IX.

PASTOR ET OVES
Declinatio tertia. Verbum anomalum EDO. Pronomen emphaticum IPSE-A-UM.
Coniunctio comparativa UT

I. Hic vir, qui in campo ambulat, pastor Iulii est. Pastor

non solus est in campo, nam canis niger cum eo est et
centum oves: una ovis nigra et undecentum oves albae.
Pastor unam ovem nigram et multas oves albas habet. Is
est dominus ovis nigrae et ovium albarum. Pastor ovi
nigrae et ovibus albis aquam et cibum dat. Cum una ove
nigra et undecentum ovibus albis pastor in campo est.
Cibus ovium est herba, quae in campo est. In rivo
est aqua. Oves in campo herbam edunt, et aquam bibunt
e rivo, qui inter campum et silvam est. Canis herbam non
est, neque pastor herbam est. Cibus pastoris est panis, qui inest in sacco. Iulius pastori suo
panem dat. Pastor cani suo cibum dat: canis a pastore cibum accipit. Itaque canis pastorem
amat.
In Italia sunt multi pastores. Qui via Appia Roma Brundisium it multos
pastores videt in campis. Numerus pastorum magnus est. Domini
pastoribus suis cibum dant. Canes a pastoribus suis cibum accipiunt.
Post campos montes sunt. Inter montes sunt valles. In campo est
collis.(Collis est mons parvus). In colle arbor est. In silva multae
Panis-is
arbores sunt. Oves non in silva neque in monte, sed in campo sunt. In silva est lupus. Pastor et
oves lupum timent, nam lupus oves est. In silvis et in montibus lupi sunt, in vallibus nulli sunt
lupi.

Sol in caelo est supra campum. In caelo nulla nubes videtur. Caelum est
supra terram. Montes et valles, campi silvaeque sunt in terra. In caelo sol et
nubes sunt, sed supra hunc campum caelum sine nubibus est.
Itaque sol lucet in campo.
Lupus-i
Pastor in sole ambulat. Sub arbore autem umbra est. Pastor, qui nullam
nubem videt in caelo, cum cane et ovibus ad arborem adit. Pastor
umbram petit. Etiam oves umbram petunt: post pastorem ad arborem
adeunt. Pastor oves suas ad arborem ducit.
Nubes-is
Ecce pastor in umbra arboris iacet cum cane et ovibus. Arbor pastori et cani et ovibus umbram
dat; sed ovis nigra cum paucis aliis in sole iacet. Pastor, qui fessus est, oculos claudit et dormit.
Canis non dormit.

II. Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis abit et ad rivum currit. Ovis
nigra oves albas relinquit et rivum petit; aquam bibit e rivo, et in silvam intrat!
Canis latrat: “Baubau!” Pastor oculos aperit, oves aspicit, ovem nigram non videt.
Pastor oves numerat: “Una, duae, tres, quattuor, quinque...undecentum”. Numerus ovium est
undecentum, non centum. Nullae oves albae absunt, sed abest ovis nigra. Pastor et canis oves
albas relinquunt et silvam petunt. Pastor saccum cum pane in colle relinquit.
Dum ceterae oves a pastore numerantur,ovis nigra in magna silva, ubi via nulla est,
errat. Ovis, quae iam procul a pastore et ceteris ovibus abest, neque caelum neque solem
supra se videt. Sub arboribus sol non lucet. Ovis nigra in umbra est.
In terra inter arbores sunt vestigia lupi. Ubi est lupus ipse? Non procul abest.
Ovis vestigia lupi in terra videt, neque lupum ipsum videt. Itaque ovis lupum non
timet. Parva ovis sine timore inter arbores errat.
Lupus autem prope ovem est. Pastor et canis procul ab ea sunt. Lupus, qui cibum

L.L.P.S.I. Capitulum nonum

non habet, per silvam errat. Lupus in silva cibum quaerit, dum pastor et canis ovem nigram
quaerunt.
Pastor: “Ubi est ovis nigra? Age! Quaere ovem, canis, et reperi eam!” Canis ovem quaerit et
vestigia eius in terra reperit, neque ovem ipsam reperit. Canis latrat.
Pastor: “Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Duc me ad eam, canis!” Canis dominum suum per
silvam ducit ad ovem, sed ovis procul abest.
Lupus ululat: “Uhu!” Et ovis et canis lupum audiunt. Canis currit. Ovis consistit et exspectat dum
lupus venit. Ovis balat: “Baba!”
Ecce lupus qui ante ovem est! Iam ovis lupum ipsum ante se videt. Oculi lupi in umbra
lucent ut gemmae et dentes ut margaritae. Parva ovis oculos claudit et dentes lupi exspectat.
Lupus collum ovis petit dentibus...
Sed ecce canis accurrit! Lupus se ab ove vertit ad canem, qui ante lupum consistit
et dentes ostendit. Lupus ululat. Canis latrat. Ovis balat.
Pastor, quia iam prope est, clamat: “Pete lupum!” Canis clamorem
pastoris audit, et sine timore lupum petit. Lupus autem ovem
relinquit et montes petit.

Pastor quoque accurrit et ovem suam, quae in terra iacet, aspicit. In collo eius sunt
vestigia dentium lupi! Ovis oculos aperit et ad pastorem suum balat.
Pastor laetus ovem in umeros imponit eamque portat ad ceteras oves, quae sine pastore in
campo errant.
Procul in monte lupus ululat.

NOVA VOCABULA: (et non tam nova...ad recapitulanda)

NOMINA:prima declinatio: umbra-ae: sombra; herba-ae: hierba; silva-ae: bosque

secunda declinatio: lupus-i: lobo; cibus-i: comida; rivus-i: río; campus-i: campo; NEUTRA: caelum-i:
cielo;vestigium-ii: huella;
tertia declinatio: tema consonante: pastor-is: pastor; sol-is: sol; arbor-is (f): árbol; timor-is: temor; clamor-
is: grito
tema en i: ovis-is: oveja; canis-is: perro; vallis-is m(f): valle; collis-is (m): colina; panis-is: pan; nubes-is : nube
tema mixto: mons-montis: monte; dens-dentis: diente

ADIECTIVA: albus-a-um: blanco; niger-nigra-nigrum: negro;

PRONOMINA/ DETERMINANTIA:pron. emphaticum ipse-a-um: él mismo, ella misma; undecentum: 99;

VERBA: I coni. latro-latravi-latratum: ladrar; erro-erravi-erratum: andar, vagar, extraviarse; ululo-avi-atum: aullar
II coni. luceo-luxi-___: brillar; iaceo-ui-__: yacer, estar tendido;
III coni. bibo-bibi- __: beber; peto-petivi-petitum: dirigirse hacia, atacar,buscar, pedir; relinquo-reliqui-relictum:
dejar; quaero-quaesivi-quaestum: buscar; impono=pono-posui-positum: poner; duco-duxi-ductum:guiar, conducir;
IV coni. reperio-repperi-repertum: encontrar;
anomala: edo-es-esse-edi-essum: comer

PRAEPOSITIONES: accu.supra: sobre, encima de; ablt: sub: debajo de, bajo

ADVERBIA/CONIUNCTIONES: dum: conj. mientras ; ut: conj. Comparativa, “como”;

Grammatica

PRONOMEM EMPHATICUM
SINGULAR PLURAL
NOM IPSE IPSA IPSUM IPSI IPSAE IPSA
ACUS IPSUM IPSAM IPSUM IPSOS IPSAS IPSA
GEN. IPSIUS IPSORUM IPSARUM IPSORUM
DAT IPSI
IPSIS
ABL. IPSO IPSA IPSO

L.L.P.S.I. Capitulum nonum

 DECLINATIO TERTIA

Es la culpable de que tengamos en nuestro idioma palabras terminadas en consonante o –e y

que hacen el plural en –es (ej. cónsul, pastor, voz, canción, príncipe…). Por este modelo se
declinan sustantivos y adjetivos de los tres géneros. Aquí vas a aprender sólo masculinos y
femeninos, que se declinan igual.
Hay dos grupos de palabras en esta declinación: las raíces (=temas) en consonante y las raíces
(temas) en i. Sólo se diferencian en una desinencia, el genitivo de plural, respectivamente –
UM e –IUM. Los temas en consonante tienen el nominativo variable, depende de en qué
consonante acaba la raíz y siempre tienen una sílaba más en el genitivo (pastor pastoris). Los
temas en –i tienen el enunciado con NOM y GEN. iguales, con el mismo número de sílabas: panis
panis, canis canis, collis collis, etc.
TEMA EN -I
TEMA EN CONSONANTE
singular plural
singular plural
NOM pastor
NOM ovis oves
pastores
VOC ovis oves
VOC pastor pastores
ACUS pastorem
ACUS ovem oves
pastores
GEN ovis ovium
GEN pastoris pastorum
DAT ovi ovibus
DAT pastori pastoribus
ABL ove ovibus
ABL pastore pastoribus

VERBUM ANOMALUM EDO, “COMER”

Tiene el peligro de que dos de sus formas se confunden con las del verbo ser: la 3ª p.sg. del
presente (EST) y el infinitivo (ESSE). Aquí tienes el presente completo:
EDO
ES/ EDIS
EST/ EDIT
EDIMUS
EDITIS
EDUNT. De él deriva el adjetivo EDULIS, comestible, como en BOLETUS EDULIS

PENSA
A.Comple cum terminatione iusta:

In Italia sunt multi pastor___. Numerus pastor____ magnus est. Pastor Iulii unum can___
et multas ov___ habet. Pastor est dominus can___ et ov____. Can___ et ov___ pastor___
amant. Cibus ov______ est herba, cibus pastor____ est pan____. Pastor pan____ est
(v.edo). In coll_____ una arbor est. Pastor cum can____ et ov____ ad arbor____ it. Iam
pastor in umbra arbor____ iacet. Arbor pastor___ et can____ et ov____ umbram dat, sed
ov____ nigra in sol___ iacet. Nullae nub____ ante sol____ sunt. In silva multae arbor____
sunt, sub arbor____ umbra est. Ovis nigra a pastor___ ceterisque ov___ discedit. Canis
ov____ videt.

B.Comple cum vocabulo iusto:

Pastor et centum ___________ in ____________ sunt. Pastor ovibus aquam et

_________ dat. Cibus ovium est ___________, cibus pastoris est __________. Pastor
panem _________. Oves herbam _______ et aquam _______ e ______. Sol ________,
nulla _________ in caelo ___________ hunc campum videtur. In colle una _________
est, in __________multae arbores sunt. _________ arboribus umbra est. Pastor oves suas
L.L.P.S.I. Capitulum nonum
ad arborem __________. _______ pastor in _______ arboris iacet, ovis nigra ceteras oves
_________ et silvam ___________. In terra sunt ________ lupi; lupus _________ non
procul abest. Lupus in silva cibum ____________, dum pastor et ________ ovem
quaerunt.

Panis-is umbra-ae vestigium-ii arbor-is canis-is campus-i nubes-i herba-ae

silva-ae cibus-i rivus-i ovis-is -- ipse-a-um -- ducere quaerere petere lucere
esse (x 2 =comer) relinquere bibere -- supra sub -- dum

C. Responde Latine:
I. Num pastor solus in campo est? ___________________________________________________

II. Quot oves habet pastor?________________________________________________________

III. A quo canis cibum accipit? _____________________________________________________

IV. Suntne montes prope pastorem? _________________________________________________

V. Ubi sunt valles?________________________________________________________________

VI. Quid est collis?_______________________________________________________________

VII. Quo it pastor? _______________________________________________________________

VIII. Cur pastor umbram petit?_____________________________________________________

IX. Quo it ovis nigra?______________________________________________________________

X. Quid ovis in terra videt?_________________________________________________________

XI. Cur lupus ovem nigram non est (v. EDO)?__________________________________________

D. Dic significatum et originem etymologicam:

PENUMBRA

UMBRÍO

REPERTORIO

YACENTE

AD-YACENTE

RELIQUIA

VESTIGIO

SILVICULTURA

LUPANAR

L.L.P.S.I. Capitulum nonum

 3ª DECLINACIÓN. TEMAS EN CONSONANTE
Estas son las 11 consonantes latinas en las que puede terminar la raíz de una palabra latina de la 3ª
declinación. En B y M sólo tenemos un ejemplo:

B PLEBS PLEBIS

C VOX VOCIS; PAX PACIS; LUX LUCIS, CRUX CRUCIS

(gutural + s = x)

D PES PEDIS; COR CORDIS (neutro)

(caída de dental ante –s-)

G LEX LEGIS; REX REGIS; GREX GREGIS

(gutural + s = x)

L SOL-SOLIS; CONSUL CONSULIS

M HIEMS HIEMIS
(caso único)

N LEO LEONIS, RELIGIO RELIGIONIS, RATIO RATIONIS (esp./gal. –ón)

HOMO HOMINIS , VIRGO VIRGINIS, ORIGO ORIGINIS
FLUMEN FLUMINIS, SEMEN SEMINIS, CULMEN CULMINIS (neutros)

P PRINCEPS PRINCIPIS, OPS OPIS

R PASTOR PASTORIS; AMOR AMORIS; DOLOR DOLORIS; DICTATOR DICTATORIS;

LABOR-LABORIS; COLOR-COLORIS; CLAMOR-CLAMORIS; TIMOR-TIMORIS
PATER-PATRIS, MATER MATRIS, FRATER FRATRIS

S CINIS-CINERIS;
TEMPUS TEMPORIS; CORPUS CORPORIS; VULNUS VULNERIS, LATUS LATERIS
(neutros)
(Rotacismo= conversión de –s- intervocálica en –r-)

T MILES MILITIS; EQUES EQUITIS; PEDES-PEDITIS

SANITAS SANITATIS; VANITAS VANITATIS; CARITAS-CARITATIS; (esp. –dad, gal.-dade)
(caída de dental ante –s-)
CAPUT-CAPITIS (neutro)
Declina conjuntamente estos sintagmas DETERMINANTE + ADJETIVO + NOMBRE (3ª
declinación):

ESTE VALLE PROFUNDO (FEMENINO)

SINGULAR PLURAL
N
Haec alta vallis
V
-- --
AC

G
Harum altarum vallium
D
Huic altae valli
AB

AQUEL PERRO NEGRO (MASCULINO)

SINGULAR PLURAL
N
Ille niger canis
V
-- --
AC
Illos nigros canes
G
Illius nigri canis
D

AB

ESTE GRAN TRABAJO (MASCULINO)

SINGULAR PLURAL
N
Hic magnus labor Hi magni labores
V
-- --
AC

AB
Hoc magno labore
 ESA NAVE LARGA (FEMENINO)
SINGULAR PLURAL
N
Illa longa navis
V
-- --
AC

D
illi longae navi
AB illis longis navibus

¿QUÉ CIUDAD LATINA? (FEMENINO)

SINGULAR PLURAL
N
Quae urbs Latina? Quae urbes Latinae?
V
-- --
AC

G
cuius urbis Latinae?
D

AB

¿QUÉ PUENTE ROMANO? (MASCULINO)

SINGULAR PLURAL
N
Qui Romanus pons?
V
--
AC Quem Romanum pontem?
G Quorum Romanorum pontium?
D

AB
LINGUA LATINA I PENSUM RECAPITULATIONIS CAPITULI NONI

Praenomen: Nomen:

I)Verte ex Latino in Hispanicum/Gallaicum sermonem:

DOMINI ET EQVI
Iūlius et Cornēlius sunt dominī Rōmānī. Iūlius est dominus pecūniōsus, quī magnam vīllam
habet et magnam familiam, id est multōs servōs. Etiam decem equōs fōrmōsōs habet Iūlius.
Cornēlius nōn tam pecūniōsus est quam Iūlius: is decem tantum servōs habet, et ūnum equum
album. Cornēlius equum suum amat.
Iūlius imperat: “Dūc equum ante ōstium, Syre!”
Ex decem equīs Iūliī Syrus sūmit illum nigrum quem dominus ante aliōs amat eumque ante
ōstium dūcit. Iam dominus in equō est. Iūlius equō vehitur Tūsculum ad amīcum suum Cornēlium.
Iūlius ante ōstium Cornēliī cōnsistit et amīcum suum, quī exit, salūtat: “Salvē, amīce! Sūme equum
tuum et venī in silvam!”
Amīcī duo oppidum relinquunt et per vallem ad silvam eunt. Equī laetī per campum currunt. Ovēs,
quae errant in campō, equōs timent et ad pāstōrēs suōs accurrunt. Canēs pāstōrum lātrant. Iam
equī fessī ante rīvum cōnsistunt. Dum equī aquam bibunt e rīvō, dominī caelum aspiciunt. Nūlla
nūbēs vidētur, sōl lūcet in caelō sine nūbibus. Itaque Iūlius et Cornēlius umbram petunt: campum
relinquunt et in silvam intrant. Iam in umbrā sunt sub arboribus. Equī iam nōn currunt, sed inter
arborēs ambulant.
Hīc equus Cornēliī consistit et hinnit: “Hihihī!” Equus terram ante sē aspicit et nāsum pōnit ad
terram. Iūlius equum suum vertit et interrogat: “Cūr equus tuus cōnsistit?”
Cornēlius: “Quia vestīgia videt in terrā.”
Iūlius: “Quae vestīgia?”
LINGUA LATINA I PENSUM RECAPITULATIONIS CAPITULI NONI

II) Verte ex Hispanico in Latinum sermonem.

LOS SEÑORES Y LOS CABALLOS

Cornelio, que ya está en el suelo delante de su caballo, busca las huellas del lobo y las
encuentra. Señala las huellas con el dedo: “Aquí están las huella del lobo. El lobo no está lejos.”
El lobo, en cambio, aúlla lejos, en el monte: “Huhuhū!”
El caballo de Cornelio, que oye al lobo, de nuevo relincha: “Hihihī!” El caballo de Julio no oye al
lobo y no relincha.
Cornelio: “Mi caballo teme al lobo.” Cornelio sujeta [tenēre] a su caballo.
Julio: “Mi caballo no teme al lobo”
Cornēlius: “Ni el lobo teme a tu caballo”
Cornelio, que cerca de las huellas del lobo encuentra otras huellas, dice: “¿Qué es esto? ¡Aquí no
sólo hay huellas de lobo, sino también de oveja!”
Julio: “¿Qué hace la oveja en el campo con el lobo? ¿Acaso la oveja ama al lobo?”
Cornelio: “La oveja no ama al lobo, sino el lobo a la oveja y es su amiga”.