, defecere. Ita
διαρκώς επετέλουν. Από δε τών του Σωτήρος ημών que quod ab Jacob ad Judam oraculum eniuntiatum
χρόνων πρώτον μεν συνεχύθη και η κατά τούτους τά- est, secundum ea que prius a nobis exposita sunt,
ξις, μικρόν δε ύστερον και παντελώς απέσβη. 'Αλλ' Judaica gentis ducum principumque defectum di
έγωγε της θείας Γραφής ουδαμού ευρών τον παρά vinalbat. Sed quoniam proplhelarum et sacerdotum,
78 Αpoc. V , 3, 76 Isa Aix , 11, 17 Μatth V , 47.
607 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 603
qui populo praeerant ,jampridem honor dilatus fue- Α Ιουδαίοις αρχιερέα άγιον αγίων ώνομασμένον, ήγου.
rat , ordine deinceps sermo, ubi interitum Judaica μαι εν τούτοις μόνον αυτόν τον μονογενή του Θεού
gentis ducum et principum sub ipsum Christi ad- Λόγον δηλούσθαι, κυρίως τε και αληθώς ταύτης άξιον
ventum, per ean que prius citabatur prophetiam, της επωνυμίας. Τοις μεν γαρ εξ ανθρώπων προκεκο
predixit, per eam que nunc in manibus est, et φέσι, και εις το εφικτόν αρετής χωρήσασιν, αγαπη
proplietarum et sacerdotus), φιιι olim apud illos τον αγίοις ποτέ χρηματίσαι, μετά μετοχών και μετου
ferebant, defectum plane significat, tanquam hi σίαν του φήσαντος: "Αγιοι έσεσθε , ότι άγιος εγώ Κύ
quoque ulsi Christus advenisset defecturi essent, ριος. »"Αγίων δε άγιος τίς αν κυρίως εν ανθρώπους
quod quidemvaticinium, Salvatoris nostri adventus ονομασθείη , ή μόνος ο ηγαπημένος του αγίου Παϊς,
re ipsa comprobavit. Quia vero Aquila, « Ad un- ώσπερ βασιλεύς βασιλέων, και κυρίων Kύριος , ούτω
gendum Sanctificatum sanctificatorum, ν interpre - και αγίων άγιος αναγορευόμενος και μόνο γούν αυτώ,
tatus est, ex eo aliquis suspicabitur veterem Judeo- άτε διαφερόντως παρά τους πώποτε Μωσέως ελαίω
rum pontificem designari : quippe cum multi qui- γεύδει και σκευαστώ κεχρισμένους, είρητο: « Ηγάτη
dem illo ipso inferiores sacerdotes sancti appella- σας δικαιοσύνην, και εμίσησας ανομίαν · διά τούτο
rentur, solus autem pontifex, qui omnes digitale έχρισε σε ο Θεός, ο Θεός σου,έλαιον αγαλλιάσεως πα
anteilbat, Sanctus sanctorum. Siquidem hoc vel eo 2 ρά τους μετόχους σου και χρισθείς , εξ ιδίου προσ
sensu acceptum quod unicuique in promptu sit,ve- όπου και αυτός φησιν εν Ησαΐα : « Πνεύμα Κυρίου
rum est. Νam usque ad tempora Salvatoris nostri, επ' εμέ, ού είνεκεν έχρισέ με. » Επεί ούν διαφέρονται
qui a prima origine per successionem erant pontifi- και πνευματικώ, μάλλον δε θεότητος χρίσματι μόνος
ces, iidem etiam toti populo praerant, 388 et παρά τους πώποτε ο ημέτερος Σωτήρ κεχρίσθαι με
que ad cultum Dei pertinent, ritum illuun sectan- μαρτύρηται, είκότως ο άγιος αγίων, και ώς άν τις εί
tes, qui in lege Mosis sancitus fuerat, abunde salis που, « αρχιερεύς αρχιερέων , ώνόμασται , και ήγια
administralbant. Ex quo autem Salvator noster ad - σμένος ηγιασμένων, και κατά τον του Γαβριήλ χρη
venit , primum quidem corum quoque ordo confu - σμόν. Ταύτα δε πάντα, συμπεραιουμένων των εβδο
sus est : non multo autem post, etiam penitus ex- μήκοντα εβδομάδων, τέλος ελάμβανεν ουκ άλλοτε ή
sacris litteris invenerim, Judeorum pontificem 'Επειδή τοίνυν ταύθ' ούτως έσεσθαι πρoδηλωθείς
Sanctum sanctorum nominari, arbitror in unicum άγγελος κεφαλαιωδώς έθεσπιζε το προφήτη, αυθις
duntaxat Dei Filium Verbum et proprie designari, επαναλαμβάνει τον περί των εβδομήκοντα εβδομάδων
el vere dignumtali appellatione constitui. lis enim qui ο λόγον, διδάσκων κατά μέρος έκαστα ακριβώς, όθεν
ex hominibus profecti sint, et ad eum virtutis gra- απάρχεσθαι δεί της των χρόνων απαριθμήσεως, και
dum pervenerint, quem natura mortalis contingere τίνα κατά τους δηλουμένους καιρούς απαντήσεται.
polest , satis Superque fuerit, si quando in partem Λέγει δ' ούν: « Και γνώση, και συνήσεις από εξόδου
et communicationem quanidam assumpti ejus qui λόγου, του αποκριθήναι, και του οικοδομήσαι Ιερουσα.
dixit, « Sancti eritis, quoniam sanctus ego Domi- λήμ: εβδομάδες επτά και έβδομάδες εξηκονταδύο, και
nus 18 , Sancti appellentur. Sanctus auten sancto» επιστρέψει , και οικοδομηθήσεται πλατεία και τείχος. )
rum, quis tandem sit apud homines nominandus, Εν οίς δοκεί μου καλώς έχειν και την του προ
preter unum Sancti dilectum Puerum, qui ut Rex ήμών εις τους τόπους θεωρίαν μή αποκρύψασθαι,
regum, et dominorum Dominus, ita etiam sanclo- παραθείναι δε και ταύτην ως οικείαν τοϊς εντευ
rum Sanctus est appellatus ? uni igitur ei, utpule ξομένοις. Κοινά γούν , καλώς είρηται , τα των
qui praestantiori quodam nmodo sit unctus, quam φίλων και επειδή προσήκει συγχρησθαι μεν ευγνω
omnes qui unquam terreno illo atque elaborato μονούντας τους καλώς υφ' ετέρων ειρημένοις ,
Mosis oleo uncti fuerint, dictum est illud : Di- μή μην αποστερεϊν τους πατέρας των εγγόνων,
lexisti justitiam, et odisti iniquitatem : propterea μηδε τους πρώτους φυτεύσαντας των οικείων σπερ
unxit 1e Deus Deus ιυus oleo exsultationis prie D μάτων , τας αυτού παραθήσομα: λέξεις. Φέρονται
participibus tuis 79. » Quo quidem oleo unctus ex δε αύται 'Αφρικανού έν το πέμπτο των Χρονο
propria persona apud Isaiam ipse ait : « Spirilus γραφιών , τούτον έχουσαι τον τρόπον» « Η μεν ούν
Domini super me, propter quod unxit me 80. περικοπή ούτω πως έχουσα πολλά τε και παράδοξα
Quoniam igitur excellenti et spirituali ac potius σημαίνει • νύν δε ών χρεία περί τους χρόνους και
ipsius divinitatis unguento solus præler omnes,
qui unquam fuerint, Salvator noster unctus esse τα τούτοις συντείνοντα τον λόγον ποιησόμεθα. "Οτι
perhibetur, merito Sanctis sanctorum , tanquam si . μεν
per ούν περί της του Χριστού παρουσίας λέγεται
diceretur, Pontifex pontificum, est nominatus, aut ταυτα , μετά εβδομάδας εβδομήκοντα μέλλοντος επι
etiain Sanctificatus sanctificatorum, ut est in Ga- φαίνεσθαι , δηλον. Επί γάρ του Σωτήρος , ή από
brielis oraculo. Hec porro omnia completis lie- τούτου , τά τε παραπτώματα παλαιούται , και αι
bdomadibus septuaginta, finein, suum contigere, αμαρτίαι συντελούνται. Διά δε την άφεσιν αι
non alias sane quain quo tempore Salvator noster τα ανομίαν εξιλασμώ μετά των αδικιών εξαλεί

18 Levit. Xx , 26. 79 Psal. Σιιν, 8. 86 Isa. L.II, 1 .

 609 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 610
φονται και δικαιοσύνη τε αιώνιος καταγγέλλεται A hominibus se videndum exhibuit. Ergo cum haec
παρά την εκ νόμου , οράσεις τε και προφητείαι sic fore angelus is , de quo dictum est, summatim
μέχρις Ιωάννου , χρίεται δε άγιος αγίων. Προ ipsi prophete cecinerit, rursus sermonem de LXX
γάρ της του Σωτήρος ημών παρουσίας ουκ όντα hebdomadibus renovat , exquisitissime per sin
ταύτα προσεδοκάτο μόνον. "Αρξασθαι δε των gulas partes docens, unde incipere oporteat nu..
αριθμών , τουτέστι των εβδομήκοντα εβδομάδων, merarelenmpora,et quidnamtalibustemporibuseven
δ. έστιν έτη τετρακόσια εννενήκοντα , ο άγγε- Curunm sit.« Ει cognosces etintelliges abexilu sernio
λος υποτίθεται από εξόδου λόγου του αποκρι- nis , ut respondentur et edificetur Jerusalem :
θήναι και του οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ. Συνέβη hebdomades septein , et hebdomades sexaginta
δε ταύτα επί 'Αρταξέρξου του Περσών βασι - due, et revertetur el edificabitur plate el murus.)
λεύοντος εικοστό έτει. Νεεμίας γάρ ο τούτου 389 Que sane verba ut reddam planiora, pulchre
οινοχόος , δεηθείς , αποκρίσεως έτυχεν οικοδομη- τηihi officio functus esse videLor, si commentatio
θήναι Ιερουσαλήμ , και λόγος εξηλθε κελεύων nem in ejusmodi locos ejus viri, qui ante nos idem
ταύτα. Μέχρι μέν γάρ εκείνου του χρόνου η studium coluerit, non occultavero, sed eam quoque
πόλις ήρήμωτο. Κύρου γάρ, μετά την έβδομη- apposuero, ut accommodata iis, qui lecturi sint
κονταετίαν της αιχμαλωσίας, των βουλομένων B hec. Pulchre enim illud dici solet, que amicorum
έκαστον εκουσιαστί καταπέμψαντος, οι μετά Ιη- sunt, ea esse communia : et φuia uti quidem quasi
σου του μεγάλου ιερέως και Ζοροβάβελ κατελ- communibus convenit iis, que alii prolhe dixeririt,
θόντες , και οι επί τούτοις άμα "Έσδρα , τον sed ita ut agnoscamus auctores, neque au sua 50
νεών οικοδομείν εκωλύοντο τα πρώτα , και τεί- bole patres, aut eos, qui primi consueverint, pro
χος τη πόλει περιβάλλειν , ώς oύ κεκελευσμένου priis Seminibus defraudents , illius verba non gra
τούτου. "Έμεινεν ούν έως Νεεμίου και βασιλείας vabor apponere . Ea feruntur Africani in quinto
'Αρταξέρξου , και της Περσών ηγεμονίας έτους eorum que de temporibus scripsit, que quidem in
πεντεκαιδεκάτου και εκατοστού » από δε της αλώ- Iunc modum se habent : « Ipsa quidem particula,
σεως Ιερουσαλήμ εκατόν ογδοήκοντα πέντε έτη inquit, que fere sic se habet, tum multa 1um ad
γίνεται. Και τότε βασιλεύς 'Αρταξέρξης εκέλευ- mirabilia significat : attamen nunc de iis dunlaxat
σεν οικοδομηθήναι την πόλιν. Νεεμίας δε κατα- que nobis ad rationem temporum, et eorum quam
πεμφθείς , του έργου προέστη : η δε ώκοδομήθη ad tempora pertinent conductura sint, verba facia
πλατεία και περίτειχος , ως προεφητεύθη. Κά- mus. Quodigitur haec de adventu Christi dicantur,
κείθεν αριθμούσιν ημίν εβδομήκοντα εβδομάδες , « i post hebdomadas LXX ab horminibus esset vi
εις τον Χριστόν συντελούνται • ει γάρ άλλοθέν dendus, neutiquam dubium est : 1empore enim Sal
ποθεν αριθμεϊν άρξαίμεθα , και ουκ εντεύθεν, valoris nostri aut ex illo ipso, et antiquantur de
ούτε ο χρόνος συνδραμείται , και πλείστα άτοπα licta , et peccata consuminantur : per remissionem
απαντήσει. Εάν τε γάρ από Κύρου και της autem,iniquitates cum injustitiis expiatione delein
πρώτης καταπομπής την αρχήν ποιησώμεθα της Eur, justitiaque sempilerna denuntialur , preter
αριθμήσεως των εβδομήκοντα εβδομάδων , εις cam quae ex lege acquirebatur. Visiones autem et
έτη εκατόν και προσέτι περισσεύει , πλείων δε prophetic usque ad Joannem, et Sanctus sancto
χρόνος , ει αφ' ής ημέρας τώ Δανιήλ ο άγγε- rumungitur : naim cum ante Salvatoris nostri ad
λος προεφήτευσε , πολλώ δε πλείων , εί απ' αρ- ventum nec non essent, exspectabantur tamen.
χής της αιχμαλωσίας. Ευρίσκομεν γαρ την Περ- Numeri vero initium accipere, hoc est LXX hebdo
σών βασιλείαν έτεσι διακοσίοις τριάκοντα περι- madarum, qui sunt anni quadringenti nonaginta ,
γραφομένην , τήν τε Μακεδόνων εις έτη τρια - angelus precipit ab exitu sermonis ut respondea
κόσια εβδομήκοντα παρατείνουσαν , κακείθεν επί tur, et edificetur Jerusalem. Porro haec contige
το Τιβερίου Καίσαρος εκκαιδέκατον έτος εις έτη runt regni Artaxerxis, qui Ρersarum rex fuit, anno
εξήκοντα. Από δέ 'Αρταξέρξου αι εβδομήκοντα D vicesimo : hujus enim pincerna Nehenias cum eum
εβδομάδες εις τον επί Χριστόν συντελούνται χρό- ipsum rogasset, responsum accepit, ut edificaretur
νον , κατά τους Ιουδαίων αριθμούς . Από γάρ Jerusalem. Et sermo exivit quo ipsum hoc jube
Νεεμίου , ός υπό 'Αρταξέρξου την Ιερουσα- batur : nam ad illud usque tempus civitas deserta
λήμ ανοικοδομήσων επέμφθη έτει πεντεκαιδεκάτω manserat. Cum enim Cyrus post septuagenariam
και εκατοστό της Περσών βασιλείας , αυτού δε servitutem volentem unumquemque voluntarie emi
'Αρταξέρξου βασιλείας εικοστό έτει , και Ολυμ- sisset, qui cum Jesu magno sacerdole et Zoroba
πιάδος όγδοηκοστης τρίτης έτει τετάρτω , επί του - bel, quίque post hosipsos cum Esdra descenderant,
τον τον χρόνον , ός ήν Ολυμπιάδος διακοσιοστης odificare templum el murum civitati circumdare
δευτέρας έτος δεύτερον , Τιβερίου δε Καίσαρος initio prohibebantur, tanquam hoc imperatum non
ηγεμονίας έτος εκκαιδέκατον , έτη συνάγεται τε
τρακόσια εβδομήκοντα πέντε , άπερ Εβραϊκά Artaxerxis, annumque imperii Ρersarum centesi
τετρακόσια εννενήκοντα γίνεται, κατά τον σελη- mum et quintum deciimum : cum vero a capia Je
νιαίον δρόμον τους ενιαυτούς εκείνων εξαριθμου - rusalem annus centesimus alique octogesimus age
μένων , ως έστι πρόχειρον ειπείν , ημερών τρια - retur, 390 tum rex Artaxerxes jussil edificari
 611 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 619
civitatem, et Nehemias, unus eorum qui emissi fue- Α κοσίων πεντήκοντα τεσσάρων , του ηλιακού κύκλου
rant, operi praefuit : et platea et muri ambitus edi- υπάρχοντος ημερών τριακοσίων εξήκοντα πέντε
ficata sunt, sicut futurum prophetia significaverat. τετάρτου. Τήν γάρ κατά σελήνην δωδεκάμηνο,
Inde igitur nobis numerare incipientibus LXX heb- παραλλάσσει ημέραις ένδεκα και τετάρτω. Διά
domades in Christum terminantur : nam si ab illo τούτο "Έλληνες και Ιουδαίοι τρείς μήνας έμ
quovis tempore numerandi initium fecerimus, ne : 6oλίμους έτεσιν οκτώ παρεμβάλλουσιν· οκτάκις γάρ
que tempus ipsum conveniet, et multa incommoda τα ένδεκα τέταρτον ποιεί τρίμηνον. Τα τοίνυν τε
subire necesse erit. Sive enim a Cyro, primaque τρακόσια εβδομήκοντα πέντε έτη, οκταετηρίδες γίνον
emissione, septuaginta hebdomadas numerare ce- ται πεντήκοντα εννέα και μήνες τρείς · ώς τρι
perimus, anni centum et amplius supererunt, sive μήνου δε έμβολίμου τη οκταετία γινομένης , έτη
ab eo die quo angelus ipsi Daniel oraculum reddi- πεντεκαίδεκα ολίγων ημερών αποδεόντων γίγνονται.
dit, etiam major fiet annorum numerus. Multo all- Ταύτα δε προς τοϊς τετρακοσίοις εβδομήκοντα πέντε
1em major, si ab initio caple urbis . Invenimus έτεσιν, αι εβδομήκοντα εβδομάδες συντελούνται. »
enim regnum Ρersarum intra annos co atque XXX Ταύτα μεν ούν 'Αφρικανός . Ει δε χρή και ημάς οι
contineri. Deinde Macedonum ad annorum nume- κείαν εις τους τόπους απόδοσιν εις μέσον αγαγείν,
ruin continuari trecentorum et septuaginta . Inde B φημί μή μάτην, μηδέ ώς έτυχε την διαίρεσιν πε
vero ad Tiberii Cesaris annun sextum decimum, ποιήσθαι τον λόγον των εβδομήκοντα εβδομάδων. Διε
annos Sexaginta . Ab Artaxerxe autem septuaginta λών γάρ αυτάς εις πρώτας επτά , έπειθ' ετέρας εξή
hebdomades ad Christi Ierous perveniunt, si Ju- κοντα δύο, και μετά πλείστα τα μεταξύ επιλεγόμενα,
dæorum numeros sequimur. Siquidem a Nehemia , την μίαν επιθείς, ούτω τον αριθμόν των εβδομήκοντα
qui ut edificaret Jerusalem est missus , anno regni εβδομάδων αφωρίσατο. Λέγει δ' ούν: « Και γνώση,
Persarum centesimo el quinto decimo, qui fuit ip και συνήσεις από εξόδου λόγου του αποκριθήναι και
sius regni Artaxerxis vicesimus, atque idem octo- του οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ έως Χριστού ηγουμέ
gesime tertise olympiadis quarius, ad illud tempus νου , εβδομάδες επτά, και εβδομάδες εξηκονταδύο.'
qui fuit olympiadis ducentesime secunde annus Είθ' έτερά τινα μεταξύ επαγαγών, την τελευταίας
secundus, imperii autem Tiberii Caesaris Sexlus de- προστίθησι, φήσας: « Και δυναμώσει διαθήκην πολλοίς
cimus, anni numerantur quadringenti septuaginta εβδομάς μία . Σ "Οτι δ' ου μάτην ταύτα, ουδ' άνευ
quinque, qui Hebraica ratione fiunt quadringerti της θείας επιπνοίας έσχεδίασται, πάνθ' οντιναούν
nonaginta : utpote, cum illi ad cursum Iunge annoς των ως Θεού ρήμασιν αυτούς προσεχόντων ομολογή
computare consueverint, ut hac ratione annus sit , , σειν ηγούμαι. Τούτο μεν ουν πρώτον ημϊν καλώς
quod dictu facile est, dieruum trecentorum quinqua- " έδοξεν επισημήνασθαι, καταλιπείν τε τοις εντυγχά
ginta quatuor , cum tamen solaris cursus dies con- νουσι την του ζητηθέντος ακριβή λύσιν. Ει δε χρή και
ficial trecentos sexaginta quinque cum units diei ημάς το επεισιόν μή αποκρύψασθαι, φημί καθ' ετέ
parte quarta. Ex quo apparet lunares cursus duo. ραν διάνοιαν ήτοι εκδοχήν τον εν τή προκειμένη γρα
decim, ab uno solari cursu, undecim dietis et φή δηλούμενον Χριστόν ηγούμενον, κατά τα , • 'Από
quarta unius diei super. ri. Ιdcirco el Greci et Judaei εξόδου λόγου του αποκριθήναι και του οικοδομήσαι
1ernos intercalares menses octavo cuique anno ad- Ιερουσαλήμ έως Χριστού ηγουμένου, και ουκ άλλον εί
jiciunt. Εtenim si undenos cum unius parte quarta ναι του καταλόγου των μετά την προφητείαν, και την
Octies repeliveris , trium mensium Spatium con- από Βαβυλώνος επάνοδον, ήγησαμένων του λαού αρ
icies. Quadringenti igitur septuaginta quinque χιερέων, ούς Χριστούς έθος αποκαλείν τη Γραφή.
anni , ocleania reddunt quinquaginta novem et Mόνους γάρ τούτους καθηγήσασθαι του έθνους, αρξα
annos praeterea tres. Cum vero oclayo cuique μένους από Ιησού του Ιωσεδέκ, του ιερέως του με
anno terni intercalentur menses , conficitur an- γάλου , μετά την άτυ Βαβυλώνος επάνοδον, και μέ
noruin summa, paucis detractis diebus. 391 χρι των χρόνων της του Σωτήρος ημών Ιησού Χρι
Quos si ad quadringentos septuaginta quinque ad- D στου παρουσίας παρειλήφαμεν. οίμαι γουν τον με
dideris, liebdomadas LXX conficies . » Hactenus qui- ταξί χρόνον της τούτων προστασίας, καθ' όν ηγή
dem Africanus. Quod si nos quoque oportet in σαντο, δηλούσθαι διά του, 'Απο εξόδου λόγου του
ejusmodi Iocos propriam commemorationem in αποκριθήναι και του οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ έως
medium afferre, dico non frustra neque temere Χριστού ηγουμένου , εβδομάδες επτά, και εβδομάδες
divisionem ab oraculo esse factam septuaginta εξηκονταδύο των ετών δε τας εβδομάδας, συναγ
hebdomadarum. Nam cum eas diviserit in primas μένας εις έτη τετρακόσια όγδοήκοντα τρία, από της
septem, ac deinde in alias Sexaginta duas, el post Κύρου βασιλείας επί την Ρωμαίων παρεκτείνεσθαι
plurima , que media interponuntur, unam reliquam αρχήν, καθ' ήν Πομπήιος Ρωμαίων στρατηγός επι:
adjecerit, eo modo numerum septuaginta hebdo- στάς τοίς Ιεροσολύμοις, είλε μέν πολιορκία την πό
madum complevit. Dicit igitur : Ει cognosces et λιν, το δε πάν έθνος δούλον Ρωμαίοις κατεστήσατο,
intelliges ab exilu sermonis, ut respondeatur , et ώς και φόρους εξ εκείνου τελεϊν, και τους Ρωμαίων
dificetur Jerusalem usque ad Christum duce », πειθαρχείν επιτάγμασιν. Έπί τούτον γουν τον χρό
hebdomades septem,et hebdomades sexaginta due.» νον και των τετρακοσίων όγδοήκοντα τριών ετών περι
Deinde aliis quibusdam interpositis rebus, novissi . ορίζεται αριθμός , εφ' όν και κατέληξαν οι κατά τον
 613 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 614
Μωσέως νόμον εκ πατέρων διαδοχής την προστα- A mam adjungit, his verbis : « Ει confirmabit pactum
σίαν του έθνους, και την ιερωσύνην διειληφότες · ούς multis hebdomada una. » Quod autem haec non
Χριστόν ηγούμενος την θείαν επί του παρόντος Γρα- frustra neque absque divino aflatu temere efusa
φήν ονομάζειν υπολαμβάνω. Ει δε χρή και τον κατά- sint, eorum qui haec tanquam Dei verba acceperint,
λογον εκθέσθαι της των αρχιερέων διαδοχής, των εν negaturum arbitror neminem. Hoc igitur primum
τω δηλουμένω μεταξύ χρόνο διαγενομένων, και τούτο commode nobis visum est adnotari oportere, le
ουδείς φθόνος εις παράστασιν της των ειρημένων gentiliusque ut hujusce questionis exquisitam S0.
αληθείας ποιήσασθαι. lutionem inveniant, locum relinquere. Allamen si
ne nos quidem quod in mentem venit, occultare oportet, dico alio quodam sensu Christum ducem ,
qui in proximeexposita scriptura significatur esse accipiendum , in illis utique verbis : « Ab exitu ser
monis ut respondeatur, et ædificctur Jerusalem usque ad Christum ducem , , nihilque aliud intelli
gendum quam scriem , successionemque pontificum , qui post illam ipsam prophetiam , reditumque
de Babylone populo Judaico præfuerint, quos Christos nominare sacræ Litteræ consueverunt. Hos enim
duntaxat genti prætuisse initio facto ab Josedec sacerdote magno, post reditum de Babylone usque
ad tempora adventus Salvatoris nostri accepimus. Arbitror igitur intermedium tempus quo illi præ
iuerunt significari illis verbis : 1 Ab exitu sernionis ut respondealur , et ædificelur Jerusalem
usque ad Christum ducem , hebdomades septem et hebdomades sexaginta duæ ; » annorum vero heb
domadas, si redigantur in annos , quadringentos octoginta tres, a regno Cyri usque ad Romanorum
imperium propagari, quo tempore Pompeius Romanorum imperator Hierosolyma aggressus, obsidione
quidem urbem ipsam cepit, lotam vero gentem Romanis 392 servire coegit, usque adeo, ut ex illo
tempore et tributa pendens et Romanorum jussibus obtemperans fuerit . Ad hoc igitur tempus, quadrin
gentorum octoginta trium annorum numerus ducitur, in quo desierunt , qui secundum Mosaicam
legem ex majorum successione ac serie , totius gentis principalum et sacer.lotium capiebant , quos
Christum ducem a Scriptura divina hoc in loco nominari suspicor. Quod si opus est enumeratione
quoque uti, el quinam illo intermedio tempore de quo loquimur, quibus successerint, locumque illum
tulati sint, exponere , ne hoc quidem facere gravabimur, ut eorum quæ dicta sunt, veritatem osten
damus.
Πρώτος τοίνυν μετά την του Δανιήλ προφητείαν, B Primum igitur post ipsius Daniel prophetiam ,
επί Κύρου του βασιλέως Περσών, μετά την από Cyro apud Ρersas regnante, post reditum de Ba
Βαβυλώνος επάνοδον, Ιησούς και του Ιωσεδέκ, ο ιε - ylone, Jesus filius Josedec, qui sacerdos magnus
ρεύς ο μέγας χρηματίσας, άμα Ζοροβάβελ άνει- est dictus, una cum Zorobabel de Babylonica ser
σιν από της αιχμαλωσίας, και θεμελίους κατα- vitute revertitur, et sic fundamenta templi jaciun
βάλλεται του ιερού. Αλλ' επισχεθέντος του έρ- tur. Sed dum a vicinis impeditur opus, Septein
γου υπό των περιοίκων, αι πρώται επτά εβδομάδες prime annorum hebdomades , quas propheta dicit,
των ετών αι διά του προφήτου δηλούμεναι συμπε- abierunt , quibus templi edificatio inclinata reman
ραιούνται, καθ' ας ατελές διέμενε το έργον της του sit . Οua de causa divinum Oraculum primas Septem
ναου οικοδομής. Διόπερ ο θείος λόγος της συναφής hebdomadas a reliqua summa disjungit, dum dicit,
των λοιπών εβδομάδων αφορίζει τις πρώτας επτά , « Hebdomades seplem , ac deinde ex intervallo
είπών, « Εβδομάδες επτά,και έπε!0' εξής μετά διαστολής adjungit : Ει hebdomades sexaginta due. » Septem
επαγαγών, « Και εβδομάδες εξηκονταδύο. Επτά igitur a Cyro ad templi odificationem absolutam
γούν από Κύρου και επί την συμπλήρωσιν της του annorum hebdomades reperiuntur. Inde animos
Ιερού οικοδομής εβδομάδες ετών ευρίσκονται. "Ένθεν Suientes Judgi al Salvatorem nostrum dicebant :
ορμώμενοι τω Σωτηρι ημών έλεγον οι Ιουδαίοι•C - Quadraginta et sex annis edificatum est templum
• Τεσσαράκοντα και εξ έτεσιν ώκοδομήθη ο ναός ού- hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud 81 ? » At
τος, και συ εν τρισίν ημέραις εγερείς αυτόν ; , 'Αλλ' illi quidem quadraginta et sex , annis edificatum
ούτοι μεν τεσσαράκοντα και εξ έτεσιν ώκοδομήσθαι esse templum dixere : tot enim a regno Cyri prio
τον ναόν έφασαν· τοσαύτα γάρ από πρώτου Κύρου ris, qui primus Judeorum quibusque volentibus
βασιλείας, ος πρώτος ανήκε της Βαβυλώνος τους βου - concessit de Babylone in patriam terramreverti, ad
λομένους των Ιουδαίων εις την οικείαν γην επανιέ sextum Darii regni annum , colliguntur : sub quo
ναι, επί το έκτoν έτος Δαρείου βασιλείας συνάγεται, omnis odificatio finem accepit. Sed Josephus, au
καθ' ον το πάν έργον της οικοδομής τέλος είληφεν· ό ctor Hebreus, alios tres annos adjungit ad ea, que
γε μήν εξ Εβραίων Ιώσηπος και άλλον τριετή χρό- 1emplo extrinsecus accedunt ornamenta absolvenda,
ήν εις τήν τών έξωθεν των αμφί τον ναών κατασκευα- ut propterea merito septem primas hebdomadas, que
σμάτων συμπλήρωσιν έφησεν , ώστ' εικότως διά summam quadraginta novem annorum conficiunt ,
ταύτα τας επτά πρώτας εβδομάδας ,εις έτη εννέα και a celeris Oractilutin propheticum SeparaVerit,
τεσσαράκοντα συντεινούσας, αφωρίσθαι , κατά τον liquas Sexaginta duas a Darii regno numerare
της προφητείας λόγον τάς δε λοιπάς εξηκονταδύο contingat : sub quo rursum Jesus filius Joses
* Joan. 1, 8.
 615 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA , 616
dec , et Zorobabel filius Salathiel , cum adhuc Α από της Δαρείου καταριθμείσθαι βασιλείας συμβαί
393 viverent, ambo instaurationi templi prefue- νει, καθ' όν αύθις Ιησούς και του Ιωσεδέκ, και Ζορο
runt, proplhelie munus interim exercentibus Ag- βάβελ και του Σαλαθιήλ εις εκείνον την ζωήν παρατεί.
geo cl Zacharia, post quos Esdras et Neliemias de ναντες, άμφω προέστησαν της του ιερού ανανεώσεως,
Baliylone itidem reversi, murum circumdederunt προφητευόντων Αγγαίου και Ζαχαρίου : μεθ' ους
civitati. Tunc autem pontificatum administrabat "Έσδρας και Νεεμίας, ομοίως εκ Βαβυλώνος ανελ
Joachim, qui Jesu filii Josedec filius fuerat , post θόντες, το τείχος έδειμαντο τη πόλει, την αρχιερω
que: successit Eliasilb ; deinde Jodae, que secu - σύνην διέποντος Ιωακείμου : παίς δε ούτος ήν Ιη
tus est Jonallias ; lunc excepit Jaddus. Ηorum σου του Ιωσεδέκ» μεθ' ον διαδέχεται την αρχιερω
ctiam apud Esdramfit mentio, his verbis : « Ει Je- σύνην Έλιασούβος · έπειτα Ιωδαε· μεθ' ον Ιωνά
sus genuit Joaclim, et Joachim genuit Eliasib, et θαν' μεθ' ον Ιαδδούς. Τούτων μέμνηται και η
Eliasis genuit Jodae, et Jolae genuit Jonatlian, el "Έσδρα γραφή, λέγουσα : « Και Ιησους έγέννησε τον
Jonallian genuit Jaddun 52. ) Tempore autein hujus Ιωακείμ, και Ιωακείμ έγέννησε τον Έλιασί6, και
Jaddu, Alexander Macedo Alexandriam condidit, ut Ελιασί6 έγέννησε τον Ιωδαε, και Ιωδαε εγέννησε
Joseplus Scriptum reliquit, et Hierosolyma ingres - τον Ιωνάθαν, και Ιωνάθαν εγέννησε τον Ιαδδού.»
sus Deum sidoravit. Hortius est autem Alexander Β Κατά τούτον τον Ιαδδού ο Μακεδών Αλέξανδρος
ilieunte cellesina et quarta decima olympiade, 'Αλεξάνδρειαν κτίζει, ως Ιώσηπος ιστορεί, αφικό
pos! Cyrum ducentis triginta sex aniis, qui apud μενός τε εις τα Ιεροσόλυμα, τω Θεώ προσκυνεί.
Persas regnare capit ineunte olympiade quinta Τελευτά δε τον βίον Αλέξανδρος εν αρχή της έκα

- - - -
supra quadrigesimant. Post mortem vero Alexandri τoστης και τεσσαρεσκαιδεκάτης Ολυμπιάδος, μετά
Macedonis, et post quem proxine dixinmus pontifi- έτη διακόσια τριάκοντα εκ Κύρου, ος εβασίλευσε

-
cem, Onias ipse quoque pontificalus honore susce- Περσών κατά το πρώτον έτος πέμπτης και πεντηκο

- -
p:ο, genti praefuit : cujus teurporibus cum Seleucus στης Ολυμπιάδος. Μετά δε την τελευτην Αλεξάν

- -
- -
Babylonem cepisset, Asie silbi diadema circunde- δρου του Μακεδόνος, και μετά τον δηλωθέντα αρα
dii, anno post Alexandri mortenm duodecimo. Ad ιερέα, ' ανίας ηγείται του έθνους, της των αρχιερέων

-
quem a Cyroincipientibus, omnis temporis sumina και αυτός επειλημμένος τιμής καθ' ον Σέλευκος,

-
annorum ducentorum quadraginta octo colligitur . Βαβυλώνα κρατήσας , το της Ασίας περιτίθεται διά
Ab Inoc ipso tempore Grαcorumregnum numerare δημα έτει δωδεκάτη μετά την Αλεξάνδρου τελευτήν,
incipit Machabrorum liistoria. Ceterum, post καθ' ον συνάγεται ο πάς χρόνος και από Κύρου εις έτη
Oniam Juditorum suscepίt principatum pontifex , διακόσια τεσσαρακονταοκτώ. Εντεύθεν την Ελλή
Eleazarus, sub quo LΧΧ viri divinas interpretati " νων βασιλείαν ή των Μακκαβαίων γραφή καταριθμεί
Scripturas, Alexandrinis bibliothecis dedicarunt. σθαι άρχεται. Μετά δε τον Ονίας ηγείται των Iου
Post hunc seculus est aller Onias : cui successit δαίων αρχιερεύς Ελεάζαρος , καθ' όν οι Εβδομή
Si Oιι, cujus tempestate Jesus filius Sirach fama κοντα, τάς θείας ερμηνεύσαντες Γραφάς, ταϊς κατά
celebris fuit, qui Sapientiam titulo omnia virtutum 'Αλεξάνδρειας βιβλιοθήκαις ανατεθείκασι : μεθ' όν
genera profilenten composuit. Post quem alius eo- έτερος Ονίας, ον διαδέχεται Σίμων, καθ' ον Ιησούς
dem cum prioribus nomine Onias prefuit. Ηujus και του Σιράχ εγνωρίζετο, και την καλουμένην πανάρε
pontificis tempore Antioclitus, cum Judeos obsidio- τον Σοφίαν συντάξας " μεθ' όν έτερος ομώνυμος τους
ne falignssel , Grecorum rilibus uti eoegit. Hunc πρόσθεν Ονίας ηγείται, καθ' ον 'Αντίοχος, τους Ιού
secutus Judas , cognomento Machabaeus, dum relius δαίους πολιορκήσας, Έλληνίζειν κατηνάγκαζε με
Julieorum preest, regionem ab iropiis et profanis oν προστας των πραγμάτων Ιούδας, και επικληθείς
expurgatam liberavit. Cui succedit frater Jonathias, Μακκαβαίος, εξεκάθαρε των ασεβών την χώραν και
deinde Simon : sub cujus mortem regni quod apud ο αδελφός Ιωνάθης διαδέχεται και πάλιν Σίμων, ου
Syros viguit, annus numeratur septianus et septua- κατά την τελευτην έβδομον και εβδομηκοστών και
gesimus supra cenlesinum, ad quod sane tempus D εκατοστών έτος εξαριθμείται της κατά Συρίαν άρχήν
primus, qui Machabrorum vocatur lilber, historiam ή τε πρώτη καλουμένη των Μακκαβαίων βίβλος εις
deducit, ac deductam relinquit. 394. Ιtaque a τούτο του χρόνου κατέλυσε την ιστορίαν. "Ωστε συν
primo anno Cyri, regnique Persarum, ad extremum άγεσθαι από πρώτου έτους Κύρου και Περσών βασις
historia Machabæorum finem , Simonisque pontifi λείας επί το τέλος της των Μακκαβαίων γραφής, και
cis mortem, anni colliguntur quadringenti viginti επί την Σίμωνος του αρχιερέως τελευτην, έτη τετρα
quinque. Posthac vero Jonathas, ut scribit Jose - κόσια εικοσιπέντε : μεθ' ά Ιωνάθης την αρχιεραυν"
plhus, pontificatum exceptum per annos viginti n0- νην, ώς ο Ιώσηπος φησι, διαδέχεται επί έτεσιν
vem administrat.Hunc seculus Aristobulus, annum και είκοσι • μεθ' ον 'Αριστόβουλος ενιαυτόν ηγείται,
unum preest. Ηic primus post reditum de Babylo - ος πρώτος μετά την από Βαβυλώνος επάνοδον οι
ne ad pontificiam dignitatem amplius regium dia- δημα βασιλικών περιτίθεται προς τη αρχιερωσί
derma additum sibi imposuit . Ηuic succedit et rex Τούτον διαδέχεται Αλέξανδρος, βασιλεύς άμα
iderm et pontifex Alexander , qui et ipse annos αρχιερεύς, έτεσι και αυτός επτά και είκοσι προστα
, « Esdr. ΧΙΙ , 10, 11.
617 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 618
των πραγμάτων » εις ον συνάγεται τα πάντα από A septem et viginti rebus Judaeorum praest. Ad cujus
πρώτου έτους βασιλείας Κύρου και της από Βαβυλώ- principatum a primo regis Cyri anno, et Judaicis
νος επανόδου του Ιουδαίων έθνους έτη τετρακόσια gentis reditus de Balbylone, omnis summa annorism
όγδοηκονταδύο, ού προέστησαν αρχιερείς , ούς ηγού . colligitur quadringentorum ocloginta duorum, quo
μαι Χριστόν ηγούμενον υπό της προφητείας ονομάζε- toto termpore pontifices privfuerunt , quos ego qui-
σθαι· μεθ' ούς, τελευτήσαντος του υστάτου αυτών dem Christi ducis appellatione , a prophetia signi
αρχιερέως Αλεξάνδρου, άναρχα και απροστάτητα ficari arbitror : post quos, ipsorum novissimo
τα του Ιουδαίων έθνους απολείπεται , ώστε εις γυ- Alexandro decedente, res Judaeorum sine principe,
ναίκα περιστηναν την βασιλείαν αυτών. Τών δε δύο sine duce, neminem qui praesset habentes , relin
παίδων, Αριστοβούλου και Υρκανού , στασιασάντων quuntur. Factum itaque est, ut eorum regnum in
προς αλλήλους, επιστάς τους Ιεροσολύμοις Πομπήιος, feminamtandem reciderit. Cujus filii duo Aristobu
Ρωμαίων στρατηγός ών, αιρεί μεν πολιορκία την lus atque Hyrcanus, dum inter se de principatu
πόλιν, μιαίνει τε τα άγια, μέχρι τών αδύτων των ιε- contendunt , Pompeius interea Romanorumimpera
ρου προελθών. Και ταύτα συμβαίνει έτους πρώτου tor, Hierosolyma aggressus, cum olbsidione urliem
της εκατοστής έβδομηκοστής εννάτης Ολυμπιάδος, capit, tum usque ad penetralia lempli progressus,
μετά τετρακόσια εννενήκοντα πέντε έτη της Κύρου Β que sancta in illis dicebantur, profanat. Ει live
βασιλείας, ήτις ήρξατο επί της πεντηκοστής πέμ- Judeis accidunt centesiae septuagesimt none
πτης Ολυμπιάδος. Τότε δ' ουν ο Πομπήιος , ελών olympiadis anno primo, qui fuit annus a Cyri regio
κατά κράτος την Ιερουσαλήμ, τον προειρημένον quadringentesimus nonagesimus quintus , cujus
'Αριστόβουλος εκπέμψας δέσμιον επί Ρώμης , το regni initium quinquagesiana quinta olympiade fa
τούτου αδελφώ Υρκανω την αρχιερωσύνην παραδί- clum est . Per id igitur temporis Pompeius , vi
δωσι, τό τε πάν έθνος εξ εκείνου υποτελές Ρωμαίοις captis Hierosolymis , et vinctum Aristolvulum Ro
κατεστήσατο· μεθ' ον Ηρώδης και Αντιπάτρου παίς , mam millit , et hujus fratri Hyrcano Sacerdotium
Υρκανόν ανελών, τήν τών Ιουδαίων βασιλείαν υπό tradit, atque ex illo tempore universa Judcorum»
της Ρωμαίων συγκλήτου βουλής εγχειρίζεται, πρώ- natio Romanis tributaria facta est. Post Hyreanum
τός τε αυτός εξ αλλοφύλου γένους βασιλεύει του Πerodes, Antipatri filius, ipso interfecto Hyucano,
έθνους, την των αρχιερέων κατά τον Μωϋσέως νο - largiente Romano Senatu, Judaeorum obtinet re
μον διαφθείρας τάξιν. Ο μεν γάρ θείος νόμος διά gnum. Ηic primus alieno ortus genere, perturbato
βίου τεράσθαι τω Θεώ τον ανωτάτω προστάττει pontificum ordine, qui Mosaica lege sancitus fue
αρχιερέα • ο δ' Ήρώδης ου τοίς από γένους , rat, in illa gente regnat. Iex enim divina jubebat,
ουδ' οις προσήκον ήν απεδίδου την λειτουργίαν, " ut maximus pontifex quam diu viveret sacerdotio
άπεξενωμένοις δε τισι, και αλλοτρίοις της των fungeretur. At Herodes non iis qui legitimo genere
αρχιερέων διαδοχής , και ουδέ τούτοις διαρκώς , orti essent, neque iis qui id juris haberent, sell
πρός βραχύν δέ τινα και περιωρισμένου χρόνον, supposititiis quibusdam, atque a serie ac succes
άλλοτε άλλους την τιμήν αντιδωρούμενος, ώστε τας μέν sione pontificum alienis id muneris attribuit, ac ne
πρώτας επτά εβδομάδας από Κύρου και επί Δαρείον, iis quidem in perpetuum , sed ad breve quoddam
τάς δε λοιπάς εξηκονταδύο από Δαρείου και επί determinatumque tempus gratificans, 395 atque
Πομπήιον τον Ρωμαίων στρατηγός περιορίζεσθαι. alio tempore aliis ejusmodi honorem impertiens,
Και κατά τρίτην δε θεωρίαν εύρους άν άλλως επ- ιι hac ratione, prime quidem liebdomades septein
αριθμούμενος τους χρόνουςτων επτά και εξηκονταδύο a Cyro ad Darium, relique vero Sexaginta due,
εβδομάδων , αί συντείνουσιν εις έτη τετρακόσια όγδοη- Dario ad imperatorem Romanorum Pompeium con
κοντατρία , επ' αυτον Αύγουστος και επί “Ηρώδης lineantur. At si tertiam praeterea contemplationen
τους πρώτους έξ αλλοφύλου γένους βασιλεύσαντας, velis insistere, atque alia quadam ratione tempora
καθ' ους ή του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού γένεσις septem t sexaginta duarum hebdomaduin nurne
ιστορείται περιγραφομένη, εί , αρξάμενος από Δα- D rare, que annos continent quadringentos ocloginta
ρείου και της συμπληρώσεως του ναού , τον δηλού - tres,invenias idemtemporis spatium ad Augustum
μενον αριθμόν αναλογίση. Δαρείου γάρ κατά το usque atque Herodem,qui primi externi generis re
δεύτερον έτος , τον έβδομηκονταετη χρόνον της έρη- gnarunt, quorumque temporibus Salvatoris nostri
μώσεως Ιερουσαλήμ συμπεπεράσθαι ο προφήτης Jesu Christi ortus fuisse nmeinoratur, propagari,
Ζαχαρίας δηλοί λέγων· « Τη τετράδα και εικάδι , έν si modo hunc quem dixi numerum sumpίο inilio
τω ενδεκάτω μηνί, αυτός έστι Σαβάτ, εν τω δευτέρω a Dario templique:absolutione recolligas. Ad secun
έτει Δαρείου, εγένετο λόγος Κυρίου προς Ζαχαρίαν δum enim Darii annum, tempus solitudinis urbis
τον του Βαραχίου. » Είθ' εξής επιλέγει · « Και απε - Jerusalem , quod septuagenarium fuit, pervenisse
κρίθη ο άγγελος Κυρίου , και είπε · Κύριε παν propheta Zacharias indicat his verbis : « In die vi
τοκράτωρ,έως τίνος ου μή ελεήσης την Ιερουσαλήμ, cesimo quarto undecimi mensis (is est Sabat) in
και τας πόλεις Ίούδα , ας υπερείδες τούτο έβδομη- anno secundo Darii, factum est verbum Domini ad
κοστον έτος ; » Τούτον δή ούν αυτόν το θείω Πνεύ- Zachariam filium Baraellite 83. » Deinde progressus
63 Zachar. 1, 7.
L'ATROL. GR . XXII.
€19 ELSEB:1 CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. ( 2)
adjungit : « Ει respondit angelus Domini et dixit : A ματι θεωρήσας ο Δανιήλ τον χρόνον , σημειούτα:
Donline omnipotens, quousque nuisereberis Jerusa- λέγων· « Εγώ Δανιήλ συνήκα εν ταις βίβλοις τον
lem et urbium Juda, quas despexisti hunc seplug- αριθμός των ετών, περί ου εγενήθη λόγος Κυρίου
gesimum annum 84 ? , Hoc igitur ipsuo tempις προς Ιερεμίαν τον προφήτην, εις συμπλήρωσιν έρη
Daniel cum divino Spiritu aflatus νilissel, Iiis ver- μώσεως της Ιερουσαλήμ , εβδομήκοντα έτη , και
Hvis notavil : « Ego Daniel intellexiin libris nume. έδωκα το πρόσωπόν μου προς Κύριον τον Θεόν μου ,
rum annorum, de quo factus est serimo Dounini ad του εκζητήσαι προσευχήν και δέησιν. » Είτα μετά
Jererniam prophetam, ut complerentur desolationis την ευχήν επιφανείς αυτό ο άγγελος θεσπίζει τα
erusalem septuaginta anni, et dedifaciem meam ad περί των εβδομήκοντα εβδομάδων , και τον χρόνον
Domninum Deum neum, ut Orarer ac deprec:rer 85.. όθεν δεί άρχεσθαι αριθμείν, σημαίνει , λέγων· « Κα!
Deinde post deprecationen angelus, qui illi se- γνώση και συνήσεις από εξόδου λόγου , του αποκρι
ipstin Ostendit, ea divinat, que ad septuagint: θήναι και του οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ, έως Χριστού
helbdomad:is pertinent, et tempus unde numerandi ήγουμένου . ) Γέγονε μέν ούν απόκρισις πρώτη
initium capiendum est, significal dicens : « Ει co- Κύρου , οικοδομηθήναι την Ιερουσαλήμ , ου μήν εις
gnosces et intelliges ab exitu serntonis il respon- έργον εχώρησε , των περιοίκων κεκωλυκότων : Δα
deatur et edificetur Jerusalem usque ad Christum και ρείου δε μετά ταύτα κελεύσαντος , και της οικοδομής
ducero. 5 Porro autem a Cyro primum responsuι του ιερού κατ' αυτόν συντελεσθείσης, και του Δανιήλ
est, ut edificaretur Jerusalem, nec tamen ipsum εντεύθεν προφητεία την καταρχήν της εκβάσεως
οριs effectum est, cumil vicini undique prohibue- ελάμβανεν , ή τε φάσκουσα • 'Απο εξόδου λόγου ,
rint. Postea vero cum Darius jusserit, coque re- του αποκριθήναι και του οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ,
gnante alisoleilim sit templi edificium,inde ab hoc και δι' ής είρηται • Εγώ Δανιήλ συνήκα εν ταις
ipso tempore prophete Daniel oraculum sui even. βίβλοις τον αριθμόντων ετών, περί ου εγενήθη λόγος
tus initiuτα sluit, cujus verba illa sunt, « ul respon. Κυρίου προς Ιερεμίαν τον προφήτην, εις συμπλή
«leatur et edificetur Jerusalem, in quo etiam il- ρωσιν ερημώσεως Ιερουσαλήμ, εβδομήκοντα έτη.»
lud dictum est : « Ego Daniel intellexi in libris nu- Κατά γούν το δεύτερον έτος Δαρείου και συμπλή
nerium annorum, 396 de quo factus est sermo ρωσις της εβδομηκονταετηρίδος αποδεδεικται περαιω
Domini ad Jerenniam prophetam, ut complerentur θείσα , ώστε εξ άπαντος άρχεσθαι δείν ημάς των
desolationis Jerusaleni septuaginta anni. » Annoigi- εβδομήκοντα εβδομάδων από της εξηκοστής καιέχτης
tur Danii secundo apparet completos esse annos il- Ολυμπιάδος , και από δευτέρου έτους Δαρείου , εν
Ios septuaginta , ut nos omni ratiοne oporteal se- ώ τα της οικοδομής περαιούται. Εντεύθεν γούν εί
ptuaginta heldonadum initium facere 2 EXV) olym- τους επομένους χρόνους αριθμήσεις , εύρους άν επ'
Diade, atque a Darii anno secun:lo, in quo omis αυτόν Ηρώδην μοναρχόν τε Ρωμαίων Αύγουστον,
illa urbis Jerusalem edificatio absoluta est : inde καθ' ους ή του Σωτήρος ημών επέφανε τω βίω γέ
igitur si tempora que sequuntur numeres, invenias νεσις, τα τετρακόσια όγδοήκοντα τρία έτη , αί εισιν
ad ipsum usque Hero tem et monarchain Ronano. επτά και εξηκονταδύο εβδομάδες, κατά την του
rum Augustum, sub quibus Salvatoris nostri ortus Δανιήλ προφητείαν περιοριζόμενα . Από γάρ της
vite hominum illuxit, quadringenios octoginta tres εξηκοστής και έκτης Ολυμπιάδος επί την εκατοστών
annos contineri, qui septem et sexaginta duaruυ όγδοηκοστήν έκτην γίνονται Ολυμπιάδες μεταξύ
hebdomadum summam secundum ipsius Daniel εκατόν είκοσιμία , έτη τετρακόσια όγδοήκοντα τέσ
prophetiam conficiunt. A sexagesima enim Sexta σαρα , τετραετίαν της Ολυμπιάδος επεχούσης, καθ'
olympiale ad centesimam ologesimain sextan in- ον καιρόν Αύγουστος Ρωμαίων βασιλεύς , πεντεκαι
termediae olympiades colliguntur centum et viginti δέκατον έτος της βασιλείας επέχων , Αιγύπτου
una : qui sunt anni quadringenti ccloginta qualuor, κρατεί, και της λοιπης οικουμένης , υφ' ού πρώτος
singulis utique olympiadibus quaternos annos con- αλλόφυλος Ηρώδης την των Ιουδαίων εγχειρίζεται
tinentibus. Quo tempore Augustus Romanorum D βασιλείαν. Γεννάται δε ο Σωτήρ και Κύριος ημών
Yex quintum decimum sui regni annum agens , et Ιησούς ο Χριστός του Θεού , κατά το αυτό συντρι
ΑΕgypίum et reliquum vrbern terrarum imperium χόντων των χρόνων της γενέσεως αυτού και της
ο! tinet ; sub quo primus alieni generis Herodes Ju- συμπληρώσεως των παρά τω Δανιήλ επτά και εξή :
dicorum accipit regnum , et Salvator Dominusque κοντα δύο εβδομάδων μεθ' ας διηρημένης και μακράν
noster Jesus, qui Christus est Dei, nascitur, dum απεσχοινισμένης, μετά πλείστα όσα τα μεταξύ προ
videlicet et ortus illius tempus, el septem ac sera- φητευόμενα, της λειπούσης μιάς εβδομάδος, τα λοιπά
ginta duarum hebdomadum finis, de quibus Ioqui- πάντα δια μέσου της του χρησμού προορήσεως
tur propίiela Daniel, in idem concurrunt,post quas ειρημένα επιτελείται , και και αυτά τούτον έχει τον
cum segregetur , et Iongius post plurimaea videlicet τρόπον : « Μετά τας εβδομάδας τας επτά και εξηκο
11e in medio proplielice predicuntur, anandetur ταδύο εξολοθρευθήσεται χρίσμα, και κρίμα ουκέστιν
Ina, que reliqua est , hebdomada , celera omnia εν αυτώ και την πόλιν και το άγιον διαφθερεί συν
usecunque inter median Oraculi predictionem το ηγουμένω τα έρχομένιν , και εκκοπήσονται εν
dicta sunt, perficillur , use in hunc modum ipsa κατακλυσμό, και έως τέλους πολέμου συντετμημένου
ε» Ζ: Inar. 1, 10 . 83 D. , 13 , 2, 3
621 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 6
αφανισμούς. » Και ταύτα δε εναργή την έκβασιν Α quoque se habent : « Post liebdomadas septem a
ειληφε κατ' αυτόν Αύγουστος και Ηρώδην, εις ούς Sexaginta duas peribit unctio , et judicium non est
τας προειρημέναςεπτά εβδομάδας συγκεφαλαιούσθαι in ea; et civitatem et sanctum disperdei cum duce
φαμεν. "Οδό γούν και τάξει του κατά την αρχιερω- venturo : et excidetur in diluvio, et usque ad fine
σύνην χρίσματος, μέχρι των Ηρώδου και Αυγούστου belli in compendiuni redacti, internecionibus. • Ει
χρόνων διαρκέσαντος , της δε διαδοχής των πάλαι ec quidem perspicuum exitum nacta sunt August
αρχιερέων επί 'Αλέξανδρος τον Υρκανού πατέρα Herodisque temporibus : in quos eas, de quibus
περιγραφείσης , Ηρώδης τον Υρκανών ανελών , dicebanmus, seplein hebdomadas consummari affir
ουκέτ: τοις εκ πατέρων διαδόχους επιτρέψαι λέγεται mamus. Νam cumsuum progressum atque ordinett
την λειτουργίαν, αλλά τισιν ασήμους και αφανέσιν pontificia illa unctio usque ad Ηerodem el Augu
ανθρώπους. Τούτο δε και ο χρησμός προλαβών επε - stun constanter servaverit, el veterum pontificulum
θέσπισεν, είπών : « Και μετά τας εβδομάδας τας successio in Alexandro Hyrcani palre terminetur,
επτά και εξηκονταδύο εξολοθρευθήσεται χρίσμα, και Herodes ipso Hyrcano interfecto 397 non amplius
κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ , όπερ σαφώς και λοιπον iis , qui a parentius Succedendi jus haberent, mi -
τεθείκασιν ερμηνευται · μέν Ακύλας φήσας : « Και nisterium illud concessisse dicitur, sed ignobilibus
μετά τις επτά εβδομάδας και εξηκονταδύο εξολοθρευ- υ quibusdam obscurisque hominibus. Sed etiam ora
θήσεται ελειμμένος, και ουκ έστιν αυτώ , ο δε culum hanc ipsam rem anticipans divitavit , lis
Σύμμαχός : Και μετά τας εβδομάδαςεπτά και εξη- verbis : « Ει post hebdomadas septerm et sexaginta
κονταδύοεκκοπήσεταιΧριστός, και ουκυπάρξει αυτό.» duas peribit unctio, el judicium non est in ea . και
"Οθεν μάλιστα παρίστασθαί μοι δοκεί Χριστός ηγού . Ωuod quidem perspicue reliqui quoque posuerunt
μενος είναι ο κατά την ημετέραν απόδοσιν δεδηλωμέ. interpretes : Aquila quiden sic : « Ει post septeur
νος. Μετά γουν τηντων ειρημένωνεβδομάδων συμπλή- hebdomadas el Sexaginta duas peribil unclus, et
ρωσιν, εξολοθρευθήσεται Χριστός , φησί. Τίς δε ούτος non est ei. » Symmachus autein sic : « Ει post
ή ο ηγούμενος, και ο κατά διαδοχήνεξιερατικού γένους, liebdoniadas septem et sexaginta duas excidetur:
του έθνους προεστώς ; Διέμενε γούν ούτος εις όσον Christus, et non aderit ei. υ Ex quo maxime milli
ούπω τατων εβδομάδων επληρούτο · επειδή δε τέλος constare videtur, Chrislum ducem esse eum, quem
ελάμβανον αύται , ακολούθως τη προφητεία εξεκόπη expositio nostra deciaravit. Pest 'eas igitur de qui
και εκ διαδοχής γένους , του έθνους προεστώς. Ούτος bus dixinus completas hebdomadas, peribit Chri
δε ήν Υρκανός, όν αυτός Ηρώδης ανελών , την κατά stus , inquit . Sed quis tandem hic Christus, nisi
του Έθνους βασιλείαν μη δεν αυτώ διαφέρουσαν υφαρ- dux qui legitime succedensex pontificio genere, sus
πάζει , πρώτος τε αυτός αλλόφυλος ηγείται. Ού genti praeesset? Mansit igitur hic Christus, quandia
μόνος δε άρα ο Υρκανός Χριστός ών, και των πάλαι helsdomades ille duraverunt; ubi autem illaru
αρχιερέων ύστατος , εξεκόπη, αλλά και η εκ προγό- finis advenit, excisus est, qui de generis successio
νυν άνωθεν εκ των πρόπαλαι αρχιερέων κατιούσα ne genti praeessel . Porro hic fuit Hircanus, quen»
διαδοχή , αυτό τε το κατά νόμους χρίσμα ουκ cum Herodes interfecisset, regnum protinus quod
έτι κατά κρίσιν γινόμενον , ατάκτως δε και συγκε- ad ipsum nihil spectabat, arripuit, primusque ips :
γυμένως , ου κατά τα παρά Μωϋσει νενομοθετη - prefuit ex alieno genere. Ceterum non solus Hyr
μένα ,συνέτρεχε δε όμου πάντα ακολούθως τη προ . canus, qui Christus erat, et priscorum pontificular
φητεία φησάση : « Εξολοθρευθήσεται χρίσμα , και novissimus, excisus est, sed etiam ea que aliius a
κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ. Μάρτυς δ' αξιόχρεως majoribus longeque superioribus pontificibus repe
τούτων ο εξ αυτών Εβραίων Ιώσηπος , ώδε πως Lita fuerat successio , ipsaque legitiana unctio :
ιστορών τα κατά τους χρόνους έν οκτωκαιδεκάτω quippe que non ultra ex judicio facta sit, sed ili
της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας• Την δε βασιλείαν ordinate et cornfuse, non secundum ea , que Moses
Ήρώδης παρα Ρωμαίων εγχειρισθείς , ουκ έτι τους in Slis legibus sanxerat, concurreruntque in unum
εκ του Ασαμωναίου γένους (ούτοι δε ήσαν οι καλού - D omnia , quemadmodum prophetia predixerat, illis
μενοι Μακκαβαίοι ) , καθίστησιν αρχιερείς , αλλά verbis : « Peribit unctio , el judiciuni non est Bit
• .νας ασήμους και μόνον εξ Εβραίων όντας , πλήν ea . Αιue optimus hujusce rei lesiis est Hebraicus
ενός “Αριστοβούλου, όν Υρκανού υιον όντα, κατα- auctor Josephus, qui in XV1ι Judaico Antiquitatis
στήσαςαρχιερέα, τη αδελφή αυτού συνώκησε Μαριάμ libro, que ad illa tempora pertinent, in hune mo
μη, τήν του πλήθους προς αυτόν θηρώμενος εύνοιαν dum exponit: c flerodes autem ,regni administratio .
δια την Υρκανού μνήμην. Είτα δεδιώς μή προς τον ne a Romanis accepta, nullos amplius ex Asamo
'Αριστόβουλος πάντες αποκλίνωσιν , ανεϊλεν αυτόν εν næo genere (hi autem erant qui Machabiri vocan
Ιεριχοί, πνιγήναι μηχανησάμενος κολυμβώντα, καθ lur) pontifices declarat, sed ignobiles quosdan el
ως ήδη δεδηλώκαμεν. Μετά τούτον ουκ έτι τοις ab Hebreis tantummodo oriundos, preler unit
εκγόνους των 'Ασαμωναίου παίδων την αρχιερωσύνην Aristobulum, qui Hyrcani filius fuit. Hunc ellin
επίστευσεν . "Έπραξε δε όμοια το Ηρώδη περί της cum pontificent declarasset, Sororein ejus Marian
καταστάσεως των αρχιερέων, Αρχέλαος το ο παίς man duxit uxorem, quippe qui noullitudinis erg:
αυτού, και μετά τούτον Ρωμαίοι την των Ιουδαίων illum caplaret benevolentiam, propter lyreani me.
βασιλείαν ταρειληφότες. Ο Πάλιν εν ετέροις ταύτα morian. 398 Deinde veritus ne onnes ad Aris:g .
 625 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 24
Julum desciscerent, hominen de medio sustulit , A περί αυτών φησιν : Ηρώδης δε βασιλεύσας, την
dum essel in oppido Hierichunle. Illi enim natanti, τε βάριν ταύτην εν επιτηδείω τόπω κειμένην κατα.
vique interim sub aqua detento, necem est machi - σκευάσας πολυτελώς, Αντωνίαν καλεί όνομα , και
natus, uti jam planum fecimus. Post hunc non an- την στολήν την αρχιερατικήν λαμβάνει, την δε κει
plius ex Asamonei prole oriundis pontificalum μένην κατεχε , πιστεύων ουδέν νεωτερίσειν τον
commisit. Herodem imitatus est in constitutione λαόν δι' αυτήν. "Έπραξε δ' όμοια το Ηρώδη και ο
pontificum ejus filius Archelaus, et post hunc ipsum επικατασταθείς αυτώ βασιλεύς Αρχέλαος , υιός ών
Romani, qui Judeοruin regnum occuparunt. » αυτού , παρ' ου Ρωμαίοι διαδεξάμενοι την αρχήν,
Rursus de iis alio in loco dicit haec : Herodes all- εκράτους της στολής του αρχιερέως αποκειμένης εν
tem rex ubi turrim hanc in idoneoloco sitam magno οίκω λίθου οικοδομηθέντι, υπό σφραγίδι. • Διά τούτων
sumptu instruxit , Antoniam appellavit nomine : το αποτέλεσμα παντί τω νομιζω καταφανές γεγενή
vestem praeterea pontificiam assumpsit, et eam que σθαι του φήσαντος χρησμού » . Και μετά τας εβδο
deposita erat retinuit. Herodi similia patravit, qui μάδας τας επτά και εξηκονταδύο εξολοθρευθήσεται
ab ipsorex declaratus est Archelaus ipsius filius, a χρίσμα, και κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ. » "Έτι δε μάλ
quo Romani accepto principalu, veste pontificis λον όψει πως είρηται το,• Κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ,»
que reposila erat sub signo in domo ex lapide con- Β το άκριτον συνιδών της των αρχιερέων καταστάσεως,
3trucla obtinuerunt. ) Ex his plane cuivis intel- τών μετά Ηρώδην, και κατά τους χρόνους του Σω
lectum esse arbitror, quisinam fuerit eventus Oraculi τήρος ημών γεγενημένων . Του γάρ κατά τον θείον
dicentis : Ει post hebdomadas VII et LXιι peribit νόμον αρχιερέως πάντα τον της ζωής χρόνον την
unctio, et judicium non est in ea. » Magis etiani in- λειτουργίαν διέπειν κεκελευσμένου επί διαδόχο παιδί
tueberis , quo sensu dictum sit illud : « Ει judicium γνησίω, κατά τους εξεταζομένους καιρούς , μετά το
non est in ea, si nullo judicio creatos pontifices eos, εξολοθρευθήναι το χρίσμα, τη προφητεία συμφώνως,
qui post Ηerodem, quique temporibus Salvatoriς πρώτος μεν Ηρώδης, έπειτα δε και Ρωμαίοι μετά
nostrifuerunt , consideraveris. Cum enim ex divina τούτον, ακρίτως και ου κατά τον νόμον , τους αρχιε
lege pontifex totum suae vite tempus sacrum munus ρείς καθίστων ούς έδόκει αυτούς , δημοτικούς τισι και
obire, idemque legitimo filio successori tradere ju- ασήμοις ανδράσι την τιμήν χαριζόμενοι , επίπρασιόν
beretur, per ea tempora que modo explorabamus, τε και έκαπήλευαν τούνομα, άλλοτε άλλους ενιαυσιαίον
post interitun: sacre unctionis, sicut proplhelia si- το αξίωμα δωρούμενοι. Διό μοι δοκεί ο ιερός ευαγγε
gnificaverat , primus quidem Herodes, post Ηerodem λιστής Λουκάς , τον χρόνον του κηρύγματος του Σω
vero etiam Romani, absque judicio , nulla servala τήρος ημών υπογράφων, σημειούσθαι τούτο , δι' ών
lege, quos ipsi probassent, pontifces declarare in- G φησιν · Εν έτει πεντεκαιδεκάτω της ηγεμονίας
stituerunt, plebeiis quibusdam viris atque ignobili- Τιβερίου Καίσαρος, ηγεμονεύοντος Ποντίου Πιλάτου
bus hunc honorem largientes, idque nominis ve- της Ιουδαίας, τετραρχούντων δε Ηρώδου , και Φιλίπ
nale habere, et cauponum more pro eo pretium ac- που, καιΛυσανίου , επί αρχιερέως "Αννα και Καϊάφα :
cipere, modo lios, modo illos annua dignitate do- δύο γάρ ούτοι κατά το αυτό αρχιερείς πως αν εγένοντο
nantes . Quocirca Sanctus evangelista Lucas, dum ή καταλυθείσης της περί των αρχιερέων νομοθεσίας;
predicandie Salvatoris nostri doctrine tempus de- Τούτοις γούν και Ιώσηπος επιμαρτυρών ταύτα γρά
Scribit,hoc ipsum mihi notare videtur, cum ail : ln φει• Ουαλέριος Γράτος Ρωμαίων στρατηγός, παί
anno quinto decimoimperii Tiberii Cesaris, procu- σας αρχιεράσθαι "Ανανoν, Ισμαήλον αρχιερέα απο
rante PonticPilatoJudaeam,tetrarchiam veroobtinen- φαίνει τον Τουφήβα, και τούτον μετ' ου πολύ μετα
Libus Herode, et Philippo,et Lysania sub principibus στήσας , Ελεάζαρον τον του 'Aνάνου του αρχιερέως
Sacerdotum Anna et Caipha.. Nanique 88 hi duo quo υιόν αποδείκνυσιν αρχιερέα. Ενιαυτού δε διαγενομέ
1andem pacto eodemtemporefuissent pontifices , nisi νου και τόνδε παύσας, Σίμωνι τω Καθίμου την αρ
legique de pontificibus sancita fuerat, vis illata fuis. χιερωσύνην παραδίδωσιν. Ου πλέον δε και τώδε
set ? 399 Hec eadem Josephus quoque testificans, η ενιαυτού την τιμήν έχοντι διεγένετο χρόνος, και Ιώ
sic scribil : ValeriusGralus, Romanorumimpera- σηπος, ό τε Καϊάφας, διάδοχος ήν αυτώ. » Ταύτα
tor,cuin Anano pontifici sacrum munus abrogasset, αναγκαίως παρεθέμην διά το, και 'Εξολοθρευθήσεται
Ismaelumn Tuplieba pontificem declaravit , cui itenι χρίσμα, και κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ, νά και ήγου
ipsi cum Inaud multo post honorem ademisset, μαι αναμφίλεκτον την απόδειξιν έχειν. Έξής τούτοις
Eleazarum, Anani pontificis filium, pontiticem creat: φησίν η προφητεία, « Και την πόλιν, και το άγιον
Deinde anno peracio Iunc quoque rejicit, et Si- διαφθερεϊ, συν τω ηγουμένο το ερχομένω. » "Ένθα
noni, Cathimi filio, pontificaturn tradit : huic quo- πάλιν τον Ηρώδην αυτόν, και τους μετά αυτόν άρ
que non plus annuo honore perfuncio abiit tem- ξαντας εξ αλλοφύλου γένους υπολαμβάνω δηλούσθαι ·
pus, et in Iscumejus Josephus, qui etiam Caiplins, ως γάρ ανωτέρω ώνόμαζε Χριστούς ηγουμένους τους
suffectus est. Hec necessario posui propter illud : αρχιερείς, λέγων, « έως Χριστού ηγουμένου και τον
« Peribit unctio, et judicium non est in en, o que αυτόν τρόπον μετά εκείνους και την εκείνων κατά
ego quidem arbitror indubilalam deinonstrationem παυσιν ουκ άλλος ηγούμενος ερχόμενος ή ο δηλωθείς
halere. His deinde addit prophetia, « Ει civitatem εξ αλλοφύλου γένους , και οι λοιποί όσοι καθεξής μετ'
66Luc. 1, 1 .
 623 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 626
εκείνους ηγήσαντο του έθνους, συν οις και μεθ' ών, A et sanctum disperdet cum duce venturo. Ubi ego
ώσπερεί συνεργοίς χρώμενος , ο μισόκαλος και των rursus et ipsum Herodem, et eos qui post Ηero
αγαθών φθορεύς, και την πόλιν και το άγιον διαφθε - dem ex alieno genere imperaverint, pulo intelligen
ρείν είρηται. Και γάρ διέφθειρεν αληθώς άπαν το dos : nam quemadmodum superius nominabat.
έθνος , τοτε μεν τήν της ιερωσύνης τάξιν εις παρανο- Clhristos duces , cum in illis verbis pontifices dice.
μίαν άγων, τοτε δε τον πάντα λαόν διαστρέφων, και ret, usque ad Christum ducem, ita post eos , et post
την πόλιν, ούτω των πολιτών μεταφορικώς ώνομα- eorum abrogationem, non alius fuerit venturus
σμένων, εις ασέβειαν εκκαλούμενος.Συνάδει δε ημών quam is qui dictus est ex alieno genere, celerique
τη αποδόσει και ο 'Ακύλας τούτον ερμηνεύσας τον quicunque post illos deinceps genti prefucrunt,
τρόπον» « Και την πόλιν και το άγιον διαφθερεί λαός quibus tanquan) adjaloribus utens, una cumiisdem
ηγουμένου έρχομένου. Ο Ου μόνον γάρ ο ερχόμενος, ipse honesti inimicus bonorumque corruptor , el
ο κατά τα αποδεδομένα ημίν δηλωθείς διέφθειρε την civitatem et sanctum perditurus dicitur. Εtenim
πόλιν και το άγιον, αλλά και ο τούτου λαός. Εύποι δ' vere perdidit totam gentem, modo quidem Sacer
αν τις ουκ από σκοπού και τον Ρωμαίων ηγεμόνα dotii ordinem praeter legem perturbans, modo vero
διά των προκειμένων δηλούσθαι, τόν τε τούτου λαν, cunctum populum pervertens, et civitalen (sic enin
δι' ου νομίζω σημαίνεσθαι τα στρατόπεδα των Ρω- B cives figurate nominantur) evocans ad impietatem
μαίων αρχόντων,εξ εκείνου κρατησάντων του έθνους, et nefits ; huic auten commentationi nostre Aquila
ο και την πολιν αυτην Ιερουσαλήμ, και τον πάλαι εν quoque concordat , qui interpretatus est in hunc
αυτή σεμνόν και άγιον νεών διέφθειραν. Υπό τούτων modum : Et civitatem et sanctum disperdet popιι
γούν και εξεκόπησαν ως εν κατακλυσμό, και έως lus ducis venturi. Non solum enim qui venturus
τέλους πολέμου συντετμημένου αφανισμούς έφθασαν, fuit dux , quem nos superiore expositione prodidi
ώστε ήδη , κατά την προφητείαν, παντελή υπομείναι mus, corrupil civitatem et sanctum, sed etiam illius
ερημίαν κατά την κατά του Σωτήρος ημών επιβου- populus : praeterea non forsilan quispiam a recto
λήν αυτών, μεθ' ήν και την εσχάτην υπέμειναν πο- aberraverit si dixerit , etiam Romanum ducem iis.
λιορκίαν. "Έχεις και ταυτα ακριβώς εν ταις γραφεί- dem verbis designari, ejusque ducis populum. Per
σαις αυτώ Ιωσήπιω ιστορίαις. Τούτων δε περί των quæ arbitror significari exercitus Romanorum prin
συμβεβηκότων των Ιουδαίων έθνει εν τω μεταξύ cipum, qui ex illo tempore gentis imperium 1e
χρόνω των επτά και εξήκοντα δύο εβδομάδων προ- ηuere, quique civitatem ipsam Jerusalem, et in ea
πεφτητευμένων, ακολούθως η δήλωσις της υπό του quondam venerabile et sanctum templum corrupe--
Σωτήρος ημών καταγγελθείσης καινής Διαθήκης θε- runt. Siquidem ab iis etiam excisi sunt tanquan)
σπίζεται. Τοσούτων γούν δια μέσου και μεταξύ των “ in dilurio, et usque ad finem belli in compendium
επτά και εξήκοντα δύο εβδομάδων ειρημένων, επιλέ- acti itineribus pervenere , usque adeo ut, quemad
γεται: « Και δυναμώσει Διαθήκην πολλοίς εβδομάς mollum propluetia dixerat, extremamtum passi siril
μία,και εν τώ ήμίσει της εβδομάδος αρθήσεται θυσία solitudinem , post ipsorum nefarias 400 contra
και σπονδή, και επί το ιερόν βδέλυγμα των ερημώ- Salvatorem nostrum insidias; nam postquam id
σεων έσται, και έως συντελείας καιρου συντέλεια δο- moliti sunt, extren:am sane obsidionem pertulere.
θήσεται επί την ερήμωσιν. ) Τίνα δε τρόπον και Πec quoque ipsa adamussim explorata liabes in iis
ταυτα επληρούτο κατανοήσωμεν. Ιστορείται δε ο quas Josephus scripsit historiis . Ceterum cum hoc
πάς της διδασκαλίας και παραδοξοποιίας όμου του Σω. de iis quae intermedio νιι et LX iebdomadum tem
τήρος ημών χρόνος τριών ήμισυ γεγονώς ετών, όπερ pore Judaice genti acciderunt , per prophetiam
εστίν εβδομάδος ήμισυ. Τούτο πως Ιωάννης ο predicta sint, ordine deinceps Novi per Salvatorem
ευαγγελιστής ακριβώς εφιστάσιν αυτού το Ευαγγε- nostrum denuntiandi Testamenti significatio cani
λίω παραστήσει. Είη αν ούν εβδομές ετών μία ο πάς tur. Ergo ubi tain multa in medio inter septem et
χρόνος της μετά των αποστόλων αυτού συνδιατριβής, sexaginta duas hebdomadas dicta sunt, tum adjun
ότε προ του πάθους και ο μετά την εκ νεκρών ανά- D gitur : « Ει confirmabit pactum multis hebdomada
στασιν αυτού . Προ μέν γάρ του πάθους επί τρία και una, et in medio hebdomadis auferetur sacrifician
Ημισυ έτη τοις πάσιν εαυτόν παρέχων μαθηταίς τε et lilatio, et in teniplo abominatio desolationum
και τους μη τοιούτοις αναγέγραπται· καθ ' όν διδασκα- erit, et usque ad consummationem temporis con
λίαις παραδόξοις τε θεραπείαις , της θεότητος αυτού Suunmatio dabitur in desolationem. Sed jam liac
* τάς δυνάμεις πάσιν απλώς "Ελλησι τε και Ιουδαίους quonam pacto completa sint, exploremus. Sine
* παρείχετο μετά δε την εκ νεκρών ανάστασιν τον proditum est memoriae omne doctrine eruditionis .
Η ισον, ώς είκός , των ετών χρόνον τους εαυτού μαθηταίς que miraculorum Salvatoris. nostri tempus, trium
H και αποστόλοις συνήν, δι' ημερών τεσσαράκοντα οπτα- annorum et semis fuisse : quod quiden est hebdo
νόμενος αυτοίς, και συναυλιζόμενος, και λέγων τα περί madis unius dimidium. Hoc ipsum quolan modo
τηςβασιλείας του Θεού , ως γούν αι Πράξεις των απο- Joannes evangelista attentissime ejus Evangelium
στιων περιέχουσιν · ώς είναι ταυτην την δηλουμένην observantibus declarabit. Erit igitur hebdomas an
της προφητείας των ετών εβδομάδα, καθ' ήν ενεδυ- norum una omne tempus, quod cum apostolis suis
νάμωσε Διαθήκην πολλοίς, την καινήν δηλαδή Διαθή- versatus est, tum antequam passus est, tum post
«Τιτου ευαγγελικού κηρύγματος κρατύνων. Τίσι δε quam de morte ad vitam reveit ; nam quod ante
 S A
697 EUSEBII CÆSARIENSI OPP . PARS II. — APOLOGETIC . 628
quam sit passits per tres annus et semis , omnibus A πολλοίς ταύτην ενεδυνάμωσεν, ή δηλονότι τους εαυτού
el discipulis et non discipulis seipsum exhibuerit , μαθηταίς και αποστόλους , και τοις εξ Εβραίων εις
palam ex iis que scripta sunt de ipso, proditum αυτόν πε πιστευκόσιν άπασι ; Πλήν αλλά της μιάς
'est : quo tempore et documentis et admiratione ταύτης εβδομάδος , καθ' ήν ενεδυνάμωσε τηνδηλωθεί ,
dignis curationibus, divinitatis suce vires omnibus σαν Διαθήκην τους πολλούς , εν τώ ήμίσει ήρθη θυσία
simpliciter tam Graecis quam Judeis ostendit. Ubi και σπονδή, τό τε βδέλυγμα της ερημώσεως ήρξατο
vero a rιorte ad vitam est restitutus, quod idenι επειδή περ μεσαζούσης της εβδομάδος ταύτης μετά
temporis, eundemque annorum numerum cum suis τον ήμισυ και τριετή χρόνος της διδασκαλίας αυτού,
versatus sit, discipulis et apostolis , rationi sane καθ' ον καιρόν πέπoνθε, το καταπέτασμα του ναού
consentaneum est , per dies XL apparens eis , et ερράγη από άνωθεν έως κάτω' ώς εξ εκείνου δυνάμει
consuescens, et de regno Dei Ioιuens , quemadmo- ήρθαι εξ αυτών την σπονδήν, και την θυσίαν, και το
dum quidem in apostolorum Actis continetur, ut βδέλυγμα της ερημώσεως επί το ιερόν ήρχθαι, κατα
Inec sit illa, de qua prophelia Ioquitur, annorum λιπούσης αυτούς ερήμους της ανέκαθεν εις εκείνο
hebdomas, in qua confirmavit pactum multis, mul- καιρού τον τόπον έφορώσης και επισκοπούσης δυνα
nitius videlicet reddens novum evangelicae praedica- μεως. Μέχρι γούν του σωτηρίου πάθους είναι να
tionis testamentum. Sed quibus multis id confir- Β Θεού δύναμιν επισκοπούσαν το ιερόν και το "Αγιον
mavit ? Nempe suis discipulis et apostolis, iisque των αγίων ηγείσθαι προσήκει. Ου γαρ άν άλλως και
ουnibus quicunque ex Hebrzeis in fidem ejus Vene» αυτός άμα τους πολλούς συνήδρευεν εν τω ιερό, τας
runt .Ceterum in lιujusce unius hebdomadis medio, κατά νόμους εορτάς επιτελών, μή ουχί έτι συνεστώτα,
in qua illud ipsum de quo diximus testamentum και Θεού είναι άξιον τον τόπον ειδώς. "Ησαν ούν εν
multis confirmavit , sublatum est sacrificium, 401 τώ ιερώ και προφητεύοντές τινες εις εκείνο του και
el lilatio, abominalioque desolationis inclinata est , ρου, ώσπερ "Αννα η προφήτις ή του Φανουήλ. 13.
quandoquidem hac ips : hebdomade jamad medium Συμεών ο επί τάς αγκάλας αυτόν, βρέφος έτι όντα.
Sui spalium ducta , post trium: annorum tempus et λαβών, ού και προφητεύουσι τα αναγεγραμμένα'
8ennis doctrine illius, quo tempore passus est, ve- αν αυτός ο κύριος ημών ειρήκει το λεπρίν
Ian templi scissuum est a suinno usque deοrsum : δείξον σεαυτόν το ιερεί, και προσήνεγκε την θυσία :
μι ex illo jam vi quadam sublata fuerit ab eis liba- ήν προσέταξε Μωσης εις μαρτύριον αυτοίς, και μή ουχ
Rio el sacrificium et abominatio desolationis in tem- έτι δείν ηγούμενος τα κατά νόμουςεπιτελείσθαι αυτούς,
ριο sederit, utpote cum eos virtus illa reliquerit ώς εν αγίω και Θεου αξία τόπιω: ουδ' αν τους αγορά
solos, quae ab initio ad illud usque tempus, el tu - ζοντας και πιπράσκοντας έξωθώνέλεγε: « Γέγρασία
telam et providentiam ejus loci gerebat : nam ad C ότι ο δικός μου οίκος προσευχής κληθήσεται, υμε ,
illud usque tempus quo ille pro salute nostra pis. δε αυτόν ποιείτε σπήλαιον ληστών ) και ευθύς
sus est , divinam quamdam vim fuisse que et tem- « "Αρατε ταύτα εντεύθεν ,και μη ποιείτε, τον δικό του.
. . . . .. .
plum et Sanctum sanctorum tueretur, existimare Πατρός μου οίκον έμπορείου : ει μή έτι τίμιον τα
par est . Alioqui quid oportebat, illum una cum aliis φώς δείν ενόμιζεν υπολαμβάνειν είναι τον τύποι:
Γmultis sedere in templo et ex legibus festos dies Αλλά γάρ πλησιαζούσης αυτών της εσχάτης δυασε
celebrare , si novisset non anmplius consistere lo- 6είας, μετά ταύτα πάντα απεφήνατο είπών »
c : m illum, neque Dei presentia dignum esse? Fue- αφίεται υμίν ο οίκος υμών έρημος δ και αν
runt igitur ad illud usque temporis nonnulli in tem- επληρούτο ότε, παθόντος αυτού , το καταπέτασμα και
plo divinantes, qualis Anna prophetica nιulier filia ναού όλον δι' όλου μέσον έρράγη , καθήρττο : *:
Phanuel, ct Simeon qui in ulnas ipsum adhuc in, εκείνου δυνάμει η προσηνής τω Θεώ κατά την
fantem accepit, qui etiam cecinerunt ea que publi- νόμου διάταξιν θυσία και σπονδή , ής αρθείσης, 83
ce memorie prodita sunt, sed neque ipse Dominus το βδέλυγμα της ερημώσεως, κατά την εν χερσί που
noster dixisset leproso : Abi , ostende te sacerdoti, φητείαν, επηκολούθησε τω τόπω . Ει δε και έτσι τινα
et offer sacrificitum, quod precepit Moses in testi- και χρόνος παραμένειν έδοξε τα της εν τω τόπω λειτου
monium eis 87, 5 si illo in loco non ultraexistimas- " γίας, αλλ' ουκέτι γε ταύτα άρεστα τω Θεώ ήν, από
srl que ad ritus legesque pertinent tanquam in τως και ου κατά νόμον επιτελούμενα. "Ωσπερ
Sancto et Dei presentia digno loco celebrari opor- πρόπαλαι εξολοθρευθέντος του χρίσματος, και των
1ere, neque endlentes et einentes ejiciens dixisset κατά διαδοχήν νομίμων αρχιερέων πεπαυμένων,αν
verba illa : « Scriptum est, domis mea domus Ora- της Υρκανού τελευτής, οι μετά ταύτα παριονέτες
tionis vocabitur, vos autem eam facilis speluncam ατάκτως και παρανόμως, έδόκουν μέν τι ποιείν, "
latronim 88. » Ει rursus : « Auferte ista hinc , et μήν κατά τους πρέποντας έπραττον θεσμούς,δ: ,
Yolite facere domum Patris mei domum negotiatio- και έφασκεν η προφητεία : Εξολοθρευθήσετε
ais 83, nisi adhuc plane censuisset venerabilem χρίσμα, και κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ, και το ακριτος
esse Iocum pulare oportere . At enim ubi illorum και παράνομον αυτών διαβάλλουσα · ούτω δή καιεν
extremum scelus appropinquavit, tum omnia indi- της θυσίας και της σπονδής συμβεβηκέναι ?ήσεις :
cavit dicens : « Ecce relinquitur vobis domus ve- ορθώς μεν και κατά νόμον προ του πάθους του
17 Maith . vill , 4. SA Malih . xli , 15. 89 Joan. 11 , 16.
62 ) DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB VIII. 630
τήρος ημών επιτελουμένης, διά την εισέτι τότε τα A stra deserta 0, quod quidem ipsum conpletin
των αγίων τόπων εφορώσαν δύναμιν, περιαιρεθείσης est quo tempore dum ille cruci affixus est, velun
δο αυτίκα μετά την αυτού τελείαν και θεοπρεπή θυ- templi nmedium ιοιο penitus altitudinis sur spalio
σίαν, ήν προσήνεγκεν αυτός εαυτόν υπέρ των αμαρ- scissum est, sublatumque est ex illo, vi quadam,
τιών ημών, αυτός ών ο αμνός του Θεού, ο αίρων την Deo gratum ex institutione legis Sacrificium et li
αμαρτίαν του κόσμου , ής θυσίας πάσιν ανθρώπους κατά Datio, qua sublata , abominatio desolationis, se
τα καινά μυστήρια της καινής Διαθήκης παραδοθεί- cundum eam que nunc in manibus est, propluetian
στης, τα της παλαιάς περιήρητο. Ομoύ γάρ τώ πλη- in loco illo srcuta est. Quod si per aliquod tempus
ρούσθαι το φάσχον λόγιον , « Και δυναμώσει Διαθήκην permanere visa sunt ea, que ad functionein illam
πολλοίς εβδομάς μία,» τα της παλαιάς Διαθήκης περιή- in tali Ioco pertinent, non tamen eadem amplius
ρητο.» Πότε δε τα της Διαθήκης της καινής έδυναμούτο, grata Deo fuerunt, quippe cum el siro judicio et
ή ότε ο Σωτήρ και Κύριος ημών, μέλλων τελεϊν το præter leges celebrarentur. 402 Sicut enim an .
ή νυκτί παρεδίδοτο, τα σύμβολα των κατ' αυτόν serie pontificibus post Byrcani interitum albrogatis,
απορρήτων της καινής Διαθήκης λόγων τους αυτού qui posthac sine ordine et praeter Iges ad illul mi
παρεδίδου μαθηταίς ; όμoύ γάρ ταύτ' ετελείτο , και η η ηus accedebant, videbantur illi quidem aliquid fa
κατά Μωϋσέα παλαιά Διαθήκη περιήρητο, όπερ έδή- cere, et tamen id nullo laudalili instituto praesta
λου το καταπέτασμα του ναού, κατά τον αυτόν ρη- !bant, propter quos etiam dixit propluetia : : Peribit
γνύμενον χρόνον. 'Αρθείσης γούν εξ εκείνου , και unclio , et judicium non est in ea, • talibus inlerini
δυνάμει και αληθεία καταλυθείσης θυσίας και σπον- verbis judiciorum legumque in illis coulenipluna
θυσίαι άσπονδοι και ανίεροι εν βεβήλω τόπο και υπό contigisse affirmabis, quae recte quidem ex lege an.
βεβήλων και ανιέρων επετελούντο. Δέχου δε και τάς tequam Salvator noster sit passus , celebra! antur:
περί τούτων Ιωσήπου μαρτυρίας· « Κατά δε την propter virtutem illam que ad illud usque tempις
ημέραν της Πεντηκοστής νύκτωρ οι ιερείς παρελθόν- loci sanctilaleum tuelbatur. Ceterum et stihlala tal
τες εις το ιερόν, ώσπερ αυτοίς έθος ήν, πρός τάς illico post illius perfectum Deoque convenien3 sa
λειτουργίας, πρώτον μεν κινήσεως έφασαν αντιλαμ- crificium, quod ipse se ipsum pro peccatis nostris
€άνεσθαι και κτύπου : μετά δε ταύτα φωνής αθρόας obtulit, cum ipse esset ille « Agnus Dei qui tollit
λεγούσης: Μεταβαίνωμεν εντεύθεν.» Ταύτα δε ιστο- peccata mundi 91 : quo quident sacrificio cunctis
ρεί μετά το πάθος του Σωτήρος ημών γεγονέναι. Και liominibus secundum nova Novi Testamenti nmyste
πάλιν ο αυτός φησι, « Πιλάτον τον ηγεμόνα, και αυτόν δη c ria tradita , que Veteris propria erantsublata sunt.
εκείνον τον επί του Σωτήρος ημών, « τάς Καίσαρος Εodern enimtempore el oraculum illud completum
εικόνας νύκτωρ εις τοιερόν, όπερουκ ήν θέμις, είσκο- est : Ει confirmabit pactum multis hebdomas
μίσαι, μεγίστην τε ταραχήν, θορύβου τε και στάσεως una, et que ad Vetus Testamentum spectant sub
έμβεβλήσθαι τοϊς Ιουδαίοις. » Αυτά δή ταύτα και ο Iata sunt. » Ceterum quando tandem que ad No
Φίλων συμμαρτυρεί , « Τάς σημαίας φάσκων τας νum pertinent Testamentum sunt confirmata, nisi
βασιλικάς τον Πιλάτον νύκτωρ εν τώ ιερώ αναθείναι, cum Salvator ac Dominus noster magno illo sui ad
αρχήν τε στάσεων και συμφορών επαλλήλων εξ εκεί mortem accessus mysterio ſunclurus, qua nocle
νου τους Ιουδαίοις συμπεσείν. 5 Ου διέλιπον ούν tradebatur, occullarum et ad ipsum spectantinni
έκτοτε το πάν έθνος και την μητρόπολιν αυτών Novi Testamenti rationum signa et nutas suis di
παντοίων κακών επαναστάσεις έως του υστάτου scipulis tradidit? eodem enim tempore et haec per
κατ' αυτών πολέμου, και της εσχάτης πολιορκίας , fecta sunt, et a Mose descriptun Vetus Testamen
καθ' ήν παντοίους αφανισμούς , λιμού τε και λοιμού tum sublatum est, quam rem plane declaravi ve
και μαχαίρας, καταποντισμού δίκην του κατ' αυτών lun templi quod per iden Lempus scissum est. Suh.
ολέθρου συρρεύσαντος , πάντες οι κατασυστάντες του Iato igitur ex illo deinceps, et non nminus re vera
Σωτήρος ημών ήβηδόν εξεκόπησαν· ότε και το βδέ- D quam vi , soluto sacrificio ac libatione, que post
λυγμα της ερημώσεως επί το ιερόν έστη. δ και εις Ιlac existimabantur illic perfici sacrificia , sine
δεύρο διέμεινεν, όσημέραι επί το χείρον ερημίας gratia , rebus sacris aliena , in prof: no loco a pro
ελαύνον. Είκός δε και επιτείνειν αυτό μέχρι της του fanis el a re sacra alienis perficiebantur, Celerini
βίου συντελείας, κατά τον υπό της προφητείας απο- his de relius etiam Josephi testimonium accipe :
φανθέντα όρoν , φήσαντα : « Και έως συντελείας « Ipso autem die Pentecostes noctu sacerdoles in
καιρου συντέλεια δοθήσεται επί την ερήμωσιν ' , templum ingressi, sicut eis nios orat, ad nιunera
ήντινα φωνήν ο Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς obeunda, primumquidem se motum quendam stre
ο Χριστός επεσφραγίσατο είπών : « " Οτ' άν δέ ίδητε pitumque sensisse dixerunt, deinde vero subitan
το βδέλυγμα της ερημώσεως, το ρηθέν διά Δανιήλ vocem crebro repellentem, Migremus hinc. Ηaec
του προφήτου , έστως εν τόπω αγίω, τότε γινώσκετε , autem ille scribit facta esse post Salvatoris nost::
ότι ήγγικεν η ερήμωσις αυτής. « Ε : δε δυσπίστως morteni. Rursus den it : Pil:atum praesiden, iy
* Xiatili. XXIII , 38. 91 Joan. 1 , 29.
 634 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 652
Sula utique illum qui tempore Salvatoris nostri pre · , προς ταύτα έχοιεν οι εκ περιτομής, ελεγκτέον σίτους
fit, noctu in templum contrafas imagines Caesaris μή μόνον αναιδώς προς τα αληθή και εναργή ιστα
intulisse , 403 magnamque perturbationem seditio- μένους , αλλά και τάς προόδήσεις ως ψευδείς. το
is atque tumulius Judaeis injecisse. o Εadem haec όσον επ' αυτούς , διαβάλλοντας , είγε αι μεν εις
etiam Philo confirinat, qui ail : Regias imagines εβδομήκοντα εβδομάδας ετών τόν πάντα περιορίζουσι
Pilatum noctu in 1emplo dicasse, initiumque sedi - χρόνον, τα εν τω μεταξύ συμβησόμενα θεσπίζουσαι:
tionum et mutuarum inter ipsos calamitatum, ex αι δε , σχεδόν ήδη χιλιοστού έτους από της προφη
illo Judeis accidisse . Νon desierunt ergo postliac τείας και εις ημάς ελαύνοντος , ουδέν των γεγραμ
qure universaln gentem eorumdemque principem ci- μένων γεγονός επιδείκνυνται, καίτοι εξολοθρευθέντος
vitalem invaderent omnis generis mala , usque ad αυτών του χρίσματος , κατά την θείαν πρόρρησιν,
ultimum illud quod contra illos gestum est bellum, και του αγιάσματος αυτών, και των πρίν oικητόρων
extremamqueillaim obsidionen,in quaomnis generis διαφθαρέντων και εκκοπέντων εν κατακλυσμό πο
internecionibus , et farmis el pestilentiae , et gladii, λέμου συντετμημένου αφανισμούς, και του γε πάντων
clim pernicies adversus eos diluviiinstar conflueret , παραδοξοτάτου εισέτι νυν αυτόθι όρωμένου : λέγω
omnes quicunque adversus Salvatorem nostrum con- δη του βδελύγματος της ερημώσεως εις δεύρο εστω
spiraverant, cujuscunque essent etatis, excisi sunt : και τος εν τω πρίν αγίω τόπω, περί ου και ο Σωτήρ και
quo sane tempore etiam desolationis illius abomina- Κύριος ημών τας εκτεθείσας προή κατο φωνάς. " Ων
tio in templo constituit, que quidem ad hunc usque σαφώς υπ' οφθαλμούς όρωμένων ημίν εισέτι νύν,
diem permansit singulis diebus in deteriorem soli- θαυμάσαι έστι τους εκ περιτομής , ουχ ούτως αντι
tudinem corruens . Par autem est eam itidem us. βλέπειν τοϊς εναργέσι τολμώντας, όσον αβλεπτούντας
que ad vitae consummationem duraturana, juxta και την διάνοιαν εσκοτωμένους, προς το μή οράν
1erminum quem propinelia indicaverat, illis verbis : τα ούτω σαφή και εναργή των θείωνΓραφών απο
• Ει usque ad consummationem temporis consum- τελέσματα : 5 και πεπόνθασι κατά την εις αυτούς
nmatio dabitur in solitudinem, quam vocem Sal- πληρωθείσαν καν τούτο του Ησαίου φωνήν, δι' ής
valor ac Dominus nosler Jesus Christus quasi si- έθέσπισεν αυτοίς, είπών: « Ακοή ακούσετε , και ου
gno impresso confirmavit dicens : Cum autem μή συνήτε , και βλέποντες βλέψετε , και ου μή ίδητε:
videritis albominationerm desolationis, quae dicta est επαχύνθη γάρ ή καρδία του λαού τούτου και τους
per Danielem prophetam slantem in loco sancto : ωσιν αυτών βαρέως ήκουσαν, και τους οφθαλμούς
tunc scitote quod appropinquavit desolatio ejus 91.) αυτών εκάμμωσαν, μήποτε ίδωσι τοις οφθαλμοίς,
Qnod si Jud:ri non credere se isla respondeant, ar- και ωσιν ακούσωσι, και τη καρδία συνώσι, και επι
givendi sunt tanquam ii, qui non solum impuden- 0 στρέψωσι, και ιάσωμαι αυτούς. ) 'Αλλ' επεί και
ter rebus veris ac manifestis repugnent, sed etiam περί των πεπιστευκότων εθνών εις τον Χριστόν του
vaticinia sua ut falsa , quantuminipsis est, calum. Θεού πάλαι πρότερον είρητο: « οις ουκ ανηγγέλη
nientur, si illa quidern in LXY annorum liebdoma- περί αυτού , όψονται , και οι ουκ ακηκόασι, συν
las universum tempus includunt, dum quae inter - ήσουσι, τη αυτού χάριτι και τη του πέμψαντος αυτόν
medio tempore eventura Sunt divinant : ipsi vero Πατέρος , ημείς τε κατά το δυνατόν τα φανέντα εις
Cum jam ab ipsa prophelia usque ad nos prope inil- τους τόπους ειρήκαμεν, και τα το προ ημών 'Αφρι
lesimus agatur annus, nihil eorum quae scripta sunt κανω ευγνωμόνως δόξαντα παρεθήκαμεν , εχόμενα
factum esse demonstrant , tametsi ipsorum unclio, και αυτά ακριβείας · όθεν και αυτούς ως καλώς
ul divinum prædixerat oraculum , deleta est, et Éyougi Xoqotéov.
sanctum eorumdeni una cum prioribus incolis disperditum atque excisum in diluvio belli contracti in
ternecionibus, et in eo loco adhuc cernitur, id quod omnium admirationen superat : dico autem abo:ni
natiouem desolationis adhuc stare eo in loco qui antea sanclus erat, qua dere etiam Salvator ac Dominus
noster exposita nuper verba enuntiavit. Quæ quidem res cum planissime sub oculos nobis 404 suis
jectæ sint, atque etiam nunc cernantur, Judæos admirarioperæ pretium est, non tam quod adversus ea
quæ ita perspicua suntintendere oculos audeant, quam quod ita caligent, eorumque mens ita involvatın
lenebris, utnon videant ea, quæ tam clara lamque evidentia sunt divinarum Scripturarum eventa, quod
quidem eis secundum illam Isaiæ vocem , quæ in hoc quoque adversus illos completa est, accidit, ubi
utilur illis verbis : « Audilu audietis , et non intelligelis : et inluentes intuebimini, et non videbitis ;
crassum enim factum est cor populi hujus : ct auribus suis graviter audierunt, el oculos suos clau
serunt, ne quando videant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertanlur, et sanen
eos % ., Sed quoniam de gentibus quæ in filem Christi Dei venerunt olim prius dictum ſuerat : « Qui
bus nuntiatum non est de illo , ii videbunt, et qui non audierunt, ii intelligent ” , » nos item illius atquc
ejus, qui misit illum , Patris beneficio , pro viribus, quæ visa sunt dicenda in hos locos jam diximus,
necnon quæ Africano superioris ætatis viro sunt visa, illi ipsi accepta referentes apposuimus, quæ
ipsa quoque diligenter atque accurate cxcogirala sunt : quarc illis ut bene inventis erit ulendum .
» Luc, XXI, 29. 93 Isa. V1 , 10. 26 Κυ ». Αν , 21. .
 635 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. 1534
Απο του Μιχαία. - Σημεία χρόνων της τού Α A Michma. - Sigma ιαc temporumdescensus Domini
Κυρίου εις ανθρώπους καθόδου τάδε έσεσθαι ad homines futura canit propheta , extremum gi
ο προφήτης θεσπίζει: καθαίρεσιν παντελή των luum atque instilutorum , quæ apud Judros cum
παρά Ιουδαίοις σεμνων , εθνών επίγνωσιν του veneralione servabanlur, interitum agnitione ejus
παρά τους προφήταις καταγγελλομένου Θεού, Dei qui a prophelis venturus denuntiabatur, pacem
ειρήνην βαθυτάτην πάντων των εθνών. omnium gentium profr.udissimam .
« Ακούσατε, λαοί πάντες , και προσεχέτω η γη. « Audite, populi omnes, et allendat terra, et om
και πάντες οι εν αυτή, και έσται Κύριος υμίν εις nes qui in ea sunt, et erit Donlinus vobis testimo
μαρτύριον , Κύριος εξ οίκου αγίου αυτού · δίοτι ιδού nium, Dominus de domo sancta sua : quoniam ecce
Κύριος εκπορεύσεται εκ του τόπου αυτού , και κα- Dominus egredietur de loco suo. Ει descendet , et
ταβήσεται , και επικείσεται επί τα ύψη της γης. insistet super altitudinesterrae. Ει conmovebuntur
Και σαλευθήσεται τα όρη υποκάτωθεν αυτού, και montes subter eo : et valles liquescent sicut cera a
αι κοιλάδες τακήσονται ως κηρός από προσώπου facie ignis, et sicut aqua quae defertur in preceps.
πυρός, και ως ύδωρ καταφερόμενον εν καταβάσει. 405 Propter impietatemJacob omnia lic, et pro
Δι’ ασέβειαν Ιακώβ πάντα ταύτα, και δι' αμαρτίαν pter peccatum domus Israel 98. Deinde post alia
οίκου Ισραήλ. » Είτα μεθ' έτερα πλείστα μεταξύ επι- plurima que in medio collocat, verba haec adjun
συνάπτει λέγων · 'Aκούσατε δή ταύτα, οι ηγούμενοι και git : « Audite jam haec, duces domusJacol, qui re
οίκου Ιακώβ, και οι κατάλοιποι οίκου Ισραήλ, οι liqui estis domus Israel, qui abominamini judicium,
βδελυσσόμενοι κρίμα, και πάντα τα ορθά διαστρέ- et omnia recta pervertitis, qui edificatis Sion in
φοντες , οι οικοδομούντες Σιών εν αϊμασι, και Ιερου - Sanguinibus, el Jerusalen in injustitiis. Duces ejus
σαλήμ εν αδικίαις . Οι ηγούμενοι αυτής μετά δώρων cum muneribus judicabant, et sacerdotes ejus cum
έκρινον, και οι ιερείς αυτής μετά μισθού απεκρί . mercede respondebant, et proplhele ejus cum ar
νοντο, και οι προφήται αυτής μετά αργυρίου εμαν- gento divinalbant, et super Dominum requiescebant,
τεύοντο, και επί τον Κύριον επαναπαύοντο,λέγοντες· dicentes : Νonne Dominus in nobis est ? non venien!
Ουχί Κύριος εν ημίν έστιν ; ου μή επέλθη εφ' ημάς Super nos mala . Ιdcirco propter vos Sion ul ager
κακά. Διά τούτο δι' υμάς Σιών ως αγρός αροτριαθή - arabitur , et Jerusalein ut pomorum custodia erit,
σεται, και Ιερουσαλήμ ως οπωροφυλάκιον έσται, και el mons donus Donini in lucum sylve : et erit in
το όρος του οίκου Κυρίου εις άλσος δρυμού και έσται novissimis diebus manifestus mons Dounini, para
επ' εσχάτων των ημερών εμφανές το όρος Κυρίου, 1us super vertices montium, et extollelur super
έτοιμον επί τας κορυφές των ορέων, και μετεωρισθή- colles, et festinabunt ad eum populi, et ihunt gen
σεται υπεράνω των βουνών, και σπεύσουσιν επί αυτό , tes mult: et dicent :Venile , ascendamus in montem
λαοί , και πορεύσονται έθνη πολλά , και έρούσι • Domini et in domum Dei Jacob : et ostendent nobis
Δεύτε, και αναβώμεν εις το όρος Κυρίου, και εις τον viam ejus, et ambulabimus in semitis ejus : nam
οίκον του Θεού Ιακώβ • και δείξουσιν ημίν την οδόν ex Sion exibil lex, et Verbum Domini de Jerusa
αυτού , και πορευσόμεθα εν ταις τρίβους αυτού · εκ lenm. Et judicabit inter multas gentles, et redlarget
γάρ Σιών εξελεύσεται νόμος , και Λόγος Κυρίου gentes fortes usque ad terramIonginquam. Ει con
εξ Ιερουσαλήμ. Και κρινεί ανά μέσον πολλών εθνών, cident gladioς suos in vonneres , et hastas suas in
και ελέγξει έθνη ισχυρά έως εις γην μακράν. Και falces : et non arripiet ultra gens contra gentem
συγκόγουσι τάς μαχαίρας αυτών εις άροτρα , και τα gladium , et non discent amplius bella gerere.
δόρατα αυτών είς δρέπανα και ου λήψεται έτι έθνος Ει quiescel unusquique sub site sua, et sub ficu
επ'έθνος μάχαιραν, και ου μη μάθωσιν έτι πολεμείν. Sua. Ει non erit qui deterrent eos : quoniam os
Και ανατεαύσεται έκαστος υποκάτω της αμπέλου αυ- Domini omnipotentis locutum est haec 90, Jam an
του, και υποκάτω συκής αυτού. Και ουκ έσται ο lea haec suo loco nos comtemplati sumus : ubi
εκφοβών αυτούς· ότι το στόμα Κυρίου παντοκράτορος ostendimus quemadmodum non alias quam post ad
ελάλησε ταύτα. " Ήδη και πρότερον ταύτα ημίν εις ventum Salvatoris nostri Jesu Christi ad homines,
τους τόπους τεθεώρηται · δέδεικται δε όπως ουδ' άλ- D que olim apud Judeos dignitatem venerationem
λοτέ ποτε ή από των χρόνων του Σωτήρος ημών Ιησού que habebant, montesque Sion el Jerusalem voca
Χριστού εις ανθρώπους επιφανείας τα πάλαι σεμνά bantur, quaeque in iis edificia erant, templum vi
των Ιουδαίων, όρη Σιών επικαλούμενα και Ιερουσα- delicet Sanctumque sanctorum, atque altare, atque
λήμ, τά τε επί τούτων οικοδομήματα , ο νεώς δη- alia quecunque ibidem in Dei honorem dedicata fue
λαδή, και το "Αγιον των αγίων, και το θυσιαστήριον, rant, de medio sublata concussaquesunt, sicut oracu
και όσα άλλα αυτόθι εις τιμήν ανέκειτο του Θεού εκ Jum illud predixerat : Ecce Dominus Dominus
μέσου άρθέντα σεσάλευται, ακολούθως τω λόγω φήσα- egredietur de loro suo, et descendet super altitu
πι: Ιδού Κύριος Κύριος εκπορεύεται εκ του τόπου dines terre, el concutientur nionles subter eo,
αυτού , και καταβήσεται επί τά ύψη της γης , και σα- quibus concussis Judeorum anirne, que valles no
λευθήσονται τα όρη υποκάτωθεν αυτού , ών σαλευ- minantur ob ipsarum humilitatem, dum priscis al.
θέντων, των εκ περιτομής αι ψυχαι , κοιλάδες όνο . titudinibus conferuntur , eorum quae nuper dicta
μαζόμεναι διά το ταπεινόν αυτών, παραθέσει των sunt, interitum deplorantes • tanquamcera a facia
* Mich. 1 , 2- 5. 94 Mich. 1 , 9 -12 ; 19, 1-4 .
 (555 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 635 I
Ignis 4 oliquescent, et quasi aqua que defertur A παλαιών υψωμάτων των των προειρημένων αφα:
in princeps, propter multitudinem eorum qui in νισμόν απολοφυρόμεναι , « ως κηρός από προσώπου
illis quotidie a melioribus all deteriora lalhuntur : πυρός έκτακήσονται, και ώς ύδωρ καταφερόμενονένα
et omnia Inec ait futura « propter inpietatem do- καταβάσει,και διά το πλήθος τωνεν αυταίς απότωνκρειτ
mus Jacob, el propter peccatum domus Israel. » τόνων επί τα χείρω καταπιπτόντων όσημέραι. Πάντα
Quænam vero sit biec impietas et quod peccatum , δε ταύτά φησιν έσεσθαι « δι' ασέβειαν οίκου Ιακιού ,
progressus longius adjungit : « Qui abonninamini, και δι' αμαρτίαν οίκου Ισραήλ. Τις δ'ήν η ασέβεια
inquit, judicium, et omnia recta pervertitis. Qui και η αμαρτία, προϊών εξής επιλέγει· « Οι βδελυσσό
adificatis Sion in sanguinibus , et Jerusalem in μενοι κρίμα , και πάντα τα ορθά διαστρέφοντες · οι
injustitiis, in quibus sanguinibus etiam ille fuit, οικοδομούντες Σιών εν αύμασιν , και Ιερουσαλήμ εν
qui illis extremorum malorum initium causanmque αδικίαις · εν οις αίμασι κακείνο ήν το των υστάτων
prebuit , propter quemimpiam illam vocem contra κακών παραίτιον αυτοίς γενόμενον , εφ' ώ την ασεβή
seipsos euiserunt, dicentes : « Sangiis ejus super φωνήν εις εαυτούς έπεσπάσαντο , φήσαντες: Το
1105 el super filios nostros 97. ) Itaque propter ipsa αίμα αυτού εφ' ημάς , και επί τα τέκνα ήμών. » Διο
bec, inquit, « Sion quasi ager arabitur, et Jerusa- γούν, φησί, αυτά ταύτα, « ως αγρός Σιών άροτριαθή
Jen quasi pomorum custodia erit : que quidem B σεται, και Ιερουσαλήμ ως οπωροφυλάκιον έσται )
nullo unquam alio tempore, quam post illa que con- άπερ ουδ' άλλοτε πώποτε ή μετά τα κατά του Σω
Ara Salvatorem nostrum ausi sunt, verum exitum τήρος ημών τετολμημένα αληθή την έκβασιν είλτχεν.
accelere. Ex illo enim ad hunc usque diem locis 'Εξ εκείνου γάρ του και είς δεύρο εσχάτης ερημίας
illis extrema solitudine occupatis , nons Sion qui καταλαβούσης τους τόπους , το μεν πρίν διαβόητοι
apud illos antea celeberrimus erat , Ιoco antique αυτών Σιών όρος , αντί της πάλαι εν αυτώ μελέτης
illius meditationis atque exercitationis, que in illo και ασκήσεως των προφητικών και θείων λόγων, ών
νιgebat, propheticorum divinorumque Oraculorum, παίδες το πρίν Εβραίων και θεοφιλείς προφήται,
que aglea viri Hebrei Deique familiares propieta ιερείς τε και διδάσκαλοι του παντός έθνους εν αυτή
Sacerdotesque et magistri totius gentis in eodenι δια σπουδης έποιούντο, διά Ρωμαίων ανδρών κατ'
magno ci studioreddebant, per viros Romanosin ουδέν τής λοιπής διαφέρουσα χώρας γεωργείται, ως
nulla re a reliqua regione differens arattir et coli. και ημάς αυτούς οφθαλμοίς παραλαβείν βουσίν αρού
Cur, ut n0s quoque ipsi inspexerimus boum opera μενον , και κατασπειρόμενον τον τόπον· η δε Ιερου
locum et arari et seminari. Ipsa vero Jerusalem σαλήμ αυτή ως οπωροφυλάκιον της εν αυτή παλαιάς
Tanquam pomorum custodia , corrupto vetere qui in c οπώρας διαφθαρείσης γέγονε, μάλλον δε εις λιθολο.
ipsa erat fructu, effecta est, ac potius lapidum col- γίαν κατά την Εβραικήν ανάγνωσιν. Ο γούν 'Ακύλας
Iectio, sicut in contextu Hebraico legitur, Sic enim φησί• « Διά τούτο χάριν υμών Σιών χώρα άροτρια
Aquila convertit : Idcirco propter vos , Sion terra θήσεται , και Ιερουσαλήμ λιθολογηθήσεται. Ο Υπό
arabitur, et de Jerusalem lapides colligentur. ) γάρ αλλοφύλων ανδρών κατοικισθείσα, εισέτι και
Alb externis enim hominibus habitata, hodie quo- . σήμερον λιθολογείται , πάντων καθ' ημάς αυτούς των
que lapiles legentibus prelbet, cum omnes qui n0 - την πόλιν οικούντων τους από της πτώσεως αυτής
stris temporibus eam urbem incolunt, ruine illiuς λίθους αναλεγομένων είς τε τα ίδια και κοινά και δη
lapides colligant tam de privalis, quan de commu- μόσια οικοδομήματα και έστιν οφθαλμοίς παραλα
nibus et publicis lificiis : el licet oculis tristissi- Θεϊν σκυθρωπόν θέαμα, τους εξ αυτού του ιερού και
num spectaculum inlucri, ex ipso templo et ex αυτών των πάλαι αδύτων και αγίων λίθους εις τά των
ipsis quondam adytis, ex iis que sancta vocabantur, ειδώλων τεμένη και είς τε τα των πανδήμων θεαμάτων
lapides pro simulacrorum fanis, proque spectaculis, κατασκευάσματα απειλημμένους · ών ούτως εναργώς
φιο οιnnes populi concurrant , edificandis assumi, τοις πάσιν όρωμένων, και ο καινος νόμος και λόγος και
que cum adeo evidenter ab omnibus cernantur, της καινής του Σωτήρος ημών Ιησού του Χριστού
quod nova item lex, quodque novum Novi a Salva- D Διαθήκης εκείθεν κοθεν προελθών δηλος αν είη.
tore nostro Jesu Christo, conditi Testamenti ver- 'Εφ' ώ μυρία πλήθη λαών, έθνη τε παντοία των πα
bum illinc omnino profectum sit , Sne constite- τρίων αποστάντα θεών, και της παλαιάς δεισιδαιμο
Tit. 407 Quandoquidem innumerabiles populorum νος πλάνης, τον επί πάντων Θεόν ανακαλείται διό και
conventus , omnisque generis nationes, relictis diis κατηξίωται της βαθυτάτης ειρήνης, ως μηκέτι π
ipsorum patriis , relicioque vetere superstitionis λυαρχίας είναι, « μηδέ βασιλείας κατά τόπους, μηδε
errore, ununι Supremum Deum invocant : quare έθνος επ' έθνος ρομφαίαν αιρείν, μηδ', ως το πρίν,
€tian profundissime pacis compotesevaserunt ,quan- πολέμους τους κατ' αλλήλων σχολάζειν, αναπαύεσθαι
do non amplius multiplices principalus, neque re- δε των γεωργών έκαστον υποκάτω αμπέλου, και
gna per loca cernuntur, neque gens adversus gen- υποκάτω συκής αυτού , μηδενός εκφοβούντος αυτούς,
•ein gladium sumit, neque ut antea muluisinter se κατά την προφητείαν. "Ων ούτως ουδ' άλλοτέ πω και
bellis student, sed agricola omnis sub vite et sliύ αιώνος πρότερον, ή κατά την των Ρωμαίων επικρά,
ficu sua quiescit, nemine illos exterrente, sicut pro - τησιν από των χρόνων της επιφανείας του Σωτήρ
97 Malih . IXVI, 25.
651 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. VIII . 633
ημών και εις δεύρο συντελουμένων, αναμφίλεκτον A phetia preligeral. Que cum sic nunquam alias ante
ηγούμαι την απόδειξιν ειληφέναι τον χρόνον της θε - a condilo evo, nisi post adventuno Salvatoris no
σπιζομένης εις ανθρώπους του Κυρίου παρουσίας. stri, Romanis imperium oltinentibus, ad hunc
risque diem contigerint, indubitata demonstratione Qstensum esse arbitror ejus, quem prophetze cane
bauit, Domini adventus ad homines, lempus.
Από του Ζαχαρίου. - Σημεία χρόνων της του Θεού και Zacharia. - Sigma temporum Dei ad homines
Λόγος εις ανθρώπους παρουσίας, κ.λησίς τε αdiventus , et vocalio gentium, extremaquo urbis
ευνών , ύστατη τε καθαίρεσις της Ιερουσαλήμ. Jerusalem eversio.
• Τέρπου και ευφραίνου , θύγατερ Σιών, διότι ιδού « Gaude el Itare , filia Sion, quia ecce ego ve
εγώ έρχομαι , και κατασκηνώσω εν μέσω σου, λέγει iio , el habitabo in medio tui, dicit Dominus . Eι
Κύριος. Και καταφεύξονται έθνη πολλά επί τον Κυ - confugient gentes multae ad Dominum in die illa ,
ριoν εν τη ημέρα εκείνη, και έσονται αυτό είς λαόν , et erit ei in populum. Εt habitabunt in medio
και κατασκηνώσουσιν εν μέσω σου, και επιγνώση ότι tui : et cognosces quod Douninus omnipotens mi
Κύριος παντοκράτωρ εξαπέσταλκέ με προς σέ. » Και sit ine ad te 98. Ει post alia plurima que in me
μεθ' έτερα πλείστα μεταξύ επιλέγει : « Χαίρε σφόδρα, dio ponit, adjungit : Gaude vellementer, filia Sion.
Ούγατερ Σιών, κήρυσσε, θύγατερ Ιερουσαλήμ • ιδού η Ρraedica , filia Jerusalem : ecce Rex tuus venit tibi
ο βασιλεύς σου έρχεται σοι δίκαιος και σώζων, αυτός justus et Salvator, ipse mansuetus et impositus
πρας και επιβεβηκώς επί υποζύγιον και πώλον νέον. Super jummeritum et pullum adolescentem. Ει perdet
Και εξολοθρεύσει άρματα εξ Εφραίμ, και ίππον εξ currus ex Ephrem , el equum ex Jerusalem: et
Ιερουσαλήμ και εξολοθρευθήσεται τόξον πολεμικών, perdetur arcus bellicus , et abundantia pacis ex
και πλήθος ειρήνης εξ εθνών. Και κατάρξει από θα- gentibus. Ει principal obtinelbit a mari usque
λάσσης έως θαλάσσης, και από ποταμών δι' εκβολάς ad mare , et a fuminibus per ejectiones terre 29.
γης. Ταυτα περί της του Σωτήρος ημών παρουσίας Hec ubi de Salvatoris nostri adventu hoc item
θεσπίσας και νύν ο λόγος, μεθ' έτερα περί τηςεσχά- Ioco oraculum cecinit ; tum post alia que inter
της ερημώσεως της Ιερουσαλήμ, τοτε μεν επικς- ponit , etiam de extrema Jerusalem desolatione,
κρυμμένως και δι' αινιγμάτων, τοτε δε ακαλύπτως nunc occulte ac per obscuros sermones, ηunc
αναφωνεί : δι' αινιγμάτων μεν εν οίς φησι• Διάνοι. explicite atque aperte verba facit , obscure quidem
ξαν, ο Λίβανος , τας πύλας σου, και καταφαγέτω πυρ ac figurate, ubi ait : 406 « Aperi , Libane, μortas
τάς κέδρους σου. Ολολυξάτω πίτυς, διότι πέπτωκε tuas , et comedat ignis cedros tuas. Ullet pinus ,
κέδρος, διότι μεγάλως μεγιστάνες έταλαιπώρησαν. quoniam cecidit cedrus , quoniam magnopere ma
Ολολύξατε, δρύες της Βασανίτιδος, ότι κατεσπάσθη C gnifici aflicti sunt. Ululate , quercus Basanitidis ,
ο δρυμός και σύμφυτος: φωνή θρηνούντων ποιμένων, φuoniam convulsus est saltus consitus. Vox lamen
ότι τεταλαιπώρηκεν η μεγαλωσύνη αυτών· φωνή tanlium pastorum , quoniam aflicta est magnificen
ώρυομένων λεόντων, ότι τεταλαιπώρηκε το φρύαγμα tia eorum. Vox rugientium leonum , quoniam afni
του Ιορδάνου, Ταύτα μεν δι' αινιγμάτων · την δε cta est superbia Jordanis 1. Ει haec quidem per
τούτων ερμηνείαν ανακαλύπτως και αυτός προφήτης enigmata : sed eorum interpretationem aperte idem
επιφέρει λέγων· « Ιδού εγώ τίθημι την Ιερουσα- propheta adjungit , dicens : Ecce ego pono Jeru
λήμ ως πρόπυλα σαλευόμενα άπασι τους λαούς κύ- salent ut vestibula que qualiuntur omnibus populis
κλιο , και εν τη Ιουδαία και έσται περιοχή επί Ιε - in circuitu , et in Judea : et erit ambitus in cir
ρουσαλήμ. Και έσται εν τη ημέρα εκείνη, θήσομαι cuitu contra Jerusalem. Et erit in die illa , ponam
την Ιερουσαλήμ λίθον καταπατούμενον πάσι τους Jerusalem lapiderm , qui conculcetur ab omnibus
έθνεσι. Πάς ο καταπατών αυτήν εμπαίζων έμπαιξε- gentibus. Omnis qui conculcet eam, illudens illu
ται, και επισυναχθήσονται επ' αυτήν πάντα τα έθνη detur : et congregabuntur super eam omnes gentes
της γης. 5 Και μετά βραχέα επιλέγει · « Και επι- terre 2. Ει post pauca adjungit : « Et respicient
Ελένονται πρός με, ανθ' ών καταρχήσαντο και κό. ad me , quem confixerunt , propterea quod insul
γονται επ' αυτόν κοπετόν ώς επ’ αγαπητή, και οδύ- D taverunt : et plangent super eo pianclum ut su
νην ως επί πρωτοτόκω. Έν τη ημέρα εκείνη μεγα- per dileclo, et doloremut super primogenilo. In die
λυνθήσεται ο κοπετός Ιερουσαλήμ , ώς κοπετός illa magnificabitur planctus Jerusalem , ut planctus
Ροώνος έν πεδίω έκκoπτομένου . Και κόψεται ή γή Rhoonos in campo ejus qui exciditur. Ει plangel
κατά φυλάς, φυλή οίκου Δαβίδ καθ' εαυτήν, και αι Ιerra tribatim ; tribus domus David seorsum , et
γυναίκες αυτών καθ' εαυτάς: φυλή οίκου Νάθαν καθ' mulieres eorum scorsum :tribus domus Nathan sc
εαυτήν, και αι γυναίκες αυτών καθ' εαυτάς: φυλή orsum, et mulieres eorum seorsum : tribus domus
οίκου Λευή καθ' εαυτήν, και αι γυναίκες αυτών καθ' Levi seorsum, et mulieres eorum scorsum: tri
εαυτάς • φυλή του Συμεών καθ' εαυτήν, και αι γυ- bus Simeon seOrsum , et mulieres eorum seOrsum:
ναίκες αυτών καθ' εαυτάς · πάσαι αι υπολελειμμένα: omnes relique tribus, tribus seorsum , et mulieres
φυλαι, φυλή καθ' εαυτήν, και αι γυναίκες αυτών καθ' eorum seorsum 3. 5 Rursus post alia , extrennan
εαυτάς. » Και πάλιν μεθ' έτερα την εσχάτης της urbis Jerusalem obsidionem planius enuntiat, di
"Ιερουσαλήμ πολιορκίαν σαφέστερον κηρύττει, λέγων: cens : • Ecce dies veniunt Domini, et dividentur
23 Zach. 1, 10, 11 . 99 Zachar. 18 , 9,10. 1 Zachar. Χ1 , 1-3. 2 Zachar, X1, 2, 5. 8 ibid. 10-15
 639 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 640
spolia tua in le , et congregabo omnes gentes ad Α 'Ιδού ημέραι έρχονται του Κυρίου, και διαμερι
Jerusalem in bellum , et capietur civitas , et diri- σθήσονται τα σκυλά σου εν σοι, και επισυνάξω πάντα
pientur domus , et mulieres polluentur, et egredie- τα έθνη επί Ιερουσαλήμ εις πόλεμον, και αλώσεται
tur dimidium civitatis in captivitatem : reliqui ή πόλις, και διαρπαγήσονται αι οικίαι, και γυναίκες
autem de populo mec non peribunt de civitate , et μολυνθήσονται, και εξελεύσεται τοήμισυ της πόλεως
egredietur Dominus , et comparabitur ad prelium εν αιχμαλωσία: οι δε κατάλοιποι του λαού μου ου
in gentibus illis , sicut dies prelii ejus , in die μη εξολοθρευθώσιν εκ της πόλεως. Και εξελεύσεται
belli , et stabunt pedes ejus in die illa in monte Κύριος , και παρατάξεται εν τοις έθνεσιν εκείνοις ,
Olivarum quod est contra Jerusalem 4 . 5 Deinde καθώς ημέρα παρατάξεως αυτού εν ημέρα πολέ
post alia quae in medio ponit , haec ait : « Ει erit μου , και στήσονται οι πόδες αυτού εν τη ημέρα
Dominus unus , et nomen ejus unum complectens εκείνη επί το όρος των Ελαιών το κατέναντι
omnem terriam et desertum 3. 5 409 Rursus post Ιερουσαλήμ. Είτα μεθ' έτερα τα μεταξύ φη
alia dum prophetiae libro terminum ponit, voca- σιν· « Και έσται Κύριος είς, και το όνομα αυτού
tionem gentium his verbis divinal : « Ει erit , qui- έν, κυκλούν τιάσαν την γην, και την έρημον. 5 Και
cunque relicti fuerint ex omnibus gentibus , quae αύθις μεθ' έτερα περιγράφων την βίβλον της προ
venerint in Jerusalem, et ascendent singulis annis , Β φητείας, την κλήσιν των εθνών διά τούτων θεσπίζει:
ut adorent Regem Dominum omnipotentem , et ce- « Και έσται, όσοι εάν καταλειφθώσιν εκ πάντων των
lebrent diem festan Tabernaculorum. Εt erit , qui- εθνών των ελθόντων επί Ιερουσαλήμ, και αναβήσον
cunque non ascenderint ex omnibus tribubus terre ται κατ' ενιαυτόν , του προσκυνήσαι τώ βασιλεί Κυ
in Jerusalem ut adorent Regem Dominum omni. ρίω παντοκράτορα, και του εορτάζειν την εορτήν της
potentem, etiam hi illis addendur . Si autem tribus Σκηνοπηγίας. Και έσται, όσοι εάν μη αναβώσιν εκ
Egypti non ascenderit , neque venerit illic , etiani πασών των φυλών της γής εις Ιερουσαλήμ , του
super his erit ruina , qua perculiet Dominusomnes προσκυνήσαι τώ βασιλεϊ Κυρίω παντοκράτορα , και
gentes terre , quacunque non ascenderint ad cele - ούτοι εκείνοις προστεθήσονται. Εάν δε φυλή Αιγύπτου
brandum solemne Tabernaculorum. Hoc erit pecca- μή αναβή , μηδε έλθη εκεί , και επί τούτων έσται
tum Egypti , et peccatum omnium gentium , que- η πτώσις , ήν πατάξει Κύριος πάντα τα έθνη της γης,
cunque non ascenderint al celebrandum diem fes . όσα εάν μή αναβή του εορτάσαι την εορτήν της Σκη
tum Tabernaculorum 6. • Hec sane Zacharias post νοπηγίας. Αύτη έσται η αμαρτία Αιγύπτου , και η
reditum de Babylone , Dario apud Ρersas regnanle, αμαρτία πάντων των εθνών , όσα αν μή αναβή του
vaticinatur, quo tempore urlis Jerusalem a priore , εορτάσαι την εορτήν της Σκηνοπηγίας και Ταύτα και
desolatione excitatainstaurataque nuper fuerat, que * ο Ζαχαρίας μετά την από Βαβυλώνος επάνοδον, Δα
desolatio illi a Babyloniis fuerat illata. Colligit autem ρείου Περσών βασιλεύοντος, προφητεύει, της Ιερου
omne tempus a Dario Persarum, sub quo Zacharias σαλήμ άρτι τότε ανεγηγερμένης εκ της προτέρας
prophetise munere fungitur , ad Augustum Roma- ερημίας, ήν υπό Βαβυλωνίων πέπoνθε . Συνάγεται δε
Πorum regem, annorum heldomadas septem et ο πάς χρόνος από της Δαρείου του Πέρσου, καθ' ήν ο
Sexaginta duas, quae apud Danielem feruntur : quυ Ζαχαρίας προφητεύει, και επί Αύγουστον Ρωμαίων
Summa annorum efficitur quadringentorum octo. βασιλέα εις ετών εβδομάδας επτά και εξηκονταδύο,
ginta trium , ut ostendimus in iis que pulo ante τας εν τώ Δανιήλ φερομένας, και γίνεται έτη τετρα
a nobis tractala sunt. Ceterum post imperium κόσια όγδοήκοντα τρία, ως απεδείξαμεν εν τοις μι
Macedonum ab Alexandro usque ad Augustum, κρη πρόσθεν γεγυμνασμένοις. Ούτε δε επί της Μα.
etiam si ipsius Augusti regnum complectare , nihil κεδόνων από 'Αλεξάνδρου και μέχρις Αυγούστου πα
sane quod propliette verbis concorder aut simile ραταθείσης , των έμφερομένων τοϊς του προφήτου
sit, invenias esse completum. Quando enim per λόγοις συνίσταται τι πεπληρωμένον. Πότε γάρ κατ'
illa tempora is Dominus , quern prophete ut Deum εκείνους τους χρόνους του παρά τους προφήταις θεο
celebrant , cum hominibus versatus est ? el gentes η λογουμένου Κυρίου ανθρώπους επιστάντος,έθνη πολλά
multae illumagnoverunt ? eundemque solum Deum επιγνόντα αυτόν, και μόνον Θεόν αυτόν ομολογήσαντα,
confesse sunt ? et ad ipsum confugientes factae επ' αυτον καταπέφευγε, και γέγονεν αυτώ εις λαόν ;
sunt ei in populum ? vel quando tandem toto Per - πότε κατά τους Περσών ή Μακεδόνων χρόνους και προ
Sarun aut Macedonum tempore , is Rex de quo φητευόμενος βασιλεύς ελήλυθεν , « Επιβεβηκώς επί
Propheta Ioquitur, venit impositus juniento ct υποζύγιον, και πώλον νέον ; » ελθών τε του Ιουδαίων
pullo adolescenti ? , et veniens Judaicae gentis , έθνους Εφραίμ ονομαζομένου , και της Ιερουσαλήμ
qua: Ephrem Iloc loco dicitur , et ipsius Jerusalem αυτής της βασιλικής παράταξιν, άρματα και ίππον
regisam aciem , quae curruun atque equi vocabulo επικαλουμένην εξωλόθρευσε , τό τε οπλιτικών του
nominatur, perdidit ? et armalas Judaica gentis co- Ιουδαίων έθνους καθείλε ; Τούτογάρ εδήλου το λόγιον
pas delevit ? Hoc enim significant oraculum illud φάσκον· . Ιδού ο Βασιλεύς σου έρχεται σοι δίκαιος
licens : Ecce Rex tuus venil tibi justus el Salva- και σώζων, αυτός πραύς, και επιβεβηκώς επί υπο
1οι·, ipse mansuetus el inpositus super jumentum ζύγιον και πώλον νέον , και εξολοθρευθήσεται τόξον
• Zachar. ΣΙν, 1-4. 5 ibid. 9, 10. 6 ibid. 10-19.
 NIS
ST RATIO E LICÆ
CI DEMON EVANG LIB . VIII . 642
πολεμικόν. » Ταύτα γάρ περί της καθαιρέσεως της Aet pullum adolescentem : et perdetur arcus belli
βασιλικής αξίας του Ιουδαίων έθνους έθεσπίζετο, cus. 5 410 Haec de eversione regie dignitatis Ju
εφ' ή πάλιν τα τής των εθνών ειρήνης συμφώνως τοις daica gentis predicta sunt , qua predicta eversio.
πρόσθεν αποδεδομένους επιλέγεται διά τού · ι Και ne , rursus ea que ad pacen gentium pertinent ,
πλήθος ειρήνης εξ εθνών, και ανθ' ου ο 'Ακύλας και οι consentanea iis quae prius exposita sunt , adjun
λοιποι ερμηνευται εκδεδώκασι• Και λαλήσει ειρή- guntur hoc modo : « Ει abundantia pacis ex gen
νην τοις έθνεσιν ,» ο και μάλιστα από της Αυγούστου tibus , Σ pro quo Aquila et reliqui interpretes red
βασιλείας συνίσταται , και προς λέξιν πεπληρωμένον, diderunt : « Ει loquetur pacem gentibus , quod
πάσης μεν εξ εκείνου καταλυθείσης πολυαρχίας, φuidem maxime ab Augusti imperio cunstal vel ad
ειρήνης δε τα πλείστα της οικουμένης έθνη διαλα- verbum esse completum, cum ex illo oninis qui
βούσης. Τίς δε προ των Ρωμαϊκών χρόνων, επί των dein principunm nmultitudo disperierit , pax autem
Περσικών, και των Μακεδονικών τοιούτος γέγονεν plurimas orbis gentes complexa sit. Quis porro
Ιουδαίων βασιλεύς , ώς άρξαι αυτόν από θαλάσσης ante Romana tempora vel Persico vel Macedonico
έως θαλάσσης, και από ποταμών έως περάτων της stanleimperio, talis exstitil rex Jadeorum, ut do
οικουμένης ; Τούτο γούν εδήλωσαν οι λοιποί ερμηνευ- minatus sit a mari usque ad mare , et a luminibus
ται. Ο γούν 'Ακύλας φησί • • Και λαλήσει ειρήνην Β usque ad terminos orbis terrae ? itaque hoc signi-
τοιςέθνεσι, και η εξουσία αυτού από θαλάσσης , και ficarunt reliqui interpretes. Aquila enim sic ait :
από ποταμού έως περάτων της οικουμένης· ώ συν- « Et Ioquetur pacem gentibus , et polestas ejus a
άδει και το εν έβδομηκοστό πρώτω ψαλμό περί του mari usque ad mare, et a fluminibus usque ad
εκ σπέρματος Σολομώνος γεννησομένου Χριστού , ώδε terminos orbis terre. Cui concordat ctiam illud
η ειρημένον· « 'Ανατελεί εν ταιςημέραις αυτού δικαιο quod in Lxxi psalmo de Christo canilur, qui erat
σύνη και πλήθος ειρήνης, έως oύ ανταναιρεθή η σελή - de semine Salomonis oriturus , quod quidem in
νη, και κατακυριεύσει από θαλάσσηςέως θαλάσσης,και hunc modum se habet : « Orietur in diebus eius
από ποταμού έως περάτων της οικουμένης , ταύτα justitia , et abundantia pacis,donec auferatur luna ,
γάρ περί του υιού Σολομώνος ελέγετο, ουδένλειπόμενα et dominabitur a mari usque ad mare, et a lu
των εν τω προφήτη ειρημένων. Πότ' ούν ταύτα και mine usque ad terminos orbis terre 1. 5 lec enim
πώς, ή κατά ποίους χρόνους γέγονεν, ο βουλόμενος de filio Salomonis dicta sunt que nihil diferun!
ερμηνευέτω· ή πότε άλλοτε μετά την υπό Βαβυ- ab iis , que apud Prophetam leguntur. Quando
λωνίοις πολιορκίαν δεύτερον εμπρησμόν υπέμεινεν igitur hec, vel quomodo , aut quibus tandem tem
"Ιερουσαλήμ, και ο εν αυτή κατερρίφη νεώς. " Ο και c poribus exstituerint , si quis est qui possit , inter
αυτό θαύμα μέγα έχει, ώς ήνίξατο ο προφήτης είπών: pretetur. Αut quonam alio tempore post Babylo
« Διάνοι ξον, ο Λίβανος , τας θύρας σου, και καταφαγέτω nicam obsidionein, alterum perpessa sit incendium
πυρ τάς κέδρους σου. ) Λίβανον γαρ εν τούτοις συν- Jerusalem, et quod in ipsa templum erat, deje
ήθως αυτό το ιερόν ονομάζει · έπει και δι' ετέρων clum sit. Quod etiam ipsum magnam affert admira
προφητειών αποδεδεικται Λίβανος αυτός ο νεώς έπι- tionem, quemadmodum propheta id significaverit ,
κεκλημένος . Τούτο δε και αυτοί παίδες Ιουδαίων dicenς : Aperi , Libane , portas duas, et comedat
εισέτι νύν ομολογούσιν · έπει και Ησαΐας έμφερή ignis cedros tuas. o Narm Libanum in his verbis
τα μετά χείρας προφήτη θεσπίζων έφησεν· « Ιδού more suo templumipsum nominat : quoniamin aliis
Κύριος Σαβαώθ συνταράσσει τους ενδόξους μετά quoque prophetiis ostensum est , Libanum ipsum
ισχύος , και οι υψηλοί τη ύβρει συντριβήσονται. Ο templum vocari. Ιd autemipsi quoque Judai adhuc
δε Λίβανος συν τοις υψηλούς πεσείται, και εξελεύσεται confidentur, quandoquidem Isaias huic prophete ,
ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί, και άνθος εκ της ρίζης qui nunc tractatur, similia canens dixit : Ecce Do
αναβήσεται, και επαναπαύσεται επ' αυτόν πνεύμα του minus Sabaoth confurbabit gloriosos cum robore ,
Θεού » οίςεπιλέγει · « Και έσται η ρίζα του Ιεσσαί, et excelsi contumelia conferentur . Libanus autem
και ο ανιστάμενος άρχειν εθνών , επ' αυτώ έθνη D cum excelsis cadet , et egredietur virga de radice:
ελπιούσι.» Και ενταύθα γάρ ομου τη εκ σπέρματος Jesse, et los de radice ascendet, et requiescet super
Ιεσσαί και Δαβίδ γενέσει του Χριστού , Λιβάνου καθ- eum spiritus Dei 8; • quibus adjungit : Et erit radix
αίρεσις και εθνών κλήσεις συνη πται. Λίβανον. δε την Jesse , et qui surgit ut impered gentibus, in ipso.
Ιερουσαλήμ διαρρήδην ό και Ιεζεκιήλ σημαίνει 411 gentes sperabunt 9. Elenim hic quoque una
λέγων · « Ο αετός ο μέγας , ο μεγαλοπτέρυγος , o cum ortu Christi de semine Jesse et David , Libani
έχων το ήγημα εισελθείν εις τον Λίβανον , και απ- eversio et gentium vocalio conjuncta est. Libanum
έκρισε τα απαλά της κέδρου. Ο Ταύτα γούν και αυτός autem ipsam Jerusalem intelligi , Ezechiel plane
εξής διασαφών επιλέγει· « "Οτ' αν έλθη Ναβουχοδο- significat his verbis : « Aquila grandis magnarum
νόσορ επι Ιερουσαλήμ, και λάβη τους άρχοντας alarum, que habet auctoritatem ingrediendi in Li
αυτής,) και τα εξής. Αλλά ταύτα μεν ο Ιεζεκιήλ banum, et evulsit terrera cedri 10. » Et lec ipsa
περί της πρώτης εδήλου πολιορκίας, μεθ' ήν ο Ζα- leinceps explanans idem propleta, adjungit : « Cum
χαρίας περί της δευτέρας θεσπίζει. Πότε ούτος μετά venerit Nabucholonosor in Jerusalem, et accepe
1 Psal. LΧΧΙ , 7, 8. 8 Isa. X1 , 1, 2, 3 ibid. 10. 10 Εzcch. XV1, 3.
643 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 61 %
rit princeps ejus 11 , et que sequuntur . Ceterum, A τους Ζαχαρίου χρόνους επί της Μακεδόνων βασιλείας
Ezechielquilena hac de prima Jerusalem obsidione εμπρησμόν υπέμεινεν ο νεώςκαι άλλ' ουκ έστιν ειπείν.
predixit : post cujus obsidionis tempus Zacharias Μετά γάρ την υπό Βαβυλωνίων πυρπόλησιν, ουδ'
de secunda divinat. Quando igitur post Zachariae άλλοτε δευτέραν ή κατά Τίτον και Ουεσπασιανό,
1empora, sub imperio Macedonum templum incen- Ρωμαίων αυτοκράτορας, την διά πυρός υπέμεινε
sum est ? certe nunquam. Siquidem post Babylo- φθοράν,εφ' ή πάλιν διά αινίγματος τους πάλαι άρχον
niorum depopulationem atque incendium, nullam τας του έθνους επί θρήνους και ολοφυρμούς ανακαλεί
ignis alteram vastationen unquam perpessa est urbs, φάσκων ο λόγος : Ολολυξάτω πίτυς, διότι πέπτωκε
nisi sub Vespasiano ac Tito Romanorumimperato- κέδρος , ότι μεγάλως μεγιστάνες έταλαιπώρησαν.
ribus , ob quam sane vastationem rursus obscure 'Ολολύξατε, δρύες της Βασανίτιδος, ότι κατεσπάσθη
et per figuras eos, qui olim genti imperabant , ad ο δρυμός ο σύμφυτος : φωνή θρηνούντων ποιμένων,
leplorationes etlarmenta invitat oraculum, dicens : ότι τεταλαιπώρηκεν η μεγαλωσύνη αυτών. » Τότε
« Ulalet pinus , quoniam cecidit cedrus , quoniam γούν και γέγονεν η Ιερουσαλήμ ως πρόθυρα σαλευί
magnopere magnifici afflicti sunt : ululate, quercus μενα πάσι τους λαούς κύκλω, και εν τη Ιουδαία γέ
Basanitidis , quoniam convulsus est sallus consitus, γονε περιοχή, ό τε νενομισμένος αυτοίς άγιος και
Vox lamenlantium pastorum, quoniain afflicta est Β ιερός τόπος,εισέτι και σήμερον λίθος τυγχάνει κατα
magnificentia eorum. » Tunc sane facta est Jeru- πατούμενος πάσι τοις έθνεσι, και πάς ο καταπατών
salem quasi vestibula que quatiuntur omnibus po- αυτήν εμπαίζων έμπαιξεται , ακολούθως τη προφτ
pulis in circuitu, et in Jude facta est munitio an- τεία. Αλλά και ανθ' ών καταρχήσαντο του ταύτα
Diens, et ab eis sacrosanctus existimalus locus , θεσπίσαντος Κυρίου, ου διαλέλοιπεν αυτούς κοπετός
usque in hodiernum diem lapis exsistit, qui con- και οδυρμός και θρήνος. Ου πώποτε γουν άλλοτε ή
culeatur ab omnibus gentibus, et quicuique illum μετά την του Σωτήρος ημών παρουσίαν, και εις τον
conculcat illudens illudetur , sicut prophelia predi- καθ' ημάς χρόνον , πάσαι αι φυλαί του Ιουδαίων
xerat. Quin etiam propterea quod illi Ionino, qui έθνους θρήνων και κοπετών άξια πεπόνθασι διά την
litec cecinerat,insultaverunt, non defecit eos neque καταλαβούσαν αυτούς εκ Θεού πληγήν, υφ' ής και η
planctus, neque luctus, neque lamentatio . Nunquam μητρόπολις αυτών αλλοφύλοις έθνεσιν εξεδόθη, και το
igitur ilias nisi post Salvatoris nostri adventum ιερόν κατεσκάφη, αυτοί τε της ίδιας χώρας απελή
usque ad hanc tempestalem, omnes tribus Judeo- λαντο,εν τη πολεμία εχθρούς δουλεύοντες ' ών ένεκα
rum quidquam lamentatione planctuve dignum πάς ο οίκος αυτών, και πάσα ψυχή αυτών εισέτι και
passe sunt, propter plagan que ipsos Deo ferriente , σήμερον θρήνοις υποβεβληται. Διό φησιν ή προφη
deprehenderit, ex qua etiam ipsorum maler civitas " τεία : « Και κόψεται φυλή κατά φυλήν, φυλή οίκου
externis gentibus tradita est, et templu: eversum Δαβίδ καθ' εαυτήν, και γυναίκες αυτών καθ' εαυτής )
suffossumque est, ipsique de propria regione ex. και τα τούτοις επόμενα . Ποϊαι δε μετά τους του
pulsi sunt , in terra hostili inimicis servientes. Quas Ζαχαρίου χρόνους γεγόνασιν ημέραι, εν αίς διεμε
ob res , omnis ipsorum domus, omnisque ipsorum ρίσθη τα σκύλα της Ιερουσαλήμ, και επισυνήχθη
anima in hunc usque diem lamentationibus afflicta πάντα τα έθνη επ' αυτήν εις πόλεμον , ήλω τε ή
est. Quapropter propheta sic ait : « Ει plangent πόλις, και διηρπάγησαν αι οικίαι , και αι γυναίκες
singule tribus per seipsas: 412tribus domus David έμολύνθησαν, απήχθησάν τε εις αιχμαλωσίαν , ομού
Seorsum, et mulieres eorum seorsum12, » el que τε και κατά το αυτό ο Κύριος, συμμαχών τοις έθνεσι
sequuntur. Sed φui tandem post Zacharia tempora τοίς την Ιερουσαλήμ πολεμούσι , παρετάξατο εν
secuti sunt dies, in quibus spolia Jerusalem divisa αυτοϊς ; ή πότε έστησαν οι πόδες αυτού επί το όρος
sunt ? et gentes universe ad bellum contra eam των Ελαιών ; ή πότε γέγονε Κύριος εις βασιλέα επί
coverint ? et civitas capta sit, et domus direple, πάσαν την γην, αυτός τε εις Κύριος επί πάντα;
et mulieres pollutae atque in servitulem abacte? et ανθρώπους, και το όνομα αυτού εγκυκλούν πάσαν
quando simul sub idem tempus Dominus gentibus και την γήν και την έρημον; ταύτα γάρ ουδ' άλλοτέ πιω
Jerusalein oppugnantibus subveniens, comparavit πρότερον έχoι άν τις εις πέρας δείξαι αχθέντα, ή κατά
se al praelium cum illis ? aut quando slelerunt pe- τους Ρωμαίων χρόνους, καθ' ους εμπρησμόν υπ
des ejus in monte Olivarum? aut quando exstitit έμεινε δεύτερον, μετά τον υπό Βαβυλωνίων , ο νεώς
Dominus in Regen per universam terram? ipseque αυτών, ή τε πόλις εξ εκείνου και είς δεύρο υπό αλλο
unus Dominus apud omnes homines ? et nomen φύλων εθνών κατοικισθείσαι δείκνυται· ότε και ο
ejus ambiens universam terram el solitudinem? haec Kύριος ημών Ιησούς ο Χριστός του Θεού τάς οικείας
cnim nunquam quisquam antea ad suum finem pers έποιείτο διατριβής επί του ελαιώνος του αντικρυς
lucta demonstrare poterit, nisi Roufianorum tem- της Ιερουσαλήμ όρους, πληρουμένου του φάσχοντος
poribus , quibus post Babylonicumincendium, al- λόγου : « Και στήσονται οι πόδες αυτού επί το όρος
1ero rursus incendio ipsorum templum vastatum των Ελαιών το κατέναντι Ιερουσαλήμ , τούτ'έστι
est, et civitas ex illo ad hunc usque diem ab exter - του θεοσεβούς πολιτεύματος καθ' όλης της ανθρώπων
iis gentibushabitari ostenditur. Quo tempore eliani οικουμένης ανοικοδομηθέντος, πάντα τα έθνη, κατά
11 Εzech. XV1, 12. 12 Zachar. ΧΙΙ , 12.14.
 6 15 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . VIII. €46
την προφητείαν, την εορτήν της Σκηνοπηγίας εν A Dominus nosler Jesus Christus Dei versari in
παντί τόπω τω Θεώ των προφητών πανηγυρίζει, oliveto consuevit , quod est in monte contra Jeru .
Αιγύπτιοι τε, εξ εκείνου τον τών όλων Θεόν επιγνόν- salem, completumque est oraculum quod ail : « Ε :
τες , τις σκηνές αυτών έφ' εκάστης πόλεως και stabunt pedes ejus in monte Olivarum, qui est co
χώρας κατεπήξαντο. Είεν δ' αν αύται αι κατά τόπον tra Jerusalem, 5 hoc est religioso pioque vivendi
Εκκλησίας του Χριστού. Ταύτας γαρ πολύ κρείττους instituto per orbem terrarum condito et erecto,
των παρά Μωϋσει σκηνών ή του Σωτήρος ημών omnes secundum prophetiam, diem festum Taber
Ιησού Χριστού δύναμις καθ' όλης συνεπήξατο της naculorum celebrabunt Deo prophelarum, et
ανθρώπων οικουμένης, εις το πάν γένος ανθρώπων Egyptii ex illo Deum universi agnoscentes taberna
και πάντα τα έθνη , Σκηνοπηγίας εορτήν τώ επί cula sua in singulis civitatibus el regionilus figent.
πάντων Θεώ επιτελεϊν. " Οτε τοίνυν και ταυτα τα πρό- He porro sint Christi in omni loco condite Eccle
παλαι τοις έθνεσι προαναφωνηθέντα καθ' ημάς αυτούς sie. Has enim multo praestantiores Mosaicis taber
δρώμεν την έκβασιν απειληφότα, τά τε του θρήνου iaculis Salvatoris nostri Jesu Christi potentia, in
και του κοπετου ταϊς φυλαϊς του Ιουδαίων έθνους omni ab hominibus habitato orbe per omne lioni
προκεκηρυγμένα, τά τε της πυρπολήσεως του ιερού, nam genus, per omnes gentes fixit, ut Den omnia
και της εσχάτης αυτών ερημίας , ομοίως και ταύτα B sub se habenti celebrent diem festum Tabernacu
ταις προσδήσεσιν εισέτι και σήμερον οφθαλμοίς θεω- Iorum. Quando igitur nec quejam diu gentibus de
ρείται · τι λείπεται επί τούτοις ή και τον προφητευό- nuntiata fuerunt, nostris1emporibus videnmus exitum
μενον Βασιλέα τον Χριστόν του Θεού εληλυθέναι όμο- sortita esse, et quae de lamento el planctu tanto
λογείν , των κατά την παρουσίαν αυτου σημείων ante ad Judaicas tribus divinitus inclamata sunt ,
εφ' εκάστη των ειρημένων εναργή την έκβασιν quoque de vastatione incendioque tengli, extre
• ειληφέναι αποδεδειγμένων ; maqueipsorum solitudine prædicta, ea ipsa nusquam
ab oraculis discrepantia usque ad hodiernum diem vel oculis possumus intueri ; 413 quid amplius gu
perest, nisi ut Piegem , de quo prophelæ loquuntur, cum qui Christus Dei est, venisse faleamur ? cum
utique illius adventus signa in singulis, que de illo dicta sunt, evidentem exitum accepisse jam de
monstraverimus.
Από του Ησαΐου. -- Σημεία χρόνων της του Κυ- Α6 Isaia. -- Sigma temporum adventus Domini :
ρίου παρουσίας : Αίγυπτίων επίγνωσις του των ΑΕgyptiorum agnilio Domini prophetarum.
προφητων Κυρίου.
Ιδού Κύριος κάθηται επί νεφέλης κούφης , και « Ecce Dominus sedet super nube levi , et veniet
ήξει εις Αίγυπτον , και σεισθήσεται χειροποίητα Αι- in ΑΕgyptum, et commovebantur manufacta Egypti
γύπτου από προσώπου αυτού , και η καρδία αυτών a facie ejus, el cor eorum vincetur in ipsis, et ex
ήττηθήσεται εν αυτοίς, και επεγερθήσονται Αιγύ- citalbuntur Egyptii contra ΑΕgyptiος , et bellum
ποιοι επ’ Αίγυπτίους , και πολεμήσει άνθρωπος τον geret homo contra fratrem suum, et lionio contra
αδελφόν αυτού , και άνθρωπος τον πλησίον αυτού• proximum suum : excitabitur civitas in civitatem,
επεγερθήσονται πόλις επί πόλιν , και νόμος επί νό- et lex in legen, et turbabitur spiritus ΑΕgypliorum
μον , και ταραχθήσεται το πνεύμα των Αιγυπτίων έν in ipsis , et consilium eorum dissipabo, et interro
αυτοίς , και την βουλήν αυτών διασκεδάσω, και επ- g. bunt deος Slos et simulacra sna, el Pythones, et
ερωτήσουσι τους θεούς αυτών , και τα αγάλματα αυ- eos qui de terra vocem emittunt 18 . » Ει deinceps
των , και τους έγγαστριμύθους, και τους έκ τής γής post plurina que figurate et obscure dicta sunt,
φωνούντας και εξής μετά πλείστα δι' αινιγμάτων adjungitur : « In die illa erit allare Dominoin terra
ειρημένα , επιλέγεται• Εν τη ημέρα εκείνη έσται ΑΕgypti, et titulus juxta terminuin ejus Domino :
θυσιαστήριον τω Κυρίω εν χώρα Αιγύπτου, και στήλη el erit in signum in eternum Domino in terra
προς το όριον αυτής τω Κυρίω, και έσται εις σημείον Egypti, quoniam clamibunt ad Dominum propter
εις τον αιώνα τω Κυρίω εν χώρα Αιγύπτου , ότι κε- η affligentes se , et mittet eis Dominus hominem, qui
κράξονται προς Κύριον διά τους θλίβοντας αυτούς , " salvabit eos, judicans salvabit eos, et cognitus erit
και αποστελεί αυτοίς Κύριος άνθρωπον , ός σώσει Dominus ΑΕgyptiis, et cognoscent ΑΕgyptii Demi
αυτούς , κρίνων σώσει αυτούς , και γνωστός έσται ηυηι Deum in die illa, et facient sacrificia, el vove
Κύριος τοίς Αίγυπτίοις , και γνώσονται οι Αιγύπτιοι unt vota Domino, et reddent14. 5 lec nos quidem
Κύριον τον Θεόν εν τη ημέρα εκείνη, και ποιήσονται antea quoque citavimus, et in parte saltem planiora
θυσίας , και εύξονται ευχάς τω Κυρίω , και αποδώ reddidimus : quod si non patriis diis relictis Ægy
σουσι. Και ταύτα προλαβόντες εκ μέρους διεσαφή - ptios hoc ipso tempore videmus proplietarum Dei
σαμεν. Ει μεν ούν μή , τους πατρώους θεούς καταλι-invocantes; si per universam Egyptum in omri
πόντες Αιγύπτιοι, καθ'ημάς αυτούς ορώνται τον των loco, et civitale , et regione, altare illi Deo erectu in
προφητών Θεόν επικαλούμενοι · ει μή καθ' όλης της non est, qui apud solos Hebreos laudilus celebra
Αιγύπτου , κατά πάντα τόπον και πόλιν και χώραν tur , si manufacta gypti commota non sunt, 414
ανεγήγερται θυσιαστήριον τω παρά μόνους Εβραίους ct dinonica vis que circum ilia Versabatur , που

0 Isa . 1.1 , 1 .3. 16 1! id. 19-21.

 647 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS 11. - APOLOGETICA . 618
defecit, vetusque ΑΕgyptiorum superstitio ex ani- A θεολογουμένω Θεώ · ει μη σέσεισται τα χειροποίητα
mus eorum subiata non est ; praeterea , si per sin- Αιγύπτου, της περί αυτά δαιμονικής δυνάμεως εκλε
gulas civitates et per singulas domos , bellum inle- λοιπυίας , και της παλαιάς δεισιδαιμονίας εκ της των
stinum apud Egyptios non grassatur , dum alii Αίγυπτίων ψυχής αρθείσης και έτι προς τούτοις εί
quidem Dominum et cultum Dei prophetarum acci- μη καθ' εκάστην πόλιν και καθ' έκαστον οίκον πόλε
piunt, erroremque quo ab initio deos multos cole - μoς εμφύλιος τους Αιγυπτίους συνίσταται , των μεν
bant, aversantur, alii vero proplerea quod patriis τον Κύριον και το σέβας του Θεού των προφητών
adhuc malis affecti iis adherent, eos qui Dominum αποδεξαμένων, και αποστραφέντων την εξ αιώνος
acceperint, oppugnant , si non lodie quoque dum πολύθεον πλάνην , των δε , διά το τοις πατρίοις έτι
suos deos suaque simulacra, eosque qui de terra προστετηκέναι κακούς, τους τον Κύριον παραδεξα.
voces emittunt, et Pythones rogare conantur, in- μένους πολεμούντων · ει μή εισέτι και δεύρο επερω
fectum atque inane ad cuncta haec perfugium ex- τάν πειρώμενοι τους εαυτών θεούς και τα αγάλματα,
periuntur , propterea quod non amplius ut antea και τους εκ της γης φωνούντας , και τους έγγαστρι
itidem vim suam exercere dermones possunt; si non μύθους, ατελή και άπράκτον την επί τάδε καταφυγήν
universa haec reipsa finem suum invenisse osten- ποιούνται , διά το μηκέθ' ομοίως ενεργείν δύνασθαι ,
duntur : sane nondum quisquam mihi arbitrelur B ώσπερ το πρίν , τους δαίμονας · ει μή πάντα ταύτα
propheticum esse completum oraculum, neque έργοις αυτοίς τέλος ειληφότα δείκνυται , μή πώ μου
Dominum illum ipsum, quein prophete canunt, νομίζοιτο το προφητικών πεπληρώσθαι λόγιον , μηδε
apud homines Vixisse. Si vero re ipsa , que verbis τον θεσπιζόμενον Κύριον επιδεδημηκέναι το βίο των
Ionge est evidentior , qui Egyptum incolunt cer - ανθρώπων. Ει δε αυτούς έργοις κατά πολύ των λόγων
nuntur interim, pars quidem prophetarum Deum εναργεστέροις εισέτι δεύρο θεωρούνται οι την Αίγυ
agnovisse, et propter illum patrios deos reliquisse, πτον οικούντες, οι μεν τον Θεόν των προφητών επ
alii vero contra hos seditiones assidue concilare, εγνωκότες , και δι' αυτόν τους πατρίους καταλελοιπό
et alii deos suos, Suaque simulacra, eosque qui de τες θεούς, οι δε προς τούτους στασιαστικώς έχοντες :
terra voces emittunt, invocantes nihil posse profi- και οι μεν τους θεούς αυτών εισέτι νυν επικαλούμε
cere, alii Domino prophetarun in omni Egyptia νου και τα αγάλματα, και τους εκ της γης φωνούντας,
regione, altare per singulas ecclesias erexisse, in- μηδέν τε ενεργείν δυναμένους , οι δε τω Κυρίω των
que aflictionibus et sibi infestis insectationibus , προφητών εν πάση τη Αίγυπτίων χώρα θυσιαστήριον
non amplius belluas neque reptilia terre deos, ne- καθ' εκάστην εκκλησίαν συστησάμενοι , έν τε ταις
que agrestes feras et bruta animalia, parentumsuo - ς θλίψεσι και τους κατ' αυτών διωγμοίς ουκέτ: τι
run instarr, sed supreinum Deum invocare, solum- κνώδαλα , ουδε τα ερπετά της γης, ως θεούς , ουδε
que eum, ejusque timorein in suis mentibus con- τους αγρίους θηρας και τα άλογα ζώα , ομοίως τους
ceptum tenere, vovereque eidem vota, non autem αυτών πατράσι , αλλά τον επί πάντων Θεόν επικα
daimonibus ut prius, et quae ipsi Deo conveniant λούμενοι , και μόνον αυτόν και τον αυτου φόβον εν
promissa reddere : cur non sequitur, ut rateanour ταϊς αυτών διανοίαις κατειληφότες, ευχόμενοί τε αυ
etiam ea , que ipsos eventus antecesserunt in opus το ευχάς, αλλ' ουκέτι τους δαίμοσι, και αποδιδόντες
jam processisse, nec futura amplius in posterum, τάς θεοπρεπείς επαγγελίας, πώς ουχ έπεται συνομο
Bed in preteritum abilisse ? Porro ipsa haec sunt λογείν και τα προ των αποτελεσμάτων εις έργον
ipsius Domini ad Egyptioς olim futurus, non sine ήδη κεχωρηκέναι ; ήν δε ταύτα , του Κυρίου παρου
per crassitudinem agilem. Sic enim Hebraicus lia - διά νεφέλης κούφης , ή και μάλλον διά πάχους έλα
bet contextus, dum illius corporeum adventum ob- φρού . Ούτω γάρ το Εβραϊκόν περιέχει , την ένσαρκον
scure significat. Proinde hunc ipsum progressa αυτού παρουσίαν αινιττόμενον. Τούτον δε ούν αυτόν
Iongius oratio , hominem Salvatorem vocavit , προϊών εξής ο λόγος άνθρωπον Σωτήρα απεκάλεσε ,
15 his verbis : « Ει millet eis Dominus hominen, D φήσας : « Και αποστελεί αυτοίς Κύριος άνθρωπον,
qui salvabit eos. » Nam hic rursus in Hebraico si3 ος σώσει αυτούς. ν Πάλιν γούν κανταύθα το Εβραϊ
est : Ει mittet eis Dominus Salvatorem, qui sal- κον, « Και αποστελεί αυτοίς Κύριος Σωτήρα , ός σώ
vabit eos . Que cum adeo evidentem demonstra- σει αυτούς , και έχει. "Ων ούτως εναργή την απόδειξιν
tionem exhibeant , arbitror etiam constitisse, quibus παρεχομένων, ήγουμαι και τους χρόνους σαφείς γε
temporibus ea futura canerentur, quae ad Domini γονέναι , καθ' ούς τα της εις ανθρώπους του Κυρίου
adventuno ad homines pertinebant. Ηaec sane paucis παρουσίας έθεσπίζετο. Τοσαύτα διά βραχέων και τα
a nobis collecta sunt, de temporibus quibus Domi - περί των χρόνων της του Κυρίου εις ανθρώπους
nus fuit ad liomines venturus. Plura autem per φανείας συνήκται• πλείονα δ' άν τις επί σχολής εύροι,
otium quispiam inveniet, si reliquas item Scriptu- και τας λοιπάς έκπεραιών Γραφάς. Ημείς γε μήν,
ras percurrerit. Nos autem his contenti que hacle- τοίς ειρημένοις αρκεσθέντες , μέτομεν ήδη και επί
nus dicta sunt,jam nunc reliquas quoque aggredia- τάς λοιπές προφητείας , δι' ών τα οικονομηθέντα εν
τηur propluetias. Quare que ab illo inter homines ανθρώποις ακολούθως αυτώ εκ των θείων προρρή
Suo ordine sunt administrata , ex livinis Oraculis σεων αναλεξόμεθα.
colligamus.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IX . ΕΟ

626 ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΕΝΝΑΤΟΝ

EUSEBII PAMPHILI .
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER NONUS.
ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΕΝΝΑ ΤΩ ΣΥΓΓΡΑΜ- A H 1C INSUNT IN NO NO LIBRO EVANGE.
ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ EY- LICE DE SALVATORE NOSTRO DEMON
ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ. STRATIONIS.
Περί των κατά την ενανθρώπησιν αυτού πραχθη- De iis que secundum humanam ab eo assunmplam
σομένων εκ των υποσεσημειωμένων αυτού naturam administranda fuerunt : ex subnolalis
Γραφών . divinæ Scripturæ locis.
α'. 'Από των Αριθμών. 1 . A Numeris.
β . Από του Ησαΐου. 2. Ab Isaia .
1 . Από των 'Αριθμών . 3 . A Numeris .
δ'. Από τού Ωσηέ. 4. Ab Osee.
ε'. 'Από του Ησαΐου. 5 . Ab Isaia.
ς . Από του αυτού. 6 . Ab eodem .
ζ . Από ψαλμού και . 7 . A Psalmo xc .
η. Από του Ησαΐου . 8 . Ab Isaia .
θ . 'Από ψαλμού ξζ'. 9 . A Psalmo LXVII.
ι'. 'Απο του Ησαΐου. 10 . Αb Isaia.
ια'. 'Από του Δευτερονομίου. 11. A Deuteronomio.
ιβ . Από του Ιώβ. 12 . Αb Job.
ιγ . Από του Ησαΐου. 13. A6 Isaia.
ια . Από του αυτού . 14 . Ab eodem .
εε'. 'Από του αυτού. 15 . Ab eodem .
ις . Από του αυτού. 16. Αb eodem.
ιζ . Από του Ζαχαρίου. 17 . A Zacharia .
ιη'. 'Από ψαλμού ριζ . 18. A Psalmo cxvII.
ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ. PROJEMIUM .
Τι δή λείπεται επί τούτοις άλλ' ή ταϊς υποσχέσεσιν Nihil sane postnac reliquum esse video, nisi ut
ακολούθως διελθείν τα οικονομηθέντα επί της έναν- ea que polliciti sumus sequentes, eam dispensatio
θρωπήσεως αυτού δη του Θεού Λόγου και περί ου τα nis partem persequanmur, que humane a Deo Verbo
προπεπονημένα εν οκτώ τοις προ τούτου συγγράμ- assumpte nature propria est. Qua de re ea , quae
μασι διεληλύθαμεν , τοτε μεν την κατ' αυτόν θεολο- Superioribus octo libris continentur, a nobis 417
γίαν διερευνώμενοι, τοτε δε την ουρανόθεν εις ημάς tractata sunt, modo que ad ejus rei theologiann
κάθοδον, και τον τε τρόπον ομού και την προσηγο- pertinent scrutantibus ,Inodo illius ad nos de celo
ρίαν, και τον χρόνον της αφ ξεως αυτού διασκοπού- descensum, simulque et modum et appellationent
μενοι. " Ων αποδεδειγμένων , καιρός ήδη τα κατά την et tempus illius adventus explorantibus. Quibus
επιφάνειαν αυτού συνιδείν, παραστήσαι τε όπως και c demonstratis rebus,tempus jam fuerit ea contern
τούτων έκαστα παρ' Εβραίους προαναπεφώνητο. Το plari, que quo tempore ille in opertum prodiit,
γε μην της προρρήσεως αποτέλεσμα διά της τών gesta sunt, quoque modo ea singula apud Ηebreos
ιερών ευαγγελιστών μαρτυρίας , και της δι' αυτών predicta sint , ostendere. Oraculorum tamen elica.
ιστορηθείσης των πραγμάτων αποβάσεως , επισφρα - cia , veritasque et sanctorum evangelistaruum testi
γισθήσεται. Πρώτον ούν απάντων, επειδή τα περ! monio, et ipso rerum que ab illis prodite sunt
PATROL. GR . XXII . 21
 τ: EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS . II. – APOLOGETICA . 652
eventu, declarabitur. Cum igitur primum omnium A της γενέσεως αυτού , γένους τε και φυλής, και υπέρ
ea, que ad illius et ortum, et genus , et tribun , et ματος αποδεδεικται , φέρε τα περί του φανέντος επι
semen pertinent, demonstrata sint, nunc janm quid τη γενέσει αυτού νέου τινός και ξενίζοντας παρά τους
de sidere illo sit dicendum, quod novum et insoli- συνήθεις αστέρος θεασώμεθα · έπει και τούτο πάλαι
tum praeter consuela el nobis cognita sidera in Or - τρότερον εκ μακρών άνωθεν χρόνων παρά Μωύσει
tu illius emicuit, ques0 contempleimur. Νam hoc βοώμενον τούτον ιστόρηται τον τρόπον.
ipsum quoque jampridem ab antiquis usque el primis lemporibus apud Mosem celebratum invenilur, atqiie
in hunc modum expositum .
A Numeris . - De rebus secundum humanam ab illo Απότων Αριθμών . - Περίτων κατά την ένα - θρώ
assumptam naturam gerendis, et de stellα για 10 πησιν αυτού πραχθησομένων, και περί του
orių Salvaloris nostri apparuil . φανέντος επί τη γενέσει Σωτήρος ημών αστέ.
ρος .
Moses in Nunieris de stella , quae in orfu Salvato- Μωϋσής, εν 'Αριθμοίς , περί του φανέντος επί τη
ris nostri visa est, nec ail : « Dixit Balaam filius γενέσει του Σωτήρος ημών αστέρος φησί • 1 φησι Βα.
Beor, dixit homo qui vere videt, qui audit verba B λαάμ υιός Βεώρ , φησίν ο άνθρωπος ο αληθινώς όρων,
Dei, qui novit scientiam Allissimi , et qui visionem ακούων λόγια Θεού ,επιστάμενος επιστήμης Υψίστου,
Dei vidit , in somno aperti oculi ejus : ostendarm και όρασιν του Θεού ιδιών, εν ύπνω αποκεκαλυμμένα:
illi, sed non nunc : beatuum dico, sed non appro- οι οφθαλμοί αυτού · δείξω αυτό , και ουχι νυν, μακά
φίαquat : orietur stella ex Jacob, et surget hono ρίζω, και ουκ εγγίζει. 'Ανατελεί άστρον εξ Ιακώβ,
cx Israel , et franget ductores Moab, et captivos du- και αναστήσεται άνθρωπος εξ Ισραήλ, και θραύσει
erit Insereditas Estnu inimicus eius, et Israel fecit in Σήθ. Και έσται Εδώμ κληρονομία , και έσται κληρο
robore, et excilabitur ex Jacob, et perdet eum, qui νομία Ησαύ ο εχθρός αυτού, και Ισραήλ εποίησεν
servatur: de civitate 16. Hoc vaticinio commοίος εν ισχύϊ, και εξεγερθήσεται εξ Ιακώβ, και απολεί
ait successores Balaam (idl enimincolume exstitis. σωζόμενον εκ πόλεως. » Επί ταύτη φησί τη προφη
se adhuc, ut par est, apud illos, cum in colo ' τεία κινηθέντας τους διαδόχους Βαλαάμ. Σεσωσθαι
ignotum quoddam sidus preter cognita nobis et γάρ αυτήν, ώς και ήν εικός, παρ' αυτούς. Όπηνίκα
Consuelo , supra verticem, ut sic dixerim, et ad συνείδον εν ουρανό ξενίζοντά τινα παρά τους συνήθεις
perpendiculum terre Judiese constitutum inspexe- αστέρα, κατά κορυφής, ώς αν είπoι τις, και κατά
runt) festinasse ut in Palestinam terram 418 C κάθετον της Ιουδαίας έστηριγμένον, σπουδήν πε
pervenirent , utque sciscilarentur de rege qui per ποιήσθαιεπί την Παλαιστινών αφικέσθαι γήν, ιστο
earn stellam quam ipsi viderant, signilicabatur. Fi- ρίας ένεκα του διά φανέντος αστέρος σημαινομένου
dem his facit evangelista Matthaeus, his verlis : βασιλέως. Μαρτυρεί τούτοις ο ευαγγελιστής Ματθαίος
« Cum autem Jesus natus essel in Bethlehein Ju- λέγων· « Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ της
dies in diebus Herodis regis, ecce Magi ab Oriente "Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως , ιδού
venerunt in Jerusalem, dicenles : Ubi est , qui na.. μάγοι από ανατολών παρεγένοντο εις Ιερουσαλήμ,
tus est rex Judaorum? Vidimus enim stellam ejus λέγοντες • Πού έστιν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιου
in Oriente, et venimus adorare eum 17, » quolenm- δαίων ; είδομεν γάρ αυτού τον αστέρα εν τη ανατολή ,
pore iidein missi in Bethlehem abierunt, « el ecce και ήλθομεν προσκυνήσαι αυτό και ότε και παραπεμ
rursus eadenι stella quam viderant in Oriente , an- φθέντες εις Βηθλεέμ επορεύθησαν, « και ιδού πάλιν ο
tecedebat eos , donec veniens staret supra ubi erat αυτός αστήρ, ον είδoν εν τη ανατολή, προήγεν αυτούς,
puer . Videntes autem Stellarm gavisi sunt gaudio έως ελθών εστάθη επάνω ού ήν το παιδίον . Ιδόντες
magno valde, et ingressi domum, viderunt pueru- δε τον αστέρα εχάρησαν χαράν μεγάλην σφόδρα, και
lun cun Maria miatre ejus , el precumbentes ad- , εισελθόντες εις την οικίαν, είδον το παιδίον μετά Μα
oraverunt eum 18. • Hactenus quidem Evangelium " ρίας της μητρός αυτού, και τεεσόντες προσεκύνησαν
Sanctum. Αt vero ipsius propheli : Oraculum quid αυτώ. » Ταύτα μεν το ιερόν Ευαγγέλιον· ο δέ γε της
ait tandem fore aut in illius novi sideris eruptione, προφητείας λόγος επί τη του αστέρος επιτολή , και
aut in Salvatoris nostri Jesu Christi ortu , dignum τή του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού γενέσει τίνα
quod cognoscatur ? nempe fractionem ductorunι φησίν έσεσθαι, συνιδείν άξιον : Θραύσιν αρχηγών
Moab, el direplionem filiorum Selli, praeterea reli- Μωάβ, και προνομήν υιών Σηθ, και των γε λοιπών
quorum Judaice genlis hostium linreditalem, quί του Ιουδαίων έθνους πολεμίων κληρονομίαν » ούτοι
quidem iosles erant Edom et Esau. Cisterum, quid δε ήσαν 'Εδώμ και Ησαύ. Τί δε ήνίξατο διά τούτων,
aliud landen significavit his verbis , quam per ή διά μέν των αρχηγών Μωάβ την των αοράτων άρ
ductores Moab, invisibilium hostium eversione », χοντων καθαίρεσιν, αυτών δή των πάλαι παρά τοις
ipsorum, inqu:1η, damonum, qui olim apud Moabi- Μωαβίταις θεολογουμένων δαιμόνων; αλλ' ουχ έτέρων
Las deorum Iocoferebantur ? Αtqui aliorum meli- εμνήσθη δια την ειδωλολατρείας του Ισραήλ την επί
tionem nonfecit, propter simulacrorumipsius Israel τηςερήμου γενομένην, ότε ετελέσθη ο λαός τω Γεελ
16 Νum. ΧΧΙν , 13-19. 17 ΑΜatth. 11, 1 , 2 . 18 ibid. 9 - 11.
655 DEMONSTRATIONIS EVANGELICE LIB .IX . 634
φεγώρ. δαίμων δε ήν ούτος ως θεός παρά τω βασιλεί Α cultum, quo in deserto usus est, quo tempore popu
Ιωάβ το Βαλάκ τιμώμενος. Επει ούν νενίκητο ο Ιus initiatus est Beelphegor. Erat porro hic de
Ισραήλ κατά τούτο του καιρού πρός των αοράτων mon, qui ut deus a rege Moab ipso Balac colela -
αρχόντων του Μωάβ, λέγω δε των παρά τοϊς Μωαβί- tur . Quoniam igitur victus est Israel illo tempore 3
ταις νενομισμένων θεών» (ειδωλολάτρησαν γούν και principibus Moab visum effugienatibus, dico autem
προσεκύνησαν τους γλυπτούς, ώς φησιν ή Γραφή : al. iis qui apud Moabitas pro diis colebantur (sane
• Και ετελέσθησαν το Βεελφεγώρ, δαίμων δε ούτος idcirco et simulacra coluerunt, et adoraverunt ,
των Μωαβιτών ήν , ότε και εξεπόρνευσαν εις τας scriptilia, ut ait Scriptura : « Ει initiati sunt Beel
λίωαβίτιδας ) είκότως το μέλλον έσεσθαι ποτε, και phegor 19, qui Belpliegor demon eral apud
την είς τουναντίον των πραγμάτων μεταβολήν κατά Moabitas, quo tempore jillem cum feminis Moabi
καιρόν ο Βαλαάμ θεσπίζει , λέγων· 'Ανατελεί άστρον (arun fornicati sunt), merito quod olim eral futu.
εξ Ιακώβ, και αναστήσεται άνθρωπος εξ Ισραήλ: ruin, rerum utique in contrarium inutationenin
και θραύσει ηγεμόνας Μωάβ. » "Ωσει σαφέστερον tempore divinat Balaam, dicenς : « Orielur stella
έλεγε, τους μεγαλαυχήσαντας κατά του Ισραήλ δαί- ex Jacob, et surget liomo ex Israel. Ει Γranget dia
μονας των Μωαβιτών επί τη γενέσει του προφητευο- ces Moub.» Tanquam si manifestius diceret , Moabi
μένου, θραύσίν ποτε και πτώσιν παθείν» ών θραυ- " tarum demonas quinunc adversusIsraelgloriati sunt
σθέντων, τους υιούς Σηθ, και 'Εδώμ, και Ησαύ, και in ortu ejus de quo ipse vaticinatur, fractionem tan
τα λοιπά έθνη, και διά τούτων σημαίνεσθαι ήγούμαι, dem et ruinam passurος : quibus fractis, ilios
τα πάλαι καταδεδουλωμένα τη δαιμονική πλάνη, με- 419 Selli, et Edom, et Esau, et reliquas gentes,
ταβαλόντα της δεισιδαιμονίας , οικεία του θεσπιτο- σuas his nominibus significari arbitror , ut olim
μένου γενήσεσθαι. « Και έσται , γάρ φησιν , Εδώμ deinonico erroli addicte erant, sic rejecla super
κληρονομία, και έσται κληρονομία Ησαύ ο εχθρός stitione, familiares illius futuras , qui venturus ca
αυτού . Οι γάρ πάλαι εχθροί του Θεού και του nitur. « Ει erit, inquit, Edom hereditas , el erit
Ισραήλ , φησί, γενήσονται κληρονομία του προ- Insereditas Esau inimicus ejus; » veteres, inquit,
φητευομένου. Αυτός γάρ ήν ώ είρητο προς του Θεού hostes Dei alique Israel erunt heredilos ejus, qui
και Πατρός αυτού• Αίτησαι παρ' εμού, και δώσω canilur futurus; ipse enim est cui dictum est a Deo
σου έθνη την κληρονομίαν σου και ών εις τον κλήρον et Ρatre suo : « Postula a me, et dabo tibi gentes
των αγίων μεταστάντων, ταναντία το Ισραήλ έσε- Iereditatem tuam 20. » Que cumin sorterm sancto
σθαι θεσπίζει. Φησί γούν: « Και Ισραήλ εποίησεν rum transierint, contraria ipsi Israel Core divinat.
εν ισχύϊ. » Το δε, εποίησεν εν ισχύϊ τήν πάντων με- Ait igitur : « Ει Israel fecit in robore, • fecit autem
γίστην ασέβειαν· διό εξεγερθήσεται απ' αυτών και in robore omnium maximum scelus; quapropter
εξαναστήσεται. Τίς ούτος ή ο προφητευόμενος του excitabitur et exsurget. Quis tanden iste nisi
Θεού Λόγος , ός και απώλεσε σωζόμενον εκ πόλεως; is qui a proplielis canilur Dei Yerbum, qui etiam
oίμαι δε την Ιερουσαλήμ αινίττεσθαι, εξ ης ώλετο perdidit eum qui servatur ex civitate? Quibus ver
πάς σωζόμενος, ή και το πάν του έθνους αυτών πο- Ibis ipsam Jerusalem significari arbitror, ex qua
λίτευμα. Ταύτα δε όπου τέλους έτυχεν, ομου τη του perii!omnis quicunque superstes mansit : aut etiam
Σωτήρος ημών εις ανθρώπους εκλάμψει των μεν πρίν omne ejus gentis civile institutum. Hoc autem
ειδωλολατρών εθνών εις τον αυτών μεταστάντων κλή- quemnam exitum sortita sint, cum gentes prius si
ρον, του δε Ιουδαίων έθνους και της μητροπόλεως mulacra colentes una cum Salvatoris nostri inter
αυτών πεπονθότων οποία ουδεπώποτε, ου μακρών homines exortu, in illorum sortem translate sint,
δείν οίμαι λόγων. Αλλά τα μεν της συμφωνίας, της Judaica vero gens, et Judeorum maler civitas ea
τε προφητικής προρρήσεως, και της ευαγγελικής perpessa sint que nunquam antea, non Iongori
συμπεράνσεως , ώδε πως εχέτω τέλος. Τί δ' ήν το arbitror Oratione indigere ut apertius ostendatur.
αίτιον της επιλάμψεως του φανέντος αστέρος, συν- Alamen que ad consensum pertinent tum prople
ιδείν άξιον . Εις σημεία φησιν ο Μωϋσής, και εις και- D lice predictionis, tum evangelice consummalionis ,
ρους τεθείσθαι τους πάντας εν τω στερεώματι υπό talem sane habeant exitum. Ceterum que tander
του Θεού αστέρας· ξένος δε ούν και ου συνήθης, ουδέ causa exstitit propter quam stella quetunι τisa est,
των πολλών και γνωρίμων είς, αλλά τις καινος και illuxerit, quae quidem causa contemplatu digna sit:
νέος αστήρ επιφανείς τώ βίω, σημείον ξένου φωστή - Moses quidemin signa ait et temporain firnamento
ρος εδήλου καταλάμψαντος το παντί κόσμω, ός ήν a Deo posita fuisse sidera universa ; at vero hoc et
ο Χριστός του Θεού , μέγας και νέος αστήρ, ού την peregrinum et insolitum, neque idem ex multis et
εικόνα συμβολικώς ο φανείς τότε τοις μάγοις έπ- cognitis unum, sed novum potius quoddam neque
εφέρετο. Επειδή γάρ καθ' όλης της ιεράς και θεο- anlea visum sidus , quod vite hominum illuxit, re
πνεύστου Γραφής και προηγούμενος της διανοίας σκο- centis cujusdam luminaris signum, quod univer
της μυστικότερα και θεία βούλεται παιδεύειν, μετά sum mundum illustraret , indicabat : quod quidem
του και την πρόχειρον διάνοιαν σώζεσθαιεν μέρει Juminare Christus Dei erat, ingens illud noun-.
ιστορικώς πεπραγμέκων, είκότως και η μετά χείρας que sidus, cujusimaginem ex comparatione ac si
10 Psal. cv, 28. 10 Psal. 11 , 8.
 653 'EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. - APOLOGETICA . 6:
τηilitudine quadam, illud quod lunc magis apparuit, A προρρησις επληρούτο προς λέξιν επί τη του προανα
referebat. Cum enim per totam sacrosanctam et φωνηθέντος αστέρος επί τη γενέσει του Σωτήρος
a divino Spiritu traditain Scripturam, si quis eam ημών προφητεία . Γίγνονται μεν ούν και εφ' ετέρων
ad sensum interpretetur, primum sit propositum, επιδόξων και επιφανών ανδρών ξενιζόντων αστέρων
it mystica quadam divinaque doceat, servato 1a - εκλάμψεις, οίον των καλουμένων παρά τισι κομητών,
men saltemin parte etiam vulgari apertoque sensu ή δοκίδων, ή πωγωνιών, ή τινων ετέρων τούτοις
eorum quae historice gesta sunt : nerito hoc quo- παραπλησίων, επί μεγάλοις πράγμασιν εξ έθους
que φuod nunc tractatur Oraculum, in ejus sideris, αναφαινομένων. Αλλά τι γάρ κρείττον ή μείζον τω
proplhelia quod in ortu Salvatoris nostri oriturunι παντί κόσμο γένοιτ ' άν ποτε ή το διά σωτηρίου επι
denuntiabatur, etiam ad verbum completum est. φανείας πάσιν υπάρξαν ανθρώποις νοεμόν φώς, ευσε
420 Exsistunt quidem aliis quoque gloriosis et βείας και θεογνωσίας αληθούς κατάληψιν λογικαίς
illustribus viris insolitarum stellarum ignes, ut ea: ψυχαίς νομιζόμενον ; ού δή χάριν το μέγα σημείον ο
rum quae a quibusdam crinile vocantur, item que προφανής εδήλου αστήρ, μέγαν και νέον φωστήρα
trabis, aut que larlbe similitudinem ferentes, uti- επιλάμψαντα το παντί κόσμο τον Χριστόν του Θεού
que etiam quarumdam aliarum his sinnilium, quae πάσιν αινιττόμενος. Κατά το αυτό δε η προφητεία
Imagnis imminentibus rebus solent exsistere. Αι Β άνθρωπον ομού και αστέρα θεσπίζει δι' ών φησιν ·
enim quid tandem aut excellenlius aut anajus Ioli « Ανατελεί άστρον εξ Ιακώβ, και αναστήσεται άνθρω
mundo unquam contigerit, quam quod per saluta- πος εξ Ισραήλ και τον μεν ουράνιον φωστήρα τον
rem adventum omnibus illuxit mortalibus intelli- Θεόν Λόγον είναι, τον αυτόν δε άνθρωπον ονομά
gentiae lumen, quod et pietatis et vere agilionis ζουσα. Διαφόρως δε αυτόν και εν ετέροις ανατολής
Dei perceptionem animis rationalibus attulit, cujus oμού, και φώς, και ήλιον δικαιοσύνης αποκαλεί, ώς
gratia,ingens signum id , de quo antea dictum est, εν τοις πρώτους απεδείξαμεν. Είτα το μεν θειότερον
indicalat sidus, dum ingens et novum luminare αυτού , άτε φωτίζουν πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις
quod totum illustravit mundum, Christum utique τον κόσμον , τα της ανατολής έπεφήμισε προσρήματι
Dei omnibus significat? Εodem vero loco prophelia , φήσας : Ανατελεί άστρον εξ Ιακώβ· και τον δε άν
et hominem et sidus futuruτη divinat, his verbis : θρωπον διά το συμβάν περί αυτόν πάθος , ως αν
Exorietur stella ex Jacob, et surget homo ex Is- πεπτωκότα, αναστήσεσθαι θεσπίζει , ομοίως οις και
rael, utpote que et celeste luminare Deum Ver - 'Ησαΐας περί αυτού φησι • Και έσται η ρίζα του
bum esse significer , ei tamen eumdem hominem 2p- Ιεσσαί, και ο ανιστάμενος άρχειν εθνών, επ' αυτο
pellet. Varie porro illum aliis quoque in locis et έθνη ελπιούσι. Και σαφές γε τίνα τρόπον το φως
crtum simul, et lumen et solem justitiae vocat, ut C του Σωτήρος ημών εκ του Ιακώβ ανατείλαν, τούτο
in prioribus libris ostendimus. Ceteruni quod qui. έστιν από του εκ περιτομής λαού, πάσι τοις έθνεσιν,
dem in illo divinius est, tanquamid quod illuminet αλλ' ουχί το Ιακώβ, όθεν και προήλθεν, εξέλαμψε.
οιmnem hominem venientem in hunc mundum, or - Τούτο δε και από πλείστων ετέρων πάρεστιν έκλα
Tus vocabulo celebravit, in hunc modum : « Orie - βείν προφητειών, ως προς αυτόν φασκουσων τον Χρι
ar stella ex Jacob.o Ηominein vero eumdem propter στον· « 'Ιδού τέθεικά σε εις Διαθήκην γένους, εις
2flictionem ac mortem quam pertalit, tanquam φως εθνών , ου μήν αλλά και εκ των τού Βαλαάμ
eum qui ceciderat, surrecturum divinat, quibus si- λόγων, δι' ών φησιν · ι Εξελεύσεται εκ του σπέρμα
milia de eodern Isaias canit : « Ει erit radix Jesse, τος αυτού άνθρωπος, και κυριεύσει εθνών πολλών. )
ct qui surgit ut imperet gentibus : in eo gentes Τίνος δε εκ σπέρματος και του Ισραήλ, ώς ή σύμφρα.
sperabunt21. 5 Ει manifestum quidem est, quonam σας παρέστησε ; και δή κυριεύσας εθνών και του Σωτή
modo Salvatoris nostri lumen de Jacob exortum, ρος ημών Λόγος , αρχούσας αοράτους και μοχθηράς
hoc est de Judaico populo, non ipsi Jacob unde δυνάμεις καθείλε , και τα πνευματικά της πονηρίας, το
profectum est , sed omnibus gentibus illuxerit. τε στίφος το δαιμονικόν, αρχηγούς Μωάβ, και Σηθ,
31oc vero cum ex aliis plurimis prophetiis discere και Εδώμ, και ' Ησαυ τροπικώτερον εν τοις μετά
possumus, tanquam adipsum Christum dicentibus : P χείρας ώνομασμένα. 'Ασαφώς δε κείμενον παρά τους
« Ecce posui te in Testamentum generis , in lumen Εβδομήκοντα το, « Δείξω αυτώ, και ουχί νύν, μα
gentium 1; • tum etiamexipsius Balaamverbis, que καρίζω, και ουκ εγγίζει, και σαφέστερον ο μεν 'Ακύ
sic habent : « Egredietur de sermine ejus homo, et λας εξέδωκεν « "Οψομαι αυτόν , και ου νυν, προ
dominabitur gentibus multis 22. » Αtqui de quonam σκοπώ, αλλ' ουκ εγγύς ο δε Σύμμαχος λευκότερον,
alio senmine quam de Israel, μι facile constat ex φήσας : 'Ορω αυτόν, αλλ' ουκ εγγύς. » Λέγοιτο δ'
ipsius orationis contextu ? Proinde jam gentium αν ταύτα υπό του Βαλαάμ, ώς μακρούς ύστερον μετ'
dominatu accepίο Salvatoris nostri Verbum, cum αυτον χρόνους μελλόντων επιτελεσθήσεσθαι των δη
ipsa prophetia concordans, omnes quaecunque illis λουμένων μετά γούν δισχιλιοστών έτος της προρρή
quondam imperabant,invisibiles et perniciosas po- σεως επληρούτο ταύτα, επί της του Σωτήρος ημών
lestales delevil, necnon spiritualia Inalitise cater - εις ανθρώπους επιδημίας.
vainque dæmonicam , quæ ductores Moab, et Seth , et Edom , et 421 Esau, figuratius in iis quæ nunc
Tracla :hus, denominata sint. Cum autem apud LXX obscurius posilum sit illud : , Ostendam illi, sed
11 Isa . X1 , 10. 11 Isa XL1, 6 . 22 Νum. ΧΧιν , 19.
 657 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB IX . €58
non nunc, beatum dico , sed non appropinquat, , idem illud apertius Aquila edidit : « Videbo illuin
sed non nunc, prospicio illum , sed non prope. , Symmachus autem , candidius : « Video, inquil ,
illum , sed non prope. » Dici vero hæc videntur a Balaam , lanquam longis deinceps post ipsum lem
poribus perficienda essent ea, que ab ipso canebautur : nam duobus millibus annorum post illud
vaticinium completa sunt hæc, quo videlicet tempore Salvalor noster cum hominibus versatus est.
"Από του Ησαΐου. – Ως ο Κύριος, επιβάς ού Α Α6 Esaia. - Quemadmodum Dominus insistems
ανείλησεν εξ αγίας Παρθένου σώματος, ήξειν illud quod de_ sancta Virgine assumpsit corpus,
εις Αίγυπτον ρητώς τε και κατά διάνοιαν εθε venturus in Ægyptum et secundum verba , et
σπίζετο, πασά τε επί της παρουσίας αυτού secundum senteniiam prædictusest, omnisque in ejus
καθαιρεθήσεσθαι των εθνών δεισιδαιμονία. cdventu everlenda gentium superstitio .
« Ιδού Κύριος κάθηται επί νεφέλης κούφης, και « Ecce Dominus sedet super nube levi, et veniet
ήξει εις Αίγυπτος και σεισθήσεται τα χειροποίητα in Egyptum: et commovebuntur manufacta Egypti
Αιγύπτου από προσώπου αυτού , και η καρδία αυτών a facie ejus, et cor eorum vincetur in ipsis 18 . »
ήττηθήσεται εν αυτοίς. » Το δ' αίτιον του τον Κύριον Causa porro cur Dorninus ita in Egyptum desti
ήξειν εις Αίγυπτον θεσπίζεσθαι, τόδε μοι είναι δοκεί. netur venturus, haec mihi esse videtur. Primi si
Πρώτοι μεν πάντων Αιγύπτιοι της πολυθέου και δαι- quidem omnium ΑΕgyptii errori colendi multos deos
μονικής πλάνης απάρξασθαι λέγονται, και τοις λοι- ac demonas initium dedisse dicuntur, et reliquis
ποις πάσιν ανθρώποις αίτιου καταστήναι δεισιδαιμο- universis mortalibus superstitionis auctores exsti
νίας, αλλά και πάντων μάλλον περί τας δαιμονικάς tisse , quin etiam omnium aliorum maxime, deino
ενεργείας τε και περιεργείας ήσχολήσθαι · ούτοι nicis operationibus et curiositatibus stuluisse :
δε και υπό της ενθέου Γραφής εχθροί του λαού και iidem praeterea ab ipsa Scriptura divina hostes
του Θεού άνωθεν και εξ αρχής γεγονέναι με-- " populi Dei fuisse perhibentur. Sed antiquus quoque
μαρτύρηνται· και ό γε παλαιός αυτών βασιλεύς ipsorum rex fateri se non nosse Dominum, palam
ομολογων μη ειδέναι τον Κύριον αναγέγραπται, ότε descriptus est, dum sic ait : Νon novi Dominum,
δή έφασκεν: « Ουκ οίδα τον Κύριον, και τον Ισραήλ et Israel non emittam 23. Ergoingens φuoddan
ουκ εξαποστελώ.» Το δή ούν μέγα θαύμα της ενθέου divine Christi virtutis - miraculum exhibere nobis
του Χριστού δυνάμεως παραστήσαι βουλόμενος και volens prophetica oratio , Domini in ΑΕgypίum canit
λόγος, θεσπίζει του Κυρίου την εις Αίγυπτον άφιξιν, adventum,422sub quem non levem futuram ΑΕgy
εφ' ή μεταβολήν ου την τυχούσαν των Αιγυπτίων pliorum mutationen , divinal deinceps sic dicelis :
έσεσθαι προφητεύει, λέγων εξής: « Και γνώσονται « Et cognoscent Egyptii Dominum, φui videlicet
οι Αιγύπτιοι τον Κύριον, και οι πρίν μή ειδότες αυτόν, non cognoscelant illum prius, • et vovebunt Do
και εύξονται τω Κυρίω ευχάς , και τατούτοις παρα- mino vota 26, et que his similia sequuntur. Su
πλήσια. 'Ανωτέρω μεν ούν εν τώ προ τούτου κε- periori quidem proximo capite hereditas ejus , qui
φαλαίω κληρονομία του θεσπιζομένου Εδώμ και venturus canitar, Edom el Esau dicebatur, quippe
"Ησαύ ελέγετο, των αλλοτρίων Ισραήλ ούτω σημαι- cum alieni ab Israel eo modo significareritur : hic
νομένων ενταύθα δε η Αίγυπτος , λαός ουκ έτι, των c vero et Egyptus et Egypti populus , non simula
ειδώλων, αλλ' αυτού του παρά τους Ιουδαίων προφή- crorumamplius futurus canilur, sed ejus Donini
ταις θεολογουμένου Κυρίου θεσπίζεται. "Απερ ει gui apud Judaeorum prophetas pro Deo celebratur.
μέν μή όψει συντελούμενα θεωρείται, ουκ έστιν εί Quæ si oculis completa non cernuntur, ne dicamus
πείν την θεσπιζομένην άφιξιν του Κυρίου εις την sane adventum illum Domini, qui in Egyptumfu
Αίγυπτον γεγονέναι : ει δε υπέρ πάντα λόγον η αλή- turus predicitur, fuisse adhuc. Sed si supra
θεια μαρτυρεί τοις πράγμασι , και τοις αγνωμονεστά- omnem rationem, rebus fidem ipsa veritas facit,
τους εναργώς δείκνυσιν αυτούς Αίγυπτίους, της μεν atque etiam rudissimis et sensu omni carentibus
εξ αιώνος πατροπαραδότου δεισιδαιμονίας ανακεχω- evidenter ostendit, ipsos Egyptios ab ea supersti
ρηκότας, οικειωθέντας δε τω Θεώ των ταύτα προανα- tione recessisse, quam usque ab initio a patribus
φωνησάντων προφητών, και τούτον μόνον σέβοντας, . suis acceperant , illique Deo adliesisse, qui a
και πάντα θάνατον ασπαζομένουςυπέρ της εις αυ- prophetis haec ipsa divinantibus colebatur , et unum
τον ευσεβείας· ώρα μή άλλως ταύτα γεγονέναι συν hunc interim colere, neque ullam mortem recusare
ομολογείν ή του Κυρίου εληλυθότος εις Αίγυπτον άκο - pro cultu et pietate erga illum: φuid aliud jam
λούθως τη προκειμένη προρρήσει. "Έστι μεν ούν και superest, nisi ut fateantur non aliter ista conti
άλλως τον λόγον αινίττεσθαι τροπικώς τον περίγειον D gisse, quam per Domini in Egypίum adventum,
κόσμον, εις ον ο λόγος προφητεύει τον Κύριον επί sicut valicinium proxime expositum significabal?
νεφέλης κούφης ήξειν, ούτω τον εκ Παρθένου και Ει nihil quidemimpedit aliter quoque idean accipere
Πνεύματος αγίου ληφθέντα αυτό άνθρωπον αινιττό- oraculum, ut videlicet figurate terrenum hunc mun:
μενος • χειροποίητα δε Αιγύπτου σεισθήσεσθαι τά των dum significet :in quem verba ipsa Dominum super
εθνών ξόανα , και τους εν αυτοίς δαίμονας, ώς αν ηube levi venturum vaticinentur : quippe que hoc
πάλιν Αίγυπτίους δετωμένους πάντας τους πάλαι modo hominem ab illo de Virgine et Spiritu sancto
πρότερον περί την ειδωλολατρείαν έπτοημένους. assumptum, intelligi velint. Manu autem facta
* Is1, ΧΙx , 1. " Exod . , 2. 18 ibid. 21 .
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. II. - APOLOGETICA . ច។
659
Egypti commov enda m ra κός ς
, ipsa gentiu simulac , et A Πλήν αλλά και σωματι του Σωτήρο ημών επεισ
in illis habitantes demonas , sicutrursus ΑΕgyptioς κομισθέντος τη Αίγυπτίων χώρα, ότε , κατά τον
victos , omnes prioribus olium temporibus colenlis χρησμόν, αναστάς ο Ιωσήφ παρέλαβε την Μαριά :
simulacris addictos. Altamen cum etiam ipso cor - και το παιδίον, και ήλθεν εις Αίγυπτον , απορρήτου
pore Salvator nos! er in terram Egyptian vectus δυνάμει και ενεργεία τας αυτόθι το πρίν οικούσας
sit, quo tempore oraculo monilus Joseph surrexit , πονηράς δυνάμεις είκός ου μικρως κεκινήσθαι, και
Mariamque una cum puerulo accepit', el cum oc · μάλιστα ότε δια της μετέπειτα διδασκαλίας αυτού
culia sua virtute atque efficacia in Egyptum per - μυρία πλήθη των την Αίγυπτον οικούντων , της των
venit, malignas ibi prius habitantes potestales , δαιμόνων αποφυγόντα τπλανήσεως, έτι και νυν τον
Ion nmediocriter commotas fuisse par est, et maxime των όλων ομολογεί μόνον ειδέναι Θεόν. Τα δ' εν τοις
cu 1 postea per illius doctrinam innumerabiles εξής επιλεγόμενα, αινιγματώδη όντα, πλείονός τε
eorum, qui Agyptum incolunt conventus , ab er- δεόμενα πραγματείας, επ' οικείας σχολής ερμηνεύ
fore ac fraude demonum recedentes , etiam nunc σομεν.
unum universi Deum se nosse ſateanlur. 423 Quæ vero deinceps sequuntur , cum obscurioribus lic
guris implicita sint, curæque ac diligentiæ majoris indigcant, alias seorsum , cum per olium licebit,
interpretabimur.
A Numeris . -- Ouemadmodum Christus in ΑΕgy - Β 'Από των 'Αριθμών . - " Ως ο Χριστός εις Αίγου
plant venturus , atque illiuc reversurus predictuς πτoν ήξειν, κακείθεν επανελεύσεσθαι προεί
fuerit . ρητ ο.
• Dixit Balaam filius Deor : dixit homo qui vere « Φησί Βαλαάμ υιός Βεώρ " φησίν ο άνθρωπος και
videi , dixit qui audit oracula fortis , qui visionenι αληθινώς όρων, φησίν ακούων λόγια ισχυρού , όστις
Dei vidit , in somno aperli oculi eius , qua1η όρασιν Θεού είδεν , εν ύπνω αποκεκαλυμμένοι οι
pulclire domus tue Jacob , tabernacula tua Israel, οφθαλμοί αυτού , ως καλοί οι οίκοι σου, Ιακώβ, α:
ut saltus umbrosi, et quasi liortus juxta lumina, et σκηναί σου, Ισραήλ, ώσει νάπαι σκιάζουσαι, και
quasi tabernacula que fixit Dominus, quasi ccdrus ως παράδεισος επί ποταμών, και ώσει σκηναι , ας
juxta aquas. Egredictur homo de semine ejus, et έπηξε Κύριος, ώσει κέδροι παρ' ύδατα . Εξελεύσεται
dominabitur gentibus multis , et extollelur Gog άνθρωπος εκ του σπέρματος αυτού , και κυριεύσει
regnum, et augebitur regnum ejus. Deus duxit εθνών πολλών , και υψωθήσεται η Γωγ βασιλεία ,και
!lum ex AEgypto , quasi gloria rhinocerotis illi. αυξηθήσεται η βασιλεία αυτού . Θεός ωδήγησεν αυ
Devorabit gentes inimicorum suorum, et crassilu - τον εξ Αιγύπτου, ως δοξα μονοκέρωτος αυτώ . "Εδε
dines eorum attenuabit, el jaculis suis fcriel ini- ται έθνη εχθρών αυτού , και τα πάχη αυτών εκμυ
micum. Acculbans quievit ut leo, et ut calvulus, quis C. λιεί, και ταϊς βολίσιν αυτού κατατοξεύσει εχθρόν.
excitabit illunm ? qui benedicunt tibi, ipsis bene- Κατακλιθείς ανεπαύσατο ως λέων, και ως σκύμνος "
dictum est, et qui maledicunt tibi, ipsis maledictum τις εγερεί αυτόν και οι ευλογούντες σε ευλόγηνται, και
est 11 .5 Superius per earm prophetiam qua proxime οι καταρώμενοι σε κεκατρανται. υ ' Ανωτέρω διάτης
exposita est , dum oraculum, venturum in Egy- προτεταγμένης προφητείας φήσας και χρησμός τον
ptum Dominum affirinat, Salvatoris nostri Jesu Κύριον ήξειν εις Αίγυπτον, εδήλου την του Σωτήρος
Christi migrationem una cum parentibus suis in ημών Ιησού Χριστού διακομιδήν, την άμα τους γο
Egyptum illi ipsi futuram indicabat. Ηic autem νεύσιν εις Αίγυπτον αυτό γενησομένην · εν τούτοις
reditum ab Egypto, ut ordo postulat, quo in terram δε την επάνοδον εξής και ακολούθως την απ’ Αιγύ
Israel una cum parentibus reversus est , canit his του, ήν άμα τους γονεύσιν εις την γην του Ισραήλ
verbis : « Deus duxil illumab ΑΕgypto. » Solus au- εποιήσατο , θεσπίζει λέγων· ι Θεός υδήγησεν αυτόν
tem exstilit Salvator el Dominus nosler Jesus, qui εξ Αιγύπτου. » Μόνος δε ήν ο Σωτήρ και Κύριος
Christus est Dei , neque alius prieterea quisquam, ημών Ιησούς ο Χριστός του Θεού , και ουδέ άλλος,
ex semine Israel , et Judaica gente profectus , qui o εκ του σπέρματος Ισραήλ, και του Ιουδαίων έθνους
πιultis dominatus sit gentibus , ut alisque hesita- η προελθών, και πολλών κατακυριεύσας εθνών, ώστε
tione fateri necesse sit, prestis valicinium in illo ' αναμφιλόχως ομολογείσθαι πέρας έχειν επ' αυτό και
exitum suum invenisse, utpote quod palam enun- την παρούσαν προρρησιν διαρρήδην έκφωνούσαν,
tiel, de Judaica gente egressurum quemdam homi- ότι δή εκ του Ιουδαίων έθνους εξελεύσεται τις άνθρω
nem 424 et dominaturum gentibus multis : aut πος, και κυριεύσει εθνών πολλών : η λεγέτω ο βου
quivis milhi dicat, utrum liabeat ex iis qui apud λόμενος , ει έχον άλλον συστήσαι των πώποτε παρ'
Helireos unquam illustres fuerint alium quein Εβραίους ενδόξων, πολλών εθνών άρξαντα " αλλ'
proferat, qui multarum gentium dominatum ac . oux äv ETICE !6 , ös! yeyovev. 'Enl öz ye
ceperit. Αιφui nemo unquamistud dixerit, quonianι του Σωτήρος ημών αν και ήμεϊς μη λέγωμεν, αυτη
ne faclum quidem est. At vero in Salvatore no γε η αλήθεια βοήσει και μέγα κεκράξεται, άντικρυς
slro, etiamsinos nihil dicamus, ipsa lamen nihilo παριστώσα , όπως η ένθεος αυτού δύναμις, διά του
ιninus veritas clannabit, et vehemenler vociferabi- αναληφθέντος αυτώ εκ σπέρματος Ισραήλ του κατά
** Num, Σιν, 3-9.
661 • DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IX. 662
σάρκα ανθρώπου εκυρίευσε, και εισέτι νύν κυριεύσει A tur, pianissime indicans , quemadmodum divia
εθνών πολλών. Αυτός άρα ούτος εκείνος ήν, και illius virtus per iliam, qui abipso de semine Israel
ουδ' άλλος, αν η προφητεία προηγόρευσε, καθ' όν και ratione corporis assunoplus est, ienimem dominal
η Γωγ υψώθη βασιλεία, της Χριστού δυνάμεως συναυ- est, atque etiam nunc dominatur gentibus 12: ultis ,
ξούσης. Τούτον δ' ενταύθα φησιν αινίττεσθαι καθ' Hic igitur ille ipse erat, non alius quispiam , quem
Εβραίους τον τρόπον την των Ρωμαίων βασιλείαν, propliclia prædixerat, cujus tempore eliam Gog
ή και συνήκμασεν η Χριστού διδασκαλία. Μέμνηται regnum in sublime adauctum est , cum eo simul
δε του Γωγ και ο προφήτης Ιεζεκιήλ, άρχοντα Ρώς, Christi virtute ac polentia crescente. Hoc autem
Ιοτόχ και Θοβέλ ονομάζων· διά μέν του Ρώς την modo aiunt Romanorum regnum secunduan Hebreas
Ρωμαίων, ως έoικε , πόλιν αινιττόμενος , επεί και significari , cum quo simul Christi doctrina robur
αρχή και κεφαλή κατά την Εβραίων φωνήν διά του atque incrementum accepit . Μeminit autem Gog
Ρώς δηλούται· διά δε του Μοσοχ την Μυσίαν, και τα eliam propheta Ezechiel , dum principem Ros ,
πέριξ ταύτης έθνη, όσα νύν οικεία Ρωμαίων εστί: Mosoch et Thobel nominat, ubi per illud quidem
διά δε του Θοβέλ την Ίβηρίαν, ούτω πως από του Ros, Romanorum, ut par est, civitatem significat:
Θοσελ γεγονέναι φάσκων Θοβεήλους τους "Ίβηρας : quandoquidem principatus et caput ea voce apud
ών απάντων άρχοντα τον Γωγ υψωθήσεσθαι φησιν B Hebreos intelligitur ; per Mosoch autem Mysiam,
επί της του προφητευομένου Χριστού παρουσίας, όν cl ei initimas gentes, quaecunque nunc sub Ronna
ο Θεός ώδήγησεν εξ Αιγύπτου, ότε κατά τον Ματ- norum imperio sunt, et per Thobel, Iberiam Jo.
θαίον, επιβουλεύοντος του Ηρώδου παιδί όντι αυτώ, Sephus intelligit , qui a Tliobel dicit factos esse
χρηματισθείς ο Ιωσήφ παρέλαβε το παιδίον και την Thobeelos, qui Iberes dicuntur, quibus omnibus
μητέρα αυτού , και επανήλθεν εις γην Ισραήλ. Δόξα imperantem Gog in sublime adaugendum ait, sub
δε μονοκέρωτος αυτό το Χριστό παρών, διά το εν ejus Christi de quo propheta Ioquuntur advantanι,
αυτώ ευδοκηκέναι κατοικήσαι πάν το πλήρωμα της quent Deus duxit ex Egypto, quo tempore, ut apud
θεότητος , κατά τον ιερόν Απόστολον. Διόπερ ως κέ- Matthaeum legitur, dumipsi adhuc puero insidiatur
ρας επιγραφόμενος τον τών όλων Θεών και Πατέρα Herodes, Joseph accepto craculo , accepit puerun
αυτού , μονόκερως και εν ετέραιςΓραφαϊς ωνομάσθη. et nmalream ejus, et reversus est in terran Israel.
"Ο δ' αυτός του Θεού Λόγος τοϊς νοητούς και λογικούς Rhinocerotis vero gloria ipsi Christo adfuit ,
αυτου βέλεσι τον εχθρόν και αντικείμενον αυτώ διάβο- propterea quod placuerit in eo habitare onneth
λον, πάσας τε τάς αμφ' αυτόν αοράτους και πονηράς plenitudinem divinitatis, ut ait sanctus Apostolus.
δυνάμεις, διά κρείττονος και ακαταμάχου δυνάμεως , Quapropier dum veluti cornu sibi universi Deum
ήλαυνεν, εισέτι τε νύν κυριεύει εθνών πολλών , ών τα “ Patrem ascribit, etiam unicornis in aliis quibusdam
πάχη και το φρόνηματης σαρκός λεπτύνων,επί της στο Scripturis est nominatus. Ιdem porro Dei Verhunt
νηνοδών της αιωνίου ζωήςεπιτηδείους κατασκευάζει. intelligibilibus rationalibusque suis sagittis , ini
'Αλλά και κατακλιθείς αυτός ούτος ο εξ Ισραήλ προ- micum silique adversantem diabolum, omnesque
ελθών άνθρωπος, ο κατακυριεύσας εθνών πολλών, circa illum Versantes invisibiles et malignas pc..
ανεπαύσατο , φησίν, ώς λέων, και ούτω δηλών ήν testates, praestantiori sua et inexpugnabili virtute
ανεδέξατο οικονομίαν, καθ' ήν ώσπερ τις βασιλικός confixit , atque etiam nunc gentibus nιultis do
και θαρραλέος θήρ ανεπαύσατο, μηδενός αυτού την nminatur , quarum crassitudines et fasluin cor
αρχήν και την βασιλείαν μεταστήσασθαι δυναμένου • poreie masse extenuans ad augustin aler
πάντες τε οί τον Χριστόν ευλογούντες, λόγω τε και ne vita viano ingrediendam idoneas comparat.
βίω σεμνύνοντες την αρετήν του διδασκάλου , της εκ 425 Sed etiam recumbens idem hic liomo ex ls
Θεού μετειλήφασιν ευλογίας, αύξοντες όσημέραι και Yael profectus, qui multis dominatus est gentibus,
πληθύνοντες , κατά το, « Αυξάνεσθε, και πληθύνεσθε, quievit, inquit , ut leo, o quibus verbis quam ille
και πληρώσατε την γην, και αληθέστερον επ' αυτών assumpsit dispensationem, significat, secundum
και θεοπρεπέστερον της θείας εκτελουμένης φωνής. D quam quasi quidam regulus, et quasi fera quaedan
"Ως έμπαλιν οί από πρώτης της κατ' αυτού επιβουλής audacior quievit, dum illius principalum ac regnum
εισέτι και νυν αυτόν εν τοις αυτών συνεδρίοις αρώμε- movere loco nemo est qui possit. Omnes autem qui
νου, την εκ Θεού κατάραν εξ εκείνου και εισέτι δεύρο Christo favent 10 benedicunt , et tum oratione
καθ' εαυτών έπεσπάσαντο . Διό και την εσχάτην ου ιum vita virtuti preceptoris addunt cultum et re
μόνον της βασιλείας, αλλά και του πάλαι σεμνοτάτου verentiam, favoris benedictionisque divine vicissia
αυτών αγιάσματος ερημίαν τε και φθοράν ού παύον participes facti, augescunt quotidie ac multipli
ται οφθαλμοίς ορώντες."Αξιον δε παραθεϊναι τοϊς με cantur, utpote cum in ipsis divina illa vox : « Cre
τα χείρας την προς τον Ιούδαν του Ιακώβ προφη scile et multiplicamini et replete lerram 28, 1 el ve
τείαν, ήν και αυτήν εναργέστατα εις τον ημέτερον rius et Deo convenientius finenm suum consequatur :
Σωτήρα εφαρμόζειν προπαρεστίσαμεν, συνιδείν τε sicut econtrario, qui a prima adversus illum con
την εν εκατέροις συμφωνίαν."Ως γάρ ενταύθα είρη - spiratione etiam nunc in suis illuum consiliis esse
ται : Εξελεύσεται άνθρωπος εκ του σπέρματος αυ - crantur, Dei in seipsos exsecrationem ex illo in
48 Gen. 1 , 28,
663 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. 11. — APOLOGETICA. 6€Α
hunc usque diem contraxerunt. Quapropter non A του , και ( δηλον δ' ότι του Ιακώβ,) ούτω κακεί : « Έκ
regni solum, sed etiam sui illius , quod honore on- βλαστού, υιέ μου , ανέβης, και είρητο υπ' αυτού του
ni ac reverentia colebant, sanctuarii, extremam50- Ιακώβ προς τον προφητευόμενον. Και ως επί του
Titudinem atque interitum in oculis habere, atque παρόντος λέγεται το, « Και κυριεύσει εθνών πολλών.»
τσίν,και έθνη έρθε πάλιν ένταστος έσται η
intueri non desinunt. Non abs re autem fuerit hisce ομοίως και εν εκείνους το, « Και αυτός έσται προσδο
que nunc tractamus, ipsius Jacob ad Judam pro- κία εθνών. » Και πάλιν ενταύθα μεν, "Έδεται,
phetiam adjungere, quam etiam ipsam evidentissi- φησίν, και έθνη εχθρών αυτού , και ταϊς βολίσιν αυτού
ine Salvatori nostro accommodarijamdemonstravi- κατατοξεύσει εχθρόν Ωσαύτως δε και εν εκείνοις,
mus, contemplarique earm , quo in utrisque est, « Αί χείρές σου επί νώτου των εχθρών σου,και ελέγετο.
concordiam. Quemadmodum enim hic dictum est : Και το, « Σκύμνος λέοντος Ιούδα, 5 και το, « 'Ανα
« Egredietur homo de semine ejus (ipsius videlicet πεσών εκοιμήθης ως λέων, και ως σκύμνος · τίς εγερεί
Jacob) , ita etiam illic dictum est : « De germine, αυτόν ; » εν εκείνοις ειρημένον, ουδέν μοι δοκεί δια
mi, ascendisti 29, ab ipso Jacob, ad eum de φέρειν της μετά χείρας λέξεως φασκούσης : Κατα
quo ipse valicinalur. Uιque in presenti dicitur il- κλιθείς ανεπαύσατο ως λέων, και ως σκύμνος τις
Oud : Ει dominabitur gentibus multis, o sic in illis αναστήσει αυτόν ; » Ταύτα δε είκότως εις ταυτόν
quoque illud : Et ipse erit exspectatio gentium 20.» και συνηγάγομεν, ίν' ώσπερ επί στόματος δύο μαρτύρων
Ει rursus hic quidem : Devorabit, inquit, gentes της εν ταϊς προφητείαις συμφωνίας και περί του Σω
inimicorum suorum, et jaculis suis ferriet inimi- τήρος ημών απόδειξις βεβαιοτέραν λάβοι την κύρωσιν.
cum ; » in illis autem simili ratione illud dictum Πάντα δ' ούν τα είς τήν του Ιακώβ προόδησιν τεθεω
est : Manus fue in tergo inimicorum luorum 31 .» ρημένα αρμόσειεν αν και εις την τού Βαλαάμ της
Diem illud : « Catulus leonis Juda, et illud : « Re- ομοιότητος των λεγομένων ένεκα. Ει δη εκείνα διά
cumbens dormivisti ut leo, et ut catulus , quis ex - πολλήςαποδείξεως επί τον ημέτερον Σωτήρα πε πλη
είtabit illum 32 9 , quod in illis dictum est, nihil ρωμένα συνέστη, ακόλουθον αν είη και τα παρόντα
mihi diferre videtur ab eo, guod nunc tractamus ομολογείν.
oraculo , cujus illa zuntverba : « Recumbens quievit ut leo, et ut catulus, quis excitabit illum ? » Hæc
autem non abs re unum in locum coegimus, ut quasi in ore duorum testium , ejus quz in prophetis
spectatur concordiæ , de Salvatore nostro demonstratio firmiorem accipiat auctoritatem . Sed omnia
quæcunque in valicinium Jacob contemplanda contulimus, huic item quod a Balaam dictum est, 426
accommodari polerunt, propter eorum quæ dicta sunt similitudinem . Quod si illa in nostro Salvato
rt completa esse ampliori demonstratione lum constitit, sequitur jam ut præsentia quoque falea
mur .
A6 0see, -- Item de illo φuod dictum est : E., C Από του Ωσηέ. - "Έτι περί του, « 'Εξ Αιγύπτου
Egypto vocαυi Filium meum, o el de Herode rege, εκάλεσα τον Υιόν μου, και και περί Ηρώδου του
et eversione regni Judæorum , βασιλέως, και περί της καθαιρέσεως της Iου
. δαίων βασιλείας.
• Ει exsurget perditio in populo tuo, et omnia • Και εξαναστήσεται απώλεια εν τω λαώ σου, και
munita tua peribunt, ut princeps Salaman de domo πάντα τα περιτετειχισμένα σου οιχήσεται, ώς άρχων
Jeroboam, tu dielbus belli matrem super filiis alli- Σαλαμάν εκ του οίκου Ιεροβοάμ. Εν ημέραις πολέμου
serunt. Sic faciam, vollis domus Israel, a facie inju- μητέρα επί τέκνοις ήδάφισαν. Ούτω ποιήσωυμίν, οίκος
riarum vestrarum, Mane ejecti sunt : ejectus est Ισραήλ, από προσώπου των αδικιών υμών. "Όρθρου
rex Israel, quoniam infans Israel. Et ego dilexi απερρίφησαν απερρίφη βασιλεύς Ισραήλ,διότινήπιος
eum : et ex Egypto evocavi filios ejus 33. Sed Ισραήλ. Και εγώ ηγάπησα αυτόν, και εξ Αιγύπτου
Aquila , Hebraice elocutioni inserviens, Ex μετεκάλεσατατέκνα αυτού. » Δουλεύσας το Εβραϊκό,
Egypto vocavi filium meum, interpretatus est. • Εξ Αιγύπτου εκάλεσα τον υιόν μου, και εξέδωκεν ο
Ego autem necessario ad verbum notavi Iocum, Ακύλας. Αναγκαίως δε το ρητόν έπεση μειωσάμην,
quoniam Matthaeus quoque posuit prophetiam, ubi επείπερ και ο Ματθαίος τέθειται την προφητείαν,
in Egyptum commigrasse Jesum, et illinc redisse η οπηνίκα εις Αίγυπτον διακομισθήναι τον Ιησούν, κα
in terram Israel indicavit; si quis autem Salvatoris " κείθεν επανελθείν επί την γήν του Ισραήλ εδήλου.
nostri in Egyptum profectionem accuset, scial id Ει δε επιμέμφοιτο τις τη εις Αίγυπτον αναχωρήσει
totum maxima cum ratione facturn fuisse. Neque του Σωτήρος ημών,έστω κατά λόγον αυτήν γεγονέναι.
enim Herodis voluntariam malitiam cohibere par Ούτε γάρ επισχείν τον Ηρώδην της αυτοπροαιρέτου
erat, neque rursus Salvatorem, puerum adhuc mi- κακίας προσήκον ήν, ούτ' αν βρέφος έτ' όντα τον Σω
racula exordiri jam tum, atque ante tempus divi- τήρα των θαυμάτων απάρξασθαι, και προ καιρού την
11am ostentare virtutem : quod sane factum fuisset, θείαν επιδείκνυσθαι δύναμιν όπερ αν επράχθη, ει
εί mirabili guadarm ratione insidianterm sibi Hero- παραδόξως επιβουλεύοντα αυτό τον Ηρώδην μετήλθε,
dem punivisset, neque ullo modo illam in Egyptum μηδαμώς υπομείνας την εις Αίγυπτον άμα τους γο
una cum parentibus secessionem pertulisset. Ve- γεύσιν αναχώρησιν. Αλλά γαρ ήν της κρείττονος οί
19 Gen. XLIX , 9 . 30 jbid. 10, 11 ibid. 8 . 81 ibid . 9. 82 Ose, 3 , 14, 15 , 11 , 1 .
 €65 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IX. 666
κονομίας επί καιρού του προσήκοντος των της θεότη- A rum enim praestantioris cujusdam dispensationis
τος απάρξασθαι θαυμάτων, ώ γε διά παντός του βίου ac sapientiae fuit, suo atque accommodato tempore
το πράον και ανεξίκακον μεμαρτύρηται , προχείρω miraculorum, φuae ad divinitatem pertinent, ini
μεν εις τάς ευποιίας και τις κοινές ευεργεσίας γε- tium facere eum cui in tola vita mansuetudinis et
νομένω, μηδένα δε των μή ακουόντων αμυνομένω, clementiae testimonium redditum est, quίque ad
μηδέ ότε ως πρόβατον επί σφαγήν ήγετο, και ως promerendum, atque ad communia officia fungen
άμνος εναντίον του κείροντος άφωνος. Πώς oύν είκός da propensus exstitit , nec aliquem unquam eorum
ήν τον τοιούτον δείν εν παιδία μή ουχί υποχωρήσαι qui non ipsi auscultaverunt, ultus est, ne tunc qui.
τη του Ηρώδου κακία, ώ και έν ανδρί το αναχωρείν demcum ut ovis ad occisionem ducellatur, atque
και τους πονηρούς εκκλίνειν μεμαρτύρηται, επικρύ- ut agnus coram fondente se , obmutessebat. 427
πτεσθαι τε και υποφεύγειν τον επί ταϊς παραδοξο- Qui autem, queso,convenisset , eum, qui talis erat,
ποιίαις έπαινον; παρήνει γούν τοϊς υπ' αυτού θερα - puerum adhuc Herodis malitiae non concedere, cui
πευομένοις μηδενί λέγειν. Ει δ' επί τόν λαόν την προ- etiam ad virilem etatem profecto, concealerndi et
φητείαν αναφέρoι τις, φάσκων περί του εκ σπέρμα- nvalignos declinandi, testimonium redditum est ?
τος του Ισραήλ λαού ειρήσθαι, επιστησάτω τη του quique et se occultare , et in miraculis edendis
όνου ακολουθία , ταύτα έσεσθαι φησάση μετά το εί- B laudem effugere consueverit ? nam quos ipse curas.
πείν ως προς αυτήν την Ιερουσαλήμ: « Και εξανα- set, iisimperabat ut nemini dicerent. Quod si quis
στήσεται απώλεια εν τω λαώ σου, και πάντα περιτε- prophetiam hanc ad populum referat, dicatque Insec
τειχισμένα σου οιχήσεται. 5 Και άπερ, φησίν, ο τοιόσ- de populo ex sermine Israel oriundo dicta esse, is
δε άρχων πέπoνθε κατά τον επελθόντα αυτό πόλε- attendal verborum ordinem in quibus nec futura
μον , εν ώ μητέρα επί τέκνοις εδάφισαν, τα παρα- dicuntur, postquam dictum est quasi ad ipsum Je
πλήσια και υμίν αυτούς ποιήσω διά τάς κακίας υμών. rusalem, et exsurget perditio in populo tuo, et
Υμίν δε τίσι και τους καλουμένοις Ισραηλίταις, οι omnia munita tua peribunt ; et quae quidern
και απερρίφητε συν τω βασιλεί υμώνκαι τον Ηρώδην princeps passus est in bello, in quo inalream super
αινιττόμενος και ταυτά γε πάντα πεπόνθατε , « διότι iis, terre alliserunt, eadem voliis quoque ipsis
παίς, και φησίν, « Ισραήλ, και εγώ ηγάπησα αυτόν, faciarm propter nialitias vestras. Vobis porro φui
και εξ Αιγύπτου εκάλεσα τον Υιόν μου . • Πώς γαρ bus tandem aliis, nisi qui vocamini Israelita ?
οίόν τε κατά το αυτό τους αυτούς επιμέμφεσθαι, και guique etiam rejecti estis cum rege vestro ? ubi He
πάλιν τους αυτούς επαινείν; 'Αλλ' ήν ο αληθής νους roderm obscurius indicat : el haec omnia passi
ταύτην έχων θεωρίαν. Ίσραήλ γάρο Χριστός και καθ' estis , o quoniam puer, inquit, est Israel , et ego di
ετέρας ανηγύρευται προφητείας , ώσπερούν και επί “ lexi eum : et de Agypto vocavi filium meum. »
της παρούσης. Επειδή τοίνυν ούτος , φησίν, υπήκοος Qui enim fieri potest, ut eodem in loco eosdem et
μου γενόμενος, μορφήν δούλου είληφε , και γέγονε παι- accusel et laudet ? sed verus sensus est is, qui hanc
διον αγαπητόν εμοί , πάσαν την εμήν εκτελέσας βου- habet contemplalionem. Israel enimin alia proplhe
λήν, διά τούτο αυτόν μεν από της Αιγύπτου , εις ήν tia dictus est Christus , quemadmodumin hac quo
ενανθρωπήσας κατελήλυθεν, ούτω δηλουμένου του πε- que quam nunc tractatus . Quoniam igitur hic ,
σιγείου τόπου, ή και εξ αυτής της προχείρου οία γνή- inquit, obediens mihi factus, formam servi accepit,
σιον και αγαπητον Υιόν ανεκαλεσάμην• υμάς δε , τους et factus est puer milhi dilectus, dum omnia qux
προς ούς ο λόγος, συν και τη υμετέρα βασιλεία όλε- cunque volo ellicit, idcirco illumn ex AEgyplo, ad
έρος και απώλεια παραλήψεται. Ταύτα μεν ή προ - quam hominis forma assumpla descendit, dum ea
φητεία • πρόδηλον δε όπως από των του Σωτήρος νοce terrenus Iocus significatur, aut etiam 2x illa
ημώνχρόνων πολιορκηθείσης της Ιερουσαλήμ, καθ- νulgaliore tanquam legitimum dilectumque Filium
τρέθη και εις το παντελές απερρίφη ή μέχρι τότε evocavi : vos autemipsos ad quos ser/mo directus
συστάσα του Ιουδαίων έθνους αυτονομία τε και αρχή . est, una cum regno vestro interiίαs et perditio
Πλήν αλλά τρίτον ήδη τα περί της Αιγύπτου και της και comprehendet. Ηaec quidem ipsa prophelia : con
αυτόθι αφίξεως αυτού προπεφήτευται. Ει δέ τις αυτά stat autem quemadmodum post Salvatoris nostri
μηδαμώς εφαρμόζειν επί τόν ημέτερον λέγοι Σωτή- tempora, cunι obsessa fuisset ac vastata Jerusia
ρα, αλλά τα γε της του Ματθαίου παραθέσεως από lein , sublatus est , et ad extremam perniciem reje
της παρά Μωύσει μαρτυρίας αυτό παρειλημμένα , ctus, qui usque ad illud tempus stelerat Judaicie
ήν και αρτίως διεληλύθαμεν, το, « Ο Θεός ώδήγησεν geniis legum usus omnisque principalus. Verum
αυτόν εξ Αιγύπτου,» διηγούμενου · επεί μηδ' αυτός ο anien jam tertio, que ad Egyplum pertinent,
ευαγγελιστής από της του Ωσηέ προφητείας ειλήφθαι quoque ad iter quod in illam est factum, divinilus
αυτό το λόγιον έφησεν, ώς δύνασθαι, και πόθεν έπι- predicta sunt : quod si quis nullo modo faleiatur
ζητήσαντας , ευρείν αυτό κείμενον· όθεν είκός τον ea nostro Salvatori convenire, at sallem cum ca
ευαγγελιστήν πεποιήσθαι αυτού την έκθεσιν, Matthäus apposuerit, de testimonio quod est apud
Mosem ab illo accepta , ne neget, quod paulo ante Iractavimus, dum illud 428 : «Deus duxit illum ex
Ægyplo , » enarremus, quando ne ipse quidem evangelista , se ab ipsius Oseæ prophetia oraculum ac
cepisse indicavit, ut undecunque quærentes possint illi ubicunque positum sit, invenire : ibi vidclicet
unde par est evangelistam illud prolulisse .
 607 EUSEBII CÆSARIENSIS OPT. PARS. il. - APOLOGETICA. C63
A6 Ιοαια. – De Joannis in deserto predica- A Από του Ησαΐου. – Περί του κατά την έρημο
iione. Ιωάννου κηρύγματος.
• Vox clamantis in deserto: Parale viam Domini : « Φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Ετοιμάσατε την
reclas facile semilas ejus . Omnis vallis implebitur , οδών Κυρίου · ευθείας ποιείτε τάς τρίβους αυτού. Πά
el oιnnis nons el collis Ihumiliabitur : el erunt pra- σα φάραγξ πληρωθήσεται, και πάν όρος και βουνός
va inreclam, et aspere in vias planas : cl videbitur ταπεινωθήσεται » και έσται τα σχολιά εις ευθείαν,
gloria Domini. Et videbit omnis caro salutare Dei, και αι τραχείαι εις οδούς λείας και οφθήσεται η δό
quoniam Dominus locutus est 34. » Ηoc quoque va- ξα Κυρίου. Και όψεται πάσα σάρξ το σωτήριον του
Ticinium oportebat sub Salvatoris nostri tempus Θεού, ότι Κύριος ελάλησεν.» "Εδει και ταύτην επί των
Stin finem contingere. Quocirca, ut apud Lucam χρόνων του Σωτήρος ημών επί πέρας ελθείν την
evangelistan scriptum est, « In anno quinto deci- πρόδησιν. Διόπερ κατά τον ευαγγελιστής Λουκάν,
mo imperii Tiberii Cesaris, procurante Pontio Pi- « Εν έτει πεντεκαιδεκάτω της ηγεμονίας Τιβερίου
latoJadeam, » celerisqueimperantibus qui cum hoc Καίσαρος, επιτροπεύοντος Ποντίου Πιλάτου της Iου
connumeriantur, « factum est verbum Dei ad Joan- δαίας,και και των τούτω συναριθμουμένων, « εγένετο
nem Zacharia filium, in deserto . Ει cum venisset ρημα Θεού επί Ιωάννην τον του Ζαχαρίου υιον εν τη
in omnemterram, que est circum Jordanem, pre- Β ερήμω· ος ελθών εις πάσαν την περίχωρον του Ιορ
dicavit baptisina pαnitentiae in remissionem pecca- δάνου, εκήρυσσε βάπτισμα μετανοίας εις άφεσιν
torum 85 . » Hisce autem evangelista adjicit testimo- αμαρτιών. • Τούτοις δ' ούν ο ευαγγελιστής επιμαρ
nium, dicens : 1 Sicut scriptum est in libro sermo- τυρεί λέγων· « Καθώς γέγραπται εν βίβλω λόγων
num lsaire proplhele : Vox clanmantis in deserto : Ησαΐου του προφήτου: Φωνή βοώντος εν τη ερήμω"
Parale viam Domini 28 , et que sequuntur. Quid Ετοιμάστε την οδον Κυρίου και τα εξής. Τί δή
igitur tanden aliud chimalbal Joannis illa in deser - oύν εβόα ή διά του Ιωάννου φωνή επί της ερήμου
to predicans vox ad Iulias exemles, ut ab ipso κηρύσσουσα ή τους εκπορευομένοις όχλοις βαπτισθή
baptizarentur , tanquam ad reptilia deserii, quam ναι υπ' αυτού, ως έρπε τοίς ερήμου τυγχάνουσιν, οι
conveniens accommodalumque illud : 1 Germina κείως τη προφητεία: Γεννήματα έχιδνών, τις υπέ
νίperarum, quis ostendit vobis fugere 2 ventura δειξεν υμίν φυγείν από της μελλούσης οργής ; » Πάλιν
fra 17 ? Ει rursus dum pravas animas in reclas, τε αυ τάς σκολιάς ψυχάς εις ευθείας, και τας τραχείας
et asperas in vias planas reparat, dicebat iisdem : εις οδούς λείας μετασκευάζουσα έφασκε τοίς αυτοίς :
« Facile igitur fructus dignos penitentic 38. 5 Ει Ποιήσατε ούν καρπούς αξίους της μετανοίας, και
haec scilicet complelb. ntur, dum Joannes prin - Και ταύτά γε συνετελείτο προπαρασκευάζοντος
parabat eos qui visturi erant gloriam Donini, et α Ιωάννου τους όψομένους την δόξαν Κυρίου , και το
qιιod vocatur salutare Dei, quod quidem ni- καλούμενον σωτήριον του Θεού , ουκ άλλον όντα του
hil aliud est, quam Christus , sicut verbis il- Χριστού , ως εμαρτύρει λέγων· « Εγώ μεν υμάς
lis testificatur : « Ego quidem vos aqua ba- ύδατι βαπτίζω: έρχεται δε και ισχυρότερός μου οπίσω
ptizo : verit autem fortior me post me , 429 μου · ου ουκ ειμι άξιος τα υποδήματα βαστά
cujus nin sum dignus calceamenta gestare. Ipse σαι, αυτός υμάς βαπτίσει εν Πνεύματι αγίω και
vos baptizabit in Spiritu Sanclo el igne 39. » Qui πυρί. Σ "Ος και ιδιών τον Ιησούν ερχόμενον ανεφώ
etiam cum Jesum vidisset veniente , exclama- νησεν · 'Ιδε ο Αμνός του Θεού και αίρων αμαρτίαν
vit : Ecce Agnus Dei qui tollit peccatumnundi. του κόσμου. Ούτός έστι περί ου είπον· « Οπίσω
Ηic esi, de quo ego lixi : Post me venit vir , quί μου έρχεται ανήρ, ός έμπροσθέν μου γέγονε.»
anle me factus est 40. » Quod vero idem esset sa- Τον αυτόν δε είναι το σωτήριον του Θεού και ο
Tutare Dei, Simeon quoque testificatus est, qui ac - Συμεών εμαρτύρησεν , ός λαβών επι ταις αγκά
cepίο in ulnas puero Jesu, dixit : « Nunc dimillis λαις βρέφος όντα τον Ιησούν, έφη: « Νυν απο
Servum tuum, Domine, secundum verbumfuum, in λύεις τον δούλον σου , Δέσποτα , κατά το ρημά σου ,
pace. Quia viderunt oculi mei salutare tuum, quod εν ειρήνη. "Οτι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτή
parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad Dριόν σου , και ήτοίμασας κατά πρόσωπον πάντων
revelationem gentium•". Quibus etiam proplieta των λαών , φώς εις αποκάλυψιν εθνών και οίς
consentit , dum ait : « Ει videbit omnis caro salu- συνάδει και ο προφήτης είπών : « Και όψεται
tare Dei. » IIlud enim, omnis cro, pro omni- πάσα σάρξ το σωτήριων του Θεού. ) Το γάρ
bus gentibus dictum est. Οι autem demonstrelur « πάσα σάρξ , και αντί πάντων είρηται των
φιommodo hinc suum finem contigerint, el gentes εθνών. "Οπως δε ταύτα τέλους έτυχε , και τα
Cristum Dei agnoverint, multis non opus est ver - έθνη τον Χριστόν επέγνω του Θεού , μακρών ου
bis : el que quidem ad verbum solent considerari, δεί λόγων. Και τα μεν ρητά τούτον επληρούτο
in hunc completa sunt modum. Ceterum quid, τον τρόπον. Τί δ' ήν το αίτιον του μή εν πόλε
ques0, fuit in causa, ut non in urlbibus neque in σι , μηδ' επ' αυτής της Ιερουσαλήμ , αλλ' επί
ipsa Jerusalem, sed in.deserto, Joannes Suggestum της ερήμου Ιωάννην παρελθόντα κηρύττειν ; ο
sibi ad predicandum elegeril ? ad Ιιοc quispiam μέν τις φήσαι αν είς αποπλήρωσιν της προφη
* Isa, XL , 3- 3. 18 Luc. 1 , 1 -3. 16 ihid, 4, 57 ibid. 7. 18 ibid. 8. ibid. 16. • Joan, I ,
20, 30. * Luc, ν , 29-32,
69 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IX . 670
τείας τουτο αυτόν πεποιηκέναι • αλλ' ο ακριβής A fortasse responderit, illum hoc fecisse ut prophetia
ευθέως εξετάζων , αυτή δε η προφητεία τί ποτ' compleretur. Sed qui exquisitius ac diligentius se
άρα σημαίνειν βουλομένη την έρημον και τα κατ' doceri voluerit, illicointerrogabit : Αtqui prophetia
αυτήν εδήλου , πεύσεται προς όν φήσομεν , ότι linc quid tandem sili volebat, cum desertin, el en
και τούτο σημείον ήν καθαιρέσεως της Ιερουσα- gia al id genus pertinent e ntialbat ? cui respon
λή , και του προς αυτή θυσιαστηρίου , της τε delbimus, quod lioc qιιoφue signum erat evertende
κατά τον Μωϋσέως νόμον λατρείας , ότε μηκέτ ' urbis Jerusalem, et ejus quod in in»:1 erat allaris,
αυτούς διά των κατά νόμον θυσιών τα της αφέ- ritusque illius, qui secundum Mosaicam legen ser
σεως των αμαρτιών προξενείτο , αλλά διά καθ. valbatur , quando non amplius per legitima sacrifi
άρσεως λουτρού επί της πάλαι διψάδος και cia renmissio illis peccalorum conciliabatur, sed per
ερήμου , λέγω δε της των εθνών Εκκλησίας, purgationem lavacri, quod in olim silibunda ac de
παραδιδομένου , εν ή και η προφητική γενομένη serta, dico autem,in collecta de gentibus Ecclesia,
φωνή ετοιμάζειν παρακελεύεται την οδών Κυρίου, tradebatur, in qua etiam illa que facta est pro
τάς μεν κάτω που εις βάθος κακίας , ως έν plietica vox, parare viam Domini jubet, dum mali
φάραγγι κειμένας ψυχάς επαρθήσεσθαι , τα δε tias in imo quodam fundo, quasi in convalle posi
πάλαι υψώματα της Ιερουσαλήμ , και των επ' B 1as animarum auferendas, et veteres urbis Jerusa
αυτής αρχόντων τε και βασιλέων , όρη και βου- lem atque eorum qui in illa imperabant principum
νούς ονομαζόμενα , ταπεινωθήσεσθαι θεσπίζουσα • ac regium, qui montes et colles nominantur, alti
ών επιτελεσθέντων , φησί • « Πάσα σάρξ όψεται ιudines dejiciendas vaticinatur, quibus perfectis ,
το σωτήριον του Θεού . ) Δήλον δ' ότι πάσα ή « Omnis, inquit, caro videbit salutare Dei. » Hoc
εν σαρκί επί γης αναστρέφουσα ψυχή Ελλήνων est onnis quecunque corpori inclusa in terra ver
όμου και βαρβάρων , και πάντων απαξαπλώς satur: anima, tam barbarorum quam Grecorum,
των εθνών · α και τη προορήσει ακολούθως εις hoc est , omnium omnino gentium : que quidem
πέρας ελθόντα δείκνυται . Ζητώ δε παρ' εμαυτώ, ipsi vaticinio consentanea ad suum finem perve
τί άρα ήν το εκπλήξαν τους πολλούς εν τω nisse demonstrantur. 430 Dum igitur mecuum ta
"Ιωάννη , ως θαυμάσαι αυτόν και κηρύττοντι citus quiero, olhoria mihi est dubitatio, quid tan.
βάπτισμα μετανοίας πιστεύσαι , πάντας τε παν- dem illud esset in Joanne , quo capla multitudo
ταχόθεν τα οικεία απολιπόντας συρρείν επί την illa admiraretur: hominem, et predicanti baptisma
έρημον , μάλιστα ότε μηδεμίαν αυτού πράξιν pαnitentiae fidem haberet, quidque illud quo ducti
ιστορoύσιν οι λόγοι. Ούτε γάρ νεκρούς εγείρας, - omnes undique relius propriis relictis confluerent
ούτε έτερα θαύματα πεποιηκώς αναγέγραπται . “ in desertum, cum praesertim nulla illius gesta ne
Τι δή ούν ήν το έκπληξαν τους πάντας; ή μή- morir prodita sint : neque enim quod aut mortuos
ποτε ο ξένος και παραλλάττων των πολλών αυτού excitaverit , aut alia miracula fecerit , scriptum
βίος ; προήει γάρ εκ της ερήμου ξένην ήμφι- exstat . Quid igitur illud erat quod admiralundos
εσμένος στολήν , πάσαν δε την κοινήν ανθρώπων omnes redderet ? Nurn forsilan novum et φuod a
διατριβήν εκτρεπόμενος · ούτε γούν εις κόμην, multitudine abhorrerei vita illius genus? procede
ούτε εις πόλιν , ούτε είς κοινόν σύλλογον ανδρών bat enim ex deserto inusitatum indutus habitum,
παρέβαλλεν. 'Αλλά ουδε της κοινής μετείχε τρο- omnenmque communem hominum consuetudinem
φής· γέγραπται γούν , ώς « εκ της του παιδός declinans : nam neque in vicum ullum, neque in
ηλικίας ήν εν ταις ερήμους έως ημέρας αναδεί- urbem, neque in conomunem aliquem virorum cα
ξεως αυτού προς τον Ισραήλ . Αλλά και το tum commeabat. Sed ne victu quidem communi
ένδυμα αυτού ήν εκ τριχών καμήλων πεποιημέ- vescebatur : siφuidem scriptum est, quod a puerili
νον , ή δέ τροφή αυτού ακρίδες και μέλι άγριον.» elale in solitudine versaretur ad illum usque diem,
Α1ή πη ούν, ορώντες άνδρα Ναζιραίον μεν Θεού quo ipsi Israel ostenderetur. Quin etiam ejus ve
την τρίχα , θεοπρεπές δε τρόσωπον υποφαινοντα, D slimentum ex pilis cameloruno confectum erat, et
σχήμα τε ξένον περιβολής ήμφιεσμένον , αθρόως cillus Ioguste et nel silvestre. Nunquid igitur cum
Tout est à pavouş sonuous gaivousvov , xai uità capillo quidem Naziræum Dei viderent, qui, quæ
το κήρυγμα πάλιν εις την έρημον και εις το Denim facile deceal , faciem ostentaret , vestimenti
αφανές υποχωρούντα , και αποτον, άτρoφoν , ακο!- autem inusitatum genus indulum, repente nescio
νώνητον τοις πολλούς , είκότως εξεπλήττοντο , μηδ' unde e latebris solil : linis proleundem, et post
άνθρωπον αυτόν υπονοούντες υπάρχειν ; πως γάρ praedicationem, rursus in solitudinem el in late
τον μηδε εν χρεία τροφής γινόμενον ; διό και άγγε- bras recedentem, sine polu, sine cibo, allhorren .
λον υπειλήφεσαν είναι τούτον αυτόν εκείνον , τον 1em a multitudine, merito obstupescebant, et ne lio
διά του προφήτου δηλούμενον , κατά το , « Ιδού minem quidem illum esse arbitralbantur ? quidni
εγώ αποστέλλω τον άγγελός μου προ προσώπου illum qui vel nullo cibo indigeret ? quocirca eum
σου , ός κατασκευάσει την οδόν σου έμπροσθέν den angelum esse credebant illumipsum de quo
σου.» Κέχρηται γούν τη παραθέσει και ταύτης propheta Ioquitur, dum dicit : « Ecce ego milto an
της Γραφής Μάρκος ο ευαγγελιστής . Και ο Σω- Rel η meum ante faciem tuam, qui paralis viam
 671 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. II. – APOLOGETICA . 612
tuarm ante te 2. Eundem Scripturae Iocum Mar- Α τήρ δε μαρτυρεί λέγων· « Ήλθεν ο Ιωάννης προς
cus quoque evangelista citavit . Quin etiam ipse υμάς μήτε εσθίων , μήτε πίνων , και λέγετε : Δαι
Salvator buic rei testimonium exhibet , dicens : μόνιον έχει. » Τους γάρ άπιστούντας και προς τα
• Venil Joannes ad vos, neque comedens neque αληθή δυσχερείς και δυσενδότους είκός ήν διά τον
biliens, et dicitis , daemonium habet 3. Incredu- ειρημένον του Ιωάννου βίον τοιαύτα αυτόν βλασ
los enim el allversus veritatem dificiles et pervi φημεϊν , ως έμπαλιν τους συνησθημένους της κατ'
caces, credibile est propter illud quo Joannes ute- αυτόν αρετής άγγελον υπολαμβάνειν. Ταύτα γούν
batur vitae genus , talia in illum probra jackasse , ηγουμαι τοίς τον Ιωάννην ορώσι θαύμα περί
sicut econtrario qui virtutis illius sensu afficie . αυτού παρασχεϊν · διό και συνέτρεχον πανταχόθεν
bantur , angelum existirnasse. Bec igitur arbitror επί την δι' αυτού κηρυττομένης της ψυχής κά
ipsum Joannenm intuentibus admirationem, ac stu- θαρσιν. Μέμνηται δε της κατ' αυτόν ιστορίας
porein erga hominem attulisse : quapropter ad eam Ιώσηπος εν οκτωκαιδεκάτω της Ιουδαϊκής ' Αρ
anime purgalionem, quae ab illo denuntiabatur, un- χαιολογίας , τούτον γράφων τον τρόπον · « Τισί
dique concurrebant. 431 Merminit autem hujusce, δε των Ιουδαίων έδόκει ολωλέναι τον Ιουδαίων
que de illo fertur, historiae, etiam Joseplius in de- στρατόν υπό του Θεού , και μάλα δικαίως τινου
cino octavo Judaica Antiquitatis libro, in hunc και μένου κατά ποινήν Ιωάννου του καλουμένου
modum scribens : Νonnulli autem Judaeorum pu- Βαπτιστού. Κτείνει γάρ τούτον Ηρώδης αγαθών
1abant ideo perisse Judeorum exercitum, quod άνδρα , και τοίς Ιουδαίοις κελεύοντα αρετήν
Γeus justissime ulcisci voluerit supplicium Joan- έπασκούσι, και τη προς αλλήλους δικαιοσύνη, και
nis, qui Baptista Vocabatur : hunc eim occiderat προς Θεόν ευσεβεία χρωμένοις βαπτισμ ) συνιε
Herodes virum bonum, et Judeos adhortantem ut ναι · ούτω γαρ δή και την βάπτισιν αποδεκτήν
exercitatione virtutis, mutuaque inter seipsos ju- αυτό φαίνεσθαι.»
slilia atque erga Deum pietate utentes , ad baptisnium accederent : sie namque ablutionein quoque
ipsi videri acceptam . )
Αν eodenυ. - Item de solitudine, ipsoque nomina . Από του αυτού. - "Έτι περί της ερήμου, και
tim Jordane fluυίο, αρμd quem Joannes bapti- αυτού δη ονομαστί του Ιορδάνου ποταμού,
zabat. παρ' ώ Ιωάννης εβάπτιζεν.
« Lalare, solitudo siliens : exsultetexsudesertum, et «Ευφράνθητι , έρημος διψώσα" αγαλλιάσθω έρη
Ποreat ut lilium, et eflorebunt llabuit de
ebunt etet exsultabuit de-- . μoς , και ανθείτω ώς κρίνον , και εξανθήσει ,
λλιάσεται τα έρημα
serta Jordanis , et gloria Libani data est ei, et no. C και 'αγαλλιάσεται έρημα του Ιορδάνου και
nor Carmeli, et populus meus videbit gloriam Do- η δόξα του Λιβάνου εδόθη αυτή , και τιμή τοτουυ
και η τιμή
nuini *. ) Quibus adjungit : « Convalescile, manus Καρμήλου , και ο λαός μου όψεται την δόξαν
remisse, et genua soluta : consolamini pusillani. Κυρίου , οίς επιλέγει · « Ισχύσατε , χείρες ανεί
mes intellectu : confirmamini , ne timele. Ecce μέναι , και γόνατα παραλελυμένα : παρακαλέσατε,
Deus nosler judicium reddit, el reddet . Ipse Yeniet οι ολιγόψυχου τη διανοία , ισχύσατε , μη φοβείσθε.
et salvabit nos. Tunc aperientur oculi cecorum, et Ιδού ο Θεός ημών κρίσιν ανταποδίδωσι, και ανο
auses surdorum audient. Tune Saliet , ut cervus , αποδώσει. Αυτός ήξει , και σώσει ημάς. Τότε
claudus, el plana erit lingua mutorum. Quoniam ανοιχθήσονται οφθαλμοί τυφλών , και ώτα κω
errupίt in deserto aqua, et scissura inundans in φών ακούσονται • τότε αλείται ως έλαφος και χω
terra silienti 8. Haec autern Salvatoris nostri λος , και τρανή έσται γλώσσα μογιλάλων " ότι εί
plane admirabilibus gestis completa sunt , post ράγη εν τη ερήμω ύδωρ , και φάραγξ εν
Joannis praedicationen». Contemplare igitur, quem- διψώση.» Και ταύτα διά τών του Σωτήρος ημων
admodum solitudinem evangelice instruίt , neque προφανώς παραδόξων έργων ετ.ληρούτο μετά το
id simpliciter aut quamvis solitudinem, sed definite , Ιωάννου κήρυγμα. "Όρα τοιγαρούν , όπως την
illam et solana, φue est apud Jordanem luvium : " έρημον ευαγγελίζεται , ουχ απλώς , ουδε την τυ
quandoquidem juxta hanc versans Joannes Dapli- χούσαν, αλλ' εκείνην άφωρισμένως , και μόνην
zabat, ut Scriptura ipsa fidem facit, dicenς : « Erat την παρά τω Ιορδάνη ποταμώ · επειδήπερ παρά
Joannes in solitudine baptizans, et exibat ad illum ταύτη διατρίβων ο Ιωάννης εβάπτιζεν , ώς ή
onnis Judea regio , et Hierosolymorum incole Γραφή μαρτυρεί, λέγουσα • « Εγένετο Ιωάννης εν
omnes, et baptizabantur ab illo in Jordane 8. » Ηanc τη ερήμω βαπτίζων , και εξεπορεύετο προς αυτόν
igitur solitudinem ejus que quondam ab omnibus πάσα ή Ιουδαία χώρα , και οι Ιεροσολυμίται πάνω
Douis deserta erat , dico autem Z32 collecte de τες , και εβαπτίζοντο υπ' αυτού εν τώ "Ιορδάνη. "
gentibus Ecclesire, Signuin gestare arbitror , ipsum Την μεν ούν έρημον , της πάλαι πάντων των κατά
vero Muvium in solitudine, purgantem omnes qui Θεόν αγαθών ερήμου , λέγω δή της εξ εθνών Εκ
in ips0 abluerentur , purgationis cujusdam, que κλησίας , σύμβολον περιέχειν ηγούμαι , τον δε
8ecundum sententiam intelligatur, imaginem ge- ποταμόν τον επί της ερήμου , καθαίροντα πάντας
rere, qua de re Ioquuntur Scripturae dicentes : τους απολουομένους εν αυτώ, καθαρσίου τινός είναι
* Μa.ach. 111 , 1. 15 Μatth. ΧΙ , 18. * Isa. ΧΧΧν, 1, 2. " ibid.5-6. * Μarc. 1, 3.
 S
613 DEMONSTRATIONI EVANGELICE LIB . IX . 671
κατά διάνοιαν θεωρουμένου εικόνα , περί ου διαλα- Α « Fluminis impetus latificat civitatem Dei 1. 5 Si.
λουσιν αι Γραφαί λέγουσαι: « Του ποταμού τα όρ- gnificat porro hoc perpetuam influxionem divini
μήματα ευφραίνουσι την πόλιν του Θεού.» Σημαί- Spiritus, qui desuper inundat, et Dei civitatem ir
νει δε τούτο την αέναον επιρροής του θείου Πνεύ- rigat, sic autem vocatur vitae genus, ejus quae a
ματος , άνωθεν πηγάζοντος , και την του Θεού πόλιν Deo dirigitur. Ηic igitur Dei fluvius usque ad soli
άρδοντος , ούτω καλουμένης της κατά Θεόν πολι- tudinem devenit , collectam videlicet de gentibus
τείας. Ούτος δή ούν ποταμός του Θεού και μέχρι Ecclesiam : et huic quas in se ipso habet aquas vita
της ερήμου κατελήλυθε , δηλαδή της εξ εθνών Εκ- les etiam nunc abunde largitur. Postea idem vali
κλησίας , και ταυτη των εν αυτώ ζωτικών να μά- cinium eidem solitudini canit datum iri glorian
των εισέτι νύν επιχορηγεί. Προς τούτοις η προφη- Liliani, et honorem Carmeli : sed quenanm est glo
τεία τη δηλωθείση ερήμω δοθήσεσθαι φησι την ria Carmeli nisi is qui ex lege Mosis per sacrificia
δόξαν του Λιβάνου , και την τιμήν του Καρμήλου. celebralbatur ritus ? quem ubi repudiavit Deus per
Τίς δ' έστιν ή δόξα του λιβάνου και η διά θυσιών, eam prophetiam que ait : « Cur mihi illus de Saba
κατά τον Μωϋσέως νόμον , επιτελουμένη λατρεία ; affertis ? et quid mihi multitulo sacrificiorum ver
ην παραιτησάμενος ο Θεός διά της λεγούσης προ- strorum 48 ? » in solitudinem Jordanis translulit glo
φητείας , "Ινα τι μοι Λίβανον εκ Σαβά φέρετε ; Ε riam Jerusalem, postquam ratio pie religioseque
και τί μοι πλήθος των θυσιών υμών ; » επί την vivendi non in Jerusalem, sed in deserto consum.
έρημον του Ιορδάνου μετατέθηκε την δόξαν της mari capla est , quod videlicet accidit post Joan
Ιερουσαλήμ , της κατ' ευσέβειαν αγωγής ουκ επί nis tempora . Simili ratione, eliani honor legis et
Ιερουσαλήμ , αλλ' επί της ερήμου συντελείσθαι eorum quae in lege corporalius sancilia sunt, Jorda
δε και η τιμή του νόμου , των τε κατ' αυτόν σω- quoniam non amplius in Jerusalem confugieliant,
ματικώτερον νενομοθετημένων δέδοται τη ερήμω του qui curationis indigebant ejus que ad anium
Ιορδάνου διά την αποδοθείσαν αιτίαν, ότι μηκέτ ' pertinet , sed in id quod nominatur desertum, pro
επί την Ιερουσαλήμ προσέφευγον οι της κατά ψυ- pter eam que in illo prielicabatur remissionem
χήν θεραπείας δεόμενοι , αλλά επί την ονομαζομέ - peccalorum. Pulo etiam Salvatoris nostri ad ba
νην έρημον, της εν αυτή κηρυττομένης αφέσεως των ptisimum accessum significarri illis verbis : « Ει po
αμαρτημάτων ένεκεν. Οίμαι δε και του Σωτήρος pulus meus videbit gloriam Domini, et altitudinem
ημών της επί το βάπτισμα παρουσίαν δηλούσθαι Dei ; » tunc enim visa est Salvatoris nostri gloria ,
διά του , « Και ο λαός μου όψεται την δόξαν Κυρίου, . « cum ascendit de aqua, et ei aperti sunt celi, et
και το ύψος του Θεού. Ο Τότε γάρ και ώφθη του vidit spiritum Dei descendentem quasi columbain ,
Σωτήρος ημών ή δόξα, ότε βαπτισθείς και ανέβη από et manentem super eo 19. Cum vox quoque de colo
του ύδατος , και ανεώχθησαν αυτό οι ουρανοί , και audita est, dicenς : « Ηic est Filius meus dilettus,
είδε το Πνεύμα του Θεού καταβαίνον ώσει περιστε- in quo mihi complacui 80. Sed etiam quicunque
ράν , και μένον επ' αυτόν , ότε και φωνή εκ των legitime ad lavacri mysterium accedit, ubi theolo
ουρανών ηκούσθη λέγουσα • « ούτός έστιν ο Υιός giam de Christo acceperit, gloriam ejus intuelli
μου ο αγαπητός , εν ώ ηυδόκησα. ) 'Αλλά και πάς ιuer, el cum Paulo dicere poterit : Etsi cognovi
ο γνησίως επί το του λουτρού παριών μυστήριον , ηις secunduum carnem Christum, at nunc tamen
την περί του Χριστού παραλαβών θεολογίαν , την δό- non amplius cognoscimus 81 .»
ξαν αυτού θεάσεται , λέξων αν ομοίως το Παύλο
• Ε! και εγνώκαμεν κατά σάρκα Χριστόν , αλλά
νύν ουκέτι γινώσκομεν. »
Από τού ψαλμού 4 . - Περί του μετά βάπτισμα 433 A psalmo XC . - De Christi post baptismum
πειρασμού του Χριστού. Tentalione.
« Ο κατοικών εν, βοηθεία του Υψίστου, εν σκέπη D « Qui habitat in adjutorio Altissimi , in pre
του Θεού ουρανού αυλισθήσεται. 'Ερεί τώ Κυρίω: ctione Dei celi commorabitur. Dicei Domino : Sus
"Αντιλήπτωρ μου εί, και καταφυγή μου . Ο Θεός ceptor neus es , et refugium Deum , Deus metus
μου βοηθός μου, και ελπιώ επ' αυτόν · ότι αυτός ρύ - adjufor meus , et sperabo in eum : quoniam ipse
σεται με έκ παγίδος θηρευτών, και από λόγου τα- liberabit rue de laqueo venatorum, et al oratione
ραχώδους . Εν τούς μεταφρένους εαυτού επισκιάσει turbulenta. In scapulis silis obumbrabit tibi , et
σοι, υπό τας πτέρυγας αυτού ελπιείς . "Οπλω κυκλώ- sub alis ejus speralbis. Sculo circumdabit te ve
σει σε ή αλήθεια αυτού , ου φοβηθήση από φόβου ritas ejus , non timelbis a timore nocturno, a ga
νυχτερινού , από βέλους πετωμένου ημέρας, από gitta volante in die, a negotio peranbulunte in
πράγματος διαπορευομένου εν σκότει, από συμπτώ- tenebris , ab incursu, et demonio nieridiano. Ca
ματος , και δαιμονίου μεσημβρινού. Πεσείται εκ του dent a latere tuo mille, et decem milia a dextris
κλίτους σου χιλιάς, και μυριάς εκ δεξιών σου · προς tuis : al te autem non appropinquabil. Verum
σε δε ουκ έγγιεί. Πλήν τοίς οφθαλμοίς σου κατανοή - tamen oculis tuis considerabis , et retributionem.
• Psal XLV, 3. 18 Jer. VI , 20. * Μarc. 1 , 10. 30 Μatth. 11 , 17. 31 1 Cor. V , 16.
673 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. II. - - APOLOGETICA . 6. 6
peccatorum videbis : quoniam Iu , Domine spes A σεις, και ανταπόδοσιν αμαρτωλών όψει ότι συ, Κύ
mea, Allissimum posuisti refugium tuum. Non ac- ριε η ελπίς μου, τον Ύψιστον έθου καταφυγήν σου.
cellent ad te mila , et lagellum nonappropinqualbit Ου προσελεύσεται προς σε κακά, και μάστιξ ουκ έγ
tabernaculo ιιο : quoniam angelis suis mandavit γιεί το σκηνώματί σου · ότι τους αγγέλοις αυτού εν
de le , ut custodiant le in omnibus viis Cuis. In τελείται περί σου , του διαφυλάξαι σε εν πάσαις ταις
manillus portabunt te , ne forte eflendas ad Japi- οδοίς σου. Επί χειρών αρουσί σε , μήποτε προσκύνης
dem pelen tuum. Super aspidem el basiliscum προς λίθον τον πόδα σου. Επί ασπίδα και βασιλίσκον
ambulabis, et conculcabis Ieonem et draconem 32., επιβήση, και καταπατήσεις λέοντα και δράκοντα, και
Salvator: et Dominus nosler Jesus φui Christus Dei "Ο Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς Χριστός του
est , dum quatenus liomo factus est , consideratur, Θεού, καθ' δ ενηνθρώπει επινοούμενος , o κατοικιών
iabitans dicitur in adjutorio Allissimi , utpole cum λέγεται εν βοηθεία του Υψίστου , εν σκέπη του Θεού
in protectione Dei et Patris commoretur. Ηic igitur και Πατρός αύλιζόμενος . Ούτος δή ούν, μόνον τον
ιnum Palrem nec alium praeterea queupiam, quo Σωτήρα και ουδ' έτερον καταφυγήν εν τω καιρό του
tempore a diabolo tentatus est , perfugium naclus, κατά τον διάβολον πειρασμού κεκτημένος ερρύσθη
1.beratus est olim de laqueis adversantium polesla » ποτέ εκ των παγίδων των αντικειμένων δυνάμεων,
ti. m , que venatores hoc loco appellantur, cuin B θηρευτών νυν ονομαζομένων, όπηνίκα, οιά τις κοινός
instar cujusdam communis hominis • ductus est in άνθρωπος, « ανήχθη εις την έρημον, πειρασθήναι
desertum , ut tentaretur a disabolo , el fuit in de- υπό του διαβόλου , και ήν εν τη ερήμω τεσσαράκοντα
serto quadraginta dies et quadraginta nocles , et ημέρας και τεσσαράκοντα νύκτας πειραζόμενος υπό
1enlalus est a Satana : fuitque, ut evangelista του Σατανά • και ήν, και ως ο ευαγγελιστής μαρτυρεί,
auctor est , cum besliis 58. » Sed que tandem he « μετά των θηρίων. » Ποίων δε τούτων ή ών μνημο
bestie nisi quas commemorat is, qui nunc tra- νεύει και μετά χείρας ψαλμός , προς τον εν βοηθεία
clatur psalmus ad eum, qui in adjutorio Altissimi του Υψίστου κατοικούντα λέγων· « Επί ασπίδα και
habitat, ubi ait : « Super aspidem ci basiliscum 2m- βασιλίσκον επιβήση, και καταπατήσεις λέοντα και
bulabis, el conculcabis leonem eldraconem ? , cæ δράκοντα. Ο Τίς δ' αν είη και ούτος ή όνπερ αυτώ
terum non ab his solum liberatum iri cum dicit , προύτεινεν ο πειράζων κατά το ιερόν Ευαγγέλιον;
sed etiam ab oratione turbulenta , 434 Αι vero Το δ' αίτιον του πειράζεσθαι τον τηλικούτον Σωτήρα
que landern haec fuit oratio , nisi quain illi olijecit ήμών σκοπήσαι άξιον. Μέλλων εξ ανθρώπων πάσαν
tentator, ut in sacro Evangelio scriptum est ? Opera νόσον και πάσαν μαλακίαν, τά τε ενοχλούντα πνεύ
autem pretium est contemplari , que causa fuerit , ματα, και τους ακαθάρτους δαίμονας εξ αιώνος μα .
ul Salvador noster, qui talis tantusque est , fcrila- C κρού τωνεπί γής πάντων διά της πολυθέου δεισιδαι
ionem perpessus sit. Cum igitur omnem cx homi - μονίας κεκρατηκότας ελαύνειν , ουκ εκ του άφανούς,
nibus gritudinem omnemque languorem , infe - ώσπερ επικρυπτόμενος, επί τα ειρημένα παρήει.
slosue spiritus atque inpuros deinonas, qui plu- Τοίς παρενοχλούσι δε πρότερον αοράτοις άρχoυσι, δεν
rimis ante seculis omnes qui in terra versabantur, oύ ανείληφεν ανθρώπου επιστρατεύσας, και εις μέσον
per eam superstitionem, que multos deos colit, αυτού του διαβόλου, και παντός του δαιμονικού στί
subegerant, essel expulsurus , non ex abdilo quasi φους παρελθών, επιβάς τε ασπίδι και βασιλίσκω,
Jalilans ad ea quae dicta sunt , accessit. Sed contra και καταπατήσας λέοντα και δράκοντα, και πολύ
infestos prius eosdenique invisibiles principes, per πρότερον καθελών των αρχοντικών εχθρών χιλιάδας
euτη , quem assumpsit liominem, ηuilitantium more και μυριάδας, τάς μεν εκ των δεξιών, τάς δε εκ των
profectus, et in ipsius dialioli medium, omnisque ευωνύμων πολεμούσας, αρχάς τε και εξουσίας, και
danonica calerve progressus, ulbi super aspidem δη και τους λεγομένους κοσμοκράτορας του σκότους
et basiliscum anbulavit , et conculcavit leonem ct τούτου, τά τε πνευματικά της πονηρίας · πάντα δη
draconem , multoque prius regnantium inimico- oύν ταύτα το μηδέν ισχύειν απελέγξας, και τέλος
rum, et millia el dena millia subvertit , principalus , αυτόν τον των κακών εξαρχον διάβολον τα λόγω του
videlicet ac polestates, alias quidem a dextris , στόματος αυτού μακράν αποσοβήσας, διελθών τε και
alias vero a sinistris bellantes , itemque eos , qui εμπεριπατήσας την αντικειμένην άπασαν δύναμιν,
mundi rectores harum tenebrarum dicuntur, ac και εαυτόν μεν παρασχών τοϊς θέλουσι προσιέναι και
εpiritualia malitie ; omnia , inquam, Inc , ubi ni- πειράζειν, μηδενός δε στήναι προς αυτόν δεδυνη μέ .
hil posse redarguit , ac denique ipsum malorum νου , ούτως επί την των ανθρώπων σωτηρίαν παρήει.
principem diabolum verbo oris sui procul extrusit , Διό και ορώντες αυτόν οι δαίμονες επεγίνωσκον από
percurritque atque illambulavit , omneim adversan- της προδηλωθείσης κατά την έρημον διατριβής, φά
1em potestalem , ac seipsum quidem adire ac ten- σκοντες αυτό : « Τι ημίν και σου, Ιησού Υιέ του
tare volentilus exhibuit , nec quisquam omnino Θεού ; Ταύτα μεν ούν περί τώνδε· τά δέ εξής του
adversus illum stare potuit ; tum demum ad Domi- ψαλμού προς αυτόν αναπεφώνηται τον Χριστόν, από
num salutem accessit. Quocirca intuentes illum de- του , • Εν τους μεταφρένοις αυτού επισκιάσει σου, και
mones agnoscebant , propter eam de qua dictum est δηλονότι ο Ύψιστος, « και υπό τας πτέρυγας αυτού
15 Psal. xc , 1 -13. 35 Μatth. ιν , 1 , 2 ; Marc. 1 , 12,13.
 ONIS EVANGELICÆ LIB . IX .
6: 7 DEMONSTRATI 678
ελπιείς. 'Οπλα κυκλώσει σε η αλήθεια αυτούςκαι A in deserto commorationer:, cum ad ipsum dicerent :
επειδήπερ ημέραις τεσσαράκοντα και ταϊς τοσαύ- « Quid nobis et tibi Jesu , Fili Dei 3* ? » Ηaec igitur
ταις νυξιν επειράζετο, περί μεν των αμφί τάς νύ- de his dicta sunt. Que vero deinceps in psalmo
κτας επιόντων αυτώ λέλεκται• Oύ φοβηθήση από sequuntur , ad ipsumo Clistur enuntiantur ex illo :
φόβου νυκτερινού και περί δε των αμφί τας ημέρας « In Scapulis suis obumbrabit tibi , o Altissimus
αυτον πολεμούντων, το, « 'Από βέλους πετωμένου videlicet , et sub alis ejus sperabis , sculo circum.
ημέρας και αύθις περί μεν των εν νυκτί• 'Από dabit to veritas ejus , et quoniam dicibus XL no
πράγματος εν σκότει διαπορευομένου , περί δε των clibusque totidem lentatus est , de iis quidem qui
εν ήμέρα : Από συμπτώματος και δαιμονίου μεσημ- noctu illuminvadeb:int, dictumest ad ipsum: Non
βρινού . ) Είτ' επείπερ εν τω πειράζειν δυνάμεις timelbis a timore nocturno ; de iis vero qui eum
πονηραι έκύκλουν αυτόν, και αι μεν τα δεξιά πλευρά dem per diem oppugnabant , illud : « A sagitta Vo
συνείχον αυτού, πολύ δε πλείους των αριστερών, ως lante in die ; » item de nocturnis illis , illud : A
αν κρατερότερα μεν τα δεξιά , είκότως αυτό επιλέ- negotio peranbulante in lenelbris; » de diurnis vero
γεται • Πεσείται εκ του κλίτους σου χιλιάς και illud : « Ab incursu et demonio meridiano. 5 435
μυριάς εκ δεξιών σου · προς σε δε ουκ έγγιεί. » « Κλί- Ad Itec, quoniam dum tentabatur, maligne pole
τους και αντί του αριστερού ώνομασμένου, παρασεσιω- ' states illuno circumstallant, et que quidem illius la
πιμένου δε είκότως του ονόματος του αριστερού, το tus dextrum slipalbant, sinistris multo plures crant ,
μηδέν σκαιόν, μηδέ αριστερον ευρίσκεσθαι εν αυτώ. utpole cum dextra Ionge sint valentiora , merito
Και επειδή όλη μυριάς. oμου δε και χιλιάς έκ τε του adjungitur ad eundem: « Cadent a lalere tuo mille,
κλίτους αυτού και από των δεξιών πεσείσθαι λέγον- et decenm nmilia a dextrisLuis , ad te autem non ap
ται, είκότως επί τούτοις εξής είρηται · ΙΠλήν τοϊς propinquabil. Ubi ta latere » dictum est, pro eo
έφθαλμοίς σου κατανοήσεις, και ανταπόδοσιν αμαρ- quod est a sinistro. Cum autem nomen sinistri me
τωλών όψει. 5 Και έσται ταύτα , φησί, περί σε rito pretermissum sit ac tacitum, ne adversi quird
τον Χριστόν του Θεού, και επειδήπερ συ και αυτός, ώ Κύ - piam aut sinistri in illo reperiri videatur, cumque
με, ός τυγχάνεις ών ή έμή ελπίς , τον "Ύψιστον έθoυ Iota decenm millia , necnon ipsa mille , tum a latere
καταφυγήν σου. » "Ένθα και επιστήσεις , τίνα τρόπον ejus, tum a dextris casura esse dicantur, jure opti
ο προφήτης προς αυτόν τον Κύριόν φησιν · « "Οτι mo post ipsa llec deinceps dictum est illud : « Ve
σύ, Κύριε ελπίς μου, τον "Ύψιστον έθου καταφυγήν rumtamen oculis tuis considerabbis , el retributio
σου , και διαιρών ακριβώς έτερον ιδίως Κύριον, και τον nem peccalorum videbis. Ει lice , inquit , circum
τούτου Πατέρα Θεόν ύψιστον · διό επειδήπερ αυτόν, , te erunt , qui es Clhristus Dei , « quoniam tuo ipse ,
ως Πατέρα και Θεόν ύψιστον καταφυγήν εαυτου ο qui es • spes mea , Allissimum posuisti refugium
Χριστός τέθειται, λέλεκται αυτό το, « ου προσελεύ- tuum. Ubi etiam diligenter olbservabis quoniam
σεται προς σε κακά, και μάστιξ ουκ έγγιεί το σκη- pacto propheta ad ipsum Dominum dicat : Quo
νόματί σου. "Οτι τους αγγέλους αυτού εντελείται περί iam Domine,spes nea , Allissimum posuisti re
σου, του διαφυλάξαι σε εν πάσαις ταις οδοίς σου . fugiumtuum: ulbi exquisite ilteruin , qui priva
Επί χειρών αρουσί σε, μήποτε προσκόψης προς λί- tim est Dominus, ab altero distinguit qui et hujus
θον τον πόδα σου . » Και επιμελώς γε τηρει τίνα τρό- ipsius est Paler, et praeterea Deus allissimus dici.
πον εν τώ, « "Οτι συ, Κύριε ελπίς μου, τον "Ύψι- tur : quapropter, cum illum ut Patrem, utque
στον έθου καταφυγήν σου, και το, « Κύριε, και διά του Deum altissimum , refugium suum, Christus po
τετραγράμμου ονόματος εν τω Εβραϊκό φέρεται, suerit , dictum est ei illud : Non accedent ad te
όπερ ανεκφώνητον είναι λέγοντες Εβραίων παίδες, mala , et lagellum non appropinquabit tabernaculo
επί μόνου του Θεού τιαραλαμβάνειν ειώθασιν · ημείς tuo. Quoniam angelis suis mandabit de le , ut cu
δε και επί της του Λόγου θεότητος έν πλείσταις κεί- stodiant le in omnillus viis fuis. In marillus porta
μενον Γραφείς τραπεδείξαμεν, ώσπερ και εν τω Dunt le, ne forte offendas ad lapidlem pedemtuum. »
μετά χείρας ψαλμώ, ός φησιν είς πρόσωπον αυτού η Ει sane diligenter observa quonam modo , in illo :
του Κυρίου · « "Οτι συ , Κύριε ελπίς μου, τον "Ύψι- Quoniamιu, Domine spes mea, Allissimum po
στον έθου καταφυγήν σου και μονονουχί λέγων· "Οτι suisti refugium Iuum; » illud : « Domine , per id
σύ αυτός, ώ Κύριε, ός εμού του ταύτα προφητεύον- nomen quod quatuor litteris constat , in Hebraico
τος ελπίς ών τυγχάνεις, μείζονα σαυτού τον Θεόν τον Scriptum sit, quod cum inenuntiabile esse dicant
ύψιστον ειδώς εκείνον , αυτόν έθου καταφυγήν σου · ! elbrei, pro solo Deo el Palre usurpare consieve
όθεν και εν αρχή ελέγετο του ψαλμού περί του αυ- runt ; Πος autem idem nonnen uli de Verbi quo
του: “Ο κατοικών εν βοηθεία του Υψίστου , εν que divinitate agitur, in plurimis positum esse
σκέπη του Θεού ουρανού αυλισθήσεται. 'Ερεί το Scripturis antes demonstravimus , ut iten in eo
Κυρίω · 'Aντιλήπτωρ μου εί και καταφυγή μου, o psalmo qui nunc in manibus est , qui ait in per
Θεός μου, βοηθός μου, και ελπιώ επ' αυτόν. Επειδή Sonam ipsius Domini : Quoniam tu , Domine,
τοίνυν σύ , ώ Κύριε, τον "Υψιστον έθου καταφυγήν spes mea, Allissimum posuisti refugium tuum ,
σου, και τούτου χάριν αυτός ο "Υψιστος , φησί, « ρύσεται tanquam si diceret : Quoniam tu ipse , o Domine ,

" Halib. vill , 29

 679 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA. 630
qui mea spes es divinanlis haec; illum a quo ipse A σε έκ παγίδος θηρευτών και από λόγου ταραχώδους,
es Deum altissimum nosti , et hunc ipsum μο- και εν τοις μεταφρένοις αυτού επισκιάσει σοι. ο Διό
suisti refugium fuum , ex quo etiam in principio περ την τοιαύτην έχων πατρικήν του Υψίστου βοή
psalmi de eodem dicebatur : « Qui habitat in adju- θειαν, ου φοβηθήση από φόβου νυκτερινού, ούτε από
torio Allissimi , in protectione Dei celi commora- τινος των προκατειλεγμένων, αλλά ουδε εκ των εξής
bitur. 436 Dicet Domino , susceptor meus es , et επιφερομένων: Επεί γάρ « συ , Κύριε , τον
refugium meum , Deus meus , adjutor meus , et "Υψιστον έθου καταφυγήν σου , διά τούτο ού προσ
sperabo in eum : quoniam igitur tu , o Domine , ελεύσεται πρός σε κακά, και μάστιξ ουκ έγγιεί το
Altissimuun posuisti refugium tuum , o idcirco, in- σκηνώματι σου. Μάστιγας δε τάς από δαιμόνων
quit , ipse Altissimus c liberabit te a laqueo vena- ενεργείας και εν τοις Ευαγγελίοις ονομαζομένας αν
torum et ab oratione turbulenta , et in scapulis εύροις, άς ουδε πλησιάζειν τολμάν το σκηνώματι
suis obumbrabil tibi. » Quapropter cum tali fullus του Χριστού , τουτέστι τω σώματι αυτού , δυνατές
sis paterno Altissimi auxilio , non timebis a ti- είναι φησι. Πώς γάρ, ότε λόγω μόνον αυτάς εξ αν
more nocturno, neque omnino a quopiam eorum θρώπων ήλασε ; Περί τούτου δε του σκηνώματος και
que predicta sunt , ac ne ab iis quidem que dein- ο Δαβίδ ποτε ώμοσε τω Κυρίω, και ηύξατο το
ceps adduntur : nam quoniam tu , Domine, A1. Β Θεό Ιακώβ, και λέγων· « Εί αναβήσομαι επί κλίνης
tissimum posuisti refugium tum, idcirco non στρωμνής μου, ει δώσω ύπνον τοις οφθαλμούς μου,
accedent ad te mala , et flagellum non appropin- και τοϊς βλεφάροις μου νυσταγμόν , και ανάπαυσιν
quabit tabernaculo tuo. » Flagella porro efficacias τοϊς κροτάφους μου , έως oύ εύρω τόπον τω Κυρίω,
ipsorum demonum etiam in Evangeliis nominari σκήνωμα τω Θεώ Ιακώβ. » Και τούτου γε ένεκα
deprehendes , quas ne appropinquare quidem au- του σκηνώματος ελέγετο του φοβηθήση από φόβου
dere idoneas esse ait tabernaculo Christi , hoc νυκτερινού , και το, Αυτός ρύσεται σε έκ παγί
est corpori ejus. Qui enim id potuissent, quando δος θηρευτών και από λόγου ταραχώδους, και και το,
solo verbo ens ex hominibus expellelbat ? de hoc « ου προσελεύσεται προς σε κακά, και μάστιξ ουκ
autem labernaculo, eliani David quodam in loco, έγγιεί το σκηνώματι σου, και και όσα ανθρωπινώτερα
«juravit Domino, et volunι νovit Deo Jacob 85,5 his περί αυτού λέλεκται · ως και το, « Τους αγγέλοις αυ
verbis : « Si ascendero in lectum strali miei , si de - του εντελείται περί σου, του διαφυλάξαι σε , και
dero Somnum oculis meis , et polpebris meis dor- το , Επί χειρών αρουσί σε μήποτε προσκόψης προς
vitationen , et requiem temporibus meis , donec λίθον τον πόδα σου . » Ταύτα γάρ ουκ άν ως προς
inveniam locum Domino , tabernaculuro Deo Ja- ς Θεόν λέγεσθαι αρμόσοι, προς δε το σκήνωμα αυτού,
cob 86. • Hujus igitur tabernaculi causa dicebatur : όπερ δι' ημάς ανείληφεν, ότε το Λόγος σάρξ εγένετο,
• Non timebis a timore nocturno, et illud : Ipse και έσκήνωσεν εν ημίν. » Δοκεί δέ μοι καλώς έχειν
liberabit te de laques venatorum, et ab oratione υπέρ ακριβούς βεβαιώσεως των ειρημένων και τας
urbulenta, et illud : Non accedent ad te mala, et των λοιπών ερμηνευτών παραθεϊναι φωνάς: ών ο
flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo , et μέν 'Ακύλας ούτως έφησεν· « "Οτι συ, Κύριε ελ
quaecunque ad hominem magis spectantia de illo πίς μου, "Υψιστον έθηκας oικητήριόν σου. Ου μετ
dicta sunt , sicut etiam illud : Angelis suis man- αχθήσεται προς σε κακά, και αφή ουκ έγγιεί εν σκέπη
dabit de te , ut custodiant te , 5 et illud : In ma- σου · ότι αγγέλοις αυτού εντελείται, του φυλάξαι
nibus portabunt te , ne forte offendas ad lapidem σε εν πάσαις ταις οδούς σου , ο δε Σύμμαχος : «Σ
pedem tuum. » Talia enim ad Deum dici nunquam γάρ, Κύριε ,αφοβία μου , υψίστηνέθου την oίκησίν σου.
conveniet: at vero ad tabernaculum ejus, quod pro- Ου κατισχύσει σου κακόν, ουδε αφή έγγιεί τη σκηνή
pler nos assumpsit , quo tempore « Verlbum caro σου · ότι τους αγγέλους αυτού εντελείται περί σου,
factum est , et habitavit in nobis 87, convenien. του διαφυλάξαι σε εν πάσαις οδούς. ν Ουκούν διά
Ceterumnon abs re mihi quidemvidetor facere, si, τούτων αυτών τω Κυρίω λέλεκται ως περί ετέρου
quo exquisitius ac stabilius ea que dicta sunt confir- D μείζονος το, • Τοίς αγγέλους αυτού εντελείται περί
mentur, reliquorum quoque interpretum sententias σου, του διαφυλάσσειν σε εν πάσαις ταις οδούς. Έπ!
editionesque hoc loco posuero, quorum unus Aquila χειρών αρουσί σε , δηλαδή σε τον Κύριον , μήποτε
in hunc modum reddidit : « Quoniam tu , Domine , συ ο Κύριος προσκόψης προς λίθον τον πόδα σου.»
spes mea, Altissimum posuisti habitaculum tuum. Ταύταις δε και ο διάβολος ταϊς λέξεσιν εν τα κατά του
Non traducentur ad te mala , et tactus non appro- Σωτήρος ημών πειρασμώ κέχρηται, ότε, « Παραλαβών
pinquabitin protectione tua : quoniam angelis suis αυτόν εις την αγίαν πόλιν, έστησεν αυτόν επί το
mandavit , ut custodiant te in omnibus viis fuis. » πτερύγιον του ιερού , και είπεν αυτώ Εί Υιός εί του
Sed Symnachus, « Τα enim, inquit, Domine,secu- Θεού, βάλε σεαυτόν εντεύθεν κάτω. Γέγραπται γάρ,
ritas mea , altissiniarm posuisti habitationem tuam. ότι τους αγγέλους αυτού εντελείται περί σου , και
Ω Νon invalescet adversum te malum, neque επί χειρών αρουσί σε, μήποτε προσκόύης προς λίθον
1actus appropinquabit tentoriotuo : quoniam an» τον πόδα σου. Προς εν ο Κύριος ημών αποκριθείς
gelis suis mandabit de te, ut custodiant le in om- είπε : Γέγραπται · . Ουκ εκπειράσεις Κύριον τον
* Psal.CΧΧι , 2 . 66 ibid. 3 -3 . 67 Joan. 1 , 14.
681 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . 699
Θεόν υυυ. ) Ειτ επεί εν τω πειρασμώ μετά των A nibus viis. • Igitur nisce ipsis auctoribus, ad Do
θηρίων, κατά τον ευαγγελιστής, διέτριβε , ποίων δε minum tanquam de Domino dictum est illud :
ουκ αναγέγραπται , σαφέστερον τούτο αυτό και του « Angelis suis mandavit le le , ut custodiant le in
ψαλμού προφητεία τα είδη των θηρίων αίνιττομένη omnibus viis fuis. In manibus portabunt te , videli
φησίν : « Επί ασπίδα και βασιλίσκον επιβήση , και cet te Dominum, ne forte tu Dominus offendas ad
καταπατήσεις λέοντα και δράκοντα. Αυτός μέν lapidem pedem tuum. • Quin etiam dialolus in
ούν τα αρχικώτατα των νοητών θηρίων λέοντα και tentatione adversus Salvatorem nostrum, eisdenι
δράκοντα, ασπίδα και βασιλίσκον, αυτόν δηλαδή τον usus est verbis, quando - assumptum illum in san
διάβολον , και τας μετ' αυτού αρχοντικάς και πονηράς «tam civitatem constituit supra pinnaculunm leupli,
δυνάμεις καταπατήσειν μεμαρτύρηται · τοις δε την et dixit ei : Si Filius Dei es, mitte teipsum hinc
ομοίαν αρετήν αυτώ κεκτημένους μαθηταίς και απο- deorsum. Scriptum est enim, quod angelis suis
στόλους αυτού την εξουσίαν αυτός του πατείν επάνω mandabit de te , et in manibus portabunt le, ne forte
όφεων και σκορπίων δωρείται , ουκ έων αυτούς cffendis ad lapidem pellem tuum. Ad queni Domi
πειρασθήναι υπέρ και δύναιντο μόνου γάρ ήν αυτού Dus noster respondens , ait : Scriptum est, non ten
το τας χείρους εν πονηρία δυνάμεις , και αυτον δή tabis Dominum Deum fuum38. Preterea quoniam
τον πάντων άρχοντα και τύραννον του αιώνος τούτου, 5 in tentatione cum feris, ut ipse evangelista est
τη ενθέω αυτου δυνάμει καθαιρεϊν. auctor, versabatur , cuni quibus autem non descri
ptum est palam , eam rem ipsius psalmi vaticinium , dum genera ferarum commemorat, manifestius
cloquitur, his verbis : « Super aspidem et basiliscum ascendes, et conculcabis leonem et draconem ; ,
ubi aspidem et basiliscum , ipsum utique diabolum , et qui ipsum sequuntur, principalus malasque po
testates, conculcaturum affirmat. lis alilem , qui similem ipsi virtutem nacti sunt, discipulis ulique
suis atque apostolis, potestatem incedendi super serpentes et scorpiones donavit, non permillers
eos tentari supra quam ferre possent : ad illum eniin solum spectabat, pejores in nequitia polesla
les , nec non ipsum onniam principem sæculique hujus lyrannum , divina sua virtute prosternere. .
Απο του Ησαΐου. - Περί της Γαλιλαίας των Α6 Isaia . - De Galilea gentium, in qμα Salvator
εθνών, εφ' ή ο Σωτήρ ημών τα πλείστα των ποsler maximam suorum miraculorum parlem edi
παραδόξων· ειργάσατο, και περί της των απο- dit, et de apostolorum ipsius vocatione.
στόλων αυτού κλήσεως.
«Τούτο πρώτον πίε, ταχύ πoίει, χώρα Ζαβουλών, 438 - Hoς primum bibe, cito fac, regio Zabulon,
η γη Νεφθαλείμ , και οι λοιποί οι την παραλίας C terra Nepίitlhalism, et reliqui maritimam incolentes,
κατοικούντες, και πέραν του Ιορδάνου , Γαλιλαία el trans Iordanem Galilea gentium, populus ambu
φως μέγα , και τοις κατοικούσιν εν χώρα και σκιά in regione et umbra mortis , lux splendebit super
θανάτου , φώς λάμψει εφ' υμάς. Το πλείστον του vos. Plurimum populi quod deduxisti in letilia
λαού και κατήγαγες εν ευφροσύνη σου , και ευφρανθή. tua : etlelabuntur coram te, tanquam qui letantur
σονται ενώπιόν σου, ώς οι ευφραινόμενοι εν αμητο, in messe, et quemadmodum qui dividunt spolia :
και όν τρόπον οι διαιρούμενοι σκύλα • διότι αφαιρε - quoniamauferetur jugum quod super ipsis positum
θήσεται ο ζυγός ο επ' αυτών κείμενος , και η ράβδος est , et virga quae super collo ipsorum. Virgam
η επί του τραχήλου ευτών. Τήν γάρ ράβδον των enim repetentium dissipavit Dominus, sicut in die
απαιτούντων διεσκέδασε Κύριος , ώς τη ημέρα τη Super Madiam, quoniam omneim vestenm congrega
έτι Μαδιάμ · ότι πάσαν στολήν επισυνηγμένην δόλω, tam dolo , et vestimentum cum permutatione per
και ιμάτιον μετά καταλλαγής αποτίσουσι, και θελή - solvent, et volent si facti fuerint igne combusti :
σουσιν ει εγενήθησαν πυρίκαυστοι » ότι παιδίον έγε- ηuoniam puerulus natus est nobis, et filius datus
νήθη ημίν, και υιός εδόθη ημίν, ου η αρχή εγενήθη est nobis, cujus principatus exstitit super humerum
επί του ώμου αυτού . Και καλείται το όνομα αυτού D ejus. Ει vocabitur nomen ejus magni consilii an
μεγάλης βουλής άγγελος , άρχων ειρήνης, εξουσια- gelus, princeps pacis , jus et potentiam habens,
στής, Θεός ισχυρός , πατήρ του μέλλοντος αιώνος. » Deus fortis , pater futuri seculi 89. Praeter alia
Προς άπασι τοις άλλοις έπληρούτο και ταύτα επι omniacompleta sunt etiam haec in Salvatore ac Do
τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν τον Χριστόν mino nostro Jesu, qui Christus Dei est, quo ten
του Θεού , ότε κατά τον θαυμαστόν ευαγγελιστής, pore, ut divinus evangelista auctor est, « Audiens
« Ακούσας, ότι Ιωάννης παρεδόθη , ανεχώρησεν εις quod Joannes traditus esset, secessit in Galilteam,
την Γαλιλαίαν, και καταλιπών την Ναζαρέθ ελθών et relicia Nazareth, veniens liabitavit in Capernatum
κατώκησεν εις Καπερναούμ την παραθαλασσίαν εν juxta mare in finibus Zabulon et Nephelialim, ut
ορίοις Ζαβουλών και Νεφθαλείμ , όπως πληρωθή το impleretur quod dictum est per Isaiam prophetam
δηθεν διά Ησαΐου του προφήτου λέγοντος · Γη Ζα- dicentem : Terra Zabulon, et terra Nephelialism ,
βουλών , και γή Νεφθαλείμ , οδόν θαλάσσης , πέραν viam maris, trans Jordanem Galilaca gentium; po
του Ιορδάνου , Γαλιλαία των εθνών, ο λαός καθή - pulus sedens in tenebris vidit lucem magnam, et
μενος εν σκότει φώς είδε μέγα, και τους κατοικούσιν habitantibus in regione et umbra mortis, lux orta
15 Μatth. ιν, 3 - 7 . 55 1sn. 1 , 1 - 6.
PATROL. GR. XXII .
 683 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP PARS II. — APOLOGETICA 684
est eis. Εx illo igitur cepit Jesus praedicare et di. Α εν χώρα και σκιά θανάτου , φώς ανέτειλεν αυτοίς.
cere : Penitentiam agite, quoniarn appropinquavit 'Από τότε γούν ήρξατο ο Ιησούς κηρύσσειν και
regnum colorum. Praeteriens autemjuxta mare Ga- λέγειν · Μετανοείτε , ότι ήγγικεν η βασιλεία των
lilee vidit duos fratres, Simeonem qui vocatur Pe- ουρανών. Παράγων δε παρά την θάλασσας της Γα
trus , et Andream fratrem ejus mittentes rele in λιλαίας είδε δύο αδελφούς , Σίμωνα τον καλούμενος
mare : erant enim piscatores; et ait illis : Venite Πέτρον, και Ανδρέαν τον αδελφόν αυτού , βάλλοντας
post me, et faciam vos piscatores hominum. Illi au- αμφιβληστρον εις την θάλασσαν · ήσαν γάρ αλιείς :
tem statim relictis retibus secuti sunt eum. Εt pro- και λέγει αυτούς: Δεύτε οπίσω μου , και ποιήσω
fectus inde vidit alios duos fratres, Jacobum Ze- υμάς αλιείς ανθρώπων. Οι δε ευθέως αφέντες τα
bedei, et Joannem fratrem ejus in navi cum Zebe- δίκτυα ήκολούθησαν αυτώ. Και προβάς εκείθεν είδεν
deo patre ipsorum reficientes retia sua, et vocavit άλλους δύο αδελφούς, Ιάκωβον τον του Ζεβεδαίου ,
eos : illi autem continuo relicta navi et patre ipso- και Ιωάννην τον αδελφόν αυτού, εν τω πλοίο μετά
rum, secuti sunt eum. Εt circuibat Jesus totam Ga- Ζεβεδαίου του πατρός αυτών καταρτίζοντας τα δίκτυα
lileam docens in conventibus eorum, 439 et pre- αυτών, και εκάλεσεν αυτούς. Οι δε ευθέως, αφέντες
dicans Evangelium regni, et sanans omnem egritu- το πλοίον και τον πατέρα αυτών, ήκολούθησαν
dinem et omnem languorem in populo . Ει abiit opi - Β αυτό. Και περιηγεν ο Ιησούς όλην την Γαλιλαίαν,
nio ejus in totam Syriam : et afferebant ei omnes διδάσκων εν ταις συναγωγαίς αυτών, και κηρύσσων
male habentes, variis morbis et cruciatibus com- το Ευαγγέλιον της βασιλείας, και θεραπεύων πάσαν
prehens0s, et demonia habentes, et lunaticos, et νόσον, και πάσαν μαλακίαν εν τω λαώ. Και απήλ
paralyticos, et sanabat eos, et sequebantur eum θεν η ακοή αυτού εις όλην την Συρίαν · και προσ
turbie multae a Galilea 60. Sane hec omnia pro - ήνεγκαν αυτό πάντας τους κακώς έχοντας, ποικίλαις
pter prophetiam exposui, quæ in Galilæa magnuin νόσοις και βασάνους συνεχομένους , δαιμονιζομένους,
lumen fore pollicetur , et in regione Zabulon ac Ne- και σεληνιαζομένους, και παραλυτικούς, και εθερά
phthalim , cum tamen neutra sit Galilæa gentium . πευσεν αυτούς , και ήκολούθησαν αυτό όχλοι πολλοί
Cur autem in Galilæa gentium plurimum diversalus από της Γαλιλαίας. » "Όλα δε ταύτα εκτεθειμαι της
est ? Νimirum ut oιnnium gentium vocationis exOr - προφητείας ένεκεν, τη Γαλιλαία μέγα φώς έσεσθαι
dia constitueret ; etenim inde profectos discipulos επαγγελλομένης τη τε χώρα Ζαβουλών και Νεφθαλείμ,
Suos evocavit. Quocirca paulo post in eodem Evan- ουδετέρα τυγχανούση της Γαλιλαίας των εθνών. Διά
gelio invenies Matthaeum de Galilea vocatum fuisse : τί δε επί της Γαλιλαίας των εθνών κλήσεως προοί
et in alio rursus Levi. Philippus autem, ut apud μια καταβαλλόμενος και εντεύθεν γουν όρμωμένους
Joannem legitur, de Belhsaida profectus est civi - τους αυτού μαθητάς ανακέκλητο. Διό μετά βραχέα
tale Andreae et Petri : atqui haec ipsa erat Galileie . του Ευαγγελίου ευρήσεις από της Γαλιλαίας τον
Quin etiam apud eumdem evangelistam ηuplise fa- Ματθαίον κεκλημένον, και εν ετέρω δε πάλιν τον
ctae sunt in Cana Galileo, ubi cum Dominus admi. Λευΐν. Και ο Φίλιππος δε κατά τον Ιωάννην από
rabiliter aquam in vinum commutasset, miraculo - Βηθσαϊδά ώρμάτο εκ της πόλεως Ανδρέου και Πέ
rumibideminitium fecit, quo tempore - declaravit τρου · και αύτη δε της Γαλιλαίας ήν. Αλλά και παρ'
gloriain suam,et crediderunt in eum discipuli 61. ) αυτό το ευαγγελιστή γάμος έγένετο εν Κανά της
Considera vero num hoc ipsum primum Salvatoris Γαλιλαίας, ένθα παραδόξως ο Κύριος τον εξ ύδατος
nostri miraculum, quod in Cana Galileo editum οίνον μετασκευάσας , αρχήν αυτόθι των σημείων
est, dum aqua in vinum commutatur , divinans in εποιήσατο, ότε και « έφανέρωσε την δόξαν αυτού,
ipso propinelie principio, ea que nunc tractatur και επίστευσαν οι μαθηταί. » Θέα δε ει μή αυτό
Oratio significet illis verbis : « Ηoc primum bibe, τούτο πρώτος του Σωτήρος ημών θαύμα, εν Κανά
cito fac, regio Zabulon et terra Nephthalim, Ga- της Γαλιλαίας γενόμενον επί της του οίνου μεταβο
lila gentium. Quod si tale miraculum nota que- λης, θεσπίζων εν αρχή της προφητείας παρίστησιν
dam fuit arcanioris misture ex ea commutate, η ο παρών λόγος, φάσκων: « Τούτο πρώτον πίε , ταχύ
que ad corpus magis spectaret, in intelligentem ac ποίει, χώρα Ζαβουλών και γη Νεφθαλείμ, Γαλιλαία
spiritualemlaetitiam spectantis ad fidem Novi Testa- των εθνών. Ει δε σύμβολον ήν το παράδοξον μυ
menti misture, vide ne hoc ipsum quoque ad ea στικωτέρου κράματος, μεταβληθέντος εκ της σωμα
que de Galilea dicta sunt, accommodate signifi- τικωτέρας επί την νοεράν και πνευματικής ευφρο
caverit, canens quemadmodum sub Christi adven - σύνην του πιστικού της καινής Διαθήκης κράματος,
tum primi omnium, ii qui Zabulon ac Nephthalim όρα μήποτε και τούτο τους περί της Γαλιλαίας δη
habitarent, non autem qui Julsearm el Jerusalem, λουμένοις ακολούθως ήνίττετο , θεσπίζων , ώς άρα
polus evangelice predicationis participes futuri μελλήσουσιν επί τη Χριστού παρουσία πρώτιστοι
essent. Porro hisletitiae causam ait fuisse, ingen- πάντων οι την Ζαβουλών και Νεφθαλείμ οικούντες,
tis lucis illustrationem, qui quidem ante adventum αλλ' ουχ οι την Ιουδαίαν και την Ιερουσαλήμ, του
in tenebris sedentes, in regione el umbra mortis πόματος του ευαγγελικού κηρύγματος μεταλήψεσθαι.
sedebant. Exorlo autem illis salutari lamiae, ita Αιτίαν δε τούτοις της ευφροσύνης φησί γενέσθαι την
6o Matth 1V , 12-25 . 61 Joan. 1, 11 .
683 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . τ86
του μεγάλου φωτός έκλαμψιν , οί, προ της παρουσίας A letabuntur, ut ii qui letantur in messe, uίque ii
εν σκότει καθεζόμενοι , εν χώρα και σκιά θανάτου qui dividunt spolia . 440 Hec vero ipsa re con
διήγoν : ανατεταλκότος δε αυτούς του σωτηρίου φω- pleta sunt, cum de Galilea vocalis apostolis, mira
τος, τούτον ευφρανθήσονται τον τρόπον, ώς οι ευ- bilia opera sua el doctrinam Salvator ac Dominus
φραινόμενοι εν αμητώ, και όν τρόπον οι διαιρούμενοι noster illis palam exhibuit : Ieraturos autem eos
σκύλα. Και ταύτα δε έργω επληρούτο , ότε , τους coram ipso prophelia divinat , instar laetantium in
αποστόλους ο Σωτήρ και Κύριος ημών από της Γαλι- messe. Sed in gia tandem messe, nisi in ea de
λαίας προσκαλεσάμενος, τα παράδοξα των έργων και qua ipse dicebat : « Αιιοllite oculos vestros, et vi .
την διδασκαλίαν αυτοίς επεδείκνυτο : ευφρανθήσε- dete regiones, ut allbae sunt ad messem jam nunc 68.5
σθαι δε αυτούς εναντίον αυτού η προφητεία θεσπίζει, His autem verbis gentium congregationem signifi
δίκην των ευφραινομένων εν αμητώ. Ποίω δε τούτω, calbat : de eisdem vero dictum est, quod « letabun
ή περί ου διδάσκων αυτος έλεγεν• Έπάρατε τους tur ut si qui dividunt spolia 63. Cum ergo gentium
οφθαλμούς υμών, και ίδετε τας χώρας, ότι λευκαι inter se regiones et universam quae sul sole est
εισι προς θερισμόν ήδη ; » Έδήλου δε διά τούτων terram, Salvatoris nostri discipuli atque evange
την των εθνών επισυναγωγήν περί των αυτών δε liste divisissent, innumerabiles seculi hujus prin
είρηται, ότι « ευφρανθήσονται, όν τρόπον οι διαιρού- B cipes spoliaverunt, eos utique qui prius gentibus
μενοι σκύλα. » Διελόμενοι γούν εις αλλήλους τάς imperabant. Attanmen aliam quoque causam, propter
χώρας των εθνών και την υφ' ήλιον πάσαν οι του quam letitia sint efficiendi, commemorat, quod
Σωτήρος ημών μαθηταί τε και ευαγγελισται, μυρίους auferendum sit ab ipsis corporale legis juguam jani
όσους έσκύλευσαν άρχοντας του αιώνος τούτου, τους pridem ipsis impositum, quod neque ipsi neque pa
πρότερον των εθνών κρατούντας. Ου μην αλλά και tres ipsorum potuerunt ferre. Ceterum non modo
άλλο αίτιον του ευφρανθήσεσθαι αυτούς φησι , το jugum sublatum est ab ipsis,sed etiam virga repe
ήρθαν απ' αυτών των σωματικών του νόμου ζυγών, tentium, que prius in collo ipsorumimposita erat.
τον πάλαι πρότερον επικείμενον αυτοίς , όν ούτε Declarat porro qui sint repelentes alibi, dicens :
αυτοί ούτε οι πατέρες αυτών ηδυνήθησαν βαστάσαι. « Populus meus, exactores vestri spicas vestras
Ου μόνον δε ο ζυγός αφήρηται αυτών, αλλά και η colligunt , et repelentes dominantur vobis. Verum
ράβδος των απαιτούντων και πρότερον επί του τρα- hi quidem a Zabulon et Nephthalim oriundi, qui
χήλου αυτών επικειμένη . Δηλοί δε τους απαιτούντας ingens lumen intuiti sunt, letabuntur propter illa
έν ετέρω, λέγων · « Λαός μου , οι πράκτορες υμών que jam antea dicta sunt; qui vero ab ipsis repete
καλαμώνται υμάς, και οι απαιτούντες κυριεύουσιν ς bant, ab iis repetetur usque ad ultimum quadran
υμών. • 'Αλλ' ούτοι μεν οι από της Ζαβουλών και tem, iidemque ubi omnem vestem omneque vesti
Νεφθαλείμ το μέγα φώς τεθεαμένοι ευφρανθήσονται mentum persolverint, igne combusti fient in ipso
διά τα προειρημένα και οι δε πάλαι απαιτούντες αυτούς exactionis tempore, omniaque hæc passuros ait ,
εκπραχθήσονται μέχρι ποδράντου εσχάτου , πάσάν τε propterea quod « puerulus natus est nobis, et ilius
στολήν και πάν ιμάτιον αποτίσαντες , πυρίκαυστου datus est nolis , ipse magni consilii angelus. 5 AE
γενήσονται εν τω της εκπράξεως καιρώ και ταύτά vero quibus tandem nobis, nisi qui in ipsum ere
γε πάντα φησί πείσεσθαι, διότι « παιδίον εγεννήθη didimus, et omni videlicet Galilee gentium, qui
ημίν, και υίος εδόθη ημίν, και της μεγάλης βουλής bus magnumlumen ortum est? sed quodnam ques0,
άγγελος . 5 Τίσι δε ημίν ή τοίς εις αυτόν πεπιστευ- nisi ipse natus puerulus, et qui a Deo datus est
κόσι, και πάση δηλαδή τη Γαλιλαία των εθνών, οίς filius, qui magni consilii angelus, et princeps pa
το μέγα φώς ανατέταλκε; τί δή ήν τούτο, αλλ ' ή « το cis, el jus potentiamque habens, et Deus fortis , et
γεγεννημένον παιδίον, και ο παρά του Θεού δοθείς paler futuri seculi nominatus est ? , verum hee
υιός , μεγάλης βουλής άγγελος, και άρχων ειρήνης, ipsa jam antea ad unum referenda esse Salvatorem
και εξουσιαστής, και Θεός ισχυρός , και πατήρ του Dominumque nostrum, suo tempore demonstra
μέλλοντος αιώνος ώνόμασμένος και ταύτα δή ήδη vimus.
φθάσαντες επί μόνον αναφέρεσθαι τον Σωτήρα και Κύριον ημών κατά τον οικείον καιρόν προαπεδεί.
ξαμεν.
Από ψαλμού ξζ '. Περί της των αποστόλων D 441 A psalmo Exvii. - De apostolorum ύoca
κλήσεως . tione.
'Εθεωρήθησαν αι πορεία σου , ο Θεός , αι πο- « Visa sunt itinera tua, Deus, itinera Dei mei
ρείας του Θεού μου του βασιλέως, του εν τω αγίω. regis, qui estin sancto. Prevenerunt principes con
Προέφθασαν άρχοντες εχόμενου ψαλλόντων, εν μέσω juncti psallentibus in medio adolescentularum tym
νεανίδων τυμπανιστριών. Έν εκκλησίαις ευλογείτε panistriarum. In ecclesiis benedicite Deo Domino
τον Θεόν Κύριον εκ πηγών Ισραήλ. Εκεί Βενιαμίν de fontibus Israel. Illic Benjamin junior in mentis
νεώτερος εν εκστάσει , άρχοντες Ιούδα, ηγεμόνες excessu, principes Juda, duces ipsorum, principes
αυτών , άρχοντες Ζαβουλών, άρχοντες Νεφθαλείμ. » Zabulou, principes Nephthalim 14 . Hoc quoque in
Κάνταύθα τους δηλουμένους άρχοντας Νεφθαλείμ ουκ Ioco eos qui dicuntur principes Nephilialim non
62 Joan. IV , 33. 63 Isa. Χνιι, 5. 6. Psal. LΧνιι , 23-28.
 687 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA , 689
alios esse censeo quarm apostolos : inde enim eos Α άλλους ηγούμαι των αποστόλων τυγχάνειν · ενθένδε
Salvator ac Dominus noster elegit, ut a Matilio γάρ αυτούς ο Σωτήρ και Κύριος ημών αναλέλεκται,
scriptum est. Ingressum vero ad homines , adven- κατά την Ματθαίου παράθεσιν. Την εις ανθρώπους δε
tumque Dei Verli cumcorpore, dum canit Scriptu- πορείας και την ένσαρκον επιδημίας του Θεού Λόγου
ra, sic ait : Visa sunt itinera tua, Deus, ) el ce· θεσπίζουσα ή Γραφή φησιν , « Εθεωρήθησαν αι πο
tera. Ηujusce porro adventus cumquasi precurso• ρείαι σου ο Θεός , και τα εξής. Ταύτης δε της επι
res fuerint veteres Deo artici prophete, ad psalte - φανείας ώσανεί πρόδρομοι γεγονότες οι πάλαι θεοφι
rium et ad omnis generis spiratilia instrumenta il- λείς προφήται, διά ψαλτηρίου και χορών και παντοίων
Jum in choris predicanles , et laudibus celebrantes πνευματικών οργάνων κηρύττοντες, και ανυμνούντες
antevenerunt, in medio adolescentularum tympa • προέφθασαν εν μέσω νεανίδων τυμπανιστριών. Πάν
nistriarum. Ubique enim in medios Judeorum τως γάρ που των εκ περιτομής συναγωγών είς μέσον
conventus progressi divini prophele, Christi tanto παριόντες οι θείοι προφήται την του Χριστού προ
ante denuntiabant adventum : quin etiam iidem di- κατήγγελλον άφιξιν' οι δε αυτοί το θείω πνεύματι
vino spiritu aflali Salvatoris nostri discipulos al- τοϊς του Σωτήρος ημών αποστόλοις προεφώνουν λέ
Ioquebantur dicentes : In Ecclesiis benedicile Deo γοντες: Εν Εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν Κύριον
Domino de fontibus Israel. » Fontes autein Israel B εκ πηγών Ισραήλ. • Πηγαι δε Ισραήλ οι λόγοι αν
verba fuerint, quae ipsi Israel tradita sunt : primis είεν, οί το Ισραήλ παραδεδομένοι πρώτοι γάρ επι
enim illis credita sunt Dei oracula, unde nos φuo- στεύθησαν τα λόγια του Θεού , όθεν αντλούντας και
que hauricentes Christi Ecclesias irrigare oportebit. ημάς άρδεύειν δεήσει τας Εκκλησίας του Χριστού .
Adolescentulas autem et tympanistrias dixit, ut eo Νεάνιδας δε και τυμπανιστρίας τάς πάλαι σωματικών
modo animas olim vitam stain ad Mosis legem di- τερον κατά τον Μωϋσέως νόμον βιούσας ψυχάς
rigents, et secundum corpus plurimum degentes ηνίξατο, διά μέν το νεώτερον και ατελές του φρονή.
significaret, ubi dum adolescentulas quidem vocat , ματος νεάνιδας , διά δε το περί σωματικής κατατρί
earum rudius atque imperfectius propositum notat, βεσθαι θρησκείαν τυμπανιστρίας αυτάς αποκαλέσας.
dum autem tynipanistrias, earumdem corporalis
adorationis usum intelligi vult .
4 2 Ab 1sαία. -- De proplhelica lectione, quam ipse Από του Ησαΐου . -- Περί της προφητικής ανα
Dominus noster in conventu Judeorum exhi- γνώσεως, ήν αυτός ο Κύριος ημών διήλθεν επί
buil . της συναγωγής των Ιουδαίων.
« Spiritus Domini super me, propter quod unxit c « llveuda Kupiou Ent Eje
me. Evangelizare paup ribus misit me, Sanare Ευαγγελίσασθαι πτωχοίς απεσταλκέ με , εάσασθαι
contritos corde, predicare captivis permissionem, et τους συντετριμμένους την καρδίαν, και κηρύξαι αιχ
cncis visum, νοcare annum Domini acceptum, et μαλώτοις άφεσιν , και τυφλοίς ανάβλεψιν, καλέσαι
diem retributionis 65. • Ηoc quoque valiciniumipse ενιαυτον Κυρίου δεκτόν, και ήμέραν ανταποδόσεως, και
Dominus noster in seips0 completum esse confir - Και ταύτην αυτός ο Κύριος ημών την προέρησιν εις
mat, quo tempore cum venisset in Nazareth, ubi εαυτόν ομολογεί πεπληρώσθαι , ότε , ελθών εις την
fueral educatus, ingressus est, ut solelbat, quodam Ναζαρέθ , ού ήν ανατεθραμμένος , εισήλθεν , κατά το
Sabbalorum die In conventum, siquidemsurgent ; ειωθός αυτώ, εν τη ημέρα των Σαββάτων εις την συν
Hli porrectus est liber Isaiae prophete, quem cunn αγωγήν» αναστάντι δε αυτώ επεδόθη Ησαΐας ο προ
evolvisset, legit illud quod in eo scriptum est : φήτης , ού και αναπτύξας την βίβλον , ανέγνω το εγ
• Spiritus Dounini super me, propter quod unxit γεγραμμένον · « Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ, ού είνεκεν
ue. Evangelizare pauperibus nisit me, predicare έχρισε με. Ευαγγελίσασθαι πτωχούς απεσταλκέ με,
captivis remissionem, et cecis visum, dimittere κηρύξαι αιχμαλώτους άφεσιν, και τυφλοίς ανάβλεψιν,
confractosin remissionem : νοcare annum Domini αποστείλαι τεθραυσμένους εν αρέσει , καλέσαι ενιαυ
acceptum. Εt cum plicuisset librum, reddidissel - D τον Κυρίου δεκτόν. Και πτύξας το βιβλίον , αποδούς
que nministro, tum sedit : et omnium oculi in con- τω υπηρέτη, εκάθισε . Και πάντων οι οφθαλμοί εν τη
ventu erant intenti in illum. Ιtaque capit ad illos συναγωγή ήσαν ατενίζοντες αυτώ. " Ήρξατο δε λέ
dicere, quod illo die completa esset scriptura illa γειν προς αυτούς, ότι, Σήμερον πεπλήρωται η Γραφή
in auribus illorum66. 5 Ergo Salvator ac Dominus αύτη εν τοίς ώσιν υμών. ) Ο μεν ούν Σωτήρ και
noster ex hac plane scriptura videtur longe excel- Κύριος ημών διά ταύτης φαίνεται σαφώς τηςΓραφής
lentius ac melius quamilli sacerdoles qui olim cor- διαφερόντως και κρειττόνως παρά τους πάλαι σωμα
porali unctione, ungebantur, non oleo comparalo τικώτερον χριoμένους ιερέας , ουκ ελαίω σκευαστή,
neque ab hominibus, ut alii solebant, sed divino, ουδε υπ' ανθρώπων, ομοίως τοις άλλοις, αλλ' ενθέω
hoc est , Dei Patrisque sui Spiritu unctus : a quo ΙΙνεύματι αυτού δη του Θεού και Πατρός αυτού κε
etiam ejus divinitatis que facla non est, compos χρισμένος παρ' ου και της αγεννήτου θεότητος με
electus Deus ac Dominus in sacris dictus est Li- τασχών , Θεός και Κύριος πρός των ιερών αναγόρευ
bris. Ηuic prophelize que nunc tractatur silnilia ται Γραφών. Ακολούθως δε τη μετά χείρας προφη
68 Isn. LXI, 1. 66 Luc . IV , 18-21.
689 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . 690
τεία πτωχοίς ευαγγελιζόμενος εισάγεται παρά τω A scribit Μatthaeus, ubi illum pauperes evangelice
Ματθαίω, ότε « ιδών τους όχλους ανέβη εις το όρος , instrumentem inducit, quo tempore videns terbas
και καθίσαντος αυτού , προσήλθον αυτό οι μαθη- ascendit in montern , et cum sedisset , accesserurt
ται αυτού, και ανοίξας το στόμα αυτού εδίδασκεν ad illuτη discipuli ejus, el aperiens os suum dose
αυτούς , λέγων · Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, bat eos, dicens : Beati pauperes spiritu, quoniam
ότι αυτών εστιν η βασιλεία των ουρανών. 5 Και τυ - ipsorum est regnuin colorum 67. Nam etiam illud
φλοίς δε ανάβλεψιν παρεσχημένος ουκ ολίγοις ανα- scripto proditum est, quod cecis non paucis visum
γέγραπται · ου μόνον γάρ τοις τάς όψεις του σώ- restituerit ; 443 non solum enim iis, qui oculis
ματος ήφανισμένους το βλέπειν έδωρείτο, αλλά γε και corporis capti erant , visum largielbatur, sed etiam
τους πρότερον τη ψυχή τυφλώττουσιν αίτιος της κατά iis, quiin altero genere caligabant, ut animo Deum
νούν θεωρίας, και της επιγνώσεως του των όλων universi intuerentur atque agnoscerent, auctorem
Θεού γέγονεν. Και άλλως της ούσι δεσμίοις και απηγ- se exhibebat. Alioqui vero etiam iis, qui ab invisi
μένοις αιχμαλώτους υπό της αοράτου και δαιμονικής bili ac demonica potestate vincti essent captivique
δυνάμεως , κακών τε σειραις πεπεδημένοις ελευθε - abducti ac malorum catenis impliciti , libertatem,
ρίαν και άνεσιν των συνεχόντων εκήρυττεν, ει και dissolutionemque earum rerum, a quibus teneban
αυτοί, τα κηρύγματι πιστεύσαντες, οία λυτρωτή και Β tur, denuntiabat , si modoipsi quoque illius praedi
Σωτήρι προσδράμοιεν αυτώ, και τους αυτού πεισθείες cationi fidem adhibentes, ad illum tanquam ad re
παραγγέλμασι. Και τα λοιπά δε του λογίου κατά demplorem et Salvatorem accurreliant et illius prae
καιρόν εν τοις περί των επαγγελιών εξετασθήσεται. ceptis obtemperabant. Ceterum, quae ex hoc ora
culo supersunt, suo tempore in iis, quæ de promissionibustractanda sunt, exquirentur.
Από του Δευτερονομίου. - Περί της κατά το Ευ- A Deuteronomio. - De που legis 1η Ευαngelio
αγγέλιον του Χριστού νομοθεσίας. Chrisli sanctione.
« Προφήτην εκ των αδελφών του αναστήσει Κύ. Prophetam de fratribus luis suscitabit tibi Do
ριος ο Θεός σου ως έμε: αυτού ακούσεσθε κατά πάντα minus Deus tuus sicut me : illunt audietis in omni
όσα ήτήσω παρά Κυρίου του Θεού σου εν Χωρίς bus quæcunque poslulasti a Domino Deo luo in
τη ημέρα της εκκλησίας, λέγοντες • Oύ προσθήσομεν Choreb in die concionis dicentes : Non ultra au
ακούσαι φωνήςτούτο
το πυρ τοτηςμέγα
του Θεούέτι ημών,
Κυρίουοψόμεθα
του ουκ και diemus vocem Domini Dei nostri, et ignem hunc
, ουδε μή grandem non videbimus amplius, neque moriemur ;
αποθάνωμεν. Και είπε Κύριος πρός μέ . Ορθώς et dixit Dorminus ad ne : Recte omnia locuti sunt ;
πάντα όσα ελάλησαν: Προφήτην εκ των αδελφών αυ- proplietam ex fratribus ipsorumsuscitabo eis sicut
των αναστήσω αυτοίς ώσπερ σε , και διώσω το δημά te, et dalbo Verbum meum in os ejus, et Ioquetur
μου εις το στόμα αυτού, και λαλή σει αυτούς καθ' ότι o eis secundum quodcunque praecepero illi, et qui
αν εντείλωμα: αυτώ , και ο άνθρωπος ός εάν μή cunque homo non audierit omnia quaecunque 10
ακούσε πάντα όσα εάν λαλήση ο προφήτης ότι το quetur propheta ille in nomine meu , ego ulciscar in
ονόματί μου, εγώ εκδικήσω εξ αυτού.» Επίστησον ότι 0.068. , Animadverte diligenter ut nullus planeapud
μηδείς παρ' Εβραίους Μωϋσει παραπλήσιος προφή Hebræos Mosi similis propheta surrexerit, hoc est ,
της εγήγερται , τουτέστι νομοθέτης , και ευσεβείας qui et legum auctor, et pietatis apud homines in
ανθρώπους εισηγητής, ή μόνος ο ημέτερος Σωτήρ, ο troductor exsliterit, nisi unus Salvator noster Chri
Χριστός του Θεού · προς γούν το τέλει του Δεύτερο- stus Dei; itaque in fine Deuterononiii legitur .
νομίου λέγεται: « Ουκ ανέστη έτι προφήτης εν Ισραήλ « Non Surrexit ultra propheta in Israel sicut Mo
ως Μωϋσής.» Και μην μυρίου προφήται μετά τούτον ses 69. » Nam etsi innumerabiles proplhele post il
γεγόνασιν , αλλά ουχ ώς αυτός. "Όλον δε τούτο ή του lum exstiterunt, at non tamen sicut ille. Totuin
θεου υπόσχεσις επαγγέλλεται, ένα τινά, ουχί δε πολ- vero hoc ipsa Dei pollicitatio complexa est, quippe
λους, και όμοιον αναστήσειν αυτώ. Δηλοί δε τούτον que unum duntaxat non multos et eumdem simi
νομοθέτης και ευσεβείας ανθρώπων διδάσκαλον , οίος lern illi suscitandum promittat. Significat autem
μόνος ο Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, η hunc et legum auctorein el pietatis apud homines
και ουδέ άλλος αναδέδεικται, νομοθέτης όμου και προ- " magistrum futurum, cujusmodi unus Salvator ac
φήτης του των όλων Θεού , και Πατρός αυτού γενό- Dominus noster Jesus Christus, nec alius praeterea
μενος . 'Αλλ' ο μεν έθνους ενός ο Μωϋσής ηγήσατο, 444 quispiam fuisse demonstratur, et legum au
και κατάλληλα δε τούτω μόνο , ουχί δε και άλλοις clor videlicet , et idem sui patris, qui Deus est
έθνεσι νομοθετών αποδεδεικται• ο δέ γε Χριστός του universi, propheta. Et Moses quidem unius dun
Θεού , λαβών επαγγελίαν παρά του Πατρός την , taxat genlis dux fuit , et quae uni illi,non autem
• Αίτησαι παρ' εμού, και δώσω σοι έθνη την κληρονο- ceteris quoque gentibus accommodari possent , in
μίαν σου · ώς άν μή μόνον Ιουδαίοις, αλλά και το legibus suis sanxisse reperitur, at vero ipse Chri
παντί των ανθρώπων γένει καινος νομοθέτης ευσε. slus Dei, ubi a Patre promissum illud accepίε :
βείας υπό του Πατρός καταστήναι τη πάντων των « Postula a me, et dabo tibi gentes hereditalein
εθνών κλήσει δυνατόν και αρμόδιον προβεβληται νο- tuam79 : utpote qui non solis Iudeis, sed etian
67 Matth. V , 1 - 3. 68 Deut. XY1, 13 19. 69 Deut. ΧΧΧΙν , 10. 70 Psal. H , 8.
 694 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 699
universo hominum generi novus legum pietatisque A μοθεσίαν. Θειοτέρα γούν ή κατά Μωϋσέα δυνάμει
auctor a patre constitueretur, vocationi omnium κατά παντός του κόσμου τους ιερούς αυτου νόμους
gentium, tum facilem, tum accommodatam legum διά των ευαγγελιστών αυτού διετάξατο, μείζονα και
disciplinam exposuit. Cum ergo ampliori quam que κατά άνθρωπον εξουσία νομοθετήσας, είπών : Ηκού
hominem deceaf auctoritate, leges invenerit, divi- σατε, ό τι ερρέθη τους αρχαίους: Ου φονεύσεις: εγώδε
niore etiam quam quae a Mose preslari potuerit λέγω υμίν μηδε οργίζεσθαι και εική , και τα τούτοις
virtute, in toto orbe servandas sacrosanctas suas ακόλουθα όσα δή εν ταις αναγράπτους αυτού διδασκα.
leges per suos evangelistas descripsit, dum ita ad λίαις εμφέρεται , εφ' οίς μαρτυρεί λέγων ο ευαγγε
illos dicit . « Audistis quod dictum sit antiquis : Νon λιστής, ότι εξεπλήττοντο πάντες επί τη διδαχή αυτού
occides ; ego autem dico vobis ne irasci quidem ήν γάρ ο διδάσκων αυτούς ως εξουσίαν έχων, και ουκ
temere71, et quaecunque his adjuncta in publice ως οι γραμματείς αυτών. » Τον δε τρόπον της του
descriptis ipsius documentis circumferuntur, quo: Σωτήρος ημών διδασκαλίας τε και νομοθεσίας εν αρ
quidem ipse etiam evangelista commendat, quod χαϊς της παρούσης υποθέσεως διελθόντες, ότε τον
utique obstupescerent omnes doctrinam illius, eo Χριστιανισμόν , ότι ποτέ εστιν εις φανερόν ήγομεν,
quod doceret eos tariquam potestatem habens, επ'εκείνα και νυν τους εντυγχάνοντας παραπέμψομεν.
non tanquam scribeipsorum 78. » Cum autem to- Επιστήσαι δε τω λόγω άξιον , δι' όν ο Κύριος υπισχνείο
tius operis initio, quis essel Salvatoris nostri, tum ται προφήτην αναστήσειν αυτοίς. Επειδή γάρ κεκε
in doctrina, tum in legibus sanciendis modus, ex- λεύκει μεν αυτός το Μωϋσει αγνίσαι τον πάντα λαόν
planaverimus, ubi quid esset Christianismus in me- εφ' ημέραις τρισιν , ώς αν γένοιντο θεαται ομού και
dium protulimus, ad illa ipsa legentes etiam nunc ακροαται της ενθέου επιφανείας , οι δε εξασθένησαν
remittimus. Sed diligentiori quadam animallver- προς την του Θεού χάριν · διό εν αρχή γενόμενοι της
sione res digna esse videtur, cur ita Dominus pro- θεωρίας, παρητούντο λέγοντες τω Μωϋσείο Σύ λάλει
plietam illis se suscitaturum policeatur. Quoniaτη προς ημάς , και μη λαλείτω προς ημάς ο Θεός, ίνα μη
igitur Mosemipse Dorninus jusserat universum po- αποθάνωμεν.» Είκότως διά ταύτα αποδέχεται μεν αυ
pulum triduo expiare, ut simul et spectatores illi τους ο Κύριος της ευλαβείας, φησί δε: « Ορθώς πάντα
et auditores divini adventus efficerentur, illi au- όσα ελάλησαν : Προφήτην αναστήσω αυτοίς εκ μέσου
teminfirmiores ad gratiam Dei exsistebant, μt pro- των αδελφών , ώσπερ σέ, » Ουκούν το αίτιον εδί
pterea cum jam et intueri et audire inciperent, δαξε του δίκην προφήτου μέλλειν αυτόν εις αν
eam rem ipsi recusaverint, dicentes ad Mosem : θρώπους επιφάνειαν ποιείσθαι · τούτο δ' ήν ασθέ
Tu loquere ad nos , neque loquatur ad nos Deus, νεια ανθρώπων, και της κρείττονος θεωρίας παραί.
De moriamur 73 : merito ob eam rem suscipit " τησις. "Έχεις τοιγαρούν και την αιτίαν της εν
φuidem illorum pietatem ac reverentiam Dominus, ανθρωπήσεως του θεσπιζομένου προφήτου. Εί
idem vero ait: « Recte omnia quecunque locuti κότως ούν προσδοκώντες αυτόν οι εκ περιτομής
sunt, prophetam excitabo illis de medio fratrum επυνθάνοντο του βαπτιστού Ιωάννου , και έλεγαν:
sicut te. » Sic ergo causani quoque docuit, cur « Ο προφήτης εί σύ ; Ό δε έφη: Ούκ.» 'Αλλ' ο Ιωάν
tanquam propheta fuerit venturus ad homines . Ea νης, ταληθές ομολογών, ούτε προφήτης είναι ηρνή
vero fuit hominumimbecillitas, et praestantioris vi- σατο, ήν γάρ, αλλά το αυτός είναι ο προφήτης και προς
sus recusatio. Habes igitur causain , cur propheta του Μωϋσέως δεδηλωμένος ότι δε απεσταλμένος είη
ille, qui venturus canebatur, homo esset futurus. έμπροσθεν του προφήτου εκείνου εδίδασκε. Και
5 Merito igitur exspectantes illum Judaei, Joan- επειδήπερ ο λόγος αυτούς δή τοις εκ περιτομής ανα
nein Baptistam interrogabant, ac dicellant : Ipse στήσεσθαι τον προφήτην έθέστειζεν, είκότως ο Σωτήρ
propheta es tu ? et respondit , non 74. Verum cum και Kύριος ημών, άτε δή αυτός ών ο προκεκηρυγμέ
Joannes verum faterelur, non se prophetam esse νος , « Ουκ ήλθον, φησιν, ει μή εις τα πρόβατα
negavit ; erat enim, sed se illum esse prophetam απολωλότα οίκου Ισραήλ. » Τοις δε αποστόλους αυ
duntaxat, quem Moses venturum pradixisset. Quod D του παρήνει λέγων· « Είς οδόν εθνών μή απέλθητε,
vero ante illum proplielam missus esset, planissi- και εις πόλιν Σαμαρειτών μη εισέλθητε · πορεύεσθε
me demonstravit. Celerum, quoniam prophetica δε μάλλον προς τα πρόβατα τα απολωλότα οίκου Ισ
Oratio unis iis qui ad circumcisionem pertinent, ραήλ και σαφώς διδάσκων, ότι δη αυτοίς προηγουμέ
Suscitandum esse prophetam canebat, merito Salva- νως απεσταλτο, τη προφητεία ακολούθως. Επειδή
tor ac Dominus noster, utpote qui ipse esset ille δε ουκ εδέξαντο την χάριν, απελέγχει μεν αυτούς εν
antea denuntiatus, « Non veni,inquit, nisi ad oves ετέροις, λέγων· « Διότι ήλθον, και ουκ ήνάνθρωπος
quae perierunt donus Israel 75, Apostolos autem εκάλεσα, και ουκ ήν υπακούων. » Φησί δε προς αυ
Sus monebat, dicenς : « In viam gentium ne abie- τούς : 'Αρθήσεται αφ' υμών ή βασιλεία του Θεού, και
ritis,et in civitatem Saunaritanorum neintraveritis. δοθήσεται έθνει ποιούνται τους καρπούς αυτής. Και
Jte vero potius ad oves que perierunt domus τοίς γε αυτου μαθηταίς μετά την εκείνων παραίτησιν
Israel 16 ; ubi plane ostendit , se primo loco ad προστάττει· Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα
illos esse missuin , sicut etiam ab ipsa proplietia έθνη εν τω ονόματί μου.» Ούτω δήτα ημείς μεν τα έθνη
11 Matth. V, 21, 22. 15 Μatth. VII , 29. 73 Εxod. Xx , 19. 7* Jean. 1, 21. 15 Μatth. XV, 24.
** Μatth. Χ, 5, 6 .
 693 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . 694
τον προαναφωνηθέντα και προς του Πατρός απεσταλ - A dictum fuerat. Sed cumtalem gratiam non accepis
μένον προφήτην, άτε νομοθέτης άπασι γενόμενον αν- sent, eosdem alibi redarguit, dicens : Eo quod
θρώπους της εις τον τών όλων Θεόν ευσεβείας, διά veni, et non fuit honio, νοcavi, et non fuit qui au
της σωτηρίου και ευαγγελικής διδασκαλίας έγνωμεν direl 71. 5 Deinde ad illos dicit : • Auferetur a vobis
και κατεδεξάμεθα, πληρουμένης κατά το αυτό και regnum Dei, et dabitur genti ferenti fructus ejus.»
ετέρας προρρήσεως, δι' ής είρηται· « Κατάστησον, Suis vero discipulis post illorum rejectionem im
Κύριε , νομοθέτην αυτοίς, γνώτωσαν έθνη , ότι άνθρω- perat : Ιte et docete omnes gentes in nomine
ποί είσι και το δε Ιουδαίων έθνος μή παραδεξάμενον neo 78. Sic igitur nos quidem gentes, antea de
τον προφητευόμενον, δίκην έτισε την αξίαν, κατά την ηuntiatum illuum et a Patre missum prophetam,
θείαν προόδησιν φήσασαν: « Και ο άνθρωπος ος εαν tanquam eum qui omnibus hominibus et legum et
μή ακούση πάντα όσα εάν λαλήση ο προφήτης εν τω pietatis erga Deum universi auctor exstilerit, per
ονόματί μου , εγώ εκδικήσω εξ αυτού. » Εκδεδίκηται salutaremipsius evangelicamque doctrinam agnovi
γούν εκ του λαού εκείνου πάν αίμα εκχυθεν επί της mus , et suscepimus, cum in hoc alia quoque
γης, από αίματος "Αβελ έως αίματος Ζαχαρίου , και prophetia completa sit , que ait : « Constitue, Do
αυτού γε επί πάσι του Χριστού, ού το αίμα καθ' εαυ - mine, legislatorem apud eos, agnoscant gentes quod
των εξαιτησάμενοι και κατά των ιδίων παίδων, είσ- B homines sunt 79. Judaei vero contra qui illum,
έτι νυν της τολμηθείσης αυτούς ασεβείας την τιμω- quem sua ipsorum oracula venturum praedicebant
ρίαν υπέχουσιν. non susceperunt, idoneum dedere supplicium , sicut
prophetia divina siguificaverat, cum dixit : Et quicunque homo non audierit omnia quæcunque
loquelur propheta ille in nomine meo , ego ulciscar ex eo. 1 Ultus igitur est de populo illo omnem san
guinem effusum in terram a sanguine Abel, usque ad sanguinem Zachariæ , et ad extremum ipsius
Christi, cujus sanguinem cum super se, et super filios suos expoposcissent, in hunc usque diem ejus
sceleris ,quod audacissimeperpetrarunt,supplicium pendunt.
'Από του Ιώβ. – Περί της έν θαλάττη πορείας 446 Ab Job . - De ambulatione Christi in
του Χριστού. mari.
« Ο λέγων τo ηλίω, και ουκ ανατέλλει, κατά δε τQui dicit soli, et non oritur, et astra quasi signo
άστρων κατασφραγίζει, ο τανύσας τον ουρανόν μό- inpress0 claudit, qui extendit celum solus , qui
νος, και περιπατών επί θαλάσσης ως επ' εδάφους. ambulat in mari sicut in Solo 80. » Hec item uni
Και ταύτα μόνω τώ Σωτήρι και Κυρίω ημών, ως Salvatori ac Domino nostro, tanquam Dei Verbo et
αν Θεού Λόγω, δημιουργώ τών όλων τυγχάνονται αρ- rerum omnium opifici accommodari possunt ; solus
μόζοι άν: μόνος γούν τών πώποτε κατά τους της enim ex omnibus qui unquam fuerint, quo tempore
ενανθρωπήσεως χρόνους, σώμα και σχήμα ανθρώπι - homo factus est, el corpore et figura hominis as
νον αναλαβών, επί της θαλάσσης περιπατήσαι λέγε- Sumpta , in superficie maris anibulasse dicitur : cum
ται, ότε τους εαυτού μαθητάς ηνάγκασεν εμβήναι εις suos discipulos compulit ascendere in naviculam,
πλοίον, και προάγειν αυτόν εις το πέραν, έως oύ αυτός et precedere ipsum traus fretum, donec ipse dimil
απολύση τους όχλους και απολύσας τους όχλους ανέβη teret turbas,et dimissis turbis ascendit in montem
εις το όρος, κατ' ιδίαν προσεύξασθαι. 'Όψίας δε γενο- ut solus Oraret. Vespere autem facto solus erat ibi,
μένης μόνος ήν εκεί. Το δε πλοίον ήδη ήν εν μέσω της Navicula autem jam erat in medio mari. Videntes
θαλάσσης. Ιδόντες δε αυτόν επί της θαλάσσης, έτα- autem eum supra mare turbati sunt , dicentes quod
ράχθησαν, λέγοντες, ότι φάντασμά έστι, και από του phantasma esset, et prae timore clamaverunt. Sta
φόβου έκραξαν. Ευθέως δέ ελάλησεν αυτοίς , λέγων · tim verolocutus est eis, dicenς : « Confidiie, ego sun.
• Θαρσείτε, εγώ είμι, μη φοβείσθε. » "Αλλως δε ουκ nolite timere 81. » Nam alioqui fieri non poterit ut
αν γένοιτο αξιοπρεπή θεολογίαν δοκεϊν περιέχειν, ει Deo convenientem theologiam comprehendere vi
επί του ανωτάτω Θεού και Πατρός των όλων εκλαμ- D deatur Oraculum, si quis illud de supremo Deo et
βάνου τις τό λόγιον. Τί γάρέχει σεμνόν και αξιόλογον Patre universi intelligat. Quid enim venerationis
επί του Θεού των όλων περιπατείν λέγεσθαι επί της aut dignitatis habeat si Deus universi ambulare in
θαλάσσης; Πώς δε και νοηθείη περίπατος επί της mari dicatur ? Cujusmodi autem ambulatio in mari
θαλάσσης του τα πάντα περιέχοντος , και τον ουρα- intelligetur illius, qui omnia complectitur, ac co
νον και την γήν πληρούντος ; και μονονουχί λέγοντος · lum terramque complet, et propemodum dicit :
• Ο ουρανός μοι θρόνος , ή δε γη υποπόδιον των πο- « Colum milhi sedes, terra autem scabellum pedurn
δών μου και καί • « Τον ουρανόν και την γήν εγώ meοrum 82 ? , item : «Calum et terrain egoimpleo,
πληρώ , λέγει Κύριος. Ο δέ γε Σωτήρ και Κύριος dicit Dominus 83. » Salvator auten ac Dominus
ημών, εαυτόν κενώσας, και μορφήν δούλου λαβών, noster, cum seipsum evacuaverit et formam servi
και σχήματι ευρεθείς ως άνθρωπος, δείγμα της λαν- acceperit, et habitu inventus sit ut liomo , dum si
θανούσης τους πολλούς ενθέου δυνάμεως εαυτού παρ- gnum ejus que multos latebat divine virtutis sue
έχων οράν τους εαυτού μαθηταίς, και τούς θαλαττίοις videndum suis praebet discipulis , super marinos

1 Isa, 1 , 2. 18 Matth. XXV1, 19. 79 Psal. IX , 21 , 85 Job 1x, 7,8. 81 Matili. Χιν , 22 .27. 81 Isa.
LAV1 , 1. 83 Jer . XXII , 24.
 €95 EUSEBII C .ESARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . ៩
luctus incessisse, et lenapestalem, ventosque cohi- A επιβαίνων κυμασι, και το κλύδωνι και τοις άνεμοις
buisse, publice scripturae testimonio dictus est, επιτιμών αναγέγραπται· ότε και οι ορώντες εξεπλήτ.
quo tempore ii, qui talia intuebantur, obstupesce- τοντο λέγοντες · Ποταπός εστιν ούτος , ότι και οι
bant dicentes : « Quis est hic , cui venti mareque άνεμοι και η θάλασσα αυτό υπακούει ; » ήν δε και
obtemperant 84 ? fuerit vero hoc etiam allerius τούτο άλλου τινός μείζονος σύμβολον νοουμένης επέ
cujusdam , quod intelligitur , vastioris maris si- ρας θαλάσσης, εν ή λέγεται δράκων τις είναι , τε
gnum, in quo draco quidam esse dicitur , facluς ποιημένος εγκαταπαίζεσθαι υπό των αγγέλων του
ut in eum illudant angeli Dei, super quo ilem mari Θεού , εφ' ήν και αυτήν ο Σωτήρ και Κύριος ημών
Salvator ac Dorminus noster 447 inambulans caput εμπεριπατήσας, την κεφαλήν του αυτόθι δράκοντος
illic constituti draconis, reliquorumque ills in- και των λοιπών υποβεβηκότων δρακόντων λέγεται
feriorum draconum dicitur contrivisse, juxta illud : συντετριφέναι, κατά το· « Συ συνέθλασας τας κεφα
« Tu contrivisti capita draconum super aquam, τα λάς των δρακόντων επί του ύδατος , και συ συνέθλα
confregisti caput draconis 85 : plane alterius quod σας τας κεφαλής του δράκοντος και σαφώς ετέρας
intelligitur maris, de quo idem rursus in psalmo νοουμένης θαλάσσης, περί ης αυτός πάλιν εν ψαλμό
ail : « Deveni in profunda maris 86. Ει ad Job de φησιν· « " Ηλθον εις τα βάθη της θαλάσσης , και
seipso disserenς . Venisti, inquit, ad fontem B προς τον Ιώβ τα περί εαυτού διεξιών: " Ηλθες δε
maris , et in vestigiis abyssi deainbulasti ? aperiuntur επί πηγήν θαλάσσης, εν δε ίχνεσιν αβύσσου περι
vero tibi timore porte mortis ? et janitores infero- επάτησας και ανοίγονται δέ σοι φόβω πύλαι θανάτου ,
rum videnteste expaverunt81 ? Merito igitur etiam πυλωροί δε άδου ιδόντες σε έπτη ξαν ; - Είκότως ούν
in ea, que ad nos pertinet vita , dumipsum mare in - κάν τω καθ' ημάς βίω επιβάς τη θαλάττη, και τους
greditur et ventos, tenmpestateinque increpat, rerum ανέμους επιτιμήσας και το κλυδωνι, τα σύμβολα των
in arcanis positarum signa interim obit ac peragit. απορρητοτέρωνεπιτελεί.
A6 Isaia. – De rebus ab ipso admirabilibus aestis. Από του Ησαΐου, - Περί των επιτελεσθέντων
υπ' αυτού παραδόξων .
« Convalescite, manus remisse et genua dissolu- « Ισχύσατε ,χείρες ανειμέναι, και γόνατα παρα
1a, consolamini,pusillanimes intellectu, fortes esto- λελυμένα παρακαλέσατε οι λιγόψυχοι, τη διανοία,
te, et nolite timere : ecce Deus noster judiciumred- ισχύσατε, μή φοβείσθε· ιδού ο Θεός ημών κρίσιν αντ
dit et reddet, ipse veniel et salvos faciet nos : tunc αποδίδωσι , και ανταποδώσει, αυτός ήξει και σώσει
aperientur oculi cacoruni, et aures surdorum au- ημάς. Τότε ανοιχθήσονται οφθαλμοί τυφλών, και
dient ; ιunc saliel sicut cervus claudus, et plana , ώτα κωφών ακούσονται· τότε αλείται ως έλαφος και
erit lingua autorum88. Harum igitur rerum even- " χωλός , και τρανή έσται γλώσσα μογιλάλων. ) Και
tain Evangeliis habes; nunc quidem, dum ad ipsum τούτων έχεις εν τοίς Ευαγγελίοις τα αποτελέσματα:
Salvatorem ac Dominum nostrum, paralyticum af• τούτου μέν, όπηνίκα τώ Σωτήρι και Κυρίω ημών
ferunt in lecio jacentem, quem pristine Sanitati προσέφερον παραλυτικόν επί κλίνης βεβλημένον , όν
uno suo verbo restituit , nunc vero dum innumera- και υγιή λόγω κατεστήσατο· τούτου δε, ότε μυρίου
Miles epci et demonia habentes, necnon variis τυφλοί και δαιμονιώντες, έτι μήν διαφόρους νόσοις
egritudinibus et languoribus afecti, salutaris illius και μαλακίαις καταπονούμενοι προς της αυτού σωτη
virtutis beneficio ab omnibus morbis liberantur. ρίου δυνάμεως των παθών απηλλάττοντο · ου μην αλλά
Praeterea etiam nunc in iis , que toto orbe ler- και δι' ών εισέτι νύν καθ' όλης της οικουμένης μν
rarum ostendit, dum innumerabiles multitudines ρία πλήθη πολυτρόπους κακίας είδεσι δεδε μένα , άγνω
variis maliciae generibus implicitas, et ignoratione σίας τε του επί πάντων Θεού τας ψυχάς πε τελη ρω
Supremi Dei refertas animas liabentes,admirabiliter μένα , θαυμασίως και υπέρ πάντα λόγον τοίς της δι
et supra omnem rationem doctrinae sue medica- δασκαλίας αυτού φαρμάκοις ιάται και θεραπεύει,
mentis curat et sanal, et talen quod etiam in his Πλήν ότι και Θεός εν τούτοις ανηγύρευται κατά και.
Deus appelletur suo tempore, tanquam is qui talia D ρον, ώς αν τοιαύτα ενεργών, ήδη πρότερον ήμιν εν
elliciat, jampridem a nobis, ubi de divinitate ejus ταις
tarsiπερί της θεότητος αυτού μαρτυρίαις αποδέδει
testimonia protulimus, demonstratum est, et sane κται. Και έπρεπε γε νύν γούν, ει και άλλοτε, Θεόν
si unquam alias, nunc maxime conveneric Deum αυτόν ομολογείσθαι , ότι και έργα θείας και ως
448 illum confiteri, quando el divinæ et revera αληθώς ενθέου δυνάμεως επεδείκνυτο. Θεού γάρ
Deum complexæ virtutis jam plane opera edidit. μόνου ήν και ουδέ άλλου φωννύναι μεν παρειμέ
Si quidem unius Dei nec alterius præterea cujus νους, ζωογονείν δε νεκρούς, σωτηρίαν τε ασθενούσε
piam munus fuerit , corroborare dissolutos, vitæ παρέχειν, ανοίγειν τε οφθαλμούς τυφλών, και κωφών
ώσαύτως ακοάς ιάσθαι , χωλούς τε ανορθούν, και
reddere mortuos, præbere salutem ægrotantibus, τους την γλώτταν δεδεμένους ευλάλους αποκαθιστάν:
cecorum aperire oculos, auresque item Sanare άπερ άπαντα υπό του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού
surdorum, et erigere claudos , et linguamimpeditam πέπρακται, οία υπό Θεού, και μεμαρτύρηταί γε υπό
** Μatth. VII , 27. 88 Psal. LΧΧ11, 13,14. δ6 Psal. LXVII, 3. *" Jol ΧΧΧν11 , 16-17. * 157.
XXXV , 3-5.
697 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . 698
πλειόνων των καθ' όλης της οικουμένης κηρυξάντων A habentibus facultatem Ioqueudi restituere , que
αυτόν· ών το άπλαστον και αληθές της μαρτυρίας omnia Salvator ac Dominus nosler Jesus Christus
πιστούται η διά βασάνων πείρα, και η μέχρι θανά- admirabiliter prestitit, tanquam is qui verus sit
του ένστασις, ήν επί βασιλέων, αρχόντων τε και ηγε- Deus, el haec omnia multorum testimonio, qui il
μόνων, και όλων εθνών ενεδείξαντο, τοίς υπ' αυτών Ium in 1oto orbe praedicarunt, fidem acceperunt :
κηρυττομένοις αλήθειαν επιμαρτυρήσαντες. Τούτοις quorum testimonii et simplicitaleno et veritatem ei
δε αυτούς ηγούμαι τους ευαγγελισταϊς αυτού και απο- ploratio per tornienta confirmat, el usque ad mor
στύλους επιφωνείν το πνεύμα το προφητικόν τά από tem certandi perseverallia, quam in conspecta et
του, « Ισχύσατε, χείρες ανειμέναι, και γόνατα παρα - regunm, et principum, et presidum el universarum
λελυμένα. ) Επεί γάρ τας χείρας και τις πρακτι- gentium praesliterunt, dum eorum, quae ab ipsis
κές δυνάμεις ούτοι, τάς τε βάσεις και την πορείαν predicabantur, verilali fidem sic faciurit. Porro
από της μακράς περιόδου της κατά τον Μωϋσέως autem ad hoς ipsos et evangelistas ejus el apostolos,
νόμον λατρείας παρείθησαν, διεγείρων αυτούς επί την spiritum arbitror inclaniare proplheticum, ea que
κατά το Ευαγγέλιον πολιτείαν· Ισχύσατε, φησί, deinceps sequuntur, ab illo Ioco : « Convalescite,
χειρες ανευμέναι, και γόνατα παραλελυμένα, και εις manus remisse, et genua dissoluta . » Νam quoniam
ετοιμασίαν δηλαδή του κατά το Ευαγγέλιον δρόμου . Βhi et manibus , et viribus quae ad agendum perti
Ισχύσατε δε και εις το παρακαλείν ετέρους, και nent, et plantis ipsis et incessu, ex Iongo adoratio
παρορμάν έχεσθαι της ευαγγελικής σωτηρίας, υμείς nis secundum Mosaicam legem circuitu elangue
οι το πρίν ολιγόψυχοι, και μή τις υμάς αιρείτω φό- rant solutioresque evaserant ,idcirco excitans illos
βος των έξωθεν ανθισταμένων τώ ευαγγελικό κηρύ - ad evangelicam vitae institutionem: « Convalescite,
γματι· αλλά και προς τούτους ισχύσατε, και μή inquit, manus remisse, et genua dissoluta , ad
φοβείσθε. Θεός γάρ ήν και Θεού Λόγος , αλλ' ου alacritatem videlicet evangelici cursus. Confirnia
Μωύσει τις παραπλήσιος, ουδέ τις τοις προφήταις mini etiam ad exhortandos , concilaridosque alios,
όμοιος, ου μόνων των παραδόξων ποιητής θαυμάτων, ut evangelicarn salutemamplectantur, νοs, inquam,
αλλά και υμίν αυτοίς της ισχύος γεγονώς αίτιος. Π :- qui prius eralis pusillo aniino, neque ullus vos
στις δ' αν γένοιτο εναργεστάτη της του προφητευο capiat tinnor corum , qui extrinsecus evangelicæ
μένου Σωτήρος ημών ενθέου δυνάμεως, δι' ής αλη- predicationi resistunt : verum contra hos quoque
θώς χωλούς και τυφλούς, και λεπρούς, και παρ- robur accipite, et ne timete, Deus enim est et Dei
ειμένους ιάσατο ποτε λόγω , κατά τας περί αυ- Verbum, non autem quispian Mosi similis, ac ne
του Γραφάς , ή και εισέτι νυν ενεργουμένη πρός , ullus quidem prophetarum huic est comparandus,
της αυτού θεότητος καθ' όλης της ανθρώπων οι- “ qui non solum miracula inusitata edere consuevίι,
κουμένης αρετή , δι' ής αυτοίς έργοις όποιός τις verum etiam vobis ipsis omnis fortitudinis et con
ήν και τότε , τοίς οίοις τε συνοράν επιδείκνυται stantiae auctor exsistit. Argumentum vero certissi
ότε και επί τοσούτοις μετά ταύτα χρόνους διαρκής και πιumfuerit divine ejus, quein prophele venturum
ανίκητος, και ως αληθώς Θεού Λόγος, και προς αυτού nuntiarunt Salvatoris nostri virtutis , per quam re
καταγγελθείς αποδείκνυται, πάντας υπερβαλλόμενος vera et claudos , el cecos , el lepris infectos, et
τους αρχήθεν και μέχρι του νυν την διδασκαλίαν αυ- niembris dissolutos, verbo, οι Scripture que de il
του πολεμείν παρεσκευασμένους, εξ απάσης τε της Ιo exstant fidem faciunt, aliquando sanaverit, ea
οικουμένης υπαγόμενος εαυτώ μυρία πλήθη, και πά- que etiam nunc elicaciam suam ex illius divinilate
σης μεν αμαρτίας και των κατά ψυχήν παθών τε και in toto, qui ab hominibus incolitur orbe, ostendit
νοσημάτων τους αυτό προσιόντας απαλλάσσων, επί virtus, per quam rebus ipsis et factis qualis func
δε την ευσεβή διδασκαλίαν αυτού πάν γένος Ελλήνων φιoφue fuerit iis , qui intueri possunt, ostenditur :
και βαρβάρων προσκαλούμενος, μυρίους τε όσους 649 quando in tan naultos annos post illa que
προσάγων επί την του μόνου και αληθούς Θεού γνώ- Scripta sunt durat invictus, et revera Dei Verbum
σιν,επί τε τον υγιή και σώφρονα βίον, ός δή και πρέ - η esse, quod ab ipso denuntiatum est, dermonstratur ,
των είη αν επαγγελία θρησκείας του επί πάντων utpole quod omnes jam Vicerit , quicunque ab ini
Θεού. Ούτος δε αυτός ο Θεός ημών, άτε τυγχάνων είο in hunc usque diem doctrinam ipsius oppu
Θεού Λόγος, « Κρίσιν, φησίν, ανταποδίδωσι, και gnare conati sint, et ex universo orlie innumera
ανταποδώσει, αυτός ήξει και σώσει ημάς. » Κατά γάρ Diles conventus ad seipsum assidue trabat, et ab
τον ψαλμόν φήσαντα : « Ο Θεός , το κρίμά σου τα omni peccato, omnibusque animi et perturbation
βασιλεί δός, ) και κατά την ευαγγελικήν διδασκαλίαν, bus et morbis eos qui ad se accesserint, liberet,
δι' ής είρηται» Ο Πατήρ κρίνει ουδένα, αλλά την et ad religiosam, piamque doctrinam onne et
κρίσιν πάσαν δέδωκε το Υιό, παρά του Πατρός την Græcorum et barbarorum genus invitel, innume
του κρίνειν ειληφώς εξουσίαν, δικαιοσύνη κρίνων, το rabilesque ad unius verique Dei cognitionem, et
μεν εκ περιτομής λαώ την προσήκουσαν τών εις αυ- Sanum ac moderatum vivendi institutum adducat;
τον τε και τους αυτού προφήτας τετολμημένων δίκην quemadmodum videlicet eum deceat , qui supremi
αποδέδωκε, πάντας δε άπαξαπλώς ανθρώπους τους Dei cultun profitealur. Quinetiam hic iden Deus
αυτώ προσιόντας εξ ίσου κατά το δίκαιον ανεσώσατο· noster, tanquam is qui si Dei Verburn , judicium,
ών τα ώτα της διανοίας και τους οφθαλμούς ανέωξεν. 1nquit, reddit el rcddet, ipse venien el servabit
 699 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 7 :0
10s. Νam ut est in psalmo, qui ait : « Deus, ju- A Διό και τον καιρόν της παρουσίας αυτού, καιρόν αντα
dicium tuum regi da 89, utque est in doctrina ποδόσεως ο θείος αποκαλεί λόγος, εν ετέροις φάσκων:
evangelica, in qua illud dictum est : « Pater non « Καλέσαι ενιαυτον Κυρίου δεκτόν, και ήμέραν αντα .
judicat quempiam, sedomne judicium dedit Filio20,» ποδόσεως. » Ούτος δε ήν καιρός της ανταποδόσεως,
dical, populo quidem ad circumcisionem spectanti, έως αίματος Ζαχαρίου , και αυτού γε του τιμίου αί
pro iis que et in seipsum et in prophetas suos ausi ματος Ιησού , εκδεδίκηται από της γενεάς των εις
sunt, meritum, convenierisque supplicium assigna . αυτόν πεπλημμεληκότων, ως εξ εκείνου τον έσχατον
vit, omnes autem omnino, qui ad ipsum accesse- αυτούς υπομείναι όλεθρον, και την εσχάτην πολιορ
runt homines ex quo ut justum est , conservavit : κιαν. Και η μεν κατ' εκείνους κρίσις τοιαύτην εποιή
quorum utique et autres et oculos mentis aperuit . σατο κατ' αυτών την ανταπόδοσιν· διό φησιν ή προ
Quocirca lenipus illius adventus , tempus retribu- φητεία: Ιδού ο Θεός ημών κρίσιν ανταποδίδωσε και
lionis divinum vocal oraculum, quod in aliis item ανταποδώσει. » Η δε περί των δι' αυτού σωθησομέ
sic ait : « Vocare annum Domini acceptum, et diern νων εξής δηλούται διά του : « Αυτός ήξει, και σώσει
retributionis 21. Porro hoc fuit retributionis tem- ημάς. Τότε ανοιχθήσονται οφθαλμοί τυφλών, και ώτα
pus, in quo omnis Sanguinis effusi, a sanguine B κωφών ακούσονται, και τα εξής. Ταύτην δε την
Abel, usque ad sanguinen Zachariae , et ipsum σωτήριον κρίσιν και άλλη προφητεία έξοίσειν τον
preliostian sanguinem Jesu, ultio sumpta est, et Χριστόν επαγγέλλεται φάσκουσα: « Ιδού ο παίς μου,
supplicium de illorum natione, qui in illum pec- αντιλήψομαι αυτού · ο εκλεκτός μου, προσεδέξατο αυ
caverunt, usque adeo, ut ex illo extrenum interi- τόν η ψυχή μου κρίσιν τοις έθνεσιν έξοίσει. » Διό και
tunι extremamque vastationem pertulerint. Ει quod περί του λόγου της καινής Διαθήκης είρηται· ι Εκ
quidem ad illos pertinet judicium, talem contra γάρ Σιών εξελεύσεται νόμος , και λόγος Κυρίου εξ
illos retributionem molitum est : ex quo prophelia Ιερουσαλήμ, και κρινεί ανά μέσον των εθνών. » Κρί
sic ait : Ecce Deus noster judicium redidit et red- σει γάρ θεία και λόγους ημίν άρρήτους , και τα της
det. » Quod vero ad illos spectat , qui servandi κλήσεως των εις αυτόν επιστρεφόντων είκός αυτόν
sunt, in sequentibus indicatur, illis verbis : Ipse ενεργείν. Αλλά και την θείαν διδάσκων ημάς κρίσιν,
veniet, et servabit nos : tunc aperientur oculi ce- και πάντα κεκριμένως ημάς πράττειν παιδεύων, κρί
corum, et autres surdorum audient, et que se- σιν τοις έθνεσιν έξοίσειν λέγεται.
quuntur. Hoc vero salutare judicium a Christo esse proferendum , alia quoque prophelia denuntiat, quæ
sic ait :450 « Ecce puer meus, suscipiam eum : electus meus, suscepit eum anima mea : judicium
gentibus proferet ' , , Proinde etiam de verbo Novi Testamenti dictum est : 1 De Sion exibit les, et
verbum Domini de Jerusalem , et judicabit inter gentes 93. , Divino enim judicio, rationibusque no
bis occultis atque ineffabilibus ea quæ ad vocationem pertinent eorum , qui ad ipsum convertuntur,
administrare illum par est. Quin etiam dum nos divinum docet judicium , dumque ut omnia cum
judicio faciamus, instituil, judicium gentibus dicitur prolaturus.
Ab eodem. – De signis et prodigiis quα edidit. C Από του αυτού. - Περί των σημείων και τερά
των , ών κατειργάσατο.
« Tunc manifesti erunt qui signant et claudunt Τότε φανεροι έσονται οι σφραγιζόμενοι τον νόμον,
legein, ne discant. Et dicet : Exspectabo Deum, qui του μη μαθείν. Και έρεί• Μενώ τον Θεόν, τον απο
avertit faciem suam a donio Jacob, el confidenς στρέψαντα το πρόσωπον αυτού από του οίκου Ιακώβ,
ero in ipso. Ecce ego el pueri, quos niili dedit και πεποιθώς έσομαι επ' αυτώ. Ιδού εγώ, και τα παι
Deus. Εt erunt signa et prodigia in Israel a Do- δία ά μοιέδωκεν ο Θεός. Και έσται σημεία και τέρατα
mino Sabaoth, qui habitat in monte Sion : et si εν τώ Ισραήλ παρά Κυρίου Σαβαώθ , ός κατοικεί έν
dixerint ad vos, querite Pythonas, et eos, qui de τω όρει Σιών» και εάν είπωσι προς υμάς: Ζητήσατε
terra voces edunt, qui inania Ioquuntur , qui de τους έγγαστριμύθους, και τους από γης φωνούντας,
ventre voces emittunt . Non gens ad Deum suum? τους κενολογούντας, ο εκ της κοιλίας φωνούσιν. Ουκ
quid exquirunt de viventibus a mortuis ? legem έθνος προς Θεόν αυτού ; τί έκζητούσε περί των ζών
enimin auxilium dedit 25. » Paulus quidem aposto- των τους νεκρούς; νόμον γάρ είς βοήθειαν έδωκεν.)
Ius in epistola ad Ηebraos, citans Iujus loci verba Εν τη προς Εβραίους επιστολή παραθείς ο Από
illa : « Ecce ego et pueri, quos dedit mihi Deus :) στολος την φάσκουσαν λέξιν: « Ιδού εγώ, και τα παι
exsequitur explanationem de Christo, dicens : D δία ά μου έδωκεν ο Θεός, και επεξεργάζεται περί του
« Quia ergo pueri communicaverunt carni et san. Χριστού λέγων· « Επεί ούν τα παιδία κεκοινώνηκεν
guini, et ipse similiter participavit eisdem, ut per αίματος και σαρκός , και αυτός παραπλησίως μετέσχε
mortem destrueret eum qui Ι.aliebat imperium mor- των αυτών, ένα διά του θανάτου καταργήση τον το
tis 95. 5 Pueros autem suos hoc in loco apostolos κράτος έχοντα του θανάτου. Ο Παϊδας δε αυτου εν
nominal, per quos Dominum Salaolli qui habital τούτοις τους αποστόλους ονομάζει, εφ' ών σημεία και

89 Psil. LXXI, 2. 90 Joan. V , 92, 91 Isa. LX1 , 2, 92 Isa. XLII , 1. 23 Isa. 1 , 3,4 . 24 Isa. VΙΙΙ ,
15 - 19. 26 Πebr , , 14.
7οι DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . 709
τέρατα εν τω οίκω Ισραήλ ποιήσεις τον Κύριον Σα- Α in monte Sion, signa et prodigia in domo Israel
σχυθ, τον κατοικούντα εν τω όρει Σιών, διδάσκει: editurum indicat , eosdemque fore manifestos ,
τούτους δε αυτούς φανερούς έσεσθαι συνήθως ημίν τα dum more nostro vulius Christi annulo impres
πρόσωπα σφραγιζομένους τη του Χριστού σφραγίδι, s0s et signalos gerent , monebuiturque ne arm
παιδευομένους τε μηκέτι τον Μωϋσέως νόμον μανθά- plius Mosis legem discant , quippe que am
νειν, το μηκέτι συνεστάναι αυτόν, και τα τον καλού - plius non consistal , eo quod que vocatur do
μενον οίκον Ιακώβ καταλελείφθαι υπό του Θεού · mus Jacol , a Deo relicta sit. Cum vero ob
ασαφώς δε παρά τοϊς Εβδομήκοντα ειρημένον· Τότε scurius apud LΧΧ dictum sit illud : « Tunc mani
φανεροι έσονται οι σφραγιζόμενοι τον νόμον του μη festi erunt qui signant et claudunt legem ne discant.
μαθείν. Και έρεί· Μενώ τον Θεόν τον αποστρέψαντα 451 Ει dicet : Exspectabo Deum qui avertit fa
το πρόσωπον αυτού από του οίκου Ιακώβ, και πεποιθώς ciem suam a donno Jacob , et confidens ero in eo, )
έσομαι επ' αυτώ. Σαφέστερον ο Σύμμαχος εξέδωκεν Ρlanius idem reddidit Symnachus his verbis : « Liga
είπών: 1 Δησον μαρτύριον, σφράγισον νόμον εν τοις testimonium , signa legem in ordinationibus meis.
διατάγμασι μου . Και προσδοκήσω τον Κύριον τον Ει exspectabo Dominum qui abscondit facier ) suam
κρυβόντα το πρόσωπον αυτού από του οίκου Ιακώβ, a domo Jacob , et exspectabo ipsum. ) Aquila vero
και αναμενό αυτόν . 5 Και ο 'Ακύλας δε τούτον και Β etiam ipse in hunc modum convertil : liga 1e
αυτός εξέδωκε τον τρόπον · "Ένδησον μαρτύριον, stimonium , signalegenm in docibilibus meis , et as
συράγισον νόμον εν διδακτοϊς μου, και προσδέξομαι summam Deum qui abscondit faciem Sliam a domo
τον Θεόν τον αποκρυβόντα το πρόσωπον αυτούδ' από Jacob , et exspectabo ipsum . , llæc igitur facere
του οίκου Ιακώβ, και υπομενω αυτόν. » Ταύτα ούν
Salvatoris nostri discipuli docentur, post que deite
οι του Σωτήρος ημών απόστολοι διδάσκονται ποιείν, ceps subjungit : « Ecce ego et pueri quos dedit mili
οις εξής επιλέγει· Ιδού εγώ και τα παιδία , ά μου Deus. Εt erunt in signa et portenta in Israel a bo
έδωκεν ο Θεός. Και έσται εις σημεία και τέρατα έν mino Sabaoth , qui habitat in monte Sion. » Porto
το Ισραήλ παρά Κυρίου Σαβαώθ. Ο του Θεού Λόγος Dominus Sabaoth , ipsum Dei Verbum , postquam
ενώ ανείληφεν ανθρώπω, και τας διατριβές πεποιη- habitavit in eo homine , quem assumpsit , et in
μένος εν τω όρει Σιών, σημεία τε και τέρατα δια- monte Sion Versatus est, signique et portenta
πραξάμενος, oμου τους αυτού μαθηταίς, και πάσι τοις edidit : tum vero suis discipulis , et omnibus , qui
εις αυτόν πεπιστευκόσιν εξ απάντων των πρίν ειδω- cunque antea simulacris addicti , in idem ipsius
λολατρών παρακελεύεται μηκέτι δεδιέναι κατά μη - venissent , praecepit , ne amplius superstitionis er
δένα τρόπον την δεισιδαίμονα πλάνην· αλλ' ει και ο rorem ullo modo tinerent, verum potius , quam
παρασαλεύoιεν αυτούς, ή και αναγκάζοιεν οι εξ εθνών vis ipsos agitarent , aut etiam cogerent , qui apud
ειδωλολάτραι ζητείν τους έγγαστριμύθους , και τα gentes colellant simulacra , querere Pythones et
των δαιμόνων μαντεία ως θαυμάσια, και κατ' ουδέν Oracula demonum tanquam admirabilia , et nullis
λείποντα της των θείων και θεοφιλών ανδρών προφη- partibus inferiora divinorum Deoque amicorum
τικής διαίτης, αυτούς δείν αποκρίνεσθαι και λέγειν liominum, proplhetico ritu , attamen ipsi illis re
διδάσκει: Τι έκζητουσι περί των ζώντων τους νε- sponderent ac dicerent : « Quid interrogant de
κρούς; νόμον γάρ είς βοήθειαν δέδωκε, και τα τού- viventibus mortuos ? legem enim in auxilium de
τους ακόλουθα. Τους γάρ άπαξ νόμον ειληφότας και dit : et que deinceps sequuntur. Eos enim qui
σωτηρίους εντολάς επί βοηθεία και θεραπεία του semel et legem et salutaria precepta ad proprie
ιδίου βίου περιττόν μαντείας πολυπραγμονείν διά της ipsorum vitae opem atque τηedelam acceperint ,
δαιμονικής απάτης ενεργουμένας. oracula que dæmonicis fraudibus nixa respon
deant, curiosius inquirere supervacaneum ina
neque ſuerit.
'Από του αυτού. - Περί του μή φανητιάν εν τω A5 eodem. – De enuntian do aut indicando ,
παραδοξοποιείν τον Χριστόν . D dum miracula ederet Christus.
ι Ιακώβ ο παίς μου, αντιλήψομαι αυτού · Ισραήλ ο Jacob puer meus , suscipiam eum : Israel ele
εκλεκτός μου , προσεδέξατο αυτόν η ψυχή μου. Κρίσιν ctus meus, assumpsit eum anima mea : judicium
τοις έθνεσιν έξοίσει, ού κεκράξεται, ουδε ανήσει, ουδέ gentibus pro feret , non clamabit , neque remittet ,
ακουσθήσεται έξω η φωνή αυτού. Κάλαμον συντετριμ- neque 452 audietur foris vox ejus, calamurm
μόνον ού κατεάξει, και λίνον καπνιζόμενον ού σβέσει, contritum non franget , et linum fumigans non
αλλ' εις αλήθειαν εξοίσει κρίσιν. 'Αναλάμψει και ου existinguet , sed in veritate proferet judicium , re
θραυσθήσεται, έως αν θή επί γης κρίσιν, και επί τω splendebit et non conquassabitur, donec ponat in
ονόματι αυτού έθνη ελπιούσιν. Ούτω λέγει Κύριος ο terra judicium, et in nomine ejus gentes spera
Θεός, ο ποιήσας τον ουρανόν, και πήξας αυτόν, και στε - bunt. Sic dicit Dominus Deus qui fecit colum, et
ρεύσας την γην και τα εν αυτή, και διδούς πνοήν intendit illud , qui firmavit terram et ea quae sunt
τω λαώ το επ' αυτής, και πνεύμα τοϊς πατούσιν αυ- : in ipsa , quique dat latum populo, qui est in ea,
τήν. Εγώ Κύριος ο Θεός εκάλεσά σε εν δικαιοσύνη, et spiritum calcantibus eam. Ego Dominus Deus
και κρατήσω της χειρός σου, και ενισχύσω σε, και taus vocavi te in justitia , et apprehendam manum
έδιωκά σε εις διαθήκην γένους, εις φώς εθνών, ανοίξαι tuam, et corroborabo te , et dedi te in testamen
703 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA.
tum generis in lumen gentium, ut aperires oculos Α οφθαλμούς τυφλών, και εξαγαγείν εκ δεσμών δεδε.
caecorum, et educeres ex vinculis illigalos , et de μένους, και εξ οίκου φυλακής καθημένους εν σκότει.»
domo carceris sedentes in tenebris 96. ) Αιφue hu- Και ταύτης ο ευαγγελιστής μνημονεύει της λέξεως,
jus loci evangelista meminit , quo tempore Phari- ότε εξελθόντες οι Φαρισαίοι συμβούλιον έλαβον κατό
sei consilium ceperunt contra Salvatorem no- του Σωτήρος ημών, όπως αυτόν απολέσωσιν, επειδί,
stum , ut eum interficerent, propterea quod Sab- τοίς Σάββασιν τους κάμνοντας εθεράπευε . « Το την:
batis egrolantes curarel ; « tunc enim, inquit, Jesus καύτα γάρ, ώς φησι, γνούς ο Ιησούς την καθ'
intellecta adversum se conspiratione , Secessit in- αυτου συσκευήν, ανεχώρησεν εκείθεν, και ήκολούθη
de , el secule sunt enturle mult:e , et curavit σαν αυτό όχλοι πολλοί, και εθεράπευσεν αυτούς πάν
eoς omnes, et precepit eis ne manifestumipsum τας, και επέπληξεν αυτοίς ίνα μή φανερόν αυτόν
facerent 1.» Quilus haec adjungit deinceps : « Ει ποιήσωσιν , οίς επιφέρει λέγων· « Και ταύτα πάντα
nec omnia, inquit, facta sunt : ) hoc est quod se- γέγονε, και τουτέστι το αναχωρείν αυτόν, και το εκκλί
cesserit , quod declinaverit insidiatores, quod la - νειν τους επιβούλους, και το λανθάνειν σπουδάζειν εν
tere studuerit , dum miracula ederet, quodque eis oίς έπραξε παραδόξοις, και το παρεγγυάν τοις θερα
quos curasset , preceperit , ne manifestum ipsum πευομένοις μη φανερόν αυτόν ποιείν, « ίνα πληρωθή
facerent , ut impleretur quod dictum est per pro- Β το ρηθέν διά του προφήτου λέγοντος : Ιδού ο παίς
phetam dicentenι : Ecce puer meus , in quo con- μου, όν ηρέτισα , ο αγαπητός μου εις ον ευδόκησεν
placui : dilectus meus, quem elegit anima mea. η ψυχή μου . Θήσω το πνεύμα μου επ' αυτόν, και
Ponamspiritum melum super eum, et judicium gen- κρίσιν τοις έθνεσιν απαγγελεί. Ουκέρίσει ουδε κραν
tibus nuntiabit. Non contendel neque clamibit , γάσει, ουδε ακούσεται τις εν ταις πλατείαις την φω
neque audiet quispiam in plateis vocem ejus. Arun- νήν αυτού . Κάλαμον συντετριμμένον ού κατεάξει, και
dinem φuassalam non confringet , et linum furni . λίνον τυφόμενον ού σβέσει, έως αν εκβάλη είς νίκης
gans non exstinguet , donec ejiciat in victoriam την κρίσιν και επί τω ονόματι αυτού έθνη ελπιούσι.)
judicium, et in nomine ejus genies sperabunι 98. Τήρει δε επιμελώς τίνα τρόπον ο Ματθαίος είπών:
Animadverle diligenler quonam modo Matilheus « Ιδού ο παίς μου, όν ήρέτισα, ο αγαπητός μου, εν
ubi dixit : « Ecce puer nieus quem elegi , dilectus ω ευδόκησεν η ψυχή μου , και ούτε του Ιακώβ ούτε του
neus in quo complacuit anima mea , neque Ja- Ισραήλ εμνήσθη. Ου γαρ είπεν Ιακώβ ο παίς μου,
cob , neque Israel nominaverit ; non enim dixit : Ισραήλ ο εκλεκτός μου , αορίστως δε εξήνεγκεν ει
Jacob puer meus , Israel electus neus, sed indefi- πών: « 'Ιδού ο παίς μου , και ο αγαπητός μου, και "Οθεν,
nite enuntiavit , dicens : • Ecce puer meus , et di- c ως μηδεέντο Εβραϊκότης προφητείας κειμένης, παρά
lectus meus. Quocirca , quasi in Hebraico ea pro- μεν τοίς Έβδομήκοντα ώβέλισται το του Ιακώβ και το
plelia non sit, apud ipsos quidein LXX obelisco του Ισραήλ όνομα και παρά τους λοιπούςδε ερμηνευταις
signalum est noinen Jacob , atque Israel : apud παρασεσιώπηται, επεί μηδ' εν τω Εβραϊκό φέρεται.
reliquos autem interpreles silentio præteritum , "Ένθεν είκότως ουδέ παρά το ευαγγελιστή είρηται
propterea quod ne in Hebraico quidem feratur. Eβραίω όντι , και ακολούθως τη Εβραίων γραφή
453 Proinde etiam evangelista merito id preter - την προφητείαν εκθεμένω. Τοιγαρούν ούτε κατά διά
misit, quippe qui et Herzeus essel, et in prophe- νοιαν τω εκ περιτομής λαώ τα θεσπιζόμενα αρμόζει,
tise positione Hebraicos libros sequeretur. Ergo ne μόνω δε το Χριστό του Θεού μαρτυρουμένω υπό της
sententiam quidem si specles, populo ad circumci- εναργείας και της των πραγμάτων εκβάσεως . Μόνος
sionem spectanti, Oraculum accommodari poterit, γάρ ούτος την μέλλουσαν κρίσιν τοις έθνεσι προεκή
sel uni Christo Dei, cui et ipsa evidentia et even- ρυξεν, ήσυχή τω βίω των ανθρώπων επιδημήσας ,
tus rerum fidem indubitalarm facit. Unus enim hic και κρίσιν επί της γης θέμενος και ου μόνον κάλα
futurum judicium gentibus publice denuntiavit , μον συντετριμμένον ου κατέαξεν , αλλά , ει έστιν ει
cum seipsumtacite in vitam hominum insinuaverit, πείν, συνέδησεν, ανορθώσας και ισχυρούς απεργασά
atque in terra judicium posuerit, ct non modo D μενος τους ασθενείς , και τους συντετριμμένους την
arundinem contritam non confregit, sed, si fas est καρδίαν. " Ωσπερ δε τους ασθενείς και σαθρούς , και
dicere, colligavit, cum infirmos et contrilos corde της αυτού θεραπείας δεομένους ου παρεώρα , ουδε
crexerit, forlesque reddiderit, et quemadmodum μετανοούντας κατακρίνων συνέτριβεν ' ούτως ουδε
infirmos ac debiles, et sue ipsius curationis indi- τους τους κακούς επιμένοντας , και υπό των παθών
gentes non despiciebat , neque quos prioris vitie τυφομένους έσβέννυε , κωλύων παρά την αυτών προ
penituisset, condemnal : , aut conferebat; sic ne αίρεσιν ενεργείν» ουδέ μην παρά καιρον ετιμωρείτο
illos quidem qui in malis perseverarent, aut qιιι τινα τούτων , την κατ' αξίαν αυτών κόλασιν εις τον
pravis animi afectibus incenderentur , exstinguelbat, της καθόλου κρίσεως καιρόν υπερτιθέμενος· διό λέ
aut ne ex suo proposilo Staque ipsorum libidine λεκται : « Και λίνον τυφόμενον ού σβέσει. ν " Αντι
agerent, prohibebat; neque vero praeter leropus un- . κρυς δε πέρας είληφε το, « Και εν τω ονόματι αυτού
quam horum aliquein supplicio afecit , quippe qui έθνη ελπιούσιν . » Επί μόνο γούν τώ του Σωτήρος
Lalibus delitas pro meritis ponas in tempuscom- ημών Ιησού Χριστού ονόματι ήλπισε τα Χριστιανών
•6 Isa . XLII , 1 -7. ** Μatth. Χι , 15,16. 18 ibid. 17-21.
 • DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. IX . 706
έθνη , την επωνυμίαν αυτού ως πατρός ής παρειλή- A munis judicii reservaret, ex quo illud dictum est :
φασιν ευσεβείας επιγραφόμενα. Και γάρ εις φώς ουκ « Ει linum fumigans non exstinguet. » Planissime
άλλους ή τοις έθνεσι δεδόσθαι προπεφώνηται, δι' αυ- autem finem suum accepit etiam illud : « Ει in no
του τε , τί προορήσει ακολούθως , οφθαλμοί τυφλών mine ejus gentes sperabunt :Din solo enim Salvato
των πάλαι την διάνοιαν πεπηρωμένων, και ου μόνον ris nostri Jesu Christi nomine, Christianae gentes
τούτων, αλλά και των αυτό το σώμα ήφανισμένων, speraverunt, que etiam ex religione quam accepe
και οι δεσμοίς τε και σειραις αμαρτιών, εν σκότει και re, illius quasi parentis cognomine notale sunt.
αγνοία της αληθούς ευσεβείας το πρίν κεκαλινδημέ- Elenim quod nullis aliis nisi gentibus in lucem sit
νοι, δι' αυτού των αμαρτιών λυθέντες, του φωτός της datus, jam antea dictum fuerat : et per eundem,
γνώσεως και της παρά τω Θεώ ελευθερίας ήξίωνται. ut ipsum oraculum significaverat, oculi caecorunι,
Και συ δε , επί σχολής τους αποδεδομένοις ακολούθως eorum utique qui quondam mente excecali erant,
βασανίσας την λέξιν, επί μόνο αν εύρους τω Κυρίω aperti sunt, neque eorum modo, sed etiam qui ip
και Σωτήρι ημών έκαστον ακριβώς των δι' αυτής sum corpus perdidissent. Αtqui vinculis el catenis
δηλουμένων πεπληρωμένον. peccatorum in lenebris etignoratione veræ pietatis
prius versabantur, per eumdem a peccatis soluti, lumen cognitionis libertalemque apud Deum acci.
pere meruerunt. Tu vero ad horum exemplar quæ exposita sunt, si reliquam item dictionem explo .
raveris , in solo Domino Salvatoreque nostro, unum quodque eorum , quæ in illa continentur, absolute
completum invenies.
Από του αυτού. - Περί του μή πιστεύσειν εις Β 454 Ab eodem. – De eo quod Judaicus populus in
αυτόν τον των Ιουδαίων λαόν . ipsum credilurus non essel.
• Ειδον τον Κύριον καθήμενον επί θρόνου υψηλού Vidi Dominum sedentem super solio excelso et
και επηρμένου, και σεραφείμ ειστήκεισαν κύκλω αυ- sublimi : et scraphian stalbant in circuitu ejus 99. »
του. » Είθ' υποβάς φησι • Και ήκουσα της φωνής Deinde paululum progressus sic ait : Ει audivi
Κυρίου λέγοντος · Τίνα αποστείλω , και τις πορεύσε- vocem Poini dicensis : Quem nitiam ? et quis
ται προς τον λαόν τούτον ; Και είπα: Ιδού εγώ είμι, ibit ad populum huic ? Ει dixi : Ecce ego adsum,
απίστειλόν με. Και είπε : Πορεύθητι, και είπε τω mille nue. Ει dixit : Vade, et dic populoluic, au
λαό τούτω· 'Ακοή ακούσετε, και ου μή συνήτε , και ditu audietis, el non intelligelis, et intuentes inue
βλέποντες βλέψετε , και ου μή ίδητε. Επαχύνθη γάρ bimini, et non videbitis. Crassum enim factum est
η καρδία του λαού τούτου , και τοις ώσιν αυτών βα- cor populi hujus, et auribus suis gravier audierunt,
ρέως ήκουσαν, και τους οφθαλμούς αυτών εκάμμυ el oculos suos clauserunt, nequando videant oculis ,
σαν, μήποτε ίδωσι τοις οφθαλμοίς , και τοις ώσιν et auribus audiant, et corde intelligant, et conver
ακούσωσι , και τη καρδία συνωσι , και επιστρέψωσι , tantur, et sanein eos ' . ) Harum quoque rerung
και ιασωμαι αυτούς. » "Έχεις και τούτων το απο- halves eventιrm in Salvatore nostro, ut apud Jean
τέλεσμα επί του Σωτήρος ημών, κατά μεν τον Ιωάν- nem Iregimus, qui ait : « Cum autem tain multa
νην φήσαντα : Τοσαύτα δε αυτού σημεία πεποιη- signa fecissel coran eis, non crediderunt in eum,
κότος έμπροσθεν αυτών , ουκ επίστευσαν εις αυτόν, ut serιo Isaiae proplhele inipleretur, quent dixit :
ίνα ο λόγος Ησαίου του προφή του πληρωθή , Domine, quis crcdidit auditui nostro? et brachium
είπε· Κύριε , τις επίστευσε τη άκρή ημών , και ο Domini , cui revelatum est ? propterea non poterant
βραχίων Κυρίου τίνι απεκαλύφθη , διά τούτο ουκ Credere, quia iterum dixit Isaias : Excacavit ocu
τδύναντο πιστεύειν» είπε γάρ πάλιν Ησαΐας : Τετύ - Ios eorum, et induravit cor eorum, ne videant ocu
ολωκεν αυτών τους οφθαλμούς, και επώρωσεν αυτών lis , et corde intelligant, et convertantur, et sanein
την καρδίαν, ίνα μή ίδωσι τοίς οφθαλμούς , και νοή - eos. Hec dixit Isaias, quando vidit gloriam ejus,
σωσι τη καρδία , και επιστρέψωσι , και ιάσωμαι αυ- et Iocutus est de eo 3. 5 Celerum , ut est apud
τους. Ταύτα είπεν Ησαΐας, ότε είδε την δόξαν αυ - Matthieum, accedentes discipuli ejus dixerunt ei :
του, και ελάλησε περί αυτού , κατά δε τον Ματθαίον, « Quare in paralolis Ioqueris eis? qui respondens
ότε προσελθόντες οι μαθηταί αυτού είπον αυτο: ait illis : Volis datum est nosse mysteria regui, illis
Διά τι εν παραβολαίς αυτοίς λαλείς ; ο δε αποκριθείς autem non est datum: ideo in parabolis Ioquor
είπεν: Υμίν δέδοται γνώναι τα μυστήρια της βασι- eis, ut videntes non videant, et audientes non al
λείας, εκείνοις δε ου δέδοται · διά τούτο εν παραβολαίς D diant, ne quando convertitur, et sanem eos. Tune
αυτοίς λαλώ , ίνα βλέποντες μη βλέπωσι , και ακού- completa est in eis prophetia Isaire , que dicit :
οντες μη ακούωσι , μη ποτε επιστρέψωσι, και ιάσω- Vade, et dic populo huic, auditu audietis, • non
μαι αυτούς. Τότε επληρώθη επ' αυτούς η προφητεία intelligetis 8, et que sequuntur. Attende vero
"Ησαΐου η λέγουσα: Πορεύθητι , και είπε τω λαώ quid isit quod Joannes adjungit, ubi ail : « Ηec
τούτω· 'Ακοή ακούσετε , και ου μή συνήτε , ) και τα dixit Isaias , quando vidit gloriam ejus, et Iocutus
τούτοις εξής. Επιτηρει δε τίνα τρόπον ο Ιωάννης est de eo. Quod sane non aliter accipien
επάγει λέγων · « Ταύτα είπεν Ησαΐας, ότε είδε την dum est , ac si Christum Christique glorian
δόξαν αυτού ,και ελάλησε περί αυτού , και ώς τον Χριστόν proplieta in ea visione viderit , in qua ait :
* Isa. VI , 1,2. ibid. 8-10. • Joan. E1, 57- 41. * Μatth. ΧΙΙΙ, 10-14.
707 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP..PARS II. – APOLOGETICA . 708
55 - Vidi Dominum Sabaolla sedentem in solio Α έωρακότος και την Χριστού δόξαν του προφήτου ,
excelso et sublimi, et quae sequuntur. Quis autem κατά την οπτασίαν, εν ή έφησεν: « Είδoν τον Κύριον
non admiretur oraculum? cum etiam nunc adeo Σαβαώθ καθήμενον επί θρόνου υψηλού και επηρμό
evidenter intueri liceat Judaici populi adversus νου , και τα εξής. Τίς δ' ουκ αν εκπλαγεία της
Christum incredulitatem? Νam olim quidem illumn προόδησιν, εναργώς ούτως εισέτι νύν ορών των εκ
hominem facium, miraculaque edentem apud se in• περιτομής την εις Χριστόν απιστίαν; και πάλαι μεν
tuentes, animi atque intelligentia oculis cernere γάρ ενανθρωπούντα και παραδοξοποιούντο εν αυτοίς
non poterant, neque apud ipsos ullus erat anime ορώντες αυτόν , οφθαλμοίς ψυχής και διανοίας όμμα:
intelligentis intuitus, quo perspicerent, quaenam es- σιν ουκ έθεώντο , ουδέ τις ήν εν αυτοίς νοεράς ενθυ
set in mediis ipsis virtus, que tanta el tam multa μήσεως όρασις, εις το συνιέναι τίς ποτ' άρα ήν ή τα
miracula efficeret. Quin etiam cum auribus verba τοσαύτα και τηλικαύτα θαυματουργούσα εν αυτοίς
viläe æternæ percipere idonei redditi essent, et vo δύναμις. Αλλά και αυταίς ακοαϊς δήματα ζωής αιω
cein divine sapientie audirent, auribus mentis non νέου δέξασθαι καταξιωμένοι, και φωνής ενθέου σοφίας
audiebant, ut sic videlicet ipsimet prophetise [na- άκρούμενοι , ώσι διανοίας ουκ ήκουον, ώς εναργές
nifestum finem imponerent . Αdhuc autem cum di- τέλος επαγαγείν αυτούς τη προφητεία. Και είς δεν
vinana Christi virtutein, per quant omne genus ho- Β δε την ένθεον του Χριστού δύναμιν, δι' ής παν γένος
minum patriis superstitionibus liberatun, Sue ip- ανθρώπων αποστήσας της πατρίου δεισιδαιμονίας,
sius religioni subjecit, tam clare inicanlem inspi- υπηγάγετο τη κατ' αυτόν θεοσεβεία , εναργώς ούτως
ciant, nequaquam vi mentis attendunt , neque εμφαινομένην ερώντες , ουδαμώς εφιστώσιν τη δια.
animadvertunt, quemadmodum, quod neque a Mose νοια, ουδ' επιβάλλουσιν, όπως το μήτε Μωύσει, μήτε
neque a posterioribus Mose prophetis in solis ipsis τους μετά Μωϋσέα προφήταις επί μόνων αυτών κατ.
obtineri potuit, hoc est ne simulacris addiceren ορθωθέν , τούτο δή το μή ειδωλολατρείν , μηδε τη
tur, neque multorum deorum superstitioni adbærePre- πολυθέα προσέχειν πλάνη , τούτ' επί πάντων εθνών
rent, ipsum hoc in cunctis gentibus divina Salva ή του Σωτήρος ημών ένθεος αρετή συνεστήσατο. Είτα
toris nostri virtus, ut constitueretur , effecerit. δε ταϊς προφητικαίς εντυγχάνοντες περί αυτού μαρ
Deinde prophetica de illo testimonia assidue versan τυρίαις, ακοή μεν ακούουσιν, αλλ' ου συνιώσιν, έργο
les, auditu quidein audiunt, sed non intelligunt, πληρουμένης εισέτι και νύν κατ' αυτών της εν χερσί
utpote cuni etiam nunc prophetia , quæ nunc in προφητείας.
manibus est, contra ipsos revera compleatur.
A Zacharia. - Ouemadmodum super pullo sedens . Από του Ζαχαρίου. - Ως επί πώλον οχούμενος
Hierosolyma ingressurus oraculo dicalur. & ελάσειν εις τα Ιεροσόλυμα προφητεύεται.
Gaude vehemenler, filia Sion : praedica, filia • Χαίρε σφόδρα , θύγατερ Σιών, κήρυσσε , θύγατερ
Jerusalem. Ecce Rex tuus venit tibi justus et sal- Ιερουσαλήμ : ιδού ο βασιλεύς σου έρχεται σοι δί
vos faciens : ipse mansuetus et impositus super καιος και σώζων, αυτός πραϋς , και επιβεβηκώς επί
jumentum el pullum adolescentem. Ει perdet cur - υποζύγιον και πώλον νέον. Και εξολοθρεύσει άρματα
rum ex Ephrem, et equum ex Jerusalem : et peri- εξ Εφραείμ , και ίππον εξ Ιερουσαλήμ και εξολο
bit arcus bellicus, et abundantia pacis ex gentibus. θρευθήσεται τόξον πολεμικών, και πλήθος ειρήνης εξ
Ει principatum obtinebit a niari usque ad mare, et εθνών , και κατάρξει από θαλάσσης έως θαλάσσης,
a luminilius per exporrectiones terrae . ) Cunm και από ποταμών εις διεκβολάς γης. » Ταυτα μετά
hac post reditum de Babylone, novissimis proplhe - την από Βαβυλώνος επάνοδος του Ζαχαρίου εις τα
tarum temporibus Zacharias cecinerit, 456 nullus ύστατα των προφητών θεσπίσαντος, ουδείς μετά τους
post ejus proplhelia tempus rex apud Judeos fuisse της προφητείας χρόνους βασιλεύς παρά Ιουδαίοις
memoratur, qualenn icec prophetia describit, nisi γεγονώς ιστορείται, οίον η προφητεία παρίστησιν, ει
unus duntaxal Salvator ac Dominus noster Jesus, μή μόνος ο Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς Χριστός
Christus Dei, cujus tempore hoc quoque valicinium D του Θεού , καθ' όν και αυτη τέλους ετύγχανεν ή
Suum finern est consecutum, cum ad suos discipu- πρόρρησις , ότε τους εαυτού μαθηταίς προς λέξιν εί
Ios verba illa dixit : « Ile in vicum qui contra Voς πών: « Πορευθέντες εις την απέναντι κώμην, ευρή
est, et invenietis asinam et pullum alligalum. Sol- σετε όνον και πωλον δεδεμένον. Λύσαντες αυτόν αγά
vile illum et adducile : et si quis vobis dixerit , γετε και εάν τις υμίν είπη: Τι ποιείτε ; είπατε
quid facitis ? dicile illi : Dominus his indiget. Ει αυτό: Ο Κύριος αυτών χρείαν έχει. Και απελθόντες
abeunles illi fecerunt ut preceperat illis Jesus 5. και εκείνοι εποίησαν καθ ' ά προσέταξεν αυτοίς. » Τα μεν
Ει ea quidem que vel ad oraculum, vel ad oraculi oύν της προρρήσεως και τα του συμπεράσματος
eventum pertinent, in hunc modum se habent. Sed τούτον έχει τον τρόπον. Τι δε άρα έβούλετο σημαίνειν
quid tandern sibi νult haec illius in asino vectatio, ή επί ένα όχησις αυτού αλλ' ή την ταπεινήν και
nisi humilem illius et obscurum significare adven- άδοξον αυτού παρουσίαν , καθ' ήν εποιήσατο την
tum, cujus tempore primum ipsius accessum pere- πρώτην άφιξιν, ούσης γάρ και δευτέρας ενδόξου, περί
git? nam est aller item gloriosus, de quo Daniel ής και Δανιήλ γυμνότερον εκκαλύπτων την θεωρίαν
• Zaclear. Ix, 9, 10. * Μatth. XXI, 2, 3, 6 ; Marc. Χ1, 1-6 ; Luc. Χ14, 30-31.
 79 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . 710
ειρηκεν: Εθεώρουν έως ότου θρόνου ετέθησαν, και A apertius prodens que contemplanda sint, exponit :
Παλαιός ημερών εκάθητο. Χίλιαι χιλιάδες έλειτούρ- « Aspiciebam donec throni positi sunt, et Antiquus
γουν αυτό, και μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν dierum sedit . Milia millium ministrabant ei, et de
έμπροσθεν αυτού . Και ιδού μετά των νεφελών του cies millies dena millia astabant in conspectu ejus.
ουρανού, ως Υιός ανθρώπου ερχόμενος. Και έως του Et ecce cum nubibus celi quasi Filius hominis ve
Παλαιού των ημερών έφθασε , και αυτόεδόθη η αρχή, niens. Εt usque ad Antiquum dierum pervenit : et
και η τιμή, και η βασιλεία , και πάντες οι λαοί , φυλαι, datus est ei principatus, et honor, et regnum. Εt
γλώσσαι αυτό δουλεύουσιν . Η εξουσία αυτού εξουσία omnes populi, tribus, linguae, serviunt ei. Potestas
αιώνιος , ήτις ου παρελεύσεται, και η βασιλεία αυτού ejus, polestas eterna, que non praeteribit, et re
ου διαφθαρήσεται. » Τα μεν της πρώτης αφίξεως της gnum ejus non corrumpetur 6. 5 Verum ea quidem,
ενανθρωπικωτέρας και ταπεινής μετά των άλλων και que ad primum adventum pertinent, qui et huma
τούτο έχει μέγα δείγμα και σημείον , το πράον λέγε- Dior et abjectior fuit, cum aliis , hoc quoque argu
σθαι και ησύχιον, ήξειν τε οχούμενον υποζυγίω προ- menti signique habent, quod mansuetus et placidus
φητεύεσθαι · τούτο γάρ κοινού και ανθρωπίνου βίου futurus dicatur, venturusque insidens jumento eo
γένοιτ' άν τεκμήριον · τά δέ της δευτέρας και ενθέου dem Oraculo declaretur : hoc enim communis hu
λαμπρότατα δηλούται διά της επί νεφελών ουρανού Β manique victus argumentum fuerit. Que vero ad
παρακομιδής, και της αιωνίου πάντων των εθνών alterum illum et divinitatis amplius pre se feren
βασιλείας. Και ήν γε καλόν αμφοτέρας παραθείναι tem, manifestissime indicantur per illam in nubi
τοις εκ περιτομής, λόγον τε αυτούς απαιτήσαι , πώς bus celi advectationem, perque illud eternum in
αν σώσαιεν τάς προφητείας , μίαν άφιξιν Χριστού omnibus gentibus regnum : nec sane al re fuerit
προσδοκώντες · έπεί γάρ εκατέραν των παρατεθεισών utrumque Judeis proponere, rationenmque ab illis
προφητειών και αυτοί τον Χριστόν οράν ομολογούσιν, postulare, quonam pacto, si unum duntaxat Christi
ώρα λέγειν, και πυνθανομένοις ημίν αποκρίνασθαι, adventum exspeclant, prophetias suas sibi velint
πως οίόν τε υφ' ένα και τον αυτόν καιρόν , και υπό constare : nam cum utramque earum, que exposi
μίαν άφιξιν , επί νεφελών ουρανού φέρεσθαι τον αυ- te sunt, ad Christum pertinere ipsi quoque fatean
Επί πολύ γάρ ταύτα διέστηκεν αλλήλων. Μυρίας spondeant , qui fieri possit ut uno eodemque
τείας συναγαγών, παραθείς τε και συγκρούσας τα idem et in nubibus coli feratur , et jumento
διαφόρως σημαινόμενα, εναργέστατα καταλήξη τινάς pulloque adolescente insidens vehalur. 451
μέν της πρώτης αυτού παρουσίας δηλώματα περι - " Longe enim her a se invicem distant : qua
εχούσας , πεπληρωμένας κατά την πρώτην επιφάνειαν propter si tu quoque innumerabiles alias his simi
αυτού , τινάς δε εις την δευτέραν αυτού και ένδοξον les de Christo prophetias collegeris et contuleris,
άφιξιν αναφερομένας. Εξωλόθρευσε γάρ λεληθότως et earum significata diversa simul contenderis,
άρματα, και ίππον , και πάν τοξον πολεμικών και του alias quidem earum invenies primi illius adventus
Σωτήρος ημών ένθεος δύναμις , κατά την πρώτην vaticinia comprehendere, que etiam sub eumdem
αυτού παρουσίαν, εκ της σωματικωτέρας Ιερου- primum completa sunt, alias vero ad secundum
σαλήμ , και του καλουμένου Εφραίμ λαού · διό εξ eumdemque gloriosum referri oportere. Ει currus
εκείνου και είς δεύρο ουκ έτι συνέστη αυτών το βασί- enim el equum et omnem arcum bellicum Salvatoris
λειον, ουδε ή πάλαι εν πολέμοις ισχύσασα παρασκευή estri divina virtus in priore ipsius adventu, de
τε αυτών και οπλιτική δύναμις . Καλώς δε εν τούτοις illa ad corpus umbramque pertinente Jerusalem,
τον πάντα των Ιουδαίων λαόν Εφραίμ ώνόμασεν , deque eo qui Ephrem vocatur populo , latenter ejecit
αλλ' ουχί Ισραήλ, ουδε Ιούδαν , ίνα μή τας σεμνο- ac perdidit : quare ex illo ad hunc usque diem nus
τέρας διαβάλλου προσηγορίας. Εύροις δ' αν και ταϊς quamamplius illorum regia dignitas constat, neque
άλλαις προφητείαις το πάν έθνος Εφραίμ μετά η eorumdem qui olim valebat in bellis , apparatus et
πολλής διαβολής και κατηγορίας ώνομασμένον , in armis virtus. Sapienter veroin his omnem Judai
ώσπερ και νύν. Μετά γούν την από Βαβυλώνος cum populum Ephrem nominavit, non autemIsrael,
επάνοδον, μηκέθ' ομοίως, ώς το πρίν, διηρημένου του neque Juda, ne veneratione digniores calumnietur
λαού , τίνας ήν είκός δηλούσθαι διά του Εφραίμ ή appellationes . Invenies autemin aliis quoque pro
αυτούς τους την Ιερουσαλήμ οικούντας και αν την πο- phetiis tolam gentem Ephrem cum multa calumnia
λεμικών και οπλιτικήν δύναμιν , μέχρι των Ρωμαϊ- et accusatione nominari, sicut hic quoque. Cu:
κών χρόνων διαρκέσασαν, ή του Σωτήρος ημών παρ- igitur post reditum de Babylone non amplius iti
ουσία ενθέω και απορρήτο δυνάμει καθεϊλεν, ομοίως dem ut prius in tribus divisus esset populus, quos
τη προφητεία. Ταύτα δε την εξ εθνών 'Εκκλησίαν tandem per Ephrem merito significari intellexeris,
ευαγγελίζεται ο λόγος , ουχ απλώς χαίρειν, αλλά και nisi eos qui ipsam Jerusalem habitarent ? quorum
σφόδρα χαίρειν αυτή παρακελευόμενος διά τήν του in bellis et in armis egregiam virtuterm, que 11sque
Θεού Λόγου εις αυτήν παρουσίαν, ήν και θυγατέρα ad Romana tempora vigens fuit, Salvatoris nostri
• Dan . 1, 9-14.
711 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 7:9
adventus, sicut in prophetia dictum fuerat, divina A της επουρανίου Σιών , ή και της προτέρας συναγω
et ineffabili virtute televit . Proinde collectam de γης αποκαλεί, διά τό πάντας ημάς τους εξ εθνών εις
gentibus Ecclesiam oraculum evangelice instruit ac τον Χριστόν του Θεού πεπιστευκότας γεννήματα
monet, non ut simpliciter gaudent, sed ut vehe- είναι και τέκνα Χριστού και των αποστόλων αυτού,
menter gaudeat, quippe quod illani ad id faciendum oία εκ μητρός της των Ιουδαίων συναγωγής προελ
exhortetur prop! er Dei Verbi ad ipsam adventum, θόντας. Και το εξής δε επληρούτο έπί τή του Σω
quam item celestis Sion, aut etiam prioris con- τήρος ημών παρουσία. Ειρήνη γούν εξ εθνών γέγονεν
gregationis filiam vocat, propterea quod nos omnes από των χρόνων της αφίξεως αυτού , οία ουδε πώποτε:
qui ex gentibus profecti in Christum Dei credidi- ουκ έτι γούν πόλεις πόλεσιν, ώς το πρίν, πολεμούσιν,
mus, Christi apostolorumque ejus proles et ilii su- ουδε έθνη έθνεσι συρράσσουσιν, ουδ', ώς το παλαιόν ,
mus, utpote qui de Judeorum congregalione lan- και των ανθρώπων βίος ακαταστατεί, ουδ' Αθηναίοι
quain de matre orti simus : nam etiam quod se- μεν Λακεδαιμονίοις επιστρατεύονται , Σύροι δε Φοί
quitur, in Salvatoris nostri adventu completuum esse νιξιν, Αράβιοι δε Παλαιστίνοις , και Αιγύπτιοι τους
constat. Quis enim ignorat ejusmodi pacem ex πλησιoχώροις . " Ηνωται δε εξ εκείνου συν Θεώ τα
gentibus post adventus illiustempora exstitisse, cu- πάντα, και αληθώς πλήθος ειρήνης εξ εθνών εξ
jusmodi nunquam antea fuisset ? neque enim ut και εκείνου και εις δεύρο γέγονεν, ακολούθως τη προφη
prius, sic nunc civilates a civitatibus oppugnantur, τεία . Μόνος δε Ιησούς, και ο δι' αυτού κηρυχθείς της
neque gentes cum gentibus colliduntur, neque vero ευαγγελικής διδασκαλίας λόγος ήρξεν από της θαλάσ
ut priseis temporibus , sic nostris vita hominum σης έως θαλάσσης, από της έω εις τον καταδυόμενον
inquiela instabilisque est, 458 quippe cum neque ήλιον, και από ποταμών εις τας διεκβολές της γης,
Αthenienses contra Lacedaemonios ferantur, neque ακολούθως τοις εντω προφήτη προλελεγμένοις. "Απερ
Syri adversus Plenicas, neque Arabes in Palesti- και ο 'Ακύλας ώδε πως ήρμήνευσεν ειπών: « Και λα
nos , neque item Egyptii adversus finitimos mili- λήσει ειρήνην εν τοις έθνεσι, και η εξουσία αυτού
Liam exerceant. Sed ex illo in hunc usque diem, από θαλάσσης έως θαλάσσης, και από ποταμών
Deo favente, in unum omnia covere, et revera, sie- έως περάτων της γης. Ο Ταύτα δε τοις εν τω ψαλμώ
ut in prophelia dictum fuerat, abundantia pac's σύγκρινον το επιγεγραμμένο εις Σολομώνα περί
ex gentibus produit, et unus Jesus, et ab ipso de- του υιού του βασιλέως , δηλαδή του εκ σπέρματος
nuntiatuin evangelica doctrine verburn, principa- Σολομώνος προελευσομένους, λεγομένοις, περί ου
tum, a mari usque ad mare , hoc est ab oriente φησίν ο ψαλμός : « Και κατακυριεύσει από θαλάσ
sole usque ad occidentem, et a fluminibus ad expor- σης έως θαλάσσης, και από ποταμών έως τερά
rectiones terre, sicut ea significaverant, quae apud των της οικουμένης.» Σημαίνει δε και την ενταύθα
prophetam predicta sunt, accepit; que sane Aquila δηλουμένην ειρήνης και αυτός ψαλμός φάσκων 'Ανα
quoque in hunc modum interpretatus est : « Ει Ιο- τελεί εν ταις ημέραις αυτου δικαιοσύνη , και πλήθος
quetur pacemin gentibus, et potestas ejus a mari ειρήνης. » Και Ησαΐας δε τούτους συντρέχει δι' ών
υgue ad unare, et a luminibus usque ad fnesterre.) φησι • Και συγκόψουσι μαχαίρας αυτών εις άρα
Tu vero haec comparato cum illis que in psalmo con- τρα , και τας ζιβύνας αυτών εις δρέπανα. Και συ
tinerilur, quiinscriptus estin Salomsterm ,quae videli- λήψεται έτι έθνος επ' έθνος μάχαιραν , και ου μη
cel de filio reyis ex semine Salomonis oriundo di μάθωσιν έτι πολεμείν. και Εύροις δ' άν και Μιχαίαν
cuntur;de quo is psalmus ita loquitur : « Eldomina τούτοις συνάδοντα , και άλλους πλείους των προφη
bitur a mari usque ad mare , et a fuminibus usque τών . Επιστήσας δε , ως έφην , τους χρόνους, δυνήση
ad fines orbis terræ ?. Porro idem hic psalmus eam συνιδείν , ώς από τον Αυγούστου χρόνων , και της
item quæ hic significatur, pacem , sic futuram descri- xat a' zoy επιλαμψάσης
κατ' αυτόν erede του Σωτήρος ημών επιφα
bil : « Orietur in diebus ejus justitia et abundantia νείας , της Ρωμαίων μοναρχίας επικρατησάσης, α!
pacts 8. » Isaias quoque cum his ipsis concordat, πάλαι των εθνών διελύθησαν διαστάσεις και πολυαρ
cuum ait : « Ει confabunt gladios suos in vorneres, D χίαι, και τόνδε εξ εκείνου τρόπον τέλους ήρξατο
κι !anceolas suas in faces. Ει non sumet amplius τυγχάνειν τα της προφητευομένης ειρήνης. Αλλά
gens in gentem gladiuin , et non discent ultra bel- νυν μεν τέως ήρξατο , έσται δε ότε πληρέστατα ή
Iuαι gerere 3. 5 Caterurm Micharm quoque inve- προφητεία συμπερασθήσεται, επάν το πλήρωμα των
nies iisdem consentanea dicentem, itemque alios εθνών εισέλθη το προς του ιερού Αποστόλου δεδηλω
ex prophetis mulios. Si veru diligenter, ut alias révov.
dixi, lempora observaveris, facile intueri poteris, quemadmodum ab Augusti temporibus, ct a Sal
Satoris nostriadventu , qui per ea tempora emicuit, cum ad ununi redactum Romanorum imperium
omnia obtinuisset , veteres gentium differentiæ , et multiplices principalus aboliti sunt, atque ex illo
in hunc modum , quæ ad pacem pertinerent, quam prophelæ prædixerant, ea finen suum contingere
caperint. Cæterum hactenus quidem cepit, tempus autem veniel, cum plenissimeprophelia com
plebitur, ubi gentium plenitudo ingressa illud fuerit, quod a sanc!o Apostolo dictum est ” .

* Psal. LΧΧι , 8. ibid . 7. • Isa. 1, ι. * Rom, Σ1 , 25.

743 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . IX . 714
'Απο του ψαλμού ριζ . - Περί Ως αννα τώ υιώ Α 459 A psalmo cχνη. - De acclamatione, Hos
Δαβίδ , επιφωνήματος . anna filio David .
« Λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες , ούτος « Lapidem quem reprobaverunt edifcantes , hic
εγενήθη εις κεφαλήν γωνίας. Παρά Κυρίου εγένετο factus estin caput anguli. A Domino factumest istud,
αύτη , και έστι θαυμαστή εν οφθαλμοίς ημών. Αύτη et est mirabile in oculis nostris. Hec dies quam
ή ημέρα ήν εποίησεν ο Κύριος , αγαλλιασώμεθα και fecit Dominus, exsultemus et lelemur in ea. Ο Do
ευφρανθώμεν εν αυτή. “ Ω Κύριε , σώσον δή , ώ mine , salvum fac jam nunc ; o Domine, da pro
Κύριε , ευόδωσον δή . Ευλογημένος ο ερχόμενος εν fectum jam nunc . Benedictus qui venit in nomine
ονόματι Κυρίου . Θεός Κύριος και επέφανεν ημίν, Domini : [ Benediximus vobis de domo Domini : ]
Του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εισελθόντος ποτέ Deus Dominus, et illuxit nobis 10. » Salvatore no
εις τα Ιεροσόλυμα, ότε κατά την προ ταύτης προ- stro Jesu Christo ingresso quondam in urbem Hie
φητείαν όχούμενος όνω την εν τω Ζαχαρία προόδη - rosolyma , quo tempore, sicut prophetia , quam pro
σιν έπλήρου, κατά τον θείον ευαγγελιστής, οι όχλοι xiine ante hanc exposuimus , continet , dum asello
προάγοντες αυτόν και ακολουθούντες επευφήμουν λέ- insidens vehilur , fidem huic rei faciente evange
γοντες · Ως αννα τώ υιώ Δαβίδ. Ευλογημένος και lista , vaticinium quod est apud Zachariam com
ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ως άννά εν τοίς ύψι- 8 plevit, turbs que preibant et que sequebantur,
στους. " Οτε και εισελθόντος αυτού εις τα Ιεροσόλυμα acclamabant benedicentes : « Hosanna filio David.
εσείσθη πάσα ή πόλις λεγόντων : Τις έστιν ούτος; Οι Benedictus qui venit in nomine Domini, hosanna
δε όχλοι έλεγαν: Ούτος εστιν ο προφήτης Ιησούς , ο in altissimis. Quo etiam tempore cum intrasset
από Ναζαρέθ της Γαλιλαίας, » Επεί τοίνυν εκ του Hierosolymam, commola est universa civitas, di
προκειμένου ψαλμού είρηται, το , Ως αννά, όπερ cens : Quis est hic ? Turbe autem dicebant : Hic
ερμηνευθέν δηλοί , Σώσον δή , το δε Εβραϊκόν, 'Αννα est propheta Jesus a Nazareth Galilee11. 5 Quo
'Αδωναί ως άννά, περιέχει. Αλλά και το, « Εύλογη- niam igitur ex proximo psalmo dictum est illud ,
μένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου , και επειδήπερ hosanna, quod si interpreleris , significat, salvum
και αυτό από του αυτού ψαλμού μετείληπται , ταύτα fac jam nunc, et Ηebraicus contextus, Anna Ado
δε σαφώς επί τον Χριστόν του Θεού ανενήνεκται• nai hosanna, habet , necnon illud : « Benedictus
εικότως εις αυτόν και τα λοιπά της προόδήσεως qui velit in nomine Domini , ipsum quoque all
εξειλήφαμεν. Ούτος γάρ ών τυγχάνει ευλογημένος , o eodem psalmo est acceptum, et nec ipsa plane ad
και δι' ετέρου προφήτου ονομασμένος ο ερχόμενος , Christum Deum referri constal ; merito ad eum
του φήσαντος : "Έτι μικρόν, και ο ερχόμενος ήξει, , dem reliqua quoque ejusdem valicinii hoc in Ioco
και ου μή χρονίση , ός και ελήλυθεν εν ονόματι " retulimus. Hic enim est ille benedictus , qui ab
Κυρίου του Θεού, και Πατρός εαυτού. Αυτός δ' αν είη alio proplieta veniens est nominatus , ubi sic ail :
και ο Θεός Κύριος ο επιφανείς ημίν. » Εν ονόματι « Adhuc modicum , et veniens veniet et non tar
γούν του Πατρός αυτού ομολογεί εληλυθέναι λέγων dabit 1 , qui item venit in nomine Dei et Patris
προς τους Ιουδαίους : « Εγώ ελήλυθα εν τω ονό- sui. Ιdem vero fuerit etiam • Deus Dominus qui
ματι του Πατρός μου , και ου λαμβάνετε με άλλος illuxit nobis. » Itaque in nomine Patris sui cont
εάν έλθη εν τω ονόματι τώ ιδίω, εκείνον λήψεσθε . » 1etur se venisse ad Judaros, dicens : - Ego veni in
Αυτός δή ούν και επιφανείς ήμίν Θεός Κύριος , ο ευλο- nomine Patris mei, et non accipitis me. Αlius cum
γημένος , ο ελθών εν ονόματι Κυρίου, αυτός ήν και o venerit in nomine proprio , illum accipietis 18. »
λίθος , ον απεδοκίμασαν οι πάλαι πρότερον τον έκ Ηic ipseigitur, qui illuxit nobis Deus Doninus Le
περιτομής λαόν διά της Μωσαϊκής διδασκαλίας οικο - nedictus, qui venit in nomine Dormini , lapis ille
δομούντες, ός και αποδοκιμασθείς υπ' αυτών, εις κε- fuit, guem reprobaverunt , qui quondam antea popu
φαλήν ετέρας γωνίας της εξ εθνών Εκκλησίας κατ - Ium circumcisione signatum, 460 per Mosaicam
έστη, ήν ως μή τοις πάσιν όρωμένην, μόνοις δε τοις δoctrinam edificabant : qui item ab illis reprobatus
προφητικούς οφθαλμοίς , θαυμαστής είναι φησιν o p in capite alterius anguli, collecte utique de genti
λόγος φάσκων : « Και έστι θαυμαστή εν οφθαλμοίς bus Ecclesie, est constitutus, quamsane Ecclesiam,
ημών. • Την δε επιφάνειαν αυτού πάλιν ημέραν όνο- non ut eam que ab omnibus , sed ut earn que ab
μάζει, ήν εποίησεν ο Κύριος, έπει και φώς ήν αυτός unis propheticis oculis cernatur , admirabilem esse,
το αληθινόν, και ήλιος δικαιοσύνης , και ημέρα του ait oraculum, ubi sic ail : « Et est mirabilein oculis
Θεού , εν ή γένοιτο και ημάς ειπείν • Αύτη η ημέρα nostris. » Adventum vero ejus , rursus diem nomi
ην εποίησεν ο Κύριος , αγαλλιασώμεθα και ευφραν- nat , quam fecit Dominus , quandoquidem ipse
θώμεν εν αυτή.» Και τούτων δε τούτον συντετμημένων etiam lux fuit vera, et sol justitiae, et dies Dei , in
τον τρόπον, καιρός και επί τας περί του πάθους qua utinam nobis quoque dicere liceat : « Ηec dies
αυτού μεταβήναι προφητείας. quam fecit Dominus , exsultemus et lætemur in
ea. , Cæterum cum hæc a nobis in hunc modum breviter comprehensa sint, tempus jam fuerit , ad
eas quæ de passione illius loquuntur, prophetias , transire.
10 Psal. CXγη , 22-26. 11 Matth. XXI , 9 -11. 11 Habac. 1 , 3 15 Joan. V , 43.
«Σύ
PATROL. GR. XXII.
- 718 · 'EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II, - APOLOGETICA.

ΕΥΣΕΒΙΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ
ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΚΑΤΟΝ.

EUSEBII PAMPHILI
DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ
LIBER DECIMUS.
ΚΑΙ HEC INSUNT IN DECIMO LIBRO A ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ ΔΕΚΑ ΤΩ ΣΥΓΓΡΑΝ.
EVANGELICÆ DE SALVATORE NOSTRO ΜΑΤΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΝΩΝ
DEMONSTRATIONIS . ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ.
De Juda proditore, et futura cum eo adversus Chri- Περί του Ιούδα του προδότου , και της συν αυ
stum conspiratione , et subnotatis diving Scriptu» το κατά του Χριστού γενησομένης συσκευής,
ræ locis. εκ των υποσεσημειωμένων Γραφών.
1 . A psalmo XL . α'. Από του ψαλμού μ '.
2. A psalmo liv. β'. 'Από του ψαλμού γδ'.
3. A psalmo CV311. γ'. Από του ψαλμού ρη'.
4. A Zacharia . δ'. Από του Ζαχαρίου.
5 . A Jeremia . ε'. 'Απο του Ιερεμίου.
De iis quæ sub illius passionis tempus evenere. Περί των αμφί τον καιρόν του πάθους αυτού
συμβεβηκότων .
6. A6 Amos. ς'. 'Απο του 'Αμώς.
7. A Zacharia . ζ . Από του Ζαχαρίου.
8 . A psalmo XXI. η . Από του ψαλμού κα'.
PROOEMIUM . ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.
Post exposita Oracula de illius Dei ad homines ? Μετά τας αποδεδομένας προορήσεις περί της εις
accessu, qui antea nuntiabatur venturus, invitat ανθρώπους αφίξεως του προκηρυττομένου Θεού καλεί
jam nunc termpus nos, ut de iis disseramus, que δη καιρός και τα περί την απαλλαγής του εξ ανθρώ
consideranda sunt in ejusdem de vita humana πων αυτού βίου διεξελθεϊν, συνιδείν τε αύθις οία συμ
discessu, videamusque diligenter , quae rursus ea βήσεσθαι περί αυτών άνωθεν εκ των προφητικών
forent, quae illi ab initio et a propheticis usque έθεσπίζετο χρόνων. Πρώτα δε διελεύσομαι τα περί
temporibus eventura 462 canerentur, ac primum των τον θάνατον αυτό συσκευωρησαμένων, μέρος του
ea putamus esse tractanda, que ad illos pertinent, μικρόν τυγχάνοντα της προκειμένης προτάσεως . Πρό
qui illi mortem ac cedem machinati sunt, que sane δέ γε του λόγου τα πολλάκις ημίν ειρημένα περί της
non parvam rerum hoc loco propositarum sibi vin- κατ' αυτόν οικονομίας τηρητέον, ότι δη τα μεν κατά
dicant partem : sed antequam ad id veniamus , ea την θεότητα αυτού , τα δε κατά την ενανθρώπησιν
nobis firmiter tenenda sunt , qua plerumque dixi- επινοείται. Πή μέν γάρ εισάγεται Λόγος ών Θεού, και
mus de dispensatione, que omnes illius rationes Θεού δύναμις ,και Θεού σοφία μεγάλης τε βουλής άγ
complexa est, in qua illud considerari solet, quod γελος, μέγας τε και αιώνιος αρχιερεύς, υπέρ της των
alia sunt que ad ejusdem divinitatem, alia que ad γεννητων απάντων ουσιώσεώς τε και σωτηρίας ιερω
assumptam humanitatem pertinent. Alias enim in- μένος, και έλεούμενος τον Πατέρα πή δε ο Αμνός
duci solet tanquam et Dei Verbum, et Dei virtus, et του Θεού , ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου, και
Dei sapientia : itent magni consilii Angelus, ma- πρόβατον επί σφαγήν αγόμενον. Τούτο δε ήν το αν .
gnusque et ælernus Pontifex, qui dit omnia quæcun θρώπειον σκήνος, και δίκην αμνού και προβάτου έχ
que genita sunt et sint id quod sunt, et in eo con- της ημετέρας αγέλης, οία τις αρχιερεύς, αναλαβών,
 TIONIS Æ
717 DEMONSTRA EVANGELIC LIB . X . 718
και την απαρχήν τού των ανθρώπων γένους καλλι- A serventur, dum sacro munere fungitur, palrea
εσησάμενος , προσηγάγετο τω Πατρί, δι' ου και τη Suum exorat . Alias autem tanquam et Agnus Dei,
των ανθρώπων ωμίλησε φύσει, ουκ άλλως δυναμένη qui tollat peccata mundi, et ovis que ad celeni
λόγου Θεού και δυνάμεως ασωμάτου και νοεράς επη- ducatur. Ηoc autem fuit ipsum humanum corpus,
κόω γενέσθαι , ουδέ τι μείζον σαρκών και σωμάτων quod ille instar agni alque ovis, cum de nostro
δε' οφθαλμών σαρκός επινοήσαι. " Οσα τοίνυν επί το grege veluti Pontifex assumpsisset , primitiis lu
ταπεινότερον δόξειεν εν τοις προκειμένοις περί αυτού mani generis fauste feliciterque operatus, Patri
λέγεσθαι, ταύτα τον Αμνών οράν του Θεού, τον αίροντα munus allulit, per quod etiam cum humana natura
την αμαρτίαν του κόσμου, και το σκήνος το ανθρώ- commercium habuit, quae alioqui neque Dei Ver
πειον υποβάλλει νοεϊν. 'Αμνός μεν γάρ ήν αίρων bum, neque vim incorpoream atque intelligentem
την αμαρτίαν του κόσμου, κατά τον Βαπτιστής Ιωάν- exaudire aut percipere potuisset , neque quidquam
νην τον λέγοντα : « Ίδε ο Αμνός του Θεού, ο αίρων supra carnem aut corpus per oculos corporis in
την αμαρτίαν του κόσμου , αμνός δε ήν και ο επι tueri. Quecunque igitur de illo in his que nunc
σφαγήν αγόμενος, κατά το παρά τω Ησαΐα λόγιον tractamus , humilitus abjectiusque dici videbuntur,
φάσκον : « Ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη , και ως ea spectare Agnum Dei, qui tollit peccatum mundi,
αμνός εναντίον του κείροντος άφωνος. » Περί του B corpusque illud humanlin, meminisse oportebit.
αυτού δε ώς περί αμνού ελέγετο και το, « 'Από των Agnus ille quidem fuit, tollens peccatum myndi, ut
αμαρτιών του λαού μου ήχθη εις θάνατον και έδει γάρ Baptisti Joannes dicebal : Ecce, inquit, Agnus
τον 'Αμνόν του Θεού τον υπό του μεγάλου αρχιερέως Dei, qui tollit peccatum mundi 16; 5 agnus item, ad
αναληφθέντα υπέρ των λοιπών συγγενών αμνών, και caedem ductus, ut est in Isair prophete oraculo,
υπέρ πάσης της ανθρωπίνης αγέλης θυσίαν τώ Θεώ quod ita ail : « Tanquam ovis ad cedem ductus
προσαχθήναι. « Επειδή γάρ δι' ανθρώπου και θά- est , et tanquam agnus corain tondente obmu
νατος και δι' ανθρώπου η ανάστασις ή εκ νεκρών, » tuit 15. » De codem vero tanquam de agno etiam
φησίν ο Απόστολος και ο ώσπερ δι' ενός παραπτώ- illud dictum est : « Ex peccalis populi mei ductus
ματος εις πάντας ανθρώπους εις κατάκριμα , ούτω est ad mortem 16 : : oportelbat enim Agnum Dei,
και δι' ενός δικαιώματος εις πάντας ανθρώπους είς qui a maximo Pontifice assumptus fuerat, pro re
δικαίωσιν ζωής: ο ένθεν και αυτός τους μεν εαυτου liquis cognatis agnis, et pro Oini humano grege,
μαθητας ζωής και φως και αλήθειαν εαυτόν είναι, Der victimam afferri. Νam quoniam per homi
και τας λοιπές επινοίας της κατ' αυτόν θεολογίας nen mors, per hominem etian resurrectio a nior
επαίδευε, τοϊς δε αμυήτοις των κατ' αυτόν απορρήτων , Iuis 7, inquit Apostolus, et « sicut per unius cle
έλεγε: « Τι με ζητείτε αποκτείναι άνθρωπον , ός την “ lictum in omnes homines in condemnationem , sic
αλήθειαν υμίν λελάληκα;» "Ωσπερ ούν τα της θεολο- per unius justitiam, in omnes homines in justifica
γίας ιδιώματα εν τοις έμπροσθεν αποδέδοται , τον tionem vitae 18, ex hoc ipse quoque suis quidern
όμοιον δή τρόπον κανταύθα του αμνού τα άνθρω- discipulis se et vitain, et lucem, et veritatem esse,
ποπαθή παραστήσεται , τών προ του πάθους αυτού et reliqua 463 omnia que ex theologia de illo
μέσων όντων, ομού τε άμφω, τά τε κατά τον Θεόν considerantur, oslendebat. Ad profanos autem, et
και τα κατά τον άνθρωπον αυτού περιειληφότων. arcanorum ipsius expertes dicebat : Quid me
Τούτων χρησίμως ημϊν προτετηρημένων , ήδη και querilis interficere hominem, qui veritatem volbis
των λογίων αυτών έφαγώμεθα, περί της Ιούδα του Ioculus sum 19? - Quemadmodumigitur que llieolo
προδότου, και των συν αυτώ κατά του Χριστού γενο- gie de illo propria sunt , in prioribus libris sunt :
μένες συσκευής, περί τε των αμφί τον καιρόν του exposita , ita in hoc que ad agai humanas afectio.
πάθους αυτού συμβεβηκότων. nes, patibilemque naturam pertinent, tractabuntur :
quæ medii cujusdam instar ſuere , ad ea quæ passionein illius antecesserunt, et ulraque simul lum
ea quæ ad Deum pertinent, tum ea quæ ad hominem , qui ille eral, complexa sunt. Postquam igilur
hæc a nobis non inutiliter observata , relentaque sunt, jam tum ipsa etiam oracula aggredi lempus
esse videlur, quæ et Judam proditorem , cumque eo ſuturam adversus Christum conspirationem , et quæ
illi sub ipsum passionis tempus eventura erant, significabant.
'Από ψαλμού μ'. - Περί Ιούδα του προδότου, D A psalmo XL . -- De Juda proditore , et iis qui cum
και των συν αυτή την κατά του Σωτήρος eo insidias adversus Salvatorem nostrum con
ημών επιβουλήν συσκευασαμένων . . strufere.
• Μακάριος ο συνιών επί πτωχών και πένητα, εν « Beatus qui intelligit super egenum et pauperem,
ημέρα πονηρά ρύσεται αυτόν ο Κύριος. Κύριος δια in die mala liberabit eum Dominus. Dominus con
φυλάξαι αυτόν, και ζήσαι αυτόν, και μακαρίσαι αυτόν servet eum, et vivificet eum , et beatum faciat eum
εν τη γή, και μη παραδό αυτόν εις χείρας έχθρών in terra, et non tradat eum in manus inimicorum
αυτού. Κύριος βοηθήσει αυτώ επί κλίνης οδύνης αυ- ejus. Dominus opem ferei illi super lectum doloris
του, όλην την κοίτην αυτού έστρεψαςεν τη αρρωστία ejus, universum stratum ejus versasti in infirmitate
αυτού. Εγώ είπα· Κύριε , ελέησόν με , ίασαι την ejus. Ego dixi : Domine, nmiserere mei,sana animain
14 Joan. 1, 29. 15 Isa. LΙΙΙ , 7, 16 ibid . 8 . 111 Cor. Xy , 21. 18 Rom. V , 18. 19 Ioan.
ΤΗΣ , 40,
719 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 720
meam, φuia peccavi tibi ; inimici mei dixerunt mala A ψυχήν μου , ότι ήμαρτον σοι. Ο! εχθροί μου είπαν
mihi : quando morietur, et peribit nomen ejus ? Ει κακά μοι · πότε αποθανείται και απολείται το όνομα
si ingrediebatur ut videret, vanaloquebatur cor ejus, αυτού ; Και ει εισεπορεύετο του ιδείν , μάτην ελάλει
congregayit iniquitaten sibi, egrediebatur foras, et ή καρδία αυτού, συνήγαγεν ανομίαν εαυτό. Έξεπο
Ioquebatur in idipsum , adversum me susurrabant ρεύετο έξω, και ελάλει επί το αυτό. Κατ' εμού εψι
omnes inimici mei, adversum me cogitabant mala θύριζoν πάντες οι εχθροί μου, κατ' εμού ελογίζοντο
mihi, verbum iniquum constituerunt adversum me, κακά μοι. Μή ο κοιμώμενος ουχί προσθήσει του αναστη
nunquid qui dormit, non adjiciet ut resurgat ? et. ναι ; και γάρο άνθρωπος της ειρήνης μου,εφ' ον ήλπι
enim homo pacis mee , in quo speravi, qui edebat σα, ο έσθίων άρτους μου, έμεγάλυνεν επ' εμέ πτερνι
panes meos, magnificavit super me supplantatio- σμόν. Συ δε, Κύριε , ελέησόν με, και ανάστησόν με, και
nem. Tu autem, Domine, miserere mei, el resuscita ανταποδώσω αυτούς. Εν τούτω έγνων, ότι τεθέλγκάς
me, et retribuam eis ; in hoc cognovi quod voluisti με, ότι ου μή επιχαρή ο εχθρός μου επ' εμοί. Έμου
me, quoniam 464 non gaudebit inimicus meus su - δε διά την ακακίαν αντελάβου , και εβεβαίωσάς με
per me, meautem propter innocentiarm suscepisti, et ενώπιόν σου εις τον αιώνα . » Επειδή τινες υπειλή
confirmasti me in conspectu tuo in eternum 20. ) , φασι την βίβλον των Ψαλμώνύμνους μόνον εις Θεόν,
Quoniam nonnulli suspicatisunt librum Psalmorum, ° και υδάς θεολογικές περιέχειν, ου μήν και προγνώ
hymnos tantum in Deum et carminatheologica con- σεις, ουδε μελλόντων προφητείας, τούτο πρώτον επι
tinere , præsagia vero aut de rebus futuris prophe τηρητέον, ώς μυρία θεσπίζεται δι' αυτών , και και
tias non item, primum illud erit observandum, quod μακρόν αν είη συναγαγείν επί του παρόντος , αρκεί
innumerabilia sunt , quae in illis futura cauuntur , δε χρήσασθαι εις μαρτυρίας του λόγου δύο ψαλμοίς "
que quidern longum esset in presentia colligere, επιγεγραμμένως δε κατά του Δαβίδ χρόνους. Το
sed satis fuerit ad hujusce propositi confirmationem, τηνικαύτα γάρ είς των ιεροψαλτών ο 'Ασάφ τυγχά
duobus nunc uti psalmis, qui ipsi quidem Asaph νων, ώς εν τη βίβλω φέρεται των Παραλειπομένων,
inscripti sunt, dicti vero ipsius David temporibus. τους επιγεγραμμένους αυτόν ψαλμούς θείω Πνεύ
Tunc enim cum Asaplı unusesset ex iis viris san ματι προσεφώνησε . Τι δή ούν περιέχουσιν οι ψαλμοί ;
ctis qui psalmos canebant, ut scriptum est in libro προρρήσεις της πολιορκίας της βασιλικής πόλεως
qui Paralipomenon inscribitur , psalimos qui illi al - του Ιουδαίων έθνους, ήτις γέγονεν εγγύς που πεν
tribuuntur, divino afflatus Spiritu enuntiavit. Quid τακοσίοις έτεσι μετά την πρόρρησιν. Λέγει δ' ούν ο
igitur hujuscemodi psalmi continent ? nimirum va- εβδομηκοστός τρίτος επιγεγραμμένος συνέσεως το
ticinia , quibus Judaeorum regic civitalis vastatio Ασάφ, « "Ινα τι απώσω, ο Θεός , είς τέλος ; ώργίσθη και
predicitur, que vastatio Judais accidit anno circi- . θυμός σου επί πρόβατα νομής σου ; μνήσθητι της
ter quingenlesimo post ejusmodi valicinium. Ergo συναγωγής σου , ής έκτήσω απ' αρχής, έλυτρώσω
psalmus septuagesimus tertius, quiintellectus Asaph ράβδον κληρονομίας σου. "Όρος Σιών τούτο, ο χατ
inscribitur , ita habet :« Ut quid , Deus, repulisti in εσκήνωσας εν αυτώ, έπαρον τας χείράς σου επί της
Anem ? iratus est furor tuus super oves pascue υπερηφανίας αυτών είς τέλος. "Οσα έπονηρεύσατο και
τue ? memor esto congregationis tue, quam posse- εχθρός εν τοις αγίοις σου, και ένεκαυχήσαντο οι
disti ab initio, redemisti virgam hereditatis tus , μισούντες σε εν μέσω της εορτής σου, έθεντο τα
mons Sion hic, in quo habitasti in eo , leva manus σημεία αυτών σημεία • και ουκ έγνωσαν ώς εις την
tuas in superbias eorum in finem, quanta maligna- έξοδον υπεράνω. Ως εν δρυμώ ξύλων, αξίναις εξ
tus est iniroicus in sanctis tuis , et gloriati sunt έκοψαν τας θύρας αυτής επί το αυτό, έν πελέκει και
qui oderunt te in medio solemnitatistue, posuerunt λαξευτηρίω κατέρραξαν αυτήν. Ένεπύρισαν εν πυρί
signa sua signa : et non cognoverunt sicut in exitu το αγιαστήριόν σου, εις την γην εβεβήλωσαν το σκή
desuper , quasi in silva lignorum securibus excide- νωμα του ονόματός σου . » Ταύτα μεν ο έβδομηκοστός
runt januas ejus in idipsum, in securi et vecle de- τρίτος ψαλμός και ο έβδομηκοστός δε όγδοος , του
jecerunt eam, incenderunt igni sanctuariumtuum, 'Ασάφ και αυτός τυγχάνων, τάδε περιέχει. Ο
in terra polluerunt tabernaculunm nominis tui 21. D Θεός , εισήλθοσαν έθνη εις την κληρονομίαν σου,
Hec quidem septuagesimus tertius psalmus. Se- εμίαναν τον ναόν τον άγιόν σου. "Έθεντο Ιερουσαλήμ
pluagesimusautem octavus, quiipse quoque est Asa » ως οπωροφυλάκιον, έθεντο τα θνησιμαία των δούλων
phi, haec continet :« Deus, venerunt gentesin heredi- σου βρώματα τους πετεινοίς του ουρανού , τας σάρ
talemtuam, polluerunt templum sanctumtuum,posu- κας των οσίων σου τους θηρίοις της γης. » Τούτων δε
erunt Jerusalem quasi pouorum custodiam, posue- τα μεν πρώτα, λέγω δε τα από του έβδομηκοστού
runt morticina servorumtuorum escas volatilibus τρίτου ψαλμού, είρητο βασιλεύοντος έτι του Δαβίδ,
celi, carnes sanctorumtuorum bestiis terre 12. 5 Ex προ του τον ναόν υπό Σολομώνος κατασκευασθήναι :
liis ea queprius recitata sunt , dico autem ea, qua de τέλους δε έτυχεν ουκ άλλοτε η πρώτον μεν επί της
septuagesimo psalmoaccepimus, predicta sunt adliuc Βαβυλωνίων πολιορκίας, δεύτερον δε επί του Ρω.
regnante David,antequam templum a Salomone con- μαϊκού πρός Ιουδαίους πολέμου · έκαστα γαρ των
structum esset. 465 Sed suum fidem contigere, non ειρημένων επληρούτο επί τε της πρώτης και δεν
20 Psal. J1 , 2 -15. 11 Psal. LΧΧιι , 1 - 7 . 11 Psal. LΧΧνι, 1 , 2 .
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB X. 729
τέρας του ιερού κατασκαφής, προγνωσθέντα και ανα- Α alias, quam semel quidem populantibus Babyloniis,
φωνηθέντα εν τοις ειρημένους Ψαλμοίς υπό του iterum autembello quod adversumJudeos a Romanis
Ασάφ. Τα δε δεύτερα από του έβδομηκοστού ογδόου , gestum est, unumquodque enim eorum , quae dicta
επληρούτο κατά τους 'Αντιόχου χρόνους, του κλη- sunt, completum est tam prima templi eversione,
θέντος Επιφανούς, ός , της Συρίας βασιλεύσας , υπ- quam ea que secula est, tametsi in hisce duobus
άγεται μεν τα Ιεροσόλυμα, μιαίνει δε τον ναόν, και s e cunds etprovisum
psalmis et provisum et enuntiatum est. Que vero
inas unde πλείστους
vaΕλληνίζων, rous aαυτών
tou vivos oόσους zvola Toκαιucaíγυ-ous psalmo accepimus, completa
ütüv άνδρας
καθαιρεί το θυσιαστήριον · έπειτα τους Ιουδαίους secundo loco recitavimus, et a septuagesimo octavo
sunt ejus Antioclini
ναίκας υπέρ του οικείου νόμου και της πατρώας temporibus, qui vocatus est Illustris, qui cum in
ευσεβείας ανήρει, ποικίλαις προαικιζόμενος τιμωρί- Syria regnaret, irrupit quidem in urbein Hieroso:
αις. Είς εκείνον τοιγαρούν τον καιρόν, και εις τους lyma,fedavit vero templum, et sanctuarium ever
μετά ταύτα το 'Αντιόχω τα ίσα πράξαντας, ανα- tit. Dumque Judeos Graecorum moribus cogit vi
φωνεί ο Ασάφ το από του έβδομηκοστού ογδόου vere, quamplurimos eorum tam mares quam femi
ψαλμού. Μαρτυρεί δε τώ λόγω και των καλουμένων nas, qui neque proprias leges neque patriam pieta .
Μακκαβαίων γραφή , τούτον έχουσα τον τρόπον tem deserere volebant, variis prius vexatos suppli
• Και προσεπισυνήχθησαν προς Ιάκειμον και Βακ- ° ciis , interfecit. In illud ergo tempus, et in eos qui
χίδην συναγωγή γραμματέων εκζητούσα δίκαια. » posthac, eadem que Antiochus patraverint, clamat
Και εξής επιλέγει Και ώμοσεν αυτοίς λέγων· Ουκ Asaph ea quae septuagesimo octavo psalmo conti..
εκζητήσομεν υμίν κακόν, και τους φίλοις υμών και nentur. Fidem huic rei facit, ea quæ vocatur Ma
ενεπίστευσαν αυτό και συνέλαβεν εξ αυτών εξή- cabeorum historia , quae in hunc modum se habet :
κοντα άνδρας, και απέκτεινεν αυτούς εν ημέρα μιά, « Ει convenerunt ad Jacimum et Βacchidem con
κατά τον λόγον 'Ασάφ δν έγραψεν, έδωκαν τα θνησι- gregatio scribarum requirentium quejusta sunt 18, »
μαία των δούλων σου βρώματα τους πετεινούς του et deinceps adjungit : « Et juravit illis dicens : Non
ουρανού , σάρκας οσίων σου τοίς ζώοις της γης, αϊ- inferemus vobis malum, neque amicis vestris, et
ματα αυτών εξέχεαν κύκλο Ιερουσαλήμ, και ουκ ήν crediderunt ei, et comprehendit ex iis sexaginta
οθάπτων. Ο Τούτων ούτω προρρηθέντων και αποτε viros, et occidit eos in uno die, secundum verbum
λεσθέντων, ου θαυμαστόν , ει κατά τον αυτόν τρόπον Asaph quod scripsit, dederunt morticina servorum
και τα προεκτεθέντα του τεσσαρακοστού ψαλμού tuorum escas volatilibus celi, carnes sanctorum
λόγια σημαίνει τα μέλλοντα έσεσθαι κατά τον της ιuorum bestis terre, sanguinemque eorum efude
του Σωτήρος ημών επιβουλής χρόνον, άπερ μή πάν- c runt in circuitu Jerusalem, et non erat qui sepe
των ανθρώπων συνιέντων, όπως Λόγος ων Θεού, και lirel 26. Cum haec in hunc modum et predicta et
σοφία , και ζωή, και φώς αληθινόν , και πάντα πλούτον completa sint , mirum videri non debet, si eodenι
αγαθών κεκτημένος, δι' ημάς επτώχευσε σάρκα λα- modo etiam oracula de quadragesimo psalmo nuper
Cών, και τοις το γένος θνητούς ανθρώπους και πτω- accepta , quid futurum esset per id tempus, quo
χοις όμοιωθείς, μορφήν τε δούλου και πένητος ανειλη Judoi adversus Salvatorem nostrum conspirarunt,
φώς, και μάλιστα καθ' ον καιρόν έπλήρου την από του significant : ex quibus cum universi homines non
ψαλμού προφητείαν, είκότως εν αρχή του ψαλμού intelligerent, quonam pacto qui Verbum Dei est,
μακαρίζεται ο ταύτα περί αυτού συνιείς , επαγγελίας οι sapientia , et vita , et lumen verum, et omnes,
τυγχάνων της αναγεγραμμένης. Είθ' εξής εκ προσώ- bonorum divitias possidens, propter 10s assumpto
που λοιπόν δη του πένητος και πτωχού , αυτού δηλαδή corpore, et pauper el natura mortalibus hominibus
του δι'ημάς πτωχεύσαντος Σωτήρος ημών, επιλέ et egenis similis sit factus, formamque et services
γεται: « Εγώ είπα: Κύριε, ελέησόν με . » "Ότι δε pauperis acceperit, maxime quo tempore comple
εκ προσώπου του Σωτήρος τα εν τω ψαλμω θεσπί. bat ea quae ad prophetiam hujus psalmi pertinent,
ζεται, αυτάρκης μάρτυς ο ευαγγελιστής Ιωάννης nerito in initio psalmi, is ut beatus commendatur,
τυγχάνει. Ιστορεί γάρ, ότι « Λαβών ο Ιησούς ποτε Ρ qui haec de illo intellexerit, utpote qui promissum
λέντιον περιεζώσατο, και νίψας τους πόδας των μα- publice memoriae traditum obtineat. 466 Tum
θητών αυτού είπεν: Εγώ οίδα ούς εξελεξάμην· αλλ' deinceps, quod superest, ex ipsius pauperis atque
ένα ή Γραφή πληρωθή : “Ο τρώγων μετ' εμού τον egeni persona, ipsius videlicet Salvatoris nostri ,
άρτον επήρεν επ' εμέ τήν πτέρναν αυτού. Ποίαν qui propter nos inopem vitam assumpsit, adjungi .
γάρ πεπληρώσθαι γραφήν εν τούτοις εδήλου αλλ' ή tur : « Ego dixi, Donline, miserere mei 18. » Quod
την του μετά χείρας ψαλμού ενώ είρηται:• Και γάρ vero ex persona Salvatoris, que ad hunc psalmum
ο άνθρωπος της ειρήνης μου, εφ' ον ήλπισα, ο έσθίων pertinent, predicta sint, optimus sane sit testis
άρτους μου , έμεγάλυνεν επ' εμέ πτερνισμόν; » Φη- evangelista Joannes . Narrat enim, ut olim Jesus,
σιν ούν αρχόμενος : Έγώ είπα · Κύριε, ελέησόν με, cum accepisset linteum, precinxerit se, cumque
Ιασαι την ψυχήν μου, ότι ήμαρτον σοι , και δι' όλου pedes discipulorumsuorum abluisset, dixerit : « Ego
του ψαλμού · άπερ σαφέστερον ο Σύμμαχος τούτον εξ- scio quos elegerim, sed ut compleatur Scriptura :
έδωκε τον τρόπον· « Έμου λέγοντος · Κύριε , οίκτει- Qui edit mecum panem, levavit contra me calca
11 Machab. VΙΙ , 12. 1. ibid . 13-17. 28 Psal. XL, 5.
723 - EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 724
neum suum ". » Elenim quamtandem aliam in his Α ρόν με , ίασαι την ψυχήν μου, και ει ήμαρτον σου,
Scripturam completain esse dicebat, nisi eam que οι εχθροί μου έλεγον περί εμού κακά: Πότε αποθάνη ,
in hoc psalmo habetur, qui nunc in manibus est, και απολείται το όνομα αυτού; Εισερχόμενος επισκέ
in quo quidem psalmo illud dictum est : « Elenim ψασθαι, μάταια ελάλει η καρδία αυτού , ήθροιζεν
homo pacis mee in quo speravi, qui ellelhat panes αδικίαν έαυτή. Εξερχόμενος δε έξω κατελάλει. Ομο
meos, magnificavit super me supplantationem 1. » θυμαδόν έψιθύριζον κατ' εμού πάντες οι μισούντες
Initio ergo sic ait : « Ego dixi, Domine, miserere με, περί εμού εννοούντες κακά μου. Λόγος παράνομος
nei, sana animam meam , quia peccavi fili 28 : ) et εκκέχυτο ένδον αυτών, και πεσών ουκέτι αναστήσε
per totum psalmum, ea quae planius in hunc mo- ται» αλλά και άνθρωπος, ος ειρήνευέ μοι, επε
lum Symmachus edidit : « Me dicente , Domine, ποίθειν, συνεσθίων μοι άρτον εμόν, κατε μεγαλύνθη
miserere mei, sana animam meam; et si peccasi μου. Ακολούθως, συ δε, Κύριε, οίκτειρόν με, και αν
tibi, inimici mei dixerunt de me mala, quando έγειρόν με, να ανταποδώσω αυτοίς. Διά τούτο γνώ .
morietur, et peribit nomen ejus? et cum ingredere- σομαι, ότι θελήσεις , εάν μη καταλαλήση ο εχθρός
tur, vana Ioquellatur cor ejus, congregabat injusti- μου. Εμού δε διά την απλότητα αντέσχου , και παρα
tiam sibi. Cum egrederetur foras, obloquebatur, στήσεις με έμπροσθέν σου δι' αιώνος. » Ισοδυναμεί
uno animo susurrabant contra me omnes qui ode - δε τοις του Συμμάχου και τα 'Ακύλου. Πρώτον ούν
rant me, de me cogitalbant mala mihi, verbum ini. περί του δοκείν απεμφαίνειν εκ προσώπου του Σω
quum effusum erat inter ipsos, et qui cecidit non τήρος ημών το ειρημένον, το, « "Ίασαι την ψυχήν μου ,
amplius surget, sed et homo qui pacem habebat ότι ήμαρτον σου, και τηρήσεις το παρά τω Συμμάχω
mecum, cui confidebam, comedens mecum panem μή ούτως έχον, αλλά, « "Ιασαι την ψυχήν μου, και
meum, magnificatus est contra ne consequenter : ει ήμαρτον σοι . 5 Και ούτω δε τούτο φησιν, επειδή
tu autem, Domine, miserere mei, et suscita me , ut τας ημετέρας κοινοποιεί εις εαυτόν αμαρτίας. Διό
retribuam eis : propter hoc cognoscam quod voles, λέλεκται . Και Kύριος παρέδωκεν αυτόν ταίς αμαρ
si non obloqueturinimicus meus, me autem propter τίαις ημών » και, « Αυτός αμαρτίας ημών φέρει. »
simplicitatem suscepisti, et constitues me in con- Γέγονε γούν υπέρ ημών κατάρα ο 'Αμνός του Θεού ,ο
spectu tuo in eternum, » Cum his vero quae Sym- αίρων την αμαρτίαν του κόσμου · δν και μη γνόντα
machus edidit concordant etiam ea que ab Aquila αμαρτίαν ο Θεός υπέρ ημών αμαρτίαν εποίησεν,
edita sunt , sensuque idem valent. Ρrimum igitur de αντιψυχον υπέρ πάντων ημών πρoέμενος αυτόν, ένα
eo quod ex persona Salvatoris nostri enuntiari ήμείς γενώμεθα δικαιοσύνη Θεού εν αυτώ. Αλλ' επει
videatur, illud quod dictum est : « Sana animam g και εν όμοιώματι σαρκός αμαρτίας γενόμενος και .
idem apud Syinmachum non eodem modo se lla- τα εκκείμενα. "Ότι δε τας ημετέρας αμαρτίας εξοι
beat, sed sic : Sana animam meam, et si peccavi κειούμενος , διά τήν προς ημάς αγάπης και φιλαν
είbi. » Sic autern hoc ille ait, propterea φuod nostra θρωπίαν, ταύτά φησιν, εξής υποκαταβάς εν αυτό το
secum ipse peccata communicavit. Ex quo illud ψαλμό επιφέρει, λέγων· « Έμου δε διά την ακακίαν
dictum est : « Ει Dominus tradidit eum peccatis αντελάβου · και σαφώς το άπειρόκακον του 'Αμνου του
nostris, et, ipse peccata nostra fert29. 467 Fa- Θεού παριστάς. Πώς δε τας ημετέρας αμαρτίας εξοι
ctus est igitur pro nobis exsecratio ille Agnus Dei, κειούται ; και πώς φέρειν λέγεται τας ανομίας ημών,
qui tollit peccatum mundi, quem non cognoscen- ή καθ' ό σώμα αυτού είναι λεγόμεθα και κατά τον Από
Lem peccatum, Deus pro nobis peccatum fecit, dum στoλον φήσαντα: « Υμείς δε εστε σωμα Χριστού , και
illum pretium animatum ac vivum pro nostris om- μέλη εκ μέρους και καθ' ο πάσχοντος ενός μέλους,
nium animis tradit, ut nos efficiamur justitia Dei συμπάσχει πάντα τα μέλη, και ούτωτων πολλών μελών
in ipso. Sed quando etiam in similitudinem carniς πασχόντων και αμαρτανόντων, και αυτός κατά τους
peccati factus, condemnavit peccatum in carne, της συμπαθείας λόγους , (επειδήπερ ευδόκησε, Θεού
merito proferuntur ea que jam exposita sunt. D Λόγος ών, μορφήν δούλου λαβείν, και το κοινό πά
- -

Quod auten peccala nostra, sua faciens propter των ημών σκηνώματι συναφθήναι:) τους των πα
cliaritatein erga nos ac benevolentiam , haec dicat, σχόντων μελών πόνους εις εαυτόν αναλαμβάνει, και
deinceps oratione progressus in eodem psalmo de- τας ημετέρας νόσους ιδιοποιείται, και πάντων ημών
monstrat , dicens : « Me autem propter innocentiam υπεραλγεί και υπερπονεί, κατά τους της φιλανθρω
suscepisti 80 . Quibus verbis planissime Agnum πίας νόμους. Ου μόνον δε ταύτα πράξας ο Αμνός του
Dei, omnis mali expertem et innocuum ostendit. Θεού , αλλά και υπέρ ημών κολασθείς και τιμωρίαν
Sed quo tandein modo ille peccata nostra sua fe- υποσχών, ήν αυτός μεν ουκ ώφειλεν, αλλ' εμείς του
cit, et quo item modo iniquitates nostras tulit? πλήθους ένεκεν των πεπλημμελημένων, ημίν αίτιος
num ex eo quod corpus illius nos esse dicti sumus, της των αμαρτημάτων αφέσεως κατέστη, άτε τον
κι ait Apostolus : « Vos auleim estis corpus Christi υπέρ ημών αναδεξάμενος θάνατον, μάστιγας τε και
et amembra ex parte, et ex eo quod dum unum ύβρεις, και ατιμίας ημίν εποφειλομένας εις αυτόν .
membrum patitur, simul omnia cum eo membra μεταθείς, και την ημϊν προστετιμημένην κατάραν
16 Ιο111. X11 , 18. 17 Psal. XL , 10. 18 ib . 3 . 39 Isa. L1, 4 -6 . 80 Psal. XL , 13.
 125 DEMONSTRATIO E LI . X .
. NIS VANGELICÆ B
εφ' εαυτόν ελκύσας , γενόμενος υπέρ ημών κατάρα • A patiuntur31, 5 ita nimirum, multis enim patientibus
και τι γάρ άλλο, ή αντιψυχον , διό φησιν εξ ημε- et peccantibus membris, ipse quoque ratione cOn
τέρου προσώπου το λόγιον · « Το μώλωπι αυτού sentientis sibi invicem nature ( quandoquidem.
ημείς ιάθημεν· και Κύριος παρέδωκεν αυτόν cum Dei Verbum esset, ei placuit, et formam servi
ταις αμαρτίαις ημών. » "Ωστε είκότως ενών εαυ- accipere, et communi omnium nostro domicilio co
τον ημίν, ημάς τε αυτό , και τα ημέτερα πάθη pulari) patientium membrorum labores in seipsum
ιδιοποιούμενος φησιν· « Εγώ είπα: Κύριε, ελέησόν assumpsit, et nostras valetudinisinfirmilales, suas
με,ίασαι την ψυχήν μου,ότι ήμαρτον σοι. ο Ορώντας fecit, et ex legibus humanitatis pro omnibus nobis.
δεείκότως τους επιβουλεύοντας ου μόνον ανθρώπους et dolores et labores sustinuit. Ceterum non modo
αλλά καιαοράτους δυνάμεις την υπερβάλλουσαν ισχύν rebus bis gestis Dei Agnus, verum etiam pro nobis,
αυτού της θείας προσηγορίας και του ονόματος, δι' tormenta passus, supplicioque affectus, quo ipse
ου μικρόν ύστερον Χριστιανών την πάσαν κατέπλησεν quidem dignus minime erat, sed nos ipsi propter
οικουμένην, σβέσειν αυτήν οίμαι υπειληφέναι , ει τα multitudinem peccatorum, ut peccata nobis dimit
προς θάνατον επιβουλεύσαιεν αυτώ. Τούτο δή ούν 1erentur, auctor exstitil : utpote qui pro nobis et.
αυτό διελέγχει φάσκων : « οι εχθροί μου είπαν κακά mortem subierit, et verbera , et probra, et contume
μοι : Πότε αποθανείται και απολείται το όνομα αυ- Β lias, quibus nos digni eramus, in seipsum translu
του ; » Επει δε καθυποκρινόμενοι προσήεσαν πειρά - lerit, et exsecratio pro nobis factus, exsecrationem
ζοντες όπως αυτόν παγιδεύσωσιν, ώς η θεία Γραφή que nobis debebatur , ad seipsum attraxerit. Quid
μαρτυρεί, άλλοτε άλλας αυτούς προφάσεις και κατη- enim aliud ille, quam pro animis nostris pretium?
γορίας κατ' αυτου συσκευάζεσθαι ιστορούσα , τούτων Ιtaque ex persona nostra Oraculum ait : Ο LivOre
ένεκα επιλέγει· « Και ει εισεπορεύετο του ιδείν , μάτην ejus nos sanali sumus : et Dominus tradidit eum
ελάλει η καρδία αυτού, συνήγαγεν ανομίαν εαυτό. peccatis nostris 25 . » Proinde merito dunm seipsum
Έξεπορεύετο έξω και ελάλει επί το αυτό κατ 'εμού. » nobis conjungit, et nos ac vitia nostri sibi asciscit,,
Έξής δε τούτοις ήδη σαφώς εμφαίνει και αυτόν εκεί- ita ait : « Ego dixi, Domine , miserere mei, sana
νον τον δυσσεβέστατον προδότης » επειδή συνέβαινε animam meam, quia peccavi tibi : videntesque
μεθ' ας πεποίητο συνθήκας τοις άρχουσι των Ιου- item merito non solum insidiatores homines, 468
δαίων περί της του διδασκάλου προδοσίας, μηκέτο sed etiam insidiatrices invisibiles potestates, virn.
απαντάν αυτόν συνήθως επί την των θείων μαθημάτων immensam illius divine appellationis et nominis ,
διδασκαλίαν, μηδ' ως παρά διδάσκαλος φοιτάν, μηδ' quo haud ita multo post totum orbem terrarium ,
ομοίως τους ετέροις παραβάλλειν τή του Σωτήρος , Christianis implevit , illam se posse existinguere
διατριβή, αλλ' επί τω κατοπτεύειν και θηρεύειν και - " putaverunt , si mortem illi machinarentur. Ηoc
ον, ότε δέοι επιθέσθαι αυτό. Τούτο δ' ούν και κατη- ipsum igitur his verbis redarguit : « Inimici mei
γορείται πράττων υπό των ιερών ευαγγελιστών, dixerunt mala mihi, quando morietur et peribit
ών ο μεν Ματθαίος φησι • « Τότε πορευθείς είς των nomen ejus 32 ? » Quoniam autem simulatis verbis
δώδεκα, ο λεγόμενος Ιούδας Ισκαριώτης, προς τους accedebant , tentantes ut ipsunι caperent in ser
αρχιερείς , είπεν αυτοίς : Τι θέλετε μου δούναι, καγώ mone, ut legimus apud divinam Scripturam, que .
υμίν παραδώσω αυτόν ; Οι δε έστησαν αυτώ τρι- illos contra illum alias aliis et occasionibus et cri- .
άκοντα αργύρια. Και από τότε εζήτει ευκαιρίαν, ίνα minibus ulentes inducit, idcirco illud adjungit :
αυτόν παραδώ αυτοίς · ο δε Μάρκος · Και Ιούδας ο « Et ingrediebatur ut videret, vana loquebatur cor
Ισκαριώτης είς των δώδεκα απήλθε προς τους αρ- ejus , congregavit iniquitatem sibi , egrediebatur ,
χιερείς ένα αυτον παραδώ αυτοίς. Οι δε ακούσαντες foras et Ioquebatur in idipsum contra me2».» Hisce
εχάρησαν, και επηγγείλαντο αυτό αργύριον δούναι. vero rebus expositis, deinceps ipsum illum scele
Και εζήτει πως αυτόν ευκαιρως παραδώ : , ο δε Λου - stissimum proditorem verbis indicat : quandoqui
κάς γράφει λέγων· « Εισήλθε δε ο Σατανάς εις Ίού- dem illud evenit, ut postquam de prodendo pre
δαν τον επικαλούμενον Ισκαριώτην, όντα εκ του αρι- D ceptore cum principibus.Judeorum pactus esset, .
θμού των δώδεκα. Και απελθών συνελάλησε τοίς αρ- , non amplius ul solebat ad divina precepta perdi
χιερεύσι και γραμματεύσι, και τους στρατηγούς του Scenda conveniret, neque vero tanquam ad pre
ιερού, ίνα αυτόν παραδώ αυτοίς . Και εχάρησαν, και ceptorem accederet, aut aliorum more preceptoris .
συνέθεντο αυτό αργύριον δούναι . Και εζήτει ευκα: - consuetudine uleretur, sed tempus dunlaxat cir
ρίαν του παραδούναι αυτόν αύτοϊς άτερόχλου. » Ταύτα cumspiceret atque observaret, quo adoriri illuαι
δή ούν αυτά θεσπίζουσα και μετά χείρας πρόρρησις posset. Proinde illum ista molientem ac patrantem,
επιλέγει: «Και ει εισεπορεύετο του ιδείν, μάτην ελάλει Sancti evangelista criminantur : quorum unus Mat
ηκαρδία αυτού, συνήγαγεν ανομίαν εαυτό. Εξεπορεύ- ilieus ita ait : « Tunc abiens unus ex duodecim,
ετο έξω, και ελάλει επί το αυτό. Κατ' εμού έψιθύριζον qui dicebalur Judas Iscarioles ad principes sacer
πάντες οι εχθροί μου. » Ο γούν Σύμμαχος, «Εισερχόμε- dotum, ait illis : Quid vultis mihi dare, et ego eum
νος, και φησίν, « επισκοπήσαι, μάταια ελάλει η καρδία vobis tradam ? illi autem constituerunt ci triginta ,
αυτού, ήθροιζεν αδικίαν έαυτή. Εξερχόμενος δε έξω argenteos. Et ex illo querebat opportunitalem, uί:
* 1 Cor. XII, 26, 27, 32 Isa. Eur, 4-6, 30 Psal, XL , 6. 2' ilbid . 7, 8.
 797 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. — APOLOGETICA. . 128
ipsum eis traderet 38. » Marcus autem sic : « Ει Α κατελάλει. Ομοθυμαδόν έψιθύριζον κατ' εμού πάν
Judas Iscariotes unus ex duodecim, abiit. ad prin- τες οι μισούντες με. » Μόνος μεν ούν ώς αν γνώρι
cipes sacerdotum ut eum illis traderet. IIli autem μος και μαθητής παρά διδάσκαλον εισιών, περιεσκόπει
audientes gavisi sunt. Et promiserunt se argentum και κατεμάνθανεν, ένδον επί της εαυτού καρδίας
ei daturos : et querebat quomodo illum opportune κρύττων την επιβουλήν. Εξιών δε , μετά πλειόνων
traderet36. 5 Lucas vero in hunc modum scribit : ομοθυμαδόν και επί το αυτό κατελάλει, τους εχθρούς
« Intravit autem Satanas in Judam qui vocatur προδιδους τον Σωτήρα, και συνταττόμενος τοις των
Iscariotes, unum de duodecim. Εt abiit et locutus Ιουδαίων άρχουσι λεληθότως περί ετέρων, ου μην
est cum principibus sacerdotum et scribis et duci- αλλά και περί των χρημάτων, εφ' οίς παραδώσειν
bus templi, ut eum illis traderet. Εt gavisi sunt, αυτόν υπισχνείτο, περί ών μετ ' αυτών εκείνων έψι
et pacti sunt argentum illi dare : et querebat op- θύριζε. Διό φησιν · ι 'Εξεπορεύετο έξω, και ελάλει
portunitatem, at traderet illum sine turbis 27. » Ea- επί το αυτό. Κατ' εμού έψιθύριζoν πάντες οι εχθροί
demigitur hec, vaticinium quod nunc in manibus μου, κατ' εμού ελογίζοντο κακά μου. Λόγον παράνο
est, canens,ita ait : Etingrediebatur ut videret,vana μον κατέθεντο κατ' εμού . ) "Έοικε δε την συνταγήν
Ioquebatur ( or ejus, congregavit iniquitatem sibi. την περί των αργυρίων λόγον παράνομον διά της
469 Egrediebatur foras, et Ioquebatur inidipsum. Ρ προφητείας ονομάζειν · ή και ότι ασεβή και παράνομα
Contra me susurrabant omnes inirnici mei. Sym- κατ' αυτού διενοούντο, ώς αν σβεσθησομένου και
machus autem : « Ingrediens , inquit, ut inspiceret, διαφθαρησομένου μετά τον θάνατον, και μηκέτι ζω
vana Ioquebatur cor ejus, congregabat injustitiam σιν εξετασθησομένου . Τοιούτον γάρ έστι το, « Μή
sibi. Egrediens autem foras obloquebatur. Uno o κοιμώμενος ουχί προσθήσει του αναστήναι ; » όπερ
animo susurrabant contra me omnes qui oderunt λευκότερον και Σύμμαχος εξέφηνεν ειπών: « Και πε
me. » Solus igitur tanquam familiaris et discipu- σών ουκέτ' αναστήσεται ;» ο δε Ακύλας φησίν, Και
Ius ingressus, circumspiciebat et explorabat intus, ός αν κοιμηθή, ου προσθήσει του αναστήναι; • Και
insidias in corde suo occultans . Egressus autem, ταύτα έτι κοινώς περί πάντων είρηται των κατά τον
cum pluribus uno animo et in idem obloquebantur, καιρόν του πάθους επιβεβουλευκότων αυτώ ιδίως
dum Salvatorem inimicis tradebat, et latenter pa- δε πάλιν περί του προδότου , ώς αν περί μαθητευ
ciscebatur cum principibus Judeorum cum de aliis θέντος αυτώ, εξής επιφέρει λέγων· « Και γάρ ο άν
rebus, tum vero etiam de pecunia qua se traditu- θρωπος της ειρήνης μου, εφ' ον ήλπισα, ο έσθίων
rum illum prommittebat, et de qua una cum ipsis άρτους μου, έμεγάλυνεν επ' εμέ πτερνισμών και ανθ'
illis susurritat. Ex quo ait : « Egrediebatur foras , et ρ ου πάλιν ο Σύμμαχος , « Και άνθρωπος, και φησίν, τό;
oquebatur in idipsum. Adversus me susurrabant ειρήνευε μου, και έπεποίθειν, συνεσθίων μοι άρτον
omnes inirici mei. Adversum me cogitabant mala εμόν , κατε μεγαλύνθη μου. Χείριστος γάρ αληθώς
anilhi . Verbunι iniquum constituerunt adversun) απάντων και εναργέστατος και μετά κοινήν τράπεζας
ne 38. Videtur autem pactionem de argenteis, και την εν λόγους του διδασκάλου τροφήν επί τα
verbum iniquum, prophetice nominare : aut etianι χείρω τραπείς , και τοις εναντίοις τον ευεργέτην
ita dicit , propterea quod nefaria et inigua adversus ανταμειψάμενος . 'Αλλ' επειδήπερ επιβουλεύοντες οι
illum cogitabant, utpote qui illum exstinguendum εχθροί έλεγον : « Πότε αποθανείται, και απολείται το
et post necem abolendum, neque amplius inter vi. όνομα αυτού ;» ώοντό τε κοιμηθέντα μηκέτ' αναστή
vos requirendum arbitrarentur. Tale est enim il- σεσθαι, τούτου χάριν αυτός ο Σωτήρ και Κύριος
Iud : « Nunquid qui dormit, non adjiciet ut resur . ημών ταναντία τούτοις ευχόμενος , και της αναστά
gat 39 ? » quod lucidius protulit Symmachus his σεως ακωλύτως τυχεϊν αξιών τον Πατέρα, φησί
verbis : « Et qui cecidit non ultra resurget. » « Συ δε, Κύριε, ελέησόν με, και ανάστησόν με, και
Aquila vero, « Et qui, inquit, dormierit, non adji- ανταποδώσω αυτούς. Εν τούτω έγνων, ότι τεθέληκάς
ciet ut resurgat 40 : et hac quidem adhuc com- με , ότι ου μή επιχαρή ο εχθρός μου επ' εμοί.» Και
niuniter de universis dicta sunt, qui sub ipsum D πρόδηλόν γε τίνα τρόπον μετά την εκ νεκρών ανά
passionis tempus insidias illi fecerunt. Αι seorsum στασιν αυτού, παραχρήμα και ουκ εις μακράν μετ
de proditore, tanquam de eo quemipse ut discipu- ήλθε τους επιβεβουλευκότας αυτή η ανταπόδοσης,
lum instituisset, deinceps adjungit, dicenς : « Ει- όπως τε ο εχθρός αυτού , ζωής τυγχάνοντος, θάνατος
enim homo pacis mea, in quo speravi, qui edebat κατησχύνθη, ώστε τους επανειδίζοντας ειπείν Πού
panes meos, magnificavit super me supplantatio- σου, θάνατε, το κέντρον; πού σου, θάνατε, το νίκος;»
nem 1. 5 Pro quo rursum Symmachus : «Ει homo, 'Εντυχών δέ τις ταϊς μετά την ανάστασιν του Σωτή
inquit , qui pacem habebat mecunι, cui confidebam, ρος ημών ιστορίαις τώ Ιωσήπο γραφείσαις, είσετα:
com: dens mecum panem τoeum, magnificatus est τάς μετελθούσας το Ιουδαίων έθνος και τους άρχον
contra me. o Pessimus enim revera omnium et τας αυτών συμφοράς, ας είκότως περιπεπτωκασι,
sceleratissimus, qui post communem mensam, et τα επίχειρα ών εις αυτόν έδρασαν απολαμβάνοντες.
post cibi inter verba preceptoris assumptionem, Και ταύτα μεν εις εκείνους επληρούτο πάντα, κατά
25 Μatth. XXII, 11. 26 Marc. ΧΙν, 10, 11. 21 Luc . ΧΧ1, 3, 6. 33 Psal. I., 7, 8. 19 ibid. 9. 60 ibid.
1 ibid . 10.
729 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X . 730
την πρόσβησιν του δε Σωτήρος ημών ή εκ νεκρών A se ad deteriora convertit, et contrariis rebus euro a
ανάστασις διέδειξε τοις πάσιν , όπως εν αυτώ ευδό- φuo juvabatur, et beneficia capiebat, remuneravit.
κησεν ο Πατήρ, ός και αυτός διδάσκει λέγων · Αt vero quoniam inimici insidiantes dicebant,
« Ελέησόν με, και ανάστησόν με, και ανταποδώσω « quando morietur, et peribit nomen ejus ? » et pu
αυτοίς . Εν τούτω έγνων, ότι τεθέληκάς με , ότι ου 1abant morte sopitum non amplius surrecturum,
μη επιχαρή ο εχθρός μου επ' εμοί. » Τούτοις επιλέ- idcirco ipse Salvator ac Dominus 470 noster his
γει : « Έμου δε διά την ακακίαν αντελάβου . 5 Και adversa precatur, et reditionis ad vitam sineimpe»
τηρει γε τίνα τρόπον αυτώ τω Θεώ και Πατρί αυτού dimento se compotem fieri Patrem suum orat, di
την ευχήν αναπέμπων , επί τοσαύτη τεθάρρηκε cens : Tu autem, Donline, miserere mei, et sus.
παρρησία, ως ακακίαν εαυτό μαρτυρείν, καίτοι ανω- cila me, et retribuam eis. In hoc cognovi quod vo
τέρω φήσας" « "Ιασαι την ψυχήν μου, ότι ήμαρτον luisti me, quod non gaudebit inimicus meus super
σοι. υ 'Αλλά το μεν, « ήμαρτον σου, και οποίας έχεται me 2. » Ει sane liaud obscurum est, quemin mo
διανοίας προδιειλήφαμεν. Και ο Σύμμαχος δε σαφέ- dum postquam a mortuis rediit, e vestigio neque ita
στερον παρέστησεν ειπών "Ιασαι την ψυχήν μου, multo post, eos qui illi insidias struxerant retribu..
και εί ήμαρτον σοι , δ και αυτό λέγοιτ' αν περί tio ulla sit, utque ea, quae vitae ejus inimica erat
των ημετέρων αμαρτημάτων,άπερ ο Σωτήρ και Κύ- B mors, sit pudore confusa , adeo illa quidem ut
ριος ημών εις εαυτόν ανεδέξατο. Το δε , « Εμού δε quasi probrum ei objicientes dicerent : « Ubi est,
διά την ακακίαν αντελάβου ,και την δι' όλου καθαρότητα mors, stimulustuus ? ubi est, mors ,victoria tua +59
της αυτού φύσεως παρίστησι, δι' ήν και το εδραίον Ceterum, si quis historias tempora post reditio :
και άσειστον της ζωής, και της μετά την ανάστασιν nem ad vitam Salvatoris nostri complexas, que a
αυτού σωτηρίας διδάσκων επιλέγει · Και εβεβαίω- Josepho conscriple sint, evolverit, facile videbit
σας με ενώπιόν σου εις τον αιώνα · ή , Και παρα- quanam calamitates Judaicam gentem atque ejus
στήσεις με έμπροσθέν σου δι' αιώνος , και κατά τον principes invaserint, atque aflixerint, in quas ine
Σύμμαχον. rito illi inciderunt, ut sceleris quod in illum pa
traverant premia digna reciperent : et hæc quidem omnia adversus illos completa sunt, ut oraculum
prædixerat. Salvatoris autem nostri de morte ad vitam reditio plane omnibus demonstravit, quantum
zibi Pater in illo placuerit, quam quidem rem ipse ostendit, dicens : « Miserere mei, et suscila me, et
retribuam eis . In hoc cognovi quod voluisti me, quod non gaudebit inimicus meus super me. ,
Deinde adjungit : « Me aulem propter innocentiam suscepisti. , Altende autem quonam pacio ipsi Deo
ti Patri suo supplicans, tanta utatur libertale loquendi, ut sibi ipsi innocentiæ testimonium exhi
heat, tametsi superius dixit : « Sana animam meam , quia peccavi tibi. , Sed illud quidem , ' peccavi
libi, » quo sensu sit accipiendum , antea planum fecimus, quod Symmachus apertius exposuit, cum
dixit : « Sana animam meam , etsi peccavi tibi : , quod sane ipsum etiam de peccatis nostris dici po
test, quæ Salvator ac Dominus noster in seipsum suscepit. Illud autem : « Me autem propter inno
centiam suscepisti, , puritatem naturæ ipsius, quam totam possidebat, demonstrat, ex qua purita
le vilam quoque et salutem slabilem atque inconcussam post reditum ipsius ad vitam exponens
adjungit : « El confirmasti me in conspectu tuo in æternum , , aut aliter : « Et constitues me ante te
ir æternum , ) utinterpretatus est Symmachus:
Από του ψαλμού γδ'. - "Έτι περί του Ιούδα, και c 471 A psalmo LΙV. - Iten de Juda et de iis qui
των συν αυτή την κατά του Χριστού συσκευής: cum eo adversus Christum conjurationem fece-
runt.
πεποιημένων .
« Ενώτισαι, ο Θεός , την προσευχήν μου , και μη ι Auribus percipe, Deus, orationem meain, et ne
υπερίδης την δέησίν μου. Πρόσχες μου , και εισ- despexeris deprecationem meam. Praesta attentum
άκουσόν μου. Έλυπήθην εν τη αδολεσχία μου, και le mhi, et exaudi me. Contristatus sunt in nuga
εταράχθην από φωνής εχθρού, και από θλίψεως tione mea, et confurbatus sum a voce inimici, et a
αμαρτωλού » ότι εξέκλιναν επ' εμέ ανομίαν, και εν tribulatione peccatoris : quoniam declinaverunt in
οργή ένεκότουν μοι. Η καρδία μου εταράχθη εν me iniquitatem, et in ira molesti erant nihi. Cor
έμοι, και δειλία θανάτου επέπεσεν επ' εμέ. Φόβος neumconturbatum est in me, et formilo mortis ce
και
κ τρόμος εξής:ήλθεν
καιαι ταη εξής
επ' εμέ, και εκάλυψέ με σκότος, και
γλώσσα · « Καταπόντισον, Κύριε,
: οίςΣεεπιλέγει
cidit super me. Timor et tremor venerunt super me,
et contexerunt me tenebra 3, et quae sequuntur,
και καταδίελε τάς γλώσσας αυτών· ότι είδον ανομίαν φuibus adjungit: « Precipita, Domine, et divide
και αντιλογίαν εν τη πόλει. ΗμέραςΗμε και νυκτός κυ- linguas eorum : quoniam vidi iniquitatem et contra
κλώσει αυτήν επί τα τείχη αυτής, και ανομία και dictionem in civitate. Die ac nocte circumdabil eam.
κόπος εν μέσω αυτής, και αδικία και ουκ εξέλιπεν , super muros ejus, et iniquitas et labor in medio
εκ των πλατειών αυτής τόκος και δόλος . "Οτι, ει ' ejus et injustitia : et non defecit de plateis ejus
εχθρός ονείδισέ με, υπήνεγκα άν. Ει ο μισών με usura et dolus. Quoniam si inimicus probro me af
επ' εμε εμεγαλορρημόνησεν, εκρύβην αν επ' αυτού fecisset, sustinuissem utique. Ει si is qui oderat

» Γsal. XL , 11 , 12 , 13 1 Cor . XV , 55 . * Psal. LIV, 2-6.

 731 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 732
me, super me magna locutus fuisset, abscondissem A Συ δε, άνθρωπε ισόψυχε , ηγεμών μου και γνωστό
me forsitan ab eo. Tu vero homo unanimis, et dux μου , ός επί το αυτό έγλύκανάς μου εδέσματα, εν τω
meus, et notus meus : qui inidem dulces compara- οίκιο του Θεού επορεύθημεν εν ομονοία. » Το, « ΕΙ
bas nihi cilios. In domo Dei ambulavimus cum εχθρός ονείδισέ με, υπήνεγκα αν, 2 και « Εί ο μισών
consensu 68. Ex his igitur illud : « Si inimicus μεεπ' εμε εμεγαλορρημόνησεν, εκρύβην αν επ' αυ .
probro me affecisset, sustinuissem utique. Et si is του . Συ δε, άνθρωπε ισόψυχε, ηγεμών μου και γνω
qui olerat me, super nie magna Ioculus fuisset, στέ μου , ός επί το αυτό έγλύκανάς μου εδέσματα, και
abscondissem me forsitan ab eo. Tu vero homo όμοιόν εστι τώ, « Και γάρ ο άνθρωπος της ειρήνης
unanimis , et dux meus, et nolus meus, qui in idem μου, εφ' όν ήλπισα, ο έσθίων άρτους μου, έμεγάλυνεν
dulces comparabas milhi cillos, o simile est illi : επ' εμέ πτερνισμός και περί του Ιούδα εν τη προ
« Elenirn Iliorno pacis nee, in quo speravi, qui ταύτης προφητεία κειμένω. "Ωσπερ ούν εν εκείνο
edebat panes nieos, magnificavit super me supplan- εδείκνυτο άνθρωπος ειρήνης ποτέ γεγονώς, ότε το
tationem 46 : Σ quod cum de Juda sit accipienduna , Σωτήρι έμαθητεύετο, είς και αυτός του των αποστό
in superiori proplielia positum est. Ut ergo in illo λων αριθμού χρηματίσας : ούτω και εν τω προκει
dicelbatur , homo pacis aliquando fuisse, qui quon- μένω ισόψυχος και ηγεμών και γνωστός αυτώ προσ
dam a Salvatore instituebatur, cum ipse quoque ex B αγορεύεται. Και πάλιν ώς ενεκείνη περί αυτού είρητο:
numero apostolorum unus esset, sic etiam in pre- « Ο εσθίων άρτους μου , έμεγάλυνεν επ' εμέ πτερνε
Iterm quemadmodumin illo de eodem dictum est : αυτού πρόσωπον λέγεται το, « "Ος επί το αυτό έγλύ
• Qui eitebat panes meos , magnificavit super me κανάς μοι εδέσματα . Και γάρ των καταξιουμένων
supplantationem , o its etiam nunc ex persona και αυτός είς ήν της απορρήτου προς τους μαθητές
insius dicitur illud : Qui in idem dulces compa- του Σωτήρος ημών ομιλίας τε και πνευματικής τρο
rabas milhi cilos. Elenim ex iisipse quoque anis φής· τοις μεν γάρ έξω πλήθεσι και τους όχλοις εν
erat, qui ad arcanam, qua cum suis discipulis ute- παραβολαις ελάλει, μόνοις δε τους εαυτού μαθηταίς,
batur , Salvatoris nostri consuetudinem spiritua- εν οις και ο Ιούδας εξητάζετο, επέλυεν άπαντα .
lemque cibum assumpti fuerant : 72 nam ad Διό λέλεκται• Ο εσθίων άρτους μου έμεγάλυνεν
profanam multitudinem et ad furbas cum verba fa - επ' εμέ πτερνισμόν, και, " Ος επί το αυτό έγλύ
ceret, parapolis ilebatur . Solis vero suis discipulis, κανάς μοι εδέσματα και άπερ σαφέστερον εξέφηνες
in quorum ordinem etiam Judas admissus fuerat, μέν 'Ακύλας ειπών : « Ο? ομού έγλυκάναμεν απόρ
apertius omnis demonstrabat. Ex quo illud dictum . ρητον· ο δε Σύμμαχος " • Oύτινες εκοινολογούμεθα
est : « Qui elelbat panes meos, magnificavit super γλυκείαν ομιλίαν. Σ 'Αντί δε τού, « Συ δε, άνθρωπο
me Supplantationem ; et illud : qui in idem ισόψυχε, ηγεμών μου, και γνωστέ μου, και ο Συμμα
dulces comparabas milhi cibos. , αυod sane evj. χός φησι Συ δε , άνθρωπε ομότροπέ μοι, και γε
dentius expressit Aquila quidem sic : Οui simul μών μου, και γνωστέ μου " ) επειδήπερ τοσούτων
dulce conspiraburnus arcanum. » Symmachus au- ήξιωμένος φίλος εν τοίς μάλιστα ήν του Σωτήρος,
tem sic : Qui inter nos communicabarmus dulcem είκότως φησί περί αυτού το, « " Οτι, ει εχθρός ώνει
sermonis consuetudinem, 5 Pro illo vero : « Tu au- δισέ με, υπήνεγκα άν ' και τα εξής. Ταύτα δε περί
term homo unaniinis, dux meus, el notus meus, και του Ιούδα θεσπίσας , ακολούθως την εκ του θανάτου
Symmachus ita converlit : « Tu autem homo no- σωτηρίαν και αποφυγήν εαυτού προδιδάσκει λέγων:
ris ejusdem mecum, et dux meus, et notus meus : ) « Εγώ προς τον Θεόν εκέκραξα, και ο Κύριος έσωσε
nam cum ad fantam dignitatem assumptus esset, με. Εσπέρας και πρωί και μεσημβρίας διηγήσομαι
el obid inter prinos Salvatoris amicos censeretur, και απαγγελώ, και εισακούσεται της φωνής μου.
merito de eo sic ait : Si inimicus probro me af- Λυτρώσεται εν ειρήνη την ψυχήν μου " ώς εν ευχή
fecisset, sustinuissem utique, et que sequuntur. τον προ του θανάτου καιρον σημαίνει, καθ' ον και ο
Ubi autem haec de Juda cecinit, ordine deinceps ο Ιούδας τα της κατ' αυτού προδοσίας συνεσκευάσατε.
liberationem a morte evasionemque suam tanto Τότε ούν ο Σωτήρ και Κύριος ημών, ως επί ολέθριν
ante indicat illis verbis : Ego ad Deum clamavi, και απολεία του γνωρίμου δυσφορών, και έτι μάλλον
et Dominus salvavit me. Vespere et mane et meridie επί τή του παντός Ιουδαίων έθνους αποβολή , ώσπερ
narrabo et annuntiabo, et exaudiet vocem meam, έπι μεμονόσιν οικείοις , και ως επί φιλτάτους συμ-
redimet in pace animam meam T. , Sic tanquam in πάσχων, πάσαν την προς αυτούς ομιλίας και διδασκα
prece tempus quod mortem antecessit, significat, λίαν, διά το μηδέν αυτούς ωφεληκέναι, άδολεσχίαν
quo quidem tempore Judas quoque ad proditionem αποκαλεί, φάσκων: Ελυπήθην εν τη αδολεσχία μου,
comparabatur contra illum. Tunc enim Salvator 20 και εταράχθην από φωνής εχθρού, και από θλίψεως
Dominus noster , veluti ob perniciem atque inter- αμαρτωλού » ότι εξέκλιναν, φησίν, « επ' εμέ ανομίαν
itum sui familiaris dolens mærensque, ac multo καιxal εν
Šv οργή
OpYV ένεκότουν μοι · , άπερ
ÉVEXOTOVY for δύναται μεν και
Teep ouveta
etiam magis obtolius Judaicae gentis perditionem, επί τούς άρχοντας των εκ περιτομής αναφέρεσθαι,
tanquam ob suos ad insaniam redaclos, et tanquam τους εχθρωδώς και επιβουλευτικώς ενεδρεύειν αυτόν
» Psal. ιΙν, 10-15. 6 Psal. LX , 10. 47 Psal. LIV, 17-19.
753 · DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. X . 734
πειρωμένους· δύναται δε και περί δυνάμεων αοράτων Α ob sibi charissimos nmisericordia commotus, on
έξωθεν αυτόν προσπολεμουσών, και την δι' ανθρώπων nem qua cum illis utelbatur sermonis consuetudi
κατασκευήν ενεργουσών λέγεσθαι• & και συνάδειν nem ac doctrinam, eo quod illis nihil profuisset,
μοι δοκεί τοίς εν τω Ευαγγελίω υπ' αυτού λελεγμέ- nugationem appellat , dicens : « Contristatus sum
νοις κατάτον του πάθους καιρόν, ότε λέγει τους εαυ in nugatione mea , el conturbaliis sum a voce ini
του μαθηταίς " « Περίλυπός εστιν η ψυχή μου mici, et a tribulatione peccaloris : quoniam decli
έως θανάτου. Μείνατε ώδε , και γρηγορείτε μετ' naverunt, inquit , in me iniquitatem, et in ira nio
εμούν και πάλιν: Νυν η ψυχή μου τετάρακται. ) lesli erant mihi : ) que quidem possunt etiam ad
"Όμοια γούν τούτοις έστι και τα εν τω ψαλμώ, εν ώ principes Judeorum referri, qui iuilico iisillianti
λέλεκται : Η καρδία μου εταράχθη εν εμοί, και que animo circumvenire illum consiLulur. Possint
δειλία θανάτου επέπεσεν επ' εμέ. Φόβος και τρόμος etiam le potestatibus invisibilibus, que extrinse
ήλθεν επ' εμέ , και εκάλυψε με σκότος » δι' ών των cus illum oppugnabant, ac per: homines Ialia illi
αντικειμένων δυνάμεων τάς καθ' αυτου ορμάς σημαι- machinabantur, intelligi. Proinde eadem- mihi vi
νει. Ως γούν εν ταις προφητείαις ωνόμασταί τι dentur concordare cunι iis quae al, ipso in Ev:210
πνεύμα πορνείας, κατά το, « Πνεύματι πορνείας gelio dicta sunt sub ipsum passionis tempus, ubi
επλανήθησαν, και και άλλο πνεύμα πλανήσεως εν τη B ait ad suos discipulos : Tristis est anima nea
ερήμω : τον αυτόν τρόπον και πνεύμα θανάτου είη usque ad rmortem, manete hic et vigilate mecum 8. »
αν δειλίας ποιητικόν, ώς και πνεύμα ισχύος και δυνά - Ει rursus : Νιnc aniona lea confuriata est 2 .
μεως και άνδρείας της κατά Θεόν ενεργητικόν. Ούτω 473 Similia namque his stunt ctiam, que psalmus
δ' αν λεχθείη πνεύμα φόβου και τρόμου, και πάλιν bic continet , ubi sic ail : « Cor nieu couturba
έτερον παρά ταύτα πνεύμα φόβου και συγχύσεως, & tum est in me, et formido mortis cecidit super nie,
και σχεδόν, ειπείν , άπασι μεν τοίς εν μαρτυρία τον et contexerunt me tenebre : quibus Vertis con
υπέρ ευσεβείας θάνατον αναδεχομένοις εφορμάν trariaruni potestalumconatus adversunse significat.
ειωθε, πολύ πλέον δε και μάλλον επιτέθειται αυτώ Quemadmodum enim in proplheliis nominatinr qui
τον υπέρ απάντων θάνατον υπομείναντι. Πλήν αλλ' denm spiritus fornicationis , it est illud : 1 spiritu
είτε πνεύμα δειλίας και θανάτου , είτε φόβου και τρό- fornicationis aberraverunt, 50 , et alius spiritus er .
μου , ή εί τις ετέρα τοιαύτη δύναμις επιπέπτωκεν roris in deserto, ita etiam spiritus fuerit fornidi
αυτό, αλλ' ούτι γε κατέρραξεν αυτόν · επεί, οία γεν- nem mortis efficiens : Sane ut ctiam spiritus rolo
ναίος αθλητής, την μεν δειλίαν του θανάτου, πεποι - Tis, et potente, et fortitudinis ejus , que Deco
θήσει ζωής, (αυτός γάρ η ζωή,) μακράν απέρριψεν , aliena non est, auctor. Quare sic etiam dicetur
αποσεισάμενος. Ωσαύτως δε και το επελθόν αυτό “ spiritus timoris ac tremoris, et rursus alius preler
πνεύμα φόβου ή τρόμου ποιητικόν πνεύματι θάρσους hos, spiritus timoris et confusionis, qui quidern
και δυνάμεως και ισχύος τορρωτάτω απηκόντισεν · peiic, ut ita dixerin, omnes mortem pro Vera reli .
έπει , κατά τον Ησαΐαν, « επανεπαύσατο επ' αυτόν gione testimonii gratia subeunles, invadere con
μετά των άλλων πνευμάτων και πνεύμα βουλής και sueverunt, ac mulio etiam magis Iongeque vellenell
ισχύος . » Ούτω και το πνεύμα του σκότους τη του tius illum aggressi sunt, qui pro omnibus mortem
ιδίου φωτός απεσκέδασε δυνάμει· επεί « το φώς έν sustinuit : veruuntamen sive spiritus formiolinis et
τη σκοτία αυτό ου κατέλαβεν, ο Εύροις δ' αν τα πα- mortis , sive timoris et trenioris, sive alia quaepiam
ραπλήσια τούτοις και εν είκοσιώ πρώτω ψαλμώ, εν ejusdem generis potestas illum adorta est, ea illum
τω πάλιν εκ του αυτού λέλεκται προσώπου : « Περι- non confregit, propterea φuod tanquam generosus
εκύκλωσάν με μόσχοι πολλοί, ταύρο: πίονες περιέσχον certator, formidinen uiden mortis , confidentia
με. " Ηνοιξαν επ' εμέ το στόμα αυτών, ώς λέων ο vite (ipse enim vita), procul deturbatam abjecit .
αρπάζων και ωρυόμενος και πάλιν : « "Οτι έκύ- Αlium autem qui ipsum item invaseral spiritum
κλωσάν με κύνες πολλοί, συναγωγή τονηρευομένων timoris et tremoris efficientem, spiritu confidentie,
περιέσχον μεν και αύθις « Ρύσαι από ρομφαίας Det potentia, el roboris, Iongissime a se precipita
την ψυχήν μου, και εκ χειρός κυνός την μονογενή vit : quandoquidem, ut est apud Isaiam, quievit
μου . Σώσον με εκ στόματος λέοντος, και από κερά- super eum una cum aliis spiritibus, etiam spiritus
των μονοκερώτων την ταπείνωσίν μου. Σαφώς γάρ consilii et fortitudinis . Sic porro etiam spiritum
εν τούτοις δυνάμεις πονηράς, ταύρους , και μόσχους, tenebrarum proprii Iuminis vi dissipavit, propterea
και λέοντας, και κύνας, και μονοκέρωτας αποκαλεί, quod « luxin tenebris lucet, et tenebre eam non
αι περιέσχον μεν αυτόν και περιεκύκλωσαν κατά τον comprehenderunt 51. Calerum, his similia etiam
του πάθους αυτού καιρόν, ου μήν και ενεργήσαι τι in vigesimo primo psalmo invenire poteris, in quo
κατ' αυτού δεδύνηνται. Και ταύτα μεν, ει και ταύτα ex ejusderm persona rursus illud dictum est : Cir
του ψαλμού τα μέρη επί τον Σωτήρα και Κύριον cumdederunt me vituli multi : tauri pingues obse
ημών ανάγοιτο · ει δε μη επ' αυτόν, αλλ' εφ' έτερον derunt me . Aperuerunt super me os suum sicut leo
πρόσωπον, επιστήσεις και αυτός ώς αν εξομαλι- rapiens et rugienς 32. Et rursus : Quoniam cir
σθέντα τα κατά τον τόπον. Πλήν αλλά και περί της cumdederunt me canes multi : concilium malignan
* Μatth. ΧΧν1, 58. 1? Ioan. x1, 27. 80 Ose. 10 ,12. * Joan. 1, 3. 12 Psal. XXI, 13, 14 .
 A
738 ECSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETIC . 136
Cium obsedit me 12. » Ειrursus : Erue a framea, A των Ιουδαίων μητροπόλεως, αυτής δή της Ιερουσα
Deus, animam meam, et de manu canis unicam λήμ, ακολούθως μετά την κατά των επιβουλευσάντων
meam. Salva me ex ore leonis, et a cornibus uni- αυτό πρόρρησιν επιλέγει εξής : « Είδoν ανομίαν
cornium humilitatem meam . Plane enim in και αντιλογίαν εν τη πόλεις και τα τούτοις ακό
his malignas potestates, taurorum, et vitulorum, λουθα, 8 και οποίας έχεται διανοίας ου νυν σχολή δι
et leonum, et canum, et unicornium nominibus ηγείσθαι.
appellat, quæ quidem illum sub ipsum passionis tempus obsederunt ac circumdederunt, 474 non
tamen etiam aliquid elncere contra illum poluerunt. Et hæc quidem talem habeant rationem , si
modo etiam hæ psalmi partes, ad Salvatorem Dominumque nostrum referantur. Quod si non ad il
lum , sed ad aliam personam , ipse quoque diligenter altendes, ut ea quæ ad ipsum hunc locum per
tinent, sibi invicem æquata respondeant. Verumtamen de ipsa etiam Judæorum civitate, de ipsa ,
inquam , Jerusalem , ordine deinceps post vaticinium de iis qui insidias illi fecerint, adjungit in
hunc modum : « Vidi iniquitatem et contradictionem in civitate : 1 et quæ sequuntur, quæ quo sensu
sint accipienda, non est riunc narrandi tempus.
A psalmo cv1. – Item de Juda, et de suffecto in Β 'Aπό του ψαλμού ρη'. - "Έτι περί του Ιούδα,
locum ejus apostolo , el de gente Judaica . ος
και του εις την χώραν αυτού αντεισαχθέντ
αποστόλου, και περί του Ιουδαίων έθνους.
« Deus, laudem meam ne tacueris , quia os pec- « Ο Θεός, την αίνεσίν μου μή παρασιωπήσης, ότι
catoris et os dolosi super me apertum est. Locuti στόμα αμαρτωλού και στόμα δολίου επ' εμέ ηνοίχθη.
sunt adversum me lingua dolosa, et sermonibus 'Ελάλησαν κατ' εμού γλώσση δολία, και λόγους μι
• odii circumdederunt me , et oppugnaverunt me σους έκύκλωσάν με, και επολέμησαν με δωρεάν.
gratis. Pro eo ut me diligerent , delraliebant mihi ; 'Αντί του αγαπάν με, ενδιέβαλλόν με· εγώ δε τρου
ego autem Orabam. Εt posuerunt adversum ne ηυχόμην. Και έθεντο κατ' εμού κακά αντί αγαθών,
mala pro bonis, et odium pro dilectione mea . Con- και μίσος αντί της αγαπήσεώς μου. Κατάστησον επ'
stitue super eum peccatorem, et diabolus stet a αυτόν αμαρτωλόν, και διάβολος στήτω εκ δεξιών αυ
dextris ejus. Dun: judicatur, exeat condemnatus, του. Εν τω κρίνεσθαι αυτόν εξέλθοι καταδεδικασμέ
et oratio ejus fiat in peccatum. Fiant dies ejuς νος, και η προσευχή αυτού γενηθήτω εις αμαρτίαν,
pauci , et episcopatum ejus accipial alter 88. » Quod Γενηθήτωσαν αι ημέραι αυτού ολίγαι, και την επι
etiam haec ad proditorem Judam sint referenda, σκοπήν αυτού λαβέτω έτερος. 5 Και της των προκει
idoneus sane esto testis apostolus Petrus, qui posts μένων επί τον προδότην Ιούδαν αναφοράς εχέγγυος
Salvatoris nostri ascensum, coactis in unum Ιο- μάρτυς και απόστολος Πέτρος, μετά την του Σωτήρος
cum apostolis omnibus, aliisque quanplurimis fra- ημών ανάληψιν συνηγμένων των αποστόλων πάντων
1ribus, in mediis illis stelit atque ail : « Viri fra » συν και άλλοις πλείοσιν αδελφοίς, μέσος αναστάς,
tres , oportuit impleri Scripturam hanc, quam prae- και ταύτα φήσας : "Ανδρες αδελφοί , έδει πληρωθή
dixit Spiritus sanctus per os David de Juda, qui ναι της Γραφήν, ήν προείπε το Πνεύμα το άγιον διά
fuit dux eorum qui comprehenderunt Jesum; quia στόματος Δαβίδ περί Ιούδα του γενομένου οδηγού
numeralus erat nobiscum, et sortitus erat sortem τους συλλαβούσιν Ιησούν ότι κατηριθμημένος ην εν
ministerii hujus. Hic igitur possedit agrum de ή μίν, και έλαχε τον κλήρον της διακονίας ταύτης.
mercede injustitiae sue : et suspensus crepuit me- Ούτος μεν ούν έκτήσατο χωρίον εκ μισθού της αδι
dius, et effusa sunt omnia viscera ejus. 475 Ει κίας αυτού, και πρηνής γενόμενος ελάκησε μέσος,
notam factum est omnibus habitantibus Jerusa- και εξεχύθη πάντα τα σπλάγχνα αυτού . Και γνωστόν
len : ita ut appellaretur ager ille lingua eorum, εγένετο πάσι τοις κατοικούσιν Ιερουσαλήμ , ώστε
Akeldamach, hoc est, Ager sanguinis. Scriptum est κληθήναι το χωρίον εκείνο τη ιδία διαλέκτη αυτών
enim in libro Psalmorum : « Fiat commoralio ejus 'Αχελδαμάχ, ό εστι Χωρίον αίματος. Γέγραπται γάρ
deserta , et non sit qui habitet in ea , et episcopa- D εν βίβλω Ψαλμών: «Γενηθήτω η έπαυλις αυτού έρη
Lum ejus accipiat aller 56. » Petrus vero cum alia μος , και μη έστω και κατοικών εν αυτή, και την επι
dixisset, subjecit in locum Jude alium assumi σκοπήν αυτού λαβέτω έτερος . » Ταύτα γούν ο Πέτρος
oportere, quo duodecim apostolorum numerus, ειπών υποτίθεται έτερον αντί του Ιούδα δεν παρα
qui liuminutus fuerat, compleretur, ut prophetia λαβείν εις τον λείποντα των δώδεκα αποστόλων αρι
Suum finem contingeret. Quo etiam tempore cum θμών , όπως πληρωθή τό της προφητείας . " Οτε, κλή
sors jacta esset, ea cecidit super Matthiam, et con- ρου γενομένου, έπεσεν ο κλήρος έπί Ματθίαν, και
numeratus est cum duodecim apostolis. Cum haec συγκατεψηφίσθη μετά των δώδεκα αποστόλων. Τού
igitur in hunc moduum peracta sint, sequitur ut των ούτως εκτελεσθέντων, ακολούθως αν είη το λέγον
personal que in hoc psalino Ioquitur, non aliam εν τω ψαλμό πρόσωπον ουχ έτερον του Σωτήρος
esse arbitremur, quam Salvatoris nostri, qui assi- ημών, ός τω Πατρί την αναπεμφθείσαν αυτό παρά
gnalam sibi a Patre sub ipsum passionis tempus τον του πάθους καιρον ευχήν της δια του αγίου Πνεύ
Orationem, publica tanto ante per Spiritum san- ματος αναγραφής προλαβών κατηξίωσε, το μέλλον
10 Psal. XXI, 17, 5" ibid. 21, 20, 53 Ps ... CSI:1, 2-8. 36 Act. 1, 16-20.
737 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X . 738
περί αυτού συμβήσεσθαι θεσπίσας. Φησιν ούν» Ο A clum descriptione dignatius, quod sibi usu ventu
Θεός, την αίνεσίν μου μη παρασιωπήσης, και την υπ' rum erat, cecinit. Ait igitur : Deus, laudem meam
αυτού παραδοθείσαν τους αυτού μαθηταίς διδασκα- ne tacueris : ubi videlicet doctrinam quam ipsa
λίαν, και της καινής Διαθήκης την αίνεσιν παρακα- suis discipulis tradit, et laudem novi Testamenti,
λων μη κατασιγασθήναι, αλλά και εις τον εξής non esse premendam silentio exhortalur, sed in
άπαντα αιώνα παραμείναι το βίω. Στόμα δε αμαρ- omne futurum evum ad vite humanae utilitatem
τωλού και στόμα δολίου και κυρίως αν λεχθείη το του permanere. « Os autem peccatoris, et os dolosi, » 08
Ιούδα, ός πορευθείς προς τους αρχιερείς είπεν αυ ipsius Judæ proprie nominaverit quispiam , qui
τους : Τι θέλετέ μοι δούναι, καγώ υμίν παραδώσω cum abiisset ad principes sacerdotuna, eis dixit :
αυτόν ; Οι δε έστησαν αυτό τριάκοντα στατήρας. Και « Quid vuliis mihi dare, et ego eum vobis tradanm ?
από τότε εζήτει ευκαιρίαν, ίνα αυτόν παραδώ.» Τοι- At illi constituerunt ei triginta staleres . Et ex illo
αυτα γούν κατ' αυτού συνθέμενος, εις ήν των μετά querebat occasionem, ut illun eis proderet 87,
ταύτα συν αυτώ ανακειμένων εν τω του Πάσχα συμ- Cum ergo talia contra illum molitus esset, unus
ποσίω, ότε και αυτός ο Σωτήρ ημών ανέκειτο μετά postea fuit ex iis qui cum illo in paschali cena
των δώδεκα, εσθιόντων τε αυτών είπεν : « 'Αμήν accubuerunt, quo tempore ipse quoque Salvator ac
αμήν λέγω υμίν, ότι είς εξ υμών παραδώσει με. » B Dominus noster accumbebat una cum ipsis duode
Και λυπούμενοι σφόδρα ήρξαντο λέγειν έκαστος αυ- cim, qui etiam comedentibus illis dixit : « Amen
των• • Μήτι εγώ είμι, Κύριε ; » εν οίς ήν και Ιού - amen dico vobis , quod unus vestruτη me tra
δας, ός , το πλήρες παντός δόλου και ειρωνείας ανοί- det. » Ει dum valde contristantur , ceperunt sin
ξας στόμα, αποκριθείς είπεν: • Μήτι εγώ είμι, guli dicere » : Nunguid ego sum, Domine 58 ? . In
Ραββί ; » Δόλιον στόμα, δι' ού το σημείον τοϊς επι- quibus erat etiam Judas , qui cuin omnis doli ac
βούλους του Σωτήρος ημών εδήλου, λέγων· « "Ον εάν simulationis plenuin os aperuisset respondit , ae
φιλήσω, αυτός έστι • κρατήσατε αυτόν • και εί- dixit : « Nunquid ego sum, Rabbi 39 ? , Dolosum
πών, έργα τον δόλον απεπλήρου, ότε προσελθών το ergo os, quo insidiatoribus Salvatoris nostri signum
Ιησού, είπεν αυτώ · Χαίρε , Ραββί· και κατεφί- proposuit , dicenς : « Quemcunque osculatus fuero,
λησεν αυτόν. Ο δε Ιησούς είπεν αυτώ· Εταιρε , ipse est, tenete eum 0. Quod cum dixisset verbo,
εφ' ώ πάρει και και πάλιν : « Ιούδα , φιλήματι τον re quoque ipsa dolum complevit, quo videlicet
Υιόν του ανθρώπου παραδίδως ;» Τούτων δ' ούν ένεκα tempore cum ad Jesum accessisset, dixit ei :
προλαβών διά του ψαλμού φησιν · " Οτι στόμα « Salve, Rabbi : el osculatus est eum 61 . » Jesus vero
αμαρτωλού και στόμα διλίου επ' εμέ ήνοίχθη. Ελά- ad illum dixit : « Amice , ad quid venisti ? » Et
λησαν κατ' εμού γλώσση δολία, και λόγοις μίσους G rursus : Juda, osculo filium hominis tradis 61 ? »
έκύκλωσάν με δωρεάν. » "Ένθα μετά του Ιούδα και 476 Harum ergo rerum causa tanto ante in
των λοιπών των επιβουλευσάντων αυτώ μνημονεύει. psalmo ait : Quoniam os peccatoris et os dolosi
Λέγει δ' ούν το Ευαγγέλιον , ώς άρα, του Σωτήρος super me apertum est. Locuti sunt contra me lin
ημών έτι τοίς εαυτού μαθηταίς λαλούντος, « Ιδού gua dolosa et sermonibus odii circumdederunt me,
Ιούδας είς των δώδεκα ήλθε, και μετ' αυτού όχλος et oppugnaverunt me gratis : ubi cum ipso Juda
πολύς μετά μαχαιρών και ξύλων, από των αρχιερέων etiam reliquorum meminit, qui ipsi insidias fece
και πρεσβυτέρων του λαού · οίς και είπεν ο Κύ- runt. Itaque ipsum Evangelium narrat, quemadmo
ριος : Ως επί ληστην εξήλθετε, μετά μαχαιρών duum Salvatore nostro suos adhuc alloquente disci
και ξύλων συλλαβείν με; καθ' ημέραν προς υμάς pulos, ille venerit : Ecce, inquit, Judas unus de
έκαθεζόμην εν τώ ιερώ διδάσκων, και ουκ εκρατή- duodecim venit, et cum e0 turba multa cum gla
σατέ με. Τούτο δε όλον γέγονεν, ίνα πληρωθώσιν αι diis et lignis , a principibus sacerdotum et seniori .
Γραφα των προφητών. » "Ετι δέ φησιν εν τω bus populi 63. Quibus etiam Dominus dixit :
ψαλμώ· « 'Αντί του αγαπάν με , ενδιέβαλλόν με • « Tanquam ad latronem exivistis cum gladiis et li
εγώ δε προσηυχόμην , αυτό τέλους ετύγχανεν, ότε, η gnis compreliendere nme? quotidie apud vos sede
του Σωτήρος ημών εν τω καλουμένω Γεθσημανή γω- bam in templo docens, et non tenuistis me. Hoc
ρίω μετά των ένδεκα αποστόλων προσευχομένου , μι- autern totum factum est , ut impleantur Scripturae
κρόν τε αναχωρήσαντος αυτών, και προσπεσόντος prophetarum6% . Preterea vero quod aitinpsalmo :
τω Πατρί, δεύτερόν τε εύξαμένου και τρίτον, ο Ιού- « Pro eo ut me diligerent, detrahebant milhi, ego
δας συν τοις άρχουσι των Ιουδαίων τα της επιβουλής autem oralbam : ipsum quoque tunc suum finem
αυτώ κατήρτυε, συνάγων και προξενών το πλήθος contigit, cum Salvatore nostro in loco qui dicitur
τών μετα μαχαιρών και ξύλων συλλαβείν αυτόν παρε - Gethsemani cum undecim apostolis orante, paulu
σκευασμένων. Κακά δε εις αυτόν έθεντο αντί αγα- Iuinque ab illis digresso ut proeumbens Palrem
θών, και μίσος αντί της αγαπήσεως αυτού , ότε πο- precaretur, iterumque et tertio supplicante, Judas
νηρά διετέθειντο τον Σωτήρα και ευεργέτης και δι- cum principibus Judeorum insidias illi Anaturavit,
δάσκαλον, μυρίας όσας ιάσεις και θεραπείας, λόγων dum cogit ipse et conducit copias que cum gladiis
17 Μatth. XXVI , 14, 13. 58 ibid . 91, 90 . 59 ibid. 25. 6ο ibid. 48. 61 ilbid, 49. 62 Luc . ΧΧιι , 18,
" Matth . XXVI, 47. 6* ibid . 55, 56.
139 EUSEENI CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA . 740
et fustibus, ut illum comprehenderent, parale Α τε διδασκαλίας, και παντοίας ωφελείας αυτούς παμ
erant. Tunc autem mala adversus ipsum posue- εσχημένον · ανθ' ών, επειδή περ κακά αντί αγαθών
runt pro bonis, et odium pro dilectione ipsius, cum έθεντο κατ' αυτού, και μίσος αντί της αγαπήσεως
malis affecerunt ipsum Salvatorem et bene de ipsis αυτού, είκότως επιλέγει· « Κατάστησον επ' αυτόν
meritum, et magistrum, qui innunierabiles San2- αμαρτωλόν, και διάβολος στήτω εκ δεξιών αυτού. Εν
tiones et medelas, sermonumque documenta, et το κρίνεσθαι αυτόν εξέλθοι καταδεδικασμένος, και
omnis generis utilitates ipsis prestiterat : quas ob ή προσευχή αυτού γενηθήτω εις αμαρτίαν. Γενη
res cum mala pro bonis adversusipstin posuerint, θήτωσαν αι ημέραι αυτού ολίγαι, και την επισκο
et odium pro dilectione ipsius, merito adjungit : την αυτού λαβέτω έτερος " , α και αυτά οποίαν εί
• Constitue super cum peccatoreno, et diabolus stet ληφε την έκβασιν , ο ιερός απόστολος Πέτρος προ
a dextris ejus. Dum judicatur, exeal condemna- λαβών διασάφησεν, επ' αυτόν προδότην εφαρμόσας
tus, et oratio ejus fiat in peccatum. Fiant dies την Γραφήν. Και σοι δε αυτώ πάρεστι συνοράν, ει
ejus pauci, et episcopatum ejus accipital alter. και μή καθέσταται επί το Ιουδαίων έθνος άρχων και
Quae quidem ipsi quem exitum sortita sint , Sn- ηγούμενος αμαρτωλός , και μετά τα τολμηθέντα αυτοίς
clus postolus Petrus paulo ante indicavit, dum κατά του Σωτήρος ημών παρεδόθησαν, αντί των
Scripturam hanc ad ipsum proditorem accommodat. Β τάλαι οικείων και θεοφιλών αρχόντων αλλοφύλους
Ει same tibi ipsi inlerini licet inlileri, ηuυ super και ειδωλολάτραις δουλεύειν κατηναγκασμένοι. Τίς
Judaicam gentem constitutus sit princeps,ac dux δ' ουκ ανθαυμάσειε προορήσεως το αποτέλεσμα ; φή
peccator , cui videlicet post scelera adversus σαντος γάρ του λόγου : « Γενηθήτωσαν αι ημέραι
Salvatorem nostrum audacissime commissa, tra- αυτού ολίγαι , και σαφές όπως βραχύς ο πάς διεγένετο
diti sunt , interim pro antiquis et ipsorum do- μετά την του Σωτήρος ημών επιβουλήν αυτών χρόνος,
mesticis Deoque amicis principibus , externis καθ' όν έδοξαν διαμένειν μεθ' όν την υστάτην υπ.
477 et simulacra colentibus servire Coacti. Ce- έμειναν πολιορκίαν και την παντελή καθαίρεσιν, εφ'
tεrum quis tandem non obstupescat ipsius pris- ή και την επισκοπήν αυτών έλαβεν έτερος, ο διά
dictionis eventum ? nam cum oraculum dixerit, Χριστού συγκροτηθείς. Και τα λοιπά δε του ψαλμού
« Fiant dies ejus pauci , και constat plane quam breve αυτούς τούτοις καταλλήλως νοήσεις : τα δέ εξής , ως
post structas adversus Salvatorem nostrum ab illis περί τινων υιών του Ιούδα λεγόμενα, εν τώ, « Γενη
insidias , one fuerit tempus , quo manere visi θήτωσαν οι υιοί αυτου ορφανοι , υ και τα παραπλή
sunt. Post quod tempus novissinian vastationem σια , ανάγοιτ' άν και επ' αυτόν μέν προηγουμένως
stremumque interitumn passi sunt , ex quo etiam , τον Ιούδαν, μετ' εκείνον δε και επί πάντας τους
episcopatum eorum accepit alter , conditus vide- " ομοίους αυτό τον σωτήριον λόγον προδιδόντας.
licet per Christum novus populus. Porro etiam re- Καταλλήλως δε νοήσεις και την γυναίκα αυτού, και
liqua hujus psalmi omnia per horum ipsorum exer - τας αμαρτίας των πατέρων αυτού, και της λεγομένης
plar intelliges que vero sequuntur, et quasi de μητρός αυτού , της του Ιουδαίων έθνους συναγωγής.
φuibusdam Julie filiis dici videntur, illis verbis : Περί αυτής γάρ ηγούμαι λέγεσθαι το, « Και η αμαρ
« Fiant filii ejus orphani 68, » el quecunque alia τία της μητρός αυτού μή εξαλειφθείη .• Πλήν ώσπερ
his similia sunt , referentur primo quiden Ioco in εν τη προ ταύτης προφητεία πτωχός και πένης ωνο
ipsum Judain , post illum vero elianin oιnnes illi μάζετο ο Σωτήρ και Κύριος ημών, καθάπερ απ
similes salutare verbum prodentes. Εadem vero εδείξαμεν εν τω , « Μακάριος ο συνιών επί πτωχόν
Tatione intelliges uxorem quoque ejus , el peccata και πένητα και τον αυτόν τρόπον και εν τώ παρόντι
patris, el ejus que ipsius maler dicitur, Judaice ψαλμω τούτοις επικέκληται τοις ονόμασι. Τάδε γάρ
genlis videlicet congregationis. De hac enium arbi- και τάδε γενηθήτωτω Ιούδα, και τοις τα όμοια αυτό
tror dici illud : « Ει peccatum matris ejus non de- έζηλωκόσι διά τά τετολμημένα αυτώ , φησί. Τίνα δε
le: tur 66. Verumtamen sicut in ea que proxine ταύτα , επιφέρει λέγων· « 'Ανθ' ών ουκ εμνήσθη του
anlecessit propluetia , egenus et pauper nomino- D ποιήσαι έλεος , και κατεδίωξεν άνθρωπον τένητα και
batur Salvator ac Dominus noster, veluti demon- πτωχών και κατανενυγμένον τη καρδία του θανατώ
stravimusin illo : Beatus qui intelligit super ege- σαι. Και ηγάπησε κατάραν, και ήξει αυτό και ουκ
num et pauperem 67 : ita etiamin presenti psalino ηθέλησεν ευλογίαν, και μακρυνθήσεται απ' αυτού.»
iisdem vocatur nominibus. Fiant enim illa et illa Oις εξής επικαταβάς , αύθις πένητα και πτωχόν εαυ
ipsi Jude , iisque qui illi similia emulati sint , pro- τον ονομάζει λέγων· « Και συ, Κύριε Κύριε , ποίη
pter illa quae est ausus , inquit. Quenam vero ista σον μετ' εμού έλεος ένεκεν του ονόματός σου , ότι
sint , adjungit , dicenς : « Pro eo quod non est re- χρηστών το έλεός σου. Ρύσαι με, ότι πτωχός και
cordalus facere misericordiani , et persecutus est πένης είμαι εγώ. » Oις μεθ' έτερα επιλέγει : « Τα γή
hominem pauperem et egenum, et compunctum νατά μου ήσθένησαν από νηστείας , και η σάρξ μου
corde , ut morte afficeret. Ει dilexit exsecrationem , Eλλοιώθη δι' έλαιον · και εγώ εγενήθην όνειδος αυ
et veniet ei. Et noluit benedictionem, et procal τοϊς. Είδoσάν με , και εσάλευσαν κεφαλάς αυτών, και
anovebitur ab eo 68. Post que verba deinceps " A και αυτά τέλους ετύγχανεν ότε και οι παραπαρευ
. « Psal. Cv1, 9. 66 ibid. 14. 61 Psal. XL , 2. 68 Psal. cv11, 16-18.
 741 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X. 742
μενοι έβλασφήμουν αυτόν , κινούντες τας κεφαλάς A Oratione progressus, rursus pauperem atque ege
αυτών, και λέγοντες: "Αλλους έσωσεν, εαυτόν ου δύ- ηum seipsum nominat , dicens : Et tu , Domine ,
ναται σώσαι. ) Επει δε εισέτι νύν οι εκ περιτομής, Domine , fac mecum misericordiam propter nomen
την των πατέρων αυτών εις εαυτούς αράν επισπώμε - tuum, quia benigna est misericordia tua Libera
νοι, βλασφήμους και ασεβέσι ρήμασι αναθεματίζειν me, quia egenus et pauper sum ego 69. Quibus
τον Σωτήρα και Κύριον ημών, και τους εις αυτόν πε- post alia adjungit : Genua nea infirmata sunt a
πιστευκότας άπαντας ειώθασι , τούτου χάριν εξής jejunio , et caro mea immutata est propter oleum :
επιλέγει · « Καταράσονται αυτοί , και συ ευλογήσεις. et ego factus sum opprobrium illis. Viderunt me
Οι επανιστάμενοί μου αισχυνθήτωσαν· ο δε δούλός σου et moverunt capita sua 70 : que sane ipsa nihilo
ευφρανθήσεται. Ένδυσάσθωσαν οι ενδιαβάλλοντές με minus suum finem consecuta sunt , quo tempore
εντροπήν , και περιβαλέσθωσαν ως διπλοίδα αισχύνην qui preteribant , maledicebant ei moventes capita
αυτών. Εγώ δε εξομολογήσομαι τω Κυρίω σφόδρα εν sua et dicentes : Alios salvos fecit , seipsum non
το στόματί μου, και εν μέσω πολλών αινέσω αυτόν : potest salvum facere 71.5Quoniam vero etiam nunc
ότι παρέστη εκ δεξιών πένητος, του σώσαι εκ των Judei patrum suorum in seipsos 478 exsecratio
καταδιωκόντων την ψυχήν μου. 5 Και πρόδηλόν γε nem attrahentes exsecrabilibus et nefariis verbis
οπόσοις εισέτι και νυν οι τας κατ' αυτού αράς εν ταις B delestari Salvatorem ac Dominum nostrum , om
εαυτών συναγωγαίς ποιούμενοι παλαίoυσι κακούς , nesque quicunque in fidem ejus transierint , con
από των αυτών χρόνων μηδ' όλως ανανεύσαι δεδυνη- suevere , idcirco deinceps adjungit : « Maledicent
μένοι, όπως τε αυτός οίνον τώ Πατρί εν μέσω πολλών illi , et tu benedices. Qui insurgunt in nme , confun
εθνών τον διά της καινής Διαθήκης αυτού καταρ dantur : servus autem tuus lætabitur. Induantur
τίζεται, συνεργόν τον Πατέρα, και της εαυτού δεξιάς qui detrahunt mihi , pudore , et operiantur sicut
πάρεδρον κεκτημένος · διό φησιν : Εν μέσω πολλών diploide , confusione sua. Ego autem confitebor
αινέσω αυτόν, ότι παρέστη εκ δεξιών πένητος. 5 Και Domino in ore meo : et in medio multorumlaudabo
την μετά τον θάνατον αυτού σωτηρίαν διδάσκει , λέ- eunm . Ouoniam astirit a dextris μεuperis , ut sal
γων Τού σώσαι εκ των καταδιωκόντων την ψυχήν vam faceret a persequentibus animam meam71.»
μου. ν 'Ανωτέρω γούν φήσας το• Κατεδίωξεν άν Et sane constat quam mullis etiam nunc rebus ad
θρωπον πένητα και πτωχόν , και κατανενυγμένον τη versis conflictentur quicunque exsecrationes ad
καρδία του θανατώσαι , υ και σαφώς δηλώσας εαυτού versus illum in suis conventibus jaclant , quippe
τονθάνατον περιγράφων την προφητείαν την μετά τον qui ab iisdem temporibus ne respirare quidem, aut
6άνατον αυτού σωτηρίαν ήνίξατο είπών" « "Οτι παρέ- Suspicere unquam potuerint, quamque ille feliciter
στη εκ δεξιών πένητος, του σώσαι εκ των καταδιω- G in medio multarum gentium per suum ipsius No
κόντων την ψυχήν μου . vun Testamentum suo Patri laudem perficiat, dum
eumdem Patrem adjutorem et suæ dextræ assessoreni obtinet, quas ob res ita loquitur : « In medio
multorum laudabo eum , quia aslitit a dextris pauperis. ) Salutem præterea quæ ipsius mortem se
cuta est, docet his verbis : « Ut salvam faceret a persequentibus animam meam . , Supra enim cum
illud dixerit : « Persecutus est hominem paupcrem et egenum , et compunctuni corde , ut morte allice
ret, , planeque suam mortem indicaverit , dum prophetiam circumscribit : tum vero salutem quæ
Lorlem ipsius secuta est , significavit , dicens : « Quoniam aslilit a dextris pauperis, ut salvam fa
ceret a persequentibus animam meam . )
"Από τού Ζωναρίου, " Ετι περί του Ιούδα και των Α Zacharia. - Item de Juda et argenleis quibus
αργυρίων ανθ' ών τον Κύριον προϋδωκε , και Dominum prodidil, deque rejectione apud Judros,
tam eorum qui imperabant, quam eorum quibus
περί της αποβολής των παρά Ιουδαίοις αρ imperabatur.
χόντων τε και αρχομένων .
• Και κάλλος
λήψομαι, καιεμαυτώ δυο έκάλεσα
ράβδους , σγοίνισμα
την μίαν Etcapiam mihi duas virgas, unam vocavi pul
Σκάλεσα την ετέραν chritudinem , et alteram vocavi funiculum, et
pascam oves meas , et auferam tres pastores in
και ποιμανώ τα πρόβατά μου, και εξαρώ τους τρείς DP mense uno , el gravabilur anima mea super eos.
ποιμένας εν μηνί ένι , και βαρυνθήσεται η ψυχή μου 479 Etenim animæ eorum rugierunt super me, et
επ' αυτούς. Και γάρ αι ψυχαί αυτών επωρύοντο επ' dixi, Non pascam vos ; quod moritur,moriatur , et
quod deficit, deficiat : et quæ reliqua suntdevorent,
αποθνησκέτω, και το εκλείπον εκλειπέτω, και τα κα unusquisque carnes proximi sui, et capiam virgam
τάλοιπα εσθιέτωσαν, έκαστος τάς σάρκας του πλησίον pulchram , et abjiciam eam , ad dissipandum Tesla
αυτού. Και λήψομαι την ράβδον την καλήν, και απορ- Dentum meum , quod disposui ad omnes populos ,
ρίψω αυτήν του διασκεδάσαι την Διαθήκην μου , ήν et dissipabitur in die illa, et cognoscent Chananai
διεθέμην προς πάντας τους λαούς . Και διασκεδασθή- oves que custodiuntur mihi, quod Verbum Domini
σεται εν τη ημέρα εκείνη, και γνώσονται οι Χανα- est, et dicam ad eos : Si honestum est in conspectu
ναίοι τα πρόβατα τα φυλασσόμενά μου, ότι Λόγος vestro, date mercedem meam , aut renuite, et con
Κυρίου εστί. Και ερω προς αυτούς • Ει καλόν ενώπιον stituerunt mercedem meam, triginta argenteos , et .
60 Palm. CYBI, 21, 22. 70 ibid. 24, 23. " Μatth, ΧΧν11 , 41, 42. 71 Psal. CVΙΙ , 23- 31.
 743 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 744
dixit Dominus ad me, Dimitte eos in Tornacem, et , υμών έστι , δότε τον μισθόν μου, ή απείπασθε. Και
specta num approbatum sit, quemadmodum proba- έστησαν τον μισθόν μου τριάκοντα αργυρούς. Και
ιιιs sum pro illis , et accepi triginta argenteos , et είπε Κύριος πρός με : Κάθες αυτούς εις το χωνευ
projeci eos in domo Domini in formaceum , et abjeci τήριον. Και σκέψαι ει δόκιμόν έστιν , όν τρόπον
virgam alteram, quae dicitur funiculus, ad dissi- εδοκιμάσθην υπέρ αυτών . Και έλαβον τους τριά
pandum Testamentum inter Judam et Israel 3. κοντα αργυρους , και ενέβαλον αυτούς εις τον οίκον
Hæc igitur suum finem consecuta sunt, quo lem Κυρίου εις το χωνευτήριον, και απέρριψα την ράβδων
pore, ut est apud Lucam, « abiens Judas Ioculus την δευτέραν το σχοίνισμα, του διασκεδάσαι την Δια
est cum principibus sacerdotum et scribis, et du- θήκην ανά μέσον Ιούδα και ανά μέσον Ισραήλ. Και
cibus templi, quomodo illum eis traderet ; et gavisi ταύτα τέλους ετύγχανεν, ότε , κατά μεν τον Λουκάν,
sunt, el pacti sunt argentum illi dare 75. 5 Uι vero « απελθών ο Ιούδας συνελάλει τους αρχιερεύσι και
apud Marcum legimus , cum abiit ad principes στρατηγούς του ιερού, όπως αυτόν παραδό αυτούς
Sacerdotum , ut illum proderel ; illi autem gayisi και εχάρησαν, και συνέθεντο αυτώ αργύρια δούναι.
sunt , et promiserunt ei se argentum daluros. Κατά δε τον Μάρκον , όπηνίκα «απήλθε προς τους αρ
Verum apud hos quidem argentum simpliciter χιερείς , ένα παραδώ αυτόν. Οι δε εχάρησαν, και επεγ
nominatum est. Αpud Matthaeum autem numerus B γείλαντο αυτό αργύρια δούναι. Ο 'Αλλ' εν τούτοις
quoque indicatur , qui sane ab eo quem posuit Za- μεν απλώς το αργύριον ώνόμασται παρά δε τω Ματ
charias minime discrepal . Dicit igitur Matthaeus : θαίω μνημονεύεται και ο αριθμός , συνάδων τη από
« Tunc abiens unus de duodecim, qui dicitur Judas του Ζαχαρίου παραθέσει. Λέγει δ' ουν ο Ματθαίος
Iscariotes, ad principes sacerdotum,dixit eis : Quid « Τότε πορευθείς είς των δώδεκα, ο λεγόμενος Ιούδας
νultis mihi dare , et ego eum vobis tradam? illi au- Ισκαριώτης, προς τους αρχιερείς , είπεν αυτοίς · Τ:
1em constituerunt ei triginta staleres 78. » Consen- θέλετέ μοι δούναι , καγώ υμίν παραδώσω αυτόν ; Οι
taneaigitur haec sunt ei quod in prophetia dictum δέ έστησαν αυτό τριάκοντα στατήρας. • Σύμφωνα
est a Domino : « Ει constituerunt mercedem meam oύν ταύτά εστι τώ, «Και έστησαν τον μισθόν μου τριά
Triginta argenteos. 1 Pro quo Symmachus qui κοντα αργυρους , και εν τη προφητεία ειρημένω υπό
dem ait : Ει apprehenderunt mercedem meam του Κυρίου. 'Ανθ' ού ο μέν Σύμμαχος εποίησε : « Και
triginta argenleos. Aquila vero : « Ει constitue- εστάθμισαν τον μισθόν μου τριάκοντα αργυρους
runt mercedem meam triginta argenteos, o quibus δε 'Ακύλας: Και έστησαν τον μισθόν μου τριά
illud adjungitur : « Ει dixit Dominus ad me : Di- κοντα αργυρούς , οίς επιλέγεται: « Και είπε Κύριος
mitte eos in formacem, et vide nut probaturn sit , πρός με• Κάθες αυτούς εις το χωνευτήριον, και σκέ
quemadmodum probatus sum pro illis. » Pro quo & ψαι ει δόκιμόν έστιν, όν τρόπον εδοκιμάσθην υπέρ αυ
rursus Aquila quidem sic ait : « Ει dixit Dominus των.» 'Ανθ' ου πάλιν ο μεν Ακύλας φησί• « Και είπε
ad me: Dimitte eos in fornacem, projice eos ad fi- Κύριος · Ριψον αυτά προς τον πλάστης. Υπερμεγέ
gulum,immensum pretium quo estimatus sum pro θης ή τιμή, ήν ετιμήθην υπέρ αυτών. • Και πρόσχες
illis,» 480 et sane attende quonam pacto ipse Do- τίνα τρόπον αυτός ο Κύριος τιμήν εαυτού ομολογεί
minus pretium suum confitetur triginta argenteος τους τριάκοντα αργυρούς δεδόσθαι. "Εοικε δε ή της
datum esse. Videtur autein ipsa verborum excogi- λέξεως διάνοια τοιούτον τινα εμφαίνειν νούν: Εγώ
1atio laleum prae se ferre sensum : Ego quidem Do- μεν ο Κύριος , εκ πρώτης αρξάμενος ημέρας, ου
minus a primo incipiens die nunquam desii meae διέλιπον της έμαυτού χρηστότητος υμίν τοις εκ περι
benignitatisindicia vobis Judeisimpendere,innume- . τομής δείγματα παρέχων, και μυρία όσα υμάς ευερ
rabilibusque vos beneficiis aficere, non solum dum γετών, ου μόνον τα διά των ανέκαθεν προφητών, αλλά
ad vos ab initio prophetas Imitto , sed etiam dum και τα διά τής έμαυτού παρουσίας, έν τε ταις προ
meipsum vobis presentem exhibeo , tum in moni- τρεπτικαίς διδασκαλίαις και τους λογικούς μαθή
tis ac documentis, rationalibusque prixceptis , tum μασιν , έν τε τους σημείοις και τερασι, και ταις άλ
in signis et portentis et aliis miraculorum generi- λαις παραδοξοποιίαις , ταϊς τε ιάσεσι και ταϊς θερα
bus, tum etiam in sanationibus et medelis; νος Ρ πείαις · ύμείς δε οι της τοσαύτης ευεργεσίας ήξεω
ergo qui tanta beneficentia digni habiti estis , date μένου δότε τον μισθόν μου , ή απείπασθε· αιτών αυ
mercederm meam, aut renuile : sic quidem ab illis , τους , ώς εικός , καρπούς ευσεβείας , και δείγμα της
ait par est,fructus pietatis, et indicia fidei erga se- εις αυτόν πίστεως. Οι δε , ( κατά το ειρημένον εν τη
ipsum postulans . At illi (ut in ea quam proxime προ ταύτης παραθέσει,) • αντί του αγαπάν με ενδι
anle hanc posuimus prophetia , dictum est), pro εβαλλόν με, και έθεντο κατ' εμού κακά αντί αγαθών,
eo ut me diligerent, detrahebant nihi, et posuerunt και μίσος αντί της αγαπήσεώς μου,και τριάκοντα αργυ
adversum me mala pro bonis , et odium pro dile- ρους στήσαντες, ώσπερ τοσούτου αυτόν πωλούμενον
clione mea 16 ; et cum triginta argenteos consti- ετιμήσαντο. 'Αλλ' επεί το εκάστου έργον οποίον
εuerint, tanquam eum qui tanti venderetur, estima- εστι το πυραυτο δοκιμάσει, είκότως προστάττει καθ
verunt. Sed quoniam uniuscujusque opus quale sit ήναι αυτούς εις το χωνευτήριον , επιλέγων · « “Ον
ignis probabit, meritoimperat ut mittantur in forno- τρόπον εδοκιμάσθην υπέρ αυτών. » Χωνευτήριον δε
13 Zachar. ΧΙ, 7, 14. 1* Luc. ΧΧιι , 4, 5. 78 Matth. ΧΧνι, 14, 13. 76 Psal. cv , 1, 5.
7415 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X . 746
ενταύθα έoικε τον οίκον Κυρίου ονομάζειν. Είπόντος A cenm , illud adjungens : « Quemadmodum probatus
γούν του Κυρίου, κατά τους Εβδομήκοντα: Κάθες sum pro illis. ) Fornarem vero hoc loco ipsam
αυτούς εις το χωνευτήριον , και επιφέρει « Και ενέβα - domum Domini nominare videtur. Νam cum Domi
λον αυτούς εις τον οίκον Κυρίου , εις το χωνευτή- nus dixerit , ut est apud LXX , Dimitle eos in
ριον. » Κατά δε τον 'Ακύλαν: « Είπόντος του Κυρίου: Tornacem, 5 tum adjungit : « Ει projeci eos in do
Ρίψον αυτό, και δήλον δ' ότι το αργύριον , προς τον mo Domini in fornacem. Uι vero est apud Aqui
πλάστης, επιφέρει: « Και έρριψα εν οίκω Κυρίου προς lam, • cum Dominus dixerit : Projice illud ipsum
τον πλάστης. Κατά δε τον Σύμμαχον: « Είπόντος του videlicet argentum ad figulum, ν ιum adjungit :
Κυρίου : Ρίψον αυτό εις το χωνευτήριον , και επιφέρει « Ει projeci illud in domo Domini ad figulum. »
λέγων· « Και έρριψα αυτό εις τον οίκον Κυρίου , εις At vero, ex Symmachi editione, cum Dominus di
το χωνευτήριον. » Μήποτε δε και τούτο επληρούτο, xerit , projice illud in Tornacem, 5 tum adjungit
ότε « Ιούδας,και ο παραδιδούς τον Κύριον,«ιδών, ότι κατ- verba illa : « Ει projeci illud in domo Domini in
εκρίθη , μεταμεληθείς απέστρεψε το αργύριον τοίς formaceum . Num igitur hoc tunc forsitan comple
αρχιερεύσι και πρεσβυτέροις , λέγων· " Ήμαρτον πα- tum est, cum • Judas, qui Dominum prodidit, vi
ραδούς αίμα αθώον. Οι δε είπαν αυτώ : Τι προς dens quod condemnatus esset, penitentia ductus ,
ημάς ; συ όψει. Και δίψας τα αργύρια εις τον ναόν, αν- B retulit argentum principibus sacerdotum et senio
εχώρησε και απελθών απήγξατο. Οι δε αρχιερείς , ribus, dicens : Peccavi tradens sanguineminnocen
λαβόντες τα αργύρια , είπαν : Ουκ έστι βαλείν tein . At illi dixerunt ei : Quid ad nos ? τα vi
αυτά εις τον κορβανάν, επεί τιμή αίματος εστιν.» deris, et projectis argenteis in templo , recessit :
Συμβούλιον δε λαβόντες, ηγόρασαν εξ αυτών των et abiens laqueo se suspendit. Principes autem
αγρόν του κεραμέως εις ταφήν τους ξένους : sacerdotum acceptis argenteis dixerunt : Νon licet
Διό εκλήθη ο αγρός εκείνος αγρός αίματος, έως της eos mittere in corbanam , quia pretium san
σήμερον ημέρας. Τότε επληρώθη το ρηθέν διά Ιε- ginis est. Consilio autem inito , emerunt ex
ρεμίου του προφήτου λέγοντος· Και έλαβον τα τριά - illis agrum figuli in sepulturam peregrinorum.
κοντα αργύρια, την τιμήν του τετιμημένου , όν έτι- 481 Quapropter vocatus est ager ille, ager san
μήσαντο από υιών Ισραήλ. Και έδωκαν αυτά εις τον guinis, usque ad presentem diem. Tunc implelum
αγρον του κεραμέως, καθά συνέταξέ μοι Κύριος. » est quod dictum est per Jeremiam prophetato di.
"Ενθα και επιστήσεις, επεί μή ταύτα φέρεται εν τη centem : Ει acceperunt triginta argenteos pretium
του Ιερεμίου προφητεία , είτε χρή υπονοείν περιηρή- appreciati, quem appreliaverunt a filiis Israel, et
σθαι αυτά εξ αυτής κατά τινα ραδιουργίαν, ή και dederunt eos in agrum figuli, sicut constituit milli
σφάλμα γραφικών γεγονέναι , των αμελέστερον τα C Dominus 77. Ubi diligenter consideralis , cumlec
των ιερών Ευαγγελίων αντίγραφα πεποιημένων σφα- non habeantur apud Jeremiam prophelarm, ηum ar »
λέντος τινός , και αντί μέν του Ζαχαρίου Ιερεμίαν bitrari oporteat ea per quamdam Imalitiam ex illo
τεθεικότος , ως δέον ούτως αναγεγράφθαι : « Τότε sublata esse , an vero librarii erratum fuisse, qui
επληρώθη το ρηθέν διά Ζαχαρίου του προφήτου , negligentius sanctorum Evangeliorum exemplaria
αντί δε τού , « 'Ενέβαλον αυτούς εις τον οίκον Κυ- confecerit, et ex negligentia in errorem inciderit,
ρίου , εις το χωνευτήριον, και εσφαλμένως πεποιηκότος : et pro Zacharia posuerit Jeremiam : utpote, cum
• Και έδωκαν αυτά εις τον αγρον του κεραμέως . ) ita scripto opus fuerit, « tunc completum est, quod
Σαφώς γάρ διά μέν της προφητείας εις τον του Κυ- dictum est per Zachariam prophetam. Ρro eo au
ρίου ναον ερρίφθαι λέγεται το αργύριον, και δι' αυ - tem quod perperam conversurn est : Ει miserunt
του δε του Ευαγγελίου εις τον ναόν. « Ρίψας γούν, » eos in domo Domini in Fornacem, » dictum est il.
φησίν, « Ιούδας τα αργύρια εις τον ναόν, ανεχώρησε.5 Iud : « Ει dedi eos in agrum figuli. 5 Plane enim
Και είκός γε εξ εκείνων των αργυρίων βέβηλον γε- in ipsa prophelia in templo Domini projectum
γονέναι τον ναόν , και πε πληρώσθαι το, « 'Ιδού αφίε- fuisse argentum dicitur, et ab Evangelio itidem in
ται υμϊν ο οίκος υμών έρημος. 5 Και όρα γε μη ποτε templo : « Projectis enim, inquit, Judas argenteis
χωνευτήριον ο οίκος Κυρίου διά τούτο κέκληται, D in templo, recessit . » Et sane equum est ex illis
επείπερ ως εν χωνεία, μεταπλάττεσθαι τας ψυχάς argenteis templum fuisse profanatum, et comple
εκ της των θείων λόγων πυρώσεως εν τω του Θεού τum fuisse illud : : Ecce relinquitur vobis domus
οίκιο συμβαίνει• ή άλλως απελέγχεται με καθαράς, vestra deserta 18. » Porro autem etiam illud con
ως εν χωνευτηρίω πυρουμένας και δοκιμαζομένας. templare, num Torinax dicta sit domus Domini,
“Οπερ ο 'Ακύλας, « "Έρριψα, Σφήσας, « το αργύ- propterea quod in templo Dei quasi in fornace con»
ριον εν τω οίκω Κυρίου προς τον πλάστης, και σαφώς flatoris, animos ex divinorum sermonum calore at :
διδάσκει, ώς του Λόγου του θείου δίκην πλάστου κατ- que igne transformari contingit, aut alioqui non
οικούντος εις τον οίκον Κυρίου, και πλάττοντος και puros dum tanquam in Fornace igne explorantur ,
ανανεούντος τας των προσιόντων ψυχάς. Πλήν αλλ'. redargui . Ιdcirco Aquila dum ita convertil : « Ει
επείπερ η τιμή του τετιμημένου εις εκείνον μετα- projecit argentum in domo Domini ad figulum , »
βληθείσα τον οίκον βέβηλον αυτόν κατεστήσατο, εικό- plane nos docet quemadmodum divinum Verbum
τως ευθύς επιλέγει : Και απέρριψα την ράβδον instar figuli habitet in domo Domini, et eorum qui
** Μatth. ΧΧν1 , 5 -30. 18 Matth. ΣΧυ, 38.
PATROL GR. XXII. Ω!,
 747 · EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 718
illuc accellunt animas informct ac renovet. Verum- Α την δευτέραν το σχοίνισμα, του διασκεδάσαι την
tamen cum pretium appreciati in illa domo proje- Διαθήκην ανά μέσον Ιούδα και ανά μέσον Ισραήλ. »
ctum, eam ipsam profanam reddiderit, merito sta- 'Εξ εκείνου γάρ τοι το πλήθος του έθνους απερρίφη
tim adjungit : « Ει abjeci virgam alteram, que di- της πάλαι πρότερον έφορώσης αυτούς επισκοπής του
citur funiculus, ad dissipandum testamentum inter Θεού. Δευτέραν δε ράβδον ηγούμαι το παν αθρόως
Judam et lsrael, , Ex illo enim illa genlis multi- Ιουδαίων έθνος ενταύθα δηλούσθαι. Καλεί δ' ούν αυ
tudo abjecta est procul ab antiqua Dei tutela, quae την σχοίνισμα, λέγων· « Την μίαν εκάλεσα κάλλος,
prius illos conservabat. Alteram autemvirgam pulo και την δευτέραν εκάλεσα σχοίνισμα. - Και σαφώς
pro universa simul Judaica gente hoc in loco ac - επιλέγει περί της δευτέρας φάσκων :« Και απέρριψα
cipi oportere. Qua de causa illam etiam funiculum την ράβδον την δευτέραν το σχοίνισμα, του διασκε
vocat , dicens: 482 Unam vocavi pulchritudinem, δάσαι την Διαθήκην ανά μέσον Ιούδα και ανά μέσον
et alteram vocavi funiculum. » Tum de alera evi- Ισραήλ. » Ούτοι γάρ ήσαν το σχοίνισμα και η ρά
denter adjungit illud : « Ει abjeci virgarn alteram, Εδος ή δευτέρα. Η δε προτέρα κάλλος ώνομασμένη
que dicitur fuiculus, ad dissipandumtestamentum ουδ' άλλη γένοιτο της Ιερουσαλήμ αυτής, και της
inter Judam et Israel : siquidem hi erant et fa - κατά Μωσέα λατρείας, απάσης τε της παλαιάς Δια
niculus et virga altera. Prior autem que pulchri. Β θήκης και τούτο δε εξ αυτής παρίσταται της προ
tudo nominata est, non alia fuerit quam ipsa Jeru- φητείας φησάσης : Και λήψομαι την ράβδον μου
salem, adoratioque Mosaica, omnisque prisca con- την καλήν, και απορρίψω αυτήν, του διασκεδάσαι
stitutio, que vetus dicitur testamentum, hocque την Διαθήκην μου . » "Οράς ως την μεν Διαθήκης
ipsum vel ex ipsa prophetia plane constituerit , dum εαυτού την ράβδον έφησεν είναι την πρώτην, την
ait : Ει capiam virgam meam pulchram, et abji. δευτέραν δε ράβδον το σχοίνισμα, πλήν αμφοτέρας
ciam eam ad dissipandum testamentum neum. ) τάς ράβδους απορρίψεις απειλεί, προειπών πρότερον
Vides ut testamentum quidem suum, virgain prio- « Και λήψομαι εμαυτώ δύο ράβδους: την μίανεκά
rent esse dixerit ; alteram vero virgam, funiculuτη, λεσα κάλλος, και την δευτέραν εκάλεσα σχοίνισμα ,
el tamen s utramque abiecturum minatur , quam- ανθ' ών ο μεν Ακύλας φησί • Την μίαν εκάλεσα
vis prius dixeril : « Ει capiam milii ipsi duas ευπρέπειαν, και την ετέραν εκάλεσα σχοίνισμα και ο
virgas, unam vocavi pulchritudinem, et alteram vo - δε Σύμμαχος : Την μεν εκάλεσα ευπρέπειαν, την
cavi Γuniculum : pro quo Aquila quidem sic con- δε μίαν εκάλεσα σχοίνισμα. ) Τούτο μεν ουν παντός
Vertil : Unam vocavi decorem, et alterano vocavi έθνους κάλλος και ευπρέπειαν, τον θείον νόμον και
Funiculum. » Symmachus autem : « Ηanc quidem την εν αυτώ περιεχομένην Διαθήκην ώνόμασεν εικό
vocavi decorem, illam autem vocavi funiculum. και τως. Τα τε γάρ σεμνά της Ιερουσαλήμ, και τα της
Hoc igitur universa gentis pulchritudinis deco. αρχιερατικής λειτουργίας, και πάντα όσα πάλαι
risque nomine, divinano legem, et φuod in ea con- πρότερον εν αυτοίς κατά τους θείους νόμους , και
tinelur testamentum, merito appellat. Venerabilitas κατά την παλαιάς Διαθήκην επολιτεύετο , κόσμος
enim illa urbis Jerusalem, et quae in ea ad munus ευπρεπής υπήρχε τους υπό τούτων κοσμουμένοις.
pontificum sacerdotumque pertinebant,tum etiam Σχοίνισμα δε το πλήθος του έθνους και παρά Μωσει
omnia quecunque olim apud illos populos ex divi - κέκληται λέγοντι • Εγενήθη μερίς Κυρίου λαος
nis legibus, et ex veleri testainmento de more prius αυτού Ιακώβ, σχοίνισμα κληρονομίαςαυτου Ισραήλ.»
administrabantur, decens quidam ornatus iis erant, 'Αλλά γάρ των δύο τούτων ράβδων αθρόως μεταβο
qui talibus rebus ornarentur. Funiculus autemipsa λήν γενήσεσθαι κατά τους δηλουμένους χρόνους θεσπί
gentis multitudo apud ipsum quoque Mosem vocala ζει, ώς και της πάλαι εν αυτή παλαιάς Διαθήκης,
est, in illis verbis : « Facta est portio Domini po» και του πάλαι εν αυτή κάλλους αφανισθησομένου , του
pulus ejus Jacob, funiculus hereditatis ejus Israel. » τε σχοινίσματος και του παντός έθνους διασκεδασθε
At vero hujusce utriusque virge mutationem, magno σομένου , επάν, την τιμήν του τετιμημένου τριάκοντα
impetu futuram iis temporibus, de quibus dictum η αργυρίων τιμησάμενοι , της σφών δυσσεβείας την
est, divinat : utpote, curn et velus, quod prius in προσήκουσαν ατιμίαν υπόσχοιεν. Λέγει δ' ούν: « Και
ea erat, testamentum, et pulchritudo que in eadera λήψομαι την ράβδον μου την καλήν, και απορρίψω
olino cernebatur, delenda fuerit et ad nihilum reli- αυτήν, του διασκεδάσαι την Διαθήκην μου , και
genda, simulac prelio illius estimato, qui tri- πάλιν : « Και απέρριψα την ράβδον την δευτέραν το
ginta argenleis estimalus est, illi pro sta ips0- σχοίνισμα. • Επί τούτοις επάν η προφητεία φάσκη :
rurn impietate merite ignoninite obnoxii facti « Και εξαρώ τους τρεις ποιμένας εν μηνί ένι , Σνο
sunt; dicit igitur ; « Ει capiam virgam meam pul- μίζω τρία τάγματα αινίττεσθαι των πάλαι του λαού
chram, et abjiciam eam ad dissipandum testamen- του Θεού προεστώτων, βασιλέων, και αρχιερέων, και
tum meum. » Ει rursus : Ει abjeci virgam altera:n , προφητών » έπει και δια των τριών τούτων ποιμένων
que dicitur funiculus. ) Adhec, cumin proplhelia di- πάντα τα κατά τους πάλαι πρότερον ώκονομείτο.
catur illud: « Ει auferans tres pastoresin meinse uno,» 'Αλλ' επειδή διαστροφής και οι τρείς ούτοι πεπόν
* 483 arbitror sic tres ordines eorum significari, θασι ποιμένες, καθ' ένα καιρόν τον επί του Σωτήρος
qui olim populo Dei praeerant regum, pontificum ημών ( 3 τε γάρ βασιλεύς παρανόμως αυτών ηγείτο,
et prophetariuIH ; quoniam al liis tribus, quasi pa- αλλόφυλός τις ών και ουκ οικείος του έθνους και το
 749 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X . 750
αρχιερεύς, υπό Ρωμαίων παραγενόμενος επί την A storibus , omnia que ad illos veteres olim pertine .
λειτουργίαν, ού κατά την του γένους διαδοχήν ουδέ bant, gubernabantur . Sed quando tres isti pasto
κατά πτους
ροφήεννόμους
μελιθεσμούς
Σ της μέχρις
και τεεπροφήτης δε τοεπί
ύτο,υτην
Ιωάννου
τιμήν παρήει ·
παυσάμενος, ουκέτι
res uno term pore conversionem passi sunt, Salva
tore utique nostro adveniente (nam et rex praeter
εν αυτοίς ενήργει, αντί δε τούτου ψευδοπροφήτης τις leges creatus, non ab ipsorum genere oriundus,
τρία χα-
τα τρία
ασεβής και πλανών τον λαόν), είκότως τα χα . sed externus ipsis tunc praerat ; et pontifex a
ρίσματα, πάλαι πρότερον υπέρ πάντα κόσμον ευ- Romanis ad sacram functionem provectus, non ex
τρεπη το πάν έθνος κοσμούντα, περιαιρήσειν υφ' successione generis, neque secundum leges atque
ένα καιρόν απειλεί λέγων· « Και εξαρώ τους τρεις stituta, honorem illum obtinebat ; nec prophe
ποιμένας εν μηνί ένι, και βαρυνθήσεται η ψυχή μου 1a, qui usque ad Joannem perveniens, desieral,
επ' αυτούς και ανθ' ου ο μεν 'Ακύλας φησί• « Και amplius apud eos operabatur, sed loco ejus men
έκολοβώθη η ψυχή μου εν αυτοίς· ο δε Σύμμαχος " dax quidam propheta et impius populum decipie
« Και ώλιγοψύχησα εν αυτοίς , ο δε Θεοδοτίων· bat), merito tria illa dona, que quondam supra
« Και ώλιγοψύχησεν η ψυχή μου επ' αυτούς. » Και omne ornamentum ac decus totam illamgentem Or
το αίτιον γε της ολιγοψυχίας διδάσκει, επιλέγων· nabant, sublaturum se uno tempore minatur, di
« Και γάρ αι ψυχαι αυτών επωρύοντο επ' εμέ • B cens : « Ει auferam tres pastores in mense uno,
ανθ' ου πάλιν ο 'Ακύλας : « Και γε η ψυχή αυτών et gravabitur anima mea super eos ;» pro quo Aquila
επέρκασεν εν εμοί » , ο δε Σύμμαχος: « Και η quidem sic ait: « Ει mutilata est anima meain eis; »
ψυχή αυτών ήκμασεν εν εμοί. , "Ομοιον δε τω, Symmachus autem: «Ει exanimatus sumin eis ;)
« Και γάρ αι ψυχαί αυτών επωρύοντο επ' εμέ, » Τheodotion autem: « Ει exanimata est aniina mea
παρά τοις Εβδομήκοντα ειρημένω, φέρεται παρά το Super eos. Ει causam examinationis ostenditin iis
Ιερεμία εκ προσώπου του Κυρίου κείμενον το· quae adjungit : « Elenim anime eorum rugierunt
• Έγκαταλέλοιπα τον οίκόν μου, αφήκα την κληρονο- super me, pro quo rursus Aquila hoc modo con
μίαν μου, έδωκα την ηγαπημένην ψυχήν μου εις vertit : « Εtenim anima eorumimmaluruit in me ,
χείρας έχθρών αυτής· εγενήθη η κληρονομία μου Symmachus autem: « Ει anima eorum invaluit in
έμοί ώς λέων εν δρυμώ, έδωκεν επ' εμέ τήν φωνήν me. • Illi vero quod apud LΧΧ dictum est : « Εtenim
αυτής. Μή σπήλαιον υαίνης ή κληρονομία μου έμοί ; » anine eorum rugierunt super me, simile quid
Είκότως ούν διά ταύτα εξής επιφέρει λέγων· « Και dam fertur etiam apud Jeremiam, quod ex persona
είπα • Oύ ποιμανώ υμάς· το αποθνήσκον αποθνη - Domini profertur his verbis : « Dereliqui domum
σκέτω, και το εκλείπον εκλειπέτω, και τα κατάλοιπα ρ mealm, dimisi hereditatem meani , dedi dilectam
εσθιέτωσαν, έκαστος τάς σάρκας του πλησίον εαυ- animani meam in manus inimicorum ejus, facta
του , μεθ' & επιλέγει · « Και λήψομαι την ράβδον est heredilas mea mihi ut leo in silva , dedit super
μου την καλήν,και απορρίψω αυτήν και ανθ' ού 'Ακύλας, me vocem suam, nunquid spelunca hyaene here
« Και έλαβον, φησί, «την ράβδον μου , τηνευπρέπει- ditas mea mihi 79 ? » has igitur ob res merito dein
αν, και περιέκοψα αυτήν,» δηλαδή την κατά Μωσέα ceps adiungit : « Ει dixi, Non pascam vos ; quod
λατρείαν. Ουκούν η μεν πρώτη ράβδος ή εν αρχαις του nmeritur, moriatur, et quod deficit, deficial, et que
λόγου πρώτη, συντριβήσεσθαι και απορριφήσεσθαι reliqua sunt devorent, unusquisque carnes proximi
λέγεται. "Οτε δε η τιμή του τετιμημένου , και το υπέρ sui.» Post quae subjicit : « Ει capiam virgam meam
αυτού το προδότη δοθέν αργύριον εβλήθη εις τον οίκον pulchram, et abjiciam eam.» Pro quo Aquila : «Εί
Κυρίου, ώς εις χωνευτήριον, τότε δή και τα περί της accepi, inquit, virgam meam, decorem, et excidi
δευτέρας ράβδου, του παντός έθνους δηλαδή , ακολούθως illam, » Mosaicam videlicet adorationem. Ergo
οία πείσεται προφητεύεται έν τώ, « Και απέρριψα την prima quidem virga initio sermonis, prima stern
ράβδον την δευτέραν το σχοίνισμα,του διασκεδάσαι την que frangatur et abjiciatur, fore dicitur. 484
Διαθήκην ανά μέσον Ιούδα και ανά μέσον Ισραήλ: »και Cum autem pretium ejus, qui estimatus est, et
επειδήπεραποβολήν εκείνων σαφώς διά τούτων ο λόγος D pro eo argentum proditori erogatum, projectum
εμήνυσεν, είκότως εξής ουκέτ' αυτούς επιγνώσεσθαι est in domum Domini tanquam in fornacem, tum
τήν των προφητευομένων δύναμιν φησιν, αλλά τους vero etiam ea que ad alteram virgam, hoc est,
Χαναναίους, λέγων· « Και γνώσονται οι Χαναναίοι τα que ad universam gentem pertinent , quid latura
πρόβατα τα φυλασσόμενά μοι, διότι λόγος Κυρίου sint mali, prophetice declaratur in illis verbis : Ει
εστί. » Τίνες δ' αν είεν οι Χαναναίοι αλλ' ή ημείς οι abjeci virgam alteram, funiculum ad dissipandum
πρίν αλλόφυλοι, και εξ απάντων των πάλαι αθέων και testamentuminter Judam et Israel :) el quoniam
ασεβών εθνών πρόβατα τα Χριστώ πεφυλαγμένοι ; οι illorum rejectionem his verbis plane oraculumin
και διά της αυτού χάριτος μεταβεβλήμεθα, και συν dicavit, merito deinceps non amplius illos vim
έντες τα τεθεσπισμένα, γνώσιν αληθή του λόγου του prophetiarum intellecturos affirmat , sed Chana
Κυρίου ειλήφαμεν. "Έγνωμέν τε ημείς οι Χαναναίοι neos, sic dicens : « Ει cognoscent Chananei, oves
και συνήκαμεν τα δηλούμενα· ουκ έγνωσαν δε ουδέ quae custodiuntur mihi, guod verbumDomini est.»
συνήκαν οι τον Ισραήλ αυχούντες και επί τω σπέρ- Ceterum, qui tandem alii fuerint bi Chananari,
ματι 'Αβραάμ έπαιρόμενοι. quam iosipsi ? qui prius alieni eramus, et qui ex
19 Jer, X1, 8,9.
 731 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 79
universiz olim profanis atque impiis gentibus, oves Christo custodili sumus? qui etiam beneficio illius
sumus immutati, et ipsa vaticinia prophetarum intelligentes, cognitionem veram verbi Domini acce
pimus. lider nos qui sumus Chananæi, novimus atque intelleximus ea quæ dicuntur. Non noverunt
autem neque intellexerunt, qui nomine Israel gloriantur, et qui semen Abraliæ jactare consueve
runt.

AJeremia. - Item de Juda nominatim. A Απότου Ιερεμίου.- "Ετι περίτου Ιούδα ονομαστί.
« Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo in un- « Αμαρτία Ιούδα γέγραπται εν γραφείω σιδηρώ,
gue adamantino, exaratumsuper latitudinem cordis εν όνυχι αδαμαντίνω, εγκεκoλαμμένη επί του στήθους
ejus, et in coribus allarium vestrorum. Cum της καρδίας αυτού , και τους κέρασε των θυσιαστη
recordati fuerint filii eorum ararum suarum et ρίων ημών. Ηνίκα αναμνησθώσιν οι υιοί αυτών τα
lucorum suorum in ligno denso et in collibus ex- θυσιαστήρια αυτών, και τα άλση αυτών επί ξύλου
celsis, robur tuurm et omnes thesauros tuos in δασέος , και επί βουνών μετεώρων, ισχύν σου και
direplionen dibo, et excelsa tua in peccato in om. πάντας τους θησαυρούς σου εις προνομήν διώσω, και
nibus finibus fuis, el privaberis et humiliaberis ab τα υψηλά σου εν αμαρτία εν πάσι τοίς ορίοις σου. Και
hereditate, quam dedi tibi, et transferano te ad αφαιρεθήση, και ταπεινωθήση από της κληρονομίας ,
inimicos Iuos in terram quain non nosti ; quoniam ής έδωκά σου , και αναβιβω σε εν τοίς εχθρούς σου εν
ignis accensus est in furore meo, usque in secu- τη γή, ήν ουκ έγνως· ότι πυρ εκκέκαυται εν τω
Jum ardebit 80.» Tamelsi nec non apud LΧΧ , alta. θυμώ μου, έως αιώνος καυθήσεται. » Εί και μή παρά
τηen in Hebraico nacti atque in reliquorum inter- τοίς Εβδομήκοντα, αλλ' ούν εν τω Εβραϊκώ ταυτα ευ .
pretum editionibus, ilein in exquisitioribus quo- και ρόντες, και εν ταιςτων λοιπών ερμηνευτών εκδόσεσιν ,
que ipsorum LΧΧ exemplaribus cum appositione " έτι μήν μετά παραθέσεως αστερίσκων και εν τοις
stellularum, 485 necessario en apposuimus, tan- ακριβέσι των παρά τοίς Έβδομήκοντα αντιγράφους,
quam ea que noinatim ipsum proditorem Judam αναγκαίως αυτά παραθέμεθα , άτε και ονομαστι τον
Significent , et peccatum quod ab illo commissuin προδότην Ιούδα δηλούντα, και την πεπραγμένην
est, fieri non posse ut unquam aboleatur. iloc αυτό αμαρτίαν ανεξάλειπτον είναι διδάσκοντα. Τούτο
enira mihi videtur significare illud : « Peccatunι ο αινίττεσθαί μοι δοκεί το, “Αμαρτία Ιούδα
Juda scriptum est stylo ferreo in ungue adaman έγγέγραπται εν γραφείω σιδηρώ, εν όνυχι αδαμαν
tino., Poterunt item referri ad universam Judai τίνω. ν Είη δ' αν και επί πάν το Ιουδαίων έθνος
cam gentem , quibus deinceps ipso ordine post αναφερόμενα, οις εξής και ακολούθως μετά την ανε
ipsorum scelus indelebile, extremam , quæ ipsos ξάλειπτον αυτών ασέβειαν τον μετελθόντα αυτούς
punitura est, perniciem interminalur, quæ non est έσχατον όλεθρον απειλεί • άπερ κατά λέξιν ερμη
nunc sigillatim ad verbum interpretandi lempus. νεύειν ου του παρόντος τυγχάνει καιρού . Αλλά γάρ
Sed quando tam mulla hactenus de eo , qui Salva τοσούτων περί του προδώσειν μέλλοντος τον Σωτήρα
lorem ac Dominum nostrum erat proditurus, aliis και Κύριον ημών, των τε άλλως επιβεβουλευκότων
que qui illi insidias facturi erant, divinilus præ C αυτό προαναφωνηθέντων, καιρός ιδείν και τα αμφί
dicta exposuimus : tempus jain ſuerit quæ sub το πάθος αυτου μέλλοντα συμβήσεσθαι θεσπιζό
ipsam ejusdem passionem eventura ſuerunt, ut μενα.
item divinitus per prophetas denuntiata sint, in
lueri.
ΑΕ Λmos. - De solis defectu, qui in ipsa Salvatoris 'Aποτου 'Αμώς. - Περί της εκλείψεως του ηλίου,
nostri passione accidit, et de extremo Judaiεα της επί τω πάθει του Σωτήρος ημών γεγενη
gentis interilu . μένης, και περί του παντελούς ολέθρου του
Ιουδαίων έθνους.
Jural Dominus in superbiam Jacob, si obli- « 'Ομνύει Κύριος κατά υπερηφανίας Ιακώβ , ει
viscetur in victoriam omnia opera vestra, et super επιλησθήσεται εις νίκος πάντα τα έργα υμών, και
is non turbabitur terra , et lugebit omnis qui ha- επί τούτοις ου ταραχθήσεται η γή, και πενθήσει πώς
bitat in ea, et ascendet quasi fluvius consummalio , ο κατοικών εν αυτή , και αναβήσεται ως ποταμός ή
et descendet quasi luvius ΑΕgypti , et erit in die συντέλεια, και καταβήσεται ως ποταμός Αιγύπτου.
illa, dicit Dominus , occidel sol in meridie , et oble- Και έσται εν εκείνη τηνημέρα, λέγει Κύριος, δυσε
nebrabitur super terram in lie lux , et convertam , ται ο ήλιος μεσημβρίας, και συσκoτάσει επί της γης
solemnia vestra in luctum, et omnia cantica vestra P εν ημέρα το φώς. Και μεταστρέψω τας εορτάς υμών
in larmentum , et inducam super omnem lumbum εις πένθος, και πάσας τας ηδάς υμών εις θρήνον·
Saccium, et super omne caput calviliem, el ponam και αναβιβώ επί πάσαν οσφύν σάκκον, και επί πάσαν
eurn tanquam luctum dilecli, et qui cum eofuerint κεφαλήν φαλάκρωμα και θήσομαι αυτόν ώσπερ
tanquam diem doloris : ecce dies veniunt , dicit Do- πένθος αγαπητού , και τους μετ' αυτού ως ημέραν
minus, et mittam fanem in terram , non famem οδύνης. Ιδού ημέραι έρχονται , λέγει Κύριος , και
panis, neque silim aque, sed famem audiendi ver- εξαποστελώ λιμόν επί την γην, ου λιμον άρτου, ούτε
** Jer. XY11 , 1- 4.
 755 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X . - 754
διψαν ύδατος, αλλά λιμον του ακούσαι λόγος Κυρίου . A buni Domini, et commovebuntur aque a mari usque
Και σαλευθήσονται ύδατα από θαλάσσης έως θαλάσ- ad mare, et ab aquilone usque ad orientem circui
σης, και από βορρά έως ανατολών περιδρα μούνται bunt querentes verbum Domini, et non Inve
ζητούντες τον λόγον Κυρίου , και ου μή εύρωσι. » Την nient 81 . » Contumeliam et superbiam et insolen
κατά του Σωτήρος ημών ύβριν και υπερηφανίαν και tiam adversus Salvatorem nostrum, quam in illum
επανάστασιν, ήν επανέστησαν αυτό οι εκ περιτομής, excitarunt Judai, haec prophetia predicens , jurare
θεσπίζουσα η παρούσα προφητεία , ομνύναι τον Κύ- Dorninum ait contra superbiam Jacob, 486 non
ριόν φησι καθ' υπερηφανίας Ιακώβ, ώς ου μη γένοιτο futuram esse oblivionem eorum, que contra ipsum
λήθη των κατ' αυτού τετολμημένων αυτούς , και ότι ausi sint, dignaque luctu mala passuram esse ipso
πένθους άξια πείσεται η γή αυτών μετά και των rum terram, una cum habitatoribus , neque ultra
οικητόρων, και ότι ουχέθ' ως το πριν είς βραχύ παι- sicut prius, ubi breviter emendati fuerint, esso
δευθέντες αύθις αποκατασταθήσονται, αλλ' εις συντέ- iteruni restituendos, sed in consummationem, que
λειαν τα κατ ' αυτούς ήξει. « Αναβήσεται γούν, » ad ipsos spectant, esse ventura. « Siquidem ascen
φησίν, « ως ποταμός ή συντέλεια αυτών, και την επελ - det , inquit, ut luvius consunwmatio ipsorum : sic
θούσαν αυτοίς ουδ' άλλοτε ή κατά την Ρωμαίων βα- utique iram que illos non alias quam Romanis
έν ύψει το πρίν όντας , αινιττόμενος. Και δη μετά super eos, veluti qui prius in sublimi versarentur,
την δηλωθείσαν κατ' αυτών εκ του Θεού οργήν, αύθις significans. Deinceps post hanc, de qua dictum
τα κατ' αυτούς πράγματα, « ως ποταμός, και φησίν, est, contra illos immissam a Deo iram, rursus ad
« Αιγύπτου καταβήσεται» , δι' ών οίμαι δηλούσθαι, illos spectantia negotia, persequitur : Ut fluvius,
ότι τα πάλαι μετέωρα και παρά Θεώ τετιμημένα , inquit, Egypti descendet. » Quibus verbis signi
και ώσπερ εν ύψει κείμενα πλεονεκτήματα του Ιου - hcari arbitror, que olim sullinia el apud Deum.
δαίων έθνους, όμοια τους ρευστούς και δίκην ποταμού venerabilia fuerint, et que quasi in sublimi positae.
παρατρέχουσι των απίστων εθνών πράγμασι κατα- Judaice genlis prelationes, ea similia et fluentis ,
στήσεται, αφ'ύψους τε εις ταπεινών περιτραπήσεται. et relius nationum fide carentium, fluvii instar .
Είθ' εξής τούτοις αυτά δή τα αμφί τον καιρόν του labentibus, esse constituenda, ac de sublimioriin
σωτηρίου πάθους συμβεβηκότα δηλών: « Εν εκείνη,» infcrius esse precipitanda. Deinde post Itec ipsa.
φησί,1 τη ημέρα , λέγει Κύριος, δύσεται ο ήλιος με- que dicta sunt , ipso ordine ea que sub ipsum
σημβρίας, και συσκoτάσει επί της γης εν ημέρα το salutaris passionis tempus evenerint , aperiens :
φώς · α και εναργή την έκβασιν είληφεν, ότε τους « In illo, inquit, die, dicit Dominus, occidel sol in
Σωτήρος ημών υψωθέντος , κατά τον ευαγγελιστής, meridie, et obtenelbrabitur super terram in die
από έκτης ώρας σκότος εγένετο επί πάσαν την γην Ιux , o que sane evidentem exitum sortita sunt ,
έως ώρας εννάτης : περί δε την εννάτην ώραν αν- tunc cum Salvatore in alium sublato, ut est apud
εβόησεν ο Ιησούς φωνή μεγάλη , λέγων· Ηλεί , evangelistam, « A sexta hora tenebre facta sunt,
Ηλεί, λαμμά σαβαχθανί.» Τούτων δε τούτον επιτελε- Super universam terram usque ad horam nonam; .
σθέντων τον τρόπον, εξής επιλέγει: « Και μεταστρέψω et circa horam nonam exclamavit Jesus voce magna
τας εορτάς υμών εις πένθος, και πάσας τας ηδάς dicenς : Eli, Eli, lamma sabaclithani 85.. Que cum
υμών εις θρήνον και αναβιβά επί πάσαν οσφύν in hunc modum suum finem contigerint, deinceps
σάκκον, και επί πάσαν κεφαλήν φαλάκρωμα» και adjungit : Et converlam solemnia vestra in
θήσομαι αυτόν , ώσπερ πένθος αγαπητού , και τους luctum , et omnia cantica vestra in lamentum, et
μετ' αυτού , ως ημέραν οδύνης. Ιδού ημέραι έρχον - inducam super omnem lumbum saccum, et super
ται, λέγει Κύριος, και εξαποστελώ λιμόν επί την γήν, omne caput calvitiem, et ponam eum sicut luctum
ου λιμον άρτου, ουδε δίψαν ύδατος , αλλά λιμον του dilecti, et eos qui cum ipso fuerint , ut diem dolo
ακούσαι λόγος Κυρίου,και και τα εξής: άπεράπαντα, διά ris. Ecce dies veniunt , dicit Dominus, et mittam,
τηνυπερηφανίαν αυτών την κατά του Χριστού γεγενη- D fameim super terram, non famem panis, neque silin ,
μένην έσεσθαι προφητευθέντα,εναργή τηνέκβασιν της aque, sed famen audiendi verbum Domini , et ,
προρρήσεως απεδείξατο μετά την κατά του Σωτή- que sequuntur : que quidem omnia propter super
ρος ημών επιβουλήν αυτών. Ού τιρότερον γούν, αλλ' biam ipsorum, qua adversus Christum usi sunt, .
εξ εκείνου και εις δεύρο μετέστρεψεν αυτών ο Θεός divinitus predicta, evidentem oraculi exitum asten
τας εορτάς εις πένθος, και τας ωδής εις θρήνον, της derunt, post ipsorum adversus Salvatorem nostrum
περιβoήτου μητροπόλεως αποστερήσας αυτούς, και insidias. Non ergo ante illud tempus, sed ex illo
το εν αυτή σεμνόν αγίασμα, κατά την επί Τίτου και tempore in hunc usque diem olemnia illorum in
Ουεσπασιανού Ρωμαίων αυτοκρατόρων ηγεμονίαν Ιuctum converlit. Deus , et cantica in lamentum :
καθελών, ώς μηδέ ελθόντας δύνασθαι επ' αυτής τάς quippe qui illos celeberrima civitate privaverit, et
εννόμους εορτές και πανηγύρεις επιτελείν. Τι δεί venerabile illud sanctuarium quod in illa erat,
λέγειν, ώς ο λιμός του ακούσαι λόγος Κυρίου πάντας 487 Tito ac Vespasiano apud Romanos imperan
αυτούς μετήλθεν, ανθ' ών εξήλασαν εαυτόν τον του tibus, everterit, usque adeo ut non amplius veniro
11 Αιηος γι, 7-12. 11 Matth. ΧΧVΙΙ , 43 ,46.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 756
753
et celebrare in ea legitima solemnia, et legitimos Θεού Λόγον, ομοθυμαδόν αυτόν αρνησάμενοι , και
conventus possint. Ceterum, quid opus est dicere, απαρνηθέντες υπ' αυτού ;
qnemadmodum fames audiendi verbum Domini, omnes illos invaserit ? propierea quod procul a seipsis
Dei Verbum exegerint, cum illud uno animo negaverunt, et ab eodem negati sunt.
A Zacharia . – Item de solis defectu, et de tempore 'Aπό του Ζαχαρίου. - "Ετι περί της εκλείψεως
salutaris Passionis . του ηλίου, και του κατά το σωτήριον πάθος
καιρού.
, Et adveniet Dominus Deus meus, et omnes « Και παρέσται Κύριος ο Θεός μου, και πάντες
sancti cum er ; in die illa non erit lux, et friguς, οι άγιοι μετ' αυτού. Εν εκείνη τη ημέρα ουκ έσται
el gelu erit in uno die, et dies ille notus Domino, φώς, και ψύχος και πάγος έσται μίαν ημέραν. Και η
et neque dies, neque nox, ad vesperam erit lux, et ημέρα εκείνη γνωστή τω Κυρίω, και ουχ ημέρα, και
in die illa egredietur aqua viva de Jerusalem, di- ου νυξ, το προς εσπέραν έσται φως. Και εν τη ημέρα
midium ejus in mare primum, et dimidium ejus in εκείνη εξελεύσεται ύδωρ ζών εξ Ιερουσαλήμ, τοήμισυ
mare extremum, in state et in vere erit sic, et αυτού εις την θάλασσαν την πρώτην, και το ήμισυ
erit Dominus in regem super universamterram; in η αυτού εις την θάλασσαν την εσχάτην. Έν θέρει και
die illa erit Dominus unus, el nomen ejus unum, έν έαρι έσται ούτως . Και έσται Κύριος εις βασιλέα
ambiens omnem terram et solitudinem 83. 5 Hec επί πάσαν την γην. Έν τη ημέρα εκείνη έσται Κύ.
guoque in adventu Salvatoris nostri completa sunt : ριος είς, και το όνομα αυτού έν, κυκλούν πάσαν την
cum advenit, sive cum suis sacris apostolis, sive γην και την έρημον. » Και ταύτα επί της παρουσίας
cum suis sanctis, divinis videlicet quibusdam po- του Σωτήρος ημών επληρούτο, ήν εποιήσατο ή του
testatibus et incorporeis spiritibus, necnon angelis μετά των ιερών αποστόλων αυτού και μαθητών, η
et ministris suis, de quibus dictum est in sacris μετά των αγίων αυτού , θείων τινών δυνάμεων και
Evangeliis, quod utique ad illum accesserint angeli, ασωμάτων πνευμάτων , αγγέλων τε και λειτουργών
et illi ministraverint. Porro autem die illo (sie au- αυτού, περί ών είρηται εν τοις ιερούς Ευαγγελίοις,
term sacrae litterae consueverunt omne tempus Vo - ότι « προσήλθον αυτώ άγγελοι, και διηκόνουν αυτώ. »
care, quo ille inter homines versalus est) una cum Κατά δε την ημέραν εκείνην ( ούτω δε φίλον αποκα
aliis predictionibus etiam quod nunc tractatur, λεϊν τη ιερά Γραφή πάντα τον χρόνον της εν ανθρώ
Oraculum completum est, cum utique sub illius pas- ποις αυτου διατριβής ) επληρούτο μετά των άλλων
sionis tempus ab hara sexta tenebra facta sunt προορήσεων και τα εν χερσί τεθεσπισμένα, επινίκα
super universam terrain usque ad horarm nonam. C παρά τον του πάθους αυτού καιρόν, από ώρας έκτης
Ex quo sic ait prophetia : . In die illa non erit σκότος εγένετο επί πάσαν την γην έως ώρας εννάτης.
Tur . » Et rursus : « Εt neque dies, neque nox, ad Διό φησιν ή προφητεία : Έν τη ημέρα εκείνη ουκ
Vesperam erit lux, και quibus verbis perspicue indi. έσται φώς , και πάλιν: « Και ουχ ημέρα, και ου
cari puto illius temporis conditionem, cum Salva- νυξ, το προς εσπέραν έσται φώς » δι' ών λευκότατα
10re nostro altius sublato in ipsa dieiluce , 488 ηγούμαι την του καιρού κατάστασιν , ενώ του Σω
nox ab hora sexta id, quod circum terram est, τηρος ανυψωθέντος , και ημέρας ούσης, νύξ από ώρας
obtinuit usque ad horam nonam. Post quam rursus έκτης το περιέχον συνέσχε μέχρι της εννάτης, μεθ'ήν
desinentibus tenebris, dies el Iux reversa est : post αύθις του σκότους διαλείποντος, ημέρα και φώς εγίνε
que rursus consuela nox secuta est. Que omnia το, μεθ' ά πάλιν συνήθως η νυξ κατελάμβανεν."Απερ
Sermo propheticus innuit , ubi ait : « Ει dies ille και της προφητείας λόγος ήνίττετο φάσκων: « Και ημέρα
notus Domino, et neque dies, neque nox, ad vespe- εκείνη γνωστή τω Κυρίω, και ουχ ημέρα , και ου νυς,
ram erit Iux, και dies quidem ille non erat , propter το προς εσπέραν έσται φώς. Ούχ ημέρα μεν γάρ ήν
ieridianas tenebras, sed nec item nox, propter διά το μεσημβρινόν σκότος και πάλιν ου νυξ διά
ipsius diei recursum, quem indicavit significans per η την επικαταλαβούταν ήμέραν, ήν παρέστησεν επιστη
illa verba , ad vesperam erit lux. ) Οuis autem μηνάμενος διά του φάναι , και το πρός εσπέραν έσται
non admiretur etiam hiberne horse commemoratio- φώς, » Τίς δ' ουκ αν θαυμάσειε της χειμαδίου ώρας
nem? quam ipsam itidem divinavit oraculum, cum την μνήμην ; ήν και αυτήν έθέσπισεν ο λόγος φή
ait : Ει frigus et gelu erit. Ωuod item ipsum σας · Και ψύχος και πάγος έσται , ό και αυτό ή
Evangelii testimonium commenclat , cum Petrus του Ευαγγελίου μαρτυρία συνίστησιν , όπηνίκα Ο
dum Jesum sequitur, accenso igne in alrio Caiphae , IIέτρος ακολουθών τώ Ιησού , περιαψάντων πυράν
una cum aliis calefaciebat Se. Proinde Joannes εν τη αυλή του Καϊάφα, μετά των άλλων εθερμαι
frigoris quoque mentionem apertissime facit, di- νετο. Ο γούν Ιωάννης άντικρυς και του ψύχους
cens : « Slabant Servi et ministri ad prunas, quia εμνημόνευσεν ειπών • Ειστήκεισαν οι δουλοι και 4
frigus erat, ct calefaciebant se 86. 5 Ει ad verbum υπηρεται ανθρακιάν πεποιηκότες , ότι ψύχος ήν ,
guilem hujusmodi finem contigerunt, que sic pre- και έθερμαίνοντο. 5 Και τρός μεν την λέξιν τοιου
dicta sunt : ad sensum vero, cuan Judeis salutare του τέλους ετύγχανε τα προηγορευμένα προς δε
25 Zachar. ΧΙV, 5-10. • Jean. XVII , 18.
 IS
ION EVANGELICÆ LIB . X
757 DEMONSTRAT 738
διάνοιαν το, πάν Ιουδαίων έθνος, του σωτηρίου φωτός και Ιumen illuxisset, ipsique polius tenebras quam lu
αυτοίς επιλάμψαντος, αυτών τε μάλλον το σκότος ή men amplexi essent, hoc quod ab ipsis electum
το φώς ελομένων, τούθ' όπερ και είλοντο μετήλθεν assumpίumque est, universalm ipsorum nationen
αυτούς, αναχωρήσαντος μέν αυτών του φωτός , δια - invasit. Cum enim ipsi recessissent a luce, et e08
λαβούσης δε αυτούς νυκτός άφεγγούς , σκοτισθείσης obscura nox occupasset , obscuratis ipsorunι τnen
αυτών της διανοίας, προς το μή διαυγάσαι τον φω- tibus, eo quod illuminatio evangelica radioς $ ιος
τισμών του Ευαγγελίου εν ταις καρδίαις αυτών. Αλλά in corda ipsorum non immitteret, guinetiam refri
και ψυγείσης της προς τον Θεόν αγάπης αυτών, τα gerata ipsorum erga Deum charitale, talium rerum
σύμβολα τούτων είκότως ετελείτο, επληρούτο τε εξης signa merito expressa sunt, et in tali salutaris ad
τα της προσδήσεως, κατά την τoιάνδε της σωτηρίου ventus die completa sunt ea, quae ad hoc oraculum
επιφανείας ημέραν ύδατος ζώντος εξελθόντος εξ pertinent, dum aqua vivens erumpit ex Jerusalem,
Ιερουσαλήμ, εις πάντα τα έθνη προελθόντος του et in omnes gentes progreditur fecundus et vita
γονίμου και ζωτικού της ευαγγελικής διδασκαλίας, apportator evangelice doctrine seraio : qui cum
αρξαμένου μεν από της Ιουδαίας και εξ αυτής γε profectus sit de Judea et de ipsa Jerusalem, disse
της Ιερουσαλήμ , διαδοθέντος δε εις πάσαν την γήν και minatus postea est in omnem terram et in omnes
και εις τπάντα τα της οικουμένης πέρατα. Τούτου δε " orbis terrarum fines. Ηujus vero aqueipse quoque
του ύδατος και αυτός ο Σωτήρ και Κύριος ημών Salvator ac Dominus noster πιeminit, dum loquitur
μνημονεύει λέγων προς τηνΣαμαρείτιν . Ει ήδεις τις cum muliere Samaritana : « Si scires , inquit, quis
έστιν ο αιτών σε ατιείν, συ αν ήτησας αυτόν, και έδω- est qui petit a te bibere, tu petisses ab eo, et de
κεν άν σου ύδωρ ζών. » "Οση δε τοις απογευσαμένοις disset tibi aquam vivam 85. » Quanta autem ad eos,
του ζώντος και λογικού νάματος υπήρξεν ωφέλεια , qui vivam rationalemque aquam gustaverint, ven
ταρίστησιν εξής, διδάσκων, ώς οι πιόντες αυτού , τους tura sit utilitas, declarat deinceps, dum docet
πάλαι πολλούς βασιλεύσαντας αυτών δαίμονας πονη- quemadmodum qui eam aquam biberint, et multos
ρούς απαρνησάμενοι , τον ένα Κύριον και βασιλέα illos, qui antea ipsis imperabant, malignos demo
σφών αυτών ομολογήσουσι, και ως ο Κύριος ο μόνοις nas abnegaverint, ii unum sui ipsorum et Donminum
το πρίν Εβραίους γνωριζόμενος, γενήσεται βασιλεύς et regern confitebuntur, item quod is Dominus, qui
πάντων των εις αυτόν εξ απάσης της γης πιστευ- ab unis Hebreis antea noscebatur, 489 rex fiet
σάντων εθνών και το όνομα αυτού έν έσται , κυ- οιnnium earum nationum, quae ex universa terra
κλούν πάσαν την γην και την έρημον. "Ο και αυτό inipsius fidenm venerint ; el nomen ejus unum eris,
τις ουκ άν όρων εκπλαγείη ; από γούν της Χριστού C ambiens universam terram et solitudinem, quod
προσηγορίας , αυτός δε ήν ο Χριστός ο Κύριος, το quidem ipsum ubi quis viderit , qui fieri possit,ut
των Χριστιανών όνομα, πάντα τόπον και πόλιν και non admiretur ? elenim a Christi vocabulo, Christus
χώραν, και αυτά γε τα εν ταις ερήμους και ταϊς porro ipse Dominus est , Christianorura nonnen de
εσχατιαϊς της γης οικούντα έθνη περιεκύκλωσε , τοϊς ductum omnem locum et civitatem et regionem
της προφητείας ακολούθως θεσπίσμασιν. ipsasque in desertis orisque extremis terræ habi
tantes nationes circuivit, fidem eo modo faciens et
consentiens hujusce prophetiæ vaticinio.
Από ψαλμού κα'. - Περί των κατά το σωτήριον A psalmo ΧΧΙ . - De iis quu in ipsa salutari passione
πάθος επιτελεσθέντων . Εις το τέλος υπέρ της facta sunt. In finem pro susceptione malutinα.
αντιλήψεως της εωθινής.
« Ο Θεός, ο Θεός μου, πρόσχες μου· ένα τίέγκατ- « Deus, Deus meus, respice in- nme ; quare me de
έλιπές με ; μακράν από της σωτηρίας μου οι λόγοι reliquisti ? longe a salute nnea verba delicioruth
των παραπτωμάτων μου. “ Ο Θεός μου , κεκράξομαι meοrum, Deus meus, clamabo per diein ad le, et
ημέρας προς σέ , και ουκ εισακούση και νυκτός, και P non exaudies; et per noclem, et non ad insipien
ουκ εις άνοιαν έμοί. Συ δε εν αγίοις κατοικείς, και tiam mihi. Tu autem in sanctis habilas, laus Israel .
έπαινος του Ισραήλ. Επί σοι ήλπισαν οι πατέρες In te speraverunt patres nostri, speraverunt, et 11
ημών, ήλπισαν, και ερρύσω αυτούς. Προς σε εκέ- perasti eos. Ad le clamaverunt, et salvi facii sunt.
κραξαν, και εσώθησαν• επί σοί ήλπισαν, και ου κατ- In te speraverunt, et non sunt confusi. Ego autem
σχύνθησαν. Εγώ δε ειμι σκώληξ, και ουκ άνθρω- sum vermis et non homo; opprobrium hominum et
πος, όνειδος ανθρώπων, και εξουδέντημα λαού. Πάν- abjectio plebis . Onnes videntes me, subsannave
τες οι θεωρούντες με εξεμυκτήρισαν με, ελάλησαν runt me,Iocuti sunt labiis, el morerunt caput. Spe
έν χείλεσιν, εκίνησαν κεφαλήν: " Ήλπισεν επί Κυ- ravit in Domino : eripiat eum, salvum facial eum,
ριον, δυσάσθω αυτόν, σωσάτω αυτόν , ότι θέλει αυτόν. quoniam vult eum, quoniam tu es, qui extraxisti
" Οτι συ ει ο εκσπάσας με εκ γαστρος και ελπίς μου me de ventre ; spes mea ab uberibus malis niet.
από μαστών της μητρός μου . Επί σε επερρίφην εκ In te projectus sum ex ulero. De ventrematris meæ
μήτρας, από γαστρος μητρός μου Θεός μου εί σύ. Deus meus es , ne discesseris a Ime, quoniam is
88 Ioan. W , 10.
739 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 760
bulatio proxima est, quonianm non est qui adjuvet. A Mή αποστής απ' εμού , ότι θλίψις εγγύς, ότι ουκ
όσχοι ποπολλοί,
Circumdederunt me vituli multi ; tauri pingues ob. έστιν ο βοηθών. Περιεκύκλωσάν με μμόσχοι
ν
λλοί
σ χ
sederunt me. Aperuerunt super me os suum, ut les ταύροι πίονες περιέσχον ο ο
ριέ μμεε."." ΉΉνοιξαν
μ επ' έμε το στό
υτών, καώςι λέων αρπάζων και ωρυόμενος. Ωσει
μα ααυτών,
rapiens et rugiens, Sicut aqua effusus sum, et di- μα
spersa sunt omnia ossa niea . Factum est cor neum ύδωρ εξεχύθην, και διεσκορπίσθη πάντα τα οστά μου.
tanquam cera liquescens, in medio ventris mei. Έγενήθη η καρδία μου ώσει κηρος τηκόμενος εν μέ
Aruit tanquam testa virtusmea . Et lingua mea ad σω της κοιλίας μου. Εξηράνθη ως όστρακον ή ισχύς
hesit gutturi meo, et in pulverem mortis deduxisti μου, και η γλώσσα μου κεκόλληται το λάρυγγί μου ,
me : 490 quoniam circumdederunt me canes και εις χούν θανάτου κατήγαγές με · ότι έκύκλωσάν
multi. Congregatio malignantium obsedit me. Fo- με κύνες πολλοί, συναγωγή πονηρευομένων περι
derunt manus 1neas et pedes mess : dinumeraverunt έσχον με."Ώρυξαν χείράς μου και πόδας μου, έξτρί
omnia Ossa mea . Ipsi vero consideraverunt, et in- θμησαν πάντα τα οστά μου . Αυτοί δε κατενόησαν και
spexerunt me : diviserunt vestimenta mea sibi, et επείδόν με · διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς , και
super vestern meam iserunt sortem. Tu autem, επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον . Συ δε , Κύριε,
Domine, ne procul amoveas auxilium meum. Ad μη μακρύνης την βοήθειάν μου, εις την αντίληψιν
susceptionem meam respice. Eripe a framea ani - μου πρόσχες. Ρύσαι από ρομφαίας την ψυχήν μου ,
mam meam, et ex manu canis unicam meam. Salva , και εκ χειρός κυνός την μονογενή μου. Σώσόν με εκ
πιe ex pre leonis , et a cornibus unicornium humi- P στόματος λέοντος , και από κεράτων μονοκερώτων την
litatem meam. Narrabo nomen tuum fratribuς ταπείνωσίν μου. Διηγήσομαι το όνομά σου τοίς αδελ.
meis. In medio Ecclesie laudabo te, Qui timelis φοίς μου , εν μέσω Εκκλησίας υμνήσω σε. Οι φοβού
Dominum, laudale eum. Οmne semen Jacob glori- μενοι τον Κύριον, αινέσατε αυτόν· άπαν το σπέρμα
ficate eum. Timeant eum omne senten Israel; quo- Ιακώβ, δοξάσατε αυτόν. Φοβηθήτωσαν αυτόν απαν
niam non sprevit, neque moleste tulit deprecatio- το σπέρμα Ισραήλ : ότι ουκ εξουδένωσεν ουδέ προσ
nem pauperis, neque avertit faciein suam a me , et ώχθισε τη δεήσει του πτωχού, ουδε απέστρεψε το
cuum clamarem ad eum, exaudivit me. A te laus πρόσωπον αυτού απ' εμού, και εν τώ κεκραγέναι με
mea in Ecclesia magna. Vota mea reddam in con- προς αυτόν, εισήκουσέ μου. Παρά σου και έπαινος μου
spectu timentium eum. Comedent pauperes, et sa- εν Εκκλησία μεγάλη τας ευχάς μου αποδώσω έν
Curabuntur, et laudabunt Dominum, qui requirunt ώπιον των φοβουμένων αυτόν. Φάγονται πένητες, και
eum : vivent corda eorum in seculum seculi . Re: εμπλησθήσονται, και αινέσουσι Κύριον οι εκζητούν
miniscentur et convertentur ad Dominum omnes τες αυτόν · ζήσονται αι καρδίαι αυτών εις αιώνα του
fines terrae , et adorabunt in conspectu ejus uni- αιώνος , Μνησθήσονται και επιστραφήσονται προς
verse familiae gentium; quoniam Donmini est re- ς Κύριον πάντα τα πέρατα της γης, και προσκυνήσου
gnum, et ipse dominalur gentibus ; Comederunt et σιν ενώπιον αυτού πάσαι αι πατριαι των εθνών· ότι
adoraverunt omnes pingues terre, in conspectu του Κυρίου η βασιλεία, και αυτός δεσπόζει των
ejus prolabentur omnes, qui descendunt in ter- εθνών."Έφαγον και προσεκύνησαν πάντες οι πίονες
ram, et anima mea illi vivit, et semen meum ser - της γης, ενώπιον αυτού προσπεσούνται πάντες οι κα
viet ei, annuntiabitur Domino generatio ventura, ταβαίνοντες εις την γην. Και η ψυχή μου αυτό ζή,
et annuntiabunt justitiam ejus populo qui nascetur, και το σπέρμα μου δουλεύσει αυτό. Αναγγελήσεται
quem fecit Dominus 86.5 Illud quidem Deus, Deus τω Κυρίω γενεά ή έρχομένη, και αναγγελούσι την
meus, respice in me, quare dereliquisti me? » quod δικαιοσύνην αυτού λαώ το τεχθησομένω, όν εποίησεν
initio psalmi dictum est, a Salvatore nostro, ut est ο Κύριος. » Το, «"Ο Θεός μου, πρόσχες μοι : ένα τί
apud Mattheum, ipso passionis tempore dictum est, εγκατέλιπές με; » εν αρχαίς του ψαλμου λεγόμενον,
in hunc modum : « A sexta autem hora tenebrae κατά τον Ματθαίον υπό του Σωτήρος ημών παρά τον
facta sunt super universalm terram usque ad ho- του πάθους καιρόν ούτως είρηται· Γενομένης δε
ram nonam, et hora nona clarmavit Jesus voce ma- ώρας έκτης, σκότος εγένετο εφ' όλην την γην, έως
gna : Eloim, Eloim, Iamma sabachtliani, quod ex ώρας εννάτης και τη εννάτη ώρα έβόησεν Ιησούς
interpretatione est : Deus, Deus meus, quare dere- D φωνή μεγάλη• Eλωείμ, Έλωείμ, λαμμά σαβαχθανί ,
liquisti me8725 accepta vero sunt Hebraica verba και εστι μεθερμηνευόμενον · “Ο Θεός, ο Θεός μου , ένα τί
ex ea, que nunc est in manibus prophetia . Siqui- εγκατέλιπές με ; και είληπται δε η Εβραϊκή λέξις από
dem vel iisdem syllabis illud ipsum : « Eli Eli, της εν χερσι προφητείας. Αυταίς γούν συλλαβαίς το ,
lamma sabachihani, » initio psalmi continetur; quod « Ηλεί, Ηλεί, λαμμά σαβαχθανί, » ή του ψαλμού κατ
Aquila in hunc modum interpretatus est : For - αρχή περιέχει , όπερό Ακύλας τούτον ερμήνευσε τον
tis meus , fortis meus , quare dereliquisti me ? τρόπον · « Ισχυρέ μου, ισχυρέ μου, ένα τι εγκατέλιπές
491 Porro quod haec eamdem cum iis, que pas» με; » Ταύτα δε ότι τους υπό του Σωτήρος ημών κατά
sionis tempore a Salvatore nostro dicta sunt , τον του πάθους καιρόν ειρημένοις ισοδυναμεί,πάς οστισ
habeant vim, nemo utique negaverit. Tempus igi- ουν ομολογήσαι άν."Ώρα τοιγαρούν αναμφιλόγως αν
tur jam nunc fuerit psalmum ipsum absque con- ψαλμόν ουδ' εφ' έτερον ή επί μόνον αυτόν αναφέρείν,
troversia ad alium nullum referre, quam ad illum ; επειδή αυτή μόνωκαι ουδετέρω αρμόζει τα εμπεριέχει
86 Psal, XXI , 2- 32. 81 Mattli. ΧΧν11 , 45, 46.
 751 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X . 769
μενα."Αντικρυςγούνεπ' αυτώ πε πληρωμένα τά τε άλλα Aquandoquidem illi uni et nulli praeterea alii, que
αποδείκνυται, και δη το φάσκον εν ψαλμώ· « Διεμερί- in eo continentur, conveniunt . Planissime igitur in
σαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς , και επί τον ιματισμός illo cum alia completa esse constat, qua in hoc
μου έβαλον κλήρον. 5 Και την κατάπαρσιν δε των psalmo leguntur, tum vero etiam illud quod ila
ήλων, των κατά των χειρών και ποδώνεπί του σταυ- ait : Diviserunt vestimenta mea sibi, et super
ρού προσηλωθέντων αυτώ, διαρρήδην έμφαίνει, λέγων: vestem meam miserunt soriem. Trajectioner
« Ώρυξιν χείράς μου και πόδας μου , εξηρίθμησαν vero clavoruum qui illius manibus ac pedibus in
πάντα τα οστά μου . 5 Και τα λοιπά δε μόνω άν εφαρ- cruce affixi sunt, evidentissime indicat , dum ait :
μόσαι αυτώ, ως προϊών ο λόγος παραστήσει. "Η ο « Foderunt manus meas et pedes meos, dimume
βουλόμενος εφ' έτερον μεταλαβεϊν πρόσωπον, ήτοι βα- raverunt omnia Ossa mea, o Sic etiam reliqua uni
σιλέως, ή προφήτου, ή και τινος των πώποτε παρά illi nec alii cuipiam praeterea convenient, quemad
Tουδαίοις θεοφιλών, δεικνύτω, ει οιός τε είη, εφαρ- modum progressa longius oratio demonstrabit, aut
μόζειν τα αναγεγραμμένα. Τίνι γάρτών πώποτε κυο- certe quivis suo arbitratu , quamvis aliam prolera
φορουμένων επί τοσούτον παρήν αρετής και δυνά- personam aut regis, aut propheta , aut alicujus
μεως , ώστε καθεστώτι λογισμό, και ασυγχύτω ψυ- eorum, qui quondam apud Judeos Dei amici et fa
χ , νηφαλίω τε φρονήματι Θεού γνώσιν αναλαβείν , B miliares exslilerint, ostendatque si possit, ea quae
και πάσαν επί τόν Θεόν αναρτήσαι αυτού την ελπίδα ; ita descripta sunt , huic convenire. Sed enim cui
ώστ' αν ειπείν : "Οτι συ ει ο εκσπάσας με εκ γα- unquam eorum, quos in utero mater gestaverit,
στρος μητρός μου , η ελπίς μου από μαστών της μη- tantum virtutis , tantumque virium adfuit ? ut
τρός μου. Επί σε επερδίφης εκ μήτρας, εκ κοιλίας constanti cogitatione, animoque imperturbato, et
μητρός μου Θεός μου εί σύ. ο Τίς δέ τοιούτος Θεώ mente solria et erecta, Dei cognitionem acceperit ,
μεμελημένος, όνειδος ανθρώπων γέγονε και εξουθέ- et omnem suam spem in Deo collocaverit , usque
νημα λαού ; υπό τίνων δε και ποδαπών μόσχων και adeo ut potuerit dicere : Quoniam tu es qui ex
ταύρων χρή νοείν τον τοιόνδε κεκυκλώσθαι ; τί δε πα- traxisti me de ventre matris nies, spes men ab
θών ο δηλούμενος ώσει ύδωρ εξεχύθη ; και πως δι- uberibus mairis mea, in le projectus sunt ex utero,
εσκορπίσθη αυτού τα οστά ; πως δε εις χούν θανάτου de ventre matris mee Deus metus es tu. . Quis
κατήχθη , και καταχθείς εις χούν θανάτου, τα τοιαύτα porro unquam ubi ipse tante cure Deo fuerit , post
λαλεί έτι, και ζή και φθέγγεται ; τίνες δε οι κύνες οι ea opprobrium hominum et abjeclio populi faclus
κυκλώσαντες αυτόν , έτεροι όντες παρά τους προ - est ? a quibus autem et cujusmodi vitulis, aut la -
ωνομασμένους ταύρους και μόσχους ; ποία δε συναγω- Tis intelligendum est hunc fuisse circunidatum? et
ή πονηρευομένων τας χείρας ου μόνον, αλλά και " quid tandem huic ipsi accidit , ut quasi aqua effusus
τους πόδας του τηλικούτου ώρυξαν, αποδυσαντές τε sit ? et quomodo ejusdem Ossa disperga suntYet
αυτόν, τα μέν τινα διείλοντο αυτου των ενδυμάτων, qua ratione in pulverem mortis: deductus est ? et
τα δε και κλήρω λαχόντες έλαβον ; τίς δέ η ρομφαία simulac in talem pulverem est deductus, adhuc et
και ο κύων, και ολέων ; τίνες δε οι λεγόμενου μονο- talia Ioquitur , et vivit , et vocalem se prestal ? et
κέρωτες, τον δηλούμενον περιέχοντες; πως δε μετά quinam alii canes illum circumdederunt preler
την προς τοσούτους πάλην, μετά το εις χούν θανάτου eos , quos dixit et lauros et vitulos? quod vero
καταχθήναι, επαγγέλλεται το όνομα του Πατρός δι- consilium malignantium non solum manus sed
ηγείσθαι, ου πάσιν, αλλά μόνους τους εαυτού αδελφοίς ; etiam pedes hujusce de quo serimo est, foderunt ?
τίνες τε οι αδελφοί, τις τε η Εκκλησία, περί ης φη- qui etiam postquam eumdem exuerunt , partem
σιν και τα τοιαύτα παθών , « Εν μέσω Εκκλησίας quidem vestimentoruτη ipsius divisere , parlem
υμνήσω σε , και οις και επιλέγει, ώς άρα ουχ εν τo vero jactis Sortibus arripuerunt ? et quenam fra
Ιουδαίων έθνος, « πάντα δε τα πέρατα της γης συν- mea illa ? quis canis ? quis les ? qui itein illi qui
αισθήσονται, και επιστραφήσονται προς Κύριον, και dicuntur unicornes eum, de quo sermo est , obsi
προσκυνήσουσιν ενώπιον αυτού πάσαι αι πατριαι των dentes ? 492 el qua fiducia post tantam contra id
εθνών; » Και συ δε, παρά σαυτώ βασανίσας εκάστην P genus Iuclam, ac postquam in pulverem mortis
λέξιν του ψαλμού , θέα ει δυνατόν επί τον τυχόντα deluctus est, pollicetur se nomen patris sui nar
αναφέρειν τα θεσπιζόμενα . Αλλ' ουκ άν εύροις έτέρω raturum non omnibus, sed solis suis fratribus ? et
τωεφαρμόττειν αυτά ή μόνω Σωτήρι ημών, ός πάν- qui tandem hi fratres ? quenam vero Ecclesia
των πιστότατος αν είη και αληθέστατος, εις εαυτού haec, de qua is qui talia pertulit, ita Ioquitur ? « In
πρόσωπον ανειληφώς την αυτό του ψαλμού φωνήν, ώς ιnedio Ecclesiae laudabo le ; o quibus etiam illud
εμαρτύρησαν οι ευαγγελιστα! • ο μεν Ματθαίος δι' ών adjungit : quod utique non una Judaica gens , sed
παρεθέμεθα αυτού λέξεων · ο δε Μάρκος δι' ών και « omnes fines terrae reminiscentur et convertentur
αυτός ώδε πως ιστορεί λέγων · « Γενομένης δε ώρας ad Dominum, et adorabunt in conspectu ejus om
έκτης, σκότος εγένετο εφ' όλης της γης, έως ώρας εν- Iles familie gentium. Ceterum tu quoque ubi
νάτης. Και τη εννάτη ώρα έβόησεν ο Ιησούς φω per le ipsum singula ejusdem psalmi verba explo
νη μεγάλη, λέγων· 'Ηλεί, Ηλεί,λαμμά σαβαχθανί , ό raveris,facile intelliges utrum ea que in ipso con
έστι μεθερμηνευόμενον · “Ο Θεός, ο Θεός μου , εις τί tinentur ad vulgarem quemapiam referri possint :
εγκατέλιπές με ; Και τινες των ακουσάντων έλενον· quod cum feceris, certe non invenies cui tanden
 763 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP, PARS II. - APOLOGETICA. 7CA
illa conveniant, praeter unum Salvatorem nostrum, A Ήλίαν φωνεί. » Φέρε δή ούν τούτοις ακολούθως έδω
qui omnium et fidelissime et verissime hujusce μεν, όπως εις αυτόν ανενεχθήσεται τα διά του ψαλμού
psalmi voces in suam personam assumpsit , quem- δηλούμενα. Και πρώτον γε διαλάβωμεν την φάσχου
admodum evangeliste testificati sunt. Matthaeus σαν προγραφήν, εις το τέλος, και ή, κατά τον 'Ακύ
quidem illis verbis que antea retulimus. Marcus λαν, « το νικοποιώ, και ή, κατά τον Σύμμαχον, επι
autem iis quibus etiam ille, utpote qui in hunc νίκιος υπέρ της αντιλήψεως. » Ταυθ' ημάς υπεισέρ
modum narret : « Et facta hora sexta tenebra facle χεται, ότι το μέν σωτήριον πάθος, ώς αι λέξεις των
sunt super totarm terram usque ad lioram nonam. ευαγγελιστών παρέστησαν, σκότους γενομένου από
Ει hora nona exclamavit Jesus voce magio dicens : ώρας έκτης έως ώρας εννάτης, αμφί την εννάτην συν
Eli , Eli, Iamma salbachthani , quod est ex interpre- ετελέσθη , ότε και την φωνήν αφήκε την μεγάλην, τα
tatione : Deus, Deus meus, ad quid dereliquisti me ? μικρώ πρόσθεν δεδηλωμένα ειπών, ώστε ομολογείσθαι
Et quidam ex audientibus dicebant : Eliam vo- σαφώς το πάθος αυτού αμφί τήν εσπέραν νυκτός έπ
cat 88. » Αge igitur posthac ipso ordine videamus , ελαυνούσης γεγονέναι.Τα δε τηςεκ νεκρών αναστάσεως,
qua ratione ea que in hoc psalmo continentur, ad ήτις ήν αντίληψις του Πατρός αντιλαμβανομένου, και
illum referenda sint . Αc prinιum inscriptionem εις εαυτόν εκ των του θανάτου χωρίων επισπωμένου ,
ipsam traclemus, quetalis est : in finem 80, vel B και λαμβάνοντας αυτόν, αμφί την έω γέγονεν, ώς αύθις
quemadmodum Aquila edidit : victorie auctori, και από της των ευαγγελιστών μαρτυρίας παρίσταται. Ο
vel etiam ut Symmachus : ad victoriam pro γούνΛουκάς φησι : « Τη δε μιά των Σαββάτων ήλθον όρ
susceptione. Ηec sane nobis veniunt in mentem, θρου βαθέως επί το μνημείον, φέρουσαι & ητοίμασαν
propterea quod salutaris illa passio , ut scripta αρώματα,και δηλονότι αιγυναίκες, καιτινες συν αυταίς:
evangelistarum demonstrant, perfecta est circiter «εύρον δε τον λίθον αποκεκυλισμένον εκ του μνημείου
horam nonam, factis jam tenebris , ab hora sexta εισελθούσαι δε ουχ εύρον το σώμα, και διά το ήδη τον
usque ad horam nonam , qua sane hora etiam Σωτήρα ημών εκ νεκρών έγηγέρθαι. Τούτο δε αυτό
vocem magram emisit, et ea quæ paulo ante reci και ο Μάρκος δηλοί, λέγων· « Και λίαν πρωΐ τη μιά των
tavimus, protulit, ut plane sit confitendum, illius Σαββάτων έρχονται επί το μνημείον , έτι (1) ανατεί
passionem ad vesperarm nocte adventanle fuisse. Αι λαντος του ηλίου , καιέλεγαν προς έαυτάς • Τις αποκυ
reditus ejusdem a mortuis, quefuitsusceptio patris λίση ήμίν τον λίθον από της θύρας του μνημείου ;
illum suscipientis, et ad seipsum ex regionibus ήν γάρ μέγας σφόδρα. "Έρχονται , και ευρίσκουσιν
mortis adtrahenlis atque assumentis, circa auroram αυτόν αποκεκυλισμένον . » " Ην δε ήδη εγγερμένος .
fuit, quemadmodum rursus evangelistarum testi- c "Έχεις και παρά τω Ιωάννη την αυτήν μαρτυρίαν ,
monio confirmatur. Siquidem Lucas haec ait : Una λέγοντι • • Τη δε μιά των Σαββάτων έρχεται Μαρία
autem Sabbatorum valde diluculo venerunt ad mo» η Μαγδαληνή πρωΐ είς το μνημείον, έτι σκοτίας ού
numentum ferentes , quae paraverant aromala , και σης, και βλέπει τον λίθον ηρμένον εκ του μνημείου.»
493 mulieres videlicet et nonnulli cum eis ; in- Και ο Ματθαίος δε , ει και οψέ Σαββάτων είρηκεν,
venerunt autem lapidem revolutum a monumento : αλλ' επιφέρει λέγων· « Της επιφωσκούσης εις μίαν
et ingresse non invenerunt corpus 90, ν propterea Σαββάτων, ήλθε Μαρία η Μαγδαληνή , και η άλλη
quod jam tum Salvator noster a nmorte erat excita - Μαρία θεωρήσαι τον τάφον, και ιδού σεισμός εγένετο
tus. Ηoc vero ipsum Marcus quoque ostendit sic μέγας. "Αγγελος γάρ Κυρίου , καταβάς εξ ουρανού ,
dicens : « Ει valde mane una Sabbalorum veniunt προσελθών απεκύλισε τον λίθον από της θύρας του
ad monumentum, orto jam sole, et dicebant ad se μνημείου. » Ταύτα δε αναγκαίως παρεθέμην είς πα
invicem : Quis revolvet nobis lapidem ab ostio mo- ράστασιν της εν τω ψαλμό προφητευομένης εωθινής
umenti ? erat quippe magnus valde : et veniunt, αντιλήψεως . Επεί γάρ τα περί του πάθους του Σω
et inveniunt eum revolutum 1. 5 Erat autem jam τηρος ημών σημαίνει , ου μήν κατέληξεν η κατ' αυ
tum excitalus . Habes apud Joannem quoque idem τον οικονομία εν τω πάθει, τέλος δε του πάθους ή εκ
testimonium hoc modo : Una autem Sabbatorum D νεκρών ανάστασις ήν, και η αντίληψις ή εωθινή , εί
venit Maria Magdalene Imane ad monumentum, cum κότως ο λόγος το παραδόξο τέλει την Γραφήν ανατί
adhuc tenebre essent, et videt lapiderm sublatumn θεται , ώς της υποθέσεως απάσης, και των προ του
a monumento 91. » Matthaeus quoque,tametsi sero τέλους παθημάτων της εκ νεκρών αναστάσεως και
Sabbatorum, dixit, altanen adjungit : « Εa queillu- της αντιλήψεως της εωθινής ένεκεν γενομένων. Εί
cescit in unam Sabbatorum, venit Maria Magdale- πών γούν ο Σωτήρ και Κύριος ημών το, « Ο Θεός ,
ne , et alia Maria videre sepulcrum, et ecce terrie- ο Θεός μου , πρόσχες μοι , ένα τί εγκατέλιπές με ; »
motus factus est magnus. Angelus enim Donlini και εξής επαγαγών το, « Εγώ δε είμι σκώλης, και
descendens de colo accessit, et revolvit lapidem ουκ άνθρωπος, όνειδος ανθρώπων, και εξουδένημα
ab ostio monumenti. » Hec addidi necessario, ut λαού , και έτσι προσθείς το , « Περιεκύκλωσάν με
Ostenderent quaenam sit ea , quae in psalmo predi- μόσχου πολλοί , ταύροι πίονες περιέσχον με » και
citur susceptio matulina. Nam cum significet ea, σαφώς τον θάνατον αυτού προμαρτυρόμενος διά το ,
88 Marc. xv, 53-55. 81 Psal. XXI , 1 . 20 Ι.uc. ΧΧιν, 1- 3. 11 Marc. Χνι, 2-4. 92 Joan. ΧΧ, 1.
(11 "Erı Vulg . deest ; aut cerle legendum špoi, vel mclius o ' xéti, qnod et magis convenit cu diar
Xpwi, ejusdem , luni et cælerorum evangelist. Edit.
765 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X . 766
• Εις χούν θανάτου κατήγαγές με · ότι έκύκλωσάν Α que ad passionem Salvatoris nostri pertinent, nec
με κύνες πολλοί , συναγωγή πονηρευομένων περιέσχε in passione desierit ea, que ad ipsum spectat dis
με. " Ώρυξαν χείράς μου και πόδας μου , και έτι τα pensatio, passionis vero finis ipsa fuerit a morte
αμφί τω πάθει συμβεβηκότα αυτώ σημήνας διά του , ad vitam restitutio, et matutina susceptio, merito
• Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς , και επί τον oraculumhuic fini admirabili ipsam dedicat scriptu
ιματισμόν μου έβαλον κλήρον , ταύτα και τα τού- ram, non secus ac si omne hujusmodi argumentum,
τους παραπλήσια προειπών, ουκ επί τούτοις έστη, et earum vexationum quae finem ipsum, rediture
αλλ' επιλέγει· οι φοβούμενοι τον Κύριον, αινέσατε utique de morte ad vitam antecesserunt , et susce
αυτόν , ότι ουκ εξουδένωσεν , ουδέ προσώχθισε τη δεή- ptionis matutine causa , inductin sit. Ubi ergo
σει του πτωχού, ουδε απέστρεψε το πρόσωπον αυτού Salvator ac Dominus illud dixit : « Deus, Deus
απ' εμού, και εν τώ κεκραγέναι με προς αυτόν επ- meus , respice in me , quare dereliquisti me ? » ac
ήκουσέ μου. Πώς δ' αν έλεγεν εισακουσθαι , ει μή deinceps illud addidit : « Ego autem sum vermis et
πάντως τετυχήκει των ευχών , και ών εν τοις πρό- non homo, opprobrium hominum, et abjectio popu
σθεν έδεδέητο, ότε έλεγε το, « Εις χούν θανάτου κατ- li : ) necnon illud subjecil : « Circumdederunt me
ήγαγές με. Ρύσαι από ρομφαίας την ψυχήν μου, vituli multi, tauri pingues obsederunt me, » et evi
και εκ χειρός κυνός την μονογενή μου ; » ταύτα γάρ B denter suam mortem denuntiavit ex illo, in pul
ευξάμενος , και δεηθείς εκ τούτων ρυσθήναι τε και verem mortis deduxisti me : quoniam circumdede
σωθήναι , τυχών ών ηύξατο, επιλέγει · « Ουκ εξουδέ- runt me canes multi, congregatio malignantium
νωσεν ουδέ προσώχθισε τη δεήσει του πτωχού, ουδέ obsedit me, foderunt manus meas et pedes meos.)
απέστρεψε το πρόσωπον αυτού απ' εμού , και εν τω Ρraeterea ubi etiam ea que sub ipsam passionem
κεκραγέναι με προς αυτόν επήκουσέ μου , σαφώς sibi evenerunt , significavit illis verbis : « Divise
την μετά θάνατον αναβίωσιν αυτού δηλών , ήτις γέ- runt vestimenta mea sibi , et super vestem meam
γονεν κατά την εωθινήν αντίληψιν, ην εξής προϊών o miserunt sorteim. Hec, atque his similia ubi pre
ψαλμός παρέστησεν, είπών· « Συ δε, Κύριε , μή μα- dixit, non intra nec stelit, 494. sed adjunxit :
κρύνης την βοήθειάν μου, εις την αντίληψιν μου πρόσ - « Qui timelis Dominum, laudale eum, quoniam
σχες. • Ποίαν δή αντίληψιν, αλλ' ήν και η προγραφή non sprevit , neque moleste tulit deprecationen
του ψαλμού ήνίττετο ; Αλλά ταύτα μεν ημίν ειρή- pauperis, neque avertit faciem suam a me, et cum
σθω εις τήν του ψαλμού προγραφήν εις δε το, « Ηλεί, clamarerum ad eum, exaidisit me. : Qua autem ra
"Ηλεί , λαμμά σαβαχθανί , και ειρημένον μέν υπό του tione diceret se exauditum? si non consecutus es
Σωτήρος ημών αυτοίς Εβραϊκούς ονόμασι περί τον set, que optaverat, quaeque superiis deprecatus
του πάθους καιρόν , κείμενον δε και εν τω ψαλμώ, “ fuerat, cum dixit illud : « In pulverein Morris de
όρα μή τις έγκειται βαθυτέρα θεωρία παρ’ Εβραίους . duxisti me, eripe a framea animam meam, et de
'Eλωείμ γάρ ο Θεός ονομάζεται και τούτο διά πάσης manu canis unicam meam ? Hec enim, cum Oras
σχεδόν εύρους άν της Γραφής · έπει και κυρίως ούτω set, ac se ex his eripi et liberari precatus fuisset,
παρά τους Εβδομήκοντα έτι και νυν τη Εβραίων tum ea ipsa consecutus que Oraverat, adjungit :
ονομάζεται φωνή. Φέρονται γε μην παρ' αυτούς επί Non sprevit neque moleste tulit deprecationem
της θείας προσηγορίας και έτεραι τινες εκφωνήσεις, pauperis, neque avertit faciem suam a me, et cum
ώσπερούν και το , Σαδδαί , και το Ιαώ , και "Ηλ, και clamarem ad eum, exaudivil me : ubi evidenter
άλλα τούτοις παραπλήσια . Ο δή ούν μετά χείρας suum de morte ad vitam reditum significat, qui
ψαλμός από του "Ήλ , Ηλεί , Ηλεί , λαμμά σαβα- sub matutinam susceptionem exstilit , quam psal
χθανί, περιέχει, ώ κέχρηται και ο Κύριος ημών, ου μήν mus deinceps longius progressus indicavit , ubi
από του Έλωείμ. Ο γούν 'Ακύλας, διαφοράν ειδώς, dixit : « Tu autem, Doιnine, ne amoveas longius
της παρ' Εβραίους Θεού προσηγορίας εκ του Eλωείμ auxilium meum, ad susceptionem meam respice. )
σημαινομένης, το νύν δηλούμενον εν τω Ηλεί, Ηλεί, Sed quam tandem aliam susceptionem, nisi eam
ουκήξίωσεν ομοίως τους λοιπούς, « ο Θεός , ο Θεός μου) D quam inscriptio psalmi significavit ? Celerum, nec
μεταβάλλων είπείν, αλλά,«ισχυρέ μου, ισχυρέμου .» Το quidem dicta sint a nobis in ipsam psalmi inscri
δ' ακριβές εστιν· ισχύς μου, ισχύς μου . "Ωστε κατά pionem ; in illo autem, « Eli, Eli, lamma sabacli
τηντούτου διάνοιαν, τον αμνόν του Θεού τον ημέτερον 1hani, quod cum a Salvatore nostro ipsis Hebrai
Σωτήρα φάσκοντα το Ηλεί , Ηλεί , προς τον Πα- cis nominibus dictum sit sub ipsum passionis tem
τέρα , λέγειν · « Ισχυρέ μου , ισχυρέ μου , ίνα τι pus, in psalmi initio positum est, vide , queso, ne
εγκατέλιπές με ; » και τάχα επεί εγκατέλιπεν αυτόν qua insil profundior contemplatio apud Ηebraeoς :
ο ισχυρός αυτού, τούτου χάριν εσταυρώθη, ώς φη- nam Eloim Deus nominatur : et lioc per tolam
σιν ο Απόστολος : « Και γάρ εσταυρώθη εξ ασθε - propeniodum Scripturam invenies : quando vel
νείας, και ζή εν δυνάμεως Θεού, και ως μη σταυρω- proprie sic apudLXX etiam nunc Hebraica voce ne
Θείς αν, ει μή ο ισχυρός αυτού καταλελοίπει αυτόν. minatur, apud ipsos tamen Hebraeos alie nonnullae
Και όρα ει μή έπρεπε τον αμνόν του Θεού , τον ως feruntur appellationes ad divinam naturam signifi
πρόβατον επί σφαγήν αχθέντα, και ως αμνόν έναν- candam, ut illud, Saddai, ut illud, Jao, ut illud,
τίον του κείροντος άφωνον, τας οικείας δυνάμεις ανα- El, aliaque his similia ergo psalmus qui nunc in
τιθέναι τω Θεώ, και μηδέν ίδιον έχειν ηγείσθαι ή manibus est, illud : Eli, Eli, Iamma sabachthani,»
 767 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 768
initio habet, quo etiam Salvator noster usus est; A μόνον τον Πατέρα · διό και ισχυρόν τον Πατέρα αυ
non autem illud : Eloim. Proinde Aquila cum di. του αποκαλεϊν ως και εν επτακαιδεκάτω ψαλμώ
versitatem Dei appellationis, que ex ipso Eloim ισχύν εαυτό και κραταίωμα και καταφυγήν τον Πα
significatur apud Ηebr:ros vidisset, illud de quo τέρα ονομάζει, λέγων· «'Αγαπήσω σε, Κύριε , η ισχύς
nunc agimus, in illo , Eli, Eli, not ita quemadmo. μου, Κύριος στερέωμά μου, και καταφυγή μου , και
dumreliqui cum converteret, enuntiandum putavit, δύστης μου . Ο Θεός μου , βοηθός μου, και ελπιω επ'
sed : « Fortis meus,fortis meus, quare dereliquisti αυτόν » υπερασπιστής μου, και κέρας σωτηρίας μου,
me ? , quod quidem si exquisitius eloqui volueris, και αντιλήπτωρ μου . » Καταλέλοιπεν ούν αυτόν και
dices, robur meum, robur meum. Quare ex hujus ισχυρός αυτού, θελήσας αυτόν μέχρι θανάτου, και
interpretatione, Agnus Dei, qui est noster Salva- θανάτου σταυρού κατελθείν, και του κόσμου παντός
tor, dum illud : Eli, Eli, dicit ad Palrem, illud λύτρον και αντιψυχον αποδειχθήναι, και καθάρσιου
dicit : « Fortis meus, fortis meus , quare dereli- γενέσθαι της τών εις αυτόν πιστευσάντων ζωής. Ο
quisti me ? , et forsitan quod ipsum dereliquerit δε, αυτίκα μάλα συναισθόμενος της ενθέου και πα
495 fortis suus , idcirco crucifixus est , ut ait τρικής βουλής, διαγνούς τε , ει και τις άλλος, τα
Apostolus : « Elenim crucifixus est ex infirmitate, αίτια του καταλελειφθαι αυτόν υπό του Πατρός , έτι
et visit ex virtute Dei 23 : qui quidem nunquam cruci B πολύ πλέον εταπείνωσεν εαυτόν, και τον υπέρ ημών
essel affixus, nisi fortis suus ipsum dereliquisset. θάνατον πολλή τη προθυμία περιεβάλετο, « εγένετο
Ει sane inspice tu, quam bene convenerit, Agnum τε ο πανάγιος και ευλογητός υπέρ ημών κατάρα , και
Dei, qui ut ovis ad occidendum sit ductus , et ιι ο μή γνούς αμαρτίαν αμαρτία, ίνα ήμείς γενώμεθα
agnus coram fondenle obmutuerit, suas vires ad δικαιοσύνη Θεού εν αυτώ. » Και έτι προς τούτοις τας
ipsumu Deum referre , et nihil proprium se habere ημετέρας αμαρτίας αναμαξάμενος εσταυρώθη , και
arbitrari nisi unun Patrem. Proinde eliani fortem έχρήν ημάς τους πριν ασεβείς παθείν, αντίψυχον
Suum, ipsum Patrem vocat, sane quemadmodum ημών και αντίλυτρον γεγενημένος, ώστ' αν ευλόγως
vel in decimo septimo psalmo robur suum, et fir - ειπείν ημάς το προφητικόν : Αυτός τας αμαρτίας
mamentum, et refugium eumdem nominat, dum ημών φέρει, και περί ημών οδυνάται , και αυτός
dicit : « Diligam te , Doιnine, robur nieum. Doni- ετραυματίσθη διά τας αμαρτίας ημών, και μεμαλά
nus firmamentum meum et refugium meum, et li- κισται διά τάς ανομίας ημών, ίνα τα μώλωπι αυτού
beralor meus. Deus meus, adjulor nmeus, et spe- ημείς αθώμεν. Κύριος γάρ παρέδωκεν αυτόν ταις
ralo in eum. Protector meus et cornuslutis mea, αμαρτίαις ημών. » Διόπερ ως παραδοθείς υπό του
el susceptor nmeus 96. » Dereliquit ergo illum fortis Πατρός , και μαλακισθείς, και τας ανομίας ημών
Suus, cum voluit illum usque ad norterm, et mor - C ανειληφώς, ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη. » Συν
tein crucis descendere, et pro universo mundo pre- άδει τούτοις και (1) 'Απόστολος λέγων · « " Ος γε ιδίου
tium, quo anime redienerentur, exliberi, et vitae Yίου ουκ εφείσατο, αλλ' υπέρ ημών πάντων παρ
eorum qui in fileim ejus venissent, expiationern έδωκεν αυτόν. - Κινών δε ήμάς επί ζήτησιν της αι
fieri. Ille vero protinus divinum ac palernum de- τίας, δι' ήν αυτόν ο Πατήρ κατέλιπε, φάσκει : "Ινα
cretum intelligens cognoscensque si quis unquam τί με εγκατέλιπες ; Το δ' αίτιον τούτο ήν, ή του
alius, causas propter quas a Patre esset relinquen - παντός ανθρώπων γένους απολύτρωσις, το τιμία
dus, mulio etiam amplius scipsum demisit, mor - αίματι εξαγοραζομένη από της πριν χαλεπής δου
temque pro nobis ingenli alacrilale subivit, «faclus- λείας, ήν τοίς αοράτους δεσπόταις, δαίμοσιν άκα.
que est 5 is qui erat, et sanctissimus et benedictus θάρτοις και πονηρούς άρχουσι τε και πνεύμασι κατα
« pro nobis exsecratio 98, et qui peccatum non no- δεδούλωντο. Και άλλως δε καταλέλοιπεν αυτόν και
rit, peccatum, ut nos eliciamur justitia Dei in Πατήρ, και αυτού του Χριστού την υπέρ ανθρώπων
ipso 96. AI haec ubi peccata nostra delersit, tum διάθεσιν αποδειχθήναι θελήσας. Διό μηδενός έχοντος
cruci affixus est, quod quidem nos pali oportebat, εξουσίας της αυτού ψυχής εκών αυτός υπέρ ανθρώπων
et pro redimendis animis nostris ipse factus est , αυτήν τέθεικεν, ώσπερούν διδάσκει λέγων· « Ουδείς
pretium, usque adeo ut nonimmeritoillud prophe- ' αίρει την ψυχήν μου απ' εμού. Εξουσίαν έχω θείναι
ticum possimus dicere : Ipse peccala nostra fert, αυτήν, και εξουσίαν έχω πάλιν λαβείν αυτήν. »
et pro nobis est in dolore. Et ipse vulneralus est Eξής τούτοις φησί • • Μακράν από της σωτηρίας
propter peccata nostra, et elanguit propter iniqui- μου οι λόγοι των παραπτωμάτων μου. Σ 'Ανθ' ου και
tates nostras , ut livore ejus nos sanaremur. Ει- μεν 'Ακύλας: « Μακράν από της σωτηρίας μου ρήμα
enim tradidit illum peccalis nostris 97. » Quocirca τα βρυχήματός μου , και εξέδωκεν· ο δε Σύμμαχος :
tanquam traditus a palre et languidus factus, et « 'Αφεστήκασιν από της σωτηρίας μου οι λόγοι των
tanquam is qui peccata nostra assumpserit, ut οδυρμών μου » και καθ' ετέραν δε φερομένην ερμη
ovis ad cedenm est ducluς 98. » His concordat etiam νείαν πέμπτην είρηται· « Μακράν από της σωτηρίας
Apostolus dum ita ait : « Qui proprio Filio non μου οι λόγοι των δεήσεών μου. "Ορα δή ούν, ότι
Tepercit, sedX1.
*5 1 Cor. pro omnibus nobis Χν1
4. 2 Psal, , 2,5.illum 9829. Gal.
tradidit , 11,κατ' 13ουδετέραν Cor. V, το,
. ν6 II τούτων παραπτωμάτων
29.1 των* Isa. Li, 1.5.
53 Did. 7. 99 Rom. VΙΙΙ , 52.
(1) Desideratur o. EDIT.
 I ONIS
709 DEMONSTRAT EVANGELICÆ LIB . X . 770
μου, ) είρηται, ώς συμβαίνει ποτέ σφάλματα γρα- A Ceterum excitans nos ad inquirendam causam cur
φική τοιαύτας τινάς εναλλαγές φέρεσθαι. Έκ δε της ipsum pater deseruerit ail : « Quare me dereliqui
των πλειόνων ερμηνείας καταληπτέον: ει μή άρα τις sti? , Causa porro hoc fuit, 496 omnis Ihumani
κανταύθα τα ημέτερα παραπτώματα εξοικειούμενον generis redemptio ac liberatio, que prelios0 illo
ταύτα αυτόν ειρηκέναι φήσειε. Τούτοις εξής επιλέγει· sanguine facta est, a priore illa intoleralili servi
« "Ο Θεός μου, κεκράξομαι ημέρας, και ουκ εισ- tute, qua sub visum effugientibus dominis, impuris
ακούση, και νυκτός , και ουκ εις άνοιαν εμοί , ανθ' utique demonibus et malignis principibus ac spi
ου πάλιν ο Σύμμαχος : « Ο Θεός μου, και φησί, « βοήσω ritibus premebantur, et alia item ratione deseruit
ημέρας, και ουκ εισακούση, και νυκτός, και ουκ έστι illum Paler , ut illud scilicet ostenderetur , affectio
σιγή,ο Θαυμάζει δή ούν εν τούτοις τον Πατέρα ως nem pro liominibus ipsius quoque Christi fuisse.
μή εισακούοντα αυτού, ξένον τι τούτο και παρά το σύν- Quapropier cum illius anime jus et potestatem
τθες θεωρών. Ο δε εφύλαττεν αυτώ την ακοήν εις nemo haberet, volens ipse pro hominibus illam po
τον επιτήδειον του εισακουσθήναι καιρόν. Ούτος δε ήν suit, ita sane quemadmodum docet ipse, dum ait 1:
και της αντιλήψεως της εωθινής και ο της εκ νεκρών • Nemo 1ollet animam mean a me; polestalen ha
αναστάσεως, καθ'ον,εί και τινι άλλω, καιαυτό δικαίως beo ponendi eam, et polestalem habeo rursus su
αν ελέχθη : Εν καιρό δεκτώ επήκουσά σου, και εν Β mendi em. Iis que dicta sunt, deinceps adjungit :
ημέρα σωτηρίας εβοήθησά σοι. Ιδού νύν καιρός ευ - « Louge a salute nea verba delictorum meοrum.
πρόσδεκτος , ιδού νύν ημέρα σωτηρίας. » Λέγοιτο δ' Pro quo Aquila quidem : « Longe a salute mea
αν ταύτα και ετέρως υπό Σωτήρος ημών, ώς ειωθότος verba freinilus mei, exposuit. Symmaclius all
μεν αεί και πάντοτε εισακούεσθαι υπό του Πατρός , teu : « Recesserunt a salute mea verbaluctuum
νύν δε πιστεύοντος εισακουσθήσεσθαι, ώσει σαφέστε- meοrum, necnon apud quintain, que fertur, in
ρον έλεγε : Μή οίόν τε έστιν, ώ Πάτερ, εμε τον συν 1erpretationem dicitur : «Longe a salute mes verba
μονογενή και αγαπητον Υιόν, μή εισακούεσθαι , deprecation mearum. » Ila vides in nulla lia
βοώντα και κεκραγότα πρός σε τον έμαυτού Πατέρα ; rien conversionunt que posterius dicta sunt, il
διδάσκει γούν αυτό τούτο εν τω κατά Ιωάννην Ευαγ- Iud , « deliciorum meοrum, » haberi, quippe cum
γελία επί του Λαζάρου, όπηνίκα είπών: "Αρατε interdum librariis errantibus hujusmodi varietates
τον λίθον από του μνημείου, επηρε τους οφθαλμούς libris contingere soleant. Ex multorum autem in
εαυτού εις τον ουρανόν, και είπε · Πάτερ, ευχαριστώ terpretatione investigandum est, utrumin liis quis
σοι, ότι ήκουσάς μου. Εγώ δε ήδειν, ότι πάντοτε μου piano illunm nostra delicta sua facientem alia erun.
ακούεις . » Εί τοίνυν πάντοτε αυτού ακούει,ουκ αμφι- liasse dixerit. His deinceps adjungit : « Deus meus,
βάλλων, αλλ' ακριβώς επιστάμενος, ότι και νύν αυ- C clainabo per diem, et non exaudies, et per noctem,
του εισακούσεται, ώς αδυνάτου όντος του μή εισ- et non ad insipientiam mihi ; » pro quo rursus
ακούεσθαι αυτόν , ερωτηματικώς φησιν · « Ο Θεός Symmaclius : « Deus meus, inquit, clamabo inter
μου, κεκράξομαι ημέρας, και ουκ εισακούση και υπο- diu,et non exaudies , et noctis, et non est silen
στιζόντων ημών εν τω, ουκ εισακούση, και και το tium. » Ergo in his Ρatrem suumtanquam se non
εναντίον υπονοούντων τώ πύσματι. Τούτο γουν διδά - exaudientem admiratur, utpole, cum novuin hoc
σκει μικρόν ύστερον , προϊόν εξής εν τω ψαλμώ, atque inusitatum inspiciat. lle autem huic audien
λέγων: Ουκ εξουδένωσεν ουδέ προσώχθισε τη δεήσει tiam ad idoneum exaudiendi tempus reserva it.
του πτωχού , ουδε απέστρεψε το πρόσωπον αυτου Hoc vero fuit, susceptionis matuline excitationis
απ' εμού, και εν τώ κεκραγένα, με προς αυτόν εισ- que a morte ad vitam tempus, quo sane tempore si
έχουσέ μου.» Πώς oύν αποφατικώς λέγοι άν, « Ο Θεός quando ad alium quemplarm, ad ipsum quoque
μου, κεκράξομαι ημέρας, και ουκ εισακούση, και εί juste dicendumfuit : « In tempore accepto exau
μή κατά την αποδοθείσαν ημίν θεωρίαν; ήν οίμαι divi le, et in die salutis adjuvi te ; ecce nunc tem
και αυτόν αινίττεσθαι , λέγοντα: Ο Θεός μου, pus acceptabile, ecce nunc dies salutis 1. 5 Dici
κεκράξομαι ημέρας, και ουκ εισακούση, και νυκτός, η vero possunt haec alia quoque ratione a Salvatore
και ουκ εις άνοιαν έμοί. » Ου γαρ εις άνοιαν, φησίν, nostro , tanquam ab eo , qui consueverit semper
εμοί λέγεται το, « εισακούση. » Οίδα γάρ αυτός όπως quidem et in omnibus exaudiri a Palre, nunc au
τούτό φημι, πεπεισμένος, ότι πέφυκας ουχ ότι γε tem, qui etiam fidem habeat se esse exaudiendum,
έμου μόνον αντιλαμβάνεσθαι και εισακούειν , αλλά και non secus ac si planius diceret, nunquid fieri po
πάντωντων αγίων σου. 'Αεί γάρ και δια παντός εν test , ο Pater, ut ego unicus ac dilectus Filius, dum ad
τοις αγίοις σου κατοικείς, και συ ει ο παντός άνδρός te Patrem meum clamo, et νοciferor, non exaudiar ?
θεοφιλούς, Ισραήλ προσαγορευομένου , έπαινος· διά 497 siquidem hoc ipsum ille idem docet in Evan
σε γάρ παντί τώ σε περιέποντι ουχ ο τυχών προσγί- gelio Joannis, ubi de Lazaro serimo est. Νam cum
νεται έπαινος , και έτσι σοι οι πατέρες ήμών ήλπι- dixisset : « Tollite lapidem a monumento, 5 susta
σαν, και ελπίσαντες των επαναστάντων αυτούς κα- lit deinde oculos suos ad celum et dixit : « Pater ,
κων ερρύσθησαν, και προς σε εκέκραξαν, και εσώ gratias ago tibi, quoniam audivisti me. Ego autera
θησαν, επί σοί τε ήλπισαν, και ου κατησχύνθησαν. ) sciebam quod semper nie audis '. » Si igitur sein.
Ioan. 1 , 18. • χI Cor. 1 , 2. • Joan. 11 , 39-41.
771 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS 11. - APOLOGETICA. 712
per illum audit, nunc quoque non dubitans , sed A Επειδή ούν πάντες οι άγιοι τούτων έτυχον παρά σου ,
plane compertum habens se esse audiendum, et κεκράξαντές τε εισηκούσθησαν, και ου κατασχύνθη
tanquam fieri non possit, ut non audiatur, ex in - σαν, πόσω δή πλέον εμού του σού αγαπητου παιδός
terrogatione ait : Deus meus, clamalio interdiu, βοώντος μάλλον απάντων και ετοιμότερον εισακούση;
et non exaudies ? nobis videlicet interrogationis Ει δε και αποθαυμαστικώς φημι, « Κεκράξομαι, και
notam addentibus ad verbum, « exaudies, el con- ουκεισακούση ! αλλ ουκ εις άνοιαν ο λόγος μοι τρο
trarium ejus, quod interrogatum sit, subintelligen- φέρεται. Οίδα γούν όπως την ευχήν προφέρω, μη
tibus. Siquidem hoc ipsum paulo post sermone εναβρυνόμενος μηδε έγκαυχώμενος, αλλ' ώς ταπεινο
progressus ostendit deinceps in psalmo dicenς : φρονών. Επεί γάρ πράος είμι και ταπεινός τη καρ
• Non sprevit neque molestam habuit deprecatio- δία , ταπεινώς και τη έμαυτού πραότητο οικείως περί
nem pauperis, neque avertit faciem suam a me, et εμαυτού ταπεινά φθέγγομαι. Ούτω δή και σκώληκα
cum clamareim ad eum, exaudivit me . • Quomodo εμαυτόν ονομάζω : τί γάρ αν γένοιτο σκώληπος τα
igitur negative illud dicetur ? « Deus meus, clamabo πεινότερον ; όθεν ουδ' άνθρωπον εμαυτόν είπoι μ' άν,
interdiu, et non exaudies , o nisi ea ratione quam εις τοσαύτην ταπείνωσιν εκ του οικείου μεγέθους
nos attulimus, quam sane rationem ipsum quoque κατελθών, ώστε και σκώληκος μηδέν δοκείν διαφέ
arbitror significare dum dicit : Deus meus, cla- Β ρειν, διά τό και μέχρι θανάτου και της του σώμα
Imabo interdiu , et non exaudies, et noctu, et non ad τος φθάσαι φθοράς. Πόθεν γάρ άλλοθεν γεννηθείη
insipientiam mihi.» Non enim ad insipientiam, in- σκώληξ ή από σωμάτων φθοράς και εις ήν και αυτός
quit, a me dicitur illud, « exaudies. » Novi enimipse κατελθών , είκότως έμαυτόν σκώληκα και ουκ άνθρω
( ua ratione hoc dicam, quippe qui fidem habeamle πον γινώσκω· διό και γέγονα « όνειδος ανθρώπων,
natura propensum esse ad suscipienduin, atque και εξουδένη μα λαού , και ουκ άν γενόμενος ουδε όνειδος
audiendum non solumn me, sed etiam omnes san- ανθρώπων, ουδε εξουδένημα, ει μη μέχρι σκώλη
clos tuos. Semper enim et usquequaque in tuis κος έφθάχεις παρά τον του πάθους καιρόν. Τηνι
sanctis habitas, idemque ipse es uniuscujusque Deo καυτα γούν θεωρούντές με επί του σταυρου ανηρτη
familiaris atque amici ioninis, qui Israel appellari μένον, εξεμυκτήρισαν, και ελάλησαν εν χείλεσιν,
consueverit ,laus : propter te enim ad omnem eum εκίνησάν τε κεφαλήν λέγοντες · "Ήλπισεν επί Kύ.
qui te complexus sit, non vulgaris venire solet ριον, δυσάσθω αυτόν, σωσάτω αυτόν, ότι θέλει αυ
laus. • Ει in le patres 10stri speraverunt, et cum τον. » Ταύτα μεν ούν άπαντα διά του ψαλμού σαφώς
sperarent, ab ingruentibus in ipsos malis liberati περί των μελλόντων γενήσεσθαι μακρούς ποθ ' ύστερον
sunt, et ad te clamaverunt, et salvi facii sunt, at- . χρόνοις έθεσπίζετο, τέλους δε ετύγχανεν, οπότε, κατά
que in te speraverunt et confusi non sunt. » Si igi- " τον Ματθαίον, « σταυρωθέντων συν αυτώ δύο ληστών,
tur omnes sancti haec a le impetraverunt, et cla » ενός εκ δεξιών, και ενός εξ ευωνύμων του Σωτήρος,
Inantes exauditi sunt, non autem coufusi , quanto οι παραπορευόμενοι έβλασφήμουν αυτόν κινούντες
magis me tuum dilectum filium clavaniem prae τας κεφαλάς αυτών, και λέγοντες . Ούαι ο καταλύων
cunctis absque nora exaudies ? Quod si admiranlis τον ναόν, και εν τρισιν ημέραις οικοδομών, σώσον
cujuspiam instar enuntio illud, « Clamabo, el non σεαυτόν· ει Υιός εί του Θεού, κατάβηθι από του
exaudies ! » non tamen ad insipientiam profertur σταυρού . Ομοίως δε και οι αρχιερείς εμπαίζοντες
talis a me oratio. Novi enim ipse quo sensu meas μετά των πρεσβυτέρων και γραμματέων έλεγαν:
preces enuntio, non gloriabundus videlicet neque "Αλλους έσωσεν , εαυτόν ου δύναται σώσαι. Ει βασι
jactabundus : nam cum sim ansuetus atque hu - λεύς του Ισραήλ έστι, καταβάτω νύν από του σταυ
milis corde, humili itein more et mee mansuetu- ρου , και πιστεύσομεν αυτό . Εί πέπoιθεν επί τον
dini consentaneo, humilia de meipso Ioquor. 498 Θεόν, δυσάσθω νύν αυτόν, ει θέλει αυτόν . Είπε γάρ,
Proinde etiam nmeipsum vermenm appello : et quid ότι, Υιός Θεού είμι. Κατά δε τον Λουκάν Ειστήκει
verme tandem esse possit humilius? sic ne homi. ο λαός θεωρών, και εξεμυκτήριζον αυτόν οι άρχον
nem quidein meipsum dixerim, cum utique ad lan- D τες συν αυτοίς λέγοντες · "Αλλους έσωσε, σωσάτω
tam huunilitatem relicia mea magnitudine descen- εαυτόν, ει ούτός έστιν ο Χριστός ο Υιός του Θεού και
derim, ut etiam verine nihilo praestantior videri εκλεκτός . » Κατά δε τον Μάρκον : « Και οι παράγον
possim, propterea quod usque ad mortem et usque τες έβλασφήμουν αυτόν, κινούντες τας κεφαλάς αυ
ad interitum corporis pervenerim. ( Εtenim qua των, και λέγοντες· Ούαι ο καταλύων τον ναόν, και εν
andlem alia ratione factus sit verinis, nisi quia τρισίν ημέραις οικοδομών αυτόν · σώσον σεαυτόν,
corpora solent corrumpi ?) Ad quem sane interitum και κατάβηθι από του σταυρού . » Ομοίως και οι
cum ipse quoque descenderim, merito meipsum αρχιερείς εμπαίζοντες εις αλλήλους μετά των γραμ
vermem et non hominen agnosco : ex quo etiam ματέων έλεγον "Αλλους έσωσεν, εαυτόν ου δύναται
« factus sum opprobrium hominum et abjectio po- σώσαι· ο Χριστός ο βασιλεύς του Ισραήλ καταβάτω
puli, » qui quidem nunquamid genus factus essem, νύν από του σταυρού , ένα ίδωμεν και πιστεύσω
iisi usque ad vermis conditionem sub ipsum pas. μεν αυτώ. » Ταύτα γάρ τι αν διαφέρον των εν
sionis tempus progressus esserm. Tunc igitur viden- το ψαλμώ προαναπεφωνημένων εν τώ, « Εγώ δε
1es me in Cruce suspensum, subsannaverunt, et είμι σκώλης, και ουκ άνθρωπος , όνειδος ανθρώ
Ioculi sunt labiis , et moverunt caput, dicerules : πων και εξουδένημα λαού. Πάντος οι θεωρούντες
 773 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB . X. 774
με εξεμυκτήρισαν με, ελάλησαν εν γείλεσιν,εκίνησαν Α « Speravit in Domino, eripiat eum, salvuum faciat
κεφαλήν: " Ήλπισεν επί Κύριον , δυσασθω αυτόν, ότι eum φuoniam vult eum. » Hec igitur plane omnia
θέλει αυτόν. 5 Και μή θαυμάσης εί ταυτα κατά το in psalmo de iis que tam longo post tempore fu
πάθος του Σωτήρος ημών είρητό τε και πε πλήρωτο, tura erant, predicta sunt, eadeinque suum finem
οπότε εισέτι δεύρο παρά πάσιν ανθρώπους τοίς μηδέπω sunt consecuta , quo tempore, ut est apud Matthe
την εις αυτόν πίστιν ανειληφόσιν όνειδος ανθρώπων um, cruci affixis cum eo duobus latronibus, uno ad
γενόμισται. Τί γάρ αν αίσχιον και παντός ονείδους dextram, altero ad sinistram, qui illac preteribant,
χείρον του σταυρωθήναι ; Αλλά και εξουδένη μα λαού mala in illum congereliant moventes capita sua, et
έστι, του εκ περιτομής , παντός αυτών του έθνους dicentes : Vah, qui destruis templum et in tribus
εισέτι νυν και σήμερον χλευάζειν και εξουθενείς και diebus edificas. Salvum fac teipsum : si Filius Dei
καταπτύειν ειωθότος αυτού. "Οθεν και είκότως ο Από- es , descende de cruce. Similiter el principes sacer
στολος: « Ημείς δε κηρύσσομεν Χριστόνεσταυρωμένον, dotunι illudentes cum senioribus et Scribis, dice
Ιουδαίοις μεν σκάνδαλον, έθνεσι δε μωρίαν. 5 Και τα bant : Alios salvos fecit, seipsum non polest sal
ε : : δε ειρημένα εν τώ ψαλμώ εισέτι και νυν εύροις νum facere. Si Rex Israel est, descendat nunc de
αν παρά τους πολλοίς περί του αυτου λεγόμενα. Ταύτα cruce, el credenmus ei. Si confisus est Deo, liberet
μεν ούν περί της διαλαβούσης αυτόν εισέτι τότε πε- D nunc eun , si νult eum. Dixit enim : Filius Dei
ριστάσεως ηύχετο: ειδώς δε μη χείρονα ούσαν της του Sum 5. 5 Uι vero est apud Lucam : « Stabat popu
θανάτου συμφοράς την πρώτην αυτού εις σάρκα έν- Ius Speclans, et subsannabant euin principes cum
δεσεν, και την εκ θηλείας και παρθένου γένεσιν, κατά eis, dicentes : Alios Salvos fecit, Salvum faciat
καιρόν εν τοις περι θανάτου των της γενέσεως αυτού seipsum, si hic est Christus Filius Dei electus . )
μνημονεύει λόγων προς τον Πατέρα : " Οτι συ ει ο Αt secunduno Marcum) : « Praetereuntes blaspherma
έκατά σας με έκ γαστρος και ελπίς μου από μαστών Dant eum, moventes capita sua, et dicentes : Yah.
της μητρός μου . Επί σε επερρίφην εκ μήτρας, εκ qui destruis templum et in tribus diebus edificas
κοιλίας μητρός μου Θεός μου εί σύ. » Τούτων δε ει illud. Salvum fac teipsum , et descende de cruce.
κότως αναφέρει την μνήμην εις παραμυθίαν της των Similiter et principes sacerdotum illudentes in
ter se cum Scribis , dicebant : Alios salvos fecit,
παρόντων απαλλαγής. " Ωσπερ γάρ, φησί, γέγονάς μου seipsum non potest salvum facere . Christus Rex
βοηθός, σώμα ανθρώπειον αναλαβόντος, ότε και εξ Israel descendatnunc
αυτής της κυοφορούσης με γαστρος σύ αυτός ο Θεός damus ei 6. » Hæc namquede cruce, ul videamus et cre
in quo tandem ab iis
μου και Πατήρ μου , ώσπερ μαιούμενος την έμοί κατ differunt, quæ in psalmo prædicta
εσκευασμένην εξ αγίου Πνεύματος σάρκα, εξέσπασας, C 499 Ego autem sum vermis et sunt illis verbis :
την εαυτου δύναμιν ορέξας, ώς αν μη τις ενέδρα και proprium hominum et abjectio populi. homo,
non
Omnes vi
op
επιβουλή εξ αντικειμένων δυνάμεων και πονηρών πνευ denles me, subsannaverunt me, locuti sunt labiis,
μάτων διαφθονουμένων τη εις ανθρώπους παρόδω μου elmoverunt caput: Speravit in Domino, eripiat eum ,
γένοιτο· έπει και κατά την πρώτην σύλληψιν συ πά salvum faciat eum , quoniam vult eum . , Noli au
λιν το κατά γαστρός έπεσκίασας, ώς αν λάθω τους άρ
χοντας του αιώνος τούτου ή εξ αγίου Πνεύματος της tem mirari si hæc sub ipsam Salvatoris nostri pas
sionem et dicta sunt et completa , quando hodie
αγίας Παρθένου σύλληψις. "Όπερ μέγα μυστήριον και
σος αρχάγγελος εξέφηνε Γαβριήλ, τη Μαρία είπών: inquoque apud omnes homines, quicunque nondum
illius fidem venerunt, opprobrium hominum ba
• Πνεύμα άγιον επελεύσεται επί σε , και δύναμις betur. Quid enim turpius et omni prohro vilius ,
Υψίστου επισκιάσει σοι. ν "Ωσπερούν ή σε τότε του quam cruci esse aſfixum ? sed nonne etiam populi
Υψίστου δύναμις συλλαμβανόμενον μεν έπεσκίασε, Judaici abjectio est ? quippe cum universa illa na
τικτόμενον δε εξέσπασεν από γαστρος μητρός μου, tio eliam nunc et in hunc usque diem , et irridere,
ούτω πολλή μοι τυγχάνει παραμυθία , ότι και του θα
ve et negligere, el despuere illum consueverit. Proin
νάτου με πολύ μάλλον ανασπάσεις. Και τούτό de κApostolus
COUTO γεYo δε αι merilo : « Nos autem , inquit, prædica
ελπιζών, επί σε πέπoιθα τον έμαυτου Θεόν και Κυριον D mus Christum crucifixum, Judeis quidem scanda
και Πατέρα και πεποιθα ου νυν πρωτον αρξάμενος lum, gentibus autem stultitiam Sed nec minus
1 )
μαστών μητρός Δηea quæ sequuntur in psalmo, facile etiam nunc in
της εις σε ελπίδος , αλλά και ότε , από Jaotlovnapos
μου την νηπιώδη τροφήν αναλαμβάνων, ενομιζόμην venies 3 plerisque de illo dici. Ηaec igitur pro afni
ομοίως τοις των ανθρώπων βρέφεσιν ατελής είναι και ctione que illum apprehendit etiam tunc Orabat.
άλογος : μή ών γάρ τοιούτος , ει και σώμα μου όμοιον Cum autem nihilo viliorem primam corporeae nn
ανθρώποις ήν, και την δύναμιν, ουδε την ουσίαν τοϊς ture assumptionem, ortumque illum de femina et
πολλοίς ών εμφερής, άνετος δε και απόλυτος, οιά σου virgine, ipsa mortis calamitate esse intelligerel ,
του Θεού αμνός, και εξ εκείνης της ηλικίας γαλου- non incominode in iis que ad mortem pertinent ,
χούμενος, λέγω δή από μαστών της μητρός μου . Και etiam ea que ad ortum spectant commemorat , sic
ούτω τούτο μέγα τις ηγήσεται, ει μάθου, ότι και έτι ad Ρatrem dicens: « Quoniam tu es qui extraxisti
πρότερον επί σε επερρίφην εκ μήτρας, και από γα- me de ventre , spes mea ab uberibus inalris mes :
στρος μητρός μου Θεός μου εί σύ. "Ετι γάρ ένδον εν Ιn te projectus sum ex utero mauris mee
• Matth. ΧΧνιι , 40-45. * Luc. XXIM , 53 . Μarc. Χν, 29-32, 11 Cor. 1, 23.
775 • EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 776
Deus mcus es tu. » Merito autem haec meminit , ut A το ταμείο της κυοφορούσης με φερόμενος, σε τον
seipsum consoletur, et a presentibus malis aver - Θεόν μου εώρων, άτε ασύγχυτος και αθόλωτος εν τη
tat. Qui enirm, inquit, fuisti mihi adjutor , cum τοσαύτη των σαρκών κοινωνία διαμείνας, μάλλον δε
humanum corpus assumerem , quo tempore ex ip- ασώματος και τότε ών, και πάντων ελεύθερος δεσμών:
sius parturientis utero, me, tu ipse Deus meus et ούτως δε επί σε επερδίφης εκ μήτρας, και από γα
Pater meus, tanquam obstetricis fungens officio , στρός μητρός Θεός μου ήσθα, ώς αισθέσθαι της έμής
carne, extraxisti, tua porrecta virtute da mihi jam νου, τον εμόν πρόδρομον Ιωάννην, και αυτόν κατά
nunc salutem, ne qua fraus aut ullie insidie , ab γαστρος της Ελισάβεθ κυοφορούμενον, ώστε υπό της
adversis potestatibus malignisque spiritibus , qui έμής θεότητος κινηθέντα σκιρτήσαι εν αγαλλιάσει, και
mihi etiam in accessu mco ad homines insiderunt, Πνεύματος αγίου πλησθήναι. Τούτων ούν απάντων
fant, quoniam in prima item conceptione tu rur - αναφέρων την μνήμην, και διά παντός τον Θεόν μου
sus quod in utero fui, obumbrosii, ut principes se- και Πατέρα μου προ των εμών οφθαλμών τιθέμενος,
culi hujusipsa de Spiritu sancto et sancta Virgine είκότως και κατά τον ενεστώτα του περιέχοντός με
conceptio lateret. Quod sane ingens mysterium , πάθους καιρόν, ότε, σοι τώ Πατρί γενόμενος υπήκοος,
tuus archangelus Gabriel Marie indicavit , dicens : Ο αυθαίρετος και έκών γέγονα σκώληξ, και ουκ άνθρω
« Spiritus Sanctus superveniet in te , et virtus A1- πος, όνειδος ανθρώπων και εξουδάνημα λαού και νυν
tissimi obumbrabit tibi 8. ) 500 Quemadmodum ότε πάντες οι θεωρούντές μου το σώμα τω σταυρω
igitur tua tunc , qui es Altissinius , Virtus me in προσηλούμενον ,αποτρόπαιον ηγούμενοι οράν πράγμα,
concipiendo obumbravit , in pariendo autem extra- εξεμυκτήρισαν με, τοσαύτην κατ' εμού χλεύης και
xit de ventre matris mee , ita quoque non parva διασυρμών καταχέοντες, ώς μή μόνον εν διανοία λογίζε
mihi adest consolatio, quod multo magis de morte σθαι και ενθυμεϊσθαι περί εμού τα ασεβή , αλλά και
sis extracturus . Atque equidem hoc sperans tibi αφόβως φθέγγεσθαι και εν φανερώ λαλείν: « Ελάλησαν
confisus sum, qui meus Deus et Dominus ei Paler γούν εν χείλεσιν,εκίνησαν κεφαλήν, λέγοντες: "Ήλπι
es : et confisus sum, non nunc primum in le spe- σεν επί Κύριον , δυσάσθω αυτόν , και νυν γούν ότε
rare incipiens, sed func quoque cum ab uberibus τα τοιαύτά με περιέστηκε, σε τον Πατέρα μου τον
matris niee infantilem alimoniam accipiens, puta - εκσπάσαντά με εκ γαστρος μητρός μου, εφ' όν επερ
bar ut reliqui hominum infantes, imperfectus esse δίφης εκ μήτρας , εις ον ήλπισα από μαστών, τον και
et absque usi rationis. Non enim eran talis , licet από γαστρος μητρός μου γνωριζόμενόν μου , και
milhi ceteris horminibus simile esset corpus. Sed C γινωσκόμενον Θεόν, ικετεύω και αντιβολώ μη αποστη
neque ilem vi, neque substantia plerisque eram si- ναι απ' εμού, ότι θλίψις εγγύς. Μέλλει γάρ, φησί,
milis, verum potius lither ac solulustanquam agnus και όσον ούπω πάρεστι, και πλησιάζει συνέχoν ήδη
tuus, qui Deus es, cum ab illa usque elale lacte και επικείμενόν μου το πάντων έσχατον της υπερ
nutrirer, dico autem ab uberibus matris mee. Ce- 6αλλούσης μου θλίψεως νέφος. Ούπω γάρ εγώ θλίψιν
terum Ihoc nondum quispian Diagnum arbitrabitur, ταύτην την νυν περιέχουσάν με καλώ ούτε τον σταυ
si intelliget, quemadmodum prius quoque « in te ρον, ούτε τους εξ ανθρώπων ονειδισμούς, ούτε τας
projectus sum ex utero, et de ventre nitris meie χλεύας, ούτε μην τα τρό του σταυρού συμβεβηκότα,
Deus meus es tu. » Cum enim adhuc intra cellam τάς μάστιγας, τάς ύβρεις , και όσα άλλα έπαροί
gestantis me in itero laterein , te tamen Deum νησαν εις εμέ οι υιοί των ανθρώπων αλλά γαρ
meum videbamtanquam is , qui et inconfusus et oρώ την εις άδου κατάβασιν πλησιάζουσαν, και των
imperturbatus in tanta communicatione corporei αντικειμένων και εχθρών τώ Θεώ δυνάμεων επανά

quoque fuerim, et ab omnibus vinculis liber. Porro o βοηθών. » Πώς γάρ ουχ υπερβάλλουσα ήν και με
autem sic in te projectus sum ex ulero , et sic γίστη θλίψις αύτη εκείνη, εν ή ουκ έστιν ο βοηθών ;
« de ventre matris mee Deus meus es tu , ut D Ο μεν γάρ επί σωτηρία των εν άδου ψυχών παρήει,
mean virtutem cum adhucin ulero a Virgine san- εκ μακρών αιώνων την άφιξιν αυτού περιμενουσών,
cla gestarer, nieus quoque jam turn senserit pre- και κατήει γε θύρας χαλκάς συντρίψων, και μοχλούς
cursor Joannes , qui etiam ipse in utero Elisabeth σιδηρούς συνθλάσων, και τους πρίν δεσμίους άδου
gestabatur, usque adeo ut mea divinitate concilus ελευθέρους ανήσων· δ και γέγονεν, ότε πολλά σώματα
exsultatione exsilierit , et Spiritu sancto replelus των κεκοιμημένων αγίων αναστάντα συνεισήλθον
sit. Ηaec igitur cuncta ad meimoriam revocans , et αυτώ εις την αληθώς αγίαν του Θεού πόλιν αι δε δυ
omni tempore Deum et Ρatrem meum ante oculos νάμεις αι αντικείμεναι, προς τους των ανθρώπων κα
mihi constituens , merito el subipsum instans com. κοίς επεστρατεύοντο αυτώ, λύπην ου μικράν και θλί
factus obediens, sponte et volens effectus sum ver- δι'υπερβολήναγαθότητος . Αλλά γάρ τήρει, τίνα τρό
mis , et non homo, opprobrium hominum, et abje- πον ταύτα πάντα λέλεκται, ως εκ προσώπου αυτού εν
clio populi, o el nunc cum omnes meum cruci af- μήτρα κυοφορηθέντος , και από γαστρος μητρός γε:

• Luc. 1, 35.
 777 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ LIB. X . 778
γεννημένου, όν εφάσκομεν είναι τον αμνών του Θεού. A fixum corpus videntes , dum rem et fugiendam et
Τούτω γαρ και συμβαίνει τα περί το πάθος, ως και . ominosam putant se videre , me subsannaverunt ,
τα της ενσάρκου γενέσεως ήρμοζε . Το γουν γεννηθέν tantumadversum me irrisionis, tantumque detra
και αποθνήσκει • το δε θνήσκον ουκ άλλως θανάτου clonis jactantes , ut de nue non modo cogitantes
τυγχάνει και πρότερον όδευσαν διά γενέσεως. Ταυτ' ούν ratiocinarentur animoque versarent nefaria , sed
διέξεισιν ο Σωτήρ και Κύριος ημών, ου καθ' 3 άσαρ- intrepide quoque Ioquerentur el palam enuntiarent,
κος και ασώματος υπάρχει τήν φύσιν, ουδε καθ' 8 1siφuidemlocuti suntlabiis et moverunt caput, dicen
Θεού Λόγος και Θεός επινοείται, αλλά καθ' ό οίός τε tes : 501 Speravilin Domino, eripiat eum, et nunc
Εν προς τον Πατέρα ευχή λέγειν· « "Οτι συ ει ο εκ- igitur, ut dicebam, cum alia me circumstelerunt ,
σπάσας με εκ γαστρος, η ελπίς μου από μαστών της te Patrem meum, qui extraxisti me de ventre ma
μητρός μου. Επί σε επερρίφην εκ μήτρας, από γα- Aris nea, in quem projectus sum ex ulero, in quo
στρος μητρός μου Θεός μου εί σύ .» Ούτος δή ούν, speravi ab uberibus, qui etiam de ventre matris
προς τα πάθει γεγονώς, εύχεται τα προκείμενα προς nice agnitus es mihi, et interim agnosceris Deus ,
τον Πατέρα, και τοσούτων, φησί , μελλόντων με περι- supplex oro ac precor ne recedas a me , quoniam
στήσεσθαι αντικειμένων ενεργειών, και δαιμόνων ακα- in proximo est afflictio.» Venit enim, inquit, et
θάρτων, και πνευματικών πονηρίας, και επί πάσι του Β quanta nondum antehac, adest atque appropin
πάντων χειρίστου, αυτού δη του άρχοντος του αιώνος quat, que comprehendit jam, et milii instit extre
τούτου (ούς της κακίας ένεκε θηρας πονηρούς ονομά- ma omnium imniodice mee aflictionis nubes.
ζειν άξιον, και ήτοι ταύρους αγρίους, ή μόσχους, ή Νeque enim ego per afflictionem hanc que nunc
λέοντας, ή κύνας), μέλλων τε προς άπαντας ίστα- nie circumstat, crucem ipsam intelligo, neque
σθαι, και μηδέν άγαθον εις αυτούς ενεργείν , τω prelbra ex hominibus, neque Iudibria, neque vero
μηδεν παραδέχεσθαι αυτούς των εμών αγαθών δι' ea que ante crueein mihi acciderunt , flagella, con
άκραν κακίας έξιν, αλλά μηδε βοηθού μηδέ συνεργού 1umelias et alia quecunque debacchali sunt con
τυγχάνων τινός των προειρημένων, εις τονυπέρ των tra me filii bominum , sed video post solutionem
έν άδου ψυχών άθλον , πώς ουκ αν ευλόγως είπoιμ: corporis in ipsa morte et ad inferos descensia ap
« " Οτι θλίψις εγγύς, ότι ουκ έστιν ο βοηθών; » Το propinquanlein adversariarum et inimicarum Deo
μεν ούν τάς πονηράς και αντικειμένας δυνάμεις μή poleslatum insolentein impetum. Quapropter dico
συνεργείν αυτο μηδέ βοηθείν επ' αγαθόν αυτώ, νομί- aflictionein in proximo esse, quoniam non est
ζομεν, ότι ουδέν ήν θαυμαστόν · το δε πάντων μέγι- qui adjuvet. » Qui enim fieri potest, ut non immo
στον της θλίψεως της μάλιστα πιεζούσης αυτον τόδ' dica et maxitia ipsa illa fuerit afflictio, in qua
ήν άρα, το μηδένα μηδε των αισίων και δεξιών αγγέ- " non fuerit qui adjuvrei ? ille enim pro earum ani
λων, μηδέ μην των θείων δυνάμεων, τολμάν επι- nmartre salute accedebat, que apud inferos ex Ion
βαίνειν τοις του θανάτου βασιλείοις , μηδε συνεργείν μssinio tempore adventuυη ejus exspectabant, et
επί βοηθεία των αυτόθι ψυχών. Μόνω γάρ αυτώ descendebat fores æreas contriturus, el vecles æ
τούτ ' άτρεμές ήν, έπει και μόνο ηνεώχθησαν πύλαι reos confracturus, et eos, qui antea vincli apudinfe.
θανάτου, και μόνον αυτόν πυλωροί άδου ιδόντες έπτη ros erant, in libertatem vindicalurus, 'quod ipsum
ξαν, αυτός τε και το κράτος έχων του θανάτου, υπεκ- etiam fictum est , quando multa corpora eorun
σας των βασιλείων θρόνων , άτε μόνον αυτόν επιγνούς φιιι dormierail sanctorium surgentia , simul cum
εαυτού Κύριον, ελάλησεν αυτό δεήσει και ικετηρία eo ingressa sunt in vere sanctam Dei civitatem,
μαλακώς, κατά τα δηλούμενα εν τω Ιώβ περί τούτων. adversantes vero potestates ul liouminibus nocerent,
Πλήν αλλά την ασεβή του τυράννου καταδυναστείαν contra illum quasi in acie veniebant, mrorent
τοσούτον όρων ισχύουσαν, ώς μηδένα άλλον τολμάν non parvum atque nflictionem illi afferentes, qippe
των κατ' ουρανόν εν τοίς αυτόθι χωρίοις συμπαρείναι gii etiam illis nimia bonitate defleret . Ceterum
αυτώ, και τη των αυτόθι ψυχών συνεργείν σωτηρία, allende queinnam in mollum cuncta haec dicta
είκότως φησίν: « "Οτι θλίψις εγγύς , ότι ουκ έστιν ο D sint, quasi ex persona ejus qui in utero sit gesta
βοηθών, και ενός μόνου του κακείσε βοηθείν αυτω δυνα- tus, et de ventre matris natus, el quem dicebasmus
μένου, καταλελοιπότος αυτόν, ώς αν είς πάντας ανα- esse Agnum Dei. Ηuic cnim ipsi ita acciderunt
κηρυχθείη το λαμπρόν και εξαίρετον της ιδίας αυ- que ad passionem spectant , quemadmodum quie
του προαιρέσεως, της τε κατά πάντων νίκης. Και ad ortunm in corpore conveniebant : nam quod or
επειδή περ ο μόνος αυτό βοηθείν δυνάμενος ουκ tum est , id etiam occidit ; quod vero occidit, του
ήν αυτό τότε βοηθός, είκότως αρχόμενος έλεγε το, alias mortem contingit, quam si prius per ortum
• Ηλεί , Ηλεί , λαμμά σαβαχθανί , » τούτ' έστι: ingressum sit. Hec igitur exponit Salvator ac Do
« Θεέ μου , Θεέ μου , ίνα τι εγκατέλιπές με ; » συλ minus noster , non qualénus et carnis et corporis
λαμβανομένω μεν ούν και κυοφορουμένω υπό της expers erat natura, neque quatenus Dei Verbum
αγίας Παρθένου το δηλουμένω ή πατρική δύναμις Deusque ipse intelligitur, sed qualenns idonelis
συνήν , ότε Πνεύμα άγιον επήλθε τη Παρθένω, και erat in Oralione ad Ρatrem dicere: 502 « Quoniam
δύναμις Υψίστου επεσκίασεν αυτή , αυτός τε ο Πα- tu es qui extraxisti me de ventre, Spes nues ab
τηρ τον γεννώμενον , ώς ο λόγος παρέστησεν , από uberibus mauris meie . In te projectus sum ex
της γαστρος εξέσπασεν · αποδυoμένου δε παρά τον utero. E ventro inatris 2nee Deus mens es tu. »
23
Patrol. GR. XXII.
779 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 780
15ic igitur dum in ipsa passione est, supplex ad Α καιρόν του πάθους προς την κατά του θανάτου πά
Patrem suum ea dicit, que jam exposita sunt . λην , ουκέτι βοηθός αυτό παρών. Τούτο γούν αυτή
Ει cum tam mults, inquit, nie circumventure μαρτυρούντι πιστεύω το γάρ , « Ηλεί , Ηλεί,
sint copie ex adverso efficaces , ct impuri deino- λαμμά σαβαχθανί , ειρημένον αυτό επί του σταυ
nes, et spiritualia nequilie, et denique is qui om- ρού , και υπό του ψαλμού προφητικώς αναπεφωνη.
nium pessimus est, ipse, inquam, princeps seculi μένον , και, « "Οτι θλίψις εγγύς, ότι ουκ έστιν και
hujus ( quos propter malitiam, feras malignas no- βοηθών , τί έτερον εδήλου ή ότι ως μέγας αθλη
minare par est, et vel tauros agrestes , vel vitulos, της τοις τοσούτοις αντιπάλους προβεβλημένος ήν,
vel leones, vel canes), et me contra omnes stare άγωνοθετούντος και βραβεύοντος τους γινομένοις του
oporteat, neque quidquana Doni in eos sin collatu• επί πάσι Θεού ; "Έφορον δ' ούν των πραττομένων
rus , propterea quod ipsi propter supremum mali- παρεκάλει τον Πατέρα και πάρεδρον , ώς αν δεξιόν
tise habitum, neorum bonorum capaces non sunt, αλείπτην , αυτό συμπορείναι , ταύτη μάλιστα ότε
neque adjadorem aut socium habeam quempiam μηδ' υπήρχεν αυτώ βοηθός έτερος ή μόνος είς και
eorumipsorum qui dicti sunt, in certamine nihi βραβευτής των γινομένων. Διό φησιν ευχόμενος
pro salute animarumineundo, qui sunt apud infe- Μη αποστής απ' εμού , ότι θλίψις εγγύς , ότι
τοs , cur tandem non uerito dixerim: « Quodin pro- Β ουκ έστιν ο βοηθών. » Oρών δε ενθέοις όμμασιν ,
simo sit aflictio, et quod non sit qui adjuvel ? έτι επί του ικρίoυ προσηρτημένου αυτό του σώμα
« Celerum malignas quidem atque adversas pote- τος , τάς έξωθεν αμφί τον αέρα τούτον άσαρκους
states non fuisse illi auxilio, neque succurrisse al και ανθρώποις αοράτους δυνάμεις δίκην οιωνών
bonum properanli, mirari nilil necesse est , verum ώμοβόρων και τρόπον θηρίων περί αυτόν έλυσπωμέ
quod omnium maximum est, ex ea afictione quae νας , και προς το μέλλον όσον ούπω νεκρόν έσεσθα:
illum maxime premebat, id salue fuit, ne faven- αυτου το σώμα , πανταχόθεν τε συλλεούσας τας αρχά;
tium quidem ac propiliorum angelorum quempiam, και εξουσίας του αέρος , του πνεύματος του νυν ενερ
nec divinarum potestalem prorsus ullam, ausam γούντος εν τοις υιούς της απευθείας, και έτσι τους αμς
esse regias mortis domes invadere, atque ad au- την γην διιπταμένους καθ' όλης της των ανθρώπων
xilium animarum, que illic erant , sociam se pre- οικουμένης δαίμονας · εικός δ' ότι και τους υποχbo
bere. Si quidem uni illi Loc immolun servabatur, νίους ήδη , και τους εν αυτώ ταρτάρω θήρας αγρίους
quandoquidem uni etiam apertie sunt porte mor- και φοβερούς , περί ών Ησαΐας προς τον εκπεπτω
tis , et unum illum Orci janitores conspicali formi- κότα του ουρανού Εωσφόρον αποτεινόμενος έλε
daverunt, ipseque ille qui mortis imperium habeat, γεν: « Ο άδης κάτωθεν επικράνθη συναντήσας σου,
de regiis sedilus cedens, utpole qui unum illum συνηγέρθησάν σοι πάντες οι γίγαντες και ταυτα δή ούν
Suum Dominum cognosceret, cum illo est loculuς άπαντα συνορών έξωθεν το ανέσκολοπισμένον σωμα
1eprecantium ac Supplicantium more non minuς κυκλούντα, και παρασκευαζόμενα κατ' αυτού, το σύ.
gnaviler, quam apud Job de his ipsis rebus scri. στημα αυτών διαγράφει φάσκων : Περιεκύκλωσάν
ptum est : sed tamen nefariam illius tyranni in- με μόσχοι πολλοί, ταυροι πίονες περιέσχον με. "Ήνοι
potentiam usque adeo cernens invaluisse, ut nullus ξαν επ' εμέ το στόμα αυτών, ώς λέων ο αρπάζων και
alus celestium adesse illi in alibus locis auderet, ωρυόμενος. » Ψυχήν γάρ, ώς εικός , άνθρωπείαν, και
atque ad erum animarum salutem, quae illic de- τή των πολλών παραπλησίαν , πλέον δε ουδέν ήγού
linebantur socium se prebere, merito ail afflictio- μενοι είναι της το σώμα Ιησού κατασκηνούσαν, ή
nem propius adesse, propterea quod non sit qui νοιξαν το στόμα οι προειρημένοι , ως ομοίως ταις
adjver . quippe cum unus ille qui potuissel etiam άλλαις των ανθρώπων ψυχαίς και αυτήν καταπιούμ
talibus in locis illi opίtulari, ipsum deseruisset, ut νοι · διό φησιν: " Ήνοιξαν έτ' έμε το στόμα αυτών
videlicet illustre illud eximiumque inspίum, illa- ώς λέων ο αρπάζων και ωρυόμενος , oις εξής επι
que singularis adversus omnes victoria tanquam λέγει : « Ωσεί ύδωρ εξεχύθην , όπερ αισθητως μεν
propria ipsius apud omnes praedicaretur. Ιtaque D και κατά την ιστορίαν είπoι άν τις πεπληρώσθαι , ότε
cum ille qui unus ipsi auxilio esse poterat, tunc είς των στρατιωτών , κατά τον ευαγγελιστής Ιωάν
ipsi adjutor Hon esset, merito in ipsoinilio ait illud : νην, του αμνου του Θεού λόγχη την πλευράν ένυξε .
503 : Eli, Eli, lamma sabacilliani, hoc est, Deus και εξήλθεν ευθύς ύδωρ και αίμα.» Πλήν αλλά και
meus, Deus meus, quare me dereliquisti9 ? » Nam την όλην της πνευματικής φύσεως νέκρωσιν δηλούν
cumidem conciperetur, et in ulero a sancta Virgine έoικε δι' ών φησιν · Ωσεί ύδωρεξεχύθην, και διεσκορ
gestaretur,tunc quidem palerna vis cum ipso erat, πίσθη πάντα τα οστά μου. Εγενήθη η καρδία μου
quo tempore Spiritus Sanctus Virgini supervenit, ώσει κηρός τηκόμενος εν μέσω της κοιλίας μου.
et virtus Altissimi olumlbrayit illi, ipseque Paler Eξηράνθη ως όστρακον η ισχύς μου , και η γλώσσα
eum qui gignebatur , sicut Oraculum indicavit, de μου κεκόλληται το λάρυγγί μου. » Τί γάρ αν άλλο
ventre matris extraxit, cum autem sub ipsum pas-. ταύτα πάντα σημαίνου ή νεκρού σώματος σύστασιν ;
sionis tempus ad luctam adversus morterm exuere- 'Επιφέρει γούν ευθύς λέγων· « Και εις χούν θανά
tur, non item illi ειιnc erat adjutor . Ego namque του κατήγαγές με . » Ταύτα μεν ούπω γενόμενα προ
• Natιά. ΙΣΤΙι , 40.
 181 DEMO EVAN LIB . X . 78 ,
NSTR
βλέπων , ως εγγύς δε και πλησίον ήδη ATIO , και Α ΙιοcGEipsumilli
εστωτα LICÆ testificanti credo : nam illud : « Eli,
NIS
περικυκλoύντα αυτόν, έλεγεν. Αυθες δε επαναλαβών Eli, lamma sabaclithani, quod ab ipso in crice
τα ήδη προπεπραγμένα εις την των μελλόντων συμ- dictum est, necnon a psalmo prophetice enuntia
βήσεσθαι παραμυθίαν, οία υπέμεινεν επιβουλευθείς, tum, itemque quod afniclio prope adesset, el quod
διδάσκει λέγων· ι "Ότι έκύκλωσάν με κύνες πολλοί, non esset qui adjuvarel , quid tandem sibi aliud
συναγωγή πονηρευομένων περιέσχον με διά τούτων, wolunt, quam quod tanquain nmagnus cerator, 1ann
ώς είκός , δηλών ομού μέν και τους στρατιώτας , ομού Πιultis lantisque adversariis ipse esset objectus,
δε και τους εκ περιτομής επαναστάντας αυτό. « Οι prefecto ejus certaminis et totius negotii guberna.
μεν γάρ στρατιώται του Πιλάτου , παραλαβόντες των fore supremo omnium Deo? presiden crgo rerum
Ιησουν εις το πραιτώριον, συνήγαγον όλην την σπεί- gerendarum atque assessorern precabatur Palream ,
ρανεπ' αυτόν. Και εκδύσαντες αυτόν, χλαμύδα κοκ - ut quasi perilissimus Alipιes sibi adessct tune
ένην περιέθηκαν αυτό. Και πλέξαντες στέφανον εξ maxime , cum alius ipsi aljulor adesse poterat nul .
ακανθών επέθηκαν επί της κεφαλής αυτού , και κάλα- Ius, prefer unuin ipsum quitolius negotii essel gu
μον εν τή χειρί αυτού . Και γονυπετήσαντες έμπρο- bernator. Quocirca dum orat, sic ait : Ne recedas
σθεν αυτού, ενέπαιζον αυτό λέγοντες · Χαίρε, ο βα- a me, quoniam aflictio prope adest, quoniam ηρη
σιλεύς των Ιουδαίων. Και έμπτύσαντες εις αυτόν, Best qui adjuvet. » Divinis autem oraculis cernens,
έλαβον τον κάλαμον , και έτυπτoν εις την κεφαλήν cmadhuc illi corpus in ligno esset suspensum,
αυτού . Και ότε ενέπαιξαν αυτώ , εξέδυσαν αυτόν extrinsecus circum hunc aerem versantes incor
την χλαμύδα , και ενέδυσαν αυτόν τα ιμάτια αυτού » poreas et hominibus invisibiles potestales, que cir
και απήγαγον αυτόν εις το σταυρώσαι , μονονουχά cum ipsum quasi crudivor:e aves et fere advolve
έργω πληρούντες το , « "Ότι έκύκλωσάν με κύνες bantur, et ad mortuum cito futurum ipsius corpus,
πολλοί , συναγωγή πονηρευομένων περιέσχον με » , undique confluentes principatius et poleslates aeris
αλλά και το, " Ώρυξαν χείράς μου και πόδας μου, ιujus ac spiritus, qui nunc efficaciam suam exertet
εξτρίμησαν πάντα τα οστά μου , και έτι τo, in aliis contumacie , nec non circa terram per to
• Αυτοί δε κατενόησαν και επεϊδόν με , και το, ευκη orheum, qui incolitur ab hominibus volitantes
• Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς, και επί τον deinone5, Credibile autem est vidisse internas qιιο
Ιματισμός μου έβαλον κλήρον ,» αύθις επληρούτο, ότε que ac 1mtareas belluas agrestes atque formidabi
ήλους αυτού τάς χείρας και τους πόδας το σταυρό les, de quibus Isaias , ad eum qui de colo ceciderat
κατέπειραν, και όπηνίκα τα μάτια αυτού λαβόντες Luciferm Sermonem intendens, ita Ioquebatur :
διεμερίσαντο εαυτοίς. Ο γούν Ιωάννης ιστορεί « Infernus subter confurbatus est in occursum ad
λέγων: 10: ούν στρατιώται , ότε έσταύρωσαν τον C yntus tui ,suscitati suntribi omnes gigantes : : thes
Ιησούν, έλαβον τα ιμάτια αυτού , και εποίησαν itaque omnia conspiciens , Slum extrinsectus critici
τέσσαρα μέρη , εκάστω στρατιώτη μέρος . Τον χιτώνα aflixum corpus in orbem cingentia, seque adversus
δε, ότι άρδαφος ήν, έκ τών άνωθεν ύφαντος δι' όλου , ipsuin comparatilia multitudinem eorum collectano
είπον προς αλλήλους . Μή σγίσωμεν αυτόν, αλλά describit, sic dicens : Circum.dederunt me viluli
λάχωμεν περί αυτού τίνος έσται , ίνα πληρωθή ή multi, Lauri pingues obsederunt me. Apertuering
Γραφή ή λέγουσα · Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυ- super me Suum , ut leo rapiens et rugiens. > 50 %
τους , και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κληρον. Εtenim dum animam, ut par est, humanam et car
Οι μεν ούν στρατιώται ταύτα εποίουν. 5 Και 1eris similem nec anmplius praeterea quidquam esse
Ματθαίος δε τοίς γεγενημένοις τούτον τον τρόπον arbitranur, quod in corpore Jesu liabitabat, bel
μαρτυρεί λέγων· « Σταυρώσαντες δε αυτόν, διεμε- Iue, de quibus diximus, apertuerunt os sium, ut
ρίσαντο τα μάτια αυτού , βαλόντες κληρον, ίνα πλη - quemadmodum alias liominum animas consueve
ρωθή το ρηθέν διά του προφήτου : Διεμερίσαντο τα rant , ita etiam hanc devorarent , quapropter sic
ιμάτιά μου εαυτοίς , και επί τον ιματισμός μου ait : Aperuerunt super me os sium, tanquan
έδαλον κλήρον και καθήμενοι ετήρουν αυτόν . και leo rapiens et rugiens, » quibus deinceps adjun
Κύνες δε ήσαν κυκλoύντες αυτόν, και συναγωγή gil : « Quasi aqua effusus sum, και φuod quidem vel
πονηρευομένων, οι εκ περιτομής άρχοντες των Ιου - ipsis sensibus percipi poluit, atque historia file:n
δαίων, οί τε γραμματείς και οι αρχιερείς , και οι Γaciente completum est, cunι videlicet unus militum,
Φαρισαίοι, οι και το πάν ανασείσαντες πλήθος εξαι- ut est apud evangelistam Joannein, « Agni Dei lan
τήσασθαι το αίμα αυτού καθ' εαυτών και κατά των cea lalus aperuit , et exivit continuo aqua et san
ιδίων τέκνων. Σαφώς γούν ο Ησαΐας κύνας αυτούς gnis 10, 5 sed tamen totam spiritualis natura mor
αποκαλεί φάσκων: « Πάντες κύνες ενεοί, ου δυνά- tificationem significare videtur, uli ail : « Quasi
μενοι υλακτεϊν, Δέον γάρ αυτούς, ει και μη ποι - aqua effusus sum, el dispersa sunt omnia ossa
μένων τρόπον ανειλήφεσαν, αλλά δίκην γούν αγαθών. mea. Factum est cor meum tanquam cera lique
κυνών, την του δεσπότου λογικήν ποίμνης και τα scens in medio ventris mei. Aruit tanquam testa
προβατα του οίκου Ισραήλ φυλάττοντας, επιστημο- virtus mea e lingua mea adhesit gutturi meo. ) .
Μικώς ύλακτείν, σαίνοντας μεν και επιγινώσκοντας Οuid enim aliud tandem univers3 nec significent,
• Joan. ΧΙΧ, 31.
 733 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 784
quam mortui corporis conditionerm ? proinde illico A τον εαυτών δεσπότης και άρχιποιμένα , πάση το
adjungit illud : « Ει in pulveren mortis deduxisti φυλακή την πεπιστευμένην αυτοίς ποίμνην φρου
me. » Hec igitur dum providei nondum facta, ut ρούντας, υλακτείν δε, ει άρα, κατά των έξωθεν επι
adventantin tamen et de proximoimminentia, et se- βουλευόντων τη ττοίμνη : οι δε κυνών τρόπον ενεών,
ipsuin jamjam circumvenientia, dicebal. Sed rur. ως αληθώς και με μηνότων τους υλαγμούς έφερον,
sus repetitis iis que jam antea gesta sunt , ut se- τα πρόβατα του ποιμένος εξαγριούντες, ώστε εικό
ipsum de iis que postea eventura erant , consola- τως αυτοίς αρμόζειν το· « Περιεκύκλωσάν με κύνες
retur, que sustinueritinsidiis circumventus, docet πολλοί , συναγωγή πονηρευομένων περιέσχον με, και
his verbis : « Quoniam circumdederunt me canes Και πάντες δε οι εις δεύρο τον όμοιον τρόπον εκεί
multi. Congregatio malignantium obsedit nie : ) νους διαπραττόμενοι, εν τω βλασφημείν και υλακτείν
quibus sane verbis tum ipsos milites tum etiam τον Χριστόν του Θεού , ουκ αν αλλότριοι εκείνων λο
Judeos qui in seipsum conspiraverant, intelligi γισθείεν. Αλλά και οι δίκην των τότε ασεβούντων
- νult. Siquidern milites Pilati suscipientes Jesum στρατιωτών ανασταυρούντες τον Υιόν του Θεού και
in pretorio, congregaverunt ad eum universam παραδειγματίζοντας ουκ άν της εκείνων μακράν γέ
colorlem. Ει exuentes eum, chlamyderm coccineam νοιντο διαθέσεως. Πάντες ούν εισέτι και νυν οι το
circumdederunt ei. Ει plectentes coronaio de spi- Β σώμα του Χριστού, τουτέστι την Εκκλησίαν , λωλύ
nis, imposuerunt super caput ejus, et arundinem μενου χείρας αυτού και πόδας και προσέτι τα οστέα
in dextera ejus. Ει genibus flexis ante eum, illude- διαχειρίζονται, εί γε πάντες εν σώμα εσμεν εν
bant ei dicentes : Ave, Rex Judaeorum. Ει exspuen. Χριστό, ο δε καθείς αλλήλων μέλη. Και ουκ αν
tes in eum, acceperunt arundinem, el percutielbant είπoι η κεφαλή τοις ποσί: Χρείαν υμών ουκ έχω,»
caput ejus . Ει postquam illuserunt ei, exuerunt ώς ουδε ταϊς χερσίν οι οφθαλμοί. Κατά γούν τους
cum chlamydem, et induerunt enim vestinien- καιρούς των διωγμών, εί ποτέ τινα κατά των μελών
is suis : et abduxerunt eum ut crucifigerent 1" ; » του Χριστού πρός των εχθρών και πολεμίων ενερ
niam circumlederunt me canes multi : con- « "Ωρυξαν χείράς μου , και πόδας μου , εξτρί
cilium malignantium obsedit me. Ο 505 Quin θμησαν πάντα τα οστά μου. Αυτοί δε κατενόησαν
illud etiam : Foderunt manus meas et pedes και επειδόν με. » Τότε δε και διαμερίζονται τα
meos , dinumeraverunt omnia Ossa mea . Item μάτια αυτου εαυτοίς, και επί τον ιματισμός αυτού
illud : « Ipsi autem consideraverunt et inspese- βάλλουσι κλήρον, ότε τον του λόγου κόσμον , ήτοι
runt in me, et illud : Diviserunt vestimenta , τάς λέξεις των θείων Γραφών, άλλοτε άλλως έκαστος
mea sibi, et super vestem meam miserunt sor - “ διαφθείρων επισπάται, και ότε τας περί αυτου δόξας
tem. » Hec, inquam, omnia tunc completa sunt, διαστρόφοις διδασκαλίαις απολαμβάνουσιν , οποία
cum in crace et manus illius et pedes, clavis trans- σύνηθες τοίς αθέοις αίρεσιώταις ποιείν. Έπί πάσι
fixerunt, et cum illius vestinmenta accipientes , ea τούτοις προς τον εαυτου Θεόν και Κύριον και Πα
Inter se diviserunt. Νam eam rem Joannes exponit τέρα την ευχήν αποτείνας, επιφέρει λέγων · Σύ
his verbis : « Milites igitur cum crucifixissent Je- δε , Κύριε , μη μακρύνης την βοήθειάν μου. Ω :
sum, acceperunt vestinenta ejus, et fecerunt qua- γάρ εις βραχύ καταλειφθείς προς την του αγώνος
tuor partes, unicuique militi parlerm : tunica vero, επίδειξιν, και μόνος δίχα βοηθού προς τον θάνατον
quia erat inco !sutilis a summo contexta per: totum, αποδυσάμενος , ευ ειδώς την βοήθειαν την παρά του
dixerunt inter se : Ne sciudanus eam, sed sortia- Πατρός ουκ άλλως αυτό γενήσεσθαι ή διά της εκ
Γmar de illa cujus sit, ut impleretur: Scriptura que νεκρών αναστάσεως , εικότως επί του παρόντος
dicit : Partiti sunt vestimenta mea sibi, et super εύχεται διεξόδου τυχεϊν της των αντιπάλων παρα
vestem meam miserunt sortem: et milites quidem τάξεως. Διό φησι: « Συ δε , Κύριε, μή μακρύνης την
htc fecerunt 11 . » Matiliseus vero iisdem rebus ge- βοήθειάν μου , εις την αντίληψίν μου πρόσχες.»
slis in hunc modum fidem facil : « Postquam au- 0 Διά γάρ της σης βοηθείας ή αντίληψίς μου γενή
1em crucifixerunt eum, diviserunt vestimenta ejus, σεται, δι' ήν αντίληψιν ό πάς είκότως τρογέγραπται
Sortem enitlenles, ut impleretur quod dictum est ψαλμός υπέρ της εωθινής αντιλήψεως. Εις την αντί
per prophetam : Diviserunt vestimena mes sibi, ληψιν τοιγαρούν πρόσχες , παρέχων μοι την όσον
el super vestem meam miserunt sortem : et seden.. ούπω κατά την έω εκ νεκρών αναστάσεως αντίληψιν,
1es servabant eum13. και Canos autem erant qui il- ής ελπίζω τεύξεσθαι , επάν , μή μακρύνας μου
lum circumdederat, et conventus malignantium, αυτήν, « δύση από ρομφαίας την ψυχήν μου , και
ipsi ad circumcisionem pertinentes magistratus Ju- εκ χειρός κυνος την μονογενή μου · επάν σώσης
dæorum , et Scribæ et principes sacerdolum et Phia με εκ στόματος λέοντος , και από κεράτων
risei, qui etiam universam multitudinem compu - μονοκερώτων την ταπείνωσίν μου . Δι' ών ήγούμαι
lerunt, ut sanguinem illius et adversum seipsos el αυτον τας καταχθονίους αινίττεσθαι δυνάμεις, ών ου
adversumfilios suos peterent . Proinde Isaias plane καθ' ημάς αν είη κατ' είδος διαστείλασθαι και δι
illos canes vocat, dum dicit : « Omries canes stu- ελεϊν, όπως η μέν τις αυτών ρομφαία ούσα άνετείνετο
11 Matth. XAYυ , 97-51. 12 Joan, ΤΙΣ , 25, 2 %. 10 Χ ιι!». Στι, 35,56.
 185 DEMONSTRATI E LI . X . 786
ONIS VANGELICÆ B
κατά της ψυχής του Σωτήρος ημών • η δε τις κύων A pidi, qui nequeunt Iatrare 16. » Cum enim eos opor
ούσα θανάτω, την θανατηφόρον χείρα προβάλλετο, 1eret , tamelsi pastorum morem non susceperant,
εις το καθάψασθαι αυτής. Διό φησι• « Ρύσαι από attamen bonorum canum instar, Domini sui ratio
ρομφαίας την ψυχήν μου , και εκ χειρός κυνός την nalen gregenm atque oves donus Israel custolien
μονογενή μου , άλλη δε τις πονηρά και των εκείσε les, docle ac prudenter lalrare, Dominuoque sun
Θηρίων ηγουμένη δύναμις , λέων προσαγορευομένη, ac pastorum principem denulcere atque ignoscere,
το πλατύ και αχανές του θανάτου στόμα διανοίξασα, omnique custodia creditum sibi gregenconserva
μετά των άλλων των εις άδου κατιόντων και την αυ- re, latrare autem si forte acerbius vellent , contra
του ψυχήν καταπιείν ώρμητο, ώσπερούν πάλαι πρό- eos id facere, qui extrinsecus gregi insidiarentur,
τερον κατέπιεν ο θάνατος ισχύσας, ουχ έτερος ών του ipsi contra, canum stupidorum reque vera ilusa
ενταύθα λέοντος, του το στόμα κατά του Σωτήρος nientium instarr, Iatralus suos emiserunt, ct oves
ημών ανεύξαντος, αφ' ου και αυτού σωθήναι τον Πα. pastoris eterarunt, ut merito conveniat eis illud :
τέρα παρακαλεί λέγων· « Σώσον με εκ στόματος « Circundederunt me canes multi, concilium ma
λέοντος. » Είεν δ' αν και άλλαι τινές πονηραι και θεό- lignantium olisedit me. 506 Quin etiam omnes
μαχοι δυνάμεις, τα μονοκέριωτι του Θεού αντιπράτ- guicunque in hunc usque diem itidem ut illi per
τουσαι και αντιπαρεξάγειν αυτού επιχειρο σαι, αφ' Β gunt maledicere ac Iatrare adversus Christum Dei,
ών και αυτών και του Θεού μονόκερως, αυτός ο Κύριος ab illis diversi putandi non sunt. Νec muιus ii, qui
ημών, μόνον τον Πατέρα κέρας έχων, την εαυτου τα. Εunc in illumimpie grassantium militum instar,
πείνωσιν ρυσθήναι άξιοί, λέγων· « Και από κεράτων nunc Filium Dei iterum cruci aligunt, palamque
μονοκεριώτων την ταπείνωσίν μου. » Ποίαν δε ταπεί- ignominia alliciunt, non longe admodum ab illo
νωσιν ή ταύτην αυτήν, καθ' ήν 1 έν μορφή Θεού rum nefaria voluntate receilunt ; omnes vero lit
υπάρχων εταπείνωσεν εαυτόν και έκένωσε, γενόμενος sunt , qui etiam nunc Christi corpus, hoc est, Ec
υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυρου; » αλλά clesiam suscipientes, manus illius et pedes et essa
γάρεπί τοσούτον κατελθών, και μέχρι τούτου φθά- praeterea dissipant, si modo omnes unum corpus
σας, λέγω δή μέχρι της εν τω άδη ρομφαίας , και της sumus in Christo Jesu, singuli autem singulorum
χειρός του αυτόθι λεγομένου κυνός ( όθεν και παίδας invicem membra. « Νeque vero caput pedibus di
Ελλήνωνεικώς(1) τοιούτόν τινα παρακούσαντας κύνα xerit, opera vestra nonindigeo, sicut nec manibus
θανάτου , και τούτον τρικέφαλος αναζωγραφεΐν ), και quidem oculi 18. » Illis ergo temporibus quibusin
μέχρι δέ των φαρύγγων του προδεδηλωμένου λέοντος sectationes grassantur , si qua forte Cluristi niem
ελθών, και την ταπείνωσιν αυτού τους αντιπάλους και ο bra abinimicis atque hostibus vexentur, non in
θεομάχοις μονοκέρωσιν υποστρώσας, και επί τούτό γε “ tempestive de illis tum quoque dixerit : • Foderunt
τέλος την πάσαν οικονομίας της εαυτού κενώσεώς τε manus mens et perfes meos, dinumeraverunt omnia
και ταπεινώσεως στήσας, κάπειτα ευξάμενος ήδη λοι- Ossa niea. Ipsi autem consideraverunt, et inspexe
πόν τυχεϊν της βοηθείας και της παρά του Πατρός runt in nie. Tunc etiam dividuml ejus vestinmenta
αντιλήψεως, επιλέγει· « Συ δε , Κύριε, μη μακρύνης sibi, et in vesteum ejus soriem mittunt : cumipsius
την βοήθειάν μου, εις την αντίληψίν μου πρόσχες. » verli ornatum, hoc est , divinaruun Scripturarum
Και τούτ' ειπών ουκ εις μακράν επηκόου του Πατρός voces alias aliter unusquisque corrumpit et lace
τυγχάνει, μή μακρυνθέντος , μηδε το βραχύτατον rat, item cum opiniones de illo perversis docu
υπερθεμένου , αυτοίς δε έργοις μονονουχί φήσαντος mentis excipiunt, cujusmodi sunt, que nefarii hae
αυτώ: « Έτι λαλούντός σου , έρω : Ιδού πάρειμι. » relici facere solent. Post omnialec ad sunDeum
Και δη τούτο αισθόμενος , της τε πατρικής βοηθείας, el Dominum el Palream orationemintendens subjia
καθάπερ τύξατο, τυχών, εντεύθεν λοιπόν απέρχεται cil illud : Tu autem, Douline, ne procul amoveas
του επινικίου ύμνου , υπέρ της εωθινής αντιλήψεως auxilium meum, » Siquidem tanquam in augustunni
τον ψαλμόν ποιούμενος, εν οίς φησι: Διηγήσομαι το relacius adipsam certaminis ostentationen, el s0
όνομά σου τους αδελφούς μου, εν μέσω Εκκλησίας D Ius alisque adjutore adversus nuotem ηudalus, cum
υμνήσω σε, ο Πρώτοις μεν ούν τους εαυτού μαθηταίς plane compertum haberet, auxiliuτη silbi a Patra
και αποστόλουςεπαγγέλλεται τα της επ' αυτώ χαράς non aliter affore quam per restitutionem a more
και αγαλλιάσεως ευαγγελίσεσθαι, αδελφούς αυτούς ad vitalu , nierilo in praesentia Oral ex acie adver
ονομάζων · οίς ακόλουθα και ο Ματθαίος διδάσκει Sariorum evadere. Quocirca sic ail : « Tu aulen,
λέγων· « Και ιδού ο Ιησούς απήντησεν αυταίς, και δη - Domine, ne procul amoyeas auxilium meum: ad
λονότι ταίς αμφί την Μαγδαληνήν Μαρίαν, λέγων · susceptionem meam respice. Elenim ab auxilia
« Χαίρετε . Αι δε προσελθούσαι εκράτησαν αυτού ιμο susceptio nili veniet, propter quam susceptio
τους πόδας, και προσεκύνησαν αυτώ. Τότε λέγει αυ nem lolus psalmus merilo inscriplus esi, ' pre
ταις ο Ιησούς : Μη φοβείσθε. Υπάγετε, απαγγεί- susceptione Imaluina, ) Ad susceptionem igitur Το
τους αδελφούς μου, να απέλθωσιν εις την Γαλι- spice, praestans milhi quam celerrinue sub ipsum au
λαίαν, κακεί με όψονται. » Ο Ιωάννης δε μετά την roram reversionis a mortuis susceptionem, quam
εκ νεκρών ανάστασιν εισάγει και αυτός τον Ιησούν Sane spero me consecuturum, cum eam non procu!
14 Isa. Lνι, 10. 18 1 Cor. ΧΙΙ, 21,
(1) Elxós. Lege cixda. Evil.
787 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 788
a ine amoveris, et eripueris a framea animam, Α λέγοντα προς την Μαριάμ - Μή μου άπτου· ούπω
et ex manu canis unicam nearm , et cuin γάρ αναβεβηκα προς τον Πατέρα μου πορείου δε
servaveris me ex Θre leonis , et a cornibus προς τους αδελφούς μου , και είπε αυτοίς : Αναβαίνω
507 unicornium humilitatem me: η : φuibus προς τον Πατέρα μου και Πατέρα υμών, και Θεόν
verbis illum arbitror significareinfernas polestates, μου και Θεόν υμών. » Πρώτους μεν ούν τους αποστό
φuas sane non nostrum fuerit speciatin distinguere λοις αυτού, ους ιδίους αδελφούς ονομάζει, το όνομα
ea sit, intenta sit in animarn Salvatoris ξει και ακολουθία την καθ' όλης της οικουμένης επί
nostri; alia vero, que ipsi morti sit canis , morti . τω ονόματι αυτού συστάσαν Εκκλησίαν διδάξειν τον
Teram manum porrexerit, ut illam attingeret , ex πατρικόν ύμνον επαγγέλλεται. " Ωσπερ γάρ εί τις εν
quo ail : « Eripe a framea aniinarm meam, el de μέσω μαθητών διεξοδεύοι λόγους επι σοφία διαπρέ
manu canis animam meam ; alia itein maligna των διδάσκαλος, υπέρ του κακείνους ακούσαντας
qu:rdam potestas, omnium illic ferarum princeps , προσυπακούσαι τον αυτόν τρόπον και αυτός , ο εν
quæ leo appelletur , ubi latuin supraque omnem μέσω Εκκλησίας, και φησίν, « υμνήσω σε, και υπέρ του
Jiodum hians mortis os diduxerit, una cum celeris μαθούσαν την Εκκλησίας και ακούσασαν ταρ' αυ
que ad inferos descendunt , illius quoque animan B του , όν προσήκει τρόπον , μη,κέφ' ώς το πρίν τους
devorare conata sit, non aliter sane quarm quemad- δαίμονας, αλλ' αυτόν μόνον τον πάντων Θεόν, διά του
modum olim prius devoverat mors invalesceus,que καταγγείλαντος αυτόν ανυμνείν. Ταύτα πράξειν υπ.
quidem mors non alia fuerit quam φui hoc loco leo ισχνούμενος , σφόδρα ακολούθως εντεύθεν ήδη προστάτ
ιοιminatur, et qui os contra Salvatorem nostrum τει τη Εκκλησία και τους αυτου αδελφούς ύμνείν τον
aperuit, a qσο ipse se salvumevadere Patrem suum Πατέρα . Διό φησιν : « Οι φοβούμενοι τον Κύριον, αι
oral , licens : • Salva me ex ore leonis . » Fieri νέσατε αυτόν· άπαν το σπέρμα Ιακώβ δοξάσατε
etiam potest ut aliae praeterea sint quedam ηualigne αυτόν ) και, « Φοβηθήτωσαν απ' αυτού άπαν
ειc Dorebelles polestates adversits Dei unicornem το σπέρμα Ισραήλ, ότι ουκ εξουδένωσεν, ουδε προσ
iilentes , eumque in contrarias parles abducere co - όχθισε τη δεήσει του πτωχού , ουδέ απέστρεψε το
naikes , a quibus item, Dei unicornis , ipse Dormi- πρόσωπον αυτού απ' εμού , και εν τώ κεκραγέναι με
us noster, solum Patrem cornu habens, Stran ji- προς αυτόν εισήκουσέ μου " , δι' ών σαφώς παρ
berari Muniilitatem postulat , dicens : « Ει a corini- έστησε των προωνομασμένων κακών την απαλλαγήν.
bins unicornium humilitatem meam. » Sed quarm Ει γάρ εν τώ κεκραγέναι προς αυτόν εισήκουσεν αυ
tandem humilitatem, nisi hanc ipsam secundain , του , ηύξατο δε δυσθήναι από μέν ουμφαίας την ψυ
quam, « εum in forma Dei esset, humiliavit seip- " χήν αυτού, εκ δε κυνός την μονογενή αυτού , και έτι
δικη et evacuavit factus obediens usque ad mor - εκ στόματος λέοντος, και από κεράτων μονοκερώτων
1em, mortcum autem crucis 16 ? » Calerumis qui ad την ταπείνωσιν αυτού , ακόλουθόν εστι νοείν τούτων
1:1ntain humilitalent descendit et hucusque perve• απαλλαγήν ευρέσθαι τον φήσαντα, ότι « μη προσ
nit , hoc est usque ad orci frameam ct usque ad όχθισεν ο Θεός τη δεήσει αυτού, μηδε το πρόσωπον
mantem ejus, qui illiuc dicitur canis (ex quo etiam απέστρεψεν απ' αυτού, αλλ' εν τω κεκραγέναι εισ
scriptores Gracorum par est cum de tali cane au- ήκουσεν αυτού. » Διό και υπήρξεν αυτώ ουσθέντι των
divissent , φuo orco inserviret, hunc ipsum tricipi . τοσούτων, και εκ του θανάτου διαφυγόντι συνδιατρί
1em pinxisse), item qui usque ad fauces ejus, de quo 6ειν τους εαυτού μαθηταίς ομού και αδελφοίς, και
jani dictum est , leonis perrexit, et humilitatem suam υμνείν εν μέσω Εκκλησίας τον Πατέρα. Τήρει δε
adversariis et Deo inimicis unicornibus substravit, πάλιν ώς πτωχόν αύθις εαυτόν αποκαλεί συμφώνως
et hujusmodi tine omnem sure evacuationis et iu - ταϊς πρότερον παρατεθείσαις προφητείαις , δι' ών πέ
ilitalis dispensationem terminavit , ac deinde νης και πτωχός ωνομάζετο. 'Αλλ' επεί και την ανά
precatus est, quod jam reliquum erat, se et auxilii στασιν αυτού διά τούτων παρέστησεν, αύθις προς τον
et susceptionis a Patre coupolem fieri, illud adjun- η Πατέρα επιστρέφων τον λόγον « Παρά σου, και φη
gil : « Tu autem, Domine, ne procul amovesauxi . σιν, « ο έπαινος μου εν Εκκλησία μεγάλη, και της
lium meum, el susceptionem meam respice. Ouod επ' ονόματι αυτού συστάσης εξ εθνών καθ' όλης της
Sane ubi dixit, non diu moralus a Palre suo est au- οικουμένης Εκκλησίας μνημονεύων, έν ή και περί του
dilus, qui quidem neque cunclatus est . 508 neque Σωτήρος ημών έπαινος δια παντός άδεται, νεύματι
vel brevissimo tempore supersedit , operibus vero του Πατρός αυτού και συνεργία διό φησι Παρά
tanlumniodo ipsis ad eum respondil; « Adhuc Ιο- σου ο έπαινος μου εν Εκκλησία μεγάλη μεγάλη
ipsumjam senserat , el palerni auxilii , quemadmo- ανθρώπων συγκεκροτημένη , ουδε συγκρίνεσθαι δια
cum suρplicaverat, compos factus erat , tum deni - το σεμνόν και υπερφυές του βίου, και διά τό των
que illinc hymnum ad victoriam inchoat, dum pro δογμάτων μέγεθος , αξία των Ιουδαίων έθνει και τη
matulina susceptione psalmum facit , ubi ait : των εκ περιτομής συναγωγή , πάση πτωχεία λόγου
• Narrabo nomen ιuum fratribus meis : in medio και βίου, και φρονήματος , και της άλλης περί Θεού
15 Philipp. 11 , 6, 7. 17 Isa. LT ) , 9.
789 * DEMONSTRATIONIS EVANGELICAE LIB. Χ . 790
δοξης έσμικρυμμένη. Είτ' επιλέγει · « Τας ευχάς A Ecclesiae laudabo 1e. Primis enim suis discipulis
μου τω Κυρίω αποδώσω ενώπιον πάντων των φοβου- et apostolis quae ad suarm letitiam et exsullalio
μένων αυτόν και φοβουμένους αυτόν αποκαλών την πρό- nem pertinent , policetur se nuntiaturum, eos in
τερον ονομασθείσαν Εκκλησίαν μεγάλην, οίς έλεγεν: terim nominans fratres : quibus etiam consentanea
• οι φοβούμενοι τον Κύριον, αινέσατε αυτόν. » Ποίας Matthaeus exponit, dum dicit : Ει ecce Jesus oc
δε ευχάς αποδώσειν φησίν, ή ας επηγγείλατο; ποίας currit illis, » ubi illas intelligit , que cum Maria
δε επηγγείλατο ή εκείνας, δι' ών έφησε : « Διηγήσο- Magdalene erant , dicens : Salvete. Ile autem ac
μαι το όνομά σου τους αδελφούς μου· εν μέσω Εκ- cesserunt et tenuerunt ejus pedes , et adoraverunt
κλησίας υμνήσω σε, και ευχαι γάρ εισιν αι επαγγελίαι, eum. Tunc ait illis Jesus : Nolite liniere. Ite , an
ας επαγγειλάμενος δώσειν εν μέσω Εκκλησίας δι- nuntiale fratribus meis, ut abeant in Galilteam, et
εβεβαιούτο. Τούτοις εξής επιλέγει · « Φάγονται πένη - ibi me videbunt 18. Αt vero Joannes post relitio
τες και εμπλησθήσονται , και αινέσουσι Κύριον οι nem a mortuisipse quoque inducit Jesum dicentem
εκζητούντες αυτόν . Ζήσονται αι καρδίαν αυτών είς ad ipsam Mariam: « Noli ne tangere : Hondurm
αιώνα αιώνος. Μνησθήσονται και επιστραφήσονται enim ascendi ad Ρatrem meum. Vade autem ad
τρός Κύριον πάντα τα πέρατα της γης, και προσ- fratres meos, et die eis : Ascendo ad Ρatrem meum
κυνήσουσιν ενώπιον αυτού πάσαι αι πατριαι των Bet Patrem vestrum , et Deuαι meum et Deum ve
εθνών· ότι του Κυρίου η βασιλεία , και αυτός δεσπό- strunm 19. » Primis ergo apostolis suis , quos suos
ζει των εθνών. Ο Δι' ών σφόδρα ακολούθως τα μετά fratres nominat, nomen se Patris sui narraturum
την ανάστασιν αυτού κατορθώματα αναφωνεί, ά και ait. Post illos autem, ipso ordine ipsaque conse
πεπλήρωται διά της εξ απάντων των εθνών κλήσεως, quendi ratione Ecclesiae, que per totum orbemter
διά τε της εν τοις πέρασι της οικουμένης ανθρώπων rarum in nomine ipsius fundata est , paternun
εκλογής, ών αι εκβάσεις οφθαλμοίς θεωρούμεναι hymnum se exposilurum promittit. Quemadmodula
πάντων αν γένοιντο των διά του ψαλμού λεγομένων enim si quis excellens sapientia preceptor in me
παραστατικαί. Πένητες δε πάλιν ημείς, ούς κατά diis suis discipulis verba percrrat , ut ipsi quo
Θεόν πτωχεύοντας εκτρέφων ο σωτήριος Λόγος το que audientes auscullent, ita etiam ille in medio
νοητό και λογικό άρτω ταϊς ζωοποιούς των ψυχών Ecclesiae,inquit, laudabo te, » ut cum hoc Ecle- -
τροφαίς, την αιώνιον ημίν παρέχει ζωήν. Διό φησιν sia didicerit, dum ab ipso audit , non ultra ut an.
ο ψαλμός: « Φάγονται πένητες και εμπλησθήσονται, tea demonas, sed , ut par est , ipsum universi
και αινέσουσι Κύριον οι εκζητούντες αυτόν. Ζήσον- Deum per eum, qui illum denuntiat , hymnis con
ται αι καρδίαι αυτών εις αιώνα αιώνος . » Και ο επί- . celebrel. Hec ubi se facturum promisit , tum ad
λογος δε της όλης προφητείας μετά πάντα επιφέρων : 8 modum convenienler atque aple jain indeimperat
• Αναγγελήσεται τω Κυρίω γενεά η έρχομένη. Και Εcclesiae ac suis fratribus , ut hymnis celi brent
αναγγελούσε την δικαιοσύνην αυτού λαώ τω τεχθησο- Patrem, ubi ait : • Qui timetis Doninum, laudale
μένω, όν εποίησεν ο Κύριος · , άντικρυς τον εξ eum. Οιnne semen Jacob, glorificate eum. Ει ti
εθνών προθεσπίζει λαόν, και την διά του Σωτήρος meant ab eo omne semen Israel , φuoniam non spre
ημών Ιησού Χριστού συστάσαν επί της γης γενεάν. vit, neque moleste Tulit deprecationem pauperis,
Τίς γάρ αν είη και μετά ταύτα τεχθήσεσθαι λεγόμενος 509 neque avertit faciem suam a me , et cum
τω Θεώ λαός, πάλαι μή ών, μηδ' ύφεστώς εν ανθρώ- clamarein all eurn , exaudivit me. 5 Quillus verbis
πους , ύστερον δε γεγονώς; τίς τε ου μή ούσα τότε, plane ostendit se ab illis esse liberatum malis ,
λεγομένη δε ελεύσεσθαι γενεά, ει μή αύτη ή διά του que superius dicta sunt. Si enim cum clamaret ad
Σωτήρος ημών εν παντί τω κόσμω συστάσα Εκκλη- illum, ab illo exauditus est , et clamans precatus
σία ; και ο νέος εξ εθνών λαός , εφ' ώ και διά Ησαΐου est , ut eriperet a framea quidem animam suam,
το Πνεύμα το άγιον θαυμαστικώς απεφθέγξατο φή- Cane aulent unicain suam , nec non ab ore leonis
σαν : Τίς ήκουσε τοιαύτα, και τις εώρακεν ούτως : el a cornibus unicornium humilitatem s !1am , Se •
ει ώδινε γη εν ημέρα μια, και ει ετέχθη έθνος είσ - D quitur ut intelligamus illum liberationem a talibus
άπαξ. » Ταύτα μεν ούν ημείς , εφ' έτερα συνελαύνον- malis conseculum, quippe qui dixerit , Deum non
τος του καιρού, διαδραμόντες ακροθιγώς διεξήλθο- moleste tulisse deprecationem suam, neque faciem
μεν, ότω δ' αν μέλος της του Σωτήρος ημών παρα - sua avertisse ab ipso, sed claimantemipsum exau
κελεύσεως, [ φίσαντος : 'Ερευνάτε τας Γραφάς : έν divisse. Quocirca eidem de lantis malis creplo , et
αις δοκείτε ζωήν αιώνιον έχειν, και αυταί εισιν αι ipsi de morte elaps0 abunde contingit una versari
μαρτυρούσαι περί εμού. » Έκάστη λέξει του ψαλ- ac degere cum suis et discipulis et fratribus , et in
μου τον νουν εμβαθύνας, την ακριβή διάνοιαν θηρεύ- media Ecclesia patremlaudare. Sed attende rursus,
σαι αν της εν τοίς ειρημένοις αληθείας (1).] ut pauperenn seipsum iterum vocat, in eo concor
dans cum ante expositis propheliis , in quibus pauper et egenus est nominalus ; sed quia suum ad
vitam reditum in his indicavit , rursus sermonem convertens ad Patrem , ( a le , inquit , laus mea in
Ecclesia magna , , in quibus sane verbis Ecclesiam in nomine ipsius ex gentibus collectam , et N ICSC
18 Matth. ΧΧν11 , 9,10. 19 Ioan. Xx , 17.
(1) Uncis conclusa supplerit Fabricius. Vide Adinonitionem initio voluminis.
 794 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA . 792
orbe constitutam intelligit , in qua Salvaloris nostri laus, patre ipso annuente atque opem ferente assi
due canilur, ex quo ait : « A le laus mea in Ecclesia magna. , Magna enim re vera Ecclesia hæc est ,
quippe quæ ex omni genere hominum collecta sit, et ne comparanda quidem propter gravitatem et
præstantiam vita , el propter institutorum magnitudinem ad Judaicam gentem , et ad circumcisorum
conventum , qui omni eyestate , et orationis , et vitae , et prudentiæ , el reliquæ de Deo senliendi
rationis, oppressi attenuatique sunt. Deinde subjicil ; Vola mea Domino reddam in conspectu om
oiuin limentium eum , , ubi per timentes eum intelligil eam , quam anle Ecclesiam magnam pomi
aavil , cum illis verbis usus est : « Qui timetis Dominum laudale eum . Sed quæ tandem vola
redditurum se ait , nisi quæ pollicitus est ? quæ porro pollicilus est , nisi illa quæ liim signiſicavit
cum dixit : « Narrabo nomen tuum fratribus meis. In medio Ecclesia laudabo le. Vola enim sunt
promissa , quæ se in medio Ecclesiæ præstaturum pollicilus confirmavit. His illud adjungit : « Conie
dent pauperes et 510 salurabuntur, et laudabunt Dominum qui requirunt eum . Vivent corda eorum
in sæculum sæculi. Reminiscentur et convertentur ad Dominum , omnes fines lerræ . El ador: bunt in
conspeclu ejus universæ familie gentium , quoniam Domini est regnum , et ipse dominator gentibus. I
Quibus verbis valde aple admodumque ordinate , quæ a se post reditur in vitam recte ſacla sinl,
quosve successus habuerit, commemorat , quæ universa per omnium gentium vocationem complela
suint , et per hominum in orbis terrarum finibus electionem . Quarum rerum eventa quæ ipsis oculis
intueri licet, facile iis quæ in hoc psalmo dicuntur, fidem facere possunt. Per pauperes aulem rurstis
nos intelligit, quos in paupertale secundum Deum degentes , duin salutare verbum intelligibili ral:0
nalique pane, hoc est , cibis qui vitam animis afferant, enutrii , vilam nobis largitur alernam . Ex
quo psalmus ita ait : « Comedent pauperes , et saturabuntur , et laudabunt Dominum qui requirunt
elim . Vivent corda eorum in sæculum sæculi. , Peroratio vero lolius prophetiæ , quæ post omnia ilo
lud continet : « Annuntiabitur Domino generatio ventura . Et annuntiabunt justitiam ejus populo que
wasceiur, quein fecit Dominus : , absque omni controversia populum de gentibus collecliim prædicit,
consliluamque per Salvalorem nostrum Jesum Christum in terra generationem : nam quis laudem fuerit
is populus, qui, post ipsa hæc, Deo dicatur oriturus ? quique ailca quidem non fuerit , neque exslie
lerit inter homines , postea vero exstilerit ? quæ porro generalio illa , quam tunc quidem non esse,
post autem venturam significat ? nisi hæc quæ per Salvatorem nostrum in toto orbe constituta est Ec
clesia , recensque hic collectus de gentibus populus ? de quo etiam per Isaiam Spiritus sanctus cum
admiratione locutus est . cum dixit : , Quis audivit talia ? et quis ita vidit ? si paru e ra
in die uno , et si nala cst gens omnino 20. , Hæc igitur nos ad alia ob brevitalem teniporis.lestinano
les percurrimus, algue ut dicitur, summis labiis allingentes , præterivimus. Cui aulen curæ sit
adhortatio Salvatoris nostri , quando ait 31 : « Scrutamini Scripturas , in quibus pulalis vitam æter
nam vos habere , et ille sunt quæ testimonium perhibent de me. illa quamlibet dictionein psalms
qui mente allius scrutalus ſuerit, accuratum sensum venari poterit dictoruinque veritalem .)

FRAGMENTUM
LIBRI XV DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ .
(Mai Biblioth.nova Patrum , IV, p. 314 , Romæ 1847 .)
MONITUM .
Demonstrationis evangelicæ scriptos fuisse ab Eusebio Cæsariensi libros omnino viginti , tesles certissimi
sunt sanclus Hieronymus De vir. ill. cap . 81, el Pholius in Bibliotheca cod . 2 , p . 11. El ne quid eridentine
veritati desil , idem Hieronymus librum xvii, in præf. ad Oseam sic memoral : Eusebius Cæsariensis in
oclavo decimo libro Euayyehixñs 'A to siEcus quædam de Osee propheta disputal. 1 Atqui in editionibus
hujus operis nonnisi decem privres exstant libri ; reliquos erudili jam din desiderant. Nobis interim in
patrum ad Danielem catena, quam ex Valicano codice edidinius, bonim hujus deperdili operis segmentum se
obtulit ; quod Grace simul Laiineque cæteris Eusebii nostro labore edilis scriptis hic adjungimus. Jam quod
el in nostro hoc segmento, et in memoralo apud Hieronymium loco, prophelarum oraculis Eusebius ula :ur, id
consentaneum exteræ operis parli esi.

Fragmentum libri xv Demonstrationis Evangelicæ . Ex Catena Palrum ad Danielem

(cap. II, 31.) a nobis edita Script. vet. t. I.
Recessarium putavi Eusebii Caesariensis, cogno. Αναγκαίον ελογισάμην Ευσεβίου του Καισαρείας,
mcnto Pampbili, adscribere verba , quæ in is TOŪ ŠT:ly )ry lapeolaou , ta paléobal yuvas Elpripes
** Isa . LIV , 8. ? Joan. v, 39 .
 793 DEMONSTRATIONIS EVANGELICÆ FRAGM . EX LIB. XV. 794
νας έν πεντεκαιδεκάτω τόμο τηςΕυαγγελικής Απο- Α Demonstrationis Evangelica libro exstant.Is nempe
δείξεως ούτος γάρ πάσαν εκθέμενος τηνόρασιν ού- universum visum explicans sic ail : Existimo
τως φησί : ι Ηγούμαι ταύτα μηδεν διαφέρειν της διοc visu linine differre ab ipsius proplhele vi
προφήτου θεωρίας ως γάρ ο προφήτης θάλασσαν sione. Sicut enim proplhel: vidit mare magnini, sic
εώρα μεγάλην, ούτως ο βασιλεύς εικόνα πολλήν . Και rex agentem stilita ». Thursusque ut prophet. νilit
πάλιν ώς ο προφήτης εύρα δ' θηρία, άπερ ερμη- feras quatuor, qu:2s interpretatus in quatuor regna
νεύων μετέβαλεν εις δ' βασιλείας, ούτως ο βασιλεύς ( oυvertil ; il : rex auro, argento, are el ferro trattor
τάς διά του χρυσού και αργύρου και χαλκού και σι - regna significalizat. Dennoue ut prop!iela in po
δήρου, τέσσαρας βασιλείας ήνίττετο· και αύθις ώς o strena bellua cornu:2 decem divis3 vielebat, trine
προφήτης των του υστάτου θηρίου κεράτων δέκα cornua al uno contrila : similiter rex in store
διαίρεσιν εώρα , και τρία κέρατα υφ' ενός συντριβό- extremitatibus partem ferri videbat partemque:
μενα και ο βασιλεύς ώσαύτως επί των τελευταίων test:e.Insuper, ut pri plieta post quatuor regnorum
εθεύρει και επί τούτοις, ώς ο προφήτης μετά την potestate reguoque polienteli; ita rex Inpidem cer
των τεσσάρων βασιλειών όρασιν εώρα υίον ανθρώ- Iere sibi videbatur, φui universal contereret sta
που την κατά πάντων αρχών και εξουσίας και βασι - B tuam fieretine mons magnus, ita ut mare oppleret .
λείαν παρειληφότα· ούτως και ο βασιλεύς λίθον συν- Αple id quidem. Rex quippe, sile fastu irielitus,
τρίβοντα την εικόνα πάσαν και γινομένην εις όρος sensibiliumque rerum pulchritudinem tanquam co
μέγα και πληρούν θάλασσαν έδόκει οράν» και εικό- Ioriam tallulaim titulis adjecti lirans , congrum
τως έπρεπε γάρ τω μεν ηπατημένη περί τήν του erat, ut nague statue ( unctorun hominum vitain
βίου φαντασίαν βασιλεί, και την των αισθητών οία comparel : proplietam autem decel.at, inulian
χρωμάτων ωραιότητα , επιγραφής ανακειμένης θαυ- In: nc et magn: vitae luctuationem, lalo mati si
μάζoντι, είκόνι μεγάλη τον πάντων ανθρώπων απει- mileur dicere. Regen, inquin , par erat pretiosa in
κάζειν βίον: τον δε προφήτην, τον πολύν και μέγαν Inonium astimatione metallis auru, argentu, es
σάλων του βίου μεγάλη θαλάσση παραβάλλειν· και ferrumque suspicientem, conferre cum his materiis
τω μεν βασιλεί, τας παρά ανθρώπους πολυτελείς ύλας prepoleilles variis temporibus inler homines dy
χρυσού και αργύρου χαλκού τε και σιδήρου θαυμά- mastias : proplietam vero non dedecuit, ferarum
ζoντι, τας κατά χρόνους εν τω βίω των ανθρώπων figuris eadem regna design:re, congruenter nimi
επικρατείς βασιλείας, ταύταις αφομοιούν ταϊς ύλαις : rumimperiorum moribus . Deinique regi, ut fit, su
το δε προφήτη έν μορφαίς θηρίων τας αυτάς βασι - , prbo et majorium Storm diutiua dominatione
λείας καταλλήλως τα της αρχής τρόπο διαγράφεσθαι · “ elato, rerum conversio ostenditur, regnorique
και πάλιν τω μεν βασιλεί μέγα, ώς εικός, εφ' εαυτο terrestrium finis : scilicet ob ejus animi curandam
φρονούντι, και αλαζονευομένω επί τη των προγόνων τωiiditatem, atque υι is nihil in hominibus stabile
βασιλεία, ή των πραγμάτων μεταβολή δείκνυται, και judicaret, praeter divini super o nes mortales regni
τωνεπί γης βασιλειών το τέλος εις καθαίρεσιν του consummationem . Nam primam Assyriorum cumi.
εν αυτώ τύφου, και εις το μηδέν ηγείσθαι βέβαιον το nationem, quam aurun portendebat, excepίurum
εν ανθρώπους, και μόνον το επί πάντων τέλος της του eral secundo loco Persarum imperium argento de
Θεού βασιλείας: έσεσθαι γάρ μετά την πρώτην Ασ- monstratum. Deinde tertium Macedonum regnum,
συρίων άρχήν, ήν ο χρυσός ήνίξατο, δευτέραν την quod are significabatur. Post φuod Ro anorum
των Περσών, την δια του αργύρου δεδηλωμένην · quartum, celeris quae processerant fortius : quare
έπειτα τρίτην την Μακεδόνων, ήν ο χαλκός εσήμανε : et ferro con parafur diciturque de eo : quartum
μεθ' ην τετάρτην διαδέξασθαι των Ρωμαίων, κρα - erit regnum validum ferri instar . Ac veluti ferrum
ταιωτέραν ούσαν των προ αυτής· διό και σιδήρω πα- οιnnia extenual donatque, ita lioc regnum omnia
ρεβάλλετο· είρητο γούν και περί αυτής. Και βασιλεία comminilurium ac sul.jugalurum. Post lic omnia
τετάρτη έσται ισχυρά ως σίδηρος " όν τρόπον ο σί- η Dei regnum in lapide totam statnam conferente
δηρος λεπτύνει και δαμάζει πάντα , ούτως πάντα agnoscere est. Tum el proplet: liis consonans, uni
λεπτυνει και δαμάσει και μετά τας ειρημένας απά- versale Dei postremo Inco filium regnun Iland
σας, την του Θεού βασιλείαν, διά του συντρίβοντος την ante videt, quam predict:e quatuor dynastie quatuor
πάσαν εικόνα λίθου παρισταμένην · και ο προφήτης Dellular figuris expresse 10 serimone fuerunt. Ηo
τούτων ακολούθως, την επί τέλει των όλων Θεου βα - ruυ ergoquatuorregnorumtanlun modo, et nonalio
σιλείαν, ου πρότερον θεωρεί, ή τας ειρημένας τέσσα- ru: n, arbitror: visionesLum regi ιιι prop':el:r obla
ρας δυναστείας διαγράψαι τον λόγον. Διά των τεσσά- tas fuisse, quia nimirum) ab his regnis Judeorum
ρων μόνων και ουδέ ετέρων ηγούμαι τάς δράσεις και populus servilio fuit oppressus, caplo a lemporibus
τώ βασιλεί και το προφήτη δεδείχθαι, διά το ταύταις proplete initio. )
καταδουλωθήναι το Ιουδαίων έθνος από των του
προφήτου χρόνων.
795 EUSEEN CÆSARIENSIS UPP. PARS II. -- APCLOGETICA .

EUSEBII CONTRA HIEROCLEM

LIBER .
Ex editione G . Olearii, Opp. Philostrati, Lipsiæ 1709 in-fol., pag . 411. — Summahujus libri haec est : Hierocles,
Bithiniir prises, in 'ensissimus Christianorum hostis, libros duos confecerat, inscriptos : Adyo: pincelyou ; Rpò; to'ng XBIOTIVAR
!!? quibus, prirler reliqua olim Christianis objecta et ab his dudum confutala, ex Philostrati llistoria Apolonium Tya
neum pr:- stigiatorem Salvatori nostro comparare ausus est, statuens Apolonium hunc vel paria cum Christo , vel
etiam majora pairasse miracula. quin idcirco a quopiam sane mentis deus fuerit habitus Cæleris missis, Eusebius in
Hieroclis libris hanc solum Christi el pollonii comparationem disputat, ex argumentis internis probal, iis, quæ
de Apo lonio n : rrantur, lidem denegandam esse , fuse le miraculorum natura disputal, ea autem quid ab Apolonio
facta esse perhibenilir , miracula velmeras priestigias fuisse demonstral, vel, si miri quidpiam pre se tulerint, ea de
monum ope perpetrala fuisse asseril. Cf. Laciant. De mort persecul. c. 16 . S . Epiphan , hæres. LXVIII, n . 1. Eusebius
De martyr. Palæst., c . 8 , cum nota Valesii ; Lactant. Dirin . instil., lib . v , c. 2 .

ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ (1)

ΠΡΟΣ ΤΑ

ΥΠΟ ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΥ ΕΙΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ

ΔΙΑ ΤΗΝ ΙΕΡΟΚΛΕΙ ΠΑΡΑΛΗΦΘΕΙΣΑΝ ΑΥΤΟΥ ΤΕ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΥΓΚΡΙΣΙΝ (2).

EUSEBII PAMPHILI
ANIMADVERSIONES
IN PHILOSTRATI DE APOLLONIO TYANENSI COMMENTARIOS
Ob institutam cum illo ab Hierocle Christi comparationem adornalæ.

511 CAPUT I. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'.

Ten',amice, illa quoque scriptoris suspicerc par "Ap' ouv, ú otoons, xázeivá se to buyYPapéws
est, quæ cum magistro, ac Salvatore nostro Tya- & Elov å trojavukcerv, & , tu netégy Ewtipi te za
nensem componens paradoxe jaclavil? Et reliquis 8:ô25xã, tdy Tuavéa Eurz.pivwv, Tiapaooohóyat;
quilem , quæ Philalethe continentur (hoc enim Ilpos uèv yap tà 20!Trà Tūv ¿v Tô Dual110ɛ1 (3-4)
praclaro titulo suum illud contra nos opus inscri. (ούτω γάρ εύ έχειν αυτό τον καθ' ημών επιγράφειν
bere merilo sibi visus est), haud ila magnum operæ Šoóxei Nórov) ovõty äv sin otrovõZiov ÈTE! TOū Trepór
(1) Eucebiov t. Mauy . Titulum ita ut in Reg. tribuilur liben 'er concedri, quidquid ad eum supra
cod . reperi, expressi : alier enim ille Eugsblou mortalium sorlem evehendum comparatum est,escue
Kaisapalas toù llaucoidou ineplus et ab editoribus lil, eleval, conrellil. Pholius lanien in Bibliotheca ,
ad libidinem in versus videbatur. Holsten. p . 23, bunc librum dvasXEVOGTixòy :62:06.olov ap
(2 ) Integer: titulus in Aldi el Morelli editione ita pell: ι προς τους υπέρ 'Απολλωνίου του Τυανέως Ιε
representabalır :Eusebiou Kardioslas toū llauvioupoxacous Loyous. Fusebii aulem Cesariensis illud
AvttoorTabs Tipos cà 'lecoxadovş, 'A Tourlov tov esse opus frustra dubitare lonsium ostensum in no
Tuavéa to Lwiño Xplot Trabz@aovtos. Quem Tulis nostris ad llieroclis, quam dedii, istoplav,
tamen ex cod . Regio exhibet Holstenius, eumdem huic opusculo præmissam ). Citlerum in prioribus
ex co:lem , ut pulo, codice, in margine etiam exhi- B editionibus parum accurale ad libros Philostrati
bebat Morellus, eumque relinendum nos putavimus, revocata luii bujus libri partitio, qua parte ubi
quod argumento hujus libri videretur convenien aberralum fuit , id emendavimus.
ljor. Nempe quod vir magnus J. Pearsonius quoque (34) 'Er to slladňoei. Hoc libro suo contra
agnovil , Eusebius vix alligil ea, quæ ab Hierocle Christianos nomen fecerat Hierocles, cujus partem
sunt profecla , neque comparalioni Apollonii cum stolida illa comparatio absolvebat, cit, Noster in sin
Chrisio inhærel : imo vero ab eo argumento prorsus gulari semper bilarnon Abror . Lactantius tamen
cbstinuit, el Philosirali libros vu De vita Apollonii Ins' ilul. 1. v , cap. 2 , semper in plurali libros vocal,
lanium percurril : et quidquid ei tanquam philosopho et duos fuisse ait.
797 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 792
1ος ίστασθαι (3), μή αυτου ιδία τυγχάνοντα, σφόδρα A pretium fuerit hoc tempore immorari : quippe quam
δε αναιδώς εξ ετέρων, ουκ αυτοις μονονουχί νοήμα- non propria illius, sed ex aliorum scriptis, non sen
σεν, αλλά και ρήμασι και συλλαβαϊς αποσεσυλημένα. tentiis modo, verum dictionibus quoque iisdem, ac
Γύχοι μεν αν και αυτά της προσηκούσης κατά και- totidem pene syllabis , impudenter Sunt sublecla.
ρόν απελέγξεως, δυνάμει δ' ήδη και πρό της ιδίας ( 6) Sed tamen et ipsa sto tempore decenlem sortien
κατ' αυτών γραφής ανατέτραπται και προαπελή- Eur refutationem : linmetsi potestate, etiam ante
λεγκται εν όλους οκτώ ξυγγράμμασι , τοίς Ωριγένει quam peculiaris eis scriptio opponatur , eversa sint
γραφείσι προς τον αλαζονικώτερον του Φιλαλή- atφue jambridesm explosa, voluminibus integris 0C
θους ( 7) επιγεγραμμένον Κέλσου 'Αληθή Λόγον · ιο , ab Origene conscriptis, adversus Celsi, magis
ώ τας ευθύνας απαραλείπτως , εν όσους ειρήκαμεν, ο Superbe quam Philaletlies insignitam titulo, Ora
δεδηλωμένος παραγαγών, ξυλλήβδην όσα ες την αυ- tionem veram. Quam accurate sub examen revo
την υπόθεσιν παντί τω είρηται τε και είρήσεται, caus, totidem libriς φιοι «liximrs, 512 allegatus
προλαβών διελύσατο· εφ' & τους επ' ακριβές τα Scriptor, compendio quidquid de eo argumento cui
καθ' ημάς διαγνώναι έχοντας φιλαλήθως (8) ανα - quam vel dictum vel dicendum occupavit atque dis
πέμψαντες , φέρε μόνην επί του παρόντος την κατά cussit. Ad quos proinde cognoscendarum accurate
τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν του Φιλαλήθους B magis rerum nostrarum cupidos bona fide ablegan
τουτου λόγου παράθεσιν επισκεψώμεθα μηδέν τι tes, solarm age in praesenti cum Domino nostro Jesu
σπουδαίον ηγούμενοι προς τα λοιπά των ετέρωθεν Cluisto in Oratione illa Philalethe institulam com
υποσεσυλημένων αυτό διαμάχεσθαι. Μόνα δε είκότως parationen expendemus : rem opera nostra indi
νυνι τα περί τον Απολλώνιον έποψόμεθα , έπει και gnam deputantes, de reliquis etiam, quae aliunde est
μόνο περί τους (9) πώποτε καθ' ημών γεγραφότας suffuralis, cum eo digladiari. Merito autem de iis
εξαίρετος νυν τούτω γέγονεν η τούδε προς τον ημέ- unice que ad Αpollonium spectant modo dispicie
τερον Σωτήρα παράθεσις τε και ξύγκρισις. mus, quandoquidem uni ctiam buic præ omnibus,
qui contra nos slyli unquam aciemn distrinxeroni, peculiare est, honinem cum Salvatore nostro con
lendere illum , alque coniparare.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'. CAPUT II.
Θαυμάζει ούνκαι αποδέχεται, θεία τινί και αρρήτων Admiratur ergo atque amplectitur Iroe, quod di
σοφία , ουχί δε γοητείας σοφίσμασι (10) τεθαυμα- vina quadam atque arcana sapientia, non magicis
τουργηκέναι φάσκων αυτόν, και ταύτα αληθώς oύ- artibus miracula Apollonius ] ille patraveril : id
τως έχειν πιστεύων , και αναποδείκτως απισχυριζό- € ita revera se habere et credens ipse, et sine proba
μενος."Ακουε δ' ούν ά φησιν αυταίς συλλαβαίς: "Ανω tione firmum esse et indubitatum jubens. Audi vero
και κάτω (11) θρυλλούσι , σεμνύνοντες τον Ιησούν , φuae dical iisdem syllabis : 1 Ultro citroque ja
ως τυφλοίς αναβλέψαι τε παρασχόντα , και τινα ctant, Iaudibusque Jesum 1ollunt, ut qui cecis vi.
τοιαύτα δράσαντα θαυμάσια . » Είτά τινα μεταξύ εί- denli dederit facultatem, et alia id genus miranda
πών, επιλέγει : Σκεψώμεθά γε μην (12) όσο βέλτιον priestilerit .» Tum, quibusdam interjectis , ista sub
και συνετώτερον ήμείς εκδεχόμεθα τα τοιαύτα , και jungit. • Videndum vero quanto melius et prizden
ήν περί των εναρέτων έχομεν γνώμην ανδρών.» Επί tius nos talia, et quarm habemus de viris prestan
(5) " Ioraodai. Hanc vocem ex mss . addidi, sine eet non destinato contra de stylo, satis illa eversa
qua mutilus etmancus hic locus. Interpres (Accio videantur.
Tus) sensum ejus non est asseculus, quieni sic ex- ( 7) Toû pilarndous. Vid. paulo ante not. 1 .
primere debuisset : El reliquis quidem quæ Phila - (8 ) Qidalijows. A !lusum ad titulum operis Hie
leihe continenlur (hoc enim præclaro litulo 811um foclis .
illud contra os opus sibi etornandum putavit) haud ( 9) Περί τούς. Malium ego παρά τους.
τία magnum opera prelium fuerit hoc tempore refel- (10) Ουχί δε γοητείας σοφίσμασι. Γοητείαν male
lendis immorari : quippe quce non propria illud sed legebalur : subsiini ex mss yonteias. Holst .
er aliorum scriplis , non sententiis modo, verum di- D (11) "Arw zal xátw . In editione Holsienii lege
cliones quoque iisdem , as lotidem pæne syllabis salis batur övw oxal záto . Sed oé rectius omissuni in
impudenter subiecta. Quibus el ipsis sua quandoque, ceteris pilavi.
ül par est , fortassis reſulalio opponetur : tametsi re (12 ) Šxevóuelů ge unr. Locus hic fæde multi
quidem , etc., bis enini tandem respondent illa gép Jaliis in priore eililione legebalıir, quem magna la
μόνην επί, etc . HoLST. euna liberavi. In Regio codice supplementum oræ
(6) Δυνάμει δ' ήδη και πρό της ιδίας. Sensus ascripίum er: ι ; id cum Philostrati editor ignoraret ,
esi llieroclis deliramienta cætera in Philaleina pro quorsum referendum esset, scholii inslar jil calcem
posila , de Scripturis nempe sibi ipsis contradicen - libri rejecil , lacerum el salis vilialım . Librarius
libus, el aspersas Christo alque apostolis calum religiosior , ollensiis horrendis blasphemiis quas
nias, ouvável confutalas iam esse, dum scilicet si mortalis ille yuuvñ xewann in Christum Dominum
milia a Ceiso proposita Origenes exploserit. Unde nostrum ellundii , castrare locum maluit,ne piæ au
nianifestum est male in Aldi et Morelli editione res ei incestarentnr. Nec ipse suo ordini restituere
mox legi po ; uns io . , pro eo quod recte est in ſuissem allsiis , nisi infra lotidem lilleris repeleren
Holst. cd προ τ. ιδ. nempe ιδία κατ' αυτών γρα- tur , et Iolium Eusebii librum veluti αλεξίκακον et
φή, est quod paulo ante προσήκουσα άπέλεγξις et Scorpiacum huic veneno oppositum vidissein . Ηοι ·
opponitur των δυνάμει προαπηλέγχθαι . Veral le- STEN. - Parten hujus laciniae repetitan inf. habe
Clionem Acciolus quoque seculus esse videtur; ver- mus c. 20 ,
lerat enim : Tametsi reipsa quidem jampridem , li
799 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II, – APOLOGETICA. 800
tibus sententiam, admittamus. 5 Ει post isla quo- Α και τούτοις τον Προκοννήσιον 'Αριστέαν (13) και η
que Proconnesium Aristeam et Pythagorarm , rur - Πυθαγόρας , και αυ αρχαιοτέρους παρελθών (14)
sumque antiquiores nonnullοs in transitu velut επιφέρει λέγων · « Αλλ' επί των προγόνων ημών
percenseng, subjungit haec dicta : Λι majorum κατά την Νέρωνος βασιλείαν Απολλώνιος ήκμασενκαι
nostrorum evo, Nerone imper. le, Apollonius Πο- Τυανεύς, ος εκ παιδός κομιδή νέου, και ας ούπερ εν
ruit Tynens's, qui a prima puerilia, elex quo ΑΕ - Αιγαίς της Κιλικίας (15) Ιεράσατο το φιλανθρώπω
gis, Ciliciae opp.do, hominum amanlissimi Ascula- 'Ασκληπιό, πολλά και θαυμαστά διεπράξατο,ών,τα
pii sacris vacavit, mulias res admirand:is gessit πλείω παρείς , ημίν (15 ) ποιήσομαι μνήμην. » Ετα
φuarum vobis, majore parte oiissa , memoriam re- καταλέγει, από πρώτου αρξάμενος ,τα παράδοξα, μεθ'
frienio. 5 Deinde, ab initio exOrsius, stupenda ejus & και επιλέγει ταύτα κατά λέξιν: « Τίνος ούνένεκα
facta recenset, quibus exposilis ista verbolenus τούτων εμνήσθην, ίνα εξή συγκρίνειν την ημετέραν
subjungit. Quo ergo fine ista commenoro? Nem- ακριβή και βεβαίαν έφ' εκάστω κρίσιν και την τών ,
pe, ιι liceal contendere invicem accuralum no- Χριστιανών κουφότητα (16): είπερ ήμείς μεν τον
strum solidunque le re quavis judicium, et aniini τοιαύτα πεποιηκότα ου Θεόν (17), αλλά θεοίς κεχα
in christianiis levilalem. Quandoquidem nos qui- ρισμένον άνδρα ήγούμεθα. Οι δε δι' ολίγας τερατείας
den, tam magna operatum non Deum tamen , sed Β τινάς τον Ιησούν Θεόν αναγορεύoυσι. Τούτωεπι
deοruum amicum esse arbitramur. ili vicissim ob φέρει μεθ' έτερα , φάσκων: Κάκείνο λογίσασθαι
exiguas quasdan prestigias Jesum Deum esse pre- άξιον, ότιτα μεν του Ιησού Πέτρος και Παύλος, και
dicant. - Istis post alia quadam lec subjungit ver - τινες τούτων παραπλήσιοι , κεκόμπασιν , άνθρωποι
ba : Id quoque dignum consideratione est, quod ψεύσται , και απαίδευτοι , και γόητες · τά δέ 'Απολ
a J su quidem gesta Petriis et Ρaulus, iisque simi- λωνίου Μάξιμος ο Αίγιεύς (18) , και Δάμις (19) και
les al.i quidam, miris molis extulerint, mendaces φιλόσοφος , ο συνδιατρίψας αυτώ , και Φιλόστρατος και
homines indoclique et priestigiatores : Apollonii Αθηναίος, παιδεύσεως μεν επί πλείστον ήκοντες, το
autem res Maximus ΑΕgiensis, et Damis philoso- δ' αληθές τιμώντες, δια φιλανθρωπίαν ανδρός γεν
phus, sollalis ejus, Atheniensis Philostratus, qui ναίου και θεούς φίλου πράξεις μη βουλόμενου (20)
preclare doctrina profecerant, et verilalis erant λαθείν. » Ταύτα ρήμασιν αυτοίς Ιεροκλεϊ τω τον
cultores, humanique generis commodis studentes, καθ' ημών (21) επιγεγραφότι λόγον είρηται.
viri magni diisque amicissimi res ignolas esse noluere. , llæc Hierocli ad verbum prolata sunt , qui
contra nos disputationem scripsit.
513 CAPUT 11. C ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.
Damis igitur, qui plurimum cum Apollonio est Δάμις μεν ούν (92), και τα πολλά ξυνδιατρίψας τω
versitus, ex Assyria pro'ectus , atque ibi primum 'Απολλωνία, από της 'Ασσυρίων γης ορμώμενος,
in patria cum illo versalus, que ab ilo tempore αυτόθι τε πρώτον επί της ίδιας χώρας αυτώ ξυμμί
cum eodem illi intercessit, conversationem in lit- ξας, την εξ εκείνου μετά του ανδρός αυτώ γενομένην
teras retuit. Maximus autem paucis singularia ξυνουσίαν ιστόρησεν· ο δε Μάξιμος , κομιδή βραχέα
στιαdam facta ejus descripsit . Alieniensis demum των κατά μέρος αυτώ πεπραγμένων ανεγράψατο και
Philostratus omnia, que ferebantur , ex Maximi ip- γε μην 'Αθηναίος Φιλόστρατος , τα φερόμενα πάντα
siusque Davidis atque aliis scriptis collegisse sese oμού από τε των Μαξίμου, και αυτού Δάμιδος , και
firmans, omnium perfeclam maxime ab incunabu- άλλων (23) ξυναγαγείν εαυτόν φήσας, πάντων μά
(13) Προκοννήσιον 'Αριστέαν. De Proconnesii (13 ) Ήμν. Legendum videtur υμίν, οι el sen
Arisleæ Tepatoloylaus nola omnia ex Herodo10 Melo tertia poslulal et interpres vertil. Edit.
pom . p . 30. Strabone lib. XIII; Apollonio Hist. (16 ) Kovocenta . Nempe levitatis est temere creo
Mir., c. 2; Maximo Tyrio Dill. xxii ei xxvill ; Suida dere. Binc sapiens : Qui cito credit, levis es! corde.
ilem et Plinio I. villist . Nal., sect. 53. Cielerin (17) Oů Osór . At certe, quem tantis laudible
infeliciter ab Hierocle allegatum ejus e emplu , posl ornat, Damis ipseque Philostraliis in ea fere
inter eos, quorum eximia virtus fuerit, divinis la - D sententia sunt, quod delis ſueril Apollonius. Vide
meni propterea qui non sint affecti honoribus. observata ad Philostr. Vita Apoll. lib . 11, c. 1, el
Ceile enim ei lit Deo sacra instilula a Siculis , il ex 1. 8 , c. 29.
Herololo el aliis ad Apollonii I. c . docuit Meursills (18 ) Máculos 0 Alrietc. Vide observata ad Vi
p . 37. Et de Pythagora quæ non cominienti siuit iam Apollonii lib . v, c. 3, 1., 5.
plerique, ut Denim eum fuisse , ipsamque Hyperlo (19) Aduic. Vide ibid. not. 1.
reum Apollinem persuaderent. Muilla ea: in jem le - (201 ngáteis den Bovadueroi. Negligentia libra
gere est passim : pud eos,qui vitam illius scripsere. rii oniissam particulam vnad ,!o : lloisTEN . - -Nenipe
(14 ) Ilupaloór. Infeliciter, nisi fallor, doctissimo ur in editis prius omissum fueral.
Holsteio nec fuere covers : Deinde Aristeam ( 21) Καθ' ημών . Νοη κατά Χριστιανών, sed προς
Proconnensem el Pythagoram prillermillens subjun - XO!StiaVous ing ripliis fut, il er Lactantii loco
gil his verbis. Quis enim in illis sensus, et quid observes licei. Eusebius iyilur de re loquitur, non
præs el nostra interpretatio judicabunt cordatiores. de verbis et litulo : sane enim opposita Christianis
Renape ως εν παρόδω de illis egeral Hierocles, unde ille eral λόγος .
POS TtipeżOeiv, li, e. quasi in Transilu de iis egisse, (22) Aduis fièr our . Quæ toto hoc capite refert
figura usum forte etiam , quani tápoôov vocanius, Eusebius , excerpsit ex ipso Philostrato lib . I, c. 3.
ail Eusebius . (23) Kai ä.l.lor. Epistolas inprimis respicit
(15) 'Αφ' ούπερ εν Αιγ . της Κιλικ .
sto lib . i De rila Apollon . T'yan ., c . 7.
Vide Philo Apollonii, variaque monimenta in civitatibus el
lemplis reperta,ad quæ l. c. Philosirallis provocat.
801 L'BER CONTRA HIEROCLEM . 809
λιστα έντελή την από γενέσεως και μέχρι τελευτής Α lis, usque ad exitum vitae viri historia cen
ιστορίας του κατά τον άνδρα βίου πεποίηται. texuit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. CAPUT IV .
Ει δη ούν εξόν την επικατηγορουμένην ημών ευ- Quod si igitur liceat nostram, quam incusavit
χέρειάν τε και κουφότητα, και την του Φιλαλήθους simplicitatem levitalenique, el Philalellhis accura
ακριβή και βεβαίαν έφ' εκάστω παραθείναι κρίσιν, ιum solidlunque de unaquavis re judicium invicem
φέρε διαπυθώμεθα, ουχ όστις θειότερος γεγονοι · ουδ' contendere; age inquiramus , non quiden uter
οποίος θαυμασιώτερά τε και πλείω διεπράξατο παρά- divine magis sit indolis ; neque uter stupenda mas
δοξα: ουδ' ώς μόνος παρά τους ανέκαθεν, πρό μυρίων gis, aut plura patraverit nmiracula . Neque (de eo
όσων γενομένων, Εβραίων σοφοίς ο Σωτήρ ημών και disquiremus) quod solum al antiquis, ante innu
Κύριος Ιησούς Χριστός ήξειν ες ανθρώπους κατά meros annos Morentium Helireorum sapientibus
θείαν επίπνοιαν προπεφήτευτο : ουδ' ώς πλείους επί Salvatorein Iostrunn el Dominum JesuChristian
τον της θείας διδασκαλίας αυτού λόγον προύτρέψατο venturum in mulum, divina inspiratione sit
ουδ' ώς γνησίους και όντως αληθείς έκτήσατο φοιτη- predictum. Neque quod quam plurimos ille ad di
τάς, μονονους και υπεραποθνήσκειν ετοίμως των λό- και vine sue discipline doctrinam adduxeril : nec
γων αυτού παρεσκευασμένους· ουδ' ώς μόνος σωφρο- quod ingenios verosque naclus discipulos fuerit,
νος βίου διδασκαλείον, και ες τον μετέπειτα χρόνον , penelubenler pro illius doctrina mortem subira
ξυνεστήσατο · ουδ' ώς τη ιδία θεότητι τε και αρετή piratos : neque quod frugalis vile sclaolam solus,
πάσαν έσωσε την οικουμένην, και εισέτι και νυν μυ- posteris quoque temporibus duraturam, patefece
ρία πλήθη πανταχόθενεπί την θείαν εαυτου διδασκα- rit : neque quod propria sibi virtute divina s:lu
λίαν επαγόμενος · ουδ' ώς των πώποτε μόνος τρός tem universo paraveril mundo, eliamnuum undequa
απάντων, σχεδόν ειπείν, ανθρώπων, αρχόντων τε και que innumeram multitudinem ad divinain suam
αρχομένων , πλείστοις έθεσιν ήδη πολεμούμενος , doctrinam adduceus : neque quod unus ex onni
κρείττων, και πολύ δυνατότερος των πικρώς ελαυ- bus , qui unquam vixere, a cunctis fere mortalibus,
νόντων απίστων (24) αποδεδεικται , θεία και αρρήτω imperantibus et subditis, variis modis oppugnities
δυνάμει τους μεν κατά καιρον επανισταμένους αυτού Vicerit lainen, multoque superior iis, qui acerbis
τη θεία διδασκαλία μετιών ραδίως, τον δε παγέντα sime eum insectabantur , infidelibus exsti erit, di
προς αυτού (25) και παραδοθέντα θείον λόγον ές vina et ineffabili virtute sibi dum viverel adversalos
άπειρον αιώνα καθ' όλης κρατύνων οικουμένης · ουδ' institutione divina facile in parles 1ralies, fina
ώς εισέτι και νυν της ενθέου δυνάμεως την αρετήν C tara vero a se tradlamque divinam doctrinam ad
επιδείκνυται , μοχθηρούς τινας, και φαύλους δαίμο- εναm dinein non habiturum per universum terra
νας, ψυχαίς ανθρώπων και σώμασιν εφεδρεύοντας , rum orlheim conservans : neque quod adhuc dura
απελαύνων (26) διά μόνης της αρρήτου προσηγορίας divinæ potentiæ suæ virtutem demonstret, miseros
αυτου (27), ως αυτή πείρα κατειλή φαμεν ταύτα quosdam el infauslos demonas, corporibus liomi
γάρ περί του Απολλωνίου ζητείν, μή και το έρωτάν ηuin animisque insidiantes, soloSacralissino noini
ανόητον· μόνην δε επισκεψώμεθα τήν του Φιλοστρά - ne suo appellato expellens, proutipsa edocli expe
του γραφήν, δι'ής ευθυνούμεν, ώς ουχ ότι γε εν φι rientia sumus. Similia enim quærere in Apollonio ,
λοσόφους, αλλ' ουδ' εν επιεικέσι , και μετρίοις ανδρά - into (de iis) vel interrogare fortassis summe foret
σιν άξιον εγκρίνειν, ουχ όπως το Σωτήρι ημών Χρι - stolidilalis. Solamigitur Philostrali pensitemus hi
στώ παρατιθέναι τον Απολλώνιον , όσον επι τη γραφή storiam, ex qua evincemus, non inter bonos qui
του παρά τω Φιλαλήθει παιδεύσεως μεν επί πλεί- dein, inno uec mediocris indolis viros eum censeri
ττον ήκοντος (28), το δ' αληθές μή τιμώντος ξυγγρα- jure posse ( ne dum ut Salvatori nostro Clhristo
φέως. Τοιούτος γάρ ήν μετά των άλλων (29) και ο Apollonium conferre deceal) : prout quidem ex
(24) Απίστων . Sic reclius ms. quam απάντων, D loco alleg. verba, εμπνέοντες και φθεγγόμενοι. Ηinc
ut antea legebailir, HOLSTEN . Cyprian . ep. 76 , Per exorcistas voce humana el po
(25) nous autoū . Jta scribendum pro mods qů i m , ail. Nempe ul de
Tesiale divina flugellar diaboiu
tóv , quod ante edilm . Sic ipse Eusebius cum se . idolorum vanitate ait idem : Adjuralum per Deum
cundo casu eo sensui præpositionem pós jungit terurn . Adde Act, apostol. XIX , 13 .
paulo post : ή προς αυτών επικαλουμένη ευχέρεια . ( 8) Του π . τ . Φιλαλήθει παιδεύσ . μέν επί
(26 )'AaEdaúrwr . Nempe Eusebii adhuc ætäte dia - AN. ñr . Respicil verba Hierocis supra cap. 2 allata ,
bolicas prestigias impedire alque eludere ellic: citer quibus eruditionis laudem Philostrato lribuit, qui
valebani Christiani:quip eorum in dæmonas potestas est, quem SUYYPaçta hic vocat Eusebius. Ex cujus
Valeriani persecutioni occasionem dedit , iristiganle utcunque erudiii, minus veracis tamen scriplis , se
eum Mago Ægyplio M : criano . Ut enim H . E . vi , hoc sallem evicturum esse ail , Apollonium , si talis
10, ait Eusebius : Και γάρ εισί και ήσαν ικανοί παρ- fuerit qualem ipseidelineat, neque pilosoplim ie:
όντες και δρώμενου , και μόνον έμπνέοντες και que bonum virum fuisse , nelun cui Cliristo
φθεγγόμενοι, διασκεδάσαι τας των αλιτηρίων δαιμό- inerealer componi. Prus exacle bec Acciolus red
Vωνεπιβουλάς, τελετάς δε ανάγνους , και μαγγανείας diderit, nl alia pleraque.
εξαγίστους, και ιερουργίας ακαλλιερή τους επιτελείν. (29) Μετά των άλλων . Juxta cum celeris ; Jui de
(27) Tipoonropias autoở . Sacrum nimirum Jesu vità nempe Apollonii commerlati fuerant, ad quog
homen ellerenles diabolicas dissipabant machina- supra c. 2 provocabat Hierocles : crant autein illi
Lopes Christiani : quo pertinent Eusebii quoque in Maximus Ægiensis, Damisque Ninius.
803 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETIC .1. 804
scriptione colligere est auctoris, qui , Philaletha ju- Α Αθηναίος Φιλόστρατος· εξ ου ραδίως αν καταμάθω
dice, plurimum quidem in eruditione profecit, sed μεν (29') και των λοιπών,των κατ' αυτόν παιδεύσεως
parum certe veritatis est studiosus . Νempe talis μεν επί πλείστον ηκόντων, αυτό δε τοέξητασμένως μη
omnino eral juxta cuum ceteris Philostratus Allie- αποκριβωμένων της κατά τον Απολλώνιον ιστορίας.
niensis : ex quo facile elim judicium feranus li- Τούτων γάρ ήμίν διευκρινηθέντων, ομού του τε Φιλα
cel de C eris, qui iuxta Philaleillan pluminum 4ήθους, τα ανωτάτω τε καθ” όλων δικαστήρια διει.
quidem in eruditione profecerunt, exquisilum la ληφότος (30), η (30 ) κατά Χριστιανών βεβαία, και ως
men studium in historia Apollonii ponere nminine αυτός εαυτώ δοκεί, ακριβήςεφ'εκάστω κρίσις , φανερά
laborarunt. Ista nelipe si probe examinaverimus, καταστήσεται » ημών τε αυ, ο μωροί και βεβουκο
simul el Philaletha , Suprema judicia per tolam λημένοι νενομισμεθα παρ' αύτοϊς , η τρός αυτών επι
provincian administraulis, contra Christianos jin- καλουμένη ευχέρειά τε και κουφότης (51).
dicium an verum sit, et, ut ipsi videtur, undequaque accuraliim , palescel : noslrun:que item qui
stolidi, i rustici inficelique istis hominibus videmur, tantopere ab eis reprehensa simplicitas, et
animilevilas.
514 CAPIT V. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'.
Αιφue alius quidem adversis signis concursurus, Ο "Αλλος μέν ούν, ομόσε χωρών (59), αυτόθεν διέβαλ
conviviis statim dilaturus erat , tanquam liosleni et λεν αν βλασφημών, ως εχθρόν αυτώ και πολέμιον,
inimicum sibi, eum, adversus quell instituenda τον καθ' ου τον λόγον εποιείτο · εγώ δε, ώ εταίμε,
Oratio erant . Ego vero, anice, thinanze Sapientice σοφόν τινα τα ανθρώπινα τον Τυανέα γεγονέναι
egregie callenlein fuisse Tyaneusem ei olim exi- ηγούμην, και έτι γε αυτής έχεσθαι διανοίας εκών
stinavi, et adhuc quoque eandent non invitus re- είναι βουλοίμην, και σοι μεν αυτός (33) εμαυτού
Eiriere sententiam velim, ino el tibi eim de eo opi - περί αυτού δόξαν εκθείην αν ερωτώντι . Φιλοσόφων
nionem, siinterroges , exponere non dubilem. Cum μεν ότω τις βούλοιτο καταλέγειν τον άνδρα, παρά μη
quoνis philosophorum ut componat virum, modo δεν διενοχλούντα ταις περί αυτού μυθολογίαις, έστω:
fabulis de eo nihil turbarum det, palior : sin limi- ει δ' υπερπηδάν τους όρους, και φιλοσοφίας υπέρ
1es vero transilire, et que philosophiae vires exce- τερα φρονείν , είτε τις Δάμις Ασσύριος, είτε Φιλό
dant statuere ausit, sive Assyrius quidam Damis, στρατος, είτε τις ξυγγραφεύς, ή λογογράφος θρασύ
sive Philostratus, sive alius quicunque auctor vel νοιτο, λόγω μεν εκτρεπόμενος γοητείαν, έργοις δε πλέον
historicus, verbis quidem Imagia ab eo depellenς ή ρήμασιν επιφορτίζων τον άνδρα, προσωπείου δίκην
crimen, re Lannen magis quamverbis hominem gra- . την Πυθαγόρειον επιμορφαζόμενος αγωγής : οιχήσει
Watus, ceu larvam aliquam Pythagoricum ei vile ται μεν ημίν ου φιλόσοφος (34), ονος δέ τή του λέον
institulum aplans; tum quidem non philosophus τος επικρυπτόμενος δέρδει(35), σοφιστής της αληθώς
nobis procedet , sed asinus leonis lectus exuyiis, et αγείρων κατά τας πόλεις, αυτό τε τούτο, γόης ατε
sophista circulatorem per civilales agens;ino on- χνώς αντί φιλοσόφου φωραθήσεται,
nino magus maniſesle pro philosopho deprehende
lur .
(29 ) Καταμάθωμεν . Forte καταμάθοιμεν. Εριτ. φιλοσόφου φωραθήσεται.
(50) Τα ανωτ . δε καθ' όλ. δικαστήρια διειληο. (53) " Ονος δε τ . τ . λέοντος επικρυπτ . δέ/ βει.
Nempe Nicomediensis in Bithynia judex Hierorles, Ad fabulam de asirio Cumano, leonina pelle indulo,
(quem a Olanrlous » nomine semper, pelilo ex in - respici certum est, quam scile narral Lucianus in
scriptione libri nomine, Noster vocal) prim . m exslie Piscalure, pag. m . 409, qui ad eamdem etiam alili
it, ut ex Lactantio nolum: inde prefectus Alexan. dit in Pseudologisla : Ου δε δεί τινος αποδεύσαντος την
drite factus, ut ex Εμίρllio colligitur: hter. LXVII . λεοντην, ώς φανερός γένοιο κανθήλιος ών. Utilurque
Cælerum hanc ejus dignitatem iisdem plane verbis proverbio inile ducto Socrates quoque apud Platja
rursum infra designat Eusebius c . 20 inil. Ibi la - nein in Cratylo. Vide plura ap. Erasmi, in Proreró.
men legilur td åVWTáto xal xa06àov, unile et hic Induilis me leonis exuvium , p . m , 283. Cui lamen
ila malim quam xo xa0°ölwv. Iistelligo autem per , non assentior, existimanti, Lucianum in Philopseudo
ÖLxOSTKola % 20' Ö. O' , quorum auctoritatem lota ali- demutasse non nibil de proverbio, cum ail, TOSOUTOV
qua provincia Teverestur, qualia apud nos quoque χρόνον έλελήθειυπό τη λεοντή , γελοίόν τινα πίθηκον πε
provincialia judicia. PLOTéllwy, quod ila interpretatur Erasmus : tantum
(30*)* H . Legenduin videtur esse , quod referatur iemporis non animadverlii, eum sub leouis exuvio rie
ad xolos; el paulo ante ye pro te. EDIT . diculam simiam leciam habere. Al plane inaudila res
(31) Kovyórns. Nempe eam exprobrabat Hicrocles simia cum leonis exuviis, ineplumque exiguo ani
Chrisijanis, supra c. 2 allegatis verbis, ubi bac ipsa inali, quale simia, bene amplas aptare exurias.
voce in eo negotio lililur . Nempe al duo simul Lucianus eo loco respicit pro
(52 ) Ομόσε χωρών . Phrasis non intellecta Ac- verbia , alterum est όνος υπο λεοντή, alterum πίθη
ciolo. Όμόσε χωρείν dicuntur adverse acies, colla- κος ήρωος προσωπείον περιθέμενος. Vertendumerat :
lis signis concurrentes, quot exemplis alalim in tunto lempure sub leonina pelle deliluil, alque simiam
vulgalis quioque lexicis probatur. ridiculam vestilu lexil . Luculenter rem lirmat locus
(33) Kai ool pèr ajtóç. Sic malim legere quam in paulo ante allegatis piscatoribus, ubi similiter
και σοι την αυτός, quod editumantea est. conjungil utrumque, sed paulo clarius : Oux ý veyxo
(34) Ου φιλόσοφος. Ιta rescripsi pro: ο φιλόσοφος , την αισχύνην της υποκρίσεως, ει πίθηκοι όντες ετόλ.
quod anlea editum. Emendationen luculenler fir - μησαν ηρώων προσωπεία περιθέσθαι, και τον εν Κύμη
Onal mox sequens adversaliva, ου φιλόσοφος, όνoς όνον μιμήσασθαι, ος λεοντην περιβαλλόμενος ήξίου
δε, elc ., item celera que subjungit, σοφιστής τις λέων αυτός είναι.
αληθώς αγείρων, αυτό το τούτο, γόης ατεχνώς αντί
 LIBER CONTRA MIEROCLEM . 806
KEΦAΛΛION G'. CAPUT VI.
Σώ; δε τούτο φημι, και πόθεν ορμώμενος , έρωτάς, Hoc vero quomodo affirmare possim, quibusve
μάνθανε . "υροι φύσεως , αρχάς, και μέσα, και τέλη rationibus motus, interrogas : accipe igitur. Limi
της των όλων ουσίας περιειληφότες , μέτρα και les [dantur, nature, qui initia, mediumque, et fi
θεσμούς και πασι, δι' ών τόδε το πάν μηχάνημά τε και nes universitatis rerum εontineant, meinsuram et :
αρχιτεκτόνημα του παντός κόσμου τελεσιουργείται. leges rerum omnium, quibus Iota bre machina,
Διατεθείναι τε νόμους αλύτοις, και δεσμοίς άρρήκτους mundique totius edificiumalbsolvilur. Illi [liniiles ]
της τα πάντα οικονομούσης Προνοίας, το πάνσοφον vero lege immutabili scilisque inviolabilibus Provi
βούλημα διαφυλάττοντες. Ούκουν κινήσεις τι, και dentiæ , omnibus rebus prospicientis, sunt positi,
μεταθείη της τάξεως, τών άπαξ διατεθειμένων. Κε- consilii summe sapientis custodes. Non igitur: quid
κράτηται δ' ούν θεσμώ φύσεως τον θείον υπερανα- quam eorum loco se moveat, ordinemve commulet
βαίνειν νόμον πας, ότω τις θρασύτερος του επέκεινα licet, que semel sunt constituta. Atque adeo natu
βαίνειν ένεστι πόθος. Ούτ' ούν παρά φύσιν o re lege retinetur quo minus divinum ordinem transi
ένυδρος , επί την χερσον μεταβάς , βιώναι δυνήσεται liat, quemcunque audentior subierit, ultra [nature
ιχθύς· ου το ένα χέρσω τραφέν τοίς ύδασι καταδύσεται, leges] eundi, impetus. Non igitur praeter naturam,
την εικείσε διηνεκή μονήν ασπαζόμενον · ου, μέγα 3 in aquus vivere natus piscis , ubi in terras translatus
πηδήσας, μετέωρός τις των επί γής αρθήσεται προς fuerit, vivere poterit : non terris innutritum auti
αέρα , ξυμπεριπολεϊν αετοίς επιθυμών» και μην κείνοι mal aquas subibit , constans ibi domicilium sibi ut
γε, κάνεπί γης έλθοιεν, βρίσαντες επί το κάτω την deligat. Non quisquam eorum qui terre afixi sunt,
δύναμιν, και του πτερου χαλάσαντες , και ανέντες την magno licet salla in sublime se Iollat, ad aeren
φύσιν· έπει και τούτο θείοις ώρισται νόμοις, του usque elevabitur, ut cum aquilis per eum feratur,
ύψους το μετέωρον υποκαταβαίνειν δύνασθαι•ου μήν ulut velit cum maxime. Ει tamen illis in terrain
και έμπαλιν το ταπεινόν και γεώδες επί το μετέωρον quoque se lemittere daturn , deοrsum inclinantibus
αίρεσθαι. Ταύτη δη και το θνητον ανθρώπων γένος, virium impelum, et laxantibus alas, Surque in
ψυχής μετέχουν και σώματος , όροις περιγέγραπται dolis vim remillentibus : quoniam et hoc divinis
θείοις. Ούτ' ουν τω σώματι δι' αέρος έλθοι ποτέ , sancitum legibus est, ut ex sublimiid, quod in aere
των επί γης καταφρονήσας διατριβών, μή ουχί του - suspenditur, possil descendere : non autem versa
πίτιμον αυτίκα της ανοίας παρασχών· ου την ψυχήν vice in altum folli, quod humi repit terreque af
αρθείς φρονήματι καθίξεται των ανεφίκτων , η fixum degit. Εadem ratione mortale hominum ge
μελαγχολίας νοσήματι αν περιπέσοι. Σωφρονοι δ' άν , ηus , animic particeps corporisque, limitibus cir
αρτίοις μεν το σώμα ποσίν επί γης φερόμενος, την ° cumscripίum est divinitus. Νec corpore itaque pr
δε ψυχήν παιδεία και φιλοσοφία σκηρίπτων (36). aerem velhi ditum est ipsi, more in terra facien
Εύξαιτο δε και τινα ξυνεργών άνωθέν ποθεν εκ των die perties0, nisi peinse statim sloliditatis pralere
κατ' ουρανών διατριβών ελθείν, και της εκείσε διδά- exemplum velit ; neque animo sublatus cogitatione
σκαλον αυτό φανήναι σωτηρίας. Έρρωμένο γάρτοι assequi poterit que supra eum sunt posita, quin
παραδείγματι (57), νοσούντι μεν τον ιατρών επιφοι - potius in morbum incidet alrabilioren. Prudenter
ταν θέμις, και τον διδάσκαλον εισαγομένω τοϊς μα- igitur fecerit sanis peilibus corpus in terra susti
θήμασι ξυμφέρεσθαι, και τον άνω που , και εν ύψει, uens, animum vero doctrina ac philosophia sulful .
ξυγκατιέναι τοίς ταπεινοίς · ου μήν και ανάπαλιν. ciens . Oplate 1amen elian licebit , ut desuper ex
"Οθεν» δή θείαν μεν φύσιν, ευεργέτιν ούσαν, και σώ- celestibus sedibus adjutor subveniat, indeque de
τειραν, και προνοητικήν των όντων, ανθρώπους ποτέ rivande salutis doctor sili essistat. Validissimo
ές ομιλίαν έλθείν, ουδείς αν απείργοι λόγος, όρο cnim argumento, id egrolum accedere medicum
θείας προνοίας (38) και τούτου ξυγκεχωρημένου. fas est, et magistrunn discip :lo condescendere, et
« 'Αγαθος γάρ ήν και κατά τον Πλάτωνα • « αγαθώ Ioco superiore atque in sublimi positum ad inferio
δέουδείς περιουδενός εγγίνεται φθόνος (39). • Oύκουν D res sese demittere : non versa vice. Quanmobrem
(56) Σκηρίπτων. Σκηρίπτεσθαι, έπερείδεσθαι δά- bis posse arbitremur. Atque adeo sapientiam et
Foly v tevé, etc. Hesych . Similia legas apud Boyov æternum , quæ sil super omnia , ad nos de
Suidam . scendere , non vero ad eam nos subvolare oportere :
(37) 'Εβρωμ. γάρτοι παραδείγμ. Sensum esse que Pelagio opposila, obscuriora erant in Accioli
pulo : exemplum medici el ægroti, præccploris et versione, diligentius proinde paulo a nobis iilu
in disciplinam admissi, satis validum esse ut per- stranda .
Sladeat nobis, conveniens esse, ut revelatione nobis (58) Ουδ . αν απείργ . 1όγος όρο θ. προνοίας.
Sapientia celestis subvenial . Ου μήν και ανάπαλιν, Nempe suprà dixeral, non posse mulariöpu Osias
non versa quiem vice , uit nos propriis viribus sublin προνοίας διατεθειμένα , prudentissicque facere ,
mia pelamus, alluw que sapiamus. Si ad ægrotuin qui, viribus naluræ recie uilcoles, ultra son sa
enim medicus veniat, ad 1108 quoqucægrotos medi- piani. Cielera rationi convenienis esse , a.'jalorem
cum venire debcre, non nos ad ipsum : si conve ad veram sapientiam divinum esspectare. Ei ne di.
hiens sit al magistrum εισαγόμενος, ipsius μαθή vinæ naturæ cun humana conversationem itidem
faol sit obaudienis : non vero ipsum se doctorein öpov Topovolaş excedere quis dicat, eum potius Guy
esse stolida opinione presumal ; conveniens etiam yupñoal permiliere hoc ostcndit.
Case, ut nos divine Sapientiae praeceptis olbaudia (59) 'Αγαθός γάρ ήν... φθόνος. Ipsa Platonis ver»
mus, non ipsos veræ scientia causam nos esse no - ba sunt lesumpla ex ejus Timao u . 29 . 1. M .
 807 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 808
divinam quidem naturam, ut que benefica sit et A σωμάτων μόνον, αγαθός ών, ο τόδε το πάν διακυβερ
salutaris , rebusque prospiciat, cuin hominibus ali . νων επιμελήσεται, πολύ πλέον δε ψυχών, αίς το αθά.
quando conversalam esse, null: prohibuerit ratio, νατόν τε και αυτοκρατορικόν (40) κεχάρισται γέρας.
limitibus livine providentiae submixa, ut qui et ipsi Ταύταις δητα (41), οία της οικονομίας απάτης κύ
minime islud prohilleant. 515 « Bonus enim erat » ριος ών και χαρίτων, ών άν, δωρούμενος αυτός,
(Deus], ut inquil Plato : « bonum vero nulla rei ευεργετοι την φύσιν, ούσαις αντιληπτικαίς, ακτίνας
cujusquam subil invidia. » Non corporum tantum ώσπερ του παρ' εαυτού φωτός δωρήσεται αφθόνως
igitur, bonus qui sit, hujus universi gubernator των αμφ' αυτόν έσθ' ότε τους μάλιστα προσεχείςές
geret curam, verum multo magis etian animorum, την των επί τα τήδε (42) σωτηρίαν τε και αντίληψιν
quilus immortalit: lis ac dominii Concessum est εκπέμπων. " Ων εί τω ευτυχήσαι γένοιτο , την διάνοιαν
munus. Αnimis igitur,tanquan Lolius familie, do- ούτος αποκαθαρθείς, και τηντης θνητότητος αποσκε
norumque, quorum largitiοnc nature benefacial, δάσας αχλύν, θείος αληθώς αναγραφήσεται, μέγαν
Dominus, eo quod illis recipiendis apli Mali sint, τινά Θεόν αγαλματοφορών τη ψυχή. Κινήσειε δητα
radios quasi lucis sue liberiliter impertietur, ap . oία τηλικούτος (43)! το τάντων ανθρώπων γένος,
paritorum suorum quandoque maxime sili conjun- και μάλλον ηλίου την οικουμένην καταλάμψεις,τούρ
clos,in salutein atque adjumentum eorum, qui in Β γον της αϊδίου θεότητος και ες τον έπιόντα ξυνορά
terrenis hisce principitum tenent, ableg ns. Qιο- σθαι καταλείπωνχρόνον, ου μείον των εξ αψύχου ύλης
rum aliquo si cui bona Slia fortuna potiri delur, δημιουργημάτων (44) το της ενθέου παράδειγμα του
ille menle purgatiis, el mortalis nalur dissipata σεως παρεσχημένος .Καιταύτη μεν άνθρωπεία φύσιςτη
caligine, vere divinus certseitur, Πιagnum ali- υπερανθρώπων (44 ) κοινωνήσαι άν· άλλως δ'ου θέμις
juen deum animo circumferens. Tantus autem τους όρους υπερβαίνειν, ουδ'άπτερον έχοντα το σώμα,
φui sit quam non vim exserat ! omne liumanum ge- τα των πτηνών επιτηδεύειν, ουδ' άνθρωπον όντα, τα
nus, ipsuinque mundum multo etiam, quam solisle, των δαιμόνων πολυπραγμονείν.
magis collustraverit : « lernæ divinitatis opus posle:is eiiam speclandum relinquens temporibus,
geque inferius opiſiciis ex bruia materia factis naturæ divinæ argumentum suppeditans. Alque bac
lenus quidem nalura humana particeps fieri possit naturæ humana excellentioris. Alia vero ratione
similes nefas transilire, neque corpus alis destiluluin habentes , ea quæ alis sint peragenda moliri,
aeque eun, qui homo sil, superioribus competentia naluris temere affectare licel.
CAPUT VII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.
Qualem igitur nobis , ista cum ita se habeant, G Τι δήτα ημίν επί τούτοις τον 'Απολλώνιον εισ
Apollonium sistis, Scriptor egregie ! Si divinum άγεις, ώ ξυγγραφεύ ; Ει μεν δή θείον, και φιλοσόφου
philosophoque majorem, et, ut verbo alsolvan, ex - κρείττονα , τήν τε φύσιν, απλώς ειπείν, υπέρ άνθρω
cellentiore , quain humana sit, natura preditum, που, τηρει μοι δι' όλης της ιστορίας την υπόθε
fac ut per totam mihi serves historiam hoc quoll σιν (43) , και τούργον εισέτι νύν επιδείκνυθι της θεί
ponis, atque argumentum divinitatis etiamnum de- τητος. Η γάρ ουκ ατοπώτατον τεκτόνων μεν και οι
monstra. Quidni enim absurdissimum fuerit, fabro- κοδόμων και μετά την των δημιουργων τελευτην
rum architectorumque, etiam post mortem artifi- επιμήκιστον τούργον διαρκείν , αθάνατόν που σχεδόν
Cuim, Iongissimo tempore perdurare opus, inimor- των συστησαμένων την μνήμην στηλιτεύον θείαν δε
1 all lib. Ι.
(40) Aütoxpatopixór . Acciolus verlerat libere sed naturæ cuidem angelicae , que dirinne sit protuma,
voluntatis arbitrium . Nec ineple fortassis to auto conjunctusfuerit, propterea θείος αληθώς αναγεγραμ
x.patopixov ad vim animi, qua seipsum xpatei vel p.évoç. Nempe disiirte etiam addit sub finem linijus
κινεί. capitis, alia aliam isia ratione cum divina nalura
(41) Taútuiç dñta . Hæcce periodus, impeditior, bumanam non posse conjungi, Platonicas scilicet
expeditissima lit, si naturalem ei ordinem resli1 :a . secutus notiones , solis angelis mediatoribus 70 av
mis how modo : Ταύταις δήτα (ψυχαίς), ούσαις αντι- Dθρώπινον cυτω θείω ( on :iliare posse.
ληπτικαίς , ακτίνας ώσπερ του παρ' εαυτου φωτός (43) Tηλικούτος. Refero ego add Deum, φuemάγα :
των χαρίτων ών κύριος, ών άν, δωρούμενος αυτάς, ( 4 ) Ού μείον των εξ αψύχου ύλης δημ. Neπιρο
ευεργετοι τήν φύσιν, etc. opera ávaxtigewş norte creationis in mentibeshow
(42) Eni tà tñde. Omittendas voculas vett tá minum , omnino et futuris, uit paulo ante dixerat,
olim putabam , ut sensus sit : Deo proximos quan perdurant temporibus, nulla æternitate finiendil,et
doque milli salutis causa eorum , qui hic in terris creationematerialium rerum tantuni prestant, quam .
degant.'Ystépais o povtis: tamen mihi liquebat scri- tum ipsa natura spiritualis maleria : utomnia
och tjoc sunt qui rebus hic obviis, id est in hac (44 ) Τη υπέρ ανθρώπων Interpres legisse ride
terra nostra viventibus præsunt, et dominium in lur tas ütée ävoow TtOY . Forle legendom t DAE
eos exercerit, id est humani animi, gnibus et paulo áv0,0tov. Edit .
antea το αυτοκρατορικόν tribuebat. Cielerum videtur (43) Τήρει μοι δι' όλ. τ . ιστορ. την υπόθεση:
mibi in bisce el que sequuntur Arianæ impietatis Nempe in sequentibus multa observal Euse
nonnibil delitescere. Fallor enin , an id agit Euse Philostrato de Apollonio dicta , quæ in Drum and
bius, ut Christum Salvatorem μάλλον ηλίου την humanam nalurau supergressum minime quadren ;
οικουμένην καταλάμψαντα, divina islam virtutem ideoque si deum esse serio slatuat Apollonium , vel
esseruisse innuat, quod των μάλιστα Θεώ προσεχών saltem homine majoren, υπόθεσιν ουκ έτήρησεν.
σινος ηυτύχησε. h e. quod non ipse guidern deus.
839 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 810
άρα φύσιν ανθρωπους επιλαμψασαν, σκότιον που και Α 1alemfere stabiliens auctorum mermoriam: divinaΤη
μινυνθάδιον αποτελεϊν, ουχί δέ ες αιώνα την αρετήν vero naturam, hoinines irradiantem, admittere te- .
επιδείκνυσθαι , μή ες ένα τινά Δάμιν, ή και άλλους nebras, parumque durabilenm esse : nequein eter
βραχείς πτωχεύουσαν (46) των ανθρώπων , αλλ' ες ηum subsistere virtuterm, contentam minime, in
μυρίων όσων ωφελείας , ου των καθ' ών εγνωρίζετο Damidem aliquem, aliosque brevis avi homines
μόνον , αλλά και των μετά ταύτα γενησομένων την pauperem exercuisse liberalitatem, sed in multitu
πάροδον ποιουμένη . Ταύτη τοίνυν και τους πάλαι σο- dinis hominum infinitie , non ejus tantum quo in
φους ζηλωτάς τε και διαδόχους ποιήσασθαι (47) της claruit evi, verum etiam posthac exstiturorumemo
αρετής , αθάνατον ως αληθώς ανθρώποις παρεσχη- lumentum redundantem. Αtqui ea ratione antiqui
μένους το κατόρθωμα. Ει δε θνητήν 0' υπογράφεις sapientes, virtutis sue inilatores successoresque
τανδρός τήν φύσιν , όρα μη πλέον η προσήκε ταύτη silhi paraverunt, immortale humano generi emolu
χαριζόμενος, δίκην απoίσεις παραλογίας. menlum præbentes. Quod simortalem vero naturam
ascribos viro, cave ne plus quam ea ferat, illi tri
buens, præler rationem egisse accuseris.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'. 516 CAPUT VIII.
'Αλλά μην εισήκται αυτό θείος άνθρωπος , και θα- 2 Atqui omnino ita abeo virum representatuτη hi
λαττίου δαίμονος σχημά τε και προσωπείον από γε- bemus, ut qui divini sit generis , deique marini
νέσεως αναλαμβάνων. Κυούση γάρ, ώς φησι, τη αυ- formam et speciem ab ipsis natalibus induerit 1.
του μητρι (48), φάσμα ήλθε θαλαττίου δαίμονος (49), Matri enim ejus, ut ait , ventream ferenti , marini
Πρωτεύς, και παρά τω Ομήρω έξαλλάττων (30). Η δε, Dei oblata est species, Proteus, inquam, apud Ηo
ουδέν δείσασα , ήρετο αυτόν τι αποκυήσοι ; Ο δε , merum alias aliasque figuras induens. Ea vero ,
Έμε , είπε. Συ δε τις ; ειπούσης: Πρωτεύς , έφη , o nihil perferrita, quid paritura essel eum interroga
Αιγύπτιος. Είτα δε λειμώνα τινα , και κύκνους την vit. Is vero, Me, respondit , ipsum. Quis tu autem?
γυναίκα μαιεύεσθαι γράφει , οπόθεν αυτό τούτ' interrogante ea : Proteus, ille inquit , Egyptius
ελήφθη (51) μή είπών. Ου γαρ δή και τούτου υφ- [sunt]. Tum pratum quoddam et cycnos mulieri
ηγητής Δάμιν τον 'Ασσύριον υπογράψετα:(52). Αλλά obstetriciam operam prestilisse scribit 8, undehoc
και ουκ ές μακρόν της αυτής ιστορίας αυτώ Δά- ipsum depromptum sit nullo facto indicio. Neque
μιδι, οία δή θείας όντα φύσεως , τον Απολλώνιον enim [ puto] hujus quoque rei auctorem Assyrium
εισάγει, αυτά δή ταύτα λέγοντα : « Εγώ, ώ εταίρε , Damin allegabit. At et non multo post initia ejus
πασών των φωνών ξυνίημι , μαθών ουδεμίαν » και, . historiae, ad ipsum Damidem, quasi divine parti
• Μή θαυμάσης· οίδα γάρ και ά σιωπώσιν οι άνθρω- " ceps sit nature , hecce verba Appollonium pro
ποι. » Και πάλιν εν 'Ασκληπιού τιμώμενον (53) πρός ferenteminducit * : « Ego, amice , omnes intelligo
του δαίμονος , και πρόγνωσίν (53) τινα και αδίδακτον linguas , licet nullam didicerim : itein : « Noli
(33) έχειν εκ παιδός, κρείττονά τε ατεχνώς ανθρώ- mirari, namet que silentio homines premunt, novi.»
5 lib. 1 , c. 4 . 1 lib. 1, c. 3 . • lib. 1 , c . 19.
(46) Μή ες ένα τινά Δάμιν .. . πτωχεύουσαν . tinendum pulo quod editi habebant, nihil necessa
Πτωχεύειν είς τινα est meridice el parumliberaliler enim in iis mutare quidquam .
Se adversus aliquem gerere, quem sensum esse (49) Θαλαττίου δαίμ. Αίγυπτίου δαίμονος legebatus
phraseos , ab Acciolo , ut multa alia, parum intele ap . Pbilostr. vid . I. c . Ul nostro Calattiou õaluovos,
leclæ , linguæ analogia satis prodil. ItwycŪGAI all ita αλίοιο γέροντος ηοιmine Venic Homero Odyss. L ,
le! ait sapientiam Apollonii divinam , si lanta qui- vers. 365 , 391 . Adde vers. 384 , ubi yeowy älos el
dein fuerit, nunc autem nulla ejus amplius Viς Su- Ποσειδάωνος υποδμώς dicitur.
persit : quod exigua res et indigna divina virtute (30) Ο παρά τ. ' Ομήρ. έξαλλάττων . Οdyss. Δ ,
videalur, pauculos quiosdam unius ælatis homines vers. 456 .
alicere, imo ne ad ακμήν quidem eos perducere ; . (51) Ε.λήφθη. Male ειληφθέν in editis, manifesto
Damin enini in medioxumis philosophis, qui cum eo D errore, quen susililit jam HOLSTENIUS .
liberaliler egerit, vix censeai. Ut adeo , nisi Eusebii (32) Ου γαρ δή . .. υπογράψεται. Μalim υπο
Zvo virtutem Apollonii ejusque doctrinæ ellicaciam Ypágetali Nain loquitur de facto Philostrati, qui
luculenter tueri liceat, ita ejus vs Oyelo hominum ista ut cælera ex Damide non relulit . Ferri tamen
animi percellantur , ut Christi percellebaulur vir. ÚTOY Pátetai posse pulein , ut sensus sit : non spe
tule , nibil divini ei inesse sit judicandum . Idque eo rare Eusebiuni, Philostralum eam rem a Damide se
magis valere dicit, quod illi quoque philosophi, qui accepisse aflirmaturum . Cum ille rerum tantum
tamen nullam sibi arrogassent divinam virtutem , ad scripserit historiam ab Apollonio gestarum , posle
posteros lamen et sectatores propagaverint inventa quam in comitatum ejus ipse adscitus essel : ui ob
sua, ut adeo corum à peth minus fuerit TITWYEÚ - servalum Philostralo ipsi, Vila Apollon ., 1, 3.
ουσα, φuam Apollonii virtus, res unius elalis. " (53) Τιμώμενον. Repetendum από του κοινού
(47) Ποιήσασθαι. Per enallagen pro εποιήσαντο. Verlbum εισάγειν φuod precessit .
( 48) Κυούσηγάρ, ώς φησι, τη αυτού μητρί. Αυ (54) Ipórrwoir. Ejus rei per lo !am Apollonii
τον ex Philostralo pro αυτού reposui . HoLSTEN. historiam sparsa argumenta lib . 1. Videri potest
Maie vero : nam apud Philostratum quoque auto cap . 2 el 12, sub fin ., it. cap. 22.
legendum , non autóv. Vide Vil. Ap., 1, 4 . Præterea (55 ) ’Adidaxtor . Respicii ad paulo ante allegata
apud Philostratum plane alia constructio est, quæ ex cap . 19 . Nam alias et c. 20 et syg. varii Apollo
lioc loco non possit obtinere, nisi articulo tñ de - nii præceptores referuntur , quorum ct paulo pust,
Jelo , ul noustrosa plane sit Holsteniana lectio . Re- apud nostruin mentio.
PATROL. GR. XXII. 25
 81 ! EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA . 812
Ει rursum * in ΑΕsculapii templo a Deo honorifice A που φύναι αυτόν εξ αυτής γενέσεως, και δι' όλης
eum habitumn [ it]; et rerum futurarum scientiam, ημίν της ιστορίας υπογράφει. Λύσαντος γούν εαυ
sine institutione a puero habuisse : humanague τον ποτε από των δεσμών, επιφέρει λέγων· « Τότε
m .nifeste excellenliorem517 nactumindolemesse, πρώτον ο Δάμις φησίν ακριβώς ξυνείναι της 'Απολ
statim ab ipsis natalibus, per totam quoque histo- λωνίου φύσεως , ότι θεία τε είη και κρείττων ανθρώ
riam scrillit. Cumque adeo vinculis se aliquando που. Μή γάρ θύσαντά τι (πώς γαρ εν δεσμωτηρίω;),
exsolvisset , sequentia subjungit verba 6 : « Tum μηδέ ευξάμενον, μηδέ ειπόντα (56-57) τι, καταγελά
primum se, Danis, penitius, ait, Apollonii indolem σαι του δεσμού. » Επί τελευτη δε , τάφον μεν αυτού
perspexisse, nenpe divina quod esset, et humana μηδόλως που γης ευρίσκεσθαι , χωρήσαι δε ες ούρα.
excellentior . Neque enimsacris peractis, ( quomodo νον αυτω σώματι μεθ' ύμνων και χορείας λέγει.
id enim in custodia potuisset ?) neque precationibus Είκότως δή ούν , οία τον τοσούτον , « θειότερον η Πυ
usum, neque verbulum emittentein, vincula eum θαγόρας , Εμπεδοκλής τε και Πλάτων, φιλοσοφία τον
ludibrio habuisse. » Sub fineia vero historice 1, άνδρα προσεληλυθέναι φησίν. Ο Ουκούν εν θεούς
nusquam gentiumsepulcrum ejus inveniri scribit , ημϊν αναγεγράφθω ο άνθρωπος.
ipsoque corpore in cælum eum inter choreas abiisse 8. Merito eum igitur, quippe tantus qui sit,
magis divine quam Pythagoras, Empedoclesque et Plalo , ad philosophiam ait accessisse ', so
deorum ilaque censum nobis veniat homo.
CAPUT IX . B ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ'.
Absit invidia quoque a linguarum omnium, que Και ο φθόνος απέστω της των φωνών απασών αυτο
Sponte ei venit nulloque praeunte magistro, cogni- φυούς και αυτοδιδάκτου ξυνέσεως. Τι δήτα ούν έ;
tiοne 10. Al quid igitur in scholanm eum deducit 11, διδασκάλου άγει (58) αυτόν, και τον μηδεμίαν φωνήν
atque illi qui nullamedoctus est linguam detrahit, μεμαθηκότα διαβάλλει , ώς αν εξ ασκήσεως και με
quasi usu et exercitio non vero natura Atticam λέτης, αλλ' ουκ εκ φύσεως Αττικόν γενόμενον την
eloquentiain sit assecutus ? Nempe ait, ad elaletη γλώτταν; Φησί γάρ , ώς,« προϊών ες ηλικίας, γράμ
ubi pervenisset, litterarum doctrinam eum et ne- ματά τε (59) και μνήμης ισχύν εδήλου, και μελέτης

lingua esse Attica usum. ) Item: « Annos natus « Γεγονότα δε αυτόν έτη τεσσαρεσκαίδεκα, άγει ες
Χιν, Tarsunm a pareille deductus est ad Eutloyde- Ταρσούς ο πατήρ, παρ' Ευθύδημον τον εκ Φοινίκης, και
mum, Plicenicia oriundum, quirhetor bonus erat ρήτωρ τε αγαθος ήν, και επαίδευε τούτον : ο δε του δι
illumque instituit : eumque ille amplectebatur ma - δασκάλου είχετο: » είτα: « Ξυνεφιλοσόφουν αυτω Πλα
gistran. Ρorro : Cum illo philosophie vacabant τώνειοί τε και Χρυσίππειοι , και οι από του Περιπά
Platonis et Chrysippi sectatores, et Peripa: elici. του. Διήκουε (61) δε και των Επικούρου λόγων
Quineliam Epicuri dogmata audivil : neque enim C ουδέ γάρ τούτους απεσπούδαζε. Τους δέ Πυθαγ
ista neglexit. Pythagorica vero ineffabili quada12 ρείους (62) αρρήτω τινι σοφία (63) ξυνελάμβανε.'
mentis vi comprehendit . » Tain varia, qui nullum Τοσαύτα ο μηδεμίαν μαθών φωνήν , θεία τε δυναμού,
lingus ullius magistrum habuit, divinaque virtule, «ά και σιωπώσιν άνθρωποι και προλαβών, εξεπαιδεύετο.
eliz in quæ silentio premunthomines, ante animad
vertit 11, usus tamen institutione fuit.
528 CAPUT X . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι.
Philostralus vero , rursus interjcctis quibusdam , Ο δε, διαλιπών αύθις , αυτον θαυμάζει (64) ες όσον
eum extollit, quod ad magnan lingue brutorum ξυνέσεως της των ζώων φωνης ήλθε και επιφέρει
animantium cognitionem pervenerit ; pergitque di- λέγων · « Και ες ξύνεσιν δε (65) της των ζώων φοι
cendo13 : « Cognitionem etiam linguae brutorum νης ήλθε. "Έμαθε (66) δε τούτο διά των Αράβων(61)
* Jib . 1, C. 9. 6 lib. VH , c. 38. 1 lib. VΙΙ , 31. 8 lib. VI, 50. 9 lib. 1, c. 2 . 10 lib. I , C. 19.
11 lib. 1, c. 7. , 12 lib. I , C. 19. 13 lib. 1 , C . 20.
(56- 57) Μηδε ευξάμενον μηδε ειπόντα τι. Αpud D ( 61) Διήκουε. Αpud Philostr. est διήκουσε.
Philostr . legitur μηδ' ευξάμενόν τι μηδε ειπόντα. 162) Tous & È ilvo. Apud Philoslr . est tous le
(58) 'Ες διδασκάλου άγιει. Subint. φντιστή - τε Πυθ., pro quo il codd . mss. legebatur 6005
floy vel tale quid , nola et frequentissinia Græcis É ( 65) ye.
Σοφία, Philostrati editi male, φιλοσοφία.
ellipsi , apud Philostratum identidem observala.
Respicit autem ad Euthydemi scholam , in qua elo (64) Δια.λιπών αύθις, αυτόν θαυμ. Male 1024
quentiæ studiis operatus est Apollonius , referente in editis distinctio nonnihil obscuritalis his om
Philostrato . debal. Nempe minus commode illi : AlaaltowyQuuta
(59) Γράμματάτε. Ρhilostrati editi habebant
γράμματα οιoisso τε , quod plane alium sensum fa-
εν ή αυτόν, θαυμάσει.
(65) Και ες ξύνεσιν δέ. Particulae και el δε apou
cit : nempe Apollonium ad ætatem provectum
institui liiteris juvenes solent memorije vim el cæ , qua Pbilosir. desiderantur.
(66) "Έμαθε. Editi και έμαθε. Omisi και quod
terarum virtutum , quas ad intellectum referunt, ar apud Philos!ralum quoque omissum deprehende
gubienta dedisse . bam .
(60) Αύτη. Οιnittitur apud Philostratum hoc (67) Διάτων Αράβων. Ρhilostr., διά τουτων των
pronomcn , 'Αραβίων
8: 3 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 813
πορευόμενος, άριστα γιγνωσκόντων τε και πραττόν- A animantium sibi comparavit. Ιd vero didicit, dum
των αυτό (68). "Έστι γαρ των 'Αραβίων κύκνων ήδη per istos Arabie populos iler faceret, qui et scien
και ορνίθων (69) μαντευομένων ακούειν , οπόσα οι tia et usu ejus rei unaxine pollebant. Est enim hoc
χρησμοί. Ξυμβάλλονται δε των αλόγων, σιτούμενου Arabum, ut cynos bolienum, aliasque fatidicas
των δρακόντων οι μεν καρδίαν, φασίν , οι δε ήπαρ. 5 aves sciseitentur perinde atque oracula. Conjiciunt
'Ενταύθα πάντως που δρακόντων καρδίας δήπου και vero brutas voces draconum pasti, ut alii putant,
ήπατος τον Πυθαγόρειον , εμψύχων τε τροφής απ- corde, ut alii, hepate . » Ηic nempe omnino dra
εχόμενον, και μηδε θύειν δαίμοσιν επιτολμώντα, είκός conum, sive cor, sive hepar Pythagoricum illum, a
ην απογεύσασθαι, ώς αν και της παρά τούτοις κοι- victu abhorrentem animantium, et ne diis quidem
νωνήσοι σοφίας. Προς γάρ τοιωνδε διδασκομένων πώς sanguine reim sacram facere sustinentem, verosi.
αν άλλως, μή ουχί τα όμοια τους διδασκάλους ζηλώ- mile est coιnedisse, quo scilicet in sapientiae gentis
σαντι, κατωρθούτο το επιτηδευμα ; "Έχομεν δή ούν istius parles ipse quoque veniret. Αpud imagistros
προς τους καταλελεγμένους (70) και τους Αράβων enim ejusmodi, qua alia ratione, nisi eadem ques
σοφούς διδασκάλους της κατά την οιωνιστικής τάν- preceptores sequendo, in instituto suo proficere
δρός επιστήμης • αφ' ής είκότως ορμώμενος, ύστερόν μοιuisset ? Telemus igitur inter Apollonii precep
ποτε τον στρουθον, ότι και βούλοιτο, ξυγκαλών τους και ιores, quorum catalogum dedimus, Aralbum etiam
εταίρους επί τροφήν, προειπών, θαύμα μέγιστον Sapientes, artis auguralis, qua ipse prestabat , de
εσφαγμένην όσον ούπω λέαιναν άμα τους οκτώ σκύ- aliquando de passerculo , quid sibi velit, dum 30
μνοις κατά την 'Ασσυρίων οδόν θεασάμενος , αυτίκα, cios ad pastuno invitaret, vaticinatus, renm maxime
τα μαθήματι ξυμβαλών, της εσομένης αυτό παρά mirandam prestare presentibus omnibus est visus.
Πέρσαις διατριβής τον χρόνον εμαντεύσατο. Similiter, cæsam modo leznam , una cum octo ca
tulis, in ilinere per Assyriam conspicatus, illico , es isto conjecturam faciens 18 documento , facienda
sibi apud Persas mora lempus prædixit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'. 519 CAPUT XI.
'Ακόλουθα δε τη παρά τοϊς Αραβίοις φοιτήσει Consentanea autem discipline apud Arabes, apud
εγχειρείν αυτόν και παρά Πέρσαις και αυτός ξυγγρα- Persas quoque aggressum eum fuisse, idem auctor
φεύς ιστορεί. Τώ γάρ τοι Δάμιδι, ός μόνος φοιτητής commemorat. Damidem enim, qui solus ipsi eral
ήν αυτό και εταίρος, απαγορεύσας (71) παρά τους discipulus sociusque, prohibens ad magos accessu 16,
μάγους ιέναι, μόνος αυτός, ώς αν μη μετ' αγνώμονος " solus ipse, (eam ob causam scilicet, ne illum, quent
δηλαδή τα της μαγείας μανθάνοι , μεσημβρίας τε, ως planissime liquebat rerum magicarum penitus esse
αμφί μέσας νύκτας, τας μετ' αυτών έποιείτο σχολάς. imperitum,condiscipulum haberet,) circa meridieum,
"Ετι δε Ουαρδάνη Βαβυλωνίω ες λόγους ελθόντα βα- uti et circa medias Mocles, eorum scholas obivit.
σιλεί , ώδε πως λέγειν αυτόν παρατίθεται « Σοφία δε Ρraetereaque ad Bardanis Babylonii regis admissuu
μοι Πυθαγόρου , Σαμίου ανδρός, ός θεούς θερα- colloquium, his fere verbis usum eum fuisse [ Phi
πεύειν (72) ώδε με εδιδάξατο, ώς (73) ξυνιέναι σφών lostratus] refert17 : Sapientiam autem amplector
δρωμένων τε και ουχ όρωμένων· φοιτάν τε ές δια- Pythagorie Samii, qui et colere deos me ita docuit,
λέξεις θεών. Τις δ' αυτά ταύτα ξυγχωρήσειεν , ότε ut mente eos complectar , sive videndos se prebeant
Πυθαγόρα μεν ουδεμία τις τοιαύτη καταλέλειπται sive minus, pariter , atque in colloquia cum diis
γραφή , ουδ' απόρρητά τινα ξυγγράμματα (74), ως κάν descendarm . » Sed enim quis hoc illi concesserit !
υπονοήσαι αυτόν εξ εκείνων ορμάσθαι · ο δέ γε διδά- Cum Pythagoras ejus generis scriptum reliquerit
σκαλος αυτό της κατά Πυθαγόραν φιλοσοφίας ουδέν nullum, neque aliquod scriptum ejus exstet arca
τι διαφέρειν τών Επικουρείων προς αυτού μεμαρ- ιum magis, ut vel suspicari liceattalibus eum sub
* lib . 1ν , c. 2. 15 lib. I, C. 29. 16 lib. , σ. 26. 11 lib . 1, 52.
(68) Γιγνωσκ. τε και πραττ. αυτό. Ρhilostr., D hanc lectionem sequentia : ώς αν μη μετ' αγνώ
γιγνωσκόντων τε αυτό και πραττόντων, quod elegans μονος etc . Quorum nullus esse polest sensus, si re
magis inihi videtur . iineamus lectionem depravalan editorum qui ha
(69) Κύκνων ήδη και ορνίθ. Ρ:.ilostr., ήδη κοι- bent απαγορεύσαντι.
νον, ορνίθων , etc., quod magis mihi probatur. Νain (72 ) Θεούς θεραπεύειν . Ρhilostratus omittit par
cl post speciem genus nominari non adeo conve - ticulam te quam hic insertam habent edita Euse
niens, el cycni inter augurales aves non adeo cele biana , melius ean ego quoque omilti putem , illi té
bres, imo corvorum ea in re celebrior opera apud eniin nihil respondel, et sequentia duo cola inter
Aralies, ut observatum Porphyrio De absl., lib . III , se rectius illa particula junguntur, tanquam partes
p . 104 . continentia cullus, quem a Pytbagoræ sapientia
( 70) "Έχομεν δή ούν πρ. τ. καταλελ. Hec eo se accepisse ait .
spectant, quod isla de Arabibus narratione contra- (73 ) Oc. Philostr . habet xal.
dicat sibi ipsi Philostratus, cum alibi sapientiam (74) Απόρρητά τινα ξυγγράμματα. Η.e . scripta
Apollonii autoolbaxtov esse staluat. Quod paulo ante variis involucris sensum involventia , ut solebant
ei exprobratum , c. 9 . symbolis suis uli ad tegendas reconditas doctrinas
(71) Απαγορεύσας. Ιta legendum esse sole cla- illi philosophi, Symbolicam imitati Egyptiorum
rius,'si locum Philostrati conferas, firmantyue siipientiam passim .
 818 EUSEBII C.ESARIENSIS OPP . PARS II. - APOLOGETICA . 816
sidiis usum. Juno magister , quo ille in Pythagorica Α τύρηται του Φιλοστράτου, ώδε πως είρηκότος Διδά
philosophia usus est, nihil Epicureis fuisse melior, σκαλος μέν ήν (73) αυτό των Πυθαγόρου λόγων του
ipsius Philostrati testimonio perliibe:ur, ita loquen- πάνυ σπουδαίος , ουδ' ενεργώ τη φιλοσοφία χρώμενος,
εις 18 : Preceptor φuidem Pythagorice discipline γαστρός τε ήττων (76) και Αφροδισίων και κατά
ei fuit, bone minine frugis, neque opera pariter ac τον Επίκουρον εσχημάτιστο. "Ην δε ούτος Ευξενος, ο
verbis philosophatus, ventrique et Veneti deditus, εξ Ηρακλείας (77) του Πόντου . Τάς δε Πυθαγόρου
et ad Epicuri disciplinam compositus. Isque Euxe- γνώμας (78) εγίγνωσκεν , ώσπερ οι όρνιθες & μαν
nus erat, Heracles in Ponto oriundus, Pythagora θάνουσι παρά των ανθρώπων. ) Φευ της ατοπίας !
auter: sententias ita noveral , sicut aves ea , que ει παρά τούτου λέγοι τις της προς τους θεούς δια
ab lionminibus edocentur. Yah absurditalem! si λέξεως την ξύνεσιν αυτόν ειληφέναι. Αλλά δή ξυγκε
ab hoc quispiam affirmel conversandi cum diis pe- χωρήσθω και ετέρων υφηγητων αυτόν ακηκοέναι» και.
riliam Apollonium accepisse. Verum concedamus τοιγε του ξυγγραφέως τούτο μηδαμώς επισημηναμέ
alios quoque cum audivisse (Pythagore] interpre- νου· τίς δή ούν τούτων ξύνεσίν τε και φοίτησιν θεών,
1es, tanielsi noster historicus ejus rei ne minimurn oρωμένων και ουχ όρωμένων, αυτός τε ως υπό Πυθα.
guidemindicium facial : al quis eorum cognoscere γόρου ειδέναι, διδάσκεσθαι τε ετέρους επηγγέλλετο;
deos, eorumque commerciis frui, sive videndos se Β Και μήν ουδ' ο περιβόητος Πλάτων, πάντων γε μάλλον
praebeant sive minus, vel ipsum se a Pythagora της Πυθαγόρου κεκοινωνικώς φιλοσοφίας,ούτ' Αρχύ
edoctum, vel alios docere posse professus est ? τας ( 79 ), ούτ' αυτος εκείνος , ο τάς Πυθαγόρου γραφή
Αtqui ne celebratissiuius Plato quidern magis quam παραδούς ομιλίας, Φιλόλαος (80), ουδ'εί τινες άλλοι
alius quisquam Pythagorice particeps philosophise : γνώριμοι τανδρός γεγονότες , οι δόξας τε αυτού και
neque Archytas, neque ipse, qui Pythagorae fami- γνώμας γραφή τους μετ' αυτού(80') παραδεδώκασιν,
liares serimones litteris mandavit, Philolaus, neque επί τοιαύτη τινι εσεμνύναντο σοφία.Ουκούν ετέρωθεν,
alii , si qui sunt ex viri illius familiaribus, qui sen- αλλ' ουκ από Πυθαγόρου, τα τοιάδε μαθών, προσχήματι
tentias illius atque dogmala litteris posteritati con- σεμνολογών, επιγράφεται την του φιλοσόφου πρόσ
signaruht , talen unquam sapientiam jaclavere. ρησιν. "Ινα δε και παραλογώτατα το ψεύδος (81) ως
Αliunde igitur, neque a Pylliagora vero, talia edo- αληθές τις γεγονέναι ξυγχωρήσειεν, ουκ οίδ' όπως
ctus, illo pretextu auctoritatem quaerens , a philo- εξ αυτού λέγων (82 ) εκείνου του Σαμίου, πρό μυρίων
Soplii illius nomine appellari voluit. Uι autem vel όσων ετών εξ ανθρώπων γενομένου, τα περί τούτων
marine, preter omnemrationem, mendacium illud αυτόν μεμαθηκέναι. Ουκούν προς τοις 'Αραβίοις και
verum esse aliquis concedat ; non video tainen, και τούτον διδάσκαλον αυτού της δή νομιζομένης απορ
quo pacio ab ipso dicere possit Samio illo, qui “ ρήτου περί θεών επιστήμης επιγραπτέον. Ει δή ούν
pluriinos ante annos vivis excessit, ista sese acce- θείας ήν φύσεως, κατέψευσται αυτού τους διδασκά
pisse. Ergo Arabibus hunc quoque doctorem ejus λους ο λόγος. Ει δ' αληθής ήν ούτος , ψευδής ήν ο μυ.
arcane, que putatur, de diis scientie fas erit ac- θος, και ουκ αληθής ή περί του θείον γεγονέναι αυτόν
censere. Si divine ergo indolis fuit ; historia ma- γραφή.
gistros ei perperam allinxisse deprehenditur. Sin ea veras narratio est, falsa erit fabula , neque ve.
rum , quid de ejus divinicate est scriplum .
520 CAPUT XII . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'.
Non mihiest animus diligentius de Prolei spe Ούπω μοι του Πρωτέως το φάσμα πολυπραγμο
18 lib. 1, c. 7.
(75) Mèr vir. Philostr. habetdèv yap nov. genes scripsit. Scriptaque ejus varia, ad quæ hic
(76) Γαστρός τε ήττων . Philostr., Γαστρός τε digitum intendit Eusebius, halbes apud Menagium
γάρ ήττων ήν. ad Diogen). Laert. lib . VIII, s. 80 . quibus addendus
(77) Ο εξ Ηρακλείας. Εξ omissum, restitui ex videtur liber Περί
Philostrato.
παίδων αγωγής, ipsi Philostralo
n allegalus, lib . vi De vila Apollon., c. 31.
( 78) Γνώμας. Philostr., δόξας. 2 (80) Γραφή παραδούς όμιλ., Φιλόλαος. Simile hoc
(79) Apxúraç. Uler vero ? nam duo fuisse vi- opus luisse videlar Epiclelicis Arriani dissertatio
denlur in Pythagoræ &:aboyn . Aller qui ipsum au - nibus, quales Puibagor e dissertationes scripsit quo
civit Pythagoram , Jamblicii. I. 1, c. 23, NaOnteús que Moderatus Gadilanus. V . Stephanus ['Gosipa'
σαντες το Πυθαγόρα πρεσβύτη νέοι Φιλόλαος , και ούτω τα πέντε βιβλία επιγέγραπται των Πυθαγορι
Εύρυτος, και 'Αρχύτας τε ο πρεσβύτερος. leque κών σχολών Μοδεράτου Γαδειρέως. Ceterum primus
Philolai magister, ut apud Diogenem esi, qui Philo - Philolaus fuit, qui Pythagorica publicavit : Diogeli.,
laus primus Pythagorica dogrmila scriptis prodidit . lib. νιι, . 85, Μέχρι δε Φιλολάου ουκ ήν τι γνώναι
Uι posterioris Arclyte alicujus esse oporteat, si Πυθαγόρειον δόγμα.
quæ sint Pytbagorica scripla . Posterioris meminisse (80 *) Mɛt' aùtcū . Forte legendum autóv, ut et
velur apud Photium Anonymus, Evvatov å red Iluba interpres legisse videlis. Epit.
γόρου διάδοχον Πλάτωνα γεγονέναι 'Αρχύτου πρεσβυτέ - ' ( 81) Το ψεύδος. Quasi nempe Pythagorica illa
pou paintývinquiens . UlArchytam illum ociavum in sint el a Pythagoreis accepla.
ea sticcessione ſuisse oporteat, juniorem priore, quem (82) Aéror. Subint.Èsti, h . e. nével. Cælerum xarà
ipsi Pythagorie Tarenti successisse dicit Jambli to értóv verbis supra allegatis dicit Apollonius Lovia
chus. Quamobrem apud Ρliolium νεωτέρου pro μοι Πυθαγόρου, ός θεούς θεραπεύειν ώδε με εδιδά
πρεσβυτέρου legi malism . Sane ipse Philostratus hic Exto, quæ tamen an salis æque ac dextre interpre
Archýlæ Philoiaum , tanquam posteriori priorem , letur Eusebius, ut alia plura , hic quidem disqui.
opponere videtur. Junioris vero Archiyle vitam Dio lendi locus non est.
8: 7 LICER CONTRA HIEROCLEM . 813
νεϊν έπεισι, και την περί τούτου πίστιν αιτείν, ουδε Α ctro 19inquirere, ejusque argumenta ut edat postu
των παρ' αυτώ κύκνων τάς αποδείξεις, ούς γελοίως lare, ut ilen, le cycnis que habet 10, prolet, φuo3
τίκτουσαν αυτόν την μητέρα και περιστήσαι (83), και ridicule matrem ejus, ipsum jam parientem, cir
μαιούσθαι ιστορεί. Αλλ' ουδε περί του σκηπτου (84) cumstelisse, eique obstetrician prestilisse operam
μυθολογίας τον μάρτυρα παρέχειν αξιώ. Ου γαρ δή narral. Inuo neque ut falule 11 de fulmine testen
και τούτων, ως έφη , Δάμις ημίν ξυνίστωρ (85) αφ- producat expelo. Neque enim istorum elini con
Εξεται, μακρώ ύστερον εν Νίνο της 'Ασσυρίας τάνδρι scius Dimis , ad quein provocavit, nobis prodibil,
ξυνάψας. Εγώ μεν ούν εύ μάλα προθύμως τους εί- φui diu post demum Nini, Assyrie urlie , viro se
κόσι τε και αληθείας εχομένοις πειθόμενος, ει και adjunxit. Nempe ego quidem lalentissime proballi
μείζονα τινα καθ' υπερβολήν ες έπαινον ανδρός άγα- libus relus, et ad verumpropius accedentibus fiden
θού λέγοιτ' άν, πιστά και παραδεκτέα είναι μοι habeins, licet etiam quadam magnifice magis, per
δοκώ, ότι μή μόνα τα τερατώδη και λήρου πλέα . exaggerationem, ad commendationem viri boni af
Ούκουν φθονείην, εί φησιν ο ξυγγραφεύς γένος τε ferantur, ea credenda esse auplectendaque mil:i
αρχαίον, και των οικιστών ανημμένον τώ ανδρί γεγο- persuadeo, modo ne nuouslrosa sint plane, el sto
νέναι » και πλουτών εί ούτως έτυχεν υπέρ τους εγχω- lidis figmentis referta. Neque adeo invidem, quod
ριους άπαντας : διδασκάλων τε, νέον όντα, ου μόνον B dical historicus, genus esse viro antiquum21 , et
των δεδηλωμένων τυχείν, αλλ', ει δοκεί, και τού- quod in privnos conditores [ patrie] desinal. Quod
των (86) αυτόν διδάσκαλος και καθηγητήν γεγονέναι. item civium omnium ditissimum lic :l fuisse: pre
Έστω δ' επί τούτοις εντρεχής και τα κοινά , ως τον ceploresque 11 adolescentem non clarissimos lan
ές 'Ασκληπιού θεραπείας χάριν άφιγμένον, διά γνώ tigan esse naclum , verum eliam , si ila piaceat,
μης αρίστης απαλλάξαι της αρρωστίας . Νοσούντι eorumipsum magistrum exstitisse atque doctorem.
ρου πάθει, κατάλληλον εγκρατείας υπο- Esto autem preterea, etiam in rebus [ ordinariis et
θέσθαι δίαιταν το κάμνοντι, και ταύτη αυτόν υγια νulgaribus sagax : ita ut ad Asclepieurm medicine
καταστήσαι, και τούτω γε της φρονήσεως αποδεκτών causa accedentem 26, optimo consilio a egritudine
το μειράκιον.Και ως τον πολυτελώς (87) θύειν παρ liberarit (Aquæ interculis enim morbo laboranti,
εσκευασμένον είρξεν, οία είκός επί κακία διαβεβοη - convenientem egro in victu temperantiam quod
μένον · και γάρ δή και των εγχωρίων απάντων preceperit , eumque adeo restituerit sanitati, ob
πλουσιώτατον (88) τε και περιφανέστατον αυτόν υπο- hoc quoque prudentiae [argumentum laudandus
τίθεται. Και εν σώφροσι δ' αυτόν φθόνος ουδείς ανα- adolescens); ita [ porro in rebus vulgarilus Sagns
γράφειν, ότι τα προς τον εραστών, πειρώμενον αυτού sit] ut et magnifice sacris operantem abegerit ,
της ώρας, δελοιδορήσατο, και γυναικείας ότι καθα- Ο quippe affatim ob vitia famos!1m (nempe hominent
ρών εαυτόν μίξεως διά τέλους, ώς ο λόγος φησίν, ut regionis illius maxime livilem representat ,
ήγαγε. Πιστά δ' έστω και τα της πενταετούς κατά 1laxinιeque conspicuum) ; neque invideanm in castis
Πυθαγόραν σιωπής αυτού, και τά, όπως ταύτην δι- sifnis eum censeri, quodque amantem 26, elatein
ήνυσεν, επαίνου άξια. Ταύτα δή, και όσα τοιαύτα αν- ejus corrumpere tentantem, objurgatum repulerit ;
θρώπινα, και ώς αληθώς φιλοσοφίας και αληθείας ου quod item a mulielbri commercio puram semper,
πόρρω, δέχoιμ' άν, περί πολλού το εύγνωμόν τε και ut historia refert 27, vitam egerit. Fiden: etiam in
φιλάλησες τιμώμενος. Το γέ του κρείττον ανθρώπου veniant, que ad[observatum] ipsi juxta Pythagorie
την φύσιν υποτίθεσθαι, και παρά πόδας (89) έναν instituta quinquennio silentium spectant 28, el quid
τιολογείν, της τε δοθείσης αμνημονεϊν υποθέσεως, quid , dum illud obivit,laude fecit dignum . Hæc, in
έχειν ψόγον αν, και διαβολήν αυτώ τε τω γράφoντι, quam , et quidquid ejus est generis, lumanam sortem
και πολύ πρότερον του γραφομένω, περιάψειν ήγου- non excedentia , 521 et vere plhilosophie con
μαι. senlanea, neque nimis ab ipsa veritale aliena, non
invitas admiserim ; magni sane candorem faciens, et studium veritatis . At vero honiinis illius indolem
humana majorem fingere, statimque sibi ipsi contradicere, et parum memorem esse aniea posilorum ,
15 lib. 1 , c. 4 , 10 lib. n', C. 5 . 21 ibid. 12 lib. 1 , c. 4. 13 lib. 1, c. 3. 14 lib. 1 , C . 9 . 10 lib. 1 ,
c. 19. 16 lib. 1, c. 12. 27 lib. 1, c. 13. 18 lib. I , C. 14 et 16.
( 83 ) Περιστήσαι. Restituenda ex Philostrato vox (8 ) Και ώς τον πολυτ. Suspenditur oratio per
fuii, quæ exciderat in editis. " particularm ώς a Superioribus, έστω δ' επί τούτοις
(84) Του σκηπτού. Legendum του σκηπτου, ut εντρεχής και τα κοινά , ΩΣ τον 'Ασκληπιού άφιγμέ
ex Reg. ms. et Philostralo emendaram. Ho1.STEN. νον απαλλάξαι της αρρωστίας . . . και " ΏΣ τον πο
Nempe in Eusebii editis ineple scriptum erat περί λυτ. etc.
τους κήπους. (88) Και γ . δ, και τ. έγχωρ.απ. πλουσ . Qualium
(85) Evriorwp. Euvistup reposui pro Euv Potow scelera facilius in vulgus emanare solent, ut adeo
(quod erat in prioribus editionibus) sententia Alagi Apollonius sine divina scientia , ex lama , quæ ad
1ante HoLSTEN. hominem istum spectabant, potuerit resciscere .
(86) Τούτων . Sic restitui pro τούτον, postulante ( 8 )) Παρά πόδας. Ιta Reg. cod. pro edito παρα
sententia , et ipsa historia Philostrati concinente, δόσας, quod nauci est. HoLSTEN. Ηinc lectionem et
qui Euxeno , magistro in Pythagorica sapientia suo , ipse probo ; suspicalus olin ſueram , Tiapabeus le
longe superiorem ſuisse discipulum Apollonium gendum esse.
dicit.
 819 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA. 820
id reprehensionem mereri, atque tum ipsi scriptori lum mullo cliam magis ei, de quo scribit, lurpite
Jinem afferre arbitror.
CAPUT XIII. Α. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'.
Atque haec quidem sunt, quae ex primo libro [ob. Και ταύτα μεν από του πρώτου ξυγγράμματος.
servanda fuere ). Percurramus es etiam quae in se- Επίωμεν δε τα εκ του δευτέρου. Την από Περ
cundo occurrunt. 19 Itinere ex Perside in Indiam σίδος επ' Ινδούς πορείαν άγει παραλαβών αυτόν
eum porro prosecuta ( historia ] deducit . Deinde ο λόγος. Είτα τι πεπονθότ' άπειρόκαλον , όπερ τι
cum aliquid ei obvenissel plane alsonum, Ιιος παράδοξον, δαιμόνιόν τι, ό και "Έμπουσαν ονομάζει,
est insolitum,demon scilicet aliquis, quem Empu- κατά την οδών ιδόντα, λοιδορίαις άμα τοίς αμφ' αυ
Sam quoque appellat 30 : eumin via ubi esset con- τον απελάσαι φησί. Και ζώων δε αυτοίς ές τροφές
spicatus, conviciis juxta cum sociis abegisse, narr- προσαχθέντων, ειρηκέναι αυτόν το Δάμιδι , ώς άρα
rat. Animantibus vero eis , quibus vescerentur, ξυγχωρoίη αυτώ τε και τους εταίροις (90) σιτείσθαι
oblatis 1, ad Damin dixisse, se quidem ipsi et s0- των κρεών: το γάρ απέχεσθαι αυτών , αυτοίς μέν ές
ciis concedere non illibenter ut carnibus vescan- ουδέν οράν προβαίνον (91), εαυτό δε ες & ώμολόγη
tur : abstinentiam enim ab iis ad nullam eorum ται προς φιλοσοφίαν εκ παιδός. Καίτοι τις ουκ αν
spectare utilitatem: sibi autem hoc conducere ad απορήσειεν, ότι μηδ' αυτόν, όν μόνον έδόκει του βίου
νοιum, quod puer fecerit philosophia. At vero cui ζηλωτήν κεκτήσθαι, και προύτρεπεν επί φιλοσοφίαν,
incredibile non videatur, quod ne eum quidem, Β είργέ τε , οία φίλτατον, της των εμψύχων, ώς αν ουχ
quem unum habere vile imitatorem, preceptisque oσίας, κατά Πυθαγόραν, τροφής. Ο δ', ουκ οίδ' οποίο
philosophie quent instituebat, non prohibuerit, λόγο, λέγει (92 ) μεν ου ξυνοίσειν εαυτό κείνοις δ'
conjunctissimum licet, victu animantium, quippe ουδέν οράν από της αποχής προβαίνον ώμολόγει.
inipurus qui essel juxta Pythagoræ instituta. At ipse, nescio qua ratione ducliis, sibi quidem id
minus expedire ait : illis tamen quid ex abstinentia ab animantibus commodi provenirc possil,
non videre fatetur.
CAPUT XIV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ',
Post haec Philostratus, qui veritatis amantissi- Έπί τούτοις ο Φιλόστρατος , ο ταληθές τιμών
τηus « Philalether 5 testimonio perhibetur, que veri- προς τού « Φιλαλήθους και μεμαρτυρημένος (95), όρα
talis specimina edat, considera . AdIndos delatum της αληθείας όποία δείγματα παρίστησι. Γενόμενον
Apollonium interpreten sili ait asciuisse 31 , at- παρ' Ινδοίς τον Απολλώνιον παραστήσασθαί φησιν
αue per eim collocutum esse cum Pliranta, id ερμηνέα , και δι' αυτού προσδιαλέγεσθαι Φραώτη ,
enim Indie regi nomen fuisse. Nempe qui paulo τούτο δ' είναι το βασιλείατων Ινδών όνομα. Και ο
ante, secundum Philostratum 38 , linguarum om- μικρή προσθεν, κατ ' αυτόν, πασών γλωττων ξυνεις,
nium erat callentissimus, jam juxta eumdem inter- C νύν αύ, κατά τον αυτών , ερμηνέως δείται. Και πάλιν
prete habet opus, Ει rursum qui ea novit, que και τα κατά διανοίας (94) ανθρώπων ειδώς, και μονον
animo homines premunt et tantum non ut Deus il- ουχί κατά τον παρ' αυτούς Θεόν (95),
lorum ,
Muli est concipiens animum sensusque iacentis, Κωφού τε ξυνιείς, και ου λαλούντος ακούων,
Jam per interpreteam, quo victu rex ulatur, inter- οποία τις είη τώ βασιλεί δι'ερμηνέως έρωτά δίαιτα,
» lib, , lib. 11, c. 4. 21 lib. 1, c. 7. 35 lib. 1, c. 26. 23 lib. I, c. 19.
(90) 'Eraipois . Ita malui quam Étépous, quod et Osóv ipse Plato frequenter appellat. Et Apuleii
erat in edilis. de deo Socratis liber exstat, hoc est Περί τούτου
(91) Ες ουδέν όρ. προβαίνον. Μale Philostrati Σωκράτους δαιμονίου, ut Ρlutarchus el Maximus Tv
editi is habebant pro és, et tooo aivov pro topo - rius suos inscripsere . Et bunic sive deuin sive ge
Gaivov, quam utramque lectionem ex Eusebio et ' nium , arbitrum omnium non modo aclurum , rerum
mss . rejeciinus suo loco . eliam cogitationum Apuleius vocat, quem in ipsis
(92) Aérel. Verissima lectio , quam sola tamen penilissimismentibus vice conscientiæ dirersari allir
conjectura ducli restituiinus : nam editi habent mal, quem domesticum speculatorem , intimum co
abyw , quod incuria amaniensis nalum ex præce- gnilorem , individuum arbitrum appellat. Verum El
denie proximo loco łóyo . Unde iteralum Nóyw fru - sebius hoc loco non genium , sed Apollinem intelligit,
stra esse alii suspicati, plane omisere, indeque porro cujus hoc quod sequitur oraculuni apud Herodolum
formam infinitam in subjunctivam mulavere, Ęuvol- lib. 1, p . 11 de ipso Apolline profertur. Meminit
σειεν legentes pro ξυνοίσειν, quae jam inde corru ejus eliam Tertullianus' lib . De oral., c. 13 : Deus
plelze Uolstenii textum occupavere. autem non vocis sed cordis auditor esi sicut conspe
( 95) Πρός τ . Φιλα.λ . μεμαρτυρ. Vide supra clor . Dæmonium oraculi Pythii et mulum intelligo
Cap. 2 . etnon loquentem audio , inquil. Cujus auc!oritate
(94 ) O
' rà xatà Etavoiac . Verior hæc editionis versum hinc ita reddidi, Muli concipiens, etc. In
Holstenianæ lectio est. Nani Aldus et Morellus edi terpres : Surdi concipiens animum : pariler que lacen
derant και κατά διάνοιαν. lis. Inſerius (cap . 41) idem repelitur. HolsteX.
(95) Κατά τον παρ' αυτοίς Θεόν. Verterat inter Nempe o παρ' αυτοίς Θεός est , qui apud ipsos ( gen
pres, quasi Deus illis insilus, ac si genium hominic liles nempe, et adversarios Eusebii imprimis, Hie
bus singulis adjunctum, μυσταγωγών του βίου Ειι- roclem, Eusebium et reliquos), habetur Deus.
sebius intellesissel ; quem non 69 .p.ov:oy solum , sed
 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 829
821
ηγεμόνα τε άξιοι της ες Βραχμάνας πορείας γενέ- A rogat. Ducenu item aliquem viae ad Brachmanas
σθαι τιν' αυτό. Και μεταξύ ο μεν των Ινδών βασι- sibi dori non renuit 84. Interea Indorum rex 35, bar
λεύς, και ταυτα βάρβαρος ών τήν φύσιν , τον έρ- barius licet natalilus, interprete subito submoto,
μηνέα εκποδών μεταστησάμενος , Ελλάδι χρήται Graece cum ipso Ioquitur, doctrine atque eruditio
προς αυτόν τη ομιλία , παιδείας και πολυμάθειαν nis edens argunmenta. Apollonius vero ne sic qui
ενδεικνύμενος · ο δε ουδ' ώς , ότι δη και αυτός της dem , ut se quoque vicissim linguæ quæ apud In
παρ' αυτούς ουκ αμαθώς έχοι φωνής, δέον αντεφιλο- dos obtineret, peritum ostenderet , contra, ut par
τιμήσατο (96). erat, contendit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ'. 522 CAPUT XV.
'Αλλά και λαλούντος Ελλάδι γλώττη του Ινδού, Ast et Indo Grece Ioquente olstupuit, ut Philo
έκπλήττεται , και φησιν ο Φιλόστρατος , ακόλουθα, ως stratus test:itur, scilicet consen!anea sibi ipsi stri
έoικεν, εαυτω γράφων, Πώς γαρ αν εξεπλάγη , μη bens. Quid enim olstupuit, si barbarum Yion esse
ουχί βάρβαρον οιηθείς, και θαυμάσας (97) ; και ότι putavit, idque ob ipsum suspexit? Ει cur quacun
δή τον τοιούτον ου ποτ ' αν Έλληνίσαι προσεδόκησεν : que re tantum virum Graecos imitaturum esse non
είθ ', ώσπερ τι παραδόντι παράδοξον καταπλαγείς , η exspectavit potius ? Porro, quasi res plane singul
και το τούτου έτι (98) αγνοών αίτιον, « Είπε μοι
έφη ο Απολλώνιος, ώ βασιλεύ, πόθεν ούτως έχεις, " laris ab eo sibi oblala esset, ejusque adou
ignorans causam «, Cedo, Ο Γex, inquit Apollo
φωνής Ελλάδος:; Φιλοσοφία τε η περί σε πόθεν nius 26, unde ea tibi sit Grace lingue facultas ?
ενταύθα; ουδέ γάρ ες διδασκάλους , οίμαι γε, άνα- Philosophia item, qua imbutus es , unde his regio
φέρεις , επεί μή είναι Ινδοίς εικός (99) διδασκάλους κλus venit ? neque enim, ut puto, magistris earn
τούτου. ) Αύται αι παράδοξοι του πάντα τιρογνώσει in acceptis fers, nam probabile haud est ejus rei
διειληφότος φωναι, ας ο βασιλεύς αμειβόμενος, ότι magistros esse Indis.» Ηec nmiranda sunt in vitro,
τε σχολη διδασκάλους, και οίτινες ούτοι, έκαστά τε prescientia omnia complexΟ, verba : quibus re
πατρόθεν των περί αυτόν ξυμβεβηκότων φράζει. spondens rex , quod et preceptores habuerit, ei
quinam illi fuerint (exponens,] omnia sigillatim ,
quæ ipsi a natalibus inde obligerant, exponit 37.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ'. CAPUT XVI.
Είτα και τισι του Ινδού δικάζοντος περί θησαυρού Inde porro cum jus quibusdam diceret Indus 38
φωραθέντος εν αγρώ, πότερα το πριαμένω , ή το de thesauro in agro reperto, an emplori an Ven
το χωρίον αποδομένω, δέον οίμαι (1) τούτον, ο πάν- 0 diori agri eum reddere par sit ; Apollonius, in
τως φιλόσοφος , και θεοίς κεχαρισμένος, ερωτηθείς, onnibus philosophi usus acumine, diisque cliaris
επικρίνει το πριαμένω, λογισμών δή αυτοίς ρήμασιν simus, Sententiam ubi esset interrogatus, emplori
επειπών: « Ως ουκ αν οι θεοί τον μεν άφειλον και eum addixit, ratione ad verbum hac addita : « Quod
κατά την γήν (2), ει μή φαύλος ήν , τώ δ' αυ (3) dii vendenti haudquaquam agellum etiano fuerrat
και τα υπό την δούναι , ει μή βελτίων ήν του απο- adempturi, improbus nisi sit, emplori vero vicis
δομένου . Ως κατ' αυτόν δή ξυνάγεσθαι , τους μέν sim lalentia etiam sub terra bona concessuri, nisi
ευπόρους και πλούτο διαφέροντας , κάν αισχρότατοι Vendente sit Ionge melior. Uι juxta illum conclu
και πανωλέστατοι τυγχάνοιεν , τρισευδαίμονας και dendum sit, eos qui opibus afluunt, praestantque
θεοφιλείς ηγείσθαι, μόνους δ' άρα κακοδαίμονάς τε divitiis, quanquamfodissimi sint et perditissimi,
και αθλίους τους πενεστάτους, κάν Σωκράτης, κάν pro 1er beatis tamen, Deoque dilectissimis esse
Διογένης , κάν αυτός εκείνος Πυθαγόρας τυγχάνη , habendos: infelices autem miserosque solos esse
καν άλλος , οι πάντων ανδρών σωφρονέστατοί τε και eos, qui cum paupertale maxime conflictentur,
επιεικέστατοι. Είπoι γάρ άν τις επόμενος τώ λόγω licet Socratem ipsum vel maxime, ac Diogeneni,
μη αν κατ' αυτόν τους θεούς τους μέν πένητας, ipsumque etiam Pythagoramin his esse contingal,
τούτους δή αυτούς , οι κατα φιλοσοφίαν διήνεγκαν, D et quemcunque eorum, qui frugalissimi viri, et
αφελέσθαι και τα προς την αναγκαίαν τροφήν, μή egregie problat.s censentur. Dicat enim quis,
και lib. 11 , C. 40. 25 lib . 1 , C. 17. * ib. 11,cap. 29. 37 lib. 1 , c. 31. 38 lib. 11 , C. 59.
( 96) Αντεφιλοτιμήσ . Sic ex conjectura rescri- lostrato είκός, quod exciderat apud Εusebium. Cre
psi, cum esset in editis απεφιλοτιμήσατο. tera apud eum totum hoc κώλον ita habet : Ου γάρ
(97) Μή ουχί βάρβ. οιηθ. και θαυμάσ . Εo respί- ες διδασκάλους γε οίμαι αναφέρειν, επεί μηδε είναι
cit, quod Apollonio Philostratus φιλοσοφείν δόξαι τινας εν Ινδοίς εικός διδασκάλους τούτου.
Φραώτην testalur , lib. II , Cap. 26, initio. Quodque (1) οίμαι. Ρarum opportunum isti loco mihi vi
adeo moribus minus barbarus ei visus sit. Vereor delur verbum oluai, malim subsiituere ooūval, quod
aulem , ne suum hic Eusebium destituat acumen ; etiam in versione expressi.
cur enim mirari non potuerit Apollonius, lingua 01 ( 2) Και την γην . Editi και κατά την γην. Oinisi
Græcorum callere Phraotem , quem moribus minus mus xató , quod natum videtur ex repelito xal, for :
barbarum deprebenderat, non video . ma scribendi abbreviata. Oinissum xatá etiam in
(98 ) "Eti. lia scribenduin esse sententia suade - textu Philostrati.
bai. Editi habebant eit'. (3) To o' aŭ . Omnino ex Philosir. restituenduin
(99) Trdois aixóc. Sallem restituendum ex Phi- au pro öv quod erat in elitis Eusebio
 825 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGETICA. 844
istam rationem sequens , neutiquam juxta eam A ουχί πάντως φαύλους όντας τον τρόπον· τοις δε το
deos hominibus illis pauperculis, hisipsis, [inquam,] ήθος ακολαστοτέροις άφθονα και τα μη αναγκαία
qui pliilosophia praestantes fuere,ipsa quoque ad vi- παρασχειν, ει μή βελτίους ετύγχανον των προτέρων.
clumspectantia sultracturos fuisse, nisi pessimis Εξ ών παντί γε καταφανής ή του ξυμπεράσματος
iili moribus exstitissent: neque illis, qui soluti sunt àtorla.
obscura istius conclusionis est absurdilas.
523 CAPIT XVII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ'.
Hisce ex secundo libro exposilis ad tertium per- Ταύτα και από του δευτέρου παραθέμενοι, τωμεν
genius, consideraluri que ad Braclimanas , fauna επι το τρίτον, τα κατά τους βεβoημένους επούλμε
adeo celebratos, pertinent 39 : qua parte magis 00- νου Βραχμάνας : ένθα δή τα υπέρ Θούλην άπιστα.
Ino si quid aliud unquam scripιoribus fabulosis αναπέπλασται , ευ μάλα πιστά και αληθέστατα, ως
monstrosumexcogitatum fuit , id omne verisimile ένα παραθέσει τούτων, αναφανήσεται · οίς και τον νούν
valde, imo verissimum, si cum istis compares, side- επιστήσαι άξιον της του « Φιλαλήθους και ένεκεν αυθα.
bitur. Quibus omnino mentem advertere etiam opera B δείας , ημίν μεν ευχέρειαν (4) και κουφότητα τρο
pretium est propter « Philalethe , jactantiam, που περιέπτοντος, αυτό δε και τους αυτώ παραπλη
nobis credulitaten morumque levitatem tribuentis, σίοις την ακριβή και βεβαίαν μετά ξυνέσεως κρίσιν.
sibi vero ac sui similibus accuratum soliduumque, "Ορα γούν εφ' οίς σεμνύνεται παραδόξοις, των ημε:
ac scientia nixum judicium. Vide igitur quibus se τερων θείων ευαγγελιστών προκρίνων τον Φιλόστρα
jaclel portentis, sanctis evangelistis nostris Philo- τον, ως μή μόνον παιδείαςεπί πλείστον ήκοντα, αλλά
stralum anteponens , ut qui eruditione non modo και αληθείας επιμεμελημένον.
profecerit maxime, sed veritatis etiam sit maxime
sludiosus.
CAPUT XVIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ'.
Primum igitur quidem in itinere Apollonii 0 ad Πρώτα μεν ούν εν τη προς τους Βραχμάνας πο
Brachmanasfemina quedam ab eo colore induci. ρεία του Απολλωνίου γυνή τις αυτή την χροιάν,
tur, a capite ad femur usque candidissima, reliqua εισάγεται από της κεφαλής ες οσφύν λευκοτάτη (5),
vero corporis parte nigra. Montes porro, pergenti- το δε έτερον μέρος του σώματος μέλαινα τα δε,
bus in itinere ad Brachmanas (oblati], pipere con- c προϊόντων της επί τους Βραχμάνας οδού, όρη, κατά
siti H, ejusqus coloni simie , draconesque quidam πεφυτευμένα το πέπερι, και τούτου πίθηκοι γεωρ
magnitudine stupenda 2, de quorum capitilbus ignis γού , και παράδοξοί τινες το μέγεθος δράκοντες, ών
Πamme scintillent, quos si quis perimat, in eorum από κεφαλής λαμπάδες απορριπτούνται πυρός, ούς εί
capite mirabiles inveniat lapillos , Gvge lapidi , cu- τις ανέλοι,εύροι άν, φησί, παραδόξους λίθους επί της
jus apud Ρlatonem mentio, similes. Ει haec quidem κεφαλής, τω του Γύγου, του παρά τω Πλάτωνα, παρά
sunt quae , antequam ad Brachmanum tumulum πλησίους. Και ταύτα μεν τα προ του των Βραχμάνων
perveniatur, occurrunt. Uι vero hunc quoque atti- λόφου. Ως δε και εις αυτόν αρίκoντo, Σανδαρίκινον
gerunt 3, Sandaracinum illic puleum vivlisse ait , ενταύθα φρέαρ ύδατος ιδείν παραδόξου, και κρα
aque plane mirabilis : juxtaque cralereim , ignem τηρα πλησίον πυρός, ού φλόγα αναπέμπεσθαι μολυβ
continentem , ex quo plumbei coloris flamma sur: δώδη δύο τε πίθους λίθου μέλανος: τον μεν όμβρων,
sum tendat. Tum et dolia duo lapidis nigricantis , τον δε ανέμων, αφ' ών τους Βραχμάνας, οίς αν είεν λέω
alterum imbrium, alterumque ventorum , unde της χώρας, χορηγείν. Αλλά γε και αγάλματα παρ
Brachmanes iis quibus faveant indigenis [venlos ac αυτοϊς Αθηνάς • Πολιάδος » και Απόλλωνος Πυθίου,
pluviam]impertiantur. Quin statuas quoqueapud eos και Διονύσου (6), και άλλων τινών Ελληνικών θεων.
esse • Poliadis » Minerva, Pythiique Apollinis , et D 1άρχαν δε, τον επί πάντων, « διδάσκαλος και καλεί
Bacchi, aliorumque quorumdam deorum, que Gre- σθαι• ον και ιδείν καθεζόμενον, πολλού γε δει φίλο
ci colunt. Iarcham autem 4, qui omnibus praesit , σοφικώς, σατραπικώ ( 7) δ' αν μάλλον σχηματί, 9
appellari - magistrum; quem viderit considentem, υψηλοτάτου δίφρου . Χαλκού δε μέλανος ούτος της
habitu adeo a philosophico dissidente , ut satra -- και πεποίκιλτο χρυσέοις αγάλμασιν, οία δή εικός)
pam retulerit potius , in sublimi collocatus solio. τεχνουργών βαναυσων τρόπον, πυρί και σιδήρο και
19 lib. 11. 60 lib. II , c. 3 . I lib. ω , c . 4 , 5 lib. μι . c. 8 . 3 lib. 10 , c. 14. 4 lib. 10 , C . 16.
(4 ) 'Huir pèr sügépelar, etc. Vide supra c. 2 . cognomen in Bacchicis haud esse. Puto ego docta
(5 ) A . xe» . È Ç CC % . Nevr . Ex memoria sua manu quadam Anaiou in margine primo adnotatum
potius quam ex Philostrato hæc depromit Eusebius, fuisse, ut scilicet notarelur apud Philostiatum pro
que tamen eum hic destituit. Νam Philostratus qui- Απόλλωνος Πυθίου Ιegί, Απόλλωνος Δηλίου : Idol
dem illam feminan a capite usque ad mammas, postea judoclum librarium in texlum post Alonucu
nigram , inde reliquo corpore candidam fuisse ait . imperile intrus sse.
( 6) Και Διονύσου.Ineditis additumΔηλίου, quod ( 7) Σατραπικό. Τιa legenduno omnino pro σατρο
Eusebii esse nequit, qui ignorare non poterat Delii fixü quod eral in editis.
 825 LIBER CONTRA HIEROCLEM .
χθούντας τους φιλοσόφους τεχνουργείν, ή και, θαυ- Α Εrat autem illud ex ere nigro, aureisque ornaturn
ματοποιών δίκην, αυτόματος αποτελείν το δημιούρ- statuis , quales scilicet, fabrorum more verosimile
γημα. Οι δε των άλλων των μετ' αυτόν διδάσκαλον sit sapientes , igni ferroque adhibito , fabricare ;
δίφροι χαλκού μεν, φησίν, άσημοι δ' ήσαν, και ήττον quin et prestigialorum ritu ita opus instruere , ut
υψηλοί. "Εδει γάρ που τυράννου πάντως σχήματι sponte sua moveatur . Celerarum autem, qui assi
προνομίας της εν αγάλμασι, και χρυσώ τον της θείας debant magistro, sedes, eree quidem, uti ait , si
φιλοσοφίας διδάσκαλον άξιούσθαι. gnis tamen ornalæ non erant, minusque sublimes .
Nempe erat conveniens omnino regio ornalui prærogativa , in staluis illis consistens,[conveniens item ]
auro honorare divinæ philosophiæ magistrum .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ . 524 CAPUT ΧΙx:
Πρώτον δε τον Ιάρχαν ιδόντα, φησί, τον 'Απολ- Iarcham autem, ubi primum Apollonium con
λώνιον, εξ ονόματός τε προσειπείν (8) Ελλάδα τη spexisset , nominatim eum salutasse ait Greca lin
φωνή , και ήν αυτό παρά Φραώτου κομίζει επιστολήν gua, reddique sibi epistolam , quam a Phraola ipsi
αιτήσαι , κατά πρόγνωσιν ήδη τούτο προειληφότα. afferebat , postulasse , mente presaga ea de re jam
Ενδείξασθαί τε το ένθεον της προγνώσεως, προει- ο antea edoctum. Nempe demonstrasse divinilus silli
ρηκότα, ως άρα ένα γράμματα, το « Δέλτα, λείπο: Γes antea perspectas esse, predicendo una littera,
ή επιστολή. "Αρξασθαί τε άπειρoκάλως ευθύς από « Della , » deficere epistolam. Copisse autem parum
πρώτης ομιλίας, άπειροπλούτου δίκην, ενεπιδείκνυ - modeste prima statim conversatione , more eorum
σθαι το της προγνώσεως πλεονέκτημα, πατέρα και qui vastis divitiis abundant, alisconditarum rerum
μητέρα καταλέγοντα του Απολλωνίου, γένος τε και jaclare scientiam, patrem recensendo Apollonii et
τροφήν, και παιδείαν, και τας κατά χρόνους αποδη- matrem, et genus omne, educationemque et insti
μίας, και την ες αυτόν πορείαν, και τα κατ' αυτήν tutionem, variisque temporibus susceptas peregri
πεπραγμένα αυτό και όμιλημένα . Είτα δέ φησιν nationes , et quod ad ipsum instituerat iter, quoque
ούτος ο θαυμάσιος συγγραφεύς, τους Βραχμάνας , ipsi in eo gesta dictave fuerant. Inde porro egre
άμα το 'Απολλωνίω, χρισαμένους ηλεκτρίνω φαρ- gius ille scriptor narrat 8, electrino unguento un
μάκω, λούσασθαι " και περιστάντας ώς εν χορώ την clos Brachmanas cum Tyanensi , balneo usos esse .
γην τύψαι ταϊς ράβδοις· τήν δε κυρτωθείσαν άνα- eumque ambientes , cluoro quasi , terram scipioni
πέμψαι αυτούς ες δίπηχυ του αερος , εστάναι τε αυ- bus feriisse ; eam vero in gibbum resilientem, alti
τους μετεώρους εν αυτώ αέρι επί τι χρόνου διάστημα, tudine Dicubitali eos in aerem extulisse, pensiles »
έλκειν δε και πυρ από του ηλίου, ότε βούλoιντο, αυ- c que aliquandia in ipso aere illos substitisse. Deri
τομάτως. Τούτοις δ' επιφέρει παράδοξον ο θαυματο- Vare item eos ubi voluerint, ex sole ignem , spole
λόγος : ώς άρα τρίποδες Πυθικοί τέτταρες εξεκυκλή . sequentem. Αtque istis omnibus rem plane stupen
θησαν (9), αυτόματοι φοιτώντες και εικάζει δή ούν dam portentosus ille scriptor jungit 8; ut tripodes
αυτούς τους 'Ομηρείοις· οινοχόους τ ’ επί τούτοις εκ nempe, Pythiis similes , quatuor, sponte sua mo
χαλκού διακόνους την ύλην (10) έστησι τέτταρας. ventes, in medium processerint ; eosque Homericis
Επιλέγει δε ώς άρα και η γή αυτομάτως υπεστρών- similes esse ait. Pincernas autem iis ex ere , si
νυτο αυτοϊς πόας. Τών δε τριπόδων οι μεν δύο, φη- nialeriam specles, qui ministrarent , statuit qua
σιν, οίνου απέρρεoν, οι δε έτεροι δύο, ο μεν ύδατος tuor. Addit etiam, ut terra sponte grammina sub
Θερμού κράσιν παρείχεν, ο δ' αυ ψυχρού . Τους δε straverit. Tripodum autein binos ait vino manasse,
ο!νοχόους τους χαλκούς αρύεσθαι ευμέτρως του τε reliquorum vero alterum calide admiscendae co
οίνου και του ύδατος : περιελαύνειν γε κύκλω τας piam fecisse, alterum frigide; ereosque pincarnas
κύλικας, ώσπερ εν τοις πότοις (11). vinum pariter et aquam larga hausisse mensura ;
calices enim circumlatos esse , ut fieri in compola
tionibus assolet .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ'. 525 CAPUT XX.
Ταύτα Ιεροκλεί, τα ανωτάτω (12) και καθόλου δι- Ista Hierocli , supremis in provinciis prefecto
καστήρια πεπιστευμένω, μετά πολλής ανετάσεως dicasteriis, multa institula disquisitione, vera esse
18 lib. II, c. 17. 66 lib. , C. 27.
(8) Προσειπείν . Ιta ex Philostrato scribendum; D invito lingue genio , eamitaque omitti plane malim,
male enim in editis Eusebii est προειπείν. nihil enini ea est opus.
(9) Έξεκυκλήθησαν . Vox in theatris usitata de (11) Πότοις. Male in editis habebatur ποταμοίς,
illis, quæ machinis or cultis in scenani proveheban - quod secure nimis secutus fuit Acciolus, qui vertit :
tur ; utitur eailem , ubi de his Brachmanum artibus Sed et calices acros in gyrum quasi vorticoso flumine
loquitur, Thespesion gymnosoplista apud Philostra - impellebant. Eo tulius autem Tótous substituas, quod
tum lib. vi, De vila Apollonii, cap. 10 . Loco autem ipsa hic Philostrati verba retinuerit Eusebius, in
ubi hæc referuntur proprio verbum ŠESTTO PEÚOr,gay cujus texlu TEÓTOLS codicum omnium consensu le
Philostr. adhibuit . gilur. Eamdem lectionem Salmasium quoque resti .
(10) Χαλκού διακόνους την ύλην . Egre mihi tuisse, post animadverti.
facit vox διακόνους interposita vocibus natura sua (12) Τα ανωτάτω, etc. Εadem verbis iisdem ha
conjungendis, neque hac ratione divellendis, nisi bes supra, cap . 5 .
827 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 833
videntur atque explorata , nostra autein simplicitas, A αληθή και πιστά είναι δοκεί. Και ήμών μεν ευχέ
levitasque animi Ionge maxima ab eo damnatur. ρεια και κουφότης (13) πλείστη όση κατέγνωσται παρ'
Ipse autem falia credens Philostralo, his ipsis ver- αυτό · αυτός δε, τοιαύτα Φιλοστράτω πιστεύων, αυ
bis se jactat, inquiens : Videamus enim , quanto τοϊς δή δήμασι σεμνύνεται λέγων· « Σκεψώμεθα
nos melius haec atque prudentius admittamus, γε μην όσω βέλτιον και ξυνετώτερον ήμείς εκδε
el que de preclaris virtute viris sententia nostra χόμεθα τα τοιαύτα, και ήν περί των εναρέτων ανδρών
sit. ) έχομεν γνώμην. »
CAPUT XXI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ'.
In apparato porro hoc modo convivio, juxta Επί τοιούτω δή το συμποσίω, κατά τον αυτόν Φι
ipsum Philostratum * , Indorum inducitur rex , λόστρατον, βασιλεύς εγχωριάζων Ινδούς εισάγεται,
compotationerm instituens cum plhilosophis. Hunc συμπίνων τοϊς φιλοσόφους . Τούτον δε ενυβρίζειν και
vero superlbe se gessisse et in philosophiam debac- έμπαροινεϊν φιλοσοφία, μεθύσκεσθαι τε παρ' αυτούς,
chatum narrat, crapula item opud eos incaluisse, και αντιπαρεξάγειν τώ ηλίω, και αλαζονεύεσθαι
Cumque ipso sole de principatu contendisse , alia- ιστορεί. Και πάλιν τον Απολλώνιον δι' ερμηνέως τα
que elato animo jactitasse. Rursum autem per in- Β παρά τούτου μανθάνειν· και αν πάλιν προς αυτόν δια
terpretem ist: ab eo accepisse Apollonium; vicis . λέγεσθαι, υφερμηνεύοντος του 1άρχα. Και πώς ου θαν
simque regem allocutum esse , Iarcha picem inter - μάζειν άξιον , όπως τον υβριστής και ατοπώτατον
pret's sustinente. Qui autem admiratione dignum παροινείν και μεθύσκεσθαι παρά τηλικούτοις εικός
haud existimemus, quod superbum tantopere, ab ήν, όν ουδέ παριέναι άξιον εν φιλοσόφων, μήτι γε
surde adeo debacchari, et crapulae indulgere vero- και ισοθέων εστία ; Τί δέ μοι ισοθέους τούτους κα
simile queat videri, queim ne ad philosophorum λείν, και της αξίας ενυβρίζειν τους άνδρας, οπότε,
φuidem, nedum deis similium virorum penales par πυθομένου του Απολλωνίου, τίνας εαυτούς ηγούνται ,
erat accedere ? Quid vero est, quod semideos eoς θεούς, έφη ο Ιάρχας: ος και τους συμπότα:ς, οία δή
appello , et dignitali virorumilludo ? quandoquidem, θεός (14-15), φιλοσόφου μενήκιστα τρόπω, πολλού γε
Apollonio interroganle 68 , quosnam se esse pula- δεί, μήτι γε μάλλον, ού έφησε, θεού αξίως, την φιά
rent ? deos se esse respondit larclas. Qui etiam 59 λην επικύπτων (16) εξήρχεν. Η δε, φησίν ο συγγρα
apud convivas , ut qui deus esset, modo quiden) φεύς, ώς άρα επότιζε (17) ικανώς πάντας, επεδί
philosophum minime addecenle, multo minus con- δου (18), καθάπερ αι απόρρητοι πηγαι τους ανεμω
veniente dei, guem se esse professusest, dignitati, μένοις.
phialæ incumbens, coirpotationem incepit. Ea vero dun, narrante historico , omnibus affatim polumn
præberet, liberaliter (latices, submittebat, perinde ac fontes occulti baurientibus (aquas submillere
solent].
CAPUT XXII. C ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ'.
Succedunt inde mului sermones et philosophicae Μετά ταύτα κoιναι λόγων ομιλίαι, και σπουδαιολο
disputationes, archa docente 50 ut sua olim anima γίας των φιλοσόφων, του μεν Ιάρχα διδάσκοντος,
in alio hominis , qui rex fuerit, exstiterit corpore, ώς άρα ποτέ αυτό η ψυχή εν ετέρω, ανθρώπου βασι
atque talia quaedam in eu patraverit : Apollonio λέως , γένοιτο σώματι, και τοιάδε τινά αυτό τετρα
vicissim 51, ut navis Agyptiae exslilerit guberna- γμένα είη • του Απολλωνίου δε, ώς νηός Αίγυπτίας
tor , quoque sibi gesta tum fuerint , narrante. ποτέ γένοιτο κυβερνήτης, και τοσαύτα διαπράξοιτο.
Questiones vero et responsiones utriusque sunt 12- Πεύσεις τε και αποκρίσεις εκάστου, ών και της σ
les, qualium ne nmentionemquidem fecisse, sapien. φίας άξιον μηδαμώς παρεκθέσθαι την μνήμην. Ερέ
tia maxime erat dignum. Interrogasse ergo Apol - σθαι δέ φησι τον Απολλώνιον , ει έστι παρ' αύτοις
Ionium refert 83, 1ureane apud eos aqua invenire- χρύσεον ύδωρ ; "Ω του σοφού και παραδόξου πύσμα
tur ? 0 plenam sapientiae , o admirandam questio - τος ! Και περί ανθρώπων δε υπό γην οικούντων, και
67 lib . II , C. 25, 48 lip, μι , 18. 19 Jib. 11, c. 52 . so lib. , c. 19,20. 81 lib. It , c. 23. 2 lib.
J11, C, 45.
(13) Ημών μέν εύχ, και κουφίτ. Ιnsa Hieroclis D dum, Ho1,STEN.
verba , quibus eam Christianis exprobrabat, habes (18 ) 'ETEO: 80V . Holstenjus ex Philostrato ad
supra , cap . 1 . denda post επεδίδου putabat verba το νάμα άφθό .
(14 - 15 ) Oia on Deds. Verba ista mihi præter rem vw , sine quibus cetera non cohærere putabat. Sed
videntur, nescio unde, in textum esse admissa. pace ejus dictum sit, sine islis etiam aple cohærer:
(16) Επικύπτων. Ιta certissime restituendum reliqua , nam επιδιδόναι πηγή, nulla alia re addita,
ex Philostrato : Vide observata ad lib . I , cap. 32 , dici fons polest. Sic enim apud Atlicos scriptores
n. 5 , et lib. 11, cap. 28 , n. 6, nempe κύπτοντας πί- ipsumque Philostratum passim aliqua res επιδιδόναι
viiv est canum aliorumque ejus generis animalium , dicitur, non addila in serlo casu re, qua proficil
ut liquet ex observatis posteriore loco , idque adeo vel incrementa capit. quæ adeo ex ipsis circumstali.
viris gravibus, nedum philosophis, valde indignum , liis sit intelligenda. Omitlenda itaque ea verba hic
bibere ex tantæ molis crateribus, ut pronis etiam duximus, cum neque necessitas ea postulet, jaque
ex iis potus esset hauriendus. eorum in codd. Eusebianis vestigium ullum appa
(17) Επότιζε . Delenda erat vox nihili επόντιζε , reat.
el ex Philostrato atque Reg .cod. επότιζε substituell
 629 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 850
Πυγμαίων άλλων, και «κιαπόδων ανερωτά. Και ει Α nem! Interrogasse item de hominibus subterraneas
γίγνοιτο παρ' αυτούς ζώον τετράπουν, και λέγεται Μαν- regiones incolentibus, aliis item qui pygmei di
τιχόρα (19), και την κεφαλήν ανθρώπω εικάσθαι, λέοντι cantur, et umbripedes. An item apud eos quadru
δε ώμοιώσθαι το μέγεθος, την δε ουράν εκφέρειν pes obvium sit animal, Mantichora, quod hominem
πηχυαίας και ακανθώδεις τάς τρίχας (20) , ας βάλ- capite referat, mole corporis leonem exequel, cau
λειν ώσπερ τοξεύματα ες τους θηρώντας. Και τοιαύτα degue Ιοεο promitιat cubitales setas , acantlis sis
μεν τον Απολλώνιον ανερωτάν • τον δε Ιάρχαν δι- miles , φuas veluti sagittas in venatores jaculetur .
δάσκειν αυτόν περί μεν των Πυγμαίων, ώς άρα είεν Αιφue haec Apollonium φuidem fait] interrogasse,
οικούντες μεν υπόγειοι, διατρίβοντες δε υπό τον Γάγ- Iarcham autem de pygmeis quidem eum docuuisse ,
γην ποταμών ζώντες περί δε των άλλων, ώς άν- subterraneas specus eos habitare, sub Gange Muvio
υπαρκτα είη. vitam degentes ; de cæleris vero , nuspiam ea
exsistere.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ'. 526 CAPIT XXIII.
"Έριον επί τούτοις φυόμενον αυτοίς από γής ές Præterea lauam commemorat Philostralus 68 e
εσθήτος ύλην ο Φιλόστρατος αναγράφει, πάντως δή - Β terra illis provenientem , ul vestibusmaleriam præ
που των φιλοσόφων στον εποιχομένων, και ταλα beat ; philosopbis nempe pectine telas omnino per
σιουργίαις ες εσθήτος κατεργασίας εκπονουμένων currentibus, et laniſicium ad vestes comparandas
(ουδέ γάρ εισήκται (21) παρ' αυτούς γυναικείον φυ exercerilibus (neque enim muliebris sexus contu
λον) , ει μή και τούτο φήσειεν αυτόματον αυτοίς πα bernio apud eos admillitur ), nisi el Janam dicat
ραδόξως δι' ιερέας (22) ες εσθήτα μεταφύεσθαι. sponte sua apud eosmiraculo quodam in sacerdotum
φέφειν δ' έκαστον αυτών ράβδον και δακτύλιον, από gratiam transformari in vesles. Gestare porro
ρητον έχοντα ισχύν. Είτα παραδοξοποιίαι του Βρα quemvis ecrum baculum refert et annulum , arcana
χμάνος, ως δαιμονώντα δι'επιστολής ανακαλέσοιτο, præstantem virtute. Sequuntur inde Brachmanis
ως χωλεύοντα καταψήσας τον γλουτόν θεραπεύσειεν,miracuda , ut dæinone malo correptum missa epi
ώς τυφλώ το βλέπειν, και αδρανεί τινι την χείρα slola restituerit , ut item solo altaclu eum , qui
σώας χαρίζοιτο. lumalam habebat apophysin ossis majoris femoris,
sana veril 65 : ut oculis item capto visum , alque
manu laboranti, integram eam restituerit 66.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ . CAPUT XXIV.
Πολλά κάγαθά γένοιτο πραγμάτων ημάς απολύσαντι 0 Bene eveniat auctori, qui nos opera sublevat.
(25) τώ συγγραφεί. Δηλα γάρ ώς αληθή και ταύτα, Nenmpe quam vera ista sint etiam manifestum est,
ότε βροντάς τε και ανέμους εν πίθοις , τρίποδάς τε quando tonitrua venlosque in doliis 57, et tripodas
εκ λίθου φοιτώντας αυτομάτως , και οινοχόους από ex Saxo proprio molu olhambulantes 58, eneosque
χαλκού περιελαύνειν εν κύκλω τας κύλικας προϊστο pincernas, calices in orbem circumferentes, com
ρήσας, διά της περί τούτων, ώς αληθών, αφηγήσεως memorans primum, haec ipsa quasi vera narrando,
και των λοιπών απάντων εξέφηνε τε και διήλεγξε την reliqua etiam omnia meras fabulas esse prodit al .
μυθολογίαν. que arguit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ'. CAPUT XXV.
Ειρηκέναι δέ φησιν ο Φιλόστρατος τον Δάμιν , δίχα Refert autem Philostratus 89 etiam Damin dixis
της αυτού παρουσίας και το Ιάρχα συμφιλοσοφήσαι se , se non presente quoque cum Jarcha Apollo
τον Απολλώνιον , ειληφέναι τε παρ' αυτού δακτυλίους nium plhilosophalum esse, munusque alb eo tulisse
35 lib. II, c. 15. 56 lib. 111, c. 38. 55 lib. II, C. 39. 86 ibid. 57 lib. 1, c. 14. 88 lib. 111 ,
c. 27. 59 lib. 10 , c. 41 .
(19) Μαντιχόρα. Αpud Philostr. est Μαρτιχόρα. D vani, γάμου και συνουσίας χωρίς , ut Chrysostomus
(20) Τάς τρίχας. Manca omnino sine istis voci- Οrat. Eίς τους έχονταςσυνεισακτ . docet ,I. VI, p . 214,
bus oratio , quas ex Philostrato proinde restituen - edit . Savil. Vide plura de his apud Colelerium
das Eusebio putavimus, pariter ac voculam xal anle ad Hermæ vis. 1, not. 1 , et ad vis . Ji, nol. 15 , et
ακανθώδεις . Bevereg . in can . ili concilii Nicæni 1. Hinc Eusebius
(21) Εισήκται. Vox Eusebii etate in hoc nogotio aple vocem εισάγεσθαι ex usu illius evi adhibet , de
frequentissiina, inde ouveicaxto : dictæ ſeminæ , va mulieribus loquens, quæ philosophorum si non li.
riis ministeriis destinalæ , et in clericorum , seve- bidini, ministeriis saliem , de quibus hic sermo, va
riorem etiam vitam professorum , contubernio vi-. care debebant,
ventes , de quibus multa in antiquis Ecclesiarum (22) Δι' ιερέας. Ηec adduntur , ad exprimendam
canonibus. Epiphanius hær. Lxui de quodam in Pa . Philostrati sententiam toūto ispży Š50Ť TO TIOLOÙY
læstina episcopo , qui e confessorum numero fuerit : qui, nempe non ordinarius ille vestilus, sed eorum
Εσχηκότος δε τοιαύτας γυναίκας, εξυπηρετουμένας φui sacerdotalia obirent officia.
αυτω , φημι δε συνεισακτους. Ideau de Hieracilis : (23) Πραγμάτων ημάς απολύσαντι . Νempe ita
Χλευάζονται τελειότατα δι' ας κέκτηνται έκαστος συν- strenue et aperte mentiri innuit Philostratum, ut
εισακτους γυναίκας, δι' ας ειώθασι φιλοτιμείσθαι fabulis manifestis Suspecta reliqua etiam faciat ; ut
έχειν είς υπηρεσίαν . Vides συνεισάκτους dicimulieres adeo refutationis opera Sublevelur ipse, mentiends
illas, quæ minisierii causa cum istis hominibus vi . in a versario ir pudcntia.
83 EUSEBII GÆSARIENSIS OPP. PARS II. – APOLOGET'CA . 832
annulos septem, planetarum nominibus insignilos : Α επτά , επωνύμους αστέρων , ούς και φορείν αυτόν καθ.
quos etiam gestaverit, unum post alium, pro ra- ένα προς τα ονόματα των ημερών. Ταύτα δε νύν εί
tione noiminuin diebus impositorum. Hec tamen πών , και το αληθές τιμάν παρά τω Φιλαλήθειν (24)
isto quidem loco referens, qui veritatis studiosus νενομισμένος , μεθ' έτερα της γραφής , ώς αν δή, γοη
Philalethe judicio est , alio scripti illiusloco, quasi τείαν των Βραχμάνων καταγνούς , και ταύτης ελεύ
damnans Brachmanum incantamenta, uίque ab iis Θερον καταστήσει τον Απολλώνιον φροντίσας , επι
immunen prestet Apollonium cure habens, sub- φέρει , φάσκων κατά λέξιν' « Ιδών δε παρά τοις
jungit verbotenus ista 60 : Videns autem tripodas Ινδούς τους τρίποδας , και τους οινοχόους , και όσα
apud Indos , pincernasque, et quecunque suo molu αυτόματα έσφοιτάν (25) είπον , ούθ' όπως σοφί
acta procedere dixi, neque interrogavit qua arte ζουντο αυτά , ήρετο (26) , ούτε έδεήθη μαθείν · αλλ'
confecta hree sint, neque discendi ea ipsum volu - επήνει μεν , ζηλούν δε ουκ ήξίου. » Και πώς, ώ
plas incessit. Verum laudavit quidem, imilari ta - ούτος , ουκ ήξίου ζηλούν ; ο δίχα του Δάμιδος σπου
men dignatus haud fuit. 5 1llene vero [lioc fece - δήν ποιούμενος συμφιλοσοφείν αυτοίς , και τον
rit ?] qui Damide submoto cum iis conversari magni μόνον, και τι και πράττοι , λανθάνειν δέον εταίρων
faciebat, atque sodalem unicum, quidquid etiam ηγούμενος. Πώς δε ουκ ήξίου ζηλούν ; ο τους των
est, [cum iis] quod egit , ignorare oportere cense- Β αστέρων επωνύμους καταδεχόμενος δακτυλίους , και
bat ? Qui veroinitari dignatus haud sit? quί plane- τούτους αναγκαίον τιθέμενος διά παντός του βίου
tarum nominibus insignitos annulos accepit 61, 6ος - φέρειν προς τα ονόματα των ημερών καίτοιγε,
que per omnem vitam gestare necessarium sibi απόρρητον , ώς φης αυτός , έχοντας ισχύν. Ει δε
duxit, prout ferrent nomina cujusvis diei : et qui- και δοθείη το μή ζηλούν ήξιωκέναι αυτόν , ως μη
dem eo quod arcana, uti ipse ais, virtute praesta : ευ πράττοντας ουκ εζήλου δηλονότι. Πώς oύν επ
rent. Ut vero concedamus etiam, imitari ista eum ήνει, εφ' οίς μή ήξίου ζηλούν ; Εί δ' ως θείως ενερ
noluisse, propterea certe non imitatum esse mani - γούντας επήνει , πώς ουκ εζήλου τα επαίνων άξια ;
festum erit, quod recle sibi haud facere viderein- 'Αλλά γάρ μετά την παρά τούτοις διατριβήν , πα
tur. Quomodo igitur ob ea laudavit, que non di- λινοστούντα αυτόν άμα τους εταίρους , εληλυθέναι φη
gnaretur imitari ? Ει, si tanquam arte divina ope - σιν ες την των Ωριτών (27) χώραν, ένθα χαλκαί μεν
rantes collaudavit, cur imitatus haud est, laudem αυτούς αι πέτραι, χαλκή δε ή ψάμμος, χαλκού δε ψήγμα
que mererentur:? Porro vero post moram apud οι ποταμοί άγουσι. Και τοσαύτα μεν τα κατά το τρί
hos factam, Apollonium una cum suis revertentem τον σύγγραμμα.
ad Orilarum ait 64 venisse regionem , ubi ærea saxa, arenaqueærea, ærisque ramenta ſuvii vehunt. Al
que ista sunt, quæ in tertio libro continentur.
527 CAPUT XXVI. C ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κς .
Sequentia jam percenseamus. Ex India in Gre- Επίωμεν δ' ήδη τα εξής. Επανελθόντα , φησίν,
ciam relucem 63 ab ipsis diis refert Socium deo- αυτόν της Ινδών χώρας επί την Ελλάδα , κοινωνόν
rum eum esse declaration : qui et egrolos ad eum, των θεών προς αυτών των θεών ανακεκηρύχθαι , ο!
Sanitatis recuperande causa, remiserunt. Janque και τους κάμνοντας ως αυτόν εφ' υγεία παρέπεμπον.
quasi ab Arabibus, magisque el Indis stupendum Και δητα ως εξ Αράβων , και μάγων , και Ινδών
virum et plane divinum advehens, miras inde nar- παράδοξόν τινα και θείον αυτόν ημίν αγαγών , παρα
rationes instituit. Αtqui non immerito dicat ali- δοξων εντεύθεν αφηγημάτων κατάρχεται.Και το (27 )
quis, quod si jam olium excellentioris, quam est άν τις είπoι ευλόγως , ότι δή, ει θειοτέρας ή κατ 'άνθρω
humana, exstitisset nature, non jam demum, sed πον φύσεως ήν πάλαι , αλλ' ού νύν έδει , προ της δε
potius antequam aliorum profecisset institutione, ετέρων μεταλήψεως των θαυμασίων κατάρχεσθαι.
niraculorum patrandorum initium eum facere par Περιττή δ' αν και η εξ 'Αράβων αυτώ , μάγων τε
erat. Praeterea superforanea futura fuisset, quam και Ινδιών, διά σπουδής επεχειρείτο πολυμάθεια , ει
Arabilbus, magisque et Indis studio sibi conquisi- δή τις κατά την δοθείσαν υπήρεν υπόθεσιν. Αλλ'
vit, doctrina, si quis eum juxta ea, que Philostra- ούτος, κατά τον αληθή συγγραφέα (28), νυν δή πάρ
Cus ponit, extollendum pulet. Sed tamen ille, juxta D εστι, μετά τοσούτους διδασκάλους την σοφίαν ενδεικνύ
verucissimum islum scriptorem , jam demum adest, uevos.
sapientiie argumenta publice exhibens.
60 lib. V , C. 12. 61 lib. 1 , c. 15. 6. lib. III , C. 54. 63 lib . IV , c. 1.
(21) Παρά τω Φιλαλήθει. Supra c. 2. brea insula . Similiter apud Philostratum peccatum
(25) 'Εσφοιταν . Ιta Philast. habet et Euseb. inf. est. HoLSTEN.
C. 30. Εκφοιτάν habebant editi. (27 ) Και τό. Forte legendum καίτοι . EDIT.
(26 ) "Ηρετο. Editi ούτε ήρετο. Ηoc ούτε tamen
cmillendum putavi; nam , uit laceam Philostratum , xős, nempe pro tali Philostratum vendiderat Hiero
ipse omillit Eusebius inf., c . 30 . cles, supra c. 11 . Male igitur Acciolus hæc ad ipsum
(27)id ' Ωριτών . Ιta Indice genlis nomen Scriben Hieroclem retulerat, et contra Græci textus fidem
dum monel Stephanus, Eustathius ad Dionysium , verlerat :Philalethelamen auctore, nonnisitol exhau .
aliique (non 'Noeltūv ut Eusebii editi habeban :l. siis magistris sapientiam patefeci!,
' Ωρείτης autem εθνικών του Ωρεου oppidi, in Eu
853 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 834
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ'. - Α CAPUT XXVII.
Και πρώτα μεν , οία εξ 'Αράβων (29) και της παρ' Αc primo quidem , veluti ab Arabibus et augu
αυτούς οιωνιστικής ορμώμενος , τον στρουθον ό τι βού- rali eorum schola adventans, passerculus quid sibi
λοιτο , τους ετέρους επί τροφήν παρακαλών , έφερμη- vellet, ad paslum celeros qui invitabat, auditori
νεύει τους παρουσιν· είτα δε , λοιμού προαισθόμενος , bus interpretatur. Tum68 appelentem pestilentiam
προμαντεύεται τους πολίταις . Τήν δ' αιτίαν και τούτου ante sentiens, civibus illam praedicil. Ejusque rei
εν τη προς Δομετιανόν απολογία αυτός παρατίθεται. rationent apud Domitianum ipse quoque edidit.
Eρομένου γάρτοι αυτόν , οπόθεν ορμώμενος τούτο προ Rogante enim eum Domiliano, quo id prædi
είπου, « Λεπτoτέρα, έφη, χρώμενος, ώ βασιλεύ, διαίτη, xisset instinctu, « Diela , inquit, o imperator ,
πρώτος του δεινου ήσθόμην , και τρίτον δ' αυτώ magis tenui usus , primus omnium persensi
θαύμα γεγονός ιστορεί , ως δη αλεξήσαντος τον λοι- malum. O Tertium inde patratorum ei mira
μόν (50). "Οπερ ει τα μάλιστα εν ταϊς επί τέλει culorum exponit 66 , ut peslem nempe depu
κατ' αυτού κατηγορίαις ου τέθεικεν ο συγγραφεύς, lerit . Quod tametsi cum maxime scriptor in iis, quae
ότι μή παρην, ώς εικός, αυτό δι' απολογίας απολύ- sub finen habentur, accusationibus non comnme
σασθαι (31) το έγκλημα , φέρε δή ούν όμως, αυτοί την moraverit, quoniam, ut verosimile est , apologia
ιστορίαν ες φανερόν υποθώμεθα, ούτω δή και ταύτην B illud crimen non polerat diluere; nihilominus ta
ευθύνοντες. Εί τινι γάρ ουκ αν είη σαφές, ότι δή men nos, age, istam historiam in lucem produca
πολύ το πλάσμα, και απατηλόν , γοητείας τε ώς αλη- mus, eam quoque ita examinaturi . Si cui enim mi
θώς έμπλεον , αυτός ο τρόπος απελέγχει της ιστορίας. nus alias constaret liquido, spissum hoc esse men
Τον γάρ τοι λοιμόν υποτίθεται εν είδει πτωχεύοντος, dacium, et magica revera 528 superstitione refer
και δάκεσιν ήμφιεσμένου πρεσβύτου ανδρός έωρά- tum, ipsa narrationis ratio id essel evictura. Pestem
σθαι» αν καταλεύειν επικελευσαμένου του 'Απολλω- enim statuit mendici , pannisque laceris induti se
νίου, πρότερον μεν πυρ βάλλειν των οφθαλμών, είθ' nis habitu apparuisse. Quem cum lapidibus obrui
ύστερον βληθέντα λίθοις, κύνα συντετριμμένον, και jussissel Apollonius, primum ait lammamemisisse
παραπτύoντα άφρον, ώς οι λυττώντες, φανήναι • ει- oculis : tu vero lapidibus obrutum caneum obtri
ρηκέναι δ' αυτόν περί τούτου και εν τη προς αυτο- tum et ore spumantem, rabidorum more, apparuis
κράτορα Δομετιανόν απολογία ταύτα γράφει και Τo se. Ipsum auten de eo etiain Apollonium, in sua
γάρ λοιμού είδος, πτωχό, ώδε αγείροντι (32 ), είκα- ad Domilianumimperatoreta apologia, ita Ioculum
στο και είδον, και ιδών, είλον, ου παύσας νόσον, esse scribil : « Pestilentia enim forma pendico,co
αλλ' εξελών. Ο Τίς δή ούν επί τούτοις ου μέγα την liabitu circumvaganti, assimilabatur : eamque vidi,
του θαυματοποιού γελάσεται παραδοξοποιίαν ; ζώων & visamque vici, non ut cessaret Iues eliciens, sed
οφθαλμοίς , και λίθων υποπίπτοντα βολαίς, ξυντριβο - plane e medio eam tollens. Quis vero, talia legens,
μενόν τε πρός ανθρώπων, και αφρόν παραπτύoντα, prestigiatoris magno risu non excipiat portetula ?
τήν του λαιμού φύσιν ακούων, ώς ουδ' άλλ' οτιούν [ monstrum oculis viventium, et lapidibus in se
τυγχάνει η φθορά, και κάκωσις αέρος, επί το νο- conjectis obnoxium, ab hominibus vero obtrituun,
σωδες τρεπομένου, του περιέχοντος, εκ πονηρών τε et ore spumans : pestis naturam qui sciat, quod
και φαύλων αναθυμιάσεων, ή λόγος ιατρικές παρα- aliud sit nihil quam corruptela et vitium Deris,
δίδωσι, ξυνισταμένου . Και άλλως (53) δ' αν το φά- Dosmet ambientis , atque in noxium versi habitum,
σμα (54) διευθυνθείη ,επείπερ μόνη τη των Εφεσίων et malignis ac depravatis exhalationibus, ut medi
πόλει, αλλ' ουχί και τοϊς ομόροις τόν λοιμον επισκή- corum tradit doctrina, inspissati. Imo et habita
ψα! φησιν ο λόγος · όπερ ουκ άν γεγονοι, κάκωσιν celerarum circunstantiarum ratione hocce explo
του περιέχοντος πεπονθότος " ου γάρ δή, κατακλει- dere liceat spectrum, quoniam nempe soli urli
σθεν, μόνο ανεφήδρευσε τα περί την Έφεσον αέρι το Ephesiae , non vero initirmis etiam pestem graveinn
νόσημα. incubuisse narrat oratio : quod factum cerle haud
essel, si vitium ab aere ambiente ſuisset contractum : minime eniin , angustiis conclusus, sulum
Ephesium aerem morbus obsidere potuisset .
6 lib . IV , c. 3. 65 lib. 1ν , C. 4. 66 lib. μι , c. 10.
(29) Οία εξ Αράβων. Nempe doctissimi illi της D ώδε γέροντι , sed potiuς πτωχώ δε γέροντι legitur
DiWVLOTIXĪS magistri. Vide nostrum supra cap. 10 . apud Philostratum . Nec in proclivi est ea lectione
(30 ) Aolucr . Vitium Aldinæ editionis , quæ ha oblinente particulam commode explicare. Hinc
bebat loyiguov , Morellianam quoque invaserat, ex Eusebio Philostratum , quam ex Philostrato Eu
quamvis vel Accioli versio Moreilum de vera le - scbium isto loco malim emendari.
clione admonere potuisset. In Holsteniana editione ( 53) Και άλλως. H. e. licet vero etiam conceda.
mendum lur fabulam esze tradita de peste senis forma con
(31) " Οτι μή sublatum
istud παρ. ώς observo . δι' απολ . απο
εικ. αυτ. spicua , et cælera eo pertinentia nugamenta fabu
Núo . Nescio an Eusebiur ratio hic nou fugiat. Tosa esse ; nec sic tamen etiam acquiescendum ; nam
Cum enim , quod ipse paulo post observat, Apollo - omnino peslem Ephesiam , etiam sine istis nuga
nius apud Domitianuin ea de re proiixe egisse merilis spectalam , xa ! älwg, ratione habila cælera
narretur, nescio an Philostrato ista tribui possil rum circumstantiarurn , fabulosam esse deprehendi.
prævaricatio . Vide huc spectantia , lib . VII, c. 7, (34) φάσμα . Φάσμα hoc loco nil aliud significat
Sect. 9. quam fucum oculis obstipalum : sic inf. c . 33 , de
(52) Πτωχ. ώδε αγείροντι. Holstenius ex Philo- eadem re, "Οτι φάσμα και ουδέν τι πλέον ήν, προδο
Strato, ώδε γέροντα, 1egendum putat. At ncque πτ. δήλωται.
858 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. — APOLOGETICA.
CAPUT XXVIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ'.
Quarti miraculi Ioco Achillis producit manes , Τέταρτον αυτώ παράδοξον Αχιλλέως ήν ψυχή, προ
primum quidem in chlamyde quinque cubitales, τερον μεν εν χλαμύδι πεντάπηχυς , είτα δωδεκάτηχυς
inde disdesitm cubitorum magnitudine ad sepul - το μέγεθος , παρά τωιδίω αυτού μνήματι φαινομένη,
crum ipsius Apollonio conspectos, et de Thessalis Θετταλούς τε καταιτιωμένη, ότι δη τα εναγίσματα
Conquerentes, quod sibi inferias, ut more erat re- αυτώ , ώς έθος ήν, ουκ επετέλουν μηνιώσά τε εις .
cepίum, non solverent : Trojanis praeterea iralos, έτι . Τρωσι των ες αυτόν τπεπλημμελημένων, και
ob ea que in en peccavissent, atque Apollonio, προστάττουσα τω Απολλωνίω πέντε λόγους, ούς αν
ut quinque proponeret questiones , quas vellet ipse , αυτός τε βούλοιτο, και αι μοίραι ξυγχωρείεν ανέρς.
et Prce proponi paterentur , perroittenles. Inde σθαι. Είθ' ο τάντα ειδώς, και των μελλόντων προ
vir ille, rerum omnium solers , el futura anlea sibi γνωσιν αυχών, έτι αγνοεί εί τάφου τύχοι 'Αχιλλεύς,
innolescere glorialis, adhuc dum ignoral, funera- και ει Μουσών θρήνοι, και Νηρηίδων επ' αυτώ γεγο
Cusne sepulcro Achilles fuerit, Musequeilli ac Ne- νασι , και περί τούτων αυτόν ανερωτά , και διαπυν
reides an Iamenta profuderirit, leque his illum θάνεται, ει Πολυξένη έπεσφάγη αυτώ, και ει Ελένη
rebus percunclatur : neque minus an Polyxenia il- ες Τροίαν εληλύθει. Ως σεμνά γε , και κατεπείγοντα
Titus ad tumulum Cesa fuerit interrogat, Trojanve B ες τον φιλόσοφον βίον του δίου (35) τα σπουδής άξια
Helena an pervenerit. Preclaras vero, multumque ερωτήματα ! θαυμάζει δ' επί τούτοις, ει τοσούτου
ad philosophicam divini illius viri vitam conferen - ήρωες παρά τοις "Ελλησιν ένα χρόνω γεγόνασι, και
tes , serioque proinde studio dignas questiones. ει αφίκοιτο ες Τροίαν Παλαμήδης. Τον δή « θεών όρω
Miratur item praeterea , quod tot heroes inter Gre- μένων τε και ουχ δρωμένων και ομιλητής τοιαύτα
cos elale eadem esse potuerint, et quod ad Trojam αγνοείν, και περί τούτων ανερωτάν, ποίας ουχί γέ
Palamedes fuerit preseus. Virum autern • cum diis » νοιτ' άν αισχύνης ; ει μή άρ', επειδή νεκροίς όμιλών
familiariter versatum, sive forma apparentium 68 εισήκται, επί το ψυχρότερον μεταποιεί τάς πεύσεις
visibili, sive non obnoxiorum oculis, » talia igno- ο ξυγγραφεύς, ώς αν υπεκλύση την υπόνοιαν του
rare, et de ejusmodi interrogare rebus, quomodo πέρα των προσηκόντων αυτών περιειργάσθαι (56)
turpissimum non censeatur ? Nisi forte, quia mortuos δοκείν. Και γάρ δή και απολογούμενον αυτόν υπο
interrogans inducitur , 529 ideo frigidiores que- γράφει, ότι μή κατά νεκρομαντείαν ο τρόπος αυτώ
stiunculas auctor fingit, uι ιollat suspicionem, qua της φανείσης όψεως γένοιτο: « Ούτε γάρ βόθρον, είπεν,
ille ultra quam par est curiosus exstitisse videri Οδυσσέως όρυξάμενος , ουδ' άρνών αίματι ψυχαγωγής
poterat. Sane enim et apologia usum nobis sistit , σας, ές διάλεξαν του Αχιλλέως ήλθον (37), αλλ'ευξάμε
Apollonium 69, quod eo modo, quo in Necyomantiis " νοςόπόσα τους ήρωσιν Ινδοί φασιν εύξασθαι δείν. 5 Και
fieri solet, ipsi visa oblala haud fuerint : Νeque ταύτα νύν προς τον εταιρoν αποσεμνύνεται, ο μηδέν
enim, inquit , ut Ulysses scrobe effossa, neque ce- μαθείν παρ' Ινδών, μηδε ζηλώσαι (38) την παρ'αυτοίς
sis agnis inanibus placalis , in Achillis colloquium σοφίαν, πρός του ξυγγραφέως μεμαρτυρημένος.
veni, sed precibus fusis, quas Indi censent heroibus fundi oportere. , Atque de istis jain apud 50
dalem glorialur, qui nibil ab Indis accepisse, neque eorum imitatus sapientiam esse alibi huic scriptori
perhibetur: 70.
CAPUT XXIX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΘ'.
Sed, lieus! bone νir, nisi damnabilis illa erat ma- Τιδήτ'ούν, ώ ούτος , ει μή τις ήν κακοήθης περιερ
gia, quid est quod vel unicum tibi familiarissi- γία, μηδε τον ένα σοι, και γνήσιον, και μόνον εταίρων,
mum , eumque solum , Damidem , admirandi Δαμιν, κοινον εποιού της θαυμαστής ταύτηςόψεώς τε
hujus spectaculi et confabulationis participeim και ομιλίας ; Τίδ' ουχί και δι' ημέρας τούτοεξην ποιείν,
haud fecisti. Cur item plena die id facere haud αλλά τών νυκτών άωρί, και μόνον; Τι δε και ήλαυνον
licuit, sed nocle intempesta, a te peragi opor - η τήν του ήρωος ψυχής άλεκτρυόνων βοαι ; Απήλθε
fuit solo ? Cur item gallorum caulus herois manes γάρ, φησί, ξύν αστραπή μετρία και γαρ δη και
fugarunt ? « Abiit enim , inquit, cum fulgure quo- άλεκτρυόνες ήδη ώδης ήττοντο. Ο Δαίμοσι μέν ούν
dam modico , namque el galli gallinacei jam cantum πονηροίς γένοιτ' άν ίσως και της ώρας επιτήδειος ες
exorsi fuerant. » Impuris itaque daemonibus forte περιέργους ομιλίας καιρός , αλλ' ουχί ηρωίδι ψυχή»
67 lib. IV , c. 16. 68 lib. 1, . 32 . 69 lib. IV , c. 16. 10 lib. V , C. 12.
(35) Του δίου. Edili habebant του Διός, guod non (57) H.λθον. Editi έλθοι habebant, sensu invito,
ingratiis Musar'lim in olou nos ex conjectura mu- cumque ipsa bic ex Philostrati historia allegentur
tasse confidimus. Apollonii verba, ήλθον ex ea restituere non dubi
(36) Περιειργάσθαι . Νotus ex Actibus apostolicis tavi.
vocis Treplepyos de rebus magicis usus, ad quem (58) Μηδε ζηλώσαι etc. Respicit Jocumin histo
censum relerre oportet vexUOUAVTslav, curiosasqueria Philostrati , supra eliam cap . 24, allegalm
mortuorum consultationes. Quamobrem nolo de lac. quem cum modo allegatis Apollonii verbis contena
voce ad sacram illam apostolorum historiain a viris dens, contraria narrare Philostratum ostendit.
doctis observata hoc loco repetere.
 851 LIBER CONTRA HIEROCLEM . S53
ήν, της παχείας του σώματος ελευθερωθείσαν ύλης , A magis opportunum fuerit ad magicas conversatio
αγαθών και πανάρετον είναι χρεών. "Ο γε μην είσ- nes istud tempus, non vero herois manibus, quos,
Tγμένος ενταύθα δαίμων βάσκανος , και φθονερός τον crassa ista corporis solulos materia , probos esse ,
τρόπον , οργίλος τε και ταπεινός την διάθεσιν υπο- omnique virtutum genere abundare oportebat. Αι,
τετύπωται. "Η ουχί τοιούτος και τον Αντισθένην, μει- qui isthic inducitur demon, invidis est et paruin
ράκιόν τι σπουδαίον, ώς αν δή φιλοσόφω ξυνέπεσθαι benignis moribus : iracundus item representatur
το 'Απολλωνίω πειρώμενον, απείργων και Προστάττει idem, el pusillo animo. Annon enim 1alis haben
γάρ το μή ποιείσθαι αυτόν ξυνέμπορος της εαυτού dus sit, qui Antisthenem 71, probuni adolescentem ,
φιλοσοφίας, επιλέγων την αιτίαν: « Πριαμίδης τε γάρ, ut qui philosopliumseclari Apollonium cuperet, ab
φησίν, ικανώς (38') εστι, και τον "Έκτορα υμνών eo avulsit ? Nenmpo eum Apollonius ne participem
ου παύεται. ) Πώς δε ουκ οργίλος και ταπεινός; o plilosophic. faceret sure prolibel, ratione addita :
Θετταλούς, ότι μή θύoιεν αυτώ, θυμούμενος, και « Priamides enim est genuinus, el Hectoremlaudare
Τρωσιν, ότι δη προ μυρίων όσων ετών ες αυτόν δι - non desinit . » Qui iracundum ileim et animo pu
ημαρτήκασι, μή καταλλασσόμενος, και ταυτα θύουσι, sillo non dicam esse ? qui Thessalis succenset, quod
και ξυνεχώς σπενδομένοις · αλλά και τον Παλαμή- sacra sibi non facians 71, et Troianis, quod innu
δους τάφον, αυτό αγάλματι φαύλως ερριμμένον , ανα- Β meris ante annis injuria eum affecissent , reconci
λαβείν έγκελευόμενος ; liari nolit, sacrificantibus licet alque libanlibus ei
indesinenter. Sed et Palamedis sepulcrum una cum
illius slatua male dirutum restaurari jubet.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λ'. 530 CAPUT XXX.
Γο μέντοι πέμπτον και έκτον θαύμα του πολλής Quintum porro Sextumque miraculum non opus
δέοιτο του λόγου διατριβής, ές ένδειξιν τής του γρα - habent, ut Ionga eis oratione immoremur, qua pa
φέντος (39) ευχερείας· δαίμονας γάρ απελαύνει, teat stolida scripioris simplicitas : demonas nempe
άλλω άλλον, η φασι (40), δαίμονι. Τον μέν γάρ εξ exturbat, alium, ut vulgo aiunt, ope alterius. Αlium
ακολάστου μειρακίου , τον δ' έπιπλάστως ες γυναι- nempe ex adolescente infruito 73, alium porro qui
κείαν μορφήν σχηματιζόμενον . Τουτονι δε τον δαί- facie muliebri esset indutus74. Αιφue hunc quidem
μονα « "Έμπουσαν και και ο Λαμίαν, και αυτούς ονόμα- Lamiam» el Empusam, ipsis lisce adhibitis voci
σιν, ο σοφώτατος αποκαλεί. Το γε μην επί της Ρω- bus, sapientissimus auctor appellat. Puellamindein
μαίων πόλεως μετά ταύτα κοριον, ότι δή μετά θάνα- uebe Romana 75 quod post mortemin vitam reduxerit
τον επί δευτέραν ζωήν ήγαγεν, άπιστότατον (41) και ο iterum, cum vel ipsi Philostrato plane incredibile
αυτό δόξαν τη Φιλοστράτω, παραιτητέον. Εν διστα- ° videatur, plane repudiandum. In ambiguo enim he
γμή μέντοι αμφιβάλλει, μή άρα σπινθήρ της ψυχής rei, ηum vitalis aure scintilla , in puella residua ,
ενυπάρχων το παιδί, τους θεραπεύοντας ελελήθει. medicos latuerit. Famam enim esse ail, pluviam
Λέγεσθαι γάρ φησιν, ώς ψεκάζοι μέν ο Ζεύς, η δε ιum cecidisse placidissimam, ex puelle vero facie
ατμίζοι από του προσώπου. Και γάρ δή εί αληθώς vaporem exhalasse. At certe, si vere tale quid in
αυτό τοιόνδε επ' αυτης Ρώμης επέπρακτο, ουκ αν ipsa urbe Romana fuisset patralum, fugere primo
ελελήθεν βασιλέα τε πρώτον, και τους μετ' αυτόν ipsum φuidem non potuisset imperatorein , neque
άπαντας υπάρχους, μάλιστα δε τον φιλόσοφον Εύ- principes, qui proximum ei locum obtinent, omnes,
φράτην, εγχωριάζοντα κατ'εκείνο καιρού , και επί praecipue auteum, qui ea lenapestate inistis partibus
της Ρώμης διατρίβοντα, ός δή ές ύστερον την κατ' agebat, immo in ipsa urle Roma tum versabatur,
αυτου κατηγορίαν, ως δή κατά γόητος, υποβάλλειν Eupliraleno philosoplium, qui subsequentibus tem
ιστέρηται. Πάντως γάρ αν και τούτο, ει δή τούτο γε- poribus, controversiamtanquam mago et intentasse
γονός ήν, ταϊς άλλαις κατ' αυτού διαβολαίς πρός του narralur 76. Sane vero hoc omnino etiam, si qui
κατηγόρου συγκατείλεκτο. Και τα μεν εν μέρει και dem factum id esset, celeris imputationibus ab ac
κατ' είδος αυτό πεπραγμένα , τοσαύτα: μυρία δε και cusatore additum fuisset. Αtque ista quidem sunt
11 lib. IV , c. 12. 12 lib . IV , c. 16. 73 lib . 1v , c. 20. 16 1ib. IV , c. 25. 13 lib . IV , c. 45. 76 lib.
Vu, C. 3.
(38 ) Ικανώς. Forte ικανός . EDIT. qui litem hocintendit,
D passiva dicitursignificare
ypaçontamen
quæ.active : forma enim
( 59) Γραφέντος . Editi habebant πραχθέντος . verbum tri .
Paulo audacius videri poteramus bic emendasse . lum .
Sed necessitas, ut spero , audaciam excusabit; nul (40 ) H vaci. Forma hæc loquendi vulgare illud
lum enim sensum hic fundit tocayévtos. Contra dictum fuisse innuil, nalum forie ex Juilæorum ad .
ευχέρειαν et κουφότητα Christianis erprobraveral versus Salvatorem calumnia , vel iis etiam jam antea
Hierocles, quam passiin in hoc opusculo retorquen - trito usu receplum , et passim de iis adhibitum , qui
lem vidimus calumniam Eusebium : ipsum potius malum malo depellerent. Sic inf., c. 32, ada ya ?
Hieroclem, Philostratumque tanlopere ab eo com- και τυφλώ, φασι, δηλον, etc.
nmendatum, ευχερείας el κουφότητος reos esse de- ( 41) 'Απιστότατον . Διa rescripo audacter pro
monstrantem : quod hic quoque eum facere liquido àTELJTOTátny quod est in editis. lin perilis librariis
constare pulo . Cæterum sive illud ypapévtos ad fucum fecit quod 66 sav substantivum ſemininum pu •
Hieroclem referas, sive ad Philostratum non mula tarent, quod tamen est participium åópuotoy neu
tumn intererit, nam polest ypaseis esse ille quoque, trius generis .
839 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II — APOLOGETICA. 840

alia etiam innumera presaga mente dixisse eum, τεύσασθαί τε και προειρηκέναι γράφει. Και ως
valicinatumque esse et prececinisse, scribit. Ηoc 'Αθήνησι βουληθέντα μυηθήναι τα Ελευσίνια και τηδε
item, ut Allienis initiari Eleusiniis sacris cupiens71, είρξεν ο ιερεύς, μή αν ποτε φήσας μυήσεσθαι γόητα,
a Cereris sacerdote prohibitus fuerit , nolle sese, μηδέ τα Ελευσίνια ανοίξαι ανθρώπω μή καθαρώ τα
aiente, magnuminitiare, Eleusiniave sacra pandere δαιμόνια . Αλλά και τα ασελγώς αγείροντι κατά την
hoimini, minus puris addicto sacris. Jmo etiam ei, Ρώμην, και τας Νέρωνος μετά κιθάρας επί μισθώ
qui impudice Roniam pervagabatur 18, Neronisque διεξιόντι ωδάς, μισθόν επιδούναι τοίς εταίρους της
carmina ad cilliaram mercede cantillabat , merce- σοφής ταύτης επιτηδεύσεως, ο φιλοσοφώτατος διά τον
lem ut solverent ob preclaram operam, sodalibus Νέρωνος φόβον προστάττει.
suis summus ille philosophus, Neronem meluens,
præcepit.
CAPUT XXXI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΑ'
Αtque istis quidem quarto ctiam absoluto, in Εν τούτοις και του τετάρτου περιγραφέντος εν τω
quinto institute de eo scriptionis libro 79, ubi de πέμπτω της περί αυτού γραφής, είπών τινα περί
fatidica ejus facultate nonnulla dixisset, eumque Ρ γνώσεως ( 49 ) αυτού, καιαποθαυμάσας ο συγγραφεύς,
admiratus esset scriptor, ista ad verbum subjun- επιλέγει ταύτα κατά λέξιν "Οτι μεν δή τα (45)
git : « Quod autem hæc divino quodanımolu præ . τοιαύτα δαιμονία κινήσει προέλεγε (44), και ότι τους
dixerit , quodque parumsana utantur mente, magαπο γόητα ηγουμένοις τον άνδρα ουχ υγιαίνει ο λόγος,
fuisse illum qui opinantur, 531, satis constat ex δηλοί μεν και τα ειρημένα • σκεψώμεθα δε κακείνα
dictis huciusque. Sed tamen ea quoque de re am- Οι γόητες (ηγούμαι δ' αυτούς εγω κακοδαιμονεστά.
plius dispiciamus. Incantatores, eos autem ego mor. τους ανθρώπων), οι μεν ες βασάνους ειδύλων χω
lalium infelicissimos puto esse , partim spiritibus ρούντες, οι δε ες θυσίας βαρβάρους, οι δε ες τη
Torquendis sese applicant , partim barbaris Sacris, έπάσαι τι ή αλείψαι, μεταποιείν φασι τα είμαρ
partim carminibus aut venenis fatorum sancita se μένα (43). Ο δε είπετο μεν τοίς εκ μοιρών, και
quidem mulare aiunt. Apollonius autem fatorum προέλεγεν (46), ως ανάγκη έσεσθαι (47) αυτά. Προ
decrela sequebatur , falalique necessitale eventura έλεγε ( 48) δε ου γοητεύων , αλλ' εξ ών οι θεοί
predicebat ; predicellat autem non magic ope, ve- έφαινον. Ιδών τε παρά τους Ινδούς τους τρίπο
rum deorum revelatione edoctus. Cumque apud δας, και τους οινοχόους, και όσα αυτόματα έσφοιτάν
Indoς vidissel tripodas , pίncernasque et celera , quae είπον, ούθ' όπως σοφίζουντο αυτά ήρετο, ούτε έδεήθη
spontaneo motu in medium prodire aiebant, ne- μαθείν, αλλ' επήνει μεν, ζηλουν δε ουκ ήξίου .» Ταύτα
que qua comparata essent arte interrogavit , δε λέγων, δηλός έστι τους περιβοητους Ινδών φιλοσ
neque, ut edoceretur quoιodo facta essent, peliit, φoυς γόητας αποφαίνων. Περί γάρ τοι γοήτων ποιου
verum laudavit quidem,imilari tamen haud est di.. μενος τον λόγον, μνημονεύει και τούτων σοφίζεσθαι
gnatus. » Dec referens , celeberrimos illos Indorum τα δή παράδοξα λέγων αυτούς , και τον, περί ου ο λό
philosophos nagos manifeste fatetur esse. Νam de γος, τηςτοιάσδ' αυτών σοφιστείας , ώς αν μη αστείας,
magis sermonem instituens , eorum mentionem fa- αλλότριον υποτιθέμενος . Ουκούν ει φαίνοιτο τούτου,
cil : stupenda opera eos arte sua producere aiens, θεους αποκαλών, και διδασκάλους επιγραφόμενος συ
ejusque eorum artis, tanquam parum liberalis , Γ )- τους ο Απολλώνιος , ώρα (49) ταις κατά των διδασκό:
peritum eum, de quo orationem instituit , esse sta- λων και αυτόν υπάγειν διαβολαίς . Εισήχται δη ούν
tuens. Si igitur convictus fuerit Apollonius , quod παρ' οίς φησι Γυμνοίς Αιγυπτίων, ρήμασιν αύτοις
deos vocaverit hoς ipsos , et pro praeceptoribus ταύτα φάσκων: « Ουκ απεικός τι παθείν μοι δοκώ(50),
agnoverit , intempestivum haud erit, eis, quibus φιλοσοφίας ηττηθείς εύ κεκοσμημένης, ήν ες το πρόσ
magistri ejus tenentur ,imputationibus ipsum quo- φορον (31) Ινδοί στείλαντες ,εφ' υψηλής τε και θείας
gue obnoxium censere. Inducitur ergo apud Nu- D μηχανής εκκυκλoύσιν. Ως δή εν δίκη μεν γάσθη ?
dos, quos vocat [Philostratus,] Egyplioruun , ad ( 3 ), εν δίκη δε ηγούμαι σοφούς τε και μακαρίους,
17 lib . IV , c. 58. 78 lib. ιν , c. 39. 10 lib. V.
(42) Γνώσεως. Malim προγνώσεως.. γάσθην, ώρα μανθάνειν ; et plane simili orationis
(43) "Οτι μεν δή τα. Γhilostr., ότι μεν γάρ τα. sirucliira intra aprid Euseb., sub lim . c. 32 : E!
(44) Προέλεγε. Ρhilostr. , προς γίγνωσκε. γάρ ο Ευφράτης παρά τοις πάσι φιλοσοφία διαπρέ
(45) Ειμαρμένα. Verissimi lectio, ex Philostrato ψαι ομολογηθείη , ώρα μεσοπονηρίαν μεν εκείνου
a nobis restitula , rejiculumque omnino ειρημένα , κατηγορείν , etc.
quod in editis erat, neque lurbare non poiuit Ac - (50) Aoxő . Hoc magis mibi probatur, quam quod
ciolum interprelem . in Philostrali textu legilur boxsi .
(46) Και προέλεγεν. Ρhilostr . habet προϋλεγε δε, ( ) Ες το πρόσω. Sic apud Philostr . quoq
(47) "Εσεσθαι. Philostr., γενέσθαι . restitui, apud quem male antea scribebatur ol TO
(48) Προέλεγε. Ρilostr ., προεγίγνωσκε . πρόσφ.
(49) "Ώρα. Ιta ex conjectura rescripsimus pro (52 ) Ως δή εν δίκη μέν ηγάσθην. Αnte edit
όρα, quae ineplissima lectio omnes editos invase- erat oύς δή εν δίκη μέν γάσθην αυτούς. Vid. pato
Tat . Sic paulo post ex Philostrato, ώς δε εν δίκη μεν post, nοι. 54.
811 LIBER CONTRA HEROCLEM . 842
ώρα μανθάνειν (53). 5 Και μετά βραχέα (54) φησίν: A verbum prolocutus sequentia 80 : Neque absonuτή
« Ούτοι μεν γάρ θεοί τε εισι, και κεκόσμηνται κατά quid mihi evenire puto, si philosophiae obnoxius
την Πυθίαν (55). » Και Δομετιανώ δέ εισήκται λέγων· evadam pulcherrime Ornaia, quam decenti habitu
« Και τις πρός Ιάρχαν σοι πόλεμος, και Φραώτην, τους indutam, Indi sublimi et plane divina vectam ma
Ινδούς ; ούς εγώ μόνους ανθρώπων θεούς τε ηγούμαι, china, in scenam provehunt. Quam jure autem eos
και αξίους της επωνυμίας ταύτης. 5 Και εν άλλοις δε admirer, jure sapientes esse atque beatos existi
ομοίως θεούς τε και διδασκάλους τανδρός επιγρά- Diem, jamtempus est ut percipiatis. • Ει paulo post
ψας (50) ο λόγος τους δεδηλωμένους, δακτυλίους τε ail 81 : Hi dii enim sunt, et Pythiae exemplo ornan
παρ' αυτών ειληφέναι ομολογήσας αυτόν,επιλέλησται tur. Domitianum quoqueimperatorem hujusmodi
νυν, και συνδιαβάλλων τοϊς διδασκάλους τον μαθητήν verbis inducitur allocutus 82 : Quodnam tibi adver
ουκ επαίει. sus larcham et Phraotem Indos est bellum ? quos
ego solos inter homines deos esse puto, eaque appellatione dignos censeo. » Aliisque in locis simi
liter deos Apollonii atque magistros agnoscens historia illa prædictos (philosophos), annulosque ab
jis accepisse fassa 83, nunc istorum velut obliviscitur.una cum magistris discipulum , opprobriis obno
xium sese reddere non sentiens.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΒ'. CAPUT XXXII.
Υποβάς δ' εν τη γραφή, αυλητής υποτίθεται, και Dum pergit vero scribere , tibicinem quemdan in
τον Απολλώνιον, ώσπερ τινος ούσης μεγίστης και ducit86 : Apolloniumautemquasi maxima illa 532 et
σοφωτάτης επιστήμης, τρόπους αυλήσεως μάλα σπου præclarissima scientia esset, modos libiæ inflandæ ,
δαίως μακροις τοις διηγήμασιν είροντα διεξέρχεται. magno studio , prolixo discursu, prosecutum nar
Και αυτοκράτορα Ουεσπασιανόν, οία δή Θεώ προσευ - rat. Vespasianum porroimperatorem ei, quasi Deo,
ξασθαι αυτη ιστορεί και τον μεν, ώς ευχή, ειρηκέ- supplicemfacium ait 83. Atque ipsum quidem, sup
ναι (57): « Ποίησόν με βασιλέα και τον δε αποκρίνα. plicantis more, « Imperatorem me facito, » dixisse.
σθαι· « Έποίησα. » Και τις ουκ αν μισήσειενευλόγως Huncque, • Jamfeci, o respondisse . Quis vero non
της αλαζονείας την φωνήν, μανίας το μηδέν αποδέου- odio habeat merito, insolentiae plenam, proximanm
σαν, ότε γε ήδη αυτός Θεός , και βασιλέων ποιητής que insanie vocern ? quando jam ipsum se Deutn,
είναι φρυάττεται, και της Αίγυπτίας κυβερνήτης νεώς; et imperatores creandi potestalem habere frenuit ,
Τούτο γάρ αυτός εαυτόν ο Απολλώνιος γεγονέναι την navis Egyptia olim gubernator 86 ? Talem enim st
ψυχήν, εν ταις προς τον Ινδον ομιλίαις μικρό πρό- fuisse, qua animum, ipse Apollonius in sermone
σθεν ημίν δεδήλωκε. cum Indo paulo ante nobis indicavit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΓ'. C CAPUT XXXIII
Το δ' αυτώ βασιλεί , ούς αν αυτός δοκιμάζοι των Eidemimperatori, ut sibi indicaret roganti, quos
φιλοσόφων συμβούλους των πρακτέων, γνωρίσαι αυ- nam philosophos in consilium rerum gerendarum
τώ αξιoύντι, κατά λέξιν φησίν: « Αγαθοί δε τούτων adhibendos maxime probaret ? ita ad verbum re
σύμβουλοι και οίδε οι άνδρες, τον Δίωνα δείξας , και spondet 87 : Boni illarum rerum consiliarii et isti
τον Ευφράτην, μη πω αυτώ ές διαφοράν ήκοντα. ) sunt, Dionem Euphratemque manu monstrans, cui
Και αύθις : Ω βασιλεύ , είπεν, Ευφράτης και nihil adhuc dum cum eo controversieintercedebat. »
Δίων, πάλαι σοι γνώριμοι όντες, τρός θύραις εισίν, Et rursum88 : Sunt, inquit, oimperator, Euphrates
ουκ αφρόντιδες τωνσων. Κάλει δή κακείνους ές κοι- el Dion, veteres amici lui, in limine ; rerum tua
νόν λόγον · σοφώ γάρ τώ άνδρε. » Προς και Ουεσπασια- run salagentes, illos igitur ad conferendos sermo
80 lib. VΙ , c . 10 . 81 ibid . 81 lib . VΙΙ , c . 52 . 83 lib. Iv , C. 19 . 84 lib. V , C . 21 . 85 lib. V , C. 29 .
16 1ib. II , C. 93. 87 lib. V , C. 29 . 88 lib. V, C. 31 .
(53) Και μακ. ώρα μανθ. Verba ώρα μανθάνειν miss0 errore celera omnia idem pro lubitu refixit ,
omnino ad præcedentia pertinere, adeoque non ut suis accommodarentur commentis, atque adeo
ante, sed post ea ponendam στιγμήν esse, secus Pita totamistam φησιν ex cerebro suo representavit :
quam factum in prioribus editiolibus ; particulam Oύς δή εν δίκη μεν ηγάσθην, εν δίκη δε ηγούμαι σο.
δέ item post ώρα delendam esse, Philostrati textum φούς τε και μακαρίους. "Ωρα δε μανθάνειν και ά
Conferentibus dubium haud esse poterit. Omnis in μετά βραχέα φησίν.
vilgatis Eusebii error ex eo est, quod statim post (54) Και μετά βραχέα . Αnte edituιη και & μετά
hæc verba indicium fieret allegatæ Þý,jews alterius Bp . Nempe ã additum ex semel concepto de hoc
Apollonii, verbis quidem præmissis istis : xal Letà loco errore, de quo nota præced .
βραχέα φησίν. Αd haec igitur aptius referri posse (55) Κατά την Πυθίαν. Pythia Apollinis υποφή
judicavit verba őpo uavo ávely nasululus quidam , τις, ut notum, ατεχνώς μάντις.
quam ad præcedentia, eo quod Philostratum non (56) Επιγγράψας. Male editi επιγράψαι. Verarm
inspexisset, neque adeo legisset, quæ apud eum se lectionem , prælerquam quod sententia postulal,
quuntur, quibus demonstrat merilo se Indos phi- firmal statim sequens participium ouodornsas, quod
losophos pro hexaolous habere , ul adeo optime præcessisse aliud participium inicrcedens copula te '
quadret iis quod præcesserat öpa flavo ávelv . Quæ evincit.
si vidisset, quicunque ille fuerit criticus, statim vi (57) Ειρηκέναι. Additumn in editis Ουεσπασια
disset ad verba Apollonii ex Philostrato allegata vov, invito linguæ genio , quam glossam proinde
pertinere ista : őpa javo ávalv. Hoc vero semel com - marginalem esse putavi, ex textu eliminandam .
PATROL , GR. XXII . Ω!
 813 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. II. – APOLOGETICA . 81!
nes,queso,admitte etiam; virienim sapientessunt.» Ανός: «'Aκλείστους,έφη, θύρας παρέχω σοφοίς άνδρα.
Ad que Vespasianus : • Sapientibus, inquit, viris σιν.» Εύγε της προγνώσεως του ήρωος ! Ευφράτης νυν
fores semper prevere soleo patentes. Euge vero αγαθός τε και σοφός, επεί μή ές διαφοράν πω αυτώ
egregiam rerum futurarum in illo heroe scientiam ! εληλύθει. Ει δ' έλθου, όσον ούπω δε τούτ' έσται. "Ορα
Bonus jam est et sapiens Euphrates, quia nulla dum oία περί αυτού και αυτός προς Δομετιανόν γράφει (58):
inter eos orta contentio . Sin vero aliqua oriatur , « Και μήν οπόσα γίνεται φιλοσόφω ανδρί, κολακεύονται
quam longe, talis ut habeatur, aberit. En tibi que τους δυνατούς, δηλοί τά Ευφράτου .Τούτωγάρεντεύθεν,
de eodem idem ad Domitianum scribat 89 : Ει τί λέγω (59) χρήματα; πηγαι μεν ούν εισι πλούτου.
certe quanlas comparare opes philosophus possit, Καπί (60) των τραπεζών ήδη διαλέγεται, κάπηλος,
potentioribus si adulelur, Euphratis fortunæ osten υποκάπηλος , τελώνης , οβολοστάτης , πάντα γινό
dunt. Ili nempe inde, (quid enim opes dicam?) μενος , τα πωλούμενά τε και πωλούντα. Έντε
inexhausti sunt divitiarum fontes . Jamque ad τύπωται δε αει εν ταις(61) των δυνατών θύραις,
mensas disputationes habet, mercator magnarius, και προσέστηκεν ( 62 ) αυταίς πλείω καιρών ή οι θυ
vilis cocio, publicanus danista , ipse omnia fa - ρωροί. 'Απελήφθη (63) δε και υπό των θυρωρών (64)
ctus , venalis et vendens. Semper autem poten- πολλάκις, ώσπερ των κυνών οι λίχνοι. Δραχμήν δε
tiorum liminibus haeret affixus , inque iis ultra B ουδε φιλοσόφω ανδρί ποτε πρoέμενος, επιτειχίζει(65)
etiam quam janitores subsistit. Quin saepe και τον εαυτού πλούτον, ετέροις (66) τον Αιγύπτιον του
janitoribus eum intercludi contigit, ut canes gu- τον βόσκων χρήμασι, και οξύνων επ' εμέ γλώσσαν,
Iosi intercludi solent. Philosopho autem vel dra- αξίαν εκτετμήσθαι. Ευφράτην μεν δή καταλείπεις
chmam impertitus nunquam, opes suas muris cir- σοι · συ γαρ, ήν μή κόλακας έπαινής, ευρήσεις τον
cumvallat, extortis ab aliis huncce Egyptium pe- άνθρωπον κακίω ή ερμηνεύω (67). » Ο δή προς τον
cuniis pascens, linguamque in me acuens , exscindi πατέρα τον Ουεσπασιανόν σοφών και αγαθόν τον Εύ
merentem . At Euphratem tibi relinquo, lu enim φράτην μαρτυρόμενος , προς δε τον υιόν ταύτα περί
nisi adulatoribus adınodum delecteris , multo quam αυτού διεξιών, δηλος αν είη τον αυτόν επαινών τε
dico hominem deteriorem esse invenies. Qui και ψέγων. Αρ' ούν και την των μελλόντων προειλη
ergo apud Vespasianum patrem sapientem esse φώς γνώσιν ήγνόει ός ήν τε και έσται ο Ευφράτης ;
Euphralem, et probum est testatus, ista apud fi - Και γάρ ου νυν πρώτον, αλλά και επ' αυτου Ουεσπα
lium autern profert, manifeste ejusdem viri et lau- σιανού διαβάλλειν αυτόν, ως δή το ήθος μοχθηρότα
dator esse deprehenditur , et accusator. Itane vero τoν , βούλεται. Πώς δη ούν τοιόνδε συνιστη βασιλεί,
qui futurorum preditus scientia est, qualis sit, qua- , ως και έκλείστους αυτό (68) διά τάς παρ' αυτού
lisve futurus sit Εuphrates ignorat ? 533 Αι neque + συστάσεις των βασιλείων αναπεπετάσθαι τας πύλας;
nunc primum, sed ipsius jam Vespasiani evo car- 'Αλλά γάρ και τυφλώ, φασι, δηλον , ώς άρα πρόγνω
pere Euphratem, ut qui perversis sit moribus, in- σιν μεν συκοφαντείται προς του συγγραφέως ο άν
stituit 10. Quomodo talem igitur imperatori com- θρωπος . Είη δ' άν άλλως γενναίος, πολύ ( 69) μεν
mendat, ita ut ipsi quoque patentes, illius com. προπείρας (70) εταίρους · ατάρ και το Ευφράτη ες
5 lib. VΙΙι , c . 7. 10 lib. V, c. 39.
(38) Γράφει. Νempe in scripta Apollonii ad Do Pace viri docti sanum esse puto απελήφθη, vide
milianum Apologia hæc inveniuntur, quam reci. quæ ad illum Philostraii locum a nobis fuere anno
tare ei datum haud fuit , ut ex lib . viii, c. 6 , liquet; tata.
hinc γράφειν eum quae sequuntur Eusebius ait. (64) Θυρωρών. Philostr. habet θυρών.
Aliter acceperat verbum ypácely Acciolus, qui ver- (85) 'EAITELYIÇEL. Omissum a me vūv, in Euse
tit : Vide, quæso , quibus illum apud Domitianum verbis bii'editis additum post hanc vocem , fide lectionis
accuset. At dubito verbum ypávely h . I. eo sensu quæ apud Philostratum occurrit . Nec sensus eadı
accipi posse, neque γραφή enim est illud ad Domi- particulam ferre videtur.
Lianum opus, sed Apologia . D (66) Ετέροις. Male post hanc vocem posita υπο
(59) Ti déru . Morellus in margine observaverat otiyun in editis Eusebii, quæ rectius ante illam
in ms. se invenisse té aéyw , quæ lectio cum in collocatur, int in Philosirati textu ; nam ad sequen
Philostrati quoque textu inveniatur, retinenda vi- tia pertinet ετέροις . Vide notata ad Philostr.
debatur. Editi tameιι h. 1. habebant άπληστα pro (67) " Η ερμηνεύω Philostr. ών ερμηνεύω.
τι λέγω. (68) Ώς και ακ. είστους αυτώ. Alluditur ad al
(60) Kaal. Sic Philostr. Edili b . I, habent xal legala paulo ante ex l. v , c . 31, sub init. Vespasiani
περί, quod minus convenire videtur genitivo se- dicta.
quenti. (69) Πολύ. Ιta haud dubie legendum pro πά.
( 61) Εν ταίς . Αpud Philostr. omittitur εν. λαι , quod est in editis .
(62) Προσέστηκεν , Sic cum Philostr. malebam, ( 70) Πρoπείρας. Ιta legendum putavi, pro eo
quain poésTTXEV, quod in editis Eusebii inveni. quod in editis est , neque ullum sensum fundit, nepo
Prius illud rectius convenit ei , quod paulo post di - πείρας. Εst autem προπείρας qui periculum pro alio
citur, canum ad instar sæpe interclusus esse . subit, quod est maxime revvalwv. Nempe derivatur
(63) Απελήφθη. Ρhilostr. απελήφθη habet. Ρrior a πείρω vel περώ, quod proprie luviuαι transire
editio et ms. Reg. απειλήφθη, nescio quo Sensι. est : inde ad quodcunque, quod subeas, periculum
Pulabam ego ήπειλήθη rectius legi. Interpres hoc translatum, unde 'Ανδρών τε πολέμους αλεγεινά τε
loco mirum in modum delirarat, qui nobis canes κύματα πείρων, Ulysses Homericus Odyss. IX . Ηinc
nescio quos lucernarios, foribus appositos finxerat. et åttopeiv et Eů tropeiv destilui in transilu , et faci
HOLSTEN. lem transitum invenire, ad res fortunæ translala
 845 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 816
τα βασίλεια παρόδου κοινωνών, ύστερον δε της δια - Α mendatione, palatiiimperatoris fores panderentur!
φοράς ένεκα τοιαύτα περί αυτού λέγων, ούπω μοι Verum vel ceco, ut in proverbio aiunt , jam per
διαβάλλειν ο λόγος βούλεται τον άνδρα , ως άν τον spicuum sit , quod in divinandi arte detrahatur
Ευφράτην συκοφαντούντα, φιλοσόφων των καθ' εαυ- viro ab historico. Concedamus autem in ceteris
τον ( 71) επιδοξότατον, ώς και ές δεύρ', οίς μετεστι eum generosum animum demonstrasse, pericula
φιλοσοφίας, άδεσθαι; “Ο και μέγιστον λάβοι άν τις,
etiam pro amicis subeundo frequenter . At certc
ει βούλοιτο, παράδειγμα της κατά του Απολλωνίου Euphratem , aditus ad imperatoris palatium parti
διαβολής. Ει γάρ ο Ευφράτης παρά τοις πάσι φιλο- cipem reddens, postea tamen, ob intercedens dis
σοφία διαπρέψαι ομολογηθείη, ώρα μισοπονηρίαν μεν sidium , talia de eo proferens, nonne, ipsa suadente
εκείνου κατηγορείν, επεξιόντος τοις άτοπως υπό mihi ratione, Euphralis egisse sycophantam argui.
τουδε δρωμένους; τουτονι δε προς εκείνου κατηγορού- tur , philosophorum suae etatis clarissimi, qui ho
μενον, φαύλην περιβάλλεσθαι δόξαν, ότι δή μή τον die etiam ab iis , qui philosophiae imbuti sunt slu
αρέσκοντα τη φιλοσόφω μετάει βίον. diis , celebratur ? Quod ipsum vel illustrissimum ali
cui, si velit, ljustæ ] Apollonii reprehensionis exemplum præbeat. Si Euphrales enim omnium con
sensu philosophiæ studiis clarissimus habeatur, intempestivum certe minime fuerit, illius eo evincere
534 adversus improbitalem odium , quod mala Apollonii facta fuerit inseclatus. Hunc vero, qui ab
eo arguebatur, (concludere ) mala fama oppressisse eum , quasi vitam ageret philosophiæ minime con
sentaneam .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΔ'. CAPUT XXXIV.
Πάλιν εν τω έκτω, παραδοξολογών ο μυθολόγος , Rursum portenta in sexto libro Ioquens nugator,
άγει μεν αυτόν άμα τους εταίροις καμήλα οχούμενον, camelis eum una cum sociis vectum sistit ad phi
εφ' ούς φησιν Αίγυπτίων Γυμνούς, φιλοσόφους. "Ένθα losophos, quos Nudos appellat Egyptiorum. Ubi
δή προστάξαντος του γυμνού, πτελέα, φησί, το δέν- gymnosophista , ut quidern narrat 1, jubente , ul
δρον προσαγορεύει τον Απολλώνιον , ενάρθρω και mus arbor Apollonium vote articulata el muliebri
θτλεία τη φωνή. Και τούτοις γε ημάς ο ο Φιλαλήθης » afata est. Hisce autem • Philalethes » fidem a no
πιστεύειν αξιοί. Είτα Πυγμαίους άνδρας υπέρ την bis vuli haberi. Deinde pygmeos 8, ultra gymno
τούτων ιστορεί χώραν , και Ανθρωποφάγους (72), sophistarum patriarm positos , Anthropophagosque
και Σκιάποδας , Σάτυρόν τε προς του Απολλωνίου et Umbripedes comnienmoral, Satyrumque ab Apol
μεθυσκόμενον . Έξ εκείνων αύθις επανεισιν επί την Ionio inebriatuin 24. Inde autem in Greciam redit ;
Ελλάδα. Ομιλίαν τε πάλιν αυτώ , και προγνώσεις et rursum cum imperatore Tito και sermones et v2
ανακοινούνται προς Τίτον. Και δηχθέντα έφηβον υπό ticinia communicat. Αtque adolescentem, a rabido
λυττώντος κυνός , όν δή και εμαντεύσατο όστις είη morsum cane 8, cujus etiam anima que sit, (Ama
την ψυχήν, ότι και της Αιγύπτου ποτέ βασιλεύς "Αμά- sis nempe Egyptii quondam regis) divinat, ab eo
σις ( 73), της συμφοράς απαλλάττει, μέχρι και του C liberat morbo : ipsum quoque canem in benignita
αυνός επιτείνας το φιλάνθρωπον (74). Ταυτί μεν ούν tis sue partem admittens. Atque haec quidem sunt,
τα προ της κατηγορίας αυτώ πεπραγμένα . quæ anlequam (apud imperatorem Domitianum )
deferrelur , gesta ab eo fuere. "
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΕ. CAPUT XXXV.
Επιστήσαι δ' άξιον δι' όλης της πραγματείας , 1d vero in tota illa tenendum historia est, quod,
ως ότι, καν αληθεύειν δοθή τη συγγραφεί τα παρά- si concedatur vel maxime scriptori, vera eum di
δοξα, συνεργεία δαίμονος έκαστον αυτώ διαπεπράχθαι cere, portenta illa dum refert ; mali demonis ta
τούτωνσαφώς δείκνυται. Το τε γάρ του λοιμου προαι- men opera, omnia ista patrata esse ab Apollonio ,
σθέσθαι ίσως μεν ουκ απερίεργον δόξειεν, εί, καθώς facile evincatur. Quod enim pestem ante sensit 86,
1 lib . VΙ , c. 10. 11 ib. VΙ , c. 23, 90 1ib. vt , c , 27. * lib . VI , e, 29 seq. 18 lib . τι , c. 55,
96 lib. 11 , C . 4 .
sunt. Προπείρειν vero, ut προκινδυνεύειν, pro alio pellat .
periculum subire. Quod fecisse Apollonium agno- " (73) "Όν δή και εμαντεύσατο... ότι και της Αγ.
scit, virique fortis et generosi gloriam hoc ipso eum , TOTÈ Baou . "Auaois. Fallit hic memoria sua Es
tueri, concedi posse ait , qui scilicet in Nervæ , D sebium ; juvenis enim a cane morsus non Amasis
Rufli et Orliti imprimis gratiam 7pOÉTelpe. At ut- esse dicitur ab Apollonio , sed Telephus Mysius.
cunque se habeant isla , in negotio quod ci cum Eu Videtur conſudisse cum ea , de qua agit , re, gesta
phrale intercessit, yevvaiov se probasse Apollonium Alexandriæ cum leone , in quo regis illius ani
negat. main esse aiebat Apollonius. Vide Vitam ejus, lib .
(71) Φιλοσόφων των καθ' εαυτόν . Ιta logrun- VI, C . 42
tur puriores scriptores Greci , non ut in editis legi- (74) Μέχρι καιτου κυνός επιτείνας το φιλάνθρω
tur, φιλοσόφων γενομένων των καθ' εαυτόν . Relegan - πον . Μire hic omnia pervertit, pro more, Accio
dum igitur fuit yevouévwv, quod ex margine, qua lus : facile quid res sit assecuturus, si ipsum consu
ascriptum erat , ad explicanduin tyroni idio - luisset Philostralum . Scilicet spectant ista ad Apol
tismum , et quidem alieno loco, in textum immin lonii in ipsum quoque canem benignitatem , nempe
gravit : ferri enim utcunque posset, si post εαυ- περιώφθη δε ουδε ο κύων, ut Philostratus ait; nails
τον positum fuisset . que ipsi quoque restituta sanitas ſuit .
(7 ) 'Ανθρωποφάγους . Philostr. 'Ανδροφάγους ap
847 EUSEBII CÆSAR.ENSIS OPP. PARS II. - APOLOGETICA. 848
forte non carebit superstitione, si ut ipse [facit,] Α αυτός, « από λεπτοτάτης και καθαράς διαίτης » και.
« extenui victus derivetur et puro, » prout a Phi . είληπτο, ως αυτός έφησεν. "Ισως δε και αυτό εξ
lostrato narralum : forte tamen excommercio mali ομιλίας δαίμονος αυτώ προεμεμήνυτο.Και γάρ δή και
spiritus ejus rei indiciumipsi est factum. Enim- τα λοιπά, όσα κατά πρόγνωσιν διειληφώς τε και
vero celera etiam que fatidica virtute asseculunm προειρηκώς εισήκται, ει και μυρίους ελέγχους εξ
atque predicentem inducit , vel mille argumentis αυτής πάρεστι της του Φιλοστράτου γραφής ευ
ex ipso Philostrali scriplo arguere licet, ut una hoc θύνειν, όμως ένα συγχωρηθείη και τούτο είναι αλη
quoque sit concedendum, magica arte, imo parum θες, κατά περίεργον μηχανήν, είπoιμ' αν πρός δαί
abest quin dicam per spiritumfamiliarem, quasd:ini μονος αυτό παρέδρου τινά των μελλόντων , ουδε
rerum futurarum, non enim de omnibus loquor , as- γάρ πάντα, κατειλήφθαι. Τούτο δε παρίστησι σα
secutum eum ſuisse. Idque luculenter eo firmatur, φές, το μή δι' όλου και περί πάντων την προ
quod non semper et in omnibus divinatricem γνωσιν αυτόν απoσώζειν' απορείν δε εν πλείστας,
istam vim conservaveril : verum dubius fuerit in και πυνθάνεσθαι δι' άγνοιαν, όπερ ουκ άν, ει θείας
quam plurimis, de noulis , quod ea ignoraret , inter- αρετής μετην αυτώ, πεπόνθοι. Και αυτό δε το παύσαι
Yogaverit : id quod ei, si divina virtute polluisset, τον λοιμόν , οποίον είληχε το δράμα, ότι φάσμα ( 75),
neutiquam obtingere poterat. Ipsum vero etiam fi- Β και ουδέν τι πλέον ήν, προδεδήλωτας (76). Αλλά
nem pesti impositum 97 , quem nactum illud drama και η ψυχή ( 17) Αχιλλέως παρά τω αυτού μνήματι
fuit, meramimpostiram, praetereaque nihil fuisse, τί αν διατρίβοι, τάς έν μακάρων νήσοις, ώς αν φή
jam antea a nobis est demonstratum. Sed et Achil- σειε τις (78), απολειπούσα (78*) διαγωγάς, ει μή και
lis umbre 28 apud tumulum ipsius quid more esse τούτο δαίμονος ήν επιφανείας παρουσία ; Και του
possit, relictis illis in beatorum insulis, ut forte ασελγούς δε μειρακίου σαφώς ένοικος δαίμονα , και
quis censeat, habitaculis, nisi hoc quoque presen- πάλιν ήν έφησεν "Έμπουσάν τε και Λαμίαν έμπε
ε:s actum sit demonis apparitione ? Porro demo- παρωνηκέναι το Μενίππω, μείζονι τάχ' ίσως εξελή
nem, qui protervum illum luculentis indiciis ob- λακε δαιμονι. Ομοίως τε αυ και τον τας φρένας παρα
sidebat adolescentem 29, et rursum Empusam, La- τραπέντα νεανίαν υπό του λυττώντος κυνός, αυτόν
miamve, quam Menippum ait agitasse, majoris dae - τε τον δαιμονώντα κύνα, τη αυτή μετήλλαξε μεθόδω.
monis ope eum expulisse est verosimile. Pariler - "Ορα δή ούν, ώς έφην, την πάσαν αυτω παραδοξο
que vicissim mente motum adolescenterm rabidi ca : ποιίαν, ως διά δαιμονικής απετελείτο υπουργίας.
nis morst , ipsumque demone correptum canem Το γάρ της αναβιωσάσης κόρης, είτ'έμπνους υπήρχε,
eadem arte curavit. Agnosce igitur, prout antea , σπινθήρα ψυχής, κατά τον συγγραφέα, και ικμάδα
dixi, omnia ejus portenli malorum demonum pa- " επί του προσώπου φέρουσα (79), περιαιρετέον της
trata ministerio esse. Νam quod ad puellamspectat θαυματοποιίας. Ου γαρ αν, ώς και πρόσθεν έφην(80),
ab inferis revocatam , si spiritum adhuc ea intus σιωπή το τηλικούτον παρεδόθη, επ' αυτής Ρώμης
habebat, vitalis aure scintillam, quod ait scriptor, βασιλέως επί παρόντος γεγενημένον.
humidumque vaporem facie adhuc præferens ; id quidem numero miraculorum est exiniendum . Ne•
que enim , sicut et ante monui, tam grande facinus silentio potuisset involvi, in ipsa urbe Romæ in
conspectu quasi imperatoris patratum ,
535 CAPUT XXXVI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΗ'.
Equidem alia innumera ex iisdem libris colligere Μυρία μεν ούν και άλλα πάρεστιν εκ των αυτών
liceret , quibus quam facile confutari queant, quam αναλέξασθαι συγγραμμάτων, το τε εν αυτοίς ευ
parum invicem sibi respondentia habeant , quam ελεγκτον, και ασύστατον, μυθώδες τε και τερατώδες
sint fabulosa, quam plena monstris evincamus. At- απευθύνειν · όμως επεί γε ουδε πολλής τα κατά τον
tamen quandoquidem non accurato nimis adversus άνδρα δείται σπουδαιολογίας, ουχ ότι γε εν θεοίς, και
hominem studio nobis opus est ; quod tantum absit παραδόξοις, και θαυμασίοις, αλλ' ουδ' εν φιλοσόφους
υι inter deos stupendosve viros et admirandos D παρά τισι των νυν μνήμης υπαρχούσης αυτού, τοις
locus ipsi habeatur ], ut ne inter philosophos qui- ειρημένους αρκεσθέντες, μετέωμεν και επί το έβδο
dem a quibusdam nostri evi hominibus mentio ejus μον περί αυτού σύγγραμμα.
fiat; idcirco iis contenti quæ dicta sunt, ad septi
mum quoque de co librum progredimur.
1 lib. IV , c . 10. 98 lib. V , c . 16. 99 lib. IV , c. 20. 1 lib. VΙ , c. 55. 1 lib. V , c . 45.
( 75 ) þáopa. Vide de hac voce observata supra mam ,non ipsc quidem agnoscat Eusebius , sed xat'
άνθρωπον Ιοquatur , ex mente gentilium, heroenm il
ad( cap. 26. ήλωται. Νempe paulo ante cap. 26.
76) Προδεδ Ium in insulis beatorum felicitale frui juxta llies
(77) Και η ψυχή. Και ότι η ψυχή editum fueral ; logie Suae placita existirnantium.
ότι rejiciendum videbatur, quod in ms. ex prece- ( 78 ) 'Απολειπούσα. Lege απολιπούσα . EDIT.
dente linea all oscitanle librario videtur derivatum ( 79) Φέρουσα. Ρro φέρουσαν (quod erat in editis)
legendum putabant φέρουσα. HoLSTEN.
esse . Ως αν φήσειέι τις. Παc addita, quod in-
(78) ( 80) Ως και πρόσθεν έφην . Supra cap. 29.
sulas beatorum , et in ' jis habitantem Achillis ani
29 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 850
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΖ'. . CAPUT XXXVII. .
Κατηγορείται δητα γοητείαν ο ανήρ. Είτα Δημη- Magic igitur dica Apollonio scribitur. Unde au-
τρία φιλοσόφω, αποτρέποντι αυτόν της επί την Ρώ- tem Demetrio philosoplio, dehortanti eumabitinere
μην παρόδου , μη πειθόμενος, επαχθή τινα , και φορ- Romam continuando, minime olaudiens, insolen
τικά περί εαυτού ώδε πως λέγει : « Εγώ δε γινώσκω ler quædam , ac superbe de se ipso his fere verbis
μεν πλείστα ανθρώπων, άτε δή (81) ειδώς πάντα • profert 8 : • Ego mortalium cunctorum scio pluri
οίδα δε ών οίδα τα μεν σπουδαίοις , τα δε σοφοίς, τα mum : scio enim Oinia . Quae seio autem partim
δε εμαυτό, τα δε θεούς. 5 Και δη ο εν τούτοις πάντα scio bonis viris, partim sapientibus, partim ipsi
ειδέναι μεγαλαυχούμενος, προϊών, άγνοιάν τινων προς mihi, partim diis. ) Sed enim qui verbis istis omnia
του λόγου κατηγορείται. Είτα Δάμις αυτό μεταπλάτ- se nosse magnifice gloriatur, paulo post ignoran
τεται, διά θανάτου φόβον τον φιλόσοφον επικρυπτο- tie in quibusdam in ipsa illa historia arguitur.
μενος. "Ακουε δ' ούν του συγγραφέως, και περί αυτού Inde porro Damis transformatur ab eo, ob Imortis
φησιν απολογούμενος : Αιτία μέν ήδε (82) του με- melum philosophum abscondens. Sed audi Philo
ταβαλείν Δάμιν το τών Πυθαγορείων σχήμα. Ου γαρ stratus quae dicat 4, id factum ejus defendens :
ως κακίω (83) γε αυτό (84) μετείναι φησιν, ουδέ « Ει causa guidem exstitit ista, cur Pythagoreum
μεταγνούς αυτό, τέχνην δε έπαινέσας, ήν υπηλθεν ες B Damis habitum mutaret. Νeque enim abjeccisse S
το ξυμφέρον του καιρού. » . ait eum , ut qui vitæ institulum mulasset in deie
rius, neque quod ejus ipsum pæniteret, sed quod astum probaret, cui se accommodaverit, lempori
inserviturus . )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΗ'. CAPUT XXXVII
Επί τούτοις ο Φιλόστρατος τέσσαρας αιτίας, τάς Post haec Philostratus quatuor accusationis capi
η ευχερείς αυτό προς απολογίαν νομισθείσας εκτί- ta, que facile se apologia diluere posse putarel,
θησιν, από πλείστων ομολογών και άλλων αυτάς exponit 8 : ex pluribus aliis eorum delectum hali
άνειλέχθαι. " Ων ή μέν τις ήν· Τι δήτα μαθών ου tum esse inquiens. Horum primum erat : « Qua de
την αυτήν άπασιν έχοι στολήν ; ) ή δε : « Του χάριν causa eodem quo ceteri habitu non utatur ? » Alte
οι άνθρωποι Θεόν αυτόν νενομικασι; τρίτη : Πό- rum porro : Οuare deum ipsum homines pulent
δεν προείπο: Εφεσίους τον λοιμόν; επί ταύταις: esse? » Tertium: « Quanam ratione pestem Ephesis
• Τίνι (83) βαδίσας ες αγρόν ανατέμνει τον παίδα imminentem predixerit ? » Prieterea : « In cujus
τον 'Αρκάδα ; » Προς ταύτας δέ φησι και την απο- gratiam in agrum profectus, Arcadem puerun dis
λογίαν αυτόν γεγραφέναι. Πρότερον δ' ιστορεί δε- ρ cerpserit ? » Αιque ad depellenda ista apologiali
σμούς αυτον παραδοθήναι, και τι θαυμαστόν ενταύθα quoque eum scripsisse ait 6. Αnte vero in vincula
κατεργάσασθαι. Τώ γάρ τοι Δαμιδι μάλα λυπηρώς , eum conjectum meniorat, atque in iis etiam admi
ως αν επι συμφορά του διδασκάλου διακειμένω, αυ- randa quaedam prestilisse. Damidi enim animo
τόματος επιδείξαι λελυμένον του δεσμού το σκέλος " valde afflicto, ut par erat in ista preceptoris sui
είτα πάλιν αναλαβόντ' αυτόν της λύπης, ένθεϊναι ες fortuna, sponte pede delapsa vincula eum mon
το πρότερον σχήμα τον πόδα . Μετά τούτο, κρινόμε- strasse 1, inde vero, ubi ejus tristitiam essel sola
νον αυτόν επί βασιλέως Δομετιανού, γράφει είτα δή tus, priori statui pedem restituisse. Post haec co
των εγκλημάτων απολυθήναι, και μετά την των ram Domiliano imperatore causam dicentem, mox
εγκλημάτων λύσιν, ουκ οίδ' όπως ακαίρως, μοι δο- crimine absolutum scribit, dilutisque qua objecta
κεί, εν τω δικαστηρίω αυτά δή ταύτα αναφωνήσαι · fuerant criminibus, nescio quomodo parum oppor
• Δός , ει βούλει (86), κάμοι τόπον. Ει δε μή, πεμπε Tune sequentia , ipsis verbis, in dicasterio magno
τον ληψόμενόν μου το σώμα την γάρ ψυχήν αδύνα - clarmore protulisse 8 : « Fac et mihi [ licenti] ques0
τον, μάλλον δ' ουδ' αν το σώμα του μον λάβοις. ) locum . Sin minus, immille qui corpus vincial
meum ; quandoquidem ligari anima nequit. Imo
D potius ne corpus quidem meum vincias. )
Ου γαρ με κτενέεις, επεί ούτοι μόρσιμός είμι. Νec me enim occides, Parcis me auferre negatun.
Και δη επί τούτω τώ περιβoήτω βήματι αφανι- Dumφue 1stud tam celebre dictum proferret, 536
σθήναι του δικαστηρίου φησιν αυτόν. Και εν τούτοις, e dicasterio eum disparuisse ait. Αtque lisec est fa
το περί αυτού καταστρέφει δράμα. bulæ ejus catastrophe.
3 lib. VII , C. 14. • lib, VII , c. 16. 8 lib . VΙΙ, c. 20 ; adde c . 11 . et lib. VΙΙΙ , c. 3 , guem locum hic .
maxime respici puto. 6 lib . vi , c. 6. 1 lib . vii , c . 39. & !ib . viii , c. 5 .
(81) "Άτε δή. Omittitur δή apud Philostratum. strato.
(82) "H &ε. Omnino legendum ñãe ex Philostrato , (85) Tiri, Notum est apud Græcos pariter ac La .
referturque illud nos ad ea quæ præcedebant apud tinos dativo exprimi personam in cujus gratiam ali
islum scriptorem , quibus causæ mutali a Dami ha - quid fit . Nempe in Nervæ gratiam abominanda ista
bitus continebantur . sacra peracta fuisse Domitianus suspicabatur, ut
(83) Ως κακίω. Lectio indubitate vera, ut navo ex Philostrati clarissime constat historia. Sed hic
laborent editi qui, omisso is, habent xaxias. Me- tamen etiani Acciolus impegit. Ubi vero non impe
liorein lectionem ex Pbilostrato revocavimus. . git iste ?
(84) Αύτό. Ρronomen hoc addidinιus ex Philo (86) Βούλει. Ρhilostr., βούλοια
 IS CA
85 , EUSEBII CÆSARIENS OPP , PARS II. - APOLOGETI . 832
CAPUT XXXIX . Α ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΘ ,
Historiae autem ipsius scriptor, dum miraculum “Ο μεν ούν συγγραφεύς επί του κατά το δεσμωτή
in carcere patratum exponit , quod fuco phanta- ριον θαύματος , κατά φαντασίαν, ώς έoικεν, υπό του
sie , ut credere par est , facto , familiaris spiritus παρέδρου δαίμονος το Δάμιδι έωραμένου , επιφέρει
ope Damis viderat , haec verba subjungit 9 : Tum λέγων· « Τότε πρώτον ο Δάμις φησίν ακριβώς ξυ
primum Damis ait naturam Apollonii accuratius είναι της Απολλωνίου φύσεως , ότι θεία τε είη και
perspexisse , divina quod sit , et humaria major. κρείττων ανθρώπου . Μή γάρ θύσαντά τι (87) ( πας
Νeque enim sacra ulla obeuntem ( qui enim in γάρ εν δεσμωτηρίω ;), μηδέ ευξάμενον, μηδε ειπόντα
carcere potuisset ? ), neque precationibus usum , τι , καταγελάσαι του δεσμού , και εναρμόσαντα αυτώ
neque verbum proferentem ullum, pedicas con- το σκέλος τα του δεδεμένου πράττειν. » Εγώ δε ού
temptui habuisse : rursusque crure illis inserto , ποτ' άν καταγνοίην βραδύτητα του φοιτητού, εί τον
ut vinculis qui esset constrictus , sese gessisse. ) πάντα βίον συνών αυτώ , και διά τινων περιέργων
Ego vero vitio vertere quidem discipulo nolism oρών αυτών αποτελούνται τα παράδοξα, ουδέν τι δια
tarditatem suam, quod omne cum eo consuinens φέρειν αυτόν ηγείτο της θνητής φύσεως . 'Αλλ' έτι
evum , et superstitiosorum quorumdam rituum in- , και νυν μετά τοσαύτην θαυματουργίαν τα κατ' αυτόν
terventu mirabilia eum patrare videns , nihil eum » αγνοεί · είκότως δε αγωνιά και δέδιε (88), ως υπέρ
mortali prestare natura existirnarit. Αt vero etiam ανθρώπου, μή τι πάθοι παρά προαίρεσιν. Ει δε δή
post tantum opus patratum , qualis ille existat , πρώτον άρτι μετά την τοσαύτην διατριβήν, ότι δη
ignorat : et , ut fas sit ignoranti , olb ipsum angi- θείος είη και κρείττονος ανθρώπου φύσεως, ξυνίτσι
tur, atque timet , perinde ac si homo sit nudus , ne την τούτου ξυνιδείν άξιον αιτίαν, ήν αυτός ο συγγρα
quid ei , quod minime velit , eveniat . Porro si post φεύς δηλοί λέγων· « Μή γάρ θύσαντά τι, μηδε επευ
Iongam adeo conversationem demum divinum eum ξάμενον, μηδέ τι των απορρήτων είρηκότα, και το
esse , et excellentioris , quam humana sit , indolis , παράδοξον ιδείν αυτόν πεποιηκότα. Ουκούν τα προ
intellexit ; ejus rei ratio nieretur examinari , quam τερον διά περιέργου μηχανής ετελείτο το ανδρί · διό
ipse scriptor ille indicat dicenς : « Νeque sacra μηδε καταπλήττεσθαι αυτά μηδε θαυμάζειν τον Δά
obeuntem eum ulla , neque precationibus usunι , μιν. Είκότως δε νύν τούτο πρώτον πέπoνθεν, ώς ξένου
neque arcani quidquam mussitanlem » Daimin mi- τινόςυπ'αυτού παρά τα συνήθη διαπεπραγμένου. Προς
raculum istud patrare vidisse. Antea igitur patrata το δειχθέν δε του δεσμού φάσμα, και την από του δικα
per magicas artes quasdam ab Apollonio per acia στηρίου αναχώρησιν, τάς προς Δομετιανόν αυτού του
fuere, proptereaque neque obstupuisse ea , neque c Απολλωνίου φωνάς παραθείμην άν. Δεσμοίς γάρτοι
admiratum esse Damin [ ail). Merito autem [ut ad- αυτόν παραδοθήναι προστάξαντος βασιλέως, πάνυ γε
miraretur] nunc primum ei evenit , guod insolitum ακολούθως ο Απολλώνιος συνελογίσατο ώδί πως : Εί
quid ab Apollonio et praeter morem eliceretur. μέν γόητά με ηγή, πώς δήσεις ; ει δε δήσεις , πως
Quod autem [ objeclum Damidi ] pedica spectacu- γόητα είναι φήσεις ; » Αντικρούσει γούν αυτώ τις
hum allinet , discessumque ex dicasterio , ipsius ώδί πως, εκ τούτων ορμώμενος : Ει μεν ου γόης,
ea de re Apollonii ad Domitianum sermones haud πώς λέλυται σου το σκέλος; ει δε λέλυται , πως ου
invitus apponam. Vinculis enim cum illum ligari γόης; Και εί το υπομείναι τον δεσμόν ου γόης, το
imperator jussisset, optimo argumentandi neru ita μή υπομείναι, κατ' αυτόν, ώμολόγηται γόης. Και
Apollonius argutatus fuit 10 : « Si magum me esse αν πάλιν , ει υπομείνας το δικαστήριον ου γόης,
arbitraris , quanam ratione vincies ? Sin vincire τώ δε διαδράναι τούτο, και τους αμφ' αυτόν βασιλέα,
me poleris , quomodo esse magum putabis ? » Sed λέγω και τους εν κύκλο δορυφόρους, σαφώς ενατέ
opponere ipsi hoc modo aliquis posset , occasione φηνεν (86') ο γόης. " Οθεν, μοι δοκώ, συνησθημένοςκαι
ex istis accepta : Si tu magus non es, quomodo tibi λόγος , θεραπεύει το γεγονός , ως δή άνευ θυσιών και
crus est solulum ? At si solutum est , quomodo noη επωδών αδρήτιο τινί και υπέρ άνθρωπον δυνάμει του
es magus ? Sique adeo eo quod in vincula se conjici παραδόξου πεφηνότος.
sit passus, magus non esse evincitur,537 hoc ipso quod vincula exuit , maguin eum proprio efato
esse , in confesso erit. Et vicissim , și ex eo, quod judicio se submisit , magum non esse patel ; in hoc
ipso certe quod ex eo sese surripuit , ipsique imperatori se subduxit , addo et slipantibus eum cor
poris custodibus , luculenter sese prodidit magus. Quamobrem , utmihi videtur, ipsa Pbilostrati ora
1:0 , dum eam rem animadvertit, facto illi medicinam parat , I referens ] quod nullis obilis sacris
incantamentisve adhibitis , occulta quadam et humanam indolem superante virlule , miraculum boc
ce patratum fuerit.
• lib. VΙΙ , c. 38. • lib. νιι , c . 34.
(87) Dúcartá tl. Ap. Philostr. hoc loco omis - D Damidis , ista occasione natæ , minime convenire ,
sum esi ti, ut et mox post elTEÓVTA . Ponitur vero quod postea apud Demetrium , lib .viii , cap . 11, 12,
post ευξάμενον. ipsius capilimetuat, perinde ac si nudus homo es•
(88) 'Αγωνια και δέδιε. Contradictionis convin- set, de quo nullam haberet prorsus excellellioris
cere Philostratum eupit hoc argumento , quod Da - naturæ opinionem .
midem dicat indiciuni divinitatis Apollini cepisse (88') \Eranévnrer , Forte I.VATÉO . Edit.
ex pede vinculis sponte solulo . Nam huic opinioni
855 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 854
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μ". Α CAPUT XL :
'Αλλά γάρ ουκ ές μακράν αύθις και της φύσεως Verum rursus non ita multo post natura ejus
παραθήσεται έλεγχος . Αυτίκα γάρ τινος επιστάντος nobis suppeditabitur argumentum 1. Cum ex in
αυτώ , και φήσαντος : « 'Αφίησι σε , ώ 'Απολλώνιε, sperato enim ad eum accederel non nemo, diceret
τουτων των δεσμών και βασιλεύς , και ελεύθερον que : « Hisce te vinculis , o Apolloni , eximi jubet
δεσμωτήριον συγχωρεί οικείν, 5ο κρείττων ή άνθρω imperalor, utque in liberiore carcerc degas per
πος , και των μελλόντων προγνώστης , millit ; , tum ultra hominum sortem positus ille ,
ſuturorumque antea gnarus,
Κωφού τε ξυνιεις ( 89 ), και ου λαλέοντος ακούων , Muli concipiens animum, sensusque tacentis ,
υπό της άγαν, ώς εικός, περιχαρείας αποπεσών της Dre nimi , ut videtur, gaudio fatidica excidens
προγνώσεως , πυνθάνεται λέγων : Τίς ούν και μετα- virtute , nuntium rogat : Quis vero me isthac est
σκευάσων μ' εντεύθεν ; » Ο δε : Εγώ , έφη, και traducturus ? » Ille aulem : « Ego , respondit , tu
επου . » modo sequere. )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΑ'. CAPUT XLI.
Είτα και λόγον απολογίας και θειότατος μάλα γε συν- B Postremo 15 orationem apologeticam quoque
τάττει πεφροντισμένως , αγνοών, ότι δητα ες μάτην composuit studio ingenti vir ille plane divinus ,
αυτω σπουδασθήσεται η γραφή. Ούεται μεν γάρ άκου - ignarus nempe inanem operam in eo se scripto
σθήσεσθαι αυτού απολογουμένου βασιλέως και, ως consumpturum. Putabat enim se ab imperatore iri
άκουσομένου γε σφόδρα πιθανώς παρασκευάζεται auditum recitantem apologiam : eoque quod audi
την απολογίαν· ο δε, ταύτην μη αναμείνας, ες ουδέν turum eum speraret , ad persuadendum cum ma
αυτού την σπουδήν κατεστήσατο. "Ακουε δή ούν και xime orationem componit. Cesar tamen eam non
περί τούτων οία φησιν ο έλεγχος . Επειδή δε και ferens irritum ejus studium reddidit. Audi igitur
λόγος αυτό συνεγράφη τις , ως προς ύδωρ (90) την de his etiam quid dicat sibi ipsi adversante oratio
απολογίαν αφήσοντι ( 91), ξυνείλε δε αυτόν ο τύραννος ne 18 : Quoniam vero oratio etiam ei conscripta
ες ας είρηκα ερωτήσεις, αναγεγράφθω και ο λόγος. » est , ut qui ad clepsydram causam esset dicturus ,
"Ορα δή πως του μέλλοντος πορρωτάτω τυγχάνων eum autem tyrannus intra questionum, quas
και πάντα θειότατος , μετά πλείστης όσης φροντίδος, dixi , angustias conclusit , oratio quoque huic his
ως προς ύδωρ την απολογίαν ποιησόμενος εσπού - toriae inseratur. Vide igitur ut a futuris Iongissiane
δαζεν. aberrans, vir ille plane divinus, quam maxima
C potuit cura , velut ad clepsydram dicturus , elabo
raverit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MB'. CAPUT XLII.
'Αλλά γάρ διεξιτητέον και την ές μάτην αυτώ πε- At et ipsa percensenda est frustra ab eo elaborata
ποιημένην απολογίαν, ά, ως πολλά και (92) άλλα εν apologia , et que, multa alia inter, 538 quibus
ταύτη Δομετιανώ προσφωνών, απαυθαδίζεται λέγων· Dormitianum compellat , arroganter jactat, diserte
« Ως άρα Ουεσπασιανός σε μέν βασιλέα εποίησεν, inquiens 16 : « Te igitur imperatorem Vespasianus
υπ' εμού δε έγένετο. » Βαβαι της αλαζονείας ! ήν ούτι fecit, ipse a me est factus. Yah arrogantiam!
γε ο τυχών, αλλ' ουδε ει φιλόσοφός τις αληθώς, και qua ne ex vulgo quidem quispiam , nedum vere
κατά ανθρωπείαν υπεραίρων εγεγόνει φύσιν, έτερα- philosophus , hurmanaque excellentior natura se
τεύσατο αν, μή ουχί δίκην ανοίας παρά τούς έμφρο- jactitet, nisi insaniae dicam a prudentioribus sibi
σιν υποσχών. Είτα δε της κατ' αυτόν υποψίας εαυτόν Scribi velit. Deinde vero a suspicione , qua pre
απολυόμενος (93), ταύτα περί γοήτων φησίν: « Αλλά nebatur , se ipsum purgans , sequentia profert de
τους γόητας ψευδοσόφους φημί. Τα γάρ ουκ όντα εί- magis 18 : Equidem magos false sapientiae puto
ναι παρ' αυτοίς , και τα όντα, απιστείσθαι (94). » Kα- alumnos esse. Νam quae non sunt , ut esse videan
ταμάθου δ' ούν τις έκ τε της όλης πραγματείας, και Ρ ιur, et quae sunt, ut non esse videantur faciunt. »
των εν μέρει δεδηλωμένων, πότερα εν θείοις και φι- Ex tota igitur ista tractatione, et sigillatim exposi
λοσόφους , ή.εν γόησιν αυτόν κατατακτέον, πιστεύσας tis omnibus, discas licet, an in diis , an in philoso
οις τε αυτός περί γοήτων και ψευδοσόφων είρηκε, phis, an in magis censendus sit , iis admissis que
και οίς δεδήλωκεν η κατ' αυτόν ιστορία . Δρυές τε ipse de magis et spurie sapientiae cultoribus dixit,
γάρ, και πτελέαι, ενάρθρω και θηλεία φωνή λαλού - et quae historia ejus de ipso retulit . Νam quercus
σαι , και τρίποδες αυτόματοι φοιτώντες, και χάλκεοι et ulmi 16 articulata ac muliebri voce Iocute, trip
11 lib. VΙΙ , c. 40. 15 lib . VΙΙ , c. 7. 10 ib. VΙΙ, c. 6. 1. lib. VII, C. 7. 16 lib. VIII , C. 7.
16 lib. VΙ , c. 10.
(89) Κωφού τε ξυν. Vide supra c. 14. (95) Απολυόμενος. Sic rescribere non dubita
(90) Ως προς ύδωρ. Sic ex ms. et Philostrato Vi, pro απολυόμενον, quod in editis erat .
restitui : antea legebatur, ώσπερ ύδωρ την απολο- (94) 'Απιστείσθαι. Ita ex Philostrato restitui pro
γίαν αφήσονται . HoLSTEN. άπιστα, quod erat in Eusebii editis ; rationem cur
(91) Αφήσoντι. Ρhilostr. habet αφηγήσαντι. priorem praeferam lectionem reddidi ad' Philostra
(92 ) “ A , ως πολλά και, etc. Distinctionen posui tuυ,
post ő , sine qua obscurior sensus.
ευη EUSEBII CÆSARIEN O .P II. – APOLOGET . 856
SIS PP ARS ICA
«les etiam 1" spontaneo motu incedentes, ereique A θεράποντες διακονούμενοι, πίθοι τε όμβρων και ανέ .
Serv discumbentibus ministrantes , imbrium item μων, και σανδαράκινoν ύδωρ, και όσα άλλα εισήκται,
dolia 18 ac ventorum, et sandaracina aqua, et que παρ' οίς ηγείτο θεούς, ούς και ουκ ώχνει διδασκάλους
alia representantur ab iis, quos deos est arbitra- επιγράφεσθαι, τίνος αν είεν παραστατικά και των ιτα
tus 19 , et quos ne preceptores quidem agnoscere ουκ όντα είναι, και τα όντα άπιστα και παραδεικνύν
est dedignatus , in queim alium compelere putes, των ; ούς αυτός γόητας ονομάζων, ψευδοσόφους υπάρ
nisi in eos qui que non sunt 20 , ut esse videan- χειν αποφαίνεται. "Ήτοι ούν επί τούτοις ο θείος, και
tur , et quae sunt, ut videantur non esse , efficiunt ?» ενάρετος, και θεοίς κεχαρισμένος , το σοφίας αναδη
quos ipse magos appellans , spurie sapientiae cul- σάμενος βραβείον, αυτου Πυθαγόρου και των όσοι
tores esse demonstrat. Nuum igitur istis argumentis μετ' εκείνον θειότερος αληθώς και μακρά ευδαιμονέ
divinus hic, omnique virtute excultus,ipsisque diis στερος κριθείη ·η έμπαλιν, ψευδοσοφίας άλούς, κακο
gratissimus, sapientia coronatus bravio, ipso di- δαιμόνων ( 95) απoίσεται τα πρωτεία.
vinior Pythagora ejusque discipulis , beatiorque censendus erit ? an contra spuriae sapientiæ daina
lus , inter infelicissimos primas ſeret polius ?
CAPUT XLIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΓ'.
Rursum in apologetico illo scripto se in Ionia de " Πάλιν δε τη γραφή περί μοιρών ισχύος φιλοσοφή
fatorum vi ait disputasse20", adeo mutari non posse, σαι αυτόν εν Ιωνία φησί, διδάσκοντα ούτως άτρεπτα
que texunt ista , docentem , ut, si imperium huic είναι, και κλώθουσιν , ώς , ει και βασιλείαν τούτω (96)
decernant, quodin alterius nunc quidem sit potesta. ψηφίσαιντο, έτέρω ήδη υπάρχουσαν, ουκ αν αποκτεί
te, nemo illum inlerimere possit, ne ab illo sibi im- νειε τις τούτον, ως μή αφαιρεθείη ποτέ υπ' αυτού το
perium eripiatur : imo si vel interemptus fuerit, άρχειν » αλλά και αναβιώναι αποθανών υπέρ των δι
Tevicturum tamen eum , ut fatis decreta evenant . ξάντων ταϊς μοίραις . Και τούτοις επιλέγει αυταίς
Quibus sequentia ipsis iisdem syllalbis subjungit : συλλαβαϊς : « "Οτω πέπρωται γενέσθαι τεκτονική,
« Cuicunque fato decretum fuerit lignarius ut 539 ούτος κάν αποκοπή τω χείρε , τεκτονικός έσται. Και
sit, is manibus truncetur licet , in lignarium eva- "τω νίκην εν Ολυμπία δρόμου άρασθαι, ούτος δ',
det, Ει cui cursu vincere in Olympia [ destinatum ουδ' ει πηρωθείη το σκέλος, αμαρτήσεται της νίκης.
est, ] hic , ne abscisso quidem si claudicet crure , Και ότω ένευσαν μοίραι το εν τοξική κράτος, ούτος,
victoria fraudabitur . Et cui ut sagittandi valeat arte ουδ' ει αποβάλοι (97) τάς όψεις, εκπεσείται του σκο
Parco decreverint , liic vel capίus oculis Sagitta a που (98) . » Τούτοις, τον άρχοντα κολακεύων, επιφέ
Scopo non aberravit. » His vero, adulaturus impe- C ρει λέγων· « Τα δε των βασιλέων έλεγον, ές τους
ratori, subnectit et ista : « Regum autem exemplo Ακρισίους δή που όρων, και τους Λαίους, Αστυάγην
usus sum, ad Acrisios respiciens el Laios , Astya. τε τον Μήδον, και πολλούς άλλους (99), ευ τίθεσθαι
gemque Medum, et complures alios, qui bene sibi in τα τοιαύτα δόξαντας (1) : ών οι μεν παίδας, οι δε εγ
Oujusmodi rebus consuluisse sibi videbantur . Quo- γόνους αποκτείνειν oιηθέντες, αφηρέθησαν υπ' αυ
rum alii filios, nepotes alii e medio sublatos esse των το βασιλεύειν, αναφύντων επ' αυτούς εξ αφανούς
putantes, ab iisdem illis spoliati sunt imperio, re- συν τω πεπρωμένω. Και ει μεν ηγάπων κολακευτι:
Viviscentibus quasi, ut in ipsos insilirent , adjuvan- κήν (2 ), είπον αν και τα σα (3) έντεθυμήσθαι, ότε
είbus falis. Quod si adulandi studio tenerer, dicere απείληλο μέν υπό Βιτελλίου (4), κατεπίμπρατο δε και
possem etiam tuas animo neo Yes esse obversalas, νεώς του Διός περί τας οφρύς του άστεος. "Οδ' ευ κεί
quandoa Vitellio obsidebaris , temphumque Jovis op- σεσθαι τα εαυτού έφασκεν, ει μή διαφύγοις αυτόν.
timi accendebatur in summo urbis vertice. lle vero Καίτοι μειράκιον ικανώς ήσθα, και ούπω ούτος.'Αλλ'
bene se res suas habituras putabat , modo tu ejus όμως επί μοίραις έδόκει έτερα : ο μεν απώλετο αυταίς
ne evaderes manus . Atque adolescens tunc plane βουλαίς, συ δε τα εκείνου νύν έχεις. Επει δε αρμονία
eras , neque dum qualis nunc es . Verumtamen , κολακευτική άχθομαι ( δοκεί γάρ μοι των εκρύθμων
quia Parcis aliter est visum, Vilellius quidem, D τε και ουκ εύφθόγγων(5) είναι), τετμήσθω μου ήδε ή
17 lib. μι , c. 27. 18 lib. II , C. 14 . 19 lib. VΙ , c. 1Η : et lib. VII c. 32 Conf. et s . c. 31 . 1" ID.
VIII , C. 7. 20 * lib. VIII , C . 7.

(95) Κακοδαιμόνων. Ιnfelices Romani quoque s05 (1 ) Τα τοιαύτα δόξ. Philostr., τα αυτών τοιαύτα
lent vocare eos, quibus mens est leva ; κακοδαίμονα εν αρχή δόξαντας.
autem et ευδαίμονα Graecis esse, quibus bene vel (2 ) Και ει μεν ηγάπων κολακευτικήν . Αpud
sccus constituta mens est, ad Philostratuin pluribus Eusebium erat xolaxeur!XÓV, male etiam post to do
probatum . TIWV comma ponebalur. Lirumque mendum pre
(96) Βασιλείαν τούτω. Αnte scriptum erat βασι- eunle Philostrato sustuli.
λείας. Eusebius habet βασιλείαν τω. (5) Τα σά. Melior haud dubie est lectio hac, er
(97) Αποβάλλοι. Verior baud dubie lectio, quam Philostrato revocala, quam quod in editis Eusebii
el Philostr. agnoscit , et ms. Morello visum , Editi esl tíos, sic enim sequentia aptius cohærent.
haliebant αποβάλλει . ( 4) Βιτελλίου. Philostr. addiι ενταύθα.
(98) Σκοπού. Ιta Philostr. Editi,εύσκόπου . ( 5) Εύφθόγγων . Antea άφθόγγων male, HoLSTEN
( 9 )) "Αλλους. Philostr., ετέρους, quam in mar- Nempe εύφθόγγων Philostrati etiam codices liabeinί.
gine lectionein ascripscial quoque Morell.
851 LIBER CONTRA HJEROCLEM . 833
«ευρά, και μηδέν ηγού των σων εντεθυμήσθαι με.ΣΑ dum ista ageret consilia , male periit, tu ve gute
Διά τούτων δε όμου τον άνδρα κόλακα, και ψεύστην, illius erant nunc possides. Sed quoniam adilato
και πάντα μάλλον η φιλόσοφον, ο υπέρ της αληθείας rum cantus me offendit, (videtur enim mihi drso
παρίστησι λόγος ( 6). Τοσαύτα γάρ πρότερον ειπών ηus esse ac discors,) rumpenda milhi ista est ch
κατά του Δομετιανού, κολακεύει νύν ο γεννάδας, και da. Neque velim ut arbitreris de tuis rebus
καθυποκρίνεται, ώς ουδέν τι κατ' αυτού, μάλλον δε cogitasse . His autem Apollonium adulatorem
υπέρ αυτού , των περί μοιρών αυτό και ανάγκης εν juxta et mendacem, et quidvis potius quam philo
Ιωνία κεκινημένων. Ανάλαβε δήτα την ιστορίαν, ώ sophum, nobis sistit historia isla , veritatis adeo
συγγραφεύ , και της αληθείας διανήψας ( 7 ) τα studiosa. Νamque idem , qui graviter adeo prius in
πρότερον σου γραφέντα λαμπρά και φιλαλήθει Domilianum fuerat invectus , nunc adulatur vir
διελθε (8) τη φωνή , μηδέν υποστειλάμενος: Ως, strenuus, simulatque ac si non contra ipsum ullo
εν Εφέσω διατρίβων, και αφίστη Δομετιανού άν- nmodo, sed pro ipso potius faciant , quos in Ionia
δρας (9 ), και υπέρ απάντων εδρώννυε σωτηρίας και ipse de fatis atque necessitate moverat discursus.
τάς μεν επιστολιμαίους ομιλίας (10) ουκ ασφαλείς Suune igitur in manus tuam, o scriptor , historiam,
αυτοίς ώετο, των δε εταίρων τους σωφρονεστάτους, et veritati pervigilium agens, antea tibi in lit
άλλοτε άλλον απολαμβάνων, Διάκονον, έλεγε , ποιού- B teras relata clara voce et veritatis studium prae
μαι σε απορρήτου λαμπρού. Βαδίσαι δε σε χρή ες eunte 540 relege, nec le subducas huic oneri : Uι
Ρώμην παρά τον δείνα , και διαλεχθήναι οι. » Και neinpe comrmoralus Εpliest 11 , Domiliano viros
διελέγετο μεν υπέρ μοιρών και ανάγκης, και τον abalienaverit, et ut communem tuerentur liberta
λόγον διήει, ότι μηδέ οι τύραννοι τα μοιρών οίοι βιά- tem confirmaverit : atque commercia quidem per
ζεσθαι. Και ως χαλκής εικόνος ίδρυμένης Δομετια - epistolas minus tula ipsis esse putaverit, adeoque
νου προς τα Μέλητι,επιστρέψας ες αυτήν τους παρ- sodalium prudentissimis , modo hoc modo alio 2
όντας: « 'Ανόητε , είπεν , ώς πολύ διαμαρτάνεις μου- turba seducio, dixerit : Magni le facio arcani mini
ρων και ανάγκης. " Ω γάρ μετά σε τυραννεύσαι πέ- Strum. Oportet autem Roman te albire ad hunc vel
πρωται , τουτον και ει αποκτείνειας, αναβιώσεται.» illum, atque cum eo disserere. ) Uι item de fatis
Ο δή μετά τους τοίους διαλόγους κολακεύων τον τύ- el necessitateloculussit 22 , atque ostenderit oratione,
ραννον, και μηδέν τι τούτων ως προς αυτόν ειρήσθαι quod ne tyranni quidem falorum mutare decreta
αυτώ κατειρωνευόμενος , πώς ου μοχθηρίας απάσης valeant . Ut porro enea cunι essel Dontitiano all
και ανελευθερίας κριθείη; ει μή άρα ψευδηγόρους τι- Melelem fluvium posita statua, in earm ut intueren
νάς και κατηγόρους του ανδρός, ουχί δε αληθείς ιur , presenles omnes pernoverit , dixeritque:
συγγραφέας , θείη τις τους ταύτα μνήμη παραδεδω- 0 0 stulle, quan fotorumignorasindolematque neces.
κότας. Και που του Φιλα.λήθους του παιδεύσεως sitatis. Cui enim ab eis , ut post te imperet, fait de
μεν επί πλείστον ήκοντες , το δ' αληθές τιμώντες cretum, ille, si perimes etiam,reviviscel.» Janm ergo,
συγγραφείς ; » Δάμις τε ο φιλόσοφος , o και συνδια - φui post sermones ejusmodi adulatur tyranno, al
τρίψας το δηλουμένω, και Φιλόστρατος ο Αθηναίος , que nihil eorum in ipsum dictum esse simulat,
αφ' ών ταύτα παρατίθεται• ούς σαφώς ούτως έναν- quomodo omnis is nequitie animique illiberalis
τιολογούντας, κομπάζοντάς τε αληθώς, και τους μα- reus non agalur ? Νisi forte mendaces quosdam et
χομένοις παρισταμένους ψεύστας εναργώς , και calumnialores Apollonii esse statuat, non veraces
απαιδεύτους , και γόητας της αληθείας το φέγγος auctores, haec qui mentoria proliferint. Ubi jar
διήλεγξεν. igitur illi Philalethis auctores , « qui eruditione plu
rimum profecere , veritatisque » studiosissimi? Damis, inquam , pliilosophus, qui et comes assiduus
ei, de quo agitur, fuit, Atheniensisque Philostratus, a quibus ista nobis proponuntur : quos luculenter
adeo sibi repugnare ipsis, jactatores certe vanissimos, et contradictionibus suis spissorum menda
ciorum convictos, indoclos item el magos lux veritatis demonstravit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΔ'. CAPUT XLIV.
Επί πάσι τον Απολλώνιον, απαλλαγέντα του δι- D Postremo Apollonium judicio absolulum sese in
καστηρίου , εν Λεβαδεία έλθείν ιστορεί. Βουλόμενον Lebadeam recepisse memorat 23. Cumque in Tro
11 lib . VΙΙ , c. 8. 11 1ib . VΙΙ , c. 9, 23 lib. Vo, c. 19.
(6 ) Ο υπέρ της αληθείας παρίστησι λόγος. Sensusque emergit non clarus tantum, verum et
Ironice dictum . Nempe a veritatis studio Philostra elegans, quem proinde , cum alium non possem , in
tum , atque istud súyypayua ejus commendaverat versione etiam expressi.
Ilierocles, ut videre est supra cap . 2. ( 8) Γραφέντα λαμπρά και φιλαλήθει διελθε. Εx
(7 ) Διανήψας. Αcciolum in suis διανίψας legisse ms. reposui. Prior editio, γραφέντα λαμπρά και
Certum est : nam quomodo vertere alias poluisset : φιλαλήθη διελθε, alteram autem lectionem el distin
Age veritatis fonte dilutam repele hanc clara et in - ctionem interpres quoque sequitur . HOLSTEN .
genua voce ? At ista lectione , fatendum ingenue, (9 ) "Arēpas. Nervam , Rullum el Orfilum , de iis
non mullum lucis accedit loco obscuro . Nibil ego enim agitur eo quein respicit Philostrati loco .
invenio magis probabile, quam legendum esse xo ! (10) Ομιλίας . Philostr. ξυμβουλίας habet, quo !
to annuale ĉiav49 ;, sic enim salis plana omnia , magis probem ,
 859 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA . 860
phonii specum descendere afectaret, prohibitum Α τε ες Τροφωνίου κατελθείν, μη επιτρέπεσθαι προς
ab inolis esse , his quoque magum eum esse cen- των επιχωρίων, γόητα και τούτων ήγουμένων αυτόν.
senibus. Αtqui merito ejus rei suspicio obtineat, Καίτοι άξιον απορήσαι, παραθέμενον τας εν αρχή
si quis contulerit ab initio Philostrato dicta 14, ubi του Φιλοστράτου λέξεις, εν αίς άπορων ό τι δή γόητα
gre ferens, suspicionem quibusdam esse ortam, αυτόν υπειλήφασιν, αυτά δή ταύτα θαυμάζει λέγων·
Magus quod sit, id ipsum admiratus inquit : « Em- « Εμπεδοκλέα μεν και Πυθαγόραν, και Δημόκριτον,
pedoclean atque Pythagoram Democritumque, qui τοίς αυτοίς μάγους ώμιληκότας,ούπω υπήχθαι τέχνη
eorumdem magorum exstiterint discipuli, nunquam Πλάτωνά τε , παρά των εν Αιγύπτω ιερέων τε και
lamen in artis illius suspicionem venisse ; 541 Pla προφητών πολλά παρειληφότα, και ταύτα τοις ιδίοις
lonem quoque, tamelsi ab Ægyptiis sacerdotibuspro αναμίξαντα λόγοις , ουδαμώς δόξαι τισι μαγεύειν.
phelisque multa accepisset, eaque suis libris inser- Τουτονι δε ούπω γινώσκεσθαι παρ' ανθρώπους , ότι
Πέsset, nequaquamtamen cuiquam magiae addictum δη από της αληθινής ώρμάτο σοφίας, μάγον δε αύ
visum esse. De Apollonio autem nondum satis ho. τον νενομίσθαι , τα μάγοις Βαβυλωνίων, Ινδών τε
minibus innotuisse, quod ingenue sapientiae usus Βραχμάσι και τοις Αιγυπτίων Γυμνοίς όμιληκέναι.»
sit adjumentis, magumque creditum esse eum, quod Τι δήτα ούν ειρήσεται προς αυτόν, ώ ούτος ; Τωδε
Babyloniorum magis Brachmanibusque Indorum, ac B τώ ανδρί τηλικούτον επεχειρείτο , ώς μόνον γόητα
Egyptiis Nudis se in disciplinam dedisset.» Quid πάλαι τε και νύν νενομίσθαι εισέτι παρά τους τελικού
igitur Philostrato responderi , amice, convenit ? τους άνδρας, οι τών αυτών, ώς φής, διδασκάλων πεπει
Nempe vir iste ejus generis res molitus fuit, ut s0 - ρασμένοι (10'), διέπρεψαν μεν και καθ' ούς εγνωρί
Ius et olim et nostra etate fuerit habitus magus , ζoντo χρόνους , και ες τους μετέπειτα δε της σφών
prie ejuscemodi viris, qui licet eosdem, quod tu φιλοσοφίας αοίδιμον καταλελοίπασι την αρετήν· ει
quidem ais, experti fuissent magistros, et suo 12- μή άρα πέρα των προσηκόντων εγχειρών τοίς ευ
men evo bonafama gavisi sunt, et posteris quoque φρονούσι φανερός καθειστήκει ; Αυτίκα των νυν εί
temporibus philosophie sue virtutem commenda- σιν, οι περιέργους μηχανές (11), τη του ανδρός ανα
tissimam reliquere. Annon igitur ultra quam fas sit κειμένας προσηγορία , κατειληφέναι λέγουσιν. 'Αλλ'
eum molitionibus suis processisse, quibus Santa ουκ έμοιγε φίλον τούτοις προσέχειν τον νούν· αλλά
mens est omnibus manifestum sit? Sunique etiam- γάρ και περί της τελευτής του ανδρός ακόλουθα τους
num hodie qui magicas machinas, que viri illius προτέροις συντάττων , ουδέν αληθές εξέφηνεν είδε
esse dicantur, sese dicant reperisse. At istis ani - ναι. Τους μεν γαρ εν Εφέσω τελευτήσαι αυτόν ιστο
mum advertere nunc quidem laud placel . De morte , ρεϊ, τους δε εν Λίνδο ες το ιερόν της Αθηνάς, άλλους
autem etiam viri prioribus consentanea dum c0.2- " δε εν Κρήτη. Και τοσαύτην άγνοιαν του περί αυτών
cinnat, nulla parle veritatem rei sibi innotuisse τέλους κατασκεδάσας, βούλεται αυτόν ες ουρανόν αυτό
Ostendit, Alios enim Epiesi exitum ejus contigisse σώματι χωρήσαι. Εσδραμόντος γάρ ες ιερόν, φησί
ait referre 25, alios autem Lindiin Minerve templo, κλεισθήναι τας πύλας, και τινα ωδήν αδόκητον παρ.
alios in Creta insula. Et cumtailum caliginis illius θένων εκπεσείν. Το δε άσμα είναι : « Στείχε , στείχε
morti offundat, νult tamen eundem cum ipso cor - ες ουρανόν, στείχε.Ο Λέγει δε , ως μήτε κενοταφίω
pore ad superos evolasse . Νam cum templum, prouι του ανδρός πω περιτύχοι, καίτοι της γης οπόση εστίν,
ille ait, ingressus esset, valvas repente occlusas, εαυτόν επελθόντα. Και βούλεται αυτή η διάνοια μηδε
inexspectalunque virginum cantum ex eo auditum όλως θανάτου τον άνδρα θίγειν . Πρότερον μεν γάρ
esse. Cantumque fuisse istum: Veni, veni in caΡ . αμφιβάλλων περί του τρόπου , καθ' ον ετελεύτα ,
lui, veni.» Addit quod ne in cenolaphium quidem ύστερον δε διαρρήδην και ες ουρανόν αυτόν χωρήσαι
ejus inciderit, cum tamen ipse universum orbem, φάσκει. "Οθεν, ώς δη τοιούτον όντα, και κατά το προ
qua late patet, peragrassel. Vultque hoc ipsi ani- οίμιον , και καθ' όλην την γραφήν , Πυθαγόρου και
mus, omnino mortem virum illum non attingere. Εμπεδοκλέους θειότερόν φησι, και παρεληλυθέναι
Cum enim initio dubitel de modo quo vivis exces- φιλοσοφία .
sit , discrle deinde dicit in cælum ascendisse eum . Quamobrem eum , tantus qui sit, el in proæmio " ,
16 1ib. 1, c. 2 . 25 lib. VΙΙ , c. 29. 16 lib. 1, c. 2 .
(10 ) Πεπειρασμένοι. Lege πεπειραμένοι, a πει.. D lesmata adversus ciconias, Lyci luvii exunditiones,
ράομαι. EDIT. testudinesiteni,el equos ferocientesfecisse.Antiochiæ
(11) Οι περιέργους μηχανάς. Intelliguntur τελε- ad porlano urbis orientalem telesina contra ventum
OTIXá , quæ passim in urbibus Asiæ et Græciæ inve- aquilonarem posuisse. Fusum item ex aere score
niebantur, quæ Apollonii vulgo Eusebii ævo esse pium in urbe media defodisse, columnamque eipara
credebantur, ejusque adeo dicebantur esse ; hoc vain imposuisse, quod omnes scorpios lugaveril te
enim est quod addit, τη του ανδρός ανακειμένας lesina. Αliudilem adversus culices parasse, quod
Tipoonyopią . Talium in hac ipsa historia lit mentio , prolixius describitur, quam ut bic repelere vacel.
lib . iv , cap. 10 . Plura autem de iis habet Joannes Eadem vero juxta cum aliis Apollonii tehéoquase
Antiocheniis in Chronogr., pag . 342, quem locum etiam Tzetzes recenset Chiliad. 11, bist. 60. Adde
transcripsit etiam auctor Chronici Aler. En verba Joan .Gregorium in Observ. S ., C. Viit.Hic ilaque une
ejus :" Ην δε τους χρόνους βασιλέως Δομετιανού και σο· χαναί τή του ανδρός ανακείμεναι προσηγορία. ΑCCIO
φώτατος Απολλώνιος ο Τυανεύς, και ήκμαζε περι lus male verterat : Neque vero hodie desunt, quiet.
πολεύων και πανταχού ποιών τελέσματα εις τας πό- vertos se dicant ejus nomini invocato magicas ine534
he's valsis tas y pas. Inde narrat Byzantii eum te - virtules, ad superstitiosa quæpiam peragenda.
 861 LIBER CONTRA HIEROCLEM . 869
ct in toto opere ,magis 542 quam vel Pythagoram , vel Empedoclem ait ſuisse divinum , studiisque sapien
lize excelluisse .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΕ. CAPUT XLV.
'Αλλά γαρ εν τούτοις περιγραφομένου του λόγου, Sed limites Orationis constituentes istos , ago
βραχέ’ άττα περί μοιρών και ειμαρμένης φέρε δια- paucis adhuc de fato , atque Parcis tractemus :
λάβωμεν · ό τι και βούλοιτο δι' όλης αυτή της υπο- quid velit [ scriptori] per totum opus istud doctrina,
θέσεως ο λόγος (12), το μεν εφ' ημίν αναιρών, arbitrii tollens libertatem, et necessitatem inducens
ενδρούντες στα πανδρεόδμιαςλόγο
ανάγκην δε εισάγων, και ειμαρμένην , και μοίρας, legesque fatales , el falum, dispecturi : hac enim
διαθρούντες · ταύτη γάρ ημίν εντελώς και η εν ratione accurate a nobis Apollonii in doctrina er
δόγμασι ψευδοδοξία τάνδρός διευθυνθήσεται. Ει δη Γores etiam redarguentur . Si est igitur ( ut vera
ούν, κατά τον αληθούς φιλοσοφίας λόγον, ψυχή πάσα philosophie doctrina tradit.) animaimmortalis ( si
αθάνατος (το γάρ αεικίνητος (13) αθάνατον, το δ' quidem quod semper movetur, est immortale, quod
υφ'ετέρου κινούμενον , παύλαν έχουν κινήσεως, παύ- autem movetur aliunde, ubi motus cessationem
λαν έχει ζωής), και αιτία ελομένου, Θεός αναίτιος • admiserit, vivere desinit); siitem est causa electionis,
τις αιροίτο λόγος άκουσαν, ουχί δε κατά προαίρεσιν, et Deus culpe estimmunis ; que ratio sibi persua
αψύχου δίκην σώματος έξωθεν ποθεν κινουμένην, serit invitam , non sponte Sua , veluti inanimum
και ώσπερει νευρoσπαστουμένην (14), ώδε κακείσε corpus, ab externo aliquo agitalam, et veluti alienis
την αεικίνητον άγεσθαι φύσιν, μηδέν μηδαμώς εξ Β nervis mobilem, huc etilluc perpetuo mou vigentem
ιδίας ορμής και κινήσεως ενεργούσαν, μηδέ ες εαυ- naturam duci, nihil unquam vi propria moluque
τήν την των δρωμένων αναφέρουσαν αιτίαν ταύτη agentem, neque ad seipsam factorum a se causas
τε μήτε φιλοσοφούσαν επαινετέαν τυγχάνειν, μήτ' referentem : atque ob id ipsum neque philosophan
αυ ψεκτήν κακίας έμπλεων και πονηρίας ; Τί δήτα temlaudem mereri, neque reprehensionem si mali
ούν Ευφράτη λοιδορούμενος καταμέμφη, ώ τάν, ει tie ac deliciorum plena fuerit ? Quid igitur, amice,
μή παρ' εαυτού, αλλ' εξ ειμαρμένης επί το κέρδος Euphralem conviciis atque animadversionibus pro
έκδούς, ώς αυτός αξιοϊς, ώλιγώρει φιλοσοφίας (15) ; sequeris 17, si non suo arbitrio , sed fatali necessi
T ! δε γόησιν ενυβρίζεις, ψευδοσόφους αποκαλών, υπό tate lucro deditus, ignominia, prout Tu censes, whic
μοιρών, ως ηγή, καθελκομένους επί τον κακοδαίμονα Iosophiam alicit? Quid magos item probris insecla
βίον ; Τι δε κακίαν απλώς ονομάζεις ; Και πονηρός ris 28, spurie sapientiae cultores appellans, qui fato
τις ανθρώπων ουκ εν δίκη κρίνεται παρά σου , τον εξ tamen, juxta tuam opinionem, ad infelix istud vi
ανάγκης ειμαρμένον αποπληρών όρον. Ως έμπαλιν, vendi genus tralhuntur ? Imo quid vitium omnino
τίνι λόγω Πυθαγόραν σεμνολογων θαυμαστόν έπι- adhuc nominas ? Neque malus quisquam jure a te
γράφη διδάσκαλος, και μοιρών παιγνιον, αλλ' ουκ ς damnatur, prescriptam sibi a fato necessariam le
εραστήν όντα φιλοσοφίας, ουκ απολείπεις επαινών ; gem dumimplet. Sic versa vice , qua tu ratione
Φραώτης δε και Ιάρχας, Ινδών φιλόσοφοι, τί μάλ- Pythagoraim veneratus admirabilem vocas praece
λον παρά σου θεών απηνέγκαντο (16) δόξαν, μηδέν τι plorem 29, Parcarumque Iudibrium qui sit , non
παιδείαςίδιον (17), μηδ' αρετής απενεγκάμενοι κλέος; sapientiae amator, laudare non cessas? Phraotes
Νέρωνος δ' ώσαύτως και Δομετιανού τι ουχί μοίραις porro et larchas cur potius quam alii homines a te
και ανάγκη την ακόλαστον περιάπτεις αγερωχίαν , pro diis habentur30,cum propriam non ferant insti
πάσης αιτίας και παντός εγκλήματος ελευθερών τους tulionis atque virtutis laudem ? Similique ratione
άνδρας ; Αλλά και εί τω πέπρωται, ώς φής, δρομι- Neronis 543 et Domitiani cur falo et necessitati
κό, και τοξικό, και τεκτονικό γενέσθαι (18)· ούτω δή infrunitam haud tribuis superbiam, ab omni crimine
γάρ γόητι τον τρόπον όντι, μάγoν αναφανήναι " μιαι- et culpa eos absolvenς ? Verum si cui falo tribulum
φόνων τε και πονηρό, και ακολάστω πάντως που εξ est, ut, quemadmodum ais 31, cursor sit, ut sagitta
ανάγκης τοιόσδε τις αποβήσεται. Τι δήτα ούν περι- rius, ut architectus; perinde etiam ei, qui incanta
11 lib. VΙ , c. 29 ; lib. ναι, c. 7. 18 lib, VIII , C. 7. 19 lib. VH1 , c. 7 seq. et passim. 10 lib. VΙΙ ,
C. 32. 31 lib. VΙΙ , c. 7.
(12) Δι' όλης αυτή της υποθ . ο λόγος, etc . Ηec D σοφία
(13) πράττειν
Ώλιγώρει dicit
φιλοσοφίας. Παρά το πρέπον φιλο
et sequentia si lecta fuissent viro docto, Jo. Jonsio, Philostr . 1. VI, C. 59.
in libro De scriptoribus hist. philos., non potuisset (16 ) Mārdor n . gol, etc . Nempe eos Móvous dva
in eum prolabi errorem , quo abreptus existimavit, Opiórwy se pro diis habere diserte ait loco in marg .
Hierocli de falo disputata hic confutari, quorum citalo .
fragmenta Stobaeus nobis Servavit. Unde deinde (17) Μηδέν τι παιδείας ίδιον . Ipsorum nempe
argumentum sibi nasci putavit , Cæsariensem Euse- non est quidquid in eis virtutis , sed fati, cujus
bium non esse qui hæc scripsit , cum qui de falo necessitans vis eos ad virtutem determinat.
scripsit Hierocles, ætate eo sit multum inferior. (18) Γενέσθαι . Ηanc vocem addere ausus Sum,
(13) Το γάρ αεικίν. Desumpta sunt ista ex Phedro sine qua mancus hic locus videbatur. Ea vero
Platonis. addita omnia plana sunt, modo memineris post
(14) Νευρoσπαστουμ. Ηunc locum interpres mi αναφανήναι verbum πέπρωται repetere από του
sere exceperat, quem paulo planius rectiusque me κοινού , et similiter post μιαιφόνω τε και πονηρό
expressisse arbitror. HoLSTEN. Holstenianamautem και ακολάστω , subintelligendum πέπρωται ταύτα
interpretalionem hic nos quoque seryavimus. γενέσθαι.
85 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS II. – APOLOGETICA 864
mentis deditus est , ut magus evadat [a fatis obve - Α νοστών τοϊς μή οίοις τε τυχεϊν διορθώσεως αρετήν
niel] ; similiterque sicario item, nebuloni, superlbo ; προκηρύττοις(18'); " Η τι καταμέμφη τους την μοίραν,
tum omnino ex necessitate talis erit. Quid igitur αλλ' ου την προαίρεσιν, ατοπωτάτοις ; τί δε και, ει
oberrans emendationis non capacibus virtutem pro- αυτο σοι πέπρωτο, θείω όντι τήν φύσιν, υπεράρα:
ponis? Αut quid in eos animadvertis, quorum fata , βασιλέως δόξης (19), ες διδασκάλων έφοίτας και φι
non vero voluntas monstrum alunt ? Imo quid, si λοσόφων ; 'Αραβίους (20) τε και Βαβυλωνίων μάγους,
ipsi tibi fatis est destinatum, ut divina preditus in - και σοφούς Ινδών επολυπραγμώνεις; Πάντα (21) γάρ
dole imperatorem mente sublimi despicias ; magi - που και της τούτων δίχα κοινωνίας τα εκ μοιρών
strorumscholasfrequentasti ? Quid Arabus, Babylo- ετελείτο σοι. Τί δέ καί οίς νομίζεις θεοίς τα μελιτ
niorumque magos , et Indorum sapientes curiose τουντα, και τον λιβανωτών ες μάτην ρίπτεις, ευσέ
obiisti ? Omnia enim vel citra illam conversationem, 6ειάν τε επιμορφαζόμενος , επ' ευχάς τρέπεσθαι τους
quae fatis essent decreta, tibi perigere licuisset. εταίρους παρορμάς και αυτός τε ευχόμενος , τί παρά
Quid iis item quos credis diis mellitas nequidquam θεών αιτείς , οπότε και τούτων την ειμαρμένηνόμο
placentas thuraque profundis 31, et pietatis in- λογείς κρατείν ; Και μήν έδει, τους άλλους θεούς
duens larvam discipulos ad preces convertere labo- παραμειψάμενον, ανάγκη μόνον και μοίραις θύειν,
ras 33 ? Ino et ipse precatus quid deos exposcis , Β και του Διός αυτού μάλλον την ειμαρμένην προτι
quandoquidem his quoque fataimperare existimas? μάν. Ούτω δ' άν σοι θεοί μεν ουκέτ' αν ήσαν, και
Αιφui oportebat , ceteris diis onlissis , uni tantum είκότως, άτε μηδε ανθρώπους οίοι τε ωφελείν. Αλλά
Necessitati Parcisque rem divinai te facere, Su- και εί επέπρωτο τούς Εφεσίους αλώναι λοιμώ πολί
praque Jovem ipsum venerari falum . Ita vero dii τας, τι, ταναντία νομοθετών, παρακρούεις την είμα
nulli tibi amplius fuerint, et merito quidem, ut qui μένην; Μάλλον δε πώς υπερήρας την μοίραν, τρό
prodesse hominibus valeant nihil. Praeterea si decre- παιον ώσπερ κατ' αυτής αράμενος ; Ει δε και της
tum fuit, ut cives Ephesii peste corripiantur 35, Κλωθούς επί τη κόρη το νήμα πέρας ειλήχει, πόθεν
quid contraria sanciens falo te prebes adversum? εξ υπαρχής μετά θάνατον αναδησάμενος το μέτωτον
Ino quomodo vicisti Tatum, tropoum quasi de illo άτρακτον, ζωοποιός αυτή παραπέφηνας ; Αλλ'ίσως
Elatuens ? Si porroin puella Clothus jam stamina 35 μοίραι και σεαυτόν επί ταύτ' ήγον .
erant absumpta , quo tu paclo denuo post mortem ejus novo colum induere lilu , illique esse vitæ re .
deuntis auctor potuisti ? Sed te fortassis eædem Parcæ ad hæc agenda ducebant.
CAPUT XLVI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Mς'.
Nihil profers quod ad tuam facial dignitatem, Ούτι πω φήσεις κατ' αξίαν, πολλού γε δεί, ός προ της
( ηultum abest ,) qui antequam in corpus hoc ες τούτο το σώμα παρόδου των έν θαλάττη και κύ
esses delatuς 36, in eorum, qui in mari, et fluctus μασι διατριβόντων γεγονέναι σεαυτόν λέγεις. 'Αλλ' εξ
inter Platenm consumunt , le fuisse censu ais. ανάγκης, ως εικός, και τούτο. Ούχουν θαυμάσιος,
Nempe necessitatis , ut verosimile, et hoc est. Nihil ούτε της πρώτης γενέσεως και τροφής, ούτε της
ergo quo admirationem merere, neque natales 37 εγκυκλίου παιδείας, ούτε της εν ακμή σώφρονος αγω
544 tui et educatio, neque encyclios disciplina 38, γης, ουκ ασκήσεως της εν φιλοσοφία (92). "Ην δ'
μeque vite genus temperantissimum29, neque phi- άρα τις μοιρών ανάγκη και ες Βαβυλωνίους ελαύ
losophica exercitatio 10. Nempe fatalis etiam quae . νουσα· ωθούμενος δ' ώσπερ και των Ινδών ώμίλεις
dam erat necessitas , quæ , ad Babylonios ut profi σοφοίς , και επί τους Αιγυπτίων δε Γυμνούς ουχ ή
Ciscerere, le compulit 1. Vi item actus quasi Indo» προαίρεσις, ουδ' και φιλοσοφίας πόθος, μοίρα δε ήγεν,
rum quoque factus discipulus es 32 : et ad Egy- άγχουσα και επί τα Γάδειρα, και τας Ηρακλείους
pliorum Nudos non eleclio tua et sapientic studium, στήλας, εμόν τε και εσπέριον Ωκεανών αλάσθαι' και
sed fatum te egit, collo te adigens oύτorio Gadibus αυταίς ατράκτοις ές μάτην εξεβιάζετο περιστρέφε
etiam Herculisque columnis 43, e0oque 4% atque oc- P σθαι. Ει δε δή μετειληφέναι τι σοφίας αυτόν εκ τού
ciduo Oceano 8 ut oberrares : ipsoque fuso suo, ut των είπoι τις , μοίρα και τούτων αιτία , και ουκέτ'
nullo emolumello tuo hinc inde vagus discurreres, αν εν φιλομαθέσιν ο ανήρ καταλεχθείη, ουδ' αν ευλό
te c0egit. Quod si quis sapientiae participem fa- γως θαυμασθείη , της ου κατά γνώμην, αλλά κατά
ctum istorum ope dicat esse; ejus quoque rei causa ανάγκην αυτό πορισθείσης φιλοσοφίας. Εν ίσω
fatum erit, neque amplius vir ille in iis, qui di- αν συγκρινόμενος είη κατ' αυτόν Πυθαγόρας αυτός
scendi studio fervent, censebitur, neque merito και τι τερατώδες και απερριμμένον ανδράποδον"
32 lib. 1, c. 51 . coll. lib . 1 , c . 1 . 33 lib. Iv, c. 38. 36 lib. IV , c. 10. 38 lib. IV , c . 45. 36 lib. II,
C . 25 . 37 ib. 1 , c. 4-5 . 38 ib. I, C. 7. 39 lib. I , c. 12-13. 40 Jib. 1, c . 8 el 14. 41 lib. I, C. Tδ.
1 lib. II , c . 16. 63 lib. V , C. 1 66 lib. II , C. 66, 63 lib. V , C. 47.

(18*) Προκηρύττοις . Forte προκηρύττεις . ΕDIT.
(19) Υπεράραι βασιλ. δόξ. Respicit ad gesta
imprimis cum Domitiano , vide libri vili, cap . Tel 2.
(20 ) Apacious. Morell. in margine ascripsit
'Αραβίων,
( 1) Πάντα. Morell. in margine habel πάντως,
( 2 ) 'Ασκήσεως της εν φιλοσοφία. Μaxime Γ .
spici puto ad exercitium perpetuæ abstinentiæ,
& YELLU Olas Pythagoricæ , de quibus vide loca
margine citaia .
 865 LIBER CONTRA MIEROGLEM . 866
Σωκράτης δ' αυτός φιλοσοφίας υπεραποθνήσκων και Α existimationem consequefur ob sapientiam, quam
οι τούτον θανάτου άξιον γραψάμενοι : Διογένης τε και non electione sua, sed necessitate ductus sibi com
τα 'Αθηναίων μειράκια . Και απλώς ειπείν ο σοφώ- pravit. Εademque,juxta eum si comparatio insti
τατος ουκ άν διαφέρον του αφρονεστάτου, και ο αδι- tuatur, ratio erit ipsius Pythagora , et mancipii
χώτατος του δικαιοτάτου, ό τε ακόλαστος του σωφρο alicujus præstigiis dediti, et nullius pretii : ipsius
νεστάτου, και ο δειλότατος του ανδρειοτάτου, είμαρ- que Socratis mortem pro philosophia oppetentis et
μένης και μοιρών παιγνίων τούτων απάντων αναδε. eorum qui eum capitali supplicio aficiendum decre
δειγμένων. verunt : Diogenis item et Atticorum adolescentulo
rum . Uique paucis absolvam , sapientissimis et stolidissimus mortalium nihil different, nihil in
justissimus marimegue justus, lascivus maxime et continentissimus, timidissimus et fortissimus di
slabunt, si eos omnes necessitatis et fati merum constet esse ludibrium .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΖ'. CAPUT XLVII.
'Αλλά γάρ προς ταύτα ο κήρυξ της αληθείας βοή- Sed enim contra Inec preco veritatis inclamabit
σεται, λέγων · Ω άνθρωποι, θνητών και επίκαιρον dicenς : Heus homines, mortale et exigui temporis
γένος , που δή φέρεσθε, τον της ακρασίας άκρατον B genus, quo ferimini incontinentise mero ebriti ? de
εμπιόντες ; λήξατε ποτε, και διανήψατε της μέθης, sinite demum, e crapula expergiscimini, rectisque
και διανοίας ορθοις όμμασι το σεμνόν της αληθείας mentis oculis augustam veritatis intuenmini faciem.
ένοπτρίσασθε πρόσωπον. Ου θέμις αλήθειαν πολεμείν Fas enim non est sibi ipsi repugnare veritatem, ac
εαυτή και μάχεσθαι · ουδε δυοίν εναντιωτάτοις μίαν a se dissentire. Neque duobus inter se maxime con
ύφεστάναι και την αυτήν αιτίαν. Της του Θεού προ trariis unam eamdemque causam subesse. Divinæ
νοίας τα πάντα κρατούσης, θείοις (23) νόμοις διατέ - Providentiae omnia continentis legibus divinis uni
τακται το παν. 'Ανθρώπων τε ψυχής όρος αυτοκρά- versum hoc regitur . Definila autem anirne huma
τoρά τε και κριτήν, ηγεμόνα τε και κύριον αυτόν ne potentia , principem eum ac judicem, reclo
εαυτού καθίστησι φυσικούς νόμους και φιλοσόφων rem et dominum sui ipsius constituit : juxta n2
δόγμασιν εκδιδάσκων, ώς άρα των όντων τα μέν έστιν tureleges et plhilosopliorum placita eum docens,
εφ' ημίν, τα δε ουκ εφ' ημίν. Και εφ' ημίν μεν όσα rerum alias esse in potestate nostra, alias vero
γένοιτ' άν κατά προαίρεσιν τε και πράξιν (24) , 3 και non esse. 545 Ειin nostra quidem potestate esse
φύσει ελεύθερα (23), ακώλυτα, απαρεμπόδιστα τυγ- posita omnia que ab electione nostra et operatione
χάνει τα δε ουκ έφ'ημίν ασθενή, δούλα, κωλυτά, αλλό- pendent , cum quibus et it : a natura comparatum
τρια, ά και περί το σώμα, και τα εκτός, άψυχά τε όντα C cst, ut lilera sint, nec prohiberi a quopiam vel
και άλογα, και πάντη της ιδίαςτου λογικού ζώου φύσεως ine pediri queant. Que vero in polestate nostra non
αλλοτρίαν την υπόστασιν έχει. Των δ' εφ'ημίν τηνεπί sunt, ea infirnia sunt, obnoxia servituti, nihilque
θάτερα ορμήν αρετής τε και κακίας έκαστος εν αυτή ad nos attinent, ad corpus pertinentia et res exter
κέκτηται προαιρέσει. Και το μεν των όλων δεσπόζον nas, animo et ratione destituta, atque omnino di
τε και ηγεμονούν ευθέως περαίνει (26), κατά φύσιν versam a nalura animalis ratione præditi naluranı
περιπορευόμενον· τώδ' αιεί συνέπεται δίκη, των απο- habentia. In eis vero quae sunt in potestate nostra,
λειπομένων του θείου νόμου τιμωρός των δ' επί τάς ad alterutram partem propensionem, vel cum vir
πράξεις ορμών ου μοίρας , ουδέ ειμαρμένης, ουδ' tute, vel cum vitio conjunctam, in electione sua
ανάγκης αιτία (27): αιτία ελομένου : Θεός αναίτιος . unusquisque positam habet. Porro autem Dominus
el rector omnium recta ratione singula transigit, per universam commeans naturam . Hunc assidue
sequilur Nemesis, eorum qui a divina lege discesserint vindex. Ad agendum autem quod feramur,
non in Parcis falove et necessitale est culpa, sed culpa est in eligente ; Deus omni culpa vacat.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΗ'. CAPUT XLVIII.
Ει δη θρασύνοιτό τις , των εφ' ημίν άρτι πολεμών, D Quod si igitur aliquis nimium audacter se gerat,
μη παρακαλυπτέσθω. Ούτος αθεότητα αναφανδόν in polestate nostra que sunt inpugnans, eum la -
εξαγορευέτω, μή πρόνοιαν, μή Θεόν, μηδέ τι άλλο , 1ere non patiamur ulterius . Imo impietatem talis
(23) Αιτίαν . Της τ. Θεού προν. τ. π. κρατούσης, όσα ημέτερα "ΈΡΓΑ. Ιgitur πράξιν fide omnium co
Oelous etc . Ita distinguendum putavimus. Nam in dicum hic retinere non dubito .
editis erat αιτίαν, της τ. Θ . προν. τ. π . κρατούσης. (25) " Α και φύσει ελεύθερα. Ηac itidem ex
Θείοις etc. Epicteti ſdeprompta Enchiridio sunt, quod vide c. 2 .
(24) Κατά προαίρεσίν τε και πράξι . Ρrior edi - (26) Περαίνει. Ita ex conjectura restituebam pro
tio ut et ms. Reg. xal topã cev hic babent. Et ita Traprivei quod in editis erat omnibus. Et cerle ve .
interpres in suo codice repererat, vertens quæ ex ram lectionem invenerat etiam in suis Acciolus ;
electione actuque proveniunt. At de emendatione ita enim vertebat : Deus porro Dominus rerum omnium
nostra (qua όρεξις in locum πράξεως substituitur) princepsque, recta ratione singula transigit. Quod et
nemo dubitabít, qui Epictetuni ejusque commenta nos relinuimus. TÒ Èvośws opponitur cæcis fatalis
lorem Simplicium vel a limine inspexit. Holsten. necessitatis motibus.
Sed ego qui utrumque inspexi, de emendatione (27) Airla . Vocem quæ librariorum vitio exci.
tamen Holsteniana dubilo . Præterquam enim quod deral, oscilanter hæc describentium , atque voce
Tipoalpesis et tepasis longe aptius sibi mutilo re - bis repetita lurbatorum , restitui, non in gratiis, il
spondeant, ipse Epictetus èo nuiv esse ait éve doy confido, Musarüm .
 SIS PP ARS ICA
8C7 EUSEBII CÆSARIEN O .P II. - APOLOGET . 868
aperte profiteatur, non providentiam, non Deum, Α πλήν μοιρών και ανάγκης ομολογών και τα ακόλουθα
non aliud quidpiam prefer fatum et necessitatem τούτοις γυμνή προσκαταλεγέτω κεφαλή, μη σοφών,
agnoscens. Imo et quae hanc doctrinam consequun- μη άφρονα, μή δίκαιον, μή άδικον , μή ενάρετον, μη
tur sine involucro insuper proloquatur : non dari φαύλον, μή γόητα, μή θείον εν ανθρώπων γίνεσθαι
sapientem, non stultum, non equum, non iniquum, φύσει (98),μή φιλοσοφίανείναι, μή παιδείαν, μηδ' όλως
non virtuti deditum, non pravum, non magum, non τέχνην τινά , μηδ' επιστήμην μή τις άλλον (29) την φύ
divinam indolem in humanis dari : neque vero phi- σιν αγαθόν , ή πονηρόν αποκαλούτο , πάντα δε συλλήβδην
losophiam esse, neque disciplinam, neque arterm ανάγκη και μοιρών ατράκτοις περιδινείσθαι. "Αθεος
omnino ullam vel scientiam. Nemo alterum [proinde] δητα και δυσσεβής ούτος εν ευσεβών και φιλοσόφων
ingenio sive bonum vocet sive malum, sed confuse απογεγράφθω κριτηρίω ; Ει δ',επικαλυπτόμενος έτερα,
omnia , quasi vertigine, agi necessitate et Parcarum δοξάζειν επεχείρει πρόνοιας και θεούς, μοίραν δ' επί
fusis. Impium igitur atque profanum istum in pio- τούτοις, και ειμαρμένην, τις ανακηρύττοι · Μαχόμε .
rumne el sapientum censum referamus ? Si tamen, νους και εναντίοις παριστάμενος δόγμασιν , έναγέσι,
celera dissimulans, Providentiam statuere et deus, δίκην ανοίας παρασχών, καταγεγράφθω. Ταυτί μεν
eis vero superius admittere pre se ferat fatum , oύν ταύτη. Ει δ' επί τούτοις εν φιλοσόφων διατριβαις
merito quis velut praconis voce exclamel : Ρugnan- Β αξιοϊεν έτι καταλέγειν τινές τον άνδρα, λέξεται, ως
tia et contraria maxime, eaque impia, admittere αν, εί αποκαθήρας εαυτόν της έξωθεν λύμης (30), και
deprehensius iste, ad insanite penas subeundas της από τησδε της γραφής επεισχυκλoυμένης (31)
condemnetur. Αtque ista huc usque quidem. Si αυτό σκευής, φθόνος πάς αυτής εκποδών αν είη.
autern post nec etiam in philosophorum scholis lo- " Όρους δ' ει αληθείας προϊών τις (52),υπέρ φιλοσόφους
cum facere viro dignati quipiam fuerint, eis dicen- εκθειάζειν αυτόν πειρώτο, λάθοι αν αυτό γόητος
dum, fore ut , ubi eum a labe aliunde aspersa ατεχνώς διαβολήν έπεντρίβων. Ως ταυτί τα συγγράμ
purgaverint, itemque a machina, que ex ista scri- ματα, σοφιστικώς (53) αναπεπλασμένα, πλέον ελέγ
ptione in eum impellitur, immunem prestituerint; χου (34) και δεινής τανδρος διαβολής παρά τοις νούν
omnis, quae ex hac scriptione ipsi conflari possit έχουσιν έμοιγε δοκεί περιέχειν.
invidia, e medio tollatur. Si veritatis autem metas egressus, divinam magis, quam philosophi quæ sit,
excellentiam ei tribuere quis velit, ille imprudens magi omnino ei criminationem impinget. Itaque
ejus generis libri, sophistica arte concinnati, apud prudentiores opprobrio et gravissimæ inculpationi
ejus inservituri potius mihi videntur.
(28) Μή θείον εν ανθρ. γίνεσθαι φύσει. Miror C mum sensum esse patebit conferenti cum istis qua
hanc lectionem , verissimam sane, et sine qua nullasupra Eusebius habebat, capite 5 toto .
hujus loci integritas, neque & Morello neque ab (31) Επεισκυκλουμένης. Vide de hac voce
Holstenio recepiam in textu fuisse . Plane enim noiata ad Vilam Apollonii , lib . XI, c. 10 .
inepta sunt quae illi in textu servarunt, μή γόητα, (32) " Ορους δ' ει άλ. προϊών , etc. Plane gemina
θείη άνθρωπος γίνεσθαι φύσει. supra legimus in hoc libro , c. 5 .
(29) Μή τις άλλον. Editi μή τιν' άλλον, quod men. (33) Σοφιστικώς. Ιta pro σοφιστικούς, quod in
dosum esse tola oratio suadebat. editis erat, legendum esse vel cæcus judicel.
(30) Της έξωθεν λύμης. Puto intelligi labem, ab (34) Πλέον ελ. Editi ου πλέον ελ. Negative parti
ipso Philostralo, parum prudente encomiasta, ine- culæ aperte hic sensus reclamat, quam eliminan
ptis laudibus Apollonio aspersam . Quem verissi- dam propterea duximus.

ORIGENIS APOLOGIÆ
LIBER UNUS.
Vide inter Origenis Opera , hujusce Pairologiæ Græco -Latinæ lom . XVII.
 869 DE CURIS BIBLICIS EUSEBII. 870

EUSEBII PAMPHILI
CÆSARIENSIS EPISCOPI

OPERUM OMNIUM PARS TERTIA

EXEGETICA
DE CURIS BIBLICIS EUSEBII.
(Angelo Mar, Bibliotheca nova Patrum , t. IV, p. 66. Romæ 1847, in-4.)

Dum Eusebii reliquis sedulo colligendis curam impenderem , fieri non poterat quin ad codicem quoque
illum insignem respicerem olim in Gallia Claromontanum , nunc Vaticanum , prophetas omnes, cum Pam
phili Eusebiique recensione, continentem ; de quo olim Curlerius in præfatione ad Procopium in Esaiam ,
el deinde peritius Montfauconius in Græca palæographia , p . 224 seqq., locutus est. Is codex, nescio quo
rerum eventu , anno 1785 Romam delalus, palatii apostolici impensa, scutatis nummis trecentis emplus
fuil, et bibliothecæ Vaticanæ addictus, bibliothecario card . Zelada, præfecto Josepho Regin , ut in au
thentica venditionis syngrapha legitur. Quanta sit codicis calligraphia et antiquitas, judicabunt eruditi
ex specimine fidelissimo, quod ligno excusum hic apponimus. Nam fol. 84 ante Esaiam Græce, ut in
nostro cuso, specimine scribuntur ea , quæ Latine sic habent : Desumptus fuit Esaias ab exemplari Patris
Apollinarii cænobiarchæ , cui hæc erant subjuncta : desumptus fuit Esaias ex editionibus hexaplaribus. Col
latus est aulem etiam cum altero hexaplari codice hanc adnotationem habente : emendatæ fuerunt diligenter
cunctæ editiones ; elenim collatæ fuere cum Esaia tetraplari, nec non cum hexaplari. Tum etiam ab initio
usque ad visionem Tyri, accuratius adhuc emendatus fuit. Copiam enim habuimus, usque ad finem visionis
Tyri, lomorum in Esaiam exegeticorum Origenis : seduloque animadvertentes, quo sensu ille singulas dictio
nes pro viribus explicavisset, omnem ambiguitatem secundum illius menlem correximus. Præterea compa
ratione instituta cum Septuaginta virorum editione, et cum adnotatis ab Eusebio ad Esaiam , in dissonanti
bus locis sensum rimali sumus, atque ad illius normam emendationem curavimus. Tum fol. 280 b ante
Ezechielem legitur Græce, ul pariter in nostro specimine, quod Latine sic interpretamur. Desumplus fuit
(Ezechiel) ab exemplari Patris Apollinarii cænobiarchæ , in quo hæc erant subjuncta : desumptus fuit ex
editionibus hexaplaribus, emendatusque ad ejusdem Origenis telrapla, quæ manu ipsius emendata fuerant
et scholiis prædila . Unde ego Eusebius scholia addidi. Pamphilus et Eusebius emendaverunt.
Vides codicem ædepol præstantissimum . Vides Eusebii erga divinos libros merita, et quam recle de eo
Hieronymus De vir. ill. cap. 81 dixerit : Eusebius Cæsareæ Palæstinæ episcopus in Scripturis divinis stua,
diosissimus, et bibliothecæ divinæ , cum Pamphilo martyre, diligentissimus pervestigator, Revera Conslan
tinus ipse imperator (Vit. lib . iv , 36 , 37) Eusebio munus imposuit præstantissima SS. Bibliorum exem
plaria quinquaginta conficiendi, quæ diversis Ecclesiis distributa fuerunt. Jam si codicis pleniorem no
litiam optas, eam breviter sic trademus. Fol. 1-5, Vitæ breves prophetarum auctore nominatim Eusebio,
quas Curterius edidit. Fol. 5 -11, Obitus et sepulturæ prophetarum , sine auctoris nomine, de quibus po
slea dicemus. Fol. 12-83, Prophetze minores duodecim . Fol. 84 . llla inscriplio ante Esaiam quæ in nostro
specimine prima est. Præcedit illic notitia de Esaia , ejusque parentis Amosi nomine, et tempore vali•
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA. 872
871
cinii. Fol. 85- 166 , Esaias. Fol. 168-280, Hieremias, Baruch , Threni. Fol. 280 b est inscriptio secunda
nostri speciminis , pertinens ad Ezechielem . Fol. 281-376 . Ezechiel Fol. 377-412, id est usque ad finem
codicis, Danibel, in quo hymnus quoque trium puerorum scribitur f. 590 ; et initio , id est fol. 381, bisto
ria Susannæ . Testus omnium prophetarum integerrimus est. Juxta tam venerabilem antiquitate criticis.
que regulis textum , exstant in margine antiquis æque litterulis scriptæ lectiones variæ hexaplares LXX
Virorum , Aquilæ , Symmachi, Theodotionis, et aliorum aliquot, pula Origenis. Hirc scholia , modo rare
scunt, modo nulla sunt, modo adeo frequentia et copiosa , ul alicujus quandoque interpretis latam sectio
nem habeamus. Horum nos scholiorum alio tempore specimen cusum exhibebimus. Præter vero hæc sane
pretiosa , alia passim margines obruunt scholia recentiora, quorum nunc nullam , alque haud scio an ne
postea quidem , rationem habebimus : siculi ne brevium quidem recentiorum vitis additionem in spatiis
vacuis rudimanu obtrusarum .
Ergo ad Eusebium quæ pertinent, de quo nunc agimus, tria in codice sunt: 1. Sacri textus facta ab eo
'cum Pamphilo emendatio , 2. Scholiorum adjectio , 3. Prophetarum vitæ . Et tertium quidem Curlerius
satis, ut supra diximus, curavit, vitis illis prophetarum brevibus editis. Primum ac secundum a me, ut
spero , quantum opus erit, præstabilur, cum hunc textum in meis biblicis lucubrationibus, vel integrum
vel accurate collatum , exscribam ; scholia autem , vel porius liesaplares lectiones, quatenus saltem in
cognitæ adhuc fuerint, non prætermittam . Nam Montfauconius (Hexapl. t. II, p. 87) quatridui tantum
spatiu concessum sibi codicis usum fuisse dolens ait . (Sed tamen Esaiam Curterius antea contuleial.)
Itaque festinanter trepideque ob angustias temporis nonnisi ex tribus majoribus prophetis , omisso Va
niele el reliquis, lectionem hexaplarium varietatem excerpsit. Interim nos uno oblalo ſolio, rem philologis
philocalisque pergratam facere scimus.
Jam vero quia dixi, ante Esaiam in codice prologum quemdam esse, is ita se habet : " 0p2015 fv Ev
"Ησαΐας υιός 'Αμώς. Oιηθείη μεν άν τις τον 'Αμώς τούτον, ήτοι ομώνυμον είναι του εν τοις δώδεκα, ή τον
αυτόν εκείνον χρή δε ειδέναι, ότι ο μεν πατήρ Ησαΐου , παρ' ημίν τελευταίον σίγμα έχει, το παρ’ Εβραίους
καλούμενον σέν, όπερ οιονεί δασύ εστι σιγμα: ο δε εν τοις δώδεκα, λήγει εις τελευταίον στοιχείον το καλούμε
νον σαδή , όπερ οιονεί ψιλούμενόν εστι σιγμα (α)· έχουσι δε Εβραίοι και τρίτον , παρά τα δύο ταύτα, σιγμα
το καλούμενον σαμχά0, όπερ ίσον δύναται το ειπείν σίγμα. - " Ήρξατο μεν έν βασιλεία Οζίου τροφητεύειν
Ο Ησαΐας, και παρατείνει μέχρι Εζεκίου τα δε τούτων έτη από της τετάρτης των Βασιλειών εστι ταύτα:
'Οζίας ο και Αζαρίας (6) έτη πεντήκοντα δύο μετά τούτον Ιωάθαμ έτη δεκαέξ · μετ' αυτόν "Αχας έτη
δεκαέξ . μετ' αυτόν Εζεκίας ο υιός αυτού έτη είκοσιεννέα · επειδή φέρεται προφητεία Ησαίου εν τέσσα
ρεσκαιδεκάτω έτει Εζεκίου ειρημένη , χωρίς των γε 'Οσίου χρόνων αδήλων όντων, και των μετά το τεσσα
ρεσκαιδέκατον Εζεκίου, τα μεταξύ τούτων της προφητείας έτη γίνεται τεσσαρακονταέξ · εν τούτοις δε και
toŨ 'Nor,è yeyévntal Tepoortela .
Visio quam vidit Esaias filius Amos. Existimabil fortasse aliquis, hunc Amos vel homonymum esse illi qui
est ex duodecim numero , vel imo eumdem hominem . Sciendum vero est, Esaiæ patris nomen desinere in
illud sigma, quod Hebræi appellant sin, quodque est veluti asperum sigma. Illum autem qui est ex numero
duodecim , habere postremum elementum quod sade dicilur, quodque instar lenis sigmatis est. Habent He
brwi, præter hæc duo, lertium quoque sigma, dictum samchath , quod idem est ac si dicas sigma. — Regnante
Ozia cæpit prophetare Esaias, pervenilque usque ad Ezechiam . Jam horum anni in quarto Regnorum libro
hi sunt. Ozias, qui et Azarias, annis quinquaginta duobus. Post hunc Joatham annis sexdecim . Deinde
Achaz annis ilem sexdecim . Postea Ezechias filius ejus annis viginti novem . Quoniam igitur Esaiæ prophe
tia fieriadhucdicitur anno quartodecimo Ezechiæ , omissa eliam Oziæ parte illa annorum quæ incognita est,
et illis quoque Ezechiæ annis qui post quartum decimum fuere, prophetiæ hoc intermedio tempore factæ fiunt
anni quadraginta sex . Intra hoc autem spatium Oseæ quoque exstilit prophetia .
Adhuc unum de hoc codice adnotandum superest. Post Eusebianas prophetarum Vitas, quas supra
memoravimus, sequuntur aliæ eorumdem ampliores, ut item diximus, eadem manu velere, iisdemque
? Il Paral. XXVI seq.
(a) Vel legit hunc Græcum textum Hieronymus, vel certe cum eo consentit , Comment, in Esaiam sub
initio : Amos paler Esaiæ , non ut plerique aulumant, tertius duodecim prophetarum est, sed alius ; diversis
que apud Hebræos scribuntur lilleris. Iste primam el extremam litteram habet ALEPH el SADE ; ille ais el
SAMECH .
(b) Cod . prima manu, Zayapias, mox ibi emendatum 'A ' zolas. Rcapse S. Hieronymus loc. cit.: Ozia
est qui eltime
toipseensure Azarias, . mox ibi emendatum Azarias.Reaps
mangapianomine.
many duplici
813 DE CURIS BIBLICIS EUSEBII . 874
litterarum formis, cum titulo : Ονόματα προφητών, και ποθεν εισί, και που απέθανον, και πώς και που
xslvtat• Nomina prophetarum , elipsorum patriæ , el ubinam mortui, et quomodo et quo loco sepulti fuerint.
Mirum porro est quod neque Curterius neque Montſauconius ullam hujus scripti mentionem fecerint
(diversa enim sunt lemmata illa quæ manu recentiore scripta Montfauconius neglecta a Curterio dicit).
Caleroquí legcnti mibi haud ægre innotuit, haz esse illas prophetarum Vilas, quarum cinnus quidam
peractus fuit in libris editis ; tum videlicet Epiphanii in editione Pelaviana Gr. Lat,t. II, lum in Chronico
paschali ed . Paris., p. 146 seqg. : quanquam Græcos lextus et in Chronico valde est mendosus, et in
Epiphanio non parum variat. Denique hæ Vitæ sub Dorothei Tyrii nomine exstant in Lugdunensi Patrum
Bibliotheca, t. III, p . 422, Latine tantummodo. Cæteroqui frustra 'propemodum ait Cavæus Græcum Do--
rothei textum esse inedilum , quandoquidem in paschali Chronico pene lolus legitur. Nunc propler codicis
Vaticani antiquitatem ac bonitatem , haud scio an scripti hujus nova editio meliorque aliquando mo .
lienda sit. Exemplo gustuique sit narratio miraculorum Elisæi, quæ deest in Chronico p. 161, ubi brevis
ejusdem Vita legitur, prout in codice nostro est, sed reliqua non item , quæ sunt in codice fol. 10 , 11, sic :
Τα δε σημεία και εποίησεν, εισί ταύτα. Έπάταξε και αυτός τον Ιορδάνην τη μηλωτή τη ' Ηλιού, και διηρέθη
το ύδωρ, και διέβη και αυτός ξηρώ τω ποδί. Τα ύδατα εν Ιεριχώ πονηρά ήν και άγονα και ακούσας παρά
των της πόλεως, επεκαλέσατο τον Θεόν, και είπεν: "Ίαμαι τα ύδατα ταύτα, και ουκ έσται έτι εκείθεν θάνατος
και άτεχνουμένη » καιιάθησαν τα ύδατα έως της ημέρας ταύτης. Παίδων ατακτούντων κατ' αυτού κατηράσατο
εν αυτοίς, και εξελθούσαι δύο άρκτοι ενέρρηξανεξ αυτών μβ . Γυνή προφήτου τελευτήσαντος όχλουμένη παρά
δανειστών, και μη έχουσα αποδούναι, προσήλθε το Έλισαίω, και ενετείλατο αυτή συναγαγείν αγγία καινά όσα
δύναται, και το έχουν ολιγοστόν έλαιον εκκενούν εις αυτά έως αποσχή τα αγγία, και τούτο ποιήσασα επλήρωσε
τα αγγία, και αποδέδωκε τους δανεισταίς, και το περισσεύον έσχεν εις διατροφής των παίδων. Εις Σουμάν
απελθών έμεινε παρά τινι γυναικι, και μη ποιούσαν αυτήν παιδίον, επιθυμούσαν δε σχεϊν, ευξάμενος πε
ποίηκε συλλαβείν και τελεϊν · είτα αποθανόντα τον παίδα, ευξάμενος πάλιν ήγειρεν εκ νεκρών. Εις Γάλγαλα
ελθών κατήχθη παρά τοις υιοίς των προφητών, και έψεθέντος προσφαγίου, και θανατικής βοτάνης συνεψεθείσης
τα προσφαγίω, και παρ' ολίγον κινδυνευόντων πάντων , πεποίηκεν αβλαβές και ηδύ το βρώμα. Των υιών των
προφητών κοπτόντων ξύλα παρά τον Ιορδάνην, εξέπεσε το δρέπανον και καταποντίσθη · ο δε ' Ελισαίος ευχό
μενος πεποίηκεν επιπολάσαι το δρέπανον. Ναμάν ο Σύρος δι' αυτού εκαθαρίσθη και από της λέπρας Τον παίδα
αυτού 'Ελισαίος λεγόμενον Γιεζει, απελθόντα κρυφά παρά γνώμην αυτού πρός Ναμάν και αιτήσαντα αργύριον,
ύστερον ελθόντα και αρνούμενον ήλεγξε και κατηράσατο αυτόν, και γέγονε λεπρός • βασιλέως Συρίας πολε
μούντος του Ισραήλ, ήσφαλίζετο τον βασιλέα Ισραήλ απαγγέλλων αυτώ τάς σκέψεις του εχθρού : τουτο μα
θών ο βασιλεύς Συρίας πέμπει δύναμιν αγαγείν τον προφήτην· ο δε ευξάμενος πεποίηκεν αυτούς παταχθήναι
αορασία, και απήγαγεν εις Σαμάρειαν παρά τους εχθρούς, αβλαβείς τε αυτούς φυλάξας διέσωσε και έθρεψε
τούτο μαθών ο βασιλεύς Συρίας επαύσατο του πολεμείν. Μετά θάνατον 'Ελισαίου αποθανών της και θαπτόμε
ως ερρίφη επί τα οστά αυτού, και μόνον ώς ήψατο των οστών του Ελισαίου, ο νεκρός ευθύς ανέζησεν.
1 Cod., έκαθερίσθη.

PATROL . Gn. XXII.

875 876
CODICIS PROPHETARUM SPECIMINA.

Hadid C

грофнтно
SLETEAH DOHOHCLÜLETTOINTIOP& Dago
Toga B Bd TTONINAPON TO 9°KOINOB idpk @ ms
ENCU KatriETAKTOTar Td
LLETEAH + HO H10 CEKTWN KATTICEKSO
CEICE Zd7TALUN INTE BAHOHACKAITTpoc
ZTE PO NEZATTA OYNÈXONTHN TT apaç di LLEI
CUCINTATTHNAIMPOLUNTIIA KP BWSTIS
CaralēKAÓCEICANTEBA NIGH c'anrip TIPOSTS
TPITTLOWN FicaidNCTIAÈ K . DITPOLEZATTAY
TUPO ETOYTOIC KLITIATTØTHCP HCTWFTOY
ÖPÄLS TOCT TPor & KPIBÉCTEPO NA W POLUTA
ΕΥΤΙΕΡ &ΑΝΤΕς ΓαΡτ©υ ΝιέχPITSOYCTOΣ
PailSTOC TÝPOG TOLLCU NE ZHTHTIKÔN
€ IC TONMCA CANCU PICENOYékaldKPIBOUC
ÉTTICTACANTECTHONNOLL 'Kdh'FINEZ HTH
CATOEKAETHNAEZIN KdoWCOIONT TAN
KATTINAUDIBONONKAT. THINĒKCÍN O
ÈN NOLANAHPECUPSULE O & TTPOCTYTO C690
4 & KPLệ H H TULAI Ở BA @ 11 THÍ K @ Tae KA (16
KÄITI POCTA Y TIOTY CEB C I O TEICTONHCATAN
@ IP HALENA' TNOTCAI Deú NOYNTHCEZ H1
THCELUCTHNEN NO] SINZHTHCáNTEC KAL
TIPOCATTHNAIWNO-CU CLIENOT

1 EZEKIHX
HETENHO +Hat Treantirpádorten
LB BLÁTTONINA PIOVTO YKOIN BidpxeréNOUS
ΚΑΘ ήττεTAKT CTAYT HiDe-
TTÖTUN Kara Tao @KA GEITE ŽATTAÜN Kam
2η -QUG-HALOTUNIPOΓΕΝΟΥ ΑΥΤΟΥΤΕ
TPAT ACUN ATIHAKALA YTÓVXEIPIAlopew
TÖ Kaleegoulot pa (DHTOODENEYCÈ B260 CE TW
TacxóalatrapesHKaortTato DinOC KATE rec
BAISCAIOFALUCANTO
877 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . – MONITOM . 878

DE NOMINIBUS.HEBRAICIS .
Vide Patrologiæ Latinæ lom . XXIII, Operum S. Hieronymitom . III, col. 121- 190.

OUÆSTIONES EVANGELICÆ
(Angelo Mal, Biblioth. nova Patrum , IV, p . 217.)

EDITORIS MONITUM .
Cur Eusebius, rei Christianæ defensor acerrimus , opus hoc scribendum susceperit , causam facile est
dirinare , quia multæ occurrunt reapse apud evangelistas varietates , quibus ethnici vel hæretici abuteban
lur, ut divinorum librorum verilalem negarent. llinc tot harmonia evangelicæ jam inde a Taliani Syri
lemporibus usque ad nostra constructa . Ipse Eusebius sub initiis quoque Historiæ suæ Ecclesiasticæ lib . 1, 7,
necessario demonstrandam pulavii Evangeliorum inter se consensionem , quod et ſecit, citalo etiam Afri
cani exemplo in litteris ad Aristidem de evangelistarum in narranda Christi genealogia consensu. Jam quale
fuerit hoc Eusebii de Evangeliorum diaphonia seu discrepantia (concilianda) opus, docet authentico lesti
monio auctor in præfaliuncula ad Marinum . « Ambiguarum quastionum ac solutionum , quae circa divinorum
Evangeliorum initia occurrunt, cum jam duos scripserim libros, venio nunc, meiliis prætermissis ad extrema
quæ semper apud omnes controrersa fuerunt. , Priores autem duo libri scripti erant ad Stephanum ; H4
coder Vaticanus demonstrat, terlius ad Marinum . Ergo Eusebius quæstiones tantummodo circa initium et
finem Evangeliorum oborlas tractaverat, mediis cunctis omissis ; quas deinde omnes operosissima lucubra
tione de consensu evangelistarum complexus est sanctus Augustinus , qui dicli operis libris II, III et iv ,
difficultales plurimas per totum evangelistarum contexium pro suo ingenii acumine enucleavit. Et quidem ,
quod jure miror (quodque spem quodammodo alil , superesse alicubi opus Eusebii fortasse integrum , cujus
nonnisi compendium hic exhibemusi, Latinus Larinius Opp. l. II, p . 116 , sic ad Andream Masium scribebal :
( Sirletus ( cardinalis ) scire le rull , in Sicilin inventos esse libros ires Eusebii Carsariensis de Erange
liorum diaphonia , qui ut ipse sperai brevi in lucem edentur. » Tres ergo janı ium dicebantur hi Eusebii libri,
111 apud nos poslea in prologo ad Marinum apparuit. Nec vero quisquam codicem nostrum ex Sicilia alla sam
Remam putet ; est enim is unus de Palatinis Heidelbergensibus, ut ejus inscriptio demonstrat, necnon Sil .
burgii impressus Græcæ illius bibliothecæ catalogus, qui ante captam Heidelbergam ir uslatosque illos Ro
mam codices conſectus fuil. Q !lod si Silburgius non tres dicit libros, sed duos, id brevi hallucinatione accidil,
quia nempe duas tantum operis seciiones videbat in codice, ad Stephanum et ad Marinum , cujus postreme
proæmium non legii.
Mihi in codice Var. Palat. CXX pulcherrimo, sæculi ferme x , trium prædictorum librorum epitome
comperla est, ut diserle inscribitur 'Exàoyin ėv outtóUQ , etc., prout ex codice in tirulum libri mei ad
verbum Iranstuli : in aliis rero Vaticanis catenarum codicibus partes etiam integrioperis nactus sum , quas
post epitomen recitabo . Nunc operis per se certissimi lestes nihilominus veteres producere æquum est .
1. Namque Eusebius Demonstr. Evang. lib . vii, 3 , ait : Tivi ôè aoyou tov 'Iwonic yevsakoyotolv oi ispol
ευαγγελισται , καίπερ μη όντος του Σωτήρος ημών εξ αυτού , αλλ' εξ αγίου Πνεύματος και της αγίας
Παρθένου, όπως τε και αύτη ή του Κυρίου Μήτηρ από γένους και σπέρματος αποδείκνυται είναι Δαβίδ, εν
τα πρώτα των εις την γενεαλογίαν του Σωτήρος ημών ζητημάτων και λύσεων διειληφότες, επ' εκείνα τους
chopabeis åTOTIÉJ TO Jev . « Cur Josephi genus sacri evangelistre describant , quamris Servator noster ex ea
nalus non sit, sed de Spiritu sancio el sancta Virgine ; quovemodo ipsa Domini Mater de genere ac semine
Davidis ſuisse ostendatur ; in primo quastionum el solutionum de Servatoris nostri prosapia explicavimus.
Illuc igitur rei studiosos amandamus, , Porro titulum hunc nonutwv xal dúsawv, quastionum el solve
lionum , genuinum esse Eusebianum , docel hic auctor , el codicis nostri Palatini inscriptio confirmat. Alii
itaque auctores, v . gr . sanctus Hieronymus, ut mox dicemus, liberius locuti sunt, cum paulo aliter , ut fit ,
sensus tantummodo ratione habila , inscripserunt : quae varielas in titulo quoque Chronicorum Eusebii jama
diu observata fuit. 2. Sanctus ergo Hieronymus De script. illustr. cap . 81 , ail : « Eusebius Cæsariensis
edidit de Evangeliorum diaphonia . , 3. Rursus idem Hieronymus in Comm . ad Malih .1, 16 : « Super hoc et
Africanus temporum scriplor , el Eusebius Cæsariensis in librisAlapovias Ejayyeniwy plenius disputarunt. ,,
879 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II . — EXEGETICA. 880
Porro Sophronius, Hieronymo interpres, Suidas, Honorius Augustodunensis, Trithemius , aliique , nonnisi
prædicla testimonia repeliverunt. 4 . Ebediesu in librorum Syrorum catalogo, sic : « Eusebius Caesariensis
composuit librum solutionis contradictionum Evangelii. , Reapse in Vat. Syr. codice CIII, p . 302, excerpla
aliquot ex illo opere fiunt , cum iilulo : « Eusebii Cæsariensis ex libro quæstionum in Erangelium . « 5. Nic
cephorus quoque Callistus Ηist. I, 11, opus hoc Eusebii salis innuit dicens : Περί την δοκούσαν διαφω
νίαν ουκ ολίγοι βίβλους όλας εξέδωκαν: « Circa apparentem dissonantiam non pauci libros integros edide
runt. , 6 . Eusebii hoc opus de evangelistarum discrepanlia permulti codices memorant, præsertim catenarum ,
cum alibi, tum etiam in bibliotheca Vaticana, ut leyens comperi. Ecce enim et Combefisius ex calera codicis
Gallicani, Lalinum a se redditum edidil in Bibl. concion . 1. VIII, p . 15 , latum fragmentum , quod Grace
apud nos recurrit. Atque hæc librorum ad Slephanum testimonia sunt. 7 . Libro autem ad Marinum testimo
nium dant Anustasius Sinaila in quæstionibus, 8, 148, 153 , Macarius Chrysocephalus in Florilegio ; chro
nographi Georgius flamartolus , Joannes Siculus, et Cedrenis quos infra laudabimus. Item auctor scholio
rum ad 1 Reg . cap.Ji, cant. Annæ in Sixtina Gr. editione ; tum calenæ , Possini quidem in Marcum p .543
364, Corderii autem in Joannem p . 436 - 8 . Sanctus Ambrosius, elsi Eusebium nominalini non appellat, ejus
lamen opere latissime utitur in Commentario ad Lucam ix . Utrum sanctus Augustinus, quisuo quodam pe .
culiari modo ingenioque loquitur, ad Eusebium nostrum respercrit, non definio ; nam modo congruit , modo
dissidet, quod tali in opere fieri necesse est, 9. Sanctus Hieronymus in Comm . ad Maltb . , sub initio et
fine,ex Eusebianis quæstionibushaurit, et quidem ex illis ad Marinum abundanter in epistola 120 , capp . 3,
4, 5,6, 7, 9. Cæteroqui Græcos præsertim biblicarum quæstionum anctores, quorum longus calalogus com
lezi polesi, Eusebium præ oculis habuisse , quis dubitel ?

TU

ΕΚ ΤΩΝ ΣΥΝΤΕΘΕΝΤΩΝ
ΥΠΟ ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΠΡΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΝ
ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΙΣ
ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΛΥΣΕΩΝ.
EPITOME SELECTA
EX COMPOSITIS

AB EUSEBIO AD STEPHANUM
CIRCA EVANGELIA
QUÆSTIONIBUS AC SOLUTIONIBUS.
Α '.

scribani. ευαγγελισται γενεαλογούσιν.

Qui fit, ut Christum evangelislæ lanquam a Da . Πόθεν τον Χριστόν ως υιόν Δαβίδ γενεαλογούσι,
vide genus ducenlenm narren:? Prorsus propter Jo- πάντως ότι διά τον Ιωσήφ τον εκ Δαβίδ γεγονότα
sephum Davidis prosapia genilum . Atqui non abs αλλ' ουκεκ του Ιωσήφ ο Χριστός, αλλ'εκ Πνεύματος
Josepho Christus est, sed a sancto Spiritu el Ma- αγίου και Μαρίας , ώς φησιν ή Γραφή : έχρήν τοίνυν
ria, ut ait Scriptura. Oportuisset igitur Marie ge- την Μαρίαν γενεαλογείν, είπερ τον Χριστόν γενεαλο
nus enarrari, siφuidem Christi stemma non Jose- γείν εβούλοντο, αλλ' ου τον Ιωσήφ, ώ μηδέν προσ
plhi contexebatur, ad quem Christi humana natura ήκων τυγχάνει κατά σάρκα και Χριστός , μη εξ αυτού
ilil pertinet, quia genitus ab eo non fuit. Jam γεγεννημένος ει δε μή εξ αυτού τυγχάνει ών , αλλ'
vero si Jesus a Josepho non oritur sed a Maria εκ μόνης της Μαρίας , ουκ αν είη εκ του Δαβίδ, επειδή
881 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . – QUÆSTIO I. 882
την Μαρίαν ουδείς λόγος αποδείκνυσιν από Δαβίδ γε- A tantummodo, is ne a Davide quidem est : quat.do
νομένην· μάτην άρα τον Χριστόν εκ σπέρματος Δαβίδ quidem Mariant nulla historia Davide oriundam
θρυλλούσι, μήτε του Ιωσήφ όντα υιον, μήτε της Μα- demonstrat. Temere igitur evangelisle Christum
ρίας από Δαβίδ γενεαλογουμένης τοιαύτα μέν τινα Davidis genere ortum celebrant, cum neque is Jo
το πρώτον των ήπορημένων περιείχε λύσις δ' αν είη sephi sit filius, neque Mariam in familia Davidis
αυτώ ήδε. fuisse docuerint. Hujuscemodi erat quæstio prima,
quæ sic dissolvitur.
α'. Τών του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού πρά - 1. Res Jesu Christi Servatoris nostri partim
ξεων, τα μεν σιωπάσθαι αναγκαίον ήν τοις τότε , τα clam habere oportebat illorum temporum homini
δε εις τσολλών ακοάς διεδίδοτο, όσα προς ωφέλειαν bus : partim vero ad communenm notitiani effere
έμελλε συμβάλλεσθαι τοις ακροωμένους· οίον ως επί bantur , quecunque audientibus utilitatem erant
παραδείγματος τριακοστόν άγων της του σώματος ήλι- allatura. Veluti Jesus, ut aliquid exempli causa
κίας έτος , πάρεισιν επί το παρά τα Ιωάννη βάπτι - dicam, mortalis elalis tricesianum annum agens
σμα και εντεύθεν απέρχεται της διδασκαλίας και stitil se publice ad Joannis baptisma , atque hinc
των τεραστίων έργων· τίνα δε τα προ του βαπτίσμα- fecit initium magislerii sui ac prodigiorum: quid
της εντός όλων ετών τριάκοντα πραχθέντα αυτώ, ού . B tamen citra tricesimum annum gesserit, nulla Ili
δεμία ιστορία δηλοί , ουδ' έστιν από τινος θείας Γρα - storia docet ; neque ex ulla divine auctoritatis
φής τον πρό τούτου καταμαθείν αυτού βίον. Αλλά και Scriptura superiorem vitam ejus discere licet. Sed
εξ ούπερ εις πάντας εγνώσθη,τα μεν εις ακοάς πάν- enim postquam etiam nemini ignotus erat, alia.
των εκήρυττε,τα δε μόνους τους αυτού μαθητάς εμυ- quidem audientibus omnibus predicabat ; aliis au
σταγώγει• και ποτέ μεν παραδοξοποιών παρήνει μη- tem, tanquam mysteriis, discipulos tantunmoda
δενί λέγειν, ποτέ δε άνευ της τοιάσδε παραινέσεως τα suos initiabal : ac modo prodigia ab se edita di
θαυμάσια κατειργάζετο. "Εν δή ούν μάλιστα των σε- νulgari nolebat, modo sine ullo ejusmodi velito.
σιγήσθαι δεδογμένων , το κατά την γένεσιν αυτού miracula faciebat. Jam in iis, que silentio pre
θαύμα ήν ουδενός των καθ' όν ενηνθρώπησε χρόνον, mere placuit, miraculum ejus nativitatis erat, ita
ολίγων εκτός τούτου γνώσιν κεκτημένου . lit illor im , quimortali ejus vitæ interfuerunt, ne
mo, paucis exceptis , rei conscius fuerit,
β'. Φησίδε τιου ο άγιος ανήρ ( Ιγνάτιος όνομα αυτώ), 2. Dicit autem vir sanctus , nomine Ignatius, qui
της 'Αντιοχέων Εκκλησίας δεύτερος γεγονώς μετά Antiocliena Ecclesiae secundlus fuit post apostolos
τους αποστόλους επίσκοπος, ώς άρα και τον άρχοντα - episcopus, ipsumsaeculi principem latuisse Marie
του αιώνος τούτου έλαθεν η παρθενία Μαρίας, και η virginitatem, ac Servatoris ex ea nativitatem. Sic
τουΣωτήρος εξ αυτής γένεσις· λέγει δ' ούτως· « Και enim ait (1) : « Latuit principem Iujus Seculi
έλαβε τον άρχοντα του αιώνος τούτου η παρθενία Μα- virginitas Maria, ejusque parius, itemque Christi
ρίας , και ο τοκετός αυτής, ομοίως και ο θάνατος του mors : nmysteria tria clamosa, qιο Larnen sub di
Χριστου : τρία μυστήρια κραυγής , άτινα εν ησυχία vino silentio peracta fuerunt. Janm ipso mentis .
Θεού επράχθη. » "Έστι δε και λογισμό λαβείν, ότι μή ratiocinio intelligere licet, haud fieri potuisse, ut
πάντων ήν τών έν σαρκι βιούντων τον Χριστόν Θεού mortales omnes, qui Dei unctum inter homines
και συν ανθρώποις αναστραφέντα οία κοινόν άνθρωπον communi Ihominis foruna versantem cerneliant, na
δρώντων, το δύνασθαι πιστεύειν εξ άπειρογάμου κό. tum crederent e puella nuptiarum ignara, palre
ρης αυτόν δίχα πατρός γεγονέναι ουδ' εις πολλούς εκ-' nullo . Neque porro expediebat, ut multi comper
φέρειν, ότι μή εκ του Ιωσήφ η Μαρία συλλαβούσα tum haberent, Mariam haud ex Joseplio conceptum
τον Ιησούν έγέννα, λυσιτιλές ήν ή γάρ αν και δίκην peperisse Jesunt : prorsus enim pene fuisset ob-
κατά τον Μωϋσέως νόμον ή παρθένος υπέσχεν, ώς noxia de Mosaice legis mandato virgo, ceu si ante
πρό ώρας γάμου διαφθαρείσα την παρθενίαν· διόπερ nuptiarum tempus virginitatem violavisset. Quam
είκότως επισημαίνεται ακριβώς φήσασα ή Γραφή , D orem merito animadversum est, vigilanter admo
« Πρίν ή συνελθείν αυτούς ,ευρέθη εν γαστρί έχουσα ) dum Scripturam dicere : « Antequam ipsi conve
μονονουχί διδάσκουσα ότι μή προ γάμου συνειληφε, nirent, inventa est in utero balens ; » tanquam 31
μηδε προ του παρά τον άνδρα ελθείν» μετά δε το συν- aperte diceret, earn ante nuptias non concepisse,
ασθήναι τον Ιωσήφ και παρ' αυτώ γενέσθαι, παρά neque prius quam ad virum accederel : sed post
πάσι τε γυναίκα αυτου χρηματίσαι, συνόντων αλλή- quam cum Josepho conjugata fuit, atque apud eum
λους, και της γαμικής ομιλίας άπτεσθαι ήδη γούν diversari cepit (2), et ab omnibus conjux ejus ap
μελλόντων, αυτής ως ειπείν ώρας πρίν η συνελθείν pellari : cum una habitarent, ac nuptiali consue
αυτούς, ευρέθη εν γαστρί έχουσα εκ Πνεύματος αγίου . tudine jam usuri viderentur , ipsa propelmodum
Και τούτό γε παγχρησίμως εις το λαθεϊν τους πολλούς hora antequarm convenirent, inventin esse in

(1) Epist. Ignatii ad Ephesios cap. xix , ubi vide-
sis doctissiini Colelerii adnotationer , apud q::em
Usserius verba hæc cadem recitat ex Andrea Ilic
rosol. Cretensi episcopo , nisi quod pro zavyos
suribilur ibi ço !xtú, quæ deterior lectio esi, quia
non opponitur vocabulo xoauyñs.
( 2) De hac communi SS. Patrum opinione Com
belisius Bibl. conc. t. I, p . 22 , contra Suaresium et
Raynalduin . Nicephorus q110que Callistus Hisi, 1,
8, cum Euscbio consentit.
 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 884
883
utero habentem de sancto Spiritu. Atque haec per- Α ώκονόμητο: ει γαρ δή παρά τους αυτής γονεύσιν ου
commode ob vitandam vulgi notitiam curata sunt. σαν έτι συνέβη κατά γαστρος λαβείν , κάν εικός ήν
Nam si Marie a parentibus nondum digresse, gra- βοηθήναι το πράγμα ότι μή εκ προδήλου ανδρός εκυο
vide fieri contigisset; quia necesse erat rem palam φορήθη , θάττον δ' αν και ανήρητο κατά τον νόμον ή
famigerari, nempe quod ipsa haud ex publice noίo ει μή τούτο, αισχράς δ' ούν ουκ άν ήλευθέρωτο ύβρεως"
viro suo concepisset, protinus supplicium ex forma ου γαρ δή που μάρτυς αυτή εαυτής και των περί αυτή
juris 1 subiisset : si minus, certe stupri macula πεπραγμένων αξιόπιστος ήν ουδ' αν επείσθη τις ή
non vacassel : neque enim ipsa sibi testis esse po- αγγέλου επιφάνειαν, και τα προς αυτήν ειρημένα προς
terat, neque ad fidein faciendam eorum que sibi του Γαβριήλ αυτή διηγουμένη, ουδ' αν κύουσαν ήδη
acciderant erat idonea : nec quisquam sibi aut προσήκατο εις τον εαυτού οίκον Ιωσήφ, ανήρ δίκαιος
angeli visum persuaderi passus essel, aut illi nar- είναι μεμαρτυρημένος · διόπερ είκότως ου παρά τους
ranti credidisset que eidem a Gabriele dicta fue- αυτής γονεύσιν , αλλ' ήδη παρ' αυτώ γενομένη εγκύ
rant : neque eam jam pregnantem domi sue Jo- μων συναυτώ γενομένη, παρ' αυτήν ώς ειπείν τήν του
sephus recepisset , quem justitiae publicum testimo- γάμου τάξιν προ γάρ του συνελθείν αυτούς, ώς ή
nium Ornabat. Bene igitur non apud ipsos parentes, Γραφή μαρτυρεί, ευρέθη εν γαστρί έχουσα.
sed apud Josephum gravida facta est, ac maritali propemodum more : antequam enim convenireni,
ut Scriptura lestalur , in utero habens inventa est .
3. Cui porro inventa est, nisi Josepho? Cur au- Β γ'. Τίνι δ' άρα ευρέθη, αλλ' ή τα Ιωσήφ; πως δε
tem et quomodo res Josepho comperta fuerit, και τίνα τρόπον εύρηται τούτοτω Ιωσήφ, ο λόγος δι
Scriptura docet dum ait, a sancto Spiritu patefa - δάξει φάς, εκ Πνεύματος αγίου γνωστον γέγονεν ούτω
ctam esse Joseplio justo homini ; qui ob lancipsam και το 'Ιωσήφ δίκαιος γάρ ήν δίκαιος δε τυγχάνων,
justitiam suam nil mirum est si a divino Spiritu oύ θαυμαστόν ει και θείου Πνεύματος ήξίωτο προς το
adjufus, Conjugis nox future conceptiones intel- συνείναι μεν της μελλούσης γαμετης κύησιν ,επισχειν
lexit , atque a maritali congressu abstinuit. Ilico δε την κατά άνδρα κοινωνίας. Αυτίκα συνείς και κα
gitur re Cognita territus voluit occulte diaitlere ταπλαγείς εβoυλήθη λάθρα απολύσαι αυτήν μείζονα
Mariam : que acciderant majora existimans, quam ή κατά την συν αυτώ διατριβήν τα πεπραγμένα είναι
ut ipse cum ea posthinc versaretur. Αtque haec λογισάμενος . Και τούτο άρα ήν το αίτιον , δι' ό, δί
Calsa fuit, quamobrem justus cum esset, haud e- καιoς ών, ουκ έκρινε μεν δίκαιον είναι δειγματίσαι
quum judicavit eam difamare : maluit autem oc - αυτήν, έβουλήθη δε λάθρα απολύσαι αυτήν και μην
€itte Canidem dimittere. Profectois, nisi sibi per- ει μή εξ αγίου Πνεύματος πεπειστο αυτήν συνειλη
58asisset, eam de sanclo Spiritu concepisse; cum φέναι, ακριβώς ειδώς ότι μηδε εξ αυτού το κατά γα
probe siniul sciret eandem a se viro uterum non στρός έφερε , τι δητα δίκαιος ών ο ανήρ, ουκ εις πάν
gerere; qui tandem fieri polerat, ut non, pro sue 6 τας εξάγων την διαφθαρείσαν πρό γάμου την ώραν,
justitiae munere, ante nuptias corruptam publice τοϊς τα τοιαύτα κρίνειν παρεδίδου δράσασαν δειγμα
ediceret, atque ob id magistratibus idoneis judi- τίσαι ; πως δε δίκαιος και την παράνομον πράξιν επι
€andain traderet ac difamandam? Alioqui quomodo σκιάζειν και επικρύπτειν προθυμούμενος ; αλλ' ουκ
Justus esset , qui de re impia tegenda celandague είκός τον ευαγγελιστήν δίκαιον αυτόν επί τούτοις φά
Satageret ? Certe Josephum ita se gerentem, ab ναι, αλλά γάρ συναισθόμενον διά αγίου Πνεύματοςτην
evangelista justum appellari, non erat consenta θειοτέραν της Παρθένου (2 ) γεγονέναι κύησιν, και
net . Sed enim quia ipse diviniorem Virginis de κρείττονα της συν αυτώ διατριβής ήγησάμενον είναι την
Sancto Spiritu conceptum novit; et quia eamdem οικονομίαν, είκότως φησιν αυτόν διανενοήσθαι λάθρα
augustiorem existimavit, quam ut sibi diutius lice- απολύσαι αυτήν μή δειγματισθείσαν υπ' αυτού , μηδε
Γci cum illa habitare ; recte idcirco evangelista τοίς πολλούς φανεράν γενομένην · ευ γουν και το μή
dicit , a Josepho captunm esse consilium clam spon- θέλων αυτών δειγματίσαι ειρήσθαι δοκεί υπό του ευ.
Cam dinmittendi neque diflamatam a se neque obje - αγγελιστού· ου γάρ έφησε μη θέλων αυτήν παραδει
clam vulgi sermonibus. Bene igitur ab evangelista γματίσαι , αλλά μη δειγματίσαι(5) θέλων» πολλήςούσης
dici videtur, φuod earn difamare noluerit. Non p εν τούτοις διαφοράς• ως γαρ ου ταυτόν σημαίνει το
enim ait nolens cam infamare, sed • difamare ; » γράψαι και παραγράψαι, και το λογίσασθαι και πα
quorum vocabulorum multa est differentia. Sicut ραλογίσασθαι, και ψηφίσαι και παραψηφίσαι ούτως
enim non idem significat scribere el proscribere, ουδε το δειγματίσαι και παραδειγματίσαι το μεν γάρ
pulare et imputare, rogare et abrogare; sic neque παραδειγματίσαι, την επί κακώς πράξαντι εις πάντας
difamare et infamare : namque infamare facit ut φανέρωσίν τε και διαβολήν υποβάλλει νοείν το ε
Cogileious de publica hominis malefici palefactione δειγματίσαι, το φανερόν απλώς ποιήσαι.
ac delativne ; diffamare autem patefaciendi tantummodo notionem liabet.
1 Deit. XXII , 23.
( 2 ) Τήν θειοτέραν της Παρθένου . Legendum codex biblicus Vaticanus, nec non palimpsestris
virhelii! esse, leviter immulalo verborum ordine, Dublinensis. Apud Sabaterium consonant cod. Can .
θερέραν τήν της Παρθένου. EDIT . t lectionem Ô£!- tabrig . præpalure, S. Augustinus, divulgare, Vigi
(3 ) En Eusebiu s diserte affirma lius Taps., delcgere.
Yizzi32!, quam habet eliam antiquissimus omuium
 885 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . - QUÆSTIO I. - 886
δ'. Επειδή δε τούτου γενομένου , ει και λάθρα αυ- Α 4 . Sed quia tamen fieri non poterat ut multos
την απολελύκει, μείζον ήν το πράγμα, ή κατά το λα - ea res lateret, etiamsi Mariam Josephus clam dese
θείν τους πολλούς , είκότως επιστάς όναρ ο άγγελος ruisset, commode angelus per somnium huic obla
έφη τω Ιωσήφ" Ιωσήφ Ιωσήφ υιός Δαβίδ, μή φο- tus ait : Joseph Joseph fili Davidis, timeas
6ηθής παραλαβείν Μαριάμ την γυναίκα σου το γάρ accipere Mariam conjugein tuam : quod erim n
εν αυτή γεννηθέν εκ Πνεύματος εστιν αγίου. » Και natum est, de Spiritu sancto est 3 . Ει videsis ut a
θέα γε ως πρώτον υιόν Δαβίδ ανακαλεί, αναπέμπων principio filium Davidis hunc appellat, scilicet eum
επί τον προπάτορα, διά τον εκ σπέρματος Δαβίδ τοις dem revocans ad progenitorem ope illius quem a
πάσι προσδοκώμενον· έπει διά τι μή υιόν αυτόν έφη- Davidis genere omnes exspectabant . Alioqui cur
σεν Ιακώβ; ούτος γάρ ήν αυτού κατά σάρκα πατήρ, non eum Jacobi filium dixisset ? Ηic enium erat il
ως μαρτυρεί ο ευαγγελιστής: « Ματθαν δε έγέννησε lius natura proximus pater, teste evangelista :
τον Ιακώβ • Ιακώβ δέ εγέννησε τον Ιωσήφ και νύν δε « Matthanus autem genuit Jacoburn ; Jacobus au
παρεις του πατρός την μνήμην , του προπάτορος tem genuit Josephum. Nunc vero, preterinissa
υπομιμνήσκει μονονουχί σημαίνων ως άρα ο επηγ- patris mentione, progenitorem commemora : pro
γελμένος τώ Δαβίδ, ούτος ήν ο παραδόξως ο μή εξ αυ- pemodum significans, qui Davidi prontissus fuerat,
του , εκ Πνεύματος δε αγίου υπό της Μαρίας κυούμε - B hunc esse quem prodigiose et sine ullo Joselli
νος έπειτα δε αυτό θαρσείν παρακελεύεται δι' όν εί - oficio, sed de Spiritu saneto Maria conceperat.
χεν φόβον ουχ ο τυχών γάρ φόβος ήν αυτό συναισθo- Deinde eum jubet timorem, quo correptus erat ,
μένω μή εξ ανδρός κεκυηκέναι την Μαρίαν· κάπειτα dimillere. Νon enim in mediocri versalbatur formi
αυτόν διδάσκει ουχ ο μή ήγνόει, αλλά του και πρό- dine, dum reputaret haud ex viro gravidam esse
τερον γιγνωσκομένου την αιτίαν· λέγει δ' ούν: « Το Mariam. Exin eumdem docet non quod non ignora
γάρ εν αυτή γεννηθέν, εκ Πνεύματός έστιν αγίου. » Eat, sed precogniti causam. Αίt igitur : « Quod in.
eanalum est, de Spiritu sanclo est. )
ε'. Τοιαύτη της και τοσαύτη γενέσθαι οικονομία 5 . Tale mihi tantumque agitatum consilium ex.
υπέρ του λαθείν τήν της παρθένου κύησιν τους απί- divinislitteris apparet, propter occultandum incre
στους, εκ της θείας υποφαίνεται μοι Γραφής και γάρ dulis conceplum virginis. Νeque enimfacile credi
ουκ αν έπιστεύθη ραδίως ο λόγος παρά τοις τούτο ιuri erant, qui sermonem ejusmodi audirent de
ακούουσιν, άνδρα τε αυτόν ημϊν ομοιοπαθή το σώμα, homine mira narrantem, quem eque ac nos infirmo.
και κατ' ουδεν την θνητήν φύσιν παραλλάττοντα θεω- corpore naturaque hand dissimili preditum vide
μένοις · τί γάρ ει και μετά ταύτα παραδοξοποιών rent. Quid ? etiamsi deinceps Jesus miracula edens,
και τας ενθέους ευεργεσίας είς πολλούς εκτείνων έξ- C divinamque vim beneficam erga multos expromens,
έπληττε τους ορώντας; ουχί δε και Μωύσης πολλά perculit cernentium animos; nonne Moyses, qui
θαυματουργήσας, της κοινής όμως γενέσεως ουκ ήμοί- multa mira fecit, tamen communis nativitatis par
ρει ; Ηλίας τε, και 'Ελισσαίος, και ο καθείς των προ- ticeps fuit ? ilenique Elias alque Eliseus, atque
φητών; ουδέν ούν προς το μή εξ ανδρός νομίζεσθαι prophele singuli ? Νihil igitur proderat prodigiorum
τον Ιησούν ή των τεραστίων έργων επίδειξις αυτό editio, quominus Jesus crederetur viro genitus.
συνεβάλλετο αυτίκα οι κατ' αυτόν ουδ' άλλο τι περί Reapse liomines illius Statis, nihil insolitum de
της γενέσεως αυτου φανταζόμενοι, καίπερ τα δρώ- nativitate ejus suspicantes , quanquam ejusden
μενα υπ' αυτού ορώντες, έλεγον προς αλλήλους: « Πό- facta aspiciebant, ita colloquebantur : Unde huis
θεν τούτω πάσα ή σοφία αύτη και αι δυνάμεις ; ουχ omnis sapientia haec et virtutes ? nonne bic est far
ούτός έστιν και του τέκτονος υιός ; ουχί ή μήτηρ αυτού bri filius ? nonne maler ejus dicitur Maria ; et fra
λέγεται Μαρία ; και οι αδελφοί αυτού, Ιάκωβος και tres ejus Jacobus et Josephus et Simon et Judas ?
Ιωσήφ και Σίμων και Ιούδας ; και αι αδελφάι αυτού itemque Sorores ejus nonne omnes apud nos sunt? »
ουχί πάσαι προς ημάς εισι ; » Και άλλοτε πάλιν της Nursus alias matre ejus fratribusque extra concio
μητρός και των αδελφών εστώτων έξω και ζητούντων , nem stantibus, cum eoque loqui volentibus, ait
λαλήσαι αυτό, είπε τις αυτό : « Ιδού η μήτηρ σου " quidam : « En parens tua fratresque tui foris ad
και οι αδελφοί σου εστήκασιν έξω, ιδείν σε θέλοντες.» sunt, teque visere cupiunt 2. Nec mirum; sigui
Και τι θαυμαστόν ότε και οι αυτου μαθηται και από- dem etiam discipuli atque apostoli rogali ab eo
στολοι ερωτηθέντες , « Τίνα με , φησίν , οι άνθρωποι quem se esse homines dicerent, responderunt :
λέγουσιν ; » απεκρίναντο, ώς άρα οι μεν Ιωάννην αυτόν « Αliis eum videri Joannem, aliis Eliain, aliis Jere
είναι ηγούνται, οι δε Ηλίαν, οι μεν Ιερεμίαν, οι δε miam, aliis alium de prophetis 6. Rursusque ro
έτερόν τινα των προφητών» ερωτώμενοι δε τίνα gali quem etipsi se esse putarent, silebant cuncti,
ποτέ και αυτοί δόξαν έχουσι περί αυτού, οι πάντες nihil dicere habentes : unusque Petrus ait , eum
αποσιώπησαν, ώς ουκ έχοντεςειπείν μόνου δε Πέτρου esse Christum Dei viventis Filium. Quippe et huic
τήσαντος , ώς άρα αυτός είη ο Χριστός ο Υιός του Θεού uni , tanquam rei conscio, respondil Jesus : « Bea:
του ζώντος, άτε μόνο αυτό τούτο γνωσθέντι επιφέ- tus es, Simon bar-Jona , quia caro et sanguis HO
ρει λέγων · « Μακάριος εί . Σίμων βάρ Ιωνά, ότι σάρξ revelavis tibi, sed Pater meus qui in caelis. est και. »
1 Matth. 1, 90. * Μatth. ΧΙΙ, 47. * Μatth. XV1, 15. * Μatth. XV1 , 17.
 887 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. -- EXEGETICA . 888
Testis item Maria, se cogitalu secreto apud se que A και αίμα ουκ απεκάλυψέ σοι, αλλ' ο Πατήρ μου δεν
gesta fuerant continuisse. Ait itaque Scriptura : τοίς ουρανούς. » Μαρτυρεί δε και η Μαρία βαθει λο
« Maria autem conservabat omnia verba haec con- γισμώ παρ' εαυτή κατέχειν τα γεγενημένα φτσί
ferens in corde suo 6, ) γούν η Γραφή 6• Η δε Μαρία πάντα συνετήρει τα
ρήματα ταύτα συμβάλλουσα εν τη καρδία αυτής. »
6. Igitur demonstratum est, utiliter per id tem- ς'. Ουκούν αποδεδεικται ότι χρησίμως κατ' εκείνο
pus conceptionem Jesu de sancto Spiritu apud vul καιρού, η μεν εξ αγίου Πνεύματος του Ιησού γένεσις
gus fuisse celatam . Josephus autem in parentis lo παρά τους πολλούς απεσιωπάτο, ο δε Ιωσήφ εν χώρα
cum assumptus est, ita ut merito tanquam pueri πατρός παρελαμβάνετο· είκότως ούν ο πατήρ του
genitor in genealogia poneretur. Ιd nisi fiebat , παιδός εγενεαλογείτο· ει δε ούν μή τούτο εγεγόνει,
nullo parente censeretur puer, cujus sleimma ab απάτωρ άν ένομίσθη ο παίς μή εκ πατρός γενεαλο
illo non deduceretur : que res inimpietatem mul- γούμενος τούτο δε εις ασέβειαν ήγαγεν αν τους
tos pertraxisset, si ob rei vere ignorantiam, de πολλούς, οι δι' άγνοιαν της περί το πράγμα αληθείας
natalibus ejus haud honeste sentirent. Utiliter εδυσφήμουν την γένεσιν' χρησίμως ούν και του τε
itaque et fabri filius , et appellatorumfiliorumfrater κτονος (υιός) και των ωνομασμένων τέκνων αδελφός
habitus est. Ει quidem ipse Deus Verbum haud 5 εχρημάτιζεν : επεί και Θεός Λόγος ών, ουκ ατηρ
Se lionminem esse negabat : imo discipulis preci . νείτο εαυτόν είναι άνθρωπον, αλλά και τα ρήγγελλε
piebat , ne cui dicerent eum se esse, quem pro τους εαυτού μαθηταίς ένα μηδενί είπωσιν, ότι αυτός
phete venturum cecinerant, unclum Dei1 : neque είναι και πάλαι πρός των προφητών ήξειν βούμενος και
enim fidem plerique erant arrogaturi, qui eum hu- Χριστός του Θεού· ου γάρ αν ουδε επίστευσαν οι πολ
mili indulum specie videbant. Sic in illa eliam λοί των τότε θεωμένων αυτόν ευτελές σχήμα περι
montana Iransfiguratione rursum mandavit disci - βεβλημένον · ούτω δε και επί της εν τω όρει μετα
pulis ut visum nemini dicerent, donec Filius ho- μορφώσεως ενετείλατο πάλιν τους εαυτού μαθηταίς
nnis a mortuis resurgeret 8. Pronum quippe λέγων· « Μηδενί είπατε το όραμα έως ου ο Υιός του
erat ut noulli de coelaneis ne id quidem sibi per - ανθρώπου εκ νεκρών αναστή είκός γάρ μηδε τούτο
suaderi palerentur. Quod si haec non putavit vul- πιστεύσαι των τότε τους πολλούς· ει δε ταύτα μη εις
ganda, multo magis oportuit natalia de virgine φανερόν ήκειν έκρινεν, ή πού γε τα της εκ παρθένου
tunc in populo reticeri : que commodo deinde tem- γενέσεως αποσιωπάσθαι το τηνικαύτα παρά τοις
pore omneno de eo veritate ) erant ostensura. πολλοίς έχρήν, εις επιτήδειον καιρών της περί αυτού
Teampus autem commodum futurum erat, cum ρ αληθείας αναφανησόμενα· ούτος δε ήν και της εκ νέο
ipse a mortuis resurgeret, et cum in coelum ag . κρών αναστάσεως αυτού, και της εις ουρανος ανα
sumeretur, et cum orbem terrarum fama ejus lan- λήψεως , της τε εις πάντα τον κόσμον ώς αν περί
quam Dei Verbi pervaderet ; cum denique gentes Λόγου Θεου διαδραμούσης περί αυτου φήμης και τε
vocarentur, ac divina illius oracula exitum nan της των εθνών κλήσεως , καθ' όν και αν θείαι αυτού
: rerum scilicet eventu Dragogiis eius- φωναι τέλος ελάμβανον , τι των προγνώσεων αυτού
dem ac predictionibus fidem perspicual, adji . και προορήσεων διά της των πραγμάτων εκβάσεως
ciente . εναργώς πιστούμεναι.
7. Αtque apud nostre quidem etatis homines, ε ζ'. Τούς γούν καθ' ημάς ταύτα παραδεξαμένοις
qui rerum Glenm a inajoribus acceperunt, quique και την υπέρ άνθρωπος αυτού φύσιν επεγνωκόσιν,
Christi conditionem plus quam mortalem fuisse είκότως τά τε λοιπά και τα της γενέσεως πιστά είναι
sciunt, reliqua quoque merito in confess0 sunt, ομολογείται πλήν αλλ' οι θαυμάσιοι ευαγγελισταί
nedum nativitalis mysterium: veruntaineii inclyti αναγκαίως τότε παρά Ιουδαίοις τον Ιωσήφ εγενεαλό
evangeliste necessario tunc Joseplium in genea- γουν αυτόν εκείνον τον παρά πάσι βοώμενον του Ιη.
Iogia posuerunt , qui videlicet ab omnibus Jesu σου πατέρα · ει γαρ τούτο παρελθόντες , μητρόβεν
parens appellabatur. Quod si hac ratione neglecta , D αυτόν εγενεαλόγους, προς το και απρεπές είναι τούτο,
a matre genus ejus ordinavissent; przeler quam και της των θείων Γραφών υηθείας αλλότριον, ότι ο
quod id indecorum erat, et divinarum Scriptu- μηδείς το πρότερον εκ γυναικός γενεαλογηθείς ιστο
rarum simplicitate alienum , quia neminis antea ρείται, έδοξεν άν απάτωρ τις είναι και δυσγενής και
per matrem genus descriptum fertur ; is cujus ge- γενεαλογούμενος τούτο δε, ως έφην, ου μικράς ήν δυσ
nealogia texebatur, incerto palre nescio quis ler . φημίας ομού και κατηγορίας · διό χρησίμως τον
reque filius visus esset. Ιd autem, ut dixi, haud Ιωσήφ από Δαβίδ διά την αποδοθείσαν αιτίαν γενεα
mediocriignominie et criminalioni obnoxium erat. λογούντες, εν ταυτω και την Μαριάμ εκ Δαβίδ γεγο
Cominode igitur dum Josephum predictam ob cau- νέναι συνίστων, διά του μνηστήρος το της γαμετης
sam a Davidis stirpe derivant, Mariam simul Da- υποφαίνοντες γένος · νόμου γάρ Μωϋσέως διαγ
vide criundam comprobant, genere conjugis per ρεύοντος μή άλλοθεν εξείναι προς γάμον λαμβάνειν,
sponsum demonstrato . Moysis quippe lege edi- εκ του γένους του οικείου και της ιδίας φυλής, ως
cenle , ut ne aliunde liceret nuptias sili conciliare αν μη περιστρέφοιτο του γένους ο κλήρος από φυλής
* Euc. 1 , 21. 1 Μatth, Xγι , 20. 8 Matth. ΧΙΙΙ , 9.
 ONES VANGELICÆ D TEPHANUM O
889 QUÆSTI E A S . - QUÆSTI J. 890
εις φυλήν, αυτάρκης ήν ή περί του ανδρός αναγραφή Α quam ex genere proprio suaque tribu, ne videlicet
και την γυναίκα δηλώσαι· νομικώς γαρ βιους ουδ' generis hereditas ex una in aliam tribum conimo
άλλοθεν εμνάτο την γυναίκα, η πρώτα μεν εκ της veretur; satis erat viri descriptio ad conjugem de
φυλής της πατρικής αυτού , αύτη δε ήν ή του Ιούδα: monstrandam: larm qui ad legis normam viveret,
έπειτα εκ του δήμου και της αυτής πατριάς, αύτη haud aliam sibi uxorem copulavisset, nisi quæ
δε ήν ή του Δαβίδ : τοιαύτα γάρ ήν τα του νόμου primum esset ex ejus patria tribu, Jude videlicet ;
παραγγέλματα · ότε τοίνυν ο Ιωσήφ φυλής γεγονώς deinde ex eadem gente familiaque, nempe Davidis .
Illatenus enim lex jubebat. Si Josephus igitur de
αποδείκνυται Ιούδα , κλήρου τε και πατριάς Δαβίδ,
πως ουχ έπεται και τη Μαρία εκ των αυτών ορά- Jude tribu deque Davidis gente et fanmilia fuisse
σθαι ; demonstratur, cur non sequitur ut Maria ex iis
dem originibus prodire videatur ?
η'. Ει δε λέγοιτο υπάρχειν συγγενής της Ελισάβετ, 8 . Quod si eadem dicitur Elisabethe cognata ;
αυτής μεν ούσης εκ φυλής Ιούδα, της τε (3 ') Ελισάβετ cum tamen illa de tribu Judæ , Elisabella de Levi
εκ της του Λευί, μή θαυμάσης: πάν γάρ το Iου- tica fuerit ; ne mireris : universa quippe Juleo
δαίων έθνος ενός ήν γένους , αί τε φυλαί πάσαι αλ- rum gens uno genere censebatur, cuncleque tri
λήλων συγγενείς : ένθεν και ο θείος Απόστολος συγ- B bus invicem cognale erant. Ηinc etiam divus Apo
γενείς αυτού πάντας ονομάζει Ιουδαίους , λέγων · stolus Judeos omnes appellat cognatos slos, dum
« Ηυχόμην γάρ ανάθημα είναι υπέρ των αδελφών ait : « Οptabam ego anathema esse pro fratribus
μου, των συγγενών μου κατά σάρκα, οίτινές εισιν meis, qui mihi secundum carneam naturam co
Ισραηλίται καίτοι συγγενείς αυτού ετύγχανον gnati sunt, Israelitis 9 Αιφui cognali ejus soli
μόνοι εκ φυλής Βενιαμίν ουκούν πάντας απλώς τους revera erant Benjamite : et tanieu omnes Israeli
εξ Ισραήλ αδελφούς και συγγενείς εαυτού προσεϊ- tas fratrum nominibus et cognatorum Paulus in
πεν ο Παύλος : ούτω δ' ούν και την Ελισάβετ συγ digitat. Sic ergo angelus Elisabetham dixit Mariä
γενίδα προσείπεν ο άγγελος τη Μαριάμ, διά το άμφω cognatam, propterea quod ambie Israelitides es
Ισραηλίτιδας είναι και άλλως δε εικός από τόπου sent. Insuper ex ipso loco satis decuit Elisabetham
συγγενίδα της Μαρίας κεκλήσθαι την Ελισάβετ, διά appellari Marie cognatam, quia nimirum habita.
το οικείν επί της Ιούδα φυλής αφ' ής ώρμάτο η Μα- bat in Jude tribu, unde genus traxit Μaria. Rei
ρία : μαρτυρεί γούν ο Λουκάς λέγων· « 'Αναστάσα testis Lucas, φui ait : « Exsurgens autem his diebus
δε Μαριάμ εν ταις ημέραις ταύταις , επορεύθη εις Maria abiit in montana cum festinatione, in urbem
την ορεινήν μετά σπουδής εις πόλιν Ιούδα , και είσ- Jude, et ingressa est domum Zacharia , ac salu
ήλθεν εις τον οίκον Ζαχαρίου και σπάσατο την Ελι- tavit Elisabetham. » Elenim cum lex Mosaica sacer
σάβετ του γάρ Μωϋσέως νόμου μη αφορίσαντος dotali tribui possessiones non assignavisset, qua
τη των ιερέων φυλή κλήρον, ότι Κύριος ο Θεός μερίς Dominus Deus pars ejus est, mandavissel autem
αυτών, διαταξαμένου δε μεταξύ των λοιπών φυλών ut inter celeras tribus incoleret ; cumque Zacha
οικείν αυτούς, του τε Ζαχαρίου και της Ελισάβετ rias et Elisabetlia quadam in urbe tribus Judge ha
πόλιν φυλής Ιούδα κατοικησάντων, αφ' ής ώρμάτο bilarent, unde oriunda erat Maria ; par fit eas
Μαρία , είκός και ταύτης ένεκεν της αιτίας συγγενείς ob hane causam cognatas appellari : neque il rur
αυτάς ανειρήσθαι · ουκ απεικός δε και της ομοιοτρο- sus immerito propter morum similitudinem, quo
πίας χάριν, δι' ής άμφω της σωτηρίου οικονομίας rum gratia utraque mulier mysterio salutis digna
ήξιώθησαν, ή μεν τον Σωτήρα, ή δε τον πρόδρομον fuit : et altera quidem Servatorem, altera Serva
του Σωτήρος υποδεξάμεναι , ενός τε και του αυτού τοris precursoreim sinibus suis receperunt , unius
αγίου Πνεύματος μετασχούσαι · διό και μάλιστα μιάς videlicet ejusdemque sancti Spiritus gratia polite.
της κατά Θεόν συγγενείας μετείχον. Αλλά τούτο μεν Αιφue hoc vel nmaxime nomine secundum Deuum
ούτως απολυτέον. cognatæ fuerunt (4). Hæc præsentis dubitationis
D solutio esi.
θ'. Ει δε κεφαλή της γυναικός τυγχάνει ο ών ανέρ, 9 . Quod si autem caput mulieris vir est, de Apo
κατά τον θείον Απόστολου, και έσονται οι δύοεις σάρκα stoli divi sententia 10, duoque sunt in carne una
μίαν, κατά τον Μωϋσέως νόμον, ή τε μεμνηστευμένη ex Mosaice legis regula 11 ; et si nupla viro, que
ανδρι διαμαρτούσα μοιχείας κατά το αυτό τιμωρίαν flagitium admiserit, adulterii penam ob id ipsults
υπομένει, ώς ήδη του μνηστήρος σώμα γενομένη και subit ;ceu quæ jam sponsi corpus facta erat, sibique
κεφαλήν επιγραψαμένη τον άνδρα, πώς ουχί της κε
φαλής γενεαλογουμένης, έπεται και το σώμα τη κε scribatur, corpus cum capite connumerari non
φαλή συναριθμείσθαι ; ώστε και την Μαρίαν ήδη sit consectaneum? Quamobrem Maria Josephojann
και ποm. ΙΧ , 3. 10 Ephes. V, 25. 11 Gen. II , 24.
( 3 ) Τε. Lege δέ. EDIT . Vat. palatinum epitomæ , etiam in catenis Vaticanis
( 4) Quæstio bæc de cognationc Mariæ matris Do - Nicetä сod . A . f. 22 , et Macarii cod . E . f. 50. Se
mini cum Elisabetha , exslat sub ejusden Euscbii quens lamen quinque verborum clausula nonnisi
nomine, vix paucis verbis varjalis, præler codicem in codice A . legitur.
 891 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA . 892
nupia , merito in ejus genealogia intelligenda est ; A συνημμένην τω Ιωσήφ, είκότως συναντιλαμβάνεσθαι
cum praesertim perspicue demonstratual sit non της γενεαλογίας ότε μάλιστα της αυτής αυτώ φυλής
solum ex ejus tribu fuisse, verum elian gente et ου μόνον, αλλά και δήμου και πατριάς αποδεδεικται
familia . Praeter quam quod etiam Gabriel in illo γενομένης και άλλως δε εν τω προς αυτήν χρημα
cum Maria colloquio valicinalis inter cetera ait : τισμό θεσπίζων ο Γαβριήλ μετά των άλλων είρηκε»
• Dabit illi Deus sedem Davidis patris ejus : ) « Και δώσει αυτό ο Θεός τον θρόνον Δαβίδ του πα .
aperte docens, ejus qui ex ipsa nasciturus erat, τρός αυτού και σαφώς διδάσκων ότι του εξ αυτής γε
Davidem esse progenitorem. Alioquin qui decuis - νησομένου προπάτωρ ήν ο Δαβίδ : πώς γαρ άλλως
set haec ab angelo dici apud virginem, nisi eam- εικός ήν ταύτα τη παρθένω φάναι τον άγγελον, ή συν
dem de Davidis genere esse confideretur ? Νeque ομολογούντα εκ του Δαβίδ είναι ; ου γάρ αν μη εκ
sane femiuze aliene a Davidis stirpe dictum fuis- Δαβίδ τυγχανούση ειρήκει το, «Δώσει αυτό ο Θεός τον
set, « dabit illi Deus sederm Davidis patris ejus.) θρόνον Δαβίδ του πατρός αυτού και ποίου γάρ πα
Quem enim narras patrem, virgo respondisset «τρός και είκότως αν ήρετο η παρθένος, ομολογούσα μεν
(que quidern fatebatur se virum nescire, intel- ότι άνδρα ου γινώσκει, μαθούσα δε ότι εκ Πνεύμα
lexerat autem fore ut de Spiritu sancto concipe- τος αγίου συλλήψεται, ει μή ότι σαφής ήν ο λόγος
rel) , nisi omnino is sermo apud Davidis filiam B πρός θυγατέρα Δαβίδ λεγόμενος ένθεν είκότως φη
fieret ? Ηinc apte Lucas ait : « Ascendit autem Jo- σιν ο Λουκάς : « 'Aνέβη δε και Ιωσήφ εκ της Γαλι
seplus de Galilea ex urbe Nazareth in Judeam, λαίας έκ πόλεως Ναζαρέθ εις την Ιουδαίαν απογρά
ut nomen suum profileretur in urbe Davidis cui ψασθαι εις πόλιν Δαβίδ ήτις καλείται Βηθλεέμ, διά το
noinen Bethlehem, propterea quod esset de domo είναι αυτόν εξ οίκου και πατριάς Δαβίδ συν Μαρία
familiaque Davidis cum Maria desponsala sibi pre- τη μεμνηστευμένη αυτή ούση εγκύω. » Ουκέτι γάρ
gnante.» Haud ergo ulterius cum perplexitate le- αμφιβόλως αναγνωσόμεθα την παρούσαν λέξιν, ώςτης
gemus hunc Evangelii Iocum, ceu si Maria ad Μαρίας απογράψασθαι μόνης συνελθούσης, αλλ' ώς
profitendum tantummodo nomen venisset ; sed και αυτής συν τω Ιωσήφ εξ οίκου και πατριάς Δαβίδ
ipsam quoque putabimus, haud secus quam Jose- υπαρχούσης , τάς αποδείξεις έχοντες της τοιαύτης
pium, de domo familiaque Davidis esse . quam ερμηνείας του λόγου εκ των προαποδεδομένων. Δε
Scripturam ut ita interpretenmur, argumentis iis δείχθαι τοίνυν σαφώς ηγούμαι, ότι μή μάτην ο Ιω
imtiz que hactenus profilious. Ergo perspicue, σήφ εγενεαλογείτο παρά τους θαυμασίοις του Σωτήρος
οι opinor, demonstratum est, haud teniere Josephi ήμών αποστόλοις, και όπως η Μαρία εκ σπέρματος
genealogiam ab inclytis apostolis fuisse narratam, , ούσα του Δαβίδ συνίσταται, ό τε εξ αυτής γεγεννή
el Mariam de genere Davidis vere derivari, item- " μένος Ιησούς ο Χριστός του Θεού.
que eum , qui ex ipsa natus est , Jesum Dei un
clum .
ΙΙ.
Β'.
Cur alier evangelista Superne ab Abraliamo e.t - Διά τι ο μέν άνωθεν από του Αβραάμ αρξάμενος
orsus deducat genealogiam ; aller autem in- κατάγει την γενεαλογίαν · ο δε κάτωθεν ανεισι,
ſerne subgredialur ; neque in Abrahamo sistat, κούκ επί τον 'Αβραάμ ίσταται, αλ..' επί των
sed ad Adamum ac Deum usque devenial . 'Αδάμ και τον Θεόν .
1 . Questionum a te propositarum secunda haec α'. Το δεύτερον των υπό σου προταθέντων τούτο
fuit . Genealogiam Mattheus ex Abrahamo deri- ήν• ο μεν Ματθαίος από του Αβραάμ κατάγει την
vat ; Lucas autem contrariam huic viam insistens γενεαλογίαν, ο δε Λουκάς την εναντίαν τούτου βαδί
incipit abs Josepho, tenditque ad Adamum ac σας, ήρξατο μεν από του Ιωσήφ, ανάγει δε επί τον
Deum, Atqui oportelbat, siquidem hi consona in- 'Αδάμ και τον Θεόν · δέον , είγε σύμφωνα και συν
vicem et consentanea scribebant , vel Lucam as- ωδά αλλήλοις έγραφον, ή τον Λουκάν ανιόντα μέχρι
cendentem in Abraliamo consistere; vel Matthaeum του Αβραάμ στήναι, και τον Ματθαίον μή από του
haud ex Abraliamo genealogiam ordiri , sed ex Adamo ! 'Αβραάμ, αλλ' από του Αδάμ, εις ον κατέληξεν ο
in queim Lucas desivit. - Facilis est hujus quo- Λουκάς , απάρξασθαι της γενεαλογίας . - Ραδία δε
que questionis explicatio, neque multo sermonis και τούτων ή λύσις, και ουδέ πολλής κατασκευής
artificio indigel : uterque enim evangelista una δεομένη, μίαν αμφοτέροις οδόν πορευθείσιν· επει
via graditur. Νain et illos qui prorsum sursum- και τους ανάντη και όρθιον πορείαν ανιόντας, και
que ascendunt, itemque illos qui adversum eadem τους έμπαλιν διά της αυτής κατιόντας, ουκ άν τις
via descendunt, haud quisquam diceret divers0 ετέραν φαίη βαδίζειν , μιάς αμφοτέροις έγκειμένης;
tramitle incedere . quia scilicet una ab utrisque, τούς τε ανιούσι και τους κατιούσι , τρίβου · τον αυτόν
id est ab ascendentibus descendentibusque, via γούν τρόπον και επί της των γενών διαδοχής πάρ
teritur. Εadem igitur ratio est in generis succes- εστιν ούτος δε πόρρωθεν Εβραίους φίλος ήν ο τρόπος,
sionibus. Atque hic mos antiquitus Hebreis pla- και των θείων συνήθης Γραφών: αυτίκα γούν εν μέν
cuit , et in divinis Scripturis solennis est. Ecce τη βιβλιο της Ρουθ Δαβίδ άνωθεν από του Ιούδα γε :
eim in Ruthie quidem libro genus Davidis superne νεαλογείται διά τούτων (5 ) Και αύτα: α: γενέσεις
(5) Cod. A, Γ. 63, habet ούτως pro διά τούτων.
 893 QUASTIONES EVANGELICAE AD STEPHANUM . - QUESTIO III. 89 %
Φαρές (και δε ήν Ιούδα του αρχιφύλου παίς ): Φαρές A a Juda evolvitur sic : « He sunt generationes Pha
εγέννησε τον Εσρώμ · και Εσρώμ εγέννησε τον res ( hic erat Jude patriarche ilius) . Phares ge
Αράμ' και 'Αράμ έγέννησε τον 'Αμιναδάβ • και nuit Esronenm ;. Esron genuit Aramum ; Aramus
'Αμιναδάβ έγέννησε τον Ναασσών και Ναασσών genuit Αninadabum; Aminadabus genuit Nasso
εγέννησε τον Σαλμών και Σαλμών έγέννησε τον nem; Nasson genuit Salmonem ; Salmon genuit
Βοόζ - και Βοόζ έγέννησε τον Ωβήδ· και Ω6ήδ εγέν- Boozum; Boozus genuit Obedum; Obedus ge
νησε τον Ιεσσαί • και Ιεσσαί εγέννησε τον Δαβίδ. ) ιuit Jesseum; Jesseus genuit Davidem 12. Ηanc
Τούτον δ' ούν αυτόν τέθειται και ο Ματθαίος τον τρό- igitur Matthaeus quoque genealogie scribende ra
πον (6 ). tionem sectatus est.
β'. Η δέ γε πρώτη των Βασιλειών εξής διαδεξαμένη 2. At primus Regum liber, qui Rutle historiam
της Ρουθ την γραφήν, από των κάτωθεν ανεισιν, subsequitur, inferne ascendit, ut it apud Lucam.
ώσπερ ούν πεποίηκεν ο Λουκάς· τον γούν πατέρα του Quippe Helcana , qui pater fuit Samuelis , genus
Σαμουήλ τον Έλκανά γενεαλογούσα ώδέ φησι: « Και recensens, ait : « fuit vir ex Armathem Suphir de
εγένετο άνθρωπος εξ 'Αρμαθαίμ Σουφείρ εξ όρους monte Ephraimi ; nomen ejus Helcana, filius Mie
Έφραίμ · και όνομα αυτά Έλκανά, υιός Ιερεμιήλ, remielis, filii Elite, ilii Thoi, filii Suri, Ephra.
υιου Ελίου, υιού Θοού, υιού Σούρ, Εφραταίος. Αλλά B teus 13. Sed et in Paralipomenis modo a superio
και εν τοις Παραλειπομένοις ( 7) ποτέ μεν από των ribus ad posteros fluit sermo , ut fit apud Mal
πρώτων επί τούς δευτέρους καθεξής πρόεισιν ο λό- ilheum, modo que ac apud Lucam prosapie scri
γος , τή του Ματθαίου γραφή παραπλησίως, ποτέ δε buitar. Audi ergo et haec : « Davidis, inquit pra
εμφερώς τα Λουκά γενεαλογεί• άκουσον γούν και dictus liber, filius erat Salomon ; hujus filius Ro
τωνδε: « Δαβίδ, φησίν, ήν υιός Σολομών, υιός Σολο- boamus; hujus filius Abia ; hujus filius Osa ; hujus
μων Ροβοάμ, 'Αβιά υιός αυτού, Ασά υίος αυτού , Ιω- filius Josaphatus; hujus filius Joramus; hujus filius
σαφάτ υιός αυτού , Ιωράμ υιός αυτού, 'Οχοζίας υιός Ochozias; hujus filius Joasus ; hujus filius Ama
αυτού, Ιωάς υιός αυτού , 'Αμασίας υιός αυτού , και sias 14. Atque ita ex ordine descendit usque ad
ούτω καθεξής κάτεισε μέχρι του Ιεχονίου και της Jechoniam atque ad Babylonicam capivitatem, non
εις Βαβυλώνα αιχμαλωσίας, ως ο Ματθαίος. Ως δε ο secus atque Matthaeus. Contra, uti Lucas, eadem
Λουκάς, ή αυτή πάλιν άνετσι Γραφή τον Σαμουήλ γε- rursus ascendit Scriptura dum Samuelis genus
νεαλογούσα " φησί γούν: « Σαμουήλ υιού Έλκανά, enarrat. Ait enim : « Samuelis filii Helcane , ilii
υιού Ιεροβοάμ ( 8) , υιού Ήλιήλ, υιού Θοου , υιού Hieroboami, filii Helielis, Gli Thoi, filii Suri, filii
Σούρ ( 9). υιού Έλκανά, υιού Ιωήλ, υιού 'Αζαρίου, - Helcane, filii Johelis, filii Azarie, filii Sophonie, alii
υιού Σοφονίου , υιού Θαάρ, υιού 'Ασειρ (10), υιού “ Thaari, filii Asiri, filii Abiasaris , filii Cort, fili
“Αβιάσαρ, υιού Κορέ , υιού Iσσαάρ, υιού Καάθ, υιού Issaari, filii Caathi, filii Levini, filii Israelis 18. »
Λευί, υιού Ισραήλ , και όρα ει μή άντικους τον Porro vides ut plane hunc morem Lucas imitetur .
όμοιον τούτοις μεμίμηται τρόπον ο Λουκάς • μυρία δ' Sexcenta ejusinodi exempla ipsenci invenies : unde
αν και αυτός εύροις τοιαύτα : αφ' ών λείπεται ομο- sequitur ut fateamur, nihil insolitum fecisse Ser
λογείν, μηδέν ξενίζον πεποιηκέναι τους του Σωτήρος valoris nostri evangelistas : neque merito quisquam
ημών ευαγγελιστάς· ουκ ορθώς γαρ οίεται τις αυτούς putalbit eos invicem. dissidere. Uterque enim pro
διαφωνείν ' εκάτερος γάρ οικείο λογισμό την ένθεσιν prio calculo descriptioneminstituit : alter ab Abra
πεποίηται της γραφής, ο μεν από του Αβραάμ αρ- harmo initium capiens, ob sui sermonis peculiarea
ξάμενος διά την οικονομίας του παρ' αυτώ λόγου , όν rationem, quam in praesenti non vacat exponere :
ο καιρός νυν ερμηνεύειν· ο δε και τον Αβραάμ υπερ- alter ipsumAbrahamum praetergressus , ad primum
βάς επί τε τον πρώτον άνθρωπον ανελθών και μηδέ usque hominem venil : neque in hoc sistit , sed
μέχρι τούτου στάς, τον πάντα δε λόγον επί τόν Θεόν suam omnem historiam cum Deo nectit, dum eam
αναρτήσας, δια της εν Χριστώ παλιγγενεσίας μυστή- videlicet per regenerationis in Christo mysterium
ρων αναβιβάζει. D in sublime evehit.
Γ'. II.
Πώς ο μεν Ματθαίος από του Δαβίδ και Σολομώ- Quomodo Mattheus quidem a Davide ejusque suc
νος διαδόχων επί Ιακώβ και Ιωσήφ τα γένη cessore Salomone ad Jacobum et Josephum prosa
κατάγει · ο δε Λουκάς από Δαβίδ και Νάθαν pias deducat : Lucas aulem a Davide alque Na .
παίδων 'επι Η.λί και Ιωσήφ , εναντίως γενεα thane atque a iiberis hujus ad Helim el Josephum ,
λογών το Ματθαίω. contraria Matthæo ralione genealogiam scribens.
α'. Το τρίτον των προταθέντων καιρός επισκέψα. 1. Tertia jani questio consideranda est. Porro
σθαι · ατενές ούν ταις λέξεσιν αυταίςεπερείσωμεν την ipsis verbis acute mentem nostram inlendamus.
εαυτών διάνοιαν· ίδωμεν δε τί φησιν ο Λουκάς : « Και Agesis videamus quid Lucas dicat. « Et ipse Jesus
13 Ruth, 1V, 18- 22 . 13 ΙReg. 1 , 1. 16 ΙΡar. 111, 10. 15 ΙΡar . VI , 31 .
( 6) Col. Α , τούτον δή ούν τον τρόπον και ο Ματ- ( 8) Cod. A , Ιερόμεήλ , et mox Έλίοι».
θαίος εποίησεν. ( 9) Epii. Σουφέ.
(7) Taim in epitome quamin cod. Α , εν ταις Πα - (10) Cod. A, 'Ασήρ.
ριιειπομέναις.
895 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. – EXEGETICA . 89
erat incipiens quasi annorum triginta , ut putaba - Λ αυτός ο Ιησούς ήν αρχόμενος ώσει ετών τριάκοντα,
tur, filius Josephi, filii Heli, filii Melchi . • Baud ta - ών υιός, ώςένομίζετο, του Ιωσήφ, του Ηλί, του Με ..
nien Mattlieus usus est voce ut putabatur. Quid χί.» Αλλ' ουχ ό γε Ματθαίος έχρήσατο τή , « ώς ένομί
porro ait ? - Matthanus genuit Jacobum: Jacobus ζετο και φωνή » αλλά τι φησι; « Ματθαν δε έγέννησε τον
autem genuit Joseplium. Αliud vero est putare , Ιακώβ, Ιακώβ δέ εγέννησε τον Ιωσήφ . άλλο δε δή
aliud ceu res ita se habeat affirmare. Siigitur Mat- που εστι τό νομίζειν , και άλλο το ούτως έχειν διαθε
tleo affirmante Josephum filium esse Jacobi et βαιούσθαι · ει μεν δή του Ματθαίου διαβεβαιωσαμένει η
Matiliani, Lucas similiter contenderel filium esse τον Ιωσήφ υιόν είναι Ιακώβ και του Ματθάν, ο Λου
Heli ac Melcli, vere pugna quedam esset alquo κάς ομοίως διισχυρίσατο τον Ιωσήφ γεγονέναι .
conflictus, atque opus essel arbitrio qui evangeli- του Ήλι και του Μελχί, αληθώς μάχη τις ήν και πιο
stas componeret. Nunc autem cum Matthrus fir - λεμος , και ήν των διαιτησόντων αυτοις χρεία : νυν
miler asseveret, Lucas vero haul id contendat, δε ότε , του Ματθαίου διαβεβαιωσα μένου , ο Λουκάς του
sed opinionem tantummodo proferat apud multoς διατείνεται , δόξαν δε παρά τους πολλούς νενομισμένην
pervagatam, non que apud se vigeret, nulla , ut τίθησιν, ου την παρ' αυτώ κρατούσαν, οίμαι μτώ
opinor, quæstio superest. μίαν υπολείπεσθαι ζήτησιν,
2 . Νam cum varie de Christo fame inter Ju- Β β'. Διαφόρων γάρ παρά Ιουδαίοις υπολήψεων πει :
dimos versarentur , et cuncti quidern concorditar 2 του Χριστού κεκρατημένων, και πάντων μεν συμφώ
IDavide eum repeterent, propter Dei promissioncs νως επί τον Δαβίδ αναγόντων, διά τάς προς τον Δαβίδ
Davidi significalas ; interim tamen alii a Davide et του Θεού επαγγελίας, ήδη δε των μεν από Δαβίδ και
Salomone regioque stemmale putarent Christum Σολομώνος και του βασιλικού γένους πειθομένων έσε
adfore ; alii ab hac sententia recederent, propter σθαι τον Χριστόν, των δε ταύτην μεν φευγόντων την
multas regibus inustas criminationes, et propter δόξαν, διά το πλείστην εμφέρεσθαι των βεβασιλευκό
proscriptum ab Jereinia proplhela Jeclionian, των κατηγορίαν, διά τε το εκκήρυκτον υπό του προς
cum ait non surrecturum ex ejus stirpe qui in φή του Ιερεμίου γεγονέναι τον Ιεχονίαν, και διά το
Davidis throno sederet, cumque ob id alia via per- ειρήσθαι μη αναστήσεσθαιεξαυτου σπέρμα καθήμενον
gerent : et cum in Davidis affirmando genere con» επί θρόνου Δαβίδ, διά δε ούν ταύτα , ετέραν δευόν
spirarent, tamen per Salomonem, sed per Na- των, και από μέν Δαβίδ ομολογούντων, ου μήν διά Σ .
than η Davidis item filium, deducerent (qui iden λομώνος , αλλά δια Νάθαν, ός ήν του Δαβίδ ταις (φα
Natlianus proplieta fuisse dicitur, secundum ea σι δε τον Νάθαν και προφητεύσαι κατά τι εν ταις
qua feruntur in Regum libris) ; atque ab hujus po: . Βασιλείαις φερόμενα [ 1 ]) , από τε του Νάθαν διαδο
sleris venturum Christum assererent; ipsumque χων προελεύσεσθαι τον Χριστόν διαβεβαιουμένων, και
Josephi genus inde usque repelerent ; necessario τον γε 'Ιωσήφ εκείθεν ποθεν γενεαλογούντων, σφόδρα
Πorum opinionem refert, non Slam, al- αναγκαίως ο Λουκάς την τούτων ανιστορών δόξαν,
jecit narrationi ut putabatur ; Matalien permit. αλλ' ου την αυτου , προσέθηκε τη κατ' αυτόν ιστορία
tens narrare non ut putabatur, sed uti revera se του ώς ένομίζετο » το Ματθαίο παραχωρήσας μή το,
habebat origo generis . Atque haec prima esto re- ως ένομίζετο, ιστορείν,αλλ' ώς είχεν αληθείας τα της
sponsio . γενέσεως : αύτη μεν ούν η πρώτη απόδοσις .
3. Αlia quoque profunda et arcana esse potest γ'. Είη δ' άν τις και άλλος βαθύς και απόρρητος
cjus narrationis ratio . Εtenim Μatthaeus humanam εν τοις προκειμένοις λόγος : Ματθαίος μέν γάρ ομο
Christi nativitatem diserie describens, vereque vo- λογουμένως την ένσαρκον γένεσιν ιστορών του Χρι
lens Josephum Davide oriundum demonstrare, eo στου, και τον Ιωσήφ αποδείξαι βουλόμενος αληθες
quo par erat sermonis ingress utitur ; Lucas au· έκ Δαβίδ, όθεν έχρήν τη εισβολή κέχρηται του λόγου
lem, ut opinor, quia nollet carnean Christi nali- τον δέ Λουκάν ηγούμαι με την κατά σάρκα γένεσιν
vitatem describere, ita nunc se gessit . Νam si hoc του Ιησού γενεαλογείν εθέλοντα, νυν τούτο πεποιηκέ
ei propositum fuisset, non ignorabat, opus esse Ο να! • τούτο μεν γάρ ει κατά γνώμην έπραττεν, ουκ
originem ejusmodi exponere. Sed quoniam eo ήγνόει ότι έχρήν ταύτην εκθέσεσθαι · επειδή δε νύν
Evangelii Ioco regenerationis per lavacrum mentio- της διά λουτρού αναγεννήσεως μέμνηται, υιόν αυτόν
nem facil, Jesumque ut Dei Filium exhibet ; id - εισάγων Θεού , βούλεται ως έν υποδείγματα παραστή
circo hoc veluti exemplo demonstrare nititur quem- σαι ότι δή πάς ο εν Θεώ αναγεννώμενος , κάν αληθώς
libet hominemin Deo regeneratum, etiainsi vere fi- υος είναι ανθρώπων νομίζοιτο δι' ήν περίκειται σα
lius hominum habeatur ob carnem qua indulus κα, αλλ' ουχ ίσταται γι αυτή τα της γενέσεως εις
est, nontamen cum sua natura in carneis genito- τους κατά σάρκα γονείς, ουδέ μέχρι των του σώμα
ribus sistere, neque non ultra corporis procreato . τος προπατόρων φθάνει » αλλ ' ει και νομίζοιτο αν
res excurrere : verum etiamsi filius hominum vi- θρώπων είναι υιός διά τήν του σώματος γέννησιν,
deatur ob corporis generationem, nihilominus haud όμως δ' ούν ουκ αλλότριος της του Θεού υιοθεσίας
alienum a Dei adoptione censeri. Quandoquidem υφέστηκεν· επειδή δε ούν ού κατά την αυτήν τω Ματ
ergo Lucas haud secundum Matilizei lenleum histo- Οαίο διάνοιαν εξετίθετο την διήγησιν, είκότως τον
(11) Desuut hæc in col A , 64, a quo cxlvroui melores interdum lectiones sumpsimus,
897 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . - QUÆSTIO III. 898
αυτόν εκείνον καιρόν υπερβάς, επί την αναγέννησιν A riam suam scribit, consentaneum erat ut Matthaei
την διά λουτρού παραγίνεται και ενταύθα την έναν- tempora pretergressus, ad regenerationem per la
τίαν εκτίθεται των γενών διαδοχήν· ομού και ανάγων vacrum veniret, ibique contrariam ponerei prosa
από των υστάτων επί τα πρώτα, ομού και την μνή - piarim successionem : simul pergens a postremis
μην των παρά τω Ματθαίω υπαιτίων και αμαρτωλών ad initia, simulque memoriam sontium ac scelesto
ανδρών αποσειόμενος· επειδήπερ ο παρά τω Θεώ rum, qui sunt apud Mattheum hominum vitans:
αναγεγεννημένος, αλλότριος καθίσταται της ενσάρ- quia regeneratus apud Deum alienus fit a carnea
χου γενέσεως και των κατά σάρκα αμαρτωλών πατέ- natura, et a peccaloribus secundum carnem patri
ρων, υιός αποφαινόμενος Θεού , και πάντων των κατά bus, Dei nimirum declaratus filius , et omnium qui
Θεόν ανεπιλή πίως βεβιωκότων. secundum Deum sine culpa vixerunt.
δ . οίον , ως επί παραδείγματος, Παύλος και απόστο 4. Exempli gratia Paulus apostolus patrem se.
λος εχέτω μεν κατά σάρκα πατέρα Ιουδαίον όντινα cundum carlenm habuit Judeum, ut credibile est,
ως είκός άπιστον - εγέτω δε και κατά Θεόν, ού κατά a fide alienum : habuit quoque patrem secundum
τους τρόπους εβίου · ει δε ούν μέλλει τις αυτόν κατά Deum, cujus videlicet vitae institutum amplexus
σάρκα γενεαλογείν, τίνος είκότως αν εμνήσθη, και η fuit. Si quis ergo Pauli secundum carnem gerus
πάντως που του κατά σάρκα πατρός : Ει δ' αυ πάλιν narrare velit, quelinam merito patrem meinOrabit
έτερος την εν Χριστώ γένεσιν αυτού δηλούν εθέλοι, nisi carnalem? Sin rursum aliquis Pauli in Christo
τίνος αν την μνήμην θείη αν είκότως, ή πάντως του nativitatem ostendere velit, cujusnam potius men
κατά Θεόν αυτόν αναγεννήσαντος ; Ούτω και τα tionem parentis faciel, quam ejus a quo secundum
Αβραάμ είρηται · « Συ δε απελεύση προς τους πα- Deum regeneratus est? Sic Abrahamo quoque di
τέρας σου τραφείς εν γήρα καλώ:» ού δή που τους κατά ctim Tuit : « Tu vero abibis ad patres tuos bona
σάρκα πατέρας δηλούντος του λόγου, ει μή και θεο- saturatus Seneclute 16. 5 Oui profecto sermo laud
σεβείς λέγοιντο γεγονέναι, τους δε εν Θεώ πατέρας carneos patres demonstral, nisi hi forte pii quo
διά τήν της ευσεβείας ομοιοτροπίαν αινιττομένου : que fuisse credantur ; sed de patribus secundum
Deum Ioquitur
ούτω και οι εξ 'Αβραάμ, ασεβείς ήσαν μέν κατά σάρκα Deum loquitur,, propter pielalis
pielatis 5siinilitudinem . Sic
οι υιοί 'Αβραάμ, κατά δε τον τρόπον, υιοι Σοδόμων Abralami sontes filii, hujus quidem secundum car
και Γομόρρας· διό λέγεται προς αυτούς : « 'Ακούσατε nem filii erant , moribus autem Sodomorum filii
λόγον Κυρίου, άρχοντες Σοδόμων, προσέχετε νόμον atque Gomorrhse. Idcirco dicitur illis : « Audita
Θεού , λαός Γομόρρας , ως αυ πάλιν εξ ών έμελλεν sermonem Domini principes Sodomorum, attendite
υιοι 'Αβραάμ γίγνεσθαι · οι γούν εξ' εθνών εις τον C legi Dei, o popule Gomorrhse 17 : ) tanquam sirur
Χριστόν του Θεού πεπιστευκότες, κατά σάρκα πατέ- Sus ex his essent Abrahami filii proventuri. Qui
ρων αλλοφύλων φύντες, υιού γεγόναμεν 'Αβραάμ, igitur ex gentibus Christo Dei credidimus, quan
Χριστού γενόμενοι παίδες και των Χριστού μαθη- quaui infidelibus secundum carnem geniti patribus ,
των ώστε και δευτέραν ήμάς επιγράφεσθαι γένους in Abraliani domum migravimus, Christi ejusque
διαδοχήν πολύ κρείττονα της κατά σάρκα διά την κα discipulorum nacti adoptionem : atque ila in aliam
τα Χριστόν αναγέννησιν. nosmet inscripsimus generis successionem ,mullo
carnea meliorem propter in Christo regenera
Lionem .
ε'. Είκότως τοιγαρούν και ο Λουκάς, άτε την ανα- 5. Merito igitur Lucas , cum de regeneratione
γέννησιν ιστορών, ου την αυτήν οδεύει το Ματθαίω, loquitur, haud eadem qua Matthaeus semita per
ού του Σολομώνος και της του Ουρίου, ου της Θά- gil : nempe non Salomonis , non uxoris Uria, non
μαρ, ου της Ρουθ, ου του Ιεχονίου και των μεταξύ Tamaria , non Kutline, non Jechonie, nec quo
διαβεβλημένων ανδρών την παράθεσιν πεποίηται, rumvis preler ιος reorum mentionem facit ; sed
αλλά δι' ετέρων ανεπιληπτων ανεισι, και δη και έκ η per alios reprehensione carentes graditur; Chri
του προφήτου Νάθαν αναγεγεννημένον εισάγει και stumque a propheta Nathano progenitum exhibet .
ο μεν παρά τω Ματθαίω κατά σάρκα γεγεννημένος, ita ut qui apud Matthaeum carnaliler gignitur, idem
υιός ήν 'Αβραάμ εντεύθεν γενεαλογούμενος, επειδή - apud Lucam velati Abraharmi filius ponatur. Certe
περ τω Αβραάμ πρώτη ή επαγγελία δέδοτο της των Abrahamo haud aliter benedictio gentium proιnissa
εθνών ευλογίας , ουκ άλλως ή διά του εκ σπέρματος fuit, quam quod ea futura erat ob giguendum de
αυτου προελευσομένου γενησομένης · ο δε εν Θεώ άνα- genere ejus. Atque hic est, qui in Deoregeneratus ,
γεγεννημένος , ετέρους πατέρας τους κατά Θεόν επι- atque alios patres secundum Deum nactus , re ta
γραψάμενος, ουδ' αυτούς αληθώς εσχηκώς, αλλ' ως men vera haud ipsos habet patres, sed ita crede
ένομίζετο διά τήν τών ηθών ομοιοτροπίαν, άνευσιν Ibatur propter morum similitudinem : qua videlicet
επί τον αληθή πατέρα και μετά πάντας χρηματίσας ad parentem verum conscendit post omnes exsi
Υιός του Θεού . stens Filius Dei.
16 Gen. XV, 17. 17 Isa. 1, 10.
899 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II . - EXEGETICA . 900
1V . Δ'.
Africani super genealogia quα in sacris Evangeliis 'Αφρικανού περί της εν τοις ιερούς Ευαγγελίοις
est (12). γενεαλογίας (12).
1. Νonnulli seu evangelicam historiam nescien- α'. Οι μεν ούν ήτοι την ευαγγελικής ιστορίας
tes seu intelligere nequeunles , laudativo errore ήγνοηκότες ή συνείναι μή δυνηθέντες, δοξολογούση
insciliam cumulant dicentes, merito fieri differen - πλάνη την άγνωσίαν επύκνωσαν ειπόντες ότι δικαίως
1en nominum recensionem, mistionemque sacerdo- γέγονεν η διάφορος αύτη των ονομάτων καταρίθμη
talium cum regalibus, ut jure Christus sacerdos σίς τε και επιμιξία των τε ιερατικών ως οίόν τε και
atque rex demonstretur : quasi aliquis de hoc du- των βασιλικών · ϊνα δειχθή δικαίως ο Χριστός ιερεύς
bitet, aut aliam sperm habeat ; nempe quin Chri- τε και βασιλεύς γενόμενος · ώσπερ τινός απειθούντος
stus eternus sit apud Ρatrem pontifex, nostras ei ή ετέραν εσχηκότος ελπίδα ότι Χριστός αίδιος μεν
preces exhibens : rex autem supermundialis, quoς αρχιερεύς Πατρός, τας ημετέρας προς αυτόνευχές
liberavit pascens Spiritu, socius effectusin omnium αναφέρων, βασιλεύς δ' υπερκόσμιος, ούς ελευθέρωσε
rerum gubernatione. Αtqui eos ignorare non opor- νέμων το Πνεύματι , συνεργός εις την διακόσμησιν
tebat, utrumque numeratorum ordinem genus esse των όλων γενόμενος · καίτοι αγνοείν αυτούς ουκ
Davidis, seu Judae regiam tribum. Νamque ut forte B έχρήν ώς εκατέρα των κατηριθμημένων τάξις το του
propheta Nathanus fuerit, et quidem etiam Salo- Δαβίδ έστι γένος και του Ιούδα φυλή βασιλική · ειγάρ
Imon, et . horum utriusque parens, atque ex multis προφήτης ο Νάθαν, αλλ' όμως και Σολομών ότε του.
tribubus prophete ; certe sacerdotes haud quilibet των πατήρ εκατέρου · έκ πολλών δε φυλών εγένοντο
erant de duodecim tribubus, sed soli levilæ . Fru προφήται , ιερείς δε ου δείνες των δώδεκα φυλών,
stra igitur compositum est mendacium; neque pre- μόνοι δε Λευΐται μάτην άρα πέπλασται το έψευσμέ
valebit hic Sermo in Ecclesia Christi et Dei contra νον · μή δή κρατοίη τοιούτος λόγος εν Εκκλησία Χρι
accuratae veritatis patres ; ita ut fals: oratio coisar- στου και Θεού πατέρων ακριβούς αληθείας, ότι δεν
cinetur in Christi laudem atque praeconium. δος σύγκειται εις αίνον και δοξολογίαν Χριστού.
2 . Quare ut et ila Ioquentium coarguam insci - β'. "Ινα ούν και τούτο μεν του είρηκότος ελέγξω
tiam, et in posterum caveam ne quis in hujusmodi μεν την αμαθίαν, παύσωμεν δε του μηδένα υπ'
imperitiam incurrat, veram gestarum reraτη histo- αγνοίας σκανδαλισθήναι, την αληθή των γεγονότων
riam proferam. Scilicet apud Israelitas prosapia- ιστορίαν εκθήσομαι. Επειδή γαρ τα ονόματα των
rum nonlina aul natura numerabantur aut lege ; γενών εν Ισραήλ ήριθμείτο η φύσει ή νόμω φύσει
natura quidem, genuini generis successione; lege, . μεν, γνησίου σπέρματος διαδοχή νόμω δε, ετέρου
cum alius gignebot liberos fratris nomine, qui pro- παιδοποιουμένου εις όνομα τελευτήσαντος αδελφού
is expers obiissel : nam quia nondum ipsis per- ατέκνου ότι γάρ ουδέπω αυτούς δέδοτο ελπίς αναστά
spicua resurrectionis spes data fuerat, futuram σεως σαφής, την μέλλουσαν επαγγελίαν αναστάσει
promissionem imitabantur resurrectione mortali, εμιμούντο θνητή, ένα ανέκλειπτον το όνομα μείνητου
ne defuncti nomen existingueretur. Age vero quo- μετηλλαχότος· έπει ούν οι τη γενεαλογία ταύτη :
niam ii , qui hac genealogia continentur, partim εμφερόμενοι, οι μεν διεδέξαντο παίς πατέρα γνησίως,
gerimano traduce filius patrein consecutus est, par - οι δε ετέροις μεν εγεννήθησαν , ετέροις δε προ
tim abaliis geniti, neque tamen naturali sed aliene ετέθησαν κλήσει , αμφοτέρων γέγονεν η μνήμη και
appellationi addicti fuerunt; utrorumque facta est των γεγεννηκότων και των ως γεγεννηκότων· ού
nentio, nerope et eorum qui genuerunt, et eorum τως ουδέτερον των Ευαγγελίων ψεύδεται και φυ
item qui pro gignentibus habiti sunt. Ita neutrum σιν αριθμούν και νόμον » επετλάκη γαρ αλλή
Evangelium mentitur, duum naturam numerat atque λοις τα γένη τά τε από Σολομώνος και του Να
(12)Dehac celebri Africani ad Aristidem epistola bius in integra epistola se legisse signiſical? En
videndus in primis Eusebius Hisl. eccl. lib . 1, 7, verba Eusebii loc. cit., id est, Hist . 1, 7 : Pepsi
qui ejus partemingentem refert, a Nicephoro postea D περί τούτων κατελθούσαν εις ημάς ιστορίαν παραλία
Callisto Hist. lib. 1, 11 , repelitam. Videndi insuper μεθα, ήν δ ' επιστολής Αριστείδη γράφων περί συ .
Hieronymus comient . ad Μatth. 1, 16; Augustinus φωνίας της εν τοίς ευαγγελίοις γενεαλογίας και Α .
Retract. lib . 1, 7 ; Photius cod. 34 , p. 22 ; denique κανόςυς εμνημόνευσε τάς μεν δή λοιπών δόξας ως
etiam Zacharias Chrysopol. in Bib . PP. Lugd . βιαίο και διεψευσμένας απελέγξας, ήν δ' αυτος τα
t. XIX , p. 751, in fin . Cæleroqui verus epistolæ , ρειληφεν ιστορ τούτοις αυτοίς εκτιθέμενος και
ίαν,
quanquam haud integræ , conservator fuerat hacte ρήμασιν· επειδή γάρ τα ονόματα των γενών, etc. Ut
nus in llistoria ecclesiastica Eusebius . Nunc nobis his iradilionem quae ad nos usque deducta estproper
feliciter accidit , ut in hac quæstionum epi. namus, quam Africanus in epistola ad Aristides
tome pars quædam prior ejusdem epistolæEusebii comperla consensu evangeliorum in stirpe Christi narranda
primum sit, nempe ab hoc initio ουκ ακριβώς usque commemoravii. Ubi aliorum quidem opiniones laz.
ΤΟ
ad επειδή γαρ τα ονόματα των γενών εν Ισραήλ, etc., quam violentas et falso conficias coαrguit , ipst
quæ in parte illa ab historico Eusebio relata deest, quam compe rerat histo riam his reſerl verbis. Men
apud quem incipit ibus$ TTELON yap, etc. Et quidem illud quia generationum nomina, etc. Vides itaque ..
γάρ, enim, in codic historiae Eusebianae exstare, narunu opinionum , utpote violentarum alque lais
tur Valesius,aret acephalum fuissea fragmen rum , coargutionem ab Africano ſactadi, noma
testasatis
tum const ita; utnunc vero a nostr epitome apud nostrain epitomen , stalim initio, ut acuery
prorsus demonstratur . Quid quod in hoc novo fra - inveniri.
gmcnto ea prorsus exhibctur maleria , quam Euse
 90 ! QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . – QUÆSTIO V . 902
θαν , αναστάσεσιν ατέκνων και δευτερογαμίαις και A legem. Implicabantur enim inter se genera Ssaloιno
αναστάσει σπερμάτων • ως δικαίως τους αυτούς άλλοτε icum et Nathanicum reparationibus sterilium et
άλλων νομίζεσθαι » των μεν δοκούντων πατέρων, των secundis nupiiis et seminum suscitatione : ita ut
δε υπαρχόντων και αμφοτέρας τάς διηγήσεις κυρίως merito iidem homines alias aliis patribus ascriban
αληθείς ούσας επί τον Ιωσήφ πολυπλόκως μεν, αλλ' ιur, nempe et iis qui specie, et rursus iis qui rea
ακριβώς κατελθείν. "Ίνα δε σαφές ή το λεγόμενον, την pse genitores sunt : atque ambe narrationes appri
επαλλαγής των γενών διηγήσομαι (13). Η κατά φύ- me verae ad Josephum varie quidem sed inner
σιν γένεσις έστι Ματθαίου ή κατά νόμον ανάστασις ad amussim deveniant. Uι autem quod aio perspi
γένους, έστιν ή του Λουκά: Ματθαν και από Σολομώ- cuum fiat, permutationem generum palefaciam. Ge
νος,εγέννησε τον Ιακώβ · Ματθαν αποθανόντος , Μελχι neratio naturalis est illa Matthai : generis suscita
και από Νάθαν εκ της αυτής γυναικός εγέννησε τον tio legalis est illaLuce. Matthanus Salomone oriun
"Ηλί • ομομήτριοι άρα αδελφοί , Ηλ. και Ιακώβ » dus genuit Jacobum. Matthano defuncio, Melchi
Ήλι ατέκνου αποθανόντος, ο Ιακώβ ανέστησεν αυτώ Nathano oriundus, e Matthani uxore Helim susce
σπέρμα , γεννήσας τον Ιωσήφ, κατά φύσιν μεν pit. Igitur uterini fratres Heli el Jacobus. Hel:
εαυτώ, κατά νόμον δε τώ Ηλί• ούτως αμφοτέρων mortuo sine liberis , Jacobus excitavit ei soboleum
υιός Ιωσήφ (14). B genito Josepho, suo naturaliter filio , ex legis autem
formaHeli filio. Sic utriusque filius Josephus.
Ε' .
Διά τί ο Ματθαίος του Αβραάμ προτάττει τον Cur Matilhaus ante Abrahamum ponat Davidem in
Δαβίδ εν τη του Χριστού γενεαλογία σήσας : Christi genealogia dicens : Liber generationis Jesu
Βίβλος γενέσεως Ιησού Χριστού, υιού Δαβίδ, Christi, filii Davidis, filii Abrahami.
υίου Αβραάμ.
α'. Επειδή πρώτω και μόνο το Δαβίδ μεθ' όρκου 1. Rei causa est quia primo solique Davidi vati.
διαβεβαιώσεως , εξ αυτού κατά σάρκα φίναι ο Χρι- cinium jurejurando confirmatum fuit, fore ut ex
στος έθεσπίζετο · γέγραπται ούν ! 'Εκ καρπού τηςeo Christus humanitus nasceretur. Scriptum est
κοιλίας σου θήσομαι επί τον θρόνον σου. Και enim : « De fructu ventris tui ponam super sedem
πάλιν : « Διεθέμην διαθήκην τοίς εκλεκτούς μου : tuam 18. Rursusque : Posui testamentum ele
ώμοσα Δαβιδ τώ δούλα μου · έως του αιώνος ετοι- clis nieis ; juravi Davidi servo meo, usque in ater
μάσω το σπέρμα σου , και οικοδομήσω εις γενεάν και ηum praeparabo Semen tuum; et edificabo in gene
γενεάν τον θρόνον σου . 5 Και τα μεν της επαγγελίας rationem et generationem sedem tuam 19. 5 Atque
του προφητευομένου, τοιαύτα ην: του δέ Σολομώνος Che sunt de predicto promissiones. Regni autem Sa
της βασιλείας ουκ άδηλος ο χρόνος · λέγεται δε ούν Ιomonici spalium non est obscuruτη : dicitur enim
επί μόνοις έτεσι τεσσαράκοντα βασιλεύσαι επί τον φuadraginta tantummodo annis Israelis sceptrum.
Ισραήλ: πως ούν γένοιτ' άν αληθές εις αυτόν ανα- tenuisse. Qui ergo fieri potest ut vere ad hunc refe
φερόμενον · “Ανορθώσω τον θρόνον αυτού εις rantur verba : Erigam thrσηum ejus in eler
τον αιώνα ; » 'Αλλ' ει λέγοι τις περί της εξ αυτού ιum 20 ? » Quod si quis dicat, haec de regia illius
διαδοχής ειρήσθαι ταύτα , ουκ αγνοητέον ότι μέ- successione Deunm esse locutum ; non est ignoran
χρις Ιεχονίου και της εις Βαβυλώνα αιχμαλω- dum, usque tantummodo ad Jechoniam et Babylo
σίας, και η από Δαβίδ και Σολομώνος διαδοχή της nicam captivitatem, Davidici ac Salomonici regni
βασιλείας διήρκησε, μηδενός μετά τον Ιεχονίαν επί successionem perseveravisse, nemine post Jecho
τον θρόνον του Δαβίδ καταστάντος. Θέα δε ώς και niam in regis Davidis sede constituto. Εt animad
τούτο προσέθηκεν η προφητεία περί του θεσπιζομένου verte uli hoc etiam addiderit proplielia de promisso
φήσασα · 'Εγώ έσομαι αυτώ εις πατέρα και αυτός germine dicenς : • Ego ero illi in patrem ; et ipse
έσται μου εις υιόν. 5 Και εν ετέρω πάλιν : « Αυτός erit mihi in filium 11. » Rursiusque alibi : Ipse in
επικαλέσεται με: Πατήρ μου εί σύ · κάγώ πρωτότο- η νοcabit me, Pater meus es tu; et ego primogenitum
κον θήσομαι αυτόν και όπερ ανοίκειον γένοιτ ' άν Σο- " ponam illum 22 : que incongruentia sunt Salo
λομώνι. moni.
β'. Παραθετέον δε τα περί αυτού εν Βασιλείαις ιστο- 2 . Adjungenda sunt etiam que de eodem in Re
ρούμενα εν τούτοις · « Και ο βασιλεύς Σολομών ήν gum libris narrantur sic : Porro rex Salomon
φιλογύνης και έλαβε γυναίκας αλλοτρίας πολλάς • mulierosus erat ; duxitque uxores alienigenas mul
και την θυγατέρα Φαραώ, Μωαβίτιδας , και 'Αμμα- 1as ; filiam Pharaonis, et Moabilidas, Ammonitidas ,
νίτιδας, και Ιδουμαίας, Σύρας, Χετταίας, και Αμορ- Idumpas, Syras, Cheileas, Amorrheas : de genti.

18 Psal. CΧΧΧι , 2 . 19 Psal. LΧΧΧνΙυ , 4 . 10 11 Reg. νιι, 13. 11 Reg. ν1, 14. 1: Psal.LXXXVII, 97.
(13) Abhinc partem non modicam epistolae pre- μώνος, etc., 1sque ad ούτως αμφοτέρων υιός ήν και
termisit epitome Eusebianæ auctor. Ιωσήφ. Ταύτα δή ο 'Αφρικανός. In fine autern ejus
testis
(14 ) Hunc fuisse epistolæ Africani linem , dem epistolæ Africanus hac addil : Malihanus a Sa.
Eusebius loc. cit. dicens : Kai ÉTE TÉàel õè tñs autñs lomone, elc ., usque ad , sic utriusque filius erui Juo
επιστολής, προστίθησι ταύτα : Ματθαν ο από Σολο. seplus.
 903 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS I . — EXEGETICA. ' eo ,
bus scilicet, quibus interdixit Dominus filiis Israe - Αραίας, εκ των εθνών ών απείπεν Κύριος ο Θεός τους
lis ne sociarentur eis 23. 5 Insuper additur : « Ει υιούς Ισραήλ: Ουκ εισελεύσεσθε εις αυτούς.50 ς επι
non erat cor ejus perfectum cuan Domino Deo suo, φέρει: « Και ουκ ήν η καρδία αυτού τελεία μετά
sicuti cor Davidis patris ejus 25. Pauloque post : Κυρίου Θεού αυτού, καθώς η καρδία Δαβίδ του Πα.
• Tunc edificavit Salomon excelsum Chamoso idolo τρός αυτού . 5 Και μετά βραχύ Τότε ώκοδόμησε Σο
Moabitarum in monte qui est e regione Hierosoly- λομών υψηλών τώ Χαμώς ειδώλω Μωάβ εν τω όρει
morum : itemque Molocho idolo Ammonitarum, et επί πρόσωπον Ιερουσαλήμ και το Μολχών ειδώλω
Astarte impuritati Sidoniorum. Αtque ita morem υιών Αμμών, και τη 'Αστάρτη βδελύγματι Σιδω
gessit cunclis feminis suis alienigenis, que thura νίων και ούτως εποίησε πάσαις ταις γυναιξίν αυτού
adolebant diis patriis et sacrificabant. Porro iratus ταϊς αλλοτρίαις, αι έθυμίων και έθυον τοίς ειδώλοις
est Dorninus Salomoni quod aversum esset cor αυτών και οργίσθη Κύριος επί Σολομών, ότι εξ
ejus a Domino Deo Israelis 25. » En haec omnia in έκλινε καρδίαν αυτού από Κυρίου Θεού Ισραήλ. E!
Salomonis criminationem dicuntur. Quomodo ergo δε τα τοιαύτα του Σολομώνος κατηγορείται, πως ούν
accommodabis ei jusjurandum, in quo preter ce- εφαρμόσεις αυτά τα τού όρκου, εφ' ώ είρηται προς
tera dictum est : « Ει ego ero illi in Patrem, ipse τοις άλλοις και το « Εγώ έσομαι αυτό είς πατέρα,
erit mihi in ilium ? Imo vero manifeste haec B και αυτός έσται μοι εις υιόν; » αλλά γάρ άντικρυς Σο
aliena a Salomone sunt : preclare autem referen- λομώνος μεν αλλότρια ταύτα: ανάγοιτο δ' αν επί
tur ad eum, cujus de genere Davidis predictus τον εκ σπέρματος Δαβ.5 ήξειν θεσπιζόμενον Χριστό.
fuerat adventus, quique reapse e Davidico stem- του Θεού, ός εκ σπέρματος Δαβίδ ανέστη.
male emersit.
VI. G'.
Cur Matthaus post Davidem ad consectaneos gene- Διά τι μετά τον Δαβίδ ουκ επί τους εξής διαδο
ris successores non venial , sed Transiliai ad χους του γένους κατάγει, ανατρέχει δε επί το
Abrahamum , non tamen ad Adamum , neque ad Αβραάμ, αλλ' ουκ επί τον Αδάμ, ουδ' ες'
alium quemlibet er antiquis Deo dilectis ho- έτερόν τινα των πάλαι θεοφιλών ανδρών .
minibus.
Quia primo similiter Abrahamo varia edita fue- Επειδή πρώτω πάλιν το 'Αβραάμ περί της κλή
rant de vocatione gentium oracula. Νamque ante σεως των εθνών διάφοροιεδέδοντο χρησμοί • πρό γάρ
Mosaicam legislationem , atque alite Judeorum της Μωϋσέως νομοθεσίας , και προ του Ιουδαίων
ipsum genus, imo el ante circumcisionem, alieni . έθνους, ου μην αλλά και προ της περιτομής, άλλο
gena fuit Abrahamus : qui regione Chaldaica mi- εθνής ών ο Αβραάμ, και της Χαλδαίων γης ορμώμε
gaans, patria instituta deseruit, supremoque Deo & νος, απολείπει μεν τα πατρώα, Θεόν δε γνούς τον
agnito, testimonium retulit quod Deo crediderit ; επι πάντων, μεμαρτύρηται ώς άρα επίστευσε τη
idque illi reputatum est ad justitiam 16. Justus au- Θεώ, και ελογίσθη αυτώ εις δικαιοσύνην · δίκαιος τε
tem piusque visus est non ob corporis circumcisio» και θεοφιλής αποτέφανται, ου διά περιτομήν σώμα
nem, neque ob Sabbati olbservantiam aut festorum τος , ουδε διά φυλακήν ημέρας σαββάτου, η εορτών,
aut kalendarum, neque ob quaslibet a Moyse in- νουμηνιών, ουδέ γε δι' άλλης τινός παρά Μωύσει
vectas religiones ; sed ob summi Dei cognitionem, φερομένης εθελοθρησκείας, αλλά δι' επιγνώσεως του
atque ob Domini, qui illi oblatus est, manifesta- επί πάντων Θεού , επιφανείας δε του όφθέντος αυτώ
tionem ( qui quidem erat Servator noster , Dei sci - Κυρίου ( ούτος δε ήν ο ημέτερος Σωτήρ, και του Θεού
licet Verbum) et ob suam denique sanctam ac vir- Λόγος ), διά τε σεμνου και εναρέτου βίου τούτον
tutibus preditam vitam. Ηuic igitur qui ejusmodi δ' ούν αυτώ κατορθoύντι της θεοσεβείας τον τρόπον,
pietatis genus sectatus fuerat , facta promissio est ή περί των εθνών δέδοτο επαγγελία, ώς και αυτών
de gentibus, veluti que aliquando secundum Abra- ποτε κατά τον του Αβραάμ ζήλον θεοσεβών όντων
hami zelum pie future erant, paremque religioso και της ίσης το θεοφιλεί καταξιωθησομένων ευλογίας:
patriarchee benedictionem conseculura . Quae cum p ών ούτως εχόντων , ακόλουθον ήν της των εθνών κλή
ita se habeant, consentaneum erat, ut Abrahamus σεως προπάτορα όντα τον Αβραάμ, υπό του ευαγγε
vocatarum gentium princeps, ab evangelista assu- λιστου δεύτερον παραληφθήναι μετά τον Δαβίδ
meretur secundus post Davidem. Νamque hi duo δυοϊν γάρ τούτων επιφανών ανδρών πρώτων ηξιωμέ
fuerunt illustres viri, queis primis Deus Christi all- νων της του Θεού επαγγελίας περί τε της του Χρι
ventum gentiumque vocationem dignanter ante στoυ γενέσεως και περί της κλήσεως των εθνών,
significavit . Par autem fuit , ut is cui nativitas Ser- χρήναι δή που το μεν περί της γενέσεως του πάντων
vatoris omnium homninum promissa fuit, propo- ανθρώπων Σωτήρος τας υποσχέσεις ειληφότα, προ
neretur illi qui de vocandis gentibus promissiones τιμηθήναι τη τάξει του τάς περί των εθνών επαγγε
accepit : secundus tamen in genealogia scriberetur λίας καταδεξαμένου · δεύτερον δε εν τη γενεαλογία
gentium ipsarum patriarcha . Quare liber Jesu παραληφθήναι τόν των εθνών αρχηγών· διόπερή βί
Christi capit auspicia primum quidem ab eo quί έλος Ιησού Χριστού πρώτα μέν ανάκειται το κατά
fuit carnalis Jesu Christi progenitor ; deinde ab σάρκα Ιησού Χριστού προπάτορι, δεύτερον δε τώ
15 III Reg . Χ , 1,2. 16 ibid . 4. 28 ibid . 5-9. 16 Rom. IV, 3.
905 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . – QUÆSTIO VII. 906
κατά πνεύμα Πατρί των διά Χριστού σωθησομένων : A illo qui spiritu Paler erat servandorum per Chri
ηγείτο γάρ ό σώζων των σωζομένων Εθνών. stum . Servator enim servatis gentibus præverlen
dus erat.
1. VII.
Διά τί της Θάμαρ, ουχί δε και ετέρας επ' αγαθοίς Cur: Thamare facto mentione, nullam preterea mu -
κατορθώμασι μαρτυρουμένης γυναικός εμνης lieren commemorauerit Matthaus factorum laude
μόνευσεν ο Ματθαίος . illustrem .
α'. Την Θάμαρ εί τις ως πόρνην διαβάλλειν πει- 1 . Tinamaram si quis ceu meretricem traducere
ρώτο , αυτού δή του Ιούδα επακουσάτω λέγοντος· studet, is audiat Judam dicenlem : Thamara
« Δεδικαίωται Θάμαρ ή εγώ, ού ένεκεν ουκ έδωκα justior me est, qui non eam Tradidi Silomo filio
αυτήν Σιλώμ τώ υιώ μου , ου γαρ δή τορνεύειν neo 17. 5 Haud enim fornicandi causa prostituit in
προθεμένη επί του τέγους έστη, λογισμό δε σεμνό cella, sed pudico consilio et liberorum gratia Ju
παιδοποιΐας χάριν τον Ιούδαν θηράται · ουκ άδηλος dam venata est. Νeque rei causa lalet. Ηuic quippe
δε και η αιτία • ο μεν γάρ αυτή παρακελεύεται μέ- Judas mandaverat domi ut maneret, donec Silomus
νειν επ' οίκου , έως μέγας γένηται Σιλώμ ο υιός adolescerei filius suus, qui eam deinde uxorem du
αυτού , ως αυτός ληψόμενος αυτήν· η δε επείθετο , ceret. Ipsa vero alacriler obtemperaverat, sterilita
προθύμως, άπαις μένουσα και χήρα, τάς του Ιούδα " tis patiens atque viduitatis ,Jude sponsionibus fre
παρεγγυάς εκδεχομένη ώς δε ουκ επήγε ταϊς επαγ- 1a. Sed enim cum hic promissa non faceret, illa li
γελίαις τέλος, του περί παίδας πόθου τοίς τότε αν- Derorum desiderio percita , quod eorum temporum
θρώποις διά σπουδής αγομένου, και της ατεκνίας εν λοιnines maxime urgelat, sterilitatem in summis
εσχάτοις κακούς παρά πάσι τότε λελογισμένης , δια- malis vulgo ponere solitos ; seque a Juda delusam
ψευσάμενον αυτή συνιδούσα τον Ιούδαν, και τας από sentiens, frustraque spen in ejus filio collocatam;
του παιδός ελπίδας εις μάτην παραληφθείσας, αύτη ipsa sibi virum conciliat , nulla adhuc lege Moysis
επιτίθεται το ανδρί: ου πώποτε νόμου Μωϋσέως , aut prophetarum aut cujuslibet hominis id velante. :
ουδέ γε προφητών, ουδε ετέρου τινός απαγορεύοντος Τum solerler: excogitat quanam ratione ex ipso li
τα τοιαύτα : κάπειτα σοφίζεται την εξ αυτού παιδο- Deros suscipiat. Ergo celata conditione sua struit
ποιΐαν μή δείξασα γούν έαυτήν τίς ποτε ήν, συν- insidias ut cum eo rem habeat , sifnul temperantiam
ελθείν αυτο μηχανάται• ομου το σώφρον το εαυτής, suam atque illius incontinentiam coargulura. Nam.
κακείνου το άκρατές απελέγχουσα : η μεν γάρ μα- que ipsa dum multis annis illi obtemperat , vidua
κροίς έτεσιν αυτό πειθομένη , χήρα και άπαις Sterilisque permanserat : cumque ei facultas esset
διέμενεν · αλλά και παρόν γήμασθαι ετέρω , και C nubendi alteri, matrique fieri liberorum ex quovis
τέκνων μητέρα έκ τινος αλλογενούς καταστήναι alienigena , non tulerat; sed Jude majorum, Abra
άνδρες, ου ποιεί τούτο της των προγόνων του Ιούδα , harminenpe,Isaaci atqueIsraelis,cognationes malue
'Αβραάμ και Ισαάκ, και δη και της του Ισραήλ rat. Contra is qui filiam in viduitate reliquerat,
συγγενείας εφιεμένη: ο δε χηρεύειν την παίδα κατα- sterilenmque puellam in Ionguin tempus distulerat ,
λιπών , και κόρην άπαιδα επί μακρούς αναρτήσας temperare sibi non potuit post uxoris obitum. Nain
χρόνους, ουχ οίος τε ήν κρατείν εαυτού μετά την της statium ac Jude uxor defuncta est , is nulla fortasse
γυναικός τελευτήν · αλλ' άμα τελευτά και του Ιούδα lege rem ejusinodi prohibente (15), dum feminam
γυνή, ο δε , μηδενός πως νόμου των τοιώνδε απείρ- meretricem esse existimat, ab ea , cui fuerat inju
γοντος, πόρνην υπολαβών την ειρημένην, ηλίσκετο rius , deceptus est : qui am lubrico ingenio praedi
προς αυτής ου δίκαια πράττων· ότι δη τοιούτος ών ιus, puellamtot jam annis promissionibus ejus fi
αυτός την επί μακρούς έτεσι τας υποσχέσεις εκδε - dentem, et solitarie teniperantique vite deditam,
ξαμένην τάς αυτού, φιλόσοφόν τε και σώφρονα βίον liberorumfructu privalat.
επιδεδειγμένην, απεστέρει του περί την παιδοποιΐαν
καρπού.
β'. Ταυτη ούν τον άνδρα υποδύσα, εκ πρώτης όμι- D 2. Sic ergo Thamara, peractis nuptiis , gemine
λίας διδύμου γονής εξ αυτού γίνεται μήτηρ, τούτον statim prolis mater evasil ; hoc illi prentium boni
αυτή του Θεού καρπόν της αγαθής προθέσεως ένεκα propositi largiente Deo. Que enim aliis se tradere
δεδωρημένου παρόν γάρ άλλους εαυτήν αγαγείν, potuerat , atque anmasiis alienigenis ethnicisque
και ετέροις αλλοφύλους και ασεβέσι συναφθήναι, τούτο frui , nihil ejusmodi molita est : sed potius rogavit
μεν ου διενοήθη του δε των θεοφιλών γένους ευχήν ut piorum hominum genere digna fieret . Εt quidem
θεμένη καταξιωθήναι, καίπερ ούσα αλλόφυλος, την cumipsa esset stirpe alienigena, lalem tamque lau
τοσαύτην συνεσκευάσατο δραματουργίαν · ου προ- dabilem personam sustinuit. Prelerquam quod
τερον δε και Θάμαρ ετόλμα παρείναι επί την του Thamara haud prius ausa est rem habere cum Ju
17 Gen. XXXV , 26.
(15 ) Quod ait Eusebius nulla fortasse adhuc lege propudiosa fuit et illicita . Neque id mirum , dicenle
prolibitum fuisse a scortando Judam , id intelligen - Paulo I Cor. vi, 18, qui fornicatur, in corpus suum
dum est de lege apud Palæstinos publica, quæ non peccat, quo super diclo legesis sancti Gregorii
dun fortasse proposita fiierat. Cæteroquin apud Nysseni orationen .
plerasque genles atque omni tempore scortatio
PATROL. GR. XXII. 29
 IS P
907 EUSEBII CÆSARIENS OP . PARS III . - . EXEGETICA . 903
da, quam hujus uxor obiit : qua nondum exstin- Α Ιούδα κοινωνίαν , ή εκποδών γενέσθαι την προτέραν
cta , tale quid aggredi nefas esse putaverat. Monsis- αυτού γαμετών» προ του ταύτης θανάτου ουχ όσιον
set itaque patria in domo vel perpetuo liberorum ηγουμένη το επιχείρημα: έμενε γούν παρ' εαυτή εν
expers, nisi occasionem sibi favere cognovisset ; τω οίκο του πατρός αυτής , καίπερ ούσα άτεκνος καν
ideoque, ut dixi, Deo usa est adjutore , qui ex uno μέχρι τέλους απαις διέμενεν, ει μή τον καιρόν αυτή
cum Juda congressu gemelle prolis cumulatum ei συλλαβέσθαι ηγήσατο· διό δή , ώς έφην, Θεού κατ
largitus est fructum: simul in liberorum generalio - αξιούται συνεργού , ός εκ μιάς του Ιούδα κοινωνίας,
ne arcanam machinans providentiam : ob quam παίδων αυτή διττών αθρόως εδωρήσατο καρπόν :
polissimum existimo ab inclyto evangelista omnem όμου περί την των παίδων γένεσιν μυστηριώδεις
hujus rei mentionem in Servatoris nostri genealo- επιτελών οικονομίας » δι' άς και οίμαι μάλιστα τον
gia fuisse comprehensam . Gemellis enim e Thama θαυμάσιον ευαγγελιστήν την πάσαν μνήμην αυτών
ra natis liberis Zara et Phares, non vulgares even- τη του Σωτήρος ημών συμπεριλαβείν γενεαλογία :
τις videtur mihi ex horum generatione Scriptura διδύμων γαρ παίδων εξ αυτής γενομένων, του τα
portendere. Atque idcirco Mattheus amborum cum Ζαρά και του Φαρές , ου τα τυχόντα μοι δοκεί εκ της
matre meaninit his verbis : Judas genuit Phares et τούτων γενέσεως και της Γραφής αινίττεσθαι λόγος :
Zaram de Thalmar. : Cur enim ei non sufecit dicere, Β διό και αμφοίν μνημονεύσαι τον Ματθαίον της τε
Judas genuit Phares ? pretermisso Zara , quod fe- τούτων μητρός είπόντα Ιούδας δε έγέννησε τον
cit in Jacobo, quo uno memoralo , Esavum reli Ζαρά εκ της Θάμαρ" διά τι γαρ ουκ ηρκέσθη φάναι,
cuit. Ιούδας έγέννησε τον Φαρές , παραλιπών τον Ζαρά ,
όπερ πεποίηκεν επί του Ιακώβ; μόνου γάρ του
Ιακώβ μνησθείς, αποσιωπά τον Ησαύ.
3. Addit etiam ex qua matre sint nati, nempe ex γ'. Προστίθησι δε και από τινος μητρός, λέγωνεκ
Thanmara : quibus verbis hortatur quodammodo της Θάμαρ, παρακαλών επισκέψασθαι την περί του
nos ad considerandam horum historiam. Age ve- των ιστορίαν » γράφει γούν ο Μωυσής εν τη Γενέσει
ro in Genesi Moyses haec ail : « Cum jam esset λέγων· « Εγένετο δε ήνίκα έτικτε Θάμαρ, και τηδε
paritura Thamara, gemelli erant in utero ejus : ήν δίδυμα εν τη γαστρί αυτής· εγένετο δε εν τω
dumque pareret, unus protulit manum, qua arrepta τίκτειν αυτήν, ο εις προεξήνεγκε την χείρα · λαβούσα
obstetrix alligavit ei coccinum dicens : Ηic prior δε η μαία, έδησεν επί την χείρα αυτου κόκκινον,
exilbit. Sed enim eo retrahente manum, statim exiit λέγουσα, ούτος προεξελεύσεται πρότερος ως δε επι
frater ejus. Aitque mulier : Cur divisa est propter συνήγαγε την χείρα, ευθύς εξήλθεν ο αδελφός αυτού
le maceria ? dixitque nomen ejus Phares . Deinde * η δε είπεν· τι διεκόπη διά σε φραγμός ; και εκάλεσε
egressus est frater ejus, in cujus manu erat cocci- το όνομα αυτού Φαρές και μετά τούτο εξήλθεν ο
num : vocavitque nomen ejas Zaram 18.» Vides αδελφός αυτού, εφ' ώ επί τη χειρί αυτου κόκκινον:
generatio prædiciorum quanta contineat, quorum και εκάλεσε το όνομα αυτού Ζαρά.» Οράς όπόσα των
causa opinor non esse silentio pressa quæ apud in ειρημένων η γένεσις περιέχει ; ών ένεκα ηγούμαι μη
clytum evangelistam significantur ab his mysteria. παρασεσιωπήσθαι τα παρά τω θαυμασίω ευαγγε.
Itaque sacer Apostolus vocabulum macerie inter - λιστή τα εν τούτοις αινίγματα : φησίν ουν ο ιερός
pretans ( eu quidem fortasse quo loco dictum est , Απόστολος διερμηνεύων τα περί του φραγμού (τάχα
cur divisa est propter te materia) ? sic ait in Epi- που περί ου είρηται , τι διεκόπη διά σε φραγμός )
stola ad Ephesigs : « Ιρse enim est pax vestra, quί ώδε πως εν τη προς Εφεσίους Επιστολή : Αυτός
fecit utraque uίum, et medium parietem macerie γάρ έστιν η ειρήνη υμών, ποιήσας τα αμφότερα έν:
solvens, inimicitias in carne sua, legem mandato- και το μεσότοιχον του φραγμού λύσας, την έχθραν εν
rum decretis evacuans, ut duos condat in semel. τη σαρκι αυτού , τον νόμον των εντολών εν δόγμασι
ipso in unum novum hominem; et reconcilieu am- καταργήσας, ίνα τους δύο κτίση εν εαυτώ εις ένα
bos in uno corpore Deo 99. , D καινόν άνθρωπον, και απαλλάξη τους αμφοτέρους εν
ένι σώματι τω Θεώ.»
4 . Jam vero his mentem intendens, videsis nunι δ . Τούτοις ούν την διάνοιαν επιστήσας, θέα μη
forte duorum predictorum conjuncta nativitas, ποτε ή των δυοίν των ειρημένων μία γένεσις, ή τε
nempe et Phares propter quem facta est divisio, του Φαρές δι' όν διεκόπη φραγμός, και η του πρώτου
et prioris qui manum prolerudit; posterior autem μεν την χείρα προβάλλοντος, δευτέρου δε προελθόν
exiit, significet duarum vitarum genera, quibus usi τoς , αινίττεται δύο βίων τρόπους των ηξιωμένων της
sunt illi homines qui Deum Patrem habere merue- παρά τω Θεώ γεννήσεως · ών ο μεν κατά το Ευαγγέ.
runt ; partim in Evangelio , partim in lege Mosaica λιον, ο δε κατά τον Μωϋσέως υπέστη νόμον · αλλά γάρ
victitantes . In his prior manum protulit vita evan- τούτων πρώτος μεν την χείρα προβεβλητο και κατά το
gelica ; neque tamen eadem in lucem prior exiit ; την χείρα ,τω καιρόεισιν εις φως :
Ευαγγέλιον : ου μήν και πρώτος πρόεισιν εις φώς
sed manu retracta , vite Mosaica , que posterior υποστείλας δε την χείρα, το κατά Μωυσή δευτέρω
ροελε επιτρέπει πρώτη είθ' ούτως αυτός
ντι ππροελθείν
erat, permisil prime exire. Sic illa qua prior erat, ιόιόντι
18 Gen. XXXVI, 27-30. 15 Ephes. 11 , 14-16.
 909 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPIIANUM . - QUÆSTIO VII. 910
πρώτος ών, ύστατος εξεισι, μετά του περί την χείρα A ultima exit, signo manui alligato, a quo prior esse
συμβόλου του πρώτον αυτόν συνιστώντος : ήν δ' ο των comprobatur. Erat autem ante Moysem piorum ho
προ Μωϋσέως θεοφιλών ανδρών βίος και κατά το του Χρι- minum vita secundum Christi Evangelium; in qua
στου Ευαγγέλιον, καθ' όν διαπρέψαι μνημονεύονται οι excelluisse traduntur Abrahamus, Isaacus,Jacobus,
αμφί τον Αβραάμ, και Ισαάκ, και Ιακώβ, Μελχισεδέκ Melchiscdecus atque Jobus : et multo his priores
τε και Ιώβ, και πολύ τούτων πρότεροι οι αμφί Νώε Noachus, Semus, atque Japheius, et Enochus, et
και Σήμ, και Ιάφεθ, Ενώχ τε και όσοι άλλοι τούτοις quotquot his similes fuerunt. Justi igitur hi omnes
γεγόνασι παραπλήσιου: δίκαιοι γούν οίδε πάντες, και et pii ac Deo dilecti : et quidem aliquot alii ferun
ευσεβείς και θεοφιλείς · ει και τινες έτεροι μαρτυ- ιur, quos a Mosaica lege fuisse alienos in confesso
ρηθέντες, της μέν κατά Μωϋσέα νομοθεσίας πάμπαν est. Νimirum hi prevertentes Mosaicum norem,
υπήρχον αλλότριοι • προλαβόντες δε τον κατά Μωϋσέα pari nobiscum philosophia evangelica splendue
τρόπον, ημϊν ομοίως τη κατά το Ευαγγέλιον φιλο - runt.
σοφία διέλαμψαν.
ε'. Ο μεν ουν πρώτος , διά του Ζαρά εδηλούτο, ός 5. Ει illa quidem prior vita a Zara portendeba
ερμηνεύεται Ανατολή: φωτός γάρ ευσεβείας αι tsa , quem Orienteminterpretamur . Pietate eniκι
πρώται της ανατολής αυγαν , διά των πρώτων εν 2 lucentes primi orientis radii per eos, qui primi in
ανθρώπους ευσεβησάντων εξέλαμψαν· οίοί περ ήσαν 1er homines religiosi fuere, emicuerunt : cujusmodi
οι προ Μωϋσέως εκ πρώτης ανθρώπων συστάσεως erant ii qui ante Moysem jaminde a prima homi
θεοφιλείς αποφανθέντες • οι δη και το Ζαρά παρα- ηum creatione sancturm Dei cultum pre se tulerun .
πλησίως , πρώτοι μην την χείρα προεβάλοντο τον Atque hi non secus alque Zara primi manum pro.
πρακτικών βίον ένδειξάμενοι· ου μήν και εκράτυνε tenderunt, soleriis vitae indicio facto, φua tamein :
γε τούτον : του δε κατ' αυτούς τρόπου εν υποστολή non sunt potiti, moribus eorum se retralientibus .
γενομένου και ώσπερ τινός φραγμού διακοπέντος , Atque interim maceria veluti divisa , exit frater
εξήλθεν ο αδελφός αυτού και κατά Μωϋσέα βίος : ον δή ejus, vitae nimirum secundum Moysem genus, quod
μεσότοιχον φραγμόν κέκληκεν ο θαυμάσιος Απόστο- medium parielem mirificus Apostolus appellavil :
λος · διό και ωνομάσθη Φαρές, της τού φραγμού δια- quare et ille Phiares vocatus fuit, nomine sumpton
κοπής επώνυμος : ερμηνεύεται γούν Φαρές μερισμός: macerie divisione : Phares quippe explicatur parti
ένθεν και Φαρισαίοι παρ' αυτούς διέπρεπον, παρά το tio. Ηinc et Pharisai apud Judeos excellebant , quia
μερίζειν και αφορίζειν εαυτούς της των πολλών επι- se per quamdam factionem a multitudinis commi
μιξίας · μακάριον μεν ούν και πολύ κρείττον ήν μή ο stione sejunxerant. Beatius igitur multoque melius
διακοπήναι τον φραγμόν, ένα δε αυτόν και αδιάκοπον fuisset non diffindi maceriam, sed unum quid indi
μείναι: τούτο δ' αν γέγονεν ει τω την χείρα προβε - visumque manere. 1d autem accidisset , si ei qui
βλημένων πρώτω , συνακολουθήσας ο δεύτερος, τον prior manum extendit, subsequels alter eodem vi
αυτόν τρόπον επολιτεύσατο· πολύ γάρ ήν βέλτιον te genere vixisset. Longe enim erat melius si cir
τοίς εκ περιτομής εί κατά τον βίον των πρόπαλαι cumcisionis assecle mores antiquorum Deo dileclo
θεοφιλών ανθρώπων ετύγχανον πεπολιτευμένοι και rum hominum amplexifuissent : nam sic una fuis
ούτω γάρ ήν εις ο φραγμός, και μία και οικοδομή των set maceria, una edificatio primorum et extreme
τε πρώτων και των υστάτων. , rum .
σ'. Επειδή δε μη τον πρώτον κρατήσαι τρόπον ή 6: Nunc quia primum morem perseverare non
των δευτέρων συνεχώρησεν ασθένεια , διακοπής εικό- sivit secundoruminfirmilas , divisione merito facta
τως του κατά Θεόν φραγμού γενομένης, του τε μεσο- macerie que secundum Deum est, medioque parie
τοίχου του φραγμού παραβληθέντος, ο πάλαι πρώτος te macerie interjecto, qui olim prior manum exten
την χείρα προτείνας, δεύτερος εξεισιν εις φώς, διά derat, posterior in lucem prodiit per Servatorem
του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού του τον παλαί- nostrum Jesum Christium, qui antiquissimam et
τατον και αρχαίον φραγμόν ανακτησαμένου · διό και D primitivam maceriam recuperavit. Quare et de illo
φησιν εις αυτόν η προφητεία: « και κληθήση οικο - prophetia dicit : « ΕΕ νοcaberis edificator maceria
δόμος φραγμών• • ούτος δή και το δηλωθέν μεσό- rum 30. Ηic etiam predictum parietem medium
τοιχον ανείλεν• ος Κύριος ών και του σαββάτου ποιεί abstulit ; quia cum sit Sabbati quoque Dominus,
τα αμφότερα έν, κατά τον ιερόν Απόστολον ειπόντα facit utraque unum : sicut ait sacer Apostolus :
« Αυτός γάρ έστιν η ειρήνη ημών και ποιήσας τα « Ipse enim est pa, nostra , qui fecit utraque unυτη ,
αμφότερα έν, και το μεσότοιχον τού φραγμού λύσας: : et medium parietem macerie solvit 81. Ει quidem
και τί το μεσότοιχον διασαφών , επιλέγει · « τον medium parietem interpretans, subdit , « legerm
νόμον των εντολών εν δόγμασι καταργήσας και εκποδών mandatorum decretis evacuans 31, sublato legis
μεταστησάμενος το μεσότοιχον του Μωυσέως νόμου, Mosaica medio pariete ; qui nos ethnicis oriundos
όπερ ημάς τους εξ εθνών της κατά Θεόν απείργει parentibus excludebat a Dei religione : quia ne si
ευσεβείας , διά το μηδέ βουλομένοις δυνατόν είναι voluissent quidem, fieri poterat ut cuncte gentes
πάσι τοις έθνεσι κατά Μωυσέα πολιτεύσασθαι. er Mosaicæ legis formula vitam agitarent,
20 Isa. μνη, 12. 31 Ephes. H , 14, 1 ibid. 15.
911 EUSEBII CAESARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA . 912
7. Deus igitur, ut in Ευαngelica demonstratio- A ζ'. "Ωσπερ ούν συνεστήσαμεν εν ταις Ευαγγε
ne (16) jam asseruimus , evangelicam vitam cunctis Αικαίς αποδείξεσι , την κατά το Ευαγγέλιον τοις
proposuit, ita ut primigenium illud religionis ge- πάσι προεβάλετο πολιτείαν , του πρώτου της ευσε.
nus perfect.in atque illustriorem originent redde- 6είας τρόπου τελείαν και λαμπροτέραν την γένεσιν
ret, dum nmanu prefert testimonium primatus sui. πεποιημένου , μετά του τη χειρί συνεπάγεσθαι το
Quamobrem vita per salutare Evangelium cunctis μαρτύριον του πρώτον αυτόν γεγονέναι · ο γούν διά
gentibus tradita, eadein erat atque illa que ante του σωτηρίου Ευαγγελίου πάσι τοις έθνεσι παραδο
Moysem manum prolenderat : cujus vite exercita- νείς βίος, ούτος ήν εκείνος ο και προ Μωϋσέως την
tio in primis illis Deo dilectis hominibus perspecta χείρα προτείνας , και την πράξιν δια των πρώτων
est : eamdenique figurabat bic Zara, qui primum θεοφιλών ανδρών επιδεδειγμένος ούτος τε ούτος ήν
divine inter Isolines reipublica ortum extulit : ο Ζαρά τηςενθέου πολιτείας την πρώτην εν ανθρώ
fuitque idenι principium et finis, primus et ulti- τοις ανατολήν καταβεβλημένος γέγονέ τε και αυτός,
mus ; ortus brevis qui postremo cunctis rursus ef - αρχή και τέλος, πρωτός τε και ύστατος, ανατολή τε
fulsit hominibus. Sed enim et illud ante dictis ad- μικρά και υστάτη πάλιν εις πάντας εκλάμψασα
dendum est , in libro generationis Jesu Christi non ανθρώπους. Πλήν αλλά κακείνο προσήκει τους ειρη
a primo ex duobus, nempe Zara, dici progenitum Β μένους επιθείναι, ώς ή βίβλος της γενέσεως Ιησού
eumcujus texitur genealogia ; sed a secundo, vide- Χριστού ουκ από του των δυοίν πρώτου, λέγω δε του
licet Phares. Nam reapse secundum carnem genitus Ζαρά , τον γενεαλογούμενον φύναι εισάγει, αλλ' από
fuit de gente et genere secundi, neque tanlum na- του δευτέρου του Φαρές : επεί γέγονε κατά σάρκα εκ
tus e muliere , seu factus sub lege , ut et eos qui φυλής και σπέρματος του δευτέρου ου μόνον γεννώ
sub lege erant redimeret ' , secundum Apostoli bac μενος εκ γυναικός , αλλά και γενόμενος υπό νόμον ,
etiam de re testimonium . ίνα και τους υπό νόμον εξαγοράση, κατά την του
'Αποστόλου και περί τούτου μαρτυρίαν.
VIII.
€ur uxoris Uria meminerit in genealogia evangelista. Διά τί της του Ουρίου γυναικός εμνήσθη επί
της γενεαλογίας και ευαγγελιστής.
1 . Liber generationis Jesu Christi, dum ail : α'. Μονονουχί διά του φάναι , « Δαβίδ ο βασιλεύς
« David rex genuit Salomonem ex ea quae fuit έγέννησε τον Σολομώνα έκ τής του Ουρίου, τοιουτόν
Uria, o declarare propemodum ac nuntiare videtur, τι έoικε δηλούν ή βίβλος αύτη της Ιησού Χριστού
fore ut mox preces Davidis ac supplicationes re C γενέσεως, τάς λιτανείας και τας ικεσίας του Δαβίδ
optati potiantur. Continet enim liber incarnatio- όσον ούπω προχωρήσειν είς τέλος ευαγγελίζεται:
nem Jesu Christi Servatoris omnium et medici, περιέχει γούν την οικονομίαν Ιησού Χριστού του
cujus unius opera sperabat David se alisolvendlum Σωτήρος τών όλων και ιατρού, δι' ου μόνου ελπίς ήν
esse a crimine circa Uriam ejusque uxorem, et a και το Δαβίδ της κατά τον Ουρίαν και την τούτου
mortis calculo expediendum. De hoc igitur Jesu γυναίκα αμαρτίας απολυθήσεσθαι, και της εν τω
Christo necem subeunte ( cujus beneficio anima θανάτω καθείρξεως ελευθερωθήσεσθαι · τούτου γούν
quoque Davidis liberanda eral) vaticinans in Psal- Ιησού Χριστού την μέχρι θανάτου παρουσίαν, δι' ής
mis idem David , descensium Servatoris ad inferος ήμελλε και η του Δαβίδ απολυτρούσθαι ψυχή , θεσπί.
Suatque ipsius salutem significavit, dicens : Do- ζων εν τοις Ψαλμοίς αυτός ο Δαβίδ , τα περί της
mine, eduxisti ex inferis animam meam, servasti εκείσε καθόδου του Σωτήρος, τά τε περί της εαυτού
me a descendentibus in Incum . Item: « Qui σωτηρίας εδήλου δι' ών έφασκε ' « Κύριε, ανήγαγες
exaltas me de portis mortis 33. Item : « Non de- εξ άδου την ψυχήν μου , έσωσάς με απο των κατα
relinques animam meam in inferno 36. » Item : βαινόντων εις λάκκον . » Και τό: « Ο υψών με εκ των
« Conversus vivificasti me ; et ex abyssis lesrae πυλών του θανάτου . Και το • Ουκ εγκαταλείψεις
ilerum reduxisti me 31 . Quis autem erat descell- D την ψυχήν μου εις άδην.» Και το : Επιστρέψας
dens reducensque eum ex abyssis? quis Servanς έζωοποίησάς με, και εκ των αβύσσων της γης πάλιν
eum a descendentibus in lacum ? nisi hic, de quo ανήγαγές με. ) Τις δ' ήν ο καταβάς και αναγαγών
libruin generationis mirabilis evangelista conscri αυτόν εκ των αβύσσων ; τίς δ' και σώσας αυτόν από
bil : inr alia bona quoque Davidis nobis nun- των καταβαινόντων εις λάκκον ; αλλ' ούτος και της γε
tians . νέσεως την βίβλον ο θαυμάσιος ευαγγελιστής ανα
γράφει, μετά των άλλων και τα περί του Δαβίδ αγαθά
πάσιν ημίν ευαγγελιζόμενος.
9. Existimo autem in id barallarum delapsum β'. Οίμαι δε τούτο το πτώματι περιπεσείν τον
fuisse Daviderm ob unius vocule noram, quam in Δαβίδ διά μίαν ταύτην φωνήν, ήν εν τω εικοστω και
» Gal. 19, 5. * Psal. XXIX, 4. 35 Psal. 18 , 15. 36 Psal. XV, 10. 37 Psal. LΧΧ , 20.
(16) Eib. 1, 3.
913 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM , - QUÆSTIO VIII. 914
εννάτω προή κατο ψαλμώ · Εγώ δε είπα εν τη ευ- A vicesimo mono psalmo sibi ait excidisse : Ego
θηνία μου, ου μή σαλευθώ εις τον αιώνα (17): το dixi in abundantia mea, Non movebor in eler
γάρ μέγα φρονήσαι και τοιούτον προθεσθαι ρημα ότι ηum 38 . Νamque animi elatio et talis elocutio,
ουκ άν ποτε σαλευθή, μένοι δε άτρεπτος και απαθής qua significabat nunquam se fore commovendum,
εν τη ευθηνία αυτού, υπέρογκον ήν και υπερήφανον, sed firmum illibatumque mansurum in abundlantis
και ουχ όμοιον το« Εάν μή Κύριος οικοδομήση οίκον, şua, arrogans erat atque superba , neque similis
εις μάτην εκοπίασαν οι οικοδομούντες αυτόν · έαν μη huic : - Nisi Dominus ædificaverit domum , in va
Κύριος φυλάξη πόλιν, εις μάτην ηγρύπνησεν ο φυ - ηum laboraverunt qui edificant eam. Νisi Dominus
λάσσων αυτήν» , εν ευθηνία ούν των παρά τω Θεώ custodierit civitatem, frustra vigilavit qui custodit
αγαθών γενόμενος , και επί μέγα προκόψας αρετής, eam 39. » Itaque divinis beneficiis afluens , magnis
ετόλμησε φάναι,« ού μή σαλευθώ εις τον αιώνα και διο que virtutibus auctus, ausus erat dicere : « Non
και παραχρήμα καταλείπεται υπό του συνεργούντος novelor in alernum. : Quare et protinus desti
αυτά τα αγαθά Κυρίου, συμπλέκεται δε αυτο πνεύμα tutus fuit ab auctore bonorum ejus Domino, adhe
αλλότριον· λέγει δ' ούν εν τώ αυτό ψαλμώ · « Εγώ δε sitque illi spiritus alienus. Ail ergo in eoderm psal
είπα εν τη ευθηνία μου: ου μή σαλευθώ εις τον mo : « Ego dixi in abundantia mea : Νon movebor
αιώνα . Συ δε άπέστρεψας το πρόσωπόν σου, και εγε- B in elernum. Tu autem avertisti faciemtuam, et
νήθην τεταραγμένος : Κύριε, εν τω θελήματι σου παρ- factus sun conturbatus. Donmine, in voluntate tua
εσχου το κάλλει μου δύναμιν. » Διδάσκων ότι πρό - prestitisti decori meo virtutem*0 - 1. Νimirumdocet,
τερον ειπών ου μή σαλευθώ εις τον αιώνα, μετά qui antea dixisset, non movebor in eternum, mox
ταύτα αποστρέψαντος του Θεού το πρόσωπον αυτού faciem avertente ob superbam ejus vocem Deo, in
διά την μεγαλορήμονα φωνήν, ομολογεί τεταράχθαι· gravem incidisse perturbationem. Deinde his eru
είτ' ώφεληθείς επί τούτοις, τα πάλαι εαυτού κατορ- ditus pristina sua recte facta lhaud jam sibi sed
θώματα, ουκέτι εαυτό, τω Θεώ δε προσγράφει λέγων· Deo tribuit, dicenς : « Domine,in voluntate tua prae
« Κύριε, εν τω θελήματι σου παρέσχου τα κάλλει stitisti decori ineo virtutem. » Cum enim avertisti,
μου δύναμιν. » " Οτε γάρ, φησίν , απέστρεψας το inqιιι , faciem tuam, et ego factus sum confurba
πρόσωπόν σου και εγενήθην τεταραγμένος, τότε tus, tune eundem le esse agnovi, qui olim quoque
έγνων ότι και πάλαι πρότερον τω σω θελήματι παρ- voluntate tua prestiteras decori meo virtutem.
έσχου τα κάλλει μου δύναμιν. Ει γάρ ήν τι κάλλος Nam si quis fuit decor anime men ante peccatum,
υπάρχον περί την εμήν ψυχήν προ της αμαρτίας, is a tua gratia et munere dimanaverat. Hec autem
τούτο αυτό εκ σης χάριτος και δωρεάς μου προσήν" . post sue infirnitatis cognitionein fatetur.
ταύτα δε μετά την συναισθησιν της εαυτού ασθε - "
νείας ομολογεί.
γ'. Πλήν εν τώ ελθείν προς αυτόν Νάθαν τον προ- 3. Ceterum cum venit ad eum Nathanus pro
φήτην, ηνίκα εισήλθε προς Βηρσαβεέ, και την εν τω plieta, quo teinpore remipse habuerat cum Bersa
πεντηκοστό ψαλμώ ευχήν αναπέμπει λέγων " Σο! bea , piam illam vocern, quo in quinquagesimo
18 Psal. Xxx, 7. 39 Psal. Cxxi, 1 . 0_1 Psal. XXIX, 7, 8.
(17) Anastasius Sinaita quest. 9 perperam citat τον συνιστών, εκείνος έστι δόκιμος , αλλ' όν ο Κύριος
hunc locum ex opere Eusebii ad Marinii , cum συνίστησι , και πάλιν ή προφητεία, « Mή καυχάσθε
reapse exstet in opere ad Stephanum . En autem και μή λαλείτε υψηλά εις υπεροχήν, μηδε εξελθέτω
Anastasii tractum, quo Eusebius als eclogarjo nostro μεγαλορρημοσύνη εκ του στόματος υμών , αλλά και
breviatus suppletur : Ο γάρ Νάθαν διά της ειρημένης ο Σολομών φησι Μή καυχώ τα εις αύριον· ου γάρ
αυτό προς τον Δαβίδ παραβολήςδιδάσκει, ότι κατά τον οίδας τί τέξεται η επιούσα: ο δέ γε Δαβίδ εν αγαθών
μέγαν πειρασμόν συνέβη το Δαβίδ το αμάρτημα: παρ- ευθηνία των παρά Θεού γενόμενος, και επί μέγα προ
ιστησι δε ο λόγος , ότι μή εις πρόσωπον ετέρων, κόψας αρετής, ετόλμησε φάναι, « ου μή σαλευθώ εις
μηδε ενώπιον παντός του λαού διηλέγχθη αυτόν· αλλ' , τον αιώνα και διό και παραχρήμα καταλείπεται υπό
εισελθών, φησί, προς αυτόν · ο δε Δαβίδ ου μόνον τοϊς D του συνεργούντος αυτώ ταγαθά Κυρίου, και συμπλέ
καθ' εαυτόν εξαγορεύει το πλημμελήθεν, αλλά και κεται αυτο πνεύμα πονηρόν όθεν φησίν: « Εγώ
εις τους μετέπειτα ανθρώπους, τον ψαλμόν επιγράψας είπα εν τη ευθηνία μου, ου μή σαλευθώ εις τον αιώνα:
ειρήσθαι αυτή ηνίκα εισήλθε προς Βηρσαβεέ, και εν απέστρεψας δε το πρόσωπόν σου, και εγενήθην τετα.
τω ελθείν προς αυτόν Νάθαν τον τροφή την oίμαι δε ραγμένος και διδάσκων ότι πρότερον ειπών, ου μή σα
ούν τούτω το πονηρό πνεύματι έκδεδέσθαι αυτόν, λευθώ εις τον αιώνα, μετά ταύτα αποστρέφοντος του
διά μίαν εκείνην φωνήν, ήν έφη: « Εγώ είπα εν τη Θεού το πρόσωπον αυτού διά την μεγαλορρημονα φω
ευθηνία μου, ου μή σαλευθώ εις τον αιώνα και τούτο νήν, ομολογεί τεταράχθαι· ειτα ωφεληθείς επί τού
γάρ μεγαφρονήσαι, τοιούτον τροέσθαι ρημα ότι ουκ τοις, τα πάλαι κατορθώματα αυτού, ουκέτι εαυτό
αν σαλευθείη, μένοι δε άτρεττος και απαθής εν τη αλλά τώ Θεώ επιγράφει λέγων· « Κύριε, εν τω θελή
ευθηνία αυτού, υπέρογκον ήν και υπερήφανον, και ματι σου παρέσχου τα κάλλει μου δύναμιν· ότε γάρ
ουχ όμοιον τω, « Εάν μή Κύριος οικοδομήση οίκον, εις απέστρεψας το πρόσωπόν σου και εγενήθην τεταρα
μάτην εκοπίασαν οι οικοδομούντες, και τα εξής: γμένος, τότε έγνων ότι και πάλαι το σω θελήματι
αλλ' όγε ιερός Απόστολος ταύτα ειδώς, ουκ ετόλμησε και εκ της σης χάριτος και δωρεάς υπήρχε περί την
φάναι, ου μή σαλευθώ εις τον αιώνα και πεφροντίκει εμήν ψυχήν το κάλλος· διό φησιν, « υψωθείς δε ετα .
δε λέγων, μή πως άλλοις κηρύξας , αυτός αδόκιμος πεινώθην και έξη πορήθην· αλλ' αγαθόν μου, ότι έτα
γένωμαι και και παραινεί λέγων· « Μηδείς καυχάσθω πείνωνάς με , όπως αν μάθω τα δικαιώματά σου και και
εν ανθρώποις· ο δε καυχώμενος , εν Κυρίω καυχάσθω « έγνων, Κύριε, ότι δικαιοσύνη τα κρίματά σου, και εν
και ο δοκίων εστάναι, βλεπέτω μη πέση ου γάρ εαυ- αληθεία εταπείνωσάς με . »
915 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 916
psalmo est, emisit : Tibi soli peccavi, et maluτη Α μόνον ήμαρτον, και το πονηρόν ενώπιόν σου εποίησαν
coram te feci. o Dum vero ait , tibi soli peccavi, λέγων δε , σοι μόνω ήμαρτον, ου τούτο φησιν ότι είς
noi idcirco sic loquitur, quasi in solum Deum pec . τον Θεόν ήμαρτον μόνον · τε γάρ βλασφημίας, ούτε
cavisset : nam neque blasphemia neque perjurio επιορκίας, ούτε τοιαύτης τινός ασεβείας ο τρόπος αυ
neque simili impietate se obstrinxerat, ut quisquam του της αμαρτίας, ίνα τις υπολάβοι αυτόν εις Θεόν
merito existimaret ab eo adversus Deum fuisse ήμαρτηκέναι · αλλ' ει χρή ειπείν , τα μεγάλα ήμαρ
peccatum. Verum, si plane loqui licet , magnopere τεν εις την Βηρσαβεέ, τα μέγιστα δε και εις τον υυ
peccaverat in Bersabeam, maxime in Uriam, η ρίαν, υπέρ πάντα δε εις την εαυτου ψυχήν πως ουν
primis vero contra suam animam. Cur ergo hic ενταύθα φησι, σοι μόνια ήμαρτον, αλλ' οίμαι τούτ'
ait, tibi soli peccavi ? Nempe existimo eum intelli- αυτόν λέγειν, ότι σου μόνω έγνωσται το αμάρτημα
gere : tibi soli notum fuit peccatum meum. Mani - μου. Επιφέρει γούν το σαφέστερον εν τω και
festius igitur addit : et malum meum coram te το πονηρόν ενώπιόν σου εποίησα. » 'Ανθρώπων γάρ
feci. o Ηominum quippe nullus mihi timor erat, ουδείς μοι φόβος ήν, ει μή ο σος επέκειτο φόβος.
nisituus ingruisset. Proslernens igitur humi fa- Ρίψας γούν εαυτόν επί πρόσωπον, ου πρότερον ανα
ciem, haud ante surrecturum se ait, quam gratiam στήσεσθαι φησιν , ή τυχεϊν της αξιώσεως. Και συν
consequatur. Et comprecantur ei quicunque favent B εύχονται γε αυτώ πάντες οι αγαθών συνεργοι, παρά
felicitati ejus, Orantque ut voti compos fiat. Pro- καλούντες εισακουσθήναι αυτόν · διό είρηται εν έκα
pterea dictum est in tricesimo primo psalmo supra τοστώ τριακοστό πρώτω ψαλμώ: « Μνήσθητι, Κύριε,
centesimum : • Memento , Domine , David ei om- του Δαβίδ και πάσης της πραότητος αυτού ώς ώμοσε
nis mansuetudinis ejus . Sicut juravit Domino, τώ Κυρίω, ηύξατο τω Θεώ Ιακώβ. Ει εισελεύσομαι
votum vovil Deo Jacob. Si introlero in tabernacu - εις σκήνωμα οίκου μου, εί αναβήσομαι επί κλίνης
lum domus meæ , s ascendero in leclum strati στρωμνής μου, ει δώσω ύπνον τοίς οφθαλμοίς μου
nei ; si dabo Somnum oculis meis et palpetris και τοίς βλεφάροις μου νυσταγμόν, έως oύ εύρω το
meis dormitationem, donec inveniana Iocum Do- πον τω Κυρίω, σκήνωμα τω Θεώ Ιακώβ. )
τηino, tabernaculum Deo Jacob 2 .
4 . Dum ille sic orat atque affirmat se non ante δ'. Ούτως δε αυτώ εύξαμένη και διαβεβαιωσαμένω,
ascensurum in lectum strati sui, neque domum ότι μή πρότερον αναβήσεται επί κλίνης στρωμνής
suamingressurum, insuper se non daturum palpe- αυτού, ότι τε ουκ εισελεύσεται εις τον οίκον αυτού,
bris suis dormitationem, donec inveneric futurum και έτι ου δώσει τους βλεφάροις αυτού νυσταγμόν,
Domini locum ; demonstrat ei Dominus Bethlehe- έως oύ εύρη τον μέλλοντα του Κυρίου τόπον, δείκνυ
num. Ρropterea post ejus precerm ii qui secum ς σιν ο Κύριος αυτή την Βηθλεέμ . διο μετά την ευχήν
Orant sancti angeli Dei addunt : Ecce audiyianus συνευξάμενοι αυτώ ιεροι άγγελοι θεου επιλέγουσιν
eam in Εpluralha . » Porro Ephrallha Bellelliemus εξής: Ιδού ηκούσαμεν αυτήν εν Εφραθά . » Εφρα
est, uti narrat Moyses ubi ait : Mortus est Ra- θα δέ έστιν ή Βηθλεέμ, ως ιστορεί Μωύσης λέγων"
chel, et sepulta est in via que ducit Ephrailham; «'Απέθανε δε Ραχήλ, και ετάφη εν οδό Εφραθά :
ipsa est Bethlehemus 3. Sed et Micheas Ephra - αύτη έστι Βηθλεέμ . ) 'Αλλά και Μιχαίας φησι την
tham ait esse Bethlehemum : « Ει ιu , Bellilelhem Εφραθά είναι Βηθλεέμ, λέγων· « Και συ, Βηθλεέμ
domus Ephraitline , nequaquam miniina es in princi- οικος του Εφραθά, ουδαμώς εί ελαχίστη εν τοις ηγέ
Oral David
pibus Judæ **. , Deinde orat David non
non solum
solum utut μόσιν Ιούδα. • Είτα επεύξατο ο Δαβίδ ου μόνον τον
cognoscat Domini locum , sed etiam ubinam ſutu τόπον γνώναι του Κυρίου , αλλά και το σκήνωμα αυ
rum sit tabernaculum ejus. Tabernaculum vero τoυ oπόθεν έσται • σκήνωμα δε το σκήνος και το σώμα
sunt exuviæ et corpus, quod sibi Dei Verbum ο ανείληφεν και του Θεού Λόγος τυγχάνει είκότως περί
ascivit. Ει de loco quidem recle prenuntiayerunt μεν του τόπου προαπήγγειλαν φήσαντες : Ιδού
licenles : Ecce audivimus eauin Ephratha **. εκούσαμεν αυτήν εν Εφραθά. » Περί δε του σκηνώ
De tabernaculo auleim mox suljiciunt : Juravit ματος εξήςεπιλέγουσιν αυτώ "Ώμοσε Κύριος τω
Dominus Davidi veritatem , et non frustrabitur D Δαβίδ αλήθειαν, και ου μή αθετήση αυτήν · έκ καρ
cam; de fructu ventris tui ponam super sedem που της κοιλίας σου θήσομαι επί τον θρόνον σου. )
Oiain. » Quibus verbis admonetur David , fore ut Δι' ών διδάσκεται ο Δαβίδ ότι το μέλλον έσεσθαι του
destinatum Dormino tabernaculum fructus sit ex Κυρίου σκήνωμα , ο καρπός ήν ο εκ κοιλίας αυτού
ejus stirpe gignendus γενη σόμενος,
IX .
Cur Ruthæ memineril evangelista . Διά τι της Ρουθ εμνημόνευσεν ο ευαγγελιστής.
1. Quidni divus Apostolus , qui alienigenarum α'. Και πώς ουκ έμελλεν ο θείος Απόστολος , την
gentium vocationem spiritu previdebat per Evan- των αλλοφύλων εθνών κλήσιν τω πνεύματι προθεω
gelium suum futuram, quidni , inquam, alienigene ρών διά του οικείου Ευαγγελίου γενησομένην , της
femine meminisset ? Alienigena sane erat Rutha, αλλοφύλου μνημονεύειν ; αλλόφυλος γάρ ή Ρουθ και
1 Psal, CXXXI, 15. * Gen. XXXV, 19. * Μatth. 1, 6. •* Psal. CΧΧΙΙ, 6.
 917 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . – QUÆSTIO X . 918
εξ αλλοφύλων των απαγορευμένων παρά Μωύσει Aet quidem ex iis alienigenis quorum commercio
Μωαβιτών: « Μωαβίται γάρ, φησί , και 'Αμμανίται Moyses interdixerat , nempe Moabitis . « Moabitae ,
ουκ εισελεύσονται εις Εκκλησίαν Κυρίου έως τρίτης inquit, et Ammonite non intrabunt in Dei Eccle
του νόμου γενομένηθ α : πλην
και τετάρτης γενεάς, και έως εις τον αιώνα και πλήν siam usque ad tertiam et quartam generationem,
αλλά και κρείττον του νόμου γενομένη θεοφιλής , είσ- imo in eternum Sed tamen haec ob religionem
εν εις Εκκ
ήλθεν εις Εκκλησίαν Κυρίου · επείπερ ο νόμος τοϊς suam facta legi superior ingressa est in Ecclesiam
εν τω νόμω λαλεί: « Δικαίω δε νόμος ου κείται, αλλ' Dei : quoniam lex eos qui sub lege sunt alloqui
ανόμους και ανυποτάκτοις, ασεβέσι και αμαρτωλούς.» tur : « Justo autem non est constituta lex, sed in
Η δε Ρουθ ου τοιαύτη , ει και το γένος αλλόφυλος justis et refractariis etimpiis et peccatoribus 1.
ήν, υπερβάσα δε τον διορισμός του νόμου, και εισελή- Rutha veronon erat ejusmodi , etiamsi gente alie
λυθεν εις την Εκκλησίαν Κυρίου, και του γένους pigena : sed supergressa legis fines in Ecclesiain
εχρημάτισε του Ισραηλιτικού , και εν προγόνους ανα- Dei introivit, et de genere habita est Israelitico,
ληφθήναι του Σωτήρος ημών κατηξιώθη, διά τήν των atque inter progenitores Servatoris nostri dignanter
τρόπων, αλλ' ου διά την του σώματος ευγένειαν · assumpta propter morum, non corporis , nobilita
πάσι τε ημίν τοίς εξ εθνών αλλοφύλους μέγιστον 1em : nobisque omnibus genere ethnico natis maxi
υπόδειγμα κατέστη, ότι δή όμοια πράξαντες αυτή , p mum objectum est exemplum, fore ut si paria buic
• των ίσων παρά τω Θεώ τευξόμεθα. ſeminæ faciamus, parem gratiam a Deo referamus.
β'. Είκότως ούν την των αλλοφύλων κλήσίν τε και 2. Recte igitur qui alienigenarum vocalionern
είσποίησιν μέλλων ευαγγελίζεσθαι, τη γενεαλογία atque adoptionem nuntiaturus erat, hanc in genea
αυτήν τέθεικεν ημάς τους εξ εθνών αλλοφύλους μο- Iogia mulierem posuit ; nos ex alienigenis ortos
νονουχί παιδεύων δι' αυτής, ότι δη τα πάτρια κατα- φuodammodo per earn erudiens fore ut , si patrios
λιπόντες , είκότως και τα ακόλουθα εις ημάς πληρω- niores deseramus, jure optimo consentanea meritis
θήσεται» ουκέτι γάρ έν αλλοφύλους καταλεγησόμεθα, bona consequanmur : neque enim diutius alienige
ευδ' εξ αλλοφύλων χρηματίσομεν, αλλ' εκ του αληθι . nis annumerabitour, neque his oriundi appellabi
νου Ισραήλ και του λαού του κλήρου του Θεού · ιηur, sed ex vero Israele ac populo qui est here
αναγκαίως δε αύ πάλιν εμνήσθη της Ρουθ, τα αίτια ditas Domini. Rursus necessario Ruthe meminit
διά της κατ' αυτόν ιστορίας διδάξας τίνα ήν τα λύ- evangelista , dumin historia sua causas tradit, quae
σαντα την απαγόρευσιν του νόμου την φήσασαν; legis tollebant interdictum ejusmodi : « Moabile
• Μωαβίται ουκ εισελεύσονται εις Εκκλησίαν Κυ- non intrabunt in Ecclesiam Dei. » Femina enim
ρίου. • Γέγονε γάρ ή Μωαβίτις ως Ραχήλ και ως Moabitis ad conditionemtransiil Rachelis et Lite ,
Λεία , αι ώκοδόμησαν αμφότεραι τον οίκον Ισραήλ · C quarum utraque edificavit domum Israelis. Cur
πως δε ουχί χρήσιμος ήν τη του Σωτήρος ημών Ιη- autem non decuisset genealogiam Servatoris nostri
σου Χριστού γενεαλογία η μνήμη της Ρουθ, εφ' ήν Jesu Christi mentio Ruthere ? de qua et illud di
είρηται και το ποιήσαι δύναμιν εν Εφραθά , έσται ctum fuit « facere virtutem in Ephratha , erit
όνομα εν Βηθλεέμ ; » προφητείας γάρ άντικρυς ταύτας nomen in Bethlehem 7*. Prophetias enim esse has
εικότως αν τις φαίη τυγχάνειν, το εκ Βηθλεέμ όνομα perspicuas quispiam dicet ; videlicet e Bethlehemo
το παρά τω Ματθαίο γενεαλογουμένω Ιησού Χριστό Ποmen Christi Jesu, cujus genealogiam texuit Mat
εξάκουστον εις πάν γένος ανθρώπων θεωρών, και την ιhaus , per universas gentes difusum cernens, vir
έν Εφραθά γενομένην δύναμιν · δι' ής δυνάμεως tutemque in Ephratha patratam : ob quam virtu
πάντα τα έθνη τον εκ της Ρουθ γενεαλογούμενον tem omnes gentles Christum Dei a Ruthie genere
Χριστον του Θεού επιγνόντα, δι' αυτού της μέν πα- deductum agnoscentes, ejusdem causa a patriis rili
τρώας απέστη, της Ρουθ παραπλησίως , το δε Θεώ bus aque ac Rutha recesserunt, seque Dec Israe
του Ισραήλ εαυτά επιδέδωκεν, ομοίως αυτή πάλιν: lis , item ut illa , tradiderunt. Quas ob res haud
ών ένεκά μοι δοκεί ουκ ασυλλόγιστος ή παράθεσις temere mihi videtur ad Christi genealogiam mentis
της Ρουθ εν τη του Ματθαίου παρειλήφθαι γενεα- Ruthe adjecla .
λογία.
Χ.
Δια τί τον Ιωακείμ Ιεχονίαν ονομάζει ο ευαγγε- Cur Joacimum nomine lectionis appellaveril evan
λιστής. gelista .
α'. Διώνυμος ούτος ήν· αλλ'επεί κατά τον προφή - 1. Binominis hic erat. Sed quoniam apud Jere
ΗμένηαπΙεχονίας κςε,ύκοαςύβοούάυτουκοανια,έστιν
εεχρορνίαφςη αώςσωςυτόσκεύος
την Ιερε μίαν Ιεχονίας ονομασθείς διακέκληται , δι'
Σ'ών φφησιν,
ησιν,«'Ητιμώθη νοδι' miam prophetamis, quι Jechonias appellatur , na
ledicto appelitur his verbis : « Ludibrio habitus est
ααυτού ρεία ·• διδιότι
υτού χχρεία ότι απερρίφη αυτός και το σπέρμαJechonias tanquam vas cujus non est usus. Qual
αυτού γη , γή, άκουε λόγον Κυρίου » γράψουν τον άνδρα obrem abjectus est ipse et genus ejus ; terra, terra,
τούτον εκκήρυκτον , ότι ου μη αναστη εκ του σπέρ- audi sermonen Domini : Pone hunc virum proscri
ματος αυτού καθήμενος επί θρόνου Δαβίδ , άρχων έτι plum, quia non constituetur de genere ejus super
εν τω Ιούδα και επειδή τούτων ένεκα συνέβη την hronum Davidis, qui diutius in Juda innperet 48 ; »
** Deut. Xx11 , 3 ; II Esdr Χυ, 1 . 67 ΙΤim . , 9 . 67' Ruth V , 11 . 58 Jer. XXI, 28 30.
919 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS IU . – EXEGETICA . 920
et quoniam horum causa predicto regi contigit uι Α εις Βαβυλώνα αιχμαλωσίαν άμα τω λαώ υποστήναι
Babylonicam cum populo captivitatem subiret , me- τον ειρημένον, είκότως ο θαυμάσιος ευαγγελιστήςτου
rito inclytus evangelista , Redemptoris omniuto Ser- Λυτρωτού και Σωτήρος απάντων υπογράφων την γέ
vatorisque scribens generationem, hujus quoque νεσιν, και τούδε εμνήσθη του τιμωμένου του απορ
neminit contempti et projecti cum sua stirpe in ριφέντος άμα το σπέρματι εις την Βαβυλωνίων γην,
Babylonicamterram, ideoque proscripti el capivi : του εκκηρύκτου γενομένου, του αιχμαλώτου : διδά
hinc videlicet docens, qui ad predicandam captivis σκων ότι κηρύξαι αιχμαλώτοις άφεσιν απεσταλμένος
libertatem missus fuerat a Patre, hunc esse Jesum υπό του Πατρός , ούτος την Ιησούς Χριστός , ου την
Christum, de quo librum scribit, et ad quem spe- βίβλον αναγράφει, εις ον αναφέρεται το φάσκον εν τω
ctat quod apud prophetam recitalur oraculum : προφήτη λόγιον Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ , ού είνε
• Spiritus Domini super nme, eo quod unxit me : ad κεν έχρισέ με ,ευαγγελίσασθαι πτωχοίςαπεσταλκέ με,
annuntiandum pauperibus nisit me , predicandam- κηρύξαι αιχμαλώτοις άφεσιν , περί ου και εν ετέρου
Gue captivis libertaieim *9. ν De quo alio ilenm Ioco φησίν ο αυτός προφήτης : « Ούτος οικοδομήσει την
ait proplieta : « Ipse edificabit urbem meam, atque πόλιν μου , και την αιχμαλωσίαν του λαού μου επι
a captivitate populum meum revocabit 6 . , στρέψει.)
2. Tempestive igitur Jectionie et hujus anime, Β β'. Κατά καιρον τοιγαρούν αυτό τε Ιεχονία και
atque iis qui similem illi passi fuerant ignominiam τη τούτου ψυχή , τοίς τε την ίσην αυτω πεπονθόσιν
et animarum captivitatem, Redemploris adventunι ατιμίαν τε και ψυχών αιχμαλωσίαν, τήν του Λυτρωτου
nuntial Mailleus, qui Filii Dei genealogiam, item- παρουσίαν ευαγγελίζεται Ματθαίος και την γένεσιν του
que aliorum Sontium peccatorumque hominum, Yίου του Θεού , και δη των άλλων υπαιτίων και αμαρ
Scribit. Unus enim idemque sermo est , qui Davidis τωλών ανδρών καταγαγών· είς γάρ ήν και ο αυτός
crimen circa Urie uxorem, et Jude fornicationem, λόγος , δι' ήν και της του Δαβίδ περί τήν του ουρίου
et alienigenam seu Moabilidem Rutham, memoral. γυναίκα παρανομίας, της τε του Ιούδα πορνείας, της
Ιdem sermo Jesum cum publicais peccaloribusque τε αλλοφύλου και Μωαβίτιδος Ρουθ εμνήσθη • ο αυτός
viventem, et turpissima ab hominibus perpessum, δε τυγχάνει καθ' όν και τελώναις και αμαρτωλούς συμ
el denique cum maleficis crucifixum exhibet. Erat €ιούντα , και αίσχιστά γε υπό ανθρώπων υπομένοντα,
vero is sero quo dictum est : « Ecce Agnus Dei , και τέλος άμα τους κακούργοις σταυρούμενον αυτόν
qui tollit peccalum mundi 51 . » Oportebat enim εισάγει ήν δ' ούτος ο λόγος καθ' όν είρηται · "Ιδε ο
eum , qui futurus erat expiator veterum quorumvis αμνός του Θεού και αίρων την αμαρτίαν του κόσμου. )
criminum ac futurorum, quique animarn positurus 'Eχρήν γάρ τον μέλλοντα καθάρσιον γίνεσθαι των πά
erat pro hominum animabus; hunc, inquam, opor- c λαι πώποτε πεπλημμεληκότων και των γε μετά ταύ
tebat ea nala omnia perpeli, el peccatorumimpio- τα γενησομένων , αντιψυχόν τε των ανθρωπίνων ψυ
rumque penas ipsum innocuum sustinere, donec χών, διά πάντων των ειρημένων διελθείν και τας κατά
Oracula de eo dicta, el reliqua exitum haberent . των αμαρτωλών και ασεβών τιμωρίας αυτόν αναμάρ
De eodem quoque mirificus ait Isaias : Bic nostra τητον όντα υπομείναι , ώς αν πληρωθείη εις αυτόν
peccata perferi, et pro nobis politur : ipse vulnera. τα θεσπίσματα , τά τε άλλα και δι' όν φησιν ο θαυ
tus est propter iniquitates nostras, infirmatus es! μάσιος Ησαΐας : « Ούτος τάς αμαρτίας ημών αίρει,
propter scelera nostra, livore ejus sanati nos omnes και περί ημών οδυνάται· αυτός ετραυματίσθη διά τάς
fuitous *2. αμαρτίας ημών, και με μαλάκισται διά τάς ανομίας
ημών: το μώλωπι αυτού ημείς πάντες ιάθημεν. »
3. Quod si propheta de Jechonia ait terre : « Pone γ'. Ει δε λέγοι ο προφήτης περί του Ιεχονία τη γή,
hur virum proscriplain, quia non surgel de genere «Γράψον τον άνδρα τούτον εκκήρυκτον , ότι ου μη
cjus qui sedeat super thronum Davidis , regnetque αναστή εκ του σπέρματος αυτού καθήμενος επί θρόνου
in Juda 83 : ) haud prorsus negat superfulurum hu- Δαβίδ, άρχων έτι εντω Ιούδα, και ου πάντως αναιρεί το
jus genus, sed neminem regnaturum affirmat de στήσεσθαι αυτου σπέρμα , αλλά του βασιλεύσαι του
stirpe ejus in gente Judaica : quod revera ita se D Ιουδαίων έθνους εκ του σπέρματος αυτού · ό και γέγο
habuit. Itaque dicit : «Ludibrio habitus est Jeclio- νεν αληθές · λέγει γούν , « Ητιμώθη Ιεχονίας ως
nias, ceu vas cujus nullus est usus. Quamobrem σκεύος ού ουκ έστιν αυτού χρεία , διότι απερρίφη αυτός
projectus est ipse et genus ejus in incognitam sibi και το σπέρμα αυτού εις γην ήν ουκ ήδεις άντικρυς
regionem 35 : ) quibus verbis perspicue Dalbyloni- την Βαβυλώνος γην θεσπίζων' πλήν αλλ' ο ελθών κη
cam terram designal. Jamvero qui ad libertatem ca- ρύξαι αιχμαλώτους άφεσιν, και τας των αμαρτιών
ptivis nuntiandam, et peccatorum catenas atque σειράς , των τε πάλαι υπό τον θάνατον πεπεδημένων
animarum olim morte devinctarumsolvenda vincula : ψυχών τούς τε δεσμούς λύσαι απεσταλμένος , επί την
nissus fuit , is sane ad horum omnium salutem pa- πάντων τούτων ελήλυθε σωτηρίαν · διό φησιν ο Δαβίδ
trandam venit. Quare de ipso valicinalur David : περί αυτού θεσπίζων' « 'Απέστειλε τον λόγον αυτού,
« Misit verbum suum et sanavil eos ab interilioni- και ιάσατο αυτούς εκ των διαφθορών αυτών» εξομολο
bus suis. Confidemini Domino misericordias ejus et γείσθε τω Κυρίω τα ελέη αυτού και θαυμάσια αυτού
** Isa. LXI, 1; Luc. IV, 18. 80 Isa . XLV, 15. 81 Joan, 1, 29. 52 Isa. L1, 4. 83 Jer, 1x0, 50. * ibid. 28.
 09 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . - QUÆSTIO XII. 922
τους υιούς των ανθρώπων· ότι συνέτριψε πύλας χαλ- A mirabilia ejus aliis hominum. Quia contrivil portas
κας , και μοχλούς σιδηρους συνέκλασε και αντελά - ereas, et vectes ferress confregit . Ει suscepit e08
βετο αυτών εξ οδού ανομίας αυτών· εταπεινώθησαν, de viainiquitatis eorum. Humiliati sunt : sed edu
και εξήγαγεν αυτούς εκ σκότους και σκιάς θανάτου, xit eos de lenelris et umbra mortis , et vincula eo
και τους δεσμούς αυτών διέρρηξε . ) Ταύτα γάρ περί runo disrupit 15. » Ηec nimiruno de redeniptione a
της εκ του θανάτου διά Χριστού γενομένης απολυτρώ- morte per Clhristum dicuntur; cui rei consonat
σεως λέγεται και ως συνάδει και το φάσκον λόγιον: «Κατ- aliud oraculum : Devoravit mors prevalens 56.
έπιεν ο θάνατος ισχύσας.» Και πάλιν · ι 'Aφείλεν ο Rursusque : « Austulit Deus omnem lacryman ab
Θεός πάν δάκρυον από παντός προσώπου. » Τηρητέον οmui facie 57. Parro animadvertendum est, non
δε ότι μή διαπίπτει ο χρησμός ο φήσας , « Ου μη ανα- excidere valicinium quod ail : « Non surget de ge
στή εκ σπέρματος Ιεχονίου καθήμενος επι θρόνου nere Jeclionis qui sedeal super trou Davidis,
Δαβιέ , άρχων έτι εν τω Ιούδα », επεί μηδείς εκ της qui ulterius in Juda imperel : • quia nenno reapse
του Ιούδα φυλής μετά Ιεχονίαν της του Δαβίδ βασι- • de tribu Julie post Jecliouinnn Davidiui regni fuit
λείας κατέστη διάδοχος μετά γούν την από Βαβυλώ- Successor". Elenim post Babylonicam captivitalem
νος αιχμαλωσίαν , υπό τους αρχιερευσε διετέλεσε το subdita fuit pontificilius Universa gens usque ad
πάνέθνος αρχόμενον μέχρι της του Σωτήρος ημών Ιη- ο Servatoris nostri Jesu Christi adventum : quo in
σου Χριστού παρουσίας ήσαν γούν κατ'αυτόν τετράρ lerris versante, letrarchæ erant Herodes alque Phi
χαι οι περί τον Ηρώδην και Φίλιππον , ηγεμών τε lippus, preses Pilatus, dominusque ouium Caesar
Πιλάτος , και επί πάσι βασιλεύς. imperalor.
• ΙΑ'. 31
Alà ai taic êr tñ revealorla rézontal üzodiacro. Cur evangelista ulalur distinrlionibus in genealogia ,
λαις, μή όμου συνάψας από 'Αβραάμ επί τον huud siinul contexens generaciones ab Abrahamo
Χριστός γενεάς τεσσαράκοντα δύο, διειλών δε ad Cliriscum quadraginin duas, sed dividens suc
τας διαδοχής καθ' ούς εξέθετο αφορισμούς. cessiones per ea quæ scribit segmenta .
Διά τας διαφόρους καταστάσεις του λαού τας εκ Hoc facit propter diversas populi consticuliones,
της ιστορίας παρισταμένας άλλη μεν γαρ ήν ή από que ex historia explorate Stunt. Αlia quippe fitit
'Αβραάμ και επί Δαβίδ, και πάλιν ετέρα και από constitutio ab Araliano al Dividen , rursusque
Δαβίδ, ήτε μέχρι της αιχμαλωσίας, ως πάλιν ή από alia a Davide usque ad captivitite ; quain subse
ταύτης μέχρι του Χριστού : από μέν γάρ Αβραάμεπί quitur tertia usque ad Clhristun. Natique als Abra
τον Δαβίδ ου φαίνονται υπό βασιλέας πολιτευσάμενοι: , Inazio ad Divideli ( Ostill lebritis non fuisse re
ήρξαν δε του έθνους μετά Μωϋσέα και 'Ιησούν οι ges, sed geiuί post Moysen el Josu: impervisse
επικληθέντες παρ' αυτούς κριταί • και ήν τις ίδιος eos, quos judices appellalbant : et erat quidam pe
τρόπος της τούτων καταβάσεως · αλλ' ουδε τα Ιερο- culiaris nos horum successionis. Sed neque for
σόλυμα πως συνειστήκει, ουδέ γε ο εν αυτοίς νεύς: 1asse Hierosolynia adhuc erant edificata , neque
διόπερ επιστημόνως ο ευαγγελιστής μη συγχέων την certe ibidem tenplum . Quare sapienter evangelista
ιστορίαν, μέχρι Δαβίδ έστη, τους από 'Αβραάμ ιδίως sine historiae perturbatione in Davide sulistilii, dum
καταριθμήσας : είτ' ούν πάλιν επειδή περ από Δαβίδ Abrahami posteros separatim enumeraret . Deinde
και μέχρι της αιχμαλωσίας οικείους κέχρηνται βασι - rursus, quoniam a Davide usque ad captivilalein
λεύσι, τοις τε από Δαβίδ άρξασι και τοίς εν τη διαστά- Hebrai propriis usi sunt regibus , partim Davidis
σει του λαού γενομένοις · τό τε εν τη Ιερουσαλήμ successoribus, partim iis qui populi segregale parti
ιερόν εξ εκείνου και μέχρι της αιχμαλωσίας διήρκε- imperitaverunt ; quo tractu temporis Hierosolymis
σεν, είκότως και τούτους πάλιν ιδίως αφορίσας , υφ' templum a conditu suo usque ad captivitatem per
ένα συνήγαγεν αριθμόν , ώσπερ ούν και τους από της severavit ; merito evangelista hos quoque separans
αιχμαλωσίας μέχρι του Χριστού , παρ' οίς ουκέτι μέν sub peculiari classe conclusit. Jam vero quia post
ή του Δαβίδ συνέστη βασιλεία , μεταπεπτώκει δε τα D captivitatem usque ad Christum nullum jani erat
της ηγεμονίας από της του Ιούδα φυλής επί το των Davidis regnum, sed a Jude tribu in genus sacer
ιερέων γένος, οί δή και ήρξαν αυτών από των Κύρου dotale principatus deciderat, que dominatio a Cyri
χρόνων και επί την του Χριστού γένεσιν · όθεν και 1emporibus ad Christi nativitatem mansit ; idcirco
τούτους ιδίως αφορίσας, καθ' εαυτούς ήρίθμησεν · ουκ et hos successores separala in classe recensuit. Αt
ασυλλογίστως άρα τας τρείς τε ποίηται διαστολάς διά que hae cause fuerunt, propter quas haud temere
τας αποδοθείσας αιτίας. evangelista tres ſecil distinctiones.
JB'. XI .
Διά τί από των Δαβίδ χρόνων επι Ιεχονίαν και Cur cum a Davidis temporibus usque ad Jechoniam
τήν εις Βαβυλώνα αιχμαλωσίαν επτά και δέκα seu ad Babylonicam captivitalein seplemdecim re .
βασιλευσάντων , δεκατέσσαρας είναι φησι γε- ges fuerint , generationes quatuordecim dicαι ευan
νεας ο ευαγγελιστής. gelista ,
α'. Ει μεν διαδοχάς αναγράφειν αυτό προύκειτο 1. Si successiones scribere propositum Matthæ )

80 Tal. Cνι, 20,21, 14, 16 17. 86 Jan. , 8. 81 ibid.

923 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA. 924
fuisset , speciose hunc aliquis reprehenderet , ceu Α και ευλόγως τις εμέμψατο ως παρεκθεμένω την των
qui regum seriem abrupisset. Constanti enim af- βασιλέων διαδοχήν εν γάρ ταϊς Βασιλείαις και εν τοις
firmatione in Regum libris et in Paralipomenis post Παραλειπομένοις (17') συμφώνως μετά Ιωράμ τον του
Joramum Josaphati filium tres continenter regnant, 'Ιωσαφάτ, τριών εφεξής βασιλευσάντων Οχοζία και
Ochozias , Joasus et Amesias : quibus succedunt Ιωάς και 'Αμεσία, είτα μετ'αυτούς Οζία και Ιωάθαμ
Ozias , Joathamus et Achazus. Νihilominus, praeter- και "Αχαζ, παρελθών τους προτέρους τους τρεις ευαγ.
missis evangelista tribus prioribus, Joramo Josa - γελιστής, μετά Ιωράμ τον του Ιωσαφάτ εξής συνάπτει
plhati flio statim subnectit Oziam, Jothamum atque τον Οζίαν και τον Ιωάθαμ και τον "Αχάς ,τους ειρημέ
Achazum, intermedios illos praeteriens. Id si , in- νους μεταξύ παρελθών• τούτο δ' ει πεποιήκει σκοτών
quam, fecisset cum regum seriem texere decrevis - Θέμενος την των βασιλέων διαδοχήν εκθέσθαι, χρήν
et, Scriptura ejus mendosa quodammodo videre. ώς ήμαρτημένην εκθέσθαι την παρ' αυτώ γραφής:
Tar. Nunc revera haud successiones sed generatio- επειδή δε ου διαδοχής, αλλά γενεάς αριθμήσαι πρού
nes enumerare sibi proposuit : hoc enim significat θετο, τούτο γάρ ο λόγος αυτό βούλεται φήσαντι - Πά
sermo dicentis : « Omnes itaque generationes ab σαι ούν αι γενεαι από 'Αβραάμ μέχρι Δαβίδ, γενεαι
Abrahamo usque ad Davidem, generationes qua: δεκατέσσαρες και πάλιν από Δαβίδ μέχρι Ιεχονίου
tuordecim : rursusque a Davide usque ad Jechoniam B και της μετοικησίας Βαβυλώνος, γενεαι δεκατέσσα
seu ad Babylonicam transmigrationem , generatio- ρες και άλλ' ού διαδοχαι δεκατέσσαρες, εικότως πάσης
nes quatuordecim , non successiones quatuorde- απολύοιτ' άν κατηγορίας · έπει διά τι μή διαδοχής
cim ; merito igitur omni reprehensione carebit. Jam ονόμασε της δε εν ταις Βασιλείαις και Παραλειπο
quia Matthaeus successionum nomine non est usus ; μένοις ιστορίας διαδοχάς αλλ' ου γενεάς ιστορούσης,
regum autem historia et Paralipomena successiones ουκ άν γένοιτο εναντίωμα έκ της αμφοτέρων παρα
narrant non generationes ,nulla in horum compara . Aégewe.
tione pugna apparet.
2. Age vero generationis nomineappellare non licet β'. Γενεάν γάρ χρόνον ανθρώπου ζωής ουχ οίόν τε
hominis elaleum, quoniamsape accidit aliis quidern εστιν ονομάζειν, επεί συμβαίνει πολλάκις τους μεν
breviter vivere celeriterque exstingui etate infanti; επι βραχύ βιώναι, και θάττον αποσβεσθήναι κατά την
aliis usque ad pueriliaim venire ; aliis ad juventam; του παιδός ηλικίαν, τους δε μέχρι του μειρακίου φθά
aliis ad virilem elalem ; aliis denique ad extremat» σαι, τους δε επί τον νεανίαν προελθείν, τους δε επί τον
usque senectam vitam producere . Quam vero estima- άνδρα, τους δε και επ' έσχατον γήρας παρατείνει την
re licet generationem ? siguideum alius visit usque ad ζωήν • ποίαν ούν τις αριθμήσει γενεάν ; εί ο μεν φέρει
decimum annum, alius ad vicesimum, alius ad qua- " μέχρι δεκάτου έτους, ο δε μέχρις είκοστού , ο δε μέχρις
quagesimum, alius usque ad septuagesimum; aliuς πεντηκοστού , άλλος δε μέχρις εβδομηκοστού , ο δε και τα
denique vel centesiimum superavisse annum nO2 εκατονυπερβάς ου μόνον επί των παλαιώναλλά και καθ'
apud veteres solum, verum etiam apud nos con- ημάς οράται πως ούν οϊονται την ανθρώπου ζωήν γε
spicitur. Cur igitur existinant hominis vitani ap- νεάν ονομάζειν ; αλλ'ουδέ μέχριτης παιδοποιΐας: οι μεν
pellandam esse generationem? Sed neque tempις γάρ προ των είκοσι ετών γήμαντες πε παιδοποίηνται,
usque ad prolem primo susceptam sic appellare li- οι δε ουδέ υπέρ τα τρίακοντα γενόμενοι • και τωνιση.
cet : namque alii ante etatis annum vigesimum nu- λίκων δε ίδοις αν τους μεν επί πρώτους υιούς στάν
bentes gignunt : alii ne post trigesimum quidem τας, τους δε επί τετραγονίαν ελάσαντας: ώστε εν
etatis annum : et coetaneos quoque videas, alios qui - πεντήκοντα έτεσι, τους μεν εκγόνους θεάσασθαι, έτε
dem in prima genitura adhuc consistenles, alios ρους δε εν εβδομήκοντα μηδενός αξιωθήναι παιδός:
jam in quartam progressos; ita ut quinquagesiaO πώς oύν αριθμητέον τας γενεάς ; πότερον εκ των
anno alii nepoles videant, alii vero ne septuaginta μακροβίων ή των ολιγοβίων ; και εκ των ταχύ πεπαι
quidem annorum spatio prolem ullam nanciscan- δοποιημένων, ή των βραδέων , και εκ των επί πρώ
tur. Quo pacto igitur numerande essent generatio- η τοις υιούς σαλευσάντων, ή εκ των επί πλείοσι διαδο
nes, a macrobiis an ab oligochroniis ? a mature, an χαίς ; ων ούτως έξηρασμένων ο θείος ευαγγελιστής
a sero gignentibus ? ab iis qui in prima genitura ου διαδοχάς προθέμενος ειπείν, γενεάς δε, καθ' ους
versantur , an ab iis quibus jam plures liberi sunt ? αυτός ήπίστατο λόγους (18) απαριθμούμενος , της μεν
Quibus ita perpensis divus evangelista, haud suc- εν ταις ιστορίαις διαδοχής ήττον πεφρόντικε, τοσού
cessiones scribere studens, sed generationes secun- τους αναλαμβάνει εις την γενεαλογίαν, όσοι απήρχουν
dum rationem sibi exploratam enumerans , succes- αυτό εις εκπλήρωσιν των δεκατεσσάρων γενεών » ου
sionum historiam neglexit; ιοι vero liomines ad τως τε αυτα υγιής απoσώζεται ο λόγος, και ουδαμώς
genealogiam assumpsit, quot ei suficiebant ad qua- εναντίος τη των ιστοριών γραφή.
luordecim generationes explendas. Sic ejus veridicus sermo est , neque omnino contrarius historiarubi
traditioni.

(17") Cod. ſem . genere. Sic ante, di infra . spatio controversia inter veteres satis nota est,
(18 ) Matthæum putat Eusebius generationisvo - quam ego ipse atligi in adnotationibus ad nov .
cabulo certum quendam ac solemnem intelligere fragmenta Dionysii Halic , cap 13, n . 4, Script,
annorum numerum. Profecto de temporali γενεάς vel. ι . H, p. 474.
 923 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM. – QUÆSTIO XIII. 926
ΙΓ'. XIII .
Διά τι των μετά Ιεχονίαν επί τον Ιωσήφ γενεα - Cur cum a lechonia ad Josephum duodecim in ge .
λογουμένων δύο και δέκα δντων , ο ευαγγε - nealogia sint , evangelista quatuordecim rursus
λιστης δεκατέσσαρας πάλιν είναι φησιν . dicat.
α . Διά την αυτήν αιτίαν · ου γάρ διαδοχάς, γενεάς 1 . Rei causa eadem est : non enim successiones
δε, ώς έφην, αναγράφειν έβούλετο συμβαίνει δε πολ- sed generationes, ut dixi , conscribere volelbat.
λάκις έν μακροβίοις και πολυέτεσι, τάς μεν γεγονέναι Sepe vero contingit , ut in macrobiis atque Ion
των ανδρών τάς διαδοχάς , τον δε των γενεών αριθμών gevis , quicunque fuerit succedentium numeritis ,
αποδεδόσθαι πλήρη ή δή ούν λόγω εν τοις από του nihilominus ipse generationum numerus plentes
Δαβίδ και επί την αιχμαλωσίαν πλείοσιν ούσι τον habeatur. Quam ob rem sicuti in classe patrum
αριθμός τους εν τη διαδοχή φερομένοις , ολιγώτερα: familias a Davide ad captivitatem, cum paulo nma
απεδόθησαν αι γενεαί έν γάρ διαδοχαίς ανδρών επτά jor succedentium numerus esset , pauciores tamen
και δέκα , γενεαι είρηνται δεκατέσσαρες κατά τον ab evangelista prodite sunt generationes ; namque
αυτόν λογισμών και νυν επ' ανδρών διαδοχαίς δώδεκα, in Χνι1 virorum successionibus generationes x1V
αι δεκατέσσαρες αν επληρούντο γενεαι, μακροβίων και dictae sunt ; eodem nunc quoque consilio in ho
ως είχος πολυχρονίων αυτών δή των δώδεκα γεγενη - minum successionibus XII , explete dicuntur gene
μένων, και αρκούντων εις αναπλήρωσιν των δεκα- rationes xιν , quia videlicet XII illi , ut credere par
τεσσάρων γενεών. Μία μεν απόδοσης του ζητηθέντος est , macrobii fuerunt atque longevi , ita ut suffe
ήδε. cerint ad xiv implendas generaliones. Ad quæstio
nem hæc prima responsio est.
β . Καθ' ετέραν δε διάνοιαν εύροις αν ακριβώσας 2 . Sed enim alia quoque ratione inita invenies ,
κατά την ιστορίας δεκατέσσαρας ωνομασμένους si diligenter historiam considera veris , Niatuorde
και εν τη παρούση διαδοχή, εί προς τους δώδεκα συν- cim in hac ipsa historia appellatus , si , praeter
αριθμήσειας αυτόν Ιησούν Χριστόν υιόν του Ιω- duodecim, numeraveris Jesum Christum ipsum Jo
σης χρηματίσαντα προσθείης τε τούτοις και τον Ιε - sephi Glium existimatum, hisque adjunxeris etiam
χονίαν τον εν Βαβυλώνι γεγενημένον, ουχί τον προ Jechoniam, illum scilicet qui Babylonem transla
της μετοικησίας εν τη Ιερουσαλήμ βασιλεύσαντα tus fuit , non alterum qui ante Babylonicam capti .
δύο γάρ ομώνυμοι γεγόνασιν Ιωακείμ μετά Ιωσίαν, vitatem Hierosolymis imperavit. Duo quippe fuerunt
ο γε αυτού του Ιωσίου υιός , ός μετά τούτον εβασί- homonymi ; Joacimus videlicet post Josiam, qui
λευσεν εν Ιερουσαλήμ , και ο τούτου παίς έτερος c fuit ejusdem Josie flius et Hierosolymis regni suc
Ιωακείμ ούτοι δε και Ιεχονίαι εχρημάτισαν, εξελ- cessor ; rursum alter Joacimus predicti homonylmi
ληνισθέντος αυτούς του ονόματος. Ο τοίνυν πρώτος ilius. Hi Jechonie quoque appellanti fuerunt , no
Ιωακείμ ο και Ιεχονίας υιός ών 'Ιωσίου, ταϊς προ mine eorum ad Grecalm formann inclinato. Prior
της αιχμαλωσίας συγκαταλεγέσθω γενεαϊς· ο δε τού- itaque Ioacimus, idemque Jechonias , filius Josie ,
του παίς και δεύτερος Ιωακείμ και αυτός Ιεχονίας, in generationibus ante captivitatem concludatur.
υιός ών του πρώτου Ιωακείμ, του δε Ιωσίου έκγονος, Ηujus autem filius, aller Joacimus , idemque pari
εν τοις μετά την αιχμαλωσίαν και εις τον Χριστόν ter Jechonias , prioris Joacimi filius , Josie nepos,
γενεαλογουμένους αριθμούμενος , τέλειον αποδοίη αν si cum iis recenseatur qui inter captivitaleno cl
τον των δεκατεσσάρων γενεών αριθμόν (19). Christum fuerunt, plenus exsislet quatuordecim
generationum numerus.
γ'. Περί δε του δύο γεγονέναι Ιωακείμ, μαρτυρή - 3 . Porro duos fuisse Joacimos , Regnorumtesta
σει ή των Βασιλειών Γραφή , τούτον έχουσα τον τρό - ιur Scriptura his verbis : • Regemque constituit
πον· « Και εβασίλευσε Φαραώ Νεχαώεπί τον Ισραήλ Pharao Nechao Eliacimum Josie filium pro Josia
τον Ελιακείμ υιον Ιωσία βασιλέως Ιούδα , αντί patre ejus, vertitque nomen ejus Joacimum 88. » Qui
Ιωσία του πατρός αυτού και επέστρεψε το όνομα D bus deinde addit : « Filius viginti quinque annorum
αυτού Ιωακείμ. οίς εξής επιλέγει: « Υιός είκοσι- eral Joacimus , et annis undecim regnavit Hieroso
πέντε ετών Ιωακείμεν τώ βασιλεύειν αυτόν και έν- ymis . » Rursus deinceps predicta historia : Reli .
δεκα έτη εβασίλευσεν εν Ιερουσαλήμ , οίς μεθ' έτερα qua autem sermonum Joacimi et omnia quae fecit ,
επιλέγει: « Και τα λοιπά των λόγων Ιωακείμ, και nonne ecce scripta sunt in libro sermonum dierum
πάντα όσα εποίησεν, ουκ ιδού γεγραμμένα επί βι- regum Judge ? Ει dormivit Joacimus cum patribus
βλίω λόγων των ημερών τους βασιλεύσιν Ιούδα ; και suis : regnavitque Joacimus filius ejus pro eo . F1
εκοιμήθη Ιωακείμ μετά των πατέρων αυτού , και lius oclodecim annorum erat Joacimus curn regnare
εβασίλευσεν Ιωακείμ υιός αυτού αντ' αυτού· υιός capit , tribusque mensibus regnovit Hierosolymis.
οκτώ και δέκα ετών Ιωακείμ εν τώ βασιλεύειν αυ- Nonen matris ejus Estha . Ει fecit imalum corain
58 IV Reg. ΧΧΙΙ , 34.
(19) Tractus hic refertur etiam in Nicetæ catena vo !, aki eŰ pous äv exposas, elc ., ut apud hanc
cod. Vat. A , f. 67, hoc initio : Ει γάρ και δώδεκα nostram epitomen sequitur.
δοκούσιν είναι οι εν τη τρίτη διαδοχή γενεαλογούμε.
927 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II . - EXEGETICA . 928
Domino , juxta omnia que feceral paler ejus. Term- Α τόν· και τρίμηνον εβασίλευσεν εν Ιερουσαλήμ και
pore illo venit Nabucholonosorus rex Babylonis όνομα τη μητρί αυτού Εσθά και εποίησε το πονηρόν
contra Hierosolyuna, el urbs fuit obsessa. Accessit- εν οφθαλμοίς Κυρίου κατά πάντα όσα εποίησεν ο
que Nabuchodonosorus rex Babylonis ad civitatem, πατήρ αυτού . Εν τω καιρώ εκείνη ανέβη Ναβου
servique ejus oppugnabant eam. Egressusque est χοδονόσορ βασιλεύς Βαβυλώνος εις Ιερουσαλήμ και
Joacimus rex Jude ad regem Babylonis , ipse et ήλθεν ή πόλις έν περιοχή και εισήλθεν ο βασιλεύς
servi ejus et mater et optimates el eunuchi. Trans - Βαβυλώνος εν τη πόλει, και οι παίδες αυτού.έπι
latque sunt bellice regni vires Hierosolymis Ba- λιόρκουν αυτήν· και εξήλθεν Ιωακείμ βασιλεύς
bylonem captiva 88·. Allerigitur hic est Joacimus, Ιούδα επί βασιλέα Βαβυλώνος , αυτός και οι παίδες
qui Babylonem deportatus fuit . Is idem erat , quem αυτού , και η μήτηρ, και ευνούχοι αυτού και τους
Jechoniam Jeremias appellat , Josie nepos non fi- ισχυρούς της γης απήγαγεν αποικεσίαν εξ Ιερουσα
lius. Idcirco is merito connumerabitur in tertia λήμ εις Βαβυλώνα,» Ούτος δή ούν ο δεύτερος Ιωα
classe generationum quatuordecim, que a Jecho- κείμ εις Βαβυλώνα απαχθείς, ούτος ήν αυτός ο προς
nia ad Christum excurrunt :inlerim dum pater ejus, του Ιερεμίου Ιεχονίας ώνομασμένος, έκγονος τυγχά
Josia genitus , cum suo parente in superioribus νων του Ιωσία , αλλ' ουχ υιός· διό είκότως αν συν
generationibus numeratur . Αtque ita nobis etiam B αριθμοίτο εν τη τρίτη γενεαλογία των από Ιεχονία
poslreinarum quatuordecin generationum integer μέχρι του Χριστού γενεών δεκατεσσάρων του πα
conficitur numerus. τρός αυτού, ός ήν του Ιωσία παίς, συν τω πατρί εν
ταις ανωτέρω γενεαίς καταριθμουμένου και ούτως ήμίν και ο των υστάτων δεκατεσσάρων γενεών αρι
Ομός συνίσταται πλήρης.
XIV . ΙΔ'.
Cur fabri Flius servator noster maluerit quam Διά τι του τέκτονος υιός ο Σωτήρ ημων έχρημά
nobilis alicujus illustrisque viri videri. τισεν , αλλ' ου τινός επισήμου και ενδόξου
ανδρός ,
Non ad suum divinum regnum ostentaridum ve- Ου την ένθεον αυτού βασιλείαν επιδειξων ελήλυθεν
nit ; ideoque nec gloriose nec pompatice nobis ad- επεί μηδε φανητικώς και επιδεικτικως ήμίν ταράει
fit. Porro iter illi in celum fuit eiusmodi , ut vi- ή δέ οδός αυτώ της εις ουρανούς αφίξεως επί τούτω
tam hominum expiaret , dumse ex hominum grege εγίνετο, εφ' ώ τε τον των ανθρώπων βίον περικά
Agnum Dei morti devolum et piacularem pro nobis θάροιτο, τον έκ τής των ανθρώπων αγέλης αμνόν του
omnibus traderel. Quamobrem ut sine ulloimpe- Θεού αντιψυχον και καθάρσιον υπέρ πάντων ημων
dirnento ad lunc finem tenderet, plurimarm prodi- C αυτός εαυτόν επιδούς: ίν' ούν απαραποδίστως εις τε
giortaτη suorum partem celandam tenerisque ope- λος αχθείη τούτο, τα πλείστα των αυτού θαυμάτων
riendam curalnt , modo velans quominus res geste απέκρυπτε τε και έπεσκίαζε, ποτέ μεν παραινών μη
sue in vulgi notiliam efferrentur, modo Ioca de• εις πάντας εκφέρειν τα υπ' αυτού πραττόμενα, ποτέ
Serta Sequens atque in montibus commorationes. δε τάς ερημίας διώκων και τας εν τοις όρεσι διατρι
Quin etiam divinam suam transfigurationem ne 6άς και την ένθεον αυτού μεταμόρφωσιν ουδέ τοις
cunctis quidem discipulis suis , Seal tribus tantum αυτού μαθηταίς άπασιν, μόνοις δε τρισιν ,επεδείκνυτο
ostendit ; liisque adeo mandavit , ne cui visum di- αυτοίς τε τούτοις παρεκελεύετο μηδεν φάναι το
cerent , donec Filius hominis a mortuis resurgeret. όραμα,έως αν ο Υιός του ανθρώπου εκ νεκρών εγερθή
Νeque pro nobis ea passus esset , que scripta ουκ αν δε έπαθεν υπέρ ημών τα αναγεγραμμένα , ε!
SUnt , si magnifici regis specie divinoque cum co- oά τις ένδοξος βασιλεύς μετά δορυφορίας ενθέου και
mitatu aut exercitu adventavisset , simul divina παρατάξεως επήει· ομού και τις ενθέους ενεργών
prodigia edens , Seque universa natura potiorem παραδοξοποιίας, ομού και κρείττονα εαυτόν επι
demonstralis. Recte igitur, secundum Apostolunm , δεικνύς πάσης φύσεως είκότως ούν κατά τον Από
« se ipsum exinanisil , formal servi accipiens 59, και η στoλον, « εαυτόν έκένωσε μορφήν δούλου λαβών ,
pauperisque Josephi non recusavi filius videri. Sic και του πένητος Ιωσήφ υιός ουκ απηνήνατο χρημα
enim veridica apparel sententia de illo Ioquens : τίσαι ένα και ούτως επαληθεύση το φάσκον περί αυ
« cum esset dives , propter nos egenus factus est , του λόγιον: « "Οτι πλούσιος ών, δι' ημάς επτώ
ut illius inopia nos divites ficremus 60 . , χευσεν, ίνα ήμείς τη αυτου πτωχεία πλουτή
σωμεν. )
XV. ΙΕ'.
Quonam pacto dicatur Jesus super Daridis thronun Πως επί τον θρόνον λέγεται Δαβίδ κεκαθι
sedisse . κέναι ( 20).
1 . Multifariam intelligitur: Davidis thronus. Uno α'. Διαφόρως νοείται ο θρόνος Δαβίδ: καθ' ένα με
φuidcio modo , veluti si quis significari dical illum, τρόπον, καθ' όν είπoι άν τις δηλούσθαι τον εφ'
18 1V Reg. Χλιν, 5-14. 88 Philip. 1, 7. 60 1 Cor. , 9.
(20) Com hac xv questione conferalur ipse Eusebius Demonstr, evang. lib . vii, p. 353.
929 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD SPEPHANUM. -- QUÆSTIO SV. 970
έκαθέζετο βασιλεύων ,τάχα που εξ ελέφαντος και ξύ - A in quo rex resillet , elbore pitta lignisque conipa
λων πεποιημένον , χρυσώ τε και λίθοις βασιλικούς ctum, auroque el regiis lapidibus exornatum. Αlio
κεκοσμημένον· καθ' έτερον δε καθ' όν την αρχήν αυ- modo, quo imperium ipsum atque universi populi
της και την κατά παντός του έθνους ηγεμονίαν, θρό . ducatum , thronum regni solemus vocare. Tertius,
νον βασιλείας ειώθαμεν αποκαλεϊν· τρίτος αν παρά preter prediclos , modus est , quo ille a Deo Davidi
τους ειρημένους λεχθείη τρόπος , καθ' όν ο έπηγ- promissus thronus , dici potest thronus ejus, non
γελμένος υπό του Θεού τώ Δαβίδ θρόνος ονομασθείη in quo ipse sederit , sed quem per celestia ad eum
αν αυτού , ουκ εφ' όν αυτός έχαθέσθη, αλλ' όν διά των valicinia divine littera continent. Scriptum est
προς αυτόν θεοπρεπών οι θείοι λόγοι περιέχουσιν γέ- enim in oclogesimo octavo psalmo : Jaravi Davivli
γραπται γάρ εν όγδοηκοστό ογδόν ψαλμώ· ι 'Ως servo mes : Usque in seculum praparabo semen
ώμοσα Δαβίδ το δούλα μου,έως του αιώνος ετοιμάσω ιuum; et ilirorum fuum αdificabo in generationem
το σπέρμα σου και οικοδομήσω εις γενεάν και γε- et generationein. Ει rursus : Pontique in sie
νεάν τον θρόνον σου . 5 Και πάλιν: « Και θήσο- culum seculi senten ejus , ct throum ejus sicut
μαι εις τον αιώνα του αιώνος το σπέρμα αυτού , dies cali. Ει denuo : « Semel juravi in sancto
και τον θρόνον αυτού ως τας ημέρας του ουρανού. ) . meo , si Davidi mentiar ; seinen ejus manet in éter
Και πάλιν: "Απαξ ώμοσα εν τω αγία μου, εί το P nurn, Thronus ejus tanquam sol in conspectu
Δαβίδ ψεύσομαι, το σπέρμα αυτού εις τον αιώνα μέ- meo , et sicut luna perfecta in ternum ; et testis
νει, και ο θρόνος αυτού ώς ο ήλιος εναντίον μου , και inclo fidelis. »
ώς η σελήνη κατηρτισμένη εις τον αιώνα, και ο μάρ
τυς εν ουρανώ πιστός.»
β'. 'Επεί τοίνυν θρόνον ώς τας ημέρας του ουρα - 2 . Igitur quia thrcηum, tanquam dies celi et
νου , και ως τον αιώνα διαμένοντα δώσειν έπήγγελτο tanquam solem et lunam, in secula duraturim
διά των ειρημένων ο Θεός τώ Δαβίδ, πολλή μέν τις promiserat Davidi verbis predictis Peus, propterea
ήν διά ταύτα τώ παντι Ιουδαίων έθνει προσδοκία multa erat in universa Judicorum gente significali
περί του δηλωθέντος θρόνου : βραχύν δε χρόνον του throni exspectatio. Cumque brevi tempore principa
Δαβίδ ήγησαμένου , και Σολομώνας μετ' αυτόν, ου trm gessisset David , et post hunc Salomon, et reges
μην αλλά και των διαδόχων της αυτών βασιλείας εις horton successoresin Jeclionia ac Baliy !onica capti
Ιεχονίαν και την εις Βαβυλώνα αιχμαλωσίαν κατα- vitate cessavissent , ita ut post id tenipus regius
στρεψάντων, ως εξ εκείνου λελύσθαι τον θρόνον της Davidis thronus subversus fuerit ; videbantur: non
βασιλείας Δαβίδ, έδόκει τα της των θείων χρησμών . siconstare divinorum oraculorum pronmissiones.
επαγγελίας μη συνίστασθαι τούτο ούν αυτό το θείο Quamobrem eodem divino Spiritu rursum predictis
Πνεύματι πάλιν και αυτός ψαλμός προαγορεύει εξής psalmus, preter ante dicta , sic Ioquitur : « Ubi suit
τους προπαρατεθείσι λέγων· « Πού εισι τα ελέη σου Twisericordie tue antique , Domine, quas jurasti
τα αρχαία, Κύριε, & ώμοσας τώ Δαβίδ εν τη αληθεία Davidi in veritate tua ? . Tum etiam regni ejus ac
σου ; Και την γε καθαίρεσιν της βασιλείας αυτού, Successionis excidium thronique eversionem aperte
και της διαδοχής αυτού , του θρόνου τε την καταστρο- inruit in sequentibus : Tu vero repulisti et de
φήν διαρρήδην υποσημαίνει πάλιν εξής διά τούτων: Spexisti, Domine ; distilisti Christian tuam ; ever
• Συ δε απώσω και εξουδένωσας , Κύριε· ανεβάλου tisti testamentum servi tui ; profanasti in terra
τον Χριστόν σου , κατέστρεψας την διαθήκην του δού - Sanctuarium ejus; additque : « el thronum ejus in
λου σου, έβεβήλωσας εις την γην το αγίασμα αυτού: 1errain collisisti. »
και επιφέρει τον θρόνον αυτού εις την γην κατέο
ρήξας.)
γ'. Ταύτα πάντα κατά το αυτό συνάγει το Πνεύμα, 3 . Hec omnia summatim colligit divinus Spiri
μονονουχί βουλόμενον ημάς διδάξαι, ότι ου περί της Tas , propermodum docere nos volens , haud visibile
βασιλείας της αισθητής, ουδε περί του θρόνου του D regnuin Davidi fuisse promissum neque thronum
σωματικώτερον νοουμένου αι προς Δαβίδ ήσαν επαγ- corporaliter intelligendum. Ιlle quippe promissio
γελίαι· αι μεν γάρ περί τινος αιωνίου θρόνου, απει- nes tliroηum quemdam eternum vaticinantur soli
καζομένου ηλίου και ουρανώ, διαμένοντος τε εις et lunge coloque similem , quique perpetuus m2
αιώνα, προεθέσπιζον· ή δέ γε του Δαβίδ βασιλεία ή neat. Αtqui Davidis visibile regnum brevi tempore
αισθητή, χρόνω λέλυτο ουκ εις μακρόν είκότως τοι - deletum est. Quamobrem jure cum nnox dixisset ,
γαρούν του θρόνου της αισθητης βασιλείας Δαβίδ ι!:ronum Davidici regni visibilis fuisse subversun ,
την καθαίρεσιν υπογράψας,και είπών, τον θρόνον αυ- « thronuum ejus in terrarm collisisti ; ν tum vero
του εις την γην κατέρρηξας, περί του διά των θείων throni ejus gratia , quem divina Oracula eternum
χρησμών επηγγελμένου αιωνίου και ουρανίου θρόνου celestenique aiunt , preces addit : « Ubi sunt mi.
εξής την ευχήν ποιείται λέγων· « Πού είσε τα ελέη sericordia tus antique , Domine , quas jurasti D.
σου τα αρχαία, Κύριε , & ώμοσας τώ Δαβίδ εν τη νidi in veritate tua ? quibus verbis petere videtir
αληθεία σου ; » μονονουχί τας εκβάσεις των μεθ' ut promissiones sacramento firmate exitum nan
όρκου διαβεβαιώσεως επαγγελμένων αυτώ τέλους ciscantur.
τυχεϊν αξιών.
931 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - EXEGETICA . 952
1. Ηic imirum thronus ille est, quem se datu- Α δ'. Τούτον ουν αυτόν εκείνον ον ώμοσεν ο Θεός
runa Davidi Deus juravit,tanquam dies celi et vel- δώσειν τώ Δαβίδ θρόνον, τον ως τας ημέρας του
uti soleum in conspectu Dei, is est qui dicitur sicut ουρανού , και τον ως ο ήλιος εναντίον του Θεού,
luna perfecta in eternum, et quem gens universa και τον ώς σελήνην κατηρτισμένην εις τον αιώνα,
sirmari exopt: bat. Αtque hunc magnus angelus παντός επιστηναι του έθνους εύχομένου , ο μέγας
Gabriel Virgini significal datum ei iri qui ex ipsa άγγελος Γαβριήλ την Παρθένον ευαγγελίζεται το εξ
pasceretur. Quare sic illam alloquitur : « Ει νοca » αυτής γεννησομένω δοθήσεσθαι θεσπίζων· διό φησι
bis nomen ejus Jesum : hic erit magnus, et Filius προς αυτήν: « Και καλέσεις το όνομα αυτού Ιησούν:
Altissimi vocabitur : et dabat illi Dominus Deus se- ούτος έσται μέγας , και Υιος Υψίστου κληθήσεται
dem Davidis patris ejus. » Mox quem thronun in- και δώσει αυτο Κύριος ο Θεός τον θρόνον Δαβίδ του
telligat pandit : Ει regnabit in domo Jacob in πατρός αυτού. » Έπιφέρει δ' ούν εφεξής και λέγει:
elernum ; et regni ejus non erit finis : que Ga- Και βασιλεύσει επί τον οίκον Ιακώβ εις τους
brielis dicta oraculis consonant. Olim quidem Da» αιώνας και της βασιλείας αυτού ουκ έσται τέλος ,
vidi sedes eterni regni ac celestis promissa fuit; σύμφωνα τους από των χρησμών ερμηνεύων : ο μεν
nunc angelus cum qui de Virgine signendus erat γάρ προς τον Δαβίδ περί θρόνον βασιλείας αιωνίου
occupaturum ait Davidis thronum ; nuntiatum scili- Β και ουρανίου προϋλεγεν, ο δε ωσαύτως τον έκ της
cet, neque tamen datum(21) : is autem celestis erat Παρθένου γεννησόμενον λήψεσθαι φησι τον θρόνον
el sine fne mansurus. Erat igitur hic exitus maxi- Δαβίδ, τουτέστι τον τώ Δαβίδ επηγγελμένον μεν, ου
mi vaticinii Davidi editi omnique populo exspectati μήν και δεδομένον (21): ούτος δ' ήν ο ουράνιος καιεις
quodque Gabriel testatur in Servatore nostro Jesu αιώνα διαμένων » ήν ούν και τούτο συμπέρασμα
Christo veridicum evasisse • regnabit in eternum, μεγίστης προφητείας τώ Δαβίδ κεχρησμένης, προσ
et regni ejus non erit finis.» Quare et ipse Servator δοκωμένης τε τω παντί λαώ, πεπληρωμένης δε επι
ac Dominus noster cum regaretur , num ipse esset του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, κατά την του
rex Judeorum , respondit : • Regnum meum non Γαβριήλ μαρτυρίαν φήσαντος · « Και βασιλεύσει εις
est de hoc mundo 61. Nihil enim mortale aut τους αιώνας, και της βασιλείας αυτού ουκ έσται
temporale conferebat ei regni sedes : sed ipse erat τέλος . Ο Διόπερ και αυτός ο Σωτήρ και Κύριος
in universo hominum cetu lucis instar splendens, ημών προς τον ερόμενον αυτόν, ει αυτός είη και των
veluti sol et sicut luna perfecta in eternum, intel- Ιουδαίων βασιλεύς, απεκρίνατο» . Η βασιλεία έμε
lectuales animas per suam divinam celestemccue ουκ έστιν εκ του κόσμου τούτου , ουδέν γάρ θνητον
doctrinam illustrans. ουδε επίκαιρον επήγετο αυτό και της βασιλείας θρό
νος · αλλ' ήν αληθώς καθ' όλης της ανθρώπων οικουμένης , φωτός δίκην, εκλάμπων ως η σελήνη
κατηρτισμένη εις τον αιώνα, ψυχάς νοεράς καταυγάζων διά της ενθέου και ουρανίου διδασκαλίας
αυτού .
5 . Quod si ail : et super Jacob regnabit , cave ε'. Ει δε λέγοιτο επί τον Ιακώβ βασιλεύσειν, με
putes Judeorum gentem per Jacobum significari. το Ιουδαίων έθνος νόμιζε διά του Ιακώβ δηλούσθαι.
Profecto qui haec narrat Lucas evangelista , quan- Ο γούν ταύτα ιστορών Λουκάς ο ευαγγελιστής, μετά
doquidem post Servatoris nostri in celum assum. την εις ουρανούς ανάληψιν του Σωτήρος ημών την
ptionem Gabrielis dicta scripturae sue commenda- του Γαβριήλ φωνήν οικεία παραδούς γραφή , σαφώς
vit, probe noverat Jesun Servatorem in Judaeorum ήπίστατο τον Ιησούν ουκ επί το Ιουδαίων έθνος
gente nequaquam regnavisse, neduin fore ut eter - τον Σωτήρα βεβασιλευκότα , ουδε εις τους αιώνας
num imperium in eos exerceret ; quorum etiam αυτόν άρξαντα, ών γε και την κατ' αυτου συσκευής,
adversus hunc molimina atque exilialia facinora και την εις θάνατον επιβουλήν ακριβώς ιστορεί
parral : neque solum in Evangelio , verum etiam και ου μόνον, αλλά και εν ταις Πράξεσι των απο
in Actibus apostolorum, hostiles Judaeorum impe- στόλων τας κατά των του Ιησού μαθητών επανα
tus contra Jesu discipulos scribil. igitur cum exi- στάσεις αυτών· ουκ άν ούν επ' αυτούς βασιλεύσεις
stimaret voce reapse Gabrielis significari, fore ut τον Χριστόν την φωνήν του Γαβριήλ νομίσας ειρή
Christus regnaret super eos ; id vere dici haud ju- κέναι, ως αληθή αυτήν παρελάμβανεν, ει μη πάντας
dicavisset, nisi cunctos homines νοciatione Serva- D τους διά της κλήσεως του Σωτήρος ημών εξ απάντων
toris nostri ex omnibus gentibus in adoptionen as- των εθνών εις την των αγίων υιοθεσίαν εισποιούμε
sumptos, per donumJacobi demonstrari credidis- νος , οίκον Ιακώβ ηγήσατο κατά διάνοιαν δηλούσθαι"
set . Unde et divus Apostolus perspicue edoclus Όθεν και ο θείος Απόστολος επιστάμενος σαφέστατα,
ait : « Non enim qui in manifesto, Judeus est : παρίστη λέγων · « Ου γαρ ο εν τω. φανερώ Το
neque quae in manifesto in carne est circumcisio ; δαϊός έστιν, ουδε ή εν τω φανερώ εν σαρκί περιτομή»
sed qui in abscondito, Judeus est ; et circumcisio αλλ' ο εν τω κρυπτώ Ιουδαίος , και περιτομή καρδίας
cordis in spiritu, non littera : cujus laus non ex εν πνεύματι , ου γράμματα, ού ο έπαινος ουκ και
hominibus sed ex Deo est 69. , ανθρώπων, αλλ' εκ του Θεού .
1 Joan. Χν1, 36. 61 Roin. 1, 25.
121) Cooler Eusebii commentarium in Lucam , cap 1, 32.
 933 QUÆSTIONES EVANGELICÆ AD STEPHANUM . – QUÆSTIO XVI. 984
Ιη'. A XVI.
Πώς από της Βηθλεέμ ο μεν Ματθαίος εις Αίγυ- Quί τι κι Bethlehemo Matthaus quidem in Egyptum,
πτων ιστορεί, ο δε Λουκάς εις Ιερουσ αλήμ, Lucas autem Hierosolyma atque inde Nazarethum
κακείθεν εις Ναζαρές πρός των γονέων φέρε- α parentibus delatum narrel Jesum ?
σθαι τον Ιησούν.
α'. λουκάς μεν τον καιρόν ιστορών της του Σω- 1. Lucas dum tempus notat, quo Servator noster
τήρος ημών γενέσεως , της Αυγούστου βασιλείας natus est, Augustiregnum memorat censumque sub
μνημονεύει και της κατ' αυτόν απογραφής • φησί τε eo descriptum. Ait autem caruisse eos Bethlehemi
μηδέ εσχηκέναι αυτούς εν τη Βηθλεέμ κατάλυμα, diversorio , ob posterorum Davidis multitudinem
πλήθους συνόντος ως εικός εν τη Βηθλεέμ των από Bethleheimum, ut verisimile est, concurrentem pro.
γένους Δαβίδ της απογραφής ένεκεν· διό μηδέ οίκου Glendorum nominum causa : quare ne hospitiun
τον Ιωσήφ εύπορεί · όθεν τεκούσαν φησι την Μαρίαν quidem Josephus nactus est : ita ut Maria abevan
σπαργανώσαι το βρέφος και αποθέσθαι εν φάτνη, gelista dicatur partum suum fasciis involvisse at
διά το μή είναι αυτοίς τόπον εν τα καταλύματι • que in presepi reclinavisse , quia non erat eis locus
και εικός γε ην πλείστων συνόντων διά την απογρα- in diversorio. Sane nil mirum est si olo confluentes
φήν μη ευπορείν καταγωγίου , αλλά και, « "Οτε, φη- B ad censum turbas hospitio caruerunt.Addit Lucas :
σιν, αι ημέραι επλήσθησαν του περιτεμεΐν αυτόν(χρή « Postquam impleti sunt dies ut circumcideretur
δε τούτο γίνεσθαι ογδόη μετά την απότε ξιν ημέρα), puer (id autem fieri oportebat octavo post partum
ανήγαγον το παιδίον εις Ιεροσόλυμα, και τελέσαντες die), tulerunt illum Hierosolyma : peractisque circa
επ' αυτά τα νενομισμένα, απίασιν εις Ναζαρέθ. » eumderm legitimis , Nazarethum abierunt. » Horum
Τούτων παρά τω Λουκά κειμένων ουδενός μνημονεύσας apud Lucam scriptorum nihil memorat Matthaeus ,
ο Ματθαίος , παραχωρήσας δε τώ Λουκά τα ειρημένα, qui omnem id genus narrationem predicto Luce
έτερα αυτός διηγείται• τίνα δε ήν ταύτα, άλλ' ή (22) permisit, alia ipse persecutus. Quenam porro ?
των Μάγων από Ανατολής άφιξις; κινησάντων μεν Nempe Magorum ex Oriente adventum digresso
από της οικείας γής άμα τα γεννηθήναι τον Ιησούν, rum a propria regione post Jesu nativitatem, si
αστέρος αυτοίς την γνώσιν της γεννήσεως υποφή- dere ipsis notitiam nati pueri significante, neque
ναντος , ουδή που δε την τοσαύτην στειλαμένων πορείαν tamen brevi tempore lantum itineris absolventium .
καιρό βραχεί· ου γαρ εν ημέραις οκτώ την από Haud enim credibile est intra dies octo ab Oriente
'Ανατολών οδόν είκός αυτοίς επί την Ιουδαίαν ήνυ- Magos in Judeam usque venisse , ita ut circa idem
σθαι, ώς τον αυτόν νομίσαι είναι καιρόν της τε τού- tempus Servatorem nostrum natum esse putemus,
των αφίξεως , και της του Σωτήρος ημών γενέσεως : C quo isti supervenerunt . Quanquam autem interro
ει δε και πυνθανόμενοι λέγουσι, « Πού έστιν ο τεχθείς gant : « Ubi est qui natus est res Judeorum? vidi
βασιλεύς των Ιουδαίων ; είδομεν γάρ αυτού τον ιnus enim stellam ejus, et venimus adorare eum; »
αστέρα, και ήλθομεν προσκυνήσαι αυτώ,» ου τον ση- non tamen, ut aliquis suspicabitur, nuper natum
μερον τεχθέντα , ώς άν τις υπολάβοι , καθ' όν ταύτα designant, circa tempus nimirum quoipsi interro
επυνθάνοντο χρόνον δηλούσιν, αλλά τον τότε γενό- gant; sed eum qui tum natus fuerat cum ipsis si
μενον ότε αυτοίς ο αστηρ επέφανε. dus apparuit.
β'. Πόσος δε ήν ούτος και μεταξύ χρόνος , του τε 2 . Quantum vero temporis spatium inter sidus a
φανέντος τοις Μάγοις επί της του Σωτήρος ημών Magis visum, Servatore nostro nascente, atque
γενέσεως αστέρος , και της αυτών εις τα Ιεροσόλυμα horum Hierosolyma adventum duxerit , idem te
παρουσίας, αυτός σε διδάξει ο ευαγγελιστής λέγων· docebit evangelista dum ait : « Tunc Herodes clam
• Τότε Ηρώδης λάθρα καλέσας τους Μάγους , ηκρί- vocalis Magis, diligenter didicit ab eis tempus
ρος. 3 Και ώς αν ακριβώσας παρ' αυτών, μαθών ab iis rescivisset, cumque Magi ab eo clam se sub
όστις ήν ούτος , μετά το αναχωρήσαι λάθρα τους duxissent evidens se illusum, iratus est valde : et
Μάγους , ιδών ότι ενεπαίχθη υπ' αυτών, « εθυμώθη D mittens occidit omnes pueros, qui erant Bethlehe
λίαν, και αποστείλας ανείλε πάντας τους παίδας εν οί, atque in cunctis finibus ejus, a bimatu et infra,
Βηθλεέμ, και εν πάσι τοίς ορίοις αυτής, από διετούς secundum tempus quod exquisiveral a Magis . )
και κατωτέρω, κατά τον χρόνον ον ηκρίβωσε παρά Biennium ergo elapsum fuerat a Jesu nativitale ad
των Μάγων.» Ουκούν διετής χρόνος ήδη παρεληλύθει Magorum adventum. Neque dissident sacri evange
από της Ιησού γενέσεως και επί την άφιξιν τών geliste ; etiamsi Lucas oclavo a nativitate die ducat
ειρημένων ουκ άρα διαφωνεί τα παρά τοις ιερούς eum cum parentibus Hierosolyma legitimorum
ευαγγελισταϊς, εί ο μεν Λουκάς ογδόη της γενέσεως causa explendorum, atque inde transferat Nazare
ημέρα ανάγει αυτόν άμα τους γονεύσιν εις Ιερουσα- thum ; Matthaeus autem post biennium rursus
λήμ της των νομίμων εκπληρώσεως ένεκα, κακείθεν Bethlehemi versantes scribat ; atque hinc in Egy
απάγει επί την Ναζαρέθ· ο δε Ματθαίος μετά διετή plum secessisse propter regis insidias. Credibile
χρόνον γενομένους πάλιν εν Βηθλεέμ αναγράφει, εν- vero est eos non secundo solum sed seperunero
(22) lla codex pro äiting . Sic autem scribere ad commentarios Eusebii ejusdem in psalmos, cap.
solitum Eusebium ,animadvertitMontfauconius præf. ult .
 935 - EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA. 950
reliisse ad eundem locum, admirabilis illius even - Α τεύθεν τε εις Αίγυπτον απεληλυθέναι φησί διά την
tus gralia. Indubitanter itaque demonstratum est του βασιλέως επιβουλήν· και ήν είκός ου μόνον δεύ
non idein esse lenipus, quo secundumIueam natuς τερον , αλλά και τελειστάκις επιφοιτάν αυτούς τω
est Servalor noster, atque illud quo secundum τόπιν, μνήμης του παραδόξου χάριν: δείκνυται γούν
Mattlieum venerunt in conspectum Jesu Magi ab αναμφιβόλως ουχ ο αυτός ών καιρός ενώ γεγέννηται
Oriente .. κατά τον Λουκάν ο Σωτήρ ημών, εν ώ τε κατά τον
Ματθαίον υπήντησαν οι εξ Ανατολών Μάγοι.
3. Quod autem non idem sit apud utrumque γ'. "Οτι δε μή εις ήν ο παρ' αμφοτέροις τοις
evangelistam tempus, alia quoque ratione colligitur. ευαγγελισταίς χρόνος, και άλλως εστί συλλογίσασθαι.
Lucas enim ait non invenisse eos hospitium Belh- Λουκάς φησι μη ευπορήσαι αυτούς καταγωγίου εν
lehemi : ideoque el a matre reclinatum pueruno in τη Βηθλεέμ διό και τεκούσαν ανακλίναι το παιδίου
presepi, quia non erat eis Iocus in diversorio ; ut εν φάτνη, διά το μή είναι τόπον εν τα καταλύματι,
credilile es!, census causa, confluentibus undique ως εικός, της απογραφής ένεκεν πάντων πανταχόθεν
in dictam urbem gentilibus posterisque Davidis και των εξ οίκου και πατριάς Δαβίδ συντρεχόντων εις την
ideoque ob alvenarum multitudinem copia hospitii ειρημένην πόλιν, διά τε το πλήθος των επιξενουμέ
negala. Matilitus autem Magi audito, inquit, Β νων αυτόθι μή εύπορούντων καταλύματος · ο δε Μα:.
Flcrode rege. Belli etiemum abierunt. Ει ecce stella, θαίος « Ακούσαντες, φησίν, οι Μάγοι του βασιλέως
quam vi. erant in Oriente, antecedebat eos, donec Ηρώδου , επορεύθησαν εις Ρηθλεέμ και ιδούο αστέρ
veniens staret supra ubi erat puer cum Maria ον είδoν εν τη Ανατολή προήγεν αυτούς, έως oύ ήν
alre ejus. Ει procidentes adoraverunt eum. και το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού και πε
Αιφuί ηοιι in prPsepi ab iis deprelies.ditur:infins, σόντες προσεκύνη σαν αυτώ. » 'Αλλ' ουκ εν φάτνη,
ut a pistoribus, sed intra donum cum matre vi . κείμενον ούτοι καταλαμβάνουσι το παιδίον ομοίως
situr . Porto Lu 1s dixeral non fuisse Iocum is in τοις ποιμέσιν, αλλ' ένδον εν οικία μετά της μητρός
diversorio. Qιιοιοιιο ιgitur Mariliseus donum illis αυτό θεωρούσι • καίτοι Λουκάς έφησε μή είναι τόπον
1tribuit ! Sed quoniamLucas tempus narrat nati- αυτοίς εν τα καταλύματι» πυς ούν ο Ματθαίος οικίαν
vi...lis, φuo nisir celists perag batur, cunctiqte αυτοϊς αφορίζει; Αλλ' επεί Λουκάς τον καιρόν
D. vilis psteri caler ::lim ad ejusdem urbem con- ιστορεί της γενέσεως, ούτος δ' ήν και της απογραφής,
circuit ; « oilra a Maitliseo res post biennium καθ' όν πανδημεί συνέτρεχον οι το αυτό γένει προσ
gs: St : ιι.: hilur ( tanlundei enim impus fuit ήκοντες εν τή του Δαβίδ πόλει, ο δε Ματθαίος τα
41.4 το ese uisiveral a Magis ); ιum demuιη και μετά δύο ετών χρόνους ιστορεί ( τοσούτος γάρ ήν ο
varna jun peregrinis urbe, copianijuxta Matiliseum “ χρόνος ον Ηρώδης παρά των Μάγων γκρίβωσει):
diversorii nacii sunt. Οuare ingressi donum Magi ώστε σχολής ούσης εν τη Βηθλεέμ , κατά τον Ματ
invenerunt pueruncunι Maria nalre ejus ; et pro- θαίον ευπόρουν καταγωγίου · διό εισελθόντες οι Μάγοι
cidentes floraverunt euin. Αισue haec questionis εις την οικίαν, είδον το παιδίον μετά Μαρίας της
so !utio est. μητρός αυτού και πεσόντες τροσεκύνησαν αυτό
και αύτη μεν και του ζητηθέντος λύσις .
Hec 1 me tibi, hominum sanctissime el soler . Ταύτά σοι εξ ημών, ιερώτατε ανδρών και φιλοπο
tissime (ili Stepliane, veri indicia anoris dicala νώτατε υιέ Στέφανε , γνησίας όντα δείγματα διαθέ
sunto . σεως, ανακείσθω (25).
(23 ) Dios fuisse hos ad Slephanum libros dicet Isaqogre fragmenta aliquot nos postea recitaluri
mox Eusebius; quantæ aulem latitudinis, divinare suurus ex Anastasio Valicano desumpta . Quos dum ,
non possumus : nami breviaior anonymus ne illo inquam , labores demiramur, venit in mentem cor
rum quiderii divisionem servavit. Item ulum quæ - rigcndam videri interpretationem Auberli (cui nos
stiones omnes, elsicontri cias , relinuerit, an aliquas quoque olim credidimus) in Juliani imp. fragmento
levioris l'ortasse momenti, quod vix credu , subira - nap:id S . Cyrillum lib . vii Contra Jul., ed . Spanhe
xerit, que obscurum est. Illud tamen pro certo hi. mii p. 222 , ubi verba Juliani ο μοχθηρος Ευσέβιος
bendum , partem utiliorem ac medullam propemo . Laline verlunlur nequam Eusebius. Atqui eo loco
dum operis Eusebiani lum ad Stephanun luin etiam Julianus in Eusebium non invehitur, sed ejus lan
ad Marimum , in hac nos Epitome recuperavisse. Et lum sententiam circa Hebræorum doctrinam arles
sane mirari licet tot a laboriosissimo Eusebio scri que memoral. Ergo relrahendus mibi accentus vi
pla opera ad Christianæ religionis expositionem al delur, ut sit póxorpos, laboriosus, quud maxime
que tutelam , nempe Historiam eccl., Preparatio- epithelum Eusebio laboris Herculei viro congruit.
nem , Demonstrationem , Theophaniam , Quæstiones Dicatur ilaque in eo fragnienio non nequam , sed
erangelicas, el Contra Julianum , Hieroclem , atquc laboriosus Eusebius.
Marcellum , etc . Quin eliam deperditæ ejus generalis
 957 QUÆSTIONES EVANGELICÆ . - QUÆSTIO LAD MARINUM . 938

ΕΚΛΟΓΗ ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΩ
ΕΚ. ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΠΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΝ
ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΙΣ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΛΥΣΕΩΝ(94).

EPITOME SELECTA
EX EJUSDEM EUSEBII AD MARINUM
QUÆSTIONUM EVANGELICARUM LIBRO .

Των εν τοις θεοπνεύστoις Ευαγγελίοις περί την αρ- A Ambiguarum questionum ac solutionum , quae
χήν άπορουμένων ζητημάτων και λύσεων δύο πεπο- circa divinorum Evangelioruminitia occurrunt , cum
νηκώς ήδη πρότερον συγγράμματα, πάρειμι νύν, τα jam duos scripserim libros, venio nunc , medias
μέσα παρελθών, έπειτα προς το τέλει τών αυτών pretermissis , ad extrema que semper apud omnes
πάντοτε τοις πάσι ζητούμενα • τάχα που της του Θεού controversa fuerunt : divina fortasse voluntate per
βουλής διά των σων επιταγμάτων επί τούτο ημάς mandata tua nos ad id excitante , Marine fili mihi
παρορμησάσης, Μαρίνε υιε τιμιώτατέ μου και φιλο spectatissime ac solertissime. Rogas aulem pri
πονώτατε. 'Ηρώτας δε το πρώτον : mum :
Α '.
Πως παρά μεν τω Ματθαίο οψε Σαββάτων φαί- Quomodo apud Mallheum vitleatur Serator sero
γεται έγηγερμένος ο Σωτήρ, παρά δε τω Μάρκο Sabbatorum resurre.aisse , apud M arcum autenu
πρωΐ τη μιά των Σαββάτων. mane unu Sabbatorum ,
α'. Τούτου διττή αν είη η λύσις · ό μεν γάρ το κε- 1. Questionis hujus duplex solutio est. Qui rei
φάλαιον αυτό την τούτο φάσκουσαν περικοπήν αθε - caput ipsum, id est sectionem in qua id narratur,
των, είπoι αν μη εν άπασιν αυτήν φέρεσθαι τους αντι- ο delet, dicet eam non in cunctis haberi exeim
γράφους του κατά Μάρκον Ευαγγελίου : τα γούν " plaribus Evangelii secundum Marcum. Accurati
ακριβή των αντιγράφων (25) το τέλος περιγράφει της enim codices historiam secundum Marcum in ser
κατά τον Μάρκον ιστορίας εν τοις λόγους του όφθέν- mone juvenis concludunt mulieribus visi, dicentis .
τος νεανίσκου ταϊς γυναιξί και είρηκότος αυταίς, « Μή que ipsis : « Nolite timere : Jesum querilis Naza
φοβείσθε , Ιησούν ζητείτε τον Ναζαρηνόν , και τοις renum, et cetera que ibidem subjicit : • quibus
εξής, οίς επιλέγει· « και ακούσασαι έφυγον, και ου- ille auditis fugerunt, neaninique quidquam dixerum:t
δενί ουδέν είπον, εφοβούντο γάρ. » Εν τούτω γάρ timore correpte. Ηoc enimlocoin cunctis prope
σχεδόν εν άπασι τοις αντιγράφους (26) του κατά Μάρ- exemplaribus Evangelium Marci concluditur. Sc
κον Ευαγγελίου περιγέγραπται το τέλος τα δέ εξής quentia auten que raro in aliquot , non in omni
σπανίως έν τισιν αλλ' ουκ εν πάσι φερόμενα περιττά bus , occurrunt , supervacanea videntur , praesertim
αν είη, και μάλιστα είπερ έχοιεν αντιλογίαν τή των si repugnent ceterorumevangelistarum testimonio.
λοιπών ευαγγελιστών μαρτυρία ταύτα μεν ούν είπoυ Hoc fortasse dicet aliquis, deirectans atque onlino
άν τις παραιτούμενος και πάντη αναιρών περιττόν perimens superfluam questionem. Αlius vero quis
ερώτημα (27). "Αλλος δέ τις ουδ' οτιούν τολμών άθε- quam nihil omnino delere audens eorum que ut
(24 ) Recole dicta a nobis in Monilo (col. 877). C ribus pluriniis partem hanc compertam , secundum
Legendus autem est divus Hieronymus epist. 59, et Palæstinum Marci Evangelium , proul veritas postu
præsertim 120 , qui Eusebii ad Marinum quæstiones lai, apposuimus ; et Domini resurrectionem post illa
prorsus expilat, quæque eclogarius noster detraxit, verba, i timebant enimin
aple compensat. (26 ) Contradicit omnino scholion Græcum : 'Ey
(25 ) Omilli hic nequit , quanquam ab aliis jam πολλοίς δε και ταυτα φέρεται, αναστάς, κ. τ. λ. In
citatum , Severi Antiocheni contrarium prorsiis Eu- exemplaribus mullis habentur etiam sequentia , o re
sebio scholion , quod etiam in cod . Val. 358 , 1. 170 surgens, n etc.
b , legitur : Ημείς δε εξ ακριβων αντιγράφων, ως έν (27) Qua hic adnotari queuil de codicum Gre
πλείστοις ευρόντες αυτά , κατά το Παλαιστιναίον corum el de veterum interprelum auctoritatibus,
Ευαγγέλιον Μάρκου, ώς έχει η αλήθεια, συντεθείκα- ea partim exstant apud Millium atque Welstenium,
μεν και την εν αυτή δεσποτικήν ανάστασιν μετά τo, quibus alde posteriores clari Bouninis criticos,
( 1906Oūvto yao. , Nos aulem in accuratis exempla . Marci editores, Griesbachjum , Maithium , Alle
PATROL . GR . XXII. 30
 959 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 940
cunque Scriptura evangelice commendata fuerunt, Α τείν των οπωσούν εν τη των Ευαγγελίων γραφή φε
duplicem esse dicet lectionem, ut sepenumero ρομένων, διπλήν είναι φησι την ανάγνωσιν, ως και
alias ; et utramque esse recipiendam; quoniam cre- εν ετέροις πολλοίς, εκατέρων τε παραδεκτέαν υπάρ
dentium ac religiosorum judicium haud huic potius χειν, τώ μή μάλλον ταύτην εκείνης, ή εκείνην ταύτης,
quam illi accedil. . παρά τους πιστούς και ευλαβέσιν έγκρίνεσθαι (28).
2 Age vero si rem ita se habere conceditur, le- β'. Και δη τούδε του μέρους συγχωρουμένου είναι
ctionis modus ac significatus enucleandus est. Si αληθούς, προσήκει τον νούν διερμηνεύειν του αναγνώ
igitur dividemus Marci sententiam, profecto haud σματος · ει γούν διέλουμεν τήν του λόγου διάνοιαν,
comperienmus contrariam iis quae dicuntur apud ουκ άν εύροιμεν αυτήν εναντίον τοϊς παρά του Μα:
Matthaeum, nempe quod sero Sabbatorum Servator θαίου οψε σαββάτων έγηγέρθαι τον Σωτήρα λελεγμέ
surrexerit. Νam Marci illud cum surreterit mane νοις· το γάρ αναστάς δε πρωΐ τη μια του Σαββά
una Sabbati cum distinctione legemus, ita ut post του κατά τον Μάρκον, μετά διαστολής αναγνωσόμεθα:
cum surrexisset αulent ad Μatthei verba referamus και μετά το αναστάς δε,υποστίξομεν και την διά
sero Sabbatorum; tunc enim surrexerat. Sequentia νσιαν αφορίσομεν των εξής επιλεγομένων» είτα το
vero, que aliam sententiam continent, copulabimus μεν αναστάς αν, επί την παρά τω Ματθαίω όψό.
cum iis que adduntur : mane enim una Sabbati " Σαββάτων : τότε γάρεγήγερτο· το δέ εξής ετέρα,όν
apparuit Maria Magdalene. Hoc declaravit etiam διανοίας υποστατικών, συνάψωμεν τοίς επιλεγομένοις:
Joannes, mane et ipse una Sabbati apparuisse Je - πρωί γάρ τη μιά του Σαββάτου εφάνη Μαρία τη
sum Magdalene testificans. Sic igitur et apud Mar- Μαγδαληνή: τούτο γούν εδήλωσε και ο Ιωάννης
cum mane illi apparuit ; non mane redivivus , sed πρωί και αυτός τη μιά του Σαββάτου ώφθαι αυτόν τη
enulto prius , secundum Mattheum , sero scilicet Μαγδαληνή μαρτυρήσας: ούτως ούν και παρά
Sabbatorum : quo cumtempore revixisset , Marie το Μάρκο πρωί εφάνη αυτή ού πρωί αναστάς,
Πο: 1unc sed mane se conspiciendum obtulit. Qua- αλλά πολύ πρότερον κατά τον Ματθαίον αψέ του Σαβ
Γe his verbis duo representantur tempora ; unum βάτου· τότε γάρ αναστάς εφάνη τη Μαρία, ου τότε,
resurrectionis , nempe sero Sabbati; alterum Ser - αλλά πρωΐ• ως παρίστασθαι εν τούτοις καιρούς δύο
valoris apparentis, nempe mane, de quo postreino τον μεν γάρ της αναστάσεως, τον οψέ του Σαββάτου :
Ioquitur: Marcus : qui locus cum distinctione le- τον δε της του Σωτήρος επιφανείας, τον πρωί, δεν
gendus est, videlicet : cum surrexisset. » Ηinc fa- έγραψεν ο Μάρκος ειπών (3 και μετά διαστολής ανα
cla interpunctione , reliqua dicenda sunt , una γνωστέον) « αναστάς δενείτα υποστίξαντες, το εξής
Sabbati apparuit Marie Magdalene, de qua ejece- c ρητέον, πρωί τη μιά του Σαββάτου εφάνη Μαρία
sal septem dæmonia . ) τη Μαγδαληνή, αφ' ής εκβεβλήκει επτά δαιμόνια.και
Β'.
Quontodo Magdalena, que secundum Matthmum sero Πώς κατά τον Ματθαίον οψέ Σαββάτων ή Ma
Sabbatorum resurreciionem viderat, eadem secun γδαληνή τεθεωμένη την ανάστασιν , κατά τον
dum Joannem stans flebat apud monumentum una Ιωάννην ή αυτή έστωσα κλαίει παρά τη μνή
Sabbati. μείω τη μια του Σαββάτου (29).
1. Nulla erit his in locis quæstio , si sero Sabba α'. Ουδέν αν ζητηθείη κατά τους τόπους, εί το
torium haud intelligenmus dici vespertinum tempus οψε Σαββάτων μή την εσπερινήν ώραν την μετά την
post Sabbati diem, ut quidam existimaverunt , sed ήμέραν του Σαββάτου λέγεσθαι υπολάβοιμεν, ώς τινες
serotinum concubiunmque noctis tempus post Sab- υπειλήφασιν, αλλά το βραδυ και αψέ της νυκτός της
ruim , Birchium . Scholziuin , et Tischendorfium exemplaribus, quia eam de industria multi deleve
biauhæius in primis et Scholzius prolixa animad - rant ob apparentem ab aliis evangelistis discrepan
versione Marci hoc incrementum ex auctoritate tiam . Porro et prior illa affirmalio Eusebii de co
Græcæ Ecclesiae novisque multis documentis invicte dicibus accuratis, qui defectum hujus pericopæ præ
luentur. Ac jam diu quidem catholici critici, post se tulerint, commode infirmatur in Victoris catena
Tridentini concilii decretum , locum hunc egregie D apud Matthæium et Birchium et in cod . Vat. 558,
propugnaverant. Rei cerie antiquitatem satis abune p . 170 , ubi imo accurata (axp .6ñ ) esemplaria con.
cirque confirmat vel unius Ulphilæ auctoritas, qui tinere dicuntur universam hanc Marci clausulam .
Marci caput integrum interpretatus est : quod Go (28 ) Notabile Eusebii dictum de illis etiam sacræ
thicum lestimonium haud scio an critici salis agno . Scripluræ partibus retinendis, quæ aliquando con
verint vel pro dignitate æstimaverint. Codex Vati- Troversæ fuerunt! Audiant hoc qui non solum mi
cano-Palatinus, ex quo Eusebium producimus, post nimas partes resecant, veluti cæleste testimonium
octavum versum habet quidem vocein téaos, ut alibi ep. apud I Joan . v, 7, verum etiam majores, el
interdum observatum fuit, sed tamen ibidem eadem quidem integros libros deuterocanonicos .
mianu subscribitur incrementum cum progredienti. , (29) Quæ in his quæstionibus posthinc dicuntur
bus sectionum notis. Jam quod Eusebius in præ - de temporibus discrepantibus, et de pluribus Ma
dicto Val. pal. codice (aliisque nonnullis, iesleriis diversisque angelis , ea partim edita fuerunt a
scholiasta apud Birchium ) sectiones non ultra oc - Combelisio in Novo Patrum auctario, el a Matthæio
lavuin versiculum in canone scripsia , is nunc de - in Anecdoris Moscuensibus, quanquam non sine va
mum videtur sententiam suam immutare, dum re rietatibus. Quippe hæ Eusebii lucubratiunculæ pas.
ligionem eorum mox laudat, qui nihil ex evangelicis sim occurrunt in codicibus, tum aliis tum Vatica
paginis delere audent. Profecto verbis Eusebii mi- nis, ita ut eas olim Latine quoque interpretatus
rifice confirmatur illorum opinio, qui Marci clau fuerit Anbrosius Mediolanensis, wonachus Casi
sulain idcirco desideratam aiunt in tot veterum nas, teste Sixto in Bibliotheca .,
 911 QUÆSTIONES EVANGELICE. – QUÆSTIO II AD MARINUM . 943
μετά το Σάββατον ' ούτω γαρ και οψε της ώρας ειώ- A batum. Sic enim et sero hore solemus dicere, el
θαμεν λέγειν , και οψέ του καιρού , και οψε της χρείας: sero temporis, et serius quam rei usus postulavis -
ου την εσπέραν δηλούντες, ουδε τον μετά ηλίου δυ- set ; neque idcirco vesperam significalmus , neque
σμάς χρόνον, το δε σφόδρα βράδιον τούτω σημαίνοντες tempus post solis occasum, sed quod magnopere
το τρόπω · όθεν ώσπερ διερμηνεύων αυτός εαυτόν ο serum sit. Quare se ipsum veluti Matthaeus inter
Ματθαίος μετά το οψε Σαββάτων, επήγαγε τη επι- pretans postquam dixit sero Sabbatorum, ait quα
φωσκούση φησί • δηλαδή ώρα τη λοιπόν ήδη υποφαι- illucescit, nempe hora que deinceps suberat atque
νούση, και επιφωσκούση εις την Κυριακήν ημέραν, illucescebat in diem Dominicum; que nempe jam
ήτις ήν αψε και πόρρω λοιπόν ελαύνουσα των Σαββά- sera erat et Iongius a Sabbato elapsa. Id vero tem.
των· λέλεκται δε οψέ του Σαββάτου παρά του έρ- ριιs a Scripture evangelice interprete sero Sabbati
μηνεύσαντος την Γραφήν· ο μεν γαρ ευαγγελιστής appellatum est. Νamque ipse Matthaeus Hebraica
Ματθαίος Εβραϊδι γλώττη παρέδωκε το ευαγγέλιον: lingua edidit Evangelium; ab eo autem qui in Gre
και δε επί της Ελλήνων φωνήν μεταβαλών αυτό, την cam transtulit, illucescens hora in diem Domini
επιφωσκούσαν ώραν εις την Κυριακήν ημέραν, οψε cum , sero Sabbatorum appellata fuit : ita ut idem
Σαββάτων προσεϊπεν· ώστε τον αυτόν σχεδόν νοεί- fere tempus intelligatur, aut valde proximum, apud
σθαι καιρόν, ή τον σφόδρα εγγύς παρά τοις ευαγγε- B evangelistas diversis nominibus designatum : ni
λισταίς διαφόρους ονόμασι τετηρημένον· μηδέν τε δια- hilque diferat Matthaeus dicens : « Sero autem Sab
φέρειν Ματθαίον είρηκότα: « Οψε δε Σαββάτων τη batorum, que lucescit in unam Sabbatorum , venit
επιφωσκούση εις μίαν Σαββάτων ήλθε Μαρία η Maria Magdalena , et altera Maria vitlere sepul
Μαγδαληνή και η άλλη Μαρία θεωρήσαι τον τά- crum, a Joanne qui ait : una autem Sabbato
φον, και Ιωάννου φήσαντος : τη δέ μιά των Σαββά- rum venit Maria Magdalena mane ad monumentum,
των έρχεται Μαρία η Μαγδαληνή πρωί εις το μνη- cum adhuc tenebre essent. Late enim unum
μείον , έτι ούσης σκοτίας . ν Πλατυκώς γάρ ένα και idemque significatur tempus variis nominibus .
τον αυτόν δηλούσι (30) χρόνον διαφόρους δήμασι · ο Mattheo sero Sabbatorum dicente pro tardius , et
μεν Ματθαίος οψέ, αντί του βράδιον · και οψέ της mane pro nocle seroting, interpres addidit cum ad
νυκτός ονομάσας πρωΐ, ο διερμηνεύων επήγαγε το huc tenebre essent, ne quis auroram dici ab illo pu
σκοτίας ούσης, ίνα μή τις τον όρθρον λέγειν αυτόν taret. Siculi etiam Matthaeus verbis sero Sabbato
υπολάβοι · ώς και ο Ματθαίος το οψε Σαββάτων, rum, ne quis de vespertino tempore cogitaret, ad
ένα μή τήν εσπερινήν ώραν νομίσειε τις λέγεσθαι, didit que lucescit in unam Sabbatorum. Εt quidem
προσέθηκε το τη επιφωσκούση εις μίαν Σαββά- α accurate is expressit seram horam, ne quis vespe
των. Επει και ακριβώς ούτος Σαββάτου είπεν την ram opinaretur esse post solis occasum horain;
αψίαν, μή τις τήν εσπέραν υπολάβοι λέγεσθαι την nempe ait sero Sabbatorum.
μετά ηλίου δυσμάς, αλλά Σαββάτων φησιν όψε.
β'. "Έθος δε όλην την εβδομάδα Σάββατον καλείν, 2 . Consuetudo autem fuit ut universa hebdomada
και πάσας τας ημέρας ούτως ονομάζειν. Λέγεται γούν diceretur Sabbatum,imo ut dies singuli sic appel
παρά τοις ευαγγελισταϊς τη μιά των Σαββάτων · εν larentur. Dicitur ergo apud evangelistas una Sabba
δε τη συνηθεία, δευτέρα Σαββάτων, και τρίτη Σαβ- torum. Εt quidem in vulgari consuetudine secunda
βάτων, και τετάρτη Σαββάτων : ούτως ούν ο Ματ- Sabbatorum, tertia Sabbatorum, quarta Sabbatorum.
θαίος τον καιρόν τον επιφαύσκοντα εις την έω της Sic ergo Matthaus tempus illucescensin diem Do
Κυριακής ημέρας, Σαββάτων οψε ωνόμασεν· ουκ Γminicum sero Sabbatorum vocitavit. Secus vero
ειπών εσπέραν του Σαββάτου, ουδέ οψε Σαββάτου: oporteret nos die Sabbati post solis occasuin , ve
επει έχρήν ημάς τη ημέρα του Σαββάτου μετά spere facto , jejunium polluere : neque die Domi
ηλίου δυσμάς εσπέρας γινομένης απονηστίζεσθαι · nico jubilare, sed potius vespere Sabbati ; si qui
και ουκέτι την Κυριακήν ημέραν αγαλλιάν, αλλά την derm ita intelligendus essel evangelista. Αιφui non
εσπέραν του Σαββάτου, είπερ τούτ'έδήλου ο ευαγγε- D vespere Sabbati solemis jejunia polluere, sed no
λιστής. 'Αλλ' ουχ εσπέρας του Σαββάτου ειώθαμεν cte medium cursum jam tenente, aut circa gallici
τάς νηστείας καταλύειν, αλλ' ή νυκτός επιλαβούσης, nium vel auroram : ita ut et facto ipso et invelerata
αυτώ μεσονυκτίω, και η περί αλεκτόρων βοάς, ή in Dei Ecclesiis consuetudine, tempus significatum
αμφί τον όρθρον • ώστε και εξ αυτού του πράγματος, per verba sero Sabbatorum, haud vespertina hora
και εκ της κεκρατηκυίας εν ταις Εκκλησίαις του sit, sed quam Mattlieus exhibet dum ail : quo il
Θεού συνηθείας, τον διά του δψε Σαββάτων δηλού - lucescil in unamSabbatorum. Neque enim commode
μενον καιρόν, μή την εσπερινήν ώραν είναι, αλλά accidissent vespere Sabbatitalia prodigia circa Ser ..
ταύτην, ήν Ματθαίος αυτός παρέστησεν ειπών τη επι- vatoris monumentum, ne scilicet passim urbis
φωσκούση εις μίαν Σαββάτων. Ουδέ γάρ λόγον είχε incole ream cognoscerent,fierelque concursus ad lu
κατά την εσπέραν του Σαββάτου τοιούτων θαυμάτων mulum, vigilantibus omnibus. Consentaneum quip
αμφί το μνημείον του Σωτήρος αποτελουμένων, μή pe erat,lapide prodigiose revoluto , statim convo
ουχί πάντας τους την πόλιν οικούντας μαθείν τα γι - !are custodes, hora id concedente , ad ea que eve
(30) Cod. δηλούν.
945 EUSEBII CÆSARIENSIS-OPP. PARS III. — EXEGETICA . 944
nerant renuntianda. Et quidem hi docentur die A νόμενα, και συνδρομή γεγόνει επί το μνήμα, πάντων
postero a sacerdotibus ut rumoremin vulgus serant , εγρηγορότων. Ακόλουθον δε ήν ανατραπέντος του
venisse noctu discipulos Jesu ad furandum corpus λίθου παραδόξως, παραχρήμα σπεύσαι τους φρουρούς
dum ipsi somno judulgerent ; id quod ab eis fingi τα πραχθέντα δηλώσαι, της ώρας αυτούς επιτρεπού
haud opus fuisset, si vespere Jesus resurrexisset. σης. Οι δε και διδάσκονται τη ύστεραία υπό των αρ
Itaque existimo ex his demonstrari, id quod ait χιερέων διαφημίσαι εις πάντας, ότι οι μαθηταί αυ
Matthaeus sero Sablatorum, haud significare sero- του νυκτός ελθόντες έκλεψαν αυτόν ημών κοιμωμέ.
tinam Sabbati horam neque tempus vespertinum; νων · δη χώραν ουκ είχεν πλάττεσθαι αυτούς εί τη
namque ipse Matthaeus addit : hora que lucescit in εσπέρα εγήγερτο. Αλλά γαρ ηγούμαι διά τούτων
unan Sabbatorum; mane videlicet dum adhuc te» αποδείκνυσθαι το παρά τω Ματθαίω λεγόμενον οψε
nebre essent , secundum Joannem. Sic enin har- Σαββάτων, μή την οψινήν ώραν του Σαββάτου σημαί
monia fiel evangelicarum vocum, veluti uno tem- νειν, μηδε τον εσπερινον καιρόν· αλλ' αυτός Ματθαίος
pore ab ipsis significato , quod tamen in singulis επήγαγεν την επιφώσκουσαν ώραν εις μίαν Σαββά
mutatur scripturis , ita ut intra unam eamdemque των, ήτις ήν πρωί, έτι σκοτίας ούσης κατά τον Ιω
horam principiumliceat cogitare, medium, et finem. Β άννην· ούτω γάρ ή συμφωνία συνδράμου αν των ευ
αγγελικών φωνών· ώς καιρού μεν ενός δι' αυτών σημαινομένου, αναλλαττόντων δε παρ' εκάστου των του
καιρού μορίων· έπει και μιας και της αυτής ώρας, και την αρχήν έστιν επινοήσαι, και το μέσον, και το
τέλος.
3 . Ilaud igitur a veritate aberraveris, si a Joanne γ'. Ουκ αν γούν αμάρτους τα μεν πρώτα της ανα
initium resurrectionis Servatoris nostri dicas si- στάσεως του Σωτήρος ημών σημαίνεσθαι ειπών παρά
gnilicari, apud quem Magdalena mane, dum adhuc τω Ιωάννη, παρ' ώ η Μαγδαληνή πρωί, έτι ούσης σχο
tenebræ essent, semel atque iterum ad monumen τίας, και πρώτος και δεύτερον επιστάσατο μνήματι,
tum progressa, Servaloris corpore haud invento, και μη ευρoύσα το σώμα του Σωτήρος, κλαίει διά το
Πet : quia nermini adhuc resurrectio ejus explorata μηδένα μή πω έγνωκέναι περί της αναστάσεως αυτού
erat . Est autem ejus hore pars altera tempus id της αυτής δε ώρας μέρος είναι δεύτερον τον παρά το
de quo Matthaeus Ioquitur; cum videlicet tertio ve- Ματθαίο χρόνον, καθ' όν τρίτον επιστάσα ή αυτή
niens ad monumentum eadem Magdalena cum alia Μαγδαληνή άμα τη άλλη Μαρία το μνήματι, ουκέτι
Maria, haud jam flet, quippe que, ut ait Joannes, κλαίει, ώς αν παρά τω Ιωάννη τεθεαμένη τους αγ
jarm angelos viderat ipsumque Servatorem. Nann γέλους και αυτόν τον Σωτήρα: τα γάρ παρά τω Λουκά
que dicuntur a Luca et Marco alia nos docent, C και το Μάρκω ετέρων αν είη δηλωτικά, παρ' οίς
apud quos nimirum plures veniunt observature πλείους απαντώσιν γυναίκες επί την θέαν την δέ γε
mulieres . Porro autem Magdalenam temporibus Μαγδαληνήν μή μακράν αλλήλων διεστώσιν απηντη
haud magnopere inter se distantibus interfuisse κέναι καιροίς νόμιζε , αλλ' εν τω αυτό και κατά το
puta, sed uno fere continuo tempore, durm semel αυτό παρατυχεϊν και το πρώτος και το δεύτερον: το
et iterum circa eum locum versaretar; primum μεν πρώτον, καθ'εαυτήν μόνην · το δε δεύτερον, μετά
ipsa sola ; secundo cum alia Maria. Sic eadem Ma- της άλλης Μαρίας: ούτω δ' ούν ή αυτή Μαρία η Ναγ
ria Magdalena et apud Matthaeum spectat, et apud δαληνή και τα παρά τω Ματθαίω εθεάτο και τα παρά
Joannen . Neque idcirco excludenda est a celero- τω Ιωάννης ουκ απελιμπάνετο δε των παρά τους πολ
rum evangelistarum narrationibus : non enim re- λούς αναγεγραμμένων ου γάρ απεστάτει του τόπου:
cedebat a loco, sed aderat perstabatque attonita παρήν δε και παρέμενεν καταπεπληγμένη μεν τάτεθεα
visis, cupiensque post primam, secunda etiam ter- μένα, ποθούσα δε προς τους πρώτους και δευτέρωνκαι
tiaque apparitione frui : id quod reapse consecuta τριών θεοφανειών καταξιωθήναι: ών ετύγχανεν μετά
est, dum multimodis complures mulieres ad tumu - ταύτα διαφόρως μέν πλειόνων γυναικών επί το μνη
lum veniunt; atque aliis aliler angelica visio se η μείον αφικνουμένων , άλλοτε δ' άλλως αυταίς αγγελι
offert ; ipsa autem Magdalena singulis visionibus " κής όψεως παραφαινομένης, αυτής δε έφ' εκάστη θέα
interest. Αtque ita rerum apud quatuor evangeli- παρατυγχανούσης: ούτω γούν των παρά τους τέσσαρ
stas scriptarum spectatrix fuit Magdalena : quare σιν ευαγγελισταϊς αναγεγραμμένων θεωρος εγίγνετο
et hujus apud omnes mentio fit. Sic etiam idenn η Μαγδαληνή· διό και παρά τοις πάσιν εμνημονεύθη
tempus erat, quod abs Joanne el a Matilheo perhi- (31): ούτω δε και ο μεν καιρός και αυτός ήν ο υπό του
betur : sed tamen hujus temporis diversa inter - Ιωάννου και του Ματθαίου παριστάμενος του δ' αυ
valla apud singulos notantur. του καιρού διάφορα διαστήματα παρ' εκάστω τετηρη
μένα.
4. Neque te couturbetid quod a Matthaeo dicitur δ'. Μη ταραττέτω δε σε τό λέγεσθαι παρά τω Ματ

(31) Quæstio haec hucusque partim inest etiam Erisebii ; sunt enim Isodori Pelusiotæ , ut apparet er
in codice Gr. Mediceo, teste Bandinio l. I, p. 159 . codd. Vaticanis, imo ex Isidori editione, epist. lib.
Idem tamen frustra sispiralur, quæ ibidem apud II, 212 .
eum sequuntur λίαν θαυμάζω, etc. , esse ejusdein
 943 QUÆSTIONES EVANGELICÆ . - QUÆSTIO II AD MARINUM . 946
τάφον, « ο άγγελος γάρ Κυρίου καταβάς εξ ουρανού A rant : Angelus enim Domini cαlo delapsus re
απεκύλισεν τον λίθον εκ της θύρας. Ου γαρ κατ' volverat ab Ostio lapidem; , quippe haud putan
αυτήν την ώραν προσήκει νοείν τον άγγελον αποκε- dum est ab angelo eadem illa hora revolutum fuisse
κυλικέναι τον λίθον · τώς γάρ; οπότε προϋπήρχεν lapidem. Νam quomodo illud precederet apud
παρά τω Ιωάννη , παρ' ώ ουχ η Μαρία μόνη, αλλά Joannem, quo narrante non Maria Sola, sed et di
και δύο μαθηται εληλύθασιν εις το μνημείον· διόπερ scipuli duo monumentum ingressi fuerant ? Quam
είποις αν τον παρά τω Ματθαίω λόγον διηγηματικόν obrem merito dices, Matilizei oratione narrari ea
είναι τών προ τούτου γεγενημένων · ήλθον μέν γάρ que an!e contigerant : ita ut ex hujus sententia
κατά τούτον και δύο Μαρίαι θεωρήσαι τον τάφον, εύ- due quidem Marie ad sepulcrum visendum vene
ρον δε αυτόν ανεωγμένον, επειδή περ προ τούτου σει- rint, verumtamen id palefactum deprellenlerint :
σμός εγεγόνει μέγας, και ο άγγελος αποκεκυλίκει τον quia scilicet acciderat terrae motus ingens, lapi
λίθον, ός επιστάς, αύθις ευαγγελίζεται τας γυναίκας. demque angelus revolverat, qui rursum astans,
Αύτη μεν ούν μία λύσις (32) αν γένοιτοτων κατά τον rei notilia mulieresimpertitur . Αtque hac una erat
τόπον απορουμένων . e solutionibus ambiguitalum , quæ circa hunc lo
cum agitari solent.
ε'. Λυθείη δ' αν και άλλως τα προκείμενα, ει ετέ- 5 5. Licet autem et aliter propositam infringero
ρας μεν τας παρά τω Ματθαίω Mαρίας υπολάβοις εί- difficultatem, si alias esse putaveris Marias, que
ναι, ετέραν δε την παρά τω Ιωάννη: τέσσαρας γούν apud Matilheum, aliam rursus que apud Joannem.
κάς πάσας Μαρίας παρούσας το πάθει του Σωτήρος Νam quatuor omnino Marias Servatoris passioni
μετά των άλλων γυναικών ευρίσκομεν (33): πρώτον cum aliis feminis presentes comperimus. Primam
μεν ούν την Θεοτόκον την αυτού του Σωτήρος μητέρα: ipsam Deiparam Servatoris matrem ; secundard
δευτέραν δε τήν ταύτης αδελφήν Μαρίαν, τήν του hujus sororem Mariam Cleopae ; tertiam Mariana
Κλωπά είτα τρίτην Μαρίαν την Μαγδαληνήν και τε- Magdalenam ; quartam Jacobi et Josephi matrem.
τάρτην την Ιακώβου και Ιωσήφ μητέρα • και των Priorum trium Mariarum meminit Joannes his ver
μεν πρώτων τριών Mαριών εμνημόνευσεν Ιωάννης bis : « Stabant autem juxta crucem Jesu mater
λέγων ούτως· « Ειστήκεισαν δε παρά το σταυρό του ejus , et soror matris ejus Maria Cleope, ct Maria
Ιησού ή μήτηρ αυτού, και η αδελφή της μητρός αυ- Magdalena. » Quarte vero Marie, noatris Jose plii
του Μαρία ή του Κλωπά, και Μαρία η Μαγδαληνή . ) οι Jacobi, reliqui tres meminerunt evangelista, qιιι
Της δε τετάρτης (34) Μαρίας της μητρός Ιακώβου hanc Magdalene addunt . Matthaeus quidem sic :
και Ιωσήφ, οι λοιποί τρείς εμνημόνευσαν ευαγγελι- , « Erant autem ibi mulieres mulle procul speciall
σται, συμπαραλαβόντες τη Μαγδαληνή και αυτήν: tes, que secule eum fuerant a Galilea, ministran
Ματθαίος μεν ούτως ειπών: « Ησαν δε εκεί γυναίκες tes ei: inter quas erat Maria Magdalena, et Maria
πολλαι από μακρόθεν θεωρούσαι, αίτινες ήκολούθησαν Jacobi ac Joseplii ; que nolaverunt locum in quo
αυτώ εν αις ην Μαρία η Μαγδαληνή, και Μαρία η positus fuit. • Lucas vero de alia Maria sic loqui
του Ιακώβου και Ιωσήφ, αί εθεάσαντο τον τόπον που tur : « Erant autem Maria Magdalena, et Joanna ,
τίθεται. » Και ο Λουκάς δε περί της άλλης Μαρίας et Maria Jacobi, et cetere que cum eis erant. »
ούτως ιστορεί: « " Ησαν δε η Μαγδαληνή Μαρία και Ιωαννα και Μαρία η Ιακώβου και οι λοιποί συν
αυταίς . »
ς'. Τούτων ούν τών τεσσάρων Μαριών, εί τάς δύο 6. Cum ergo sint quatuor Marie, si duas illas,
τις παρά το Ματθαίο οψε Σαββάτων τή επιφωσκού - que apud Matiliseum, dum dies illucesceret in
ση εις μίαν Σαββάτων ελθούσας επί το μνημείον, και unam Sabbatorum, venerunt al monumentum an
τον άγγελον θεασαμένας, ετέρας είναι εκλάβοις παρά gelumque viderunt, diversas esse putaveris ab
τηνπρωϊτη μιά των Σαββάτων, έτι σκοτίας ούσης άφι- illa que mane una Sabbatorum, dum adhuc tene
κομένην μόνην κατά τον Ιωάννην, αγνοούσαν το επί bre essent, venit sola secundum Joannem, igno
(52) Cod. τις pro λύσις.
(55 ) Quæstio hæc de Mariarum evangelicarum
D mini maler, eadem dicilur etiam maler Jacobi et
Josis, qui fratres Domini existimabantur ; filii se
numero quanta fueril apud veteres Patres novosque cundum naluram Josephi ex ejus priore uxore Şa .
crilicos, satis docel Calmelus copiosa sua super lome. Qunluor enim suscepit Josephus liberos, Jaco
hac re dissertalione ; cui jam quidquam addere , bum , Josem , Simonem , et Judam . Porro sicuti
haud scio an abulentis otio futurum sil. putabatur Domini maler uxor esse Josephi, ila et
(34) Scholion recenti manu addili . O 'yl. ad' ejusdem filiorum habebalur mater. Sed enim de le
ή κατ' αλήθειαν του Κυρίου μήτηρ, αύτη λέγεται και mere creditis Josephi ex priore conjuge liberis, le
μήτηρ Ιακώβου και Ιωση , των νομιζομένων αδελ- gendus est Hieronymus Contra Hels., cap. 14, ubi
φων του Κυρίου, υίων δε όντων κατά φύσιν του Ιωσήφ leo apocrypliorum delamenta ridet, aitque fratres
από της προτέρας ( α) αυτού γυναικός της Σαλώμης: Domini non filios Josephi, sed consobrinos Serv
τέσσαρας γάρείχεν υιούς ο Ιωσήφ, Ιάκωβον και Ιωση toris esse intelligendos. Idein cap. 19 ait predi
και Σίμωνα και Ιούδα. Και καθώς ένομίζετο ή του clano plurium nuptiarum opinionem a plerisque
Κυρίου μήτηρ γυνή του Ιωσήφ, ούτως ένομίζετο και non tan pia quan: audaci temeritate fuisse confi
των υίων αύτου μήτηρ. Minione ; sed ipsa tera Do - clan.
(a ) Vox aparigas expungitur in codice ; quod tamen fit contra sancti Epiphanii lectionem in Ancoralo, cap . 60 , nec con
contra Hippolyti Thebani Chronicon .Cleroqui in alio nos voluinine p. 431 inter sancti Cyrilli ad Mallhrum fra
gmenta par ſere scho.ion edidimus, prædicto Cyrillo inscriplum , ubi pro apotipas legiturBixis.
947 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA .' 948
Tans resurrectionem,ideoque lens, nihiltortuosum Α την ανάστασιν, και διά τούτο κλαίουσαν, ουδέν αν σκο
tibi occurret, omni jam dubitatione ac questione λιών απαντήσεται, πάσης απορίας και ζητήσεως εκπο
remota. Igitur quod sero Sabbatorum, sicuti retro δών αρθείσης και οψέ μεν Σαββάτων, κατά τα απο
tradidimus, perpetrata fuerint ea que apud Mat - δεδομένα , πεπραγμένων των επί τω Ματθαίω συγ
thaeum scribuntur de interventu Mariarum dua- γεγραμμένων επί παρουσία των δύο Μαριών, πρωίας
rum; quodque mane una Sabbatorum alie Marie δε τη μιά των Σαββάτων ετέρας Μαρίας τάς παρά το
ea quae sunt apud Joannem spectaverint ; omnia Ιωάννη τεθεαμένας, αληθεύεσθαι τε κακείνα και
hec, inquam, vera sunt, nullaque repugnantia est ταύτα, μηδέ αντιλογίαν περιέχειν τους τόπους, μήτε
vel locorum vel temporunm vel personarum vel de - κατά τους χρόνους, μήτε κατά τα πρόσωπα, μήτε κατά
nique narrationis. τους λόγους.
7. Nam si forte Magdalene nomen, quod apud ζ'. Ει δε το της Μαγδαληνής στροσκείμενον εν αμ
utrumque evangelistam adjicitur , sententiam con- φοτέροις τοις ευαγγελισταίς όνομα την διάνοιαν τα
turbat ; enimvero haud equum est divinam per- ράττει, αλλ' ου προσήκει την θείαν συγχεϊν Γραφής
misceri Scripturam unius vocule nominisve causa, λέξεως μιάς ή ονόματος ένεκεν, και πολλάκις συμβαί
id quod saepe accidit errore librarii obtrudi. Αut νει και κατά γραφικών προσκείσθαι σφάλμα: ή γάρ
enim duas has ex una urbe seu castello Magdalo B δύο και ταύτας από μιάς πόλεως ή κώμης (35) της
advenisse putandum est ; aut alterutri ex his le- Μαγδαληνής ορμάσθαι ήγητέον· ή επί μιάς αυτών
nnere fuisse adjectum Magdalene cognomen, semel προσκείσθαι το της Μαγδαληνής επώνυμον , άπαξτου
librario qui antiquitus scripsit in erroremlapso; γραφέως κατά την αρχήν σφαλέντος, ότι εξ εκείνου
quod deinceps mendum exscriptores reliqui reli- των μετ' αυτόν πρώτη επηκολουθηκότων σφάλματι:
nuerunt. Ιd ipsum alias quoque accidisse paulo τούτο δε και έφ' ετέρω συμβάν, σμικρόν ύστερον επι
post demonstrabimus . Νempe cum in ejusmodi δείξωμεν· αλλ' ώσπερ επί τοιούτων ορθώς κατά την
rebus a principio quidem dictatum recte fuerit, sed αρχήν υπηγόρευτο, κατά σφάλμα δε των μετά ταύτα
postea mendum obrepserit, neque tamen amanuen- μή ακριβούντων την μεταβολήν, συμβέβηκε τινα ζη :
ses scripture nmutationem agnoverint, nonnulla τείσθαι, ούτω και επί του επωνύμου της Μαγδαληνής
questiones exorta sunt. Αtque ita circa Magdalene περιττώς επί μιάς Μαρίας κειμένου είπoις αν γεγονέ.
cognomen, supervacue uni ex Mariis additum, ναι· ου ύφαιρεθέντος , περιγέγραπται πάσα ζήτησις,
contigisse dices : quo ablato, tollitur omnis quae- μηδενός μηκέτι κατά τους τόπους άπορουμένου · αλλά
stio, nemine jam in his locis dubitante. Ergo et και οψε Σαββάτων, τούτ' έστι βαθείας νυκτός, των
sero Sabbatorum, id est profunda nocle, ea , que παρά τω Ματθαίω πεπραγμένων έωραμένων υπό της
apud Matthaeum narrantur, visa fuerunt a Magda- Η Μαγδαληνής και της άλλης Μαρίας και πρωΐας, έτι
lena atque ab alia Maria : et mane, dum adhuc te- σκοτίας ούσης, ετέρας Μαρίας αφικομένης επί τον αυ
nebre essent, venit alia Maria in eumdem locum; τον τόπον και πρότερον μεν άπορούσης επί το μή
que primo quidem anxia erat, haud invento Ser- ευρεϊν το σώμα του Σωτήρος: ύστερον δε και αυτής
vatoris corpore ; deinde et ipsa speciatrix ejusdem αυτοπτούσης αυτόν· κάλλιον δε το μή δε σφάλμα αι
fuit. Laudabilius tamen fiet, si ne mendum quidem τιάσασθαι κατά τους τόπους , δύο δε αληθώς γεγονέ
in his locis esse causabimur, duasque potius Mag- ναι τας Μαγδαληνάς φάσκειν, ώς και τέτταρας απ
dalenas censebimus, sicuti jam quatuor demonstra- εδείξαμεν τας Μαρίας: ών ουδέν άτοπον από της αυτής
vimus fuisse Marias. Certe nulla absurditas velat, Μαγδαληνης δύο Μαρίας ορμάσθαι λέγειν, μηδέν τε
συominus duas Marias ab eodem castello Magdalo λοιπόν απορείν , αλλ' ετέραν μέν είναι την οψε Σαββά
venisse dieamυς : Drorsus et nulla iam perplexilas των παρά τω Ματθαίω Μαγδαληνήν, ετέραν δε αύθις
relinquatur , sed altera sit illa que sero Sabbatorum και αυτήν Μαγδαληνήν την παρά τω Ιωάννη πρωίας
apud Matiliseum, altera rursus et ipsa Magdalena επί το μνημείον ελθούσαν ταύτην δε είναι την και
quae apud Joannem mane ad monumentum accedit : παρά τω Μάρκο δηλουμένην, κατά τινα των αντιγρά
quam postremam credibile sit a Marco quoque . φων , αφ' ής εκβεβλήκει επτά δαιμόνια και ταύ
memorari secundum aliquot exemplarium fidem ; " την εικός είναι την ακούσασαν Μή μου άπτου, αλλ'
de qua nimirum septem fuerant demonia ejecta : ου την παρά τω Ματθαίω ει γάρ και τα μάλιστα κά
atque haec videtur cui dictum fuerit Noli me tan- κείνη από της Μαγδαληνής ώρμάτο, αλλ' ου τα όμοια
gere, non illa que apud Matthaeum : nam etsi forte και αυτής η θεία κατηγορεί Γραφή
et ipsa a Magdalo oriunda erat, haud tamen eam
dem pari macula aspergit divina Scriptura.
JI. Γ'.
Quomodo que secundum Matthaeum sero Sabbato- Πώς κατά τον Ματθαίον οψέ Σαββάτων η Μαγδα
rum Magdalena cum altera Maria leligil Serva ληνή μετά της άλλης Μαρίας άψαμένη των
toris pedes, eadem nane una Sabbati secundum ποδων του Σωτήρος, ή αυτή πρωΐ τη μια του
Joannem audivit « Noli me tangere . 1 Σαββάτου ακούει « Μή μου άπτου και κατά τον
Ιωάννην .
1. Si quidem una eademque Maria esset apud α'. Ει μεν ούν μία και η αυτή είη Μαρία παρ' αμ
(55) Eusebius et Hieronymus De loc. Hebr., Mayoană Goñis lovoa , Magdala in tribu Juda.
919 QUÆSTIONES EVANGELICÆ . -- QUÆSTIO INI AD MARINUM . 9:30
φοτέροις τοις ευαγγελισταϊς , λέξομεν ότι η αυτή πολ- A utrumque evangelistam, dicendum foret eamden
λάπις επί τον αυτόν απήντα τόπον, επειδή είλκεν αυ - sepe in eumdemlocum venisse, quam scilicet at
την η έκπληξις του πράγματος και η επί τα γεγονότι trabebat admiratio rei gestae et successus gaudium.
χαρά· πρώτη τοίνυν απαντήσασα και πρώτη τεθεα- Prima igitur illuc profecta, primaque rerum, quas
μένη τα παρά τω Ιωάννη , έσπευσμένως απήει προς Joannes narrat, spectatrix, festinanter redibat ad
τους αποστόλους το πρώτον, την του μνήματος άνοι- apostolos ; principio quidem sepulcri apertionem
ξιν απαγγέλλουσα: είθ' άμα την ανάστασιν τεθεαμένη, nuntians : deinde, quanquam resurrectiouen vide
έδυσφέρει υπονοούσα ήρθαν το σώμα του Ιησού από rat, angebatur nihilominus suspicione ne quis po
του μνήματος, μή ειδέναι τε όπου τέθειτο: είτ' επ- tius Jesu corpus e monumento abstulisset, quod
ανήει δεύτερον συν αυτοίς επί το μνήμα· ώς δ' επ- nesciebat quonam, esset translatum. Exin secundo
έστρεφον οίκαδεεκείνοι, μόνη πάλιν απολειφθείσα έντο ibat cum apostolis ad monumentum, Postquam li
τόπω, έκλαιεν εστώσα · είτα του μνήματος είσω δια - domum reversi sunt, sola rursus in loco relicta ,
κύψασα, τους δύο αγγέλους εθεώρει· έπειτα και αυτόν flens ibi subsistebat. Deinde in monumentum in
ορά τον Σωτήρα· ος, επειδή κλαίουσα ειστήκει , αν- Crospiciens duos angelos vidit : denique ipsuin
θρωπίνως δε και ταπεινώς, ώς αν κλαπέντος σώματος oculis ejus oblatum Servatorem : quam ibi cum
αυτού , διακειμένη , ανάξιά τε περί αυτού φρονούσα , 3 letu herentem, et ex humanae infirnitalis atque
πρώτον μεν αυτήν γυναίκα ονομάζει , επιπλήττων humilitatis instinctu furto ablatum corpus creden
αυτή και ονειδίζων το γυναικείον πάθος · διό φησιν, tem, atque indigna deipso senlientem, Jesus primo
γύναι , τί κλαίεις ; είτά φησιν προς αυτήν: Μαρία • mulierem appellat , increpans atque exprofbrans fe
διά του ονόματος αυτήν εαυτής υπομιμνήσκων , και mineanm animi egritudinem : unde ait, mulier ,
ουν πάλαι προς αυτήν τε και τους λοιπούς μαθητάς quid ploras? Deinde addit , Maria ; ut illa nonline
περί της αναστάσεως αυτού λόγων: η δ' εις συναισθη- adnonita ad mentem revocaretur, atque ut anti
σιν ελθούσα, και τι ποτε ήν από της φωνής και της quarumsponsionumtum ipsi tum reliquis discipu .
του λόγου δυνάμεως επιγνούσα, Ραβδουνί φησιν , και lis de Christi resurrectione factarum recordare
μεθερμηνεύεται διδάσκαλε. lur. Illa animo ex aberratione recepto , vique vocis
ac verborum agnita Rabboni inquit ; qua voce şi
gnificatur magister.
β'. Είτ’ επειδή ως διδασκάλω αυτώ έτι και ουχ ώς 2. Μox ad illum adhuc ut magistrum, non ut
Θεώ προσιέναι ώρμάτο, αναίνεται και παραιτείται αύ- Deum, accedere properat : qua ille prohibita et de
την, Μή μου άπτου· θνητά γάρ έτι, φρονούσα , ουχ . territa ait, Noli me tangere. Νam queluntana ad
οία τε ήν της αυτού θεότητος θίγειν · ουδέ γάρ άξιον " huc sapiebat, non erat digna divinitikeim ejus al
ήν την έτι κλαίουσαν, και κάτω περί τα μνήματα και fingere : neque par erat illam, que adhuc lelit,
τάφους οία νεκρών ζητούσαν αυτόν, ταπεινά τε και el Jesum infernein monumenlis sepulcrisque quie
ανθρώπινα περί αυτού δοξάζουσαν , της επαφής αυτού relat, atque humiliter et infirnie.de illo seinliebat,
κοινωνείν · διό την αιτίαν απήλεγχεν, μή γάρ αν- laud, inquam, quum erat contactus ejuscompo
εληλυθέναι ούπω φησίν, όσον το επ' αυτήν, προς τον 1em fieri. Quamobrem Jesus causan quoque rei
Πατέρα , έπει μή τούτ'έπίστευσεν γεγονέναι , νεκρόν aperit , nondum se ascendisse ( quantum ad esin
δε που κείσθαι αυτόν ώετο· διό φησιν προς αυτήν: altineret ) ad Ρatrem dicens; quoniam ipsa rei
Μή μου άπτου , τοιαύτη τις ούσα και τοιαύτα περί geste fidem nondum adhibebat, seque mortuumja
έμου λογιζομένη · σοι γάρ Θεός ούπω πεπίστευμαι : cere putabal : ideoque ait, Noli me tangere, cumtalis
σοι έτι κάτω είναι λελογισμαι · ούτω την κλαίουσαν sis , talenque de me opinionem geras : tibi enin
και δόξασαν αυτόν είναι τον κηπουρόν , διά μέν του Deus nondum credor, sed terrestris adhuc habeor .
ΣΙή μου άπτου απέστρεφεν επιπλήττων αυτή · ώς και Sic is plorantem, et que hortulanum ipsum cre
διά του γυναίκα καλείν, και διά του λέγειν, Τι κλαί- debat , his verbis, Noli me taugere rejecit incre
εις ; το γάρ κλαίειν τον ζώντα , μάλλον δε την ζωήν D pitalus : unde el mulierein eamdenm vocitavit, ail
αυτήν , εσχάτης ήν αμαθίας και διά μέν τούτων επ- que, Quid ploras? nam Iugere viventem,imo ipsan
έπληττεν αυτή · διά δε των εξής την καθ' εαυτόνέπαι- vitam, extreme erat inscilice : qua super re not
δευεν θεολογίαν· ή δ' επί τούτοις τα μεγάλα ωφελη- pepercil objurgationi. Tum in sequentibus divinana
μένη , πάλιν αναχωρεί του μνήματος τούτο δεύτερον : illi sui notitiam impertivit : que his verbis ina
είτ' εξειπούσα τη άλλη Μαρία τα τεθεαμένα παρά τω gnopere erudita , denuo deseruit monumentum,
Ιωάννη , επανήει συν αυτή · τούτο τρίτον και των secundo videlicet. Exin narratis Marie alleri, que
παρά τω Ματθαίω μνημονευομένων θεωρος εγίγνετο vidisse eanm narrat Joannes , illuc cum eaderm re
ουκέτι μόνη , συν δε τη ετέρα Ναμία και ουκέτιείσω versa est, tertio videlicet : ac tum eorum, quae
του τάφου παρακύπτουσα ως παρά τω Ιωάννη , ουδε memoral Matthæus, spectatrix fuit ; baud jam sola ,
δύο αγγέλους , αλλ' ένα προς το λίθο καθήμενον sed cum altera Maria : neque jain introspiciens in
ορώσα. sepulcrum , uti narrabat Joannes; neque jam duos
augelos , sed unum lapidi insiuentem cernens.
γ . Είτ ' επί τούτοις αυτόν πάλιν τονΣωτήρα μετά της 3. Post ico denuo videt , conite altera Maria,
άλλης Μαρίας θεωρεί τούτο δεύτερον · και ουκέτι μέν ipsum Servaloren, Scindo videlicet : neque
 981 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 952
audit, Noli me tangere; imo gaudere, nedum lere, Α ακούει, Μή μου άπτου , τουναντίον δε χαίρειν αντί
ab ipso jubetur : guin etiam hunc tangere siniatur, του κλαίειν υπ' αυτού κελεύεται • αλλά και άπτεσθαι
quem jam ut Deuim venerabatur . Ait ergo his fe- αυτού συγχωρείται, επεί και προσκυνεί αυτόν ως Θεόν:
minis Jesus, Gaudele. lllæ vero accedenles tenue λέγει γούν αυταίς ο Ιησούς, Χαίρετε: αι δε προσελ
runt pedes ejus et adoraverunt. Et vera igitur nar - θούσαι , εκράτησαν αυτού τους πόδας και προσεκύνη
rant sacra Evangelia, et nulla in parte inter se σαν αυτό και ούτως άμα αληθεύει τα ιερά Ευαγγέ
pugnant : quanquan eandem Mariam Magdalenaim λια , κατ' ουδένα λόγον διαφωνούντα : την αυτήν δε
introducunt et non tangentem primo Servatorem, Μαρίαν την Μαγδαληνήν εισάγοντα και μη απτομένην
dum febal , eralque incredula , et eum tangentem πρότερον του Σωτήρος , ότε έκλαιε και ήπίστει και
postquam gaudere jussa est. Jam priora esse exi- απτομένην αυτού , ότε χαίρειν εκελεύετο : πρώτα δε
stimanda que sunt apud Joannem iis que apud ηγείσθαι τα παρά τω Ιωάννη δηλούμενα των παρά .
Matiliseum,in lisputatis retro secundum quamdam τω Ματθαίω φερομένων, και διά των έμπροσθεν γε
explicationem comprobavimus, dum ostenderemus, γυμνασμένων ημίν κατά μίαν των εκδοχών παρεστή
ulbi dicitur apud Mattlhsein sero Sabbatorum, non σαμεν , διασαφήσαντες όπως είρηται παρά τω Ματ
vespertinana horam significari ab evangelista, sed θαίο το οψε Σαββάτων , ου την εσπερινήν ώραν δη
tempus illucescens in unam Sabbalorum. Erat au- Β λούντος του ευαγγελιστού , αλλά τον επιφαύσκοντα εις
tem hoc tempus posterius illo , de quo Joannes Iο- μίαν Σαββάτων» ήν δ' ούτος δεύτερος του παρά το
quitur. Αtque haec dicta sunto, si quis omnino Ιωάννη δεδηλωμένου. Και ταύτα μεν ειρήσθω, είπερ
eautem Mariam apud utrumque evangelistam Joan- τις εξ άπαντος την αυτήν είναι Μαρίαν παρ' αμφο
nepatyle Matthæum esse contendat. τέροις τοις ευαγγελισταϊς Ιωάννη τε και Ματθαίο
διϊσχυρίζοιτο.
4 . Sin vero concedatur non eadem esse, Scd δ'. Ει δε συγχωρηθείη το μή την αυτήν είναι , ετέ
aliam que sero Sabbatorum, coinite alia Maria, ραν δε την οψε Σαββάτων κατά τον Ματθαίον μετά
venit ad monumentum ; aliam que apud Jeannern της άλλης Μαρίας απαντήσασαν , και άλλην την παρά
Inane una Sabbatorum, dum adhuc tenebre essent, τώ Ιωάννη πρωί τη μιά των Σαββάτων, έτι ούσης
Sola ad idem monumentum accessit ; omnis ambi - σκοτίας, μόνην ελθούσαν επί το μνημείον , πάσα λυ
guitas dissipabitur. Νimirum priores, que sero θείη αν αμφιβολία : το τάς μεν πρώτας οψε Σαββάτων
Sabbatorum venerunt, propter slim sedulitatem αφικομένας , άτε σπουδαιοτέρας και πιστοτέρας υπαρ
atque credulitatem, jussas esse a Christo gaudere, χούσας , και το χαίρειν παρά του Σωτήρος ακούσαι, και
eunique adoravisse, ejusque pedes tenere dignas , προσκυνήσαι, και τους πόδας αυτού κρατήσαι καταξιω
fuisse. llam vero apud Joannem Marianm , diversam " θηναι• την δε παρά τω Ιωάννη Μαρίαν ετέραν ούσαν
1 superioribus, serius, mane videlicet, superve- παρ' εκείνας βράδιον μεν απηντηκέναι και πρωΐ• ταύ
sisse. Eamdem hanc esse apud Marcum, de qua την δ' αυτήν είναι κατά τον Μάρκον αφ' ής εκβεβλήκει
Septem dermonia ejecta fuerant : quoque vellemen- επτά δαιμόνια σφόδρα δε τηνψυχήν τεθορυβήσθαι και
ter animo perterrita fuerit, et paulo incredulior ; άπιστοτέραν είναι ως εστωσαν κλαίειν , καιυπολαμβά
ideoque manserat ibi lens, et suspicans ne forte νειν ύφαιρείσθαι του μνημείου το σώμα του Σωτήρος,
Servaloris corpus de sepulcro fuisset sublatum, at - και εν ετέρα μετενηνέχθαι γή · ούτω δε συγκέχυτο ή
que in alias terras albactum. Αtque adeo perturba- ψυχή αυτή , ως μηδε τους δύο αγγέλους τους είσω του
lus ſuerat illi apinius, ut ne angelos quidem intra μνήματος όφθέντας αυτή καταπλαγήναι, μηδέ αυτόν
sepulcrum visos magnopere suspexerit , neque γνωρίσαι όφθέντα αυτή τον Σωτήρα , νομίσαι δε αυτόν
ipsium oculis oblatum Servatorem agnoverit, sed είναι τον κηπουρόν (56-57).
potius hortulanum esse putaverit.
1V. Δ '.
De sepulcro et de repugnantic apparen !e. Περί του τάφου και της δοκούσης διαφωνίας.
Quomodo apud Matthaeum Maria Magdalena si- Ρ Πώς παρά τω Ματθαία η Μαγδαληνή Μαρία μετά
mul cum altera Maria extra monumentum viderit της άλλης Μαρίας έξω του μνήματος εώρακεν τον ένα
unum angelum insidentem lapidi monumenti. Ει άγγελον επικαθήμενον τω λίθω του μνήματος και πως
quomolo, secundum Joannem, intra monumen- κατά τον Ιωάννην είσω του μνήματος αγγέλους δύο
tum angelos duos spectaverit sedentes Maria Ma- θεωρεί καθημένους η Μαγδαληνή Μαρία κατά δε τον
gdalena, secundum autem Lucam, duo viri astile- Λουκάν δύο άνδρες επέστησαν ταίς γυναιξίν κατά δε
rint mulieribus. Denique secundum Marcum juve- τον Μάρκον νεανίσκος ήν αυταίς ο δρώμενος καθήμε
nis in dextro residens monumenti latere visus sit νος εν τοις δεξιούς του μνημείου τη Μαγδαληνή Μαρία
Mariæ Magdalenæ etMariæ Jacobi et Salomæ . και Μαρία Ιακώβου και Σαλώμη.
1. Priora sunt que narrat Matthaeus : quare et α'. Τα μεν παρά το Ματθαίο προηγούνται· όθεν
due Mariae viderunt angelum qui nuper illuc vene- και αι δύο Μαρίαι άρτι τον άγγελον επιστάντα και
rat lapidemque revolverat. Sequuntur illa apud τον λίθον αποκυλίσαντα εθεάσαντο· τα δε παρά το
(56 -57) Quæstionen de Maria ad Domini pedes procidente exscribit vel imitatur Hieronymus epist. 59,4,
nec non Photius epist. 137.
953 QUÆSTIONES EVANGELICÆ . - QUÆSTIO IV AD MARINUM . 95.
Ιωάννη ύστερον γίνεται,δύο αγγέλωνείσω του μνήμα- A Joannem, nempe duo angeli intra monumentum
τος όφθέντων, ετέρων δε όντων παρά τον έξω φανέν- visi, ab eo diversi qui extra conspectus fuerat la
τα καιεπί τον λίθον καθεζόμενον, ως Ματθαίος λέγει · pidi insidens, uti narrat Matiliseus. Quod autem
το δε παρά τω Λουκά λεγόμενον , ότι δύο άνδρες έν apud Lucan: dicuntur duo viri in splendida veste
εσθήτι αστραπτούση όφθέντες· έτι δε και ο παρά Μάρ- visi ;insuper ille juvenis apud Marcum stola can
κω νεανίσκος λευκής περιβεβλημένος στολήν, δεξιός dida amictus, et in dextra potius quam leva parte
τε αλλ' ουκ αριστερός ορώμενος , o τα φαιδρά και δε- visus, qui lela ac fausta mulieribus nuntiavit ; hi,
ξιά ταϊς γυναιξίν ευαγγελιζόμενος ,έτεροι αλλήλων αν inquam, diversi inter se angeli erant, aliique ab
είες και αυτοί , και των άλλων των παρά τους πρώ- iis qui apud priores evangelistas commemorantur :
τους ευαγγελισταϊς λεγομένων · διό ουδέ αγγέλους quare Lucas ct Marcus ne angelos quidem diserte
αυτούς ούτοι ονόμασαν· ο δε Μάρκος και ο Λουκάς hoς νοcant : imo idenm ,evangeliste ne illa quidem
ουδέ τά παρά τω Ιωάννη και Ματθαίω εμνημόνευσαν, recitant que Joannes atque Matthaeus, visiones dico
λέγω δη των του Σωτήρος οπτασιών (38)· αλλά τοϊς Servatoris ; sed potioribus se Mattheo atque Joanni
κρείττοσιν Ματθαίω και Ιωάννη τα κρείττονα (59) potiora dicere permittunt ; ipsi secunda narrant,
κατέλιπον ειπείν αυτοί τα δεύτερα ειπόντες , και supplentque si quid ab illis silentio premitur.
αναπληρούντες τα εκείνους σεσιγημένα.
β'. "Έστιν ουν ειπείν ούτως, ότι τεσσάρων όντων 2. Ιtaque dicendum est, uti quatuor evangeliste
των ευαγγελιστών, ισάριθμοι τούτοις και παρ' αυτών sunt, sic pari numero esse visiones apud eos de
αναγραφείσαι φαίνονται οπτασίαι· οί τε καιροί τέσ- scriptas ; item tempora quatuor, nec non eos qui
σαρες, και οι καθ' έκαστον καιρόν όφθέντες ιδιαζόν- per singula tempora singillatim apparuerunt; si
τως ομοίως δε και αι θεώμεναι (40) των γυναικών militer et feminas, que viderunt, fuisse diversas ;
διάφοροι , και οι παρά των οφθέντων λόγοι λεγόμενοι itemque sermones eorum, qui visi sunt, discre
προς αυτές παραλλάττοντες : πώς oύν εστι τούτο; pantes. Hec, inquam, quomodo se habent ? Pri
Πρώτος ούν καιρός έστιν ο παρά τω Ματθαίω οψε mum tempus est Matthaei illud sero Sabbatorum,
Σαββάτων , όπου η Μαγδαληνή Μαρία μετά της άλ- cum Maria Magdalena non sine una comile extra
λης έξω του μνήματος , ότε και εγένετο σεισμός , ένα monumentum ( quo item tempore terra molus 30
είδον λέγοντα ούτως , « Μη φοβείσθε υμείς: οίδα γάρ cidit) unum vidit sibi dicentem: « Nolite timere;
ότι Ιησουν τονεσταυρωμένον ζητείτε · ουκ έστιν ώδε: scio enim a vobis Jesum qui crucifixus est queri ;
ηγέρθη γάρ δεύτε , ίδετε.) Τέταρτος δε και τελευ- « non est hic; surrexit; venile et videte. 5 Quartual
ταίος και παρά το Μάρκο ηλίου ανατείλαντος φανείς και extremumque tempus est Marci illud, cum, orto jam
C
(38) Induobus Eusebianis capitibus a Combefisio , ληνήν είναι, μηδέν των ταϊς δυσί Μαρίαις έωραμένων
ut jam dixi, edilis, sicuti permulta ex his ad Mari γινώσκουσαν . ει δε μία και η αυτή έστιν ή παρ'
num scriptis desiderantur , ita quaedam diversa sunt , αμφοτέροις τοις ευαγγελισταϊς μνημονευομένη , προ
quedam vero explicatiora videntur . Ηoc autem Ioco ηγείσθαι ανάγκη την παρά τω Ιωάννη ιστορίας , της
sic liabet editio : Τοις κρείττοσιν , ή καθ' εαυτούς παρά τω Ματθαίο και την αυτήν Μαγδαληνήν το
Ματθαίω και Ιωάννη , άτε δή αποστόλους , τα κρείτ πρώτον μόνην ελθούσαν, τους δύο αγγέλους είσω του
τονα γράφειν και ιστορείν παρακεχωρηκότες , αυτοί μνήματος καθεζομένους ιδείν μετά δε ταύτα δεύτε
δε τα δεύτερα διηγούμενοι , αντανε πλήρουν τα παρ' ρον επιστάσαν τω αυτω τόπω μετά της άλλης Μαρίας
εκείνους σε σιγημένα , και δε δεύτερα ήν και μακρύ λει- τον επικαθήμενον το λίθω άγγελον έωρακέναι • τού
πόμενα της των προτέρων ιστορίας ούτω του αγίου των δε των δυοίν εκδοχών την προτέραν αληθεστέραν
Πνεύματος ςδιανείμαντος τάς πρεπούσας εκάστω και είναι ηγούμαι: ετέρας ούσης της παρά τω Ιωάννη
καταλλήλου διηγήσεις . Αν γουν παρά τω Λουκά όρθρου Μαρίας παρά τις παρά τω Ματθαίω , κάν το επίθε
βαθέος επί το μνημείον ελθούσαι γυναίκες φέρουσαι τον αυτή τηςΜαγδαληνής επιγράφηται, δύο γεγονυιών
& ήτοίμασαν αρώματα , έτεραι δε είεν των παρά τω ως εικός τών από της αυτής Μαγδαληνής: τούτου
Ματθαίω και Ιωάννη · ου γάρ αν έχοι λόγον τάς το γάρ δοθέντος πάσα αμφισβήτησις λυθήσεται, έτέρων
σαύτα προθεασαμένας Μαρίας άρτι πρώτον αρώματα μεν παρά τω Ματθαίο μνημονευομένων γυναικών ,
φέρειν , ώς μή πω την ανάστασιν με μαθηκυίας · διό ετέρας δε παρά τω Ιωάννη , και ετέρου όντος και
είποι μεν αν ετέρας είναι τάς παρά τω Λουκά δηλου - του αγγέλου του επί τον λίθον καθεζομένου , και ετέ
μένας των πρώτων · τούτο δε και αυτός ο ευαγγελι- ρων των δύο αγγέλων των παρά τω Ιωάννη είσω του
στης ιστορεί λέγων· « Και ημέρα ήν παρα σκευή και μνήματος όφθέντων , ετέρου δε και του χρόνου , ετέ
Σάββατον επέφωσκε κατακολουθήσασαι δε γυναίκες, ρων δε και των λόγων , του τε αγγέλου του επί του
αίτινες ήσαν συνεληλυθυίαι αυτώ εκ της Γαλιλαίας , λίθου καθεζομένου , και των αγγέλων των είσω του
και τα εξής : ιδού δείκνυσιν ότι έτεραι ήσαν αύται . μνήματος θεωρηθέντων . Κατά δε τον Μάρκον λίαν
Διό και οι όφθέντες έτεροι υπήρχον παρά τους έμπρο πρωί τη μιά των Σαββάτων απέρχονται επί το μνήμα ,
σθεν δεδηλωμένους " ούτε γάρ είσω του μνημείου ήσαν ανατείλαντος του ηλίου: ιδού άλλαι πάλιν αύται και
κατά τον Ιωάννην , ούτε επί τον λίθον καθεζόμενοι, εν ετέρω καιρώ, αι έλεγον πρός έαυτάς , τις ημίν
ως ο παρά Ματθαίω άγγελος · άλλως τε δε ουδέ άγ- αποκυλίσει τον λίθον , και ότι είδον νεανίσκoν καθή
γέλους αυτούς ώνόμασεν ο Λουκάς, δύο δε άνδρας, μενον, ώσπερ επί του Λουκά, άνδρες αλλ' ουκ άγγε
πλήν εν εσθήτι αστραπτούση, διά της εορτής σύμ λοι ούτω και νυν ουκ άγγελος ώνόμασται, ουδε ανήρ,
βολα και οι λόγοι δε αυτών οι προς τας γυναίκας αλλά νεανίσκος : ώστε και ταύτην άφωρισμένην είναι
ιδιάζουσι και γυναίκες δε πλείους ήσαν, αλλ' ουχ ή την διήγησιν, και τον όφθέντα έτερον, και τας αφι
παρά τω Ιωάννη μόνη ουδε αι παρά τω Ματθαίο κομένας άλλας, και τον καιρόν ομοίως άλλον, τον
δύο Μαρίαι . Περί δε της μιάς Μαρίας της παρά το μετά ηλίου ανατολάς . Εadem rursus narratio in Va
Ιωάννη περί τον όρθρον , έτι σκοτίας ούσης, επιστά - ticanis quoque codicibus aliquantulum varial, pro
σης το μνήματι, και ιδούσης τον λίθον ήρμένον εκ του breviatorum scilicet aut excerpentium arbitrio .
μνημείου, ήντινα και Μαγδαληνήν οευαγγελιστής ονο (59) Κρείττονα est ex alio cod . Vat.
μάζει, υπόνοια τις υπεισέρχεται άλλην τινά Μαγδα - (40) Cod. οι θεώμενοι.
 955 EUSEBIJ CÆSARIENSIS OPP. PARS III. -- EXEGETICA . ' 956 και
sole, a juvene oblato mulieribus Maria Magdalene Α νεανίσκος ο όφθείς ταϊς γυναιξίν τη Μαρία τη Μαγδα
el Marie Jacobi et Salomae , quae cum aromatibus ληνή και τη Μαρία Ιακώβου και Σαλώμη, αι μετ'
venerant, he ipse audierunt : Nolite expave- αρωμάτων ελθούσαι ήκουσαν , « Μήέκθαμβείσθε, Ιη
scere; Jesum queritis Nazarenum crucifixum. ) σουνζητείτε τον Ναζαρηνον τον εσταυρωμένον.ο Μέσοι
Medii autem sunt angeli illi, qui apud Joannem et δε οι ταρά τω Ιωάννη και το Λουκά και δφθέντες
Lucam apparent per intervalla singillatim. Appa- κατά καιρον ιδιάζοντες" εφάνη μεν γαρ οψε Σαββά
ruit enim serO Sabbatorum angelus unus extra των άγγελος εις εκτός του μνήματος" μεθ' ου και αυ
monumentum: post guemipse Servator. Mane au- τος ο Σωτήρ' όρθρου δε βαθέος , έτεροι οι κατά τον
tem iam adulto, alii duo apud Lucam viri appellati, Λουκάν δύο άνδρες ώνομασμένοι ούκ είσω του μνή
haud intra monumentum visi. Extremus omnium ματος όφθέντες : ύστερος απάντων και νεανίσκος , και
ille iuvenis : et ante hunc, nec non ante viros a προ τούτου και των παρά τω Λουκά οι δύο είσω του
Luca memoratos, duo illi intra monumentum . deviņpatos.
3. Lucas ait una Sabbatorum mane perspicuo γ'." Οτι ο Λουκάς μιά λέγει των Σαββάτων, όρθρου
tulisse aromata mulieres duas, que secute fuerant βαθέος , φέρειν αρώματα γυναίκας δύο τάς ακολουθη
Jesum, Galilea oriundas, quaeque deduxerant ejus , σάσας αυτώ, αίτινες ήσαν από της Γαλιλαίας συν
funus et venerant ad monumentum. He duos ange- 2 ακολουθήσασαι, ότε έθαπτον αυτόν ελθούσαι επί το μνη
1ος viderunt sibi dicentes : Cur queritis viventem μα · αίτινες δύο αγγέλους είδον, οί και είπον, « Τι
inter mortuos ? non est hic, sed surrexit. Recor- ζητείτε τον ζώντα μετά των νεκρών ; ουκ έστιν ώδε,
damini que vobis dixit dum vobiscum versaretur, αλλ' ηγέρθη μνήσθητε ως ελάλησεν υμίν έτι ών συν
quod nempe oporteret Filium hominis pali; et υμίν λέγων, ότι δει παθείν τον Υιόν ανθρώπου, και
reliqua. τα εξής.
4. Joannes ait una Sabbatorum Mariam Magda- δ'. " Οτι Ιωάννης λέγει τη μιά των Σαββάτων Μα
lenam solam accessisse ad monumentum cum adhuc ρίαν την Μαγδαληνήν μόνην έρχεσθαι προς το μνήμα,
tenebre essent; νidisse lapidem sublatum; venisse σκοτίας έτι ούσης, και βλέπει τον λίθον ήρμένον και
ad Simonem atque Joannem, quibus ait : « Tule- έρχεται προς Σίμωνα και προς Ιωάννην και λέγει,
runt Dominum de monumento, et nescio ubi posue- « Ηραν τον Κύριον από του μνημείου και ουκ οίδα
runt eum. Venit ergo Petrus atque Joannes ad mo- πού έθηκαν αυτόν ήλθεν ούν Πέτρος και Ιωάννης
numentum ; et reliqua. Deinde Magdalenam len- επί το μνημείον, και τα εξής. Είτα εισάγει κλαίου
term exhibet evangelista; quam semet inclinantem " σαν την Μαγδαληνήν , και παρακύψασαν ιδείν λέγει & ΓΙΑ

vidisse ait duos angelos sedentes, unum ad caput, c δύο αγγέλους καθεζομένους, ένα προς την κεφαλή ,και
allerum ad pedes , sibique dicentes : « Mulier, quid ένα προς τοις ποσίν και λέγουσιν αυτή , Γυναι , τι

Ε
ploras ? que ait : « Tulerunt Dominum meum, et κλαίεις ; » η δε είπεν, « Ηραν τον Κύριόν μου και ουκ
nescio ubi posuerunt eum, » Mox conversa retror- οίδα που έθηκαν αυτόν.» Είτα εστράφη εις τά οπίσω,
sum vidit Jesum stantem, neque tamen sciebat και είδεν τον Ιησούν εστώτα και ουκ ήδει ότι "η
eum esseJesum. Dicit autem ei Jesus : Mulier, cur σους έστιν· ο δε Ιησούς λέγει, « Γύναι, τί κλαίεις ;
ploras ? quem quæris ? ) τίνα ζητείς ;»
5. Ambigunt nonnulli quonarm pacto tres dies ε'. "Οτι απορούσί τινες ώς τρείς ημέραι και τρεις . .
noclesque tres absolute fuerint, uti predixit Chri- νύχτες πληρούνται, καθώς είπεν Χριστός,αι της ανα
slus, ante faciendam resurrectionem . Porro respon στάσεως και έστιν ειπείν (41): οι μεν από της προ
dere sic licet. Αlii a tempore, quo Jesus proditus δοσίας οι δε την Παρασκευήν εις δύο ποιούσιν, επει
fuit, numerant : alii parasceven in duo dividunt, νύξ γέγονεν και πάλιν ημέρα• εν εκείνη την ημέρα
quia iOX fuit rursusque dies, quia scilicet illa του ηλίου σκοτισθέντος και πάλιν αναφλεχθέντος: είτα
die sol obscuratus, denuo reluxit. Exin est Sabbati ή του Σαββάτου ημέρα όλη και η νυξ αυτής. Οι δε
dies integra , ejusque nox . Αlii supputant parasce- ήμέραν μεν την Παρασκευήν όλην και την νύκτα αυ
ven totain, diem noctemque ; Sabbatum itemtotum D της, Σάββατον όλον και την νύκτα αυτού της δε Κυ
ejusque noctem ; Donlinice autem diei initium, ριακής την αρχήν εις ήμέραν μετρούσιν όλην ως
loco integræ diei metiuntur, qua incipiente Chri αρξαμένης ήδη τότε ο Χριστός ηγέρθη ούτω τρείς
stus surrexit. Αtque ita tres dies dicunt. Certe et ήμέρας λέγουσιν. Επει και επί νεκρών και επί των
in mortuis ac in recens natis pueris ita solemus άρτιγενών παίδων ούτως μετρεϊν έθος όλην ημέραν,
totam diem meliri, sive nativitas contigerit hora ότε την από της δεκάτης ώρας αρξαμένην γέννησιν
decima, sive die exordiente. Sic etiam mortuis 1er- μετρούμεν, ή την από της αρχής της ημέρας αργά
tia die et nona et quadragesima inferias legitimas μένην γέννησιν· ομοίως και επί νεκρών την τρίτη
ferimus , haud tota tertia cum sua nocle, neque ήμέραν και την ενάτης και την τεσσαρακοστήν τα
tota nona cum sua item nocte, neque tota quadra- νενομισμένα ποιoύντες· ουχ όλην την τρίτην μετά
gesima similiter cum sua nocte, sed initiis morta- της νυκτός αυτής ουδε όλην την ενάτην μετά της
lium dierum spectatis, justa absolvimus, idque οικείας νυκτός αυτής ούδέ τήν τεσσαρακοστήνοι
lempus pro die integra habemus atque melimur. Πλην μετά νυκτός αυτής· αλλά τας αρχάς των τελευ
ταίων ημερών ορώντες εκτελούμεν τα πραττόμενα,
όλην ημέραν ταύτην και μετρούντες και λογιζόμενοι.
 957 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD STEPHANUM . * 953
s'. 'All' Éttei Xplotóe onsiv, tpeis Auépas xal A 6 . Sed quoniam Christus dixerat 63, tribus die
Speis vúxtas Šv tñ xapola tñs yñs éroual, ÉGTL bus tribusque noctibus se in corde terræ fulurum ,
GÚTUS ElTeiv (41). ápa el xpscoTTv ÈTEQYTELNájevov lubet ita disserere : si quis ære alieno obstrictus
των οικείω δανειστή μετά τρείς ημέρας πληρώσεις το creditori suo recepisset, se post tres dies solulu
xpéos, tapo tñs ropolegulas tarpusavta .Osasáuevou, rum ; hunc, inquam , si ante condictam diem æs
us Leuthuevov xpivoõuev, ý tehéov å neúsavta ; illud dissolvere videremus, mendacemne an multo
Ka đìu; si baccoy (42) [Trav, av# acn, Thuy - veraciorem judicaremus ? Prºterea, si Christus
cúvapis, xai Byxànuo aux Eyel od Bpáo.ov, út - ocius, quam spoponderal, resurrexit, major hinc
o '!aş réusl xal Evôos novitetaL YLYVÓLevoy• 4ūãos virtus elucescit, nedum locus reprehensioni est. Su
uév , ötl Tapnàoey o hexOels opos. ÜTTO TITOV Öğ, ötl spicio contra atquemendacium ex lardilale conse
cūvçużxwv åvaywproavtwv, xotin tÒ Topãypa żvo- quebantur : mendacium , quia condiclus terminus
uison šv. fuisset elapsus ; suspicio , quia , recedentibus cuslo
dibus, ea res furli fuisset insimulala.
EXPLICIT EPITOME.

LECTORI
Hactenus edidimus continuam atque illibatam Eusebiani operis priscam et præclaram Epilomen , prout
ca est in pulcherrimo codice Palatino Val. CCXX, a f. 61 usque ad 96 , ubi opus reapse concluditur,
relictis deinceps paginis puris. Fuerunt aulem , ut vidimus, quæstiones xx ; scilicet ad Stephanum xvi, ad
Barinum 1v . Quanquam vero variis ex fontibus nobis suppetebant utriusque partis supplemenla, noluimus
ea cum Epitome admiscere, ne scripti per se concinni er perfecti seriem quodammodo his inserlis perturba
remus. Nunc tamen supplementa quæ invenimus lum quæstionum ad Stephanum tum etiam ad Marinum
stablexenda sunt. Et primum laulæ aliquot parles ex magna ms. catena Nicetæ ad Lucam in codice A ,
scu Val. 1611, quas non ex Epitome sed ex integro opere decerplas fuisse apparet; quanquam ipse quoque
Nicelas videtur interdum , ut fit in calenis, Eusebium diminuere ; cujus rei indicium est, quod aliquando in
!'pitome sunt aliquot particulæ , quas Nicetas subirahil : elsi alioqui in laudatis a Niceta partibus,
Eusebius plerumque integer est, et ubique plenior . Nunc igitur privre loco supplementa quæstionum rict
Stephanum .

EUSEBII CÆSARIENSIS
EX INTEGRIORE OPERE QUÆSTIONUM EVANGELICARUM PARTES
in Nicelæ Catena ms. ad Lucam .

a'. (43) lepl od TOū adv Matlaiov övwley mat-
áyelv tås Oloôoyas, töv È Rouxõv åvária).LV TETOLN -
xéval, ulov xal tiiv aútry côòv Tropeudévias, oùôèv
επιμέμφεσθαι δεί · έπει και τους ανάντη και όρθιον
Tropelay àvióvtas, xal tous éjetady Old tñs aútñs
xatlóvtaş, oux Öv TIS ÉTÉpay sain Baõičely, hlās
duçorépOLS XELLÉvns Tois te å vloīdi xal tois XATLOÙ -
σι τρίβου . Τον αυτόν γούν τρόπον και επί της των
ysvov õladoxñs trápeotiv , Öty) glov È Tt' souslas ēlà
rūv aútāv, tuis uły xátulev til tous topóow & vié .
vii, tris & ÅTO Tūv å vw ev tepOtta tópwv apsayévois,
Ša! tous ÚSTÓTOUS YatanYelv . OÚTOS dè xal topów -
dev 'Epaious olhos ñv o tpótos, etc., ut in impressa
a nobis epitome, col. 891 ,lin , 4 a fine, usque ad toŨ
Lwtipos idõvejayYEÀLStás,col. 893,lin . 37. Elo 'ŐTL
63 Matth . XII , 40.
(41) Expilavit hanc Eusebii quæstionem Isidorus
Pelusiota ep . 2, 212 , lacilo aucioris nomine ; ideo
que ejusdea solulio jamdiu nola eral.
B 1. Quod Matthæus superne successiones dedu
cal, Lucas vero contrario ordine utatur, quando
quidem eadem via ulerque graditur, nullus est
reprehensioni locus. Νam et illos qui prorsum sur
sumque ascendunt, et illos qui adversum eadem
via descendunt , haud quisquam diceret diverso
tramite incedere : quia scilicet una ab utrisque, id
est ab ascendentibus descendentibusque, via leri
tur. Pari ergo modo etiam in recensendis generis
Successionibus, pro cujusque libito vel ab imis
sursum tendere , vel a supcris capto initio progeni
toribus in postremos desinere licet. Atque bic mios
antiquitus Hebræis placuil, cic . Quod si, quia nec
Lucas ascendens substitit in Abrahamo, nec Mal
thæus ab Adamo in væpit, in quem Lucas desivit ;
(42) Deest in codice particula , quæ tamen his
omilli non debuit.
(43) Cod. A , f. 03. Conſer quæst. 11.
99 EUSELI CÆSARIENSIS OPP . PARS III . — EXEGETICA . . 960
1dcirco dissonos inter se evangelistas aliquis dicat, A μή μέχρι του Αβραάμ και ο Λουκάς ανιών έστη,
Πon recte judical. Uterque enim evangelista pro- μηδέ ο Ματθαίος από του 'Αδάμ ήρξατο εφ' όν κατ- .
prio calculo descriptionem exposuit ; aliter quidem έληξεν ο Λουκάς, διαφωνείν τις αυτούς λέγοι, ουκ .
ex Abrahamo incipiens, aller ipsuim Abrahamum ορθώς οίεται · εκάτερος γάρ αυτών οικείο λογισμω :
supergradiens , ad primum usque hominem ascen- την έκθεσιν πεποίηται της γραφής, ο μεν εκ του :
dit ; neque in hoc ipso consistens, historiae sue Αβραάμ αρξάμενος, o δε και τον Αβραάμ υπερβάς, :
seriem cum Deo conneclit. Quenam porro in his επί τε τον πρώτον άνθρωπον ανελθών και μηδέ μέ
repugnantia est ? si Mattheo quidem visum utile χρι τούτου στάς, τον πάντα δε λόγον επί τόν Θεόν :
est, ob scripturæ suæ institutum , ex Abrahaino et αναρτήσας· ποία γαρ εν τούτοις μάχη; Είτω μεν :
deinceps genealogiam deducere : Luca autem pla- χρήσιμος εφάνη ή από του Αβραάμ και επί τουςεξής :
cuit , propter regenerationis in Christo mysterium , γενεαλογία, διά την οικονομίας του παρ' αυτώ λόγου,
sursum provehere hominem lavacro regeneratum και δε διά τό της εν Χριστώ παλιγγενεσίας μυστήριον,
ultra cujuslibet generationis fines. Observa eniin, αναβιβάζει τον διά λουτρού γεγεννημένον, επέκεινα :
eum 1oto suo sermone vocabulum generationis re- απάσης γενέσεως · τηρει γάρ ότι δι' όλου του λόγου :
ticere , sed Jesum retrocedendo subvelhere, donec σεσιώπηκε το της γενέσεως όνομα, άγει τε αυτόν
non in homine aliquo sistit, sed in ipso omniumn B ανάγων, και ίστησιν ουκ επί τινα ανθρώπων, αλλ' :
Deo, cui illum utpole Filium Patri copulat. επί τον πάντων Θεόν, μονονουχί προσάγων, ατε δή η
Υιόν γενόμενον τώ Πατρί.
2. Age vero ut ita etian loquentis coarguamus β. (44) "Ίνα ούν και τούτο είρηκότος τηναμαθίαν
imperitiam, atque ut nemo veritatis ignoratione ελέγξωμεν , παύσωμεν δε του μηδένα υπ’ αγνοίας :
deinceps scandaluro paliatur, genuinan acte rei όμοίας σκανδαλισθήναι , την αληθή των γεγονότων -
historiam exponam. In primis vero objeclam no- ιστορίαν εχθήσομαι· πρότερον δε την προταθείσαν
Dis propositionem considerare opus est. Matthaeus ήμίν πρότασιν καιρός έστι επισκέψασθαι· ό μεν
φuidem ex Abrahamo ad Davidem, atque ita ad Ματθαίος από του Αβραάμ επί τον Δαυίδ , και ού
Salomonem ejusque successores usque ad Jaco- τως επί τον Σολομώνα και τους τούτου διαδόχους :
lum, unde Orius Josephus Christi putatus pater, μέχρι του Ιακώβ , εξ ου Ιωσήφ ο του Χριστού χρη- :
descendit. Lucas autem Josephum haud ex Jaco- ματίσας πατήρ, κάτεισιν· ο δε Λουκάς τον Ιωσής :
bo ail ortum, ut Matthaeus ; sed ex Heli ascendens, ουκ από του Ιακώβ είναι φησιν ως Ματθαίος, αλλ' :
ad celeros pergit , quorum nullum Matilhaus com- από του Ηλεί • είτα από του Ηλεί ανιών εφ' ετέρους :
meanoral. Atqueita obliquam veluti decurrens viam, χωρεί, ών ουδέ όλος εμνημόνευσεν ο Ματθαίος και
nequaquam ad Salomonem devenit Davidis ilium, & ούτως πλαγίαν τινά δραμών , έρχεται ουκ επί τόν *:
sed all Nallianum φui que fuit Davidis filius. Σολομώνα τον του Δαυίδ, αλλ' επί Νάθαν τον και η
Αtqui oportuisset, si unam Uterque evangelista ge- αυτόν του Δαυίδ : οφείλων, ει δή περί της αυτής γε- :
nealogiam texebat, vel Lucan eamdem cum Mat - νεαλογίας ο λόγος ήν αυτοίς , διά τών αυτώντω Μa:- -
theo seriem contexere, vel Matthaeum eadem, que θαίω ανελθεϊν, ή τον Ματθαίον δι' ών ο Λουκάς χω
habet Lucas , nomina recitare. Hi vero adeo invi . ρήσαι ονομάτων· ει δε ούτως ου συνηνέχθησαναλλή
cem non conspirant, ut alier Jacobi filium dicat λοις , ώς τον ένα ειπείν του Ιακώβ τον Ιωσήφ είναι
Josephum ac Salomonis Davide geniti : alter aulein υιόν και Σολομώνος υιού Δαυίδ τον δε έτερον, μή :
non Jacobi, sed Ηeli ac Nathani Davide item ge- του Ιακώβ , αλλά του Ηλεί και Νάθαν υιού Δαυίδ
niti : quo scribendi institulo magnopere inter se δι' ών έoικασι πολλήν διαφωνίαν προς αλλήλους πε
dissidere videntur . - Quomodo igitur objects ριέχειν. - Τι δή ούν εις το προταθέν τούτο πρόβλημα
propositioni occurrendum est ? Agesis , anime ape- είπoι άν τις ; φέρε της ψυχής διανοίξαντες το όμμα , και
rientes oculum, vocabulis ipsis accurate mentem ατενώς ταϊς λέξεσιν αυτοίς επερείσωμεν την διά
inlendamus, et quid dicat Lucas inspicianmus. νοιαν , ίδωμεν τε τι φησιν ο Λουκάς. Και αυτόςο ε.
« Ει ipse Jesus erat incipiens quasi annorum tri- η Ιησούς ήν αρχόμενος ώσει ετων τριάκοντα ων υιός
ginta , ut putabatur filius Josephi, qui fuit Heli, ως ένομίζετο του Ιωσήφ, του Ηλεί, του Μελχι ) και
qui fuit Melchi. Sed enim Matthaeus, haud usus αλλ' ουχ ό γε Ματθαίος έχρήσατο τη ώς ένομίζετο
est dictione putabatur, ele . Atque hæc prima est çwvi , etc., utin epitome, col. 896, lin .4,usque ad
responsio . αύτη μεν ούν η πρώτη απόδοσις.
3. Αlius quoque fortasse lalet profundus atque γ'. (45) Είη δ' άν τις και άλλος βαθύς και απόρρή:
arcanus in predictis sensus. Mattlieus enim ma- τος εν τοις προκειμένοις λόγος . Ματθαίος μεν γας :
nifeste carnalem narrans Christi originem, et Jo. ομολογουμένως την ένσαρκον γένεσιν ιστορών 500
sephum volens vere Davide oriundum ostendere, Χριστού , και τον Ιωσήφ αποδείξαι βουλόμενος αλί
Orationissuringressum qualem oportuitfacit, dicens, Cώς έκ Δαυίδ , όθεν έχρήν τη εισβολή κέχρηται τον
Liber generationis Jesu Christi , et reliqua, conse- λόγου , φήσας , Βίβλος γενέσεως Ιησού Χριστού,και
quenterque totam deinde historiam ponit post pro- τα εξής : ακολούθως τε την όλην εξής ιστορίας του
genitorum catalogum, Migos videlicet , Herodis μετά τον των προπατόρων κατάλογον, τους Μαγνη»
( 11) Cod. A , Γ. 64. Quest. 111. (43) Ιbid.
 561 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD STEPHANUM . 902
την Ηρώδου μανίαν, την εις Αίγυπτον Ιησού φυγήν, Α Γurorem, Jesuin ΑΕgyptum fugam, indidem reditum,
την εκείθεν επάνοδον, τον 'Αρχέλαον· και ως μετά derique Archelaum. Εt quomodo post haec in pu-
ταύτα ήδη λοιπόν είς άνδρας Ιωάννης προβάς μετά blicuni hominum conspectum prodiens Joannes,
τριακοστόν έτος της Ιησού γενέσεως, επί της ερήμου tricesimo statis Jesu anno, penitentiae baptismuni
κηρύσσει βάπτισμα μετανοίας , πάρεισί τε μετά των in deserto predicaverit, atque inter alios illue
άλλων και ο Ιησούς εν τω Ιορδάνη βαπτισθησόμενος Jesus quoque venerit, ut alis Joanne in Jordane
υπό του Ιωάννου και δή συνόρα εν τούτοις ύφος και baptizaretur. Vides ergo in his contextum, et
ακολουθίαν ιστορικής διηγήσεως ήν ο Ματθαίος εκτί- historice narrationis sequelam, quam Matthaeus
θεται , Σύρος ανήρ, τελώνης τον βίον , την φωνήν exponit, vir Syrus, professione vitae publicanus,
Εβραίος . lingua Hebræus.
δ . Ο δε Λουκάς το μεν γένος από της βοωμένης 4 . At Lucas celebri Αntiochia genus trahebat,
'Αντιοχείας ήν, εν ή δή οι πάντες λογιώτατοι τους qua in urbe eruditissimi quique abs Ionibus se
"Ιωνας προγόνους αυχούσιν (46) · ου μην αλλά προς progenitos esse gloriantur. Sed prater insitum ci
τω κατά φύσιν "Ελληνικό των ανδρών , επήγετο τι vibus hellenismum, aliquando magis profecerat in
πλέον ο Λουκάς εν λόγοις , άτε ιατρικής έμπειρος ών litteris Lucas, quia medicae artis peritus erat . Et
επιστήμης. "Ομως δή ο τοιούτος της του κατ' αυτόν B tamen talis cum esset, Evangelii scripturam Or
Ευαγγελίου γραφής αρχόμενος, τα μεν κατά τον Ζα- diens, res primum Zacharia et Elisabelw narrat.
χαρίας και την Ελισάβετ ίστορεί πρώτα. Είτα την Deinde Gabrielis ad Mariam apparitione su bnex2,
προς την Μαρίαν του Γαβριήλ επιφάνειας επισυν- miras illas nativitates deinde ponit, nulla Joseplii
άψας,τας παραδόξους γενέσεις εξής τίθησιν , ουδεμιάς genealogia facia mentione. Postea duodecimum
μνησθείς γενεαλογίας του Ιωσήφ · έπειτα δωδέκατον Jesu annum scribens, nondum ullam genealogiam
έτος αναγράφων του Ιησού, ούπω και νυν γενεαλογίας neenmorat. Post Augusti vero tempo2, Tiberio
μνημονεύει. Μετά δε τους Αυγούστου χρόνους, Τιβε- Romanorumimperiumtenenle, quinto decimo hujus
ρίου διαδεξαμένου την Ρωμαίων ηγεμονίαν, κατά το anno, dicit Joannem in leserto predicavisse pe
πεντεκαιδέκατον αυτού έτος , φησι τον Ιωάννην επί nilentice baptismum in peccatorum remissionem :
της ερήμου κηρύξαι μετανοίας βάπτισμα εις άφεσιν concionesque ejus exponit; et post htc omnia,
αμαρτιών · διδασκαλίας τε αυτου τίθησι, και επί του - Jesu, inquit, baptizato et orante colum aperiri con
τοις άπασιν , Ιησού, φησί, βαπτισθέντος και προσευξα- tigit, et Spirituum columba specie descendere , at
μένου εγένετο άνοιγήναι τον ουρανόν , και καταβηναι que illinc vocem deferri : « Tu es Filius meus dile
το Πνεύμα ώσει περιστεράν, και φωνήν εκείθεν ενε - . clus, in quo mihi complacui, o Porro huc prove
χθήναι: « Συ ει ο Υιός μου ο αγαπητός εν ώ ευδό- " clus , tanquam somno evigilans, genealogie intem
χησα.» " Ένθα γενόμενος , ώσπερ εξ ύπνου διανήψας, pestive, ut aliquis existimabit, mentionein infert :
της γενεαλογίας ακαίρως , ώς αν οιηθείη τις , μνη- « Etipse Jesus erat incipiens quasi annorum tri
μονεύει λέγων,« Και αυτός ήν αρχόμενος ο Ιησούς ως ginta , filius ut putabatur Josephi, qui fuit Heli,
έτων τριάκοντα, ών υιός ως ένομίζετο του Ιωσήφ, του qui fuit Melchi, » et reliquorum.
. Ηλεί, του Μελχί (47), 1 και των λοιπών.
. ε'. Τίς τοιγαρούν εν τούτοις ουκ αν απορήσειεν; 5 . Quis ergo hoc loco non sit perplexus ? sigui
- ει Ματθαίος μέν λόγου σύνταξιν επιστημόνως φαίνε- dem Mattheum narrationis sua compositionem
ται πεποιημένος , κατά καιρόν τε χρησάμενος τη scite fecisse apparet ; Lucam autem tanta incogi
γενεαλογία, Λουκάς δε εις τοσούτον ήλαυνεν απορίας, 1antia fuisse , ut cum suo loco genealogiam collo
ώς ότε μεν έχρήν κατά χώραν την γενεαλογίαν εντά- care deleret, earn tunc praetermiserit: el cen
ξαι, τηνικαύτα παραλιπείν αυτήν, ιστορίαν τε τοσαύ tantam historiæ parlem scripsisset, nempe a Chri.
τηνεκθέμενον την από της γενέσεως του Χριστού μέ- sti nativitate usque al tricesimum ejus annum,
χρι τριάκοντα ετών, μηδένα καιρόν επιτήδειον συν - τιullum inserendie genealogic idoneum tempus
ιδείν της κατ' αυτόν γενεαλογίας · νύν δε ότε τριακον- η agroverit : sed nunc demum cum triginta jam an
ταέτης γεγονώς πάρεισιν επί το Ιωάννου βάπτισμα, 10s natus ad Joannis baptisimum accedit Christus,
παρά πάντα λόγον και παρά καιρών, ώσπερ τινά παρ- preter omnem rationem ac tempus, tanquam
ενθήκην εισάγει της γραφής της γενεαλογίαν. Αλλ' scripti insertum quoddam genealogiam inducat.
εί τις γε αυτό τοιαύτα εμέμψατο, ουκ αν η πόρησεν Verumenimvero si quis illum sic reprehenderet ,
αποκρίσεως ο θείος ευαγγελιστής» είπε δ' άν ως εικός haud responsum suum desiderari paleretur divus
θελά τινα και σοφά και του εν αυτώ θείου Πνεύματος evangelista ; sed divina quedarm, ut par est, et
επάξια . Εγώ δε ηγούμαι αυτόν και την κατά σάρκα scita, et inhabitante divino Spiritu digna eloque
γένεσιν του Ιησού γενεαλογείν εθέλοντα , νύν τούτο retur . Ego autem existimo ipsum Jesu carnalem
πεποιηκέναι τούτο γάρ ει κατά γνώμην έπραττεν, quoque originem describere volentem, ita se ges
ουκ ήγνόει , ότε έχρήν ταύτην εκθέσθαι. Επειδή δε sisse. Ει quia hoc ei propositum erat , haud igno
νυν της διά λουτρού αναγεννήσεως μέμνηται , Υιόν rabat, generationem hujusmodi exponi oportere.
αυτόν εισάγων Θεού, βούλεται ώς εν υποδείγματι πα- Sed quoniam nunc de regeneratione per lavacrum
(46) Sic demonstrat Eusebius totam Antiochena (47) Ita codex , prætermissis Matath et Levi.
rum lilleraluram Græcam fuisse .
963 EUSEBJI CÆSARIENSIS OPP . PARS III. – EXEGETICA .
lequitur, Jesumque ut Dei Filium exhibet ; idcirco A ραστήσαι ότι δή πάς ο εν Θεώ αναγεννώμενος, καν :
hoc veluti exemplo demonstrare studet, quemlibet αληθώς υιός ανθρώπων είναι νομίζοιτο δι' ην περί
hominem in Deo regeneratum, etiamsi vere filius κειται σάρκα , αλλ' ουχ ίσταται γε αυτά τα της γε- :
hominum habeatur ob carnem qua indutus est, νέσεως εις τους κατά σάρκα γονείς , ουδέ μέχρι των
non tamen cum sua natura in carnis genitoribus του σώματος προπατόρων φθάνει " αλλ' ει και νομί. .
sistere, neque non ultra corporis procreatores ex- ζοιτο ανθρώπων είναιυιός διά τήν του σώματος γένε- :
currere : verum etiamsi filius hominis videatur ob σιν , όμως δ' ούν ουκ αλλότριος της του Θεού υιοθεσίας -
corporis generationero, nihilominus haud alienuια καθεστηκε. Διό ηγούμαι αυτόν κατά καιρών και τη :
a Dei adoptione censeri. Existimo igitur ipsum γενεαλογία κεχρήσθαι, και τη προσθήκη της ως .
(empestive et genealogiam scripsisse, et addita- ένομίζετο φωνής. Και γάρ ακόλουθον ήν, της εξ -
mento dictionis ut putabatur usum. Consentaneum ουρανών μαρτυρίας φησάσης προς τον Ιησούν, Συ :
quippe erat, postquam de celo testimonium ad ο υιός μου ο αγαπητός, εν σοι ευδόκησα, μηκέτι και --
Jesum venerat : Tu es Filius meus dilectus, in te ανθρώπων ομοίως αυτόν αναγορεύσαι υιόν, μετά :
mihi complacui ; jam inquam haud decebat, ho- δε της ως ένομίζετο προσθήκης: Θεού μέν γάρ -
minum filium, eque ac celeros , ipsum appellare ; ανεκηρύχθη υιός είναι φύσει, αλλ' ουχ ώςένομίζετο: -
sed additamentum adjicere opus fuit ut putabatur . του δε Ιωσήφ ένομίζετο, αλλ' ου φύσει υιός ήν.
Nam Dei quidem proclamatus fuit naturaliter filius, non autem ut pulabatur : secus autem Josephi
quidem putabatur , sed non erat naturaliter filius.
6 . Que cum ita se habeant, videor mihi sic B ς'. "Ων ούτως εχόντων, δοκώ μοι και ούτως τον
rationem reddidisse , cur Mattheus scripturam suam λογισμόν αποδεδωκέναι, καθ' όν ο μεν Ματθαίος άρ
exordiens, ante Marie conceptum, et ante carna- χόμενος της εαυτού γραφής, προ της συλλήψεως της
lenn Jesu generationem, tenmpestive in sua historia Μαρίας, και προ της ενσάρκου γενέσεως του Ιησού, "
carnalem genealogiani preposuerit. Ρropterea ge- κατά καιρον ως έν ιστορία προτάττει την κατά σάρκα
nerationes quoque deοrsum ducit, descensum a γενεαλογίαν· διό και τα γένη κατάγει, κάθοδον από
meliore statu innuens illius de quo agit : eleniin των κρειττόνων αινιττόμενος του δηλουμένου σαρ
incarnatum Dei Verbum reapse descendit , quia κούμενος γάρ ο Λόγος του Θεού κατήει, ότι δη εν
cum in forma Dei esset exinanivit semetipsum μορφή Θεού υπάρχων έκένωσεν εαυτόν μορφήν δού
formam servi accipiens. Αt vero Lucas , siquidem, λου λαβών· ο δε Λουκάς, ει μεν ομοίως τω Ματθαίω
eque ac Matthaeus, Verlbi in carne adventum de- την ένσαρκον έμελλεν αυτού παρουσίαν δηλούν, πάν
monstraturus fuisset, ipse quoque omnino generis τως αν έχρήσατο και αυτός τη του γένους ιστορία,
historiam scripsisset circa conceptionis aut certe κατά τον της συλλήψεως ή της αποτέξεως καιρόν και
nativitatis tempus ; ordinatimque a senioribus ακολούθως από των πρεσβυτέρων αρξάμενος, κατήει
exordiens, ad postremos descendisset. Sed quia επί τους τελευταίους· έπει δε ου κατά την αυτήν τω
haud secundum Matthaei mentenm narrationem suam G Ματθαίω διάνοιαν εξέθετο την διήγησιν, είκότως τον
explicuit, merito teinpus illud transcendens, ad αυτόν εκείνη καιρόν υπερβάς , επί την αναγέννησιν
baptismi regenerationem contendit : atque hoc loco τήν διά λουτρού παραγίνεται και ενταύθα την ένα
contrariam exponit generationum successionem : τίαν εκτίθεται των γενών διαδοχήν, ομού και ανάγων
subgradiens simul a postremis ad prinios, simulque από των υστάτων επί τα πρώτα, ομού και την μνή
vitans commemoratorum a Mattheo reorum pecca - μην των παρά τω Ματθαίω υπαιτίων και αμαρτωλών
torumque virorum mentionem : quandoquidem ανδρών αποσειόμενος , επειδή περ και παρά τω Θεω
regeneratus in Deo, fit alienus a carnali origine , αναγεγεννημένος, αλλότριος καθίσταται τηςενσάρκου
et a peccatoribus secundum carnem patribus, post - γενέσεως και των κατά σάρκα αμαρτωλών πατέρων,
quam Dei filius est effectus, et omnium qui secun- Yίος αποφαινόμενος Θεού , και πάντων των κατά
dum Deum inculpale vixerunt. Sic Abrahamo Θεόν ανεπιλήπτως βεβιωκότων· ούτω καιτο'Αβραάμ
quoque dictum fuit : « Tu vero abibis ad palres είρητο: « Συ δε απελεύση προς τους πατέρας σου !
tuos . » Quibus verbis haud carnales parentes sed oύ τους κατά σάρκα, τους δε εν Θεώ δια την εύ
illi qui secundum Deum pietate ei similes fuerunt, σεβείας ομοιοτροπίαν αινιττομένου του λόγου.
quasi ænigmate denotantur. ζι. Είκότως τοιγαρούν ο Λουκάς , άτε την αναγέν .
7. Merito ergo Lucas, utpote qui regenerationem
narrat, haud eadem qua Matthaeus via incedit. νησιν ιστορών, ου την αυτήν οδεύει το Ματθαίω' ού
Quamobrem neque Salomonis neque Uriae uxoris, oύν του Σολομώνος και της Ουρίου, ού της Θάμαι
neque Thamare, neque Ruthe, neque Jechonie, ου της Ρουθ, ου του Ιεχονίου και των μεταξύ δια
neque his interjectorum haud absque criminatione βεβλημένων ανδρών την παράθεσιν πεποίηται, αλ
virorum facit recensionem, sed per alios inculpalos δι' ετέρων ανεπιληπτων ανεισι, και δε και εκ
graditar ; et quidem a propheta Nathano regenera- προφήτου Νάθαν τον αναγεγεννημένον εισάγει. Δ.
τωm suum derivat. Ει ille quidem apud Matthaeum μεν παρά τω Ματθαίω κατά σάρκα γεγενημένος
secundum carnem genitus , filius erat Abrahami, υιός ήν 'Αβραάμ, εντεύθεν γενεαλογούμενος,
ex hoc videlicet deducta genealogia, quia prino δή περ το 'Αβραάμ πρώτη και επαγγελία δέδοτο
Abrahatmo facta fuit promissio gentium benedictio. των εθνών ευλογίας, ουκ άλλως ή διά του εκ σπερμ
 TA M
965 SUPPLEMEN QUÆSTIONU AD STEPIIANUM . 966
τος αυτού προελευσομένου γενησομένη. Ο δε εν Θεό A riis, que haud aliler quam per semen ex eo pro
αναγεγεννημένος , ετέρους πατέρας τους κατά Θεόν venturum eventura erat. At ille in Deo regeneralus.
επιγραψάμενος , ουδ' αυτούς αληθώς εσχηκώς, αλλ' alios sibi patres secundum Deum inscribens , haud
ως ένομίζετο διά τήν τών ηθών ομοιοτροπίαν, άνει- equidem veros patres , sed ita putalos propter no
σιν επί τον αληθή Πατέρα μετά πάντας χρηματίσας rum similitudinem, ad verum Patrem post omnes
Υιός του Θεού· αλλ' ούτος μεν εν απορρήτοις ήμίν Sumsum tendit, Filius Dei exsisteus. Atque hacte
αποδόσθω ο λόγος. "Ινα δε μή τις ημάς ευρεσιλογείν ηus de arcano a nobis Sensit dictum sit. Ne vero
υπολάβοι, και ιστορία χρήσομαι παλαιοτάτη παρ' ής ηος quisquam haec proprio ingenio excogitare pu
έστι την λύσιν εύρεϊν της νενομισμένης παρ' αμφο- tet, antiquissimam historiam proferam, apud quam
τέροις τοις ευαγγελισταϊς διαφωνίας. Της δε ιστορίας comperire est solutionem putale inter duos evan
γέγονε συγγραφεύς Αφρικανός, ανήρ λόγιος και τους gelistas dissonantise . Historia hujus auctor Afri
από της έξωθεν παιδείας όρμωμένους επιφανής: ού canus est, vir eruditus, et inter extera doctrina
προς άλλους πολλούς και καλούς λόγους, και επιστολή τηbutos illustris , cujus praeter celeros multos
φέρεται προς 'Αριστείδης περί της νενομισμένης των egregios libros , epistola quoque habetur ad Αristi
ευαγγελιστών περί την Χριστού γενεαλογίαν διαφω- dem de putata evangelistarum circa Christi genea
νίας: έχει δ' ούτως. B logiam dissonantia, quæ ita se habet.
ΑΦΡΙΚΑΝΟΥ (18). AFRICANI.
η'. Ουκ ακριβώς μέντοι τινές λέγουσιν , ότι δικαίως 8 . Haud accurate quidam aiunt, provide factam
γέγονεν η διάφορος αύτη των ονομάτων καταρίθμησίς esse diferentem hanc nominum enumerationem et
τε και επιμιξία , των τε ιερατικών, ως οίονται, και permissionem sacerdotalium, ut putant, et regalium
των βασιλικών , ένα δειχθή δικαίως ο Χριστός ιερεύς virorum, ut ostenleretur merito Christus rex simul
τε και βασιλεύς γενόμενος : ώσπερ τινός απειθούντος atque sacerdos : quasi aliquis de hoc dubitet, aut
ή ετέραν εσχηκότος ελπίδα , ότι ο Χριστός αρχιερεύς aliam spem habeat, nempe quin Christus ælernus
έστι Πατρός, τας ημετέρας προς αυτόν ευχάς αναφέ- sit apud Ρatreno pontifex, preces nostras ei ofe
δων, και βασιλεύς υπερκόσμιος , ούς ήλευθέρωσε νέ rens : rex autem supermundialis, quos liberavit pa
μων το Πνεύματι , συνεργός εις την διακόσμησιν των scens Spiritu, cooperator effectus in omnium rerum
όλων γενόμενος. Και τούτο ημίν προσήγγειλεν ουχ ordinatione. idque nobis exploratum fecit non tri
ο κατάλογος των φυλών, ουχ ή μίξις των αναγράπτων buum catalogus, neque perscriptarum generatio
γενών, αλλά πατριάρχαι και προφήται . Μή ούν κατ- num mistio , sed patriarclie atque prophete. Ca
ιωμεν εις τοσαύτην θεοσεβείας σμικρολογίαν, ίνα τη . Yeamus igitur a minuto hujusmodi religionis artifi
εναλλαγή των ονομάτων, την Χριστου βασιλείαν και " cio, ut nominum permutatione Christi regnum ac
Ιερωσύνην συνιστώμεν• επεί τη Ιούδα φυλή τη βα- sacerdolium comproliare velimus. Νam et alioqui
σιλική , ή του Λευί φυλή ιερατική συνεζύγη , του regali Jude tribui sacerdotalis Levi tribus facia
Ναασσών αδελφήν την Ελισάβετ Ααρών άξαμένου , erat affinis, ex quo Naassonis Sororem Elisabelam
και πάλιν 'Ελεάζαρ την θυγατέρα Φατιήλ, και ενθένδε duxit Aaron uxorem , rursusque Eleazar Phalis
παιδοποιησαμένων. Έψεύσαντο ούν οι ευαγγελισται , helis filiam 65, prole inde suscepta. Ergo evange
συνιστάντες ουκ αλήθειαν, αλλ' εικαζόμενον έπαινον• liste mentiti sunt, dum non veritatem asserunt,
και διά τούτο ο μεν διά Σολομώνος από Δαυίδ εγε - sed simulatam laudem : cujus rei causa, alter qui
νεαλόγησεν τον Ιακώβ τον του Ιωσήφ πατέρα · ο δε dem per Salomonem a Davidc Jacobi stirpem Ira
Νάθαν του Δαυίδ, τον Ηλεί τον του Ιωσήφ ομοίως xit, φui fuit Josephi pater : aller autem a Natliano
άλλων πατέρα καίτοι αγνοείν αυτούς ουκ εχρην, ως Davidis filio Helim deduxit Josephi pariler, sed
εκατέρα των κατηριθμημένων τάξις, το του Δαυίδ εστι alia ratione, patrem. Αtqui eos ignorare non opor
γένος , ή του Ιούδα φυλή βασιλική . Ει γάρ προφήτης 1ebat, utrumque numeratorum hominum ordinem,
ο Νάθαν, αλλ' ούν και Σολομών, ό τε τούτων πατήρ genus esse Davidis, Jude nempe regiam trilium.
εκατέρου · έκ πολλών δε φυλών εγίνοντο προφήται, D Eliamsi enim propheta Natianus fuit, et quidern
ιερείς δε εξ ουδεμιάς (49) των δώδεκα, φυλών, μόνου eliam Salomon, et horum utriusque parens (David) :
δε Λευίται . Μάτην αυτοίς άρα πέπλασται το ερευ- ex multis sane tribubus exslitere prophete ; sed la
σμένον μηδέ κρατοίη τοιούτος ο λόγος εν Εκκλησία men sacerdotes nulli fuerunt ex nulla duodecim
Χριστού [κατά] ακριβούς αληθείας, ότι ψεύδος σύγ- tribuum, sed soli Levite. Frustra igitur composita
κειται εις αίνον και δοξολογίαν Χριστου · τίς γάρ ουκ ab illis fuit haec falsitas; neque prevalebit hujus
οίδε κακείνον τον ιερώτατον του Αποστόλου λόγον κη modi sermo in Christi Ecclesia contra accuralam
ρύσσοντος και διαγγέλλοντος την ανάστασιν του Σωτή- veritatem, nempe ut mendacium consarcinetur ad
1 * Exol. VI , 23 . 68 ibid . 25. . .
(48) Diximus col.899, adn.12,Africani epistolam , Etenim in Veneti quoque Gallandii diligentissimi
quaiEusebius Hist. eccl. 1, 7, acephalam dederat, hominis Bibliotheca Patrum l. II, p . 358 , acephala
a nostra epitome feliciter partim sarciri. Nunc isto est hæc epistola , quia caput ejus adhuc linteis co
in fragmento integriore ac primitivo prædictæ epi- dicum obvolutum erat.
stolie prior pars omnino cumulatur. Hujus ergo ad (49) In epitome codex habet omnino ου δείνες,
Africani epistolam praeclari additamenti meminisse Sed veram nunc vides lectionem εξ ουδεμιάς.
oportet eos, qui novas aliquando editiones curabunt.
 IS PP ARS III . - EXEGETICA .
267 EUSEBI CÆSARIENS O .P 968 ,
Christi laudem atque preronium. Quis vero et illa A ρος ημών, και διϊσχυριζομένου την αλήθειαν, μεγάλα
nescit sacratissina Apostoli verba resurrectionem φόβω λέγοντος, ότι εί Χριστόν λέγουσι τινες μη έγη.
Servatoris nostri predicantis atque nuntianlis, γέρθαι, ημείς δε τούτο και φαμέν και πεπιστεύχα
reique veritatem nmagno cum pavore affirmantis dum μεν, και αυτό και ελπίζομεν και κηρύσσομεν, κατα.
ait 66 : Si Christurm resurrexisse quidam negant, ψευδομαρτυρούμεν του Θεού, ότι ήγειρε τον Χριστόν
nos autem asserimus atque credimus, speramus ac oν ουκ ήγειρεν · ει δε ούτως ο δοξολογων Θεόν Πα
predicamus, falsi testes Dei sumus, quod suscita - τέρα, δέδοικε μη ψευδολόγος δοκoίη , έργον παράδοξον
verit Christum, quem non suscitavit. Quod si adeo διηγούμενος, πώς ουκ άν δικαίως φοβηθείη, ότι διά
hic qui Deum Pauren honorat, ne mendax videatur, ψευδολογίας αληθείας σύστασιν ποριζόμενος, δόξαν
timet, quia rem miram narrat ; cur non merito li- ουκ αληθή συντιθείς; Ει γάρ τα γένη διάφορα, και
meat quisquis falso sermone veritatem νull stabili- μηδεν καταφέρει γνήσιον σπέρμα επί τον Ιωσήφ, εί
re, τιon veram sententiam concinnans ? Νam si ge - ρηται δε μόνον εις σύστασιν του γεννηθησομένου, ότι
nerationes abluderent, nihilque germani seminis ad βασιλεύς και ιερεύς έσται ο έσομενος, αποδείξεις μη
Josephum conferretur , sed ea res ad fulcimen tan- προσούσης, αλλά της των λόγων σεμνότητος εις ύμνος
tummodo nascituri dicta esset, nempe quod rex at- αδρανή φερομένης, δηλον ώς του Θεού μέν ο έπαινος
que sacerdos foret is qui venturus erat, deficiente B ουχ άπτεται, ψεύδος ών · κρίσις δε τω είρηκότι, το :
probatione, toιoque Orationis Ornita in futilem ουκ ον, ώς ον κομπάσαντι (50).
hymnum desinente, nullam hinc laudem Deo accedere exploratum fit, quia lotum mendacium est;
sed damnationem potius dicenticonflari,quia quod nibil esi, aliquid esse jactavil.
9. Davidem Mattheus quoφue ante alios in ordi - θ'. Τον Δαυίδ προ των άλλων και Ματθαίος έταξες
τ: e posuit in sua genealogia, quia Davidi primo S0- εν τη κατ' αυτόν γενεαλογία, επειδή και πρώτη και
lique firmo jurejurando predixeral Deus fore με μόνο το Δαυίδ μεθ' όρκου διαβεβαιώσεως εξ αυτού
ex illo nasceretur secundum carnen Claristus. κατά σάρκα φύναι ο Χριστός έθεσπίζετο · γέγραπται
Scriptum est igitur : Juravit Dominus Davidi veri- γούν " "Ωμοσε Κύριος τώ Δαυίδ αλήθειαν, καιου μή
tatem, et non frustrabitur eam : de fructu ventris αθετήση αυτήν· έκ καρπού της κοιλίας σου θήσομαι
lui ponam super thronum tuum 67. , Et rursus : επί τον θρόνον σου . Και πάλιν: « "Ωμοσα Δαυίδτώ

1.
« Juravi Davidi servo meo, usquein elernum para- δούλα μου , έως του αιώνος ετοιμάσω το σπέρμα
bo semen tuum68. Ει in Paralipomenis : Cum- σου . 5 Και εν Παραλειπομένους : « Και έσται όταν
que completi fuerint dies tui , ut dormias cum patri- πληρωθώσιν αι ημέραι σου , και κοιμηθήση μετά των
bus fuis, suscitabo semen tuum post te, eritque C πατέρων σου , και αναστήσω το σπέρμα σου μετά σε,
slius de ventre tuo, el stabiliam regnum ejus : ος έσται εκ της κοιλίας σου, και ετοιμάσω την βασί
ipse mihi edificabit domum, et erigam thronum λείαν αυτού · αυτός οικοδομήσει μοι οίκον " και ανορ
ejus usque in sempiternum. Ego ero illi Pater , et θώσω τον θρόνον αυτού έως εις τον αιώνα· εγώ έσο
ipse mihi ilii instar 69. Similia his in secundo μαι αυτώ εις Πατέρα, και αυτός έσται μοι εις υιόν,και
quoque Regnorum libro scribuntur 70. Sed ea qui- Τα όμοια τούτοις και εν τη δευτέρα των Βασιλειων
dem ad Salomonem trahi queunt; verum nec que φέρεται• αλλ' εκείνα μεν καν ελκυσθείη επί τον Σι
in manibus sunt, nihil prorsus ad Salomonenm atti- λομώνα, τα δ' εν χερσίν ότι μηδεμίαν έχει κοινότητα
nere, sic licet cognoscere. Multis post Salomonis προς Σολομώνα, ώδ' άν τις καταμάθου. Μετά την Σο
obitum annis prophetans Isaias, hinc de futuro ex λομώνος τελευτην, πολλοίς ύστερον χρόνοις προετ-
Davidis semine valicinabatur : Egredietur virga τεύων Ησαΐας, τοιάδε περί του γενησομένου εκ στές
de radice Jesse (fruit hic Davidis parens), el Ποs de ματος Δαυίδ προκηρύττει: Εξελεύσεται ράβδος εκ
radice ejus ascendet. Ει erit radix Jessie, et qui της ρίζης Ιεσσαί : (πατήρ δε ήν ούτος του Δαυλή)
consurgit ad imperandum gentibus : in ipso gentes και άνθος εκ της ρίζης αναβήσεται» και έσται η ρίζα
sperabunt 71. 5 De promisso autem Davidi tbrono του Ιεσσαί, και ο ανιστάμενος άρχειν εθνων' επ
tale oraculum est : « Parvulus natus est nobis, et D αυτώ έθνη ελπιούσι. » Και περί του επαγγελμένου
filius datus est nobis , cujus principalus super hu- δε τώ Δαυίδ θρόνου ώδε θεσπίζει : « Παιδίον εγεννήθη
snerum ejus : vocaturque nomen ejus magni consi- ημίν, υιός και εδόθη ημίν, ου η αρχή επί του ώμου
iii Angelus. Magnus est principalus ejus, et pacis αυτού · και καλείται το όνομα αυτού μεγάλης βουλής
ejus non est terminus : super solium Davidis et "Αγγελος μεγάλη η αρχή αυτού, και της ειρήνης
regnum ejus, ut id constitual 72. In suprascri- αυτού ουκ έστιν όριον· επι τον θρόνον Δαυίδ και την
ptis itaque dicitur quidem ex radice Jesse et ex βασιλείαν αυτού, κατορθώσαι αυτήν. » Διά δε των
Davide surrecturus aliquis, nontamad regnandum εκτεθέντων είρηται μεν ότι εκ της ρίζης Ιεσσαίκαι
66 1 Cor. XV, 12 -15. 67 Psal. CΧΧΧΙ, 11 . 68 Psal. LΧΧΧVΙΙ, 4 , 5 . 69 1Paralip. ΧVΙΙ ,13. 10 11 Reg. 1,
12 . 71 Isa. Χι, 1, 10. 79 Isa. 1x , 6 , 7.
(50) Hactenus fragmentum in cod . A , f. 63 b , ön yao ta óvóvata , etc., cum reliqua, ut exstatapu.
.

Africano nominatim inscriptum . Cui si subnectas Eusebium Hist. 1, 7, grandiore parte, lotam 10
particulam illam quam habes apud nos in epitome tasse Africani epistolam tencbimus.
.- -

col. 900, ίνα ούν usque ad έκθήσομαι ; et nnox επει

 069 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD STEPHANUM . 970
του Δαβίδ αναστήσεται τις ου του Ισραήλ άρχειν, A in Israele quam in gentibus. Dicitur term nascita
αλλά των εθνών · είρηται δε ότι γεννηθήσεται παι- Γus parvulus, et nomen Filii habiturus, peregrinos
δίον, και ονομασθήσεται Υιός, ξένους ονόμασι και την titulos et humanam naturam excedentes receplu
ανθρώπων φύσιν υπεραίρουσι κεκοσμημένος , ότι τε ο rus : foreque ut hic thronum Davidis obtineat, et
τοιούτος τον θρόνον Δαβίδ αναλήψεται, και την βασι- regnum ejus, ut id constituat .
λείαν αυτού κατορθώσαι αυτήν.
ι'. Ταύτα δε ότι μετά Σολομώνα πει ετέρου τινός 10. Age vero quod nec post Salomonem de alio
μέλλοντος και πριν προανεφωνείτο, παντί τω δηλον. Και quodani Venturo predicta fuerint , nemo non videt .
άλλως δε τα πεις τον Δαβίδ εκτεθέντα λόγια ουκ άν Sed alioqui etiam edita Davidi Oracula Salomoni
εφαρμόσαιεν Σολομώνι, ακριβούς εξετάσεως τυγχά - haud videlbuntur congruere, si accurato examine
νοντα : σαφώς γάρ ο χρησμός δηλοί, ότι μετά τον perpendantur. Namque oraculum manifeste dicit,
θάνατος του Δαβίδ αναστήσεται ο θεσπιζόμενος. Σο- post Davidis mortem surrecturum illum de quo fit
λομών δε , ζώντος έτι του Δαβίδ, νεύματι αυτού και vaticinium. Αtqui Salomon vivente adhuc Davide,
γνώμη διάδοχος της βασιλείας· λέγεται γούν επί μό- eoque volente acjubentefactus est regni successor :
νοις έτεσι τεσσαράκοντα βασιλεύσαι επί τον Ισραήλ: nec nisi alomos quadraginta Super Israelenm regnas
πως ούν εις αυτόν επιφέρoιτο το, « 'Ανορθώσαι τον B s ' dicitur. Quomodo ergo ad hunc referentur ver
θρόνον αυτού εις τον αιώνα ; » 'Αλλ' ει λέγοι τις περί ba : « Ει erigan thronum ejus in sempilernum ? »
της εξ αυτού διαδοχής ειρήσθαι αυτά, ουκ αγνοητέον Quod si quis objiciat, de posteritate ejus hac dicta
fuisse , tunc sane non est ignorandum , usque ad
ότι μέχρις Ιεχονίου και της εις Βαβυλώνα αιχμαλω Jechoniam
σίας ή από Δαβίδ και Σολομώνος διαδοχή της βασι quidem et Babylonicam captivitatem ,
λείας διήρκεσε, μηδενός μετά τον Ιεχονίαν επί τον Davidis ac Salomonis regalem successionem mansis
θρόνον της βασιλείας του Δαβίδ καταστάντος. Πώς δ' Se ; neine ) tainien post Jeclioniamin regίo Davi
αν το φίλογυναίω, και ου ουκ ήν ή καρδία τελεία dis throno sedisse . Quo pacto igitur , mulierO50 SA-
μετά Κυρίου Θεού αυτού, εφαρμόσης τα του όρκου, Ιonmoni , cujus cor non erat perfectum erga Doni .
και τό ' ι 'Εγώ έσομαι αυτό είς πατέρα, και αυτός num Peum sum, jurisjurandi verba accommoda
έσται μου εις υιόν ; » Αλλά γάρ άντικρυς Σολομώγος Des ; necnon illa : « Ego ero illi in patrent , et ipse
μεν αλλότρια ταύτα : ανάγοντο δ' αν επι Χριστόν, ός nihi erit in filium? -Imo vero hoc a Salomone
εκ σπέρματος Δαβίδ αναστάς, οίκον τώ Θεώ ουκ εξ Ιουge recedunt : Sed Christo utique Valde conVe
αύχων λίθων, ουδ' εν γωνία και μέρει γής, αλλά καθ'. Υ:iunt, qui Davidis Semine ortus, non templum Deo
όλης της οικουμένης και εν πάσι τοις έθνεσιν εκ ζών - c ex inanimatis lapidibus , et in parte aliqua atque
των και νοερών λίθων συνεστήσατο τήν θεοπρεπή αυ- algulo terra, sed in universo orbe el in cunctis
του Εκκλησίαν · ώ και μόνο το , « Αυτός έσται μου gentibus ex vivis lapidibus et intellectualibus suam
εις υιόν » αναφωνούμενον αρμόσει· έπει και ενετέραις 19eo dignan Ecclesiam edificavit : cui soli effatura
Γραφείς Yίος αναγορεύεται του Θεού · εν τη φασκούση, illud congruet : « Ipse nmilii erit in filium, quan
• Εκ γαστρος προ εωσφόρου έγέννησά σε : ) και εν doquidem et in aliis Scripturelocis Filius Dei pue.
τη λεγούση, « Κύριος είπε πρός με, Υιός μου ει συ dicatur ; ubi nempe dicitur : Ex utero ante luci
πάλιν έν ή λέλεκται, « Κύριος έκτισε με αρχήν οδών Γerum genui le 71 * ; necnon ubi dicitur : Domi
ευτού εις έργα αυτού, προ δε πάντων βουνών γεννά ηus dixit ad me : Filius meus es tu 73 : lenuo ubi
με. » Τούτοις γούν συνάδει και η εξ ουρανών επ' scribitur : « Dorninus creavit me , initium viaru
αυτόν ενεχθείσα φωνή, « Συ ει ο Υιός μου ο αγαπη- Starum ad opera ejus; ante omnes colles genuit
τος,Σφήσασα και τα εν έβδομηκοστω δε πρώτα nie 15. • His ergo consonat vox quoque illa de ca !ο
ψαλμό περιεχόμενα, το « Συμπαραμενει τώ ηλίω, delata : Τα es Filius Deus dilectus 78. Ει illa
και το, « Πάντα τα έθνη μακαριούσιν αυτόν , και αντι- que septuagesimo primo psalmo continentur :
κρυς τους περί του Σωτήρος ημών θεολογουμένοις « Pernianebit cum sole ; itemque : « Οιnnes gen
συντρέχοι άν. " Οτι δε ταύθ' ούτως έχει, αναμφίλεκτος , 1es beatumillum dicent 76 : : lec, inquam, cum iis
ή από του Ησαΐου σύστασις , ός μετά τον Σολομώνος " prorsus que de Servatore nostro divinilus dicta
θάνατον και μετά πλείστας άλλας του γένους διαδοχές, sunt, concurrent. Quod autem ita res se habeat ,
εκ ρίζης Ιεσσαί και Δαβίδ εξελεύσεσθαί τινα τροφη- indubitanler Isaias confirmat, dum post Salomonis
τεύει , και τούτον έσεσθαι Σωτήρα εθνών, γυμνώς obilum plurimasque alias generationum successio
ούτω φάσκων: Και έσται ή διζα του Ιεσσαί , και nes, ex radice Jessie ac Davidis egressurum quein
ο ανιστάμενος άρχειν εθνών: επ' αυτώ έθνη ελπιού dam vaticinalur, eumque Servalorem gentium ſelile
σιν. » rum iam perspicue pronuntiat : « Et eril radix Jes
sæ , etqui consurget ad imperanduo gentibus ; et
in ipsum gentes sperabunt 17. 1
ια'. 'Αλλά γάρ τοσούτων εκδεδομένων χρησμών 11. Cum talia igitur edita fuissent oracula uni
μός τώ Δαβίδ και μεθ' όρκου διαβεβαιώσεις περί Davidi, et quidem cum jurala affirmatione, oritu
72* Psal. CI3 , . 13 Psal. 11 , 7. 7 Proν. VI, 23. 78 Matth. 1 , 17. 16 Psal. LXXI, 5 . 17 Isa.
XI , 10 .
Paraol. Gr. XXII. 31
974 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. – EXEGETICA . 972
runn ex ejus semine prienuntiatum illum ; cumque A της εκ σπέρματος αυτού γενέσεως του προφητευομέ.
universus Israel ob lias predictiones quotidie ex- νου, παντός τε ώς εικές του Ισραήλ διά τάς τοσαύτας
speciaret nasciturum ex Davide omnium hominum προσδήσεις όσημέραι προσδοκώντας τον εκ Δαβίδ γεν
Servatorem ac Redemptorem, recle Mattheus spe - νηθησόμενον Σωτήρα και Λυτρωτήν πάντων ανθρώ
rataruin reruin adventum nuntians, ex ipsa quæ πων, είκότως των προσδοκωμένων την άφιξιν ευαγ
in spe erat exspectatione, exordium libri auspica- γελιζόμενος ο Ματθαίος, εξ αυτής της ελπιζομένης
tur , ilium Davidis appellans eum qui nuper appa - προσδοκίας την καταρχήν του λόγου πεποίηται, υιον
rueral. A Davide autem ad. Abrahamum ascendit, Δαβίδ φήσας τον επιλάμψαντα· μετά δε τον Δαβίδ
quia primo item Abrahamo de gentium vocatione επί τον 'Αβραάμ ανατρέχει, επειδή πρώτω πάλιν τω
varia oracula reddita fuerant. Αnte enim Moysis 'Αβραάμ περί της κλήσεως των εθνών διάφοροι εδέ.
legislationem, et ante gentem Judaicam, immo et δοντο χρησμοί. Προ γάρ της Μωϋσέως νομοθεσίας,
ante circumcisionein , alienigena cum essel Abra- και προ του Ιουδαίων έθνους, ου μην αλλά και προ
lharmus et Chaldeοrum regione oriundus, patria της περιτομής, αλλοεθνής ών ο 'Αβραάμ και της
institula deseruit, Deoque supremo agito, testi- Χαλδαίων γης ορμώμενος, απολείπει μεν τα πάτρια,
monium retulit, quod Deo credidisset, et reputa- Θεόν δε γνούς τον επί πάντα, μεμαρτύρηται ώς άρα
tum ipsi esset ad justitiam 78 : justusque et Deo Β επίστευσε τω Θεώ, και ελογίσθη αυτώ εις δικαιοσύνην"
carus evasil, liaud ob corporis circumcisionem, δίκαιος τε και θεοφιλής αποπέφανται, ου διά περιτο
vel observantiam Sabbati, festorum, atφue Kalen- μηςσώματος, ουδε διά φυλακής ημέρας Σαββάτου, εορ
darum, neque ob aliam quamvis 2 Moyse postea των ή νουμηνιών, ουδέ γε δι' άλλης τινος παρά Μού
invectam religionem, sed propter aliam Dei mani - σεί φερομένης εθελοθρησκίας, αλλά δι' άλλης Θεού
festationem, Deumque ipsi apparentem (erat autem φανείας τε του όφθέντος αυτώ Κυρίου (ούτος δ'ήν και
hic Servalor ), et propter ornatam virtutibus vitan. Σωτήρ), διά τε σεμνού και εναρέτου βίου. Τούτον δ
Hoc itaque religionis genus exercenti facta est de oύν αυτώ κατορθoύντι της θεοσεβείας τον τρόπον και
gentium vocatione promissio ; quod nempe et ipse περί των εθνών δέδοτο επαγγελία, ως και αυτών ποτε
aliquando pari atque Abraliamus fervore Deum κατά τον του Αβραάμ ζήλον θεοσεβησόντων, και της
essent adorature, nec dissimilem benedictionein τω θεοφιλεί καταξιωθησομένων ευλογίας. Λέλεκται
consecuture. Quamobrem dictum ei fuit : « Ει be- γούν προς αυτόν, « Και ευλογηθήσονται εν σοι πάσαι
Delicenlar in te omnes tribus terra 79 ; et denuo : αι φυλαί της γης και πάλιν: Ο δε Κύριος είπεν,
« Dixit autern Dominus : Non:celabo Abrahamum ου μή κρύψω από 'Αβραάμ του παιδός μου και εγώ
puerum neum quae ego facio. Fiet Abrahamus in ποιώ• Αβραάμ δε γενόμενος έσται εις έθνος μέγα
gentem magnam multainque, et in eo Denedicenduro και πολύ, και ευλογηθήσεται εν αυτώ πάντα τα έθνη
uncti terre populi 80. Quae cum ita sint, εon- της γης. » " Ων ούτως εχόντων, ακόλουθον ήν της των
sentaneum fuit, vocationis geration progenitorem εθνών κλήσεως προπάτορα όντα τον 'Αβραάμ υπό
Abrahamum ab evangelista secundum assumi post του ευαγγελιστου δεύτερον παραληφθήναι μετά τον
Davidem. Νamque hunc, cui de Servatoris nativi- Δαβίδ. 'Εχρήν γάρ τον περί της γενέσεως του Σωτή
tale promissiones factae sunt, preverti ordine opor . ρος τας υποσχέσεις ειληφότα, προτιμηθήναι τη τάξει
tuit illi qui de gentibus spensiones acceperat ; se- του τας περί των εθνών επαγγελίας δεξαμένου • δεύ
cundum, inquam, in genealogia collocari oportuit τερον δε εν τη γενεαλογία παραληφθήναι τον των
gentium patriarchain . εθνών αρχηγών.
12. Joannes quident in sua Evangelii scriptura, ιβ' Ο μεν γάρ Ιωάννης τη του κατ' αυτόν Eυαγ
res que, Baptista nondum in vincula conjecto , γελίου γραφή, τα μηδέπω του Βαπτιστού βεβλημέ
ante Christum facle suit , tradidit. At tres reliqui νου εις φυλακήν, προ του Χριστού πραχθέντα, πα
evangeliste, acia post carcerem recitant . 1d ani- ραδίδωσιν» οι δε λοιποι τρείς ευαγγελισται τα μετά
madvertenti haud dissonare videbuntur inter se το δεσμωτήριον λέγουσιν. Oις και επιστήσαντι, ουκέτι
Evangelia ; φuia nimirum apud Joannem sunt αν δόξαιεν διαφωνείν αλλήλοις τα Ευαγγέλια , τω το
priora , reliqua ad postrenmam historiarum pertinent. , μέν κατά Ιωάννην τα πρώτα περιέχειν, τα δε λοιπά
" την επιτέλειον ιστορίαν (51).
E. Possini catena in Mallhæum tom . I, p. 12.
13. Eusebii. Gravidam Dei matrem nemini nisi ιγ'.(32) Ευσεβίου. "Οτι δε έγκυος ευρέθη η Θεοτό
Josepho inventarm esse ait evangelista : a sancto κος, και ότι ουδενί ετέρω αλλ' ή τω Ιωσήφ, ο ευαγγε
quippe Spiritu res patefacta fuit. Justo autem ho- λιστής απεφήνατο· εκ γάρ Πνεύματος αγίου γέγονε,
18 Rom. IV , 3. 19 Gen. ΧΙΙ , 3 . 80 Gen. Xvu, 17.
(51) Loeus hic brevis de Baptista reapse recita . Quamobrem hic de Baptista locus pertinet fortasse
tur in codice A , f. 82 , ad Lucæ cap. v, 2 , sub Eu - magis ad Eusebii commentarium in Lucam . Quia
sebii nomine . Et quidem vide dicta a nobis ad Cy. tamen nominatim hic appellatur Evangeliorum dis
rilli commentarium In Luc., p . 146 , n . 3 . In præla - sonantia , hoc ego !oco , sine ullo , ut pulo , detri
tione ad Marinum dixit Eusebius se quæstiones suas mento reip . fragmentum collocavi.
scripsisse ad principia et tinem Evangeliorum . (52) Quæst. 1, -3 .
973 SUPPLEMENTA QUASTIONUM AD STEPHANUM . 974
φησί, το τοιούτον φανερόν• δικαίω γάρ όντι τω ler A mini nil mirum est revelatam fuisse a sancto Spi
σήφ ουκ ήν θαυμαστόν γνωσθήναι διά Πνεύματος ritu hanc conceptionem, quam sua idem virtute
αγίου, εξ ου και η κύησις γέγονεν. perfecerat.
Ex catena inedila in codice Vaticano.
σεβίου. Έμεν φασι Σου ωνομά
ιδ'. (55) Ευσεβίου . Eνέτυχον δε ερμηνεία αν- 14. Eusebii. Incidi in quamdam anonymi au
επιγράφω λεγούση, ότι οι μέν φασι συγγενίδα την ctoris interpretationem dicentis Elisabetam, ex non
Ελισάβετ της Παρθένου παρά του αγγέλου ωνομά nullorum sententia , appellataın ſuisse ab angelo
σθαι, ουχ ως εκ της αυτής φυλής, αλλά διά το εκ cognatanm Virginis, non quia de eadem esset tribu,
των αυτών προγόνων, και του αυτού κοινώς των Ιου- sed quia ex iisdem progenitoribus eodenmque Judeo
δαίων γένους αμφοτέρας ώρμήσθαι · ως ο Απόστο- rum genere communis utrique origo fuerit. Nempe
λος , • Eβουλόμην, λέγων, ανάθεμα είναι υπέρ των ut Apostolius loquitur : « Optabam ego anathema esse
αδελφών μου των συγγενών μου κατά σάρκα. • Πολ- profratribus meis, qui sunt cognati mei secundum
λοι δε και των δοκίμων
α ι λέγουσιν
ν α λ η
αληθώςθ ώς κκατά
α ι Πολ carnem 81. Multi tamen probatiinterpretes aiunt ,
συγ-
ή
λγένειαν ε θ ρ α
ν ττηνην ιιερατικήν
ικ και ασυνήφθαι ε φυλήν τη βασι- vera prorsus cognatione sacerdotalemtribum cum
λική και άνω επι Μωϋσέως (34). Η γάρ Ελισάβετ Β regali fuisse connexarm a Mosaicis usque lempori.
η γυνή 'Ααρών αδελφή υπήρχε Ναασσών υιού 'Αμι- bus. Νamque illa Elisabeta Aaronis uxor, Naassonis
ναδά6, ός από Ιούδα του υιού Ιακώβ κατήγετο, αφ' soror erat Aminadabo geniti, qui ortum a Jacobi
ου το βασίλειον γένος τοίς Ιουδαίους και κάτω δέ filio trahebat Juda, unde regale Judeorum genus
ομοίως Ελισάβετ ή γυνή Ζαχαρίου από της Ιούδα propagatum est. Sed et proximo pariter lenmpore
φυλής είλκε την γένεσιν , θυγάτηρ χρηματίζουσα Elisabela Zacharie uxor e Jude tribu oriebatur ;
Ιακώβ του πατρός Ιωσήφ : έκ γούν της συγγενείας filia quippe Jacobi qui Josephi pater est. Ab hujus
τούτου του Ναασσών ο Κύριος κατά σάρκα γεγένη- igitur Naassonis stirpe Dominus secundum carnein
ται · ου μάτην ούν της βασιλικής φυλής την επιμι- ortus est. Ergo haud temere permistionem cum re
ξίαν ο θείος προφήτης εδίδαξεν, αλλά δεικνύς ως o gia tribu divus prophela docuit ; sed ut Christurm
Δεσπότης Χριστός εξ αμφοτέρων εβλάστησεν, ως βα - Dominum ex utraque propagalum ostenderet, qui
σιλεύς και αρχιερεύς κατά το ανθρώπινον χρηματί - regis nimirum personan atque pontificis inter ho
σας (53) · ή ως εξ ενός προπάτορος του Ιακώβ υπαρ- mines gesturus erat. Vel denique he cognate ap
χούσας, συγγενίδας καλεί. pellanlur, quia de eodem progenitore- Jacobo-orta .
- Ex Possini calena in Malth . tom . I, p . 8 .
ιε'. (36) Προσηκόντως εζήτηται η αιτία δι' ήν άνω- C 15. Eusebii. Merito questio orta est quamobrem
θεν ο Ματθαίος εποιήσατο την του Χριστού γενεα- Matthaeus superne texuerit Christi genealogiani ,
λογίαν, ο δέ γε Λουκάς κάτωθεν και εξ εναντίας· και Lucas autem inferne atque ex adverso. Porro di
ρητέον, ώς ουκ άτοπον άνωθέν τε και κάτωθεν την cendum est , millil fieri absurdum, si eadem via
αυτήν βαδίζειν οδόν: ήν γάρ και τούτο πάλαι τη θεία sursurm deorsumque pergatur. Νam et bic olin
Γραφή σύνηθες · ούτω γάρ και Δαβίδ εν τη Ρουθ Scripluræ divinæ mos fuit : quippe ila Davidis in
άνωθεν γενεαλογείται, καθώς και παρά τω Ματθαίω Rutline libro superne evolvitur genealogia , haud
ο Χριστός και εν τή των Βασιλειών δε πρώτη βίβλω secus quam Christi apud M : tthaeum. Contra in
και του Σαμουήλ πατήρ κάτωθεν γενεαλογείται, παρα - libro Regum primo, Samuelis pater sursum versus
πλησίως τα Λουκά. ad genealogice fontem perducitur , sicuti fit apud
Lucam .
E catena inedita in codice Valicano.
ις'. Περί τούτου ο Ευσέβιος εν τω Εις το κατά D 16. Eusebii. De hoc Eusebius in opere super
Ματθαίον (57) ούτως: Φησί δε τον Νάθαν και προ- Maitlinum sic Ioquitur : Αίunt Nathanem quoque
φητεύσαι κατά τα εν ταις Βασιλείαις φερόμενα. Εγώ prophetavisse, prout apparei ex iis quae in Regum
δε, φησί τις, και την αιτίαν επυθόμην την τόν μακά- libris feruntur. Ego vere, inquit quidam, causarm
ριον Λουκάν αποκλίναι της βασιλείου φρατρίας υπα- quoque didici que Lucano a regia linea avertit ;
γαγούσαν, τώ μή τους βασιλείς απ' αυτου Σολομώντος φuia scilicet reges , ducto a Salomone initio, exce
ειδωλολατρείας καθαρεύειν, πλην ελαχίστων, ταύτη ptis paucissimis, idololatrice crimine inquinati fue
παραιτήσασθαι την δι' αυτών γενεαλογίαν. funt. Idcirco Lucas a genealogia per los derivanda
abstinuit.
Ex Possini calena in Malth ., 1, 1, p. 8
ιζ'. (58) Ευσεβίου . Τήν του Δαβίδ μετάνοιαν επί 17. Eusebii. Davidis penitentium palam edicens
• 61 Rom. 11 , 13.
(53) Quest. 1, 8. (57) Quæst. II. – In diversis operibus eadem
( 54) Supra , col. 968. dixit Eusebius.
(55 ) Refutat hæ : Africanus supra . 38) Quest . VΙΙΙ.
(56) Quest . 1,
 015 EUSEBII CESARIENSIS OPP . PARS III. – EXEGETICA . 016
evariglista, IlleIlioll'lml lacit illulieris quicium ille A ro dilac-f uat. &nos!: - uo - 86 everys -z-15, ejuvf -fir
]la ‫ܜ‬ilium patraveral. Nimmtiriim quia nisi is IDECCanti _ - * yvyzcx ‫ ܫܨ ܕܶܐ‬: 0 ' ‫ ܕ‬rh ; cunc-:av £݂ܰ‫ܕ‬e -£s8 : ' xa
veriiarn plcruitelitie Imeriti itulppetravisset , luaul ii - _ &c. e? ‫& ܢܨ‬: 2 |‫ܢ‬. revotas corrc :-:‫ ܬ‬mv rov ݁‫ ܟܢܨܬ‬e= truzzo;
gnus ſuisset qui progenitor Servaloris exsisleret. εδέξατο παρά Θεού , ουκ αν αυτός ήξιώθη προπάτωρ

-
γεγονέναι του Χριστού .
Ex Possini catena in Matth . t. I, p . 10.
18 . Eusebii. Jechoniæ crimini vertebatur , quod :r'. (S ) Eoce€tc . Tv; Teyoyo ݂ܺ‫ ܕ‬yxorrytrrru1 , 78
proscriptus fuisset atque captivus : quare et aill @ xxhyuxroy _cyzoy ysyoyéva: xai ai'f‫ ܬ‬20zov-68 xa?

‫܀‬
jlerosque in contenlplu erat : caque res ‫ܝܐ‬ilariall _ & -: ‫ ; ܪܫܨ‬- * ? X ? rot ; fcc2.c $ xai roCro ” - =& &&Fcrdo

scidit Christi genealogus , ita ut :alii : Solv1n0nlip , alii
a Natlian0 ‫ ܐ‬inutamn generis deduxerint . - IIallc ubb
causam evarigelista Jeclionie _meninlinit , aitquc ve -
nisse captivorurn Ikelell ]‫ܙ‬torem , qui lios fucr lu-
plismum ad se reciperet.
(65) Quxst. III ,
‫܀‬
‫ܝ‬
_ zos veycaoyovyrus by Kolory, =s co (‫ܢ ܕ‬gy is ?
Eo ,oratioy-os, co ) 6 & & Rc0ev xe = ܳ‫ ܕ݁ܫ‬etycis yeyet;
xiv:: O0 : 6 & ‫ ܗܪ‬rvetsch ; ‫ ܫܨ‬ystav £xott - c- 0 c -
_xi. ergo tov iutcro-tv - wv c :xfuccupy capzysroy:
ναι, και διά του βαπτίσματος αυτούς παραδεχόμενον.

MONITUM .
Eusebii libros questionum evangelicarum in Syriacam quoque linguim ex Græca olim fuisse conrerses,
jam nos diximus lesie Ebediesu , Ecce aulem in Syriaco bibliothecip Valicance codice CÍV , anno Christi
861 scripto , partes aliquot ejus operis superesse, excerptorum more, monuit in catalogo 1. III, p . 22, Jose
plus Assemanus ; quo nunc ego ex codice duo tantummodo fragmenta sumo, quæ ad decimam sextam que .
siionem Stephano scriptam pertinent, de magorum adoralione et de slella duce ; quæ interprete Maronilarum
doctissimo Maliha'o Sciahuano , libenter admodum ob cumulandum quoad fieri potest Eusebium hic alte.1o.
El quidem secundi fragmenti particulam apud SS. Ambrosiuni quoque el llieronymum , lacito auctoris no
mine, Laline legi, postea dicemus .

EJUSDEM EUSEBII. ‫ܕ݁ܺܝܠܶܗ ܕܐܶܘܣܰܟܺܝܣ‬

I. Quomodo intelligenilun sit quod ‫ ܠܗܿܝ ܕܐܡܪ‬. ‫ܥܠ ܗܿܝ ܕܐܝܟܢܐ ܢܶܣܬ݁ܰܟ݁ܰܠ‬
scripsit Lucas dicens, Christum Beih
lehemiJudæ natum esse in spelunca el ‫ ܕܟܕ ܐܶܬ݂ܺܝܠܶܕ݂ ܡܫܝܚܐ ܒܒܝܬ ܠܚܡ‬.‫ܠܘܽܩܳܐ‬
in præsepi positum ; cum tamen ‫ܕܝܗܘܕܐܪܒ‬
Matthæus dicat, magos cum ad eum
ador andum venerunt eundem inve- : ‫ܡܰܬܰܝ ܕ݁ܶܝܢ ܐܶܡܰܪܕܟܕ ܐܶܬ݂ܰܘ ܡܓ̈ܘܫܐ ܠܓܕܬܗ‬
,
nise qualen in domo: in qual ‫ܒܒܝܬܐܐܫܟܚܽܘܗܝ ܘܠܘܬܗ ܠܒܝܬܐ ܥܰܠܘ‬
ingressi munera ei obtulerunt.
‫܂‬ ‫ܘܩܰܪܶܒܘ ܠܗ ܬܡܢ ܩܘܪ̈ܒܢܐ ܀ ܃‬ ‫܂‬ 9 ‫ܘ ܘ ܘ‬

19. ln[urimis sciendum est. res ac ‫ܠܽܘܩܕ݂ܰܡ ܗܳܟ݂ܺܝܠ ܕܰܐܚܪܰܢܳܝܳܬܳܐ ܐܰܢܺܝܢ ܐܝܠܝܢ‬
Matthæo narratas, diversas esse ab iis
(.i ‫ܕܡܰܬܰܝܐܶܫܬ݁ܰܥܺܝ ܆ܘܰܐܚܪܳܢܳܝܳܬܳܐܐܝܠܢܕܰܠܰܝܗܶܝܢ‬
quæ tempore nascentis Christi evene
run , de quibus tamen scripsit Iu - ‫ ܗܠܝܢ ܕ݁ܶܐܣܬܥܰܪ̈ܝ ܒܙܒܢܐ‬: ‫ܐܰܟܬܶܒ ܠܽܘܩܳܐ‬
cas ; eteniin Matthæus illa omisit, quæ
jam Lucas narraverat ; vicissimque ab
‫ܐ‬hoc omissa, ipse supplevi . Scripsit .‫ ܐܶܫܬ݁ܰܥܺܝ ܥܠܝܗܝܢ ܠܽܘܩܳܐ‬: ‫ܘܠܐ ܐܶܡܰܪ ܐܢܝܢ‬
ergo Lucas cujusmodiconceptio Serva
toris nostri fuerit, quando nuntius ‫ܕ‬ad ‫ ܥܽܘܩܳܐ ܡܶܢ‬. ‫ܘܗܳܠܶܝܢ ܕܠܐ ܐܡܪ ܗܰܘ ܐܶܡܰܪ ܗܳܢܳܐ‬
Mariam angelusmissus est ; et qua ra
tione Josephus cum Maria prægnante ,
ut censuinominadarent, ascendit. Ve ‫ ܘܥܠ ܗܝ ܕ݁ܰܣܠܶܩ‬.‫ܐܶܣܬ݁ܰܒ݂ܪܰܬ݂ ܡܢ ܡܠܐܟܐ‬
nitisigitur ex opido Galileum? Ruza- . ‫ܝܰܘܣܶܦ ܥܡ ܡܰܪܝܰܡ ܟܕ ܒܰܛܢܳܐ ܕܢܶܬܟܬܶܒ‬
retho Bethlehemum , Judæ urbem , Da - .
vidis patriam , quia et ipse domo et ݂‫ܣܠܩ ܡܢ ܢܳܨܪܰܬ݂ܡܕܝܢܬܐ ܕܰܓ݂ܠܺܝܠܳܐ ܠܺܝܗܽܘܕ‬
rogeniezavidis oriundus trat : ilii ‫ܒܛܓ‬. ‫ܡܕܝܢܬܗ ܕܕܰܘܺܝܕ ܕܶܐܬ݂ܺܝܗܶܒܶܝܬܠܚܶܡ‬
 917 SUPPLEMENTI QUÆSTIONUM AD STEPILINUM . 9zs
A dum morarentur, dies impleti sunt ut
‫ ܬܕܐܦ ܗܽܘ ܐܺܝܬ݂ܰܘܗ݈ܝ ܗ݈ܘܳܐ ܡܶܢ ܒ݁ܰܝܬ݁ܶܗ ܘܡܢ‬Maria‫ ܐ‬pareret, quæ filium suum primo
genitum peperit, et in præsepi reclina
‫ ܘܟܕ ܬܰܡܳܢ ܐܢܘܢ ܐܶܬ݂ܡܰܠܺܝܘ‬. ‫ ܫܪܒܬܗ ܕܕܰܘܺܝܕ‬genitum perverii,etinprescuirccine -
vit, diversorii desiderio , propter con
ܿ‫ ܘܝܶܥܕܰܬ ܠܒܪܗ݁ ܒܘܟܪܗ‬. ݂‫ ܝܘܡܬܗ̇ ܕܬ݂ܺܐܠܰܕ‬fertam Davidici populi multitudinem ,
‫ ܡܛܠ ܕܠܰܝܬ݁ ܗ݈ܘܳܐ‬. ‫ ܘܰܐܪܡܝܳܬ݂ܶܗ ܒܽܐܘܪܝܳܐ‬qui luethlehemum descriptionis causa
‫ ܕ݁ܽܘܟ݁ܬ݂ܳܐ ܡܢ ܣܽܘܓ݂ܳܐܐ ܕܥܡܐ ܕ݁ܶܐܬ݂ܟ݁ܰܢܰܫܘܠܒܝܬ‬conHuxerat. Illi ergo cum iiloricum
habitaculum nacti non essent, in spe
‫ ܡܛܠ‬: ‫ ܗܠܝܢ ܕܡܢ ܓ݁ܶܢܣܶܗ ܕܕܘܝܕ‬: ‫ܠܚܡ‬ luncam secesserunt, ubi demor: ntibus
‫ ܘܠܐ ܐܶܫܬ݁ܟ݂ܰܚܘ ܠܗܘܢ ܪܽܘܟ݂ܬ݂ܰܐ‬.‫ ܡܰܟ݂ܬ݁ܒ݂ܳܢܽܘܬ݂ܳܐ‬insis sanctipartus tempus intervenit,
natumque puerum pannis maler invol
‫ ܘܬܡܢ ܐܰܕ݂ܪܶܟ‬.‫ܕܢܶܫܪܽܘܢ ܒܗܿ ܫܰܪܘ ܒܰܡܥܰܪܬܳܐ‬18 vitatque inprcseni reposuit.Ad hunc
pastores speluncæ locum venerunt ,
‫ ܘܟܕ ܝܺܠܶܕܬܶܗ‬.‫ ܐܢܘܢ ܙܒܢܐ ܕܒܰܛܢܳܐ ܩܕܝܫܐ‬angelorum nuntio monili, et infantem
.‫ ܟܰܪܶܟܬ݂ܶܗ ܗ݈ܘܳܬ݂ ܒ݁ܥܰܙܪܽܘܪܶܐ ܘܰܐܪܡܺܝܬ݂ܶܗ ܒܐܘܪܝܐ‬fasciisinvolutum atque in [ reseji ju -
centem viderunt. Exin post ocio dies,
puerum Hierosolyma ad circumciden
‫ ܘܰܚܙܰܘ ܥܽܘܳܠܐ ܕܰܪܡܶܐ‬. ‫ ܕ݁ܶܐܣܬ݁ܰܒܰܪܘ ܡܢ ܡܠܐܟܐ‬lum «lclulere [»arentes, ex lcgisnorma;
quo facto , ad natale oppidum Nazare
‫ ܘܡܢ ܒܬܪܬܡܳܢܶܝܐ‬.‫ ܒܐܘܪܝܐܘܰܟܪܝܺܒܥܰܙܪܽܘܪ̈ܐ‬till stutinpro!ucti sui .
‫ ܘܗܳܝܕ݁ܶܝܢ‬.‫ܚܘ̈ܡܝܢܐܣܩܽܘܗܝ ܠܛܠܝܐ ܕ݁ܢܶܬܓܙܰܪ ܒܐܘܪܫܠܡ ܐܝܟ ܢܳܡܽܘܣܐ‬
‫ܡܶܚܕ݂ܳܐ ܐܶܙܰܠܗ ܥܢܳܨܪܰܬ݂ ܡܕܝܢܬܗܘܢ ܀‬
‫ ܠܰܘ ܗܕܐ ܬܰܫܥܺܝܬ݂ܳܐ ܐܰܟܬ݂ܶܒ݂ ܐ݈ܠܐ ܂‬. ‫ ܡܰܬܰܝ ܕܝܢ‬0 Ai vero latieius luaul lalue, scil
aliam narrationem scripto commendavit.
Etenim is primo de nativitate verba
fecit, postea de magoruin adventu , et
‫ܘܗܳܝܕ݁ܶܝܢ ܥܠ ܡܶܐܬ݂ܺܝܬܳܐ ܕܡܓܘ̈ܫܐ ܘܩܛܠܐ‬ de infantium cæde; mentione omissa
‫ ܟܕ ܠܐ ܥܶܗܰܕ ܙܒܢܗ ܕܐܰܓ݂ܽܘܣܛܳܘܣ‬.‫ ܕܝܠܘܕܶܐ‬uc etate Cesaris sub quo descriptio
facta fuit itemque pastoribus siluit.
‫ ܘܐܦܠܐ ܫܰܪܒܳܐ‬. ‫ ܩܶܣܰܪ ܕܒܗ ܗܘܳܬ݂ ܡܰܟܬܒܶܢܽܘܬܳܐ‬Jam vero; ex his deintelligere debes ,
‫ ܕܙܒܢܐ‬. ‫ ܘܡܢ ܗܪܟܐ ܐܶܣܬ݁ܰܟܠ‬. ‫ ܕܪܺܥܰܘܳܬܳܐ‬tempus ‫ܘ‬quo ‫ ܢ‬magi advenerunt , aliud
‫ ܡܢ ܗܿܘ‬.‫ ܐܚܪܺܢܳܐ ܗܢܐ ܕܡܶܐܬ݂ܬ݁ܳܐ ܕܡܓܘܫܐ‬essealbillo lestriplastirpis Davidice ,
et pastorum adventus. Neque idcirco
‫ ܕܡܰܟܬܒܳܢܽܘܬܐ ܕܙܪܥܗ ܕܕܰܘܺܝܕ ܘܡܐܬܝܬܐ‬, rcpugnantinvicem sancti evangelist @ :
‫ ܘܠܐ ܣܰܩܽܝܘ̈ܒܠܰܚܺܝܢ ܠܰܚ̈ܕܕܐ‬.‫ܕܪ̈ܥܘܬܐ‬ lalu Sitecum reputes, Lucam compro-
ries die post nativitatem octavo Chri
‫ ܟܕ ܐܶܬܰܒܰܝܢܕܠܽܘܩܳܐ‬.‫ܐܰܘܢܓ݁ܶܠܺܝܣܰܛܶܐ ܩܕܝܫܐ‬ slum
tum cum suisvirentiusIierosolymis
cum suis parentibus Hierosolyma
‫ܘܙ ܫ‬ adducere, ob præscripta legis complen
‫ܡܢ ܒܬܪ ܬܡܳܢ̈ܝܳܐ ܝܰܘܡܺܝܢ ܕܝܠܝܕܘܬܗ ܡܿܥܰܠܶܐ‬ ‫܀‬da ; illinc autem Nazarethum iransfer
Vylo pišejo novama pod and re.At Matthæusrem exorditurbiennio
serius quam Lucas, nempe eo tempore,
‫ ܘܡܢ ܬܡܢ‬.‫ܫܽܘܡܠܝܐ ܕܗܠܝܢ ܢܳܡܘܽܣܳܝܳܬ݂ܳܐ‬ quo parentes cum Jesu Bethlehemum ,
ad eumdem sanctæ memoriæ locum ,
‫ܡܰܘܒܶܠ ܠܗܠܢܨܪܬ ܀ ܡܰܬܰܝ ܕܝܢ ܒܬܪ‬ alcumilem cantu memories locum ,
reversi surt; id quod nos quoque
‫ܙܒܢܐ ܕܬܰܪ̈ܬ݂ܶܝܢ ܫܬܝܢ ܕ݁ܰܗܘܳܬ ܗܿܝ ܕܐܡܕ ܠܘܩܐ‬ factitamus , quando audita sacrarum
 979 EUSEBII CÆSARIENSIS UPP. PARS III. — EXEGETICA. _ 980 j
paginarum lectione, sancta loca sæpe A ·
invisere studemus,ibique preces no- ‫ܟܕ ܬܘܒ ܗܦܟܘܠܗܘܢܠܒܝܬܠܚܡܠܗ‬ ‫ܪܝ‬
stras peragimus. Nec mirum est,vo- ‫ ܗܕܐ ܕܙܦ‬.‫ܠܕܘܟܬܐ ܡܛܓ ܥܽܘܗܕ݁ܳܢܳܐ ܫܒ݂ܺܝܚܳܐ‬
Juisse eos coram recolere, neque semel
sed sæpe , res quæ antea Bethlehemi in

servatoris nostrinativitate contigerant ‫ܫܩܳܠܛܰܥܢܳܐ ܥܳܒ݂ܕ݁ܺܝܢܰܢ ܕܙܰܒܶܢܳܬ݂ܳܐ ܣܰܓ݁ܺܝ̈ܐܬܐ‬

et quarum ipsi instrumenta fuerant.
Porro cum Nazaretluo illuc reversi es - ‫ ܘܬܡܢ ܢܶܥܒܿܕ‬.‫ܢܶܕܪܘܟ ܒܕܘܟܝܬܐ ܡܫܒܚܬܐ‬
sent, vacantem [uris orruloque ex - ‫ ܘܠܐ ܬܡܺܝܗܳܐ ܐܶܢ ܗܶܢܽܘܢ ܕܒܰܒܳܕ݂ܳܐ‬. ‫ܨܠܘܬܐ ܕܝܠܢ‬
‫ܘܢܙܝ‬

traneo sedem invenerunt : atque ita

propriis tantummodo Bethlehemi ver
untineresi, : ‫ ܘܥܠ ܐܺܝܕ݂ܰܝܗܽܘܢ‬: ‫ܒ݁ܺܝܠܺܝܕ݂ܽܘܬ݂ܶܗ ܕܦܪܩܢ‬
el in nolorum sibi hominum domo ha
‫ ܐ‬itarunt : ad quam scilicet domum ‫ ܐܠܐ ܘܙܰܒ݂ܢܺܝܢ‬: ‫ ܠܘ ܚܕ݂ܳܐ ܙܒܢ‬: ‫ܢ ܐܶܫܰܬ݂ܡܠܺܝܘ‬
lagi hoc tempore, id est post ‫ܐ‬ien- ݂‫ ܘܟܕ ܐܶܬ݂ܰܘ ܡܢ ܢܳܨܪܰܬ‬. ‫ܣܰܓ݁ܺܝܳܐܢ ܕܰܪܝܺܢ ܗܘܰܘ‬
nium , accesserunt ; et vacuo tunc
Bethleltelli oppido, ut diximus, ho- ‫ ܐܶܫܟܰܚܘ ܠܕܘܟܬܐ ܕ݁ܰܣܦ݂ܺܝܩܳܐ‬: ‫ܝ ܐܟܡܐ ܕܶܐܡܰܪܶܬ‬
spitium nacti sunt; quo cum magi se
contulissent, puerum cum matre ejus ‫ܡܢ ܗܿܘ ܟ݁ܢܽܘܫܝܳܐ ܘܥܡܐܐܰܟܣܢܳܝܳܐ ܕܰܟܢܺܝܫܺܝܢ‬ ‫ܐ‬
invenerunt, procidentesque dona obtu:
lerunt.
. _ c : ‫ܒܕܘܟܬܐ ܐܰܘܟܺܝܬ ܒܰܩܪܺܬܳܐ ܕܒܝܬ ܠܚܡ‬
‫ܘܠܗܕܐ‬. ‫ ܘܰܥܠܘ ܘܰܫܪܰܘ ܒܒܝܬܐ ܨܝܕܝܳܕ݁ܽܘܥܰܝܗܽܘܢ‬. ݁‫ܐܠܐ ܐܢ ܗܶܢܽܘܢ ܥܳܡܽܘܪܶܝܗ‬
‫ ܟܕ ܣܣܺܝܩ ܗܰܘ ܐܬܪܐ‬: ‫ܕܘܟܬܐ ܘܰܒ݂ܗܳܢܳܐ ܙܒܢܐ ܐܶܬ݂ܰܘ ܡܓܘܫܐ ܒܳܬܰܪ ܬܰܪ̈ܬ݂ܶܝܢ ܫܢܺܝܢ‬
‫ ܘܥܰܠܘ ܠܒܝܬ ܠܚܡ‬: ‫ܒܝܬ ܠܚܡ ܐܫܟܰܚܘ ܒܝܬ ܡܫܪܝܐ ܐܝܟܢܐ ܕܐܶܡܰܪܢܰܢ‬
‫ܘܐܶܫܟ݁ܚܽܘܗ݈ܝ ܒܒܰܝܬܳܐ ܥܡ ܡܰܪܝܰܡ ܐܡܗ ܘܰܣܓ݂ܶܕܘ ܠܗ ܘܩܰܪܒܶܘ ܠܗ ܣܽܘܪ̈ܒܳܢܶܐ܀‬
EJUSDEM .
‫܂‬ ‫ܕ݁ܺܝܠܶܗ ܡܛܓ ܟܰܘܟܒܳܐ ܗܰܘ ܕ݁ܐܶܬܚܺܙܝ‬
De stella quæ magis apparuit. ‫܂‬ . ‫ܠܰܡܓ݁ܺܘܫܶܐ‬
II. Hi qui magi appellan!ur,oriundi, :
ut ex historia quadam cognoscitur, Ba.
laamo erant, quem Aloyses memorat ; , ‫ ܕܡܢ ܒ݁ܢܰܘ̈ܗܝ‬: ‫ܬܫܥܺܝܬ݂ܳܐ ܡܶܕ݁ܶܡ ܠܒܺܝܟܳܐ‬
nam et ille magas erat, seque de
Orientis montibus profectum omnia
narrat 8s. ‫ ܗܿܘ ܕܡܶܬ݁ܶܥܗܰܕ݂ ܠܗ‬. ‫ܕ݁ܒܶܥܝܰܡ ܐܝܬܝܗܘܢ‬
Ex ejus autem vaticinio pala fama
est de stella quæ oritura erat, deque
viro ex Israelis stirpe nascituro, et ‫ ܘܡ̇ܘܕ݂ܰܥ ܥܠ ܢܦܫܗ ܕܡܢ ܛܽܘܪܰܝ‬. ‫; ܗܰܘ‬
cunctis gentibus dominaturo . Moyses
quidem ore veluti Balaamidicit : « de
Mesopotamia vocavit me Balac rex ‫ ܘܡ ܢܒ݂ܺܝܽܘܬ݂ܶܗ ܗܘ ܡܰܝܬ݁ܶܝܢ‬.‫ ܡܰܕܢܚܳܐ ܐܶܬܳܐ‬:
Moabitarum ,de montibus Orientis 85. »
Deinde hic in suo vaticinio ait : « Orie
tur stella exJacob,et exsurget dusde pato la t asoo AoVials
Israele, qui multis dominabitur po
julis ' R"Ikup in iilris apud Balaami ‫ ܡܶܟ݂ܬ݂ܰܒ ܓܝܪ ܡܘܫܐ ܐܝܟ ܕܡܢ‬.‫ܥܰܡ̈ܡܶܐ‬
Nun. xxli, 7. &? IDcut. xxrrn, 4. ai Niun .-xxrx. 17.
 381 SUPPLEMENTI QUÆSTIONCM AD STEPITANUM . 982

‫ ܕܡܒܶܝܬܼ ܢܰܗܪܺܝܢ ܩܪܳܢܝ‬. ‫ ܬ ܦ݁ܰܪܨܽܘܦܶܗܕ݁ܒ݂ܶܠܥܰܡ‬posteros conservata , materiam nobis

dicendi suppeditant, nempe quod mayı
.‫ ܒܳܠܩ ܡܠܟܐ ܕܣܽܘܙܳܒ ܡܢ ܛܽܘܪܰܝ ܡܰܕ݂ܢܚܳܐ‬Servatori contemporales, stella obser
‫ ܕܢܶܕ݂ܢܰܚܟܘܟܒܐ‬. ‫ ܘܒܬܪܗܠܝܨܐܡ̇ܪ ܒܢܒܝܘܬܗ‬yala, prout Balaam predixerat, iter
.‫ ܘܰܢܩܽܘܡ ܪܺܝܫܳܐ ܡܢ ܐܝܤܪܐܝܠ‬. ‫ ܡ ܝܰܥܩܽܘܒ‬susceperunt,noti Regis visenulicausa
quem stella portendebat : profectique
‫ ܘܗܳܠܶܝܢ‬. ‫ ܘܢܶܫܬܰܠܰܠܰܡܠܠ ܥܰܡܡܶܐ ܣܰܝܐܙ‬veneruntHierosolyma,stella regionem
locunque et ipsum puerum demon
strante : « Ecce stella quam viderantin
Oriente antecedebat eos, usque dum
‫ ܐܝܟ ܕܩܰܕ݁ܶܡ‬. ‫' ܕܡܓܘܫܐ ܕ݁ܰܒܝܰܘܡܰܝ ܦܪܘܩܢ‬veniels staret ubi erat puer. Dum
‫ ܟܕ ܚܙܳܐܘܗܽܝ ܠܟܘܟܒܐ‬.‫ ܐܬܢܒܝ ܒܠܥܡ‬vero،stare!»ait,cave existimes eam
de cælo in terram descendisse , et su
pra dorus tectum stetisse : nam quiila
‫ ܘܰܢܦ݂ܰܩܘ‬.‫ ܕ݁ܰܡܰܘܗܝ ܟܘܟܒܐ ܡܫܰܘܕ݂ܰܥ ܗ݈ܘܳܐ‬credit, insanit. Sed quia et stella erat ,
‫ ܟܕ ܗܽܘ ܟܰܘܟܒܳܐܗܳܘܐܠܗܘܢ‬. ‫ ܘܐܶܬܰܘ ܠܐܘܪܫܠܡ‬et suramagus indicis instar iter fa-
. ‫ ܕ݁ܰܐܬܳܪܳܐ ܫܺܝܬ݂ ܘܰܕܕ݁ܽܘܬ݂ܳܐ ܘܰܕ݂ܐܰܓ݂ܝܳܐ‬: ‫ ܡܫܰܘܕܥܳܢܳܐ‬cieliat, ca alle quidem sel tamen a
terra baud valde distans decurrebat.
‫ ܗܳܐ ܟܰܘܟܒܳܐ ܠܰܡ ܗܘ ܕܰܚܙܰܘ ܒܡܕܢܚܐ ܐܳܙܶܠ‬Neque item arbitreris , ipsam eadem
‫ ܥܕܡܐ ܕܶܙܶܬܳܐ ܘܩܳܡ ܠܥܠܡ‬: ‫ ܗ݈ܘܳܐ ܩܕܳܡܰܝܗܽܘܢ‬cquopagos viaincesise,aliud quippe
iter sibi cognitum sectabatur, et inso
‫ ܗܵܝ ܕܝܢ ܘܶܐܡܰܪ‬. ‫ ܐܝܟܳܐ ܕܙܬܘܗ݈ܝ ܗ݈ܘܳܐ ܛܠܝܐ‬litum cursum tenebat, et diversis aliter
. ‫ ܠܳܐ ܐܶܣܒܰܪ ܕܡܢ ܫܡܰܝܳܐ ܠܐܪܥܐ ܢܚܶܬ‬. ‫ ܕܩܳܡ‬partibus conspiciendam se dabat;magis
videlicet hujusmodi observationum
‫ ܕܗܳܕ݂ܶܐܓܝܪ‬. ‫ ܘܳܐܦ݂ܠܳܐ ܕܥܠ ܐܶܓ݁ܳܪܳܐ ܕܒܝܬܐ ܩܳܡ‬peritis , quam sequerentur viam osten
‫ܐܶܠܳܐ ܡܛܠ ܕܟܘܟܒܐ‬. ‫ ܢܶܣܒ݂ܰܪ ܕ݁ܠܳܐ ܗܰܘܢܰܐ ܗܘ‬dens. Pio diversis ergo stationibus
cursun suum varium faciebat, de hac
‫ ܘܡܰܪܕܺܝܬܳܐ ܒܰܫܪܳܪܳܐ ܥܳܒ݂ܶܕ݂ ܗܘܐ‬. ‫ ܐܺܝܬ݂ܰܘܗ݈ܝ ܗ̄ܘܐ‬in aliam grauiens stationem , centra et
loca cælestia pergendo mutans, donec
‫ ܠܠ ܡܢܗܘܢ ܐܝܟ ܡܚܰܘܝܳܢܳܐ ܒܪܰܘܡܳܐܕ݁ܠܰܘ‬domui prosima, super hanc pendula
‫ ܘܠܐ ܬܣܒܰܪ ܕܒܳܗܿ ܟܕ‬.‫ ܣܰܓ݁ܺܝ ܪܰܚܺܝܩ ܡܢ ܐܪܥܐ‬,substitit, quin ultra |‫ܙ‬roceleret. NIagi
itaque cum eam quietam immobilem
‫ ܐܠܐ‬.‫ ܒܳܗܿ ܒܐܘܽܪܚܳܐ ܕ݁ܗܳܠܶܝܢ ܐܰܚܳܪ̈ܢܶܐ ܪܳܪܶܐ ܗ݈ܘܶܐ‬idi que observassent, id quod anlca non
. ‫* ܐܽܘܪܚܳܐ ܝܺܕ݂ܺܝܥܬܳܐ ܘܕܰܠܒܰܪܡܥܳܝܕܳܐ ܪܳܕ݂ܶܐ ܗܘܐ‬ilominu.nunglogore gavisisunt.
‫ ܘܡܰܘܕܰܥ ܥܰܡܓ݂ܽܘܫܶܐ ܐܝܟ ܕܠܝܕܘܥܐ‬. ‫ܘܐܰܚܪܳܢܝܳܐܺܝܬ݂ ܒܦܶܢ̈ܝܳܬܳܐ ܐܚܪܳܢܝܳܬܳܐ ܡܶܬ݂ܚܙܶܐ‬
݁‫ ܟܕ ܓܝܪ ܡܫܰܚܠܦܶܐܬ‬. ‫ ܕܳܠܐܝܟܳܐ ܙܰܕܳܩܶ ܠܗܘܢ ܠܡܶܩܦܶܗ‬. ‫ܕܚܐܘܶܢܐ ܕܐܝܟ ܗܳܠܶܝܢ‬
‫ ܘܡܢ ܩܶܢܛܪܽܘܢ‬: ‫ ܘܡܢ ܕ݁ܽܘܟ݁ܬܳܐ ܕܘܟܬܐ‬. ‫ܒܕ݂ܽܘܟ݁ܝܳܬܳܐ ܐܰܚܪܺܢܳܝܬܳܐ ܪܳܕ݂ܶܐ ܗܘܐ‬
‫ ܘܡܐܰܬ݂ܪܳܐ ܠܐܬܪܙܕܫܡܝܐܟܰܕܐܶܬܐܝܰܒܰܝܬܳܐܩܳܡܠܠܡܢܗܟܰܕ݂ܠܳܐܐܶܬ݁ܬ݁ܙܺܝܥܘܠܐ‬: ‫ܩܶܢܛܪܽܘܢ‬
‫ ܗܵܝ ܕܡܢ ܩܕ݂ܺܝܡ ܠܐ ܚܙܶܐ‬: ‫ ܩܒܳܥܶܗܗܳܟ݂ܺܝܠܕܟܘܟܒܐ ܘܠܐ ܡܶܬ݁ܬ݁ܙܺܝܥܳܢܽܘܬ݂ܶܗ‬. ‫ܥܒܰܪܡܶܢܶܗ‬
‫ܗܘܳܐ ܠܗܘܢ ܚܙܰܘ ܗܳܝܕ݁ܶܝܢ ܡܓ݂ܽܘܫܶܐ ܘܰܚܕܺܝܘ ܚܰܕܽܘܬܳܐ ܪܰܒ݁ܬ݂ܳܐ ܀‬
 985 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 981

Quod superius promisimus, nunc re ipsa præstamus, grandia nempe quæstionum Eusebii ad Marinen
supplementa ex Nicetæ ( quinominatim Eusebium recital ) catenams. in Lucam ; quæ partes non ex epilome
sed ex ipso integro opere detractæ fuerunt. Mox alias quoque earumdem ad Marinum quæstionum reliquias,
ex variis auctoribus codicibusve, qui Eusebium item nominatim citant, corrasas subtexemus. Atque ila denun
nos lotum fere ad Marinum Eusebii libruin recuperavisse speramus.

EUSEBII CÆSARIENSIS
EX INTEGRO LIBRO QUÆSTIONUM AD MARINUM PARTES
In Nicetæ Catena ms, ad Lucum .

Cum a Judeis Servaloris discipuli sibi timerent ,
ail Joannes fuisse eos congregalos in una domo,
januis clausis propter melumJudeorum. Quomodo
ergo Petrus ac Joannes ad monumentum perrexe-
runt ? Et quidem presente illic militari praesidio
quod locum custodiebat, ut Matthaeus 1estalur . Est
autem custodia manipulus militaris.
Α '.
A ( 0) Του φόβου των Ιουδαίων επικειμένου τας
μαθηταίς του Σωτήρος, λέγει γούν ο Ιωάννης ως
ήσαν ομου συνηγμένοι οι μαθηται εν οίκω ενί, των
θυρών κεκλεισμένων διά τον φόβον των Ιουδαίων.
Πώς ο Πέτρος και ο Ιωάννης απήντων επί το μνήμα;
Και ταύτα στρατιωτικής φρουράς φυλαττούσης τον
τόπον, ώς ο Ματθαίος εμαρτύρησεν· ή γάρ κουστω
δία στρατιωτικόν έστι τάγμα.

-
Ad haec dicimus, apostolos ad monumentum au- 'Eρούμεν δε προς ταύτα , θαρσαλέως τους αποστό

*
dacter ivisse, antea edoctos a Magdalene , nullum λους απηντηκέναι επί το μνήμα, προμεμαθηκότας

**
jana Ioci custodemibi superesse, quod eral explo- παρά της Μαγδαληνής μηδένα των φυλαττόντων τον

*
ratium ex quo lapis de sepulcro fuerat ablatus ; τόπον αυτόθι παρείναι, όπως δηλον ήν από του τον

:.
aliter altein lapis inde ablatus non fuerat , nisi λίθον ήρθαι του μνημείου» ήρτο δε ουκ άλλως, ή τω
cum de celo angelus locum grandi lumine illustra- τον εξ ουρανού άγγελον εξαστράψαι τον τόπον πολλώ

.
vit, ipsumque revolvit lapidem, adeoque terrefacti φωτί, και αυτόν αποκυλίσαι τον λίθον, φοβήσαι τε
Sint custodes , ut lapideos propemodum timor eos B τους φύλακας , ως μικρού δείν και απολιθωθήναι αυ
effecerit : quo factum est, ut ii in pedes se conje - τους το φόβο και μετά ταύτα ώς εικός φυγή χρή:
cerint, adeo ut nemo ibi superfuerit, Iocusque illis σασθαι, ώς μηδένα μεν περιλειφθήναι αυτών, σχο
potuerit, qui ad visendam Servatoris resurrectio- λάζειν δε τον τόπον τοϊς επί την θέαν αφικνουμένοις
nem venerunt. Αtque haec praecipua causa fuit cur της σωτηρίου αναστάσεως: αύτη γάρ ήν μάλιστα ή
angelus ibi appartuerit. Νeque enim ob adjuvandana αιτία της επιφανείας του αγγέλου. Ου γαρ δή της
resurrectionerm removit angelus lapidem, neque αναστάσεως χάριν απεκίνει τον λίθον, ουδ' ένεκεν του
1apidis causa prediclo modo intervenit, sed uι λίθου τοιόςδε ώφθη, αλλ' ίνα τους μεν απελάση,τας
Eustodes illinc albigeret , Terminas autem ad visen- δε έρχομένας επί τηνθέαν δεξιωσάμενος, την ανάστα
dum venientes excipiens, resurrectionem eis nun- σιν αυταίς καταγγείλειε. Τούτων ούν μάρτυς ο Μα:
tiaret. Harum testis rerum Μatthaeus dicens, angeli θαίος λέγων, 'Από του φόβου αυτού εσείσθησαν οι
Timore commolos custodes, velut mortuos exsti- τηρούντες, και εγένοντο ώσει νεκροί. Φθάνει μέν γάρ
tisse. Utique praevenerat angelium resurgens Serva.. και τον άγγελον αναστάς ο Σωτήρ, ουδέ αναμένει την
1or , neque lapidis revolutionem exspectaverat ; αποκίνησιν του λίθου, αλλά και τούτου προ την θύραν
Verum hoc adhuc foribus adherente, et pontificum ς κειμένου , και τοϊς των αρχιερέων σημαντήρσι (64)
sigilis obsignato , custodilbusque locum circuman- κατεσφραγισμένου , των τε φρουρών κυκλούντων τον
bientibus, invisibilis de monumento prodiens Suan τόπον , αφανής ήν του μνήματος, την εκ νεκρών ανά
ex mortuis divina virtute peregerat resurrectionem; στασιν πεποιημένος θεϊκή δυνάμει, καθ' ήν ώρανού
sel quanam id temporis Iora acciderit, nemo evan- δεις έγνω, και καθ' όν ουδείς έπεσημήνατο των ευαγ
gelistarum significavit : ita ut quidam huic quoque γελιστών καιρόν ώστ' αν ειπείν ευκαίρως τινά και
rei tempestive illa verba accommodaverit, quae de επ' αυτού τούτο δή το περί της καθόλου συντελείας
universi consummatione a Christo dicta fuerunt , προς αυτού λελεγμένον εν τω, « Περί δε της ημέρας
nempe : « De die nemo quidquarm scit , ne angeli ουδείς οίδεν, ουδέ οι άγγελοι του Θεού. » Ούτω γούν
juidem Dei 88. Sic ergo primus ipse factus resur- πρώτος αυτός απαρχή της αναστάσεως γεγονός και
88 Malih . xriv , 36.
(C)) Cod. A, Γ. 312. (61) Α1. cod., σημαντρους.
985 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM . 986
Σωτήρ, καθ' ήν ώραν ουδείς έγνω, εγήγερτο, λαθών A rectionis inchoatio Servator, hora quam nemo scivit
τους άπαντας, και εγήγερτο του λίθου μεμενηκότος resurrexit , cunclos 111ens , resurrexitque lapide
επί σχήματος. Αγαθών δε άγγελος , ανθρώποις παρήν statum suum relinente. Bone vero rei nuntius
ο άγγελος, ουδέν μέν τή αναστάσει δια της αυτού 1stitit hominibus angelus, nihil equidem resurre.
παρουσίας συμβαλλόμενος, τα μεγάλα δε τη των αν- ctioni presentia sua conferens , liominum tamen
θρώπων διακονούμενος σωτηρία· διό και εξήστραπτε saluti plurimum serviens. Propterea relucente fi
την μορφήν, λευχείμονα δεικνύς εαυτόν, και πρώτος gura usus est, et albatum senet ostendit, primus
της σωτηρίου αναστάσεως απαρχόμενος. Και ώσπερ que resurrectionis Servatoris fecitinitium. Εt siculi
ηλίου ανατολάς ερπετά μεν ιοβόλα και θηρίων όσα venenati serpenles ac fere, noctis et tenebrarun
νυκτός και σκότους εισί φίλα φεύγει, άνδρες δε ταύ- amanles, solis ortum fugiunt, Inomines contra ceu
τας οία φωτός συγγενείς μεταδιώκουσι, κατά τον αυ - lucis studiosi libenter excipiunt ; eodem modo ve
τον δη τρόπον τους μεν της αληθείας και ζωής ritatis vitaque hostes, mortis autem familiares et
εχθρούς, θανάτου δε οικείους και φίλους, ταϊς του amicos, lucis splendoribus irradians angelus dispu
φωτός αυτού μαρμαρυγαϊς καταστράπτων , ήλαυνεν lit : resurrectionem vero Salvatoris exspeclantibus
ο άγγελος τους δε ποθούσα την σωτήριον ανάστασιν, nuntiavit, liberum illis additunι post custodum de
ταύτην ευαγγελίζετο, σχολήν αυτοίς ευτρεπή διά της και pulsionem praebens. Gemina igitur amicis inlicia
των φρουρών απελάσεως παρέχων· δύο γούν γνω- spectanda obtulit , lapidis Dennpe revolutionen) ,
ρίσματα τους οικείους παρείχεν οράν, την αποκίνησιν monumenti porta jain palenle, et custodum fugan .
του λίθου , και της θύρας του μνήματος την άνεσιν, Que videns Magdalene discipulis nuntiavit : qui
των τε φυλάκων την δίωξιν · α δη τεθεαμένη η Μαγδα- his cognitis, audacter cursique concilo illuc . ne
ληνή τους μαθηταίς επήγγειλεν' οι δε ταύτα παρ' mine impediente , properarunt.
αυτής μεμαθηκότες, θαρσαλέως απήντων δρομαίοι,
μηδενός αυτούς εμποδών καθεστώτος .
Β'.
( 62 ) Και πώς σκοτίας ούσης, κατά τον ευαγγελι- Quomodo , tenebris adhuc se intendentibus, ut
στην Ιωάννην, τα είσω του μνήματος εώρων οι δύο ait evangelista Joannes, ea qua intra monumentum
μαθηταί ; Ο γάρ αυτός και την ώραν έπεσημήνατο erant discipuli duo viderunt ? Νamque idem lioram
είπών: « Πρωί έτι σκοτίας ούσης, Σ και τους δύο quoque significavit dicens : Mane, cum adhuc te
μαθητάς τα είσω εν τω μνήματι τεθεαμένους: Εισ- nebre essent. » Et mox, duos discipulos que intra
ήλθον γάρ, φησί, και επίστευσαν. » C monumentum erant vidisse. « Introiverunt enim ,
inquit , et crediderunt.
'Αρχομένης μεν κατ' αρχάς της ημέρας, επί το Primo diei crepusculo , apud sepulcrum Seri
μνήμα εμαρτύρησεν η Γραφή έτι τότε σκοτίαν είναι plura dicit adhuc tenebras fuisse; sed tamen nmane
πλήν αλλ' ήδη τρωΐα ήν · τούτο δε το πρωί έτι σκο- jam erat , quo subobscuro, sola rediit Maria and
τίας ούσης αυτή καθ' εαυτήν ιδούσα Μαρία επανεισε discipulos. Deinde angelus ipsis supervenit. Jan
προς τους μαθητάς· είτ' άγγελος αυτούς παραγίνεται. hoc intermedio tempore, post primum ejus ad apo
'Εν δή ούν τω μεταξύ χρόνο μετά την πρώτηνάφι- stolos adventum, lioram ferme transiisse, verisi
ξιν απιούσης αυτής προς τους αποστόλους και την mile est : tumillis ad sepulcrum eiuntibus , Imajus
ώραν προκόψαι είκός ήν · κακείνων πάλιν επί τον allhuc elapsum tempus, ita ut janm tenelire non es4
τάφον αφικνουμένων, έτι μάλλον αυξήσει τον χρόνον, Sent, sedpura dies; quo tempore profecti illuc pre
ως μηκέτι σκοτίαν είναι, αλλ' ήδη καθαρά , ημέραν, lieli discipuli, extraque τηonumentum manentes ,
καθ' ήν απαντήσαντες οι ειρημένοι, και του μνημείου posita lineamina Speclare potuerunt ; multoquo
εκτός εστώτες, διοράν τα είσω κείμενα οθόνια οιοί τε magis illuc ingressi, splendidajarn die locumillu
ήσαν και πολύ μάλλον ένδον γενόμενοι, υπό λαμ- minante . Mihi vero videntur linleamina inius po
τράς ημέρας ήδη του τόπου κατηύγασμένου. Δοκεϊ O sita demonstrationem simul prevere , corpus ab
δέ μοι τα οθόνια ένδον κείμενα ομού μέν και δείγμα ioninilus non fuisse sublatum , secus ac Maria
παρέχειν του μη υπό ανθρώπων ήρθαι το σώμα, όπερ suspical:atur : neque enim qui corpus subtralie
Μαρία ύπέλαβεν ου γάρ άν τινες το σώμα ύφαιρού- rent , linleamina relinquerent ; neque fur quispiana
μενοι κατελίμπανον τα οθόνια : ουδε ο κλέπτων ποτε exspeclaret, donec indisia resolverel , atque il : ita
περιέμεινεν έως ότε αναλύση τα οθόνια και καταλά flagranti raplu deprehenderetur. Cæteroquin illa
βηται· ομού δε και της εκ νεκρών αναστάσεως του suscitali ex morte corporis indicia erant. Νam qui
σώματος είναι παραστατικά. Ο γάρ μετασχηματίζων reformalbit corpora lumilitalisnostre Deus, ut sint
τα σώματα της ταπεινώσεως ημών Θεός εις το είναι conformia corpori glorio Christi, tunc etiam corpus
σύμμορφα τω σώματι της δόξης του Χριστού , το μεν φuidem organuminhabitantis in ips0 virtutis imm--
σώμα ως όργανον της εν αυτώ κατοικησάσης δυνά- mutavit, ad diviniorem stalum reformans 86 ; lin
μεως ήλλοίου, μεταβάλλων επί το θειότερον, τα δε teamina autem, ceu inutilia et corporis substantia
66 Philipp. 11 , 21.
(62) Cod. A,f. 312, .
687 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA. 988
aliena, missa fecit. Opportune insuper videtur mihi A οθόνια ως περιττά και αλλότρια της του σωματος ου
accidisse ut Petrus ac Joannes ad monumentum σίας ήφίει. Δοκούσι δέ μοι κατά καιρον ο Πέτρος και
venirent clara jam die splendidaque luce ; ne si ο Ιωάννης επί το μνημείον άπαντάν έν ήδη καθαρά
forle in nocte ac tenebris accessissent, ejus rei su- ημέρα και φωτί λαμπρώ, ώς αν μη νυκτός και σκο
spicionem praeberent, quam jam pontifices mentie- τίας ελθόντες τούτο υπονοηθείεν, ο δή και κατεψεύ
bantur, nempe quod noctu venientes Dominum σαντο αυτών οι αρχιερείς , ότι νυκτός ελθόντες έκλε
sustulissent. Itaque neque noctu accesserunt hi ψαν. Διόπερ ού νυκτός απήντων οι άνδρες, αλλ' ουδε
viri, vel tenebris adhuc se intendentibus , sed clara σκοτίας έτι ούσης, αλλ' ήδη καταυγαζούσης λαμπράς
jam Iucescente die. Quod si dicente Evangelio, di- ημέρας. Ει δε λέγοι το Ευαγγέλιον ώς άρα ήσανόμου
scipulos una, quia Judeos timebant, fuisse congre- συνηγμένοι οι μαθηται διά τον φόβον των Ιουδαίων,
gatos, adverselur aliquis dicenς : Quomodo ergo quί είτα προς τούτο ανθυποφέρο: τις λέγων, Πώς oύν οι
se concluserant , ad nonumentum veniebant die συγκεκλεισμένοι εφοίτων επί το μνημείον εν ημέρα
splendida ? respondemus , illos sane qui media in διαυγεί ; έρούμεν ότι τους μεν εν τη πόλει μέσους :
urbe Judaeorum habitabant , par fuisse at Una in oικoύντας των Ιουδαίων, εικός ην αποκεκλείσθαι
domo conclusi omnes simul manerent : qui autem oμού τους πάντας εν οίκω εν συνηγμένους · οι δε
ad sepulcrumiverunt, quia extra urbem erant, mul- Β επί το μνήμα αφικνούμενοι της πόλεως εκτός όν
tum aberal υt Judeos timerent , quoniam ad soli- τες (63), μακράν ετύγχανον και του των Ιουδαίων
tarium locum et hominibus vacuum devenerant. φόβου , ως επί ερημίζοντα τόπον και ανδρών έσχο
Fortasse etiam sprelo ceterorum discipulorum ti. ληκότα παριόντες. Τάχα δε και κρείττους φόβου γενό
more Petrus ac Joannes , ausi sunt confidenter μενοι των μαθητών και τε Πέτρος και Ιωάννης τολ
domo prodire, dum celeri id minime facere aude- μηρότερον εθάρρουν προϊέναι του οίκου, των άλλων
rent, preter hos duos solos , quibus etiam alibi μή τούτο πράττειν τολμώντων, ή μόνων δή τούτων,
major honor præ cæteris apostolis attribuitur. οι και εν τοις άλλοις πλείονος ήξιωμένοι τιμής παρά
τους λοιπούς αποστόλους μεμαρτύρηνται.
III. Γ'.
Sed quomodo apud Joannem, audita Maria disci- (64) Αλλά πώς παρά μεν τω Ιωάννη της Μαρίας
puli, deinde ad monumentum progressi credide- ακούσαντες οι μαθηται, κάπειτα ελθόντες εις το μνη
runt ; apud Lucam autem dicitur, visa esse illis μείον επίστευσαν παρά δε τω Λουκά είρηται ότι
sicut deliranmenta verba ista , neque mulieribus εφάνησαν ενώπιον αυτών ώσει λήρος τα βήματα
credidisse ? Ο ταύτα, και ήπίστουν αυταίς ;
Illa apud Joannem Maria praecipuis apostolis Pe. Η μεν παρά τω Ιωάννη Μαρία τοις εκκρίτους
tro ac Joanni solis secreto veluti rem visant relu- των αποστόλων Πέτρο και Ιωάννη μόνοις ως απόβ: :
1ίε. Hique pariter clam reliquis discipulis soli cur- ρητον εκφαίνουσα εξείπε το τεθεαμένον · οι δε πάλιν
εim ad monumentum abierunt, videntesque credi- λαθόντες τους λοιπούς μαθητάς μόνου απήντων επί
derunt : nihilque mirum est duos hos precipuos το μνημείον δρομαίοι , και ιδόντες επίστευσαν και
apostolos rei vise credidisse; reliquos autem, qui- ουδέν γε ην θαυμαστών τους μεν εκκρίτους των απο
bus nuntiae fuerant mulieres , nec oculis propriis στόλων ιδόντας πεπιστευκέναι , τους δε λοιπούς οίς Ι.
viderant, haud his fidem adhibuisse. Ecce enim el αι γυναίκες απήγγελλον , άτε μή όψει παραλαβόντας,
ipsis una congregatis discipulis cum Servator ap- μη πιστεύσαι αυταίς. Αυτίκα γούν και αυτούς ομού
paruisset, ut Joannes narrat , bi quidem eo Viso συνηγμένους τους μαθηταίς ορθέντος του Σωτήρος :
gavisi sunt ; Thomas autem qui nec interfuit nec κατά τον Ιωάννην, οι μεν ιδόντες εχάρησαν : Θωμάς
vidit, rem sibi persuaderi non est passus. Οuod si δε, έπει μη παρήν μηδε είδεν, ουκ επείθετο. Ει δε και
hic apostolis non credidit , frustra jamreprehende- ούτος ήπίστει τους αποστόλοις , σχολή και αν μέμψαιτο
mus celeros , qui quia non viderant , mulieribus D τις τους λοιπούς ότι μηδέπω τεθεαμένοι, ταϊς γυναιξίν
discrediderunt. Profecto autem Scriptura multam ή πίστουν. Πολλήν δέ βάσανον και ακρίβειαν των μα
demonstrat disquisitionem ac sedulitatem discipu- θητών παρίστησιν ή Γραφή, ουκ ευχερώς τους του
Iorum, qui haud facile alienis sermonibus consen- των λόγοις συγκατιθεμένων, αλλ' επεχόντων τα πρώτα,
Serunt, sed primo judicia suspenderunt, quoad ple- εισότε πληρέστατα και εναργώς ταληθές επιγνόντες
nissime atque perspicue veritale cognita , postea είπείν δυνηθείεν ύστερον : « " Ο ήν απ' αρχής, οακτή
dicere possent : « Quod fuit ab initio, quod audi- κόαμεν, και έωράκαμεν τοίς οφθαλμοίς ήμών, ο εθεα
vimus, quod vidimus oculis nostris , quod perspe- σάμεθα, και αι χείρες ημών εψηλάφησαν περί του
ximus, et manus nostra contrectaverunt de Verbo Λόγου της ζωής. » "Έχοι δ' αν και ετέραν διάνοιανκαι
vile 87. Sed enim alium quoque sensum capere τόπος . Εύποι γάρ άν τις ότι ταις απαγγελλούσαις γυ
hic Iocus potest. Dicet enim fortasse aliquis, mu - ναιξί την ανάστασιν του Σωτήρος, ώς εξ ακοής των
lieribus resurrectionem Servatoris nuntiantibus , oφθέντων αυταίς δύο ανδρών κατά τον Λουκάν και
" Joan. 1 , 1 .
(65) Ita cod. (64) Cod. A, . 312, .
989 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM. 990
επίστευσαν οι ένδεκα, εν οίς ήσαν και ο Πέτρος και ο A tanquam ex auditu duorum ostensorum ipsis viro
Ιωάννης , μηδέ αυτοί πεπιστευκότες. Τη δε Μαρία rum, ut ait Lucas , non credidisse discipulos un
κατά τον Ιωάννην ειπούση ότι, « Ηραν τον Κύριόν decim, quos inter erant etiam Petrus ac Joannes , qui
μου εκ του μνήματος, και ου πρότερον επίστευσαν οι pariter discrediderunt. Verumtamen Marie , ut
δύο μαθηταί τούτο αυτό, το ήρθαι τον Σωτήρα, τερίν Joannes narrat , dicenti : « Dominum meum de se
ελθείν εις τον τόπον και έργα τούτο παραλαβείν. pulcro abstulerunt ; o haud ante crediderunt duo
"Οτε γούν εισήλθον ούτοι εις το μνήμα, και τα οθόνια discipuli rapinam Servatoris fuisse peractam, quanm,
είδον μόνα , το δε σώμα ουδαμού, τότε επίστευσαν: ad locum profecti, rem oculis suis usurparunt. Cum
τίνι δε επίστευσαν, αλλ' ή τα της Μαρίας λόγω φή- hi ergo monumentum ingressi Jinteamina sola vi
σαντι, « Ηραν τον Κύριόν μου ; Διό επιλέγει εξής: derunt, tunc crediderunt. Cuinam rei porro credi
« Ούπω γάρ ήδεισαν την Γραφήν, ότι δεί αυτόν εκ derunt, nisi Mariæ verbis : « Tulerunt Dominum
νεκρών αναστήναι. » meum ? , Propterea mox addit Joannes : « Nondum
enim sciebant Scripturam , quod oporteret eum a
mortuis resurgere. ,
Δ'. IV.
(63) Το δε πως δύο παρά τον Ιωάννην μαθητών Β Quomodo autem duo dicantur a Joanne disci
ελθόντων εις το μνημείον, Πέτρου και Ιωάννου, και puli ad monumentum venisse, Petrus atque Ioan
Λουκάς ένα μόνον φησίν απηντηκέναι, ούτως αν λυ- nes, Lucas vero unum illuc progressunι affirmet ,
θείη . quæstio ita dissolvitur.
Πολύς ήν ο Πέτρος αεί τη προθυμία , ως μόνον Magno semper erat fervore Petrus; quippe qui
παρά τους αποστόλους ειπείν τω Σωτήρι • Κάν δέη solus apostolorum dixerit Servatori : « Etiamsi me
με σύν σοι αποθανείν, ου μή σε απαρνήσομαι ) και oportuerit mori tecum, non le negabo 88 ; solus
μόνον πάλιν επιβηναι τοις κύμασιν αξιώσαι · και μό- item voluerit supra luctus ainbulare ; solus respon
νoν αποκρίνασθαι και είπείν αυτό • Συ ει ο Χρι- derit, dixeritque Jesu : « Tu es Christus Filius Dei
στος ο Υιός του Θεού του ζώντος , διό και μόνος των vivi 39 : ideoque et solus discipulorum audit :
μαθητών ακούει: « Μακάριος εί, Σίμων Βάρ Ιωνά. » « Bealus es , Simon Bar Jona 30. Quamobrem
Διό και πρώτος τολμά εισιέναι εις το μνημείον, συν primus quoque aullet in nonumentum introire,
τώ ετέρω μαθητή όν έφίλει ο Ιησούς ελθών, κατά cum altero discipulo illuc profectus quem diligebat
τον Ιωάννην· αλλά τότε μεν παρά της Μαγδαληνής Jesus , ut ait Joannes. Sed tunc quidem postquam
ήρθαι το σώμα του Κυρίου από του μνημείου μεμα- audierat ex Magdalene sublatum de monumento
θηκώς, απήντα άμα το έτέρω μαθητή : είτα ανεχώ- C corpus Domini , iverat cum altero discipulo. Mox
ρει συν αυτώ, τα οθόνια είσω του μνήματος τεθεαμέ- cum eodem recessit , visis intra monumentum lin
νος και πιστεύσας. Κατά δε Λουκάν, των άλλων απι- teaminibus, reique vere certior factus. Αt vero,
στούντων μαθητών, μόνος αυτός πάλιν πιστεύει ταις secundumLucam, aliis discipulis non credentibus,
λεγούσαις ταις γυναιξίν έωρακέναι τους άφθέντας αγ- solus ipse credit mulierum affirmationi dicentium
γέλους : ου γάρ απιστήσας δε ταις των γυναικών se angelos vidisse. Elenim mulierum testimonio
μαρτυρίαις , παλινδρομαίος επί το μνημείον μόνος non discredens, rursus ad monumentum solus ve
παραγίνεται και αύθις παρακύψας βλέπει τα οθόνια nit : rursusque introspiciens , sola lineamina ut an
μόνα ως και το πρότερον: είτα απήει , προς εαυτόν tea vidit. Deinde abiit, secum ipse rem denirans.
θαυμάζων το γεγονός και νύν μεν απήει θαυμάζων Scilicet rem gestam tacitus admirabatur , quia fer
το γεγονός, έπει δε πολύς ήν τη προθυμία και πλείονα vida mente erat, plurimumque studium prae omni- .
σπουδήν παρά πάντας επεδείκνυτο, σπεύδων και πε - bus demonstrabat, satagens atque discurrens ; et
ριτρέχων, και πάντη τον Σωτήρα περιαθρών ανεωγόσι ubique Servatorem apertis intuens anime oculis,
τους της ψυχής όμμασι , πανταχού δε ζητών και πε - quaqueversus indagans et circumspiciens , spo
ριβλεπόμενος, ουκ ήτύχησε της ελπίδος, αλλά και αυ- η sua non excidit, sed et ipse divina rmanifestatione
τος άξιούται της αυτού θεοφανείας " τούτου μάρτυς και dignus fuit. Rei testis idem evangelista Lucas , qui
αυτός ευαγγελιστής Λουκάς ώδε πη προϊόν εξής και in subsequentibus dicit, revera surrexisse Domi
λέγων ότι όντως ηγέρθη ο Κύριος και ώφθη Σίμων.. num, et apparuisse Simoni. Consonat huic sacri
Συμμαρτυρεί δε αυτώ και ο ιερός Απόστολος ώδε Κο- Apostoli testimonium ad Corinthios Scribentis :
ρινθίοις γράφων, ότι « Ώφθη Κεφά, είτα τους ένδεκα.» Visus est Cephe, et deinde undecim 91. 5 Cephas
Κεφάς δε αυτός ήν Σίμων ο και Πέτρος, ή και προ autem ipse Simon est ac Petrus; cui etiaio ante
των ένδεκα μόνος μόνω ώφθη ο Σωτήρ, της παρά alios undecim solus soli apparuit Servator , propter
πάντας υπερβαλλούσης αυτού χάριν σπουδής. summam ejus prieoranıb... seculitalem .
Ε', V.
(63 )"Ετι ζητήσειεν άν τις πως παρά μέν τω Ματ Insuper aliquis sciscitabitur quomodo apud Met.
* Μatth. ΧΧνι , 35. 39 Matth. Χν1 , 16. 20 ibid. 17, 21 ΙCor. xv, 5.
(65) Cod. A, Γ. 312 , b. (65 ) Cod A, f. 313,
 991 · EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 90
thaum Maria Magdalene cum ejusdem nominis al- Αθαία η Μαγδαληνή Μαρία μετά της ομωνύμου έωρα.
tera vidisse extra monumentum insidentem lapidi κέναι εκτός του μνήματος επικαθήμενον τώ λίθω ένα
!! ! m tantummodo angelum dicatur : secunduτη μόνον άγγελον είρηται κατά δε τον Ιωάννην είσω
Joannem autem intra monumentum angelos duoς του μνήματος αγγέλους δύο θεωρεί καθημένους κατά
sedentes aspexerit : at vero secundum Lucarn duo δε τον Λουκάν δύο άνδρες απήντων ταις γυναιξί-
viri 1mulieribus occurrerint : denique secundum κατά δε τον Μάρκον νεανίσκος ήν αυτοίς ορώμενος.
Marcum juvenis ab ipsis conspectus fuerit ?
Dictorum apud Joannem atque Mattlheum hac Tα μέν παρά τω Ιωάννη και Ματθαίω λύσεως αν
esto solutio . Arbitror enim precessisse ea, que τύχοι τοιαύτης : ήγούμαι γάρ προηγείσθαι μεν την
narrat Joannes, iis que Mattlieus ; et Magdalenam παρά τω Ιωάννη ιστορίας, της παρά το Ματθαίο,
in primo adventu angelos duos intra monumentum και την Μαγδαληνήν το πρώτον ελθούσαν τους δύο
sedentes vidisse. Postea ad eumdem locum rursus αγγέλους είσω του μνήματος καθεζομένους ιδείν:
progressam cum alia Maria, insidentem lapidi ange- μετά δε ταύτα δεύτερον επιστάσαν το αυτο τόπιω
Imspectavisse ; vel etiam fortasse alius est apud μετά της άλλης Μαρίας τον επικαθήμενον τώ λίθω
Matthaeum angelus, aliud tempus locusque qιο άγγελον έωρακέναι. " Η τάχα έτερος μεν ο παρά Mac
angelus visus fuit : alii item angeli apud eum mu- Β θαίω άγγελος, έτερος δε και ο χρόνος και ο τόπος της
geli intra monumentum sedentes , diversi credendi πρός τάς γυναίκας: ωσαύτως δε και οι παρά το
sunt ab illo qui extra monumentum lapidi inside- Ιωάννη δύο άγγελοι οι είσω του μνήματος όφθέντες
bat, ut narrat Matthaeus. Νam si, cum Matthaeus έτεροί είσι παρά τον έξω προ μνήματος επίτω λίθο
dicat sero Sabbatorum, unumque ante ostiumn mo- καθεζόμενον παρά το Ματθαίω. Ει μεν γάρ του Ματ
numenti sedentem in lapide, Joannes eodern retento θαίου οψε Σαββάτων είρηκότος, και ένα πρό της θύ
tempore ac loco, dixisset, sero Sabbatorum, ante ρας του μνημείου καθήμενον επί τω λίθω ιστορικό
ostium monumenti duos Iapidi insidentes conspe- τος, φυλάξας ο Ιωάννης τον αυτόν καιρόν και τον
clos, vere oporteret dissonantiam causari. Item si αυτόν τόπον ειρήκει δε Σαββάτων , προ της θύρας
Matthewς εque ac Joannes matulinam horam affir - του μνήματος επί τω λίθω δύο καθεζομένους ορά
mans, intra monumentum ipse quoque non duos σθαι, ήν αληθώς διαφωνίαν αιτιάσθαι. Και ο Ματθαίος
angelos sed unum visum aflirtmaret , contraria vi- ώσαύτως ει ομοίως Ιωάννη την πρωϊνήν ώραν τη .
deretur merito scribere. Verumeniuvero si dis- ρήσας, είσω του μνήματος και αυτός ου δύο αγγέλους
linxerunt evangelisle tempora, et modos, el perso- αλλ' ένα έφησε τεθεωρήσθαι, ταναντία έδοξεν άν εί
nas spectantium, necnon angelorum sermones, C κότως συγγράφειν. Ει δ' άφώρισαν οι ευαγγελιστα!
nemo rationabiliter dissonantiam Scripturae accu- και τους χρόνους και τους τρόπους, και τα πρόσωπα
sabit , cum singulae narrationes suo quoquc modo των θεωμένων, και τους των αγγέλων λόγους, ουκ αν
vere sint, et «liversarum rerum faciunt expositio- τις ευλόγως μέμψαιτο διαφωνίας της Γραφής, αλη:
nem. Sed apud istos evangelistas ( Matth. et Joan. ) θευούσης εκάστης κατά τον οικείας ιστορίας λόγον,
angeli, el Servatoris post resurrectionern appari- διαφόρων τε πραγμάτων υφήγησιν δηλούσης.'Αλλ'οι
Liones, apud hos inquam solos, velut apud poliores, μέν παρά τοϊσδε τοις ευαγγελισταίς άγγελοι, και του
et ipsius Servatoris spectatores et auditores rela- Σωτήρος αι μετά την ανάστασιν θεοφάνειαι, παρά μό
le, lunc ordinem leneant. Duo vero apud Lucati νους τούτοις ώς αν παρά κρείττοσι και αυτού του
viri in veste fulgente Visi, solemnitalis Symbola Σωτήρος αυτόπταις τε και αυτηκόοις φερόμεναι,ταυ
sint : itemque juvenis apud Marcuni stola candida την σώζοιεν αν την ακολουθίαν. Οι δε παρά τω Λουκά
et ipse coopertus, in dextra non autein sinistra δύο άνδρες εν εσθήτι αστραπτούση ορθέντες , δια τα
parte conspectus, Ieta et dextra mulieribus nun- της εορτής σύμβολα και ο παρά το Μάρκιο νεαν
Lians ; et hi, inquam, diversi habeantur tum a se σκος λευκής περιβεβλημένος και αυτός στολήν, δε
invicem, tum a primis. Quamobrem ne angelos qui- ξιός τε αλλ' ουκ αριστερός έωραμένος, τώ τε φαιδρά
dem los nominaverunt, neque Servatoris visiones D και δεξιά ταϊς γυναιξίν ευαγγελίζεσθαι, πάλιν έτεροι
nieniorarunt , sed polioribus se Mattheo at αν είεν και αυτοί, αλλήλων τε και των παρά τοις
Ioanni potiora Scribere et historiae commendare πρώτοις. Διό ουδέ αγγέλους αυτούς οίδε ονόμασαν,
perimiserunt : ipsi vero secunda narrarunt , et que επεί μηδέ των του Σωτήρος οπτασιών εμνημόνευσαν
post priora narrata evenerant : omissis autem que τοίς κρείττοσιν ή καθ' εαυτούς Ματθαίω και Ιωάννη
testes visuales jam dixerant, ipsi ab his silentio τα κρείττονα γράφειν καιιστορείν παρακεχωρηκότες"
-

pra:terita suppleverunt; quæ quidem secunda erant, αυτοί δε τα δεύτερα διηγούμενοι, και τω χρόνω τα
multoque priore historia inferiora : sic nimirum μετά την των πρώτων μνήμην ύστερον πεπραγμένα
Sancto Spiritu congruas singulis suggerente nar- παρήεσαν μεν τα παρά τους αυτόπταις ειρημένα,
rationes. αντανε πλήρους δέ τά παρ' εκείνους σεσιγημένα" ά
δεύτερα ήν και μακρύ λειπόμενα της των προτέρων ιστορίας ούτω του αγίου Πνεύματος διανείμαντος
τας πρεπούσας εκάστω και καταλλήλους διηγήσεις.
VI.
Ouu igitur pud Luc n valde mane ad nonu - Αι γούν παρά τω Λουκά όρθρου βαθέοςεπί τομόνο
905 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM . 994
2:.θούσαι γυναίκες και φέρουσαι ά ήτοίμασαν αρώ- A mentum venerunt mulieres, prata ferentes aro--
ματα , έτεραι αν είεν των παρά τω Ματθαίο και mala, diversae ab iis erunt que apud Matthaeum ac
Ιωάννη . Ου γαρ αν έχοι λόγον τάς τοσαύτα προτε- Joannen memorantur. Neque enim rationabile est,
θεσμένας Μαρίας άρτι πρώτον αρώματα φέρειν, ώς Marias que talia ante viderant, nunc primum aro
μήπω την ανάστασιν προμεμαθηκυίας. Σαφώς γάρ mata deferre, quasi nondum resurrectionem novis
δι' ών φησι δείκνυσι ότι και οι όφθέντες, έτεροι παρά sent. Manifeste videlicet his que dicit denotal,
τους έμπροσθεν δεδηλωμένους και ο τόπος ένθα quod et visi angeli diversi fuerint ab antea specta
ώφθησαν έτερος ούτε γάρ είσω του μνήματος ήσαν, tis; et Iocus ubi sunt isi, ilenn diversus; neque
ύς ο Ιωάννης εδίδαξεν, ούτε επί τον λίθον καθεζό- enim intra monumentum erant, ut Joannes locuit ;
μενοι, ώς και παρά τω Ματθαίο άγγελος · αλλ' ουδε neque lapidi insidentes, ut ille apud Maitliuman
όλως ώνόμασεν αγγέλους ο Λουκάς , δύο δε άνδρας, gelus : neque angelos diserte appellavit eos Lucas,
πλήν αλλά και αυτούς έν εσθήτι αστραπτούση, διά τα sed duos viros, quanquam ipsos quoque in vestle
της εορτής σύμβολα και οι λόγοι δε αυτών οι πρός fulgente , ob solemnitatis indicium : item llorum
τις γυναίκας ιδιάζουσε · και αι γυναίκες δε πλείους sermones ad inulieres sunt peculiares : el mulieres
ήταν, αλλ' ουχ ή παρά το Ματθαίω δύο Μαρίαι, αλλ' plures numero sunt , quam due apud Malilieunι
άπαξαπλώς αι συνελθούσαι αυτό εκ της Γαλιλαίας: 8 Marie, sed ille Omnino que lesum comilale fue
ολιγωροι δε και αύται, ουδε τοσαύτην ένδειξάμεναι rait ex Galilaea. Et le quiden segnieres, neque
σπουδήν όσην αί διά νυκτός καρτερήσασαι και παρα- par studium pra se ferentes illis que noctu perse
μείνασαι το μνημείων. Μαρτυρεί γούν ο Ματθαίος τη veraverant apud sepulcrum assidue. Conlestatur
Μαγδαληνή και τη άλλη Μαρία εύτονίαν πολλήν και vero Maitlirus Magdalene el alieri Marine vigoreu
παραμονήν, λέγων μετά το πάθος αυτού ταύτα: multum atque constantia , dicens post Servaloris
« " Ην δε εκεί Μαρία η Μαγδαληνή και άλλη Μαρία, passionen sic : « Erat autem ibi Maria Magdalene,
καθήμεναι απέναντι του τάφου ) αλλ' αύται μεν τη et altera Maria, sedentes contra sepulcrum. » Sel
μέρα της Παρασκευής παρεκάθηντο αντικρυ του lie quidem ipsa lie Parasceves sedebant coram se
μνήματος · διό και θάττον ορώσι πρώτον μεν τον των pulcro : ideoque el celerius vident Doni eventus
αγαθών άγγελον, είτα και αυτόν τον της ζωής αρχη- nuritium, deinde ipsum vitae auctorem. lla vero
γόν. Η δε παρά τη Ιωάννη , και αύτη το μεν πρώ- apud Joannen , et ipsa quoque primo videt ange
τον τους αγγέλους, μετά δε τούτους και αυτόν τον «los, et postea Servatorein ipsum : neque lie tamen
Σωτήρα θεωρεί · ου μήν αρώματα έφερον αύται, ουδέ aroniata ferebant, neque ob eam rem curandamive
περί ταύτην κατεγίνοντο την σπουδήν. Αι δε από της , rant . Sed ille demum que ex Galilea Jesun subse
Γαλιλαίας ακολουθήσασαι αυτό γυναίκες, πολλαιούσαι cute fuerant, multque apud Lucam feruntur , die
κατά τον Λουκάν, τη μεν Παρασκευή υποστρέψασαι , Patrisceves de loro reversit , paraverunt aromata,
ήτοίμασαν τα αρώματα, άτε δή μηδέν μηδέπω προ- quippe qua nullum resurrectionis indiciumcogno
μαθούσαι περί της αναστάσεως. Διό ταύταις μέν δύο verant. Ιdcirco his duoviri in vestefulgente aslant,
άνδρες εν εσθήτι αστραπτούση φαίνονται και την ανά nuntianlque resurrectionem . Nondum his tamen
στασιν ευαγγελίζονται . Ουκέτι δε αυταίς ο Σωτήρ Servator apparuit, sicut illi apparuerat apud Joan
ύφθη, ώσπερ ούν τη παρά τω Ιωάννη και ταϊς παρά nem, et illis apud Matthaeum; ita ut peculiarem
achain . ősre jovátou say ghraico al DECOCÝXEL hanc oporteat historiam existimare. Denique se
την ιστορίας. Κατά δε τον Μάρκον λίαν πρωΐ τη μια cundum Marcum valde mane una Sabbatorum ve..
των Σαββάτων έρχονται επί το μνημείον ανατείλαντος niunt ad monumentum orto jam sole, Alice purier
του ηλίου άλλαι πάλιν αύται, και εν ετέρω καιρώ hæ sunt, alioque pariter tempore ; quæ et dicebant
πάλιν, αί και έλεγον προς εαυτάς, « Τις αποκυλίσει ad invicem : « Quis revolvel nobis lapidem? , Ve
ημίν τον λίθον; » και έρχονται, και ευρίσκουσιν απο- niuntque, et revolulum comperiunt, et ingresse ju
κεκυλισμένον, και εισελθούσαι είδον νεανίσκον · ένθα venem vident ; ita ut Itec etiam diverse rei narria
πάλιν επί του Λουκά άνδρες αλλ' ουκ άγγελοι , ούτω η tio sit, et alius qui visus est, et aliae que venerunt,
ώς και νυν ούκ άγγελος ώνόμασται, αλλά νεανίσκος: et similiter diei tempus post solis ortum : quetenn
ώστε και ταύτην άφωρισμένην είναι την διήγησιν, poris notatio si eadem apud Lucam fieret, recle le
και τον όφθέντα έτερον , και τας αφικομένας άλλας, clor a Marco requireret et viros duos , et eosden
και τον καιρόν ομοίως τον μετά ηλίου ανατολάς : ός Sermones. Nunc cum Lucas diei Itoram ante solis
ει μεν και παρά τω Λουκά τερήτητο, ευλόγως άν τις ortum preoccuparil, merito et illos qui visi sunt
τους παρ' αυτώ δύο άνδρας απήσει, και τους αυτούς duos viros dicit , non autem unum juvenem narrat.
λόγους. Ει δ' ο Λουκάς τον προ ηλίου ανατολής καιρόν προϋλαβεν, είκότως και τους τότε οφθέντας δύο άν
δρας, αλλ' ου τον νεανίσκoν ιστορεί.
Ζ. VII.
(66) Τεττάρων δε όντων των ευαγγελιστών , ισάρι - Jam quia quatuor evangelistae sunt, part numero
θμοι τούτων και αι προς αυτών αναγραφείσαι φαίνον- comperimus apud ipsos scriptas visiones ; tempore
ται οπτασίαι· οί τε καιροί τέσσαρες, και οι καθ' item quatuor ; et illi ilein qui singulis temporill:s
( 66) Cod. A , 1. 315.
993 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS ill. - EXEGETICA . 996 και
apparuerunt , singulares sunt : diverse quoque vi- Α έκαστον καιρόν όφθέντες, ιδιάζοντες · ομοίως δε και
dentes mulieres, et apparentium ipsis sermones v2- αι θεώμεναι, διάφοροι και οι των οφθέντων αυτοίς
riant. Prinum fuit tempus quod scribit Μattheus, λόγοι, διαλλάττοντες. Πρώτος μέν γάρ ήν καιρός και
sero Sabbatorum dicens. Quartum et ultimum apud παρά τω Ματθαίω οψε Σαββάτων λεγόμενος · τέταρ
Marcum orto jam sole decurrens. Media sunt tem- τος δε και τελευταίος και παρά το Μάρκο ηλίου ανα
pora apud Joannem atque Lucam. Ρropterea et visi τείλαντος ιστορηθείς : μέσοι δε ό τε παρά τω Ιωάννη
angeli peculiares sunt . Νam sero Sabbalorum, an- και ο παρά τω Λουκά · διό και οι οφθέντες κατά και
gelus unus ex monumento, post quem et ipse Ser - ρον ιδιάζοντες. Όψε μεν γαρ Σαββάτων άγγελος εις
vator. Mane autem dum tenebre adhuc essent , in- εκ του μνήματος: μεθ' ον και αυτός ο Σωτήρ" πρωί
Ira monumentum angeli duo; post quos denuo Ser- δε έτι σκοτίας ούσης, είσω του μνήματος άγγελοι δύο:
valor . Valde mane vero alii secundumLucam duo μεθ' ους πάλιν ο αυτόςΣωτήρ. "Ορθρου δε βαθέος έτε
viri nominati , haud intra monumentum conspecti. ρου κατά τον Λουκάν δύο άνδρες ωνομασμένοι ουκ
Demum postremus omnium juvenis qui venientibus είσω του μνήματος όφθέντες . Είθ' ύστερον απάντων
orio sole mulieribus se obtulit. Si ergo unum cun. ο νεανίσκος , ο ταϊς ηλίου ανατείλαντος αφικομέναις
cliidemque tenapus scripsissent, eumdemque desi. τεθεαμένος . Ει μεν ούν ένα καιρόν είρηκότες οι
gnissent locum , nequetamen easdem apparitiones B πάντες και τον αυτόν αναγράψαντες τόπον, ου
exposuissent, merito fortasse aliquis censuram exer - τας αυτάς επιφανείας εδήλουν , κάν ευλόγως αν
ceret. Sed cumtempora distinxerint , et unicuique τις εμέμψατο. Ει δ' άφώρισαν τους χρόνους, ένει
tempori locum proprium accommodaverint, sequitur μάν τε καθ' έκαστον χρόνο , και τόπον έδιά
ut diversas quoque apparitiones descripserint. ζοντα , ακολούθως δε διαφόρους και τας οπτασίας
Sicut contra, si unam cuncti apparitionem comme- ανέγραψαν. Ως είπερ ήσαν μιάς μεν οι πάντες επι
morassent, unumque dixissent angelum, aut duo φανείας μνημονεύσαντες, και ένα φάντες άγγελος
concorditer angelos, vel item duos viros, aut juve ώφθαι ή δύο συμφώνως αγγέλους είρηκότες , ή αν
nem unum; tum deinde tempora variassent, nec πάλιν δύο άνδρας ή νεανίσκoν ένα· είτα τους καιρούς
unun denotassent locum , ita quoque reprehen- διήλλαττον , ή μή τους αυτούς εδήλους τόπους, ήν
sioni locus esset. Nunc sermo praecipuus et inva- αν και ούτω μέμψασθαι. Νύν δ' ο λόγος ακριβής
riabilis manet, diversis temporibus locisque va- μένει και αδιάβλητος επί καιρούς διαφόρους και
riantes visiones sistens, et lharum spectatrices , τόποις εναλλαττούσας τας οπτασίας εισάγων, και τας
stern diversas, duas illas priores diversas a se- τούτων θεωρούς πάλιν διαφόρους , ετέρας μεν τάς
cunda, tertiasque similiter a quartis differentes. , δύο πρώτας, παρά την δευτέραν και τας τρίτας δε
Νimirum post juvenis cum postremis mulieribus " ώσαύτως ετέρας των τετάρτων. Αυτίκα δ' ουν μετά
colloquium, quarum nomina non ponuntur, pergit τήν του νεανίσκου προς τας τελευταίας γυναίκας όμι
dicere Marcus : Quo audito fugerunt, et nemini λίαν, ών τα ονόματα ουκέμφέρονται, επιλέγει ο Μάρ
quidquam dixerunt, fitnebant enim. He nempe κος: « Και ακούσασαι έφυγον, και ουδενί ουδέν είπον,
fuerunt ejusmodi, pavide ac nirnis formidolose, έφοβούντο γαρ' αύται μεν ούν τοιαύται καιέμφοβοι,
in tantum ut ne juveni quidem ausculiarint dicenti και λίαν δειλαν, ώς μηδε πεισθήναι το νεανίσκω φάντι
eis : 1te et dicile discipulis ejus et Petro : Ecce προς αυτάς : « Υπάγετε και είπατε τους μαθηταίς
precedit vos in Galileam, His enim auditis ser- αυτού και το Πέτρο , Ιδού προάγει υμάς εις την
monibus, contrarium fecerunt. Αt illae apud Lu - Γαλιλαίαν , τούτων γάρ ακούσασαι των λόγων,
cam , de monumento reversæ , nuntiaverunt hæc τουναντίον διεπράξαντο αι δε παρά τω Λουκά από
omnia undecim . Similiter et apud Joannem mulier στρέψασαι από του μνήματος απήγγειλαν ταύτα
venit ad discipulos, rerum quas viderat nuntia . πάντα τοις ενδεκα. Ομοίως δε και η παρά τω Ιωάννη
Solæ illæ apud Marcum postremæ supervenientes, έρχεται προς τους μαθητές απαγγέλλουσα 4 εώρακε.
vereque serotine, ita ut post orium illuc pervene- Μόναι δε αι παρά το Μάρκο πασών ύσταται έλθου
rint , neque Servatorem videre dignae fuerunt, ne- σαι, και αληθώς οψισθείσαι, ώς μετά ανατολήν ηλίου
que unurn fulgentem angelum, neque duos intra ° επιστήναι, ούτε τον Σωτήρα θεάσασθαι καταξιούνται,
monumentum, neque illos quos viros dicit Lucas : ούτε τον άγγελον τον εξαστράπτοντα, ούτε τους δυο
quemdam tantummodo juvenem aspexerunt can- τους είσω του μνήματος, ούτε τους δύο τους παρά
dida stola coopertum , congruam exigue ipsarum τω Λουκά άνδρας • ψιλόν δέ τινα νεανίσκoν ειδών
menti visionem consecute : et hunc albatum festi περιβεβλημένον στολήν λευκών , αναλόγως τη 1ης
causa spectantes , tamen admiral:e sunt : sic enim διανοίας αυτών σμικρότητι την οπτασίαν ιδούσαι
de his Marcus testatur ; quanquam in prioribus και τούτον δε λευχείμονα της εορτής χάριν θεασα"
nulla stuporis mentio est. Age vero, Magdalenam μεναι, όμως έθαυμάσθησαν· τούτο γάρ εμαρτύρησε"
constanter in loco perseverantem, credibile est non αυταίς ο Μάρκος· καίτοιγε επί των προτέρων μη
priores tantum apparitiones vidisse angelorum qui δαμού του θάμβους ώνομασμένου. Την Μαγδαληνή"
sibi uni occurrerant, sed et illum apud Marcuτη δε σχολάζουσαν και προσκαρτερούσαν, είκός ού μου
reliquis mulieribus conspectum juvenem. Ιdem τάς πρώτας όψεις τεθεάσθαι τών αυτή μόνη οφθα
dicas licet etiam de historia apud Lucam, qui των, αλλά και τον παρά το Μάρκων ταις λοιπά ,
post multarum mulierum adventum, et post duo- γυναιξίν έωραμένον νεανίσκου . Ταυτόν δ' αν είπαν
997 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM . 998
και επί της κατά τον Λουκάν ιστορίας, ός μετά την A rum virorum ipsis oblalorum visionein , pergit di
άφιξιν των πολλών γυναικών, και μετά την θέαν των cere, quod regresse de monumento, Inec opinia
οφθέντων αυταίς δύο ανδρών διηγείται λέγων· « Και renuntiaverint discipulis undecim. Post que ait :
αποστρέψασαι από του μνημείου απήγγειλαν ταύτα | Erant autem Maria Magdalene, » et reliqua.
πάντα τοις ένδεκα και οίς επιφέρει,«"Ησαν δε η Μαγδα - Quippe haud est inverisimile, nunc iterum Magda
ληνή Μαρία, και και τα εξής. Ουκ απεικός μεν γάρ ήν, lenam (quae antea prima iverat , fortiterque illic
και νυν πάλιν την Μαγδαληνήν πάλαι προαφιγμένην perseveraveral) apud monumentum fuisse comper
και παραμείνασαν εντόνως παρά το μνήματι ευρή- tarm, cum ille plures ex Galilea convenientes mu
σθαι , ότε πολλαι από της Γαλιλαίας συνελθούσαι lieres ad sepulcrum venerunt aromata ferentes, ita
γυναίκες απήντων επί τον τάφον φέρουσαι τα αρώ- ut ipsa quoque cum celeris duos viros viderit ,
ματα , ώστε και αυτήν άμα ταϊς λοιπαίς τους δύο eorumque verba audiverit ; et deinde cum illis re
άνδρας τεθεάσθαι, και των λόγων αυτών ακηκοέναι» gressa rem undecim enarraverit. Verumlanmen et
είτα συν ταϊς πολλαίς επανελθείν και διηγείσθαι τοις aliter proponi explanatio potest : nempe ut res
ένδεκα. Δύναται δε και άλλως ο λόγος , τα μεν πρώτα priores mulieribus Galileis tribuamus, adventum
ταις από της Γαλιλαίας γυναιξίν απονείμαι , λέγω " dico ad sepulcrum, et aromatum advectionem, et
δή την εις το μνήμα άφιξιν, και την των αρωμάτων 2 oblatam ipsis duorum virorum visionem, et horum
κομιδήν, τήν τε γενομένην αυταίς των δύο ανδρών ad ipsos sermones . At nuntium discipulis undecian
επιφάνειαν, και τους τούτων προς αυτάς λόγους : την delatum nequaquam ab iis feminis solis fuisse, sed
μεν ούν απαγγελίαν την προς τους ένδεκα μηκέτι a cunctis simul, dum unaqueque ea quae viderat
παρ' αυτών μόνον γεγενήσθαι, αλλ' ομου παρά πα- referret ; quas inter, credendum est Magdalenam
σών, εκάστης & τεθέατο διηγημένης· εν αίς πάλιν fuisse, cum reliquis et ipsam discipulis nuntian
την Μαγδαληνήν είναι μετά των λοιπών και αυτήν 1em ea que solitatim et singulariter viderat.
τους μαθηταίς απαγγέλλουσαν τα ιδίως μόνη αυτή
έωραμένα.
Η '. VIII.
(67) Εγώ δε κακείνο ζητώ, πως παρά μεν τω Ego vero et illud quero, quomodo apud Mucum
Μάρκω είρηται, ώς άρα διαγενομένου του Σαββάτου dictum sit, quod cum Sabbaturn transiisset , aro
ήτοίμασαν αρώματα , παρά δε τώ Λουκά προ του mata paraverint ; apud Lucam vero ante Sabba
Σαββάτου τούτ' έπραξαν εν αυτή τη Παρασκευή. tuem id agant, ipsa Paraskeves die.
Και τούτο δε τοις προτέροις συμπεπλεγμένον ζη- c Hec quoque superioribusimplicita questionibus,
τήμασι , της ομοίας εκείνους τύχοι αν ερμηνείας • parem illis explanationem Sortietur. Εtenim nos
αποδεικνύντων δεημών μή είναι τας αυτάς, αλλ' ετέ- demonstravimus, haud easdem esse, sed alias, que
μας μεν τας προ του Σαββάτου εν αυτή τη Παρα- ante Sabbatum ipsa Parasceves die; qua Dominus
σκευή, καθ' ήν πέπoνθεν ο Σωτήρ, περί την κηδείαν passus est, ad eam curamincubuerunt ; alias vero,
ασχοληθείσας, ετέρας δε τάς μετά το Σάββατον» σα- que post Sabbatum : perspicue enim has Lucas
φως γάρ ταύτας Λουκάς μεμαρτύρηκε κατ' αυτήν teslatur ipsa die Passioris id egisse, nullius mu
την ημέραν του πάθους ταύτα πεποιηκέναι, ουδαμώς lieris memorato nomine, sed simpliciter mulieribus
ονόματος γυναικών μνημονεύσας, αλλ' απλώς γυναί memoratis, quæ cum Jesu venerant de Galilæa.
κας είπών τάς συνελθούσας αυτό από της Γαλιλαίας: Marcus autem tres solas nominatim scripsit, aro
ο δε Μάρκος ονομαστι τρείς μόνας ανέγραψε καθ' matum simul curam gerentes, haud die Parasceves,
εαυτάς πρόνοιαν πεποιημένας των αρωμάτων, ου τη sed jam Sabbato preferlapso. Has porro diversas
Παρασκευή , αλλά μετά διαγενέσθαι το Σάββατον • esse ab illis Luca, sequentia quoque demonstrant.
ετέρας δε είναι ταύτας παρά τας παρά το Λουκά, Ilae ninirum apud Marcum mulieres juvenem vi
και τα εξής επαγόμενα δείκνυσιν. Αύται μεν ούν dent in dextra parte sedentem, qui et illis ail :
γυναίκες παρά τω Μάρκω τον νεανίσκoν ορώσι καθ- Do Nolite timere; Jesum gueritis Nazarentum ; sur
ήμενον εν τοις δεξιοίς, ός και φησιν αυταίς : « Μη rexit, non est bic. » Illis autem apud Lucain duo
φοβείσθε · Ιησούν ζητείτε τον Ναζαρηνόν · ηγέρθη, viri asliterunt in veste fulgente , et alia verba di
ουκ έστιν ώδε .» Ταις δε παρά τω Λουκά δύο άνδρες cunt : « Cur querilis viventem inter mortuos ? »
επέστησαν εν εσθήτι αστραπτούση, και ετέρας προ- et reliqua. Ει ille apud Marcuum monitae mandata
φέρονται φωνάς λέγοντες · Τί ζητείτε τον ζώντα nuntiare discipulis , nemini φuidquam dixerunt. Αι
μετά των νεκρών ; » και τα εξής : και αι μεν παρά ille Luce profecte nuntiaverunt discipulis unde
το Μάρκω ακούσασαι τους μαθηταίς επαγγείλαι τα cim. Quare ex his omnibus colligitur , haud easdeal
παρηγγελμένα • ουδενί ουδέν είπον · αι δε παρά το fuisse mulieres, ideoque nec uno tempore ea que
Λουκά πορευθείσαι απήγγειλαν τοίς ένδεκα ως διά in scriptis sunt,.esse peracta.
τούτων απάντων συνάγεσθαι, μη τας αυτές είναι• διό μηδε υφ' ένα καιρόν πεπο η έλαι τα αναγεγραμ
μένα. . .
(67) Cod . Α, τ. 313, b.
 999 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 1000
IX . Θ'.
Ηaec illis Ioquentibus stetil jesus in medio corum, A (68) Ταύτα δε αυτών λαλούντων αυτός ο Ιησούς
dixitque eis : « Pax vobis . » Πinc ambigel aliquis, έστη εν μέσω αυτών, και λέγει αυτοις , Ειρήνη υμίν.)
quomodo undecim discipulis simul congreg:ilis, Ενταύθά τις απορήσεις πως τους ένδεκα μαθηταίς όμου
interveniens Dominus , secundum Luc310) atque συντ,γμένους μετά την ανάστασιν επιστάς ο Κύριος
Joannemid concordiler affirmantes, nequaquam all κατά τον Λουκάν και κατά Ιωάννην συμφώνως ταύτα
utroque paria facere et dicere scriptum fuerit. απομνημονεύσαντας, ουκέτι παρ' αμφοτέροις ταύτα
πράττων ουδε φάσκων αναγέγραπται.
Quol eanmdem visionem ambo evangelista Seri . " Οτι την αυτήν οπτασίαν οι δύο συνέγραψαν ευαγ
bant una eademque el liora et die oilatam, in pri- γελισται κατά μίαν και την αυτήν ώραν τε και ημέ
is con. probandiniest. Quod fili exploralum fict, ραν γενομένην, παραστήσαι δεί πρότερον τούτο δ'
Si diligenter Scripturam consideraveris. Νam cum αν γένοιτο φανερον επιτηρήσαντί σοι ακριβως την
Joannes antea dixissel :« Una vero Sabbatorum veni: Γραφήν. Ο μεν γάρ Ιωάννης προειπών, • Τη δε μια
Maria Magdalena anuntians discipulis, se vidisse ' των Σαββάτων έρχεται Μαρία η Μαγδαληνή απαγ
Dominum, el Isrc sibi dixisse; deinde subnecit γέλλουσα τους μαθηταίς ότι εώρακε τον Κύριον και
licens : « Cun 3ero esset die illa, congregalis di- Ο ταύτα είπεν αυτή, και εξής επισυνάπτει λέγων· « Ούσης
scipulis, venit Jesus, Stelitque in medio, el dixit οψίας εν εκείνη τη ημέρα συνηγμένων των μαθητών,
eis : Pax vobis . ) Ouamobrem ex his manifeste ήλθεν ο Ιησούς, και έστη εις το μέσον και είπεν,
costat, eadem Dominica resurrectionis die , vespes. Ειρήνη υμίν. " Ωστ’ είναι σαφές εκ τούτων ότι κατ'
tino Icimpore acta esse quo Joannes Scribit. Item αυτήν την Κυριακήν ήμέραν της αναστάσεως οψία;
2pudLucamidem dies et hora invenietur. Ait enim ήν πεπραγμένα τα παρά τω Ιωάννη και κατά τον
ipse : « Una autem Sabbati valde diluculo Venerunt Αουκάν η αυτη ημέρα και ώρα ευρεθήσεται » λέγε:
ad monumentum mulieres. Deinde quod visis an. γουν και αυτός : « Τη δε μιά των Σαββάτων άρθρου
gelis reverse nuntiaverint discipulis que viderant. βαθέος, επί το μνήμα ήλθον αι γυναίκες. • Είθ' εξής,
Petrus autem festinanter ad monument occurrit, ότι ιδούσαι αγγέλους, επανήλθον και απήγγειλαν τους
et linteamina videt. Αtque haec valde diluculo con- μαθηταίς α τεθέαντο. Πέτρος δε σπεύσας επί το μνήμα
tigerunt, resurrectionis die. Dicit mox continenler απαντά, και τα οθόνια θεωρεί και ταύτα μεν όρθρου
Scriptura : « Et ecce duo ex ipsis ibant ipsa die in βαθέος εγένετο, τή αναστασίμων ημέρα. Λέγει δε εξης
castellum. • Erant autcm Cleopas cum socio : φui- επισυνάπτουσα ή Γραφή : Και ιδού δύο εξ αυτών
buscum Jesus Emmauntem ingressus , accipiens c εν αυτη ημέρα ήσαν πορευόμενοι εις κώμην.και θύ
panem benelixit ; quo illis porrecto, disparuit. ν " τοι δε ήσαν οι περί τον Κλεόπαν· ς συνεισελθώνεις
Deinde subdit : « Ει surgentes eadem llora regressi την Εμμαούν, λαβών άρτον ευλόγησε, και επιδιδούς
suntin Hierusaleni, et invenerunt congregatos un-- αυτούς, αφανής εγένετο. Είτ' επιλέγει : « Και αναστάν
decim. » Postea colloquentibus illis, stetit Jesus in τες υπέστρεψαν αυτή τη ώρα εις Ιερουσαλήμ, και
inedio eorum, et dixit eis : « Pax vobis, et reli- εύρον ήθροισμένους τους ένδεκα.» Είτα ομιλούντων
qua. Demonstratum est itaque etiam a Luca, eam- αυτών έστη ο Ιησούς εν μέσω, και λέγει αυτούς,
dem fuisse diem ; eamdenique item horam fuisse | Ειρήνη υμίν, και και τα εξής. Δέδεικτα: τοίνυν και
inde comprobatur, quod Cleopas cum socio una από του Λουκά, ώς ή αυτή ετύγχανεν ημέρα, και η
die et Emmaunle fuerit , et indidem Hierosolyma αυτή δε ώρα συνίσταταιαπό του εν μια ημέρα τους περι
redierit, serotino prorsus tempore. Exin faclan ap- Κλεόπαν εις την Εμμαούν γενέσθαι, κακείθεν επαν
paritionem . εληλυθέναι εις την Ιερουσαλήμ,ήδη που πάντως έσπε
ρας καταλαβούσης: είτα την επιφάνειαν γεγονέναι.
Quoniamitaque eadem apud utrumque evangeli- D Επειδή τοίνυν ή αυτή παρ' αμφοτέροις πέφηναν
stamfit apparitio, age videamus quomodo alia di- οπτασία , φέρε ίδωμεν όπως έτερα μεν παρά τω Λου
calur loqi Servator et agere apud Lucam, alia apud κά είρηται πράξας και λαλήσας ο Σωτήρ, έτερα δά
Joannem. Αtque igitur apull anibos dictum est, me- παρά τω Ιωάννη. Ομοίως μεν ούν παρ' αμφοτέρείς
dium stanleminter eos Jesun dixisse : « Pax vo- λέλεκται, ώς άρα μέσος αυτών στάς είπεν αυτοίς,
bis . ) Singulatim vero apud Lucam additur existi- « Ειρήνη υμίν . » 'Αφωρισμένως δε παρά τω Λουκά
masse eos spiritum se videre, et reliqua. Etianisi πρόσκειται ότι έδόκουν πνεύμα θεωρείν , και τα εξής:
vero haec apud Joannem non dicuntur, rursustamen 'Αλλ' ει και μη τοσαύτα είρηται παρά τω Ιωάννη,
sequentia apud utrumque consonant. Αρμd Joan- αλλά τα εξής πάλιν παρ' αμφοτέροις συνέδει. Παρά
nem quidem post verba - Pax vobis, » alditur : « Ει μεν γάρτώ Ιωάννη μετά το , 1 Ειρήνη υμίν, και επι
hoc dicto, ostendit eis manus ac lalus suum. » Non λέγεται, « Και τούτο είπών έδειξεν αυτοίς τας χείρας
tamen ponitur apud Joannem causa , que jam a Luca και την πλευράν αυτού. 50υ φέρεταιδε η αιτία παρά
dicta fuerat. Erat autem haec, quod ipsi existima- τω Ιωάννη, ώς αν ήδη λελεγμένη παρά τω Λουκά
rent se spiritum videre. Αtqui dum manus latusque ήν δε αύτη το νομίζειν αυτους πνεύμα θεωρείν' C4

( 68) Cod. A, Γ. 316, b .

 1001 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM . 1002
γο μην έδειξεν αυτοίς τας χείρας και την πλευράν A suum ostendisse Jesum testatur Joannes, consonat
αυτού μαρτυρήσας ο Ιωάννης, σύμφωνος αν είη το utique illi qui rei causam attulit. Post hoc, Lucas
και την αιτίαν παραθεμένω. Τούτοις εξής, ο μεν quidem ait, adhuc non credentibus illis pre gaudio
Λουκάς φησιν, « "Ετι δε απιστούντων αυτών από της et mirantibus, dixisse illis : « Ηabetis hic aliquid
χαράς και θαυμαζόντων, είπεν αυτοίς , "Έχετε τι quod nanducelur ?» illos autem parlemassi piscis ei
βρώσιμον ενθάδε ; Οι δε απέδωκαν αυτώ ιχθύος obtulisse. Hec Joannes omisit. Αd hunc locum
όπτου μέρος. Ταύτα δε Ιωάννης ου συνέγραψεν. progressi mentem delbemus intendere, ut etiam alibi,
"Ενθα γενομένους επιστήσαι προσήκει τον νούν, ώς augustiores ac diviniores actus Servatoris nostri
και εν τοις λοιπούς, τας σεμνοτέρας και θειοτέρας atque doctrinas Spiritum sanctum per Joannen
πράξεις τε και διδασκαλίας του Σωτήρος ημών διά memorare solere; humaniores autem per reliquos
του Ιωάννου το Πνεύμα το άγιον απεμνημόνευσε, τα evangelistas scripsisse ; quod et hoc loco reapse
δε ανθρωπινώτερα διά των λοιπών συνέγραψεν, και δη fecit. Quia enim discipuli, conspecto Servatore, pιι
και νύν πεποίηκεν. Ως γάρ ενόμισαν οι μαθηται ιδόν- tabant non ipsum sed spiritum se videre , et quia
τες τον Σωτήρα, μή αυτόν θεωρείν αλλά πνεύμα, και nondum ei credebant , etiamsi manus pedesque
ως ήπίστουν αυτώ, και μετά το δείξαι αυτοίς τας χεί- Ostenderat, necessario propter eorum pervicacent
ρας και τους πόδας αναγκαίως , έτι άπιστούντων αυ - Β incredulitatem, postulatam escam coram illis man
των, αιτήσας τι βρώσιμον, έφαγεν ενώπιον αυτών. ducavit. Hec magis corporalia cum sint, gravemque
Ταύτα δε σωματικώτερα όντα, και πολλήν απιστίαν apostolorum incredulitatem accusent, et ipsius Ser
των αποστόλων κατηγορούντα, αυτου τε του Σωτήρος valoris indulgentiam arguant, persuadentis eis ac
συμπεριφοράν, πείθοντος αυτούς και σαφώς παρ- demonstrantis se esse, Lucie utpote secundi ord
ιστώντος ως άρα αυτός είη, το Λουκά ώς αν υποδε- nis homini scribenda Spiritus commisit : sed nobi
εστέρα ( 69) γράφειν το Πνεύμα υπέβαλε τα δε κρείτ- liora et divinam virtutem comprobantia, per Joan
τονα και δυνάμεως ενθέου παραστατικά διά του nein exhibuit , qui et ipse mox scribit : « Gavisi sunt
Ιωάννου παρίστη, γράφοντος και αυτού εξής ταύτα , ergo discipuli, viso Domino. » Dixit ergo eis ite
« Έχάρησαν ούν οι μαθηται ιδόντες τον Κύριον · » εί- Yυτη : « Pax vobis . Sicut misit τηe Pater, et ego
πεν ούν αυτοίς πάλιν , « Ειρήνη υμίν » καθώς απ- nmitto vos . Ει cum nec dixisset, insuflavit, et reli
εσταλκέ με ο Πατήρ, καγώ πέμπω υμάς και τούτο qua. Habelbit autem nexum utriusque evangelistae
ειπών ανεφύσησε, και και τα εξής. "Έχοι δ' αν ακολου - Oratio , si que dicit Lucas, prius acia reputemus ;
θίαν και παρ' αμφοτέροις λόγος, ει τα παρά τω Λουκά mox narrata abs Joanne ( opulemus. Adhuc enim
τιρώτα πεπράχθαι λογισαίμεθα, είθ' ούτως μετ' εκεί- illis non credentibus, escam postulavit ; neque pi
η συνάψομεν τα παρά τω Ιωάννη." Ετι μέν γάρ άπι- G scis esu contentus , sermones suos confirmat, prio
στούντων αυτών και τροφήν ήτει, και μη αρκεσθείς rem eis quae est apud Lucam doctrinam refricans.
τη βρώσει του ιχθύος, και λόγους αυτούς στηρίζει, Postquam vero credentes,ipsum vere esse sibi per
της προτέρας αυτούς υπομιμνήσκων διδασκαλίας κατά Sunserant, jamque gaudio difluerent, tunc secundo
τον Λουκάν."Οτε δε λοιπόν πεισθέντες επληροφορήθη eis pacem , meliorem scilicet prima impertilus est ,
σαν αυτόν είναι αληθώς , και λοιπόν χαράς ήσαν με atque ut apostolalui parati essent mandavit , similes
στοι, τότε δευτέραν αυτοίς ειρήνην ετέραν και κρείτ propemodum sui fuluros ob operis similitudinem
τονα παρά την προτέραν δίδωσι, και παρακελεύεται spondens. Mox consentanee Spiritum sanctum in
έτοιμους είναι εις την αποστολήν, μονονουχί ομοίους eos inspiravit, utpote illius indigos ad mox dicen
αυτό και αυτούς έσεσθαι διά του ομοίου έργου επαγ- dam denuntiationem. Hec autem erat , posse illos
γειλάμενος . Είθ' εξής και ακολούθως έμπνεί αυτοίς peccata dimittere per sancti Spiritus virtutem. Α ! -
του αγίου Πνεύματος, ώς αν δεομένοις τούτου εις την que ita ex ambobus evangelistis unus communis
εξής επιφερομένην επαγγελίαν αύτη δε ήν το δύνα - perficietur sermo ; dum dicta apud Lucarm , tacen
σθαι αφιέναι αμαρτίας διά της του αγίου Πνεύματος tur apud Joannem; vicissimque in Joannis scri
δυνάμεως. Και ούτως εξ αμφοτέρων των ευαγγελι - η plura traduntur, que silentio Lucas premit :
στών εις κοινωνός απαρτισθήσεται λόγος , των μεν primo loco, ut diximus, quae sunt Luce collocalis;
παρά τω Λουκά λελεγμένων, σιωπηθέντων παρά το deinde que Joannes ait , subnexis ; eamdein men
Ιωάννη των δε υπό του Ιωάννου γραφή παραδοθέν- tem sensumque, que sunt apud utrumque, servan
των, σιγή ταμιευθέντων παρά τω Λουκά και πρώ. tibus. Atque haec ita se Italent.
των μεν των παρά τω Λουκά λελεγμένων, εξής δε εκείνους συναπτομένων των παρά τω Ιωάννης ούτω
τε ένα νούν και μίαν διάνοιαν σωζόντων των παρ' αμφοτέροις. Ταύτα μεν ταύτη.
I'. Χ.
(70) Πώς δε παρά μεν τω Ματθαίω άγγελος όφ– Quomodo apud Matthaeum quidem angelus visus
θείς ταις γυναιξί παρήγγειλεν απαγγείλαι τους μαθη- mulieribus mandavit nuntiare discipulis Jesus
ταϊς αυτού, ότι, Ηγέρθη από των νεκρών, και προάγει resurrexisse , illosque processurum in Galileam ,
υμάς εις την Γαλιλαίαν, εκεί αυτόν όψεσθε , ομοίως ibique fore conspicuum, similiter apud Marcuum
(69) Minoris ordinis Lucas et Marcus, quatenus (70) Cod . A , f. 316 , b.
hinon fuerunt Domini Jesu specialores et auditores.
PATROL GR. XXII .
 1005 . EUSEBII C .ESARIENSIS OPP . PARS III. – EXEGETICA . 100
groque a juvene , quem in dextra parte sedentem A δε και παρά τω Μάρκο ο νεανίσκος, ον είδον καθή.
viderunt, hac mulieribus dicta fuere. Αpud Lucan μενον εν τοις δεξιούς, ταύτα είπε ταις γυναιξί. Παρά
vero in ipsa urbe Jerusalem congregalis discipulis δε τώ Λουκά εν αυτή τη Ιερουσαλήμ, ήθροισμένων
undecim, et de resurrectionis negotio invicem re- κατά το αυτό των μαθητών των ένδεκα , και τα περί
ferentibus , stelit Jesus in medio corum, costlem- της αναστάσεως αυτού αλλήλοις υφηγουμένων, έστη
que allocutus est , assique piscis partem coram μέσος αυτός , και προσδιαλέγεται, και ιχθύος όπου
ipsis comedii . Αpud Joannem denique in ipsa itein μέρος ενώπιον αυτών έφαγε. Και κατά τον Ιωάννης
Jerusalem, non seme!, sed etiam ilerum apparit δε εν αυτή τη Ιερουσαλήμ πάλιν, ουχ άπαξ, αλλά και
undecim , primo quidem ipsa resurrectionis die , δεύτερον ώφθη τοϊς ένδεκα, πρώτον μεν και αυτήν
sero; deinde post dies octo. Quomodo ergo secun- την ημέραν της αναστάσεως, οψίας · είτα μεθ'ημέρας
dumLucam atque Joannemtoties en a discipulis οκτώ. Πώς oύν κατά τον Λουκάν και τον Ιωάννην εις
in ipsa Jerusalem viso , secundum Marcum algue τοσαυτάκις όφθέντος αυτού τους μαθηταίς εν αυτή τη
Mattloum mandatum iisdem Der mulieres fuit, ut » Ιερουσαλήμ, κατά τον Μάρκον και τον Ματθαίον κε
in Galilearn abirent , utpote illic eum visuris , non λεύονται οι αυτοί διά των γυναικών εις τηνΓαλιλαίαν
autem in urbe Jerusalem spectaluris ? απελθείν, ώς εκεί αυτόν όψόμενοι, αλλ' ου μέλλοντες
Β αυτόν θεϊσθαι εν τη Ιερουσαλήμ;
Preterea , si undecim solos Servatoris discipulos (71) "Έτι ει μεν τους ένδεκα μόνους μαθητές του
Evangeliorum scriptura agnosceret , sic quoque di- Σωτήρος ή των Ευαγγελίων ήπίστατο γραφή,και ού
ceret nulla re hunc sermonem deficere , si eatenus τως είπεν άν τις μηδέν τον λόγον λείπειν,εί τέως
Imulierum sermonibus non credentes discipulos suos μεν άπιστουντας ταϊς των γυναικών επαγγελίαις τους
confirmans , semel et iterumipsis in urbe Jerusa- αυτου μαθητάς θεραπεύων, άπαξ και δεύτεροναυτείς
lem latentibus apparuil : at in Galilea nequaquanι λαθραίως κρυπταζομένοις εν Ιερουσαλήμ εφάνη εν
occulte, neque seve! aut iterum , neque o cl γε μην τη Γαλιλαίμ ουκέτ' επικεκρυμμένως, ουδε
a Judicis conclusos, multa cumfiducia apparitione άπαξ ουδε δεύτερον, αλλ' ουδ'εγκεκλεισμένοις διά την
sua deitatisque ostensione dignatus est , senuel vi- φόβον των Ιουδαίων, συν πολλή δε τη παρρησία την
ventem ostendens post passionem, multiscum signis , Θεοφάνειαν αυτού, και της θεότητος την ένδειξαν
per quadraginta dies conspicius et Ioquens de re- έποιείτο, παριστών αυτοίς εαυτόν ζωντά μετά το πα.
gno Dei atque conversans ; ut m Actilus Apostolo . θείν,εν πολλοίς τεκμηρίοις, δι'ήμερων τεσσαράκοντά
runn Lucas ait. Αtque llec prima este solutio. Quo - οπτανομενός τε και λέγων τα περί της βασιλείας του
niam vero apostolorum selecti quidem el stimates Θεού, και συναυλιζόμενος, ώς φησιν ο Λουκάς έν
numerum duodecim explebant ; alius autem prieter ταϊς Πράξεσι και αύτη μεν πρώτη λύσις. Επει δε
lios ordo eral discipulorum septuaginta , de qubits των μαθητών οι μεν έκκριτοι και πρώτοι τον των
dicit Lucas in Evangelio : Pos! Inec elegi Dominus et δώδεκα συνεπλήρουν χορών, δεύτερον δε παρά τούτους
alios septuaginta 92.93; » extra quem numerumerant ετύγχανε τάγμα το των εβδομήκοντα, περί ών φησε
alii complures Servatori adherentes , quos iunit Λουκάς εν τω Ευαγγελία: « Μετά δε ταύτα ανέδειξαν
ctiam sacer Apostolus , dicens : « Deinde risus est ο Κύριος και ετέρους έβδομήκοντα , τούτων δε εκτός,
pus quam quingenlis fratribις 31, qui et ipsi di- υπήρχαν και έτεροι πλείους γνώριμοι του Σωτήρος,
scipulorum nomine honestati fuerant, quiius fieri oύς και έφησεν ο ιερός Απόστολος λέγων· « Έπειτα
ηοη polerat, ut simul omnibus congregalis seuct ορθη επάνω πεντακοσίους αδελφούς, και και αυτοί δε
in urbe Jerusalem ostenderel Dominus post resur- ούτοι του των μαθητών ονόματος ήξιωμένοι ήσαν,
rectionem : ideo recte evangelist:ε duo Lucas et οίς ουχ οίόν τε ην όμου πάσε κατά ταυτό συνηθροί
Joannes solis undecim appruisse ipsum in urlie σμένοις εν τη Ιερουσαλήμ οφθήναι αυτών μετά την
Jerusalem scribunt. Reliqui vero duo , non undle . ανάστασιν, είκότως δύο μέν των ευαγγελιστών,και το
cim proficisci in Galilerano , sell omnino cunctis fira . Λουκάς και ο Ιωάννης, μόνοις τοις ένδεκα ώθαι αυ
Tribus aiunt fuisse mandalum alb ipso Servatore elp τον αναγράφουσιν εν τη Ιερουσαλήμ. Δύο δε τούτων
ab angelo antea viso, indefimile, inquam, et alsolute οι λοιποί ου τους ένδεκα μόνον σπεύδειν εις την Γαλι
mandatum omnibus aiunt. Celeroqui melior ve- λαίαν, αλλ' απλώς τους μαθηταίς άπασι και αδελφούς
riorque est prior solutio. Multolies igitur: ac multi- έφασαν παρακελεύσασθαι αυτόν τε τον Σωτήρα και
modis apparuit discipulis Jesus post resurrectio . τον προφανέντα αυτού άγγελος, αορίστως και απολύ
netm . Αιηιιe alii aiunt Clhristum promisisse has vi. τως τους πάντας δηλώσαντες. Αμείνων δε και αλης
3

siones , alii vero et prestitisse. Quandoque etiarm Θεστέρα η πρώτη λύσις πλείους τοίνυν αι οπτασία!
.

in rei alicujus narratione , si quid prior historicus και διάφοροι γεγένηνται τους μαθηταίς μετά την ανα
prætermisit , id aller supplet. στασιν . Και οι μεν τάσδε ειρηκέναι αυτόν φασιν, οι
δε τάσδε και πεπραχέναι » έστι δε ότε και περί του κεφαλαίου λέγοντες, αναπληροί τα υπό του προτέρια
έλλειφθέντα ο δεύτερος.
92. 3 Luc. Χ, 1. 2* 1 Cor. Σv, 6.
74 Cod. A,Γ. 517.
1003 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM . 1006
ΙΑ'. ΧΙ.
(72) Φαίη δ' άν τις, πώς ο μεν Ματθαίος πορευθέν - Dicet etiam aliquis , quomodo Mattheus profe
τας τους ένδεκα εις το όρος της Γαλιλαίας έωρακέναι ctos undecimin Galilee montenm dicat vidisse le
φησι τον Ιησούν, ο δε Ιωάννης μετά τας δύο οπτα- Sum , Joannes autem post duas intra Jerusalem
σίας τας εν τη Ιερουσαλήμ το τρίτον ώφθαι αυτόν apparitiones , tertio visun esse Jesum non in G2
ουκ εν τω όρει τηςΓαλιλαίας , αλλά παρά την θάλασ- lilee monte, sed apud mare Galilee narret ?
σαν της Γαλιλαίας ιστορεί ;
Τρίτον μεν αληθώς τούτο σύμφημι και αυτός τον Tertio Servatorem apparuisse vere discipulis, ero
την ηημέραν
αυτήν την
αυτήν
μέρατηςς ααναστάσεως,
Σωτήρα ώφθαι τους μαθηταίς , το μεν πρώτον κατ'
υτό καθ' ην Μαρία ή
quoque confitebor ; primo, ipsa resurrectionis die ,
cum mane illuυ Maria Magdalene vidit . Αtque hanc
Μαγδαληνή πρωτας αυτόν εώρακε · ταύτην δε την primam visionem Lucas quoque narrat. Secundo ,
πρώτην οπτασίαν και Λουκάς ιστορεί. Δεύτερον post dies octo, nimirum altera die Dominica , qua
δε μεθ' ημέρας οκτώ, δηλαδή τη ετέρα Κυριακή , καθ' iterum apparens Servator incredulitatem Tlhome
ήν αύθις επιφανείς ο Σωτήρ τον Θωμάν της απιστίας Safiavit , ostenso ei latere ac manibus. Quia vero
θεραπεύει, δείξας αυτό την πλευράν και τας χείρας. jussi fuerant in Galilaam simul proficisci, fecerant
'Επει δε κεκελευσμένοι ήσαν επί την Γαλιλαίαν ομού Β que discipuli undecim mandatum cum reliquis ;
απαντάν, έπραττόν τε μετά των λοιπών οι ένδεκα το dum singuli colliguntur , nondum undecim congre
κελευσθέν, και ο καθείς αυτών επισυνήγετο, μήπω galis, sed adhuc exspectalis , tertio Jesus apud
των ένδεκα ήθροισμένων, αλλ' έτι μελλόντων, το τρί- mare Galilege , haud cunctis undecim , sed iis Se .
τον παρά την θάλασσας της Γαλιλαίας, ου τοίς ενδε - plem tantummodo apparuit quos Joannes comme
κα φαίνεται, αλλά μόνοις επτά τοϊς υπό Ιωάννου nioral : hique erant Petrus ac Thomas, et Nathana
δεδηλωμένοις • ούτοι δε ήσαν Πέτρος και Θωμάς και el , et ilii duo Zebedri, aliique praeterea discipuli
Ναθαναήλ, δύο τε οι υιοί Ζεβεδαίου, και άλλοι εκ των luo. Tertio itaque his revera apparuit , nondum
μαθητών αυτού δύο: τούτο δή ούν τρίτον τούτοις αλη- undecim congregalis. Quapropter haud omnino
θώς ώφθη, ούπω ένδεκα συνηγμένων. Διόπερ ακριβώς excludens reliquos a Servatoris visione Joannes ,
ουκ αποκλείων και τους λοιπούς ο Ιωάννης της του post primam alteramque visionen , tertiam adno
Σωτήρος οπτασίας, έπεσημήνατο, μετά την πρώτην tavit prediclis tantummodo oblatam juxta nmare
και δευτέραν οπτασίαν, την τρίτην μόνοις τοις κατ- Galileo. Nilhilque obstat quominus posthinc, qua.to
ωνομασμένοις πεποιήσθαι αυτόν επί της θαλάσσης etiam et quinto, et sepius seinet spectandum dede
της Γαλιλαίας . Ουκ απεικός δε μετά ταύτα και τέ- , rit : ideoque Joannes ullo termino Servatoris actus
ταρτον και πέμπτον, και άλλοτε και πολλάκις ώφθαι circumscribit : imo pergens porro ait alia quoque
αυτόν · διό ουδέ περιγράφει ο Ιωάννης πάσας του multa Jesum fecisse. Post hanc ergo predictis sc
Σωτήρος τις πράξεις προϊών δέ εξής φησι, Και άλλα ptem discipulistertiam apparitionem,lud a veri
πολλά εποίησεν ο Ιησούς: μετά γούν το ώφθαι αυτόν 1ate abludes si quartam dicas illam quam undecia
τούτο τρίτον τοίς ειρημένους επτά, τετάρτην οπτα- in monte prebitam Matilieus scriptun reliquit.
σίαν ουκ άν αμάρτους την παρά τω Ματθαίω φήσας Post hos vero, absque errore affirmabis a cunctis una
είναι, ήν εν τω όρει τοϊς ένδεκα πεποιήσθαι ανέγρα- congregalis, undecim videlicet et aliis septuaginta
ψε . Και μετά τούτους ουκ αν σφαλείης ομού κατά Jesuαι fuisse conspectum.Imo Paulus 2 nullo plu -
ταυτόν συνηγμένοις άμα τους ένδεκα και τοϊς εβδο- ribus visum Servalorent post resurrectionen nar
μήκοντα αυτόν ώφθα: είπών. Ο δε Παύλος και έτι rat, guam rem ab aliis auditu acceperat. • Visits
τούτων πλείοσιν έωράσθαι τον Σωτήρα μετά την ανά- est, inquit, Cephe, deinde duodecim, postea quito
στασιν ιστορεί, τούτο παρ' ετέρων μαθών: « " Ώφθη gentis, tum Jacobo, exin apostolis cunctis , novis
γάρ, φησί, Κεφά , είτα τοϊς δώδεκα (73), έπειτα πεν- sime autem omnium etiam mihi 98. Viden, quot
τακοσίοις, έπειτα Ιακώβω, έπειτα τους αποστόλοις hominibus et quoties post resurrectionem apparue
πάσιν, έσχατον δε πάντων, φησί, καμοί. » Οράς οσά- D rit ? Sic etiam latentibusintra Jerusalem appariuίt;
κις και όσους ώφθη μετά την ανάστασιν ; Ούτω και el ante hos Cleope socioque Emmauntent euntilus;
τοις εν Ιερουσαλήμ κρυπτομένοις ώφθη και προ el primo virorum quidem Simoni,feminarum autenι
αυτών τους περί Κλεόπαν απιούσιν επί Εμμαούν : Magdalene. Ηinc Lucas in Actibus, quoniam sena
και πρό γε πάντων, ανδρών μεν Σίμωνι , γυναικών δε Jesus se discipulis manifestaverat, considerate di
τη Μαγδαληνή. "Ενθεν ο Λουκάς εν ταις Πράξεσιν , cit : « Per dies quadraginta apparens eis atque
επεί πολλάκις εαυτόν εδείκνυ τους μαθηταίς ,επιτηρεί conversans , regni Dei disciplinam tradebat ; mo
λέγων, ώς άρα δι' ημερών τεσσαράκοντα οπτανόμενος ' nuiίque ut Jerusalem pergerent , ibique predicarent
αυτούς και συναυλιζόμενος, τα περί της βασιλείας Judeis ante omnes doctrinam; neque urbe absce
του Θεού παρεδίδου μαθήματα, παρήνει τε ορμαν εις derent , sed exspectarent promissionem Patris, και οι
την Ιερουσαλήμ, κακεί κηρύττειν Ιουδαίους πρώτους qua nos paulo post disseremus. .
τον λόγον μηδε πρότερον αναχωρείν της πόλεως, αλλά περιμένειν την επαγγελίας του Πατρός, περί ή:
μικρόν ύστερον διαλοψόμεθα ( 74).
33 1 Cor . XV, 5 - 8 .
(79) Cod. A , Γ. 317. (74) Nempe inferius n . 9, 10, ubi Christi siamo
( 73) Ιta cod. mones et dona anle ascensionein .
1007
EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 108

SUPPLEMENTA MINORA.
1. Ex chronicis ineditis Georgii Hamartoli et Joannis Siculi (75).
1 . Εusebius in opere ad Marinum sic ait : « Duo Α α'. Ευσέβιος εν τοις προς Μαρίνον τοιάδε φησί:
constituta sunt in Christi Ecclesia vitarum genera ; « Και γάρ ή του Χριστού Εκκλησία δύο βίους νομο
unum quidem eximium, et communem hominum θετεί και τρόπους : τον μέν υπερφυή και της κοινής
consuetudinem excedens , quod neque nuptiis neque ανθρωπίνης πολιτείας επέκεινα , ου γάμους, ου παι
liberis operam dat, neque opum retinet possessio - δοποιίας, ου περιουσίας ύπαρξιν παραδεχόμενον, αλλ'
nem,totoque, ut ita dicam,clo a communi et vul- όλον δι' όλου της κοινής και συνήθους των βιωτικών
gari secularium hominum more differt , atque unice ανθρώπων αγωγής παραλλαγμένον και μόνη τηςτου
Dei famulatui vacat, eximio celestium rerum amore Θεού θεραπεία προσωκειωμένον, καθ' υπερβολήν έρω
impulsum. Reapse qui hoc vite genus sectantur , τος ουρανίου. Οι γάρ τόνδε μετιόντες τον τρόπον τε
velut jam mortui , mortificatan vitam et tantum θνάναι δοκούντες , τον θνητον βίον και αυτό μόνον
corpore preditam in terra circumferentes , spiritu το σώμα περιφέροντες επί γης, φρονήματι δε την
Herm iam in celum translato , celicolarum instar ψυχήν εις ουρανούς μετενηνεγμένοι , οξά τινες ουρά.
limanas res spectant , cum sint ipsi pro communi νιου, τον των ανθρώπων εφορώσι βίον, υπέρ του
salute Deo consecrati , neque cruentis victimis vel παντός γένους αφιερωμένοι τώ επί πάντων Θεώ:
ibamentis aut adipibus , sed reclis religionis vera , ου βoυθυσίαις και αιμασιν, ουδέ σπονδαίς και κνίσαις,
dogmatibus animique habitu et operibus verbisque » αλλά δόγμασιν ορθοϊς αληθούς ευσεβείας και ψυχής
reclis purificati : quibus rebus Deum sibi concilian- διαθέσει κεκαθαρμένης , και προσέτι τους κατ' αρετήν
1es, pro se et ceteris sacerdolio funguntur . Αtque έργοις τε και λόγοις · οίς το Θείον εξιλεούμενοι, την
hoc perfectum primariumque est Christiane vite υπέρ αυτών και των ομογενών αποτελούσαν ιερουρ
genus. Alterum porro vite genus deterius est , γίαν· και ο μεν εντελής και πρώτος της κατά Χρι
2tque humana fragilitate laborans , idque omnino στιανισμός πολιτείας τρόπος, τοιόσδε καθεστηκαν. Ο
cunι superiore comparari nequit : siquidem et mo- δε δεύτερος και υποβεβηκώς , ανθρωπινώτερος, και
lestis indulget nuptiis liberorumque procreationi , το πρώτο λίαν ασύγκριτος · ός και γάμοις συγκατ
et rei familiaris cum equitate curam gerit , et mi. ιέναι σώφροσι και παιδοποιίαις , οικονομίας τε της
litibus officia imperal, et agriculturam , mercaturam κατά το δίκαιον επιμελείσθαι , και στρατευομένους ,
ac cætera publica negotia non sine pietate exercet. και τα πρακτέα υποτίθεσθαι , άγρών τε και εμπορίας,
11i caeteroquin homines certa habent religiosicultus et και της άλλης πολιτικωτέρας αγωγής, μετά του θεο:
cruditionis tempora , et divinorum eloquiorum au- σεβούς φροντίζειν. Oις και ασκήσεων καιροί, μαθη
dioni vacant : atque his secundus attributus est τείας τε και των θείων λογίων ακροάσεως ημέρα:
pietatis gradus, qui congruanm huic vite utilitatem c αφωρίσθησαν, και δεύτερος ευσεβείας απενεμήθη
βαθμός, κατάλληλον τα τοιώδε βίω παρέχων την
præbel. 1 ' ωφέλειαν (76).
II. Ex Græco scholiaste ad Marcum apud Rich. Simonium in Historia critica interpretum Novi Testamenti
cap. 6 .

2. Propheticum dictum hoc Malachie est, non
Isaire . Mendum ergo librarii est, ut ait Eusebius
Caesariensis in libro Ad Marinum de apparente in
Evangeliis dissonantia circa resurrectionem .
( 75 ) Perpetuus admirator Eusebii Georgius certe D III, et Marc. 1, Parale viam Domini, reclas facile
fuit; main et ejus Chronicon non semel citat, el
quidem cum insigni laude auctoris, v . gr., cod . Vat.
f. 19, 40 ), 12 1 : Ο πολυμαθής και πολυΐστωρ
Ευσέβιος διακριθεστάτης των χρόνων αναγραφήν ποι
Τσάμενος . Ιleil : ο πολυμαθής , etc ., εν τοις Χρονι-
κος κανόει.
176) Habent fragmentum hoc brevius Suidas voc.
Ευσέβιος , et Cedrenus ed . Paris. p. 201.
177) Sermo est de prophelico loco apud Matth .
β'. Τούτο το προφητικόν ρητον Μαλαχίου εστίν,
ούχ Ησαΐου (77): γραφέως τοίνυν εστί σφάλμα, ως
φησιν Ευσέβιος ο Καισαρείας εν τω Προς Μαρίνος
περί της δοκούσης εν τοις Ευαγγελίοις περί της ανα
στάσεως διαφωνίας.
semilas ejus, Eusebium vero nostrum legisse se de
claratHieronymus in Comm . ad Matth . : Cum iest
monium de Malachia Isaiaque contextum sit, φua Ειι
Porphyrius quomodo velut ab uno Isaia eremplum
pulenmus assumpίum ? Cui ecclesiastici Tiri pell
sime responderunt. Nos autem nomen Isaiæ pile
mus additum scriptorum vitio . Eamdeni questi
nem versat Hieronymus epist. 57, 9 .
1009 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM . 1010
11 . Ex Possini Catena in Marcum , p. 343, ubide Cyrenæo crucem Dominibajulante.
γ . Ου γάρ ήν άξιος τις εν τη πόλει Ιουδαίων, ώς Α 3. Neque enim Judaeorum quisquam in urbe di
φησιν Ευσέβιος κεφαλαίω ιγ' (78) Προς Μαρίνον, το gnus erat, ut ait Eusebius capite 13 ad Marinum,
κατά του διαβόλου τρόπαιον, τον σταυρόν βαστάσαι • qui troplheum de diabolo, crucem scilicet, ferret.
αλλ' ο εξ αγρού , ός μηδέν επικοκοινώνηκε τη κατά Quare delectus ille est qui ex agro veniebat, neque
ριστού μιαιφονία (79). ullo modo in Christi necem conspiraverat.
IV. Ex Corderii Catena in Joannem , pag. 436 .
δ'. Ευσέβιος ο Καισαρεύς, ο Παμφίλου προσαγο- 4. Eusebius Caesariensis, qui Pamphili appellatur,
ρευόμενος, εν ταις προς Μαρίνον επί του (80) Σωτη- in Questionibus ad Marinum de Servatoris passione
ρίου ( 81) πάθους και της αναστάσεως Ζητήσεσι και ac resurrectione, hoc quoque expendit, quod divus
επιλύσεσι, και ταύτα πρoύθηκεν εις εξέτασιν, το τον scilicet evangelista Marcus ait, hora tertia Christum
μεν θείον ευαγγελιστής Μάρκον ειπείν ώραν είναι Deum ac Servatorem cruci fuisse suffixum; theolo
τρίτην καθ' ήν εσταυρώθη Χριστός ο Θεός και Σωτήρ gus autem summus Joannes hora sexta ait Pilatum
ημών : τον δε θεολογικώτατον Ιωάννην κατά την sedisse pro tribunali in loco qui appellabatur li
έκτην ώραν ( 82 ) γράψαι προκαθεσθήναι τον Πιλάτον ( hostrotos ad dicendani adversus Jesurn sententiam,
επί του βήματος εν τω λιθοστρώτω τω καλουμένω, η Porro Eusebius contendit, amanuensis id esse er
και ανακρίνειν τον Ιησούν και φησι γραφικών είναι raturn, quod si qui principίο Evangelia exscripse
τούτο σφάλμα, παροραθεν παρά των εξ αρχής άπο- runt haud senserint. Νam cum littera gamma ( Γ)
γραψαμένων τα Ευαγγέλια του μεν γάρ γάμμα στοι- tertiani significet horam ; episemon ( 6 ) autem set
χείου την τρίτην ώραν σημαίνοντος , του δε επισήμου tam; cunque hi characteres permultam habeant
την έκτης, και πολλήν εμφέρειαν εχόντων προς αλ- inter se similitudinem, mendose elementumgamma,
λήλους τούτων των χαρακτήρων , κατά πλάνην το quo demonstratur horatertia (curvala, que porri
γάμμα στοιχείον το της τρίτης ώρας δηλωτικών, κυρ- gebatur in extensium, recta ,) ad episemi figuram
τωθείσης της αποτεταμμένης εις μήκος ευθείας , εις relactum fuit , quod sextam indicat horam. Sane
την του επισήμου μεταχωρήσει σημασίαν, του της quum evangelistie tres, Matthaeus, Marcus atque
έκτης ώρας δηλωτικού των γάρ τριών ευαγγελιστών, Lucas concordliter alirment , ab hora sexta teluebras
του τε Ματθαίου και Μάρκου, και του Λουκά συμφώ- factas esse in universa terra usque ad nonam, pa
νως λεγόντων, ώς από έκτης ώρας σκότος εγένετο εφ ' tet omnino, Dominum ac Deum Jesuτη ante horam
όλην την γην έως ώρας ενάτης (83), πρόδηλον ως ο sextam, priusquam scilicet fierent tenebre, in cru
Κύριος και Θεός Ιησούς προ της έκτης ώρας (81), cem esse sublatum, nempe circa horam tertiam, ut
προ του γενέσθαι το σκότος, έσταύρωτο, δηλαδή κα- , Marcusnarrat. Quare el Joannes quetertiam horam
τα την τρίτην ώραν, ώς ο Μάρκος ιστόρησε και του prodidit ; quanquam postea almanuenses gamnia in
Ιωάννου τον όμοιον τρόπον την ώραν τρίτης είναι episemon commutaverunt.
επισημηναμένου, και των απογραψαμένων το γάμμα
μεταθέντων εις το επίσημον.
V. Ex PossiniCalena in Marcum , p. 361.
ε'. Έφάνη πρώτον Μαρία τη Μαγδαληνή: ταύτην 5 . Apparuit primo Maria Magdalene. Ηanc Eu
Ευσέβιος εν τοις Προς Μαρίνος ετέραν λέγει Μαρίαν sebius in opere Ad Marinum diversam esse ait Μa
παρά την θεασαμένην τον νεανίσκον · ή και αμφότε - Fiamab illa que juvenem vidit . vel etiam amba
ρα: έκ της Μαγδαληνής ήσαν. Magdalo oriundæ erant.
(78) Nolandus est vigilanter lectori hic numerus, D (79) Eusebii hunc locum exprimit Ambrosius in
quo docemur quodammodo (nisiest mendum xeyah. Comini. ad Luc. lib . x , 107 : Non Judus est qui
or pro Kausapeus) quanta pars operis Euscbiani ad crucem portal, sed alienigena alque peregrinus.
Darinum nobis desit ante illas postremas de resur (80 ) Tani editio , quam codex Vat. habent ỂTel
raclione quæstiones. Certe Eusebium hoc libro ad tais toð.
Marinum complexum fuisse quæstiones non solum (81) Vocabulum Ewtýpios apud Eusebium no
circa resurrectionem , verum etiam circa passio - sirum non tam adjectivo sensu salutaris, quam sub
nem , perspicue cognoscimus ex sequente Corderia- stantivo obliguo Servatoris, plerumque esse intelli
ne Catenæ loco . Nisi forte suspicari placet, Eusebii gendum , plurimis in locis patet. Id facit etiam Al
islud de Cyrenæo dictum obiter potius occurrisse in brosius apud nos p . 304, qui ait Domini Salutaris,
postrema quavis quæstione. Neque sane intelligere pro Domini Salvaloris.
licet eo numero Marci capitulum , quod quidem in (82) Quæstionem hanc de tertia et sexta hora le
velere stichometria est ccyli, in nova divisione est gebam eliam in codice quodam Vaticano , olim card .
Xv. Certe ubi in nostra hac editione dicit Eusebius Sirleti; unde aliquam emendationem accersivi ;
To libri exordio ήρώτας δε πρώτον, cavebit admo quanquani ne hic ipse quidem codex 'sine ullo men .
dum eruditus lector ne intelligal primam fuisse lj. do est. Eadem quæstio legitur in Parisiacis quoque
bri ad Marinum quæstionem illam quæ sequitur De codicibus, teste Harlesio in Fabricii Bibliotheca ,
seio Sabbalorum . Breviator quippe, resecaia , ut vi- t. VII , p . 402 .
delur, ingenti priore parte, ad postrema operis ca- (83 ) Male cod ., avastánews pro évárns.
pita properavit. (83) Deest in cod. ώρας.
1911 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA . 1019
VI. Ex Joh . Xiphilino patriarcha, in homilia inedita quam habuil in dominica demulieribus aromala ſeren
libus, Cod . Val. p . 160 .
6. Eusebius vero Cesariensis ait, Mariam quidem , ς'. Ευσέβιός φησιν ο Καισαρείας , ως Μαρία μεν
Magdalenem, et Mariaro Jacobi unguenta paravisse ; ή Μαγδαληνή και Μαρία η Ιακώβου ήτοίμασαν
neque tamen easdem esse que mane venerunt orlo αρώματα · ουκ αυται δέ εισιν αι πρωί ελθούσαι ανα
jamsole, sed anonymas alias : mulie enim ex Galilan τείλαντος του ηλίου , αλλ' άλλαι ανώνυμοι» πολλα!
cum Servatore ascenderant. Quamobrem he neque γάρ ήσαν αι συναναβάσαι τώ Σωτήρι από της Γαι !»
noctu illuc adfuerunt, sed mane ; endemque man- λαίας · όθεν ουδέ νύκτα παραγίνονται, αλλά πρα : •
dato audito ut discipulis Petroque renm nuntiarent, και ακούσασαι απαγγείλαι τοϊς μαθηταίς και το Πέ
fugerunt nemiui quidquam clicture, quia extimue- τρω, έφυγον, και ουδενί ουδέν είπον εφοβούντο γάρ
rant. Proinde etiam quia post solis orium al/vene- ως γάρ μετά ανατολήν ηλίου επιστάσαι ουδε τον
rint, videre Servatorem haud digns fuerunt. Νeque Σωτήρα θεάσασθαι καταξιoύνται: ουδέ οίόν τε ήν την
denuin fieri potuit, ut Magdalene post ιοι antasque Μαγδαληνήν μετά τοσαύτας θέας, ηλίου ανατείλα
visiones , sole οιιο , adhuc dubitaret, nesciewς τος , άπορείν και αγνοείν τις αποκυλίσει τον λίθον
quisnam lapidem ſorel revoluturus. .
VII. Ex Anastasia Sinaila , quacst. CLIII.
7. Eusebii et opere ad Marinum. Tres igitur om- Β ζ'. Ευσεβίου εκ των προς Μαρίνος (85). Τρεις
rino Marias passioni Clhristi cumfeminis aliis pra - γούν τας πάσας Μαρίας τα πάθει του Χριστού μετά
sentes depreliendimis ; primam Deiparam, secun- των άλλων γυναικών ευρίσκομεν πρώτην μέν θεο
darm hujus sororem Mariam Cleope, tertiam Magda- τόκον , δευτέραν δε την αδελφήν αυτής Μαρίαν την
lenerm. Quidam vero interpreles aiunt duas esse του Κλεωπά, και τρίτην την Μαγδαληνήν τινές δε
Magdalenas , unam que sero Sabbatorum apud φασιν εξ αυτών δύο είναι Μαγδαληνάς : μίαν μεν,
3Matthaeum, alteram quo apud Jo nuem mane all την οψε Σαββάτων παρά τω Ματθαίο , ετέραν δε την
monumentum venit ; canadein hanc esse , de qua et παρά τω Ιωάννη πρωίας επί το μνημείον ελθούσαν,
Marcus loquitur, et de qua dirnionia septem ejecta ταύτην δε είναι την και Μάρκο δηλουμένην, αφ' ής
fuerant. Νamque aliam, inquit Eusebius , non Ilanc , εκβεβλήκει επτά δαιμόνια ως γάρ ούσης και έτέρες,
Magdalenem pra oculis habens Marcus ail : « Cumn φησίν, ου τοιαύτης Μαγδαληνής, έτήρησεν ο Μάρκος
autem surrexisset, rmane una Sablbolorum apparuit τούτο είπών: « 'Αναστάς δε πρωί τη μιά των Σαββά
priano Marie Magdalene, de qua septem deinonia των εφάνη Μαρία πρώτον τη Μαγδαληνή , αφ'ής έκ
cjecerat.» Αιφue haec videtur que audiit, Ne me 6εβλήκει επτά δαιμόνια .» Και ταύτην ίσως είναι την
tangas, non que apud Matthaeum. Νam ut verissi- ακούσασαν, Μή μου άπτου, αλλ' ου την παρά τω Μας
num sit illam quoque Magdalo fuisse oriundam, G θαίω. Ει γάρ και τα μάλιστα κακείνη από της Μαγδα
haud tamen paria probra de ea narrat Scriptura. ληνής ώρμάτο, αλλ' ου τα όμοια και αυτής η θεία
Quod si unam eamdemque Magdalenen quis dicat, κατηγορεί Γραφή · ει δε μίαν και την αυτήν Μαγδα
adhuc tamen veridica sunt sacra Evangelia , neque ληνήν( 85) φήσειεν τις , και ούτως αληθεύοι αν τα ιερά
ullo modo inter se discrepant ; siguident eamlem Ευαγγέλια, κατ' ουδένα λόγον διαφωνούντα την αυ
exhibent Mariam Magdalenem et non.tangentem την δε Μαρίαν την Μαγδαληνήν εισάγονται μη απτο
primo Jesium cum erat incredula, et deinde taugen.. μένην πρότερον του Κυρίου, ότε έκλαιε και πίστει"
term statim ac jussa est gaudere cum alia Maria. και απτομένην αυτού, ότε χαίρειν μετά της άλλης
Quippe illum postremo ut Deum adoravit, non ho- Μαρίας υπ' αυτού κελεύεται · επειδή γαρ ως Θεόν
minis instar habuit, velut initio cum debat eratque αυτόν προσεκύνησεν έσχατον, και ουχ ώς άνθρωπον,
incredula . ως πρότερον ότε έκλαιε και ήπίστει.
VIII. Ex eodem Anuslasio .
8. Eusebii et opere ad Marinum. Jam φuod am- η'. Ευσεβίου εκ των προς Μαρίνον . Περί δε τι
bigitur, quomodo Matilieus visum narrel discipulis επαπoρείν πάλιν, πως παρά τω Ματθαίω εις την Γα
Dominum in Galilee monte , Joannes auten circa η λιλαίαν ώφθαι τον Κύριον τους μαθηταίς εν τω βρει,
mare Tiberiadis , aio equidem , Inaud semel et ile- παρά δε τω Ιωάννη παρά την θάλασσας της Τιβεριά
rum, sed multolies Jesum esse conspectum. Quare δος, έρούμεν ότι ου μόνον άπαξ και δις, αλλά και πολύ
minimc erralhis si quartam visionem esse illam λάκις ώφθαι αυτόν. Διό τετάρτην οπτασίαν ούχ αμάρ
putaveris, que apud Matilheum it. Ηanc quippe τους την παρά τω Ματθαίω φήσας είναι, ήν ού παρά
haud circa mare Galilies spectantibus eum, sed in την θάλασσας τηςΓαλιλαίας, ουδε τοίς οπτανομένοις,
monte discipulis undecim coniigisse scribit Mat- αλλ' εν τω όρει τοϊς ένδεκα πεποιήσθαι ανέγραψεν ο
clieus : Undecim autem discipuli perrexerunt in Ματθαίος , είπών• « Οι δε ένδεκα μαθηται επορεύθη
montem, prout condixeral illis Jesus , quem ibi σαν εις το όρος, ου ετάξατο αυτοίς ο Ιησούς και
conspectum adoraverunt. » Post Itec sine errore ιδόντες αυτόν προσεκύνησαν. Και μετά τούτο ουκ
(85 ) Hanc giroque quæstiunculam cum codice (86) Deest in codice Columneusi Μαγδαληνήν.
columnensi, nunc Vaticano, utililer conluli.
 1013 SUPPLEMENTA QUÆSTIONUM AD MARINUM . 1914
αν σφαλείης ειπών ομού κατ' αυτό συνηγμένοις αυ- A dices, iisdem undecim discipulis congregatis, 1sec
τοις τοις ένδεκα μαθηταίς άμα και τοις εβδομήκοντα non aliis septuaginta, Jesum apparuisse . Ιιιο Αρη
ώφθαι αυτόν. Ο δε Απόστολος και έτσι τούτων τλείο - stolis multo allhuc pluribus visum esse Dominum
σιν έωράσθαι τον Κύριον μετά την ανάστασιν ιστορεί, post resurrectionen liis verbis narrat : Quia sur
λέγων· «"Οτι εγήγερται τη τρίτη ημέρα κατά τας rexit tertia die secundum Scripturas, visusque Ρe
Γραφάς, και ώφθη Κηφά,έπειτα τους δώδεκα, έπειτα tro est, in luodecim, deinde plus quingentis fra
ώφθη επάνω πεντακοσίοις αδελφοίς εφάπαξ. » Οράς tribus simul 96. Vidlen,quoties et quoι lioninibus
οσάκις και όσοις ώφθη μετά την ανάστασιν ; Ούτω post resurrectionem conspectus Sucril ? Sic eni.n
και τους εν Ιερουσαλήμ κρυσταζομένοις διά τον φό- apparuit latitutilus intra Hierosolymam propter
6ον των Ιουδαίων, και πρό γε πάντων ανδρών Σίμωνα inetur a Juditis; el primo virorum Simoni Retro,
το 11έτρω, γυναικών δε ταϊς αμφί την Μαγδαληνήν Γinarum autem Magdalene. Quare el Lucas ail :
όθεν και ο Λουκάς φησι : Δι’ ημερών τεσσαράκοντα « Per dies quadraginta apparens eis , cum iisque
οπιανόμενος και συναυλιζόμενος αυτούς, τα της βα- conversans doctrinam de regno Dei tradidit. )
σιλείας του Θεού ταρεδίδου μαθήματα. )
IX . Ex eodem Anastasio , quæst. 148.
θ'. Ευσεβίου εκ του προς Μαρίνος (87). Και το Β 9. Eusebii ct opere ad Marinum. Spiritus sanctus
μέν υπό Χριστού έμπνευσθεν Πνεύμα άγιον ταϊς άπο- a Clhristo in apostolos per latum inuissus , pec
στόλοις, λυτικών και συγχωρητικόν ήν (88) πάσης citi oιnnis Solvendi dimiltendique vim habebat.
αμαρτίας: το δε επηγγελμένον το βαπτισθήσεσθαι Jain promissio , fore ut baptizarentur sancto Spi
αυτούς εν αγίω Πνεύματι, και μετασχεϊν δυνάμεως ritu, significabit compotes eos futuros facultatis
ενεργημάτων, ενεργητικής μέν των μελλόντων δι' rerum gerendarum , cujus ope patraluri erant mi
αυτών αποτελείσθαι θαυμάτων, ενστατικής δε και racula , vinquo etiam recepluri atque constantiam
καρτερικής των μελλόντων αυτούς επανάστασθαι κιν- adversus ca quic instabant pericula . Ante enim
δύνων. Πρ) γάρ ταύτης της δυνάμεως κηρύττειν αυ- lianc accept: virtutem noluit eos gentibus predi
τους τοίς έθνεσιν ουκ έβούλετο, αλλ' εκδέχεσθαι και care, sed prestolari jussit atque manere , donec
περιμένειν αυτήν εξ ύψους μετασχεϊν. Τούτο δε και ο eam ex alio reciperent. Donum hoc etiam Aposto
'Απόστολος το χάρισμα ιδίως αφορίζων των λοιπών lus satis a reliquis sancti Spiritus operationibus
ενεργειών του αγίου Πνεύματος εδίδασκε λέγων· «"Αλ- discernere se significat dum ail : « Αlii operationes
λο δε ενεργήματα δυνάμεων. 5 Και η προφητεία φη- vir: alum 97. » Tum proplielia dicit : « Dominus libit
σί • « Κύριος δώσει ρήμα τοϊς ευαγγελιζομένοις δυνά- verbum cvangelizantilus virtute multa 98. » Qua
μει πολλή. " Ης δυνάμεως ότε μήπω μετείχον ,ήoνή - C virtute cum nondum erant politi, negaverunt eum
σαντο αυτόν οι πάντες και εσκανδαλίσθησαν κατά τον omnes , cl scandalo passionis tempore lapsi sunt :
καιρόν του πάθους: ότε δε μετέσχον αυτής, πάντες illa autem impetrala, cuncti protinus Confessioni
ταις υπέρ Χριστού μαρτυρίαις τε και ομολογίαις δι- lus lestimoniisque pro Christo editis inclaruerunt.
έπρεψαν: ανακαινίζων γάρ τον άνθρωπον ο Κύριος, Renovat cnim lionine! n Deus , ita ut quam gra
και ήν απώλεσε χάριν εκ του εμφυσήματος του Θεού, tiam lionio aniserat, Dei olim inspiratione colla
ταύτην πάλιν αποδιδούς, ενεφύσησεν εις τα πρόσωπα 12m, eident hang Tursus Deus attribuerit , in fa
των μαθητών λέγων, « Λάβετε 1Πνεύμα άγιον. ciem discipulorum inspirans his verbis : 1 Accipite
Spiritum sanctum . )
X . Ex Macarii Chrysocephali (8:9) Florilegio, apud Villoisonum , Anecdot, l. II, p . 74 .
τ'. Ευσέβιος δε ο Παμφίλου εν τη πρύς Μαρίνος 10. Eusebius Pamphili in epistola ad Marinum
επιστολή (90) ούτως εξηγείται το προτεθέν, ότι διαι- questionem sic explicat , quod nempe divisiones
ρέσεις χαρισμάτων εισί κατά τον Απόστολον, το δε gratiarumsunt, ut ait Apostolus ,idem autem Spi
αυτο Πνεύμα. Και πάλιν · εκάστω δίδοται η φανέρω- D ritus. Nursusque , quod unicuique lumen, prout
σις προς το συμφέρον: « " Ω μέν γάρ διά του Πνεύμα- opus fuerit, altribuitur : « Αlii quidem sermo scien
τος δίδοται λόγος σοφίας, άλλω δε λόγος γνώσεως κατά tige secundum eumdem Spiritum; alii fides in co
το αυτό Πνεύμα ' ετέρω δε πίστις εν τω αυτω Πνεύ- dem Spiritu, alii prodigiorum virtus, alii pro
ματι, άλλο δε ενεργή ματα (91) δυνάμεων, άλλω δε plhelin, alii discretiones spirituum, alii lingua.
προφητείαι, άλλο δε διακρίσεις πνευμάτων, ετέρω δε run multitudo : que tamen omnia operatur unu3

(87) Verba Èx toŨ apibs Mupiror desuni in co . mibi S . Cyrilli fragmenta Commentariorum ad Li
dice Columnensi. cam non contemnenda obtulit . Ejusdem Macarii
(88) Deesi řv in codice. Sed lamen cælera plera - locos dogmaticos protuli identidem in mneis ad Ni
que meliora sunt in codice quam in Grelseriana cephorum scholiis.
Anastasii editione, quæ plurimis heu:mendis !labo- (90) Xiplilinus in Dominica Thomr, cod . Val.
rat. p . 149, recital boc ipsiim Eusebii fragmentum .
(89) Est hic idem Macarius Chrysocephalus, qui (91) Xiph., ενεργήματα.
FM5 EUSEBII CÆSARIENSIS UPP, PARS III. - EXEGETICA . 1010
idermque Spiritus , dividens singulis prout νult 18.» Α γένη γλωσσών • πάντα δε ταύτα ενεργεί εν μέν και
Demonstral enim Apostolus unius ejusdemque Spi- το αυτο Πνεύμα, διαιρούν ιδία εκάστω καθώς βούλε
ritus multas esse virtutes, diversorum operum ef- ται. » Σαφώς γάρ διά του ενός και του αυτού Πνεύ
fectrices. Cogita igitur utrum nunc Christus sin - ματος , πολλές είναι παρέστησε δυνάμεις, διαφόρων
gularem aliquam gratiam discipulis contulerit , πραγμάτων ενεργητικάς."Ορα τοίνυν μήπως ενταύθα
haud quidem ad mortuos suscitandos prodigiaque εξουσίαν τινά μερικής και χάριν πνευματικήν δέδω
efficienda, sed ad dimittenda peccata . Sunt enim, κεν αυτοίς • ουχ ώστε νεκρούς εγείρειν, και δυνάμεις
at diximus , diversa Spiritus dona. Quamobrem ποιείν, αλλ' ώστε αφιέναι αμαρτήματα • διάφορα γάρ
nunc addidit : Quorum remiseritis peccata, re- τα χαρίσματα του Πνεύματος . Διό και συνάπτει λέ
mittuntur, • etc., quibus verbis ostendit a se hoc γων, "Αν τινων αφήτε τας αμαρτίας, αφίενται αυ
genus gratiarum nunc illis esse collatum. Post τους, και τα εξής : δεικνύς ότι τούτο το είδος των
ejusdem vero ascensionem, Spiritus superveniens πνευματικών χαρισμάτων αυτούς εδωρήσατο. Μετά δε
miraculorum quoque et omnimolle gratiae vim vir - την ανάληψιν, αυτό το Πνεύμα κατελθόν , και των ση
1utemque ipsis attulit. Οuare nunc sine articulo μείων και παντός ετέρου χαρίσματος τάς δυνάμεις
( Πνεύμα pro το Πνεύμα) ait : « Accipite Spiritum δή (92) και ενεργείας αυτούς έχορήγησε. Διά τούτο
Sanctuum ; » significans partem se quamdam efficacis B ενταύθα μεν άνευ άρθρου είπε, « Λάβετε Πνεύμα
Spiritus attribuere. De ipso autem Spiritu ait : άγιον , και δηλών ότι μερικήν τινα του Πνεύματος ενέρ
« Accipietis virtutem supervenientis in vos Spiri- γειαν δίδωσιν αυτοίς : περί (93) δε εκείνου φησί •
τις . • Λήψεσθε δύναμιν επελθόντος του αγίου Πνεύματος
εφ' υμάς (94). » .
Deinde prosequitur apud l'iphilinum Eusebius iisdem verbis quibus in præcedente fragmento apud Anasta
sium; nempe πρό γάρ ταύτης της δυνάμεως etc. usque ad και ομολογίαις διέπρεψαν.
1 Cor. ΙΙΙ , 8-11. Act. 1, 8.
(92) Deest on apud Xiphilisum . C opus Quæstionum Veteris et Novi Testamenti; nec
(93) Xiphilimus παρά. non seu falsus Chrysostomus seu Titus Bostrensis;
(94 ) Hacienus supplementa posuimus ex iis tan tum Hesychius Hierosolymitanus ac Joannes Thes
tummodo locis in quibus opus Eusebii nominatim salonicensis, in Quæstionibus æque Evangelicis ; qui
ad Marinum laudatur . Cæteroquin quanta pars Eu - auctores omnes Eusebiano a fonle multifariam el
sebianarum quæstionum tum ad Stephanum , lum ad affatim hausisse videntur. Sed enim nos multo plu
Marinum in Commentario S . Ambrosij ad Lucæ res Eusebianarum quæstionum credibiliter expila
Evangelium supersit, item quanta in Hieronyini ad tores, vel cerle imitatores, in præfatione recensui.
Matthæum Commentario occurrat, in subsequenti mus. Porro ab his veterum lucubrationibus medii
bus paginis, partim saltem , demonstrabimus. Le- quoque et infimi ævi interpretes solutiones suas
gendus quoque Augustinus De consensu evangelista - proui libitum ſuit derivaverunt.
rum , etin Quæstionibus Evangelicis ; item anonymum
1917 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – DE CODICE MS. VINDOB. 1018

EUSEBII PAMPHILI
EPISCOPI CÆSARIENSIS
ECLOGÆ PROPHETICÆ .
E codice manuscripto bibliothecæ Cæsarece Vindobonensis nunc primum edidit Thomas
GAISFORD , S . T . P ., ædis Christi decanus necnon linguæ Græcæ professor regius.

Oxonii, e typographeo Academico , 1842, in -8.

BARTHOLOMÆO KOPITARIO THOMAS GAISFORDS

Redit ad te, vir egregie, quem te procurante es manuscripto inclytæ bibliothecæ Cæsareæ codice fideliter
descriptum accepi, libellus Eusebianus , litterarum formulis Academiæ nostræ luculenter impressus. Ani
cum ab antiquarum rerum ac præsertim theologiæ studiosis diu multumque desideratus fuerit, non me
diocri lælitia efferri me fateor, cui per benevolentiam luam contigerit ex pluteorum tenebris iam insigne
releris ævimonumentum protrahere posse . Cæterum in edendo hanc mihi legem præscripsi , ut lectionem
apographiubique presse sequerer, nisi in interpunctione, et in spiritibus el accentibus, qui admodum negli
genter posili sunt ; neque aperta quædam librarii vilia , cuivis facile corrigenda , servanda duxi : quorum si
pauca , eaque levissima, lacile sustulerim , in plerisque emendandis ita versatus sum , ut quæ resecunda erang
uncinis quadralis circumdarem , quæ addenda vel mutanda, lunulis. Sed neque interpretationem Latinan
neque adnotationis quid addidi (a ) : non enim volui nimiam operis moram injicere : in margine tamen
(præler numeros foliorum codicis ms, ad sinistram collocatos) sacrre Scripturæ paucorumque aliorum
scriptorum ab Eusebio cilatorum loca apposui, ne in iisdem rimandis et conſerendis lector ingratum laborem
consumerel, aut, per desidiam hoc neglecto , menlem auctoris minus recie aliquoties perciperet. Vale .
Dabam ex æde Christi d . Maii 31 1842.
(a) Interpretationem latinam adornandam curavimus, Edit. Patr .

EX P. LAMBECII COMMENTARIIS DE BIBLIOTHECA CÆSAREA VINDO

BONENSI,
(Lib . 10 , t. p .II, p. 201 ed. Kollar. )

Codex lv, Græcus, membranaceus, antiquissimus , optimæ notie , in -folio, constatque ſoliis 249 et ab
A . Busbeckio olim fuit comparatus Constantinopoli. Continentur eo hæc :
A fol. 1 , usque ad fol. 61. Eusebii Pamphili Cæsareæ in Palæstina episcopi Libri quatuor Eclogarum
propheticarum de Christo , Arianismo infecti, et hactenus inediti.
In quem locum commentatus esthoc modo Kollarius :
De ineditis hactenus quatuor hisce Eusebii Pamphili libris copiosius alibi egit Lambecius ; quæ omnia
nunc colligere , et sacrarum litterarum gratia in examen vocare satagam . Sub finem tomi terlii Apparatus
sui sacri vulgaverat olim Possevinus catalogum quorumdam manuscriptorum nostrorum , cujus exstan
tiora errata emendatum ibatLambecius Comment. lib . 1, p. 211. « In eodem Possevini catalogo liiterá « ,
inter cælera leguntur sequentia : Græcus codex mulilus totus enarrationes habens in aliquot capita Gene
sis. , Quæ. Lambecius virgula censoria feriens, codice illo Eusebii Pamphili Eclogarum propheticarun:
libros contineri pulchre ostendit : ob quod indicium laudem profecto commerilus fuisset non vulgarem ,
si, gnavi et eruditi criticimunere funclus, invictis argumentis assertum suum astruxisset , quibus lum
 1019 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA . 1020
0 .2ximeopus est, cum de anepigraphis perditisque operibus, percelebri cuidam scriptori tribuendis,ayi.
tur. Verum enimvero Lambecius libros hosce Eusebii Pamphili essc ait ob stylum el melhodum traclali
arguinienti : familiare, lil videlur, eruditis sæculi sui argumentum , quod tamen jam pridem recentioribus
rostlis cæpit esse suspectum . qu: de ro legi merelur J. C . Mylius in Bibliotheca aron , el pseudon ., paric
prima schediasmaris, p. 30 et 38. — Sed arguinenti hujus sui infirmitatcm persensil ipsemet Lambecius,
quam etiam ob caus:um in append . lib . viii additamentum , melioribus rationibus ſullum , hujus loci gialia
scripsit. In hocce additamerilo duabus liovis rationibus sententiam suami comprobare sludil , el prima
quidem illi ab ipsomel Eusebio pel.lur, quod nimirum is libros Eclogarum propheticarum de Christo pro
opere suo designaverit Hist. eccles. 1, c. 2, in quem locum salis feliciter incidisse Lambecium res ipsa
ſalelur, qui laisen haudquaquam evicerat Eclogus Eusebii propheticus de Christo in hoc, de quo agitur ,
Cæsariano co:lice haberi : cum lestibus Xevil el XLVIII codicibus non solum Eusebium 'ATOČEiEerç eran.
gelicashac methodo scripsisse constel. Ad alteram rationem quod allinel , ca profecto priori etiam infir
mior esl ; ex illis cni.nl, qur, cperis hujusce producit verbis, nibil aliud conjicias, quam gravem quampian
auctoris ævo excitatam persecutionem , nequaquam vcro illam quæ an. 302 sub impp. Diocletiano el Ma
ximiano Herculio in Christianus detonuit , Eusebio coævamı : quas ctiam aliasque persimiles ob causas
non defuerunt viri docti, qui opus hoc nostrum Eusebio . Pamphili ob nominis celebritatem subdilum
subsrillilimque esse dicerent. Oudimus cerle Commentarii sui 1. I, col. 314, scribere non dubitavil : 1 Al,
inquil, nullus dubilo , quin opera isla Eusebio , ob nominis famam celeberrimo, substilula sint: neque,
si vera ſuissent, Lambecius ab evulgandis abstinuissel, qui minoris longe momenti fragmenta suis curi
scrupulo inseruil. , Hæc ille : in cujus errore me quoque complusculis annis læsisse ingenue ſaleor. Sca
caim verissima est illa Xenophanis sententia ,
Ούτοι απ' αρχής πάντα θεοί θνητοίς απέδειξαν,.
Αλλά χρόνω ζητούντες εφευρίσκουσιν άμεινον .
Nam cum die quadam codicem hunc voivo iterum revolvoque, ex vili palliolo magnum agnovi Eilsebium .
Res ila accidil. Codes de quo nunc azimus, theca olini carens, foliis utrinque suis legebatur. Primum ,
ab edaci lempore mulloque usut lancerum ac pene deletum , pro theca codicis a Lambecio fuit babilmen , et
cain eliani ob causam in recensione omissum negleclumque : igitur cum åut xavãy Eusebium in Elise
bio quæro, similitudinem manus, qua reliquus codex scrip!us est, in primo illo folio animadverlo,Si
gientium lillerarum vestigia lego , ac denique comporio procemium Eclogarum Eusebii , principio el line
Ilulilum , eodem folio contineri. Sic cnim ibi inter cæter: ipsemelEusebius, 'lgtéov Ô Ú5 -. — Arouija..
(Vid . hujus ed . col. 1124. l'ergil Kullarius :) Hactenus proæmii pericope : ex quibus cum alia , loom vel
nazime duo facillimededucuntur : nimirum , et Eusebium Pamphili auctorem hujusce proæmii esse, ct
Eclogas de Cliristo, priesenli codice contentas, nemini alii quam eidem Eusebio , posse tribui. Enimrero
Eusebiuni proæmii auctorem esse, clare elucel ex illis , quibus indicat, prius se , quam ad scribendum
prixsens opus animum appulit , Xporixous Karórus scripsisse , et ea quidem mente , utMoysis ægic
atque aliorum , qui post eum fuere, prophetarum velustalem vindicaret. Quinam vero bi Xoorixol Karó.
reç sint, facile intelligitur : nimirum illi ipsi, quos Scaliger in Thesauro lemporum lomo primo vulgavit
Amstelodami an. 1058 : quippe in illius operis procmio idem hoc Eusebii propositum legitur; ex quo
lecloris gratia pluscula huc transcribere placet, scd Latine lantum , quia llieronymo interprele :
« Moysem , inquit, zentis Hebrææ , qui primus omnium prophetarum ante adventum Domini Salvatoris
divinas leges lilleris explicavit , Inachi Suisse lemporibus eruditissimi viri tradiderunt, ex nostris Clemens.
el Africanus, cl Tatianus ; ex Judæis Josephus et Justis, velesis historie monumenta replıcantes. Porro
Inachus quingentis annis Trojanum bellum anteced ... Ex ethnicis vero impius ille Porphyrius in quarto
operis sui libro, quod adversumi nos casso labore ronitesuit, post Moysem Semiramim luisse aflirmal,que
apud Assyrios cl anle Inachum regnavit : linos. Jiaque juxta em Dccc pone el Lannis Trojirno bello
Noyses senior invenilir. Cum hic ila sa habcanl, necessarium duxi veritatem diligentius persequi : el ob
id in priori libro quasi quamdam materiam ſuluro operi omnium regim mihi lempora pianolavi , Chal.
d :eorum , Assyriorun, Medorum , Persarum , Lydorum , llebræorum , Ægypliorum ,Macedonumi, Latino
Tum , quipostea Romani nuncupati sunt ; in presenti autem , stylo eadem lempora contra se invicem po
nens, el singularum gentium annos dinumerans, iil quid coælaneum cuique fuit , ila curioso ordine
coaplavi. Neque me fugit in Hebræis codicibus dissonanics ælalum annos invenisi, plusque vel mintis ,
proul interpretibus visum est, lectilari : sequendumque illud polius, quod cxemplariorum multitudo in
lidem traxit. Verum utcunque quis volet compulel, et reperiel Inachi lemporibus, quem primum Argis
regnasse aiunt, patriarcham Hebræorum ſuisse Israelem : a quo duodecim Judæorum tribus Israelis 10
cabulum sortit:e sunt : Semiramim autem et Abraliam contemporalcs fuisse manifestum est. Namque
Moyses, junior licel supra diclis sit , ab omnibus lainen , quos Græci apliquissimos pulant, senior depre
benditur : Homero scilicet et Hesiodo , Trojanoque bello, ac mullo superius Hercule , Musto , Lino ,
Chirone, Orpheo , Castore, Polluce, Æsculapio , Libero , Mercurio , Apolline, cæterisque diis gentium , Sao
2014 ECLOGA PROPHETICÆ. – LIB . 1.' 102 )
Crisque vel valibus, ipsius quoque Jovis gestis, quem Græcia in arce divinitatis collocavit. Hos, inquam ,
omnes, quos enuineravimus, etiam post Cecropem Diplyem , primum Allicæ regem , fuisse convincimus :
Cecropem alilem præsens historia Moysi coætaneum ostendet, et antecedere Trojamum bellum annis Ire .
centis quinquaginta . Quod ne cui dubium videatur, frequens ratio sic probabit, ) elc. Hactenus Eusebius ;
ex quibus manifestum evadit, eumdem illum el procomii nostri, Eclogis prophericis prælisi, el Xporiniūr
Karórwr auctorem esse : quod procmium cum pro Eclogis , el una eademque man :1, qua ille in codicc
seriplum sit, non dubilo , quin lectores mei una mecum pro vero compertoque habiluri sint, has quoque
Eclogas nostras ejusdem Eusebii Pamphili genuinum opus esse. Porro autcm xpeTiyÓTATOS Scaliger in
proæmio ad Thesaurum suum ridet Hieronymum , quod , inquit, Græca Eusebii non asseculus , Eusebium
Chronicorum suorum ¿ reltouÝiv conscripsisse arbitralus sil. Is locus legilur in prologo Historiæ cccle
siastica Eus: bii : " Ηδη μεν ούν τούτων και πρότερον, εν οίς διετυπώσαμεν Χρονικούς Κανόσιν , επιτομεν
κατεστησάμην πληρεστάτην δ' ούν όμως αυτών επί του παρόντος ωρμήθην την αφήγησιν ποιείσθαι.
Quæ Rufinus Latine convertil sic : Quamvis jam de his ipsis nonnulla eliam in Chro..icis (id esl in eo opere
quod de len porum ratione conscripsimus , breviler succincteque perstrinxerim , plenius tamen in pra’senli
opere singulorum narrationem aperire lentabimus. Ad quæ Scaliger : « Recie , inquil, Rufinus : nisi quod
ÉT ! TOŪ Póvtos verlendum erat impræsentiarum , vel nunc. , Hæc ille : almea quidem sententia , rectius
Græca Eusebii assecutus est Hieronymus , quam vel Rufinus , vel Ó TÁVU Scaliger : nam in proæmio
nostro clare diserleque ait Eusebius , Χρονικούς συντάξαντες Κανόνας , επιτομήν τε τούτους παντοδι
πής ιστορίας Ελλήνων τε και βαρβάρων αντιπαραθέντες , κ. τ. λ., se Clhronicos Canones scripsisse , eis
demque compendium variæ historii lain Græcorum quam et aliarum gentium ex adverso posuisse :
Irium enim bic diversorum operum suorum meminit Eusebius : primi, Jarroda.rñs iotoplaç . alterius
Χρονικών Κανόνων • tertii, Επιτομης παντοδαπής ιστορίας. Ρrimum separalim edidit Eusebius , duo
reliqua conjunciim , ut vel bodie solent vulgari : quam etiam ob causam eniendandæ mihi viilentur epi
graphiæ a Scaligero edilie, ac primum quidem Eusebii opuis litulum , ut videlur, ſerre deberet , llarto
curñs iotoplaç (cujus, aut persimilis epigraphics Gellius quoque meminit in preſarione ad Nocles
sllicas.) alil, lil in exemplari suo legil Ilieronymus, Evcebiov toũ llançidov Xpororpagia . Alleru n
vero , Χρονικοί Κανόνες συν επιτομή παντοδαπής ιστορίας. Sed linec illi discutienda relinquimus qui
au cuenda Eusebii opera animum appulerit.

ECLOGÆ PROPHETICÆ .
LIBER PRIMUS.
. . . . . . . . . . . . . . . . . Α . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
( 1) λόγου τε και βίου διεξοδευθείσα τας περί του Κυ- Sermone et vita accurate discussa de Domino ct
του και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού μαρτυρίας, S :lvatore nostro Jesu Cliristo testimonia, per cla
δι' εναργών και πιστών, και αληθών αποδείξεών τε και ras, fidelesque et veras demonstr..tiones et rato
συλλογισμών επιστούτο, βραχείαις κομιδή ταϊς από cinationes confirmabatur, brevibus diligeiler Seri
των παρά τε Ιουδαίοις και ημίν πεπιστευμένων θείων μιurarum divinarum, que apud Judros el apud nos
Γραφών επί τέλει χρησαμένη μαρτυρίαις · έπεί μή creduntur, postremo usa testimoniis ; cum qui
δε άλλος ήρει λόγος τοις έτι πάντη ταϊς θείαις απι- dem non alia essel ratio, divinarum) alluc on
στoύσιν Γραφείς δαψιλείς εξ αυτών παρατίθεσθαι ino Scripturarum incredulis larg:11 . ex iis nale
τάς συστάσεις . Τα γε μην εν χερσίν τοις εκ της riam conferendi. Quc igitur in manu erant, iis
εκείνων αποδείξεως οία δή θείαις ήδη και θεοπνεύ- qui propter liorum demonstrationem vel divi.
στους πιστεύειν οφείλουσι ταϊς ιεραϊς Γραφείς το nis, vel divinilus afatis credere dellent sanctis
λείπον εκείναις αποπληρούντα επεπόνητο, Συναγωγήν Scripturis, quae illis desiuill couplentia, «laborata
περιέχοντα συλλήβδην . . . . . . περί του erant, Synagogan uno verbo compreliendentia . .
Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού προφη- . . . . . . . . . . . de Domino ct Salvatore nostro
τείαν, άς από π . . . . . τ . σ . παλαιά B Jesu Christo proplieliam, quas a . . . . . . . . .
Διαθήκης υφ' εν συναγαγείν έδοξεν · δ . . . . . . . . . velera Teslarneliti in unum contralicere vi
τερον· πη δε και δι' υπονοιών τα περί αυτού προειρ sum est ; . . . . . . . . allegorice de illo pre . .
. . . . ον αυτόν και τας κατ' αυτόν οικονομίας. . . . . . . . . eum atque per eum dispositiones. Ncn
Ουχί δε και είσ . . . . μόζουμε και πέρας είλη- autem et in . . . . . . que accepisse extum osten
φότα δείκνυται. Τάς δε τοιαύτα . . . . . . . duntur. Talia vero . . . . . . . . . . . dirigents,
• . άρχουσας και σποράδην ου μόνον προφητεία atque hue et illuc non tantum prophelia , . . . .
1023 EUSEBII CÆSARIENSIS PP. PARS III. – EXEGETICA . 1024
. . . . . . que in historiis continentur. Non pau- Α . . . . ουσα . . ιστορίαις εναποκειμένας· ουκ
cis . . . . . . . acta fore utiles; cuin non facile , ολίγοις . . . αχθείσα έσεσθαι χρησίμους · επει
sed quasi ex . . . . . . . . Scripturarum coram μή ράδιον αλλ' ως εκ της . . τάδην των Γραφών
omnibus recitationis omnes subjacere in os et in συναναγνώσεως τάς πάσας υποπίπτειν τοις ανά στόμα
memoriam ferre volentibus . και δια μνήμης φέρειν αυτάς βουλομένοις.
Sciendum est nos, priusquam hoc propositum Ιστέον δ' ώς προ της παρούσης υποθέσεως Χρο
aggrederemur, Chronicos Canones scripsisse, eisque νικούς συντάξαντες Κανόνας , επιτομήν τε τούτοις
compendium varie historice tam Graecorum quam παντοδαπής ιστορίας Ελλήνων τε και βαρβάρων α
et aliarum gentium ex adverso posuisse, ad Moysis τιπαραθέντες, την Μωϋσέως και των εξ αυτού προ
atque aliorum, qui post eum fuere , prophetarum φητων αρχαιότητα δι' αυτών παρεστήσαμεν οίς την
vetustalem vindicandam. His quasi supplementum μετά χείρας σποράδην ακόλουθον υπολαμβάνοντες,
que nobis in manu erant passim colligentes, priore είκότως μετ' εκείνην επί την παρούσαν εληλύθαμεν
absoluto ad presens oρις rerum natura adducti πραγματείαν · ήν και χαριέντως άν τις τώ της σοφής
Sumus. Quod quis cile sapientis apis naturali in- μελίττης απεικάσειεν φυσικό σπουδάσματα, προς την
dustrie comparaverit, ad quam nos remittit sa - αναπέμπων ημάς ο εν Παροιμίαις ιερός λόγος φη
cer sermo in Proverbiis dicens : Vade ad apen, B σιν, « "Η πορεύθητα προς την μέλιτταν, και ίδε πω;
et vide quam operosa sit, quamque egregium confi- εργάτις εστί , τήν τε εργασίαν ώς σεμνήν εμπορεύε.
ciat opus ; ejus laborem reges et privali ad sanita- ται · ής τους πόνους βασιλείς και ιδιώται προς υγείαν
tein comedunt ; grata est omnibus, atque inclyta, προσφέρονται : ποθεινή τε εστίν πάσιν και επίδοξος,
etsi viribus debilis, sapientiam colere predica- καίπερ ούσα τη ρώμη ασθενής, την σοφίαν τιμήσασα
tur 1. 5 Quemadmodum enim hoc opifex sapien- προήχθη. "Ον γάρ ή εργάτις εκείνη τρόπον την
tiam colere fertur, lorentium gerininum colli- σοφίαν τιμήσαι μαρτυρουμένη, των ευθαλών βλαστών
gens utilia, et his omnibus colleclis atque elabora- αναλεγομένη τα πρόσφορα, εκ της απάντων επισυν
tis, regibus et privalis salutares, ut ait Scriptura , αγωγής τε και εργασίας βασιλεύσι και ιδιώταις
prestat labores suos , idem etiam istas de Christo υγιεινούς, ή φησιν η Γραφή, παρέχεται τους εαυτής
propheticas nobis Eclogas, quae sunt lorilegium e πόνους, ταυτόν τι και τας περί του Χριστού Προφή
pratis Dei spiritalibus, comprehensuras esse existi - τικάς ημίν Εκλογάς, απάνθισμα των του Θεού λι
ΜΟ, quippe Cera opificium, pulchre elaboratum γικών λειμώνων τυγχανούσας, περιέξειν ηγούμαι.
sinceris verbis tradeales sententias vero in iis την μεν των κηρών εύπλαστον δημιουργίαν εν ψιλαίς
reconditas sicut dulcem ac saluberrimum apis S3- , ταϊς λέξεσιν απασωζούσας, τα δ' εν αυτώ τεθησαυ
pientis fructum in secreto interiore loco condens, ρισμένα νοήματα καταλλήλω τη γλυκει και υγιεινο
Οuis enim fidelium non fateretur ab omni corporis τάτω της σοφής εν εκείνης γεννήματι είσω που εν
voluptate et utilitate incomparabili diferre precel- απορρήτοις ταμιευόμενος. Τίς γαρ δή των πιστών
lentia salutares de Verbo Dei collationes, ad intelli- ουκ άν ομολογήσαι πάσης διά σωμάτων ηδονής τε
gentiam orthodoxie idoneas, in iis que vere utilia και ωφελείας ασυγκρίτω διαφέρειν υπεροχή τας των
cl salubria sunt ! Ηanc amplecti necesse est non τηρίους περί του Λόγου του Θεού παραθέσεις, (Ι. 2)
tantum dignitate praecellentes , qui reges vo- επιτηδείους προς ανάληψιν υπαρχούσας της κατα
cantur, sed et subjeclos , et primum nunc divino αλήθειαν ώφελίμου και υγιεινής ορθοδοξίας , Ε )
attendentes verbo. Quibus diverse idoneum fore περιέπειν αναγκαίον ου μόνους τους την έξιν προς
existimo mentis habitum, ut pernoscere possint 6ηκότας βασιλείς ονομαζομένους , αλλά και τους υπό
veritatem eorum verborum , de quibus eruditi βεβηκότας και πρώτον άρτι τω θείω προσιόντας λόγο
sunt 1; tunc maxime simplici sinceraque fide fir - οίς και διαφερόντως επιτηδείαν έσεσθαι νομίζω τ '
mam consequente fiduciam , cum ratiocinatione υπόθεσιν , ώς αν ακριβούν εξ αυτής δύναιντο την
et demonstratione fundamenta stabilita sint, cer - περί ών κατηχήθησαν λόγων ασφάλειαν τότε με
tissimam rerum creditarum intelligentiam et scien- λον της απλής και ακεραίου πίστεως πείσμα Ρευμ "
tiam ad . . . . . . . . . . . igitur causa , dico ° ισχούσης, επειδάν τώ λογισμό τους δι' αποδείξεως
autem . . . . . . . . . necesse esse prodest . . . προεγκαταβαλών τις θεμελίους την ακριβή των πεπι
* ••••••• . , ut in proermii modo interpreta- στευμένων κατάληψίν τε και γνώσιν προς επικτη
tionem brevi . . . . . . . . . . . maxime brevis. . . . . . ν γούν ένεκεν φημί δε των ετ . . του
simam proponere de . . . . . quidem argumen χειώσε . . . . . . αναγκαίον είναι παρέστη
Cum illis qui credere quasi divinis . . . . . . . . . μετά την εκάστης προ • • • • •ν, ως 60
predicant Scripturis ; non igitur . . . . . . . . . αγωγής τρόπο διήγησιν βραχυ . . • • εν* ***
Jesurm quasi ipsum quem prophetaverunt. In du- λιστα συντομωτάτην παραθέσθαι περί . : : :
bio . . . . . . . . . eos, scilicet Judeos, necnon μέν έλεγχος των πιστεύειν μεν ως θείαις • • •
electoς . . . . . . . , et refutationes eorum que ραίς αυχούντων Γραφείς: μή μην προσιεμεν . "
magis cliam mythica possent dicere, exsolvere co- . . . . ων Ιησουν ώς αν αυτόν όντα 2
nati divinas voces. Erit quoque brevis et moderata φητευόμενον · έπαπόρησιν π . . . . αυτούς, και
* Prov. VỊ, 8. ^ Lục. 1 , 4.
1023 ECLOGAE PROPHETICE. - LIB. 1. 1026
τους εκ περιτομής, και τους από των αιρέσε. . . μου A nostra explanatio, sive cum probare corallilur per
δε και ανατροπάς ών άν είπoιεν μυθικώτερον επι- solum Salvatorenm nostrumimpletas fuisse sacras
λύειν πειρώμενοι τας θείας φωνάς. "Έσται δε και διά Dei predictiones, sive cum nostram de iis quae ex
βραχέων μετρία τις ημών εξήγησις, ότε μεν απόδει- ponemus sententiam explicabimus .
ξιν περιέξουσα του κατά μόνον τον ημέτερον Σωτήρα
πεπληρώσθαι τάς ιεράς του Θεού προορήσεις, ότε δε την ημετέραν γνώμην ήν έχομεν περί των εκτεθησο
μένων σημαίνουσα.
'Αλλά γάρ τούτων εφάπτεσθαι μέλλοντας , αναγ- Verum antequam quidquid de his altingamus, pro
καίως προδιαστείλασθαι ως πη μεν προόντα ου μόνον certo habere necesseest, quod partim preexistens Mon
της ενανθρωπήσεως αλλά και πάσης γενετής υπο- solum incarnationi, sed et oιnnis substantiae crea
στάσεως του Θεού Λόγον διδάσκουσιν οι ιεροί λόγοι, ίioni Dei Verbum sanctilibri docent, Deum . . . . .
Θεόν . . . αυτόν μετά τον Πατέρα και Κύριον προσ - eum post Ρatrem et Dominum designantes, ut et
αγορεύοντες, οία δή και το κήρυγμα το εκκλησιαστι- ecclesiastica fert predicatio congrue cum evange
κον περιέχει ακολούθως τη ευαγγελική μαρτυρία . lico testinionio dicente : « In principio erat Ver
(είπλούση, « Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ήν bum, et Verbum erat apud Deum, et Deus eral
προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος· πάντα δι' αυτού Verbum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso
εγένετο και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ ένα πη δε Β factum est nihil 3, partim prenuntiant duo ejus
τας δύο παρουσίας αυτού προαναφωνούσι : τήν τε adventus : priorein, in quo neque speciem, ne
προτέραν, εν ή μήτε είδος αυτόν μήτε κάλλος έξειν que decorem habiturus ostenditur , manifeste ,
προθέσπιζον διαρρήδην ως πρόβατον επί σφαγήν sicut agnus ad occisionem ducendus, atque ita
αχθήσεσθαι, και σαφώς ούτως από των ανομιών του propter prioris populi iniquitates ad mortem dam
προτέρου λαού την επι θανάτου καταδικασθήσεσθαι nandus ; que quidem in primi ejus adventus, Ti
λέγοντες· οία δή και αποδείκνυνται της προτέρας berii tempore, passione expleta sunt ; alterum vero,
αυτού παρουσίας αι κατά τους Τιβερίου χρόνους οι- priori longe dissimilem, diviniorem multoque cla
κονομίας και την δευτέραν, ουκέθ' ομοίαν τη προ- riorem, angelicis cohortibus,omnique colorumexer
τέρα, θειοτέραν δε και πολύ τη δόξη παραλλάττου- citu circumdatum. Quibus rile respondeat necesse
σαν, μετ’ αγγελικής δορυφορίας και της απ' ουρα- est regula, quasi propositum habeat apostolicam pra
νών παρατάξεως γενησομένην· οίς ευγνωμόνως τον dicationem, que perfecta parissinmaque veritatis do
εντυγχάνοντα χρεών κανόνα ώσπερ και σκοπόν το gmata conservet, scilicet de prima et increata
κήρυγμα κατέχειν το αποστολικόν τέλεια και απαρ- universorum Dei natura, et divini Verbi preex
εγχείρητα τα της αληθείας δόγματα διαφυλάττοντα, 1stentia atque substantia, quain in creaturaruτη
τουτέστιν τα περί της πρώτης και αγενήτου του των 6 omnium creatione, sicut verbum . . . . . . . .
όλων Θεού φύσεως, και τα της του θείου Λόγου προ- . . . . . . .
υποστάσεώς τε και υπουργίας, ήν έπί τή των γενη - .. . . .. . . . . . . . .. . . . ... . . . .. .
των απάντων δημιουργία , οία δή λόγος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(Γ . 3 ) . . . . . . . . . . . . . . preter quatuor litteras apud Ηelireos infandas .
. . . . . . . . . . . . . . . . . quarum conjunctione inefilabile constat nomen ,
. . . . . . . . . . . . . . . . . abusivius vero « Dominus nominaturn ; nunquam
χωρίς των τεσσάρων στοιχείων των παρ' Εβραίους de angelica polestate usurpatum est, ut attendas
ανεκφωνήτων, ών διά της συνθέσεως το σημαινόμε- in omni divinitus inspirata Scriptura, ubi Deus vel
νον όνομα άρρητον υπάρχον, καταχρηστικώτερον δε per tetragrammalon designatus Dominus inscri
• Κύριος και επικαλούμενον , ουδέπω ποτέ επί αγγελι- ptus est, cum quibusdam collocutus. Utrum ad
κης παρείληπται δυνάμεως, ως επιστήσεις καθ' όλης increatam omnium Dei naturam referenda sunt que
της θεοπνεύστου Γραφής, ένθα ο Θεός, ή ο διά του ostenduntur, vel ad hujus Verum, quod secun
τετραγράμμου δηλούμενος Κύριος αναγέγραπται κε- dam universorum causarm, et Deum, et Dominum,
χρηκέναι τισί : πότερον επί την αγένητον του των 5 secundum ineffabilis apud Ηebraeos nominis sen
όλων Θεού φύσιν ανενεκτέον τα δηλούμενα, ή επί τον sum appellare solet divina Scriptura. Et profecto
τούτου Λόγον, ον δεύτερον τυγχάνοντα των όλων αϊ - in hoc textu quo scribitur, : « Descendii Domi
τιον και Θεόν και Κύριον κατά το σημαινόμενον εκ ηus 5; » et : Dixit Dominus 6 ; merito aliquis
του παρ' Εβραίοις άρρήτου ονόματος προσαγορεύειν
είωθεν η θεία Γραφή. Και δητα επί του παρόντος
uemdam , velvereread anprimam
qquendam, hæc omnium
vo causam referri
posset inquirere an haec vocabula ad angelorum
* Karéen Kupowadovros
φήσαντος του λόγου, ότι δή : « Κατέβη Κύριος, και και, debeant. Verum de angelis illud minime dici po
• Είπεν Κύριος, και τα αναγεγραμμένα , ζητήσαι άν test ; primum quidem quod vox illa Dominus »
τις ευλόγως είτε επί τινα των αγγέλων, είτε επί το ineffabili appellatione designetur ; deinde quod aliis
πρώτον αίτιον την αναφοράν έχει το δηλούμενον. sibi subjectis verba facere videatur. Rursus autem
'Αλλ' επί μεν αγγέλων ουχ οίόν τε· τούτο μεν, ότι de Patre et omnium Deo impropria esset sententia ;
κάνταύθα το « Κύριος και διά της ανεκφωνήτου παρεί- hunc enim non deceret dicere : « Venile, descen
2 Joan. 1, 1. • Isa 1. 1, 2. • Gen. Σι , 5. • ibid. 6.
1027 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III.- EXEGETICA. 1023
damus et confundamus linguam eorum 1, neque A ληπται προσηγορίας, τούτο δε, ότι ετέρας παρ' αυτόν
illud : Descendit Dominus ut viderel civitatem8, » υποβεβηκόσιν εμφαίνει πεποιήσθαι τους λόγους. Πά
cum auctoritate congruit . Reliquum est hoc de di- λιν δ' αυ επί του Πατρός και Θεού των όλων ανοί
vino Verbe interpretari , quod quidem consequenti- κειoς ή διάνοια : ου γαρ δή αυτό πρέπoι αν λέγειν
bus demonstratur. Ηic igitur omnium praescien- το, « Δεύτε , και καταβάντες συγχέωμεν την γλώσσαν
tiam et ordinationem cum a Palre acceperit , nun- αυτών, και και το, « Κατέβη Κύριος ιδείν την πόλιν, και ου
quam cessavit nunc quidem per seipsiun, nunc δαμώς αν αρμόττοι περί της αυθεντείας λέγεσθαι.
vero per uinistraules angelos, quae al patrian vo- Λείτεται δη νοείν τον θείον Λόγον και διά των προ
Juntalenm exsequendant de omnium utilitate ac κειμένων δηλούσθαι. Ούτος δή την των απάντων προ
salute spectalbant, implere. Quo autem ad mysti- νοιάν τε και οικονομίαν προς του Πατρός επιτετραμ
Calu el ineffabilean speculationem pertinent, nuncμένος ου πώποτε διέλειπεν τοτε μεν δι' εαυτού, τοτε
opportune explicandi locus non est. δε δι' υπηρετών αγγέλων τω πατρική βουλήματι τα
συντείνονται επί τη των όλων ωφελεία τε και σωτηρία διακονούμενος. Μυστικής δε και απορρήτου θεω·
ρίας εχόμενα τα κατά τον τόπον ού νύν αναπτύσσειν καιρός.
CAPUT III. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ '.
Prima autem revelatio facia traditur Abrahamo Πρώτος αναγέγραπται γενόμενος χρηματισμός τη
cum ei dixit ΙDominus : Egrellere de terra Lua el de Αβραάμ ότε είπεν αυτώ Κύριος: « "Έξελθε.έκ της
cognitione lu:ι, et de domo patris tui, et velui in ler - γής σου και εκ της συγγενείας σου , και εκ του οίκου
ram φuam ηιοιιstralo tilli ; facianove te in genlein του πατρός σου εις την γην ήν άν σου δείξω" και
magnan, el benedicam tibi, et magnificabo nomen ποιήσω σε εις έθνος μέγα, και ευλογήσω σε, και με
tum , erisque benedictus : el benedicin benedi- γαλυνω το όνομά σου, και έση ευλογητός και ευλο
centibus tibi , el cetera. Secunda, cum visις γήσω τους ευλογούντάς ( Γ. 4) σε , ) και τα τούτοις
est ci Dominus, dixitιe ci : « Saini ιιιo labo εξής. Δεύτερος , ότε ώφθη αυτώ Κύριος και είπεν
terrin hunc 10. 5 Tertia, cum • Albrilliano dixit αυτό : « Το σπέρματί σου δώσω την γήν ταύτην. »
Dominus, ostquam divisus est alb ο Ι.οι ", » que Και τρίτος, ότε ο Κύριος επεν τω Αβραάμ μετά
referuntur. Quarta, in qua dicitur : « Πis itaque το διαχωρισθήναι τον Λώτ απ' αυτού και τα αναγε
transactis , factus est serio Domini al Abralia- γραμμένα. Τέταρτος,ενώ είρηται, « Μετά δε τα δή.
onum, per visione diceris : Νoli tinnere, Abraham, ματα ταύτα εγενήθη δήμα Κυρίου προς Αβραάμ
ego protector tuus sum 11 ; • et post alia : • Ego εν δράματι της νυκτός λέγων, Μή φοβού ," Αβραμ,
Dominus, qui eduxi te de terra Chaldicorum13. c εγώ υπερασπίζω σου , και μεθ' έτερα . Εγώ Κύ»
Q1.Ala , cum visus est Dominus Abraliamo el dixit ριος ο εξαγαγών σε εκ χώρας Χαλδαίων. • Πέμπτος,
οι : « Ego sum Deus tuus, ambula coram me , ότε ώφθη Κύριος του Αβραάμ και είπεν αυτώ,
et celera . Sexti, in qu: rursus « Apparuit ei « Εγώ είμι ο Θεός σου · ευαρέστει ενώπιον εμού,και
Dominus in convalle Mamlre sellenti in Ostio la- και τα λοιπά. "Εκτος , εν ώ πάλιν "Ωφθη αυτό
bernacili sui in ipso fervore diei : cumque elevas . Κύριος προς τη δρυϊ τη Μαμβρη, καθημένου αυτού
set oculos, apparuerunt ei tres viri st:inles prope επί της θύρας της σκηνής αυτού μεσημβρίας: ανα
eum: quos cum vidisset, cucurit in occursuin βλέψας δε τοις οφθαλμούς αυτού είδεν, και ιδού τρείς
eorum de ostio taberriaculi, et adoravit in terrain , άνδρες ειστήκεισαν επάνω αυτού · και ιδών προσέδρα:
el dixit : Domine, si inveni gratiamin oculis tuis, μεν εις συνάντησεν αυτοίς από της θύρας της σκη
ne transeas servum tuum, sed afteratur pauxillum νής αυτού και προσεκύνησεν επί την γην και είπεν
aque, et lavent pedes vestros 15. Dein paulo post Κύριε, ει εύρον χάριν εναντίον σου , μη παρέλθης τον
addit : « Cum autem surrexissent inde, direxerunt παϊδά σου, ληφθήτω δή μικρόν ύδωρ, και νιψάτωσαν
Oculos contra Soloniam : el Abraham simul gra- τους πόδας υμών. Είτα μετά τινα επιφέρεται,
diebatur, deduces ρος Divinas Doo . . « "Οτι εξαναστάντες εκείθεν επέβλεψαν επί πρόσ
celare polero Abraham quae gesturus sum2 Cum D ωπον Σοδόμων Αβραάμ δε συνεπορεύετο μετ' αν
ſulitrus sit in genleni magnam ac robustissimain , των συμπροπέμπων αυτούς ο δε Κύριος είπεν: Μη
et benedicendæ sint in illo omnes nationes terræ . κρύψω
ποιώ;
εγώ από 'Αβραάμ του παιδός μου και εγώ
Αβραάμ δε γινόμενος έσται εις έθνος μέγα
Sciebam enim quod præceplurus sit filiis suis el do .
και πολύ, και ενευλογηθήσεται εν αυτώ πάντα τα
mui siiæ postse, ut custodiantvias Domini, et faciant έθνη της γής: ήδειν γάρ ότι συντάξει τοις υιοίς αυ
--

judiciuin et justitiam : ut adducat Dominus pro του και τω οίκω αυτού μετ' αυτών, και φυλάξουσιν
-

pter Abraham oinnia quæ loculus est ad eum . Dixit

-

aulein Dominus : Clainor Sodomorum el Gomorrhæ τάς οδούς Κυρίου, ποιείν δικαιοσύνης και κρίσιν,
--

όπως αν επαγάγη Κύριος επί Αβραάμ & ελάλησεν

- -

multiplicatusest 16. , Et paulo post : « Converte προς αυτόν. Είπεν δε Κύριος: Κραυγή Σοδόμων και
-

runique se inde ires viri, el abierunt Sodomam . Γομόρρας πεπλήθυνται. Και μετ' ολίγα: « Και
Albraliam vero adliuc stallat coram Domino. Ει ap- αποστρέψαντες εκείθεν οι άνδρες ήλθον εις Σίδομα

' Gen. ΧΙ, 7, 8 ibid, 3 , 9 Gen. χιι , 1- 3 . 10 ibid. 7 . 1! Gen. 111 , 14. 11 Gen. Χν, 1. "
7. 16 Gen. XVII, 1 . 15 Gen. XVIII , 1 - 4. 16 ibid , 16-20.
1029 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB . I. 1050
σας 'Αβραάμ είπεν, Μή συναπολέσης δίκαιον μετά A pio ? Sitve justus utimpius? Si fuerint quinquaginta
ασεβούς · και έσται ο δίκαιος ως ο ασεβής: εάν ώσι justi in civitale, peribal simul : Νonne purcesIoco
πεντήκοντα δίκαιοι εν τη πόλει, απολέσεις αυτούς; illi propter quinquaginta justos , si fuerint in co?
Ουκ ανήσεις πάντα τον τόπον ένεκεν των πεντήκοντα Albsit a le uι rei lianc facies , el occidis justunn
δικαίως εάν ώσιν εν αυτή ; Μηδαμώς συ ποιήσεις ως cumimpio, fiatιe justus sicut inspius; non est Inoc
το ρημα τούτο του αποκτείναι δίκαιον μετά ασεβούς· ιιιrm, qui judicas omneiu terram ; nequaquam fa
και έσται και δίκαιος ως ο ασεβής μηδαμώς ο κρί- cies judicium Iloc 17 .» Ει post peuca dicit Scri
νων πάσαν την γήν ου ποιήσεις κρίσιν ; » Και μεθ' plura : « Abiit allemDominus,postquam cessavilloqui
ετερά φησιν ή Γραφή : Απήλθεν δε Κύριος ως ad Alralian18 ; veneruntique duo angeli in Sodoniam
επαύσατο λαλών τώ Αβραάμ. Εισήλθον δε και οι δύο vespere, et scderite Loι in foribus civitatis 19. »
άγγελοι είς Σόδομα εσπέρας : Λώτ δε εκάθητο παρά την πύλην Σοδόμων. »
Επιστήσαι άξιον πότερον άγγελος ο τυχών κατά Scite est opere pretium, utrum sit angelus qui
τους τόπους δηλούται και τους χρηματισμούς προς τον his in Scripturae Iocis Alirahalio apparuisse oς.
"Αβραάμ πεποιημένος, και αυτός ο τών όλων Θεός , ή tenditur, an ipse omniumn Deus, vel tertius aliquis ,
τρίτος τις παρά τούτους και του Θεού Λόγος , δν μετά Dei scilicet Verbum, guem post aliissinuin Patrein,
τον ανωτάτω Πατέρα και Θεόν των όλων Κύριον και ct Deum on:Jium Dominum, et Deunι νοcarein sacra
Θεόν αποκαλείν έθος τη ιερά Γραφή· έτι τε ζητήσαι, Scriptura solent; necnon inquirere φuis esset
τις ήν και των τριών των έφθέντων τώ Αβραάμ αν- trium virorum, φui Alrialismo visi sunt, ad quen»
δρών, προς όν αυτός τε είπεν, « Κύριε, ει εύρον χά- ille dixeril : « Donine, si iuveni gratiamin oculis
ριν εναντίον σου , και πάλιν, « Μηδαμώς • ο κρί- tuis 10 ; » et rursus : Νon est hoc um: qui ju .
νων πάσαν την γην ου ποιήσεις κρίσιν , περί ου dicas omnen terram, nequaquam facies judician
και η θεία Γραφή ου μόνον πρώτον, αλλά και δεύτε- Ιιο : 21. 5 De quo el divin: Scriptura Ποιι 1ailur21
ρον και τρίτον ιστορικώς φησιν, « " Ώφθη δε αυτώ Sennel, sell rursus et tertio reapse dixit : Visis
Κύριος, και επί τη (Γ. 5) Κύριος και προσηγορία του autem ei Dominus 28 , ubi • Dominus , ilieftalili
ανεκφωνήτου εν τω 'Εβραϊκό τεταγμένου ονόματος, appellatione in lebraico textu designatur, que
όπερ ουδε πώποτε επί αγγελικής δυνάμεως παρείλη- scilicet nusquam de angelica polestate usurpatur.
πται. "Οτε γούν ο Λώτ τοις εις Σόδομα έλθουσιν αγ- Cum igitur Lot venientilus in Solonam angelis
γέλοις αναγέγραπται λέγων, « Δέομαι, Κύριε, επειδή dixisse fertur : « Queso, Domine ii, quia invenit
εύρεν ο παίς σου έλεος ενώπιόν σου, και κείται μεν έν serius tuus gratiam coram te 13, invenilur in
το Εβραϊκό το, Κύριε , και άλλ' ου διά των τεσσάρων ο Hebraico textu , « Domine, » sed non quatuor litle :
στοιχείων των παρ' Εβραίοις επί του αρρήτου ονό- ris designatus que apud Ηebratos ineffabile Dei
ματος του Θεού παραλαμβανομένων, δι' ετέρων δε nonica cipriunt, sed alia denominatione, qua
συλλαβών δι' ών και ο παρ' ανθρώπους ονομαζόμενος νυλgo apud Ηebraos de alicujus inter Ihomines do
κύριος των προς τι τυγχάνων, οίον οίκέτου κύριος, mino, veluti le servi domino, usurpatur. Nihil vero
παρ' “Εβραίοις έγγέγραπται · αλλ' ουδέν γε τούτοις 1ale invenias in denominatione que ad Dei auctori
έχoν παραπλήσιον το επί της του Θεού αυθεντείας 1:11cm spectat, in tetragrantinto scilicet, quod in
διά των τεσσάρων στοιχείων παραλαμβανόμενον έν relatis Dei ad Albralianum apparitionilius usurpos
τε ταις αναγεγραμμέναις του Θεού προς τον Αβραάμ tur. Ποc itaque nec angelus, nec angelo paulo Su
οπτασίαις έμφερόμενον σαφώς παρίστησιν , μηδέ perior aliqua divina polestas designatur, sed Deus
άγγελον, μηδέ ολίγω τούτον επαναβεβηκυίαν τινα ipse, cujus ineffalile nomen, utpole distincte qua
θείαν δύναμιν αυτώ κεχρηματικέναι, αλλ' αυτόν τον tuor lileris exaralum, solus Suminus pontifex ,
Θεόν , ού την άρρητον εκφώνησεν, αυτήν δή ταύτην fronte gestallat in lumina aurea quae appellalba
κατά τους τόπους διά των τεσσάρων στοιχείων εμφα - tur : Celalum sigillan, Sinclaim Domino 10. 5
ρομένην, μόνος και αρχιερεύς επί του μετώπου περι- Manifestum est autem divinam Scripturam μοι in
έκειτο φέρων επί του χρυσού πετάλου το λεγόμενον D discriminatim hanc angelis attribuisse denomina
• Εκτύπωμα σφραγίδος, αγιάσματος ] Κυρίου. 5 Και εiοnen, praesertim cum accuratissime nunc ipsum
ότι γε ουκ αδιάφορον εστι τη θεία Γραφή επ' αγγέ- Deum, vel tetragrammalo denominatum Dominum
λων χρήσθαι τη τοιαύτη προσηγορία, πρόδηλον εκ apparuisse et cumjustis conversatum fuisse memi
του σφόδρα παρατετηρημένως ποτέ μεν αυτόν τον nerit, nunc vero angelos visos fuisse. Manifeste
Θεόν ή τον δια του τετραγράμμου δηλούμενον Κύριον igitur angelus erat, qui Agar erranti visus . Dece
ώσθαί τε και κεχρηκέναι τούς δικαίους ιστορείν, ποτέ bat enim huic quidem, prout ab Abrahamo penitus
δε αγγέλους αναγράφειν τους έωραμένους. Σαφώς derelicia, nec quidpiam angelica visione no.:jus in
ούν και τη "Αγαρ αλωμένη επιφανείς άγγελος ήν · και ιueri valenti, obviam fieri per presentein angelum
γάρ εχρής εκείνη μεν, άτε πλείστον όσον απολειπο- visioneio, dum Abraliamo clarior, Dei scilicet ip
μένη του Αβραάμ, και ουδέν τι πλέον αγγελικής sius, manifestatio fieret . Quippe celera ipsa ad
οπτασίας θεωρείν δυναμένη, κατάλληλον την οπτα- eum Dei verba parum congrua essent, si quis en all
11 (Gen. Xvu,22-25. 18 ibid. 53. 19 Gen. ΧΙx, 1 . 20 Gen. xvu, 5 . 11 ibid. 25. 2:ibid . 1 . 23 Cen. ΧΙΧ .
18 , 19 . 3•Εxod. XXY10, 36 .
1031 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 1032
angelos referre conaretur ; unius enim Dei erat A σίαν γενέσθαι διά της του αγγέλου παρουσίας , το δε
hec dicere, scilicet : « Faciam te in gentem ma- "Αβραάμ διά της μείζονος αυτού του Θεού επιφα
gnam, et benedicam tibi 25, ν et sequentia ; haec. νείας. Και οι λοιποί δε αυτοί των προς αυτόν του
que presertim : « Ego Dominus qui eduxi te e terra Θεού λόγων ουκ άν μεν αρμόσειεν, ει επί αγγέλους
Chaldoorum 16; 5 et illa : Ego sum Deus tuus, τις αυτούς ανάγειν πειρώτο, μόνο δε Θεώ πρέπoι αν
armbula coram me 17 ; et reliqua. Nullus enim αυτούς λέγειν , οίον το, « Και ποιήσω σε εις έθνος
tamrudis ingenii esset, qui haec ab angelo dicta μέγα, και ευλογήσω σε, και και τα τούτοις παραπλήσια
existimet. Cum igitur Abrahamo sub arbore se- μάλιστα δε το, « Εγώ Κύριος ο εξαγαγών σε εκ χώ
denti tres viri apparuerunt, uni tantummodo eorum ρας Χαλδαίων , και το , « Εγώ είμι ο Θεός , ευαρέ
dixit : Domine, si inveni gratiamin oculis tuis18., στει εναντίον εμού, και και τα εξής : και ουδείς ούτω
Ει celerorum nullus cum Abrahamo collocutus γένοιτ' άν ποτ’ ηλίθιος ώς άγγελον αυτά υπονοείν
inducitur, siquidem non decebat, famulos appellare ειρηκέναι. Και ότε γούν προς τη δρυ καθεζομένω
dominos, sed ille soliis Dominus vocatur, qui etiam τώ Αβραάμ οι τρεις άνδρες επέστησαν, πρόσεισι
dicit : Νum celare potero Abrahamun filium μεν αυτοίς ο Αβραάμ , αλλ' ου τοίς τρισιν, ενί δε
meum 19 , et cetera. Deinde viri Dominum comi- μόνον το, « Κύριε , ει εύρον χάριν εναντίον σου. )
tantes, prout angeli (scilicet missi), abeunles , soli B Kαι των μεν άλλων ουδ' είς τω Αβραάμ εισάγεται
venerunt in urbem Sodornam, et Dominus non jam ομιλών · έπει μηδε ήρει λόγος τους οικέτας επί του
cum iis presens erat. (Quo enim mole fieri po- Κυρίου φθέγγεσθαι, μόνος δε ο Κύριος χρηματίζει,
fuisset mansuetum misericordemque Deum apud oς καί φησιν, « Μή κρύψω εγώ από Αβραάμ του
impios comrmorari ?) Ηic vero in conversatione ac παιδός μου, και και τα λοιπά. Είτα οι μεν άνα (άμα)
colloquio religiosi justique viri permanens, ejusque τω Κυρίω άνδρες, δηλον δ' ότι οι άγγελοι, αποστρέ
consuetudinegaudet, ac benigne ejus tiamanissimam ψαντες, μόνοι κατήλθον εις Σόδομα, του Κυρίου μη
supplicationem accipit , in qua cunι « Qui judicas συμπαρόντος αυτοίς· ( πώς γαρ και οίόν τε ήν τον
omnemterram, nequaquam facies judicium hoc 30, και ευμενή και ίλεω Θεών τοϊς ασεβέσιν ενεπιδη μείν ;)
Abrahamus diceret, evidentissime ostendit seipsum ο δε επιμένων τη προς τον θεοφιλή και δίκαιον συν
wilchre nosse quod nec angelo, nec alicui subjecte ουσία τε και διατριβή, χαίρει μεν αυτού τη ομιλία,
divine potestati, sed ipsi Deo Ioquebatur. Ceterum υπερασπίζεται δε και την φιλανθρωποτάτην ευχήν,
brevi sequens rerum narratio perspicie angelos in (Γ. 6) εν ή και το « Μηδαμώς ο κρίνων πάσαν την
Sodomam proficiscentes demonstrat , subjiciens : γην, και είρηκώς ο Αβραάμ εναργέστατα παρίστησιν
« Venerunt duo angeli in Sodomam vespere 31. ν εαυτόν εύ και ακριβώς είδέναι, ότι μή αγγέλω, μηδ'
Deinde neque Dominum, neque Deum Lot visum , υποβεβηκυία θεία δυνάμει, αλλ' αυτώ Θεώ διαλέ
aut Iocutum fuisse, sed angelos scribit. Ex his " γοιτο. Είθ' εξής ακριβώς τα πράγματα διαιρών ολό
igitur omnibus apertum est Dominum esse ac. γος τους επι Σόδομα ανελθόντας σαφώς αγγέλους
Deum, non vero quemquam angelorum, quem Abra- προσαγορεύει, επιλέγων, ότι δή ήλθον οι δύο άν
hamo visura fuisse Scriptura testatur. γελοι είς Σόδομα εσπέρας , και εν τοις εξής ούτε
Κύριον ούτε Θεόν οφθήναι τω Λωτ, ή και λελαληκέναι, αλλά τους αγγέλους αναγράφει • ώστ' εκ παν
τος πρόδηλον, ότι Κύριος ήν και Θεός, αλλ' ού τις αγγέλων, και το “Αβραάμ ώφθαι προς της Γραφής
μαρτυρούμενος.
Omnes igitur Veleris cum Novo Testamento con- Πάντες μεν ούν οι διακόπτειν εθέλοντες την της
cordiam discutere volentes, hoc pro lucro Ilhabent , Παλαιάς προς την Καινής Διαθήκην σύμπνοιαν, ώσ
dum demonstrare existimant alium esse Christi περ ερμαίω τούς τόπους επιβαίνοντες σαφως εκ τού
Patrem, quem invisibilem38 evangelistae predi - των παριστάναι δοκούσιν ετέρον υπάρχειν τον του
Cant, alium Mosis et prophetarum Deum, diverse Χριστού Πατέρα , ον και αόρατον υπο της ευαγγελικής
visum, nunc Abrahamo, nunc Isaaco (cui et eadein φωνής ομολογείσθαι, παρά τον Μωϋσέως και των προ
ferme que Abraliamo predixit) , similiter el Jacobo, φητών Θεόν διαφόρως όφθέντα, τοτε μεν τώ Αβραάμ,
necnon Isaiae dicenti : « Vidi Dominum Sa- D τοτε δε τώ Ισαάκ ( ή και αυτό χρηματίζων τα πα
baoth 4, » ceterisque prophetis; nos vero, cum ραπλήσια τους επί του Αβραάμ προθεσπίζει), ομοίως
el in ipsis veteribus Dei prophetis inducitur aliquod δε και το Ιακώβ , τάχα δε και Ησαΐα φήσαντι,
divinum oraculum e persona Dei dicenς : « Ego « Είδoν τον Κύριον Σαβαώθ, » και τους λοιπούς προ
enim Dominus et non mutor34 ; » et : « Nunquid φήταις παραπλησίως· ημείς δε (έπει και εν αυτοίς
non celum et terram ego impleo, dicit Domi- τοϊς πάλαι του Θεού προφήταις εμφέρεται τι θείον
nus 85 ? » Mosi etiam dicit : Νon enim videbit me λόγιον εκ προσώπου, του Θεού φάσκον · « Διότι εγώ
homo et vivet 86 ; ) ad prediclos homines , simul et ad Κύριος ο Θεός υμών και ουκήλλοίωμαι. » Και : «Οχι
Judeos, nondum secundam preter increatam natu- τον ουρανόν και την γήν εγώ πληρώ ; λέγει Κύριος »
Iam preexsistere divinitatem Filii comprehenden- και το Μωϋσει δε χρηματίζων φησίν: « Ουδείς όψεται
tes, haec ambigua examinabimus, qua scilicet ratione μου το πρόσωπον, και ζήσεται»» ) ως προς τους προει
23 Gen. Στι, 2 . 16 Gen. Χν, 7. 21 Gen. XVI, 1. 18 Gen. Xvu, 3. 29 ibid . 17. 30 ibid 25. 31 Gen.
ΧΙΧ , 1. 31 Join. 1 , 18 : Ι , 46 . 39 Isa . V1 , 5 . 3. Malach. III , 6. 33 Jer . XXIII , 25. 36 Exol.
XXII, 20.
1053 ECLOG E PROPILETICÆ . - LIB . 1. 1053
ρημένους μου και τους εκ περιτομής, έτι τε τους μη A qui secundum illas prop!ietias immutabilis et in
προσιεμένους δευτέραν μετά την αγένητον φύσιν προϋπ- lexibilis , quique rursus celum et terram dicitur
άρχειν θεότητα του Υιού, ταύτα επαπορήσομεν, πως implere solus Deus , manifeste quidem et secundum
ο και ( κατά ) ταύτας τας προφητείας αναλλοίωτος , legemcominus invisibilis demonstratur, his verbis :
και ατρεπτος, και πάλιν τον ουρανόν και την γήν λέ- Nerno faciem meam videbit et vivet,» nunc vero
γων πληρούν μόνος Θεός,σαφώς τε και κατ' αυτόν τον mutatus et quasi ipse suam invertens substan
νόμον σχεδόν αόρατος είναι δηλούμενος, κατά τό:« Ου- tiam, in quibusdam parvis terra particulis con
δείς όψεται μου το πρόσωπον και ζήσεται ,και άλλοιού- tineri poterat , fueratque visus nunc Abrahamo, :
μενος πάλιν, και ως περιτρέπων την αυτός εαυτου nunc aliis prophetis ? Que quidem si quis ad uni
ουσίαν εις (εν) μικρούς τισι μορίοις της γης χωρητός versorum Deumreferat, non tantum Evangelii ver
εγίγνετο, και έωράτο τοτε μεν το 'Αβραάμ, τοτε δε bis videatur dissonare, sed et prophetarum, in
τοις άλλοις προφήταις ; Ταυτί γάρ ει επί τόν των mensum hunc, el iomutabilem, nec hominibus
όλων αναφέρoιτο Θεόν, ου μόνον τη ευαγγελική φωνή conspicuuin predicantium. Si vero non visum
δόξα: αν διαφωνείν, αλλά και ταϊς προφητικαίς, αχώ- fuisse quis dicat ipsum Deum iis qui referuntur ,
ρητον και αναλλοίωτον αυτόν και αόρατον ανθρώποις eosque tantummodo existianasse se videre el
απoφηναμέναις· ει μή άρα μηδέ ωφθαι τις είπoι αυ- Β audire, dum reipsa nihil eorum que videre pu
τόν τον Θεόν τους αναγεγραμμένοις, φαντασιώσαι δε tabant, vere aspicerent, nihil vere audirent , fal
αυτούς αυτό μόνον, ως δοκείν μεν οράν και ακούειν, Sa opinione deceptos , dum audire viderentur,
ου μήν και αληθώςτι των νομιζομένων φαίνεσθαι θεω- quid abhorrentius magisque alienum ab omnium
ρείν, ουδέ μην ακούειν κατ' αλήθειαν, απατωμένους Dei natura , mendacii ac erroris admodumimmuni ?
δε και εν τούτοις νομίζειν , και δοκείν ακούειν , όπερ Hoc etiam eo absurdum demonstratur, guod legi
ανοίκειόν τε και αλλότριον υπάρχει της (f. 7 ) αψευδούς mus de Abrahamo Deuin ipsum dicere: Sciebaru
και απλανούς του τών όλων Θεου φύσεως · έτι δε και enim quod praecepturus sit filiis suis et domui suae
ασύστατον ον δείκνυται εκ του λέγειν ιστορείσθαι αυ - μost se ut custodiant Viam Domini et faciant ju
τόν τον Θεόν περί του Αβραάμ τό· " Ήδειν γάρ ότι dicium et justitiam ; ut adducat Dominus propter

κρίσιν, όπως αν επαγάγη Κύριος επί Αβραάμ & ελά- ηus eloquitur . Quomodo igitur existimari potest
λησε προς αυτόν . ν 'Αναμφιλέκτως γούν ταύτα ώς omnium Deum haec dixisse ? De quo enim alio
περί ετέρου Κυρίου αυτός ο Κύριος διαλέγεται πως . praeter eum Domino pracilata verba dicta fuisse
συν έστι οίόν τε τον τών όλων υπονοείν Θεόν ταύτα " possunt ? Verum manifeste patet ex iis verba three
ειρηκέναι; Περί ποίου γάρ ετέρου παρ' αυτον Κυρίου omnium Deum non decere. Demonstratum est,
ύναται λέγεσθαι τα εγκείμενα ; Αλλά γάρ σαφή εκ autem non angelorum nature convenire. Aperie
τούτων ότι μηδε τω των όλων Θεώ προσήκειν έoικε enim, ut dixi, de angelorum manifestatione narra
τα δηλούμενα δέδεικται δε ότι μηδέ τή των αγγέλων Cio eloquitur, eorum apparitionibus dilucide de
φύσει οίδε γούν, ώς έφην, ο λόγος επαληθεύειν επί Scripiis . Si igitur neque angelorum, neque altis
τη των αγγέλων επιφανεία, σαφώς επισημαινόμενος simi et increati oIonium Dei nature haec videntur:
τας δι' αυτών οπτασίας. Ει δη ουν μήτ' άγγελική φύ- consentanea, una eorum Superest solutio, si qui

ταύτα έoικεν αρμόττειν, λείποιτ' άν τούτων μία μόνη visibilitaten increate reservemus substantie,
λύσις, εί το μεν αναλλοίωτον και άτρεπτoν και αόρα- relatas vero Dei manifestationes Dei Verbo tribua
τον επί την αγένηταν διαφυλάττοιμεν ουσίαν, τους δ' mus, quod interdum et ante incarnationem pro
αναγεγραμμένους ως εκ Θεού χρηματισμούς επί τον Ilominum salute visum esse, descriptaque in Sa
του Θεού Λόγον μεταλαμβάνουμεν, όν διαφόρως και cris Scripturis munia exseculum credidimus. De
προ της ενανθρωπήσεως υπέρ της των ανθρώπων και lioc enim solo post omnium Deum tetragramma
σωτηρίας οφθήναι τε και τας εν ταις θείαις Γραφαϊς οι denominationen invenimus, ut Unigenito et
εμφερομένας οικονομίας εκτελέσαι πεπιστεύκαμεν » heredi Patris maxime consentanean. Optime 1gl
επί μόνου δε τούτου μετά τον τών όλων Θεών και την εur noveral Abrahamus que sapiens , et prophela
τετράγραμμον προσηγορίαν κειμένην εύρομεν , άτε de eodem Deo testalus est, omne scilicet quod
Μονογενεί και κληρονόμο του Πατρός άρμοστούσης judicium dedit Filio suo 38, adorat eum et soli
και ταύτης της θεϊκής επινοίας. Εύ γούν ειδώς o praler alios dicit : « Qui judicas omnem terran ,
'Αβραάμ, άτε σοφός ών και προς αυτού του Θεού προ- nequaquam facies judicium hoc39 ;» quod quidelin
φήτης είναι μαρτυρούμενος , ώς ότι πάσαν την κρί- ad angelum divino Verbs subjectum dictum esse
σιν έδωκεν τω Υιο, προσκυνεί τε αυτόν, και μόνο opinari minime justum aut verisimile ; unius ellini
παρά τους άλλους φησίν το « Μηδαμώς ο κρίνων πά- divini Verbi maxime proprium erat, inter alia,
σαν την γην ου ποιήσεις κρίσιν. » "Οπερ αγγέλω τον haec dicere : « Num celare potero Abraliam filium
θείον Λόγον υποβεβηκότι λέγεσθαι νομίζειν ανοίκειον meum quae gesturus sum** ? , atque illud : Scio
31 Gen. XVI, 19. 28 Joan. V, 22. 32 Gen. XV1, 25. 10 ibid . 17.
PATROL. GR. XXII. 33
1033 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. --EXEGETICA.
enim quod precepίurus sit filiis suis, et domuυ Α τε και απιθανώτατον, μόνω δε τω θεία Λόγιο οίχει) .
sue post se , ut custodiant viam Domini, et faciant τατον αν είη μετά των άλλων φάσκειν και το · Μ;
judicium et justitiam: ut adducat Dominus pro- κρύψω εγώ από 'Αβραάμ του παιδός μου και εγώ πομές,
pler Abraham que locutus est ad eum 1. » Quippe και το « " Ήδειν γάρ ότι συντάξει τους υιούς αυτού
ipsum haec decebat dicere, docentenm quod omnia και τώ οίκω αυτού μετ' αυτόν, και φυλάξουσι τάς
: b hominibus religiose facta ad solam in Deum οδούς Κυρίου ποιείν δικαιοσύνης και κρίσιν, όπως αν
Patremque omnium referre justum erat pietaltein , επαγάγη Κύριος επί 'Αβραάμ ά ελάλησε προς αυτόν.»
per quem in terra commorantem quidquid boni Και πρέπει γε αυτά ταύτα λέγειν παιδεύοντι, ότι δη
piis in utilitatem atque salutem procedit. Hec πάντα τα εξ ανθρώπων οσίως δρώμενα εις μόνην την
autem divinum loquitur Verbum velut de alio Do- του Θεού και Πατρός των όλων αναφέρειν θέμις ευσέ
ino, ipsius scilicet Ρatre edocens. Quem et sui- βειαν, παρ' ού επί γης όντος των αγαθών τα πάντα
met Dominum simul et Deum discipulis suis con τους ευσεβέσιν εις ωφέλειάν τε και σωτηρίαν χορηγεί.
fitetur, dicenς : « Ascendo ad Ρatrem meum, et ται · ταύτα δε ο θείος φησι Λόγος ως περί ετέρου Κυ
Patremvestrum, Deum meum, et Deum vestrum48. ρίου του εαυτού Πατρός διδάσκων: και γάρ και εαυ
Plena est autemlex , omnisque Scriptura hujusce του Κύριόν τε και Θεόν αυτόν ομολογεί προς τους
Domini - cliaracteris, scilicet, divini Verbi, quasi Β ιδίους μαθητές, «'Ανέρχομαι, φάσκων, προς τον Πα
de alio Dominoloquentis, qui Paler ejus manifeste τέρα μου και Πατέρα υμών, και Θεόν μου και Θεόν
est. Que quidem cum multa et profundissima sint υμών. » Πεπλήρωται δ' ό τε νόμος και πάσα Γραφή
meditatione digna , ad presens propositum satis του τοιούδε χαρακτήρας του Κυρίου , τούτ' έστιν του
esse opinor. θείου Λόγου, ως περί ετέρου Κυρίου διαλεγομένου,
(Γ. 8) δηλον δ' ότι του Πατρός. Πολλής δε και βαθυτάτης δεομένων θεωρίας των κατά τον τόπον, έκανα και
ταύτα προς την παρούσαν υπόθεσιν.
CAPUT IV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'.
« Ει fugit Agar a facie ejus 43 , 5 Sarai scilicet, « Και απέδρα "Αγαρ από προσώπου αυτής, και όταν
ut manifestum est, « cumqueinvenisset eam an- ότι της Σάρρας: « εύρε δε αυτήν άγγελος Κυρίου επί
gelus Domini juxta Content aque 4*. Secundum της πηγής του ύδατος , και εν τοις εξής δεύτερον
legimus in iis qua. sequuntur : « Dixit ad illam an- είρηται· « Είπεν δε αυτή ο άγγελος Κυρίου και
gelus Domini 68 ; et tertium: « Dixit ei angelus C τρίτον δε: « Είπεν αυτή ο άγγελος Κυρίου : Πληθύνων
Domini : Multiplicans multiplicabo sermen tuum, πληθυνώ το σπέρμα σου, και ουκ αριθμηθήσετε: από
et non numerabitur pre multitudine 46. 5 Ει rur . του πλήθους και και αύθις: « Είπεν αυτή ο άγγελος ξυ
sum : Dixit ei angelus Domini : Ecce concepisti ρίου: Ιδού συ εν γαστρί έξεις , και τέξη υιον , και κα
el paries flium : vocabisque nomen ejus Ismael, eo λέσεις το όνομα αυτού Ισμαήλ: ότι επήκουσε Κύριος
quod audieri Dominus afflictionem tuam 1 . Ει τη ταπεινώσει σου και μετά πάντας τους λόγους
Sermone absoluto dicitur : Vocavit autem nomen είρηται· Και εκάλεσεν το όνομα Κυρίου του λαλούν
Domini, qui loquebatur ad eam : Tu Deus qui vi- τος προς αυτήν. Συ Θεός και επιδιών με. » Ει μη και
disti me 8 . ) Eliamsi nec in Sancte narrationis από προσώπου της ιεράς Γραφής Κύριος ώνόμαστο
initio Dominus nominatus fuisset Agar visus er - τη "Αγαρ επιφανείς αλωμένη εν τω « Και εκάλεσε
ranti, vocavit autem nomen Domini qui Ioqueba - το όνομα Κυρίου του λαλούντος προς αυτήν, και καν υπ
tur ad eam, » si quis contendere velit ab Agar an- έλαβε τις την "ΑγαρΘεόν εσφαλμένως υπειληφέναι των
gelum falso quasi Deum habitum esse ; nunc autem άγγελον νυνι δε η Γραφή μαρτυρεί, ότι Κύριος ήν και
1estatur Scriptura Dominum esse, qui per pre- διά του προωνομασμένου χρηματίζων αγγέλου, δι' ώ
dictum angelum visus erat, per querm ut Dominus άτε Κύριος και Θεός ών πρεπόντως εαυτώ έλεγε το
ct Deus, ut ipsum decebat, dixit : « Multiplicans D Πληθύνων πληθυνώ το σπέρμα σου και τούτο γάρ
τηultiplicabo senten tuunι. ) Ηoc enim Dei units Θεώ μόνο αρμόζοι αν λέγειν, ουκέτι δε και αγγέλω
essel dicere, non jam angeli. Qua quidem voce τούτω δ' αυ το ρή ματι και την "Αγαρ εικός επιστή
edocta Agar sibi cuum Deo solo tale colloquium σασαν , συνεϊσάν τε ότι μόνου Θεού γένοιτ' άνή τοιαύτη
esse, « Tu Deus, ait, qui vidisti me. » Sed et rur - φωνή, ειρηκέναι: « " Οτι συ Θεός και επιδιών με και άλλα
Sus, cum fugit secum habens filium scriptum est : και δεύτερον, ότε αποδιδράσκει μεθ' εαυτής έχουσα
« Vocavitque angelus Dei Agar de celo 9, » dixit- τον υιόν, γέγραπται· « Εκάλεσεν δε άγγελος του Θεού
que ei que referuntur ,in quibus et illud : In gen- την "Αγαρεκ του ουρανού , και είπεν αυτή τα ανα
tem magnam faciam eum 80 ; » apertum est haec de γεγραμμένα, εν οις έστιν και το « Είς γάρ έθνος
puero dicere ; quod ab angelo dictum minime cre- ποιήσω αυτό» , δηλ δ' ότι το παιδίον · όπερ ουκέτ:
dendum, Dei enim propria denuntiatio est. Cujus τον άγγελον αξιόπισταν αν είη λέγειν, Θεού γάρ πά
igitur Domini nomen vocavit Agar : « Tu Deus qui λιν ή επαγγελία . Τίνος ούν Κυρίου εκάλεσεν η " Αγαρ
vidisti me, cum et ibi Hebraeorum tetragranumalon τούνομα: « Συ ο Θεός και επιδιών με , και κάνταύθα της
Scriptura referat nonen ? Predictis quippe mani- Γραφής επί του Κυρίου το τετράγραμμον πα?
• Gen. XVII, 19. 2 Joan. YX, 17. 3 Gen. XV1 , 6 . ** ibid. 7. 48 ibid. 9 . 66 ibid. 10. 7 ibid. 11 .
a ibid. 15. 59 Gen. XXI , 17 , 80 ibid. 18.
1037 ECLOGÆ PROPIETICÆ . - LIB . 1. 1038
Εβραιοις όνομα περιεχούσης; ή δηλον εκ των προ- A festum est hunc esse Verlbum, in pr1.cipio apud
αποδεδομένων, ότι δη του εν αρχή προς τον Θεόν Λό- Deum, quod adveniens, resque hominum a prin
γου, ός επιπαρών, και τα κατ' ανθρώπους εξ αρχής cipio inspiciens atque gubernans, pracellentibus
εφορών τε και οικονομών, τοις μεν επαναβεβηκόσι και perfectioribusque viris , quales erant Abrahamus,
τελείοις ανδράσιν, οίος ήν ό τε 'Αβραάμ και Ισαάκ Isaacus atque Jacobus, per seipsum manifestatum
και Ιακώβ, αυτός δι' εαυτου παρείχετο τας οπτασίας: est. lis vero qui tante virtuti impares erant, sicut
τοις δε της τούτων αρετής αποδέoυσιν , οίος ήν ο Λώτ, erat Lot, et in Judicibus Gedeon et Manoe, cale
και οι εν τοις Κριταϊς Γεδεών τε και Μανωέ, και όσοι risque eorum similibus, ministris legalisque ange
τούτοις έμφέρονται παραπλήσιοι, λειτουργούς και δια- iis qui sibi subjecli erant usus, diversis variisque
κόνους τους υπ' αυτόν θείους αγγέλουςχρώμενος πολυ- modis per eos mandata sua denuntiabat. Ηuic igi.
μερώς και πολυτρόπως παρείχετο δι' αυτών τας tur Agar , cum ipsius divini Verbi visionem ferre
επαγγελίας. Ταύτη γούν και τη "Αγαρ , άτε μή οία nequiret, per angelum que relata sunt significat.
τε ούση πω την αυτού του θείου Λόγου χωρείν οπτα- Jacobo etiam per angelos manifestatur ; verum
σίαν, διά του αγγέλου τα αναγεγραμμένα θεσπίζει: animadverte quod tali modo huic visus est , adhuc
ει (έτι) δε και το Ιακώβ δι' αγγέλων επιφαίνεται : infirmioris virtutis ; cum autem profecerit et ad
αλλ' όρα ότι και τούτο κατ' αρχάς μεν ώς άν έτι είσ- 5 perfectionem pervenerit , nuda et aperta suime!
αγομένα τούτον χρηματίζει τον τρόπον, προκόψαντι δε conversatione dignatur eum, nec jam per angelos
και εις τελειότητα επιδόντι γυμνής και ανεπικαλύ- atque interpretes, sed ipse per seipsum Dominus
πτου τηςιδίας μεταδίδωσιν ομιλίας, ουκέτι μεν δι' αγ et Deus Verbum , sicundas in paterna divinitate
γέλων και δι' ερμηνέων, αυτός δε δι' εαυτού ο Κύριος partes habens, propriam ad eum visionem mani
και Θεός Λόγος , o τα δευτερεία της πατρικής επέχων festat.
θεότητος, της ιδίας αυτόν καταξιών οπτασίας .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε' (f. 9). CAPUT V .
« Ο ήλιος εξήλθεν επί την γήν, και Λώτ εισήλθεν εις « Sol egressus est super terram et Lot ingressus
Σηγώρ. Και Kύριος έβρεξεν επί Σόδομα και Γόμορρα est Segor. Igitur Dominus pluit super Sodomam et
δείον και πυρ παρά Κυρίου εκ του ουρανού. Ουκ Gomorrharm sulphur et ignem a Domino de
oίμαι τινα των άπαξ πεπιστευκότων ιεράς και θεο- celo 81. Non opinor aliquem eorum , qui semel
πνεύστoυς υπάρχειν τας αγίας Γραφάς ευρεσιλογείν crediderunt sacras et divinitus inspiratas esse san
τι εις τους τόπους, αντιλέγειν πειρώμενον τους περί clas Scripturas, verbis hesitare hisin locis , respon .
του Λόγου του Θεού παραδεδομένοις, ότι τε προήν υπό- c dere querentem iis que de Verbo Deo asseruntur,
στασιν ιδίαν έχων, και ότι προ της ενανθρωπήσεως quod preexsistebat substantiam propriam habens,
τας εις ανθρώπους οικονομίας ετέλει δύο γάρ Κυ- et ante incarnationem rebus hominum moderandis
ρίους ενταύθα σαφώς η Γραφή παρίστησιν, εί γε « Κύ- preerat. Ηic enim duos aperte Dominos Scriptura
ριος έβρεξεν παρά Κυρίου. » Το δ' όμοιονέστιν ευρείν designat : « Pluit Dominus ... a Domino. Similia
παρά τω ιερώ Αποστόλω φήσαντι : « Δώη ο Κύριος reperire est apud sar.ctum Apostolum dicentem:
έλεος τω Ονησιφόρου οίκω" » και «Δώη αυτώ ευρείν « Dei Dominus misericordiani Onesipheri domui 81;»
έλεος παρά Κυρίου εν εκείνη τη ημέρα. 'Αλλά γάρ et : « Det illi Dominus invenire misericordiam a Do
εν τούτοις περί Πατρός και Υιού διαρθρούς λόγους, πιino in illa die 83. » Enimvero facile estin illis que
τω μεν αγενήτη και Πατρί των όλων την κατά πάν- ad Ρatrem, que ad Filium spectant, perspicue secer
των και κατ' αυτού του Υιού κυρίαν τε και αυθεντείαν nere verba, queincreato Patrique omniumin omnes
ανατιθέντας , το δε το Λόγω τα δευτερεία μετά τον atque in ipsum Filium dominationem et auctorita
Πατέρα της κατά πάντων των γεγενημένων άρχής τε tem tribuunt , Verbo autem secundas post Ρa
και δεσποτείας απονέμοντας. Δις δε ενταύθα ονομαζο- treim partes assignant in omnium creaturarunι
μένου του Κυρίου, κατά το: "Έβρεξεν Κύριος παρά principatu atque imperio. Hic autem bis nominalo
Κυρίου,» δις κατά το Εβραϊκόν και το τετράγραμμον D Domino, secundum illud : « Pluit Dominus... a Do
έμφέρεται, ως σαφέστατα ανομολογείσθαι το επί δύο mino, bis secundum Ηebraicum ei tetragramma
προσώπων, δηλον δ' ότι του Θεού και Πατρός τών ton refertur, ad personarum dualitatem evidentis
όλων και του Λόγου αυτού, την άρρητον ταύτην πα- sime distinguendam; manifestum est autem Dei et
ραλαμβάνεσθαι σημείωσιν· ώς μηκέτ' αμφιβόλως omnium Patris , atque ejus Verbi discrimen hac
έχειν, εί που αν φέρoιτο ή τοιαύτη επί του Θεού προσ- inefabili denominatione designari , ut ne cui sit am
ηγορία , μή μόνον επί της αγενήτου φύσεως αυτήν biguum, si forte Ihre uspiam de Deo appellatio ad
παραλαμβάνεσθαι, αλλά και επί του εν αρχή προς hilleatur , non tantum de increata natura intelli
τον Θεόν όντος Λόγου. gendam esse , sed etian de Verbo quod est in prin
cipio apud Deum .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G'. CAPUT VI.
Εν τη προς τον Ιακώβ ευλογία ο Ισαάν φησι In Jacobi benedictione haec inter alia Isaacus di
μετά τινα και ταύτα: « Και δουλευσάτωσάν σου έθνη : cit : Ει serviant ibi populi et adorent te tribus :
1 Gen, XIX, 23, 32 Τim. 1 , 16. 63 ibid. 18.
1039 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS NI. — EXEGETICA . 10
esto dominus fratrum tuorum,et incurventur ante le A και προσκυνήσουσιν σοι άρχοντες και γίνου κύριος
filii patris tui 55.5 Hec quasi ad Jacobum dicta minime του αδελφού σου , και προσκυνήσουσίν σοι υιοί το
posse videntur ad eumreferri, neque adpopulum ex eo πατρός σου. Τα λεγόμενα ως προς τον Ιακώβου
natum, populum circumcisionis. Qui enim populi un- πάνυ τι φαίνεται δύνασθαι επ' αυτόν ανάγεσθαι, ουδε
quam ei servierunt ?Αut que tribus eumadoraverunt ? μήν έπί τον εξ αυτού γενόμενον λαόν τον εκ περι
quem adorabant ? quando unquam in fratrem suum τομής ποία γάρ έθνη και πότε εδούλευσεν αυτώ;
dominationem exercuit? Qui autem patrisipsius filii ή τίνες άρχοντες αυτό προσεκύνησαν ; ώς τίνα δε
qui eum adoratari dicuntur ? Quippe alium quem- και προσεκύνουν; πότε δε και εκυρίευσε του αδελ
dam praeter Jacobum filium habuisse Isaacus non φού αυτού ; ή τίνες οι του πατρός αυτού υιοί οι λε
invenitur , nisi Esaum, Quomodo igitur plurali- γόμενοι προσκυνήσειν αυτώ ; Και μήν ούχ ευρίσκε.
ter dicitur : Incurventur ante te filii patris tui ? » ταί γε ο Ισαάκ έτερόν τινα παρά τον Ιακώβ εσχη
Hec autem notavimus propterea quod sepius in κώς ή μόνον τον Ησαύ πώς oύν πληθυντικώς είρη
prophetiis per Jacobum Christus significatur, ut pro- ται το, « Προσκυνήσουσι σοι οι υιοί του πατρός σου ;
priis ostendetur locis, suspicantes annon forteista Ταύτα δ' έσημειωσάμεθα διά το πολλάκις και Ia
in ejus testimonium adaptari possent. Simili enim κώβ τον Χριστόν εν ταις προφητείαις χρηματίζειν,
ratione per Isaacum Christum sanctus Apostolus B ώς εν τοις οικείους δειχθήσεται τόποις, υπονοούντες
innuit, dicens: Abrahamo dicta sunt promissiones μη πη και ταύτα δύναται ταις περί αυτου μαρτυ
et semini ejus. Non dicit et seminibus, quasi in mul- ρίαις αρμόζειν. " Ωσπερ γούν και τα κατά τον Ισαάκ
tis : sed quasi in uno : et semini tuo, qui est Chri- εις τον Χριστόν μετείληφεν ο ιερός Απόστολος φή
stus 58. Vide igitur si ad eundem modum et que hic σας: « Τώ δε 'Αβραάμ εδόθησαν αι επαγγελίαι και
dicuntur de Jacobo non melius Christo convenirent ; το σπέρματι αυτού · ου λέγει και τους σπέρμασιν, ώς
que quidem si ita habeat vir studiosus, quamque επί πολλών, αλλ' ώς έφ' ενός, και το σπέρματί σου,
lectionem allegorie legibus conferre noverit. ός έστι:Χριστός και όρα ει μη τον αυτόν τρόπον και τα
ενταύθα ως περί του Ιακώβ ειρημένα μάλλον αρμόζοι αν τώ (f. 10) Χριστώ, άπερ ει ούτως έχoι ο φιλομα.
θης εκάστην λέξιν νόμοις αλληγορίας εξετάσας είσεται.
CAPUT VII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.
« Mansit autem Jacob solus : et ecce vir lucta - « Υπελείφθη δε Ιακώβ μόνος και έπάλαιενάνθρω
batur cum eo usque mane 88. Dein post pauca πος μετ' αυτού έως πρωί. » Είτα μετά βραχέα εί
Jacobo dicente : « Non dimittam te nisi benedixe- πόντος του Ιακώβ , « Ου μη σε αποστείλω εαν μη
ris mihi , dixit ad eum : Quod nomen est tibi ? Re- με ευλογήσης, φησίν προς αυτόν: « Τι όνομάσου; Ο
spondit : Jacol . Atille : Nequaquana, inquit, Jacob C δε είπεν, Ιακώβ. Είπεν δε αυτώ· Ουκέτι Ιακώβ κλη
appellabitur nomen tuum, sed Israel : quoniam si θήσεται το όνομά σου, αλλ' Ισραήλ έσται το όνομά
contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra ho- σου, ότι ενίσχυσας μετά Θεού , και μετά ανθρώπων
mines prevalebis 87 ! » Ει post pauca : Vocavit Ja - δυνατός . Και αύθις μετ' ολίγα: Εκάλεσεν Ιακώβ το
cob nomen loci illius Phanuel ( visus Dei) dicens : όνομα του τόπου εκείνου Είδος Θεού · είδον γάρ Θεόν
Vidi Dominum facie ad faciem et salva facta est πρόσωπον προς πρόσωπον, και εσώθη η ψυχή μου.)
anima mea 88. » Quibus addit Scriptura : Oriusque oίς επιφέρει φάσκουσα ή Γραφή , 'Ανέτειλε δε
est ei statim sol, postquam transgressus est Pha- αυτό ήλιος ήνίκα παρήλθε το είδος του Θεού. • Τω
nuel ( visus Dei) 89. ) Abrahamo quidem primum μέν 'Αβραάμ αρχήθεν ύπαρ ο Κύριος χρηματίζει,
somnio Dominus manifestatur, et saepius colloqui- και πολλάκις μεν διαλέγεται, τρίς δε αυτό και όφθείς
tur ; ter dein ei visus refertur, non in nocle, sed αναγέγραπται, και ουκ εν νυκτί, αλλ' εν ημέρα μέση
per meridiem visus ; in tertia enim apparitione oφθείς · το γούν τρίτον και εν αυτή μεσημβρία αυτή
ips0 meridiano tenmpore ejus hospitium excipit. Ja. επιξενούται• το δε Ιακώβ πρώτον μεν δύναντος
cobo autem primum quidem post solis occasum ηλίου εν μέση νυκτί καθ' ύπνους φαίνεται κατ' ει
media noctein somniis apparet, in Mesopotamiam . γάρ (κατιόντι) εις Μεσοποταμίαν , ότε εν τω οράμα:
descendenti, cum per Somnum aspexit celestem Ρ θεωρήσας την ουρανοκλίμακα και τους αναβαίνοντας
Scalam, angelosque in ipsa ascendentes et descen- και τους καταβαίνοντας εν αυτή αγγέλους, τον δε
dentes, audivitque Dominum innixum Scale sibi Κύριον επεστηριγμένον επ' αυτής , ακούει λέγοντας
dicentem : Ego sum Dominus Deus Abraham pa» αυτή του Κυρίου, « Εγώ Κύριος ο Θεός 'Αβραά !
tris tui 60, et reliqua, quae sequentibus per ange- του πατρός σου, και τα λοιπά, ά και από των έξι και
Jum ei dicta fuisse demonstrantur : secunda mani- παρίσταται δι' αγγέλου αυτό είρηκός και δεύτερον
festatio in Mesopotamia facta est, cum ei adfuit δε εν τη Μεσοποταμία, ότε επιστάς αύθις και διά του
dixitque Dominus, ut tetragrammaton ostendit : τετραγράμμου δηλούμενος Κύριος είπεν αυτώ ( Από
• Reveriere in terram patrum tuorum, et ad gene στρέφου εις την γην των πατέρων σου και εις την
rationem tuam, et ero tecum 61 . In somnis ei haec γενεάν σου, και έσομαι μετά σου. Καθ' ύπνον αυτή
et per angelum elocutus est. Uι et ipse docet Jaco- ταύτα και δι' αγγέλου είρηκεν · ώς δε αυτός ο Ιακών
δ Gen. ΧΙV , 29. 55 Galat . 1 , 16. 86 Gen. XXXI, 26. 57 ibid. 26-28. 58 ibid. 50. ibid .
31 . 60 Gen. ΧΧVΙΙι, 13. 61 Gen. XXXI , 3 .
 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB . I. 1012
διδάσκει άνα (άμα) γουν τη θεία φωνή την Λείαν και A bus, vocalis Deo jubenle Rachel el Lia , eisque in
την Ραχήλ ανακαλέσας, μεθ' έτερα τον γενόμενον ter alia apparitione que sibi evenerat relata .
αυτώ χρηματισμόν ανατίθεται αυταίς λέγων, « Και « Dixitque angelus Domini, inquit, ad me in som
είπέ μοι ο άγγελος του Θεού καθ' ύπνον , Ιακώβ, 5 nis, dicens : Jacob 62; et cetera, in quibus ait :
και τα εξής, εν οις φησιν: Εγώ είμι ο Θεός ο « Ego sum Deus visus tibi in loco Dei, ubi unsisti
όφθείς σου εν τόπω Θεού · ου ήλειψάς μου εκεί στήλης, lapidem, et volum vovisti mihi. Nunc ergo surge et
και ηύξω μου εκεί ευχήν νύν ούν ανάστηθι, και έξ- egredere de terra hac , revertere in terram nativi
ελθε εκ της γης ταύτης, και απελθε εις την γην της tatis tue 63. 5 Post haec vero revertenti e Mesopo
γενέσεώς σου. • Μετά δε ταύτα υποστρέψαντι αυτώ 1amia primo mane obviam fuerunt angeli Domini de
από της Μεσοποταμίας πρώτον μεν ήδη πρωΐας ού- quibus et dixit : « Castra Dei sunt haec 64. Veri- ,
σης συνήντησαν οι άγγελοι του Θεού, περί ών και simile est hos esse, quos prius super scalam vide
είπε : « Παρεμβολή Θεού αύτη , και εικός γε τούτους rat. Deinde oritur illi sol ex alto post supradictum
εκείνους είναι, ούς πρότερον επί της κλίμακος έωρά - Iocum,in quo videtur cum eo luctatus per somnum
κει • είτα δε και ανατέλλει αυτή ο ανωτέρω δύνας qui ad eum dixit : « Νequaquam Jacob appellabi
ήλιος μετά την προεκτεθείσαν περικοπήν, εν ή φαι- ιur nomen tuum, sed Israel, quoniam si contra
νεται παλαίων αυτώ καθ' ύπνους ο φήσας προς αυτόν· Β Deum fortis fuisti , quanto magis contra homines
ραήλ έσται το όνομά σου, ότι ενίσχυσας μετά Θεού Ortus est ei. Postquam autem profecerit, perfe
και μετά ανθρώπων δυνατός. » Μετά γούν την οπτα- ctusque fuerit, jamnon in somnis , neque noctu,
σίαν ανέτειλεν αυτώ ο ήλιος · ήδη δε προκόψαντι και neque per angelum, neque sub specie humana, sed
τελειωθέντι ουκέτι καθ' ύπνους, αλλ' ουδε εν νυκτί, in medio die, Iuce in media , Deus ipse manifesta
ουδε δι' αγγέλου, ουδέ μην δι' ανθρωπίνου είδους, εν ενα ei, dicens : Surge, et ascende Bethel, et habi
μέση δε ημέρα και φωτί χρηματίζων αυτώ ο Θεός ta ibi €6. Atque post haec omnia, tunc primum
φησιν · . ' Αναστάς , ανάβηθι εις τον τόπον Βαιθήλ, livina Scriptura testatur ipsi Deum visum fuisse in
και οίκει εκεί και και επί τούτοις πάσι τότε πρώτον Ιufa, qui et benedixit illi, dixitque ea que referun
η θεία Γραφή μαρτυρεί ότι ώφθη αυτώ ο Θεός εν ιur . Quceremus autem oliose quomodo deinceps
Λουζά, και ευλόγησεν αυτόν λέγων τα αναγεγραμ- ei, cum in Egyptun descendere pararet, rursus
μένα. (f.11) Ζητήσομεν δ' επί σχολής πώς μετά ταύτα in visione nocturna Deus dixerit : Νoli timere, de
μέλλονται αυτό κατιέναι εις Αίγυπτος πάλιν έν ορά- scende in Egyptum 67, ο Hec nobis necessario
ματι και διά νυκτός ο Θεός είπεν: « Μή φοβού κατα- perpendenda. Ostendunt enim quod non facile, nec
βηναι εις Αίγυπτον. 5 Ταύτα δε ημίν αναγκαίως πα- C cuivis hominum Deum visum fuisse divina narrat
ρατέθειται· δείκνυσιν γάρ ότι μη ευχερώς μηδ' επί Scriptura. Neque enim Adamo, neque Enoch illi,
των τυχόντων ανδρών η θεία Γραφή τον Θεόν ώφθαι qui translatus est, neque Noe, neque ipsi Moysi
ιστορεί ούτ' ούν επί του Αδάμ, ούτ' επί του μετα- fertur apparuisse Deus, etsisepius eis locutum esse
τεθέντος Ενώχ , αλλ' ουδ' επί του Νώε, ουδ' επ' αυ- narrant. De nullo enim divinus sermo visum esse
του Μωϋσέως τετήρηται ότι ώφθη τινί τούτων ο Θεός, Deum refert, nisi de solo Abrahamo, et Isaaco, et
καίτοιγε πολλάκις αυτοίς διειλέχθαι αναγεγραμμέ- Jacobo. Abrahamo quidem non in prima manife
νος · αλλ' ουδ' επί ενός γε άλλου ο θείος Λόγος τον statione visus est, sed secunda , quinta et sexta; Ja
θεόν ώφθαι εισάγει, ή επί μόνου του Αβραάμ και cobo autemin omnibus que memorantur ; Isaaco
του Ισαάκ και του Ιακώβ · και επί μεν του Αβραάμ bis tantum Dominus manifestatus , bis visus di
ου κατά τον πρώτον αυτώ χρηματισμόν ώφθη, αλλά citur, et secundum quidem noctu. Μanifestum est
κατά τον δεύτερον και κατά τον πέμπτον και έκτον · iis quae jam de Abrahamo diximus, quod non ad
επί δε του Ιακώβ μετά τα αναγεγραμμένα πάντα : primam causam visiones sunt referenda, sed ad
τω γάρ Ισαάκ δις μόνος χρηματίσας ο Κύριος το divinum Verbum, quod accipere nondum valebant
δις ώφθαι αυτή αναγέγραπται , ει και το δεύτερον έν beati divinique homines. His igitur ipsis, quibus et
νυκτί. Πρόδηλον δε από τών κατά τον Αβραάμ προ- ν risus fuisse dictus est, non sine multa exercita
ειρημένων ημίν, ότι μή επί το πρώτον αίτιον αναφέ- tione preparatoria manifestatus est. Quis igitur
ρειν χρή τας οπτασίας, αλλ' επί τον θείον Λόγον, ον alius esse posset, qui lioc in loco colluctatur cum
ουδε αυτόν (αυτοί) πω χωρείν οίοί τε ήσαν οι μακά- Jacobo quasi athleta et pugnator , nisi hicipse qui
ριοι και θείοι άνδρες τούτοις γούν αυτοίς, οίς και mulioties et diversa ratione potribus nostris locutus
ώφθαι προείρηται , μετά πλείστας προγυμνασίας est 68, sanctum Dei Verbum, solus post Ρatrem
έωράτο. Τίς δή (αν) ούν άλλος είη και ο κατά την Dominus et Deus, qui visus el benedicens Jacobs
προκειμένην περικοπήν συμπαλαίων και συναγωνι- Israel eum nominavit, addens : « Contra Deum Tor
ζόμενος και ώσπερεί συμμαχών τω Ιακώβ, ή ο πο . tis fuisti ? » Eo autem modo videbant divini nomi
λυμερώς και πολυτρόπως τους πατράσι λαλήσας o nes Dei Verbum, quo et Salvatoris nostri apostoli,
ιερός του Θεού Λόγος, μόνος μετά τον Πατέρα Κυ- dicentes : « Quod fuit ab initio, quod audivimus,
6. Gen. ΧΙΧι, 11 43 :hid. 13 . ** Gen. XXXII, 2. 65 ibid . 28. 66 Gen. ΧΧΧν, 1. 61 Gen. XZνι, 5.
63 Ηebr . 1, 1.
 1015 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. - EXEGETICA. 1014
φιιod vidius oculis nostris, quod perspeximus, Α ριος και Θεός χρηματίζων, ός και ευλογήσας τον Ia
et manus nostrie contrectaverunt de verbo vi- κώ6 Ισραήλ αυτόν ώνόμασεν, επειπών , ότι « Εν
te 8. Quo Verbum et vitam cum conspexisset ίσχυσας μετά Θεού; » Ούτως δε εώρων οι θείοι άνδρες
Jacobus, dixit : « Vidi enim Deum facie ad faciem, τον του Θεού Λόγον, ως και οι φήσαντες του Σωτή
et salvata est anima mea 70 . ) ρος ημών απόστολοι" "Ο ήν απ' αρχής, ο ακηκόα
μιν, ό έωράκαμεν τοις οφθαλμοίς ημών, και εθεασάμεθα, και αι χείρες ημών έψηλάθησαν, περί του Λό
γου της ζωής εν Λόγον και ζωήν θεασάμενος ο Ιακώβ επιφέρει λέγων· « Είδoν γάρ Θεόν πρόσωπον
προς πρόσωπον· και εσώθη μου η ψυχή. »
CAPUT VIU . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.
• Juda, te laudabunt fratres tui : manus tua in « Ιούδα, σε αινέσαισαν οι αδελφοί σου · αι χείρές
cervicibus inimicorum tuorum, adorabunt te Gli σου επί νώτου των εχθρών σου · προσκυνήσουσι σοι
patris tui. Catulus leonis Juda : e gemma, fili mi, οι υιοί του πατρός σου. Σκύμνος λέοντος Ιούδα » έκαι
ascendisti : requiescens accubuisti ut leo , et quasi βλαστού, υιέ μου , ανέβης αναπεσών εκοιμήθης ως
Teena. Quis suscitabit eum ? Non auferetur sceptrum λέων , και ως σκύμνος · τίς εγερεί αυτόν ; Ούκ έκλεί
le Juda, et dux de feinore ejus, donec veniat qui mit - η ψει άρχων εξ Ιούδα, ουδε ηγούμενος εκ των μερών
tetidus est, et ipse erit exspectatio gentium 4, 5 et αυτού, έως αν έλθη τα αποκείμενα αυτό και αυτός
reliqua. Quasi sancti Spiritus verbum audiendum προσδοκία εθνών, και τα εξής. Ως αγίου Πνεύμα
Jacobi de Christo propletizantis , et in personam τoς τον λόγον ακουστέον του Ιακώβ τα περί του
transferentis ejus ab iis : Juda , le laudabunt fra- Χριστού προθεσπίζοντος και εις πρόσωπον αναφιω
res tui. 5 Quod enim non ad unum filiorum verba νoύντος αυτού τα από του, « Ιούδα, σε αινέσαισαν οι
ficeret patriarcha apertum est Scripture perilis, αδελφοί σου και ότι γάρ ου προς τον ένα των υιών
11: e sic narrat : • Vocavit autem Jacob filios suos, τους λόγους ο πατριάρχης έποιείτο δηλον τοίς επι
et all els : Congregamini ut annuntiem que ven- στήσασι τη Γραφή διηγηματικώς φασκούση: « Εκά
ειιra sunt vobis in diebus novissimis 72. » Igitur de λεσε δε Ιακώβ τους υιούς αυτού, και είπεν: Συν
futuris se eis prophetizaturum nuntiat. Praeterea άχθητε, ίνα αναγγείλω υμίν τι απαντήσεται υμίν επ'
perspictum est quod non ad patriarcham Judan εσχάτου των ημερών. » Ουκούν περί μελλόντων προ
spectant prophetia verba . Quando enim illum et φητεύσειν αυτοίς επαγγέλλεται. Σαφές δε και άλλως
laim on Yeni adoraverunt fratres sui , aut propter ότι μή προς τον πατριάρχην Ιούδαν αι της προφη
γιod facinus eum unquam laudaverunt ? Ouonmodo τείας (f. 12) αρμόττουσι φωναί • πότε γάρ εκείνον
etiam quidquid de hac prophetia ei adaptari potest ? C ή και διά τι προσεκύνησαν οι αδελφοί αυτού, επί τίνι
Nec vero ad tribum ea possunt referri ; namque δε κατορθώματα ή και πότε ήνεσαν αυτόν; Πώς δ' αν
1On tantum e tribu Jude duces populi constituti τις και τα λοιπά της προφητείας επ' εκείνον αρμό
Sunt. Judices enim post Moysem e variis tribubus ζων διηγήσεται ; Αλλ' ουδε επί την φυλήν ευλογί
circiter quingentos annos Hebrais prefecti sunt ; στως τις αυτά αναφέροι, ότι μή μόνον εκ της Ιούδα
lein e tribu Benjamin primus omnium rex fuit φυλής άρχοντες κατέστησαν του λαού · οί τε γάρ μετά
Saul; quo mortuo regnaverunt e tribu Judae non Μωϋσέα Κριται εκ διαφόρων γενόμενοι φυλών διήρχε
1οίο quingentorum annorum spatio; dein post Ba - σαν ηγούμενου επί έτεσιν εγγύς που πεντακοσίδες,
bylonis capivitatem rebus prefuerunt e tribu Levi μεθ' ους εκ φυλής Βενιαμίν πρώτος απάντων βασι
plus quam quitgentos annos, usque ad Christi ad - λεύει Σαούλ, και ούτως μετά τούτους οι εκ φυλής
Ventuno . Quidigitur magis de tribu Jude quae pra - Ιούδα βασιλεύουσιν ουδ' όλοις έτεσι πεντακοσίοις "
ficta sunt refert prophelia , quan de ceteris ? Ergo είτα μετά την εις Βαβυλώνα αιχμαλωσίαν οι εκ φυλής
non al tribunm referri possunt quae ostenduntur , Λευι προέστησαν των πραγμάτων υπέρ τα πενταχύ
Qui enim in novissimis diebus apparuit Judas, ve - σια έτη μέχρι της του Χριστού παρουσίας. Τί ούν
rum novimus esse Salvatorem et Dominum nostrum μάλλον περί της Ιούδα φυλής τα προειρημένα φησίν
Jesum, Christum Dei , qui et dispensator eius vo- D ή προφητεία, ουχί δε και περί των λοιπών ; Ούχ άρα
luntatis et Judas nominatur. Ita enim nunc Israel, ουδε επί την φυλήν αρμόζοι τα δηλούμενα ' τον μέντοι
nunc Jacobus, nunc David, nunc aliter. Hunc au- γε επ' εσχάτωτων ημερών αναφανέντα Ιούδαν αλή
tem et sancti apostoli et quotquot Spiritus adoptione θενόν ίσμεν τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησουν
dignati sunt, laudaverunt et adoraverunt. « Manus τον Χριστόν του Θεού , και ταμίαν των περί αυτού
tue, quas symbolice
in cervicibus facia ejus esse
inimicorumtuorum , existimamus,
id est, cogi - ετέραν και Ιούδαν
επινοιώνΙσραήλ, ονομασθέντα
και κατ' : ώσπερ
άλλην Ιακώβ , καιδηΔαυίδ,
και
tationuno hostilium quae eum fugiunt. Ηic et quasi και άλλοτε άλλως · τούτον δε και οι ιεροι απόστολοι,
« catulus leonis , dicitur , sive propter secundum και πάντες όσοι του πνεύματος της υιοθεσίας τξιώ
Carnem nativitatem e tribu regia et Davidis radice, θησαν, ήνεσάν τε και προσεκύνησαν : « Αί χειρές τε
« et in similitudinem carnis peccati factam 78, ) αυτού , και ας συμβολικώς ηγούμεθα είναι τας πράξεις ,
Sive propter deitatem , qua exula homo factus est, « κατά νώτου των εχθρών αυτού, και τούτ' έστιν των
ob quan el non immerito : « Ε gemma , fili mi, νοητών πολεμίων φευγόντων αυτών γεγόνασιν ούτος
60 Joan. 1 , 1. 70 Cen, XXXII , 50. 71 Gen. XLIX , 8 -10. 12 ibid. 1 . 73 Rom. VΙΙ , 3.
 1043 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . I. 104
δε και ως « σκύμνος λέοντος και είρηται, είτε διά την A ascendisti, ab Jacobo dicitur. Verumenimvero
κατά, σάρκα γένεσιν εκ βασιλικής φυλής, και της του cum quidem e gemma et e radice ejus nativitatein
Δαυίδ ρίζης, « και εν ομοιώματα σαρκός αμαρτίας ostenderel Salvatoris, « catulum leonis eum no
γεγενημένην , είτε διά τήν θεότητα, ής εαυτόν κε- minavit, dicens : « Catulus leonis Juda : e gemma,
νώσας ενηνθρώπισεν, δι' ήν ευκαίρως και το, « Εκ fili mi, ascendisti ; , cum veru et exaltationem et
βλαστού, υιέ μου , ανέβης, και υπό του Ιακώβ αναπε- passionis sue dormitionem prophetizat , simul eum
φωνηται."Οτε μεν ουν την εκ βλαστού και εκ ρίζης dicit et quasi leonem et quasi catulum : Requie
αυτού γένεσιν εδήλου του Σωτήρος, « σκύμνον λέον- scens accubuisti ut leo et ut leonis catulus : tunc
τος και αυτόν ωνόμασεν , είπών , Σκύμνος λέοντος enim, non tantum ut regio ortus genere , sed ut
Ιούδα· έκ βλαστού , υιέ μου, ανέβης , ότε δε την ipse rex elatus est; agnoscentibus eum gentibus,
ανάβλησιν και την κατά το πάθος αυτού κοίμησιν etsi poluerunt Judaei , quasi ipse rex fuisset Israel.
προφητεύει, αμφότερα αυτόν φησι και ως λέοντα και Cælerum et dicere possemus ei, quandoquidem con
ως σκύμνον εν τώ, « 'Αναπεσών εκοιμήθη ως λέων 1ra potestates adversas bellum Iulisset , et ever
και ως σκύμνος , τότε γάρ ου μόνον ως εκ βασιλι- tere pararet. mortis potentiam habentenm , scilicet
κου τυγχάνων γένους , αλλά και ως αυτός βασιλεύς diabolum, necesse erat adesse e radice Jacobi se
ών ανύψωτο· ομολογούντων αυτών των εθνών, εί και β cundum carnem nato Verbi deitatem. Leoni qui
μή οιεκ περιτομής ήθελον, ώς άρα αυτός είη ο βασι ». dem nuerito deitas assimilatur , ut qui feras omnes
λεύς του Ισραήλ και άλλως δε δηθείη αν, επειδή indonitasque potestates superavit atque devicil ;
προς αντικειμένας δυνάμεις αιρομένω πόλεμον και leonis autem calculo , ut qui carnem accepit e regia
καταλύειν μέλλοντα τον το κράτος έχοντα του θανά- Jude tribu natus. At si quidern adversarius noster
του, τουτέστι τον διάβολον , έδει παρεϊναι τώ εκ βλα- diabolus est quasi leo rugiens78 , animadverte quod
στου Ιακώβ κατά σάρκα γεγενημένω την θεότητα ejus catulus omnis dicatur peccator , quonian
του Λόγου: είκότως λέοντι μεν η θεότης παραβέβλη - « omnis qui facit peccatum ex diabolo est 18. »
αγρίας και ατιθάσους δυνάμεις σκύμνω δε λέοντος, peccati venit et factus est pro nobis piaculum 11; »
ο ανειλήφει σαρκίον εκ της του Ιούδα βασιλικής τυγ- et eum qui non noverat peccatum, pro nobis
χάνων φυλής αλλά και είπερ ο αντίδικος ημών διά- peccatum fecit 78, » allende quod eam ob cau
εολος ώς λέων εστίν (f. 13) ωρυόμενος , όρα μη τού- Sarm secundum quoddam significantius verbum
του σκύμνος πάς αν λεχθείη αμαρτωλός, έπει και πάς non leonem neque catulum, sed quasi leonem et
ο ποιών την αμαρτίαν εκ του διαβόλου γεγέννηται. catulum eum factum esse in passionis tempore
Επεί ούν και ο Σωτήρ « εν ομοιώματι σαρκός αμαρ- 6 prophetia declarat ; cum et ipse passionem suam
τίας ελήλυθε, » και Γέγονεν υπέρ ημών κατάρα" , Serpentis assimilat passioni dicenς : « Ει sicut Moy
και· τ Μή γνόντα αυτόν αμαρτίανυπέρημώναμαρτίαν ses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari
εποίησεν · και όρα μη τούτων ένεκεν κατά τινα βαθύ- oportet Filium hominis 19, Dein facile resurre
τερον λόγον ούτε λέοντα ούτε σκύμνον , αλλ' ως ctionis ejus mysterium innuit, his verbis : « Quis
λέοντα και σκύμνον γεγονέναι αυτόν παρά τον του suscitabit eum ? » Apertum est nobis e conclusione
πάθους καιρόν η προφητεία θεσπίζει: έπει και αυτός quis suscitet Jesum Dominum nostrum a mortuis ,
το εαυτού πάθος το του όφεως παραβάλλει λέγων· Deus scilicet ct Paler ejus.
« "Ωσπερ Μωϋσής ύψωσε τον όφιν εν τη ερήμω, ούτως υψωθήναι δεί τον Υιόν του ανθρώπου . » Επί τούτοις
σεσιωπημένως το κατά την ανάστασιν αυτού μυστήριον υπαινίττεται διά του, « Τις έγερεί αυτόν ; » Σαφές
δ'ημίν εκ του συμπεράσματος γέγονε τίς ήγειρεν Ιησούν τον Κύριον ημών εκ νεκρών» δήλον γάρ ότι ο
Θεός και Πατήρ αυτού .
Έξής δε λέγεται τα από του• Ουκ εκλείψει Deinde dicitur : « Non auferetur sceptrum de
άρχων εξ Ιούδα, ουδε ηγούμενος εκ των μηρών Juda, el dux de femore ejus. » Que quidem si de
αυτού , άπερ ει μεν εξ ετέρας αναγινώσκοιμεν alio interpretemur sceptro , dicerentur quasi de
αρχής , λέγοιτο αν ώς περί απάντων των εκ του omnibus qui ex Judeorum genere populum guber
"Ιουδαίων γένους καθηγησαμένων του λαού, και είη narunt , 1alisque esset secundum hanc interpreta
αν κατ' αυτήν την διάνοιαν και των προκειμένων ρητών D tionerm hujusce Ioci sensus : Νon prius cessabunt e
νoυς τoιόσδε τις ου πρότερον παύσονται οι εξ Ιου - Judicis duces, principesque super Judeorum popu
δαίων άρχοντες και ηγούμενοι επί τον Ιουδαίων λαόν Ιum constituti , quam veniat gentium exspectationis
καθιστάμενοι, έως αν έλθη ο της των εθνών προσδοκίας causa, id est , Christus , cujus post adventum ne
αίτιος, τούτ' έστιν ο Χριστός , ού παραγενομένου έκλεί- cesse est auctoritatem relinquant . Quae cum ita se
γειν ανάγκη τους προειρημένους. Τούτων δ' ούτως liabeant , tempora nostra altente perspiciamus , an.
εχόντων , επισκεψώμεθα τους καθ' ημάς χρόνους, είγε duces regesque nunc reperire sit . Verumomnibus
νυν βασιλείς και ηγουμένους έστιν ευρείν . 'Αλλά γαρ constat, sicut c: teras gentes, Judaeorum quoque
πάσι πρόδηλον ώς μετά των λοιπών και το Ιουδαίων populum Romane ditioni esse subjectum, neque
έθιος τους κατεπαρχιών ( κατ' επαρχίας) Ρωμαίων quemquain eorumsunnie auctoritatis essecompofcin..
. . !! !hr . 1. 1.1. 15 ΙPetr, V, 8, 16 Joan. 1, 8 71 Νοη, ν . 3 . 13 1 Cor 1, 34 79 Ioan, 111 , 14,
 1047 EUSEBJI CÆSARIENSIS OPP. PARS I . - EXEGETICA . 1048
Elludque a Salvatoris nostri incarnatione fieri ince- Α ηγεμόσιν υπoτέτακται , μηδενός αυτών τήν του
pit. igitur ad regis Herodis tenrpora lebreos serm- άρχειν εξουσίαν επιτετραμμένου. Και τούτό γε από
per Hebraice genti imperasse in historiis repe- των χρόνων της του Σωτήρος ημών γενέσεως ήρξατο:
rimus. A Moyse ipso successione continua , populo μέχρι γούν Ηρώδου βασιλέως Εβραίους εξ Εβραίων
duces constituti fuerunt, Judices vocali ; deinde re- του παντός αυτών έθνους άρξαντας εν ταις ιστορίαις
ges usque ad Babylonis captivitatemimperium exer- ευρίσκομεν, εξ αυτού Νίωϋσέως κατά διαδοχήνήγη
euere; post captivitatem summi pontifices ad Αu- σαμένων πρώτον μεν των λεγομένων Κριτών, είθ'εξής
gustumregia auctoritate politi sunt; Herode vero, των βασιλέων μέχρι της εις Βαβυλώνα αιχμαλωσίας,
qui primus alieni erat generis, regnumque a Ro : μεθ' ήν οι αρχιερείς την αρχήν διαδεξάμενοι επί την
manis obtinueratimperante , Salvator Dominusque Αυγούστου διήρκεσαν βασιλείαν· καθ' ον Ηρώδυ
n0sler Jesus Christus natus est. Jaim igitur ab eo πρώτου το γένος αλλοφύλων ( λου) την κατ' αυτών
usque ad nostrum tempus imperium sceptrumque βασιλείαν υπό Ρωμαίωνεγχειρισθέντος ο Σωτήρ και
a Judeis ablata sunt. Patet advenisse a prophetis Κύριος ημών Ιησούς Χριστός εγεννήθη. " Ηδη τοίνυν
predictum Salvatorem nostrum, cujus a tempori- εξ εκείνου και μέχρι του παρόντος χρόνου σαφώς
bus non modo Judeorum ablati sunt duces, sed et εκλελοιπώς άρχων τε και ηγούμενος εν Ιουδαίους
omnis cultus qui apud eos secundum Moysis legem Ρ αποδείκνυται· δηλον ώς ελήλυθεν ο πεπροφητευμέ
tio eorum qui per eum ad universarum gentium Ιουδαίων επιλελοίπασιν άρχοντες , αλλά και πάσα ή
Drum confugiebant reipsa confirmari cepit, ipsius προς αυτών εν Ιερουσαλήμ αποτελουμένη, κατά τον
adventus tempore, secundum Jacobi prophetiam. Μωϋσέως νόμον λατρεία. Σαφώς δε και η προσδοκία
των δι' αυτού καταπεφευγότων επί τον τών όλων Θεόν εθνών έργω πληρούσθαι ήρξατο από των της
ταρουσίας αυτού χρόνων, κατά την του Ιακώβ προφητείαν.
Ει haec quidem si de proprio steptro intelliga- Και ταύτα μεν εί ως από ιδίας αρχής αναγινώ
mus, non auferetur sceptrum de Juda ; si priori σκοιμεν τά από του : « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα ,
huic quasi consentaneum accomunodemus sensum, ει δ' ώς ακόλουθον τη προ αυτης διανοία και την
Christum significat Judas in precitato Ioco, et μετά χείρας συνάπτομεν, εξης αν είη , του Χριστού
non auferetur sceptrum de Juda, και ad illos spe- Ιούδα νενοημένου κατά τα προαποδεδομένα,το, Ουκ
ctat qui post Christum duces et principes Ecclesiae εκλείψει άρχων έξ (f. 7 v8 ) Ιούδα , και επί τους μετά
fuerunt : hos prophelia dicit non defecturos esse, τον Χριστόν άρχοντας και ηγουμένους της Εκκλησίας
• donec veniat qui mittendus est ; quasi manifeste εκλαμβάνειν, ούς η προφητεία φησίν μη εκλείψεις
diceret, donec veniat que ei decreta sunt in con- . • έως αν έλθη τα αποκείμενα αυτό και ως ει σαφέ
summationem futuram, omnium regnum obtinebit . ° στερον έλεγεν, έως αν έλθη τα αποκείμενα αυτό της
Quod vero duces Christi discipulos Sanctus vocat συντελείας επιστάσης, κομίσηται την κατά των όλων
Spiritus, manifestum est ex iis que de Juda dicun. βασιλείαν. "Οτι δε και ηγουμένους τους του Χριστού
tur : Τα vero, homo unanimis, dux meus et no- μαθητάς το θείον αποκαλεί Πνεύμα σαφές εστιν εκ
tus nieus 80. ) Quos religiose colentes, qui eoruτη του λέγεσθαι περί του Ιούδα: « Συ δε , άνθρωπε ισό
divinis sincerisque et sanctis verbis crediderunt, ψυχε, ηγεμών μου και γνώστα μου. 5 Και τούτοις δε
minime conturbari debent, nec in fide sua conimo- χρή προσέχοντας τους ως θείοις και αληθέσι τοις
veri hujus temporis persecutionibus, ac præsertim ιερούς λόγους πεπιστευκότας μηδαμώς θροείσθαι, μη
ea que nunc adversus nos vehementissime savit, δε μην σείεσθαι την πίστιν υπό των κατά καιρούς
taliaque adversus Ecclesias totumque populum exer διωγμών, και μάλιστα του ενεστώτος υπέρ τους
cuit, qualia nec in historia unquam, nec in tradi - πώποτε σφοδρότατα καθ' ημών πνεύσαντος , και
tione senex quivis meminisse potest. Hæc vero dici τοιαύτα επιδειξαμένου κατά τε των Εκκλησιών και
mus, ne cui forte videantur que nunc seva pati- παντός του λαού, οποία ούτε από γραφής ούτε μην
mur iis que prius diximus plane contraria, cum εκ παραδόσεως αρχαίων τις εμνημόνευσεν. Ταύτα δε
neque coire fideles possint, neque decreta duces p φαμεν, επεί τάχα δόξειεν άντικρυς κατά τον εν
Ecclesiae precipere. Veracissima igitur cum sit di- εστώτα διωγμόν ταναντία συμβεβηκέναι τοίς ειρημέ
Vinitus inspirata Scriptura, credendum est eos du- νους, διά το μηδέ άθροισμα νυν συνεστάναι δοκείν,
ces non omnino defecisse, etsi quibusdam defecisse μήτε τον κανόνα των της Εκκλησίας αρχόντων. Αψευ
videantur. Deus enim Prophete dicens : « Reliφui δούς τοιγάρτοι τυγχανούσης της θεοπνεύστου Γραφής,
mihi septem millia virorum, qui non curvaverunt πε πείσθαι χρή ότι μη πάντως εξέλειπον οι προειρη
genua ante Baal 81, , querenti quod solum eum μένοι, ει και δοκοίέν τισιν εκλελοιπέναι « ο γάρ ειπών
ceteris sublatis reliquisset,ipse nunc et dignos Pro- τω Προφήτη Θεός , « Κατέλιπον εμαυτώ επτακισχι
videntia sua inspicit, reliquias secundum ele- λίoυς άνδρας , οίτινες ουκ έκαμψαν γόνυ τη Βάαλ, )
« tionein gratiae 83 _ 88 , et nobis conservans a se mu - υπειληφότι μόνον αυτόν περιλελείφθαι των λοιπών
nitos et se unum contemplantes. De quibus et ipsi ανηρημένων, και αυτός και νυν τους αξίους της αυτού
diceremus : • Nisi Doninus Sabaoth reliquisset προνοίας έφορά, λείμμα κατ' εκλογήν χάριτος ) και
80 Bsal. LIV, 14 81 Roιu. Χ1, 4. 82 83 ibid . 5.
149 ECLOGÆ PROPHETICÆ , - LIB . I. 10Ο
ημίν διαφυλάττων τους προς αυτού φρουρουμένους, A nobis senten, sicut Soloma f. c!i essemus , et sicut
και προς αυτού μόνου θεωρουμένους, περί ών είποι - Gomorrlia similes fuissemuς 84. 5 dcirco minime
μεν αν και αυτοί το , « Ει μη Κύριος Σαβαώθ εγκατ- existinmandum est verbi magistros, duces principes
έλιπεν ημίν σπέρμα, ώς Σόδομα αν εγενήθημεν, και que a proplhelis vocalos, penitus defecisse, preser
ως Γόμορρα αν ώμοιώθημεν. ) Το γάρτοι εις το tim cum praefixi sint 1ermini , non auferentur do
παντελές εκλελοιπέναι νομίζειν τους του λόγου προ- nec venian que ipsi decreta sunt ; » scilicet que a
εστώτας, άρχοντας και ηγουμένους υπό της προφη- PatreChristo nunlinda sunt, ad eum dicente : « Sede
τείας ώνομασμένους, έν τι των αμηχάνων τυγχάνει, a dextris Tseis, donec ponan inimicos fuos scabel--
διά τό και όρον τεθείσθαι του το μη εκλείψειν έως αν Ium pedumtuorum -8 ; » nec non illa : Omne genu
έλθη τα αποκείμενα αυτο , τούτ' έστι τα υπό του flectatur celestium, terrestrium et infernorum ; el
Πατρός επηγγελμένα τα Χριστώ, φήσαντι (τος) προς οιnnis lingua confiteitur quia Dominus Jesus Chri
αυτόν , « Κάθου εκ δεξιών μου , έως αν θα τους stus 86. 5 Tunc enim cl gentium exspectatio que a!»
εχθρούς σου υποπόδιον των ποδών σου , ότε καί• eo tempore usque ad illud in eum crediderunt,
« Πάν γόνυ κάμψει επουρανίων και επιγείων και promissionum consummationem videbit, speraloque
καταχθονίων, και πάσα γλώσσα εξομολογήσεται ότι celorumregno polielur. Hec quidem ita ; que vero
Κύριος Ιησούς Χριστός , τηνικαύτα γάρ και των 2 sequuntur : Ligans ad vinean pullum suum, )
εθνών προσδοκία των επί του παρόντος εις αυτόν allegorice interpretanda studiosis viris relinquemus,
πεπιστευκότων καιρόν έξει τις προσδοκηθείσας pluribus jam diclis, non quod ad propositum no
επαγγελίας κομίσασθαι εν τη προσδοκωμένη των strum; quippe que ad hunc locum perspicue illiu
ουρανών βασιλεία. Και ταύτα μεν ταύτη : τα δ' εξής strandum requirerentur.
από του, « Δεσμεύων προς άμπελον τον πώλον αυτού , και της δι' αλληγορίας υπονοίας ηρτημένα τους φιλομα
θέσι ζητείν καταλείψομεν , πλεονάσαντες και εν τοίς ειρημένοις , ου κατά τον προτεθέντα μέν σκοπών,
όμως δ' εξ ανάγκης υπέρ σαφούς διηγήσεως των κατά τον τόπον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ '. CAPUT IX .
Από της Εξόδου. Ab Exodo.
« Και Μωύσης ήν ποιμαίνων τα πρόβατα Ioθόρ του « Moyses autem pascellat oves Jetliro Soceri
( Γ. 8) γαμβρου αυτού. » Και μετ' ολίγα : « Και ήλθον sui 87. 5 Ει post pauca : Venitque ad montem Dei
εις το όρος του Θεού Χωρήβ· ώφθη δε άγγελος Κυρίου Horel ; apparuitque ei Domini angelus in lamma
αυτώ εν φλογή πυρός . ) Και μεθ' έτερα: « "Ως δες ignis 88 ; ) ac deinde : Cernens autem Dominus
είδεν Kύριος ότι προσάγει ιδείν, εκάλεσεν αυτόν εκ quod pergerel ad videndum, vocavit eum de medio
μέσου του βάτου λέγων. » Και αύθις : Είπεν δε rubi et ait 89; et rursus : Dixit autem Donius
Κύριος προς αυτόν: Εγώ είμι ο ών, Και μετά ad eum: Ego sum qui sum 90 . Ει infra : Locu
πλείστα : « 'Ελάλησεν δε ο Θεός προς Μωϋσήν· και tus est Deus ad Moysem, dixitque ad eum : Ego
είπεν προς αυτόν : Εγώ Κύριος, και ώφθην προς Dominus, qui apparui Abraham, Isaac et Jacob,
Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ, Θεός ών αυτών, και cum essem Deus eoruun , nomenque meum Dominus
το όνομά μου Κύριος ούκ εδήλωσα αυτούς και non indicavi eis ; pepigique feedus meum cum
έστησα την Διαθήκην μου προς αυτούς, και και τα εξής. eis91, 5 et reliqua. Accuratissime in istis non Do
Σφόδρα παρατετηρημένως εν τούτοις ουχ ο Κύριος minus, sed angelus visus fuisse refertur, per quen.
αλλ' ο άγγελος ώφθαιτω Μωϋσει αναγέγραπται, δι' ου Dominus, quasi per interpretem manifestalus, Edo
και ο Κύριος ώσπερ δι' ερμηνέως χρηματίζων δι- cet scipsum non aliquam esse inferiorem polesto-
δάσχει, ότι μή είη υποβεβηκυία τις δύναμις ή χρη- tem, sed hunc ipsum qui est. Quis ille igitur qui
ματίζουσα, αλλ' αυτός ο ών. Σαφέστερον δε τις έστιν o est, line nobis plenius demonstrant : « Ego Domi
ον παριστά εν τώ(1) φησιν: « Εγώ Κύριος· και ώφθην Hus, qui apparui Abraliam, Isaac et Jacob ; cum
προς 'Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ , Θεός ών Dessein Deus eorum, nomenque meum Dominus non
αυτών» και το όνομά μου Κύριος ουκ εδήλωσα αυ- iudicavi eis . Quae mihi videntur sic interpretanda .
τοις , ο και τοιούτον δοκεί μου νούν περιέχειν: Σου Tilbi nomen meum usque nunc soli revelans, dico :
μεν το όνομά μου τέως αυτό μόνον δηλών φημι• Εγώ Ego Dominus; patribus vero tuis nomen nieu not
Κύριος · τοις δε σοις πατράσι το μεν όνομά μου ουκ indicavi, quippe majori scientia dignis. Ipse autem
εδήλωσα, και μείζονος γάρ άξιοι της τοιαύτης γνώ- apparui eis, et per meipsum Testamentum meun
σεως ετύγχανον όντες · αυτός δε ώφθην αυτοίς και cum eis pepigi. Constal supradiciis quis patribus
δι' εαυτού (έμαυτού) την Διαθήκην μου προς αυτούς apparuerit. Ηujus enim loci explanatio eum osten
έστησα. Πρόδηλον δε εκ των προαποδεδομένων τις ήν dit esse in principio apud Deum, Deum Ver
και τους πατράσιν όφθείς · τούτον γάρ εξεταζόμενος bum 92. Ιderm igitur nunc quoque manifestatur,
τον τρόπον ο λόγος προς τον « εν αρχή προς τον Θεόν, sed non eodem modo quo patribus. His eis τις
Θεόν Λόγον και υπάρχειν απεδείκνυεν. Ουκούν και αυτός majorillus et perfectioribus ipse visus est et per: St .
και νυν επιφαίνεται , αλλ' ουχ ομοίως γετοις προπά- ipsum Testamentum suum cum iis popigit. Moysi
86 Rom. 1x , 29. 85 Psal. cis , 1 ; Act. 1, 34, 35. 86 Pilip. 1 , 10. 87 Εxod. 1 . 1. 88 jid. 2.
» ibid. 4. 20 ibid. 11. 91 Εxod. VI , 2-4 92 Joan. 1, 1.
(1) Tớ . Forle m , vel o's. Edir .
1031 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. --EXEGETICA . 1059
vero visus est non Dominus, sed angelus ; νοcavit A τορσιν ' εκείνους γάρ άτε μείζοσι και τελειοτέροις
eum non jam angelus, sell Dominus. Dominus qui- αυτός ώφθη , και δι' εαυτού την Διαθήκην αυτού προς
den erat precipiens, angeius vero divina exseque- αυτούς έστησεν· επί δε του Μωϋσέως ώφθη μεν ουχ
balur mandata. Inde interdum legere est in sancto ο Κύριος , αλλ' ο άγγελος · εκάλεσε δε αυτόν ουκέτι
Apostolo : « Qui solus ordinas per angelos in manu ο άγγελος , αλλ' ο Κύριος · Κύριος μέν γάρ ήν ο δια
Mediatoris 98; et : « Si enim qui per angelos di- ταττόμενος · άγγελος δε και τους θείους λόγους διακο
clus est sermo, factus est firmus 94. , Manifeste νούμενος · όθεν ει και τι άλλο θαυμασίως εκπεφώ
igitur angelus apparuit, et Dominus per eum mani- νηται τώ ιερώ Αποστόλω, και το, « Ο μόνος δια
festabatur. Nec semel invenias in omni lege Seri- ταγής (γείς δι') αγγέλων εν χειρί μεσίτου ) και το
pluram indicantem Moysi visum fuisse Deum vel « Ει γάρ ο δι' αγγέλων λαληθείς λόγος εγένετο βε
Dominum, quod de solis tribus patriarchis videtur βαιος . Σαφώς γούν άγγελος εισήκται και ο Κύριος
esse dictum. Ε quibus apertum est omnem legem δι' αυτού χρηματίζων , και ουδέ άπαξ αν εύρης
Hebraice gentis hominibus, ut mente infirmioribus δι' όλης της νομοθεσίας τηςΓραφήν σημειουμένην ως
et sub duce constitutis , traditam quasi per pedago- ότι δή ώφθη ο Θεός ή ο Κύριος τω Μωύσει, όπερεπί
gos atque moderatores fuisse, nec non typice eis μόνων των τριών πατριαρχών ειρημένον εμφαίνεται
et Symbolice divina mandata revelata fuisse, Drout ως εκ τούτων σαφές είναι , την πάσαν νομοθεσίας
altiorem spiritalemque disciplinam accipere non τοίς κατά τον τότε λαών, οία δή νηπίοις τας ψυχάς
valentibus, quippe qui Ægyptiaca mollitie pueri και εισαγομένοις , διδομένην ώσπερ δια παιδαγωγών
educati erant, et multa adhuc conversione indigen και οικονόμων παραδεδoσθαι, τυπικώς τε αυτούς και
tes ; quibus ignis esse Deus dicitur : « Deus noster εικονικώς τα θεία διά συμβόλων ήνίχθαι, τώ μή την
ignis consumens 98, , quod minime de patriarchis μυστικωτέραν και πνευματικήν οίόν τε αυτούς επι
dicitur. Verum cum illos iubet se purificare ut glo- δέξασθαι διδασκαλίαν, άτε γουν παιδί τρόποις Αίγυ
riam Domini videant, non sieut de Abrahamo, et πτίοις εκδιητημένοις, και πολλής έτι χρήζουσιν έπι -
Isaaco, et Jacobo simpliciter dicitur Deum eis visum στρεφείας, πυρ είναι ο Θεός, κατά το: « Ο Θεός
esse, sed haec eadem multo et terrifico apparatu ήμών πυρ καταναλίσκον, όπερ ουδαμώς επί των
narrantur : Jamque adveneral tertius dies, et πατριαρχών είρηται. Αλλά και ότι προστάττει
mane inclaruerat : et ecce emperunt audiri tonirua , αγνίσασθαι αυτούς όπως (Ι . 8 v°) ίδωσι την ξαν
ac micare fulgura , el nubes densissima operire Κυρίου, ουχ ώσπερ επί του Αβραάμ και του Ισαάκ
montem, clangorque buccinae vehementius strepe- και του Ιακώβ απλώς είρηται ότι ώφθη αυτοίς και
bat. Εt timuit populus qui erat in castris. Cumque . Θεός , μετά πολλής δε καταπλήξεως και φαντασίας
eduissel eos Moyses in occursum Dei de loco castro. Ο αυτά δή ταύτα αναγέγραπται· « Και εγένετο τη ημέρα
rum, steterunt ad radices montis. Totus autem τη τρίτη γενηθέντος προς όρθρον, και εγίνοντο
mons Sinai fummabat : eo quod descendisset Donoi. φωναι και αστραπαι και νεφέλη γνοφώδης επί του
nus Super eum in igne, et ascenderet fumus ex eo όρους , και φωνή της σάλπιγγος έχει μέγα , και
quasi de fornace : et stabat omnis populus yelhe επτοήθη πάς ο λαός εν τη παρεμβολή : και εξήγαγε
menter conterritus . Ει Sonitus buccine paulatim Μωϋσής τον λαόν εις την συνάντησιν του Θεού εκ της
crescellat in majus et prolirius tendebatur. Moyses παρεμβολής, και παρέστησαν υπό το όρος ( Σινά το
Ioquebatur et Deus respondebat ei. Descenditque όρος ) Σινά εκαπνίζετο όλον διά το καταβεβηκέναι
Dominus super montem Sinzi, in ipso noonlis Ter- επ' αυτού τον Θεόν εν πυρί· και ανέβαινεν ο καπνός
tice, et vocavit Moysem 96, 5 et reliqua. He qui- αυτού ώσει καπνός καμίνου και εξέστη πάς ο λαός
len descendisse Dominum testantur, visus autenι σφόδρα • εγίνοντο δε φωναι της σάλπιγγος προβαί
fuisse minime fertur, quod de solis patriarchis νουσαι ισχυρότερα: σφόδρα. Μωϋσής ελάλει, ο δε Θεός
observatum est. Domini igitur presentia quidem απεκρίνατο αυτώ φωνή , κατέβη δε Κύριος επί το
lacta est, non autem visio ipsius ; sed, ut palet, όρος το Σινά επί την κορυφής του όρους και εκάλεσε
salellitum sibi angelorum, quibus utiliter populo H Κύριος Μωϋσήν, και τα εξής. "Οτι μέν ούν κατέβη
formidandam ac terrificam Visionem effecit, prin - " Κύριος διά τούτων μεμαρτύρηται· ότι δε και ώφθη
denler consulens ut eorum cautelam simul et metum ουκέτι είρηται, και επί μόνων των πατριαρχών τετή
et SC fidem stabilire! ad custo:liam observan - ρηται. Ουκούν παρουσία μεν εγεγόνει του Κυρίου :
fia mque legum quas eis precepίurus erat. Οuod οπτασία δε ουκ αυτού, αλλά δηλον ότι των αμφ' αυ
211 1ein plures erant Donino legem edicenti famu- τον δορυφόρων αγγέλων , δι' ών χρησίμως τω λαώ
15η Los angeli, ipse Μoyses in benedictionibus osten- φοβεραν και καταπληκτικήν εποιήσατο την οπτασίας,
lit licens : « Dominus de Sina venit, et de Seir ευλάβειαν ομού και φόβον και πίστιν την εις αυτόν
ortus est nobis : appruit de monte Pharan, et κρατύναι εν αυτοίς προμηθούμενος. εις φυλακής και
Cum e0 sanctorno millia. In dextra ejus angel; τήρησιν των μελλόντων αυτούς παραδίδοσθαν νόμων.
cum eo 97. 5 Ideoque Stephanus in Actibus, cum po- Και ότι γε πλείους έτυγχανον οι τω Κυρίω κατά την
pulum veliemeiller objurgaret, ait : « Qui accepi - νομοθεσίαν διακονούμενοι άγγελοι , αυτός Μωϋσής Εν

** (Galat. !ΙΙ , 19 , • Hebr. 1 , 2 . 95 Peu:. Ι» . 28. 95 Εxod. XIN, 16- 20. 57 Deut. TIXTil.
1053 ECLOGÆ PROPHETICÆ . -- LIB . I. 1054
ταις ευλογίαις παρίστησι λέγων· « Κύριος εκ Σινά A stis legem in dispositione angelorum et non custo -
ήκει, και ετέφανεν εκ Σείρ ημίν, και κατέσπευσεν distis 98. )
εξ όρους Φαράν συν μυριάσιν Κάδης, εκ δεξιών αυτού άγγελοι μετ' αυτού, και τα εξής: δι' ο και ο Στέ
φανος εν ταις Πράξεσιν ώς προς τον λαόν αποτεινόμενος φησιν " « οίτινες ελάβετε τον νόμον εις διαταγές :
αγγέλων, και ουκ εφυλάξατε. )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1'. CAPUT X .
'Απο της Εξόδου. Ab Exodo .
« Εξήρεν δε ο άγγελος του Θεού και προπορευόμενος « Tollens se angelus Domini, qui praecedebat ca
των υιών Ισραήλ , και επορεύθη εκ των όπισθεν stra Israel, abiit post eos : et cum eo pariter co
αυτών » εξήρεν δε και ο στύλος της νεφέλης προ lumna nubis , priora dimittens, post tergum stelit,
προσώπου αυτών και επορεύθη και έστη έκ τών inter castra Egyptiorum et castra Israel 99 )
οπίσω αυτών, και εισήλθεν ανά μέσον της παρεμ- Deinde in iis que sequuntur divina docet Scriptura
βολής των Αιγυπτίων και ανά μέσον της παρεμ- que esset haec nubes , dicens : Ait autem Domi
βολής των υιών Ισραήλ. » Είτ' εν τοις εξής η θεία ηus ad Moysem : Jam nunc veniam ad te in cali
διδάσκει Γραφή , τί ποτε ήν ή νεφέλη φάσχουσα Β gine nubis, ut audiat me populus loquentem ad te
« Είπεν δε Κύριος προς Μωϋσήν: Ιδού εγώ παρα- et credit tibi in perpetuum 1. 5 Ειrursus : « Deus
γίνομαι προς σε ένα εκ ( στύλω) της νεφέλης, ένα autem praecedebat eos all ostendendam viam per
ακούση ο λαός λαλούντός μου προς σέ, και σου πι- diem in columna nubis, et per nocten in columna
στεύσωσιν , και πάλιν : « Ο δε Θεός ηγείτο αυτών ignis 1. Atque alias : Descendit Dominus in
ημέρας εν στύλω νεφέλης , δείξαι αυτούς την οδόν: columna nubis 3. Ιgitur ex iis alius erat manife
την δε νύκτα, έν στύλω πυρός του φαίνειν αυτοίς " ste nubis angelus qui precedebat filios Israel , alia
και αύθις: « Και κατέβη Κύριος εν στύλω νεφέλης. » et nubes circa eum angelum, que quasi ipsius Dυ
Ουκούν διά τούτων έτερος ήν σαφώς της νεφέλης και mini corporeum erat indumentum. Qua quidem,
προπορευόμενος των υιών Ισραήλ άγγελος , και η cum natura incorporeus esset, omnisque sensus vel
νεφέλη δε άλλη μέν τις ετύγχανεν παρ' αυτόν άγγε- materialis substantiaimmunis, per vocis audituΣ
λον, του δε Κυρίου αυτού σωματικών ώσπερ όργανον propria conversatione servum suum dignabatur.
ήν δι' ού (f. 9), την φύσιν ών αυτός ασώματος, και Ηujus dispositionis ipse Dominus rationemred lens
πάσης επέκεινα αισθητης και υλικής ουσίας , δι' Moysi dicit : « Οι audial me populus loquentem ad
αισθητης φωνής της ιδίας ήξίου ομιλίας τον θερά- 1e , et credat tibiin perpetuum*. » Sed cum populo,
ποντα και της τοιαύτης τε οικονομίας αυτός ο C ut magis corporali, vocis auditu conversatur ; cum
Κύριος τον λόγον αποδιδους το Μωϋσεί φησιν" | "Ινα patriarchis, quibus neque nube neque ignis column
ακούση ο λαός λαλούντος μου προς σέ , και σοι πι- na opus erat, alius fiebat visionis et conversationis
στεύσωσιν , αλλ' επί μεν του λαού , οία σωματι- modus. Quod vero non angelica quadam potestas
κωτέρου τυγχάνοντος, δι' αισθητης φωνής ομιλεί, que per nubem manifestabatur, sed ipse Deus, pre
επί δε των πατριαρχών, ούτε νεφέλης ούτε στύλου 1er ea que jam demonstrata sunt hoc etiam osten
πυρός δεομένων, έτερος εγίγνετο της τε οπτασίας ditur Scripture loco : Dixit autem Dominus ad
και της προς αυτούς ομιλίας και τρόπος. Και ότι γε Moysem : Vade et duo populumistum quo locutus
ουκ ήν άγγελική τις δύναμις ή διά της νεφέλης surn tibi 8. Ecce angelus meus precedet te. Et
χρηματίζουσα, αλλ' αυτός ο Θεός , προς τους προαπο rursus : « Et dixit Dominus ad Moysem : Vade,
δεδειγμένοις δηλούται και διά της ούτως εχούσης ascende de loco isto tu, et populus tuus , et
Γραφής: « Είπεν δε Κύριος προς Μωϋσήν : Βάδιζε και celera ; et mittam praecursorem tui angelun. » Hac
οδήγησαν τον λαόν εις τον τόπον όν είρηκά σοι : ιδού enim angelum nequaquam dicere decet , Deum vero
ο άγγελός μου προπορεύσεται προ προσώπου σου. » solum, Dominumque qui in tota narratione tetra
Και πάλιν: « Και είπε Κύριος προς Μωϋσήν: Πο- grammato designatur . Numquid igitur universarum
ρεύου και ανάβηθι εντεύθεν, σύ και ο λαός, και και τα 2 rerum auctor, Deusque omnium ad id descendit ut
εξής και συναποστελώ προ προσώπου σου τον άγγε- super materialeim veniret montem , et pedagogi
λόν μου. Ταύτα γάρ αγγέλω μεν ουδαμώς λέγειν instar cum hominibus ambularet, qui celum et
αρμόττει, Θεώ δε μόνο, και το καθ' όλην την ιστο- terramimplel ? Nonne illud neque verisimile, ne
ρίαν διά του τετραγράμμου δηλουμένω Κυρίω. Αρ' que sanctum existimare, religiosius vero et prola
ούν και των όλων ποιητής και Θεός των απάντων εις bilius cogitare expletum hoc munus a verbo di
τοσούτον κατήει, ως επί σωματικού όρους οχείσθαι, vino , paterne voluntatis ministro , Dominoque
και παιδαγωγού δίκην συμβαδίζειν ανθρώπους και τον ipso, qui et « factus est pars Jacob, funiculus he
ουρανόν και την γην πληρών; ή τούτο μέν ούτε reditatis ejus Israel 7; ) hunc, inquam, ea pro
δυνατόν, ούθ' όσιον εννοείν, ευσεβέστερον δε άμα και parte atque hereditate suscepisse, et se ipsum ex
δυνατόν τον θείον υπολαμβάνειν Λόγον, διάκονον όντα inanientem, consubstantialique magnitudine exula,
του πατρικού βουλήματος,επείπεραυτου Κυρίου όντος hominum saluti, etiam ante incarnationem contu
98 Act. VΙΙ , 53. 99 Exod. XIV, 19, 20, 1 Exoli XIX , 9 , 1 Esol. ΣΗΙ , 21. 3 E3 oil. II », 9. ibid,
και Εxod. XXXII , 54. 6 Exot . XXXII , 1 . 1 De: . •ΧΙΑ , 9
 1055 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III .- EXEGETICA . 1056
laisse ? Quod si diligenter perspiceremus, invenie- Α « εγενήθη μερίς Ιακώβ και σχοίνισμα κληρονομίας
mus eum interdum propria forma praecepta denun- αυτου Ισραήλ ,και οία υπέρ μερίδος και κληρονομίας
tiantem, sicut cum dixit : Νon apparebis in con- φροντίζειν , κενούντά τε εαυτόν και του συμφυούς
• spectu meo vacuuς 8. Altare de terra facietis mihi μεγέθους σμικρύνοντα τη των ανθρώπων και προ της
et aferetis super eo holocausta... Veniam ad te et ενανθρωπήσεως συμπεριφέρεσθαι σωτηρία; Ει γούν
benedicam tibi 9 ; interdum quasi de alio Do- ευγνωμόνως επιστήσαιμεν, εύροιμεν αυτόν ποτέ μεν
mino, Deo scilicet et Ρatre ejus, disserentem, sicut είς ίδιον πρόσωπον αναφέροντα τας παρακελεύσεις,
in Decalogo cum ait : « Non assumes nomen Do . ώς όταν λέγη: « Ουκ οφθήση ενώπιόν μου κενός
mini Dei tui in vanum; septimo die sabbatum Dei και θυσιαστήριον εκ γης ποιήσεταί μοι· και ήξω
tui est . Sex enim diebus fecit Dominus celum et προς σέ και ευλογήσω σε , ποτέ δε ώς περί ετέρου
terram, et mare, et omnia que in eis sunt ; et be- Κυρίου , του Θεού δηλαδή και Πατρός αυτού, διαλε
nedixit Dominus diei Sabbati 10. Ει rursus : γόμενον, ως επί της Δεκαλόγου όταν φάσκη: « Ού
• Honora patrem tuum et matrem tuam, ut tibi λήψη το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω
bene sit et sis longevus super terram quam Domi- και τη ημέρα τηςεβδόμη σάββατα Κυρίω τω Θεώ σου :
nus Deus tuus dabit tibi 11 . 5 Hec enim non per και γάρ ενέξ ημέραις εποίησεν Κύριος τόν τε ουρανόν
angelum, sed ipse per seipsum Dominus profecto B και την γήν· και ευλόγησε Κύριος την ημέραν την
in Decalogo dixit; nonne enim evidentius est eum εβδόμην , και αύθις: « Τίμα τον πατέρα σου και
ita populum suum de pietate erga altissimum Pa- την μητέρα σου , ένα εύ σοι γένηται, και έση μακρο
trem ipsius, Deumque omnium edocuisse ? χρόνιος επί της γης, ής Κύριος ο Θεός σου δίδωσιν
σου. » Ταύτα γάρ ου δι' αγγέλου , αλλ' αυτός δι' εαυτού
ο Κύριος πεπιστευμένως εν τοις δεκαλόγους ειρηκέναι πώς ουκ άν γένοιτο πρόδηλος , παιδεύων τον λαόν τα
περί της εις τον ανωτάτω Πατέρα εαυτού και Θεόν των όλων ευσεβείας ;
CAPUT XI. " ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.
« Ecce ego mittam angelum meum, qui praece- « Ιδού εγώ αποστέλλω τον άγγελός μου προ προσ
dat le, et custodiat in via, et introducat in lo- ώπου σου , ίνα φυλάξη σε εν τη οδώ, όπως εισαγάγη
cum quem paravi. Observa eum et audi vocem σε εις την γην, ήν ητοίμασά σοι. Πρόσεχε αυτό και
ejus, nec contemnendum putes : quia non dimit . εισάκουε αυτού, μη απείθει εν αυτώ, ου γάρ μή υπο
tet cum peccaveris, et est nomen meum in illo 11. ) στείλεται σε • το γάρ όνομά μου εστιν επ' αυτώ. )
Hec cum aliis praeceptis Dominus populo denun- Ταύτα μετά των λοιπών ( f. 9 v°) δικαιωμάτων και
tiat. Si quidemigitur post Moysis obitum non ipse Κύριος τω λαώ διαστέλλεται. Ει μεν ούν μετά την
Dominus qui in deserto manifestabatur adesset po - C Μωϋσέως τελευτην μή ο αυτός Κύριος ο επί της ερή
pulo , sed angelorum aliquis eos precederet, nihil μου χρηματίζων συμπαρήν τω λαώ , αλλ' αγγέλων
hoc in loco inquirendum foret. Cum autem narra- τις αυτών προηγείτο , ουδέν αν είς τους τόπους ζη
tone constet et post Moysis obitum Dominum ip- τούμενον ήν· έπει δε εκ της ιστορίας φαίνεται και
sumJosue manifestatum esse, et aperte in iis que μετά την Μωϋσέως τελευτήν ο αυτός Κύριος τω Ιησού
ad eum Ioquebatur , dixisse : « Sicut fui cum Moy - χρηματίζων και σαφώς εν τοις προς αυτόν χρησμούς
se, ita ero tecum : non dinuittam, nec derelinquam λέγων·« "Οτι ώσπερ ήμην μετά Μωϋσή, ούτως έσομαι
te . Confortare et esto robustus. Tu enin sorte μετά σου, και ουκ εγκαταλείψω σε , ουδ' υπερόψομαι
divides populo huic terram, pro qua juravi patri- σε . "Ισχυε και ανδρίζου · συ γαρ αποδιαστελείς τω
bus tuis , ut traderem eam illis 13. Et in omni λαώ τούτω την γην, ήν ώμοσα τοϊς πατράσιν υμών
Scriptura angelus quidem nequaquam presens vel δούναι αυτοίς , και δι' όλης της Γραφής άγγελος
manifestatus Josue memoratur, sed ipse Dominus, μεν ουδαμώς επιπαρών ή χρηματίζων τώ Ιησού
qui apud Moysem tetragrammato ostenditur, φui - φαίνεται, αλλ' αυτόςο Κύριος ο και παρά Μωύσει διά
que mihi idem esse videtur ac qui seinel Josue viri του τετραγράμμου δηλούμενος , ός και δοκεί μοι ο
liabitu apparuit 14. Quemadmodum enim appa - αυτός είναι τώ εν ανδρός σχήματι εις άπαξ μόνον πα
ruisse Abrahamo et Jacobo narratur, sic et nunc D ραφανέντι τώ Ιησού. "Ωσπερ γάρ επιφανείς το
ad edocendum servum suum, non ipsum existimari 'Αβραάμ και το Ιακώβ αναγέγραπται, ούτω και νυν
primum et increatum esse Deum, sed summum επί το παιδεύσαι τον θεράποντα μή αυτόν ηγείσθαι
ejus exercitus ducem demonstrat. Ergo si in omni τον πρώτον και αγένητον είναι Θεόν, αλλ' άρχιστρά
Josue libro angelus quidem minime presens re- τηγoν της εκείνου δυνάμεως αποφαίνεται. Ειδή ούν
fertur, sed idem ipse Dominus qui in omni Moysis διά πάσης της του Ιησού γραφής άγγελος μεν ουδ'
legislatione ostenditur : testatur manifeste Seri- όλως παρών ονομάζεται, αλλ' αυτός ο διά πάσης της
plura dicenς : « Fuit ergo Dominus cum Josue 18, » παρά Μωϋσει νομοθεσίας δηλούμενος Κύριος μαρτυ
de quo diceretur : « Ecce ego mittam angelum ρεϊ γούν σαφώς η Γραφή λέγουσα: « Και ήν Κύριος
10eum qui precedai te et introducat in locum quem μετά 'Ιησού τίνος αν λέγοιτο: « Ιδού αποστέλλω
para tibi 169 , Videtur ergo non alium ac ipsum τον άγγελός μου πρό προσώπου σου , όπως αγάγη σε
ostendere Josue . Ipse enim duxit populum in pro- εις την γην, ήν ήτοίμασα σοι ; » "Έοικεν ούν διά τού
8 Εκod. XXII , 15. 9 Exod. Xx, 24. 10 ibid . 7,10, 11. 11 ibid. 12. 11 Εxod. YYυ, 20, 21. 13 ms.
1, 5 , 6. 14 Jos. V, 15. 15 Jos. VI , 27 . 16 Εxod. XXII , 20.
1057 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . I. 1058
των ουκ άλλον αλλ' αυτόν δηλούν τον Ιησούν : αυτός A missionis terram, sicut ostendunt ad eum Dei
γάρ εισήγαγεν τον λαόν εις την γην της επαγγελίας, verba dicentis : Confortare et esto robustus : tu
ώς και αν προς αυτόν δηλούσιν του Θεού φωναι λέ- enim sorte divides populo huic terram, pro qua
γοντος· « Ισχυε και ανδρίζου· συ γάρ αποδιαστελείς juravi patribus tuis, ut traderein eam illis. » Ρο
τω λαώ τούτω την γην, ήν ώμοσα τοις πατράσιν pulo igitur precipit dicenς : « Observa eum et audi
υμών περί αυτού . » "Αρα προδιατάσσεται τω λαώ λέ - vocem ejus, nec contemnendum pules 17 . » Non
γων· Πρόσεχε αυτό , και εισάκουσον αυτού· μή autem mirandum est si angelum eum nominaverit,
απείθει εν αυτώ. Ου δεί δε θαυμάζειν ει άγγελον cum Joannem hac denominatione vocet prophelia
αυτόν επωνόμασεν, έπει και Ιωάννην τούτω καλεί το his verbis : « Ecce ego Imitto angelum meum ante
προσρήματι η φάσκουσα προφητεία: « Ιδού εγώ απο- faciem tuam, qui praeparabit viam meam ante
στέλλω τον άγγελός μου προ προσώπου σου, ός κα- te 18. » Quod si plane ad Josue filium Nun preci
τασκευάσει την οδόν μου έμπροσθέν σου. » Ει δ’ όλως tata spectant , perspicuum est cur de eo dixerit
εις 'Ιησούν αναφέροντο τον του Ναυή τα προεκτε- Dominus : « Ει est nomen meumin illo 19. » Quale
θέντα, όρα πως περί αυτού φησιν ο Κύριος: « Το γάρ igitur illud nomen est nisi Josue, quod idem est ac
όνομά μου επικέκληται επ' αυτώ. » Ποίον δε άρα Jesu ? Ηuic enim Josue non proprium nomeli erat,
όνομα ή αυτό το Ιησούς ; Του μέν γάρ φαινομένου Β prius Osee vocato. Primus eum Moyses a Deo inspi
τότε ανδρός ουκ ήν ίδιον το Ιησούς όνομα : Αυσης γάρ ratus appellavit Josue ; procul dubio est ipsum di
εκαλείτο το πρότερον πρώτος δε αυτόν Μωϋσής θεο- vino tunc Spiritu agitari, ut implerentur verba
φορούμενος Ιησουν αναγορεύει , πνεύματι δηλον ότι haec : « Et est nomen meum in illo, Σ manifestantis
θειοτέρω κινούμενος ώς αν ο χρησμός και φήσας: « Το se Domini, quem sepius demonstravimus esse
γάρ όνομά μου εστιν επ' αυτώ, και πληρωθείη του praexsistens Dei Verbum, Jesus (Josue) erat nomen
χρηματίζοντος Κυρίου , ον πολλάκις απεδείξαμεν εί- φuod Osee Moysesimposuit, ut divina teslatur: Scri
ναι τον προόντα του Θεού Λόγον , Ιησούς ήν όνομα plura 10, sollicitissime animadvertens quod non
όπερ το Αυση Μωϋσής επιτέθεικεν, ώς ή θεία Γραφή alias nisi cum angelum eum, secundum oraculi
μαρτυρεί, σφόδρα αποκριβωμένως τηρήσασα, ότι μή verba, promissionis terram ante faciem populi
άλλοτε η άγγελον αυτόν ακολούθως το χρησμώ την prospecturum emiserit, hoc vocavit eum nomine.
γήν της επαγγελίας προ προσώπου του λαού προσκε - Iis igitur constat et Salvatoris nostri Jesu denomi
ψόμενον εξέπεμπεν, τούτω κέκληκεν αυτόν το ονό- nationem Moysi aperte cognitam fuisse. Quemad
ματι. Ουκούν διά τούτων και την του Σωτήρος ημών modum Jesu nomen primum apud eum in iis qua:
Ιησού προσηγορίαν Μωϋσής φαίνεται σαφώς έγνωκώς , investigamus locis reperitur, ita et Christum pri
ώσπερ δε το 'Ιησού όνομα παρά πρώτο αυτό εύρηται " mus idem predicavisse videtur, in anterioris avi
κατά τους εξεταζομένους τόπους , ούτω και Χριστόν temporibus sive Jesu sive Christi nominibus nulli
πρώτος αυτός αναγορεύσας φαίνεται , προ των αυτού unquam coropertis. Et videtur quidern divina qua
χρόνων εξ αιώνος μηδενός μηδέπω ποτέ μήτε Ιησού larm inspiratione revelatas denominationes honori
μήτε Χριστού παρά τισιν προσαγορευθέντος. Και habuisse. Duobus igitur maxime ex omni populo prae
φαίνεται γε ενθέω λογισμό τάς δηλουμένας προσ- cellentibus viris, Deoque acceptissimis, cum utrique
τηγορίας τιμήσας · δυσί γούν τους παρά πάντα τον aliud esset proprium nomen, duplicem illam imponit
λαόν έξοχωτάτοις ανδράσι και παρά Θεώ διαπρέπου - denominalionem, proprio quidem fratri Aaron, et
σιν ετέροις τε ιδίοις ονόμασι κεχρημένοις τας δύο Nave ilio Osee priusappellatis ; nanmque coramomni
ταύτας επιφημίζει προσηγορίας, τω τε ιδίω αδελφώ populo Dei jussutotius gentis duces eos eligens, Sal
το 'Ααρών, και το του Ναυή υιώ , Αυση[ ους πρότε - valoris nostri Jesu Christi nominibus illustravit ;
ρoν ονομαζομένου[6], παρά πάντα τον λαόν Θεού νεύ- alterum quidem Christum cognominans , qui summi
ματι άρχοντας του παντός έθνους προχειρισάμενος verique ferebat imaginem pontificis, omniumque
ταις του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εδόξασεν auctoris, ipsius « Verbi Dei, qui erat in principio
προσηγορίαις· τον μεν Χριστόν, δι' ήν έφερεν εικόνα D apud Deum 21 ; successorem vero suum Jesum
του κατ' αλήθειαν αρχιερέως τών όλων αυτού του appellans, per quem servabat et ipse typum Salva
εν αρχή προς τον Θεόν Θεού Λόγου και προσειπών· τον toris nostri Jesu, qui, absoluto quem Moyses tradi
δε εαυτού διάδοχον Ιησούν αναγορεύσας , δι' ον έσωζε derat Symbolice cultu , Moyseque quodammodo
και αυτός τύπος του Σωτήρος ημών Ιησού , ός παυ- mortuo, cum pietatem in Deum accepisset, omnes
σαμένης της διά Μωϋσέως παραδοθείσης συμβολικώς invisibiles potentias sibi adversantes , victas prae
λατρείας, και τούτον πως τον τρόπον Μωϋσέως τελευ- lio , verbo superavit, universamque terram ab iis
τήσαντος , την εις το θείον ευσέβειαν διαδεξάμενος, tyrannice habitam propriam fecit in omnibus genti
πάσας μεν τας αοράτους δυνάμεις ανθισταμένας αυ . bus possessionem, suoque divisit populo, Ecclesiis
του τώ λόγω πολέμω νικήσας κεχείρωται , τήν δ' υπό in universa terra constitutis.
ταύταις άπασαν τυραννoυμένην γην, την εν πάσι τοις έθνεσιν ίδιον κτημα, ποιησάμενος, τω εαυτού λαώ δια
των ανά πάσαν την οικουμένην Εκκλησιών κατεκληροδότησεν.

17 Εxod. XXII, 21. 18 Matth. Χ1 , 10. 19 Exod. Xx11 , 21. 20 Νum. XIii, 17. 11 Joan. 1, 1.
 1039 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 10
CAPUT XII. Α ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 16 .
•Cumqueingrederetur Moyscs in tabernaculum, « Ηνίκα δ' αν εισήλθε Μωϋσήςεις την σκηνήν, κα:
descendebat columna nubis, el slabat ad ostium, έβαινεν ο στύλος της νεφέλης, και ίστατο επί των
loquebaturque cum Moyse, cernentibus universis θυρών της σκηνής, και στάντες ο λαός , προσεκύνη
quod columna nubis staret ad ostium tabernaculi. σαν έκαστος από της σκηνής. Και ελάλησε Κύριος
Stabantque ipsi et adorabant per fores tabernacu- προς Μωϋσήν , ενώπιος ενωπίω , ώς εί λαλήσαι τις
Iorun suorum. Ioguebatur autem Dominus ad προς φίλος εαυτού · και απηλλάττετο εις την παρεμ .
Moysen facie ad faciem, sicut solet Ioqui homo ad βολήν· ο δε θεράπων αυτού Ιησούς υιός Ναυή ουκ
anicum suum. Cumque ille reverteretur in castra, εξεπορεύετο εκ της σκηνής. Και είπε Μωύσης προς
inister ejus Josue filius Nun, puer, non recedebat Κύριον: Ιδού, σύ λέγεις μου:'Ανάγαγε τον λαόν του
de tabernaculo. Dixit autem Moyses ad Dominum : τον, συ δε ουκ εδήλωσάς μοι , ον σύ αποστελείς μετ'
Precipis ut educam populum illum : et non indi- εμού· συ δε μου είπας: Οιδά σε παρά πάντας,και
Cas mihi quem missurus es mecum , praesertim έχεις χάριν παρ' εμοί. Εί ούν εύρηκα χάριν εναντίον
cum dixeris : Novi te ex nomine, et invenisti σου, εμφάνισόν μοι σεαυτόν γνωστώς ίδω σε , όπως
gratiam ceram me. Si ergo inveni gratiam in con- αν και ευρηκώς χάριν εναντίον σου , και ένα γνω ότι
Spectu tuo, ostende mihi faciem tuam , ut sciam Β λαός σου το έθνος τούτο. Και λέγει: Αυτός προπο
te, et inveniam gratiam ante oculos tuos : respice ρεύσομαι και καταπαύσω σε . Και λέγει προς αυτόν:
populum fuum gentem hanc. Dixitque Dominus : Ει μη αυτός συ συμπορεύη, μή με αναγάγης έντεύ
Facies mea precedet te , et requiem dabo tibi. Ει θεν. Και πώς γνωστόν έσται ότι εύρηκα χάριν παρά
ait Moyses : Si non tu ipse precedas, ne educas σου εγώ και ο λαός σου , αλλ' ή συμπορευομένου σου
nes de loco isto. In quo etiam scire poterimus ego μεθ' ημών ; και ένδοξασθησόμεθα εγώ τε και ο λαός
et populus tuus invenisse nos gratiam in conspectu σου παρά πάντα τα έθνη, όσα επί της γης έστι. Και
ιμο, nisi ambulaveris nobiscum, ut glorificemur ab είπεν ο Κύριος προς Μωϋσήν. Και τον λόγον σοι του
οι nibus populis qui liabilanι super terram. Dixit τον, ον είρηκας ποιήσω: εύρηκας γάρ χάριν ενώπιον
autem Dominus ad Moysem: Et verbum istud, μου, και οίδα σε παρά πάντας, και έχεις χάριν παρ'
guod locutus es, faciam : invenisti enim gratiam έμοί. Και είπεν: Δείξόν μοι την σεαυτου δόξαν. Και
coram me, et te:ipsum novi ex nomine. Qui ait : είπεν: Εγώ παρελεύσομαι πρότερος τη δόξη μου,
Ostende mihi gloriam tuam. Respondil : Ego osten- και καλέσω εν ονόματι Κυρίου εναντίον σου και
daim oιnne bonum tibi, et vocabo in nomine Do- ελεήσω, όν αν ελεώ, και οικτειρήσω, όν αν οικτείρω.
mini coram te : et miserebor cui voluero, et cle- c Και είπεν ου δυνήση ιδείν το πρόσωπόν μου· ου γάρ
mens ero in quem mihi placuerit. Rursumque ail : μη ίδη το πρόσωπόν μου άνθρωπος (1. 10 v9) και ζήσε:
Non poteris videre faciem meam : non enim vide. ται. Και είπε Κύριος : Ιδού, τόπος παρ' εμοί, και
bit me home, et vivet. Ει iterun : Ecce, inquit, στήση επί της πέτρας και σκεπάσω τη χειρί μου επί
est locus apud me, et stabis supra petram ; et σε, έως αν παρέλθω. Και αφελώ την χείρά μου ,
protegam dextera mea , donec transeam : tol. 1 . και τότε όψη τα οπίσω μου· το δε πρόσωπόν μου ουκ
lamque manum meam , et videbis posteriora mea : οφθήσεταί
κατέβη
σοι, και και τα εξής, oις επιφέρει: « Κα!
Κύριος εν νεφέλη , και παρέστη αυτώ εκεί:
faciem autem meam videre non poteris "' ; » et
και εκάλεσεν εν
reliqua . Quibus addit : « Cumque descendisset ριος προ προσώπου ονόματι Κυρίου και παρήλθεν Κυ
Dominus per nubem , stetit Moyses cum eo, invo αυτού , και εκάλεσε· Κύριος
cans nomen Domini. Quo transeunte coram eo , Κύριος ο Θεός οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος
ait : Dominator Domine Deus, misericors et cle ποιών έλεος ειςκαιχιλιάδας
και πολυέλεος αληθινός και δικαιοσύνην διατηρών,
, αφαιρών ανομίας και αδι
mens, patiens et multæ miserationis, ac verax, qui κίας και αμαρτίας , και τον ένοχον ού καθαριεί επ
custodis misericordiam in millia : qui aufers ini άγων ανομίας πατέρων επί τέκνα, και επί τέκνα τέ
quitatem , et scelera, atque peccata, nullusque apud“ p. κνων, επί τρίτης και επί τετάρτης γενεάν. Και σπεύ
te per se innocens est ; qui reddis iniquitatem Ραpa- ' σας Μωϋσής κύψας επί την γην προσεκύνησεν , και
trum illis ac nepotibus in tertiam et quartam είπεν - Ει δή εύρηκα χάριν ενώπιόν σου, Κύριε , συμ
progenien . Festinusque Moyses curvatus est pro- πορεύθητι μεθ' ημών ενώπιος ενωπίω, » Μωυσής το
nusin terram, et adorans ait : Si inveni gratiam Θεώ λαλών αναγέγραπται μετά θάρσους και παρέ
In Conspectu tuo, Dormine, obsecro ut gradiaris σίας τοσαύτης, όποίαν άγάγοι αν και φίλος τις αντο
nobiscum facie ad facien 23. Moyses cum Deo όμιλων εαυτού φίλω . Εμφαίνεται δε διά τούτων ουί
Collocutus inducitur ea fiducia et libertate, qua ή τυχουσα του Προφήτου προκοπή · αλλ' επεί ελάλει
uteretur amicus cum amico confabulans . Apparet μεν αυτώ Κύριος ενώπιος ενωπίω, ου μήν και ύφθη
autem ex istis non Prophele progressus ; sed post- πωαυτώ ομοίως τω Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ
quam loquebatur ei Dominus facie ad faciem, 10η τούτου δή χάριν αξιοϊ λέγων· « Ει δη εύρηκα χάριν
1amen unquam visus est ei sicut Abrahamo, el εναντίον σου , εμφάνισόν μου σεαυτόν, γνωστώς έξω
Isaaco et Jacobo. Cujus igitur gratiam expetit di- σε. ) Δι' ού παρίστησιν ότι μη ομοίως τω λαλείν αυ
cens : Si inveni gratiam in conspectu tuo, τες και τας προς αυτόν επιφανείας ο Θεός έπο : ίτο.
. 21 Εxod . XXXIII , 9-25. 13 Εxod. ΧΧΧιν , 5-9.
1061 ECLOG .E PROPHETICE. -- L !B . I. 1062
Ει γάρ, ως νομίσειεν τις , ταυτόν εστι το λελαληκέναι Α ostende mihi faciemtiam, ut sciam le . Exinde
αυτό τον Θεόν ενώπιον ενωπίω , τω: ώφθαι αυτώ, ώς fit manifestum quod non idem erat , cum Ioquere
αν είπoι τις, « πρόσωπον προς πρόσωπον, και και ποία δ' tur ei Dominus, et cum nmanifestum sui visum elli
αν έτι χώρα λείποιτο τη φασκούση αυτού αξιώσει ceret. Si enim, ut nonnulli existimare possent, collo
τό: « Ει δη εύρηκα χάριν εναντίον σου , εμφάνισόν cutumfuisse cum eo Deum conspectu ad conspectum,
μου σεαυτόν, γνωστώς ίδω σε; και πώς δε, ει και πρό- idemesset at visum fuisse ei, ut dici posset , « facie
τερον αυτο πρόσωπον προς πρόσωπον ώς οιηθείη ad faciem, quis ejus postulationi relinqueretur locus
αν τις, έωράτο, επιφέρει λέγων αυτώ ο Κύριος : dicentis : Si inveni gratiam in conspectu tuo,
« Ου δυνήση ιδείν το πρόσωπόν μου · ου γάρ μή ίδη ostende mihi faciem tuam, ut sciam te ? Quo
το τερόσωπόν μου άνθρωπος και ζήσεται; » Διά τί δέ, modo autem, si et prius ei facie ad faciem, ut non
λεγέτω ο βουλόμενος, ουδ' άπαξ ο λόγος μαρτυρεί λέ- nulli putarent, visus fuisset, subjicit dicens ei Do
γων, ότι ώφθη αυτώ ο Κύριος, ως επί των πατριαρ- minuς : « Non poteris videre faciem meam : non
χων είρηκώς τετήρηται· αλλά γάρ διά τούτων πρόδη- enim videbit me homo et vivet? , Quidquid objici
λον, ότι εί και ελάλει αυτώ Κύριος ο ενώπιος ενωπίω,» possit, non semel narratio commemorat visum
όμως διά της νεφέλης ελάλει αυτό τούτο γάρ προ - fuisse ei Dominum, ut de patriarchis expresse re
παρίστησιν ή Γραφή λέγουσα: « Κατέβαινεν ο στυλος 5 fertur. Enimvero ex iis constat quod, si Ioquere
της νεφέλης και ίστατο επί των θυρών της σκηνής, tur ei Dominus facie ad faciem, tarnen per nubem
και ελάλει τώ Μωύσεϊ. Ουκούν διά της νεφέλης ελά- Ioquebatur ci. Hoc enim demonstrat Scriptura,
λει, ου μήν και ομοίως το 'Αβραάμ ή το Ισαάκ ή cum dicit : « Descendebat columna nubis et stabat
τω Ιακώβ ώφθη αυτώ ' εκείνους μεν γάρ γυμνώς και ad ostium tabernaculi, et Ioquebatur ad Moysem. )
τρανώς άνευ τινός είδους όφθείς αναγέγραπται, του- Ergo per nubem Ioquebatur, non vero pariter vi
τω δε διά του ονομαζομένου είδους και της νεφέλης, sus est ei ac Abrahamo, vel Isaaco, vel Jacobo .
ήν και δόξαν Κυρίου ονομάζει ο λόγος φάσκων: Illis enim nude el manifeste nulla sub forma visus
« Ηνίκα δε ελάλει Μωϋσης πάση συναγωγή υιών narratur, huic vero sub forma quam retulimus, for
Ισραήλ, και επεστράφησαν εις την έρημον, και ιδού maque nubis, quam gloriam Domini Scriptura vo
ή δόξα Κυρίου ώφθη εν νεφέλη , και ελάλησεν Κύριος cat, dicenς : « Cum autem Ioqueretur Moyses ad
προς Μωϋσήν. Και πάλιν : « Ανέβη Μωϋσής εις το omnerm cetum filiorum Israel, respexerunt ad s0
όρος και εκάλυψεν η νεφέλη το όρος . Και κατέβη litudinem: et ecce gloria Domini apparuit in nube :
η δόξα Κυρίου επί του όρους και εκάλυψεν αυτόν νε- Iocutus est autem Dominus ad Moysem, dicenς 16; »
φελή εξ ημέρας και ελάλησεν (f. 11 ) Κύριος πρός , et rursus : « Cumque ascendisset Moyses in
Μωϋσήν τη ημέρα της εβδόμη εκ μέσου της νεφέλης. montem, operuit nubes montem. Ει descendit glo
1δ δε είδος της δόξης Κυρίου, ωσεί πυρ φλέγον επί ria Domini super montem, tegens illum nube Sex
της κορυφής του όρους .» Σαφώς oύν διά τούτων το diebus. Ει Ιοquebatur Dominus ad Moysem septimo
θεωρούμενον τώ Μωϋσεί λέγεται είναι ουκ αυτός ο die de medio caliginis. Erat autern species gloria
Κύριος , αλλ' είδος Κυρίου , και νεφέλη και πυρ, & Domini, quasi ignis ardens super verticem imOn
και δόξαν Κυρίου ονομάζει ο λόγος ουκούν το μέν tis 28. » Aperte patet ex iis visuum fuisse Moysi non
είδος εώρα Κυρίου και την δόξαν αυτού, ουδαμώς δε ipsum Dominum, sed speciem Domini , ηubemque et
αυτόν τον Κύριον, τόν τε λαλούμενον Λόγον αυτού ignem , quæ Domini gloriam sacer sermo vocat. Vi
του Κυρίου · αλλ' όμως διά της νεφέλης λαλούντος debat igitur speciem Domini, ejusque gloriam, mi
ήκουεν, διό είρηται: «Και ελάλησεν Κύριος προς Μωϋ- nime autem ipsum Dominum, ipsiusque Domin :
σην ενώπιος ενωπίω. Ου μήν και ώφθη αυτώ ενώ- Verbum, sibi collocutum. Verumtamen per nube
πιος ενωπίω τετήρηται· τούτο γάρ ώς ουδέπω γεγο- eum Ορφuentem audiebat, ideoque dicitur : « Εί
νός άξιοι λέγων· Εμφάνισόν μου σεαυτόν, γνωστώς locutus est Donminus ad Moysemfacie ad faciem. »
ίδω σε, Και εν ετέρω δε τόπω διδάσκει ο λόγος, Νon autem ei apparuisse facie ad faciem refertur :
ότι δή στόμα ελάλει αυτώ ο Θεός , ου μην καταλλή - Dillud enim nondum accidisse memorat dicens :
λως και έωράτο, αλλ' εν είδει και διά της προαποδε - « Ostende mihi faciem tuam, ut sciam te. . In alio
δομένης δόξης αυτού · λέγει δε ούτως * « Και κατέβη loco docet Scriptura φuod ore quidem Ioquebatur
Κύριος εν στύλο νεφέλης, και έστη επί της θύρας ei Deus, non tamen pariter videbatur, sed sub
της σκηνής του μαρτυρίου και εκλήθησαν 'Ααρών specie et, ut supra dictum est , per ipsius gloriam. Sic
και Μαριάμ, και εξήλθον αμφότεροι. Και είπεν πρός Δgitur dicit : Descendit Dominus in columna nu
αυτούς: Ακούσατε δή των λόγων μου. Εάν γένηται Dis, et stelit in introitu tabernaculi vocans Aaron
προφήτης υμών τω Κυρίω, εν οράματι αυτο γνω- et Mariam. Qui cum exiissent, dixit ad eos : Audite
σθήσομαι, και εν ύπνω λαλήσω αυτώ. Ούχ ούτως o sermones meος : Si quis fuerit inter vos propheta
θεράπων μου Μωϋσής πιστός εστιν εν όλω τώ οίκω Domimi, n visione apparebo ei, vel per Somnium
μου. Στόμα κατά στόμα λαλήσω αυτώ εν είδει, και Ιοquar ad illum. Αt non talis servus meus Moyses,
ου δι' αινιγμάτων, και την δόξαν Κυρίου είδεν, και φui in omni domo niea fidelissimus est : ore enim
διά τι ουκ εφοβήθητε καταλαλήσαι κατά του θεράπον- ad os Ioquor ci : et palam, et non per enigmala et
* Εχινά, AVI , 10. 25 Exod, XXIV, 18.
1063 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA. 10€
el figuras Dominum videt. Quare ergo non timuistis Α τός μου Μωϋσέως ; "Αρ' ούν την δόξαν μεν Κυρίου εί
letrahere servo meo Moysi 26 ? » Ergo gloriam qui- δεν και εν είδει αυτώ χρηματίζοντος, στόμα τε κατά
dem Donlini vidit, et sub specie se ei manifestan- στόμα λαλούντος ήκουσεν, ου μήν και αυτόν πω τον
lem, et ore ad os Ioquentem audivit, non tamen Κύριον ομοίως τους πατράσιν έωράκει. Και οι θαυ
ipsum unquam Dominum, sicut patribus manife- μαστόν γε εί το Μωϋσει στόμα κατά στόμα λαλών
status est , conspexit . Εt non mirum quod Moysi αναγέγραπται ο Θεός , οπότε και το παντί λαώ πρόσ
ore ad os colloquens inducitur Deus, cum et omni ωπον προς πρόσωπον λελαληκέναι αυτόν εν Δευτερο
populo facie ad faciem ipsum locutum fuisse in νομίω διδάσκει ο Μωϋσής λέγων· « Ουχί τοις πατρά.
Deuteronomio docet Moyses dicens : « Non cum pa- σιν υμών διέθετο Κύριος την Διαθήκην ταύτην, αλλά
Tribus nostris iniit pactum Dominus, sed nobiscum, προς υμάς : υμείς αυτοί ώδε σήμερον πάντες ζώντες.
qui in presentiarum sumus et vivimus. Facie ad Πρόσωπον κατά πρόσωπον ελάλησεν Κύριος προς
faciemlocutus est nobis in monte de meilioignis 27.) υμάς εν τω όρει εκ μέσου του πυρός . Πλήν ει και
At si hoc modo Moysi et omni populo manifestatus τω Μωϋσει και το παντί λαό τούτον έχρημάτιζεν τον
est, animadverte illud, scilicet quod locutus fuisse τρόπον, αλλ' όρα ότι λελαληκέναι μεν αυτοίς στόμα
eis ore ad os et facie ad faciem dicitur, non tamen iis κατά στόμα και πρόσωπον προς πρόσωπον είρηται,
visus sine igne vel nube, ut patribus. Nude enim illis B ου μήν και άνευ του πυρός και της νεφέλης ομοίως
et sine nubis vel ignislegmine Dominus narralur esse τοϊς πατράσιν ώφθαι αυτοίς: γυμνώς γαρ εκείνους
visus.Deumigitur videre perfectorum et nelle quam και άνευ επικαλύμματος του διά νεφέλης ή πυρός και
maxime mundatorum proprium esse docet Salvator Κύριος όφθείς αναγέγραπται. Τελείων γούν και την
et Dominus noster : « Beati, inquit, inundi corde, διάνοιαν εις άκρον κεκαθαρμένων και ο Σωτήρ και
quoniam ipsi Deuna videbunt 28. ) Ιdeoque quasi Κύριος ημών το τον Θεόν οράν είναι διδάσκει: « Μα
horum Deum se Dominus indicat, ad Moysem di- κάριοι, λέγων, οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον
cens : Hec dices filiis Israel : Dominus Deus Θεόν όψονται. Διό και ως τοιούτων ο Κύριος Θεόν
patrum vestrorum, Deus Abraliam, Deus Isaac et εαυτόν αναγορεύει, λέγων προς Μωϋσήν · - ούτως
Deus Jacob misit the ad vos : hoc nomen milii est έρείς τους υιούς Ισραήλ, Κύριος ο Θεός των πατέρων
in eternum, et hoc niemoriale meum in generatio- υμών, Θεός 'Αβραάμ, και Θεός Ισαάκ, και Θεός Ια
nerm et generationein 19 . 5 Emulatus igitur majores κώβ, απεσταλκέ με προς υμάς · τούτο εστιν όνομά
gralias , similisque cupidissimus favoris Moyses μου αιώνιον, και μνημόσυνον γενεών γενεαίς. » Ζη
Dominum his precatur verbis : « Ostende mihi - λών δή ούν τα χαρίσματα τα μείζονα, και της ομοίας
ciem tuam, ut sciam te. » Sibi enim animo finge- και εκείνοις όρεγόμενος ο Μωϋσης προκοπής, άξιοι λέγων
Dat manifestati Dei Verbi magnitudinem, et subli- “ τον Κύριον : « Εμφάνισον ( f. 11 v°) μου σεαυτόν, γνω
mitatem, et ineffabilem inaccessamque pracellen- στώς ίδω σε · υέφαντάζετο μεν γάρ χρηματίζοντος αυ
iam, videbatque ipsius ad se manifestationes per τω Θεού Λόγου το τε μέγεθος και το ύψος και την
ministrantes angelos feri : ideo postulabat ut ma- άφατον και ανέφικτον υπεροχήν, εώρα δε ώς ότι δι'
nifessius et splendidius ipsum sibi manifestum ef- υπηρετικών αγγέλων τας προς αυτόν έποιείτο θεω
ficeret, non jam sub velamentis, nec ministris aliis, ρίας · διό παρακαλεί τρανότερον και καθαρώτερον
nude autem et pariter ac Abrahanio, sine ignis vel έμφήναι εαυτόν αυτό, μηκέτι μεν δι' επικαλυμμά
nubis specie. Quod igitur videtur mihi indicare των, μηδε υπό διακόνων ετέρων, γυμνώς δε και τους
Scriptura dicenς : « Ostende mihi faciem tuam, ut αμφί τον Αβραάμ παραπλησίως, άνευ του διά πυρός
sciam ie 30. » Cum audivisset Deum sibi dicentem : και νεφέλης είδους. Τούτο γουν δοκεί μοι σημαίνειν
« Ecce angelus meus praecedet te ante faciem ή φάσκουσα λέξις: « 'Εμφάνισόν μοι σεαυτόν, γνω
tuam 81 , ampliorem expetit gratiam, dicitque : στώς ίδω σε. » Ταύτη δε και προακούσας ειρηκότος
« Si non tu ipse precedas, ne educas nos de Ioco αυτό του Κυρίου τό: « Ιδού άγγελός μου προπορεύ
isto 31 .» Annuente Domino postulationi, ac dicente : σεται προ προσώπου σου, και υποπαραιτείται του μεί
« Verbum istud, quod locutus es facial , Dei D ζονος ορεγόμενος , καί φησιν · « Ει μη αυτός συ συμ
magnifcentiam benigne dispositam animadvertens, πορεύη, μή με αναγάγης εντεύθεν και προς την αξίω
«για et magna cupientibus favebat, quamvis se σιν έπινεύσαντος του Κυρίου και φήσαντος, και τον
ipsum exinaniret, majoribusque indignum falere- λόγον σου τούτον, όν είρηκας, ποιήσω, και το έτοιμος
tur, aliam que priorem compleal perficiatque ex- συνιδών της θείας μεγαλοδωρεάς, φθανούσης της ευ
petit gratiam dicenς : « Ostende mihi gloriam εργασίας τους μεγάλων ορεγομένους, είτα σμικρύνας
Iuam 25. Deus autem volis ejus annuens ail : εαυτόν, και ως μη αξιόν πω των μειζόνων λογισάμε
« Ego precedam te gloria mea, et vocabo in no- νος, ετέραν ώς εν συγκρίσει της προτέρας ενδέουσαν
mirie Domini coram te 35, » et celera. Ostendit αξίωσιν προτείνει λέγων, « Δείξόν μοι την δόξαν σου,
igitur majorem esse priore sua ei apparitione, Pa- πληρών δε αυτού τον λόγον ο Κύριος , « Εγώ παρ
tris Deiqueomnium scientiam, quam se ei traditu ελεύσομαι πρότερός σου τη δόξη μου και καλέσω εν
rum esse policetur, de se ipso dicenς : « Prece- ονόματι Κυρίου εναντίον σου , και και τα εξής: διδά
26 Νum. XII , 5- 8 . 27 Deut. V, 3. 28 Μatth. V , 8. 29 Exod. ΠΙ, 15. 30 Εxod. XXX1, 13. Ε ο
ΧΧ11, 25 . 32 Εxod. XXXIII , 15. 33 ibid. 17. 34 Εxod. XXXII , 18. 35 ibid. 19.
1063 ECLOGE PROPHETICÆ . – LIB . I. 106
σκων ότι δή πάσης μείζων της πρότερον αυτώ θεω- A dam le gloria niea, » et de Patris sui doctrina, « Ει
ρουμένης οπτασίας ή του Πατρός και Θεού των όλων vocabo in nomine Domini coram te. » Quem autem
τυγχάνει γνώσις , ήν και παραδώσειν αυτώ υπισχνεί- Dominum, cum sit ipse Dominus tetragrainmato
ται, περί μεν εαυτού λέγων , « Παρελεύσομαι πρότε- designatus, nisi Patrem suum vocaturum esse de
ρός σου τη δόξη μου. » Περί δε της του Πατρός μυ- nuntiat ? Profecto nisi previum eat Dei Verbum,
σταγωγίας το, « και καλέσωεν ονόματι Κυρίου ", ποίου nisi ipse Ρatrein advocet ,impossibile est quemvis
γάρ Κυρίου, αυτός ών ο δια του τετραγράμμου δηλού- omnium Patris scientiam excipere. Neque Palrem
μενος Κύριος, ει μή άρα του Πατρός καλέσειν επαγ- quis novit, nisi Filius, et cui Filius voluerit reve
γέλλεται ; Και αληθώς γε ει μή διέλθοι τινά πρότερον lare 36. 5 Ipse igitur est janua viaque qua sola ex
και του Θεού Λόγος , και ει μή αυτός ανακαλέσοιτο τον celsissimant immensissimamque rerum omnium
Πατέρα, ουδ' άλλως δυνατόν τήν του Πατρός των causani , Patrem ipsum, conspicere possumus. Si
όλων αναλαβείν γνώσιν · έπει μηδ' είς έγνω τον enim quam maxime, velut aliquis ejus precursor,
Πατέρα ει μή ο Υιός, και η αν ο Υιός αποκαλύψη. » beatorum animas divinum przeit Verbum, partici
Αυτός γούν έστιν ή θύρα και η οδός δι' ου μόνου έστιν pes eos proprie glorie efficiens, Sed non desinit ad
ιδείν τον επέκεινα και ανωτάτω των όλων αίτιον, αυ- finem auctoritatis partesin se suscipere, preparato
τόν τον Πατέρα · ει γάρ και τα μάλιστα οιά τις αυτού 2 autem ac disposito habitaculo, discedit el regnum
πρόδρομος προεπιδημεί ταϊς των μακαρίων ψυχαίς ο Deo el Patri transfert. Quod et ipse confitetur di
θείος Λόγος, της ιδίας δόξης μεταδιδούς αυταίς, αλλ' cens : « Ego precedam te gloria mea , et vocabo
ουχ ίσταται γε εις τέλος τα της αυθεντίας εις εαυτόν in nomine Domini. Nunc quidem verbo illud fa
αναλαμβάνων, προπαρασκευάσας δε και προευτρεπί- cturum esse promittit ; quod re peragit , ut osten .
σας την μονήν, υποχωρεί και μεταπαραδίδωσι την dunt que sequuntur : « Cumque descendisset Do
βασιλείαν τώ Θεώ και Πατρί. Τούτο δε και αυτός ομο- minus per nubem, stelit Moyses cum eo, invocans
λογεί φάσκων, « Εγώ παρελεύσομαι πρότερός σου τη nomen Domini. Ει Iransit Dominus ante facien
δόξη μου , και καλέσω εν ονόματι Κυρίου . Νύν μέν ejus, vocavitque : Dominator Domine Deus, mise
ούν λόγω τούτο πράξεις επαγγέλλεται: εξής δε και το ricors et clemens, et patiens, et rmulle miseratio
έργον επάγει ένθα είρηται, « Και κατέβη Κύριος εν nis , ac veras, qui custodis misericordiam in nail
νεφέλη, και παρέστη αυτό εκεί και εκάλεσεν εν ονό- lia , qui aufers iniquitalenm et scelera, atque pecca
ματι Κυρίου. Και παρήλθεν Κύριος προ προσώπου ta , Hullusque apud te per se innocens est. Qui red .
αυτού και εκάλεσε, Κύριος, Κύριος ο Θεός οικτίρμων , dis iniquitatem patrum filiis , ac nepolibus in ter
και ελεήμων, (Γ. 12) μακρόθυμος, και πολυέλεος , και c tiam et quartam progenien 36 . Haec enimipse di
αληθινός , και δικαιοσύνην διατηρών, ποιών έλεος εις cit, cum descendit in nube et prope Moysen stetit
χιλιάδας, αφαιρών ανομίας, και αδικίας, και αμαρ- tetragrammato designatus Dominus. Dein, ob pro
τίας , και τον ένοχον ου καθαριεί· επάγων ανομίας missionem quam ipse fecerat , transiens ante fa
πατρων επί τέκνα, και επί τέκνα τέκνων επί τρίτην ciem ejus, Suirnel Dominum et Ρatrerm , vere Domi
και τετάρτης γενεάν. » Ταύτα γάρ αυτός φησι κατα- num, Dominatorerm, bis letragrammato designaturn
βάς εν νεφέλη και παραστάς το Μωύσει και διά του τε- invocal dicenς : Dominator Domine Deus, miseri
τραγράμμου δηλούμενος Κύριος· ός καθ' ην πεποί- corset clemens,» et reliqua. Si quis autemloci sen
ηταν υπόσχεσιν παρελθών προ προσώπου αυτού , τον sum delorquens minime a Domino contendat, sed a
και εαυτού Κύριον και Πατέρα, τον αληθώς όντα Κύ- Moyse haec esse dicta , illud plane comperium ha
ριον Κύριον, δς δια του τετραγράμμου εμφερόμενον bebit ipsis Moysis vocibus, haec esse verba Donini
ανακαλείται λέγων το, « Κύριος . Κύριος ο Θεός οικτίρ- confidentis , cum in alio loco precatur dicens :
μων και ελεήμων, και και τα εξής. Ει δε βιαζόμενος « Magnificetur ergo fortitudo Domini sicut jurasli,
τις φάσκοι μη τον Κύριον, αλλά Μωϋσήν ταύτα ειρη- dicens : Dominus patiens et mulle misericordie,
κέναι, πείσμα βέβαιον λαμβανέτωεξ αυτών των του auferens iniquitatem et scelera , nullumque in
Μωϋσέως φωνών ομολογούντος του Κυρίου είναι τάς D norium derelinquens, qui visitas peccala patrum
προεκτεθείσας λέξεις, δι' ών ευχόμενος εν ετέρω τό- in ilios in tertian el quartam generationen 87.)
πω φησί, « Και νύν υψωθήτω η χείρ σου, Κύριε · δν Clarissime igitur et manifestissime patet ex iis haec
τρόπον είπας λέγων, Κύριος μακρόθυμος, και πολυ- que retulimus Dominum dixisse, majorem Domi
έλεος, και αληθινός: αφαιρών ανομίας και αδικίας, ηum et vere Dominum, scilicet Ρatrem ejus, invo
και αμαρτίας και καθαρισμό ού καθαριεί τον ένοχον, cantem. Cui si fides difficile adhibeatur, videre est
αποδιδούς αμαρτίας πατρων επί τέκνα έως τρίτης an alia esse possit hujus loci explanatio. Quippe ani
και τετάρτης γενεάς. 5 Έναργέστατα δή ούν και σα- madvertendum est non angelum manifestatumfuisse,
φέστατα διά τούτων αυτός ο Κύριος τάς προεκτεθεί- sedipsum tetragranumato designatum Dominum, qui
σας είρηκώς παριστά τε ( παρίσταται ) φωνάς, μεί- et facie ad faciem cum Moyse perhibetur fuisse col
ζονα Κύριον τον αληθώς Κύριον, δηλον δ' ότι τον Πα- loculus, quem et Moyses invocat, manifestationem
τέρα εαυτού , ανακαλούμενος · η ει δυσπειθώς έχοι per angelos deprecalus his verbis : Si non ιu ipse
πρός ταύτα, λεγέτω εί τινα άλλην οιός τε έστιν κατά praecedas,ne educas nos delocoisto 87..» Verumenium.
3* Μatth. I, 27. 36 Εxod. ΧΧΧιν, 3-7. 17 Νum. Χιν, 17, 18. 27• Εxod. XXXιτι , 13.
PATROL . GR. XXII . δ.
1067 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – EXEGETICI. 1068
vero non possunt liec de alio nisi solumde Deo Verbo, A τους τόπους επιβαλείν διήγησιν· φυλάττων το μή άγ
in principio apud Deum, referri ; qui magna con- γελον είναι τον χρηματίζοντα, αλλ' αυτόν τον διά του
secuto Moysi majorum ostendit scientiam, docenς τετραγράμμου δηλούμενον Κύριον, ός και ενώπιος
eum ut solum verum cognoscat Deum, et quem ενωπίω τώ Μωϋσεί αναγέγραπται λελαληκέναι , όν και
ιnisit Deum Verbum, et ipsum post Ρatrem Domi- άξιοι την δι' αγγέλων προστασίαν παραιτούμενος και
numque Deumque. Et primam quidem ei hanc et Μωύσης λέγων, « Ει μη αυτός συ συμπορεύτη, μή με
maxime necessariam przelbet utilitatem, ne unquam αναγάγης εντεύθεν. ν 'Αλλά γάρ ουχ οίόν τε ταύτα εφ'
de omnium Deo opiniones ad manifestatum ei Ver - έτερον ή επί μόνον τον εν αρχή προς τον Θεόν Θεόν
bum per immensam rerum visarum gloriam acci- Λόγον αναφέρειν· ος μεγάλων εφιεμένω τώ Μωύσει
piat. Docet igitur seipsum primum solumque ve-ν την του μείζονος εμφαίνει γνώσιν, παιδεύων εαυτόν
rum Deum precedere, quem ipse invocabat dicens: όπως αν γινώσκη τον μόνον αληθινόν Θεόν, και αν
« Dominator Domine Deus, misericors el clemens, απέστειλε Θεόν Λόγον, δευτέρως και αυτόν όντα με
patiens, et multae misericordie, et verus. » Eaundem τα τον Πατέρα και Κύριον και Θεόν » και πρώτην γε
profecto vim habet verus, 5 acilla : Uι cognoscant αυτα ταύτην και αναγκαιοτάτην παρέχει την ωφέ
te solum Deum verum38, • ab ipso Salvatore in Evan- λειαν, ώς αν μήποτε τάς περί Θεού των όλων υπο
geliis dicta. Hec nonintellexisset omnis populus, ad Β νοίας επί τον χρηματίζοντα αυτω Λόγον διά την
quem,rudemadhuc, a manifestante se Domino dice- υπερβολήν της δόξης των θεωρουμένων εκλάβοι δι
lalur : « Ego sum, et non est alius praeter me33*. » Iis δάσκει [ ει] δ' ούν αυτον πρώτον και μόνον αληθινόν
enim opus erat quasi rudimentis ad regnum Dei, qui Θεόν ηγείσθαι τούτον , όν αυτός έπεκαλείτο λέγων,
nondum Patris et Filii dogmata conciliare poterant, « Κύριος, Κύριος ο Θεός οικτίρμων και ελεήμων, μα
Egyptiorum idololatria ηuperrime abjecta. « Ego κρόθυμος, και πολυέλεος , και αληθινός . » Πρόσχες γάρ
sum, et non est alius prater me; • ex Dei Verbi per - επιμελώς το « αληθινός και παραπλησίως ειρημένων τω
Sona diceretur similiter ac : « Ego el Paler unum « "Ίνα γιγνώσκωσί σε τόν μόνον αληθινόν Θεόν, και υπό
sumus 39 ; • et : Palerin me est, et egoin Patre 396.) του αυτου Σωτήρος εν τοις Ευαγγελίοις ειρημένω:
Queinadmodum qui vidit eum, vidit Pairem, sicut ταύτα δ' ουκ αν εχώρησεν ο πάς λαός προς ών , οία δη
dictum est : « Qui videt τηe, videi et Ρatrem 0 ; » εισαγόμενον, υπό του χρηματίζοντος ελέγετο, « Εγώ
ita qui eum audit, audit et Ρatrem qui est in eo, είμι και ουκ έστιν έτι πλήν εμού , έδέοντο γάρ ούτου
cum dicit : « Ego sum, et non est alius printer me. ) στοιχειώδους εισαγωγής έτι της περί Θεού μοναρχίας
ουχ οίοί τέ πως όντες τα περί Πατρός και Υιού δόγματα διαρθρούν, άτε έναγχος της Αιγυπτίων πολυθέου πλά
νης άφεστηκότες. Το δε « Εγώ είμι και ουκ έστιν έτι πλήνεμού , λέγοιτ' αν εκ προσώπου του Θεού Λόγου
ομοίως τώ, « Εγώ και ο (ft. 12 v ) Πατήρ έν έσμεν · και εγώ εν τω Πατρί και ο Πατήρ εν εμοί.» Ως γ'ούνκαι
έωρακώς αυτόν εώρακε τον Πατέρα, κατά το ,« " Ο έωρακώς εμε εώρακε τον Πατέρα τον πέμψαντά με τον
αυτόν τρόπον ο αυτού ακούων του εν αυτώ Πατρός ήκουε λέγοντος το, « Εγώ είμι και ουκ έστινέτι τλήν εμού.»
Hec effusius diximus, demonstrare querentes C Ταύτα δ' ημίν ώς εν τηλικούτοις είρηται παρα
quod procul dubio neque omnium Deus , neque an- στήσαι βουλομένοις , ότι δη αναμφιλέκτως ούτε και των
gelica quevis potestas, sed ipsum Dei Verbum όλων Θεός , ούτε αγγελική τις δύναμις ήν η χρημα
Moysi apparuit, quod firmiter credidimus, post τίζουσα τω Μωύσει, αυτός δε ο θείος Λόγος , όν ακρι
omnium Patrem et Dominum, secundum esse om- βώς πεπιστεύκαμεν μετά τον τών όλων Πατέρα και
nium Dominum et Deum; sicut Joannes evange- Κύριον δεύτερον είναι των απάντων Θεόν τε και Kύ
lista nobis apertissime ostendit, dicens : • In prin- ριον · ώσπερ δή και ο ευαγγελιστής Ιωάννης σαφέ
cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et στερον ημάς παιδεύει λέγων· « Εν αρχή ην ο Λόγος
Deus erat Verbum 60 . 5 Nimie autem opera neque και ο Λόγος ήν προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος »
propositi nostri essel exquirere quis locus, que πολλής δ' αν γένοιτο και ουχί της παρούσης σχολής
petra forent, de quibus dicit Dominus : « Ecce est σαφηνίζειν τις άρ' είη ο τόπος και η πέτρα περί ών
Iocus apud me et stabis super petram 1. 5 Sed είπεν ο Κύριος, « Ιδού τόπος παρ' εμοί και στήση
hanc petram Apostolus indicavit dicens : « Petra επί της πέτρας , αλλ' ο μεν Απόστολος την πέτραν
autem erat Christus 41 . » Petra Iocusque erant ea- εδήλωσεν ειπών, « Η πέτρα δε ήν ο Χριστός . » Ουκ
dem, suspicor , que obvia fuerunt Jacolho , cum di- άλλον δε της πέτρας όντα και τον τόπον υπολαμβάνω
citur : « Egressus igitur Jacob de puleo jura. Ρ τον αυτόν τυγχάνονται τα απαντήσαντι τω Ιακώβ
menti , pergebat Harrah; et obvium habuit Ιο- ένθα γέγραπται, « Εξήλθεν δε ο Ιακώβ από του
cum * *, 5 ac , ubi in somnis videns scalam, illique φρέατος του όρκου , και επορεύθη εις Χαρδάν. Και
innixum Dominum , cum evigilassel , dixit : απήντησε τόπων ένθα και ιδών έν οράματι την κλί
« Vere Dominus est in Ioco isto 1 , 5 ac rursus : μακα και τον επ' αυτής έστηριγμένον Κύριον, διυπνι
• Quam lerribilis est locus iste ! Non est hic aliud σθείς φησιν, « "Οτι έστι Κύριος εν τω τόπω τούτω »
nisi domτις Dei et porta caeli 3. Quenam vero και πάλιν είπεν: Ως φοβερός ο τόπος ούτος , ουκ
sit facies Dei Verbi, quam nequit Moyses,id est lex, έστι τούτο αλλ' ή οίκος του Θεού και αυτή η πύλη
38 Joan. XVII, 5 . 28• Deut. Xxxi , 59 . 39 Joan. Χ, 30. 39• ibid. 38. 40 Joan. Σιν, 9 60* Joan. 1, 1.
61 Εxod . XXXII , 21. •1: 1 Cor , x, 4 . 32 Gen. ΧΧVΙΙ, 10. 42* ibid. 16. 43 ibid . 17,
1063 ECLOGÆ PROPIÈTICÆ . - LIB . I. 1070
του ουρανού. ) 'Αλλά και τι το πρόσωπος του Θεού A ut humana nimis corporalisque, intueri ; qtienafm
Λόγου, δ μή δύναται Μωϋσής ο νόμος, άτε ανθρώπινος et terga ejus, quae tantum conspicere valebat ty
και σωματικώτερος ών, θεωρείν : τίνα τε τα οπίσθια pica et spirita lium symbolica lex ; quomodo dica
αυτού, και μόνον χωρείν οίός τε ήν ο τυπικός και των tur : Prolegant le dextera mea, o quasi vels et
νοη των συμβολικώς (κός) νόμος: πώς τε είρηται τo , legmine legi obducio, ut per illud velum posteriora
« Σκεπάσω τη χειρί μου επί σε , ε καλύμματος και possit aspicere, non autem anteriora et potiora,
σκέπης επιτιθεμένου το νόμο, ως διά τούτο το singulatim in tempore opportuno hujus investiga»
κάλυμμα τα μεν οπίσω δύνασθαι οράν, ουκέτι δε τα tionis studiosis explanabitur.
προηγούμενα και διαφέροντα ιδία κατά καιρον, ώ
μέλει τηςτούτων ερεύνης, επιστήσας είσεται.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ '. CAPUT XIII.
Εκτων Αριθμών της γ'του Βαλαάμ προφητείας. Εα Numerorum tertia Balaam prophetia.
« Εξελεύσεται άνθρωπος εκ του σπέρματος αυτού , « Egredietur homo de semine ejus, et dominabi
και κυριεύσει εθνών πολλών και υψωθήσεται η Γωγ tur in gentibus multis. Tolletur Agag rex ejus , et
βασιλεία, και αυξηθήσεται η βασιλεία αυτού• Θεός ο auferelur regnum illius. Deus eduxit illuna de AE
οδήγησεν αυτόν εξ Αιγύπτου, ως δόξαν μονοκέρωτος " gypto, cujus fortitudo similis est rhinocerotis. De
αυτώ · έδεται έθνη εχθρών αυτού , και τα πάχη αυτών VOrabunt gentes hostes illius, Ossaque eorum coi
εκμυελιεί, και ταϊς βολίσιν αυτού κατατοξεύει εχθρόν. fringent et perforalbunt sagittis. Accubahs dornmivit
Κατακλιθείς ανεπαύσατο ως λέων, και ως σκύμνος : ut les et quasi leonis catulus. Quis euin suscitara
τις αναστήσει αυτόν και οι ευλογούντές σε, ηυλόγηνται• audebit ? Qui benedixerint tibi , erunt et ipsi bene
και οι καταρώμενοι σε, κεκατηρανται. ο Χριστός dicti; quimaledixerinit , in maledictione reputabun
έστιν ο εκ σπέρματος Ισραήλ το κατά σάρκα γεννη - tur 53'. Christus est qui ex Israel seinine secunduin
θείς, και κυριεύσας εθνών πολλών · ποίον γάρ υπήρ carnem natus, mullisque gentibus dominatus est.
ξεν έθνος αγνοησαν την υπ' αυτόν δουλείαν, εις πά- Quenam enim gens non ditionem ejus agnoverit,
σαν τηνγήν εξελθόντος του λόγου των μαθητών αυτού , in oinnem lerram difuso discipulorum ejus verbo,
και εις τα σπέρματα της οικουμένης των ρημάτων prædicationibusque eorum quasi seminibus in uni.
αυτών ; Παρά γ' ούν πλείστους και αυτών των βαρ- versa terra sparsis ? Igitur apud plerosque etiam
Versa
βάρων πολλούς έστιν ιδείν διά της εις αυτόν πίστεως barbarorum multos videre est qui sua in eum fide
έπί τήν του ενός Θεού (Γ. 13) γνώσιν εληλυθότας και ad Dei unius scientiam pervenerunt , suaque in
υπέρ της εις αυτόν ευσεβείας παντοίας μέχρι και C eundem pietate omnetormentortum genus mortem
θανάτου κολάσεις υπομείναντας. Πέρας έχουσα τοι - que ipsam sustinuerunt. Apertissime igitur ad
νυν και αύτη σαφώς και προφητεία και που μετέρου Salvatore10 nostrum haec special prophelia. SI CUι
Σωτηρος αποδείκνυται η παραστήτω τις άλλος έπι . dubium videatur, alia , libet , proponatur interpre
δεικνύς επί τίνα αν ταύτα αναφέροντο· καθ' ημάς δε tatio. Nobis autern perspicuum est crescere in diem
τρόδηλον , ως και αύξεται όσημέραι του Σωτήρος spiritale Salvatoris nostri regnum in animis quae
ημών ή νοητή βασιλεία τε και δεσποτεία παρά ταϊς verbum ejus acceperunt. Elatum est ejus presentia
υποδεξαμέναις τον λόγον αυτού ψυχαίς · υψώθη δε Αgag regnum, quod quidam Romanum imperium
κατά την παρουσίας αυτού και η Γωγ βασιλεία, ήν interpretali sunt, alii vero allegoricecelestem Evan
υπειλήφασί τινες είναι την Ρωμαίων ηγεμονίαν, gelii rempublicani et spiritalium dogmatum specu
άλλοι δε τροπικώς την κατά το Ευαγγέλιον επουρά lationem , Gog ( sive Agag ) dogmala significante.
νιον πολιτείαν, και την των νοητών δογμάτων θεω Sed et Deus eduxit cum de Ágyplo , videlicet cum
ρίαν, διά τούτο Γώγ, όπερ ερμηνεύεται δόγματα, Josepli , divina apparitione admonitus , Mariam
σημαίνεσθαι εξειλήφασιν · αλλά και ο Θεός ωδήγησεν cum puero reduxit in terram Israel, ut haec com
αυτόν εξ Αιγύπτου, ρητώς μεν ότε χρηματισθείς και pleretur necnon Osee, secundum Ηebraicum et
Ιωσήφ εξ Αιγύπτου παραλαβών την Μαριάμ άμα D Aquile interpretationem, prophelia dicens : « A5
το παιδί Ιησού υπέστρεψεν εις γην Ισραήλ πληρου - ΑΕgypto vocavi filium meum *; at e sententia
μένης της τε νύν και της εν “Ωσηέ κατά το Εβραϊ - nostra, cum ab Egypto spiritali et Iocis terrestri.
κον και την 'Ακύλου ερμηνείαν προφητείας φασκού- bus ad celos Paler eum eduxit. « Fortitudo , autem
σης, • Εξ Αιγύπτου εκάλεσα τον υιόν μου , και rhinocerotis » in Salvatore innuit deitatem paterni
κατά διάνοιαν δε, όπηνίκα έκ τής νοητής Αιγύπτου regni que est in eo.
και των τήδε τόπων επί τους ουρανούς άμα λαμβάνων αυτόν ο Πατήρ ωδήγησεν · η δε λεγομένη · δόξα
μονοκεράτων και εν τω Σωτηρι την εν αυτώ θεότητα της πατρικής αινίττεται μοναρχίας.
Μετά ταύτα είρηται, « έδεται έθνη εχθρών αυτού , Post nec dicitur, « Devorabunt gentes hostes il
όσα γαρ υπό την διδαχήν αυτού γέγονεν έθνη, ταύτα lius. » Quecunque sab ejus disciplina fuerunt gete
πρότερον μερίς τυγχάνοντα των εχθρών αυτού , μετά tes, cum prius preda hostibus devota essent, ntN C
την εις αυτόν πίστιν επιτήδεια ώσπερ είς βρώσιν fidein eum accepta, ipsi facta sunt quasi esca pa
εαυτό κατεσκεύασε " τα μεν πάχη, τούτ' έστι πάν rata. Ossa vero, id est quodcumque in eis carna
Νum. XXIV, 7 9. * Ose. 11, 1.
107 ! EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARSMI. - EXEGETICA . 1072
le et terrestre, imminuens et attentius explorans, και συμπεφυκός αυτοίς υλικών και γήϊνον, λεπτύνων και
esculentos propria cultura fructus eis effecit . Hec εξιχνεύων, καρπούς δε τροφίμους διά της εαυτού
auten spiritalilius et rationabilibus exsecutus est γεωργίας αυτούς εμποιών. Ταύτα δε ειργάσατο τους
Sagittis, velerem gentium ducein , suique inimicum νοητοίς και λογικοίς βέλεσι, τον πάλαι των εθνών άρ
perfodiens, scilicet diabolum. Quod ad, « Accubans χοντα εχθρόν όντα εαυτού κατατοξεύσας, τουτέστι τον
dornivit ut leo, hoc fere iisdem verbis a Jacoho διάβολον. Τα δ' από του « Κατακλιθείς ανεπαύσατο
in suis de Juda propheliis dictum est ; cujus sen- ώς λέων, και σχεδόν αυτοίς ρήμασι και υπό του Ιακώβ
sum jam in suo loco expositum non iterabimus. εν ταϊς περί του Ιούδα προφητείαις είρηται · άτινα
Manifestum est autem quod Christo benedicentibus οποίον έχει νούν κατά τα υποπεσόντα ήμίν εκθέμενοι
Deus benedicet. Αc si nos exsecrarentur ut et vete- ου παλιλογή τομεν· δηλον δε τυγχάνει όπως ήμείς οι
rem Dei populum Egyptii , in nobis tamen imple - τον Χριστόν ευλογούντες του Θεού ηυλογή μεθα κάν
rentur et illa : « Quantoque opprimebant eos , γάρ βδελύσσoιντο ημάς ως και τον πάλαι του Θεού
tanto magis multiplicalbaritur et crescebant ***. » Ει λαόν οι Αιγύπτιοι, όμως πληρούται γε και έφ' ημίν
Sane quodanm modo maledictionen acceperunt qui το , « καθ' όσον δε εταπείνουν αυτούς, τοσούτω πλείους
olim ei maledixerunt , exclamatites : « Crucifige, εγίνοντο , και ίσχυον σφόδρα σφόδρα , και σαφές τίνα
crucifige cum 5. • Maledictio enim crux erat, sic- Β τρόπον την κατάραν ειλήφασιν οι εξαρχής αυτον
ut dictum est : Maledictus omnis qui pendet in καταρασάμενοι διά του , ο Σταύρου, σταυρου αυτόν ,
ligno 4*•. » Qui autem illorum injuriam passus est, κατάρας γάρ ήν ο σταυρός, κατά το , « Επικατάρατος
a Ρatre extollitur ; hi vero, qui a Deo maledicti sunt, πάς ο κρεμάμενος επί ξύλου. ν 'Αλλ' ο μεν την αυτών
perpetuum in secula acceperunt supplicium. llud υπομείνας κατάραν υπό του Πατρός υπερύψωται οι
eniin allenlius considerinti, Dei potestatis appare- δε προς αυτού του Θεού καταραθέντες επίμονον εις
bit magnitudo, eos quibus seinel maledixit, in per - αιώνα ειλήφασιν όλεθρον · δν ει επ' ακριβές τις επ
petuum persequentis. Ηoc significant ea verba : εξίοι, δυνάμεως Θεού κατόψεται μέγεθος , εις έτι νύν
« Qui benedixerint tibi, erunt et ipsi benedicii ; qui μετιούσης τους άπαξ προς αυτού κατηραμένους.
maledixerint, in maledictione repulabuntur, , Ταύτα (f. 13 v ) εις το « Και οι ευλογούντες σε ευλό
γηνται, και οι καταρώμενοι σε και κατάρανται.
CAPUT XIV . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ'.
Ex quarta Baluam prophelia . Έκτης δ' του Βαλαάμ προφητείας.
• Orietur stella ex Jacob, et consurget vir de « 'Ανατελεί άστρον εξ Ιακώβ, και αναστήσετα.
Israel, et perculiet duces Moab, vastabitque omnes άνθρωπος εξ Ισραήλ, και θραύσει ηγεμόνας Μωάβ,
filios Seth +6. Dei Verbum, cum exinnivil se- C και προνομεύσει πάντας υιούς Σήθ. » Ο του Θεού
metipsum, fornianm servi accipiens , el habitu in- Λόγος ( κενώσας εαυτόν και μορφήν δούλου λαθών,
ventus est ut hono , stella non parva surrexit, και σχήματι ευρεθείς ως άνθρωπος , ο άστρον ου μι
Mon vero Jacob, sed ex Jacob. Corporali primum κρόν ουχί τω Ιακώβ ανέτειλεν, αλλ' εκ του Ιακώβ
populo circumcisionis, deinde cunclis gentibus illu- από γάρ του σωματικού λαού των εκ περιτομής αρ
xit. Digressus ab iis, non parva sustinuit bella , ξάμενος , πάσιν επέλαμψε τοις έθνεσι μεταναστάς
purificans 1 adversus polestales et spiritualia ne- τε απ' εκείνων, ου μικρούς πολέμους διαχειρίσατο,
quilize 58 ; » quibus deviciis, pabulumn paravil in here- καθαίρων τάς αντικειμένας δυνάμεις, και τα πνεύ
dilalem suam, gentes suscipiens, quecunque prius ματικά της πονηρίας, ούς καταγωνισάμενος προ
sub eorum ditione erant. Ibe quibus Paler ei ex - νομήν εποιήσατο εις τον αυτού κλήρον, απολαβών
presse pollicitus est dicens : Pustula a me, et όσα πρότερον υπ' εκείνους ετύγχανεν έθνη περί ών
dabo tibi gentes hereditalem tuan, el possessio- ο Πατήρ αυτό κατεπηγγείλατο είπών Αίτησαι
nem luam terminos lerræ *9. , παρ' εμού, και δώσω σου έθνη την κληρονομίαν σου,
και την κατάσχεσίν σου τα πέρατα της γης, και
CAPUT XV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ'.
Er Deuteronomio . Moyses est dicens : D Εκ του Δευτερονομίου. Μωϋσής έστιν ο λέγων "
« Prophetam de fratribus fuis, sicut me, susci . « Προφήτην εκ των αδελφών σου, ώς εμέ, αναστή
1abit Dominus Deus Euus : ipsum audies, ut pelisti σει σοι Κύριος ο Θεός σου αυτού ακούσεσθε κατά
a Domino Deo tuo in Horeb, quando concio congre- πάντα, όσα ήτήσω παρά Κυρίου του Θεού σου εν
gata est, atque dixisti : Ultra non audiam vocem Χωρίς τη ημέρα τηςεκκλησίας, λέγοντες, Ου προσ
Domini Dei mei, et ignem hunc maximumamplius θήσομεν ακούσαι της φωνής Κυρίου του Θεού ημών,
non videbo , ne moriar. Ει ait Dominus milhi : Bene και το πυρ το μέγα τούτο ουκ οψόμεθα έτι, ουδέ μη
omnia sunt loculi. Prophetam suscitabo eis de me- αμάρτωμεν. Και είπεν Κύριος πρός με Ορθως
dio fratrum suorum similemti : el ponan verba πάντα, όσα ελάλησαν· προφήτην αναστήσω αυτοις εκ
feea in ore ejus, Ioqueturque ad eos omnia que μέσου των αδελφών αυτών, ώσπερ σέ· και δώσω το
recepero ei. Qui autem verba ejus, queIoquetur όημά μου εν τω στόματι αυτού , και λαλήσει αυτούς
• • Exol. 1,19. 58 Join. : * , 15. 65* Gal. μι, 15, 16 Νum. XXIV , 17. • Philip. 1, 7. 18 Ephes . ν1,12,
69 Psal. 1 , 8.
 1073 ECLOGÆ PROPIETICÆ . - LIB. I 1074
καθ' ότι αν εντείλωμαι αυτό. Και ο άνθρωπος ος αν A in nomine nmeo, audire noluerit, ego ultor exsi-.
μή ακούση πάντα όσα αν λαλήση ο προφήτης επί το stam 80. Quemvero majoren ex Israel, post Moy
ονόματί μου ,εγώ εκδικήσω εξ αυτών. 5 Και τι μάλλον se: prophetam, id est legislatorem, hominum gene
έχoι τιςεκ του Ισραήλ κατά Μωϋσέα προφήτην, τούτ' re ortum, ostendi potest, nisi solum Jesum Salva
έστι νομοθέτην, του των ανθρώπων γένους αναδε- Iorem Dominumque nostrum, qui Novi Testamenti,
δειγμένον επιδείξαι , ή μόνον Ιησούν τον Σωτήρα και vitae secundum Evangelium , legislator omnibus
Κύριον ημών, ός της Καινής Διαθήκης του κατά το manifestatus est gentibus, secundum illam psalmi
Ευαγγέλιον βίου νομοθέτης άπασιν ανατέφανται τοίς orationem : « Constitue, Domine, legislatorem su
έθνεσι , κατά την εν ψαλμώ φήσασαν προφητικήν per eos : ul sciant gentes quoniam homines sunt 11 .»
ευχήν: Κατάστησον , Κύριε, νομοθέτην αυτοίς: Ηic autem liberavit spiritali ΑΕgypto, ejusque la
γνώτωσαν έθνη ότι άνθρωποι είσιν ; » Ούτος δε και terariis , et acerba sub spiritali Pharaone servitute
έλυτρώσατο της νοητής Αιγύπτου, και της εν αυτή φιοιquotipso duce ad omnium Deum pervenerunt.
πλινθοποιίας , της τε πικράς υπό τον νοητόν Φαραώ Ει omnia que corporaliter a Moyse facta n .rrantur,
δουλείας τους δι' αυτού προ(σ)εληλυθότας τω των spiritali lege Salvator Dominusque noster perfe
όλων Θεώ και πάντα δε απλώς τα σωματικώς υπό . cit . Venil ergo el nunc adhuc pervulgatus est apud
Μωυσέως γεγονέναι ιστορούμενα κατά τον πνευματι - ο Samaritanos et Judeos, quem et Moyses prenuntia
κον νόμον ο Σωτήρ και Κύριος ημών διεπράξατο. ' vit propheta, de quo Deus testimonium reddidit,
Ελήλυθεν άρα και ο διαβόητος έτι και νυν παρά τε dicens : Qui autem verba ejus, quae Ioquetur in
Σαμαρεύσι και Ιουδαίοις,αν και Μωϋσής προεθέσπισε nomine meo, audire noluerit , ego ultor exsistan. »
προφήτης, περί ου προδιεμαρτύρατο ο Θεός λέγων· Ultus est ergo sanguinem omniuum ab Abele usque
« Και ο άνθρωπος ος εάν μή ακούση πάντα όσα εάν ad Zachariaminter templum et altare interfectum82 :
λαλήση ο προφήτης εν τω ονόματί μου, εκδικήσω εξ ullus est Salvatoris passionem praesertim in illos
αυτού . » Έκδεδίκηταί γ' ούν το αίμα πάντων των φui adversus eum exclamare audebant : « Cruci
από "Αβελ μέχρι Ζαχαρίου του φονευθέντος μεταξύ fige, crucifige eum ; tolle eum a terra 68 : San
του ναού και του (f. 14) θυσιαστηρίου , από της γε - guis ejus super nos et super filios nostros 3*. »
νεάς της κατά Σωτήρος επισυστάσης, και μάλιστα Quod et protinus evenit, vindicante, ut predixerat,
των τολμησάντων αφείναι κατ' αυτού την « Σταύρου , Deo sanguinenm Christi in illos illorumque pueros.
σταύρου αυτόν » φωνήν, « Αίρε από της γης τον τοιού - Sic enim eos insequitur pena, ut abhinc usque ad
τον: το αίμα αυτού εφ' ημάς καιεπί τα τέκνα ημών , presenstempus gens omnis caput extollere minime
όπερ και παραυτίκα γέγονε, του Θεού, καθώς προεί- . potuerit, impleta et alia Amos prophetia dicente :
πεν, εκδικήσαντος το αίμα του Χριστού έκ τε αυτών “ Pomus Israel cecidit, et non adjiciet ut resur
εκείνων και των τέκνων αυτών, άμα τε μετελθούσης gat 83. - Que et Apostolus spiritu praevidens, prae
αυτούς της δίκης, ως εξ εκείνου εις δεύρο μηδ' όλως dicavit his verbis : « Pervenit enim ira Dei super
άναι κεφαλήν το πάν έθνος δυνηθήναι, πληρωθείσης illos usque in finem 86. )
και ετέρας προφητείας 'Αμώς φασκούσης, « Οίκος Ισραήλ πέπτωκεν, ουκέτι προσθήσει του αναστήναι» και
άπερ και ο Απόστολος το πνεύματι προϊδών, ανεφώνησεν ειπών , « "Έφθασε δε επ' αυτούς ή οργή εις
τέλος .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ιη'. CAPUT XVI.
Της Ωδής. E Cantico .
« Ευφράνθητε , ουρανοί, άμα αυτό προσκυνησάτω- « Lelamini, celi, simul ante eum prosfernantur
σαν αυτό πάντες άγγελοι Θεού · ευφράνθητε , έθνη , adorantes omnes angeli Dei ; lelamini, gentes, cum
μετά του λαού αυτού , και ενισχυσάτωσαν αυτώ πάν- populo eius , et confirmentur in eo Gimnes filii
τες υιοι Θεού. 5 Και τίνι άλλα προσκυνήσειν τοϊς Dei. 51. Quem alium adorare angelis ejus preci
αγγέλοις αυτου προστάττοι αν το θείον Πνεύμα ή το D peret Spiritus divinus, nisi Christum, cujus sane
Χριστώ, ού σαφώς επί τη παρουσία ηυφράνθη μετά presentia letatae sunt cum populo ejus gentes, ju
του λαού αυτού τα έθνη του των δικαίων πατριαρχών storum videlicet patriarcharum proplietarumque
και προφητών χορού : περί ών εθνών αύθις επί της chorus . De quibυς gentibus quoque in eodem can
αυτής ωδής ως προς έτερον λαόν αποτεινόμενος ο tico quasi alium populum increpans , Deus dicit :
Θεός φησιν, « Αυτοί παρεζήλωσάν με επ' ου θεώ, « Ipsi me provocaverunt in eo qui non erat deus,
ταρώργισάν με εν τοίς ειδώλοις αυτών • κάγώ παρα- et irritaverunt in vanilalibus suis : et ego provo
ζηλώσω αυτούς ουκ επ' έθνει , επ' έθνει ασυνέτα cabo eos in eo qui non est populus, et in gente
παροργιώ αυτούς . 5 Και πρόδηλόν γε ότι μετά την stalla irritabo eos 38. Ει manifestum quident
εκείνων αποβολήν « τα μωρά του κόσμου εξελέξατο ο quod post illorum rejectionem, que stulla sual
Θεός, ένα καταισχύνη τους παρ' εκείνους σοφούς· και mundi elegit Deus, ut confundat sapientes ; et in
τα ασθενή του κόσμου εξελέξατο, και τα αγενή , και firma mundi elegit Deus, ut confundat fortia ; et
τα εξουθενημένα, και τα μη όντα, ίνα τα πρότερον ignobilia mundi et contenmptibilia elegit Deus, et ea
80 Deut. XVI, 13-19. 51 Psal, 1x . 21 . 12 Μatth. ΧΧ14 , 35, Joan. ΧΙx , 6 . 8. Μatth. ΧΧVΙΙ, 23.
ε Αιηος v, 1. 66 I Thess. 1 , 16. 37 Deut. XXXII , 43 . 38 ibid. 21.
 1073 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. --- EXEGETICA. 1986
que non sunt, ut ea quae sunt , destruerel 39 . » Prius Α παρ' εκείνοις όντα καταργήση και ότι δή πρότερον εν
igitur , in Moysis ipsius temporibus , idolis servien- των αυτού Μωϋσέως χρόνων ειδώλοις λατρεύοντες,
les, Dei iran excitaverunt et provocaverunt, ve- και τον Θεόν παροργίζοντες και παραζαλούντες,
nientemque Christum ejus non acceperunt ; gentes ελθόντα αυτού τον Χριστόν ουκ εδέξαντο· αλλά τα
autem ab eo ad Patris Deique omnium scientiam έθνη γε δι' αυτού τον Πατέρα και Θεόν των όλων
adducte, secundum presentem prophetiam, cum επιγνόντα κατά την εν χερσί προφητείαν ευφρανθή
Sanctorum ejus populo lelabuntur ; Christumn au - σεται μετά του των αγίων λαού αυτού · τον Χριστόν
lent firmaverunt omnes filii Dei, et qui olim de eo δε και ενίσχυσαν πάντες οι υιοί του Θεού, οί τε προ
propluetaverunt, et qui post eius adventum, adoptio- τερον τα περί αυτού προφητεύσαντες, και όσοι μετά
nis spiritun consecuti, euro per universam terram την παρουσίαν αυτού το πνεύμα της υιοθεσίας χωρή
nuntiaverunt. Hæc quidem de Pentateucho ; nunc σαντες, επί πάσαν αυτόν εκήρυξαν την οικουμένην.
vero sequentes Scripturæ libros aggrediamur. Τα μεν δη από της Πεντατεύχου τοσαύτα μετίιωμεν
δε και επί τάς εξής Γραφάς.
CAPUT XVII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ'.
Ex Josue libro . Από της του Ιησού γραφής.
« Cum autem essel Josue in agro urbis Jericho, * « Και εγενήθη ως ήν Ιησούς εν Ιεριχώ, και ανα
levavit oculos , et vidit virum stantem contra se, βλέψας oρά άνθρωπον εστηκότα κατέναντι αυτού, κα.
Θvaginatum tenenlerm gladium, perrexitque ad eum ή ρομφαία έσπασμένη εν τη χειρί αυτού. Και προσ
et ail : Νoster es , an adversariorum ? Qui respon- ελθών Ιησούς, είπεν, Ημέτερος εί, ή των υπεναν
dit : Νequaquam : sed sum princeps exercitus Do- τίων ; Και είπεν αυτώ, Εγώ άρχιστράτηγος δυνά
mini, et nunc venio. Cecidit Josue pronus in ter - μεως Κυρίου νυνι παραγέγονα . Και Ιησούς έπεσεν
ram. Ει adorans ail : Quid dominus meus Ioquitur επί πρόσωπον επί την γην, και είπεν αυτώ, Δέσποτα ,
ad servum suum? Solve, inquit , calceamentum τι προστάσσεις το σω οικέτη ; Και λέγει ο αρχιστρά
tuum de pedibus tuis : Iocus enim , in quo τηγος Κυρίου προς Ιησούν, Λύσαι το υπόδημα (Γ. 14
Stas , sanctus est 60 . Quis alius esse posset v9) εκ των ποδών σου, ο γάρ τόπος, ενώ συ έστηκας,
princeps copiarum Domini , nisi Christus Dei, τόπος άγιος έστι . 5 Και τις αν άλλος είη ο αρχιστρά
wniversi dux sancti spiritalisque Dei exercitus ? τηγoς δυνάμεως Κυρίου, ή ο Χριστός του Θεού, ο
lud etiam altende, annon idem qui Moysi per πάσης άρχων αγίας και πνευματικής του Θεού στρα
angelum manifestatus in monte ex ipsis ad Jo- τιάς ; "Όρα δε μή ει και ο αυτός ο και το Μωύσει δια
sue verbis demonstralur. Que enim huic nunc, ς του αγγέλου χρηματίσας εν τω όρει από τών προς
thaec et Moysi similiter in prima ad eum Domini ma- τον Ιησούν λόγων υποφαίνεται άπερ γάρ τούτα
nifestatione per angelum dicta sunt. Solve cal. νυν, ταύτα και Μωύσει όμοίως άρχομένω της θεωρίας
ceamentum tuum de pedibus tuis, et celera. Mults προς του Κυρίου δια του αγγέλου είρηται κατά το,
sunt Christo Dei nomina : nunc seipsum Domini « Λύσαι το υπόδημα εκ των ποδών σου, και και τα εξής.
exercitus principem , declarat : atque in Isaia , Πολυώνυμος δέ τις υπάρχων ο Χριστός του Θεού,
« magni consilii Angelum, hoc in loco : « On- νυν « 'Αρχιστράτηγος δυνάμεως Κυρίου ) χρηματίζει
nis violenta predatio erit in combustionem et ci- ώς και εν Ησαΐα, « μεγάλης βουλής "Αγγελος και εντω.
bus ignis. Parvulus enium natus est nobis, el filius « Και θελήσουσιν ει εγένοντο πυρίκαυστοι. " Οτι ται
datus est nobis, et factus est principalus super lu. δίον εγεννήθη ημίν, υιός και εδόθη ημίν, ου η αρχή
merum ejus : el vocabitur nomen ejus... magni επί του ώμου αυτού, και καλείται το όνομα αυτού,
consilii Angelus 61.61 , Invenies elin Malachia ipsum μεγάλης βουλής "Αγγελος. • Εύροις δ' αν και εν τω
« Angeluτη testamenti 68 , vocatum, ubi legitur : Μαλαχία « "Αγγελον διαθήκης και αυτόν ονομαζόμενον,
« Et slatim veniet ad tenplum suum Dominator, Evaheyetal, Kar Eçaisons 7,5€! ELS Tov vaov
quem vos queritis, et Angelus testantenti, quem Κύριος, όν υμείς ζητείτε, και ο "Αγγελος της διαθή
Vos vultis * . ) D κης, όν υμείς θέλετε . )
CAPUT XVII . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ'.
E primo Regum libro, ex Annæ precarione. Εκ της α' των Βασιλειών». Της ευχής "Αννας. •
« Dominus ascendit in celos et Ionuit . Ipse ju- « Κύριος ανέβη εις ουρανούς , και έβρόντησεν:
dicabit fines terre, et dabit imperium regi suo, et αυτός κρινεϊ άκρα γης , και δώσει ισχύν τους βασι
sublimabit cornu Christi sui 68 . ) Qui de celis λεύσιν ημών, και υψώσει κέρας Χριστού αυτού. »
descenderat Dominus Dei Verbum, ipse rursus in Ο καταβάς εκ των ουρανών Κύριος και του Θεού Λό
celos ascendit ; et cum ascendisset , divina potestate γος , αυτός πάλιν αναβέβηκεν εις ουρανούς και ανα
Sua evangelicum nuntium Ionuit , ut in universa 6άς έβρόντησεν τη θείω εαυτου δυνάμει το ευαγγελι
terra auditum illum efficeret. Ipse autemjudicabit κον κήρυγμα, ως εξάκουστον αυτό γενέσθαι εν όλες
fines terre et quotquot intra eos habitant, omni το κόσμο αυτός δε κρινεί άκρα γης και τους μέ
judicio a Patre accepto. Sed etiam robur dedit χρι τούτων οικούντας, ως πάσαν ειληφώς την κρίσιν
» Ι C( o . 1, 27, 30 Jos, V, 13 16, 61.51 Jsa, ΙΧ . 5. 61 Aalach HI, 1 . 6. jbid. 65 IR
1 , 19.
 1078
1071 ECLOGE PROPHETICÆ . - LIB 1. .
παρά του Πατρός · αλλά και έδωκεν ισχύν τους εαυ- A discipulissuis, apostolis et prophetis, qui nos re
του μεν μαθηταίς , αποστόλοις τε και προφήταις, gunt, et sublimavit cornu Clhristi sui, seu populi
ημών δε βασιλεύσι , και ύψωσε το κέρας του Χριστού sui , Christi ob communionein sic nominati, sive
αυτού, ήτοι του λαού, μετοχή του Χριστού ούτως quam accepit humanitatis, cujus cornu erat deitis
ονομαζομένου, ή ου ανειληφεν ανθρωπίνου, ού κέρας sublimata secundum sanctum Apostolum. Εt in octa
ήν η θεότης υψωθείσα κατά τον ιερόν Απόστολον και νo et oclogesimo psalmo manifeste haec eadem fere
εν όγδοηκοστό δε ογδόω ψαλμώ σαφώς το παραπλή - de Christo Deus dicit : Ει in nomine meo exalta
σιον το ενθάδε περί του Χριστού ο Θεός φησιν, « Και bitur cornu ejus 66. )
εν τω ονόματί μου υψωθήσεται το κέρας αυτού, και
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ'. CAPUT XIX .
« Και ήλθεν άνθρωπος Θεού προς Ηλεί, και είπεν, Venit auten wir Dei ad Ηeli et ait adeum: Harc
Τάδε λέγει Κύριος Κύριος , και εν τοις εξής : « Και dicit Dominus : Νamquid 67, . . . et in iis quυ
αναστήσω εμαυτώ ιερέα πιστον , ός πάντα τα εν τη sequuntur: « Ει suscitalo mihi sacerdotem fide
καρδία μου και τα εν τη ψυχή μου ποιήσει και οι- lem, qui iuxta cor meum et animam meamfaciet :
κοδομήσω αυτώ οίκον πιστόν, και διελεύσεται ενώ- et edificabo ei domum fidelem, et ainbulabil corarm
πιον Χριστού μου πάσας τας ημέρας και έσται πάς Β Christo meo cunctis diebus: futurum est autem,
και περισσεύων εν οίκω ήξει προσκυνών αυτώ οβολου ut quicumque rennanserit in domo Sua, venial ιιι
αργυρίου, και εν άρτω ενί, λέγων, Παράριψόν με επι oretur pro es, et offerat nummum argeiteum, et
μίαν τών ιερατείων σου φαγείν άρτον. » Ουδείς άλλος tortarm panis , dicatque: Dimitle nie, olisecro, ad
ή μόνος και κατά την τάξιν Μελχισεδέκ ιερεύς του mam partem sacerdotalem, ut comedam buccellarm
Θεού του υψίστου Ιησούς Χριστός ο Σωτήρ ημών , panis 68 , Nemo alius nisi solus secundum ordinem
έν έχομεν αρχιερέα μέγαν, και κατά τον Απόστολος, Alelellisedech sacerdos Dei a!tissimi Jesus Christis
• διεληλυθότα τους ουρανούς, και πάντα τα εν τη καρ- Salvator noster, quem habemus Pontificenm nma
δία του Πατρός πεποίηκεν υπήκοος αυτώ γενέσθαι gnum, secundum Apostolurm, qui penetravit ce
μέχρι και θανάτου , όθεν και αναστήσας αυτόν ο Ιος 69 , fecitque oιonia que Paliri cordi erant, « fa
Πατήρ, οικοδόμησεν αυτώ οίκον πιστόν, την εκ λογι- ctus oliediens usque ad mortein 7° ; unde Paier ,
κών και ζώντων και πιστών ως αληθώς λίθων συν- eum cum erexisset, edificavit ei domum fidelem,
εστωσαν Εκκλησίαν· τούτω δε και έρχονται προσκυ- constitutam videlicet rationalilus viventibusque
νεϊν ο πιστεύσαντες εις αυτόν, οβολού αργυρίου μή ac vere fidelibus lapidibus Ecclesiam 71. Hunc
( f. 15 ) αποστρεφομένου (όμενοι ) , μήτε σωματικώς , adoratum venient qui in eum crediderunt, nummi
την τον κοδράντην εις τήν τών δεομένων επικουρίαν “ argentei non immemores; neque enim corpora
συνεισφέρουσαν χήραν, μήτε μήν κατά διάνοιαν την liter quadrantenm in necessariorum auxilium ( on
επί μόνην (; ) τη πίστει ερηρεισμένην ψυχήν , ή την ferentem viduam, 79, neque spiritaliter soli fidei
κατά δύναμιν των νοητών αυτής υπαρχόντων συνεισ- inaixalm animam, vel secundum spiritalium bono
φέρουσαν τα εις την των λοιπών οικοδομήν τε και run facultatem celerorum edificationi et utilitati
ωφέλειαν συμβαλλόμενα : τα γ' ούν « μωρά του κό - consulentem; stulta igitur, mundi elegit et
σμου εξελέξατο και τα ασθενή και πτωχά, και « τα infirina » et inopia, el vilia • et que non erant 78,
εξουθενημένα, και τα μη όντα και μη υπερφρονών, μη-- nequaquam contemnen3, neque tales animas ; sed
δε τάς τοιάσδε ψυχάς · αλλ' οία φιλάνθρωπος Θεού ut humanissimum Dei Verum eis studiosan vo
Λόγος και ταύτας αποδεχόμενος της προθυμίας, ας lunlalem gratulans ; quas et divino judicio digne
και κρίσει θεία κατά την αξίαν εν διαφόρους μοναίς in diversis sacerdotii sui sedibus collocat , Suos
των ιερατείων αυτού κατατάσσει , του παρ' εαυτού eternae vite panes eis impertiens. « Ambulabit
άρτου της αϊδίου ζωής καταξιών αυτάς. Το δε « Και corain Christo meo cunctis diebus * ; » de Sanctis
διελεύσεται ενώπιον Χριστού μου πάσας τας ημέρας,» qui in Ecclesia sunt, dicitur , christis et ipsis ευ
περί των αγίων των εν τη Εκκλησία είρηται , χρι- η gnominatis, secundum illud : Nolite Langere cliri
στών και αυτών προσαγορευομένων , κατά το , • Μή stos meos 15.» His enim a Salvatore dictum est
άψησθε των χριστών μου , τούτοις γάρ προς του in Evangelio : « Ecce ego vobiscum sum cunctis
Σωτήρος ελέγετο και εν τη Ευαγγελίω, « Ιδού, εγώ diebus usque in consuminationem seculi 16. 5 His
μεθ' υμών ειμι πάσας τας ημέρας, έως της συντε- vero locis cum ampliore opus esset explanatione,
λείας του αιώνος. • Πλείονος δε σαφηνείας δεομένων haec tamen quam brevissirne dicta sufficient .
των τόπων, τούτοις ως οίόν τε ήν διά βραχέων ειρημένους αρκεσθησόμεθα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ'. CAPUT XX .
Βασιλειών β'. Ο Κύριος διά Νάθαν τώ Δαυίδ μετά E secundo Regum libro. Dominus per Nathan Da
πολλά και ταυτά φησιν vidi poslmulla hæc quoque dicit :
• Και έσται εάν πληρωθώσιν αι ημέραι σου, και « Cumque completi fuerint dies tui, et dormic
66 Psal. LXXXVIII, 25. 67 I Reg. 1 , 27. 68 ibid. 35 , 55. 69 Ηebr. IV, 14. 10 Philip. 11 . 8.
78 Psal. cιν, 15 . 7.6 Matth.
11 ΤΡetr . 1, 5. 72 Marc. ΧΙΙ , 42. 73 T Cor. 1 , 97, 7 ΤReg. 1, 35.
XXVIII , 20 .
 1079 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III, - EXEGETICA . 108 )
ris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum post A κοιμηθήση μετά των πατέρων του, και αναστήσω το
te , quod egredietur de ulero tuo, et firmabo re - σπέρμα σου μετά σε , ός έσται εκ της κοιλίας σου,
gnuin ejus. Ipse edificabit domum nomini meo, και ετοιμάσω την βασιλείαν αυτού. Αυτός οικοδομήσει
et stabiliam ilhronum regni ejus usque in senmpi- μοι οίκον τω ονόματί μου , και ανορθώσω τον θρόνον
ternum. Ego ero ei in patrem, et ipse erit mihi αυτού έως εις τον αιώνα. Εγώ έσομαι αυτώ εις πα
in filium. Qui si inique aliquid gesserit, arguam τέρα , και αυτός έσται μοι εις υιόν. Και αν έλθη αδι
eum in virga virorum, etin plagis filiorum homi- κία αυτού , και ελέγξω αυτόν εν ράβδω ανδρών, και
ntin. Misericordiaim autem meam non auferam εν αφαίς υιών ανθρώπων: το δε έλεός μου ου μη
ab eis, sicut abstuli a Sul, quem annovi a facie αποστήσω απ' αυτών, καθώς απέστησα αφ' ών απ
mea . Et fidelis crit domus suza , el regnum suum έστησα έκ τρoσώπου μου. Και πιστωθήσεται ο οίκος
usque in eternum ante facietn meam. Ει thronus αυτού, και η βασιλεία αυτού έως αιώνος ενώπιόν μου
Suus erit firmus jugiler 11.. His fire similia et in και ο θρόνος αυτού έσται ανωρθωμένος εις τον αιώ
Octogesimo octavo dicuntur psalmo. Quod si Ju - να. Τούτοις τα παραπλήσια και εν όγδοηκοστω
deis ambiguum videtur in his locis, quis sibi in- ογδόω είρηται ψαλμώ · ήν δ' άν Ιουδαίοις άξιον απο
telligendus sit, Deusne an David, vel ejus succes- ρήσαι κατά τους τόπους , διά τίνα άρα αιτίαν φήσου
sor Salomon; ad Deum, ut verisinile est, fatelbun- Β σιν τον Θεόν, ήτοι τον Δαυίδ, ή τον εξ αυτού βασι
tur pertinere prophetiam qua filius primogenitus λεύσαντα Σολομώνα: περί ού, ως εικός, υπολήγονται
statuendus promittitur, his verbis : « Ipse invoca- λέγειν την προφητείαν υιόν πρωτότοκον θήσειν επαγ
bit τne: Paler meus es tu: Deus meus et susce- γέλλεσθαι, εν μέν τω ψαλμώ ειρηκότα , « Αυτός επι
por salutis mee. Ει ego primogenitum ponarm καλέσεται με, Πατήρ μου εί συ , Θεός μου και αντι
11ltan excelsum prae regibus terrie 78: ) et in eo. λήπτωρ της σωτηρίας μου. Καγώ πρωτότοκον θήσο
cui nunc operani damus, Ioco : Ero ei in pa- μαι αυτόν, υψηλών παρά τους βασιλεύσι της γης και εν
trem, et ipse erit mihi in filium.) Altamen nihil δε τω μετά χείρας κεφαλαίω, « Εγώ έσομαι αυτό είς
differre a ceteris prophetis dicet aliquis Davidem, πατέρα , και αυτός έσται μοι εις υιόν. 5 Και μην κατ'
qui culpan de Urie muliere confitebatur , dicens : ουδέν διενενοχέναι των λοιπών προφητών φήσειε τις
• Tili soli peccavi, et malum coram te feci 79 , 5 τόν Δαυίδ, ός και εξομολογείσθαι διά τήν του θυρίου
vel Salomonem, φuem a Deo recessisse et idolis εδείτο λέγων , « Σοί μόνο ήμαρτον και το πονηρόν
propter feminarum concupiscentiam serviisse sim- ενώπιόν σου εποίησανή τον Σολομώνα, όν και εκ
plex docet Scripturae historia. Quomodo autem κλίναι από του Θεού και ειδώλοις διά γυναικών επιθυ
Davidis aut Salomonis regnum usque in eler- , μίας προσκεκινηκέναι η ψιλή διδάσκει της Γραφής
num, stabit ante faciem, Dei, et thronus " ιστορία πως δε του Δαυίδ ή του Σολομώνος ή βασι
erit firmus jugiler, ut subjecta ait prophelia , λεία έως αιώνος και ενώπιον έστη του Θεού, και ο θρί
necnon psalmi haec alia fere similis : Juravi νος ανωρθωμένος εις τον αιώνα , και κατά την φάσκου
David Servo meo: Usque in elernum preparabo σαν ( Γ. 15 yo ) ενταύθα προφητείαν, και κατά την εν
semen tuum, et edificabo in generationem et ge- τω ψαλμω ώδε πως περιέχουσαν, « " Ώμοσα Δαυίδ το
neralionem sedem tuain 80, » et paulo post addit : δούλω μου. "Εως του αιώνος ετοιμάσω το σπέρμα σου,
• Seniel juravi in sancto meo, si David mentiar. και οικοδομήσω εις γενεάν και γενεάν τον θρόνον σου »
Semen ejus in eternum manebit, et thronus ejus και μεθ' έτερα φάσκουσαν, « "Απαξ ώμοσα εν τώ αγία
sicut sol in conspectu meo 81.» Ει rursus : Ει μου , εί τώ Δαυίδ ψεύσομαι . Το σπέρμα αυτού εις τον
ponam in seculum seculi semen ejus, et thronum αιώνα μενει, και ο θρόνος αυτού ως ο ήλιος εναντίον
ejus sicut dies ( @li 81. , Fere similia invenias in μου. 5 Και πάλιν Και θήσομαι εις τον αιώνα του
Jeremia, ubi dicitur, guia hree dicit Dominus : αιώνος το σπέρμα αυτού, και τον θρόνον αυτού ως τις
Non interibit de David vir qui sedeat super thro- ημέρας του ουρανού. » Τα παραπλήσια δ' άν εύρους
num domus Israel. Ει de sacerdotibus et de Levitis και εν τώ Ιερεμία, ένθα είρηται , « "Οτι τάδε λέγει
μου interibit vir a facie mea, qui oferat holocau- ο Κύριος : Ουκ εξολοθρευθήσεται τώ Δαυίδ ανήρ καθή
ιοιnata , et incendat sacrificium, et cedat victimas " μενος επί θρόνου οίκου Ισραήλ και τους ιερεύσι και
Omnibus diebus 83 Que si quis conferal cum τοίς Λευίταις ουκ εξολοθρευθήσεται ανήρεκ προσώπου
presenle Judeorum ruina, eorumque historiis ab μου, αναφέρων ολοκαυτώματα, και θύων θυσίαν και
Ezechia et Jechonia regibus, quorum sub imperio ποιών θυμίαμα πάσας τας ημέρας. » Ταυτα γάρ ει
deleta est Judaeorum regia , de Davide orta, pote. συνεξετάζοι τις τη τε παρούση των Ιουδαίων κατα
stas, in Babylonem capivitatis tempore, ex quo non στάσει και ταϊς κατ' αυτούς ιστορίαις από της 'Εζε.
jan operaverunt aut regnaverunt Davidis posteri κίου και Ιεχονίου βασιλείας, καθ' ούς ή εκ Δαυίδ πε
nunc usque ; intelliget ea dicta minime ad Dayi - ριεγράφη των Ιουδαίων βασιλεία εν τω της εις Βαβυ
dem, neque ad Salomonem referri posse. Αtqui λώνα αιχμαλωσίας καιρό, μεθ' ον ουδαμώς ήρχθη
nefas est Dei predictionemjurejurando obsignalam σαν ή έβασιλεύθησαν υπό των εκ Δαυίδ καταγόντων
mendacio arguere. Si autem semen Davidis, de το γένος εις έτι, ότι μηδαμώς αρμόζει ήτοι τώ Δαυίδ
17 Γ Reg . VΙΙ, 12-16. 78 Psal, LXXXV1, 27, 28. 79 Psal. L , 6. 80 Psal. LXXXVII , 5. 81 ibid.
36. 32 ibid. 30. 23 Jer. ΧΧΧιι, 17.
 1081 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB. I. 1009
Η αι τω Σολομώνι τα λελεγμένα, ώς εξ ανάγκης α Α quo hic nientio habetur, ad Christum secundum
μή θέμις ψευδή διελέγχεσθαι συμβαίνειν την μεθ' carnem ex eo naturn attribuimus, aperte patel
όρκων του Θεού προόδησιν· εί γε μην αναφέρουμεν quomodo in secula semen illud, id est Christus,
το λεγόμενον του Δαυίδ σπέρμα επί τον εξ αυτού permaneat, et quomodo thronus ejus ac spirilale
κατά σάρκα γενόμενον Χριστόν, σαφές πως εις τον regnum slet usque in eternum ante faciem Patris,
οιώνα τούτο το σπέρμα, τούτ' έστιν ο Χριστός, δια- ab eo firmatum edificalumque in generationem
μενεί , και πως ο θρόνος αυτού και η πνευματική βα- el generationem in eorum animis qui credunt in
σιλεία έως αιώνος ενώπιον υπάρχει του Πατρός, ανορ- eum. Dato enim nobis hoc Davidis semine, per
θεούμενος υπ' αυτού και ανοικοδομούμενος κατά γε- manet thronus, ut justitia sol ante faciew Patris,
νεαν και γενεάν εν ταις των πιστευόντων επ' αυτόν et ut coli dies. Ideo ad eum a sancto Spirita
ψυχαίς. Τούτου δε του αποδεδομένου ημίν σπέρματος in alio psalmo dictum est : « Sedes tua, Deus, in
Δαυίδ διαμενει ο θρόνος, ώς και της δικαιοσύνης ήλιος seculum saeculi : virga directionis, virga regni lui.
εναντίον του Πατρός, και ώς αι ημέραι του ουρανού : Dilexisti justitiain, et olisti iniquilalem: propterea
διό προς αυτόν υπό του αγίου Πνεύματος εν ετέρω unxit le Deus , Deus tuus, oleo letitiae prae con
ψαλμω λέλεκται : « Ο θρόνος σου, ο Θεός , εις τον αιώνα . sortibus fuis 85.. Christus vero domum Ecclesiam
του αιώνος , ράβδος ευθύτητος ή ράβδος της βασι- edificavit Patri lapidibus viventibus spirilalibus
λείας σου. Ηγάπη σας δικαιοσύνης και εμίσησας que, sanctis eximiisque animis, erecto multo po
ανομίαν, διά τούτο έχρισε σε ο Θεός ο Θεός σου έλαιον είore, multumque a caduco nuncque penitus everso
αγαλλιάσεως παρά τους μετόχους σου. Σ Ο Χρι- Salorionis dissimili templo . Ad quem ea speclare
στος δε και οίκον την Εκκλησίαν οικοδόμησε το Πα- verba : « Ego ero illi in patrem, et ipse erit milii
τρί εκ λίθων ζώντων και νοερών, αγίων και εναρέτων in filium, και testaltur et Apostolus in sua ad Ηe
ψυχών, ναόν εγείρας πολύ κρείττονα και διαφέροντα braos admonitione: Cui enim dixit aliquando
της υπό Σολομώνος προσκαίρου και μηκέ0' υπαρχού- angelorum: Filius meus es tu, ego hodie genui te. )
σης οικοδομής. Τούτω δε και ο Απόστολος μαρτυρεί Ει rursunt : • Ego ero illi in patrem, et ipse erit
προσήκειν την, « Εγώ έσομαι αυτό είς πατέρα και mihi in Glium 85 ? » Que autem ab illis : « Qui si
αυτός έσται μοι εις υιόν, ν φωνήν, εντεύθεν αυτήν εί - inique aliquid gesserit, arguam eum in virga vi
ληφώς εν τη προς Εβραίους συντάξει, ένθα φησίν • rorum» de populo in Christum credente dicta sunt;
« Τίνι γάρ είπεν ποτε των αγγέλων , Υιός μου εί corpus enim Clhristi Ecclesia est 86, secundum Αpo
σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε : , και πάλιν , « Εγώ stolum. Quod autem ad credentes in euin ea verba,
έσομαι αυτό είς πατέρα, και αυτός έσται μου εις c de quibus investigamus, spectant, animadverte
υιόν. » Τα δ' από του , και αν έλθη αδικία αυτού, sedulo dictum esse pluraliter : • Μisericordian
και ελέγξω αυτόν εν ράβδω ανδρών, και περί του εις autem meam non auferam ab iis.) Manifeste et
Χριστόν πιστεύσαντος λαού είρηται · έπει και σώμα in psalmo nοιι obsimilia iis de filiis illius qui
Χριστού η Εκκλησία αυτού χρηματίζει, κατά τον proplietatus est, dicuntur : « Si autem derelique
"Απόστολον. "Οτι δε περί των πεπιστευκότων εις αυ- rint filii ejus legem meam, et in judiciis nueis
τον τα της επισκοπής είρηται, επίστησον επιμελώς non ambulaverint ; si justitias neas profanaverint
λελεγμένο πληθυντικώς τώ, « Το δε έλεός μου ουκ et mandata mea non custodierint : visitabo in vir
αποστήσω απ' αυτών και σαφώς και εν τω ψαλμώ τα ga iniquitates eorum, et in verberibus peccata eo
παραπλήσια τοίς(Γ. 16) ενθάδε περί των υιών είρηται rum. Misericordiam autem me:im non dispergarm
του προφητευομένου, εντώ « Και εάν εγκαταλείπωσιν ab eis 87 . Attende quomodo virgas hominum
οι υιοί αυτου τον νόμον μου , και τους κρίμασι μου μή et plagas filiorum ioninum, » tenmporarias perse
πορευθώσιν, εάν τα δικαιώματά μου βεβηλώσωσι, και cutiones sacra vocal historia. Veruntamen mulie
τας εντολάς μου μή φυλάξωσιν, επισκέψομαι εν ράβδω Sunt Dei advocationes, et per Scripturas exhorta
τας ανομίας αυτών, και εν μάστιξι τάς αδικίας αυ- tiones, que nos admonent le suscitatis adversus
των : το δε έλεός μου ου μή διασκεδάσω απ' αυτών.» D nos persecutionibus term porariis ccdererous . Uι
" Ορα δε πως ράβδους ανδρών και αφάς υιών ανθρώ- enim virga se castigaturum esse predixit populum
πων τους κατά καιρον ώνόμασεν ο λόγος διωγμούς : Dei peccantem, sie et non ab eo defecturam esse
πλήν πολλαι του Θεού αι παρακλήσεις, και αί διά των pollicitus est misericordiam, dicens : • Μisericor.
Γραφών παραμυθίαι, μη απαυδάν ημίν επιτρέπουσαι diam autem meam non auferanm ab iis , sicut abs
επί τοις καθ' ημών ενεργουμένους κατά καιρούς διω- tuli ab iis, quos amovi a facie mea. Queret au
γμοίς · ώς γάρ επισκέψεσθαι δια ράβδου τον του Χρι- team apud quos esset ante gentium populum Del
στου προείπε λαόν αμαρτόντα, ούτω και το μή άπο- misericordia , quam omnino ab eis abstulerat : Si
στήσειν αυτού το έλεος προϋπέσχηται είπών, « Το δε militer enim se facturum esse promittit in Christi
έλεός μου ου μη αποστήσω απ' αυτών, καθώς απ- populum.
έστησα αφ' ών απέστησανζητήσει δ' επί τίνας ήν προ του εξ εθνών λαού το του Θεού έλεος, όπερ παν
τελώς απ' αυτών απέστησας : ού το όμοιον ποιήσειν υπισχνείται κατά τον του Χριστού λαόν.

** Psal. xliv , 7 , 8 . 85 llebr. 1 , 5. 86 Coloss . 1 , 24 . 67 Psal. LXXXVIII , 31.

1083 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. -- EXEGETICA. 1084
CAPUT XXI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ'.
« Locutus est autem David Domino verba hujus « Και ελάλησε Δαυίδ τω Κυρίω τους λόγους της
carminis , in die qua liberavit eum Dominus 88, 5 ευδής ταύτης . Είτα εν τοις εξής: « Και έκλινεν
Dein in sequentibus : Inclinavit celos et descen- ουρανούς και κατέβη, και γνόφος υποκάτω των ποτών
dit : et caligo sub pedibus ejus 89. » Ει rursus post αυτού. » Και πάλιν μετά ταύτα, « Ρύση με εξ αντιλο
Itec : « Salvabis me a contradictionibus populi γιων λαού, καταστήσεις με εις κεφαλήν εθνών : λαός
mei: custodies mein caput gentium. Populus quem oν ουκ έγνων εδούλευσέ μοι · είς ακοήν ωτίου υπ
ignoro serviet mihi. Filii alieni resistent milhi , al- ήκουσέ μου· οι υιοί αλλότριοι έψεύσαντο μοι· οι υιοί
dilu auris obedient mihi : filii alieni defluxerunt et αλλότριοι απορροφήσονται και σφαλούσιν εκ των
contrallentur in angusliis suis 90. ) Ηac dicuntur συγκλεισμών αυτών. Ταύτα είρηται σχεδόν αυτοίς
fere eisden verbis in decimo septimo psalmo ; op- ρήμασι και εν επτακαιδεκάτω ψαλμώ, ευκαιρότε
portunius explicabuntur, cum Psalmorum eclogas ρον δ' άν εξετάζοιτο, επειδάν από των Ψαλμών τας
notabimus. Nunc vero hoc tantum animadverle- εκλογάς αναλεγόμεθα' νύν μέντοιγε παραστ μειού
mus , quod verba haec : « Inclinavit colos et le- μεθα αυτό μόνον, ώς ότι το μεν, « Και έκλινεν ουρα
scendit , de Christi e celis descensu intelligenda , νους και κατέβην νοοιτ' αν περί της εξ ουρανών
sunt ; haec autem: Salvabis me a contradictionibus καταβάσεως του Χριστού· το δε, « Ρύση με εξ αντιλο
populi , o de circumcisis dicuntur, qui non in eum γίας λαού, και εκ προσώπου αυτού λέλεκται περί των
crediderunt , de quibus quoque in Isaia dicit : « Ex· εκ περιτομής μή πεπιστευκότων εις αυτόν, περί ών
pandi manus meas tota die ad populumincredulum και εν Ησαΐα φησίν, « " Ολην την ημέραν εξεπέτασα
et contradicentem 1 ; et quod , « Custodies me in τας χείράς μου προς λαόν απειθούντα και αντιλέ
caput gentium , atque , « Populus queim ignoro γοντα. » Και ότι το μεν, « Καταστήσεις με εις κεφα
serviel mihi, auditu auris obedient milio de gentilium λήν εθνών, και και το, « Λαός ον ουκ έγνων εδούλευσέ μοι:
Ecclesia predicitur ; illud vero, « Filii alieniresistent εις ακοήν ωτίου υπήκουσέ μου, και περί της εξ εθνών
in thi, in piarum hiereseon errores de Salvatore om- Εκκλησίας προφητεύεται το δέ, Υιοί αλλότριοι έφευ
ni rumque Deo indicat, quos defluxisse fert Scriptura σαντο μοι, και περί των αθέων αιρέσεων τα ψευδή
« contractosin angustiis suis , • scilicet in erroremin- περί αυτού του Σωτήρος και του Θεού των όλων ανα
ductos fallacibus eorumabsconditisque opinionibus. πεπλακότων, ούς και απορροφήσεσθαι , φησιν και
λόγος « αποσφαλέντας των συγκλεισμών εαυτών, και τουτέστιν αποπεπτωκότας των υπούλων και αποκε
κρυμμένων αυτών ψευδο)δοξημάτων.
CAPUT XXII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ'.
E terlio Regum libro. Εκ της γ' των Βασιλειών.
« Ει nunc, Domine Deus Israel , firmentur verba « Καινύν, Κύριε οΘεός Ισραήλ, πιστωθήτω δή το ρή
tua , qua locutus es Servo tuo David patri meo. μά σου, και ελάλησας το παιδί σου τώ Δαυίδ τω πατρί
Ergone putandum est quod vere Deus habitet super μου: ότι εί αληθώς κατοικήσει ο Θεός μετά ανθρώπων
terram, si enimcelum et caeli colorum te capere επί της γης,ει ο ουρανός του ουρανού ουκ αρκέσει σοι ;
non possunι 91 ? , Fere is similia in secundo Para- Τα παραπλήσια τούτοις και εν τη δευτέρα των Παρα
lipomenon libro a Solomone dicta sunt in sua ad λειπομένων υπό του Σολομώνος είρηται εν τη προς τον
Deum oratione 33. Manifeste igitur hic quoque pre- (f. 16 °) Θεόν ευχή . Σαφώς oύν και ενθάδε προφη
dicit Deus se cum hominibus super terram liabi- τεύεται ο Θεός κατοικήσεις μετά ανθρώπων επί της
taturum esse . Quol quidem nobis expletunt est γης και και αυτο πέρας είληφε καθ' ημάς επί τη
Christi adventu , quo Deus Verbum incarnatus cum Xριστου ενομένη παρουσία, καθ' ήν ο Θεός Λόγος
hominum genere commoratus est. ενανθρωπήσας συνδιέτριψε τη γένει των ανθρώπων.
CAPUT XXIII . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ'.
E primo Paralipomenon libro. Nathan ad Davidem D 'Εκ της α' των Παραλειπομένων. Ο Κύριος διά
post alia el hæc dicit . Νάθαν προς τον Δαυίδ μεθ' έτερα και ταύτα
λέγει.
« Cumque impleveris dies tuos , ut vadas ad pa- « Και έσται όταν πληρωθώσιν αι ημέραι σου , και
tres tuos, suscitabo semen tuum post le, quod erit κοιμηθήση μετά των πατέρων σου, και αναστήσω το
de filiis fuis : et stabiliam regnum ejus ; ipse edi- σπέρμα σου μετά σε , ός έσται εκ της κοιλίας σου :
ficabit mihi domum , et firnabo solium ejus usque και ετοιμάσω την βασιλείαν σου· αυτός οικοδομήσει
in eternum. Ego ero illiin patrem, et ipse erit mili μοι οίκον " και ανορθώσω τον θρόνον αυτού · εγώ
in filium ; et misericordiarm meam non auferam ab έσομαι αυτό είς πατέρα, και αυτός έσται μοι εις υιόν:
eo , sicut alstuli ab eo qui ante le fuit. Ει slaluam και το έλεός μου ουκ αποστήσω απ' αυτού, ως απ
eum in domo mea , et in regno meo usque in sen - έστησα από τωνέμπροσθέν σου και πιστώσω αυτόν
86 1 Reg. ΧΧΙΙ , 1. 89 ibid . 10. 20 ibid. 44-46. 91 Isa . LXV, 2. 21 III Reg. VII, 26 , 27. 10 l
Paral. vi , 17 .
 1185 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB . I. 1056
εν οίκιο μου και εν βασιλεία αυτού έως αιώνος, και ο A piternum : et thronus ejus erit firmissimusin per
θρόνος αυτού ανωρθωμένος έως αιώνος. 5 Και ταύτα, petuum 94. Hec similia iis que in secundo Regun
όμοια όντα τοις εκ της δευτέρας των Βασιλειών προ- libro notavimus explanavimusque , non multum ab
εκτεθείσης, σημειωσάμενοι, διά το μή πολλήν είναι eisdem differunt : quare ad predicta hoc in loco
την τούτων προς εκείνα παραλλαγήν αρκεσθησόμεθα remittimus.
τοίς εις εκείνα ειρημένοις.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ'. CAPUT XXIV.
E secundo Paralipomenon libro.
'Εκ της 6 των Παραλειπομένων.
• Και νύν, Κύριε ο Θεός Ισραήλ, πιστωθήτω δή « Ει nunc , Donline Deus Israel, firmetur sermo
αληθώς κατοικήσει ο Θεός μετά ανθρώπωνεπί της γης, credibile est ut liabitel Deus cum hominibus super
ει ο ουρανός και ο ουρανός του ουρανού ουκ αρκέσουσι terram , si celum el celi colorum non le ca
σου. Και εις ταύτα ειρηκότες άπαξ ότε τα εκ της piunt 96 ? , Jam ηuper ea in Regum libro explana
Υ' των Βασιλειών εξεθέμεθα, νύν ου δευτερώσομεν. vimus, nec quae diximus iteranda censemus.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ'. CAPUT XXV .
'Εκ του "Έζρα. Ο Ζοροβάβει εν τη δημηγορία Εα Esdre libro. Hec Zorobabel coram populo con.
ταυτά φησιν . cionalus dicit .
« "Ανδρες, ουχί ισχυραι αι γυναίκεςκαι μεγάλη η γη « ο viri, nonne forles sunt mulieres ? Magna est
και υψηλός ο ουρανός και ταχύς το δρόμο ο ήλιος : terra , et excelsum est column : et velox cursus
ότι στρέφεται εν τώ κύκλο του ουρανού, και πάλιν solis converlit in gyro cαlum in locum suum :
αποτρέχει εις τον εαυτού τόπον εν ημέρα μιά ουχί una die . Νonne magnificus est qui haec facit , et
μέγας ός ταύτα ποιεί, και η αλήθεια μεγάλη, και veritas magna , et fortior prae omnibus ? Omnis
ισχυρά παρά πάντα; πάσα ή γή την αλήθειας καλεί terra veritatem invocat , celum etiam ipsam bene
και ο ουρανός αυτήν ευλογεί και πάντα τα έργα dicit , et omnia opera moventur, et tremunt eam,
σείεται και τρέμει» και ουκ έστι μετ' αυτού ουδ' εν et non est cum ea quidquam iniquum. Vinum ini
άδικον άδικος ο οίνος : άδικος ο βασιλεύς · άδικοι αι quum, iniquus rex , inique mulieres , iniqui omnes
γυναίκες : άδικοι οι υιοί των ανθρώπων και άδικα τα filii hominum, et iniqua illorum Onmnia opera , et
έργα αυτών πάντα τα τοιαύτα» και ουκ έστιν εν , non est in ipsis veritas , et in sua iniquitate per
αυτοίς αλήθεια και εν τη αδικία αυτών απολούνται• • ibunt : et veritas manet , et invalescil in eternum ,
και η αλήθεια μένει εις τον αιώνα, και ισχύει εις el vivit , et oltiner in secula seculorum. Nec est
τον αιώνα, και ζη και κρατεί εις τον αιώνα του apud eam accipere personas , neque differentias :
αιώνος και ουκ έστι παρ' αυτή λαβείν πρόσωπα sed que justa sunt facit omnibus , injustis ac ma
ουδέ διαφορά αλλά τα δίκαια ποιεί από πάντων των lignis , et omnes benignantur in operibus ejus. Εt
αδίκων και πονηρών· απέχεται και τοίς ευδοκούσι non est in judicio ejus iniquum , sed fortitudo , et
τοίς έργοις αυτής και ουκ έστιν εν τη κρίσει αυτής regnum, et potestas, et majestas omnium evoruτη .
ουθέν άδικον και αυτής η ισχύς και το βασίλειον • Benedictus Deus veritatis 90. Postquarm Salvator
και η εξουσία και η μεγαλειότης πάντων των (f. 17) et Dominus noster, qui Dei Verbuum est , dixisse
αιώνων » ευλογητός ο Θεός της αληθείας. » Eπει ο fertur : « Ego sur: veritas 97 , 5 merito precitata
Σωτήρ και Κύριος ημών, Λόγος ών του Θεού, φησί, intelligemus quasi de veritate demonstrantia , quod
φέρεται είρηκώς, « Εγώ είμι η αλήθεια, και είκότως substantiain apud Ρatrem per seipsam habet. « Ma
τα προκείμενα παρατεθείμεθα περί της αληθείας net enim , ait , veritas, et invalescil in eternum, et
δηλούντα, ως άρα υπόστασίν τινα παρά τον Πατέρα vivit , el obtinet . . . nec est apud eam accipere
καθ' εαυτήν έχει : Μένει γάρ, φησίν, η αλήθεια, , personas , et celera , quibus addit de Patre Des ,
και ισχύει εις τον αιώνα, και ζή και κρατεί και ουκ ° ipsoque Deo Verlbo , el verilale : Benedictus Deus
έστι παρ' αυτή λαβείν πρόσωπα , και και τα εξής , οίς veritatis , quibus et ipsi addemus : Amen.
επιφέρει περί του Πατρός Θεου τυγχάνοντος και
αυτού του Θεού Λόγου και της αληθείας, « ευλογητός ο Θεός της αληθείας, ώ και αυτοί προσθήσομεν το,
'Αμήν.
'Αλλά γάρ ταύτα και από της του "Έζρα Γραφής: Haec sunt de Esdre libro ; in libro Esther nihil
από γε μην της Εσθήρ ουδ' εν εύρομεν περί του quod ad propositum spectet , inveimus. Absolulis
προκειμένου μετά δή του τάς από τον ιστορικών igitur historicarum Scripturarum eclogis , ad es
Γραφών εκλογάς μετέωμεν επί τα στιχήρη, ότι δη que versibus scripta sunt transeamus, quae , si
ταύτα τους χρόνους των λοιπών προφητειών ηγείται : temporum servetur ordo , celeris prophetiis anle
τούτων δε πρώτα ίδωμεν τά από των Ψαλμών. eunt. A Psalmis igitur exordiamur.
9 IParal, XVII, 11 -14. 95 II Paral. VI , 17, 96 III Esdr, IV, 30 -50. 97 Joan. Χιν, 6.
 1087 EOSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS IN . – EXEGETICA. 1693

HEC SU NT CAPITA IN SECUNDO PROPHE- A ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΕΝ ΤΩ Β' ΤΩΝ ΠΕΡΙ
TICARUM DE CHRISTO ECLOGARUM LIBRO . ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

E Psalmis Από των Ψαλμών.

5. Ρrimi psatmi de integerrima Christi vita et de α'. Πρώτου ψαλμού περί του ανεπιλήπτου βίου
ejus ad virtutis cacumen protecto vita institulo. του Χριστού και περί της επ' άκρον αρετής
πολιτείας αυτού.
2. De passione Christi, cαlestique ejus regno, de ad- β'. Περί του πάθους του Χριστού, και της ουρα
tentu ejus a Palre gentibus promissa . γίου βασιλείας αυτού, και της προς αυτόν περί
των εθνών του Πατρός επαγγελίας.
3. De Christi passione el a mortuis resurrectione. γ'. Περί του πάθους και της εκ νεκρών αναστά
σεως του Χριστού.
4. De notitia Dei cunctis hominibus per eum diffusa. δ'. Περί της δι' αυτού πάσιν ανθρώποις επιστα
ρείσης θεογνωσίας.
5. De Christi morte, eiusque resurrectione a mortuis , ε'. Περί του θανάτου του Χριστού , και της έκ
et quomodo gentium legislator perhibeatur . νεκρών αναστάσεως αυτού , και ώς των εθνών
νομοθέτης ανείρηται.
6. De Christi resurrectione, hominumque salute. Βς'. Περί της αναστάσεως του Χριστού, και της
των ανθρώπων σωτηρίας.
7 . De integerrima Christi viln . ζ'. Περί του ανεπιλήπτου βίου του Χριστού.
8. De Christi a calis descensu, de ejus apud gentes η'. Περί της εξ ουρανών καθόδου του Χριστού,
incredulumque populum commoratione, de Judeo- και της επί τα έθνη και τον άγνωτα λαόν κα
rum contradictione. ταστάσεως αυτού, της τε των Ιουδαίων αντι
λογίας.
9. De apostolorum in omni terra pradicalione, et de 6'. Περί του των αποστόλων» εις πάσαν την οικου
Christo quasi sponso. μένην κηρύγματος, και περί του Χριστού ως
περί νυμφίου.
10. De Christo quasi rege. ι'. Περί του Χριστού ως περί βασιλέως.
11. Jierum de Christo quasi rege . ια'. Περί του Χριστού πάλιν ώς περί βασιλέως.
12. De Christi passione, de ejus apostolis, de gentium ιβ'. Περί των κατά το πάθος του Χριστού, και
ad Deum conversione, de altera vita, pouloque περί των αποστόλων αυτού, και της των εθνών
futuro . εις τον Θεόν επιστροφής, και περί γενεάς ετέ
ρας και λαου ήξοντος.
13. De ejus in cælos redilu . . ιγ'. Περί της εις ουρανούς αναλήψεως αυτού .
14. De Christo ejusque resurrectione. Ο ιδ'. Περί του Χριστού και της αναστάσεως αυ
του.
15 . De Christo quasi dileclo, de prioris populi ac Hie. ιε'. Περί του Χριστού ως περί αγαπητού, και της
rosolymae excidio. συντριβής του προτέρου λαού και της Ιερου
σαλήμ. και
16. De resurreclione Christi, ις'. Περί της αναστάσεως του Χριστού .
17. De passione Christi. ιζ . Περί των κατά το πάθος του Χριστού.
18. Quomodo Dei Verbo omnia creata sunt. της. Ως δια του Θεού Λόγου τα σύμπαντα δεδη
μιούργηται.
19. Quomodo pro sacrificiis veterique tupico cultu ιθ '. Ως αντί θυσιών και της πάλαι τυπικής λα
Christi corpus pro omnibus oblatum est. τρείας το (f. 17 v°) σώμα του Χριστού υπέρ
απάντων προσενήνεκται.
20. De prodilore Juda, Christique resurrectione. κ'. Περί του προδότου Ιούδα και της αναστά
σεως του Χριστού.
21. De Christo quasi diletto, et quomodo sit Deus κα'. Περί του Χριστού ως περί αγαπητού , και ως
rex , et quomodo Christus ipse nominelur. Θεός βασιλεύς, και ως Χριστός και αυτός ανατο
ρεύεται.
22. De Christi receptione, de gentium vocatione. P κβ'. Περί της αναλήψεως του Χριστού, και της
των εθνων κλήσεως.
23. De gentium vocatione, de Christo quasi homine. κγ'. Περί της των εθνών κλήσεως, και του Χρι
στου ώς περί ανθρώπου .
24 . De gentium vocatione , de secundo Christi adventu, κδ'. Περί της των εθνών κ.λήσεως, και της δευ
de circumcisorum reprobatione. τέρας του Χριστού παρουσίας , και του ελέγχου
των εκ περιτομής.
25. Deproditore Juda . κε'. Περί του προδότου Ιούδα.
26. De Christo quasi rege. κς'. Περί
Περίτου
του Χριστού
Χριστού ωςως περί
περί ανθρώπου,
βασιλέως. και περί
27. De Christo quasi homine, et de Patre, el Filio, κζ'.
el duobus testamentis . Πατρός και Yίου , και δύο διαθηκών .
28. De Christi resurrectione, de apostolorumΕυαιge- κη'. Περί της αναστάσεως του Χριστού , και του
lio, el de gentibus. των αποστόλων Ευαγγελίου, και περί των
εθνών .
 308 ) ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB . II. 1000
αποβολής του Ιουδαίων λαού.
λ'. Περί του πάθους και της αναστάσεως του Χρι- 30. De passione et resurrectione Christi, de genera
στού, και περί της ηξούσης γενεάς. tione futura .
λα'. Περί του Χριστού ως περί βασιλέως, και περί 31 . De Christo quasi rege, de elerno infiniloque re
της εξ αιώνος και εις άπειρον βασιλείας αυ- gno ejus, de gentium subordinatione.
του, και της των εθνών υποταγής.
λ3'. Περί του Χριστού ως περί ανδρός και υιού 32. De Christo quasi viro ilioque hominis.
ανθρώπου.
του.
Αγ'. Περί της επιφανείας του Χριστού. 33. De Christi manifestatione.
λδ'. Περί του αιωνίου θρόνου του Χριστού, και ώς 34. De alerno Christi solio, et quomodo sit e semine
εκ σπέρματος έσται Δαυίδ και περί των κατά Davidis ; de temporariis Ecclesia persecutionibus.
καιρούς διωγμών της Εκκλησίας.
λε'.στοΠερί της των εθνών κλήσεως και του Χρι- 55. De gentium vocatione el de Christo .
υ.
λς'. Περί της εξ ουρανών του Λόγου αποστολής : 36. De celesti Verbi missione ; de gentium voca
και της των εθνων κλήσεως, και ερημίας του tione velerisque populi derelictione .
προτέρου λαού.
λς'. Περί του προδότου, καιτης κατά του Χριστού 37. De proditore et de adversus Christuminsidiis.
επιβουλής.
λη . Περί δύο Κυρίων Πατρός και Υιού, και περί 38. De duobus dominis Patre et Filio, de Christi
της πρό αιώνος ουσιώσεως του Χριστού, και αnte sculum ersistentia, de eterno ejus sacerdo
της αϊδίου αρχιερωσύνης αυτού και του πάθους. lio el de passione.
λθ'. Περί του Χριστού ως περί ανδρός. 39. De Chrislu quasi viro.
μ'. Περί του Χριστού ως περί λίθου και περί του 40. De Christo quasi lapiae, de Hosannah.
" Ωσαννά.
μα'. Περί της Χριστού βασιλείας, και ώς έσται 41 . De Christi regno, et φuomodo sit a Davide.
από Δαυίδ.
μβ'. Περί του πάθους και της αναστάσεως. 42. De passione el resurrectione.
μγ'. Περί της εξ ουρανών καθόδου του Χριστού. 43. De Christi a cαlis descensu.
μδ'. Περί της εξ ουρανών αποστολής του Θεού 44. De Dei Verbi a calis missione.
Λόγου.
με'. Ως δια του Θεού Λόγου τα σύμπαντα δεδη- 47. Quomodo per lei Verbum omnia creata sunt.
μιούργηται.

ΛΟΓΟΣ Β'. LIBER II.

(Γ. 18) Περιγράψαντες τας από τών ιστορικών Cum conscripserimus ex historicis Scripturis de
Γραφών περί του Σωτήρος ημών μαρτυρίας , εξής Salvatore nostro testimonia, ea que in poeticis li
εκείναις τας από των στιχηρών εν δευτέρα ταύτη bris inveniunturrecolligentes, huic addenmus Eclo
συντάξει των Εκλογών απανθισάμενοι προσθήσομεν» garum collectioni, eo quod secundum temporis cr
ότι δη ταύτα τους χρόνους των λοιπών προφητειών dinem celeris anteeunt propheliis. Primo igitur ,
ηγείται. Και δη πρώτης τάς από της βίβλου των quæ in Psalmorum libro continentur, explanabi.
Ψαλμών επισκεψώμεθα . mus.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'. CAPUT I.
Ψαλμού α'. E psalmo 1.
« Μακάριος ανήρ ος ουκ επορεύθη εν βουλή « Beatus vir qui non abiil in concilio impiorum,
ασεβών, και εν όδω αμαρτωλών ουκ έστη , και επί el in via peccatorum non stelit , et in cathedra pe
καθέδραν λοιμων ουκ εκάθισεν · αλλ' ή εν τω νόμω stilentice not sedit. Sed in lege Dormini voluntas
Κυρίου το θέλημα αυτού, και εν τω νόμω αυτού ° ejus, et in lege ejus melitabitur die ac nocle 28. »
μελετήσει ημέρας και νυκτός . ) Και τίνα άν τις Ouis inveniri potest ad il perfecle virtutis prove
έχoι αποδεικνύναι εις τοσαύτην εξέσω (εξαίσιον ?) clis , qui ne minimam quillem admitial culpam, ut
αρετήν εληλακότα ώς εν μηδενί τρόπω ής δηποτ- indicare mihi videntur ea verba, « Non abiit in
ουν περιπεσείν αμαρτίας, όπερ σημαίνειν μοι δοκεί concilio impiorum, in via peccatorum non stetit,
τό, « Ουκ επορεύθη εν βουλή ασεβών, και και το, Ουκ in catfiedra pestilentice non sedit ; » quibus osten
έστη έν οδό αμαρτωλών , τότε « Επί καθέδρανλοιμών di opinor omnino peccati immunem qui hic Dea
ουκ εκάθισε » , δι' ών δηλούσθαι νομίζω το πάντη ( us predicatur . Εtenim non tantuτη In talibus Con
άγευστον αμαρτίας του μακαριζομένου το γαρ μή ciliis non abiisse, et, si ambulaverit , non proces
μόνον εν τοις τοιουσδε μη πορευθήναι, μηδ' ώσπερεί sisse, sed enim neque sedisse, neque unquam n
βαδίσαντα προκόψαι , αλλά γάρ μηδε καθεσθήναι, cessisse, neque sletisse in eis , none illud mirum :
96 Psal. 1, 3, 2.
 3091 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA 1093
sit et rarissimum? Mente etiam amplificatur . lauς Α μηδε μήν όλως επιβήναι την αρχήν, μηδέ στήναι έν
viri de quo hic mentio habetur. Neque enim albiit, αυτοίς , πώς oύ θαυμαστόν το χρήμα και σπάνιου
ait, neque stetit, neque sedit in lalibusimprobita- τυγχάνει ; Παρίσταται δε μάλλον τη διανοία παρα
tis speciebus : quare nobis videtur hic eterne atque τατικώς ειρημένα τα του δηλουμένου ανδρός εγκώ
in omnibus praecellens illo beato designari. Multος μια ούτε γάρ επορεύθη, φησίν, ούτ' έστη, ούτ' εκά
quidem videre est diligentia atque exercitatione θισεν εν τοις τοιοϊσδε της κακίας είδεσι, δι' ών
conspicuos, sed istiusmodi neminem psalmus de- εμφαίνεται η εκ του αεί και διά παντός ενάρετος του
scribit . Si quis enim attendat quantum sit in μακαριζομένου κατάστασις. Πολλούς μεν ούν τους
omnibus prospere cedere , recte coram Deo amba- εκ προσοχής και ασκήσεως κατωρθωκότας ίδοι άν τις,
lare, in nulla re errare, neque a virtutis proposito ουδένα γε μην τοιούτον οποίον ο ψαλμός διαγράφει:
declinare, sicut in hoc psalmo dicitur : « Omnia ει δε θεωρήσειε τις οπηλίκον εστίν το τρός πάντα
quecunque faciet, prosperabuntur 99 : si quis re- ευρείν και κατά Θεόν ευοδούσθαι εν μηδενί σφαλλό
pulet quale sit, praedicariquasi in omnibus propriam μενον, μηδ' αποπίπτοντα του κατ' αρετήν σκοπού,
voluntalem cum Domini lege consentaneam haben. ώς κατά τούτο λέγεσθαι εν τω ψαλμω το, « Και
tem, atque operam inipendere illius meditationi non πάντα όσα αν ποιή , κατευοδωθήσεται » , έτι δε ε!
tantum tola die, sed et nocle, vigilibus mentis ocu- Β κατανοήσειεν οποϊόν εστι το ανακεκράσθαι τινά
lis semper in eam conversis , el non tantum diurnis oμοδοξούν έχοντα το ίδιον αυτού θέλημα το του
operibus vel sermonibus, sed et per Somnum cogi- Κυρίου νόμο, τό τε μελετάν εν αυτώ μή μόνον
tationibus atque imaginationibus in hac medita- δι' όλης ημέρας αλλά και διά της νυκτός εγρηγορόσι
tione versalum, compertam habebit sublimitatem τοίς της διανοίας οφθαλμοίς εις αυτόν ένορμώντα,
illius φuem adeo perfectum Dei Spiritus testallur . και κατ' αυτόν ου μόνον τοις μεθ' ημέραν έργοις
Αι si omniuin consensu haec humanam superant τε και λόγοις , αλλά και ταις κατά τον ύπνον ενθυ
naturam, uni igitur viro congrua esse possunt, nato μήσεσι και φαντασίαις ενεργούντα, είσεται το μέ
videlicet e Davidis Semine secundum carnem Jesu γεθος του ταύτα κατωρθωκέναι προς του θείου
Christo, Domino el Salvatori nostro, de quo solo in Πνεύματος μαρτυρουμένου. 'Αλλ' ει και πάσαν
Isaia a Spiritu divino Inernorallur, quod iniquita- ομολογουμένως την ανθρωπείαν υπερακοντίζει φύσιν
tem non fecerit, neque dolus fuerit in ore ejus 1. ) τα λελεγμένα, ενί δ' ούν ανδρί μόνο εφαρμόζοι αν
Cum ea interpretatione plane congruit Hebraica le- τη γενομένω εκ σπέρματος Δαυίδ το κατά σάρκα
clio , articulo expresse adhibito : « Bealus ille vir.» Ιησού Χριστώ τω Κυρίω και Σωτήρι ημών, και μόνο
Decebat quidem patrem secunduum carnein Salvato- προς του εν Ησαΐα θείου Πνεύματος μεμαρτύρηται,
ris nostri Davidem, cui pronmissum fuerat nascitu- . « ότι μη αμαρτίαν εποίησε , μηδε ευρέθη δόλος
rum ab ipsius semineChristum, hoc propheliis suis εν τω στόματι αυτού . » Το δ' επιδεδεγμένον της
imponere proemium. Cui autem non ingratum vi- εκδοχής παρίστησιν ή κατά το Εβραϊκόν εντευξις
debitur ea quae de Salvatore in psalmo memorantur επιτετηρημένως ούτως έχουσα : Μακάριος ο ανήρ,
1manifeste perspicere, in eurm commentarios altius μετά της άρθρου προσθήκης και έπρεπέν γε τον
perscrutari libet. κατά σάρκα του Σωτήρος ημών (f. 18 vo) χρημα
τίσαντα πατέρα Δαυίδ , επαγγελίαν ειληφότα περί του εκ σπέρματος αυτού τεχθήσεσθαι τον Χριστόν,
τούτω την απαρχήν της εαυτού προφητείας αναθείναι. "Οτω δε φίλον διαγνώναι το ακριβές της
επί τον Σωτήρα των εν τω ψαλμω λεγομένων αναφοράς, τοίς εις αυτόν υπομνηματισαμένοις εντυ
γών είσεται.
CAPUT II. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'.
E psalmo secundo. Ψαλμου δευτέρου.
Quare fremuerunt gentes, el populi meditati « Ινατί έφρύαξαν έθνη , και λαοί έμελέτησαν κενά;
sunt inania ? Astiterunt reges terrie , et principes Παρέστησαν οι βασιλείς της γης , και οι άρχοντες
convenerunt in unum adversus Dominuum et adver - συνήχθησαν επί το αυτό κατά του Κυρίου , και κατά
Stus Christum ejus 2.» In apostolorum Actibus hanc D του Χριστού αυτού. » Εν ταϊς των αποστόλων Πρά
impletamfuisse propluetiam testali sunt qui Petrum ξεσι και ταύτην πεπληρώσθαι την προφητείαν οι
et Joannem mirabilia que ipsi viderant narrantes του Πέτρου και Ιωάννου τα κατ' αυτούς παράδοξα
audivere. Gratulantes igitur quod lot miracula sibi διηγουμένων ακούσαντες εμαρτύρησαν. Ευχαριστή
acciderant , his perrexerunt verbis : « Convenerunt σαντες γάρ τοις εφ' οίς ήκουον θαυμασίοις τοις
eniτη vere in civitate ista adversus Sanctum puerum προεκτεθείσι ρητοίς επήγαγον λέγοντες · Συνήχθη
ΙαumJesum, quem unxisti, Herodes ei Pontius Ρi- σαν γάρ επ' αληθείας επί το αυτό εν τη πόλει
Iatus, cum gentibus et populis Israel 3. Non soli ταύτη επί τον άγιον παϊδά σου , όν έχρισας, Ηρώδης
enim qui hoc tempore Salvatori nostro insidiati τε και Πόντιος Πιλάτος , συν έθνεσι και λαούς
sunt , adversus eum convenerunt, sed et deinceps Ισραήλ. μόνοι δε άρα οι κατ' εκείνο καιρού
nunc usque reges el principes , universeque gen- επιβουλεύσαντες του Σωτήρι ημών συνήχθησαν κατ'
• les e populi , qui blasphemaverunt eum ejusque αυτού , αλλά και οι καθεξής εξ εκείνου και δεύρο
* Psal. 1, 3, 1 Iset,L1, 9. 1 Psal. 1 , 1, 2, 3 Act. IV, 27.
1093 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB. I . 1095
βασιλείς και άρχοντες , όλα τα έθνη και λαοί , διά του Α doctrine insidiati sunt. Persuasum autem habere
βλασφημεϊν αυτόν και επιβουλεύειν αυτού τη δι- oportet non tantum visibiles in hominibus Teges
δασκαλία. Πεπείσθαι δε χρή μή μόνον τους εν αν- principesque ei fuisse insidialos , sed multo magis
θρώποις ορατούς βασιλείς και άρχοντας επιβεβου- spiritales invisibilesque hujus seculi principes , qui
λευκέναι αυτό , πολύ δε μάλλον τους νοητούς και tunc exagitaverunt ,sicut et nunc exagitant, gentes
αοράτους άρχοντας του αιώνος τούτου , οι και τότε que et circumcisionis populos frustra et nequid
ενήργησαν και εις έτι νύν ενεργούσι , τά τε έθνη quam divine.legi studentes, non tantum adversus
και τους κενά και εις μάτην τον του Θεού νόμον Christum Dei,sed per eum, et adversus Patrem qui
μελετήσαντας λαούς τους εκ περιτομής, ου μόνον misil illum, insidialos. De his omnibus hoc in
κατά του Χριστού του Θεού βουλευσαμένους, αλλά psalmo additur : Qui habitat in celis irridebit
δι' αυτού και κατά του πέμψαντος αυτόν Πατρός: eos, et Dominussubsannabit eos. Tunc loquetur ad
περί ών απάντων εν τω ψαλμω επιφέρεται το, « O eos in ira sua , et in furore suo confurbabit eos *.»
κατοικών εν ουρανοίς εκγελάσεται αυτούς, και ο Κύ- Quibus deinde Christus ipse dicit , dominationem
ριος εκμυκτηριεί αυτούς . Τότε λαλήσει προς αυτούς suam post passionem constitulam nos edocens :
εν οργή αυτού, και εν τω θυμώ αυτού ταράξει αυ - « Ego autem constitulus sum rex alb eo super Sion
τούς . ) 0 ς εξής αυτός ο Χριστός την μετά το Β montem sanctum ejus, predicans preceplum Do
πάθος γεγενημένης περί αυτόν οικονομίαν παιδεύων mini. . » laud vero secundum terrestrem Judeo
ημάς φησιν, « Εγώ δε κατεστάθην βασιλεύς υπ' rum interpretationem intelligendum est Christi re
αυτού επί Σιών όρος το άγιον αυτού , διαγγέλλων gnum, velut hominum regna , super montem Sion
το πρόσταγμα Κυρίου. • Oύ χρή μέντοιγε κατά τάς Corporaliter constitutum; interroganti enim resne
Ιουδαίων χαμαιπετείς υπολήψεις την του Χριστού esset , respondil dicens : « Regnum meum non est
βασιλείαν όμοίαν ταϊς των ανθρώπων ηγείσθαι επί το de hoc mundo . Exide regnum colorum pro
Σιών όρος σωματικών συστησομένην· πρός γ' ούν τον misit eis qui crediderunt in eum, montemque Sion
έρωτή σαντα αυτόν ει βασιλεύς τυγχάνει, απεκρίνατο esse cαleslein docuίt non tantum Apostolus, sed et
4. ν. " Η βασιλεία ή έμή ουκ έστιν εκ του κόσμου pleraeque aliae proplielize . Miclieas igitur prefabus
τούτου , όθεν δή και βασιλείαν ουρανών επήγγελτο quod propter priores populi iniquitales, Sion quasi
τοίς πεπιστευκόσιν εις αυτόν, και το Σιών δε όρος ager arabitur, el Jerusalein quasi acervus lapidum
επουράνιον υπάρχειν εδίδαξεν ου μόνος ο Απόστολος, erit , et nons templi in excelsa silvarum , dein
αλλά και πλείσται άλλαι προφητείαι. Ο γ' ούν Μι- le alia Sion et Jerusalem similiter narrat , dicens :
χαιας προειπών ώς άρα διά τάς ασεβείας του προ- « Et erit in novissimo dierun mons domus Domini
τέρου λαού, « Σιών ως αγρός άροτριαθήσεται , και C preparatusin vertice mont's , . . . . et fluent ad eum
“Ιερουσαλήμ ως οπωροφυλάκιον έσται, και το όρος του populi, et properabunt gentes multae . . . . , quia de
σχου εις άλσος δρυμού , και εξής περί ετέρας Σιών Sion egredietur lex, et verbum Domini de Jerusa
και Ιερουσαλήμ ομοίως επιφέρει , λέγων· « Και lens 8. Ηic mons Christi quoque hoc in loco in
έσται εν ταις εσχάταις ημέραις εμφανές το όρος Κυ- ηuitur : « Ego autem rex constitutus sum ab e0 si
ρίου , και ήξουσιν επ' αυτώ λαοί , και πορεύσονται per Sion monlein Sanctum ejus. . A quo autem
έθνη πολλά, ότι εκ Σιών εξελεύσεται νόμος και λόγος constitutus est, nisi manifeste ab illo Patre qui
Κυρίου εξ Ιερουσαλήμ. ) Περί τούτου άρα είρηται ad eum dicit : « Filius meus es tu, et ego hodie ge
και ενθάδε υπό (f. 19) του όρους του Χριστού , « Εγώ ηui te ; postula a me, et dabo tibi gentes haeredita
δε κατεστάθην βασιλεύς υπ' αυτού επί Σιών όρος 1em tuam, et possessionerm Iuamterminos terre9.»
το άγιον αυτού , υπό τινος δε κατεστάθη ; δηλον Quod quidem vera sit prophetia, nec fallax promis
ότι υπό του φήσαντος προς αυτόν Πατρός το Υιός sio, noverimus iis qui in tam brevi tempore €
μου ει σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε : ) και το• omni gente ad veram Dei religionem per Salvato
Αίτησαν παρ' εμού, και δώσω σου έθνη την κληρο- rem nostrum pervenerunt. Dicant evidentiae resi
νομίαν σου, και την κατάσχεσίν σου τα πέρατα της ρ slere impudenler audentes, cui accommodari possit
γης. 5 Και ότι γε αληθής η προφητεία και αψευδής nec prophelia , nostram si interpretationem detre
η υπόσχεσις , πάρεστι διαγνώναι από τών έν ούτω clant. Davidem enim regem, de quo haec dici opi
βραχεί χρόνω προσεληλυθότων εκ παντός έθνους τη nantur, quomodo talia passum fuisse ostendent,
διά του Σωτήρος ημών θεοσεβεία : η λεγέτωσαν οι cui nulli principes regesve unquain insidiati sunt ?
προς την ενέργειαν αντιβλέπειν αναιδώς τολμώντες, Quando autem et que ob viriliter gesta dixit Doιui
τίνι αν έχοιεν εφαρμόζειν μή παραδεχόμενοι ταύθ' ηus Davidi : « Filius meus es tu, ego hodie genui
ούτως έχειν την προφητείαν ; Δαυίδ μεν γάρ τον 1e ? Quomodo et illa , Postula 1 ine, et labo tibi
βασιλέα, περί ου ταύτά τινες ώήθησαν λέγεσθαι, ουχ gentes hereditatem tuam, et possessionerm Iuani
οίοι τε αν είεν παραστήσαι τοιάδε τινά πεπονθότα, leriminos terre, Dei dicerentur, cui manifeste solis
ως αρχόντων και βασιλέων, εθνών τε και λαών επι- Israel et Judae terminis regnum circumscriptum
βεβουλευκότων αυτώ : πότε δε ή και επί πηλίκους erat ? Dicant quoque cur non venisse Christum ad
ανδραγαθήμασι είπεν ο Κύριος τώ Δαυίδ, Υιός μου miltant. Annon, curn passus est, alium igitur ex .
• Psal. 1 , 4 , 5. • ibid. 6. 6 Joan. XV1, 56. 7 Μich. 1 , 12. * Mich, Ιν, 1 -2 . 9 Psal. 1 ,
7, 8 .
1095 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 1096
spectare eos necesse est nihil tale, quale hie, pas- Α εί σύ, εγώ σήμερον γεγέννηκά σε ; Πώς δε και το,
surum? Ει quomodo implerentur proplietie multa « Αίτησαι παρ' εμού , και δώσω σου έθνη την κλη
que passurus erat Dei Christus , et in pluribus aliis, ρονομίαν σου, και την κατάσχεσίν σου τα πέρατα
non minus quam in hoc psalmo, prenuntiantes ? της γης, και λέγοιτ' άν ως προς αυτόν σαφώς περι
Numquid existimandum est adeo per orbem sine ορισθείσης αυτού της βασιλείας επί μόνον τον Ισραήλ
Dei auxilio pervulgatarm fuisse de omnium Deo do- και τους της Ιουδαίας όρους; Διά τι δε και ου
ctrinam; hominumque vim, adversus rerum vices πρoσίενται τον εληλυθόταΧριστόν, αποκρινέσθωσαν:
tam inermem, adeo invaluisse et corroboratam αρά γε επειδή πέπoνθεν, έτερον τοίνυν προσδοκών
fuisse ut propria tantum modo doctrina , sine ullo αυτούς ανάγκη μηδέν τοιούτον οποίον ούτος πεισό
deitatis auxilio, inomnibus regionibus ita auditorum μενον ; Και πώς αν πληρωθείεν αι προφητείαι
animas instituerit , Deique omnium scientia prius πλείστα όσα παθείν τον Χριστόν του Θεού, και εν
olininbuerit, et usque nunc iis persuaserit, ut pa- ετέροις μεν πλείοσιν, ουχ ήκιστα δε και εν τω μετά
triam gentem, vitamqueinjustam, feram ac disso- χείρας προλέγουσαι ψαλμώ; 'Αρα δε χρή νομίζειν
Tuta abjicerent, Deique pietati solummodo stude- αθεεί την περί του των όλων Θεού διδασκαλίας
rent , illamque non solum opibus, sed et ipsi vite ενεσπαρκέναι τούτον τη οικουμένη : έστι δε κάν
adeo omnibus dilecte anleponerent ? Verum non p επινοήσαι ανθρωπίνην ορμήν και ψιλήν του τυχόντος
opinor quernquam eoruun , qui recte de rebus επιβολήν τοσούτον ισχύσαί τε και δυνηθήναι, ως διά
sentire volunt, negaturum esse her tanta Dei μόνης της αυτου διδασκαλίας άνευ θεότητος συνερ
cpe et ultra hominum facultatem per Salvatore γούσης παντοδαπάς ακροατών διαθείναι ψυχάς περί
nostrum evenisse. Quibus simul ostenditur incar - τον τών όλων Θεόν ταύτα πείσαι πάλαι πρότερον,
nati Domini divinitas, simul et aperte demonstratur και εισέτι νύν πείθειν καταλιπείν μεν έθη πάτρια,
euaccepisse a Patre « gentes thereditatem, et pos- βίον τε άθεσμον, και ανήμερον, και ακόλαστον , θεο
Sessionem ejus terminos terre, o congruenter cum σεβεία δε μόνη προσέχειν, και ταύτην ου μόνον της
precitata prophelia . Quecumque de hoc psalmo υπαρχούσης ουσίας, αλλά και δι' αυτού του πάσι
dicenda sunt absolvere tempus vetal , cum jam et περιποθή του ζήν προτιμάν; Αλλ ' ουκ οίομαι τινα
diffusius de illo disseruimus. των καν μετρίως ευγνωμονείν εθελόντων μή ουχί
συνομολογείν τα τηλικαύτα μετά συνεργούσης θείας και υπέρ ανθρώπων δυνάμεως διά του Σωτήρος
ημών γεγονέναι · εξ ών ομού μεν και η θεότης αποδείκνυται του ενανθρωπήσαντος Κυρίου, ομού δε
και τα τεκμήρια σαφώς παρίσταται του ειληφέναι αυτόν υπό του Πατρός « τα έθνη κληρονομίαν, και
την κατάσχεσιν αυτού τα πέρατα της γης, και ακολούθως τη μετά χείρας προφητεία. "Όλα δε τα κατά
τον ψαλμόν διηγείσθαι ου του παρόντος τυγχάνει καιρού , μάλιστα ότε πληρεστάτης ήδη τετύχτας
διηγήσεως .
CAPUT III. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.
E psalmo tertio. Ψαλμού γ'.
Tertium quoque psalmum facile est de Christo Και τον τρίτον ψαλμόν επί τον Χριστόν εκλαμ
interpretari , congruenter cum insidiis que ante βάνειν ευχερές , ακολούθως τοϊς προ αυτου διδάσκοντα
cumfuerunt, insidias adversus eum paratas demon- τα περί της κατ' αυτού επιβουλής διά του, « Κύριε,
strans lioc modo : « Domine, quid multiplicati sunt τί έπληθύνθησαν οι θλίβοντές με; » και τα περί της
φui tribulant me 10 ? , Et quae resurrectionem ejus αναστάσεως (f. 19 v ) αυτού, και και δηλούται διά
innuunt, his verbis : - Ego dormivi, el soporatus του , « Εγώ εκοιμήθην και ύπνωσα, εξηγέρθην, ότι
Sum; et exsurrexi , quia Dominus suscepit ne 11 , Κύριος αντιλήψεται μου.» Αρμόσειε δ' αν το Χρι
Conveniret Christo et quisque hujus psalmi versus, στω και έκαστος του ψαλμού στίχος της προσηκούσης
qui nobis interprelandus est. Non inconsulto ler - τυχών εξηγήσεως: έχει δε λόγον και το τρίτον αυτόν
tius ille psalmus Christi resurrectionem praenun- τεταγμένον τα περί της αναστάσεως του Κυρίου
tiat, congruenter cum precitatis prophetiis. Pri- θεσπίζειν ακολούθως ταϊς προ αυτού προφητείαις· ο
mus enim, sicut retulinus, integerrimam eius vi- μέν γάρ πρώτος, καθώς αποδεδώκαμεν , τον άληπτον
tam , iniquitatisque immunem vivendi rationem βίον και την άνευ αμαρτίας αυτού πολιτείαν διδάσκει:
Ostendit ; secundusque passionem; aple igitur ter - η ο δεύτερος τα κατά το πάθος τούτοις τοιγαρούν και
tius resurrectionem ejus prænuntiat. ο τρίτος εξής τα περί της αναστάσεως αυτού
θεσπίζει.
CAPUT IV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'.
E psalmo oclavo. Ψαλμού η'
Octavi psalmi prima verba : « Dourine Deus no- Του ογδόου ψαλμού τα μεν πρώτα από του,«Κύριε
sler, φuam admirabile est nonen tuum in univer- ο Κύριος ημών, ώς θαυμαστόν το όνομά σου εν πάση
sa terra 12 ! , de gentium vocatione prophelizare τη γή,» περί της εξ εθνών κλήσεως έoικε προφτ
videtur : quare inscribitur : pro forcularibus, » τεύεσθαι· διό και επιγέγραπται υπέρ των ληνων )
Ηic usurpantur Lorcularia pro Ecclesiis quae sunt ληνων νοουμένων των ανά την οικουμένην Εκκλη
10 Psal. 1, 2. 11 ibid. 6. 11 Psal. Vn, .
1097 ECLOG .Æ PROPHETICÆ . - LIB. II . 1098
σων, εν αις της αληθινής αμπέλου του Χριστού, και A super terram, in quibus vere vitis Christi, et quasi
των ώσπερεί κλημάτων αυτού των ιερών αποστόλων, gemmarum ejus sanctorum apostolorum, spiritales
οι λογικοί βότρυες πιεζόμενοι τον από των μαθημά- racemi pressi doctrinis suis spiritale omnenmque
των αυτών νοερόν και πάσης ευφροσύνης ποιητικών suavitatem efficiens vinum praebent. Aliter enim
οίνον παρέχουσιν· άλλως γάρ ου δυνατόν σωματικαίς impossibile esset corporalibus torcularibus accom
ληνοις εφαρμόσαι τα εν τω ψαλμώ λεγόμενα επει modare que in hoc psalmo dicuntur ; cum minime,
μηδ' όλως ώς εν ετέροις ήτοι περί αμπέλου μεταρ-. ut in celeris, sive de vite quae ex Egypto sur -
θείσης εξ Αιγύπτου , ή περί αμπελώνος Κυρίου Σα- rexit , sive de Domini Sabaoth vite, sive de ejus
βαώθ, ή τινων τοιούτων, διάνοιάν τινα τα της λέξεως modi aliis verba hujus loci sensu quovis intelligi
περιέχει. Τα δ' από του , « Τι έστιν άνθρωπος , ότι possint. Que vero ab iis : « Quid est homo, quod
μιμνήσκη αυτού , η υιός ανθρώπου, ότι επισκέπτη memor es ejus ? aut filius hominis, quoniam visitas
αυτόν ; Ήλάττωσας αυτόν βραχύ τι παρ' αγγέλους, eum? Minuisti eum paulo minus ab angelis , gloria
δόξη και τιμή έστεφάνωσας αυτόν, και τα εξής, επί et honore coronasti eum 18, et reliqua , ad Salva
τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν εν τη προς τοrem et Dominum nostrum Jesum in Epistola ad
Εβραίους επιστολή μετείληπται, ένθα τα • Πάντα Hebreos referuntur, ubi post illa, « Omnia subje
υπέταξας υποκάτω των ποδών αυτού, και επιφέρεται ο cisti sub pedibus ejus 15, adjiciuntur ea : « Nunc
το « Νυν δε ουδέπω ορώμεν αυτώ τα πάντα υποτε- autem necdum videmus omnia subjecta ei. Eum
ταγμένα. Τον δε βραχύ τι παρ' αγγέλους ελαττω- autem, qui modico quam angeli minoratus est, vi
μένον βλέπομεν Ιησούν, διά το πάθημα του θανάτου, demus Jesum, propter passionem mortis , gloria et
δόξη και τιμή εστεφανωμένον.» Είπου δ' άν τις μη honore coronatum18. » Dici poterit non tantum ob
μόνον διά το πάθημα του θανάτου, αλλά και δι' αυτήν mortis passionem , sed etiam ob incarnationem
την ενανθρώπησιν αυτού ελαττώσθαι αυτόν βραχύ τι suam eum minoratum fuisse paulo minus ab ange
παρ' αγγέλους: « " Οτε, έν μορφή Θεού υπάρχων, lis : « Cum in forma Dei esset, non rapinam arbi
ουχ άρπαγμόν ήγησάμενος το ίσα Θεό είναι, εκένω- tratus est esse se equalem Deo, sed semelipsum
σεν εαυτόν μορφήν δούλου λαβών, και και επί τοσού - exinanisit formam servi accipiens 16, • atque adeo
τον ελάττωσεν, ώς αντί της έν μορφή Θεού δόξης iniminuit se, ut non jam in forma Dei gloriae esse
λεχθήναι περί αυτού το: « Είδομεν αυτόν, και ουκ diceretur, sed : « Vidimus eum, et non erat aspe
είχεν είδος ουδέ κάλλος , αλλ' ήν το είδος αυτού ατι- clus neque decor, et desideravimus eum, despe
μον, και εκλείπον παρά τους υιούς των ανθρώπων , clum, et novissimum virorum 11. » Contra autem
ανθ' ών αμειβόμενος ο Πατήρ, « δοξη και τιμή έστε- respondens Pater , gloria et honore coronavit
φάνωσεν αυτόν· υπερυψώσας και χαρισάμενος αυτός eurn 18, exaltavit illum et donavit illi nomen, quod
το όνομα το υπέρ πάν όνομα: ίν' εν τω ονόματι Ιη- est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne
σου πάν γόνυ κάμψη επουρανίων, και επιγείων, και genu lectatur celestium, terrestrium, et inferno
καταχθονίων, και πάσα γλώσσα εξομολογήσηται ότι rum ; et omnis lingua confiteatur, quia Dominus
Κύριος Ιησούς Χριστός εις δόξαν Θεού Πατρός.» Και: Jesus Christus in gloria est Dei Patris 19. » Ει :
• Κατέστησε δ' αυτόν επί τα έργα των χειρών αυ- « Constituit eum super opera manuum suarum20. .
του , όπερ και αυτό το μέν του Σωτήρος ημών αρ- Que quidem Salvatoris nostri persone apta , ob
μόζοντα (ζοιτο) προσώπω διά τον εν αυτώ τον Θεόν Deum Verbum quod inest in ea, non autem hunma
Λόγον, ουκέτι δε και τα τυχόντι, εί γε εν τοίς του ne persone, si quidem in Dei operibus annunle
Θεού έργους και τους ουρανούς καταριθμείν έθος τοϊς rantur celi, ut in sacris Scripturis solet, secun
ιερούς λόγους, κατά το, « Και έργα των χειρών σου dum illud : « Opera manuum ejus sunt cæli ?!. ,
εισιν οι ουρανοί. » Προς τούτοις" • Και πάντα υπέτα- Post haec adjicit : « Omnia subjecisti sub pedibus
ξεν υπό τους πόδας αυτού , πρόβατα και βόας απά- ejus, oves et boves universas, insuper et pecora
σας, έτι δε και τα κτήνη του πεδίου, τα (f. 20) τε- campi; volucres coli et pisces maris, qui peram
τεινά του ουρανού , και τους ιχθύας της θαλάσσης , bulant semilas maris 11. » His videntur magis alle
δι' ών έoικεν αλληγορικώτερον δηλούσθαι των άλο- gorice ostendi anime stulle, et quodammodo pe
γωτέρων και τον τρόπον κτηνών δευτέρων ψυχών, ή coribus similes, vel adverse potestates, sub jugum
και δυνάμεων αντικειμένων, ή υπό τον ζυγόν και την vel ralionis ditionem redacte.
του λόγου δουλείαν υποταγή.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'. CAPUT V .
Ψαλμού θ . E psalmo nono.
H του ενάτου ψαλμού επιγραφή τοιαύτη τις έστιν: Hec est noni psalmi inscriptio : • In Mnem pro
• Εις το τέλοςυπέρ των κρυφίων. Ψαλμός τώ Δαυίδ.» occultis . Psalmus David 13. » Symmachus vero sic
'Ανθ' ών ο Σύμμαχος εκδέδωκεν, « Επινίκιον περί edidit : « Victoria carmen de morte flii. Canticum
του θανάτου του υιού. ' Ασμα του Δαυίδ.» "Ωσπερ δ' David. » Nobis polior videtur Hebraica lectio hoc
ούν και μάλλον έoικεν έχειν το Εβραϊκόν τούτον modo: Λαμανασσή 'Αλμαύθ βεν μασμωρά Δαυίδ.
15 Psal.v1, 6, 7. 1 ibid. 8. 15 Ηebr. 1, 8, 9. 16 Philipp. 1 , 6 , 7. 17 Isa. ιιι , 2 , 3 . 18 Ηebr. 1, 7.
1» Philipp. 11 , 9-11 . 20 Ηebr. 1 , 7. 11 Psal. CI , 26, 21' Psal. νι 8 9. 10 Psal. 18, 1 .
PATROL. GR. XXII. 35
 1099 EUSEBI CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA . 1100
Ει pulchrum Judeis qui hoc utuntur textu, incer- Α περιέχοντα τον τρόπον» « Λαμανασσή αλμαύθ βεν
tum habere de qua morte aut de quo filio psalmus μασμωρά Δαυίδ.» Και καλόν γε τοις εκ περιτομής
dictus sit Davidi. Nobis quidem perspicue apparet αυτό χρωμένους απορήσαι περί ποίου θανάτου, η
de Salvatoris passione prophetizare. Hoc el arca- περί του τίνος υιού και ψαλμός είρηται τώ Δαυίδ ημίν
num obscurius designari Septuaginta putaverunt. μέν γάρ σαφώς φαίνεται περί του πάθους του Σωτή
Ipse quidem Aquila demonstrans magnum aliquid ρος προφητεύεσθαι τούτο δε και τους Ο' νενοη κότας
fortiler gestuum, ad passionem Salvatoris attribuit απορρητότερον ήνίχθαι: ο μέντοι γε 'Ακύλας και αυ
dicens : Auctori victorie Glii. Melos David,και τος εμφαίνων μέγα τι ανδραγάθημα κατά το πάθος
Omnia autenι psalini dicta, si quis aliente perscru- γεγονός του Σωτήρος εξέδωκεν ειπών, « Το νι
tetur, apla sunt Christo ; indigentem et mendicum κοποιό νεανιότητος του υιού. Μελώδημα του Δαυίδ.)
eum vocal et de ejus resurrectione a mortuis pro- Και όλα δε τα ρητά του ψαλμού τις επιτηρήσας εφαρ
plielizat is verbis : Miserere mei, Domine, vide μόσειεν αν το Χριστό, πένητα και πτωχόν εαυτόν
humilitatem meam de inimicis meis ; qui exaltas ονομάζοντος, και περί της εκ νεκρών αναστάσεως
me de portis mortis, ut annuntiem omnes lauda- αυτού προφητεύοντος, εν τώ, « Ελέησόν με, Κύριε ,
tiones duas in portis filia Sion 24. Cujus vero Sion, ίδε την ταπείνωσίν μου εκ των εχθρών μου· ο υψών
infra nobis ostenditur. Eί de gentibus ab eo salvan. B με εκ των πυλών του θανάτου , όπως αν εξαγγείλω
dis, quasi de mendicis et egentibus quaedam pre- πάσας τας αινέσεις σου εν ταις πύλαις της θυγατρός
nuntiat, inter que et illa : « Constitue, Domine, Σιών: ποίας δε Σιών, μικρώ πρόσθεν ημίν δεδήλω
legislatorem super eos , ut sciant gentes quoniam ται· και περί των εθνών δε των δι' αυτού σωθησο
hoinines sunt 28 . , Hic et ostendere operæ pretium μένων, ώς περί πτωχών και πενήτων εν αυτώ τινα
est, quomodo non sint gentes Moysis legi subdite. προφητεύεται, εν οις έστι και το, • Κατάστησου,
Ilud proferendum est dictum circumcisis gentiles Κύριε , νομοθέτην αυτοίς: γνώτωσαν έθνη ότι άνθρω
criminantibus quod secundum Moysis legen non που είσιν. "Ενθα και επιστήσαι άξιον, ώς ουχ υπό
viyunt , eisque demonstrandum quod futurum esse κεινται τα έθνη τη Μωϋσέως νόμων και προσακτέον
alium a Moyse legislatorem gentium prophetica γε τοις εκ περιτομής το ρητόν εγκαλούσι τοις εξ
ostendit Scriptura ; cum dicit in oratione : Con- Εθνών διά το μή βιούν κατά τον Μωϋσέως νόμον,
stitue, Domine, legislatorem super eos, o manife- δεικτέον τε ώς άρα έτερόν τινα παρά Μωϋσέα νομο
sle gentes innuuntur. Adjicit igitur : « Οι sciant θέτην έσεσθαι των εθνών και προφητικός επίσταται
gentes quoniam homines sunt ; quasi diceret , ac- λόγος, ώς εν ευχή φάσκων το , « Κατάστησον, Κύριε,
cipient gentes nolionem et scientiam spiritalis νομοθέτην αυτοίς, » δήλον δ' ότι τοις έθνεσιν· επιφέρει
substantiae sue, per legislatorem qui super eos con C γ' ούν τούτω το, Γνώτωσαν έθνη ότι άνθρωποι εί
stituendus est. Ηic autem esset Christus, qui com- σιν, ώσει έλεγεν, αναλαμβανέτω τα έθνη γνώσιν
mune nobis testamentum edixit dicenς : « Dicta και επιστήμης της λογικής αυτών ουσίας διά του μέλ
sunt antiquis haec et illa ; ego autem dico vobis 16 ; » λοντος αυτούς καθίστασθαι νομοθετου: ούτος δ' αν είη
qui divina et arcana potestate stabilivit leges suas ο Χριστός, και την κοινήν νομοθετήσας ημίν διαθήκης
non in una vel altera gente, non in quadam totius τω λέγειν ' Έρρέθη τους αρχαίους τάδε τινά, εγώ
orbis parte, non breviter obsoleturas, sed ut exspe- δε λέγω τάδε , ός και θεία και αρρήτω δυνάμει κρα
ctandum est de divina virtute sua in perpetuum τυνοι τους εαυτού νόμους ουκ επί έν τι έθνος ή
atque apud universas gentes. Que ita se habere si δεύτερον, ουδ'επί μέρος τι της όλης οικουμέντς,αλλ'
quis non admiltal, ostendat quemvis alium, praeter ουδε επ' ολίγον τινά δεδύνηται χρόνον, αλλ' ώς έστιν
Salvatorem Dominumque nostrum Jesum Christum, εξ αυτής παραλαβείν της ενεργείας εις το διηνεκές
congruenter cum hac prophetia legislatorem ab και επί πάντα τα έθνη. Ει δε μή προσίοιτό τις ταύθ'
omnium Deo constitutum gentibus, factum cunctis ούτως έχειν, δεικνύτω τίνα αν άλλον έχοι λέγειν παρά
hominibus pietatis magistrum erga rerum omnium τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, ακο
Creatorein. λούθως τη μετά χείρας προφητεία νομοθέτην υπό του
των όλων Θεού κατασταβέντα τοις έθνεσι, διδάσκαλον γεγενημένον άπασιν ανθρώπους της εις τον των όλων
Δημιουργόν ευσεβείας.
CAPUT VI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ '.
E psalmo undecimo. Ψαλμού ια'.
In undecimo psalmo Dominus dicit : « Propter D Eπει εν τω ενδεκάτω ψαλμω ο Κύριος φησιν
miseriam inopum, et gemitun pauperum, nunc ex• • "Ένεκεν της ταλαιπωρίας των πτωχών, και του
surgam, dicit Dominus. Ponam in salutari, fiducia. στεναγμού (Γ. 20 v ) των πενήτων νυν αναστήσομαι,
liter again in eo 17. 5 Exquiramus annon Christi λέγει Κύριος: θήσομαι εν σωτηρίω, παρρησιάσομαι
persone suam a mortuis resurrectionem prenun- εν αυτώ , εξετάζομεν μη περί Χριστού προσώπω τα
Tianti hac convenirent , guorum hic sensus essel : περί της εκ νεκρών αναστάσεως αυτου διδάσκοντι
propter gentes in iniquitatis miseria natas, inopes . και ταύτα αν αρμόζοι, τoιάνδε διάνοιαν έχοντα: ένεκα
que probrose vocalis , eo quod Dei divitiis private των εν ταλαιπωρία κακίας γεγονότων εθνών, πτω
** Psal 11, 14 , 15. 10 ibid. 21. 16 Μatth. V, 91-44. 27 Psal. XI , 6.
110 ) ECLOGÆ PROPHETICÆ . — LIB. II. 1109
χών ονομαζομένων ψεκτώς διά το εστερήσθαι του A sunt, exinaniens semetipsum, certamine usque ad
κατά Θεόν πλούτου , κενώσας εαυτόν , αναδεξάμενος mortem pro illis suscepto 18, nunc exsurgam ac
τε μέχρι και θανάτου τον υπέρ αυτών αγώνα, νύν cipiensque a Patre in omnibus dominationem, om.
αναστήσομαι, και δη λαβών την κατά πάντων εξου- nes qui in me credent , « ponam in salutari, et fidu
σίαν παρά του Πατρός , πάντας τους εις εμέ πιστεύ- cialiler agam in eo, sive in Patre, sive in eo quod
σαντας θήσομαι εις σωτηρίαν, και παρρησιάσομαι feci preclarum in eorum salutem. Hic igitur nobis
εν αυτώ, ήτοι το Πατρί, ή τα πεπραγμένω μου επί videtur psalmi sensus. Prima autem hujus verba :
σωτηρία των τοσούτων ανδραγαθημάτων. Και η μεν « Salvin name fac, Domine, quoniam defecit san
του ρητου τοιαύτη τις αν είη διάνοια: τα μέντοι γε cluς 19, et reliqua, quo tempore passus sit osten
πρώτα του ψαλμού, ο Σώσον με, ο Θεός, και περιέχοντα dunt. Tunc enim : Defecit sanctus, et diminu
ότι εκλέλοιπες όσιος, και τα εξής, τον καιρόν καθ' όν te sunt veritates a filiis hominum; vana locuti sunt
πέπoνθεν οποίος τις υπήρχε δηλοί: « Έκλελοίπει γάρ unusquisque ad proximum suum 20. Hec enim
όσιος και τότε, και « Ωλιγώθησαν αι αλήθειαι από των omnia , et que sequuntur , illo temporeimpleta sunt.
υιών των ανθρώπων μάταια ελάλησεν έκαστος προς τον πλησίον αυτού και τα τούτοις δε εξής άπαντα
κατ' εκείνον πεπλήρωτο τον χρόνον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ . CAPUT VII.
Ψαλμού ιε'. E psalmo quinto decimo.
• Προωρώμην τον Κύριον ενώπιόν μου διαπαντός, « Providebam Dominum in conspectu nmeosem
ότι εκ δεξιών μου έστιν ίνα μη σαλευθώ. Διά τούτο per ; quoniam a dextris est mihi, ne commoyear.
ηυφράνθη η καρδία μου, και ήγαλλιάσατο η γλώσσα Propter hoc letalum est cor meum et exsultavit lin
μου, έτι δε και η σάρξ μου κατασκηνώσει επ'ελπίδι. gua mea : insuper et caro mea requiescet in spe.
“ Οτι ουκ εγκαταλείψεις την ψυχήν μου εις άδην, ουδέ Quoniam non derelinques animam meam in infer
δώσεις τον όσιόν σου ιδείν διαφθοράν . 'Εγνώρισάς μου no, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem.
οδούς ζωής, πληρώσεις με ευφροσύνης μετά του Notas mihi fecisti vias vitae , adimplebis meletitia
προσώπου σου. » "Οτι δε και ταύτα εις πρόσωπον ανα - cum vultu tuo ". Haec quoque ad Christi perso
φέρεται Χριστού μαρτυρεί ο Πέτρος εν ταις των nam spectare testatur Petrus in Actibus apostolo
αποστόλων Πράξεσι, δι' ών ταυτά φησιν· Ιησούν Γum, his verbis : « Jesum Nazarenum , virum ap
τον Ναζωραίον, άνδρα αποδεδειγμένον εις υμάς από probatum a Deo in vobis, virtutibus, et prodigie,
Θεού δυνάμεσι και τερασι και σημείοις, οίς εποίησε et signis, quae fecit Deus per illum in medio ve.
δι' αυτού ο Θεός εν μέσω υμών, καθώς αυτοί οίδατε, stri, sicut el vos scitis : hunc definito consilio, et
τούτον τή ώρισμένη βουλή και προγνώσει του Θεού C praescientia Dei traditum, per manus iniquorum
έκδοτον λαβόντες, διά χειρός ανόμων προσπήξαντες alfigentes intereimistis : quem Deussuscitavit solulis
ανείλατε: ον ο Θεός ανέστησε , λύσας τάς ώδίνας του doloribus inferni, juxta quod impossibile erat le
θανάτου, καθ' ότι ουκ ήν δυνατόν κρατείσθαι αυτόν neri illum ab eo. David enim dicit in eum : Provi .
υπ' αυτού . Δαυίδ γάρ λέγει, Προωρώμην τον Κύριον debain Douminum in conspectu meo semper 31.
ενώπιόν μου διαπαντός . » Είτά τινα μεταξύ είπών, Aliquot vero interpositis , haec subjicit Scriptura :
επιφέρει ταύτα κατά λέξιν· « "Ανδρες αδελφοί, εξόν « Viri fratres, liceat audenter dicere ad vos de
ειπείν μετά παρρησίας προς υμάς περί του πα- patriarcha David, quoniam defunctus est et sepul
τριάρχου Δαυίδ, ότι και ετελεύτησε και ετάφη, και tus : et sepulcrum ejus est apud nos usque in ho
το μνήμα αυτού έστιν εν ημίν εως της ημέρας ταύ- diernum diem. Propheta igitur cum esset , et sciret
της προφήτης ούν υπάρχων, και ειδώς ότι όρκο quia jurejurando jurasset illi Deus de fructu lumbi
ώμοσεν αυτώ ο Θεός, εκ καρπού της οσφύος αυτού ejus sedere super sedem ejus ; providens locutus
καθίσαι επί τον θρόνον αυτού , προϊδών ελάλησε περί est de resurrectione Christi, quia neque derelictus
της.αναστάσεως του Χριστού, ότι ούτε εγκατελείφθη est in inferno, neque caro ejus vidit corruptio
εις άδην, ούτε η σάρξ αυτού ίδε διαφθοράν . » Του nem 80. » Petro igitur hanc de Christo proplielian
δη Πέτρου τοίνυν αποδεδωκότος εις τον Σωτήρα την Pipsointerpretante, reliquum, est supervacaneam ho
γον την τούτων έρευνας ποιουμένω, ήτοι επ' αυτώ mi contextum congruenter accommodare curn iis
πάσαν την εν τω ψαλμω λέξιν ακολούθως εφαρμό- que Petrus censuit, vel prolatis in hunc psalnum
ζειν οίς και ο Πέτρος εξείληφεν, ή τοίς υφ' ετέρων commentariis aliis incumbere . Nobis enim propo
εις τον ψαλμόν υπομνημάτισθείσιν εντυχεϊν ημίν silunm jam de hac materia diciis quidquam velat
γάρ ο σκοπός ουδέν πλείον των ειρημένων λέγειν εις adjicere.
τους τόπους επιτρέπει.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'. CAPUT VIII.
Ψαλμού ις'. E psalmo decimo sexio.
Και το λεγόμενον εν εκκαιδεκάτω ψαλμώ, « Εδο . Ηoc in decimo sexto psalino dictum : « Probasti
κίμασας την καρδίαν μου, επισκέψω νυκτός , επυρω- cor meum et visitasti nocle : igne me examinasti,
18 Philipp. 15, 7, 8. 10 Psal. XI , 2. 20 ibid. 2 , 3. 21 Psal. XV, 8-11. 31 Act, 1, 22 -25. 18 ibid.
29 - 31 .
1103 ) EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA . 1104
et non est inventa in meiniquitas ", ν guasi Christi A σας με ( f. 21), και ουχ ευρέθη εν εμοί αδικία, και ως
voce prolatum animadvertimus, cum non aliter liu. από Χριστού φωνής τυγχάνον έσημειωσάμεθα, επει
mane nature hoc dicere proprium essel . Omnesque μή άλλως άνθρωπεία φύσει τούτο φάσκειν αρμόττει:
hujus psalmi sententiae eas accurate perpendenti και πάντες δε οι εν τω ψαλμω λόγοι τοενορώντι ακρι
spectare ad Salvatorem videntur. βώς αυτούς επί τον Σωτήρα αναφέρεσθαι δύνανται.
CAPUT IX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ'.
E psalmo decimo septimo. Ψαλμού ιζ .
Cum septimum et decimum psalmum non alium Eπει και τον επτακαιδέκατον ψαλμόν ουκεξ αι.
quemvis designare circumcisi putant, nisi Davi- λου τινός λέγεσθαι νομιούσιν οι εκ περιτομής ή του
dem, eo quod id inscriptio indicare videtur , con- Δαυίδ, διά τό και την επιγραφήν αυτού τούτο δοκείν
fundemus eos hunc locum fueri nequeuntes : εμφαίνειν, θλίψομεν αυτούς ου δυναμένους σώζειν επ'
• Eripies me de contradictionibus populi : consti- αυτού το, « "Ρύση με εξ αντιλογίας λαού , καταστή
tues nue in caput gentium. Populus , quem non σεις με εις κεφαλήν εθνών: λαός, όν ουκ έγνων,έδου
cognovi , Servivit mihi : in auditu auris obedivit λευσέ μοι , εις ακοήν ωτίου υπήκουσέ μου· υιοί αλ
mihi. Filii alieni mentiti sunt mili, filii alieni in- Β λότριοι εψεύσαντο μοι, υιοί αλλότριοι έπαλαιώθησαν.»
veterati sunt 38. Quarum enim gentium in caput Ποίων γάρ εθνών εις κεφαλήν καταστάντα τον Δαυίδ
Davidem constitutum ostendere valent , aut quis έχοιεν παραστήσαι , και ποιος ούτος λαός , ον ουκ έγνώ
iste populus, quem non cogrιoverat prius , quique κει μεν αυτός πρότερον, όμως δε εδούλευσεν αυτώεις
lamen ei serviit, in auditu auris obediens ei ! Qui ακουήν ωτίου υπακούσας αυτώ τίνες δε και οι ψευ
ot menulti ei filii alieni dicuntur, et invelerati , et σάμενοι αυτώ υιοί αλλότριοι λεγόμενου, και οι παλαιω
claudicantes a semitis suis ? At nobis nihil plane ex θέντες και χωλάναντες από των τρίβων αυτών; Αλλ'
iis quae in hoc psalmo referuntur, a persona Chri- ημίν ουδ' όλως τι των εν τω ψαλμώλεγομένων προσ
sti detrahendum , qui in gentium Ecclesiae capυς κόψει εκ προσώπου του Χριστού, του κατασταθέντος
constitutus est ; hancque prophetiam , sicut acci- εις κεφαλής της εξ εθνών Εκκλησίας, και ταύτην έx
pimus, plane impletam videmus. Erasmus enim , λαμβάνουσι την προφητείαν θεωρούσί τε αυτήν έναρ
eramus vere - alienati a conversione Israel , et γως πεπληρωμένην ήμεν γαρ, ή μεν αληθώς «απηλ
liospilestestamentorum prommissionis 88, » et idcirco λοτριωμένοι της πολιτείας του Ισραήλ, και ξένοι των
Verbi Dei cognitione indigni ; sed nunc cogno- διαθηκών της επαγγελίας, και και διά τούτο μή άξιοι
scentes Deum, imo a Deo cogniti 37 ; qui aliquando της του λόγου του Θεού γνώσεως· αλλά νύν γνόντες
eramus Ionge , facii sumus prope 38, » et servivi- - Θεόν, μάλλον δε γνωσθέντες υπ' αυτού , και ημείς οι ποτέ
mus nos olim non cognoscenti, et in auditu auris όντες μακράν εγενήθημεν εγγύς, 5 και έδoυλεύσαμεν
obedivimus ei, accepto novi Testamenti ejus verbo, το πάλαι μη γνόντι ήμάς, και εις ακοήν ωτίου υπη
quod in nos infudit. Mirre autem post illud, popu- κούσαμεν αυτώ, παραδεξάμενοι τον της καινής Δια
lus quem non cognovi, servivit mihi, i et post vo θήκης αυτού λόγον, όν διέθετο προς ημάς. Θαυμασίως
cationem nostram , veterem Synagogan innuit is δε μετά το, λαός, όν ουκ έγνων , εδούλευσέ μοι,και
verbis : « Filii alieni mentiti sunt mihi, , quæ και την περί ημών κλήσιν τα περί της προτέρας Συν
iderm Sonant ac, Filios enutrivi et exaltavi , insi αγωγής εκτίθεται διά του, Υιοι αλλότριου εψεύ
autem spreverunt me 34. , Isti autem inveterati σαντό μου, και ισοδυναμούν τώ, « Υιούς εγέννησα και
sunt claudicantes in seniilis suis, et Dei Christum ύψωσα, αυτοί δε με ή,θέτησαν και ούτοι δε και έπαλαιώ
non accipientes : qui ab eis rejectus, constitutus θησαν χωλάναντες από τωντρίβων αυτών, και μη πα
est a Patre in capul sprvienlium , et in audilu auris ραδεξάμενοι τον Χριστόν του Θεού , ός αποδοκιμασθείς
ο
obedientium ei gentium , secundum prophetiam " αυτών κατεστάθη υπό του Πατρός εις κεφαλής
υπ'
alias dicentem : « Lapidem quem reprobaverunt
edificantes, hic factus est caput
TV δουλευσάντων, και εις ακοήν ωτίου υπακουσάν
των
in anguli20.» Pulo au - των αυτο εθνών , κατά την ετέρωθι φάσκουσαν προ
tem divinitatem Christique ad homines descensum φητείαν, « Λίθον, δν απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες,
primis psalmi versiculis ostendi; quæ mysterio ούτος εγενήθη εις κεφαλήνγωνίας. • Οίμαι δε και τα
sius dicta non adventitiain et breviorem explana. περί της θεότητος και της εις ανθρώπους καταβάσεως
lionem desiderarent, præsertim in hoc loco : « In αυτού εν τοις πρώτους δηλούσθαι του ψαλμού · άπερ
clinavit cælos et descendit , el caligo sub pedibus ου της εν παρέργω και παραδρομή δέοιτ' αν εξηγή
σεωςαπορρητότερον ειρημένα: οιά εστιν από του, «Και
ejus, et ascendit super Cherubim et volavil : vola
έκλινεν ουρανούς και κατέβη , και γνόφος υπό τους
vit super pennas ventorum " . , Quæ sequuntur ad πόδας αυτού
Dei Verbum spectant. και επέβη επί Χερουβιν και έπετάσθη ,
έπετάσθη επί πτερύγων ανέμων και ύσα τούτοις
παραπλησίως επί τον του Θεού Λόγον αναφέρεται.

* Psal. Σνι , 3 . 38 Psal. XV1, 44-46. 36 Ephes. 1 , 12. 37 Galat. IV, 9. 38 Ephes. 1, 13.
88 Isa. 1, 2. 60 Psal. CXY1, 22, 51 . Psal, XVII, 10, 11.
1103 ECLOGÆ PROPHETICÆ . -- LIB. 11.[ 1106
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι'. CAPUT X
Ψαλμού ιη'. E psalmo oclavo decimo.
« Ουκ εισί λαλιαι ουδέ λόγοι, ών ουχί άκούονται αι « Non sunt Ioquele , neque sermones , quorum
φωναι αυτών. Εις πάσαν την γην εξήλθεν ο φθόγγος non audiantur voces eorum. In omnem terrain
αυτών, και εις τα πέρατα της οικουμένης τα βήματα exivit Sonus eoruτη, et in fines orbis terrie verba
αυτών. • Ζητούμεν τίνων εις πάσαν την γην εξήλθεν eorum 52. - Querimus quorum in omnem terram
ο φθόγγος, και τα βήματα έως τών περάτων της (f. exivit sonus, verbaque in fines orbis terre , ne re
τισι και λαλιάς παρ' οίς ουκ ήκούσθησαν και αι του- bus non audit:e sint istorum voces . Neque ullos
των φωναί· αλλ' ουκ αν έχοι τις ετέρους επιδείξαι alios invenimus ac sanctos apostolos, quibus in
των ιερών αποστόλων, εις ούς η προφητεία πεπλήρω- plelur proplhelia , pervulgata -in omnem terram
των εις πάσαν την υπ' ουρανόν γενομένης, ότε ενεπι- rantes, adjuvante eos potestate divina, per univer
δημούντες τω βίω μετά της συνεργούσης αυτούς δυνά- sum orbem terrarium fidem in Christum Dei predi
μεως θείας ανά πάσαν την οικουμένην εκήρυσσοντην μ caverunt. De quo post previsionem apostolorum
εις τον Χριστόν του Θεού πίστιν · περί ου μετά την ejus predicationis, continuo Scriptura docet, quod
πρόρρησιν του των αποστόλων αυτού κηρύγματος in sole posuit tabernaculunm suum 8 ; sol dei.
εξής ο λόγος διδάσκει, ώς άρα • εν τώ ηλίω έθετο το talem innuit, in qua sedenm suam et quasi taberna
σκήνωμα αυτού και ηλίου νοουμένου της θεότητος, εις culum posuit, vel quod ex Virgine sumpsit corpus,
ήν την εαυτού μονής και την οιονεί κατασκήνωσιν quod quasi tabernaculum erat divine potestalis in
έθετο, ή και όπερ εκ της Παρθένου έλαβε σώμα, eo permanentis. Ηic et tanquano sponsus proce
όπερ ήν ώσπερεί σκήνωμα της εν αυτώ καταμενού- dens de thalamo suo ; exsultavit ut gigas ad cur
σης θείας δυνάμεως ούτος δε και εώσπερ νυμφίος έκ- rendam viam 6. » Uι enim sponsus ob sponsam
πορευόμενος εκ παστου αυτού, ήγαλλιάσατο ώς γίγας ipsius Ecclesiam e patrio exsurgens sinu , et quasi
δραμείν οδόν: νοία γάρ τις νυμφίος διά την αυτού νύμ- virilis robustusque gigas certamen sili propositum
φην την Εκκλησίαν εκτων πατρικών διαναστάς κόλ- certavit , victorque , et prostratis adversariis , ex
πων, και όποια τις γίγας ανδρείος και ισχυρός τον sultavit Iori sociam sponsamque excipiens. Facia
αγώνα τον προκείμενον αυτώ διαθλήσας , νικήσας τε est autern a summo colo egressio ejus 8 ; • et
και καταγωνισάμενος τους αντιπάλους , ήγαλλιάσατο rursus : Ει occursus ejus usque ad sunnuin
την αυτού σύζυγόν τε και νύμφην απολαβών γεγέ- C ejus 46 ; et : « Nemo alius ascendit in celum, nisi
νηται δε αυτού και « η έξοδος απ'άκρου του ουρανού , qui descendit de colo , Filius hominis ; atque
και πάλιν: «Το κατάντημα αυτού έως άκρου αυτού , iterum : ι Qui descendit , ipse est et qui ascendit
έπει ο μή δ' είς άλλος αναβέβηκεν εις τον ουρανόν, ει super omnesclos , utimpleret omnia , 5 secunduro
μή ο εκ του ουρανού καταβάς, ο Υιός του ανθρώπου , sanctum Apostolum •8. Sed et « Non est qui s0
και πάλιν: « Ο καταβάς, αυτός έστικαι ο αναβάς υπερ- abscoudat a calore ejus 49; de quo et ipse dixit :
άνω πάντων των ουρανών,και κατά τον ιερόν Απόστο- « Ignem veni mittere in terram, et quid voίo, nisi
λον αλλά « Και ουκ έστιν ος αποκρυβήσεται την θέρ- ut accendatur 80 ? , Facile cuivis erit reliqua hujις
μην αυτού και περί ης και αυτός είπεν το, Πυρήλ- psalmi ad Christum similiter referre.
θον βαλείν επί την γην, και τι θέλω ει ήδη ανήφθη ; Ευχερώς δ' άν τις εαυτώ τούτοις αναλόγως έξεργάσέ
ται τα κατά τον τόπον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'. CAPUT XI.
Ψαλμού ιθ'. E psalmo decimo nono .
Το εν τω εννεακαιδεκάτω ψαλμω λεγόμενον , « Νυν Quae in decimo mono psalmo dicuntur : Nunc
έγνων ότι έσωσε Κύριος τον Χριστόν αυτού,» εμφα - D cognovi quoniam salvum fecit Dominus Christum
νει πως του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού την εκ του Suum 2, 5 ostendunt quomodo Salvator n0sler Je
θανάτου σωτηρίαν αυτώ γάρείρηται και το, 'Aγαλ- sus Christus 2 morte sit servatus. Ηuic enim
λιασώμεθα εν τώ σωτηρίω σου και όλα δε τα κατά dicuntur et illa : « Lelabimur in salutari tuo 8: )
τον τόπον εφαρμοσθείη αν αυτό της προσηκούσης τυ cælerique hujus psalmiversiculi cum hac interpre
χοντα εξηγήσεως . tatione oplime congruunt.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'. CAPUT XII.
Ψαλμού κ'. E psalmo vicesimo.
Το μέν: « Κύριε, εν τη δυνάμει σου ευφρανθήσεται Illud quidem : « Domine, in virtute tualetabitur
και βασιλεύς, και και τα εξής, είπoι άν τις επί τον Δαυίδ rex 88, » et cetera , spectare ad Davidem possunt ;
αναφέρεσθαι δύνασθαι· τό γε μέν, « Ζωήν ητήσατό σε , haec vero : « Vitam petiit a te, el tribuisti ei Jon
και έδωκας αυτώ μακρότητα ημερών εις αιώνα και gitudinem dierum in seculum, et in seculumn se
1 Psal. XVII , 4 , 3. 3 ibid. 6 . ibid. 68 ibid. 7. 46 ilid . 7 Joan, 111 , 13. * Ephes. 1ν, 10.
49 Psal. XYυ, 7. 80 Luc . , 49. 81 Psal. XIX , 7. 82 ibid. 6 . 63 Psal. Xx , 2.
1107 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP, PARS II. - EXEGETICA . 1108
ci:'i 88, non jam Davidi conveniunt , cujus mors Α εις αιώνα αιώνος ,και ουκέτι τώ Δαυίδ αρμοζει διά το
Comperta est, vitaque tempus non multo annorum και την τελευτήν αυτού εμφαίνεσθαι και τον χρόνον
imero circumscriptum. Ergo agitur de Christo, τηςζωής αυτού , ής ου πολύν χρόνον ετών περιωρί
qui rer a Palre ad regnandum super celestem σθαι. Είη αν ούν ο Χριστός ο βασιλεύςυπό του Πατρός
nontem Sion constitutus est; qui et vitam peliit a βασιλεύειν επί Σιών προς το επουράνιον καταστάς :
Patre , non sibinet ipsi, ipse enim vita erat , sed oς και ζωήν ητήσατο τον Πατέρα ουχί εαυτώ , αυτός
omnibus in eum credentibus 53 ; deditque ei posse γάρ ήν η ζωή, αλλά πάσι τοίς εις αυτόν πιστεύσου
Oimnes in se credentes educere e morte in vitam σι» και έδωκεν αυτώ ως πάντας δύνασθαι τους εις
eternam 56, et inlongitudinem apud Deum dierum, αυτόν πιστεύσαντας μεταβαίνειν εκ του θανάτου εις
que sunt in seculunm et in seculum seculi. Celera την ζωήν την αιώνιον, και εις μακρότητα των παρά
verolujus psalmi quasi de rege glorie dicta, cum Θεώ (f. 29) ημερών, αί εισιν εις αιώνα και εις αιώνα
pauca non sint , melius Christo , si prudenter intel αιώνος και τα λοιπά δε τα εν τω ψαλμώ ώς περί της
liguntur, quam Davidi convenirent. του βασιλέως δόξης λεγόμενα , ου μικρά όντα , άρ
μόττοι αν το Χριστό μάλλον ή τώ Δαυίδ, της αξίας
τυχόντα σαφηνείας .
CAPUT XIII, ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'.
E psalmo vicesimo primo. Ψαλμού κα'.
Omnium consensu fideliter in Christum creden- Σαφώς ανωμολόγηται παρά πάσι τοίς υγιώς εις
ium constat bujusce psalini initia , in quibus nec Χριστόν πεπιστευκόσιν , ώς ή καταρχή του μετά χεί
sunt : Deus, Deus meus, respice in me ; quare me ρας ψαλμού τούτον έχουσα τον τρόπον, « Ο Θεός μου,
dereliquisti 37? , ab eo passionis tempore dicta ο Θεός μου, πρόσχες μου, ένα τί εγκατέλιπές με; υπ'
fuisse. Hoc enim ostendit et in cruce clamor : αυτού κατά τον καιρόν του πάθους είρηται· τούτο γάρ
« Eloi, Eloi, lama sabachthani 88 ? , Verum ante- εδήλου και η επί του σταυρου φωνή ή,« Έλωεί, Έλωσί,
quanm psalmi prophetiam de eointerpretemur, Judeos λαμά σαβαχθανείς » 'Αλλά γάρ πριν αρξάμεθα εν τω
Yogabitous quis hujus psalmi verba dixerit. Non enim ψαλμώ προφητείαν ώς επ' αυτόν μεταλαμβάνειν, που
uilibel celera, atque litec dixisse videtur : « Quo- σόμεθα των την περιτομήν αυχούντων , τίς αν είη ο
niain tu es , qui extraxisti me de ventre: spes mea ab φάσκων τα εν τω ψαλμω ουχ ο τυχών γάρ τις είναι
uberibus matris mere. In te projectus sum ex utero, φαίνεται τα τε αλλά και ταύτα λέγων , • " Ότι συ εί
le ventre matris mee Dominus Deus meus es tu... ο εκσπάσας με εκ γαστρός· η ελπίς μου από μαστών
Narrabo nomen tuum fratribus neis, in medio Ec- C της μητρός μου · επι σε επερρίφην εκ μήτρας εκ
clesie laudabo te 89. 5 Ει rursus : « Nec avertit fa- κοιλίας μητρός μου Θεός μου εί σύ· και επιφέρων διη
cieu suam a me, etcum clamaremad eum, exaudivit γήσομαι το όνομά σου τους αδελφούς μου, εν μέσω Ex:
ne. Αpud de laus mea; consiebor tibiin Ecclesia κλησίας υμνήσω σε: Σ και πάλιν: « Ουκ απέστρεψε το
magna : veta mea reddam in conspectu timentium πρόσωπον αυτού απ' εμού , και εν τω κεκραγέναι με
eum 60. 5 Post haec, celeraque hujus psalmi, dicant si προς αυτόν εισήκουσέ μου· παρά σου ο έπαινος μου
quemvis Sanctorum virorum habeant cui haec accom- εν εκκλησία μεγάλη εξομολογήσομαί σοι " τας ευχάς
modent. Quis enim talis erit qualem Scriptura descri- μου αποδώσω ενώπιον των φοβουμένων αυτόν. » Επί
bit : « Omnes νidentes me , deriserunt me 61 ; » vel τούτοις δε και τα άλλα τα εν τω ψαλμω λεγέτωσαν,
de quo, « Loculi sunt labiis, et moverunt caput, εί έχoιέν τινι των αγίων ανδρών εφαρμόζειν τινα γάρ
dicentes, Speravil in Domino, eripiat eum , salvum τοιούτον γενόμενον οίον προδιέγραψεν ο λόγος , « Πάν
faciat eum , quoniam vult eum 62 ? , Quem vero τες οι θεωρούντές με εξεμυκτήρισαν; » ή περί τίνος
« vituli multi, et cujus natura , « canes et tauri Ελάλησαν εν χείλεσιν, εκίνησαν κεφαλήν, λέγοντες,
pingues circumdederunt ; aperuerunt super eum os " Ήλπισεν επί Κύριον, δυσάσθω αυτόν, σωσάτω αυτόν,
suum,sicut leo rapiens et rugiens 60 ? » Ac praeterea, ότι θέλει αυτόν ; » τίνα δε μόσχοι πολλοί και ποταποί
quem « concilium, malignantium obsedit , ita ut fo . υ την φύσιν, « Κύνες τε και ταύροι πίονες περιεκύκλω
«dereit manus et pedes ejus , et dinumerarent σαν· ήνοιξαν το στόμα επ' αυτόν , ώς λέων αρπάζων
omnia ossa ejus ; diviserunt sibi vestimento ejus, και ωρυόμενος ; ) και επί τούτοις" « Τίνα ή συναγωγή
et super vesterm ejus miserunt S0rlem 6και ? , Talia των πονηρευομένων περιέσχεν και περιέσχεν ούτως,
enim fatur is quem psalmus inducit, totque per- ώς και ορύξαι αυτού χείρας και πόδας, και πάντα
pessis , adjicit etiam : « Narrabo nomen tuum fra- αυτού εξαριθμήσαι τα οστά , διαμερίσασθαι τε
tribus meis, in medio Ecclesiae laudabo te 65. ) εαυτούς αυτού τα ιμάτια, βάλλοντας κλήρον επί του
Interpretentur autem nec isti simul et reliqua ιματισμόν αυτού ; » Τοιαύτα γάρ τινά φησι το εν *
psalmi, praesertim ab hoc loco : Reminiscentur et υαλμώ πρόσωπον , ή και μετά το τοσαύτα παθείν επι
convertentur ad Dominum universi fines terra , et φέρει λέγων , « Διηγήσομαι το όνομά σου τους αδελφούς
alorallunt in conspectu eius universe farmilie gen . μου , εν μέσω Εκκλησίας υμνήσω σε " ) λυέτωσαν οι
εί » 66, 1sque ad illum : « Annuntiabitur Do- ταύθ' άμα και τα λοιπά του ψαλμού διηγούμενοι , μά
* Psal. Xx, 5. 85 Joan. ι Ω3 56 Ioan . ν 94. psal. XXI , 2 . 38 Mattlh . ΧΧVΙΙ, 46. 59 Psal . XXI.
10 , 11 , 25. 60 ibid. 25 , 26. σε ibid. 8. ( 5 ibid. 8. 9 . 63 ibid. 15 , 14. 6. ibid: 17-19 . 68 bid. 25
Ας ilid. 98.
1109 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . H. 1410
λιστα από του , « Μνησθήσονται και επιστραφήσονται Α mino generatio ventura : et annuntiabunt celi
προς Κύριον πάντα τα πέρατα της γης και προσκυ- justitiam ejus populo qui nascetur, quem fecit Do
νήσουσινενώπιον αυτού πάσαι αι πατριαι των εθνών,) minus 67 . ) Ostendant enim generationem , que
μέχρι του, « Αναγγελήσεταιτω Κυρίω γενεά η έρχο- nondum exstiterat , quasi venturam in futurum
μένη , και αναγγελούσε την δικαιοσύνην αυτου λαώ τω prophelizari, veteremque qui nondum erat populum,
τεχθησομένω, όν εποίησεν ο Κύριος.» Παριστάτωσαν nasciturum in posterioribus evis provideri . Dicant
γάρ την τότε μέν μή υπάρχουσαν πω γενεάν , ήξειν quid afferre possint de Ecclesia per Jesum Christum
δε εις μέλλοντα χρόνον προφητευομένην· και τον πρό- Salvatorem nostrum omnibus gentibus cornflata.
τερον μεν μηδέπω όντα λαών, τεχθήσεσθαι δε εν τοις Profecto enim in tanta eorum multiludine qui, per
μετέπειτα χρόνους προορώμενον· λεγέτωσάν τε τι άν Christum, auctorem omnium Deum cognoverunt,
είπoιεν περί της διά Ιησού Χριστού του Σωτήρος ημών non possent non confiteri illud implelum fuisse,
συστάσης εκ πάντων των εθνών Εκκλησίας: άρα γάρ scilicet, Reminiscentur et convertentur ad Domi
επί τοις τοσούτοις πλήθεσι τών διά του Χριστού τον ηum omnes fines terrae ; nec non, Adorabunt
των όλων Θεόν επεγνωκότων (Γ. 22 v ) ουκ αν ομολο - in conspeclu ejus universe familiae gentium. Ve
γήσαιεν τεπληρώσθαι το , « Μνησθήσονται και επι- rumenimvero hora est iis, qui recte sapere vo
στραφήσονται προς Κύριον πάντα τα πέρατα της γης , Β Iurit , prop!ietiam fateri ab alio nullo i pletam,
και το , « Προσκυνήσουσιν ενώπιον αυτού πάσαι αι nisi a solo Domino et Salvatore nostro Jesu Chri
πατριαι των εθνών. » 'Αλλά γάρ ώρα τους ευγνωμο- sto, cujus per incarnationemincepit gentium con--
νεϊν έθέλουσιν, ουκ επ' άλλου τινός ή επί μόνου του versio, Superveniente prenuntiata generatione ,
Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού ομολογείν nec non populo qui nasciturus non solum hic
πετπληρώσθαι την προφητείαν, ού κατά την παρου- predictus est, sed et in centesirno primo psalno,
σίαν αυτού και η των εθνών επιστροφή γίγνεσθαι ήρ- his verbis : Scribantur haecin generatione altera,
ξατο , παραγενομένης της προφητευθείσης γενεάς, και et populus, qui creabitur, laudabit Dominum 68. 5
του λαού του τεχθήσεσθαι ου μόνον ενταύθα πρoδη - Ηic est le quo et in decimo septimo dicitur :
λουμένου , αλλά και ένα εκατοστα πρώτα ψαλμώ, διά « Populus, quem non cognovi , servivit mihi : in
του , «Γραφήσω αύτη εις γενεάν ετέραν · και λαός ο auditu auris obedivit mihi 69. » Ηunc igitur Sal
κτιζόμενος αινέσει τον Κύριον.» Ούτος δε εστι περί ου vatoremet Dominum nostrum,carine suscepta, ideo
και εν ιζ ' είρητο, « Λαός όν ουκέγνων εδούλευσέ μοι • que vernem vocatum, opprubrium hominum et ab
εις ακοήν ωτίου υπήκουσέ μου . » Τούτον ούν τον Σω- jectionem plebis : Oιηnes videnles me, deriserunt
τήρα και Κύριον ημών, σάρκα αναλαβόντα και δι' αυ - me 70, presertim in passionis tempore, cumisti ,
την « σκώληκα και χρηματίσαντα , « " Όνειδός τε αν- qui hanc impleverunt prophetiam, transeuntes blas
θρώπων γενόμενον και εξουδένωμα λαού , πάντες οι phemabant eum et deridebant dicentes : • Alios
θεωρούντές με εξεμυκτήρισαν,και μάλιστα κατά τον salvos fecit, se salvum faeiat 71, tunc et « locuti
καιρόν του πάθους , ότε των εν τη προφητεία τέλος sunt labiis el moverunt caput 71 , suum adversus
ίσχόντων οι παραπορευόμενοι έβλασφήμουν αυτόν και eum; verbis iisdem dicentes : Speravit in Do
εμυκτήριζoν λέγοντες , « "Αλλους έσωσε , σωσάτωεαυ- mino, eripiat eum : salvuum faciat eum , quoniam
τον τότε δε και « Ελάλησαν εν χείλεσι και εκίνησαν νult eum 73. 5 Ηuic igitur soli ad Ρatrein dicere
κεφαλήν » εαυτών κατ' αυτού · αυτοίς ρήμασιν ειπόν- convenit, « Quoniam tu es , qui extraxisti me de
τες το, « " Ήλπισεν επί Κύριον, δυσάσθω αυτόν, σωσά- ventre : spes mea ab uberibus matris mee. In te
τω αυτόν, ότι θέλει αυτόν , αυτά γάρ δή ταύτα κατά projectus sum ex utero : de ventre matris mee Deus
το πάθος ειρήσθαι επ' αυτώ εν τοις Ευαγγελίοις ανα- meus es tu 14. » Praeterea docet nos psalmus quod
γέγραπται. Τούτο ούν και μόνο προς τον Πατέρα quedam nequissime et fere potestates insidias ei
λέγειν αρμόζει « "Οτι συ είο εκσπάσας με εκ γαστρός · είruxerunt, de quibus dicit : « Circumdederunt ma
η ελπίς μου από μαστών της μητρός μου · επι σε επεό- vituli multi, tauri pingues obsederunt me 75; » di
ρίφην εκ μήτρας · εκ κοιλίας μητρός μου Θεός μου cit etiam de circumcisorum Synagoga adversus
εί σύ. » Πλήν επί τούτοις ο λόγος ημάς παιδεύει, ως D cum concitata : « Circundederunt me canes multi :
άρα και δυνάμεις πονηραί τινες και θηριώδεις ενήρ- concilium malignantium obsedit me : Moderunt ,
γησαν την κατ' αυτού επιβουλήν, δι' άς και έφασκε, non tantum manus meas , sed et pedes
• Περιεκύκλωσάν με μόσχου πολλοί • ταυροι πίονες meos 76; » vel, secundum Aquilam , dedecorave
περιέσχον με» ) και περί της επισυστάσης δε κατ' ruit , ait, « dedecoraverunt manus meas et pedes
αυτού εκ περιτομής Συναγωγής φησιν , ότι « Έκύκλω meos : , quod el vere effectum est, cum ligno alli
σάν με κύνες πολλοί• συναγωγή πονηρευομένων πε- gentes eum clavis ejus manusque pedesque perfo
ριέσχον με ούτοι δε και ώρυξαν ου μόνον τας χείρας raverunt, et pulchrum quidem, si quis expeteret
αυτού, αλλά και τους πόδας και ή , κατά τον 'Ακύλαν, ut Scriptura probaretur quod Christus cruci sup- .
« ήσχυναν, φήσαντα , « ήσχυναν χείράς μου και πό- plicium passurus predictus est, inter alia docu
δας μου και ο και αληθώς ετελέσθη , ότε κρεμάσαντες menta et illud afferre : Perforaverunt, et potius.
67 Psal. XXI, 32 . 68 Psal. CI , 19. 59 Psal XVII, 43. 10 Psal. XXI , 7, 8. 11 Luc. ΧΧιι , 33 . 1Psal.
Σχι , 8. 18 ibid. 9. 76 ibid . 10 , 11 . 18 ibid . 13. 16 ibid. 18.
 - EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. – EXEGETICA . 1112
« dedecoraverunt manus meis et peles meος : Α αυτόν επί του ικρίoυ ήλοις αυτού τάς τε χείρας και
qribus protinus additur : Diviserunt sibi vesti- τους πόδας περιέπειραν και καλόν γε εί απαιτοίη τις
menta mea, et super vestem meam miserunt sOr - από Γραφής παραστήσαι, ως άρα και σταυρον υπο
tem ; quod quidem Aquila sic edidit : Divi- μείναι ο Χριστός προείρητο, μετά και άλλων των τού
dent:sibi vestimentum meum, et super vesterm meam του παραστατικών και το « " Ωρυξαν, » και μάλλον το,
mittent sortem ; » Symmachus vero, Partiti sunt ήσχυναν χείράς μου και πόδας μου , παραθέσθαι:
vestimenta mea inter se, et de veste mea conjece- oις εξής επιφέρεται το, « Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου
runt sortem. • llud quoque in passione adimpletum εαυτοίς , και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον »,
est, cum qui crucifixerant eum, « acceperunt vesti- όπερό μεν'Ακύλας ούτως εξέδωκεν, « Μερίσουσιν ιμά
menta ejus, et fecerunt quatuor partes , unicuique , τιόνμου εαυτούς, καιεπί ένδυσίν μου βαλούσι κλήρου ,
militi parlenm , et tunicam. Erat autemtunica incon- ο δε Σύμμαχος , « Διενέμοντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς,
sutilis , desuper contexta per totum. Dixerunt ergo και περί εσθήτος μου ελαγχανον , και και αυτό άμα τα
ad invicem : Νon scindamus eam, sed sortiamar de τω πάθει πεπλήρωται , ότε οι σταυρώσαντες αυτόν
illa cujus sit 18. Quibus adjicit evangelista : « Uι « λαβόντες τα μάτια αυτου εποίησαν τέσσαρα μέρη ,
Scriptura impleretur dicens : Partiti sunt vesti- εκάστω στρατιώτη μέρος , και τον χιτώνα: ήν δε άρ
menta mea sibi, et in vestem meam miserunt sOr- Β ραφος , εκ των άνωθεν υφαντός δι' όλου , διό και είπαν
tenι 79. » Hec quidem prophetia de eo secundum . προς αλλήλους: Μή σχίσωμεν αυτόν , αλλά λάχωμεν
Hebraicum sicut εννά continet ; quapropter adjici- περί αυτού , τίνος έσται · , οίς επιφέρει λέγων ο ευαγ.
tur et in psalmo quemadmodum et in Evangeliis , γελιστής, "Ινα ή Γραφή πληρωθή, το Διεμερίσαντο
« Benedictus qui venit in nomine Domini 80, quod τα ιμάτιά μου εαυτοίς, και επί τον ιματισμόν μου έβα.
φuidem mihi significare videtur : Salva , benedi- λον κλήρον.» Και ταύτα (ft. 25) μεν η προφητεία περί
ctus, qui venis in nomine Domini, Patris et Dei αυτού το Εβραϊκόν ώσει εννά περιέχει και ακολούθως
Amniun). επιφέρεται και εν τω ψαλμω ώσπερ δή και εν τοις
Ευαγγελίοις, το « Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου , όπερ τοιούτον τί μοι δηλούν έoικεν:
Σώσον δή ,ευλογημένος, οερχόμενος εν ονόματι Κυρίου , του Πατρός και Θεού των όλων.
CAPUT XIV . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.
E psalmo centesimo tricesimo primo. Ψαλμού ρλα'.
• Juravit Dominus David veritatem, et non fru « "Ώμοσε Κύριος τώ Δαυίδ αλήθειαν, και ου μη αθε
slrabitur eum : de fructu ventris tui ponam super τήσει αυτόν, Εκ καρπού της κοιλίας σου θήσομαι επί
sedem εικm81. Et rursus : Illuc producam τον θρόνον σου .» Και πάλιν, « Εκεί εξανατελώ κέρας
cornu David , paravi lucernam Christo meo. Ini- Ο τω Δαυίδ, ήτοίμασα λύχνον το Χριστό μου . Τους έχ
micos ejus induam confusione : superipsum autem θρούς σου ενδύσω αισχύνην , επί δε αυτόν εξανθήσει
eflorebit sanctificatio mea 81.5 Ηic manifeste Davidi το αγίασμά μου . » Και ενταύθα σαφώς τώ Δαυίδ μεθ'
cum jurejurando a Deo promissio de Christo datur, όρκου υπό του Θεού επαγγελία περί του Χριστού δί
quasi e semine ejus nascituro, ejusque thronunι δοται, ώς άν εκ σπέρματος αυτού γενηθήσεσθαι μέλ.
conscensuro. Mullam hic locus explanationem de- λοντος , και καθεξοντος αυτού τον θρόνον. Πολλής δ'
sideraret, cum non videatur corporaliterr Christus εξετάσεως χρήζοι αν τα κατά τους τόπους , επεί μή
super Davidis solium ejusque regnum consedisse ; δοκή σωματικώς ο Χριστός επί τον θρόνον του Δαυίδ
quod vero praleribimus , cum a proposito nostro και την βασιλείαν αυτού κεκαθικέναι , και υπερθη
alienum sit hujus psalmi interpretationi vacare. σόμεθα διά το μή της παρούσης είναι πραγματείας
Prudenter enim necesse est non uno Scripture παρά τον προκείμενον σκοπόν κατατρίβειν την σχο
1oco, si non possit corporali sensu Christo accum. λήν έπί τήν του ψαλμού διήγησιν · ευγνωμόνως δέ τοι
modari, que multis locis manifeste de eo dicta χρή μη από μιάς Γραφής , ει μή είη δυνατή κατά το
sunt rejicere. Sincerum igitur verbum sequentes, σωματικώνεφαρμόζειν τα Χριστο , τα πολλαχή σαφώς
et ipsi divine innixos Scripturae , attendere decet, η περί αυτού ειρημένα παρακρούεσθαι · επομένους γε
quod alicubiipsum mendicumquermdam, et vilem, et μην αληθεί λόγω, και αυτή τη θεία παρισταμένους
ignobilene , neque speciem habeautem neque decorem, Γραφή , εφίστανα: προσήκει , ός ποτέ μεν αυτόν πτω
venturum esse prenuntiat,alias vero regemconspi- χόν τινα και ευτελή και άτιμον, μη έχοντα είδος μη
cuum prædical. Quorum quædam quidem et corpo δε κάλλος , ελεύσεσθαι προφητεύει, άλλοτε δε βασιλέα
raliter impleta esse possunt,quædam vero, solummo έντιμον αυτόν φησιν · ών τα μεν και σωματικώς απο
do secundum spiritualem Scripturae sensium , in se- πεπληρώσθαι δύναται, τα δε κατά μόνον τον πνευμα
cundo ejus adventu implenda existinandum. Alta- τικών της Γραφής νούν , ήδη δέ τινα και κατά την
men rex Judworum vocatus est Dominus noster in δευτέραν αυτού παρουσίαν πληρωθήσεσθαι προσδο
primo ejus adventu, non ut factum est Pilato ju- κητέον. Πιήν και βασιλεύς Ιουδαίων έχρημάτισεν ο
bente cruci ejus Grecis, Romanis et Ηebraicis lit. Κύριοςημών κατά την πρώτην αυτου παρουσίαν, ουχ
teris inscribi : Hic est rex Judicorum 83, ως έτυχε του Πιλάτου κελεύσαντος επιγραφήναι αυτού
το σταυρό γράμμασιν Ελληνικούς και Ρωμαϊκούς και Εβραϊκούς το,Ούτος εστιν ο βασιλεύςτων Ιουδαίων'.
77 1'sal. χχι, 19. 78 Joan. ΧΙΧ, 03, 24 , 70 ibid. 24. 6o all!». Χχι 9 . 81 Psal, CΧΧΙ, 84 il:id.
17. 18, 83 Matth. ΧΧVΙΙ , 57.
113 ECLOGÆ PROPHETICÆ . -- LIB . II. 1114
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ'. CAPUT XY .
Ψαλμού ρμα . E psalmo centesimo quadragesimo primo.
Και το ενθάδε λεγόμενον , Έμε υπομενούσι δι- Que hic dicuntur : « Me exspectant justi, donec
καιοι έως oύ ανταποδώς μου, και έoικεν εκ προσώπου retribuas mihi 88 : de Salvatoris persona dici vi
λέγεσθαι του Σωτήρος: τίνα γάρ άλλον υπομενούσι dentur. Quem enim alium exspectabunt justi, do
δίκαιοι έως oύ ανταποδώ αυτω ο Θεός , ή τούτον ; nec Deus retribuat ei, nisi hunc ipsum? Sicut enino
Έπει καθώς είρηται που περί των πάλαι δικαίων, dictum est de prioribus justis, « Ει hi omnes te
τώς άρα « Μαρτυρηθέντες ουκ εκομίσαντο τας επαγ- stimonio fidei probati, non acceperunt repromissio
γελίας, του Θεού κρείττον τι περί ημών προβλεψαμέ- nem, Deo pro nobis melius aliquid providenle, ut
νου ένα μή χωρίς ημών τελειωθώσιν. » Δήλον δ' ότι non sine nobis consummarentur 88 , patet quod
αυτόν ορά το ρητόν από του και τα κατά το πάθος eum indicat psalmus per passionis tempus et ab eo
αυτού εν τω ψαλμώ ακολούθως ταϊς άλλαις προφη- tempore ostendi similiter ac in aliis proplhetiis.
τείαις προσημαίνεσθαι · γέγραπται γούν, « 'Εκχεώ Scriptum est igitur : « Efundo in conspectu ejus
ενώπιον αυτού την δέησίν μου, την θλίψιν μου εν- Orationem meam, et tribulationem meam ante ir
ώπιον αυτού απαγγελώ. Εν τω εκλείπειν εξ εμού το sum pronuntio. In deficiendo ex me spiritum
tproous μου
πνεύμα μου, και συ έγνως τάς τρίβους O W καTι meum , et lu cognovisti semilas meas. In via hac
pou ·. ένEV οδώ
ταύτη , η επορευό μην, έκρυψα ν παγίδα μου , και qua ambulabam, absconderunt laqueum mihi86; »
πάλιν, « Ρύσαι με εκ των καταδιωκόντων με. (f. 25 v°) el rursus : Libera me a persequentibus me :
ότι εκραταιώθησαν υπέρ εμέ. » Τούτοις εξής και quia confortali sunt super me 81. » Post haec conti
περί της εκ νεκρών αναστάσεως αυτού ευχόμενός nuo de sua a mortuis resurrectione orans dicit :
φησιν· « Εξάγαγε εκ φυλακής την ψυχήν μου, του « Educ de custodia animam meam ad confidendum
εξομολογήσασθαι τα ονόματί σου και οίς επιφέρει τo, nomini tuo : me exspectant justi, donec retribuas
• Εμε υπομένουσι δίκαιοι έως ανταποδώς μοι. ) mihi 88. Exspectaverunt igitur omnes hi justi do
Υπέμειναν ούν τον Χριστόν πάντες εκείνοι οι δι- nec ei retribuat Pater, eo quod exinaniens semel
καιοι έως ου ανταποδώ αυτώ ο Πατήρ, ανθ' ών ipsum, obediens ei factus est usque ad mor
« έκένωσεν εαυτόν, υπήκοος αυτό γενόμενος μέχρι tem89. 5 Quo vero retribuet ei, nisi • gentes hae
θανάτου . Ο Τίνα δε ανταποδώ αυτώ ή « τα έθνη κλη- reditatem, et possessiones ejus terininos terrae 80; »
ρονομίαν, και την κατάσχεσιν αυτού τα πέρατα της ut, cum consummatio gentium eveniet, tunc el on
γης : ίν' όταν το πλήρωμα των εθνών εισέλθη, τότε TMs Israel salvetur, omniaque quae in psiloso dicta
και ο πάς Ισραήλ σωθή , και όλα δε τα εν τω ψαλμώ C sunt, ad ejus incarnationem in qua insidiati sunt
εφαρμόσαι αν το Χριστό, τα κατά την ενανθρώπη- ci, referantur.
σιν αυτού, καθ' ήν επιβουλεύθη, περιέχοντα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 14 '. CAPUT XVI.
Ψαλμού ριγ. E psalmo centesimo quadragesimo tertio.
'Εν μέν τω μετά χείρας ψαλμώ λέγεται , « Κύριε , Ιn hoc psalnuo dicitur : « Domine, inclina celes
κλίνον ουρανούς και κατάβηθι, και εν δε τώ ιζ", « Και εuos et descende 91 ; , et in decimo septimo : In
έκλινεν ουρανούς και κατέβη. : Eσημειωσάμεθα μεν clinavit colos et descendid 91. 5 Ostendimus jam, et
ούν κακεί και το ρητόν, και ενταύθα δε ταυτόν ποι- nunc iterum lice de Verbo Dei cominenmorari de
ούντες περί του Λόγου του Θεού ταύτα λέγεσθαι υπει- Imonstramus. Inclinans enim cαlos, cum celestem,
λήφαμεν. Κλίνας γάρ ουρανούς το κενώσαι εαυτόν et Dei glorie formam exueret, in profundissima
της επουρανίου και έν μορφή Θεού δόξης, εις τα κα- terre descendit ea specie quam pro hominum Sa
τώτερα της γης κατελήλυθε δι' ήν ανεδέξατο υπέρ Iute accepit. Unde ante haec que retulimus verba.
της ανθρώπων σωτηρίας οικονομίαν· όθεν προ του psalmus admirans dicit : « Domine, quid est homo
εκτεθέντος ρητου αποθαυμάσας ο λόγος φησί• Κύ- quia innoίuisti ei, aut filius hominis, quia reputas
ριε , τι εστιν άνθρωπος ότι εγνώσθης αυτώ, η υιός Peum 98 ? » Inclinatis ergo, sicut diximus, celis , de
ανθρώπου ότι λογίζη αυτόν ; » Εις τούτο γάρ κλίνας scendit Dei Verbum, ut cognitus fieret incarnatus
τους λεγομένους ουρανούς κατελήλυθεν και του Θεού hominum generi, quod priusignorabat eum; neque
Λόγος, ώς αν γνωσθείη ενανθρωπήσας τα των ανθρώ- contempsit parvique duxit filium Iiominis , id est
πων γένει πρότερον αγνοούμενος αυτό και ου περι- omnem spiritalein et ad imaginein Dei factain ani
εφρόνησεν παρ' ουδεν ήγησάμενος τον γενόμενον mam. Reliqua vero psalmi spiritaliler intelligenti
υιόν ανθρώπου, τούτ' έστι πάσαν την λογικής και bus perspicua erunt .
κατ' εικόνα Θεού γενομένην ψυχήν και τα λοιπά δε
του ψαλμου πνευματικώς εκλαμβάνων νοήσειας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ'. CAPUT XVII.
Ψαλμού ρμζ . E psalmo centesimo quadragesimo septimo.
Και το, « Ο αποστέλλων το λόγιον αυτού τη γή, « Qui emittit eloquium suum terra, velociter
85 Psal. εχτ.1, 8. 88 Ηebr. 31, 39, 40. 86 Psal. CALI, 3, 4 . 87ibid. 7. 88 ibid. 8. 81 Philipp. 11 , 8.
so Psal. 11, 8. os Psal. cxlIII , 5 . 02 Psal. xvii , 10. 93 Psal, cslii , 3.
 15 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS JII. – EXEGETICA . 1116
currit sermo ejus 94. 5 Ηoc intelligendum videtur , Α έως τάχους δραμείται ο λόγος αυτού, και παρασημεί
quasi docente hoc loco Scriptura aliquid substan- ώσασθαι έδοξεν, ως διδασκούσης και ενταύθα τηςΓρα
Cialiter esse Dei Verburn, cum sit alius ac Paler φuί φής ώς άρα υπόστατόν τι πράγμα και του Θεού Λόγος
misit eum. Allende quomodo congruenter adjicia- τυγχάνει, έτερος ών παρά τον αποστέλλοντα αυτώ
tur : « Donec velociter currit sermo ejus. » Ηoc Πατέρα: όρα δε πώς εξής επιφέρεται το, « “Έως τά
adimpletum videre est post incarnationem Christi , χους δραμείται ο λόγος αυτού και και αυτό πετλη
adeo brevissimo temporis spalio , atque in omnem ρωμένον έστιν ιδείν μετά την Χριστού παρουσίαν,
terram paucis annis usque ad terminos terre dif- ούτω εν σφόδρα βραχεί χρόνο διαδραμούσης, και εις
ſusa ejus disciplina. πάσαν την γην εν ου πολλοίς έτεσι μέχρι και των
περάτων της οικουμένης κεκρατηκυίας αυτού της
διδαχής.
CAPUT XVIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ'.
E psalmo centesimo quadragesimo octavo . * Ψαλμού ρμη'.
Que hic dicuntur : Laudent nomen Domini , Και το ενθάδε λεγόμενον, « Αινεσάτωσαν το όνομα
quiaipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et creata Κυρίου, ότι αυτός είπεν και εγενήθησαν, αυτός εν
sunt 98, » in testimoniis de Dei Verbo in initio apud Β ετείλατο και εκτίσθησαν, και εν τοις περί του εν αρχή
Deuτη jan) retulimus, Dei Verbum, nomenque ejus προς τον Θεόν Θεού Λόγου μαρτυρίοις ανελεξάμεθα,
quadam denominatione de eo cogitationes desi- τον του Θεού Λόγον, και όνομα αυτού χρηματίζειν
gnare compertum habentes. Cum igitur dictum est : μεμαθηκότες κατά τινα προσηγορίαν των περί αυ
« Lawlate Dominum26, passim congruenter jubet του επινοιών· μετά γούν το προειπείν, « Αινείτε τον
Spiritus Patrem laudare, nomine ejus commeno- Κύριον, και τάδε και τάδε ακολούθως παρακελεύεται
rato , quonian ipse dixit et facta sunt, ipse man- το Πνεύμα αινείν (f. 24) μετά τον Πατέρα, το όνομα
davit et creata sunt. ) Ιgitur precipiens atque im- αυτού επιλέγων, « Ως άρα αυτός είπεν, και εγενήθη
perans esset omnium Deus et Pater, subministrans σαν, αυτός ενετείλατο, και εκτίσθησαν. ν Ο μεν ούν
vero Dei Verbum, et patria voluntati obediens in προστάττων και εντελλόμενος είη αν και των όλων Θεός
rerum omnium creatione. Animadvertendum est και Πατήρ, ο δ' υπουργών και του Θεού Λόγος εξυπηρε
haec eadem in ( ricesimo secundo psalmo expresse τούμενος το πατρικό θελήματι προς την των γενη
dici : Ipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et των δημιουργίαν. Τηρητέον δ' ότι και εν λβ' ψαλμώ
creata sunt97. Sed ibi quidem terra terramque κατά λέξιν έμφέρεται το, « Αυτός είπεν, και εγενήθη
inhabitantes designantur ; hic vero que in celis . σαν, αυτός ενετείλατο, και εκτίσθησαν και άλλ' εκεί
sunt, excelsissimi angeli et polestates , sol, et luna, " μεν περί της γης και των κατοικούντων την οικουμέ
et sidera, et omnia que sacra enumerat Scriptura , νην είρηται, ενθάδε δε περί των εν ουρανούς και των
docent nos quod per Verbum, ut ait sanctus Apo - λεγομένων εν υψίστοις αγγέλων τε και δυνάμεων, έτι
stolus, « condita sunt universa incelis , et in terra, τε ηλίου και σελήνης και άστρων, και πάντων των εξής
visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominatio- συγκατειλεγμένων, διδασκούσης ήμάς της θείας εν
nes, sive principatus, sive potestales : omnia per τούτοις Γραφής, ώς άρα διά του Λόγου κατά τον ιερόν
ipsum et in ipso creata sunt]98 : et sine ipso nihil Απόστολος « Εκτίσθη τα πάντα τά τε εν τοις ου
factum est 98 . ) ρανούς και τα επί της γης, είτε ορατά, είτε αόρατα,
είτε θρόνοι, είτε κυριότητες, είτε αρχαι, είτε εξουσίαι • τα πάντα δι' αυτού και εν αυτώ έκτισται και
χωρίς αυτού εγένετο ουδέ έν. )
Hec nostra in Psalmos explanatio. Post brevius Τοσαύτα μεν δή τα από των Ψαλμών· μετρίαν δε
et proposito idoneum sum marium, celeras in poe- και αυτάρκη του λόγου περιγραφήν ειληφότος , εξ ετέ.
ticos libros, primoque in prophetas eclogas aggre- ρας αρχής τας από των λοιπών στιχηρών και εξής
diemur . τας από των προφητών εκλογάς ποιησόμεθα.

H AEC IN TERTIO PROPHETICARUM DECH RI- D ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΩ Γ' ΤΟΜΩ ΤΩΝ ΠΕΡΙ
STO ECLOGARUM LIBRO CONTINENTUR . ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ.
E Proverbiis. 'Από των Παροιμιών .
De Dei Verbo quasi de Sapientia substantialiter et- Περί του Θεού Λόγου ως περί Σοφίας ουσιωδώς
sistenle et ante scula a Deo creata, diversaque ab ύφεστώσης και προ των αιώνων υπό του Θεού
eo, el cum eo universis rebus consalente . κτισθείσης ετέρας τε παρ' αυτόν ούσης , και
συν αυτώ των όλων επιμελόμενος (sic).
De Christo quasi Regis Filio et de ejus apostolis. Περί του Χριστού ως περί Υιού Βασιλέως και
περί των αποστόλων αυτού.
De Christo quasi υiro, et de ejus in cαlos ascensio - Περί του Χριστού ως περί ανδρός , και της εις
ne : de gentium dominatione. ουρανούς αναβάσεως αυτού και της των εθνών
κατακρατήσεως.
** Psal.cxLvII, 4. " Psal. csev!ll, 4 , 5. & ibiil. I. 87 Psal. xxxii , I. 18 Coloss.1 , 16. 88• Joan. 1, 3.
117 ECLOGA PROPHETICÆ . – LIB . III. 118
Από
Αθυν τού Εκκλησιαστού. Α Ex Ecclesiastico.
Περί του Χριστού ως περί πένητος σοφού· και De Christo quasi inoρί sapiente : de diabolo et Αη
περί του διαβόλου και του Αντιχρίστου. tichristo.
Περί του Χριστού ως περί πένητος σοφού · και De Christo quαει inopi sapiente : de diabolo et Ec
περί του διαβόλου, και περί της Εκκλησίας. clesia.
Από του "Ασματος.. E Cantico .
Περί του Χριστού ως περί νυμφίου, και της των De Cristo quasi sponso, et de sanctorum Ecclesia
αγίων Εκκλησίας ως νύμφης, και περί των quasi sponsa , de absconditis in hoc libro mysle
εν τοις τόπους επικεκρυμμένων μυστηρίων. riis .
'Aπό του Ιώβ. Ex Job .
Περί του Χριστού ως περιπατήσαντος επί θαλάτ- De Christo quasi super mare ambulante et magnum
της, και το μέγα κήτος χειρωσαμένου. cele devincente .
Περί της εις τον "Αδην του Χριστού καθόδου. De Christi in infernum descensu.
(F . 24 v ) Περί της του διαβόλου προς τον Χριστόν De diaboli in Christum certamine.
πάλης .
'Aπό του Ωσηε. Er Osee.
Περί του Χριστού ως περί πανθηρος . Ρ De Cristo quasi panthera.
Περί της του Ισραήλ αποβολής, και της τού βα- De Israel repudio, de regni eorum eversione , et de
σιλείου αυτών καταπαύσεως, της τε του Χρι - Christi es ΑΕgypto revocatione.
στου εξ Αιγύπτου μετακλήσεως.
Ως ο Θεός Λόγος Θεός ονομαζόμενος , Κύριον Quomodo Deus Verbum Deus nominatus Dominum
ομολογεί τον Πατέρα. vocal Palrem .
Απο του 'Αμώς. Ex Amos.
"Ως ο Θεός Λόγος Κύριος ονομαζόμενος έτερον Quomodo Deus Verbum Dominus nominatus alium
παρ' εαυτόν είναι τον Πατέρα διδάσκει. ac se esse Patrem docet.
Περί της εις ανθρώπους επιδημίας του Χριστού. De Christi apud Ηomines commoratione .
Από τού 'Αβδειού. Ex Abdia .
Ως ο Θεός Λόγος Κύριος και Θεός ονομαζόμενος Οuomodo Deus Verbum Dominus et Deus nomina
ακηκοέναι τινά παρά Κυρίου ομολογεί. lus, audita fuisse quædam a Domino confiletur.
Από του Ιωνά. E Jona.
Ως ή περί τον Ιωναν οικονομία το πάθος του Duomodo Jone historia Christi passionem ejusque a
Χριστού, και την εκ νεκρών ανάστασιν ση- C mortuis resurrectionem indicat.
μαίνει .
'Aπο του Μιχαία. E Michæa.
Περί της δευτέρας του Χριστού παρουσίας, ως De secundo Christi adventu, quasi Domino.
περί Κυρίου.
Περί της του προτέρου λαού και της Ισραήλ και De vetere populo, de Israel, montisque Sion solitu
του Σιών όρους ερημίας, και περί της επιφα- dine, de manifestatione Christi quasi monlis, et
τείας του Χριστού ως περί όρους, και περί της de gentium instilutione ; de nova lege et de novo
των εθνών προσαγωγής και του καινού νόμου Testamento.
του κατά την καινής Διαθήκην .
Περί Βηθλεέμ και της εν αυτη του Χριστού De Bethlehemet de Christi in ea nativitate ; et quo
γενέσεως και ως προ των αιώνων ο Χριστός modo ante s @cula Christus essistebat.
υπήρχεν .
'Από του Σοφονίc . E Sophonia .
Περί της αναστάσεως του Χριστού , και περί της De Christi resurrectione et de gentium vocatione.
των εθνών κλήσεως.
Από του Ζαχαρία. E Zacharia .
Ως ο Θεός Λόγος Κύριος παντοκράτωρ ονομαζό- Quomodo Deum Verbum Dominum omnipotentem no
* μενος υπό Κυρίου παντοκράτορος του Πατρός minatum, a Domino omnipotente Patre missum
απεστάλθαι λέγει. fuisse dicit.
Ως ο Θεός Λόγος Κύριος ονομαζόμενος ήξειν επί Quomodo Deus Verbum Dominus nominalus venlu
την Ιερουσαλήμ προλέγει τα έθνη επ' αυτόν rum esse ad Jerusalem pradicit, gentes ad ipsum
καταφεύξεσθαι απεσταλμένον υπό Κυρίου παν se concessuras missum a Domino omnipotente .
τοκράτορος.
Περί του Χριστού ως περί Ιησού του Ίωσεδέκ • De Christo quasi Jesu filio Josedec ; et quod ipse υία
και ότι αυτός ανήρ Ανατολή όνομα αυτό, και Oriens nomen ei, et d Ecclesiae edificatione.
περί της οικοδομής της Εκκλησίας.
Περί του Χριστού ως περί Βασιλέως ήξοντος επί De Christo quasi Rege venturo in ea quα sub jugc
υποζυγίω και πώλη, και ολοθρεύσοντος το πά est el in pullo ejus, el eversuro Judæorum equires
λαι οικούν εν Ιερουσαλήμ των Ιουδαίων ιπ el armatos qui olim habitabant in Jerusalem ; de
πικόν τε και οπλιτικόν και περί της των φαce gentium.
εθνών ειρήνης.
Ως ο Θεός Λόγος Κύριος ονομαζόμενος, Κυρίου Οuomodo Deus Verbum Dominus nominatus, Domi
του Πατρός μέμνηται. num Patrem meminit .
 19 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS Ill : - EXEGETICA . 1120
De triginta denariis quibus Judas. Judaorum magi- Α Περί των μ' αργυρίων ανθ' ών ο Ιούδας προ
stralibus Christum tradidit, quos nunc Chamαnαος δωκε τον Χριστόν τοίς Ιουδαίων άρχουσιν ,
Scriptura vocat ; de eorum rejectione . ούς νύν ο λόγος Χαναναίους καλεί και περί
της αποβολής αυτών .
De Christi passione ; de apostolorum ob cum scan- Περί του πάθους του Χριστού και του των απο
dalizalione. στόλων επ' αυτώ σκανδαλισμού.
De secunda Christi manifestatione. Περί της δευτέρας του Χριστού παρουσίας.
Ex Aggæo. ( F. 25) Από τού 'Αγγείου.
De Judworum reprobatione, de eorum sacrificiorum Περί της των Ιουδαίων αποβολής, και της των
eversione, de Christi super universam terran Ec- θυσιών αυτών καθαιρέσεως τών τε του Χριστού
clesiis. ανά πάσαν την οικουμένην Εκκλησιών.
Le novo Testamento, de lege veritatis, de Christo Περί της καινής Διαθήκης, και του νόμου της
quasi omnipotentis Domini angelo . αληθείας του Χριστού ως αγγέλου Κυρίου
παντοκράτορος.
De secunda Christi manifestatione quasi angeli leo Περί της δευτέρας παρουσίας του Χριστού ως
stamenti Dei. περί αγγέλου της Διαθήκης του Θεού.
De Christo quasi sole justitiæ . Περί του Χριστού ως περί ηλίου δικαιοσύνης.
E Jeremia . Από του Ιερεμίου.
De passione Christi quasi agni. Περί του πάθους του Χριστού ως περί αρνίου.
De passione Christi, de Judaeorum excidio, et de Περί του πάθους του Χριστού, και του των Ιου
Jerusalem vastalione. δαίων αφανισμού, και περί της ερημώσεως της
Ιερουσ αλήμ.
De gentium vocatione, de Judworumimpietate, et Περί της των εθνών κλήσεως, και της των Ιου
inprimis de traditore Juda. δαίων δυσσεβείας, και ονομαστι περίτου προ
δότου Ιούδα.
De Christo quasi Rege e Davidis semine, de Eccle- Περί του Χριστού ως περί Βασιλέως εκ σπέρ
siæ sacerdotio in sæcula permanente. ματος Δαυΐδ, και της εις αιωνας συστάσης εκ
κλησιαστικής ιερουργίας.
De πουo Testamento a velere Moysis diverso, de Περί της καινής Διαθήκης ετέρας παρά την διά
Evangelii legibus. Μωϋσέως παλαιάς και περί των κατά το Ευαγ
γέλιον νόμων.
E Threnis. Από των Θρήνων.
DeChristi passione et de vocalione gentium . Περί του πάθους του Χριστού, και της των εθνών
κ.λήσεως .
E Baruch. Από του Βαρούχ.
DeChristo quasi Deo α celis descendente atque apud Περί του Χριστού ως περί Θεού εξ ουρανών
homines commoraluro . κατιόντος και μετά ανθρώπων πολιτευσομέ
νου.
Ex Ezechiele. 'Aπο του Εζεκιή...
De Christa quasi Davide oriluro pastore et de novo Περί του Χριστού ως περί Δαυΐδ αναστησομέ
Testamento . του ποιμένος , και περί της καινής Διαθήκης.
Christo quasi Dαιide oriluro pastore et de novo
De Testamento Περί του Χριστού ως περί του Δαυΐδ αναστησο
. μένου ποιμένος, και περίτης καινής Διαθήκης.
E Daniele . Απο του Δανιήλ.
De Christo quasi lapide, de æterno ejus regno. Περί του Χριστού ως περί αίθου και της αιω
νίου βασιλείας αυτού.
De Christo quasi Dei Filio. Περί του Χριστού ως περί Υιού Θεού.
De Christi adventu quasi hominis Filii, et de alerno Περί της του Χριστού παρουσίας ώς περί Υιού
regno ejus. ανθρώπου και περί της αιωνίου βασιλείας
αυτού .
De septuaginta thelidomadibus , et quomodo Christi , Περί των εβδομήκοντα εβδομάδων , και ως επί
tenmporibus complebuntur ; quibus elapsis proplueli- ν τους χρόνους του Χριστού συμπληρούνται μεθ'
zat lolum Judæorum populi excidium . ούς προφητεύεται τα περί του παντελούς ολέ
θρου του Ιουδαίων λαού .
PROOEMIUM . ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.
Post eclogas de Psalmis, ceteras de reliquis ( F. 25 ) Μετά δή τας από τον Ψαλμών εκλογάς
γoeticis lilbris, nec non de prophetiis in tertia hac τας από των λοιπών στιχηρών και των εξής προφη
collectione propheticarun Christi eclogarum, Octava τειών έν τρίτω τούτω συγγράμματα των περί του
Universalis elementaria introductionis, conscribe - Χριστού Προφητικών Εκλογών, ογδόω όντι της Κα
mus, jam prius animadversione facta quod proplhe- θόλου στοιχειώδους εισαγωγής , αναλεξώμεθα ,
tas vera dicere minime possibile est, nisi ab iis προεπισημηνάμενοι ότι μήτε τα των προφητών
confirmetur in Salvatorem et Dominum nostrum επαληθεύειν δυνατόν, ήν μή ουχί της εις τον Σωτήρα
Jesum Christum fides, neque nostrarm in Christunι και Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν πίστεως αυτούς
fidem stabilius alificari, nisi prophetis ab initio de συμπαραλαμβανομένης, μήτε τα της ημετέρας εις
Christo demonstrationes firmiter credentibus . Ex- τον Χριστόν πίστεως λογικώτερον κρατύνεσθαι, μη
 119 ) ECLOGA PROPHETICÆ . - LIB. III . 1192
των ανέκαθεν προφητών τας περί αυτού πιστουμε- A inde non immerito exprobraretur Judeis , qui Chri
νων αποδείξεις. " Οθεν είκότως άν τις Ιουδαίοις τε stum non admittunt , nec non haereticis proplhelias
μή τον Χριστόν παραδεξαμένοις , και τοις τας προφη- rejicientibus , quod in contradictionem incidunt.
τείας αθετουσι αιρεσιώταις καταμέμψοιτο εις ασύ- Illi enim velut a Deo prophetias accipiunt, menda
στατα περιτρεπομένοις οι μεν γαρ ως Θεού τάς προ- cii autenι eas arguunt, dum imperfectas esse sinunt,
φητείας αποδεχόμενοι , ταύτας ψευδείς απελέγχουσιν in Christo consummalum fuisse propheliarum even
ατελείς αυτάς καταλείποντες , ότι μή τας εις τον Χρι- tum agnoscere nequeuntes ; hi vero, qui Christum
στον αποπληρωθείσας των προφητειών εκβάσεις οίοι confidentur , absurdam tamen neque certis fulcitam
τε εισι παραδέξασθαι οι δε τον Χριστόν ομολογούν- documentis idem ejus contendunt, admirabililer
τες ασύστατον και αναπόδεικτον την εις αυτόν πίστιν Dei prophetas, qui testimonium olium de eo red
περιέπουσι, μή τους θαυμασίοις του Θεού προφήταις diderunt, non agnoscentes . Quid vero nos ? Prophe
τα περί αυτού προμαρτυρομένοις συγχρώμενοι • ημείς tias quidem propter ( hristi adventum, hunc au
γέ το:: τας μέντοι προφητείας διά της του Χριστού term propter prophetias credimus , ac evidentiam
παρουσίας , ταύτην δε διά των προφητειών πιστούμε- roburque veritatis arctissimis ostendemus demon
νοι, το φανον και στερρών της αληθείας ανεξελέγ- strationibus. Sed satis de proemio ; jam ad propo
κτοις αποδείξεσι παριστώμεν . Ταύτα μεν ως έν situm transeamus .
προοιμίω · ίωμεν δε επί το προκείμενον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'. CAPUT I.
'Από των Παροιμιών. E Proverbiis.
Πάσα μεν η βιβλος των Παροιμιών εκ προσώπου Totus Proverbiorum liber de Sapientia , si ad titu
λέγεσθαι της Σοφίας έoικε, πη μεν τον ηθικόν υποτι- Ιum respicias, tractare videtur ; nunc moribus vi
θεμένης βίον , πη δε προσωποποιούσης ετέρων λό- tam instruit, nunc alios Ioquentes indueil : non
γους και ποτέ μεν αινίγματα προβαλλομένης , ποτέ nunquam proponit enigmata ; ipsam interdum de
δ' αυ περί αυτής τινα διδασκούσης, και τα περί του se quædam edocentem , multaque de divina suimel
εαυτής ενθέου αξιώματος παιδευούσης. Τούτων δ' insiuς
ipsius καdignilale
ι ostendentem . Quorum ea prius
αναλεξόμεθα δι' ών μανθάνομεν ότι δή ζώον θείον colligemus quibus comperlum
και πάντη την φύσιν ενάρετον η Σοφία τυγχάνει , ή νηum esse sapientiam et naturahabemus
omnino aliquid di.
Drocellen

όλων αιτίω , τώ τε εν αρχή προς τον Θεόν Θεώ tem , ipsamque secundam , post priorem Deum , re
λόγω, » και τη διοικούση και οικονομούση τα σύμ? rum universarum causam , quæ quidem cum sit
παντά , και μέχρι τών επί γής πραγμάτων φθανούση C .i in principio apud Deum Deus Verbum "9, , omnia
προνοία του Θεού, ή και προ πάσης ουσίας τε και regens alque ordinans, et Dei providentia omnibus
υποστάσεως έκτισται, αρχή οδών ούσα της όλης δη quæ sunt super terram consulens, ante omnem
μιουργίας. Τα δε ρητά ως εξ αυτής της Σοφίας του essentiam el substantiam procreata , omnisque
τον λέλεκται τον τρόπον: « Εγώ η Σοφία κατεσκή creationis viarum principium . llæc vero quæ quasi
νωσα βουλήν και γνώσιν, και έννοιαν εγώ επεκαλε de se ipsa Sapientia dicit : « Ego Sapientia habilo
σάμην. Φόβος Κυρίου μισεί κακίαν, ύβριν τε και in Consilio, el eruditis intersun cogitationibus,
υπερηφανίαν και οδούς πονηρών, εμίσησα δε εγώ Timor Domini odit malum : arrogantiam , el super
διεστραμμένας οδούς κακών. Έμή βουλή και ασφά biam , et viain pravam , el os bilingue detestor.
λεια: εγώ σύνεσις, εμή δε ισχύς. Δι' εμού βασιλείς Meum est consilium , et æquitas ; mea est pruden
βασιλεύουσι , και οι δυνάσται γράφoυσι δικαιο lia ; mea est fortitudo. Per me reges regnant, et
σύνην. Δι' εμού μεγιστάνες μεγαλύνονται, και τύ legum conditores justa decernunt ; per me prin
ραννοι δι' εμού κρατούσε γής: Εγώ τους εμέ φι cipes imperant, et tyranni terræ dominantur.
Ecous
λούντας αγαπώ, οι δε εμε ζητούντες εύρήσουσι Ego diligentes me diligo : et qui mane vigilant ad
χάριν. Πλούτος και δόξα έμοι υπάρχει , και κτησις me, Invenient me . Meclim Stunt (OVIUιά, et gloria,
πολλών και δικαιοσύνη. Βέλτιον έμε καρπίζεσθαι D opes superlbee , et justitia . Melior est enim fructus
υπέρ χρυσίον και λίθον τίμιον πολύν» τα δε εμά meus auro, et lapide pretioso, et genimina mea
γεννήματα κρείσσου αργυοίου εκλεκτού. Έν ( F . 26 ) argento electo. In viis justitiae ambulo, in medio
οδούς δικαιοσύνης περιπατώ, και αναμέσον τρίβων Sermitarum judicii, ut dilem diligentes me, et the
δικαιώματος αναστρέφομαι • ίνα μερίσω τους έμε sauros eorum repleam. Dominus possedit me in
αγαπώσιν ύπαρξιν, και τους θησαυρούς αυτών έμ - initio viarum suarum, antequam quidquamfaceret
πλήσω αγαθών : εάν αναγγείλω υμίν τα καθ' ημέραν a principίο. Αb eterno ordinata sum, et ex anti
γινόμενα, μνημονεύσω τα εξ αιώνος αριθμήσαι. Κύ- quis antequam terra fierci . Nondum erant albyssi,
ριος έκτισε με αρχήν οδών αυτού εις έργα αυτού , προ et ego jam concepta eram ; necdum fontes aqua
του αιώνος έθεμελίωσέ με, εν αρχή προ του την γην rum eruperant; necdum montes gravi mole con
ποιήσαι, και προ του τάς αβύσσους ποιήσαι, προ του stilerant : ante colles ego parturiebar. Adhuc ter
ελθείν τας πηγάς των υδάτων: προ του όρη έδρα- ram non fecerat, et lumina, el cardines orbis
σθήναι, τρό δε πάντων βουνών, γεννά με. Κύριος terra. Quando preparabat celos, aderam; quando
* Jean. 1, 1.
3123 EUSEBII CÆSARIENS'S OPP. PARS III. – EXEGETICA. 112!
Certa lege, et gyro vallabat abyssos, quando ellhera A εποίησε χώρας και αοικήτους, και άκρα οικούμενα
firmabat sursum, et librabat fontes aquarum; της υπ' ουρανόν. Ηνίκα ητοίμαζε τον ουρανόν, συμ
quando circumdabat mari terminum suum et legem παρήμην αυτώ, ηνίκα αφώριζε τον εαυτού θρόνονεπ'
ponebat aquis, ne transirent fines suos : quando ανέμων. "Ηνίκα ισχυρά επoίει τα άνω νέφη , και ως
appendebat fundamenta terræ ; cum eo eram cun ασφαλείς ετίθει πηγές της υπ' ουρανόν , εν τω τιθέ
cta componens : et delectabar per singulos dies, ναι αυτόν τη θαλάσση ακριβασμόν αυτού , και ύδατα
ludens coram eo oιnni tempore : Iudens in orbe oυ παρελεύσονται στομα αυτού• ηνίκα ισχυρά επoίει
terrarum : et deliciae mea, esse cum filiis homi- τα θεμέλια της γης , ήμην παρ' αυτώ αρμόζουσα :
num 1. 5 Hec quidem de se ipsa Sapientia : que- εγώ ήμην , ή προσέχαιρε καθ' ημέραν, ευφραινόμην
nam vero ipsa sit, sanctus Apostolus ostendit di- δε εν προσώπω αυτού εν παντί καιρώ ότε ευφραί
cens : « Christus Dei virtus et Dei Sapientia 2; » et νετο την οικουμένην συντελέσας , και ευφραίνετο εν
rursus : « Qui factus est nobis Sapientia a Deo 3., υιοίς των ανθρώπων.» Ταύτα μεν ούν διδάσκει περί
Ergo Christus est qui praefala elocutus est ; Sapien- έαυτής η Σοφία · τίς δέ έστιν αύτη, ο ιερός 'Απόστο
lia et Verbum est Dei, a quo omnia facta sunt. λος παιδεύει λέγων, « Χριστός Θεού δύναμις και Θεού
• In principio erat Verbum, et Verbum erat apud σοφία και πάλιν , « "Ος εγενήθη Σοφία ημίν από
Deum, et Deus erat Verbum. Omnia per ipsum Β Θεού. Ο Χριστός ούν έστιν και τα προειρημένα φάσκων:
facta sunt 1"; et : : In ipso condita sunt universa, η Σοφία και Λόγος εστί Θεού , δι' ού τα πάντα γεγέ
inc elis et in terra , visibilia et invisibilia , secun- νηται· « Εν αρχή γάρ ην ο Λόγος , και ο Λόγος ήν
dum Apostolum. Quein enim ad modum quo - προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος. Πάντα δι' αυτού
damsensu Verbum Dei loquitur, alio autem vita **,» εγένετο και, « Εν αυτώ εκτίσθη τα πάντα, τα εν
el rursus, ( veritas et clux vera**, et reliqua quibus τους ουρανούς και τα επί της γης , είτε ορατά, είτε
euin vocant divine Scriptura, sic quoque Sapientia αόρατα,» κατά τον Απόστολον· όνπερ δε τρόπον κατά
falur, Patri sulministrans in omnium rerum provi- τινα επίνοιαν Λόγος Θεού χρηματίζει , και καθ' ετέ
dentia et adioinistratione. ραν « ζωή, και και πάλιν, « αλήθεια και και « φως αλη
θινόν, και και τα λοιπά οπόσα φασιν αυτόν αι θείαι Γραφαι, τον αυτόν δη τρόπον και Σοφία προσηγόρευ
ται, υπηρέτης τυγχάνουσα του Πατρός εις την όλων πρόνοιάν τε και οικονομίαν.
CAPUT II. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'.
Ę Proverbiis. Των Παροιμιών .
« In luce filii regis vile : familiares autem ei c « Εν φωτί υιού βασιλέως ζωή · οι δε προσδεκτοι
quasiimber serotinus 6. 5 Cujus alius regis filii in αυτώ ώσπερ νέφος όψιμον. 5 Και τίνος άλλου βασι
luce vita est , nisiin Dei Verbo, qui Regis omnium λέως υιού εν φωτί ζωή τυγχάνει, ή εν τω του Θεού
Dei Filius est ? Ipse enim est « Lux vera que illu- Λόγω, υιού τυγχάνοντος του πάντων Βασιλέως Θεού
minat omnem hominem venientem in hunc mun αυτός γάρέστιν το Φώς το αληθινόν και φωτίζει πάντα
dum 1 ; » in quo lumine vita est , secundum illud άνθρωπονερχόμενον εις τον κόσμον , ενώ φωτί ζωή
Evangelii verbum : In ipso vita erat, et vita erat τυγχάνει κατά τον φήσαντα του Ευαγγελίου λόγον,
lux hominum 8. , Hujus vero familiares, quos exi « Εναυτώζωή ήν,και η ζωή ήν το φωςτων ανθρώ
stimamus esse ejus apostolos et discipulos, facti πων , τούτου δε και οι προσδεκτοί , ούς ηγούμεθα
sunt e quasi imber serotinus , in novissimis dieruin , είναι τους αποστόλους αυτού και μαθητές, γεγόνασιν
et in consummatione seculi, desertam oliαι sitien- ώσπερ « νέφος όψιμον και επ'εσχάτου των ημερών και
temque terram, id est gentium Ecclesian , spiri- επί συντελεία του αιώνος , την έρημον ποτε γην και
tali piæ doctrinæ rore irriganleg. άνυδρον, τουτέστι την των εθνών Εκκλησίαν, άρδεύ
σαντες των πνευματική της ευσεβούς διδασκαλίας
αυτό υετο.
CAPUT III. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.
E Proverbiis. Των Παροιμιών .
• Hec dicit virin Deum credentibus, et quiesco. « Τάδε λέγει ανήρ τοίς πιστεύουσι Θεώ, και παύο
Stullissimus enim suum virorum, et sapientia ho- μαι. 'Αφρονέστατος γάρ ειμι πάντων ανθρώπων, και
minum non est mecum . Deus autem docuit me sa φρόνησις ανθρώπων ουκ έστιν εν εμοί. Θεός δ' εδί
pientiam , et scientiam sanctorum ego novi. Quis δαξέν με σοφίαν, και γνώσιν αγίων εγώ έγνωκα.
ascendit in celum atque descendit ? Quis continuit Τις ανέβη εις τον ουρανών ( f. 26 v°) και κατέβη ; τις
ventos in sinu ? Quis colligavit aquas quasi in ve συνήγαγεν ανέμους εν κόλπο και τις συνέστρεψεν ύδωρ
slimento ? Quis suscitavit omnes terminos terre ? εν ιματίω; τίς εκράτησε των άκρων της γηςκαι τι
Quod nomen est ejus? et quod nomen filiis ejus 9?» όνομα αυτο ; ή τι όνομα τους τέκνοις αυτού ; » Και
Quis alius vir hac diceret, nisi incarnatus Dominus τις αν είη άλλος ανήρο ταύτα φάσκων, ή ο ενανθρω
noster, sive propter amentiam nostram, quam in πήσας Kύριος ημών, ήτοι διά τας ημών αφροσύνας,
1 Proν. νιτι , 12-31. 1 1 Cor. 1, 24. 8 ibid . 30. 8: Joan. 1 , 1 , 2 . • Coloss . 1, 16. Joan Σιν, 6.
ibid. • Joon, 1, 9. 6 Proν. ΧνΙ, 15. 1 Joan. 1 , 9 . 8 ibid. 4 . 3 Proν. ΧΧΧ , 1 , 4.
 125 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . III. 1126
άς εις εαυτόν ανεδέξατο, ή διά την μωρίαν του A seipso sumpsit, sive propter 1stultitiam predica
κηρύγματος, και σοφωτέραν και ισχυροτέραν ούσαν της lionis 10 , Sapientiorem fortioremque hominum
των ανθρώπων σοφίας ; ενθάδε μεν φάσκων , « αφρο- Sapientia ? Ηic enim dicens, • stultissimus sum om
νέστατος γάρ ειμι πάντων ανθρώπων , εν δε ξη" nium virorum, » et in Sexagesimo octavo psalmo,
ψαλμώ, « Συ έγνως την αφροσύνην μου · φησίν δε « Tu scis insipientiam meam11, quasi ob generose
ότι, « Και φρόνησις ανθρώπων ουκ έστιν εν εμοί , » factum glorificatur quod nullam prorsus pruden
ώσπερ επ' ανδραγαθήματι λαμπρυνάμενος επί τω tiam habeat eorum qui pecoribus et insipientibus
μηδεμίαν εσχηκέναι φρόνησιντων παρασυμβληθέντων equiparati sunt , vel istiusmodi hominum, et quod
τοις κτήνεσι τοις ανοήτοις, και ομοιωθέντων αυτοίς insanivil secundum sapientiam eorum qui nihil
ανθρώπων ή ών την σοφίαν έμώρανεν ο Θεός μηδέν nisi terrestria, carnalia et materialia sapiunt . Inde
πλέον φρονούντων τα επί της γής, όσα πέφυκε σαρ- prudentiae indicium est in generatione sua, si tan
κών τε και ύλης οικεία · όθεν ή και μεμαρτύρηνται τummodo que sunt super terram requirant, et que
εν τη γενεά αυτών φρόνιμοι είναι, το (τω) μόνα τα prava sunt juvenili sapiant imperitia. Humana qui
τα πονηρά ανθρωπεία μεν ουδαμώς ήν εν τώ προει- prudentia , divinus sit et homine major necesse est.
ρημένη ανδρί φρόνησις, δηλον δ' ότι και θεία υπερ- B Quare adjicit Scriptura : « Deus docuit me sapien
άνθρωπος δι' ό και επιφέρει λέγων, « Θεός δ' εδί- tiam , et scientiam sanctorum ego novi. o Dein
δαξέ με σοφίαν, και γνώσιν αγίων εγώ έγνωκαν interrogalorie dicit: « Quis ascendit in celum atque
είτα ερωτηματικώς φησι, « Τις ανέβη εις τον ουρα - descendit ? , Nos videlicet adhortatus ad illius
νόν και κατέβη ; » οιονεί διεγείρων ημάς επί ζήτησιν investigationem qui talia de se ipso docet. Qua
του τα τηλικαύτα περί εαυτου διδάσκοντος, περί ου sequuntur , peculiare commentarium desiderant.
και τα εξής είρηται ιδίας δεόμενα σχολής. Ο μεν Divinus igitur Apostolus de eo nos docens ait : Qη
oύνθείος Απόστολος περί αυτού διδάσκων ημάς φησιν, descendit, ipse est et qui ascendit super omnes co
• Ο καταβάς εις τα κατώτερα μέρη της γης, αυτός Ios 11. » Hunc enim vicissim descendisse et ascen
έστιν και ο αναβάς υπεράνω των ουρανών και προτά- disse rursusque descendisse ; etenim cum a mortuis
ξας το κατεληλυθέναι αυτόν, είτ' επαναγαγών το αν- surrexisset, Marie dixit: Noli melangere, nondum
εληλυθέναι φησίν,έπειτα κατεληλυθέναι» επείπερ μετά enim ascendi ad Ρatrem meum 15. » Postea disci
την εκ νεκρών ανάστασιν ειπών τη Μαριάμ, « Μή pulis suis visus est per dies quadraginta, in me
μου άπτου , ούπω γάρ αναβέβηκα προς τον Πατέρα dio eorum congressus 14. Profecto ad Ρatrem jam
μου και μετά ταύτα ώφθη τους μαθηταίς επί ημέραις ο reversus, iterum ad eos instituendos descendebat.
τεσσαράκοντα συναυλιζόμενος αυτοίς · ανεληλυθώς δη- Unde et dictum est : « Ascendens in allum, capti
λαδή προς τον Πατέρα, και αύθις δι' ήν επετέλει οικο- vam duxit captivitatem : dedit dorna hominibus 18.»
νομίαν κατεληλυθός. Διό και είρηται « 'Αναβάς εις Que autem, nisi Spiritus sancti munera, quae ece
ύψος ήχμαλώτευσεν αιχμαλωσίαν, έδωκε δόματα εν lis dernisit ?Ideo et apud Aquilarm dicitur : « Quis
ανθρώπους. » Τίνα δε ταύτα ή τα δια του αγίου Πνεύ- ascenditin cαlum et demisit ? 1dem φui altissima
ματος χαρίσματα, άπερ εξ ουρανού κατεβέβασε; Διό terre superavit, ita ut in omnem terram exirst
και ενταύθα παρά το 'Ακύλα είρηται: « Τις ανέβη Sonus ejus, et in fines orbis terre verba ejus 16. »
εις τον ουρανόν και κατεβέβασεν ; Αυτός δε και εκρά. Cui vero datum est verbum scientice , hic noverit
τησε των άκρων της γης, ώστε εις πάσαν την γην quomodo intelligenda sint cetera hujus loci. Nos
εξελθείν τον λόγον αυτού, και εις τα πέρατα της οι- igitur admonet ut queramus quod sit ei, ejusque
κουμένης τα βήματα αυτού . Ω δε δέδοται λόγος filiis noιnen. Ηac enim investigatione nobis com
γνώσεως, ούτος είσεται όπως αν νοηθείη και τα λοιπά pertum fiet , huic nomen esse Jesum, quod Dei salus
των κατά τον τόπον · προτρέπει δε ημάς επί το ζη- interpretatur , quod et parentes ejus, a (Gabriele
τησαι τι όνομα αυτό τε και τοίς τέκνοις αυτού προς admoniti, imposuerunt ei, istius causam denomi
τούτο δ' υπακουσόμεθα εκ της ενεργείας παρειληφό- D nationis angelo ipso significanle . « Ipse enim, in
τες , αυτώ μεν υπάρχειν όνομα Ιησούς, όπερ ερμη- quit, salvum faciet populum suum a peccalis eo
νεύεται Θεού σωτηρία και και οι κατά σάρκα προσ- runι 17. Nomen vero filiorum suorum, quibus
ήχοντες κατά τον του Γαβριήλ χρηματισμών επιτε- dixit : Filioli, adhuc modicum vobiscum sum18,»
θείκασιν αυτώ, υποθεμένου και την αιτίαν του αγγέ- eorumque qui post eos in omnibus Ecclesiis n2
λου της τοιαύτης προσηγορίας , « Αυτός γαρ σώσει, scentur iliorum, el pronepoίum eoruun , quod aliud
φησί, τον λαόν αυτού από των αμαρτιών αυτών. esset , nisi benedictum illud cliristianum nomen?
Το δε των τέκνων αυτού όνομα, οίς έλεγε, « Τεχνία , έτι μικρόν (f. 27) χρόνον μεθ' υμών ειμι, και των
μετ' εκείνους εν απάσαις ταϊς Εκκλησίαις υιών τε αυτού και υίωνών και απογόνων, τί αν άλλο είη η. το
ευλογημένον χριστιανών όνομα ;
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. CAPUT IV .
'Από του Εκκλησιαστού . Ex Ecclesiaste.
Αγαθός παις πένης και σοφός υπέρ βασιλέα « Melior est puer pauper et sapiens rege sene et
101 Cor. 1, 21. 11 Psal. LΧνΙΙ , 6. 11 Ephes. IV , 10. 18 Joan. ΧΧ, 17. 16 Act. 1, 3. 18 Epies .
1W , 8 . 16Psal.XVIυ , 4 . 11 Matth. 1 . 21 . 18 Ioan. ΧΙΙΙ , 33 .
 127 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA. 1128
stulto, qui nescit providere in posterum. Quod de A πρεσβύτερον και άφρονα, ος ουκ έγνω του προσέχειν
carcere calenisque interdum quis egredialur: ad έτι. " Οτι εξ οίκου δεσμίων εξελεύσεται του βασιλεί
regnum : et alius natus in regno, inopia consuma- σαι , ότι και γε εν βασιλεία αυτού εγενήθη πένης.
tur. Vidi cunctos viventes, qui ambulant sub sole Είδoν σύμπαντας τους ζώντας τους περιπατούντας
cum adolescente secundo, qui consurget pro eo. υπό τον ήλιον μετά του νεανίσκου του δευτέρου,
Infinitus numerus est populi omniuum , qui fuerunt αναστήσεται αντ' αυτού . Ουκ έστι περασμός τω πανί
ante eum : et qui postea futuri sunt, non letabun- λαώ τοις πάσιν, όσοι εγένοντο έμπροσθεν αυτών και
tur in eo. Sed in hoc, vanitas et aflictio spiri- γε οι έσχατοι ουκ ευφρανθήσονται εν αυτώ, ότι και
tus 10. Cum Christus, qui sapientia Dei 10 , est , γε τούτο ματαιότης και προαίρεσις πνεύματος . )
pro nobis mendicavit, dives licet, mihi videtur de Επεί Χριστός « σοφία Θεού , ών, δι' ημάς επτώχευσε
eo dici : Melior est puer pauper et sapiens rege πλούσιος ών, οίμαι περί αυτού λέγεσθαι το, « 'Αγα
Sene el stulto, o quem censeo antiquissimum nma- θος παίς πένης και σοφός υπέρ βασιλέα πρεσβύτερον
Iorum dierum esse diabolum. Ηic nempe iis rex est, και άφρονα και ήν νομίζω είναι τον πεπαλαιωμένον
qui peccato per euni in orbe diffuso reguntur; stul- ημερών κακών διάβολον• ος βασιλεύς μέν έστι των
tus vero , ut qui optima secundum Deum pruden- βασιλευομένωνυπό της ενεργουμένης υπ'αυτού αμαρ
tia careat. Ιlle autem precitatus puer pauper et Β τίας , άφρων γε μην διά το εστερήσθαι της έναρέτου
Sapiens de carcere, 5 sive de hoc terrestri Ioco, si» και κατά Θεόν φρονήσεως· ο δε προειρημένος ο αγα
ve deinferno, a mortuis resurgens egressus est Rex θος και σοφός παίς, εξ οίκου δεσμίων, και ήτοι του
a Ρatre super celestem Sion montem Dei constitu- περιγείου τόπου, ήτοι των εν "Αδη χωρίων, κατά την
tus 11, et in ipso regno ejus factus est pauper , εκ νεκρών ανάστασιν προελθών Βασιλεύς υπό του Πα
non rapinan arbitratus esse se equalem Deo 11, τρός επί Σιών το επουράνιον όρος του Θεού κατέστη ,
sed seipsum humilians, et de altissima descendenς και εν αυτή τη βασιλεία αυτού εγενήθη πένης, « ουκ
gloria , propter eos qui sapientiae ejus divitiarum άρπαγμών ηγούμενος το είναι ίσα Θεώ, και αλλ' εαυτόν
participes non erant. Qui autem adversus eum sur - ταπεινών και της ανωτάτω δόξης υποκαταβαίνων διά
resisse dicitur secundus adolescens , Antichristus τους μη χωρούντας αυτού τον της σοφίας πλούτον τον
esse mihi videtur, quocum omnes sub sole viven- δ' αντί τούτου λεγόμενον αναστήσεσθαι δεύτερον νεα
1es et ambulantes vidisse dicit Scriptura. Quinain νίσκον , τον Αντίχριστος είναι υπολαμβάνω, μεθ' ου
vero iati sunt , nisi quoίcunque, quae sub sole esse σύμπαντας τους υπό τον ήλιον ζώντας και περιπα
dicitur, vanitatem vanilalum, amplexi sunt ? τούντας έωρακέναι φησίν ο λόγος τίνες δ'αν είεν ού
C του, ή πάντες οι περιέποντες την υπό τον ήλιον λεγο
μένην « Ματαιότητα ματαιοτήτων ;
CAPUT V . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε '.
Ex Ecclesiaste . 'Εκ του Εκκλησιαστού.
Hanc quoque sub sole vidi sapientiam , et pro « Και γε τούτο είδον σοφίαν υπό τον ήλιον, και
bavi maximam. Civitas parva, et pauci in ea viri : μεγάλη εστί πρός μέ. Πόλις μικρά και άνδρες έν
venit contra eam rex magnus, et vallavit eam , ex αυτή ολίγοι, και έλθη εις αυτήν βασιλεύς μέγας, και
struxitque muitiones per gyrum, et perfecta est κυκλώσει αυτήν, και οικοδομήσει επ' αυτήν χάρακας
obsidio. Inventusque est in ea vir pauper et sapiens , μεγάλους και εύρη εν αυτή άνδρα πένητα και ση
et liberavit urbem per sapientiam suam, el nullus φον, και διασώσει αυτός την πόλιν εν τη σοφία αυ
deinceps recordatus est lioninis illius pauperis. Ει του, και άνθρωπος ουκ εμνήσθη του ανδρός του πε
dicebam ego meliorem esse sapientiam fortitudine : νητος εκείνου. Και είπα εγώ, 'Αγαθή σοφία υπέρ
quomodo ergo sapientia pauperis contempla est, et δύναμιν» και σοφία του πένητος εξουδενωμένη, και
verba ejus non sunt audita 23? » Qui hic bella gerit , λόγου αυτού ουκ εισίν ακουόμενοι. » Eπει και εν
rex dicitur; et qui ab eo expugnalam salvain fecit ταύθα ο μεν τα του πολέμου ενεργών βασιλεύς είναι
urbem, vir pauper et sapiens ; in precedenti autein P. λέγεται, ο δε διασώζων την υπό τούτου πολιορκου
capite :« Nielior est puer pauper et sapiensrege sene μένην πόλιν ανήρ πένης και σοφός: λεγομένου δε και
et stulio, quodinterpretati suimus stullum regen εν τώ προ τούτου κεφαλαίω του, 'Αγαθός πένης και
esse diabolum, pauperem vero, Sapientemque se- σοφός υπέρβασιλέα πρεσβύτερον και άφρονα, και τον μεν
ipsum exinaniens plendicumque propter nos fa- άφρονα βασιλέα τον διάβολον εξειλήφαμεν, τον δε
clum Dei Verbum. Ιdcirco priori interpretationi πένητα και σοφόν τον δι' ημάς εαυτόν κενώσαντα γει
nostre congruenter , non alium esse opinamur bel - πτωχεύσαντα του Θεού Λόγον τούτου δή χάριν και
licum qui hic describitur regem, ac illum regem τα προκείμενα έσημειωσάμεθα, ουκ άλλον είναι να
stullum. Similiter qui propria Sapientia expugna- μίζοντες τον ενθάδε διαγραφόμενον πολεμικών βασι
tam servat urbem,idem est ac ille pauper el sapiens, λέα (f. 27 v°) του εκεί λεγομένου βασιλέως άφρονος
quem diximus esse Clarislum. Qui enim parvain ώσαύτως δε τον ενταύθα διασώζοντα τη εαυτού σοφία
urbem, hunc scilicet terrestrem Iocum, si cum or - την πολιορκουμένην πόλιν του εκεί πένητος και σο
be universo conferns, brevissinium, onnesque eam φού , όν ελέγομεν είναι τον Χριστόν · ός την μικρών
10 Eccle. IV, 13-16. 20 1 Cor. 1 , 24. » Psal. 1, 6. 11 Philipp. 11 , 6. 28 Eccle. IX, 13-16.
1129 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB. III . 1130
πόλιν , τουτέστι τον περίγειον τόπον συγκρίσει του Α incolentes, pra omnium animantium multitudine
παντός κόσμου βραχύτατον όντα, και τους εν αυτή , perpaucos atque inter omnes gentes quasi gutta in
ως ένα παραθέσει της των λογικών απάντων πληθύος magna amphora, expugnatas liberavit a diaboli di
ολίγους όντας επί πάντα τα έθνη, ως σταγών εστιν εiοne, qui hunc terrestrem locum ejusque incolas
από κάδου, έλυτρώσατο πολιορκουμένους από της του omni ex parte vallaverat, munitionesque magnas
διαβόλου βασιλείας, πάντοθεν τον περίγειος χώρος και per syrum exstruxerat, « principes ) scilicet et
τους εν αυτώ κυκλούντος, οικοδομούντός τε επ' αυτόν polestates , mundi reclores tenelbrarum harum, et
χάρακας μεγάλους, « τας αρχάς, και τάς εξουσίας, και spiritualia nequilie 14. Hunc igitur non alius qui
τους κοσμοκράτορας του σκότους τούτου, και τα πνευ - vis nisi solus sustulit pauper et sapiens vir, Sal
ματικά της πονηρίας. • Τούτον ούν ουκ άλλος τις ή vator, Dominusque noster , exinamiens semetipsum,
μόνος καθεϊλεν ο πένης και σοφός ανήρ, ο Σωτήρ και et propter nος inops Γactus in misericordia sus
Κύριος ημών, κενώσας εαυτόν και δι' ημάς πτωχεύ - divitiis, et illo sublato, sapientia sua parvam civi
σας εν τω πλούτο του εαυτού ελέους, και καθελών 1alem salvain fecit, sive Ecclesiam alia interpreta
διέσωσεν εν τη σοφία αυτού την μικράν πόλιν, ως tione, paucosque qui sunt in ea . Εtenim • angusta
εικός την Εκκλησίαν καθ' ετέραν εκδοχήν, και τους porta et arcta via est que ducit ad vitam, et pau
εν αυτή ολίγους όντας · επειδή ο στενή και τεθλιμμένη B ci sunt, qui inveniunt eam 23, 5 Hec mirabiliter
ή οδός η απάγουσα εις την ζωήν, και ολίγοι εισίν οι facta videntes exclamant : Melior est sapientia
διεόντες αυτήν. » Φασι δ' οι την τηλικαύτην ορώντες fortitudine, • fortitudine scilicet hostium. Sed et
οικονομίας το, « 'Αγαθή σοφία υπέρδύναμιν και δύναμιν nullus, ait, recordatus est hominis illius paupe
δε δηλον ότι την των πολεμίων · αλλά και,«"Ανθρωπος , ris. o Deus enim erat qui sui per prophetas admo
φησίν, ουκ εμνήσθη του ανδρός του πένητος εκείνου• , nebat , suumque inter homines adventum praedica
Θεός μέν γάρ ήν ο δια των προφητών μνημονεύων bat. Isti vero, hujus saeculi principum sapientia af
αυτού , και προκηρύττων τα περί της εις ανθρώπους Mati, nequaquam ejus recordali sunt, qui myste
επιδημίας αυτού τών δ' υπο της σοφίας των αρχόν- rium ante secula absconditum Dei Verii incarn2
των τούτου του αιώνος ενεργηθέντων ουδε εις πώποτε tionis minime perspicere valeliant. De quibus dici
εμνήσθη, έπει μηδ' οίοί τε ήσαν ειδέναι το μυστήριον tur" : « Sapientia pauperis contempta. Ο Elenia
το αποκεκρυμμένον προ των αιώνων της κατά την Deo placuit predicationis stultitia credentes sal
ενανθρώπησιν οικονομίας του Λόγου του Θεού. Προς vos facere 256 ; » sed verba ejus , ait, non sunt 21
τούτοις λέγεται ότι και σοφία του πένητος εξουδε - dita. » Nec enim omnium est Salvatoris verba a11-
νωμένη και γαρ ευδόκησεν ο Θεός < διά της μω- , dire, nisi solunomodo eorum qui aures audiendi ha
ρίας του κηρύγματος σώσαι τους πιστεύοντας και αλλά " hent. Νamque Christi Evangelium absconditum est ,
« και οι λόγοι αυτού , φησίν, ουκ εισίν ακουόμενοι· iis scilicet qui non sunt ejus discipuli ; in iis qui
ου πάντων γάρ έστιν ακούσαι τών του Σωτήρος λό- pereunt est opertum 26.
γων, ει μή μόνον των εχόντων ώτα εις το ακούειν" και γάρ το Ευαγγέλιον του Χριστού κεκαλυμμένον
εοτίν, πλήν ου τους αυτού μαθηταίς, « τοίς γάραπολλυμένοις έστιν κεκαλυμμένον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ q'. CAPUT VI.
Του "Ασματος των ασμάτων». E Cantico canticorum .
"Ολον το βιβλίον υπόθεσιν έχει νύμφης έρωτα προς Εxponitur in todo libro sponsie erga sponsum
νυμφίον, ομολογούσης τετρώσθαι τη προς αυτόν αγά- amor , que semetipsam amore illius Sauciano fate
πη, και αυτού πάλιν ομολογούντος αυτήν μόνην από tur, dum ille vicissim eam e multis solam esse
πλειόνων υπάρχειν αυτώ τελείαν περιστεράν παρά sibi perfectam columbam 27, inter reginas, con
τάς λεγομένας βασιλίδας και παλλακίδας και νεάνιδας. cubinas et adolescentulaς 28 predicat. Judaei qui
Οι μεν ούν εκ περιτομής μίαν είναι των πεπιστευ. dem unam esse ex duabus et viginti quas divinilus
μένων παρ' αυτούς δύο και είκοσι θεοπνεύστων γρα- inspiratas credull , hanc Scripturam reputant ;
φών πεπεισμένοι και ταύτην την Γραφήν, ουκ οίδ' ει η nescio an quidquam in eis divina inspiratione
έχoιεν άξιόν τι θείας επιπνοίας λεγόμενον εν αυτή " dignum ostendere queant , si nihil litterali acce
παραστήσαι, μή πλέον τι της προχείρου εκδοχής κατά ptione majus hic excogitent . Qui autem obducium
τους τόπους φανταζόμενοι και δε δυνατός (f. 28) το valet huic Scripture velum relegere , convertere
μεν επικείμενον και ταύτη τη Γραφή κάλυμμα πε- ad Dominum quod est spiritus, et aperto vultu
ριελεϊν, επιστρέψαι δε προς Κύριον όπερ έστι το Domini glorian sub his figuris Iateutem perspi
πνεύμα, και ανακεκαλυμμένη προσώπω την και εν cere , manifeste dispiciet in ea Christi Ecclesiam a
τούτοις δόξαν του Κυρίου κατοπτρίζεσθαι, θεωρήσει spirituali sponsa mystice designari, et quae dicta
εν αυτή τα κατά την πνευματικήν νύμφην, δήλον δ' sunt de perfecto talis sponsa sponso, et de reg:
ότι την Εκκλησίας του Χριστού, μυστήρια, και τα narum ejus, concubinarum et adolescentularum
λεγόμενα περί του τελείου της τοιασδί νύμφης νυμ- discrimine, nec non quaecunque arcana in hoc li
φίου και της των βασιλίδων αυτού και παλλακί- Dro abscondita sunt documenta, recte intelliget ;
2* Ephes. VI, 12. 18 Matth. Ψη , 14. 15'1 Cor . 1, 21 . 16 1 Cor. 1v, 5 . 21 Cant. 1 , 10, 14 ; v, 2.
16 Cant. VΙ , 7, 8
PATROL. GR. XXII. . 30
{13! . EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 1:32
que el multas jam elucidationes consecuta sunt, Αδων και νεανίδων διαφοράς , και όσα άλλα εναπο
et ab impigerrimo divinarum Scripturarum inter- κέκρυπται τη βίβλω απορρητότερα μαθήματα, και και
prete commentariis illustrata siint. πληρεστάτης ήδη σαφηνείας έτυχεν, εν οίς ο φιλοπο
νώτατος των θείων Γραφών εξηγητής υπε μνημα
τίσατο.
CAPUT VII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.
E Joh. Από του Ιώβ .
Inter alia Job hac de Domino dicit : « Qui pra - Ο Ιώβ έστιν ο φάσκων περί του Κυρίου μετά και
cipit soli, et non oritur : et stellas claudit quasi ετέρων, « Ο λέγων τώ ηλίω και ουκ ανατέλλει, κατά
sub signaculo : qui extendit clos, et graditur su- δε άστρων κατασφραγίζει και τανύσας τον ουρανόν
per maretanquamsuper pavimentum 29. » Ει rursus : μόνος, και περιπατών ως επί εδάφους επί θαλάσσης ,
• Qui magnum cete debellaturus est10. Cumigitur και πάλιν , « ο μέλλων το μέγα κήτος χειρώσασθαι.»
Dei omnium magnanimitate indignum sit, eumsuspi- Eπει τοίνυν ουκ έχεται της περί του των όλων θεού
cari , complentem omnia , ambulavisse super mare μεγαλονοίας το υπολαμβάνειν αυτόν τα σύμπαντα
tante capax magnitudinis,superest ut de Verbo her και πληρούνται επί θαλάσση (ης) περιπατείν χωρούσης
cogitemus. Cujus virtute Josue, filius Nave, quilujus ' αυτου το τοσού (?) μέγεθος, λείπεται περί του Λόγου
erat figura, soli imperavit et stetit in Gabaon 31 ; ταύτα νοείν ' ού τη δυνάμει , τύπος αυτού τυγχάνων,
ac ejus passionis tempore, divino velut quodam και του Ναυή Ιησούς είπεν τω ηλίω και έστη κατά
jussli, sol universam terram complevit tenebris 3%. Γαβαών, αλλά και κατά τον καιρόν του πάθους αυτού,
Ηic est qui extendit Colos et graditur super ώσπερει θεία τινί προστάξει, ο ήλιος επί πάσαν εσκό
mare 13 quasi super pavimentum, cum factus τασεν την γην. Αυτός δέ έστιν ιο τανύσας τον ου
homo miracula palrat que in Evangeliis narrantur . ρανόν, ο και περιπατήσας ως επ' εδάφους επί θαλά
Quod si omnino ad Dci Verbum spectat hic locus, σης, και όπηνίκα ενανθρωπήσας απετέλει τα παράδοξα,
de eo intelligend sunt non tantum que jam retu- καθώς εν τοις Ευαγγελίοις ιστόρηται. Ει δ’ όλως έτι
limus, sed et omnia in hoc fragmento a Job dicta. τον του Θεού Λόγον τα κατά τους τόπους αναφέρου,
Elenium magnum cetum solus superavit, solutis το εξής αν είη μή μόνα άπερ εξεθέμεθα ρητά εις
mortis vinculis , et magno vere dracone diabolo αυτόν εκλαμβάνειν , αλλά και πάντα τα εν τη περι
prostralo, qui quondain hominum animas absor- κοπή υπό του Ιώβ λεγόμενα και γάρ και το μέγα
buerat fortior , ceti instar Jonam vorantis 14, ηu- κήτος μόνος αυτός έχειρώσατο, λύσας τάς ώδίνας του
perrime vero ab adversario suo devictus , quoς ο θανάτου , και τον μέγαν ως αληθώς δράκοντα τον διά
olim Sorbuerrat emisit, quemadmodum incolumem βολον καταργήσας, ός πάλαι μεν τας των ανθρώπων
mouslruno Jonam reddidit ; sic impleta prophetia, ψυχάς κατέπινεν ισχύσας, δίκην του τον Ιωνάν κατα
in qua dictum est : Absumpsit Inors Tortior, et πεπτωκότος κήτους, χειρωθείς δ' ύστερον υπό του
auferet Dominus Deus lacrymam ab omni facie 13, και κατα παλαίσαντος αυτόν, προήγαγεν αυθες ούς πάλα;
Quod et dicimus propter eum, qui nmagnum cetum καταπεπώκει, ομοίως τω τον Ίωναν σώον αποδεδω
hic designatum prostravit , Salvatorem Dominum- κότι θηρίω : πληρουμένης εν τούτω προφητείας φα .
que nostrum . σκούσης, « Κατέπιεν ο θάνατος ισχύσας , και πάλιν
αφειλεν ο Θεός πάν δάκρυον από παντός προσώπου και ο και λέγομεν διά τόν το λεγόμενον ενταύθα μέγα κή
τος χειρωσάμενον Σωτήρα και Κύριον ημών.
CAPUT VIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'.
E Job. 'Από του Ιώβ.
Dominus in sua ad Job apparitione, sapientia Ο Κύριος εν τω προς τον Ιώβ χρηματισμό τα
et providentiae sue opera enumerans, dicit : « Nun- της εαυτού προνοίας και οικονομίας έργα διεξιών φη
quid, sumplo terrae luto, animal fabricasti, Ioquens- D σι, « Και συλλαβών γην πηλόν, έπλασας ζώον, και
que illud posuisti in terra ? Abstulisti ab impiis λαλητόν αυτόν έθου επί της γης ; Αφείλας δε από
Tucero, et brachia superborum confregisti ? Nunquid ασεβών το φώς, βραχίονας δε υπερηφάνων συνέτρι
ingressus es Fontes maris, et in tovissimis abyssi μας; " Ηλθες δε επί πηγήν θαλάσσης, εν δε ίχνεσιν
dearnbulasti ? Nunguid aperte sunt tibi cum timore αβύσσου περιεπάτησας ; Ανοίγονται δέ σοι φόβω πύ
porte mortis, et ostia tenebrosa vidisti36 ? Hec au- λαι θανάτου, ( Γ. 28 v πυλωροι δε άδου ιδόντες σε
temait Dominus ad Job de se ipso, quod a nullo alio, έπτηξαν; » Ταύτα δε φησιν ο Κύριος προς τον Ιώβ
nisi a semetipso talia fieri potuissent. Quis enim, περί εαυτού, ως μηδενός ετέρου πλήν αυτού μόνου
europia terra, animalfinxit, nisi Deus qui sumpsit de δυναμένου τα τηλικαύτα ενεργείν : τις γάρ έστιν ο
limo terre finxitque hominem ? Inde simul doce- λαβών γην και πλάσας ζώον, ή ο Θεός ο λαβών χούν
mur , hominis Creatorem eumdem esse ac qui pro από της γης και πλάσας τον άνθρωπον; "Αμα δε δι
fundissima terra ingressus est, atque in ejus pre- δασκόμεθα εντεύθεν, ώς άρα ο πλάσας τον άνθρωπον
29 Job 1x , 7 , 8. 20 Jol 10 , 8. 31 Jos. Χ , 19. 32 Μatth. ΧΧν11 , 45. 33 Job 18 , 8 . 3* Jonas 1 , 1.
26 153 , Χαν, 8. 26 Job XXXVII, 14-17.
 3155 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB. III. 1334
αυτός έστιν ο και εις τα κατώτερα της γης καταβάς, A cordia , que maris profunda milhi significare vielein
και εις την λεγομένην καρδίαν αυτής, ήντινα νυν ιur, penetravit. In Jovissimis quoque abyssi de
υπολαμβάνω πηγήν θαλάσσης ωνομάσθαι · έτι δε και ambulavit, cui soli aperte sunt porte mortis ;
ο εν ίχνεσιν θαλάσσης περιπατήσας, και μόνο μετά nefas quippe eral eum a morte devinci, quem in-
φόβου ήνεώχθησαν αι του θανάτου πύλαι, καθ' ότι ουκ ferni osliarii videntes pertinuerunt, victoriam sei
λωροί του "Αδου ιδόντες έπτηξαν, ορώντες το νίκος cum conspexissent. His autem ostiariis inferni ja
και το κέντρον, και τας ωδίνας του θανάτου δι' αυτού ηuarum a quibusdam divinis potestatibus dictum
καθαιρουμένας· τάχα δε τούτους τούς πυλωρούς των est tempore passionis et Salvatoris nostri ad infe
ενθάδε λεγομένων πυλών του θανάτου υπό τινων θείων ros descensus : • Αιιοllite portas, principes , vestras
δυνάμεων ελέγετο κατά τον καιρόν του πάθους και et elevamini, portæ æternales , et introibit Rex glo
της εις τον "Αδην του Σωτήρος ημών καταβάσεως rice 87. Eternales porte dicuntur , ut opinor, φιο
τό, « "Αρατε πύλας, οι άρχοντες, υμών και επάρ- niam ab elerno nulli unquain patuere nisi illi qui
θητε, πύλαι αιώνιου, και εισελεύσεται ο βασιλεύς της morte quondam sublatos liberavit et ad vitam re

διά το εξ αιώνος μηδενί άλλω αυτάς ανείσθαι ή τού - B cum timore porte mortis, et inferni ostiarii videia
το μόνο το και τους πάλαι ποτέ καταποθέντας υπό les te pertimuerunt. Et in centesimo Sexto psal
του θανάτου δυσαμένω και ζωοποιήσαντι περί ου mo : Contrivil portas ereas 38, mortis scilicet ,
ενθάδε μεν είρηται το,« 'Ανοίγονται δέ σοι φόβω πύ- ut mihi videtur, « el vectes ferress confregit, • 11:
λαι θανάτου, πυλωροί δε "Αδου ιδόντες σε έπτηξαν , rum nempe portarum. Quo quidem nobis de nulls
εν δε τώ ρς' ψαλμώ το, « " Οτι συνέτριψε πύλας χαλ- alio, nisi de Christo intelligenda videntur. Ipse
κάς, και ουκ άλλας ούσας, ώς oίμαι, και τας « του θα- enim est , cui omne judicium dedit Pater, ad al
νάτου , και μοχλούς σιδηρους συνέτριψεν, ο δήλον δ' ferendam ab impiis luceim , et brachia excelsorum
ότι τους των προειρημένων πυλών. Ταύτα μεν ούν confringenda. Que si quis existimaret de omnium
ημίν ώς αν μηδενί ετέρω ή τα Χριστώ αρμόζοντα εις Deo dici, repetei an pium esset illud, « Non column
αυτόν εξείληπται · αυτός γάρ έστιν ώ πάσαν την κρί- el terram ego repleo, dicit Dorminus 39, cujus
σιν έδωκεν ο Πατήρ, ώστε αυτόν αφαιρείν μεν από « celum thronus, terraque scabellum pedum 40 » al
ασεβών το φώς, βραχίονας δε υπερηφάνων συντρί- illo Deo dici qui omnia complectitur, vel opinari
βειν · ει δέ τις περί του των όλων Θεού οιηθείη ταύτα eum super mare ambulavisse. Quidve mirum et
λέγεσθαι,επιστησάτω ει ευσεβές εστιν τον φάσκοντα, increata natura dignum, quasi sublime facinus
« Ουχί τον ουρανόν και την γήν εγώ πληρώ,λέγει Κύ- C dicere paluisse ei mortis portas ? Nunquid decerel
ριος, και ού « ο ουρανός θρόνος, ή δε γη υποπόδιον των omniunm Deum, quasi magnum quoddam atque vix
ποδών, και τον εμπεριέχονται τα πάντα Θεόν τούτον credendum de se ipso predicare inferni osliarios
φάσκειν, ή καν εννοείν εν ίχνεσι θαλάσσης περιπεπα- ipso viso contrennuisse ? Equidenm non opinor her
τηκέναι • τι δε και θαυμαστόν, ή άξιον της αγενή- de eo dici, sed pie ac vi nulla adoptari possunt Dei
του φύσεως, ώσπερ μέγα τι φάσκειν ήνεώχθαι αυτό Verbo, Salvatori Dominoque nostro Jesu Christo,
τάς του θανάτου πύλας; άρα δε πρέπoι αν τώ των qui homo factus est, mortem tulit, surrexitque a
όλων Θεώ ως μέγα τι και παράδοξον περί εαυτού δι- nortuis divina polestate , acceptaque 1 Palre
εξέρχεσθαι το τους πυλωρούς του "Αδου ιδόντας αυτόν virtule.
έπτηκέναι ; Αλλ' (ούκ) οίμαι ταύτα περί αυτού λέγεσθαι, δύναται γε μην εφαρμόζειν ευσεβώς και αψιά
στως επί τον του Θεού Λόγον, τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, τον ενανθρωπήσαντα, και
θάνατον υπομείναντα, αναστάντα τε εκ νεκρών μετά θείας δυνάμεως και της δοθείσης αυτό παρά του Πα
τρός εξουσίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ ': CAPUT IX .
Του Ιώβ.
Πάλιν ο Κύριος εν τω προς τον Ιώς χρηματισμό Rursum Dominus in sua ad Job apparitione de
(Γ. 29) περί του δράκοντος διαλεγόμενος φησιν, « Ου dracone collocutus dixit : « Νonne times quod p2
δέδοικας , ότι ήτοίμασταί μοι; , φησίν ότι ο δράκων ratum est mihi 1 ? » ostendens draconem non aliunt
ουκ άλλος ών του διαβόλου . "Ορα ούν ει άξιον υπολαμ- esse ac diabolum. Vide igitur an dignum esset exi
βάνειν τον τών όλων Θεόν τούτο φάσκειν·αρμόζοιδ' άν stimare omnium Deum hoc dicere ; melius conve
μάλλον τω Κυρίω και Σωτήρι ημών, ή μόνω ήτοί- niret illud Domino et Salvatori nostro, cui soli pa
μασται ο υπό μηδενός ετέρου νικηθείς, σχεδόν δε τών ratus est ille quem nemo unquam vicerat, quique
πάντων υπερισχύσας διάβολος , όντινα μόνος αυτός omniumfere exstiteral victor, diabolus, quem solus
ο πάντων ισχυρότερος του Θεού Λόγος έχειρώσατο ipse omnium fortissimus, Dei Verbum devicit, se
' κατά το , ο μέλλων το μέγα κήτος χειρώσασθαι" , cundum illud : « Qui magnum cete devicturus
και ο και χειρωσάμενος θαρσεϊν τους εαυτού μαθηταίς est 2. Quo enim substrato , discipulos suos con
Ps11. χτι, 7. 38 Psal. cνι , 16. 19 Jer. XXI, 24. 40 Isa. LXVI , 1. 1 Job XL1, 1. 12 Ιού
ιι , 8.
1133 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 1156
fidere jubet, dicens : « Confidite , ego vici mun- A παρακελεύεται λέγων, « Θαρσείτε, εγώ νενίκηκα τον
-dum 3. ) κόσμον. )
Hec sunt de poeticis que Psalmos sequuntur Ταύτα και τα από των μετά τους ψαλμούς στιχτ
libris ; superest ut in propheticas Scripturas, pri- ρών λείπει τα από των προφητικών Γραφών αναλέ
mumque in duodecim commentarios colligamus. ξασθαι, και πρωτά γε τα από των δώδεκα.
CAPUT X. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι .
Ex Osee . 'Από του Ωσηέ.
« Itaque ego sum quasi pardus Ephraim et quasi « Διότι εγώ είμι ώς πάνθηρ τώ 'Εφραίμ, και ώς
leo domui Juda **. » Et in alio loco ejusdem pro- λέων τω οίκω Ιούδα. ) Επεί και εν ετέρω τόπο του
phete Dominus de se ipso dicit : « Et ero sicut par- αυτού προφήτου ο Κύριος περί εαυτού φησιν το, « Και
dus 45. » Necesse est igitur que de hac fera narrata έσομαι ως πάνθηρ, και αναγκαίον ιδείν τα ιστορούμενα
Sint videre; primumque haec in Didymi Physicis [ά ] περί του ζώου και δη από του πρώτου των Διδύ
invenimus . μου Φυσικών ταύτα παραθετέον .
Pardus animal non solum est pulchrum corpore Πάνθηρ το ζώον ου μόνον εστι κατά το σώμα εύ
stellato, sed natura suave olens,Indicis aromalibus η μορφον , καθάπερ αστερωπός , αλλ' επεί πέφυκεν ευ
Suavitate precellit. In antro, nisi cum fame premi - πνους υπερβάλλει και των παρ' Ινδούς αρωμάτων εν
11r, manet unbraticus. Quando autem praede ne- ευωδία: ούτος έως ου ου πε πείνη κεν εν τη καταδύσει
cessitate excitatur, solus pererrat. Alie fere, suavi μένει, θέλων οίκουρος τις είναι επάν δε τροφής
corporis ejus fragrantia capte, sponte eum sequun- επιθυμήση μεταλαβείν, προελθών βαδίζει μόνον τα
tur. Ηic vero obliquis oculis paralam sibi pred: ι δ' άλλα θηρία αλισκόμενα υπό της ευωδίας αυτού της
speculatur, atque ingruens aufert. περί το σώμα ακολουθεί κηλούμενα ο δε πλάγιος τοις
οφθαλμοίς το επιτήδειον αυτο θηρίον αιρεθήναι πε
ριβλέπει και επιπηδήσας έχει.
Hec quidem de hujus fera natura. Quomodo au- Τα μεν δή περί της φύσεως του ζώου τοιαύτα:
tem ad divini Verti virtutem, suavemque ab eo όπως δ' επί τήν του θείου Λόγου δύναμιν και την εξ
exhalalum odorem haec referenda sint , ostendere αυτής αποπνέουσαν ευωδίαν ταύτα μεταφέροντο, μι
nunc prolixius. Hoc objiciendum essel Jud:eis qui κρον αν είη νύν διηγείσθαι. Παραθετέον το στην
1naligue ac probrose e pardo natum esse dicunt προς τους εκ περιτομής κατά τινα δή διαβολήνκαι :
Salvatoren Dominumque nostrum Jesum Christum. δορίαν φάσκοντας εκ πάνθηρος γεγενησθα: Σi
Quod vero, si magis mysticosensu acciperent, non de τήρα και Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν· δ και τάχα
sensu ambigerent, eo quod non aptum videatur C κατά τινα παράδοσιν μυστικώτερόν τι δηλούσαν παρ
proplhetiae verbis, in qua se ipsum Dominus perdum ειληφότες ουκ επιβάλλουσι τη διανοία , διά το μή
nominat, εφιστάναι τή προκειμένη της προφητείας λέξει, εν ή
αυτός ο Κύριος πάνθηρα εαυτόν ονομάζει
CAPUT XI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.
Ex eodem . Από του αυτού .
1 Consurget tumultus in populo tuo ; et omnes « Και εξαναστήσεται απώλεια εν τω λαό σου, και
munitiones tue vast abuntur : sicut princeps Sala . πάντα τα περιτετειχισμένα ναού σου οιχήσεται» ώς
mon e domo Jeroboam,in die prelii, malre super άρχων Σαλαμών εκ του οίκου του Ιεροβοάμ, εν ήμο
ilios allisa, sic faciet vobis domus Israel, a facie ραις πολέμου μητέρα επί τέκνοις εδάφισαν, ούτως
malitie nequiliarum vestrarum, quia puer Israel, et ποιήσουσιν υμίν οίκος του Ισραήλ από προσώπου
dilexi eum : et ex Egypto vocavi filios ejus. Sicut κακιών υμών. Διότι νήπιος Ισραήλ, και εγώ γά
vocavi eos, sic abierunt a facie mea +6. 5 Pro his τησα αυτόν, και εξ Αιγύπτου μετεκάλεσα τα τέκνα
verbis: Et ex AEgypto vocavi filios ejus, » Helbrai- αυτού. Καθώς μετεκάλεσα αυτούς, ούτως απώχοντο
cum seculus Aquila transtulit : Ex Egypto vocavi D εκ προσώπου μου . » Αντί του, και εξ Αιγύπτου μετ
ilium meum. » Necessario illud dictum notavimus, εκάλεσα τα τέκνα αυτού,και δουλεύσας το Εβραϊκό, « Ες
cum quidem Mattheus ad litteranm ostendit prophe- Αιγύπτου μετεκάλεσα τον υιόν μου,και εξέδωκεν ο 'Ακύ
Liam accuratissime impletam fuisse a Salvatore λας. Αναγκαίως δε το ρητόν έση μειωσάμεθα, επειδή
nostro : Consurgens Joseph accepit Mariam el fi- περο Ματθαίος κατά λέξιν εκτίθεται την προφητείαν
lium ejus, et reduxit ex Egypto in terram Israel 7. ) σφόδρα (Γ.29 v ) αποκριβωμένως πεπληρώσθαι φήσας
Vide igitur annon secundum Aquilam dicentem : αυτήν επί του Σωτήρος ημών: • Χρηματισθείς ο Ιω
« Mane pertransiit rex Israel, quia puer Israel, ct σηφ παρέλαβε την Μαριάμ και τον υιόν αυτής και
dilexi eum, et ex Egypto vocavi Filium meum. ) υπέστρεψεν εξ Αιγύπτου, εις γην Ισραήλ : "Ορα
Manifeste enim ostenditur regni Israel rejectio , γούν ει μή και κατά τον 'Ακύλαν φήσαντα, Εν
quod cum usque ad Salvatoris nostri manifestatio. όρθρω κατεσιωπήθη βασιλεύς Ισραήλ , ότι ταις
nem permansisset,ιunc reprobatumest et pertrans , Ισραήλ , και ηγάπησα αυτόν, και από Αιγύπτου εκά
63 Ioan. Χνι, 33. * Ose. V, 14, 45. Osc. Xu , 7, 8 Ose. 3 , 14 , 15 , XI , 1 , 2, 7 Mattl . 11, 21 .
1137 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB. III. 1158
λεσα τον υιόν μου και σαφώς γαρ δηλούται η αποβολή A sit; ita ut diceretur : Mane pertransiit rex Israel. »
της του Ισραήλ βασιλείας, ήτις μέχρι της του Σω- Mane manifestationem significat , primamque divini
τήρος ημών επιφανείας συστάσα εξ αυτήςαπερρίφη, Verbi ad homines revelationem. Possumus et de
και κατεσιωπήθης ως διά τούτο ειρήσθαι το, « Εν όρ- Herode hac interpretari : Pertransiit rex Israel ; »
θρω κατεσιωπήθη βασιλεύς Ισραήλ και όρθρον την επι- quasi propter errorein quem passus est a magis in
φάνειας και την τότε πρώτην εις πάντας ανθρώπους Salvatoris nostri nativilate ; quod accidit Patris .
ανατολήν του θείου Λόγου της προφητείας ονομαζού- amorein proprium puerum Dominum nostrum Je
σης ο εν όρθρω , δύναται και περί του ΙΗρώ- Sani Cristum, sicut in aliis propheliis Israel et hic
δου προθεσπίζεσθαι το, « κατεσιωπήθη βασιλεύς nominatum ; quo quidern tempore jussi sunt simul
Ισραήλ και ως διά τον παραλογισμόν, ον πέπoνθεν Joseph el mater in Egyptum proficisci, cum neces •
υπό των μάγων έπί τή του Σωτήρος ημών γενέσει, & sitas requireret , insidiatum ei regem, Herodem vi .
και συμβέβηκεν διά τήν του Πατρός περί τον ίδιον delicet, constat pretermissum fuisse. Rursusipsuτή
παιδα τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν αγάπην, ώς Ηerode mortuo revocat congruenter cum ea que
και εν άλλαις προφητείαις Ισραήλ και ενταύθα προσ- nobis in manibus est prophetia . Si quis ad Judec
αγορευόμενον· δν κατά καιρον μεν ώκονομήσατο επί rum populunm haec referat dicens de populo Israel,
την Αίγυπτον άμα τω Ιωσήφ και τη μητρι απαραι, Β populo circumcisionis hoc narrari, attendat ser
ότε και χρεία εκάλει τον επιβουλεύοντα αυτό βασιλέα, monis concordantie. Hec enim dicit prenuntians,
δηλον ότι τον Ηρώδην, κατασιωπηθήναι: αύθις δ' quasi ad ipsam quoque Jerusalein : « Consurget tu
αυτόν τούτου τελευτήσαντος ανακαλείται ακολούθως τηullus in populo tuo, et omnes munitiones Tue va
τη μετά χείρας προφητεία. Ει δ' επί τον Ιουδαίων stabuntur. Que quidem dicit , princeps ille per
λαόν ταύτά τις αναφέροι φάσκων περί του λαού pessus est in Dello adversus eum suscitato, quo
Ισραήλ του εκ περιτομής ταύτα ειρήσθαι, επιστη- matrem super filios alliserunt, et similia volbis ipsis
σάτω τη του λόγου ακολουθία ταύτα γάρ λέγει προ - faciam propter nequilias vestras, o domus Israel, qui
ειπών, ώς και προς αυτήν την Ιερουσαλήμ το, « Και et rejecti sunt cum rege suo , et haec omnia passi
εξαναστήσεται απώλεια εν τω λαώ σου και πάντα τα sunt : « Quia puer, inquit, Israel, et ego dilexi
περιτετειχισμένα σου οιχήσεται» , και άπερ φησίν euro , et ex Egypto vocavi Filium meum. Qualem
και τoιόσδε άρχων πέπoνθε κατά τον επελθόντα αυτά enim habeat concordantiam sermo, quivis demon
πόλεμον , ενώ μητέρα επί τέκνοις ήδάφισαν, τα πα- strabit. Sed sicut in sexcentis aliis prophetiis Ja
ραπλήσια και υμίν αυτούς ποιήσω διά τάς κακίας cob et Israel Christus nominatur, simili et nunc
υμών, ώ οίκος του Ισραήλ, οί και απερρίφησαν συν ratione. Cum igitur, ait, ille mihi obediens factus
και τη βασιλεί αυτών, και ταυτά γε πάντα πεπόν- C formam servi accepit, et puer factus est mihi dile
θασε: « Διότι παίς, φησίν, Ισραήλ και εγώ ηγάπησα ctus, omnem voluntatem meam perficiens,ideo eum
αυτόν· και απ’ Αιγύπτου εκάλεσα τον Υιόν μου . ) quidenm ab Egypto spirituali, 'n quam factus homo
Ποίαν γάρ έχει ακολουθίαν η λέξις και βουλόμενος πα descendit, ut verum dilectumque Filium revocavi,
ραστησάτω· αλλ' ώσπερ κατά μυρίας άλλας προφη vos autem , ad quos sermo spectat, cum regno ve
τείας Ιακώβ και Ισραήλ ο Χριστός προσαγορεύεται, stro ruine et excidio tradano. Hec quidem propletia.
τον αυτόν δή τρόπον και νύν επεί ούν, φησίν , ούτος Manifestum est autem quod ipsis Salvatoris nostri
υπήκοος μου γεγενημένος μορφήν δούλου είληφεν και temporibus, Jerusalem oppugnata et capta fuit, at
γέγονεν παιδίον αγαπητόν εμοί, πάσαν την εμήν gue penitus deletum, quod usque ad hoc temporis
εκτελέσας βουλήν, διά τούτο αυτόν μεν από της νοη- stcterat Judaeorum regnum, ut pariter ac alie et
της Αιγύπτου, εις ήν ενανθρωπήσας κατελήλυθεν, illa impleretur prophetia.
οία γνήσιον και αγαπητον Υιόν ανεκαλεσάμην, υμάς δε τους προς ούς ο λόγος συν και τη βασιλεία υμών
ολέθρο και απωλεία παραδώσω. Ταύτα μεν η προφητεία: πρόδηλον δ' όπως από τών του Σωτήρος ημών
χρόνων πολιορκηθείσης της Ιερουσαλήμ καθηγέθη τε και εις το παντελές απερρίφη ή μέχρι τότε συστάσα
των Ιουδαίων βασιλεία, ως μετά των άλλων και ταύτην πεπληρώσθαι την προφητείαν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'. CAPUT XII.
(Γ. 30) Από τού αυτού Ωσηέ. Ex eodem Osee.
1 Ου μη εγκαταλείπω του εξαλειφθήναι τον « Non convertar ut perdam Ephraim : quoniarm
'Εφραίμ: διότι Θεός εγώ είμι, και ουκ άνθρωπος, Deus ego et non homo : in medio tui sanctus, et
έν σοι άγιος , και ουκ εισελεύσομαι εις πόλιν. 'Οπίσω τιon ingrediar civitatem. Post Dominum ambu
Κυρίου πορεύσομαι. ) Ο αυτός είπών, « Διοτ : Θεός labo 68. Ιdem cum dixisset : Quoniam Deus
εγώ είμι, και επιφέρει λέγων, « 'Οπίσω Κυρίου πορεύ- ego, » adjicit, « post Dominum ambulabo. » Quis
σομαι . » Τίς δ' αν άλλος είη Θεός οπίσω Κυρίου πο- autem alius esset Deus post Donminum ambulans,
ρευόμενος , ή και του Θεού Λόγος τώ του Πατρός επόμε - ac Dei Verbum, Patris voluntatem obsecutus ? Qui
νος βουλήματα; "Ος και διδάσκει μη δοκείν αυτόν διά et docet non videri eum propter incarnationem
την ενανθρώπησιν ψιλόν τινα άνδρα των τάλαι δι- simplicem quemdam virum antiquisjustis sanctis
16 Ose , XI , 9 .
1139 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA. 1130
que non alisimilem esse natum, Dicit auten se non Α καίων και αγίων τινί παραπλήσιον γεγονέναι. Ρτσι
in civitatem ingressurum, ostendens non communi δε μή εισελεύσεσθαι εις πόλιν , δηλών τό μη κοινή και
el humana ratione se usum esse , quod quidem fa- ανθρωπίνη κεχρήσθαι πολιτεία, όπερ ποιείν και τους
cere el discipulos suos admonel, dicens : Jn viam μαθητάς αυτού παιδεύει λέγων, « Είς οδόν εθνών μη
gentium ne abieritis , et in civitates Samaritanorum απέλθητε, και εις πόλιν Σαμαρειτών μή εισέλθητε.»
ne intraveritis *9. ,
(De Joel nihil satis compertum .) (Του Ιωήλ σαφές ουδέν.)
CAPUT XIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'.
Ex Amos. Από τού 'Αμώς.
1 Subverti vos, sicut subvertit Deus Sodomam et « Κατέστρεψα υμάς, καθώς κατέστρεψεν ο Θεός -ό
Gomorrham, et facti estis quasi torris rapίus ab δομα και Γόμορφα, και εγένεσθε ώς δαλός εξεσπασμέ
incetudio , et non redistis ad me, dicit Dominus 80 , νος εκ πυρός, και ουδ' ώς επεστρέψατε πρός με, λέγει
Εt hic ipse Dominus dicit quasi de alio : Sicut Κύριος. » Και ενθάδε αυτός ο Κύριός φησιν ώς περί
subverlit Deus Sodomam et Gomorrham. » Et in ετέρου το, « Καθώς κατέστρεψεν ο Θεός Σόδομα και
Genesi notavit divina Scriptura utramque perso . Β . Γόμορρα » και εν τη Γενέσει δε τετήρηκεν η θεία
Hain his verbis : « Ει pluit Denminus super Sodo- Γραφή τα δύο πρόσωπα φήσασα, « Και έβρεξε Κύ
Bam et Gomorrisam sulphur et ignem a Domino de ριος επί Σόδομα και Γόμορρα θείον και πυρ παρά
€olo 1. Ex his manifesta fit de Palre et Filio Κυρίου» , εξ ών καταφανής ή περί Πατρός και Yίου
ecclesiasticæ fidei orthodoxia . τυγχάνει της εκκλησιαστικής πίστεως ορθοδοξία .
CAPUT XIV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ'.
Ex eodem . Τού αυτού.
« Preparare in occursum Dei tai Israel. Quia « Ετοιμάζου επικαλείσθαι τον Θεόν σου Ισραήλ.
ecce Tormans montes , et creans Ventum, et an. Διότι, ιδού, στερεών βροντήν, και κτίζων πνεύμα,
nuntians homini Christum suum, faciens matutinam και απαγγέλλων εις ανθρώπους τον Χριστόν αυτού,
nebulam, et gradiens super excelsa terre; Dominus ποιών όρθρον και ομίχλης, και επιβαίων επί τα
Deus omnipotens nomen ejus 89. 5 His quoque ver- υψηλά της γης, Κύριος ο Θεός ο παντοκράτωρ όνομα
Dis aperte Christi ad homines adventunt prophetizat. αυτώ. » Και διά τούτων σαφώς τα της εις ανθρώπους
Singula vero fusius atque accuralius sunt expla - επιδημίας του Χριστού προφητεύεται επί σχολής δ'
nanda suo tempore. C αν εκάστη λέξις ακριβεστέρας τύχοι σαφηνείας.
CAPUT XV . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ '.
Ex Abdia . Του 'Αβδίου:
• VisioAbdic. Ηec dicit Dominus Deus ad Edom: « "Ορασις 'Αβδίου: Τάδε λέγει Κύριος ο Θεός τη
Auditum audivimus a Domino , el legatum ad Ιδουμαία : Ακοήν ήκουσα παρά Κυρίου , και περι
gentes misit 33. » Cuum hic quoque Dominus Deusaudi- οχήν εις τα έθνη εξαπέστειλεν. » Έπει και ενταύθα
lum audivit a Domino, hunc locum jam satis enu Κύριος ο Θεός ακοήν ήκουσε παρά Κυρίου, είκότως
cleavimus. εσημειωσάμεθα τον τόπον .
CAPUT XVI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 17'.
Ex Jona . Από του Ιωνά.
Partilem proprie de Christo prophetiam non , Μερικήν μεν ιδίως περί του Χριστού προφητείαν
invenimus in hoc loco. Cum autem ad postulantem ουχ εύρομεν εν τώ προκειμένω έπει δε προς την αί
a Domino signum generationem, nihil aliud dix - τούσαν τον Σωτήρα σημείον γενεάν ουκ άλλο έφησεν
it dandum esse, nisi Jone propliette signum, ad- D αυτή δοθήσεσθαι και το σημείον Ιωνά του προφήτου,
jiciens : « Sicul enim fuit Jonas in ventre ceti tribus επαγαγών το, « "Ωσπερ γάρ ήν Ιωνάς εν τη κοιλία
diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis του κήτους τρεις ημέρας και τρεις νύκτας, ούτως
in corde terre tribus diebus et tribus noctibusδε ; » έσται και ο Υιός του ανθρώπου εν τη καρδία της γης
sic et :05 pro necessitate hanc quoque in testi - τρείς ημέρας και τρεις νύκτας ) τούτου δή χάριν
moniis de Christo prophetiam indicavimus. αναγκαίως και ταύτην εν ταϊς περί Χριστού μαρτυ
ρίαις έσημειωσάμεθα την Γραφών.
CAPUT XVII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ'.
Ex Michæa. (Γ. 30 vo) 'Από του Μειχαία.
Quia ecce Dominus egredietur de loco suo : et « Διότι, ιδού, Κύριος Κύριος εκπορεύεται εκ του
descendet, el calcabit super excelsa terre, et consu- τόπου αυτού, και καταβήσεται, και επιβήσεται επί
nentur montes subtus eum ; et valles scindentur τα ύψη της γης, και σαλευθήσεται τα όρη υποκάτω
** Μatth. Χ , 5 . 80 Amos 19 , 11 . 81 Gen. IX , 24. 32 Amos IV, 12,13. 83 Abd. 1, 1. * Μatth. Χ! .40.
1111 ECLOCÆ PROPIETICÆ . — LIB . II .
Οεν αυτού , και αι κοιλάδες τακήσονται ως κηρός από A sicut cera a facie ignis 18. De secunda Christi
προσώπου πυρός , » Περί της δευτέρας του Χριστού manifestatione nec dici existimavinuς.
παρουσίας ταύτα λέγεσθαι υπειλήφαμεν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ'. CAPUT XVII.
Τού αυτού. Ex eodem .
« 'Ακούσατε δή ταύτα, οι ηγούμενοι, οίκου Ιακώβ, Audite hoc, principes donus Jacob, et judices
και ο κατάλοιποι οίκου Ισραήλ, οι βδελυσσόμενοι domus Israel, qui abominamini judicium,et omnia
κρίμα, και πάντα τα ορθά διαστρέφοντες, οι οικοδο- recta pervertitis. Qui edificatis Sion in sanguini.
μούντες Σιών έναϊμασιν, και Ιερουσαλήμεν αδικίαις, bus, et Jerusalem in iniquitate. Principes ejus in
οι ηγούμενοι αυτής μετά δώρων έκρινον, και οι ιερείς muneribus judicabant, et sacerdotes ejus in nier
αυτής μετά μισθού απεκρίνοντο, και οι προφήται cede docebant, et prophete ejus in pecunia divina
αυτής μετά αργυρίου εμαντεύοντο, και επί τον Κυ- bant : et super Dominum requiescebant , dicenles :
ριον επαναπαύοντο, λέγοντες· ουχί Κύριος εν ημίν Νunquid non Dominus in medio nostrum? Νοιι ve
έστιν; ου μή επέλθη εφ' ημάς κακά· διά τούτο δι' nient super nos mala . Propter lioc, causa vestri,
υμάς Σιών ως αγρός άροτριαθήσεται, και Ιερουσα- Β Sion quasi ager arabitur, et Jerusalem quasi acervus
λήμ ως οπωροφυλάκιον έσται, και το όρος του οίκου lapidum erit, et mons templi in excelsa silvarum.
εις άλσος δρυμού . Και έσται επ' εσχάτου των ημερών Ει crit : In novissimo dierum erit mons donuts
εμφανές το όρος Κυρίου , έτοιμος επι τας κορυφής Domini preparatus in vertice montium, et sibli
των ορέων, και μετεωρισθήσεται υπεράνω των βου- mis super colles : et fluent ad eum populi . Ει pro
νών και ήξουσιν επ' αυτό λαοί, και πορεύσονται επ' perabunt gentes multae, et dicent : Venile, ascen
αυτό έθνη πολλά και ερoύσιν: Δεύτε αναβωμεν εις το damus ad montem Domini , et ad domum Dei Ja
όρος Κυρίου , και εις τον οίκον του Θεού Ιακώβ και cob ; et docebit nos de viis suis, et ibimus in se
δείξουσιν ημίν την οδόν αυτού , και πορευσόμεθα εν mitis ejus, quia de Sion egredietur lex, et verbum
ταϊς τρίβους αυτού ότι εκ Σιών εξελεύσεται νόμος, Domini de Jerusalem, Ει judicabit inter populos
και λόγος Κυρίου εξ Ιερουσαλήμ, και κρινεί αναμέ- multos, el corripict gentes fortes usque in Iongin
σον λαών πολλών, και ελέγξει λαόν ισχυρών έως εις quum : et concident gladios suos in vomeres , et
μακράν και κατακόψουσιν τάς μαχαίρας αυτών εις hastas suas in ligones : non summel gens adversus
άροτρα, και τας ζιβύνας αυτών εις δρέπανα και gentem gladium: et non discent ultra belligerare 6.»
ουκέτι άρη έθνος επ' έθνος μάχαιραν, και ουκέτι μή Postquam sacer sermo dixit quod propter Judeorum
μάθωσι πολεμείν. » Ειπών ο λόγος ώς άρα διά τάς C populi iniquitates Omons Sion quasi ager arabitur,
δυσσεβείας του Ιουδαίων λαού το μεν « Σιών όρος ως et Jerusalem, o civitas Sancta prius predicata,
αγρός αροτριαθήσεται, και η δε πρότερον νενομισμένη « quasi acervus lapidum erit,o continuo propheti
πόλις αγία « Ιερουσαλήμ ως οπωροφυλάκιον έσται,και κat de alio Domini monte, quod quidem proplhelize
εξης προφητεύει περί ετέρου όρους Κυρίου, όπερ επι temporibus exstabat, nondum vero preclarus vide
του της προφητείας καιρού ύφειστήκει μεν, ου μην balur, velut qui in novissimo dieruin super colles
και εμφανές τους τυχούσιν υπηρχεν, ώς επ' εσχάτω conspiciendus esset, el sublimis super montes. Ad
των ημερών αναφανησομένου υπεράνω τε των βου hunc montem novum , non jam ad montem Israel
νών και των ορέων μετεωρισθησομένου• επί τούτο δε venturos esse Scriptura nuntial populos naultasque
το καινον όρος ήξειν ο λόγος προαγορεύει , ουκέτι τον gentes , dicentes : • Venile, ascendamus ad montem
Ισραήλ εκείνον, λαούς δε και έθνη πολλά φάσχοντα, Domini ; » el non solum ad inontem Domini , sed ad
« Δεύτε και αναβωμεν εις το όρος Κυρίου· , χαί ου domum Dei Jacob, que alia manifeste est ac domus
μόνον εις το όρος Κυρίου , αλλά και εις τον οίκον του in Jerusalem. Modo enim eam ut antrwn desertam
Θεού Ιακώβ, έτερον όντα δηλον ότι παρά τον εν Ιε- Tore predixit. Non inconsulto dicitur Sion montem
ρουσαλήμ: ταύτην γάρ ερημωθείσαν ως οπωροφυλά- , et Jerusalem vastanda, alia autem pro iis consur
κιον έσεσθαι μικρώ πρόσθεν ειρήκει» ακολούθως δε Ρ rectura, et legem aliam, praeter illium quae Moysiin
τω το Σιών όρος και την Ιερουσαλήμ ερημωθήσε- Horeb data est, e novo monte prodituram, Sion
σθαι, έτερα δ' αντί τούτων οφθήσεσθαι, και νόμος quoque sicut priore nominato . Verbum quoque Do
έτερος παρά του Μωϋσέως έξ όρους Xωρής δεδομένος mini cum nova lege dicitur e nova Jerusalem, quam
εξελεύσεσθαι εκ του καινού όρους, ομωνύμως το domum Dei Jacob supra appellavit, proditurum.
προτέρω Σιών και αυτου ονομαζομένου, λέγεται· έτι Verbum igitur ad omnes gentes prodiens judicatu
δε και λόγος Κυρίου μετά του καινού νόμου είρηται rum inter multos populos et gentes fortes correplu
εκ της νέας Ιερουσαλήμ, ήν (f. 31) οίκον του Θεού rum nuntiatur , tantumque profuturum proprio
Ιακώβ ανωτέρω προσείπεν, προελεύσεσθαι· ο λόγος judicio et correptione iis qui corripiendi sunt, ut
επί πάντα τα έθνη προελθών κρινείν ανά μέσον λαών priorem immutanles sanctum el hostilem habitum
πολλών και ελέγξειν λαόν ισχυρών προηγορευται, mansuelo el pacifico..... Ηec quidem prophelia .
τοσούτόν τε ωφελήσειν διά της ιδίας κρίσεως και του Νunc vero speculandum an..... Salvatoris nostri
* !!icli. ι, 3. ** Micli. 111 , 9-12 ; 1v, 1.5.
1143 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. -- EXEGETICA.
presentiam propter edificantes ..... sanguinibus Α ελέγχου τους ελεγχθησομένους, ώς της προτερας με
prophetarum ipsiusque Christi et . . . . . stolorum ταβαλόντας αγίας και πολεμικής καταστάσεως τον
ejus ; quosin ipsa Jerusalem Judeorum sustulit ... ήρεμος και ειρηνικών επ . . . . . . . . . Ταύτα μεν
(populus) ... propter eos qui quecunque in prophe- η προφητεία σκοπεϊν δε πάρεστιν είμ. . . . . . . του
tiasustul..... curantes Sion montem velut nusquam Σωτήρος ημών παρουσίαν διά τους οικοδομήσαντας.....
alias ..... Jerusalem expugnata est. Quorum post τοις αίμασι των τε προφητών και αυτού του Χριστού
reprobationem ..... et Sion mons celestis Dei. Quo- και τω. . . . . λων αυτού ους εν αυτή τη Ιερουσα.
rum exsistebant ..... umbra et typi et exemplaria λήμ ο Ιουδαίων ανείλε λ . . . . . διά τους τα λοιπά
omnibus iis qui ..... Deum per Christum perve- όσα δή εν τη προφητεία κατείλε . . . . . . . . . .
nisse manifeste visi sunt. μελήσαντας το Σιών όρος ώς ουδεπώποτε άλλοτε . . . .
Ιερουσαλήμ πεπολιόρκηται· ών μετά την ερήμωσιν ή επ . . . . . . και το Σιών όρος το επουράνιον του
Θεού· ών ετύγχανον τ . . . . σκιά και τύπου και παραδείγματα πάσι τοις εις τον . . . . . . . Θεόν διά
Χριστού προσεληλυθόσι πεφανέρωται.
CAPUT XIX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ .
Ex eodem . 'Από του αυτού.
• Εt tu Bethleliem, domus Εpluratie , parvulus es B « Και συ, Βηθλεέμ , οίκος του Εφραθά, ολιγοστός εί
η millibus Juda ; ex te mihi egredietur qui sit του είναι έν χιλι)άσιν Ιούδα» εξ ού μου εξελεύσε
Dominator in Israel, et egressus ejus ab initio, a ται Ηγούμενος του είναι εις άρχοντα) εν τω Ισραήλ:
diebus eternitatis 568 ..... His stabiliuntur de και αι έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνων....»
Christo documenta. Unuum vero Marcionis, celero- ' Διά τούτων δείγματα περί του Χριστού παρίσταται
rumque haereticorum erroris ..... alterum Arteme- εν μέν της (κατά Μαρκίωνα και τους λοιπούς αιρε
nis et Samosatens ..... Ebioneorum quotquot non σιώτας πλάνης έ . . . . . . . . . . θάτερον δε της
preexsistere incarnationis ..... susceperunt . Hoς κατά 'Αρτέμωνα και τον Σαμοσατέ. . . . . . , Εβιω
enim qui non confidentur eum ..... Deum aperte ναίων τε όσοι μή προείναι της ενανθρωπήσεως . . .
propheticus confulat sermo ..... quasi į egressus . . . . υπειλήφασιν · τους μεν γάρ μή ομολογούν.
ejus ab initio, a diebus eternilalis ) ..... Marcionis τας αυτόν. . . . . . . . . . Θεόν σαφώς και προφητι
autem et cateras ..... in errore versatis atque non κος διελέγχει λόγος τε . . . . . . . . . . . ώς άρα
agnoscentibus eum . . . . . non quod agnitus και έξοδοι αυτού απ' αρχής και και « εξ ημερών α...»
erat a populo ..... ostendendum quod predictum . . . . . . . νουσι τοις δε κατά Μαρκίωνα και τας
est de generatione ..... lux usque nunc ab ipsis in- λοιπάς . . . . . . . . . . . σεις πεπλανημένους και
colis .... . Quasi ex traditione in Bethlehem loci ubi 0 μη ομολογούσιν αυτ . . . . . . . . . . ο' καγένεσιν,
..... genitus est ; atque ab ipsis sanctis evangeli- μηδ' ότι έγνωστο υπό των του δημιου . . . . . . ν
stis ..... Ει Judaeis ostendendum quod dictum est παραθετέον τον προφητευόμενον της γενέσεως . . .
..... quicunque unquam esset contendere propheti . . . . . . . σα φως είς δεύρο και προς αυτών των
zatum sicut imperfeclum ..... secundum eos. Ma επιχωρίων μολάγο . . . . . υ· ώς αν εκ παραδόσεως
nifestum autem quod et mendacii arguere divinam του εν Βηθλεέμ τόπου ένθα . . . . . . . γεγέννηται
..... previsionem. Quod quidem salutaris et evan- και προς αυτών δε των ιερών ευαγγελιστών . . . .
gelicus Christi sermo princeps constitutus est spiri- τυρουμένου και Ιουδαίοις δε προσακτέον το ρητόν
talis Israel, proprie absconditi Judaei et omnis pre- . . . . . . . . υσιν ός τις ποτ' είη παραστήσαι τον
cellentis et perspicacis anime Israel ..... existi - προφητευόμενον ως ατελή . . . . κατ' αυτούς δήλον
malæ . i . δ' ότι και ψευδή διελέγχεσθαι την θείαν . . . . . . .
προόδησιν· ό γε μην σωτήριος και ευαγγελικός του Χριστού λόγος άρχων κατέστη του νοητου Ισραήλ,
κυρίως του εν κρυπτώ "Ιουδαίου και πάσης της έναρέτου και διορατικής ψυχής Ισραήλ . • . . • . . . επι
νοουμένης.
(E Nahum nihil satis comperium, nec non er P (Του Ναούμ σαφές ουδέν, και του 'Αμβακούμ.)
Habacuc.)
CAPUT XX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ .
E Sophonia . Από του Σοφονίου.
• Quapropter exspecta me, dicit Dominus, in die « Διά τούτο υπόμεινον με, λέγει Κύριος , εις ημέ
resurrectionis mee in futurum ; quia judicium ραν αναστάσεώς μου εις μαρτύριον· διότι το κρίμα
neum, ut congregem gentes et colligam regna 51. και μου είς (f. 51 v ) συναγωγάς εθνων του εισδέξασθαι
Et per ista opinor significari a mortuis Christi re- βασιλείς . » Και διά τούτων οίμαι δηλούσθαι την εκ
surrectionem; qua eveniente, undique gentiun νεκρών ανάστασιν του Χριστού ής γενομένης τάς
Ecclesiae congregationes constituendle pronuntian- πανταχού συναγωγής της εξ εθνών Εκκλησίας συστη

*** Mich, V , 2 . 37 Soph. 1: , 8.

 Γ145 ECLOGÆ PROPUETICÆ . -- LIB. III.
1146
σεσθαι προφητεύεται· Ισως δ' αν και τετ . . . . της Α tur ; forsan et ..... secundo ejus adventu . Atque
δευτέρας αυτού παρουσίας και της καθόλου πάν- universorum ..... subriperetur de hoc loco.
των . . . . . . . . κληφθείη τα κατά τον τότεoν.
( Του Αγγαίου σαφές ουδέν.) (Ex Aggæo nihil satis compertum .)
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ'. CAPUT XXI.
'Από του Ζαχαρία. E Zacharia .
. . . . . . παντοκράτωρ, ' Οπίσω δόξης απ- · ( Quia haec dicit Dominus) omnipotens : Post
εσταλκέ με έπι τα . . . . . . . εύσαντα υμάς , είτ' gloriain misit Ine ad (gentes quae spolia) verunt
επιφέρει μετά βραχέα λέγων, « (γνώσεσθε, ότι Κύ- vos 88. Dein non multo post adjicit : « Ει scies
ριος παντοκράτωρ απέσταλκέ με.» Ο λέγων ά . . . . . quia Donlinus omnipotens misit me ad te 60.
με Κύριός έστι παντοκράτωρ» ώσαύτως δε και ο Qui dicit. •••••••• Dominus est omnipotens.
απο . . . . . . θερος ών του αποστελλομένου Κύριος Similiter et qui. . . •• . • illius qui mittitur Do
ώνόμασταν παν . . . . . . . . είκότως ούν ημίν εν minus appellatur omni. . . . . . : . Νοn inimerito
τοίς περί Πατρίς και Υιού . . . . . . . . το ρητόν , igitur nobis in iis que de Patre et Filio. . . . . .
ότι και Κύριος παντοκράτωρ και του Θεού . . . . . . Β quod dictum est, quia Dominus omnipotens De:
ώσπερ και Θεός διά των προφητών έχρημάτισεν. . . . . . . . . sicut Deus per prophetas manife
Stavit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ'. CAPUT XXII.
Τού αυτού. Ex eodem .
. . . « και ευφραίνου , θύγατερ Σιών, ότι ιδού, εγώ « (Lauda) et letare, filia Sion, quia ecce ego ve
έρχομαι, και . . . σκηνώσω εν μέσω σου, λέγει nio, et habitabo in medio tui, ait Dominus. Εt ap
Κύριος. Και καταφεύξονται . . . ολλά επί τον plicabuntur (gentes m)ulte ad Dominumin die illa,
Κύριον εν τη ημέρα εκείνη, και έσονται αυ . . . et erunt ( mihi in) populum, et habitabunt in medio
λαόν, και κατασκηνώσουσιν εν μέσω σου , και . . tai, el scies (quia Dominus) omnipotens misit me ad
γνώση, . . . . . παντοκράτωρ απέσταλκέ με te 60 . Quis . . . . . . . haec dicens, confessusque
τρός σέ. 5 Και τις . . . ο ταύτα φάσκων και se missum fuisse ab Omnipotente, nisi Dei Yerbuna
ομολογων απεστάλθαι υπό Παντοκράτορος, ή και του a Patre in hominum generis salutem missus ? Qui
Θεού Λόγος υπό του Πατρός επί σωτηρία (1) των αν- ut dictum est. . . . . . . celestern Sion ; cujug
θρώπων γένους αποσταλείς • δς τα προκείμενα . . . ς documentum mons super terram . . . . . . . et at
επουράνιον Σιών » ής παράδειγμα το επί γης όρος gentium Ecclesiam extenditur. Pro. . . . . . Vo
ετύγ . . . και προς την εξ εθνών Εκκλησίαν άπο- cationem eoruin qui ab eo salvandi. . . . . •• ab
τείνεται προ . . . ενος αυτή την κλήσιν των δι' eo regentur inipsa.
αυτού σωθησομέ . . . . . υπ' αυτού βασιλευ
θησομένων εν αυτή.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ'. CAPUT XXIII.
'Από του αυτού. Ex eodem .
« Και . . . . . . . τον Ιησούν τον ιερέα | Ει ( ostendit mihi Dominus) Jesum sacerdotem
τον μέγαν, εστώτα προ προσω . . του Κυρίου , και magnum stantem coram (angelo) Domini : et Seta ) .
διάβολος εστήκει εκ δεξιών αυτού , του αντικει . . . stabat a dextris ejus ut advers(aretur) ei 61. , Et
αυτώ. και μετ ' ολίγα: Και είπεν προς τους έστη- post pauca : « Ει ait ad eos qui stabant coram se,
κότας προ της . . . του αυτού , λέγων · 'Αφέλετε τα dicens vestimenta sordida ab eo. Et dixit
Auferte vesti
dicens :: Auter S0Γαια
μάτια τα ρυπαρά απ' αυτού · και είπεν: Ιδού, αφή- ad eum : Ecce alistuli menta
te
a te iniquitate m tuam et in
ρηκα τας ανομίας σου , και ενδύσατε. . . . . δή ρη , dui (te, mulatoriis : et dixit) : Ponite cidarim mul
και επίθετε κιδαριν καθαράν επί την κεφαλήν αυ- " dam super caput ejus 62. ) Ει rursus paulo post
του. Και πάλιν μετ' ολίγα λέλεκται προς αυτόν • dicitur ad eum : Audi (Jesu sacerdos Diagne, tu es
• "Ακουε δή . . . . ρεύς ο μέγας, σύ και οι πλησίον amici tui qui habitant coram te, quia viri porten
σου οι καθήμενοι προ προσώπου σου · διότι άνδρες dentes sunt, ecce enim ego adducam servum meum
τερατοσκόποι εισι , διότι, ιδού , εγώ άγω τον δούλόν Orienlern 63. Σ « Atque iterum post alia : « Ει fa
μου 'Ανατολήν. 5 Και αύθις μεθ' έτερα • « Και εγέ- clum est Verbum Domini ad me dicens : Sume a
νετο λόγος Κυρίου προς με , λέγων· Λάβε τα εκ της transmigratione a ducibus 64 ; et paulo post : « Ει
αιχμαλωσίας παρά των αρχόντων. Και μετά βρα- sumes aurum et argentum : et facies coronas, et
χέα : « Και λήψη αργύριον και ποιήσεις στεφάνους, pones in capite Jesu, ilii Josedec sacerdotis magni,
και επιθήσεις επί την κεφαλήν Ιησού υιού Ιωσεδέκ et Ioqueris ad eum dicens : Haec ait Dominus omni
του ιερέως του μεγάλου, και έρείς προς αυτόν: Τάδε polens : Ecce vir Oriens nomen ejus : et Spler
50 Zachar. 1, 8. 69 bid. 11. 6ο Zachar, , 10 , 1 . 1 Zacliar. 111 , 1.
** Zachar. VI, 9 , 10. 63 ibid., 4, 5, 8 ibid. α.
(1) Deest του. EDIT.
 1147 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA. 1148
eum orietur, d editicabit templum Domino . Ει Α λέγει Κύριος παντοκράτωρ: Ιδού , ανήρ, Ανατολή
ipse portabit gloriam, et sedebit, et dominabitur όνομα αυτό, και υποκάτωθεν αυτού (f. 32) ανατελεί,
super solio suo, et erit sacerdos a dextris ejus, et και οικοδομήσει τον οίκον Κυρίου , και αυτός λήψεται
Consilium pacis erit inter illos duos. Ει corone
αρετήν, και καθιείται, και άρξει επί του θρόνου αυ
erunt exspectantibus 68. Cum Salvatorem et Do- του , και έσται ο ιερεύς εκ δεξιών αυτού , και βευλή
minum nostrum Jesum Christum inclytus Apostolus ειρηνική έσται αναμέσον αμφοτέρων. Ο δε στέφανος
• Sacerdotein Magnum nominavit), qui penetravit έσται τους υπομενούσιν. » Επεί τον Σωτήρα και Κύ
celos 68, και ad eum non immerito referenda . . . . ριον ημών Ιησούν Χριστόν ο θαυμάσιος Απόστολος
et qui secundum prophetiam eodem cognomine ac 'Αρχιερέα Μέγαν ω(νόμασε) διεληλυθότα τους ουρα
honore decoratus. Hec eadem. . . . . . Ηunc igi- νους, αναφέροιτ' αν επ' αυτόν είκότως . . . . . και
tur. Dominus ostendit prophete. . . . . . . . Sal- και κατά την προφητείαν τη τε αυτή προσωνυμία και
vatoris nostri ad nostram captivitatem solvendam και αυτό αξιώματι τετιμημένος · ταύτη τε . . . . .
descensum significans, quo. . . . . . nuntiavisse . . . . ρηματίσας : τούτον δή ούν ο Κύριος έδειξεν
captivis redemptionem, velut nostras in seipsum τω προφήτω . . . . τιρυπώση περιβεβλημένον, την
suscipiens iniquitates sordidis apud nos usus est του Σωτήρος ημών επί την καθ' ημάς αιχμαλωσίαν.
vestimentis. Hec Paler exuentem jubet divinilalis B αινιττόμενος κάθοδον, καθ' ήν . . . . . . . . . ων
assumere divine et decora summi in celis sacer - κηρύξαι αιχμαλώτους άφεσιν, οία δή τας ημετέρας
dolil insignia . Horum autem ex historia de. . . . . εις εαυτόν αναλαβών αμαρτίας ρυταρούς κέχρηται
Jesum typice ut verisimile est natis ab alio princi- παρ' ημών ενδύμασι• ταύτα δ' ο Πατήρ αποδύντα
pio verbum ad ipsum virum Jesum et illos qui cum κελεύει τα της θεότητος , αναλαβείν θεία και αξιο
eo . . . . . . . dignatos Ποιminari, ait : « Ecce πρεπή της κατ' ουρανόν αρχιερωσύνης ενδύματα.
ego adducam (servum meum) Orientem 67. 5 Ει non Τούτω δε και κατά την ιστορίας περί τ . . . το::
multo post : « Coronas in ipsius Jesu capite po - Ιησούν τυπικώς ως εικός γεγενημένων αφ' ετέρα;
nes 88, subjicit : « Ηec ait Dominus omnipo- αρχής ο λόγος πρός τε αυτόν τον άνδρα Ιησούν και
tens : Ecce vir Oriens nomen ejus 69 . » Ει post. . . τους συν αυτώ . . . ( τε )ρατοσκόπους, ήγούμαι δ'
( subter eum) orietur et edificabit templum Domi- ούτως τους της πνευματικής . . . . . . ηξιωμένους
no 70, et... ad Christum referenda sunt.... hujus loci ωνομάσθαι, φησίν, « Ιδού εγώ άγω τον . ... . . . .
Sequentia . Verumtamen Judeis. . . . . . ostendere : 'Ανατολήν. 5 Και υποκαταβάς αυτού του Ιησού τους.
cum quidem minime prophetam a. . . . . regno. Ει στεφάνους) τη κεφαλή επιθεις , επιφέρει λέγων :
prophetic temporibus. . . . . . . . . . excitatum • Τάδε λέγει Κύριος παντοκράτωρ : ιδού ανήρ 'Ανα
haberent ostendere, nisi Joannem et Dominum no- c τολή όνομα και υποκάτ . . . . . . « ανατελεί και
strum Jesum Christum. Ouis igitur prophetizatuς οικοδομήσει τον οίκον Κυρίου , και τας •••• και
lenipus est dicere. . . . . . Si vero dicerent, haec ad τα επί τον Χριστόν αναφέροιτ' άν, της προσηκού
Jesum filium Josedee sreclant , ostendendum est eis σης . . (τυχόντα διηγήσεως : πλήν και τοις εκ πε
minime illi quae dicta sunt convenire. Quando enim ριτομής και . . . . . . . αλδν . . . . παραθέσθαι.
vocatum est nomen ejus Oriens ? Quanm ob causam επεί μηδ' όλως προφήτης από της . . . . . περσου
hac denominatione dignatur ? Quomodo cum dece- βασιλείας και των της προφητείας χρόνων . . . . .
ret, « Ειεedebit et dominabitur super solio tuo ? , ac . . . έγηγερμένον έχοιεν επιδείξαι, μή ότι γε Ιωάν
praesertim illud, • et erit sacerdos a dextris ejus?) νην και τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν. Τις έή
Si enimipse esset sacerdos magnus, quis forel ad oύν και προφητευόμενος ώρα λέγειν . . ει δε λέγονεν,
dexteram ejus alius ac ipse Sacerdos? Manifeste ταύτα εις τον Ιησούν τον του Ιωσεδέκ αναφέρεται,
aulem alium ac illum esse docet Orientem nomina- δεικτέον αυτοίς, ότι μηδαμώς εκείνα τα λεγόμενα άρ
tum. Εtenimadipsum Dominum et ad circumstan- μόζει• πότε γάρ εκλήθη το όνομα αυτού 'Ανατολή και
tes eum ait Scriptura : « Audi , Jesu , sacerdos διά τι δε και ταύτης άξιούται της προσηγορίαςκαι πως
Imagne, ta et aunici lui : ecce enim ego adducam δε αρμόσει αυτό το, « Και καθιείται και άρξει επί
servum meum Orientem. » Si igitur ei hoc dicun- D του θρόνου αυτού, και μάλιστα δε το, « Και έσται ο ιε
tur , quomodo existimari potest de ipso dici : ρεύς εκ δεξιών αυτου ; » ει γάρ αυτός ετύγχανεν ών
« Ecce vir Oriens (nomen) ejus? , Aperte his ver - ο ιερεύς ο μέγας, τις δ' αν είη ο εκ δεξιών αυτού ,
bis due designantur person ; altera quidem, quam έτερος ών παρ' αυτόν ιερεύςκαι σαφώς δε έτερον παρ'
alloquitur divinitas, altera de qua prophetizat. Cui εκείνον είναι διδάσκει τον λεγόμενον 'Ανατολής:
et sine controversia induceretur ad Christum, vere προς γάρ τον αυτόν Κύριον και τους) . . αμφ' αι
filium. . . . . . . . . . intelligitur justitia. Hic του(ον) φησίν ο λόγος : "Ακουε δή Ιησού ο ιερεύς
esset Pater. . . . . . victoriae coronis Christo im- ο μέγας, σύ και οι πλησίον σου : ιδού εγώ άγω τον
positis . . . . . . . . vocal. Propter doctrinam δούλόν μου Ανατολής και ει δή ούν αυτά ταύτα είρη
inter homines. . . . . . . . . Ρrimumque et ma- ται, πως αν έτι χώραν έχει(οι) το περί αυτού λέγε .
gnum Pontif , . . . primogenitum ejus Verbum. σθαι νομίζειν το, « Ιδού ανήρ ανατολήν . . . αυτό; »
Deus quidem cum sit et Dominus. . . . . . Sacer- Σαφώς δή διά τούτων δύο παρίσταται πρόσωπα εν
65 Zachar. VI, 11--14. 66 Her : 1, 14. 61 Zachar. Π1 , 8. 68 Zacliar. VI, 11. 69 ibid . 19. 76 ibid.
 1119 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . III. 1130
μεν και το θείον (f. 32 v°) διαλέγεται, έτερον δε περί dos prinne et increate deilatis. . . . . . . . esse
ού προφητεύει · ώ και αναμφιλόγως ανάγοιτ' άν επί eum dicit a quo excepit homine , Sacerdote m2
τον Χριστόν τον αληθώς υιόν του . . . . . . ερμη- gno... . . . . . . ipso manifestato per unilalem eum
νεύεται ιαω δικαιοσύνη ούτος δ' αν είη ο Πατήρ . . . Dei Unigenilo. Quibus vero cum fusiore opus esset
τους των νικητηρίων περιτυθείς το Χριστό στεφά- explanatione, haec sufficere proposito nostro pu
νους . . . . . .. . . . . . . . . . καλεί· διά τήν εις tamus.
ανθρώπους ανατείλασαν αυ . . . . . . . . διδασκαλίας και τον πρώτον και μέγαν αρχι . . . . . . . . . .
πρωτότοκον αυτού Λόγον Θεόν μεν όντα και Κύριον των . . . . . . . . ων ιερέα δε της πρώτης και αγε
νήτου θεότητος . . . . . ωρ δε είναι αυτόν φησιν ου ανείληφεν ανθρώπου, ιερέως μεγάλου . . . . . αυτού
χρηματίζοντος διά την ένωσιν την προς τον Μονογενή του Θεού . Πολλής δε των κατά τον τόπον δεομέ
νων εξηγήσεως) έκανα και ταύτα ως προς την παρούσαν υπόθεσιν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ'. CAPUT XXIV.
Τού αυτού. E .« eodem .
« Χαίρε . . . . . θύγατερ Σιών, κήρυσσε, θύγατερ • Exsulta (satis), filia Sion, jubila , ilia Jerusa
Ιερουσαλήμ : ιδού , ο βα . . . . . έρχεται σου δί- B lein . Ecce Rex (ιuus) veniet tibi justus el Salvator :
καιος και σώζων αυτός πραύς και επι . . . . . . . ipse pauper (ascendens super ) asinam , et super
υποζύγιον και πώλον νέον. Και εξολοθρεύσει άρματα pullum filium asince. Et disperdam quadrigam ex
εξ Εφραίμ, και ίππον εξ Ιερουσαλήμ, και εξολο- Ephraim, et equum de Jerusalem, et dissipabitur
θρεύσεται τόξον πολεμικών, και πλήθος και ειρήνη arcus belli : et Ioquetur pacem gentilem, et potestas
εξ εθνών, και κατάρξει από θαλάσσης, και ποταμών ejus a mari usque ad mare, et a luminibus usque
δι' εκβολάς γής. » Θυγάτηρ Σιών , η προστάσσει χαι- ad fines terre 1. Filia Sion, quam jubet letari
ρειν ο Λόγος, πάσα ή της νοητής και επουρανίου Scriptura , omnis est spiritalis celestisque Sion
Σιών οι κατατυγχανει (sic) ψυχή · ή (ή) και επί γής anima , vel in terra per Christum slans gentium
δια Χριστού συστάσα εξ εθνών ήκκλησία (ς)· ομοίως Ecclesia . Similiter rursus filia Jerusalem, que af
δ' αυ πάλιν θυγάτηρ Ιερουσαλήμ, ή συγγένειαν φέ - finis est celesti Jerusalem; de qua apud Ρaulum
ρουσα της επουρανίου Ιερουσαλήμ: οίά τις ήν ή memoratur dicentem : lla autem quae sursum est
Παύλου λέγοντος, « Η δε άνω Ιερουσαλήμ ελευθέρα Jerusalem, libera est , que est mater nostra 11.
εστίν, ήτις εστίν μήτηρ ημών. » Ταϊς δή ούν τοιαύ- Talibus igitur animis Scriptura adfuturum Chri
ταις ψυχαίς ο λόγος (επι)δημήσεις τον Χριστόν του stum Dei prenuntiat , sedentem super asinam et
πώλω νέω· ούτω της ανθρωπείας φύσεως , ήν επιδη - tur naturam humanarm, in qua commoratus est.
μήσας (ανεί)ληφεν, νοουμένης μεθ' ής εξωλόθρευσε Deinde pessumdedit omnem hostilem polestatem ex
πάσαν πολεμικήν δύναμιν από πάσης εκκλησιαστικής omni ecclesiastica, et sanctos ferre fructus valente
και φέρειν καρπούς αγίους δυναμένης ψυχής, του anima , Ephraim fructuum copiam Jerusalemque
Εφραίμ εις καρποφορίαν μεταλαμβανομένου , και lingua Graeca visionein pacis significante . Deletis
εις όρασιν ειρήνης κατά την Ελλάδα γλώτταν της ergo qui prius hominum genus oppresserunt pravis
Ιερουσαλήμ και δη εξολοθρεύσας τους πρότερον της demonibus, ex omnibus qui quondain istorum sub
ανθρωπότητος επικρατούσας (sic) δαίμονας πονηρούς , ditione erant millia multa sub pium doctrine sue
εξ απάντων των πάλαι τούτοις υποχειρίων εθνών jugum deduxit . Ηac quidem de hujus!loci significa
μυρίους όσους υπό τον ευσεβή της διδασκαλίας αυ - tione. Et proprie Christus factus homo et corpora
του ζυγόν υπηγάγετο. Ταύτα μεν κατά διάνοιαν και liter de se ipso prophetis impletis , huic finemim
ρητώς δε ο Χριστός ενανθρωπήσας και σωματικώς posuit , cum secundum evangelistam discipulis suis
τάς περί αυτού προφητείας επιτελών, και ταύτη πε- dixit : « Ite in castellum quod contra vos est , et
σας επιτέθεικεν, ότε κατά τον ευαγγελιστής είπεν D statiminvenietis asinam alligatam , et pullum cum
τους εαυτού μαθηταίς, « Πορευθέντες εις την απέ - ea ; solvite et adducite mihi. Et si quis vobis ali
ναντι κώμην, εύρήσετε όνον και πώλον δεδεμένην · φuid dixerit, dicite quia Dominus opus his habet ;
λύσαντες ούν αυτήν αγάγετε · και εάν τις υμίν είπη et confestim dimittet eos. Ει abeunles illi fecerunt
τι ποιείτε, έρείτε , ο Κύριος απο (αυτών) χρείαν έχει • sicut preceperat eis 73. » Hec ita cum se habeant ,
και απελθόντες εκείνοι εποίησαν καθώς προσέταξεν exponenda sunt haec verba illis qui tantummodo
αυτοίς . » Τούτων δ' ούτως εχόντων, παραθετέον τα carnaliter et Judaice ea de Christi adventu fieriopi.
δητά τους μόνως σωματικώς και Ιουδαϊκώς τα προ- nantur ; demonstrandum est eis quomodo de Sal
κείμενα επί τη του Χριστού παρουσία γενήσεσθαι valoris nostri manifestatione, vel carnaliler. . . . . .
φανταζομένους • δεικτέον τε αυτο δε (sic) όπως επί τη cum aliis et proglielia dicens : « Disperdet quadri
του Σωτήρος ημών παρουσία και σωματικώς περ ' gas ex Ephraim et equum de Jerusalem. » Divina
αυτ . . . φεν μετά των άλλων και η φάσκουσα προ- igitur celestisque Christi potentia inefabili vir .
φητεία, « Και εξολοθρεύσει άρματα εξ Εφραίμ και tuler post. . . . . . . hujus insidias ; ipsanmque Je:
τι Zachar . IX , 9, 10. 11 Calat. IV, 26. 73 Μatth, XXI, 2,3 ,6.
 1151 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 1132
rusalem cum.. .. . . . in quibus hostili potestale A ίππον (f. 33) εξ Ιερουσαλήμ.) Η γούν του Χρι
pessimdedit. Tunc. 1. . . . . . . . . . populum in στου θεία και ουράνιος δύναμις απορρήτο ενεργεία
ips: Ephraim saepius nominatum. . . . . . . . . . . . μετά την . . . . τούτου επιβουλήν αυτήν τε την
preceplum ; frequentein equum in Jerusalem et Ιερουσαλήμ συν και τη προγ . . . . . . έν αίς τη
quadrigan. . . . .. . per bellorum acies. . . . . . . . τυγχανουση πολεμική δυνάμει εξωλόθρευσε » τότ . .
facios equos, pecoribusinsipientibus assinilat... . . . . . λαόν τον εν αυτή 'Εφραίμ πολλάκις ωνομασμέ
quos penitus omnes adventus Salvatoris nostri pes- νον . . . . . . . . . . . . . . . . εντολήν πληθύ
sumdedit. . . . . . . salutarem praesentiam perdi- νοντα ίππον εν τή Ιερουσαλήμ και άρματ . . . . . .
tis illis. . . . . . . . multi ex omnibus gentibus τικώς διά τας εν τούς πολέμοις παρατάξεις τ . . . .
in animis. . . . . . acceperunt. Deo regente et κατ . . . . . . . γενομένους ίππους κτήνεσιν τοις
iimperante . . . . . . . angelici verbi omnis terrae ανοήτοις παρ' όμοια . . . . . . . . . . . ούς εναργώς
secundum. . . . . . . divini verbi prophetiam. πάντας η παρουσία του Σωτήρος ημών εξωλόθρευσ
. . . . γούν την σωτήριον παρουσίαν εξολοθρευθέντων εκείνων . . . . . τυχόν πλήθος εξ απάντων των
εθνών την εν ταις ψυχαίς . . . . . . . κατεδέξαντο του Θεού κατάρξαντος και κατακρατήσεως . . . . .
αγγελικού ρητού της οικουμένης απάσης κατά την . . . . . . ην του θείου Λόγου προφητείαν.
CAPUT XXV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ'.
Ex eodem Zacharia . Τού αυτού Ζαχαρία.
« Ει confortabo eos in Domino , et in nomine « Και κατισχύσω αυτούς εν Κυρίω Θεώ αυτών,
(eius) ambulabunt , dicit Dominus 7 . Rursus Do- και εν τω ονόματι . . . . . . . καυχήσονται, λέγει
minus Dei Verbum se confortaturum policetur justos Κύριος. Ο Πάλιν Κύριος και του Θεού Λόγος κατισχύ
in Domino Deo eorum, Deunm et Ρatrem suum ( σειν ύπι)σχνείται τους αξίους εν Κυρίω Θεώ αυτών,
ostendens. Ideo in testimoniis de Palre el Filio hoc τον Θεόν και Πατέρα εαυτού δηλών. Διό εν τοις περί
quoque dictum memoravimus. Πατρός και Υιού και τούτο σεσημειώσθω το ρητόν.
CAPUT XXVI. , ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κα'.
Ex eodem . Τού αυτού.
« Et cognoscent Chananæi pecora mihi custo « Και γνώσονται οι Χαναναίοι τα πρόβατα τα φυ.
dienda, quia verbum Domini est. Ει dicam ad eos : λασσόμενά μοι , διότι λόγος Κυρίου εστίν. Και έρω
3 Donum est in oculis vestris , afferte mercedem προς αυτούς. Ει καλόν ενώπιον υμών έστιν , δότε τον
22eanm ; et si non, quiescite. Ει appenderunt mer- μισθόν μου, ή απείπασθε· και έστησαν τον μισθόν
cedenm nmeam uiginta argente0s. Ει projeci illos in C μου τριάκοντα αργυρίους και ενέβαλον αυτούς είς
domum Donlini all statuarium. Εt precidi virgam τον οίκον Κυρίου εις το χωνευτήριον. Και απέρριψα
meam secundam. . . . . . . . ut dissolveren ger- την ράβδον την δευτέραν . . . . . . . . . του δια
mauitatem inter Judam et Israel 15. Quid enim σκεδάσαι την διαθήκην αναμέσον Ιούδα, και αναμέ
non de Domino el Salvatore nostro Jesu Christo . . σον Ισραήλ. 5 Και τί γάρ ουχί των επί του Κυρίου
. . . . . previsum atque predicti fuerit a και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού συν . . . των
Sanctis Dei proplhelis. . . . . . . enim e Virgine προέγνωστό τε και προείρητο τοίς ιερούς του Θεού
nativitas ejus et nativitalis. . . . . . . et radix ex προφήταις . . . . . . . γάρ εκ παρθένου γένεσις
quo secundum carinem genitus est. . . . . . . . . αύτου και ο της γενέσεως . . . . . . . . . . . . .
Huic incarnato vix credenda per prophetas. . . . . λή και η ρίζα εξ ης το κατά σάρκα γεγέννηται· τα
Scripture a sancto Spiritu dignatus est. In om- τε . . . . . . . . . . αυτό επιδημήσαντι παράδοξα
nibus et mortem , et mortis imagineim ostenderunt , διά των ανέκαθεν προφητών . . . . της υπό του
non omillenles. . . . . neque que pertulit la- θείου Πνεύματος ήξιώθη Γραφής: επί πάσι δε και
gella, el spula, Γustesque el oppropria. Sed hunc τον θάνατον και το τούτου είδος προεδήλωσαν, ου
qui tradidit eum insidiantibus discipulorum unum παραλιπόντε . . . . . . ουδ' άς υπέμεινε μάστιγας
indicanles. Nominatim igitur eum exsecratus est D και έμπτυσμούς ραπίσματά τε και ύβρεις · αλλά τον
per Jeremiam Spiritus sanctus dicens : « Pec- προδώσαντα αυτόν τοϊς επιβουλεύουσιν εν αυτων (ένα
calum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue τών) μαθητών μηνύσαντες · ονομαστί γουν αυτόν
adamantino 7o. και Hec in Hebraico et apud εστηλίτευσε διά Ιερεμίου το θείον Πνεύμα φήσαν,
LXX Interpretes invenies; atque in variis psal- « Αμαρτία Ιούδα γέγραπται εν γραφείω σιδηρώ, εν
mis que de illo feruntur disces . Nunc au- όνυχι αδαμαντίνω. » Ταύτα δ' εν αυτώ τω Εβραϊκό
tem praecit :to textu expresse denariorum nume- και τους λοιπούς εύρους άν παρά τους 0 Ερμηνευτές:
rum, quibus acceptis Judas magistrum insidian- και εν ψαλμοίς δε διαφόρους μάθοις αν τα κατ' αυ
tibus tradidit, divina prenuntiat Scriptura. Cete - . τον δηλούμενα και νύν δ' ουδέν ήττον διά της προ
rum dici possunt que retulimus de Christi persona, κειμένης λέξεως σαφώς και τον αριθμόν του αργυ
scilicet quomodo insidianles ei, quos alias quidem, ρίου όπερ λαβών ο Ιούδας προύδωκε τους επιβου
« principes Sodomorum et populum Comorrh71 , » λεύουσι τον διδάσκαλον , η θεία προθεσπίζει)Γραφή.
74 Zach. Χ, 12., 78 Zacli. X1, 11-14, 7ο Jer, XVII , 1. 11 Isa. 1, 10.
1 153 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . III. 1134
Λέγοιτο δ' αν τα προκείμενα εκ προσώπου του Χρι- A propheticus vocal sermo , tunc temporis Cliana
στου, ώσπερ τους επιβουλεύσαντας αυτώ , ούς ετέ- neos propter eorum cum Chananeis similitudinem,
ρωθι μεν (Ι. 33 v ) • άρχοντας Σοδόμων και λαόν Γο- νοcat. Postquam igitur proplielia dixit, « Et cogno.
μόρρας ο της προφητείας αποκαλεί λόγος, επί του Scent Chananei, 1 adjicit, nos docens quos indicare
παρόντος δε Χαναναίους διά την προς τους Χανα- velit, dicitque, • greges que custodiuntur mihi. »
γαίους εξομοίωσιν αυτούς ονομάζει. Φήσασα γούν ή Quae autem erant ille greges, prius Domino custo
προφητεία το, « Και γνώσονται οι Χαναναίοι, και επι- dile, nisi circumcisionis populus ? quos nunc Cha
φέρει , διδάσκουσα ημάς τινας βούλεται σημαίνειν , naneos vocans Scriptura, quasi de Christi persona
και φησιν, « τα πρόβατα τα φυλασσόμενά μοι, » Τίνα addit, et dicam ad eos que scripta sunt , que
δε ήν ταύτα τα πρόβατα, τα πρότερον τω Κυρίω et dicere polest insidiantibus sibi, quasi ab iis re
φυλασσόμενα , ή ο εκ περιτομής λαός και ούς νύν Χα- petens suorum in eos beneficiorum mercedent , fi
ναναίους ονομάσας ο Λόγος, ως εκ προσώπου του Χρι- derm scilicet in se , consentaneamque fidei vitam;
στο επάγει λέγων, « και ερω προς αυτούς και τα ανα - sic enim intelligo, « afferte mercedem meam. Η
γεγραμμένα, ά και λέγοι αν προς τους επιβουλεύ- vero, secundum ea quae alias de ipsis ab eo dicta
σαντας αυτό, υπέρ ών αυτούς ευεργέτησε τους μι- sunt, « Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi :
σθούς ώσπερ αιτών αυτούς, τούτ' έστι την εις αυτόν B ego autem orabam. Ει posuerunt adversum me ma
πίστιν και τον ταύτη κατάλληλον βίον ούτως γάρ la pro bonis, et odium pro dileclione mea 78. » Tri
ακούω του, « δότε τον μισθόν μου και οι δε, κατά το ginta ηummos statutos proditori dederunt , tanti
ετέρωθι περί αυτών ειρημένον υπ' αυτού, « 'Αντί eum implissima estimatione facientes. Sed cum
του αγαπάν με, ενδιέβαλλόν με, εγώ δε προσευχό- cujusque opus quale sit igne est probandum, ideo
μην· και έθεντο κατ' εμού κακά αντί αγαθών, και projicere eos ad statuarium, id est in judicii et
μίσος αντί της αγαπήσεώς μου και τριάκοντα αργυ- supplicii ignem, Dominus jubet. Quinam vero sunt
ρέους στήσαντες παρέσχον τώ προδότη, ώσπερεί το- ii , nisi sibimet ipsi insidiantes ? Appretiare jubet ,
σούτου αυτόν τη ασεβεστάτη αυτών κρίσει τιμώμε- scilicet in iis quae adversus se admiseriunt. Dicit eos
νο!. 'Αλλ' επεί το εκάστου έργον οποίον εστι το πυρ in igne prolandos esse, quemadmodum et ipse Do
δοκιμάσει, τούτου χάριν καθείναι αυτούς, • εις το ninus inincarnationis et passionis tempore ab eis
γχωνευτήριον , και τούτ' έστιν εις το της κρίσεως και το probatus est . Εtenim primum homo factus et pas
της κολάσεως πυρ, ο Κύριος προστάσσει · τίνας δε sus est pro perditarum ovium domus Israel salute .
αυτούς και τους επιβουλεύσαντας αυτό; Και σκέψαι His deinde post Salvatoris nostri passionem repro
δε, φησιν, ει δόκιμόν έστιν , δηλον δ' ότι το κατ' αύ- bationem eorumindicans Scriptura dicit, et prae
του δρασθεν αυτοίς · λέγει δε αυτούς εν τώ πυρί δο- , cidi virgam meam secundam. • Que sit hoc virga
κιμασθήσεσθαι, όν τρόπον και αυτός ο Κύριος διά « docens adjicit « funiculum, » de quo dicitur, « fu
της εις σάρκα επιδημίας και του πάθους εδοκιμάσθη niculum liereditatis ejus Israel. 79 , Manifestius igi
υπέρ αυτών και γάρ δή προηγουμένως ενηνθρώ- tur illud ostendit, subjiciens, ut dissolverem prius
πησε, και πέπoνθεν υπέρ σωτηρίας των απολωλότων testamentum Dei , inter Judam et Israel. » Et aperte
προβάτων οίκου Ισραήλ. Τούτοις εξής και την μετά το patet ipso Salvatoris nostri tempore corruisse
πάθος του Σωτήρος ημών αποβολήν αυτών σημαίνων omnes legalis cultus observantias, ex quo nunc us
ο Λόγος φησί, « και απέρριψα την ράβδον την δευτέ - que penitus delete sunt.
ραν. Τίς δε έστιν αύτη διδάσκων επιφέρει το « σχοίνισμα, και περί ου είρηται, « σχοίνισμα κληρονομίας
αυτου Ισραήλ. » Σαφέστερον γούν τούτο παρίστησιν επιλέγων, « του διασκεδάσαι την τροτέραν διαθήκης
του Θεού , την αναμέσον Ιούδα και αναμέσον Ισραήλ: ) και σαφώς δείκνυται από των του Σωτήρος ημών
χρόνων περιηρημένα της λατρείας απάσης της κατά τον νόμον εξ εκείνου και είς δεύρο καθαιρεθείσης .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ'. CAPUT XXVII.
Τού αυτού Ζαχαρία. Ex eodem Zacharia .
Ρομφαία, εξεγέρθητι επί τον ποιμένα μου, και ν « Framea, suscitare, super pastorem meum , et
επί άνδρα πολίτην αυτού, λέγει Κύριος παντοκρά- super virum coherentem mihi, dicit Dominus om
τωρ, πάταξον τον ποιμένα , και διασκορπισθήτωσαν nipotens ; percule pastorem,et dispergentur oves, et
τα πρόβατα και επιστρέψω την χείρα μου επί τους convertam manum meam ad pastores 80. » Evange
ποιμένας. » Επείπερο ευαγγελιστής το, « Πάταξον lista quoque, • Perculiam pastorem, et dispergentur
τον ποιμένα, και διασκορπισθήσεται τα πρόβατα της οves gregis 81, » dicens, hac in Salvatoris nostri
τοίμνης, και εντεύθεν λαβών κατά τον (2 ) σωτηρίου passionis tempore impleta fuisse demonstrat , euro
πάθους καιρόν πέρας ειληφέναι εδίδαξεν, ότε κατα- discipuli, eo relicto, fugerunt. Ιdcirco nos quoque
λείψαντες αυτόν οι μαθηται διεσκορπίσθησαν τού- hunc notavimus locum , et fusiore explanatione i
του δή χάριν και ημείς έσημειωσάμεθα το ρητόν, 8 lustrandum opportuno tempore tractabimus .
και πολλής δεόμενον εξετάσεως εις επιτήδειον αναθη
σόμεθα καιρόν.
18 Psal. cv1, 4, 5. 19 Deut. NYXI, 9. 60 Z :ch, κι, 7. 81 Matth. ΧΧνι, 31.
(9) Desideratur του. Επιτ.
 155 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA, 14:36
CAPUT XXVIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ'
Ex eodem . Του αυτού.
« Et egredietur Dominus et præliabitur contra « (Γ. 34) Και εξελεύσεται Κύριος , και παρατάξε .
gentes illas , sicut preliatus est in die certami- ται εν τοις έθνεσιν εκείνοις, καθώς ημέρα πολέμου :
nis. . . . . El veniet Dominus Deus melis, omnes και παρέσται Κύριος ο Θεός μου, και πάντες οι
que sancti cum eo 82 .» Et nec rati de secundo dici άγιοι μετ' αυτού. Και ταύτα υπονοούντες περί
Christi adventu notavimus. της δευτέρας λέγεσθαι του Χριστού παρουσίας εση
μειωσάμεθα.
CAPUT XXIX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΘ'.
E Matachia . Του αγγέλου.
« Non est mihi voluntas in vobis , dicit Dominus « Ουκ έστι μου θέλημα εν υμίν, λέγει Κύριος
omnipotens : el munus non suscipiam de manu παντοκράτωρ, και θυσίαν ου προσδέξομαι εκ των
vestra. Ab ortu enim solis usque ad occasum, ma- χειρών υμών. Διότι από ανατολών ηλίου και έως
gnum est nomen meurn in gentibus : et in omni δυσμών το όνομά μου δεδόξασται εν τοις έθνεσι, και
Joco sacrificatur, et ofertur nomini meo oblatio R εν παντί τόπο θυμίαμα προσφέρεται τα ονόματι
nunda : gia magnum est nomen meum in gentibus, μου, και θυσία καθαρά διότι μέγα το όνομά μου εν
dicit Dominus omnipotens : et vos polluistis illud83. 5 τοις έθνεσι, λέγει Κύριος παντοκράτωρ υμείς δε
Sicut manus, et dextera, et brachium et virtuς βεβηλούτε αυτό. » Ώσπερ χείρ και δεξιά και βρα
Dei omnium Verum ejus in divinis nominatur χίων και δύναμις του Θεού των όλων ο Λόγος αυτού
Scripturis, ita et eum designat nomen Dei. Hoc εν ταις θείαις ώνόμασται Γραφείς , ούτως και αυτός
igitur divinunι μomen quasi • ab ortu solis usque και όνομα χρηματίζει του Θεού. Τούτο ούν τη θείον
ad occasum glorificaturin gentibus , cuisis mani- όνομα ως « απ’ ανατολών ηλίου και δυσμών δεδόξα
festum per predicationes que in Christi nomine σται εν τοις έθνεσιν, και παντί τω πρόδηλον από των
ubique funt. Quippe in omni loco spirilale incen- πανταχόσε χρηματιζόντων κατά την του Χριστού
sum et precibus purum incruentumque ac ratiο- προσηγορίαν· οί και εν παντί τόπω πνευματικών θυ
nale sacrificium per verum summumque pontifi μίαμα και την δι' ευχών καθαράν και αναίμακτον
cem Deo offerunt. Quibus vero hoc modo adoran και λογικήν θυσίαν διά του κατ' αλήθειαν αρχιερέως
tibus, corporalia prioris populi sacrificia recessura προσάγουσι τω Θεώ:) τούτων δε τούτον λατρευόντων
dicit Deus. Manifestum igitur quomodo post Chri- τον τρόπον, τάς σωματικές του προτέρου λαού θυ
sti incarnationem utrinque finem prophetia acce- C σίας αποστραφήσεσθαι φησιν ο Θεός και δη σαφές
perit; clenium prioris populi reprobatione simul πώς μετά την του Χριστού παρουσίαν κατ' αμφότερα
submota sunt ab eis secundum Daniel sacrificia et πέραςείληφεν ή προφητεία κατά τε την( 5) προτέρου
libamenta, nec non el gentium ad omnium Deum λαού αποβολήν, άμα τε αρθείσης εξ αυτών κατά τον
conversio subsecuta est . Δανιήλ θυσίας και σπονδής, και κατά την των εθνών
επί τον τών όλων Θεόν επιστροφήν.
CAPUT XXX. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λ'.
Ex eodein . Τού αυτού.
« Paclum meum fuit cum eo ville et pacis : et « Η διαθήκη ήν μετ' αυτού της ζωής και της
dedi ei tinorem, et firmuit me, et a facie nomi . ειρήνης, και έδωκα αυτο φόβω φοβείσθαι με, και
nis mei pavebat. Lex veritatis fuit in ore eius, et από προσώπου ονόματός μου στέλλεσθαι αυτόν. NO
iniquitas non est inventa in labiis ejus : in pace μος αληθείας ήν εν τω στόματι αυτού, και αδικία ού ,
et in equitate ambulavit mecum, et multos avertit ευρέθη εν χείλεσιν αυτού· εν ειρήνη κατευθύνων επο
ab iniquitate. Labia enim sacerdotis custodient ρεύθη μετ' εμού, και πολλούς επέστρεψεν από αδι
Scientiam , etlegem requirent ex ore ejus : quia D κίας. " Οτι χείλη ιερέως φυλάξεται γνώσιν, και νόμον
angelus Domini omnipotentis est 8 . Hec quoque εκζητήσουσιν εκ στόματος αυτού, ότι άγγελος Κυρίου
cum testimoniis de Christo congrua reputantes re- παντοκράτορος έστιν. » Και ταύθ' αρμόζειν υπολαμ
Aalimus. Pictum enim vitae et pacis cum eo eral ; 6άνοντες ταϊς περί Χριστού μαρτυρίαις εκτεθείμεθα
Tinoris vero spiritus cum ceteris super eum re- ή τε γάρ διαθήκη τηςζωής και της ειρήνης ήν μετ'
quievit, juxta haec Isaiae verba : « Ει replebit eum αυτού , τό τε του φόβου πνεύμα μετά και των λοι
spiritus timoris Domini 88. Veritatis quoque lex, πών επ' αυτόν ανεπαύσατο κατά το, « Και εμπλήσει
ion autein typica in ore ejus erat, et non inventa αυτόν πνεύμα φόβου Θεού, ο λεγόμενον εν Ησαία "
est iniquitas in labiis ejus. Juxta enim eumdem τούτο δε και ο της αληθείας νόμος, ουχί δε ο τυπικός
Isaiam, iniquitatem non fecit, nec iuventus est εν τω στόματι ήν, και αδικία ούχ ευρέθη εν χείλεσιν
delus in labiis ejus. Quasi c0exsistens patria vir - αυτού· κατά γάρ τον Ησαΐαν αμαρτίαν ουκ εποίη -
tute « in pace et in equitate και ambulavit cum eo, σεν, ουδε ευρέθη δόλος έν χείλεσιν αυτού· οία δε τιο
11 Zach. Χιν, 3 , 3. 83 Malach. 1, 10-19. 85 Malach.11, 5-7. 85 Isa. x1, 3.
(3) Desideralur coü . Edit.
1137 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB . III. 1139
ών τη πατρική δυνάμει « εν ειρήνη κατευθύνων A multis eorum qui prius Deum ignorabant ad con
επορεύετο μετ' αυτού, πολλούς των πάλαι τον Θεόν versionem impulsis. Αpud eum, ut summunt 9a
μή ειδότων είς επιστροφήν άγων· παρ' αυτού δε , άτε cerdotem, et de omnibus scientiam custodientem,
αρχιερέως όντος και την περί πάντων (f. 34 v°) γνώ divinam legem requisiverunt et requirent ipsius
σιν διαφυλάττοντος, τον θείον νόμον εξεζήτησάν τε scientice studiosi. Ipse est enin ( magni consili
και εκζητήσουσιν, οίς μέλλει της κατ' αυτόν επιστή- Αιιgelus 86, » et Patris voluntatem omni creature
μης· αυτός γάρ έστιν « ο της μεγάλης βουλής "Αγ- annuntians .
γελος, και διακονών και διαγγέλλων παντί γενητό το
του Πατρός βούλημα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΑ'. CAPUT XXXI
Τού αυτού. Ex eodem .
« Ιδού εξαποστέλλω τον άγγελός μου, και επιβλέ- « Ecce ego mitto angelum nmeinm, et prapara
ψεται οδόν προ προσώπου μου, και εξαίφνης ήξει είς bil viam ante faciem meam. Ει statim veniet ad
τον ναόν εαυτού Κύριος, όν υμείς ζητείτε , και ο άγ- Suum ternplum Dominator , quem vos queritis : et
γελος της διαθήκης, όν υμείς θέλετε » ιδού, έρχεται, η angelus testamenti , quem vos vultis. Ecce venit ,
λέγει Κύριος παντοκράτωρ. Και τις υπομενείήμέραν dicit Dominus omnipotens. Ει quis poterit cogitare
εισόδου αυτού ; ή τις υποστήσεται εν τη οπτασία αυ- diem adventus ejus , et quis stabit ad videndum
τύ; διότι αυτός εισπορεύεται ως πυρ χωνευτηρίου , eum? Ipse enim quasi ignis conflans , et emundans
και ως ποιά πλυνόντων και καθιείται αναχωνεύων και argentum, et purgabit, et colabit eos quasi auruτη
καθαρίζων ως το αργύριον και το χρυσίον. » Τα περί et quasi argentum 87. Hec de secundo Christi
της δευτέρας του Χριστού παρουσίας και διά τούτων adventu prophetizati, quando . . . Dei et Patris
προφητεύεται, όπηνίκα . . . ς του Θεού και Πατρός omnium missus ipse Christus, de quo nunc dicitur :
των όλων εξαποσταλείς αυτός ο Χριστός του Θεού ο « testamenti Angelus preparabit viam ante faciem
ν( ν) λεγόμενος της διαθήκης άγγελος επιβλέψεται Patris , id est hominum animas Patris regno
οδόν προ προσώπου του Πατρός, και τούτ' έστι προευ- idoneas atque paratas efficiet; cum rationalibus
τρεπίσει και προπαρασκευάσει τας των ανθρώπων spiritualibusque lapidibus spirituale templum ,
ψυχάς τη του Πατρός βασιλεία : ότε εκ λογικών και scilicet Ecclesiam, ipso prepararile, veniet ipse Do
εμψύχων λίθων τον πνευματικών ναόν, τούτ' έστι την minus Deusque Verbum simul cumipso testamenti
Εκκλησίαν, επισκευάσαντος αυτού , ήξει αυτός ο Angelo in templum quod memoratum est ; dein
Κύριος και Θεός Λόγος άμα αυτό το της διαθήκης C cumsecundum ejus adventumprenuntians, Verbum
'Αγγέλω εις τον δεδηλωμένον ναόν · είτα, οία την δευ- quasi ad peccalores dicit : « Ecce veit Dominus
τέραν αυτού παρουσίαν προαγγέλλων, ο Λόγος ως omnipotens : et quis poterit cogitare diem adven
προς τους αμαρτωλούς φησιν, « Ιδού έρχεται Κύριος ιus ejus, et quis Stabit ad videndum eum ? » Et
παντοκράτωρ και τις υπομενεί ήμέραν εισόδου αυ- reliqua que diligenter attendenda, ut ab omnipo
του ; ή τις υποστήσεται εν τη οπτασία αυτού ; » και lentis Dei , quasi alterius, ore prolata; et ab iis
τα εξής : οίς επιμελώς προσεκτέον υπ' αυτού του qui ex circumcisione sunt sciscilandum an Domi
παντοκράτορος Κυρίου ώς περί ετέρου λεγομένοις· nurm quemvis, cui haec dicta conveniant , et cum
και πευστέον τε των εκ περιτομής, εί τινα έχοιεν et. Angelum testimonii inducere possint, de quo
λέγειν τον ενταύθα δηλούμενον Κύριον και τον συν οιunipolens Deus haec dicat : « Ecce venit, » etc .
αυτό "Αγγελον της διαθήκης, περί ου Κύριος ο παν- His igitur , ut nobis videtur, secundus annuntialur
τοκράτωρ φάσκει το, « Ιδού έρχεται, και και τα λοιπά Cliristi adventus. Qui , cum Verlbum Dei esset,
δι' ών καθ' ημάς ή δευτέρα του Χριστού καταγγέλ- superveniens in cujusque animam ingredietur ,
λεται παρουσία· ός Λόγος Θεου τυγχάνων παραγε- quemque dijudicans ex ejus vita operibus, expur
νόμενος εισπορεύσεται εις την εκάστου ψυχήν, κρί- gans et quasi aurum igne colans , mentesque
νων έκαστον περί τών αυτώ κατά τον βίον πεπρα - D omnium emundans. Οmne igitur judicium Paler
γμένων, εκπλύνων τε και διά πυρός χρυσού δίκην χω- dedit Filio suo juxta hunc in Psalmis locum :
νεύων, και καθαρίζων τα πάντων ηγεμονικά. Πάσαν « Deus, judicium fuum regi da, et justitiam tuam
γουν την κρίσιν ο Πατήρ δέδωκεν τω Υιώ κατά τον filio regis : judicare populum fuum in justitia , et
φάσκοντα και εν Ψαλμοίς λόγον, « Ο Θεός , το κρίμα pauperes tuos in judicio 88 » Inde Res quident
σου τώ βασιλεί δος, και την δικαιοσύνην σου τώ υιώ divinitas et ipse Deus Verbum appellatur : queim
του βασιλέως : κρίνειν τον λαόν σου εν δικαιοσύνη, autem suscepit hominenι, « tilius regis.
και τους πτωχούς σου εν κρίσει» , ένθα βασιλεύς μέν ή θεότης και αυτός ο Θεός Λόγος ανηγύρευται : ον δε
ανείληφεν άνθρωπον, « υιός του βασιλέως . )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΒ'. CAPUT XXXII.
Του αυτού αγγέλου Ex eodem Malechia .
• Και ανατελεί τους φοβουμένοις το όνομά μου ήλιος - Ει orielur vobis timentibus nomen meum go!
* Isa. IX, 6. 67 Malacli. 11 , 1-3. 8* Psal. 1.ΧΧι, 2.
 1139 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. – EXEGETICA. 1160
justitia , et sanitas in pennis ejus 89 . » Sol justitiae A δικαιοσύνης, και ίασις εν ταις πτέρυξιν αυτού. »
« lux est vera que illuminat omnem hominem " Ήλιος δικαιοσύνης το « φώς έστιν το αληθινόν το φω
venientem in hunc mundum 0; » qui solis oriri τίζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον» ,
dicitur timentibus nomen Patris ejus; cujus occa- ός5 μόνοις5 8ανατέλλειν είρηται τους φοβουμένοις το
sum iis, qui non tales erunt, minatur his verbis : όνομα του Πατρός αυτού τοίς 8: γάρτοι μή τοιούτοι:ς
« Occunibet sol super prophetas populum meumin δύσεσθαι απειλεί, κατά το· (f. 35) « Και δυσεται και
errorem inducentes " . ) ήλιος επί τους προφήτας τους πλανώντας τον λαόν
μου, και έν τινι των προφητών ειρημένον.
Hec quidem e duodecim prophetis : cum autem Ταύτα μεν τα ατο των δώδεκα προφητών · αλλ'
Isaia testimonia , quorum magnus est numerus, έπει τα εκ του Ησαίου διά το πλήθος εν ιδίω συγ
peculiarilibro tractare nobis propositum est, nobis γράμματα περιλαβείν ημίν πρόκειται, φέρε μετα
liceat ordine inverso celerorum magnorum proplhe- βάντες τα από των λοιπών μεγάλων προφητών επι
tarum documenta indagare. σκεψώμεθα.
CAPUT XXXIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΓ'.
E Jeremia. Εκ του Ιερεμίου.
« Tu autem, Domine , demonstrasti mihi, et co. Β « Κύριε, γνώρισόν μοι, και γνώσομαι · τότε είδαν
gnovi : tunc ostendisti mihi studia eorum. Εt ego τα επιτηδεύματα αυτών. Εγώ ως αρνίον άκακον αγό
quasi agnus mansuetus, qui portatur ad victimam: μενον του θύεσθαι ουκ έγνων · επ' εμέ ελογίσαντο λέ
et non cognovi quia cogitaverunt super me consi- γοντες: Δεύτε και εμβάλωμεν ξύλον είς άρτον αυτού,
lia dicentes : Mittanus lignum in panean ejus et και εκτρίψωμεν αυτόν,από γής ζώντων, και το όνομα
erodamus cum de terra viventium, et nonen eius αυτού ου μή μνησθή έτι. Ο Σωτήρ και Κύριος
non memoretur amplius 91. Dominus Salvatorque ημών Ιησούς Χριστός (κατά την εν τω Ησαία προ
noster Jesus Christus, juxta Isaiae prophetiam, φητείαν, ώς πρόβατον επί σφαγήν ήχθη, και ως
« Sicut ovis ad occisionern ductus est, et quasi αμνός εναντίον του κείραντος αυτόν άφωνος , και κατά
agnus coram tondente se obumuluit 23 ; et juxta δε την μετά χείρας, « ώς αρνίον άκακον αγόμενον
illam que nobis in manu est, quasi agnus man- του θυέσθαι ουκ έγνων » και το κατά τον σταυρόν
suetus qui portatur ad victimam nescius. » Passio δε πάθος αυτού δύναται δηλούσθαι διά του: « Δεύτε και
et crux ejus indicari possunt his verbis : Mittanus εμβάλωμεν ξύλον εις άρτον αυτού και εκτρίφωμεν
lignum in panem ejus et erodamus eum de terra΄ αυτόν από γης ζώντων και το όνομα αυτού του μη
viventium ; et nomen ejus non memoretur an - και μνησθή έτι · , άπερ εκ προσώπου λέλεκται των επι
plius. o Que quidem ex persona dicta sunt insi.. βουλευσάντων αυτώ. Ει γάρ δή το σώμα αυτού άρτος
diantium ei. Elenim si corpus ejus panis fuit, sic . ήν, ως αυτός διδάσκει προς τους μαθητάς λέγων,
ut ipse discipulos suos docet, dicenς : « Accipite « Λάβετε , φάγετε, τούτο εστι το σώμα μου, και τούτο
et comedite, hoc est corpus meum 94, ligno vere δ' ήν το προς το ξύλο κατά τον σταυρόν δειγματι
applicatum est per crucem, unde non immerito di - σθέν, περί αυτού λέγοιτ ' άν είκότως το, « Δεύτε και
citur, « Mittamus lignum in panem ejus. » Que in εμβάλωμεν ξύλον εις άρτον αυτού· ει δε και βαθυ
hunc locum diximus nulli sunt impedimento quin τέρας έχοιτο θεωρίας τα κατά τον τόπον, ουδέν προς
accuratius contempletur. εκείνο λυπεί και τα ειρημένα.
CAPUT XXXIV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΔ'.
Ex eodem . Τού αυτού.
• Reliqui domum meam , dimisi haereditatem • Εγκαταλέλοιπα τον οίκόν μου, αφήκα την κλη
meam : dedi dileclam animam meam in manu ini- ρονομίαν μου , έδωκα την ηγαπημένην ψυχήν μου εις
micorum ejus. Facta est milhi hereditas inea quasi χείρας έχθρών αυτής. Εγενήθη η κληρονομία μουέμοι
leo in silva : dedit contra me vocem, ideo odisi 5 ώς λέων εν δρυμώ, έδωκεν επ' εμέ φωνήν αυτής , διά
eam. Nunquid avis discolor haereditas mea mihi ? " τούτο εμίσησα αυτήν. Μη σπήλαιον υαίνης ή κληρο
nunquid avis tincta per totum ? Venile , congrega- νομία μου έμοι, ή σπήλαιον κύκλω αυτής ; Βαδίσατε ,
τηini omnes Destie terre, properate ad devOran - συναγάγετε πάντα τα θηρία του αγρού, και ελθέτω
duin . Pastores multi denuoliti sunt vineam meam, σαν του φαγείν αυτήν. Ποιμένες πολλοί διέφθειραν
conculcaverunt partem meam : dederunt portio- τον αμπελώνα μου , έμόλυναν την μερίδα μου , έδωκαν
nem meam desiderabilem in desertum solitudinis. μερίδα επιθυμητήν εις έρημον άβατον, εγενήθη εις
Posuerunt eamin dissipationem,luxitque super me. αφανισμόν απωλείας · δι' εμε αφανισμό Υφανίσθη
Desolatione desolata est omnis terra, quia nullus πάσα ή γή, ότι ουκ έστιν ανήρ τιθέμενος εν καρδία.»
est qui recogitet corde 95. 5 Videtur audiri Do- "Έοικε του Κυρίου και Σωτήρος ημών είναι φωνή και
mini Salvatorisque nostri vox, de templo Jerusalein ή φάσκουσα περί μεν του εν Ιερουσαλήμ νεώ το ,
licens : « Reliqui domum meam. Ει de priore « εγκαταλέλοιπα τον οίκόν μου, και περί δε της προ
89 Malach. , 2 . 90 Joan. 1. 9. 91 Micl . Oι , 6 . 92 Jerem. Υι, 18, 19. 93 Isa. LII, 7. * Μatth.
Αν", 25. 5 Jer. X1, 7 -11 .
1161 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB. I. 1169
τέρας Συναγωγής, ή και μερίς ποτε και (Γ. 33 v°) A Synagoga, que unquam pars et funiculus heredi
σχοίνισμα κληρονομίας αυτού γέγονεν, το, « 'Αφήκα tatis ejus facta est, « Dimisi Mereditatem meam, )
την κληρονομίαν μου , και κατά το, Ποσάκις ήθέλησα juxta illud : « Quoties volui congregare filios tuos,
επισυναγαγείν τα τέκνα σου, όν τρόπον όρνις επισυν- quemadmodum avis nidum suum sub pennis, et
άγει τα νοσσια αυτής υπό τας πτέρυγας, και ουκ noluisti ! Ecce relinquetur vobis demus vestra de
ήθελήσατε · 'Ιδού αφίεται υμίν ο οίκος υμών έρημος . » serta98. Ipse autem dixit : Nemo tollit animam
Αυτός δ' ο ειπών « Ουδείς αίρει την ψυχήν μου απ' mealm ; potestatem habeo ponere eam97 ; atque
έμου· εξουσίαν έχω θείναι αυτήν, φησίν και τo, illud : « Dedi dilectam animam meam in manibus
« Έδωκα την ηγαπημένην ψυχήν μου εις χείρας έχθρών inimicorum ejus.» Ηuic vero facia est prior heredi
αυτής. » Τούτω δε και εγενήθη ή προτέρα κληρονο- tas quasi leo in silva. Dedit contra eum vocem ejus,
μία ώς λέων εν δρυμώ · έδωκεν τε επ' αυτήν την φω- cum tradentes eum Pilato adduxerunt, accusatiles
νήν αυτής, όπηνίκα παραδόντες αυτόν το Πιλάτο νοciferantesque tantummodo : Tolle, Iolle , cruci
εστήκεισαν κατηγορούντες αυτού και μονονουχί βοών- fige eum 88; » quapropter ait: Odivi eam, ob ejus
τες, « Αίρε, αίρε, σταύρου αυτόν , διά τούτο δε φη- opera odio digna , el quod nihil in eum amore di
σιν, Εμίσησα αυτήν, και διά τα μίσους άξια αυτής gnum ostenderant . Quae vero sequuntur, et hec
έργα, και διά το μηδέν εις αυτόν αγάπης άξιον επι - Β presertim : « Propier me desolatione desolata est
δείξασθαι· το δ' εξής, και μάλιστα το, « Δι' εμε αφα- terra, o ostendere videntur antiqui populi consum
νισμό ηφανίσθη πάσα ή γή, και έoικεν δηλούν την δια natam post Salvatoris passionem, ruinam atque
τον Σωτήρα μετά το πάθος αυτού τελείαν γενομένην captivilatein , Jerusalenique in perpetuum solitudi
άλωσιν και αιχμαλωσίαν του προτέρου λαού, και την nen.
εις έσχατον της Ιερουσαλήμ ερήμωσιν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΕ'. CAPUT XXXV.
Τού αυτού. Ex eodem .
• Κύριε , ισχύς μου και βοηθεία μου, και καταφυγή « Domine, fortitudo mea et robur meum, et re
μου εν ημέρα κακών. Προς σε έθνη εξουσιν απ' εσχά- fugium meum in die tribulationis . Ad te gentes
του της γης, και «έρούσιν, "Ως ψευδή έκτήσαντο οι venient ab extremis terrae , et dicent : Vere menda
τατέρες ημών είδωλα, και ουκ έστιν εν αυτοίς ωφέ- cium possederunt patres nostri, vanitatem, que eis
λημα. Εί ποιήσει εαυτό άνθρωπος θεούς, και αυτοι non profuit. Nunguid faciet sibi homo deos, et ipsi
ουκ εισί θεοί ; Διά τούτο, ιδού , εγώ δηλώσω αυτοίς εν non sunt dii ? 1dcirco ecce ego ostendam eis per
τω καιρώ τούτη την χείρα μου , και γνωριώ αυτοίς c viceim hanc , ostendam eis manum meam et virtu
την δύναμιν μου , και γνώσονται ότι εγώ Κύριος. * tem meam, et scient quia nomen mili Dominus. και
"Αμαρτία Ιούδα γέγραπται εν γραφείω σιδηρώ, έν Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue
όνυχι αδαμαντίνω έκκεκoλαμμένη επί του στήθους adamantino , exaratum super latitudinem eordis
της καρδίας αυτών. » Περί των διά Χριστού τον των eorum 99. De iis qui per Christum omnium cogno
όλων επεγνωκότων Θεόν προφητεύσας ο λόγος, εξης verunt Deum Scriptura prophelizat, et continuo
επάγει περί της κατά του Σωτήρος του Ιουδαίων Judeorum populi adversus Salvatorem iniquitates
λαού αμαρτίας, ανεξάλειπτον αυτήν έσεσθαι σημαί- indicans, indelebiles eas fore ostendit notato aste
νων κατά τάς παρατεθείσας μετά αστερίσκων λέξεις: riscis loco. Que quidem et traditori Jude adaptari
ας δύναται τις και επί του προδότου Ιούδα εφαρμό- possunt , a Spiritu sancto nominatim ante tempus
ζειν , ώς και ονομαστί το θείω Πνεύματι προεγνωσμέ- cognito atque norminato.
νου τε και προαναπεφωνημένου .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΗ'. CAPUT XXXVI.
Τού αυτού. Ex eodem .
Ιδού, ημέραι έρχονται, λέγει Κύριος , και ανα - « Ecce dies veniunt, dicit Dominus : et suscitabo
στήσω τώ Δαυίδ ανατολήν δικαίαν, και βασιλεύσει D David germen justum : et regnabit rex , et sapiens
βασιλεύς, και συνήσει , και ποιήσει κρίμα και δικαιο- erit : et faciet judicium el justitiam in terra. In
σύνην επί της γης. Εν ταϊς ημέραις αυτού σωθήσε- diebus illis salvabitur Juda , et Israel habitabit on
ται και Ιούδας, και Ισραήλ κατασκηνώσει πεποιθώς, identer : et hoc est nomen quod vocabunt eum ,
και τούτο το όνομα, και καλέσει αυτούς Κύριος, Ιω. Dominus , Josedec in prophetis ... In die illa , ait
σεδέκ εν τοις προφήταις. Έν τη ημέρα εκείνη, είπεν Dominus , conteram jugum de collo eorum, et vin
Κύριος , συντρίψω ζυγόν από τραχήλου αυτών, και cula eorum disrumpam, et non dominabuntur eis
τους δεσμούς αυτών διαρρήξω, και ουκ έργωνται αυ- amplius alieni , sed servient Domino Deo suo , et
τοί έτι αλλοτρίοις, και έργωνται τω Κυρίω Θεώ αυ- David regi suo quem suscitabo eis 1. His fere si
τών, και τον Δαυίδ βασιλέα αυτών αναστήσω αυτοίς.» milia in alio ejusdem prophetæ loco dicuntur his
Τούτοις τα παραπλήσια και εν ετέρω του αυτού προ- verbis : Ecce dies veniunt , dicit Dominus , et sus
φήτου τόπω είρηται εν τούτοις . Ιδού ημέραι έρ- cilabo verbum bonum quod locutus sum ad do
.. . Α Α
96 Luc. Χ , 34, 35. 97 Joan. Χ, 18, 08 Joan. ΧΙΧ, 13. 99 Jer . Χν1, 19-21 ; XV1, 1 . 1 Jer. XXIII, 3 , 6.
1 Jer . Xxx, 8, 9.
PATROL. GR. XXII. 37
 1163 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS III, – EXEGETICA. 116!
mumIsrael et ad domum Juda. In diebus illis etin A χονται, λέγει Κύριος, και εξαναστήσω σοι τον(f. 36)
tempore illo , germinare faciam David germen ju- λόγον μου τον αγαθόν, όν ελάλησα επί τον οίκον Ιε.
stitiae 1. Quibus continuΟ subjicit : « Quia haec ρουσαλήμ και επί τον οίκον Ιούδα» εν ταις ημέραις
licit Dominus : Νon interibit de David vir , qui εκείναις και εν τω καιρώ εκείνο ανατελώ τώ Δαυίδ
sedeat super thronum domus Israel : et de sacer - ανατολήν δικαίαν. » Οις εξής επιφέρει, ότι « Τάδε
dolibus et de Levitis non interibit vir a facie mea λέγει Κύριος: Ουκ εξολοθρευθήσεται τώ Δαυίδ ανήρ
qui offerat holocautomata , et incenlat sacrificium, καθήμενος επί θρόνον οίκου Ισραήλ και τοις ιερεύσι
et cedat victimas omnibus diebus 4. 5 Ει rursus : τοϊς Λευΐταις ουκ εξολοθρευθήσεται ανήρ εκ προσ
« Hec dicit Dominus : Si irritum potest fieri pa - όπου μου αναφέρων ολοκαυτώματα και θύων θυσίαν,
clum meuτη cum die , el pactum meum cum nocle, και ποιών θύμα πάσας τας ημέρας. Και πάλιν
ut non sit dies et nox in tempore suo ; et pacium « Τάδε λέγει Κύριος: Ει διασκεδάσετε την διαθήκης
meum irritum esse poterit cum David servo meo, μου την ημέραν, και την διαθήκην μου την νύκτα ,
ut non sii ex eo filius qui regnet in throno ejus , et του μή είναι ημέρας και νύκτα εν τω καιρώ αυτών:
Levite et sacerdotes ministri mei. Sicut enumerari και γε η Διαθήκη μου διασκεδασθήσεται μετά Δαυίδ
non possunt stellecoli , et metiri arena maris , sic του δούλου μου, του μή είναι αυτή υιον βασιλεύοντα
multiplicabo semen David servi mei , et Levilas B επί του θρόνου αυτού , και τους Λευΐτας τους ιερείς
ministros meos 5. Atque iterum post pauca ait : τους λειτουργούντάς μοι· ώς ουκ εξαριθμηθήσεται η
• Hec dicit Dominus : Si pactum meuminter diem δύναμις του ουρανού, ουδέ εκμετρηθήσεται η άμμος
et noctem, et leges celo et terrae non posui ; equi-
της θαλάσσης, ούτως πληθυνώ το σπέρμα Δαυίδ του
den el semen Jacob et David servi mei projiciam,δούλου μου και τους Λευίτας τους λειτουργούντάς
ut non assumam de semine ejus principes seminis μοι. 5 Και αύθις μετά βραχέα είρηται· « Τάδε λέγει
Albralham, Isaac et Jacob 8. » Quodnam enim ger- Kύριος: Ει μη διαθήκη(ν) μου ημέρας και νυκτός,
nien Dominυς Davidi suscitaturus est ? Divinum ακριβάσματα ουρανού και γής ούκ έταξα, και γε το
Verbum, de quo alias dicitur : « Ecce vir , Oriens
σπέρμα Ιακώβ και Δαυίδ τον δούλόν μου αποδοκιμώ,
Momen ejus 7 ; » qui et regnaturus prenuntiatur, του μή λαβείν εκ του σπέρματος αυτού άρχοντα. »
ac sapiens erit et faciet judicium et justitiana in
Και τις αν είη υπό του Κυρίου αναστησομένη τη
terra. » Ηic et in tenebris sedentibus animis Surget
Δαυίδ ανατολή ; Ο θείος Λόγος, περί ου και εν έτε
* ux in celesti regno suo ; quique, juxta Aposto- ροις είρηται, « Ιδού ανήρ, Ανατολή όνομα αυτώνός
stolum, « plenitudo gentium intrabit 8, • et omnis
και βασιλεύσειν προφητεύεται και ο συνήσεις και
verus Israel cum spirituali Juda. Salvabuntur, quoς
πoιήσειν κρίμα και δικαιοσύνην επί της γης. • Ούτος
et vocabit ipsos Dominus nominatim, quos ipsos C δε και ταϊς εν σκότει καθημέναις ψυχαίς εξανατελεί
dignos judicabit in Josedec, quod interpretantur φώς κατά την βασιλείαν αυτού την επουράνιον» επάν
Dei justos. Jn die autem illa , cum liberaverit Deus
δε κατά τον Απόστολον ( το πλήρωμα των εθνών
eos a diaboli servitute, adeo ut non jam illi , soli
εισελθή , και και πάς ο αληθινός Ισραήλ μετά του
vero Domino Deo serviant , oriturum eis Deus Di- πνευματικού Ιούδα σωθήσεται, ούς και καλέσει αυ
videm regem pollicetur, scilicet nalum e Davidis τους ο Κύριος ονομαστι, ους αξίους αυτούς κρινει εν
Scriptura hoc designaverunt nomine. In hac igitur καιοι. Έν εκείνη δε τη ημέρα μετά το ελευθερώσαι
prophelia David secundum Salvatorem nostrum τον Θεόν τους προειρημένους από της υπό τον διάβο
existimalus homo dicitur. Gerimen autem justitiae λον αιχμαλωσίας, ως μηκέτι μεν εκείνω, μόνο δε
deitas est que in ipso vigel, « sol justitiae 8*, in aliis Κυρίω τω Θεώ αυτώνλατρεύειν , αναστήσειν αυτούς και
appellata ; cum quidem « lux vera , quae illumina! Θεός υπισχνείται βασιλέα τον Δαυίδ, ουκ άλλον όντα
omnem hominem venienterm in hunc mundum 9. ) του εκ σπέρματος Δαυίδ γενομένου Σωτήρος ημών,
( Deo igitur dicit , quod non interibit vir dux et άν διαφόρως αι Γραφαν και τούτο προσείπαν τώ ονό
princeps Ecclesia ejus , spiritualis scilicet domus η ματι. Ο μεν ούν εν τη προφητεία Δαυίδ και κατά τον
Israel ; nec spirituales Dei sacerdotes unquam de- " Σωτήρα ημών νοούμενος άνθρωπος λέγεται η δε ανα
• fecturos esse Scriptura prophetizat , thus spiri- τολή ή δικαία , ή κατ' αυτόν ενεργούσα θεότης, « ήλιος
* tuale ferentes , suavemque bonorum operum diclo- δικαιοσύνης και εν άλλοις ονομαζομένη: έπει και ο το
Yumve odorem , necnon incruentam puramque vi- φώς το αληθινόν ο φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμε
climam. Que enim ni ita acceperimus , mendacii νον εις τον κόσμον , ούκ άλλη τις αυτου τυγχάνει.
prophetias arguunt , cum terrestris Davidis thro - Το Θεό τοίνυν φησίν ουκ εξολοθρευθήσεσθαι άνδρα
nus typicumque sacerdotium, non jam subsistant. ηγούμενος και προεστώτα της Εκκλησίας αυτού ,ήτις
Davidis quidem e se !nine reges jam Jeremie tem- εστίν ο πνευματικός οίκος Ισραήλ· αλλ' ουδε τους
poribus detrusi erant; leviticus vero , sacerdota- κατά διάνοιαν ιερείς του Θεού διαλείψειν ο λόγος προ
lisque cultus non multo post Salvatoris incarna- φητεύει, το πνευματικών αναφέροντας θυμίαμα, και
Σionen eversus est ; ex quo nunc usque non licet την δι' έργων αγαθών και λόγων (f. 36 v ) ευώδη και
* Jer. Xxx11, 14,15. • ibid. 17, 18. 8ibid . 20-22. 8: Malach.Iv, 2 . • ibid .25, 26. 7 Zaclar. Τι, 23
1. Rom. XI, 25. 9 Joan. 1 , 9
 1363 ECLOCÆ PROPHETICÆ . - LIB. I. 1966
αναίμακτον και καθαράν θυσίαν, Ει γάρ μή ταύθ' A eos adire Jerusalem. Quod si objiciant Judaei per
ούτως εκλάβοιμεν, ώρα ψευδείς απελέγχειν τας προ- quem dicunt patriarchanm non defecisse Davidis
φητείας, τω μήτε τον θρόνον Δαυίδ σωματικώς, μήτε semen , respondendum non posse eos hunc osten
την ιερατικής λειτουργείαν την τυπικήν εισέτι νυν dere in Davidis solio sedentem , in throno ejus
συνεστάναι: των μεν εκ σπέρματος Δαυίδ βασιλέων regnantein , atque Israel dominanten. Hec enim
εξ αυτών των Ιερεμίου χρόνων διαλελοιπότων, της δε prophelia dicit nunquam esse defectura , que 12.
λευϊτικής και Ιερατικής λειτουργίας μετ' ου πολύ ιnen a captivitalis tempore manifeste defecerunt ,
της του Σωτήρος ημών παρουσίας εξ ης και είς δεύρο ex quo nullus unquam Davidis e semine rex Israel
ουδε επιβαίνειν αυτοίς της Ιερουσαλήμ έξεστιν. Και invenitur. Quid et de sacerdolio dicerent , nunc
ει φάσκοιέν γε οι εκ περιτομής δι' όν φασι πατριάρ- penilus deleto, quod tamen nunquam periturum
χην μη εκλελο: πέναι το σπέρμα Δαυίδ , αλλ'ελεγκτέον prophetia preinuntiat ?
τε (γε) αυτούς μή δυναμένους αποδείξαι καθήμενον αυτόν επί θρόνου Δαυίδ, και βασιλεύοντα επί του θρό
νου αυτού, και άρχοντα του Ισραήλ: ταύτα γαρ η προφητεία φησι μηδεπώποτε διαλείψειν, ά και σαφώς
παρίσταται από των της αιχμαλωσίας χρόνων διαλελοιπότα, εξ ου μηδε εις βασιλεύσας του Ισραήλ εκ
του σπέρματος Δαυίδ αποδείκνυται· τι δ' αν φήσαιεν και περί της εναργώς κατά τον παρόντα καιρόν καθι.
ηρημένης ιερατείας, ήν μηδεπώποτε εξολοθρευθήσεσθαι η προφητεία προαγορεύει και
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΖ'. i CAPUT XXXVII. ..
Τού αυτού . Ex eodem .
• Ιδού ημέραι έρχονται, φησί Κύριος, και διαθή- « Ecce dies venient , dicit Dominus : et feriarm
σομαι τώ οίκω Ισραήλ και τώ οίκω Ιούδα διαθήκην domui Israel et domui Juda fedus novum ; non
καινήν· ου κατά την διαθήκην ήν διεθέμην τοϊς πα- secundum pactum, quod pepigi cum patribus eo
τράσιν αυτών εν ημέρα επιλαβομένου μου της χειρός rum, in die qua apprehendi manum eorum, ut
αυτών εξαγαγείν αυτούς εκ γης Αιγύπτου: ότι αυτοί . educerem eos de terra Egypti ; pactum quod ir
ουκ ενέμειναν εν τη διαθήκη μου, και εγώήμέλησα ritum fecerunt, et ego dominatus sum eortim, dicit
αυτών, φησί Κύριος , ότι αύτη ή διαθήκη , ήν διαθήσο Dominus. Sed hoc erit pactum , quod feriam cum
μαι τώ οίκω Ισραήλ μετά τας ημέρας εκείνας, φησί donmo Israel : Post dies illos, dicit Dominus, dabo
Κύριος, διδούς νόμους μου εις την διάνοιαν αυτών, legem meam in visceribus eorum, et in corde eo
και επί καρδίας αυτών γράψω αυτούς , και έσομαι rum scribatn eam: et ero eis in Deum, et ipsi erunt
αυτοίς εις Θεόν, και αυτοι έσονται μοι εις λαόν· και mihi in populum. Εt non docebit ultra vir proxi
ου μη διδάξωσιν έκαστος τον πλησίον αυτού , και έκα- mum suum, et vir fratrem sum, dicens : Cogno:
στος τον αδελφόν αυτού λέγων, Γνώθι τον Κύριον C sce Dominum : omnes enim cognoscent me, a mi
ότι πάντες ειδήσουσι με από μικρού αυτών έως με- nimo eorum usque ad maximum, ait Dominus ,
γάλου αυτών, φησί Κύριος· ότι έλεος έσομαι ταις quia propiliabor iniquitati eorum , et peccati eoruin
αδικίαις αυτών , και των αμαρτιών αυτών ου μη non memorabor amplius 10. Manifeste in sequen
μνησθώ έτι. : Σαφώς εν ταις επιούσαις ημέραις και- tibus diebus novum testamentum Dominus a se
νην διαθήκης ο Κύριος διαθήσεσθαι προθεσπίζει» και- feriendum pronuntiat ; novum, quippe quod nihil
νην δε το μηδέν έχειν όμοιον τη παλαιά , ήν διά veteri simile haberet ,per Moysen in deserto pervulga
Μωϋσέως εν τη ερήμω δοθείσαν προμεμαθήκαμεν. tum. Quid ad her responderent Judei, oculos a
Τί δ' αν προς ταύτα φαϊεν οι εκ περιτομής, εναργώς prophetiis avertere conantes , easque inexpletas
αποβλέπειν επιχειρούντες ταϊς προφητείαις , και μάλ- quam veras inveniri malentes , accepto Evangelios
λον αιρούμενοι ατελείς αυτάς επιδεικνύναι η πείθε- rum Salvatoris nostri testamento , quo superve
σθαι τη αληθεία , διά του παραδέχεσθαι την καινήν niente prius inveleratum est ; quod quidem desi
των Ευαγγελιών του Σωτήρος ημών διαθήκην, ής nere cepit ex quo superveniens Christus legem
παραγενομένης πεπαλαίωται η πρώτη , πέρας ίσχειν atque de se ipso prophelias implevit . Ventures
αρξαμένη εξ ότου παραγενόμενος ο Χριστός επλήρωσε igitur dicit dies, quibus ferriet Dominus testamen
τον νόμον, και τας περί αυτού προφητείας . " Ήξειν μέν D tum novum,quod in evangelicis scriptum est libris .
ούν ημέρας εν αις διαθήσεσθαι φησιν ο Κύριος την Dein subjicit dicens ipse Dominus , quod post dies
καινήν διαθήκην · τούτ' έστι την έγγραφον εν τοις illos in visceribus eorum qui novum acceperint
(εντός) των ευαγγελικών βιβλίων. Εξής δ' επιφέρει testamentum, leges suis scribel, ut sint illi Deo in
λέγων και αυτός Κύριος , ως μετά τας ημέρας εκείνας, populum, ipseque illis in Deum, minime humana
εν αυταίς ( f. 37) ταις διανοίαις των παραδεξoμένων doctrina ad Domini scientiam adducti, sed ab ipsis
την καινήν διαθήκην εγγράφων τους ιδίους νόμους, melipsis vel potius a Deo edocli , que quidem no
ώστε αυτούς είναι εις λαόν τω Θεώ, και αυτόν αυτοίς stro tempore implela quivis facile percipiet . Quip
εις Θεόν, ουδαμώς υπ' ανθρωπίνης διδασκαλίας επί pe videre est quomodo in viscera et corda eorum
το γινώσκειν τον Κύριον παραγινομένους, αυτομαθείς qui per Christum in Deum credunt, novum tesla
δ' ώσπερ, μάλλον δε θεοδιδάκτους έσομένους , o και mentum Dominique leges scripta sin!, perspicienti
αυτό καταμάθοι άν τις κατά τον παρόντα καιρόν inter nos multitudinem privatorum hominum hac
10 Jer . Xx31, 31-34.
1157 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 1368
egregia et sapiente preditorum virtute, quam egre A πληρούμενον· ίδοι δ' άν τις όπως επί τας διανοίας
in litterarum perilissimis atque scripturarum stu - και τας καρδίας των δια Χριστού εις τον Θεόν πεπι
dio incumbentibus inveneris. στευκότων ή καινή διαθήκη και οι του Κυρίου νόμου
γεγραμμένοι εισιν, ει καταμάθου εν ημίν πλήθος ανδρών παντελώς ιδιωτών τοιαύτην ενεπιδεικνυμένων
ενάρετον και εμφιλόσοφον πολιτείαν, ήν ού ταχέως εστιν ευρεϊν παρά τοις φιλολογίαν ήσκηκόσιν, και
μέγα φρονούσιν επί τη των γραφών μελέτη.
CAPUT XXXVIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΗ'.
E Threnis. Από των Θρήνων.
« Spiritus oris nostri Clhristus Dominus captus « Πνεύμα προσώπου ήμών Χριστός Κύριος συ
est in peccalis eorum, cui diximus : In umbra tua ελήφθη εν ταις διαφθοραίς αυτών, ού είπομεν, 'Εν τη
vivemus in gentibus 11 . ) Bic Christum expresse σκιά αυτού ζησόμεθα εν τοις έθνεσιν. » Και ενταύθα
nominans divinus Spiritus , Judaeorum persecutio- τον Χριστόν διαρρήδην ονομάσαν το θείον Πνεύμα,
nes prenuntiavit hoc verbo, capίus est in peccatis την υπό Ιουδαίων επιβουλήν προυθέσπισεν διά του,
eorum. » Cujus sub oιunimento unibraque ipsos • συνελήφθη εν ταις διαφθοραίς αυτών , τούτου δε
victuros esse spiritu providebant prophete , vi- υπό την σκέπην και την σκιάν ζησομένους εαυτούς
cturesque in gentilus que in Christum crediture B το πνεύματι προεώρων οι προφήται, και ζησομένους
atque per eum prophetarun Scripturas accepture εν τοις έθνεσι τοίς μέλλουσιν εις τον Χριστόν πιο
essent. στεύειν, και δι' αυτού τας των προφητών παραδέχε
σθαι Γραφάς.
CAPUT XXXIX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΘ'.
E Baruch . Από του Βαρούχ.
« Quis ascendit in celum, et accepit eam, et • Τις ανέβη εις τον ουρανόν , και έλαβεν αυτήν, και
eduxit eam de nubibus ? Quis transfrelavit mare, κατεβίβασεν αυτήν εκ των νεφελών; Τις διέβη πέραν
ct invenit illam, et attulit eam super aurum ele- θαλάσσης, και εύρεν αυτήν, και οίσει αυτήν χρυσίου
ctum ? Non est qui possit scire vias ejus , neque εκλεκτού ; Ουκ έστιν ο γινώσκων την οδον αυτής,
φui exquiral semitas ejus : sed qui scit universa , ουδέ ο ενθυμούμενος την τρίβον αυτής. 'Αλλ' ο ειδώς
norit eam, et aliuvenit eam prudentia sua : qui τα πάντα γινώσκει αυτήν, εξεύρεν αυτήν τη συνέσει
preparavit terram in alerno tempore, et replevit αυτού· ό και κατασκευάσας την γήν εις τον αιώνα
eam pecudibus et quadrupedibus : qui emittit Iu- χρόνον, ενέπλησεν αυτήν κτηνών τετραπόδων. Ο
men, et vadit : et vocavit illud, et obedit illi in C αποστέλλων το φως και πορεύεται, εκάλεσεν αυτό,
tremore . Stellae autem dederunt Iumen in custodiis και υπήκουσεν αυτώ τρόμο. Οι δε αστέρες έλαμ
suis, et letate sunt : νοcavit eas, el dixerunt : ψαν εν ταις φυλακαίς αυτών, και ευφράνθησαν:
Adsις : et luxerunt ei cum iucunditate, qui fecit εκάλεσεν αυτούς, και είπον, Πάρεσμεν έλαμψαν
illas. Ηic est Deus noster , et non estimabitur alius μετ' ευφροσύνης τω ποιήσαντι αυτούς. Ούτος ο Θεός
adversus eum. Ηic adiηvenit omnem viam disci- ημών, ου λογισθήσεται έτερος προς αυτόν. Εξευρεν
pline; et tradidit illam Jacob puero suo, et Israel πάσαν οδών επιστήμης, και έδωκεν αυτήν 'Ια ως το
dilecto suo. Post hac in terris visus est, et cum παιδί αυτού, και Ισραήλ το ηγαπημένο υπ' αυτού
hominibus conversatus est 11. Quis ascendit in μετά τούτο επί της γης ώφθη, και εν τοις ανθρώπους
celum, ait , et accepit eam ? et reliqua ; comperi- συνανεστράφη. » Τίς ανέβη εις τον ουρανόν, φησί, και
mus a sancto Apostolo quod qui descendit Jesus έλαβεν αυτήν, και κατεβέβασεν αυτήν ; και τα εξής:
Christus, ipse est et qui ascendit super omnes ce- διδασκόμεθα δε από του ιερού Αποστόλου ως άρα
1ος 12. Qui el suscepto Spiritus sancti munere, o καταβάς Ιησούς Χριστός , αυτός έστι και ο ανα
dimisit atque infudit in eorum animas qui accepe- 6ας υπεράνω πάντων των ουρανών , ός και λαβών
runt illud ; unde in Psalinis dicitur : « Ascendisti , την του αγίου Πνεύματος δωρεάν κατεβίβασέ τε και
in allum, cepisti captivitatem, accepisti dona in ° εξέχεεν επί τας των παραδεξαμένων αυτών (ην) ψ. .
hominibus 14. Post haec in hoc eodem loco addi- χάς· όθεν και εν Ψαλμοίς είρηται το, « 'Αναβάς εις
tur : « Ηic est Deus noster, et non estimabitur ύψος ήχμαλώτευσας (Γ. 37, v ) αιχμαλωσίαν, έλαβες
alius adversus eum. » Quis autem ille, nisi qui δόματα εν ανθρώποις . » Έξής δε εν τη προκειμένη
ascendit in celum, et descendit ? Postquam enim γραφή ο λόγος φησίν, « Ούτος ο Θεός ημών ού λογι
interrogative dictum est : Quis ascendit in σθήσεται έτερος προς αυτόν και τις δε ούτος, ή ο ανα
celum ? respondetur , « hic est Deus noster, 6ας εις τον ουρανών και καταβάς;Το γάρ Τις ανέβη
et non estinmalbitur alius adversus eum ; • quod εις τον ουρανόν ; » ερωτηματικώς ειρημένο αποδέδο
et apertissime demonstrant haec que inferiuς ται το , « Ούτος ο Θεός ημών, ου λογισθήσεται έτερος
Subjiciuntur, « Post haec in terris visus est et cum προς αυτόν και σαφέστερον τούτο δηλοί το εξης ειρτ
hominibus conversatus est. Αdversus illud igitur μένον, το , « Μετά τούτο επί της γης ώφθη, και εν
Dei Verbum manifesturm est quod non estimabitur τους ανθρώπους συναναστράφη. » Προς τούτον ούν δη
alius eorum qui vocati sunt dii . « Post her, ait, λον ότι τον του Θεού Λόγον ού λογισθήσεται έτερος
11 Thren. 19, 20 . 11 Baruch. 11 , 29.38. 13 Ephes, IV, 10. , Psal. LXVII, 19.
1169 ECLOGÆ PROPHETICÆ . — LIB. I. 11 70
των επικτητήν την του Θεού προσηγορίαν εσχηκό- A in terris visus est ; » scilicet, ut constat, post
των. • Μετά τούτο δε, . φησίν, επί της γης ώφθη και quam omnis Evangelii via per legem et proplietas
δηλον ότι μετά το διά νόμου και προφητών την πά- aperta est. • Adinvenit enim, ait, omnem vian
σαν όδόν της επαγγελίας δεδωκέναι: « εξεύρεν γάρ, discipline, et tradidit illann Jacob puero suo, et
φησί , πάσαν οδόν επιστήμης, και έδωκεν αυτήν Israel dilecto suo ; dein, post haec in terris
Ιακώβ το παιδί αυτού, και Ισραήλ το ηγαπημένο visuς est, et cum hominibus conversatus est. »
υπ' αυτού· είτα μετά τούτο επί της γης ώφθη, και
τους ανθρώπους συναναστράφη. »
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μ '. CAPUT XL .
'Απο του Ιεζεκιήλ . Ex Ezechiele .
« 'Αντί τούτου τάδε λέγει Κύριος : Ιδού , εγώ κρίνω « Hec contra dicit Dominus : Ecce ego judico
αναμέσον προβάτου ισχυρού και αναμέσον προβάτου inter pecus pingue et pecus macilentum : pro eo
ασθενούς . Επί ταϊς πλευραϊς και τους ώμους διωθεί- φuod laterilius et humerisimpingebatis, et cornibu
σθε, και τοις κερασιν υμών έκερατίζετε: πάν το έκλεί- vestris ventilabalis omnia infirma pecora, donec di
πον εξεθλίψατε. Και σώσω τα πρόβατά μου , και ου μή spergerentur foras : salvabo gregem meum, et non
ώσιν έτι εις προνομήν , και κρινώ αναμέσον κριου R erit ultra in rapinam, et judicabo inter pecus el pe
πρός κριόν» και αναστήσω αυτούς ποιμένα έτερον• cus. Ει suscitabo super eos pastoren unum, qui
και ποιμανεί[s] αυτούς , τον δούλόν μου Δαυίδ , και pascat eos, servuum meum David : ipse pascet eos ,
έσται αυτών ποιμήν, και έσομαι αυτοίς εις Θεόν, και et ipse erit eis in pastorem. Ego autem Dominus
Δαυίδ άρχων εν μέσω αυτών· εγώ Κύριος λελάληκα. ero eis in Deum: et servus meus David princeps
Και διαθήσομαι τώ Δαυίδ διαθήκην καινήν, διαθή- in medio eorum : ego Dominus locutus sum. Ει fa
κην ειρήνης. ) Επεί και ένα άλλους τον προφητευό- ciam cum David pictum novum, pactum pacis 18. )
μενον Δαυίδ ουκ άλλον αποδίδομεν του εκ σπέρματος Jam alibi nuntialum prophetiis David non alium
Δαυίδ γεγενημένου Σωτήρος ημών, τούτου δή χάριν esse ostendimus ac e semine David ortum Salvato
και ενθάδε την περικοπήν έπεσημηνάμεθα· τίς γάρ αν rem nostrum ; hic quoque de eoden hunc accipi
άλλος είη ο ποιμαίνειν μέλλων τα του Κυρίου πρόβατα mus Iocum. Quis enim alius esset Domini pecora
μετά το κριθήναι αυτά υπ' αυτού , ή ο μόνος καλός judicaturus pasturusque, nisi solus bonus Pastor ,
ποιμήν, ο μή υπεριδών διωθούμενα και διoλλύμενα qui non contempsit dispersa et perdita ab adversa
υπό των αντικειμένων δυνάμεων τα λογικά της ιδίας riis polestatibus spiritualia proprii ipsius ovilis pe
αυτού ποίμνης πρόβατα, αλλά θείς την έαυτού ψυχήν cora, sed animam suam pro eorum salute posuit ;
υπέρ της αυτών σωτηρίας , ών άρχοντα ο Θεός και c quemque Deus et Pater ejus principem eorum post
Πατήρ αυτού καταστήσεις επαγγέλλεται μετά τον judicii tempus constituet, inilurus cum eo pacis
κρίσεως καιρόν, διαθησόμενος αυτώ διαθήκηνειρήνης, pactum, cum subditis ipsi inimicis suis, postrema
ότε, υποταγέντων αυτώντων εχθρών, έσχατος πάντων Omnium atque ratiοni, et sapientis, et vita adver
και αυτός ο νυν αντικείμενος τώ λόγω και τη σοφία 8a mOrs delebitur ?
και τη ζωή θάνατος καταργηθήσεται ;
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΑ'. CAPUT XLI.
Τού αυτού. Ex eodem .
« Τάδε λέγει Κύριος , Ιδού , εγώ λαμβάνω πάντα Hec dicit Donminus : Ecce ego assumam on
οίκον Ισραήλ εκ μέσου των εθνών, ού εισήλθοσαν nem donum Israel de medio nationum, ad quas
εκεί, και συνάξω αυτούς εις την γην του Ισραήλ , abierunt : et congregabo eos undique in terran
και δώσω αυτούς είς έθνη εν τη γή μου, και εν τοις Israel , et faciam eos in gentem unamin terra me
όρεσιν Ισραήλ και άρχων είς έσται αυτών, και ουκ et in montibus Israel, et rex unus erit ournibusin
έσονται ουκέτι εις δύο έθνη» ουδ' ου μή διαιρεθώσιν perans : et non erunt ultra due gentes , nec di
εις δύο βασιλείας , ίνα μή μιαίνωνται έτι εν τοίς ειδώ- videntur amplius in duo regna . Neque polluen-
λοις αυτών και ρύσομαι αυτούς από πασών των ανο- D tur: ultra in idolis suis : et salvos eos faciam de
μιών αυτών, ώνήμαρτον (f. 38) εν αυταίς, και καθα- universis sedibus,in quibus peccaverunt, et ermun
ριώ αυτούς από πασών των αμαρτιών αυτών, ών dabo eos : et erunt mihi populus, et ego ero eis
ήμαρτον εν αυταίς , και καθαριώ αυτούς, και έσον- Deus. Ει servus meus David rex super eos, et pastor
ταί μοι εις λαόν, και εγώ Κύριος έσομαι αυτοίς εις unus erit omnium eorum : in judiciis meis ambi
Θεόν. Και ο δούλός μου Δαυίδ άρχων εν μέσω αυτών Jabunt, et mandata nea custodent, et facient ea.
έσται ποιμήν είς πάντων , ότι εν τοις προστάγμασι Ει habitabunt super terram, quam dedi servo mer
μου πορεύσονται, και τα κρίματά μου φυλάξουσιν και Jacob, in qua habitaverunt palres vestri : et habita
ποιήσουσιν αυτά, και κατοικήσουσιν επί της γης , ήν bunt super eam ipsi, et filii eorum, et ilii filiorum
εγώ δέδωκα το δούλα μου Ιακώβ, ού κατώκησαν εκεί eorum, usque in sempilernum : et David servus
οι πατέρες αυτών, και κατοικήσουσιν επ' αυτής αυ- meus princeps eorum in perpetuum. Ει percutian
τοί • και Δαυίδ ο δούλός μου άρχων αυτών εις τον illis fedus pacis, pactum sempilernum erit eis :
αιώνα. Και διαθήσομαι αυτοίς διαθήκην ειρήνης, και et fundabo eos , et nmultiplicabo, et dabo sanctifica
18 Εzecli. ΧΧΧιν, 20-25.
 1171 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. — EXEGETICA . 3179
tionem meam in medio eorumin perpetuum; et erit A διαθήκη αιώνιος έσται μετ' αυτών και θήσω τα άγια
tabernaculum meum in eis : et ero eis Deus, et μου εν μέσω αυτώνεις τον αιώνα, και έσται η κατα
ipsi erunt mihi populus. Ει scient gentes quia ego σκήνωσίς μου εν αυτοίς, και έσονταί μοι εις λαόν , και
Dominus sanctificator Israel, cumfuerit sanctifica- εγώ έσομαι αυτοίς εις Θεόν. Και γνώσονται τα έθνη
tio mea in medio eorum in perpetuum 18. 5 Post ότι εγώ είμι Κύριος ο αγιάζων αυτούς, εν τω είναι τα
dispersionis spiritualis verique Israel congregatio- άγιά μου εν μέσω αυτών εις τον αιώνα. » Μετά την
nem, et post perditarum domus Israel ovium in- της διασποράς του πνευματικού και αληθινού Ισ
ventioneum, plenitudine genlium consummata, tunc ραήλ επισυναγωγήν, και μετά την εύρεσιν των απ
Dominus ipse futuro ejus populo se fore Deum, ολωλότων προβάτων οίκου Ισραήλ, του πληρώματος
ejusque servum David principemconstituturumin των εθνών προεισεληλυθότος, τηνικαύτα ο Κύριος αυ
medio eorum, qui pascet eos et dominabitur eis τος μέν έσεσθαι εις Θεόν τα έσομένων αυτού λαώ, τον
non parvo et brevi tempore, sed in sempilernum, δε δούλον αυτου Δαυίδ άρχοντα θήσειν εν μέσω αυ
policetur . Existiment igitur, licet, Judei hominem των, ποιμανoύντα αυτούς και άρχοντα αυτών ουκεπ'
illum filium Jesse Scriptura prenuntiari eis, re- ολίγον και βραχύν τινα χρόνον αλλ' επί τον αιώνα
gnum ejus terrestre sibi fingentes, Deique pronmissa υπισχνείται. Oιέσθωσαν μεν ουν τον άνθρωπος εκεί
in corruptibililus terrestribusque et divina pro - Β νον τον υιών Ιεσσαί κατεπαγγέλλεσθαι τον λόγον αυ
missione indignis exspectanles : nos vero minime τοϊς οι εκ περιτόμης , βασιλείαν αυτου σωματικής
congruere cumdivinis promissis, neque ad Davidem αύθις φανταζόμενοι , και τας υποσχέσεις του Θεού εν
ipsum spectare que quasi de eo dicta sunt, persua- φθαρτούς και γίνοις και θείας αναξίοις επαγγελείας
sum habentes, haec de Salvatore Dominoque nostro καραδοκούντες· ημείς δε μηδαμώς αρμόζειν μήτε
Jesu Christo e senmine ejus secundum carnem geni- θείαις υποσχέσεσι, μήτε μήν εις αυτόν αναφέρεσθαι
to accipimus, prophelias huic magis convenire quam τον Δαυίδ , τα ως περί αυτου λεγόμενα πειθόμενοι
iki David reputantes, in eis que quasi de persona επί τον έκ σπέρματος αυτού τον κατά σάρκα γενόμε
David in sacris Scripturis leguntur ; haec scilicet : νον Σωτήρα και Κύριονημών Ιησούν Χριστόν εκλαμ
• Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego ho- βάνωμεν , τάς προφητείας τούτω μάλλον αρμόζειν
die genui te 17; atque illa : « Constitues me in ήπερ εκείνω τώ Δαυίδ οίόμενοι , τα ώς αν εκ προσ
caput gentium, o que in decimo septimo psalmo ώπου Δαυίδ εν ταις ιεραϊς Γραφείς έμφερόμενα · οίον
dicuntur 18 ; ubi rursus quasi de ejus persona legi- έστιν το , ο Κύριος είπεν πρός μέ , Υιός μου εί σύ:
mus : « Populus quem non cognovi, servivil mihi ; εγώ σήμερον γεγέννηκά σε , και το, « Καταστήσεις
in auditu auris obedivit mihi 19. » De quo enim Deus με εις κεφαλήν εθνών, και λεγόμενον εν ιζ' ψαλμώ
dixisse existimandus est : « Ipse invocabit me, Pater C ένθα πάλιν ώς εκ προσώπου αυτού λέλεκται το,
nmeus es tu 20 , 5 atque : « Ει ego primogenitum po- « Λαός ον ουκ έγνων εδούλευσέ μοι εις ακοήν ώτίου
nam eum 21, 2 nisi de Salvatore nostro, unigenito υπήκουσέ μου. Περί τίνος δε άλλου προσήκει [ν]
ejus Filio ? Quid enim singulare pre ceteris pro- τον Θεόν φάσκειν υπονοείν το, « Αυτός επικαλέσεται
μhetis jusiisque viris evenit Davidi, ut quasi de με , Πατήρ μου εί σύ ) και το, « Καγώ πρωτότοκον
ipso solo diceretur prophelizareturque eum regenι θήσομαι αυτόν, και η περί του Σωτήρος ημών του μο
surrectinum esse pastoremque Dei ovium? Hec νογενούς παιδός αυτού; Τί γάρ εξαίρετον παρά τους
igitur omnia videntes, atque Isaiae prophetiam at- λοιπούς προφήτας τε και δικαίους άνδρας κατωρθώτο
tendentes , post Davidis mortem haec alia pregnum- τώ Δαυίδ, ώς περί μόνου αυτού ταύτα λέγεσθαι , και
fiantern de Christo : « Egredietur virga de radice αυτόν προφητεύεσθαι αύθις αναστήσεσθαι βασιλέα τε
Jesse,et los de radice ejus ascendet : et requiescet και ποιμένα των του Θεού προβάτων; Ταύτα δή πάντα
εuper eum Spiritus Domini 21 ; el que sequuntur , συνορώντες , εφιστάντες τη του Ησαΐου προφητεία
Sicut ea quae - nunc scrutamur, de ipso quasi de μετά την του Δαυίδ τελευτην ανακηρυττούση τα τε
Davide dicta credidimus. Solus enim Christus Dei, άλλα περί του Χριστού, και το , « Εξελεύσεται ρά
metaphorice David appellatus, Donus pastor inveni- βδος εκ της ρίζης Ιεσσαί, και άνθος εκ της ρίζης ανα
tur, dux et salvator Dei gregis et Ecclesiae factus ; 6ήσεται , και επαναπαύσεται επ' αυτόν Πνεύμα του
qui rex super omnem spiritualean Israel a Patre (Γ. 38, v ) Θεού· , και τα τούτοις εξής είκότως περί
constituendus, soluta a Domino populi ejus captivi- του αυτού και τα ενθάδε , ώς περί Δαυίδ προφητευό
tate prophetizatur. μενα , λέγεσθαι πεπεισμεθα. Μόνος γάρο Χριστός του
Θεού, κατά την μεταφοράς της προσηγορίας και Δαυίδ χρηματίσας, ποιμήν και καλός άναδέδεικται, αρχη
γος και Σωτήρτης του Θεού ποίμνης τε και Εκκλησίας γεγενημένος· ός βασιλεύς επί πάντα τον νοητόν Ισ
ραήλ υπό του Πατρός κατασταθήσεσθαι μετά το επιστρέψαι Κύριον την αιχμαλωσίαν του λαού αυτού
προφητεύεται.
CAPUT XLII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MB'.
Ex Daniele . Από του Δανιήλ1.
Παc Daniel dicit : I . diebus autem regnorunι Δανιήλ έστιν ο φάσκων: « Και εν τοις χρόνους των
16 Εzech. ΧΧΧν11, 21 28, 11 Psal. 1 , 7 . 8 Psal. XV1, 44. 19 ibid, 43. 20 Psal. LXXXVIII, 27. 1" ibid .
| 28. 11 lsa. XI, 1 , 2 .
1415 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . I. 1174
βασιλέων αναστήσει ο Θεός του ουρανού βασιλείαν Α illorum suscitabit Deus cali alterum regnum, quod
άλλην, ήτις εις τους αιώνας έσται και ου φθαρήσεται, in alernum erit et non dissipabitur, et regnum
και αύτη η βασιλεία άλλο έθνος ου μή εάση, πατάξει ejus alteri populo non tradetur : comminuel autem
τον αιώνα, καθάπερ ηλειας εεξξόκαι
δε και αφανίσει τάς βασιλείας,
συνεώρακας ο αυτήτμηθέντα
όρους
στήσεται εις et consumet universa regna haec : et ipsum sta-
λίθον bit in eternum : secundum quod vidisti, quod de
άνευ χειρών,όκαι συνηλόησε το όστρακον, τον σίδηρον, monte abscissus est lapis sine manibus , et com
αλκ και τον άργυρον, και τον χρυσόν. 5 minuit testam, et ferrum, et es, et argentum, et
Κκαιαι τον χχαλκόν,
Και ταύτα περί της επί συντελεία των αιώνων γενη- aurum 23. » Ει haec de Christi in consummationem
σομένης του Χριστού βασιλείας δηλούται: ο γάρ τοι seculi regno referuntur. Lapis enim de monte sine
λίθος, ο εξ όρους τμηθείς άνευ χειρών, σύμβολον αν manibus abscissus, Symbolum esset Verbi Dei, ut
είη του Λόγου του Θεού , και εν άλλαις προφητείαις in aliis ostenditur proplheliis his verbis : « Ecce
λίθου προσαγορευθέντος , ως επί του, « Ιδού τίθημι ego mittam in fundamentis Sion lapiden proba
εν Σιών λίθον ακρογωνιαίον εκλεκτον έντιμον" ) και, tum , angularem 26; atque : « Lapidem quein
« Αίθον δν απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες , ούτος έγε- reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput
νήθη εις κεφαλήν γωνίας . » Τούτον ούν φησιν ο παρ- anguli 25. ) Πunc enim ait presens Iocus regna
ως λόγος τάς βασιλείας του κόσμου και τας αρχάς Β mundi, principalus, potestales et mundi reclores
και τάς εξουσίας και τους κοσμοκράτορας καθελόντα evertentem et delentem, sanctorum regnum in per
και συντρίψοντα καθέξειν την των αγίων βασιλείαν petuum occupaturum esse.
εις τον αιώνα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΓ'. CAPUT XLIII.
Τού αυτού. Ex eodem .
Ναβουχοδονόσορ ο βασιλεύς τους περί τον 'Ανανίαν Nabuchodonosor rex, conjectis in fornacem ignis
εις την κάμινον του πυρός εμβαλών, ώς έγνω μηδέν Anania ejusque sociis, cum comperissel cos igne
αυτούς υπό του πυρός ήδικημένους, αυτόπτης του illæsos, ipseque miraculi testis esse voluisset, ami
παραδόξου γενόμενος, τοίς εαυτού φίλοις είρηκώς cis Suis dixisse fertur : « Νonne tres viros ni
αναγέγραπται: « Ουχί τρείς άνδρας εβάλομεν εν μέσω simus in medium ignis compeditos 26 ? , Cui cum
του πυρός; » συμφησάντων δε αυτών, « Ιδού εγώ, isti respondissent, vere hoc esse , « Ecce ego, ait,
φησίν, ορώ άνδρας τέσσαρας λελυμένους, και περι - video quatuor viros Solutos et ainbulantes in medio
πατούντας εν τω πυρί , και φθορά ουδεμία εστίν εν ignis, el nihil corruptionisin eis est, el species quarti
αυτοίς, και η όρασις του τετάρτου ομοίωμα υιού Θεού » C similis Filio Dei 17. 5 Hebraicus textus • similitudi
ώσαύτως δε και το Εβραϊκόν ομοίωμα Yίου Θεού , nem Fili Deir fert, aliique similiter ediderunt inter
περιέχει , και οι λοιποί δε ομοίως εκδεδώκασιν έρ- pretes . 1dcirco huic notavimus locum, utpote his
μηνευταί· τούτου δή ούν ένεκαέση μειωσάμεθα τον τό- designata Filii Dei denominatione.
πον, ώς και εντεύθεν σημαινομένης της του Υιού του
Θεού προσηγορίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΔ'. CAPUT XLIV.
Του αυτού. Ex eodem .
Εν τούς οράμασιν ο Δανιήλ φησιν· « Εθεώρουν έν In visionibus Daniel dicit : • Aspiciebarm in
οράματι τής νυκτός, και ιδού , επί των νεφελών του ου- visione noctis, et ecce cum nubibus coli quasi
ρανού ως Υιός ανθρώπου ερχόμενος και έως του Πα- Filius hominis veniebat, el usque ad Antiquum die
λαιού των ημερών έφθασε , και προσηνέχθη αυτώ , rum pervenit : et in conspectu ejus obtulerunt
και εδόθη αυτώ ή εξουσία και η τιμή και η βασιλεία: eum. Ει dedit ei potestalem, et hoικorem, et regnum:
και πάντες οι λαοί , φυλαι , γλώσσαι δουλεύσουσιν et omnes populi, tribus, el lingue ipsi servient :
ούτω ή εξουσία αυτού, εξουσία αιώνιος , ήτις ου παρ- D polestas ejus, potestas eterna, que non auferetur :
ελεύσεται και η βασιλεία αυτού του διαφθαρήσεται.» et regnum ejus quod non corrumpetur 276. » Con
Συνάδει ταύτα τη του αυτου Δανιήλ προφητεία προ- Sentiunt haec curn ejusden Danielis prophelia de
θεσπιζούση περί της του Χριστού βασιλείας κατά τον Christi regno prænuntiante per lapidem de nionte
λίθον τον αποτμηθέντα εξ όρους άνευ χειρών» τις γαρ sine manibus abscissum. Quis enin alius, quasi
αν άλλος , ο ως Υιός ανθρώπου ερχόμενος επί των Filius hominis cum nubibus coli veniens, el usque
νεφελών, και έως του Παλαιού των ημερών φθάνων, ad Antiquum dierum perveniens esset, nisi Dominus
είη ή ο ειπών Kύριος ημών Ιησούς Χριστός, o noster Jesus Christus, propter 1ος formam servi
δι' ημάς μορφήν δούλου λαβών , και υιός ανθρώπου accipiens, et filius hominis factus dicensque : « Α
γενόμενος , « Εκ του Πατρός εξήλθον, και προς τον Deo exivi et ad Deum valo 28 ? , Qui et coram
Θεόν υπάγω; » ός και παρόντων των εαυτού μαθη- discipulis suis : Vilentibus illis, elevatus est, et
τών, « βλεπόντων αυτών, επήρθη, και νεφέλη υπέλα- ηubes suscepit eum 29. 5 Cumque intuerentur in
13 Dan. 1, 44, 45. 14 Isa. XXVII, 16. 25 Psal. CΧVΙΙ, 22 . 26 Dan. 113 , 91. 27 ibid . 92 . 7: Dan.
VII , 15 , 14. 18 Ioan. ΧΙΙ, 3. 23 Act . 1, 9.
1175 EUSEBJI CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA. 1176
celum, ecce viri duo in vestibus albis visi, eos de A βεν αυτόν, και ότε και ατενιζόντων εις τον ουρανόν,
secunda ejus manifestatione certiores fecerunι , ιδού δύο άνδρες εν εσθήσεσι λαμπραΐς όφθέντες, τα
cuundem rursus in nube venturum praedicenles. περί της δευτέρας αυτού παρουσίας αυτούς εδίδασκαν,
Christo igitur soli a Patre data est potestas, et ho- αύθις εν νεφέλη παραγενήσεσθαι αυτόν προλέγοντες.
HOr et regnum, ut omnes eum adorent gentes, Το ούν Χριστώ μόνο υπό του Πατρός εδόθη και η
« omnisque lingua con fileatur guia Dominus Jesus τιμή και η βασιλεία , ώστε πάντα τα έθνη λατρεύειν
Christus in gloria est Dei Patris 30, , αυτώ, και « πάσαν γλώσσαν εξομολογείσθαι, ότι Κύ
ριος Ιησούς Χριστός εις δόξαν Θεού πατρός. »
CAPUT XLV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΕ'.
Ex eodem . Του αυτού.
Precanti Danieli in omnis populi captivitate Ba- Εύξαμένω τώ Δανιήλ περί της εις Βαβυλώνα
Mylonis atque in Jerusalem solitudine, Gabriel vi. αιχμαλωσίας του παντός λαού, περί τε της ερτ μώ
sus est archangelus simulque ostendit septuaginta σεως της Ιερουσαλήμ, Γαβριήλ επιφανείς αρχάγγελος
annorum captivitatis finem, et Jerusalem restau- ομου τε αυτό σημαίνει το συμπέρασμα της εβδο
rationem, tempusque ab illa restauratione usque B μηκονταετούς αιχμαλωσίας , και την ανανέωσιν της
ad adventum Christi, ac secundum postea urbis Ιερουσαλήμ , τόν τε από της ανανεώσεως επί την
excidium, totiusque gentis servitutem, que post του Χριστού παρουσίαν χρόνον, και την μετά ταύτα
Christi Incarnationem consummata erit. Hæc sunt γενησομένην δευτέραν άλωσιν της πόλεως , και τον
igitur hujusce loci verba : « Daniel, nunc egressus επί πάσιν ανδραποδισμόν του παντός έθνους , τον
sum ut docerem te , et intelligeres. Ab exordio pre- μετά την του Χριστού παρουσίαν επιτελεσθέντα.
cum tuarium egressus est sermo : ego autem veni 'Εχουσι δε αυτού τουτον τον τρόπον αι λεξεις ( 13
με indicarem tibi, quia vir desideriorum es : tu νιήλ, νυν εξήλθον συμβιβάσαι σε σύνεσιν εν αρχή
ergo animadverte serimonerm, et intellige visionem. της δεήσεώς σου εξήλθεν λόγος , και εγώ ήλθον του
Septuaginta hebdomades abbreviate sunt super po- αναγγείλαί σοι, ότι ανήρ επιθυμιών σύ εί, και εννοή
pulum tuum, et super urberm sanctam tuanm, ut θητι εν τω βήματι, και σύνες εν τη οπτασία . 'Εβδο
consuminetur prevaricatio , et finem accipiat pec- μήκοντα εβδομάδες συνετμήθησαν επί τόν λαόν σου ,
calum, et deleatur iniquitas, et adducatur justitia και επί την πόλιν την αγίαν , του συντελεσθήναι
Sempiteria , et impleatur visio, et prophetia , et un- αμαρτίαν , και του σφραγίσαι αμαρτίας , και απο
gatur Sanctus sanctorum. Scito ergo el animad- λείψαι τας ανομίας , και του εξιλάσασθαι αδικίας ,
verte : ab exilu sermonis , ut iterum edificetur Je- C και αγαγείν δικαιοσύνην αιώνιον, και του σφραγίσαν
rusalem, usque ad Christum ducem, hebdomades όρασιν και προφήτην , και του χρίσαι άγιον αγίων.
seplein , et hebdomades sexaginta due erunt : et Και γνώση και συνήσεις από εξόδου λόγων (ου ) του
rursus edificabitur platea, et muri , in angustia αποκριθήναι και του οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ έως
temporum. Εt post hebdomades sexaginta duas oe- Χριστού ηγουμένου εβδομάδες ζ', και εβδομάδες ξ3':
cidetur Christus : et non erit ejus populus, qui και επιστρέψει , και οικοδομηθήσεται πλατεία , και
eum negaturius est. Ει civilalem, et sanctuarium τείχος, και κενωθήσονται οι καιροί. Και μετά τας
elissipabit populus cum duce venturo : et finis ejus εβδομάδας τάς ξβ' εξολοθρευθήσεται χρίσμα , και
vastitas, et post linen belli statuta desolatio. Con- κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ και την πόλιν, και το άγιον
firmabit autem pactum inuitis liebdomada una : et διαφθερεί συν τω ηγουμένω τα έρχομένω, και κοπή
in dimidio hebdomadis deficiet hostia et sacrifi- σονται εν κατακλυσμό , και έως τέλους πολέμου συν
cium : et erit in templo abouinatio desolationis : τετμημένου αφανισμούς. Και δυναμώσει διαθήκης
€t usque ad consunomalionerm et finem persevera» πολλοίς εβδομάς μία και εν τώ ήμίσει της εβδο
bil desolatio 31 . ) μάδος αρθήσεται θυσία και σπονδή , και επί το
ιερόν βδέλυγμα των ερημώσεων, και έως συντελείας καιρου συντέλεια δοθήσεται επί την ερήμωσιν.»
Eorum φuί precitatas hebdomades scrutati sunt, D Των εις τας προκειμένας εβδομάδας επιβεβληκό
unum novimus Africanum qui eas accuratius feli- των μόνον έσμεν 'Αφρικανόν ακριβέστατα και μάλλον
ciusque examinaverit. Necesse ideo videtur mihi παρά τους λοιπούς επιτετευγμένως τεθεωρηκότα και
ejus in hunc locum elucidationem in medium af- δή μοι δοκεί αναγκαίον είναι πρώτος αυτού την εις
ferre, dein speculari si quid et ipsi ex eo possi- ( Γ. 39 v ) τους τόπους διήγησιν εις μέσον αγαγείν,
mus inducere . Scribit igitur in quinto Chronogra είθ' ούτως επισκέψασθαι , εί τι άρα και αυτοι δυ
phiarum libro his verbis (4 ) : ναίμεθα συμβαλέσθαι τώ λόγω. Γράφει δή ούν εν
πέμπτο των Χρονογραφιών κατά λέξιν ούτως
CAPUT XLVI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Mς'.
Ex Africano. Αφρικανού.
• Ηic prophetic locus nulla elvix credenda nun- « Η μεν ούν περικοπή ούτω πως έχουσα πολλά τα
20 Philipp. 11,11. 31 Dan. 18, 22-27.
(1) Conſer Euscb. Demonst. vill, p. 389 ; llieron . in Dan . t. V , p . 632.
1177 ECLOGE PROPHETICÆ . - LIB . III. 4178
και παράδοξα σημαίνει · νυν δ' ών χρεία περί τε τους A tial. Nunc igitur de temporibus, rebusque quae ad
χρόνους και τα τούτοις συντείνοντα τον λόγον ποιη- ea pertinent tempora , nobis disserendum est. Quod
σόμεθα. "Οτι μεν ούν περί της του Χριστού παρου- quidem de Christi adventu haec dicuntur post heb
σίας λέγεται ταύτα μετά εβδομάδας ο' μέλλοντος επι - domades LXX venturi, apertum est. Εtenim a Sal
φαίνεσθαι, δηλον• επί γάρ του Σωτήρος ή από τούτου vatoris tempore invelerascunt prevaricationes, f
τα παραπτώματα παλαιούται, και αι αμαρτίαι συν- nem accipiunt per redemptionen peccata , delentur
τελούνται διά την άφεσιν , αί τε ανομίαι εξιλασμό propilialionis sacrificio jiquitates cum prevari
μετά των αδικιών απαλείφονται, δικαιοσύνη τε αιώνιος calionibus, et pro legis justitia sempilerna annun.
καταγγέλλεται ( παρά) την εκ νόμου, οράσεις τε και tiatur justitia, visiones scilicet et prophetise usque
προφητείαι μέχρις Ιωάννου χρίεται "Αγιος αγίων» ad Joannem; ungitur Sanctus Sanctorum. Ante
πρό γάρ της του Σωτήρος παρουσίας ουκ όντα ταύτα enin Salvatoris incarnationem haec nondum erant,
προσεδοκάτο μόνον. "Αρξασθαι δη των αριθμών, tantunomodo exspectabantur . Annorum supputatio
τούτ' έστι των ο' εβδομάδων, ά εστιν έτη υ ', ο nem, LXX scilicet heldonades, seu CDXC annos,in
άγγελος υποτίθεται και από εξόδου λόγου του αποκρι- cipit angelus • ab exitu sermonis , ut iterum edia
θήναι και του οικοδομήσαι Ιερουσαλήμ , συνέβη δε celur Jerusalem. » Evenerunt haec Artaxerxis Per
ταύτα επί 'Αρταξέρξου Περσών βασιλεύοντος είκοστώ Β sarum regis anno vicesimo. Nellenias enim, ejus
ετει. Νεεμίας γάρ ο τούτου οινοχόος δεηθείς αποκρί- pincerna , precatusresponsum accepit ut edificare
σεώς τε έτυχεν οικοδομηθήνα: Ιερουσαλήμ, και λόγος ιur Jerusalem, et exivit sermo haec precipiens ;
εξήλθεν κελεύων ταύτα : μέχρι γάρ εκείνου του χρό- etenim usque ad hoc leinporis urbs deserta fuerat.
νου ή πόλις ήρήμωτο . Κύρου γαρ μετά την εβδομη- Cyro post septuaginta captivitalis annos quoslibet
κονταετίαν της αιχμαλωσίας των βουλομένων έκαστον sponte remillenle, alii cuin Jesu summo sacerdole
εκουσιαστί καταπέμψαντος , οι μετά Ιησού του με - et Zorobabel profecli, alii deinde cum Esdra , tem
γάλου ιερέως και Ζοροβάβελ κατελθόντες, και οι επί plum quonlinus αdificarent, manibusque urbem
τούτοις άμα "Έζρα, τον νεών οικοδομείν εκωλύοντο τα cingerent, primo impelieliantur, quasi hoc non
πρώτα, και τείχος τη πόλει περιβαλείν, ώς oύ κεκε- Amperato. Exspectaluin est igitur usque ad Nelie
λευσμένου τούτου. "Έμεινεν ούν έως Νεεμίου και miam, Artaxerxisque regni vicesiimum annum, Per
βασιλείας 'Αρταξέρξου εικοσαετούς , Περσών δε ηγε - sarumautemimperii quintum decimun: el centesi
μονίας πεντεκαιδεκάτω και εκατοστώ, από δε της ιum, CLXXXV ab oppugnata Jerusalem annis. Tunc
αλώσεως Ιερουσαλήμ ρπε' έτη και τότε βασιλεύς res Artaxerxes urbem edificariJussit, missusque Ne.
'Αρταξέρξης εκέλευσεν οικοδομηθήναι την πόλιν, hemias qui operi preesset ; ideo edificata est pla
Νεεμίας τε καταπεμφθείς του έργου προέστη, ή δε 1ea, weniaque circum educta sunt, juxta prophe
οικοδομή πλατεία και περί τείχος, ώς προεφητεύθη• tiam : ex quo nobis ad Clhristum LXx liebdomades
κακείθεν αριθμούσιν ημίν ο' εβδομάδες εις τον Χρι- sunt numerande.
στον συντελούνται.
Ει γάρ άλλοθέν ποθεν αριθμείν άρξαίμεθα και ουκ Si enim aliter numcrare inceperimus, nec tem
εντεύθεν, ούτε ο χρόνος συνδραμείται, και πλείστα pις congruit, pluraque interpestive occurrunt.
άτοπα απαντήσει • εάν τε γάρ από Κύρου και της Νam si a Cyro primaque dinissione LXx hebdoma
πρώτης καταπομπής την αρχήν ποιησώμεθα της dum numerum suppulare inciperennus , centum
αριθμήσεως των ο' εβδομάδων , έτη ρ' και προσέτι anni supersunt, pluresque si ab illa die qua Da
περισσεύει , πλείων δε χρόνος , ει αφ' ής ημέρας τω ιieli angelus proplheliz: vit, et multo plures etiam
Δανιήλ ο άγγελος προεφήτευσεν, πολλώ δε πλείων, ει si a captivititis initio. Invenimus enim Ρersarum
απ' αρχής της αιχμαλωσίας: ευρίσκομεν γαρ την regnum CCXXX annorum spatio circunscriptum ,
Περσών βασιλείαν έτεσιν σλ' περιγραφομένην, τήν τε Macedonum vero ccc, ex quo ad Tiberii Causaris
Μακεδόνων εις έτη τ' παρατείνασαν, κακείθεν επί το annum sextum decimum Sexaginta anni efluxere.
Τιβερίου Καίσαρος έτος εκκαιδέκατον εις έτη ξ' • από ν Sed ab Artaxerxe LXx hebdomales ad Christi
δε 'Αρταξέρξου σ' εβδομάδες εις τον επί Χριστού συν- tenipus juxta Judeorum numeros consumuan
τελούνται χρόνος κατά τους Ιουδαίων αριθμούς. Από tur. Εtenim a Nethemia, quem Artaxerxes ad in
γάρ Νεεμίου, ός υπό 'Αρταξέρξου την Ιερουσαλήμ staurarudamJerusalem misit, anno quinto decimo et
ανοικίσων επέμφθη , έτει πεντεκαιδεκάτω και έκα- centesimo Persarum regni, ipsiusque Artaxerxis
στοστώ της Περσών βασιλείας, αυτού τε 'Αρταξέρξου regni vicesimo anno, olympiadis vero ociogesime
όγδοηκοστης τρίτης έτει τετάρτω, επί τούτον τον piadis scilicet ducenlesime secundae annum I,
χρόνον, ός ήν Ολυμπιάδος διακοσιοστης δευτέρας Συρerii vero Tiberii Caesaris annum sextum deci
έτος δεύτερον , Τιβερίου δε Καίσαρος ηγεμονίας έτος mum, anni elapsi sunt CDLXXV, vel CDXC juxta
εκκαιδέκατον , έτη συνάγεται υοε', άπερ 'Εβραϊκά Hebreos mensibus annum lunaribus numerantes,
τετρακόσια ενενήκοντα έτη γίνεται κατά τον σελη- qui sunt dierum XXIX et dimidis ; cum igitur cccLx.»
ναϊον μήνα τους ενιαυτούς εκείνων εξαριθμουμένων, dierum et quadrantis sit aicyclus, lunaren an
ός έστιν, ώς πρόχειρον ειπείν, ημερών εικόσι εννέα ηuoundecim excedit diebus, et φuadranle. Quapro
ήμισυ ούτως του κύκλου υπάρχοντος ή μερών εξ ' το. Όler Greci et Judaei eubolineos tres menses oclo
117) EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. III. – EXEGETICA . 1180
annis superaddunt ; namque octies undecim et qua- Α τάρτου την κατά σελήνην δωδεκάμηνον παραλλάσσειν
drans tres efficiunt menses . Anni igitur CDLΧΧν ημέραις ενδέκα και τετάρτω. Διά τούτο και Έλληνες
oclies LIx continent, et tres menses embolimei και Ιουδαίοι τρείς μήνας εμβολίμους έτεσιν οκτώ
cuique octavo anno alldili, ferme quindecim annos, παρεμβάλλουσιν · οκτάκι γάρ τα ένδεκα και τέταρτον
paucissimis exceptis diebus , complent. Sic igitur ποιεί τρίμηνον. Τα τοίνυν υοε' έτη οκταετηρίδες
CDLXXV annis lxx constant hebdomades. γίνονται νθ', και μήνες γ', ώς τριμήνου δε έμβο
λίμου τη οκταετία, γίνονται έτη πεντεκαίδεκα ολίγων ημερών αποδέοντα γίνεται · ταύτα δε προς τους (υ)οε'
έτεσιν αι ο' εβδομάδες συντελούνται.
Ηaec quidem in lunc locum Africanus disseruit. Ταύτα μεν ο πρoδηλωθείς ανήρ εις τους τόπους
Videanmus et nos, post hanc interpretationem, an επιβεβληκεν φέρε δή και ημείς μετά την αποδοθεί
aliler intelligere possimus, ne videamur, omissis σαν ερμηνείαν ίδωμεν, ει οίόν τε και ετέρως τοις τό
a Cyro ad Artaxerxem temporibus, haud ingenuarm πoις επιβαλείν, ώς αν μη δοκούμεν τους από Κύρου
interpretationem praebere, nec rationem afferre dis- και επί 'Αρταξέρξην υποκλέπτοντες χρόνους βιαιοτέ
criminis quod est inter septem helsdomades et ραν ποιείσθαι την απόδοσιν, και άλλως μή δε την αι
sexaginta duas, sicut divina ostendit Scriptura, non τίαν παριστάναι δοκεϊν της των επτά εβδομάδων και
sine verissimo ac profundissimo consilio, his ver - των ξβ' διαιρέσεως, ήν ο θείος Λόγος πάντως που
bis : • Scito ergo et animadverte : ab exitu sermo- Β μετά τινος ευλόγου διανοίας και βαθυτάτης συνέσεως
nis, ut iterum edificetur Jerusalem, usque ad Chri- πεποίηται φήσας : « Και γνώση και συνήσεις από εξ
slum ducem, hebdomades seplein, el hebdomades oδου λόγου του αποκριθήναι και του οικοδομήσαι Ιε
Sexaginta due erunt : et rursus edificabitur platea , ρουσαλήμ έως Χριστού ηγουμένου εβδομάδες ζ, και
el muri. » Attendas enim an vi ducta fieret inter - εβδομάδες ξ3' και επιστρέψει και οικοδομηθήσεται
pretalio, tempora numeratalibus ab ipso Cyro, de πλατεία και τείχος . » "Ορα δή ει μή αβίαστος γένοιτ'
quo Daniel prophelizat. Ηic nempe primus respon- αν ημίν ή διήγησις εξ αυτου Κύρου , καθ' όν ο Δανιήλ
sum de Jerusalem instauratione edixit, teste Esdra προφητεύει, τους χρόνους απαριθμουμένοις . Ούτος
his verbis: « In anno primo Cyri regis Persarum, γαρ ούν πρώτος την περί του ανεγείρει την Ιερου
ut compleretur verbum Domini ex ore Jeremie, σαλήμ απόκρισιν εξενήνoχε κατά την εν τω "Έζρα
suscitavit Dominus spiritum Cyri, regis Persa - γραφήν, τούτον έχουσαν τον τρόπον · « Και εν τω
rum : et traduxit vocemin omni regno suo, etiam πρώτο έτει Κύρου βασιλέως Περσών, του τελεσθή
per Scripturam dicenς : Hec dicit Cyrus rex Per- ναι λόγος Κυρίου από στόματος Ιερεμίου, εξήγειρε
Sarum : Omnia regna terre dedit milhi Dominus Κύριος το πνεύμα Κύρου βασιλέως Περσών,και παρ
Deus coli, et ipse precepit mihi ut edificarem ei ήγγειλε φωνήν εν πάση βασιλεία αυτού , και γε έγ
domum in Jerusalem, que est in Judea. Quis est 6 γράπτως, λέγων· Ούτως είπεν Κύρος ο βασιλεύς Περ
in vobis de universo populo ejus? Sit Deus illius σών: Πάσας τάς βασιλείας της γης παρέδωκέ μου
cumipso. Ascendat in Jerusalem 31* ; • et reliqua. Κύριος ο Θεός του ουρανού , και αυτός έπεσκέψατο
Quibus addit : « Rex quoque Cyrus protulit vasa επ' εμέ του οικοδομήσαι αυτό οίκον εν Ιερουσαλήμ
templi Domini, quetulerat Naluchodonosor de Je - τη εν Ιουδαία. Τις ενυμίν από παντός του λαού αυ
rusalem, et posuerat ea in templo dei sui. Protu- του; Και έσται ο Θεός αυτού μετ' αυτού , και αναβή
lit autem ea Cyrus, rex Persarum, per manum σεται εις Ιερουσαλήμ και τα εξής. Oις επιφέρεται :
Mithridalis , et annumeravit ea Samanassar « Και ο βασιλεύς Κύρος εξήνεγκε τα σκεύη οίκου
principi Juda 11. 5 Deinde narrat Scriptura quo- Κυρίου, και έλαβεν Ναβουχοδονόσορ από Ιερουσαλήμ,
modo primi redeuntes templi fundamenta jeece- και έδωκεν αυτά εν οίκω θεού αυτού. Και εξήνεγκεν
rint, quomodo in laboribus impediti sint hoc tem- αυτά Κύρος, ο βασιλεύς Περσών, επί χείρα Μιθριδά.
poris intervallo, usque ad septimam annorum heb- του και ήρίθμησεν αυτά τω Σαμανασσάρ, άρχοντι του
domadem. Quadraginta igitur et sex annorum sp .- Ιούδα. » Επί τούτους ιστορεί η Γραφή ως ανελθόντες
tium a Cyro ad sextum Darii annum elabitur: donec οι πρώτοι καταβάλλονται τους του ιερού θεμελίους,
templi compleatur edificatio. Ideo ab aliis primas D και ως είργονται γε εν τω μεταξύ χρόνο της σπου
septem hebdomades Scriptura sejunxit, interval- δης, έως επί εβδόμην ετών εβδομάδα. Τεσσαράκοντα
lum significans inter primum conjecta templi (C. 40 vo) γούν και εξ έτη από Κύρου και επί το Δα
Tundamenta , perfectamque totius edificii ex - ρείου έκτoν έτος περιγράφεται , εν ώ πέρας έσχει τα
structionem. Cyrus enim , annos unum et tri- της του ναού οικοδομής · όθεν είκότως από των λο:-
ginta cum regnavisset , Cambysi filio imperium πών εβδομάδας ζ' τάς πρώτας ο λόγος αφωρίσατο, τον
triadidit ; cui, post novem annorum regnum , μεταξύ χρόνος της πρώτης καταβολής των του ναού
Darius successit, iterumque , sicut quondam θεμελίων και της εις άκρον αυτου αναπληρώσεωςέμ
Cyrus, Jerusalem ædificandam edicto jussit. Atque φήναι βουλόμενος. Κύρος μέν γάρ έτη τριάκοντα και
Sexto ejus imperii anno, qui quadragesimus Sextus έν βασιλεύσας, Καμβύση τώ παιδί παραδίδωσι την
a Cyro erat, edificatio perficitur . Unde in Salvato- αρχή , ού επί εννέα διαγενομένου έτεσι, Δαρείος την

31• 1 Esdr. 1, 1-3 . 32 ibid. 7, 8.

1181 ECLOGÆ PROPHETICÆ . — “ LIB . III. 1182
βασιλείαν παραλαβών, αύθις μετά Κύρον διά του Α rem nostrum invecti dicebant : Quadraginta et
προγράμματος την Ιερουσαλήμ οικοδομηθήναι προσ- Sex annis edifcatum est templum hoc , et tu in
τάττει. Και δή κατά το έκτος αυτού της αρχής έτος , tribus diebus excilabis illud 32• ? » Juxta autein Jo
όπερ ήν από Κύρου τεσσαρακοστών και έκτον, τα της sephum novem et quadraginta anni sunt a Cyro ad
οικοδομής αποπληρούται· όθεν ορμώμενοι τώ Σωτήρι nonum Darii annum, φuo perfectam dicit tem
ημών έλεγον Μ ' και εξ έτεσιν ώκοδομήθη ο ναός pli edificationem, in undecimo Archeologiae libro
ούτος, και συ εν τρισιν ημέραις εγερείς αυτόν; » templi instaurationem narraus septimo Darii regni
Κατά δε τον Ιώσηπον ο' (9') και μ' έτη ακριβώς τα noni anni meliuse absolutam. Additque : Eratque
από Κύρου επί το Δαρείου ένατον έτος συνάγεται, εν tunc Hierosolymilanis aristocralia oligarchia mista;
και τέλος επιθεϊναι τη του ναού οικοδομή εν τω ενδε - Sacerdotes enimrebus praefuerunt , donec Asamύuei
κάτω της Αρχαιολογίας φησιν αυτολεξεί δηλών οικο - posteri sortirentur regnum (1). » He igitur in pro
δομηθήσεσθαι τον ναόν ζ" (sic) μηνί του ενάτου της phetia relate septem hebdomades , quae ad nonum
επί Δαρείου βασιλείας έτους: οίς και επιφέρει λέγων· Darii annum desinunt, istam ob causam a celeris
• Κατώκισαν δε εν τοις Ιεροσολύμοις πολιτεία χρώ- discriminale sunt. Videarnus nunc ad que perti
μενου αριστοκρατορική μετά ολιγαρχίας· οι γάρ nearnt tempora reliquae hebdomades sexaginta duae .
ιερείς προεστήκεσαν των πραγμάτων, άχρι ου τους και Nonus Darii annus juxta Graecorum historie chro
'Ασαμωναίου συνέβη βασιλεύειν έγγόνους. » Αίδε μέν " nologiamseptime et seragesime Olympiadi respon
ουν αι εν τη προφητεία φερόμενα: ζ' εβδομάδες εις το det ; ab hac ad centesimam sexfam decimam Olympia
προδεδηλωμένον έτος Δαρείου περιοριζόμεναι, πρό- dem, qua Seleucus, Alexandro mortuo, Syria tota
δηλον ουν δι' ήν αιτίαν τών (τον) από των λοιπών αφο- ac Babylonia politus est , anni sunt ducenti; hinc
ρισμόν ειλήφασιν ."Ίδωμεν δε και τας λοιπάς ξβ' επι ad mortem Simonis , Judeorum summi sacerdotis,
ποίους περιορίζονται χρόνους. Το μεν δή ένατον έτος Sub Syriorum ditione septem et septuaginta et cen
Δαρείου κατά την εβδόμην και εξηκοστήν Ολυμπιάδα tum effluxisse annos primus Maclhabeorum liber ,
εκ της των παρ' "Ελλησι χρονογράφων παρίσταται qui historiam ad Simonem usque narrat , memi
ιστορίας από δή ούν ταύτης επί την εκατοστών εκ- nit 38. Rursus exinde sacerdotum seriem accura
καιδεκάτην Ολυμπιάδα , καθ' ήν Σέλευκος μετά την tissime referens Josephus (2), post Simonem narrat
"Αλεξάνδρου τελευτην Συρίας απάσης και Βαβυλωνίας prefuisse populo Joannem et Hyrcanum annos no
εκράτησεν, έτη γίνεται σ'• εντεύθεν δ' επί την τελευ - ven et viginti ; huic successorem Aristobulum
την Σίμωνος , Ιουδαίων αρχιερέως , της κατά Συρίαν unum regnavisse annum; quo mortuo Alexandrum
αρχής ζ' και ο' και ε' διαγενέσθαι η πρώτη των κα- septem et viginti annos , et post eum conjugem
λουμένων Μακκαβαϊκών σημαίνει γραφή, μέχρι τού- C Alexandram, ad quam omnes ab anno Darii nono
του περιγράφουσα την ιστορίαν. Πάλιν δ' εντεύθεν anni quatuor et triginta et quadringenti effluxere ,
τας των ιερέων διαδοχάς ακριβέστατα επισημαινόμε- qui sunt sexaginta due hebdomades , quibus prae
νος ο Ιώσηπος μετά Σίμωνα τον προδεδηλωμένον fuerunt christi , summi scilicet sacerdotes , qui a
φησί καθηγήσασθαι του λαού Ιωάννην τον και Υρ. Cyro populi rebus prefuerunt. Constalenim ex sacra
κανον έτεσιν θ' και κ ' · τούτον δε διαδέξασθαι 'Αρι - Scriptura, necnon e citatis Josephi Iocis , quod
στόβουλον, όν και βασιλεύσαι ενιαυτόν · μετά δε του - post reditum e Babylone, ab ipso Jesu sacerdotle
τον Αλέξανδρος έτεσι κζ', μεθ' όν την γυναίκα Αλε - magno ducibus et principibus continua serie Judai
ξάνδραν, εφ' ήν τα πάντα από ενάτου έτους Δαρείου usi sunt, usque ad illos quos Josephus Asamonti fi
έτη συνάγεται υλδ', οπόσα δ' αν γένοιτο εκ των ξβ' lios vocat, Scriptura vero Machabeos nominavit ,
εβδομάδων εν αίς οι χριστοί ηγούμενοι , ούτοι δ' αν quorum primus Sunimum obtinuit pontificalumJu
είεν οι αρχιερείς ,αρξάμενοι από Κύρου των του έθνους das Machabeus cognomine , fugatisque Antioclii
προέστησαν πραγμάτων. Πρόδηλον γάρ από τε της ducibus populo prafuit. Post eum frater ejus Jona
Ιεράς Γραφής, ου μέν (μην) αλλά και από των προ- thas summum simul pontificatum et populi impe
τεθεισών του Ιωσήπου φωνών, ώς ότι μετά την από rium accepίι; rursunmque ejus frater Simon sun
Βαβυλώνος επάνοδον, εξ αυτού Ιησού του ιερέως 8 ηus fuit sacerdos, post quem Hyrcanus, post quem
του μεγάλου ηγεμόσι και άρχουσι τοις κατά δια- Judas, qui et Aristobulus dictus, successerunt : qui
δοχήν έχρώντο, μέχρι ών ο Ιώσηπος ονομάζει 'Ασαμω- primus summo sacerdotio regioque diadema adje
ναίου παίδων, ούς ή Γραφή Μακκαβαίους (f. 41) ώνόμα- cit . Post eum summo sacerdolio simul et regia po
σεν, ών πρώτος αρχιεράτευσεν Ιούδας ο Μακκαβαίος testate accepta, Alexander, succedente ei conjuge,
επικληθείς , ός και καθηγήσατο του λαού τους Αντιόχου mortuus est. Tunc completis que Danieli predicta
τροπωσάμενος στρατηγούς . Μεθ' ον Ιωνάθης άδελ fuerunt bebdomadibus, imperare desinuntprincipes
φος αυτού ομου την αρχιερωσύνην και την του λαού e sacerdotibus cognominati christi ; ut ostende
διαλαμβάνει προστασίας και αύθις τούτου αδελφός retur haec verba usque ad christum ducem adillas
Σιμων αρχιερεύς, μεθ' ον Υρκανός, μεθ' ον Ιούδας, hebdomades spectare; quasi manifestius diceretur :
34 Joan. 1, 20. 28 Ι Μachab.1.
(1) Joseph. Arch. Σι, 4, 8. (2) Joseph. Αntig. Xx, 10,3.
1185 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. III. — EXEGETICA. 1183
Novem et sexaginta efluent hebdomades , scilicet Ao και Αριστόβουλος, διαδέχεται και πρώτος επί τη
trium et octoginta et quadringentorum annorum αρχιερωσύνη και βασιλεία περιέθετο διάδημα. Μεθ'
spatium, in quo christus summusque sacerdos oν την αρχιερωσύνην ομού και την βασιλείαν παρα
vice continua dux populi rebus praeerit. Αtque λαθών 'Αλέξανδρος επί διαδόχα γυναικι τελευτα· εν
igitur cuilibet manifestumn videtur iis quae demon- ώ των εν τώ Δανιήλ συμπερασθεισών εβδομάδων οι
stravimus lot elapsos fuisse annos a Cyro ad Ale - εξ ιερέων άρχοντες χριστοί προσαγορευόμενοι διαλεί
xandri mortem, ul:imi e sumnis sacerdotibus prin - πουσιν · ώστε δηλούν το φάσκον λόγιον, « έως χριστου
cipis . Ηoc enim mortuo sola omniumn usque ad hoc ηγουμένου, και τοσάσδε έσεσθαι εβδομάδας · ωσεί σα.
temporis mulier gentis obtinuit regnum. Ex quo φέστερον ειρήκει, θ' και ξ' διελεύσεσθαι ετών εβδο
Judeorum principalus simul et summum sacerdo- μάδας, τούτ' έστι χρόνων(ον ) γ' και ' και υ' ετών, εν
tium , prius copulala , separantur. Accepto enim ώ χριστος της και αρχιερεύς κατά διαδοχήν ηγούμε
Alexandra imperio, summum ilio suo Hyrcano νος των του λαού προστήσεται πραγμάτων. Και δη
Sacerdotium tradidit , et post novem annorum παντί τω σαφές εκ των προπαρατεθέντων ημίν, ώς
regnum obiit. Deinde Aristobulus , alius ipse ple- τοσούτος ετών αριθμός των από Κύρου και επί της
rumque curn fratre litigans, illum summo saccardo. τελευτην Αλεξάνδρου του υστάτου αυτών ήγησαμε
είo spoliat, et ipse post tres annos regno dejicitur . Β νου αρχιερέως παρίσταται. Μεθ' ον μόνη των πώποτε
Continuo Romanorum dux Pompeius Superveniens, το τηνικαύτα γυνή τήν του έθνους βασιλείαν διαλαμ
Jerusalem vi oppugnat, sanctaque polluit, usque ad 6άνει, εξ ής ομου τά τε της Ιουδαίων ηγεμονίας , και
adyta ten: pli progressus , captiνumque cum iliis τα της εκ προγόνων ευσταθώς προϊούσης αρχιερωσύ
Aristobulum Romam abducit. Dein et Hyrcano a νης συγχείται. Διαλαβούσα γούν και προδεδηλωμένη
Parthis in captivitatem duclo , Jultorum regnin την αρχήν, την μεν αρχιερωσύνην Υρκανω το παιδί
primus e gentibus Herodes a Romanorum senatu δίδωσιν, αυτή δε την βασιλείαν έτη θ' κατασχουσα τι.
accepit. Uι refert Josephus (1) , Iduneus palermo λευτά. Μεθ' ήν 'Αριστόβουλος, έτερος αυτός πλειστα
erat genere , Aralis vero materno. (2 ) Narrat AIYi- στασιάσας προς τον αδελφόν , εκείνον μεν την αρχιε
canus non multo post : « Ferunt , qui ejus origi- ρωσύνην αφαιρείται, αυτός δε προς ταύτη και της
nem accurate inquisiverunt , Antipatrem qui pater" βασιλείας μετά τρίτον έτος αποπίπτει. Ρωμαίον
ejusfuisse perhibetur) ,cujusdam Herodis Ascalonite γάρ αυτίκα στρατηγός Πομπήιος επιστάς, την μεν
ilion, unius ex Apollinis templi servis.» Quo igitur Ιερουσαλήμ κατά κράτος πολιορκεί, μιαίνει τε τα
Judeorum regnum consecuto , impleta est tum ce- άγια μέχρι των αδύτων του ιερού προελθών, τον δε
1erorum prophetarum, tum praecipue haec apud 'Αριστόβουλον δέσμιον επι Ρώμης άμα τέκνους ανα.
MoysemJacobi predictio : « Non auferetur sceptrum C πέμπει μεθ' όν και του Υρκανού υπό Πάρθων αιχμα
de Juda, et dux de femore ejus, donec veniat qui λώτου αχθέντος, την κατά Ιουδαίων βασιλείαν πρώ
mittendus est ; et ipse erit exspectatio gentium 34. τος εξ εθνών Ηρώδης παρά της συγκλήτου Ρωμαίων
Αιqui manifestum est sive historiis , sive iis quae εγχειρίζεται ως μέν ο Ιώσηπος παραδίδωσιν , Ιδου
retulimus, usque ad Ηeroderm, quo regnante natus μαίος κατά πατέρα το γένος ών, Αράβιος δε κατά
est Christus , totius gentis sceptrum non ablatum μητέρα» ώς δ' ο 'Αφρικανός, ου μικρώ πρόσθεν εμνή
fuisse de Hebreis. Primo igitur ex aliena gente re- σθημεν· « Φασιν οι τα κατ' αυτόν ακριβούντες 'AY
gnante Herode, continuo Christi incarnatio impleta τίπατρον ( τούτον δ' είναι αυτό πατέρα) Ηρώδου
est, gentiumque prenuntiιta exspectatio , diffusa τινός 'Ασκαλωνίτου των περί τον νεών του Απόλλω.
per omnem gentenm Salvatoris nostri doctrina , νος ιεροδούλων γεγονέναι. ) Εις δή ούν τον τοιούτον
revera consuminari capit. Tunc et Danielis, post της Ιουδαίων περιελθούσης αρχής, εν τα (sic) αυτο
helbdomades de quibus disseruimus, exitum habuit μετά των άλλων προφητών και η παρά Μωϋσει φερε
prisdictio, dicenς : « Ει post hebdomades sexaginta μένη του Ιακώβ πληρούται προρρησις : « Ουκ έκλεί
duas occidetur Christus, et judicium non est in eo. ψει άρχων εξ Ιούδα » φήσασα, « και ηγούμενος εκτων
Ει civitatem et sanctuarium dissipabit populus cum μηρών αυτού, έως αν έλθη η απόκειται και αυτός
duce venturo : et finis ejus vastilas, et post finem D προσδοκία εθνών. Και πρόδηλόν γε έκ τε των ιστο
belli slaluta desolatio . ) ριών, και των ημίν παρατεθέντων, ότι δή μέχρις
"Ηρώδου, καθ' όν ο Χριστός γεγέννηται, ου διέλειπεν ή εξ αυτών Εβραίων κατά (Γ. 41 v") διαδοχήν του
παντός έθνους ηγησαμένων αρχή . Πρώτου δε το γένος αλλοφύλου βασιλεύσαντος αυτών Ηρώδου , αυτίκα
μεν και η του Χριστού παρουσία πληρούται, και η των εθνών προθεσπισθείσα προσδοκία διά της εις πάν
έθνος διαδραμούσης του Σωτήρος ημών διδασκαλίας έργω συντελείσθαι ήρξατο τότε και η εν τω Δανιήλ
μετά τις διαληφθείσας ημίν εβδομάδας πρόρρησις έπεσφραγίζετο, φάσκουσα: « Και μετά τας εβδομάδα;
τάς ξβ'εξολοθρευθήσεται χρίσμα, και κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ και την πόλιν και το άγιον διαφθερεί συν
τώ ηγουμένω το ερχομένως και κοπήσονται εν κατακλυσμό, και έως τέλους πολέμου συντετμημένου
αφανισμoίς.
« Quodam igitur modo, priorum de quibus men- « Τίνα μεν ούν τρόπον ή των προρρηθεισών εβδο
* Gen. XLIX, 10.
(1) Joseph. Αntig. XIV, 7, 3. (2) Euseb. Ηist. cccl. 1, 7, 8.
14S3 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . III. 1186
μάδων των τε προτέρων [ ν]ζ', και τωνεπί ταύταις ξ3', A tionem modo fecimus, hebdomadum [ι] νιι, cete
προφητεία (1), εν αίς κατά την του γένους διαδοχήν rarumque post illas LXII, prophelia , - quibus
προσήκει διαλαμβάνειν, και τη μέχρι των Ηρώδου summum sacerdotium generis jure obligit, cum
χρόνων ιστορία δηλούση τους κατά διαδοχήν αρχιερείς usque ad Ηerodis tempora omnes ostendit historia
διά πάσης χριστος της και αρχιερεύς ηγείτο του λαού, sacerdotes magnos successionis vice per totam
ως διά τουτί ειρήσθαι τώ χρησμώ το, έως χριστού eorum vitam , quando christusquivis et summus sa
ηγουμένου , και πέρας είληφεν εις τους κατά Ηρώδην cerdos populo preerat, ut eam ob causarm Oraculo
χρόνους, ως δύναμις ημίν, δεδήλωται. Πώς δ' επί diceretur, usque ad christum ducem, exitum
τούτοις μετά την συμπλήρωσιν του προδηλωθέντος Herodis tempore thabuit, sicut , quantum licuit de
των εβδομάδων χρόνου και εξωλοθρεύθη χρίσμα, ότι μή moustravimus. Quomodo autem post consumma
κρίμα ήν εν αυτώ, και ώσπερ δ' ούν το λόγιον μηνύει, tum predielarum hebdomadum tempus, « abolitum
σημαίνουν ότι μετά κρίσεως ευλόγου το χρίσμα το est chrisma, quia non judicium erat in eo, sicut
κατά την αρχιερωσύνην επί του δηλουμένου καιρού fert Scripture textus, significans quod, post judi
συντελεσθήσεται, σαφές αν γένοιτο τοίς επιστήσασι cium prudens, chrisma, secundum summum sa
τη τε του νόμου διατάξει,(εν ή δια βίου μέχρις αυτής cerdotium, absolutum erit, apertum esset his qui
τελευτής προστέτακται την αρχιερωσύνην τους οίς P legis praeceptioni inherent (gua per totarm vitam
κατά την του γένους διαδοχήν προσήκει διαλαμβάνειν), sque ad mortem summumsortiuntur sacerdotium,
και τη μέχρι των Ηρώδου χρόνων ιστορία, δηλούση quibus hoc munus generis jure obligit), atque
τους κατά διαδοχήν αρχιερείς διά πάσης της αυτών usque ad Herodis lempus historia, quæ osterdit
ζωής ακολούθως τη περί αυτών νομοθεσία της τιμής jure successionis sacerdotes summos hac dignitate
ήξιώσθαι, όπως τε κατ' αυτόν Ηρώδης ου μόνον τα per totam vitam secundum illam legislationem po
της τοιαύτης περί τους αρχιερείς διαταγής συγχεί - titos, quod Ηerode regnante non modo hape ipsa
ταί τε και διαφθείρεται, αλλά και της αγίας στολής, de stNm mis sacerdotibus lex abrogata et deleta est.
ήν υπομόνον ( sic) εξην είναι τον αρχιερέα, ότι μή δ' sed et sancta vestis, qua solum indui fus erat sum
ετέρω αυτό μόνο εν ταύτη λειτουργείν εξόν ήν, Inum sacerdotem, quamque nulli nisi ipsi soli in
την εξουσίαν αυτούς Ηρώδης αφελόμενος υφ'εαυτόν, solemnibus ritibus ferre licitum erat, postquam ab
και ταύτα αλλόφυλος ών, ποιείται. Ει δε χρή και τού iis detractam sibi, cum esset alienigena , Herodes
των παραθέσθαι ελέγχους, δέχoυ δή του μάρτυρος τάς assumpsit. Quorum si documenta sunt prebenda,
φωνάς (ας) ο εξ αυτών Εβραίων Ιώσηπος, της των testis adhibeatar Hebraicusipse Josephus, necnon
ιερέων και αυτός ήξιωμένος τιμής, και γένους τους sacerdotii dignitate honoratus, et genere apud eos
παρ' αυτούς διαφανεστάτου, έν εικοστό της Αρχαιο- praeclarissiro, qui in vicesimo Archaeologie li
λογίας κατατέθειται συγγράμματα. Περί μεν ούν της bro haec disserit. Ηoc igitur modo immutatam
τωναρχιερέων παρατροπής ώδε πως κατά λέξιν γράφει: summi sacerdotii successionem describit :
« Τήν δε βασιλείαν Ηρώδης παρά ( Ρωμαίων έγ- « Ηerodes, cum a Romanis regnum obtinuisset,
χειρισθείς, ουκέτι τους εκ του 'Ασαμωναίου γένους καθί non jam Asamonæos summos conslilait sacerdotes ,
στησιν αρχιερείς, αλλά τισιν ασήμους και ουκεξιερέων sed hanc dignitatem quibusdam indignis , nec sa
ουσιν, πλήν ενός 'Αριστοβούλου , την τιμήν απένεμεν cerdotali genere natis , præler unum Aristobulum ,
τον δέ 'Αριστόβουλον, Υρκανού του από Παρθών assignavit. Aristobulum vero , Hyrcaniquondam in
αιχμαλωσιασθέντος υιον όντα καταστήσας αρχιερέα, captivitatem , Parthiς και
τη αδελφή αυτού συνώκησε Μαριάμμή, τήν του πλή- cerdotein constituit Sororenmque ejus Mariam sibi
θους προς εαυτόν (Γ. 42) θηρώμενος εύνοιαν διά την matrimonio devinxit, multitudinis gratiam sibi oby
Υρκανού μνήμην είτα φοβηθείς μή προς τον 'Αρι - Hsrcani memoriam caplans; postea timens ne ad
στόβουλος πάντες αποκλίνωσιν , ανεϊλεν αυτόν εν Ιε- Aristobulum omnes inclinarent , sustulit eum in
ριχώ, πνιγήναι μηχανησάμενος κολυμβώντα, καθώς Jericho, natantem aquis mersumesse fingens, sicut
ήδη δεδηλώκαμεν. Μετά τούτον ουκέτι τοίς εγγόνοις Djorm ostendimus. Quo interempto nunquam Asamo
των 'Ασαμωναίου παίδων την αρχιερωσύνην επίστευ- nati filiis summum credidit sacerdotium. Egit simi
σεν. "Έπραξε δε όμοια το Ηρώδη περί της καταστά- liter in eligendis sumrnis sacerdotibus Herodis
σίως των αρχιερέων 'Αρχέλαός τε ο παίς αυτού, και filius Archelaus, atque post eum Romani Judeo
μετά τούτον την αρχήν Ρωμαίοι των Ιουδαίων πα- rum imperium consecuti ( 2) . )
ραλαβόντες . )
Ταύτα μεν περί τούτων ο Ιώσηπος : περί δε της Hec quidem de his Josephus : verum de sacer
αρχιερατικής στολής εν τω οκτωκαιδεκάτω της 'Αρ- dorali veste in octavo el decimo Archeologia libro
χαιολογίας ταύτα ιστορεί: hæc narral :
« Ηρώδης δε βασιλεύσας την τε βάριν ταύτην έν « Herodes rex hoc calceamentum commodissime
(1) Seq. sie supplenda et legenda me monuit M . ρείς διά πάσης της αυτών ζωής, ότε χριστός τις και
J . Routlius coll. Magd. proses : προφητεία, - εν αρχιερεύς ηγείτο του λαού, ως διά τουτί ειρήσθαι το
ας την αρχιερωσύνην κατά την του γένους διαδοχήν χρησμό το , έως χριστου ηγουμένου , - πέρας.
προσήκει διαλαμβάνειν , και της μέχρι των Ηρώδου "(2 ) Joseph. Αntig . ΧΧ, 11, 5.
χρόνων ιστορίας δηλούσης τους κατά διαδοχήν αρχιε
 1197 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. III. – EXEGETICA. 1188
et magnifice apparatum Antoniam vocavit nomine, A επιτηδείω κειμένην κατασκευάσας πολυτελώς, 'Αν
et magni sacerdotis tunicam, ut sese habebat , as- τωνίαν καλεί όνομα, και την στολήν την αρχιερατικήν
sumpsit, nihil adversus se a populo . moliendum ώσπερ και λαμβάνει τήδε κειμένην κατείχεν, πι
propter eam ratus. Egit similiter Herodis ilius, στεύων ουδέν νεωτεριείν επ' αυτώ τον λαόν δι' αυτήν.
regnique successor Archelaus , a quo Romani im- "Έπρασσε δε τα όμοια το Ηρώδη και ο επικαταστα
perium accipientes, magni sacerdotis tunicam in θείς αυτώ βασιλεύς Αρχέλαος, υιός ών, παρ' ου Ρυ
domo saxis edificata sub sigilloincluserunt (1). » μαίοι διαδεξάμενοι την αρχήν εκράτους της στολής
του αρχιερέως αποκειμένης εν οίκω λίθου οικοδομη
θέντι υπό σφραγίδι. »
Quibus igitur certissime palet, predictis tempo 'Εκ δή τούτων αναμφίλεκτος γένοιτ' άν απόδειξις
ribus prophetias impletas fuisse . Quod si non iis ότι δή κατά τους δηλουμένους χρόνους τα της προ
consentirent circumcisi, postulanda esset ab iis φητείας περιγραφής έτυχεν: ει δε μη συνομολογοιεν
alia ac nostra hujus Scripturae Ioci interpretatio, τούτοις οι εκ περιτομής, αίτητέον αυτούς ετέραν πα
atque iis demonstrandum juxta ipsos mendacio ar- ρά την ημετέραν της Γραφής διήγησιν, και δεικτέου
guantur necesse est Gabrielis predictiones, si nul- ώς άρα κατ' αυτούς ψευδείς ανάγκη τας του τηλικού
Ius annorum ab eo usque ad hoc temporis fere και του Γαβριήλ απελέγχεσθαι προρρήσεις, ει μηδέν των
millium, quos prenuntiavit , adhuc evenerit. Ve- ° προαναπεφωνημένων εξ εκείνου και είς δεύρο χιλίων
rum nobis aperte verus sermo ostenditur, juxta ήδη πλησιαζόντων ετών γεγένηται. 'Αλλ' ημίν γε
sinceras quas protulimus interpretationes : et cum σαφώς αληθής ο λόγος αποδείκνυται κατά τας αβιά
iis congruenter indicare facile erit quoniodo po. στως παρατεθείσας ημίν διηγήσεις, αίς ακολούθως
strema post alias hebdomada una confirmavit pa- ευχερές αποδούναι τίνα τρόπον και η μετά πάσας
clum multis , Novum salutaris predicationis Te- υστάτη επιφερομένη εβδομάς μία ενεδυνάμωσεν δια
stamentuno , diffusunique per universam terram, θήκην πολλοίς , την Καινής Διαθήκην του σωτηρίου
nec jam uni soli Judeorum genti , sed et pluri- κηρύγματος, την επί πάσαν διαδοθείσαν την οικου
bus annuntiatum, ita ut ideo diceretur: Confir- μένην, και ουκέτι μεν ενί μόνο το Ιουδαίων έθνει,
mabit pactum multis hebdomada una. » Animadver - αλλ' ήδη και πλείοσι κηρυχθείσαν, ώστ' αν διά τούτο
tendum est quod non continuo reliquis hebdomadibus ειρήσθαι και το, « Δυναμώσει Διαθήκην πολλοίς
postrema hebdomada unasuccedit, quamrefert Scri- εβδομάς μία. και Επιστήσαι δε εύλογον, ότι μη εξής
plura confirmaturam esse pactum multis. Non enim ταϊς λοιπαίς εβδομάσιν η τελευταία εβδομάς μία συν
similiter in septem et sexaginta duabus hebdoma- ήτται, ήν φησιν ο λόγος δυναμώσεις Διαθήκην τοις
dibus, atque in una fecit. In prioribus enim totius c πολλοίς · ου γαρ ως επί των ζ και ξβ' εβδομάδων και
temporis numerumpartitus, inter septem statimque επί της μιάς πεποίηκεν: επ' εκείνων μεν γάρ, διελών
Sexaginta duas hebdomades recte tempus ordinavit, του παντός χρόνου τον αριθμόν είς τε τάς ζ' και εξής
septem aplans Sexaginta duabus, nullo interposito τας ξβ' εβδομάδας, συνημμένην πεποίηται την διαι
temporis spalio , ita ut haruin hebdomadum historiae ρεσιν, ταϊς ζ' τάς ξβ' συνάψας, και μηδένα χρόνον μη
concordantia nullo temporis intervallo frangeretur, δε πράξιν μεταξύ καταλιπών , ότι μηδ' έμφέρεται το
vel disjungeretur. Verum in hac una hebdomade διάλειμμα χρόνου διαιρούν και διαζευγνύον το συνημ
magnum quoddam subit discrimen, magna dilatio, μένον της κατ' εκείνας τας εβδομάδας ιστορίας. Επί
Elenium post hebdomades Sexaginta duas, primum δε της επιφερομένης εβδομάδος μιας μακρά τις και
dicit : 1 Occidetur christus et judicium non est in απεσχοινισμένη τυγχάνει διαστολή. Μετά γάρ τάς
eo 38 ; quod manifeste Herodis temporibus eritu εβδομάδας τας ξβ' πρώτόν φησιν· 'Εξολοθρευθήσε
probalum est ; dein subjicit : « Ει civitatem et san- ται χρίσμα , και κρίμα ουκ έστιν εν αυτώ, και ο και
ctuarium dissipabit populus cum duce venturo. 36 , πρόδηλον τινα τρόπον πέρας είληφεν επί των Ηρώ
Quis autem dissipabit, nisi animarum pestis diabo- δου χρόνων είτά φησι: « Και την πόλιν και το άγιον
lus? Quis dux est venturus, nisi qui primus e gen- διαφθερεί συν τω ( ft. 42, vo) ηγουμένη τα έρχομέ
tibus eis prefectus est Herodes, successoresque D νω.» Τίς δε διαφθερεί ή των ψυχών και διαφθορείς
ejus qui nunc usque Judeorum sceptrum accepe- διάβολος ; Τίς δε ερχόμενος ηγούμενος και ο ε;
runt ? Sicut igitur pristinos populi duces, magnoς εθνών πρώτος αυτών ήγησάμενος Ηρώδης, και οι
scilicet sacerdotes « christunι ducem allegorice μετ' αυτόν εις δεύρο την κατά Ιουδαίων ηγεμονίαν
νοcavit prophetia , ita illos qui, prioribus sublatis, διειληφότες ; "Ωσπερ γούν τους πάλαι αυτών ήγου
e gentili genere rebus prefuerunt, « ducem ventu - μένους αρχιερείς « χριστον ηγούμενου αινιγματωδώς
rum nominavit, dicens : Et civitatem et san- προσείπεν ή προφητεία, τον αυτόν τρόπον τους μετά
ctuarium dissipabit populus cum duce venturo; » την εκείνων κατάπαυσιν εξ εθνών αυτών άρξαντας
quod quidem apertius Aquila significavit hoc mo- «ερχόμενον ηγούμενον) τροσηγόρευσε, φήσασα: « Και
do, « Et civitatem et sanctuarium dissipabit po- την πόλιν και το άγιον διαφθερεί συν τω ήγο:-
pulus ducis venturi. » Compertuin est enim quo. μένω το ερχομένων όπερ σαφέστερον ο 'Ακύλη
28 Dan. 1x, 26. 86 ibid.
(1) Joseph . Αntig. Χνιι , 4, 5..
1183 ECLOGÆ PROPHETICÆ . — LIB . III. 1190
εαδέδωκε ποιήσας , « Και την πόλιν και το άγιον A modo populus exercitusque istorum qui post
διαφθερεί λαός ηγουμένου έρχομένου .» Και πρό - christos duces in Judeos imperium obtinuere,
δηλον όπως ο λαός και ο στρατός των μετά τους gentium usus legibus, civitalenmque et sanctua
χριστούς ηγουμένους την κατά Ιουδαίων αρχών rium pessimdedit, et spirituali sensu animarum
διαδεξαμένων εξ εθνών ηγουμένων , νόμοις έθνών quasi pestis factus, cum duce qui, juxta prophe
χρώμενος , και την πόλιν και το άγιον διέφθειρε , tiam, jarn venerat, omnem perniciem in pristinum
και ο κατά διάνοιαν δε των ψυχών ηγούμενος φθο - populum atque in civilalis incolas, deinin templunt,
ρεύς συν τω ηγουμένω τώ κατά την προφητείαν veteremque cultum in eo usitatum excogitavit.
εληλυθότι πάσαν φθοράν ενηργήσατο αυτό τε πρό Hanc vero causam Christi incarnationis quæ pro .
τερον τω λαώ, και τους την πόλιν ένοικούσι πολί - tinus facta est, quodammodo ostendit divina Scri
ταις, έπειτα δε και τώ ναώ και τη πάλαι συντε - plura dicenς : « Dominus de celo prospexit super
λουμένη εν αυτώ λατρεία. Και ταύτην γε αιτίαν τής filios hominum, ut videat si est intelligens, aut re
παραυτίκα γεγενημένης του Χριστού παρουσίας quirens Deum. Οmnes declinaverunt, simul inutiles
προσημαίνον που θείον λόγιόν φησιν: « Κύριος εκ του facti sunt : non est qui facial bonum, non est us
ουρανού διέκυψεν επί τους υιούς των ανθρώπων , του que ad unum 31 . Dein in istos ad hoc corruptionis
ιδείν ει έστι συνιών, η εκζητών τον Θεόν. Πάντες Β provolulos que ingruant calamitates edocens Scri
εξέκλιναν, άμα ήχρειώθησαν, ουκ έστι ποιών χρηστό- plura ait : Ει finis ejus vastitas, et post finem
τητα, ουκ έστιν έως ενός . » Είθ' ως διεφθορότων των belli statuta desolatio 38. 5 Quae cum acciderint,
προδεδηλωμένων τα διαληψόμενα αυτούς προδιδάσκων ( confirmabit pactumn multis hebdomada una. )
ο λόγος φησί: « Και κοπήσονται εν τω κατακλυσμό, Hoc vero paclum nihil aliud est ac salutaris
και επί τοσούτον γε κοπήσονται, έως τέλους πολέμου predicatio qua Salvator Dominusque noster Jesus
συντετμημένου αφανισμούς , έτι δε τούτων συντε- Christus Testamentum Novum in multis discipulis
λουμένων τε και ενεργουμένων, « Και δυναμώσει δια- suis confirmavit :tum quiden ante passionem cum
θήκην πολλοίς εβδομάς μία ,) Αύτη δ' αν είη ή του eis vivens ac conversatus, tum vero • post passio
σωτηρίου κηρύγματος, δι' ου της Καινής την παρά- lem suam per dies quadraginta apparens eis con
δοσιν Διαθήκης και Σωτήρ και Κύριος ημών Ιησούς gregatis, et Ioquens de regno Dei 39. ) Ιdeoque
Χριστός εν πολλοίς μαθητευθείσιν αυτώ ενεδυνά - « precepit eis ab Jerosolymis ne discederent. »
μωσε · τοτε μεν προ του πάθους συνών αυτοίς και Ηujus vero hebdomadis in dimidio, morte quam ab
συμπολιτευόμενος, τοτε δε και μετά την ανάληψιν Judeis perpessus est, impleta sunt divine prophe
δι' ημερών μ’ οπτανόμενος αυτούς και συναυλιζόμενος, o tie reliqua; cum quidem pertresannos et dimidium
και λέγων τα περί της βασιλείας του Θεού , διό και Evangelium praedicatum,ac deinde conscriptum est,
1 παρήγγελλεν αυτοίς από Ιεροσολύμων μή χωρί- quare dicitur : « In medio hebdomadis deficiet hoslia
ζεσθαι .» Ταύτης δε της εβδομάδος εν τώ ημίσει el sacrificium *0.» Constat enim per passionem defe
δι' ήν πέπoνθεν υπο Ιουδαίων επιβουλήν και τα ακό- cisse hostiam simul et sacrificium; quando, juxta
λουθα της θείας επληρώθη προόδήσεως : αμφί γούν Evangeliorum narrationem, velum templi scis.
τα τρία ήμισυ έτη κηρύξας και από της των Ευαγ- sum est in duas partes a summo usque deοrsum 4 ; »
γελέων παρίσταται γραφής· διό είρηται · « Και εν τω juxtaque Josephi historiam :
ημίσει της εβδομάδος αρθήσεται θυσία και σπονδή και σαφές γε όπως άμα τα πάθει δυνάμει ήρθη εξ
αυτών θυσία και σπονδή : ότε κατά μέν τήν τών Ευαγγελίων γραφήν « το καταπέτασμα του ναού εσχίσθη
από άνωθεν έως κάτω" ) κατά δε την τού Ιωσή του ιστορίαν·
« Εν αυτή τη Πεντηκοστή νύκτωροι ιερείς παρελ- « In ipsa Pentecoste noctu sacerdotes in tem
θόντες εις το ιερόν, ώσπερ αυτοίς έθος ήν, πρός τάς plum progressi, sicut consueverant, ad sacra fa
λειτουργίας, πρώτον μεν κινήσεως έφασαν αντιλαμ- ciendum, primo motum vehementem cum fragoro
βάνεσθαι και κτύπου, μετά δε ταύτα φωνής αθρόας" p factum esse dixerunt, dein magnam audiri vocem :
« Μεταβαίνομεν( ωμεν) εντεύθεν.) Hinc egrediamur ( 1). 1
Ταύτα δε κατά λέξιν και έτερα τούτοις παραπλήσια Hæc expresse, aliaque his similia Josephus cum
ταις ιστορίαις παραδούς ο Ιώσηπος συμβάλοιτ' άν in historiis refert , nobiscum videtur consentire,
ημίν είς απόδειξιν του δυνάμει λελύσθαι τε και καθη- demonstrantibus reipsa solutum ac deletum fuisse
ρήσθαι μετά το σωτήριον πάθος τα της του λαού σω- post Salvatoris passionem corporeum populi cul
ματικής λατρείας. Οίδα δε και άλλων εις την εβδο- tum. Novimus aliam quoque de hebdomade « con .
μάδα την « δυναμώσασαν διαθήκην πολλούς και αποδο firmalura pactum multis , datam interpretationenı.
θείσαν ερμηνείαν ταύτην γάρ εις την εν δεκάσιν Hec enim hebdomada, quasi septem decenniis con
εβδομάδα μεταλαβών ο λόγος παρίστη του σύμπαντα stans, omne apostolorum tempus, scilicet septua
των αποστόλων χρόνον εις εβδομηκονταετίαν συντεί- ginta annosindicare videretur, quibus Novi Tesla
νειν, εν ή το κήρυγμα της Καινής Διαθήκης ουκέτι menti predicatio liabita est, quod non uni, sed
ένι, αλλά πολλοίς έθνεσι κηρυχθέν εις πάσαν ενεδυ- multis annuntiatum gentibus per universam terrarm
37 Psal. x1, 2 , 3. 38 Dan. IX , 26. 29 Act. 1 , 3 . 50 Dan. 1x , 27, 31 Μatth. ΧΧVΙΙ, 51.
(1) Joseph. De bello Jud., v1, 5, 3.
 1191 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS. JII. - EXEGETICA. 1192
confirmatum est. Εtenim historiis patet Joannem, Α ναμώθη την οικουμένην. Και γάρ ούν εκ των ιστο
Christi discipulum, post anortem Domini, septua- ριών δείκνυται Ιωάννης και του Κυρίου μαθητής μετά
ginta annis superstitem vixisse, scilicet usque ad την ανάληψιν αυτού έτεσιν επιβιους ο'· μέχρι γάρ της
Trajani regnum; juxtaque hanc sententiam mani- Τραϊανού λόγος έχει παραμείναι αυτον βασιλείας:
festum est media hac decenniorum hebdomade de- κατά τε ταύτην την διήγησιν πρόδηλον όπως εν τω
ferisse hostiam et sacrificium, atφue abominatio. ημίσει ταύτης της εν δεκάσιν εβδομάδοςήρθη θυσία
nem desolationis » in loco sancto exstitisse. Nam- και σπονδή , και το λεγόμενον « βδέλυγμα της ερη
que a Salvatoris nostri resurrectione ad ultimam μώσεως και έστη εν τόπω αγίω. Τα γούν από της του
sub Vespasiano oppugnationem elapsi sunt anni Σωτήρος ημών αναστάσεως επί την υστάτην κατά
quinque et triginta ; quibus constaret predicte Ουεσπασιανών πολιορκίαν εις έτη πέντε και τριάκοντα
hebdomadis dimidium. Εtenim lammis et vasta- συντείνει· άπερ αν γένοιτο τηςαποδοθείσης εβδομάδος
tione penitus deleio vetere Sacro Sanctoque tem. το ήμισυ ότε και παντελή τήν διά πυρός φθοράν
plo haec hebdomada consummala est. Αtque illud, και κατασκαφήν του πάλαι ιερού και αγίου νεώ πε
• Deficief hostia et sacrificium, et erit in templo τoνθότος επισφράγισμα είληφε και το, «'Αρθήσεται
abominatio desolationis , usque ad consumama- θυσία και σπονδή , και επί το ιερόν βδέλυγμα των
tionem vitae permansurum ostendit Scriptura, Ilis 5 ερημώσεων , όπερ « βδέλυγμα ερημώσεως και μέχρι
additis : « Ει usque ad consummationem et finem συντελείας βίου παραμείναι δηλοί τό λόγιον, φάσκον:
perseverabit desolatio . ) « Και έως συντελείας καιρου συντέλεια δοθήσεται
Hoc breviter exposito, superest ut laiae prophe- επί την ερήμωσιν.)
είas aggrediantur, qui solus ex omni velere Scri. Αλλά ταύτα μεν επιτεμόμενοι, την διήγησιν παρα
ptura nobis elucidandus relinquitur. τεθείμεθα · ώρα δε ήδη μετελθείν και επί τον
"Ησαΐαν · ος μόνος από πάσης της παλαιάς ημίν περιλέλειπται Γραφής.

LIBER QUARTUS. ΛΟΓΟΣ Δ .

EX ISAIA . ΗΣΑΪΟΥ.
Propheticas deIsaia Eclogas, que sole nobis expo- ς Τάς από των Ησαΐου προφητικές Εκλογάς μόνας
nendae supersunt,tractaturi, eorum gratia qui pro- ' ημίν λειπούσας απανθίσασθαι πειρώμενοι, προς τους
plheliis fidem non adhibent, pauca ad prophetarum απίστως περί τας προφητείας διακειμένουςολίγα προ
veracitatem demonstrandarm praefabimur. Primum διαληψόμεθα εις παράστασιν τής των προφητών αλη
quidem iis qui ante nos fuerunt, rectum aptunique θείας. Και δή πρώτον καλώς και τους προ ημών τε
instituemus argumentum. Pulchre enim dixisse τηρημένον παραθήσομαι λογισμόν. Ευ γούν ειρηκέναι
mihi videntur, quomodo Moysis legi subditis lex μοι δοκούσιν, ώς άρα τους υπό τον Μωϋσέως νόμον αυ
ipsa testetur, quod gentes, quarum in nuedio vi- τος ο νόμος διαμαρτύρεται, ότι δη τα έθνη ών μεταξύ
vent, • augures et divinos audient. Tu autem, ait, πολιτεύσονται και κληδόνων και μαντειών ακούσονται:
3 Domino Deo tuo institutus es 3.5 lis etiam cum σοι δε , φησίν, « ουχ ούτως έδωκε Κύριος ο Θεός σου.»
interdixit divinus serimo auguriis omnique per de- Και έτι γε είργων αυτούς ο θείος λόγος έκ τε οιωνι
monum artificium divinatione, dixit : « Prophetam στικής και πάσης της διά δαιμόνων περιέργου μαντείας
de gente tua et de fratribus tuis suscitabit tibi Do. επιφέρει , λέγων · « Προφήτην εκ των αδελφών σου
minus Deus tuus 8. » Que igitur iis annuntiata, si αναστήσει σοι Κύριος ο Θεός σου .» Αρ' ούν τούτων
non eventu probata fuissent, nec apud eos sur- αυτούς αναγεγραμμένων, μή έργω δε γενομένων, μη
rexissent prophetie viri, numquid legi fidem adhi- D δε παρόντων αυτούς προφητών ανδρών,δύνατον ήν αυ
bere potuissent, vel annuntialo verbo, tam expresse τους πιστεύειν το νόμο, και τα ταύτα επαγγειλα
et manifeste nmendaci ? Nonne, ipsa indole ad futu- μένο λόγω ούτω προφανώς και εναργώς ψευδομένως
rorum scientiam propensa , in propriorum oraculo- ή δήλον ότι υπ' αυτής της περί την πρόγνωσιν των
rum contemplum perducti , quibus nihil verum, έσομένων λιχνείας αγόμενοι κατεφρόνησαν των ιδίων,
nihil divinum inesset, nullis subeuntibus prople- ώς ουδέν αληθές εχόντων ουδέ θείον , διά το μή είναι
tis, sponte ad gentium et valicinia et oracula con- παρ' αυτούς προφήτας, αυτόμoλοι δε επί τα των εθνών
fugissent ? Verum videntur non tantummodo Moy- μαντεία τε και χρηστήρια μετήεσαν ; Αλλά γάρ φαι
Sem, sed et Imultos qui post eum suscitati sunt, νονται ου μόνον Μωϋσέα, αλλά και πλείους μετ' αυτόν
quasi Dei prophetas agnovisse, nonnisiinsilam eis ως Θεού προφήτας προσιέ μενου , ουκ άλλως δήλον ότι
-

divinitatem experti. Qui quidem eis non tantum de ή το πείραν της εν αυτοίς θειότητος ειληφέναι: οίος
-
-
-
- -

rebus que remolissimis ultimisque temporibus γάρ αυτοίς ου μόνον περί των μακροίς ύστερον χρέ
fferent, prophetaverunt, sed etiam de presentibus νους μελλόντων έσεσθαι προθέσπιζον , αλλά και περί
* * Dan . ix , 27. Deut. xviii , 14. ibid. 15.
 1193 ECLOGÆ PROPHETICÆ . — LIB . IV. 1194
τινων προχείρων και βιωτικών προύλεγον · οίον περί A et coevis predixerunt ; sicut de perditis asinis ,
όνων απολωλειών, και περί νοσούντων επισφαλώς , ει de graviler agrotantibus , utrum couvalescerent ,
βιώσονται ή μή, και περί μελλούσης έσεσθαι τω λαώ necne, de rebus populo feliciter cessuris, multisque
ευθηνίας, και περί άλλων μυρίων, ά ταϊς κατ ' αυτούς aliis, quae in eorum historiis reperire est : quod si
ιστορίαις εμφέρεται : άπερ ει μη τούτον γεγόνει τον non ita se habuissent, mihi respondeant, cui unquam
τρόπον, αποκρινέσθω τις, τίνι δήποτε ούν λόγω προ- igitur verbo prophetas agnovissent vocavissent
φήτας ήγουντό τε και απεκάλουν , ή διά τί γραφής que, vel cur eorum verba scriptis servanda curas
τους λόγους αυτών ήξίουν; Τίς δ' η αιτία δι' ήν και sent ? Quamobrem posteriliati suae scripta eorum,
τοις μετέπειτα παισιν εαυτών, ώς αν δή θείας, αυτών quasi divina tradidissent ? Haud quidquam enim
τας γραφάς παρεδίδοσαν ; Μηδέν γάρ τι θείον μηδε divini, vel preclari in islis viris perspicientes te
παράδοξον εν τοις ανδράσιν έωρακότας εική και μά- mere ac inconsiderate de ipsis talia accepisse opi
την οίεσθαι περί αυτών τοιαύτα διειληφέναι, πάντων nari, stolidissimum esset. Si quis haec antiqua
έστιν απιθανώτατον. Ειδ' αναδράμοι τις επί τους τότε mente percenseat tempora, quid existimabit, rusti
χρόνους τη διανοία, τί άρα επινοήσειεν, ορών άνδρας cos videns homines, ignobili habitu, bubulcoς sci
αγροίκους και το σχήμα λιτούς , αιπόλους τινάς και licet pastoresque, in mediototius gentis prolleun
ποιμένας, εις μέσον παντός του έθνους παριόντας, και B tes , quasi Dei nomine quedam docentes , excla
ως εκ προσώπου του Θεού τινα λέγοντας , και ο Τάδε mantesque, « Ηoc dicit Dominus, coram regibus
λέγει Κύριος, και αναβοωμένους , επί τε βασιλέων και 10 omni populo audacter ac libere verba facientes,
παντός του λαού μετά παραστήματος ακαταπλήκτου sapientiam humana majorem ostendentes , que
δημηγορούντας , και σοφίαν υπέρ άνθρωπον ενδεικνυ- une adhuc in eorum prophetiis vigel, innumers
μένους, την και εισέτι νύν εν ταις προφητείαις αυτών per parabolas atque enigmala mysteria edocentes,
φερομένην, μυρία τε άλλα δι' αινιγμάτων και παρα- moralem et dogmatican Hebreorum lingua disci
βολών απόρρητα φιλοσοφούντας, ηθικήν τε και δογμα- plinam populo tradentes, vitam cum praeceptis
τικήν τη Εβραίων φωνή διδασκαλίαν τω λαώ παρα- suis congruam legentes , coramomnibus sine adu
διδόντας , και προς επί τούτοις τον βίον τοις λόγοις latione conversalos ,impios palam objurgantes , ipso
αυτών κατάλληλον ένδεικνυμένους, καιτοις πάσιν ακο- mortis periculo contenapίο, ac denique veritatem
λακεύτως ομιλούντας , εις πρόσωπόν τε τους ασεβείς virili genero9aque defendentes audacia. Que si
διελέγχοντας, ως και επιβουλεύεσθαι προς αυτών με- quis animo diligenter repulet, non poterit non con-
χρι θάνατον, ρωμαλέο και γεννική παραστήματι το Neri ex his omnibus tales viros divina quodam
αληθεί λόγω παρισταμένους ταύτά τιςεις νούν ευγνω- , inspiratione esse afflatos . Ideoque tunc eos inter
μόνως θέμενος, πώς ουκ αν ομολογήσεις κατά θείαν " sapientissimos equum erat admirali, eorumque
ως αληθώς επίπνοιαν ταύτα πάντα περί αυτούς γεγο- verba sacris conservare Scripίuris, eos denique
νέναι ; Διό και τότε θαυμάζεσθαι αυτούς είκός ήν παρά usque nunc apud omnes gentes velut Dei prophe
τους έμφρoσι , και τους λόγους αυτών αναγράπτους tas credi. Quod et manifestissime confirmal nostra
παρά τοις ιερογραμματεύσι φυλάττεσθαι , εισέτι τε de Christo disputatio , qua demonstravimus omnia
νύν παρ' όλα τα έθνει προφήτας γεγονέναι του Θεού quae acciderunt ei, omnerm ejus disciplinam, gen
πιστεύεσθαι· ό και εναργέστατα μάλιστα παρίστησιν ή tiumque ab eo factam vocationem, expresse pre
ημετέρα περί του Χριστού διάληψις , καθ' ήν αποδεί- nuntiata, multisque ante annis ab istis divinitus
κνυμεν πάσαν την κατ' αυτόν οικονομίαν γεγενημέ- affatis viris predicta fuisse . Quorum sacros libros
νην, τά τε περί της διδασκαλίας αυτού , και της εξ Judei majore digni fide quam nos essent, justo
απάντωνεθνών γενομένης δι' αυτού κλήσεως,ακριβώς ac venerabili honore proseguentes. His igitur: 1
προεγνώσθαι τε και πρό μυρίων όσων ετών τοις θε - nobis non sine utilitate expositis , ad propositum
σπεσίους εκείνοις ανδράσι τροειρήσθαι · ών τάς ιεράς revertendum est .
βιβλους Ιουδαίοι μάλλον αν ημών ειεν αξιοπιστότεροι μετά πάσης σεβασμίου τιμής περιέποντές τε και
προφέροντες . Τούτων ημίν χρησίμως προδιαληφθέντων, επί την υπόθεσιν όδευτέον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'. D CAPUT I.
Εκ του Ησαΐου. Ex I saia
• Ο λόγος ο γενόμενος προς Ησαΐαν υιόν 'Αμώς « Verbum quod vidit Isaias, flius Amos, super
περί της Ιουδαίας και περί Ιερουσαλήμ. " Οτι έσται Juda et Jerusalem. Et erit in novissimis diebus
εν ταις εσχάταις ημέραις εμφανές το όρος Κυρίου , preparatus monsdomus Dormini in vertice montium,
και ο οίκος του Θεού επ' άκρων των ορέων, και υψω- ct elevabitur super colles, et fuent ad eum omnes
θήσεται υπεράνω των βουνών, και ήξουσιν επ' αυτώ gentes. Et ibunt populi multi, et dicent : Venite, et
πάντα τα έθνη. Και πορεύσονται έθνη πολλά, και ascendamus ad monterm Domini, et ad domum Dei
έρούσε• Δεύτε, και αναβωμεν εις το όρος Κυρίου, και Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabimus in
εις τον οίκον του Θεού Ιακώβ, και αναγγελεί ημίν semitis ejus. Quia de Sion exibit lex, el verburn
την οδόν αυτού, και πορευσόμεθα εν αυτή · έκ γάρ Domini de Jerusalem. Et judicabit gentes, et ar
Σιών εξελεύσεται νόμος , και λόγος Κυρίου εξ Ιερου guel populos multos : et conflabunt gladios suus
σαλήμ και κρινεί ανά μέσον των εθνών, και ελέγξει in vomeres, et lanceas suas in falces : non levabit
αν πολύ και συγκόψουσι τας μαχαίρας αυτών gens contra genteia gladium , nec exercelbunty
Patr.GR. XXII. 38
 1195 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. - EXEGETICA. 196
ultra ad prelium1. 5 Ostendant nobis, qui de cir- Α εις άροτρα , και τας ζιβύνας αυτών είς δρέπαν και
cumcisione glorifcantur, quenam et unde sit lex ου λήψεται έθνος επ' έθνος μάχαιραν, και ου μή μά
illa, et quibus danda sit , que de Sion exitura pre- θωσιν έτι πολεμείν. και Δεικνύτωσαν ημίν οι την περι
dicitur. De Sion enim, ait, exibit les, diver - τομήν αυχούντες, τις ο νόμος και ποταπός, και τίσι
sam fore ab illa significans, que per Moysem in δοθησόμενος ο εκ Σιών εξελεύσεσθαι προφητευόμενος
deserto data est. Quidnam ei Domini Verbum, « Εκ γάρ Σιών, φησίν, εξελεύσεται νόμος , και έτερος
γιod, juxta prophetiam, non jam in Jerusalem ών δήλον ότι του εν τη ερήμω διά Μωϋσέως νόμου δε
permanebit, sed de Sion egressurum est, atque ad δομένου· τίς δε και ο του Κυρίου λόγος , μηκέτι μεν,
gentes transgressurum, τιt judicet gentes et argual κατά την προφητείαν, μένων εν Ιερουσαλήμ, αλλ' εα
populos multos , quando summa pace gentibus Σιών αυτής, και μεθιστάμενος επί πάντα τα έθνη,
Verbo Domini judicandis facta, mulatisque ab iis μέλλων τε κρίνειν ανά μέσον τούτων, και λαών ελέγ
qui in pace constituti erunt bellorum instrumentis , χει( ξει) πολύν, ότε και ειρήνης βαθυτάτης εγγενο
mmentes ad proprie anime culturam verterit. Quid μένης τους προς του Λόγου του Κυρίου κριθησομένους
ad hac isti possint respondere nescio . Nobis vero έθνεσι, μεταβαλόντες οι της ειρήνης ήξιωμένοι τα
recte in Jesum Christum Dei credentibus, facile est πρότερον αυτών πολεμικά σκεύη , τη εαυτών κατά
omnem explanare prophetiam, et vere divinam ac την ψυχήν γεωργία προσέξoυσι τον νούν. Εκείνοις
prorsus admirandam demonstrare, cum et res prae- B μεν ούν ουκ οίδ'εί τις εστι προς ταύτα λόγος • ημίν
dictas eventu fuisse comprobatas crediderimus, γε μην υγιώς εις Ιησούν τον Χριστόν του Θεού πε.
neque a vero aberrare, prophetiarum eventu in πιστευχόσι ραδίως ένεστι πάσαν εξομαλίσει την προ
incerta temporum spalia producto. Dicimus enim φητείαν, θείαν τε ως αληθώς και παράδοξον αυτήν
Salvatoris nostri Jesu Christi incarnatione, corpo- επιδεικνύναι, τώ και τέλος εσχηκέναι τα προφητευ
raliter de Sion exiisse , et inde omnibus annuntia- θέντα πιστεύειν, και μη της αληθείας εκπίπτειν, εις
1am esse gentibus Novi Testamenti legem, scili- ατερματίστους υπερτιθεμένους χρόνους των προφη
cet juxta Evangelium, cum et ipsum salutare Ver - τειών τα αποτελέσματα. Φαμέν γαρ δή έπί τή του
bum, Verbum Domini appellatum, de Jerusalem Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού παρουσία και σωμα
procedens,ibique conmorans edocuit, juxtailud : τικώς εκ Σιών εξεληλυθέναι, κακείθεν πάσιν ανακε
« Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta 1.» κηρύχθαι τοις έθνεσι, τον νόμον της Καινής Διαθή
- 12 omnes gentes efusa est ipsius gralla 2. 5 κης, τον κατά το Ευαγγέλιον, ότε και αυτός ο σωτή
Que et ab eo judicale, exprοbratis prioribus ipsa- ριος Λόγος, Λόγος του Κυρίου χρηματίζων, εκ της
rum peccatis, et ad confessionem et penitentiam Ιερουσαλήμ προελθών , ένθα διατρίβων εδίδασκε,
confugientes, bellum adversus cupiditates suas fa- ς κατά τό , • Ιδού αφίεται υμίν ο οίκος υμών έρημος »
cere desinent, in profundissima anime pace dein- « 'Επι πάντα τα έθνη εξέχεε την έαυτού χάρινα και
ceps vivent, mentis sue culturam et fructificatio- κρινόμενα προς αυτού και ελεγχόμενα επί τε ταις
1em solummodo curantes. Que si quis ad litteram προτέραις εαυτών αμαρτίαις, εις συναίσθησιν και
accipere velit, sincerus sensus erit ; vel si ad spi- μετάνοιαν ερχόμενα , πέπαυται μεν του πολέμους
ritum spectes, multo intellectu facilior. Cum et τοίς κατά τα πάθη σχολάζειν , εν ειρήνη δε ψυχής
ante omnia presertimque hot in loco credendum διάγει βαθυτάτη, της σφών αυτών διανοίας επιμε
sit exitum habuisse quae hic Tremorantur ; verum- λούμενα γεωργίας τε και καρποφορίας. Είτε δε
tamen iis quae dicta sunt, facile possunt intelligi κατά την λέξιν βούλοιτο τις ταύτ ' εκλαμβάνειν, υγιής
prima hujus loci verba, in norissimis diebus; » ο νους αποδίδοται· είτε κατά διάνοιαν, πολλώ ράον :
quippe apertum est quod in seculorum consumma - επεί και προηγουμένως και μάλλον κατά ταύτην
είone manifestus factus est « mons spiritalis « Dei,» πεπείσθαι χρή τα κατά τους τόπους από τών (sic)
id est, divinum ac celeste Verbum; ejusque do- αποπληρούσθαι πλήν από των ειρημένων δύνανται
Deus Ecclesia in apostolorum et prophetarum fan- πως είναι σαφή και τα κατά την αρχήν της εν χερσί
damento edificata, et ideo in vertice montion περικοπής «έν» γάρ ι ταις εσχάταις ημέραις, δηλον
predicala. Et nec quidem manifesta facta sunt, Dδ' ότι νύν επί συντελεία των αιώνων, εμφανές γεγέ
post circumcisi populi reprobationem, post able - νηται το όρος ,και το πνευματικών και του Θεού ,και
um ab eo regnum colorum, quando impleta τουτέστιν ο θείος και ουράνιος λόγος και ο οίκος δε
sunt relata supra hanc prophetiam verba, ubi αυτού η Εκκλησία επωκοδομημένη επί τω θεμελίω
dictuτη est : Ει derelinquetur flia Sion, ut των αποστόλων και προφητών, και διά τούτο επάνω
antiraculum in Finea , et sicut tugurium in cu- είναι των ορέων λεγομένη. Και ταύτά γε εμφανή
cumerario , et sicut civitas que vastatur .. . γέγονε μετά την αποβολής του εκ περιτομής λαού,
Ει quando impletum est illud : « Audite ver » και μετά το άρθήναι απ' αυτού την βασιλείαν των
bum Domini , principes Sodomorum; perci- ουρανών , ότε πέρας ειλήφασιν αι ανωτέρω της εκτε
pite auribus legem Dei nostri , populus Gυ- θείσης προφητείας φωναι , δι' ών είρηται το, « 'Εγχα
morrha. Quo mihi multitudinem victimarum ve- ταλειφθήσεται η θυγάτηρ Σιών, ως σκηνή εν αμ
strarium, dicit Dominus ? » et reliqua ; quibus ad- πελώνι , και ως οπωροφυλάκιον εν σικυηλάτω , και
1 ΙεΑ. 1, 1-4. • Malih. Yυ, 38. • Act. 1, 45. • Isa. 1, 8.
 1197 ECLOGÆ PROPHETICÆ . — LIB. IV. 1198
ως πόλις πολιορκουμένη ) και ότε πεπλήρωται τo, A dit : « Neomeniam et Sabbatum, et festivitates
« Ακούσατε λόγων Κυρίου, άρχοντες Σοδόμων προσ- vestras non feram, iniqui sunt cetus vestri : S0
έχετε νόμον Θεού , λαός Γομόρρας. Τί μοι πλήθος των lemnitates vestras odisit anima mea : facta sunt
θυσιών ύμών ; λέγει Κύριος, και και τα εξής: οίς επιφέ- mihi molesta, laboravi sustinens. Ει cum extende
ρει· Τας νεομηνίας υμών, και τας εορτάς υμών μισεί ritis manus vestras, avertam oculos meos a vobis :
η ψυχή μου · εγενήθητέ μοι εις πλησμονήν , ουκέτι et cum multiplicaveritis orationem, non exaudiam :
ανήσω τας αμαρτίας υμών. " Οτ' αν τας χείρας εκτεί - manus enim vestre sanguine plenae sunt 1. 5 Ani
νητε πρός με, αποστρέψω τους οφθαλμούς μου αφ' madverle quomodo Scriptura , his omnibus expro
υμών και εάν πληθύνητε την δέησιν, ουκ εισακού - batis, neque idololatriam hic , neque aliam eis ini
σομαι υμών• αί γάρ χείρες υμών αίματος πλήρεις. • quitatem objicit, neque sanguinum multorum, sed
Και όρα πως ο λόγος ταύτα πάντα αποτεινάμενος unius cujusdam praecellentis, Christi scilicet, effu
ουκ ειδωλολατρείαν ενταύθα ουδ' ετέραν αυτοίς αμαρ- sionem ob quem Scriptura expresse populuin in
τίαν εγκαλεί, ουδέ μην αιμάτων πολλών, αλλ' ενός crepat dicens : « Manus vestre sanguine plene
εξαιρέτου τινός αίματος , δηλον δ' ότι του Χριστού, sunt ? » Quapropter continuo adjicit : « Quomodo
την έκχυσιν, περί ου σαφώς ο λόγος τον λαόν απ- facta est meretrix civitas fidelis, plena judicii ? Ju
ελέγχει λέγων· « Αί γάρ χείρες υμών αίματος πλή - B stitia habitavit in ea , nunc autem homicide? ? » Ac
ρεις και δι' ήν αιτίαν εξής επιλέγεται το, « Πώς εγένετο postea rursum eorum reprobationem sermo pro
πόρνη πόλις πιστή Σιών πλήρης κρίσεως , εν ή δικαιο- phelizans, his verbis desinit : Erunt quasi quer
σύνη (f. 45) εκοιμήθη εν αυτή , νύν δε φονευται;» μεθ' cus deluentibus foliis , et velut hortus absque
και πάντα τελευτων ο λόγος αύθις την αποβολήν αυτών aqua. Ει erit fortitudo vestra, ut favilla stuppe, et
προμηνύων φησίν : « "Έσονται γάρ ώς τερέβινθος opus vestrum quasi scintilla : et succendetur utrum
αποβεβληκυία τα φύλλα , και ως παράδεισος ύδωρ μή que simul, et non erit qui exstinguat 2. » Ηec el
έχων. Και έσται η ισχύς αυτών καλάμη στυπείου, similiain eos prenuntians prophelia, continuo sub
και αι εργασίας αυτών ως σπινθήρες , και κατακαύ- jicit ea que jam prius retulimus, scilicet, « Ει
θήσονται οι άνομοι και οι αμαρτωλοί άμα, και ουκ erit in novissimis diebus manifestus mons Dot
έσται ο σβέσων. » Τοσαύτα και τηλικαύτα κατ' αυτών mini . ) Aperte post istorum plenam perfectati
προαποφηναμένη η προφητεία , εξής επιφέρει την que reprobationem et ruinam, Novi Testamenti in
αρτίως ημίν εκτεθείσαν περικοπήν, δι' ής είρηται τo, stitutionem ostendit, qua manifestus omnibus gett
« "Οτι έσται εν ταις εσχάταις ημέραις εμφανές το tibus mons factus est Domini. Qualis vero nions,
όρος Κυρίου. Σ Σαφώς μετά την εκείνων ολοσχερή και nisi qui in principio apud Detto, Deus Verbum ?
τελείαν αποβολήν τε και ερήμωσιν τάς της Καινής ipse eniτη Salvator et Dominus noster, quem prius
Διαθήκης υποφαίνουσα οικονομίας, καθ' ας εμφανές ostendimus, dequo et in Psalmis dicitur , o Μons Dei;
τοις πάσιν έθνεσι το όρος γέγονε του Κυρίου . Ποίον mons pinguis ; et, « Mons in quo beneplacitum est
δε όρος, ή ο εν αρχή προς τον Θεόν, Θεός Λόγος ; Deo habitare in eo 5. 5 Praeter hunc monlem et
αυτός ο Σωτήρ και Κύριος ημών , όν προαποδεδώ- domus Domini manifesta facta est. Domus vero
καμεν, περί ου και εν Ψαλμοίς είρηται, « "Ορος του essel Dei Ecclesia, quae in vertice montium aposto
Θεού, όρος πίον» ) και το, « "Όρος και ευδόκησεν ο Θεός icorum et prophelicorum verborum elevata est.
κατοικείν εν αυτώ. » Προς τούτω δε τω όρει και ο Quibus vero manifestatis super hunc ipsum εισι
οίκος του Θεού εμφανής γέγονεν οίκος δ' αν είη 1em, apertum est quod divinum verbum πon con
Θεού η Εκκλησία , η επ' άκρων των ορέων αποστο- seculus est Israel, neque multis locis designati
λικών τε και προφητικών λόγων επεστηριγμένη : domus Jacob, sed in universum omnes gentes.
τούτων δε εμφανών γενομένων επ' αυτο τούτο το Constat enim quo modo quave ratione expletis
όρος , δηλον δ' ότι τον θείον Λόγον ού κεκτημένος ο Salvatoris nostri manifestatione prenuntialis re
Ισραήλ, ουδ' ο πολλαχού δηλούμενος οίκος Ιακώβ , ! us manifestisque factis, mous et domus que modo
αλλ' άπαξαπλώς πάντα τα έθνη και δη σαφές πως η interpretati sumus , nos e gentibus per idem in
και τίνα τρόπον, αποτελεσθέντων διά της του Σω- Christum Dei Filium ad omnium Deum perdicti,
τήρος ημών επιφανείας των προειρημένων, εμφανών horum quidem quondaminscii, nunc vero per divi
τε γενομένων του τε αποδεδομένου όρους και του nam gratiam perili, ad Sion montem et civitatem
δεδηλωμένου οίκου , ημείς οι εξ εθνών διά της εις Dei viventis, Jerusalemque caelestem pervenimus.
Χριστόν τον Υιόν του Θεού πίστεως προσεληλυθότες Ει velut edocli ab illo qui egressus est vel descen
τω των όλων Θεώ, πάλαι μεν αγνοούντες τα τηλι. dit de celesti Jerusalem, Verbo Do, novimus quod
καύτα, νυνι δε διά την θείαν χάριν επιγνόντες αυτά, «illa que sursum est Jerusalem, libera est, que
προσεληλύθαμεν Σιών όρει και πόλει Θεού ζώντος, est mater nostra 3. Αd hanc celestem Dei do
Ιερουσαλήμ επουρανίων και άτε παιδευθέντες υπό του mum, ad Ston, celestem montem Domini, nos in
εξεληλυθότος ή και καταβεβηκότος εκ της επουρανίου vicem invitantes adhortantesque doctrinis et inci
Ιερουσαλήμ Λόγου Θεού , ως « "Οτι άνω Ιερουσαλήμ tationibus, diciitamus : « Venite et ascendamus ad
ελευθέρα εστίν, ήτις έστι μήτηρημών και επί τούτον τηontem Domini, et ad domum Dei Jacob : et do
1 Isa. 1, 8.13. 1 ibid. 21. 2 ibid. 50. Isa. II, 1 . * Psal, LXVI, 15, 16. • Gal. IV , 26.
 EUSEBII CÆSARIENSIS . OPP . PARS III. – EXEGETICA. 1200
1199
cebit nos vias suas , et ambulabimus in semitis και τον επουράνιον οίκον του Θεού , και επί το Σιών, και
ejus 1. 5 Quibus vero expletis , et Dei gratia nolis αυτό επουράνιον όρος Κυρίου , διεγείροντες αλλήλους
omnibus manifestatis, alia quoque prophetia exi- και κατασπεύδοντες διά της διδασκαλίας
tum habuit, qua ipsum salutare Verbum manife- της φαμεν· « Δεύτε, τοκαι υ Θεαναβωμεν ρπροτρο
ού Ιαπωεειςς ττοκαιο όόρος
ος κΚυ
αι
slius illa que nunc nobis elucidanda est prophetia, ρίου, και εις τον οίκον του Θεού Ιακώβ • και αναγγελεί
testalur dicens : « Manifestus faelus sum iis qui ημϊν την οδόν ον ααυτού,
υ και πορευσόμεθα εν αυτή.)
ante non interrogabant ; invenerunt qui non quae- Τούτων δ' αποτελεσθέντων , και Θεού χάριτι πάσιν
sierunt me ; dixi : Ecce ego, ecce ego ad gentem, ημίν εμφανών γενομένων, και άλλη τις προφητεία
que non invocabit nomeri neum . Si quis nostra πέρας είληφε, δι' ής αυτός ο σωτήριος Λόγος σαφέ
non consentiat interpretationi , quem alium le hoc στερον επιμαρτυρεί τη μετά χείρας περικοπή της
monte vel domo Dei sensum exhibere possit ne- του Ησαίου προφητείας, λέγων· « Εμφανής εγενήθην
scio, de quibus prophetia , nondum nunc corpori » τοίς εμέ μη επερωτώσιν· ευρέθην τοίς εμέ μη ζη
liter manifestalis, quae prius relata sunt indicat. τoύσιν · είπα, Ιδού εγώ είμι έθνει, οϊ ουκ επεκά
Possunt haec quoque aliter secundam Christi mani- λεσαν το όνομά μου. • Ει δε μή ούτως εκλάβοι τις τα
festationem significare, tunc potius quam nunc κατά τους τόπους, ποίον αν όρος η ποίον Θεού οίκον
perfectum oraculis exitum habituris . Scire quoque B άλλως έχοι αν επιδείξαι, περί ών η προφητεία , ως
opere pretium est haec fere ad litteram in Michee μη τότε όντων σωματικώς εμφανών , τα προεκτε
θέντα σημαίνει . Δύναται δε ταύτα και άλλως εις την
prophetia inveniri.
δευτέραν του Χριστού παρουσίαν (f.45 vo) αρμόττεσθαι, ώς τότε μάλλον η νυν πληρωθησομένων τελείως των
προπεφτευμένων. Ιστέον δε, ως τα αυτά κατά λέξιν σχεδόν έμφέρεται και εν τη του Μιχαίου προφητεία .
CAPUT II. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'.
Ex eodem . Τού αυτού.
« Ecce enim dominator Dominus exercituum au « Ιδού δή , ο δεσπότης Σαβαώθ αφελεί από της
Teret a Jerusalem el a Juda validum et fortem, Ιουδαίας και από Ιερουσαλήμ ισχύοντα και ισχύου
omne robur panis et omne robur aque : fortem, σαν, ισχύν άρτου και ισχύν ύδατος , γίγαντα και
et virırm bellalorem , judicem , et prophetam ,elha ισχύοντα, και ανθρωπον πολεμιστής, και δικαστής,
riolum, et Senem: principem super quinquaginta, και προφήτην, και στοχαστής , και πρεσβύτερον, και
et honorabilem vultu, et consiliarium, el sapientem πεντηκόνταρχον , και θαυμαστόν σύμβουλον, και σοφόν
de architectis , et prudentem eloquis mystici. Ει αρχιτέκτονα, και συνετόν ακροατήν. Και επιστήσω
dabo pueros principes eorum, et effeminati domi- , νεανίσκους άρχοντας αυτών , και εμπαίκται κυριεύ
nabuntur eis 3 ; » et reliqua, quibus addit Deus : ° σουσιν αυτών, και τα εξής: οίς επιλέγει Θεός :
• Nolite constituere me principem populi. Ruit « Ουκ έσομαι αρχηγός του λαού τούτου , ότι ανείται
enim Jerusalem, et Juda concidit : quia lingua eo- Ιερουσαλήμ , και η Ιουδαία συμπέπτωκε , και αι
rum et adinventiones eorum contra Dominum, ut γλώσσαι αυτών μετά ανομίας, τα προς Κύριον απει
provocaret oculos majestatis ejus. Agilio νultuς θoύντες . Διότι νύν εταπεινώθη ή δόξα αυτών, και η
60ruin respondit eis : et peccatum suum quasi So- αισχύνη του προσώπου αυτών αντέστη αυτοίς την
doma praedicaverunt, nec absconderunt : ve ani- δε αμαρτίαν αυτών ως Σοδόμων ανήγγειλαν και εν
me eorum, quoniam malum meditati sunt consi- εφάνισαν · ουαι τη ψυχή αυτών , διότι βεβούλευνται
lium in seipsa dicentes : Vincienmus justum quo- βουλήν πονηράν, καθ' εαυτών ειπόντες · Δήσωμεν τον
niam inutilis est ; quoniam fructum adinventionum δίκαιον, ότι δύσχρηστος ημίν εστι · τοίνυν τα γεννή
Suarum comedent *. . Liller qui Solomonis Sapien- ματα των έργων αυτών φαγονται. » Και η λεγομενη
1ia dicitur, fere eadem de justo eloquitur : Cir - Σολομώντος Σοφία τα παραπλήσια τους ενθάδε περ!
cumveniamus ergo justum, quoniam inutilis est ne- του δικαίου λελεγμένους ούτως έχει « Ένεδρεύσωμεν
bis et contrarius est verbis nostris 8. • Ηujus loci τον δίκαιον,ότι δύσχρηστος ημίν έστι, και έναντιούται
verba evidenter de Christo dicta esse videritur ; illic D τοϊς λόγοις ημών.» Ταύτα δε εν εκείνους σαφώς έκ της
vero de insidiantibus ei, atque in primis adversus συμφράσεως εμφαίνεται περί του Χριστού ειρημένα :
eos qui malum meditati sunt consiliuin proplieliza- και τα ενθάδε τοιγαρούν περί των επιβουλευσάντων
tur. Ideoqueimprecationem in eos Scriptura subji- αυτό και καθ' εαυτών μάλλον ήπερ κατ ' αυτού πονη
cit : • Ve animae eorum; sed et penalin que eos ράν βουλήν βουλευσαμένων προφητεύεται • δι' ο και
manet addit, dicens : « Fructum adinventionum καταλλήλως τον ταλανισμόν εαυτοίς ο λόγος επάγει
suarum comedent. - Que enium seminaverunt in διά του , « Ούαι τη ψυχή αυτών και αλλά και την κό
Christum, haec et melent in Dei judicio. Jam qui- λασιν την περιμένουσαν αυτούς προτίθησι λέγων :
«lem in hac vita vide annon in eos impletus est « Τοίνυν τα γεννήματα των έργων αυτών φάγονται
post suas adversus Christum insidias Iujus pro- οποία γάρ έσπειραν κατά του Χριστού , τοιαύτα και
phelice serino dicens : « Ecce dominator Donminus θεριούσιν εν τώ του Θεού κριτηρίω. "Ήδη δε και κατά
exercituum auferet a Jerusalem et a Juda validum τον ενταύθα βίον όρα ει μη μετά την κατά του
et fortem. Vere enim ablata est ab iis, quae prius Χριστού επιβουλήν επληρώθη εις αυτούς και προ
* Isa. 1, 3. 2 Isa. LXV, 1 . 3 Isa, 10, 1. • Isa. 1, 110. 8 Sap. 11, 12.
 1901 ECLOGAE PROPHETICE. – LIB. IV. 1202
κείμενος της προφητείας λόγος , ο φάσκων: Ιδού Α liabilabat in eis, divina celestisque gratio, nec jam
δή ο δεσπότης Kύριος Σαβαώθ αφελεί από της Ίου. apud eos reperire est prophetam ullum aut lario
δαίας και από Ιερουσαλήμ ισχύοντα και ισχύουσαν.. Ium. Ubi enim vir bellator eorum, judex, mirabilis
"Αληθώς γαρ αφήρηται απ' αυτών η πάλαι πρότερον consiliarius, ct prudens eloquii mystici ? Quod si
εμπολιτευομένη εν αυτοίς θεία και ουράνιος χάρις , videntur panis spiritualis esse participes, cum sa
και ουκέτ' έστιν ευρείν εν αυτοίς ούτε προφήτην cra possideant Dei verba, vide annon virtus et ro
ούτε στοχαστής που δε και ο πολεμιστής αυτών ή Dur, in divinis Scripturis inclus2, ab iis ablata sint.
ο δικαστής, ο θαυμαστός σύμβουλος , ή ο συνετός Manifeste enim eis ruit Jerusalem, celeraque om
ακροατής ; Ει δε και δοκούσιν άρτου του πνευματι - nia adversus eos impleta sunt per unum eorum
κού μετέχειν εν τώ τοις ιεροίς εντυγχάνειν του Θεού adversus Christum scelus. « Va enim, ait Scriptu
λόγοις , αλλ' όρα ει μή ή δύναμις και η ισχύς ή εν τοις ra, • anime eorum, ο Αιφueimprecationis causam
θείοις Γράμμασιν εναποκειμένη εξ αυτών αφήρηται· afert, dicelis : Quoniam maluin meditati sunt con
σαφώςδ'επί τούτοις και η Ιερουσαλήμ ανείται, και τα silium in seipsos, dicentes : Vinciemus justunι,
λοιπά δε πάντα εις αυτούς πεπλήρωται διά μίαν εκεί- quoniaminutilis nobis. )
νην την κατά του Χριστού αμαρτίαν · « Ουαί γάρ, φησίν ο λόγος, « τη ψυχή αυτών , και του ταλανισμού
την αιτίαν προστίθησι (Γ. 46) λέγων · « Διότι βεβούλευεται βουλήν πονηράν καθ' εαυτών, είπόντες •
Δήσωμεν τον δίκαιον, ότι δύσχρηστος ημίν εστιν. »
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ '. CAPUT III.
• Λαός μου, οι μακαρίζοντες υμάς πλανώσιν υμάς, Popule neus, qui le beatum dicunt, ipsi te de
και την τρίβον των ποδών υμών ταράσσουσιν. 'Αλλά cipiunt, et viain gressuum tuorum dissipant. Stat
νυν καταστήσεται εις κρίσιν Κύριος, και στήσει τον ad judicandum Dominus, et stat ad judicandum
λαόν αυτού. Αυτός Κύριος εις κρίσιν ήξει μετά των populumsuum. Dominus ad judicium veniet cunι
πρεσβυτέρων του λαού, και μετά των αρχόντων αυ . Senibus populi , el principibus ejus 1. 5 Non viden
του. • Ουκ έoικενεπί τον τών όλων Θεόν αναφέρεσθαι εur deomnium Deo lies referri, • Nunc stat ad ju
τό, • Νυν καταστήσεται εις κρίσιν Κύριος , και μά- dicandum Dominus, et praesertim, « Dominus ad
λιστα το, « Αυτός Κύριος εις κρίσιν ήξει μετά των judicium veniet cum senilus populi, et principilus
πρεσβυτέρων του λαού, και μετά των αρχόντων αυ- ejuς. » Melius ad Dei Verbum, ipsumque Dominum
του • • αρμόζοι δ' αν περί του Θεού Λόγου, Κυρίου νοcalum, nec spectat proplhelia. Elenim ipse ad
και αυτού χρηματίζοντος , ταύτα προφητεύεσθαι · nuntiatus omnibus qua sub calis sunt judex on
και γάρ ούν αυτός ο κηρυχθείς πάσι τοις υπό τον nium Dei Verbum constituetur, neque ulti impio
ουρανόν Θεού Λόγος εις κρίσιν μετά πάντων καταστή- ruin excusationis locum dabit , quippe cum ad
σεται, μηδ' εν των ασεβών χώραν διδούς απολογίας, και uniuscujusque auditum pervenerit ejus doctrina.
άτε εις τάς απάντων ακοάς διαδραμούσης αυτού της “ Venieu ad judicium Jesus Christus cuτη senibus
διδασκαλίας ήξει δ' εις κρίσιν Ιησούς Χριστός μετά praesertim populi et cum principibus ejus, quonian
των πρεσβυτέρων μάλιστα του λαού και μετά των illi adversus eum congregati sunt, eiφue insidias
αρχόντων αυτού, οία δή αυτών επισυναχθέντων κατ' struxerunt. Qui et Dealum dicentes populum cui
αυτού, και την επιβουλήν αυτή συσκευασαμένων: preerant, eum decipiebant, malum pro bono di
οι και μακαρίζοντες τον αρχόμενον υπ' αυτών λαόν , centes , optimosque Salvatoris nostri sermones
επλάνων αυτόν, λέγοντες το πονηρόν καλόν, και τους quasi pessimos criminati.
καλούς του Σωτήρος ημών λόγους πονηρούς υπάρ
χειν αποφαινόμενοι.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. CAPUT IV.
• Και προσέθετο Κύριος λαλήσαι τω Αχάς, λέγων· « Ει adjecit Dominus Ioqui ad Αcliaz, dicenς :
Αίτησαι σεαυτώ σημείον παρά Κυρίου Θεού σου εις Pele tibi signum a Domino Deo tuo in profundum
βάθος, ή εις ύψος. Και είπεν Αχάζ: Ου μή αιτήσω, inferni, size in excelsum supra. Ει dixit Aclia2 :
ουδε μή πειράσω Κύριον. Και είπεν · 'Aκούσατε δή, Non petam, et non lentalbo Dominum. Εt dixit :
οίκος Δαυίδ : Μη μικρόν υμίν αγώνα παρέχειν ανθρώ- υ Audite ergo, donus David : Numquid parum volbis
πους, και πως Κυρίω παρέχετε αγώνα ; Διά τούτο est, molestos esse hominibus, quia molesti estis et
δώσει Κύριος αυτός υμίν σημείον : Ιδού, η παρθένος Deo meo ? Propter hoc dabit Dominus ipse vobis
εν γαστρί λήψεται, και τέξεται υιόν • και καλέσεις το signum. Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et
όνομα αυτου Εμμανουήλ: βούτυρον και μέλι φάγε- vocabitur nomen ejus Emmanuel. Butyruin et mel
ται, πριν ή γνώναι αυτόν ή προελέσθαι πονηρά,εκλέ- comedet, at scial reprobare malum, et eligere D0
ζεται το αγαθόν · διότι, πριν ή γνώναι το παιδίον άγά- num. Quia anlequam sciat puer reprobare malunm
θόν ή κακόν , απειθεί πονηρία, εκλέξασθαι το άγα- el eligere Donunι, non est obediens malitiae, ut S6
θόν. και οι μη παραδεχόμενοι των εκ περιτομής την ligat bonum2. 5 Non accipientes qui ex circumcisio
του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού παρουσίαν λεχέ - ne sunt, Salvatoris nostri Jesu Christi adventum,
τωσαν τις ή παρθένος, ή κατά την προφητείαν εν dicant quemain sit haec virgo, que juxta prophe
Isa. ΠΠ, 12-14. 1 Isa. νιι, 10-16.
 1203 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 1204
liarm in utero accipiel et pariet filium, cujus nomen A γαστρί ληψομένη και τεξουσα τον επονομαζόμενον
erit Emmanuel. Quod si dixerint non virgineim, sed Εμμανουήλ υιόν· αλλ' ει φάσχoιεν μή γεγράφθαι
puellamapud Scripturam Hebraica voce nomina- παρθένον, αλλά νεάνιν κατά το Εβραϊκόν, λεκτέον,
tam esse, respondendum quod primi qui divinum ως ουχ οι τυχόντες ετύγχανον οι πρώτοι της Γραφής
Scripture sensum ita suntinterpretati, non quilibet κατά θείαν ερμηνεύσαντες οικονομίαν, εβδομήκοντα
erant, septuaginta scilicet e populo praestantiores μεν όντες το πλήθος, αναλελεγμένοι άριστίνδην από
delecti, et maxima pro illis temporibus sapientia παντός του λαού, δοκιμήν τε ου σμικράν κατά τους
probati. Quodnam enim mirum Sermo policebatur αυτών χρόνους επί σοφία δεδωκότες· τι δ' αν παρά
signum ab ipso Domino, quasi prodigium aliquid , δοξον ο Λόγος υπισχνείτο σημείον υπ' αυτού του Κυ
domo David datumiri prenuntians, si tantummodo ρίου ώσπερ τι θαυμαστόν τω οίκω Δαυίδ δοθήσεσθαι
simplex puella designaretur. Nihil vero prohibet, προμαρτυράμενος ,ει περί ψιλής νεάνιδος ο λόγος ήν
etsi puellam juxta eos Hebraicum significet, quin ουδέν δε ημάς κωλύει, ει και νεάνιδα[ν] κατ' αυτούς
prophetia virginemindicari existinemus.Ceterum περιέχει το Εβραϊκόν, ώς περί παρθένου δηλούσθαι
in Levitico quoque invenies virginem viro despon- νομίζειν τα ειρημένα και γάρ ούν εν τω Λευϊτικό
Satam, et que viin alb alio tulit, puellarm quoque εύροις αν την ομολογουμένως παρθένον μεμνηστευ
Scriptura 1 appellari. Ει hic quidem decorum esset Β μένην ανδρι, υφ' ετέρου ( f. 46 v ) δε βεβιασμένην,
domo David propter eorum incredulitatem a Domi. νεάνιν υπό της Γραφής ονομαζομένην· και ταύτη γε
no dari signum, virginem inusitate parturire, cujus αξιοπρεπές αν είη τω οίκω Δαυίδ διά την απιστίαν
Lasciturus puer admirabilis fore praedicaretur. Si- αυτών παρά Κυρίου δίδοσθαι σημείου, το παραδόξως
quidem a puerilia , et ut ita dicam, ab ipsa nativi- παρθένον αποτεκείν, δι' ο δή και ο τεχθησόμενος θαυ
tatemalitiæ non obtemperaturus, bonumque electu μαστός τις ών ανηγύρευται : εί γε εκ παιδός, και ως
rus prophelizatur. Et nomen ejus mirum in modum ειπείν, εξ αυτής γενέσεως , απειθήσειν μεν πονηρία ,
prenuntiatur Emmanuel fore , scilicet nobiscum εκλέξασθαι δε το αγαθόν προφητεύεται. Και το όνομα
Deus. Quod et diceremus nos ipsi, gui eum agno- δε αυτού θαυμαστώς προαναπεφώνητα : Εμμανουήλ
sciunus et confitemur ejus divinam et mysticam τυγχάνον · « ο έστι, μεθ' ημών ο Θεός.“ Ο και φήσαι
αριά omnes homines ipsius potentia incarnatio- μεν άν ήμείς οι ομολογούντες αυτόν , και συναισθόμε
nem. Dicatur iterum Emmanuel , nobiscum Deus, νοι της ενθέου και απορρήτου εις πάντας ανθρώπους
eo quod Paler quidem, Deusque omnium supra non διά της αυτού δυνάμεως επιδημίας· λέγοιτο δ' αν
Tantum mortalem, sed et omnem spiritualem na - πάλιν 'Εμμανουήλ, και μεθ' ημών Θεός, τώ τον μεν
turam sit ; Filius vero nonimmerito nobiscum Deus Πατέρα και Θεόν των όλων επέκεινα ου μόνον της θνη
nominatur , cum apud nos commoratus sit. Quod si c της, αλλά και πάσης της λογικής φύσεως τυγχάνειν
Judaei .ac Actuaz prenuntiata ad Ezechiam, ejus τον δε Υιον, τον μεθ' ημών Θεόν είκότως ονομάζε
filium regnique successorem , referant, animadver - σθαι της μέχρις ημών επιδημίας αυτού ένεκεν. Έπει
endurin haec ipso jam tum patre Achaz regnante δέ τινος των εκ περιτομής είρηκότος ακούσας μέμνη
predicta ; Εzecliam vero antequam regnun acce- μαι ταύτα το 'Αχαζ προφητεύεσθαι περί Εζεκίου
perit Achaz, genitum esse constat. Sexdecim annos του εξ αυτού γενομένου και μετ' αυτόν βασιλεύσαν
regnaverat Achaz, cum ei successit Ezechias, qui τος, επιτηρητέον, ότι προ του βασιλεύσαι τον 'Αχάς
tum et? lis quintum et vicesimum annum agebat; και προ της ειρημένης αυτώ ταυτης δή αυτής της
ita ut novem annis antequam pater in solium προφητείας, Έξεκίας ήδη πάλαι γεγενημένος απο
Ascenderet, natus sit. Sed jam regnanti haec pre- δείκνυται • επί δέκα γούν και εξ έτεσι τον 'Αχαζ βα
dicta sunt Achaz de mirifica atque insolita Christi σιλεύσαντα διαδέχεται, άγων έτος της ηλικίας πέμ
nativitale. Singulorum vero hujus prophetic ver - πτoν και είκοστόν, όπηνίκα της βασιλείας ή κετο ,
borum sensium, qualis sit, noverit quiin hos Iocoς ως προλαμβάνειν αυτού την γένεσιν έτεσιν εννέα
mirabilis vui exegelicis studiose allenderit. τήν του πατρός επί την βασιλείαν πάροδον · αλλά
γάρ ήδη βασιλεύοντι τα προκείμενα το 'Αχάς προφητεύεται περί της δεδηλωμένης του Χριστού πα
ραδόξου και θαυμασιωτάτης γενέσεως . Τα δε κατά την λέξιν έκαστα οποίον έχει νούν, τοίς εις τους τό
πους του θαυμασίου ανδρός εξηγητικούς εντύχων και φιλομαθής είσεται.
CAPUT V. ' ' ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'.
δ
« Et dixit Dominus ad me : Accipe tibi ipsi 15-
1, " « Και είπε Κύριος πρός με , Λάβε σεαυτώ τόμον
Irum novum grandem, et scribe in eo stylo homi- (χάρτου ) καινου μεγάλου , και γράψον εις αυτόν γρα
nis , ut celeriter direptionem facias spoliorum. φίδι ανθρώπου, του οξέως προνομήν ποιήσαι σκύλων
Adest enim, et testes niihi facito fideles homines, πάρεστι γάρ και μάρτυράς μοι ποίησον πιστούς αν
Uriam sacerdotem, et Zachariam filium Barachie. θρώπους, τον Ουρίαν τον ιερέα, και Ζαχαρίαν υιόν
Εt accessi ad prophetissam, et in utero accepit, et Βαραχίου. Και προσήλθον προς την προφήτη ( ήτιν),
peperit ilium. Εt dixit Dominus ad me : Voca n0- και εν γαστρί έλαβε , και έτεκεν υιόν και είπε Κύ
men ejus, Accelera spolia delraliere, cito pre- ριός μοι: Κάλεσον το όνομα αυτού, Ταχέως σκύλευ
dare , quia antequam sciat puer vocare patrem σον, οξέως προνόμευσον · διότι, πριν ή γνώναι το
* Deut.Xx ", 27.
1903 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB. IV. 1206
παιδίον καλείν πατέρα η μητέρα, λήψεται δύναμιν A aut malren, accipiet potestaten Damasci, et spo
Δαμασκού, και τα σκύλα Σαμαρείας εναντίον βασι- lia Samarie coram rege Assyriorum 1. Al nai
λέως 'Ασσυρίων. Επί τη του μέλλοντος αποτελεί- randas res que future erant conscribendas librum
σθαι παραδόξου αναγραφή τομον καινου μεγάλου novum et grandem sumere jubetur propheta, quo
αγράφου προστάσσεται λαβείν ο τροφήτης: δι' ου significari opinor Novi Testamenti Evangelium. Sed
δηλούσθαι νομίζω το της Καινής Διαθήκης Ευαγγέ. et testes Domino ut faceret fideles homines, quo
λιον · αλλά και μάρτυρας τω Κυρίω ποιήσασθαι πι - rum quidem unus sacerdos esse dicitur , alius vero
στους ανθρώπους, ών ο μεν ιερεύς λέγεται είναι, όδ' propheta eral ; meminit igitur ejus et Paralipome
έτερος, oίμαι, προφήτης ήν μέμνηται γούν αυτού non Scriptura ; quos et ipsos suspicor typun esse
και ή των Παραλειπομένων γραφή · ους και αυτούς eorum qui Salvatoris nostri Jesu Christi adventuί
υπολαμβάνω σύμβολον είναι των μεμαρτυρηκότων τη testes facti sunt propheta, et qui in ejus figurati
του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού παρουσία (f. 47) olim constituti sunt sacerdoles. Post hinc dicitur :
προφητών, και των εις τον αυτού τύπον πάλαικαθε - « Ει accessi ad prophetissam, et in utero accepίt,
στώτων ιερέων. Μετά ταύτα λέγεται• Και προσ- el peperit filium, et que sequuntur. Magnoper &
ήλθον προς την προφήτιν, και εν γαστρί έλαβε , και φuidem indignum prophetica dignitate et sinceri
έτεκεν υιον, και τα εξής. Σφόδρα δε απρεπές και της Β tale existimare proplietam, praesertim cum inter
προφητικής σεμνότητός τε και καθαρότητος αλλό- prediclos testes divinitius inspiratur,turpis Catsa
τριον το προχείρως ούτως οίεσθαι τον προφήτην εν consortii ad mulierem, prophetissam licet accedere.
αυτώ τω θεοφορείσθαι επί μαρτύρων των προδεδη- Nunquid verisimile eral eum accessisse, et illam
λωμένων κοινωνίας χάριν αισχράς προσεληλυθέναι concepisse et peperisse filium ? Nobis enim idenm esse
γυναικι προφήτιδι και αυτή ποία δε κάν πιθανότης videtur sensus hujus, ac prioris prophelia, qua dil
τολμάτω προσελθείν αυτόν συνειληφέναι και τετοκέναι tur : Ecce virgo in utero accipiel : 5 illic enim
αυτήν υιόν· αλλά γαρ έχεσθαι και ταύτην την προ- in utero accepluram et filium parituram esse vir
φητείαν ηγούμαι του νου της προεκτεθείσης, καθ' ήν ginem praedictum erat; nunc hic ratio ostenditur
ειρητο: Ιδού η παρθένος εν γαστρί λήψεται · qua eventu probata est propletia . « In utero enim,
εκείσε μεν γαρ εν γαστρι λήψεσθαι και τέξεσθαι υιον ait, accepit et peperit ilium. » Quis igitur essei
προυλέγετο ή παρθένος : ενταύθα δε και ο τρόπος dicens : Accessi ad prophetissam, nisi Spiritus
καθ' όν πέρας ειληφεν η προφητεία δηλούται : Εν Sanctus, a quo aflatus propheta divinabat , et de
γαστρί γάρ, φησίν, έλαβε, και έτεκεν υιόν. Τις αμο, dictum est Marie : « Spiritus Sanctus superve
αν ούν είη ο φάσκων το, « Προσήλθον προς την προ - niet in te , et virtus Altissimi obumbrabit tibi '· '
φήτιν , και ή το Πνεύμα το άγιον το λαλούν εν τω προ- Ιdeoque prophetissa non immerito diceretur ipsa,
φήτη, περί ου λέλεκται τη Μαρία : « Πνεύμα άγιον que a sancto Spiritu concipiens, peperit cum qui
επελεύσεται επί σε, και δύναμις Υψίστου επισκιάσει jlic νυcatur Emmanuel, hic vero aliter nominatur.
σου. Διό και προφήτις ουκ απεικότως και αυτή αν Voca enim, ait, nomen ejus, Accelera spolia de
λεχθείη » από γούν του αγίου Πνεύματος συλλαβούσα trahere, cito przedare. 5 Yere enim ille spoliavit
τέτοιχε τον εκείσε μεν επικεκλημένος Εμμανουήλ , el predatus est mystica et divina virtute adversas,
ενταύθα δε άλλως προσαγορευόμενον: Κάλεσον γάρ, invisibiles spiritualesque polestates, ita ut diceret :
φησί, το όνομα του αποτεχθέντος παιδίου , Ταχέως - Ego vici nundum 1. 5 A quibus quasi spolia et
σκύλευσον, οξέως προνόμευσον , και γάρ ώς αλη - pradam animas jampridem ab iis oppressas aute
θώς έσκύλευσεν ούτος και προενόμευσεν απορρήτω Γens, Draedicare captivis rermissionein » Confite
και θεία δυνάμει τας αντικειμένας αοράτους και πνευ- ιur, accipiens a Patre « gentes haereditalem ejus ', '
ματικές δυνάμεις, ώστε ειπείν, « Εγώ νενίκηκα τον que spolia facile dici possent ; • et possessioneIn
κόσμον· αφ' ών σκύλα και προνομήν ειληφώς τας ejus leriminos, terre 6, 5 quod merito vocaretur
πάλαι κατατυραννουμένας υπ' αυτών ψυχάς , κηρύξαι prela. Praeterea, « Priusquam sciat puer vocare pa
αιχμαλώτοις άφεσιν και ομολογεί, λαβών παρά του Πα. Οιrem et matrem, accipiet, ait, potestalem Damasci,
τρός - έθνη την κληρονομίαν αυτού · α λέγοιτ' άν el spolia Samariae coram rege Assyriorum. » QuΣ
ευκόλως σκύλα και την κατάσχεσιν αυτού τα πέρατα quidem et ipsa uno sensu, sive de polestatibus qus
της γης, νά και αυτά είκότως αν καλούτο προνομήν. busdam nefariis, quas una ortu sustulit divina
Ηρος τούτοις, Πρίν γνώναι το παιδίον καλεϊν Salvatoris nostri virius, sive de animarum αίSCIE
πατέρα η μητέρα, λήψεται , φησί, δύναμιν Δαμα- nine in eum credentium : quarum alias quide
σκου και τα σκύλα Σαμαρείας έναντι βασιλέως Ασ- ex idololatria ad evangelicam vitam Conversas nic
συρίων: , άπερ και αυτά κατά μόνην διάνοιαν, ήτοι potestatem Damasci esse reor ; alias vero, Stico
περί δυνάμεών τινων πονηρών, οίμαι λέγεσθαι , ας e circumcisione populi, Cin Christum Del accep
άμα τη γενέσει καθείλεν η θεία του Σωτήρος ημών rint , spolia Samarise vocari. Has vero artimas Spo
δύναμις, ή και περί ψυχών των εις αυτόν πεπιστευ. lia et praedam de spiritalibus capiens hostibus, co
κότων διαφοράς : ών τάς μεν εξειδωλολατρείας μετα- ram spiritali rege Assyriorum , scilicet diabolo,
βαλούσας επί τον ευαγγελικόν βίον είκός είναι την arma cepit et al pugnan contra eum se accuit,

1 Isa. VΙΙΙ, 1- 4. 2 Luc. 1, 35. Joan. XV1, 35. •Luc. IV , 18, * Psal. 1. 8 . 8 ibid.
1201 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. III. -- EXEGETICA . 1209
fec vero sufficiunt sancto viro commentaria, in A λεγομένην δύναμιν Δαμασκού, τάς δ' εκ περιτομής
hunc loco dignoscere volenti. Si quis autem ex τον Χριστόν του Θεού παραδεξαμένας τα προσαγο
Judais hac magis corporaliter inquirere velit, ab ρευόμενα σκύλα Σαμαρείας ταύτας δε τας ψυχάς
to postulandum est an possit corporaliter osten- σκύλα και προνομήν παρά των νοητών ειληφός( ώς)
dere qua ratione Isaias, post pracitatos testes, ad πολεμίων, εξ εναντίας του νοητου βασιλέως Ασσυ
prophetissam corporalis consortii causa accesserit ; ρίων, τουτέστι του διαβόλου, καθώπλισέ τε και πο
quenam vero et qualis sit nec prophetissa, et quo- λεμείν αυτό παρεσκεύασε . Και ταύτα δε πάρεστιν
modo e vestigio conceperit, confestinique pepererit , επ' ακριβές τω βουλομένο εκ των εις τους τόπους
el quisnam isle ex proplietissa natus filius, quem υπομνηματισθέντων τώ ιερώ ανδρί διαγνώναι· ει δ'
vocare Isaiae preceperit ipse Dominus 1 Celeriter ει (sic) απαιτοϊεν ταύτα σωματικώτερον οι εκ περι
deuralie spolia, cito predare ; • et quietnam sit causa τομής, άντεξεταστέον αυτούς ει δύνανται σωματικώς
hujusce appellationis ; et quomodo ex communi αυτοι παραστήσαι τίνα τρόπον ο Ησαΐας επί των
sensu corporaliter existimandun: sit lunc puerum προειρημένων μαρτύρων (f. 47 °) τη προφήτιδι μι
• potestatem accepisse Damasci, et εpolia Samaria ξεως σωματικής ένεκεν προσελήλυθε τίς δε και η
coram rege Assyriorum ; » hecque facere « prius- τοιαύτη προφήτις, και πως παραχρήμα εν γαστρί
quam scial vocare patrein el malten. Αιφue pre- και έλαβε, και παραυτίκα τέτοχε, και ποίον τούτο το
terea, si iis quae a nobis exposita suit repugnant, τεχθέν παιδίον, και προστάσσει το Ησαΐα ο Κύριος
Ostendant ipsi quomodo exspectatus ab iis Christus ονόματι καλέσαι τώ, « Ταχέως σκύλευσον, οξέως προ
superveniens accipiel corporaliter juxta prophetiam νόμευσον , τίνα δεκαι λόγον έχει το τηλικόνδε όνομα,
« polestatena Damasci, et quenam 4 spolia Satina• ή πώς δυνατόν έστι κατά την πρόχειρον διάνοιαν παι
rise , 5 vel quorum • Assyriorum coram rege, » cum δίον οποίον δή ούν επινοεϊν σωματικώς απολήψεσθαι
pullus illorum his lemporibus supersit. την ονομαζομένην δύναμιν Δαμασκού και τα λεγό
μενα και σκύλα Σαμαρείας εναντίων(ον) βασιλέως 'Ασσυρίων, και και ταύτα πράττειν πρίν ή γνώναι αυτό
καλεϊν πατέρα η μητέρα και και προς τούτοις εί αντιλέγοιεν τοϊς ημίν προαποδεδομένοις , δεικνύτωσαν
αυτοί πως ο προσδοκώμενος υπ' αυτών Χριστός παραγενόμενος λήψεταισωματικώς την κατά την προφητείαν
• δύναμιν Δαμασκού, και και ποία ο σκύλα Σαμαρείας , και η ποίων • 'Ασσυρίων εναντίον, και μηδενός έτι τούτων
ενεργούντος κατά τους ενεστώτας χρόνους.
CAPUT VI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G .
« Ecce ego el pueri mei , quos dedit railli Domi- « Ιδού , εγώ και τα παιδία, ά μου δέδωκεν ο Θεός:
nus in sign!im et in portentum Israel a Domino και έσται σημεία και τέρατα εν τω οίκω Ισραήλ
Den exercituum, qui habitat in monte Sion 1. » Il- παρά Κυρίου Θεού Σαβαώθ, ός κατοικεί εν τω όρει
Ind , ecce ego el pueri mei , quos dedit milhi Dυ- Σιών. » Και το, « Ιδού , εγώ και τα παιδία, ά μου
minus se persona Salvatoris de apostolis , iisque έδωκεν ο Θεός, και εκ προσώπου του Σωτήρος περί τε
συi posleain eum crediderunt , aple in Epistola all των αποστόλων και των μετά ταύτα εις αυτόν πεπι
HebreOS refertur, quibus igitur addit , in signum στευκότων καλώς εν τη προς Εβραίους εξείληπται :
et in portentum erunt domo Israel, » apertum est επιφέρεται γούν ενταύθα το , « Και έσται σημεία και
Salvatoris nostri manifestationis tempore signa et τέρατα εν οίκω Ισραήλ ) και σαφές όπως κατά τον
portenta facta fuisse in domo Israel , qualia nun καιρόν της του Σωτήρος παρουσίας σημεία και τέρατα
quam patrata şuni. ει(έν) τω οίκω Ισραήλ, οία ουδεπώποτε απετελέσθη .
CAPUT VII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ'.
« Ει volent , si fuerint igne counDusti. Quoniam « Και θελήσουσιν, ει εγένοντο πυρίκαυστοι. " Οτι
parvulus natus est nobis , et filius datus est nolis, παιδίον εγενήθη ημίν, υιός εδόθη ημίν, ου η αρχή έγενή
cujus imperium super humerum ipsius , ei vocatur θη επί του ώμου αυτού, και καλείται το όνομα αυτού,
nomen ejus Magni consilii Angelus , admirabilis Μεγάλης βουλής "Αγγελος · άξω γάρ ειρήνηνεπί τους
consiliarius. Adducam enim pacem super princi- ν άρχοντας, και υγεία αυτώ. Μεγάλη η αρχή αυτού ,
pes , et sanitatem ci. Magnumimperium ejus , et και της ειρήνης αυτού ουκ έστιν όριον• επί τον θρό
pacis ejus non est finis , super solium David el re- νον Δαυίδ και την βασιλείαν αυτού, κατορθώσαι αυ
gnum ejus ut dirigat illud , el suscipiat in judicio της, και αντιλαβέσθαι εν κρίματα και εν δικαιοσύνη,
ct justitia ex hoc tempore et usque in saeculum. από του νυν και εις τον αιώνα • ο ζήλος Κυρίου Σα
Zelus Domini Salaolh faciet haec 2. 5 Existino hic βαώθ ποιήσει ταύτα. . Οίμαι δή το λεγόμενον ενθάδε
designatum puerulum eumden esse , qui de virgine παιδίον ουκ άλλο είναι του εκ της παρθένου τεχθή
nasciturus superius proplielizatus est, quem et σεσθαι ανωτέρω προπεφητευμένου, ο και μικρό πρό
paulo ante paritura dicitur prophetissn. Prinιο τερον ή προφήτις αποτεκεϊν ελέγετο · αλλά το μεν
Guidem dictus est Emmanuel, dein - Celeriter spo- ανωτέρω όνομα αυτού Εμμανουήλ ήν, το δε μετά
lia detrahe , cito predare. • Ηic autem ipse , ut ταύτα, « Ταχέως σκύλευσον, οξέως προνόμευσον. )
apud Septuaginta legimus, « Magni consilii Angelus) Ενταύθα δε και αυτός ούτος κατά μέν τήν τών Εβδο
vocatur ; et juxta Aquilam atque Hebraicum , no. και μήκονταερμηνείαν, « Μεγάλης βουλής "Αγγελος )
1 ]sa. VΙΙ, 18. 1 Isa. Ix, 3-7.
120 ) ECLOGÆ PROPIIETICÆ . - LIB . IV . 1210
και χρηματίζει κατά δε τον 'Ακύλαν και αυτό το A men ejus est « Admirabilis consiliarius , fortis et
* Εβραϊκόν το όνομα αυτού έστι « Θαυμαστός σύμ- potens paler , etiam princeps pacis ; et juxta Sym
* βουλος, ισχυρός , δυνατός πατήρ, έτι άρχων ειρή- machum: « Vocabitur nomen pueruli Admirabilitas,
8 νης , και κατά τον Σύμμαχον δε, « Κληθήσεται consiliarius, fortis , polens , pater sculi , princeps
το όνομα του παιδίου Παραδοξασμός, βουλευτικός, pacis. » Petendum est igitur a Judeis queuinam lia
ισχυρός , δυνατός , πατήρ αιώνος, άρχων ειρήνης. ) Deant , cui hoc adoptari possint , puerulum osteli
'Απαιτητέον τοίνυν τους εκ περιτομής ποίον αν dere. Elenim juxta nos indicia sunt ipsa divine
έχoι(εν) παιδίον ώ τα τηλικαύτα εφαρμόσαιεν παρ- Christi potestatis , in quem qui non crediderini ,
ιστάναι : καθ' ημάς γάρ επίνοιαι εισιν αύται (Γ. 48) volent , si fuerint igne combusti polius quamrepro
της θείας του Χριστού δυνάμεως, εις όν οι μή πιστεύ- bationem suam videre et geilium saluten , quani
σαντες θελήσουσιν ει εγενήθησαν πυρίκαυστοι μάλ- telus Domini Saboth facturus esse dicitur. Ad
λον ή ότι την εαυτών αποβολήν ιδείν και την των quod spectant liac apud Moysenm : « Ipsi me pro
εθνών σωτηρίαν, ήν ο ζήλος Κυρίου Σαβαώθ ποιήσειν vocaverunt in idolis suis , et ego provocabo eos in
είρηται· ώ παραθήσεις το παρά Μωϋσει ούτω πως λε- eo qui non est populus , ct in gente stulta irritabo
λεγμένον · « Αυτοί παρεζήλωσάν με εν τοις ειδώλοις eos 1. Verum nec praesenlis temporis, nec propo
αυτών, καγώ παραζηλώσω αυτούς επ' ουκ έθνει · Β sili est singula proplielize verba elucidare ; nec
επ' έθνει ασυνέτω παροργιώ αυτούς. » 'Αλλά γαρ ου quomodo dicatur , super solium David et regnum
του παρόντος καιρού , ουδέ μην του καθ' ημάς τυγχά- ejus ut diright illud. Ηoc quidcm Judeos orn.
νει σκοπού, εκάστην λέξιν διασαφήσαι της προφητείας del , propterea quod non corporaliter super solium
παραστήσεται»( sic) όπως είρηται το, • επί τον θρόνον David ejusque regnum sedit Salvator Dominusque
Δαυίδ και την βασιλείαν αυτού, κατορθώσαι αυτήν , ώ noster Jesus Christus. De quo studiosos lectores ad
και εικός αν είη προσκόψαι τους εκ περιτομής, διά το commentaria olim a nobis prolata remittimus.
μή σωματικώς επί τον θρόνον και την βασιλείαν του Δαυίδ κεκαθικέναι τον Σωτήρα και Κύριον ημών Ιη
σούν Χριστόν· δι' όπεραναπέμψαντες τους φιλομαθείς επί τα εις τους τόπους υπομνήματα, ημείς το προτε.
θέν διαπερανούμεθα .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'. CAPUT VIII.
• Ιδού δη ο δεσπότης Kύριος Σαβαώθ συνταράξει « Ecce dominator Dominus Sabaoth confringer
τους ενδόξους μετά ισχύος , και υψηλοί τη ύβρει συν- nobiles cum fortitudine , et excelsi statura succi
τριβήσονται, και ταπεινωθήσονται, και πεσούνται οι dentur, et sublimes humilialiuntur. Ει subvertentur
υψηλοί μαχαίρα · ο δε Λίβανος συν τοις υψηλούς πε - excelsi ferro : et Libanus cum excelsis callet. Ει
σεϊται. Και εξελεύσεται ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί, egredietur virga de radice Jesse , et los de radice
και άνθος εκ της ρίζης αναβήσεται , και επαναπαύσε- ejus ascendet , et requiescel Super eum spiritus
ται επ' αυτόν πνεύμα του Θεού, πνεύμα σοφίας και Dei , spiritus sapientiae et intellectus , spiritus con
συνέσεως, πνεύμα βουλής και ισχύος , πνεύμα γνώ- silii et fortitudinis , spiritus scientie el pietatis :
σεως και ευσεβείας εμπλήσει αυτόν • πνεύμα φόβου replebit eum spiritus tinuoris Dei ; non secundum
Θεού ου κατά την δόξαν κρινεί, ουδε κατά την λαλιάν opinionemjudicabit, neque secundum loquelan red
ελέγξει, αλλά κρινεί ταπεινώ κρίσιν, και ελέγξει τους arguet , scd judicabitlumili judicium, et relar
ταπεινούς της γης, και πατάξει γήν τω λόγω του guet humiles terra , et eritjustitia cinguluin lu:1
στόματος αυτού , και εν πνεύματι διά χειλέων ανελεί Dorum ejus , et veritas indumentum laterum ejus ;
ασεβή · και έσται δικαιοσύνη έζωσμένος την οσφύν et pascetur simul lupus cum agno , el pardus simul
αυτού , και αληθεια ειλημένος τάς πλευράς αυτού . quiescet cum hedo , et vitulus et Dos et leo simul
Και συμβοσκηθήσεται λύκος μετά αρνός , και πάρ- pascentur : simul requiescent caluli eorum , ει leo
δαλις συναναπαύσεται ερίφω , και μοσχάριον και quasi Dos comedel paleas . Ει delectabitur infans ab
ταύρος και λέων άμα βοσκηθήσονται, και άμα τα p ubere super forainine aspidis , et in caverna re
παιδία αυτών έσονται, και λέων ως βούς φάγεται guli , qui ablactatus fuerit , manum suam millet.
άχυρα, και παιδίον νήπιον επί τρώγλην ασπίδων και Non nocebunt , et non occident in univers0 monte
επί κοίτην εγγόνων ασπίδων την χείρα επιβαλεί, και sancto meo: quia repleta est terra scientia Domi.
.υ μή κακοποιήσωσιν,ουδε μή δύνωνται απολέσαι ου- ni , sicut aque maris operieules. Ει erit in die illa
δένα επί το όρος το άγιόν μου, ότι ενεπλήσθη η σύμ- radix Jesse , et qui surgit ut impered gentibus,
πασα γή του γνώναι τον Κύριον, ώς ύδωρ πολύ κατα- ipsum gentes deprecabuntur, el evil sepulcrum
καλύψαι θαλάσσας και έσται εν τη ημέρα εκείνη η ejus gloriosum 1. Νeque ipsi Judici alium quemvis
ρίζα του Ιεσσαί, και ο ανιστάμενος άρχειν εθνών, ac Clhristurn ili propheticalum intellexerunt ,
επ' αυτώ έθνη ελπιούσι, και έσται η ανάπαυσις αυ- nisi nimirum corporaliter:accepta hujus propheliae
του τιμή. » Ουδ' αυτοί οι εκ περιτομής άλλον τινά simplice littera ,in Dominuno nostrum Jesum Chri
του Χριστου τον ενταύθα προφητευόμενον υπειλή - stumfidem adhibere renuant. Nos vero omnia juxta
φασι, πλήν όσον επί ψιλή τη της προφητείας εκδοχή prophetiam digna esse Deo persuasum habentes ,
σωματικώτερον έσεσθαι φανταζόμενοι τα κατά τον de moribus hominum Salvatoris nostri alventu
* Deut. XXX1, 21. 1 Isa. 1, 33, 34 ; Α1, 1-10.
 1211 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. III. - EXEGETICA. 1912
ab iniquitatis profundo in nansuetudinein con- Α τόπον τήν εις τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν ουχ
versis haec dici credidimus : nunc usque videntes ομολογούσι πίστιν ημείς δ' όλα τα κατά την προφη
quomodo et qua ratione in Ecclesiis quae sunt su- τείαν άξια είναι Θεού πειθόμενοι, περί τροπών άν
per terrant , adventu Jesu Christi e radice Jesse θρωπείων των διά της επιφανείας του Σωτήρος ημών
germinati , plerique hominum transformati sint, από του βάθους της κακίας εις ημερότητα μεταβε .
atque natura sua immutati prius ferina, cum quasi 6ληκότων ταύτα λέγεσθαι πεπιστεύκαμεν· έτι και νύν
lupi prius , et pardi et leones , celeraque ferarum ορώντες πώς και τίνα τρόπον εν ταις κατά την οικου
et serpentium genera viverent , sicut eos juxta μένην (εν ταις ] Εκκλησίαις μετά την παρουσίας του
propriam cujusque malitiam et iniquitatem ex εκ της ρίζης (f. 48 v ) Ιεσσαί βεβλαστηκότος Ιησού
analogia proplielia vocat. Qui et conversi et quasi Χριστού, οι πολλοί των ανθρώπων μετεπλάσθησαν,
transfigurati in tantum mansuetudinis provecti και την φύσιν αυτήν από του θηριώδους μετέβαλαν
sunt , ut simul pascerentur , eamdem sanctorum βίου, λύκοι τινές όντες το πρότερον, και παρδάλεις
Dei verlorinn escalm comedentes cum mansuelis- τον τοιονδί τρόπον, λέοντές τε και όσα άλλα θηρία τε
simis vita Dei viris justis, quos propter talem ani- και ερπετά κατ' αναλογίαν της εν εκάστω ποικίλης
ηκα innocentiam privatis et mansuetissimis anima- κακίας τε και πονηρίας η προφητεία καταλέγει · ο
libus , atque laclentibus pueris divinus equiparat B και μεταθέμενοι και ωσπερεί μεταπλασθέντες, εις
sermo. Si quis haud facile haec accipiat , dicat τοσούτον ημερότητος ήλασαν, ως συμβόσκεσθαι αυ
quomodo aliter e sensu communi hunc possit in- τους την αυτήν έσθοντας των ιερών του Θεού λόγων
1erpretari locum. Quamobrem igitur et quomodo τροφήν τοίς ήμερωτάτοις τα ήθη δικαίοις ανδράσι
Libanus cum excelsis cadet ? Quomodo non allego- του Θεού , ούς διά την τοιανδι της ψυχής ακακίαν τι
rice accipiet neque virgam , neque lorem ex ea θασσοίς και ημερωτάτοις ζώοις, τοίς τε αναγεγραμ.
germinaturum ? Ostendit quomodo corporaliter μένoις ενταύθα παιδίοις ο θείος απείκασε λόγος. Ε :
virga egressura de radice Jesse dicatur, et unde δε προς ταύτά τις δυσπειθώς έχοι, λεγέτω ει οίόν τε
fos e radice ejus ascensurus. Si autem, quod per- άλλως κατά την πρόχειρον διάνοιαν σώζειν την λέ
Elicile est , de his interpretationem exhibere nita- ξιν· διά τι γάρ ή και πως ο Λίβανος συν τοις υψηλούς
tur, altende annon pulchre nobis et reliqua Salva- πεσείται ; Μή τροπολογείτω δε μήτε την ράβδον,
toris nostri adventu plenum eventum habuerint. μηδε το εκ ταύτης άνθος αλλά δεικνύτω πως σωμα
Qικe et congruenter cum prophelia advenerunt, τική ράβδος εξελεύσεσθαι εκ της ρίζης Ιεσσαί λέγε
confraciis a Domino Sabaoth prioris populi quon- ται, και ποταπόν άνθος αναβήσεσθαι εξ αυτής. Ει δε
dam nobilibus , quos et elevatos facta in Salvato» και τον πάνυ σκληρον ταύτα επί διάνοιαν ανιέναι
rom nostrum injuria , conferendos et humiliandos , βιάζεται, όρα ει μή καλώς ήμίν και τα λοιπά επί τη
el dejiciendos esse prenuntiat. Cum illis et Ι.iba- " του Σωτήρος ημών παρουσία κατά διάνοιαν παρίστα
num prolapsuruno Scriptura dicit. Sic enim con- ται πεπληρωμένα & και ακολούθως τη προφητεία
sueverat Jerusalem veteremque quondam ibi cele γέγονε μετά το συνταράξαι Κύριον Σαβαώθ τους
bratum cultum allegorice nominare ; ut constit ex πάλαι ενδόξους του προτέρου λαού· ους και υψωθέν
illo Ezechielis loco , ubi dictum est : Aquila gran- τας τη κατά του Σωτήρος ημών ύβρει συντριβήσε
dis, magnarum alarum, Iongo membrorum duclu , σθαι και ταπεινωθήσεσθαι, και πεσείσθαι προφητεύει».
plena plumis et varietate, que habet auctoritatem συν αυτοίς δε και τον Λίβανον πεσείσθαι ο λόγος
ingrediendi in Libanum , et evulsit tenera cedri '., φησίν ούτω δε έθος αυτή την Ιερουσαλήμ και την
Ει haec ipsa deinceps explanans idem propheta , πάλαι πρότερον εν αυτή σωματικώς αποτελουμέ
aperte Libanum esse Jerusalem edocet dicens : νην λατρείας ονομάζειν ' ως δηλόν εστιν από του
« Fili hominis , die ad domum exasperantem: Nesci- Ιεζεκιήλ, ένθα τούτον αναγέγραπται τον τρόπον
tis quid ista significent ? Dic , Cum veneric rex Ba: « Ο αετος ο μέγας και μεγαλοπτέρυγος , ο μακρος
bylonis in Jerusalem, et assumet regem et principes τη εκτάσει, πλήρης ονύχων, ός έχει το ήγημα
ejus 1. » Manifestum est igitur quod et ipse Liba- εισελθείν εις τον Λίβανον, και έλαβε τα επίλεκτα
nus post excelsioruminjuriam cecidit Salvatoris no- της κέδρου. ) Επιλύων γούν την παραβολήν αυτός και
stri adventu de radice Jesse nati ; in quo requievit προφητικός λόγος σαφώς τον Λίβανον την Ιερουσα.
plenitudo donorum sancti Spiritus, qui et rursus λήμ διδάσκει, λέγων· Υιε ανθρώπου, είπον δή προς
veniet secunda et praeclara Imanifestatione , non se- τον οίκον τον παραπικραίνοντα• Ουκ επίστασθε τι
cundum opinionem judicans , « Personam enim ho. ήν ταύτα ; ειπόν , "Οταν έλθη βασιλεύς Βαβυλώνος
minis Deus non accipit 8 , ; neque secundum lo- επί Ιερουσαλήμ , και λήψεται τον βασιλέα αυτής και
quelam redarguens : Scrutans enim est renes et τους άρχοντας αυτής. Πρόδηλον ούν όπως και ούτος
corda , el pertingens usque ad divisionem anime ο Λίβανος μετά των υψηλών τη ύβρει περιπέπτωκεν
ac spiritus •. • Praeterea cum jam facta est ejus in- επί τη παρουσία του εκ ρίζης Ιεσσαί γενομένου
carnatio, quam verissime repleta est terra scientia Σωτήρος ημών: εφ' όν και ανεπαύσατο η τελειότης
Domini, non jam solis Judeis eum cognoscentibus. των του αγίου Πνεύματος χαρισμάτων, ός και είσ
Tunc etiam pleniorem eventum habuit prophelia , αύθις ελεύσεται κατά την δευτέραν και ένδοξον αυτού
Ezech. ΧVΙΙ, 3 . 1 ibid. 12. 3 Gal. 11, 6 . 5 Αpoc. 1 , 23; Ηebr. IV, 12.
1213 ECLOGÆ PROPHETICÆ . LIB . IV . 1214
παρουσίαν, ού κατά την δόξαν κρινούντος : Πρόσ - A cum plenitudine gentium ingrediente can reliquis :
ωπον γάρ ανθρώπου Θεός ου λαμβάνει , αλλ' ουδε gentibus et omnis Israel salvabitur, Christus a mor
κατά την λαλιάν ελέγχων : Έτάζων γάρ έστι καρδίας ιuis resurgens imperare gentibus a Deo constitutus
και νεφρούς, και διικνούμενος άχρι μερισμού ψυχής est, juxta illud : « Ει erit radix Jesse , et qui surgil
και πνεύματος .» Και επί τη γενομένη μεν ούν αυ- it imperet gentibus ; in eo gentes sperabunt. » Αι
του ήδη πρότερον παρουσία ενεπλήσθη ως αληθώς η lende igitur quomodo non hic Israel , aut Jacob ,
ή του γνώναι τον Κύριον, μηδενός το πρίν ότι μη aut Judas nominentur, sed aperle gentes , in eum
μόνων, των εκ περιτομής γινωσκόντων αυτόν : τότε φιά surget de radice Jesse, sperature propheti
δε και μάλλον εις πέρας αχθήσεται η προφητεία, ότε zantur , consonante hoc loco cum iis apud Moysem
του πληρώματος των εθνών εισελθόντος συν τοις & centibus : Νon auferetur sceptruin de Juda , et
λοιποις έθνεσι και ο πάς Ισραήλ σωθήσεται, ο Χρι- dux de femore ejus , donec veroiat qui mittendus
στός δε εκ νεκρών αναστάς άρχειν εθνών υπό του est , et ipse erit exspectatio gentium , non vero
Θεού κατεστάθη , κατά το , « Και έσται η ρίζα του Israel. Cujusnam vero alius erit requies in aliis
Ιεσσαί και ο (f. 49) ανιστάμενος άρχειν εθνών , επ' simis apud Deum honorala , nisi illius qui patrem
αυτώ έθνη ελπιούσιν . » "Ορα γούν , ώς ουδ' όλως audivit dicentem sibi : « Sede a dextris meis , donec
ενταύθα Ισραήλ, η Ιακώβ, ή Ιούδας ονομάζεται , Β ponaminimicos tuos scabellum pedum tuorum ?? »
σαφώς δε τα έθνη επί τον έκ ρίζης αναστησόμενον Ιεσσαί έλπιείν προφητεύεται, συναδούσης της ενταύθα
λέξεως τη παρά Μωϋσει φασκούση, « Ουκ εκλείψει άρχων εξ Ιούδα, ουδε ηγούμενος εκ των μηρών αυ
του, έως αν έλθη η απόκειται και αυτός προσδοκία, και ουχί του Ισραήλ, αλλά και των εθνών. 5 Και τίνος
δε άλλου και ανάπαυσις εν τη ανωτάτω παρά Θεό γεγένηται τιμή, ή του ακούσαντος λέγοντος αυτώ
του Πατρός: « Κάθου εκ δεξιών μου , έως αν θα τους εχθρούς σου υποπόδιον των ποδών σου. )
. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ'. CAPUT IX .
« Και διορθωθήσεται μετ' ελέους θρόνος, και καθ- Ει preparabitur in misericordia solium, et se•
ιείται μετ' (sic) αυτού μετά αληθείας εν σκηνή debit super illud in veritate , in tabernaculo David ,
Δαυίδ, κρίνων και εκζητών κρίμα, και σπεύδων δι- judicans et querens judicium, et velociter reddens
καιοσύνην. » Περί της δευτέρας του Χριστού παρου- quod justum est 3. 5 De secunda Christi manifesta
σίας και ταύτα προφητεύεται, όπηνίκα του Θεού και tione haec quoque prophetizantur , quando Dei Yar
Λόγος, διορθωθείσης αυτό μετ' ελέους και φιλαν- Dum , preparato ei in nuisericordia et benignitale
θρωπίας της κατά πάντων βασιλείας , συν αληθεία omnium principatu , cum veritate judicans sedelit
κρίνων καθεσθήσεται εν σκηνή Δαυΐδ ούτω δε την c in tabernaculo David. Sic autem sanctorum el an
των αγίων και πρωτοτόκων των απογεγραμμένων εν εiquorum in c @ lisinscriptorum Ecclesia ) , omnes
ουρανοίς Εκκλησίαν, και πάντας ηγούμαι τους υπό que existimo verbi Dei participatione sanctos efle
την μερίδα του λόγου του Θεού γεγενημένους, αγίους clos designari.
χρηματίζειν .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι' CAPUT Χ.
« Ιδού Κύριος κάθηται επί νεφέλης κούφης, και « Ecce Dominus sedel super nube levi , et veniet
ήξει εις Αίγυπτον, και σεισθήσεται τα χειροποίητα in Egyptum: et commovebuntur manufacta Egypιι
Αιγύπτου από προσώπου αυτού , και η καρδία αυτών a facie ejus , et cor eorum vincetur in ipsis 1. 5 De
ήττηθήσεται εν αυτοίς. » Περί της αγενήτου του των increata omnium Dei natura haec accipere,quasi ven
όλων Θεού φύσεως εκλαμβάνειν τα προκείμενα, ως turo ipso super nube aliqua, atque in corporalem
δη μέλλοντος αυτού νεφέλη τινι οχείσθαι , και τη accedere Egyptum, neque fide dignum, neque reli
σωματική παρεπιδημεϊν Αιγύπτω, ούτε πιθανόν, ούθ' giosum esse existimo. Quapropier ad Dei Verbum
όσιος υπάρχειν ηγούμαι • δι' όπερ επί τον του Θεού referenda est prophetia ; atque ipsa manifeste jam
Λόγον εκδεκτέον την προφητείαν, και αυτήν εναργώς priore ejus adventu impleta est , quo super nube
ήδη κατά την προτέραν αυτού παρουσίαν πεπερασμέ- D levi, carne scilicet ei a Spiritu sancto formata , in
νην, καθ' ήν επί νεφέλης κούφης, της έκ ΙΙνεύματος hanc vitam, Egyptum per metaphoram nominatam,
αγίου συστάσης αυτώ σαρκός, εις τον βίον τούτον, prodiit , et in ipsam corporaliter Egyptum, in qua,
Αίγυπτον τροπικώς ονομαζόμενον, παρελήλυθε , και cum adhuc esset puer , a matre et Joseph perductus
εις αυτήν δε σωματικώς την Αίγυπτον , εις ήν έτι est. Tunc autemjuxta quedano mystica verba, com
παίς ών προς της μητρός και του Ιωσήφ διεκομίσθη » moli sunt ejus adventu conturbali qui prius ubique
τηνικαύτα δε κατά τινας απορρήτους λόγους εσεί- in manufactis simulacris inhabitabant et vigebant
σθησαν και εκινήθησαν υποταραχθέντες αυτού τη demones.Quod quidem ostenditur dicente prophelia:
παρουσία οι εν τοις πανταχόσε χειροποιήτοις ξοάνοις Ει commovebuntur manufacta Egypti. » Hec quo
ενοικούντες τε και ενεργούντες το πρότερον δαίμονες: que per secundum ejus et praeclarum in celis re
όπερ δηλούται διά της λεγούσης προφητείας, « Και gnum impleibuntur, quo et ipsam commovendam
σεισθήσεται τα χειροποίητα Αιγύπτου. » Ταύτα δε εquum esset. Εt tunc maxime confurbanda haec
και κατά την δευτέραν αυτού και ένδοξον απ' ουρα - manufacta Egypti, quorum cor superabitur , ut ait
• Gen. ΧLΙΣ , 10. 1 Psal. CIx, 1. 3 Isa. XVI , 5 . : Isa. XIX, 1.
 1915 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 1916
Scriptura , in eis Vero divino subjiciente sibi , Α νών βασιλείαν πληρωθήσετα., καθ' ήν και αυτήν
et humiliante tunc omnen altitudinem nunc contra σεισθήσεσθαι εικός αν είη και τότε μάλλον κλονη
Dei cognitionem elevatam. Οιnna propheliae reliqua Oήσεσθαι τα αποδεδομένα χειροποίητα Αιγύπτου , ών
sola explicantur allegoria . και την καρδίαν ηττηθήσεσθαι φασιν, εν αυτοίς του
θείου Λόγου καθυποτάξαντος εαυτό και ταπεινώσοντος τότε πάν ύψωμα το νύν έπαιρόμενον κατά της
γνώσεως του Θεού · τα δ' εξής της προφητείας άπαντα διά μόνης αποδοθήσεται τροπολογίας.
CAPUT XI. (f. 49 v ) ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'.
«In die illa erit allare Domino in terra Egypti, « Τη ημέρα εκείνη έσται θυσιαστήριον τω Κυρίω
et titulus juxta lernminim ejus Domino : el erit in εν χώρα Αίγυπτίων, και στήλη προς το όριον αυτής
sigηση in aternum Domino in terra Egypti ; quo- τω Κυρίω και έσται εις σημείον εις τον αιώνα Κύ
nim clainabunt ad Dominum propter fligentes ριος εν χώρα Αιγύπτου : ότι κεκράξονται προς Κύριον
se, el millet eis Dominus hominem, qui salvabit διά τους θλίβοντας αυτούς , και αποστελεί αυτοίς άν
eos, judicans salvalbit eos , el cognitus erit Domi- θρωπον ος σώσει αυτούς, κρίνων σώσει αυτούς και
ηις Egyptiis , et cognoscent ΑΕgyptii Dominum γνωστός έσται Κύριος τους Αιγυπτίους και γνώσον
Deuni in die illa , et facient sacrificia, et vovebunt ται οι Αιγύπτιοι τον Κύριον εν τη ημέρα εκείνη και
vota Domino, et reddent 1. 5 Et quis alius esse 2 ποιήσουσι θυσίας και δώρον » και εύξονται ευχάς το
posses a Domino missus hono , qui Egyptioς Θεώ. » Και τις αν άλλος είη ο αποσταλείς υπό Κυ
salvalurus est judicans , nisi Clhristus Dei , ρίου άνθρωπος , και σώσας τους Αιγυπτίους διά του
« format servi accipiens, et habitu inventus ut κρίνειν, ή ο Χριστός του Θεού , ο « μορφήν δούλου
homo 3. 5 Egypto quidem allegorice hominum vi- λαβών, και σχήματι εύρεθείς ως άνθρωπος . Ο Αιγύ
tam significanle, ΑΕgyptii essent qui a demonibus πτoυ δε τροπικώς νοουμένου του των ανθρώπων βίου ,
vegantur et ad res terrenas propensiores Stunt, είεν άν οι δεισιδαίμονες και τους υλικούς προπεπον
γιος omnium Deus miseratus est demonum tyran- θότες Αιγύπτιοι , ούς και των όλων Θεός κατελεήσας
nide oppressos, misso predicto homine, qui salva- θλιβομένους υπό των κατατυραννούντων αυτούς δα:
vit salutem Deo dignamita ut omnes quondam sub μόνων, αποστείλας τον προειρημένον άνθρωπον, ός
lege ab Ecclesia Domini exclusos, se ipsum iis έσωσε σωτηρίαν Θεώ πρέπουσαν, ώστε τους πάλαι
neanifestans Dominus , ad Donini scientiam hac re- κατά τον νόμον είργομένους της Εκκλησίας Κυρίου
velatione perduceret. Palet quod in predicta ΑΕgy- διά της γενομένης αυτούς επιφανείας επιγνώναι τον
pliorumterra exstructum est Domino allare omnibus Κύριον, αυτού του Κυρίου γνωστον αυτόν αυτοίς εμ
« ongregationibus quae in omni loco fiunt ad invo- c ποιoύντος: σαφές δ' όπως εν τη δηλωθείση τη των
candum adorandumque Deum. Dicit forte aliquis Αίγυπτίων χώρα συνέστη τω Κυρίω θυσιαστήριον
hic loco adversalus, scilicet « et erit allare Do- από των εν παντί τόπιω εις ευχές και Θεού θρησκεία ,
nuino in terra ΑΕgyptiorum, si quidem allare lo- επιτελουμένων άθροισμάτων. Είπον δ' άν τις επιβαί
tus quivis sit sacrificiorum, verbo Dei insipientibυς νων τη λέξει εις το, « Και έσται θυσιαστήριον τω
bestiis immoliatis, justius esset majus, magisque Κυρίω εν χώρα των Αιγυπτίων, ει δή το θυσιαστή
Verum per Christum fieri Dec altare in omni terre- ριον τόπος τίς έστι θυμάτων, επί λόγω Θεού ζώων
stri loco, Egypto per metaphoram nominato, pro- αλόγων σφαγιαζομένων, δικαιότατα αν μείζον και
pler omnes ubique nmartyres , quasi sacrificia et αληθέστερον διά Χριστού γεγονέναι τω Θεώ θυ
victimas pro hominum generis salute Deo, et in σιαστήριον εν όλω τε τα περιγείω τόπω , Αι
ipsa corporali Egypliorum terra , ubi tot et tanti γύπτω τροπικώς χρηματίζονται , διά τους παν
martyres proprio ipsorum sanguine Deut glorifi- ταχώσε μάρτυρας θύματα και οιονεί σφάγια του
caverunt . Quod si illud difficile crederent circuin- γένους των ανθρώπων αναφερομένων τω Θεώ και
cisi, dicant ipsi quando et ubi et quodnam allare εν αυτή δε τη σωματική των Αιγυπτίων χώρα,
in Egypto erectum sit Domino, quis vero homo ένθα τοσούτου και τηλικούτοι μάρτυρες εδόξασαν
qui ΑΕgyptios salvos fecerit , quemadmodum et D τον Θεόν τώ ιδίω αυτών αίματι · αλλ' ει δυσπεί
quando cognitus fuerit Dominus Egyptiis, ita uι θώς έχοιεν προς τα αποδεδομένα οι εκ περιτο
tiam pervenerint : hoc est videlicet cognoscere θυσιαστήριον κατέστη τω Κυρίω εν Αιγύπτω, τίς δέ
Dominum. Celera vero omnia prophetie alliorem ο άνθρωπος και σώσας τους Αιγυπτίους, τίνα τε τρό
Sensum includunt, quem enucleare presens non τον και πότε γνωστός εγένετο Κύριος τοις Αίγυ
sinit tempus. πτίοις, ώστε αυτούς αποστάντας της προτέρας πλά
νης, την περί αυτού γνώσιν αναλαβείν τοιούτον γάρ έστι το επιγνώναι Κύριον. Και όλα δε τα εξής της
προφητείας βαθυτέρας ήρτηται διανοίας, ήν ουχ ο παρών αναπτύσσειν καιρός.
CAPUT XII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ JΒ'.
• Domine, in angustia recordlatus sum ti; in • Κύριε, εν θλίψει εμνήσθην σου· εν θλίψει μικρό
tribulatione parva, doctrina Lua nobis, Sicut que η παιδεία σου ήμίν και ώς ή ωδινούσα εγγίζει το
* Isa. Χιλ, 17-21.
1217 ECLOGÆ PROPHETIC .E . - LIB. IV . 3218
τεκείν, και επί τή ωδίνι αυτής εκέκραξεν , ούτως ή concepit , cum appropinquaverit and partum, dolens
εγενήθημεν τω 'Aγαπητό σου, Έπιγραφή τις εν clamat in doloribus suis : sic facii sunts Dilecto
Ψαλμοίς « Υπέο του 'Αγαπητού φέρεται και πά- tuo 1 , Titulus quidam in Psalmis fert « Pro Dile
λιν.εοηται· ο βασιλεύς των δυνάμεων του Αγα- cto 1 ; et rursus dictum est : Rex virtutum Di
πητού · δείχνυται δ' εν τοίς τόπους (C. BO) ουκ άλ. lecti 3. 5 Ostenditur in his locis non alius esse at
λος ών του Χριστού λεγόμενος Αγαπητός του Θεού. Christus, is qui Dei Dilectus appellatur. Ηujus
Τούτου χάριν έπεσημηνάμεθα και τον εν χερσίν grilia adnotavimus quoque hunc dilectum, quem
αγαπητόν· αυτόν εκείνον υπολαμβάνοντες είναι, όν esse putavimus eumdem de quo vox manifeste a
και εξ ουρανού φωνή σαφώς ανεκήρυξε φήσασα· celis audita est dicens : « Ηic est Filius meus di
« Ούτός έστιν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ώ ευδό- lectus, in quo complacui s. )
κτσα. )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'. CAPUT XIII.
« Ακούσατε λόγων Κυρίου, άνδρες τεθλιμμένοι, και Audite verbum Domini, viri illusores, qui do
άρχοντες του λαού τούτου, οι εν Ιερουσαλήμ: "Οτι εί- minamini super populum mein qui est in Jerusa
πατε : Έποιήσαμεν διαθήκην μετά του άδου, και μετά lem. Dixistis euin : Percussimusfedus cum morie,
του θανάτου συνθήκας : καταιγίς φερομένη εάν παρέλ- Bet cum inferno fecitmus pactum. Flagellum inun.
θη , ου μή έλθη εφ' ημάς• εθήκαμεν ψεύδος τηνελπίδα dans cum transierit, non veniet super nos : qui
ημών, και το ψεύδει σκεπασθησόμεθα· διά τούτο ούτως postimus mendacium spem nostram, et mendacio
λέγει Κύριος Κύριος • Ιδού εγώ εμβάλλω εις τα θε protecti sumus. Idcirco hæc dicit Dominus : Ecce
μέλια Σιών λίθον πολυτελή, εκλεκτόν, ακρογωνιαίον, ego mittam in fundainentis Sion lapidem electum,
έντιμον εις τα θεμέλια αυτής , και ο πιστεύων επ' angularem, pr .liosum, probatum, in fundamento
αυτώ ου μή καταισχυνθή· και θήσω κρίσιν εις ελ- fundatum, et qui credit in eum non confundetur.
πίδα , η δε ελεημοσύνη μου είς σταθμούς. 5 Και πώς Ει ponam in powdere judicium, et justitiata in
ουκ αληθώς ηλίθιος και κομιδή καταγέλαστος ή των mensura 3. Quomodo enim non vere puerilis et
σωματικώς καραδοκούντων λίθον τινά τούτων δή omnino deridendus illorum error, qui corporaliler
των πολυτελών και πολυτίμων είναι νομιζομένων existimant lapidein quemdano e preliosis probatis
εις τα θεμέλια της σωματικής Σιών εμβληθήσεσθαι que in fundamentis corporalis Sion mittendum esse
προς αυτού του Κυρίου υπόληψις , εφ' ον λίθον ο πι- abipso Domino, eosque qui in hunc lapidean credi
στεύσας ουδαμώς καταισχυνθήσεσθαι προφητεύεται ; derint non esse confundendos, juxta proptietiam ?
Τας μωράς τοιγαρούν και Ιουδαϊκάς διηγήσεις, τούς Sultas igitur et Judaicas interpretationes, quas
τε γραώδεις ους ώνόμασεν ο Απόστολος μύθους αniles fabulas Apostolius vocals aljicientes , di
αποσεισάμενοι, Θεού αξίως τάς θεοπνευστους παρα- gna Deo acceptione divinitus insp ralas intell.:
δεχώμεθα προφητείας: φησίν ούν Διά τούτο ιδού gainus proplielias. Dicit igitur : Ecce ego mittain
εγώ εμβάλλω εις τα θεμέλια Σιών λίθον, Διά ποίον in fundamentis Sion lapidem, Cur illud, nisi quo
δε τούτο, ή διά το τούς άρχοντας του προτέρου λαού niam prioris populi principes cum niorle fellus
πεποιηκέναι συνθήκας μετά του θανάτου, και διά percusserunt , vel quoniam relicto Dei fellere ,
το καταλείψαι μεν αυτούς τήν του Θεού διαθήκην, contra pacium cum inferno fecerunt, existimantes
αντί δε ταύτης διαθήκην προς τον άδην πεποιηκέ- propter illud se nihil mali esse passuras; sed ctia »
ναι, υπολαμβάνειν δε διά ταύτα μηδέν κακόν εαυ- σμoniam in mendacio sperm posuerunt Slam, et
τους πείσεσθαι · αλλά και διά τούτο τεθεικέναι mendacio se protectos crediderunt. Quapropter illis
μεν επί ψεύδος την ελπίδα αυτών και οίεσθαι τώ a spe in Deum disjecti3. pretiosum lapidemcreden
ψεύδει σκεπασθήσεσθαι" διά γάρ τοι ταύτα, ώς αν εibus mittere policetur. Λd istos autem dicentes :
αποπεπτωκότωνεκείνων από της εις τον Θεόν ελπί- « Percussimus fedus cuin morte, et cum inferno
δος, τον πολυτίμητον λίθον τοίς πιστεύουσιν επαγγέλ- fecimus pactum; Magellumn inundlans turn transie
λεται θήσειν. Προς εκείνους δε τους ειρηκότας, D rit, non veniet super nos; quia posuimus menda
• Εποιήσαμεν διαθήκην μετά του άδου , και μετά cium spem nostranm, et mendacio protecti sumus, »
του θανάτου συνθήκας: καταιγίς φερομένη, εάν παρ- paulo post subjicit Scriptura : « Yos qui mendacio
έλθη, ου μή έλθη εφ' ημάς : εθήκαμεν ψεύδος την frustra confisi estis, non transilbit inundatio aqua ,
ελπίδα ημών, και το ψεύδει σκεπασθησόμεθα, και et delebitur: Γαdus vestrum cum morte et pactum
υποκαταβάς ο λόγος φησίν : « Οι πεποιθότες μάτην vestrum cum inferno non stabit : Magellum inun
ψεύδει, ου μή παρέλθη υμάς καταιγίς, μή και αφέλη dans cum transierit, eritis ei in conculcationem'.
υμών την διαθήκης του θανάτου , και η ελπίς υμών ή Quce evidenter Salvatoris nostri adventu in hunc
προς τον άδην ου μή εμμείνη καταιγίς φερομένη populum implela sunt. Itaque nos non alium existi
Εάν επέλθη, έσεσθε αυτή εις καταπάτημα , α και mainus esse, qui hic ostenditur, lapidem electum,
πρόδηλον όπως επί τη παρουσία του Σωτήρος ημών probatum et mirabilem, in quem qui crediderint
εις εκείνον πεπλήρωται τον λαόν. Ακολούθως άρα non confundentur, ac sanctum Dei Verbum, in
εμείς ούκ άλλον ηγούμεθα είναι τον δηλούμενον εν- quo, velut lapideo fundamento, spiritualis cele
1 Isa. ΧΧνι, 16. 1 Psal. χειν . Psal.LXVII, 12 * Μatth. 1, 17. 5 lsa, XXV11, 11-17. • Phil. 1 , 8 .
71 Τim. IV, 7. * Isa. ΧΧVΙΙ, 17, 18.
1219 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS II. — EXEGETICA . 1220
stisque Sion edificabitur, Dei scilicet Ecclesia. Α ταύθα λίθον εκλεκτον θαυμαστόν τινα όντα και πα
« Fundamentum enim aliud neino potest ponere, ράδοξον, ως τους πιστεύσαντας εις αυτόν μή καται
preter id quod positum est , quod est Christus Je- σχυνθήσεσθαι του ιερού του Θεού Λόγου, εφ' ον ως
Suς 1: De quo et in Psalmis dictum est : « Lapi- επί θεμέλιον εδραίον ή πνευματική και επουράνιος
dem quem reprobaverunt edificantes , hic facius est Σιών ώκοδόμηται, ουκ άλλη τις ούσα της του Θεού
in caput anguli 2. 5 el « angularis - vocatur. Quem Εκκλησίας: « Θεμέλιον γάρ άλλον ουδείς δύνατα :
vero Daniel quoque lapidem interpretatur de Chri- (f. 50 v°) θείναι παρά τον κείμενον, ός εστιν Ιησούς
sti regno, cum dicit : Lapis autem, qui percusse - Χριστός και περί τούτου δε και εν Ψαλμοίς είρηται·,
rat statuam, factus est mons magnus, et implevit « Λίθον , όν απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες, ούτος
universam terram2.5 Edificantes igitur juxta le- εγενήθη εις κεφαλήν γωνίας,και και ο ακρογωνιαίος »
gis litteram edificium, hunc reprobaverunt lapi- ώνόμασται · τούτον δε και Δανιήλ τον λίθον ερμη
dem: qui nihilominus, ab iis reprobatus, caput νεύει επί τήν του Χριστού βασιλείαν, ένθα λέγει :
anguli, gentium videlicet Eclesiae ostenditur ,juxta « Και ο λίθος ο πατάξας την εικόνα, εγένετο όρος
illud : « Constitues me in caput gentium 4. Ιn μέγα, καιεπάταξεν, ή και επλήρωσε πάσαν την γην .
hunc igitur lapidem qui crediderit, non confun- Οι μεν ούν οικοδομούντες την κατά το γράμμα του
detur, ut vere prenuntiat presens de ipso pro- Β νόμου οικοδομήν, τούτον απέδοκίμασαν τον λίθον αυ
plielia. τος δε ουδέν ήττον υπ' εκείνων αποδοκιμασθείς, κε
φαλή γωνίας της των εξ εθνών Εκκλησίας αναδέδεικται κατά το ειρημένον που , « Καταστήσεις με
εις κεφαλήν εθνών. 'Επί τούτον τοιγαρούν τον λίθον και πιστεύων ού καταισχυνθήσεται και επαληθευούσης
και ταύτης της περί αυτού προφητείας.
CAPUT XIV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ':
« Ecce nomen Domini venit de longinquo, ardens « Ιδού το όνομα Κυρίου έρχεται για πολλού χρό
furor ejus et gravis ad portandum : labia ejus re- νου, καιόμενος θυμός , μετά δόξης το λόγιον των χει
pleta stent indignatione, et lingua ejus quasi ignis λέων αυτού, το λόγιον οργής πλήρες , και οργή του
devoranς 5.» Quid esset dictum hic nomen Domini, θυμού ως πύρ έδεται. 5 Και τί αν είη το λεγόμενον
κisi Deus Verbum, a quo omnia creata sunt ? De όνομα Κυρίου ή ο Θεός Λόγος, δι' ού τα σύμπαντα
secundaigitur et praeclara ejus manifestatione ac - γεγένηται ; Τα περί της δευτέρας τοίνυν και ενδόξου
cipienda est, ut opinor, bæc prophelia. αυτού παρουσίας νομίζω και ταύτην αινίττεσθαι την
προφητείαν.
CAPUT XV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ'.
« Ηaec dicit Dominus : Beatus qui habet in Sion Τάδε λέγει Κύριος : « Μακάριος, ός έχει εν Σιών
semen, et incolas in Jerusalem. Ecce enim rex σπέρμα, και οικείους εν Ιερουσαλήμ: ιδού γάρ βα
justus regnabit, et principes in judicio praeerunt 6.» σιλεύς δίκαιος βασιλεύσει, και άρχοντες μετά κρί
Christus Dei dicenς : « Ego constitutus sunm rer σεως άρξουσιν . » Ο Χριστός του Θεού και είπών,
super eos » in hac prophetia designatur. Qui autem « Εγώ δε κατεστάθην βασιλεύς υπ' αυτού , και και διά
sub eo sunt principes, apostoli scilicet, et Ecclesias τούτων δηλούται· είεν δ' άν οι υπ' αυτόν άρχοντες ,
in judicio Dei dirigentes, sive divini angeli, homi- ήτοι απόστολοι , και οι μετά Θεού κρίσεως των Ex
num salutis defensores. Propter illum igitur, φui κλησιών άρχοντες και άγγελοι θείοι, της των ανθρώπων
regit Sion et Jerusalem, « Bealus qui habet in Sion έφοροι σωτηρίας· διά τούτον δε τον βασιλεύοντα της
semen et incolas in Jerusalem; que et congruenter Σιών και της Ιερουσαλήμ, « Μακάριος , ος έχει εν
de apostolico spiritu accipi possunt, edocente nos Σιών σπέρμα, και οικείους εν Ιερουσαλήμ & και
de superna Jerusalem et de celesti monte Sion. αξίως του αποστολικού πνεύματος εκλη[μπτέον , δι.
δάσκοντος ημάς τα περί της άνω Ιερουσαλήμ, και του Σιών επουρανίου όρους :
CAPUT XVI. D ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ιη'.
« Letare, solitudo siliens, Axsulta , solitudo, et « Ευφράνθητι, έρημος διψώσα, αγαλλιάσθω, έρημος,
floribus spargere ut lilium. Germinans gerininabit, και ανθείτω ώς κρίνον· και εξανθήσει και αγαλλιά
et exsultabit letabunda et laudans : gloria Libani σεται έρημα του Ιορδάνου και η δόξα του Λιβάνου
data est eiet decor Carmeli ;et populus meus videbit εδόθη αυτή , και η τιμή του Καρμήλου και ο λαός μου
gloriam Domini et altitudinem Dei. Confortate ma- όψεται την δόξαν Κυρίου και το ύψος του Θεού . Ισχύ
nus dissolutas , et genua debilia roborate . Dicite σατε, χείρες ανειμέναι, και γόνατα παραλελυμένα :
pusillanimis : Confortamini et nolite timere : ecce παρακαλέσατε, ολιγόψυχοι τη διανοία • ισχύσατε , μη
Deus vester ultionem adducet relributionis : Deus φοβείσθε· ιδού ο Θεός ημών κρίσιν ανταποδίδωσι και
ipse venieu et salvabit nos . Tunc aperientur oculi ανταποδώσει αυτός ήξει, και σώσει ημάς· τότε ανοι
caecorum, et aures surderum patebunt. Tunc saliet χθήσονται οφθαλμοί τυφλών, και ώτα κωφών ακού
sicut cervus claudus, el aperia erit lingua inuto - σονται · τότε αλείται ως έλαφος χωλός, και τρανή έσται
11Cor. 111, 11 . 2 Psal. CΧVΙΙ, 22 . 3 Dan. 11, 53. • Psal. XV1, 43, 5 Isa. XXX. 27 6 Isa . XXXI , 9 ;
XXXII , 1.
1224 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB . IV. 1922
γλώσσα μογιλάλων, ότι ερράγη εν τη ερήμω ύδωρ, A rum : quia scissae sunt in deserto aque, et torren
και φάραγξ εν γή διψώση και η άνυδρος έσται εις 1es in solitudine. Et que erat arida erit in sta
έλη, και εις την διψώσαν γην πηγή υδάτων έσται. » gnum, et siliens in fontes aquarum1. 5 Dei pre
Έπί τη του Θεού παρουσία τάς παραδόξους ιάσεις sentia admirabiles fore sanationes praenuntiat. !
έσεσθαι προαγορεύει. Σαφώς oύν και ενθάδε τή του Aperte igitur hic quoque Dei predictione Christus
θεού προσηγορία ο Χριστός του Θεού τετίμηται· ού Dei glorificatus est. Cujus presentia et corporaliter
επί τη παρουσία και σωματικώς μεν αι προειρημέναι quidem predicte sanationes in laborantibus imple
θεραπείαι επί των πασχόντων απετελέσθησαν, (f. 31) te sunt, mirabilius vero nunc adhuc exercentur in
θαυμασιώτερον δ' έτι και νυν ενεργούνται διά της εις eum fide, omni hominum generecunctis anime ma
αυτόν πίστεως, παντός άπαξαπλώς τού των ανθρώ- lis penitus exsoluto. Scissae sunt in deserto aque
πων γένους των κατά ψυχήν παθών απαλλαττομένου . Christi presentia, et torrentes in terra siliente ,
'Ερράγη δε εν τη ερήμω ύδωρ επιτή Χριστού παρου - salutari et vivificante verbo emergenle in quon
σία και φάραγξ εν γή διψώση, του ποτίμου και ζω- dam deserta et siliente terra, gentium scilicet Ec
τικού λόγου αναβλύσαντος εν τη πάλαι ερήμω και clesia ,in qua, cum olim sicca et sitibunda esset,
διψώση γή, τη εξ εθνών Εκκλησία, εν ή πρότερον , a fluenter Iesu verborum fons aque salientis in
ουση ανύδρω και διψαλέα αθρόως πηγή του των Ιη- Ρ vitam eternam 2 , profluet. Quo fonte irrigata, flo
σου λόγων και ύδατος ζώντος αλλομένου εις ζωήν αιώ- rescet utlilium, prius deserta terra, ideoque letari
νιον και ανώμβρησεν · υφ' ής πηγής ποτιζομένη ανθή- et exsultare jubetur . Causa vero letitiae et exsulta
σειν ώς κρίνον λέγεται και ποτέ έρημος, ευφραίνεσθαι lionis subjicitur, quoniam, ait, « data est ei gloria
τε και αγαλλιάν προστάττεται και η αιτία δε της Libani, o id est Jerusalem; de qua in superioribus
ευφροσύνης και της αγαλλιάσεως επιλέγεται,επείπερ, prophetiis dictum est, « Ει Libanus cum excelsis
φησίν • εδόθη αυτή η δόξα του Λιβάνου , και τουτέστι cadet. » Quo decidente que prius ei erat gloria
της Ιερουσαλήμ : περί ης εν ταις ανωτέραις προφη- nunc evangelizale solitudini, gentiunt scilicet Ec
τείαις ελέγετο, ώς ότι,« Και ο Λίβανος συν τοις υψη clesiæ , dala est cum pristino Carmeli decore,
λοίς πεσείται. ) πεσόντος και πρότερον υπάρχουσα prioris , ut liquet, populi . Hec autem aperte post
εν αυτώ δόξα τη νύν ευαγγελιζομένη ερήμω, τουτ Christi adventum reipsa exitum habucre congruen
έστι τη εξ εθνών Εκκλησία, εδόθη συν τη τιμή τη tem cum praesente prophetia , que ipsius Salvato
προτέρα του λεγομένου Καρμήλου, δηλον δ' ότι του Fis voce dicit : « Elevabitur regnum Dei, et dabi
προτέρου λαού. Ταύτα δε σαφώς μετά την του Χρι- tur genti facienti fructus ejus 8. »
στου παρουσίαν έργοις τέλος είληφεν ακολούθως τη τε μετά χείρας προφητεία , και τη φασκούση αυτού
του Σωτήρος ημών φωνή, ώς άρα ο 'Αρθήσεται η βασιλεία του Θεού, και δοθήσεται έθνει ποιούνται τους
καρπούς αυτής. )
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΖ'. CAPUT XVII.
« Φωνή βοώντος εντη ερήμω: Ετοιμάσατε την οδόν « Vox clamantis in deserto : Parale viam Doni
Κυρίου · ευθείας ποιείτε τας τρίβους αυτού · πάσα mini ; rectas facile semilas ejus. Omnis vallis 5m
φάραγξ πληρωθήσεται, και πάν όρος και βουνός τα- plebitur, et omnis mons et collis humiliabitur : et
πεινωθήσεται » και έσται πάντα τα σχολια εις ευθείαν erunt prava in rectam el aspera in vias planas : et
και η τραχεία εις πεδία και οφθήσεται η δόξα Κυ- videbitur gloria Domini. Ει videbit omnis caro Sa
ρίου , και όψεται πάσα σαρξ το Σωτήριον του Θεού, lulare Dei, quoniam Doninus locutus est Sal.
ότι Κύριος ελάλησεν. Ο του Σωτήρος ημών πρό- vatoris nostri precursor Joannes interrogantibus
δρομος Ιωάννης τοις επερωτώσιν αυτόν όστις είη, eum quis esset, ait : « Ego vox clamantis in deser
φησίν : « Εγώ φωνή βοώντος εν τη ερήμω, και και τα 10 , , et quæ sequuntur. Hujus vero gratia præci
εξής. Τούτου δή ούν χάριν εξεθέμεθα το κεφάλαιον puum retulimus in testimoniis de Christo, Symo
εν τοις περί Χριστού μαρτυρίοις, σύμβολον είναι νο- Ium esse reputantes Joannem apostolicae praedica
μίζοντες Ιωάννης του αποστολικού κηρύγματος : 1ionis. Talis enim est in deserto clamans vox,igno
τοιαύτη γάρ τοι έστιν ή εν τη ερήμω βοώσα φωνή, bilis quidem et inarticulata illis qui adhuc rudes
άσημος τις ούσα, και αδιάρθρωτος τοις άρτι στοιχει- erant. In terra olim deserta , gentium videlicet in
ουμένοις · εν τη πάλαι δε ερήμω, τη εξ εθνών Εκ- D Ecclesia, 1alis vox edita parare jubebat viam Domi
κλησία, ή τοιαύτη γενομένη φωνή ετοιμάζειν παρα- ni, et reliqua : φuod hujus scientice studiosus
κελεύεται την οδών Κυρίου, και τα εξής : άπερ επι oliose scrutans Comperiet .
σχολής και μέλει της τούτων γνώσεως ερευνήσας εί
σεται.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ'. CAPUT XVIII.
• Επ' όρος υψηλών ανάβηθι, ο ευαγγελιζόμενος Super montem excelsum ascende tu , quievan
Σιών, ύψωσαν τη ισχύι την φωνήν σου ,ο ευαγγελιζό- gelizas Sion : exalta in fortitudine vocem tuam,
μενος Ιερουσαλήμ: υψώσατε , μη φοβείσθε είπον φui evangelizas Jerusalem : exalta, noli timere.
ταις πόλεσιν Ιούδα : Ιδού ο Θεός ύμών, Κύριος Κύ- Dixi civitatihas Juda : Ecce Deus vester : eece Do
1 Isa. ΧΧΧν 1-7. •Joan.IV, 14. * Μatth. ΧΧ1, 43. Isn. Χι ,5-3.
1993 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. — EXEGETICA . 1994
minus Deus in fortitudine veniet , et brachium Aριος μετά ισχύος έρχεται και ο βραχίων αυτού με .
cjus dominabitur : ecce merces ejus cum eo, et τα κυρίας: ιδού ο μισθός αυτού μετ' αυτού και το
opus illius coram illo. Sicut pastor gregem suum έργον εναντίον αυτού• ως ποιμήν ποιμανεί το ποί
pascet : in brachio suo congregabit agnos , et in μνιον αυτού, και το βραχίονι αυτού συνάξει άρνας,
siou sto levabit , fetas ipse portalbit 1. 5 Hec quo- και εν γαστρί έχούσας παρακαλέσει. 5 Και ταύτα νο
que existimimus de Verbi Dei adventu dici, et μιζομεν περί της του Λόγου του Θεού παρουσίας λέ
presertim de secundo, in quo velut justus judex γεσθαι, και τάχα γε μάλλον περί της δευτέρας, καθ'
venturus proplielizatur mercedem habens justarm ήν οία δή δίκαιος κριτής ήξειν προφητεύεται, τον μ:
unicuique secundum opera stra. Reliqua vero nunc σθόν έχων των κατ' αξίαν εκάστω ( f. 51 v°) πεπρα
exponere non tempus est ; quare aliam aggredia- γμένων απονεμητικόν » τα μέντοιγε λοιπά ουκ έτι
inur particulam . νύν καιρός απαιτεί διηγείσθαι · όθεν έφ' ετέραν τρα
πησόμεθα περικοπήν.
CAPUT XIX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΘ .
• Quis suscitavit ab Oriente justum, vocavit « Τις εξήγειρες από ανατολής δικαιοσύνην, εκάλε
eum ulsequeretur se? dabit in conspectu ejus gen- σεν αυτήν κατά πόδας αυτού, και πορεύσεται ; Δώσει
tes, el reges obtinebit : dabit quasi pulverem gla- Β εναντίον εθνών, και βασιλείς εκστήσει και δώσει εις
dio ejus, sicut stipulam vento rapiam arcui ejus. γην τάς μαχαίρας αυτών, και ωσεί φρύγανα εξωσμένα
Persequelur eos, transibit in pace, semita in pedi- τα τόξα αυτών και διώξεται αυτούς διελεύσεται εν
bus ejus non apparebit. Quis hec operatus est, et ειρήνη η οδός των ποδών αυτού · ουχ ήξει • τις ενήρ
fecit, vocans generationes ab exordio ? Ego Domi- γησε και εποίησε ταύτα ; Εκάλεσεν αυτήν και καλών
nus, primus et novissimus ego sum. Viderunt insu· αυτήν από γενεών αρχής. Εγώ Θεός πρώτος , και εις
le et limierunt, extrema terra obstupuerunt, ap- τα επερχόμενα εγώ είμι. Είδοσαν έθνη και εφοβήθη
propinquaverunt, et accesserunt. Unusquisque σαν· τα άκρα της γής εξεπλάγησαν· ήγγισαν, ήλθον
proximo suo auxiliabitur , et fratri suo licet : άμα κρίνων έκαστος τω πλησίον, και τώαδελφώ βοη
Confortare. Confortavit Faber erarius percutiens Oήσαι και ερεί,"Ισχυσεν ανήρ τέκτων και ανήρ χαλ
malles eum, qui cudelat tunc temporis , di. κεύς τύπτων σφύραν, άμα ελαύνων· ποτέ μεν έρεί:
cens : Glutino bonum est ; etconfortavit eum clavis Σύμβλημα καλόν εστιν, ισχύρωσαν αυτά έν ήλοις, θή
ut non noveretur 1. 5 Justitia ab Oriente exorta σουσιν αυτά, και ου κινηθήσεται. Δικαιοσύνη από
qt,Yliani esset secundum essentiae circumscriptio- ανατολών εξεγειρομένη τις αν είη κατά περιγραφής
nem propriam substantiam habens, nisi Christus ουσίας, ιδίαν υπόστασιν έχουσα, και ο Χριστός του
Dei, de quo dicit Apostolus : « Qui factus est nobis Θεού, περί ού φησιν ο Απόστολος: « "Ος εγενήθη ημίν
sapientia a Deo, ct justitia, et sanctificatio, el re- σοφία από Θεού , δικαιοσύνη τε και αγιασμός, καιαπο
demptio 1? Hunc autem e patrio sinu, cum oriens λύτρωσις; » Τούτον δε εκ των πατρικών κόλπων,
sit oιnne spirituale lumen, sive per incarnatio- παντός νοητού φωτός ανατολών υπαρχόντων, η κατά
nent excitavit, providentia, sive ipse Pater; quί την ενανθρώπησιν εξήγειρεν οικονομία , ή και αυτός και
dedit eum in conspeclu gentium; ut pristini eo- Πατήρ, ο δούς αυτόν εναντίον των εθνών · ίν' οι μεν
rum reges invisibiles, potestates scilicet nequissi- πρότερο: βασιλείς αυτών αόρατοι, δυνάμεις ούσαι πονη
ine, ad miraculi prodigium olstupescerent, viden- ραι,εξιστώσιν από του παραδόξου της οικονομίας ,όρω
tes talem Dei Filium neque formam neque pulchri. σαι τον τηλικούτον Υιόν του Θεού μη έχοντα είδος μηδε
tudinem habentem ; utque stupore illoin pulverem κάλλος και ένα μετά τoιάνδε έκστασιν δοθώσιν εις γην
verlantur eorum gladii, et sicut stipule vento ra- αι ρομφαίαι αυτών, και ώς φρύγανα εξωσμένα τα τόξα
ple fiant arcus eorum, nec jam hostilia sint eis αυτών, προς το μή κατέχειν αυτούς όπλα πολεμικά
arina, ignilave tela, quibus olim sibi obnoxias ani- και πεπυρωμένα βέλη, δι' ών πρότερον καταπολέ
mas lacessebant. Post Itec ait , Ει persequetur μoυν τας υποχειρίους αυτούς ψυχάς . Μετά ταύτα
cos,» ut omni telorum genere ita persecutus eos, D φησι, « Και διώξεται αυτούς , ίν' ούτως , κατά το
procedat in pace viam pedum suorun . « Quis haec πάντων τέλος εκδιωχθέντων αυτών, διέλθη εν ειρήνη
operatus est et fecit ? , ait. Existimaimus quod ex- η οδός των ποδών αυτού . • Τίς δε ενήργησε, φησί,
cellentia et benignitas omnium Dei vocantis eam, και εποίησε ταύτα ; Προσυπακούομεν δε , ότι η
Justitiain videlicet , Ρση aliain ac sapientiam ejus, χρηστότης και φιλανθρωπία του των όλων Θεού του
φuam et contenplantes veritae sunt Deum que καλούντος αυτήν, δηλον δ' ότι την δικαιοσύνην, ουκ
prius in Dei contemptione vivebant gentes. Qui άλλην ούσαν της σοφίας αυτού, ήν και θεασάμενα
quondam remotissimi erant, proximi regni celo- εφοβήθη τον Θεόν τα εν άφοβία Θεού πρότερον τυγχά
rumfacti sunt. Ιdeoque fuerunt attoniti salutis mi- νοντα έθνη & και εξ άκρων και από περάτων της
raculo, se invicem docentes, et frater fratri auxi- οικουμένης κληθέντα ήγγισε τω Θεώ: οι ποτέ όντες
ians, pristinumque confitentur de idolis errorem, μακράν εγγύς γενόμενοι της βασιλείας των ουρα
Irec eadem dicenles. Faber quippe erat et erarius, νων· διό και εξεπλάγησαν επί τω παραδόξω της
qui malleo, et clavis, et humana machina susci- σωτηρίας, διδάσκοντές τε αλλήλους, και αδελφός
• Isa. XL,9, 14. 1 Isa. XLI, 2- 7. 3 Ι Cor. 1, 30.
123 ECLOG . E PROPHETICÆ . - LIB . IV. 1926
αδελφώ βοηθών, την προτέραν εξομολογούνται περί A tans et confortans quos prius deos dicebamus
τα είδωλα πλάνην, αυτά δή ταύτα λέγοντες · Τέκτων Qui quidem nihil erant, nisi inanima simulacra,
άρα ήν και χαλκευς , ο διά σφύρας και ήλων και μη- nullum a se ipsis motum consecuta, et quasi men
χανής ανθρωπίνης ανεγείρας και ενισχύσας τους dacia acceperant patres nostri idola , et na erat
πρότερον νομιζομένους ημϊν θεούς: οι δε ουδέν άρα in eis utilitas . Quod autem haec ita Salvatoris no
ήσαν ή άψυχα ξόανα , ουδεμίαν εξ εαυτών κίνησιν stri impleta sunt adventu, magis operibus quam
επιδεχόμενα, και ώς ψευδη έκτήσαντο οι πατέρες verbis demonstralur.
ημών είδωλα, και ουκ ήν εν αυτοίς ωφέλημα. "Ότι δε ταύθ' ούτωςέπί τή του Σωτήρος ημών απετελέσθη
παρουσία μάλλον των λόγων ή δι' έργων (f: 32) παρίστησε μαρτυρία .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ '. CAPUT XX .
« Ιακώβ ο παίς μου , αντιλήψομαι αυτού · Ισραήλ « Jacob puer meus, suscipiam eum : Israel ele
ο εκλεκτός μου, προσεδέξατο αυτόν η ψυχή μου : ctus meus, assumpsit eum anima mea : dedi Spiri
έδωκα το Πνεύμα μου επ' αυτόν· κρίσιν τοις έθνεσιν τώm meum super eum ; judicium gentibus proferel ;
έξοίσει · ου κεκράξεται, ουδε ανήσει, ουδε ακουσθή- non clamabit, neque reunillet, neque audietur faris
σεται έξω η φωνή αυτού · κάλαμον τεθλασμένον ού και Vox ejus; calamurm contritum non franger, et lirium
συντρίψει, και λίνον καπνιζόμενον ού σβέσει· αλλ' fumigans non existinguet ; sed in verilale proferet
εις αλήθειαν έξοίσει κρίσιν · αναλάμψει και ου θραυ- judicium, resplendebit, et non conquassabitur, do
σθήσεται έως αν θη επί της γης κρίσιν · και επίτω nec ponat in terrajudicium, et in nomine ejus gentes
ονόματι αυτού έθνη ελπιούσιν. Ούτως λέγει Κύριος Sperabunt . Sic dicit Dominus Deus, qui fecit cα
ο Θεός και ποιήσας τον ουρανόν και πήξας αυτόν, και lum, et intendit illud, qui firmavit terram et ea que
στερεώσας την γην και τα εν αυτή , και διδούς πνοήν sunt in ipsa, quique dat latum populo , qui est in
τω λαώ τω επ' αυτής, και πνεύμα τους πατούσιν ea, et spiritum calcantibus eam. Ego Dominus Deus
αυτήν· εγώ Κύριος ο Θεός εκάλεσά σε εν δικαιοσύνη, tuus vocavi te in justitia, et apprehendam manum
και κρατήσω της χειρός σου και ενισχύσω σε· και tualm, et corroborabo te : et dedi te in testamentum
έδωκά σε εις διαθήκην γένους εις φώς εθνών, ανοίξαι generis in lumen gentium, ut aperires oculos ce
οφθαλμούς τυφλών, εξαγαγείν εκ δεσμών δεδεμένους, corum, et educeres ex vinculis illigalos , et de domo
και εξ οίκου φυλακής καθημένους εν σκότει. » "Οτι carceris sedentes in tenebris 1. 5 Quod non de Ju
μή περί του των Ιουδαίων λαού προφητεύεται τα deorum populo prophetizantur haec : Jacob puer
από του : Ιακώβ ο παίς μου, αντιλήψομαι αυτού, meus, suscipiam eum; Israel electus meus, assum
Ισραήλ και εκλεκτός μου , προσεδέξατο αυτόν η ψυχή C psit eum anima mea, » et reliqua, manifestum est
μου , και σαφές έσται τους εθέλουσιν εκάστην λέξιν των singulas hujusce prophetie voces perpendere volen
προκειμένων εξετάζειν, αλλά και από της κατά το tibus, sed etiam ipso Hebraico textu palet. Νeque
Εβραϊκόν ακριβείας τούτο δηλόν έστιν · ούτ' ούν Jacob, neque Israel nominal : apud ipsos quident
το Ιακώβ όνομα, ούτε το Ισραήλ εν αυτώ εμφέ- Septuaginta obelo signatum est nomen illud, quo.
ρεται · όθεν και ώβέλισται παρά τους ακριβέσιν άν- niam non justorum alius, nisi Salvator nosler Je
τιγράφους των Εβδομήκοντα, καθότι γε ουκ άλλος sus Christus, non quidem ipse filius Isaac, Jacob,
των δικαίων πλήν του Σωτήρος ημών Ιησού Χρι - vel Israel denominatur, is erat cui adaplari possent
στου, ουδέ μην αυτός και του Ισαάκ ή Ιακώβ και predicta verba ; atque illud, ut opinor, nulli dubium
'Ισραήλ προσαγορευθείς τοιούτός τις ήν, ως εφαρμό- est. Dato enim quod aliis quoque haec convenirent :
ζειν αυτώ δύνασθαι τα προκείμενα , ουδένα οίμαι « Dedi Spiritum meum super eum; cuinam dici potuit :
αμφιβάλλειν · ένα γάρ και ετέροις αρμόσοι τις τό: «Judicium gentibus proferet, et que sequuntur,
« "Έδωκα το Πνεύμα μου επ' αυτόν, και τι δ' άν είπον praesertimque illud : « Ει in nomine ejus gentes spe.
εις τό: « Κρίσιν τοις έθνεσιν έξοίσει, ν και εις τα rabunt ? , Quomodo autem credibile esset sive Ju
εξής, και μάλιστα το « Και επί τω ονόματι αυτού deorum populo, sive ipsi filio Isaac, Jacob, sive et
έθνη ελπιούσιν ; Πώς δε κάν πιθανόν είη ήτοι των D cuivis justorum alii, ea convenire : « Dedi te in le

και ετέρω τινι των δικαίων εφαρμόζειν το : Έδωκά oculos cecorum, et educeres ex vinculis illigatos,
σε εις διαθήκην γένους, εις φώς εθνών, ανοίξαι οφθαλ- et de dormo carceris sedentes in tenebris ? » Hec
μούς τυφλών, εξαγαγείν εκ δεσμών δεδεμένους , και vero nubis, quasi circumcisis, discutienda sunt.
εξ οίκου φυλακής καθημένους εν σκότει ; » Αλλά Maniſeste nos Evangelium a Salvaivre nostro Jesu
ταύτα ημίν ως προς τουςεκ περιτομής έπη πορήσθω : lianc docet prophetiamimpletam fuisse, curn « Pha
σαφώς γε μην ήμάς το Ευαγγέλιον επί του Σωτήρος risei exeuntes consilium adversus eum ceperunt,
ημών Ιησού διδάσκει και ταύτην πεπληρώσθαι την ut cum interficerent. Quod vero Jesus sciens, se
προφητείαν, ότε ο εξελθόντες οι Φαρισαίοι συμβού- cessit inde : et secute sunt eum turbe mulle, et
λιον κατ' αυτού έλαβον , όπως αυτόν απολέσωσιν. Ο cui avit eos omnes , et precepit eis ne manifestum
δε Ιησούς γνούς ανεχώρησεν εκείθεν · και ήκολού- ipsumfacerent 2. » Bis enim additur in Evangelio :
θησαν αυτό πολλοί, και εθεράπευσεν αυτούς πάντας : « Οι impleretur quod dictum est per Isaiam proptie
1Isai, XII, 1- 7. * Μatth.,κι, 14.
PATROL. GR. ΧΧ11.
1221 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA . 100S ,
tam dicenterm : Ecce puer nieus in quo complacui, Α και επετίμησεν αυτοίς, ίνα μη φανερόν αυτόν ποιή
dilectus Incus, quem elegit anima mea . Ponalm spi- σωσιν και τούτοις γαρ επιφέρεται εν τω Ευαγγελία :
rilum meum super eam, ) et reliqua , sicut in « "Ινα πληρωθή το ρηθέν διά Ησαΐου του προφήτου,
prophetia referuntur. Ipse igitur esset, qui hic λέγοντος· Ιδού ο παίς μου , όν ήρέτισα: ο αγαπητός
λέγοντας π .. ΒΕ Π.
Jacob vocatur, Filius Dei unigenitus; sicut alias μου , όν ευδόκησεν η ψυχή μου· θήσω το Πνεύμα μου .
dictum est : « Magnum tibi est vocari te filium επ' αυτόν, και και τα εξής, όσα δή εν τη προφητεία
neum, suscitare tribus Jacob, et feces Israel con- κατείλεκται. Αυτός δ' άν ούν είη αν ο και Ιακώβ
vertere 1. Ηic igitur a Palre cum inter alia haec χρηματίσας, Παίς ών μονογενής του Θεού· ώς έτέ.
audiisset : « Dedi te in testamentum generis , in lu - ρωθι λέλεκται • Μέγα σοι εστι του κληθήναι σε
men gentium, judicium attulit gentibus, ita ut ju - παϊδά μου , του στήσαι τας φυλάς Ιακώβ, και τας
dicata ratione juxta sanctum Evangelium ipse di- διασποράς του Ισραήλ επιστρέψαι. Ούτος δη τοί
rigerentur : liquet in nomine ejus speravisse gentes νυν παρά του Πατρός ακούσας μετά των άλλων
quc in eum crediderunt,ipsumque ad eas in lumen (f. 52 v ) και το « "Έδωκά σε εις διαθήκην γένους .
gentium venisse, ut verbi sui lumine mentis oculos εις φώς εθνών, κρίσιν εξήγαγε τοις έθνεσιν , ώστε
prius caligantibus recluderet. Sed etiam eduxit e κεκριμένω λογισμώ κατά το ιερόν Ευαγγέλιον αυτά
vinculis quondam peccatorunm nexibus illigatos, at- πολιτεύεσθαι · σαφές δ' όπως επί τω ονόματι αυτού
que e domo carceris diaboli illos qui omnium Deutη τα πιστεύσαντα εις αυτόν έθνη ήλπικε , και όπως
ignorantes in tenebris sedebant. Licel studioso sin- αυτό (1) εις φώς εθνών αναδίδεικται, ώστε διά του
gulasinquirere prophetise voces ,reliquamque dictio- φωτός του λόγου αυτού διανυγήναι( οιγήναι) τους της
1em, sicut modo exposuimus, ad Christum Dei διανοίας οφθαλμούς των πάλαι τούτοις πεπηρωμέ
transferre. νων• αλλά και εξήγαγεν εκ δεσμών τους πρότερον
σειραϊς των ιδίων αμαρτιών κατεσφιγμένους εξ οίκου τε της του διαβόλου φυλακής τους διά την περ
τον τών όλων Θεόν άγνοιαν εν σκότει καθημένους. Πρόκειται δε το φιλομαθεί εκάστην εξετάζειν της προφη
τείας λέξιν, και αναλόγως τοις υφ' ημών ειρημένους επί τον Χριστόν του Θεού ταυποπίπτοντα μεταφέρειν.
CAPUT XXI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ'.
• Estate mihi testes, et ego testis, dicit Dominus « Γένεσθέ μοι μάρτυρες, καγώ μάρτυς, λέγει Κύ
Deus, et puer quem elegi 1. Ει quis esset puer ριος ο Θεός , και ο παίς όν εξελεξάμην. 5 Και τις αν
quem elegit Dominus Deus , quem et sibi testem , είη ο παίς όν εξελέξατο Κύριος ο Θεός , όν και εαυτό
fore predicat eorum qui ipsi testimonium perhibe- συγκαταλέγει μάρτυρα γενησόμενον των αυτώ μαρ
bunt, nisi ille, de quo etin precedenti capitulo di- τυρούντων, ή ούτος περί ου και εν τω προ τούτου
ctum est : « Jacob puer meus, suscipiam eum, και κεφαλαίω ελέγετο: « Ιακώβ ο παίς μου , αντιλήγο
«t que sequuntur ? Que φuidem manifeste de Sal - μαι αυτού , και και τα εξής ; άτινα σαφώς επί τον
vatore Dominoque nostro Jesu prophetizata demon- Σωτήρα και Κύριον ημών Ιησούν απεδείκνυτο προ
strala sunt. πεφητευμένα.
CAPUT XXII. . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ.Β'.
« Ecce ego Dominusfeciterram, el hominem super « Εγώ εποίησα γην, και άνθρωπον επ' αυτής · εγώ
fanm ; ego manu mea consolidavi celum, ego omni - τη χειρί μου έστερέωσα τον ουρανόν · εγώ πάσι τοις
bus astris mandavi. Ego suscitavi eum cum justitia άστροις ενετειλάμην. Εγώ ήγειρα αυτόν μετά δι
regem, et omnes vie ejus recte. Hic editcabit ci- καιοσύνης βασιλέα , και πάσαι αι οδοί αυτού ευθείαι.
vitatem meam, et captivitatem populi convertet , Ούτος οικοδομήσει την πόλιν μου, και την αιχμαλω
non prelio, neque muneribus, dicit Dominus Sa- σίαν του λαού μου επιστρέψει, ου μετά δώρων, ουδε
3.noth. Sic dicit Dominus Sabaollh : Laboravit Egy- μετά λύτρων, είπεν Κύριος Σαβαώθ . Ούτως λέγει
plus, et negotiatio Ethiopurm , et Sabairn viri ex» , Κύριος Σαβαώθ • Έκοπίασεν Αίγυπτος , και εμπορία
celsi ad le transibunt, et tui erunt servi, et a tergo " Αιθιόπων, και οι Σαβαείμ άνδρες υψηλού επί σε διαβή
te sequentur vincti manicis , et adorabunt juvenes, σονται, και σοι έσονται δούλοι, και οπίσω σου ακολου
ct in le Orabunt, quoniam in le Deus est, et non Oήσουσι δεδεμένοι χειροπέδαις , και διαβήσονται προς
est Deus prater te : tu enim es Deus, et non no- σε, και προσκυνήσουσι σοι,και εν σοι προσεύξονται,
weramus, Deus 1srael Salvator. Erubescent et con- ότι εν σοι ο Θεός έστι, και ουκ έστι Θεός πιάν σου· συ
fundentur omnes qui adversantur tibi , et ambula- γάρ ει Θεός, και ουκ ήδειμεν, Θεός του Ισραήλ Σω
Dunt in pudore 3. ) Christum Pater suscitavit a τήρ· αισχυνθήσονται και έντρατήσονται πάντες οι
nortuis, constituens eum cum. justitia regem, stu- αντικείμενοί σου, και πορεύσονταιεν αισχύνη. ο Χρι
per Sion celesterm , πιontenm sanctum ejus regnan» στον ο Πατήρ ήγειρεν εκ νεκρών του είναι αυτόν
1em; ideoque suscitavit eum, postquam « omnes vie μετα δικαιοσύνης βασιλέα, έτι Σιών το επουράνιον
eius, ait, facta sunt recte : non est in eis pra- όρος το άγιον αυτού βασιλεύοντα και επί τούτο γ!
vum quid , neque perversum :. ) - Peccatum αυτόν ήγειρεν, επειδή πάσαι αι οδοί αυτού, και την
enian non fecit, neque inventus est dolus in ore σιν, « γεγόνασιν ευθείαι, μηδέν έχουσαι σκολιόν μηδε
1 Isai. XLIX , 6. • Isai. XLII, 10. • 1sai. XLY, 19 16. • Proν . ν11, 8.
(1) Forte leg. αυτός. Ευτ.
1929 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB . IV . 1230
στραγγαλιώδες , - - 'Αμαρτιαν γάρ τοι ουκ εποίησεν , A ejus 1. 5 Ηic quoque civitatem editcavit Dei , san
ουδε ευρέθη δόλος εν τωστόματι αυτού. Ούτος δε και ctam in terra Ecclesiam ejus, celestemque Jerus
την πόλιν ώκοδόμησε του Θεού , την τε επί γης αγίαν salem; cum convertisset captivitatem populi sui»
'Εκκλησίαν αυτού και την επουράνιον Ιερουσαλήμ: quae evenit sub spirituali Nabuchodonosor, nefariis
επιστρέψας την αιχμαλωσίαν του λαού αυτού , την que sabditis ei potestatibus ; et sane pradictam ca -
γενομένην ποτέ υπό τον νοητόν Ναβουχοδονόσορ, και ptivitatem convertit, non pretium dans custodienti
τας υπ' αυτόν δυνάμεις πονηράς · και δη την προ- bus, neque eos muneribus caplans, preliatus vero
ειρημένην αιχμαλωσίαν υπέστρεψεν, ου λύτρα δούς adversus eos , et certamine eos dejiciens, ita αι
τοίς αιχμαλωτεύσασιν, ουδέ μην δώρους αυτούς πεί- Ovans exclamaret : - Ego vici mundum 1 . Hec
σας, στρατεύσας δε κατ' αυτών και δι’ αγώνος αυτούς confirmal multitudo eorum qui a pristino errore ad
χειρωσάμενος , ώστε επι τα κατορθώματι λαμπρυ- veram Dei scientiam perducti sunt per eum : di
νάμενον φάναι : « Εγώ νενίκηκα τον κόσμον. » Μαρ- cant qui ex circumcisione sunt, cui convenire pos.
τυρεί (Γ. 53) τούτοις τα πλήθη των από της προτέ- sint verba hujus prophetic, Deum manifeste confi
ρας πλάνης επί το γινώσκειν τον αληθή Θεόν δι' αυ- tenlis. • Hi enim, ait, hi tibi erunt servi, et post to
του παλινδρομησάντων· η λεγέτωσαν οι εκ περιτομής . ambulabunt , et adorabunt te, et in te orabunt, quo
επί τίνα δ' άν αρμόζοιεν τα της μετά χείρας προφη- B niamin te est Deus, et non est Deus praler le. Τα
τείας σαφώς Θεόν ομολογούσης τον προφητευόμενον · enim es Deus, et nesciebamus, Deus Israel Salva
• Οι δε γάρ,» φησί, και οίδε σοι έσονται δούλοι, και 1or . • Manifeste palet cui haec dicantur , quo
οπίσω σου ακολουθήσουσι , και προσκυνήσουσι σοι , niam in te est Deus , quibus addit sernmo, « el
και εν σοι προσεύξονται, ότι εν σοι ο Θεός έστι, και non est Deus preter te. Tu enim es Deus , et ne-
ουκ έστιν άλλος πλήν σου · συ γαρ ει Θεός, και ουκ sciebamus. - Que audiuntur quasi ex persona dicta
ήδειμεν, Θεός του Ισραήλ Σωτήρ. Ο Σαφώς γάρ τοι eorum qui Christum Dei incarnatum cognoverunt ;
ενταύθα ή λέγετο το , ότι « ο Θεός εν σοί έστι, in quo inhabitat Deus Pater, juxta illud : « Ego in
τούτω προσφωνών φησιν ο λόγος το, και ουκ έστιν Patre, et Ρater in me •. • Ideoque huic soli conve:
άλλος πλήν σου · συ γάρ ει Θεός, και ουκ ήδειμεν· , niunt illa : Νon est Deus preler te; o quasi sola
& και εξακούεται ως αν εκ προσώπου λεγόμενα των Verbi deitate palerno principalui unita commista
επεγνωκότων ενανθρωπήσαντα τον Χριστόν του Θεού · que, ideoque sola utriusque gloria et polestate gu
ενώ ετύγχανεν οικών Θεός ο Πατήρ, κατά το: « Εγώ bernante. His autem, « Ι.aboravit Egyptus, et ne
εν τω Πατρί, και ο Πατήρ εν εμοί• 5 δι' ο και μόνη gotiatio Ethiopum, et Sabaim viri excelsi ad
αν αυτό αρμόσοι το, « Ουκ έστι Θεός τελήν σου,» ως , transibunt, o ostendi existimo quasdam adversa.
αν μόνης της του Λόγου θεότητος ηνωμένης και “ rias spirituales potestales que adversus Christum
ανακεκραμένης τη πατρική βασιλεία , και διά τούτο certamen iniere, eique audientes facle sunt , sive
μιάς της αμφοτέρων επινοουμένης δόξης τε και αρ- guasdam animas primum Verbo adversantes , ac
χης· εν δε τω, « Εκοπίασεν Αίγυπτος, και εμπορία postea ditionem ejus amplexas propriisipsarum bo
Αιθιόπων, και οι Σαβαείμ άνδρες υψηλοί επί σε δια- nis operibus. De quibus et illud dici opinor :
σήσονται, και δηλούσθαι νομίζω περί νοητών τινων « Erunt tibi servi , et a tergo te sequentur vincti
αντικειμένων δυνάμεων αγώνα προς τον Χριστόν manicis , et in te orabunt . Ηoc vero : « Erubescent
αραμένων, και υποχειρίων αυτώ γεγενημένων, ή και et confundentur omnes qui adversantur ei , et
ψυχών τοιωνδε κατ' αρχάς μεν αντιτεινουσών το ambulabunt in pudore, I prophetizatur de iis qui
Λόγω, ύστερον δε ποτε την υπ' αυτόν δουλείαν ανα- non egere penitentiam , hostesque et inimici per -
δεδεγμένων επί τη εαυτών ευεργεσία. Περί τούτων manserunt, et verbi Cluristi jugum super se ipsos
γέ τοι λένεσθαι νομίζω και το, « "Έσονταί σοι δου - tollere minime voluerunt. Ει διαc quidem quasi ad
λοι, και οπίσω σου ακολουθήσουσι δεδεμένοι χειροπέ- Christi elucidationem. Cilandus quippe est ille Io
δαις , και εν σοι προσεύξονται και το δέ· « Αίσχυνθή- cus non tantum circumcisionis populo , sed et illis
σονται και έντραπήσονται πάντες οι αντικείμενοι η qui Christum quasi simplicem hominem putant ,
σου, και πορεύσονται εν αισχύνη, και προφητεύεται Ebioneis scilicet, vel Artemonis , vel Pauli Samo
περί των μη μετανοησάντων , διαμεινάντων δε satensis fautoribus. Aperte enim hoc loco Christi
εχθρών και πολεμίων, και μηδαμώς άραι εφ' εαυ- deitas male credentibus in eum demonstratur. ,
τους τον του λόγου του Χριστού ζυγόν βεβουλημένων. Και ταύτα μεν ως προς την του Χριστού σαφήνειαν:
αρμόζοι δ' άν παρατιθέναι την περικοπήν ου μόνον τοϊς εκ περιτομής, αλλά και τους ψιλόν άνθρωπον
υπειληφόσι γεγονέναι τον Σωτήρα, Εβιωναίοις , ή τους κατά 'Αρτέμωνα, και τον Σαμωσατέα Παύ
λον. Σαφώς γαρ και διά τούτων ή θεότης του Χριστού τους περί αυτού δυσπειθώς έχουσιν αποδεί
κνυται.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ'. CAPUT XXIII.
« "Ακουέ μου , Ιακώβ, και Ισραήλ, όν εγώ καλώ : « Audi mc, Jacob, et Israel, quem ego voco : ego
εγώ είμι πρώτος, και εγώ είμι εις τον αιώνα. Και sun primus, et ego sum in eternum. Εt manus
και χείρ μου έθεμελίωσε την γην, και η δεξιά μου mea fundavit terram, et dextera mea consolidavit
1 Isai.Διι, 9. • Joan. YY1, 55. 1 Isai. XLV, 15, 16. • Joan. Χιν, 11 .
1251 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS JII. — EXEGETICA. 1253
celos. Vocabo eos , el stabunt simul, et congrega - Α έστερέωσε τον ουρανόν· καλέσωεγώ αυτούς άμα, και
buntur omnes , et audient ; quis eis annuntiavit hac ? στήσονται και συναχθήσονται, και ακούσονται. Τις
Dominus, qui diligit te , fecit voluntatem tuam in αυτούς ανήγγειλεν ταύτα; και Κύριος αγαπών σε
Babylone , ut tolleret semen Chaldæorum . Ego lo εποίησε το θέλημά σου επί Βαβυλώνα, του αραι
cutus sum, et ego vocavi. Duxi eum et direxi viarm σπέρμα Χαλδαίων. Εγώ ελάλησα, και εγώ εκάλεσα:
ejus : adducite ad me et audite sec : non ab initio ήγαγον αυτόν, και ευώδωσα την οδόν αυτού · προσ
in occulto locutus sum : quando fiebat, illic eram, αγάγετε πρός με, και ακούσατε ταύτα ούκ άπ' αρ
Ει ηunc Dominus Dominus misit me , et Spiritus χής εν κρυφή λελάληκα · ηνίκα εγένετο εκεί ήμην
ejus 1. 5 Unus cum sit qui in hoc loco loquitur, quis και νυν Κύριος Κύριος απέστειλε με, και το Πνεύμα
alius esset • Dominus qui fecit celum et firmavit αυτού . » Ενός όντος του ταύτα εν τη περικοπή λέ
illud, et fundavit terram, quique dicit : « Ego sum γοντος προσώπου, τις δ' αν άλλος είη « Κύριος ο ποιή
primus et ego sum in eternum; » adjiciens in iis σας τον ουρανόν και πήξας αυτόν, και στερεώσεις
que sequuntur,juxta omnes qui divinam scripturam την γην, και ο λέγων: « Εγώ είμι πρώτος , και εγώ
interpretati sunt, illud : « Ει nunc Dominus Deus είμι εις τον αιώνα, και και επιφέρων εν τοις εξής, κατά
τηisit me et Spiritus ejus, ac sanctum Dei Verbum, • πάντας τους ερμηνεύσαντας την θείαν Γραφήν, το,
qui post increatum initium creaturarum omnium B « Και νύν. Κύριος ο Θεός απεσταλκέ με, και το
primus Deus nominatus est, de quo et alias scri- Πνεύμα αυτού , και η ο ιερός του Θεού Λόγος , και μετά
ptum est : « Misit Verbum ejus et curavit eos ? , την αγένντον άρχήν των γενητων απάντων πρώτος
Ipse enium est « per quem omnia facta sunt, in ce- Θεός ονομαζόμενος , περί ου και αλλαχόσε γέγραπται·
lestibus et in terrestribυς, sive visibilia , sive invi- . 'Απέστειλε τον Λόγον αυτού και ιάσατο αυτούς ; »
sibilia ; » quem et misit Dorminus Deus Pater , et Αυτός γάρ έστιν ο « δι' ού τα πάντα εγένετο, τα τε
cum eo Spiritum sanctum, ad edificandam generiς εν τοις ουρανούς και τα επί της γης, είτε ορατά είτε
hominum salutem ? Atque hec Judeis aple dici pos- αόρατα" , όν και απέστειλε Κύριος ο Θεός ο Πατήρ,
Sent, cum doceant alium esse Dominum qui omnia συν αυτώ δε και το άγιον Πνεύμα, οικονομήσοντα τα
Creavit preter omnium Deum, a quo se missum con- υπέρ της ανθρώπων σωτηρίας. Είη δ' άν αρμόζον
ftetur, dicenς : « Ει nunc Dominus misit me. και ως προς Ιουδαίους το ρητόν, διδάσκον έτερον είναι
Ipse enim esset cui precipiens in mundi creatione Κύριον τον δημιουργήσαντα τα πάντα παρά τον των
dicit Paler : Fiat lux, et fiant haec et illa ; ) όλων Θεόν, υφ' ού απεστάλθαι ομολογεί, λέγων ·
atque illud : Faciamus hominem ad similitudinem Και νύν Κύριος απεσταλκέ με και αυτός δ' αν είη
nostram. » Quare et in Psalmis scribitur illud : ώ προστάττων εν τη κοσμοποιία φησίν ο Πατήρ το,
• Ipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit et creata C Γενηθήτω φώς , και γενηθήτω τάδε και τάδε ) και
sunt. ) Aperte enim constat quod precipiens ali- το, « Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ' εικόνα ημετέραν ,
quid et Ioquens alii ac sibinetipsi precipit et in - ταύτην( η) γάρ και εν Ψαλμοίς αναγέγραπται το ,
perat. Singula vero hujusce loci verba inquirere « "Οτι αυτός είπε, και εγενήθησαν αυτός ενετεί
non præsentis est operis. λατο, και εκτίσθησαν. Πρόδηλον γαρ, ώς ο εντελ
λόμενος τι και λέγων ετέρω παρ' εαυτόν εντέλλεται τε και προστάττει. Εκάστην μέντοι γε λέξιν
της περικοπής εξετάζειν ου της παρούσης εστίν πραγματείας.
CAPUT XXIV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ'.
• Audite me , insula, el attendite, gentes : Per « 'Ακούσατέ μου, νήσοι, και προσέχετε , έθνη: Διά
tempus multum consister, dicit Dominus : ab utero χρόνου πολλού στήσεται , λέγει Κύριος · έκ κοιλίας
Tmatris meae vocavit nomen meum , et posuit oς μητρός μου εκάλεσε το όνομά μου και έθηκε το
meum quasi gladium acutum; et sub tegumento , στόμα μου ως μάχαιραν οξείαν · και υπό την σκέπην
manus sue occultavit me ; et dixit mihi : Servus της χειρός αυτού έκρυψε με · και είπε μοι · Δουλός
meus es tu , Israel , quia in te gloriabor. Et ego , μου εί συ , Ισραήλ , και εν σοι δοξασθήσομαι και
dixi : In vacuum laboravi , sine causa, et vane for - " εγώ είπα: Κενώς εκοπίασα , εις μάταιον και εις
titudinem meam consumpsi : ergo judicium meurη ουδέν έδωκα την ισχύν μου · διά τούτο η κρίσις μου
cuni Domino , et opus meum cum Deo meo. Εt nunc παρά Κυρίω, και ο πόνος μου εναντίον του Θεού μου.
dicit Dominus, fortmans me ex utero servum sibi, Και νύν ούτως λέγει Κύριος , ο πλάσας με εκ κοιλίας
ut reducam Jacob ad eum, et Israel. Congregabor δούλον εαυτώ, του συναγαγείν τον Ιακώβ προς αυτόν
et glorificabor in oculis Domini, et Deus meus fa- και τον Ισραήλ: συναχθήσομαι και δοξασθήσομαι
ctus est fortitudo mea. Ει dixit : Magnum est tibi ut εναντίον Κυρίου , και ο Θεός μου έσται μοι ισχύς :
sis mihi servusad suscitandas tribus Jacob, et faces και είπε · Μέγα σοι εστι του κληθήναι σε παϊδά μου ,
Israel convertendas. Ecce dedi Le in testamentum ge- του στήσαι τας φυλάς Ιακώβ , και τας διασποράς
neris, in lucem gentium, ut sis Salus mea usque του Ισραήλ επιστρέψαι • ιδού τέθεικά σε εις δια
ad extremum terre. Hec dicit Dominus redemptor θήκην γένους, εις φώς εθνών, του είναι σε εις σω
Οuus, Deus Israel : Sanctificate eum qui parvi facit τηρίαν έως εσχάτου της γης. Ούτως λέγει Κύριος, και
animam suam, quem abouminantur gentles , servi do- δυσάμενός σε , ο Θεός Ισραήλ: Αγιάσατε τον φαυλί
• Isai. Σιν11, 12-16.
 (253 ECLOGÆ PROPHETICÆ . - LIB. IV, 1254
ζοντα την ψυχήν αυτού , τον βδελυσσόμενον υπό των A minantium. Reges videbunt eum et exsurgent princi
εθνών των δούλων των αρχόντων. Βασιλείς όψονται αυ- pes, et adorabunt eum propter Dominum; quia fidelis
τον, και αναστήσονται άρχοντες , και προσκυνήσουσιν est Sanctus Israel, et elegi te. Hec dicit Dominus :
αυτώ ένεκεν Κυρίου · ότι πιστός εστιν ο άγιος Ισραήλ, Ιn tempore placito exaudivi le, et in die salutis auxi
και εξελεξάμην σε. Ούτως λέγει Κύριος: Καιρώ δεκτό liatus sum tibi : et servavi te, et dedi te in redus po
επήλουσά σου, και εν ημέρα σωτηρίας εβοήθησά σοι , puli, ut suscitares terram, et possideres hereditates
και έπλασά σε , και έδωκά σε εις διαθήκην εθνών του dissipalas; ut diceres his qui vincti sunt : Exite, et
καταστήσει την γην, και κληρονομήσαι κληρονομίας his qui in tenebris : Revelamini. Super omnes vias
ερήμους, λέγοντα τοις εν δεσμοίς : Εξέλθετε, και τοις pascentur, et in omnibus plannis pascua eorum. Non
εν τω σκότει, ανακαλυφθήναι, και εν πάσαις ταις οδούς esurient, neque sitient, et non percutiet eos estus
βοσκηθήσονται , και εν πάσαις ταις τρίβοις η νομή et sol : quia miserator eorum reget eos, et ad fon
αυτών· ου πεινάσουσιν , ουδε διψήσουσιν, ουδε πα- tes aquarum potabit eos. Ει ponam omnes montes
τάξει αυτούς καύσων , ουδε ο ήλιος · αλλ' ο ελεών meος in viam, et omnem semitam eis in pascua '.»
αυτους παρακαλέσει αυτούς, και διά πηγών υδά- Verisimile est opinari Hebress sibi hujus proplue
των άξει αυτούς, και θήσω πάν όρος εις οδόν, και tie verba dici , scilicet : « Ει dixit mihi : Servus
τάσαν τρίβον εις βόσκημα αυτοίς. Ο Eικός τους B nieus es tu, Israel , et in te gloriabor. Non istis
εκ περιτομής οίεσθαι περί εαυτών ειρήσθαι τα εν vero hoc convenire demonstrant que sequuntur, et
τη προφητεία , επείπερ λέλεκται: « Και είπε μου• ad alium Israel spectare ; scripίum est enim : « Ει
Δούλος μου ει συ, Ισραήλ, και εν σοι ενδοξασθήσο- nunc sic dicit Dominus, formans me ex utero ser
μας και προς δε τω μη αρμόζειν ( f. 54 ) αυτούς τάς γιm sibi, ut reducam Jacob ad eum, et Israel. Ει
λέξεις σαφώς αποδείκνυται και από των εξής, ότι δη rursus dixit mihi : Magnum tibi est vocari Glium
περί ετέρου Ισραήλ τα λεγόμενα προφητεύεται meum , ad suscitandas tribus Jacob, el fæces Israel
γέγραπται γάρ: « Και νύν ούτως λέγει Κύριος ο convertendas. , Sed et illud : « Ecce dedi le in la
πλάσας με έκ κοιλίας δούλον εαυτό του συναγαγείν cem gentium , ut sis salus mea usque ad extremum
τον Ιακώβ και τον Ισραήλ προς αυτόν και πάλιν terræ , , admirabilem quemdam et prodigiosum fore
είπέ μου • Μέγα σου έστιν το κληθήναι σε παϊδά μου, demonstrat eum de quo sermo habetur. Ouis au
του στήσαι τάς φυλές του Ιακώβ και τας διασποράς 1em hic esset, nisi Dominus noster Jesus Christus ,
του Ισραήλεπιστρέψαι.) 'Αλλά και το Ιδού τέθεικά αυi iam prius in iis quae supra relata sunt , Jacob
σε εις φώς εθνών, του είναι σε εις σωτηρίαν έως et Israel manifeslatus est dicens : Jacob puer
εσχάτου της γης, και παράδοξόν τινα και θαυμαστόν meus, suscipiam eum , et Israel electus meus :
υποφαίνει τον περί ου ο λόγος . Τίς δ' αν ούτος είη ή C suscepit eum anima ea ? , Ηic enim est solus
ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός , o και ήδη πρότερον vere videns Deum Patrem, Israel quidem nomina
εν τους ανωτέρω Ιακώβ χρηματίσας και Ισραήλ διά μυς, συod interpretatur sidens Deum , iuxta divini.
του · Ιακώβ ο παίς μου, αντιλήψομαι αυτού, Ισραήλ tatis sue:sensum; Jacob autem, id est luctator ,
ο εκλεκτός μου , προσεδέξατο αυτόν η ψυχή μου ; » quoniam incarnatus omnes adversarias debellavit
Ούτος γάρ έστιν ο μόνος κατ' αλήθειαν ορων Θεών potestales. Attende enim quomodo consentiant in
τον Πατέρα , Ισραήλ μεν ονομαζόμενος, όπερ ερμη ter se prophetiæ ; hæc quidem , de qua nunc sermo
νεύεται « ορών τόν Θεόν , και κατ' επίνοιαν αυτού της
θεότητος Ιακώβ δε ,όπερ έστι ιπτερνιστής, και καθ' ο habetur, et in qua dicitur illud, « Jacob filius meus,»
ενανθρωπήσας κατηγωνίσατο πάσας τας αντικειμένας puer meus , dicitur,spectat
quod ad Christum ; sicut enim illic « Jacob
δυνάμεις. "Ορα δε ει μή συνάδουσιν αλλήλαις αι cari te filium meum ; ) et sicut« Magnum
ita hic tibi est vo
illic , « Israel electus
περικοπαι, ή τε μετά χείρας, και εν ή ελέγετο το,
« Ιακώβ ο παίς μου και εις τον Χριστόν αναφερόμενον ·' meus
Israel,
, dicitur, ita hic, , quia fidelis est sanctus
et elegi te. , Rursusque illic dicitur :« Dedi
ως γάρ τοι εκεί το « Ιακώβ ο παίς μου και είρηται,
ούτως ενθάδε το μέγα σοι εστι του κληθήναι σε te in testamentum generis, in lumen gentium , ut
παϊδά μου , και ώς εκεί το, Ισραήλ και εκλεκτός μου » D aperires oculos Cecorum , et educeres de Conclu
λέλεχτας, ούτως ενθάδε το, ότι πιστός έστιν ο άγιος sione vinctos, de donio Carceris sedentes in tene
Ισραήλ, και εξελεξάμην σε. » Πάλιν τε αυ εκεί μέν bris ; in presente very prophetia : « Ecce dedi le
είρηται· "Έδωκά σε εις διαθήκην γένους, εις φώς in lucem gentium, ut suscitares terram, et posside
εθνών , ανοίξαι οφθαλμούς τυφλών , εξαγαγείν εκ res hereditates dissipatis ; ut diceres his qui vincli
δεσμών δεδεμένους, και εξ οίκου φυλακής καθημένους sunt : Exite, et his qui in tenebris : Revelamini. »
εν σκότει και εν δε τη μετά χείρας: « Ιδού τέθεικά σε Quod quidem nulli alii ac soli Salvatori nostro
εις φώς εθνών, του καταστήσει την γην, και κληρο- conveniunt illee prophetite , manifestum let multi
νομήσαι κληρονομίαν ερήμου , λέγοντα τοις εν ιudini gentium que in eum atque per eum in on
δεσμοίς • Εξέλθετε , και τοις εν τω σκότει • 'Ανα- nium Deum speraverunt, quibus a Patre constitutus
καλύφθητε. ) "Ότι μεν ούν ουδενί άλλο ή μόνω est in lumen. Aitigitur, ut suscitares terrain ,
το Σωτήρι ημών αρμόζει τα εν ταις προκειμέναις scilicet ad animam prius tumultu et procella agita
Isai. XLIX, 1 -11.
 1235 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP , PARS III. – EXEGETICA . 1256
tamin pacem et tranquillitatem reducendam; sed et A προφητείαις , δηλον έσται τους επιστή σασιν τω
ut possideres hereditales dissipalas , , gentium πλήθει των εις αυτόν και δι' αυτού επί τον τών
videlicet Ecclesiam; quam ante ipsius incarnatio- όλων Θεόν ήλπικότων εθνών, οίς υπό του Πατρός
nem desertam, quasi hereditatem accepit ab illo ετέθη εις φώς · φησίν δε, « του καταστήσει την γην,»
qui dixit ei : Pete a me, et dabo tibi gentes here- τούτ' έστι τηνεν θορύβους και ακαταστασίαις πάλαι
ditatem tuam 1. » Ηic autem juxta prophetiam de τυγχάνουσάν ψυχήν εις την κατά φύσιν ευστάθειαν
se ipso, eos qui in vinculis erant, exire jussit. Sane και καταστολήν αγαγείν » αλλά και « του κληρονομή
enim Lazaro, quem fasciis jam redimitum atque in σαι κληρονομίαν ερήμου, και την εξ εθνών Εκκλησίαν
sepulcro a guatriduo depositum viderat , ut liber δηλών· ήν προ της αυτού παρουσίας έρημον τυγχά
exiret imperavit, dicens : Lazare, veni foras 1. ) νουσαν, κληρονομίαν ειληφε παρά του είπόντος αυ
Necnon ratione aliqua ad filiam Abrahami, quam το • Αίτησαι παρ' εμού , και δώσω σοι έθνη την
constrinxerat Satanas decem et octo annos, quam.. κληρονομίαν σου. » Ούτος δε κατά την περί αυτού
que pristina infirmitate liberatam , incolumem di- προφητείαν τοίς εν δεσμούς είρηκεν εξελθεϊν προ
ouisit. Ceterum, ubique iis qui peccatorum vinculis χείρως μεν ως επί του Λαζάρου, όν κειρίαις καταδε
Impediebantur, priorum suarum iniquitatum mis- δεμένος και εν μνήματι τεταρταίον τυγχάνοντα ,
sionem concessit, prout solus polestatem habens B είπών: « Λάζαρε , δεύρο έξω, και ελεύθερος αφήκεν
dimittendi peccata. Quibus nunc quoque doctrina υπάγειν · και εν μέρει δε διανοίας επί της θυγατρός
εua imperat ut, ruptis prioribus vinculis , egredian- 'Αβραάμ, ήν έδησεν ο Σατανάς δέκα και οκτώ έτεσιν ,
r, anicuique dictilalis : « Ecce sanus factus es : ήν και αυτήν της ασθενείας απαλλάξας σώαν απ
janm noli peccare 1. Praeterea nunc adhuc igno- έλυσε καθόλου δε , δπηνίκα πάσι τοις σειραις των
rantiae et malitie tenebris obscuratis precipit οι ιδίων αμαρτιών έσφιγμένοις άφεσιν των προτέρων
reveleutur , quippe qui Verbum Dei est, precordia αμαρτημάτων παρέσχετο, οία δή μόνος (έχων) εξου
et renes inquirens, cordisque cogitationum et sen- σίαν αφιέναι αμαρτίας: οίς έτι και νυν ( f. 54 v ) διά
tentiarumindagator. Verum ut quam brevissime iis της αυτού διδασκαλίας παρακελεύεται των προτέρων
meumbamus, praecedentia verba iis que de Christo δεσμών εξελθεϊν, λέγων έφ' εκάστω το, "Ιδε, υγιής
dicta sunt accommodantes , alque ab initio resu. γέγονας, μηκέτι αμάρτανε. 'Επί τούτοις έτι και
mentes, Hostram de illis interpretationem profere - νυν τοίς εισέτι αγνοίας τε και πονηρίας κατορω
mus. In multis igitur circumcisionis populo aperte ρυγμένους ανακαλυφθήναι προστάττει , άτε Λόγος
manifestatus, eum normine sive Jacob , sive Is . υπάρχων Θεού , καρδίας τε ετάζων και νεφρούς, και
rael vocatur, in presenti non ad eos prophetizat , . κριτικός ενθυμήσεων και εννοιών καρδίας. "Ίνα δε ως
sed insulas et gentes ad audienda quae dictu- ° ένι μάλιστα συντόμως διαδράμωμεν , και τα προ
rus est convocat ; estque ibi promissio Christi τούτων εφαρμόζοντες τους περί Χριστού λεγομένοις ,
dieta de vocatione omnino olim infidelium, atque a αναλαβόντες εξ υπαρχής και την τούτων υπόνοιαν
pietate in Deum alienarum gentium, quarum alice ημών εκθησόμεθα. Έν πολλοίς δη σαφώςτώ εκ περι
μominantur insulae , anime scilicet que olim τομής λαώ προσομιλήσας , ότε και εξ ονόματος
quodam modo maritimis vitae procellis , agitalis - ήτοι τον Ιακώβ ήτοι τον Ισραήλ ανακαλείται , επί
que iniquitatis Muctibus jactabantur. Quid de iis του παρόντος ου προς εκείνους ποιείται την προφη
sit intelligendum ipse nos docet Dominus , dicens : τείαν, αλλά γαρ νήσους και έθνη επί την ακρόασιν
• Ex utero matris mee vocavit nomen meum; ) των λεχθησομένων παρακαλεί και έστι γε ενταύθα
quod et aperte de Christo , ipsius enim sunt haec η υπόσχεσις του Κυρίου λεγομένη περί της κλήσεως
verba , quae ex Evangelii scriptura didicimus.Inscio, των πρότερον απίστων πάντη και αλλοτρίων της
enim Joseph Mariam concepisse cum apparuisset θεοσεβείας εθνών , ών εν μέρει νοούνται και αι λεγό
Gabriel, paterne minister voluntatis , in Somniis μεναι νήσοι, ψυχαι όσαι το πάλαι πρότερόν τινα τρό
inter cetera haec ait : « Pariet autem filium, et πον υπό θαλαττίων των κατά τον βίον τρικυμιών και
vocabis nomen ejus Jesum : ipse enim salvum faciet D των κατά της κακίας αλμυρωτάτων κατεκλύζοντο
populum suum . . Adjicitque in prophetia : . Ει ρευμάτων. Τίνα ούν ταύτας ο Κύριος αυτός περί
posuit os meum quasi gladium acutum ; » rursus- εαυτού διδάσκει κατανοητέον · Εκ κοιλίας, φησί,
que : « Posuit me quasi sagittan electam. » - « μητρός μου εκάλεσε το όνομά μου και ο και σαφώς
« Verbum enim Domini est efficar et penetrabilius επί του Χριστού αυτού γάρ τοι τυγχάνουσιν οι λόγοι,
omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad divi. oύς εκ της του Ευαγγελίου γραφής μεμαθήκαμεν .
sionem anirne ac spiritus , » ut divinus ostendit 'Αγνοούντι γάρ τώ Ιωσήφ περί της συλλήψεως της
Apostotus. Hec quoque ipsi soli aptissime couve- Μαρίας επιστάς οΓαβριήλ, διάκονος ών του πατρικού
niunt, obedienti facto Patri usque ad mortem, scili- βουλήματος, κατ' όναρ είπε μεθ' έτερα και το « Τέ
cel: « Servusmeus es tu , Israel, et in te gloria ξεται δε υιον, και καλέσεις το όνομα αυτού Ιησούν:
Jor. » Illud vero : « Ει ego dixi : In vacuum labo- αυτός γάρ σώσει τον λαόν αυτού και επιφέρει δ' εν τη
ravi, et que sequuntur, ad Salvatoremspeclant, προφητεία λέγων, ότι « Και έθηκε το στόμα μου ως
propter paucitatem eorum qui secundum Evange- μάχαιραν οξείαν και και πάλιν : « "Έθηκε με ώς βέλος
Psal. 1, 8 . 1 Joan. ΧΙ, 43. • Joan. , 14 . 5 Malith. 1, 21, . hepr. 19, 12
12 : 1 ECLOGA PROPHETICÆ . - LIB. IV .
έπλεκτόν. - ' Ο γάρ Λόγος Θεού τυγχάνει ενεργής, » A liumejus virunt. Ει quoniam non venit nisi ad per
έστι και τομώτερος υπέρ πάσαν μάχαιραν δίστομον dilas oves domus Israel , » recle memoratur praci
διικνούμενος άχρι μερισμού ψυχής και πνεύματος, και pue in mundum venisse 1 ad suscitandas tribus
ώς ο θεσπέσιοςεδίδαξεν Απόστολος. Εύλογώτατα δ' άν Jacob et feces Israel convertendas. ). Dein , cum
αυτό μόνο λεχθείη υπηκόω γενομένω τη Πατρί μέ- inter istos omnes non eum accepissent, subjicit
χρι και θανάτου το: « Δούλος μου εί συ , Ισραήλ , και quasi ad seipsum : « Ecce dedi te in lucem gen
έν σοι ενδοξασθήσομαι και το δέ • Και εγώ είπα • tium, ut sis salus mea usque ad extremunι terBe..
Κενώς εκοπίασα , και τα εξής, λέγοιτ' αν υπό του Jabet nos post bec Dominus Deus el Paler , qui li
Σωτήρος διά το σπάνιον των κατά το Ευαγγέλιον beravit eum ab omnibus ei adverstantibus, sanctifi
αυτού βιούντων. Και επειδήπερ ουκ ήλθεν ει μη care eum , dicens : « Sanctificale qui parvi fecit
εις τα πρόβατα τα απολωλότα οίκου Ισραήλ, και καλώς animam suam, » Ηic enim quam verissinιe pari
προηγουμένως μεν λέγεται επιδεδημηκέναι , « του duxit animam suam, « exinanieus semelipsum, et
στήσαι τας φυλάς Ιακώβ , και την διασποράν του factus pro nobis maledictum ; et peccata nostra
Ισραήλ επιστρέψαι , επομένως δε, διά το μή παρα- suscipiens humiliavit semelipsum usque ad mor
δέξασθαι αυτόν τους εξ εκείνων πάντας, επιφέρεται tem , mortem autem crucis 1. Addit deile ,
ως προς αυτόν: « 'Ιδού τέθεικά σε εις φώς εθνών, του Bo quem abo minantur gentes , servi dominantium. »
είναι σε εις σωτηρίαν έως εσχάτου της γης. » Προσ- Manifestum quippe est quod hujus seculi principi
τάττει δε ημίν μετά ταύτα Κύριος ο Θεός και Πατήρ, bus servientes, non tantum in passionis ejus tem
και δυσάμενος αυτόν από πάντων των επισυναχθέντων pore maledixerunt ei dicentes : « Gravis est nobis
κατ' αυτού, αγιάζειν αυτόν, λέγων· 'Αγιάσατε τον etiam ad videndum , sed et nunc maledicunt,
φαυλίζοντα την ψυχήν αυτού • ούτος γάρ ώς αληθώς ejus doctrine obsistere conantes . Hunc igitur Do
εφαύλισε την ψυχήν εαυτού , « κενώσας εαυτόν , και minus sanctificare jubet, preclaram ejus presen
γενόμενος υπέρ ημών κατάρα και τας αμαρτίας τάς tiam prenuntians. Quod autem de gentium voca
ημετέρας αναλαβών, αισχύνης γε μέχρι θανάτου και tione propletizans sermo reliqua profert prophe
θανάτου σταυρού καταφρονήσας. » Μετά ταύτά φησι tie, ab his verbis : Dedi le in redus gentium, και
τον « βδελυσσόμενον υπό των εθνών των δούλων των el que sequuntur, que quidem fusius investigare,
αρχόντων , και δη σαφές όπως οι τοίς άρχουσι του cum magis spiritualiter et.juxta solam intelligen
αιώνος τούτου δεδουλωμένοι ου μόνον (f. 55) κατά τον tiam dicta sint , non presentis operis est.
καιρόν του πάθους αυτού έβδελύξαντο αυτόν ειπόντες: « Και βαρύς ημίν εστι και βλεπόμενος , και άλλ' έτι και
νυν βδελύσσονται, ανατρέπειν αυτού την διδασκαλίαν πειρώμενοι. Τούτον ούν και Κύριος αγιάζειν προστάττει,
την ένδοξον αυτού παρουσίαν προσημαίνων. "Οτι δε περί της εξ εθνών κλήσεως προθεσπίζων ο λόγος την εξής
επιφέρει προφητείαν, την από του: « "Έδωκά σε εις διαθήκην εθνών, και και τα εξής, άπερ επιπλείον βασανίζειν
πνευματικώτερα όντα, και κατά μόνην διάνοιαν αποδιδόμενα, ου της παρούσης πραγματείας τυγχάνει.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ'. C CAPUT XXV.
« Ούτως λέγει Κύριος : Ποίον τούτο το βιβλίον του « Sic dicit Dominus : Qualis est hic liber repudii
αποστασίου της μητρός υμών, ώ εξαπέστειλα αυτήν; matris vestre, quo dimisi eanm ? Αut cui delbitori
και τίνι υπόχρεω πέπρακα υμάς; Ιδού ταίς αμαρτίαις vendidi vos ? Ecce peccatis vestris venditi estis, et
υμών επράθητε, και ταϊς ανομίαις υμών εξαπέστειλα iniquitatibus vestris emisi matrem vestrate : quo
την μητέρα υμών· διότι ήλθον, και ουκ ήν άνθρωπος niam veni, et non erat homo qui audiret. Nunquid
ο υπακούων : μή ουκ ισχύει η χείρ μου τού δύσασθαι ; non potest manus mea liberare ? aut nunquid non
και ουκ ισχύει του εξελέσθαι ; Ιδού το ελεγμώ μου possum eripere ? Ecce in increpatione mea deser
εξερημώσω την θάλασσαν, και θήσω ποταμούς ερή- ιum faciam mare : ponam lumina in siccuom ; coun
μους, και ξηρανθήσονται οι ιχθύες αυτών από του putrescent pisces sine aqua, et morientur in sits.
μή είναι ύδωρ, και αποθανούνται εν δίψει. Ένδύσω Induam celos tenebris, el saccum ponamoperimen .
τον ουρανόν σκότος, και ως σάκκον θήσω το περιβό- tum eorum. Dominus Dominus dedit mihi linguam
λαιον αυτού. Κύριος Κύριος δίδωσι μου γλώσσαν παι- eruditam, ut sciam usquequo oporteat dicere verbum.
δείας, του γνώναι ηνίκα δεί ειπείν λόγον · έθηκε μοι Erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiarm
πρωί, πρωί προσέθηκε μοι ώτίον ακούειν, και η παι- quasi magistrum. Dominus Deus aperuit mihi au
δεια Κυρίου ανοίγει μου τα ώτα. Εγώ δε ουκ απειθώ D rem; ego autein non contumax sum, neque contra
ουδε αντιλέγω τον νώτον μου έδωκα εις μάστιγας, dico : tergum meum dedi in flagella , et maxillas
τάς δε σιαγόνας μου εις ραπίσματα, το δε πρόσ- meas in alapas ; faciem vero neam non averti a pro
ωπόν μου ουκ απέστρεψα από αισχύνης έμπτυσμάτων: Dro sputerum. Dominus Deus auxiliator neusfactus
και Κύριος Κύριος βοηθός μου εγενήθη διά τούτο est :ideo non sum confusus; ideo posui faciem meam
ουκ ενετράπην, αλλ' έθηκα το πρόσωπόν μου ως ετέ- ut petram dwrissimam, et scio quoniam non confun
ραν (στερεάν) πέτραν και έγνων,ότι ου μή αισχυνθώ, dar. Juxta est qui justificat me : quis contradicet
ότι εγγίζει μου και δικαιώσας με τις ο κρινόμενος μου; mihi ? Accedai ad me. Ecce Dominus Deus Auxilia
έγγισάτω. Ιδού Κύριος Κύριος βοηθεί μοι· τις κακώ- for meus : quis est qui condemnet me? Ecce omnes
* Gal. 11, 13 ; Ηebr. χμ, 2; Phil. 1, 8. 1 Sp. 1, 15.
 1239 ÉUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. -- EXEGETICA. 123
vos quasi vestimentum veterascetis, tinea comedet A σει με ; Ιδού πάντες υμείς ως ιματίoν παλαιωθ6
vos. Quis ex vobis timens Dominum? audial vocem σεσθε, και σής καταφάγεται υμάς. Τίς εν υμίν ο φο
servi. ejus. Ambulantes in tenebris, et non est eis βούμενος τον Κύριον ; υπακουσάτω της φωνής του
lux , confidile in nomine Domini, et innilimini Deo παιδός αυτού · οι πορευόμενοι εν σκότει, και ουκ
vestro. Ecce omnes vos ignem incenditis , corrobo- έστιν αυτοίς φώς, πεποίθατε επί τω ονόματι Κυρίου,
ratis flammam. Ambulate inlumine ignis vestri, et και αντιστηρίσασθε επι τω Θεώ. "Ιδού πάντες υμείς
fiamnia quam accendistis. Propter me facta sunt πυρ καίετε, και κατισχύετε φλόγα ' πορεύεσθε τώ
haec vobis, in tristitia dormietis 1. Manifeste Ver - φωτί του πυρός υμών, και τη φλογί ή έξεκαύσατε.
bi divinitas iis quae retulimus Ostenditur, et quo . Δι'εμέ εγένετο ταύτα υμίν, εν λύπη κοιμηθήσεσθε. »
nianm incarnationi sue preexsisteret, et quomodo Σαφώς και του Λόγου θεότης και δια των προκειμένων
factus homo haec passurus esset quae in Evangelis αποδείκνυται, ότι τε προϋπήρχεν της ενανθρωπήσεως,
Scripta sunt. Οuis enium alius esset dicens : Nun. και ως ενανθρωπήσας ταύτα πάσχειν έμελλεν ά και
quid non potest manus mea, » et quae sequuntur, εν τοις Ευαγγελίοις αναγέγραπται. Τίς γάρ αν άλλος
usque ad illa : « Enduam celos tenebris, et saccum είη ο φάσκων: « Μή ούκ ισχύει η χείρ μου, και και
Donam operimentum eorum, nisi Dei Verbum ? τα εξής έως του: Ενδύσω τον ουρανόν σκότος , και
Ipse enim, his dictis, subjicit : Dominus dedit B ως σάκκον το περιβόλαιον αυτού, και ή και του Θεού Λό
nihi linguam eruditam, ut sciam usqueduo opOr- γος ; Αυτός δή ουν, τα τηλικαύτα είπών, επιφέρει
tent dicere verbum ; ) rursusque reliqua adjicit, di- λέγων · « Κύριός μοι δίδωσι γλωσσαν παιδείας του
eeng : Ego autem non contumax sum, neue con - γνώναι ηνίκα δεί ειπείν λόγον » και αύθις επάγει
tradico : tergum meum dedi in Magella, et maxillag [ νετα] τα λοιπά φάσκων : Εγώ δε ούχ άπει ,
meas in alapas, et celera usque ad illa : Ouo ουδε αντιλέγω τον νωτόν μου τέθεικα εις μάστιγας.
niam iuxta est συi iustificat me. Reiusa enim τάς δε σιαγόνας μου είς ραπίσματα, και τα μέχρι
passum fuisse dicimus Verbum, compatientemque του: « " Οτι εγγίζει μου και δικαιώσας με. Δυνάμει
•γuem suscepit hominem. Nescimus igitur an aliqua γάρ τοι πεπονθέναι φαμεν τον Λόγον, συμπάσχοντα
possit de hac proplhelia ratio dari ab iis qui non δε όν ανείληφεν ανθρώπω (f. 55 v°). Ουκ οίδαμεν
:1dmittunt quamdam esse secundam substantiarm oύν ει εξει τις περί της προκειμένης προφητείας
Dei Verbi, post primam, et increatum Palrem om- αποδούναι λόγον, μή προσιέμενος το είναι τινα δεν
niumque Deum. Nos autem recle persuasum haber . τέραν υπόστασιν του Θεού Λόγου μετά την πρώτη
tes hunc esse revers Deum Verbum existimamus. Πν και αγένητον τον Πατέρα και Θεών των όλων " ημείς
qui et hic inter celera dicit : Induam c @los tene- ρ γε μην ορθώς πεπεισμένοι τούτον υπάρχειν δηλαδή
ris, subjicitque ex persona quam assumpsit ho- τον Θεόν Λόγον ηγούμεθα, τον και ενταύθα φάσκοντα
minis , « Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut μετά των άλλων το « Ένδύσω τον ουρανόν σκότος ,
sciam usquequo oporteat dicere verbum. - Quem- και επιφέροντα εκ προσώπου ού ανείληφεν ανθρώ
ΤΗΓm vero alium nisi Salvatorein nostrum hominen που τό : « Κύριος δίδωσι μου γλώσσαν παιδείας, του
factum deceret haec quoque dicere : « Ouis contra- γνώναι ηνίκα . δεί ειπείν λόγον. » Τένι δ' άν άλλο
dicet mihi ? stemus simul; vel de quo hac dici παρά τον άνθρωπος του Σωτήρος ημών πρέπου λέ
possent ,ab illis : « Ouis ex vobis timens Dominum ? γειν και το: Τίς ο κρινόμενος μου; αντιστήτω μοι. »
audiat vocem servi eius, o nisi de solo Christo, "Η περί τίνος λέγοιτ' άν τα από του : Τίς εν υμίν ο
qui juxta Scripturas ignominian despexit , exina- φοβούμενος τον Κύριον ; υπακουσάτω της φωνής του
niens setnetipsum, et usque ad Magella humiliatus, παιδός αυτού, και η περί, μόνου του Χριστού, του κατά
cum, secundum de ipso prophetian Magellatum eum τας Γραφάς αισχύνης καταφρονήσαντος , κενώσαντος
Pilatus tradidit crucifigendum; tunc quoque alapas τε εαυτόν και μέχρι μαστίγων ταπεινώσαντος , ότε
et sputa perlulit, cum ad ejus verba vestes dilace- κατά την προκειμένης περί αυτού προφητείαν φρα
rans summus sacerdos eum blasplietnavisse excla - γελλώσας αυτόν ο Πιλάτος παρέδωκεν σταυρωθήναι;
Inavil. Tunc enim exspuerunt in faciem ejus et D Τότε δε και ραπίσματα και έμπτυσμούς υπέμενεν,
colaphizabant eum; alii vero alapas ei impegerunt, ότε επί τοις λόγους αυτού περιρρηξάμενος ο αρχιε
dicentes : « Propheliza nobis, Christe, quis te per- ρεύς, απεφήνατο βεβλασφημηκέναι αυτόν· τότε γάρ
cussil ? » Videntur autem capituli hujus initia ad ενέπτυσαν εις το πρόσωπον αυτού και εκολάφιζον
Judæorum synagogam spectare. « Ecce enim , » ait, αυτόν. Οι δε ερράπισαν αυτόν λέγοντες · « Προφή
peccatis vestris venditi estis,etiniquitatibus vestris τευσον ημίν , Χριστέ, τις έστιν ο παίσας σε ; » "Έοικε
emisi matrem vestram . , Venit enim , ad perditas δε τα μεν κατά την αρχήν του κεφαλαίου περί της
oves domus Israel ·, , el nullum invenit apud eos των Ιουδαίων λέγεσθαι συναγωγής: Ιδού γάρ, »
hominem , sed et primos quidem eos vocavit : non φησί, • ταίς αμαρτίαις υμών επράβητε και ταις
autem erat populus audiens. Ideo dicit : Ideo veni, ανομίαις υμών εξαπέστειλα την μητέρα υμών, και
et non erat homo, vocavique, et nullus erat qui "Ισραήλ,»
Ηλθε γάρκαι επίουχ ταεύρέπρόβατα
τινα εν τα αυτοίς
απολωλότα οίκου
άνθρωπον,
audiret. » Postrema vero hujus loci congruenter αλλά και πρώτους μεν αυτούς εκάλεσεν· ουκ ήν δ' και
1 Jsai. L, 1-11 . * Μatth. xv, 24.
1941 ECLOGÆ PROPHETICÆ . – LIB. IV . 1949
λαός υπακούων. Δι' ό φησι: « Διότι ήλθον , και ουκ Α post istorum reprobationem gentium vocationen
ήν άνθρωπος: εκάλεσα και ουκ ήν ο υπακούων. • Τα innuunt : Quis ex vobis tirmens Dominum ? au
δ' επί τέλει της περικοπής ακολούθως μετά την εκεί- diat vocem servi sui. ) Νοs enim vere eramus
νων αποβολήν έπί τήν εξ εθνών αναφέρεται κλήσιν , « ambulantes in tenebris ; neque erat nobis Iu
από του, « Τις εν υμίν ο φοβούμενος τον Κύριον; υπ. men ante Salvatoris nostri adventum ; sed nunc
ακουσάτω της φωνής του παιδός αυτού . » Ημείς γάρ Dei gratia credidimus in nomine Domini, et Deo
αληθώς ήμεν οι πορευόμενοι εν σκότει:. , και ουκ adlieremus . Istis vero qui non in Christum credi
ήν ημίν προ της παρουσίας του Σωτήρος ημών φώς: derunt, quibus et superius dictum est : « Ecce om
αλλά νύν διά την του Θεού χάριν πεποίθαμεν επί τω nes vos quasi vestimentum inveterati eritis, et ti
ονόματι Κυρίου, και επιστηριζόμεθα επι τω Θεώ: pea comedet vos, • adjicit sermo dicens : Eece
τοις δε μη πιστεύσασιν εις τον Χριστόν, οίς και άνω- omnes vos ignen incenditis, » et reliqua .In quibus
τέρω είρητο το: « Ιδού πάντες υμείς ως ιμάτιον manifeste et illud: Propter me facta sunt haec vo
παλαιωθήσεσθε, και ως σής φάγεται υμάς ,και επιφέρει bis, de persona dicitur Christi objurgantis eos ,
ο λόγος φάσκων : Ιδού πάντες υμείς ως πύρ και- esprobrantisque factam in seipsum Judeorum po
ετε,ν και τα εξής: εν οίς σαφώς και το « Δι' εμε puli prevaricationerm.
εγένετο ταύτα υμίν, και εκ προσώπου λέλεκται του Χριστού επονειδίζοντος αυτούς και απελέγχοντας την εις
αυτον γεγενημένης του Ιουδαίων λαού παρανομίαν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ'.! Β CAPUT XXVI.
• Τάδε λέγει Κύριος : Δι'υμάς διά παντός το όνομά « Η:ec dicit Dominus : Propter vos nomen
μου βλασφημείται εν τοις έθνεσι· διά τούτο γνώσεται meum blasphematur in gentibus :idcirco cognoscet
ο λαός μου το όνομά μου · διά τούτο εν τη ημέρα populus meus nomen meum ; idcirco in die illa,
εκείνη, ότι εγώ είμι αυτός ο λαλών , πάρειμι ως ώρα quod ego sum, ipse qui loquor, adsum οι forino
επί των ορέων, ως πόδες ευαγγελιζομένου ακοήν εί- silas in montibus, ut pedes evangelizantis auditin
ρήνης, ως ευαγγελιζόμενος αγαθά , ότι ακουστήν pacis, ut qui nuntiat bona , quoniamauditam faciano
ποιήσω την σωτηρίαν σου, λέγων · Σιών, βασιλεύσει salutem tuam, dicens : Sion, rex tuus erit Deus '. »
σου ο Θεός. 5 Και αύτη επί τον Σωτήρα ευλογώτατα Hec quoque aptissime ad Salvatoremrefertur pro
αρμόζοι άν η προφητεία , επί της επιδημίας αυτού phetia, cujus per incarnationcin impletum est illud :
πληρωθέντος του : « "Οτι εγώ (f. 56) ειμι, αυτός ο « Ego sum, ipse qui Ioquor adsum. » Priori igitur
λαλών πάρειμι. » Το μεν ούν προτέρω λαώ εις πρόσ- populo per figuram dicitur : « Propter vos nomen
εωπον είρηται τα από του: « Δι' υμάς διά παντός το meum blasphematur in gentibus, et cetera. Hec
όνομά μου βλασφημείται εν τοις έθνεσι • , τα δ' από vero : Ideo cognoscel populus meus nomen meum
του · « Διά τούτο γνώσεται ο λαός μου το όνομά μου εν , in die illa, » de gentibus quae in eum crediderunt
τη ημέρα εκείνη, νοοϊτο αν περί των εις αυτόν πε- " possunt intelligi. Ipse igitur est qui prius quidem
πιστευκότων εθνών. Αυτός ούν έστιν ο και πρότερον per angelos, deinde per prophetas cum hominibus
πη μεν δι' αγγέλων, πη δε και διά προφητών ανθρώ- conversatus est. Αtque post illos rursus superve
ποις όμιλήσας και μέντοι εκείνους (1) αύθις παρα- niens , per se ipsum salutem omnibus annuntiavit.
γενόμενος, και δι'εαυτού την σωτηρίαν πάσι κηρύξας, Quorum sensum sludiosus indagator perfacile no
οποίον έχει νούν ο φιλομαθής έρευνή σας είσεται. verit.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ'. CAPUT XXVII.
« Και αποκαλύψει Κύριος τον βραχίονα τον άγιον « Et revelabit Dominus brachium sanctum suum
αυτού ενώπιον πάντων των εθνών, και όψονται πάντα in conspectu omnium gentium, et videbunt omnia
τα έθνη τα άκρα της γης την σωτηρίαν την παρά extrenna terre salutem a Deo nostro. Recedite, re
του Θεού. Απόστητε , απόστητε , εξέλθετε εκείθεν, cedile , exite inde, pollutum nolite tangere. Exile de
και ακαθάρτου μή άψησθε · εξέλθετε εκ μέσου αυτής, medio ejus, mundamini qui fertis vasa Domini.
και αφορίσθητε, οι φέροντες τα σκεύη Κυρίου · ότι Quoniam non in tumultu exibitis , nec in fuga pro
ου μετά ταραχής εξελεύσεσθε , ουδε φυγή πορεύσε- perabilis : precelet enim vos Dominus, et congre
σθε· πορεύσεται γάρ πρότερος υμών Κύριος , και o p galit νος Deus Israel. Ecce intelliget servus meus,
συνάγων υμάς Θεός Ισραήλ . Ιδού συνήσει ο παίς exaltabitur, et elevabitur, et sublimis erit valde.
μου, και υψωθήσεται, και μετεωρισθήσεται σφόδρα • Sicul obstupuerunt super te multi , sic inglorius erit
όν τρόπον εκστήσονται επί σοι πολλοί , ούτως άδοξή- interviros aspectus ejus, et forma ejusinler Glios ho
σει από ανθρώπων το είδος σου , και η δόξα σου από minum. Sic mirabuntur gentes mults super eum,
των ανθρώπων. Ούτω θαυμάσονται έθνη πολλά επ' super ipsum continebuntreges os suum : quia qui
αυτώ, και συνέξoυσι βασιλείς το στόμα αυτών· ότι bus non est narratum de eo, viderunt, et qui non
οις ουκ ανηγγέλη περί αυτού, όψονται , και οι ουκ audierunt, contemplati sunt . Domine quis Credidit
ακηκόασι, συνήσουσι. Κύριε, τις επίστευσε τη ακοή auditui nostro? et braclium Domini cui revelatum
ημών, και ο βραχίων Κυρίου τίνι απεκαλύφθη ; est ? Ει ascendet sicut virgullum coram eo, et sicut
"Ανηγγείλαμεν ως παιδίον εναντίον αυτού , ως ρίζα radix de terra silienti. Non est species ei, neque
1 Isai. 111, 8-7.
(1) Vellegendum μετά pro μέντοι,vel εκείνους pro εκείνους. Εοιτ.
1245 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. III. — EXEGETICA. 34
decor : et vidimus eum, et non habebal aspectum A εν γή διψώση· ουκ έστιν είδος αυτού ουδε δόξα και
negie pulchritudinem; sed aspectus ejus inglorius, είδομεν αυτόν , και ουκ είχενείδος ουδε κάλλος αλλά το
deficiens pra filiis Inominum; homo percussus , είδος αυτού άτιμον και εκλείπον, παρά τους υιούς των
sciens ferre infirmitatem ; quia deformatus est ανθρώπων • άνθρωπος εν πληγή ών, και ειδώς φέρειν
Villtus ejus, despectus est et non reputatus. Lan- μαλακίαν, ότι απέστραπται το πρόσωπον αυτού, ει::
g !ores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse μάσθη , και ουκ ελογίσθη. Ούτος τας αμαρτίας ημών
portavit : et nos putavimus eum quasi leprosun, φέρει, και περί ημών οδυνάται, και ημείς ελογισάμεθα
et percussuno a Deo et humiliatum. Ipse autein αυτόν είναιεν πόνο και εν κακώσει και εν πληγή. Αυτός
vulneratus est propter iniquitates nostras, altri δε ετραυματίσθη διά τας αμαρτίαςημών: παιδεία εί
tus est propter scelera nostra : disciplina pa - ρήνης ημώνεπ' αυτόν, το μώλωπι αυτού ήμείς ιάθη.
cis nostre super cuum , et livore ejus sanali sumus. μεν. Πάντες ώς πρόβατα επλανήθημεν άνθρωπος τη
Omnes nos quasi oves erravimus ; υιusquisque in oδώ αυτού επλανήθη, και Kύριος παρέδωκεν αυτονταις
viam suam declinavit : el posuit Dominus in eo αμαρτίαις ημών και αυτός διά το κεκακώσθαι ουκ
iniquitatem omnium nostrum. Oblatus est quia ipse ανοίγει το στόμα ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη, και
voluit, et non aperuit os suum : sicut ovis ad occisio. ως αμνός εναντίον του κείροντος άφωνος, ούτος ουκ
nem ductus est, et quasi agnus coram τondente se B ανοίγει το στόμα αυτού• εν τη ταπεινώσει η κρίσις
obmulescens sic non aperiet os suum. Deangustia, αυτού ήρθη, την δε γενεάν αυτού τις διηγήσεται , ότι
et de judicio sublatus est : generationem ejus quis αίρεται από της γης ή ζωή αυτού , από των ανομιών
enarrabit ? Quia abscissus est de terra viventium : του λαού μου ήχθη εις θάνατον. Και δώσω τους πο
propler scelus populi inei percussi eum. Ει dabo νηρούς αντί της ταφής αυτού , και τους πλουσίους
impios pro sepultura, et divilem pro morte sua : αντί του θανάτου αυτού , ότι ανομίαν ουκ εποίησεν,
eo quodiniquitaten nonfecerit, neque dolus fueritin ουδε ευρέθη δόλος εν τω στόματι αυτού . Και Κύριος
ore ejus. Ει Dominus voluit conterere eumin infir- βούλεται καθαρίσαι αυτόν από της πληγής : εάν δωτο
nilate; si quis posuerit pro peccato animam suare, περί αμαρτίας, η ψυχή υμών όψεται σπέρμα μακρό
videbit semen longevum, et voluntas Domini in βιον· και βούλεται Κύριος εν χειρί αυτού αφελεϊν
manu ejus dirigelur. Pro eo quod laboravit anima από του πόνου της ψυχής αυτού , δείξαι αυτό (f. 36
ejus, videbit , et salurabitur : in scientia sua justifi- το, φώς, και πλάσαι τη συνέσει , δικαιώσαι δίκαιον
cabit ipse justus servus meus multos , iniquitates εν δουλεύοντα πολλούς, καιτας αμαρτίας αυτών αυτός
eorum ipse portabit . Ιdeo dispertiam ei plurimos, ανοίσει · διά τούτο αυτός κληρονομήσει πολλούς, και
et fortium dividet spolia , pro eo quod tradidit , των ισχυρών μεριεί σκύλα : ανθ' ών παρεδόθη εις
in morteni animam suam, et cum sceleralis repu- " θάνατον η ψυχή αυτού, και εν τοις ανόμοις ελογίσθη:
tatus est : et ipse peccata multorum tulit, et pro και αυτός αμαρτίας πολλών ανήνεγκε, και διά τάς
transgressoribus rogavit. Lauda, sterilis que non ανομίας αυτών παρεδόθη. Ευφράνθητι, στείρα η ου
paris : decanta laudenm , et hinni, que non pariebas : τίκτουσα, ρήξον και βότσον και τέρπου, ή ουκ ωδί
quoniam multi filii deserte, magis quam ejus qικο νουσα· ότι πολλά τα τέκνα της ερήμου μάλλον ή της
habet virum '. » Quando enim alias, nisi per Sal- εχούσης τον άνδρα. Και πότ' άλλοτε ως επί τη
valoris nostri Jesu Christi adventum brachium ma παρουσία του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού τον
grunι, scilicet Verbi ejus braclbium, Pater Deusque βραχίονα τον μέγαν, ουκ άλλον όντα του λόγου αυ
omnium in conspectu gentium revelavit, quas vi- του, ο Πατήρ και Θεός των όλων ενώπιον των εθνών
dentes dalam ipsis a Deo salutem, ab errore pri- απεκάλυψεν, ά και ιδόντα την δεδωρημένην αυτοίς
slino jubet recedere, nec jam pollulas, quibus olim υπό του Θεού σωτηρίαν αφίστασθαι της προτέρας
Serviebant, turpibus et immundis rebus deditas, προστάττεται πλάνης, και μηκέτι των ακαθάρτων, οίς
tangere ? Ει quoniam non casu fit ut leterreantur a πρότερον εκαλινδείτο, αισχρούς και μιαρούς ενειλού
pristina majorum vivendi ratione et a communi Ιιο- μενα πράγμασιν εφάπτεσθαι ; Και επεί ου το τυχόν
minum Societate lujus gratia ipse Dominus cunι η έστι το αποδιορίζειν εαυτούς της προτέρας πατρο
iis ambulaturum se 20sque congregaturum pro- παραδότου πολιτείας, και της κοινής των ανθρώ
mittit, portantes vasa sua, Sancta videlicet pre- των συναναστροφής , τούτου χάριν αυτός ο Κύριος
cepla, divinosque sermones, Rursus eis quemad συμπορεύσεσθαι και συνάξεις επαγγέλλεται τους
modum in prioribus prophetiis diverse FiliusChri φέροντας τα σκεύη αυτού , δηλον δ' ότι τα ιερά
stus nominibatur Dei , ita et hic dicitur. Intellecturus δόγματα και τους θείους λόγους. Εάλιν δ' επί τού
autem, et elevandus, et magnopere exaltandus pro- τοις όν τρόπον εν ταις ανωτέρω προφητείαις διαφό
plhelizatur propter humanitatemsuam, de qua liac di- ρας ( ως) Παϊς ο Χριστός ωνομάζετο του Θεού ,
cuntur. Vere enim obstupuerunt et alloiti sunt super ώσαύτως είρηται και ενθάδε συνήσειν δε και υψω
eum mulli, hominem eum sibi similem reputantes. θήσεσθαι, και σφόδρα δοξασθήσεσθαι προφητεύεται
Obstupueruntque nulla precellentia vel mundana του ανθρωπίνου αυτού επινοουμένου , περί ου ταύτα
gloria circumdatum eum videnles, cum , ſorma Dei λέγεται: αληθώς δε εξέστησαν και έξη πορήθησαν ε
deposita, ipsumque se exinaniens, el servi formam αυτω πολλοί, άνθρωπος εαυτούς όμοιoς (ομοίως) αυ
accipiens, admuralione et obstupefactione digna
* Isai. LII, 10-15;L1, 1; LIV, 1.
1945 ECLOGÆ PROPIIETICÆ . – LIB. IV . 12: 8
τον υπειληφότες και εξέστησάν γε μηδεμίαν υπερ- A perfecit prodigia, ita ut contermplantes eum Blu
σχήν η δόξαν κοσμικής περιβεβλημένον αυτόν έωρα - pentes dicerent : Νonne hic est Jesus filius Jo
κότες, ότε, τήν του Θεού μορφών αποθέμενος, εαυτόν seph ? Nonne mater et fratres ejus sunt inter nos 1 ? ,
τε κενώσας και δούλου ανειληφώς μορφήν, εξε(σ)τά- Ει nunc usque super eum admirantur el obslype
σεως άξια και καταπλήξεως απετέλει παράδοξα, ως scunt plerique, doctrinam ejus diffusam et nunc ad
τους θεωρούντας αυτά καταπληττομένους λέγειν· huc penetrantemvidentes in universam terram, eo
« Ούχ ούτός έστιν ο υιός Ιωσήφ ; ουχί ή μήτηρ και rumque qui crediderunt in eum constantemimmo
οι αδελφοί αυτού εισι παρ' ημίν ; » Και είς δεύρο δε tamque perseverantiamreputantes. Hec autemadmi
πλείστοι επ' αυτόν εξίστανται και εξαπoρoύνται, την rali, non divinamintellexerunt polestatem qua ope
διδασκαλίαν αυτου διαδραμούσαν και έτι νύν διατρέ- ratus est el nunc usque operari tot et tanta valeat;
χουσαν εφ' όλην ορώντες την οικουμένην, των τε εις continuerunt autein vere super eum et occluserunt re
αυτόν πεπιστευκότων την ακλινή και αμετάθετον ges os suum, sive qui congregati fuerant passionis
διάθεσιν κατανοούντες. Ταύτα δε θαυμάζοντες ου συν- eius tempore, de quibus dictum est : Astiteruntreges
ίασι την θείαν δύναμιν καθ' ήν ενήργησέ τε και είσ- terra, el principes convenerunt in unum adversus
έτι νύν ενεργείν τα τηλικαύτα δεδύνηται· συνέσχον eum: 2 sive qui tunc erant principes gentium; et coll
δε αληθώς και συνέστειλαν επ' αυτον βασιλείς το Β Linuerunt profecto os suum, cunsepίusintercludere
στόμα αυτών, είτε οι συναχθέντες κατά το πάθος αυ- sermones ejus conati essent atque doctrinam, etilla
του, περί ών ελέχθη το « Παρέστησαν οι βασιλείς nihilominusin majus invalesceret, praeclarus, incly
της γης, και οι άρχοντες συνήχθησαν επί το αυτό, και tus, et sublimis faclus, ita ut manifestus feret non
είτε και οι κατά καιρούς άρχοντες των εθνών· και modoiis qui a patribus deipsoprophetiis acceperant,
συνέσχον γε στόμα εαυτών τω πολλάκις μεν αυτούς sed, quod multo magis mirandum est, et illis quibus
επιχειρήσαι κωλύσαι τον λόγον αυτού και την διδα - nihil unquam de eo annuntiatumfuerat, scilicet no
σκαλίαν, ουδέν δε ήττον υπερισχύειν αυτόν και δια - bis gentibus. Qui et minime quidquam a majoribus
λάμπειν δοξαζόμενον και εις ύψος αιρόμενον, (f. 57) audieramus, neve de ejus adventu didiceramus,
ως φανερόν εαυτόν καθιστάναι ου μόνοις τοις τάς eum venisse cognovimus, accepimusque de ipso
περί αυτού προφητείας εκ πατέρων παρειληφόσιν, proplielias. Que autem praevidens propheta, spiritu
αλλά, το παραδοξότατον, οίς ουδεπώποτε ανηγγέλη afflatus divino, admiratus exclamat : « Domine, quis
τι περί αυτού, τούτ' έστιν ημίν τοις έθνεσιν· οί και credidit auditui nostro ? » Quod non idem est ac
μηδ' άλως παρά των προγόνων ακηκοότες τι, μηδέ si dicerel : Nullus credet auditui nostro. Manifeste
προμεμαθηκότες περί της αυτού, παρουσίας, συνήκα- , enim magna multitudo gentium, ipsorumque Ju
μεν αυτόν ελθόντα, και τας περί αυτού προφητείας - deorum nonnulli de Christo auditui crediderunt.
κατεδεξάμεθα. Ταύτα δε προϊδών ο προφήτης εν Ει « brachium, ait, « Domini, scilicet preexsistens
πνεύματι αναφωνεί αποθαυμαστικώς λέγων το: « Κύ- Dei Verlbum, « cui revelatum est ? Ipse enim sermo
ρε, τις επίστευσεν τη ακοή ημών ; "Όπερ ουκ έστι in initio propheliae docet dicens : Ει revelabit Do
ταυτόν τω: Ουδείς επίστευσε τη ακοή ήμών: σαφώς minus braclium sanctum suum in conspectu on
γάρ τοι πολλά πλήθη των εξ εθνών, και αυτών δή nium gentium. » Post haec dicitur : Ει ascender
τινες των εκ περιτομής , πεπιστεύκασι τη περί του sicut virgilium coram eo, et sicut radix de terra
Χριστού ακοής και το βραχίων δε , » φησί, « Κυρίου,» silienti. Non est species ei, neque decor : et vidi
τούτ' έστιν ο προών του Θεού Λόγος , « τίνι απεκα- mus eum, et non erat aspectus, neque formosi
λύφθη; » Αυτός ο λόγος εν αρχή της προφητείας δι• tas, et que sequuntur, que omnia impleta sunt ,
δάσκει λέγων· « Και αποκαλύψει Κύριος τον βραχίονα quando exinaniens semetipsum, abjecta Dei forma,
τον άγιον αυτού ενώπιον πάντων των εθνών. » Έξής specient elegit, non que apud homines formosa et
αυτοίς λέγεται • « 'Ανηγγείλαμεν ενώπιον αυτού ως decora habetur, vitamque degit huianam sine ho :
παιδίον , ώς ρίζα εν γή διψώση· ουκ έστιν είδος αυτό minum gloria, sine aliqua mundane dignitatis pre
ουδε δόξα, και είδομεν αυτόν, και ουκ είχεν είδος D cellentia, formam vero servi et ministri accipiens
ουδέ κάλλος, » και τα εξής, ά και αυτά πεπλήρωται, humiliavit semelipsum et factus est utliomo verus;
ότε κενώσας εαυτόν της του Θεού μορφής, ουδε την despectus et sciens infirmitales , exull absconditque
ως εν ανθρώποις ευειδή και ευσχήμονα κατελέξατο divinilatis suae preclaram divinamque figuram. Id
προσωποποιίαν, ουδε μεν δόξη τη παρ' ανθρώποις ή circo despectus est ab iis qui tantummodo huma-
κοσμικής τινος υπεροχής περιβολή των ανθρώπινον nitatem ejus respiciebant, nec eum Dei Filium re
διεξήλθε βίον, μορφήν δε δούλου και διακόνου λαβών putabant, nec etiam justum aliquem. Dicunt vero
εταπείνωσεν εαυτόν και γέγονεν ως άνθρωπος, εν qui haec spiritu intelligunt, quasi enarrantes docen
πληγή ών και ειδώς φέρειν μαλακίαν, απέστραπτο δε tesque hujus mysterii rationem: « Ηic peccata 10
και αποκέκρυπτο (1) της θεότητος αυτού το ένδοξον stra tulit et pro nobis passus est. » Videbant enim,
και θεϊκόν πρόσωπον δι' ό και ήτιμάσθη παρά τους το prout proplhelm, quonam modo fiet Agnus Dei, qui
ανθρώπινον αυτού μόνον κατανενοηκόσι , παρ' οίς και τοllii peccata mundi 3. 5 Post haec subjicitur : « Ει
ουκ ελογίσθη ουχ όπως εις Υιον Θεού , αλλ' ουδ' εις nos putavimus eum quasi leprosum, el percussian
1 Joan. νι, 42 ; Matt!». Xu, 55. 1 Psal. 1, 2 . ' Joan I , 29.
(1) Forlasse leg. απεκέκρυπτο. EDIT,
1247 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA . 1948
1 Deo, et humiliatum. Ipse autem vulneratus est A τον τυχόντα δίκαιον. Φασί δ' οι το πνεύματι τούτων
propter iniquitates nostras. Revera enim vulne- αυτών συνησθημένοι, ώσπερεί διηγούμενοι και την
ratus est, cum lapides quos conjicerent in eum, αιτίας της τοιαύτης οικονομίας διδάσκοντος(τες) το
arripuerunt . Ει « altritus est, ait, propter scelera no- « Ούτος τας αμαρτίας ημών φέρει, και περί ημών
Stra.» Melius enim quam Paulus infirmis compatiens οδυνάται εύρων γάρ, οία δή προφήται, τίνα τρό
Christus dicere potuit : « Quis infirmatur, et non πον γενήσεται αμνός του Θεού , « αίρων την αμαρτίαν
in: 6rmor 1 ? Hec vero omnia confitetur propheta του κόσμου. ) Επιφέρεται τούτοις: Ημείς δε ελο
propter ipsum, omneumque populum passurum esse γισάμεθα αυτόν είναι εν πόνο και εν πληγή και εν
illum, de quo dicitur : Vulneratus est propter κακώσει αυτός δε ετραυματίσθη διά τάς ανομίας
iniquitates nostras, et altritus est propter scelera ημών και δυνάμει γάρ και ετραυματίσθη, ότε ήραν λ:
110stra. » Se ipsum quoque designans adjicit : Li- θους βαλείν επ' αυτόν και μεμαλάκισταιν δε, φησί,
Vore ejus Sanali sumus. ) Manifeste prospiciens • δια τας αμαρτίας ημών. » Μάλλον γάρ Παύλου τους
φuremin errorem declinaret circumcisionis populus, ασθενέσι συνασθενήσας Χριστός, είπεν αν το « Τις
certiorque nullum prorsus hominem peccatiimmu . ασθενεί, και ουκ ασθενώ ; » Ταύτα δε πάντα ομολογεί
nem esse, etsi justissimus videatur, addit : • - ο τεροφήτης δι' αυτόν τε και τον πάντα λαόν πείσε
nes nos quasi oves erravimus : unusquisque in viaom B σθαι τον περί ου ο λόγος: 1 Έτραυματίσθη γάρ,
suanm declinavit : et posuit Dominus in eo iniqui. φησί, « διά τάς ανομίας ημών, και με μαλάκισται διά
tatem omnium nostrum, et quae sequuntur , que τας αμαρτίας ημών" , συγκαταλέγων τε εαυτόν επι
procul dubio per unum Salvatorem nostrum Jesum φέρει λέγων· « Το μώλωπι αυτου ημείς ιάθη μεν. )
exitum habuisse demonstrantur. Exinde magnopere Σαφώς τε ενορών την γενομένην επ' αυτώ παντί τω
uiranda est illorum induratio, qui apud priorenι εκ περιτομης λαω πλάνην, και ότι μη εστιν ανθρώ
Topulum eum agnoscere noluerunt, causantes eum, πος δός ουχ αμαρτήσεται, κάν ο πάντων δικαιότατος
quem oppropriis et derisione lacessiverant , indigna είναι δοκή, επιλέγει: « Πάντες ώς πρόβατα (J. 57 )
passiNm esse Dei in ipsum sollicitudine. Manifeste επλανήθημεν άνθρωπος την οδών αυτου επλανήθη
praeterea exclamante preplhela de eo, quod sicut και Kύριος παρέδωκεν αυτόν ταίς αμαρτίαις ημών
ovis ad occisionem ductus est , et quasi agnus co. και τα τούτοις ακόλουθα, ά και αναμφιλόγως επί μό
ram Iondente se obnmutuit nec aperuit os suum; ν νου του Σωτήρος ημών Ιησού πέρας ειληφότα δείκνυ
et • quia abscissus est de terra viventium. » Quiς ται· όθεν και θαυμάζειν άξιον της πωρώσεως τους μή
autem non admitetur que post haec adduntur, προσιεμένους αυτόν του προτέρου λαού προφάσει δι'
prophetam dicentem audiens : Propter scelus po- ρ ών επεδείξαντο κατ' αυτού, εφ' οίς επιγελάν και δια
piNi mei ductus est ad mortem? » Aut cuivis verba σύρειν αυτοίς έθος, ως μή άξια πεπονθότα της του
non deficerent, propriis auribus audienti Christi Θεού περί αυτού φροντίδος : σαφώς προς τους ειρη
vocem, nec intelligenti , vel ipsissimis oculis ejus μένους αναβοώντος του προφήτου περί αυτού, ότι ο
praesentiaminspicienti, nec videnti ? Quemnam enim • ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη, και ως αμνός ένα
alium haberent ostendere justorum propter eorum τίον του κείροντος αυτόν άφωνος, ούτως ουκ ανοίγει
scelera ad inartem ductum ? aut quis talis fuerit, το στόμα αυτού · και ότι « αίρεται από της γης και
qui iniquitates omnis populi, ipsorumque prophe- ζωή αυτού . » Τίς δ' ουκ άν αποθαυμάσειε πάσι τοις
tarum tulisset , et pro eis passus esset, ita ut li- προκατειλεγμένους επιφερόμενον , ακούων προς του
vore ejus omnes illos Sanalos fuisse confideretur προφήτου λέγοντος τό: « Από των ανομιών του λαού
proplieta dicens : « Ηic iniquitates nostras tulit , et μου ήχθη εις θάνατον; » ή τι δ' αν προς ταύτα ευρε
pra nobis passus est, et livore ejus sanati sumus ?, σιλογήσειεν οι τό όντως ( sic) ακοή ακούσαντες της
Quis humane particeps nature talis fieret, ut ne- του Χριστού φωνής, και μήσυνέντες,αυτοίς τε οφθαλ
que verbis neque operibus quidquam peccaverit, μούς εμβλέψαντες εις την παρουσίας αυτού, και
ut de ipso divina testatur Scriptura his verbis : μή ιδόντες ; Τίνα γάρ άλλον έχοιεν αν των δικαίων
«Iniquitatem non fecit, neque inventus est dolus D παραστήσαι από των αμαρτιών αυτών αχθέντα εις
in ore ejus ? » Quam ob causam, postquam praedi- θάνατον; " H τις τοιούτος γεγένηται , ώς τας αμαρ
catus est ducendus sicut ovis ad occisionem, ipsum ' τίας παντός του λαού και αυτών των προφητών φέ
prenuntiat Scriptura propter iniquitates populi ad ρειν, και οδυνάσθαι περί αυτών, ώστε το μώλωπι
mortem damnandum esse ? Dicant vero an exspe - αυτού ιάσθαι πάντας αυτούς ομολογείν, φάσκοντας:
ctatus ab iis Christus venturus hac omnia passu- « Ούτος τας αμαρτίας ημών φέρει, και περί ημών
rus sit, que propletie de eo prenuntiavere, vel οδυνάται, και το μώλωπι αυτού ημείς λάθημεν ; »
aliquid simile apud ipsum futurum sit . Verum si Τίς δ' ανθρωπίνης λαχών φύσεως γένοιτ ' άν τοιούτος ,
propter ea que Salvatori nostro acciderunt a fide ώστε μήτε λόγω μήτε έργο ήμαρτήσθαι τι αυτό, ως
in euni deterrentur, non dicere habent de quo αληθεύειν λέγουσαν περί αυτού την θείαν Γραφών,
haec exspectent. Superest igitur juxta eos ut non ότι « ανομίαν ουκεποίησεν, ουδε δόλος εν τω στόματι
exitu comprobata el manifesle fallacia verba Dei αυτού ; » Επί ποία δε αιτία τον επί τούτοις μαρτυ
demonstrentur ; non vero juxta nos , quibus nihil a ρούμενον ώς πρόβατον επί σφαγήν αχθήσεσθαι, και
1 Cor . VI, 29.
1949 ECLOGÆ PROPHETICÆ . — LIB. IV. 1250
άτο των ανομιών του λαού την επι θανάτω κατακρι- A majoribus annuntialum est, nihil de ipso traditus
θήσεσθαι ο λόγος προαγορεύει ; Λεγέτωσαν δε και εί est, qui tanen eu contemplati sumus atque re
προσδοκώμενος αυτούς ήξειν Χριστός ταύτα πάντως cepinιus, juxta illud quod alias dictum est : Ρο
πείσεται, άπερ αι προφητείαι περί αυτού θεσπίζου - pulus quem non cognovi serviit mihi, in auditu
σιν , ή ουδέν τι τοιούτον περί εκείνον έσται. Αλλ' ει auris obedivit nmihi. » Αιφue in omni prophetia ex.
διά τα συμβεβηκότα τώ Σωτήρι ημών προσκόπτουσι pressius et latius exprimuntur que speclant ad
τη εις αυτόν πίστει, ουκ αν φείσαιεν ( φήσαιεν) περί eum, ostenditurque quam in perniciem incident
ού προσδοκώσι τα τοιαύτα. "Ώρα ούν ατελείς κατ ' qui ei insidiati sunt, his verbis : « Ει dabo impios
αυτούς και δηλαδή ψευδείς αποφαίνεσθαι τάς θείας pro sepultura ejus, et diviles pro morte sua : eo
φωνάς· αλλ' ου καθ' ημάς γε τους οίς ουκ ανηγγέλη μεν quod iniquitatem non fecerit, neque dolus fuerit
εκ πατέρων» ουδε παρεδόθη τα περί αυτού, θεωρήσαν- ju ore ejus. ) Talis enim cum fuerit, ait, sustule
τας δ' όμως αυτόν και παραδεξαμένους κατά το εν runt eum, nec vicissim passuri . Post haec iterum
άλλοις ειρημένον·«Λαός ον ουκ έγνωνεδούλευσέ μοι,εις gentium Ecclesia electa atque accepta prioris loco
ακοήν ωτίου υπήκουσέ μου » και δι'όλης δε της προ- populi annuritiatur his verbis : « Lauda, sterilis
φητείας πλατύτερον και τηλαυγέστερον τα κατ' αυτόν que non paris : decanta laudem, et hinni, que
εμφέρεται, και τα περί του κατειληφότος δέ ολέθρου Β non pariebas ; quoniam multi filii deserte, magis
τους επιβεβουλευκότας αυτό δηλούται διά του . Και quam ejus que habet virum. Quibus cum multa
δώσω τους πονηρούς αντί της ταφής αυτού, και τους opus sit investigatione et explanatione hoc in loco,
πλουσίους αντί του θανάτου αυτού• ότι ανομίαν ουκ hic cui cordi erit praecepίum illud Salvatoris :
εποίησεν, ουδε δόλος εν τω στόματι αυτού• επί γάρ « Scrutamini Scripturas, quia vos putalis in ipsis
τοιούτον όντα, φησίν , ανεϊλον τούτου χάριν τα τοιαδί vitam eternam habere : et illae sunt que testimo
πείσοντα. (f. 58) Τούτοις εξής αύθις ή εξ εθνών Εκ- nium perhibent de me , studiosius et iropensius
κλησία ευαγγελίζεται συγκρινομένη και προκρινομένη scrutalus ea dignoscet.
του προτέρου λαού διά του: « Ευφράνθητι, στείρα η ου τίκτουσα: ρήξον και βόησον , η ουκ ωδίνουσα • ότι
πολλά τα τέκνα της ερήμου , μάλλον ή της εχούσης τον άνδρα. » Πολλής δε δεομένων ερευνήσεως και εξετά
σεως των κατά τον τόπον , και μέλει της του Σωτήρος εντολής λεγούσης: Έρευνάτε τας Γραφάς, εν αις
δοκείτε ζωήν αιώνιον έχειν · και αύται εισιν αι μαρτυρούσαι περί εμού , και επιμελέστερον ούτος έρευνή
σας τα εν αυτοίς είσεται.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ'. CAPUT XXVIII.
« 'Ακούσατέ μου , και φάγεσθε αγαθά, και εντρυ - C « Audite audientes me, et comedite bonum, et
φήσει εν αγαθοίς η ψυχή υμών. Προσέχετε τοίς ώσιν delectabitur in crassiludine anima vestra. Inclinale
υμών, και επακολουθήσατε ταϊς οδούς μου · εισακού - aurem vestram, et venile ad me : audite, et viver
σατέ μου, και ζήσεται εν αγαθοίς η ψυχή υμών, και anima vestra : et feriam vobiscum pactum sempi
διαθήσομαι υμίν διαθήκην αιώνιον, τα όσια Δαυίδ τα ternum, misericordias David fideles. Ecce testem
πιστά. Ιδού, μαρτύριον εν έθνεσιν έδωκα αυτόν, άρ- populis dedi eum, ducem ac preceptorem genti
χοντα και προστάσσοντα εν έθνεσιν · ιδού έθνη, και ουκ bus. Ecce gentem, quam nesciebas, vocabis : et
οίδασι σε, επικαλέσονται σε , και λαοί , οι ουκ επ- gentes que te non cognoverunt, ad te current pro
ίστανται σε, επι σε καταφεύξονται, ένεκεν Κυρίου του pler Dominum Deum fuum, et sanctum Israel,
Θεού σου του αγίου Ισραήλ, ότι εδόξασε σε. Τού quia glorificavil le '. , lis qui hæc intelligent verba,
τοις τα λεγόμενα συνιείσιν υποδεχόμενος ο λόγος πνευ- Scriptura policetur spirituales cibos, divinam cα
ματικές τροφές, θείαν τε και ουράνιον τρυφήν, έτι lestemque abundantiam, vitamque non secundum
τε ζωήν ου την σαρκός αδιάφορον, αλλά την αΐδιον carnem, sed anime senmpilernam, promittitque eis
της ψυχής , προσυπισχνείται τους αυτούς διαθήκην insuper paciuno sempilernum, quod misericordias
αιώνιον διαθήσεσθαι, ήντινά φησι και τα όσια Δαυίδ τα fideles David vocal. Quodnam erit illud, post Moysis
πιστά και περιέξειν. Τις άν ούν είη και αύτη μετά την 9 pictum, nisi novum et sempiternum Testamentum,
προς καιρός την διά Μωϋσέως καινή τις και αιώνιος quod feriet cum illis ad quos spectat prophetia ?
Διαθήκηδοθήσεσθαι τούτοις, προς ούς ο λόγος, προφη- Nova sanctorum Evangeliorum Scriptura, miseri
τευομένη; Η καινή των ιερών Ευαγγελίων Γραφή, cordie scilicet David, propter natum de semine
τα όσια Δαυίδ περιέχουσα διά τον εκ σπέρματος αυ- ejus Jesum Christum Dei. Hunc et testem dedisse
του γενόμενον Ιησούν τον Χριστόν του Θεού · τούτον ail Deus non Israel , sed gentibus, iis dominalu
δε και μαρτύριον δεδωκέναι φησίν ο Θεός ουχί τα ruim atque imperaturum, non autem veteri circum.
Ισραήλ, αλλά τοις έθνεσιν , άρξοντα τούτων και του- cisionis populo. He autem gentes prius minime
τους προστάξoντα, ουχί δε τώ προτέρω τώ εκ περι - eum cognoverant, cum sciverunt eum esse Dei Fi
τομής λαό. Ταύτα δε τα έθνη, πρότερον ουδαμώς lium, eumque Salvatorem ac Deum vocaverunt.
αυτόν επιστάμενα, ότε έγνω αυτόν Υιόν του Θεού Verum nos quoque qui prius eum nesciveramus, ad
τυγχάνοντα, Σωτήρα και Θεόν επεκαλέσατο αυτόν• eum confugimus, a pristino errore digressi, adver
αλλά και οι μηδεπώποτε αυτόν επεγνωκότες ημείς Sariaque abjecta ditione. Tales ergo, ait prophe
Joan, V, 39 . • Isa. LV, 2-3.
 1231 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS. III. – ESEGETICA . 1232
tia, fiemus propter Dominum Deum ejus, quia A κατεφύγομεν επ' αυτόν, της προτέρας αποφυγόντες
glorifcavit eum. Manifestum est qua ratione glori» πλάνης, και υπό τας αντικειμένας ενεργείας δουλείας.
ficaverit eum Pater , juxta hanc ad eum e colo de- Ταύτα δε, φησίν η προφητεία , γενήσεσθε ένεκεν Κυ
nissanm vocem : « Ει clarificavi el iterum clarifi- ρίου του Θεού αυτού , ότι εδόξασεν αυτόν· σαφές δ' όπως
cabo 1. 5 Videamus autem annon congruant que εδόξασεν αυτόν ο Πατήρ κατά την ενεχθείσαν προς
hic dicuntur, scilicet : Ecce gentem quam nescie - αυτόν εξ ουρανού φωνήν, την: Και εδόξασα, και
bas vocabis : et gentes que le non cognoverunt ad πάλιν δοξάσω. » "Όρα δ' ει μή συγγενή τυγχάνει τους
1e current, cum illis quae in precedente referun- ενθάδε ρητοϊς φάσκουσι το « "Έθνη και ουκ οίδασι σε,
tur capitulo , scilicel, « quibus non annuntiatum επικαλέσονται σε , και λαοί οι ουκ έγνωσαν σε, επί
est de eo, viderunt, et qui non audierunt contem- σε καταφεύξονται , και τα εν τώ προ τούτου κεφαλαίω,
plati sunt . » His similia inveniuntur in septimo ένθα ελέγετο, ότι ο οίς ουκ ανηγγέλη περί αυτού όψον
decimo psalmo , e Christi persona : « Populus ται, και οι ουκ ακηκόασι συνήσουσι. Ο Τούτοις όμοια
quem ignorabam servivit mihi, in auditu oris obe- τυγχάνει και τα εν επτακαιδεκάτω ψαλμώ εκ προσ
divit mihi 1. 5 Nos igitur veras credentes proplielias, ώπου του Χριστού κατά το « Λαός ών ουκ έγνων
impletas fuisse eas Salvatoris nostri adventu pro εδούλευσέ μου, εις ακοήν ωτίου υπήκουσέ μοι.
certo habemus, intelligimusque nos quondam ipsos B Ημείς μεν ούν αληθείς πιστεύοντες τας προφητείας
errabundas gentes fuisse , malignitate demonum (f. 58 v°), πεπληρώσθαι αυτάς επί τή του Σωτήρος
in omnem ilololatriam proveclos, neque solam ημών παρουσία πεπείσμεθα, συναισθόμενοι όπως
vere Deum cognoscentes, neque ullam propheticam ημείς αυτοί, πλανώμενα έθνη το πάλαι τυγχάνοντες,
audientes vocern ; verumtamen .Salvatoris nostri ελαυνόμενοί τε υπό χαλεπών δαιμόνων κατά πάσαν
Jesu doctrina, ad omnium Dei scientiam perveni- ειδωλολατρείαν, και μήτε τον μόνον αληθή Θεόν επ
mus, divinisque credidimus Scripturis , ct propheti- ιστάμενοι, μήτε προφητικής επαΐοντες φωνής, διά της
zalum Dei Verbum accepimus, cujus prius omnino του Σωτήρος ημών Ιησού διδασκαλίας επί την γνώ
nescii eramus. Hoc igitur tantum Salvatoris nostri σιν του Θεού των όλων παρεληλύθαμεν, πεπιστεύκα
doctrina beneficium consecuti , quomodo non juste μέν τε ταϊς θεοπνεύστoις Γραφείς, και τον προφη
acciperemus et predicaremus eum sicut Dei Fi- τευθέντα του Θεού Λόγον παραδεδεγμεθα, μηδ' όλως
lium Salvatoremque nostrum ? αυτόν το πριν επιστάμενοι. Τοσαύτα δε διά της του
Σωτήρος ημών ευεργετηθέντες διδασκαλίας, πώς ουκ αν δικαίως παραδεχοίμεθά τε και εκθειάζουμεν αυ
τον, άτε Υιον Θεού ημών τε αυτών τυγχάνοντα Σωτήρα ;
CAPUT XXIX . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΘ .
Justus perit, et non est qui recogitet in corde « "Ιδετε, ώς και δίκαιος αίρεται, και ουδείς εκδέχε.
διο , et viri misericordie colliguntur, quia non est ται τη καρδία , και άνδρες δίκαιοι αίρονται, και ουδείς
qui intelligat : a facie enim malitise collectus est κατανοεί » από γάρ προσώπου αδικίας ήρται ο δίκαιος ,
justus. Veniat pax, requiescat in cubili suo qιιι έσται εν ειρήνη η ταφή αυτού, ήρται εκ μέσου • υμείς
ambulavit in directione sua. Vos autem accedite δε προσαγάγετε ώδε , υιοι άνομοι, σπέρμα μοιχών και
huc, filii auguratricis, semen adulteri et fornicarice . πόρνης. ' Εν τίνι ενετρυφήσατε; και επί τίνα ήνοί
Super quem Iusistis ? Super quem dilatastis os, et ξατε το στόμα υμών και και επί τίνα εχαλάσατε την
ejecistis linguam? Nunquid non vos filii scelesti, γλώσσαν υμών ; Ουχ υμείς έστε τέκνα απωλείας,
semen mendax 2 ? » Clirisius Dei solus vere inter σπέρμα άνομον ; » Ο Χριστός του Θεού μόνος κατ'
Οιnnes qui unquam exstitere justos talis invenilur. αλήθειαν παρά πάντας τους πώποτε χρηματίσαντας
Ideoque peculiariter justus vocatur, et prophelia δικαίους τοιούτος αναδέδεικται· διό και κυρίως μόνος
de eo ait : « Ecce justus perit. » Unde autem abla : αν αυτός χρηματίζοι δίκαιος , ώστε περί αυτου λέγειν
tus sit dein indical dicens : A facie enim malitiα την προφητείαν· « "Ιδετε, ώς ο δίκαιος αίρεται ,
ablatus est justus . » Quis autem eum sustulerit, από τίνος δε αίρεται, επιφέρει εν τω· ι 'Aπό γάρ
noveris ex ipso dicente : « Nemo tollit animam , προσώπου αδικίας ήρται ο δίκαιος και τις δε και ο
neam a me ipso, et potestatem habeo ponendi " αίρων αυτών αυτού έστιν ακούσαι λέγοντος• Ουδείς
eani, et potestaten habeo iterum sumendi eam . αίρει την ψυχήν μου απ' εμού • εξουσίαν έχω θείναι
Dein ait: « In pace sepultura ejus. » Ex quo notan- αυτήν, και πάλιν εξουσίαν έχω λαβείν αυτήν. » Ειτά
dum, quod non nmodo mortem, sed et sepulturam φησιν : Έν ειρήνη ή ταφή αυτού, και "Ένθα σημειω
ejus prophetica designat Scriptura, unde et sanctus τέον , ότι ου μόνον τα περί του θανάτου, αλλά και τα
Apostolus ad Corinthios scribens dicit : • Tradidi περί της ταφής αυτού η προφητική σημαίνει Γραφή :
enim vobis in primis quod et accepi : quoniam όθεν και ο ιερός 'Απόστολος γράφων Κορινθίους φησί:
Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum • Παρέδωκα γάρ υμίν εν πρώτοις , ο και παρέλαβον,
Scripturas, et quia sepultus est 8. » Cujus autem ότι Χριστός απέθανεν υπέρ των αμαρτιών ημών κατά
Scripturae , nisi que dixerit : A facie malitie po- τας Γραφάς, και ότι ετάφη. Ποίας δε Γραφάς, η
puli mei ductus est ad mortem, et in pace sepul- τας φασκούσας: « Από των ανομιών του λαού μου ήχθη
tura ejus ? , Non solus predictus nobis justus εις θάνατον , και εν ειρήνη η ταφή αυτου ; Ου μόνος
1 Joan. Ιιι , 28. • Psal. Στυ , 43. Isa. Εντι , 1- 4. Joan. Χ , 18. 1 Cor. Σν, 5 , 4.
1253 ECLOGAE PROPHETICE. - LIB. IV ., 1234
δε ο προειρημένος ημίν δίκαιος ήρται εκ μέσου άδι- A ablatus est medeio iniquitatis , sed et viri justi,
κίας , αλλά και οι άνδρες δίκαιοι, και φησίν, αίρον- ait, auferuntur, qui et ipsi sunt sancti Christi
ται , οί και αυτοί είεν άν οι ιεροί του Χριστού από . apostoli, mirabilesque ejus martyres, qui justitia
στολοι , και οι θαυμάσιοι αυτού μάρτυρες, οι μετοχή ejus participatione et ipsi justi effecti sunt. Ηorum
της αυτού δικαιοσύνης δίκαιοι και αυτοί χρηματί- vero perfeclorum nullus, ait, vidit, nullusque re
ζοντες · τούτων δ' επιτελουμένων ουδείς , φησίν , putavit propter cordis crassiludinem, oculorum
Εβλεπε, και ουδείς κατενόει, των παχυνθέντων, δήλον que obductam caliginem, ad quos reliqua spectant
δ' ότι την καρδίαν, και των μυσάντων τους οφθαλμούς propluetia, scilicet ab his verbis : • Vos autem ac
του μή βλέπειν, πρός ούς τα εξής της προφητείας celite huc, filii auguratricis, seinen adulteri et for
λέγεται, τα από του· τ Υμείς δε προσαγάγετε ώδε, nicarie.
υιοι άνομοι, σπέρμα μοιχών και πόρνης. »
(f. 59) ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λ '. CAPUT XXX .
«Και φοβηθήσονται οι από δυσμών το όνομα Κυρίου , « Ει timcbunt , qui ab occidente , nomen Domi
και οι απ’ ανατολών ηλίου το όνομα το ένδοξον ήξει ni , et qui ab ortu solis, gloriam ejus. Veniet enim
γάρ ώς ποταμός βίαιος η οργή παρά Κυρίου , ήξει quasi luvius violentus ira Domini , veniet cann
μετά θυμού. Και ήξει ένεκεν Σιών ο δυόμενος, και Biracundia. Et veniet Sion relenaplor, et eis qui
αποστρέψει ασεβείας από Ιακώβ, είπε Κύριος . Και redeunt ab iniquitate in Jacob dicit Dominus :
αύτη αυτοίς ή παρ' εμού διαθήκη: Το Πνεύμα το εμόν , Hoc fedus meum cum eis , dicit Dominus: Spiri
και εστιν επί σοι, και τα βήματα , έδωκα εις το στόμα tus meus , qui est in te , et verla niea , que po
σου , ου μή εκλείπη εκ του στόματός σου , και εκ του sui in ore tuo, non recedent de ore tuo, et de ora
στόματος του σπέρματός σου , είπε Κύριος , από του seminis tui , et de ore seminis Seminis fui , dicit
νυν και εις τον αιώνα. » Πάλιν τα της κλήσεως της Dominus , ainodo et usque in seinpiternum 1. 5
διά του Σωτήρος ημών συστάσης εξ εθνών Εκκλησίας Rursus de gentium eleclione , vel Ecclesia , per
και διά τούτων ο λόγος προφητεύει. Τίνες γαρ άλλοι Salvatorem nostrum propheticus annuntial sermo.
ελεν οι λεγόμενοι και από δυσμών , και η διά τίνος εφοβή- Quinam enim alii essent qui lic • ab occidente »
θησαν το όνομα Κυρίου τα παντοδαπά έθνη και τα διά νοcantur , vel quamobrem nomen Domini timue
της Ιησου διδασκαλίας καταλείψαντα μεν την προτέ- rint omnis generis gentes, que Jesu doctrina pri
ραν του κατά την άγνοιαν σκότους πλάνην , επί δε stinum errorem , sueque ignorantie caliginem
τον τών όλων Θεόν καταπεφευγότα; Τίς δ'ο ήξειν προ- reliquere atque ad omnium Deum confugere ? quis
φητευόμενος εκ Σιών, δυσόμενος και αποστρέψων της c autem venturus esse prophelizatus de Sion, qui
προτέρας ασεβείας τον Ιακώβ, ή και σώσαι παραγενό- redimeret el a pristina iniquitate reducerel Jacob,
μενος τα απολωλότα και εν ασεβεία γεγονότα πρόβατα vel superveniens perditas salvaret atque in irnpie
οίκου Ισραήλ, οίς διαθήσεσθαι φησι το εν Χριστώ tale provolulas oves domus Israel , quibus consti
Πνεύμα του Θεού δήματα της αιωνίου ζωής , ά δέδω- ιuturum se in Christo Spiritus Dei policetur verba
κεν ο Πατήρ εις το του Υιού στόμα και καί φησι μήτε vitae eterne , que dedit Paler in ore Filii ; que
εξ αυτού , μήτε μήν εκ του στόματος του σπέρματος et dicit neque de ore ejus , neque de ore seminis
αυτού διαλείψεις από του νυν και εις τον αιώνα χρό- ejus nunquam recessura aimodo et usque in sem
νον ; Ταύτα δ' αν είη τα βήματα του Ευαγγελίου της pilernum ? Hec quidem essent verba Evangelii
Καινής Διαθήκης, α , καίτοι τοσούτων επιβουλευσάν- Novi Testamenti , que , etsi tot eis olim insidiati
των τε πάλαι και έτι νυν επιβουλευόντων αυτοίς , ου sint et nunc usque insidientur , nunquam deficient
διάλειπεν, ουδέ μην επιλείψει εκ του στόματος της εκ neque recedent de ore rationalis spiritualisque
του λογικού και νοητου σπέρματος του Χριστού συστά- seminis Christi Ecclesia. Dixit enim Dominus et
σης Εκκλησίας· είπε γάρ Κύριος και αποπέφανται predicavit ea non defectura ex hoc nunc et usque
του μη εξαλείψειν αυτά από του νυν και εις τον αιώ- in seculum. 1deoque juxta Joannem eternum
να· διό και κατά τον Ιωάννην « αιώνιον Ευαγγέλιον » D Evangelium visum est 1, » Christi scilicet Evan
δράται το του Χριστού Ευαγγέλιον. gelium .
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΑ'. CAPUT XXXI.
« Πνεύμα Κυρίου επ' εμέ, ού ένεκεν έχρισε με · « Spiritus Domini super me , eo quod urixerit
Κύριος ευαγγελίσασθαι πτωχοίς απεσταλκέ με, ιάσα- Dominus me : ad annuntiandum mendicis misit
σθαι τους συντετριμμένους την καρδίαν, κηρύξαι me, ut mederer contritis corde , et praedicarem
αιχμαλώτους άφεσιν, και τυφλοίς ανάβλεψιν, καλέσαι captivis indulgentiam , et clausis apertionem; ut
ενιαυτον Κυρίου δεκτόν, και η μέραν ανταποδόσεως και predicarem annum placabilem Domino , et diem
τω Θεώ ημών: παρακαλέσαι πάντας τους πενθούντας, ultionis Deo nostro; ut consolarer omnes lugen
δοθήναι τοίς πενθούσι Σιών δόξαν αντί σπoδoύ, άλειμ- tes ; ut ponerem Iugentibus Sion et darem eis co
μα ευφροσύνης τους πενθούσι, καταστολήν δόξης αντί ronarm pro cinere, oleum gaudii pro Iuclu , pal
πνεύματος ακηδίας και κληθήσονται γενεαι δικαιο- lium laudis pro spiritu meroris : et vocabuntur in
σύνης, φύτευμα Κυρίου εις δόξαν. » Ο εκ της ρίζης ea fortes justitia , plantatio Domini ad glorifican-
1 132, ΣΙΣ , 19-21. 1 Αpoc. Χιν, 6.
 1253 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETIC .. . * 1:
duro !. » Qui de radice Jesse ortus es! Jesus Chri - A Ιεσσαί προελθών Ιησούς ο Χριστός του Θεού , εφ'
sus Dei , in quem requieverunt septem Dei spi- όν αναπέπαυται τα επτά του Θεού τενεύματα , δικαιο
ritus, justitiam qui dilexit , oditque iniquitatem , σύνην αγαπήσας και μισήσας ανομίαν , εχρίσθη υπό
unctus est a Deo el Patre ejus spirituali exsulla» του Θεού και Πατρός αυτού το λεγομένο πνευματικό
tionis oleo ; qui et accepto quondam in manibus της αγαλλιάσεως ελαίω· ος και λαβών ποτε μετά χεί
Isaiae libro , tempore quo factus erat homo , hunc ρας τον Ησαΐαν καθ' ον και ενηνθρωπήκει χρόνον,
ipse legit citalum Iorum : « Claude librum , ait , αναγνούς τε την προκειμένην περικοπήν , « πτύξας
hodieimpleta est haec Scriptura 2 ; ipse enim vere το βιβλίον , φησί, Σήμερον πεπλήρωται ή Γραφή
erat a Patre missus , evangelizare regnumcolo- αύτη. » Αυτός γάρ ήν ώς αληθώς και από του Πατρός
rum pauperibus spiritu , quibus dixit : Beati pau- αποσταλείς ευαγγελίσασθαι την βασιλείαν των ουρα
peres spiritu , quia ipsorum est regnum celo . νύν τους το πνεύματι πτωχοίς , προς ούς και έφασκεν ·
ruin 3 ; » el meleri contritis corde » de quibus « AMακάριοι οι (f. 59 v ) πτωχοί τω πνεύματι , ότι
dictum est : « Cor contritum et humiliatum, Deus, αυτών εστιν η βασιλεία των ουρανών , και ιάσθαι
non despicies *. » Praeterea et annuntiatum venit τους την καρδίαν συντετριμμένους ,και περί ών είρη
peccatorum remissionem iis qui prius sub spiri- ται · « Καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην
tualis Nabuchodonosor tyrannide prennebantur. Βο Θεός ουκ εξουδενώσει. Προς τούτοις δε και κηρύ
Ideoque confortans dixit paralytico : Fili , remiί ξαι άφεσιν αμαρτιών ελήλυθε τοίς υπό των (του ) νοη
tuntur tibi peccata 5, 5 sed et illis quibus mentis τών (του) Ναβουχοδονόσορ αιχμαλώτους άφεσιν (sic)
oculi occlusi sunt , quique a spiritualibus alieni - πάλαι γεγενημένος· διό και θαρρών έλεγε το παρά
genis et Babyloniis sicut Samson et Sedecias cecati λυτικά : « Τέκνον, αφέωνταί σοι αι αμαρτίαι " αλλά
sunt , visum venit redditurus. Ιn numero eorum και τους της διανοίας οφθαλμούς βεβλαμμένοις , και
qui curati sunt ab eo corporaliler ceci erant , qui- υπό των νοητών αλλοφύλων και Βαβυλωνίων ομοίως
bus visum restituit , postquamin se crediderunt , τη Σαμψών και το Σεδεκία εκτυφλωθείσιν , ανάβλε
et voce magna clamabant : Miserere nobis , ili ψιν ελήλυθε παρέξων· εν μέρει δε των υπ' αυτού
David 6. • Ηic est enim qui vocavit - annum placa- θεραπευομένων ήσαν και οι σωματικοί τυφλοί , ούς
bilem Domini , o quemannuntiare cepit , conjecto αναβλέψαι πεποίηκε πιστεύσαντας εις αυτόν, και με
in carcerent Joanne; qui et edocuit regnum Dei , τα βοής είρηκότας: « 'Ελέησον ημάς , υιέ Δαυίδ
judiciuinque nostruun , in quo reddetur unicuique ούτος δέ έστιν ο καλέσας « τον δεκτών ενιαυτόν του
ex verbis et operibus. Insuper venit ad cons0- Κυρίου , όν εκήρυξε μετά την εις το δεσμωτήριον
landos omnes luctu coram Deo accepto Iugentes ; , του Ιωάννου κάθειρξιν , και ο διδάξας τα περί της
quos et beatos predicat , dicenς : Beati qui lu- " βασιλείας του Θεού , και τα περί της ημετέρας κρί-
gent , quoniam ipsi consolabuntur 1. 5 Venit etiam σεως , εν ή εκάστω των πεπραγμένων και κατ' αξίαν
ut darel « lugentibus Sion gloriam. » Quinam au- αποδοθήσεται δίκη. Προς τούτοις δ'ελήλυθε παρακα
1em essent illi , nisi qui ipsorum patriam queren- λέσαι τους πενθούντας το κατά Θεόν επαινετόν πεν.
tes, cælestisque civitatis in sempiternum memoriam θος : οίς και μακαρισμόν επήγγελται είπών : « Μa
revocantes ? Qualis erat ille , qui, præscius suæ κάριοι οι πενθούντες , ότι αυτοί παρακληθήσονται.»
apud homines commorationis , exclamabat : Heu " Ηλθε δε επί τούτοις και υπέρ του δοθηναι 1 τοις
mihi , quia incolatus meus prolongatus est 8 ! , et πενθούσι Σιών δόξαν. » Τίνες δ' αν ειεν και ούτοι , ή
i quoque , qui super flumina Babylonis flebant oι την έαυτών πατρίδα ζητούντες, και τηςεπουρανίου
cum recordarentur Sion 9. His enim Christus Dei πόλεως είσαεί την μνήμην αναζωπυρούντες; οίος ήν
consolatione fungens quam lugentibus promiserat , εκείνος , ός πάροικον και παρεπίδημος επί της γης
luctu exsolutos glorificabit , et pro cinere quo sparsi εαυτόν επιστάμενος , και το « Οίμοι, και ανοιμώζων, και ότι
erant in hac vita lugentes , letilise oleum presta - η παροικία μου έμακρύνθη , έτι τε οι επί των πο
bit , ungens et eos exsultationis oleo , ut fiant ταμών Βαβυλώνος κλαίοντες εν τω μνησθήναι αυτούς
chrismatis et regni sui participes, juxta hac Apo- η της Σιών· τούτοις γαρ ούν ο Χριστός του Θεού πλη
stoli verba : « Participes enim Christi efecti su- ρών, ήν τοις πενθούσι υπέσχετο παράκλησιν , δόξαν
mus 10. 5 Preterea Iugentibus Sion dabit Christus , αποδώσει απαλλαγείσι του πένθους, και αντί της σπο
juxta prophetiam, pallium laudis pro spiritu ma - δου ής έχονίσαντο κατά τον ενταύθα βίον πενθησαντες,
roris, si res vite neglexerint , hominum operi- άλειμμαευφροσύνης παρέξει, χρίων και αυτούς ελαιο
bus despectis; et hic maxime Iugentes , non modo αγαλλιάσεως , ένα γένωνται της αυτού μέτοχοιχρίσεως
quoniam procul Dei promissa viderent , sed et eo τε και βασιλείας, ώστε και αυτούς είπείν : « Μέτοχοι
quod , propter humanitatem et benignitatem suan) γάρ του Χριστού γεγόναμεν. » "Έτι προς τούτοις δω
eorum miseriis et doloribus compilerentur et hoc σειν ο Χριστός τοϊς πενθούσι Σιών προφητεύεται κα
solum apostolica voce exclamantes : « Quis infir» ταστολήν δόξης , αντί του πνεύματος της ακηδίας, και
matur et ego non infirmor , quis scandalizatur , et επί (ει) τοίς του βίου πράγμασιν ήκηδίασαν, ώσπερ
ego non uror 11 ? , δυσαρεστούμενοι ταϊς των ανθρώπων πράξεσι και
1 Isa. LXI , 1 3 . • Luc. 19 , 21. * Μatth. V, 3 . • Psal . L , 17. * Μatth. 1x . 2 . * Μatth. ΧΧ , 31.
* Μatth. V, 4 . * Psal. CIx , 5. • Psal, CXXXVI , 1. 10 Ηebr. JII , 14 . 11 1 Cor. XI , 29.
19:57 ECLOGÆ PROPIETICÆ . – LIB. IV . 1938
ταύτη μάλιστα πενθούντες, ου μόνον διά το πορφωθεν θεωρείν τας του Θεού επαγγελίας , αλλά και διά το
συμπαθές και φιλάνθρωπον συμπάσχοντες και συναλγούντες τους ασθενούσιν εαυτών μέλεσι, και μονονουχί
βοώντες τή του Αποστόλου διαθέσει, το , Τίς ασθενεί, και ουκ ασθενώ; τίς σκανδαλίζεται και ουκ εγώ
τυρούμαι ; »
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΒ'. CAPUT XXXII.
Αγαλλιάσθω η ψυχή μου επί τω Κυρίω ενέδυσε « Gaudeat anima meain Domino : quia induit me
γάρ με ιμάτιον σωτηρίου, και χιτώνα ευφροσύνης : vestimentis salutis : et indumento justitia circum
περιέθηκε μοι ως νυμφίω μίτραν, και ως νύμφην dedit me, quasi sponsum decoraturn corona , et quasi
κατεκόσμησέ με κόσμω. Και ώς γήν αύξουσαν το άν- sponsam ornatam monilibus suis. Sicut enim terra
θος αυτής , και ώς κήπος τα σπέρματα αυτού ανατέλ- profert germen suum, et sicut hortus semen suum
λει, ούτως ανατελεί Κύριος Κύριος δικαιοσύνην, και germinat , sic Dominus Deus gerininabit justitiam,
αγαλλίαμα εναντίον πάντων των εθνών. » Η του Κι- et laudem coram universis gentibus 1. 5 Domini
ρίου ημών Ιησού Χριστού ψυχή, περί ης έλεγε το • 1ostri Jesu Christi anima , de qua dixit : Tristis
« Περίλυπος έστιν η ψυχή μου, και και το Νυν ή ψυ- est anima mea 1, et : « Nunc anima mea turbati
χή μου τετάρακται, και επ' ουδενί των γενητων αγαλ- est 3, 5 in nulla creaturarum gaudet et exsultat ,
λιά και ευφραίνεται , ή επί μόνο τη Πατρί και Κυ- nisi in solo Patre et Domino. Induit enim eum di
ρίω · ενέδυσε γάρ τοι αυτόν το της θεότητος ιμάτιον, vinitalis vestimento, veraeque et perfecte justitia
και τον της αληθούς και τελείας ευφροσύνης χιτώνα: indumento. Sed et sponsus exstitit neque maculam
αλλά και η ( 3) μέν νυμφίος υπήρχε της μη εχούσης neque rugain habentis sponse Ecclesia , que eum
σπίλον ή ρυτίδα νύμφης Εκκλησίας, ως νυμφίω μί- Β quasi corona circumdelit , sponsa vero integerri
τραν αυτή ( ω ) περιέθηκεν, ή δε νύμφη της ανωτάτω me divinitatis , quam velut sponsarm praeclaro Do.
του ψόγου θεότητος, ήν ως νύμφην αυτήν κατεκόσμη- mini spiritu decoravit. Prelerea sicut fertilem
σε το πρέποντι πνεύματι Κυρίω( ου) κόσμο αλλά egregiamque terram excoluit eam , atque sicut hor
και ως εύφορον και αγαθήν γήν εγεώργησεν αυτήν, tum germinantem et germinibus suis Morentem ,
έτι τε ώς κήπον αύξοντα και θάλλοντα τοις εν αυτώ quibus et magnus Dei paradisus ornatus fuisse di
βλαστήμασι, οίς και ο μέγας του Θεού παράδεισος citur . Ηoc erunt, ait , postquam justus Dominus ,
καταπεφυτεύσθαι λέγεται. "Έσται δε ταύτα, φησίν, nec modo Judaeorum sed et gentium dominator
έπει δίκαιος ών Κύριος, και ου μόνον Ιουδαίων, αλλά Deus, suam germinaveritjustitiam, id est Christum
και εθνών υπάρχων Θεός, ανέτειλε την εαυτου δικαιο- suum, coram universis quae in eum crediderunt
σύνην, τούτ' έστι τον Χριστόν αυτού, εναντίον πάν- gentibus .
των των δι' αυτού πιστευόντων εθνών.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΓ'. CAPUT XXXIII.
«"Αρατε σύσσημον εις τα έθνη. Ιδού γάρ, Κύριος « Elevate signum ad populos. Ecce Dominus au
εποίησεν ακουστόν έως εσχάτου της γης. Είπατε τη , ditumfecit in extremis terre. Dicite filie Sion : Ecce
θυγατρί Σιών : Ιδού σοι ο Σωτήρ παραγέγονεν έχων " Salvator tuus venit : ecce nmerces ejus cum eo , et
τον εαυτού μισθόν μετ' αυτού , και το έργον αυτoυ opus ejus coram illo. Et vocabunt eos, populus san
προ προσώπου αυτού · και καλέσει αυτόν λαόν άγιον, ctus , redempti a Domino. Τα autem vocaberis :
λελυτρωμένον υπό Κυρίου · συ δε κληθήση επιζητου - Quesita civitas et non derelicta *. ) – Quis est
μένη πόλις, και ουκ εγκαταλελειμμένη .» - Τίς ούτος iste qui venit de Edom , tinctis vestibus de Bosra ?
ο παραγενόμενος εξ Εδώμ, ερύθημα ιματίωναυτού εκ Iste formosus in stola sua, gradiens in nιultitudine
Βοσόρ; Ούτως ωραίοςεν στολή αυτού , βία μετάισχύος ; fortitudinis sue ? Ego qui loquor justitiam, et propu
Εγώ διαλέγομαι δικαιοσύνης και κρίσιν σωτηριου. Διά gnator sum ad salvandum. Quare ergo rubrum est
τι σου ερυθρά τα ιμάτια, και τα ενδύματά σου ώς από indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcan
πατητου ληνού ; Πλήρης καταπεπατημένης, και των tium in forculati? TOrcular calcavi solus , et de
εθνών ουκ έστιν ανήρ μετ' εμού, και κατεπάτησα αυ- gentibus non est vir mecum : calcavi eos in furore
τους εν θυμώ μου . » Πάλιν ενταύθα ή προφητεία πα - meo . » Ilerum hic prophelia jubet accipere signum
ρακελεύεται λαβείν σύσσημον περί της εξ εθνών Εκ- de gentium Ecclesia , promittens quod Dominus au
κλησίας , υπισχνουμένη εξάκουστόν τι ποιήσεις τον ditum faciet usque ad extrerna terrae ; quod et im.
Κύριον έως εσχάτου της γης και και πέρας είληχεν D pletumest Salvatoris nostri Jesu adventu , in omnem
( φεν) επί τη του Σωτήρος ημών Ιησού παρουσία , εις terranm diffusa apostolorum ejus predicatione, ver .
πάσαν την γην εξελθόντος του φθόγγου των αποστό- bisque eorum ad extrema terre. Dein dicitur :
λων αυτού, και εις τα πέρατα της οικουμένης των « Dicile fifiabus Sion » (gentium scilicet Ecclesiis :
δημάτων αυτών. Εξης είρηται · « Είπατε ταϊς θυγα - ipse enim filiae sunt celestis Sion, « que est mater
τράσι Σιών. » (δηλαδή ταϊς εξ εθνών Εκκλησίαις: αύ- nostra , juxta Apostolum “) : « Ecce Salvator tuus
ται γάρ τοι θυγατέρες αν είεν της επουρανίου Σιών, venit, ecce merces ejus cum eo, et reliqua, quibus
« ήτις εστί μήτηρ ημών και κατά τον Απόστολον ) ostenditur secundus Christi adventus, cum judex
« Ιδού σου ο Σωτήρ παραγίνεται έχων τον εαυτού μι- veniet, reddens unicuique hujus vite factorum
1 Isa. LX1 , 10, 11. * Μatth. ΧΧVΙ , 58 . 3 Joan. ΧΙΙ,27. " sa . LXII , 10 , 11 . * Isa. LX11 , 1- 3.
• Gal. IV, 26.
PATROL. GR. XXII , 40
 3239 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA. 126 )
Yiercedem , lagiliorumque que quis admiserit A σθόν, και και τα τούτοις εξής, δι' ών δηλούται ή δευ
penem. Dein interrogans adjicit sermo : : Quis est τέρα του Χριστού παρουσία, ότε κριτής ήξει απολύ
iste qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosral » σων εκάστω των επί του παρόντος πόνων τους μι
(quod interpretatur terrestris ), iste formosus in σθούς, και ών έκαστος φαύλων ειργάσατο νυν τις
stola sua ?. Hoc videtur dicere et postincarnatio- αμοιβάς. Έξής τούτοις οιονεί επερωτών ο λόγος φτσί:
nem,et post exinanitionem, et in terra commoralio- « Τίς ούτος ο παραγινόμενος εξ Εδώμ, ερύθημαιμα
nem, et passionem , et ad mortuos descensionem, τίων, ( και ερμηνεύεται γήϊνος,) ερύθημα ιματίων
admiratus pulchritudinem et decorem Salvatoris εκ Βοσόρ· ούτως ώραίος έν (f. 60 v ) στολή και Τούτο
sine ulla commissione, neque rugam, neque macu- δε έoικεν ειρηκέναι αποθαυμάζων το και μετά την
lain, neque deformitatem e terrestri corporalique ενανθρώπησιν και την κένωσιν, και την επί γής δια
habitatione medias inter res hominum consecuti. τριβήν, και μετά το πάθος και την κάθοδον την εις
Imo fortitudinem ejus magnopere admiratur , qιιι νεκρούς, ωραίος και λαμπρόν του κάλλους του Σω
omnem diaboli exercitum debellavit. Addit igitur : τηρος εν μηδενί συγχυθέντος , μηδέ ρύπον μήτε μήν
« Quis iste Tornosus in stola sua, gradiens in mul- κηλίδα και σπίλον από της υλικής και σωματικής κα
titudine fortitudinis sue ? , Ad quam interrogatio- ταστάσεως τών τε γηίνων και ανθρωπείων πραγμά.
nein Salvator respondet,docens quis esset, dicensque : Β των αναδεξαμένου · έτι δε και την ισχύν αυτού κατα
• Ego qui loquor justitiam, et propugnalor sum ad τεληττόμενος , την πάσαν του διάβολου στρατιάν και
Salvandum. ) Rursusque ad eum sermo quasi pro - αγωνισαμένου. Επιφέρει το, Ούτως ωραίος έν στο
pter passionem dicit : « Quare ergo rubrum est in- λή, βία μετά ισχύος ; » πρός ήν πεύσιν ο Σωτήρ απο
dumentum fuum? » et que sequuntur. Quasi enim κρίνεται , διδάσκων όστις ποτέ είη , καί φησιν: Εγώ
Agnus Dei, tollens in seipsum peccata mundi, pec- διαλέγομαι δικαιοσύνην, και κρίμα σωτηρίου .» Πάλιν
calis nostris rubra induit vestimenta. Quapropter δε προς αυτόν ο λόγος ως διά το πάθος φησί: « Διά τι
et in Zacharia proplieta dicitur : Jesus erat indu- σου ερυθρά τα ιμάτια ; » και τα εξής. Οία γάρ'Αμνός
tus vestibus sordidis 1. Hec enim erant peccalo- του Θεού, άρας εις εαυτόν τας αμαρτίας του κόσμου ,
Γm nostrorum indumenta. Ideo paulo superius di- εκ των ημετέρων αμαρτιών ερυθρά τα μάτια περι
clum erat : Ηic iniquitates nostras tulit, et pro εβάλετο · ως διά τούτο και εν Ζαχαρία το προφήτη
nobis passus est. o Ipse enim iniquitatem non fe- λέγεσθαι το• « Και Ιησούς ήν ενδεδυμένος ιμάτια
cit, neque inventus est dolus in ore ejus 1. 5 lterum ρυπαρά . Ταύτα δ' ήν τα εκ των ημετέρων αμαρτη
Salvator interrogationi respondens, unde rubra fa- μάτων ενδύματα • δι' α μικρό πρόσθεν ελέγετο : « Ού
cta sint vestimenta sua docet dicens : Ε genti- τος τας αμαρτίας ημών φέρει, και περί ημών οδυνά
bus. Quas quidem gentes, nullo hominum ei au- ται. » Αυτός γάρ τοι « αμαρτίαν ουκ εποίησεν, ουδε
xiliante, solus constituit , refracta malignorum ad- ευρέθη δόλος έν τω στόματι αυτού. » Πάλιν δ' ο Σω
versariorumque spirituum universa potestate. τηρ αμειβόμενος την ερώτησιν, όθεν ερυθρά γένοιτο
αυτού τα μάτια διδάσκει λέγων, « Έκ των εθνών. Σ "Απερ έθνη, μηδενός ανθρώπων αυτό συνεργούντος ,
μόνος υπέταξεν, καταπατήσας την αντικειμένην πάσαν δύναμιν των πολεμίων αυτώ πονηρών πνευμά
των .
CAPUT XXXIV . ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΔ'.
« Ει recordatus est dierum seculorum : qui edu- « Και εμνήσθη Κύριος ημερών αιωνίων: ο αναβι
xit e terra pastorem ovium magnum, posuitque in βάσας εκ της γης τον ποιμένα των προβάτων τον μέ
medio eorum Spiritum sancturth suum 2. Ει quis γαν, ο θείς εν αυτοίς το Πνεύμα το άγιον. 5 Και τις
alius esset a Domino de terra eductus pastor Dei αν άλλος είη ο υπό του Κυρίου αναβιβασθείς εκ της
ovium, nisi Salvator noster, qui venit ad perditas γης ποιμήν των του Θεού προβάτων, ήo Σωτήρ ημών,
oves domus Israel ? Ηic est bonus pastor, qui po- ο ελθών επί τα απολωλότα πρόβατα οίκου Ισραήλ;
suit animam suam pro ovibus, quem Paler eductum D Ούτος γάρ έστιν ο καλός ποιμήν, ο θείς την ψυχήν
de terra exaltavit, et donavit illi nomen quod est αυτού υπέρ των προβάτων, ον ο Πατήρ αναβιβάσας
super omne nomen . ) εκ της γης υπερύψωσε, « χαρισάμενος αυτό το όνομα
το υπέρ πάν όνομα.»
CAPUT XXXV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΕ'.
« Civitas Sancti tui facta est deserta , Sion de- « Πόλις του Αγίου σου εγενήθη έρημος , Σιών ως
serta facta est , Jerusalem desolata est. Domus έρημος εγενήθη, Ιερουσαλήμ εις κατάραν· ο οίκος το
sanctificationis nostre , et glorie nostre , ubi άγιον ημών, και η δόξα, ήν ηυλόγησαν οι πατέρες
laudaverulus te patres nostri , facta est in exustio- ημών, εγενήθη πυρίκαυστος, και πάντα τα επίδοξα
nem ignis , ei omnia desiderabilia nostra versa ήμώνσυνέπεσαν καιεπί πάσι τούτοις ανέσχου , Κύριε,
Sunt in ruinas. Ninalid super his continellis le , καιεσιώπησας και εταπείνωσας ημάς έως σφόδρα . »
Domine : 1acelbis et aliges nos vellemenler 8 ? – – Εμφανήςεγενήθην τοίς εμέ μη επερωτώσιν ευ
« Manifestus factus sumiis qui non anle interroga. ρέθην τοίς εμέ μη ζητουσιν· είπα: " δου είμι έθνει
bant me : invenerunt qui non quasierunt me : dixi : ο: ουκ επεκαλέσαντό μου το όνομα•επί δε σε εξεπέ
• Zach. 11, 4. 1 IPelt 1 , 29 . 3 Isa. LΧυ, 11 . • Phil. 1, 9. 157. LΧιν , 10-12.
1961 DE VITIS PROPHETARUM . 122
τασα τας χείρας μου όλην την ημέραν προς λαόν απει- A Ecce ego ad gentem quo non invocabat noncn
θούντα και αντιλέγοντα, οϊ ουκ επορεύθησαν οδο αλη- meum. Expandi manus meas tota die ad populum
θινή, άλλ ' οπίσω των αμαρτιών αυτών. 5 Και ενταύθα incredulum, φui graditur in via non bona post co
προφητευθείσης πρότερον της του Ισραήλ αποβολής, gilationes suas 1. » Ηic quoque prophelizala prius
εξής σημαίνεται η των εθνών εκλογή διά του Χριστού Israel reprobatione , continuo indicatur gentium
γενομένη · έκ προσώπου γάρ τοι του λαού ευχήν άνα- electio que per Christum facta est. E persona enim
πέμψαντος του προφήτου , ο (f. 61) Λόγος αποκρίνε- populi preces emillente propheta, respondet Sermo
ται την σκληρίαν και το απειθες του προτέρου λαού incredulitatem et iniquitatem prioris populi incre
διελέγχων, και το φιλάνθρωπον το εαυτού παριστάς. pans, propriamque in eos benignitatem commemo
Πώς γάρ, φησί, ταύτα φατε, ώς έμού προς το σώζειν rans. Quomodo enim, ait , nec dicitis, quasi me 52
υμάς οκνούντος; Και μην και τους μη επερωτήσασί lutem vestram negligente ? Equidem illis qui non
με, μηδε ζητήσασιν εμφανώς έμαυτόν παρέστησα. interrogabant me nec querebant meipsuin mani
Και δή πρόδηλον όπως και του Θεού Λόγος , το πρότε- festavi. Sane igitur manifestum quod Dei Filius,
ρον αγνοούμενος τοις έθνεσιν,επί συντελεία των αιώ - gentibus olim ignotus, in consummatione Seculo
νων αγαθότητι και φιλανθρωπία του Πατρός και Θεού rum, benignitate et benevolentia Patris Deique om
των όλων εμφανής αυτοίς εγενήθη , μηδεπώποτε αυ- Β nium rerunn, manifestus eis factus est, qui nun
τον δι' ήν είχον περί τα είδωλα πλάνην περί ών εδέ- quam interrogaverant eum dum idolorum suorum
οντο έρωτήσασι, ευρέθη τε ημίν τοις μη ζητήσασιν erroribus vincti essent ; inventusque nobis est, qui
αυτόν, αλλά και μη επικαλεσαμένους αυτού το όνομα non quesieramus eum , sed et non invocantibus
ενανθρωπή σας απεκρίνατο, μονονουχί βοών το : Ιδού ηomen eius incarnatus respondit , tanlummodo ex.
πάρειμι. ) Ταύτα μεν ούν περί της των εθνών κλή- clamans: Ecce adsum. » Hec igitur de gentium
σεως σαφώς ο λόγος προφητεύει· εξής δε αύθις δυσ- vocatione manifeste Scriptura prophetizat. Dein
ωπητικώτατα προς τον των Ιουδαίων λόγον επιφέ- acerrine confulatis Jultorum verbis , subjicit di.
ρει λέγων· « Επί δε σε εξεπέτασα τας χείράς μου, cenς : « Expandi manus neas ad te, ad populum
πρός λαόν απειλούντα και αντιλέγοντα. Σ Δύναται γε incredulum et adversanlem. » Polest illud quoque
μήν διά τούτων και το σχήμα του κατά τον σταυρόν de passione ac cruce ejusintelligi.
πάθους αυτού σημαίνεσθαι.
Τοσαύτα και τα από του Ησαΐου ·'Aλλά γαρ εν τέτ- Hec sunt que ab Isaia excerpere libuit. Verum
ταρσι και την των Εκλογών υπόθεσιν εν τω της Καθ- enimvero, in hoc nono Generalis elementaria intro
όλου στοιχειώδους εισαγωγής ενάτω τούτω συγ- c ductionis libro (1), finem Eclogis, quas in hoc ,et
γράμματα περιγράψαντες,εν τώ δεκάτω τους από των tribus precedentibus evolvimus,imponenles , aliud
αθέων αιρέσεων των λογισμόν καταβεβλαμμένους ετέ - demonstrationis genus, illis conveniens qui rationis
ραν άρμόττουσαν έφοδον παρασχεϊν πειρασόμεθα. perturbationern abinpiis heresibus sustinuere , in
hoc decimo libro, quantum in nobis erit, usurpabimus.
1 Isa. LXV, 1 , 2
(1) Inde concludere est Ecloqjas propheticas excerplas esse ex opere grandiori, nunc deperdito , cui titulus : Gene
ralis elementaria Introductio . Hujus pauca fragmenta dedit cardinalis Mai (infra col. 1271), qui Eclogarum editionem
Oxoniensem ignoravit. Edit. Patn.

EUSEBII DE VITIS PROPHETARUM

FRAGMENTA .
Ex Præfatione Joannis Curierii ad D . Joannem Rupiſucaldium , Majoris Monasterii abbalem , in Procopii
sophistæ Christiani variarum in Isaiam prophetam Commentationum epitome. - Parisiis, apud Nicolaum
Chesneau, 1580, in-fol., pag. 24 seq . :
. ( Adjeci præterea et prophetarum omnium Vitas, quas, cum nonnullis aliis, Eusebio ascriplas, ha .
bebat velus Marchali codex ; partim quidem ut ex fragmento haberent ecclesiasticorum scriptorum sitie
diosi unde opus ipsum , ex quo deproinplæ sunt, si quando in eorum manus incidat, tanquam à vayuwo
plse! justa probatum , parenti suo et posteris restituerent : partim vero , ut quæ tantus auctor de pro
phelis adnotasset, tantisper exstarent, dum in lucem melioribus fursan auspiciis opus ipsuin prodiret
integruin . )

EUSEBIUS DE VITIS PROPHETARUM .

Εκ των Ευσεβίου του Παμφίλου περί της του D E scriptis Eusebii de propheticorum librorum αν
βιβλίου των προφητών ονομασίας και από μέ- pellationibus et quid summalim quisque comple ,
ρους τί περιέχει έκαστος . ctulur.
ΩΣΗΕ, Α'. OSEE , I.
Γεγόνασι μεν και πρό τούτου προφήται • επί μεν Fuerunt vero et ante istum prophetæ : sub Da
1963 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. – EXEGETICA. 1264
τide quidem Samuel, Nathan, Gad ; sub Roboam Α του Δαυίδ , Σαμουήλ και Νάθαν, και Γάδ : επι δε του
vero et Abia et Asa, Achias Silomites, Samaias, Ροβοάμ και 'Αβιά και 'Ασα, 'Αχίας ο Σελωνίτης.
Aldo , Azarias , Anani ; sub Josaphat autem et και Σαμαίας, και 'Αδδώ, και 'Αζαρίας, και 'Ανανεί
Achab, Elias, Eliseus , et qui victoriam de Syris επί δε του Ιωσαφάτ και του 'Αχαάβ, Ηλίας και
Achibo predixit, quique sibi ipsi vulnus inflixit, 'Ελισαίος, και ο προφητεύσας τω Αχαάβ περί της
et qui Achabum reprehendit, et Jellu filius Anani, Συρίας, και ο πατάξας εαυτον τραυματι, και ελέγξας
el Oziel et Eliada : quorum nulla exstant propria τον Αχαάβ, και Ιού και του 'Αμεί, [nola in margine,
Scripta, sed sermones tantum nonnulli, qui in Re- 'Ανανιή και Οζιήλ, και Ελιαδά · αλλ' ου φέρεται
gun el Paralipomenon historiis leguntur. Inter τούτων ίδια συγγράμματα : ει μή μόνον οι λόγοι
eos autem, qui litteris nandarunt aliquid, quorum- αυτών εν ταϊς Βασιλείαις και ταϊς Παραλειπομέ
que scripta exstant, primi sunt Osce et Isaias. Sub ναις. Εν δε τους συγγράψασιν, ών και τα συγγράμ
iisdem enim Jude regibus Ozia, Joatham, Achas et ματα φέρεται, πρώτοι γεγόνασιν ούτοι· Ωσηέ και
Ezechias; sub Hieroboam etiam Joas filio, qui re- Ησαΐας. Επί γάρ των αυτών βασιλέων, των τε
gnavil in Israel, prophetarunt. Factus est autem Ιούδα Οζίου , και Ιωάθαμ, και'Αχάς, και Έζηκίου
Sermo Domini ad eum, et vaticinatus est in sacer - βασιλέων Ιούδα , και εν ημέραις Ιεροβοάμ υιου
doles, in Israel, in domunι regis , deque illeritu g Ιώας βασιλέως Ισραήλ επροφήτευσαν. Εγένετο δε
Samarie. Postquam etiam reprehensione usus , λόγος προς αυτόν και προφητεύει ούτος επί τους ιε
mansuros incredulos esse conclusit ; Ecclesiam de ρέας, και επί τον Ισραήλ, και επί τον οίκον του βα
gentibus ex coactum iri significavit , quod scorium σιλέως , και περί της απωλείας της Σαμαρείας και
sibi in uxoren, assumpsit , quam all vil : sobriela- ελέγξας, και συγκλείσας αυτούς εις άπειθίαν, σημαί
ten, caslitatemque revocavit. Valicinalus vero elian νει την εξ εθνών Εκκλησίαν, δι' ών έλαβε πόρνην
esl de Salvatoris adventu . γυναίκα, ήν και λαβών εσωφρόνησεν, ανάγων αυτήν
προς εαυτόν. Προφητεύει δε και περί της του Σωτή
ρος παρουσίας.
AMOS, III. ΑΜΩΣ, Γ'.
Vixit et hic eodem tempore, sed initio , cum Και ούτος συνεχρόνισε κατά την αρχήν τω Ωσηέ,
Osee et Isaia , Ozia Jude et Hieroboam Israeli και το Ησαΐα ΟΥΙο. βασιλέως Ιούδα, και εν
: 'υζίου
Ησαΐα, επι
imperantibus, ante duos annos terræ molus. Vidit ημέραις Ιεροβοάμ του Ιωάς βασιλέως Ισραήλ, γέ
autem sermones, et vaticinatur adversus Hierusa-
Hierusa γονε προ δύο ετών του σεισμού. Λόγους δε είδε, και
Tem , adversus Israelenm et Satnariam , adversus , προφητεύει κατά της Ιερουσαλήμ, και κατά του
gentes etiam , Damascum , Gazam , Ascalon , Azo. " Ισραήλ, και της Σαμαρείας, και κατά των εθνών,
ευm, Accaron, Tyrum, Idumteam, Theman, filios Δαμασκού, Γάζης, 'Ασκάλωνος, Αζώτου , 'Ακκάρων,
Ammon , et Moab ; quos omnes a se reprehensος Τύρου, Ιδουμαίας , Θαμαάν [nota in margine, ίσ.
infideles esse concludit. Νeque vero, cum esset ab Θαιμάν], υιών Αμμών, και Μωάβ· και ούτως ελέγ
Amazia sacerdote Bethel delatus apud regem Hie- χει, και συγκλείει πάντας εις άπειθίαν. Αλλά και
roboam, tanquam qui adversus Samariam populum- 'Αμασίου του ιερέως Βαιθήλ διαβαλόντος αυτών τω
que faceret, ipse quidquam de dicendi libertate βασιλεϊ Ιεροβοάμ ως λέγοντα κατά της Σαμαρείας,
remisit , sed vaticinari pergens de Salvatoris ad και κατά του λαού, αυτός ουδέν ήττον ουκ επαύσατο
ventu locutus est . παρρησιαζόμενος, και λένων τα λόγια και περί της
παρουσίας του Σωτήρος .
MICHÆAS, VL ΜΙΧΑΙΑΣ , G .
Secundus hic quidem a superioribus fuit, quo- Δεύτερος μεν των προειρημένων γέγονεν.. ότι μετά
niam post Ozie tempora vaticinatus est : sed ea- Οζίαν επροφήτευσε. Συνεχρόνει δε αυιοίς. Επει και
dem cum illis alate floruit : quia et ipse Joathamo, αυτός επι Ιωαθαμ και Αχάζ και Εζεκίου ήρξατο προ
Achazo, et Ezechia regibus prophetandi munus D φητεύειν. Εγένετο δε ολόγος προς αυτόν του Κυρίου,
aggressus est. Factus est autem ad eum sermo Do- και προφητεύει επί Ιερουσαλήμ, και περί Σαμαρείας,
mini, et valicinatus est in Hierusalem, in Sama- καιεπί τους προφήτας τους πλανώντας τον λαόν, και
riam, in prophetas eos qui populum. in errorem in- κατά του 'Αχαάβ. Προσημαίνει δε και την παρουσίαν
dicebant; in Achabuin denique. Predixit et Sal- του Σωτήρος λέγων·'Εν ταις εσχάταις ημέραις εμφα
vatoris adventum, ubi postremis diebus manife- νες έσται το όρος του Κυρίου.
slum Domini montem fore significat.
JOEL , II. ΙΩΗΛ , Β'.
Sermo Domini factus est ad ipsura, predixitque Λόγος Κυρίου εγένετο προς αυτόν και προφητεύει
Senioribus omnibusque qui terram incolebant , ejuς τους πρεσβυτέροις και πάσι τοις κατοικούσε την γην,
excidium, et alia que ipsi contigerunt Servitutis περί της αλώσεως της γης, και των εν αυτή προφη
tempore. Valicinatur vero etiam de Spiritus san- τεύει δε και περί της του αγίου Πνεύματος χάριτος
cli gratia in omnes qui sub Salvatore futuri sunt, της εις πάντας γενησόμενος [lege γενησομένης] υπό
effundenda. Concionalur denique de jejunio , de του Σωτήρος . Κηρύττει δε και περί νηστείας και με
1265 DE VITIS PROPIETARUM . 1265
τανοίας , και περί της του Σωτήρος παρουσίας , και A pαnitentia, de Salvatoris-adventu , et de signis que
των επί του σταυρού γενομένων σημέιων. in cruce sunt cdita .
ΑΒΔΙΟΥ , Δ'. ABDIAS, IV .
"Ορασιν απαγγέλλει κατά της Ιδουμαίας , και του Visionem denuntiat adversus Idumaeam, et quem
τέλους αυτής και κατά των εθνών των εμπαροινη- inem eadem sit habitura . Valicinatur etiain in
σάντων το Ισραήλ. 'Aναλωθήσεσθαι γάρ τον οίκον gentes que Israeli insultarunt. Fore eliani pre
"Ησαυ υπό του Ιακώβ προσημαίνει. dixit, ut Esau domus, ab ea quæ Jacobi est, sub
vertatur .
ΙΩΝΑΣ , Ε'. JONAS, V. ,
Λόγος Κυρίου εγένετο προς αυτόν απελθείν εις Sermo Domini factus est ad ipsum, ut Niniram
Νινευή και κηρύξαι εν αυτή, ότι έτι τρείς (1) ημέραι profectus in ea doceret, tribus tantum diebus ur
και καταστραφήσεται η Νινευή. 'Αλλ' 'Ιωνάς φεύγων bem eam ab interitu abesse. Sed cum mandati onus
το κήρυγμα, ανέβη εις το πλοίον. Χειμώνός ( 2) τα declinaret, contigil ut nave, in quain conscenderat ,
γενομένου εξεβλήθη, και κατεπόθη υπό κήτου θαλασ- tempestatibus agilata, in Inare ejectus a pistrice
σίου. Είτα μετά τρείς ημέρας εξέβαλε το κήτος τον absorberetur : que eundem triduo post νίνιμοι
Ιωναν ζωντα. Και πάλιν εκ δευτέρας λόγος Κυρίου και evomuit. Iterato deinde ad eum Domini sermone,
εγένετο προς αυτόν. Και απελθών εκήρυξεν εις την Ninivam appulsus, ibique concionatus, cives add
Νινευή, εκείνοι τε ακούσαντες έμετανόησαν, και παρ- resipiscentiam adduxit , et iram Domini ab ipsis
ήγαγε Κύριος την οργήν απ' αυτών. Της μέντοι avertit. Fuit quidem certe Salvatoris imago, quem
παρουσίας του Σωτήρος σημείον αυτός γέγονε , και pistrix illausum absorpsit et evomuit.
καταποθείς υπό του κήτους , και εκβληθείς αβλαβής.
ΝΑΟΥΜ ο ΤΟΥ ΕΛΚΕΣΑΙΟΥ, Ζ'. ' NAHUM , ELCES AEI FILIUS, VII.
Λήμμα περί της απωλείας Νινευή (sic) βιβλίον Assumptionerm de interitu Ninise visioiis hujus
οράσεως. Προφητεύει και κηρύττει μεν και περί εορ- liber complectitur . Vaticinatur et concionatur etiam
της. Πρoσημαίνει δε εν αυτή περί του Σωτήρος , και de festo. Predicit autem in ea de Salvatore , de
τα λοιπά πάντα κατά της Νινευή , και του τέλους ceteris omnibus, que adversus Ninivan sunt, de
αυτής, και των εχθρών του Ισραήλ παραγγέλλει. ejus fine denique et Israelis hostium .
AMBAXOYM, Η'. ABBACUM , VII.
Λήμμα και αυτός είδεν προφητεύειδεόμενος μεν περί Assumptionem et hic intuitus est. Valicinatur
της αλώσεως της Ιερουσαλήμ . Πρoσημαίνων δε περί G autem fusis quidem precibus Hierosolymilane ur
της παρουσίας του Σωτήρος . Λέγει δε και προφητεύει bis nomine : sed de Salvatoris adventu pronuntiat .
κατά των καταφρονητών. Είτα μεταξύ προσευχή εστι Dicit vero et que spernentibus eventura sunt. Post
του προφήτου μετ' ωδής . Και τρία διαψάλματά έστιν ea sequuntur preces cum cantico, in quo tria re
εν τη λεγομένη ωδή άδοντος αυτού περί της παρουσίας perias prophete diapsalmata , Salvatoris adventum,
του Σωτήρος , και της κατά θανάτου νίκης. et quam de morte victoriam adeplus est, decan
1antis.
ΣΟΦΟΝΙΑΣ Ο ΤΟΥ ΧΟΥΣΕΙ, Θ'. SOPHONIAS CHUSI FILIUS, IX .
* Ούτος και Ιερεμίας συνεχρόνησαν αλλήλοις. 'Αμ- iisden iste et Hieremias vixerunt temporibus .
φότεροι γάρ επί του Ιωσία βασιλέως Ιούδα επροφή- Ambo enim vaticinati sunt, cum Jude regnum Jo
τευσαν. Λόγος δε Κυρίου εγένετο προς αυτόν , και sias teneret. Faetus est auten sermo Domini ad
προφητεύει εν τη Ιερουσαλήμ, και παντί Ιούδα και ipsum , munusque suum in Hierusalem, totoque
θήναι πάντα τα είδωλα, και τα άλση, και πολύν θρη - magnus dicitur , quo idola omnia lucique tollentur ;
νον και κοπετόν γίγνεσθαι. Προφητεύει δε και περί p unde luctus el clamores multi futuri. Vaticinatur
του Σωτήρος , και της αναστάσεως, ήν δι' ημάς ποιεί. vero etiam de ipso Salvatore , deque ejus in vitan
Και κατά Γάζης και 'Ασκάλωνος, και Αζώτου , και reditu, qui ab eo nostri causa factus est. Sunt et
της 'Ακκάρων , και κατά Μωάβ, και 'Αμμών, και eius vaticinia in Gazam, in Ascalonem, in Azotum,
κατά Δαμασκού , και κατά Νινευή , και κατά των Αι- in Accaron, in Moab, in Ammon, in Dannascum, in
θιόπων. Ninivam , in Æthiopas.
ΑΓΓΑΙΟΣ , I'. • AGGAELS, Χ.
Ούτος μετά την αιχμαλωσίαν εν τη επανόδω εν τη Fuit işle post captivitatem , cum populus Bieru
“Ιερουσαλήμ,επί Δαρείου βασιλέως Περσών, δευτέρου salem rediisset, Darii regis anno secundo, mense
έτους αυτού , το έκτο μηνί γέγονεν. Λόγος Κυρίου Sexto. Factus est autem sermo Domini in manu
εγένετο εν χειρί αυτού, και προφητεύει το Ζοροβά- ipsius, vaticinalusque est Zorobabeli, et Jesu Jo-'
βελ, και τω Ιησού τω του Iωσεδέκ, και τολαό sedeci filio, populoque ipsi de Hierosolymorium
(1) Sequitur Eusebius interpretationem LXX ; De civitate Dei, lib . xvii, c 44 .
Hebræi vero quadraginta habent. Videsis S. August. (2) Edit . Curierjiyüros habei. Epit. PATRON
1267 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS (H . - EXEGETICA . 1268
instauratione, de umbrarum item transitu, deque A περί της οικοδομής της Ιερουσαλήμ προφητεύει δε
sentium vocatione. και περί της παρελεύσεως των σκιών, και περί της
κλήσεως των εθνών.
ZACHARIAS SADDO FILIUS , ΧΙ. ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΥΙΟΣ ΣΑΔΔΩ, ΙΑ'.
Vaticinatus est et iste anno Darii secundo, mense- Και ούτος το δευτέρω έτει Δαρείου προφητεύει.
que octavo factus est sermo Domini ad ipsum:in eo- 'Αλλά το όγδοο μηνί λόγος Κυρίου εγένετο προς
que Dominilocutus est angelus. Dirigit porro ad pa- αυτόν , και άγγελος Κυρίου ελάλει εν αυτώ, και προ
tres Hierusalem visiones suas quas multis ac varias φητεύει προς τους πατέρας , και την Ιερουσαλήμ.
videt. Disserit autem prolixa oratione de Salvatore, Πολλάς δε και ποικίλας οράσεις βλέπει, και προση
el significat eumden asine ejusque pullo insiden- τεύει περί του Σωτήρος διά πολλών, και σημαίνων
tem venturum esse . αυτόν έρχεσθαι επί όνον και πώλον υποζυγίου.
MALACHIAS , XII. ΜΑΛΑΧΙΑΣ , ΙΒ'.
Fuit et iste etiam post captivitalem Dario Te- Και ούτος μετά την αιχμαλωσίαν γέγονεν επ!
gnante. Vaticinatur autem assumptioncin sermonis Δαρείου λήμμα δε λόγου Κυρίου εν χειρί αγγέλου
Domini in manu angeli sui . in qua arguit Israelem αυτού επί τον Ισραήλ προφητεύει. 'Ονειδίζει δε τον
transgressionum nomine, el accusat, quod decima- Ισραήλ επι ταις παραβάσεσι, και μέμφεται επί τη
rum el pauperum curam non habeat. Disserit etiam αμελεία των δεκάτων , και της προς τους πτωχούς
de die judicii , de Salvatoris splendore, deque κοινωνίας: προφητεύει δε περί της ημέρας της κρί
Eliæ ante ejus adventum missione. σεως, και της του Σωτήρος επιλάμψεως , και προ
της παρουσίας του Σωτήρος αποστέλλεσθαι τον Ηλίαν
σημαίνει.
ISAIAS FILIUS AMOS. ΗΣΑΙΑΣ ΥΙΟΣ ΑΜΙΩΣ.
Isle et Osee (sicut a me dictumest anten) iisdem Ούτος και Ωσηέ , καθά προείπον , συνεχρόνησαν
Ποruerunt temporibus. Vixit enim hic Ozia, Joa- αλλήλοις· και γάρ και ούτος επί Οζίου, και Ιωα
1lharmo, Achazo, et Ezeclhia Judes regnum tenen- 0άμ, και 'Αχάς, και Έζεχίου βασιλέων Ιούδα , γέ
tibus. Visionem autem intuitus, vaticinatus est ad. γονεν όρασιν δέ έωρακώς προφητεύει κατά της
Versus Judieam et Hierusalem. Factus est vero Ιουδαίας, και κατά Ιερουσαλήμ. Και λόγος δε Κυ
Serimo Domini ad ipsum lionaque ipsius prophetic ρίου προς αυτόν γέγονε » και το πλείστον της προ
pars nuntius est quidam de Verbi Dei adventu, cle. φητείας αυτού έστιν ευαγγελία περί της ενσάρκου
que iis que nostro nonline passus est. Vaticiuntur c παρουσίας του Λόγου του Θεού , και ών αν εδέξατο
autem le gentibus que sequuntur : adversus B1 δι' ημάς παθη. Προφητεύει δε και επί έθνη ταύτα:
bylonem; in alienigenas, et adversus Damascum, in κατά Βαβυλώνος , επί τους αλλοφύλους , κατά Δα
Agypίum, in Idumeam, in vallen: Sionis, in Ty- μασκού, όρασιν Αιγύπτου , όραμα της Ιδουμαίας ,
Tum, post que sequitur visio quadrupedum, qικό όραμα της φάραγγος Σιών , όραμα Τύρου , όρασιν
sunt in eremo. Narrat et Sennaclerim expeditio των τετραπόδων των εν τη ερήμω . Διηγείται δε και
em, et Rapsace jaclationent, excidionemque eo - την έφοδος Σεμναχηρείμ , και Ραψάκου την αλαζο
rum, et interitum. Addit et Ezeclize morbum, utque γιαν, τήν τε πτώσιν και απώλειαν αυτών και ότι
τηorti proximus, fusis ad Deum precibus, in quin- νοσήσας Εζεκίας, και μέλλων αποθνήσκειν , εξά
decim annos vite sibi prorogationem impetravit. μενος προσθήκην έσχεν ετών δεκαπέντε. Προφητεύει
Vaticinatur porro eunuchis, et gentibus, addito ad δε και ευνούχοις , και τοις έθνεσι εν τω τέλει περί
finem diei judicio. της ημέρας της κρίσεως.
HIEREMIAS CHELCIÆ FILIUS, ΙΕΡΕΜΙΑΣ Ο ΤΟΥ ΧΕΛΧΙΟΥ ,
E sacerdotibus. Εκ των ιερέων .
1ste , quod prius dixi, et Soplionias, iisdem vixe- Ούτος , καθά προείπον, και Σοφονίας συνεχόνισαν
runt temporibus, sed nafsit Hieremias ad Joa• D εαυτοίς · παρέμεινε δε ούτος έως Ιωακείμ, και έως
Cinuin usque, el undecinlun Sedecie Julie regis ενδεκάτου έτους Σεδεκίου βασιλέως Ιούδα, έως αιχμα.
2num, id est ad populi usque captivitatem. Fi- λωσίας του λαού . Ρήμα δε Θεού εγένετο προς αυτόν,
ctum est autem verlbum Domini ad eum, et multis ώς εγεννήθη λόγος Κυρίου προς αυτόν και ελέγχει
Hierosolymoruminiquitates arguit , deque ipsis , et τις αδικίας της Ιερουσαλήμ διά πολλών προφή
de siccitate vaticinalis est. Praelixit item de Ela- τεύει δε επι Ιερουσαλήμ, και περί της αβροχίας"
milis gentibus, foreque ut ΑΕgyptus a rege Baby- και επί τα έθνη Αιλάμ και του ελθείν βασιλέα Βαβυ
Jonio exscinderetur . Addidit et prophetiam in Ba- λώνος , του εκκόψαι την γην Αιγύπτου και επί
Joylonem, et sermonent quem habuit jussu Donini, Βαβυλώνα · και λόγος , όν ενετείλατο Κύριος το
1m NerIm lilium, ad Idunteam, ad filioς Ιερεμία είπεν τω Σαραια υιώ Νηρίου , και τη
Amrmon, et ad Cedar reginam alle quam percussit 'Ιδουμαία , και τους υιούς 'Αμμών, και τη Κηδά
NalbugolonosOr rex Babylonis. Alloquitur et Da- βασιλίσση της αυλής , ήν επάταξε Ναβουχοδονόσο?
mascum,et Moals et Hierusalem, et Judanm, et Rihe- βασιλεύς Βαβυλώνος, και τη Δαμασκό, και τη Μωάβ,
cabitarum familiam, et filiorum Jonala , et Ju- και επί Ιερουσαλήμ, και επι Ιουδαν, και εις οίκου
diros, qui terram Ægypti, qui Hag talum , qui 'Prycosys, xa! tūv vliv 'Iwvaðž6 , is to love
1269 DE VITIS PROPHETARUM . 1270
δαίους , τους κατοικούσιν εν γή Αιγύπτου και τους A Taplhnas, quique Palaures regionem incolebant ;
καθημένοις εν Μαγδάλω και επί Ταφνάς , και εν γή Barucli denique, curn ista ab ore Hieremie excepta ,
Παθουρής. Πρός τε τον Βαρούχ, ότε έγραψε τους . in libro describeret. Narrat porro sub finem quo
λόγους τούτους εν τω βιβλία από στόματος Ιερεμίου . pacto exceptum per insidias prophetam in ceno
Περιέχει δε το βιβλίον επί τέλους , ότι οι Ιουδαίοι sum lacum projecerint, unde est per Abdemelech
επιβουλεύοντες το προφήτη , έρριψαν αυτόν εις λάκ- Ethiopem extractus .
κον βορβόρου,και 'Αβδεμέλεχ Αιθίοψ ανήγαγεν αυτόν.
Διά τι Βαρούχ επιγράφει το βιβλίον ; Cur Baruch librum inscribit ?
Επειδή ούτος γράψας από στόματος Ιερεμίου Quia que Hieremias dictarat, in libro a se do
τους εν τω βιβλίω λόγους , ανέγνω τοίς εν τη Βαβυ- scripta captivis apud Babylonem recitavit, conso
λώνι αιχμαλωτισθείσι, παραμυθούμενος αυτούς , και lans eos et auxilii spem a Deo nuntiaris
επαγγελλόμενος αυτοίς την παρά Θεού ελπίδα.
Διά τι Θρήνοι επιγράφει το βιβλιον ; Quare Lamentationes librum inscribil ?
Επειδή τους λόγους τούτους εθρήνησεν Ιερεμίας Quia verbis istis Hierosolymorum et populi qui
περί της Ιερουσαλήμ, ότε εάλω, και αιχμαλωτίσθη B captivus erat miserias lamentatus est.
ο λαός .
Διά τί Επιστολή Ιερεμίου καλείται; Cur Epistola Hieremiæ dicitur ?
Επειδή ταύτην έγραψεν Ιερεμίας τοίς εν τη Quia ipsam scripsit Hieremias ad captivum po
αιχμαλωσία, κατά των ειδώλων ασφαλιζόμενος αυ- pulum, ut eumdem adversus idola confirnmaret ,
τους , ίνα μή, βλέποντας αυτά , συναπαχθώσι τοϊς ne qui ipsa intuelbantur, ad eorum cultum, cuin
σεβομένοις αυτά. jis a quibus colebantur, raperentur
IΕΣΕΚΙΗΛ (sic) ΥΙΟΣ ΒΟΥΖΙ ΙΕΡΕΩΣ. EZECHJEL BUSI SACERDOTIS FILIUS.
Ούτος εν τη αιχμαλωσία γέγονε μετά Ιερεμίας και Fuit hic capivitatis tempore post Hieremiam,
το πέμπτο έτει της αιχμαλωσίας Ιωακείμ ήρξατο annoque quinto Joacimi capivitatis cepit vatici
προφητεύειν. Λόγος δε Κυρίου εγένετο προς αυτόν: nari. Factus est autem sermo , facta item Domini
και όρασιν μεν εξαρχής ζώου τετραπροσώπου θαυ- manus ad eum, visionemque initio quadriformis
μαστής και εκπληκτικωτάτην και δυσερμήνευτον animalis vidit mirabilem Imaximeque formidan
ορά. Προφητεύει δε επί τους προφήτας του Ισραήλ, dam, et explicatione difficilem. Valicinatur autem
και περί του ξύλου της αμπέλου , και διήγημα περί τους in proprietas Israel , deque ligno vitis. Addit et
αετού, και διαμαρτύρεται τη Ιερουσαλήμ τας ανο- " narrationem de aquila , insecteturque urbis Hiero
μίας, και τας αμαρτίας αυτής περί τε της παρα- solymorum iniquitates et peccata . Disserit item
βολής, ής έλεγον, οι πατέρες έφαγον όμφακα, και οι de similitudine quam usurpabant , cum patres
οδόντες των τέκνων εμωδίασαν. Και τους υιούς 'Αμ- suos acerbas uvas comedisse, sed lentes sibi oli
μών, και περί της Οολάς, και της Ολιβάς. Και επί stupuisse dicerent. Disputat etiam de Oola , degne
Σούρ θρήνον, και επί Σιδώνα , και περί ημέρας Κυ- Oliba , et adjungit lelum in Sur, in Sidonem;
ρίου, και το Φαραώ βασιλεί Αιγύπτου , και θρήνον disputationem de die Domini , de Pharaone rege
επί Φαραώ, και την Αίγυπτον , και επί όρος Σηείρ, Agypti , cum ipsius et regni lamentatione de
και περί των οστέων των αναζησάντων, και επί Γώγ, monte Seir ; de ossibus eorum qui revixerunt ;
και την γήν του Μαγώγ : τω τε άρχοντι Τύρου και de Gog , de terra Magog, de Tyri principe, quem
θρήνον κατ' αυτού , και τους υιούς του λαού αυτού , cum filiis populi sui lamentatur, de pastoribus
και επί τους ποιμένας του Ισραήλ και το τελευ - Israel. Vaticinatur denique de tenapli et urbis in
ταίον την οικοδομής του ναού, και της Ιερουσαλήμ stauratione quam depingit.
διαγράφων προφητεύει.
Διά τί Δανιήλ καλείται ; Quare Daniei vocatur.?
Επειδή και αυτός εν τη αιχμαλωσία γεγονώς, έως Quia et ipse in captivitate fuit ad Cyrum usque
του βασιλέως Κύρου του Πέρσου , τα μεν κατά Σου- Persarum regem. Susanne quiden causam, dam
σάνναν κρίνει αυτός , και κατακρίνει τους πρεσβυ- natis calumnia pena senioribus , judicavit : regis
τέρους ως συκοφάντας • τα δε του βασιλέως ενύπνια autem Somnia retulit, et interpretatus est. Vidit
αυτός απαγγέλλει τε και ερμηνεύει· βλέπει δε και porro visiones eximias. De regnis quidem duas ;
δράσεις τελείας περί μεν των βασιλειών δύο, περί duasitem de Salvatoris adventu, deque Hierosolyme
δε της του Σωτήρος παρουσίας, και καταπαύσεως requie, et Anlechristi accessu. Narrat preterea
της Ιερουσαλήμ, και της Αντιχρίστου παρουσίας martyrium Sydrach, Misach et Abdenago, eorum
δύο. Διηγείται σε περί μαρτυρίου Σεδράχ, Mησάχ, que canticum: utque servatis ipsis, combustis all
'Αβδεναγώ, και των ύμνων αυτών και ότι αυτοί 1em qui ignem succedebant , regem pαnituit.
μεν διεσώθησαν, οι δε υποκαίοντες κατεφλέχθησαν, Narral etiam ut est in leonum lacum conjectus ;
και μετέγνω βασιλεύς · και ότι αυτός διεβλήθη εις primum quidem quod Darium regem adorantilus,
τον λάκκοντων λεόντων · το μεν πρώτον, επειδή των Baivlonitis omnibus , solus ipse Deum adoraret :
Βαβυλωνίων προσευχομένων Δαρείω τώ βασιλεί, μό- deinde vero quod Del et draconc sub Cyro rest
 1971 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP . PARS III. - EXEGETICA . 1279
Sustulisset. Sed est ipse incolumis de lacu extra- Α νος αυτός Θεώ προσηύχετο : το δε δεύτερον δι . τον
ctus , in eumque dejecti, et a leonibus statim de- Βήλ κατέστρεψε και τον δράκοντα ανείλει επι
vorati, qui bas illi insidias struxerant. . Κύρου του βασιλέως, και αυτός μεν διεσώθη. Και
αυτός από των λεόντων ανήλθεν εκ του λάκκου . Οι δε επιβουλεύσαντες αυτό εβλήθησαν εις λάκκον, και
ευθύς κατεβρώθησαν υπ' αυτών.

FRAGMENTA
Ex libro Eusebii deperdito cui titulus : Generalis elementaria introductio .
(Mal, Bibliotheca nova Patrum , IV 316.)

MONITUM .
Plurimos el doctissimos Eusebii Cæsariensis pro Christiana religione labores neno satis mirari potest.
Ecce enim in codice eliam Vindobonensi LV ineditum aliud memoratur, partimque superest, Eusebii nostri
opus Tης καθόλου στοιχειώδους εισαγωγής, Generalis elementarie introductionis ( Fabric . B . G. ed . που,
1. VII, p. 314 , ex Lambecio cụm Kollario lib . I el lll. llem Munter. (Fragm . PP. Gr., fasc. 1), libris sal
tem decem comprehensum , quorum in quatuor continentur Eclogæ propheticæ de Christo Domino, qua dia
serle pars operis superfuil incolumis in prædicto codice Vindobonensi : namque et ejus prologum , vel potius
prologi pericopem , tulgavit Kollarius t. II, seu lib . III, cot. 205 , in quo dicit Eusebius se id opus post illud
suum trávu Chronicon adornavisse. Jam in postremo, seu decimo, operis libro de impiis hæresibus tractaverat
auctor, ut palet er verbis que sumil α Lamberio Fabricius loc. cit . Εν τω δεκάτω τους απότων αθέων αιρέσεων
τον λογισμών αποβεβλαμμένοις ετέραν άρμόττουσανέφοδον παρασχεϊν πειρασόμεθα. Ecce autem nobis in libro
Sacraruni rerum Leoniiiac Joannis , quem edidimus Scripl. vet. i. VII, quatuur occurrerunt Eusebiani ope
ris Eloaywrñs fragmenta ; primum ex primo libro ; secundum ex quarto ; postrema duo ex decimo, in quo
de hæresibus, uli dictum est, auctor scripserut. Imo quia apud nos constanter inscribitur Introductio prima,
sequitur. ut sallem duc fuisse videantur. Verum utcunque ea res se habet, en fragmenta .

Ex Leoniii et Joannis Rerum sacrarum libro. Seript. vet. t. VIII, p . 95 et 100.

9. Eusebii et primo Introductionis primα. Β θ'. Ευσεβίου εκ του α' της α' Εισαγωγής.
Viri morem demonstrat' sodalium qualitas. Pra- "Έλεγχος ανδρός ήθους ή μετά τοιόνδε συνουσία
νus enim necessario cum sui similibus sociatur . ό τε γάρ φαύλος εξ ανάγκης τους ομοίους συνέστη :
Vicissimque vir temperans atque sapiens, ad sui τε αν πάλιν σώφρων και σοφός τους τα αυτά αυτό
moris participes accedit. μετιούσιν.
10 . Eusebii ex quarto Introductionis primæ . ι'. Ευσεβίου εκ τούδ' της α' Εισαγωγής.
Sicut oculorum natura habet quidem in seipsa “Ον τρόπον ή των οφθαλμών φύσις έχει μεν εν
visualem vim, neque tamen per se ipsa polest res εαυτη την ορατικήν δύναμιν, ουχ ικανή δε καθ' εαυ
visibiles percipere, nisi aliquid externum eam illu- την πέφυκεν πρός τήν τών ορατικών κατάληψιν,
nuinet, et oculorum usui cooperetur, lumen confe - μή ουχί ετέρου τινός έξωθεν φωτίζοντος και συ
rens ob rerum sensibilium visionem ; sic etiam in- υπουργούντος τη των οφθαλμών χρήσει το συμβάλ
tellectualis rationalisque natura se habet ad sa- λομένω φωτί προς την των αισθητων θέαν, ούτως
crum Dei verbum . και η νοερά και λογική φύσις έχει προς τον ιερόν του
Θεού λόγον.
11. Eusebii et decimo Introductionis prime . ια'. Ευσεβίου εκ του ι' της α' Εισαγωγής.
Natura ipsa hominum genus comparavit ad vir - C Η φύσις αυτή το των ανθρώπων κατέσπειρεν και
tutis et malitie semina dignoscenda : et alterutriuς νος εις τά τε της αρετής και της κακίας σπέρματα
ex his dedit volunlali optionem; elenium hominem γινώσκειν · θατέρου το τούτων συνεχώρησεν με
suinet dominum judicenique constituit : ita la - έχεις το λογισμώ, αυτοκράτορα και κριτήν ηγεμόνα
nen, ut quia is a natura Sortilus est virtutis ac τε και κύριον αυτόν εαυτού καταστήσασα· ός ο.3 "
malitiae primigeniamideam, etiamsi in improbilalis δή υπό της φύσεως τα της αρετής και τα της κα
baralhrum δεse Αιφuando
aliquando teniergal
demergat,, haud tamen
tamen κίας προτερήματα έχων εν εαυτώ, ουκ άν δύναιτο,
possit conscientia ejus non revereri virtutem , κάν εις αυτόν της κακίας βυθον καταπέσοι ποτέ, μη
quanquam vitium elegerit. Hujus rei demonstratio ουχί σεμνύνειν την αρετήν καταπταίσον το συνειδώς,
argumentumque est , quod nemo proprise malitie εί προέλoιτο το χείρον και τούτων απόδειξις και
fieri accusator audel ; imo contra celare et conte- έλεγχος εναργής, το μηδένα τολμάν της εαυτού κα
gere pro viribus nititur , si quid preter honestum κίας γενέσθαι κατήγορον, αλλ' εκ των εναντίων, ως
clam egerit. Item ejusdemrei testis est uniuscujus- ή δύναμις, επικρύπτειν και σκέπειν άπε ο δή αν
1215 CANONES EVANGELIORUM . 1274
παρά το καθήκον λαθραίως επιχειρή · και αύτη δε ή A que animus, qui non eque est afectus erga sibi be
& xáoTOU ôtá sols, uein ouolws Olaxeldévou Topós te nevolos, atque adversus eos qui sibi nocere conan
tous cúspyetoūtas xal topds tous Bad Titelv avtov tur. Igitur spontanea inagistra unicuique est ad
ÉTTIXELPOūvtas : autouaons ôtôáoxados yivetal éxá- boni malique scientiam lex naturæ , dum velat nos
OTW tñs ttepl dyalov xal xaxūv Štrloth uns, ó tñs cuilibet facere , quod nos ab aliis patinollemus.
φύσεως νόμος, ταύτά τινας δράν ετέροις απαγορεύων, άπερ τις αυτος παρ' ετέρων ουκ άν έλoιτο
Tta0Eiv.
eß'. Evoεblov in toū i' oñs a' EicurWrns. 12. Eusebii ex decimo Introductionis crimæ tanquam
a Platone.
'Evõéyetak učv, o malolov , aéyev dėv EŬ, yaūc Contingere potest, o puer, ut aliquis bene dicat ,
hov o únápYELV • Topácsotta su, Çaulov Elvai, cum malus sit ; verumtamen aliquem bene facere ,
koúvatov . qui pravus sit, impossibile .
17'. Evceblov Šx toï a ' tñs a''Ealotoañs (1). 13. Eusebii e.r primo capitulo Epistolæ primæ .
Βία Θεώ ου πρόσεστιν . Nulla Deum vis cogil.
(1) Ita prorsus scribitur in illo codice Vat. (p . rum in plures libros distinctum ; quarum saltem
119 b ), unde nos sumpsimus Leontii et Joannis Sa nonnullas ob prolixitalem (puta de rebus dogmala
crarum rerum librum , Script. vet. t. VII. Quare se - cis) intercapilari opus fuerit.
quitur ul existimemus exstitisse volumen epistola

EUSEBII PAMPHILI
CÆSARIENSIS EPISCOPI
· CANONES DECEM HARMONIÆ EVANGELIORUM ,
Præmissa ad Carpianum epistola .
(Galland., Veterum Patrum Biblioth., II, 533, el Proleg. p. Liv.)

MONITUM .
(Ex Joannis Millii Prolegomenis ad Novum Testamentum Græcum , &$ 738-741.)

Unter alia Eusebii opera exstat epistola ejus ad B monstrandam Diatessari hujus perfectionem el
Carpianum , quam mss. plerisque codicibus Evan - integritatem . Neque alii ulli adhuc usui inservie
gelioruin præfixam videre est, una cum ejus Ca- bat : unde nec credibile est, numeros istos propa.
nione, quem vocant, sive decem labulis, in quas re- galos fuisse ultra ipsius Ammonii exemplar.
lulit numeros Ammonianos. Horum autem arliſi Hoc cum in Cæsarea bibliotheca aliave aliqua
ciuin , usumque quem præbent insignem , in repræ - repositum reperisset Eusebius, in mentem ipsi ve
sentanda quatuor Evangeliorum harmonia , jam nit , harmoniæ hujus , numerorumque Ammoniani
breviter explicabimus. Anle annos centum Ammo- Evangeliorum codicis ope , institui ac repræsentari
nius Alexandrinus, singulari arte alquc studio , es posse integrum et perſeclum Diatessaron , ow
quatuor nostris Evangeliis inter se collatis , conſe - Couévou xal toj tov ejaYYELST V Ôl? Ölou ouuatóc
cerat ipsissimis evangelistarum verbis integram te xal eipuoū, ut Eusebii verbis ular. Nempe, per
quamdam historiam evangelicam , seu Dialessaron . lustratis singulis harmonia istius partibus, una
Cum primum autem hanc digessisset, etiam univer. cum numeris juxta positis in margine (nam et illic ,
sum Evangeliorum textum in sectiones quasdam pariter ac in codice ejus evangelico annotatos fuisse
divisit , et notis numeralibus distinxit in margine supra ostendimus) , constabat omnes omnino peri
sui exeroplaris. Sectiones istæ non aliæ erant, C copas evangelici codicis ad decem ordines sive
quam quas hodieque in codicum nostrorum mar- classes reduci potuisse. Vel enim ejusmodi esse, in
gine interiori adpictas videmus : nimirum in Evan - . quibus omnes quatuor evangelistæ conveniant :
gelio Matthæi 355 , Marci 236 , Lucæ 340, Joan - vel ex iis tres tantum ; nempe Mat. Mar. Luc. -
nis 232. Divisionem autem hanc haud alio fine in - Mat. Luc. Joan . — Mat. Marc. Joan. : vel duo dur
slilulam ab auctore supra diximus, quam ad de- laxal; Mai. Luc. – Mat. Mar. - - Mal, Joan –
1275 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. – EXEGETICA. 1276
Luc, Mar. — Luc. Joan'. :vel denique cujusque evan- A conveniunt : nempe Marci e', Lucæ ly', Joannis le'.
gelistæ esse proprias et peculiares. Istas igitur univer - Sic Malih. v, 27, ad ista, 'Hxousats , ötl Éo¢ÉOT
sas reduxit ad decem tabulas: pericopas scilicet in tois åpxaloes, OŮ MOIXEÚGELS, nolatum videmus ad
quibus quatuor evangelistæ concordant, ad tabulam oram codicis 28', cum e sulliso ; quod ostendit
primam ; in quibus Mat. Mar. Luc.ad secundam ; in pericopen istam ad tabulam decimam referri ,
quib 'is Matth . Luc. Joan . ad tertiam ; in quibusMat. ideoque peculiare quoddam argumentum tractare,
Mar. Joan , ad quartam ; in quibus Mat.Luc. ad quin - cæleris evangelistis intactum . Neque vero miran
tam ; in quibusMat. Mar. ad sextam ; in quibus Mat. dum , si argumenta singula distincta ad suas
Joan.ad septimam ; in quibus Luc.Mar. ad octavam ; tabulas haud redegerit Eusebius. Neque enim boc
in quibus Luc. Joan. ad nonam : reliquas vero , quæ sine plurium ad marginem sectionum additione
cuique evangelistæ sunt peculiares, ad decimam . prestari poterat. Illud ipsi datum , ut Ammonianis
Digestis hoc modo in decem tabulas numeris numeris, quales adpicti fuerant ad oram codicis
Ammonianis , mox iisdem suflixit in margine Evan - ejus, adaplaret suos Canones; hoc est, in ipsos
geliorum unam aliquam e primis litteris alphabeti, digereret singula argumenta , quæ notis Ammonia
quæ significaret tabulam , ad quam numerus iste nis distincta reperit, non item ut alias notas ad
foret referendus : 0. scilicet primam tabulam , ß se - B deret. , Hactenus Millius.
clindam , y tertiam , et sic deinceps. Hoc quidem Cæterum lum epistolæ , tum Canonum textum
picio stalim ad oculum repræsentavit, in quibus Eusebianum , ex præclara ejusdem Millii editione
locis duo, tres, vel qualuor evangelistæ inter se Novi Testamenti Græci desumpsimus (u ) : ad quem
concordarent; vel ubi ipsorum aliquis quædana item exegimus eorumdem Canonum versionem ,
habcret, quæ non essent in reliquis tribus. Ex. gr. quam inter S . Hieronymi opera edidere Martia
Matth . 11 , 16 , ad verba, Kal BattLGOELS Ó 'Incoūs næus (6) et Vallarsius (c) : sed ex collatione Græci
dvéén küllus żTO toũ Côatos, appositum vides in textus Milliani complura menda sustulimus, quæ
margine numerum cô , cum o subscriplo : quod in - in uiramque Hieronymianam editionem irrepserunt,
dica: pertinere numerum istum ad tabulam pri- ul cuilibet altendenti compertum liet. Velerem ali
mam . Eo, aulem in bac tabula invento , juxta appa- lem Latinam Epistolæ Eusebianæ versionem ei
rent loca reliquorum Evangeliorum , quæ cum ipso Fabricio (d ) descripsimus.
a) Mill., Nov . Tesi. Gr., pag. 1 seq. (c) Vallars., edit. Hieron. tom . X , pagg. 671 682.
(6) Marlian., edit. Hieron. tom . I, pagg. 1429 !d) Fabr., Bibl. Gr. lom . VI, pag . 97.
1440 .

EUSEBII CÆSARIENSIS
EPISTOLA
IN SUBSEQUENTES CANONES EVANGELIORUM .
EUSEBIUS CARPIANO FRATRI IN CEYSEBIOS KAPNIAN . ALAIHTOAAEAOO
DOMINO S. EN KYPIN XAIPEIN .
Ammonius quidem Alexandrinus, magno studio A' rcóvios uły Alegavõpeus, Tory s cizos
alque industria unum nobis pro qualuor Evangeliis ehotovlav xal oitouônv elvayroxws, td OLà TESTÁGWY
dereliquit. Namque trium Evangeliorum sensus fuiv xatané20:Trey Eüayyéalov , tb xatà Matogiov
exceptos, omnes similes contextus Matthsei Evange- τάς ομοφώνους των λοιπών ευαγγελιστών περικοπές
lio quasi ad unum congestos, annexuil : ita ut eo - Top20els, is ė5 åváyxns suurvee cov tñs à xolou
rumdem , quantum ad tenorem pertinet lectionis , Olas elpuòv tūv spiūv 0:Qplapñuel, ösov ėmiau
sequens jam stylus interruptus esse videatur. Üspe! tñs avayvegows. " Iva õč owSouévou xal tou
Verum ut salvo corpore sive textu , cæterorum cūv 201TŪy Ol'öou ou motós tá xal elputoū , clotva!
Evangeliorum propria el familiaria loca, in quibus ÉXO S TOù oixelousėxástov EÚQTY€2!STOJ TÓTOUS, Évs!
eadem similiterque dixerunt, scire possis ac vere xată cuiv lajtūv] tivéx@r,oavyznaniowseiteiv, čz toj
disserere, accepta occasione ex predicti viri stu - πονήματος του προειρημένου ανδρός ειληφώς αφορ
dio , alia ratione decem numerorum tibi litulos uts, xab' -epav uébolov xavóvas očna tov à 5:0HOV
designavi. Quorum primus quatuor in se continet ôteyápaçú vol TOUS ÚTOOTSTZYuévous. óv ó judy w
numeros , in quibus similia ab universis dicia sunt, D Tos Trepiéyel ap:0uous ėv ois tà comparaís!a eiptie .
Malthæo, Marco , Luca , Joanne. Secundus, in qui- CV oi téscapes, Matizios, Mápxos, Aouxõs, 'lwave
bus tres, Matthæus, Marcus, Lucas. Tertius, in vns. 'O @ Europos, ¿v oi tpeis, Matlaios, Máçxos,
guibus tres, Matthæus, Lucas, Joannes. Quartus, nouxos. O epitos , ¿v oi tpzis,Mattains, Aouris.
 277 CANONES EVANGELIORUM . 1979
Ιωάννης. Ο τέταρτος, ενώ οι τρείς, Ματθαίος, Μάρ- A in quibustres, Matileus, Marcus, Joannes. Quintus,
κος , Ιωάννης. Ο πέμπτος, ενώ οι δύο, Ματθαίος, in quibus duo, Matthaeus, Lucas. Sextus, in quibus
Λουκάς. Ο έκτος, εν ώ οι δύο, Ματθαίος, Μάρκος. duo, Matthaeus, Marcus. Sepliuus, in quibus duo,
“Ο έβδομος, εν και οι δύο, Ματθαίος, Ιωάννης. Ο Mattheus, Joannes. Octavus, in quibus duo, Mar
όγδοος, ενώ οι δύο, Μάρκος, Λουκάς. Ο έννατος, εν cus, Lucas. Nonus,in quibus duo, Lucas, Joannes.
και οι δύο, Λουκάς, Ιωάννης. Ο δέκατος, εν ώ περί Decimus, in quibus singuli de quibusdam proprie
τίνων έκαστος αυτών ιδίως ανέγραψεν. Αύτη μεν ούν scripserunt. Et quidem subjectorum titulorum id
ή των υποτεταγμένων κανόνων υπόθεσις · η δε σα· est argumentum : clara vero eorum narratio hac
φής αυτών διήγησις, έστιν ήδε. Εφ' εκάστω των est. Elenim per singula Ioca Evangeliorum quidam
τεσσάρων Ευαγγελίων αριθμός τις πρόκειται κατά numerus videtur appositus, paulatim incipiens a
μέρος, αρχόμενος από του πρώτου, είτα δευτέρου, primo, deinde secundo, postremo tertio, et per
και τρίτου, και καθεξής προϊών δι' όλου μέχρι του ordinem librorum ad fineim usque progrediens. Ita
τέλους του βιβλίου. Καθ' έκαστον δε αριθμόν υποση- que per singulos numeros supputatio, per linea dis
μείωσις διά κινναβάρεως πρόκειται, δηλούσα εν ποίω tinctioneminveniturinserta, significanscui de decen
των δέκα κανόνων κειμενος ο αριθμός τυγχάνει. Οίον titulisappositusnumerusassignetur.Veluti si quidem
ει μεν α', δήλον ώς εν τώ πρώτω· ει δε β', εν τω δευ- Β primum, certum estin primo. Si vero secundum, ii.
τέρω και ούτω καθεξής μέχρι των δέκα. Ει ούν ανα- secundo, et eodem modo usque ad decem. Si igitur
πτύξας έν τι των τεσσάρων Ευαγγελίων οποιονδήποτε, evoluto uno qualicunque cum quatuor Evangeliis ,
βουληθείης επιστήναι τινι ή βούλει κεφαλαίω, και cuilibet capitulo velis insistere, et rescire qui simi
γνώναι τίνες τα παραπλήσια ειρήκασι, και τους οι- lia dixerint, etIoca propria agnoscere singulorum,
κείους εν εκάστω τόπους ευρείν, εν οις κατά των αυ- in quibus eadem sunt proloculi ejusdem sensus
των ηνέχθησαν, ής επέχεις περικοπης αναλαβών τον quem lenes ; relegens propositum numerum, quae
προκείμενον αριθμόν, επιζητήσας τε αυτόν ένδον έν situmque eum in titulo quem demonstrat tituli sub
το κανόνι, ον ή διά του κινναβάρεως υποσημείωσις nolalio, continuo scire poles ex suprascriptionibus,
υποβεβληκεν,.είση μεν ευθύς εκ των επί μετώπου φuas in fronte notatas invenies, qui aut quod de
του κανόνος προγραφών, οπόσοι και τίνες τα παρα- his que inquiris, similia dixerint. Veniens etiain
τιλήσια ειρήκασιν. Επιστήσας δε και τοϊς των λοι- ad reliqua Evangelia per eumdem numerum quem
πών Ευαγγελίων αριθμούς τοίς εν τώ κανόνι ή επ- continerit, videbis appositos per singulos numeros,
έχεις αριθμό παρακειμένοις, επιζητήσας τε αυτούς atque eos in suis propriisque locis similia dixisse
ένδον εν τοις οικείους εκάστου Ευαγγελίου τόποις, τα reperies.
88e859e36

σταραπλήσια λέγοντας εύρήσεις.

ΕΞΞΞΞΞά

Α. ΚΑΝΩΝ ΠΡΩΤΟΣ ΕΝΩ ΟΙ ΤΕΣΣΑΡΕΣ. C INCIPIT CANON PRIMUS IN ριο QUATUOR.

58888

MT. Ρ. ΙΩ. MATTH . MARC. LUCAS. JOAN.

Σεξο

EU3
ε8883

viii vii
384μ.
Oιοοω

vi
xii
xiv
555

xxviii
xiv xiji Xy
&3-

xxiji xxvii xvii xlvi

Χxiii Xxvii xxxiv xlvi
Υ

xxvii
Ο

XXII xly xlvi

lxx XX Xxxvii Xxxviii
ρμα Ixxxvji cxxxix ccl cxli
Οκ Xcviii Xcvi cxvi CXX
ρ:α Xcviii xcvi cxvi Cxi
Xcviii xcvi cxvi
xcviii xcvi cxvi cxxix
xcviji Xavi civi fxxxi
сxxxiii Xxxvii Ixxvii CIX
ρμα cxli xix lix
',8 88ο

риб cxlii xxi XXV

85 δ
Εά

ples xciji
3ο.

cxlvii Ixiv xlis

8ε

clxvi Ixxxiv xciv xvii

clxvi Ixxxii xciv Ixxiv
('cix cxix ccxxxiv
σια ρκα Cexi Cxxi CCxxxviij xxi
OX ρκς σλή CCXX cxxii ccxxxis Ixxvji
σκ ρκη CCXX cxxix ccxlii IXXXV
σX ρκ6a πη, ccXX cxxii . cclxi Tx xxviii
σμό pi σ'
ρμα ccxliv CXXXix Cxi
σμό ρλή ρμς ccxliv cxxxix ccl cxlvi
σου ρνς cclxxiv clvi cclx XX
1279 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA. 1280
MATTH . MARC. LUCAS. JOAN . A MT. MP.
cclxxiv clvi cclx xlviii ပစ်
cclxxiv clvi cclx XcVi OOO
cclxxvi clviii Ixxiv xcviii σος

‫اما‬
cclxxx clxii cclxix cxxii GTC

www
‫ماما‬
cclxxxiv clxv cclxvi σπό

6 6 6
cclxxxiv clxv cclsvi Ixiii σπό
cclxxxiv clxv cclxvi . lxv σπό
cclxxxiv clxv cclxvi Ixvii σπό
cclxxxixi cixx
ccxci clsxii cclxxxv
celxxis cxxvi σπθ
ccxciv clxsy cclxxxi
clvi
clxi
Ona poe
000
Gta
сехсу clxxvi cclxxxji xlii pos σπσ
сехсу clxxvi cclxxxii lvii ρος σπ6
CCC clxxxi cclxxxv Ixxix ρπα OTTE
CCC clxxxi cclxxxv clviii ρπα OTT
cccii clxxxiii cclxxxvii clx ρπη
ccciv clxxxiv cclxxxix clxx
cccvi clxxxvii CCXC clxii
cccvi clxvxvii CCXC clxxiv
CCCX cxci ccxcvii Ixix
cccxiji cxciv ccxciv clxxii
cccxiv CXCV ccxci clxvi
cccxiv CXCV cccci clxviii
cccxy cxcvi ccxcii clxxv TLE
cccxviii cxcix ccc clxxvi .

CCCXX CC cccii clxxviii T% 6

cccxxy cciy. cccx clxxxiv TX &
cccxxvi
cccxxvi
cccxxviii
CCV
CCV
ccvi
cccxi
cccxiii
clxxviii
cxciv
TXS
хс O'%Ő cla
TLY
cccxiv cxcvi τκη
cccxxxi ссіх cccxy cxcvii
cccxxxii CCX cccxviii cxcvii
cccxxxiv ccxii cccxxi cci G46 τκα
CCCXXXV cexiv cccxxiv cxcix GLO τκό
cccxxxvi CCXV cccxvii cxcviji OLE
cccxxxyi CCXV cccrix cxcviii tis OLE
cccslii ccxxiii cccxxix cciv τμχ
cccxlviii ccxxvji cccxxxii ссуі open σκι
cccxlix ccxxviii cccxxxiii ccviji τμή рхт
ccclii ссxxxi cccxxxvi ссіх TV6 σλα
ccclii ccrxxi cccxxxvi ccxi TV6 oha
Canon primus explicit.
WCIPIT CANON SECUNDUS , IN QUO TRES. Β ΚΑΝΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΣ, ΕΝΩ ΟΙ ΤΡΕΙΣ.
MATTHÆCS. MARCUS. LUCAS. MT
See

B ?

XV
xxi xxxii
xxxi cii clxxxv
xxxii xxxix сxxxiii
Xxxii XXXIX Ixxix
xli Ivi
Ixii xiii is
Ixii xiii xxiv
Ixiii xviii xxxiii
IFE &

Ixvii XXXV Xxvi

Ixix xlvii Ixxxiii
Ixxi ҳxi Xxxviii
Ixxii xxii xxxix
Ixxii xxii clxxxvi
Ixxiii xxiii xl
Jxxiv xlix LXXXV
Ixxvi clxix
8,

Ixxix xxix Ixxxvi

1xxx XXX xliv
Ixxxii liii lxxxvii
L3A

Ixxxii CX
Ixxxiji lxxxvji
?

Ixxxiii схіі
1xxx Ixxxviii
Ixxx cxiv
 deka
1281 CANONES EVANGELIORUM . 1282
MT.såå
pod
da
MP. A. A MATTHÆUS. MARCUS. LUCAS.
pua ρμη Ixxxviii cxli cxlviii
åå
едa
jiå
Ova Ixxxviii cxli celi
xcii xl Ixxx

blo
xciv Ixxxvi Xevii

FEET°
pus xciv ixxxvi cxlvi

:BIZ
Song
ciii 1xx
1 W схіу xxiv sli
cxvi XXV xlii
cxvi XXV clxv
cxvi XXV clxxvii
cxxi xxxii cxxvii
сxxii xxxiii cxxix
сxxiii xxxiv cxlvii
CXXX XXXV Ixxxii
cxxxi xxxvi Ixxvi
caur

CXXXV Xxxviii Ixxviii

caä

CXXXVII xliv clxvii

ule&

cxlii lvii XC
exliv lix
cxlix Ixvi XXXV
cxlis Ixvi xliii
cliii Ixix xxxvi
clxiv Ixxix cxliv
clxviii Іxaxiii XCV
clxviii Ixxxiii хсуі
clxx lxxxv xcvi
clxxii Ixxxvii xcviji
29799A

clxxiv xci xcix

clxxvi xciii ci
275555

clxxviii XCV cii

clxxviii XCV ccxvii
clxxix xcix cxcvii
CXC CV cxcr
cxcii cvi ccxui
cxciii cvii cxxi
cxciii cvii ccxviii
cxciv cviji clii
cxciv сviii ccxix
* *

CXCV cix CCXX

Phin cxcviji cx ccxxi
PO cxi clxxjii
ox6 cci cxii ccxxii
Oy 00
oxo
ccilii cxiv cclxx
626
ссу cxvi ccxxiv
ссуі cxvii ccxxxii
σλη ccviii cxvii. ссxxxiii
ccxvii cxxvii cexl
00
σμα ccxix cxxviii ccxli
σκY σμη ccxxiii CXXX cclxiii
OXE σμε CCXXV cxxxiv CCXV
σκς
ox0
σμό
SIS ccxxvi
ссxxix
cxxxiji
CXXXV
ccxliv
ccxxxviL
ox0 OS ccxxix CXXXV ccxlvi
gub σλζ cclii exXXVII ( CXXXVji
6:46 σμη cclii . cxxxyii ccxlviii
σμY ccxliii exxxviii ccxlix
Gun PRY ccxlviii cxliii ccix
σμη puy ccxlviii cxliii ccliii
Bolo ρμό GYO ccxlix cxliv ccliv
ova pus JVS ccli cxlvi cclv
ove Pun ccliii cxlviii cciy
σνη lov σνς
σνη
cclvii
ρνα cclix cli cclviii
ρνε σας cclxiv clv clvi
GEO pvô ox cclxix cliv ccxxviii
σοα cclxxi xlii CCXXX
o

σου cclxxviii clx cclxiji

oTa cclxxxi clxiji cclxviji
σπε cclxxxv clxvi cclxv
OTS cclrxxv clxxi cclxvii
1983 EUSEBII CÆSARIENSIS OFP. PARS HI. - ESEGETICA .
MATTHÆUS. MARCUS LUCAS. A MT. MP.
ccxcvi clxxvii cclxxx pos OT
ccxcvi clxxvii cclxxxiv OTÓ
ccci clxxxii cclxxxvi σπς
cccviii clxxxix cccv te
cccxii cxcjji ccxcix GLO
cccxvi cxcvii ccxciii oby
cecxvii cxcviii ccxcy OLE
cccxxii ccii cccix
cccxxxviii ccxviii cccxxii T26
cccxxxix ccxix CCCXXV TXE
cccxl ссxx cccxxvii ox TXI
cccxlii cxxii cccxxiii ou 6 o26
cccxliv ccxxiv cccxxviii τμό σκο
cccxlvi CCXXV cccxxx τμς σκε
cccliji ccxxxii cccxxxvii τνη o26
cccliv ccxxxiii cccxxxviii σλη TVÔ
Explicit Canon secundus.
INCIPIT CANON TERTIUS, IN QUO TRES. B . S KANON TPITOE, EN 4 OI TPEIE.

onsmann
MATTHÆUS. LUCAS. JOANNES. MT.

oswort
xiv
xiv
xiv
grosgran
setos8
vii
vii vi XXV
lix Ixiii cxvi
Ixiy lxv Xxxsii
XC lvüi CXVIII
lviii сxxxix

der
Xc
xcvii ccxi CV
cxi cxix XXX
cxi cxix cxiv pla
?? ?

схі cxix cxlviii pia

cxii схіх V 2 :6 PLO
cxii cxix xliv рів pio
cxii cxix Ixi ] P6 PLO
схіі . cxix Ixxvi 2.6 ριθ
схіі cxix Ixxxvii Pi6 PLO
схіі cxix хс p:6 Pio
cxii cxix aclii Pi6 ριθ
схіі cxix cliv рб
cxlvi xcii xlvii ρμς
, 99999999999

Explicit Canon lertius.

INCIPIT CANON QUARTUS, IN QUO TRES. Δ ΚΑΝΩΝ ΤΕΤΑΡΤΟΣ, ΕΝΩ ΟΙ ΤΡΕΙΣ
MATTHÆUS. MARCUS. JOANNES. MT.
¿cual

xviii viji Xxvi

una

cxvii xxvi xciii

cxvii xxvi XCV
?RS

cli lxvii
99.9

clxi lxxvji xxiii

clxi Ixxvii lii
cciv CXV xci
cciv CXV CXXXV
ccxvi CXXV cxxviii pas
ccxvi CXXV сxxxiii pxe
ccxvi CXXV cxxxyii ρκε
ccxvi CXXV cl
cclxxvii clix xcviii
cclxxix clxi
cclxxix clxi cxxi
celxxxvii clxviji clii
ccxciii clxxiv cvii pod
ccxcvii clxxviii Ixx pon
ρπ
ccxcix clxxx ciii
cccvii clxxxvjii clxiv ρπη
1285 CANONES EVANGELIORUM. 1286
MT. IN . A MATTHÆUS. MARCUS. JOANNES.
Тха cccxxi cci xxx
txa cccxxi cci cxcii
τκγ cccxxiji cciji clxxxii:
7x0 cccxxis ссуіі elxxxv
7x0 ροζ cccxxix ccvii clxxxvii
τλγ ση cccxxxiii сехі ссііі
Explicit Canon quartus.
E KANON DEMOTOE, EN & OLAYO. INCIPIT CANON QUINTUS, IN QUO DUO .

MT. MATTH . LUCAS. MT. MATTH . LUCAS

F,> ün Tt

pn cviii CXV
is
EE

viji ρι CX cxviii
xii PRO ES cxix cxxvi
xvi ρκε CXXV Ixii
XXV xlvi ρες cxxvii cxxviii
xxvi xlvii ρκη 016 cxxviii cxxxii
xxviji xlviii pxo сxxix CXXX
EFFIEF

XXX xlix pa6 cxxxii Ixxxi

Piano
xxxiv cxciv cxxxiv CXX
XXXVi clxii Cxxxviil clxviii
&

xxxviii ρνς clvi lvii

vá xi lii ρνη σκς civiji ссxxті
*
VE xli lv PE6 clxii
clxxv
clxi
pxyji xliji cxxiji pos CC
pu xlvi cliji PT6 pas clxxxii clxxxvji
ρλο xlvii cxxxiv 6966 PTO clxxxix
pha xlviji
xlix
cxci
cl
PITY
ρπς
pen
PLO
clxxxiii
clxxxvii
cxcviii
cxcix
va lix eht сxсxii cclxxii
,intense

liii CXXV σιγ σλε ccxiji ссxxxy

liv liv σκα ρπα ccxxi clxxxi
ly clxx po ccxxviii cxxxix
msanom

lvii Ixi poo ccxxxi clxxix

Ivjji Ix σιε ccxxxi ccxv
Is clxxi риб ccxxxii cxliii
Ixi
Ix Ixiv ρλς ссxxxiy cxxxvi
v clxxii pas ccxxxvi cXXXV
Ixvi Ixvi όλη ccxxxvii cxxxviii
Ixviji су pu ccxxxviii cxl
de

Ixxviii cviii ор pua ccxl cxli

Ixxxiv cix σμα poe ccxli clxxv
lxxxvi cix σνε 06 cclv ccji
xciii cxlv GE cclvi ссу
хсу clx cclvii ccxiii
6 6

σιγ
хсуі clxxxii cclxi ссуіі
хсуі clxxxiv cclxii ccxji
cii }xix cclxv clvii
6

civ Ixxi cclxvi clv

CV cxciji pun cclxvii clviji
cvij lxxiii 6x0 cclxx ccxxxi
σλα cclxxij ссxxxi
6

Explicit Canon quinlus .

G KANAN EKTUS, EN 9 OI AYO .

INCIPIT CANON SEXTUS, IN QUO DUO .
MATTH . MARG . MT. MATTH . MARC .
Flumineu

ix iii Ixxvji ixiij

xvii vii C xcviii
XX ix ρλή cxxxix xly
xxii xi ρμε cxlv Ix
xliv CXXVI une cxlviii lav
 polago
319

Sedies
lolitai.
11293732
1287 EUSEBII CÆSARIENSIS OPP. PARS III. - EXEGETICA. 1280
MT. MATTH . MARC. A MT. MP. MATT!I. MARC
clii . Ixviii celx clii
2.,49237
cljy lxxi cclxiii cliji
clvii Ixxii σου cclxxv clvii
clix Ixxiii σπ3 cclxxxii clxiv

៩៩៩៩
clx

៩៩ន៥
Isxvi cclxxxvi clxvii
clxii Ixxviii cclxxxviii clxix
clxv lxxx poa ccxc clxxi
clxix Ixxxiv po6o ccxcii clxxii
clxxiii Ixxxix po ccxcviii clxxis
clxxx с PTTE cccv clxxxv
clxxxix ciji cccix CXC
ccii cxiii php cccxi cxcii
px ccxiv CXX on cccxxx ccvii
GLE pxo CCXV cxxiv TAS σις cccxxxvii ccxvii
σχο р.а ccxxiv cxxxi τμα σκα cccxti ccxxi
pu ccxlvi cxl THE σκς cccxlvii ccxxvi
pus ccxlvii cxlii σκυ
Pue
ρμς
cel
cclii
cxlv
cxlvii
lt cccl CCXXIX

pg ) ccliv exlix
Explicit Canon sextus.
Z ΚΑΝΩΝ ΕΒΔΟΜΟΣ, ΕΝΩ ΟΙ ΔΥΟ.
INCIPIT CANON SEPTIMUS, IN QUO DUO.
MT. 19 . MATTH . JOAN .
Ixxxiji
xix
ás

xix xxxii
xix XXXIV
PX CXX Ixxxii
OTS clxxxv CXV
оа cevii ci
Explicit Canon septimus,
Η ΚΑΝΩΝ ΟΓΔΟΟΣ, ΕΝΩ ΟΙ ΔΥΟ.
INCIPIT CANON OCTAVUS, IN QUO DUO .
LUCAS. MARCUS. C A. MP. LUCAS MARCUS
reo š
Tvgre

xxiii sii ha xci lxi

XXV XIV Ixxv
Xxvii xvi PY 45 сііі . xcvii
2222

xxvii . xxviji σμα ccxlvii cxxxvi

xxviii xvii σος cclxxvii ccrvi
Ixxxv xlviii Tas cccxxxy CCXXX
*

lxxxix Ivi TAO GE cccxsix CCXXXV

Explicit Canon octavus.

Θ ΚΑΝΩΝ ΕΝΝΑΤΟΣ, ΕΝΩ ΟΙ ΔΥΟ.
INCIPIT CANON NONUS, IN QUO DUO.
19. LUCAS. JOANNES. D A . 19 . LUCAS, JOANNES.
510 XXS ccxix cccvii cixrxii
ccxxii cccvii clxxxvi
's?

ox XXX
pir cclxji cccvii
222

cxii CXC
pxo cclxii cxxis pots cccxii clxxxii
ροζ cclxxiv cxxvii pas cccxii clxxxvi
σκθ cclxxiv ccxxix cccxii CXC
σλα cclxxiv ccxxxi cccxl ccxiii
Prß ccciii
ccciii
clxxxii
clxxxvi
65
σκα
cccxl
cccxli
ccxvii
ccxxi
ρπς τμα cccxli ccxxiii
ccciii cXc Thea σκY
tua GX2 cecxli CCXXS
Explicit Canon 10 .
1289 CANONES EVANGELIORUM . 1290
1. ΚΑΝΩΝ ΔΕΚΑΤΟΣ, ΕΝΩ ΙΔΙΩΣ ΕΚΑΣΤΟΣ ΠΕΡΙ ΤΙΝΩΝ ΕΙΡΗΚΑΣΙΝ.
CANON X, IN QUO SINGULI EVANGELISTÆ PROPRIE.
MATTHÆUS MATTHÆUSA MATTHÆUS MATTHÆUS
PROPRIE . PROPRIE . PROPRIE . PROPRIE .
Ixxv ρνα cli ox6 ccxxii
Ixxxi pya clv ccxxvii
clxvii

a
Ixxxix PES CCXXI
ссxxxні
xiii xci poa clxxi
xxiv xcix ροζ clxxvii CCXXXV
xxvii ci ! ρπrαo clxxxi 620 ссxxxix
xxix cvi P clxxxiv σμε ccxlv
Xxxiii cix clxxxvi cclxviii
XXXV ριγ cxiii ρπη clxxxviii σOY cclxxiii
Xxxvii ριε CXV Pha cxci σπY cclxxxiii
xxxix ριη cxviii
cxxiv
plus cxcvi
CC τιθ
ccciii
cccxix
xlv cxxvi ccx τκό cccxxiv
lii cxxxvi 0:6 ccxii txt cccxxvii
fe cxl oin ccxviii τμε cccxlv
τνα cccli
TVE ccclv
Explicit,Canon X, in quo Matthæus proprie.
MARCUS MARCUS MARCUS MARCUS
PROPRIE . PROPRIE . PROPRIE . PROPRIE .
xix &6 Jxii XC рхү сxxiin
voor

xxxi Ixx xcii ao cxxxii

xliii Ixxiv cxiv ρης clxxxví
xlvi Ixxxi SLY ccxjii
lviii πη lxxxviii civ omo ccxxxiv
Explicit Canon X, in quo Marcus proprie .
388239588
SOMOZA

LUCAS LUCAS LUCAS LUCAS

PROPRIE . PROPRIE . PROPRJE PROPRIE
px6 cxxii cci ccxcviii
pxô cxxiv ссііі ccci
ρλα cxxxi ccviii ccciv
PUY cxliii OL ccx cccvi
xviii como cxlis OLO ccxiv cccviii
cli σκY ccxxiii cccxvi
xxii cliy схе CCXXV CCCXX
clix ccxxvii cccxxvi
See

xxix
xxxi clxiii CCXXXVI cccxxxi
clxiv cclii cccxxxiy
<&gome

clxvi σνςo cclvi cecxxxix

Ixvii clxxiv ov cclix S06 cccxlii
Isviii ρος clxxvi GES cclxiv
lxxii pon clxxviii σοα cclxxi
Ixxv PTT clxxx σον cclxxiii
civ ρπ η clxxxiii σος cclxxvi
сvil pion clxxx viji σου cclxxviii
cvii CXC σπη cclxxxiii
cxiii р! 6 cxcii 5777 cclxxxviii
cxvii cxcvi OLS ccxcvi
:Song

Explicit Canon X , in quo Lucas proprie .

JOANNES JOANNES JOANNES JOANNES
PROPRIE . PROPRJE . . PROPRIE . PROPRIE .
Fuss
sn5 éa

XXIX liv lxxv

zu
on

xxxi Ivi Isxviii

ix xxxiii lviii 1xxx
Xxxvi Ixxxi
Xiji XXXix Ixii Ixxxiv
Xvi sli Ixiv Ixxxvi
Xviji xliii Ixvi Ixxxix
xxii xlv lxviii xcii
xxiv Ixxi xciv
Xxvii Ixxiii xcvii
PATROL. GR. XXII,
 1291 INDEX ANALYTICUS. 1299
JOANNES 10 . JOANNES A 10 . JOANNES IN . JOANNES
PROPRIE . PROPRIE . PROPRIE . PROPRIE.
усіх PAGs • сxxxiy Paid clxy ссуії
cii pa cxxxvi ' clxvii CCS
civ ρλη cxxxviii clxix 016 ccxii
cvi ple cxl por clxxi ccsiv
cviii pur cxliii ρος clxxiii ccxvi
cx puo cxliv ροζ clxxvji
clxxix
ccxviii
схіі Pile cxlv ox CCXX
CXV pues cxlvii ρπα clxxxi σκο ccxxiv
cxvii puo cxlix
cli
clxxxix
cxci
σκς cexsvi
cxix ρνα pha σκη ccxxviii
Pxy сxxiii pur cliji сxciii CCIII
CXXV ρνε clv CXCV σλ6 ссxxxii
cxxvii ρνς clvii cc
cXXX pvo clix ccii
сxxxii PSY clxiii ссу
Explicit Canon X , in quo Joannes proprie.

INDEX ANALYTICUS
AD LIBROS

DE DEMONSTRATIONE EVANGELICA ET CONTRA ELEROCLEM .

Revocatur Leclor ad numeros typis crassioribus expressos.

Æsculapius Apollonium aqua intercute laborantem sa

navit,520 .
Abraham ejusque majores qua ratione justitiam sibi Agnus Dei cur Christussit dictus, 462.
conquisierint coram Deo , 9 . Abraham ejusque major 's Agricultura nondum inventa homines glandibus vesce
qua ratione evaserinl justi et accepti coram Deo, 10 . bantur, 15 .
Abraham quomodo præcepta et maudata et cæremonias, Amasis Ægyptiorum rex per metempsychosin in canem
et quæ in legibus posila sunt Dei, ante Mosi constilutio transformatosadolescentem momordit, eumque sanavit
nem servaverit, 15. Abrabæ Deus respondens, duo pro Apollonius, 533 . Lex Mosaica uni Judaicæ genti accom
misit de iis qui ab illo erant orituri, 73 . modari poteral, el huic ipsi propriam terram incolenu
Achilliumbra Apollonio visa et quomodo , 528 . duntaxat : quodque idcirco altero propheta alteraque lege
Adolescentulas tympanistrias quas Psalmista mystice opus fuerit, 1 .
appellet, 441. Angeli naturam quoties Scriptura sacra vult significare.
Adoralio corporalis Judæorum ex Lege Mosi, rejicitur, neque Deum ,neque Dominum , sedabsque ulla obscuritale
gpiritali introducta in omnes gentes adoralione per Chri angelum nominat, 258 . Angelos Deushominibusceulutores
stum , 83. Adorationis honorem soli Deo tribuere Christus ac curatores præfecit, 156. Angelos cognoscere et vene
edocuit, 107. rari, soli vero Deo adorationis honorem tribuere, Chri
Adventus et regni Christi renovatio , et vocatio omnium stus edocuit, 106 .
gentium , quæ in eo facta est, declaratur, 54. Adventus Angelica nalura non fuit, quæ Mosi dabal responsa,
Christi declaratio , 52. Adventus Christi duplex, utriusque sed præstantior quam ut ad angelum referri possil, 240.
quanta sit disparitas declaratur, 376 . Adventus Christi ad Anima una, unaque vis rationalis plurimarum paritet
homines, quis am fueritmodus, 308 . Adventus Christi cur rerum est opiſex. 151. Anima omnis carnis, quomodo san
ad ipsa extrema tempora post longum multumque ævum guis ejus esse dicatur, 55. Animam hominis immortalem
sit prorogalus, 363. Adventus Dominici tempus quæ signa esse ac nulla in parte brutis animantibus similem proba
ex propbelica prænuntiatione declarent, ostenditur, 104. lur, 106 . Anjinam sapientis cædi aut puniri, dum corpus
Adventus Domini ad homines ostenditur, 238. Adventus illius torquelur, dicere merito nemo potest, 169.
Domini in terra, regnumque ejus inter gentes el novum Animalia diis sacrificare alque offerre cur quidam Gram
Canticum non ipsi Israel, sed gentibus exhibendum com - corum , id est gentilium nefas duxerint, 34. À imalia cur
probatur, 260 . Adventus Christi in carnem luculenter prisci illi patres pro delictis Deo obtulerint, 35 .
Mosi vaticinio designatur , 171 ., Adventum Chrisli spe Annuli planetarii dono dali ab larcha Apollonio, 520.
Anthropophagi, pygmæi el Sciopodes apud Indos A pol
ctantia prophetarum oracula , cur alia quidem obscurius,
lonio visi, 533. .
alia autem apertius inveniantur, 3. Adventum Christi quo
tempore futurum palriarcha prædixerit, 95 . Adventim Antisthenes ofticiosus adolescens Apollonio sese adjun.
Christiqualiter expletis Lxx hebdomadibus Daniel pro gere parans,deterretur, 529.
pbela prædixerit, 381. Adventum Christi primum olim Antithesis novæ veterisque legis, 3 .
præteriisse duobus potissimum signis colligitur, 309. Apollonius Ægis Cicilis oppido Æsculapio deorum hn
Adventu secundo Christi futura, Judæi falso referunt ad manissimo sacrificavit, 512. Apollonius Tyaneus bollum
usilatæ pro
primum , 190 . Adventu Christi Judæis rejectis gentes esse inter philosophos, nedum intermediocris acSalvatori
adoptandas filiorum loco ostenditur, 271. bilalis viros locum habuit, multo miuus Jesu
Ciliciæ oppidum ubi Apollonius Æsculario sacri Christo
Ægiæ 512. conferendus, 514. Apollonius in Æsculapii lempo
ficavit, cultus, 517 . Apollonius ab Epicurea secta non penilusab
Ægyplii omnium nationum superstitiosissimi primique horruit, 518. Apollonius annos quatuordecim nalus a pale
renle suo,Tarsos deductus est ad Euthydemum rhetorem ,
erroris, quo simulacra colerenlur, portasaperuerunt, 228 .
Æmulatio et invidia non paucos in extremas calamitates 518 . Apollonius, si fabuloso credimus Philostrato , ellam
præcipitarunt, 1. voces intelligebat, 518. Apollonius
brularum animantium
1293 INDEX ANALYTICUS . 1294
cum in via moribundam leædam catulis simul octo juxta
porrectis offendisset, illico teroporis spatiurn conjecit ,
quo sibi apud Persas commorandum esset, 518. Apollo Barachias quid iglerpretatum significet, 532.
nius quibus verbis Bardanem Babyloniorum regem est Bardanes Babyloniorum rex Apollonii tempore , 519.
aggressus, 519. Apollonius pulchritudinis suæ nefarium Benedictio Dei quomodo proventura fuerat in omnes
amalorem graviter objurgatom repulit, 520 . Apollonius gentes, in eo semine quod progressurum erat de so
Pylbagoreorum ad instar
rum ad instar lustro semper tacuit
lustro semper tacuit,, 521. Apol
321. Apoi bole Isaac , 45 .
lonius interprete alitur per quem Pharaonem Iudiæ re Beneficii quo per Christum afficiendæ sunt omnes
gem alloqueretur, 521. Apollonius Ægyptiæ navis guber gentes, declaratio, 51.
patorem se fuisse aliquando Jarchæ commemorat, contra Bethlehem Christum nasciturum testimoniis prophe
vero larchas ait animam suam fuisse aliquando regiæ tarum convincitur, 311. Bethlehem natalem Christi locum
fortunæ corpus indutam , 525 . Apollonius dæmonem ex fore Psalmi auctoritate probatur, 342.
adolescente lascivo pepulit, 530. Apollonius Eleusiniis Bonum nulla rei cujusquam aliquando subdit invidia,
sacris initiaturus a sacerdote Cereris prohibilus fuit et $ 16 .
quare , 530. Apollonius Romæ velut inhonestus circulator Boum nomine Scriptura Ecclesiae prælalos appellare
carmina Neronis venali voce decantavit, 530. Apollonius, consuevit, 71.
ut asserit Philostratus,ex pura actenuiqua utebaturdialaBrachmanum magister Jarchas, 523.
pestem Ephesinis imminentem præsensit, et grassantem Brachmanum circus publicus , in eoque sedilia suo
sedavit, 534. Apollonius ideo divinandi arlem callere ordine disposila, 523, 524.
minime poterat, quia de rebus etiam levissimis quando
que interrogatus dubius hærebat, 531. Apollonius inso
lenter et superbe de se loquitur, 535 . Apollonius veste
cæteris mortalibus non communi usus est, 535. Apollo
nius noctu in agrum profectus, Arcadem ibi puerum in Cælibem vitam cur ducere deceat Ecclesiæ rectores
frusta discerpsit,535 . Apollonius Roma in vincula con atque pastores, 32.
jectus, 535 . Apollonius coram Domitiano loquens evanuit Canticum novum gentibus prophetæ testimonio can
e conspectu omnium astantium , 536. tandum quale sit, 263.
Apollonius de Parcarum potentia disputavit apud Iones, Cælum ipsum etsolet luna ac reliqua sidera suapte na
338 . Apollonius de Parcarum decreto ita concludit : cui tura corruptioni et solutioni obnoxia sunt, quamvis dis
solvenda nonex sint, propterea quod nolit ille qui ea
fato decretum est arcbitecto esse , vel si manus ambas composuit, Platonis sententia, 106 .
truncetur, evadet in architectum , 538 . Apollonius vincu Cognitio Dei universi solis Hebræis antiquitus prodita
lis expedilus Roma Lebadiam peliit, 540 . Apollonius fuit, quæ Christo seipsum exhibente perciperetur, 124.
Tyaneus sub Nerone imperatore floruií, 512. Apollonius Consecratos Deo cur Moses legibus suis unguento com
ubimortuus, incerlom ,341. Apollonius cum templum in paralo ungi præceperit, 172.
gressusesset,valvis repente occlusis disparuit, nec usquam Conversio totius mundi ad fidem ac unius Dei legi
unquain visus esi, ibique, ut fabulatur Philostratus, auditæ timam religionem per illitteratos ac agrestes homines,
virginum voces in hunc modum , Veni, veni in coelum , veni,
561. Apolloniicomites MaximusÆgiensis et Damis philo miraculum est omnem fidem superans, 135 .
sophus, et Philostratus Atheniensis, 512. Apollonji verba Convivium Apollinii et larchæ , et in eo mira , 524.
quibus Damidem est congressus, et in societatem ejus se Cornu nomine divinæ litteræ regnum appellant, 191.
ascivil, 517. Apolloniimalricygniproobstetricibus adfue .
re, 17. Apollonii maler gravida ante oculos suos Protei Corpus Christi mortuum qua virtute revixerit, 170.
speciem videre sibi visa est, 517. Apollonii condiscipuli Corpus Christi lucernæ comparatur, 188 .
Correctionem orbi terræ adventus Christi in carnem
sub Eulhydemo Platonis et Chrysippi sectatores, 518 . altulit, 47.
Apollonii mortis aut sepulcri nullum usquam unquam ve Corruptioni et solutioni obnoxia esse omnia coelestia
sligium apparuil, 318 . Apollonii in litterarum studis pro
fectus, felicis memoriæ vjs , linguæ Atticæ usus,518 . Apol- corpora suapte natura quamvis dissolvenda non sint,
ionjiridicula divinatio ,518 .Apolloniidetecla coram Phraor- eo quod nolit qui ea composuit, ex Platonis senten
te lodorum rege in Græcis imperitia ,522. Apollonii ridicu | tia , 106. .
lum ip lite contestala judicium , 522. Apollonii stulta ad Christus agnus Dei qui faclus etpeccatum etexsecratio,
larcham interrogata, 523. Apollonii responsum coram 38 . Christus cum lam grandis sit, dilectus videlicet Deus
Domitiano de prædictione pestilenti , 527. Apolloniiet et Rex scripturæ testimoniis appellatur, qui fieri potuit
528. Apollodii coram Domitiano
ignorantia detegitur, ut inimicos haberet et quinam sint isti inimici , 218 .
Vespasiano contra Euphratem cui paulo ante conjunctis Christus nominatim de semine David surgens qui coriu
simus fuerat, convicia, 532. Apollonii crus pedicis solu - David nominatur, qui Judæos confundit inimicos, qui san .
lum , magice , 536 , 537. Apollonii verba ad Domitianum clificationem Patris renovat, 188. Christus nominaline ne
eum magiæ incusantem , 537. Apollonii arrogantissima vox, speclus ; atque omnia probra passurus describitur, 151.
538 . Apollonii quibuscum familiaritas et conversatio , Christus qualiter Mosi sit conferendus, 5. Christus se
510 . Apollonii invocato nominimulti bodieque magicas cundum quam naturam sacerdos in æternum dicatur in
inesse virtutes experiuntur, 511. Apollonio a Perside in Psalmo, 177 . Christus quomodo dicatur peccata nostra sua
Indiam proficiscenti Empusa occurrit, 521. Apollonjo ad fecisse et nostras iniquitates tulisse, 467. Christus unicus
Brachmanas proticiscentioccurrit mulier colore spectabilis, ille propheta fuisse probatur quem Moses Judæis de
a summo nimirum vertice ilium tenus albescens, reli. fratribus eorum suscitandum prædixerat, 91. Christus
quum verbo corpus nigerrima, 523 . Apollonium quicun Dei a prima constitutione universi occulta quædam ,
que supra philosophum esse locutum asseruerit, ne ille ignotaque ratione religiosis , Deoque gratis animis præ
tanquain asinus leonina pelle indutus reclamabit, neque sidet, 154 . Chrislus qua ratione dictus sit lapis angularis,
cla 27 . Christus super pullo sedens Hierosolypiam ingres
aliud plane quam civitatum spectabilis circulator etpuel
mosus sophista apparebit, 515 . Apollonium ab obilu surus oraculo ostenditur, 455. Christus nominatim Do
lam Romæ defunctam reiocasse , præterquam quod Phi- minum Patrem et protectorem adeptus, declaratur, 185.
lostrato videtur incredibile, videtur etiam falsum , 550. Christusunicus ille propheta fuit, quem Dens Mosi similem
Apostoli Christi cur principes Nephthalim prophetica fore promiserat, 443. Christus tribus duntaxat annis cum
semisso qnod quidem tempus est hebdomadis unius dimi.
voce dicantur, 411. Apostoli qualiter electi sint et genles dium , prædicavit, etmiraculorum gloria in terris claruit,
vocatæ , 48. Apostolorum et discipulorum Cbristi electio 400. Christus cur prophetæ vaticinio Deus absconditus di
sermone prophetico adumbrata, 79. citur, 226 . Chrisius unicus ille fuit propheta, quem sibi
Arabes ex cygnis avibusque cæteris divinalionem ut similem fore Moses prædixerat , 27. Christus diaboli
ex oraculis colligunt cor autbepar draconum depasti, 518 tentationem in deserto cur perpessus fuerit, 434. Chri
Aristobolo dum esset in oppido Hierichunte , ibique stus dominaliin a Deo Patre exaltatur, 191. Christils
nataret, vi interim sub aqua detento, Herodes neccm salutarem se mundo per corpus ceu instrumentum quod
est machinalus, 398 . dam ostendit, haud aliter quam musicus per lyram quam
Asamonæum quale apud Judæos genus fuerit, 398 . sit doctus declarat , 168, Christus qua ratione dicatur
Ascensus ei qui prius descenderat, ac deinceps vo sacerdos secundum ordinem Melchisedech , 223. Christus
cur maxime agrestibus ac ignobilibus ad novam doctri
catio cunctarum gentium , qnæ vnum et solum Deum nam disseminaudam ministris uti voluerit , 136 . Christus
erant cognituræ , declaratur, 239. nominatim ab Judæis circumvenitur et a gentibus agno
Assyrius quid interpretatum significet, 322. Assyriorum scitur, 190 . Christus nullis armis instructa acie, sed ve
nomine quodcunque per singula tempora gentibus im ritate , mansuetudine et justitia innumerabiles sibi po
positum regn'im , in litteris sacris exprimitur, 322. pulos subjugavit, 218 . Christus cur impiis inevitabiles
 1293 INDEX ANALYTICUS.' 129 ;
panas descripserit : justis vero æternam a Deo vitam nem abigere ipso Jesu nomine et paucissimis precibus,
promilti docuerit, 106 . Christus Josephi testimonio com - Christianæ est consuetudinis, 133 .
men Jalur. Christus vocationi omnium gentium , tum Damis perægre ex Assyria cum Apollonio proficiscitur,
facilem , tum accommodalam legem imposuit, 124. Christus
exindeque primum alter altero uli familiariter capit, 513.
nominatim domuin fidelem a Patre accipit Ecclesiam Damis pbilosopbus Apollonii consors, 512. Damis philoso
suam et sacerdotem fidelem in omne tempus qui Eccle phus Apollonium aliquid exira hominem esse pula
siæ suæ cum Dei cognitione præsit, 444. Christus no vil eoinde
quod ipse se in carcere detentum pedicis sua sponte
minalim a Patre Deo servalur, er christos suos ser exsolverit, 517 .
vat, 191. Christus cur Nazaræus sit dictus, 319. Chri
stus cur Agnus Dei dicatur, 162. Christus a seductoris David regni successorem de suo semine non habuit a lem
nota asseritur, 107. Christus cur in omni vita sua pore captivitatis Babylonicæ usque ad adventum Christi,
Mosaicam legem servaverit , quain fuerat absoluiurus, 339. Davidicæ stirpis ne totos quidem quingentos annos
24. Christus qua ratione dicatur pro nobis peccalı totius Judaicæ gentis regnum obtinere potuerunt, 365.
factus, 467. Christus cur pastor et dux sit dielus, 343. Demetrius apollonium dehortatur Romam regredi,
Christus qua tribu, ac quo tempore incarnandus es quem respuit, 533 .
set prophetia evidentiori ostenditur, 5 . Christus no Deus de colo descendens, qui gentium quæ prius
minatim quacunque poslulet a Palre impetrare osten . illum non cognoscebant dux exslilit, el a Judaica gente
ditur, 182. Christus nominatim a Deo nominatur el ab seipsum est aversatus probalur , 268. Deum esse in
omnibus agnoscilur, Judæorum vero gentem repudiat, Deo , quemadmodum nos Patrem in Filio etFilium in
186 . Christus qua ratione legem Mosi et Prophetas qui
post Mosen fuerunt, cognoseatur complevisse, 28 . Christi; Patre glorificamus , Isaiæ probatur testimoniol, 225.
Deus puro silentio purisque de ipso cogitalionibus
nomen quid in literis sacris signiticet, 171. Christus est colendus ex l'orpbyrji sententia, 20.5. Deus manifeste
nominatim Lutorem sibi Deum ascribens convincitur, ad homines venliirus el omne hominum genus ad se re
185 . Christi adventu extremum rituum alaue instie
tutorum , quee apud Judæos cum veneralione servaban unus solus declaratur,
vocaturus
de
261. Dei summinon plures filii, sed
Deo Deus jure prædicatur, 147.
tur, inteclum fore probalur, 404. Christi adventus in
carnem luculenler Mosis vaticinio designalur, 3. Christi Deum unum esse qui olim a Judæis cognoscebatur et
admirabiles res gestas narrantibus discipulis, non cre - quem nunc odeles venerantur et colunt propheticis
dentium obstinatio retunditur, 109. Christi divinitatem vaticiniis declaratur, 18 . Deum ipsi Israel visibilem
et humanitatem psalmisecundi vaticinio declaralam efli- esse divina Scriplura probatur, quæ ipsum Dei Verbum
cacissima ratione ostenditur, 182 Christi in Ægyptum significat , 214. Deum nemo vidit unquam , 261. Deum
profectio a nemine juste accus: ri potest, 126 . Christi in terra videndum Christi ad boinines adventu probatur,
divinilas quibus argumentis qucat probari, 134. Christi 262. Deum Patrem cum altero communicanten de homi
divinam naluram nibil detrimenti passam corporis hu nis opificio Moses non ignoravil, 232.
mani assumptione , aplissima radiorum solis comparatione Desolationis metropolis Judæorum significatio , 53.
declaralur, 167. Christi in Ægyptum et secundum verba Dextera sinistris sunt valentiora , 433.
et secundum sententiam adventus corporalis prædictus,
omnisque in ejus adventu converlenda gentium supersti Diabolus quibus blanditiis et occultis machinationibus
tio declaratur, 121. Christi fides quomodo propagata , 513 . homines a Deo averiere et in peccato protrudere molia
Christo unico con enil gratiani hominibus universis an tur, ostenditur, 159. Diaboli cur a latere Christi casuri el
nuntiatam communicare, 3. Christo qualia vocabula iri- non a sinistro (quod ulique ex loco Psalmilatus sigoitia
buat Scriptura secundurn divinitatem el qualia secundum cat) perbibeantur, 437. Diaboli tentationem iu deserto
humanitatem , 462. Christum Dei verum , quemadmodum cur Christus perpessus fuerit, 434.
divina quadam virtule et präslanliore quam natura Discipulis Christi admirabiles illius res geslas narranti
hominis feri, exsislere Hebraica ratio docet , 176. bus non credentium obstivalio releilitur, 109. Discipuloruny
Christum venturum in humanitatem divinitus inspirati consuetudo omuium evidentissime probal qualis sit qui
prophete a sæculo velustalis Hebraicæ prædixerunt, 513 , cunque aliquid profilelur, 127 .
Christum Deus ipse universi Solem justitiæ vocal, 234. Dispersio Judæorum in omnesgentes prædicitor, 56.
Christum Dei Verbum Moses modo Deum ac Dominum , Divina nalura quando sit oleo comparata et quando un
modo angelum Dei appellat, 10. Christum priscis illis
palribus non minus cognilum fuisse quam nobis sacrarum guento , 174.
litterarum testimonio comprobatur, 10 . Christum Dei se Divina Filii Dei incorporeaque natura detrimenti nihil
ductorem fuisse existimantium impielas retunditur, !02. accepit, nec seipsa deterior lacla est corpus assumens,
Christum a Juda prodendum testimonio propheticodeclara 198 .
lur, 441. Christum Psalmista bisDominum evidenter confir
mat, 219.Christum Hebræorum prophetarum oraculis præ 191.Divinilatem Christi quibus argumentis colligere liceal,
nuntiatum ostenditur,89.Chrislum omnipotens DeusetAn
gelum testamenti vocal et Dominum , 253. Cbristo adve Divinum cultum profitentium tres sunt ordines, 22
niente gentium fore congregationem omniumque hominum Dolii duo ex quibus Brachmanes vicinis suis ventos c
agoitionem Dei etmodum unum pietatis, etquod Æthiopes pluviam immiliunt, 316 .
sacrificia illi offerent, 50. Christo veniente extremorum Domiliani ærea slatua ad Meletem florium sila, 510 .
terræ et cunclarum gentium conversionem ad Deum , Domitiano Romanorum imperalori Apollonius larcham
generationemque venturam et populum qui nascelur ju
stitiam ejus acceplurum , demonstratur, 46 . Christos ap et Phraortem tanquam solos hominum uignus qui dii vom
centur deprædical, 531.
pellatos fuisse eos quianle Mosem familiares Dei fuerunt,
sicul nos Christianos, ostenditur, 12.
Christianismi quæ vera sit ratio , 24. Christianismum
amplexantium vita in duas species est divisa, 29. Ebioneorum qualis fuerit inter Judæus secta, 316.
Christianorum vivendi ratio quomodo queat comparari Ecclesiæ Dei per gratiam Christi coilata est quam
cum eo vivendi instituto, quod Abraham ejusque
, ma dam cognitio de Patre et Filio , 61. Ecclesiæ gentiuniolm
jores servarunt, 9 . Christianorum appellationem unde deserli quanta bona Deus promiserit, 38. Ecclesiæ per
sint gentes sortitæ , 39. Christianorum novum nomen in seculores perdendos esse testimonjis yrophelarum expli
toto lerrarum orbe laudibus et favore celebrandum osten catur, 82. Ecclesiæ verbique Dei et legis 55.
progressio aC
ditur, 81. cunctarum gentium vocalio describitur. Ecclesiam
Creaturæ universe naturales termini circumscribun upam esse , eamdemque domum Dei ostenditur, 186 . Ee:
lur, 515 . clesiam contumelias el probra propter Cbrislum passu
Cultumoccupatos
divinum profitentiumdeinceps
triplex estordo, 22. Culturam , ostenditur, 187.
divino ab uxorum commercio conlle Ecclesiastis auclor Salomoni, ! .
nere seipsos decet, 33. Eclipsis solis qualis ac quanta in ipsa Dominimorle fue
rit, 485 .
Emmanuel quid interpretalum signiſicel, 516.
Dæmones malos ac omnis malitiæ auctores gentium au verEmpedocles,
s
Democritus el Pythagoras cum magis con
guriis atque oraculis praefuisse ostendilur, 205. Dæmones
ipalos oraculis ac responsis gentibus sæpenumero impo Empusa seu lamia dæmon est muliebri forma indutus,
suisse multifariam convincilur, 203. Demonum vexative 530.
 1297 INDEX ANALYTICUS. 1298
Epbrata eadem est quæ et Bethlehem , 547. Galilæam quapla latitiá adventò suo Christus affecerit,
Eucharistiæ sacramentum quorum sil prophetarum ora- 440.
* 0.
culis pronuntiatum , 38. Galilæam gentium cur Christus doctrina sua atque mi
Euphrates philosophus primus Apollonium Tyaneum raculis plurimum sit dignalus, 440,
magiæ accusavil, 530. Galli cantus, utsolel, dæmogum umbras fugal, 529.
Euthydemus Phenix præstantissimus rhetor et Apol- Generatio Filii Dei alerna non solum a nullis homini
lonii præceptor, 518. bus, sed ne ab ullis quidem potestatibus, quæ ultra on
Euxenus Heracliensis in Ponto Epicureus Apolloni nem naturam evaserini, potest comprehendi , 216 . Gene
præceplor, 519. rationis æternæ qua Filius Dei extra omnem privationem ,
Evangelicam doctrinam cor per agrestes et ignobiles diminutionem , sectionem aut divisionem a Deo Patre ab
homines Christus voluerit disseminari, 155. Evangelii æterno est genitus, aptissima similitudo ab odore ex fra
mentionem in ipso Christo prophetas assumpsisse proba granti corpore in omne quod extrinsecus ambil sese dif
tur, 88. Evangelica prædicatio cur lonitrui nomine a fundenle, 148 et 149.
prophetis appellatur, 188 Evangelica lex quot calculis Genles Filius Dei a Palre cælestihæreditatem accepit
redundel super legem Mosaicam , 23 . Evangelicæ disci Scripluræ testimonio, 49.
plina institula, quam pulchre nobis beati Job vila expres Gentes justitiam cognituras venturumque ipsum judit
serit, 15 . cem universi ostenditur, 263. Gentes sola coeli sidera e
Eversio gentis Judæorum prophetæ vaticioio præsignata lumina colentes seorsum quibusdam angelis assignalæ
ostenditur, 250 sunt, 157. Genles plurimas, earumque collectiones, quæ
ex Jacob constituentur, fore, quamvis sola'Judaica gens ab
eo profecta sit, 46 . Gentes terræ quomodo in modum si.
Familiares Dei qui ante Mosen fuerunt olim Christos inilem appellationis Abraham per Christum fuerant be
appellalos fuisse, sicut nos Christianos ostenditur, 12 . nedicendze , 45.meliora
antevenientes quamexterius
Gentibus Judæorum
prophetænuntiaverunt,
ipsis Judæis
Fati necessitas oppugnatur, 541 et seqq. 41. Gentibus pietatis pariter et justitiæ promissio et
Filius Dei quemadmodum ante omnem creaturam fuisse Dei regoum in gentes ostenditur, 46 . Genlium conversio
dicatur, 148. Filius Dei in ea natura , quæ nec lædi, nec a simulacrorum cultu ad Deum universi ostenditur, 51.
pati potest, quæque incorporea est, permansit etiam quo Gentium quanta sit fulura sub adventum Chris!i lætitia
tempore factus est homo, 169. Filius Dei est velut instru ostenditur. 46 . Gencium quanta fuerit per adventum
mentum quoddam animatum ac vivens, per quod Deus Christi secundum Deum lætitia , 46 . Gentium universa
Pater omnia creavit atque conservat, 119. Filius Dei rum unius et veri Dei etiu spiritu adorationis et celebrita
alios quidam est secundum efficientiam , non per seipsum tis solemnis agnitio ostendiiur, 47. Gentium vocationis
olique essentiam nactus, 147. Filius Dei mortali quidem declaratio ex prophetarum oraculis, 18 . Gentium qua
u per ,adventum
vim divinam suppeditans , a mortali vero ipse non contra fuerit Christi futura in Deum pielas deela
in partem aut communitatem est adductus , 169. Filius ratur,50. Gentium per Christum vocatio, st.
Dei tanquam homo corpus sepeliendum reliquit,a quo tan Gymnosophistas cum adiret Apollonius camelo inve
quam Deus discessit , 166. Filius Dei cur Verbum Dei sit clus una cum comitalu ulmus eum allocuta est, 533.
dictus, 229, Filius cur imago Patris dicatur, 147. Filius
Dei curmori ac rursus tertia die resurgere voluerit , 167. H
Filius Dei quemadmodum renovato homine omnibus no
bis æternorum bonorum spem præbuerit, 111. Filius Dei
unigenitus quomodo in Patre et a Patre esse dicatur, Hebræorum cum xi tribus essent, qui factum sit ut a
107 . Filius Dei unicus quemadmodum necessario ad hoc nulla alia, nisi ab una ipsius Juda gentis etiam nunc ap
mines transiit, 161. Filius Dei quomodo inter homi pellatio usurpalur, 172 . Hebræi naturam divinam variis
nes egerit, 146 . Filius Dei qualenus Jesus et Christus appellationibus significant, 594.
dictus sit, nec non per quas prophetias nominatus est aut Herodes Aristobolo pontifici, dum esset in oppido Hie
denuntiatus, 171. ricunthe, ibique nataret vi interim sub aqua detento, ne
Filius Dei ab alerno paternæ divinitatis plenitudinem cem esl machinatus , 398 . Herodes primus ex alieno ge
non a seipsc possessam vel a Patre separatam nec sine nere Judæis præfuit, 397. Herodes Mariamnam Aristobo i
principio illam el ingeneralam deitatem habet, 61. Fi. pontificis sororem duxit uxorem , quo sibi Judæorum cap
lius Dei divinitatem e paterna participatione veluti de taret benevolentiam , 397 . Herodes cujus tempore Christus
jugi poleo propagatam cum plenitudine accepit, 62. Filii nascebatur, unde originem traxerit, 391, Ileroderegnante
Dei generalio æterna non solum a nullis hominibus, sed omnia quæ iu suis legibus Moses sanxeral, unclio videli
ab illis quidem potestatibus quæ ultra omnem naturam cet et judicium , sublata probantur, 397.
evaseriut, potesi comprehendi , 216 . Filii Dei natura nul Hierocles comparavit Apollonium Tyaneum Salvatori
lam maculam ab bumanis traxit affectionibus, quemadmo- nostro Jesu Christo, 511. Hierocles Christianos arguit
dum nec dum lyra pulsatur, aut pervi convelluntur , pali quod ob paucula , ut ei videtur, prodigia Jesum Deum
verisimile est eum , qui ita præludit, 169. Filium Dei esse prædiceni, ipse vero Apollonium ob patrata miracula non
æternum Patris sacerdotem el supremiDei confessorem , Deum sed Deo gratum hominem esse confirmat, 512.
David testatur , 217. Filium Dei propheticis scriptis Chri- Hierocles divum Pelrum et Paulum mendacii, imperiti
stum nominatim anle denuntiatum ostenditur . 182. Fin et imposturup accusal. 512 . Hierocles audacissime præpo
Jium Dei ante mundi constitutionem a Patre genitum pit Philostratum sacris evangelislis, 523. Hieroelis blas
David cognovit, 221. Filium Dei quam ob rem incarnari phema in Christum verba, 512.
conveniebat. Filium Dei patriarcha Jacob et Deum et an
gelum Dei supremum nuncupavit, 234. Filium Dei in Hominibus salvandis, Christus animam suam volens pc
forma bominis patriarchæ apparuisse , conviucilur, 236 . suit, cum illi jus et potestatem nemo haberet, 496 . Homi
Filium Dei cur genitum theologiæ loquentia oracula pro nes qua arte ac dolo averlere alque in peccala protru
nuntient, 14. Filium Dei usque ad eos quiantiquitus mor dere moliatur ostenditur, 160. Homines antiquissimis
tui erant leges humanitatis vocabant, 166. temporibus sola cælestia lumina altendebant,nullam si
Flagellorum nomine ipsorum dæmonum efficaciæ divi mulacrorum cognitionem
angelos ceu tutores habentes,
ac curatores 160. Hominibus
præfecit, Deus
162. Hominum
nis litteris insinuantur , 436 . genus a quo primum deceptum in præsentis vitæ miserias
Foliorum præstigiosa inscriptione Christiano vti non prolapsum sit, ostenditur, 161.
licet, 127. Humanum genus a quadam potestale Dei inimica se
Fontes Israel, oracula
rigantur Ecclesiæ , 441.
sunt Dei, unde nunc quoque ir duclum probatur, 161.
Hyrcanum , qui ultimus ex successione ac serie ponti
Fornax cur dicla sit domus Domini, 481. ficum Judæis præfuit, Herodes nccalum sustulit e me
Fortis saus nisi Christum dereliquisset nunquam esset dio , 374 .
cruci allxus, 494.
Jarchas Brachmanum magister ubi primum viditApol
Galilæam quomodo Christus sua prædicalione illustra Jonium , nominalin illum Grpce salutavit, petiilque reddi
verit, 438 . sibi epistolam quam a Phraorte sibi perferendam accepe
Bracbmanis
rat, etc ., 521. larcha 526 .
miracula,
1299 INDEX ANALYTICUS. 1300
Idololatriæ Ægyptii primi aactores exslilerunt, 228. monio prophetico comprobatur, 443. Legis Mosaicæ per
Imago Dei Patris cur Filius dicatur, 150. Christi adventum evacuatio atque cessalio, non Moysi
tantum , verumetiam omnium posteriorum propbetarum
Incensis et fumigationibus ad abundantem fragrantiam , oraculis est designata , 7. Legis novæ quomodo Christus
ut singulis diebus sacerdotes uterentur in templo , cur factus sit institutor, postquam Mosaicæ legis omnia præ
Moses legibus sanxerit, 171. cepla plene completa, 25. Lex nova variis prophetarum
Incredulitas Judæorum erga Deum ostenditur, 56 . nominibus appellata , 8. Lex quomodo dicatur exire de
Inimici Christi qui sintcensendi, 218 . Sion et verbum Domini de Hierusalem , 8.
Iniquitates nostras qua ratione dicalur Christus tulisse , Libani nomine in Scripturis propheticis templum es
467. primitur, 410, 411 .
Inscriptionibus præsligiosis quorumdam foliorum Chri di Libros Judæorum cur Ecclesia receperit, quorum vjven
institulum non amplectitur, 7. Libros propheticos He
sijano uti non licet, 127 . bræorum non casu nec temere summo studio Ecclesia
Israel quid interpretalum significet, 236. complectitur, 43 .
Locus exprimitur quo esset oriturus Deus quem pro
phetæ nuntiarunt, 340.
Jacob patriarcha quo tempore Chrislum futurum præ Luminis et splendoris cum Patre et Filio in divinis
litteris concinna comparalio , 147.
dixerit, 95 . Jacob patriarchæ Filium Dei in forma hominis
apparuisse convincitur, 254 , 255 . M
Jesus Glius Josedech sacerdos magnus imaginem ac
figuraru gessit Salvatoris nostri , quod quæ adjam Deun
lum Magimiserrimi omnium hominum quomodo magias suas
invaluerat, humanarum animarum servitutem
converterit, 196 . Jesu nomine ac purissimis precibus exerceant, 531.
dæmonum vexationem profligere, Christianæ est con Magistratuum gentis Judæorum accusatio ,55.
suetudinis, 132. Jesu nomine anle Mosem nemo fuisse Mantichora quadrupes animal humano capite, corpore
usus reperitur, 196 . leonino , cauda cubitalibus setis horrente quas veluli sa
Joannes apostolus cur seipsum in suo etiam Evangelio gittas in venantes jaculalur, 525 .
alque Epistolis proprio nomine non exprimat, 120 .
Joannes Baptista cur Judæis interrogantibus prophetam Marcus evangelista narrationes beati Petri apostoli
de rebus gestis Jesu in commentarium retulit, 120.Mar
se esse negaverit, 445. Joannes Baplista quibus tandem cus evangelista nec verba Petri Christo interroganti,
rebus insigniter gestis, homines in sui admirationem ab quem se esse homines dicerent respondentis, non ex
ipsis urbibus in desertum attraxerit, adeo ut baptismum presserit, 120.
pænitentiæ prædicanli fidem darent, 430. Joannes Bap Mariamnam Aristoboli pontificis sororem Herodes uro
iista cur non in ipsa Hierusalem , sed in deserto sugge rem duxit, ut multitudine caplaret benevolentiain, 597.
stum sibiad prædicandum elegerit, 429. Matthæus apostolus cur seipsum proprio uomine et
Job duabus ælatibus antiquior fuit Mose , 14. Job insi publicanum in suo Evangelio insinuat, 17.
gois pietatis erga Deum imitandum exemplum , 10. Job vita Malrimonii cur apud Christianoscontractiores sint leges
quam pulchre nobis evangelicæ disciplinæ instituta ex quam olim fuerint apud Judæos, 31.
presserit, 11. Maximus Ægiensis Apollonii comes, 512.
Josedecim quid interpretatum significet, 358. Metempsychosis Amasis Ægyptiorum regis, 533.
Josepbide Christo laudabile testimonium , 124. Melchisedech sacerdotem fuisse, ipsoque Abraham præ
Judæ proditoris adversus Christum machinatio sacri stantiorem Moses ipse testatur, 10. Melchisederh quid
lega prophetica voce prædicla probatur, 461. interprelatum significet, 222 .
Judæihactenus sub Mosaica lege litterali sensu degen Miracula quæ Philostratus, Damis et Hierocles præ
tes in ipsiusMosi exsecrationem sunt relapsi, 28 . Judzei tendunt
ob impias contra Deum injurias arguuntur, 58 . Judæi ab Apollonia patrala, refellunlur,526 , 527, 528.
primiomnium Dei cognitionem et confessionem suscepe
Miracula Christus non alia ratione edidit quam divina
quadam nobisque incognita virtute . 127 . Miracula sua
runt, 61. Judæorum vivendi institutum cur Christiani. re cur Christus quandoque manifestari prohibuerit, 452.
cisent quorum tamen oracula accipiunt, 7. Judæorum Miraculorum Christi brevis epilogus colligitur, quo se
belliciapparatus pernicies gentiumque pax et regnum ductoris infamia Christus exuitur, 79. Miraculorum a
Domini uisque ad terminos orbis terræ propagandum Christo in terris factorum maximum est, per agresles
ostenditur, 55. Judæorum rejectio et adoptio gentium atque indoctos homines tolius mundi ad fidem ac unius
loco eorum vaticinio designatur, 16 . Judæorum regno Dei cultum conversio, 135 . Miraculorum indiciis adven
deficiente gentium de Christo exspectationem institisse tus Christi ejusque divinitas probatur, 153. Miraculorum
certissimo vaticinio demonstratur, 365. Judæorum in om Christi inilium factum in Cana Galilææ perbibetur aqua
nei genlem dispersio prædicitur, 54. Judæos unum dun in vinum mutala, 439 .
taxat Christi adventum falso exspectare eſticacissima ra
tione convincitur, 456 , 457. Montium nomine quid in sacris Litteris myslice si
Judaice gentis impietas accusatur et prædicuntur mala, gnificetur, 272.
MosescurNausem filium Navesuccessorem sibidesigna
quæ post Christi adventum invasura eranteos,54. Judaicæ
kentis adversus Christum magnam fore incredulitatem pro tum mutato natalinomine Jesum appellaverit, 195.Moses
phelica voce declaratur, 454. Judaicæ gentis eversio pro ipseſuturum tempus intellexisse perhibelur quolegessuæ
phelica vocequingentis
imperarunt annisostendilir,
pripountiala 250 . deJudaicæ
post reditum genti
caplivitale omnium prophetarum primus initiator et theologus ersil
Rabylonica pontifices, 366 et 371. Judaicarum urbium tit, 206 . Mosi nullus prophetarum similis exstitit præter
desolatio describitur, 57. Judæis Christum triginta ar Christum , 95 .Mosi similis prophela apud Hebræos non
genteis venundandum prophetico testimonio comproba surrexit nisi unus Salvator Dosler Christus, 443. Mosi
tur, 478. in exsecrationem inciderunt Judiei hacterius, sub ipsias
litterali sensu vivenles, 28. Mosaicæ legis ces
Justitiam qua ratione sibi conquisierint coram Deo , lege
sationem non tantum Moses ipse, sed universi eo po
Abraham ejusque majores, 9. steriore prophetæ prædixerunt, 7 . Mosaicæ legis onus
fidelibus suis Christus redivivus ademil, 6 . Mosaicæ legis
I præcepta postquam Christus plene servaveril, quomodo
factus sit novæ rationis et legis ins:ilutor, 21. Mosaicam
Lamia seu Empusa dæmon est muliebri forma indu legem cur Christus in omni vila sua servaril, 25. Mosai.
cam legem quot numeris superet les evangelica, 12.
lus, 550 . Lamia sive Empusa Menippum insano amore Mosaicum
torquens, quid ? 531. vivendi instilutum quam fuerit cunctis Judæis
servatu diflicile , 2.
Lanam apud Brachmanas terra producit vestibus ac Mundi effectrix una duntaxal est potestas, 150. Mon
commodam , 525. dus universus Christo in terram vivente Dei laude com
Lapis angularis qua ratione Christus sit dictus, 27. pleins ostenditur, 278 .
Legis novæ in Evangelio Christi sanctionem fore lesti- Music'es per lyram quam sit doclus ostendit, 168
1301 INDEX ANALYTICUS. 1302
231. Personarum divinarum dualitas Psalmistæ auctori
Natalem Christi locum Bethlehem fore psalml aucto talePestilentia
probatur, 249 .
ab Apollonio Ephesis sedata ,528 .Pestilentia
rilate probatur, 188 .
Natura divina quomodo putanda sit omnia penetrare , Apollonio visa sub habitu senis pannosi, $ 28. Pestilentia
est corruptio circumfusi aeris , vitiumque ex pulrido va
ordinare atque perficere, 168. Naturam divinam variis poralu in morbosam qualitatem vergentis, 528 .
appellationibus Hebræi significant, 105. Petrus apostolus ex nimia reverentia indignum se esti
Nazaræus quid interpretatum significet, 349. Marit qui Evangelium scriberet, 120 . Petrus Romæ capile
Ninive, Assyriæ urbs, 520 . in terram verso cruci afligitur,111. Petrinegationem cur
Nomen illud quatuor litterarum quod Judæi inenun Marcus tam exacte descripserit, 121.
tiabile esse dicunt et de solo Deo et Patre usurpare so Philalethes Hieroclis libri quibus Tyaneum Jesu Chri
lent, Filio quoque Dei ubi de ejus divinitate agitur, in sto æquiparare contendit, 511.
sacris litteris tributum ostenditur, 435. Philolaus Pythagoreæ doctrinæ conscriptor, 519.
Nomine Sion aut Hierusalem quando anima justi de
beat appellari, 303 . Philostratus in Apollonii consortio vixit, cujus facta
Novi Testamenti verbum descensu Christi in terram memoriæ
incunabulismandavit,512. Philostratus
ad exitain usque contexuit,Apollonii vitam ab
513. Philostratus
ad omnes homines penetrasse declaratur, 278 . Apollonii strenue nugax defensor, 530. Philostratis e
Nubendi ratio cur contraclior sit tempore legis gratiæ , Damidis mendacia deteguntur quibus asserere conan
quam fuerit tempore legis naturæ vel Mosaicæ , 30 . tur Apollonium aurodidaxton fuisse ,518.
Pietatis erga Deum imitandum cunctis exemplum Job
exhibuisse probatur, 16 .
Pincernarum apud Indos quos vidit Apollonius, motus
Odoris fragrantiam io templo incensis et fumigationi eratmagicus, 531.
bus excitari cur legibus suis Moses statuerit, 172. Pisatus nucle in templum Dei contra fas imagines Cæ
Olei quæ sit natura alque proprietas, 173. Oleo quando saris intulisse probatur, 403 .
comparetur divina natura etquando unguento , 174. Oleum Plagiarius Hierocles, 511.
Dei quid sacris litteris mystice designet, 172. Plaio multa e sacerdotibus Ægyptiis et prophetis audita
Omnipotens Deus, quemadmodum confiteatur se mis et lecta libris suis ipseruit, 540. Plato unum tandem
sum , ui auferat ea quæ vitiosa sunt, 282, Deum magna cum dillicultale cognoscens, in publicum
Oraculis propheticis demonstratur adventum Christi sob efferre non audebat, 129.
Panas inevitabiles car Christus impiis descripserit,
finem mundi futurum , 276 . Oracula quædam de Christo
ex deorum responsis auctore Porphyrio , 134. Oraculis justis vero æternam a Deo vitam promitti docuerit, 106 ,
el auguriis dæmones malos ac omnis nequitiæ auctores 107.
præfuisse ostenditur, 204. Potestatem unam divinam supra omne opificium uni
Ordo triplex divinum cullum profitentium describi versi admirari est necessum , 149. Potestatem esse quam
tur , 22. dam Dei inimicam , in qua qui dominatur, omne homi
Origenis octo volumina contra Celsi orationem scripta, num genus seduxerit,
innumerabiles quidem declaratur, 158 .una
creatae sunt, Potestates divine
vero duntaxat
511. ipsius Filii Dei propter quam inducitur imago Dei Patris
Oritarum regio ubiæreæ petræ , arena ærea, quoque esse, 149
ipsi fluvii ramenta æris devolvunt, 527. Præcepta legis Mosaicæ quam fuerint universis Judæis
Osanna quid interpretatum significet, 459. servalu difficilia ,et5.doctores in Ecclesia cur sejunctos esse
Osæi temporibus terræ motum factum Josepbi auctori Prædicalores
tate probatur, 291. oporteat a re uxoria, 31.
Ovium nomine Scriptura eam in Ecclesia multitudinem Prælatos Ecclesiæ Scriptura boum nomine solet ex
Aolet exprimere, quæ constat ex imperfectioribus, 71 primere, 71.
Præstigiator quibus indiciis agnosci queat, 123. Præ
stigiatorem fuisse Christum arbitrantium error convinci
tur, 125 .
Pacis princeps cur Christus dicatur, 345. Pacis tempore Præstigiosis foliorum quorumdam inscriptionibus, aut
cur Christus pasci voluerit, 139. herbarum , radicumque suffumigationibus Christiano uti
Passionis tempore quæ fuerit omnium afflictionum quæ non licet. 127 .
eum premebant maxima, 392. Passio Christi ad vesperam Primogenitam Dei virtutem , quam et sapientiam Det
nocte adveplante est celebrata , 492. Passionis tempora appellat et ejusdem sobolem , quemadmodum Salomon in
quæ Christo acciderunt prophetico testimonio eventure Proverbiis designet, 211.
ostenditur, 491. Passionis tempore cur fuerit Christus a
Patre cælesti dereliclus, 493 . Promissorumc divinorum eventa non in omnem Judai
Pastores tres uno tempore prophetæ testimonio sub cam gentem , sed in paucos eorum duntaxat perventura ,
adventum Christi Judæis auferendi, qui sint intelligendi, ostenditur, 63.
482. Prophetam se suscitaturum cur Deus Judzis pollicitus
Pater cælestis Christum semper exaudit, 497 . Pater fuerit. 413. Prophetæ Hebræorum quonam modo simul et
non locutione tenus in divinis Paler est, sed veritate et quæ futura essent canebant elsolam veram theologiam il
reipsa unigeniti Filii Pater, 4. Pater in divinis cur non lustrabant, 202. Prophetarum habitus, 14. Prophetarum
plures sibi coæternos filios genuerit, 153. comminationes adversus Judæos propter Salvatorem no
strum Christum el post ejus adventum accidisse ostendi
Patras Veteris Testamenti initio quidem ætalis soboli tur, 63. Prophetarum oracula adventum Christi spectan
augendæ , conjugioque vacarunt, sed mature abstinebant tia cur alia quidem obscurius, alia autem apertius dicta
atque cessabant, 33. Patribus antiquis Christum non
minus cognitum fuisse quam nobis , sacrarum litterarum inveniantur,
Providentiæ
237.
gubernantis sapienlissima decreta custo
auctoritale probatur, U . diunt etasservant universa, 515.
Peccatum ex contemptu quomodo purgari debuerit ex Pygmæi et Anthropophagi, et Sciopodes apud Indos
legis veteris instilulo, 4 . Peccatum ex ignorantia quali Apollonio visi, 533 . Pygmæi specus subterraneus prope
hostia lex velus expiari præceperit, 4. Peccatum qua Gangem habitant,525 .
ratione dicatur Christus pro nobis factus, 467. Peccala
nostra quando dicitur Christus fecisse sua , 467. Pythagoras Magis conversatus nullam magiæ suspicio
Persecutores Ecclesiæ perdendos esse lestimoniis pro nemPythago
incurrit , 540 .
ras Samius, 520.
phetarum convincilur, 82.
Personarum divinarum dualitas bis planissime sine
ullis involucris theologice a Mose commendatur, 232.
Personarum divinarum dualitatem , Patris videlicet et Sandaracinæ aquæ . puteus apud Brachmanos , 538.
Filii, et eorum alterum universi opilcem Isaias testatur, Sandaracinus puteus, 523.
( 313 INDEX ANALYTICUS. 1304
Satyrus Apollonil jussu apud Iodos ebrius redditur , erat, 176 . Unguento comparato cur consecratos Leo Mc
533. ses legibus suis ungi prxceperil, 171.
Scripta Hieroclis plagiaria, 511. Urbium Judaicarum eversio describitur, 57.
Scropodes Apollonio visi, 533. Urias quid interpretatum significet, 332.
Simiæ apud Brachmanas montium piperiſeracium custo Uxoriæ rei cur operam dare non deceat prædicatores
dcs, 523. Ecclesiæ atque doctores, 33.
T V
Tabernaculum Christi corpus ejus, litteris sacris signi Verbum Dei Filius est non per incarnationem sed Datu
ficatur, 436 . Tabernaculo Christi qua ratione Psalles prie ni
ram , 61. Verbi Dei propagalio non humanis vocibusopi
dicet dæmonum flagella non posse accedere, 436 . tilur, sed Dei virtute, 110 . Verbum Deus, ac idem
ſex universi qualiter Job respon isse , ejusque oculis visus
Temperantiæ Christi quæ sintargumenla, 126. esse dicatur, 217. Verbum Dei suam habens essentian
Templum Domini cur fornaci sit comparatum , 481. jussu Patris, David æque ac nos opificem universi novit,
Templum Judæorum quo tempore extremam vastationem 229 . Verbum Dei cum sit Dominus quomodo se a Palre
passurum prophetæ prædixerint, 381. missum confiteatur, 251. Verbum Deus quemadmodum
Tempus adventus Christi cur tempus retributionis voca palribus humana forma, sic in specie pubis Mosi el cun
clo populo apparuit, 241. Verbum Dei quod Mosi non
lur, 452. Tempus adventus Christi quibus indiciis ac ar secus
gumentis possit deprehendi, 363 . atque antiquis Patribus dabat responsa, eriam Jesu
Mosi successori in hominis forma apparuit, 215 . Verbum
Tentationem dæmonis in deserto cur Christus perpeti Deus quemadmodum ad Deum Patrem deprecationem
voluerit, 434. emilial, gentium conversionem ſulusam significans, 255 .
Verbum Dei ad homines missom ad medelain ac salutem
Terebinthus apud quem Abrahæ Deus apparuit quanto animarum , quæ quondam vexate, oppressaque erant in
tempore duravit, 234. probatur, 266. Verbum Dei non est oratio quæ con .
Terrestria incendere ac saerificare Deo quam ob malis, ex nominibus et verbis componalur, articulata alque
rem nobis non ita permissum sit atque olim Judæis , 54. stel similis, 204. Verbum Dei in terras missum el
Testamentum Novum lex nova , 7. Testamenti Novi a enuntiabili
brevi tempore percurrens homines universos declaratur,
Veteris quæ sit distinctio , 7. Testamenti Novi rationem 269. Verbum Dei Deum ac Dominum nominatim in homi
Ita institui oportuit ut omnibus gentibus ad vitam poss et ins figura el forma visum esse et antiquis responsa de.
prodesse, 7. Testamenti Novi quis sit modus ac ratio, 7 disse probatur, 233. Verbum Dei ad hominum medelam
Testamenti Veteris quæ sit ralio aut quæ ejus instituta esse missum á Patre David testatur, 228. Verbum Dei
atque præcepta, 22. omnium qu :e genila sunt, primum jure nuncupatur , 231.
Tetragrammaton nomen in Hebræorum libris in un Verhum Deiacunicum atque perfectum ceu sol quidam in
tantum ineffabili alque inenuntiabili Dei appellatione po telligentes rationales naturas illuminat, 153. Verbum
pitur, 435 . Dei, quem Christum nos appellare consuevimus, priscis
Tonitru appellatione cur evangelica prædicalio des illis patribus non minus cognitum fuisse, quam10. nobis sa
gnetur, 191 crarum Scripturarum lestimonio ostenditur, Verbum
Triginta argenteis Christum vendendum prophetico Dei brevi tempore universam terram suam doctrina im
testimonio probatur, 468 . pleturum David testatur, 228.
Vermem cur Christus se nuncupet voce propbetica,
Trophonii specum intrare tentantem Apollonium incola 496 .
tanquam magum prohibent el lugant, 540. Vespasianus Cæsar Apollonio perinde ac Deo supplicasse
Tubæ vox quid in sacris litteris significet, 140. quasique precario peliisse fertur ut se imperatorem face
Tympanistrias adolescentulas quas Psalmista spirituali ret,631, 532.
ter appellet. 441. Vestimenta Christi dividenda et sorte missa tunicam
partiendam prophetica prænuntiatione probatur, 491.
Virga duplex quid apud Jeremiam significet,481.Virgæ
duæ quarum una vocabatur pulchritudo et altera funiculus
Ulysses scrobe defessa aut cäesis agnis Achillem evo apud Zachariam quid mystice significetur, 481.
care solebat, 529. Vita omnibus hominibus a Christo in Novo Testamento
Unguento quando comparetur divina natura quomodo denuntiata , quænam sit, 12.
oleo, 173. Unguento odoratissimo ungi præter pontifices , Vox a sacerdotibus in templo Hierosolymitano noctu
sacra munera obeuntibus ipso die Pentecostes audita pro
prophetas et reges Mosaicæ legis insiituto , nemini fas batur : Migremus hinc, 402.
1305 ORDO RERUM QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR.) 1306

ORDO RERUM
QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR.

EUSEBIUS PAMPHILI. LIBER QUARTUS. 217

DEMONSTRATIO EVANGELICA. CAPUT PRIMUM. - De occolliore secundum Salvatorem
ac Dominum nostrum quiChristiis est Dei, dispensalione,
250
Epistola nuncupatoria . CAP. II. - Quemadmodum illum ante omnem creatu
Præfalio Gallandii. ram Filium Dei fuisse dicemus. 254
LIBER PRIMUS. 13 Cap. III. — Quod non plures supremi Dei flii, sed
Proomium . unus solus de Deo Deus, jure a nobis prædicari soleat.
CAPUT PRIMUM . – Quænam et quanta in hacce tracia15 256
Lione promittantur Cap. IV . - Quod ad constilutionem 'uviversi, necessa
Cap. II. - Quinam. sitmodus coleudi Dei ex Christia ria unici Dei Filii antecessio , assignetur .
Cap. V . - Quod innumerabiles quidem fatemur esse
258
nismipræscripto . 23 creatas divinas potestates, unam vero dunlaxal ipsius Fi.
Cap. III. - Quod conditio reipublicæ Mosaicæ non fue27 lii, propter quam inducitur, imaginem Dei Patris esse,
rit omnibus gentibus conveniens. theologice demonstramus. 239
Cap. IV . - Quanam de causa, cum omnium Judæorum Cap. VI. - Quod a prima constitutione universi, occulta
oracula acceperimus, eorumdem vivendi instilulum recu quadam ignolaque ratione, Christus Dei religiosis Deo
saverimus. 42 que gratis aninis præsidet. 263
Cap. V . – Quisnam modus Novi Testamenti, cujus Cap. VII. -- Quod solis Hebræis antiquitus cognitio Dei
Christus est auctor. 43 universi prodita sil, quæ Christo seipsum exhibente per
Cap. VI. - Quænam sil ea, quæ in Novo Testamento ciperelur. 267
omnibus hominibus a Christo denuntiata est, vila . 50 Cap. VIII. - Quod sola cceli sidera et lumina reliqua
CAP. VII. - Quomodo Christus, postquam eæ quæ a gentes colerent, quæ seorsum quibusdam angelis assigna
Mose Iradila sunt, plene observavit, novæ rationis et le70 tæ sint. 270
gis introductor exslilit. Cap. IX . — De inimica ac ipsi Deo adversante potestate ,
Cap. VIII. - Quoj quæ Christianismum amplexa est 75 et eo qui in hac dominatur, el quemadmodum per hanc
vila , in duas species divisa est. 271
Cap. IX . - Quam ob causam non ut prisci illi, ila nos omne hominum seductum est genus.
Cap. X . - Quemadmodum necessario unicus Dei Filius
quoque numerosæ soboli operam damus. 78
Cap. X . - Qua de causa non ita nobis, quemadmodum ad homines transiit. 274
priscis ,incendere el sacrificare Dco terrestria permissum Cap. XI. - Quemadmodum inter homines vitam egerit .
est. 83 282
Cap. XII. - Quod usque ad eos qui antiquitus mortui
LIBER SECUNDUS. erant, leges humanitatis illum vocabant. 282
Proæmium . Quod non casu , neque temere pro Cap. XI . — Quod in ea balura , quæ nec pati, nec lædi
thelicos Hebræorum libros omni studio complexi sumus. potest, quæque incorporea est permanserit, etiam quo 283
93 tempore factus est homo.
CAPUT PRIMUM . - Quemadmodum meliora de nobis ex Cap. XIV . - Quemadmodum , renovalo homine, omni
ternis gentibus Prophetæ illorum ante venientes nuntia bus nobis æternorum bonorum spºm præbuerit. • 290
veruul. 98 Cap. XV. - Quid sibi velit, quidve stgoilicet ipse Chri
Cap. II.Quemadmodum iidem fore, utin adventu Christi, sti adventus, et quod Deus, et Dominus, et Pontiſex Dei
ejus Dei qui olim a Judæis solis cognoscebatur, cognitio universi, per prophetas Hebræorum Christus appellatus
bem el cullum omnes gentes acciperent, vaticioali sunt. est. 290
106 Cap. XVI. - Quam mullis scripluris Christus nomina
Cap. III. — Quemadmodum in vocatione gentium , quæ tim , qui a regibus et principibus el gentibus et populis
per Christum facienda erat, Judæorum gentem a ritu pro circumvenitur, et ab ipso Deo gignitur, et Filius hominis
prio, cultuque Dei cadere oportebat. 112 appellatur, gentiumque et finium lerræ accipit a Patre ,
antea sit enuntiatus. 306
in paucos eorum duntaxat, divinorum promissorum eventa Cap. XVII. - Quod etiam Jesu nomen apud priscosDei
pervenerint. 126 familiares in prelio fuerit. 526
LIBER TERTICS. 163 LIBER QUINTUS. . 333
Proæmium .
Proæmium . - Quisnam modus fuerit, quo apud He
bræos propbetæ , simul el quæ futura essent canebant,335et
CAPUT PRIMOM . - Quod prophetæ in ipso Chrislo Evan- solam veram theologiam illustrabant.
gelimentionem assumpserint. 106 Carut PRIMUM . - Quemadmodum apud Hebræos sa
Cap. II. - Quod de Christo vaticinali sunt propbelæ pientissimus Salomon , in Proverbiis növit quamdam pri
Hebræorum . 167 mogenitam Dei virtutem , quam et sapientiam Dei, et
Cap. III. – Adversus eosqui Christum Dei seduclorem 187
ejusdem sobolem appellat : sicut interim nos quoque
fuisse existirnant. eanıdem glorificamus. 350
Cap. IV . - De divinioribus Christi gestis. 195 Cap. 11. — (Sine principio ). 358
Cap . V . - Adversus eos qui non credunt Salvatoris CAP. II1. - Quod idem propheta etiam in cix psalmo
nostri discipulis , adınırabiles illius res gestasnarrantibus.
193
bis Dominum evidenter confiielur : semel, cum de eo .
Joquiluir qui et leus et Paier est ; iterum cum de eo
Cap. VI. - Contra eos qui prestigialorem putant Chri- quem ipse suum nuncupal Dominum . Et quod hunc Do
stum Dei fuisse . 223 minum ipse quoque novit genitum esse ante mundi con
Cap. VII. - Quod efficacia ipsa atque evidentia, illius stjlutionem , et quod ælernum Pairis sacerdotem , et su .
divinæ virtutis vim perspicue ostendii amaluribus verita premi Dei consessorem , similem utique opinionem in 362
hoc
tis. Oracula de Cbristo . 235 Dostræ Idei de Cbristo vræ se ferens.
1307 ORDO RERUM 1508
Isaias, prophetarum
Cap. IV. - Quod etiam Deo maximus, tur Deus, et omne genus hominum ad seipsum revocalu
plane novi! Deum esse in , idque aflirmat, sicut etiam rus. 418
nus qui Patrem in Filio, et Filium in Patre glorificamus.
370
Cap. IV. - Quod vivendus in terra diceretur, per Chris
sli ad homines adventum . 419
CAP. V. Quod Dei verbum suam habens essentiam jussu CAP. V . - Adventus Domini in terram regnumque ejus
Patris, David æque ac nos opificem universi novit ; et inter gentes, etnovum Canticum non ipsi Israel, sed gen
quod idem Dei Verbum , idem propheta ad hominum me 0841
Cap. VI. - Canticum novum , gentiumque cognitio justi9
tibus exhibendum .
delam esse missum a Patre testificatur ; el quod brevi
tempore universam terram sua doctrina impleturum ca tiæ , venturusque ipse judex universi. 422
pit. 375
Cap. VI. - Quod Isaias similiter ut David , duos, Patrem lamCap. VII. – Verbum
et salutem ad homines
animarumDei, quæ quondammissum
vexalæadoppres.
mede
et Filium , confitetur, et eorum alterum universi Opifi- sæque erant in malis. 422
, quemadmodum
cemCAP. VII. - Quod ipsi quoque credimus. 378 Cap. VIII. - Gentium quivocatio,
etiam maximus Dei servus Moses, apparens , et benedictus venit inDeusqne
nominemaniſeste
Domini.
in mundi fabricatione, cognovit Patrem Deumque uni
versi, cum altero communicantem de hominis opificio , Cap. IX. — Dominus de coelo descendens salutis hom423i
boc porro divinum e se Verbum ante didicimus. 379 num gratia, canticumque
Cap. VIII. - Quod quidem Moses bis planissime Do. Novi videlicet Testamentinovum
. super hac re canendum ,
426
minum , sine ullis involucris , theologice commendat.
379
Cap. X . -- Dei Verbum in terram missum , et brevi
lempore percurrens universos homines. 427
Cap. IX . - Quod idem Deum Verbum , significat Deum CAP. XI. — Dominus de cælo descendens, qui gentium ,
ac Dominum priusnominatum el quod in hominis forma, quæ prius illum non cognoscebant, dus exsistit, el a 417
Ju
el figura, et visum esse, et antiquis responsa dedisse daica gente seipsum est aversurus.
conscribit. 382 CAP. XII. - Deus de colo descendens, et cum homini
Cap. X . — Quod idem propheta in Jacob , manjfestius bus in terram habitans. 430
cum de quo agitur, indicat Dominum : quem sane et Cap . XIII. - De descensu de cirlo ad homines, ac de
Deum el angelum supremum Dei vocat. 383 futura in adventu ejus Judaicæ gentis rejectione, et reli
Cap. XI. - Quod etiam Jacob eum , de quo proxime quarum omnium gentium adoplione. 431
dictum est, et Deum et Dominum , præterea angelum CAP. XIV. - - Quod veniens Dei Verbum , venturum ne
similiter, ut Abraham in hominis forma contemplatur, in que moralurum caneretur a prophelis. 439
ea historia quæ sic se habet. 586 CAP . XV. - Quod lerribilis sit auditus descensus Do
Cap. XII. — Quod rursus in Jacob genitum Deum , pla mini de cælo , et facta illius cum admiratione, quodque
De ipsa oratio præ se fert. 390 cum ipse venerit, universa terra ipsius laude complebi
Gap. XII . - Quod Deus Pater, cum Mosi responderit tur, et Novi ipsius Tertamenti verbum ad omnes homines
penetrabit. 412
per angelum se patribus apparuisse , non amplius per
augelum , sed per Filium docet. 390 Cap. XVI. - Quemadmodum Dominus omnipotens
CAP. XIV . -- Quod quemadmodum patribus humana confiletur se missum , ut auferat ea, quæ vitiosa sint. 447
forma,
Verbumsicappinarispecie nubis Moysi, et cuncto populo Deus
391 Cap. XVII. - Quod ipse Dominus venturum se de colo ,
Cap. XV. - Quod angelica non fuerit natura, quæ Moy et inter homines habitaturum , gentesque ad ipsum con
si dabat responsa, sed præstantior quam ut ad angelum fugituras, canit : et quod missum se esse a Domino om 450
referri possit. 594 nipotente confitetur.
Cap. XVI. — Quod idem Dominusde alio docet,scilicet
Filio . - A decem praeceptis legis.
Cap. XVIII. -- De Domini adventu, et de iis quæ451in
394 passione ejus eventura erant.
CAP. XVII. — Quod is rursus Dominus, qui Moysi re
sponsa dabat, alium a quo erat agnoscens, Patrem uli
*cumCap.omnem
XIX . viam
- Quemadmodum ipse prophetarum Deus,
scientiæ per eam legem , quæ a Moyse
que, hanc ipsum suum Deum vocabat. 395 data est, iis quiad circumcisionem pertineni, ordinasset,
Cap. XVIII. - Quod Deum ipsi Israel visibilem esse posterioribus in terra olim conspiciendus, atque inter
467
divina docet Scriptura , quæ ipsuin Dei Verbum significat homines versaturus canitur.
398 Cap. XX. -- Quemadmodum Christus in Ægyptum itu
CAP. XIX . - Quoi Dei Verbum , quod Moysi non secus rus canebatur, et quaecunque in adventu ejus futura fue
rant. 467
atque antiquis patribus dabat responsa, etiam Jesu Movsis
Sucoessori in hominis forma, visus est. 398 Cap. XXI. – Bonorum promissio ad eam , quæ prius
Cap. XX. — Qiiod similiter ipsi Job , quemadmodum desprla erat, ex gentibus collectam Ecclesiam , et ad al
ratribus ipse Opifex universi Deus Verbum , et respon - flictas vexalasque animas manilestus Dei adventus, et
disse, el oculis visus esse dicitur. 399 salutares miraculorum prodigiorumque ostentationes.
Cap. XXI. - Quod duas personas etiam propositus
agnoscit psalmus. 402
CAP. XXII. - De Deo Verbo el Patre, sicut de Domino. Cap. XXII. - Quemadmodum primum sempiternumque
Dei Verbum , ipse universi Upifex a Domino Patre etiam
403 nunc se missum esse confitetur. 478
CAP. XXIII. – De Salvatore nostro, sicut de Domino , Cap. XXII. - Quemadmodum ipse Dominus Judrorum
et de Palre, sicut de Deo : et de Judæorum genlis ever gentem redarguil, eo quod venturum ipsum suscepturi
sione.
Cap. XXIV. - De duobus Dominis, Patre scilicet403et non sint,neque vocanli sibiauscullaturi, et quæ passurus
sit ab eis. 478
CAP. XXV. – Quemadmodum Deus Verbum , cum 406sit
Filio, et gentium vocatione. Cap. XXIV . - Quemadmodum ipse qui in propbetjs
olim canebat Dominus, venturus ad homines, et ipsis
Dominus,missum se a Patre confitetur. 406 oculis inspiciendus, et a gentibus cognoscendus, exspe
CAP. XXVI. – Idem , iterum de vocatione gentium . ctarelur. 479
406 Cap. XXV. - Quod rursus Dominus, ipsum plane Dei
CAP. XXVII. - Quod rursus Dominus de alio quodam , Verbum , venturus et gentes congregalurus caneretur.
constat autem quod de Patre suo loquitur. 407 485
LIBER SEPTIMUS. 483
et eumdem Dominum omnipotens Deus vocat. 407 Proæmium . 485
Cap. XXIX . - Quod solem justitiæ Christum , ipse uni
410 CAPUT PRIMUM . --- Quisnam modus accessus Domini ad
versi Deus nominat.
Cap. XXX. - Quemadmodum Deus Verbum , ad Patrem homines. 487
deprecationem emittit, gentium conversionem futuram Cap. II. - De Joco ubi esset oriturus is Deus, quem
significans. 410 prophetæ nuntiarunt : et quemadmodum de Beihlehem
regione Palæstinæ procedet a seculo præexsistens piorum
LIBER SEXTUS. 411 gentis princeps, el quemadmodum ille Dominus ducturus
Proæmium . 411 divinatur eos qui ab ullimis usque terræ finibus in eum
CAPUT PRIMUM . – Dei ad homines adventus ostenditur, crediderint. 535
item vocatio gentium . 414 Cap. III. - Ex qua genie et ex qua Judæorum tribu
progressurus Christus prædicebatur. 551
Cap. II. - dscensus Dei qui prius descenderat : ac LIBER OCTAVUS. 567
deinceps vocalio cunclarum gentium , quæ unum el solum 567
Deuin erant cognituræ . 413 Prommium .
Cap. III. - Quod manifeste ad homines venturus dici CAPUT PRIMUM . -- Quibus temporibus Christus ad homi
 1309 QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR. 1310
des advenerit. Quemadmodum et quibus temporibus re
gnum apud Hebræos defecerit, iisdem gentium instabit
Fragmentum libri xv Demonstrationis evangelicæ . 791
exspectaljo : quod sane etiam factum est sub ipsum Sal LIBER CONTRA HJEROCLEM . 793
vatoris nostri adventum . 574
Cap. II. - Quemadmodum post annorum spatium EUSEBII EXEGETICA.
septies LXX quæ summa efficitur CDXC annorum , cum
Christus hominibus se videndum præbuerit, prophetiæ
quæ apud Judæos exstabant, et quod antea apud eosdem
De curis Biblicis Eusebii.
celebre , clarumque erat sacerdotium , dissolvetur, et ipsi DE NOMINIBUS HEBRAICIS . 82
quidem diluvii cu usdam instar assiduis obsidionibus ca
ptivi fient, sacrum autem ipsorum templum extremam QUÆSTIONES EVANGELICÆ .
vastationem patietur. 595
Cap. III. – Signa hæc temporum descensus Domini ad
homines futura canit propheta, extremum rituum atque
Monitum . 877
institulorum , quæ apud Judæos cum veneratione serva QUÆSTIONES AD STEPHANUM . 879
bantur, interitum agnilione ejus Dei quia prophetis ven
lurus denuntiabatur, pacem omnium gentium profundissi
mam . 634 I. — Cur evangelistæ Josephi, non autem Mariæa7,87ge9
nus scribant.
Cap. IV . - Signa temporum Dei ad homines adventus,
el vocatio gentium , extremaque urbis Jerusalem eversio Cur alter
II. - deducat
. exorsus evangelista
genealogiam autem abinferne
; altersuperne Abrahamo
sub
638 neque in Abrahamo sistat, sed ad Adamum ac
Cap. V. - Signa temporum adventus Domini : Ægy grediatur;
ptiorum agnitio Domini prophetarum . Deum usque deveniat. 892
646 III. - Quomodo Matthæus a Davide ejusque successore
LIBER NONUS. 649 Salomone ad Jacobum et Josephum prosapias deducat :
Proæmium . 649 Lucas antem a Davide atque Nathane atque a liberis hu
jus
nealogiam et Josephum , contraria Mallbæo ratione ge
ad Helimscribens.
CAPUT PRIMUM . - De rebus secundum humanam ab illo 894
assumplam naturam gerendis, et de stella quæ in ortu
Salvatoris nostriapparuit. IV . – Africanisuper genealogia quæ in sacris Evange
631 liis est. 899
Cap. II. - Quemadmodum Dominus insistens illud quod V . - Cur Mallhæus ante Abrahamum ponat Davidem
de sancta Virgine assumpsit corpus, venturus in Ægyptum in Christi genealogia dicens : « Liber generationis Jesu
et secundum verba, et secundum sententiam prædictus Christi, glii Davidis, filii Abrahami. I 902
est, omnisque in ejus adventu everlenda gentium super VI. — Cur Mattbæus posi Davidem ad consectaneos
stilio . sed transiliat Abraha
Cap. III. - Quemadmodum Christus in Ægyptum ven- 657 generisnonsuccessores
mum , tamen ad non veniat,
Adamum , neque ad alium adquemlibet
fuerit.
Item reversurus
IV . – illinc
Cap. atque
turus, prædictus
de illo quo dic
d tum est : « Æg Ex 659
: ex antiquis Deo dilectis hominibus.
VII. — Cur Thamara facta mentione , nullam praete903
plo vocavi Filium meum , , et de Herode rege, et eveyr
sione regni Judæorum . mulierem commemoraverit Mallhæus factorum laude il
rea
Cap. V . - De Joannis in deserto prædicatione. 663
667 lusVII 906
trem. .— Cur uxoris Uriæ meminerit in genealogia evan
Cap. VI. - llem de solitudine, ipsoque nominatim gelista. 911
Jordane fluvio, apud quem Joannes baptizabat. 671 IX . - Cur Ruthæ meminerit evangelista. 915
Cap. VII. — De Christi post baptismum tentatione . X . - Cur Joacinum nomine Jechoniæ appellaverit
674
CAP. VIII. - DeGalilæa gentium , in qua Salvator no evangelista. 918
XI. - Cur evangelista utator distinctionibus in genea
ster maximam suorum miraculorum partem edidit, et de logia , haud simul conlexens generationes ab Abrahamo
apostolorum ipsius vocatione. 682 ad Christum quadraginta duas, sed dividens successio
Cap. IX . - De apostolorum vocatione. 686 922
Cap. X . — De prophetica lectione, quam ipse Dominus nesxil.
per -eaCuir
quecum
scribit segmenta
a Davidis .
temporibus usque ad Jecho
noster in conventu Judæorum exhibuit. 687 niam seu adgenerationes captivitalem septemdecim
Babylonicam quatuordecim reges.
Cap . XI. — De novæ legis in Evangelio Christi sanclio fuerint, dicat evangelista
ne .
Cap. XII. - De ambulatione Christi in mari. 690
694 XIII. - Cur cum a Jechonia ad Josephum duodecim 922in
Cap. XIII . – De rebus ab ipso admirabi.ibus gestis. genealogia sint, evangelista quatuordecim rursus dicat.
695
CAP. XIV . - De signis et prodigiis quæ edidit. 699 XIV . — Cur fabriGlius Servalor noster maluerit quam 926
Cap . XV. - De enuntiando aut indicando, dum miracu - nobilis alicujus illustrisque viri videri. 927
la ederetChristus. 702 XV. - Quonam pacto dicatur Jesus super Davidis thro
Cap. XVI. – De eo quod Judaicus populus in ipsum num sedisse. 927
crediturus non esset. XVI. — , Qui Malthæus
Cap. XVII. – Quemadmodum super pullo sedens Hie Ægyptum
rosolyma ingressurus oraculo dicatur.
Lucasfit autem
ut Bethlehemo
Hierosolyma quidem
atque inde Nazarein
707 thum a parentibus delatum narret Jesum . 931
Cap. XVIII. – De acclamatione , Hosanna filio David .
QUAESTIONES AD MARINUM . 937
LIBER DECIMUS. 715 1. - Quomodo apud Matthæum videatur Servator sero
Proæmium . 715 Sabbalorum resurrexisse , apud Marcum autem mane una
CAPUT PRIMUM . - De Juda proditore , et iis qui cum Sabbatorum . 938
eo insidias adversus Salvatorem nostrum construxere . - Quomodo resurrectionem
sero11 . Sabbatorum Magdalena, quæ viderat,
secundumeademMatthæum
secun
718 dum
CAP . II. - Item de Juda et de iis qui cum eo adversus ti. Joannem stans flebat apudmonumentum una Sabba
Christum conjurationem fecerunt. 729 939
Cap. JII. - Item de Juda, et de suſpecto in locum ejus III. - Quomodo quæ secundum Matthæum sero Sabba
apostolo , et de gente Judaica. torum Magdalena cum altera Maria teligit Servatoris pe
733 des,
*Cap. IV . - Jlemn de Juda et argenteis quibus Domi · Nolime eadem mane una Sabbati secundum Joannem audivit
num prodidit, deque rejectionc apud Judæos , lam eo IV . - tangere.
De sepulcro et de repugnantia apparente. 951 947
rum qui imperabant, quam eorum quibus imperabalur.
CAP. V. - llem de Juda nominalim . 742 SUPPLEMENTA Quæstionum ad Slephanum . 957
751
Cap. VI. — De solis defectu, qui in jpsa Salvatoris SUPPLEMENTA Quæstionum ad Marinum . 983
nostri passione accidit, et
interitu . de extremo Judaicæ gentis SUPPLEMENTA minora Quæstionum ad Marinum .
751
Cap. VII. – Item de solis defectu , et de tempore salu ECLOGÆ PROPHETICÆ . 1007
taris Passionis . 755
Cap. VIII. — De iis quæ in ipsa salutari Passione facta
sunt.
Monitum . 1017
758 Liber primus. 1021
1311 ORDO RERUM . 1312
Liber secundus. 1089 CANONES DECEM HARMONIE EVANGELIORUM .
Liber lerlius , 1113
Monitum .
Liber quartus. 1191 1273
FRAGMENTA de vitis prophetarum . 1261 Eusebii epistola ad Eucarpium . 1275
FRAGMENTA ex libro Eusebii deperdito cui litulus : CANONES . 1277
Generalis elementaria introductio . INDEX ANALYTICUS ad libros De demonstratione evangeli
1271 ca. 1 291

FINIS TOMI VICESIMI SECUNDI

Imprimerie MIGNE, au P