TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ DERSİ VİZE NOTLARI

Doç.Dr. A.Faruk Levent

Eğitim; bireyin kendi yaşantısı yoluyla davranışlarında kasıtlı ve istendik değişme
meydana getirme sürecidir.
Eğitim 5 temel öğeye sahiptir:
1. AMAÇ
2. DAVRANIŞ
3. YAŞANTI
4. SÜREÇ
5. İSTENDİK
Eğitimin çok yönlü bir girişim oluşu ve örgütlerin çok gruplu bulunuşu, bu örgütlere
sistem yaklaşımını zorunlu kılmaktadır (Bursalıoğlu, 1978). Kuşkusuz, sistemci görüşler,
genel yönetime olduğu kadar eğitim yönetimine de yeni bir anlayış getirmiş ve eğitim
kurumlarının açık bir toplumsal sistem olarak incelenmesine yol açmışlardır (Kaya, 1979).
EĞİTİM SİSTEMİNİN TANIMI
Eğitim sistemi; eğitim kurumunun gerektirdiği görevleri gerçekleştirmek üzere
kurulmuş toplumsal birimler olarak tanımlanabilir.
EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
Eğitim sisteminin kendine özgü özellikleri üç düzeyde açıklanabilir:
1. Üst Sistemler
2. Aracı Üst Sistemler
3. Temel Sistemler
1. ÜST SİSTEMLER: Bakanlık merkez örgütünü, Yükseköğretim Kurumunu ve
Üniversiteler arası kurulu kapsar.
2. ARACI ÜST SİSTEMLER: İl ve ilçe eğitim örgütlerini, yurtdışı temsilciliklerini ve
üniversite rektörlüklerini kapsar.
3. TEMEL SİSTEMLER: Okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim okullarını, yaygın eğitim
ve hizmet içi eğitim merkezlerini, fakülteleri, enstitüleri, yüksekokulları ve bunlara benzer
eğitim kuruluşlarını kapsar.
EĞİTİM SİSTEMİNİN AMACI
Eğitim sisteminin amacı, etkili (verimli, dirik, sağlıklı ve eğiticilerin işten doyumunu
sağlamış) olarak yaşamını sürdürmektir. Eğitim sistemi yaşamını sürdürebilmek için eğitime
ilişkin hizmet, düşünce (bilgi) ve mal üretir.
a) Üst sistemlerin amacı, ülke düzeyinde eğitim sisteminin etkili işlemesi için yönetim
kararları üretmektir.
b) Aracı üst sistemlerin amacı, üst sistemlerin gönderdiği yönetim kararlarını temel
sistemlere ulaştırmak için etkin bir aracılık ve güçlendirme hizmeti ile kendi sınırları içinde
yönetim kararları üretmektir.
c) Temel sistemlerin amacı ise eğitime gereken hizmetleri, malı ve düşünceyi (bilimsel
bilgiyi) üretmektir. Eğitim sistemini yaşatan ürün, temel sistemlerde üretilir.
 EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖĞELERİ
1. GİRDİ (input): Sistemin yaşamını sürdürebilmesi için çevreden aldıkları. Eğitim
sisteminin girdileri:
a) Sermaye girdisi: Bina, arazi, derslik, laboratuvar, araç ve gereçler gibi.
b) Emek girdisi: Öğrenciler, yöneticiler, öğretmenler, rehberlik elemanları.
c) Teknoloji girdisi: İlk iki girdinin kalitesini iyileştiren etkenler.
2. İŞLEME: Sistem, öğrencileri aldığı diğer girdiler yardımıyla eğitir/öğrenmiş kılar.
3. ÇIKTI (output): Sistemin çevreye verdiği ürün. Eğitim sisteminin çıktıları:
a) belli davranışlarla donanmış mezunlar
b) konferanslar
c) yayınlar
d) expertiz (bilirkişi) hizmetleri
e) sağlık hizmetleri (üni. hastaneleri)
4. ÇIKTININ GİRDİYE DÖNÜŞÜMÜ: Sistem, çıktılarının bir kısmını kendisi
kullanır.
5. GİRDİNİN GİDEREK ARTMASI GEREKLİLİĞİ: Nedeni, girdilerin
aşınmasıdır.
Sermaye girdisinde;
 teknolojik aşınma (eskime)
 ekonomik aşınma (demode olma)
Emek girdisinde;
 meslekten ayrılma veya emekli olma
 bilgilerin eskimesi
6. FEED-BACK (geribildirim): Sistem, çıktılarının niteliği konusunda sürekli bilgi
edinmek ister.
7. AYIKLAMA: Sistem, girdilerini seçerek alır.
8. DENGELEME-DURULMA SARMALI:
sorunları çözme gayreti sorunların çözümü

sorunlarla yeniden karşılaşma denge ve durulmaya geçiş

9. ÇEVRE: Sistemin çıktılarını gönderdiği ortam / komşu sistemler

EĞİTİM SİSTEMİNİN ÇEVRESİ

Eğitim sisteminin çevresi tüm ülkedir. Eğer bir eğitim sistemi öğrenci, teknoloji, araç-
gereç alışverişi içindeyse başka ülkelerin ilgili sistemleri de eğitim sisteminin çevresi
içindedir.
 a) Üst sistemlerin çevreye uyarlanabilmesi için etkili çalışan uyarlama alt sistemlerini
kurmaları gerekir.
b) Aracı alt sistemlerin, kendilerine bağlı temel sistemleri çevrelerine uydurmaları
açısından iki görevi vardır. Birinci görevi, kuracakları uyarlama alt sistemleri ile temel
sistemlere eğitim programlarını geliştirecek bilgileri ve teknolojileri ulaştırmak; ikinci görevi
temel sistemlerin çevre araştırması ve teknoloji yenilenmesini yapmalarına imkân
sağlamaktır.
c) Temel sistemler, asıl çevresine uyarlanacak olanlardır. Temel sistemlerin ürettiği
eğitimin nitelikli olabilmesi, bilimsel bulgulara, yeni teknolojilere ve en önemlisi de
çevresinin gereksinimlerine uygun olmasına bağlıdır. Çevresini yeterli düzeyde tatmin
edemeyen bir sistem etkililiğini yitirir. Böylece yaşasa bile topluma yararlı bir eğitim
üretemez.

EĞİTİM SİSTEMİNİN ALT SİSTEMLERİ

Eğitim sistemini oluşturan üst, orta ve alt düzeylerdeki her örgütün, kendine özgü
üretimini yapan; örgüt için gereken girdileri alan ve çıktıları çevresine uyarlayan; örgütün
yaşamasını sürdüren ve örgütü yöneten alt birimleri ve bölümleri vardır. Bunlar eğitim
örgütünün alt sistemleridir.
Üst Sistemlerin Alt Sistemleri: Yönetsel kararları üreten; girdileri alan, çıktıları
çevreye veren; yaşamalarını, çevreye ve çağdaş teknolojiye uyarlamalarını sağlayan; yöneten
ve denetleyen birim ve bölümlerdir.
Aracı Üst Sistemlerin Alt Sistemleri: İçinde bulunan daire, şube, şeflik, amirlik gibi
değişik isimlerle anılan birim ve bölümlerdir. Bunlar aracı alt sistemlerin girdilerini alır, işler
ve çıktıya dönüştürürler.
Temel Sistemlerin Alt Sistemleri: Eğitim sistemi için yaşamsal önemdedir. Çünkü
temel sistemler eğitim sisteminin varoluş nedeni olan eğitimi üretirler.
Okulun 5 tür alt sistemi vardır:
1. Üretim alt sistemi
2. Alışveriş alt sistemi
3. Uyarlama alt sistemi
4. Yaşatma alt sistemi
5. Yönetim alt sistemi

1. Üretim Alt Sistemi: Okulun varoluş nedeni olan eğitim hizmetlerini üretmektir.
Okulun üretim alt sistemleri eğitim yapıldığı yerlerdir.
Okulun ürettiği eğitim hizmetleri, eğitim programlarına göre öğrencilerini yetiştirmek
için yaptığı çalışmalardır.
Okul; bazen velilerin, çevre halkının eğitim gereksinimlerini de karşılar. Bazense okulda
öğretmenlere ve yöneticilere yönelik hizmet-içi eğitim faaliyetleri düzenlenir.
Okulda üretim işlemini yerine getirmeye yarayan birçok yer vardır. Derslik, laboratuvar,
konferans salonu vb. Bunların her biri okulun üretim alt sistemidir.
 2. Alışveriş Alt Sistemi: Okul yaşamını sürdürebilmek için girdiler alır, çıktılar verir.
Bu süreci işleten alt sistemlere alışveriş alt sistemidir.
Alış alt sistemleri; okula öğrencileri, öğretmenleri, eğitim araç-gereçlerini ve yönetim
teknolojisini vb. alan bölüm ve birimlerdir.
Okulun veriş alt sistemleri, ürettiğini dış sistemlere, topluma, velilere sunan, satan,
gönderen bölüm ve birimlerdir. Bunlar, okulun eğittiği kişilerin okuldan çıkma işlerini
yürütür; okulun ürettiği bilgileri dışarıya yayar. Böylece okula yeni girdilerin alınmasını
sağlar.
3. Uyarlama Alt Sistemi: Okulu çevresine açan; okulun çevresini izlemesini sağlayan;
okulun çevresinin etkisini taşıyan bölüm ve birimler uyarlama alt sistemleridir. (AR-GE
Birimi)
- Toplum için eğitim hizmeti üreten bir okul, çevresindeki değişimleri bilmek ve kendini
bu değişimlere uyarlamak zorundadır.
- Eğitimdeki yenileşmeleri okula getirmektir.
- Okulda eğitim araştırmaları yaparak bilgi üretmek, yapılan araştırmaları eğitim
sorunları için kullanmaktır.
4. Yaşatma Alt Sistemi: Okulu sürekli var olmaya, yaşamını sürdürmeye yönelik
olarak çalışan alt sistemlerdir. Yaşatma alt sistemleri, okulun can ve mal varlığını koruyan
bölümler ve birimlerdir.
Okulun var olması, yaşaması için öğrenciye, öğretmene, okul binasına ve eğitim
araçlarına gereklilik vardır. Okulu yaşatmanın anlamı, okulun var olması için gereken öğeleri
okulda tutmak ve çalıştırmaktır.
5. Yönetim Alt Sistemi: Okulu, bütün alt sistemleriyle bir bütün olarak işleten;
amaçlarına yönlendiren; eğitimin amaçlarını gerçekleştirmesini sağlayan okulun yönetim alt
sistemleridir.
- Okulun bir müdürü ve müdür yardımları vardır.
- Her öğretmen eğitim yaparken sınıfını yönetir.
- Okulu denetleyen bir mekanizma vardır. Müdürler ve müfettişler, okulun amaçlarına
uygun çalışıp çalışmadığını denetler.
- Okulda bir disiplin mekanizması vardır.
- Okul-aile birliği, çeşitli dernekler vb.
- Zümre başkanları, koordinatörler (LGS, LYS Koordinatörleri)

EĞİTİM SİSTEMİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR

1. Eğitim ve Reform
Eğitim reformları bir ülkenin eğitim siteminde yapılan değişikliklerdir. Eğitim
politikalarının belirlenmesinde hem eğitim sisteminde hem de siyasal, ekonomik, kültürel ve
bunun gibi alanlarda yapılan reformların göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
2. Siyasal Sistemlerin Eğitime Etkisi
Siyasal sistem ile eğitim sistemi arasında sıkı bir etkileşim vardır. Örneğin ABD’deki
eğitim sistemi rekabete dayalı kapitalist sistemin taleplerine cevap verecek şekilde
yapılanmaktadır. Diğer taraftan kolektif, rekabetçi bir siyasal düzene sahip olmayan eski
SSCB’de eğitim uygulamaları daha az rekabetçi kolektif bir sistemin ihtiyaçlarına cevap
verecek şekilde yapılanmaktaydı. Bu örnekler, eğitim sistemlerinin anlaşılabilmesi için siyasal
sistemlerin de incelenmesi gerektiğini göstermektedir.
3. Eğitimin Kontrolü ve Yönetimi
Eğitimi kimlerin denetlemesi ve yönetmesi, eğitim için kimlerin vergi ödemesi gerektiği
her ülkenin kendi tarihi ve felsefesine göre cevaplandırmaya çalıştığı sorular olmuştur. Ana-
babalar ve çocuklar, ana-babalar ve kilse-cami, aileler ve bölgesel topluluklar, siyasal partiler
ve devlet, yerel ve merkezi birimler arasındaki ilişkiler, eğitim kurumları için düşünülen
organizasyon biçimi tayin etmede önemli rol oynarlar. Ülkenin benimsediği düşünsel temeller
de eğitimin nasıl yönetileceği konusunda etkilidir.
4. Milli Birlik Duygusu
Her ülkeye göre değişen milli birlik anlayışıyla eğitim arasında çift yönlü bir ilişki söz
konusudur. Milli birliğin yapısı eğitim uygulamamalarını etkilerken diğer taraftan eğitim de
istenilen doğrultuda bir milli birlik duygusunun oluşturulmasında rol oynayabilir. Örneğin,
ABD’de Amerikalılık bilincinin oluşmasında eğitimin etkin bir rolü vardır. Bu durumda
eğitim siteminin iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için sistemle yakın ilişkide olan milli bilinç
anlayışının da irdelenmesi gerekmektedir.
5. Coğrafi Etkenler
Coğrafi yapı ile eğitim uygulamaları arasında yakın bir ilişki vardır. Örneğin,
Avustralya örneğine göz atmak gerekirse Avustralya da tarıma dayalı bölgeler birbirinden
uzak büyük çiftliklerden oluşmaktadır. Bu çiftliklerde küçümsenmeyecek sayıda eğitim
ihtiyacı olan çocuk olmasına rağmen okulların bulunmaması önemli bir sorundur. Bu
bölgelerde eğitim daha çok radyo ve TV yolu ile çözümlenmektedir. Aynı amaçla çiftliklerde
bulunan çocukların eğitim ihtiyacı gezici öğretmenlik sistemiyle de karşılanmaktadır.
6. Demografik Etkenler
Nüfusun yaş dağılımları, cinsiyet, doğum ve ölüm oranları açısından sahip olduğu yapı,
eğitim hizmetlerinin sunulmasıyla yakından ilişkilidir. Bu nedenle, bir ülkenin eğitim
sistemini tahlil ederken demografik yapının da incelenmesi gerekmektedir.
7. Dil Etkisi Etkeni
Yazılı dil veya konuşma dilinden kaynaklanan sorunlar eğitim uygulamalarını yakından
etkilemektedir. Örneğin semboller örgüsü Çin Dili, Çin’deki eğitim uygulamalarını doğrudan
etkilemektedir. Çince’de her kelime için bir sembol vardır. Hindistan’da 13’ü edebi olarak
kullanılan 140’dan fazla dil vardır. Diğer taraftan Türkiye gibi birçok ülkede de dilde
sadeleşme, eski yeni ikilemi, yabancı kelimeleri atma gibi sorunlarını yakından
etkilemektedir.
8.Dini Etkenler
Bütün inançlarda ibadet yapılan mekânlar eğitim etkinliklerinin de yapıldığı yerler
olmuşlardır. Eğitim olgusu hala bir takım dibi inanışlar ve uygulamalarla yakından ilişkilidir.
Din ve eğitim ilişkisini yönetim alanında da görmek mümkündür. Din çocukların yaşına göre
neleri öğrenmesi gerektiğine bile etki etmektedir. Örneğin İslam dininin çocuklarla ilgili
birçok ilkesi ergenliğe ulaşmak çerçevesinde biçimlenir.
9. Irksal Etkenler
 Bir ülkedeki ırksal yapı o ülkenin sahip olduğu eğitim sisteminde oldukça etkilidir.
Örneğin çok sayıda etnik unsurdan oluşan Rusya’da her milletin kendi dilinde eğitim sunma
hakkına sahiptir.
10. Sosyal Sınıf Etkenleri
Toplumların sosyal sınıf anlayışına göre yapılananmış olması veya sınıfçılık anlayışının
toplum düzeninde etkili olması eğitimi direkt olarak etkileyecek bir unsurdur. Örneğin
Hindistan’da dünyaya yeni gelen bir çocuğun toplumdaki statüsü anne ve babasının ait olduğu
sınıfa bağlı olmaktadır.
11.Teknolojik Etkenler
Teknolojik gelişmelerin eğitim politikalarında etkisi büyüktür. Örneğin bilgisayarların
yaygınlaşması eğitimde yeni bir çığır açmıştır. Hatta öyle ki daha öğretmenlerin yaptığı
birçok işi teknolojik araçlarla yapmak günümüzde mümkün kılınmaktadır.
12. Ekonomik Etkenler
Ekonomik yapıdaki değişmelerin ilk etkileyeceği kurumların başında eğitim gelir.
Örneğin tarıma dayalı veya sanayiye dayalı toplumların eğitim talebi ve şekli farklı olacaktır.
Ayrıca ekonomideki iyileşme eğitim uygulamalarına yeni kaynaklar açacaktır.

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ

Türkiye’de eğitimi örgütleyip yerine getirme ve yayma işinden birinci derecede sorumlu
kuruluş M.E.B.’dır. Bu bakanlık, bu görevi merkez ve taşra örgütleri şeklinde yapılandırılmış
birimlerince yerine getirir.
Merkez örgüt, üst düzeyde karar ve yürütme organıdır. Eğitim politikası ve eğitim
planlamasına ilişkin tüm kararlara burada alınır.
Merkez örgütün başı Milli Eğitim Bakanıdır. Bakana eğitim politikasının ve planının
oluşturulmasında, müsteşar, bakana bağlı kurullar, genel müdürlükler ve daire başkanlıkları
yardım eder.
Bakanlık merkez teşkilatı; Bakanlık Makamı, Talim ve Terbiye Kurulu, ana hizmet
birimleri, danışma ve denetim birimleri ile yardımcı birimlerden oluşur.
Bakan: Bakanlık hizmetlerini mevzuata, hükümetin genel siyasetiyle milli güvenlik
siyasetine, kalkınma planlarına ve yıllık programlara uygun olarak yürütmekle ve Bakanlığın
faaliyet alanına giren konularda diğer bakanlıklarla ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu
sağlamakla görevlidir.
Bakan Yardımcısı: Bakanın yardımcısı olup, bakanlık hizmetlerini Bakanlığın amaç ve
politikalarına, kalkınma planlarına, yıllık programlara ve mevzuat hükümlerine uygun olarak
Bakan adına düzenler ve yürütür.
Talim ve Terbiye Kurulu
a) Eğitim sistemini, eğitim plan ve programlarını, bütün ders araç ve gereçlerini
araştırmak, geliştirmek ve uygulama kararlarını onaylatmak üzere Bakanlık Makamına
sunmak,
b) Bakanlık birimlerince hazırlanan öğretim programları ile ders kitapları, yardımcı
kitaplar, öğretmen kılavuz kitapları, bilgi işlem yapraklarını incelemek, geliştirmek ve
uygun görülenleri karara bağlamak,
 c) Eğitim ve öğretimi geliştirme ve değerlendirme ile ilgili görev ve hizmetleri
yürütmek,
d) Yurt içi ve yurt dışı eğitim hareketlerini takip etmek ve değerlendirmek,
e) Programlara göre ders veya yardımcı ders kitaplarını hazırlamak, hazırlatmak veya
satın almak,
f) Satın alınması veya imal edilmesi öngörülen eğitim araç ve gereçlerini eğitime
katkıları ve ekonomik yönden incelemek, uygun görülenleri ilgililere bildirmek,
g) Bakanlık birimlerince hazırlanan eğitim ve öğretimle ilgili kanun tasarılarına, tüzük
ve yönetmeliklere, gerektiğinde Hukuk Müşavirliğinin de görüşünü alarak son şeklini
vermek ve ilgili makamlara sunmak,
h) Yasama organı üyelerince veya diğer bakanlıklarca hazırlanan eğitim ve öğretime
ilişkin kanun teklif ve tasarıları hakkında Hukuk Müşavirliğine görüş bildirmek,
ı) İlköğretim ve ortaöğretim kademesinde yurt dışı eğitim kurumlarından alınmış
diploma ve öğrenim belgelerinin derece ve denkliklerini tespit etmek,
j) Yabancı ülkelere gönderilen öğretmen ve öğrenciler için esas olacak öğretim
planlarını incelemek,
k) M.E. Şurasının sekreterlik görevini yürütmek,
l) Bakanın onayından sonra kurul kararlarının yürürlüğe konulması ile ilgili işlemleri
yapmak.

Anahizmet Birimleri
a) Temel Eğitim Genel Müdürlüğü,
b) Ortaöğretim Genel Müdürlüğü,
c) Meslek ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü,
d) Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü,
e) Din Öğretimi Genel Müdürlüğü,
f) Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü
g) Yükseköğretim ve Yurt Dışı Eğitim Genel Müdürlüğü,
h) Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü,
i) Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
j) Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
k) Bilgi İşlem Daire Başkanlığı,
l) Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü,
m) Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü,
n) Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü,
o) Strateji Geliştirme Başkanlığı
p) İnşaat ve Emlak Daire Başkanlığı.
 TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YASAL DAYANAKLARI (MEVZUAT)
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Eğitim
Anayasada eğitimle doğrudan ilişkili yedi madde bulunmaktadır. Bu maddeler Din ve
Vicdan Hürriyeti (madde 24), Bilim ve Sanat Hürriyeti (madde 27), Eğitim Öğretim Hakkı ve
Ödevi (madde 42), Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları (madde 62), Yükseköğretim
Kuruluşları (madde 130), Yükseköğretim Üst Kuruluşları (madde 131), Yükseköğretim
Kurumlarından Özel Hükümlere Sahip Olanlar (madde 132) konularını içermektedir. Bu
maddeler aşağıda güncellik ve eğitimle doğrudan ilgililik ölçütüne göre özetlenmiştir:
Din ve Vicdan Hürriyeti
MADDE 24- Herkes, vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. İbadet, dinî âyin
ve törenler serbesttir. Kimse, ibadete, dinî âyin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve
kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dinî inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve
suçlanamaz.
Din ve ahlâk eğitim ve öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din
kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında
yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de
kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.
Bilim ve Sanat Hürriyeti
MADDE 27- Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve
bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi
MADDE 42- Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.
Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim
esaslarına göre, devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve
öğretim yerleri açılamaz.
Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.
İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında
parasızdır.
Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, devlet okulları ile erişilmek
istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir.
Devlet, maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri
amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel
eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.
Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili
faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.
Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana
dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı
diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla
düzenlenir. Milletlerarası antlaşma hükümleri saklıdır.
 Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları
MADDE 62- Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin,
çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması,
anavatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken
tedbirleri alır.
Yükseköğretim kurumları
MADDE 130-131-132- Çağdaş eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde
milletin ve ülkenin ihtiyaçlarına uygun insan gücü yetiştirmek amacı ile; ortaöğretime dayalı
çeşitli düzeylerde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak, ülkeye ve
insanlığa hizmet etmek üzere çeşitli birimlerden oluşan kamu tüzelkişiliğine ve bilimsel
özerkliğe sahip üniversiteler devlet tarafından kanunla kurulur.
Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile
vakıflar tarafından, devletin gözetim ve denetimine tâbi yükseköğretim kurumları kurulabilir.
Kanun, üniversitelerin ülke sathına dengeli bir biçimde yayılmasını gözetir.
Üniversiteler ile öğretim üyeleri ve yardımcıları serbestçe her türlü bilimsel araştırma ve
yayında bulunabilirler. Ancak, bu yetki, devletin varlığı ve bağımsızlığı ve milletin ve ülkenin
bütünlüğü ve bölünmezliği aleyhinde faaliyette bulunma serbestliği vermez.
Üniversiteler ve bunlara bağlı birimler, devletin gözetimi ve denetimi altında olup,
güvenlik hizmetleri devletçe sağlanır.
Kanunun belirlediği usul ve esaslara göre; rektörler Cumhurbaşkanınca, dekanlar ise
Yükseköğretim Kurulunca seçilir ve atanır.
Üniversite yönetim ve denetim organları ile öğretim elemanları; Yükseköğretim
Kurulunun veya üniversitelerin yetkili organlarının dışında kalan makamlarca her ne suretle
olursa olsun görevlerinden uzaklaştırılamazlar.
Üniversitelerin hazırladığı bütçeler; Yükseköğretim Kurulunca tetkik ve onaylandıktan
sonra Millî Eğitim Bakanlığına sunulur ve merkezî yönetim bütçesinin bağlı olduğu esaslara
uygun olarak işleme tâbi tutularak yürürlüğe konulur ve denetlenir.
Yükseköğretim kurumlarının kuruluş ve organları ile işleyişleri ve bunların seçimleri,
görev, yetki ve sorumlulukları üniversiteler üzerinde devletin gözetim ve denetim hakkını
kullanma usulleri, öğretim elemanlarının görevleri, unvanları, atama, yükselme ve
emeklilikleri, öğretim elemanı yetiştirme, üniversitelerin ve öğretim elemanlarının kamu
kuruluşları ve diğer kurumlar ile ilişkileri, öğretim düzeyleri ve süreleri, yükseköğretime giriş,
devam ve alınacak harçlar, devletin yapacağı yardımlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza işleri,
malî işler, özlük hakları, öğretim elemanlarının uyacakları koşullar, üniversitelerarası
ihtiyaçlara göre öğretim elemanlarının görevlendirilmesi, öğrenimin ve öğretimin hürriyet ve
teminat içinde ve çağdaş bilim ve teknoloji gereklerine göre yürütülmesi, Yükseköğretim
Kuruluna ve üniversitelere devletin sağladığı malî kaynakların kullanılması kanunla
düzenlenir.
Vakıflar tarafından kurulan yükseköğretim kurumları, malî ve idarî konuları dışındaki
akademik çalışmaları, öğretim elemanlarının sağlanması ve güvenlik yönlerinden, devlet
eliyle kurulan yükseköğretim kurumları için Anayasada belirtilen hükümlere tâbidir.
Yükseköğretim kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek,
denetlemek, yükseköğretim kurumlarındaki eğitim - öğretim ve bilimsel araştırma
faaliyetlerini yönlendirmek bu kurumların kanunda belirtilen amaç ve ilkeler doğrultusunda
kurulmasını, geliştirilmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynakların etkili bir biçimde
kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının yetiştirilmesi için planlama yapmak
maksadı ile Yükseköğretim Kurulu kurulur.
Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler ve Bakanlar Kurulunca seçilen ve sayıları,
nitelikleri, seçilme usulleri kanunla belirlenen adaylar arasından rektörlük ve öğretim
üyeliğinde başarılı hizmet yapmış profesörlere öncelik vermek sureti ile Cumhurbaşkanınca
atanan üyeler ve Cumhurbaşkanınca doğrudan doğruya seçilen üyelerden kurulur.
Kurulun teşkilatı, görev, yetki, sorumluluğu ve çalışma esasları kanunla düzenlenir.
Türk Silahlı Kuvvetleri ve emniyet teşkilatına bağlı yükseköğretim kurumları özel
kanunlarının hükümlerine tâbidir.
Türk Eğitim Sisteminin hukuksal yapısı, Anayasa haricinde ancak Anayasaya aykırı
olmayacak şekilde sırasıyla kanun, kanun hükmünde kararname, yönetmelik, yönerge,
genelge ve kararname olarak nitelendirilen başkaca hukuksal metinlerle de düzenlenmektedir.

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE TEMEL YASALAR

Tevhid-i Tedrisat Kanunu
Türkiye’de ulusal eğitim sistemine temel oluşturan yasal dayanaklardan biri, 3 Mart
1924 tarihinde onanan 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat (Öğretimin Birleştirilmesi) Kanunu’dur.
Yasa yedi maddeden oluşturulmuştur. Bu yasayla 1924’e kadar Şeriye ve Evkaf Vekaleti
(anlamını yaz) ya da özel vakıflar tarafından yönetilen medrese ve okullar Eğitim Bakanlığına
bağlanmıştır (madde 2). Böylece ülkedeki bütün bilim ve öğretim kurumları Eğitim
Bakanlığına bağlanmış; Harp Okuluna kaynaklık eden Askerî Liseler Müdafaa-i Millîye
Vekaletine (Millî Savunma Bakanlığına) devrolunmuştur (Çiftçi, 2003, s. 200).
Türk Harflerinin Kabul ve Uygulanması Hakkında Kanun
Anılan yasa 3 Kasım 1928 tarih ve 1353 sayılı olup on bir maddeden oluşturulmuştur.
Yasayla anılan tarihe kadar Türkçeyi yazmak için kullanılan Arap harfleri yerine Latin
esasından alınan bugün de kullanılan yeni harflerin kullanılması kabul edilmiştir (AB, 2007).
İlköğretim ve Eğitim Kanunu
Yasa, 5 Ocak 1961 tarihinde kabul edilmiş 222 sayılı olup zorunlu ilköğretim çağında
olan öğrencilerin eğitim ve öğretimine ilişkin esasları düzenlemektedir. Koşullara göre 1965,
1973, 1983, 1997 ve 1998 yıllarında kimi değişikliler geçirmiştir. Yasa yürürlükteki son hâli
ile tüm ilköğretim kurumlarının kurulum, donanım, açılma, kapanma, öğrenci kabulü ve
öğretime devam, arsa ve arazi işleri ile yapım, donatım gelir ve gider boyutlarında işleyişlerini
düzenlemektedir.
Yasa, dokuz bölümden oluşmaktadır. Yasanın birinci bölümünde örgütlenme, ikinci
bölümünde ilde ilköğretim görevlileri belirlenmektedir. Üçüncü bölümde ilköğretim
kurullarının oluşum ve çalışmaları belirlenirken dördüncü bölümde okulöncesi eğitim öğretim
kurumları ile ilköğretim okullarının açılma, kapanma ve öğretime ara verme zamanlarına
ilişkin ilkeler konulmuştur. Beşinci ve altıncı bölüm öğrencilerin kayıt kabul ve okula devam
konularını içermektedir. Yedinci ve sekizinci bölümler ise okul arsa ve arazi ile okul yapım ve
donatım işlerine ilişkin hükümleri içermektedir. Dokuzuncu bölüm, ilköğretim gelir, gider ve
planlama, türlü hükümler ve geçici maddelerden oluşmaktadır.
İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Türk ulusal eğitim sistemi içinde en çok değişikliğe
uğrayan yasa olarak kabul edilebilir. Bu durumun temel nedeni, ilköğretimin eğitim sistemi
içinde çok kapsamlı olmasından ve ülke geleceğindeki sosyo-politik öneminden
kaynaklandığı söylenebilir. Nitekim 16 Ağustos 1997 tarih ve 4306 sayılı yasa değişikliği ile
“ilköğretim kurumları sekiz yıllık okullardan oluştuğu, kesintisiz eğitim yapılacağı ve
bitirenlere ilköğretim diploması verileceği” hükmü getirilmiştir (MEB, 2007a). Ayrıca okul
öncesi kurumlarında mecburi öğrenim çağına gelmemiş olan çocuklar eğitileceği de bu yasada
hükme bağlanmıştır (DÜEF, 2007).
1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu
Millî Eğitim Temel Kanunu 14 Haziran 1973 tarihinde kabul edilerek Resmi Gazete’nin
24 Haziran 1973 tarih ve 14574 sayılı nüshasında yayımlanmış bir yasadır. Millî Eğitim
Temel Kanunu yedi kısım ve altmış üç maddeden oluşmaktadır. Birinci ısım, Türk Millî
Eğitim Sistemini Düzenleyen Esaslar; ikinci kısım Türk Millî Eğitim Sisteminin Genel
Yapısı; üçüncü kısım Öğretmenlik Mesleği; dördüncü kısım Okul Binaları ve Tesisleri;
beşinci kısım Eğitim Araç ve Gereçleri; altıncı kısım Eğitim ve Öğretim Alanındaki Görev ve
Sorumluluk; yedinci kısım Son Hükümler konularını içermektedir.
Türk Millî Eğitim Sistemini Düzenleyen Esasları konu edinen birinci kısım, Türk Millî
Eğitiminin Amaçları ve İlkeleri olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Türk Millî
Eğitiminin amaçları ise Genel ve Özel Amaçlar biçiminde iki grupta toplanmıştır. Türk millî
eğitiminin genel amaçları, Anayasaya bağlı olarak Devletin siyasal, toplumsal ve felsefi
değerlerine uygun insan yetiştirmeyi amaçlayan maddeleri içermektedir (madde 2/1). Genel
amaçların bir bölümü ise, bedensel duygusal, zihinsel açıdan sağlıklı bireyler yetiştirilmesine
ilişkindir (madde 2/2). Yurttaşların ilgi, istek ve yeteneklerine göre beceri ve davranış
kazandırarak yaşama hazırlamak diğer bir genel amaç olarak benimsenmiştir (madde 2/3). Bu
genel amaçlara göre, bireyin kişisel, mesleki ve toplumsal açılardan yetiştirilmesinin
hedeflendiğini belirtmektedir.
Millî Eğitim Temel Kanununda özel amaçlar şu şekilde ifade edilmiştir: Türk eğitim ve
öğretim sistemi, bu genel amaçları gerçekleştirecek şekilde düzenlenir ve çeşitli derece ve
türdeki eğitim kurumlarının özel amaçları, genel amaçlara ve temel ilkelere uygun olarak
tespit edilir (madde 3). İlk kabulünden günümüze değin değişen toplumsal ve siyasal
koşullara göre 1983 ve 1997 yıllarında yasanın on yedi maddesinde değişiklik yapılmıştır. İlk
kez 16 Haziran 1983 tarihinde yapılan değişiklikler, 12 Eylül askerî yönetimi döneminde
hazırlanan 1982 Anayasasına uyum sağlama amacına yöneliktir. İkinci kez 16 Ağustos 1997
tarihinde yapılan değişiklikler, 28 Şubat 1997 tarihinde başlayan sürecinin bir yansıması
olarak değerlendirilebilir. Nitekim bu dönemde yapılan değişiklikler, Atatürk Milliyetçiliği
(madde 2 ve 10), Demokrasi Eğitimi (madde 11), Laiklik (madde 12), İlköğretimin
düzenlenmesi (madde 22) ve Yükseköğretimin biçimlendirilmesi (madde36) konularını
içermektedir. İkinci dönem yapılan değişiklikler ise yöneltme (madde 6), ilköğretimin
düzenlenmesi (madde 23, 24, 25) konularını içermektedir. Her iki dönemde de yapılan
değişiklikler, anılan dönemler öncesi görülen toplumsal ve siyasal olgulara bir tepki olarak
yorumlanabilir.

Türk Eğitiminin Temel İlkeleri

İkinci değişimden sonra Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri şu şekilde belirlenmiştir.
Bunlar, Genellik ve Eşitlik, Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları, Eğitim Hakkı, Fırsat ve İmkân
Eşitliği, Süreklilik, Atatürk İnkılap ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği, Demokrasi Eğitimi,
Laiklik, Bilimsellik, Planlılık, Karma Eğitim, Okul ve Ailenin İşbirliği’dir. Türk Millî
Eğitiminin Temel İlkelerinin anlam ve işleyişleri aşağıda ifade edilmiştir (MEB, 2007b).
 1. Genellik ve Eşitlik
Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır.
Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
2. Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları
Millî eğitim hizmeti, Türk vatandaşlarının istek ve kabiliyetleri ile Türk toplumunun
ihtiyaçlarına göre düzenlenir.
3. Yöneltme
Fertler, eğitimleri süresince ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde ve doğrultusunda
çeşitli programlara veya okullara yöneltilerek yetiştirilirler. Millî eğitim sistemi, her
bakımdan, bu yöneltmeyi gerçekleştirecek biçimde düzenlenir. Bu amaçla, orta öğretim
kurumlarına, eğitim programlarının hedeflerine uygun düşecek şekilde hazırlık sınıfları
konulabilir. Yöneltmede ve başarının ölçülmesinde rehberlik hizmetlerinden ve objektif
ölçme ve değerlendirme metotlarından yararlanılır.
4. Eğitim Hakkı
İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. İlköğretim kurumlarından sonraki
eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar.
5. Fırsat ve İmkân Eşitliği
Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkân eşitliği sağlanır. Maddi imkânlardan
yoksun başarılı öğrencilerin en yüksek eğitim kademelerine kadar öğrenim görmelerini
sağlamak amacıyla parasız yatılılık, burs, kredi ve başka yollarla gerekli yardımlar yapılır.
Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.
6. Süreklilik
Fertlerin genel ve mesleki eğitimlerinin hayat boyunca devam etmesi esastır. Gençlerin
eğitimi yanında, hayata ve iş alanlarına olumlu bir şekilde uymalarına yardımcı olmak üzere,
yetişkinlerin sürekli eğitimini sağlamak için gerekli tedbirleri almak da bir eğitim görevidir.
7. Atatürk İnkılâp Ve İlkeleri Ve Atatürk Milliyetçiliği
Eğitim sistemimizin her derece ve türü ile ilgili ders programlarının hazırlanıp
uygulanmasında ve her türlü eğitim faaliyetlerinde Atatürk inkılâp ve ilkeleri ve Anayasada
ifadesini bulmuş olan Atatürk milliyetçiliği temel olarak alınır.
Millî ahlak ve millî kültürün bozulup yozlaşmadan kendimize has şekli ile evrensel
kültür içinde korunup geliştirilmesine ve öğretilmesine önem verilir.
Millî birlik ve bütünlüğün temel unsurlarından biri olarak Türk dilinin, eğitimin her
kademesinde, özellikleri bozulmadan ve aşırılığa kaçılmadan öğretilmesine önem verilir;
çağdaş eğitim ve bilim dili halinde zenginleşmesine çalışılır ve bu maksatla Atatürk Kültür,
Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ile işbirliği yapılarak Mili Eğitim Bakanlığınca gereken
tedbirler alınır.
8. Demokrasi Eğitimi
Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve devamı
için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış
ve davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere saygının, her türlü eğitim
çalışmalarında öğrencilere kazandırılıp geliştirilmesine çalışılır; ancak eğitim kurumlarında
Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine aykırı siyasi ve ideolojik telkinler
yapılmasına ve bu nitelikteki günlük siyasi olay ve tartışmalara karışılmasına hiçbir şekilde
meydan verilmez.
9. Laiklik
Türk millî eğitiminde laiklik esastır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilköğretim okulları
ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasında yer alır.
10. Bilimsellik
Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri,
bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak
geliştirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmenin
sağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır.
Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliştirmekle görevli eğitim kurumları
gereğince donatılıp güçlendirilir; bu yöndeki çalışmalar maddi ve manevi bakımından teşvik
edilir ve desteklenir.
11. Planlılık
Millî eğitimin gelişmesi iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma hedeflerine uygun olarak
eğitim insan gücü istihdam ilişkileri dikkate alınmak suretiyle, sanayileşme ve tarımda
modernleşmede gerekli teknolojik gelişmeyi sağlayacak mesleki ve teknik eğitime ağırlık
verecek biçimde planlanır ve gerçekleştirilir.
Mesleklerin kademeleri ve her kademenin unvan, yetki ve sorumlulukları kanunla tespit
edilir ve her derece ve türdeki örgün ve yaygın mesleki eğitim kurumlarının kuruluş ve
programları bu kademelere uygun olarak düzenlenir.
Eğitim kurumlarının yer, personel, bina, tesis ve ekleri, donatım, araç, gereç ve
kapasiteleri ile ilgili standartlar önceden tespit edilir ve kurumların bu standartlara göre
optimal büyüklükte kurulması ve verimli olarak işletilmesi sağlanır.
12. Karma Eğitim
Okullarda kız ve erkek karma eğitim yapılması esastır. Ancak eğitimin türüne, imkan ve
zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız veya yalnızca erkek öğrencilere ayrılabilir.
13. Okul ile Ailenin İşbirliği
Eğitim kurumlarının amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak için okul ile
aile arasında işbirliği sağlanır. Bu amaçla okullarda okul-aile birlikleri kurulur.
Okul-aile birlikleri, okulların eğitim ve öğretim hizmetlerine etkinlik ve verimlilik
kazandırmak, okulların ve maddî imkânlardan yoksun öğrencilerin zorunlu ihtiyaçlarını
karşılamak üzere; aynî ve nakdî bağışları kabul edebilir, maddî katkı sağlamak amacıyla
sosyal ve kültürel etkinlikler ve kampanyalar düzenleyebilir, okulların bünyesinde bulunan
kantin, açık alan, salon ve benzeri yerleri işlettirebilir veya işletebilirler. Öğrenci velileri
hiçbir surette bağış yapmaya zorlanamaz.
Okul - aile birliklerinin kuruluş ve işleyişi, birlik organlarının oluşturulması ve seçim
şekilleri, sosyal ve kültürel etkinliklerden sağlanan maddî katkılar, bağışların kabulü,
harcanması ve denetlenmesi ile kantin, açık alan, salon ve benzeri yerlerin işlettirilmesi veya
işletilmesinden sağlanan gelirlerin dağıtım yerleri ve oranları, harcanması ve denetlenmesine
dair usul ve esaslar, Millî Eğitim ve Maliye bakanlıklarınca müştereken hazırlanacak
yönetmelikle düzenlenir.
Okul-aile birliklerinin gelirleri her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır.
 14. Her Yerde Eğitim
Millî eğitimin amaçları yalnız resmi ve özel eğitim kurumlarında değil, aynı zamanda
evde, çevrede, işyerlerinde, her yerde ve her fırsatta gerçekleştirilmeye çalışılır.
Resmi, özel ve gönüllü her kuruluşun eğitimle ilgili faaliyetleri, Millî Eğitim amaçlarına
uygunluğu bakımından Millî Eğitim Bakanlığının denetimine tabidir.

EĞİTİM HUKUKUNUN YAZILI KAYNAKLARI

Toplumsal eğitim kurumunun ve Devlet’in imzaladığı evrensel ve uluslararası
anlaşmaların gerektirdiklerinin uygulamaya konulabilmesi, bu gereksinimleri karşılayacak
yasaların TBMM tarafından çıkarılmasıyla olanaklıdır. Böylece yönetsel erkin toplumsal ve
evrensel kaynakları yasaya dönüştürülmüş olur.
Eğitim sisteminde yönetsel erkin yasal dayanağının temeli TC Anayasası’dır.
Anayasadan sonra sırasıyla;
- kanun,
- tüzük,
- yönetmelik,
- kararname,
- yönerge
- genelgeler

ANAYASA: Tüm yasal belgelerin kaynağıdır.

 Hiçbir yasa Anayasa’ya aykırı bir hüküm getiremez. Bu yüzden eğitim örgütünün
yasal belgelerinin de kaynağı Anayasadır.
 Anayasanın 42.maddesine göre «Eğitim ve Öğretim, Atatürk ilkelerine ve inkılapları
doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve deneyimi
altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.»

YASA–KANUN: TBMM’nin içtüzük kurallarına uygun olarak çıkardığı yazılı

metindir.
 Kanun yapma yetkisi Anayasa ile TBMM’ye verilmiştir.
 TBMM’nce benimsenen kanun tasarısı, Cumhurbaşkanının onayı ile Resmi Gazetede
yayınlanarak yürürlüğe girer.

TÜZÜK: Kanunların uygulanmasına ilişkin açıklamalar, ilkeler, yöntemler içeren

yazılı hukuki metindir.
 Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
 Resmi gazetede yayımlanır.

YÖNETMELİK: Güç yönünden tüzükten sonra gelir.

  Yönetmelikler yasalara göre daha ayrıntı hazırlanmış metinlerdir. Bu yüzden
yönetmelikler yönetim konularında yöneticilere daha iyi kılavuzluk ederler.
 Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren
kanunların, tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak
şartıyla yönetmelikler çıkarabilirler.

KARARNAME: Kurullarca çıkarılan yazılı hukuki metindir.

 Bakanlar Kurulu, Milli Eğitim Başkanlığında müdürler kurulu; bakan, müsteşar, genel
müdürden oluşan atama kurulu gibi üst düzeyde oluşan kurulların çıkarttığı
metinlerdir.
 Resmi gazetede yayınlanmasına gerek yoktur.
 Bakanlar Kurulu, ivedilik gereken durumlarda «kanun gücünde» kararname çıkarır.

YÖNERGE: Bir işin nasıl adım adım yapılacağını gösteren metindir.

 Bir işi en kestirme yoldan yaptırmak için hazırlanır.
 Resmi gazetede yayınlanmasına gerek yoktur.

GENELGE: Bir örgütte çalışanların tamamını ya da çoğunluğunu ilgilendiren emir ya

da duyuruları içeren yasal belge.
 Milli eğitime ilişkin yasa, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeler Bakanlıkça
çıkarılan Tebliğler Dergisi’nde yayınlanır.
 Kamu hizmetinde yönetme gücü, yasal belgelerden doğar.
Milli eğitime ilişkin yasa, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeler Bakanlıkça
çıkarılan Tebliğler Dergisi’nde yayınlanır. Kamu hizmetinde yönetme gücü, yasal belgelerden
doğar.

YÖNETİM SÜRECİ
Yönetim süreci, belirlenen amaçlara başkaları aracılığı ile ulaşma veya başkalarına iş
gördürme etkinliklerinin toplamıdır.
Yönetim süreci bir bütündür. Bu bütünü tamamlayan beş alt süreç vardır:
1. Planlama
2. Örgütleme
3. Eşgüdümleme
4. İletişim
5. Denetleme
1. PLANLAMA
Planlama, geleceğe dönük olan işleri kontrol altına alma sürecidir. Bilimsel yöntemlerle
gerçekleştirilir.
 Planlama, geleceği kestirmek ve kıt olan kaynakları en verimli şekilde kullanmak
amacıyla yapılır.
Planlama, okulun (örgütsel, yönetsel ve eğitsel) amaçlarını gerçekleştirmek için gereken
girdileri sağlama ve kullanma yollarının kararlaştırılması sürecidir.

Planlama İlkeleri
1. Amaca uygunluk: Planlama, eğitim örgütünün amaçları doğrultusunda yapılmalıdır.
2. Bütünlük: Planlama, örgütü bütünü ile ele almalıdır. Örgütün hiçbir birimi, bölümü ya
da alt sistemi planın dışında bırakılmamalıdır. Planlama örgütün bütün parçalarını birbirine
uyumlu kılmalı, birleştirmelidir.
3. Ölçülebilirlik: Okulun amaçlarına ne oranda ulaşıldığının bilinebilmesi yönetim
açısından çok önemlidir. Ayrıca amaçlardan ne kadar sapıldığının da bilinmesi gerekir. Bu
yüzden planı uygulamak için yapılan eylemler ve işlemler ölçülebilmelidir.
4. Geliştirilebilirlik: Planlama süreci, plan uygulanıncaya denk sürer. Eğer plan yeniden
yapılacak ise bu süreç yeniden başlar. Böylece planın sürekli gelişime açık, esnek bir yapıda
olması zorunlu olmaktadır. Planın geliştirilmesine gereken dönütler, örgütün uyarlama ve
yönetim alt sistemlerince toplanır. Ayrıca bu dönütler, zamanın getirdiği değişmelere, planın
uyarlanmasını sağlar. Bir planlama süreci bu dönütlere karşı ne oranda duyarlı ise o oranda
başarılı olabilir.
5. Süreklilik: Okul, yaşadığı sürece planlı yönetilmelidir. Planlama süreci hem uzun bir
süreyi hem de süreklilik göstermelidir.
Planlama süreci bir kez yapılıp bitirilen bir süreç değildir. Planlama, yönetimin sürekli
uğraşısıdır. Ayrıca uzun süreli plan, örgüte daha çok yararlı olmaktadır. Planın süresi
uzadıkça yapılması da zorlaşır. Ama uzun süreli plan örgütün gelişmesine, büyümesine,
yaşamasına daha çok katkıda bulunur. Gelecekte olabilecek tehlikelerin sezilmesine,
görülmesine yardım eder. Yöneticiler uzun süreli planı yapmakla örgütün geleceğini
güvenceye almak için gereken önlemleri zamanında alabilir.
6. Güvenilirlik: Yönetim planı okulun amaçlarına planlanan düzeyde ulaşılacağını
güvence altına alabilmelidir. Bunun içinde planlama sürecinde doğru ve güvenilir bilgiler
kullanılmalıdır.
Örgüte, çevresine ilişkin gerçeği yansıtmayan bilgiler, planlama sürecini yanlış yöne
yöneltir. Böyle bir süreçle elde edilecek plan, örgütün yaşamını tehlikeye sokar. Planlamada
en geçerli yöntem, bilimsel yöntemdir. Bu yöntemle toplanacak bilgiler yöntemin
güvenebileceği bilgilerdir. Ayrıca bu yöntem, planlama sürecinde kullanabilecek en güvenilir
yöntemdir.
7- Ekonomiklik: Hem planlama sürecinin kendisi, hem de ortaya çıkacak plan, az
maliyetle elde edilmelidir.
Planlamanın amacı, örgütün kıt kaynaklarının en etkin biçimde kullanılmasını
sağlamaktır. Ayrıca kaynak bol olsa bile savurganca kullanılmaması gerekir. Kaynaklar
savrulduğunda ürün daha pahalıya mal olacağından örgütün verimliliği düşer. Planlama,
örgütü en yüksek düzeyde tutumluluğa ulaştırmalıdır.
8- Yalınlık: Yönetim planı, amaçları, içeriği, kullandığı yöntemleri, denetim ve
değerlendirme ölçekleriyle yakın olmalıdır. Yönetim planı neyin nasıl, kim tarafından, ne
zaman, nerede, hangi sürede, niçin yapılacağını açık ve seçik olarak göstermelidir.
 2. ÖRGÜTLEME
Örgütleme, okulun (örgütsel, yönetsel ve eğitsel) amaçlarını gerçekleştirmek için yapıyı
kurma sürecidir.
Okulun örgütsel yapısını kurma, iç güçlerini (özellikle personeli) birleştirme,
bütünleştirme ve eğitim için takım kurmadır.
ÖRGÜTLEME ŞEKLİ: Eğitim sisteminde okulun örgütlenmesi sınıflanmaya dayanır.
Sınıflar okulun örgütlenme birimleridir. Branşlar ise okulda okutulan derslerin
yapılandırılmasıdır. Yani bir sınıfta dersi olan öğretmenler bir takımı, bir branşta yer alan
öğretmenler ise başka bir takımı oluşturur.
Örgütleme İlkeleri:
1. Okul, eğitim örgütünde temel yönetim düzeyi olarak ele alınacaktır.
2. Okulun verimliliğini artırmak örgütlenmenin hedefi olacaktır. Bu hedefe ulaşmak için
her okul en uygun büyüklükte kurulacaktır.
3. Kırsal bölgelerde ya da nüfusun yetersiz olan yörelerde yerleşim yerleri bir ilköğretim
bölgesi olacak şekilde örgütlenecektir. İlköğretimde, en uygun büyüklükteki okula yeterli
nüfus çevresi, bir ilköğretim bölgesidir.

3. EŞGÜDÜMLEME
Eşgüdümleme, okulda bulunan tüm güçleri birbirine uyumlu kılarak, okulun amaçlarını
gerçekleştirmeye yöneltmektir.
Eşgüdümlemeye yardım eden kavramlar; işbirliği, güdülenme, etkilenme ve
yöneltmedir.
Eğitim yöneticisi, kurumda eşgüdümlemeyi sağlamak için özendirme, gözdağı, ödül,
ceza, borçlandırma, yarışma, çatışma ve işi çekici kılma yöntemlerini kullanabilir.
Eğitim yöneticisinin gönderdiği anlamla astını etkilemesi, astın da üstünü cevaplamasını
içeren bir etkileşim sürecidir.

4. İLETİŞİM
İletişimin oluşması için vericinin bir ileti hazırlaması, bu iletiyi uygun bir taşıyıcı ile
alıcıya göndermesi, alıcının da iletinin gereğini yerine getirmesi ve vericiyi cevaplaması
gerekir.
Okulda iletişim genellikle yazışma yoluyla yapılır. Resmi yazışmaların kendine özgü
bazı kuralları vardır.

5. DENETLEME
Okulun yönetim planını uygularken, sapmayı önleme ve düzeltme sürecidir.
Denetleme ilkelerine göre denetlenecek işlerin incelenmesi, yapılan işlerin ölçülmesi ve
kusurların düzeltilmesi ve sonucun değerlendirilmesi gerekir.
 Denetim Türleri:
1. Okul yönetmeninin denetimi
2. Aracı üst sistemlerin denetimi
3. Üst sistem müfettişleri aracılığıyla yapılan denetim (bakanlık müfettişi)

ÖRGÜT NEDİR?
 Ortak bir amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kurumların veya
kişilerin oluşturduğu birlik, teşekkül, teşkilattır.
 İki ya da daha fazla kişinin bilinçli olarak eşgüdümlenmiş etkinlikleri sistemidir.

Örgütlerin Özellikleri
Örgütler birer yapı olarak ele alındığında her örgütte;
1- İşte uzmanlaşma esastır.
2- Bölümlere ayrılma söz konusudur.
3- Bir emir komuta zinciri vardır.
4- Yetki ve sorumluluk belirlenmiştir.
5- Bir yönetim kademesi vardır.

Bir örgütün tipik özellikleri nelerdir?

1. Toplumsal varlıklar olmaları
2. Amaç yönelimli olmaları
3. Etkinlik ve ilişkilerinin sürekliliği (Aydın 2005)

Örgütlerin yapısal olarak ortak özellikleri nelerdir?

• İşte uzmanlaşma esas
• Bölümlere ayrılma söz konusu
• Emir-kumanda zinciri var
• Yetki ve sorumluluklar belirlenmiş
• Yönetim kademesi var.

Örgütler nasıl sınıflanabilir?

1. Karşılıklı yarar sağlayan örgütler (sendikalar, kulüpler, siyasal partiler, odalar vb)
2. İşletmeler (banka, sigorta, mağaza vb)
3. Hizmet Örgütleri (hastahane, okul vb)
4. Kamu yararına çalışan örgütler (polis, ordu, araştırma kuruluşları vb)
 Örgütlerin mülkiyetleri açısından sınıflandırılması
1. Özel mülkiyete sahip örgütler
2. Kamu mülkiyetine sahip örgütler
3. Karma mülkiyete sahip örgütler

Toplumun gereksinimini karşılamak için kurulan örgütler neler?

1. Mal örgütleri (makina, gıda üretim vb)
2. Hizmet örgütleri
3. Güvenlik örgütleri (ordu, polis vb)
4. Meslek örgütleri (dernek, sendika vb)
5. Aracı örgütler (depolama, pazarlama vb)

Okul ne tür bir örgüttür? HİZMET ÖRGÜTÜ’ dür.

 Toplumun eğitimsel ihtiyaçlarını karşılamak için kurulmuştur.
 Sosyal bir sistemdir.
 Kitlesel eğitimi hedefler.

Bir örgüt olarak okul;

Bir eğitim örgütü ya da kuruluş olarak okul, eğitim sisteminin amaç ve ilkeleri
doğrultusunda, öğrencilere bilgi, beceri ve davranışların kazandırıldığı yerdir.

Eğitim Örgütü Nedir?

• Ortak amaçlar
• İşbirliği
• Bireysel ihtiyaç ve toplumsal ihtiyaçların karşılanması için amaçlara yönelmek
• Örgütün var olabilmesi için temel öğeler:
1. iletişim içindeki bireyler
2. amacın gerçekleştirilmesi için katkı güdüsü
3. gerçekleştirilecek amaç (Bernard, 1966)
Okul Eğitiminin Amaçları
Ülkemizin eğitim amaçları 1739 Sayılı Milli Eğitimin Temel Kanunu’nda genel ve
özel amaçlar olarak ifade edilmiştir.
Eğitimimizin genel amaçları iyi vatandaş, iyi insan yetiştirmek ve meslek sahibi
olmalarını sağlamaktır. Özel amaçlar ise her okul kademesinde öğrencilere kazandırılması ön
görülen bilgi, beceri, tutum ve davranışları kapsar.
 Okulları diğer örgütlerden ayıran özellikler nelerdir?
1. Hammaddesi insan
2. Çatışma halinde olan değerlerin mevcudiyeti
3. Okul ürününün kalitesinin değerlendirmesi zor
4. Özel bir çevresinin olması
5. Okulun çevresindeki tüm biçimsel veya doğal örgütlerden etkilenir ve etkiler
6. Çevredeki gruplar kendi yararları adına okulun düşünce bağımsızlığını sınırlama
çabasında
7. Okul, kültür değişimini sağlayan temel örgüt
8. Okul bürokratik bir kurum
9. Okulun kendine özgü bir kişiliği var.

Okul eğitiminin görevleri/işlevleri nelerdir?

1- Okulun-eğitimin sosyal-kültürel işlevi: Çocuğu sosyalleştirmek. Çocuğa içinde
yaşadığı toplumunun kültürünü aşılamaktır.
2- Okulun-eğitimin politik işlevi: Demokratik ideallere bağlı, temel siyasi ilkelere
uygun davranan bireyler yetiştirmektir.
3- Okulun-eğitimin ekonomik işlevi: Toplumun gereksinim duyduğu insan gücünü,
beyin gücünü yetiştirmek.
4- Okulun-eğitimin bireysel işlevi: Bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım eder.

YÖNETİM NEDİR?
Yönetim ortak bir amacın gerçekleştirilebilmesi için eldeki insan ve madde kaynağının
etkili biçimde kullanılmasıdır.
İnsan ve madde kaynağı aracılığı ile belli bir amacın gerçekleştirilmesi eylemidir.
Yönetim, örgütün amaçlarını gerçekleştirmek üzere, örgütteki madde ve insan
kaynaklarının örgütlenmesi, eşgüdümlenmesi ve değerlendirmesi süreçlerinin bütünüdür.
Yönetim örgütün amaçlarını gerçekleştirmek için insan ve madde kaynağına yön verir,
bunları kullanılır ve kontrol eder.

Yönetimin Görevi
 Örgütü belirlenen amaçlar doğrultusunda yaşatmak
 Örgütün ihtiyaç duyduğu insan ve diğer kaynakları sağlama ve etkin kullanma
 Örgüt içi politika/kural/kararlara uyumu sağlama
 Örgüt çalışmalarını izleme, denetleme ve geliştirme
 Eğitim Yönetimi
Eğitim yönetimi toplumun eğitim gereksinimlerini karşılamak üzere kurulan eğitim
örgütünü önceden belirlenen amaçları gerçekleştirmek için etkili işletmek, geliştirmek ve
yaşatmak sürecidir.

Eğitim Yönetiminin Özellikleri

1. Eğitim örgütü insanlar içindir ve onların davranışlarını değiştirir veya onlara yeni
davranışlar kazandırır.
2. Eleştirici bir tutum geliştirmek genellikle eğitimin temel amacıdır. Bu amacın
gerçekleştirilmesi okuldan beklenir.
3. Eğitim kurumlarının yapısı ve örgütlenmesi özel dikkat gerektirir. Diğer örgütlerden
farklı olarak okul ayrı bir birim olarak anlaşılamaz. Eğitim örgütleri, ülke çapına yayılmış
olan eğitim sisteminin bir parçasıdır.
4. Eğitim sisteminin temel girdisi ve çıktısı içinde yer aldığı çevrenin insanıdır. Bu
nedenle çevrenin gereksinimlerini karşılamak durumundadır ve bu çevrenin etkilerine açıktır.
5. Toplumun eğitim sisteminden beklentisi ile ilgisi dengeli değildir. Beklentiler
yüksek ama ilgi düşük olabilmektedir.
6. Eğitim kurumları olan okulların yöneticileri öğretmenler arasından seçilmektedir.
Bunların büyük bir kısmının okul yöneticiliği konusunda bir öğrenim görmemiş olmaları ve
deneyimsizlikleri yönetim açısından sorunlar doğurmaktadır.
7. Eğitim kurumları çevre ve yörenin gereksinimlerini karşılamakla yükümlü
olmalarına karşın yönetiminin merkezi sisteme bağlı oluşu bunu güçleştirmektedir.

Okul Yönetimi
Okul yönetimi; okulu önceden belirlenmiş amaçlara ulaştırmak için eldeki tüm madde
ve insan kaynağının katkılarını bütünleştirmek, etkili biçimde kullanmak ve kararları
uygulamaktır.
Okul Yönetiminde Rol Oynayan Öğeler
İç Öğeler:
1. Yöneticiler
2. Öğretmenler
3. Diğer personel (memurlar, teknik personel, sağlık personeli, eğitim uzmanları,
hizmetliler vb.
Dış Öğeler:
1. Anne-babalar
2. Çevredeki baskı grupları
3. Yönetim yapısı
4. İş piyasası
5. Merkez örgütü vb.
 Okul Müdürünün Sorumlulukları
1. Okulun amaç ve felsefesini açıklamak
2. Okulun politikasını saptamak ve tanıtma
3. Okulun etkinlik ve ihtiyaçlarını karşılamak
4. Okulda katılımcı ve demokratik yöntemi geliştirmek
5. Okulda kişi ve gruplar arası ilişkiler kurmak
6. Öğretim ve eğitim etkinlikleri planlamak
7. Okul çevresi değerlerini incelemek ve destek almak
8. Okul içi ve dışı öğelerle iletişim ve eşgüdüm
9. Etkili bir işletme yönetimi geliştirmek ve uygulamak
10. Yapılan çalışmaları sürekli izlemek ve değerlendirmek

Okul müdürünün yönetim süreçleri açısından görevleri

1. Personel işleri
2. Öğrenci işleri
3. Öğretimle ilgili işler
4. Eğitimle ilgili işler
5. Okul işletmesiyle ilgili işler

HEPİNİZE İYİ ÇALIŞMALAR DİLERİM.

Doç.Dr. A.Faruk Levent