महारा शासन

कृ ष व पणन वभाग

शासक य योजना व काय मा वषयी

शेतकर म पु ि तका

२०१४

1
 ½þÒ {ÉÖκiÉEòÉ Eò¶ÉɺÉÉ`öÒ?
EÞòÊ¹É ´É ºÉ½þEòÉ®ú ʴɦÉÉMÉ, ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®ú ½äþ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ Ê½þiÉɺÉÉ`öÒ ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ EÞòʹÉÊ´ÉEòɺÉÉSªÉÉ
Ê´ÉÊ´ÉvÉ ªÉÉäVÉxÉÉ ®úɤɴÉiÉ +ɽäþ. ªÉÉiÉÒ±É |ÉiªÉäEò ªÉÉäVÉxÉäSÉÒ ¯û{É®äú¹ÉÉ +ÉÊhÉ ºÉÚSÉxÉÉ/¨ÉÉʽþiÉÒ ªÉÉ´nùÉ®äú ªÉÉäVÉxÉÉÆSÉä |ÉEòÉ®ú iɺÉäSÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ
PÉ]õEòÉÆ{ÉÉä]õÒ Ê¨É³ýhÉÉ-ªÉÉ ±ÉɦÉÉÆSÉÒ ´ªÉÉ{iÉÒ ªÉɤÉɤÉiÉ Ê´ÉºiÉÞiÉ iÉ{ɶÉÒ±É http://agricoop.nic.in/ guidelines.html +ÉÊhÉ
http://agricoop.nic.in/Scheme.programme.html घटक नहाय योजनांचा तपशील याच माणे अथ सहा यचे कार

याबाबत http://agricoop.nic.in/ info.html scheme ªÉÉ Ë±ÉEò´É®ú ={ɱɤvÉ ½þÉä>ð ¶ÉEòiÉä.

काह करणात ¶ÉäiÉÒ EòɨÉEòÉVÉÉiÉÒ±É BEòÉSÉ PÉ]õEòɺÉÉ`öÒ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ªÉÉäVÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ Ê¨É³ýhÉÉ-ªÉÉ ±ÉɦÉÉƨÉvªÉä ºÉÉvɨªÉÇ +ºÉhªÉÉSÉÒ
¶ÉCªÉiÉÉ +ɽäþ. =nùÉ, ®úÉVªÉÉiÉÒ±É ´ÉäMÉ´ÉäMɳýªÉÉ ÊVɱ½þªÉÉƨÉvÉÒ±É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ BEòÉSÉ Ê{ÉEòÉSªÉÉ Ê¤ÉªÉÉhªÉÉÆEòÊ®úiÉÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ
¨ÉÉä½þÒ¨É,गळीत धा य व तेलताड वर ल रा य अ भयान (NMOOP) ´É ÊxÉ®úÊxÉ®úɳýªÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ +lÉǺɽþɪªÉ ʨɳÚý
¶ÉEòiÉä.+lÉǺɽþɪªÉÉSªÉÉ EòɪÉÇ{ÉvnùiÉÒiÉÒ±É ½þÒ गु ंतागू ंत Eò¨ÉÒ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ iɺÉäSÉ EÞòÊ¹É Ê´ÉºiÉÉ®úEò ´É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ªÉÉäVÉxÉÉÆSªÉÉ
{ÉÉjÉiÉäSÉä ÊxÉEò¹É ´É +ÉÌlÉEò iÉ®úiÉÚnùÒSÉÒ º{ɹ]õ ¨ÉÉʽþiÉÒ ½þÉähªÉɺÉÉ`öÒ ºÉnù®ú {ÉÖκiÉEäòiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ +lÉ´ÉÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉÆxÉÖºÉÉ®ú ¨ÉÉʽþiÉÒ
näùhªÉÉBä´ÉVÉÒ PÉ]õEò´ÉÉ®ú ¨ÉÉʽþiÉÒ Ênù±ÉÒ +ɽäþ.
ह पु ि तका तयार करताना घटक नहाय १९ करणात कर यात आलेल आहे जसे Ê´ÉÊ´ÉvÉ ¤ÉɤÉÓSÉÒ १९

|ÉEò®úhÉÉÆiÉ Ê´É¦ÉÉMÉxÉÒ Eò¯ûxÉ ½þÒ {ÉÖκiÉEòÉ iɪÉÉ®ú Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ. VɺÉä EòÒ VÉʨÉxÉÒSÉä +É®úÉäMªÉ, ʤɪÉÉhÉä, जल सं चन,
शेतकर |ÉʶÉIÉhÉ ´É ʴɺiÉÉ®ú, ªÉÆjÉä ´É iÉÆj ÉYÉÉxÉ, EÞòÊ¹É {ÉiÉ{ÉÖ®ú´É`öÉ, Ê{ÉEòʴɨÉÉ, Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ, ¡ò³äý-¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ (NHM),

{ÉhÉxÉ, एकाि मक शेती, {ÉÉhɱÉÉä]õ े वकास काय म, गु णव ा नयं ण योगशाळा, +Énù¶ÉÇ MÉÉ´É, वसु ंधरा
पाणलोट वकास यं णा, रा य पु र कृ त जै वक खत उ पादन, महारा रा य छो या शेतक यांचा कृ ष यापार संघ,
शेतकर मा सक आ ण कृ ष पु र कार, ªÉÉ ´ªÉÊiÉÊ®úCiÉ |ÉiªÉäEò |ÉEò®úhÉÉiÉÒ±É |ÉiªÉäEò ¤ÉɤÉÒ´É®ú ʴɺiÉÞiÉ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇxɽþÒ ªÉÉ ¨ÉvªÉä
Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä +ɽäþ. |ÉiªÉäEò |ÉEò®úhÉ हे iÉÒxÉ ¦ÉÉMÉÉÆiÉ Ê´É¦ÉÉMɱÉä +ɽäþ. जसे 1) EòÉªÉ Eò®úɱÉ? 2) iÉÖ¨½þɱÉÉ EòÉªÉ Ê¨É³Úý
¶ÉEòiÉä? 3) EòÉähÉɶÉÒ ºÉÆ{ÉEÇò ºÉÉvÉɱÉ?
Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ iªÉÆÉSªÉÉ +¨ÉƱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒची ´ªÉÉ{iÉÒ ±ÉIÉÉiÉ PÉäiÉÉ |ÉɨÉÖJªÉÉxÉä nùÉäxÉ |ÉEò®úSªÉÉ +ɽäþiÉ.
ºÉÆ{ÉÚhÉÇ näù¶ÉɺÉÉ`öÒ ªÉÉäVÉxÉÉ : ®úɹ]ÅõÒªÉ EÞòÊ¹É Ê´ÉEòÉºÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ ÊxÉvÉÉÇÊ®úiÉ {ÉÉjÉiÉäSªÉÉ ÊxÉEò¹ÉÉSÉä +ÊvÉxÉ), ®úɹ]ÅõÒªÉ <Ç-MÉ´½þxÉæºÉ,
BEòÉÎi¨ÉEò ¡ò±ÉÉätÉxÉ Ê´ÉEòÉºÉ +ʦɪÉÉxÉ, MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ, कापू स तं ान अ भयान +¶ÉÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ
ºiÉ®úÉ´É®úÒ±É ªÉÉäVÉxÉÉƺÉÉ`öÒ ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉ ªÉÉäVÉxÉÉÆSªÉÉ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò ºÉÖÞÚSÉxÉÉÆSªÉÉ +ÉvÉÉ®äú xÉä¨ÉÚhÉ Ênù±É䱪ÉÉ ÊxÉvÉÒ +ÆiÉMÉÇiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÒ ÊxÉ´Éb÷
Eò®úiÉä ´É iªÉÉ लाभा याना +lÉǺɽþɪªÉÉSÉä ´ÉÉ]õ{É Eò®úiÉä.
`ö®úÉ´ÉÒEò |Énäù¶É/Ê{ÉEäò/ÊVɱ½þªÉÉƺÉÉ`öÒ ªÉÉäVÉxÉÉ : ªÉÉiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ, BEòÉÎi¨ÉEò ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´ÉEòÉºÉ +ʦɪÉÉxÉ,
MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ iÉä±ÉiÉÉb÷ Ê´ÉEòÉºÉ +ʦɪÉÉxÉ <iÉ®ú ºÉ´ÉÇ ªÉÉäVÉxÉÉÆSÉÉ ªÉɨÉvªÉä ºÉɨÉÉʴɹ`ö ½þÉäiÉÉ. Ê´Éʶɹ]õ ªÉÉäVÉxÉÉ +É{ɱªÉÉ ÊVɱ½þªÉɺÉÉ`öÒ
±ÉÉMÉÚ +ɽäþiÉ ËEò´ÉÉ xÉɽþÒiÉ ½äþ EÞò{ɪÉÉ (http://dacnet..nic.in/schemes.aspx.) ªÉälÉä iÉ{ÉɺÉÚxÉ {ɽþÉ´Éä. लाभा याना ÊxÉ´Éb
ªÉÉäVÉxÉäSªÉÉ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò ºÉÚSÉxÉÉ, {ÉÉjÉiÉäSªÉÉ ÊxÉEò¹ÉÉSªÉÉ +ÉvÉÉ®äú ´É ={ɱɤvÉ ÊxÉvÉÒSªÉÉ अ धन ®úɽÚþxÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉä.
१२ या पंचवा षक योजने या अंतगत Ê´ÉÊ´ÉvÉ PÉ]õEòÉÆiÉMÉÇiÉ Eåòpù/®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉEòbÚ÷xÉ {ÉÖ®úÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉähÉÉ-ªÉÉ ºÉ½þɪªÉ ¨ÉÉʽþiÉÒSÉÉ
ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ªÉÉ {ÉÖκiÉEäòiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÉ +ɽäþ. EÞòÊ¹É ½þ´ÉɨÉÉxÉÉSÉÒ ÎºlÉiÉÒ +ÉÊhÉ था नक ¦ÉÉMÉÉiÉÒ±É EÞòÊ¹É Ê´ÉEòÉSÉÒ {ÉÉiɳýÒ
Ê´ÉSÉÉ®úÉiÉ PÉä>ðxÉ Ê´Éʶɹ]õ ºÉ½þɪªÉ PÉ]õEòÉÆxÉÉ Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉ या +xÉÖnùÉxÉÉ ´ªÉÎiÉÊ®úCiÉ ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉ ¨ÉÉ¡ÇòiÉ ÷ +xÉÖnùÉxÉ ={ɱɤvÉ Eò¯ûxÉ
Ênù±Éä VÉÉiÉä. +¶ÉÉ ºÉ½þɪªÉÉSÉɽþÒ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ªÉÉ {ÉÖκiÉEäòiÉ Eäò±ÉÉ +ɽäþ. VÉähÉäEò¯ûxÉ Ê´Éʶɹ]õ PÉ]õEòÉÆEòÊ®úiÉÉSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ BEòÊjÉiÉÊ®úiªÉÉ Eåòpù
´É ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉSÉä ={ɱɤvÉ +ºÉhÉÉ®äú +lÉǺɽþɪªÉ ÊEòiÉÒ +ɽäþ ½äþ, ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ ºÉ¨ÉVÉä±É.

2
|ÉEò®úhÉ-1 :- VɨÉÒxÉÒSÉä +É®úÉäMªÉ, ¨ÉÞnùºÉÆvÉÉ®úhÉ ´É ´É JÉiÉä
EòÉªÉ Eò®úɱÉ?

 ¨ÉÉiÉÒ {É®úÒIÉhÉÉxÉÖºÉÉ®ú ªÉÉäMªÉ iÉÒ JÉiÉä ´ÉÉVÉ´ÉÒ |ɨÉÉhÉÉiÉ ´ÉÉ{É®úÉ´ÉÒiÉ.

VÉʨÉxÉÒSÉÒ =i{ÉÉnùEòiÉÉ Ê]õEÚòन `äö´ÉhªÉɺÉÉ`öÒ ºÉåpùÒªÉ JÉiÉÉÆSÉÉ ´ÉÉ{É®ú केलाच पा हजे
 JÉiÉÉÆSÉÉ ¡òɪÉnùÉ +ÊvÉEòÉÊvÉEò |ɨÉÉhÉÉiÉ हो यासाठ ती पस न न दे ता ®úÉä{ÉÉÆSªÉÉ EòɪÉÇIÉ¨É ¨ÉÖ³ýÉƶÉÒ PÉɱÉÉ´ÉÒiÉ.
 º¡Ö®únùªÉÖCiÉ JÉiÉÉÆSÉÉ याय प धतीने व काय म वापर क न ¶ÉÆäMÉ´ÉMÉﻃ Ê{ÉEòÉÆEòÊ®úiÉÉ रोपांची वाढ व पीक वेळेवर प रप व होतील असे पहावे.
वशेषत: ¶ÉÆäMÉ´ÉMÉﻃ पकांसाठ जे हवे ती न शोषू न पकांना उपल ध क न दे तात यां येसाठ
 +ɨ±ÉªÉÖCiÉ VÉʨÉxÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒJÉɱÉÒ +ÉhÉhªÉɺÉÉ`öÒ SÉÖxÉÉ ´É JÉÉ®ú´É]õ VÉʨÉxÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒJÉɱÉÒ +ÉhÉhªÉºÉÉ`öÒ ÊVÉ{ºÉ¨É ªÉÉ ¦ÉÂ-Ú ºÉÖvÉÉ®úEòÉÆSÉÉ ´ÉÉ{É®ú Eò®úÉ´ÉÉ.
 VªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ ºÉ¦ÉÉMÉÒ ºÉåpùÒªÉ ½þ¨ÉÒ {ÉvnùiÉÒiÉ (PGS-India) |ɨÉÉhÉ{ÉjÉ {ÉvnùiÉÒiÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉ न दवायचा अस यास iªÉÆÉxÉÒ 5 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ BEò MÉ]õ
Eò®úÉ´ÉÉ +ÉÊhÉ +É{ɱªÉÉ xÉVÉÒEòSªÉÉ Ê´É¦ÉÉMÉÒªÉ ºÉÆäpùÒªÉ ¶ÉäiÉÒ EåòpùÉiÉ xÉÉånùhÉÒ Eò®úÉ´ÉÒ.

3
 तु हाला काय मळू शकते ?
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
+) VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉɺÉÉ`öÒ ºÉ½þɪªÉ
1 ÊVÉ{ºÉ¨É/{ÉɪɮúÉ<Ç]õ/SÉÖxÉÉ/b÷Éä±ÉÉä¨ÉÉ<Ç]õ SÉä {ÉÖ®ú´É`öÉ ºÉÉʽþiªÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò +ÊvÉEò ´ÉɽþÉiÉÖEò JÉSÉÇ MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ
Eò®úhÉä °ü. 750/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ (NMOOP)
2 Ê{ÉEòºÉÆ®úIÉhÉɺÉÉ`öÒ +Éè¹ÉvÉÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ ÊEò]õEòxÉɶÉEäò, ¤ÉÖ®ú¶ÉÒxÉɶÉEäò, VÉèÊ´ÉEò ÊEò]õEòxÉɶÉEäò, MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ
VÉèÊ´ÉEò तीं नधी, ºÉÖI¨É ¨ÉÖ±Épù´ªÉä, VÉèÊ´ÉEò JÉiÉä, (NMOOP)
ÊEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò +ÉÊhÉ °ü.500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®Ò
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
3 ºÉåpùÒªÉ ¶ÉäiÉÒSÉÉ +´É±ÉÆ¤É Eò®úhÉä °ü.10,000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ®úɹ]ÅõÒªÉ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ +ʦɪÉÉxÉ (NHM),
BEòÉÎi¨ÉEò ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´ÉEòÉºÉ +ʦɪÉÉxÉÉSÉÒ
ªÉÉäVÉxÉÉ (MIDH)
4 MÉÉÆbÚ÷³ý JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ |ÉEò±{É °ü. 50000/- |ÉÊiÉ =i{ÉÉnùxÉ |ÉEò±{Éõ (30’ X 8’ X ®úɹ]ÅõÒªÉ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ +ʦɪÉÉxÉ (NHM),
2.5’ +ÉEòÉ®úÉSªÉÉ ªÉÖÊxÉ]õ EòÊ®úiÉÉ |ÉÉä®äú]õÉ vÉiÉÔ´É®ú BEòÉÎi¨ÉEò ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´ÉEòÉºÉ +ʦɪÉÉxÉÉSÉÒ
ËEò´ÉÉ 600 PÉxÉ¡Úò]õ |ÉÉä®äú]õÉ vÉÉiÉÔ´É®ú) ªÉÉäVÉxÉÉ (MIDH)
5 HDPE (high density polythene) , °ü. 8000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ (12’ X 4’ X 2 <iÉCªÉÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ +ʦɪÉÉxÉ (NHM),
+ÉEòÉ®úÉSªÉÉ ËEò´ÉÉ 96 PÉxÉ¡Úò]õ =i{ÉÉnùxÉ IɨÉiÉäSªÉÉ BEòÉÎi¨ÉEò ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´ÉEòÉºÉ +ʦɪÉÉxÉÉSÉÒ
MÉÉÆbÚ÷³ý JÉiÉ ªÉÖÊxÉ]õ (=SSÉ PÉxÉiÉÉ {ÉÉì±ÉÒÊlÉxÉ +ÉEòÉ®úɺÉÉ`öÒú ªÉÉäVÉxÉÉ (MIDH)
MÉÉÆbÚ÷³ý JÉiÉ ´ÉÉ¡òÉ)

4
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
6 BEòÉÎi¨ÉEò +zÉpù´ªÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉÉºÉ |ÉÉäiºÉɽþxÉ näùhÉä °ü. 1200/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ( 4 ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäù {ɪÉÇÆiÉ) ®úɹ]ÅõÒªÉ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ +ʦɪÉÉxÉ (NHM),
BEòÉÎi¨ÉEò ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´ÉEòÉºÉ +ʦɪÉÉxÉÉSÉÒ
ªÉÉäVÉxÉÉ (MIDH)
7 MɽÚþ ´É Eòb÷vÉÉxªÉ Ê{ÉEòÉƺÉÉ`öÒ ÊVÉ{ºÉ¨É / ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü. 750/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
¡òÉìº{ÉÉäÊVÉ{ºÉ¨É / ¤Éäx]õÉäxÉÉ<Ç]õ ºÉ±¡ò®ú <iªÉÉnùÒSÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
{ÉÖ®ú´É`öÉ Eò®úhÉä
8 MɽÚ, Eòb÷vÉÉxªÉ ´É ¦ÉÉiÉ ªÉÉ Ê{ÉEòÉÆEòÊ®úiÉÉ ºÉÖI¨É ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü. 500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
+zÉpù´ªÉÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ þ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
9 ¦ÉÉiÉ ´É Eòb÷vÉÉxªÉ Ê{ÉEòɨÉvªÉä SÉÖxÉÉ ´É SÉÖxÉɪÉÖCiÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü. 1000/- |ÉÊiÉ ½äþC ]õ®ú ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
JÉiÉÉSÉÉ ´ÉÉ{É®ú ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
10 VÉèÊ´ÉEò JÉiÉä (®úɪÉZÉÉäʤɪɨÉ/ {ÉÒBºÉ¤ÉÒ) SÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü. 100/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
11 Ê¡ò®úiªÉÉ (MSTL) ËEò´ÉÉ ºlÉɪÉÒ (SSTL) ®úÉVªÉ¶ÉɺÉxÉÉxÉä ºÉÖ°ü Eò®úɴɪÉÉSªÉÉ ºlÉɪÉÒ +lÉ´ÉÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
¨ÉÞnùSÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ xÉÊ´ÉxÉ ºÉÖ°ü Eò®úhÉäSÉä Ê¡ò®úiªÉÉ ¨ÉÞnùSÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳäýSªÉÉ BEÚòhÉ |ɨÉÉhÉ
|ÉʶÉIÉhÉÉ ¤ÉɤÉiÉ JÉSÉÉÇSªÉÉ 75 ]õCEäò VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ °ü.56.00
±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ.
12 ºÉÚI¨É +zÉpù´ªÉÉSÉÉ |ÉÉäiºÉɽþxÉ ´É ´ÉÉ{É®ú ÊEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50]õCEäò ËEò´ÉÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
°ü.500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ ËEò´ÉÉ °ü.1000 |ÉÊiÉ
±ÉɦÉÉlÉÔ

5
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
13 =SSÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉ´É®ú +ÉvÉÉÊ®úiÉ pù´ªÉ °ü{ÉÉiÉÒ±É VÉèÊ´ÉEò ´ÉèªÉCiÉÒEò ËEò´ÉÉ JÉÉVÉMÉÒ IÉäjÉÉiÉ ºÉÖ°ü Eò®úɴɪÉÉSªÉÉ =i{ÉÉnùxÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
JÉiÉ ËEò´ÉÉ VÉèÊ´ÉEò ÊEò]õEò =i{ÉÉnùxÉ |ÉEò±{É ºÉÖ°ü |ÉEò±{ÉÉSªÉÉ BEÚòhÉ JÉSÉÉÇSªÉÉ 25 ]õCEäò, °ü.40 ±ÉÉJÉ
Eò®úhÉä. ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ- xÉɤÉÉbÇ÷ +ÆiÉMÉÇiÉ ¦ÉÉÆb÷´É±É MÉÖÆiÉ´ÉhÉÚEò +ÉvÉÉÊ®úiÉ
200 ¨Éä.]õन/´É¹ÉÇ =i{ÉÉnùxÉ IɨÉiÉÉ.
14 ¡ò³äý ´É ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ ¤ÉÉVÉÉ®úÉiÉÒ±É ´ÉɪÉÉ MÉä±É䱪ÉÉ ´ÉèªÉCiÉÒEò ËEò´ÉÉ JÉÉVÉMÉÒ IÉäjÉÉiÉ ºÉÖ°ü Eò®úɴɪÉÉSªÉÉ =i{ÉÉnùxÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
PÉ]õEòÉÆ{ÉɺÉÚxÉ ªÉÉÆÊjÉEò {ÉvnùiÉÒxÉä JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ Eò®úhÉä. |ÉEò±{ÉÉSªÉÉ BEÚòhÉ JÉSÉÉÇSªÉÉ 33 ]õCEäò, °ü.63 ±ÉÉJÉ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ- xÉɤÉÉbÇ÷ +ÆiÉMÉÇiÉ ¦ÉÉÆb÷´É±É MÉÖÆiÉ´ÉhÉÚEò +ÉvÉÉÊ®úiÉ
200 ¨Éä. ]õन /´É¹ÉÇ =i{ÉÉnùxÉ IɨÉiÉÉ.
15 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ ¶ÉäiÉÉ´É®ú ºÉåÊpùªÉ ÊxÉʴɹ`öÉ ´ÉÉ{É®úhªÉÉºÉ BEÚòhÉ JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò ËEò´ÉÉ °ü.5000 / |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
|ÉÉäiºÉɽþxÉ näùhÉä.( ¶ÉähÉJÉiÉ MÉÉÆbÚ÷³ýJÉiÉ, VÉèÊ´ÉEò JÉiÉä, ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ +ÉÊhÉ °ü. 10000/- |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ |ɺiÉÉÊ´ÉiÉ 10
]õÉEòÉ>ðð ¨ÉɱÉÉ{ÉɺÉÚxÉ iɪÉÉ®ú Eäò±Éä±Éä pù´ªÉ ´É PÉxɪÉÖCiÉ ±ÉÉJÉ ½äþC]õ®ú IÉäjÉ ´ªÉÉ{iÉÒºÉÉ`öÒ.
ºÉåÊpùªÉ JÉiÉ, ´Éxɺ{ÉiÉÒ +EÇò)
16 ºÉ¨ÉÖ½þ MÉ]õÉSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ ºÉåÊpùªÉ ¶ÉäiÉÒSÉÉ +´É±ÉÆ¤É °ü.20000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ËEò´ÉÉ °ü.40000/- |ÉÊiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
Eò®úhÉä. Under PGS Certification- ±ÉɦÉÉlÉÔ (iÉÒxÉ ´É¹ÉÇ EòɱÉÉ´ÉvÉÒºÉÉ`öÒ)
Participetory Guarantee Certification
System
17 +ÉìxɱÉÉ<ÇxÉ b÷ä]õÉ ¨ÉìxÉäVɨÉå]õ ´É =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É 1) °ü.200/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ ´É °ü. 5000/- |ÉÊiÉ MÉ]õ/´É¹ÉÇ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
iÉ{ÉɺÉhÉÒºÉÉ`öÒ PGS |ÉhÉɱÉÒ±ÉÉ ºÉ½þɪªÉ Eò®úhÉä. ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ iɺÉäSÉ °ü. 10 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ Ê´É¦ÉÉMÉÒªÉ {ÉÊ®ú¹ÉnäùEòÊ®úiÉÉ.
Participetory Guarantee Certification 2) °ü.10000/- |ÉÊiÉ xɨÉÖxÉÉ (=´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É iÉ{ÉɺÉhÉÒ
System EòÊ®úiÉÉ- NABL |ɪÉÉäMɶÉɳäý¨ÉvªÉä º´ÉªÉÆ ºÉ½þɪªÉiÉÉ
MÉ]õɨÉÉ¡ÇòiÉ

6
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
18 ¶ÉähÉJÉiÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ´É VÉèÊ´ÉEò xÉjÉ ´ÉÉ{É®ú ªÉɺÉÉ`öÒ °ü. 10 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ MÉÉ´É ( BEòÉÎi¨ÉEò JÉiÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
ºÉåpùÒªÉ MÉÉ´É nùkÉEò ªÉÉäVÉxÉÉ ¤ÉÉÆvÉÉ´É®ú ʽþ®ú´É³ýÒSÉä JÉiÉ ±ÉÉMÉ´Éb,÷ ¶ÉåMÉ´ÉMÉﻃ Ê{ÉEòÉÆSÉÉ
+ÉÆiÉ®úÊ{ÉEò ¨½þýhÉÚxÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ Eò®úhÉä, <iªÉÉnùÒSÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ
MÉ]õÉÆxÉÒ +´É±ÉÆ¤É Eò®úhÉä) VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 10 MÉÉ´Éä |ÉÊiÉ ´É¹ÉÔ
|ÉÊiÉ ®úÉVªÉÉºÉ ºÉ½þɪªÉ Eäò±Éä VÉÉ<DZÉ.
19 ºÉÆäÊpùªÉ ¶ÉäiÉÒ |ÉÉiªÉÊIÉEò °ü 20000/- |ÉÊiÉ |ÉÉiªÉÊIÉEò ( 50 ËEò´ÉÉ 50 {ÉäIÉÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
VÉɺiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ SªÉÉ MÉ]õÉ EòÊ®úiÉÉ)
20 JÉiÉ ´É VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ Ê´É लªÉÖCiÉ / ारपडVɨÉÒxÉ – JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
´É °ü. 25000/- |ÉÊiÉ ½äþC ]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ ´É °ü.
50000/- |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ.
+ɨ±ÉªÉÖCiÉ VɨÉÒxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ- JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É
°ü. 3000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ ËEò´ÉÉ °ü.6000/-
|ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ
21 माती नमू ना तपासणी मु य अ न ये तपासणी . १५ ती नमू ना मृ दा सव ण व मृ द चाचणी योजना
सू म मू ल ये तपासणी . २०० ती नमू ना (रा य सरकार)
वशेष नमू ना तपासणी . २५० ती नमू ना
पाणी तपासणी . १०० ती नमू ना

कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार, उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

7
|ÉEò®úhÉ-2 :- ʤɪÉÉhÉä
EòÉªÉ Eò®úɱÉ?
 ºlÉÉÊxÉEò ½þ´ÉɨÉÉxÉÉxÉÖºÉÉ®ú xÉä½þ¨ÉÒ Ê¶É¡òÉ®úºÉ Eäò±Éä±Éä Ê{ÉEò जातीचे ʤɪÉÉhÉä |ÉEòÉ®ú ´ÉÉ{É®úÉ +ÉÊhÉ Ê¤ÉªÉÉhÉÉÆSÉä |ɨÉÉhÉ ´É +ÉÆiÉ®ú
ʶɡòÉ®úºÉÒxÉÖºÉÉ®úSÉ `äö´ÉÉ.
MɽÚþ, ¦ÉÉiÉ, ¤ÉɱÉÔ, Eòb÷vÉÉxªÉä (iÉÚ®ú ºÉÉäbÚ÷xÉ), MɳýÒiÉ vÉÉxªÉä (Eò®úb÷<Ç, {ÉÉfø®úÒ ¨ÉÉä½þ®úÒ, ¨ÉÉä½þ®úÒ +ÉÊhÉ ºÉÖªÉÇ ¡Öò±É ´ÉMɳÚýxÉ), ʤɪÉÉhÉä तीन ´É¹ÉÉÇiÉÚxÉ
BEònùÉ ¤Énù±ÉÉ´ÉÒ.
मका वार बाजर iÉÚ®ú, ¨ÉÉä½þ®úÒ +ÉÊhÉ सूªÉÇ¡Öò±É यांचे बयाणे ह nùÉäxÉ ´É¹ÉÉÇiÉÚxÉ BEònùÉ ¤Énù±ÉÉ´ÉäiÉ +ÊhÉ ºÉÆEòÊ®úiÉ/बी]õÒ
यांचे ʤɪÉÉhÉä nù®ú ´É¹ÉÔ ¤Énù±ÉÉ´ÉÒiÉ.
xÉä½þ¨ÉÒ +ÊvÉEÞòiÉ दु कानदार/ व े ता यांचेकडू न खरे द करावे |ɨÉÉÊhÉiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä ʨɳý´ÉÉ +ÉÊhÉ iÉÒ lÉÆb÷, EòÉä®úb÷ªÉÉ ´É º´ÉSUô VÉÉMÉÒ
साठवावीत.

 {Éä®úhÉÒºÉÉ`öÒ xÉä½þ¨ÉÒ |ÉÊGòªÉÉ Eäò±Éä±Éä ʤɪÉÉhÉä ´ÉÉ{É®úÉ, {Éä®úhÉÒ{ÉÚ´ÉÔ बया याची ¶ÉÖvnùiÉÉ, MÉÖhÉ´ÉkÉÉ +ÉÊhÉ =MÉ´ÉhÉ IɨÉiÉÉ iÉ{ÉɺÉÚxÉ या.

8
 तु हाला काय मळू शकते ?

+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò

+) ʤɪÉÉhÉä Ê´ÉiÉ®úhÉɺÉÉ`öÒ +lÉǺɽþɪªÉ
1 1) ¦ÉÉiÉÉSÉä ´É MÉ´½þÉSÉä +ÊvÉEò =i{ÉÉnùxÉ näùhÉÉ®äú ´ÉÉhÉ
2) ¦ÉÉiÉÉSÉä ºÉÆEòÊ®úiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä
2 ¦É®úb÷vÉÉxªÉ
1) ºÉÆEòÊ®úiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä
2) +ÊvÉEò =i{ÉÉnùxÉ दे णा या
1) °ü. 10 |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
]õCEäò VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
2) °ü. 50/- |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ
50 ]õCEäò VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
1) °ü. 50/- |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
50 ]õCEäò VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
2) °ü. 15/- |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ
VÉÉiÉÒSÉä ʤɪÉÉhÉä 50 ]õCEäò VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä

3 Eòb÷vÉÉxªÉä (iÉÚ®,ú¨ÉÚMÉ,=Êb÷nù,¨ÉºÉÚ®ú,´ÉɱÉ, ½þ®ú¦É®úÉ, +ÊvÉEò =i{ÉzÉ näùhÉÉ-ªÉÉ Ê¤ÉªÉÉhÉäºÉ °ü. ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
®úÉVɨÉÉ) 25/- |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50
]õCEäò VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä

4 MɳýÒiÉ vÉÉxªÉä (¦ÉÚ<ǨÉÖMÉ/Êiɳý/ºÉÖªÉÇ¡Úò±É/ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEä ËEò´ÉÉ °ü.12/- |ÉÊiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ iÉä±ÉiÉÉb÷ ´É MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ +ʦɪÉÉxÉ
Eò®úb÷<Ç/¨ÉÉä½þ®úÒ/B®Æúb÷ ÊEò±ÉÉä VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä (10 ´É¹ÉÉÇ {ÉäIÉÉ (NMOOP)
VÉɺiÉ VÉÖxÉä xɺɱÉ䱪ÉÉ ´ÉÉhÉÉƺÉÉ`öÒ)

9
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
5 iÉä±ÉiÉÉb÷ÉSÉä EÆòn ±ÉÉMÉ´Éb÷ ºÉÉʽþiªÉÉSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 85 ]õCEäò ®úɹ]ÅõÒªÉ iÉä±ÉiÉÉb÷ ´É MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ +ʦɪÉÉxÉ
ËEò´ÉÉ °ü. 8000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ (NMOOP)
Oil Palm Sprouts ù ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉä ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒSªÉÉ {ÉÖhÉÇ IÉäjÉÉ EòÊ®úiÉÉ
6 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÒ {Éä®úhÉÒºÉÉ`öÒ `äö´É±É䱪ÉÉ Ê¤ÉªÉÉhªÉÉSÉÉ nùVÉÉÇ iÉÞhÉvÉÉxªÉÉEòÊ®úiÉÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ®úɹ]ÅõÒªÉ EòÞÊ¹É Ê´ÉºiÉÉ®ú ´É iÉÆjÉYÉÉxÉ +ʦɪÉÉxÉ
सु धार व यासाठ ºÉ´ÉÇ Ê{ÉEòÉÆSªÉɺÉÉ`öÒ {ÉɪÉɦÉÚiÉ ´É ]õCEäò, MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ – ʤɪÉÉhÉä ËEò¨ÉiÉÒ SªÉÉ (NMAET), ={É+ʦɪÉÉxÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä ´É ±ÉÉMÉ´Éb÷ ºÉÉʽþiªÉ
|ɨÉÉÊhÉiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä {ÉÖ®ú´É`öÉ Eò®úhÉä. 60 ]õCEäò BEò BEò®ú IÉäjÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ,Eòb÷vÉÉxªÉ,
SÉÉ®úÉÊ{ÉEäò, ʽþ®ú´É³ýÒSÉä JÉiÉä ʤɪÉÉhÉä. (SMSP) ´É OÉÉ¨É Ê¤ÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ EòɪÉÇGò¨É

7 MɳýÒiÉvÉÉxªÉä, Eòb÷vÉÉxªÉ, SÉÉ®úÉÊ{ÉEäò ʽþ®ú´É³ýÒSÉä JÉiÉ <iªÉÉnùÒ
´ÉèªÉCiÉÒEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉEòÊ®úiÉÉ º´ÉªÉƺɽþɪªÉiÉÉ MÉ]õɺÉÉ`öÒ, ¶ÉäiÉEò®úÒ
MÉ]õ ªÉÉÆxÉÉ {ÉɪÉɦÉÚiÉ/ |ɨÉÉÊhÉiÉ Ê¤ÉªÉÉhªÉÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ Eò®úhÉä.
( ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®ú ʽþººÉÉ 75 ´É ®úÉVªÉºÉ®úEòÉ®ú ʽþººÉÉ 25
]õCEäò)
8 iÉä±ÉiÉÉb÷ÉSªÉÉ Ê¤ÉªÉÉhªÉɺÉÉ`öÒ ´ÉÉføÒSªÉÉ EòɳýÉiÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷
JÉSÉÉÇ EòÊ®úiÉÉ +lÉǺɽþɪªÉ
9 VªÉÚ]õ ´É ¨Éäº]õÉ OÉÉ¨É Ê¤ÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ EòɪÉÇGò¨É
10 ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ EÞòÊ¹É ºÉƶÉÉävÉxÉ {ÉÊ®ú¹Énù (ICAR) ´É ®úÉVªÉÉSÉÒ EÞòιÉ
Ê´ÉtÉÊ{É`äö ªÉÉÆSÉäEòbÚ÷xÉ MɳýÒiÉ vÉÉxªÉÉSªÉÉ Ê{ÉEòÉSÉä {ÉènùɺÉEòÉ®ú
ʤɪÉÉhÉä Ê´ÉEòiÉ PÉähªÉɺÉÉ`öÒ.
MɳýÒiÉvÉÉxªÉ, Eòb÷vÉÉxªÉ SÉÉ®úÉÊ{ÉEäò
ʽþ®ú´É³ýÒSªÉÉ JÉiÉÉSÉÒ Ê{ÉEäò ªÉÉÆSªÉÉ
ʤɪÉÉhªÉÉSªÉÉ 75 ]õCEäò
3 ´É¹ÉÉÇSªÉÉ ´ÉÉføÒSªÉÉ ºÉÖ®ú´ÉÉiÉÒSªÉÉ
EòɱÉÉ´ÉvÉÒiÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò
°ü. 14000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ
°ü. 5500/- |ÉÊiÉ ÏC´É]õ±É |ɨÉÉÊhÉiÉ
ʤɪÉÉhªÉÉSªÉÉ =i{ÉÉnùxÉɺÉÉ`öÒ
Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ EÞòÊ¹É ´É ºÉ½þEòÉ®ú ¨ÉÆjÉɱɪÉÉSªÉÉ
ʤɪÉÉhÉä ʴɦÉÉMÉÉxÉä ÊxÉvÉÉÇÊ®úiÉ Eäò±É䱪ÉÉ {ÉènùɺÉEòÉ®ú
ʤɪÉÉhªÉÉSªÉÉ {ÉÚhÉÇ ËEò¨ÉiÉÒ <iÉEäò
®úɹ]ÅõÒªÉ EÞòÊ¹É Ê´ÉºiÉÉ®ú ´É iÉÆjÉYÉÉxÉ +ʦɪÉÉxÉ, ʤɪÉÉhÉä ´É
±ÉÉMÉ´Éb÷ ºÉÉʽþiªÉ ={É+ʦɪÉÉxÉ +ÆiÉMÉÇiÉ |ɨÉÉÊhÉiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä
=i{ÉÉnùxÉ EòɪÉÇGò¨É. (MɳýÒiÉvÉÉxªÉ / Eòb÷vÉÉxªÉ / SÉÉ®úÉÊ{ÉEäò /
ʽþ®ú´É³ýÒSªÉÉ JÉiÉÉSÉÒ Ê{ÉEäò) OÉɨÉʤÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉMÉÇiÉ
MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒ ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ
(NMOOP)
®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ ´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ Ê{ÉEäò- iÉÉMÉ
(NFSM)
MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒ ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ
(NMOOP)

10
¤É) {ÉɪÉɦÉÚiÉ ´É |ɨÉÉÊhÉiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉɺÉÉ`öÒ +lÉǺɽþɪªÉ
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
11 ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ EÞòÊ¹É ºÉƶÉÉävÉxÉ {ÉÊ®ú¹Énù (ICAR) ´É ®úÉVªÉÉSÉÒ EÞòιÉ
Ê´ÉtÉÊ{É`äö ªÉÉÆSÉäEòbÚ÷xÉ Eòb÷vÉÉxªÉ Ê{ÉEòÉSÉä {ÉènùɺÉEòÉ®ú ʤɪÉÉhÉä
Ê´ÉEòiÉ PÉähªÉɺÉÉ`öÒ
12 ʤɪÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉÉSªÉÉ ´ÉÉføÒ EòÊ®úiÉÉ +lÉǺɽþɪªÉ – JÉÉVÉMÉÒ
IÉäjÉÉÆiÉMÉÇiÉ ´ÉèªÉCiÉÒEò / ´ªÉ´ÉºÉɪÉÒEò ´É º´ÉªÉƺɽþɪªÉiÉÉ MÉ]õ
<iªÉÉnùÒ. ´ÉèªÉCiÉÒEò ¶ÉäiÉEò®úÒ / JÉÉVÉMÉÒ ºÉƺlÉÉ/ ¶ÉäiÉEò®úÒ
º´ÉªÉƺɽþɪªÉiÉÉ MÉ]õ ªÉÉÆSÉäºÉ½þ JÉÉVÉMÉÒ IÉäjÉÉiÉÒ±É Ê¤ÉªÉÉhÉä
=i{ÉÉnùxÉɺÉÉ`öÒ MÉiÉÒ näùhÉäºÉÉ`öÒ +lÉǺɽþɪªÉ
òEò) ºÉ´ÉÇ MɳýÒiÉvÉÉxªÉ Ê{ÉEòÉÆEòÊ®úiÉÉ
13 {ÉɪÉɦÉÚiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉ EòɪÉÇGò¨ÉɺÉÉ`öÒ +lÉǺɽþɪªÉ
ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ EÞòÊ¹É ´É ºÉ½þEòÉ®ú ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ ´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ Ê{ÉEäò- iÉÉMÉ
¨ÉÆjÉɱɪÉÉSªÉÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä ʴɦÉÉMÉÉxÉä ÊxÉvÉÉÇÊ®úiÉ (NFSM)
Eäò±É䱪ÉÉ {ÉènùɺÉEòÉ®ú ʤɪÉÉhªÉÉSªÉÉ {ÉÚhÉÇ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
ËEò¨ÉiÉÒ <iÉEäò
|ÉEò±{É ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 40 ]õCEäò NMAET, SMSP +ÆiÉMÉÇiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉ ´ÉÞrÂùÒ
ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50 ]õCEäò b÷ÉåMÉ®úÒ EòÊ®úiÉÉ +lÉÇ ºÉ½þɪªÉ JÉÉVÉMÉÒ |ÉIÉäjÉÉEòÊ®úiÉÉ
IÉäjÉ ´É +ÊvɺÉÚÊSÉiÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ VÉɺiÉÒiÉ
VÉɺiÉ 150 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ |ÉEò±{ÉɺÉÉ`öÒ
¤ÉÄEäò¶ÉÒ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¦ÉÉÆb÷´É±É +xÉÖnùÉxÉÉ´É®ú
+ÉvÉÉÊ®úiÉ
°ü.1000/- |ÉÊiÉ ÏC´É]õ±É ¨ÉÉMÉÒ±É 10 ´É¹ÉÉÇiÉ |ɺÉÉ®úÒiÉ NMOOP
ZÉɱÉ䱪ÉÉ ºÉ´ÉÇ ºÉÖvÉÉÊ®úiÉ ´É ºÉÆEò®úÒiÉ VÉÉiÉÓºÉÉ`öÒ +ÉÊhÉ
ªÉÉ Ê¶É´ÉÉªÉ °ü.100/- |ÉÊiÉ ÏC´É]õ±É ¨ÉÉMÉÒ±É 5 ´É¹ÉÉÇiÉ
|ɺÉÉ®úÒiÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ ºÉ´ÉÇ ºÉÖvÉÉÊ®úiÉ ´É ºÉÆEò®úÒiÉ
VÉÉiÉÓºÉÉ`öÒ 75 ]õCEäò +xÉÖnùÉxÉ ®úCEò¨É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ
+ÉÊhÉ 25 ]õCEäò ʤɪÉÉhÉä =i{ÉÉnùEò ºÉƺlÉÉEòÊ®úiÉÉ ½þÒ
®úCEò¨É =i{ÉÉnùxÉ ´É |ɨÉÉhÉÒEò®úhÉ ºÉƤÉÆvÉÒ ªÉähÉÉ-ªÉÉ
JÉSÉÉǺÉÉ`öÒ ( SDAS, NSC , SFCI, NAFP,
KRIBHCO, IFFCO, HIN, IFFDC ,
Central Multhi State Co- Oprative such
as NCCF)
11
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
14 |ɨÉÉÊhÉiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉ °ü.1000/- |ÉÊiÉ ÏC´É]õ±É ¨ÉÉMÉÒ±É 10 ´É¹ÉÉÇiÉ MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ +ÉÊhÉ iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ
|ɺÉÉ®úÒiÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ ºÉ´ÉÇ ºÉÖvÉÉÊ®úiÉ ´É ºÉÆEò®úÒiÉ (NMOOP)
VÉÉiÉÓºÉÉ`öÒ +ÉÊhÉ ªÉÉ Ê¶É´ÉÉªÉ °ü.100/- |ÉÊiÉ
ÏC´É]õ±É ¨ÉÉMÉÒ±É 5 ´É¹ÉÉÇiÉ |ɺÉÉ®úÒiÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ
ºÉ´ÉÇ ºÉÖvÉÉÊ®úiÉ ´É ºÉÆEò®úÒiÉ VÉÉiÉÓºÉÉ`öÒ 75 ]õCEäò
+xÉÖnùÉxÉ ®úCEò¨É ʤɪÉÉhÉä ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ +ÉÊhÉ
25 ]õCEäò +xÉÖnùÉxÉ ®úCC¨É ʤɪÉÉhÉä =i{ÉÉnùEò
ºÉƺlÉÉEòÊ®úiÉÉ ½þÒ ®úCEò¨É =i{ÉÉnùxÉ ´É
|ɨÉÉhÉÒEò®úhÉ ºÉƤÉÆvÉÒ ªÉähÉÉ-ªÉÉ JÉSÉÉǺÉÉ`öÒ
15 ʤɪÉÉhÉä +ÉvÉÉÊ®úiÉ {ÉɪÉɦÉÚiÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉÆSÉÉ Ê´ÉEòÉºÉ 11 ´ªÉÉ {ÉÆSÉ´ÉÉ̹ÉEò ªÉÉäVÉxÉåiÉMÉÇiÉ ®úÉVªÉÉÆSªÉÉ MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ +ÉÊhÉ iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ
+ÉvÉÉÊ®úiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉɺÉÉ`öÒ +MÉÉänù®úSÉ ¨ÉÉxªÉiÉÉ (NMOOP)
+ºÉ±É䱪ÉÉ {ÉɪÉɦÉÚiÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ |ÉEò±{ÉɺÉÉ`öÒ
ºÉ½þɪªÉ SÉɱÉÚ `äö´ÉhÉä. १२ या पंचवा षक
योजनेक रता १०० % अनु दानावर सु ठे वणे.
16 VÉÉiÉÒʦɨÉÖJÉ ±ÉIÉÉÆÊEòiÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉ JÉSÉÉÇSªÉÉ 75 ]õCEäò (®É¹]ÅõÒªÉ ¤ÉÒVÉ MɳýÒiÉ vÉÉxªÉ +ÉÊhÉ iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉ
|ɨÉÉhÉÒEò®úhÉ ªÉÆjÉhÉÉ / ®úÉVªÉ ʤÉVÉ|ɨÉÉhÉÒEò®úhÉ ªÉÆjÉhÉÉ (NMOOP)
(VSTSP) / ÊxÉ´Éb÷Eò ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉEòÒªÉ ºÉƺlÉÉ / ICAR/
®úÉVªÉÉSÉÒ EÞòÊ¹É Ê´ÉtÉ{ÉÒ`äö ´É iªÉÉÆSÉÒ EÞòÎ¹É Ê´ÉYÉÉxÉ Eåòpäù,
Variety Specific Target Seed |ÉIÉäjÉ, +ÉÆiÉ®ú®úɹ]ÅõÒªÉ ºÉƺlÉÉ <. {ÉÉjÉiÉÉ - ¨ÉÉMÉÒ±É 5
Prduction ´É¹ÉÉÇÆSªÉÉ +ÉiÉÒ±É ºÉÖvÉÉ®úÒiÉ ´É ºÉÆEò®úÒiÉ VÉÉiÉÓEòÊ®úiÉÉ
पायाभू त व मा णत बयाणे उ पादांनाक रता
कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार, उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

12
करण 3. VɱÉ˺ÉSÉxÉ
EòÉªÉ Eò®úɱÉ?
 ¶ÉäiÉÒSªÉÉ ªÉÉäMªÉ प धतीचा अवलंब क न माती ´É {ÉÉhªÉÉSÉä ºÉÆ´ÉvÉÇxÉ Eò®úÉ.
 शेततळी व चेक डॅम बांधू न पावसाचे पाणी साठवा.

 {ÉÉhÉÒ +b÷´É±É䱪ÉÉ ¦ÉÉMÉÉiÉ {ÉÒEò Ê´ÉÊ´ÉvÉiÉÉ आणा तसेच, ʤɪÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉ +ÉÊhÉ रोप वाट कांची उभारणी करावी.
 Ê`ö¤ÉEò ˺ÉSÉxÉ +ÉÊhÉ iÉÖ¹ÉÉ®ú ˺ÉSÉxÉ {ÉvnùiÉÒSÉÉ +´É±ÉÆ¤É Eò¯ûxÉ 30-37 ]õCEäò {ÉÉhÉÒ ´ÉÉSÉ´ÉÉ +ÉÊhÉ Ê{ÉEòÉSªÉÉ MÉÖhÉ´ÉkÉäiÉ ´É =i{ÉÉnùEòiÉäiÉ
वाढ करा.

13
 तु हाला काय मळू शकते ?
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
1 VɱɴÉɽþEò xɱÉÒEòÉ
2 iÉä±ÉiÉÉb÷ɺÉÉ`öÒ Ê`ö¤ÉEò ˺ÉSÉxÉ
3 {±Éɺ]õÒEò / RCC +ÉvÉÉ®úÒiÉ VɱɺÉÆEò±ÉxÉ ºÉÆ®úSÉxÉÉ /
¶ÉäiÉiɳäý / ºÉɨÉÖ½þÒEò ]õÉEòÒ =¦ÉÉ®úhÉÒ ( 100 x 100 x 3
¨ÉÒ.) ±É½þÉxÉ +ÉEò®úÉSÉä iɳäý / ]õÉCªÉÉÆEòÊ®úiÉÉ कं मत
लाभ े ा नु सार ोरे टा धत वर दे य राह ल.
4 {ÉÉhÉÒ ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò - ¶ÉäiÉiɳäý / EÚò{ÉxÉʱÉEòÉ ( 20 x 20
x 3 ¨ÉÒ.)
´ÉèªÉCiÉÒEò ±ÉɦÉÉlÉÔºÉÉ`öÒ/±É½þÉxÉ ¶ÉäiÉiɳäý/ EÚò{ÉxÉʱÉEòÉƺÉÉ`öÒ
+xÉÖnùÉxÉ |ÉÉä®äú]õÉ +ÉvÉÉ®úÒiÉ näùªÉ ®úÉʽþ±É.
5 MɽÚþ ´É Eòb÷vÉÉxªÉ Ê{ÉEòÉƺÉÉ`öÒ iÉÖ¹ÉÉ®ú ˺ÉSÉxÉ {ÉvnùiÉÒSÉÉ
+´É±ÉÆ¤É Eò®úhÉä
6 +) ¶ÉäiÉiɳäý iɪÉÉ®ú Eò®úhÉä ´É +ºiÉ®úÒEò®úhÉ Eò°üxÉ
{ÉÉhªÉÉSÉÒ MɳýiÉÒ lÉÉƤɴÉhÉä.
ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
°ü.25/- |ÉÊiÉ ¨ÉÒ]õ®ú ËEò´ÉÉ ÊEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä, Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ 600 ¨ÉÒ. ´É °ü.
15000/- ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉÉSªÉÉ ÊxÉnæù¶ÉÉ|ɨÉÉhÉä MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ
+ʦɪÉÉxÉ (NMOOP)
ºÉ{ÉÉ]õ |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ °ü.20.00 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ |ÉEò±{É. NHM, NMNEH ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH
b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ °ü.25.00 ±ÉÉJÉ- 500 +ÆiÉMÉÇiÉ
¨ÉɪÉGòÉìxÉ VÉÉb÷ÒSªÉÉ +SUôÉnùxÉɺÉÉ`öÒ/+É®úºÉÒºÉÒ
+SUôÉnùxÉ. 10 ½äþC]õ®ú ±ÉɦÉIÉäjÉɺÉÉ`öÒ
ºÉ{ÉÉ]õ |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ °ü. 1.50 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ , NHM, NMNEH ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH
b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ °ü.1.80 ±ÉÉJÉ - 300 +ÆiÉMÉÇiÉ
¨ÉɪÉGòÉìxÉ VÉÉb÷ÒSªÉÉ +SUôÉnùxÉɺÉÉ`öÒ / +É®úºÉÒºÉÒ
+ÉSUôÉnùxÉ. २ ½äþC]õ®ú ±ÉɦÉIÉäjÉɺÉÉ`öÒ
°ü. 10000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ ËEò´ÉÉ JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
]õCEäò VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
°ü.40000/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉiɳäý ¤ÉÉÆvÉEòɨÉɺÉÉ`öÒ MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ
(२०x२०x३ मी) °ü.40000/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉiɳäý +ʦɪÉÉxÉ (NMOOP)
+ºiÉ®úÒEò®úhÉɺÉÉ`öÒ
14
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
¤É) VɱɺÉÆEò±ÉxÉ ºÉÆ®úSÉxÉÉ / iɳýÒ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò, °ü. 75 ½þVÉÉ®ú ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ ºÉ{ÉÉ]õ MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ
|Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ 50 ]õCEäò, °ü. 90000/- b÷ÉåMÉ®úɳý +ʦɪÉÉxÉ (NMOOP)
|Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ +ºiÉ®úÒEò®úhÉɺɽþÒiÉ
7 iÉä±ÉiÉÉb÷ =i{ÉÉnùEòÉƺÉÉ`öÒ Êb÷ZÉä±É {ÉÆ{ɺÉä]õ ªÉÆjÉÉSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò, °ü. 15000/- |ÉÊiÉ {ÉÆ{ɺÉä]õ MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ
(10BSÉ{ÉÒ) SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ (EÞòÊ¹É ªÉÉÆÊjÉEòÒEò®úhÉ +ʦɪÉÉxÉ (NMOOP)
={É+ʦɪÉÉxÉÉSªÉÉ ÊxÉnæù¶ÉÉ|ɨÉÉhÉä)
8 EÚò{ÉxÉʱÉEòÉ JÉÉänùÉ<Ç (BGREI ªÉÉäVÉxÉåiÉMÉÇiÉ) 100 ]õCEäò +lÉǺɽþɪªÉ (°ü.30000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ BGREI पू वकडील रा यांसाठ ½þÊ®úiÉGòÉÆiÉÒ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ) +ÉhÉhªÉÉSÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ) Bringing Green
Revolution in Eastern India
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò (°ü.25000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ
iÉä±ÉiÉÉb÷ =i{ÉÉnùEòÉƺÉÉ`öÒ ¤ÉÉä+®ú´Éä±É ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ) +ʦɪÉÉxÉ (NMOOP)
9 =lɳý xÉʱÉEòÉ Ê´É½þÒ®ú 100 ]õCEäò +lÉǺɽþɪªÉ (°ü.12000/- SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ) BGREI (पू वकडील रा यांसाठ ½þÊ®úiÉGòÉÆiÉÒ
+ÉhÉhªÉÉSÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ)
10 10 ½þÉìºÉÇ{ÉÉ´É®ú {ɪÉÇÆiÉSÉÉ {ÉÆ{ɺÉÆSÉ näùhÉä ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ËEò´ÉÉ °ü. 10000/- |ÉÊiÉ ºÉÆSÉ {ÉèEòÒ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä.

15
 {ÉÉhÉÒ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ +ÉÊhÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉú ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ :-
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
VɱɺÉÆEò±ÉxÉ ´É ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
1-+ ´ÉèªÉÎCiÉEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ पाणी साठवणीसाठ ªÉÉäVÉxÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò (¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É JÉSÉÇ) °ü.125/- ºÉ{ÉÉ]õ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
|Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ / °ü.150/- |ÉÊiÉ PÉxÉʨÉ]õ®ú b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ ´É
ºÉ{ÉÉ]õ |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ °ü.75000/- ´É b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ (NMSA)
°ü.90000/- +ºiÉ®úÒEò®úhÉɺɽþSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ ±É½þÉxÉ iɳäý ´É
JÉÉä±É Ê´Éʽþ®úÒºÉÉ`öÒ |ÉÉä®äú]õÉ +ÉvÉÉ®úÒiÉ näùªÉ ËEò¨ÉiÉÒ<iÉEäò.
Ê´ÉxÉÉ+ºiÉ®ú iɳäý ´É ]õÉEòÒ EòÊ®úiÉÉ 30 ]õCEäò Eò¨ÉÒ ËEò¨ÉiÉÒxÉä
{ÉÖ®ú´É`öÉ.
1-1¤É ¨É½þÉi¨ÉÉ MÉÉÆvÉÒ ®úɹ]ÅõÒªÉ ®úÉäVÉMÉÉ®ú ½þ¨ÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ {±Éìº]õÒEò / +É®úºÉÒºÉÒ +ºiÉ®úÒEò®úhÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
/b÷¤±ªÉÚBºÉb÷Ò{ÉÒ +ÆiÉMÉÇiÉ ¤ÉÉÆvɱÉ䱪ÉÉ ]õÉEòÒ ´É iɳýªÉÉÆSÉä ]õCEäò ´É °ü. 25000/- |ÉÊiÉ iɳäý, ]õÉEòÒ / ʴɽþÒ®ú SªÉÉ (NMSA)
+ºiÉ®úÒEò®úhÉ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
1.2 शेतकर ºÉ¨ÉÚ½þɺÉÉ`öÒ पाणी साठवणीसाठ ªÉÉäVÉxÉÉ:- ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 100 ]õCEäò °ü.20 ±ÉÉJÉ / ªÉÖÊxÉ]õ SÉä ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
ºÉÉ´ÉÇVÉÊxÉEò VÉMÉä´É®úú ºÉ¨ÉÚ½þɺÉÉ`öÒ ]õÉEòÒ / ¶ÉäiÉiɳýÒ / SÉäEò ºÉ{ÉÉ]õ |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ. (NMSA)
bì÷¨É ({±Éìº]õÒEò / +É®úºÉÒºÉÒ +ºiÉ®úÒEò®úhÉɺɽþ ¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É °ü.25 ±ÉÉJÉ/ªÉÖÊxÉ]õ SÉä ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ.
Eò®úhÉä)
10 ½äþC]õ®ú लाभ े ा क रता कोण याह इतर लहान
आकरक रता ोरेटा धत वर.
(Ê´ÉxÉÉ+ºiÉ®úÒEò®úhÉ ]õÉEòÒ ´É iɳýªÉÉEòÊ®úiÉÉ 30 ]õCEäò
Eò¨ÉÒ ËEò¨ÉiÉÒxÉä {ÉÖ®ú´É`öÉ)

16
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
1.3 ]õªÉ֤ɴÉä±É / ¤ÉÉä+®ú´Éä±É JÉÉänù EòɨÉÉ EòÊ®úiÉÉ (=lɳý/ =¦ÉÉ®úhÉÒ JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò, ´É °ü. 25000/- |ÉÊiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
¨ÉvªÉ¨É) ªÉÖÊxÉ]õ SÉä ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ (NMSA)
1.4 ±É½þÉxÉ ]õÉCªÉÉÆSÉÉ VÉÒhÉÉævnùÉ®ú ´É xÉÚiÉxÉÒEò®úhÉ Eò®úhÉä xÉÖiÉxÉÒEò®úhÉ JÉSÉÉÇSÉä 50 ]õCEäò °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
JÉSÉÉÇSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ (NMSA)
1.5 {ÉÉ<Ç{É / तयार पाईप õ Ê´ÉiÉ®úhÉ |ÉhÉɱÉÒ ºÉÆSÉÉSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò °ü.10000/- |ÉÊiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
½äþC]õ®, ºÉ½þɪªÉ 4 ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ. |ÉÊiÉ ´ÉèªÉCiÉÒEò (NMSA)
±ÉɦÉÉlÉÔ +lÉ´ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ ºÉ¨ÉÚ½þ
1.6 ={ɺÉÉ VɱÉ˺ÉSÉxÉ (<±ÉäC]ÅõÒEò±É / Êb÷ZÉä±É / {É´ÉxÉ =VÉÉÇ / ºÉÆSÉ =¦ÉÉ®úhÉÒ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò - °ü.15000/- ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
ºÉÉè®ú=VÉÉÇ) |ÉÊiÉ <±ÉäC]ÅõÒEò / Êb÷ZÉä±É ºÉÆSÉ ¨ÉªÉÉÇnäù {ɪÉÇÆiÉ ´É °ü.
(NMSA)
50000/- |ÉÊiÉ ºÉÆSÉÉºÉ ºÉÉè®ú=VÉÉÇ / {É´ÉxÉ =VÉÉÇ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
2 VɱɴªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ (®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ ºÉÆSÉ =¦ÉÉ®úhÉÒ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 25 iÉä 35 ]õCEäò
b÷Ò{ÉÒB{ÉÒ / b÷Òb÷Ò{ÉÒ / BxÉ<ÇBºÉSÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉ´ªÉÊiÉ®úÒúCiÉ +ÉÊhÉ
Ê`ö¤ÉEò ˺ÉSÉxÉ
b÷Ò{ÉÒB{ÉÒ / b÷Òb÷Ò{ÉÒ /BxÉ<ÇBSÉ Ê´É¦ÉÉMÉɺÉÉ`öÒ ºÉÆSÉ =¦ÉÉ®úhÉÒ
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 35 iÉä 50 ]õCEäò ªÉÉ ´ªÉiÉÒÊ®úCiÉ 10 ]õCEäò ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ
+lÉǺɽþɪªÉ ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉxÉä {ÉÖ®ú´ÉÉ´Éä. (NMSA)
ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ ºÉÆSÉ =¦ÉÉ®úhÉÒºÉÉ`öÒ VªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒ´É®ú +lÉǺɽþɪªÉ
näùhªÉÉºÉ ºÉÆSÉÉSÉÒ {ÉÉjÉiÉÉ +ɽäþ iªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäù {ɪÉÇÆiÉ +lÉǺɽþɪªÉ
Ênù±Éä VÉÉ<DZÉ. (+ʦɪÉÉxÉ ¨ÉªÉÉÇnùÉ ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ ºÉÆSÉ
=¦ÉÉ®úhÉÒSÉÒ ËEò¨ÉiÉ °ü. 37200/- ½äþC]õ®ú ºÉ®úɺɮúÒ Ê´É®ú³ý
+ÆiÉ®úÉSªÉÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒºÉÉ`öÒ °ü.90000/- ½äþC]õ®úÒ ºÉ®úɺɮúÒ nùÉ]õ
+ÆiÉ®úÉSªÉÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒºÉÉ`öÒ ®úɽþÒ±É. ½þÒ ËEò¨ÉiÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷
+ÆiÉ®ú ´É Ê{ÉEòÉSÉä ±ÉÉMÉ´Éb÷ े ांनु सारú ¤Énù±ÉiÉä ®úɽþÒ±É.
17
 VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 5 ½äþC ]õ®ú {ɪÉÇÆiÉ BEòÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ±ÉÉ ËEò´ÉÉ
±ÉɦÉÉlÉÔ MÉ]õÉºÉ ±ÉÉ¦É näùiÉÉ ªÉä<DZÉ.
iÉÖ¹ÉÉ®ú ˺ÉSÉxÉ ºÉÆSÉÉSªÉÉ =¦ÉÉ®úhÉÒSÉÒ BEÚòhÉ ËEò¨ÉiÉ iɺÉäSÉ ®úÉVªÉ
¶ÉɺÉxÉÉEòbÚ÷xÉ +ÊvÉEòSÉä +lÉǺɽþɪªÉ Ê`ö¤ÉEò ˺ÉSÉxÉ |ɨÉÉhÉäSÉ
®úɽþÒ±É. ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ ºÉÆSÉ =¦ÉÉ®úhÉÒºÉÉ`öÒ VªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒ´É®ú
+lÉǺɽþɪªÉ näùhÉÉ®ú ºÉÆSÉÉSÉÒ {ÉÉjÉiÉÉ +ɽäþ iªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnùä{ɪÉÇÆiÉ
+lÉǺɽþɪªÉ Ênù±Éä VÉÉ<DZÉ. (अ ध तम ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ)
ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ ºÉÆSÉ =¦ÉÉ®úhÉÒSÉÒ ËEò¨ÉiÉ °ü. 58900/- |ÉÊiÉ
½äþC ]õ®úÒ ¨ÉɪÉGòÉä Ϻ|ÉEò±É®úºÉÉ`öÒ, °ü.85200/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ
ʨÉxÉÒ Ïº|ÉEò±É®úºÉÉ`öÒ, °ü. 19600/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ {ÉÉä]æõä ¤É±É
Ϻ|ÉEò±É®úºÉÉ`öÒ, °ü.36600/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ ºÉä¨ÉÒ
Eòɪɨɺ´É°ü{ÉÒ <Ê®úMÉä¶ÉxÉ ÊºÉº]õҨɺÉÉ`öÒ ´É °ü.31600/-
½äþC ]õ®ú ¨ÉÉä`öªÉÉ |ɨÉÉhÉÉiÉ iÉÖ¹ÉÉ®ú ˺ÉSÉxÉ {ÉvnùiÉ, +ÊvÉEòiɨÉ
ºÉ½þɪªÉ ¨ÉªÉÉÇnùÉ |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ +lÉ´ÉÉ |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ MÉ]õÉºÉ 5
½äþC ]õ®ú {ɪÉÇÆiÉ ®úɽþÒ±É.

18
अ. . सहा यचा कार सहा याचे माण योजना
१ इनवेल बो रंग मयादा- . २००००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना
२ पाईप लाइन मयादा- . २००००/- ती ३०० मटर अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना
मयादे त
३ पंपसंच मयादा- . २००००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना

४ नवीन वह र (रोहयो नु सार) मयादा- . ७००००/- ते . १०००००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना

५ ठबक सं चन संच . २५०००/- ती हे टर या मयादे त अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना

६ जमीन सु धारणा मयादा- . ४००००/- (१ हे . या मयादे त) अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना
७ ताडप ी पु रवठा मयादा- . १००००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना

८ न व टा वाटप मयादा- . ५०००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना

९ बैल जोडी /रे डे जोडी मयादा- . ३००००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना

१० बैलगाडी मयादा- . १५०००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना

११ जु नी वह र दु ती मयादा- . ३००००/- अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना

१२ परस बाग काय म . २५०/- ती लाभाथ अनु सू चीत जाती उपयोजना व आ दवासी उपयोजना
कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार, उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

19
 करण 4. ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ |ÉʶÉIÉhÉ ´É ʴɺiÉÉ®ú
EòÉªÉ Eò®úɱÉ?
 तालु का {ÉÉiɳýÒ´É®ú EÞòÊ¹É Ê´ÉºiÉÉ®ú EòɪÉÉÇºÉ ´ÉÉʽþ±Éä±Éä 25,000 Eò¨ÉÇSÉÉ®úÒ +ɽäþiÉ +ÉÊhÉ iªÉÆÉSªÉÉ ¨ÉnùiÉÒxÉä +Éi¨ÉÉ ´nùÉ®äú ʴɺiÉÉ®úʴɹɪÉEò ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ½þÒ
ªÉÉäVÉxÉÉ ®úɤÉʴɱÉÒ VÉÉiÉä. iªÉÉÆSªÉɶÉÒ +lÉ´ÉÉ EÞòÊ¹É +ÉÊhÉ EÞòÊ¹É ºÉƱÉMxÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉiÉÒ±É EòÉähÉiªÉ½þÒ Eò¨ÉÇSÉÉ-ªÉɶÉÒ ºÉÆ{ÉEÇò ºÉÉvÉÉ +ÉÊhÉ +É{ɱªÉÉ |ɶxÉÉÆSÉÒ
=kÉ®äú, EòɪÉÇGò¨É/ªÉÉäVÉxÉäSÉÒ iɺÉäSÉ +É{ɱªÉÉ ¦ÉÉMÉɺÉÉ`öÒ ËEò´ÉÉ ´ªÉCiÉÒMÉiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ {ÉÉiɳýÒ´É®ú ªÉÉäMªÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ Ê¨É³ý´ÉÉ.
 Ê{ÉEò |ÉÉiªÉÊIÉEäò ´É ¶ÉäiÉÒ ¶ÉɳýÉ ºÉÖ¯û Eò®úÉ ´É iªÉÉiÉ +É{ɱÉÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉ PªÉÉ.
 Ê´ÉÊ´ÉvÉ ºÉÆEäòiÉ ºlɳýɴɯûxÉ xÉä¨ÉEòÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ PªÉÉ ´É iÉÖ¨ÉSªÉÉ ¶ÉäiÉÒSÉÒ UôÉä]õªÉÉ ={ÉEò®úhÉÉ´nùÉ®äú xÉÉånùhÉÒ Eò®úÉ.
 nÖù®únù¶ÉÇxÉ ´É®úÒ±É ¶ÉäiÉÒ Ê´É¹ÉªÉÒ EòɪÉÇGò¨É ¤ÉPÉÉ. B¡òB¨É ®äúb÷Ò+Éä ´É JÉÉVÉMÉÒ ´ÉɽþÒxÉÒ ´É®úÒ±É ¶ÉäiÉÒIÉäjÉɶÉÒ ºÉƤÉÆvÉÒiÉ xÉ´ÉÒxÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ PªÉÉ.
 ÊEòºÉÉxÉ EòÉì±É EåòpùÉ´É® (KCC) १८००-१८०-१५५१या
ú ÊxÉ:¶ÉÖ±Eò मांकावर सकाळी ६ ते रा ी १० वाजेपयत वषभर संपक साधा.

 EÞòÊ¹É {Énù´ÉÒvÉ®ú Ê´ÉnùªÉÉlÉÉÈxÉÉ nùÉäxÉ ¨ÉʽþxªÉÉ {ɪÉÈiÉ ÊxÉ:¶ÉÖ±Eò (Agriclinics/ Agri-Business) |ÉʶÉIÉhÉ ´É EÞòÎ¹É =tÉäMÉ/EÞòÊ¹É ºÉä´ÉÉ Eåòpù ºlÉÉ{ÉxÉ
Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ 36 ]õCEäò अनु सू चीत जाती/ अनु सू चीत जमाती याचेसाठ ४४ ट के एवढे अनु दानाची उपल धता +xÉÖnùÉxÉÉ´É®ú ¤ÉÄEò +lÉǺɽþɪªÉÉSÉä
+xÉÖnùÉxÉÉSÉÒ ={ɱɤvÉiÉÉ.
 संवादा मक संदेशा वारे SMS (USSD) आव यक ती मा हती व सेवा वेळेवर मळवा.
 था नक प रि थतीशी संबं धत मा हती घे यासाठ ( पक लागवड तं ान, वतरकांची याद , पक स ला) थेट संकेत थळा वारे

शेतकर पोटल क न मा हती या कं वा सामु दा यक शे तकर सु वधा क ाव न मा हती या. Pull SMS ( KISAANREG<तु मचे नाव>,

MAHA >, आप या िज याची इ जीतू न प हल चार अ रे , <आप या तालु याची इ जीतू न प हल चार अ रे>) 51969 कं वा 9212357123

वर न दवा.

20
 तु हाला काय मळू शकते ?
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
+) ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ |ÉʶÉIÉhÉɺÉÉ`öÒ +lÉǺɽþɪªÉ
1 50 iÉä 150 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ MÉ]õÉƺÉÉ`öÒ Ê¤ÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ ´É
ʤɪÉÉhÉä iÉÆjÉYÉÉxÉÉEòÊ®úiÉÉ |ÉʶÉIÉhÉ
2 +ÊvÉEÞòiÉ ºÉƺlÉÉƨÉvÉÚxÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ |ÉʶÉIÉhÉ näùhÉä
(Ê´ÉtÉ´ÉäiÉxÉ, ÊxÉ´ÉɺÉ, ¦ÉÉäVÉxÉ +ÉÊhÉ |É´ÉɺɦÉkÉÉ JÉSÉÇ
¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ näùhªÉÉiÉ ªÉÉ´ÉÉ)
3 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉä |ÉʶÉIÉhÉ
4 40 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ MÉ]õɺÉÉ`öÒ Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ ={ÉɪɪÉÉäVÉxÉÉ
¤ÉɤÉiÉ |ÉʶÉIÉhÉ
5 Ê´ÉÊ´ÉvÉ EÞòÊ¹É ªÉÆjÉä +ÉÊhÉ +ÉèVÉÉ®äú ªÉÉÆSÉÒ nÖù°üºiÉÒ, näùJɦÉɱÉ,
´ÉÉ{É®ú ´É ÊxÉ´Éb÷Ò Ê´É¹ÉªÉÒ +ÉÊhÉ EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
ªÉɤÉɤÉiÉ |ÉʶÉIÉhÉ
6 ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ =i{ÉÉnùxÉ +ÉÊhÉ ºÉƤÉÆÊvÉiÉ IÉäjÉÉʴɹɪÉÒ
¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉä nùÉäxÉ Ênù´ÉºÉÒªÉ |ÉʶÉIÉhÉ
7 ¶ÉäiÉEò®úÒ ºÉÆPÉ / 15-20 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ MÉ]õÉÆxÉÉ =kÉäVÉxÉ näùhÉä +ÉÊhÉ
Ê´ÉkÉÒªÉ ºÉƺlÉɶÉÒ ºÉƱÉMxÉiÉÉ Eò®úhÉä +ÉÊhÉ BEòÊjÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ Eò®úhÉä.
ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
°ü. 15000/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ MÉ]õ OÉÉ¨É Ê¤ÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ EÞòÊ¹É Ê´ÉºiÉÉ®ú ´É
iÉÆjÉYÉÉxÉ +ʦɪÉÉxÉ (NMAET)
°ü.5200/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ ¨ÉʽþxÉÉ EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
°ü. 24000/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ nùÉäxÉ Ênù´ÉºÉÉƺÉÉ`öÒ 30 ¶ÉäiÉEò- MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ºÉÉ`öÒSÉä ®úɹ]ÅõÒªÉ
ªÉÉÆEòÊ®úiÉÉ |ÉÊiÉ ´ÉMÉÇ °ü.400/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ |ɨÉÉhÉä +ʦɪÉÉxÉ (NMOOP)
1) °ü.29200/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉÒ¶ÉɳýÉ ºÉä´ÉɦÉÉ´ÉÒ ºÉƺlÉäºÉÉ`öÒ +lÉ´ÉÉ Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ ªÉÉäVÉxÉÉ
JÉÉVÉMÉÒ ºÉƺlÉäºÉÉ`öÒ.
2) °ü.26700/- ®úÉVªÉ ºÉ®úEòÉ®úÒ ºÉƺlÉäEòÊ®úiÉÉ
°ü.4000/- |ÉÊiÉ ´ªÉCiÉÒ EÞòÊ¹É ªÉÉÆÊjÉEòÒEò®úhÉ ={É +ʦɪÉÉxÉ
(SMAM)
°ü.1500/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ ¶É½þ®úÒ ºÉ¨ÉÖ½þÉƺÉÉ`öÒ ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ =kÉäVÉxÉÉlÉÇ
VÉÉhªÉɪÉähªÉÉSÉÉ JÉSÉÇ ´ÉMɳÚýxÉ näùhÉä (VIUC)
°ü.4075/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ 3 ´É¹ÉÉÇiÉ 3 ½þ{iªÉÉÆiÉ ¶É½þ®úÒ ºÉ¨ÉÖ½þÉƺÉÉ`öÒ ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ =kÉäVÉxÉÉlÉÇ näùhÉä
(VIUC)
21
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
8 ®úɹ]ÅõÒªÉ EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ ºÉƺlÉÉ (NIAM)VɪÉ{ÉÚ®ú ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ °ü.30000/- |ÉÊiÉ EòɪÉÇGò¨É OÉɨÉÒhÉ ¦ÉÉÆb÷®úhÉ ªÉÉäVÉxÉÉ
OÉÉʨÉhÉ ¦ÉÉÆb÷É®úhÉ ªÉÉäVÉxÉä ʴɹɪÉÒ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƨÉvªÉä VÉÉMÉÞiÉÒ
EòɪÉÇGò¨ÉÉSÉä +ɪÉÉäVÉxÉ Eò®úhÉä ( iÉÒxÉ Ênù´ÉºÉÉÆEòÊ®úiÉÉ)
9 ®úÉVªÉɤÉɽäþ®úÒ±É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ |ÉʶÉIÉhÉ 50 ¨ÉxÉÖ¹ªÉ Ênù´ÉºÉ °ü.1250/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ VªÉɨÉvªÉä +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET) /
/ iÉɱÉÖEòÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉä VÉÉhÉä-ªÉähÉä, ¦ÉÉäVÉxÉ ´É ÊxÉ´ÉÉºÉ ªÉÉÆSÉÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ ®úÉ.¡ò.+
ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É
10 ®úÉVªÉÉÆ+ÆiÉMÉÇiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉʶÉIÉhÉ (100 ¨ÉxÉÖ¹ªÉ Ênù´ÉºÉ |ÉÊiÉ °ü.1000/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ VªÉɨÉvªÉä VÉÉhÉä- +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
iÉɱÉÖEòÉ) ªÉähÉä, ¦ÉÉäVÉxÉ ´É ÊxÉ´ÉÉºÉ ªÉÉ´É®úÒ±É JÉSÉÉÇSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É
11 ÊVɱ½þªÉÉÆiÉMÉÇiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉʶÉIÉhÉ 1000 ¨ÉxÉÖ¹ªÉ Ênù´ÉºÉ / °ü.400/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
iÉɱÉÖEòÉ VªÉɨÉvªÉä |É´ÉɺɦÉkÉÉ, ¦ÉÉäVÉxÉ ´É ÊxÉ´ÉÉºÉ ªÉÉ´É®úÒ±É ={ɪÉÉäVÉxÉÉ ®úÉ¡ò+ (MIDH)
JÉSÉÉÇSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É +ºÉä±É. ÊxÉ´ÉɺÉÒ |ÉʶÉIÉhÉɺÉÉ`öÒ +ÆiÉMÉÇiÉ (HMNEH)
®úɽþÒ±É. ʤÉMÉ®ú ÊxÉ´ÉɺÉÒ |ÉʶÉIÉhÉɺÉÉ`öÒ °ü.250/- |ÉÊiÉ
¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ ®úɽþÒ±É.
12 |ÉÉiªÉÊIÉEòÉÆSÉä +ɪÉÉäVÉxÉ Eò®úhÉä(125|ÉÉiªÉÊIÉEäò /iÉɱÉÖEòÉ) °ü.4000/- {ɪÉÇÆiÉ |ÉÊiÉ |ÉÉiªÉÊIÉEò (0.40 ½äþC ]õ®ú) +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
13 ¶ÉäiÉÒ¶ÉɳýÉ 25 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ |ÉÊiɽÆþMÉÉ¨É Ê{ÉEòÉSªÉÉ 6 °ü.29514/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉÒ¶ÉɳýÉ +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
ºÉÆ´ÉänxÉùÊ¶É±É ´ÉÉføÒSªÉÉ ¨É½þi´ÉÉÆSªÉÉ +´ÉºlÉÉƨÉvªÉä |ÉʶÉIÉhÉ
14 ®úÉVªÉɤÉɽäþ®úÒ±É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ nùÉè®úÉ / ¦Éä]õÒ 7 Ênù´ÉºÉÉÆEòÊ®úiÉÉ °ü.800/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ- VªÉɨÉvªÉä +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
(5 ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ iÉɱÉÖEòÉ) ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ |É´ÉɺɦÉkÉÉ, ¦ÉÉäVÉxÉ ´É ÊxÉ´ÉÉºÉ ªÉÉ´É®úÒ±É
JÉSÉÉÇSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ®úɽþÒ±É.
15 ®úÉVªÉÉÆiÉMÉÇiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ nùÉè®úÉ – 5 Ênù´ÉºÉÉÆEòÊ®úiÉÉ °ü.400/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ VªÉɨÉvªÉä ¶ÉäiÉEò- +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
(25 ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ iÉɱÉÖEòÉ) ªÉÉÆSÉÉ |É´ÉɺɦÉkÉÉ, ¦ÉÉäVÉxÉ ´É ÊxÉ´ÉÉºÉ ªÉÉ´É®úÒ±É JÉSÉÉÇSÉÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ ®úÉ¡ò+/MIDH
ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ®úɽþÒ±É. +ÆiÉMÉÇiÉ HMNEH

22
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
16 ÊVɱ½þªÉÉÆiÉMÉÇiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ +¦ªÉÉºÉ nùÉè®úÉ 3 Ênù´ÉºÉÉÆ{ÉäIÉÉ °ü.300/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ Ênù´ÉºÉ VªÉɨÉvªÉä +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
VÉɺiÉ xɺɱÉä±ÉÉ. (100 ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉÊiÉ iÉɱÉÖEòÉ) |É´ÉɺɦÉkÉÉ, ¦ÉÉäVÉxÉ ´É ÊxÉ´ÉÉºÉ JÉSÉÉÇSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ®úɽþÒ±É.
17 +) ¶ÉäiÉEò®úÒ MÉ]õÉÆSÉÒ IɨÉiÉÉ ¤ÉÉÆvÉhÉÒ, EòÉè¶É±ªÉÊ´ÉEòÉºÉ °ü. 5000/- |ÉÊiÉ MÉ]õ
+ÉÊhÉ ºÉƤÉÆÊvÉiÉ ¤ÉɤÉÓEòÊ®úiÉÉ (20 MÉ]õÉÆEòÊ®úiÉÉ |ÉÊiÉ iÉɱÉÖEòÉ)
¤É) ªÉÉ MÉ]õÉÆSÉä =i{ÉzÉ ´ÉÉføÒSªÉÉ EòɪÉÇGò¨ÉɺÉÉ`öÒ BEò´Éä³ý °ü.10000/- |ÉÊiÉ MÉ]õ +Éi¨ÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ (NMAET)
+lÉǺɽþɪªÉ ¨½þhÉÚxÉ Ê¤ÉVɦÉÉÆb÷´É±É
Eò) +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ MÉ]õ (2 MÉ]õ / iÉɱÉÖEòÉ) °ü.10000/-|ÉÊiÉ MÉ]õ

18 ¨ÉÞnùSÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMÉ ¶ÉɳýÉÆiÉ¡æò ÊxÉ´Éb÷Eò MÉÉ´ÉÉƨÉvªÉä °ü.20000/- |ÉÊiÉ |ÉÉiªÉÊIÉEò ®úɹ]ÅõÒªÉ VÉʨÉxÉ +É®úÉäMªÉ ´É ºÉÖÊ{ÉEòiÉÉ
+Ét®äú¹ÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEäò (FLD) ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ |ÉEò±{É
(NMOOP)
ICAR, ICRISAT ªÉÉÆxÉÉ ¦ÉÚ<ǨÉÖMÉ Ê{ÉEòɺÉÉ`öÒ
+Ét®äú¹ÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEäò (FLD) °ü.8500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ. ºÉÉäªÉɤÉÒxÉ, ®ìú{ÉʺÉb÷, ¨ÉÉä½þ®úÒ,
ºÉÖªÉÇ¡Úò±É Ê{ÉEòɺÉÉ`öÒ °ü.5000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ. iÉÒ³ý,
Eò®úb÷<Ç, EòÉ®ú³ýÒ, जवस÷ ´É B®Æúb÷ Ê{ÉEòɺÉÉ`öÒ आ ण
ICAR यांचे माफत भु ईमू ग पकासाठ {ÉÉì±ÉÒlÉÒxÉ
+SUôÉnùना या वापरासाठ °ü.12500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ
अनु दान १०० % अनु दा नत. ICAR ú ºÉƺlÉäE òÊ®úiÉÉ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ BEò |ÉÉiªÉÊIÉEòÉ`öÒ. ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉä ¶ÉäiÉÉ´É®ú
1 ½äþC]õ®ú |ÉÊiÉ Ê{ÉEòÉSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ PÉä>ð ¶ÉEòiÉÉiÉ.
+Ét®äú¹ÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEòÉÆSÉä IÉäjÉ 1 ½äþ. ®úɽþÒþ±É {É®ÆúiÉÖ 0.40
½äþC ]õ®ú {ÉäIÉÉ Eò¨ÉÒ xɺÉä±É.

23
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
19 =i{ÉÉnùxÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ / +ÉÆiÉ®úÊ{ÉEòÉSÉä ¶ÉäiÉÉ´É®ú |ÉÉiªÉÊIÉEäò °ü.8000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ (°ü.700/- ÊxÉʴɹ`öÉƺÉÉ`öÒ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
°ü.1000/- +ÉEòº¨ÉÒEò ÊxÉvÉÒ) (NFSM)
20 Alternative Retting iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉÒ ¶ÉäiÉÉ´É®úÒ±É |ÉÉiªÉÊIÉEäò °ü.20000/- |ÉÊiÉ |ÉÉiªÉÊIÉEò (°ü.17000/- ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
ÊxÉʴɹ`öÉƺÉÉ`öÒ ´É °ü.3000/- +ÉEòº¨ÉÒEò ÊxÉvÉÒ) (NFSM)
(VªÉÚ]õ ´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ Ê{ÉEòÉƺÉÉ`öÒ)
21 +Ét®äú¹ÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEäò =i{ÉÉnùxÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ / +ÉÆiÉ®úÊ{ÉEò °ü.8000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ (°ü.7000/- ÊxÉʴɹ`öÉƺÉÉ`öÒ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
{ÉvnùiÉÒ °ü.1000/- +ÉEòº¨ÉÒEò ÊxÉvÉÒºÉÉ`öÒ) (NFSM) (VªÉÚ]õ ´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ Ê{ÉEòÉƺÉÉ`öÒ)
22 +Ét®äú¹ÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEäò – BEòÉÎi¨ÉEò Ê{ÉEò ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉÉ´É®ú ®ú.7000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú (°ü.6000/- ÊxÉʴɹ`öÉ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
(+ɪɺÉÒB¨É) °ü.1000/- +ÉEòκ¨ÉEò ÊxÉvÉÒ) (NFSM)(EòÉ{ÉÚºÉ)
23 nùäù¶ÉÒ ´É <ÇB±ÉBºÉ EòÉ{ÉÚºÉ ªÉÉÆSÉä +Ét®äú¹ÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEäò ´É °ü.8000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ (°ü.7000/- ÊxÉʴɹ`öÉƺÉÉ`öÒ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
<ÇB±ÉBºÉ EòÉ{ÉÚºÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä ÊxĘ́ÉiÉÒ °ü.1000/- +ÉEòº¨ÉÒEò ÊxÉvÉÒ) (NFSM)(EòÉ{ÉÚºÉ)
24 +ÉÆiÉ®úÊ{ÉEòÉSÉä +Ét®äú¹ÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEò ( 0.40 ½äþC]õ®ú °ü.7000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ (°ü.6000/- ÊxÉʴɹ`öÉƺÉÉ`öÒ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
IÉäjÉɺÉÉ`öÒ) °ü.1000/- +ÉEòº¨ÉÒEò ÊxÉvÉÒ) (NFSM) (EòÉ{ÉÚºÉ)
25 +ÊiÉ PÉxÉiÉÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ {ÉvnùiÉÒSÉÉ SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMÉ °ü.9000/- |ÉÊiÉ ½äþC ]õ®úÒ (°ü.8000/- ÊxÉʴɹ`öÉƺÉÉ`öÒ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
°ü.1000/- +ÉEòº¨ÉÒEò ÊxÉvÉÒ) (NFSM) (EòÉ{ÉÚºÉ)
26 +ÉÆiÉ®úÊ{ÉEò {ÉvnùiÉÒ ´É BEò-b÷Éä³ýÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ iÉÆjÉYÉÉxÉ >ðºÉÉSÉä °ü.8000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ (°ü.7000/- ÊxÉʴɹ`öÉƺÉÉ`öÒ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zÉ ºÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
|ÉÉiªÉÊIÉEò °ü.1000/- +ÉEòº¨ÉÒEò ÊxÉvÉÒ) NFSM) (>ðºÉ)
27 ®úÉVªÉÉÆiÉMÉÇiÉ ºÉ¨ÉÚ½þ |ÉÉiªÉÊIÉEäò (ICAR, SAUs, IRRI) ú °ü.7500/- |ÉÊiÉ ½äC]õ®úÒ ¦ÉÉiÉ Ê{ÉEòɺÉÉ`öÒ (SRI ºÉÆEòÊ®úiÉ ¦ÉÉiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
ªÉÉÆSªÉÉ ºÉ½þEòɪÉÉÇxÉä ±ÉÉMÉ´Éb÷ iÉÆjÉÉYÉÉxÉɺɽþÒiÉ {Éä®ú¦ÉÉiÉ/{ÉÖxɱÉÉÇMÉ´Éb÷ ¦ÉÉiÉÉ EòÊ®úiÉÉ)
MɽÚþ, Eòb÷vÉÉxªÉä °ü.5000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ¨ÉÉä`äö ¦É®úb÷vÉÉxªÉ
EòÊ®úiÉÉ ´É °ü. 12500/- |ÉÊiÉ ½äþ. Ê{ÉEò {ÉvnùiÉÒ +ÉvÉÉÊ®úiÉ
|ÉÉiªÉÊIÉEòÉ EòÊ®úiÉÉ.

24
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
28 Ê{ÉEò ÷ {ÉvnùiÉÒ´É®úÒ±É +ÉvÉÉÊ®úiÉ |ÉʶÉIÉhÉ
29 ]ÅìõC]õ®ú ´É <iÉ®ú EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®äú ªÉÉÆSÉÒ ÊxÉ´Éb÷, ´ÉÉ{É®ú ´É
näùJɦÉÉ±É ªÉɤÉɤÉiÉ |ÉʶÉIÉhÉ
¤É) ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ |ÉʶÉIÉhÉ ´É ʴɺiÉÉ®ú
30 ¶ÉäiÉEò®úÒ |ÉʶÉIÉhÉɺɽþ, EÞòÊ¹É |ÉÉiªÉÊIÉEäò, IɨÉiÉÉ ¤ÉÉÆvÉhÉÒ,
IÉäjÉÒªÉ ¦Éä]õÒ uùÉ®äú BEòÉÎi¨ÉEò ¶ÉäiÉÒ {ÉvnùiÉÒSªÉÉ ºÉÆEò±{ÉxÉÉ
+ÉvÉÉÊ®úiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÒ IɨÉiÉÉ ¤ÉÉÆvÉhÉÒ Eò®úhÉä, ½þ´ÉɨÉÉxÉ
¤Énù±ÉÉSÉÉ º´ÉÒEòÉ®ú Eò®úhÉä, ¨ÉÉiÉÒ, {ÉÉhÉÒ ´É Ê{ÉEò ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
ºÉƤÉÆÊvÉiÉ SÉÉÆMɱÉÒ EÞòÊ¹É {ÉvnùiÉÒ
31 |ÉIÉäjÉÉ´É®úÒ±É {ÉÉhÉÒ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ´É ºÉÚI¨É ˺ÉSÉxÉÉ ºÉƤÉÆvÉÒ
|ÉʶÉIÉhÉ EòɪÉÇGò¨É
32 VÉʨÉxÉÒSÉä +É®úÉäMªÉÉ Ê´É¹ÉªÉÒ |ÉʶÉIÉhÉ ´É |ÉÉiªÉÊIÉEò
ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
°ü.14000/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ ( 4 ºÉjÉÉÆSÉÉ +ÆiɦÉÉÇ´É) ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ (NFSM)
°ü.3500/- |ÉÊiÉ ºÉjÉ
°ü.1200/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ Ê´ÉtÉ´ÉäiÉxÉ iɺÉäSÉ VÉÉhÉä- EÞòÊ¹É ªÉÆjÉÉSÉÒ SÉÉSÉhÉÒ, |ÉÉiªÉÊIÉEòÉ ¨ÉvÉÚxÉ
ªÉähÉäSÉÉ ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ ¦ÉkÉÉ ´É ÊxÉ´ÉÉºÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ (1 iÉä 6 |ÉÉäiºÉɽþxÉ ´É ¤É³ýEò]õÒEò®úhÉ
+É`ö´Ébä÷ EòÊ®úiÉÉ)
(NMSA)
°ü.10000/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ ºÉjÉɺÉÉ`öÒ, 20 |ÉʶÉIÉhÉÉlÉÔÆ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
´É iªÉÉ{ÉäIÉÉ VÉɺiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔÆEòÊ®úiÉÉ.
°ü.20000/- |ÉÊiÉ |ÉÉiªÉÊIÉEò, 50 ËEò´ÉÉ iªÉÉ{ÉäIÉÉ
VÉɺiÉ |ÉʶÉIÉhÉÉlÉÔEòÊ®úiÉÉ
°ü. 50000/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ EòɪÉÇGò¨É (30 ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
|ÉʶÉIÉhÉÉlÉÔEòÊ®úiÉÉ) ´É Eò¨ÉÒiÉ Eò¨ÉÒ 2-3 Ênù´ÉºÉ
EòɱÉÉ´ÉvÉÒ EòÊ®úiÉÉ
IÉäjÉÒªÉ |ÉÉiªÉÊIÉEòɺɽþ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ |ÉʶÉIÉhÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉxÉ (NMSA)
°ü.10000/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ ºÉjÉɺÉÉ`öÒ (20 ËEò´ÉÉ
VÉɺiÉ |ÉʶÉIÉhÉÉlÉÆÔ ºÉÉ`öÒ)
°ü.20000/- |ÉÊiÉ +Ét®äú¹ÉÉ |ÉÉiªÉÊIÉEò
25
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
33 ʤÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ ´É ¤ÉÒVÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉ´É®úÒ±É |ÉʶÉIÉhÉÉ EòÊ®úiÉÉ (50
iÉä 150 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆEòÊ®úiÉÉ) +lÉǺɽþɪªÉ
ºÉ½þɪªÉɺÉÉ`öÒ ÊxÉEò¹É / Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
°ü.15000/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ (iÉÒxÉ BEò Ênù´ÉºÉÒªÉ ¤ÉÒVÉ OÉÉ¨É EòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉMÉÇiÉ MɳýÒiÉvÉÉxªÉä,
|ÉʶÉIÉhÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉEòÊ®úiÉÉ) Eòb÷vÉÉxªÉä, SÉÉ®úÉÊ{ÉEäò +ÉÊhÉ Ê½þ®ú´É³ýÒSÉä JÉiÉ
Ê{ÉEäò <iªÉÉnùÒ SÉÉ |ɨÉÉÊhÉiÉ Ê¤ÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ
ºÉnù®ú 3 |ÉʶÉIÉhÉ EòɪÉÇGò¨É JÉɱÉÒ±É |ɨÉÉhÉä EòɪÉÇGò¨É
Ê{ÉEò´ÉÉføÒSªÉÉ iÉÒxÉ +´ÉºlÉÉƨÉvªÉä tÉ´Éä.
+) ʤɪÉÉhÉä {Éä®úhÉÒSªÉÉ ´Éä³äýºÉ, ʤÉVÉÉäi{ÉÉnùxÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ
ʴɱÉMÉÒEò®úhÉ, +ÆiÉ®ú {Éä®úhÉÒ {ÉvnùiÉÒ ´É EÞòʹÉÊ´ÉtÉ
{ÉvnùiÉÓ´É®ú +ÉvÉÉÊ®úiÉ |ÉʶÉIÉhÉ
¤É) Ê{ÉEòÉSÉÒ ¡Öò±ÉÉä®úÉ +´ÉºlÉÉ
Eò) EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ ´É बीज या वेळी

34 शेतक यांना दे य असलेले अनु दान एकू ण दौ या या 50 % कं वा जा तीतजा त . 1 रा यातील शेतक यांचे दे शाबाहे र
लाख यापैक जे कमी असेल ते दे य राह ल. अ यास दौरे.

कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार, उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

26
 करण 5. कृ ष यां क करण व तं ान
काय कराल ?
 BEÚòhÉ ¶ÉäiÉ VÉʨÉxÉ धारण े ´É Ê{ÉEòɱÉÉ ªÉÉäMªÉ iÉÒ सु संगत व आव यक
+ÉèVÉÉ®äú/ªÉÆjɺÉɨÉÖOÉÒ JÉ®äúnùÒ Eò®úÉ.
 कृ ष यं े व औजारे ह भाडेत वावर/ शेतकर गटा वारे वाप शकतात.
 शूxªÉ ¨É¶ÉÉMÉiÉ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ, ±ÉäºÉ®ú VÉʨÉxÉ ºÉ{ÉÉ]õÒEò®úhÉ ªÉÆjÉ, ½ìþ{ÉÒ ºÉÒb÷ÊbÅ÷±ºÉ,
®úÉä]õÉ´½äþ]õ®ú, <. SÉÉ ´ÉÉ{É®ú Eò¯ûxÉ xÉèºÉÌMÉEò ºÉÆ{ÉkÉÒSÉä ºÉÆ´ÉvÉÇxÉ Eò®úÉ.
 ¶ÉäiÉÒ +ÉèVÉÉ®äú/ªÉÆjÉÉÆSÉÒ iÉ{ÉɺÉhÉÒ Eò®úhÉÉ-ªÉÉ ´É |ÉʶÉIÉhÉ näùhÉÉ-ªÉÉ ºÉƺlÉÉÆEòbÚ÷xÉ iɺÉäSÉ
कृ ष व ान क आ ण कृ ष व यापीठे यांचे EòbÚ÷xÉ ªÉÉäMªÉ ´ÉÉ{É®ú, ÊxÉiªÉÉSÉÒ
näùJɦÉÉ±É +ÉÊhÉ ºÉä´ÉÉ Ê¶ÉEÚòxÉ PªÉÉ.
तु हाला काय मळू शकते?
A) कृ ष यां क करण वपणक उपअभीयनांतगत कृ ष औवजारे व कृ ष यं े खरेद कर यासाठ
खचाची मयादा व अथ सहा य कार
+.Gò. EÞòÊ¹É औजारे |ÉEòÉ®ú +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É, <iÉ®ú ±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
+iªÉ±{É ¶ÉäiÉEò®úÒ,¨Éʽþ±ÉÉ ´É
,$ nùÊIÉhÉÉäkÉ®ú ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ
±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ
+xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ |ÉEòÉ®ú
ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú
]ÅìõC]õ®ú
1 ]ÅìõC]õ®ú °ü.1.00 ±ÉÉJÉ 35 ]õCEäò 0.75 ±ÉÉJÉ 25 ]õCEäò
(08 iÉä 20 PTOHP )
2 ]ÅìõC]õ®ú ( 20 iÉä 70 °ü. 1.25 35 ]õCEäò 1.00 ±ÉÉJÉ 25 ]õCEäò
PTOHP ú) ±ÉÉJÉ
{ÉÉì´É®ú Ê]õ±É®ú
1 {ÉÉì´É®ú Ê]õ±É®ú 8 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ SÉä °ü. 0.50 50 ]õCEäò 0.40 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
Eò¨ÉÒ ±ÉÉJÉ

27
 2 {ÉÉì´É®ú Ê]õ±É®ú 8 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ SÉä °ü. 0.75 50 ]õCEäò 0.60 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
´É VÉɺiÉ ±ÉÉJÉ
¦ÉÉiÉ ±ÉÉ´ÉhÉÒªÉÆjÉ
+ º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ ¦ÉÉiÉ ±ÉÉ´ÉhÉÒ °ü. 0.94 50 ]õCEäò 0.75 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
ªÉÆjÉ (4 +Éä³ýÒSÉä) ±ÉÉJÉ
¤É º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ ¦ÉÉiÉ ±ÉÉ´ÉhÉÒ °ü. 2.00 40 ]õCEäò 2.00 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
ªÉÆjÉ (4 +Éä³ýÒSÉä) 1). 4 ±ÉÉJÉ
SÉä ´É®ú- 8 +Éä³ýÓSÉä 2). 8
SÉä ´É®ú 16 +Éä³ýÓSÉä
º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ ªÉÆjÉä
1 EòÉføhÉÒ ´É ¤ÉÉÆvÉhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.1.25 ±ÉÉJÉ 50 ]õCEäò 1.00 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
ʴɶÉä¹É º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ ªÉÆjÉ ,$
1 EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ
2 {ÉÉäº]õ ½þÉä±É b÷ÒMÉ®ú/+MÉ®ú 0.63 ±ÉÉJÉ 50 ]õCEäò 0.50 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
3 ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ/ यू मॅ टक
º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ ¡ò³äý EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ
1 ¡ò³äý तोडणी ªÉÆjÉ
2 ZÉÉb÷ä UôÉ]õhÉÒ ªÉÆjÉ
3 ¡ò³äý EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ
4 ¡ò³äý तवार यं 1.25 ±ÉÉJÉ 50 ]õCEäò 1.00 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
5 ]ÅìõEò ]ÅõÉä±ÉÒ
6 ®úÉä{É´ÉÉ]õÒEò ºÉÉʽþiªÉ ¦É®úhÉÒ
यं
7 ¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ ½þɪÉbÅ÷ÉìʱÉEò
{ÉvnùiÉ
8 {ÉÉì´É®ú +Éì{É®äú]õ®ú ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ
ºÉÉvÉxÉä UôÉ]õhÉÒ,डोळे ¦É®úhÉä,
तवार <iªÉÉnùÒ EòÊ®úiÉÉ

28
कृ ष औजारे व उपकरणे यांचे खरे द क रता आ थक सहा य
EÞòÊ¹É +´ÉVÉÉ®úÉÆSÉä +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É, +iªÉ±{É <iÉ®ú ±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
|ÉEòÉ®ú ¶ÉäiÉEò®úÒ,¨Éʽþ±ÉÉ ´É nùÊIÉhÉÉäkÉ®ú ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ
±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ
ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú
]ÅìõC]õ®ú/ {ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú च लत/+ÉèVÉÉ®äú

अ) VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨É¶ÉÉMÉiÉ ´É ´ÉÉ¡òÉ iɪÉÉ®ú Eò®úhªÉÉSÉÒ +ÉèVÉÉ®äú ,#.

1 B¨É¤ÉÒ xÉÉÆMÉ®ú 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत
2 lÉɳýÒSÉÉ xÉÉÆMÉ®ú °ü.15000/- °ü.12000/-
3 ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत
4 EÖò³ý´É °ü.19000/- °ü.15000/-
5 ±Éä´½þ±É ¤±Éäb÷
6 EäòVÉ Î´½þ±É
7 ºÉ®úÒ =PÉb÷hÉä
8 iÉhÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ
9 ±ÉäºÉ®ú ±ÉÄb÷ ±Éä´½þ±É®ú
10 {ɱÉ]õÒSÉÉ ªÉÉÆjÉÒEò xÉÉÆMÉ®ú
11 रजर
12 ®úÉä]õÉä´½äþ]õ®ú 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत ú 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत
13 ®úÉä]õÉä{ɱ]õ®ú °ü.35000/- °ü.28000/-
14 {ɱÉ]õÒSÉÉ ½þÉbÅ÷ÉìʱÉEò xÉÉÆMÉ®ú 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत
°ü.44000/- °ü.35000/-
१५ SÉÒSÉä±É xÉÉÆMÉ®ú 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत
°ü.8000/- °ü.6000/-
20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत
°ü.10000/- °ü.8000/-

29
]ÅìõC]õ®ú / {ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú ºÉ½þɪªÉÉxÉä SÉɱÉhÉÉ®úÒ +ÉèVÉÉ®äú ,#
¤É. ±ÉÉ´ÉhÉÒ, {Éä®úhÉÒ, EòÉføhÉÒ, +ÉÊhÉ 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत
JÉd÷É JÉhÉhÉÒ +ÉèVÉÉ®äú °ü.12000/-
°ü.15000/-
1 {ÉÉäº]õ ½þÉä±É Êb÷MÉ®ú 20-35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É
20-25 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत च लत °ü.15000/-
2 ¤É]õÉ]õÉ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
°ü.19000/-
3 ¤É]õÉ]õÉ JÉÉÆnùhÉÒ ªÉÆjÉ
4 ¦ÉÖ<ǨÉÖMÉ ¶ÉåMÉÉ JÉÉÆnùhÉÒ ªÉÆjÉ
5 º]ÅõÒ{É ]ÅõÒ±É bÅ÷Ò±É
6 ]ÅìõC]õ®ú SɱÉÒiÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉú
7 EòÉÆnùÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ
8 Eòb÷¤ÉÉ EÖò^õÒ ªÉÆjÉ
9 MÉÉnùÒ ´ÉÉ¡òÉ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
10 >ðºÉ iÉÉäb÷hÉÒ ªÉÆjÉ
11 {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
12 ¤ÉÒ {Éä®úhÉÒ
13 ¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ Ê{ÉEò {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
14 ÊZÉ®úÉ-ä ]õÒ±É ¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ Ê{ÉEò
{Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
15 झीरो टल बयाणे तथा खते
पेरणी यं
16 MÉÉnùÒ ´ÉÉ¡òÉ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ

30
 1 ]õ¤ÉÉæ ʺÉb÷® 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत
°ü.35000/- °ü.28000/-
2 xªÉÚ¨Éì]õÒEò {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ 20-35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत 20-35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É
3 xªÉÚ¨Éì]õÒEò ¡ò³ý¦ÉÉVªÉÉ {ÉÖxÉ: °ü.44000/- bÅ÷Ò´½þxÉú °ü.35000/-
±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
४ xªÉÚ¨Éì]õÒEò ¡ò³ý¦ÉÉVªÉÉ ±ÉÉ´ÉhÉÒ
ªÉÆjÉ
५ ½ìþ{ÉÒ ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
६ {±ÉÉκ]õEò +ÉSUôÉnùxÉ अंथरणी
ªÉÆjÉ
Eò. +ÆiÉ®ú ±ÉÉMÉ´Éb÷ ªÉÆjÉ ,#
1 MÉ´ÉiÉ iÉhÉ º±Éä¶É®ú 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत ú
2 ¦ÉÉiÉ Eòb÷¤ÉÉ EÖò^õÒ °ü.15000/- °ü.12000/-
20-35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत 20-35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É
3 {ÉÉ´É®ú iÉhÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ
°ü.19000/- च लत °ü.15000/-
(2 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ)
b÷. =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É ={ÉEò®úhÉÉÆSÉä ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ´É SÉÉ®úÉ ,#
1 >ðºÉ {ÉÉSÉ EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ च लत
2 xÉÉ®ú³ý EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.15000/- °ü.12000/-
३ रे क 20-35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É च लत
४ बेलर °ü.19000/- °ü.15000/-
५ ॉ रोपर
इ. काढणी व मळणी यं ,#
१. भु ईमू ग Pod ि पर 1.<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä 1.<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ
२. मळणी यं 3 BSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ +ÉÊhÉ ]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú ºÉ½þɪªÉÉxÉä 3 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
Ê]õ±É®ú SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ +ÉÊhÉ ]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú SªÉÉ
३. बहु पीक मळणी यं
JÉɱÉÒ °ü.20000/- ºÉ½þɪªÉÉxÉä 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
४. श कटर °ü.16000/-
2. .<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä 3.5 BSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ +ÉÊhÉ 2. .<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ
]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä ºÉ½þɪªÉÉxÉä 3.5 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ °ü.25000/- +ÉÊhÉ ]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä 35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
°ü.20000/-

31
फ. चाप कटर ,# 1.<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä
3 BSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ +ÉÊhÉ ]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú
Ê]õ±É®ú SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ
JÉɱÉÒ °ü.20000/-
2. .<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä 3.5 BSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ +ÉÊhÉ
]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä
35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ °ü.25000/-
1.<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä 3 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
+ÉÊhÉ ]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä 20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
°ü.16000/-
2. .<ÆÊVÉxÉ/<ÆÊVÉxÉ ¨ÉÉä]õ®ú SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä 3.5 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
+ÉÊhÉ ]ÅìõC]õ®ú/{ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä 35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ JÉɱÉÒ
°ü.20000/-

]ÅìõC]õ®ú 35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ

च लत ªÉÆjÉ

+ VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ, ¨É¶ÉÉMÉiÉ °ü.44000/- °ü. 35000/-

+ÉÊhÉ MÉÉnùÒ ´ÉÉ¡òÉ iɪÉÉ®ú
Eò®úhÉä ªÉÆjÉ
1 B¨É¤ÉÒ xÉÉÆMÉ®ú
2 b÷ÒºEò xÉÉÆMÉ®ú
3 ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
4 EÖò³ý´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
5 ºÉ{ÉÉ]õÒEò®úhÉ ªÉÆjÉ
6 केज ´½þÒ±É
7 ´É®Æú¤ÉÉ ¡òÉb÷hÉÒ ªÉÆjÉ
8 ºÉ®úÒ ªÉÆjÉ
9 {ɱÉ]õÒSÉÉ ªÉÉÆjÉÒEò xÉÉÆMÉ®ú
10 iÉhÉ º±É¶É®ú
11 VÉʨÉxÉ ºÉ{ÉÉ]õÒEò®úhÉ ªÉÆjÉ °ü.63000/- °ü.50000/-
12 ®úÉä]õÉä´½äþ]õ®ú

32
13 ®úÉä]õÉ-ä {ÉÚb÷±É®ú °ü.63000/- °ü.50000/-
14 {ɱÉ]õÒSÉÉ ½þɪÉbÅ÷ÉìʱÉEò xÉÉÆMÉ®ú
15 ºÉ¤É-ºÉÉì<DZɮúú ¨ÉÉiÉÒ ¡òÉäb÷hÉÒ ªÉÆjÉ
16 JÉd÷É ¤ÉxÉ´ÉhÉä ªÉÆjÉ
17 xÉɱÉÉ ¤ÉxÉ´ÉhÉä ªÉÆjÉ
18 {ÉÉ´É®ú EÖò³ý´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
19 ¤ÉìEò ±ÉÉìb÷®ú b÷ÉäZÉ®ú (]ÅìõC]õ®ú
ºÉ½þɪªÉÉxÉä)
]ÅìõC]õ®ú 35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ
bÉÅ<Ç÷´½xÉ +ÉèVÉÉ®äú ,# +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ |ÉEòÉ®ú
ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú
¤É ±ÉÉ´ÉhÉÒ, {Éä®úhÉÒ, ®úÉä{ÉÓMÉ,
+ÉÊhÉ JÉd÷É JÉhÉhÉÒ +ÉèVÉÉ®äú
44000/- 35000/-
1 ¤ÉÒ-JÉiÉä ÊZÉ®úÉä ÊbÅ÷±É
2 MÉÉnùÒ-´ÉÉ¡òÉ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ 44000/- 35000/-
3 ¤É]õÉ]õÉ JÉÉÆhhÉÒ ªÉÆjÉ
4 ¤ÉÒ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
5 ]ÅìõC]õ®ú SÉʱÉiÉ ®ìú{É®ú
6 EòÉÆnùÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ
1 {ÉÉäº]õ JÉd÷É JÉÆhÉhÉÒ ªÉÆjÉ
2 ¤É]õÉ]õÉ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
3 ¦ÉÚ<ǨÉÖMÉ ¶ÉåMÉÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
4 º]ÅõÒ{É ]õÒ±É bÅ÷Ò±É
5 ¦ÉÉiÉ Eòb¤ÉÉ EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
6 >ðºÉ EòÉ{ÉhÉÒ/º]ÅõÒ{É®ú/
लावणी ªÉÆjÉ
7 ¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ Ê{ÉEò {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
8 ÊZÉ®úÉä-]õÒ±É ¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ Ê{ÉEò
लावणी ªÉÆjÉ

33
 9 ºÉ®úÒ-´É®Æú¤ÉÉ ®äú{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
10 ]õªÉÚ¤ÉÉæ ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
11 xªÉÚ¨Éä]õÒEò {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
12 xªÉÚ¨Éì]õÒEò भाजीपाला {ÉÖxÉ: 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
±ÉÉMÉ´Éb÷ ªÉÆjÉ
१३ xªÉÚ¨Éì]õÒEò भाजीपाला
±ÉÉMÉ´Éb÷ ªÉÆjÉ
14 ½þÉì{ÉÒ ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
15 EòÉìºÉÒ´½þÉ ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
16 ¶ÉähÉJÉiÉ ]õÉEòhÉÒ ªÉÆjÉ
({ÉÒ]õÒ+Éä SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä)
१७ रासाय नक खते लावणी
यं
१८ {±Éìκ]õEò +ÉSUôÉnùxÉ
±ÉÉìªÉÒxÉMÉ ªÉÆjÉä
१९ º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ xɺÉÇ®úÒ ¦ÉÉiÉ
{Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ
]ÅìõC]õ®ú (35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ)
SɱÉÒiÉ +ÉèVÉÉ®ä ,#ú
Eò +ÆiÉ®ú ±ÉÉMÉ´Éb÷ +ÉèVÉÉ®äú
1 OÉÉºÉ / iÉhÉ º±É¶É®ú
2 ¦ÉÉiÉ Eòb÷¤ÉÉ EÖò^õÒ ªÉÆjÉ °ü.63000/- 50 ]õCEäò °ü.50000/- 40 ]õCEäò
3 iÉhÉ ªÉÆjÉä ({ÉÒ]õÒ+Éä SªÉÉ
ºÉ½þɪªÉÉxÉä)
b÷ EòÉføhÉÒ +ÉÊhÉ ¨É³ýhÉÒ +ÉèVÉÉ®äú
(<ÆÊVÉxÉ / <±ÉäC]ÅõÒEò ¨ÉÉä]õ®ú 5
BSÉ{ÉÒ {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ +ÉÊhÉ
]ÅìõC]õ®ú 35 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ {ÉäIÉÉ
VÉɺiÉ SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä)
1 ¦ÉÖ<ǨÉÚMÉ ¶ÉåMÉÉ º]ÅõÒ{ɱɮú 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
2 ¨É³ýhÉÒ / ¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ Ê{ÉEò 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
¨É³ýhÉÒ ªÉÆjÉä

34
3 ¦ÉÉiÉ ¨É³ýhÉÒ ªÉÆjÉä 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
4 EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
5 SÉÉ®úÉ EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
6 बड कारर 63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
<Ç =´ÉÇ®úÒiÉ +Æ¶É ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
+ÉèVÉÉ®äú ,#
1 >ðºÉ {ÉÉSÉ]õ EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
2 xÉÉ®ú³ý £òÉxb÷ EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
3 ½þÉªÉ ®äúEò
4 ¤ÉÉä±É®úºÉ (MÉÉä±ÉÉEòÉ®ú) °ü.63000/- 50 ]õCEäò °ü.50000/- 40 ]õCEäò
5 ¤ÉÉä±É®úºÉ (+ɪÉiÉÉEÞòiÉÒ)
6 ±ÉÉEòb÷Ò EÖò-½þÉb÷
7 >ðºÉ {ÉÖxÉ: ±ÉÉMÉ´Éb÷ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
8 EòÉ{ÉÚºÉ º]õÉì±Eò +{É®úÉä]õ®ú
9 º]ÅõÉì ®úÉä{É®ú

35
ºÉÆ{ÉÚhÉÇ ¨ÉÉxÉ´É / |ÉÉhÉÒ SɱÉÒiÉ +ÉèVÉÉ®äú / ªÉÆjÉä / ºÉÉʽþiªÉ BºÉB¨ÉBB¨É SªÉÉ xÉÖºÉÉ®ú , #
+ VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ, ¨É¶ÉÉMÉiÉ
+ÉÊhÉ MÉÉnùÒ-´ÉÉ¡òÉ iɪÉÉ®ú
Eò®úhÉÉ®úÒ +ÉèVÉÉ®äú
1 B¨É¤ÉÒ xÉÉÆMÉ®ú °ü.10000/- °ü.8000/-
2 b÷ÒºEò xÉÉÆMÉ®ú
3 ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
4 EÖò³ý´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ
5 ºÉ{ÉÉ]õÒEò®úhÉ ¤±Éäb÷
6 ´É®Æú¤ÉÉ ¨ÉÉäEò³ýÉ Eò®úhÉä
7 ºÉ®úÒ Eò®úhÉä ªÉÆjÉ
8 {ÉÉhÉÒ näùhÉä ªÉÆjÉ (Puddler)
¤É ±ÉÉ´ÉhÉÒ ´É {Éä®úhÉÒ +ÉèVÉÉ®äú
1 ¦ÉÉiÉ {Éä®úhÉÒ °ü.10000/- °ü.8000/-
2 ¤ÉÒ- JÉiÉ Eò¨É bÅ÷Ò±É °ü.10000/- °ü.8000/-
3 MÉÉnùÒ-´ÉÉ¡òÉ ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.10000/- °ü.8000/-
4 ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.10000/- °ü.8000/-
5 JÉÉÆnùhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.10000/- °ü.8000/-
6 ¦ÉÉiÉ xɺÉÇ®úÒ ´ÉÉfø´ÉhªÉɺÉÉ`öÒ ªÉÆjÉ °ü.10000/- °ü.8000/-

7 ¤ÉÒªÉÉ |ÉÊGòªÉÉ ªÉÆjÉ (4 +Éä³ýÒiÉ °ü.1500/- °ü.1200/-

JÉɱÉÒ)
8 ¤ÉÒªÉÉ |ÉÊGòªÉÉ ªÉÆjÉ (4 +Éä³ýÒ °ü.1900/- °ü.1500/-
{ÉäIÉÉ VÉɺiÉ)

36
Eò EòÉføhÉÒ ´É ¨É³ýhÉÒ +ÉèVÉÉ®äú
1 ¦ÉÖ<ǨÉÖMÉ ¶ÉåMÉÉ º]ÅõÒ{É®ú °ü. 10000/- °ü.8000/-
2 ¨É³ýhÉÒ ªÉÆjÉ °ü. 10000/- °ü.8000/-
3 ÊxÉ´Éb÷hÉÒ फॅन °ü. 10000/- °ü.8000/-
4 ZÉÉb÷ (Climber) °ü. 10000/- °ü.8000/-
5 =tÉxÉ ´ÉÉÊ]õEòÉ ½þÉiÉ ºÉɨÉÖOÉÒ °ü. 10000/- °ü.8000/-
6 SÉÉ¡ò (Eòb÷¤ÉÉ) iÉÉäb÷hÉÒ ªÉÆjÉ °ü.5000/- °ü.4000/-
3 <ÆSÉ {ÉäIÉÉ {ɪÉÈiÉ
7 SÉÉ¡ò (Eòb÷¤ÉÉ) iÉÉäb÷hÉÒ ªÉÆjÉ °ü.6300/- °ü. 3000/-
3 <ÆSÉ {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ
b÷ +ÉÆiÉ®úÒEò ±ÉÉ´ÉhÉÒ
1 OÉÉºÉ iÉhÉ º±É¶É®ú °ü.600/- °ü. 500/-
2 iÉhÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.600/- °ü. 500/-
3 कोनो वडर °ü.600/- °ü. 500/-
4 =tÉxÉ´ÉÉÊ]õEòÉ ½þÉiÉ ºÉɨÉÖOÉÒ °ü.600/- °ü. 500/-

37
 EÞòÊ¹É ªÉÉÆÊjÉEòÒEò®úhÉ +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ (SMAM) +ÆiÉMÉÇiÉ Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ औजारे , $

+.Gò. EÞòÊ¹É +´ÉVÉÉ®úÉÆSÉä |ÉEòÉ®ú +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É, +iªÉ±{É <iÉ®ú ±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
¶ÉäiÉEò®úÒ,¨Éʽþ±ÉÉ ´É nùÊIÉhÉÉäkÉ®ú ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ
±É¦ÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
+xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ / |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú
+´ÉVÉÉ®äú
+)¨ÉÉxÉ´ÉSÉʱÉiÉ xÉì{ɺÉìEò/{ÉɪÉÉxÉä SÉɱÉhÉÉ®äú º|Éä+®ú ¯û. 600/- - ¯û. 500/- -
¤É) =VÉæ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ
1) xÉì{ɺÉìEò º|Éä+®ú/=VÉæ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ iÉè´ÉÉxÉ º|Éä+®ú ¯û. 3100/- - ¯û.2500/- -
(8 iÉä 12 ʱÉ]õ®ú IɨÉiÉäSÉä)
2) xÉì{ɺÉìEò º|Éä+®ú/=VÉæ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ iÉè´ÉÉxÉ º|Éä+®ú ¯û. 3800/- - ¯û. 3000/- -
(12 iÉä 16 ʱÉ]õ®ú IɨÉiÉäSÉä)
3) xÉì{ɺÉìEò º|Éä+®ú/=VÉæ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ iÉè´ÉÉxÉ º|Éä+®ú ¯û. 10000/- - ¯û. 8000/- -
(16 ʱÉ]õ®ú IɨÉiÉä {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ)

Eò) ]ÅõìC]õ®ú SɱÉÒiÉ º|Éä+®ú

1) 20 ¤ÉÒ. BSÉ. {ÉÒ. {ÉäIÉÉ Eò¨ÉÒ ¯û. 10000/- - ¯û. 8000/- -
2) 20 iÉä 35 ¤ÉÒ. BSÉ. {ÉÒ. ¨ÉvÉÒ±É ¯û. 13000/- - ¯û. 10000/- -
3) 35 ¤ÉÒ. BSÉ. {ÉÒ. SªÉÉ ´É®ú ¯û. 63000/- 50 ]õCEäò ¯û. 50000/- 40 ]õCEäò

38
 +.Gò. EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®úÉSÉä |ÉEòÉ®ú +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É, +iªÉ±{É <iÉ®ú ±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
¶ÉäiÉEò®úÒ,¨Éʽþ±ÉÉ ´É nùÊIÉhÉÉäkÉ®ú ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ
±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ ±ÉɦÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®
|ÉÊiÉ ªÉÆjÉ / +ÉèVÉÉ®äú |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú
b÷ {ɪÉÉÇ´É®úhÉ {ÉÖ®úEò |ÉEòÉ¶É ºÉÉ{ɳäý °ü.1400/- -- °ü.1200/- --
(Ecofriendly Light Traps)
< Ê´ÉtÖiÉ ÎºlÉiÉÒEò ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.63000/- 50 ]õCEäò °ü.50000/- 40 ]õCEäò
(Ectrostatic Sprayer)
EÞòÊ¹É +ʦɪÉÉÆjÉÒEòÒ ={É +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉÉ ´ÉÉ{É®ú.
|ÉÉlÉʨÉEò |ÉÊGòªÉÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ, ¨ÉÖ±ªÉ´ÉvÉÔiÉ Eò¨ÉÒ ËEò¨ÉiÉÒSÉä °ü.1.50 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ |ÉEò±{É 60 ]õCEäò °ü.1.25 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ 50 ]õCEäò
¶ÉɺjÉÒªÉ ºÉÉ`ö´ÉhÉ MÉÉänùɨÉä, {ÉìEäòËVÉMÉ ªÉÖÊxÉ]õ ´É
={É{ÉnùÉlÉÉÇSÉä ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉÉ =i{ÉÉnùxÉ
EòɪÉÇIÉäjÉÉiÉ ´ÉÉ{É®ú Eò®úhªÉÉSÉä iÉÆjÉYÉÉxÉ |ɺÉÉ®úɺÉÉ`öÒ
EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ |ÉEò±{ÉÉSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ Eò®úhÉä.

39
 EÞòÊ¹É +ʦɪÉÉÆjÉÒEòÒ ={É +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ ¦ÉÉbä÷iÉi´ÉÉ´É®ú +ÉèVÉÉ®äú ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ ={ɱɤvÉ ½þÉähªÉÉEòÊ®úiÉÉ +ÉèVÉÉ®äú ¤ÉÄEòÉÆSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ Eò®úhÉä.
¦ÉÉbä÷iÉi´ÉÉ´É®ú +ÉèVÉÉ®äú ={ɱɤvÉ Eò°üxÉ näùhªÉɺÉÉ`öÒ +ÉèVÉÉ®äú ¤ÉÄEòÉÆSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ Eò®úhÉä
+.Gò. EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®úÉSÉä |ÉEòÉ®ú अ ध तम दे य क प कं मत सहा यचा कार
1 भाडेत वावर औजारे शे तक यांना उपल ध होणे क रता EåòpùÉºÉ +ÉèVÉÉ®äú JÉ®äúnùÒ +xÉÖnùÉxÉ °ü.60 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
क ाची थापना व औजारे खरे द साठ अनु दान . ६० लाख |ÉEò±{É +ÉvÉÉÊ®úiÉ °ü.24 ±ÉÉJÉ
EÞòÊ¹É +ʦɪÉÉÆjÉÒEòÒ ={É +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ =SSÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ, =SSÉ =i{ÉÉnùEò +ÉèVÉÉ®äú Eåòpù ¦ÉÉbä÷iÉi´ÉÉ´É®ú ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ ={ɱɤvÉ Eò°üxÉ PÉähªÉɺÉÉ`öÒ (Hub) EåòpùÉSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ Eò®úhÉä
+.Gò. EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®úÉSÉä |ÉEòÉ®ú अ ध तम दे य क प कंमत सहा यचा कार
१ ¦ÉÉbä÷iÉi´ÉÉ´É®ú +ÉèVÉÉ®äú ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ ={ɱɤvÉ |ÉEò±{É +ÉvÉÉÊ®úiÉ JÉSÉÇ ¨ÉªÉÉÇnùÉ °ü.100 ±ÉÉJÉ 40 ]õCEäò
½þÉähÉäEòÊ®úiÉÉ EåòpùÉSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ ´É +ÉèVÉÉ®äú JÉ®äúnùÒºÉÉ`öÒ
+xÉÖnùÉxÉ °ü.250 ±ÉÉJÉ
PTO - Power Take Off
Ê]õ{É :-
 Farm Machinry Testing & Testing Institute (FMTTI) ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ SÉÉSÉhÉÒ Eäò±É䱪ÉÉ ´É <iÉ®ú ºÉƺlÉÆɨÉÉ¡ÇòiÉ SÉÉSÉhÉÒ Eäò±É䱪ÉÉ ªÉÆjÉÉÆSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ½þÒ
www.farmech.gov.in ªÉÉ ºÉÆEäòiɺlɳýÉ´É°üxÉ PªÉÉ´ÉÒ.
FMTTI ªÉÉ ºÉƺlÉäuùÉ®äú SÉÉSÉhÉÒ Eäò±É䱪ÉÉ ËEò´ÉÉ EÞò Ê¹É ´É ºÉ½þEòÉ®ú ʴɦÉÉMÉ, ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®ú, xÉÊ´É Ênù±±ÉÒ ªÉÉÆSÉäuùÉ®äú |ÉÉÊvÉEÞòiÉ Eäò±É䱪ÉÉ ºÉƺlÉÉÆxÉÒ SÉÉSÉhÉÒ
Eäò±É䱪ÉÉ ªÉÆjÉäSÉ ¡òCiÉ +xÉÖnùÉxÉɺÉÉ`öÒ |ÉÉ{iÉ ®úɽþiÉÒ±É.
# EÞòÊ¹É ´É ºÉ½þEòÉ®ú ʴɦÉÉMÉ, ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®ú, xÉÊ´É Ênù±±ÉÒ ªÉÉÆxÉÒ |ÉÉÊvÉEÞòiÉ Eäò±É䱪ÉÉ ºÉƺlÉÉÆxÉÒSÉ EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®úÉÆSÉÒ SÉÉSÉhÉÒ PªÉɴɪÉÉSÉÒ +ɽäþ.
$ ªÉÉ +ÉèVÉÉ®úÉÆSÉÒ SÉÉSÉhÉÒ FMTTI ªÉÉSÉäuùÉ®äú PÉähªÉÉSÉä |ÉÉÊvÉEÞòiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±Éä +ɽäþ.
 ®úÉVªÉÉÆxÉÒ ªÉÉʶɴÉÉªÉ |ɺiÉÉÊ´ÉiÉ Eäò±É䱪ÉÉ ªÉÆjÉÉÆSÉÉ Ê´ÉSÉÉ®ú ªÉÉäMªÉ +lÉǺɽþɪªÉ PÉ]õEòÉJÉɱÉÒ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार , उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

40
 NFSM अंतगत कृ ष यं े व औजारे खरे द साठ साठ आ थक सहा य मळणेबाबत

+.Gò. +ÉèVÉÉ®úÉSÉä xÉÉ´É +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú EÖò`ö±ªÉÉ Ê{ÉEòÉ EòÊ®úiÉÉ

¦ÉÉiÉ MɽÚþ Eòb÷vÉÉxªÉä ¨ÉÉä`öÒ iÉÞhÉvÉÉxªÉä
1 EÞòÊ¹É ªÉÆjÉä °ü.600/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 √ -- -- --
1.1 EòÉäxÉÉäÊ´Éb÷®ú ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
1.2 ½þÉiÉ ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ/{ÉÉ`öÒ´É®úÒ±É ½þÉiÉÉxÉä ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ °ü.600/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 √ √ √ --
ªÉÆjÉ/{ÉɪÉÉxÉä SÉɱÉhÉÉ®äú ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
3 ʤÉVÉ |ÉÊGòªÉÉ ªÉÆjÉ °ü.1500/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 √ -- -- --
(Drum Seeder) ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
4 {ÉÉ´É®ú º|Éä+® (Power Sprayer)ú °ü.3000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 √ √ √ --
¶ÉCiÉÒ´É®ú SÉɱÉhÉÉ®äú ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
5 ¨ÉxÉÖ¹ªÉ SÉʱÉiÉ Eòb÷¤ÉÉEÖò^õÒ ªÉÆjÉ °ü.5000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 75 -- -- -- --
]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
6 SÉäºÉұɮú (JÉÉä±ÉMÉ]õ xÉÉÆMÉ®úhÉÒ EòÊ®úiÉÉ) °ü.8000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 -- √ √ --
]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
7 ]ÅìõC]õ®ú SÉʱÉiÉ ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.10000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ -- √ √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä

41
+.Gò. +ÉèVÉÉ®úÉSÉä xÉÉ´É +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú EÖò`ö±ªÉÉ Ê{ÉEòÉ EòÊ®úiÉÉ
¦ÉÉiÉ MɽÚþ Eòb÷vÉÉxªÉä ¨ÉÉä`öÒ iÉÞhÉvÉÉxªÉä
8 ʤɪÉÉhÉä {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ √ √ √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
9 ¶ÉÚxªÉ ¨É¶ÉÉMÉiÉ {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ -- √ √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
10 ¤É½Öþ Ê{ÉEò ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ √ √ √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
11 ¶ÉÚxªÉ ¨É¶ÉÉMÉiÉ ¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ Ê{ÉEò ±ÉÉ´ÉhÉÒ °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ √ √ √ --
ªÉÆjÉ 50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
12 ºÉ®úÒ ´É®Æú¤ÉÉ ±ÉÉ´ÉhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ -- -- √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
13 {ÉÉì´É®ú ´ÉÒb÷®ú (iÉhÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ) °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ √ √ -- --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
14 Ê¡ò®úiÉä ®äúxÉMÉxÉ °ü.15000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ -- √ √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä

42
+.Gò. +ÉèVÉÉ®úÉSÉä xÉÉ´É +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú EÖò`ö±ªÉÉ Ê{ÉEòÉ EòÊ®úiÉÉ
¦ÉÉiÉ MɽÚþ Eòb÷vÉÉxªÉä ¨ÉÉä`öÒ iÉÞhÉvÉÉxªÉä
15 ªÉÆjÉÉ´É®ú SÉɱÉhÉÉ®äú Eòb÷¤ÉÉEÖò^õÒ ªÉÆjÉ °ü.20000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ
75 ]õCEäò B´Éfäø VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
16 ®úÉä]õÉ´½äþ]õ®ú / ]õ¤ÉÉæ ʺÉb÷®ú °ü.35000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ √ √ √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
17 ¦ÉÉiÉ ¨É³ýhÉÒ / ¤É½Öþ Ê{ÉEò ¨É³ýhÉÒ ªÉÆjÉ °ü.40000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ √ √ √ --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
18 ±ÉäVÉ®ú VÉʨÉxÉ ºÉ{ÉÉ]õÒEò®úhÉ ªÉÆjÉ °ü. 1.50 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ BEòÉ MÉ]õɺÉÉ`öÒ √ √ √ --
(10 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ BEòÉ MÉ]õɺÉÉ`öÒ)
19 º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ ¦ÉÉiÉ {ÉÖxÉDZÉÉMÉhÉ ªÉÆjÉ °ü.75000/- |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ √ -- -- --
50 ]õCEäò {ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä

43
 क. MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ छोटे अ भयान-१ EÞòÊ¹É ªÉÆjÉä ´É +ÉèVÉÉ®äú JÉ®äúnùÒºÉÉ`öÒSÉä UôÉä]äõ +ʦɪÉÉxÉ +ÆiÉMÉÇiÉ +ÉÌlÉEò ºÉ½þɪªÉ |ÉEòÉ®ú
(NMOOP)
+.Gò. EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®úÉSÉä |ÉEòÉ®ú +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É, <iÉ®ú ±ÉɦÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
+iªÉ±{É ¶ÉäiÉEò®úÒ,¨Éʽþ±ÉÉ ´É
nùÊIÉhÉÉäkÉ®ú ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ
±É¦ÉvÉÉ®úEòÉƺÉÉ`öÒ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®
+xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ / |ÉEòÉ®ú |ÉÊiÉ ªÉÆjÉ / +´ÉVÉÉ®äú
+´ÉVÉÉ®äú
Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ +ÉèVÉÉ®äú
+) ¨ÉxÉÖ¹ªÉ SÉʱÉiÉ ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉä
1 {ɪÉÉÇ´É®úhÉ {ÉÖ®úEò |ÉEòÉ¶É ºÉÉ{ɳäý (BxɺÉÒ+ɪÉ{ÉÒB¨É ¨ÉÉìbä÷±É) °ü.800/- 50 ]õCEäò °ü.600/- 40 ]õCEäò
xÉì{ɺÉìEò/ पायाने च लत फवारणीयं
2 ʤÉVÉ|ÉÊGòªÉÉ bÅ÷¨É (20 iÉä 40 ʱÉ. IɨÉiÉäSÉä) °ü.2000/- -- °ü.1750/- 50 ]õCEäò
¤É) <ÆvÉxÉÉ´É®ú SÉɱÉhÉÉ®äú
1 xÉì{ɺÉìEò ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ / <ÆvÉxÉÉuùÉ®äú ºÉÆSÉʱÉiÉ iÉè´ÉÉxÉ ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ °ü. 38000/- 60 ]õCEäò °ü.3000/- 50 ]õCEäò
ªÉÆjÉ (16 ʱÉ]õ®ú {ÉäIÉÉ Eò¨ÉÒ IɨÉiÉäSÉä)
2 xÉì{ɺÉìEò ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ / <ÆvÉxÉÉuùÉ®äú ºÉÆSÉʱÉiÉ iÉè´ÉÉxÉ ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ °ü. 10000/- 50 ]õCEäò °ü.8000/- 40 ]õCEäò
ªÉÆjÉ (16 ʱÉ]õ®ú {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ IɨÉiÉäSÉä)

44
Eò) सु धा रत EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®úÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ
1 ¨ÉxÉÖ¹ªÉSÉʱÉiÉ /¤Éè±ÉÉÆSªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä SÉɱÉhÉÉ®úÒ +ÉèVÉÉ®äú VªÉÉiÉ SÉҺɱɮúSÉÉ °ü.10000/- 50 ]õCEäò °ü.8000/- 40 ]õCEäò
ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É +ɽäþ
2 ]ÅìõC]õ®úuùÉ®äú SÉɱÉhÉÉ®úÒ EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®äú, ®úÉä]õÉ´½äþ]õ®ú / ʤɪÉÉhÉä {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ/ZÉÒ®úÉä ]õÒ±É °ü.63000/- 50 ]õCEäò 50000/- 40 ]õCEäò
ʤɪÉÉhÉä {Éä®úhÉÒ ªÉÆjÉ/¤É½Öþ=qäùÊ¶ÉªÉ Ê{ÉEò ±ÉÉMÉ´Éb÷ ªÉÆjÉ/ ºÉ®úÒ ´É®Æú¤ÉÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷
ªÉÆjÉ/MÉÉnùÒ ´ÉÉ¡òÉ iɪÉÉ®ú Eò®úɴɪÉÉSÉä ªÉÆjÉ/{ÉÉì´É®ú ʱÉb÷®ú/¦ÉÖ<ǨÉÚMÉ EòÉføhÉÒ ªÉÆjÉ ËEò´ÉÉ
¤É½Öþ ¨É³ýhÉÒ ªÉÆjÉ

45
क.MɳýÒiÉvÉÉxªÉ ´É iÉä±ÉiÉÉb÷ ®úɹ]ÅõÒªÉ +ʦɪÉÉxÉÉSÉä UôÉä]äõ +ʦɪÉÉxÉ-2 +ÆiÉMÉÇiÉ EÞòÊ¹É +ÉèVÉÉ®äú ´É ªÉÆjÉä JÉ®äúnùÒºÉÉ`öÒSÉä +lÉǺɽþɪªÉ |ÉEòÉ®ú.
+.Gò. PÉ]õEò ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
1 ªÉÆjÉ ´É ºÉÉʽþiªÉ ªÉÆjÉÉSªÉÉ ´É ºÉÉʽþiªÉÉSªÉÉ 50 ]õCEäò B´ÉføªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ {ɪÉÇÆiÉ +lÉǺɽþɪªÉ / ®úÉVªÉ EÞòÊ¹É ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉxÉä |ÉnùÉxÉ Eäò±É䱪ÉÉ +ÊvÉEòÉ®úÉSÉä ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ.
1) ¨ÉxÉÖ¹ªÉSÉʱÉiÉ ´ÉÉ{É®úɴɪÉÉSÉÒ / =ÆSÉÉ´É®úÒ±É iÉä±ÉiÉÉb÷ EòÉ{ÉhÉÒ ªÉÆjÉ - °ü.1500/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ
2) iÉä±ÉiÉÉb÷ ºÉÆ®úÊIÉiÉ ´ÉÉ{É®ú VÉɳýÒ - °ü. 15000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ
3) ¨ÉÉä]õÉä®úÒZÉb÷ SÉÒºÉä±É - °ü.10000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ
4) +±ªÉÖʨÉÊxÉªÉ¨É SÉʱÉiÉ Ê¶Éb÷Ò - °ü. 3000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ
5) iÉä±ÉiÉÉb÷ÉSÉÒ {ÉÉxÉä EòÉføhªÉɺÉÉ`öÒ SÉÉ¡ò Eò]õ®ú - °ü. 7000 |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ (iÉä±ÉiÉÉb÷ =i{ÉÉnùEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ)
6) ±É½þÉxÉ ]ÅìõC]õ®ú 20 BSÉ{ÉÒ ´É®úÒ±É, ]ÅõÉì±ÉҺɽþ - 25 ]õCEäò ËEò¨ÉiÉÒ {ɪÉÇÆiÉ +lÉǺɽþɪªÉ, VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ °ü.0.75 ±ÉÉJÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ. ªÉÉ ´ªÉÊiÉ®úÒCiÉ
10 ]õCEäò +ÊvÉEòiÉ¨É +lÉǺɽþɪªÉ +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É, +iªÉ±{É ¶ÉäiÉEò-ªÉɺÉÉ`öÒ, ¨Éʽþ±ÉÉ, 5 {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ MÉ]õɺÉÉ`öÒ, B¡ò{ÉÒ+ÉäBºÉ
ºÉ¦ÉɺÉnù ´É nùÊIÉhÉÉäkÉ®ú ®úÉVªÉɺÉÉ`öÒ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ °ü. 1 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ.
7) +ɪɺÉÒB+É®ú / रा य कृ ष व यापीठ यांनी ʶɡòÉ®úºÉ Eäò±É䱪ÉÉ ªÉÆjÉɺÉÉ`öÒ VÉä iÉä±ÉiÉÉb÷ ±ÉÉMÉ´Éb÷ ±ÉɦÉÉlÉÒÇxÉÉ ={ɪÉÖCiÉ `ö®úiÉÒ±É VªÉÉiÉ xÉÊ´ÉxÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷
vÉÉ®úEò /BB{ÉÒ +ÆiÉMÉÇiÉ ªÉÉÆSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ®úɽþÒ±É.
8) ªÉÆjÉÉSÉÒ +ɪÉÉiÉ :- VɺÉä iÉä±ÉiÉÉb÷ÉSªÉÉ xÉÊ´ÉxÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒºÉÉ`öÒ ªÉÉÆÊjÉEò ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ, ªÉÉÆÊjÉEò तेलताड तोडणी यं , EòÉì¨{ÉìC]õ B¡òB¡ò¤ÉÒBºÉ ां पोटर/
¡ò´ÉÉ®úhÉÒ ªÉÆjÉ <. BxÉB¨É+Éä+Éä{ÉÒ SªÉÉ ºlÉɪÉÒ ºÉʨÉiÉÒxÉä ʴɶÉä¹É ¨ÉÉxªÉiÉÉ Ênù±É䱪ÉÉ ªÉÆjÉɺÉÉ`öÒ.

46
 b÷Ò. 12 ´ªÉÉ {ÉÆSÉ´ÉÉ̹ÉEò ªÉÉäVÉxÉäSªÉÉ BEòÉÎi¨ÉEò ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉMÉÇiÉ (MIDH) EÞòÊ¹É ªÉÆjÉä ´É ºÉÉʽþiªÉ JÉ®äúnùÒºÉÉ`öÒ +lÉǺɽþɪªÉ
+.Gò. PÉ]õEò EòÉìº]õ xÉÉì¨ÉÇ +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
1 ]ÅìõC]õ®ú (20 {ÉÒ]õÒ+Éä) °ü.3.00 ±ÉÉJÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 25 ]õCEäò ´É °ü. 0.75 ±ÉÉJÉ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ºÉ´ÉÇ ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-
|ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ªÉÉƺÉÉ`öÒ. +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¦ÉÚvÉÉ®úEò, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ, पू व र
®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 35 ]õCEäò ´É °ü. 1 लाख |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ.
2 {ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú
+) {ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú (8 बीBSÉ{ÉÒ {ÉäIÉÉ °ü. 1.00 ±ÉÉJÉ °ü. 0.40 ±ÉÉJÉ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ºÉ´ÉÇ ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ. +xÉÖ.VÉÉiÉÒ,
Eò¨ÉÒ) |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ, +±{É ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¦ÉÚvÉÉ®úEò, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ, पू व र ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ °ü.0.50 ±ÉÉJÉ
|ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ.
°ü. 0.60 ±ÉÉJÉ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ºÉ´ÉÇ ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ. +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ,
¤É) {ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú (8 बीBSÉ{ÉÒ SÉä ´É®ú) °ü. 1.50 ±ÉÉJÉ +±{É ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¦ÉÚvÉÉ®úEò, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ, पू व र ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ °ü.0.75 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õSªÉÉ
|ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
3 ]ÅìõC]õ®ú/ {ÉÉ´É®ú Ê]õ±É®ú (20 ¤ÉÒBSÉ{ÉÒ SÉä JÉɱÉÒ) SªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä SÉɱɴÉɴɪÉÉSÉÒ ªÉÆjÉä
+) VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ, ¨É¶ÉÉMÉiÉÒSÉä, ʤɪÉÉhÉä °ü.0.30 ±ÉÉJÉ °ü. 0.12 ±ÉÉJÉ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ºÉ´ÉÇ ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ. +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ,
|ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ +±{É ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¦ÉÚvÉÉ®úEò, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ, पू व र ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ °ü.0.15 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õSªÉÉ
´ÉÉ¡òÉ iɪÉÉ®ú Eò®úhÉä EòÊ®úiÉÉ. ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ

47
+.Gò. PÉ]õEò EòÉìº]õ xÉÉì¨ÉÇ +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
¤É) {Éä®úhÉÒ, ±ÉÉMÉ´Éb÷, JÉÉänùhÉä ºÉÉʽþiªÉɺÉÉ`öÒ °ü.30 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ °ü. 0.12 ±ÉÉJÉ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ºÉ´ÉÇ ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ. +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ,
ªÉÖÊxÉ]õ +±{É ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¦ÉÚvÉÉ®úEò, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ, पू व र ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ °ü.0.15 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õSªÉÉ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
Eò) {±Éɺ]õÒEò +ÉSUôÉnùxÉ Eò®úɴɪÉÉSÉä ªÉÆjÉ °ü.70 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ °ü. 0.28 ±ÉÉJÉ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ºÉ´ÉÇ ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ. +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ,
ªÉÖÊxÉ]õ +±{É ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¦ÉÚvÉÉ®úEò, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ, पू व र ú ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ °ü.0.35 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õSªÉÉ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
4 º´ÉªÉÆSÉʱÉiÉ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ ªÉÆjÉä °ü.2.50 ±ÉÉJÉ °ü. 1.00 ±ÉÉJÉ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ ºÉ´ÉÇ ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ. +xÉÖ.VÉÉiÉÒ, +xÉÖ.VɨÉÉiÉÒ,
|ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ +±{É ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¦ÉÚvÉÉ®úEò, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ, पू व र ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ °ü.1.25 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õSªÉÉ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ

 अनु दानाची प रगणना करताना खचाची मयादा ह अ ध तम दश व यात आलेल आहे

कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार, उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

48
 करण ६- EÞòÊ¹É {ÉiÉ{ÉÖ®ú´É`öÉ (Agricultural Credit)
EòÉªÉ Eò®úɱÉ?
 ºÉÉ´ÉEòÉ®úÉÆSªÉÉ EòSÉÉ]õªÉÉiÉ ºÉÉ{ÉbÚ÷ xɪÉä ªÉɺÉÉ`öÒ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÒ ¤ÉÄEòÉÆEòbÚ÷xÉ Ê{ÉEò EòVÉÇ PªÉÉ´Éä. ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ Ê{ÉEò EòVÉÉÇSªÉÉ +ÉÊhÉ ¨ÉÖnùiÉ EòVÉÉÇSªÉÉ MÉ®úVÉÉ
¦ÉÉMÉÊ´ÉhªÉɺÉÉ`öÒ ÊVɱ½þÉ ¨ÉvªÉ´ÉiÉÔ ºÉ½þEòÉ®úÒ ¤ÉÄEòÉƨÉÉ¡ÇòiÉ, JÉÉVÉMÉÒ ®úɹ]ÅõÒªÉEÞòiÉ ´É OÉɨÉÒhÉ ¤ÉÄEòÉƨÉÉ¡ÇòiÉ, EòVÉÇ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ ={ɱɤvÉ +ɽäþ.
 EòVÉÉÇSÉÉ ªÉÉäMªÉ Ê´ÉÊxɪÉÉäMÉ Eò®úÉ iɺÉäSÉ ¨ÉÖnùiÉÒiÉ EòVÉÇ ¡äòb÷ Eò®úÉ.
 ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÒ घेतले या EòVÉÉÇSªÉÉ ªÉÉäMªÉ xÉÉånùÒ `äö´ÉÉ´ªÉÉiÉ .
 ¶ÉäiÉÒSªÉÉ VªÉÉEòɨÉɺÉÉ`öÒ ¤ÉÄEò EòVÉÇ PÉäiɱÉä +ºÉä±É iªÉɺÉÉ`öÒSÉ iªÉÉSÉÉ Ê´ÉÊxɪÉÉäMÉ Eò®úÉ´ÉÉ.
तु हाला काय मळू शकते?
+) ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ {ÉiÉ{ÉÖ®ú´É`öÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ
+.Gò. {ÉiÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ ºÉ½þɪªÉÉSÉä |ɨÉÉhÉ
1 ´ªÉÉVÉɤÉɤÉiÉ ºÉ½þɪªÉ(Collateral / 3.00 ±ÉÉJÉÉ {ɪÉÇÆiÉ Ê{ÉEò EòVÉæ, 7 ]õCEäò ´ªÉÉVÉnù®úÉxÉä. ¨ÉÖnùiÉÒiÉ EòVÉÇ ¡äòb÷ Eò®úhÉÉ-ªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ 3 ]õCEäò ´ªÉÉVÉnù®úÉiÉ
Security Free Loan) ºÉ´É±ÉiÉ Ê¨É³Úý ¶ÉEòiÉä iªÉɨÉÖ³äý 4 ]õCEäò nù®úÉxÉä EòVÉÇ ={ɱɤvÉ ½þÉä>ð ¶ÉEòiÉä.
VÉÉʨÉxÉ/ºÉÖ®úIÉÉ Ê´É®ú½þÒiÉ EòVÉÇ °ü.1.00 ±ÉÉJÉÉ{ɪÉÇÆiÉSªÉÉ EÞòÊ¹É EòVÉÉÇ EòÊ®úiÉÉ VÉÉʨÉxÉ/ºÉÖ®úIÉÉ `äö´ÉÒSÉÒ +ɴɶªÉEòiÉÉ xÉɽþÒ.
2 ÊEòºÉÉxÉ Gäòb÷Ò]õ EòÉbÇ÷ ÊEòºÉÉxÉ Gäòb÷Ò]õ EòÉbÇ÷uùÉ®äú ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ EòVÉÇ EòÉføiÉÉ ªÉäiÉä. ºÉnù®úSÉä EòVÉÇ 3 iÉä 5 ´É¹ÉÉÇ {ɪÉÇÆiÉ ´ÉèvÉiÉÉ. Ê{ÉEòÉSÉä {Éä®úhÉÒ IÉäjÉ
ÊxɽþÉªÉ ´É Ê{ÉEòÊxɽþÉªÉ EòVÉÇ / {ÉiÉ{ÉÖ®ú´É`öÉ ¨ÉªÉÉÇnùÉ ÊxÉζSÉiÉ Eäò±ÉÒ VÉÉiÉä. +{ÉPÉÉiÉÒ ÊxÉvÉxÉ / +{ÉÆMÉi´É ªÉɺÉÉ®úJªÉÉ ¤ÉɤÉÒ
ºÉÆ®úÊIÉiÉ Eäò±ªÉÉ VÉÉiÉÉiÉ. Ê{ÉEòºÉÆ®úIÉhÉ EòVÉÇ, Ê{ÉEòʴɨÉÉ ªÉÉäVÉxÉä¤ÉɤÉiÉ ºÉÆ®úÊIÉiÉ Eäò±Éä VÉÉiÉä.
3 MÉÖÆiÉ´ÉhÉÚEòÒºÉÉ`öÒ EòVÉÇ VɱÉ˺ÉSÉxÉ, EÞòÊ¹É ªÉÉÆÊjÉEòÒEò®úhÉ, VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ, Ê{ÉEò ±ÉÉMÉ´Éb÷, ¡ò³ý¤ÉÉMÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ ´É EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
ªÉÉEòÊ®úiÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ ¦ÉÉÆb÷´É±É MÉÖÆiÉ´ÉhÉÚÊEò EòÊ®úiÉÉ Ênù±Éä VÉÉiÉä.

49
 6. ¤É) Ê{ÉEòÉÆSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒ Ê´É¹ÉªÉÒ vÉÉä®úhÉ +ÉvÉÉ®ú¦ÉÚiÉ ËEò¨ÉiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ ({ÉÒBºÉBºÉ) ÊEò¨ÉÉxÉ +ÉvÉÉ®ú¦ÉÚiÉ ªÉÉäVÉxÉåiÉMÉÇiÉ MɳýÒiÉ vÉÉxªÉä, Eòb÷vÉÉxªÉä ´É
EòÉ{ÉÚºÉ ªÉÉÆSÉä JÉ®äúnùÒ EòÊ®úiÉÉ.
ªÉÉäVÉxÉäSÉä =Êqù¹]äõ ±ÉɦÉÉlÉÔ EòɪÉÇ´ÉɽþÒ Eò®úhÉÉ®úÒ ªÉÉäVÉxÉä¨ÉvªÉä =i{ÉÉnùEòÉÆxÉÉ +lÉǺɽþɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
xÉÉ´É ªÉÆjÉhÉÉ ºÉ¨ÉÉʴɹ]õ ½þÉähÉÉ®úÉ
¶ÉäiɨÉÉ±É ºÉƦÉÉÊ´ÉúiÉ
¡òɪÉnùÉ
+ÉvÉÉ®ú ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®úxÉä ÊxÉvÉÉÇÊ®úiÉ näù¶ÉÉiÉÒ±É 1.¨ÉvªÉ´ÉiÉÔ ªÉÆjÉhÉÉ xÉÉ¡äòb÷, व iÉÚ®ú, ¨ÉÚMÉ, =b÷Ònù, ÊEò¨ÉÉxÉ 1.¶ÉäiÉEò®úÒ-ÊEò¨ÉÉxÉ +ÉvÉÉ®ú¦ÉÚiÉ ËEò¨ÉiÉÒSÉä JÉɱÉÒ
¦ÉÚiÉ Eäò±É䱪ÉÉ MÉʳýiÉvÉÉxªÉ, ºÉ´ÉÇ UôÉä]õªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ ´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ EòÉ{ÉÚºÉ, ¦ÉÚ<ǨÉÚMÉ +ÉvÉÉ®ú¦ÉÚiÉ ¤ÉÉVÉÉ®ú¦ÉÉ´É MÉ䱪ÉÉºÉ ÊEò¨ÉÉxÉ +ÉvÉÉ®ú¦ÉÚiÉ ËEò¨ÉiÉÒ <iÉEòÉ
ËEò¨ÉiÉ Eòb÷vÉÉxªÉ ´É EòÉ{ÉÚºÉ ªÉÉ MÉʳýiÉ ºÉÆPÉ, (SFAC) ¶ÉåMÉÉ, ºÉÖªÉÇ¡Úò±É ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ JÉɱÉÒ ºÉÆ®úÊIÉiÉ EÞòÊ¹É ¨É±ÉɱÉÉ ½þ¨ÉÒ¦ÉÉ´É Ê¨É³ýiÉÉä.
ªÉÉäVÉxÉÉ Ê{ÉEòÉÆSªÉÉ ÊEò¨ÉÉxÉ vÉÉxªÉ, 2. ®úÉVªÉ ªÉÆjÉhÉÉ ®úÉVªÉ ʤɪÉÉhÉä, ºÉÉäªÉɤÉÒxÉ, ¤ÉÉVÉÉ®ú¦ÉÉ´É 2. ¨ÉvªÉ´ÉiÉÔ ªÉÆjÉhÉÉ- ¨ÉvªÉ´ÉiÉÔ ªÉÆjÉhÉäSªÉÉ +ÉÌlÉEò
+ÉvÉÉ®ú¦ÉÚiÉ ÊEÆò¨ÉiÉÒ{ÉäIÉÉ Eòb÷vÉÉxªÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ {ÉhÉxÉ / Eò¨ÉÉäb÷Ò]õÒ iÉÒ³ý, EòÉ-½þɳäý MÉ䱪ÉÉºÉ ¶ÉäiÉEò- xÉÖEòºÉÉxÉ ZÉɱÉäºÉ ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®ú ¨ÉÉä¤Énù±ÉÉ näùiÉä. ªÉÉʶɴÉɪÉ
¡äòb÷®äú¶ÉxÉ +ÉÊhÉ EåòpùÒªÉ ½þ®ú¦É®úÉ, ¨ÉºÉÚ®ú ªÉÉÆxÉÉ +ÉvÉÉ®ú ¦ÉÚiÉ EòÉä|ÉÉ JÉ®äúnùÒºÉÉ`öÒ 2.5 ]õCEäò |ÉiªÉäEò MɳýÒiÉvÉÉxªÉ,
VÉ®ú ¤ÉÉVÉÉ®ú¦ÉÉ´É Eò¨ÉÒ ´É EòÉ{ÉÚºÉ ºÉƺlÉÉxÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ ®úÉVªÉºiÉ®úÉ´É®ú ¨ÉÉä½þ®úÒ, Eò®úb÷<Ç ËEò¨ÉiÉ ªÉÉäVÉxÉäSªÉÉ Eòb÷vÉÉxªÉ ´É EòÉ{ÉÚºÉ <. EòÊ®úiÉÉ 15 ]õCEäò |ɨÉÉhÉä
+ºÉä±É iÉ®ú ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ =i{ÉÉnùEò xÉä¨ÉhÉÚEò Eäò±Éä±ÉÒ EòÉähÉiÉÒ½þÒ ]õÉäÊ®úªÉÉ GòÉì{É ºÉ½þɪªÉÉxÉä ÊEò¨ÉÉxÉ +xÉÖnùÉxÉ EåòpùÒªÉ ªÉÆjÉhÉÉÆxÉÉ Ênù±Éä VÉÉiÉä.
JÉÉjÉÒ¶ÉÒ®ú ¦ÉÉ´É näù>ðxÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ ºÉƺlÉÉ ½þ¨ÉÒ¦ÉÉ´É näùhªÉÉSÉÒ 3. ®úÉVªÉ/|ÉÉlÉʨÉEò ªÉÆjÉhÉÉ- ÊEò¨ÉÉxÉ +ÉvÉÉ®ú¦ÉÚiÉ ËEò¨ÉiÉ
iªÉɨÉvªÉä |ÉiªÉEò ´É¹ÉÔ 3. |ÉÉlÉʨÉEò ªÉÆjÉhÉÉ- ºÉ½þEòÉ®úÒ JÉÉjÉÒ Ê¨É³ýiÉä. ´É SÉɱÉÚ ËEò¨ÉiÉ ªÉÉiÉÒ±É ¡ò®úEòÉ <iÉEòÉ ´É ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò
JÉ®úÒ{É ´É ®ú¤¤ÉÒ {ÉhÉxÉ ºÉƺlÉÉ, ¶ÉäiÉEò®úÒ Ë¤ÉnÚù {ɪÉÇÆiÉSÉÉ ºÉ´ÉÇ JÉSÉÇ EåòpùÒªÉ ªÉÆjÉhÉÉ/¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®ú
½ÆþMÉɨÉÉEòÊ®úiÉÉ =i{ÉÉnùEò ºÉƺlÉÉ,(FPO) ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ ®úÉVªÉªÉÆjÉhÉÉÆxÉÉ Ênù±ÉÉ VÉÉiÉÉä. ʶɴÉÉªÉ 1 ]õCEäò
¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò ºÉƺlÉÉ |É´Éä¶É ¶ÉÖ±Eò Ênù±Éä VÉÉiÉä.
(OÉɨɺiÉ®ú) (FPO)
कोणाशी संपक साधाल? * संयु त स चव (सहकार) कृ ष व सहकार वभाग, कृ ष भवन, नवी द ल * नाफेड व SFAC यांची रा यातील वभागीय कायालये
* पणन वभागाची िज हा पातळीवर ल कायालये * शेत कर उ पादक संघ/ कंपनी
के हा संपक साधाल? * क शासनामाफत ेक वष खर प व र बी हंगामपू व जु न व ओ ट बर चा दोन म ह यात गळीत धा य, कडधा य व कपाशी या पका या
कमान आधारभू त कं मती जाह र कर यात येतात. यासाठ शेतक यांनी पेरणी कर यापू व याचा वचार करावा. याच माणे पीक तयार
झा यानंतर सवसाधारण बाजारभाव व शासनाची कमान आधारभू त कं मत याची मा हती यावी व ती आधारभू त कं मतीपे ा कमी अस यास
वर ल ठकाणी संपक साधावा

50
 करण 7.- EÞòÊ¹É Ê´É¨ÉÉ (Agricultural Insurance)
काय कराल ?
 ]õɳÚý xÉ ¶ÉEòiÉÉ ªÉähÉÉ®äú xÉèºÉÌMÉEò vÉäÉEäò VªÉÉ ¨ÉvªÉä xÉèºÉÌMÉEò ºÉÆEò]äõ, ÊEòb÷ ´É ®úÉäMÉÉSÉÉ |ÉÉnÖÇù¦ÉÉ´É +ÉÊhÉ |ÉÊiÉEÖò±É ½þ´ÉɨÉÉxÉ {ÉÊ®úκlÉiÉÒ ªÉÉiÉÚxÉ +ÉÌlÉEò ½þÉxÉÒ ]õɳýhªÉɺÉÉ`öÒ
ʴɨÉÉ =iÉ®úÊ´ÉhÉä.
 +É{ɱªÉÉ ®úÉVªÉÉiÉÒ±É +É{ɱªÉɺÉÉ`öÒ SÉɱÉÚ +ɺɱÉ䱪ÉÉ Ê{ÉEò ʴɨÉÉ ªÉÉäVÉxÉäiÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉ PªÉÉ. iªÉɺÉÉ`öÒ ®úɹ]ÅõÒªÉ Ê{ÉEò ʴɨÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ, ºÉÖvÉÉÊ®úiÉ ½þ´ÉɨÉÉxÉÉ´É®ú +ÉvÉÉÊ®úiÉ Ê{ÉEò
ʴɨÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ,नारळ बाग वमा योजना ªÉÉSªÉÉiÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉÒ ´½þÉ.
 +ÊvɺÉÖÊSÉiÉ Ê{ÉEòÉƺÉÉ`öÒ +É{ÉhÉ VÉ®ú Ê{ÉEò EòVÉÇ PÉäiɱÉä±Éä +ºÉ±ªÉÉºÉ +É{ÉhÉÉºÉ ªÉÉ Ê{ÉEò ʴɨÉÉ ªÉÉäVÉxÉäiÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉÒ ½þÉäiÉÉ ªÉäiÉä. ªÉɺÉÉ`öÒ +É{ɱªÉɱÉÉ xÉÊVÉEòSªÉÉ ¤ÉÄEäòiÉ /
ʴɨÉÉ EòɪÉÉDZɪÉÉiÉ ºÉÆ{ÉEÇò ºÉÉvÉÚxÉ ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉäSÉÉ ±ÉÉ¦É PªÉÉ.
तु हाला काय मळू शकेल?
+.Gò. ªÉÉäVÉxÉÉ ºÉ½þɪªÉ
1 ºÉÖvÉÉÊ®úiÉ  +ÊvɺÉÖÊSÉiÉ +zÉÊ{ÉEäò, MɳýÒiÉvÉÉxªÉä +ÉÊhÉ ´ÉÉ̹ÉEò ¡ò³ýÊ{ÉEäò/´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ Ê{ÉEäò ªÉÉÆSÉäEòÊ®úiÉÉ Ê´É¨ÉɺÉÆ®úIÉhÉ
®úɹ]ÅõÒªÉ EÞòÊ¹É  ʴɨÉÉÆÊEòiÉ ½þ{iªÉÉSÉÉ nù®ú +ÊvÉEÞòiÉ Ê{ÉEòÉÆEòÊ®úiÉÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 11 ]õCEäò +ÉÊhÉ 9 ]õCEäò अ नधा य पके ´É MɳýÒiÉvÉÉxªÉä Ê{ÉEòÉÆEòÊ®úiÉÉ JÉ®úÒ{É ´É ®ú¤¤ÉÒ
ʴɨÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ ½ÆþMÉɨÉɺÉÉ`öÒ +xÉÖGò¨Éä ´ÉÉ̹ÉEò ´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ Ê{ÉEäò ´É ´ÉÉ̹ÉEò ¡ò³ýÊ{ÉEòÉEòÊ®úiÉÉ iÉÉä 13 ]õCEäò vÉ®ú±ÉÉ VÉÉ<DZÉ.
Modified
National  ½þ{iªÉɺÉÉ`öÒ 75 ]õCEäò {ɪÉÇÆiÉSÉä +xÉÖnùÉxÉ ½þ{iªÉÉÆSÉä +ÉEòÉ®úÉxÉÖºÉÉ®ú ºÉ´ÉÇ |ÉEòÉ®úSªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉɺÉÉ`öÒ Ênù±Éä VÉÉ<DZÉ.
Agricultur +. 2 ]õCEäò {ɪÉÇÆiÉ – ÊxÉ®ÆúEò
al ¤É. 2 iÉä 5 ]õCEäò {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ: 40 ]õCEäò ´É Eò¨ÉÒiÉ Eò¨ÉÒ ÊxÉ´´É³ý ʴɨÉÉ ½þ{iÉÉ 2 ]õCEäò EòÊ®úiÉÉ.
Insurance Eò. 5 iÉä 10 ]õCEäò {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ: 50 ]õCEäò ´É ʴɨÉÉ ½þ{iªÉÉSªÉÉ 3 ]õCEäò Eò¨ÉÒiÉ Eò¨ÉÒ
Scheme b÷. 10 iÉä 15 ]õCEäò : 60 ]õCEäò ËEò´ÉÉ 5 ]õCEäò ʴɨÉÉ ½þ{iªÉÉ {ɪÉÇÆiÉ
(MNAIS) <. 15 ]õCEäò {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ : 75 ]õCEäò ËEò´ÉÉ Eò¨ÉÒiÉ Eò¨ÉÒ 6 ]õCEäò ʴɨÉÉ ½þ{iªÉÉ{ɪÉÇÆiÉ
 VÉ®ú JÉ®úÉ¤É ½þ´ÉɨÉÉxÉ /´ÉÉiÉÉ´É®úhÉɨÉÖ³äý, ´ÉÉnù³ýɨÉÖ³äý {Éä®úhÉÒ Eäò±ÉÒ xÉɽþÒ iÉ®ú 25 ]õCEäò {ɪÉÇÆiÉ Ê´É¨ÉÉ ºÉÆ®úÊIÉiÉ ®úCEò¨É Ênù±ÉÒ VÉÉ<DZÉ. {Éä®úhÉÒ, ±ÉÉMÉ´Éb÷ lÉÉƤɱªÉɤÉqù±É.
 +ÊvɺÉÖÊSÉiÉ VÉÉiÉÒSªÉÉ ¤ÉɤÉiÉ Ê{ÉEò =i{ÉzÉ +{ÉäÊIÉiÉ =i{ÉzÉÉ{ÉäIÉÉ Eò¨ÉÒ +ɱÉä iÉ®ú iªÉÉ Eò¨ÉiÉ®úiÉä B´ÉføÒ ¦É®ú{ÉÉ<Ç ºÉ´ÉÇ Ê´É¨ÉÉ ºÉÆ®úÊIÉiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ (iªÉÉ +ÊvɺÉÖÊSÉiÉ
IÉäjÉɱÉɽþÒ) näùhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
51
  iÉ®úÒºÉÖvnùÉ +ÊvɺÉÖSÉÒiÉ IÉäjÉɨÉvªÉä =i{ÉzÉÉSÉä xÉÖEòºÉÉxÉ VÉ®ú =Ƥɮú`öÉ =i{ÉzÉÉSªÉÉ {ÉÉiɳýÒSªÉÉ 50 ]õCEäò VÉ®ú +ºÉä±É iÉ®ú 25 ]õCEäò ®úCEò¨É (ºÉÆEò±ÉÒiÉ Ê¨É³ýhÉÉ®úÒ)
iÉɤÉb÷iÉÉä¤É xÉÖEòºÉÉxÉú ¦É®ú{ÉÉ<Ç näùhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
iªÉÉʶɴÉÉªÉ EòÉføhÉÒ{ɶSÉÉiÉ (2 +É`ö´Ébä÷ {ɪÉÇÆiÉ) ´ÉÉnù³ýɨÉÖ³äý ½þÉähÉÉ®äú xÉÖEòºÉÉxÉ Ê´É¨ÉÉ ºÉÆ®úÊIÉiÉ Eäò±Éä VÉÉiÉä. MÉÉ®ú{ÉÒ`ö ´É ¦ÉÚºJɱÉxÉ ªÉɨÉÖ³äý ½þÉähÉÉ®Òú xÉÖEòºÉÉxÉ ¦É®ú{ÉÉ<Ç ½þÒ
´É說ÉCiÉÒEò +ÉvÉÉ®úÉ´ÉÉ®ú näùªÉ Eäò±ÉÒ VÉÉiÉä.
2 ½þ´ÉɨÉÉxÉ  +ÊvɺÉÖSÉÒiÉ +zÉvÉÉxªÉ Ê{ÉEäò, MɳýÒiÉvÉÉxªÉä +ÉÊhÉ ¡ò³ýÊ{ÉEäò/´ªÉÉ{ÉÉ®úÒ Ê{ÉEäò ªÉÉÆSÉä EòÊ®úiÉÉ Ê´É¨ÉÉ ºÉÆ®úIÉhÉ :
+ÉvÉÉÊ®úiÉ  खर प व र बी हं गामातील अ नधा य व MɳýÒiÉvÉÉxªÉä पकासाठ य , वमा ह ता हा अनु मे अ ध तम 10% व 8% राह ल. वा षक यापार
Ê{ÉEò ʴɨÉÉ पकासाठ व फलो याणासाठ 12% या मयादे त राह ल
ªÉÉäVÉxÉÉ +. 2 ]õCEäò {ɪÉÇÆiÉ +xÉÖnùÉxÉ ÊxÉ®ÆúEò
Weather ¤É) 2 ]õCEäò {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ ´É 5 ]õCEäò {ɪÉÇÆiÉ 25 ]õCEäò +xÉÖnùÉxÉ ÊEò¨ÉÉxÉ ÊxÉ´´É³ý 2 ]õCEäò ½þ{iªÉÉSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ.
Based Crop Eò) 5 iÉä 8 ]õCEäò 40 ]õCEäò +xÉÖnùÉxÉ ËEò´ÉÉ 3.75 ]õCEäò ÊxÉ´´É³ý ʴɨÉÉ nù®úÉxÉä.
Insurance
Scheme
b÷) 8 ]õCEäò {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ – 50 ]õCEÂòä +xÉÖnùÉxÉ ËEò´ÉÉ ÊEò¨ÉÉxÉ 4.8 ]õCEäò ÊxÉ´´É³ý ʴɨÉÉ ½þ{iªÉÉ<iÉEòÒ +ÉÊhÉ Eò¨ÉÉ±É 6 ]õCEäò ÊxÉ´´É³ý ʴɨÉÉ ½þ{iÉÉ nù®úÉxÉä näùªÉ.
(WBCIS)  +ÊvɺÉÖSÉÒiÉ IÉäjÉÉiÉÒ±É +ÊvɺÉÖÊSÉiÉ Ê{ÉEòÉÆSªÉÉ ½þ´ÉɨÉÉxÉ ºÉÖÊSɨÉvªÉä ÊxÉζSÉiÉ Eäò±É䱪ÉÉ ½þ´ÉɨÉÉxÉ ºÉÖSÉÒ{ÉjÉÉ {ÉäIÉÉ ({ÉÉ>ðºÉ, iÉÉ{ɨÉÉxÉ, ºÉÉ{ÉäIÉ +ÉnÇùiÉÉ/½þ´ÉäSÉÉ ´ÉäMÉ <)
(¡ò®úEò Eò¨ÉÒ VÉɺiÉ +ºÉä±É iÉ®)ú iÉÒ Ê{ÉEäò PÉähÉÉ-ªÉÉ Ê´É¨ÉÉvÉÉ®úEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ iªÉÉ ¡ò®úEòÉ<iÉEòÒ xÉÖEòºÉÉxÉú ¦É®ú{ÉÉ<Ç Ê¨É³ýhÉä ±ÉÉMÉÚ ½þÉäiÉä.
3 xÉÉ®ú³ý ʴɨÉÉ  xÉÉ®ú³ý =i{ÉÉnùEòÉƺÉÉ`öÒ Ê´É¨ÉÉ ºÉÆ®úIÉhÉ
ªÉÉäVÉxÉÉ  ʴɨÉÉ nù®ú |ÉÊiÉ xÉÉ®ú³ý ZÉÉb÷ɺÉÉ`öÒ÷ °ü.9 (4 iÉä 15 ´É¹ÉÉÇÆSªÉÉ ZÉÉb÷ÉƺÉÉ`öÒ) °ü.14/- (16 iÉä 60 ´É¹ÉÉÇSªÉÉ ZÉÉb÷ÉEòÊ®úiÉÉ) ʴɨÉÉ ½þ{iªÉÉSªÉÉ 50 iÉä 75 ]õCEäò +xÉÖnùÉxÉ
½äþ ºÉ´ÉÇ |ÉEòÉ®úSªÉÉ =i{ÉÉnùEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ Ênù±Éä VÉÉiÉä.
 xÉÉ®ú³ý ´ÉÞIÉÉÆSÉä xÉÖEòºÉÉxÉú ZÉɱÉä iÉ®ú ʴɨÉÉ ºÉÆ®úIÉÒiÉ ®úEò¨Éä<iÉEòÒ ¦É®ú{ÉÉ<Ç ½þÒ +ÊvɺÉÖÊSÉiÉ IÉäjÉÉiÉÒ±É ºÉ´ÉÇ Ê´É¨ÉÉvÉÉ®úEò =i{ÉÉnùEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ Ênù±ÉÒ VÉÉiÉä.
कोणाशी संपक साधाल? *जवळची बँकेची शाखा / ा धकृ त सवसाधारण वमा कंपनी / पत व सहकार सं था आ ण िज हा अधी क कृ ष अ धकार / गट वकास अ धकार

52
करण 8- Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ (Plant Protection)

काय कराल?
१. ºÉåÊpùªÉ ´É ÊxɨÉ(EòbÚ÷ÊxÉƤÉ) +vÉÉÊ®úiÉ EòÒ]õEò xÉɶÉEòÉÆxÉÉ |ÉÉvÉÉxªÉ tÉ´Éä
२. शेतक यांनी कुठ याह क टकणशकांचा वापर कर यापू व म कडीचे गु णो र तपासू न बघावे कृ ष हवामान प धतीचे मू यमापन क न एक मक क ड

य थापनाचा अवलंब करावा.

३. ÊEòb÷ÒÆSÉä VÉè´ÉÒEò {ÉvnùiÉÒxÉä ÊxɪÉÆjÉhÉ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ {É®úÉä{ÉVÉÒ´ÉÒ EòÒ]õEò ´É ÊEòb÷ÓSÉä ¦ÉIÉEò ªÉÉÆSÉÉ ´ÉÉ{É®ú Eò®úÉ´ÉÉ, EòÒ]õEò ´É ÊEòb÷ ÊxɪÉÆjÉhÉɺÉÉ`öÒ ºÉäCºÉ ¡äò®úÉä¨ÉxÉ ]Åìõ{É iɺÉäSÉ xªÉÚC±ÉÒ+®ú
{ÉÉìʱɽþɪÉbÅ÷ÉäÊºÉºÉ ´½þɪɮúºÉ (NPV), ºªÉÖb÷Éä¨ÉÉäxÉÉºÉ <. VÉèÊ´ÉEò +Éè¹ÉvÉä ´É ]ÅõɪÉEòÉäOÉɨÉÉ EòÉbÇ÷ ´ÉÉ{É®úÉ´Éä.
४. =x½þɳýªÉÉiÉ JÉÉä±É xÉÉMÉ®ú]õ Eò®úÉ´ÉÒ.
५. ÊEòb÷-|ÉÊiɤÉÆvÉEò ´ÉÉhÉÉSÉÉ ´ÉÉ{É®ú Eò®úÉ´ÉÉ (VɺÉä- ¤ÉÒ]õÒ EòÉ{ÉÚºÉ) ´ÉÉ{É®úÉ´ÉäiÉ +ÉÊhÉ Ê¨É¸É Ê{ÉEò {ÉvnùiÉÒ, +ÉÆiÉ®ú Ê{ÉEò, Ê{ÉEò-ºÉÉ{ɳýÉ ´ÉÉ{ɯûxÉ ÊEòb÷ÒSÉä ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ Eò®úÉ´Éä. ±ÉÉ<Ç]õ/κ]õEòÒ
]Åìõ{É ´ÉÉ{É®úÉ´ÉäiÉ.
६. काश सापळे / चकट सापळे / फेरोमोन सापळे याचा वापर क न मो या माणात क डीचा बंदोब त करावा
७. रोग तकारक वांणाचा वापर करावा.
८. ´É®úÒ±É ={ÉÉªÉ ÊxÉEòɨÉÒ `ö®ú±Éä iÉ®úSÉ ®úɺÉɪÉÊxÉEò EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉÉ ´ÉÉ{É®ú Eò®úÉ´ÉÉ, iÉÉä½þÒ iÉÆYÉÉÆSªÉÉ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇxÉÉJÉɱÉÒ ´É JÉɱÉÒ±É|ɨÉÉhÉä EòɳýVÉÒ PÉä´ÉÚxÉSÉ Eò®úÉ´ÉÉ.
 ºÉÖ®úIÉäºÉƤÉÆvÉÒ Ênù±É䱪ÉÉ ºÉ´ÉÇ ºÉÚSÉxÉÉ {Éɳý´ªÉÉiÉ.
 ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ Eò®úiÉä´Éä³ýÒ ºÉÖ®úIÉÉ ºÉÉvÉxÉä ´ÉÉ{É®úÉ´ÉÒiÉ ( VɺÉä- ¨ÉɺEò, ½þÉiÉ ¨ÉÉäVÉä <.).
 xÉä½þ¨ÉÒ ´ÉÉ-ªÉÉSªÉÉ Ênù¶ÉäxÉä ¡ò´ÉÉ®úhÉÒ Eò®úÉ´ÉÒ. ´É ¡ò´ÉÉ-ªÉÉSªÉÉ ZÉÉäiÉÉ {ÉɺÉÚxÉ º´ÉiÉ:±ÉÉ ºÉÖ®úÊIÉiÉ `äö´ÉÉ´Éä.
 EòÒb÷xÉɶÉEäò, Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ ºÉÉvÉxÉä xÉä½þ¨ÉÒ EÖò±ÉÖ{ɤÉÆnù `äö´ÉÉ´Éä +ÉÊhÉ iªÉÉSªÉÉ SÉÉ´ªÉÉ ±É½þÉxÉ ¨ÉÖ±ÉÉÆ{ÉɺÉÖxÉ ´É {ÉɳýÒ´É |ÉÉhªÉÉÆ{ÉɺÉÖxÉ nÖù®ú `äö´ÉÉ´Éä.
 {ÉìËEòMÉ ´É ´ÉÉ{É®úÉSÉÒ +ÉÆÊiÉ¨É iÉÉ®úÒJÉò ¤ÉPÉÚxÉSÉ JÉ®äúnùÒ Eò®úÉ´ÉÒ.
 EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉÒ Ê´É¹É¤ÉÉvÉÉ ZÉɱªÉÉºÉ i´É®úÒiÉ b÷ÉìC]õ®úÉƶÉÒ ºÉÆ{ÉEÇò ºÉÉvÉ´ÉÉ ´É b÷ÉìC]õ®úÉÆEòbä÷ VÉÉiÉä ´Éä³ýÒ ´ÉÉ{É®ú±É䱪ÉÉ EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉÉ Ê®úEòɨÉÉ EÆò]äõxÉ®ú +ÉÊhÉ ¨ÉÉʽþiÉÒ {ÉÖκiÉEòÉ
iÉÖ¨ÉSªÉÉ ¤É®úÉä¤É®ú `äö´ÉÉ.
 मा हती पु तीकेत द यानु सार क ड नाशकांचा वापर करावा.
 याच माणे मा हती पु तीकेत द यानु सार क ड नाशकांचे पॅ कग न ट करावे.

53
 तु हाला काय मळू शकते?
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉÉSÉä |ɨÉÉhÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
1 Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ Quarantine ´É ºÉÉ`ö´ÉhÉ ºÉÆSÉɱÉxÉÉ±ÉªÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ EÞòÊ¹É Ê´ÉºiÉÉ®ú ´É iÉÆjÉYÉÉxÉ +ʦɪÉÉxÉ(NHAET),
¡òÊ®únùɤÉÉnù (½þÊ®úªÉÉxÉÉ) ªÉÉÆSÉä 31 BEòÉÎi¨ÉEò ÊEòb÷ Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ ´É Ê{ÉEò Quarantine +ʦɪÉÉxÉ
´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ EåòpùɨÉÉ¡ÇòiÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉÆSÉä +ɪÉÉäVÉxÉ (BºÉB¨É{ÉÒ{ÉÒ) यांचे उप भयान
Eò®úhÉä. ½äþ ºÉ´ÉÇ EòɪÉÇGò¨É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ ¡òɪÉtÉEòÊ®úiÉÉ
+ºÉiÉÉiÉ. ºÉnù®ú EòɪÉÇGò¨É JÉɱÉÒ±É|ɨÉÉhÉä +ɽäþiÉ.
+. CIPMC यांचे पयावे ांनाखाल ¶ÉäiÉEò®úÒ, °ü. 38600/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ EòɪÉÇGò¨É
BxÉVÉÒ+Éä, ÊEò]õEòxÉɶÉEäò Ê´ÉGäòiÉä. ªÉÉÆSÉäEòÊ®úiÉÉ 2 Ênù´ÉºÉÒªÉ
|ÉʶÉIÉhÉ काय माचे खे यातू न लहान शहरातू न
आयोजन करणे.

¤É. ®úÉVªÉ{ÉÖ®ºEÞòiÉ सं थामधू न CIPMC या पयवे ांनाखाल °ü. 152100/- |ÉÊiÉ |ÉʶÉIÉhÉ
गतशील शेतकर व व तार अ धकार यांचे क रता. 5 EòɪÉÇGò¨É
Ênù´ÉºÉÒªÉ |ÉʶÉIÉhÉ काय माचे आयोजन करणे.
Eò. Ê´ÉÊ´ÉvÉ ºÉÒB±É{ÉÒB¨É EåòpùɨÉÉ¡ÇòiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ ¶ÉäiÉÒ °ü. 26700/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉÒ ¶ÉɳýÉ
¶ÉɳýÉÆSÉä +ɪÉÉäVÉxÉ Eò®úhÉä.
b÷÷. EÞòÊ¹É Ê´ÉYÉÉxÉ EåòpùɨÉÉ¡ÇòiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ ¶ÉäiÉÒ¶ÉɳýÉ
+ɪÉÉäVÉxÉ Eò®úhÉä °ü. 29200/- |ÉÊiÉ ¶ÉäiÉÒ ¶ÉɳýÉ

54
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉÉSÉä |ɨÉÉhÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
2 BEòÉÎi¨ÉEò ÊEòb÷ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ºÉɽþɪªÉɺÉÉ`öÒ, JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò ËEò´ÉÉ 5000/- iÉä±ÉiÉÉb÷ IÉäjÉ ´ÉÉføÒSÉÉ Ê´É¶Éä¹É EòɪÉÇGò¨É
ÊEò]õEòxÉɶÉEäò, BEòÉÎi¨ÉEò +zÉPÉ]õEò ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ, |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úSªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
¡ò]õÔMÉä¶ÉxÉ, ZÉÉb÷ ºÉÆ®úIÉhÉ <. EòÊ®úiÉÉ ºÉ½þɪªÉ
3 Ê{ÉEò ºÉÆ®úIÉhÉ ®úºÉɪÉxÉä, VÉè´ÉÊEòb÷ xÉɶÉEäò, BEòÉÎi¨ÉEò ÊEòb÷ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ËEò´ÉÉ °ü.500/- ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ <. SÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ Eò®úhÉä |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú VÉä Eò¨ÉÒ +ºÉä±É iÉä
4 iÉhÉ xÉɶÉEòÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ Eò®úhÉä ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ËEò´ÉÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ +zɺÉÖ®úIÉÉ +ʦɪÉÉxÉ
°ü.500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ªÉÉ{ÉèEòÒ VÉä Eò¨ÉÒ
+ºÉä±É iÉä
5 ¡ò³ýÊ{ÉEòÉƺÉÉ`öÒ BEòÉÎi¨ÉEò ÊEòb÷ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ °ü.1000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú BxÉBSÉB¨É/BSÉB¨ÉBxÉ<BSÉ MIDH ची उपायोजना
´É 4 ½äþ |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ SÉä ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ
६ सव कारची फळ पके, भाजीपाला, फूल पके व औषधं कमती या ५० % ती हे . रा य पु र कृ त पीक सवर ण योजना.
मसाला पके यांना सहा य

कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार, उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

55
 करण 9- ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ (+ÊvÉEò =i{ÉzÉɺÉÉ`öÒ ¡ò³äý, ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ ´É ¡Öò±ÉÉÆSÉÒ ±ÉÉMÉ´Éb÷ Eò®úhÉä)
काय कराल?
 कमी े ातू न अ धक उ प न घेणेसाठ फलो पादनाशी संबं धत पकाची लागवड करा
 नरोगी पीक उ पादनासाठ उ च दजाचे लागवड सा ह याचा अवलंब करा.
 फळे व भाजीपाला यांचे अ धक काळ टक व यासाठ शीत गृ हाचा वापर करा.
 अ धक नफा मळ व यासाठ काढणी , व छता, तवार , या या यो य प ध ीचा अवलंब करा.
 बगर हं गामी पका या उ पादनासाठ शीतगृ ह व कमी उं चीचे टनेलचा वापर करा.
तु हाला काय मळू शकते?
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú +xÉÖnùÉxÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
ªÉÖÊxÉ]õ IÉäjÉ
+) ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉÉÆiÉMÉÇiÉ +lÉǺɽþɪªÉ
1 ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä =i{ÉÉnùxÉ (VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 5 ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ 35 ]õCEä {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú 50 ]õCEäò, °ü.35000/- ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ ´É
½äþ./±ÉɦÉÉlÉÔ) ]õÒBºÉ{ÉÒ, +ÉÊhÉ ±ÉIªÉÊuù{É ¤Éä]äõ, °ü.150000/- ºÉÆEòÊ®úiÉ ´ÉÉhÉɺÉÉ`öÒ B¨É+ɪÉb÷ÒBSÉ +ÆiÉMÉÇiÉ
BSÉB¨ÉBxÉ<ÇBSÉ
अंदमान नकोबर
2 =SSÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉ´É®ú +ÉvÉÉÊ®úiÉ ®úÉä{É´ÉÉ]õÒEòÉ (2 iÉä 4 ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 40 ]õCEäò ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ °ü.25 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úºÉÉ`öÒ BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ ´É
½äþC]õ®úचे े यू नट साठ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ B¨É+ɪÉb÷ÒBSÉ +ÆiÉMÉÇiÉ
BSÉB¨ÉBxÉ<ÇBSÉ
3 UôÉä]õªÉÉ ®úÉä{É´ÉÉ]õÒEòÉƺÉÉ`öÒ (1 ½äþC]õ®úचे े यू नट 50 ]õCEäò ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ °ü. 15 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úºÉÉ`öÒ BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ ´É
साठ ) +xÉÖnùÉxÉ B¨É+ɪÉb÷ÒBSÉ +ÆiÉMÉÇiÉ
BSÉB¨ÉBxÉ<ÇBSÉ
4 xÉÊ´ÉxÉ ¡ò³ýZÉÉb÷ÉÆSÉÒ ÊxĘ́ÉiÉÒ 4 ½äþ. |ÉÊiÉ ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ 40 ]õCEäò, 50 ]õCEäò °ü\É0.40 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úºÉÉ`öÒ BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ ´É
±ÉɦÉÉlÉÔºÉÉ`öÒ {ÉÚ´ÉÉæiÉ®ú ®úÉVªÉɺÉÉ`öÒ, ]õÒBºÉ{ÉÒ,+ÉÆnù¨ÉÉxÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 2.20 ±ÉÉJÉ {ɪÉÇÆiÉ B¨É+ɪÉb÷ÒBSÉ +ÆiÉMÉÇiÉ
56
 +. ¡ò³ýÊ{ÉEòɺÉÉ`öÒ (Ê`ö¤ÉEò ˺ÉSÉxÉÉSÉÉ ´ÉÉ{É®ú <.)
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú
¤É. ¡ò³äý (Without Intertegration)
5 ¨ÉºÉɱÉä Ê{ÉEòɺÉÉ`öÒ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 4 ½äþC]õ®ú |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ
+. ʤɪÉÉhÉä ¨ÉºÉɱÉä Ê{ÉEäò
EÆònù´ÉMÉﻃ ¨ÉºÉɱÉä Ê{ÉEäò
¤É. ¤É½Öþवा षक ¨ÉºÉɱÉä Ê{ÉEäò (EòɳýÒʨɮúÒ,
´Éä±ÉSÉÒ, VÉɪɡò³ý ´É ±É´ÉÆMÉ)
6 ¡Öò±Éä (ºÉÖ]õÒ ¡Öò±Éä ´É Eò]õ {±ÉÉì´É®ú) VÉɺiÉÒiÉ
VÉɺiÉ 2 ½äþ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ
ÊxÉEòÉä¤ÉÉ®ú +ÉÊhÉ ±ÉIÉÊuù{ɺÉÉ`öÒ (3 ½þ{iªÉÉiÉ
60:20:20 ªÉÉ |ɨÉÉhÉÉiÉ nùºÉ-ªÉɴɹÉÔ 75
]õCEäò ´É ÊiɺÉ-ªÉɴɹÉÔ 90 ]õCEäò ÊVÉ´ÉÆiÉ
ZÉÉb÷ÉÆSªÉÉ |ɨÉÉhÉÉ´É®ú)
+xÉÖnùÉxÉ
40 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50
]õCEäò {ÉÚ´ÉÉæiÉ®ú ®úÉVªÉɺÉÉ`öÒ, ]õÒBºÉ{ÉÒ,
+ÆnùɨÉÉxÉ ´É ÊxÉEòÉä¤ÉÉ®ú, ±ÉIÉÊuù{É
¤Éä]õɺÉÉ`öÒ (3 ½þ{iÉÉ 60:20:20 ZÉÉbä÷
VÉMÉhªÉÉSÉä |ɨÉÉhÉ 75 ]õCEäò nÖùºÉ®äú ´É¹ÉÇ
90 ]õCEäò Êiɺɮäú ´É¹ÉÇ)
40 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ
50 ]õCEäò {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú ®úÉVªÉɺÉÉ`öÒ ´É
]õÒBºÉ{ÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ
40 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ
50 ]õCEäò {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú ®úÉVªÉɺÉÉ`öÒ ´É
]õÒBºÉ{ÉÒ
40 ]õCEäò (UôÉä]õªÉÉ ´É ʺɨÉÉÆiÉ ¶ÉäiÉEò-
ªÉÉƺÉÉ`öÒ) 25 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ ¶ÉäiÉEò-
ªÉɺÉÉ`öÒ. (50 ]õCEäò {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú ®úÉVªÉÉƺÉÉ`öÒ
´É ]õÒBºÉ{ÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ)
57
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ
ªÉÖÊxÉ]õ IÉäjÉ
°ü0.30 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ iÉä
0.50 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ
°ü. 12000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú
°ü. 15000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú
°ü. 20000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú
°ü. 25000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú
°ü. 16000/- iÉä °ü. 60000/-
|ÉÊiÉ ½äþC ]õ®úÒ
BSÉB¨ÉBxÉ<ÇBSÉ
ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú +xÉÖnùÉxÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
ªÉÖÊxÉ]õ IÉäjÉ
7 ºÉÖMÉÆvÉÒ ´Éxɺ{ÉiÉÒ (VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 4 ½äþ. |ÉÊiÉ 40 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50 °ü.16000/- |ÉÊiÉ ½äþ. ते BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
±ÉɦÉÉlÉÔ ]õCEäò {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú ´É ]õÒBºÉ{ÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ °ü.40000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
8 लागवड पके (EòÉVÉÚ, EòÉäEòÉä, {ÉÖxÉDZÉÉMÉxÉɺɽþ) 40 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ, 50 ]õCEäò °ü.40000/-|ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
{ÉÚ´ÉÉækÉ®ú ´É ]õÒBºÉ{ÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ (3 ʺÉSÉxÉɺɽþ B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉåiÉMÉÇ
(VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 4 ½äþ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ) ½þ{iªÉɨÉvªÉä 60:20:20, nÖùºÉ-ªÉÉ ´É¹ÉÔ B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
75 ]õCEäò ZÉÉbä÷ ÊVÉ´ÉÆiÉ +ºÉhªÉÉSÉä °ü.20000/- |ÉÊiÉ ½äþ. ʺÉSÉxÉ
|ɨÉÉhÉ, ÊiɺÉ-ªÉɴɹÉÔ 90 ]õCEäò) Ê´É®ú½þÒiÉ

9 VÉÖxªÉÉ ¡ò³ý¤ÉÉMÉÉÆSÉä {ÉÖxÉ°üVVÉÒ´ÉxÉ (VÉɺiÉÒiÉ BEÚòhÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò °ü. 20000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
VÉɺiÉ 2 ½äþC]õ®ú/±ÉɦÉÉlÉÔ) B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉåiÉMÉÇ
B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
10 {É®úÉMÉöÒ úEò®úhÉɺÉÉ`öÒ ºÉ½þɪªÉ¦ÉÚiÉ ¨ÉvÉÖ¨ÉIÉÒEòÉ BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
{ÉɱÉxÉ (VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 50 ´ÉºÉɽþiÉÒ |ÉÊiÉ B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
±ÉɦÉÉlÉÔ) B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
+) ¨ÉvÉÖ¨ÉÊIÉEòÉ ´ÉºÉɽþiÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò °ü. 800/- |ÉÊiÉ ´ÉºÉɽþiÉ
¤É) ¨ÉvÉÖ¨ÉÊIÉEòÉ {ÉÉä³äý ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò °ü. 800/- |ÉÊiÉ पोळे

58
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú +xÉÖnùÉxÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
ªÉÖÊxÉ]õ IÉäjÉ
11 ºÉÆ®úÊIÉiÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò (b÷ÉåMÉ®úɳý 1) °ü. 700/- iÉä °ü.825 |ÉÊiÉ BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
+) ह रतगृ ह þ (¡ìòxÉ ´É {Éìb÷ {ÉvnùiÉ) |Énäù¶ÉÉEò®úiÉÉ 15 ]õCEäò VÉɺiÉ) C´Éä.¨ÉÒ. SÉÉè®úºÉ ¨ÉÒ. B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
(4000 C´Éä.¨ÉÒ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ) B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
नैस गक हवेशीर प धत ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò (b÷ÉåMÉ®úɳý 1) °ü.422 iÉä 530 |ÉÊiÉ SÉÉè.¨ÉÒ.
(4000 C´Éä.¨ÉÒ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ) |Énäù¶ÉÉEò®úiÉÉ 15 ]õCEäò VÉɺiÉ) (]õÉ䤪Éڱɮú {ÉùvnùiÉÒxÉÖºÉÉ®ú)
2) °ü.270/- |ÉÊiÉ SÉÉè.¨ÉÒ. (±ÉÉEòb÷Ò
{ÉvnùiÉÒxÉÖºÉÉ®ú)
3) °ü.225/- |ÉÊiÉ SÉÉè.¨ÉÒ. (¤ÉÉƤÉÚ
{ÉvnùiÉÒxÉÖºÉÉ®ú)
¤É) ¶Éäb÷xÉä]õ ½þÉ>ðºÉ :- ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEä (b÷ÉåMÉ®úɳý °ü.355/- |ÉÊiÉ SÉÉè.¨ÉÒ. BxÉBSÉB¨É +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
1. ]Úõ¤ªÉڱɮú (MÉÉä±ÉÉEòÉ®ú {ÉvnùiÉÒxÉÖºÉÉ®ú) VÉɺiÉÒiÉ |Énäù¶ÉÉEò®úiÉÉ 15 ]õCEäò VÉɺiÉ) B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
VÉɺiÉ 1000 SÉÉè.¨ÉÒ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
2. ¤ÉÉƤÉÚ ´É ±ÉÉEòb÷Ò +ÉEòÉ®úÉSÉä ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ¤ÉÉƤÉÚ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ °ü.180/- +ÉÊhÉ NHM +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 200 SÉÉè.¨ÉÒ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ (15 ]õCEä VÉɺiÉ b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉÉiÉ) °ü. 246/- |ÉÊiÉ SÉÉè.¨ÉÒ. ±ÉÉEòb÷Ò B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
¨ÉªÉÉÇnäùiÉ 5 ªÉÖÊxÉ]õ {ɪÉÇÆiÉ +ÉEòÉ®úÉEòÊ®úiÉÉ B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
Eò) {±Éìº]õÒEò +ÉSUôÉnùxÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò °ü.16000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú NHM +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
(15 ]õCEä VÉɺiÉ b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉÉiÉ) B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ
b÷ò) {±Éìκ]õEò ]õxÉä±É ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò (15 ]õCEä VÉɺiÉ °ü.300/- |ÉÊiÉ SÉÉè.¨ÉÒ. NHM +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 1000 SÉÉè.¨ÉÒ. / ±ÉɦÉÉlÉÔ b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉÉiÉ) B¨É+ɪÉb÷ÒB¨É ªÉÉäVÉxÉå+ÆiÉMÉÇiÉ
B¨ÉSÉBSÉBxÉ<BºÉBSÉ

59
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú +xÉÖnùÉxÉ VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ +xÉÖnùÉxÉ |ÉÊiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ / PÉ]õEò
ªÉÖÊxÉ]õ IÉäjÉ
12 BEòÉÎi¨ÉEò EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò °ü.2.00 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ Eåòpù 9¨ÉÒ.x6¨ÉÒ. MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
+. {ÉìEò ½þÉ>ðºÉ / EÞòÎ¹É ¨ÉɱÉÉSÉä शेतावर +ÉEòÉ®úÉxÉÖºÉÉ®ú NHM ची उपायोजना
BEòjÉÒEò®úhÉ ´É ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò Eåòpù HMNESH & NHB
¤É. BEòÉÎi¨ÉEò {ÉìEò ½þÉ>ðºÉ, (|ÉiÉ´ÉÉ®úÒ, ÊxÉ´Éb÷Ò 35 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50 ]õCEäò °ü.17.50 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ +ÉEòÉ®ú
या सु वधेसह<iªÉÉËnùSÉÉ +ÉÆiɦÉÇÉ´É) b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ, +ÉÊnù´ÉɺÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ 9¨ÉÒ.x8¨ÉÒ +ÉEòÉ®ú¨ÉÉxÉɺÉÉ`öÒ
¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ
Eò. {ÉÖ´ÉÇ Ê¶ÉiÉEò®úhÉMÉÞ½þ 35 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50 ]õCEäò °ü. 8.75 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ, 5 ¨Éä]ÅõÒEò
b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ, +ÉÊnù´ÉɺÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ ]õxÉ IɨÉiÉäºÉÉ`öÒ
¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ
b÷. Ê¡ò®úiÉä {ÉÖ´ÉÇ Ê¶ÉiÉEò®úhÉMÉÞ½þ 35 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50 ]õCEäò °ü. 8.75 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ, 5 ¨Éä]ÅõÒEò
b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ, +ÉÊnù´ÉɺÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ ]õxÉ IɨÉiÉäºÉÉ`öÒ
¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ
<Ç. ʶÉiÉMÉÞ½þ Eåòpù 35 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50 ]õCEäò 1) °ü. 2800 |ÉÊiÉ ¨Éä. ]õxÉ ]õÉ<Ç{É
¤ÉÉÆvÉEòɨÉ, ʴɺiÉÉ®ú ´É xÉÖiÉxÉÒEò®úhÉ, VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ, +ÉÊnù´ÉɺÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ 1ºÉÉ`öÒ 2) °ü. 3500 |ÉÊiÉ ¨Éä. ]õxÉ
5000 ¨Éä]ÅõÒEò ]õxÉ IɨÉiÉäSÉä ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ ]õÉ<Ç{É 2 ºÉÉ`öÒ
3) °ü.3500 |ÉÊiÉ ¨Éä.]õxÉ ]õÉ<Ç{É 2
ºÉÉ`öÒ ´ÉÉiÉÉ´É®úhÉ ÊxɪÉÆjÉhÉÉSªÉÉ iÉÆYÉÉxÉ
|ÉhÉɱÉҺɽþ
¡ò. Ê{ÉEò´ÉhÉÒMÉÞ½þ 35 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ, 50 °ü. 0.35 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ¨Éä. ]õxÉ
+ÊvÉEòiÉ¨É 300 ¨Éä. ]õxÉ ]õCEäò b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ, +ÉÊnù´ÉɺÉÒ
IÉäjÉɺÉÉ`öÒ ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò
BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ
60
13 MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¤ÉÉƤÉÚ +ʦɪÉÉxÉ (NBM)
+) ±ÉÉMÉ´Éb÷ ºÉÉʽþiªÉ ÊxĘ́ÉiÉõÒ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 40 ]õCEäò ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ 1. °ü.16 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¤ÉÉƤÉÚ
1. =SSÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ ®úÉä{É´ÉÉÊ]õEòÉ (2 ½äþ.) ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò-BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ 2. °ü. 5 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ +ʦɪÉÉxÉ. (NBM ची उप
2. UôÉä]õªÉÉ ®úÉä{É´ÉÉ]õÒEòÉ (0.50 ½äþ) योजना)
¤É) ¤ÉÉƤÉÚSÉä IÉäjÉ Ê´ÉºiÉÉ®ú 1. ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 100 ]õCEä 3 ½þ{iªÉÉiÉ °ü.42000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¤ÉÉƤÉÚ
1. ´ÉxÉIÉäjÉ / ºÉÉ´ÉÇVÉÊxÉEòIÉäjÉ (50:25:25) 3 ´É¹ÉÉÇiÉ +ʦɪÉÉxÉ.
°ü.10500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú
GFMC ¨ÉÉ¡ÇòiÉ/{ÉÆSÉɪÉiÉ ®úÉVÉ ºÉƺlÉÉ/ 2. ´ÉxÉIÉäjÉ शवाय
शेतकर वयांसहा यता गट/ ¨Éʽþ±ÉÉMÉ]õ
°ü.14700/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú Ê`ö¤ÉEò
3. ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 35 ]õCEäò एकूण 3 वषात ˺ÉSÉxÉɺɽþ
<ÇiªÉÉnùÒ 3 ह यात 4 हे. मयादे पयत ती
लाभाथ

Eò) +κiÉi´ÉÉiÉ +ºÉ±É䱪ÉÉ ºÉÉ`öªÉÉSÉÒ
सु धारणा/ VÉÆMɱÉÉiÉÒ±É ´ÉxÉIÉäjÉɺÉÉ`öÒ
सु धारणाकरणे
b÷) BEòÉÎi¨ÉEò EòÉføhÉÒ{ɶSÉÉiÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
1. EòÉføhÉÒ{ɶSÉÉiÉ ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò ´É ¤ÉÉƤÉÚºÉÉ`öÒ
|ÉÊGòªÉÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 40 ]õCEä 2 ½äþC]õ®ú °ü.8000 |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¤ÉÉƤÉÚ
¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ +ʦɪÉÉxÉ.
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 40 ]õCEäò, ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ °ü.10.000 ±ÉÉJÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¤ÉÉƤÉÚ
ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò-कजाशी सल न अनु दान +ʦɪÉÉxÉ.

61
क ®úɹ]ÅõÒªÉ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ ¨ÉÆb÷³ý
14 +) ´ªÉ´ÉºÉÉʪÉEò ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉÉSÉä वकास
1. ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ (Open field
condition )
2. ÊxɪÉÆÊjÉiÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒºÉÉ`öÒ
(ProtectedCover )
3. BEòÉÎi¨ÉEò EòÉføhÉÒ{ÉɶSÉÉiÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ
®úɪÉ{ÉËxÉMÉ SÉå¤É®ú/Ê®úफर ´½ìþxÉ/Ê®ú]äõ±É
+É>ð]õ±Éä]õ/ʶÉiÉMÉÞ½þ Eåòpù <.
¤É) शीiÉMÉÞ½þ यू नट
ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ |ÉEò±{É JÉSÉÉÇSªÉÉ 40 °ü.30 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ |ÉEò±{É (°ü.37.50 MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ
]õCEäò ´É {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú b÷ÉåMÉ®úɳý +ÉÊhÉ +ÉÊnù´ÉɺÉÒ ±ÉÉJÉ bä÷]õ-{Éɱ¨É, केशर, +Éì±ÉÒ´½þ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ ¨ÉÆb÷³ýÉSÉÒ
IÉäjÉɺÉÉ`öÒ |ÉEò±{É JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò EòÊ®úiÉÉ) 2 ½äþC]õ®úSªÉÉ |ÉEò±{É IÉäjÉÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ EòÊ®úiÉÉ
|ÉEò±{É JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ °ü.56 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ |ÉEò±{É MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ
ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ +xÉÖnùÉxÉ ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ ¨ÉÆb÷³ýÉSÉÒ
={ɪÉÉäVÉxÉÉ
|ÉEò±{É JÉSÉÉÇSªÉÉ 35 ]õCEäò ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ °ü. 50.75 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ |ÉEò±{É MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ
IÉäjÉɺÉÉ`öÒ ´É {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú b÷ÉåMÉ®úɳý ´É ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ ¨ÉÆb÷³ýÉSÉÒ
+ÉÊnù´ÉɺÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ={ɪÉÉäVÉxÉÉ
]õCEäò
|ÉEò±{É JÉSÉÉÇSªÉÉ 35 ]õCEäò °ü.2660|ÉÊiÉ MT {ÉvnùiÉ-1 EòÊ®úiÉÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ NHB MIDH
(50 ]õCEäò {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú, b÷ÉåMÉ®úɳý ´É °ü.3225|ÉÊiÉ MT {ÉvnùiÉ -2 +ÆiÉMÉÇiÉ
+ÉÊnù´ÉɺÉÒ IÉäjÉɺÉÉ`öÒ.) 5000 MT {ÉäIÉÉ EòÊ®úiÉÉ
VÉɺiÉ ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÉSªÉÉ ÊxÉMÉb÷ÒiÉ ¤ÉìEò BÆbä÷b÷ °ü.3500 |ÉÊiÉ MT {ÉvnùiÉ 2
+xÉÖnùÉxÉ ÊxɪÉÆÊjÉiÉ ½þ´ÉɨÉÉxÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ PÉ]õEòÉSÉÉ
´ÉÉ{É®ú
62
 ड xÉÉ®ú³ý Ê´ÉEòÉºÉ ¨ÉÆb÷³ý
१५ +) =SSÉ nùVÉÉÇSÉä ±ÉÉMÉ´Éb÷ ºÉÉʽþiªÉ ÊxĘ́ÉiÉÒ
+ÉÊhÉ Ê´ÉiÉ®úhÉ
1. संकर त/¤ÉÖ]õCªÉÉ ®úÉä{ÉÉÆSÉä Ê´ÉiÉ®úhÉ
¶ÉɺÉEòÒªÉ/JÉÉVÉMÉÒ Ê´É¦ÉÉMÉ
2. xªÉÚC±ÉºÉ xÉÉ®ú³ý =tÉxÉ थापना
3. UôÉä]õªÉÉ |ɨÉÉhÉÉ´É®ú xÉÉ®ú³ý ®úÉä{É´ÉÉ]õÒEòÉ
ÊxĘ́ÉiÉÒ
¤É) xÉÉ®ú³ý IÉäjÉ ´ÉÉfø´ÉhÉä
1. ºÉ´ÉǺÉÉvÉÉ®úhÉ IÉäjÉ
2. b÷ÉåMÉ®úɳý +ÉÊhÉ +ÉÊnù´ÉɺÉÒ IÉäjÉÉEòÊ®úiÉÉ
Eò) xÉÉ®ú³ý iÉÆjÉYÉÉxÉ +ʦɪÉÉxÉ
1. xÉÉ®ú³ý ¤ÉÉMÉÉÆSÉä xÉÖEòºÉÉxÉ Eò®úhÉÉ-ªÉÉ ÊEòb÷
´É ®úÉäMÉÉÆSÉä ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ
iÉÆjÉYÉÉxÉ अवलंब ´É वकास
1. ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 25 ]õCEäò VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ °ü.9.00 |ÉÊiÉ ®úÉä{ÉÉÆEòÊ®úiÉÉ xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
25000 ®úÉä{Éä/BEò®ú ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
2. ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 25 ]õCEäò VÉɺiÉÒiÉ °ü. 1.5 ±ÉÉJÉ |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
VÉɺiÉ 4 ½äþC]õ®ú EòÊ®úiÉÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
100 ]õCEäò ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ ºÉÉ´ÉÇVÉÊxÉEò ´É °ü. 2 ±ÉÉJÉ /ªÉÖÊxÉ] 0.4 xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
JÉÉVÉMÉÒ Ê´É¦ÉÉMÉÉƺÉÉ`öÒ ½äþC ]õ®ú ºÉÉ`öÒõ. ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 25 ]õCEäò VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ °ü. 7500 |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
4 ½äþ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔºÉÉ`öÒõ 2 ºÉ¨ÉÉxÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
½þ{iªÉÉiÉ
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 25 ]õCEäò VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ 4 °ü. 15000 |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
½äþ. |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔºÉÉ`öÒõ 2 ºÉ¨ÉÉxÉ ½þ{iªÉÉiÉ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò | वकास ´É °ü.25 ±ÉÉJÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉäºÉÉ`öÒ xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
|ÉÉiªÉÊIÉEòÉƺÉÉ`öÒ ´É अवलंब JÉSÉÉǺÉÉ`öÒ °ü.12.50 ±ÉÉJÉ |ÉÉiªÉÊIÉEòÉƺÉÉ`öÒ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
25 ]õCEäò °ü.6.25 ±ÉÉJÉ अवलंबाºÉÉ`öÒ
63
 2. xÉÉ®ú³ýÉƺÉÉ`öÒ |ÉÊGòªÉÉ +ÉÊhÉ =i{ÉÉnùxÉ 75 ]õCEäò ËEò¨ÉiÉÒ ºÉÖvÉÉ®úhªÉÉEòÊ®úiÉÉ, 50 °ü.26.25 ±ÉÉJÉ वकासासाठ xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
¤Énù±ÉÉÆEòÊ®úiÉÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ´É |ÉʺÉvnùÒ ]õCEäò ËEò¨ÉiÉ |ÉÉiªÉÊIÉEòÉÆEòÊ®úiÉÉ +ÉÊhÉ °ü.12.50 ±ÉÉJÉ |ÉÉiªÉÊIÉEòÉƺÉÉ`öÒ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
25 ]õCEäò ËEò¨ÉiÉ |ÉʺÉvnùÒEòÊ®úiÉÉ. °ü.6.25 ±ÉÉJÉ अवलंब Eò®úiÉÉ
b÷) VÉÖxªÉÉ xÉÉ®ú³ý ¤ÉÉMÉÉÆSÉÒ {ÉÖxÉ:±ÉÉMÉ´Éb÷ ´É °ü.1000 |ÉÊiÉ ZÉÉb÷ °ü.32000 |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
{ÉÖxÉ°üÊVÉ´ÉxÉ Eò®úhÉä 32 ZÉÉb÷ |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
1. VÉÖxªÉÉ/+EòɪÉÇIÉ¨É (ºÉåxºÉÒ±É {Éɱ¨É ची
कापणी व काढणी )
2. {ÉÖxÉDZÉÉMÉ´Éb÷ÒºÉÉ`öÒ +lÉǺɽþɪªÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ते VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ °ü. 40/- |ÉÊiÉ ®úÉä{ÉÉÆEòÊ®úiÉÉ xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
°ü.4000 |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
<Ç) BEòÉÎi¨ÉEò ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ {ÉvnùiÉÒxÉä =i{ÉÉÊnùiÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 25 ]õCEäò 2 ºÉ¨ÉÉxÉ °ü.17500/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
xÉÉ®ú³ý¤ÉÉMÉÉÆSÉÒ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ½þ{iªÉɨÉvªÉä ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
¡ò) xÉÉ®ú³ý ʴɨÉÉ ªÉÉäVÉxÉÉ Ê´É¨Éɽþ{iªÉÉSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 75 ]õCEäò 4-15 ´ÉªÉÉä¨ÉªÉÉÇnäùSªÉÉ ZÉÉb÷ÉÆEòÊ®úiÉÉ xÉÉ®ú³ý ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ ¨ÉÆb÷³ý
या{ÉèEòÒ 50 ]õCEäò ʴɨÉÉ ½þ{iÉÉ xÉÉ®ú³ý °ü.3.52 |ÉÊiÉ ZÉÉb÷ ´É 16-60 ={ɪÉÉäVÉxÉÉ MIDH +ÆiÉMÉÇiÉ
Ê´ÉEòÉºÉ ¨ÉÆb÷³ý ¨ÉÉ¡ÇòiÉ ´É 25 ]õCEäò ´ÉªÉÉä¨ÉªÉÉÇnäùSªÉÉ ZÉÉb÷ÉÆEòÊ®úiÉÉ
®úÉVªÉ¶ÉɺÉxÉÉ ¨ÉÉ¡ÇòiÉ °ü.4.76 |ÉÊiÉ ZÉÉb÷

फळबागां या एकाि मक वकासाचे अ भयानात (MIDH) अंतगत रा य फलो यान अ भयान (NHM), रा य बांबू अ भयान, नारळ वकास मंडळ,
रा य फलो पादन मंडळ यांचा समावेश होतो.

कोणाशी संपक साधाल? * नजीकचे तालु का कृ ष अ धकार , उप वभागीय कृ ष अ धकार , िज हा अधी क कृ ष अ धकार , वभागीय कृ ष सहसंचालक कायालय,
* महारा शासन संकेत थळ – www.mahaagri.gov.in
* मोफत स यासाठ टोल नं.- कसान कॉल सटर- १८००-१८०-१५५१

64
 करण - 10. EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ (Agricultural Marketing)
काय कराल?

२. ¶ÉäiÉEò®úÒ iªÉÉSªÉÉ =i{ÉÉnùxÉÉSÉÒ ËEò¨ÉiÉ www.agmarknet.nic.in ËEò´ÉÉ ÊEòºÉÉxÉ EòÉì±É ºÉå]õ®úuùÉ®úÉ ËEò´ÉÉ BºÉB¨ÉBºÉ uùÉ®úÉ VÉÉhÉÚxÉ PÉä>ð ¶ÉEòiÉÉiÉ.
३. +ÊvÉEò SÉÉÆMɱÉÒ ËEò¨ÉiÉ ªÉähªÉɺÉÉ`öÒ ¶ÉäiɨÉɱÉÉSÉÒ ªÉÉäMªÉ iÉ-½äþxÉä |ÉiÉ´ÉÉ®úÒ,{ÉìËEòMÉ +ÉÊhÉ ±Éä¤É˱ÉMÉ व पू व Eò®úÉ´Éä.
४. PULLSMS वारे आपणास लागणार आव यक मा हती उपल ध आहे.
५. खरेद दार व व े ता यांची मा हती www.farmer.gov.in/buysell.htm वर पहावी
६. पकाची काढणी वेळीच करा
७. कफायतशीर भाव मळ यासाठ यो य बाजार पेठ / मंडी साठ मालाची वाहतू क करावी
८. बगर हं गामात व क न अ धक नफा मळ व यासाठ मालाची साठवण करा.
९. श यतो क ट द व (Distress) टाळा.
१०. अ धक चाग या व साठ शेतकर गट, सहकार व यव था उभा शकतात.
११. क ट द व टाळ यासाठ शे तकर शतगृ ह व वखार म ये उ पादन ठे ऊ शकतात.
तु हाला काय मळू शकते?

+.Gò. ºÉÖÊ´ÉvÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ´ÉMÉÇ´ÉÉ®úÒ ¦ÉÉÆb÷´É±É 1000 1001 iÉä Eò¨ÉÉ±É ªÉÉäVÉxÉÉ
ËEò¨ÉiÉ ´Éù®ú ¨Éä.]õxÉÉ 3000 ¨Éä. ®úCEò¨É
+xÉÖnùÉxÉ {ɪÉÇÆiÉ ]õxÉÉ {ɪÉÇÆiÉ (°ü ±ÉÉJÉ)
nù®ú ./MT ./MT ./MT
1 ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò ºÉÆ®úSÉxÉÉ +. {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú ®úÉVªÉä, ʺÉCEòÒ¨É, +Ænù¨ÉÉxÉ ÊxÉEòÉä¤ÉÉ®ú ´É 33.33 ]õCEäò 1333.20 1333.20 400.00 BEòÉÎi¨ÉEò EÞòʹÉ
|ÉEò±{ÉÉEòÊ®úiÉÉ -EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ ±ÉIÉuùÒ{É ½äþ Eåòpù¶ÉɺÉÒiÉ |Énäù¶É +ÉÊhÉ b÷ÉåMÉ®úɳý |Énäù¶É {ÉhÉxÉ ªÉÉäVÉxÉÉ
AMIBEòÉÎi¨ÉEò EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ IÉäjÉ (ºÉ¨ÉÖpùºÉ{ÉÉ]õÒ{ÉɺÉÚxÉ 1000 ¨ÉÒ =ÆSÉÒ´É®úÒ±É (ISAM)
ªÉÉäVÉxÉäSÉÒ ={ɪÉÉäVÉxÉÉ (ISAM) ¦ÉÚ|Énäù¶É)
65
 Erstwhile OÉɨÉÒhÉ ¤É. <iÉ®ú |Énäù¶ÉɺÉÉ`öÒ xÉÉånùhÉÒEÞòiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùxÉ 33.33 ]õCEäò 1166.55 1000.00 300.00 BEòÉÎi¨ÉEò EÞòʹÉ
¦ÉÉÆb÷É®hÉú ªÉÉäVÉxÉÉ ºÉƺlÉÉ, {ÉÆSÉɪÉiÉÒ, ¨Éʽþ±ÉÉ, +VÉÉ/+VÉ {ÉhÉxÉ ªÉÉäVÉxÉÉ
±ÉɦÉÉlÉÔEòÊ®úiÉÉ, कं वा +VÉÉ/+VÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉƺlÉÉ (ISAM)
®úÉVªÉ ºÉ®úEòÉ®úxÉä ºÉƤÉÆÊvÉiÉ +ÊvÉEòÉ-ªÉÉÆxÉÒ |ɨÉÉÊhÉiÉ
Eäò±É䱪ÉÉ +VÉÉ/+VÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉƺlÉÉ ËEò´ÉÉ iªÉÉÆSªÉÉ
ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉƺlÉÉ/º´ÉªÉÆ ºÉ½þɪªÉiÉÉ MÉ]õ
क. =´É®úÔiÉ <iÉ®ú ºÉ´ÉÇ ±ÉɦÉÉlÉÔ EòÊ®úiÉÉ
25 ]õCEäò 875.00 750.00 225.00
अथ सहा यचा कार / जा तीतजा त मयादा
+.Gò. ºÉÖÊ´ÉvÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ´ÉMÉÇ´ÉÉ®úÒ/ +ÊvÉEòiÉ¨É ¨ÉªÉÉÇnùÉ +xÉÖnùÉxÉÉSÉÉ nù®ú +xÉÖnùÉxÉÉSÉÒ +ÊvÉEò¨ÉiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ
¨ÉªÉÉÇnùÉ (°ü. ±ÉÉJÉ)
Eò) <iÉ®ú {ÉhÉxÉ संरचना {ÉÚ´ÉÉækÉ®ú ®úÉVªÉä, ʺÉCEòÒ¨É,उ राखंड, हमाचल 33.33 ]õCEäò 500.00 BEòÉÎi¨ÉEò EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ
|ÉEò±{ÉÉÆEòÊ®úiÉÉ EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ ºÉÆ®úSÉxÉÉ दे श, ज मू क मीर +Ænù¨ÉÉxÉ ÊxÉEòÉä¤ÉÉ®ú ´É ªÉÉäVÉxÉÉ (ISAM)
(AMI) BEòÉÎi¨ÉEò EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ ±ÉIÉuùÒ{É ½äþ Eåòpù¶ÉɺÉÒiÉ |Énäù¶É +ÉÊhÉ b÷ÉåMÉ®úɳý
ªÉÉäVÉxÉäSÉÒ (ISAM) ={ɪÉÉäVÉxÉÉ |Énäù¶É, (ºÉ¨ÉÖpùºÉ{ÉÉ]õÒ{ÉɺÉÚxÉ 1000 ¨ÉÒ
=ÆSÉÒ´É®úÒ±É ¦ÉÚ|Énäù¶É)व आ दवाशी े
EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ ºÉÆ®úSÉxÉäSÉÉ Ê´ÉEòɺÉ/ 1. <iÉ®ú IÉäjÉÉiÉÒ±É xÉÉånùhÉÒEÞòiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ 33.33 ]õCEäò 500.00 BEòÉÎi¨ÉEò EÞòÊ¹É {ÉhÉxÉ
¤É³ýEò]õÒEò®úhÉ, |ÉiÉ´ÉÉ®úÒ +ÉÊhÉ =i{ÉÉnùxÉ ºÉÆPÉ, {ÉÆSÉɪÉiÉÒ, ¨Éʽþ±ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ / ªÉÉäVÉxÉÉ (ISAM)
गु णव ा (Standardization) Entrepreneurs +VÉÉ/+VÉ
Erstwhile ªÉÉäVÉxÉÉ (AMIGS) ±ÉɦÉÉlÉÔEòÊ®úiÉÉ,(+VÉÉ/+VÉ/Entrepreneur 25 ]õCEäò
s +ÉÊhÉ iªÉÉÆSÉä ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉƺlÉÉ (+VÉÉ/+VÉ
ºÉ½þEòÉ®úÒ ºÉƺlÉÉ ªÉÉ ®úÉVªÉºÉ®úEòÉ®úSªÉÉ ºÉƤÉÆÊvÉiÉ
+ÊvÉEòÉ-ªÉÉxÉä |ɨÉÊhÉiÉ Eäò±É䱪ÉÉ +ºÉÉ´ªÉÉiÉ) 400.00
2. =´É®úÔiÉ ºÉ´ÉÇ वगातील ±ÉɦÉÉlÉÔ EòÊ®úiÉÉ
66
 करण. ११ BEòÉÎi¨ÉEò ¶ÉäiÉÒ (Integrated Farming )
काय कराल ?
 अ ती वात असले या कृ ष हवामानाशी सु संगत पक/ पकरचनेचा अवलंब करा
 पशु सवधन, म यसवधन, फलो यान, दु ध यवसाय, कृ ष वनीकरण, इ. सह शेती प ध ी व पक प धतीत व वधता आणा.
 पा या या सवधनासाठ शेततळी, वह र, इ वारे संर त पा याचा ोत नमाण करा.
 पा या या काया म वापरासाठ जलसंधारणाचा अवलंब करा.
®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ अ भयांनांतगत +lÉǺɽþɪªÉ (NMSA) :-
तु हाला काय मळू शकते?
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉÉSÉä |ɨÉÉhÉ ªÉäÉVÉxÉÉ
+. BEòÉÎi¨ÉEò ¶ÉäiÉÒ {ÉvnùiÉÒ ÊxÉʴɹ`öÉÆSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü.10000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ अ भयांनांतगत
1 ¦ÉÉiÉ, MɽÚþ, ¨ÉÉä`äö iÉÞhÉvÉÉxªÉä, MɳýÒiÉvÉÉxªÉä, iÉÆiÉÖ¨ÉªÉ Ê{ÉEäò, ¨ÉªÉÉÇnäù {ɪÉÇÆiÉ +lÉǺɽþɪªÉ ´É |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ 2 ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ (NMSA)
Eòb÷vÉÉxªÉä, Ê{ÉEò{ÉvnùiÉÒ +ÉvÉÉÊ®úiÉ 2 Ê{ÉEäò
2 ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ +ÉvÉÉÉÊ®úiÉ ¶ÉäiÉÒ {ÉvnùiÉÒ ÊxÉʴɹ`öÉÆSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü.25000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ अ भयांनांतगत
±ÉÉMÉ´Éb÷, Ê{ÉEäò / Ê{ÉEò{ÉvnùiÉÒ मयादे पयत अथ सहा य ´É |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ 2 ½äþC]õ®ú {ɪÉÇÆiÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ (NMSA)

3 ZÉÉbä÷ (Silvi-Pastural/In-situ/Ex-situ,
Non timber forest produce) (NTFP)
SÉä ºÉÆ´ÉvÉÇxÉ (±ÉÉMÉ´Éb÷ + MÉ´ÉiÉ / Ê{ÉEäò/ Ê{ÉEò{ÉvnùiÉÒ)
4 {ɶÉÖvÉxÉ +ÉvÉÉÊ®úiÉ ¶ÉäiÉÒ {ÉvnùiÉÒ
4.1 ºÉÆEòÊ®úiÉ MÉɪÉÒ x ʨɺjÉ ¶ÉäiÉÒ{ÉvnùiÉÒ + Fodder ¨½þ¶ÉÒ
+ ʨɺjÉ ¶ÉäiÉÒ{ÉvnùiÉÒ + Fodder cow/ ¨½þ¶ÉÒ +
nÖùMvÉ´ªÉ´ÉºÉÉªÉ + Fodder cow/ ¨½þ¶ÉÒ + ®ú´ÉÆlÉ
Eò®úhÉÉ®äú ±É½þÉxÉ {ɶÉÖvÉxÉ
ÊxÉʴɹ`öÉÆSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü.15000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ ´É ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ अ भयांनांतगत
|ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ 2 ½äþC]õ®ú {ɪÉÇÆiÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ (NMSA)
Ê{ÉEò{ÉvnùiÉÒSªÉÉ ÊxÉʴɹ`öÉÆSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ VªÉɨÉvªÉä {ɶÉÖvÉxÉÉSÉÒ ËEò¨ÉiÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ अ भयांनांतगत
iªÉÉÆxÉÉ ±ÉÉMÉhÉÉ-ªÉÉ 1 ´É¹ÉÉÇSªÉÉ ºÉEòºÉ {ɶÉÖJÉÉtÉSªÉÉ ËEò¨ÉiÉҺɽþ 50 (NMSA)
]õCEäò ´É °ü.40000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ (2 nÖù¦ÉiÉä {ɶÉÖvÉxÉ + 1 ½äþC]õ®ú
Ê{ÉEò{ÉvnùiÉÒ) ´É 2 ½äþC]õ®ú |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ +lÉǺɽþɪªÉ näùªÉ.
67
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉÉSÉä |ɨÉÉhÉ ªÉäÉVÉxÉÉ
4.2 UôÉä]õä ®ú´ÉÆlÉ Eò®úhÉÉ®äú {ɶÉÖvÉxÉ +ʨɺjÉ ¶ÉäiÉÒ {ÉvnùiÉÒ Ê{ÉEò{ÉvnùiÉÒSªÉÉ ÊxÉʴɹ`öÉÆSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò (VªÉɨÉvªÉä {ɶÉÖvÉxÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉÆiÉMÉÇiÉ
+ Pasture / {ÉIÉÒ ªÉÉÆSÉÒ ËEò¨ÉiÉ ´É iªÉÉÆxÉÉ ±ÉÉMÉhÉÉ-ªÉÉ 1 ´É¹ÉÉÇSÉä ºÉEòºÉ (NMSA)
{ɶÉÖJÉÉtÉSªÉÉ ËEò¨ÉiÉҺɽþ) ´É °ü.25000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ (10 {ɶÉÖvÉxÉ
EòÉå¤Éb÷ªÉÉ/ ¤ÉnùEò+ ʨɺjɶÉäiÉÒ + 50 {ÉIÉÒ +1 ½äþC]õ®ú Ê{ÉEò {ÉvnùiÉÒ) |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ 2 ½äþC]õ®ú
EòÉå¤Éb÷ªÉÉ/¤ÉnùEò +¨ÉºiªÉ +ʨɺjɶÉäiÉÒ ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ.
5 ¨ÉiºªÉ +ÉvÉÉÊ®úiÉ ¶ÉäiÉÒ{ÉvnùiÉÒ Ê{ÉEò{ÉvnùiÉÒSªÉÉ / ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ Ê{ÉEò {ÉvnùiÉÒSªÉÉ (VªÉɨÉvªÉä ¨ÉiºªÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉÆiÉMÉÇiÉ
¶ÉäiÉÒSªÉÉ ËEò¨ÉiÉҺɽþ) ÊxÉʴɹ`öÉÆSªÉÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É (NMSA)
°ü.25000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®ú |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ 2 ½äþC]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ
+lÉǺɽþɪªÉ näùªÉ ®úɽþÒ±É.
6 MÉÉÆbÚ÷³ý JÉiÉ ªÉÖÊxÉ]õ / ºÉåÊpùªÉ ÊxÉʴɹ`öÉ, =i{ÉÉnùxÉ ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü.125/- |ÉÊiÉ PÉxÉ¡Úò]õ Eò¨ÉÉ±É ¨ÉªÉÉÇnùÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉÆiÉMÉÇiÉ
ªÉÖÊxÉ]õ, ʽþ®ú´É³ýÒSÉä JÉiÉ ºÉ½þɪªÉ °ü.50000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ (Eòɪɨɺ´É°ü{ÉÒ ¤ÉÉÆvÉEòɨÉÉEòÊ®úiÉÉ) (NMSA)
+ÉÊhÉ °ü.8000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ BSÉb÷Ò{ÉÒ<Ç ´½þ¨ÉÔ ¤Éäb÷ EòÊ®úiÉÉ.
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü.2000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ +ÉÊhÉ 2 ½äþC]õ®ú
|ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ (ʽþ®ú´É³ýÒSªÉÉ JÉiÉɺÉÉ`öÒ) ¨ÉªÉÉÇÊnùiÉ.
7 ¨ÉÚ®úPÉÉºÉ ÊxĘ́ÉiÉÒ- ´É¹ÉǦɮú ʽþ®ú´Éä JÉÉt ={ɱɤvÉiÉÉ 2100 iÉä 2500 PÉxÉ¡Úò]õÉÆSÉä Silopitõ ¤ÉÉÆvÉhÉä VªÉɨÉvªÉä ´ÉÒ]õ, ʺɨÉå]õ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉÆiÉMÉÇiÉ
´ÉÉføÊ´ÉhÉä EòÊ®úiÉÉ ÊMɱÉÉ´ÉÉ (VÉʨÉxÉÒSªÉÉ ´É®úiÉÒ ËEò´ÉÉ JÉɱÉÒ) VªÉɨÉvªÉä SÉÉ¡òEò]õ®ú ´É (NMSA)
´ÉVÉxÉEòÉ]õªÉÉSÉÒ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ +ɽäþ.
100 ]õCEäò +lÉǺɽþɪªÉ ¨ÉÚ®úPÉÉºÉ ÊxĘ́ÉiÉÒयू नट ´É Silopit
यू नट क रता, SÉÉ¡òEò]õ®ú ´É ´ÉVÉxÉEòÉ]õÉ ªÉɺÉÉ`öÒ 1.25 ±ÉÉJÉ
|ÉÊiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ EÖò]ÚÆõ¤É ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ.

68
+.Gò. ºÉ½þɪªÉÉSÉÉ |ÉEòÉ®ú ºÉ½þɪªÉÉSÉä |ɨÉÉhÉ ªÉäÉVÉxÉÉ
8 MÉÉÆbÚ÷³ý JÉiÉ ªÉÖÊxÉ]õ / ºÉåÊpùªÉ ÊxÉʴɹ`öÉ - =i{ÉÉnùxÉ MÉÉÆbÚ÷³ý JÉiÉ ªÉÖÊxÉ]õ, ºÉåÊpùªÉ ÊxÉʴɹ`öÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ +ÉÊhÉ ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉÆiÉMÉÇiÉ
ªÉÖÊxÉ]õ, ʽþ®ú´É³ýÒSÉä JÉiÉ Ê½þ®ú´É³ýÒSÉä JÉiÉÉSÉä ¤ÉÉÆvÉEòÉ¨É +lÉǺɽþɪªÉ (NMSA)
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ °ü.125 |ÉÊiÉ PÉxÉ¡Úò]õ ´É
Eò¨ÉÉ±É +lÉǺɽþɪªÉ ¨ÉªÉÉÇnùÉ °ü.50000 |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ EòɪɨÉ
º´É°ü{ÉÒ ¤ÉÉÆvÉEòɨÉɺÉÉ`öÒ ´É °ü.8000/- |ÉÊiÉ ªÉÖÊxÉ]õ BSÉb÷Ò{ÉÒ<Ç
MÉÉÆbÚ÷³ý ´ÉÉ¡òÉ
ËEò¨ÉiÉÒSªÉÉ 50 ]õCEäò ´É °ü.2000/- |ÉÊiÉ ½äþC]õ®úÒ +ÉÊhÉ 2
½äþC]õ®ú |ÉÊiÉ ±ÉɦÉÉlÉÔ Ê½þ®ú´É³ýÒSªÉÉ JÉiÉÉEòÊ®úiÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäù{ɪÉÇÆiÉ

9 EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò/ NTFP ¨ÉvªÉä OÉɨɺiÉ®úÉ´É®úÒ±É UôÉä]äõ ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò Eåòpù/ {ÉìEòÓMÉ |ÉÊGòªÉÉ ªÉÖÊxÉ]õ, ®úɹ]ÅõÒªÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ +ʦɪÉÉÆiÉMÉÇiÉ
मू यवृ ध EÞòÊ¹É ¨ÉɱÉɱÉÉ SÉÉÆMɱÉÒ ËEò¨ÉiÉ Ê¨É³ýhªÉɺÉÉ`öÒ ¨ÉÚ±ªÉ´ÉÌvÉiÉ +lÉǺɽþɪªÉ (NMSA)
Eò®úhÉä EòÊ®úiÉÉ.
ºÉÉ`ö´ÉhÉÚEò/|ÉÊGòªÉÉ ªÉÖÊxÉ]õ ªÉÉÆSªÉÉ =¦ÉÉ®úhÉÒSªÉÉ ¦ÉÉÆb÷´É±ÉÒ
JÉSÉÉÇSªÉÉ 50 ]õCEäò °ü.4000/- |ÉÊiÉ SÉÉè.¨ÉÒ]õ®ú ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ °ü.2
±ÉÉJÉ ती ªÉÖÊxÉ]õ SªÉÉ ¨ÉªÉÉÇnäùiÉ

69
 करण. १२ कृ ष पु र कार
अ. . पू र काराचे नाव पु र काराचे व प

१ डॉ. पंजाबराव दे शमु ख कृ ष र न पु र कार रोख प रतो षक . ७५०००/- स मानप मृ त च ह ( य तीचा सप नीक स कार)

२ वसंतराव नाईक कृ ष भू षण पु र कार रोख प रतो षक . ५००००/- स मानप मृ त च ह ( य तीचा सप नीक स कार)

३ िजजामाता कृ ष भू षण पु र कार रोख प रतो षक . ५००००/- स मानप मृ त च ह (पतीसह स कार)

४ वसंतराव नाईक शेती म पु र कार रोख प रतो षक . ३००००/- स मानप मृ त च ह ( य तीचा सप नीक स कार)

५ वसंतराव नाईक शेती न ठ पु र कार रोख प रतो षक . ११०००/- स मानप मृ त च ह ( य तीचा सप नीक स कार)

६ कृ षभू षण (श य शेती) पु र कार (रा. कृ . व. यो. अंतगत रोख प रतो षक . ५००००/- स मानप मृ त च ह ( य तीचा सप नीक स कार)
श य शेतीस ो साहन दे यासाठ अथसाहा य

७ उ यान पं डत पु र कार रोख प रतो षक . २५०००/- स मानप मृ त च ह ( य तीचा सप नीक स कार)

८ रा य तर य पीक उ पादन पधा थम रोख प रतो षक . १००००/- स मानप मृ त च ह

( य तीचा सप नीक स कार) दु सरे रोख प रतो षक . ७०००/- स मानप मृ त च ह
तसरे रोख प रतो षक . ५०००/- स मानप मृ त च ह

70
 करण. १३ ¶ÉäiÉEò®úÒ ¨ÉÉʺÉE (ªÉÉäVÉxÉɤÉɽþªÉ ªÉÉäVÉxÉÉ)

¨É½þÉ®úɹ]Åõ ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ EÞòÊ¹É Ê´É¦ÉÉMÉɨÉÉ¡ÇòiÉ ºÉxÉ 1965 {ÉɺÉÚxÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ Ê½þiÉÉlÉÇ ´É ºÉä´ÉÉlÉÇ |ÉEòÉʶÉiÉ ½þÉähÉÉ®äú ¶ÉäiÉEò®úÒ ¨ÉÉʺÉEò EÞò¹ÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉä Ê´É·ÉɺÉɽÇþ ¨ÉÉvªÉ¨É ¨½þhÉÚxÉ
¶ÉäiÉEò-ªÉɨÉvªÉä +ÊiÉ¶ÉªÉ ±ÉÉäEòÊ|ÉªÉ +ɽäþ. ¨ÉÉMÉÒ±É 48 ´É¹ÉÉÇ{ÉɺÉÚxÉ +´ªÉɽþiÉ{ÉhÉä EòɪÉÇ®úiÉ +ɽäþ. ¶ÉäiÉEò®úÒú ¨ÉÉʺÉEòÉSÉÒ ºÉvªÉÉSÉÒ ´ÉMÉÇhÉÒnùÉ®ú ºÉÆJªÉÉ ºÉÖ¨ÉÉ®äú 1.80 ±ÉÉJÉ +ɽäþ. ®úÉVªÉÉiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ
¨ÉÉʺÉEò VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ ´ÉMÉÇhÉÒnùÉ®ú/´ÉÉSÉEò ªÉÉÆSªÉÉ {ɪÉÇiÉ xÉähªÉÉSÉÒ ¡òÉ®ú ¨ÉÉä`öÒ ºÉÆvÉÒ +ºÉ±ªÉÉSÉä º{ɹ]õ{ÉhÉä ÊnùùºÉÚxÉ ªÉäiÉä. Ê´ÉGòÒ ËEò¨ÉiÉÒSÉÉ, VÉÉʽþ®úÉiÉ nù®úÉSÉÉ Ê´ÉSÉÉ®ú Eò®úiÉÉ ¨É½þºÉÚ±É
´ÉÉføÊ´ÉhªÉɺɽþÒ ¨ÉÉä`öÒ ºÉÆvÉÒ +ɽäþ. MÉÉ´É{ÉÉiɳýÒ{ɪÉÈiÉ {ÉÉä½þSÉhÉÉ-ªÉÉ ªÉÉ ¨ÉÉʺÉEòÉSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ EÞò¹ÉÒ IÉäjÉÉiÉÒ±É xÉ´Éä ºÉƶÉÉävÉxÉ, +ÉvÉÖÊxÉEò iÉÆjÉYÉÉxÉ, ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ªÉÉäVÉxÉÉ ´É EÞò¹ÉÒ
IÉäjÉÉiÉÒ±É ±ÉIÉ´ÉävÉEò PÉb÷ɨÉÉäb÷Ò iɺÉäSÉ EÞòÊ¹É ºÉ±ÉMxÉ ´ªÉ´ÉºÉÉªÉ ¤ÉɤÉiÉSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆ{ɪÉÈiÉ ¨ÉÉ¡òEò ÊEòƨÉiÉÒ ¨ÉvªÉä {ÉÉä½þSÉÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉäiÉ +ɽäþ.

¨ÉÉʺÉEòÉSÉÒ ´ÉÉ̹ÉEò ´ÉMÉÇhÉÒ °ü{ɪÉä 150/- iÉ®ú Êuù´ÉÉ̹ÉEò ´ÉMÉÇhÉÒ °ü{ɪÉä 250/- +ºÉÚxÉ ÊEò®úEòÉä³ý +ÆEòÉSÉÒ ËEò¨ÉiÉ °ü{ɪÉä 15/- B´ÉføÒ +ɽäþ. ¨ÉÉʺÉEòÉSÉÒ ®úCEò¨É ¶ÉäiÉEò®úÒ ¨ÉÉʺÉEò EòɪÉÉDZɪÉÉiÉ ®úÉäJÉÒxÉä
¦É®úiÉÉ ªÉä<DZÉ. ʶɴÉÉªÉ IÉäjÉÒªÉ EòɪÉÉDZɪÉÉEòbÚ÷xÉ SɱÉxÉÉxÉä ËEò´ÉÉ b÷Ò.b÷Ò xÉä º´ÉÒEò®ú±ÉÒ VÉÉiÉä. iɺÉäSÉ ´ÉèªÉCiÉÒEò ¶ÉäiÉEò®úÒ ¨ÉxÉÒ+ÉìbÇ÷®úxÉä ¶ÉäiÉEò®úÒ ¨ÉÉʺÉEò EòɪÉÉDZɪÉÉºÉ {ÉÉ`ö´ÉÚ ¶ÉEòiÉÉiÉ. ªÉÉ ´É¹ÉÉÇ{ÉɺÉÚxÉ
ºÉÆMÉhÉEòÒªÉ OÉɺÉ|ÉhÉɱÉÒiÉÚxÉ (Government Receipts Accounting System- GRAS) ºÉnù®ú ¨É½þºÉÚ±É VɨÉäSÉÒ ®úCEò¨É +ÉìxɱÉÉ<ÇxÉ {ÉvnùiÉÒxÉä ¦É®úhªÉÉSÉÒ EòɪÉÇ{ÉvnùiÉÒ Ê´ÉEòʺÉiÉ
Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ. ºÉÆMÉhÉEòÒªÉ OÉɺÉ|ÉhÉɱÉÒ EòɪÉÇ{ÉvnùiÉÒ gras.mahakosh.gov.in ªÉÉ ´Éä¤ÉºÉÉ<Ç]õ´É®ú ={ɱɤvÉ +ɽäþ.
शेतकर मा सकासाठ Android App
 Android Handset वापरणा-या सव शेतक-यांसाठ Play Store म ये Shetkari Masik अॅ प लकेशन मोफत उपल ध.
 शेतकर मा सक अॅ प लकेशनचा एकूण आकार (Size) फ त 3 MB, इतर अॅ प लकेशन या तु लनेत खू प कमी आकार.
 स या २०१४ मधील जानेवार ते ऑग टची मा सके उपल ध.
 २०१० पासू नची सव मा सके उपल ध होणार.
 सु वातीला वापरक याला न दणी करावी लागेल, न दणी करताना सव पयाय ऐ छ क आहे त याम ये नाव, मोबाईल नंबर, ई-मेल, िज हा, तालु का,
गाव याबरोबरच शेतकर मा सकाची हाड कॉपी हवी कंवा नको याबाबत मा हती भरावी लागेल.

71
 न दणी के यानंतर दोन पयाय येतील १) मेनू नवडा
२) बाहे र पडा

मेनू नवड यानंतर ४ पयाय १) शेतकर मा सक डाऊनलोड करा

२) शेतकर मा सक पहा
३) शेतकर मा सका वषयी मा हती
४) अ भ ाय न दवा
५) बाहे र पडा
 डाऊनलोडम ये ि लक के यानंतर वष नहाय व मा हना नहाय मा सक डाऊनलोड करता येतील.
 डाऊनलोड केलेले मा सक पहा पयायाम ये पाहता येईल.
 येक मा सकाची साईज जा तीत जा त फ त 2 MB असेल.
 शेतकर मा सका वषयी थोड यात मा हती उपल ध क न दे यात आल आहे.
 शेतक-यांना आपले अ भ ाय न दवता येतील.

ºÉÆ{ÉEòÉǺÉÉ`öÒ {ÉkÉÉ : ºÉÆ{ÉÉnùEò ¶ÉäiÉEò®úÒ ¨ÉÉʺÉEò, EÞòÊ¹É +ɪÉÖCiÉɱɪÉ,

EÞòʹɦɴÉxÉ xÉ´ÉÒxÉ |ɶÉɺÉEòÒªÉ <¨ÉÉ®úiÉ 2 ®úÉ ¨ÉVɱÉÉ
ʶɴÉÉVÉÒxÉMÉ®ú {ÉÖhÉä-411005 nÖù®úv´ÉxÉÒ Gò. 020-25537331

72
 करण. १४ {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨É
¨É½þÉ®úɹ]ÅõÉiÉÒ±É 307.58 ±ÉÉJÉ ½äþC]õ®ú ¦ÉÉèMÉÉäʱÉEò IÉäjÉÉ{ÉèEòÒ 174.73 ±ÉÉJÉ ½äþ. IÉäjÉ ´É½þÒiÉÒJÉɱÉÒ +ɽäþ. ªÉÉiÉÒ±É 82.47 ]õCEäò IÉäjÉ {ÉɴɺÉÉ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ EòÉä®úb÷´ÉɽÚþ IÉäjÉÉiÉ
¨ÉÉäb÷iÉä ªÉɨÉÖ³äý ®úÉVªÉÉSÉä ¤É½ÖþiÉÉÆ¶É EÞòÊ¹É ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ ½äþ EòÉä®úb÷´ÉɽÚþ ¶ÉäiÉÒ ´ªÉ´ÉºÉɪÉÉ´É®ú +´É±ÉƤÉÚxÉ +ɽäþ. VɱÉ˺ÉSÉxÉ +ɪÉÉäMÉÉSªÉÉ +½þ´ÉɱÉɴɯûxÉ ®úÉVªÉÉÆiÉ |É´ÉɽþÒ ËºÉSÉxÉÉ´nùÉ®äú VÉɺiÉÒiÉ
VÉɺiÉ 56 ±ÉIÉ ½äþ. IÉäjÉ ËºÉSÉxÉÉJÉɱÉÒ +ÉhÉhªÉÉÆºÉ ´ÉÉ´É +ºÉ±ÉÉ iÉ®úÒ +ÉiÉÉ{ɪÉÇiÉ Vɴɳý{ÉÉºÉ 37.00 ±ÉÉJÉ ½äþ. (17 ]õCEäò) IÉäjÉ ËºÉSÉxÉÉJÉɱÉÒ +ɱÉä±Éä +ɽäþ. ˺ÉSÉxÉÉJÉɱÉÒ±É
IÉäjÉɨÉvÉÒ±É 65 ]õCEäò IÉäjÉɱÉÉ Ê´Éʽþ®úÒ{ÉɺÉÚxÉ {ÉÉhÉÒ Ê¨É³ýiÉä. ªÉÉSÉÉSÉ +lÉÇ +ºÉÉ EòÒ, |É´ÉɽþÒ ËºÉSÉxÉ ½äþ ¡òCiÉ 35 ]õCEäòSÉ +ɽäþ. ¨É½þÉ®úɹ]ÅõÉiÉÒ±É 42.50 ]õCEäò VÉʨÉxÉ +´ÉxÉiÉ
ZÉɱÉÒ +ɽäþ. ®úÉVªÉÉiÉÒ±É ¦ÉÚVÉ±É ºÉ´ÉæIÉhÉ ªÉÆ\ÉhÉäSªÉÉ BEÚòhÉ 1531 {ÉÉhɱÉÉä]õÉ{ÉèEòÒ 66 {ÉÉhɱÉÉä]õ +ÊiÉ Ê´ÉEòºÉÒiÉ +ɽäþiÉ. 3 {ÉÉhɱÉÉä] Ê´ÉEòºÉÒiÉ +ɽäþ.iÉ®ú 127 {ÉÉhɱÉÉä] +¶ÉÆiÉ:
Ê´ÉEòºÉÒiÉ +ɽäþ.( Dynamic Ground Water Resources of Maharashtra 2007-08)
ºÉnù®úSÉÒ ¤ÉɤÉÊ´ÉSÉÉ®úÉiÉ PÉäiÉÉ ®úÉVªÉɨÉvªÉä EòÉä®úb÷´ÉɽÚþ ¶ÉäiÉÒ¨ÉvÉÚxÉ =i{ÉÉnùxÉ ´ÉÉføÊ´ÉhÉä, =i{ÉÉnùxÉÉiÉ ºÉÉiÉiªÉ Ê]õEòÊ´ÉhÉä, xÉèºÉÌMÉEò ºÉÉvÉxÉ ºÉÆ{ÉkÉÒSÉÉ ½þÉähÉÉ®úÉ -½þÉºÉ lÉÉƤÉÊ´ÉhÉä ªÉɺÉÉ`öÒ
{ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉÉSªÉÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉÉʶɴÉÉªÉ ®úÉVªÉɱÉÉ {ɪÉÉÇªÉ ®úÉʽþ±Éä±ÉÉ xÉɽþÒ. ®úÉVªÉɨÉvªÉä {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ +ÉvÉÉ®úÒiÉ ¨ÉÞnù ´É VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉÉSÉÒ EòɨÉä 100 ]õCEäò ¶ÉɺÉEòÒªÉ +xÉÖnùÉxÉÉ´É®ú
®úɤÉʴɱÉÒ VÉÉiÉÉiÉ. {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ Ê´ÉEòɺÉÉEò®úÒiÉÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ +ÉvÉÉ®úÒiÉ ¨ÉÞnù ´É VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉÉSÉÒ EòɨÉä “¨ÉÉlÉÉ iÉä {ÉɪÉlÉÉ” ªÉÉ iÉi´ÉÉxÉÖºÉÉ®ú ´É VÉʨÉxÉÒSªÉÉ ={ɪÉÉäÊMÉiÉäxÉÖºÉÉ®ú
®úɤÉÊ´ÉhªÉÉSÉä vÉÉä®úhÉ +ÆMÉÒEòÉ®ú±Éä +ɽäþ. {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ +ÉvÉÉ®úÒiÉ EòɨÉä Eò®úÒiÉ +ºÉiÉÉÆxÉÉ MÉÉÆ´É ½äþ EåòpùˤÉnÚù ¨ÉÉxÉÚxÉ ¨É½þÉ®úɹ]ÅõÉiÉÒ±É +xÉäEò MÉÉ´ÉÉiÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ EòɨÉÉSÉÒ ªÉ¶Éº´ÉÒiÉÉ ±ÉIÉÉiÉ
PÉä´ÉÚxÉ ¨ÉÞnù ´É VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉÉSÉÉ EòɪÉÇGò¨É ´ªÉÉ{ÉEò òEò®úhªÉÉÆiÉ +ɱÉÉ +ɽäþ. ªÉɺÉÉ`öÒäý 1992 {ÉɺÉÚxÉ º´ÉiÉÆjÉ VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉSÉÒ ÊxĘ́ÉiÉÒ Eò®úhªÉÉÆiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ.
{ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉSÉÒ ºÉtκlÉiÉÒ ´É ªÉÉäVÉxÉÉ:-
®úÉVªÉÉÆiÉ BEÚòhÉ 43711 MÉÉÆ´Éä +ºÉÚxÉ iªÉÉ{ÉèEòÒ 35717 ¨½þhÉVÉä 82 ]õCEäò MÉÉÆ´Éä EòÉä®úb÷´ÉɽÚþ +ɽäþiÉ. ®úÉVªÉÉSªÉÉ BEÚòhÉ 307.58 ±ÉÉJÉ ½äþC]õ®ú ¦ÉÉèMÉÉä±ÉÒEòIÉä\ÉÉ{ÉèEòÒ, +EÞò¹ÉEò
´ÉÉ{É®úÉJÉɱÉÒ±É iɺÉäSÉ ËºÉSÉxÉÉJÉɱÉÒ +ºÉ±Éä±Éä IÉäjÉ ´ÉMɳýiÉÉ =´ÉÇ®úÒiÉ 241.00 ±ÉÉJÉ ½äþC]õ®ú IÉä\É {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòɺÉɺÉÉ`öÒ ={ɱɤvÉ +ɽäþ.
VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉ EòɪÉÇGò¨ÉɺÉÉ`öÒ Ê´É½þÒiÉ Eäò±É䱪ÉÉ ÊxÉEò¹ÉÉxÉÖºÉÉ®ú 1992 iÉä ¨ÉÉSÉÇ 2014 {ɪÉÈiÉ ÊxÉ´Éb÷±É䱪ÉÉ MÉÉÆ´ÉÉSÉÉ ´É {ÉÉhɱÉÉä]õÉSÉÉ iÉ{ÉÊ¶É±É {ÉÖføÒ±É |ɨÉÉhÉä +ɽäþ.
+) ÊxÉ´Éb÷±Éä±ÉÒ MÉÉÆ´Éä 21580
¤É) |ÉiªÉIÉ EòÉ¨É ºÉÖ¯û Eäò±Éä±ÉÒ MÉÉÆ´Éä 15861
73
 Eò) ÊxÉ´Éb÷±Éä±Éä BEÚòhÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ 34543
b÷) |ÉiªÉIÉ EòÉ¨É ºÉÖ¯û Eäò±Éä±Éä {ÉÉhɱÉÉä]õ 27774
<) {ÉÖhÉÇ ZÉɱÉä±Éä {ÉÉhɱÉÉä]õ 12377

+ÉiÉÉ{ɪÉÈiÉ 12377 {ÉÉhɱÉÉä]õ {ÉÖhÉÇ ZÉɱÉä +ºÉÚxÉ 140.00 ±ÉIÉ ½äþC]õ®ú´É®úÒ±É ={ÉSÉÉ®ú {ÉÚhÉÇ ZÉɱÉä +ɽäþiÉ. ªÉÉ{ÉÖfäø |ÉÊiɴɹÉÔ ºÉÖ¨ÉÉ®äú 20 ±ÉÉJÉ ½äþC]õ®ú IÉäjÉ ={ÉSÉÉ®úÒiÉ Eò¯ûxÉ
{ÉÖføÒ±É 5 ´É¹ÉÉÇiÉ =´ÉÇ®úÒiÉ 101.00 ±ÉÉJÉ ½äþ. IÉäjÉ ={ÉSÉÉ®úÒiÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
ºÉnù®ú {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòɺÉÉSÉÉ EòɪÉÇGò¨É ½þÉ Eåòpù / ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ÊxÉvÉÒº\ÉÉäiÉɨÉvÉÚxÉ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉäiÉ +ɽäþ.
{ÉÉhɱÉÉä]õ +ÉvÉÉÊ®úiÉ IÉäjÉ ´É +ÉäPɳ / xÉɱÉÉ ={ÉSÉÉ®úÉÆSÉÉ iÉ{ɶÉÒ±É JÉɱÉÒ±É|ɨÉÉhÉä +ɽäþ.
+. ʤÉMÉ®ú ´ÉʽþiÉÒJÉɱÉÒ±É IÉäjÉÉ´É®úÒ±É ={ÉSÉÉ®ú:-
ºÉ±ÉMÉ ºÉ¨ÉiÉ±É SÉ®ú, {Éb÷ÒEò ´É +´ÉxÉiÉ VÉʨÉxÉÒ´É®úÒ±É ´ÉxÉÒEò®úhÉ ªÉÉäVÉxÉÉ, ¤ÉÉÆvÉÉ´É®úÒ±É ´ÉÞIÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷,¡ò³ý¤ÉÉMÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷
¤É. ´ÉʽþiÉÒJÉɱÉÒ±É IÉäjÉÉ´É®úÒ±É ={ÉSÉÉ®ú :-
VÉèÊ´ÉEò ºÉ¨É{ÉÉiɳýÒ ´É føɳýÒSÉä ¤ÉÉÆvÉ, EÆò{ÉÉ]Çõ¨Éå]õ ¤ÉÆb÷ÓMÉ, ¡ò³ý¤ÉÉMÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷, ºÉ¨ÉiÉ±É ¨É¶ÉÉMÉiÉ, {ÉɪÉ-ªÉÉÆSÉÒ¨ÉVÉMÉÒ, Eò{{ªÉÉÆSÉÒ ¤ÉÉÆvɤÉÆÊnùºiÉÒ, ÊSɤÉb÷ VÉʨÉxÉ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ <.
Eò. +ÉäPɳý ´É xÉɱÉÉ ÊxɪÉÆjÉhÉÉSÉä ={ÉSÉÉ®ú :-
VÉèÊ´ÉEò ¤ÉÉÆvÉ, ±É½þÉxÉ ¨ÉÉiÉÒ ¤ÉÉÆvÉ, +xÉPÉb÷ nùMÉb÷ÉÆSÉä ¤ÉÉÆvÉ, MÉìʤɪÉxÉ ¤ÉÆvÉÉ®äú, ¶ÉäiÉiɳýÒ, ¨ÉÉiÉÒ xÉɱÉɤÉÉÆvÉ, ʺɨÉå]õxÉɱÉɤÉÉÆvÉ, ´É³ýhÉ ¤ÉÆvÉÉ®äú, ¦ÉÚʨÉMÉiÉ ¤ÉÆvÉÉ®äú, JÉÉänùiɳäý, {ÉÖxɦÉÇ®úhÉ SÉ®ú,
xÉɱÉÉEòÉ`ö κlÉ®úÒEò®úhÉ ´É xÉɱÉɺɮú³ýÒEò®úhÉ.
{ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉÉSªÉÉ ®úÉVªÉ {ÉÖ®úºEÞòiÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ªÉÉäVÉxÉÉ
1. xÉɤÉÉbÇ÷SªÉÉ OÉɨÉÒhÉ {ÉɪÉɦÉÚiÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ Ê´ÉEòÉºÉ ÊxÉvÉÒ (RIDF)+ÆiÉMÉÇiÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨É
ªÉÉäVÉxÉäSÉÉ =qäù¶É :-

74
1. {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ Ê´ÉEòɺÉÉSªÉÉ ºÉ´ÉǨÉÉxªÉ =qùÒ¹]õÉƺÉÉä¤ÉiÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòɺÉÉSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ ÊxɨÉÉÇhÉ ½þÉähÉÉ-ªÉÉ EÞòÊ¹É +ÉvÉÉ®úÒiÉ º´ÉªÉÆ®úÉäVÉMÉÉ®úÉSªÉÉ ºÉÆvÉÒ´nùÉ®äú ºÉ¨ÉÉVÉ PÉ]õEòÉÆSÉÒ
+ÉÌlÉEò =zÉiÉÒ ºÉÉvÉhÉä.
2. OÉɨɺɦÉäSªÉÉ ¨ÉÉxªÉiÉäxÉä ±ÉÉäEòºÉ½þ¦ÉÉMÉÉiÉÚxÉ ´É iªÉÉÆSªÉÉ ºÉƨÉiÉÒxÉä ºlÉÉÊxÉEò {ÉÊ®úκlÉiÉÒ ´É xÉèºÉÌMÉEò ={ɱɤvÉ {ÉɪÉɦÉÚÖiÉ ºÉƺÉÉvÉxÉ +ÉvÉÉ®úÒiÉ º´ÉªÉÆ®úÉäVÉMÉÉ®úÉSÉä nùÒPÉÇEòɱÉÒxÉ ÊxɪÉÉäVÉxÉ
Eò®úhÉä.
3. {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇEò¨ÉɤɮúÉä¤É®úSÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉÉiÉÒ±É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ, ¦ÉÚ¨ÉÒ½þÒxÉ, ¶ÉäiɨÉVÉÖ®ú, ¨Éʽþ±ÉÉ ªÉÉÆSÉäºÉÉ`öÒ =nù®úÊxÉ´ÉÉǽþÉSÉÒ ºÉÉvÉxÉä ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhÉäºÉÉ`öÒ ÊxɪÉÉäVÉxÉ ´É
iªÉÉSÉÒ +ƨɱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒ Eò®úhÉä.
4. {ÉÉhªÉÉSªÉÉ iÉɳäý¤ÉÆnùÉʴɹɪÉÒ VÉxÉVÉÉMÉÞiÉÒ ´É ºÉIɨÉiÉäxÉä {ÉÉhÉÒ ´ÉÉ{É®ú ªÉÉ ºÉÆnù¦ÉÉÇiÉ |ɤÉÉävÉxÉ Eò®úhÉä.
5. nùÒPÉÇEòɱÉÒxÉ ·ÉÉ·ÉiÉ ®úÉäVÉMÉÉ®ú ÊxĘ́ÉiÉÒ´É®ú ¦É®ú näùhÉä, ´É EÞòÊ¹É ´É ¡ò±ÉÉäi{ÉÉnùxÉ Ê´ÉEòɺÉ, EÞòÊ¹É ´É nÖùMvÉ ´ªÉ´ÉºÉÉªÉ <.SÉÒ +ƨɱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒ Eò®úhÉä.
6. ÊnùPÉÇEòɱÉÒxÉ ¶ÉÉÉ·ÉiÉ näùJɦÉÉ±É nÖù¯ûºiÉÒ Eòɪɨɺ´É¯û{ÉÒ ºÉ½þ¦ÉÉMÉÒ {ÉvnùiÉÒxÉä Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ {ÉÉhɱÉÉä]õ näùJɦÉÉ±É ÊxÉvÉÒ =¦ÉÉ®úhÉä.
2. ºÉÉJɳýÒ {ÉvnùiÉÒxÉä ʺɨÉå]õ xÉɱÉÉ ¤ÉÉÆvÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉSÉÉ EòɪÉÇGò¨É ºÉxÉ 2013-14´É 2014-15
¦ÉÚVÉ±É ºÉ´ÉæIÉhÉ ´É Ê´ÉEòÉºÉ ªÉÆjÉhÉÉ {ÉÖhÉä ªÉÉÆxÉÒ +ÉìC]õÉå¤É®ú,2011 ¨ÉvªÉä Eäò±É䱪ÉÉ ºÉ´ÉæIÉhÉÉiÉ {ÉÉhªÉÉSªÉÉ {ÉÉiɳýÒiÉ 2 ¨ÉÒ]õ®ú {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ PÉ]õ ZÉɱÉÒ +ɽäþ, +¶ÉÉ ®úÉVªÉÉiÉÒ±É 15
iÉɱÉÖCªÉÉƨÉvªÉä ªÉÉ{ÉÚ´ÉÔ ºÉÉJɳýÒ {ÉvnùiÉÒxÉä ʺɨÉå]õ xÉɱÉÉ ¤ÉÉÆvÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉSÉÉ ¨É½þi´ÉÉEòÉÆIÉÒ EòɪÉÇGò¨É ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÉ +ɽäþ. ¨É½þºÉÚ±É ´É ´ÉxÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉxÉä Ênù.9 VÉÉxÉä´ÉÉ®úÒ,2013 ´É Ênù.7
¡äò¥ÉÖ´ÉÉ®úÒ 2013 SÉä ¶ÉɺÉxÉ ÊxÉhÉǪÉÉx´ÉªÉä ®úÉVªÉÉiÉÒ±É 7896 MÉÉ´ÉÉiÉ ]ÆõSÉÉ<Ç ºÉoù¶É {ÉÊ®úκlÉiÉÒ PÉÉäʹÉiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÒ ½þÉäiÉÒ. ªÉÉ iÉɱÉÖCªÉÉƨÉvªÉä ´É +´É¹ÉÇhÉ |É´ÉhÉ iÉɱÉÖCªÉÉƨÉvªÉä
Ê{ÉhªÉÉSªÉÉ {ÉÉhªÉÉSÉä »ÉäÉiÉ ¤É³ýEò]õ Eò®úhÉä, ¦ÉÚMɦÉÉÇiÉÒ±É {ÉÉhªÉÉSªÉÉ {ÉÉiɳýÒiÉ ´ÉÉfø Eò®úhÉä ´É ºÉÆ®úÊIÉiÉ ËºÉSÉxÉÉSÉÒ ºÉÉäªÉ ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhÉä ½þÉ =tä¶É ºÉÉvªÉ Eò®úhªÉÉSªÉÉ oùι]õxÉä ºÉÉJɳýÒ
{ÉvnùiÉÒxÉä ʺɨÉå]õ xÉɱÉÉ ¤ÉÉÆvÉ ¤ÉÉÆvÉhªÉÉSÉÉ EòɪÉÇGò¨É 2013-14 ¨ÉvªÉä ±ÉPÉÖ˺ÉSÉxÉ ´É EÞòÊ¹É Ê´É¦ÉÉMÉɨÉÉ¡ÇòiÉ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉiÉ +ɱÉÉ.
ÊVɱ½þÉÊvÉEòÉ®úÒ ªÉÉÆSªÉÉ +vªÉIÉiÉäJÉɱÉÒ PÉ]õÒiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉ䱪ÉÉ ºÉʨÉiÉÒSªÉÉ ¨ÉÉxªÉäiÉäxÉä ,JÉɱÉÒ±É MÉÉ´É ÊxÉ´Éb÷ÒSªÉÉ ÊxÉEò¹ÉÉxÉÖºÉÉ®ú MÉÉ´ÉÉÆSÉÒ ÊxÉ´Éb÷ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÒ +ɽäþ.
MÉÉ´É ÊxÉ´Éb÷ÒSÉä ÊxÉEò¹É -
1) ]ÄõEò®úxÉä {ÉÉhÉÒ {ÉÖ®ú´É`öÉ + {ÉÉhɱÉÉä]õÉÆSÉÒ 50 ]õCEäò EòɨÉä {ÉÖhÉÇ
2) ]ÄõEò®úxÉä {ÉÉhÉÒ {ÉÖ®ú´É`öÉ + {ÉÉhɱÉÉä]õÉÆSÉÒ 25 iÉä 50 ]õCEäò EòɨÉä {ÉÖhÉÇ.
3) ]ÄõEò®úxÉä {ÉÉhÉÒ {ÉÖ®ú´É`öÉ + BEòÉÎi¨ÉEò {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ EòɪÉÇGò¨É ( IWMP) ¨ÉvªÉä ºÉ¨ÉÉʴɹ]õ MÉÉÆ´Éä
4) ]ÄõEò®úxÉä {ÉÉhÉÒ {ÉÖ®ú´É`öÉ + RIDF xÉɤÉÉbÇ÷ +lÉǺɽþɪªÉÒiÉ ¨ÉäMÉÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨ÉɨÉvªÉä ºÉ¨ÉÉʴɹ]õ MÉÉÆ´Éä.
5) ªÉÉ ´É¹ÉÔ ]ÄõEò®úxÉä {ÉÉhÉÒ {ÉÖ®ú´É`öÉ ½þÉäiÉ +ºÉ±Éä±Éä MÉÉ´É
¤É) ÊxÉ´Éb÷ ºÉʨÉiÉÒ :-
ÊVɱ½þÉÊvÉEòÉ®úÒ ªÉÉÆSªÉÉ +vªÉIÉiÉäJÉɱÉÒ ,JÉɱÉÒ±É |ɨÉÉhÉä ºÉʨÉiÉÒ¨ÉÉ¡ÇòiÉ MÉÉ´ÉÉÆSÉÒ ÊxÉ´Éb÷ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÒ +ɽäþ.
75
 1) ÊVɱ½þÉÊvÉEòÉ®úÒ : +vªÉIÉ
2) ¨ÉÖJªÉ EòɪÉÇEòÉ®úÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ : ºÉ½þ+vªÉIÉ
3) ´ÉÊ®ú¹`ö ¦ÉÚ´ÉèYÉÉÊxÉEò : ºÉnùºªÉ
4) EòɪÉÇEòÉ®úÒ +ʦɪÉÆiÉÉ,±ÉPÉÖ{ÉÉ]õ¤ÉÆvÉÉ®äú (ºlÉÉ.ºiÉ®ú) : ºÉnùºªÉ
ÊVÉlÉä |ÉEò±{É EòɪÉÉÇx´ÉªÉÒxÉ ªÉÆjÉhÉÉ ±ÉPÉÖ{ÉÉ]õ¤ÉÆvÉÉ®äú +ºÉä±É iªÉÉÊ`öEòÉhÉÒ ºÉnùºªÉ-ºÉÊSÉ´É)
5) ÊVɱ½þÉ +ÊvÉIÉEò EÞòÊ¹É +ÊvÉEòÉ®úÒ : ºÉnùºªÉ ºÉÊSÉ´É
3. {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ Sɳý´É³ý EòɪÉÇGò¨É 2014-15
ªÉÉäVÉxÉäSÉÒä =tÒ¹]õ-
1. {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉÆxÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ |ÉʺÉvnùÒ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ |ÉʺÉvnùÒ näùhÉä.
2 OÉɨÉÒhÉ ¦ÉÉMÉÉiÉÒ±É VÉxÉiÉä¨ÉvªÉä VɱÉ, ¦ÉÚ¨ÉÒ ´É <iÉ®ú xÉèºÉÌMÉEò ºÉÉvÉxɺÉÆ{ÉkÉÒ ºÉ´ÉÆvÉÇxÉɤÉɤÉiÉ +ɺlÉÉ ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhÉä.
3. VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉ EòɨÉÉÆxÉÉ +ÊvÉEò MÉiÉÒ näùhÉä.
4. {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòɺÉÉSªÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ]õ{{ªÉɨÉvªÉä VÉxÉVÉÉMÉÞÊiÉ´nùÉ®äú ±ÉÉäEòºÉ½þ¦ÉÉMÉ PÉähÉä.
5. {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉMÉÇiÉ ÊxɨÉÉÇhÉ Eäò±É䱪ÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ ºjÉÉäiÉÉSÉä VÉiÉxÉ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ ±ÉÉäEò VÉÉMÉÞiÉÒ ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhÉä.
6. ={ɱɤvÉ ¦ÉÚ{ÉÞ¹`öÉ´É®úÒ±É +ÉÊhÉ ¦ÉÚMɦÉÉÇiÉÒ±É {ÉÉhªÉÉSÉÉ EòÉ]õEòºÉ®úÒxÉä ´ÉÉ{É®ú Eò¯ûxÉ =i{ÉzÉ +ÉÊhÉ =i{ÉÉnùxÉ ´ÉÉføÊ´ÉhªÉÉºÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ |É´ÉÞkÉ Eò®úhÉä.
4. MÉÊiɨÉÉxÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨É
=Êqù¹]õ:- 1) ®úÉVªÉÉiÉÒ±É +{ÉÚhÉÇ {ÉÉhɱÉÉä]õ MÉiÉÒ¨ÉÉxÉ {ÉvnùiÉÒxÉä {ÉÚhÉÇ Eò®úhÉä.
2) |ÉiªÉäEò iÉɱÉÖCªÉÉiÉ 500 iÉä 1000 ½äþC]õ®úSÉÉ +{ÉÚhÉÇ {ÉÉhɱÉÉä]õ ÊxÉ´ÉbÚ÷xÉ iÉÉä Ê´ÉÊ´ÉvÉ ®úÉVªÉ {ÉÖ®úºEÞòiÉ
ªÉÉäVÉxÉɨÉvÉÖxÉ, EòɱɤÉvnùÊ®úiªÉÉ {ÉÖhÉÇ Eò®úhÉä.
{ÉÉhɱÉÉä]õ ÊxÉ´Éb÷ÒSÉä ÊxÉEò¹É:-
1) 50 ]õCEäò {ÉÚhÉÇ ZÉɱÉä±ÉÉ 500 iÉä 1000 ½äþC]õ®úSÉÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ +ºÉÉ´ÉÉ.
2) |ÉiªÉäEò ¨ÉÆb÷³ýÉiÉÚxÉ 2 +{ÉÚhÉÇ +ºÉ±Éä±Éä {ÉÉhɱÉÉä]õ ÊxÉ´Éb÷É´ÉäiÉ.
3) ÊxÉ´Éb÷±É䱪ÉÉ {ÉÉhɱÉÉä]õÉºÉ ®úÉVªÉºiÉ®úÒªÉ ºÉÖEòÉhÉÚ ºÉʨÉiÉÒSÉÒ ¨ÉÉxªÉiÉÉ +ºÉÉ´ÉÒ.
´ªÉÉ{iÉÒ:- ®úÉVªÉÉiÉÒ±É ºÉ´ÉÇ ÊVɱ½þªÉÉƨÉvªÉä ½þÉ EòɪÉÇGò¨É ºÉÖ¯û +ɽäþ.

76
 5. {Éb÷Eò<Ç EòɪÉÇGò¨É
{Éb÷Eò<Ç EòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉMÉÇiÉ nùMÉb÷Ò ¤ÉÉÆvÉɺɽþ ¨ÉVÉMÉÒSÉä EòÉ¨É +xÉÖYÉäªÉ +ɽäþ. {Éb÷Eò<Ç ½þÉ ={ÉSÉÉ®ú +xÉÖºÉÖÊSÉiÉ VɨÉÉiÉÒiÉÒ±É ±ÉÉäEòÆÉSªÉÉ b÷ÉåMÉ®úɳý ´É +ÊiÉnÖùMÉÇ¨É ¦ÉÉMÉÉiÉÒ±É ¶ÉäiÉVÉʨÉxÉÒ´É®ú
vÉähªÉÉiÉ ªÉäiÉÉä. +xÉÖºÉÚÊSÉiÉ VɨÉÉiÉÒiÉÒ±É ±ÉÉäEòÉÆSÉÒ ºÉɨÉÉÊVÉEò VÉb÷hÉPÉb÷hÉ Ê´ÉSÉÉ®úÉiÉ PÉäiÉÉ iÉä ºÉ¨ÉÚ½þ {ÉvnùiÉÒxÉä BEò¨ÉäEòÉÆSªÉÉ ¨ÉnùiÉÒxÉä ¦ÉÉiÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒSÉÒ ´É ¶ÉäiÉÒSÉÒ EòɨÉä Eäò±ÉÒ VÉÉiÉÉiÉ.
iªÉɨÉÚ³äý ºÉnù®ú ªÉÉäVÉxÉÉ ºÉɨÉÚʽþEò {ÉvnùiÉÒxÉä 5 iÉä 10 EÖò]ÆõÖ¤ÉÉxÉÒ BEòÊjÉiÉ ªÉä>ðxÉ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉºÉ ¶ÉɺÉxÉÉxÉä ¨ÉÉxªÉiÉÉ Ênù±ÉÒ +ɽäþ. ªÉÉEòÊ®úiÉÉ ºÉ´ÉÇ ±ÉɦÉÉlªÉÉÈSÉÒ ºÉ¨ÉÚ½þ {ÉvnùiÉÒxÉä VɨÉÒxÉ
BEòÊjÉiÉÊ®úiªÉÉ BEòSÉ |ÉEò±{Éú ¨ÉÉxÉÚxÉ iªÉÉºÉ BEòÉSÉ ´Éä³äýºÉ iÉÉÆÊjÉEò ´É |ɶÉɺÉÊEòªÉ ¨ÉÉxªÉiÉÉ näùähªÉÉiÉ ªÉäiÉä. {Éb÷Eò<Ç EòɪÉÇGò¨ÉÉiÉÆMÉÇiÉ ¨ÉVÉMÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉSÉÉ ¨ÉÖJªÉ =qäù¶É ¨½þhÉVÉä
{Éb÷ÒEò IÉäjÉÉSÉÒ ºÉÖvÉÉ®úhÉÉ Eò¯ûxÉ IÉäjÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ÒJÉɱÉÒ +ÉhÉhÉä ´É ¦ÉÉiÉ Ê{ÉEòÉJÉɱÉÒ±É IÉäjÉÉiÉ ´ÉÉfø Eò¯ûxÉ ¦ÉÉiÉÉSÉä =i{ÉÉnùxÉ ´ÉÉføÊ´ÉhÉä ½þÉ +ɽäþ. iªÉÉ +xÉÖƹÉÆMÉÉxÉä IÉäjÉ ÊxÉ´Éb÷ÒSÉä
JÉɱÉÒ±É|ɨÉÉhÉä ÊxÉEò¹É `ö®úÊ´ÉhªÉÉiÉ +ɱÉä +ɽäþiÉ.
1) VÉʨÉxÉÒSÉÉ >ðiÉÉ®ú 8 iÉä 20 ]õCEäò{ɪÉÈiÉ +ºÉÉ´ÉÉ.
2) ´ÉÉ̹ÉEò ºÉ®úɺɮúÒ {ÉVÉÇxªÉ¨ÉÉxÉ 1250 ʨÉ.¨ÉÒ. {ÉäIÉÉ VÉɺiÉ +ºÉÉ´ÉÉ.
3) VÉʨÉxÉ ºÉ{ÉÉ]õÒEò®úhÉɺÉÉ`öÒ ¨ÉÉiÉÒ {ÉÖ®äú¶ÉÒ +ºÉÉ´ÉÒ, VÉähÉäEò¯ûxÉ ¨ÉÉiÉÒ +{ÉÖ®úÒ {Éb÷hÉÉ®ú xÉɽþÒ <iÉ{ÉiÉ ¨ÉÉiÉÒSÉÒ JÉÉä±ÉÒ +ºÉÉ´ÉÒ.
4) JÉÉSÉ®úɨÉvªÉä ¤Éɽäþ¯ûxÉ {ÉÉhÉÒ PÉähªÉÉSÉÒ ºÉÉäªÉ +ºÉÉ´ÉÒ.( xÉɱÉÉ +MÉ®ú +ÉäPɳý)
5) {Éb÷Eò<Ç EòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉMÉÇiÉ iɪÉÉ®ú Eäò±É䱪ÉÉ JÉÉSÉ®úɨÉvªÉä ¦ÉÉiÉ ±ÉÉMÉ´Éb÷ Eò®úhªÉÉSÉÒ +ɴɶªÉEòiÉÉ +ɽäþ.
6) nùMÉb÷Ò ¤ÉÉÆvÉɺÉÉ`öÒ ±ÉÉMÉhÉÉ®úÉ {ÉÖ®äúºÉÉ nùMÉb÷ 100 ¨ÉÒ.{ÉÊ®úºÉ®úÉiÉ ={ɱɤvÉ +ºÉhÉä +ɴɶªÉEò +ɽäþ.

77
 करण. १५ गुणव ा नयं ण योगशाळा

®úÉVªÉɨÉvªÉä EÞòÊ¹É ÊxÉʴɹ`öÉÆSÉä MÉÖhÉÊxɪÉÆjÉhÉ Eò®úhªÉÉEòÊ®úiÉÉ BEÚòhÉ 12 |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ +ɽäþiÉ. ªÉÉ ´ªÉÊiÉÊ®úCiÉ ÊxɪÉÉÇiÉIÉ¨É ¨ÉɱÉÉÆiÉÒ±É ÊEòb÷xÉɶÉEòÉÆSÉä =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É iÉ{ÉɺÉhÉÒEòÊ®úiÉÉ 2 |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ EòɪÉÉÇÇÎx´ÉiÉ
+ɽäþiÉ. ºÉnù®ú |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ JÉɱÉÒ±É|ɨÉÉhÉä+ɽäþ.
+) ¤ÉÒVÉ {É®úÒúIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ
ʤɪÉÉhÉä EòɪÉnùÉ 1966 Eò±É¨É 4 (2) +x´ÉªÉä ®úÉVªÉÉiÉ ¤ÉÒVÉ {É®úÒúIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ +κiÉi´ÉÉiÉ +ɱÉ䱪ÉÉ +ɽäþiÉ. ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ +ÊvÉ{ÉiªÉÉJÉɱÉÒ {ÉÖhÉä, {É®ú¦ÉhÉÒ ´É xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä 3 ¤ÉÒVÉ {É®úÒùIÉhÉ
|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ +κiÉi´ÉÉiÉ +ɽäþiÉ. iɺÉäSÉ +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù, +EòÉä±ÉÉ ´É {É®ú¦ÉhÉÒ ªÉälÉä ®úÉVªÉ ¤ÉÒVÉ |ɨÉÉÊhÉEò®úhÉ ªÉÆjÉhÉÉ ´É ¨É½þɤÉÒVÉ ªÉÉÆSÉä +ÊvÉ{ÉiªÉÉJÉɱÉÒ 4 ¤ÉÒVÉ {É®úÒùIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ +κiÉi´ÉÉiÉ +ɽäþiÉ. ªÉÉ
ºÉ´ÉÇ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉƨÉvªÉä ¶ÉäiÉEòªÉÉEòbÚ÷xÉ {ÉÉ`öÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉähÉÉ®äú ʤɪÉÉhªÉÉÆSÉä xɨÉÖxÉä ʴɶ±Éä¹ÉhÉ Eò°üxÉ iªÉÉÆSÉä +½þ´ÉÉ±É {ÉÉ`öÊ´ÉhªÉÉSÉÒ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ ={ɱɤvÉ +ɽäþ.
¶ÉÖ±Eò +ÉEòÉ®úhÉÒ:-
1)¶ÉäiÉEòªÉÉEòbÚ÷xÉ |ÉÉ{iÉ ½þÉähÉÉ®äú xɨÉÖxÉä :- |ÉÊiÉ xɨÉÖxÉÉ ¯û. 40 ¨ÉÉjÉ
2)¤ÉÒVÉ |ɨÉÉÊhÉEò®úhÉ ªÉÆjÉhÉääEòbÚ÷xÉ |ÉÉ{iÉ ½þÉähÉÉ®äú xɨÉÖxÉä :- |ÉÊiÉ xɨÉÖxÉÉ ¯û. 200 ¨ÉÉjÉ
3)¨É½þɤÉÒVÉ/Ê´ÉtÉ{ÉÒ`/EÞòÊ¹É Ê´ÉYÉÉxÉ Eåòpù ªÉÉÆSªÉÉEòbÚ÷xÉ |ÉÉ{iÉ ½þÉähÉÉ®äú xɨÉÖxÉä :- |ÉÊiÉ xɨÉÖxÉÉ ¯û. 200 ¨ÉÉjÉ
4)JÉÉVÉMÉÒ EÆò{ÉxÉÒEòbÚ÷xÉ iÉ{ÉɺÉhÉÒºÉÉ`öÒ |ÉÉ{iÉ ½þÉähÉÉ®äú xɨÉÖxÉä :- |ÉÊiÉ xɨÉÖxÉÉ ¯û. 300 ¨ÉÉjÉ
ºÉxÉ 2009-10 {ÉɺÉÚxÉ ¤ÉÒVÉ {É®úÒùIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ {ÉÖhÉä, {É®ú¦ÉhÉÒ ´É xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä b÷ÒBxÉB Ë¡òMÉ®úË|É]õ ´É ½þɪÉÊ¥ÉÊb÷]õÒ ]äõϺ]õMÉSÉÒ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ. iɺÉäSÉ ªÉÉ ¤ÉÒVÉ {É®úÒùIÉhÉ
|ɪÉÉäMɶÉɳäý¨ÉvªÉä ¤ÉÒ.]õÒ. EòÉì]õxÉ Ê¤ÉªÉÉhÉä iÉ{ÉɺÉhÉÒ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ +ɽäþ.
¤ÉÒVÉ {É®úÒùIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ {ÉÖhÉä, {É®ú¦ÉhÉÒ ´É xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä EòɪÉÉÇÎx´ÉiÉ +ɽäþiÉ. iªÉÉ{ÉèEòÒ xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉÒ±É |ɪÉÉäMɶÉɳäý±ÉÉ VÉÉxÉä´ÉÉ®úÒ 2012 ¨ÉvªÉä <Æ]õ®úxÉì¶ÉxÉ±É ºÉÒb÷ ]äõϺ]õMÉ +ºÉÉäʺÉB¶ÉxÉ (<º]õÉ) SÉä ºÉ¦ÉɺÉnùi´É
ʨɳýɱÉä +ºÉÚxÉ {ÉÖhÉä ´É {É®ú¦ÉhÉÒ ªÉälÉÒ±É |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆSÉä |ɺiÉÉ´É iɪÉÉ®ú Eò®úhªÉÉSÉä ´É ÊxÉEò¹É +ƨɱÉÉiÉ +ÉhÉhªÉÉSÉä EòÉ¨É ºÉÖ°ü +ɽäþ.
¤É)JÉiÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ -
{ÉÖhÉä, xÉÉʶÉEò, +¨É®úÉ´ÉiÉÒ, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù ´É EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ +ºÉÚxÉ ªÉälÉä ®úÉ.òJÉiÉ xɨÉÖxªÉÉSÉä ʴɶ±Éä¹ÉhÉ Eäò±Éä VÉÉiÉä. ¶ÉäiÉEòªÉÉƺÉÉ`öÒ ºÉnù®ú |ɪÉÉäMɶÉɳäý¨ÉvªÉä {ÉÖføÒ±É|ɨÉÉhÉä ºÉÖÊ´ÉvÉÉ ={ɱɤvÉ +ɽäþiÉ.
¶ÉäiÉEòªÉÉÆÆxÉÉ JÉiÉÆÉSÉä ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ªÉÉ |ɪÉÉäMɶÉɳäýiÉ Eò°üxÉ PÉähªÉɺÉÉ`öÒ |ÉÊiÉ PÉ]õEò xÉɨɨÉÉjÉ ¯û. 50/- |ɨÉÉhÉä ¡òÒ +ÉEòÉ®ú±ÉÒ VÉÉiÉä.
ªÉÉʶɴÉÉªÉ Ê±Éb÷, ÊZÉÆEò, EòÉì{É®ú, ¨ÉÄMÉxÉÒVÉ, ¨ÉìMxÉäʶɪɨÉ, ¤ÉÉä®úÉìxÉ, ¨ÉÉì±Éä¤bä÷xɨÉ, +ɪÉxÉÇ iɺÉäSÉ xÉjÉ, º¡Öò®únù, {ÉɱÉɶÉ, ºÉ±¡ò®ú, Eìòα¶ÉªÉ¨É, ºÉÉäÊb÷ªÉ¨É, +ì¶ÉSÉä |ɨÉÉhÉ, ºÉÒ.BxÉ.|ɨÉÉhÉ, +Éì®úMÉìÊxÉEò ¨Éì]õ®ú, +ÉpÇùiÉÉ
<iªÉÉnùÒ PÉ]õEòÉÆSÉä ʴɶ±Éä¹ÉhÉ Eò®úhªÉÉSÉÒ ºÉÉäªÉ ªÉÉ |ɪÉÉäMɶÉɳäýiÉ +ɽäþ.
®úÉVªÉÉiÉÒ±É MÉÖhÉ´ÉkÉÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ JÉiÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ {ÉÖhÉä, xÉÉʶÉEò, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù, +¨É®úÉ´ÉiÉÒ, EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä EòɪÉÉÇÎx´ÉiÉ +ɽäþiÉ. ªÉÉÆ{ÉèEòÒ {ÉÖhÉä, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù, +¨É®úÉ´ÉiÉÒ ´É xÉÉʶÉEò ªÉälÉÒ±É JÉiÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ
|ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆxÉÉ BxÉ.B.¤ÉÒ.B±É. ¨ÉÉxÉÉÆEòxÉ |ÉÉ{iÉ ZÉɱÉä +ɽäþ. JÉiÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä xÉ´ªÉÉxÉä ºlÉÉ{ÉxÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ.
Eò)EòÒ]õEòxÉɶÉEäò SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ
ºÉnù®ú |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ {ÉÖhÉä, `öÉhÉä, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù +ÉÊhÉ +¨É®úÉ´ÉiÉÒ ªÉälÉä +ɽäþiÉ. úªÉÉ |ɪÉÉäMɶÉɳäý¨ÉvªÉä ®úɺÉɪÉÊxÉEò EòÒb÷xÉɶÉEäò iɺÉäSÉ VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSªÉÉ iÉ{ÉɺÉhÉÒSÉÒ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ ={ɱɤvÉ +ɽäþ. ´½ìþɱªÉÖ¨ÉäÊ]ÅõEò
{ÉrùùiÉÒxÉä iÉ{ÉɺÉhÉÒ Eò®úɴɪÉÉSªÉÉ xɨÉÖxªÉÉEòÊ®úiÉÉ ®úCEò¨É ¯û{ɪÉä 500.00 ¨ÉÉjÉ ´É BSÉ{ÉÒB±ÉºÉÒ / VÉÒ. ºÉÒ. ={ÉEò®hÉÉ´É®ú iÉ{ÉɺÉhÉÒ Eò®úɴɪÉÉSªÉÉ xɨÉÖxªÉɺÉÉ`öÒ ®úCEò¨É ¯û{ɪÉä 1000.00 ¨ÉÉjÉ |ÉÊiÉ xɨÉÖxÉÉ
iÉ{ÉɺÉhÉÒ ¡òÒ +ÉEòÉ®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉä.

78
®úÉVªÉÉiÉÒ±É MÉÖhÉ´ÉkÉÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ EòÒ]õEòxÉɶÉEäò SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ {ÉÖhÉä, `öÉhÉä, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù, +¨É®úÉ´ÉiÉÒ ªÉälÉä EòɪÉÉÇÎx´ÉiÉ +ɽäþiÉ. ªÉÉ ºÉ´ÉÇ EòÒ]õEòxÉɶÉEò SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆxÉÉ BxÉ.B.¤ÉÒ.B±É.
+ɪÉBºÉ+Éä/+ɪÉ.<Ç.ºÉÒ. 17025:2005 ¨ÉÉxÉÉÆEòxÉ |ÉÉ{iÉ ZÉɱÉä +ɽäþ.
b÷)EòÒb÷xÉɶÉEòäò =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ
ºÉnù®ú |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ {ÉÖhÉä ´É xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä +ɽäþiÉ. b÷É˳ý¤É, ¨ÉÄMÉÉä{ɱ{É, nÚùvÉ, {ÉÉhÉÒ Ê¨É®úSÉÒ, MɽÚþ, iÉÒ³ý, ¶ÉÒiÉ{ÉäªÉä <iªÉÉnùÒ {ÉnùÉlÉÉȨÉvÉÒ±É EòÒ]õEòxÉɶÉEòÉÆSÉä =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É iÉ{ÉɺÉhÉÒ Eò°üxÉ näùhªÉÉiÉ ªÉäiÉä. ªÉÉ Ê`öEòÉhÉÒ
¶ÉäiÉEò®úÒ ´É ÊxɪÉÉÇiÉnùÉ®ú, =i{ÉÉnùEò +É{ɱÉä xɨÉÖxÉä {ÉÉ`ö´ÉiÉÉiÉ.
¶ÉÖ±Eò +ÉEòÉ®úhÉÒ:-
1) {ÉÉhÉÒ xɨÉÖxªÉɺÉÉ`öÒ ®úCEò¨É ¯û. 2500 ¨ÉÉjÉ + ºÉä´ÉÉ Eò®ú
2) <iÉ®ú xɨÉÖxªÉɺÉÉ`öÒ ¯û. 5000 ¨ÉÉjÉ + ºÉä´ÉÉ Eò®ú
ÊEòb÷xÉɶÉEäò =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É iÉ{ÉɺÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ {ÉÖhÉä ´É xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ªÉälÉä EòɪÉÉÇÎx´ÉiÉ +ɽäþiÉ. {ÉÖhÉä ªÉälÉÒ±É EòÒb÷xÉɶÉEäò =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳäýºÉ BxÉ.B.¤ÉÒ.B±É. ¨ÉÉxÉÉÆEòxÉ |ÉÉ{iÉ ZÉɱÉä +ɽäþ. xÉÉMÉ{ÉÚ®ú
ªÉälÉÒ±É ÊEòb÷xÉɶÉEäò =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É iÉ{ÉɺÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳäýSÉÉ ¨ÉÉxÉÉÆEòxÉɺÉÉ`öÒ |ɺiÉÉ´É ºÉÉnù®ú Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÉ +ɽäþ.

|ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ

Gò. |ɪÉÉäMɶÉɳäýSÉä xÉÉ´É {ÉkÉÉ {ÉnùxÉɨÉ

1 ¤ÉÒVÉ {É®úÒIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, {ÉÖhÉä EÞò¹ÉÒ ¦É´ÉxÉ, ʶɴÉÉVÉÒxÉMÉ®ú, {ÉÖhÉä- 411005 ¤ÉÒVÉ {É®úÒIÉhÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
2 ¤ÉÒVÉ {É®úÒIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, {É®ú¦ÉhÉÒ ±ÉI¨ÉÒxÉMÉ®ú, VÉÖxÉÉ {Éäb÷MÉÉ´É ®úÉäb÷, VÉɪÉEò´ÉÉb÷Ò EìòxÉɱɱÉÉ
±ÉÉMÉÚxÉ, {É®ú¦ÉhÉÒ- 431401 ¤ÉÒVÉ {É®úÒIÉhÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
3 ¤ÉÒVÉ {É®úÒIÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, xÉÉMÉ{ÉÚ®ú EÞò¹ÉÒ ¨É½þÉÊ´ÉtɱɪÉÉiÉÒ±É +É´ÉÉ®ú, ¨É½þÉ®úÉVÉ ¤ÉÉMÉ, ¤ÉÒVÉ {É®úÒIÉhÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
xÉÉMÉ{ÉÚ®ú - 440001
4 JÉiÉ SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, {ÉÖhÉä EÞò¹ÉÒ ¦É´ÉxÉ, ʶɴÉÉVÉÒxÉMÉ®,ú {ÉÖhÉä - 411005 ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
5 JÉiÉ SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, xÉÉʶÉEò EÞò¹ÉÒ +ʦɪÉÉÆÊjÉEò EòɪÉǶÉɳýÉ {ÉÊ®úºÉ®ú, ºÉƦÉÉVÉÒ SÉÉèEò, ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
=Æ]õ´ÉÉb÷Ò,xÉÉʶÉEò- 422002
6 JÉiÉ SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù EÞò¹ÉÒ +ʦɪÉÉÆÊjÉEò EòɪÉǶÉɳýÉ {ÉÊ®úºÉ®ú, nùMÉÉÇ®úÉäb÷, ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
+Éè®ÆúMÉɤÉÉnù- 431005
7 JÉiÉ SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, +¨É®úÉ´ÉiÉÒ EÞò¹ÉÒ +ʦɪÉÉÆÊjÉEò EòɪÉǶÉɳýÉ {ÉÊ®úºÉ®ú,iÉ{ÉÉä´ÉxÉ ®úÉäb÷, ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
+¨É®úÉ´ÉiÉÒ- 444603
8 JÉiÉ SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú ¸ÉÒ ¶ÉɽÚþ ¨ÉÉEæò]õ ªÉÉbÇ÷, EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú- 416005 ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
9 EòÒ]õõEòxÉɶÉEäò SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, {ÉÖhÉä EÞò¹ÉÒ ¦É´ÉxÉ, ʶɴÉÉVÉÒxÉMÉ®ú, {ÉÖhÉä - 411005 ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
10 EòÒ]õõEòxÉɶÉEäò SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, `öÉhÉä ´ÉÉMɳäý <º]äõ]õ,ºÉäC]õõ®ú xÉÆ.16 `öÉhÉä-4 ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
11 EòÒ]õõEòxÉɶÉEäò SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù EÞò¹ÉÒ +ʦɪÉÉÆÊjÉEò EòɪÉǶÉɳýÉ {ÉÊ®úºÉ®ú,nùMÉÉÇ®úÉäb÷, ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
+Éè®ÆúMÉɤÉÉnù- 431005
79
12 EòÒ]õõEòxÉɶÉEäò SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, +¨É®úÉ´ÉiÉÒ EÞò¹ÉÒ +ʦɪÉÉÆÊjÉEò EòɪÉǶÉɳýÉ {ÉÊ®úºÉ®ú,iÉ{ÉÉä´ÉxÉ ®úÉäb÷, ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
+¨É®úÉ´ÉiÉÒ- 444603
13 EòÒ]õõEòxÉɶÉEäò =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É iÉ{ÉɺÉhÉÒ EÞò¹ÉÒ ¨É½þÉÊ´ÉtɱɪÉÉiÉÒ±É +É´ÉÉ®ú, ¨É½þÉ®úÉVÉ ¤ÉÉMÉ, ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, xÉÉMÉ{ÉÚ®ú xÉÉMÉ{ÉÚ®ú -440001
14 EòÒ]õõEòxÉɶÉEäò =´ÉÇÊ®úiÉ +Æ¶É iÉ{ÉɺÉhÉÒ EÞò¹ÉÒ ¦É´ÉxÉ, ʶɴÉÉVÉÒxÉMÉ®ú, {ÉÖhÉä - 411005 ʴɶ±Éä¹ÉhÉ ®úºÉɪÉxÉ ¶ÉɺjÉYÉ
|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, {ÉÖhÉä

¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ´É ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ

Gò. ÊVɱ½þÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆSÉä {ÉkÉä

1 {ÉÖhÉä ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ 25537110 soilpune@gmail.com
¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, EÞòÊ¹É ¦É´ÉxÉ, ʶɴÉÉVÉÒxÉMÉ®ú,
{ÉÖhÉä 411005
2 +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0241/356502 soilanagar@gmail.com
iÉÉɱÉÖEòÉ ¤ÉÒVÉ MÉÖhÉxÉ |ÉIÉäjÉ ºÉÉ´Éäb÷Ò, ¦ÉÖiÉEò®ú ´ÉÉb÷Ò, ¤ÉÉʱÉEòÉ¸É¨É ®úÉäb÷ ,
xÉMÉ®ú{ÉÉʱÉEäòSªÉÉ VÉÖxªÉÉ {ÉÆË{ÉMÉ º]äõ¶ÉxÉVɴɳý, +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú 414003
3 ºÉÉä±ÉÉ{ÉÚ®ú ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0217/623686 soilsolapur@gmail.com
+É®ú.]õÒ.+Éä.+ÉìÊ¡òºÉSªÉÉ ¨ÉÉMÉä xÉä½þ°üxÉMÉ®ú ]äõʱɡòÉäxÉ BCºSÉåVɶÉäVÉÉ®úÒ,
Ê´ÉVÉÉ{ÉÚ®ú ®úÉäb÷, ºÉÉä±ÉÉ{ÉÚ®ú 413005.
4 EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0231/693983 soilkolhapur@gmail.com
uùÉ®úÉ ºÉÉè. Ê´ÉVɪÉÉ MÉÉä{Éɳý ¤Éåpäù, 330/2¤É, VÉ´Éɽþ®úxÉMÉ®ú,
´ÉɪÉ. {ÉÒ. {É´ÉÉ®ú xÉMÉ®úVɴɳý, EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú
5 ºÉÉiÉÉ®úÉ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 02162/34891 soilsatara@gmail.com
¨ÉÖ. ½þɨÉVÉɤÉÉnù {ÉÉä.EòÉåb÷´Éä iÉÉ. ÊVÉ.ºÉÉiÉÉ®úÉ.
6 ºÉÉÆMɱÉÒ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0233/376503 soilsangali@gmail.com
434, iÉÉƤÉÉä³äý ʤɱb÷ÓMÉ, b÷Éì. +ÉƤÉäb÷Eò®ú ®úÉäb÷, ºÉÉÆMɱÉÒ 416416
7 `öÉhÉä ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ´ÉÉMɳäý <º]äõ]õ ®úÉäb÷ 022/58233389 soilthane@gmail.com
xÉƤɮú 16 ZÉäb÷ ±ÉäxÉ, `öÉhÉä 400604.

80
8 ®úɪÉMÉb ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0241/22094 soilraigad@gmail.com
´Éä·ÉÒ +ʱɤÉÉMÉ, EÞòÊ¹É ÊSÉÊEòiºÉɱɪÉÉSÉä +É´ÉÉ®úÉiÉ, ®úÉ>ðiÉ´ÉÉb÷Ò,
+ʱɤÉÉMÉ, ÊVɱ½þÉ ®úɪÉMÉb
9 ®úixÉÉÊMÉ®úÒ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 02362/28708 soilratnagiri@gmail.com
VÉää BxÉ =tÉäMÉ <Æb÷κ]ÅõªÉ±É ºÉÉäºÉɪÉ]õÒ {±ÉÉì]õ xÉÆ ºÉÒ 54 =t¨ÉxÉMÉ®ú
ÊVɱ½þÉ ®úixÉÉÊMÉ®úÒ 415633
10 ˺ÉvÉÖnÖùMÉÇ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ soilsindhudurega@gmail.com
ºÉÒ¤±ÉÉìEò, nÖùºÉ®úÉ ¨ÉVɱÉÉ, ÊVɱ½þÉ {ÉÊ®ú¹Énù <¨ÉÉ®úiÉ, +Éä®úÉäºÉ,
˺ÉvÉÖnÖùMÉÇ 416520
11 +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0240/332157 soilabad@gmail.com
EÞòÊ¹É Eò¨ÉǶÉɳýÉ ¶É½þÉxÉÖ®ú´ÉÉb÷Ò, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù
12 VÉɱÉxÉÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 02482/30128 soiljalana@gmail.com
iÉɱÉÖEòÉ ¡ò³ý®úÉä{É ´ÉÉÊ]õEòÉ VÉÖxÉÒ B¨É. +ɪÉ. b÷Ò.÷ ºÉÒ. BÊ®úªÉÉ, ¶ÉɺÉEòÒªÉ
EÞòÊ¹É Ê´ÉtɱɪÉɺɨÉÉä®ú näù>ð³ý®úÉVÉÉ ¤ÉɪÉ{ÉÉºÉ ®úÉäb÷, VÉɱÉxÉÉ
13 ¤ÉÒb ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 02442/ 233066 soilbeed@gmail.com
+Énù¶ÉÇxÉMÉ®ú, {ÉÆSÉɪÉiÉ ºÉʨÉiÉÒ {ÉÊ®úºÉ®ú÷, xÉMÉ®ú ®úÉäb÷, ¤ÉÒb÷
14 ±ÉÉiÉÚ® ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 02382/42223 soillatur@gmail.com
uùÉ®úÉ Ênù´ÉÉxÉVÉÒ EòÉì¨{±ÉäCºÉ, 1 ±ÉÉ ¨ÉVɱÉÉ,
¨ÉÖCiÉÉ<Ç ¨ÉÆMÉ±É EòɪÉÉDZɪÉɺɨÉÉä®ú +ƤÉÉVÉÉäMÉÉ<Ç ®úÉäb÷, ±ÉÉiÉÚ®ú 413512
15 {É®ú¦ÉhÉÒ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ.|ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 02452/21409 soilparabhani@gmail.com
Eò±ªÉÉhÉxÉMÉ®ú, b÷Éì.{ÉÖ®úÒ ªÉÉÆSÉÉ ¤ÉÆMɱÉÉ, ¤ÉºÉ¨ÉiÉ ®úÉäb÷, {É®ú¦ÉhÉÒ 431401
16 xÉÉÆnäùb ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 02462/411557 soilnanded@gmail.com
¡ò³ý®úÉä{É´ÉÉÊ]õEòÉ, vÉxÉäMÉÉ´É, xÉÉÆnäùb÷ 431602
17 =º¨ÉÉxÉɤÉÉnùÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 02472/22276 soilosmanabad@gmail.com
¶ÉÉÆÊiɺÉnùxÉ, PÉ.Gò. 27/956 b÷Ò.+ɪÉ.ºÉÒ.®úÉäb÷, EòÉEòbä÷ ¤É {±ÉÉì]õ,
=º¨ÉÉxÉɤÉÉnù
18 xÉÉʶÉEò ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0253/592958 soilnasik@gmail.com
®äú¶¨ÉÉ ¨ÉÆÊVÉ±É ºÉÉ`ö¡Öò]õÒ ®úÉäb÷, MÉVɨÉɳýVɴɳý, xÉÉʶÉEò

81
19 vÉÖ³äý ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 02562/20207 soildhule@gmail.com
EÞòÊ¹É ÊSÉÊEòiºÉɱɪÉ, iÉɱÉÖEòÉ ºÉÒb÷ ¡òÉì¨ÉÇ Ë{É|ÉÒ {ÉÉä. ´Éb÷VÉÉ<ÇiÉÉ. ÊVÉ. vÉÖ³äý
20 VɳýMÉÉÆ´É ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ 0257/262004 soiljalagaon@gmail.com
VɳýMÉÉ´É EÞòÊ¹É ÊSÉÊEòiºÉÉ±ÉªÉ ¨É¨ÉÖ®úɤÉÉnù iÉÉ. VɳýMÉÉ´É ÊVÉ.VɳýMÉÉÆ´É -425132 {ÉÉäº]õ ¤ÉÉìCºÉ xÉÆ.139 VɳýMÉÉ´É
21 +¨É®úÉ´ÉiÉÒ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 0721/671367 soilavati@gmail.com
EÞòÊ¹É +ʦɪÉÉÆÊjÉEòÒ EòɪÉǶÉɳýÉ {ÉÊ®úºÉ®ú, iÉ{ÉÉä´ÉxÉ ®úÉäb÷, Eìò¨{É +¨É®úÉ´ÉiÉÒ +¨É®úÉ´ÉiÉÒ 444602
22 +EòÉä±ÉÉ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 0724/435957 Soilakola@gmail.com
Eèò±ÉɺɦɴÉxÉ, nÖùMÉÉÇ SÉÉèEò, ¦ÉÉMÉ´ÉiÉ {±ÉÉì]õ, +EòÉä±ÉÉ 444001
23 ¤ÉÖ±ÉføÉhÉÉ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 07262/42534 soilbuldana@gmail.com
uùÉ®úÉ ÊVɱ½þÉ +ÊvÉIÉEò EÞòÊ¹É +ÊvÉEòÉ®úÒ, BºÉ]õÒº]ìõhb÷Vɴɳý,
MÉÉä{Éɳý ½þÉì]äõ±É ¶ÉäVÉÉ®úÒ, ¤ÉÖ±ÉføÉhÉÉ 443001
24 ªÉ´ÉiɨÉɳý ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 07232/45247 soilyeotmal@gmail.com
VÉèÊ´ÉEò ÊEòb÷ ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, MÉÉbÇ÷xÉ ®úÉäb÷, ªÉ´ÉiɨÉɳ
25 xÉÉMÉ{ÉÚ® ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 0712/524209 soilnagpur@gmail.com
EÞòÊ¹É ¨É½þÉÊ´ÉtÉ±ÉªÉ {ÉÊ®úºÉ®ú, ¨É½þÉ®úÉVÉ ¤ÉÉMÉ, xÉÉMÉ{ÉÚ®ú 440010 534658
26 SÉÆpù{ÉÚ® ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 07172/51126 soilchandrapur@gmail.com
EÞòÊ¹É ÊSÉÊEòiºÉÉ±ÉªÉ {ÉÒ®úºÉ®úý, ʺÉrùùÉlÉÇ ½þÉì]äõ±É¨ÉÉMÉä, {ÉÉä±ÉÒºÉ ´ÉɽþiÉÚEò
¶ÉÉJÉÉ ºÉ¨ÉÉä®ú, iÉÖEÖò¨É ®úÉäb÷, SÉÆpù{ÉÚ®
27 ¦ÉÆb÷É®úÉ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 07184/52389 soilbhandara@gmail.com
ÊVɱ½þÉ{ÉÊ®ú¹Énù EòɪÉÉDZɪÉɺɨÉäÉ®ú, ¦ÉÆb÷É®úÉ 441904
28 MÉb÷ÊSÉ®úÉä±ÉÒ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 07131/22593 soilgadchiroli@gmail.com
B¨É +ÉªÉ b÷Ò ºÉÒ ®úÉäb÷, ÊVɱ½þÉ MÉb÷ÊSÉ®úÉä±ÉÒ
29 ´ÉvÉÉÇ ÊVɱ½þÉ ¨ÉÞnù ºÉ´ÉæIÉhÉ ¨ÉÞnù SÉÉSÉhÉÒ +ÊvÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÞ.ºÉ.¨ÉÞ.SÉÉ. |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, 07152/241099 soilwardha@gmail.com
+ɪÉ.]õÒ.+ÉªÉ Vɴɳýú ¨ÉÉxÉºÉ ¨ÉÆÊnù®ú, {ÉÉä. +Éì., ´ÉvÉÉÇ -442001 07152/241099

VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷ ÊxɪÉÆjÉhÉ

Eåòpù ´É ®úÉVªÉ ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ vÉÉä®úhÉÉxÉÖºÉÉ®ú ®úÉVªÉÉiÉÒ±É ®úɺÉɪÉÊxÉEò EòÒ]õEòxÉɶÉEòÉÆSÉÉ ´ÉÉføiÉÉ ´ÉÉ{É®ú Eò¨ÉÒ Eò°üxÉ iªÉɱÉÉ {ɪÉÉǪÉÒ ¨½þhÉÚxÉ ={ɱɤvÉ +ºÉ±É䱪ÉÉ VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉÉ ´ÉÉ{É®ú ´ÉÉfø´ÉhªÉɺÉÉ`öÒ
®úÉVªÉÉiÉ ºÉxÉ 2004-05 xÉÆiÉ®ú nù½þÉ VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷ ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ Eäò±ÉÒ +ɽäþ. ªÉÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉƨÉvÉÚxÉ MÉÖhÉ´ÉkÉÉ{ÉÚhÉÇ VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉ +ɽäþ.

82
ªÉÉ |ɪÉÉäMɶÉɳäý¨ÉvÉÚxÉ SÉÉ®ú VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ ¨ÉÉ¡òEò nù®úÉiÉ ¶ÉäiÉEòªÉÉÆxÉÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉ +ɽäþ. ªÉɨÉvªÉä ]ÅõɪÉEòÉäb÷¨ÉÉÇ ´½þÒ, ºÉÖb÷Éä¨ÉÉäxÉÉºÉ }±ÉÖ, ʤɴ½äþÊ®úªÉÉ ¤ÉÉìʺɪÉÉxÉÉ ´É ´½þÌ]õʺÉÊ±ÉªÉ¨É ±ÉäEäòxÉÒ ªÉÉÆSÉÉ
ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É +ɽäþ. ºÉ´ÉÇ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉƨÉvÉÚxÉ VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉä =i{ÉÉnùxÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉ +ºÉÚxÉ ¶ÉääiÉEòªÉÉÆxÉÒ ºÉnù®ú =i{ÉÉnùxÉÉSÉÉ ¨ÉÉä`ö¬É |ɨÉÉhÉÉiÉ ´ÉÉ{É®ú ºÉÖ°ü Eäò±ÉÉ +ɽäþ. ¨Éɽäþ VÉÖ±Éè 2014 {ɪÉÈiÉ ]ÅõɪÉEòÉäb÷¨ÉÉÇSÉä
236 ¨Éä.]õxÉ, ºÉÖb÷Éä¨ÉÉäxÉɺÉSÉä 7.15 ¨Éä.]õxÉ, ʤɴ½äþÊ®úªÉÉSÉä 32.10 ¨Éä.]õxÉ ´É ´½þÌ]õʺÉʱɪɨÉSÉä 14.80 ¨Éä.]õxÉ =i{ÉÉnùxÉ Eò°üxÉ ªÉÉäVÉxÉÉ +ÆiÉMÉÇiÉ {ÉÒEò |ÉÉiªÉÊIÉEòɺÉÉ`öÒ iɺÉäSÉ ¶ÉäiÉEòªÉÉÆxÉÉ lÉä]õ Ê´ÉGòÒ Eò®úhªÉÉiÉ
+ɱÉÒ +ɽäþ.
´É®úÒ±É |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆiÉÒ±É =i{ÉÉnùxÉÉÆSÉÒ Ê´ÉGòÒ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ Ê´ÉGòÒ ËEò¨ÉiÉÒ ¶ÉɺÉxÉÉxÉä ÊxÉζSÉiÉ Eòú°üxÉ ùÊnù±ªÉÉ +ɽäþäiÉ.
]ÅõɪÉEòÉäb÷¨ÉÉÇ ¯û. 78.00 |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä
ºÉÖb÷Éä¨ÉÉäxÉÉºÉ ¯û. 90.00 |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä
ʤɴ½äþÊ®úªÉÉ ¯û. 105.00 |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä
´½þÌ]õʺÉÊ±ÉªÉ¨É ¯û. 146.00 |ÉÊiÉ ÊEò±ÉÉä
iÉ®úÒ VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷xÉɶÉEòÉÆSÉÉ ´ÉÉ{É®ú VÉɺiÉÒiÉ VÉɺiÉ IÉäjÉÉ´É®ú Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ ¶ÉäiÉEò®úÒ ¤ÉÆvÉÚÆxÉÒ ¶ÉɺÉEòÒªÉ =i{ÉÉnùxÉä ´ÉÉ{É®úÉ´ÉÒiÉ +ºÉä +É´ÉɽþxÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉ +ɽäþ.

VÉèÊ´ÉEò EòÒb÷ ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉÆSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ

Gò. |ɪÉÉäMɶÉɳäýSÉä xÉÉ´É {ÉkÉÉ {ÉnùxÉɨÉ

1 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú, ºÉÒb÷¡òɨÉÇò, ºÉÉ´Éäb÷Ò, +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
2 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, VɳýMÉÉ´É ¨É֨ɮúɤÉÉnù, ÊVɱ½þÉ - VɳýMÉÉ´É iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
3 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, vÉÖ³äý EÞò¹ÉÒ ÊSÉÊEòiºÉÉ±ÉªÉ |ÉIÉäjÉ, SÉɳýÒºÉMÉÉÆ´É ®úÉäb÷, ¨ÉÖ. Ë{É{É®úÒ, iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
{ÉÉä.-´Éb÷VÉÉ<Ç,ÊVɱ½þÉ vÉÖ³äý
4 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù ¶É½þÉÄxÉÚ®úΨɪÉÉÄ nùMÉÉÇ®úÉäb÷,EÞò¹ÉÒ +ʦɪÉÉÆÊjÉEòÒ EòɪÉǶÉɳýÉ iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
{ÉÊ®úºÉ®ú, +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù - 431005
5 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, +¨É®úÉ´ÉiÉÒ EÞò¹ÉÒ +ʦɪÉÉÆÊjÉEò EòɪÉǶÉɳýÉ {ÉÊ®úºÉ®ú,iÉ{ÉÉä´ÉxÉ ®úÉäb÷, iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
+¨É®úÉ´ÉiÉÒ- 444603
6 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, ªÉ´ÉiɨÉɳý MÉÉbÇ÷xÉ ®úÉäb÷, ÊVɱ½þÉ- ªÉ´ÉiɨÉɳý iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
7 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, ¤ÉÖ±ÉføÉhÉÉ ¤ÉºÉ º]Äõb÷Vɴɳý, ¦ÉÉåbä÷ ½þÉìþκ{É]õ±ÉºÉ¨ÉÉä®ú, iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
vÉÉb÷®úÉäb÷,ÊVɱ½þÉ - ¤ÉÖ±ÉføÉhÉÉ
8 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, {É®ú¦ÉhÉÒ ÊVɱ½þÉ ¡ò³ý®úÉä{É´ÉÉÊ]õEòÉ, ÊVɱ½þÉ {É®ú¦ÉhÉÒ iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
9 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, xÉÉÆnäùb÷ ´ÉÉPÉɳäý {Éä]ÅõÉä±É {ÉÆ{ÉÉSªÉÉ ºÉ¨ÉÉä®ú, vÉxÉäMÉÉÆ´É, ±ÉÉiÉÚ®ú iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
¡òÉ]õ¬ÉSªÉÉ Vɴɳý, ÊVɱ½þÉ xÉÉÆnäùb÷
10 VÉèÊ´ÉEò ÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ, ºÉä±ÉÚ, iÉÉ. ´ÉvÉÉÇ ºÉä±ÉÚ, ÊVɱ½þÉ- ´ÉvÉÉÇ iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ
ÊVɱ½þÉ- ´ÉvÉÉÇ
83
 करण. १६ आदश गाव काय म

+Énù¶ÉÇ MÉÉÆ´É Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨É +ÉìMɺ]õ GòÉÆÊiÉÊnùxÉÉSªÉÉ ºÉÖ´ÉhÉǨɽþÉäiºÉ´ÉÒ ´É¹ÉÉÇSªÉÉ ÊxÉΨÉkÉÉxÉä ºÉxÉ 1992 {ÉɺÉÚxÉ ºÉÖ°ü ZÉɱÉÉ. ''±ÉÉääEòºÉ½þ¦ÉÉMÉÉiÉÚxÉ OÉɨÉÊ´ÉEòÉºÉ ´É ±ÉÉäEòEòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉ ¶ÉɺÉxÉÉSÉÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉ'' ªÉÉ
ºÉÆEò±{ÉxÉä´É®ú +ÉvÉÉÊ®úiÉ +ºÉÉ ½þÉ EòɪÉÇGò¨É +ɽäþ.
MÉɦÉÉ ´É ʤÉMÉ®ú MÉɦÉÉ IÉäjÉÉSÉÉ Ê´ÉEòÉºÉ ´É SÉ®úÉ<ǤÉÆnùÒ, EÖò½Éb÷÷¤ÉÆnùÒ,xɶÉɤÉÆnùÒ, ÊxɨÉDZÉOÉɨÉ(±ÉÉä]õɤÉÆnùÒ) ¤ÉÉä+®ú´Éä±É ¤ÉÆnùÒ ´É ¸É¨ÉnùÉxÉ ªÉÉ ºÉ{iɺÉÚjÉÒSÉä {ÉɱÉxÉ MÉÉ´ÉÉÆxÉÒ ´É OÉɨɺɦÉäxÉä ÊxÉ´Éb÷±É䱪ÉÉ xÉÉånùhÉÒEÞòiÉ º´ÉªÉƺÉä´ÉÒ
ºÉƺlÉäSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ +´É±ÉÆ¤É Eò®úhÉä
¨ÉÞnù ºÉÆvÉÉ®úhÉ ´É {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉÉSÉä EòÉ¨É MÉɦÉÉ IÉäjÉ Ê´ÉEòɺÉÉSÉä EòÉ¨É ¨½þhÉÚxÉ ºÉƤÉÉävÉhªÉÉiÉ ªÉäiÉä. ªÉɨÉvÉä ¨ÉÞnù ºÉÆvÉÉ®úhÉ, ºÉɨÉÉÊVÉEò ´ÉxÉÒEò®úhÉ, ´ÉxÉ JÉÉiÉä, ¦ÉÚVÉ±É ºÉ´ÉæÇIÉhÉ ´É ±ÉPÉÖ{ÉÉ]õ¤ÉÆvÉÉ®äú ªÉÉ
ʴɦÉÉMÉÉÆSÉä EòɨÉÉÆSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É +ɽäþ.
MÉɦÉÉ ´É ʤÉMÉ®ú MÉɦÉÉ IÉäjÉÉiÉÒ±É EòɨÉäòºÉƤÉÆÊvÉiÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉxÉä iªÉÉÆSÉä ¨ÉÆVÉÚ®ú +xÉÖnùÉxÉÉiÉÚxÉ |ÉÉvÉÉxªÉÉxÉä {ÉÚhÉÇ Eò®úÉ´ÉÒiÉ +ºÉä +ʦÉ|ÉäiÉ +ɽäþ.
ªÉÉäVÉxÉäSªÉÉ |ɦÉÉ´ÉÒ +ƨɱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒºÉÉ`öÒ ®úÉVªÉºiÉ®úÒªÉ EòɪÉÇEòÉ®úÒ iɺÉäSÉ ÊVɱ½þÉ, iÉɱÉÖEòÉ ´É OÉɨɺiÉ®úÒªÉ ºÉΨÉiªÉÉ MÉÊ`öiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉ䱪ÉÉ +ɽäþiÉ. ÊVɱ½þɺiÉ®úÒªÉ ºÉʨÉiÉÒSÉä +vªÉIÉ ¨ÉÖJªÉ EòɪÉÇEòÉ®úÒ
+ÊvÉEòÉ®úÒ +ºÉÚxÉ ºÉnùºªÉ ºÉÊSÉ´É ¨½þhÉÚxÉ ÊVɱ½þÉ +ÊvÉIÉEò EÞòÊ¹É +ÊvÉEòÉ®úÒ ½äþ +ɽäþiÉ.
xÉ´ÉÒxÉ MÉÉ´ÉÉÆSÉä vÉÉä®úhÉ `ö®úÊ´ÉhªÉɺÉÉ`öÒ ¨É½þÉ®úɹ]Åõ ¶ÉɺÉxÉÉxÉä Ênù. 13 +ÉìMɺ]õ 2010 ®úÉäVÉÒ ºÉʴɺiÉ®ú ¶ÉɺÉxÉ ÊxÉhÉÇªÉ ÊxÉMÉÇΨÉiÉ Eäò±ÉÉ +ɽäþ. ªÉÉ ¶ÉɺÉxÉ ÊxÉhÉǪÉÉ|ɨÉÉhÉä ºÉtκlÉiÉÒiÉ EòɪÉÇ´ÉɽþÒ ºÉÖ°ü +ºÉÚxÉ iªÉɨÉvªÉä
EòɪÉÇEòÉ®úÒ ºÉΨÉiÉÒSÉÒ ¦ÉÚʨÉEòÉ ¨É½k´ÉÉSÉÒ +ɽäþ. ªÉÉ EòɪÉÉDZɪÉÉEòbä÷ ¨Éɽäþ 31 VÉÖ±Éè, 2014 +JÉä®ú ʴɦÉÉMÉÊxɽþÉªÉ BEÚòhÉ 191 |ɺiÉÉ´É |ÉÉ{iÉ ZÉɱÉä±Éä +ɽäþiÉ.
xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ʴɦÉÉMÉ -28 +¨É®úÉ´ÉiÉÒ Ê´É¦ÉÉMÉ -40 +Éè®ÆúMÉɤÉÉnù ʴɦÉÉMÉ -10
±ÉÉiÉÚ®ú ʴɦÉÉMÉ -36 EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú ʴɦÉÉMÉ -18 {ÉÖhÉä ʴɦÉÉMÉ -30
xÉÉʶÉEò ʴɦÉÉMÉ -11 `öÉhÉä ʴɦÉÉMÉ -18 BEÚòhÉ -191
|ɺiÉÉ´ÉÉÆSÉÒ UôÉxÉxÉÒ Eò°üxÉ 92 MÉÉ´ÉÉÆºÉ ¨ÉÉ. |ɨÉÖJÉ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò ¸ÉÒ. +hhÉɺÉɽäþ¤É ½þVÉÉ®äú ´É ¨ÉÉ. EòɪÉÉÇvªÉIÉ ¸ÉÒ. {ÉÉä{É]õ®úÉ´É {É´ÉÉ®ú ªÉÉÆSªÉÉ ={ÉκlÉiÉÒiÉ OÉɨɺɦÉäSÉä +ɪÉÉäVÉxÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä ½þÉäiÉä. OÉɨɺɦÉäiÉ ´É
ʶɴÉÉ®ú ¡äò®úÒiÉ ÊxÉnù¶ÉÇxÉÉºÉ +ɱÉ䱪ÉÉ ¤ÉɤÉÒxÉÖºÉÉ®ú 65 MÉÉ´ÉÉÆSÉÒ ÊxÉ´Éb÷ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ. iªÉÉ{ÉèEòÒ 50 MÉÉ´ÉÉÆSÉä ÊxÉ´Éb÷ÒºÉ +ÆÊiÉ¨É ¨ÉÉxªÉiÉÉ näùhÉäiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ.
|ÉÉlÉΨÉEò ÊxÉ´Éb÷ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉ䱪ÉÉ MÉÉ´ÉÉÆSÉä Ê´ÉÊ´ÉvÉ {ÉÉiɳýÒ´É®úÒ±É |ÉʶÉIÉhÉ PÉähªÉÉiÉ +ɱÉä±Éä +ɽäþ. 40 MÉÉ´ÉÉÆSÉä |ÉEò±{É +É®úÉJÉbä÷ |ÉÉ{iÉ ZÉɱÉä ½þÉäiÉä. iªÉÉÆ{ÉèEòÒ 47 MÉÉ´ÉÉÆSÉä |ÉEò±{É +É®úÉJÉb÷¬ÉƺÉ
EòɪÉÇEòÉ®úÒ ºÉΨÉiÉÒSÉä ¤Éè`öEòÒiÉ ¨ÉÉxªÉiÉÉ näù>ðxÉ MÉÉ´ÉÉÆSÉÒ +ÆÊiÉ¨É ÊxÉ´Éb÷ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÒ +ɽäþ.
iªÉÉSÉ|ɨÉÉhÉä ʶɱ±ÉEò MÉÉ´ÉÉSÉä |ÉEò±{É +É®úÉJÉbä÷ iɪÉÉ®ú Eò®úhªÉÉSÉÒ EòɪÉÇ´ÉɽþÒ |ÉMÉiÉÒiÉ +ºÉÚxÉ 03 MÉÉ´ÉÉÆSÉä +É®úÉJÉbä÷ ÊVɱ½þɺiÉ®úÉ´É®ú |ÉÉ{iÉ ZÉɱÉä±Éä +ɽäþiÉ. +Énù¶ÉÇMÉÉ´É ªÉÉäVÉxÉä+ÆiÉMÉÇiÉ ÊxÉ´Éb÷ Eò®úhÉäiÉ
+ɱÉ䱪ÉÉ 65 MÉÉ´ÉÉÆ{ÉèEòÒ 62 MÉÉ´ÉÉÆxÉÉ ¯û. 1614.51 ±ÉÉJÉ ÊxÉvÉÒ Ê´ÉiÉ®úÒiÉ Eò®úhÉäiÉ +ɱÉä±ÉÉ +ɽäþ.
+Énù¶ÉÇMÉÉÆ´É ªÉÉäVÉxÉä+ÆiÉMÉÇiÉ |ÉÉvÉÉxªÉGò¨ÉÉxÉä ÊxÉ´Éb÷±É䱪ÉÉ MÉÉ´ÉÉÆiÉ Ê´É½þÒiÉ |ÉEòÉ®úSÉä OÉÉ¨É +ʦɪÉÉxÉ ºÉƺlÉäSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ, OÉɨɺlÉÉÆSªÉÉ ºÉ½þEòɪÉÉÇxÉä ®úɤɴÉÚxÉ MÉÉ´Éä +Énù¶ÉÇ Eäò±ÉÒ +ɽäþiÉ. ºÉxÉ 2012-13 ¨ÉvªÉä
®úÉVªÉÉiÉ ]ÆõSÉÉ<Ç ºÉoù¶ªÉ {ÉÊ®úκlÉiÉÒ +ºÉiÉÉxÉɽþÒ |ÉÉvÉÉxªÉGò¨ÉÉiÉÒ±É 12 MÉÉ´Éä ]ÄõEò®ú¨ÉÖHò ZÉɱÉÒ +ɽäþiÉ. |ÉÉvÉÉxªÉGò¨ÉÉiÉÒ±É ºÉ´ÉÇ MÉÉ´Éä VɱɺɨÉÞrù ½þÉä>ðxÉ º´ÉɴɱÉƤÉÒ ´É º´ÉªÉÆ{ÉÚhÉÇ ZÉɱÉÒ +ɽäþiÉ. MÉÉ´ÉÉiÉÒ±É ¦ÉÚVɱÉ
{ÉÉiɳýÒ ´ÉÉfø±ªÉÉxÉä MÉÉ´ÉÉSÉä nù®úb÷Éä<Ç =i{ÉzÉ ´ÉÉfÚøxÉ MÉÉ´ÉÉxÉä +É{ɱÉÉ +ÉÌlÉEò ´É ºÉ¨ÉÉÊVÉEò +ɱÉäJÉ =ÆSÉɴɱÉä±ÉÉ +ɽäþ.
+Énù¶ÉÇMÉÉ´É ªÉÉäVÉxÉä+ÆiÉMÉÇiÉ ÊxÉ´Éb÷ Eò®úhÉäiÉ +ɱÉ䱪ÉÉ MÉÉ´ÉÉiÉ ºÉ{iɺÉÚjÉÒ EòÉMÉnùÉ´É®ú xÉ ®úɽþiÉÉ iªÉÉSÉÉ +´É±ÉÆ¤É Eò®úhÉä, {ÉÖ¯û¹É/¨Éʽþ±ÉÉ ºÉ¨ÉÉxÉiÉÉ +ÉhÉhÉä, |ÉiªÉäEò EòɨÉÉiÉ MÉÉ´ÉÉxÉä BEòÊnù±ÉÉxÉä ºÉ½þ¦ÉÉMÉÒ ½þÉähÉä,
MÉÉ´ÉÉSÉä EòɨÉɺÉÉ`öÒ ´Éä³ý näùhÉÉ®äú EòɪÉÇEòiªÉÉÈSÉÒ ¡ò³ýÒ +ºÉhÉä, MÉÉ´ÉÉiÉÒ±É ´ÉÉnùÊ´É´ÉÉnù ΨÉ]õÊ´ÉhÉä, ¤ÉÉÆvÉ-¤ÉÉÆvÉÉiÉÒ±É ´ÉÉnù ΨÉ]õÊ´ÉhÉä, <iªÉÉnùÒ¤ÉɤÉiÉ OÉɨɺlÉÉÆxÉÉ |ÉÉäiºÉɽþxÉ näù>ðxÉ EòɪÉÇ´ÉɽþÒ Eäò±ÉÒ +ɽäþ.

84
 करण. १७ वसु ंधरा पाणलोट वकास यं णा अंतगत एकाि मक पाणलोट यव थान काय म

´ÉºÉÖÆvÉ®úÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòÉºÉ ªÉÆjÉhÉÉ +ÆiÉMÉÇiÉ BEòÉÎi¨ÉEò {ÉÉhɱÉÉä]õ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ EòɪÉÇGò¨É

Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ ºÉ´ÉÇ Ê´É¦ÉÉMÉÉiÉ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉähÉɪÉÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ IÉäjÉ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨ÉɺÉÉ`öÒ Ênù. 1 BÊ|É±É 2008 {ÉɺÉÚxÉ 'ºÉɨÉÉ<ÇEò ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò ºÉÚSÉxÉÉ 2008' ±ÉÉMÉÚ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱªÉÉ +ɽäþiÉ. iªÉÉxÉÖºÉÉ®ú
Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ OÉɨÉÒhÉ Ê´ÉEòÉºÉ ¨ÉÆjÉɱɪÉÉSªÉÉ ¦ÉÚºÉƺÉÉvÉxÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉiÉ¡æò BEòÉÎi¨ÉEò {ÉÉhɱÉÉä]õ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ EòɪÉÇGò¨É 2009-10 {ÉɺÉÚxÉ EòɪÉÉÇÇÎx´ÉiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÉ +ɽäþ. ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉäºÉÉ`öÒ Eåòpù ´É ®úÉVªÉ
¶ÉɺÉxÉÉSÉÉ ÊxÉvÉÒ 90:10 ªÉÉ |ɨÉÉhÉÉiÉ ={ɱɤvÉù ½þÉäiÉÉä. ªÉÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉÆiÉMÉÇiÉ ´É VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉ EòɨÉÉ´ªÉÊiÉÊ®úHò ¨ÉɱɨÉkÉÉ xɺɱÉ䱪ÉÉ ±ÉɦÉÉlÉÕxÉÉ ={ÉVÉÒÊ´ÉEòÉ iɺÉäSÉ ¶ÉäiÉEòªÉÉƺÉÉ`öÒ =i{ÉÉnùxÉ {ÉrùiÉÒ +ÉÊhÉ ºÉÚI¨É
=tÉäVÉEòiÉÉ ªÉÉ ¤ÉɤÉÓºÉÉ`öÒ +ÉÌlÉEò iÉ®úiÉÚnù Eäò±ÉÒ +ɽäþ. |ɺiÉÖiÉ EòɪÉÇGò¨ÉɨÉvªÉä |ÉʶÉIÉhÉ ´É ºÉƺlÉɤÉÉÆvÉhÉÒ, |É´Éä¶É |Éä®úEò ={ÉGò¨É, ºÉʴɺiÉ®ú |ÉEò±{É +½þ´ÉÉ±É iɪÉÉ®ú Eò®úhÉä, ºÉÆÊxɪÉÆjÉhÉ ´É ¨ÉÚ±ªÉ¨ÉÉ{ÉxÉ +ÉÊhÉ
|ÉEò±{É +ƨɱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒºÉÉ`öÒ |ɶÉɺÉEòÒªÉ JÉSÉÉÇSÉÒ iÉ®úiÉÚnù Eäò±ÉÒ +ɽäþ.
EòɪÉÇGò¨ÉÉSÉÒ `ö³ýEò =Êqù¹]äõ
+. {ÉÉhɱÉÉää]õ IÉäjÉ Ê´ÉEòɺÉÉSªÉÉ ºÉ´ÉǺÉɨÉÉxªÉ =Êqù¹]õÉƺÉÉä¤ÉiÉ {ÉÉhɱÉÉä]õ Ê´ÉEòɺÉÉSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ ÊxɨÉÉÇhÉ ½þÉähÉɪÉÉ EÞò¹ÉÒ +ÉvÉÉÊ®úiÉ º´ÉªÉÆ®úÉäVÉMÉÉ®úÉSªÉÉ ºÉÆvÉÒuùÉ®äú ºÉ¨ÉÉVÉPÉ]õEòÉÆSÉÒ +ÉÌlÉEò =zÉiÉÒ ºÉÉvÉhÉä
¤É. OÉɨɺɦÉäSªÉÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉÉiÉÚxÉ, ±ÉÉäEòºÉ½þ¦ÉÉMÉÉiÉÚxÉ ºlÉÉÊxÉEò {ÉÊ®úκlÉiÉÒ ´É ={ɱɤvÉ xÉèºÉÌMÉEò ´É {ÉɪÉɦÉÚiÉ ºÉƺÉÉvÉxÉÉÆSÉÉ Ê´ÉSÉÉ®ú Eò°üxÉ |ÉEò±{É ÊxɪÉÉäVÉxÉ Eò®úhÉä. ¨ÉÞnù ´É VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉ EòɨÉÉƺÉÉä¤ÉiÉSÉ
ºlÉÉÊxÉEò ºÉƺÉÉvÉxÉÉÆ´É®ú +ÉvÉùÉÊ®úiÉ º´ÉªÉÆ®úÉäVÉMÉÉ®úÉSÉä nùÒPÉÇEòɱÉÒxÉ ÊxɪÉÉäVÉxÉ Eò®úhÉä
Eò. {ÉÉhɱÉÉää]õ Ê´ÉEòÉºÉ EòɪÉÇGò¨ÉɤɮúÉä¤É®ú ={ÉVÉÒÊ´ÉEòÉ, =i{ÉÉnùxÉ {ÉrùiÉÒ ´É ºÉÚI¨É =tÉäVÉEòiÉÉ ={ÉGò¨ÉÉÆSÉä ÊxɪÉÉäVÉxÉ ´É iªÉÉSÉÒ +ƨɱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒ
b÷. {ÉÉhªÉÉSªÉÉ iÉɳäý¤ÉÆnùÉʴɹɪÉÒ VÉxÉVÉÉMÉÞiÉÒ ´É ºÉIɨÉiÉäxÉä {ÉÉhÉÒ ´ÉÉ{É®ú ªÉÉ ºÉÆnù¦ÉÉÇiÉ |ɤÉÉävÉxÉ Eò®úhÉä
<. nùÒPÉÇEòɱÉÒxÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ ®úÉäVÉMÉÉ® ÊxĘ́ÉiÉÒ´É®ú ¦É®ú näùhÉä ´É EÞò¹ÉÒ +ÉvÉÉÊ®úiÉ +lÉÇ´ªÉ´ÉºlÉÉ ¤É³ýEò]õ Eò®úhÉä
<Ç. nùÒPÉÇEòɱÉÒxÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ näùJɦÉÉ±É nÖù¯ûºiÉÒ Eòɪɨɺ´É°ü{ÉÒ ºÉ½þ¦ÉÉMÉÒ {ÉrùiÉÒxÉä Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ {ÉÉhɱÉÉää]õ näùJɦÉÉ±É ÊxÉvÉÒ =¦ÉÉ®úhÉä
+. {ÉÚ´ÉÇiɪÉÉ®úÒ ]õ{{ÉÉ:
{ÉÚ´ÉÇiɪÉÉ®úÒ ]õ{{ÉÉ ½þÉ ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉäSÉÉ |ÉÉlÉʨÉEò ]õ{{ÉÉ +ºÉÚxÉ ªÉÉ ]õ{{ªÉÉiÉ |Éä®úEò |É´Éä¶É ={ÉGò¨É, ºÉƺlÉÉ ´É IɨÉiÉÉ ¤ÉÉÆvÉhÉÒ +ÉÊhÉ ºÉʴɺiÉ®ú |ÉEò±{É +½þ´ÉÉ±É iɪÉÉ®ú Eò®úhÉä ½äþ ={ÉGò¨É PÉäiɱÉä VÉÉiÉÉiÉ. |Éä®úEò |É´Éä¶É
={ÉGò¨É ½þÉ BEò +ºÉÉ ={ÉGò¨É +ɽäþ VªÉɨÉvªÉä MÉÉ´ÉÉSªÉÉ MÉ®úVÉÉƺÉƤÉÆvÉÒ SÉSÉÉÇ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉä ´É OÉɨɺlÉÉÆxÉÉ +ɴɶªÉEò iªÉÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉ {ÉÖ®úÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉäiÉÉiÉ. ªÉÉ ºÉÖÊ´ÉvÉÉÆSÉÒ ÊxÉ´Éb÷ Eò®úiÉÉxÉÉ OÉɨɺɦÉä¨ÉvªÉä SÉSÉÉÇ
Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉä ´É EòɨÉÉÆSÉÒ ÊxÉ´Éb÷ Eäò±ÉÒ VÉÉiÉä. ªÉÉ ={ÉGò¨ÉÉÆEòÊ®úiÉÉ |ÉEò±{É JÉôSÉÉÇSªÉÉ 4 ]õCEäò <iÉEòÉ ÊxÉvÉÒ ={ɱɤvÉ Eò°üxÉ näùhªÉÉiÉ +ɱÉÉ +ɽäþ. |Éä®úEò |É´Éä¶É ={ÉGò¨ÉÉƺÉÉ`öÒ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò ºÉÚSÉÒ ÊVɱ½þÉ ´É
|ÉEò±{É EòɪÉÉDZɪÉÉiÉ ={ɱɤvÉ +ɽäþ.
IɨÉiÉÉ ¤ÉÉÆvÉhÉÒ ´É ºÉƺlÉÉi¨ÉEò ®úSÉxÉÉ =¦ÉÉ®úhÉÒ ªÉÉ ={ÉGò¨ÉÉÆSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ MÉÉ´ÉɨÉvªÉä º´ÉªÉƺɽþɪÉiÉÉ ¤ÉSÉiÉ MÉ]õÉÆSÉÒ ÊxĘ́ÉiÉÒ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä>ðxÉ OÉɨɺlÉÉÆxÉÉ ªÉÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉʴɹɪÉÒ |ÉʶÉIÉhÉ näùhªÉÉiÉ ªÉäiÉä. +¶ÉÉ
|ÉEòÉ®äú ±ÉÉäEòÉƨÉvªÉä +Éi¨ÉÊ´É·ÉÉºÉ ÊxɨÉÉÇhÉ Eò®úhªÉÉSÉä EòÉ¨É Eäò±Éä VÉÉiÉä. ½þÉ EòɪÉÇGò¨É ±ÉÉäEò +É{ɱªÉÉ MÉÉ´ÉÉiÉ ®úɤɴÉÚxÉ iªÉÉSÉÉ ={ɪÉÉäMÉ º´ÉiÉ:SªÉÉ |ÉMÉiÉÒºÉÉ`öÒ Eò®úiÉÒ±É +ºÉÉ =qäù¶É +ɽäþ.
MÉÉ´ÉÉiÉÒ±É ±ÉÉäEòÉÆSÉÒ ¨ÉiÉä Ê´ÉSÉÉ®úÉiÉ PÉä>ðxÉ ´É MÉÉ´ÉÉÆSªÉÉ MÉ®úVÉÉÆSÉÉ Ê´ÉSÉÉ®ú Eò°üxÉ ±ÉÉäEòÉÆSªÉÉ ¨ÉnùiÉÒxÉä iªÉÉ MÉÉ´ÉÉiÉÒ±É EòɨÉÉÆSÉÉ ºÉʴɺiÉ®ú |ÉEò±{É +½þ´ÉÉ±É iɪÉÉ®ú Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉÉä.
¤É.{ÉÉhɱÉÉä]õ EòɨÉÉÆSÉÉ ]õ{{ÉÉ:
{ÉÉhɱÉÉä]õ EòɨÉÉÆSÉÉ ]õ{{ÉÉ ½þÉ ªÉÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉSÉÉ nÖùºÉ®úÉ ¦ÉÉMÉ +ºÉÚxÉ ºÉnù®úSÉÉ ¦ÉÉMÉ 2 iÉä 3 ´É¹Éæ EòɱÉÉ´ÉvÉÒSÉÉ +ɽäþ. ¨ÉÞnù ºÉÆvÉÉ®úhÉÉSÉÒ EòɨÉä '¨ÉÉlÉÉ iÉä {ÉɪÉlÉÉ' ªÉÉ iÉk´ÉÉxÉÖºÉÉ®ú Eäò±ÉÒ VÉÉiÉ. ªÉÉ EòɨÉɺÉÉ`öÒ
|ÉEò±{É ÊxÉvÉÒSªÉÉ 56 ]õCEäò ÊxÉvÉÒ |ɺiÉÉÊ´ÉiÉ Eäò±ÉÉ +ɽäþ. ºÉnù®úSªÉÉ EòɨÉɨÉvªÉä ¨ÉÉiÉÒ xÉɱÉÉ ¤ÉÉÆvÉ, ʺɨÉå]õ xÉɱÉÉ ¤ÉÉÆvÉ, ¶ÉäiÉiɳäý, ¨ÉVÉMÉÒ +ÉnùÒ ¨ÉÞnù ºÉÆvÉÉ®úhÉÉSÉÒ EòɨÉä Eäò±ÉÒ VÉÉiÉÉiÉ. VÉähÉäEò°üxÉ iªÉÉ
MÉÉ´ÉÉiÉÒ±É ¦ÉÚVɱÉÉSÉÒ {ÉÉiɳýÒ ´ÉÉføhªÉÉºÉ ¨ÉnùiÉ ½þÉäiÉä ´É MÉÉ´É {ÉÊ®úºÉ®úÉiÉÒ±É ½þÉähÉɪÉÉ vÉÖ{ÉÒºÉ |ÉÊiɤÉÆvÉ ½þÉäiÉÉä.

85
JÉÉVÉMÉÒ VÉʨÉxÉÓ´É®ú PÉäiɱªÉÉ VÉÉhÉɪÉÉ ={ÉSÉÉ®úÉƺÉÉ`öÒ ¨ÉÉä`ö¬É ¶ÉäiÉEòªÉÉÆEòbÚ÷xÉ 10 ]õCEäò ´É ºÉÒ¨ÉÉÆiÉ iɺÉäSÉ +xÉÖºÉÚÊSÉiÉ VÉÉiÉÒ/VɨÉÉiÉÓSªÉÉ ¶ÉäiÉEòªÉÉÆEòbÚ÷xÉ 5 ]õCEäò ±ÉÉäEò ´ÉMÉÇhÉÒ VɨÉÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉä. ´ÉMÉÇhÉÒiÉÚxÉ
VɨÉÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ ®úEò¨ÉäSÉÉ ={ɪÉÉäMÉ |ÉEò±{É {ÉÚhÉÇ ZÉɱªÉÉxÉÆiÉ®ú ´É ¨ÉÞnù ´É VɱɺÉÆvÉÉ®úhÉ ={ÉSÉÉ®úÉÆSªÉÉ näùJɦÉÉ±É ´É nÖù¯ûºiÉÒºÉÉ`öÒ Eäò±ÉÉ VÉÉiÉÉä.
Eò. ={ÉVÉÒÊ´ÉEòÉ ={ÉGò¨É:
ªÉÉ PÉ]õEòÉÆiÉMÉÇiÉ ¦ÉÚʨɽþÒxÉ ¶ÉäiɨÉVÉÚ®ú ªÉÉÆxÉÉ ={ÉVÉÒÊ´ÉEòÉ ={ÉGò¨É {ÉÖ®úÊ´ÉhªÉɺÉÉ`öÒ 9 ]õCEäò <iÉEòÉ ÊxÉvÉÒ BEÚòhÉ |ÉEò±{É ÊxÉvÉÒiÉÚxÉ ={ɱɤvÉ Eò°üxÉ näùhªÉÉiÉ ªÉäiÉÉä. ¶ÉäiÉEòªÉÉÆEòÊ®úiÉÉ =i{ÉÉnùxÉ {ÉrùiÉÓ´É®ú +ÉvÉÉÊ®úiÉ
={ÉVÉÒÊ´ÉEòÉ ={ÉGò¨É PÉähªÉɺÉÉ`öÒ 10 ]õCEäò ÊxÉvÉÒ BEÚòhÉ |ÉEò±{É ÊxÉvÉÒiÉÚxÉ Ênù±ÉÉ VÉÉiÉÉä. ªÉÉ ÊxÉvÉÒSÉÉ ´ÉÉ{É®ú Eò°üxÉ ¦ÉÚ¨ÉÒ½þÒxÉ ¶ÉäiɨÉVÉÚ®ú ´É ¶ÉäiÉEò®úÒ ªÉÉÆxÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ |ÉEòÉ®úSÉä ={ÉGò¨É MÉ]õÉÆSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉÆiÉÚxÉ +lÉ´ÉÉ
´ÉèªÉÊHòEò®úÒiªÉÉ näùhªÉÉiÉ ªÉäiÉÉiÉ.
b÷. BEòjÉÒEò®úhÉ ´É |ÉEò±{ÉÉäkÉ®ú EòɨÉä:
½þÉ ªÉÉ EòɪÉÇGò¨ÉÉSÉÉ ÊiɺɮúÉ ]õ{{ÉÉ +ºÉÚxÉ ªÉÉ EòɨɺÉÉ`öÒ |ÉEò±{É ÊxÉvÉÒSªÉÉ 3 ]õCEäò ÊxÉvÉÒ |ɺiÉÉÊ´ÉiÉ Eäò±ÉÉ +ɽäþ. ½þÉ ¦ÉÉMÉ 1 iÉä 2 ´É¹Éæ EòɱÉÉ´ÉvÉÒSÉÉ +ɽäþ. ªÉÉäVÉxÉäSÉä ¡òɪÉnäù ¶ÉÉ·ÉiÉ {ÉrùiÉÒxÉä ʨɳýÉ´ÉäiÉ ¨½þhÉÚxÉ
BEòjÉÒEò®úhÉ ´É |ÉEò±{ÉÉäkÉ®ú EòɨÉÉƨÉvªÉä ={ÉSÉÉ®úÉÆSÉÒ näùJɦÉɱÉ, nÖù¯ûºiÉÒ, ºÉÆÊxɪÉÆjÉhÉ ´É ¨ÉÚ±ªÉ¨ÉÉ{ÉxÉ ªÉÉÆSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÉ +ɽäþ.

86
 करण. १8 ®úÉVªÉ {ÉÖ®úºEÞòiÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ =¦ÉÉ®úhÉÒºÉ +lÉǺɽþɪªÉ näùhÉäSÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ
®úÉVªÉ {ÉÖ®úºEÞòiÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ =¦ÉÉ®úhÉÒºÉ +lÉǺɽþɪªÉ näùhªÉÉSÉÒ ªÉÉäVÉxÉäºÉ ¶ÉɺÉxÉ ÊxÉhÉÇªÉ Gò¨ÉÉÆEò : ®úÉJÉiÉä 2011/|É.Gò.283/17+ä, ÊnùxÉÉÆEò : 7 ºÉ{]åõ¤É®ú 2013
xÉÖºÉÉ®ú ¨ÉÆVÉÚ®úÒ näùhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÒ +ɽäþ. ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉä¤ÉɤÉiÉSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ JÉɱÉÒ±É |ɨÉÉhÉä,
|ɺiÉÖiÉ ªÉÉäVÉxÉÉ |ÉEò±{ÉÉvÉÉÊ®úiÉ º´É¯û{ÉÉiÉ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ. ºÉn®SÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ ºÉxÉ 2013-14 iÉä 2017-18 ªÉÉ {ÉÉSÉ ´É¹ÉÉÇƺÉÉ`öÒ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ. ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉäiÉÒ±É |ÉEò±{ÉÉºÉ EÞòʹÉ
ºÉÆSÉɱÉEò (ÊxÉ´ÉMÉÖÊxÉ), EÞòÊ¹É +ɪÉÖCiÉɱɪÉ, ¨É½þÉ®úɹ]Åõ ®úÉVªÉ, {ÉÖhÉä - 1 ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ ¨ÉÆVÉÚ®Ò näùhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ. iɺÉäSÉ ºÉƤÉÆÊvÉiÉ ÊVɱÁÉSÉä ÊVɱ½þÉ +ÊvÉIÉEò EÞòÊ¹É +ÊvÉEòÉ®úÒ ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ
ªÉÉäVÉxÉäSÉÒ +¨ÉƱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ. ºÉnù®úSªÉÉ ªÉÉäVÉxÉä+ÆiÉMÉÇiÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ =¦ÉÉ®hªÉɺÉÉ`öÒ úJÉɱÉÒ±É |ɨÉÉhÉä +]õÒ ´É ¶ÉiÉÔ ®úɽþiÉÒ±É.
1. VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õSÉÒ ´ÉÉ̹ÉEò =i{ÉÉnùxÉ IɨÉiÉÉ 150 ¨Éä.]õxÉ <iÉEòÒ +ºÉhÉä +ɴɶªÉEò +ɽäþ.
2. +xÉÖnùÉxÉ ¨ÉÆVÉÖ®úÒxÉÆiÉ®ú BEò ´É¹ÉÉÇSªÉÉ +ÉiÉ |ÉiªÉIÉ =i{ÉÉnùxÉ ºÉÖ¯û Eò®úhÉä +ɴɶªÉEò ®úÉʽþ±É.
3. ºÉnù®ú =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ +xÉÖnùÉxÉ ¨ÉÆVÉÚ®úÒ xÉÆiÉ®ú Eò¨ÉÒiÉ Eò¨ÉÒ 5 ´É¹Éæ ºÉÖ¯û `äö´ÉhÉä +ɴɶªÉEò +ɽäþ.
4. ¨ÉÆVÉÚ®ú +xÉÖnùÉxÉ ¡òCiÉ ªÉÆjÉ ºÉɨÉÖOÉÒ, EòÉSɺÉɨÉÉxÉ, ®úºÉɪÉxÉä, EòSSÉÉ ¨ÉɱÉ, {ÉìËEòMÉ ºÉÉʽþiªÉ <iªÉÉnùÒ JÉ®äúnùÒ Eò®úhÉä EòÊ®úiÉÉSÉ ´ÉÉ{É®iÉÉ ªÉä<DZÉ. +xÉÖnùÉÊxÉiÉ ®úCEò¨ÉäSÉÉ
={ɪÉÉäMÉ <¨ÉÉ®úiÉ ¤ÉÉÆvÉEòɨÉ, VÉÉMÉÉ JÉ®äúnùÒ Eò®úhÉä, ´ÉÒVÉ ´É {ÉÉhÉÒ <iªÉÉnùÒ ¤ÉɤÉÓºÉÉ`öÒ ´ÉÉ{É®úiÉÉ ªÉähÉÉ®ú xÉɽþÒ.
5. |ɺiÉÉÊ´ÉiÉ |ÉEò±{É ®úÉι]ÅõªÉEÞòiÉ ¤ÉÄEò EòVÉÉǶÉÒ ºÉƱÉMxÉ +ºÉÉ´ÉÉ.
ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉäiÉ ¶ÉɺÉEòÒªÉ/ ÊxɨɶÉɺÉEòÒªÉ ´É JÉÉVÉMÉÒ xÉÉånùhÉÒEÞòiÉ ºÉƺlÉÉ ½äþ ±ÉɦÉÉlÉÔ ®úɽþhÉÉ®ú +ºÉÚxÉ ±ÉɦÉÉlÉÕSÉÒ ÊxÉ´Éb÷ JÉɱÉÒ±É ÊxÉEò¹ÉÉ|ɨÉÉhÉä ®úɽұÉ.
1. ±ÉɦÉÉlÉÔ ºÉƺlÉÉ EÆòपxÉÒ EòɪÉtÉÆiÉMÉÇiÉ/ BºÉBºÉ+ÉªÉ ªÉÖÊxÉ]õ ¨½þhÉÚxÉ xÉÉånùhÉÒEÞòiÉ +ºÉhÉä +ɴɶªÉEò ®úÉʽþ±É.
2. ®úÉVªÉÉiÉÒ±É VªÉÉ ÊVɱÁÉiÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ +κiÉi´ÉÉiÉ xÉɽþÒ iªÉÉ ÊVɱÁÉºÉ |ÉlÉ¨É |ÉÉvÉÉxªÉ näùhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
3. ªÉÉ ªÉÉVÉxÉä+ÆiÉMÉÇiÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ =¦ÉÉ®úhÉÒºÉ ¶ÉɺÉxÉ +ÆMÉÒEÞòiÉ ºÉƺlÉÉÆxÉÉ |ÉÉvÉÉxªÉ näùhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
®úÉVªÉ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ +ÉètÉäÊMÉEò vÉÉä®úhÉÉÆiÉMÉÇiÉ näùªÉ +xÉÖnùÉxÉ ±ÉIÉÉiÉ PÉäiÉÉ +xÉÖnùÉxÉÉSÉÒ BEÚòhÉ ¨ÉªÉÉÇnùÉ 25 ]õCEäò {ɪÉÈiÉ ËEò´ÉÉ |ÉEò±{É JÉSÉÉÇSªÉÉ 25 ]õCEäò ªÉÉ {ÉèEòÒ VÉÒ ®úCEò¨É Eò¨ÉÒ
+ºÉä±É iÉÒ ®úCEò¨É näùªÉ ®úÉʽþ±É. |ÉEò±{É ¨ÉÆVÉÚ®úÒxÉÆiÉ®ú ºÉƤÉÆÊvÉiÉ ÊVɱ½þÉ +ÊvÉIÉEò EÞòÊ¹É +ÊvÉEòÉ®úÒ ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ nùÉäxÉ ½þ{iªÉÉiÉ +xÉÖnùÉxÉ +nùÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.

87
 ¨ÉÆVÉÚ®ú +xÉÖnùÉxÉÉSªÉÉ 50 ]õCEäò ®úCEò¨É =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ Eò®úÒiÉÉ +ɴɶªÉEò <¨ÉÉ®úiÉ ={ɱɤvÉ +ºÉ±ªÉɺÉ/ ËEò´ÉÉ ¦ÉÉbä÷ iÉi´ÉÉ´É®ú PÉäiɱÉÒ +ºÉ±ªÉÉºÉ ºÉƤÉÆÆÊvÉiÉ ÊVɱ½þÉ +ÊvÉIÉEò EÞòÊ¹É +ÊvÉEòÉ®úÒ
EòɪÉÉDZɪÉɨÉÉ¡ÇòiÉ Ê´ÉiÉ®úÒiÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ. =´ÉÇÊ®úiÉ 50 ]õCEäò ®úCEò¨É +ɴɶªÉEò ªÉÆjÉ ºÉɨÉÖOÉÒ ´É <iÉ®ú ºÉÉʽþiªÉ JÉ®äúnùÒSÉÒ |ÉÊGòªÉÉ {ÉÖhÉÇ ZÉɱªÉÉxÉÆiÉ®ú Ê´ÉiÉ®úÒiÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
+xÉÖnùÉxÉ ®úCEò¨É +nùÉ Eò®úhªÉÉ{ÉÚ´ÉÔ ºÉƤÉÆÊvÉiÉ ºÉƺlÉäEòbÚ÷xÉ ¯û{ɪÉä 100 SªÉÉ º]ìõ¨{É {Éä{É®ú´É®ú ºÉnù®ú ªÉÖÊxÉ]õ Eò¨ÉÒiÉ Eò¨ÉÒ 5 ´É¹ÉÇ EòɪÉÇ®úiÉ ®úÉʽþ±É ªÉɤÉɤÉiÉSÉÉ xÉÉä]õ®úÉ<ÇVb÷ Eò®úÉ®úxÉɨÉÉ Eò¯ûxÉ PÉähªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
=i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ 5 ´É¹ÉÇ SÉɱÉÚ xÉ `äö´É±ªÉÉºÉ +nùÉ Eäò±É䱪ÉÉ ºÉÆ{ÉÖhÉÇ +xÉÖnùÉxÉÉSÉÒ ®úCEò¨É ¶ÉɺÉxÉÉºÉ {É®úiÉ Eò®úhÉä ºÉƤÉÆÊvÉiÉ =i{ÉÉnùEòÉ´É®ú ¤ÉÆvÉxÉEòÉ®úEò ®úÉʽþ±É, ªÉÉSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É Eò®úÉ®úxÉɨªÉÉiÉ +ºÉhÉä +ɴɶªÉEò
®úÉʽþ±É.
+xÉÖnùÉxÉ +nùɪÉMÉÒºÉÉ`öÒ |ÉEò±{É ªÉÖÊxÉ]õ iÉ{ÉɺÉhÉÒ ´É +xÉÖnùÉxÉ Ê¶É¡òÉ®úºÉ Eò®úhªÉɺÉÉ`öÒ EÞòÊ¹É ={ɺÉÆSÉɱÉEò (JÉiÉä) ªÉÉÆSÉä +vªÉIÉiÉäJÉɱÉÒ±É ºÉʨÉiÉÒ MÉ`öÒiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉÒ +ɽäþ. ªÉÉ ºÉʨÉiÉÒSÉä ºÉnùºªÉ EÞòʹÉ
Ê´ÉtÉ{ÉÒ`ö, xÉì¶ÉxÉ±É ºÉå]õ®ú ¡òÉì®ú +Éì®úMÉìÊxÉEò ¡òÉͨÉMÉ (BxÉ.ºÉÒ.+Éä.{ÉÒ.) xÉÉMÉ{ÉÚ®ú ªÉÉÆSÉä |ÉÊiÉÊxÉvÉÒ ´É ºÉƤÉÆÊvÉiÉ ÊVɱÁÉSÉä ʴɦÉÉMÉÒªÉ EÞòÊ¹É ºÉ½þºÉÆSÉɱÉEò EòɪÉÉDZɪÉÉiÉÒ±É iÉÆjÉ +ÊvÉEòÉ®úÒ ½äþ ºÉnùºªÉ +ɽäþiÉ. ºÉʨÉiÉÒxÉä
iÉ{ÉɺÉhÉÒ +½þ´ÉÉ±É ´É näùªÉ +xÉÖnùÉxÉÉSÉÒ Ê¶É¡òÉ®úºÉ Eäò±ªÉÉxÉÆiÉ®ú +xÉÖnùÉxÉ ¨ÉÆVÉÚ® Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
¶ÉɺÉxÉÉxÉä +lÉǺɽþɪªÉ Eäò±É䱪ÉÉ ªÉÖÊxÉ]õ ¨ÉvªÉä MÉÖhÉ´ÉkÉÉ {ÉÖhÉÇ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉÉSÉä =i{ÉÉnùxÉ ½þÉähÉä +ɴɶªÉEò +ɽäþ. iªÉÉ EòÊ®úiÉÉ =i{ÉÉnùxɺlɳýÒ MÉÖhÉÊxɪÉÆjÉhÉ |ɪÉÉäMɶÉɳýÉ +ºÉhÉä ¤ÉÆvÉxÉEòÉ®úEò ®úÉʽþ±É. =i{ÉÉnùEòÉxÉä
¤ÉìSÉSÉÒ ºÉÉ<ÇVÉ ªÉÉäMªÉ `äö´ÉÉ´ÉÒ. =i{ÉÉÊnùiÉ ½þÉähÉÉ®úÒ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉä JÉiÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ +tÉnäù¶É 1985 ¨ÉvÉÒ±É {ÉÊ®úʶɹ`ö 3 ¨ÉvªÉä xɨÉÚnù Eäò±É䱪ÉÉ ¨ÉÉ{ÉnÆùb÷É|ɨÉÉhÉä ´É ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ ¨ÉÉxÉEò ¤ªÉÖ®úÉäSªÉÉ ¨ÉÉxÉEòÉ|ɨÉÉhÉä +ºÉÉ´ÉÒiÉ.
1 +ìZÉÉä]õÉä¤ÉìC]õ®ú +ɪÉBºÉ 9138-2002
2 ®úɪÉZÉÉäÊ¤ÉªÉ¨É +ɪÉBºÉ 8268-2001
3 º¡Öò®únù Ê´É®úPɳýhÉÉ®äú ÊVÉ´ÉÉhÉÚ +ɪÉBºÉ 14807-2000
4 +ìZÉäÉκ{ÉÊ®ú±É¨É +ɪÉBºÉ 14806-2000
¶ÉäiÉEò­ªÉÉÆxÉÉ Ê´ÉiÉ®úÒiÉ ½þÉähÉÉ­ªÉÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉÉÆSÉä xɨÉÖxÉä ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ MÉÖhÉÊxɪÉÆjÉhÉ Ê´É¦ÉÉMÉɨÉÉ¡ÇòiÉ EòÉføhªÉÉiÉ ªÉäiÉÒ±É. +|ɨÉÉÊhÉiÉ xɨÉÖxªÉÉ´É®ú EòɪÉtÉÆiÉMÉÇiÉ EòÉ®ú´ÉÉ<Ç Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä<DZÉ.
=i{ÉÉnùxÉ Eäò±É䱪ÉÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉÉÆSÉÒ Ê´ÉGòÒ ´É ´ÉÉ]õ{É |ÉSÉʱÉiÉ ÊxɪɨÉÉxÉÖºÉÉ®ú Ê´ÉÊ´ÉvÉ ¶ÉɺÉEòÒªÉ ªÉÉäVÉxÉÉÆiÉMÉÇiÉ iɺÉäSÉ JÉÖ±ªÉÉ ¤ÉÉVÉÉ®úÉiÉ Ê´ÉGòÒ Eò®úhªÉÉSÉÒ ¨ÉÖ¦ÉÉ ºÉƤÉÆÊvÉiÉ =i{ÉÉnùEòɺÉ
®úÉʽþ±É. ºÉnù®ú =i{ÉÉÊnùiÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ JÉiÉÉÆSÉÒ Ê´ÉGòÒ Eò®úhªÉɤÉɤÉiÉ ºÉÆ{ÉÖhÉÇ VɤÉɤÉnùÉ®úÒ ½þÒ =i{ÉÉnùEòÉ´É®ú ®úɽþÒ±É. Ê´ÉGòÒ ¤ÉɤÉiÉSÉÒ EòÉähÉiÉÒ½þÒ VɤÉɤÉnùÉ®úÒ ¶ÉɺÉxÉÉ´É®ú ®úɽþhÉÉ®ú xÉɽþÒ.
VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ´É Ê´ÉGòÒ JÉiÉ ÊxɪÉÆjÉhÉ +Énäù¶É 1985 +ÆiÉMÉÇiÉ ªÉäiÉ +ºÉ±ªÉÉxÉä ®úÉVªÉ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ ÊxÉʴɹ`öÉ ´É MÉÖhÉÊxɪÉÆjÉhÉ Ê´É¦ÉÉMÉÉEòbÚ÷xÉ =i{ÉÉnùxÉ ´É Ê´ÉGòÒºÉÉ`öÒ {É®ú´ÉÉxÉÉ PÉähÉä
¤ÉÆvÉxÉEòÉ®úEò ®úÉʽþ±É.
®úÉVªÉ {ÉÖ®úºEÞòiÉ VÉèÊ´ÉEò JÉiÉ =i{ÉÉnùxÉ ªÉÖÊxÉ]õ =¦ÉÉ®úhÉÒºÉ +lÉǺɽþɪªÉ näùhÉä ªÉÉäVÉxÉä +ÆiÉMÉÇiÉ |ɺiÉÉ´É ÊVɱ½þÉ +ÊvÉIÉEò EÞòÊ¹É +ÊvÉEòÉ®úÒ ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ ºÉÉnù®ú Eò®É´ÉÉ.

88
 करण. १9 ¨É½þÉ®úɹ]Åõ ®úÉVªÉ UôÉä]õªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ EÞòÊ¹É ´ªÉÉ{ÉÉ®ú ºÉÆPÉ पु णे
(Maharashtra State Small Farmers Agribusiness Consortium, SFAC)

¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxªÉÉƺÉÉ`öÒ Ê´É¶Éä¹É ªÉÉäVÉxÉÉ ´É +ƨɱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒºÉÉ`öÒ ¨ÉÉMÉÇnù¶ÉÇEò ºÉÚSÉxÉÉ.

Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉxÉä 2014 ½äþ ´É¹ÉÇ “¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxªÉÉÆSÉä ´É¹ÉÇ ” ¨½þhÉÚxÉ PÉÉäʹÉiÉ Eäò±Éää +ɽäþ. +±{É ´É +iªÉ±{É ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ iªÉÉÆSªÉÉ UôäÉ]õªÉÉ ¶ÉäiÉÒSªÉÉ +ÉEòÉ®úúÉ´É®ú ´É iªÉÉiÉÒ±É
=i{ÉÉnùxÉÉSªÉÉ Ê´ÉGòÒ´É®ú +ºÉ±Éä±ÉÒ ¤ÉÆvÉxÉä nÚù®ú Eò¯ûxÉ, iªÉÉÆSªÉÉ ºÉɨÉÖʽþEò |ɪÉixÉÉSªÉÉ VÉÉä®úÉ´É®ú ÊxÉʴɹ`öÉ, ºÉÉvÉxÉä, EÞòÊ¹É iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉÉ ´ÉÉ{É®ú ´É =i{ÉÉÊnùiÉ ¨ÉɱÉÉSÉÒ BEòÊjÉiÉ Ê´ÉGòÒ
ºÉÆnù¦ÉÉÇiÉÒ±É +b÷SÉhÉÒ´É®úÒ±É |ɦÉÉ´ÉÒ ={ÉÉªÉ ¨½þhÉÚxÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxÉÒSªÉÉ ¤É±ÉºlÉÉxÉÉSÉÉ ={ɪÉÉäMÉ ½þÉä>ð ±ÉÉMɱÉä±ÉÉ +ɽäþ.
EÞòÊ¹É ´É ºÉ½þEòÉ®ú ¨ÉÆjÉɱɪÉ, ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ®úEòÉ®, úxÉ´ÉÒ Ênù±±ÉÒ यानी ºÉxÉ-2011-12 ªÉÉ ´É¹ÉÉÇ{ÉɺÉÖxÉ UôÉä]õªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ EÞòÊ¹É ´ªÉÉ{ÉÉ®ú ºÉÆPÉ (Small Farmers Agribusiness
Consortium) ªÉÉÆSÉä ¨ÉÉ¡ÇòiÉ “¡òɨÉÇ®ú |ÉÉäb÷ªÉֺɮú +ÉìMÉǪÉxÉÉZÉä¶ÉxÉ”, ½þÒ ªÉÉäVÉxÉÉ |ÉɪÉÉäÊMÉEò iÉi´ÉÉ´É®ú ¶ÉäiÉEò-ªÉÉƺÉÉ`öÒ ºÉÖ¯û कä±ÉÒ +ɽäþ.
UôÉä]õªÉÉ =i{ÉÉnùEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ MÉ]õÉÆxÉÒ BEòÊjÉiÉ ªÉäवxू É (ºÉÖ¨ÉÉ®äú 1000 ¶ÉäiÉEò®úÒ) EÆò{ÉxÉÒ EòɪÉnùÉ 1956, +x´ÉªÉä xÉÉånùhÉÒ Eäò±É䱪ÉÉ ºÉƺlÉäºÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxÉÒ +ºÉä
ºÉƤÉÉävÉhªÉÉiÉ ªÉäiÉä. ªÉɨÉvªÉä |ÉɨÉÖJªÉÉxÉä UôÉä]õªÉÉ =i{ÉÉnùEòÉÆxÉÉ BEòÊjÉiÉ +ÉhÉhÉä, ºÉÖvÉÉ®úÒiÉ iÉÆjÉYÉÉxÉÉSªÉÉ ºÉ½þɪªÉÉxÉä iªÉÉSɤɮúÉä¤É®ú ºÉÖvÉÉ®úÒiÉ ÊxÉʴɹ`öÉ ´É ºÉä´ÉÉ ªÉÉÆSªÉÉ ´ÉÉ{É®úÉxÉä ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉä
=i{ÉzÉ ´ÉÉføÊ´ÉhÉä, ¶ÉÉ·ÉiÉ ¶ÉäiÉÒ´É®úÒ±É +ÉvÉÉ®úÒiÉ ={ÉÊVÉ´ÉÒEäòSÉä ¤É³ýEò]õÒEò®úhÉ Eò®úhÉä ½þÒ =nùnùÒ¹]õªÉä `äö´ÉhªÉÉiÉ +ɱÉÒ +ɽäþiÉ.
¨É½þÉ®úɹ]Åõ ®úÉVªÉ UôÉä]õªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÉ EÞòÊ¹É ´ªÉÉ{ÉÉ®ú ºÉÆPÉÉSÉÒ (Maharashtra State Small Farmers Agribusiness Consortium, SFAC) ºlÉÉ{ÉxÉÉ Ênù.16 ¨ÉÉSÉÇ 2005,
+x´ÉªÉä Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÒ +ɽäþ. ªÉÉ EÞòÊ¹É ´ªÉÉ{ÉÉ®ú ºÉÆPÉÉSÉÒ xÉÉånùhÉÒ ºÉÉäºÉɪÉ]õÒ ®úÊVɺ]Åäõ¶ÉxÉ +ìC]õ 1860 ¨ÉvÉúÒ±É iÉ®úiÉÖnùÒxÉÖºÉÉ®ú Eò®úhªÉÉiÉ +ɱÉä±ÉÒ +ɽäþ. सहकार व उ पादक
कंपनी यातील फरक थोड यात खाल वषद कर यात आलेला आहे .

मापदं ड सहकार सं था शेतकर उ पादक कंपनी

न दणी सहकार सं था कायदा भारतीय कंपनी कायदा
उ दे श एक हे तू बहू उ दे शीय
काय े मया दत अमयाद
सभासद व वैयि तक / सहकार कोणीह वैयि तक, उ पा दत गट सं था, सेवा

89
 पु रवठादार
समभाग ना ह तांतर त मया दत ह तांतरण
नफा वभाजन समभागा या पट त यवसाय संब धत
शासन नयं ण शासन नयं त आव यकतेनु सार
पत धोरण मया दत वाय
सं थेशी संबंध मया दत दे वण-घेवाण यावसा यक ु ि टकोन

¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxªÉÉ |ÉɨÉÖJªÉÉxÉä Eòb÷vÉÉxªÉ ´É ¦ÉÉVÉÒ{ÉɱÉÉ Ê{ÉEòÉSÉä =i{ÉÉnùxÉ ´É Ê´ÉGòÒºÉÉ`öÒ ºÉÆPÉÊ]õiÉ ZÉɱÉä +ɽäþiÉ. ¨É½þÉ®úɹ]Åõ ®úÉVªÉÉiÉ ºÉÆPÉɨÉÉ¡ÇòiÉ ®úɤÉÊ´ÉhªÉÉiÉ ªÉähÉÉ-ªÉÉ Ê´ÉÊ´ÉvÉ
ªÉÉäVÉxÉäºÉ SÉÉÆMɱÉÉ |ÉÊiɺÉÉnùú ʨɳýiÉ +ɽäþ. ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉäSªÉÉ +ƨɱɤÉVÉÉ´ÉhÉÒuùÉ®äú =i{ÉÉnùEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ BEòÊjÉiÉ Eò¯ûxÉ iɺÉäSÉý ¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò ºÉÆPÉ ½þÉ Eåòpù ˤÉnÖù ¨ÉÉxÉÚxÉ EÞòʹÉ
ʴɹɪÉEò Ê´ÉÊ´ÉvÉ ªÉÉäVÉxÉÉÆSÉÒ +ÉJÉhÉÒ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉäiÉ +ɽäþ.
MÉ䱪ÉÉ nùÉäxÉ nù¶ÉEòÉiÉ ¶ÉäiÉÒ =i{ÉÉnùxÉÉiÉ ZÉɱÉ䱪ÉÉ =±±ÉäJÉxÉÒªÉ |ÉMÉiÉÒ¨ÉvªÉä EÞòÊ¹É Ê´ÉtÉ{ÉÒ`äö, EÞòÊ¹É Ê´É¦ÉÉMÉ +ÉÊhÉ Eò¹]õEò®úÒ ¶ÉäiÉEò®úÒ ªÉÉÆSÉä ¨É½þi´ÉÉSÉä ªÉÉäMÉnùÉxÉ ®úÉʽþ±Éä +ɽäþ. iªÉɨÉvªÉä
|ÉɨÉÖJªÉÉxÉä xÉ´ÉÒxÉ ºÉÆEò®úÒiÉ/=zÉiÉ {ÉÒEò ´ÉÉhÉÉÆSÉÒ ±ÉÉMÉ´Éb÷, ®úɺÉɪÉÊxÉEò JÉiÉÉÆSÉÉ ´ÉÉ{É®ú, VÉèÊ´ÉEò JÉiÉä, iÉÖ¹ÉÉ®ú ˺ÉSÉxÉ, =iÉÒ ºÉÆ´ÉvÉÇxÉ {ÉvnùiÉÒxÉä ®úÉä{ÉÉÆSÉÒ {ÉènùɺÉ, +ÉvÉÖÊxÉEò +ÉèVÉÉ®úÉÆSÉÉ
´ÉÉ{É®ú ªÉÉ ¤ÉɤÉÓSÉÉ ºÉ¨ÉÉ´Éä¶É ½þÉäiÉÉä. ½äþ VÉ®úÒ JÉ®äú +ºÉ±Éä iÉ®úÒ ¤É½ÖþiÉäEò ¶ÉäiÉEò®úÒ ªÉÉÆSÉÒ +ÉÌlÉEò =zÉiÉÒ VÉä´ÉføÒ ´½þɪɱÉÉ {ÉÉʽþVÉä ½þÉäiÉÒ, ÊiÉiÉEòÒ ½þÉä>ð ¶ÉEò±ÉÒ xÉɽþÒ. ¨ÉÉäVÉCªÉÉ ¶ÉäiÉEò-
ªÉÉÆSÉÒ +ÉÌlÉEò {ÉÊ®úκlÉiÉÒ +ÉÊhÉ ®úɽþhÉÒ¨ÉÉxÉ ªÉÉiÉ SÉÉÆMɱÉÉ ¤Énù±É ZÉɱÉä±ÉÉ ÊnùºÉÚxÉ ªÉäiÉÉä. ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ SÉÉÆMɱÉÉ +ÉÌlÉEò ±ÉÉ¦É ½þÉäiÉ xÉɽþÒ ªÉÉSÉä |ɨÉÖJÉ EòÉ®úhÉä ¨½þhÉVÉä Ê{ÉEòÉÆSªÉÉ
ÊxɪÉÉäVÉxÉÉSÉÉ +¦ÉÉ´É ´É ¤ÉÉVÉÉ®ú{Éä`äö¤ÉɤÉiÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ +ºÉ±Éä±ÉÒ +{ÉÖ®úÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ ½äþ ½þÉäiÉ.
ªÉÉ{ÉÖfäø ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÒ EÞòÊ¹É =i{ÉÉnùxÉ ´É Ê´ÉGòÒ ªÉɤÉɤÉiÉ VÉÉMɯûEò ®úɽþhÉä +ɴɶªÉEò +ɽäþ. iɺÉäSÉý ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ iªÉÉÆSªÉÉ =i{ÉÉÊnùiÉ ¶ÉäiɨÉɱÉÉºÉ ªÉÉäMªÉ ¦ÉÉ´É Ê¨É³ýhªÉÉSªÉÉ où¹]õÒxÉä ´É
¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ ºÉ¤É±ÉÒEò®úhÉɺÉÉ`öÒ Ê´ÉºiÉÉ®ú ªÉÆjÉhÉäxÉä {ÉÖføÉEòÉ®ú PÉähÉä +ɴɶªÉEò +ɽäþ. ¨½þhÉÚxÉSÉ ªÉÉ{ÉÖfäø EÞò¹ÉÒ Ê´ÉºiÉÉ®ú ªÉÆjÉhÉäxÉä =i{ÉÉnùEò iÉä lÉä]õ OÉɽþEò Ê´ÉGòÒ ªÉÉ Ê´ÉºiÉÉ®
´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉÉ´É®ú ¦É®ú näùhÉä +ɴɶªÉEò ZÉɱÉä +ɽäþ. ªÉɺÉÉ`öÒ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ ¨ÉɱÉEòÒSªÉÉ xÉÉånùhÉÒEÞòiÉ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxªÉÉ ÊxÉhÉÉǪÉEò ¦ÉÚʨÉEòÉ ¤ÉVÉÉ´ÉÚ ¶ÉEòiÉÉiÉ, ½äþ +ÉiÉÉ ±ÉIÉÉiÉ ªÉä>ð
±ÉÉMɱÉä +ɽäþ.
OÉɽþEò ½äþ ¤ÉÉVÉÉ®úÉiÉ ¶ÉäiÉÒ ¨ÉɱÉÉºÉ VÉɺiÉ ËEò¨ÉiÉ ¨ÉÉäVÉiÉ +ºÉ±Éä iÉ®úÒ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ ¨ÉÉjÉ +iªÉÆiÉ Eò¨ÉÒ ¨ÉÉä¤Énù±ÉÉ Ê¨É³ýiÉ +ɽäþ, ªÉÉSÉä ¨É½þi´ÉÉSÉä EòÉ®úhÉ ¨½þhÉVÉä शेतीमल व तील
म य थांची असणार लांबच लांब साखळी याच माणे ¶ÉäiÉEò®úÒ +ºÉÆPÉÊ]õiÉ असणे हेह अ यंत मह वाचे कारण +ɽäþ. ªÉÉ Eò®úÒiÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÒ |ÉɨÉÖJªÉÉxÉä

90
UôÉä]õªÉÉ =i{ÉÉnùEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÒ, ¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxÉÒSÉÉ ºÉnùºªÉ ½þÉähÉä +ɴɶªÉEò +ºÉÖxÉ iªÉɨÉÖ³äý ºÉvªÉÉSªÉÉ ¶ÉäiÉÒ ´É Ê´É{ÉhÉxÉ ´ªÉ´ÉºlÉä¨ÉvÉÒ±É +b÷SÉhÉÒ ´É +É´½þÉÆxÉÉxÉÉ
ºÉɨÉÉä®äú VÉÉhªÉÉSÉÒ IɨÉiÉÉ iªÉÉÆSªÉɨÉvªÉä ÊxɨÉÉÇhÉ ½þÉä<DZÉ.
¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò ºÉÆPÉÉSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉÒ ´ªÉ´É½þÉ®ú¶ÉCiÉÒ ´ÉÉføÊ´ÉhÉä, VÉähÉäEò¯ûxÉ iªÉÉÆxÉÉ ÊxÉʴɹ`öÉ ´É iÉÆjÉYÉÉxÉÉSÉÒ ={ɱɤvÉiÉÉ, ¤ÉÉVÉÉ®ú¦ÉÉ´É ÊxÉζSÉiÉ Eò®úhÉä, JÉÉVÉMÉÒ
EÆò{ÉxÉÒ ¤É®úÉä¤É®ú Eò®úÉ®ú Eò®úhÉä, ¨ÉÖ±ªÉ´ÉvÉÔiÉ ¤ÉÉVÉÉ®úÉiÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉÒ ½þÉähÉä ªÉɺÉÉ®úJÉä <iÉ®ú +xÉäEò ¡òɪÉnäù Eò¯ûxÉ PÉäiÉÉ ªÉäiÉÒ±É, EòÒ VÉä BEòÉ ´ÉèªÉÎCiÉEò ¶ÉäiÉEò-ªÉÉºÉ ºÉ½þVÉ ={ɱɤvÉ ½þÉähÉä
Eò`öÒhÉ +ɽäþ. iɺÉäSÉ ªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉiÉÚxÉ Ê´É¦ÉÉMɱÉ䱪ÉÉ ´É +iªÉÆiÉ Eò¨ÉÒ VɨÉÒxÉ vÉÉ®úhÉ IÉäjÉ +ºÉ±É䱪ÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ MÉ]õÉSÉä ¡òɪÉnäù ´É ¨ÉɱÉEòÒ ´ªÉCiÉÒMÉiÉ ½þÉä´ÉÚxÉ BEòÊjÉiÉ ÊxɪÉÉäVÉxÉ,
ÊxÉʴɹ`öÉ JÉ®äúnùÒ ´É {ÉhÉxÉ <iªÉÉnùÒSÉä ¡òɪÉnäù PÉäiÉÉ ªÉäiÉÒ±É.
¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxÉÒ iªÉÉÆSªÉÉ ºÉnùºªÉÉÆxÉÉ +ɴɶªÉEò ÊxÉʴɹ`öÉ ´É ºÉÖÊ´ÉvÉÉÆSÉÉ {ÉÖ®ú´É`öÉ Eò¯ûxÉ +ÉÌlÉEò ºlÉèªÉÇ näùhªÉÉºÉ +ÉÊhÉ =i{ÉÉnùxÉ ´É Ê´É{ÉhÉxÉ ªÉÉÆSÉÉ ºÉ¨Éx´ÉªÉ ºÉÉvÉhªÉÉiÉ
¨É½þi´ÉÉSÉÒ ¦ÉÚʨÉEòÉ ¤ÉVÉÉ´ÉÚ ¶ÉEòiÉä. ¶ÉäiÉEò®úÒ º´ÉªÉƺɽþɪªÉiÉÉ MÉ]õÉÆxÉÉ ºÉÖvÉÉ®úÒiÉ =i{ÉÉnùxÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ, EòÉføhÉÒ {ɶSÉÉiÉ iÉÆjÉYÉÉxÉ, ºÉÉ`ö´ÉhÉÖEò, ´ÉɽþiÉÚEò, ¤ÉÉVÉÉ®ú ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉäiÉÒ±É ¤ÉÉ®úEòÉ´Éä
ªÉÉÆSÉÒ ¨ÉÉʽþiÉÒ ½þÉä>ð ±ÉÉMɱÉÒ +ɽäþ.
¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxÉÒSÉä |ɨÉÖJÉ =nùnùÒ¹]õ ½äþ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ MÉ]õÉÆxÉÉ +ÉÌlÉEò ºlÉèªÉÇ |ÉÉ{iÉ Eò¯ûxÉ näùhÉä, iªÉÉEò®úÒiÉÉ ¶ÉäiɨÉɱÉÉ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò MÉ]õ ºlÉÉ{ÉxÉ Eò®úhÉä,
¤É³ýEò]õÒEò®úhÉÉuùÉ®äú +¶ÉÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ MÉ]õÉÆSÉä ¶ÉäiÉÒ ´ªÉ´ÉºlÉÉ{ÉxÉ EòÉè¶É±ªÉ ´ÉÉfäø±É +ºÉÉ +ɽäþ. ªÉÉ ªÉÉäVÉxÉä¨ÉÉ¡ÇòiÉ {ÉÉhÉÒ ´ÉÉ{É®ú ºÉƺlÉÉ, ¶ÉäiÉEò®úÒ º´ÉªÉƺɽþɪªÉiÉÉ MÉ]õ, ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ
ºÉƺlÉÉÆxÉÉ iªÉÉÆSªÉÉ ºlÉÉ{ÉxÉäºÉ ´É Ê´ÉEòɺÉÉºÉ ¨ÉnùiÉ Eò®úhÉä iªÉÉSÉ|ɨÉÉhÉä MÉ]õÉÆxÉÉ º´ÉªÉƺɽþɪªÉiÉäSÉä ¡òɪÉnäù ´É +ɴɶªÉEòiÉÉ {É]õ´ÉÚxÉ näùhÉä, ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSÉä ºÉÆ´ÉÉnù EòÉè¶É±ªÉ ´ÉÉføÊ´ÉhÉä VªÉɨÉÖ³äý
¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆxÉÉ +É{ɱÉä ¨ÉiÉ OÉɽþEòÉƺɨÉÉä®ú ¨ÉÉÆb÷hÉä iɺÉäSÉ ¤ÉÉVÉÉ®úÉiÉÒ±É ¨ÉvªÉºlÉÉƺÉÉä¤ÉiÉ ´ªÉ´É½þÉ®ú SÉiÉÖ®ú ½þÉवä xू É lÉä]õ Ê´É{ÉhÉxÉ Eò®úhÉä ¶ÉCªÉ ½þÉä<DZÉ.

Eåòpù ¶ÉɺÉxÉÉSªÉÉ EÞòÊ¹É ¨ÉÆjÉɱɪÉÉ +ÆiÉMÉÇiÉ UôÉä]õªÉÉ ¶ÉäiÉEò-ªÉÉÆSªÉÉ EÞòÊ¹É ´ªÉÉ{ÉÉ®ú ºÉÆPÉÉÆSªÉÉ ¨ÉÉvªÉ¨ÉÉतूxÉ ¶ÉäiÉEò®úÒ =i{ÉÉnùEò EÆò{ÉxÉÒSªÉÉ Ê´ÉEòɺÉɺÉÉ`öÒ खाल ल ªÉÉäVÉxÉÉ EòɪÉÉÇÎx´ÉiÉ
Eò®úhªÉÉiÉ +ɱªÉÉ +ɽäþiÉ
(1) ºÉ¨É¦ÉÉMÉ ÊxÉvÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ (Equity Guarantee Scheme)
(2) {Éiɽþ¨ÉÒ ÊxÉvÉÒ ªÉÉäVÉxÉÉ (Credit Guarantee Fund Scheme)
(3) ºÉ¨É¦ÉÉMÉ ¦ÉÉMÉ ¦ÉÉÆb÷´É±É ªÉÉäVÉxÉÉ (Venture Capital Assistance Scheme)
या शवाय क शासनाने सन 2014 हे वष “ शेतकर उ पादक कंप यांचे वष” हणू न घो षत केलेले आहे व या अनु षंगाने
शेतकर उ पादक कंप यांना व वध शासक य योजनांनाचा लाभ मळवा यासाठ क पु र कृ त व वध अ भयाना अंत गत वशे ष
तरतू द कर यात आलेल आहे.

91