Λύσεις Ερωτήσεων Ασκήσεων Και Προβλημάτων Φυσική Κατεύθυνσης Β Λυκείου

Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.
com
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ
Ερωτήσεις
Ερώτηση 1.1: Ποιο από τα παρακάτω διαγράμματα αντιστοιχεί 1) σε ισοβαρή, και 2) σε

ισόθερμη μεταβολή;
Απάντηση: Στην ισοβαρή μεταβολή, όπως προκύπτει από το νόμο Gay-Lussac, αντιστοιχεί το
διάγραμμα γ (ο όγκος του αερίου είναι ανάλογος της θερμοκρασίας του). Στην ισόθερμη
μεταβολή, η θερμοκρασία παραμένει σταθερή, έχει με άλλα λόγια μια και μόνο τιμή σε όλη τη
διάρκεια της μεταβολής. Επομένως, το διάγραμμα που της αντιστοιχεί είναι το α.
Ερώτηση 1.2: Η μεταβολή ΑΒΓΔ που παριστάνεται στο επόμενο διάγραμμα αποτελείται:
α) Από δύο ισόχωρες και δύο ισόθερμες μεταβολές.
β) Από δύο ισοβαρείς και δύο ισόθερμες μεταβολές.
γ) Από δύο ισοβαρείς και δύο ισόχωρες μεταβολές.
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση.
Απάντηση: Οι μεταβολές ΔΑ και ΒΓ, όπως παρατηρούμε, γίνονται σε σταθερή θερμοκρασία

(η τιμή του Τ είναι μια στη διάρκεια κάθε μεταβολής). Στις μεταβολές ΑΒ και ΓΔ, η πίεση και
η θερμοκρασία είναι μεγέθη ανάλογα, γεγονός που μας θυμίζει το νόμο του Charles. Επομένως,
αυτές οι δύο μεταβολές είναι ισόχωρες. Έτσι τελικά έχουμε δύο ισόχωρες και δύο ισόθερμες
μεταβολές και σωστή απάντηση είναι η α.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.com 1
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.com
Ερώτηση 1.3: Να αντιστοιχήσετε τις μεταβολές της αριστερής στήλης με τις σχέσεις της
δεξιάς στήλης:
Απάντηση:
1) Ισόθερμη μεταβολή α) p/v = σταθ.
2) Ισόχωρη μεταβολή β) p/Τ = σταθ.
3) Ισοβαρής μεταβολή γ) v/Τ = σταθ.

δ) pV = σταθ.
Ερώτηση 1.4: Ποσότητα αερίου θερμαίνεται με σταθερό όγκο. Η πυκνότητά του

α) Αυξάνεται.
β) Μειώνεται.
γ) Μένει σταθερή.
Ποια απάντηση είναι σωστή;
Απάντηση: Η πυκνότητα ενός σώματος ορίζεται ως το πηλίκο της μάζας του προς τον όγκο
m
του:   . Όταν λοιπόν σε ένα αέριο συγκεκριμένης ποσότητας (άρα σταθερής μάζας),
V
μένει και ο όγκος σταθερός, τότε όπως προκύπτει από την προηγούμενη σχέση, μένει και η
πυκνότητα σταθερή. Άρα, σωστή απάντηση είναι η γ.
Ερώτηση 1.5: Στο διάγραμμα p-V του σχήματος, οι καμπύλες (1) και (2) αντιστοιχούν στις
ισόθερμες μεταβολές δύο αερίων που πραγματοποιήθηκαν στην ίδια θερμοκρασία. Αν n1 και
n2 τα moles των δύο αερίων, τότε:
α) n1 = n2
β) n1 > n2
γ) n1 < n2
Απάντηση: Όπως ξέρουμε, το διάγραμμα που προκύπτει όταν αναπαριστούμε τη μεταβολή

της πίεσης ως προς τον όγκο σε μια ισόθερμη μεταβολή, είναι μια υπερβολή (στο παραπάνω
a
σχήμα απεικονίζονται δύο). Κάθε υπερβολή περιγράφεται από την εξίσωση y  . Όσο πιο
x
μεγάλο το a , τόσο πιο δεξιά (ως προς τον άξονα των y, άρα εδώ του p) βρίσκεται η καμπύλη.
nRT
Εδώ, η εξίσωση που περιγράφει κάθε υπερβολή είναι η: p  όπου το γινόμενο nRT
V
παίζει το ρόλο του συντελεστή a .
Για το αέριο του οποίου η μεταβολή που περιγράφεται από την καμπύλη (1), ισχύει:
n1 RT
p
V
Για το αέριο του οποίου η μεταβολή που περιγράφεται από την καμπύλη (2), ισχύει:
n2 RT
p
V
Αφού η καμπύλη (1) βρίσκεται πιο δεξιά από την καμπύλη (2), αυτό σημαίνει ότι ο όρος n1 RT
είναι μεγαλύτερος από τον όρο n 2 RT . Και αφού η θερμοκρασία είναι η ίδια και για τις δύο
μεταβολές, τελικά καταλήγουμε στα εξής:
n1 RT  n2 RT  n1  n2
Επομένως, σωστή απάντηση είναι η γ.
Ερώτηση 1.6: Ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές;
α) Η καταστατική εξίσωση ισχύει μόνο αν το αέριο αποτελείται από ένα είδος μορίων.
β) Τα αέρια για τα οποία ισχύει η καταστατική εξίσωση ονομάζονται ιδανικά.
γ) Σε ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου η παράσταση pV/T παραμένει σταθερή.
δ) Η καταστατική εξίσωση ισχύει μόνο στα μονοατομικά αέρια.
Απάντηση:
α) Λάθος.
β) Σωστό.
pV
γ) Σωστό. Από την καταστατική εξίσωση λαμβάνουμε: pV  nRT  nR  .
T
Αφού η ποσότητα είναι συγκεκριμένη, τότε: n   . Επίσης, το R είναι πάντα σταθερό.
Επομένως, όντας το γινόμενο nR σταθερό, θα είναι σταθερό και το άλλο μέλος της εξίσωσης,
pV
δηλαδή το πηλίκο .
T
δ) Λάθος. Ίσως να ισχύει με μεγαλύτερη ακρίβεια απ’ ό,τι στα πολυατομικά, όμως δεν παύει
να ισχύει και στα τελευταία.
Ερώτηση 1.7: Ποιο από τα επόμενα διαγράμματα παριστάνει το γινόμενο pV ορισμένης

ποσότητας αερίου σε συνάρτηση με την απόλυτη θερμοκρασία του;
pV
Απάντηση: Από την καταστατική εξίσωση το n είναι ίσο με: n  και αφού μιλάμε για
RT
ορισμένη, δηλαδή συγκεκριμένη ποσότητα του αερίου, το n είναι σταθερό. Εφόσον το n είναι
σταθερό, θα πρέπει και ο λόγος με τον οποίο είναι ίσο να είναι σταθερό. Δηλαδή, όσο αυξάνεται
ο αριθμητής pV , να αυξάνεται αναλογικά και ο παρονομαστής RT και αφού το R είναι
σταθερό, θα πρέπει να αυξάνεται αναλογικά απλώς η θερμοκρασία. Τα διαγράμματα που
περιγράφουν μια τέτοια αναλογική εξάρτηση μεταξύ των δύο μεγεθών ( pV και T ) είναι το α
pV
και το γ. Όμως, όταν η θερμοκρασία τείνει στο μηδέν, με βάση τη σχέση n  , θα πρέπει
RT
και ο όρος pV να τείνει στο μηδέν. Αυτό συμβαίνει μόνο σε ένα διάγραμμα εκ των δύο: το γ.
Ερώτηση 1.8: Δύο ποσότητες αερίων με αριθμό γραμμομορίων n1 και n2 εκτελούν ισοβαρή
μεταβολή στην ίδια πίεση. Ποιο από τα παρακάτω διαγράμματα είναι το σωστό; (n1 > n2).
Απάντηση: Το διάγραμμα που προκύπτει σε μια ισοβαρή μεταβολή είναι ευθεία γραμμή της
μορφής: y  ax (η προέκτασή της περνά από την αρχή των αξόνων). Το α είναι η κλίση της
ευθείας, και φυσικά όσο πιο μεγάλο, τόσο πιο μεγάλη και η κλίση της ευθείας (πιο κοντά στον
άξονα των V). Εδώ, στη θέση του y είναι το V και στη θέση του x είναι το Τ. Πιο συγκεκριμένα,
nR
από την καταστατική εξίσωση προκύπτει: V  T . Δηλαδή, το ρόλο του συντελεστή α τον
p
nR
διαδραματίζει το πηλίκο . Επειδή η άσκηση μας λέει ότι ισχύει n1  n 2 και ότι η πίεση
p
είναι η ίδια και στις δύο μεταβολές, θα έχουμε:
n1 R n 2 R
n1  n2  n1 R  n 2 R    η κλίση της ευθείας που αντιστοιχεί στο αέριο με
p p
αριθμό mol n1 είναι μεγαλύτερη από την κλίση της ευθείας που αντιστοιχεί στο αέριο αριθμό
mol n 2 . Συνεπώς, σωστό είναι το διάγραμμα β.
Ερώτηση 1.9: Πώς ορίζεται το ιδανικό αέριο α) μακροσκοπικά και β) μικροσκοπικά;
Απάντηση: α) Μακροσκοπικά, ιδανικό είναι το αέριο για το οποίο ισχύει η καταστατική

εξίσωση, σε όλες τις πιέσεις και τις θερμοκρασίες. β) Μικροσκοπικά, ιδανικό είναι το αέριο
του οποίου τα μόρια είναι σημειακά (αμελητέος ο όγκος τους σε σχέση με τον όγκο που
καταλαμβάνει το αέριο ως σύνολο) και αλληλεπιδρούν μόνο κατά τις μεταξύ τους κρούσεις
(δηλαδή μηχανικά), χωρίς να συνδέονται με καμιά άλλου τύπου αλληλεπίδραση (π.χ.
ηλεκτρική, με άπωση ή έλξη). Οι δε κρούσεις τους, τέλος, δεν είναι καθόλου πολύπλοκες,
θεωρούνται ελαστικές.
α) Η θερμοκρασία ενός αερίου είναι ανάλογη με τη μέση κινητική ενέργεια των μορίων του.
β) Η πίεση ενός αερίου είναι ανάλογη με τη μέση ταχύτητα των μορίων του.
γ) Οι ενεργές ταχύτητες των μορίων του οξυγόνου και του αζώτου είναι ίσες, αν τα δύο αέρια
βρίσκονται στην ίδια θερμοκρασία.
δ) Η άτακτη κίνηση των μορίων του αέρα είναι πιο ¨γρήγορη¨ το καλοκαίρι από ό,τι το χειμώνα.
1 3
Απάντηση: α) Σωστό. Ισχύει:  m  u 2   k  T . Το πρώτο μέλος της εξίσωσης είναι η
2 2
μέση κινητική ενέργεια των μορίων του και το Τ στο δεύτερο, η θερμοκρασία.
β) Λάθος. Η πίεση ενός αερίου είναι ανάλογη με τη μέση τιμή των τετραγώνων των ταχυτήτων
1 N  m u2
των μορίων του αερίου: p  .
3 V
γ) Λάθος. Γιατί η ενεργός ταχύτητα εξαρτάται, πέρα από τη θερμοκρασία, και από τη μάζα
3kT
κάθε μορίου: u  .
m
δ) Σωστό. Διότι η ταχύτητα και κατ’ επέκταση η κινητική ενέργεια των μορίων ενός αερίου
είναι ανάλογη της θερμοκρασίας.
Ερώτηση 1.11: Διαθέτουμε δύο δοχεία ίσου όγκου. Το πρώτο περιέχει υδρογόνο και το
δεύτερο οξυγόνο, στην ίδια θερμοκρασία. Η μέση κινητική ενέργεια των μορίων του
υδρογόνου είναι:
α) Ίση με τη μέση κινητική ενέργεια των μορίων του οξυγόνου.
β) Η μισή της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων του οξυγόνου.
γ) Διπλάσια της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων του οξυγόνου.
δ) Τετραπλάσια της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων του οξυγόνου.
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση.
Απάντηση: Σωστή απάντηση είναι η α. Και αυτό γιατί η μέση κινητική ενέργεια των μορίων
κάθε αερίου εξαρτάται αποκλειστικά από τη θερμοκρασία (πέρα από τη σταθερά του
1 3
Boltzmann που είναι έτσι κι αλλιώς σταθερή), σύμφωνα με τη σχέση:  m  u2   k T .
2 2
Και αφού η θερμοκρασία είναι ίδια και στα δύο αέρια, θα είναι η ίδια και η μέση κινητική
ενέργεια των μορίων των δύο αερίων.
Ερώτηση 1.12: Η πίεση που ασκεί ένα αέριο είναι ανάλογη με
α) τη μέση τιμή των ταχυτήτων των μορίων.
β) τον όγκο του δοχείου που το περιέχει.
γ) την πυκνότητα του αερίου.
δ) την πίεση που υπάρχει έξω από το δοχείο.
Απάντηση: Με βάση τη σχέση που συνδέει όλα τα παραπάνω μεγέθη, δηλαδή την
1 N  m u2
p
3 V
καταλήγουμε στα εξής:
α) Λάθος. Με τη μέση τιμή των τετραγώνων των ταχυτήτων των μορίων.
β) Λάθος. Είναι αντιστρόφως ανάλογη.
m
γ) Σωστό. Το πηλίκο είναι η πυκνότητα του αερίου.
V
δ) Λάθος.
Ερώτηση 1.13: Αέριο συμπιέζεται ισόθερμα στο μισό του αρχικού του όγκου. Η ενεργός
ταχύτητα των μορίων του
α) διπλασιάζεται.
β) παραμένει σταθερή.
γ) υποδιπλασιάζεται.
δ) τα στοιχεία δεν επαρκούν για να κρίνουμε αν η ενεργός ταχύτητα μεταβάλλεται και πώς.
3kT
Απάντηση: Με βάση τη σχέση που μας δίνει την ενεργό ταχύτητα, u  , έχουμε:
m
Με το Τ σταθερό, αφού το αέριο συμπιέζεται ισόθερμα, η ενεργός ταχύτητα των μορίων του
παραμένει σταθερή. Επομένως, σωστή απάντηση είναι η β.
Ασκήσεις
Άσκηση 1.16: Δοχείο σταθερού όγκου περιέχει αέρα σε θερμοκρασία 27 οC και πίεση 1atm.
Θερμαίνουμε το δοχείο ώστε η θερμοκρασία του αερίου να αυξηθεί κατά 60 οC. Πόση θα γίνει
η πίεση;
Λύση
Ο όγκος του αέρα είναι σταθερός, επομένως σε κάθε του κατάσταση ισχύει ο νόμος του
Charles.
Όταν p1  1atm και T1  27  273  300 K (πάντα μετατρέπουμε τη θερμοκρασία σε

Κέλβιν), τότε σύμφωνα με το νόμο του Charles ισχύει:
p1  kT1 (1)
Όταν το αέριο μεταβαίνει στη νέα του κατάσταση, κατόπιν (ισόχωρης) θέρμανσής του, όπου
T2  60  27  87C  87  273  360 K , πάλι θα ισχύει:
p 2  kT2 (2)
Διαιρώντας τη σχέση (1) με τη σχέση (2), λαμβάνουμε:
p1 kT1 p T pT 1atm  333 K

  1  1  p2  1 2   1,2atm
p 2 kT2 p 2 T2 T1 360 K
Σημείωση: Τη μονάδα της πίεσης για λόγους συντομίας δεν τη μετατρέψαμε σε N / m 2 , στην
οποία πάντα πρέπει να τη μετατρέπουμε ( 1atm  1,013 105 N / m 2 ) , διότι εδώ η πίεση αφενός
δεν εμπλέκεται σε υπολογισμούς άλλων μεγεθών ώστε η μη μετατροπή της να αλλοιώσει τα
αποτελέσματα, και αφετέρου ο πολλαπλασιασμός μέσω του οποίου γίνεται η εν λόγω
μετατροπή είναι πράξη που μπορεί να γίνει ακόμα και στο τέλος των υπολογισμών. Δηλαδή,
αν κάναμε τη μετατροπή, απλά θα έβγαινε η πίεση εκφρασμένη σε N / m 2 και όχι σε atm
αφού:
 1,013  10 5 N / m 2 
1atm     333 K
p2 
p1T2
  atm   1,22  10 5 N / m 2
T1 360 K
Με τη θερμοκρασία, δεν μπορούμε να παραλείπουμε ποτέ την υποχρεωτική μετατροπή από °C

σε K, γιατί η πράξη της πρόσθεσης μέσω της οποίας γίνεται ( K  273   ) δεν μπορεί ποτέ
να αφήσει ανεπηρέαστη τους υπολογισμούς στους οποίους εμπλέκεται.
Άσκηση 1.17: Αέριο βρίσκεται μέσα σε κατακόρυφο κυλινδρικό δοχείο. Το δοχείο κλείνεται
με εφαρμοστό έμβολο, πάνω στο οποίο τοποθετούνται διάφορα σταθμά. Το αέριο βρίσκεται
σε θερμοκρασία 27 οC και καταλαμβάνει όγκο 0,20 m3. Ψύχουμε το αέριο στους -3 οC. Πόσος
θα είναι ο νέος όγκος του αερίου;
Λύση
Το αέριο, λόγω των σταθερών σταθμών που βρίσκονται πάνω του, βρίσκεται μονίμως υπό
αμετάβλητη πίεση. Συνεπώς, κάθε κατάστασή του διέπεται από το νόμο του Gay-Lussac. Έτσι
λοιπόν, στην κατάσταση με T1  27  273  300 K και V  0,2m3 θα ισχύει:
V1  kT1 (1)
Μετά την ψύξη του αερίου, η οποία κι αυτή χαρακτηρίζεται από σταθερή πίεση (επομένως
είναι ισοβαρής), η νέα κατάστασή του στην οποία T2  3  273  270 K , θα ισχύει:
V2  kT2 (2)
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη, μπορούμε να προσδιορίσουμε το νέο όγκο V2
του αερίου :
V1 kT1 V T VT 0,2m 3  270 K

  1  1  V2  1 2   0,18m 3
V2 kT2 V2 T2 T1 300 K
Άσκηση 1.18: Δωμάτιο έχει διαστάσεις 4m×4m×3m. Η θερμοκρασία στο δωμάτιο είναι 27 οC
και η πίεση 1atm. Να υπολογιστεί ο αριθμός των mol του αέρα στο δωμάτιο. Δίνονται : 1atm
= 1,013x105N/m2, R = 8,314J / mol K.
Λύση
Ο όγκος του δωματίου είναι: V  48m 3 . Θεωρώντας τον αέρα του δωματίου ως ιδανικό αέριο,
μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την καταστατική εξίσωση και να υπολογίσουμε τον αριθμό
των mol:
pV 1atm  48m 3
pV  nRT  n   (1)
RT (8,314 J / mol  K )  27C
Στο σημείο αυτό κάνουμε τις απαραίτητες μετατροπές των μονάδων των μεγεθών:
 Η πίεση πρέπει να εκφραστεί σε N / m 2 . Αυτό θα γίνει με βάση τη σχέση που τη

συνδέει με τη μονάδα atm : 1atm  1,013 105 N / m 2 . Στην άσκηση αυτή, η πίεση
του αερίου είναι 1atm , επομένως ίση με 1,013 105 N / m 2 .
 Η θερμοκρασία πρέπει να μετατραπεί σε Κέλβιν. Αυτό θα γίνει με το γνωστό τρόπο:

T2  27  273  300 K
Συνεπώς, η σχέση (1) γίνεται:
1,013  10 5 N / m 2  48m 3
n  1950 mol
(8,314 J / mol  K )  300 K
Σημείωση: Η σταθερά των ιδανικών αερίων R, μπορεί να εκφραστεί σε δύο μονάδες μέτρησης
και αντιστοίχως να έχει δύο διαφορετικές τιμές: την R=8,314J/mol·K και την
R=0,082L·atm/mol·K. Ποια από τις δύο εμείς θα επιλέγουμε; Η απόφαση θα στηρίζεται στις
μονάδες βάσει των οποίων είναι εκπεφρασμένα τα μεγέθη της πίεσης και του όγκου.
Συγκεκριμένα:
Όταν η πίεση είναι μετρημένη σε N/m2 τότε R=8,314J/mol·K
και ο όγκος σε m3
Όταν η πίεση είναι μετρημένη σε atm τότε R=0,082L·atm/mol·K
και ο όγκος σε L (λίτρα)
Άσκηση 1.19: Κυλινδρικό δοχείο με διαθερμικά τοιχώματα φράσσεται με εφαρμοστό έμβολο.

Το δοχείο περιέχει αέρα πίεσης 1atm και βρίσκεται μέσα σε λουτρό νερού σταθερής
θερμοκρασίας. Πιέζουμε το έμβολο ώστε ο όγκος του αερίου να ελαττωθεί στο 1/3 του
αρχικού. Υπολογίστε την τελική τιμή της πίεσης του αερίου.
Λύση
Όπως μας λέει η άσκηση, η θερμοκρασία του αερίου είναι μονίμως σταθερή. Επομένως, κάθε
κατάσταση και κάθε μεταβολή του αερίου, θα είναι ισόθερμη. Κάθε ισόθερμη κατάσταση
διέπεται από το νόμο του Boyle. Επομένως:
Στην αρχική κατάσταση του αερίου όπου: p  1atm και V  V1 , ο νόμος του Boyle μας δίνει:
p1V1  k (1)
Στην τελική κατάσταση του αερίου όπου p  p 2 και V2  V1 / 3 , θα έχουμε:
p 2V2  k (2)
Διαιρούμε τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη και λαμβάνουμε:
p1V1 k pV pV pV
  1 1  1  p1V1  p 2V2  p 2  1 1  1 1  3 p1 
p 2V2 k p 2V2 V2 V1 / 3
p 2  3  1atm  3atm
Άσκηση 1.20: 2x10-5 mol υδρογόνου βρίσκονται σε δοχείο όγκου V=0,25m3 σε θερμοκρασία
27οC. Υπολογίστε την πίεση του αερίου. Δίνονται: R = 8,314J / mol K,1atm =1,013x105N/m2.
Λύση
Θεωρώντας το υδρογόνο ως ιδανικό αέριο, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την καταστατική

εξίσωση των ιδανικών αερίων. Πρώτα μετατρέπουμε τη θερμοκρασία σε Κέλβιν, άρα:
T  27  273  300 K . Έτσι:
nRT 2  10 5 mol  (8,314 J / mol  K )  300 K

pV  nRT  p   3
 0,2 N / m 2
V 0,25m
Την πίεση την εκφράσαμε σε N / m 2 , διότι όπως παρατηρούμε, η σταθερά R είναι εκφρασμένη
σε J / mol  K και ο όγκος σε m 3 (δες τη σημείωση στην άσκηση 1.18).
Άσκηση 1.21: Αέριο βρίσκεται μέσα σε κυλινδρικό δοχείο. Το πάνω μέρος του δοχείου
κλείνεται αεροστεγώς με έμβολο. Ο όγκος του αερίου μέσα στο δοχείο είναι 0,4m3, η
θερμοκρασία 300 Κ και η πίεση του 1atm. Πιέζουμε το έμβολο ώστε ο όγκος του αερίου να
γίνει 0,1m3 οπότε παρατηρούμε ότι η θερμοκρασία του έγινε 600 Κ. Υπολογίστε την τελική
πίεση του αερίου.
Λύση
Η αρχική κατάσταση του αερίου είναι: p1  1atm , T1  300 K και V1  0,4m3 . Πιέζουμε το
έμβολο και το αέριο μεταπίπτει στη νέα κατάσταση με τα εξής χαρακτηριστικά μεγέθη: p 2 ,
T2  600 K και V2  0,1m3 . Εδώ, και τα τρία χαρακτηριστικά μεγέθη του αερίου
μεταβάλλονται, επομένως δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κανέναν από τους τρεις νόμους
των αερίων (Boyle, Charles, Gay-Lussac). Άρα, η μόνη σχέση που μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε είναι η καταστατική εξίσωση των ιδανικών αερίων (θεωρώντας το αέριο
ιδανικό).
Για την αρχική κατάσταση έχουμε:
p1V1  nRT1 (1)
Και για την τελική:
p 2V2  nRT 2 (2)
Σε όλη την πορεία της μεταβολής του αερίου, ο αριθμός των mol μένει σταθερός (η ποσότητα
του αερίου δε μεταβάλλεται), γι’ αυτό και βάλαμε και στις δύο εξισώσεις τον ίδιο αριθμό n.
Διαιρώντας τώρα τις δύο παραπάνω σχέσεις κατά μέλη, παίρνουμε:
p1V1 nRT1 pVT 1atm  0,4m 3  600 K

  p2  1 1 2   p 2  8atm
p 2V2 nRT 2 V2T1 0,1m 3  300 K
Άσκηση 1.22: Στο εργαστήριο μπορούν να επιτευχθούν πολύ χαμηλές πιέσεις (υψηλό κενό),
έως 13x10-15 atm. Υπολογίστε τον αριθμό των μορίων ενός αερίου σε ένα δοχείο 1L σε αυτή
την πίεση και σε θερμοκρασία δωματίου (300Κ). Δίνονται R = 0,082L· atm / mol · K, NA =
6,023x1023 μόρια/mol.
Λύση
Βρίσκουμε πρώτα τον αριθμό των mol που περιέχονται σε αυτό το αέριο μέσω της
καταστατικής εξίσωσης:
pV 13  10 15 atm  1L
pV  nRT  n    0,53  10 15 mol
RT (0,082 L  atm / mol  K )  300 K
Τις μονάδες της πίεσης και του όγκου δε χρειάστηκε να τις εκφράσουμε αλλιώς γιατί
συμφωνούν με τη μονάδα μέτρησης της σταθεράς R (δες σημείωση άσκησης 1.18).
Τώρα, μπορούμε να πούμε τα εξής:
Στο 1 mol αερίου περιέχονται ΝΑ μόρια
Στα 0,53·10-15 mol αερίου περιέχονται Ν=;
Με τη μέθοδο των τριών προκύπτει:
0,53  10 15 mol  N A ό

N  0,53  10 15  6,023  10 23 ό  3,18  10 8 ό
1mol
Άσκηση 1.23: Να υπολογιστεί η πυκνότητα του διοξειδίου του άνθρακα σε θερμοκρασία 185
ο
C και πίεση 1atm (1atm = 1,013x105N/m2 ). Δίνονται η γραμμομοριακή μάζα του διοξειδίου
του άνθρακα 44x10-3 kg / mol και R = 8,314J / mol K.
Λύση
Χρησιμοποιούμε την καταστατική εξίσωση:
pV  nRT
m
Όμως, ο αριθμός των mol n γράφεται και ως: n  , όπου Μ η γραμμομοριακή μάζα του
M
αερίου και mολ η ολική μάζα του αερίου. Άρα, η καταστατική εξίσωση γίνεται:
m
pV  RT
M
m
Η πυκνότητα που μας ζητείται, όπως και κάθε πυκνότητα, γνωρίζουμε ότι είναι ίση με  
V
. Επομένως, πρέπει με τις κατάλληλες πράξεις, από την καταστατική εξίσωση να προκύψει το
εν λόγω πηλίκο. Έχουμε:
m m
pV  RT  pVM  m RT  pM   RT  pM  RT 
M V
pM (1,013  10 N / m )  44  10 kg / mol
5 2 3
   1,17 kg / m 3
RT (8,314 J / mol  K )  300 K
Άσκηση 1.24: Ένα αέριο θερμαίνεται με σταθερή πίεση. Να γίνει η γραφική παράσταση της
σχέσης ρ=f(θ), όπου ρ η πυκνότητα και θ η θερμοκρασία σε βαθμούς Κελσίου.
Λύση
Η σχέση στην οποία καταλήξαμε στην άσκηση 1.23, που συνδέει την πυκνότητα με τη
θερμοκρασία είναι η:
pM

RT
Η θερμοκρασία Τ στην παραπάνω σχέση είναι εκφρασμένη σε Κέλβιν (γι’ αυτό εξάλλου τη
συμβολίσαμε ως Τ -για τις θερμοκρασίες σε Κελσίου, το σύμβολο είναι το θ). Εάν λοιπόν
εκφράσουμε τη θερμοκρασία σε Κελσίου, η σχέση γίνεται:
pM

R(273   )
Όπως προκύπτει δηλαδή, η πυκνότητα και η θερμοκρασία είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα.
Βρίσκουμε ζεύγη τιμών ώστε να προσεγγίσουμε το ζητούμενο διάγραμμα:
pM
όταν θ=0°C τότε  
R  273
όταν θ= -273°C τότε   
όταν   0 τότε   
Επομένως, το διάγραμμα διαμορφώνεται ως εξής:
pM/273
R
-273 0 θ
Άσκηση 1.25: Σε θερμοκρασία θ=27 οC και πίεση p=103N/m2 η πυκνότητα ενός αερίου είναι
8x10-4 kg/m3. Να υπολογιστεί η γραμμομοριακή του μάζα. Δίνεται R = 8,314J / mol K.
Λύση
Έχουμε:
m m
pV  RT  pVM  m RT  pM   RT  pM  RT 
M V
RT (8  10 kg / m )  (8,314 J / mol  K )  (27  273) K
4 3
M    2  10 3 kg / mol
p 10 3 N / m 2
Άσκηση 1.26: Ένα mol αερίου βρίσκεται σε s.t.p. Διπλασιάζουμε την πίεση διατηρώντας
σταθερή τη θερμοκρασία και στη συνέχεια τριπλασιάζουμε τον όγκο διατηρώντας σταθερή την
πίεση. Να βρεθούν οι τελικές τιμές πίεσης, όγκου, και θερμοκρασίας και να παρασταθούν
γραφικά οι μεταβολές του αερίου σε άξονες p-V, p-T και V-T.
Λύση
Αρχικά (έστω κατάσταση Α), το αέριο βρίσκεται σε πρότυπες συνθήκες πίεσης και
θερμοκρασίας (s.t.p.), άρα: p A  1atm , T A  273 K και V A  22,4 L .
Έπειτα το αέριο υποβάλλεται σε ισόθερμη μεταβολή και έρχεται σε μια νέα κατάσταση (έστω
κατάσταση Β). Εκεί, η θερμοκρασία θα είναι: TB  273 K . Η πίεση, αφού διπλασιάζεται όπως
μας λέει η εκφώνηση, θα είναι: p B  2atm . Για να βρούμε τον όγκο του αερίου στην
κατάσταση Β, θα χρησιμοποιήσουμε το νόμο του Boyle (αφού η θερμοκρασία είναι πάντα
σταθερή), έτσι:
p AV A  p BVB  p AV A  2 p AVB  VB  V A / 2  22,4 L / 2  VB  11,2 L
Στη συνέχεια, το αέριο υποβάλλεται σε δεύτερη μεταβολή κατά την οποία ο όγκος
τριπλασιάζεται με σταθερή την πίεση. Άρα, η νέα αυτή κατάσταση (έστω Γ) θα χαρακτηρίζεται
από τις εξής συνθήκες: V  3  VB  3  11,2 L  V  33,6 L και p  p B  p  2atm .
Στη φάση αυτή, ισχύει ο νόμος του Gay-Lussac, από τον οποίο μπορούμε να προσδιορίσουμε
τη θερμοκρασία της κατάστασης Γ:
V T VT 33,6 L  273K
  T   B   T  819 K
VB TB VB 11,2 L
Με βάση όλα τα παραπάνω, τα ζητούμενα διαγράμματα διαμορφώνονται ως εξής:

p(atm) p(atm) V(L)
Γ
33,6
Β Γ Β Γ Α
2 2 22,4
1 Α 819Κ
11,2
1 Α
273Κ Β
11,2 22,4 33,6 V(L) 273 819 T(K) 273 819 T(K)
Άσκηση 1.27: Βρείτε τις ενεργές ταχύτητες (υεν) των μορίων του He και των υδρατμών στους
27 οC. Oι αντίστοιχες γραμμομοριακές μάζες είναι 4x10-3 kg / mol και 18x10-3 kg / mol. Δίνεται
R = 8,314J / mol K.
Λύση
Γνωρίζουμε ότι για την ενεργό ταχύτητα των μορίων ενός αερίου ισχύει:
3kT
u  (1)
m
όπου m η μάζα κάθε μορίου και k η σταθερά του Boltzmann και η οποία δίνεται από το πηλίκο
R 3RT
k . Επομένως, η σχέση (1) γίνεται u   .
NA N Am
Επίσης γνωρίζουμε το εξής: Ένα mol μορίων περιέχει ΝΑ μόρια και έχει γραμμομοριακή μάζα
Μ . Επιπλέον, το ένα μόριο έχει μάζα m. Άρα, τα ΝΑ μόρια που καθένα έχει μάζα m συνιστούν
το αέριο γραμμομοριακής μάζας Μ. Μαθηματικά αυτό γράφεται: N A  m  M . Το m λοιπόν

M
γράφεται ως εξής: m  και η σχέση για την ενεργό ταχύτητα γίνεται:
NA
3RT 3RT 3RT

u     u  
N Am M M
NA
NA
Για το αέριο του He, η άσκηση μας δίνει: T  27  273  300 K και M  4  103 kg / mol .
3RT 3  (8,314 J / mol  K )  300 K

Άρα: u    1367,7m / s
M 4  10 3 kg / mol
Για τους υδρατμούς (Η2Ο), έχουμε: T  27  273  300 K και M  18  103 kg / mol .
3RT 3  (8,314 J / mol  K )  300 K

Άρα: u    644,8m / s
M 18  10 3 kg / mol
Άσκηση 1.29: Υπολογίστε την ενεργό ταχύτητα των ατόμων του υδρογόνου στην επιφάνεια
του Ήλιου όπου η θερμοκρασία είναι 5800Κ. Δίνεται ότι η γραμμοατομική μάζα του
υδρογόνου είναι 1x10-3kg/mol και R = 8,314J / mol K.
Λύση
3kT
Είναι: u  .
m
Επίσης γνωρίζουμε το εξής: Ένα mol ατόμων περιέχει ΝΑ άτομα και έχει γραμμοατομική μάζα
Μ . Επιπλέον, το ένα άτομο έχει μάζα m. Άρα, τα ΝΑ άτομα που καθένα έχει μάζα m συνιστούν
το αέριο γραμμοατομικής μάζας Μ. Μαθηματικά αυτό γράφεται: N A  m  M . Το m λοιπόν
M
γράφεται ως εξής: m  και η σχέση για την ενεργό ταχύτητα γίνεται:
NA
3RT 3RT 3RT 3  (8,314 J / mol  K )  5800 K

u     u    
N Am M M 10 3 kg / mol
NA
NA
u   12028 m / s
Προβλήματα
Πρόβλημα 1.30: Πόσα μπαλόνια όγκου 3 L μπορούμε να φουσκώσουμε με το ήλιο που

περιέχεται σε φιάλη όγκου 12 L; Το ήλιο στη φιάλη βρίσκεται υπό πίεση 120 atm, ενώ στα
μπαλόνια υπό πίεση 1,2 atm. Υποθέστε ότι τόσο η φιάλη όσο και τα μπαλόνια βρίσκονται στην
ίδια θερμοκρασία.
Λύση
Έστω ότι αρχικά στη φιάλη των 12L υπάρχουν n mol ηλίου (He). Εμείς θα τα μοιράσουμε σε
έστω N μπαλόνια, με n mol σε κάθε μπαλόνι. Δηλαδή θα ισχύει:
n  N  n (1)
Στην αρχική φιάλη η κατάσταση του ιδανικού αερίου του ηλίου θα περιγράφεται από την
ακόλουθη καταστατική εξίσωση:
p V  n RT (2)
Έπειτα από την κατανομή του ηλίου στα μπαλόνια, σε κάθε μπαλόνι το αέριο του ηλίου που
θα περιέχεται θα περιγράφεται από την εξής καταστατική εξίσωση:
p V  n RT (3)
Διαιρώντας τώρα κατά μέλη τις εξισώσεις (2) και (3), λαμβάνουμε:
p V n RT
  η θερμοκρασία είναι κοινή καθώς και η σταθερά των ιδανικών αερίων
p  V n RT
pV n
 
p  V n
Αντικαθιστώντας το n με βάση τη σχέση (1), προκύπτει:
p V N  n pV
  N
p  V n p  V
Και σύμφωνα με τις τιμές που μας δίνει η άσκηση, προκύπτουν τα εξής:
120 atm  12 L
N  400 μπαλόνια
1,2atm  3L
Παρατήρηση: Στην άσκηση αυτή δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποιον από τους τρεις
νόμους των αερίων (Boyle, Charles, Gay-Lussac) διότι οι νόμοι αυτοί αφορούν τις μεταβολές
ορισμένης ποσότητας αερίου και όχι μεταβολές αερίου του οποίου η ποσότητα (τα mol δηλαδή)
αλλάζει είτε γιατί μοιράζεται -όπως εδώ- είτε γιατί κάποιο μέρος του διαφεύγει. Το μόνο που
μπορούσαμε να κάνουμε εδώ ήταν να διακρίνουμε τις δύο καταστάσεις του αερίου (πριν τον
καταμερισμό και μετά) και να τις προσεγγίσουμε μέσω της καταστατικής εξίσωσης που
περιγράφει την καθεμιά, στην οποία τα μεγέθη είχαν τιμές που μας τις έδινε η άσκηση.
Πρόβλημα 1.31: Ο λεπτός κατακόρυφος σωλήνας του σχήματος κλείνεται από μια σταγόνα
υδραργύρου Σ και στο τμήμα ΑΣ, ύψους h=27 cm, περιέχει αέρα θερμοκρασίας θ=27 οC. Αν η
θερμοκρασία του αέρα γίνει θ΄=127 οC πόσο θα μετακινηθεί η σταγόνα; Η μεταβολή του όγκου
του σωλήνα με την αύξηση της θερμοκρασίας θεωρείται αμελητέα.
Λύση
Με την αύξηση της θερμοκρασίας, η κινητικότητα των μορίων του αέρα θα αυξηθεί και εφόσον
ο σωλήνας δεν αυξάνει τον όγκο του, στη σταγόνα του Hg θα ασκηθεί δύναμη κι επομένως θα
μετακινηθεί προς τα πάνω. Αυτή η αύξηση του όγκου του τμήματος που περιέχει τον αέρα,
επιτρέπει τη διατήρηση της πίεσης που ασκούν τα μόριά του στα τοιχώματα του σωλήνα (το
αέριο εκτονώνεται). Άρα, η μεταβολή είναι ισοβαρής και ισχύει ο νόμος του Gay-Lussac:
V1 V2
   . (1)
T1 T2
όπου V1 και T1 ο αρχικός όγκος και η αρχική θερμοκρασία του αερίου αντίστοιχα και V2 και
T2 ο τελικός όγκος και η τελική θερμοκρασία του αερίου αντίστοιχα.
Όμως ο αρχικός όγκος του αερίου V1 , είναι ίσος με: V1  A  h όπου A το εμβαδό της διατομής
του σωλήνα και h το ύψος του σωλήνα (ο όγκος ενός δοχείου είναι πάντα ίσος με το γινόμενο
της διατομής του δοχείου επί το ύψος του). Εμείς αναζητούμε το νέο ύψος του χώρου που
κατέχει ο αέρας, μετά την εκτόνωσή του.
A  h1 A  h2
Άρα, η σχέση (1) γίνεται  (η διατομή του δοχείου είναι σε όλη τη διαδικασία
T1 T2
σταθερή, αφού το δοχείο δε διαστέλλεται -η άσκηση μάς λέει: η μεταβολή του όγκου του
σωλήνα με την αύξηση της θερμοκρασίας θεωρείται αμελητέα.)
Επομένως, καταλήγουμε στη σχέση:
h1 h2 h  T2 27cm  (127  273) K

  h2    36cm
T1 T2 T1 (27  273) K
Συνεπώς, η σταγόνα του Hg θα μετακινηθεί κατά: h  h2  h1  36cm  27cm  9cm
Πρόβλημα 1.32: Κυλινδρικό δοχείο, με τον άξονά του κατακόρυφο, κλείνεται αεροστεγώς στο
πάνω μέρος του με έμβολο διατομής Α=0,02m2 και βάρους w=374 Ν. Το αέριο μέσα στο δοχείο
καταλαμβάνει όγκο 0,01m3 και βρίσκεται σε θερμοκρασία 27 οC. H ατμοσφαιρική πίεση είναι
pατ=1atm. α) Πόση είναι η πίεση του αερίου; β) Πόσο θα αυξηθεί ο όγκος του αερίου, αν η
θερμοκρασία του γίνει 207 οC; (1atm = 1,013x105N/m2)
Λύση
α) Στο αέριο ασκούνται δύο ειδών πιέσεις: Η πίεση από το έμβολο και η πίεση από τον
ατμοσφαιρικό αέρα που περιβάλλει το δοχείο. Επομένως, μαθηματικά αυτό γράφεται:
w
p  p  p   p
A
Η πίεση από το έμβολο δίνεται από το γνωστό ορισμό της πίεσης: Πίεση είναι το πηλίκο της
ασκούμενης δύναμης στην επιφάνεια προς το εμβαδόν της επιφάνειας αυτής. Εδώ, η δύναμη
που ασκείται στην επιφάνεια του αερίου από το έμβολο είναι το βάρος του εμβόλου. Η πίεση
αυτή αν και φαινομενικά φαίνεται να ασκείται μόνο στην πάνω επιφάνεια του αερίου, στην
πραγματικότητα ασκείται σε όλο το αέριο και αυτό λόγω της τυχαίας κίνησης των μορίων του.
Δηλαδή, δεν υπάρχει πάνω επιφάνεια, αλλά κάθε μόριο του αερίου, περνά από όλα τα σημεία
του χώρου που καταλαμβάνει το αέριο και δέχεται τελικά την ίδια πίεση που δέχονται και όλα
τα υπόλοιπα.
Συνεχίζοντας έχουμε:
w 374 N
p  p  2
 1atm  18,7  10 3 N / m 2  1,013  10 5 N / m 2 
A 0,02m
p  0,187  10 5 N / m 2  1,013  10 5 N / m 2  1,2  10 5 N / m 2
β) Η πίεση θα διατηρηθεί σταθερή, επομένως μιλάμε για ισοβαρή μεταβολή (ισχύει ο νόμος
του Gay-Lussac). Έχουμε:
V1 V2 V T 0,01m 3  (207  273) K

  V2  1 2   V2  0,016 m 3
T1 T2 T1 (27  273) K
Άρα, ο όγκος του αερίου θα αυξηθεί κατά: V  V2  V1  0,016m3  0,01m3  0,006m3
Πρόβλημα 1.33: Δοχείο όγκου V, που περιέχει αέρα, έχει στο πάνω μέρος του στρόφιγγα.
Αρχικά η στρόφιγγα είναι ανοιχτή και ο αέρας του δοχείου επικοινωνεί με το περιβάλλον. Η
ατμοσφαιρική πίεση είναι pατ=1atm. Θερμαίνουμε το δοχείο, με ανοιχτή τη στρόφιγγα, μέχρι η
θερμοκρασία στο εσωτερικό του να γίνει 410 K. Κλείνουμε τη στρόφιγγα, τοποθετούμε το
δοχείο σε λουτρό νερού – πάγου. Να υπολογιστεί η τελική πίεση στο εσωτερικό του δοχείου.
Η θερμοκρασία στην οποία συνυπάρχει νερό και πάγος είναι Τ=273 Κ.
Λύση
Πριν κλείσουμε τη στρόφιγγα, ο αέρας υποβάλλεται σε θέρμανση, στη διάρκεια της οποίας,
κάποια mol του αέρα διαφεύγουν μέσα από την ανοιχτή στρόφιγγα καθώς το αέριο
εκτονώνεται. Τελικά το αέριο έρχεται στην κατάσταση με τα εξής χαρακτηριστικά μεγέθη:
p1  1atm , T1  410 K και έστω V  V1 . Η καταστατική εξίσωση σε αυτή την κατάσταση

(που τη θεωρούμε αρχική για τη μεταβολή που θα ακολουθήσει) είναι:
p1V  nRT1
Όταν η στρόφιγγα κλείνει, τα mol του αέρα δεν έχουν πια δυνατότητα διαφυγής, επομένως ο
αριθμός τους παραμένει σταθερός σε όλη τη διάρκεια της ψύξης μέχρι το αέριο να μεταβεί
στην κατάσταση με: p  p 2 , T2  273 K και V2  V1 (ο όγκος που καταλαμβάνει ο αέρας
είναι σταθερός –από τη βάση του δοχείου μέχρι τη στρόφιγγα). Η καταστατική εξίσωση στην
τελική αυτή κατάσταση της μεταβολής θα είναι:
p 2V  nRT 2
Ο σταθερός αριθμός των mol του αέρα λοιπόν κατά την ψύξη του είναι αυτός στον οποίο θα
βασιστούμε:
p1V p 2V T p 273K  1atm

nn   p2  2 1   p 2  0,66atm
RT1 RT 2 T1 410 K
Πρόβλημα 1.34: Ο κύλινδρος του σχήματος χωρίζεται σε δυο μέρη, μέσω εμβόλου που
κινείται χωρίς τριβή. Στο τμήμα 1 εισάγονται 2 mg H2 ενώ στο 2 εισάγονται 8 mg Ο2. Ποιος
είναι ο λόγος l1 / l2 στην κατάσταση ισορροπίας; Τα αέρια στην κατάσταση ισορροπίας
βρίσκονται στην ίδια θερμοκρασία. Οι γραμμομοριακές μάζες για το Η2 και το Ο2είναι 2x10-3
kg / mol και 32x10-3 kg / mol, αντίστοιχα.
Λύση
Στην κατάσταση ισορροπίας, η θερμοκρασία είναι η ίδια στα δύο μέρη του κυλίνδρου. Όμως,
και η πίεση είναι η ίδια στα δύο αέρια γιατί βρίσκονται στο ίδιο δοχείο αλλά και σε ισορροπία.
Επομένως:
n1 RT n2 RT
p1  p 2  
V1 V2
m
Γνωρίζουμε ότι ο αριθμός των mol n γράφεται και ως: n  , όπου Μ η γραμμομοριακή
M
μάζα του αερίου και mολ η ολική μάζα του αερίου. Άρα, έχουμε:
mH 2 RT mO2 RT m H 2 M O2 V1
      (1)
M H2 V1 M O2 V2 M H 2 mO2 V2
Όμως, παράλληλα ισχύει:
V1  A  l1 και V2  A  l 2 όπου Α το εμβαδόν της διατομής του εμβόλου και άρα του
δοχείου.
Συνεπώς, τελικά η σχέση (1) γίνεται:
mH 2 M O2 l1 2  10 6 kg 32  10 3 kg / mol l1 l1
      4
M H2 mO2 l2 2  10 3 kg / mol 8  10 6 kg l2 l2
Πρόβλημα 1.35: Δύο δοχεία με όγκους V1=0,3 L και V2=0,2 L συνδέονται με λεπτό σωλήνα
αμελητέου όγκου. Τα δοχεία περιέχουν αέρα θερμοκρασίας Τ=300 Κ. Αυξάνουμε τη
θερμοκρασία στο πρώτο δοχείο κατά 100 βαθμούς και στο δεύτερο κατά 50. Αν η αρχική πίεση
ήταν 1atm να υπολογιστεί η τελική της τιμή.
Λύση
Αρχικά, τα δύο αέρια βρίσκονται υπό κοινή πίεση p  1atm και κοινή θερμοκρασία
T  300 K . Το ένα αέριο έχει όγκο V1  0,3L και αριθμό mol n1 ενώ το δεύτερο αέριο έχει
όγκο V2  0,2 L και αριθμό mol n2 . Επομένως, τα δύο αέρια έχουν συνολικό αριθμό mol
n1  n 2 .
Τελικά, τα δύο αέρια αποκτούν διαφορετικές θερμοκρασίες: T1  300 K  100 K  400 K και
T2  300 K  50 K  350 K . Η πίεση παραμένει κοινή, μεταβάλλεται όμως η τιμή της και
γίνεται έστω p . Ο συνολικός αριθμός των mol των δύο αερίων παραμένει ο ίδιος, γιατί η
όποια μεταφορά ποσότητας αερίου γίνεται μέσω του σωλήνα που συνδέει τα δύο δοχεία και
συνεπώς παραμένει σε αυτά (συνολικά), χωρίς να διαφεύγει εκτός δοχείων. Ο όγκος κάθε
δοχείου, επίσης παραμένει σταθερός.
Άρα, ο αμετάβλητος συνολικός αριθμός mol των δύο αερίων μάς δίνει μέσω της εκάστοτε
καταστατικής εξίσωσης που περιγράφει το αέριο κάθε δοχείου (πάλι δεν μπορεί να εφαρμοστεί
κάποιος εκ των τριών νόμων των αερίων, αφού εδώ μιλάμε για ένα σύστημα αερίων και όχι για
ένα μόνο του):
  pV1 pV2 pV1 pV2

n  n  n1  n2  n1  n2    
RT RT RT1 RT 2
p V V  p (V1  V2 )
 (V1  V2 )  p  1  2   p 
T  T1 T2  V V 
T  1  2 
 T1 T2 
1atm  (0,3  0,2) L
 p   p  1,25atm
 0,3L 0,2 L 
300 K   
 400 K 350 K 
Πρόβλημα 1.36: Το κυλινδρικό δοχείο του σχήματος έχει τον άξονά του κατακόρυφο, περιέχει
αέρα και κλείνεται με έμβολο. Όταν το δοχείο τοποθετηθεί με τη βάση του προς τα κάτω
(σχήμα α), το ύψος της στήλης του εγκλωβισμένου αέρα είναι hα=40 cm. Αν το δοχείο
αναστραφεί (σχήμα β), το ύψος της στήλης γίνεται hβ=60 cm. Να υπολογιστεί το βάρος του
εμβόλου. Δίνονται pατμ=1,013x105N/m2 και η διατομή του εμβόλου Α = 10cm2. Η μεταβολή θα
θεωρηθεί ισόθερμη.
Λύση
Στην περίπτωση (α), οι πιέσεις που ασκούνται στο αέριο είναι αφενός η ατμοσφαιρική (απ’ τον
περιβάλλοντα αέρα) και αφετέρου η πίεση από το έμβολο:
w
p  p  p  p  (1)
A
Στην περίπτωση (β), στο αέριο ασκείται η ατμοσφαιρική πίεση μειωμένη κατά το ποσό που
αντιστοιχεί στην πίεση του εμβόλου που αυτή τη φορά δεν ασκεί πίεση στο αέριο αλλά στον
περιβάλλοντα αέρα:
w
p   p  p  p  (2)
A
Θυμίζουμε ότι όλο το αέριο δέχεται την πίεση από το έμβολο και όχι μόνο η επιφάνεια που
έρχεται σε επαφή μαζί του, εξαιτίας των τυχαίων κατευθύνσεων στην κίνηση των μορίων του
αερίου που τελικά αισθάνονται διαδοχικά όλα την ίδια πίεση.
Η μεταβολή του αερίου είναι ισόθερμη οπότε ισχύει ο νόμος του Boyle:
paVa  p  V
όπου p a και Va η αρχική πίεση και ο αρχικός όγκος του αερίου αντίστοιχα, ενώ p  και V η
τελική πίεση και ο τελικός όγκος του αερίου αντίστοιχα.
Ο εκάστοτε όγκος δίνεται από τη σχέση V  A  h , όπου Α το εμβαδόν της διατομής του
εμβόλου άρα και του δοχείου και h το ύψος του χώρου τον οποίο καταλαμβάνει το αέριο.
Επομένως:
pa  A  ha  p   A  h  p  ha  p   h
και μέσω των σχέσεων (1) και (2), προκύπτει:
 w  w
 p    h   p    h 
 A  A
w w
p  ha   ha  p  h   h 
A A
w
(ha  h )  p  (h  ha ) 
A
A  p  (h  ha )
w 
ha  h
10  (10  2 m) 2  1,013  10 5 N / m 2  (60  40)  10  2 m
w  w  20,26 N
(40  60)  10  2 m
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ
Ερωτήσεις
Ερώτηση 2.1: Αναφέρετε δύο μη αντιστρεπτές μεταβολές, διαφορετικές από αυτές που
αναφέρονται στο βιβλίο.
Απάντηση:
 Η διάλυση μιας ουσίας σε έναν διαλύτη. Η αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή ο

αυθόρμητος διαχωρισμός της διαλυμένης ουσίας από τον διαλύτη είναι αδύνατη.
 Η πτώση ενός σώματος. Το σώμα δεν μπορεί να επιστρέψει στην αρχική του θέση
αυθόρμητα.
Ερώτηση 2.2: Συμπληρώστε τα κενά:
Απάντηση: Το έργο ενός αερίου είναι θετικό όταν το αέριο εκτονώνεται και αρνητικό όταν
το αέριο συμπιέζεται.
Ερώτηση 2.3: Ποιες από τις επόμενες προτάσεις που αφορούν το έργο ενός αερίου είναι
σωστές;
α) Ένα αέριο παράγει έργο μόνο όταν υποβάλλεται σε αντιστρεπτή μεταβολή.
β) Αν ο όγκος του αερίου δε μεταβάλλεται, το έργο του αερίου είναι μηδέν.
γ) Σε κάθε μεταβολή, αντιστρεπτή ή όχι, το έργο ενός αερίου μπορεί να υπολογιστεί από το
διάγραμμα p-V.
δ) Ο υπολογισμός του έργου του αερίου από το διάγραμμα p-V είναι δυνατός μόνο στην
περίπτωση της μη αντιστρεπτής μεταβολής.
Απάντηση: α) Λάθος. Ένα αέριο παράγει έργο όταν υποβάλλεται είτε σε αντιστρεπτή είτε σε
μη αντιστρεπτή μεταβολή.
β) Σωστό. Αφού ισχύει W  pV τότε όταν V  0 θα είναι W  0 .
γ) Λάθος. Μόνο σε μια αντιστρεπτή μεταβολή μπορεί να εφαρμοστεί αυτή η μέθοδος.
δ) Λάθος. Μόνο στην περίπτωση μιας αντιστρεπτής μεταβολής.
Ερώτηση 2.4: Διαθέτουμε ένα δοχείο χωρισμένο στη μέση με μεμβράνη. Στον ένα χώρο του
δοχείου βρίσκεται κάποιο αέριο ενώ ο άλλος είναι κενός. Κάποια στιγμή σπάει η μεμβράνη και
το αέριο καταλαμβάνει όλο το χώρο του δοχείου. Το έργο του αερίου είναι θετικό, αρνητικό ή
μηδέν; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
Απάντηση: Έργο εκτελείται από ένα αέριο μόνο όταν τα τοιχώματα του δοχείου μέσα στο
οποίο βρίσκεται μετακινούνται, με το αέριο έτσι να συμπιέζεται (αρνητικό έργο) ή να
εκτονώνεται (θετικό έργο). Εδώ, τα όρια του χώρου άλλαξαν, χωρίς όμως να μετατοπιστεί
κάποιο από τα τοιχώματά του δοχείου. Επομένως, σε αυτή την περίπτωση έχουμε μια
αυθόρμητη μετακίνηση των μορίων του αερίου χωρίς την παραγωγή ή την κατανάλωση έργου.
Άρα, μιλάμε για μηδενικό έργο.
α) Ένα σώμα έχει θερμότητα όταν είναι ζεστό.
β) Εάν φέρουμε σε θερμική επαφή δύο σώματα Α και Β, διαφορετικής θερμοκρασίας (ΤΑ>ΤΒ)
μεταφέρεται ενέργεια (θερμότητα) από το σώμα με την υψηλότερη θερμοκρασία προς το σώμα
με τη χαμηλότερη θερμοκρασία. Αυτή η διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση της
εσωτερικής ενέργειας του σώματος Α και την αύξηση της εσωτερικής ενέργειας του σώματος
Β.
γ) Με την τριβή δεν αυξάνεται η θερμότητα των σωμάτων που τρίβονται αλλά η εσωτερική
τους ενέργεια.
δ) Θερμότητα και θερμοκρασία είναι διαφορετικές ονομασίες που αποδίδονται στην ίδια
έννοια.
ε) Η εσωτερική ενέργεια ενός αερίου είναι ανάλογη της θερμοκρασίας του.
Απάντηση:
α) Λάθος. Η θερμότητα είναι μορφή μεταβίβασης ενέργειας και δε χαρακτηρίζει τη

θερμοκρασία των σωμάτων.
β) Σωστό.
γ) Σωστό. Η εσωτερική ενέργεια των σωμάτων αυξάνεται εξαιτίας του κέρδους ενέργειας που
αποκομίζουν μέσω της θερμότητας.
δ) Λάθος. Η θερμοκρασία είναι μέγεθος που χαρακτηρίζει ένα σώμα, έστω και προσωρινά. Η
θερμότητα είναι η μια από τις δύο μορφές μεταβίβασης ενέργειας (η άλλη είναι το έργο) ώστε
είτε να αυξηθεί η θερμοκρασία του σώματος είτε να παραχθεί από αυτό έργο.
3
ε) Σωστό. Συγκεκριμένα, αυτά τα δύο μεγέθη σχετίζονται μέσω της σχέσης: U  nRT .
2
Ερώτηση 2.6: Επιλέξτε τη σωστή πρόταση.
α) Η εσωτερική ενέργεια ενός αερίου είναι το άθροισμα των δυναμικών ενεργειών των μορίων
του.
β) Η εσωτερική ενέργεια ενός αερίου εξαρτάται μόνο από την πίεση στην οποία βρίσκεται.
γ) Ένα θερμοδυναμικό σύστημα μπορεί να μεταβεί από μια αρχική κατάσταση σε κάποια άλλη
με πολλούς τρόπους. Η μεταβολή της εσωτερικής του ενέργειας εξαρτάται από τον τρόπο με
τον οποίο το σύστημα μεταβαίνει από την αρχική στην τελική κατάσταση.
δ) Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ιδανικού αερίου εξαρτάται μόνο από την αρχική και
τελική κατάσταση.
Απάντηση: α) Λάθος. Στα πραγματικά αέρια, η εσωτερική ενέργεια απαρτίζεται από την
κινητική ενέργεια και από τη δυναμική ενέργεια αλληλεπίδρασης των μορίων τους. Στα ιδανικά
αέρια, η δυναμική ενέργεια αλληλεπίδρασης των μορίων τους θεωρείται αμελητέα (γι’ αυτό
εξάλλου και ονομάζονται ιδανικά –δεν αποτελούν παρά μόνο ένα μοντέλο που διευκολύνει τη
μελέτη των αερίων) κι έτσι η εσωτερική ενέργεια συνίσταται μόνο από το άθροισμα των
επιμέρους κινητικών ενεργειών.
β) Λάθος. Η εσωτερική ενέργεια δεν εξαρτάται από την πίεση στην οποία βρίσκεται το αέριο
3
αφού ισχύει η σχέση: U  nRT .
2
γ) Λάθος. Η εσωτερική ενέργεια εξαρτάται μόνο από την αριθμητική διαφορά των
θερμοκρασιών του αερίου και όχι από τον τρόπο με τον οποίο αυτή σημειώθηκε.
δ) Σωστό. Και συγκεκριμένα από την αρχική και την τελική θερμοκρασία του αερίου.
Ερώτηση 2.7: Σώμα αφήνεται να ολισθήσει σε πλάγιο επίπεδο. Η εσωτερική ενέργεια του
σώματος μεταβάλλεται:
α) αν μεταβληθεί η θερμοκρασία του.
β) διότι μεταβάλλεται η ταχύτητά του.
γ) διότι μεταβάλλεται το ύψος στο οποίο βρίσκεται το σώμα.
Επιλέξτε τη σωστή πρόταση.
Απάντηση: Σωστή απάντηση είναι η α. Η εσωτερική ενέργεια ενός σώματος εξαρτάται από τη
θερμοκρασία του, διότι είναι το άθροισμα των ενεργειών των μορίων που το απαρτίζουν, ως
αποτέλεσμα της σχετικής τους κίνησης ως προς το κέντρο μάζας του σώματος και των μεταξύ
τους αλληλεπιδράσεων. Η κίνηση του σώματος του ίδιου και η βαρυτική δυναμική του
ενέργεια δεν επηρεάζουν την εσωτερική ενέργειά του.
Ερώτηση 2.8: Δύο διαφορετικές ποσότητες αερίου βρίσκονται στην ίδια θερμοκρασία. Ποια
από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστή;
α) Οι δύο ποσότητες έχουν την ίδια εσωτερική ενέργεια.
β) Μεγαλύτερη εσωτερική ενέργεια έχει η μεγαλύτερη ποσότητα.
γ) Μεγαλύτερη εσωτερική ενέργεια έχει η ποσότητα που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο όγκο.
δ) Μεγαλύτερη εσωτερική ενέργεια έχει το αέριο με τη μεγαλύτερη πίεση.
Απάντηση: α) Λάθος. Η εσωτερική ενέργεια εξαρτάται εκτός από τη θερμοκρασία του αερίου,
και από τον αριθμό των mol του. Άρα, διαφορετική ποσότητα σημαίνει και διαφορετική
εσωτερική ενέργεια.
3
β) Σωστό. U  nRT (όπου n ο αριθμός των mol του αερίου)
2
γ) Λάθος. Μεγαλύτερος όγκος δε σημαίνει και μεγαλύτερη ποσότητα αερίου (παίζει ρόλο η
πυκνότητα του αερίου).
δ) Λάθος. Η εσωτερική ενέργεια δεν εξαρτάται από την πίεση.
Ερώτηση 2.9: Συμπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:
Απάντηση: Σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο, το ποσό θερμότητας που απορροφά
ή αποβάλλει ένα θερμοδυναμικό σύστημα είναι ίσο με το αλγεβρικό άθροισμα 1) της
μεταβολής της εσωτερικής ενέργειας του συστήματος και 2) του έργου που παράγει ή δαπανά
το σύστημα.
Ερώτηση 2.10: Ο πρώτος θερμοδυναμικός νόμος:
α) Αποτελεί μια έκφραση της αρχής διατήρησης της ενέργειας.
β) Αναφέρεται σε μονωμένα θερμοδυναμικά συστήματα.
γ) Ισχύει μόνο στα αέρια.
δ) Ισχύει μόνο στις αντιστρεπτές μεταβολές.
Απάντηση: Σωστή είναι η απάντηση α.
Ερώτηση 2.11: Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της αριστερής στήλης σε στοιχεία της δεξιάς.
Απάντηση:
1) Ισοβαρής αντιστρεπτή μεταβολή V

α) W  nRT ln
V
p  p
β) W  V
2
2) Ισόχωρη αντιστρεπτή μεταβολή
γ) W = pΔV
δ) W = 0
3) Ισόθερμη αντιστρεπτή μεταβολή
p V  p aVa
ε) W 
4) Κυκλική αντιστρεπτή μεταβολή 1 
στ) Εμβαδόν που

περικλείεται από
5) Αδιαβατική αντιστρεπτή μεταβολή την κλειστή γραμμή στο
διάγραμμα p=f(V)
Ερώτηση 2.12: Να συμπληρώσετε τα κενά:
Απάντηση: Το έργο ενός αερίου είναι θετικό όταν το αέριο εκτονώνεται. Στην αδιαβατική
αντιστρεπτή εκτόνωση το έργο του αερίου είναι ίσο με την ελάττωση της εσωτερικής του
ενέργειας. Στην ισόθερμη αντιστρεπτή εκτόνωση το έργο του αερίου είναι ίσο με τη θερμότητα
που απορροφά το αέριο.
Ερώτηση 2.13: Στο διάγραμμα του παρακάτω σχήματος παριστάνεται μια ισόθερμη και μια
αδιαβατική μεταβολή ορισμένης ποσότητας αερίου. Ποια καμπύλη αντιστοιχεί σε κάθε
μεταβολή; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
Απάντηση: Έστω ότι το αέριο εκτονώνεται, δηλαδή αυξάνει τον όγκο του. Τότε, η αδιαβατική
p V  p aVa
μεταβολή, σύμφωνα με τη σχέση W  , αφού V  V  V  V  0 , το έργο
1 
θα είναι θετικό. Θετικό έργο στην αδιαβατική μεταβολή σημαίνει μείωση της εσωτερικής του
ενέργειας (έργο και εσωτερική ενέργεια έχουν αντίθετα πρόσημα), άρα και της θερμοκρασίας
του. Στην ισόθερμη μεταβολή, αντίθετα, η θερμοκρασία μένει πάντα σταθερή. Οι δύο
μεταβολές κάποια στιγμή χαρακτηρίζονται από την ίδια θερμοκρασία (στο σημείο τομής τους
–από εκείνο το σημείο περνά η ίδια ισόθερμη). Στη μετέπειτα πορεία τους, η καμπύλη που
καταλήγει σε χαμηλότερη θερμοκρασία (δηλαδή σε σημείο από το οποίο περνά ισόθερμη
χαμηλότερης θερμοκρασίας) θα αντιστοιχεί στην αδιαβατική καμπύλη αφού κατά την
ισόθερμη δε σημειώνεται η πτώση της θερμοκρασίας που σημειώνεται κατά την αδιαβατική
(καταλήγει σε σημείο από το οποίο περνά ισόθερμη υψηλότερης θερμοκρασίας). Σε όλη την
παραπάνω ανάλυση, μπορούμε να μιλάμε για ισόθερμες και να βασιζόμαστε σε αυτές, αφού το
διάγραμμα είναι p-V.
Ερώτηση 2.14: Ένα αέριο, που αρχικά βρίσκεται στην κατάσταση Α, μεταβαίνει στην
κατάσταση Β με σταθερή πίεση και στη συνέχεια στην κατάσταση Γ, με σταθερό όγκο, όπως
δείχνει το σχήμα.
1. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου κατά τη διεργασία ΑΒ είναι:

α) Θετική; β) Αρνητική; γ) Μηδέν;
2. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου κατά τη διεργασία ΒΓ είναι:

α) Θετική; β) Αρνητική; γ) Μηδέν;
3. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του συστήματος κατά τη μετάβασή του από την
κατάσταση Α στην Γ είναι: α) Θετική; β) Αρνητική; γ) Μηδέν;
Αιτιολογήστε τις απαντήσεις σας.
Απάντηση:
1. Αφού κατά τη μεταβολή ΑΒ, το αέριο καταλήγει σε μεγαλύτερη θερμοκρασία ( T2  T1 ), η

3
εσωτερική ενέργεια αυξάνεται και τελικά η μεταβολή της είναι θετική: T2  T1  nRT 2 
2
3
nRT1  U 2  U 1  U   0
2
2. Αφού κατά τη μεταβολή ΒΓ, το αέριο καταλήγει σε μικρότερη θερμοκρασία ( T2  T1 ), η

εσωτερική ενέργεια μειώνεται και τελικά η μεταβολή της είναι αρνητική:
3 3
T2  T1  nRT 2  nRT1  U 2  U 1  U   0
2 2
3. Αφού, το αέριο καταλήγει στην ίδια θερμοκρασία με την αρχική (το σημείο Α και το σημείο
Γ βρίσκονται στην ίδια ισόθερμη), η εσωτερική ενέργεια μένει αμετάβλητη και τελικά η
μεταβολή της είναι μηδενική.
Ερώτηση 2.15: Επιλέξτε τη σωστή πρόταση.
α) Στην ισόθερμη εκτόνωση αερίου, ένα μέρος της θερμότητας που απορροφά το αέριο
μετατρέπεται σε έργο.
β) Στην ισοβαρή εκτόνωση, το έργο του αερίου είναι ίσο με το ποσό θερμότητας που απορροφά
το αέριο.
γ) Στην ισόχωρη θέρμανση, η θερμότητα που απορροφά το αέριο είναι ίση με τη μεταβολή
στην εσωτερική του ενέργεια.
δ) Στην αδιαβατική εκτόνωση, το έργο του αερίου είναι ίσο με τη μεταβολή της εσωτερικής
του ενέργειας.
Απάντηση: α) Λάθος. Στην ισόθερμη μεταβολή, η εσωτερική ενέργεια μένει σταθερή (αφού
μένει σταθερή η θερμοκρασία) άρα U  0 . Επομένως, σύμφωνα με τον πρώτο
θερμοδυναμικό νόμο, όλη η προσφερόμενη θερμότητα (μιας και μιλάμε για εκτόνωση -γιατί
στην ισόθερμη συμπίεση η θερμότητα αποβάλλεται) μετατρέπεται σε έργο:
Q  U  W  Q  0  W  Q  W
β) Λάθος. Στις ισοβαρείς μεταβολές, είναι παρούσα και η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας
του αερίου.
γ) Σωστό. Στις ισόχωρες μεταβολές ισχύει:
V  0  W  pV  W  0 .
Άρα, σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο, προκύπτει:
Q  U  W  Q  U  0  Q  U . Δηλαδή, στην ισόχωρη θέρμανση, η θερμότητα

που απορροφά το αέριο είναι ίση με τη μεταβολή στην εσωτερική του ενέργεια.
δ) Λάθος. Στις αδιαβατικές μεταβολές όπου το αέριο δεν ανταλλάσσει θερμότητα με το

περιβάλλον, έργο και μεταβολή εσωτερικής ενέργειας έχουν αντίστροφες πορείες. Όταν το ένα
μέγεθος αυξάνεται, το άλλο μειώνεται. Και αυτό γιατί:
Q  U  W  0  U  W  W  U
Συνεπώς, στην αδιαβατική εκτόνωση (άρα θετικό έργο), το έργο είναι ίσο με τη μείωση της
εσωτερικής του ενέργειας.
Ερώτηση 2.16: Ένα αέριο, που αρχικά βρίσκεται στην κατάσταση pΑ ,VΑ , εκτονώνεται μέχρι
ο όγκος του να γίνει VΑ. Να παρασταθούν σε κοινούς άξονες p-V μια ισόθερμη και μια
αδιαβατική που να οδηγούν από την αρχική κατάσταση στις τελικές καταστάσεις όγκου VB. Σε
πoια από τις δύο μεταβολές το έργο που παράγει το αέριο είναι μεγαλύτερο;
Απάντηση: Η αδιαβατική μεταβολή, για τους λόγους που εξηγήσαμε στην ερώτηση 2.13, θα
καταλήγει σε σημείο από το οποίο θα περνά ισόθερμη χαμηλότερης θερμοκρασίας από αυτήν
της ισόθερμης που ξεκινά από την κατάσταση pΑ ,VΑ. Επομένως, το ζητούμενο διάγραμμα θα
είναι το ακόλουθο:
p
A
ισόθερμη
αδιαβατική
VA VB V
Και αφού το έργο που παράγεται (εφόσον μιλάμε για αντιστρεπτές μεταβολές) είναι
αριθμητικά ίσο με το εμβαδόν της επιφάνειας από τη γραμμή του διαγράμματος μέχρι τον
άξονα V, το έργο θα είναι μεγαλύτερο κατά την ισόθερμη μεταβολή (μεγαλύτερο εμβαδόν).
Ερώτηση 2.17: Το ποσό θερμότητας που απορροφά το αέριο είναι: Ένα αέριο μπορεί να
μεταβεί από μια αρχική κατάσταση Α σε μια τελική κατάσταση Β, με δύο τρόπους. α) Με μια
ισόθερμη μεταβολή και β) Με μια ισοβαρή εκτόνωση και μια ισόχωρη μεταβολή. Οι δύο
τρόποι παριστάνονται ακόλουθο στο σχήμα με τους αριθμούς 1 και 2. Το ποσό θερμότητας που
απορροφά το αέριο είναι:
α) Μεγαλύτερο κατά τη διαδρομή 1;
β) Ίδιο και στις δύο περιπτώσεις;
γ) Μεγαλύτερο κατά τη διαδρομή 2;
Ποια από τις προτάσεις αυτές είναι ορθή; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
Απάντηση: Και στις δυο περιπτώσεις, η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας είναι μηδέν, αφού
το αέριο καταλήγει σε θερμοκρασία ίδια με την αρχική (αρχική και τελική θερμοκρασία
ανήκουν στην ίδια ισόθερμη). Δηλαδή:
Q1  0  W1  Q1  W1 και Q2  0  W2  Q2  W2
Επομένως, μένει μόνο να συγκρίνουμε τα δύο έργα. Και αφού το έργο που παράγεται (εφόσον
μιλάμε για αντιστρεπτές μεταβολές) είναι αριθμητικά ίσο με το εμβαδόν της επιφάνειας από
τη γραμμή του διαγράμματος μέχρι τον άξονα V, το έργο θα είναι μεγαλύτερο κατά τη
μεταβολή 2 (μεγαλύτερο εμβαδόν). Άρα τελικά Q2  Q1 .
Ερώτηση 2.18: Ένα αέριο αρχικά βρίσκεται στην κατάσταση Α. Το αέριο μπορεί να μεταβεί
στην κατάσταση Β με μία από τις μεταβολές που παριστάνονται στο διάγραμμα (σχήμα). Να
συγκρίνετε για τις τρεις διαδρομές α) το έργο που παράγει το αέριο, β) τη μεταβολή της
εσωτερικής ενέργειας του αερίου, γ) το ποσό θερμότητας που απορροφά το αέριο.
Απάντηση:
α) Αφού το έργο, όπως έχουμε πει, είναι αριθμητικά ίσο με το εμβαδόν της επιφάνειας από τη
γραμμή του διαγράμματος μέχρι τον άξονα V, το έργο θα είναι μεγαλύτερο κατά τη μεταβολή
1. Ακολουθεί η μεταβολή 2 και τέλος η μεταβολή 3.
β) Επειδή η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας εξαρτάται μόνο από την αρχική και τελική
θερμοκρασία του αερίου (άρα από την αρχική και τελική του κατάσταση), ανεξάρτητα από το
πώς πραγματοποιήθηκε αυτή η μεταβολή, αυτή θα είναι ίδια και στις τρεις μεταβολές.
γ) Αφού στη μεταβολή 1 το έργο είναι μεγαλύτερο απ’ ό,τι στις άλλες δύο, και η μεταβολή της
εσωτερικής ενέργειας είναι κοινή και για τις τρεις μεταβολές, με βάση τον πρώτο
θερμοδυναμικό νόμο ( Q  U  W ), το ποσό θερμότητας που απορροφάται από το αέριο θα
είναι μεγαλύτερο κατά τη μεταβολή 1 και θα έπονται η 2 και η 3.
α) Στην ισόχωρη μεταβολή το έργο είναι μηδέν.
β) Στην αδιαβατική εκτόνωση η τελική θερμοκρασία είναι μικρότερη της αρχικής.
γ) Στην αδιαβατική εκτόνωση το έργο που παράγει το αέριο είναι ίσο με την ελάττωση της
εσωτερικής του ενέργειας.
δ) Στην ισόθερμη μεταβολή η θερμότητα του ανταλλάσσει το αέριο με το περιβάλλον είναι

μηδέν.
ε) Στην κυκλική μεταβολή το έργο του αερίου είναι ίσο με το εμβαδόν που περικλείεται από
τη γραμμή στο διάγραμμα p-V.
Απάντηση: α) Σωστό. Αφού ισχύει W  pV τότε όταν V  0 θα είναι W  0 .
β) Στην αδιαβατική εκτόνωση, όπως και σε κάθε εκτόνωση, η μεταβολή του όγκου (ο οποίος
αυξάνεται) είναι θετική άρα και το έργο θα είναι θετικό. Στις αδιαβατικές μεταβολές όμως,
όπου το αέριο δεν ανταλλάσσει θερμότητα με το περιβάλλον, έργο και μεταβολή εσωτερικής
ενέργειας έχουν αντίστροφες πορείες. Όταν το ένα μέγεθος αυξάνεται, το άλλο μειώνεται. Και
αυτό γιατί:
Q  U  W  0  U  W  W  U
Άρα, θετικό έργο σημαίνει αρνητική μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας δηλαδή τελική
θερμοκρασία μικρότερη της αρχικής.
γ) Σωστό. Εξηγήθηκε μόλις.
δ) Λάθος. Αυτό συμβαίνει στις αδιαβατικές μεταβολές.
ε) Σωστό.
Ερώτηση 2.20: Συμπληρώστε τα κενά:
Απάντηση: Η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα εκφράζει το ποσό θερμότητας που πρέπει να

προσφερθεί σε ένα mol αερίου ώστε να ανέβει η θερμοκρασία του κατά ένα βαθμό. Στα αέρια,
ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα υπό σταθερό όγκο και
η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα υπό σταθερή πίεση. Η σχέση που συνδέει τις δύο ειδικές
γραμμομοριακές θερμότητες είναι C p  C v  R .
α) Στα στερεά και τα υγρά, η ειδική θερμότητα εξαρτάται μόνο από το υλικό τους. Στα αέρια
η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα εξαρτάται κάθε φορά από τον τρόπο με τον οποίο
θερμαίνεται το αέριο.
β) Ο λόγος CP/CV, των γραμμομοριακών ειδικών θερμοτήτων ενός αερίου είναι μεγαλύτερος ή
ίσος με τη μονάδα.
γ) Στα ιδανικά αέρια CP-CV =σταθερό.
δ) Η σχέση ΔU = nCVΔT, δίνει τη μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ενός αερίου σε κάθε
μεταβολή, αντιστρεπτή ή μη.
Απάντηση:
α) Σωστό. Αναφέρεται σαφώς στην παράγραφο του βιβλίου «Γραμμομοριακές ειδικές

θερμότητες αερίων».
β) Λάθος. Είναι μεγαλύτερος από τη μονάδα -ποτέ ίσος.
γ) Σωστό. Για την ακρίβεια, C p  C v  R .
δ) Σωστό.
Ερώτηση 2.22: Η θερμοκρασία μιας ποσότητας αερίου αυξάνεται. Η εσωτερική ενέργεια του
αερίου:
α) αυξάνεται;
β) μειώνεται;
γ) δεν επηρεάζεται από τη μεταβολή στη θερμοκρασία;
δ) χρειάζονται και άλλα στοιχεία για να απαντήσουμε;
Απάντηση:
Σωστή είναι η απάντηση α, αφού η εσωτερική ενέργεια ενός αερίου είναι ανάλογη με τη
3
θερμοκρασία του: U  nRT .
2
Ερώτηση 2.23: Εξηγήστε ποιοτικά γιατί η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα των αερίων υπό
σταθερή πίεση είναι μεγαλύτερη από τη γραμμομοριακή ειδική θερμότητα υπό σταθερό όγκο.
Απάντηση: Όπως προκύπτει από τη σχέση C p  C v  R , η Cp είναι μεγαλύτερη από τη Cv

κατά την ποσότητα R. Αυτό εξηγείται και από το γεγονός ότι στην ισοβαρή θέρμανση, ένα
μέρος της θερμότητας δαπανάται στην παραγωγή έργου, επομένως απαιτείται απορρόφηση
μεγαλύτερου ποσού θερμότητας για την αύξηση της εσωτερικής ενέργειας και τελικά της
θερμοκρασίας του αερίου, απ’ ό,τι στην περίπτωση της ισοβαρούς θέρμανσης κατά την οποία
όλη η προσφερόμενη θερμότητα αξιοποιείται για την αύξηση της θερμοκρασίας.
Ερώτηση 2.24: Πού οφείλονται οι αποκλίσεις ανάμεσα στις θεωρητικές προβλέψεις των CP
και CV για το μοντέλο του ιδανικού αερίου και στις πειραματικές τιμές τους;
Απάντηση: Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το μοντέλο των ιδανικών αερίων δεν είναι παρά ένα
θεωρητικό μοντέλο το οποίο επιλέγει να παραμερίσει κάποιες από τις αληθινές ιδιότητες των
μορίων των αερίων, προκειμένου να απλοποιήσει τη μελέτη τους. Για παράδειγμα, το μοντέλο
των ιδανικών αερίων θεωρεί τα μόρια των αερίων σημειακά (ενώ δεν είναι -έχουν διατάσεις)
και μη αλληλεπιδρώντα (ενώ στην πράξη αλληλεπιδρούν ηλεκτρικά με απώσεις ή έλξεις). Με
άλλα λόγια, στην πραγματικότητα τα αέρια δεν είναι ιδανικά αλλά πραγματικά. Όλες οι
παραπάνω συμβάσεις λοιπόν οδηγούν στις αποκλίσεις μεταξύ θεωρητικών και πειραματικών
αποτελεσμάτων για τις τιμές των CP και CV.
Ερώτηση 2.25: Θερμική μηχανή είναι,
α) το τρόλεϊ;
β) ο φούρνος;
γ) το ποδήλατο;
δ) ο κινητήρας του αεροπλάνου;
Απάντηση: Θερμική μηχανή είναι όποια διάταξη καίει καύσιμο, με αποτέλεσμα η θερμική
ενέργεια να μετατρέπεται τελικά σε μηχανικό έργο. Απ’ όλες τις παραπάνω επιλογές, η μόνη
διάταξη που καίει καύσιμο είναι ο κινητήρας του αεροπλάνου. Με την καύση του καυσίμου
(θερμική ενέργεια), το αεροπλάνο κινείται (μηχανικό έργο). Στο τρόλεϊ έχουμε μετατροπή
ηλεκτρικής ενέργειας (ηλεκτροκινητήρας) σε μηχανικό έργο, στο φούρνο μετατροπή
ηλεκτρικής ενέργειας σε θερμική και στο ποδήλατο μετατροπή χημικής ενέργειας (της δικής
μας μέσω κόπωσης) σε μηχανικό έργο.
Ερώτηση 2.26: Με ποιον τρόπο αποβάλλεται θερμότητα κατά τη λειτουργία της μηχανής του
αυτοκινήτου;
Απάντηση: Η (θερμική) μηχανή του αυτοκινήτου απορροφά θερμότητα από την καύση των
καυσίμων, παράγει έργο και στο τέλος αποβάλλει θερμότητα στην ψυχρή δεξαμενή του αέρα
μέσω των καυσαερίων.
Ερώτηση 2.27: Ποια από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστή;
α) Κάθε θερμική μηχανή λειτουργεί ανάμεσα σε δύο θερμοκρασίες.
β) Ο συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής είναι το πηλίκο της ωφέλιμης ενέργειας
που μας δίνει η μηχανή προς το ποσό θερμότητας που αποβάλλεται από τη μηχανή κατά τη
λειτουργία της.
γ) Εάν ήταν δυνατό να εξαλειφθούν οι τριβές, ο συντελεστής απόδοσης των θερμικών μηχανών
θα ήταν ίσος με τη μονάδα.
δ) Η απόδοση των θερμικών μηχανών κυμαίνεται συνήθως ανάμεσα στο 70 με 80%.
Απάντηση: α) Σωστό. Κάθε θερμική μηχανή απορροφά θερμότητα από μια δεξαμενή υψηλής
θερμοκρασίας Τh, παράγει έργο και αποβάλλει θερμότητα σε μια δεξαμενή χαμηλής
θερμοκρασίας Τc.
β) Λάθος. Ο συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής είναι το πηλίκο της ωφέλιμης
ενέργειας που μας δίνει η μηχανή προς το ποσό θερμότητας που απορροφά η μηχανή κατά τη
λειτουργία της.
γ) Λάθος. Οι τριβές δεν είναι ο μοναδικός λόγος που μειώνει την απόδοση των μηχανών.
Υπάρχουν και άλλες απώλειες ενέργειας πέρα από τη θερμότητα.
δ) Λάθος. Η απόδοση των θερμικών μηχανών κινείται σε πολύ μικρότερα ποσοστά. Για
παράδειγμα, οι ατμομηχανές έχουν απόδοση 18% και οι βενζινομηχανές 20%.
Ερώτηση 2.28: Οι παρακάτω προτάσεις αναφέρονται στο δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο.

Ποιες είναι σωστές;
α) Δεν υπάρχουν περιορισμοί στη μετατροπή της ενέργειας από τη μια μορφή στην άλλη.
β) Η θερμότητα ποτέ δε μετασχηματίζεται πλήρως σε μηχανική ενέργεια.
γ) Κατά την ισόθερμη εκτόνωση, όλο το ποσό θερμότητας που απορροφά το αέριο
μετατρέπεται σε έργο. Η μεταβολή αυτή αποτελεί μια εξαίρεση στο δεύτερο θερμοδυναμικό
νόμο.
δ) Με τη σημερινή τεχνολογία δεν έχει επιτευχθεί η πλήρης μετατροπή της θερμότητας σε

μηχανικό έργο. Ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα το κατορθώσουμε.
ε) Ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος αποκλείει την ύπαρξη μιας θερμικής μηχανής που έχει
συντελεστή απόδοσης ίσο με 1.
στ) Το ψυγείο μεταφέρει θερμότητα από τα ψυχρά σώματα προς τα θερμότερα.
ζ) Η θερμότητα μεταφέρεται πάντα από τα θερμότερα προς τα ψυχρότερα σώματα. Για το

αντίστροφο απαιτείται δαπάνη ενέργειας.
Απάντηση: α) Λάθος. Η θερμότητα δεν μπορεί να μετασχηματιστεί κατά 100% σε μηχανική

ενέργεια (είναι ο περιορισμός που θέτει ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος).
β) Σωστό.
γ) Λάθος. Δεν αποτελεί εξαίρεση. Απλώς, οι αντιστρεπτές μεταβολές, όπως είναι η ισόθερμη
εκτόνωση, αποτελούν μια εξιδανικευμένη περίπτωση και δεν ανταποκρίνονται στην
πραγματικότητα.
δ) Λάθος. Ποτέ δε θα είναι εφικτό.
ε) Σωστό.
στ) Σωστό. Το ψυγείο μεταφέρει θερμότητα από τα τρόφιμα στο περιβάλλον, που είναι
θερμότερο.
ζ) Σωστό.
Ερώτηση 2.29: Λέμε ότι κατά τη λειτουργία μιας θερμικής μηχανής το ωφέλιμο έργο είναι
πάντα μικρότερο από την ενέργεια που δαπανάται για τη λειτουργία της (θερμότητα). Μήπως
αυτό παραβιάζει την αρχή διατήρησης της ενέργειας; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
Απάντηση: Όχι, διότι υπάρχει και άλλο ένα κομμάτι ενέργειας. Είναι εκείνο που
απελευθερώνεται ως θερμότητα προς τη δεξαμενή χαμηλής θερμοκρασίας. Έτσι λοιπόν,
συνολικά η ενέργεια διατηρείται, απλώς μετατρέπεται σε διάφορες μορφές (απορροφώμενη
θερμότητα = ωφέλιμο έργο + αποβαλλόμενη θερμότητα).
Ερώτηση 2.30: Η θάλασσα έχει τεράστια εσωτερική ενέργεια. Θα μπορούσαμε να

χρησιμοποιήσουμε αυτή την ενέργεια για την κίνηση των πλοίων; (Δικαιολογήστε την
απάντησή σας).
Απάντηση: Η ερώτηση εννοεί ότι θα μπορούσε μια θερμική μηχανή να μετατρέψει τη

θερμότητα από τη θερμή δεξαμενή της θάλασσας (ένα μέρος της εσωτερικής ενέργειας των
υγρών είναι θερμική -λόγω της κίνησης των μορίων τους- ενώ το άλλο είναι δυναμική ενέργεια
-λόγω της αλληλεπίδρασής τους) σε ωφέλιμο μηχανικό έργο (κίνηση του πλοίου). Κάτι τέτοιο
όμως θα απαιτούσε και την ύπαρξη μιας ψυχρής δεξαμενής στο περιβάλλον, δηλαδή ένα
κομμάτι του περιβάλλοντος που θα βρισκόταν σε χαμηλότερη θερμοκρασία από αυτήν της
θάλασσας. Αυτό όμως δεν υπάρχει, διότι το περιβάλλον σε κάθε τμήμα του έχει μια ενιαία
θερμοκρασία.
Ερώτηση 2.31: Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις που αφορούν τη μηχανή Carnot είναι
σωστές;
α) Η μηχανή που επινόησε και συναρμολόγησε ο Carnot φέρει σήμερα το όνομα του.
β) Ο κύκλος του Carnot αποτελείται από δύο ισόθερμες και δύο ισόχωρες μεταβολές.
γ) Η μηχανή Carnot έχει τη μεγαλύτερη απόδοση γιατί μετατρέπει εξ ολοκλήρου τη θερμότητα

σε ωφέλιμο έργο.
δ) Η απόδοση της μηχανής Carnot εξαρτάται μόνο από τις θερμοκρασίες των δεξαμενών
υψηλής και χαμηλής θερμοκρασίας.
ε) Όταν μικραίνει ο λόγος της θερμοκρασίας της ψυχρής δεξαμενής προς τη θερμοκρασία της
θερμής, σε μια μηχανή Carnot, ο συντελεστής απόδοσής της μεγαλώνει
Απάντηση: α) Λάθος. Ο Carnot περιέγραψε μόνο τον ομώνυμο κύκλο, με την υλοποίησή του
με τη μορφή μηχανής να αποτελεί απλώς μια υποθετική μηχανή.
β) Λάθος. Δύο ισόθερμες και δύο αδιαβατικές.
γ) Λάθος. Πρόκειται για μέγιστη απόδοση αλλά όχι με συντελεστή ίσο με 1.
Tc
δ) Σωστό. ecarnot  1  .
Th
ε) Σωστό. Φαίνεται ξεκάθαρα από τον τύπο του συντελεστή απόδοσης (ερώτημα δ).
Ερώτηση 2.32: Συμπληρώστε τα κενά.
Απάντηση: Η απόδοση μιας θερμικής μηχανής δε μπορεί να είναι μεγαλύτερη από την
απόδοση μιας μηχανής Carnot που λειτουργεί ανάμεσα στις ίδιες θερμοκρασίες. Ο συντελεστής
Tc
απόδοσης μιας μηχανής Carnot είναι 1  .
Th
Ασκήσεις
Άσκηση 2.40: Αέριο με όγκο 0,004m3 θερμαίνεται με σταθερή πίεση p = 1,2atm μέχρι ο όγκος
του να γίνει 0,006m3. Υπολογίστε το έργο που παράγει το αέριο. Δίνεται 1atm =
1,013×105N/m2.
Λύση
Η πίεση κάτω από την οποία πραγματοποιείται η θέρμανση του αερίου είναι σταθερή και ίση
με p  1,2 atm. Αφού ο αρχικός και ο τελικός όγκος του αερίου δίνονται σε m3, πρέπει να
υπολογίσουμε τη δοσμένη πίεση στην κλίμακα των N/m2. Με δεδομένο ότι η εν λόγω
αντιστοιχία είναι 1atm = 1,013×105N/m2, η πίεση των 1,2 atm θα είναι ίση με:
1,013  10 5 N / m 2
p  1,2atm   1,2156  10 5 N / m 2 .
1atm
Για τις ισοβαρείς μεταβολές λοιπόν, όπως είναι η συγκεκριμένη, για το έργο που παράγεται
ισχύει:
W  pV  p(V2  V1 )  1,2156  10 5 N / m 2  (0,006 m 3  0,004 m 3 ) 

1,2156  10 5 N / m 2  0,002 m 3  0,002431  10 5 N  m  243,1J
Προσοχή! Η πίεση πρέπει πάντα να μετατρέπεται σε N/m2 και ο όγκος σε m3.
Άσκηση 2.41: Δύο mol αερίου θερμαίνονται από τους 27°C στους 127°C. Η θέρμανση του
αερίου γίνεται με σταθερή πίεση. Υπολογίστε το έργο που παράγει το αέριο. Δίνεται R =
8,314J/(mol·K).
Λύση
Η θέρμανση του αερίου είναι ισοβαρής, οπότε για το έργο που παράγεται από το αέριο ισχύει
η σχέση:
W  pV  p(V2  V1 ) (1)
Η μεταβολή στον όγκο του αερίου όμως συνδέεται με τη μεταβολή στη θερμοκρασία του (όλα
τα άλλα μεγέθη μένουν σταθερά), με τρόπο που εκφράζεται από την καταστατική εξίσωση των
ιδανικών αερίων (όλες οι ασκήσεις του βιβλίου αναφέρονται σε ιδανικά και όχι πραγματικά
αέρια):
pV  nRT (2)
Η σχέση (1) μέσω της (2) γίνεται:
W  nRT  nR(T2  T1 )  2mol  8,314 J  mol  K

 [(127  273)K  (27  273)K ] 

2mol  8,314 J
mol  K
100K  1663J
Προσοχή! Η μονάδα μέτρησης της θερμοκρασίας πρέπει να μετατρέπεται πάντα από Κελσίου
(°C) σε κέλβιν (K).
Άσκηση 2.42: Δύο mol αερίου βρίσκονται σε θερμοκρασία 27°C. Διατηρώντας σταθερή τη
θερμοκρασία, συμπιέζουμε το αέριο ώστε η πίεσή του να διπλασιαστεί. Να υπολογιστεί το
έργο του αερίου. Δίνονται R = 8,314J/(mol·K), ln2 = 0,6931.
Λύση
Το αέριο συμπιέζεται σε συνθήκες σταθερής θερμοκρασίας, ίσης με θ=27°C. Στις ισόθερμες

μεταβολές, το έργο του αερίου είναι:
V2
W  nRT ln (1)
V1
Ο νόμος του Boyle όμως, που χαρακτηρίζει τις ισόθερμες μεταβολές λέει τα εξής: Η πίεση
ορισμένης ποσότητας αερίου, του οποίου η θερμοκρασία παραμένει σταθερή, είναι αντίστροφα
ανάλογη με τον όγκο του ή αλλιώς: p V  . Άρα, στις δύο καταστάσεις του αερίου
(αρχική και τελική), αφού η θερμοκρασία είναι πάντα η ίδια, θα ισχύει ο εν λόγω νόμος, με
άλλα λόγια το γινόμενο p  V θα είναι το ίδιο. Αυτό εκφράζεται μαθηματικά ως: p1V1  p 2V2
V1 p
. Η σχέση αυτή γράφεται και ως:  2 (2).
V2 p1
Η σχέση (1) τώρα, γίνεται μέσω της (2):
V2 p
W  nRT ln  nRT ln 1
V1 p2
Η άσκηση μάς λέει ότι η τελική πίεση του αερίου είναι διπλάσια της αρχικής ( p 2  2 p1 ),
συνεπώς έχουμε:
p1 1
W  nRT ln  nRT ln  nRT ln 2 1
2 p1 2
Θυμίζουμε ότι ισχύει η μαθηματική σχέση ln a b  b ln a , άρα:

W  nRT ln 2 1  nRT ln 2  2mol  8,314 J
mol  K
 (27  273)K  0,6931
 3458J
Άσκηση 2.43: To ακόλουθο διάγραμμα παριστάνει τη μεταβολή ενός αερίου από την
κατάσταση Α στην κατάσταση Β. Υπολογίστε το έργο του αερίου κατά τη μεταβολή αυτή.
Λύση
Το έργο του αερίου θα ισούται αριθμητικά με το εμβαδόν της επιφάνειας μεταξύ της γραφικής
παράστασης p(V) και του άξονα V. Επομένως, έχουμε:
(3,587  105 N / m 2  1,013 105 N / m 2 )  (0,04  0,02)m 3

W E  0,046  105 N  m 
2
 4600J
Άσκηση 2.44: Ποσότητα αερίου καταλαμβάνει όγκο 10L και έχει πίεση 1atm. Το αέριο
θερμαίνεται ισόθερμα μέχρι να διπλασιαστεί ο όγκος του. Υπολογίστε το ποσό θερμότητας που
απορρόφησε το αέριο. Δίνονται 1L = 10-3m3, 1atm = 1,013×105N/m2, ln2 = 0,6931.
Λύση
Πρόκειται για μια ισόθερμη εκτόνωση (αφού το αέριο αυξάνει τον όγκο του υπό σταθερή
θερμοκρασία). Στην ισόθερμη μεταβολή ισχύει για το έργο του αερίου:
V2
W  nRT ln (1)
V1
Επιπλέον, η σταθερή θερμοκρασία του αερίου συνεπάγεται και σταθερή εσωτερική ενέργεια.
Αυτό σημαίνει ότι όλη η προσφερόμενη θερμότητα θα δαπανηθεί για παραγωγή έργου. Άρα,
Q W (2)
Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει:
V2 V2 2V1 2V
Q  nRT ln  Q  nRT ln 1  nRT ln 2
V1 V1
Από την καταστατική εξίσωση των ιδανικών αερίων pV  nRT όμως, προκύπτει ότι το
γινόμενο nRT είναι ίσο με pV . Επομένως, η σχέση στην οποία καταλήξαμε προηγουμένως
γίνεται:
Q  pV ln 2 (3)
Ποιο ζεύγος τιμών τώρα θα επιλέξουμε για πίεση και όγκο; Επιλέγουμε όποιο θέλουμε αφού
σύμφωνα με το νόμο του Boyle, το γινόμενο pV είναι σταθερό στις ισόθερμες μεταβολές.
Επιλέγουμε λοιπόν το ζεύγος τιμών που ίσχυαν στην αρχική κατάσταση του αερίου (
p1  1atm και V1  10 L ). Η σχέση (3) διαμορφώνεται τώρα ως εξής:
Q  p1V1 ln 2  1atm  10 L  0,6931
Στο σημείο αυτό κάνουμε την απαραίτητη μετατροπή ώστε να εκφραστεί η πίεση σε N/m2 και
ο όγκος σε m3:
1,013  10 5 N / m 2 10 3 m 3
Q  p1V1 ln 2  1atm   10 L   0,6931  702,1N  m  702,1J
1atm 1L
Άσκηση 2.45: Αέριο βρίσκεται μέσα σε δοχείο που κλείνεται με έμβολο. Το αέριο
καταλαμβάνει όγκο V1 = 0,008m3, έχει θερμοκρασία Τ1 = 300Κ και πίεση p1 = 1,013×10N/m2.
Θερμαίνουμε το αέριο υπό σταθερή πίεση, μέχρι η θερμοκρασία του να γίνει Τ 2 = 375Κ.
α) Υπολογίστε το έργο του αερίου.
β) Αν κατά τη θέρμανσή του το αέριο απορρόφησε θερμότητα Q = 709,1J υπολογίστε τη

μεταβολή της εσωτερικής του ενέργειας.
Λύση
α) Η μεταβολή στην κατάσταση του αερίου γίνεται υπό σταθερή πίεση, επομένως είναι
ισοβαρής. Το έργο του αερίου θα είναι W  pV .
Το V όμως μάς είναι άγνωστο, συνεπώς από την καταστατική εξίσωση -εφόσον μιλάμε για
ιδανικά αέρια- παίρνουμε:
pV  nRT και άρα W  nRT
Το γινόμενο nR είναι σταθερό (σταθερός ο αριθμός των mol, σταθερή και η σταθερά R),
pV
επομένως θα είναι σταθερό και το πηλίκο (όπως προκύπτει από την καταστατική
T
εξίσωση). Άρα, μπορούμε να επιλέξουμε τιμές της πίεσης, του όγκου και της θερμοκρασίας
όποιας κατάστασης του αερίου θέλουμε. Εμείς γνωρίζουμε τις τιμές των τριών αυτών μεγεθών
όταν το αέριο βρίσκεται στην αρχική του κατάσταση ( V1  0,008m3 , T1  300 K ,
p1  1,013105 N / m 2 ), οπότε επιλέγουμε αυτές. Συνεπώς, έχουμε:
p1V1 1,013  10 5 N / m 2  0,008m 3

W  nRT  (T2  T1 )  (375 K  300 K )  202,6 J
T1 300 K
β) Στην ισοβαρή αυτή θέρμανση, σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο, η

προσφερόμενη θερμότητα Q δαπανάται για παραγωγή έργου W και για αύξηση της εσωτερικής
ενέργειας ΔU: Q  U  W . Άρα, λύνοντας ως προς ΔU παίρνουμε:
U  Q  W  709,1J  202,6 J  506,5J
Άσκηση 2.46: 0,2mol αερίου συμπιέζονται ισόθερμα σε θερμοκρασία θ = 27°C, ώστε ο όγκος
του να ελαττωθεί στο μισό. Υπολογίστε το ποσό θερμότητας που αντάλλαξε το αέριο με το
περιβάλλον. Δίνονται R = 8,314J/(mol·K), ln2 = 0,6931.
Λύση
V2
Στην ισόθερμη μεταβολή ισχύει: Q  W  nRT ln
V1
Ο όγκος του αερίου μειώνεται στο μισό δηλαδή V2  V1 / 2 . Συνεπώς:
V1 / 2 1
Q  nRT ln  nRT ln  nRT ln 2 1  nRT ln 2 
V1 2
 0,2mol  (8,314 J / mol  K )  (27  273) K  0,6931  345,8 J
Άσκηση 2.47: Αέριο εκτελεί την κυκλική μεταβολή του σχήματος. Υπολογίστε το καθαρό
ποσό θερμότητας που απορρόφησε.
Λύση
Στις κυκλικές μεταβολές το αέριο, επανερχόμενο στην πρώτη του κατάσταση, δε μεταβάλλει
την εσωτερική του ενέργεια (ΔU=0) κι έτσι σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο
προκύπτει Q  W . Δηλαδή, η θερμότητα που απορροφάται από το αέριο ισούται με το έργο
που παράγει. Το παραγόμενο έργο θα είναι ίσο με το εμβαδό του χωρίου που περικλείεται από
τη γραμμή του διαγράμματος p  V , επομένως:
1
Q W  0,02m 3  (2,513  1,013)  10 5 N / m 2  0,015  10 5 J  1500 J
2
Άσκηση 2.48: Ιδανικό αέριο βρίσκεται σε δοχείο σταθερού όγκου 0,004m3. Το αέριο
θερμαίνεται ώστε η πίεσή του από 1,013·105Ν/m2 να γίνει 3,213×105Ν/m2. Να υπολογιστεί το
ποσό θερμότητας που απορρόφησε το αέριο. Δίνεται ότι στα ιδανικά αέρια ισχύει CV = 3/2R.
Λύση
Έχουμε θέρμανση με σταθερό όγκο, οπότε το ζητούμενο ποσό θερμότητας θα δίνεται από τη
σχέση:
Qv  nCv T
3
όμως C v  R όπως μάς δίνει η άσκηση, οπότε:
2
3 3
Qv  n RT  nRT (1)
2 2
Η μεταβολή στη θερμοκρασία του αερίου όμως συνδέεται με τη μεταβολή στην πίεση του (όλα
τα άλλα μεγέθη μένουν σταθερά στην περίπτωσή μας), με τρόπο που εκφράζεται από την
καταστατική εξίσωση των ιδανικών αερίων:
pV  nRT (2)
Η (1) με βάση τη (2) γίνεται:
3 3 3
Qv  p  V  ( p 2  p1 )V  (3,213  1,013)  10 5 N / m 2  0,004 m 3  1320 J
2 2 2
Άσκηση 2.49: Αέριο θερμαίνεται με σταθερή πίεση 1,013×105Ν/m2, ώστε ο όγκος του από
0,005m3 να γίνει 0,007m3. Να υπολογιστεί το ποσό θερμότητας που απορρόφησε το αέριο.
Δίνεται CV = 3/2R.
Λύση
Έχουμε θέρμανση με σταθερή πίεση, οπότε το ζητούμενο ποσό θερμότητας θα δίνεται από τη
σχέση:
Q p  nC p T (1)
3
όμως γνωρίζουμε ότι ισχύει: C p  C v  R κι επειδή C v  R , παίρνουμε:
2
3 5
C p  Cv  R  RR  R (2)
2 2
Οι σχέσεις (1) και (2) τελικά μας δίνουν:
5 5
Q p  n RT  nRT
2 2
και μέσω καταστατικής εξίσωσης η παραπάνω σχέση γίνεται (μόνο θερμοκρασία και όγκος
μεταβάλλονται):
5 5
Qp  pV   1,013  10 5 N / m 2  (0,007 m 3  0,005m 3 )  506,5 N  m  506,5 J
2 2
Άσκηση 2.50: Να υπολογιστεί η αύξηση της εσωτερικής ενέργειας ορισμένης ποσότητας

αερίου όταν το θερμάνουμε με σταθερή πίεση προσφέροντάς του θερμότητα Q = 10cal. Για το
αέριο ισχύει γ = 1.41. Δίνεται 1cal = 4,18J.
Λύση
Πρόκειται για θέρμανση με σταθερή πίεση, οπότε: Q p  nC p T (1)
Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας U , σε κάθε περίπτωση που η θερμοκρασία του αερίου
μεταβάλλεται κατά T -με όποιον τρόπο κι αν γίνεται η μεταβολή- δίνεται από τη σχέση:
U  nCv T (2)
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη, λαμβάνουμε:
Q Cp

U C v
Cp
Όμως   συνεπώς η παραπάνω σχέση γίνεται:
Cv
4,18J
10cal
Q Q cal  29,64J
   U  
U  1,41
Άσκηση 2.51: Για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ένα εργοστάσιο χρησιμοποιεί λιγνίτη.
Από την καύση του λιγνίτη το εργοστάσιο τροφοδοτείται με θερμότητα με ρυθμό 900MW και
παράγει 300MW μηχανικής ισχύος που, στη συνέχεια μετατρέπεται σε ηλεκτρική ισχύ.
Υπολογίστε την απόδοση του εργοστασίου κατά τη μετατροπή της θερμότητας σε μηχανική
ενέργεια.
Λύση
Η απόδοση του εργοστασίου θα είναι ίση με το λόγο της μηχανικής ενέργειας που μας δίνει το
εργοστάσιο, προς τη θερμότητα που απορροφά για να λειτουργήσει. Είναι δηλαδή το ποσοστό
W
της θερμότητας που τελικά αξιοποιείται: e  . Διαιρώντας τον αριθμητή και τον
Qh
παρονομαστή του κλάσματος με το κοινό χρονικό διάστημα στο οποίο απορροφάται η
θερμότητα και παράγεται η μηχανική ενέργεια, θα πάρουμε:
W /t
e
Qh / t
W
Όμως, το πηλίκο είναι ο ρυθμός με τον οποίο απορροφάται θερμότητα (θερμική ισχύς) ενώ
t
Qh
το πηλίκο είναι ο ρυθμός με τον οποίο παράγεται μηχανική ενέργεια (μηχανική ισχύς).
t
Τα δύο αυτά μεγέθη δίνονται στην εκφώνηση της άσκησης, συνεπώς:
P 300MW
e   0,33
P 900MW
Άσκηση 2.52: Θερμική μηχανή παράγει σε κάθε κύκλο λειτουργίας της μηχανικό έργο 200J.
Η απόδοση της μηχανής είναι 25%. Υπολογίστε το ποσό θερμότητας που απορροφά, καθώς
και το ποσό θερμότητας που αποβάλλει η μηχανή σε κάθε κύκλο της.
Λύση
W
α) Ο συντελεστής απόδοσης μιας θερμικής μηχανής είναι e  . Επομένως, το ποσό
Qh
θερμότητας που απορροφά η μηχανή θα είναι:
W 200 J
Qh    800 J
e 0,25
β) Σε κάθε κύκλο της λειτουργίας της, η μηχανή απορροφά θερμότητα Qh . Ένα μέρος της
μετατρέπεται σε ωφέλιμο έργο W , ενώ το υπόλοιπο αποβάλλεται ως θερμότητα Qc στη
δεξαμενή χαμηλής θερμοκρασίας. Άρα:
Qh  W  Qc  Qc  Qh  W  800J  200J  600J
Άσκηση 2.53: Οι βενζινομηχανές στα αυτοκίνητα χρησιμοποιούν τη θερμότητα που παράγεται

από την καύση της βενζίνης. Μέρος της θερμότητας αυτής τη μετατρέπουν σε μηχανικό έργο
και την υπόλοιπη την αποβάλλουν στην ατμόσφαιρα. H απόδοση μιας τέτοιας μηχανής είναι
περίπου 20%. Η θερμοκρασία που επιτυγχάνεται με την καύση της βενζίνης είναι περίπου
2100°C. Αν η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας είναι 23°C, υπολογίστε τη θεωρητικά μέγιστη
απόδοση που μπορεί να έχει μία τέτοια μηχανή. (Θα θεωρήσετε ότι τα καυσαέρια
αποβάλλονται στη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας).
Λύση
Τη μέγιστη απόδοση μπορεί να την επιτύχει μια μηχανή που ακολουθεί κύκλο Carnot. Ο
συντελεστής απόδοσης της μηχανής Carnot είναι:
Tc (23  273) K
ecarnot  1   1  0,87
Th (2100  273) K
Άσκηση 2.54: Μια μηχανή Carnot υποβάλλει σε κυκλική μεταβολή 5mol ιδανικού αερίου. Η
θερμοκρασία της θερμής δεξαμενής είναι 500Κ και της ψυχρής 300Κ. Κατά την ισόθερμη
εκτόνωσή του ο όγκος του αερίου από VA = 3×10-2m3 γίνεται VB = 6×10-2m3. Υπολογίστε:
α) Το συντελεστή απόδοσης της μηχανής.
β) Το έργο που παράγει η μηχανή σε κάθε κύκλο.
Δίνονται R = 8,314J/(mol·K), ln2 = 0,693.
Λύση
Tc 300 K
α) Θα είναι: ecarnot  1   1  1  0,6  0,4
Th 500 K
W
β) Έχουμε: e  οπότε: W  e  Qh (1)
Qh
Στο σημείο αυτό πρέπει να υπολογίσουμε τη θερμότητα Qh . Γνωρίζουμε ότι κατά τη μια από
τις τέσσερις μεταβολές του κύκλου Carnot, η εν λόγω θερμότητα Qh απορροφάται και αυξάνει
τον όγκο του αερίου από V A σε VB ισόθερμα. Στις ισόθερμες μεταβολές όμως, όπως ξέρουμε,
ισχύει:
V2
Q  W  nRT ln (όλη η προσφερόμενη θερμότητα δαπανάται για παραγωγή έργου)
V1
Εδώ, η θερμοκρασία Τ είναι η θερμοκρασία της θερμής μηχανής, η οποία ¨δίνει¨ τη θερμότητα
στο αέριο. Άρα, στη δική μας περίπτωση έχουμε:
VB 2V
Qh  W AB  nRT h ln  nRT h ln A  5mol  (8,314 J / mol  K )  500 K  ln 2
VA VB
 Qh  14404J (2)
Έτσι, από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει ότι σε κάθε κύκλο, η μηχανή παράγει ωφέλιμο
έργο:
W  e  Qh  0,4 14404J  5762J
Πρόβλημα 2.57: Ποσότητα αερίου βρίσκεται μέσα σε κύλινδρο και καταλαμβάνει όγκο V. Το
αέριο εκτονώνεται μέχρι να διπλασιαστεί ο όγκος του. Η εκτόνωση του αερίου μπορεί να γίνει
με ισόθερμη ή με αδιαβατική ή με ισοβαρή μεταβολή.
α) Να παρασταθούν γραφικά σε διάγραμμα p-V οι τρεις μεταβολές που μπορούν να οδηγήσουν

το αέριο από την αρχική του κατάσταση στην τελική.
β) Σε ποια από τις τρεις μεταβολές: i) Το αέριο παράγει περισσότερο έργο; ii) To αέριο
απορροφά το μικρότερο ποσό θερμότητας;
Λύση
α) p
A B3
B1
B2
V 2V V
Ισόθερμη μεταβολή: Έστω ότι η ισόθερμη μεταβολή αναπαρίσταται από τη γραμμή ΑΒ1.
Αδιαβατική μεταβολή: Τότε, η αδιαβατική θα αναπαρίσταται από τη γραμμή ΑΒ2. Η κλίση

της δεύτερης είναι μεγαλύτερη από αυτήν της πρώτης, αφού η τελική θερμοκρασία του αερίου
όταν υφίσταται αδιαβατική εκτόνωση είναι μικρότερη από την αρχική του, η οποία βεβαίως
παραμένει σταθερή στην περίπτωση της ισόθερμης εκτόνωσης (με άλλα λόγια, το τελικό
σημείο στο οποίο καταλήγει η γραμμή ΑΒ2 βρίσκεται χαμηλότερα από το τελικό σημείο της
γραμμής ΑΒ1 η οποία σαν ισόθερμη που είναι αντιπροσωπεύει σε όλη της την έκταση ένα
επίπεδο θερμοκρασίας). Γιατί η τελική θερμοκρασία του αερίου στην αδιαβατική εκτόνωση
είναι μικρότερη από την κοινή αρχική και αμετάβλητη θερμοκρασία του αερίου κατά την
ισόθερμη; Διότι στην αδιαβατική εκτόνωση (αύξηση όγκου από V σε 2V), το αέριο παράγει
έργο σε βάρος της εσωτερικής του ενέργειας η οποία συνεπώς μειώνεται. Όμως, μείωση της
εσωτερικής ενέργειας σημαίνει μείωση της θερμοκρασίας του.
Ισοβαρής μεταβολή: Η ισοβαρής μεταβολή κατά τη διάρκεια της οποίας η πίεση παραμένει
σταθερή αναπαρίσταται από τη γραμμή ΑΒ3.
β)
ii) Σε κάθε περίπτωση, το έργο που παράγεται από το αέριο είναι ίσο με το εμβαδό του χωρίου
που περικλείεται από τη γραμμή p-V και τον άξονα V. Επομένως, το έργο είναι μεγαλύτερο
στην περίπτωση της ισοβαρούς μεταβολής.
ii) Κατά τη διάρκεια μιας αδιαβατικής μεταβολής, δε γίνεται ανταλλαγή θερμότητας (Q=0).
Συνεπώς, η αδιαβατική εκτόνωση είναι η ζητούμενη περίπτωση.
Πρόβλημα 2.58: Το ακόλουθο σχήμα δείχνει τη γραφική παράσταση της σχέσης p = f(V),
όπου p, V η πίεση και ο όγκος ενός mol ιδανικού αερίου. Να γίνει για την ίδια κυκλική
μεταβολή η γραφική παράσταση των σχέσεων p = f(Τ) και V = f(T), όπου Τ η απόλυτη
θερμοκρασία, και να υπολογιστεί το έργο που παράγεται από το αέριο κατά την κυκλική
μεταβολή ΑΒΓΔ. Δίνoνται 1atm = 1,013×105N/m2, 1L = 10-3m3.
Λύση
Πρέπει πρώτα να βρούμε τις συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας που επικρατούν καθώς και
τον όγκο του αερίου σε κάθε μια από τις καταστάσεις Α, Β, Γ και Δ.
Βλέπουμε ότι στο σημείο Α οι συνθήκες που επικρατούν είναι: p A  1atm και V A  22,4 L .
Άρα, το αέριο βρίσκεται στις πρότυπες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας (STP). Αυτό
σημαίνει ότι η θερμοκρασία του είναι T A  273 K .
Η μεταβολή ΑΒ είναι ισόχωρη (σταθερός όγκος). Άρα, σύμφωνα με το νόμο του Charles, ο
p
λόγος παραμένει σταθερός. Με βάση αυτό προκύπτει:
T
p A pB T p 273 K  2  1,013  10 5 N / m 2
  TB  A B   TB  546 K
T A TB PA 1  1,013  10 5 N / m 2
Η μεταβολή ΒΓ είναι ισοβαρής (σταθερή πίεση). Άρα, σύμφωνα με το νόμο του Gay-Lussac,
V
το πηλίκο είναι σταθερό. Επομένως, έχουμε:
T
VB V T V 546 K  44,8  10 3 m 3
  T  B    T  1092 K
TB T VB 22,4  10 3 m 3
Η μεταβολή ΓΔ είναι ισόχωρη. Με βάση λοιπόν το νόμο του Charles, προκύπτει:
p p T p 1092 K  1  1,013  10 5 N / m 2
   T      T  546 K
T T P 2  1,013  10 5 N / m 2
Με βάση όλες τις παραπάνω τιμές, το διάγραμμα p = f(Τ) διαμορφώνεται ως εξής:
p(atm)
2 B Γ
1
A Δ
273 546 1092 T(K)
Το δε διάγραμμα V = f(T) είναι το ακόλουθο:
V(L)
2 Δ Γ
1
A B
273 546 1092 T(K)
Το έργο που παράγεται από το αέριο κατά την κυκλική μεταβολή ΑΒΓΔ είναι ίσο με το εμβαδό
του χωρίου που περιβάλλεται από την κλειστή γραμμή στο διάγραμμα p = f(V). Επομένως:
W  E   (44,8  22,4) L  (2  1)atm  22,4 L  atm  22,4  10 3 m 3  1,013  10 5 N / m 2

 22,69  10 2 N  m  2269 J
Πρόβλημα 2.59: Κυλινδρικό δοχείο έχει τον άξονά του κατακόρυφο και κλείνεται, στο επάνω
μέρος του, με έμβολο βάρους w και εμβαδού Α, έτσι ώστε το αέριο που περιέχει να έχει όγκο
V. Το αέριο θερμαίνεται έτσι ώστε η θερμοκρασία του, από θ, να γίνει θ′. Να υπολογιστεί το
έργο που παράγεται από το αέριο. Η θέρμανση γίνεται σε χώρο όπου η ατμοσφαιρική πίεση
είναι pατ.
Λύση
Η θέρμανση του αερίου γίνεται υπό σταθερή πίεση, επομένως μιλάμε για μια ισοβαρή
μεταβολή. Στην ισοβαρή μεταβολή το έργο που παράγεται από το αέριο είναι:
W  pV  p(V   V ) (1)
ενώ από το νόμο του Gay-Lussac παίρνουμε:
V V T
 V  V (2)
T T T
Η πίεση p που δέχεται το αέριο είναι διπλή: πρώτον από τον ατμοσφαιρικό αέρα ( p ) και
δεύτερον από το έμβολο ( p ). Συνεπώς, έχουμε:
w
p  p  p  p  (3)

Η πίεση από το έμβολο είναι ίση με τη δύναμη που ασκεί το έμβολο στο αέριο (το βάρος του,
w) προς την επιφάνεια στην οποία ασκείται η δύναμη (η επιφάνεια του εμβόλου, Α).
Η σχέση (1) γίνεται μέσω των (2) και (3):
 w  T  
W    p  V  V 
   T 
 w  T  
   p   1V
   T 
 w  T   T 
   p  V
   T 
 w     273    273 

   p  V (μετατροπή της θερμοκρασίας σε Κέλβιν)
     273 
 w      
   p  V
     273 
Πρόβλημα 2.60: Κυλινδρικό δοχείο με αδιαβατικά τοιχώματα έχει τον άξονά του κατακόρυφο
και κλείνεται με έμβολο πάνω στο οποίο βρίσκονται διάφορα σταθμά. Στο δοχείο περιέχεται
V1 = 1m3 υδρογόνου, σε θερμοκρασία θ1 = 27°C και πίεση p1 = 125×105N/m2. Αφαιρώντας
σταθμά κάνουμε την πίεση ίση με p2 = 105N/m2 (ατμοσφαιρική πίεση). Να υπολογιστούν:
α) Ο όγκος και η θερμοκρασία του αερίου στην τελική κατάσταση.
β) Το έργο που παράχθηκε κατά την εκτόνωσή του.
Θεωρήστε κατά προσέγγιση γ = 3/2.
Λύση
α) Τα αδιαβατικά τοιχώματα σημαίνουν αδιαβατική μεταβολή, στην οποία ισχύει:
   p1V13 / 2
pV   .  p1V1  p 2V2  p V 1 1
3/ 2
 p 2V 2
3/ 2
V 2
3/ 2

p2
2/3 2/3 2/3
 p1V13 / 2  p   125  10 5 N / m 2 
 V2      1   V1   5 2
  1m 3  125 2 / 3 m 3  25m 3
 p2   p2   10 N / m 
Η καταστατική εξίσωση που περιγράφει την κατάσταση του αερίου αρχικά είναι:
p1  V1  n  R  T1
Η καταστατική εξίσωση που περιγράφει την κατάσταση του αερίου τελικά είναι:
p 2  V2  n  R  T2
Διαιρώντας αυτές τις δύο εξισώσεις κατά μέλη προκύπτει:
p1V1 T1 TpV 300 K  (10 5 N / m 2 )  25m 3

  T2  1 2 2   T2  60 K
p 2V2 T2 p1V1 (125  10 5 N / m 2 )  1m 3
β) Το έργο που παράχθηκε κατά την εκτόνωσή του αερίου είναι:
p2V2  p1V1 10 5 N / m 2  25m 3  125  10 5 N / m 2  1m 3

W   2  10 7 J
1  1 3/ 2
Πρόβλημα 2.61: Μια ποσότητα ιδανικού αερίου που αποτελείται από Ν = 1,5×1024 μόρια,
βρίσκεται σε θερμοκρασία θΑ = 27°C. Θερμαίνουμε το αέριο μέχρι η θερμοκρασία του να γίνει
θΒ = 127°C i) με σταθερό όγκο και ii) με σταθερή πίεση. Να υπολογιστούν σε κάθε περίπτωση:
α) Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου.
β) Το έργο που παράγει το αέριο.
γ) Η θερμότητα που προσφέρουμε στο αέριο.
Δίνονται: R = 8,314J/(mol·K), NA = 6,023×1023 μόρια/mol και Cv=3/2R.
Λύση
i) Θέρμανση με σταθερό όγκο:
α) Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου θα είναι: U  nCv T (1)
N
Ο αριθμός των mol n θα είναι ίσος με το πηλίκο , όπου N A ο αριθμός Avogadro. (Σε 1
NA
mol μορίων, περιέχονται N A μόρια, οπότε σε n mol μορίων θα περιέχονται n  N A μόρια. Και
αφού η άσκηση μάς λέει ότι η ποσότητα του αερίου αποτελείται από N μόρια, τότε N  n  N A
N
, άρα n  -με άλλα λόγια, πόσες ποσότητες N A που συνιστούν 1 mol, χωρούν στη
NA
δοθείσα ποσότητα N .)
Άρα, η σχέση (1) γίνεται:
N 3
U  nC v T  R (T   T )
NA 2
1,5  10 24 ό 3
   (8,314 J / mol  K )[127  273  (27  273)]
6,023  10 ό / mol 2
23
 3105,8J
β) V  .  V  0 άρα W  p  V  0 J
γ) Αφού W  0 J , τότε σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο ισχύει:
Q  U  W  Q  U  0  Q  U  3105,8J
β) Θέρμανση με σταθερή πίεση:
α) Σε κάθε περίπτωση, αφού η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας εξαρτάται αποκλειστικά

από την αριθμητική μεταβολή της θερμοκρασίας (και όχι από τον τρόπο με τον οποίο
πραγματοποιήθηκε αυτή η μεταβολή), θα ισχύει: U  nCv T . Άρα, ξανά U  3105,8J .
β) Θα είναι: W  p  V
όμως pV  nRT άρα
N
W  nRT  R(T   T )
NA
1,5  10 24 ό
  (8,314 J / mol  K )  [(127  273)  (27  273)]  2070,6 J
6,023  10 23 ό / mol
γ) Έχουμε: Q  U  W  Q  3105,8J  2070,6 J  5176,4 J
Πρόβλημα 2.62: H θερμοκρασία της θερμής δεξαμενής σε μια μηχανή Carnot είναι θ1 = 127°C
και της ψυχρής θ2 = 27°C.
α) Να υπολογιστεί ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής.
β) Αν η μηχανή αποδίδει ισχύ Ρ = 10ΗΡ να υπολογιστεί το ποσό της θερμότητας που απορροφά
από τη δεξαμενή υψηλής θερμοκρασίας σε χρόνο t = 1h.
Δίνεται 1ΗΡ = 745,7W.
Λύση
α) Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής θα είναι:
Tc   273 (27  273) K

e  1  1 c  1  0,25
Th  h  273 (127  273) K
W
β) Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής γράφεται αλλιώς και ως e  . Το W , όπως
Qh
ξέρουμε, είναι το παραγόμενο έργο το οποίο εκφράζεται μέσω της σχέσης W  P  t , αφού η
ισχύς είναι εξ ορισμού έργο ανά μονάδα χρόνου. Συνεπώς, έχουμε:
P t
e
Qh
Άρα, λύνοντας ως προς Qh , λαμβάνουμε το ζητούμενο ποσό της θερμότητας:
P  t 10 HP  1h 10  745,7W  1h
Qh     29828Wh  29,828kWh
e 0,25 0,25
Πρόβλημα 2.63: Ιδανική θερμική μηχανή λειτουργεί με τον αντιστρεπτό κύκλο του σχήματος.
α) Να παρασταθεί γραφικά η κυκλική μεταβολή σε άξονες V-T και p-V.
β) Να υπολογιστεί το έργο που παράγει η μηχανή στη διάρκεια ενός κύκλου.
γ) Να υπολογιστεί ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής.
Δίνονται:
η ποσότητα του αερίου n=0,975mol, CV=3R/2, R=8,314J/(mol·K) =0,082L·atm/(mol·K), ln2,5

= 0,9163.
Λύση
α) Θα πρέπει να προσδιορίσουμε τον όγκο του αερίου σε κάθε κατάσταση.
Κατάσταση Α: Από την καταστατική εξίσωση λαμβάνουμε:
nRT A 0,975mol  (0,082 L  atm / mol  K )  300 K

VA    8L
pA 3atm
Κατάσταση Β: Ξανά από την καταστατική εξίσωση λαμβάνουμε:
nRT B 0,975mol  (0,082 L  atm / mol  K )  300 K

VB    3,2 L
pB 7,5atm
Κατάσταση Γ: Πάλι έχουμε:
nRT  0,975mol  (0,082 L  atm / mol  K )  600 K

V    3,2 L
p 15atm
Κατάσταση Δ: Ομοίως:
nRT  0,975mol  (0,082 L  atm / mol  K )  600 K

V    8L
p 6atm
Άρα, τα ζητούμενα διαγράμματα είναι:
p(atm) p(atm)
15 Γ
8 Α Δ
7,5 Β
Δ
6
3 3,2 Β Γ
Α
3,2 8 V(L) 300 600 T(K)
β) Το έργο που παράγει η μηχανή είναι ίσο με το εμβαδό του χωρίου που περικλείεται στις
τέσσερις γραμμές του διαγράμματος p-V. Το σχήμα όμως είναι περίπλοκο, οπότε θα
υπολογίσουμε τα επιμέρους έργα (σε κάθε μεταβολή).
Παρατήρηση: Γενικά, όταν σε μια κυκλική μεταβολή, συμπεριλαμβάνονται και ισόθερμες

μεταβολές, επειδή αυτές αναπαριστώνται με μια καμπύλη γραμμή στο διάγραμμα p-V, αυτή
ακριβώς η καμπύλη καθιστά αδύνατο τον υπολογισμό του εμβαδού του χωρίου που προκύπτει
στο εν λόγω διάγραμμα και που όπως ξέρουμε ισοδυναμεί με το συνολικό έργο που εκτελείται
από το αέριο. Επομένως, στις περιπτώσεις ύπαρξης και μιας ισόθερμης μεταβολής στη
διάρκεια μιας κυκλικής, για την εύρεση του έργου, δε θα ακολουθούμε τη μέθοδο του εμβαδού
που κατά τα άλλα είναι μια εύκολη μέθοδος αλλά τη πιο χρονοβόρα μέθοδο της χρήσης των
τύπων για τις επιμέρους σημειούμενες μεταβολές.
Μεταβολή ΑΒ: Είναι ισόθερμη άρα:
VB 3,2
W  nRT ln  0,975mol  (8,413 J / mol  K )  300 K  ln
VA 8
1
 0,975  8,314  300 J  ln  2431,85 J  ln 2,5 1  2431,85 J  ln 2,5  2228,27 J
2,5
Μεταβολή ΒΓ: Είναι ισόχωρη άρα:
V  .  V  0 άρα W  p  V  0 J
Μεταβολή ΓΔ: Είναι ισόθερμη άρα:
V 8
W  nRT ln  0,975mol  (8,413 J / mol  K )  600 K  ln
V 3,2
 0,975 8,314 600J  ln 2,5  4456,55J
Μεταβολή ΔΑ: Είναι ισόχωρη οπότε:
V  .  V  0 άρα W  p  V  0 J
Επομένως, το ολικό έργο θα είναι:
W  WAB  W  W  W  (2228,27  0  4456,55  0) J  2228,3J
W
γ) Θα είναι: e 
Qh
όπου Qh το ποσό θερμότητας που απορροφά το αέριο. Βρίσκουμε σε ποιες μεταβολές γίνεται
απορρόφηση -και όχι αποβολή- θερμότητας (Q>0):
Q  U  W  Q  0  W  Q  W  2228,3J <0
Q  U  W  Q  U  0  Q  U  Q  nCv T  nCv (T   )
 Q  0,975mol  (8,413J / mol  K )  (600  300) K  3647,8J >0
Μεταβολή ΓΔ: Είναι ισόθερμη άρα:
Q  U  W  Q  0  W  Q  W  4456,6 J >0
Μεταβολή ΔΑ: Είναι ισόχωρη οπότε:
Q  U  W  Q  U  0  Q  U  Q  nCv T  nCv (T   )
 Q  0,975mol  (8,413J / mol  K )  (300  600) K  3647,8J <0
Η θερμότητα επομένως που απορροφάται συνολικά θα είναι το άθροισμα των επιμέρους ποσών
θερμότητας που απορροφώνται, δηλαδή των θετικών ποσών:
Qh  Q  Q  8104,31J
Τελικά, ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής θα είναι:
W 2228,27 J
e   0,275
Qh 8104,31J
Πρόβλημα 2.64: Ένα ιδανικό αέριο εκτελεί την κυκλική μεταβολή ΑΒΓΔΑ όπου ΑΒ ισόθερμη
εκτόνωση, ΒΓ ισόχωρη ψύξη, ΓΔ ισοβαρή ψύξη, ΔΑ ισόχωρη θέρμανση. Αν είναι pA = 6atm,
VA = 22,4L, TA = 546K, VB = 3VA, TΓ = 273Κ.
α) Να αποδοθεί γραφικά η παραπάνω μεταβολή σε άξονες p-V, p-T, V-T.
β) Να υπολογιστεί το έργο που παράγεται από το αέριο κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβολής.
Δίνονται ln3 = 1,1 1L·atm = 101J.
Λύση
α) Βρίσκουμε τις συνθήκες που μας λείπουν:
Μεταβολή ΑΒ: Είναι ισόθερμη άρα: TB  T A  TB  546 K
p A  V A 6atm  V A
Από το νόμο του Boyle: p AV A  p BVB  p B    p B  2atm
VB 3V A
Μεταβολή ΒΓ: Είναι ισόχωρη άρα: V  VB  3V A  3  22,4 L  V  67,2 L
Από το νόμο του Charles:
p B p T p 273 K  2atm
  p   B   p  1atm
TB T TB 546 K
Μεταβολή ΓΔ: Είναι ισόχωρη άρα: p   p  p   1atm
Από το νόμο του Gay-Lussac:
V V T V 273K  22,4 L
  T      T  91K
T T V 67,2 L
και V  V  V  22,4 L αφού η μεταβολή ΔΑ είναι ισόχωρη.
Με βάση όλα τα παραπάνω, τα ζητούμενα διαγράμματα διαμορφώνονται ως εξής:
p(atm) p(atm) V(L)

Α
6 Α 6 67,2 Γ Β
Β
2 2 Β
22,4
1 Δ Γ 1 Δ Γ Δ Α
22,4 67,2 V(L) 91 273 546 T(K) 91 273 546 T(K)

β) Το έργο που παράγει η μηχανή είναι ίσο με το εμβαδό του χωρίου που περικλείεται στις
τέσσερις γραμμές του διαγράμματος p-V. Το σχήμα όμως είναι περίπλοκο, οπότε θα
υπολογίσουμε τα επιμέρους έργα (δες και την παρατήρηση στο πρόβλημα 2.63).
Μεταβολή ΑΒ: Είναι ισόθερμη οπότε:
VB
W  nRT ln
VA
Όμως εμείς δε γνωρίζουμε τον αριθμό των mol, οπότε θα αντικαταστήσουμε το γινόμενο nRT
με το ισοδύναμό του μέσω της καταστατικής εξίσωσης:
VB
W  pV ln
VA
Ως p και V μπορούμε να επιλέξουμε οποιοδήποτε ζεύγος, αφού σύμφωνα με το νόμο του Boyle,
στη διάρκεια μιας ισόθερμης μεταβολής το γινόμενο pV είναι το σταθερό. Οπότε:
VB 3V
W  p AV A ln  p AV A ln A  6atm  22,4 L  ln 3  134,4atm  L  1,1
VA VA
Η άσκηση μάς δίνει: 1atm  L  101J , άρα τελικά: W  134,4  101J  1,1  14931,84J
V  .  V  0 άρα W  p  V  0 J
Μεταβολή ΓΔ: Είναι ισοβαρής άρα:
W  pV  pV  V   1atm  22,4 L  67,2 L   44,8atm  L  44,8  101J  4524,8 J
Μεταβολή ΔΑ: Είναι ισόχωρη άρα:
V  .  V  0 άρα W  p  V  0 J
Επομένως, τελικά:
W  WAB  W  W  W  (14931,84  0  4524,8  0) J  10407J
Πρόβλημα 2.65: Ένα mol ιδανικού αερίου φέρεται από την κατάσταση Α(p0, V0) στην
κατάσταση Β(2p0, 2V0) με δυο τρόπους:
α) Με μια ισόθερμη και μια ισοβαρή μεταβολή.
β) Με μια ισόθερμη και μια ισοβαρή μεταβολή.
Να υπολογιστούν τα Q και W σε κάθε περίπτωση. Δίνονται τα p0, V0, ln2 = 0,6931, CV = 3R/2.
Λύση
α) Έστω Γ η ενδιάμεση κατάσταση. Αφού η μεταβολή ΒΓ είναι ισοβαρής, η πίεση στην

κατάσταση Γ θα είναι ίδια με την πίεση στην κατάσταση Β, άρα p  2 p0 . Επιπλέον, κατά
την ισόθερμη μεταβολή ΑΓ, ισχύει ο νόμος του Boyle οπότε:
p A  V A p0  V0
p AV A  pV  V    V0 / 2
p 2 p0
Συνεπώς, η κατάσταση Γ είναι η εξής: Γ(2p0, V0/2).
 Για το έργο έχουμε:
V
Μεταβολή ΑΒ: Είναι ισόθερμη οπότε: W  nRT ln .
VA
Όμως εμείς δε γνωρίζουμε τη σταθερή θερμοκρασία κατά την εν λόγω μεταβολή, οπότε θα
αντικαταστήσουμε το γινόμενο nRT με το ισοδύναμό του μέσω της καταστατικής εξίσωσης:
V
W  pV ln
VA
Ως p και V μπορούμε να επιλέξουμε οποιοδήποτε ζεύγος, αφού σύμφωνα με το νόμο του Boyle,
στη διάρκεια μιας ισόθερμης μεταβολής το γινόμενο pV είναι το σταθερό. Οπότε:
V V /2 1
W  p AV A ln  p0V0 ln 0  p0V0 ln  p0V0 ln 2 1   p0V0 ln 2  0,6931 p0V0
VA V0 2
Μεταβολή ΓΒ: Είναι ισοβαρής οπότε:
W  pV  pV  V 
Η πίεση κατά τη διάρκεια της ισοβαρούς αυτής μεταβολής είναι βεβαίως σταθερή και ίση με
2p0, άρα:
W  2 p0 2V0  V0 / 2  3 p0V0
Επομένως τελικά W  W  W  0,6931p0V0  3 p0V0  2,3 p0V0
 Για τη θερμότητα έχουμε:
Μεταβολή ΑΓ: Είναι ισόθερμη οπότε: Η μηδενική μεταβολή της θερμοκρασίας συνεπάγεται
και μηδενική μεταβολή στην εσωτερική ενέργεια του αερίου. Άρα, σύμφωνα με τον πρώτο
θερμοδυναμικό νόμο προκύπτει: Q  W  0,6931p0V0 .
Μεταβολή ΓΒ: Ο πρώτος θερμοδυναμικός νόμος μας δίνει:
3 3
Q  U  W  nC v   W  n R  3 p 0V0  nR  3 p 0V0
2 2
Το γινόμενο nR το αντικαθιστούμε μέσω της καταστατικής εξίσωσης, γιατί δε γνωρίζουμε

τις θερμοκρασίες της Β και της Γ κατάστασης, άρα ούτε και το ΔΤ:
3 3 6
Q  pV  2,3 p 0V0  2 p 0 (V  V )  3 p 0V0  p 0 (2V0  V0 / 2)  3 p 0V0
2 2 2
6 3
 p 0 V0  2,3 p 0V0  4,5 p 0V0  3 p 0V0  7,5 p 0V0
2 2
Τελικά, η συνολική θερμότητα που απορροφάται από το αέριο είναι:
Q  Q  Q  0,6931p0V0  7,5 p0V0  6,8 p0V0
β) Έστω Γ η ενδιάμεση κατάσταση. Αφού η μεταβολή ΒΓ είναι ισόχωρη, ο όγκος στην

κατάσταση Γ θα είναι ίδια με τον όγκο στην κατάσταση Β, άρα V  2V0 . Επιπλέον, κατά την
ισόθερμη μεταβολή ΑΓ, ισχύει ο νόμος του Boyle οπότε:
p A  V A p0  V0
p AV A  pV  p    p0 / 2
V 2 p0
Συνεπώς, η κατάσταση Γ είναι η εξής: Γ(p0/2, 2V0).
 Για το έργο έχουμε:
V
Μεταβολή ΑΒ: Είναι ισόθερμη οπότε: W  nRT ln .
VA
Κατά τα γνωστά θα αντικαταστήσουμε το γινόμενο nRT με το ισοδύναμό του μέσω της

καταστατικής εξίσωσης:
V
W  pV ln
VA
Ως p και V επιλέγουμε οποιοδήποτε ζεύγος, αφού σύμφωνα με το νόμο του Boyle, στη διάρκεια
μιας ισόθερμης μεταβολής το γινόμενο pV είναι το σταθερό. Οπότε:
V 2V
W  p AV A ln  p0V0 ln 0  p0V0 ln 2  0,7 p0V0
VA V0
Μεταβολή ΓΒ: Είναι ισόχωρη οπότε: V  .  V  0 άρα W  p  V  0 J
Επομένως, τελικά: W  0,7 p0V0
 Για τη θερμότητα έχουμε:
Μεταβολή ΑΓ: Είναι ισόθερμη οπότε: Η μηδενική μεταβολή της θερμοκρασίας συνεπάγεται
και μηδενική μεταβολή στην εσωτερική ενέργεια του αερίου. Άρα, σύμφωνα με τον πρώτο
θερμοδυναμικό νόμο προκύπτει: Q  W  0,7 p0V0 .
Μεταβολή ΓΒ: Ο πρώτος θερμοδυναμικός νόμος μας δίνει:
3 3
Q  U  W  nC v   0  n R  nR
2 2
Κατά τα γνωστά, το γινόμενο nR το αντικαθιστούμε μέσω της καταστατικής εξίσωσης (τα
μεγέθη που μεταβάλλονται -άρα έχουν το Δ μπροστά- είναι η θερμοκρασία και η πίεση):
3 3 6 6 3
Q  Vp  2V ( p   p  )  p 0 (2 p 0  p 0 / 2)  p 0 V0  4,5 p 0V0
2 2 2 2 2
Τελικά, Q  Q  Q  0,7 p0V0  4,5 p0V0  5,2 p0V0
Πρόβλημα 2.66: H κυκλική μεταβολή του ιδανικού αερίου μιας θερμικής μηχανής αποτελείται
από: α) μια ισόχωρη θέρμανση μέχρι να τριπλασιαστεί η πίεσή του. β) μια ισοβαρή εκτόνωση
μέχρι να τριπλασιαστεί ο όγκος του, γ) μια ισόχωρη ψύξη μέχρι να αποκτήσει την αρχική πίεση
και, δ) μια ισοβαρή συμπίεση μέχρι την αρχική του κατάσταση. Να υπολογιστεί ο συντελεστής
απόδοσης της μηχανής. Δίνεται γ = 5/3.
Λύση
Ας σχεδιάσουμε την κυκλική μεταβολή το αερίου σε διάγραμμα p-V.
p
3p B Γ
p Α Δ
V 3V V
W
Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής θα είναι e  , όπου το W υπολογίζεται εύκολα από
Qh
το εμβαδό του διαγράμματος p-V και είναι ίσο με:
W  (3 p  p)  (3V  V )  2 p  2V  4 pV
Αφού μιλάμε για θερμική μηχανή, το Qh θα είναι το ποσό εκείνο θερμότητας που απορροφά
το αέριο, που τίθεται σε κυκλική μεταβολή, από την επαφή του με τη θερμή δεξαμενή. Πρέπει
να βρούμε λοιπόν σε ποιες από τις τέσσερις μεταβολές, η θερμότητα είναι θετική -δηλαδή
απορροφάται. Όταν η θερμότητα είναι αρνητική, το αέριο την αποβάλλει προς τη ψυχρή
δεξαμενή και δεν τη λαμβάνουμε υπ’ όψιν. Έχουμε λοιπόν:
Μεταβολή ΑΒ: Είναι ισόχωρη θέρμανση οπότε: Qv  U  nCv T  nCv (TB  TA ) κι

επειδή TB  TA , η θερμότητα βγαίνει θετική (απορροφάται) οπότε την κρατάμε.
Μεταβολή ΒΓ: Είναι ισοβαρής εκτόνωση οπότε: Q  nC p T (1)
Παρατήρηση: Τη σχέση Q p  nC p T , το βιβλίο μας την παρουσιάζει στην παράγραφο

¨θέρμανση υπό σταθερή πίεση¨ ή με άλλα λόγια ¨ισοβαρής θέρμανση¨. Η σχέση αυτή όμως δε
χαρακτηρίζει μόνο τις ισοβαρείς θερμάνσεις αλλά και τις ισοβαρείς ψύξεις, δηλαδή τελικά
κάθε ισοβαρή μεταβολή. Αυτό που αλλάζει στην ισοβαρή ψύξη, είναι ότι η μεταβολή ΔΤ είναι
αρνητική (άρα και η θερμότητα που πράγματι αποβάλλεται από το αέριο όταν ψύχεται) αφού
η θερμοκρασία του αερίου μειώνεται.
V
Σε μια ισοβαρή μεταβολή, ισχύει ο νόμος του Gay-Lussac ο οποίος μας λέει ότι k,
T
δηλαδή ο όγκος είναι ανάλογος της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της μεταβολής (άρα και οι
μεταβολές τους). Επομένως, αφού εδώ έχουμε αύξηση του όγκου του αερίου (εκτόνωση), θα
έχουμε και αύξηση της θερμοκρασίας του. Αυτό σημαίνει ότι το ΔΤ στη σχέση (1) είναι θετικό
άρα και το Q (το κρατάμε).
Μεταβολή ΓΔ: Πρόκειται για μια ισόχωρη ψύξη, άρα αποβάλλεται θερμότητα και δεν
απορροφάται (αρνητική τιμή θερμότητας -δεν την κρατάμε).
Μεταβολή ΔΑ: Είναι ισοβαρής συμπίεση. Στη σχέση (1) τώρα, εφόσον μιλάμε για συμπίεση
(μείωση όγκου), θα μιλάμε και για μείωση της θερμοκρασίας. Συνεπώς, το ΔΤ στη σχέση (1)
είναι αρνητικό άρα και το Q (δεν το κρατάμε).
Επομένως, τελικά έχουμε:
Qh  Q  Q  nC v T  nC p T (2)
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπολογίσουμε τα Cv και Cp διότι η εκφώνηση της άσκησης δε
μας τα δίνει (οπότε δεν τα θεωρεί δεδομένα) παρά μας δίνει μόνο την ποσότητα γ. Επομένως,
θα πρέπει να τα εκφράσουμε μέσω του γ:
5
Έχουμε  
2
Cp Cp 5
και  άρα  (3)
Cv Cv 2
επίσης C p  C v  R (4)
Cv  R 5 3
Οπότε η σχέση (3) γίνεται λόγω της (4):   5Cv  2Cv  2 R  Cv  R (5)
Cv 2 2
3 5
και άρα C p  C v  R  R  R  C v R (6)
2 2
Τώρα η (2) λόγω των (5), (6) διαμορφώνεται ως εξής:
3 5
Qh  nC v T  nC p T  n RT  n RT
2 2
Ούτε τον αριθμό των mol του αερίου αλλά ούτε και τη θερμοκρασία του σε κάθε κατάσταση
μας δίνει η άσκηση, επομένως καταφεύγουμε στην καταστατική εξίσωση:
3 5 3 5
Qh  pV  pV  ( p   p  )V  p (V  V )
2 2 2 2
3 5
 (3 p  p)V  3 p(3V  V )
2 2
στη διάρκεια της μεταβολής ΑΒ ο όγκος είναι στη διάρκεια της μεταβολής ΒΓ η πίεση
σταθερός και ίσος με V είναι σταθερή και ίση με 3p
Ολοκληρώνοντας τις πράξεις, προκύπτει:
3 5
Qh  2 pV  3 p 2V  18 pV
2 2
Έτσι, τελικά:
W 4 pV
e   2/9
Qh 18 pV
Πρόβλημα 2.67: Ένα mol ιδανικού αερίου, που βρίσκεται σε s.t.p θερμαίνεται με σταθερή
πίεση μέχρι να διπλασιαστεί ο όγκος του και μετά ψύχεται με σταθερό όγκο μέχρι να
υποδιπλασιαστεί η πίεσή του. Να υπολογιστούν:
α) Το έργο που παράχθηκε.
β) Η θερμότητα που ανταλλάχθηκε με το περιβάλλον.
Δίνονται: R = 8,314J/(mol·K), ln2 = 0,693, 1L·atm=101,4J.
Λύση
Πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε τις συνθήκες κάθε κατάστασης του αερίου. Έχουμε λοιπόν:
Κατάσταση Α: p A  1atm , V A  22,4 L και T A  273 K (s.t.p.)
Κατάσταση Β: Αφού η μεταβολή ΑΒ είναι ισοβαρής, θα ισχύει ο νόμος του Gay-Lussac:
V A VB T V T  2V A
  TB  A B  A  TB  TA  2  2  273K  TB  546 K
TA TB VA VA
Κατάσταση Γ: Αφού η μεταβολή ΓΒ είναι ισόχωρη, θα ισχύει ο νόμος του Charles:
p B p T p T  p /2
  T  B   B B  TB / 2  546 / 2 K  T  273K
TB T pB pB
Τώρα μπορούμε να απαντήσουμε τα ερωτήματα:
α) W  WAB  W  pV  0  p(VB  VA )
 1atm  (2  22,4L  22,4L)  1atm  22,4L  22,4atm  L  22,4  101J
 2271J
β) Έχουμε βρει ότι η τελική θερμοκρασία T του αερίου είναι ίση με την αρχική θερμοκρασία
T ( T  TA  273K ) . Επομένως, τελικά το αέριο δε μετέβαλε καθόλου την εσωτερική του
ενέργεια. Αυτό σημαίνει σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο ότι η θερμότητα που
ανταλλάχθηκε με το περιβάλλον ταυτίζεται με το έργο που εκτελέστηκε:
Q  U  W  0  W  2271J
Πρόβλημα 2.68: Ένα mol ιδανικού αερίου, που βρίσκεται σε s.t.p. συμπιέζεται αδιαβατικά
μέχρι η πίεσή του να γίνει 8atm και μετά ψύχεται με σταθερό όγκο μέχρι η πίεσή του να γίνει
4atm. Να υπολογιστεί για κάθε μεταβολή του αερίου και για τη συνολική μεταβολή του η
μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας, του αερίου.
Δίνονται: R = 8,314J/(mol·K) και ln2 = 0,6931. Θεωρήστε ότι για το αέριο γ = 3/2 και CV =
16,628J/(mol·K).
Λύση
Προσδιορίζουμε τις συνθήκες κάθε κατάστασης του αερίου:
Κατάσταση Α: p A  1atm , V A  22,4 L και T A  273 K (s.t.p.)
Κατάσταση Β: Η μεταβολή ΑΒ είναι αδιαβατική συνεπώς ισχύει:
p AV A3 / 2
p AV A3 / 2  p BVB3 / 2  VB3 / 2  
pB
2/3 2/3
 p V 3/ 2   1atm  (22,4 L) 3 / 2 
VB   A A      5,6 L
 pB   8 atm 
Επίσης, μπορούμε να προσδιορίσουμε τη θερμοκρασία του αερίου στην κατάσταση αυτή ως
εξής:
Στην κατάσταση Α ισχύει: p A  V A  n  R  TA
Στην κατάσταση Β ισχύει: p B  VB  n  R  TB
Διαιρώντας αυτές τις δύο εξισώσεις κατά μέλη προκύπτει:
p AV A TA T p V 273K  8atm  5,6 L

  TB  A B B   TB  546 K
p BVB TB p AV A 1atm  22,4 L
Κατάσταση Γ: Η μεταβολή ΒΓ είναι ισόχωρη οπότε ο νόμος του Charles μας δίνει:
p B p T p 546 K  4atm
  T  B    T  273K
TB T pB 8atm
Έχουμε λοιπόν τα εξής:
Κατά τη μεταβολή ΑΒ, η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου είναι:
U  nCv T  nCv (TB  TA )  1mol  (16,628J / mol  K )  (546  273) K  4539,4J
Κατά τη μεταβολή ΒΓ, η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου είναι:
U  nCv T  nCv (T  T )  1mol  (16,628J / mol  K )  (273 546) K  4539,4J
Κατά τη συνολική μεταβολή, η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου είναι:
U  4539,4 J  4539,4J  0 J
Πρόβλημα 2.69: Ιδανικό αέριο έχει όγκο VA = 0,04m3, πίεση pA = 3×105N/m2 και θερμοκρασία
ΤΑ = 600Κ. Το αέριο εκτονώνεται ισόθερμα μέχρι ο όγκος του να γίνει VB = 0,16m3, ύστερα
ψύχεται με σταθερό όγκο ώσπου να αποκτήσει την κατάλληλη πίεση από όπου μια αδιαβατική
συμπίεση θα το φέρει στην αρχική του κατάσταση. Να υπολογιστούν:
α) Η εσωτερική ενέργεια του αερίου στην αρχική του κατάσταση, καθώς και στο τέλος της
ισόθερμης και της ισόχωρης μεταβολής.
β) Το έργο που παράγεται κατά την κυκλική μεταβολή.
Δίνονται: R = 8,314J/(mol·K), γ = 5/3, ln4 = 1,386, (0,25)γ = 0,0992
Λύση
Προσδιορίζουμε τις συνθήκες κάθε κατάστασης του αερίου:
Κατάσταση Α: p A  3  105 N / m 2 , VA  0,04m3 και T A  600 K
Κατάσταση Β: Ισόθερμη η μεταβολή ΑΒ οπότε:
p A  V A (3  10 5 N / m 2 )  0,04m 3
p AV A  p BVB  p B   3
 0,75  10 5 N / m 2
VB 0,16m
Κατάσταση Γ: Ισόχωρη η μεταβολή ΒΓ οπότε:
VB  V  0,16m3
και
p B p T p 600 K  p
  T  B   (1)
TB T pB 0,75  10 5 N / m 2
Η πίεση p  είναι άγνωστη. Επειδή όμως η μεταβολή ΓΑ είναι αδιαβατική, μπορούμε να την
προσδιορίσουμε ως εξής:
p AV A5 / 3
pV5 / 3  p V5 / 3  p  
V5 / 3
5/3 5/3 5/3
V  V   0,04m 3 
p  p A  A  V  p   p A  A 
B V
 3  10 N / m  
5 2

3 
 V   VB   0,16m 
 p  0,3  10 5 N / m 2
Η σχέση (1) τώρα γίνεται:
600 K  0,3  10 5 N / m 2
T   240 K
0,75  10 5 N / m 2
Τώρα μπορούμε να απαντήσουμε τα ερωτήματα της άσκησης:
3
α) Στην κατάσταση Α, η εσωτερική ενέργεια είναι: U A  nRT A
2
Δε γνωρίζουμε τον αριθμό των mol, οπότε κάνουμε τη γνωστή αντικατάσταση:
3 3 3
UA  nRT A  pV  (3  10 5 N / m 2 )  0,04m 3  18000 J
2 2 2
Στην κατάσταση Β, το αέριο έφτασε κατόπιν ισόθερμης μεταβολής. Αυτό σημαίνει ότι η
εσωτερική του ενέργεια (η οποία εξαρτάται αποκλειστικά από την ποσοτική μεταβολή της
θερμοκρασίας του αερίου) δε μεταβλήθηκε καθόλου. Άρα:
U B  18000 J
Και τέλος για την κατάσταση Γ έχουμε:
3 3 3
UA  nRT   pV  (0,3  10 5 N / m 2 )  0,16m 3  7200 J
2 2 2
β) Βρίσκουμε πρώτα τα έργα των επιμέρους μεταβολών:
VB V 0,16
W AB  nRT ln  pV ln B  (3  10 5 N / m 2 )  0,04m 3  ln 
VA VA 0,04
 (3 105 N / m 2 )  0,04m3  ln 4  16632J
V  .  V  0 άρα W  p  V  0 J
Μεταβολή ΓΑ: Είναι αδιαβατική άρα:
p AV A  pV (3  10 5 N / m 2 )  0,04m 3  (0,3  10 5 N / m 2 )  0,16m 3

W   10746 J
1  1 5/ 3
Άρα, το συνολικό έργο θα είναι:
W  W  W  W  (16632 0  10746) J  5886J
Πρόβλημα 2.70: Κυλινδρικό δοχείο, με αδιαβατικά τοιχώματα, έχει τον άξονά του
κατακόρυφο, και κλείνεται στο επάνω μέρος του με αδιαβατικό έμβολο εμβαδού A = 10cm2
και μάζας m = 10kg. Ο κύλινδρος περιέχει ιδανικό αέριο και βρίσκεται σε χώρο όπου η
εξωτερική πίεση είναι pat = 1,013×105Ν/m2. Μέσω μιας αντίστασης R που βρίσκεται μέσα στο
δοχείο το αέριο θερμαίνεται αργά. Αν το ποσό θερμότητας που προσφέρεται μέσω της
αντίστασης είναι Q = 50J να υπολογιστεί:
α) Η μετατόπιση του εμβόλου.
β) Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου.
Δίνονται: g = 10m/s2, CV = 3R/2.
Λύση
Η πίεση p που δέχεται το αέριο είναι διπλή: πρώτον από τον ατμοσφαιρικό αέρα ( p ) και
δεύτερον από το έμβολο ( p ). Συνεπώς, έχουμε:
w mg
p  p  p  p   p 
 
10kg  10m / s 2 100 N

 p  1,013  10 5 N / m 2  2
 1,013  10 5 N / m 2  3 2
10  (10 m) 2
10 m
 1,013105 N / m2  1105 N / m 2  2,013105 N / m 2
α) Έστω ότι το έμβολο μετατοπίζεται κατά x. Τότε, ο όγκος του αερίου μεταβάλλεται κατά:
V  A  x (1)
Για να βρούμε τη μετατόπιση x λοιπόν, πρέπει να υπολογίσουμε πρώτα το ΔV. Η αλλαγή στον
όγκο του αερίου γίνεται με θέρμανση (άρα η θερμοκρασία αλλάζει), ενώ η πίεση παραμένει
πάντα ίση με p  2,013 105 N / m 2 (άρα η μεταβολή είναι ισοβαρής).
Στις ισοβαρείς μεταβολές ισχύουν τα εξής:
W  pV
3 3
U  nCv T  nRT  pV
2 2
(πίεση σταθερή – θερμοκρασία + όγκος μεταβάλλονται )
3 5
Επίσης Q  U  W  pV  pV  Q  pV
2 2
Το Q είναι γνωστό όμως και ίσο με 50J όπως και η πίεση ( p  2,013 105 N / m 2 ), οπότε:
5
50 J   (2,013  10 5 N / m 2 )  V 
2
50 N  m
V   (το 1J είναι ισοδύναμη μονάδα με το 1Ν·m)
5,033  10 5 N / m 2
V  9,93105 m3 (2)
Τώρα είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε τη μετατόπιση x από τις σχέσεις (1) και (2).
V 9,93  10 5 m 3
V  A  x  x    0,099 m  0,01m
A 10  (10  2 m) 2
5 3
β) Βρήκαμε προηγουμένως ότι Q  pV και U  pV . Διαιρώντας αυτές τις δύο
2 2
σχέσεις κατά μέλη, μπορούμε να προσδιορίσουμε τη μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας:
Q 5 U 3 3
    U  Q
U 3 Q 5 5
και αφού Q  50J
3
U  50 J  30 J
5
Πρόβλημα 2.71: H κυκλική μεταβολή του ιδανικού αερίου μιας θερμικής μηχανής αποτελείται
από μια ισόχωρη ψύξη ΑΒ, μια ισοβαρή ψύξη ΒΓ και τέλος τη μεταβολή ΓΑ, κατά τη διάρκεια
της οποίας η πίεση και ο όγκος συνδέονται με τη σχέση p = 600 + 400V (SI). Όλες οι μεταβολές
θεωρούνται αντιστρεπτές. Αν στις καταστάσεις Α και Γ το αέριο έχει όγκο VA = 2m3 και VΓ =
1m3, αντίστοιχα,
α) Να υπολογιστεί το έργο που παράγεται σε ένα κύκλο.
β) Να υπολογιστεί ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής.
Υπενθυμίζεται ότι στα ιδανικά αέρια ισχύει CV/R = 3/2.
Λύση
Κατά τη μεταβολή ΓΑ ισχύει: p = 600 + 400V
Άρα, στην κατάσταση Γ θα έχουμε: pΓ = 600 + 400·1=1000Ν/m2
Και στην κατάσταση Α: pΑ = 600 + 400·2=1400Ν/m2
α) Επειδή δεν έχουμε πληροφορίες για την κατάσταση Β ούτε για τη φύση της μεταβολής ΓΑ,
θα κάνουμε το διάγραμμα p-V ώστε από το προκύπτον εμβαδό να υπολογίσουμε το έργο του
αερίου.
p(N/m2)
ΑΒ: ισόχωρη
1400 Α ΒΓ: ισοβαρής
1000 ΑΓ: προέκυψε από τα σημεία

Γ Β
Α και Γ που εμείς προσδιορίσαμε
1 2 V(m3)
Το έργο λοιπόν είναι:
1
W  (2  1)m 3 (1400  1000 ) N / m 2  200 N  m  200 J
2
W
β) Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής θα είναι e  . Το W το βρήκαμε στο
Qh
προηγούμενο ερώτημα, οπότε μένει να υπολογίσουμε το Qh. Όπως έχουμε ξαναπεί, θα πρέπει
να κρατήσουμε μόνο τα θετικά ποσά θερμότητας.
Μεταβολή ΑΒ: Πρόκειται για ψύξη οπότε η θερμότητα αποβάλλεται και είναι αρνητική.
Μεταβολή ΒΓ: Πρόκειται για ψύξη οπότε και πάλι έχουμε αρνητικό ποσό θερμότητας.
Μεταβολή ΓΑ: Η θερμότητα που ανταλλάσσεται με το περιβάλλον είναι:
Q  W  U 
Το W είναι αριθμητικά ίσο με το εμβαδό του χωρίου (τραπέζιο) που περικλείεται από τη
1400 N / m 2  1000 N / m 2
γραμμή ΓΑ μέχρι τον άξονα V: W  (2  1)m 3  1200 J
2
3
Το U  είναι: U  nCv T  nRT
2
Δε γνωρίζουμε ούτε τον αριθμό mol αλλά ούτε και τη μεταβολή της θερμοκρασίας, συνεπώς
θα χρειαστούμε τη γνωστή αντικατάσταση μέσω καταστατικής εξίσωσης:
nRT  pV (μεταβάλλεται και η πίεση και ο όγκος πέρα κατά τη μεταβολή ΓΑ)
Άρα:
3 3
U  pV  ( p AV A  p V )
2 2
3
 [(1400 N / m 2 )  2m 3 ]  (1000 N / m 2 )  1m 3 ]  2700 J
2
Τελικά Q  W  U   1200 J  2700 J  3900 J >0
Το ποσό αυτό της θερμότητας βγήκε θετικό επομένως το κρατάμε και ο συντελεστής απόδοσης
της μηχανής διαμορφώνεται ως εξής:
W 200 J
e   0,051
Qh 3900 J
Πρόβλημα 2.72: Η κυκλική μεταβολή n = 2/R mol ιδανικού αερίου σε μια θερμική μηχανή
αποτελείται από τη μεταβολή ΑΒ, κατά τη διάρκεια της οποίας η πίεση και ο όγκος συνδέονται
με τη σχέση p = - 2/3×108V + 6×105 (S.I.), τη ΒΓ, που είναι ισοβαρής, και τέλος τη ΓΑ, που
είναι ισόχωρη. Το αέριο στις καταστάσεις Α και Β έχει όγκο VA = 6×10-3m3 και VB = 3×10-
m , αντίστοιχα. Να υπολογιστεί:
3 3
α) Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής.
β) Η θερμότητα που απορροφά ή αποβάλλει το αέριο στη διάρκεια καθεμιάς από τις επιμέρους
μεταβολές.
Δίνονται: CV = 3R/2 και ln2 = 0,7.
Λύση
Κατά τη μεταβολή ΑΒ ισχύει p = - 23×108V + 6×105, οπότε:
pΑ = - 2/3×108·6·10-3 + 6×105=2·105N/m2
pΒ = - 2/3×108·3·10-3 + 6×105=4·105N/m2
W
α) Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής θα είναι e  . Πρέπει λοιπόν να υπολογίσουμε
Qh
το συνολικό έργο W που εκτελείται καθώς και το συνολικό ποσό θερμότητας που απορροφάται
από το αέριο.
Επειδή δεν έχουμε πληροφορίες για τη φύση της μεταβολής ΑΒ, θα κάνουμε το διάγραμμα p-
V ώστε από το προκύπτον εμβαδό να υπολογίσουμε το έργο του αερίου.
p(105N/m2)
ΑΒ: προέκυψε από τα σημεία Α και Β

Β Γ που εμείς προσδιορίσαμε
4
ΒΓ: ισοβαρής μεταβολή
ΓΑ: ισόχωρη μεταβολή
2
Α
3 6 V(10-3m3)
Το έργο λοιπόν είναι ίσο με το εμβαδό του τριγώνου ΑΒΓ:
1
W  (6  3)  10 3 m 3 (4  2)  10 5 N / m 2  300 N  m  300 J
2
β) Μεταβολή ΑΒ: Θα είναι: Q AB  U AB  W AB
Για το U AB έχουμε: Από τις τιμές p A , V A , p B , VB , παρατηρούμε ότι ισχύει: p AV A  p BVB
( 6  103  2  105  3  103  4  105 ). Αυτός όμως είναι ο νόμος του Boyle, επομένως τα σημεία
Α και Β βρίσκονται πάνω στην ίδια ισόθερμη. Προσοχή: Η μεταβολή ΑΒ δεν είναι ισόθερμη
σε όλη τη διάρκειά της, δηλαδή σε κάθε ενδιάμεσο σημείο η θερμοκρασία δεν είναι η ίδια. Η
μόνη πληροφορία που έχουμε είναι για τα δύο ακραία σημεία της. Εξάλλου, η συνάρτηση p(V)
δείχνει μια γραμμική εξάρτηση της πίεσης από τον όγκο δίνοντας ευθεία γραμμή στο
διάγραμμα p-V (και όχι τη γνωστή καμπύλη που αναπαριστά κάθε ισόθερμη μεταβολή). Άρα,
TA  TB και επομένως η εσωτερική ενέργεια του αερίου μένει η ίδια με το πέρας της
μεταβολής ΑΒ δηλαδή: U AB  0 .
Για το W AB έχουμε: Το W AB θα είναι κατ’ απόλυτη τιμή ίσο με το εμβαδό του χωρίου μεταξύ
4  10 5 N / m 2  2  10 5 N / m 2
της ΑΒ και του άξονα V: W  (6  3)  10 3 m 3  900 J .
2
Επειδή όμως κατά τη μεταβολή ΑΒ το αέριο συμπιέζεται (μειώνεται ο όγκος), το έργο θα είναι
αρνητικό ( V  0  pV  0  W  0 ) και τελικά: W  900 J .
Συνεπώς, η θερμότητα που ανταλλάσσεται μεταξύ αερίου και περιβάλλοντος κατά τη

μεταβολή ΑΒ είναι: Q AB  U AB  W AB  0  900 J  900 J (αποβολή θερμότητας απ’ το
αέριο).
Μεταβολή ΒΓ: Είναι ισοβαρής οπότε (δες και την παρατήρηση στο πρόβλημα 2.66):
Q  nC p T . Σε μας όμως δε δίνεται από την εκφώνηση το C p αλλά μόνο το C v , επομένως
θα πρέπει το εκφράσουμε μέσω του γνωστού C v μέσω της σχέσης που τα συνδέει:
C p  Cv  R . Άρα έχουμε:
2 3 2 5R
Q  nC p T  n(C v  R)T  n(C v  R )T  ( R  R)T   T  5T
R 2 R 2
Τη μεταβολή της θερμοκρασίας κατά τη μεταβολή ΒΓ δεν τη γνωρίζουμε, οπότε θα
pV
εκφράσουμε το ΔΤ μέσω της καταστατικής εξίσωσης ( nRT  pV  T  ).
nR
Επομένως:
pV (4  105 N / m 2 )  (6  3)  103 m 3

Q  5T  5 5  3000J
nR 2
R
R
Μεταβολή ΓΑ: Είναι ισόχωρη οπότε:
2 3
Q  nC v T   RT  3T
R 2
Παρατήρηση: Τη σχέση Qv  nCv T , το βιβλίο μας την παρουσιάζει στην παράγραφο

¨θέρμανση υπό σταθερό όγκο¨ ή με άλλα λόγια ¨ισόχωρη θέρμανση¨. Η σχέση αυτή όμως δε
χαρακτηρίζει μόνο τις ισόχωρες θερμάνσεις αλλά και τις ισόχωρες ψύξεις, δηλαδή τελικά κάθε
ισόχωρη μεταβολή. Αυτό που αλλάζει στην ισόχωρη ψύξη, είναι ότι η μεταβολή ΔΤ είναι
αρνητική (άρα και η θερμότητα που πράγματι αποβάλλεται από το αέριο όταν ψύχεται) αφού
η θερμοκρασία του αερίου μειώνεται.
Ομοίως με προηγουμένως, λόγω άγνοιας της αρχικής και τελικής θερμοκρασίας του αερίου
κατά τη μεταβολή αυτή, θα εκφράσουμε το ΔΤ μέσω της καταστατικής εξίσωσης (
V p
nRT  pV  T  -αυτή τη φορά το μέγεθος που μεταβάλλεται, εκτός της
nR
θερμοκρασίας, είναι η πίεση) :
Vp (6  103 m 3 )(2  4)  105 N / m 2

Q  3T  3 3  1800J
nR 2
R
R
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΠΕΔΙΟ
Ερωτήσεις
Ερώτηση 3.18: Ένα ηλεκτρόνιο εκτοξεύεται με ταχύτητα υ0 παράλληλα στις δυναμικές

γραμμές ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου, στην κατεύθυνση των δυναμικών γραμμών. Η κίνηση
που θα κάνει είναι:
α) Ευθύγραμμη ομαλή.
β) Ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη.
γ) Ευθύγραμμη ομαλά επιβραδυνόμενη.
Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
Απάντηση:
uo
Το ηλεκτρόνιο βάλλεται με αρχική ταχύτητα uo προς στην κατεύθυνση των δυναμικών

γραμμών του ηλεκτρικού πεδίου και παράλληλα προς αυτές, όπως φαίνεται στο σχήμα. Η
δύναμη που θα του ασκηθεί από το πεδίο θα έχει φορά αντίθετη από τη φορά των δυναμικών
γραμμών γιατί πρόκειται για αρνητικό φορτίο. Η ασκούμενη από το ηλεκτρικό πεδίο δύναμη
Eq
λοιπόν μειώνει την ταχύτητα του σωματιδίου με σταθερό ρυθμό a  , με το τελευταίο
me
επομένως να εκτελεί ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση (σωστή η απάντηση γ).
Ερώτηση 3.20: Η επιτάχυνση που αποκτά φορτισμένο σωματίδιο μέσα σε ομογενές ηλεκτρικό
πεδίο
α) Μένει σταθερή.
β) Έχει σταθερό μέτρο αλλά η κατεύθυνση της εξαρτάται από την κατεύθυνση της αρχικής
ταχύτητας του σωματιδίου
γ) Είναι ανάλογη με τη μάζα του.
δ) Είναι αντίστροφα ανάλογη με το φορτίο του.
ε) Είναι ανάλογη με την ένταση του πεδίου.
Ποιες προτάσεις είναι σωστές;
Απάντηση: Η επιτάχυνση που αποκτά το σωματίδιο μέσα στο ομογενές ηλεκτρικό πεδίο θα
F
είναι σύμφωνα με το δεύτερο νόμο του Νεύτωνα a  . Όμως, στα ομογενή πεδία η δύναμη
m
Eq
έχει μέτρο F  Eq , οπότε τελικά a  . Η ένταση του ομογενούς πεδίου είναι σταθερή,
m
όπως επίσης το φορτίο και η μάζα του σωματιδίου. Συνεπώς, και η επιτάχυνση θα έχει σταθερό
μέτρο με κατεύθυνση που εξαρτάται μόνο από το φορτίο του σωματιδίου. Επιπλέον, όπως
φαίνεται από την παραπάνω σχέση, επιτάχυνση και ένταση είναι μεγέθη ανάλογα. Επομένως,
σωστές είναι προτάσεις α και ε.
Ασκήσεις
Άσκηση 3.56: Σε κάθε κορυφή ενός ισόπλευρου τριγώνου ΑΒΓ, πλευράς α=30cm, βρίσκεται
φορτίο q=2μC. Να υπολογιστεί η ενέργεια του συστήματος των τριών φορτίων. Δίνεται: Kc =
9x109Ν m2 /C2.
Λύση
Η δυναμική ενέργεια του συστήματος θα είναι:
qq qq qq q2 Nm 2 2  10 6 C

U  Kc  Kc  Kc  3K c  3  9  10 9  36  10 2 J
a a a a C 2 30  10 2 m
Άσκηση 3.57: Ακίνητο σημειακό φορτίο Q=100μC, βρίσκεται στο σημείο Α. Μικρή σφαίρα
με μάζα m=10g και φορτίο q=20nC βρίσκεται στο σημείο Β, στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο με το
Α και σε απόσταση r1=30 cm από αυτό. Αν η σφαίρα που βρίσκεται στο σημείο Β αφεθεί
ελεύθερη, λόγω της απωστικής δύναμης που δέχεται, κινείται χωρίς τριβές. Να υπολογίσετε
την ταχύτητά της:
α) Όταν βρίσκεται σε απόσταση r2=60cm από το Α.
β) Όταν βρίσκεται σε πολύ μεγάλη απόσταση από το σημείο Α.
Δίνεται: k = 9x109Ν m2 /C2.
Λύση
α) Έστω ότι το σημείο που απέχει r2=60cm από το Α είναι το Γ. Η σφαίρα ξεκινά λοιπόν από
το σημείο Β όπου βρισκόταν ακίνητη ( u   0 ) και φτάνει στο σημείο Γ με μια ταχύτητα u  ,
χάρη στη δύναμη του πεδίου η οποία είναι και η μοναδική που υπάρχει (δεν υπάρχουν τριβές).
Το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας μάς δίνει:
mu 2  mu 2  V  V   q 
1 1
K  WF ί  K   K   V  q 
2 2
1  Q Q 2q  Q Q 2qkQ  1 1 
mu 2   k  k   q  u 2   k  k   u      (1)
2  r1 r2  m  r1 r2  m  r1 r2 
Αντικαθιστώντας τα μεγέθη με τις αντίστοιχες τιμές τους λαμβάνουμε:
2  20  10 9 C  9  10 9 Nm 2 / C 2  100  10 6 C  1 1 
u  3  2
 2 
10  10 kg  30  10 m 60  10 m 
u   6m / s
1
β) Σε αυτή την περίπτωση θα έχουμε: r2   , άρα  0 . Συνεπώς, η σχέση (1) που
r2
προέκυψε από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας στο προηγούμενο ερώτημα, μάς
δίνει:
2qkQ  1 
u   
m  r1 
2  20  10 9 C  9  10 9 Nm 2 / C 2  100  10 6 C  1 
u  3  2   u   2 3m
10  10 kg  30  10 m 
Άσκηση 3.60: Στο ομογενές ηλεκτρικό πεδίο που υπάρχει ανάμεσα σε δυο οριζόντιες πλάκες
με φορτία +Q και –Q, αιωρείται (ισορροπεί) σωματίδιο μάζας m=10-3kg και φορτίου q = 5x10-
7
C. Αν οι δύο πλάκες απέχουν μεταξύ τους απόσταση l=2cm, να υπολογιστεί η διαφορά
δυναμικού που παρουσιάζουν. Δίνεται: g = 10m/s2.
Λύση
_ _ _ _ _ _
mg
+ + + + + +
Στο σωματίδιο ασκούνται δύο δυνάμεις: η δύναμη F του πεδίου καθώς έλκεται από την
αρνητική πλάκα και το βάρος του mg. Το σωματίδιο ισορροπεί, επομένως η συνισταμένη των
παραπάνω δυνάμεων θα είναι μηδέν:
V mgl
F  0  mg  F  0  F  mg  Eq  mg  q  mg  V  
l q
10 3 kg  10m / s 2  2  10 2 m
V  400V
5  10 7 C
Άσκηση 3.61: Ανάμεσα σε δύο παράλληλες κατακόρυφες μεταλλικές πλάκες, που είναι
φορτισμένες με φορτία +Q και -Q, ισορροπεί μια μικρή φορτισμένη σφαίρα εκκρεμούς, σε
θέση τέτοια ώστε το νήμα του να σχηματίζει γωνία 6o με την κατακόρυφο. Οι δύο παράλληλες
μεταλλικές πλάκες απέχουν απόσταση d=10cm και παρουσιάζουν διαφορά δυναμικού
V=200V. H σφαίρα του εκκρεμούς έχει μάζα m=2mg. Nα υπολογιστεί το φορτίο της σφαίρας.
Δίνονται: g = 10m/s2, εφ6o=0,1.
Λύση
φ -
+
T Tx
+ -
+ Ty F -
+ mg
-
Υποθέτουμε ότι το φορτίο της σφαίρας είναι θετικό, οπότε θα έλκεται από την αρνητική πλάκα.
Πάνω της ασκούνται οι εξής δυνάμεις: η τάση Τ του νήματος (την οποία αναλύουμε σε δύο
κάθετες συνιστώσες), το βάρος της mg και η δύναμη F του πεδίου. Αφού η σφαίρα ισορροπεί,
τόσο οι δυνάμεις στην οριζόντια διεύθυνση (Ty, F) όσο και οι δυνάμεις στην κάθετη διεύθυνση
(Tx, mg) θα έχουν συνισταμένες μηδέν. Συνεπώς, θα ισχύει:
Fx  0  F  Tx  0  F  Tx  F  T  (1)
mg
Fy  0  mg  T y  0  T y  mg  T    mg  T  (2)

Η (1) μέσω της (2) γίνεται:
mg
F  T     F  mg   (3)

V
Όμως ταυτόχρονα ισχύει: F  Eq  q (4)
d
V dmg 10  10 2 m  2  10 6 kg  10m / s 2  0,1

q  mg    q    10 9 C
d V 200V
Άσκηση 3.62: Ηλεκτρόνιο βάλλεται με ταχύτητα υο=2x104m/s παράλληλα στις δυναμικές

γραμμές ομογενούς ηλεκτρικού πεδίου έντασης Ε=91V/m.
α) Να υπολογιστεί η δύναμη που δέχεται το ηλεκτρόνιο και η επιτάχυνση που θα αποκτήσει.
β) Να γραφούν οι σχέσεις που περιγράφουν την κίνησή του μέσα στο πεδίο. Εξετάστε τις
περιπτώσεις στις οποίες η ταχύτητα του ηλεκτρονίου είναι Ι) ομόρροπη και ΙΙ) αντίρροπη προς
τις δυναμικές γραμμές.
Δίνονται η μάζα του ηλεκτρονίου me = 9,1x10-31 kg και το στοιχειώδες φορτίο e = 1,6x10-19C.
Λύση
α) Η δύναμη που δέχεται το ηλεκτρόνιο θα είναι:
F  Ee  91V / m 1,6 1019 C  145,6 1019 N
F 145,6  10 19 N
και η επιτάχυνση: a   31
 16  1012 m / s 2
me 9,1  10 kg
β) Παραπάνω υπολογίσαμε το μέτρο της δύναμης που δέχεται το ηλεκτρόνιο. Η κατεύθυνσή

  
της θα είναι αντίθετη από αυτήν των δυναμικών γραμμών ( F  E (q)   Eq  τα F και Ε
είναι αντίρροπα διανύσματα). Επομένως, και η επιτάχυνση θα έχει κατεύθυνση αντίθετη από
αυτήν των δυναμικών γραμμών. Άρα:
i) Όταν η ταχύτητα του ηλεκτρονίου είναι ομόρροπη με τις δυναμικές γραμμές, η επιτάχυνση
θα έχει αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν. Συνεπώς, το ηλεκτρόνιο θα εκτελέσει ευθύγραμμη
ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση που θα περιγράφεται από τις εξής εξισώσεις:
1
u  uo  at και x  u o t  at 2
2
ii) Όταν η ταχύτητα του ηλεκτρονίου είναι αντίρροπη με τις δυναμικές γραμμές, θα έχει
κατεύθυνση που συμπίπτει με αυτήν της επιτάχυνσης. Επομένως, το ηλεκτρόνιο θα εκτελέσει
ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση που θα περιγράφεται από τις ακόλουθες εξισώσεις:
1
u  uo  at και x  u o t  at 2
2
Άσκηση 3.63: Ηλεκτρόνιο βάλλεται με ταχύτητα υο ομόρροπη με τις δυναμικές γραμμές

ομογενούς ηλεκτροστατικού πεδίου έντασης Ε. Να βρεθεί σε πόσο χρόνο θα μηδενιστεί
στιγμιαία η ταχύτητά του, σε πόσο χρόνο θα επιστρέψει στην αρχική του θέση και τι ταχύτητα
θα έχει τότε. Σχολιάστε το αποτέλεσμα. Δίνονται η μάζα του ηλεκτρονίου me και το

στοιχειώδες φορτίο e.
Λύση
uo
F Α Β
Στο ηλεκτρόνιο δρα η δύναμη του πεδίου με μέτρο F  Ee και φορά τέτοια που να επιβραδύνει
  
την κίνησή του ( F  E (q)   Eq  τα F και Ε είναι αντίρροπα διανύσματα). Η επιτάχυνση
F Ee
(ή καλύτερα η επιβράδυνση) θα έχει μέτρο a   . Οι εξισώσεις που θα περιγράφουν
me me
1
μια τέτοια κίνηση είναι οι γνωστές: u  uo  at και x  u o t  at 2 .
2
i) Η ταχύτητα του ηλεκτρονίου θα μηδενιστεί στιγμιαία όταν u  0 (έστω στο σημείο Β). Από
0 uo
την εξίσωση της ταχύτητας παίρνουμε: u  u o  at u 0  u o  at  t  
a
Αν αντικαταστήσουμε και την επιβράδυνση στην παραπάνω σχέση, θα πάρουμε:
u o me
t 
Ee
ii) Το ηλεκτρόνιο θα επιστρέψει στην αρχική του θέση (δηλαδή στη θέση Α), όταν η
μετατόπισή του γίνει μηδέν. Άρα, προκύπτει:
1 0 1 1 2u
x  u o t   at2 x 0  u o t   at2  u o t   at2  t   o (  2t  )
2 2 2 a
2u o me
Αντικαθιστώντας ξανά την επιβράδυνση, λαμβάνουμε: t  
Ee
Τότε, η ταχύτητα θα είναι:
Ee
2u m a Ee 2u o me
u  u o  at  u o  a o e  m
 u  uo   u o  2u o  u o
Ee me Ee
Ανακεφαλαιώνοντας, βρήκαμε ότι ο χρόνος κίνησης του ηλεκτρονίου από το σημείο Α στο
σημείο Β είναι ίσος με το χρόνο από το σημείο Β στο σημείο Α. Επιπλέον, το ηλεκτρόνιο
επιστρέφει στο σημείο Α, δηλαδή στην αρχική του θέση, με ταχύτητα ίσου μέτρου με αυτήν
με την οποία ξεκίνησε.
Πρόβλημα 3.89: Στο σωλήνα της τηλεόρασης, τα ηλεκτρόνια που εκπέμπονται από τη
θερμαινόμενη κάθοδο με αμελητέα ταχύτητα επιταχύνονται, από ένα ομογενές ηλεκτρικό πεδίο
και αφού διανύσουν απόσταση l=1,5cm με την επίδραση του ηλεκτρικού πεδίου αποκτούν
ταχύτητα υ = 4×107 m/s, με την οποία και συνεχίζουν να κινούνται μέχρι να πέσουν στην
οθόνη. Να υπολογιστεί η ένταση του πεδίου. Δίνονται e = 1,6x10-19C, me = 9x10-31kg.
Λύση
Τα σχεδόν ακίνητα ηλεκτρόνια, προσλαμβάνοντας ενέργεια από το εφαρμοζόμενο πεδίο,

αποκτούν ταχύτητα ίση με υ = 4×107 m/s. Δηλαδή, η δύναμη που τους ασκείται από το πεδίο
(που είναι και η μοναδική) παράγει έργο. Το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας μάς
δίνει:
K  WFί  K  K   Fί  l
Όμως, η δύναμη του πεδίου δίνεται από τη σχέση F  Ee , επομένως:
1 m u2
K  K   Fί  l  2
me u  0  Eel  E  e  
2 2el
31
9  10 kg  (4  10 m / s)
7 2
E 19 2
 30  10 4 N / C
2  1,6  10 C  1,5  10 m
Πρόβλημα 3.90: To άτομο του υδρογόνου αποτελείται από ένα πρωτόνιο (πυρήνας) και ένα
ηλεκτρόνιο, που περιστρέφεται γύρω από τον πυρήνα. Να υπολογιστούν:
α) Η κινητική ενέργεια του ηλεκτρονίου.
β) Η δυναμική ενέργεια του ατόμου.
γ) Η ολική ενέργεια του ατόμου.
δ) Η ενέργεια που πρέπει να προσφέρουμε στο ηλεκτρόνιο ώστε αυτό να ξεφύγει από την έλξη
του πυρήνα (η ενέργεια αυτή ονομάζεται έργο ιονισμού).
Δίνονται: το στοιχειώδες φορτίο e, η ακτίνα περιστροφής του ηλεκτρονίου r και η σταθερά Κc.
Λύση
1
α) Η κινητική ενέργεια του ηλεκτρονίου θα είναι K e  me u 2 (1)
2
Όμως, ούτε η μάζα του ηλεκτρονίου ούτε η ταχύτητά του θεωρούνται γνωστά από την
εκφώνηση της άσκησης. Επομένως, τα παραπάνω άγνωστα μεγέθη θα πρέπει να τα
εκφράσουμε συναρτήσει των γνωστών (φορτίο, ακτίνα περιστροφής και σταθερά k).
Η ελκτική δύναμη Coulomb που δέχεται το ηλεκτρόνιο από τον πυρήνα δρα ως κεντρομόλος,
qe  q p me u 2
άρα: F  F.  k 
r2 r
Το φορτίο του πρωτονίου είναι ίσο κατ’ απόλυτη τιμή με το φορτίο του ηλεκτρονίου, επομένως
έχουμε:
e  e me u 2 e2
k   m e u 2
 k (2)
r2 r r
Άρα η (1) μέσω της (2) γίνεται:
1 1 e2
K e  me u  k
2
2 2 r
β) Το άτομο το υδρογόνου αποτελείται από δύο φορτία, επομένως η δυναμική ενέργεια του
ατόμου θα είναι:
qe  q p (  e)  e e2
U ό  k k  k
r r r
προσοχή! Στη δυναμική ενέργεια, τα φορτία μπαίνουν με τα πρόσημά τους.
γ) Η ολική ενέργεια του ατόμου απαρτίζεται από την κινητική του ενέργεια και τη δυναμική
του. Η κινητική του ενέργεια βέβαια οφείλεται αποκλειστικά στο κινούμενο ηλεκτρόνιο γύρω
από τον ακίνητο πυρήνα-πρωτόνιο. Επομένως, έχουμε:
E  Kό  U ό  K e  U ό
Με βάση τις σχέσεις στις οποίες καταλήξαμε στα ερωτήματα α και β, η ολική ενέργεια του
ατόμου διαμορφώνεται ως εξής:
1 e2 e2 1 e2
E k k  k
2 r r 2 r
δ) Το ελάχιστο ποσό ενέργειας που πρέπει να προσφερθεί στο ηλεκτρόνιο ώστε αυτό να
ξεφύγει από την έλξη του πυρήνα (ενέργεια ιονισμού) είναι εκείνο το οποίο θα το οδηγήσει
στο άπειρο με μηδενική κινητική ενέργεια (αν θέλαμε το ηλεκτρόνιο να έχει και κινητική
ενέργεια καθώς φτάνει στο άπειρο δε θα μιλούσαμε για ελάχιστη δυνατή ενέργεια). Δηλαδή, η
ενέργεια αυτή θα καλύψει ενεργειακά τη διαφορά των δύο καταστάσεων:
Eύ  E  E  E
Η αρχική ολική ενέργεια του ατόμου είναι αυτή που βρήκαμε στο ερώτημα γ. Η τελική ολική
ενέργεια θα είναι το άθροισμα της κινητικής και της δυναμικής ενέργειας. Η κινητική ενέργεια
θέλουμε να είναι μηδέν εφόσον μιλάμε για την ελάχιστη δυνατή προσφερόμενη ενέργεια. Η δε
δυναμική ενέργεια θα είναι επίσης μηδέν διότι το πρωτόνιο και το ηλεκτρόνιο καθώς θα
βρίσκονται σε άπειρη απόσταση μεταξύ τους, δε θα αλληλεπιδρούν. Άρα:
1 e2 1 e2
E ύ  E  E  E  ( K  U  )  E  (0  0)  ( k )  k
2 r 2 r
Πρόβλημα 3.91: Δύο παράλληλες μεταλλικές πλάκες, φορτισμένες με αντίθετα φορτία,

δημιουργούν ανάμεσά τους ομογενές ηλεκτρικό πεδίο. Ένα πρωτόνιο βάλλεται από την
αρνητική προς τη θετική πλάκα με ταχύτητα υ0 = 5×105 m/s, παράλληλα προς τις δυναμικές
γραμμές. Ποια πρέπει να είναι η διαφορά δυναμικού ανάμεσα στις δύο πλάκες, ώστε το
πρωτόνιο μόλις να φτάσει στη θετική πλάκα; Δίνονται : το στοιχειώδες φορτίο e = 1,6x10-19C,
και η μάζα του πρωτονίου mp = 1,6x10-27kg.
Λύση
Θέλουμε το πρωτόνιο να φτάσει στη θετική πλάκα με μηδενική ταχύτητα. Εφαρμόζουμε το

θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας:
m p u o2  V  V   e 
1
K  WF ί  K   K   V   q p  0 
2
1
 m p u o2  (V  V )  e (1)
2
Όπου V το δυναμικό της αρνητικά φορτισμένης πλάκας και V το δυναμικό της θετικά
φορτισμένης πλάκας. Όμως η διαφορά V  V είναι η διαφορά δυναμικού ανάμεσα στις δύο
πλάκες. Επομένως η σχέση (1) γίνεται:
1 m p u o2 1,6  1027 kg  (5  105 m / s) 2

 m p u o  V  e  V 
2
V   1250V
2 2e 2  1,6  1019 C
Πρόβλημα 3.92: Φορτισμένο σφαιρίδιο μάζας m = 0,5 g και φορτίου q = -10-8 C βάλλεται
κατακόρυφα προς τα πάνω με αρχική ταχύτητα υο= 85 cm/s από το θετικό προς τον αρνητικό
οπλισμό πυκνωτή, παράλληλα στις δυναμικές γραμμές του πεδίου του πυκνωτή. Εάν η διαφορά
δυναμικού μεταξύ των οπλισμών είναι V = 4kV και η μεταξύ τους απόσταση d = 4 cm, να βρεθεί
η ελάχιστη απόσταση από τον αρνητικό οπλισμό στην οποία θα φτάσει το σφαιρίδιο.
Μπορούμε στο πρόβλημα αυτό να θεωρήσουμε το βάρος του σφαιριδίου αμελητέο; Δίνεται g
=10 m/s2).
Λύση
_ _ _ _ _ _
A
mg F
Ε
uo
+ + + + + +
Στο σφαιρίδιο δρουν δύο δυνάμεις: η δύναμη F από το πεδίο και το βάρος του Β. Το βάρος
ασφαλώς έχει φορά προς τα κάτω. Η δύναμη F έχει φορά αντίθετη από αυτήν των δυναμικών
γραμμών του πεδίου εντός των οπλισμών, αφού το φορτίο του σωματιδίου είναι αρνητικό,
επομένως θα έχει κι αυτή φορά προς τα κάτω.
Ας υπολογίσουμε τώρα τα μέτρα τους:
Η δύναμη F έχει μέτρο: F  E q (1)
V
όμως η ένταση του πεδίου δίνεται από τη σχέση: E  (2)
d
Επομένως, η (1) μέσω της (2) γίνεται:
4  10 3 V
F  Eq  2
10 8 C  10 3 N
4  10 m
Το δε βάρος έχει μέτρο:
B  mg  0,5 103 kg 10m / s 2  5 103 N το οποίο είναι συγκρίσιμο με το μέτρο της F,

επομένως δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Το σωματίδιο θα κινηθεί με μια επιβράδυνση μέτρου:
F F  B 10 3 N  5  10 3 N 6  10 3 N
a   3
 3
 12m / s 2
m m 0,5  10 kg 0,5  10 kg
Η ελάχιστη απόσταση από τον αρνητικό οπλισμό στην οποία θα φτάσει το σφαιρίδιο θα είναι
η απόσταση της θέσης (έστω σημείο Α) στην οποία θα σταματήσει ( u  0 ) από τον αρνητικό
οπλισμό. Η εξίσωση της ταχύτητας του σωματιδίου είναι u  uo  at και μας δίνει:
0 uo
u  u o  at u 0  u o  at  t  
a
Σε αυτό το χρόνο, το σωματίδιο θα έχει μετατοπιστεί από το σημείο βολής του (τη θετική
πλάκα) κατά:
2
1 u 1 u  u 2 1 u 2 u 2 1 u o2 1 u o2
x  u o t   at 2  u o o  a o   o  a o2  o  
2 a 2  a  a 2 a a 2 a 2 a
1 (85  10  2 m / s ) 2
x  0,03m  3cm
2 12m / s 2
Επομένως, το σωματίδιο θα απέχει από την αρνητική πλάκα απόσταση:
x  d  y  4cm  3cm  1cm
Πρόβλημα 3.95: Σώμα που έχει φορτίο Q = 2x10-7C είναι στερεωμένο στην κορυφή πλάγιου
επιπέδου. Το σωματίδιο Σ έχει μάζα m=1mg και φορτίο q = 3x10-8 C. Το σωματίδιο Σ αφήνεται
ελεύθερο σε ένα σημείο του πλάγιου επιπέδου που απέχει απόσταση d από το φορτισμένο
σώμα. Υπολογίστε την ταχύτητά του τη στιγμή που θα φτάσει στη βάση του πλάγιου επιπέδου.
Θεωρήστε ότι η κίνηση του Σ γίνεται χωρίς τριβές. Εφαρμογή για l=3m, d=1m, φ=30o.
Δίνονται: g = 10 m/s2 και Kc = 9x109 Nm2/C2.
Λύση
N
By Bx F
d l B φ Γ
Το σωματίδιο q αφήνεται χωρίς ταχύτητα από τη θέση Α και φτάνει στη θέση Γ. Στη διάρκεια
της κίνησής του, στο σωματίδιο ασκούνται οι δυνάμεις που φαίνονται στο σχήμα (το βάρος Β
το οποίο αναλύθηκε σε δύο κάθετες συνιστώσες Βx και Βy, η αντίδραση Ν από το δάπεδο και
η απωστική δύναμη F εξαιτίας του ομώνυμου φορτίου Q που βρίσκεται στην κορυφή του
κεκλιμένου επιπέδου). Εφαρμόζουμε το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας ανάμεσα
στις θέσεις Α και Γ του σωματιδίου q:
1
K  W  K   K   WF  WBX  mu 2  0  V  q  B x  x
2
1 1 Q Q
 mu 2  (V A  V )  q  B x  (l  d )  m2  (k  k )  q  B (l  d )
2 2 d l
1  1 1
 mu 2  kQq    mg (l  d ) 
2 d l
2kQq  1 1 
 u   2 g (l  d )    
m d l
Για l=3m, d=1m και φ=30°, η ταχύτητα με την οποία το σωματίδιο φορτίου q φτάνει στη βάση
του επιπέδου θα είναι:
2  10 9 Nm 2 / C 2  2  10 7 C  3  10 8 C  1 1 
u   2  10m / s 2 0,5(3m  1m)  6   
1  10 kg  1m 3m 
u   9,6m / s
Πρόβλημα 3.97: Δυο μικρές φορτισμένες σφαίρες που έχουν ίσα φορτία q και μάζες m και 2m
αντίστοιχα, είναι ενωμένες με λεπτό νήμα και ισορροπούν σε λείο οριζόντιο επίπεδο σε
απόσταση l μεταξύ τους. Κάποια στιγμή το νήμα σπάει και οι σφαίρες αρχίζουν να κινούνται
λόγω των απωστικών δυνάμεων που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Να υπολογιστεί η ταχύτητα
που θα έχει κάθε σφαίρα τη στιγμή που η απόσταση ανάμεσά τους θα έχει γίνει 2l.
Λύση
Το σύστημα των δύο σφαιρών είναι μονωμένο αφού οι δυνάμεις των βαρών τους και των
αντιδράσεων από το δάπεδο αλληλοεξουδετερώνονται και επομένως η συνισταμένη των
εξωτερικών δυνάμεων που ασκούνται στο σύστημα είναι μηδέν. Οι δύο δυνάμεις που
ασκούνται από τη μια σφαίρα στην άλλη μέσω του νήματος είναι εσωτερικές και έχουν σχέση
δράσης-αντίδρασης. Το γεγονός ότι το σύστημα είναι μονωμένο σημαίνει ότι σε μια στιγμιαία
αλλαγή της κατάστασής των σφαιρών, θα πραγματοποιηθεί ανακατανομή των ορμών τους, με
μεταβολή της ορμής κάθε σφαίρας χωριστά, όχι όμως και της συνολικής ορμής του
συστήματος. Με άλλα λόγια ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής:
p  p  0  m1u1  m2 u 2  0  mu1  2mu2
(οι σφαίρες αρχικά ήταν ακίνητες, μετά οι δύο σφαίρες θα κινούνται προς αντίθετες
κατευθύνσεις λόγω των απωστικών δυνάμεων –ομώνυμα τα φορτία των σφαιρών- επομένως
αν η πρώτη έχει θετικής φοράς ταχύτητα, η δεύτερη θα έχει αρνητικής φοράς)
Επομένως, τελικά: u1  2u 2 (1)
Εδώ όμως ισχύει και η αρχή διατήρησης της μηχανικής ενέργειας, αφού οι σφαίρες κινούνται
υπό την επίδραση απωστικών ηλεκτρικών δυνάμεων οι οποίες είναι συντηρητικές. Η μηχανική
ενέργεια θα απαρτίζεται από την κινητική ενέργεια των σφαιρών καθώς και από τη δυναμική
ενέργεια της ηλεκτρικής τους αλληλεπίδρασης. Επομένως, έχουμε:
E  E  K   U   K   U  

K 1,  K 2,  U   K 1,  K 2,  U  
qq 1 1 qq
0k  m1u12  m2 u 22  k 
l 2 2 2l
q2 1 1 q2
k  mu12  2mu 22  k 
l 2 2 2l
q2 q2 1
k k  mu12  mu 22
l 2l 2
q2 1
k  mu12  mu 22 (2)
2l 2
Η σχέση (2) γίνεται μέσω της (1):
q2 1 q2
k  m(2u 2 ) 2  mu 22  k  3mu 22 
2l 2 2l
kq 2 k
u2  q
6lm 6lm
k
και άρα u1  2u 2  2q
6lm
Πρόβλημα 3.98: Ένα σημειακό φορτίο Q=7x10-6C είναι τοποθετημένο σε ύψος h=3,6m από
το έδαφος. Από το σημείο Α που βρίσκεται σε ύψος h/2 από το έδαφος αφήνεται μια μικρή
σφαίρα μάζας , που φτάνει στο έδαφος (στο σημείο Γ) με ταχύτητα υ=8m/s.α) Είναι
φορτισμένη η μικρή σφαίρα ή όχι; β) Αν αποδειχθεί ότι είναι φορτισμένη να υπολογιστεί το
φορτίο της q. Δίνονται: Kc = 9x109 Nm2/C2, g =10 m/s2.
Λύση
Α h
q
h/2
α) Έστω ότι η σφαίρα είναι αφόρτιστη και κινείται με την επίδραση μόνο της βαρυτικής
δύναμης. Εφαρμόζοντας το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας από τη θέση Α ως τη
θέση Γ για τη σφαίρα, παίρνουμε:
1 h
K  W  K  K   WB  mu 2  0  mg  u   gh
2 2
u   10m / s 2  3,6m  6m / s
Αυτή η ταχύτητα είναι μικρότερη από αυτή που μάς λέει η άσκηση, άρα υπάρχει άλλη μια
δύναμη που την αναγκάζει να αποκτήσει μεγαλύτερη επιτάχυνση κι επομένως μεγαλύτερη
ταχύτητα. Αυτή θα είναι η ηλεκτρική απωστική δύναμη απ’ το φορτίο Q. Με άλλα λόγια, και
η σφαίρα θα έχει φορτίο, έστω q.
β) Το φορτίο q μπορούμε να το προσδιορίσουμε είτε μέσω του θεωρήματος της μεταβολής της
κινητικής ενέργειας είτε μέσω της αρχής διατήρησης της μηχανικής ενέργειας, αφού η
βαρυτική και η ηλεκτρική δύναμη που ασκούνται στη σφαίρα είναι συντηρητικές δυνάμεις.
Ας εφαρμόσουμε τη δεύτερη επιλογή. Η μηχανική ενέργεια της σφαίρας απαρτίζεται από την
κινητική της ενέργεια αλλά και από δύο ειδών δυναμικές ενέργειες. Αυτήν που οφείλεται στην
αλληλεπίδραση της σφαίρας με τη Γη (βαρυτική) και εκείνη που οφείλεται στην
αλληλεπίδραση της σφαίρας -ως φορτισμένη που είναι- με το φορτίο Q (ηλεκτρική). Συνεπώς:
E  E  K  U  ,  U ,  K  U  ,  U ,
h Qq 1 Qq
0  mg k  mu 2  0  k
2 h/2 2 h
ακίνητη αρχικά η σφαίρα η σφαίρα βρίσκεται στη φυσική της θέση
Συνεχίζοντας, προκύπτει:
h Qq 1 Qq
mg  2k  mu 2  k 
2 h 2 h
Qq 1 h
k  mu 2  mg 
h 2 2
1 h 1 3,6m 
h mu 2  mg  3,6m 10 3 kg  (8m / s ) 2  10 3 kg  10m / s 2 
q  2 2
  2 2 

kQ 9  10 9 Nm 2 / C 2  7  10 6 C
q  0,8  10 6 C
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ
Ερωτήσεις
Ερώτηση 4.14: Μπορεί ένα ακίνητο πρωτόνιο να τεθεί σε κίνηση
α) από ένα μαγνητικό πεδίο;
β) από ένα ηλεκτρικό πεδίο;
∆ικαιολογήστε την απάντησή σας.
Απάντηση: Το ηλεκτρικό πεδίο ασκεί δύναμη σε κάθε φορτίο, κινούμενο ή ακίνητο. Το

μαγνητικό πεδίο όμως ασκεί δύναμη μόνο σε κινούμενα φορτία και όχι σε ακίνητα. Επομένως,
σωστή απάντηση είναι η β.
Ερώτηση 4.15: Η δύναμη που ασκεί το μαγνητικό πεδίο σε κινούμενο ηλεκτρικό φορτίο έχει
α) την κατεύθυνση των δυναμικών γραμμών αν πρόκειται για θετικό φορτίο και αντίθετη αν
πρόκειται για αρνητικό.
β) τη διεύθυνση της ταχύτητας.
F
γ) διεύθυνση που σχηματίζει με τις δυναμικές γραμμές γωνία φ με  
Bqu
δ) διεύθυνση κάθετη στο επίπεδο που ορίζεται από το Β και την ταχύτητα.
Απάντηση: Σωστή είναι η απάντηση δ, σύμφωνα με τον ορισμό της δύναμης Lorentz.
Ερώτηση 4.16: Η δύναμη που ασκεί το μαγνητικό πεδίο σε κινούμενο ηλεκτρικό φορτίο,
εξαρτάται από:
α) το φορτίο του σωματιδίου.
β) τη μάζα του.
γ) τη διεύθυνση της ταχύτητας του.
δ) την τιμή του πηλίκου q / m.
Επιλέξτε την ή τις σωστές απαντήσεις.
Απάντηση: Ο τύπος που μας δίνει τη δύναμη Lorentz είναι ο: F  B  q  u   . Συνεπώς,
οι σωστές απαντήσεις είναι η α και η γ.
Ερώτηση 4.17: Ένα ηλεκτρόνιο διέρχεται από κάποιο χώρο χωρίς να εκτραπεί από την πορεία
του. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι δεν υπάρχει μαγνητικό πεδίο στο χώρο αυτό;
Απάντηση: Όχι, διότι και στην περίπτωση ενός ηλεκτρονίου που κινείται παράλληλα στις
δυναμικές γραμμές ενός μαγνητικού πεδίου, πάλι δε θα είχαμε εκτροπή.
Ερώτηση 4.18: Στο ακόλουθο σχήμα βλέπουμε τις τροχιές τριών σωματιδίων μέσα σε
ομογενές μαγνητικό πεδίο. Τι συμπέρασμα βγάζετε για το είδος του φορτίου κάθε σωματιδίου;
1 2 3
Απάντηση: Το σωματίδιο που διαγράφει την τροχιά 1, βλέπουμε ότι ¨στρίβει¨ προς τ’
αριστερά. Αυτό σημαίνει ότι η δύναμη Lorentz που του ασκείται έχει φορά προς τ’ αριστερά.
Και αφού και η φορά της ταχύτητάς του είναι ορατή (με το βελάκι) καθώς και η φορά του
μαγνητικού πεδίου, παρατηρούμε ότι αν εφαρμόσουμε τον κανόνα του δεξιού χεριού, ο
συνδυασμός των τριών φορών μάς δείχνει ότι το σωματίδιο είναι θετικά φορτισμένο. Το
σωματίδιο που διαγράφει την τροχιά 2, κινείται κάθετα στις δυναμικές γραμμές του πεδίου
χωρίς όμως να εκτρέπεται. Επομένως, έχει ουδέτερο φορτίο. Το σωματίδιο με την τροχιά 3,
ενώ κινείται όπως φαίνεται στο σχήμα, εκτρέπεται προς τα δεξιά. Αν ο αντίχειρας μας δείχνει
τη φορά της κίνησης και ο δείκτης τη φορά του μαγνητικού πεδίου, τότε ο μέσος θα μας δείχνει
τη δύναμη Lorentz. Η φορά όμως που προκύπτει δεν είναι αυτή της εκτροπής αλλά αντίθετη,
επομένως, το σωματίδιο είναι αρνητικά φορτισμένο.
Ερώτηση 4.19: Ένα ηλεκτρόνιο εισέρχεται με ταχύτητα υ σε ένα σωληνοειδές που διαρρέεται
από ρεύμα. Να περιγραφεί η κίνηση του ηλεκτρονίου, όσο χρόνο παραμένει μέσα στο
σωληνοειδές, α) αν εισέρχεται παράλληλα με τον άξονα του σωληνοειδούς, β) αν εισέρχεται
κάθετα στον άξονα του σωληνοειδούς.
Απάντηση: Όταν μιλάμε για τον άξονα ενός σωληνοειδούς εννοούμε την ευθεία που κείται
κατά μήκος του σωληνοειδούς και κάθετα στις σπείρες του.
α) Όταν το ηλεκτρόνιο εισέρχεται παράλληλα στον άξονα του σωληνοειδούς, στην

πραγματικότητα κινείται παράλληλα στις δυναμικές γραμμές του μαγνητικού πεδίου που
δημιουργεί το σωληνοειδές. Αυτό σημαίνει ότι η γωνία στη σχέση που δίνει την ασκούμενη
στο ηλεκτρόνιο δύναμη Lorentz είναι 0° ή 180° (άρα το ημίτονο γίνεται μηδέν). Δηλαδή η
δύναμη από το μαγνητικό πεδίο έχει μέτρο μηδέν και συνεπώς το ηλεκτρόνιο συνεχίζει να
κινείται με το ίδιο μέτρο ταχύτητας (έτσι κι αλλιώς – η δύναμη που ασκεί το μαγνητικό πεδίο
σε ένα φορτίο μπορεί να μεταβάλει μόνο την κατεύθυνσή του) αλλά και προς την ίδια σταθερή
κατεύθυνση. Επομένως, η κίνηση του ηλεκτρονίου εντός του σωληνοειδούς είναι ευθύγραμμη
ομαλή.
β) Στην περίπτωση που το ηλεκτρόνιο εισέρχεται κάθετα στον άξονα του σωληνοειδούς,
δηλαδή κάθετα στις δυναμικές γραμμές του μαγνητικού πεδίου εντός του σωληνοειδούς, η
γωνία στη σχέση που δίνει την ασκούμενη στο ηλεκτρόνιο δύναμη Lorentz είναι 90° κι
επομένως το ημίτονο μονάδα. Άρα, στο ηλεκτρόνιο θα ασκηθεί δύναμη από το μαγνητικό πεδίο
μέτρου F  B  q  u . Η κατεύθυνση αυτής της δύναμης αναγκάζει το ηλεκτρόνιο να κινηθεί
κυκλικά, παίζοντας το ρόλο της κεντρομόλου. Το ηλεκτρόνιο λοιπόν με σταθερή ταχύτητα
(έτσι κι αλλιώς) θα αλλάζει συνεχώς κατεύθυνση διαγράφοντας κυκλική τροχιά, εκτελώντας
έτσι ομαλή κυκλική κίνηση.
Ερώτηση 4.20: Η ένταση της κοσμικής ακτινοβολίας (φορτισμένα σωματίδια προερχόμενα

από το Διάστημα που κινούνται με πολύ μεγάλες ταχύτητες) στην Αλάσκα είναι πολύ
μεγαλύτερη απ' ότι στη χώρα μας. Πού νομίζετε ότι οφείλεται αυτό;
Απάντηση: Οι δυναμικές γραμμές του μαγνητικού πεδίου της Γης είναι ευθείες στους πόλους
της και καμπυλωμένες μακριά από αυτούς. Όταν λοιπόν τα σωματίδια εισέρχονται στο
μαγνητικό πεδίο ενός από τους δύο πόλους, η ταχύτητά τους θα σχηματίζει με τις ευθείες
δυναμικές γραμμές του γωνία είτε 0° είτε 180°, με αποτέλεσμα να μη δέχονται δύναμη από
αυτό κι επομένως μην εκτρέπονται από την πορεία τους. Όταν τα σωματίδια εισέρχονται στο
μαγνητικό πεδίο της Γης από οποιοδήποτε άλλο σημείο, η ταχύτητά τους θα σχηματίζει κάποια
γωνία με τις δυναμικές γραμμές του πεδίου, με αποτέλεσμα η διάφορη πια του μηδενός δύναμη
Lorentz να τα εκτρέπει από την πορεία τους και τελικά να τα διασπείρει.
Ερώτηση 4.21: Γιατί χαλάει η εικόνα της τηλεόρασης εάν κοντά της τοποθετήσουμε ένα
μαγνήτη;
Απάντηση: Η λειτουργία της τηλεόρασης βασίζεται στη χρήση του καθοδικού σωλήνα. Αυτός
αποτελείται από μια διάταξη παραγωγής δέσμης ηλεκτρονίων και μια φθορίζουσα οθόνη. Όταν
το σήμα λαμβάνεται από την κεραία του δέκτη, δημιουργεί ηλεκτρικές τάσεις οι οποίες
προκαλούν μία ανάλογη μεταβολή της έντασης της ηλεκτρονικής δέσμης που δημιουργεί ο
καθοδικός σωλήνας. Κατόπιν, η δημιουργούμενη δέσμη σαρώνει την φθορίζουσα οθόνη μέχρι
να καλυφθεί όλη η έκτασή της σε μερικά κλάσματα του δευτερολέπτου. Με την πρόσπτωση
της δέσμης των ηλεκτρονίων πάνω της, η οθόνη εκπέμπει φως (ως φθορίζουσα που είναι) με
διαφορετική ένταση σε κάθε σημείο της, αναπαριστώντας επακριβώς την κατανομή της
φωτεινότητας που είχε αποσταλεί από την κάμερα. Με βάση τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε
ότι ένα μαγνητικό πεδίο κοντά στην τηλεόραση, θα επηρέαζε την πορεία των ηλεκτρονίων που
φτάνουν στην οθόνη της και θα αλλοίωνε την εικόνα της.
Ερώτηση 4.22: Στο ακόλουθο σχήμα φαίνονται τρεις περιπτώσεις στις οποίες φορτισμένο
σωματίδιο κινείται με ταχύτητα υ μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β. Ποια είναι η
κατεύθυνση της δύναμης Lorentz που θα δεχτεί το σωματίδιο σε κάθε περίπτωση;
Απάντηση: α) Το φορτίο είναι θετικό επομένως, σύμφωνα με τον κανόνα του δεξιού χεριού,
θα του ασκηθεί δύναμη με κατεύθυνση αυτή του θετικού ημιάξονα Οz. β) Το φορτίο είναι
αρνητικό, οπότε στον κανόνα του δεξιού χεριού ο αντίχειρας θα πρέπει να έχει φορά αντίθετη
από αυτή της ταχύτητας του φορτίου και τελικά η δύναμη Lorentz θα έχει κατεύθυνση αυτή
του αρνητικού ημιάξονα Οx΄. γ) Το σωματίδιο κινείται παράλληλα στις δυναμικές γραμμές του
μαγνητικού πεδίου (κοινή διεύθυνση έντασης μαγνητικού πεδίου και ταχύτητας σωματιδίου)
επομένως δε θα ασκηθεί πάνω του δύναμη Lorentz.
Ερώτηση 4.23: Δύο ηλεκτρόνια κινούνται κυκλικά, στο ίδιο μαγνητικό πεδίο, με ταχύτητες
υ1και υ2 για τις οποίες ισχύει υ1 > υ2. Ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι ορθές;
Α. Για τις ακτίνες περιστροφής τους ισχύει α) R1 = R2 β) R1>R2 γ) R1 < R2.
Β. Για τις συχνότητες περιστροφής ισχύει α) f1 = f2 β) f1>f2 γ) f1 < f2.
Απάντηση: Α. Γνωρίζουμε ότι η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς που διαγράφει ένα σωματίδιο
mu
εξαιτίας της δύναμης Lorentz εκφράζεται από τη σχέση: R  . Επομένως, έχουμε:
Bq
mu1 mu 2
u1  u 2  mu1  mu 2    R1  R2
Bq Bq
Άρα σωστή είναι η απάντηση β.
2m
Β. Για την περίοδο περιστροφής του σωματιδίου έχουμε: T  . Παρατηρούμε ότι η
Bq
περίοδος περιστροφής δεν εξαρτάται από την ταχύτητα του σωματιδίου. Συνεπώς, το ίδιο θα
ισχύει και για τη συχνότητα περιστροφής η οποία είναι αντίστροφη της περιόδου:
1 Bq
f   . Άρα σωστή απάντηση είναι η α.
T 2m
Ερώτηση 4.24: Στο σχήμα φαίνονται οι τροχιές ενός πρωτονίου και ενός ηλεκτρονίου που
κινούνται με ταχύτητα ίδιου μέτρου μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β.
α) Ποιο από τα δύο σωματίδια αντιστοιχεί στην τροχιά μεγαλύτερης ακτίνας;
β) Ποια είναι η φορά της κίνησης κάθε σωματιδίου;
Απάντηση: α) Η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς που διαγράφει ένα σωματίδιο εξαιτίας της
mu
δύναμης Lorentz εκφράζεται από τη σχέση: R  . Γνωρίζουμε ότι ηλεκτρόνιο και
Bq
πρωτόνιο έχουν ίσα κατά μέτρο φορτία. Το μαγνητικό πεδίο όπως και η ταχύτητά τους είναι
κοινή και για τα δύο σωματίδια, όπως μας λέει η άσκηση, επομένως μάς μένει μόνο η μάζα
τους για να συγκρίνουμε τις δύο ακτίνες. Η μάζα του πρωτονίου είναι περίπου 2000 φορές
μεγαλύτερη από τη μάζα του ηλεκτρονίου, συνεπώς προκύπτει:
mpu me u
m p  me  m p u  me u    R p  Re (σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι
Bq Bq
φαίνεται στην εικόνα). Δηλαδή, στην τροχιά μεγαλύτερης ακτίνας αντιστοιχεί το πρωτόνιο.
β) Αν υποθέσουμε ότι το πρωτόνιο εισέρχεται στην περιοχή του μαγνητικού πεδίου από την
κάτω πλευρά του σχήματος, η δύναμη που θα του ασκηθεί θα έχει φορά προς τ’ αριστερά
σύμφωνα με τον κανόνα του δεξιού χεριού, επομένως θα κινηθεί αριστερόστροφα. Αν
υποθέσουμε ότι και το ηλεκτρόνιο εισέρχεται στο χώρο του μαγνητικού πεδίου από την ίδια
πλευρά, τότε επειδή το φορτίο του είναι αρνητικό, η δύναμη που θα του ασκηθεί θα έχει τη
φορά που θα είχε αν το φορτίο είχε αντίθετη φορά κίνησης. Από τον κανόνα του δεξιού χεριού
προκύπτει ότι η δύναμη Lorentz θα έχει φορά προς τα δεξιά, επομένως θα το αναγκάσει να
κινηθεί δεξιόστροφα.
Ερώτηση 4.25: Φορτισμένο σωματίδιο κινείται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο κάθετα
στις δυναμικές γραμμές του. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές;
α) Το μαγνητικό πεδίο δε μεταβάλλει την ορμή του.
β) Το μαγνητικό πεδίο δεν επιταχύνει το σωματίδιο.
γ) Το μαγνητικό πεδίο δε μεταβάλλει την κινητική ενέργεια του σωματιδίου.
δ) Η δύναμη του μαγνητικού πεδίου δεν παράγει έργο.

 
Απάντηση: α) Λάθος. Η ορμή είναι διανυσματικό μέγεθος που είναι ίσο με: p  mu . Η ορμή
του λοιπόν δε μεταβάλλεται κατά μέτρο (αφού δε μεταβάλλεται το μέτρο της ταχύτητάς του),
μεταβάλλεται όμως η κατεύθυνσή της (όπως και της ταχύτητας).
β) Λάθος. Το επιταχύνει με την έννοια της συνεχούς αλλαγής της κατεύθυνσής του
(κεντρομόλος επιτάχυνση).
γ) Σωστό. Το μέτρο της ταχύτητας παραμένει συνεχώς σταθερό, άρα και η κινητική του
ενέργεια που είναι μονόμετρο μέγεθος (δεν εξαρτάται από την κατεύθυνση της ταχύτητας) θα
1
μένει κι αυτή σταθερή ( K  mu 2 ).
2
δ) Σωστό. Αφού είναι πάντα κάθετη στην κίνησή του και δεν προσφέρει ούτε αφαιρεί ενέργεια
στο σωματίδιο.
Ερώτηση 4.26: Ένα φορτισμένο σωματίδιο εισέρχεται σε ομογενές μαγνητικό πεδίο με

ταχύτητα υο κάθετη στις δυναμικές του γραμμές και αφού διαγράψει ημικύκλιο, όπως δείχνει
το σχήμα, εξέρχεται από αυτό σε χρόνο t1.
Α. Τι είδους φορτίο έχει το σωματίδιο;
Β. Ποια σχέση συνδέει την ταχύτητα υ1 µε την οποία βγαίνει από το πεδίο µε την ταχύτητα υo;
Γ. Ένα δεύτερο όμοιο σωματίδιο μπαίνει στο μαγνητικό πεδίο με ταχύτητα 2υο. i. Για το χρόνο
t2 παραμονής του δεύτερου σωματιδίου στο πεδίο ισχύει α) t1 = t2; β) t1 > t2; γ) t1 <t2; ii. Για
την ακτίνα της τροχιάς του δευτέρου σωματιδίου R2 ισχύει α) R1 = R2; β) R1 > R2; γ) R1 < R2;
Σημειώστε τις σωστές απαντήσεις.
Απάντηση: Α. Αφού το σωματίδιο κινείται αριστερόστροφα όταν μπαίνει στο μαγνητικό

πεδίο, η δύναμη Lorentz που του ασκείται έχει φορά προς τ’ αριστερά. Ο κανόνας των τριών
δακτύλων συνάδει με την περίπτωση που το σωματίδιο είναι θετικό.
Β. Κατά την παραμονή του σωματιδίου στο μαγνητικό πεδίο, δε συντελείται καμιά μεταβολή
στην ενέργειά του, αφού η μοναδική δύναμη που του ασκείται -η δύναμη Lorentz- δεν παράγει
ούτε καταναλώνει έργο. Επομένως, το σωματίδιο εξέρχεται με ακριβώς την ίδια κινητική
ενέργεια. Το μόνο που αλλάζει είναι η κατεύθυνση της ταχύτητάς του. Δηλαδή τελικά:
u1  uo .
Γ. i. Κάθε ένα από τα δύο σωματίδια διαγράφουν μισό κύκλο μέσα στο χώρο του μαγνητικού
πεδίου (μισή περιστροφή), ο οποίος αντιστοιχεί σε χρόνο μισής περιόδου. Εμείς όμως
γνωρίζουμε ότι η περίοδος περιστροφής ενός σωματιδίου εξαιτίας της δύναμης Lorentz δεν
2m
εξαρτάται από την ταχύτητα του ( T  ). Συνεπώς, τα δύο σωματίδια θα παραμείνουν
Bq
κοινό χρόνο εντός του πεδίου και άρα σωστή απάντηση είναι η α.
mu
ii. Η ακτίνα της τροχιάς είναι ίση με: R  . Αφού το δεύτερο σωματίδιο κινείται με
Bq
μεγαλύτερη ταχύτητα από το πρώτο, τότε και η ακτίνα της τροχιάς του θα είναι μεγαλύτερη
(ακτίνα και ταχύτητα μεγέθη ανάλογα). Επομένως, σωστή απάντηση είναι η γ.
Ερώτηση 4.27: Στο ακόλουθο σχήμα η κόκκινη γραμμή δείχνει την τροχιά ενός φορτισμένου
σωματιδίου. Το σωματίδιο κατά την κίνησή του περνάει από δύο μαγνητικά πεδίο Β1 και Β2
(είναι οι γαλάζιες περιοχές του σχήματος) όπου διαγράφει ημικυκλικές τροχιές. Στη συνέχεια
εισέρχεται στο ομογενές ηλεκτρικό πεδίο, που δημιουργείται στο εσωτερικό φορτισμένου
πυκνωτή.
α) Τι είδους φορτίο φέρει το σωματίδιο;
β) Ποιες είναι οι κατευθύνσεις των δύο μαγνητικών πεδίων;
γ) Ποιο μαγνητικό πεδίο είναι πιο ισχυρό;
δ) Σε ποιο από τα δύο μαγνητικά πεδία το σωματίδιο παραμένει περισσότερο χρόνο;
Απάντηση: α) Αφού εντός του πυκνωτή, το σωματίδιο απομακρύνεται από την αρνητική του
πλάκα, το φορτίο του είναι αρνητικό.
β) Με βάση τον κανόνα του δεξιού χεριού (μην ξεχνάμε ότι ο αντίχειρας που δείχνει την
κατεύθυνση της ταχύτητας θα πρέπει να δείχνει προς την αντίθετη, διότι το φορτίο είναι
αρνητικό) προκύπτει ότι το μαγνητικό πεδίο Β1 έχει διεύθυνση κάθετη στη σελίδα και φορά
από τη σελίδα προς τα εμάς ενώ το πεδίο Β2 έχει διεύθυνση κάθετη ξανά στη σελίδα και φορά
από εμάς προς τη σελίδα.
γ) Το πιο ισχυρό μαγνητικό πεδίο από τα δύο είναι εκείνο εντός του οποίου το σωματίδιο
mu
διαγράφει κυκλική τροχιά μικρότερης ακτίνας αφού από τη σχέση R  συμπεραίνουμε ότι
Bq
ακτίνα και ένταση μαγνητικού πεδίου είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα. Και αφού από το
σχήμα βλέπουμε η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς είναι μικρότερη μέσα στο πεδίο Β1 απ’ ό,τι στο
Β2, αυτό θα είναι και το ισχυρότερο.
2m
δ) Από τη σχέση T  προκύπτει ότι περίοδος περιστροφής και ένταση μαγνητικού πεδίου
Bq
είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα. Συνεπώς, ο μεγαλύτερος χρόνος παραμονής θα αντιστοιχεί
στο ασθενέστερο πεδίο δηλαδή (με βάση το προηγούμενο ερώτημα) στο Β2.
ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ
Ασκήσεις
Άσκηση 4.41: Ηλεκτρόνιο βάλλεται με ταχύτητα υ=104 m/s, κάθετα στις δυναμικές γραμμές
ομογενούς μαγνητικού πεδίου έντασης Β=2x10-2Τ. Να υπολογιστεί η ακτίνα και η περίοδος
περιστροφής του ηλεκτρονίου. Δίνονται το στοιχειώδες φορτίο e=1,6x10-19C και η μάζα του
ηλεκτρονίου me=9,1x10-31kg.
Λύση
Για την ακτίνα περιστροφής του ηλεκτρονίου έχουμε:
mu 9,1  1031 kg  104 m / s

R  2 19
 2,84  106 m
B q 2  10 T  1,6  10 C
Και για την περίοδο περιστροφής του ηλεκτρονίου:
2m 2  3,14  9,1  1031 kg

T  2 19
 17,86  1019 s
B q 2  10 T  1,6  10 C
Άσκηση 4.42: Φορτισμένο σωματίδιο διαγράφει κυκλική τροχιά ακτίνας R=20cm, μέσα σε
ομογενές μαγνητικό πεδίο με Β=2Τ. Αν το φορτίο του σωματιδίου είναι 2x1,6x10-19C να
υπολογιστεί το μέτρο της ορμής του.
Λύση
mu
Η ορμή δίνεται από τον τύπο p  mu . Συνεπώς, στη σχέση R  , ο αριθμητής είναι η
Bq
ζητούμενη ορμή. Άρα, έχουμε:
mu p
R   p  RB q  20  10 2 m  2T  2  2  1,6  10 19 C  1,28  10 19 kg  m / s
Bq Bq
Άσκηση 4.43: Τι τιμή πρέπει να έχει ένα μαγνητικό πεδίο στο διάστημα, ώστε να αναγκάσει
ένα πρωτόνιο που κινείται με ταχύτητα υ=107m/s κάθετα στις δυναμικές του γραμμές, να
διαγράψει κυκλική τροχιά ακτίνας ίσης με την ακτίνα της Γης. Δίνονται mp=1,6 10-27kg e=1,6
10-19C και RΓ=6400km.
Λύση
Το πρωτόνιο κινείται κάθετα στις δυναμικές γραμμές, άρα εκτελεί κυκλική κίνηση. Για να είναι
η ακτίνα αυτής της κυκλικής κίνησης ίση με RΓ=6400km πρέπει:
m pu m pu 1,6  10 27 kg  10 7 m / s
m pu
R   B  19
 B  15,6  10 9 T
B qp Be R e 6400  10 m  1,6  10 C
3
Άσκηση 4.44: Ένα πρωτόνιο και ένα σωμάτιο α (πυρήνας του ηλίου 24 He ) έχουν ίσες
κινητικές ενέργειες και μπαίνουν σε ομογενές μαγνητικό πεδίο, κάθετα στις δυναμικές
γραμμές. Αν η ακτίνα περιστροφής του πρωτονίου είναι Rp=10cm, να υπολογιστεί η ακτίνα
περιστροφής του σωματίου α. Δίνεται ότι η μάζα του σωματίου α είναι τετραπλάσια της μάζας
του πρωτονίου και ότι το φορτίο του α διπλάσιο του φορτίου του πρωτονίου.
Λύση
ma u a
Για το πρωτόνιο έχουμε: Ra  (1)
B qa
m pu p
Για το σωμάτιο α έχουμε R p  (2)
B qp
Το σωμάτιο αυτό αποτελείται από δύο πρωτόνια και δύο νετρόνια. Συγκεκριμένα, όπως μας
λέει η εκφώνηση, ισχύουν τα εξής: ma  4m p και q a  2q p
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη και λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα παραπάνω
προκύπτει:
Ra ma u a q p 4m p u a q p R u
   a 2 a (3)
R p m p u p qa m p u p 2q p Rp up
Επίσης έχουμε τη συνθήκη των ίσων κινητικών ενεργειών η οποία μας δίνει:
1 1 ma  4 m p u a2 1
K p  K a  m p u p  ma u a  
2 2
 m p u p  4m p u a  2  
2 2
2 2 up 4
2
 ua 
   1  ua  1 (4)
u  4 up 2
 p 
Από τις (3), (4) λαμβάνουμε:
Ra u 1
 2 a  2  1  Ra  R p  10cm
Rp up 2
Άσκηση 4.45: Ηλεκτρόνιο που κινείται με ταχύτητα υ=2x102 m/s μπαίνει σε χώρο όπου
συνυπάρχουν ομογενές ηλεκτρικό και ομογενές μαγνητικό πεδίο με τις δυναμικές τους γραμμές
κάθετες μεταξύ τους. Το ηλεκτρόνιο μπαίνει κάθετα στις δυναμικές γραμμές των δυο πεδίων
και κινείται ευθύγραμμα και ομαλά. Αν το μαγνητικό πεδίο είναι Β=0,02Τ να υπολογιστεί η
ένταση του ηλεκτρικού πεδίου.
Λύση
+ + + + +
FΗΛ
u B
FΜ
Αφού το ηλεκτρόνιο κινείται ευθύγραμμα και ομαλά, αυτό σημαίνει ότι έχει σταθερή ταχύτητα.
Σταθερή ταχύτητα σημαίνει συνισταμένη
- - δυνάμεων
- - μηδέν.
- Αν η δύναμη από το ηλεκτρικό
πεδίο έχει φορά προς τα πάνω (όπως υποθέσαμε στο σχήμα), τότε η δύναμη από το μαγνητικό
πεδίο θα πρέπει να έχει φορά προς τα κάτω κι επομένως οι δυναμικές γραμμές του μαγνητικού
πεδίου να έχουν φορά προς τα μέσα. Επομένως, έχουμε:
F  F  Eq  Buq  E  Bu  0,02T  2 102 m / s  4V / m
Άσκηση 4.46: Μια δέσμη από ηλεκτρόνια με κινητική ενέργεια Κ κατευθύνεται προς
μεταλλική επιφάνεια που είναι τοποθετημένη κάθετα στη διεύθυνση της δέσμης. Μπροστά από
τη μεταλλική επιφάνεια υπάρχει ομογενές μαγνητικό πεδίο με τις δυναμικές του γραμμές
παράλληλες στην επιφάνεια. Το εύρος του μαγνητικού πεδίου είναι D. Ποια είναι η ελάχιστη
τιμή Β του μαγνητικού πεδίου ώστε τα ηλεκτρόνια να μην πέφτουν πάνω στη μεταλλική
επιφάνεια. Δίνονται: η μάζα του ηλεκτρονίου me και το στοιχειώδες ηλεκτρικό φορτίο e.
Λύση
Ας πάρουμε ένα από τα ηλεκτρόνια. Ό,τι ισχύει γι’ αυτό, θα ισχύει και για τα υπόλοιπα. Αφού
το ηλεκτρόνιο λοιπόν εισέρχεται κάθετα στις δυναμικές γραμμές, θα εκτελέσει ομαλή κυκλική
κίνηση. Πρέπει λοιπόν η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς του να είναι μικρότερη ή ίση από το
εύρος του μαγνητικού πεδίου ώστε να καμπυλωθεί η τροχιά του (δηλαδή να στρίψει) πριν
προλάβει να φτάσει στη μεταλλική επιφάνεια. Επομένως, πρέπει:
me u mu
RD DB e
Be De
me u
άρα η ελάχιστη τιμή Β του μαγνητικού πεδίου είναι Bmin  (1)
De
Ταυτόχρονα για την κινητική ενέργεια η οποία θεωρείται δεδομένη από την άσκηση έχουμε:
1 2K
K me u 2  u  (2)
2 me
Επομένως, η (1) διαμορφώνεται μέσω της (2) ως εξής:
2me K
Bmin 
e2 D2
Άσκηση 4.48: Ένα πρωτόνιο επιταχύνεται σε τάση V=2000V και στη συνέχεια εισέρχεται σε
ομογενές μαγνητικό πεδίο κάθετα στις δυναμικές γραμμές. Να υπολογιστεί η ακτίνα της
τροχιάς που θα διαγράψει μέσα στο μαγνητικό πεδίο. Δίνονται το μαγνητικό πεδίο Β=2x10-2
Τ, το στοιχειώδες φορτίο e=1,6x10-19C και η μάζα του πρωτονίου mp=1,6x10-27kg.
Λύση
m pu m pu
Η ζητούμενη ακτίνα θα είναι: R   (1)
B qp Be
Στην παραπάνω σχέση, δε γνωρίζουμε την ταχύτητα u. Η ταχύτητα όμως είναι η αρχική με την
οποία το πρωτόνιο εισέρχεται στο μαγνητικό πεδίο (μετά δεν αλλάζει το μέτρο της αφού η
δύναμη Lorentz μεταβάλλει μόνο την κατεύθυνσή της). Άρα, αρκεί να υπολογίσουμε την
ταχύτητα με την οποία εισέρχεται στο πεδίο εφαρμόζοντας το Θεώρημα Μεταβολής της
Κινητικής Ενέργειας. Το αρχικά ακίνητο πρωτόνιο παίρνει ενέργεια από την εφαρμοζόμενη
τάση, επιταχύνεται και αποκτά μια ταχύτητα u και επομένως και μια κινητική ενέργεια Κ (με
τις οποίες εισέρχεται στο μαγνητικό πεδίο). Η ενέργεια που παίρνει είναι ίση με το γινόμενο
της τάσης επί το φορτίο του πρωτονίου (ορισμός τάσης). Άρα έχουμε:
1 2Ve
K  W  K   K   V  q p  m pu 2  0  V  e  u  (2)
2 mp
2  1,6  10 27 kg  2000V

2
mp 2Ve 1 m p 2Ve 1 2m pV 1
R     0,316 m
Be mp 2
B e mp B e 2  10 2 T 1,6  10 19 C
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΕΠΑΓΩΓΗ
Ερωτήσεις
Ερώτηση 5.1: Ένας κυκλικός βρόχος βρίσκεται μέσα στο ομογενές μαγνητικό πεδίο που
δημιουργεί ένας ηλεκτρομαγνήτης. Βρείτε τι προσανατολισμό πρέπει να έχει ο βρόχος ώστε η
μαγνητική ροή που τον διαπερνά να είναι α) μέγιστη και β) ελάχιστη.
Απάντηση: Μέγιστη ροή θα έχουμε όταν ο κυκλικός βρόχος είναι κάθετος στις δυναμικές
γραμμές του μαγνητικού πεδίου ενώ ελάχιστη ροή θα σημειώνεται όταν ο βρόχος είναι
παράλληλος στις γραμμές.
Ερώτηση 5.2: Συμπληρώστε τις προτάσεις:
Απάντηση: Όταν πλησιάσουμε ένα ραβδόμορφο μαγνήτη σε ένα πηνίο, έτσι ώστε οι άξονες
τους να συμπίπτουν, μεταβάλλεται η μαγνητική ροή που διέρχεται από τις σπείρες του πηνίου.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στο πηνίο ηλεκτρεγερτική δύναμη. Το φαινόμενο
ονομάζεται ηλεκτρομαγνητική επαγωγή.
Ερώτηση 5.3: Ένα συρμάτινο πλαίσιο βρίσκεται μέσα στο μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί
ένας ηλεκτρομαγνήτης. Να αναφέρετε δύο τρόπους με τους οποίους μπορεί να δημιουργηθεί
ηλεκτρεγερτική δύναμη από επαγωγή στο πλαίσιο.
Απάντηση: Ηλεκτρεγερτική δύναμη σε ένα πλαίσιο δημιουργείται όταν μεταβάλλεται η

μαγνητική ροή που διέρχεται από αυτό. Η μαγνητική ροή με τη σειρά της μπορεί να μεταβληθεί
με την αλλαγή της έντασης του μαγνητικού πεδίου που περνά μέσα από το πλαίσιο. Αυτή, στην
περίπτωσή μας, αλλάζει είτε μετακινώντας τον ηλεκτρομαγνήτη (οπότε πυκνώνουν ή
αραιώνουν οι δυναμικές γραμμές εντός του πλαισίου) είτε μεταβάλλοντας το ρεύμα που τον
διαρρέει.
Ερώτηση 5.4: Αν η μαγνητική ροή που διέρχεται από την επιφάνεια που ορίζει ένας αγωγός
αυξάνεται με σταθερό ρυθμό, η ηλεκτρεγερτική δύναμη που δημιουργείται στον αγωγό α)
αυξάνεται; β) μειώνεται; ή γ) μένει σταθερή;
Απάντηση: Η ηλεκτρομαγνητική δύναμη, όπως ξέρουμε, είναι ίση με το ρυθμό μεταβολής της
μαγνητικής ροής. Συνεπώς, σταθερός ρυθμός μεταβολής θα σημαίνει επαγωγή σταθερής
ηλεκτρομαγνητικής δύναμης.
Ερώτηση 5.5: Στο διάγραμμα ΕΕΠ = f(t) του σχήματος, παριστάνεται γραφικά η
ηλεκτρεγερτική δύναμη που επάγεται σε ένα κύκλωμα. Τι εκφράζει το εμβαδόν της επιφάνειας
που περικλείεται ανάμεσα στη γραμμή του διαγράμματος και τον άξονα των χρόνων;
Απάντηση: Το εμβαδό της επιφάνειας που περικλείεται ανάμεσα στη γραμμή του
διαγράμματος και τον άξονα των χρόνων θα είναι το γινόμενο E  t , και αφού
 B
E   , θα εκφράζει τελικά τη μεταβολή της μαγνητικής ροής που διέρχεται από το
t
κύκλωμα.
Ερώτηση 5.6: Το συνολικό φορτίο που μετακινείται σε κλειστό κύκλωμα, λόγω του
φαινομένου της επαγωγής, εξαρτάται από: α) τη χρονική διάρκεια του φαινομένου. β) το ρυθμό
με τον οποίο μεταβάλλεται η μαγνητική ροή. γ) την ένταση του ρεύματος στο κύκλωμα. δ) την
ωμική αντίσταση που παρουσιάζει το κύκλωμα. Επιλέξτε τη σωστή πρόταση.
Απάντηση: Το φορτίο που διέρχεται από μια τομή του κυκλώματος κατά τη διάρκεια της
ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής είναι q  I  t . Αντικαθιστώντας το ρεύμα με τη σχέση
E E
I (όπου R η ωμική αντίσταση του κυκλώματος), βρίσκουμε: q   t . Και
R R
 B 
αφού E   , η σχέση διαμορφώνεται τελικά ως εξής: q  . Από την τελευταία
t R
σχέση λοιπόν, προκύπτει ότι το φορτίο που μετακινείται σε κλειστό κύκλωμα εξαρτάται από
την ωμική αντίσταση που παρουσιάζει το κύκλωμα. Επομένως, σωστή απάντηση είναι η δ.
Ερώτηση 5.7: Στο σχήμα 5.41 φαίνονται οι διαδοχικές θέσεις ενός μεταλλικού δακτυλίου. Ο
δακτύλιος περνάει από ένα μαγνητικό πεδίο (η περιοχή με το γαλάζιο χρώμα) που οι δυναμικές
του γραμμές είναι κάθετες στο επίπεδο του δακτυλίου. Σε ποια ή σε ποιες από τις οχτώ φάσεις
της κίνησης, που παριστάνονται στο σχήμα αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη από
επαγωγή στο δακτύλιο;
Απάντηση: Ηλεκτρεγερτική δύναμη από επαγωγή αναπτύσσεται εκεί όπου η μαγνητική ροή
που διέρχεται μέσα από τον δακτύλιο μεταβάλλεται. Μεταβολή στη μαγνητική ροή όμως
σημειώνεται μόνο κατά τη διέλευση του δακτυλίου από τις θέσεις 3 και 6. Στις υπόλοιπες
θέσεις, η μαγνητική ροή είναι σταθερή (μηδέν στις θέσεις 1,2,7,8 και μέγιστη στις θέσεις 4,5).
Ερώτηση 5.8: Ακίνητος κυκλικός αγωγός βρίσκεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο με το
επίπεδο του κάθετο στις δυναμικές γραμμές. Αν το μέτρο Β του μαγνητικού πεδίου μειώνεται
εκθετικά με το χρόνο, στον αγωγό α) δημιουργείται σταθερή ηλεκτρεγερτική δύναμη. β)
δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη που μεταβάλλεται με το χρόνο. γ) δε δημιουργείται
ηλεκτρεγερτική δύναμη. Ποια απάντηση είναι ορθή;
Απάντηση: Αφού το μέτρο του μαγνητικού πεδίου μειώνεται εκθετικά με το χρόνο, στον
αγωγό, εκθετική μείωση θα έχουμε και στη μαγνητική ροή. Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με το
νόμο της επαγωγής, ότι και η ηλεκτρεγερτική δύναμη με τη σειρά της θα μεταβάλλεται με το
χρόνο (σωστή η απάντηση β).
Ερώτηση 5.9: Πού οφείλεται το φαινόμενο της επαγωγής στην περίπτωση που ένας αγωγός
κινείται μέσα σε σταθερό μαγνητικό πεδίο;
Απάντηση: Οφείλεται στη δύναμη Lorentz που ασκείται στα κινούμενα ηλεκτρόνια του
αγωγού από το μαγνητικό πεδίο. Μετά από συγκεκριμένη διαδικασία, στο εσωτερικό του
αγωγού δημιουργείται ομογενές ηλεκτρικό πεδίο το οποίο, επειδή οφείλεται στη δράση του
μαγνητικού πεδίου (επάγεται από το μαγνητικό πεδίο), θα λέμε ότι είναι μια διαφορά
δυναμικού από επαγωγή.
Ερώτηση 5.10: Ένας αγωγός αφήνεται να πέσει από ύψος h, σε περιοχή στην οποία υπάρχει
οριζόντιο ομογενές μαγνητικό πεδίο. Ο αγωγός, σε όλη τη διάρκεια της κίνησής του, παραμένει
οριζόντιος και κάθετος στις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Ποιο από τα παρακάτω
διαγράμματα παριστάνει την τάση στα άκρα του στις διάφορες χρονικές στιγμές; (Ως χρονική
στιγμή μηδέν θεωρείται η στιγμή που αφέθηκε ελεύθερος ο αγωγός).
Απάντηση: Η τάση στα άκρα του αγωγού θα δίνεται κάθε στιγμή από τη σχέση V  BuL . Η
κίνηση που κάνει ο αγωγός είναι ελεύθερη πτώση, συνεπώς ο αγωγός κινείται με ταχύτητα
u  gt . Αυτό σημαίνει ότι η τάση στα άκρα του αγωγού είναι γραμμικά ανάλογη του χρόνου
( V  BgtL ), δηλαδή το σωστό διάγραμμα είναι το β.
Ερώτηση 5.11: Ακίνητος ευθύγραμμος αγωγός πολύ μεγάλου μήκους διαρρέεται από σταθερό
ρεύμα έντασης Ι. Αγωγός ΑΒ είναι παράλληλος στον πρώτο και απομακρύνεται από αυτόν με
σταθερή ταχύτητα υ.
Ποιο από τα διαγράμματα παριστάνει την ηλεκτρεγερτική δύναμη που αναπτύσσεται στον
αγωγό ΑΒ κατά την κίνησή του, σε συνάρτηση με το χρόνο;
Απάντηση: Ο πρώτος αγωγός διαρρέεται από ρεύμα και είναι ευθύγραμμος, συνεπώς
2I
δημιουργεί γύρω του μαγνητικό πεδίο με μέτρο B  k  . Έστω λοιπόν ότι τη χρονική
r
στιγμή t=0, ο δεύτερος αγωγός βρίσκεται σε απόσταση d από τον πρώτο. Τότε, θα βρίσκεται
2I
σε μαγνητικό πεδίο έντασης μέτρου B  k  . Μετά από χρόνο t, ο δεύτερος αγωγός, που
d
κινείται με σταθερή ταχύτητα (άρα εκτελεί ευθύγραμμη ομαλή κίνηση), θα βρίσκεται σε
απόσταση d+x από τον πρώτο (όπου x=ut) και συνεπώς σε μαγνητικό πεδίο έντασης μέτρου
2I
B  k . Τότε, η ηλεκτρεγερτική δύναμη στον κινούμενο αγωγό θα είναι
d  ut
2I
B  k u ( AB ) . Επομένως, το ζητούμενο διάγραμμα είναι το δ.
d  ut
α) Σε ακίνητο αγωγό μέσα σε σταθερό μαγνητικό πεδίο δεν αναπτύσσεται

ηλεκτρεγερτική δύναμη.
β) Δεν αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη σε αγωγό που κινείται μέσα σε
ανομοιογενές μαγνητικό πεδίο.
γ) Σε αγωγό που κινείται παράλληλα στις δυναμικές γραμμές μαγνητικού πεδίου δεν
αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη.
δ) Κατά την περιστροφή ενός αγωγού μέσα σε μαγνητικό πεδίο, ηλεκτρεγερτική
δύναμη αναπτύσσεται στον αγωγό μόνο αν κατά την κίνηση του τέμνει τις
δυναμικές γραμμές του πεδίου.
Απάντηση: α) Σωστό. Εφόσον, ο αγωγός δεν έχει ταχύτητα (u=0), τότε E   BuL  0 .
β) Λάθος.
γ) Σωστό. Δε θα ασκηθεί καθόλου δύναμη Lorentz ( F  B  q  u   με θ=0), ώστε να

ξεκινήσει η διαδικασία δημιουργίας ηλεκτρεγερτικής δύναμης.
δ) Σωστό. Η ανάπτυξη ηλεκτρεγερτικής δύναμης προϋποθέτει τη δημιουργία δύναμης Lorentz,

η οποία πραγματοποιείται μόνο όταν θ≠0.
Ερώτηση 5.13: Η ράβδος ΚΛ του σχήματος μπορεί να ολισθαίνει, χωρίς τριβές, στους
οριζόντιους αγωγούς Δx και Ζx΄ παραμένοντας πάντα κάθετη σ’ αυτούς. Τα άκρα Δ και Ζ των
αγωγών συνδέονται με αντιστάτη R. Όλη η διάταξη βρίσκεται σε ομογενές κατακόρυφο
μαγνητικό πεδίο. Δίνουμε στη ράβδο αρχική ταχύτητα υ παράλληλη στους αγωγούς και την
αφήνουμε ελεύθερη. Η κίνηση της ράβδου θα είναι:
α) ευθύγραμμη ομαλή.
β) ομαλά επιταχυνόμενη.
γ) επιταχυνόμενη μέχρις ότου η ταχύτητά της αποκτήσει μια οριακή τιμή.
δ) επιβραδυνόμενη.
Σημειώστε τη σωστή απάντηση και αιτιολογήστε τη.
Απάντηση: Τη στιγμή t=0, ο αγωγός αρχίζει να κινείται κι έτσι δημιουργείται σε αυτόν

E
ηλεκτρεγερτική δύναμη E   BuL . Τότε, το κύκλωμα διαρρέεται από ρεύμα I  ή
R
BuL
αλλιώς I  . Ο κινούμενος ευθύγραμμος αγωγός διαρρέεται κι αυτός από ρεύμα, ενώ
R
βρίσκεται μέσα σε μαγνητικό πεδίο. Επομένως, θα ασκηθεί πάνω του δύναμη Laplace που το
μέτρο της δίνεται από τη σχέση FL  BIL και η φορά της είναι αντίθετη προς την ταχύτητα
του αγωγού σύμφωνα με τον κανόνα των τριών δακτύλων.
Συνεπώς, η αντιτιθέμενη δύναμη Laplace δημιουργεί επιβράδυνση στην κίνηση του αγωγού με
BuL
BuL B L
FL BIL I
R B 2 uL2
μέτρο: a    a  R
 .
m m m mR
Επομένως, η σωστή απάντηση είναι η δ.
Ερώτηση 5.14: Να συμπληρωθούν τα κενά:
Απάντηση: Ο κανόνας του Lenz είναι συνέπεια μιας γενικότερης αρχής της φυσικής, της αρχής
διατήρησης της ενέργειας. Σύμφωνα με τον κανόνα του Lenz, το ρεύμα που δημιουργείται εξ
αιτίας του φαινομένου της επαγωγής έχει τέτοια φορά ώστε να αντιτίθεται στην αιτία που το
προκάλεσε.
Ερώτηση 5.15: Από ένα λεπτό νήμα κρέμεται αβαρής μεταλλικός δακτύλιος. Εξηγήστε γιατί
ο δακτύλιος θα εκτραπεί από τη θέση ισορροπίας του αν πλησιάσουμε σ’ αυτόν ένα μαγνήτη.
Τι περιμένετε να συμβεί αν ο δακτύλιος έχει εγκοπή;
Απάντηση: Καθώς πλησιάζουμε το μαγνήτη στο δακτύλιο, οι δυναμικές γραμμές που περνούν
μέσα από τον τελευταίο πυκνώνουν. Αυτή η μεταβολή της μαγνητικής ροής έχει σαν
αποτέλεσμα την επαγωγή ηλεκτρεγερτικής δύναμης. Επειδή ο δακτύλιος είναι κλειστός, σε
αυτόν θα κυκλοφορήσει ρεύμα. Η φορά αυτού του ρεύματος, σύμφωνα με τον κανόνα του
Lenz, θα είναι τέτοια ώστε να αντιτίθεται στο αίτιο που το προκάλεσε, δηλαδή στο πλησίασμα
του βόρειου πόλου. Άρα, το αριστερό τμήμα του δακτυλίου θα συμπεριφερθεί ως βόρειος
πόλος (ώστε να απωθήσει το βόρειο πόλο το μαγνήτη) και τελικά θα εκτραπεί από τη θέση
ισορροπίας του (προς τα δεξιά). Αν ο δακτύλιος είχε εγκοπή, το ρεύμα που θα επέφερε τη
συμπεριφορά αντίθεσης στο αρχικό αίτιο και τελικά την εκτροπή του δακτυλίου, δε
δημιουργούταν ποτέ (αν και θα είχαμε ανάπτυξη ηλεκτρεγερτικής δύναμης). Συνεπώς, ο
δακτύλιος θα παρέμενε στη θέση του.
Ερώτηση 5.16: Αφήνουμε ένα μαγνήτη να πέσει κατακόρυφα. Κάτω από το μαγνήτη
βρίσκεται οριζόντιος κυκλικός αγωγός. Να συγκρίνετε την επιτάχυνση που έχει ο μαγνήτης
στις διάφορες θέσεις του με την επιτάχυνση της βαρύτητας.
Απάντηση: Στον κυκλικό αγωγό θα κυκλοφορήσει ρεύμα, το οποίο λόγω του κανόνα του Lenz,
θα έχει τέτοια φορά ώστε στο πάνω μέρος του δακτυλίου να δημιουργηθεί βόρειος πόλος. Αυτό
σημαίνει ότι στο μαγνήτη θα ασκηθεί απωστική δύναμη (άρα προς τα πάνω) που θα
επιβραδύνει την πτωτική κίνηση του μαγνήτη εξαιτίας του βάρους του. Συνεπώς, ο μαγνήτης
F B  F mg  F mg F F F
θα κινηθεί με επιτάχυνση: a       g  . Ο όρος g 
m m m m m m m
είναι βεβαίως μικρότερος από το g. Όταν ο μαγνήτης βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τον
δακτύλιο, η απωστική δύναμη F που δέχεται από αυτόν τείνει στο μηδέν, οπότε η επιτάχυνση
a που αναπτύσσει ταυτίζεται με την επιτάχυνση g της βαρύτητας. Όσο η απόσταση μαγνήτη
και δακτυλίου μειώνεται, η απωστική δύναμη F συνεχώς αυξάνεται, με αποτέλεσμα η
επιτάχυνση a να γίνεται όλο και μικρότερη της τιμής g.
Όταν ο μαγνήτης περνά μέσα από τον δακτύλιο κι έπειτα αρχίζει να απομακρύνεται από αυτόν,
στην κάτω μεριά του δακτυλίου δημιουργείται βόρειος πόλος ώστε να έλξει το νότιο που
απομακρύνεται (χάρη στην κατάλληλη φορά του επαγωγικού ρεύματος που διαρρέει τον
δακτύλιο). Τότε, οι δυνάμεις που θα δρουν πάνω στο μαγνήτη θα είναι το βάρος (με φορά προς
τα κάτω) και η ελκτική από τον δακτύλιο δύναμη (με φορά προς τα πάνω). Συνεπώς, ο
F B  F mg  F mg F F
μαγνήτης θα κινηθεί με επιτάχυνση: a      g .
m m m m m m
Ξανά, σε μικρή απόσταση από τον δακτύλιο η επιτάχυνση του μαγνήτη είναι μικρότερη από g,
ενώ σε μεγάλη απόσταση από αυτόν (όπου F  0), η επιτάχυνση γίνεται ίση με g.
Ερώτηση 5.17: Βρείτε τη φορά του ρεύματος στο πηνίο Π2, μόλις κλείσουμε το διακόπτη στο
πηνίο Π1.
Απάντηση: Με το που κλείνει ο διακόπτης, το πηνίο Π1 αρχίζει να διαρρέεται από ρεύμα. Το

ρευματοφόρο αυτό πηνίο αρχίζει να δημιουργεί μαγνητικό πεδίο με φορά που απεικονίζεται
στο σχήμα. Όμως, το δημιουργούμενο πεδίο επιφέρει την ανάπτυξη και μεταβολή μαγνητικής
ροής εντός του πηνίου Π2 και έτσι τελικά, ηλεκτρεγερτική δύναμη. Επειδή το πηνίο Π2 είναι
μέρος κλειστού κυκλώματος, θα αρχίσει να διαρρέεται και αυτό από ρεύμα με φορά τέτοια που
να αντιτίθεται στο αίτιο που το προκάλεσε, δηλαδή στο μαγνητικό πεδίο το πρώτου πηνίου.
Επομένως, πρέπει να δημιουργηθεί εντός του, μαγνητικό πεδίο φοράς αντίθετης από αυτήν του
πρώτου (φαίνεται στο σχήμα). Για να δημιουργηθεί αυτής της φοράς πεδίο, θα πρέπει το ρεύμα
να έχει τη φορά που φαίνεται στο σχήμα (προκύπτει από τον κανόνα του δεξιού χεριού).
Ερώτηση 5.18: Δακτύλιος βρίσκεται μέσα σε μεταβαλλόμενο ομογενές μαγνητικό πεδίο. Το

επίπεδο του δακτυλίου είναι κάθετο στις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Όταν το μαγνητικό
πεδίο αυξάνεται, ο δακτύλιος διαρρέεται από ρεύμα που έχει τη φορά των δεικτών του
ρολογιού. Ποια είναι η φορά των δυναμικών γραμμών του πεδίου;
Απάντηση: Αφού ο δακτύλιος διαρρέεται από ρεύμα φοράς ίδιας με αυτήν των δεικτών του
ρολογιού, το μαγνητικό πεδίο που δημιουργεί έχει φορά από εμάς προς τη σελίδα. Η φορά αυτή
όμως πρέπει να είναι αντίθετη από αυτήν του μεταβαλλόμενου μαγνητικού πεδίου που
προκάλεσε το ρεύμα του δακτυλίου, σύμφωνα με τον κανόνα του Lenz. Συνεπώς, η φορά του
αρχικού πεδίου είναι από τη σελίδα προς τα εμάς.
Ερώτηση 5.19: Σε ποιο φυσικό φαινόμενο στηρίζεται η παραγωγή εναλλασσόμενης τάσης;
Απάντηση: H εναλλασσόμενη τάση στηρίζεται στο φαινόμενο της ηλεκτρομαγνητικής

επαγωγής, η οποία εδώ είναι μια ημιτονοειδής συνάρτηση του χρόνου λόγω μιας επίσης
ημιτονοειδώς μεταβαλλόμενης μαγνητικής ροής.
Ερώτηση 5.21: Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
α)Η φορά του εναλλασσομένου ρεύματος αλλάζει περιοδικά.

β)Η εναλλασσόμενη τάση στα άκρα ενός αντιστάτη και το ρεύμα που τον διαρρέει έχουν την
ίδια συχνότητα και βρίσκονται σε φάση (παίρνουν ταυτόχρονα μέγιστη και ελάχιστη τιμή).
γ)Η ενεργός τιμή του εναλλασσόμενου ρεύματος αποτελεί τη μέση τιμή της έντασής του.
δ)Το αίτιο παραγωγής θερμότητας σε ένα αντιστάτη όταν διαρρέεται από ρεύμα είναι ίδιο, είτε
πρόκειται για συνεχές είτε για εναλλασσόμενο ρεύμα.
ε)Το πλάτος του εναλλασσόμενου ρεύματος μεταβάλλεται ημιτονοειδώς με το χρόνο.
Απάντηση: α) Σωστό.
β) Σωστό.
γ) Λάθος. Ενεργός ένταση εναλλασσόμενου ρεύματος είναι η σταθερή ένταση, άρα η ένταση
ενός συνεχούς ρεύματος που προκαλεί το ίδιο θερμικό αποτέλεσμα με το εναλλασσόμενο (όταν
διαρρέει ίδια αντίσταση στον ίδιο χρόνο).
δ) Σωστό.
ε) Λάθος. Είναι σταθερό.
Ερώτηση 5.22: Οι λάμπες στο σπίτι μας τροφοδοτούνται με εναλλασσόμενη τάση ενεργού
τιμής 220 V και συχνότητας 50 Hz. Αυτό σημαίνει ότι διαρρέονται από εναλλασσόμενο ρεύμα
με την ίδια συχνότητα. Γιατί δεν παρατηρούνται αυξομειώσεις στην ένταση του φωτισμού.
Απάντηση: Ο λόγος είναι η μεγάλη ταχύτητα των μεταβολών στην ένταση του ρεύματος.
Πράγματι, η περίοδος στην οποία το ρεύμα λαμβάνει τη μέγιστη τιμή του δύο φορές είναι
1 1
T   0,02 sec , δηλαδή μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.
f 50 Hz
Ερώτηση 5.23: Αν η ενεργός τιμή της έντασης του εναλλασσομένου ρεύματος που διαρρέει
έναν αντιστάτη διπλασιαστεί, ο ρυθμός με τον οποίο ο αντιστάτης αποδίδει θερμότητα στο
περιβάλλον:
α) διπλασιάζεται;
β) τριπλασιάζεται;
γ) τετραπλασιάζεται;
δ) παραμένει ίδιος;
  2I  , τότε
Απάντηση: Σωστή απάντηση είναι η γ. Ισχύει: Q  I 2 Rt . Αν I 
Q  I 
 2 Rt  (2I  ) 2 Rt  4 I 2 Rt  4Q
Ερώτηση 5.24: Τα αμπερόμετρα και τα βολτόμετρα που χρησιμοποιούνται για μετρήσεις στο
εναλλασσόμενο ρεύμα δίνουν
α) την ενεργό τιμή των μεγεθών.
β) τη μέση τιμή.

γ) το πλάτος.
δ) τη στιγμιαία τιμή.
Απάντηση: Σωστή απάντηση είναι η α.
Ερώτηση 5.27: Η ένταση του ρεύματος που διαρρέει ένα πηνίο μεταβάλλεται από την τιμή Ι
στην τιμή 2Ι. Η ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή που αναπτύσσεται στο πηνίο
α) είναι μεγαλύτερη αν η μεταβολή της έντασης του ρεύματος γίνει γρήγορα.
β) δεν εξαρτάται από το χρόνο στον οποίο γίνεται η μεταβολή αλλά μόνο από την αρχική και
τελική τιμή της έντασης του ρεύματος.
γ) εξαρτάται από την ωμική αντίσταση που υπάρχει στο κύκλωμα.
δ) εξαρτάται από την πηγή που τροφοδοτεί το κύκλωμα.
Ποιες από τις επόµενες προτάσεις είναι ορθές;
i
Απάντηση: Ισχύει: E    L . Συνεπώς, σωστή απάντηση είναι η α.
t
Ερώτηση 5.28: Ο συντελεστής αυτεπαγωγής ενός πηνίου εξαρτάται
α)από το υλικό του σύρματος που έχει χρησιμοποιηθεί για να κατασκευαστεί το πηνίο.
β)από την ένταση του ρεύματος που το διαρρέει.
γ)από τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του πηνίου.
δ)από το υλικό το οποίο βρίσκεται στο εσωτερικό του πηνίου (πυρήνας).
Επιλέξτε τα σωστά.
Απάντηση: Σωστές απαντήσεις είναι η γ και η δ.
Ερώτηση 5.29: Η ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο μαγνητικό πεδίο ενός πηνίου όταν
διαρρέεται από ρεύμα έντασης Ι είναι 2J. Aν διπλασιαστεί το ρεύμα που διαρρέει το πηνίο, η
ενέργειά του θα είναι
α) 1J; β) 2J; γ) 4J; δ) 8J;
1 2
Απάντηση: Ισχύει: U  LI . Οπότε αν I   I τότε
2
1 1 1
U  LI  2  L(2 I ) 2  L 4 I 2  4U . Άρα, σωστή απάντηση είναι η δ.
2 2 2

Ερώτηση 5.30: Διαθέτουμε σύρμα μήκους l=4m με το οποίο θέλουμε να κατασκευάσουμε ένα
πηνίο με όσο το δυνατόν μεγαλύτερο συντελεστή αυτεπαγωγής. Είναι προτιμότερο:
α)να τυλίξουμε το σύρμα έτσι, ώστε οι σπείρες να έχουν μικρή διάμετρο και επομένως ο
αριθμός των σπειρών να είναι μεγάλος;
β)να κατασκευάσουμε σπείρες με μεγάλη διάμετρο, οπότε αναγκαστικά θα μειωθεί ο αριθμός

τους;
γ)ο συντελεστής αυτεπαγωγής του πηνίου θα είναι ίδιος και στις δύο περιπτώσεις;
N2
Απάντηση: Για το συντελεστή αυτεπαγωγής ισχύει: L     0  A , όπου Ν ο αριθμός
l
d
των σπειρών με N  (όπου d το μήκος του πηνίου και R η ακτίνα κάθε σπείρας) και Α το
2R
εμβαδό κάθε σπείρας του πηνίου με A  R 2 .
d2 d2
Επομένως: L   0 R 2
  . Με την προϋπόθεση ότι το μήκος d του πηνίου
4 2 R 2 l 4l
0
είναι πάντα το ίδιο, η σχέση στην οποία καταλήξαμε μας δείχνει ότι ο συντελεστής
αυτεπαγωγής είναι ο ίδιος και στις δύο περιπτώσεις. Άρα, σωστή είναι η απάντηση γ.
Ερώτηση 5.31: Στο πηνίο του σχήματος αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη από
αυτεπαγωγή, με την πολικότητα που δείχνει το σχήμα. Το πηνίο διαρρέεται από ρεύμα που
α) έχει σταθερή ένταση και φορά προς τα δεξιά.
β) έχει σταθερή ένταση και φορά προς τα αριστερά.
γ) έχει φορά προς τα δεξιά και η ένταση του αυξάνεται.
δ) έχει φορά προς τα δεξιά και η ένταση του ελαττώνεται.
ε) έχει φορά προς τα αριστερά και η ένταση του αυξάνεται.
στ) έχει φορά προς τα αριστερά και η ένταση του ελαττώνεται.
Απάντηση: Η ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή αναπτύσσεται σε μια προσπάθεια να

παρεμποδιστεί οποιαδήποτε μεταβολή στο ρεύμα που διαρρέει το πηνίο. Η δοθείσα πολικότητα
της επαγόμενης ΗΕΔ θα έδινε ρεύμα από δεξιά προς τα αριστερά εντός του πηνίου (το πηνίο
θα έδινε ρεύμα από το θετικό άκρο προς το αρνητικό μέσω του εξωτερικού κυκλώματος). Αυτό
σημαίνει ότι η πηγή δίνει ρεύμα που είτε έχει φορά προς τα αριστερά (εντός του πηνίου πάντα)
και η έντασή του μειώνεται (με την επαγόμενη ΗΕΔ να προσπαθεί να καθυστερήσει αυτή τη
μείωση), είτε έχει φορά προς τα δεξιά και η έντασή του αυξάνεται (με την επαγόμενη ΗΕΔ να
προσπαθεί να καθυστερήσει αυτή την αύξηση).

Ερώτηση 5.32: Στο πρώτο σχήμα, αρχικά ο μεταγωγός Δ είναι τοποθετημένος στη θέση Α και
το πηνίο διαρρέεται από σταθερό ρεύμα. Τη στιγμή μηδέν ο αγωγός τοποθετείται στη θέση Β.
Η ένταση του ρεύματος στο πηνίο, από τη στιγμή που ο μεταγωγός τοποθετήθηκε στο Β, σε
συνάρτηση με το χρόνο δίνεται από το διάγραμμα στο δεύτερο σχήμα.
α) Η αποθηκευμένη ενέργεια στο πηνίο είναι μεγαλύτερη τη χρονική στιγμή t1 ή τη στιγμή t2;
β) Η ηλεκτρεγερτική δύναμη στο πηνίο είναι μεγαλύτερη τη χρονική στιγμή t1 ή τη χρονική

στιγμή t2;
Απάντηση: Όταν ο μεταγωγός αλλάζει θέση ώστε να διακοπεί το ρεύμα στο κύκλωμα, αυτό
θα συμβεί ακαριαία στον αντιστάτη. Το πηνίο αντιδρώντας στον αρχικά μέγιστο ρυθμό
μείωσης του ρεύματος, θα δημιουργήσει ΗΕΔ (από αυτεπαγωγή) που για μικρό χρονικό
διάστημα θα δώσει ρεύμα ίδια φοράς με το αρχικό, στην προσπάθειά του να το διατηρήσει
σταθερό.
1 2
α) Η αποθηκευμένη ενέργεια στο πηνίο σύμφωνα με τη σχέση U  LI , εξαρτάται από τη
2
στιγμιαία τιμή του ρεύματος που διαρρέει το πηνίο. Επομένως, με βάση το διάγραμμα, η
ενέργεια είναι μεγαλύτερη τη στιγμή t1.
β) Η ηλεκτρεγερτική δύναμη στο πηνίο εξαρτάται από το ρυθμό μεταβολής του ρεύματος,
i
σύμφωνα με τη σχέση E    L . Ο εν λόγω ρυθμός μεταβολής όμως, δίνεται κάθε
t
στιγμή από την κλίση της γραμμής στο διάγραμμα. Παρατηρούμε ότι η κλίση είναι μεγαλύτερη
τη στιγμή t1, άρα τότε θα είναι και μεγαλύτερη η ηλεκτρεγερτική δύναμη στο πηνίο.
Ερώτηση 5.33: Να αντιστοιχίσετε τα μεγέθη της πρώτης στήλης με τις μονάδες στη δεύτερη.
Απάντηση:
1. ΦΒ α) rad/s
2. ΕΕΠ β) Wb
3. ω γ) H
4. M δ) V
5. L ε) J

Ασκήσεις
Άσκηση 5.34: Κυκλικός αγωγός εμβαδού Α = 10-1 m2 τοποθετείται με το επίπεδό του κάθετο
στις δυναμικές γραμμές ομογενούς μαγνητικού πεδίου B = 0,2 T. Να βρεθεί η ηλεκτρεγερτική
δύναμη από επαγωγή που δημιουργείται στον αγωγό αν, μέσα σε χρόνο Δt=10-2s
α) το πεδίο μηδενίζεται,
β) το πεδίο διπλασιάζεται,
γ) η φορά του πεδίου αντιστρέφεται
δ) το πεδίο παραμένει σταθερό και ο αγωγός στρέφεται κατά 90° ώστε να γίνει παράλληλος με
τις δυναμικές γραμμές.

Λύση
Η μαγνητική ροή, από τη μεταβολή της οποίας εξαρτάται η επαγόμενη ηλεκτρεγερτική δύναμη,
δίνεται από τη σχέση:   B  A   . Υπενθυμίζουμε ότι α είναι η γωνία που σχηματίζει
η κάθετος στην επιφάνεια με την ένταση του μαγνητικού πεδίου. Αφού αρχικά το επίπεδο του
κυκλικού αγωγού είναι κάθετο στις δυναμικές γραμμές του μαγνητικού πεδίου, η αρχική
μαγνητική ροή θα είναι    B  A   0 . Με βάση όλα τα παραπάνω, για την
ηλεκτρεγερτική δύναμη έχουμε:
α) Μηδενισμός του πεδίου σημαίνει ότι η νέα ένταση του μαγνητικού πεδίου είναι B   0 .
 B 0  A   0  B  A   0  0,2T  101 m 2  1 0,02T  m 2

E      2V
t t 102 s 102 s
β) Διπλασιασμός του πεδίου σημαίνει ότι η νέα ένταση του μαγνητικού πεδίου είναι B  2B
.
 B 2 B  A   0  B  A   0 2  0,2T  10 1 m 2  1  0,2T  10 1 m 2  1

E     
t t 10  2 s
0,04T  m 2  0,02T  m 2 0,02T  m 2
   2V
10  2 s 10  2 s
γ) Αντιστροφή της φοράς του πεδίου σημαίνει ότι η κάθετος στην επιφάνεια του κυκλικού
αγωγού σχηματίζει πια με την ένταση του μαγνητικού πεδίου γωνία a   180 .
 B B  A   180  B  A   0 0,2T  10 1 m 2  (1)  0,2T  10 1 m 2  1

E     
t t 10  2 s
 0,02T  m 2  0,02T  m 2 0,04T  m 2
   4V
10  2 s 10  2 s
δ) Παράλληλος με τις δυναμικές γραμμές αγωγός σημαίνει ότι η κάθετος στην επιφάνεια του
κυκλικού αγωγού σχηματίζει πια με την ένταση του μαγνητικού πεδίου γωνία a  90 .
 B B  A   90  B  A   0 0,2T  10 1 m 2  0  0,2T  10 1 m 2  1

E     
t t 10  2 s
 0,02T  m 2 0,02T  m 2
   2V
10  2 s 10  2 s
Άσκηση 5.35: Κυκλικός αγωγός ακτίνας r  10 /  cm έχει αντίσταση R=2Ω. Ο αγωγός

τοποθετείται με το επίπεδό του κάθετο σε ομογενές μαγνητικό πεδίο που αυξάνεται με σταθερό
ρυθμό ΔΒ/Δt=0,2T/s. Να βρείτε την ένταση του ρεύματος που διαρρέει τον κυκλικό αγωγό και
τη θερμική ισχύ που αναπτύσσεται σ’ αυτόν.
Λύση

Στον κυκλικό αγωγό, η μαγνητική ροή μεταβάλλεται λόγω μεταβολής (συγκεκριμένα αύξηση)
του μαγνητικού πεδίου. Συνεπώς, εξαιτίας της μεταβαλλόμενης μαγνητικής ροής επάγεται
στον αγωγό ηλεκτρεγερτική δύναμη ίση με:
 B ( B  A   0) ( B  A  1)
E    
t t t
και επειδή μόνο η ένταση του μαγνητικού πεδίου μεταβάλλεται (και όχι το εμβαδό), προκύπτει:
 ( B  A  1) A  B B
2
B  10 
E     A  r   
2
 10  2 m   0,2T / s 
t t t t   
10  2
 m 2  0,2T / s  0,2  10  2 V

Το ρεύμα που θα δημιουργηθεί τότε λόγω ανάπτυξης ηλεκτρεγερτικής δύναμης θα είναι:
E  0,2  10 2 V
I   10 3 A
R 2
Η θερμική ισχύς που αναπτύσσεται στον αγωγό θα είναι:
P  I 2 R  (10 3 A) 2  2  2  10 6 W
Άσκηση 5.36: Η μαγνητική ροή που διέρχεται από κλειστό συρμάτινο πλαίσιο αντίστασης
R=10 Ω, μεταβάλλεται με το χρόνο όπως φαίνεται στο διάγραμμα του σχήματος. Να γίνουν,
με την ίδια κλίμακα χρόνου, τα διαγράμματα:
α)της ηλεκτρεγερτικής δύναμης από επαγωγή που αναπτύσσεται στο πλαίσιο.
β)της έντασης του ρεύματος που διαρρέει το πλαίσιο.
Λύση
Θα υπολογίσουμε τα ζητούμενα μεγέθη στα επιμέρους χρονικά διαστήματα:
0 sec ≤ t ≤ 2·10-1 sec :
 B      4  10 1Wb  0

E1     2V
t t 2  10 1 s  0

E1 0,2  10 2 V
I1    10 3 A
R 10
2·10-1 sec ≤ t ≤ 5·10-1 sec :
 B      4  10 1Wb  4  10 1Wb

E2     0V
t t 5  10 1 s  2  10 1 s
E2 0V
I2    0A
R 10
2·10-1 sec ≤ t ≤ 5·10-1 sec :
 B     0  4  101Wb

E3     4V
t t 6  101 s  5  101 s
E3 4V
I3    0,4 A
R 10
Σε αυτό το χρονικό διάστημα, βλέπουμε ότι η μαγνητική ροή μειώνεται, επομένως η ΗΕΔ έχει
μέτρο 4V με την πολικότητά της όμως να γίνεται αντίθετη από την αρχική. Αυτό σημαίνει ότι
και το ρεύμα θα έχει αντίθετη φορά από την αρχική του.
Τα ζητούμενα διαγράμματα διαμορφώνονται τώρα ως εξής:
ΕΕΠ (V) I(A)
2 0,2
t (10-1 s) t (10-1 s)
2 5 6 2 2 5 6
-0,4
-4

Άσκηση 5.37: Κυκλικό πλαίσιο ακτίνας r = 2cm με Ν=100 σπείρες έχει αντίσταση R = 25Ω.
Το πλαίσιο βρίσκεται ολόκληρο μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο που σχηματίζεται ανάμεσα
στους πόλους ενός ηλεκτρομαγνήτη, με το επίπεδό των σπειρών του κάθετο στις δυναμικές
γραμμές του πεδίου. Στα άκρα του πλαισίου συνδέεται βαλλιστικό γαλβανόμετρο. (Το
βαλλιστικό γαλβανόμετρο είναι ένα ευαίσθητο όργανο που μετράει την ποσότητα του φορτίου
που μετακινείται στους αγωγούς.) Το βαλλιστικό γαλβανόμετρο έχει αντίσταση
RΓ = 45Ω. Απομακρύνουμε το πλαίσιο από το πεδίο και διαπιστώνουμε ότι στη διάρκεια της
απομάκρυνσης κινήθηκε στο κύκλωμα φορτίο 183,4μC. Να υπολογιστεί το μέτρο Β του
μαγνητικού πεδίου ανάμεσα στους πόλους του ηλεκτρομαγνήτη.
Λύση
E E
Έχουμε: I   (1)
R R  R
Q
όμως το ρεύμα ορίζεται ως I  (2)
t

επίσης ξέρουμε: E   N  (3)
t
Από τις σχέσεις (1), (2) και (3) προκύπτει:
Q       
N  Q  N  Q  N
t t ( R  R ) R  R R  R
Η αρχική μαγνητική ροή που διέρχεται από το κυκλικό πλαίσιο είναι    B  A   0 ,
αφού οι σπείρες του είναι κάθετες στις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Η τελική μαγνητική ροή
είναι μηδέν, αφού το πλαίσιο τελικά βγήκε εκτός πεδίου ( B   0 ).
Έτσι, έχουμε:
     0  B  A   0 B A B  r 2

Q  N N N N 
R  R R  R R  R R  R
6
Q( R  R ) 183,4  10 C  (25  45)
B   B  10,22  10  2 T
Nr 2 2
100  13,4  (2  10 m) 2
Άσκηση 5.38: Ένα μακρύ σωληνοειδές έχει 200 σπείρες/cm και διαρρέεται από ρεύμα
Ι=4Α. Στο εσωτερικό του υπάρχει κυκλικό πλαίσιο με 100 σπείρες και διάμετρο d=2cm. Το
επίπεδο του κυκλικού πλαισίου είναι κάθετο στον άξονα του σωληνοειδούς. Το ρεύμα στο
σωληνοειδές μηδενίζεται σε χρόνο Δt = 0,02s. Υπολογίστε τη μέση ηλεκτρεγερτική δύναμη
που επάγεται στο κυκλικό πλαίσιο. Δίνονται : μo = 4π·10-7Τm/Α, π2 = 10.
Λύση
Όταν το σωληνοειδές διαρρέεται από ρεύμα, στο εσωτερικό του δημιουργείται μαγνητικό πεδίο
N N
έντασης B  k  4   10 7 4    0  n   (1)
l l
μο n

Όταν το ρεύμα μηδενίζεται, τότε μηδενίζεται και το μαγνητικό πεδίο εντός του. Στη διάρκεια
αυτής της μεταβολής του μαγνητικού πεδίου, θα σημειώνεται και μεταβολή στη μαγνητική ροή
που διέρχεται μέσα από το κυκλικό πλαίσιο που βρίσκεται εντός του σωληνοειδούς. Η
μεταβολή της μαγνητικής ροής όμως, όπως ξέρουμε, σημαίνει και ανάπτυξη ηλεκτρεγερτικής
δύναμης, η οποία θα έχει μέτρο:
      B  A   0  0  A   0 B A

E   N N  N 
t t t t
2
d 
B  
Br 2
 2    nd 2
N N (1)
E   N  
t t 4t
(4  10 7 T  m / A)  (200 / 10  2 m)  4 A    (2  10  2 m) 2
 (100 / 10  2 m) 
4  0,02 s
64   2  200 / m  10 9 T  m 2
 100   0,16V
0,08s
Άσκηση 5.39: Ο αγωγός ΑΓ, με μήκος l=1m και αντίσταση R1=5Ω, κινείται, με ταχύτητα
υ=10m/s, χωρίς τριβές πάνω στους παράλληλους αγωγούς Δx και Ζx΄, μένοντας διαρκώς
κάθετος και σε επαφή μ’ αυτούς. Τα άκρα Δ και Ζ, των παράλληλων αγωγών συνδέονται
μεταξύ τους με αντίσταση R=5Ω. Η αντίσταση όλων των άλλων αγωγών είναι αμελητέα. Η
όλη διάταξη βρίσκεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β=2Τ κάθετο στο επίπεδο που
ορίζουν οι αγωγοί. Να υπολογιστούν:
α) Η ένταση του ρεύματος στο κύκλωμα.
β) Η τάση στα άκρα του αγωγού ΑΓ.
γ) Η θερμότητα που αποδίδει η αντίσταση R σε χρόνο t=5min.
Λύση
(+)
u
R
(-)
Στον κινούμενο αγωγό δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη από επαγωγή (λόγω μεταβολής
της μαγνητικής ροής -εξαιτίας της μεταβολής του εμβαδού του πλαισίου με την κίνηση του
αγωγού- που διέρχεται από την επιφάνεια που ορίζει με το σχήμα του) μέτρου:
E  BuL  2T  10m / s  1m  20V
και πολικότητας αυτής που φαίνεται στο σχήμα.

E E 20V
α) Το ρεύμα που διαρρέει τον αγωγό θα είναι: I      2A
R R  Rl 5  5
β) Ο κινούμενος αγωγός (που αποτελεί την πηγή του κυκλώματος) παρουσιάζει μια αντίσταση
Rl η οποία μπορεί να παρομοιαστεί με την εσωτερική αντίσταση μιας ηλεκτρικής πηγής.
Δηλαδή τελικά η E  που αναπτύσσεται στον αγωγό είναι μειωμένη κατά την πτώση τάσης
πάνω στην αντίσταση του αγωγού. Αυτή θα είναι η τάση στα άκρα του αγωγού:
V  E    Rl  20V  2 A  5  10V
γ) Η θερμότητα που αποδίδει η αντίσταση R σε χρόνο t=5min θα είναι:
Q  I 2 Rt  (2 A) 2  5  5 min 60sec/min  6 103 J
Άσκηση 5.40: Συρμάτινο ορθογώνιο παραλληλόγραμμο πλαίσιο, η μικρότερη πλευρά του

οποίου είναι α = 20 cm, εισέρχεται σε ομογενές μαγνητικό πεδίο B = 2 T με το επίπεδό του
κάθετο στις δυναμικές γραμμές. Η ταχύτητα του πλαισίου είναι παράλληλη στη μεγαλύτερη
πλευρά του. Πόση δύναμη πρέπει να ασκήσουμε στο πλαίσιο για να μπαίνει στο μαγνητικό
πεδίο με σταθερή ταχύτητα υ = 1,2 m/s. Η αντίσταση του πλαισίου είναι R = 0,8 Ω.
Λύση
K(+)
β
α
FL F
Ι
Λ(-)
Στην πλευρά ΚΛ του πλαισίου, δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη (λόγω μεταβολής της
μαγνητικής ροής -εξαιτίας της μεταβολής του εμβαδού του πλαισίου με την κίνηση του
E  Bua  2T 1,2m / s  20 102 m  0,48V , με πολικότητα που απεικονίζεται στο

σχήμα.
E  0,48V
Έτσι, το πλαίσιο διαρρέεται από ρεύμα I    0,6 A .
R 0,8
Εφόσον ο αγωγός ΚΛ είναι ρευματοφόρος και κινείται εντός μαγνητικού πεδίου, σε αυτόν θα
ασκηθεί δύναμη Laplace από το πεδίο, μέτρου:
FL  B  I  a   2T  0,6 A  20 102 m 1  0,24N
(φ=0° διότι ο αγωγός είναι κάθετος στις δυναμικές γραμμές του πεδίου)
Για να κινείται ο αγωγός με σταθερή ταχύτητα, θα πρέπει να ασκήσουμε δύναμη μέτρου ίσου
με της δύναμης Laplace (άρα F=0,24N) και φοράς αντίθετης από αυτήν.

Άσκηση 5.41: Το σύρμα ΑΓΖΔ του σχήματος έχει σταθερή διατομή. Οι πλευρές ΑΓ και ΔΖ
είναι παράλληλες μεταξύ τους και κάθετες στη ΓΖ. Το επίπεδό του πλαισίου είναι κάθετο στις
δυναμικές γραμμές ομογενούς μαγνητικού πεδίου. Το σύρμα ΘΚ, που έχει αμελητέα
αντίσταση, κινείται με ταχύτητα υ = 12 m/s έτσι ώστε να είναι συνέχεια σε επαφή με τα
σύρματα ΑΓ και ΔΖ και κάθετο σ’ αυτά. Αν ΔΖ = 20 cm και B = 2T, να υπολογιστεί η τάση
VΓΖ τη στιγμή που ΓΘ = 20 cm.
Λύση
A Θ(+) Γ
I
Δ Κ(-) Ζ
Στον αγωγό ΘΚ δημιουργείται ηλεκτρεγερτική δύναμη από επαγωγή (λόγω μεταβολής της
μαγνητικής ροής -εξαιτίας της μεταβολής του εμβαδού του πλαισίου με την κίνηση του
E  Bu()  2T 12m / s  20 102 m  4,8V
Επομένως, το κύκλωμα θα διαρρέεται από ρεύμα:
E E
I  (η άσκηση μάς λέει ότι R  0 )
R R  R  R
Τη στιγμή όμως που ΓΘ=20cm, οι πλευρές ΓΘ, ΓΖ και ZK είναι όλες ίσες μεταξύ τους, άρα η
αντίσταση του σύρματος θα είναι Rολ=3RΓΖ. Η τάση λοιπόν που μάς ζητείται θα είναι:
E E 4,8V
V    R   R     V  1,6V
3R 3 3
Άσκηση 5.42: Δύο κατακόρυφα σύρματα αμελητέας αντίστασης ύψους h = 10 m, απέχουν

μεταξύ τους l = 1m. Οι πάνω άκρες τους συνδέονται με σύρμα αντίστασης R=1Ω. Ένα τέταρτο
σύρμα με μάζα m = 0,04 kg μπορεί να ολισθαίνει χωρίς τριβή πάνω στα δύο προηγούμενα
σύρματα μένοντας συνεχώς οριζόντιο. Τα σύρματα βρίσκονται μέσα σε ομογενές μαγνητικό
πεδίο B = 0,2 T, κάθετο στο επίπεδο των συρμάτων. Κάποια στιγμή αφήνουμε το οριζόντιο
σύρμα να πέσει, ξεκινώντας από τις πάνω άκρες των κατακόρυφων συρμάτων. Να υπολογιστεί:
α) H οριακή (μέγιστη) ταχύτητα που θα αποκτήσει πέφτοντας.
β) Η θερμότητα που θα παραχθεί στην αντίσταση μέχρι τη στιγμή που το σύρμα φτάνει στο
έδαφος με την οριακή του ταχύτητα.
Δίνεται ότι τόσο τα κατακόρυφα σύρματα όσο και το σύρμα που ολισθαίνει παρουσιάζουν
αμελητέα αντίσταση. Η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι g=10m/s2.
Λύση

B
FL
(+) (-)
mg
α) Αρχικά, το σύρμα πέφτει υπό την επίδραση του βάρους του. Καθώς όμως κινείται μέσα σε
μαγνητικό πεδίο, θα αναπτυχθεί σε αυτό ηλεκτρεγερτική δύναμη και συνεπώς θα αρχίσει να
διαρρέεται από ρεύμα. Στο κινούμενο εντός μαγνητικού πεδίου ρευματοφόρο πια σύρμα, θα
ασκηθεί δύναμη Laplace η οποία θα αρχίσει να αυξάνεται (όσο αυξάνεται η ταχύτητά του). Η
ταχύτητα λοιπόν θα συνεχίζει να αυξάνεται, με όλο και μειούμενο όμως ρυθμό (όλο και
mg  FL
μικρότερη επιτάχυνση a  ) εξαιτίας της αντιτιθέμενης δύναμης Laplace. Όταν
m
βάρος και Laplace γίνουν ίσες, η επιτάχυνση θα έχει πάρει τη μικρότερη τιμή της (μηδέν) και
η ταχύτητα θα έχει γίνει μέγιστη (θα έχει σταματήσει η αύξηση της ταχύτητας με αυτόν τον
έστω και φθίνοντα ρυθμό).
Η μέγιστη ταχύτητα λοιπόν θα σημειωθεί όταν οι δύο δυνάμεις -βάρος και Laplace- εξισωθούν:
E Bu max l B 2 u max l 2

mg  FL  mg  BIl  mg  B l  mg  B l  mg  
R R R
mgR 0,04kg  10m / s 2  1
u max  2 2   2,5m / s
B l (0,4T ) 2  (1m) 2
β) Η δυναμική ενέργεια που έχει το σύρμα όταν βρίσκεται σε ύψος h=10m (πριν αρχίσει να
πέφτει) μετατρέπεται κατά την πτώση σε κινητική ενέργεια αφενός και σε θερμότητα στο
κύκλωμα αφετέρου. Επομένως, έχουμε:
1 1 1
mgh  2
mu max  Q  Q  mgh  mu max
2
 0,04kg  10m / s 2  10m  0,04kg  (2,5m / s) 2
2 2 2
 Q  3,875J
Άσκηση 5.46: Να υπολογιστεί η ενεργός τιμή της εναλλασσόμενης τάσης που επάγεται στα
άκρα ορθογωνίου πλαισίου εμβαδού A = 500 cm2 και N = 80 σπειρών όταν περιστρέφεται με
γωνιακή ταχύτητα ω = 48 rad/s γύρω από άξονα που βρίσκεται στο επίπεδό του και είναι
κάθετος στις δυναμικές γραμμές ομογενούς μαγνητικού πεδίου B = 1,62 T. Αν το πλαίσιο έχει
συνολική αντίσταση R = 10 Ω και στα άκρα του συνδεθεί εξωτερική αντίσταση R1 = 100 Ω να
υπολογιστεί η μεγαλύτερη τιμή του ρεύματος που διαρρέει το κύκλωμα.
Λύση
Vo NBA 80  48rad / s  1,62T  500  (10 2 m) 2

Θα είναι: V     220V
2 2 2
Vo NBA 80  48rad / s  1,62T  500  (10 2 m) 2

και: I o     2,83 A
R R  R1 10  100

Άσκηση 5.47: Εναλλακτήρας αποτελείται από ορθογώνιο πλαίσιο 100 σπειρών, διαστάσεων
50cm x20cm, που στρέφεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β=0,02Τ, με συχνότητα 900
στροφές/min, γύρω από άξονα που είναι κάθετος στις δυναμικές γραμμές. Ποια είναι ή μέγιστη
τιμή της τάσης που παράγει.
Λύση
Έχουμε: Vo  NBA (1)
όμως   2f (2)
Άρα, από τις δύο σχέσεις προκύπτει:
Vo  NBA  N 2fBA  100  2  (900 / 60 sec)  002T  50  10 2 m  20  10 2 m  18,84V
Άσκηση 5.48: Πηγή συνεχούς τάσης VΣ = 100 V όταν συνδεθεί με αντιστάτη R προκαλεί την
ίδια θερμική ισχύ με πηγή εναλλασσόμενης τάσης συνδεόμενη με αντιστάτη 2R. Αν οι
εσωτερικές αντιστάσεις των πηγών θεωρηθούν αμελητέες να υπολογίσετε το πλάτος της
εναλλασσόμενης τάσης.
Λύση
Η άσκηση μάς λέει ότι ισχύει: P  P . Αυτή η σχέση μάς δίνει:
2
V2 V
P  P    V  V 2  V  100 2V
R 2R
V
Επομένως, προκύπτει: V   Vo  V  2  100 2V  2  200V
2
Άσκηση 5.49: Η εναλλασσόμενη τάση V  100 2100t , εφαρμόζεται στα άκρα αγωγού
αντίστασης R = 50 Ω. Να υπολογιστεί το ποσό θερμότητας που παράγεται στον αγωγό σε χρόνο
Δt = 1 min.
Λύση
Θα είναι:
2
 V 
2
 Vo / 2  Vo2 Vo2
Q  I  Rt  
2 
 Rt    Rt  Rt  t 
 R   2R 2
 R  2R
(100 2V ) 2
Q  60 sec  1,2  10 4 J
2  50
Άσκηση 5.50: Αντίσταση R τροφοδοτείται με εναλλασσόμενο ρεύμα της μορφής i = Iημ314t

και καταναλώνει μέση ισχύ 100W.
α) Να υπολογιστεί η στιγμιαία ισχύς που καταναλώνει η αντίσταση τη στιγμή t1=5x10-3s

β) Αν Ιεν=0,4Α ποια η τιμή της τάσης τη χρονική στιγμή t2=2,5x10-3s;
Λύση
α) Αφού το ρεύμα περιγράφεται από την εξίσωση i = Iοημ314t, η τάση θα περιγράφεται από τη
σχέση u  Vo314t (ίδια γωνιακή συχνότητα).
Η στιγμιαία ισχύς τη στιγμή t1 θα είναι:
P  V  I  Vo 314t1  I o 314t1  Vo I o 2 (314t1 ) (1)
Όμως, ταυτόχρονα έχουμε και τη μέση ισχύ η οποία δίνει κατά μέσο όρο το ρυθμό με τον οποίο
το εναλλασσόμενο ρεύμα μεταφέρει ενέργεια στο κύκλωμα και που είναι ίση με P  V I  .
Αυτή η σχέση μάς δίνει:
Vo I o Vo I o
P  V I     Vo I o  2 P  2  100W  200W (2)
2 2 2
Από τις σχέσεις (1), (2) παίρνουμε: P  200W  2 (314 5  103 )  200W 2 (0,5  3,14)

 P  200W 2  200W  12  200W
2
Άσκηση 5.51: Ηλεκτρική λάμπα που έχει αντίσταση R=40Ω τροφοδοτείται με εναλλασσόμενη
τάση της μορφής V  80 2100t . Να υπολογιστεί η μέση ισχύς που καταναλώνει η λάμπα.
Λύση
Η μέση ισχύς που καταναλώνει η λάμπα θα είναι:
Vo I o Vo I o V V V 80 2V 80 2V
P  V I     P  o Io  o o   160W
2 2 2 2 2 R 2 40
Άσκηση 5.52: Ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής δύο πηνίων είναι Μ=0,2Η. Η ένταση του
ρεύματος στο ένα πηνίο μεταβάλλεται με ρυθμό di/dt=50A/s. Ποια είναι η ηλεκτρεγερτική
δύναμη που επάγεται στο άλλο πηνίο;
Λύση
Η ηλεκτρεγερτική δύναμη που επάγεται στο άλλο πηνίο θα έχει μέτρο (το μείον στο νόμο της
επαγωγής δε μας ενδιαφέρει):
i V s
E  M  0,2 H  50 A / s  0,2 50 A / s  10V
t A
Άσκηση 5.53: Ένα μακρύ πηνίο Π1 έχει n=1000 σπείρες/m. Το εμβαδόν κάθε σπείρας είναι
A=10-3m2. Ένα δεύτερο πηνίο Π2 με Ν=200 σπείρες περιβάλλει το κεντρικό μέρος του πρώτου.

Κάποια στιγμή, η ένταση του ρεύματος που διαρρέει το πηνίο Π1 αυξάνεται με ρυθμό 10Α/s.
Να υπολογιστούν:
α) Ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής των δύο πηνίων.
β) Η ηλεκτρεγερτική δύναμη που επάγεται στο πηνίο Π2.
Δίνεται : μo = 4π x10-7Τm/Α.
Λύση
α) Με τη μεταβολή της έντασης του ρεύματος που διαρρέει το πηνίο Π1, η μαγνητική ροή που
διέρχεται από το πηνίο Π2 αλλάζει (εφόσον το δεύτερο πηνίο περιβάλλει το πρώτο) και
συνεπώς, σε αυτό επάγεται ηλεκτρεγερτική δύναμη. Ο συντελεστής αμοιβαίας επαγωγής θα
είναι ίσος με:
M  N nA  (200 / m)  (4  10 7 Vs / Am)  (1000 / m)  (10 3 m 2 )  0,8  10 4 H
Χρησιμοποιήσαμε το εμβαδό Α κάθε σπείρας του πηνίου Π1, διότι αυτή είναι η επιφάνεια στην
οποία συντελείται η μεταβολή της μαγνητικής ροής (και η οποία βρίσκεται εντός του πηνίου
Π2).
β) Η ηλεκτρεγερτική δύναμη που επάγεται στο Π2 θα έχει μέτρο:
i V s
E  M  0,8  10  4 H  10 A / s  0,8  10  4 10 A / s  8  10  4 V
t A
Άσκηση 5.54: Ένα πηνίο με μήκος l=10cm, έχει Ν=100 σπείρες, εμβαδού A=10-3m2 η κάθε
μία. Να υπολογιστεί η ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή που αναπτύσσεται στο πηνίο
τη στιγμή που το ρεύμα που το διαρρέει μεταβάλλεται με ρυθμό 150Α/s. Δίνεται : μo = 4π x10-
7
Τm/Α.
Λύση
i
Η ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή θα έχει μέτρο: E   L
t
N2
Όμως, ο συντελεστής αυτεπαγωγής ενός πηνίου δίνεται από τον τύπο: L   A
l
Επομένως, το μέτρο της ηλεκτρεγερτικής δύναμης από αυτεπαγωγή διαμορφώνεται ως εξής:
N 2 i 100 2
E    A  (4  10 7 Tm / A)  2
(10 3 m 2 )  150 A / s  6  10 3 V
l t 10  10 m
Άσκηση 5.55: Πηνίο έχει Ν=400 σπείρες. Όταν διαρρέεται από ρεύμα Ι=5Α, η μαγνητική ροή
που διέρχεται από κάθε σπείρα του είναι Φm=10-3Wb. Να υπολογιστεί ο συντελεστής
αυτεπαγωγής του πηνίου.
Λύση
Όταν το πηνίο διαρρέεται από σταθερό ρεύμα Ι=5Α, η μαγνητική ροή που διέρχεται από αυτό
είναι κι αυτή σταθερή και ίση με Φm=10-3Wb. Σε αυτή τη φάση δεν επάγεται καμία
ηλεκτρεγερτική δύναμη. Αν μηδενίσουμε το ρεύμα, το πηνίο θα πάψει να διαρρέεται από ρεύμα

σε χρόνο Δt, λόγω της αντίδρασης που θα προβάλλει (της αυτεπαγωγής του). Η αυτεπαγωγή
i
που θα έχει δημιουργηθεί θα έχει μέτρο E   L . Στον ίδιο χρόνο θα μηδενιστεί και η
t
μαγνητική ροή. Επομένως, θα ισχύει και ο γενικός νόμος της επαγωγής (που έτσι κι αλλιώς
 m
πάντα): E  N . Οι δύο ηλεκτρεγερτικές δυνάμεις των δύο παραπάνω νόμων είναι
t
ακριβώς το ίδιο πράγμα -ταυτίζονται- αφού η αυτεπαγωγή είναι απλώς μια άλλη μορφή της
επαγωγής, μιας και η μεταβολή της μαγνητικής ροής προκαλείται από το ίδιο το πηνίο με τη
μεταβολή του ρεύματος που το διαρρέει. Συνεπώς, έχουμε:
i  m
L =N  N  LI  N (    )  L(    ) 
t t
 N m 400  10 3 Wb
N (0   m )  L (0   )  L    0,08 H
 5A
Άσκηση 5.56: Ένα πηνίο έχει συντελεστή αυτεπαγωγής L=6 x10-3Η και ωμική αντίσταση
R=4Ω. Στα άκρα του πηνίου συνδέεται πηγή Ε=12V. Πόση ενέργεια θα αποθηκευτεί στο
μαγνητικό πεδίο του πηνίου όταν το ρεύμα πάρει την τελική του τιμή;
Λύση
Όσο το ρεύμα αυξάνεται (δεν παίρνει ακαριαία την τελική του τιμή λόγω αυτεπαγωγής), το
μαγνητικό πεδίο συσσωρεύει ενέργεια (το συνεχώς και πιο έντονα ρευματοφόρο πηνίο
αποτελεί πηγή ενός ολοένα και πιο έντονου μαγνητικού πεδίου). Όταν το ρεύμα θα έχει πάρει
1 2
την τελική του τιμή, η αποθηκευμένη ενέργεια θα έχει μέτρο: U  LI .
2
E 12V
Το ρεύμα που δίνει η πηγή στο πηνίο είναι:     3 A . Οπότε:
R 4
1 2 1
U LI  6  10 3 H  (3 A) 2  0,027 J
2 2
Άσκηση 5.57: Στο κύκλωμα του σχήματος, η πηγή έχει ηλεκτρεγερτική δύναμη Ε=24V και
αμελητέα εσωτερική αντίσταση. Ο αντιστάτης έχει αντίσταση R=10 Ω. Το πηνίο είναι ιδανικό
και έχει συντελεστή αυτεπαγωγής L=0,02 H.
α) Αρχικά ο μεταγωγός βρίσκεται στη θέση Α και το κύκλωμα διαρρέεται από σταθερό ρεύμα
Ιο. Να υπολογιστεί η τιμή αυτού του ρεύματος.

β) Ο μεταγωγός μεταφέρεται απότομα στη θέση Β. Κάποια στιγμή, το ρεύμα στο κύκλωμα έχει
τιμή i=1A. Να υπολογιστεί η ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή στο πηνίο και ο ρυθμός
μεταβολής του ρεύματος τη στιγμή αυτή.
γ) Να υπολογιστεί η θερμότητα που θα παραχθεί στο κύκλωμα, από τη στιγμή που ο μεταγωγός
μεταφέρθηκε στη θέση Β μέχρι να μηδενιστεί το ρεύμα στο κύκλωμα.
Λύση
α) Όταν το πηνίο είναι συνδεδεμένο με την πηγή και διαρρέεται από σταθερό ρεύμα, η
ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή σε αυτό είναι μηδέν. Μοναδική ηλεκτρεγερτική
δύναμη στο κύκλωμα είναι αυτή της πηγής η οποία δίνει ρεύμα στο κύκλωμα:
E 24V
    2,4 A
R  r 10  0
β) Αμέσως μετά το άνοιγμα του διακόπτη, το πηνίο αντιδρώντας στη μείωση του ρεύματος,
αναπτύσσει ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή και ούσα αυτή η μοναδική (το πηνίο
λειτουργεί ως γεννήτρια πλέον για λίγο χρονικό διάστημα), δίνει ρεύμα στο κύκλωμα για λίγο
χρόνο. Καθώς το ρεύμα μειώνεται με κάποιο ρυθμό κάθε χρονική στιγμή, η άσκηση μάς λέει
ότι κάποια στιγμή λαμβάνει την τιμή Ι=1Α. Εκείνη τη στιγμή, η ηλεκτρεγερτική δύναμη από
αυτεπαγωγή που δίνει αυτό το ρεύμα είναι:
E 
  E   R  1A  10  10V
R
Ο ρυθμός με τον οποίο μεταβάλλεται (μειώνεται) το ρεύμα την ίδια χρονική στιγμή θα βρεθεί
από τη σχέση:
dI dI E 10V
E    L        500 A / s
dt dt L 0,02 H
Στην παραπάνω σχέση βάλαμε d και όχι Δ γιατί αναφερόμαστε σε μια χρονική στιγμή.
γ) Όσο το πηνίο διαρρεόταν από ρεύμα (μέχρι να φτάσει στην τελική του τιμή), το μαγνητικό
πεδίο αποθήκευε ενέργεια, η οποία σταθεροποιήθηκε όταν σταθεροποιήθηκε και το ρεύμα (και
έγινε ίσο με Ιο). Αυτή την ενέργεια την έδωσε το πηνίο στο κύκλωμα, το χρονικό διάστημα που
του έδινε ρεύμα, δηλαδή από τη στιγμή της διακοπής του ρεύματος και μετά. Με άλλα λόγια,
το πηνίο έδωσε ηλεκτρική ενέργεια στο κύκλωμα. Αυτή η ηλεκτρική ενέργεια μετατράπηκε σε
θερμότητα στον αντιστάτη, άρα:
1 2 1
U QQ LI o  0,02 H  (2,4 A) 2  0,058 J
2 2

Πρόβλημα 5.58: Ένα κλειστό κυκλικό πλαίσιο με ακτίνα r = 8cm και N σπείρες έχει
κατασκευαστεί από χάλκινο σύρμα διατομής s = 0,1 cm2. Το πλαίσιο βρίσκεται μέσα σε
ομογενές μαγνητικό πεδίο B = 2x10-5 T με το επίπεδό του κάθετο στις δυναμικές γραμμές. Το
πλαίσιο στρέφεται κατά 180o, με άξονα περιστροφής μια διάμετρό του. Να υπολογιστεί το
φορτίο που θα περάσει από μια διατομή του σύρματος. Δίνεται η ειδική αντίσταση του χαλκού
ρ = 1,6x10-6 Ω cm.
Λύση

N
Έχουμε:  
E
 t    N 
R R Rt
Q Q 
Όμως, το ρεύμα ορίζεται ως:   , οπότε η παραπάνω σχέση γίνεται: =N
t t Rt
Λύνοντας ως προς ΔQ, παίρνουμε:
      BA  180  BA  0  BA  BA  2 BA

Q  N N N N N 
R R R R R
2 BA 2 B  r 2
2 Br 2 5 2 2
Bsr 2  10 T  0,1  (10 m)  8  10 m
2
Q  N N N    10 3 C
R l 2rN  1,6  10 6   10 2 m
 
s s
το εμβαδό είναι κοινό για όλες τις σπείρες κάθε σπείρα έχει μήκος 2πr άρα οι Ν έχουν Ν2πr

Πρόβλημα 5.59: Ορθογώνιο πλαίσιο αποτελείται από δύο σύρματα χρωμονικελίνης τα οποία
είναι ακίνητα και απέχουν απόσταση l=10cm και παρουσιάζουν αντίσταση R*=0,01Ω/cm. Τα
άλλα δύο σύρματα είναι χάλκινα και χωρίς αντίσταση. Το ένα είναι ακίνητο και το άλλο μπορεί
να ολισθαίνει χωρίς τριβές πάνω στα σύρματα χρωμονικελίνης. Το πλαίσιο βρίσκεται μέσα σε
ομογενές μαγνητικό πεδίο μαγνητικής επαγωγής Β=5x10-2Τ με το επίπεδό του κάθετο στις
δυναμικές γραμμές. Το κινητό χάλκινο σύρμα κινείται με σταθερή ταχύτητα. Αν τη χρονική
στιγμή μηδέν η απόσταση ανάμεσα στα χάλκινα σύρματα είναι αμελητέα,
α) να βρεθεί σχέση που συνδέει την ένταση του ρεύματος που διαρρέει το πλαίσιο με το χρόνο.
β) να υπολογιστεί η τιμή της έντασης του ρεύματος τη στιγμή t=2s.
γ) να γίνει γραφική παράσταση της έντασης του ρεύματος με το χρόνο.
Λύση
R*
x
R=0 u
R=0
R*
α) Αρχικά, τη χρονική στιγμή t=0, η απόσταση των δύο χάλκινων αγωγών είναι αμελητέα.
Κάποια τυχαία στιγμή, ο κινούμενος αγωγός έχει μετακινηθεί κατά απόσταση x. Τότε, η
ηλεκτρεγερτική δύναμη που έχει επαχθεί είναι ίση με E   BuL . Στο κύκλωμα που ορίζεται
από τους 4 αγωγούς, υπάρχει αντίσταση R*x+ R*x (μόνο οι δύο οριζόντιοι αγωγοί έχουν
αντίσταση και συγκεκριμένα ανάλογη του μήκους τους), άρα Rολ=2 R*x.
Έτσι, το ρεύμα που θα δίνει η επαγόμενη εκείνη τη στιγμή ηλεκτρεγερτική δύναμη θα είναι:
E Bul
  (1)
R 2R * x
x
Ο αγωγός κινείται με σταθερή ταχύτητα οπότε θα ισχύει: u  (2)
t
Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει:
x
B l
t Bl 5  10 2 T  10  10  2 m 2,5  10 3
    A
2 R * x 2 R *t 2  (0,01 / 10  2 m)  t t
β) Η τιμή της έντασης του ρεύματος τη στιγμή t=2s είναι:

2,5  10 3
 A  1,25  10 3 A  1,25mA
2
γ) Όπως φαίνεται από τη σχέση που καταλήξαμε στο ερώτημα α, τα μεγέθη Ι και t είναι
αντιστρόφως ανάλογα.
Όταν t   τότε   0
Όταν    τότε t  0
Όταν t  2 sec τότε   1,25mA
Με βάση τα παραπάνω, η γραφική παράσταση θα είναι η ακόλουθη:

Ι(mA)
1,25
2 t(sec)
Πρόβλημα 5.60: Δύο παράλληλα, οριζόντια σύρματα μεγάλου μήκους και αμελητέας
αντίστασης συνδέονται στα άκρα τους με τρίτο σύρμα αντίστασης R1=0,1 Ω. Ένα τέταρτο
σύρμα ΣΣ΄ με μάζα m = 0,1 kg, μήκος l=1m και αντίσταση R2=0,5 Ω μπορεί να ολισθαίνει
χωρίς τριβές, μένοντας κάθετο και σε επαφή, στα σημεία Σ και Σ΄, με τα δύο σύρματα. Το
σύστημα βρίσκεται μέσα σε ομογενές μαγνητικό πεδίο B = 0,2 T κάθετο στο επίπεδο των
συρμάτων
α) Ασκούμε στο σύρμα ΣΣ΄, που αρχικά είναι ακίνητο, σταθερή δύναμη F=1N παράλληλη στα
δύο σύρματα, οπότε η ταχύτητά του αποκτά κάποια σταθερή τιμή. Να υπολογιστεί η τάση στα
άκρα του μετά τη σταθεροποίηση της ταχύτητας.
β) Κάποια στιγμή παύει να ασκείται η δύναμη F και η ταχύτητα του σύρματος ΣΣ΄ μετά από
λίγο μηδενίζεται.
β1. Να υπολογιστεί ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας καθώς και ο ρυθμός μεταβολής της
κινητικής ενέργειας του σύρματος ΣΣ΄ τη χρονική στιγμή που η ταχύτητά του μικραίνοντας
έγινε ίση με το μισό της μέγιστης τιμής της.
β2. Να υπολογιστεί η θερμότητα που απέβαλε το κύκλωμα στο περιβάλλον κατά τη διάρκεια
της επιβράδυνσης του σύρματος.
Λύση
Σ (+)
u B
R FL F
Σ΄(-)

α) Αρχικά, στο σύρμα ΣΣ΄ ασκείται η δύναμη F. Έτσι, το σύρμα αρχίζει να επιταχύνεται.
Καθώς όμως κινείται μέσα σε μαγνητικό πεδίο, θα αναπτυχθεί σε αυτό ηλεκτρεγερτική δύναμη
και συνεπώς θα αρχίσει να διαρρέεται από ρεύμα. Στο κινούμενο εντός μαγνητικού πεδίου
ρευματοφόρο πια σύρμα, θα ασκηθεί δύναμη Laplace η οποία θα αρχίσει να αυξάνεται (όσο
αυξάνεται η ταχύτητά του). Η ταχύτητα λοιπόν θα συνεχίζει να αυξάνεται, με όλο και
F  FL
μειούμενο όμως ρυθμό (όλο και μικρότερη επιτάχυνση a  ) εξαιτίας της
m
αντιτιθέμενης δύναμης Laplace. Όταν βάρος και Laplace γίνουν ίσες, η επιτάχυνση θα έχει
πάρει τη μικρότερη τιμή της (μηδέν) και η ταχύτητα θα έχει γίνει μέγιστη (θα έχει σταματήσει
η αύξηση της ταχύτητας με αυτόν τον έστω και φθίνοντα ρυθμό).
Η μέγιστη ταχύτητα λοιπόν θα σημειωθεί όταν οι δύο δυνάμεις -βάρος και Laplace- εξισωθούν:
E  Bu max l B 2 u max l 2
F  FL  F  BIl  F  B lFB lF 
R R1  R2 R1  R2
F ( R1  R2 ) 1N  (0,1  0,5)
u max    15m / s
B 2l 2 (0,2T ) 2  (1m) 2
Ο κινούμενος αγωγός (που αποτελεί την πηγή του κυκλώματος) παρουσιάζει μια αντίσταση
R2 η οποία μπορεί να παρομοιαστεί με την εσωτερική αντίσταση μιας ηλεκτρικής πηγής.
Δηλαδή τελικά η E  που αναπτύσσεται στον αγωγό είναι μειωμένη κατά την πτώση τάσης
πάνω στην αντίσταση του αγωγού. Αυτή θα είναι η τάση στα άκρα του αγωγού:
E  0,2T  (15m / s)  1m
V  E     R2  Bul   R2  0,2T  (15m / s )  1m  0,5
R 0,1  0,5
 3V  5 A  0,5  0,5V
β)
β1. Όπως λέει η άσκηση, κάποια στιγμή η δύναμη από εμάς παύει να ασκείται, άρα F=0. Τότε,
τo σύρμα αρχίζει να επιβραδύνεται (με μόνη ασκούμενη δύναμη την αντιτιθέμενη δύναμη
Laplace) μέχρι να ακινητοποιηθεί εντελώς.
u max 15m / s
Όταν u    7,5m / s , η δύναμη Laplace έχει μέτρο:
2 2
E Bul B 2 ul 2 (0,2T ) 2  (7,5m / s)  (1m) 2

FL  BIl  B lB l   0,5 N
R R1  R2 R1  R2 0,1  0,5
Εκείνη τη στιγμή, ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας δηλαδή η επιτάχυνση (για την ακρίβεια
η επιβράδυνση) του αγωγού θα είναι σύμφωνα με το δεύτερο νόμο του Νεύτωνα:
du F 0,5 N
a L   5 m / s 2
dt m 0,1kg
Το μείον το βάλαμε γιατί πρόκειται για επιβράδυνση.
Ταυτόχρονα βεβαίως μειώνεται και η κινητική ενέργεια του αγωγού. Αυτή η εξοικονόμηση
ενέργειας ισοσταθμίζεται από την παραγωγή θερμότητας στους αντιστάτες του κυκλώματος
(αρχή διατήρηση της ενέργειας). Άρα:

dK dQ
 
dt dt
Ο ρυθμός παραγωγής θερμότητας όμως είναι η καταναλισκόμενη ισχύς. Επομένως:
2 2
dK E   Bul  ( Bul) 2
  P   2 ( R1  R2 )     ( R1  R2 )    ( R1  R2 )  
dt  R   R1  R2  R1  R2
dK (0,2T  7,5m / s  1m) 2

   3,75W
dt 0,1  0,5
β2. Κατά τη διάρκεια της επιβράδυνσης του σύρματος, όλη η κινητική ενέργεια που ¨χάθηκε¨
μετατράπηκε, όπως είπαμε και στο προηγούμενο ερώτημα, σε αποβαλλόμενη προς το
περιβάλλον θερμότητα. Εμάς μας νοιάζει το ποσό σε απόλυτη τιμή, συνεπώς:
1 1 1
Q  K  K   K   0  2
mu max  mu max
2
 0,1kg  (15m / s ) 2  11,25 J
2 2 2
Πρόβλημα 5.62: Δύο παράλληλοι οριζόντιοι αγωγοί με αμελητέα αντίσταση απέχουν μεταξύ
τους l=1m και τα άκρα τους συνδέονται με αγωγό αντίστασης R=5Ω. Ένας άλλος αγωγός ΚΛ,
με μάζα m=0,5kg, χωρίς αντίσταση, μπορεί και ολισθαίνει χωρίς τριβές μένοντας κάθετος και
σε επαφή με τους παράλληλους αγωγούς. Το σύστημα των τεσσάρων αγωγών βρίσκεται μέσα
σε ομογενές μαγνητικό πεδίο Β=0,5Τ κάθετο στο επίπεδό τους. Ο αγωγός ΚΛ είναι αρχικά
ακίνητος. Τη χρονική στιγμή t=0 ασκείται στον αγωγό ΚΛ δύναμη F, της ίδιας διεύθυνσης με
αυτή των παράλληλων αγωγών, η οποία τον εξαναγκάζει να κινηθεί με σταθερή επιτάχυνση
α=2m/s2.
α) Να γίνει το διάγραμμα F=f(t)
β) Αν το έργο που παράγει η δύναμη F από τη χρονική στιγμή t=0 μέχρι τη χρονική στιγμή
t=6s είναι 50,4J να υπολογιστεί η θερμότητα που παράχθηκε στην αντίσταση στο ίδιο χρονικό
διάστημα.
Λύση
α) Στον κινούμενο αγωγό, πέρα από τη δύναμη F, ασκείται και η δύναμη Laplace αφού ο
αγωγός διαρρέεται από ρεύμα (λόγω ανάπτυξης ηλεκτρεγερτικής δύναμης) ενώ βρίσκεται
εντός μαγνητικού πεδίου. Η συνισταμένη αυτών των δύο δυνάμεων, όπως μας λέει η άσκηση,
οδηγεί τον αγωγό σε μια ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση με α=2m/s2. Εμείς όμως γνωρίζουμε
ότι, καθώς ο αγωγός κινείται με μια συνεχώς αυξανόμενη ταχύτητα (λόγω επιτάχυνσης), η
δύναμη Laplace θα αυξάνεται κι αυτή αφού παρουσιάζει μια σχέση αναλογικής εξάρτησης από

E Bul B 2 ul 2
την ταχύτητα του αγωγού ( FL  BIl  B lB l ). Συνεπώς, αυτή η όλο
R R R
και αυξανόμενη αντιτιθέμενη στην κίνηση του αγωγού δύναμη θα οδηγούσε, όπως έχουμε
δείξει σε προηγούμενες ασκήσεις, στη σταδιακή μείωση της επιτάχυνσης του αγωγού (
F  FL
a ) μέχρι η επιτάχυνση να μηδενιστεί ( F  FL ) και ο αγωγός να αρχίσει να κινείται
m
με μια σταθερή ταχύτητα. Εδώ όμως, η άσκηση μας λέει ότι ο αγωγός σε όλη τη διάρκεια της
κίνησής του δεν παρουσιάζει καμία πτώση στην επιτάχυνσή του αλλά αντιθέτως έχει μια
σταθερή επιτάχυνση ίση με α=2m/s2. Επομένως, για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει η δύναμη
που του ασκείται (η F) να αυξάνεται με το χρόνο, δηλαδή να είναι μια συνάρτηση του χρόνου
ώστε να μπορεί να εξισορροπεί την αύξηση της δύναμης Laplace και να δίνει τελικά πάντα
σταθερό αριθμητή ( F  FL ) στο κλάσμα που μας δίνει την επιτάχυνση.
Ο δεύτερος νόμος του Νεύτωνα μας δίνει:
F  FL  ma  F  ma  FL  ma  BIl 
E Bul B 2 ul 2
 F  ma  B l  ma  B l  F  ma  (1)
R R R
ο αγωγός εκτελεί ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση, συνεπώς ισχύει: u  at (2)
Από (1) και από (2), λαμβάνουμε:
B 2 l 2 at
F  ma 
R
Αντικαθιστώ με τις δοθείσες τιμές και παίρνουμε:
(0,5T ) 2 (1m) 2 (2m / s 2 )t

F  0,5kg  2m / s  2
 F  1  0,1t
5
Όταν t=0 sec τότε F=1N
Όταν t=6 sec τότε F=1,6N
Άρα, το ζητούμενο διάγραμμα είναι το ακόλουθο:

F(N)
1,6
0 6 t(sec)
β) Η ενέργεια που προσφέρεται στο κύκλωμα μέσω του έργου της F μετατρέπεται κατά ένα
μέρος σε κινητική ενέργεια στον αγωγό και κατά το υπόλοιπο σε θερμότητα στον αντιστάτη.
Άρα στο χρονικό διάστημα από 0 sec μέχρι 6sec, θα έχουμε:

1 1
W F  K  Q  Q  W F  K  W F  ( mu 2  0)  W F  m(at ) 2 
2 2
1
Q  50,4 J  0,5kg[( 2m / s 2 )( 6 sec)] 2  14,4 J
2
γ) Όπως είπαμε, η ενέργεια που προσφέρεται μέσω του έργου της F μοιράζεται σε κινητική
ενέργεια και θερμότητα. Επομένως και οι ρυθμοί μεταβολής αυτών των μεγεθών θα συνδέονται
κατά τον ίδιο τρόπο, δηλαδή:
dW F dK dQ dK
   PF   P 
dt dt dt dt
2 2 2
dK E   Bul   Batl 
 PF  P  F  u  I 2 R  Fat     R  Fat    R  Fat    R
dt  R   R   R 
dK ( Batl ) 2
  Fat 
dt R
Για τη χρονική στιγμή t=6sec, έχουμε:
dK ( Batl ) 2 (0,5T  2m / s 2  6 sec 1m) 2

 Fat   1,6 N  2m / s 2  6 sec   12 J
dt R 5
Πρόβλημα 5.68: Το κύκλωμα του σχήματος αποτελείται από πηγή ηλεκτρεγερτικής δύναμης
Ε=40V και εσωτερικής αντίστασης r=2Ω, ιδανικό πηνίο με συντελεστή αυτεπαγωγής L=0,5Η
και αντιστάτη με αντίσταση R=8Ω. Κάποια στιγμή κλείνουμε το διακόπτη του κυκλώματος.
Να υπολογιστούν:
α) Η τελική τιμή της έντασης του ρεύματος στο κύκλωμα
β) Η ηλεκτρεγερτική δύναμη που αναπτύσσεται από αυτεπαγωγή στο πηνίο τη στιγμή κατά
την οποία το ρεύμα στο κύκλωμα αυξάνεται με ρυθμό di/dt = 6A/s.
γ) Η ένταση του ρεύματος στο κύκλωμα και η ενέργεια που έχει αποθηκευτεί στο πηνίο την
ίδια στιγμή.
δ) Ο ρυθμός με τον οποίο αποθηκεύεται ενέργεια στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου την ίδια
στιγμή.
Λύση
α) Παρά την αντίσταση που προβάλλει το πηνίο καθώς το ρεύμα από την πηγή αρχίζει να
διαρρέει το κύκλωμα, το ρεύμα τελικά θα φτάσει την τιμή που είναι προορισμένο να φτάσει
(με μια χρονική καθυστέρηση λόγω ανάπτυξης αυτεπαγωγής). Η τελική τιμή του ρεύματος
είναι η:

E E 40V
I    4A
R R  r 8  2
β) Η ζητούμενη ηλεκτρεγερτική δύναμη που αναπτύσσεται από αυτεπαγωγή στο πηνίο έχει
μέτρο:
di
E   L  0,5 H  6 A / s  3V
dt
γ) Τη στιγμή αυτή στο κύκλωμα συνυπάρχουν δύο ηλεκτρεγερτικές δυνάμεις: η ΗΕΔ της πηγής
και η ΗΕΔ στο πηνίο. Οπότε:
E  E  E  E  40V  3V

I    3,7 A
R Rr 8  2
Η ενέργεια που έχει αποθηκευτεί εκείνη τη στιγμή στο πηνίο είναι:
1 2 1
U LI  0,5H  (3,7 A) 2  3,42 J
2 2
δ) Ο ρυθμός με τον οποίο η πηγή δίνει (ηλεκτρική) ενέργεια στο κύκλωμα είναι ίσος με το
άθροισμα του ρυθμού με τον οποίο παράγεται θερμότητα στις αντιστάσεις του κυκλώματος και
του ρυθμού με τον οποίο αποθηκεύεται ενέργεια στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου. Άρα:
dW dQ dU dU dU
   P  P    P  P 
dt dt dt dt dt
dU
 EI  ( I 2 R  I 2 r )  EI  I 2 ( R  r )  40V  3,7 A  (3,7 A) 2 (8  2)  11,1W
dt
Πρόβλημα 5.69: Στο κύκλωμα του σχήματος είναι Ε=12V, r=0, R1=3Ω, R2=6Ω, L=0,2H.
Αρχικά ο διακόπτης Δ είναι ανοιχτός και το κύκλωμα δε διαρρέεται από ρεύμα.
α) Τη στιγμή μηδέν κλείνει ο διακόπτης. 1) Να υπολογιστούν τα ρεύματα στο κύκλωμα αμέσως

μετά το κλείσιμο του διακόπτη και 2) μετά από αρκετό χρόνο, όταν θα έχουν αποκατασταθεί
οι τελικές τιμές.
β) Αφού αποκατασταθούν οι τελικές τιμές των ρευμάτων, ανοίγουμε το διακόπτη. 1) Να

καθορίσετε ποιοι κλάδοι του κυκλώματος εξακολουθούν να διαρρέονται από ρεύμα και να
σχεδιάσετε τη φορά του ρεύματος. 2) Να υπολογίσετε τη θερμότητα που θα παραχθεί στις
αντιστάσεις από τη στιγμή που ανοίγουμε το διακόπτη μέχρι να μηδενιστεί το ρεύμα στο πηνίο.
Λύση

I L
E, r I1 I2 R2
R1
α)
1. Τη στιγμή που κλείνει ο διακόπτης, το πηνίο δε διαρρέεται ακόμα από ρεύμα διότι είναι σε
φάση αντίδρασης (αργότερα αυτή η φάση θα κατανικηθεί και θα περάσει ρεύμα και από το
πηνίο). Επομένως, η πηγή στέλνει ρεύμα που τροφοδοτεί μόνο τον αντιστάτη R2. Έτσι:
E 12V
I   2A  I2
R2 6
2. Όταν οι τιμές των ρευμάτων αποκαθίστανται, η αντίδραση από το πηνίο έχει πια καμφθεί,
το ρεύμα διακλαδίζεται και διαρρέει εκτός από τον αντιστάτη R2 και τον αντιστάτη R1. Αυτό
σημαίνει ότι το πηνίο διαρρέεται κανονικά από το ρεύμα Ι1 με την ηλεκτρεγερτική του δύναμη
από αυτεπαγωγή να είναι μηδέν. Ταυτόχρονα, και η τάση στα άκρα του πηνίου είναι μηδέν και
αυτό γιατί η τάση συμπίπτει με την ηλεκτρεγερτική δύναμη αφού το πηνίο που παίζει ενίοτε
ρόλο πηγής είναι ιδανικό (δεν παρουσιάζει εσωτερική αντίσταση-R=0):
0
V  E  IR R
 V  E και αφού E   0 τότε V  0 . Με άλλα λόγια, στο πηνίο
δεν πραγματοποιείται καμιά πτώση τάσης κι επομένως οι αντιστάτες R1 και R2 έχουν την ίδια
τάση στα άκρα τους (παράλληλη σύνδεση) και ίση με την ΗΕΔ της πηγής. Άρα:
E 12V
I1    4A
R1 3
E 12V
I2    2A
R2 6
Δηλαδή, το ρεύμα που στέλνει η πηγή του κυκλώματος είναι I  I 1  I 2  4 A  2 A  6 A
β)
1. Με το άνοιγμα του διακόπτη, η πηγή δε δίνει πλέον ρεύμα στο κύκλωμα. Με αυτή τη
μεταβολή στο ρεύμα όμως, στο πηνίο αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη από αυτεπαγωγή.
Αυτή η ΗΕΔ θα δημιουργήσει ρεύμα ίδιας φοράς με το ρεύμα που διέρρεε έως τότε το πηνίο
(το Ι1), στα πλαίσια της αντίδρασης που προβάλλει το πηνίο στο μηδενισμό του ρεύματος. Έτσι,
το πηνίο δίνει το ρεύμα που απεικονίζεται στο παραπάνω σχήμα.

2. Η ενέργεια που αποθηκευόταν στο πηνίο πριν το άνοιγμα του διακόπτη (όσο το ρεύμα
προσπαθούσε να φτάσει την τελική του τιμή), απέκτησε σταθερή τιμή όταν το ρεύμα
σταθεροποιήθηκε και παρέμεινε αμετάβλητη όσο το πηνίο διαρρεόταν από το σταθερό ρεύμα
Ι1. Με το άνοιγμα του διακόπτη, αυτή η αποθηκευμένη στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου
ενέργεια προσφέρεται από το πηνίο στο κύκλωμα και μετατρέπεται σε θερμότητα πάνω στους
αντιστάτες (δεν υπάρχει άλλη μορφή ενέργειας στην οποία μπορεί να μετατραπεί). Συνεπώς:
1 2 1
Q U  LI 1  0,2 H  (4 A) 2  1,6 J
2 2

Λύσεις Ερωτήσεων Ασκήσεων Και Προβλημάτων Φυσική Κατεύθυνσης Β Λυκείου

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Λύσεις Ερωτήσεων Ασκήσεων Και Προβλημάτων Φυσική Κατεύθυνσης Β Λυκείου

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

Ερώτηση 1.1: Ποιο από τα παρακάτω διαγράμματα αντιστοιχεί 1) σε ισοβαρή, και 2) σε

α) Από δύο ισόχωρες και δύο ισόθερμες μεταβολές.

β) Από δύο ισοβαρείς και δύο ισόθερμες μεταβολές.

γ) Από δύο ισοβαρείς και δύο ισόχωρες μεταβολές.

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση.

Απάντηση: Οι μεταβολές ΔΑ και ΒΓ, όπως παρατηρούμε, γίνονται σε σταθερή θερμοκρασία

1) Ισόθερμη μεταβολή α) p/v = σταθ.

2) Ισόχωρη μεταβολή β) p/Τ = σταθ.

3) Ισοβαρής μεταβολή γ) v/Τ = σταθ.

Ερώτηση 1.4: Ποσότητα αερίου θερμαίνεται με σταθερό όγκο. Η πυκνότητά του

Ποια απάντηση είναι σωστή;

Απάντηση: Όπως ξέρουμε, το διάγραμμα που προκύπτει όταν αναπαριστούμε τη μεταβολή

Επομένως, σωστή απάντηση είναι η γ.

Ερώτηση 1.6: Ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές;

β) Τα αέρια για τα οποία ισχύει η καταστατική εξίσωση ονομάζονται ιδανικά.

γ) Σε ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου η παράσταση pV/T παραμένει σταθερή.

δ) Η καταστατική εξίσωση ισχύει μόνο στα μονοατομικά αέρια.

Ερώτηση 1.7: Ποιο από τα επόμενα διαγράμματα παριστάνει το γινόμενο pV ορισμένης

Ερώτηση 1.9: Πώς ορίζεται το ιδανικό αέριο α) μακροσκοπικά και β) μικροσκοπικά;

Απάντηση: α) Μακροσκοπικά, ιδανικό είναι το αέριο για το οποίο ισχύει η καταστατική

Ερώτηση 1.10: Ποιες από τις επόμενες προτάσεις είναι σωστές;

α) Ίση με τη μέση κινητική ενέργεια των μορίων του οξυγόνου.

β) Η μισή της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων του οξυγόνου.

γ) Διπλάσια της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων του οξυγόνου.

δ) Τετραπλάσια της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων του οξυγόνου.

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση.

Ερώτηση 1.12: Η πίεση που ασκεί ένα αέριο είναι ανάλογη με

α) τη μέση τιμή των ταχυτήτων των μορίων.

β) τον όγκο του δοχείου που το περιέχει.

γ) την πυκνότητα του αερίου.

δ) την πίεση που υπάρχει έξω από το δοχείο.

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση.

α) Λάθος. Με τη μέση τιμή των τετραγώνων των ταχυτήτων των μορίων.

β) Λάθος. Είναι αντιστρόφως ανάλογη.

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση.

Όταν p1  1atm και T1  27  273  300 K (πάντα μετατρέπουμε τη θερμοκρασία σε

T2  60  27  87C  87  273  360 K , πάλι θα ισχύει:

Διαιρώντας τη σχέση (1) με τη σχέση (2), λαμβάνουμε:

p1 kT1 p T pT 1atm  333 K

Με τη θερμοκρασία, δεν μπορούμε να παραλείπουμε ποτέ την υποχρεωτική μετατροπή από °C

V1 kT1 V T VT 0,2m 3  270 K

 Η πίεση πρέπει να εκφραστεί σε N / m 2 . Αυτό θα γίνει με βάση τη σχέση που τη

 Η θερμοκρασία πρέπει να μετατραπεί σε Κέλβιν. Αυτό θα γίνει με το γνωστό τρόπο:

Συνεπώς, η σχέση (1) γίνεται:

Όταν η πίεση είναι μετρημένη σε N/m2 τότε R=8,314J/mol·K

Όταν η πίεση είναι μετρημένη σε atm τότε R=0,082L·atm/mol·K

και ο όγκος σε L (λίτρα)

Άσκηση 1.19: Κυλινδρικό δοχείο με διαθερμικά τοιχώματα φράσσεται με εφαρμοστό έμβολο.

Στην τελική κατάσταση του αερίου όπου p  p 2 και V2  V1 / 3 , θα έχουμε:

Θεωρώντας το υδρογόνο ως ιδανικό αέριο, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την καταστατική

nRT 2  10 5 mol  (8,314 J / mol  K )  300 K

Για την αρχική κατάσταση έχουμε:

p1V1  nRT1 (1)

Και για την τελική:

p 2V2  nRT 2 (2)

p1V1 nRT1 pVT 1atm  0,4m 3  600 K

Τώρα, μπορούμε να πούμε τα εξής:

Στο 1 mol αερίου περιέχονται ΝΑ μόρια

Στα 0,53·10-15 mol αερίου περιέχονται Ν=;

Με τη μέθοδο των τριών προκύπτει:

0,53  10 15 mol  N A ό