Geigerteller
R3 R4
C2
100n
8 4
R 22n
2 C5
TR
3 THR
OUT
P1 R1 IC1
100k
7
DIS
555
100k 6 TR
THR
CV
C1
1 5
C12
22n 10n
Malte Fischer
De kernramp in Tsjernobyl is alweer 20
jaar geleden.
Ja, dat was een ramp. Radioactieve
besmetting tot in midden Europa, ook
hier dus. Moeten we ons ongerust maken
over wat daar na 20 jaar nog van over
is? Het is maar wat je wilt zien. De half-
waardetijd van Jodium-131 is maar 8,1
dagen. Daar is dus nog maar ongeveer
2–900 = nul komma nul van de oorspron-
kelijke hoeveelheid vrijgekomen materi-
aal van over. Heel anders is het met
Strontium-90. Daar is behoorlijk wat van
in de atmosfeer terecht gekomen. De half-
waardetijd is 28 jaar, waardoor daar
nog altijd meer dan de helft van over is.
Beroerd is verder dat het zich ophoopt in
de voedselketen en mede daardoor ook
op de lange termijn nog gevaarlijk is.
Om er achter te komen hoeveel radioac-
tiviteit er in de omgeving is, heb je een
speciaal meetapparaat nodig.
De eenvoudigste mogelijkheid is een gei-
gerteller. En die is heel goed zelf te bou-
wen. Deze schakeling maakt alleen maar
gebruik van standaard onderdelen, zoals
twee timer-IC’s van het type NE555 en
een trafootje. Het is daarbij niet alleen
2 elektuur - 7-8/2006
10M 10M
+5V
LS1
R6
C3 D7 C11
*
100k
100µ 10V 100n
TR1
C6 C8
1N4148 D8
0W5 A 32 Ω
R2 D2 D3 D4 D5 D6 1N
C4 4148
100k
230V
6V
8 4
* R
C7 C9
6 7
DIS
R5
T1 IC2
10M
C5...C8 = 22n / 250V
555 R7
D1...D6 = 1N4004 2 3
OUT 1k
BC546B
CV K1
D1 * zie tekst R8 1 5
C10 C13
1M
22n 10n
75V
040291 - 11
goedkoop, maar ook nog eens eenvou- wordt middels twee weerstanden van
dig te bouwen. Met één uitzondering: de 10 MΩ weer teruggekoppeld naar IC1,
zo noodzakelijke Geiger-Müller-telbuis is zodat een gestabiliseerde hoogspanning
niet zo’n gangbaar onderdeel. Maar via wordt opgewekt. De anode van het tel-
eBay is er wel aan gebruikte en goed- buisje is via een serieweerstand van
kope telbuizen te komen. Via Google 10 MΩ aangesloten op deze 700 V.
zijn er ook wel goedkope bronnen te vin- Normaal gesproken loopt er praktisch
den (bijvoorbeeld www.askjanfirst.com/ geen stroom door het buisje respectieve-
dindex.htm?/r9.htm en www.kent-electro- lijk het daarin opgesloten edelgas. Ioni-
nics.nl). Een andere mogelijkheid – zeker serende radioactieve straling slaat ech-
voor de experimenteerders onder ons – ter een paar elektronen van de gasato-
is zelfbouw! Dat is heel goed mogelijk men uit hun baan, wat een stroomimpuls
(kijk maar eens op www.b-kainka.de/ en daardoor weer een spanningspuls ver-
bastel76.htm). En dan is het tenslotte ook oorzaakt over de ingangsweerstand van
nog mogelijk bij een paar leveranciers 1 MΩ aan de kathode. Deze puls trig-
fonkelnieuwe telbuizen te kopen uit de gert IC2 en wordt daardoor zo ‘versterkt’
lopende productie. Dat is echter niet zo dat uit een luidsprekertje het typische
goedkoop: voor het type ZP1300 moet gepruttel hoorbaar is van een geigertel-
men bij de Duitse leverancier Schuricht ler. Een externe teller kan worden aange-
(www.schuricht.de) ongeveer 60 euro sloten via een weerstand van 1 kΩ.
neertellen. Zo’n telbuisje heeft wat hoog- Voor de interpretatie van de telresultaten
spanning nodig – in de regel rond de verwijzen we naar het Elektuur geigertel-
700 V. Om die op te wekken schakelt ler-artikel uit de uitgave 1/1980.
IC1 transistor T1 die op zijn beurt de
secundaire wikkeling van een 6 V mini- Een heel mooi staaltje fysica-vakwerk is te
atuur trafo aanstuurt. Aan de primaire vinden op www.wieler.de/gmz.pdf. Inte-
kant ontstaan dan spanningspulsen tot ressant is ook de site van Steffen Barth
wel 250 V. Hieruit wordt met een klas- (http://sbarth.dyndns.org), waar onder
sieke spanningsvermenigvuldiger (con- andere de gegevens van een telbuisje van
densator-diode-cascode) ruim 700 V Philips te vinden zijn.
gelijkspanning opgewekt. Deze spanning (040291)