Sosyal Bilim Çalışmaları11

1
ORTAÖĞRETİM
SOSYAL BİLİMLER LİSESİ
SOSYAL
BİLİM
ÇALIŞMALARI
ÖĞRETMEN KILAVUZ
KİTABI
11. SINIF
Yazarlar
AKIN SEVER
BAHATTİN PENEZ
SEVİM SOFUOĞLU
2
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI.......................................................

DERS KİTAPLARI DİZİSİ..............................................................................
Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metni, soru ve şekilleri
kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.
Editör Yaşar YEŞİLYURT
Görsel Tasarım Faruk SÖZEN
Dil Uzmanı Fatih ALPAYDIN
Rehberlik Uzmanı Murat UZUNOĞLU

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Ahmet CANSIZ
Program Geliştirme Uzmanı Mustafa ÇALIŞKAN

3
İSTİKLÂL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;
Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyet;
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif ERSOY

4
GENÇLİĞE HİTABE
Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin

en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum
etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl
ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak
için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin!
Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl
ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali
görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz
vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün
orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir.
Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin
dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde
bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin
siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve
bîtap düşmüş olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen,

Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret,
damarlarındaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal ATATÜRK

5
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

6
11. Sınıf Sosyal Bilim Çalışmaları 7
IÇINDEKILER
TANITIM SAYFASI 8
ÖĞRETİM PROGRAMI 12
1.
TEMA KÜLTÜRÜN YAŞANTIMIZA ETKİSİ
KÜLTÜRÜN ÜRETİM VE TÜKETİME ETKİSİ
16
21
KÜLTÜR VE KÜLTÜRÜN UNSURLARI 30
KÜLTÜR
DEĞİŞEN KÜLTÜRÜMÜZ 36
KÜLTÜR VE KİŞİLİK 44
KÜLTÜREL DEĞERLERİMİZİ KORUMA 50
KUŞAKLAR ARASI İLETİŞİM VE KÜLTÜR 57
BİRLİK BERABERLİK VE KÜLTÜR 62
KÜLTÜREL FARKLILIKLARA SAYGI 66
POPÜLER KÜLTÜR 72
COĞRAFYANIN KÜLTÜR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 78
TARİHÎ DOKUMUZ VE BİZ 82
ETKİNLİKLERDE BULUŞALIM 85
ATATÜRK VE MİLLÎ KÜLTÜR 88
DEĞERLENDİRME SORULARI 90
2. YÖNETİM BİRİMLERİNİN İŞLEVLERİ

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE YÖNETİM
94
98
TEMA TARİHTE TÜRK DEVLET ANLAYIŞI
DEMOKRATİK YAŞAM
102
109
SİYASİ DEĞİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 116
YÖNETİM
KARAR VERİRKEN 120

ÜLKEMİZDE YÖNETİCİ YETİŞTİRME 124
YÖNETİM VE EĞİTİM 127
YÖNETİM ANLAYIŞINDA DEĞİŞİM 131
YÖNETİM EDEBİYAT SANAT 138
BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE YÖNETİM 147
GELECEKTE YÖNETİM 151
ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN YÖNETİME ETKİSİ 154
HAKLARIMIZI KORUYALIM 156
YÖNETİME KATILALIM 158
LİDER VE YÖNETİCİ 160
YÖNETİM BECERİLERİ 163
LİDER ATATÜRK 166
DEĞERLENDİRME SORULARI 170

CEVAP ANAHTARI 171
SÖZLÜK 172
KAYNAKÇA 175
8 11. Sınıf Sosyal Bilim Çalışmaları
TANITIM
SAYFASI
1.
TEMA
KÜLTÜR
TEMA KAPAĞI
Tema adını, konusunu ve içeriğiyle ilgili görselle
tema takdimini gerçekleştirir.
TANITIM
SAYFASI
DERS İÇİ ETKİNLİK

Öğrencilerden aşağıdaki fotoğrafları incelemeleri ve soruları cevaplandırmaları
istenir.
KÜLTÜR
VE
KİŞİLİK
7-8. KAZANIM
Kültür ile kişilik arasındaki ilişkiyi
açıklar.
Türk kültürünün oluşumuna ve geli-
şimine önemli katkısı bulunan belli
başlı kişileri tanır.
DERSE HAZIRLIK
1. Kültürün insan kişiliğinin oluşu-
mundaki etkileri neler olabilir?
2. Edebiyatta, sanatta, mimaride,

şiirde ve dilde kültürümüze kat-
kıda bulunmuş Türk büyüklerini
söyleyiniz.
3. “Kültür, önce kişiliği etkilemekte,

sonra da kişilikten etkilenmekte-
dir.” sözünü yorumlayınız.
Görsel 1.32: Kişilik gelişiminde birçok faktör etkilidir.

1. Yukarıdaki görsellerde, kişiliği etkileyen faktörlerden hangileri örneklendi-
rilmiştir?
2. Bunların dışında hangi faktörler kişiliği etkilemektedir?
3. Çocuğun kişiliğinin oluşmasında medyanın olumlu ve olumsuz etkileri ne-
lerdir? Cevapları aşağıdaki boş bırakılan yerlere yazınız.
OLUMLU ETKİLER OLUMSUZ ETKİLER
KAZANIM GİRİŞİ VE DERS İÇİ ETKİNLİK

Kazanıma hazırlık çalışmaları ve ders
içinde yapılan etkinlik çalışmalarını içe-
rir.
TANITIM
SAYFASI
DERS DIŞI ETKİNLİK VE PERFORMANS GÖREVİ

Ders dışında yapılan etkinlik ve performans gö-
revi çalışmalarını içerir.
TANITIM
SAYFASI

KONU ÖZETİ zamanları değerlendirme, medya seçimi gibi konularda farklı tercihleri bulun-
TÜKETİCİ DAVRANIŞLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER maktadır.
Tüketicilerin davranışlarını ve satın alma kararlarını kültürel, sosyal, kişisel ve Sosyal sınıflar genellikle alt, orta ve üst sınıflar olarak üçe ayrılmaktadır. Yapı-
psikolojik birçok faktör etkilemektedir. Bu faktörlerin çoğunu kontrol etmek lan bu gruplamaya karşın, sosyal sınıflar arasında kesin sınırlar yoktur. Sınıflar
zordur. Ancak bunların bilinmesi tüketicilerin istek, ihtiyaç ve davranışlarını arasında iki yönlü (aşağıdan yukarıya-yukarıdan aşağıya doğru) bir hareketlilik
öğrenmede etkili olmaktadır. Tüketicilerin davranışlarını etkileyen faktörleri şu de söz konusudur.
şekilde gruplandırabiliriz:
Amerikalı sosyolog William Lloyd Warner’ın (Vilyım Loyd Vornır) sosyal sınıf-
Kültürel Faktörler ları belirlemek için kullandığı değişkenler şunlardır:
Tüketici davranışlarını etkileyen faktörler; kültür, alt kültür ve sosyal sınıf ol-
mak üzere üç bölüm altında incelenmektedir. • Gelirin kaynağı ve seviyesi,
• Meslek,
Kültür • Oturulan evin türü ve semti,
İnsanların isteklerini ve ihtiyaçlarını belirleyen en önemli faktörlerden biri- • Eğitim durumu.
si kültürdür. Kültür, bir toplumun sahip olduğu maddi ve manevi değerlerden
oluşur. Kültürel değerler sosyal etkileşim yoluyla ailede, okulda ve iş yerinde Aynı sosyal sınıfa sahip üyelerin davranışlarında belirgin benzerlikler gözlenir.
öğrenilir; toplumun yeni üyelerinin yetişkin davranışlarını gözlemlemesi yoluyla Yani bu üyelerin kişiliklerinde, giyimlerinde, dillerinde ve değer yargılarında
da gelecek nesillere aktarılır. benzerlikler vardır. Benzer malları almaya, benzer mağazalardan alış veriş yap-
maya eğilim göstermektedirler.
Kültür, insanların yaşam biçimlerini, yaşam biçimleri de tüketim kararlarını
etkilemektedir. Bir ülkenin kültürü, o ülkede üretilen ürünlerin belirlenmesini Sosyal sınıfın temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
olduğu kadar, tüketimini de etkiler. Bu yüzden toplumların inançlarının ve de-
ğer yargılarının bilinmesi, bunların toplum üyeleri üzerindeki etkileri göz önüne Sosyal sınıflar arasında yatırım yapma, satın alma türleri, malların satın alındık-
alınarak ürün tasarlanıp sunulması önemlidir. Örneğin, Türkiye’de konuklara ları yerler ve seçilen markalar arasında farklılık görülür.
limon kolonyası ikramı, bir Amerikalıya yapıldığında o kişi buna hiçbir anlam
veremeyecek, belki de elini bile uzatmayacaktır. Sınıflar arasında psikolojik açıdan farklılıklar vardır. Düşünce biçimleri değişik-
tir; malları algılayışları başkadır, pazarlama eylemlerine karşı tepkileri farklıdır.
Kültürün oluşturduğu gelenekler kuşaktan kuşağa geçmektedir. Yeme, içme gibi
fizyolojik ihtiyaçlar kültür vasıtasıyla oluşturulmaktadır. Herkes açlık duyabilir Toplumsal sınıfların kendilerine özgü tüketim alışkanlıkları vardır. Her toplum-
ama ne yenileceğini, açlığı gidermek için nasıl davranılacağını kültür belirle- sal sınıfın ihtiyaçlarının belirlenmesindeki farklılıklar, toplumda farklı tüketim
mektedir. biçimlerinin oluşmasına yol açar.
Pazarlamacılar için önemli olan nokta, kültürel değerlerin yerini alabilecek ya da

onları tanımlayabilecek tüketim kalıplarını oluşturmaktır.
Tüketici Davranışını Etkileyen Etmenler
Alt Kültür
Bir kültürü oluşturan alt kültür unsurları bulunur. Alt kültürler milletler, dinler,
ırksal gruplar, aynı coğrafi bölgedeki azınlık insan gruplarını içermektedir. Alt
kültür, sınıf durumu, bölgesel, kentsel ya da kırsal yerleşim, din ve etnik köken
Kültürel
gibi sosyal durumların bir birleşimi olan ulusal kültürün alt bölümü olarak ta-
nımlanmaktadır. Alt kültürün sınırları genellikle coğrafi yerleşim ve yaş, din,
etnik grup gibi demografik özelliklere dayanmaktadır. Sosyal
Örneğin aynı şehirde yaşamalarına rağmen biri kent merkezinde, diğeri kırsal
kesimde doğup büyümüş ve yaşayan iki kişiyi bir giyim mağazasında gözlem- Kişisel
leyelim. Bu kişiler aynı mağaza içinde değişik reyonlara yönelecek; farklı renk,
desen, model ve fiyatta ürünleri tercih edeceklerdir. Çünkü bu tercihlerinin ken-
dileri kadar, bulundukları alt kültür grubu üyelerince de kabul görmesi ve beğe-
nilmesi önemlidir. Kişi, içinde yaşadığı gruba göre tutum ve tercihler geliştirir.
Psikolojik
Bu tercihler, kişinin beğenisini ve satın almaya ilişkin tüm davranışlarını etkiler.
Sosyal Sınıf
Toplumlar değişik yapıdaki sosyal grup ve tabakalardan oluşur. Sosyal sınıf, Ekonomik
bir hiyerarşiye göre toplum üyelerinin sınıflandırılmasıdır. Sosyal sınıf yaşam
biçimi, eğitim, saygınlık gibi özellikler bakımından birbirine benzeyen ve bunun
bilincinde olan insanlar tarafından oluşturulan bir bütündür.
Sosyal sınıflar pazarlamacılar için bazı ürünlerde yararlı bir pazar bölümleme
değişkenidir. Çünkü sosyal sınıfların giysi, ev eşyası ve otomobil satın alma, boş
KONU ÖZETİ
Konuyu özetleyen bilgiler bulunur. Bu bilgiler hazırlık
ve etkinliklerde verilen soruların cevaplandırılmasında
kullanılır.
TEMA: KÜLTÜR
KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
1. Kültürün davranş ve tercihlerimiz üzerindeki etkisini v Kültür Bizi Nasl Etkiler: İnsann sosyal bir varlk olduğu
C Sosyal Bilimler dersiyle
araştrr. tezinden hareketle, insann kültür yaratma özelliği ve bir
ilişkilendirilir.
kültür ortamnda kendisini gerçekleştirebileceği hususlarna
2. Toplumun üretim ve tüketim biçimi ile kültür
çevreden ve günlük hayattan örnekler verilerek vurgu yaplr. C “Türk Edebiyat” ile “Dil ve
arasndaki ilişkiyi fark eder.
Bu hususta öğrencilerin kendi gözlem ve değerlendirmelerini Anlatm” dersleriyle
3. Kültür kavramyla ilgili farkl tanmlardan hareketle raporlaştrmalar istenir (1. kazanm).
ilişkilendirilir.
kültür unsurlarn belirler.
+ Geçmişten Günümüze: Öğrencilerden geçmişte kullanlan
4. Çevresindeki çeşitli ögelerden yola çkarak kültür giyecek, ev eşyas, tak vb. örnekleri snfa getirerek [!] Dil, din, tarih, edebiyat, sanat
değişmelerine örnekler verir. günümüzdeki benzerleriyle karşlaştrmalar; örf-adet, üretim- vb. kültür unsurlar üzerinde
durulur (3. kazanm).
5. Çevresindeki çeşitli ögelerden hareketle kültürel tüketim vb. konularda görülen kültürel değişmelere de
değişmenin süresi hakknda kestirimlerde bulunur. örnekler vermeleri istenir. Konu hakknda incelenen
nesnelerden hareketle kompozisyon yazma çalşmas yaplr (4 Sanat temasyla
6. Kültürel değişimlere neden olan unsurlara ve bunlarn ve 6. kazanm). ilişkilendirilir.
etkilerine örnekler verir.
v Minnet Borcumuz Olanlar: Öğrencilerden geçmişten Yerleşme temasyla
7. Kültür ile kişilik arasndaki ilişkiyi açklar. günümüze kadar edebiyat, sanat, mimari, düşünce vb. ilişkilendirilir.
8. Türk kültürünün oluşumuna ve gelişimine önemli alanlarda Türk kültürüne katkda bulunan kişileri [!] Yemek, giyim, dil, edebiyat,
katks bulunan belli başl kişileri tanr. araştrmalar; bu kişiler ve eserlerinin günümüze uzanan
etkilerini snfta paylaşmalar istenir. Bu konuda kendilerine spor, müzik vb. alanlarn
9. Kültür değerlerimizi korumann ve gelecek kuşaklara düşen görevler hakknda bir yaz hazrlamalar istenir (8. etkileri üzerinde durulur (14.
aktarmann önemini kavrar. kazanm). kazanm).
10. Kültürel mirasn korunmasna yönelik önerilerde [!] Televizyon, radyo, İnternet,
bulunur. + Proje Geliştiriyorum: Öğrenciler gruplara ayrlr. Kültürel cep telefonu, gazete, dergi vb.
mirasn korunmasna yönelik projeler oluşturulur (10. araçlarn etkileri üzerinde
11. Kuşaklar aras iletişim/etkileşim açsndan kültürün kazanm).
önemini kavrar.
12. Millî birlik ve beraberlik açsndan kültürün önemini v Kültürün Gücü: Toplumda duygu, düşünce, değer,
yaklaşm birliği/benzerliği ve toplumsal bütünleşme açsndan
kavrar. kültürün önemi hakknda bir araştrma ödevi hazrlamalar
istenir (12. kazanm).
13. Kültürel farkllklar, toplumlar aras ilişkiler açsndan
[!] Atatürk’ün millî kültürün
değerlendirir. + Birlikte Var Olma Çabamz: Öğrencilerin, milletler ve
korunmas, geliştirilmesi için
toplumlar aras kültür farkllklarna yönelik örnekler tespit
14. Popüler kültürün birey ve toplum üzerindeki etkilerini yaptğ çalşmalar ve millî
ederek bu örnekleri snfta paylaşmalar sağlanr. Söz konusu
yorumlar. kültür konusunda gösterdiği
farkllklar konusunda, toplumsal hoşgörü anlayş içinde nasl
hedefler üzerinde durulur (20.
15. İletişim araçlarnn kültür üzerindeki etkilerini davranlmas gerektiğine yönelik öğrencilerin görüşlerini
kazanm).
yorumlar. açklamalar istenir. (13. kazanm).
Bu temada, açk uçlu, çoktan
16. Kültürel farkllklara karş hoşgörülü olur. v Coğrafyann İzleri: Öğrenciler gruplara ayrlr. Her
seçmeli, eşleştirmeli sorular;
17. Coğrafyann kültür üzerindeki etkisini irdeler. grubun belli coğrafi özellikler gösteren bir bölgede yaşayan
gözlem, öz değerlendirme,
toplumun hayat tarzn farkl kaynaklardan araştrmalar
18. Bulunduğu çevredeki tarihî dokudan yola çkarak istenir. Coğrafya, toplumun hayat tarz ve söz konusu akran değerlendirme formlar
dönemin kültürü hakknda çkarmlarda bulunur. proje ve performans ödevleri
toplumun kültürü arasndaki neden-sonuç ilişkisi snf
kullanlarak değerlendirme
19. Çevresindeki kültürel etkinliklere katlmaya istekli ortamnda tartşlr (17. kazanm). yaplabilir.
olur. + Tarihten Mesajlar: Öğrencilerin kolay ulaşabildikleri
20. Atatürk’ün millî kültüre verdiği önemi kavrar. tarihî bir yapy, eseri veya eşyay inceleyerek eserin ait
olduğu dönme ait hayat tarz ve kültürü hakknda çkarmlarda
bulunmalar istenir. Mümkünse bu eserlerden bazlar snf
ortamna getirilerek snfça değerlendirilir (18. kazanm).
TEMA: YÖNETİM
KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
1. Yönetim birimlerinin temel işlevlerini örneklerle + “Görev-Hizmet” Yönetim birimlerinin görevleri ve bu görevleri C Sosyal Bilimler dersiyle
açklar. ne ölçüde yerine getirdiklerine ilişkin yöneticiler ve hizmet alan ilişkilendirilir.
kişilerle görüşme yaplr (1. kazanm).
2. Tarihsel süreçte yönetim biçimlerinde meydana Sanat temasyla
gelen değişimi analiz eder. + Çözü-Yorum: Kamu ve yerel yönetimlerin hizmetlerinin daha ilişkilendirilir.
verimli hale nasl getirilebileceği konulu bir açkoturum hazrlanr
3. Tarihsel süreçte Türk devlet yönetiminin temel [!] Osmanl Devletinde yönetim
(1. kazanm).
özelliklerini belirler. anlayşnn temel ilkeleri
+ Yöneten ve Yönetilen: İlk Türk devletlerinden günümüze üzerinde durulur (3. kazanm).
4. Demokrasi anlayşnda meydana gelen değişimin
yönetim ve egemenlik anlayşndaki değişim ve sürekliliği gösteren
yönetim biçimlerine yansmasna örnekler verir. [!] Cumhuriyet yönetimi ve
bilgiler analiz edilir ( 2 ve 3 kazanm).
demokrasi ilişkisine
5. Siyasi değişimi etkileyen faktörleri ve bu
+ Tarihe Bakş: Divan- Hümayun örneğinden hareketle Türk değinilecektir (4. kazanm).
faktörlerin yönetime yansmasn belirler.
devletlerinde yöneticilerin karar almada uyguladğ yöntemleri
[!] Kurultay, Divan- Hümayun
6. Yönetimde karar verme sürecine etki eden içeren bir drama çalşmas yaplr (3, 7 ve 8. kazanm).
örnekleri ve Türklerde “orun
faktörleri analiz eder.
+ Demokratik Yaşama Doğru: Demokrasinin gelişim sürecini, ülüş” meselesi de verilecektir
7. Türkiye’de yönetici yetiştirme amacyla yaplan temel ilkelerini, değişik yönetim biçimlerini araştrlarak bir zaman (6. kazanm).
eğitim faaliyetlerini değerlendirir. şeridi oluşturulur ( 4 ve 5. kazanm).
[!] Cumhuriyet döneminde
8. Yönetim- eğitim ilişkisini analiz eder. + v Geleceği Planlamak: Öğrenciler yönetim bilimi eğitimi açlan fakülteler ve
9. Yönetim anlayşndaki değişimlere örnekler veren yüksek öğrenim kurumlarn, bu kurumlarda verilen dersleri TODAİE’nin kuruluşu ve
verir. belirler. Bu bölümlerde okuyan öğrenciler ve eğitim veren öğretim işleyişi incelenir (7. kazanm).
üyeleri ile röportaj yaplr. Ayrca çevresinde bulunan yönetim
10. Yönetim, yönetici ve toplum ilişkisinin edebiyat birimlerinde görev yapan yöneticilerle aldklar eğitim ve bu [!] Kriz yönetimi, savaş
ve sanat eserlerine yansmasna örnekler verir. yönetimi, zaman yönetimi, snf
eğitimin görevlerine etkisi konusunda yaplan röportaj sonuçlar
yönetimi, doğal kaynak
11. Bilgi teknolojisinin yönetim alannda yaplr. Bu iki röportaj sonuçlar eğirim ve yönetim-yönetici ilişkisi yönetimi gibi konular üzerinde
kullanmnn sonuçlarn tartşr. açsndan karşlaştrlr (5, 9, 11, 13 kazanm).
12. Gelecekteki yönetim anlayşlarna ilişkin + Basna Yansyanlar: Görsel ve yazl basn haberlerinden [!] Yöneylem bilimi ve sistem
tahminde bulunur. yararlanarak bireylerin yönetime katlma ve yönetimi etkileme
yaklaşm üzerinde durulur. (9.
süreçleri hakknda bir sunum hazrlanr (6. kazanm).
kazanm).
C Türk Edebiyat dersiyle

+ Okul Meclisleri: Okul Meclislerinin yaps ve işleyişi hakknda ilişkilendirilir (10. kazanm).
13. Uluslararas örgütlerin yerel, bölgesel ve küresel
bir tartşma program hazrlanr. (6 ve 8 kazanm)
yönetim anlayşna etkilerine ilişkin çkarmlarda
Bu temada, açk uçlu, çoktan
bulunur. + “Ben Yönetici Olsam”: Öğrencilerin önümüzdeki 50 yl
seçmeli, eşleştirmeli sorular;
14. Yönetim bilimin gelişimine katkda bulunan boyunca belirlenen ülkelerin ekonomik, siyasi, coğrafi özelliklerini
gözlem, öz değerlendirme,
kurum ve kuruluşlar hakknda araştrma yapar. meydana gelebilecek değişimleri dikkate alarak yönetim
akran değerlendirme formlar
15. Bireyin haklarnn korunmasnda yönetimlere stratejilerini belirlemeleri istenir (9. kazanm).
proje ve performans ödevleri
düşen görevleri belirler.
+ E-Devlet: Devlet hizmetlerinin yürütülmesinde bilişim kullanlarak değerlendirme
16. Yönetim süreçlerine bireylerin katlmna
teknolojisinin kullanmna ilişkin internet araştrmas yaplr (11. yaplabilir.
örnekler verir.
kazanm).
17. Liderlerde bulunan özelliklerden hareketle
yönetici ile lider arasndaki farklar belirler. + Tüm Dünya İçin: Belirlenen bir konu Birleşmiş Milletler
18. Farkl dönem ve toplumlardaki yönetici simülasyonu ile incelenir (13 ve 14. kazanm).
örneklerinden hareketle yönetim becerileri + Haberler ve Yorumlar: Öğrenciler bir hafta boyunca basn
hakknda çkarmlarda bulunur. yayn organlarn birey ve yönetim ilişkisi açsndan takip eder. Elde
19. Örnek olaylardan yararlanarak Atatürk’ün edilen bilgiler snf ortamnda tartşlarak yönetimlerin bireylerin
liderlik ve yöneticilik özelliklerine ilişkin haklarn korumak amacyla neler yapabileceği konusunda rapor
çkarmlarda bulunur. hazrlanr (15. kazanm).
+ Dünyay Yöneten Liderler: Geçmişten günümüze farkl
toplumlarda yer alan liderlerin hayatlarna ilişkin biyografi çalşmas
yaplr (17 ve 18. kazanm).
+ Yönetim-Yönetici-Lider: Farkl dönem ve ülkelerde yöneticilik
yapan kişilerin biyografileri araştrlarak yönetim becerileri ile ilgili
bir tablo oluşturulur ( 17, 18 ve 19. kazanm).
1.
TEMA
KÜLTÜR

Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve öğrenci-
lerden metnin sonundaki soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
KÜLTÜREL DAVRANIŞLAR VE GÜNLÜK HAYAT

KÜLTÜRÜN Günlük hayatta yaptığımız davranışlar kültürlere ve ülkelere göre değişik an-
YAŞANTIMIZA lamlar ifade eder. İran’da insanlara yanlış övgüler yapılıyor ve yerine getirilme-
si zor vaatler veriliyor. Ortada somut bir şeyler yokken insanlara, duymaktan
ETKİSİ hoşlanacakları ve kendi aralarında çatışmaya düşmekten kaçınacakları şeyler
söyleniyor. Taarof (takiye) şeklinde adlandırılan bu durum kibarlık olarak kabul
ediliyor. Çocuklar, başkalarının görüşlerindeki farklılıkları erken yaşlarda öğ-
renmeye başlıyor. Bu anlayışın kökeni tarihin derinliklerine, yüzyıllar öncesinde
yabancı güçlerin ülkelerini işgaline dayanıyor. Yaşanan bu tarihî olayların İran-
lılara gerçek duygularını gizlemeyi öğrettiği düşünülüyor.
1. KAZANIM
Baş parmağı havaya kaldırmak Afganistan ve Irak’ta küfür anlamı taşır; oysa
Kültürün davranış ve tercihlerimiz Amerika’da bir onay işareti anlamındadır. Hindistan’da sıra beklemek diğer ül-
üzerindeki etkisini araştırır. kelere göre daha farklıdır. Sıra çok uzadığında belli bir sıradaki insan, orijinal
sıradaki insanın yanına kayarak ikinci bir sıra oluştururlar. İngilizcede cutter
DERSE HAZIRLIK
(kesici) olarak tabir edilen bu kişiler Türkçede kaynakçı olarak adlandırılır.
1. Kültürün davranış ve tercihleri- Kesiciler, sıranın ortasına yakın bir yerde yana geçip, sanki elindeki bir kâğıda
miz üzerindeki etkisi hakkında bakıyormuşçasına, sözüm ona çaktırmadan, ön sıralara doğru ilerlemeye başlar.
düşüncelerinizi belirtiniz. Eğer ikaz edilirse, beklenildiği gibi açıklaması çok basittir: “Affedersiniz, sıra-
nın farkına varmamışım.” şeklinde olur.
2. Sosyal bir varlık olan insanın
kültürü oluşturma, yaşatma ve Hastalığın kendisi değil, hasta rolü de kültürden büyük ölçüde etkilenir. Örneğin
aktarma özelliğine sahip olması Amerika’ya yeni gelmiş Latin Amerikalı göçmenler hastalandıklarında öncelik-
mümkün müdür? Tartışınız. le doktora değil botanicaya giderler. Botanicada (aktar), iyileştirici etkisi olduğu
düşünülen geleneksel halk ilaçları, dinî nesneler, bitkisel yağlar ve parfümler
3. Sosyal yaşam içinde yer alan gibi malzemeler satılır. Bu uygulamalar alternatif tıp olarak adlandırılır. Roman
temel kurumların bireye ve top- Katolikleri ve öteki bazı inanç grupları, finansal problemler haricinde her şeyi bu
luma etkisi neler olabilir? Örnek yolla iyileştireceklerini düşünürler.
veriniz.
Yapılan bir araştırmada, Fransızların üçte ikisi, Amerika’nın Avrupa’yı kültürel
açıdan aşırı ölçüde etkilediğini düşünmektedir. Jose Bove (Hoze Bov) isimli bir
Fransız koyun üreticisi Fransızların Amerikan istilasının sembolü olarak gör-
dükleri bir Fast Food lokantasına zarar verdiği için Fransa’da millî kahraman ilan
edilmiştir (Görsel 1.1).
David M. Newman, Sosyoloji, s.56 (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.1: Fast Food lokantasından görünüm
1. Kültürel davranışların farklı ve çeşitli olması gündelik hayatımızı nasıl etki-

ler? Tartışınız.
2. Siz de yukarıda verilen örneklerden hareketle ülkemizden kültürel davranış-
larımızın çeşitliliği ile ilgili örnekler veriniz.

KÜLTÜR VE TOPLUM
Kültür, kişinin genel olarak yaşadığı toplumun kültürel özellikleri, değer yar-
gıları, davranışları, normları ve olayları değerleme biçimlerini etkilemektedir
(Görsel 1.2). Bu bağlamda, değişik kültürlerden insanların farklı inanç, değer
ve davranış kalıplarına sahip olmaları kadar doğal bir şey yoktur. Kültürün top-
lumlar üzerinde etkisi oldukça önemlidir. Kültürün, insan davranışları, mimik-
Görsel 1.2: Türkiye’nin kültürel zenginliğini gösteren
ler ve konuşma şekilleri üzerine büyük etkisi vardır. Farklı kültürlerden olan
bir afiş
insanlar bunları anlayıp yorumlamakta zorlanacak, hatta bunun neticesi olarak
yanlış anlaşılmalar meydana çıkacak ve gerekli olan işbirliği bile imkânsız hâle
gelecektir. Thomas ve Inkson, toplumların kültürel değerler, bireylerden bekle-
nen davranışlar, gelenekler, toplum tarafından rahatsız edici olarak nitelenen iş
ve hareketler, anlatım, konuşma stili, eğitim sistemleri ve yaşam standartları ve
daha birçok konuda farklılık gösterdiğini ifade etmiştir.
Stephens ve Greer, yaptıkları çalışmada, kültürün insanların anlama, yorumla-

ma ve çalıştıkları kişileri değerlendirmeleri üzerinde çok büyük bir etkisinin ol-
duğunu bulmuştur. Ayrıca, kültürel değerlerin karar verme, yönetim tarzı, takım
çalışması, kişilerarası güven ve kadının işyerindeki rolü gibi birçok konuda etkisi
olduğunu ortaya koymuşlardır. Yukarıdaki açıklamalar, kültürün birçok alanda
bireyleri ve örgütleri etkilemekte olduğunu göstermektedir. Her toplumun ken-
dine has bir takım kültürel özelliklere sahip olduğu ve bunların bireylerin yaşan-
tısına yansıdığı düşünüldüğünde, farklı toplumlarda farklı fikir, düşünce, tutum
ve davranışların varlığını kabul etmek gerekmektedir. Kültürel farklılıklardan
kaynaklanan farklı fikir, düşünce ve davranışlar bireyler arasında çatışma, ileti-
şim ve entegrasyon sorunlarına neden olabildiği gibi problem çözme, yaratıcılık
ve yenilikçilik konularında pozitif etkilere de yol açabilmektedir (Görsel 1.3).
www.dergipark.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. İnsanların davranışlarını ve tercihlerini etkileyen ögeler sizce neler olabilir?

2. Kültürel tutum ve tercihler toplumdan topluma neden farklılık göstermektedir?
Görsel 1.3: Türk kültüründen örnekler

DERS DIŞI ETKİNLİK

İtalya’da kozmetik ürünlerini satmak isteyen bir Amerikan şirketi, ürünlerinin
reklamında elinde çiçek tutan bayan modeller kullanmış ama beklediği ilgiyi
görememiştir. İtalya’da, çiçeğin geleneksel olarak cenazelerde kullanılmasından
dolayı İtalyanlar kozmetik reklamlarına ilgisiz kalmışlardır.
Öğrencilerden farklı kültürlerin farklı davranışlara neden olduğunu gösteren

örnekleri araştırarak ve bunları görsellerle de destekleyerek bir sunum hazırla-
malarını isteyiniz.

ÇİÇEKLERİN DİLİ
Anadolu’da başa takılan çiçeklerin bir dili vardır. Bunlar mesajlar taşır. Başa ko-
nulan her çiçek arzuları, üzüntüleri, düşünceleri, sevinçleri dile getirir. Örneğin
mor sümbül çiçeğini âşık genç kız, pembe sümbülü nişanlı kız, beyaz sümbülü
evli kız takar. Sümbül umudun ve aşkın sembolüdür. Nergis çiçeğini başına ta-
kan kadın, çevresine umutsuz aşkını duyurur. Yaban gülü oyasını başına bağla-
yan kadının kocası gurbete gitmiştir (Görsel 1.4).
Mahmut TEZCAN, Kültürel Antropoloji, s.172. (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.4: Çiçeklerin anlamı duygularımızı ifade eder.
Yukarıdaki bilgiden hareketle öğrencilerden içinde yaşadıkları yerleşim birimin-

de buna benzer sözlü olmayan iletişime örnekler vermelerini isteyiniz. Verilen
örneklerden yola çıkarak kültürün davranış biçimlerini etkilemesini konu edinen
bir kompozisyon yazmalarını isteyiniz. Bu kompozisyonlardan bazılarını sınıfta
okutunuz, diğerlerini öğrenci ürün dosyasına koyunuz.
SOSYALLEŞME KURUMLARI
Toplumsal katılım için bireylerin birtakım temel sosyal bilgilere gereksinimi
vardır. Her şeyden önce nerede, nasıl davranacağımız konusunda bilgilerimizin
olması gerekmektedir. Bilmediğimiz bir yere gittiğimizde ilk zamanlar yaban-
cılık çeker, zorlanırız. Eğer söz konusu yerde kalmaya devam ediyorsak zaman
geçtikçe o toplumun norm ve değerlerini öğreniriz. Böylece ilk zamanlar çekti-
ğimiz yabancılık ortadan kalkar. Kendimizi daha rahat ve güçlü hissederiz.
Toplum yaşamı için gerekli olan bilgileri kişilerden, gruplardan veya kurumlar-
dan öğreniriz. Yaşamımız boyunca birçok sosyalleşme kurumunun etkisi altında
kalırız. Örneğin aile sosyalleşmeye en fazla etki eden kurumların başında gel-
mektedir. Bireyler sorumluluklarını ailede öğrenir. Temel statü ve roller, ailede
belirginleşir. Çocuk, temel becerileri, değerleri ve inançları ailede öğrenir.
Modernleşme ile eğitimin bireyin yaşamındaki önemi artmıştır. Geleneksel

tarım toplumlarında birey, eğitimini daha çok ailesinde almaktaydı çünkü bu
dönemde okullar yaygın değildi. Eğitim süreleri ise günümüzle kıyaslandığında
daha azdı.
Modernleşme, bilimsel ve teknik alanlarda önemli gelişmeleri ortaya çıkarmış,

bu gelişmeler, okullara olan ihtiyacı artırmıştır (Görsel 1.5). Günümüzde çocuk-
lar ve gençler, yaşamlarının büyük bir bölümünü okullarda geçirmektedir. Bu da
eğitim kurumunun bireyin sosyalleşmesindeki rol ve önemini artırmıştır. Her ne
kadar özel okullar istisna olsa da devlet okullarında farklı toplumsal tabakalarda
bulunan çocuklar bir arada eğitim almaktadır.
Görsel 1.5: Liseden bir görünüm
www.lms.atauni.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Sosyalleşme Unsurları
Kitle İletişim
Aile Eğitim Din Hukuk Siyaset Ekonomi Akran Grupları
Araçları
Yukarıda insanların sosyal davranışlar kazanmasını sağlayan sosyalleşme un-

surları verilmiştir. Öğrencilerden sekiz grup oluşturularak her grubun ayrı bir
unsuru seçmeleri ve bu unsurun insanların kültürel davranış, tutum ve tercih-
lerine etkisini araştırmaları istenir. Edinilen bilgiler doğrultusunda bir rapor
hazırlanır ve sınıfa sunulur.

Amerika’da bir insan öteki insana el uzattığında, karşıdaki insan da elini uzatıp
tokalaşması gerektiğini anlar. Bazı toplumlarda içten bir el sıkışma bir hakaret
olarak yorumlanabilir. Örneğin Tayland’da insanlar, vücutlarının önünde ellerini
avuç içlerine yerleştirip başlarını öne eğerek birbirlerini selamlar. Birinin elini
yerleştirmedeki küçük bir farklılık onun toplumsal konumunu gösterir. Üstteki
el, o bireyin daha yüksek statüde olduğuna işaret eder. Böylesi kültürel değer-
ler, öteki insanlarla birlikte hayatın daha uyum içinde sürmesine zemin hazırlar
(Görsel 1.6).
David M. Newman, Sosyoloji, s.20 (Düzenlenmiştir.)
İnsanın sosyal bir varlık olarak, kültür oluşturma özelliğine ve bir kültür or-
tamında kendisini nasıl gerçekleştirebileceği hususlarına çevreden ve günlük
hayattan örnekler vererek konuya vurgu yapınız. Bu hususta öğrencilerin kendi
gözlem ve değerlendirmelerini raporlaştırmalarını isteyiniz.
Görsel 1.6: Sosyalleşmenin önemli bir aracı olan

selamlaşma kültürden kültüre değişiklik gösterir.
KONU ÖZETİ
KÜLTÜRÜN BOYUTLARI
Kültür, toplumu şekillendiren temel yapı taşlarından biridir. Kültür kabul edilen
ve paylaşılan değerleri, nesneleri ve kuralları içerir. Bütün bunlar insanlara ha-
yatlarında kılavuzluk eder.
Sanki kültürü yalnızca, uzak coğrafyalarda yaşayan insanların gelenekleri ve

inançları ile ilgili bir şeymiş gibi düşünürüz. İnsan, içinde doğup büyüdüğü kül-
türü farketmeden öğrenir ve benimser. Yalnızca hızlı sosyal değişmelerin yaşan-
dığı, ahlakî belirsizliklerin olduğu durumlarda ya da kendi toplumumuzu öteki
toplumlarla mukayese ettiğimiz durumlarda (örneğin yurt dışına bir seyahat
yaptığımızda) kültürün temel kurallarının ve hayatımıza yön veren değerlerin
farkına varırız.
Bizler doğru ve dürüst olmayı, yeme, içme, giyinme, barınma tarzlarını, araç
gereç kullanmayı, spor, müzik ve öteki sanat türlerini kendiliğinden öğrenmeye
başlarız. Ayrıca nelere değer vereceğimizi, neye inanacağımızı, özel hayatımız-
da ve toplum içinde kabul gören ya da görmeyen davranışların neler olduğunu da
çok fazla çaba harcamaya gerek kalmadan öğreniriz.
Her toplumun kendine özgü düşünce, inanç ve değer sistemi vardır. Bunlar top-
lumda iyi veya kötüyü belirlemede, toplumu tanımada ve işlerin hangi yöntem-
lerle yapılacağını saptamada oldukça etkilidirler. Toplumların farklı gelenekleri,
görenekleri, ahlakî değer yargıları ve inançları mevcuttur. Kültürün bu ögeleri
zamanla kalıplaşır ve birbirine uyumlu hâle gelir (Görsel 1.7).
Toplumsal yaşamda birçok işi yapar veya çeşitli davranışları sergileriz. Ama
yaparken tam olarak düşünmeyiz. Çünkü toplumda hemen hemen herkes bunları
yapmakta ve aynı zamanda onay görmektedir. Bunun nedeni, o davranışın artık
kalıplaşmış kültür davranışı olmasıdır.
Görsel 1.7: Toplumlarda nezaket ilişkileri birbirinden

farklıdır.

Aşağıdaki fotoğrafları etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerden soruları ce-
vaplamalarını isteyiniz.
KÜLTÜRÜN
ÜRETİM VE
TÜKETİME
ETKİSİ
2. KAZANIM
Toplumun üretim ve tüketim biçimi
ile kültür arasındaki ilişkiyi fark
eder.
DERSE HAZIRLIK
1. Kültürün üretim ve tüketim
üzerine etkileri neler olabilir?
Tartışınız.
2. Kitle iletişim araçlarının üre-

tim ve tüketim konusundaki
etkilerine örnekler veriniz.
3. Küreselleşme toplumların tü-

ketim davranışları üzerinde
nasıl bir etkide bulunmaktadır?
Görsel 1.8: Farklı toplumlardan kültürel ögeler.

1. Kültürel farklılıkların yeme içme, giyim ve alışveriş mekânları üzerinde ne
gibi bir etkisi vardır? Tartışınız.
2. Pazarda ve büyük alışveriş merkezlerinde alışveriş yapan insanların tüketi-
ci davranışlarını karşılaştırınız.
3. Ayaküstü yemek yeme kültürüyle evde yemek yeme kültürünü karşılaştırınız.
Bunların olumlu ve olumsuz yönlerini aşağıdaki boşluklara yazınız.
Olumlu Yönler Olumsuz Yönler


REKABET, KÜLTÜR VE TÜKETİCİ TERCİHİ
Japon gıda maddeleri üretim endüstrisinin kapasitesinin Amerika’daki gıda üre-
timi kapasitesinin yalnızca %32’si kadar olmasının nedeni, Japonya’nın kültürel
özellikleri ve devlet politikalarıdır.
Kültürel özellikler, Japonların mümkün olan en taze gıdayı tüketmeye aşırı düş-
kün olmalarında kendini gösterir. Japonya’da bir süt ambalajının üzerinde üç
tarih bulunur: İmalat tarihi, süpermarkete ulaştığı tarih ve son kullanma tarihi.
Japonya’da süt üretimi gece yarısını bir dakika geçe başlar, böylece sabahleyin
markete ulaşan süt bugünün sütü diye etiketlenebilir (Görsel 1.9). Eğer süt saat
23.59’da şişelendiyse, hiç bir Japon tüketicisi onu satın almaz, çünkü bunun bir
önceki günün sütü olduğu düşünülür.
Sonuç olarak, Kuzey Japonya’daki bir süt üreticisi Güney Japonya’daki üretici
ile rekabet edemez çünkü taşımadaki gecikmeler ambalajın üzerindeki tarihe bir
gün daha ekler, bu da o sütün satılamayacağı anlamına gelir. Bir günlük süte bile
kuşkuyla bakan Japon tüketicisinin denizaşırı ülkelerden getirilmiş ve karanti-
nada tutulmuş bir aylık bir gıda maddesine karşı tepkisini düşünün. Bu nedenle,
Japon gıda üreticileri, ne birbirleri ile ne de yabancı ithalatçılarla rekabete açık
değillerdir. Ölçek tasarrufu elde etmeye çalışmazlar ve uluslararası gıda işleme
yöntemlerini öğrenmezler.
www.ticaret.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Kültürel farklılıkların tüketici tercihlerine olan etkisini tartışınız.

2. Ülkemizin dünya pazarında rekabet edebilmesi için nelere dikkat etmesi
gerekmektedir?

Görsel 1.9: Japonya’da bir süt ambalajının üzerinde
üç tarih bulunur. İmalat tarihi, süpermarkete ulaştığı
tarih ve son kullanma tarihi.
KÜLTÜREL FARKLILIKLAR VE TÜKETİM BİÇİMİ

Global pazarlarda kültürel farklılıklar nedeniyle ortaya çıkan etkilerin irdelen-
mesinden önce, her toplumun ya da her ülkenin kendine özgü kültürel dinamik-
leri olduğu ve bu nedenle ülkeler arasında önemli farklılıkların ortaya çıkabile-
ceği düşünülmelidir. Farklı kültürlere sahip ülkelerin farklı tüketim davranışları
ve alışkanlıkları ile ilgili somut örnekler aşağıda verilmiştir.
Fransız erkeği kozmetik ve güzellik ürünlerini Fransız kadınından neredeyse

iki kat fazla kullanır. Almanlar ve Fransızlar, İtalyanlardan daha fazla spagetti
tüketirler. Tanzanya’da anneler, erkek çocuklarına ‘saçsız olmasın diye’ yumurta
yedirmezler.
ABD’de evlerde kullanılan ev tipi dondurucular, Türkiye’de genellikle lokantalar

tarafından satın alınmaktadır. Yine ABD’de otomatik olma özelliği taşıyan yeni
mallara karşı yüksek bir kültürel eğilim vardır. Bu yüzdendir ki elektrikli diş
fırçası, elektrikli bıçak gibi ürünler bu ülkede kısa süre içinde kabul görerek
yayılma imkânı bulmuştur. Oysa Batı Avrupa’da bu türden mamulleri talep etme
eğilimi nispeten daha düşüktür.
Japonya’da dört ve dördün katları uğursuz olarak görüldüğünden pek çok ürün
beşli gruplar hâlinde satılır. Bir çok ülkede gündüz vakti kapıdan satış yapmak
önemli bir zorluktur, çünkü gündüz evin erkeği evde yokken kapıyı bir yabancı
erkeğin çalması ‘ahlaken rahatsızlık verici’ sayılır.
Türkiye’de kadınlar Fransa’da ise erkekler yemek pişirmeye düşkündür. Kalite

ve üreticiye güven konusunda da farklı ülkelerde farklı tutumlar söz konusudur.
Örneğin Avustralya ve Güney Afrika’da tuvalet kâğıtlarının üzerinde yeni ve

kullanılmamış hammaddeden yapılmış olduğu yazar. Böyle bir durum Kuzey
Amerika’da söz konusu değildir.Orada tanınmış bir marka olmak kaydıyla tüke-
ticinin aldatılmayacağı kanısı yaygındır.
http://acikerisim.ticaret.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Metinden hareketle üretim, tüketim ve kültür ilişkisi hakkında neler söyleye-

bilirsiniz?
2. Küresel düzeyde pazarlama biçimleri farklı kültürlere göre neden değişmek-
tedir? Siz de bu değişimle ilgili örnekler veriniz. Görsel 1.10: Medyanın çocuklar üzerindeki etkileri
büyüktür.
Aşağıdaki metni ve görseli akıllı tahtaya yansıtarak öğrencilere gösteriniz. Öğ-
rencilerden aşağıdaki soruları cevaplamalarını ve bu konuyu sınıfta tartışmala-
rını isteyiniz.
REKLAMLARIN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

İçerisinde bulunduğumuz bilgi çağının önemli özelliklerinden birisi de tüketime
olan yöneliştir. Genişleyen bir pazar ve bu pazarda da artan rekabet tüketimin
doğal bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Üreticilerin kullandığı pazarlama
araçlarından biri olarak değerlendirilebilecek reklamlar ise tüketicilerin ürün-
leri değerlendirmesine ve satın alma süreçlerine katkı sağlamaktadır. Reklamlar
ürün hakkında izleyicilere bilgi vermenin yanı sıra izleyicide ürünle ilgili olum-
lu değerler oluşturarak ürünü satın almak için izleyicileri ikna etmeyi amaçlar.
Reklamların yoğun olarak yayınlandığı televizyon ele alındığında televizyon
izleyicilerinin belli bir oranını çocukların oluşturduğu görülmekte ve genç ne-
siller için televizyon ile kültür kaçınılmaz bir şekilde iç içe girmektedir. Çocuk
ve genç kitle kendilerine ait önemli seviyede bir pazarın oluşması ve bu pazar
üzerinden ailelerinin tüketimlerine olan etkileri ile pazarlama bölümünün dik-
katini çekmiştir. 1950’li yıllardan itibaren gelişen ekonomi ile çocuklara yönelik
bir pazar oluşturulmaya, 1980’ler sonrası çocukların pazardaki markaları tanı-
malarına önem verilmeye ve 1990’lı yıllardan itibaren alışverişlerde çocukların
fikirleri önem kazanmaya başlamıştır. 1990’lar sonrası yapılan araştırmalarda ise
OLUMLU ETKİLER
bebeklerin altı aylık oldukları dönemlerde ürünlerin logolarını fark etmeye ve Televizyon reklamları, özellikle küçük çocuk- Ekran k
logolara tepki vermeye başladıkları, üç yaşına geldiklerinde istedikleri ürünleri ları dış dünya üzerine bilgilendirmekte, çocuklard
betimlemede marka isimlerini kullandıkları, mağazalardaki ürünlerin markala- eğlendirmekte ve çocuğun sosyal yönden eksikliği,
rını tanıdıkları ve dört yaşlarında yayın akışında çıkan reklamları fark ettikleri gelişimine katkıda bulunmaktadır. körelmesi
sonuçlarına ulaşılmıştır. Medyada yer alan reklamlarda çocuklar izleyici katego-
risinde yer almakla birlikte reklamların karakterleri olarak da kullanılmaktadır.
Çocuğa ya da yetişkine yönelik ürün reklamlarında kimi zaman doğrudan ço-
cuklara mesaj verilmekte, kimi zaman ise çocuk aracılığıyla yetişkinlere mesaj
verilmektedir. Reklamlar ürünle tüketici arasındaki büyük mesafeleri ortadan
kaldırmak ve arada duygusal bir bağ kurulmasını sağlamak amacıyla iletişimsel
olarak da bir hedefe sahiptir. Eğer reklamcılar ürünle çocuk arasında bu bağı
oluşturabilirlerse çocukları o ürünün müşterisi olarak kazanabilmekte ve bu bağ
çocukların kendilerine bağlı müşteriler olarak kalmalarını sağlamaktadır (Gör-
sel 1.10).
www.gsu.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Televizyon reklamları, özellikle küçük çocuk- Ekran karşısında çok fazla zaman harcayan
1. Tüketim ekonomisinde reklamların rolü ları nedir?
dış dünya üzerine bilgilendirmekte, çocuklarda, hareketsizlik, konsantrasyon
2. Ürün ve hizmetlerin tanıtılması ve satışının arttırılmasında
eğlendirmekte ve çocuğunçocukların rolü
sosyal yönden eksikliği, yorgunluk ve okuma alışkanlığının
önemli midir? gelişimine katkıda bulunmaktadır. körelmesi gibi sorunlar belirmektedir.
3. Çocukların televizyonda gördükleri ve ilgilerini çeken her ürüne sahip ol-
mak istemesi reklamcıların amacına ulaştığını gösterir mi?
4. Dünyada ve Türkiye’de çocukları reklamların zararlı etkilerinden korumak
için neler yapılmaktadır? Bu konuda önerileriniz nelerdir?
5. Öğrencilerden televizyon reklamlarının çocuklar üzerindeki olumlu ve
olumsuz etkileri nelerdir?

İNSAN VE TOPLUM ÜZERİNE ARAŞTIRMA
Tüketicileri daha sağlıklı ve objektif olarak değerlendirebilmek için kişilerin
bazı demografik özeliklere göre nasıl tüketim yaptıklarını incelemek gerekir.
İnsanları ve toplulukları birbirinden ayıran, aynı zamanda da birbirine bağlayan
bu özellikler cinsiyet, yaş, ırk, din, sosyal sınıf, coğrafya ve ailedir.
Kişinin cinsiyeti ve toplumsal cinsiyet kimliği, sadece tüketicinin tüketim aşa-
masında karar vermesini etkilememekte aynı zamanda pazarlama ve satış strate-
jilerini de belirleyen önemli bir etken olmaktadır. Örneğin sağlık ve güzellik ile
ilgili ihtiyaçlarda erkek ve kadının toplumsal rolleri ve toplum içindeki tanımı
devreye girmektedir.
İnsanın yaşı ilerledikçe değerleri, hayat biçimi ve bu ölçüde tüketim tutumları ve

davranışları da değişmektedir. Beş yaşındaki bir insanla yirmi yaşındaki bir in-
sanın ihtiyaçları tamamen farklıdır ve tabii ki altmış yaşındaki bir insanın gerek-
sinimleri de bu bağlamda diğer yaş guruplarına göre büyük farklılıklar gösterir.
İnançlar, tüketim davranışlarını etkileyen baş etkenlerden biridir. Giyimden
gıdaya, içeceklerden sosyal hayata kadar yapılan tüm harcamalar ve tüketimler
inançlar doğrultusunda biçimlenebilir. Dinî açıdan bazı topluluklar kişilik, cin-
sellik, doğum, ev yaşantısı, gelir ve siyasi tutumlar çerçevesinde farklı tüketim
davranışları göstermektedir.
Sosyal sınıf, kişinin toplumdaki sosyal ve ekonomik yapısını belirleyici bir un-
surdur ve hiyerarşik bir yapıya sahiptir. Yüksek sosyal sınıfa ait kişiler alt sosyal
sınıftaki kişilerden sosyal, ekonomik ve siyasi yönden daha güçlüdür. Dolayısıy-
la sosyal sınıf pazarlama ve piyasalarda çok önemli bir etkendir (Görsel 1.11).
İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi C. 5, S. 6, s. 1601-1616 (Düzenlenmiştir.)
1. Tüketici davranışlarını etkileyen en önemli demografik özellikler nelerdir?

Belirtiniz.
2. Cinsiyet, yaş, ırk, din, sosyal sınıf, coğrafya ve aile gibi tüketimi etkileyen
demografik özelliklerden birini seçiniz ve herhangi bir ürün üzerine bir satış
stratejisi belirleyerek çalışmalarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.
Görsel 1.11: Turistlerin satın alma kararlarında bireysel

etkenler, pazarlama bileşenleri etkilidir. Kapalı Çarşı, DERS DIŞI ETKİNLİK
İstanbul
Kaplumbağa çorbası bir Fransız için ziyafetin görkemli girişini oluştururken,
bir Türk bunu soğuk bir şaka olarak algılar. Domuz pirzolasını zevkle yiyen bir
Alman karşısında Türk’ün ağzı sulanmaz, hatta yüzü ekşir. Kurbağa bacağını iş-
tahla ısıran bir İtalyan’a bir Türk şaşkınlıkla karışık tiksinme tepkisi gösterebilir.
Toplumların üretim ve tüketim biçimleri kültürü nasıl etkiler? Öğrencilerden

beslenme kültürüyle ilgili başka örnekler bulmalarını ve sınıfta sunmalarını is-
teyiniz.

Aşağıdaki fotoğrafları (Görsel 1.12) etkileşimli tahtaya yansıtıp öğrencilerin bu
fotoğrafları incelemelerini sağlayınız. Daha sonra öğrencilerin beş gruba ayrıl-
masını sağlayarak her öğrenciden yaşadıkları yörenin;
• Yemek çeşitlerini,
• Giyim tarzlarını,
• Gelenek ve göreneklerini,
• Eğlence biçimlerini,
• Türkü ve mânilerini araştırmalarını isteyiniz.
Ayrıca bu çalışmalardan hareketle öğrencilerden üretim tüketim ilişkilerine ör-

nekler bulmaları ve konuyla ilgili rapor hazırlamaları istenir. Hazırlanan raporla-
rın sınıfta sunulmasını sağlayınız.
Görsel 1.12: Toplumumuzdan kültürel ögeler

Bir bebek ürünleri firması Japon pazarına sunduğu bebek pudrasını, ancak
pudranın orijinal kutusunu değiştirerek başarıya ulaştırabilmiştir. Japon anneler
plastik kutuda üstten serperek dökülen pudranın etrafa saçılacağından ve özel-
likle tertemiz küçük evlerini kirleteceğinden korkarak bu ürünü önce satın al-
mamışlar, daha sonra firma ürünü yassı kutulara koyduğunda ürünün pazardaki
satış grafiği yükselmiştir.
Bir şampuan firması Amerika’da çok başarılı olan Every Night adlı şampuanını
İsviçre pazarına sürdüğünde büyük bir başarısızlıkla karşılaşmıştır. Uzmanlar
başarısızlığın nedeninin iki toplum arasındaki kültürel farklılıklardan kaynak-
landığı sonucuna ulaşmışlardır. Yapılan araştırmalara göre, Amerikalı kadınlar
saçlarını daha çok akşamları yıkarken, İsveçli kadınlar ise tam tersine sabah
saatlerini tercih etmekteydiler. Bu gerçeği gören firma uzmanları hemen ürünün
adını Every Morning olarak değiştirmiş ve bu değişiklikten hemen sonra şirketin
satışlarında hızlı bir artış görülmüştür.
Amerikan pazarında büyük bir başarı elde eden bir otomobil firmasının üretti-
ği bir otomobil Porto Rico pazarında başarısızlığa uğramıştır. Şirketin yapmış
olduğu araştırma neticesinde isminin İspanyolca telaffuz edildiğinde “gitmez,
yürümez” anlamına geldiği anlaşılmış ve daha sonra ismi değiştirilmiştir.
www.tez.sdu.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Yukarıda verilen örneklerden hareketle öğrencilerden iki grup oluşturulur.

Birinci gruptan kültürün tüketim biçimlerine olan etkisini, ikinci gruptan ise
kültürün üretim biçimlerine olan etkisini görsellerle de destekleyerek araştırma-
larını isteyiniz. Elde edilen sonuçların bir rapor hâline getirilmesini ve beğenilen
örneklerin de sınıfta sunulmasını sağlayınız.

Öğrencileri dört gruba ayırınız. Her bir gruptan farklı kültürlerin tüketim bi-
çimlerinin eğlenme, giyim kuşam, alışveriş vb. örneklerinden biri üzerinde bir
araştırma yapmalarını isteyiniz. Araştırmalarını sınıfta sunmalarını sağlayınız.

Öğrencilerden okullarında “Tüketici davranışlarını belirleyen etmenler neler-
dir?” konulu bir anket çalışması yapmalarını isteyiniz. Yapılan anket sonuçlarını
bir rapor hâline getirmelerini ve okul panosunda sergilemelerini sağlayınız.
Görsel 1.13: Göçebe yaşam, tarım toplumu, sanayi

toplumundan bir kesit (soldan sağa)
Öğretmen, sınıfta üç grup oluşturur. Birinci gruba göçebe toplumlarını, ikinci
gruba tarım toplumlarını, üçüncü gruba da sanayi toplumlarını ödev olarak verir
(Görsel 1.13). Öğrencilerden bu toplumların üretim tüketim ve kültürler arasın-
daki ilişkileri hakkında araştırmalar yaparak her bir toplum hakkında sunum
hazırlamalarını isteyiniz.

Aşağıda tüketim alışkanlıklarının toplumdan topluma farklılık gösterdiğini an-
latan görseller verilmiştir. Siz de öğrencilerden buna benzer görseller bularak
sınıfta sunmalarını isteyiniz (Görsel 1.14).
Tüketici Davranışını Etkileyen Kültürel Faktörler

Kültür kuşaktan kuşağa aktarılan değerler, ülküler, tutumlar ve insan davranışını biçimlendiren anlamlı
sembollerdir.
Kültür insan ihtiyaç ve davranışlarını belirleyen en önemli faktördür.
Kültür belirli bir toplumun üyeleri tarafından paylaşılan, aktarılan ve öğrenilen davranışlar bütünüdür.
Alt Kültür Sosyal Sınıfı Belirleyen Kriterler

Ortak yaşam deneyimlerine dayanan ve bir grup Sosyal sınıfların belirlenmesinde ekonomik güç
insan tarafından paylaşılan değerler sistemidir. meslek, kültür, eğitim, yaşam tarzı, tüketim alışkan-
Türkiye’nin Güneydoğu Bölgesi’nde yaşayan tüketiciler lıkları gibi etkenler önemlidir.
Ege Bölgesi’nde yaşayan tüketiciler
Görsel 1.14: Farklı toplumların tüketim alışkanlıkların-

dan örnekler
KONU ÖZETİ
TÜKETİCİ DAVRANIŞLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Tüketicilerin davranışlarını ve satın alma kararlarını kültürel, sosyal, kişisel ve
psikolojik birçok faktör etkilemektedir. Bu faktörlerin çoğunu kontrol etmek
zordur. Ancak bunların bilinmesi tüketicilerin istek, ihtiyaç ve davranışlarını
öğrenmede etkili olmaktadır. Tüketicilerin davranışlarını etkileyen faktörleri şu
şekilde gruplandırabiliriz:
Kültürel Faktörler
Tüketici davranışlarını etkileyen faktörler; kültür, alt kültür ve sosyal sınıf ol-
mak üzere üç bölüm altında incelenmektedir.
Kültür
İnsanların isteklerini ve ihtiyaçlarını belirleyen en önemli faktörlerden biri-
si kültürdür. Kültür, bir toplumun sahip olduğu maddi ve manevi değerlerden
oluşur. Kültürel değerler sosyal etkileşim yoluyla ailede, okulda ve iş yerinde
öğrenilir; toplumun yeni üyelerinin yetişkin davranışlarını gözlemlemesi yoluyla
da gelecek nesillere aktarılır.
Kültür, insanların yaşam biçimlerini, yaşam biçimleri de tüketim kararlarını

etkilemektedir. Bir ülkenin kültürü, o ülkede üretilen ürünlerin belirlenmesini
olduğu kadar, tüketimini de etkiler. Bu yüzden toplumların inançlarının ve de-
ğer yargılarının bilinmesi, bunların toplum üyeleri üzerindeki etkileri göz önüne
alınarak ürün tasarlanıp sunulması önemlidir. Örneğin, Türkiye’de konuklara
limon kolonyası ikramı, bir Amerikalıya yapıldığında o kişi buna hiçbir anlam
veremeyecek, belki de elini bile uzatmayacaktır.
Kültürün oluşturduğu gelenekler kuşaktan kuşağa geçmektedir. Yeme, içme gibi

fizyolojik ihtiyaçlar kültür vasıtasıyla oluşturulmaktadır. Herkes açlık duyabilir
ama ne yenileceğini, açlığı gidermek için nasıl davranılacağını kültür belirle-
mektedir.
Pazarlamacılar için önemli olan nokta, kültürel değerlerin yerini alabilecek ya da

onları tanımlayabilecek tüketim kalıplarını oluşturmaktır.
Alt Kültür
Bir kültürü oluşturan alt kültür unsurları bulunur. Alt kültürler milletler, dinler,
ırksal gruplar, aynı coğrafi bölgedeki azınlık insan gruplarını içermektedir. Alt
kültür, sınıf durumu, bölgesel, kentsel ya da kırsal yerleşim, din ve etnik köken
gibi sosyal durumların bir birleşimi olan ulusal kültürün alt bölümü olarak ta-
nımlanmaktadır. Alt kültürün sınırları genellikle coğrafi yerleşim ve yaş, din,
etnik grup gibi demografik özelliklere dayanmaktadır.
Örneğin aynı şehirde yaşamalarına rağmen biri kent merkezinde, diğeri kırsal
kesimde doğup büyümüş ve yaşayan iki kişiyi bir giyim mağazasında gözlem-
leyelim. Bu kişiler aynı mağaza içinde değişik reyonlara yönelecek; farklı renk,
desen, model ve fiyatta ürünleri tercih edeceklerdir. Çünkü bu tercihlerinin ken-
dileri kadar, bulundukları alt kültür grubu üyelerince de kabul görmesi ve beğe-
nilmesi önemlidir. Kişi, içinde yaşadığı gruba göre tutum ve tercihler geliştirir.
Bu tercihler, kişinin beğenisini ve satın almaya ilişkin tüm davranışlarını etkiler.
Sosyal Sınıf
Toplumlar değişik yapıdaki sosyal grup ve tabakalardan oluşur. Sosyal sınıf,
bir hiyerarşiye göre toplum üyelerinin sınıflandırılmasıdır. Sosyal sınıf yaşam
biçimi, eğitim, saygınlık gibi özellikler bakımından birbirine benzeyen ve bunun
bilincinde olan insanlar tarafından oluşturulan bir bütündür.
Sosyal sınıflar pazarlamacılar için bazı ürünlerde yararlı bir pazar bölümleme
değişkenidir. Çünkü sosyal sınıfların giysi, ev eşyası ve otomobil satın alma, boş
zamanları değerlendirme, medya seçimi gibi konularda farklı tercihleri bulun-

maktadır.
Sosyal sınıflar genellikle alt, orta ve üst sınıflar olarak üçe ayrılmaktadır. Yapı-
lan bu gruplamaya karşın, sosyal sınıflar arasında kesin sınırlar yoktur. Sınıflar
arasında iki yönlü (aşağıdan yukarıya-yukarıdan aşağıya doğru) bir hareketlilik
de söz konusudur.
Amerikalı sosyolog William Lloyd Warner’ın (Vilyım Loyd Vornır) sosyal sınıf-
ları belirlemek için kullandığı değişkenler şunlardır:
• Gelirin kaynağı ve seviyesi,

• Meslek,
• Oturulan evin türü ve semti,
• Eğitim durumu.
Aynı sosyal sınıfa sahip üyelerin davranışlarında belirgin benzerlikler gözlenir.

Yani bu üyelerin kişiliklerinde, giyimlerinde, dillerinde ve değer yargılarında
benzerlikler vardır. Benzer malları almaya, benzer mağazalardan alış veriş yap-
maya eğilim göstermektedirler.
Sosyal sınıfın temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
Sosyal sınıflar arasında yatırım yapma, satın alma türleri, malların satın alındık-
ları yerler ve seçilen markalar arasında farklılık görülür.
Sınıflar arasında psikolojik açıdan farklılıklar vardır. Düşünce biçimleri değişik-

tir; malları algılayışları başkadır, pazarlama eylemlerine karşı tepkileri farklıdır.
Toplumsal sınıfların kendilerine özgü tüketim alışkanlıkları vardır. Her toplum-

sal sınıfın ihtiyaçlarının belirlenmesindeki farklılıklar, toplumda farklı tüketim
biçimlerinin oluşmasına yol açar.
Tüketici Davranışını Etkileyen Etmenler
Kültürel
Sosyal
Kişisel
Psikolojik
Ekonomik

Aşağıda kültürle ilgili farklı tanımlara yer verilmiştir. Bu tanımları etkileşimli
tahtaya yansıtarak öğrencilerden aşağıdaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
KÜLTÜR
VE
Edward Burnett Tylor’e göre (Edvard Börnet
KÜLTÜRÜN Teylır, 1832 - 1917) kültür; “Bir toplumun üyeleri
UNSURLARI olarak insanoğlunun kazandığı bilgi, sanat, gelenek,
görenek vb. yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine
alan karmaşık bir bütündür.”
3. KAZANIM
Kültür kavramıyla ilgili farklı tanım-
lardan hareketle kültür unsurlarını Ziya Gökalp’e göre (1876-1924) kültür (hars)
belirler. ulusaldır, bir milletin dini ahlaki hukuki, sosyal,
DERSE HAZIRLIK ekonomik, estetik duygularının toplamıdır.
1. Kültür kavramı size ne çağrıştırı-
yor.
2. Kültürün unsurlarının neler ol- Mümtaz Turhan’a göre (1908-1969) kültür: “Bir
duğu hakkında düşüncelerinizi cemiyetin sahip olduğu maddi ve manevi değerler-
söyleyiniz. in toplamından oluşan bir bütündür. Cemiyet içinde-
ki her türlü görüş, alaka, değer ve davranış şekilleri-
ni kapsar. Bütün bunlar, o cemiyetin mensuplarının
büyük çoğunluğunda ortak olan ve onu diğer cemi-
yetlerden ayıran kendine has yaşam tarzı sağlayan
özelliklerdir.”
Sosyal Psikolog Prof. Erol Göngör (1938-1983),

sosyolojinin maddi ve manevi kültür ayrımına bağlı
kalarak kültürü şöyle tanımlar: “Kültür, bir inançlar,
bilgiler, hisler ve heyecanlar bütünüdür ve maddi
değildir. Manevi olan kültür, uygulama hâlinde
maddi formlara bürünür. Örneğin dinî inançlar; cami,
namazdaki beden hareketleri dinî kıyafetler vs.
şeklinde görünür.”
Cemil Meriç (1916-1987) kültürle ilgili şöyle

düşünmektedir: “Batının kültürü var bizim ise irfanı-
mız. İrfan, insanoğlunun has bahçesi, ayırmaz,
birleştirir. Bu bahçede kinler susar, duvarlar yıkılır,
anlaşmazlıklar sona erer. İrfan kendini tanımakla
başlar. Kendini tanımak için ön yargıların köleliğin-
den kurtulmak gerekir. İrfan, nefis terbiyesi, olgunlu-
ğa açılan kapı, amelle taçlanan ilim. Kültür, irfana
göre katı ve fakir. İrfan insanı insan yapan vasıfların
bütünü, yani hem ilim, hem iman ve hem de edep.
Batı, kültürün vatanı; doğu irfanın. Ne batıyı tanıyo-
ruz ne doğuyu en az tanıdığımız ise kendimiz.
Eserlerimin kültür cildi tamamlandı bundan sonra
irfanla uğraşmak istiyorum.”
1. Kültürün farklı biçimlerde tanımlanmasının sebepleri nelerdir?

2. Bu tanımlamalar arasında ne gibi farklar vardır? Belirtiniz.
3. Cemil Meriç’in tanımı üzerinden kültürle ilgili bir beyin fırtınası yapınız.

Aşağıdaki görselleri (Görsel 1.15) etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerden
aşağıdaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
Görsel 1.15: Kültürümüzden örnekler

1. Kültür tanımlamalarından ve görsellerden hareketle kültürün unsurları ile
ilgili neler söyleyebilirsiniz?
2. Görsellerden hangileri kültürün maddi ögelerini, hangileri maddi olmayan
ögelerini örneklendirmektedir?
3. Görsellerden hareketle nasıl bir kültür tanımı yapılabilir? Yaptığınız tanım-
ları diğer kültür tanımlarıyla karşılaştırınız.

Aşağıda verilen kültürle ilgili kavramlar etkileşimli tahtaya yansıtılarak her kav-
ramın ne olduğu açıklandıktan sonra öğrencilerden uygun örneklerle tablodaki
boş bırakılan yerleri doldurmalarını isteyiniz.
Kültürleme: Toplumun, kendi kültürel özelliklerini yeni kuşaklara sosyalleş-

me yoluyla aktarmasıdır (Görsel 1.16).
Örnek:
Kültürlenme: Bireyin veya grubun toplumun kültürünü benimseme sürecidir.

Belli bir toplumun alt kültürlerinden ya da farklı toplumlardan kopup gelen birey
ve grupların kültürü öğrenmesidir.
Örnek:
Görsel 1.16: Sosyalleşme kültürlemenin en önemli
ögesidir. Kültürel Yayılma: Bir kültürde ortaya çıkan maddi veya manevi kültür ögesi-
nin dünyadaki başka kültürlere yayılmasıdır. Örneğin dönerin ve yoğurdun
Türklerden dünyaya yayılması gibi.
Örnek:
Kültürleşme: Farklı iki kültürün etkileşime girmesi sonucunda her iki

kültürün de değişikliğe uğrayarak yeni bir kültürün ortaya çıkmasıdır. Baskın
olan kültür zayıf olan kültürü fazla etkiler.
Örnek:
Kültür Şoku: Kendi kültüründen başka bir kültüre geçen bireylerin yeni
kültüre uyum sağlamakta karşılaştıkları zorluklar, sıkıntılar, bunalımlar sonucu
gösterdikleri tepkilerdir.
Örnek:
Zorla Kültürleme: Birey ya da toplumun kültürel değerlerinin başka bir

kültür tarafından zorla değiştirilmesidir.
Örnek:
Kültürel Gecikme: Maddi kültür ögelerinin hızlı değişmesi karşısında

manevi kültür öğelerinin buna ayak uyduramaması durumuna kültürel gecikme
denir. Maddi kültürdeki değişmenin manevi kültürde görülememesi veya geç
görülmesidir.
Örnek:
Kültürel Özümseme (Asimilasyon): Bir toplumun başka bir toplumun kültü-

rünü ya da bir kültürün, kendi içindeki azınlık kültürünü eritmesi ve kendine
benzetmesidir.
Örnek:
Kültürel Değişme: Bir toplumun kültürel yapısının (maddi ve manevi ögele-

rinin) kısmen veya tamamen değişmesi veya değişikliğe uğratılmasıdır.
Örnek:

Öğrenciler iki gruba ayrılır. Birinci gruptan maddi kültür ögeleriyle ilgili ikinci
gruptan maddi olmayan kültür ögeleriyle ilgili bir afiş tasarlamalarını isteyiniz.
İçlerinden beğenilen afişleri okul panosunda sergilemelerini sağlayınız.

Öğrencilerden Atatürk’ün “Türkiye Cumhuriyetinin temeli ‘kültür’dür.” sözünü
açıklayan bir araştırma yaparak kompozisyon yazmalarını isteyiniz.
PERFORMANS GÖREVİ
Öğrencilerden yaşadığı toplumun kültürel değerlerini araştırarak bir proje hazır-
lamalarını isteyiniz. Hazırladıkları projeyi sınıfta sunmalarını sağlayınız.
KONU ÖZETİ
KÜLTÜR NEDİR?
Bir toplumun üyeleri arasında paylaşılan, kuşaktan kuşağa aktarılan, maddi ve
maddi olmayan değerlerin tümüne kültür denir. Kısaca toplumun yaşayış tarzına
kültür denir.
Kültürün maddi ve maddi olmayan ögeleri vardır. Maddi kültür insanların yap-
tıkları araç gereçlerdir. Örneğin yol, köprü, okul, cami vb. Maddi olmayan kültür
ise insanların ilişkileri sonucu ortaya çıkan yazılı veya yazılı olmayan kurallar-
dır. Örneğin gelenek görenekler, örf ve adetler, sanat, din vb.
Kültür; bilgiyi, sanatı, ahlakı, hukuku, örf - âdeti ile insanın toplumun bir üyesi
olması dolayısıyla kazandığı diğer bütün beceri ve alışkanlıkları kapsayan kar-
maşık bir bütündür. Kültür, aynı birikim ve geleneği paylaşan insanların yeni
nesillere aktardıkları öğrenilmiş davranışlar bütünüdür. Bir toplumun kimliğini,
o toplumun kültürü belirler.
Kültür, uygarlık çevreleri içinde topluma kendi özelliklerini kazandıran bir nite-
liktir. Kültür insanın toplumsal yaşamının her alanındaki kendisi ve kendisine ait
olan dinî, ahlakî, estetik duyguların toplamıdır.
Maddi ve Maddi Olmayan Kültür Ögeleri

Kültür kavramı çok anlamlı ve geniş kapsamlı olduğundan bu kavramın içeriğini
daha iyi anlayabilmek için maddi ve maddi olmayan kültür ögeleri şeklinde ay-
rım yapılmaktadır. Kültürün bu iki temel ögesi tabloda gösterilmiştir.
KÜLTÜR
Maddi Kültür Ögeleri Maddi Olmayan Kültür Ögeleri
İnsan emeğinin toplumsal gelişme süreci içinde yarat- İnsanların birbiriyle kurduğu ilişkiler sonucu ortaya
tığı araç ve gereçlerdir. çıkan yazılı ve yazılı olmayan kurallardır.
Toplumun herhangi bir gelişim aşamasındaki teknolo- Toplumun yaşamını düzenleyen değer, yasa, gelenek,
jik ilerlemesini, üretim, teknik, hüner ve becerilerini ahlak ve inançlardır.
ifade eder.
Okullar, fabrikalar, kitaplar, otomobiller, elbiseler vb. Dil, sanat, ahlak, örf, adet vb. manevi kültür
maddi kültür ögeleridir. ögeleridir.
Kültürün Unsurları Nelerdir?
Kültür, “insan toplumuna özgü bilgi, inanç ve davranışlar bütünü ile bu bütünün
parçası olan maddi nesnelerdir” şeklinde tanımlanmıştır. İşte bu maddi nesnele-
rin neler olduğu konusunda çeşitli yorumlar yapılabilir. Ancak bu yorumlardan
ortak bir paydaya ulaşmak istersek kültürün unsurlarını, en başta dil olmak üze-
re, din, gelenek ve görenek, sanat, dünya görüşü, tarih şeklinde sıralayabiliriz.
Bu unsurlar bir milletin ortak kültürel değerler geliştirmesine yardımcı olurlar
(Görsel 1.17). Örneğin Türk toplumunda evlerde, televizyon, telefon gibi cihazlar
üzerine annelerimizin işlediği oyalı veya dantelli örtülerin serilmesi gibi bir adet
vardır. İşte bu adet Türk toplumunun bir parçasıdır. Kültürümüzün bir unsuru-
dur.
Dil: Dil, kültür unsurlarının başında gelir. Çünkü dil olmadan öteki unsurların
meydana gelmesi mümkün değildir. Dil bir milletin ses dünyasıdır. Her millet
kâinatı değişik şekillerde algılamış ve yorumlamıştır. Aynı zamanda dil kültüre
ait bütün değerleri bünyesinde barındıran bir kültür hazinesidir. Bir dil, onu kul-
lanan milletin, nasıl düşündüğünü, zihninin nasıl işlediğini ve mantığını ortaya
koyar.
Din: Her toplumun kültür sisteminin oluşumunda din, başat bir yere sahiptir.
Toplum zemininde kültürle din arasında sıkı etkileşimler vardır. Kültür sistemi-
nin, o sistemin Allah, insan ve evrenle ilgili tasavvuru ile toplumsal gerçeklikte
bu üçüyle kurduğu ilişkiye göre şekillendiği düşünülürse, kültürün dinle sıkı
ilişkileri kendiliğinden anlaşılır. Toplumların kendilerini tanıma ve tanıtmala-
rında önemli bir araç olan din, doğal olarak kendi mensubu bulunan toplumun
kültürüyle etkileşim hâlindedir. Din kültür ilişkilerine dikkatli bir bakışla, bu
ilişkilerin karşılıklılık esasına dayalı olduğu görülebilir. Bu karşılıklılık esasın-
da din kültürü, kültür de dini çeşitli biçim ve düzlemlerde etkiler.
Gelenek ve görenek: Bunlar bir milletin yazılı olmayan veya hepsi yazılı olma-
yan kanunlarıdır. Yazılı kanunların çoğu gelenek ve göreneklere göre düzenlen-
miştir (Görsel 1.18). Kanun, insanın toplum içerisindeki davranışlarını düzenler.
İnsanlar bu düzeni asırlar boyunca gelenek ve göreneklerle sağlamışlardır. Fakat
günümüzde bile yazılı anayasası bulunmayan ülkeler vardır. Bunlar toplum dü-
zeninin hâlâ gelenek ve göreneklerle sağlamaktadırlar. Aslında kişinin bütün hâl
Görsel 1.17: Kültür unsurları ve hareketlerini yazılı kanunlarla tanzim etmek mümkün değildir. Çünkü yasa-
lar genellikle hakları ve cezaları tayin etmektedir. Oysa insanın toplumda birçok
sosyal ilişkileri bulunmaktadır: özür dilemek, selamlaşmak, saygı göstermek,
davetlere katılmak, konuşmak, tartışmak, yazmak vs.
Sanat: Sanat, bir duygu veya düşüncenin en güzel ve en estetik hâliyle görsel
ve işitsel bir maddede vücut bulmasıdır. İnsan barınır, beslenir, sosyal ve ruhsal
ihtiyaçlarını gidermeye çalışır. Bunları yaparken oyalanmak, ruhunu okşamak,
güzeli yakalamak, yeni güzellikler ortaya koymak ister. Bunun sonucunda sanat
eseri ortaya çıkar. Sanat eseri ortaya çıktığı toplumun kültürünü taşımakla bir-
likte evrensel bir özelliğe de sahiptir.
Dünya görüşü: Bir toplumun başka toplumlardan farklı olan hayat felsefesidir.
Bir toplumun fertleri ortak kültür dolayısıyla tutum, zihniyet ve davranış bakı-
mından çeşitli ortak özellikler gösterirler. Sosyal olaylar karşısında bireylerin bu
ortak tutum ve davranışları o toplumun dünya görüşünü meydana getirir. Bunun
için her toplumda değerler ve değer yargıları farklıdır. Askerlik, kahramanlık,
aşk, namus, temizlik, ahlak, ölüm, eğlence vs. her toplumda değişik karşılanır.
Tarih: Milleti, dolayısıyla kültürü meydana getiren unsurlardan birisi olan tarih,
bir milletin çağlar içindeki yürüyüş ve görünüşüdür. Tarih bugünün ve dünün bi-
reylerini toplum içerisinde birbirine bağlayarak geleceğe taşır. Bireyler arasında
kader birliği temin eder. Aynı topluma mensup insanlar tarih sayesinde akraba-
lıklarının farkına varabilirler. Tarih bir toplumun nereden gelip nereye gittiğini
gösteren kültür unsuru olarak, o toplumun hayatında önemli bir yer tutar.
Görsel 1.18: Gelenek görenek örneği
Kültürün özellikleri
1. Kültür öğrenilir: Kültür, bireyin doğumundan itibaren toplum hayatında

kazanmaya başladığı alışkanlıklar, davranış biçimleri, tutum ve tavırlar eğitim,
üretim biçimleri, bilgi ve teknolojiler bütünüdür. Kültür kalıtımsal değildir. İn-
san hangi millet içinde doğar ve büyürse, o toplumun kültürünü öğrenir. Kişinin,
içinde büyüdüğü ve öğrendiği kültür, onun ulusal kültürü olur.
2. Kültür süreklidir: Kültür, kuşaklar boyunca birinden diğerine aktarılarak bi-

riktirilen yaşantı ve bilgi birikimi ögelerinden oluşur. Kültür, bu özelliğiyle insan
yaşamını diğer canlılardan ayrı ve ayrıcalıklı kılar. Çünkü insan, öğrendiklerini
yavrusuna dil yoluyla aktarabilen tek canlı varlıktır. Bundan dolayı insanoğlunun
öğrendikleri ve yarattıkları yalnız kendi yaşantıları ile sınırlı değildir; başkala-
rıyla ve kuşaklar arasında paylaşılır, süreklidir. Her toplumda bu sürekliliği sağ-
layan, onu aynı zamanda öteki toplumların kültürlerinden farklı kılan; töreleri, Görsel 1.19: Sitti Hatun Camii, Bursa
gelenekleri ve görenekleridir. Töreler, gelenekler ve görenekler, insanın doğuştan
var olan beslenme, korunma, cinsellik gibi temel güdü ve eğilimlerini, toplumsal
yaşama ve kültüre göre biçimlendirir, sınırlandırır, yönlendirir ve kurumlaştırır.
3. Kültür toplumsaldır: Bir grubun, bir toplumun üyeleri tarafından paylaşılan

alışkanlıklar, değerler, davranışlar; o grubun veya o toplumun kültürüdür. Kül-
tür, bu şekliyle toplumsal bir varlık alanıdır. Dolayısıyla, dünyada kültürsüz bir
toplum düşünülemez. Bütün toplumlar kültürlerini korumak ve sürdürmek için,
birlik ve dayanışmasını sağlayan duygu ve düşünce yapılarını; hizmet kurumla-
rını, toplumsal denetim mekanizmalarını, düşmana karşı savunma sistemlerini
ve nüfusunun devamını güvenceye almaya özen gösterir. Kimliğini korumada
özen göstermeyen, başarılı olamayan ve kültürünü kaybeden toplumlar, başka
toplumların içinde eriyerek kaybolur ve tarih sahnesinden silinir.
4. Kültür ihtiyaçları karşılar ve doyum sağlar: Kültür, üyelerinin temel biyo-

lojik ihtiyaçlarını (Beslenme, barınma, korunma gibi) ve bunlardan doğan ikincil
ihtiyaçlarını karşılar. Bu anlamda kültürel kurumlar ve ilkeler, denenmiş çözüm
yollarıdır. Bunlar, toplum üyeleri için doyum sağlayıcı ve hizmet verici oldukları
sürece varlıklarını sürdürürler. Kültürün temel biyolojik ve psikolojik ihtiyaçları
karşılama gücü, bütün kültürlerde benzer öge ve kurumların bulunması gerektiği
sonucunu getirir.
5. Kültür bütünleştiricidir: Bir kültürün ögeleri göreceli, uyumlu ve bütün-

leşmiş bir sistemi oluşturur, ulusal kimliği yansıtır. Bununla birlikte, kültürler
arasında sürekli bir etkileşim içinde bulunurlar. Çünkü kültürler, doğaları gereği
tam anlamıyla bütünleşmiş ve değişmeye kapalı bir yapı oluşturmazlar. Etkile-
şimler, her kültür yapısında yeni atılımlara önayak olabilir. Ama bu, bütünlüğü
bozmayacak biçimde gerçekleşmelidir. Kültür, bu etkileşimlerle özgün yapısını
korumalıdır.
6. Kültür değişir: Kültür dinamiktir zamanla değişir. Bu değişim kültürel sis-

temi oluşturan bireylerin biyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılayacak bir
uyum biçiminde olabilir. Yukarıda kültürel kurum ve ögelerin genelde doyum
sağlayıcı oldukları ölçüde varlıklarını sürdürdüklerine değinilmişti. Ancak,
şartlar değiştikçe, geleneksel çözüm yollarının sağladığı doyum düzeyi de azalır
veya değişir, yeni ihtiyaçlar ortaya çıkar. Bunu karşılayacak yeni çözüm yolları
ve düzenlemeler aranır; yeni kurum ve kuruluşlar oluşur.
7. Kültür tarihseldir: Her kültür ve kültür ögesi toplumların tarihsel gelişim

süreçlerinde oluşur. Tarihten bağımsız bir toplumdan söz edilemeyeceği gibi
kültürden de söz edilemez. Bugünkü kültürel değerlerimiz, geçmişteki kültürel
değerlerden etkilenerek şekillenmiştir (Görsel 1.19).

Aşağıdaki fotoğrafları etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere incelettiriniz ve
öğrencilerden görsellerin sonunda yer alan soruları cevaplandırmalarını isteyi-
niz.
DEĞİŞEN
KÜLTÜRÜMÜZ
4-5-6. KAZANIM
Çevresindeki çeşitli ögelerden yola
çıkarak kültür değişmelerine örnekler
verir.
Çevresindeki çeşitli ögelerden hare-
ketle kültürel değişmenin süresi hak-
kında kestirimlerde bulunur.
Kültürel değişimlere neden olan un-
surlara ve bunların etkilerine örnekler
verir.
DERSE HAZIRLIK
1. Kültürel değişim toplumsal haya-
tı ve değerleri nasıl etkiler?
2. Kültürel değişimin hızı maddi

alanda ve maddi olamayan alan-
larda aynı ölçüde mi gerçekleş-
mektedir?
3. Yaşadığınız çevrenin ya da şehrin

geçmişten günümüze ne gibi de-
ğişimler gösterdiğini söyleyiniz.
Görsel 1.20: Kültümüzde değişen alışkanlıklara

örnekler
Görsel 1.21: Zamanla değişen oyun kültürü
1. Yukarıdaki görsellerde toplumsal değişimlerden hangilerine örnekler veril-

miştir? Bu değişimlerin kültürel değişmeyle olan ilişkisini yorumlayınız.
2. Yukarıdakilerin dışında başka hangi kültürel değişimlere örnekler verilebilir?
3. Yukarıdaki değişimleri süresi bakımından değerlendirdiğinizde hangilerinin
daha kısa sürede hangilerinin daha uzun süre değiştiğini söyleyebilirsiniz?
4. Kültürün değişmesinde hangi faktörler etkili olmaktadır? Bu faktörleri aşağı-
da verilen boşluklara yazarak birer örnek veriniz.
Kültürel Değişmeye Neden Olan Unsurlar Örnek:

Öğrencilerden aşağıdaki metni okumalarını ve metnin sonunda yer alan soruları
cevaplamalarını isteyiniz.
DEĞİŞİM KÜLTÜRÜ
Yemek kültürü, toplumun içinde bulunduğu dönemin ekonomik ve kültürel
yapısındaki değişimlerden etkilenmekte, bu değişimler mutfağın ve yemeğin
biçimlenmesine dolaylı veya dolaysız olarak etki etmektedir. Küreselleşmenin
beslenme üzerindeki tek tipleştirici etkisinin yanı sıra kültürlerin de belirleyi-
ciliğini koruduğu söylenebilir. Besin maddelerinin küreselleşmiş bir pazarın
ürünleri hâline gelmesi “besin küreselleşmesi” olarak tanımlanmaktadır.
Küreselleşmiş gıda ürünlerinin yaygınlaşmasının getirdiği bir diğer değişim ise

yerel yemek kültüründeki kaybolmalardır. Dolayısıyla böyle bir eğilimin, top-
lumların yemek kültürlerindeki farklılıkların giderek azalmasına ve küresel bir
yemek kültürüne doğru gidişe yol açabileceğini söylemek mümkündür.
Küreselleşmenin etkisiyle yemek yeme bozukluğu olan insanların yaygınlaşma-

sının toplumsal değişmenin izlerini çok iyi yansıttığını belirtmek mümkündür.
Besin maddelerinin küreselleşmesiyle birlikte tüm dünyada ulaşılabilir olma-
sının yanı sıra üretilip pazarlanmasında oluşan tehlikeler ve riskler de tüm
dünyadaki tüketicileri etkileyerek küreselleşmektedir. Örneğin geçmişte deli
dana hastalığı, kuş gribi şimdilerde korona virüsü ve böcek ilaçlarının hayvan
yumurtasına karışması tüm dünyada panik uyandırmıştır. Bu durumda besin
maddelerine bağlı risklerin, toplumun yemek yeme alışkanlıklarında değişmele-
re yol açtığını söylemek mümkündür. Bu riskler meydana geldikleri zamanlarda
ve sonrasında harekete geçmeyi fiilen imkânsız kılacak çapta tahribat yapabil-
mektedir. Bu noktada gelecekte gerek besin kıtlığı veya açlıkla karşı karşıya
kalınması ile ilgili riskler ve gerekse besinlerin genetiğiyle oynamanın neden
olabileceği tahribatlar ile bunlara bağlı olarak ortaya çıkacak beslenme alışkan-
lıklarındaki bozuklukların yol açacağı obezite gibi problemler toplumlar için

önemli bir sorun oluşturmaktadır (Görsel 1.22).
Değişim söz konusu olduğunda tek yönlü bir değişimden söz edilemez. Nasıl ki
toplumsal değişme yemek kültürünü etkiliyor ve değiştiriyorsa yemekte meyda-
na gelen değişimler de toplumun yapısını değiştirebilmektedir.
Uluslararası Sosyal Araştırmalar
Dergisi, C.10, S.54, s.562-563 (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.22: Geleneksel çay simit kültürümüz yerini

1. Modernleşmeyle beraber Türk kültüründe yaşanan hızlı değişmenin yemek
fast food kültürüne bırakıyor
kültürümüze etkileri nelerdir?
2. Modern Çağ’ın şartlarına uyarken kültürümüzü de bu çağın gereklerine
tamamen uydurmalı mıyız? Düşüncelerinizi paylaşınız.

Aşağıdaki metin etkileşimli tahtaya yansıtılarak öğrencilere sesli bir şekilde oku-
tulur ve öğrencilerden metnin sonundaki soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
DÜNDEN BUGÜNE KAHVEHANELER

Mahalle kahvehaneleri, 16. yüzyıldan itibaren yaygınlaşarak gündelik yaşama
sosyokültürel açıdan büyük katkıları bulunan mekânlar hâline gelmiştir. Mahalle
kahvehanelerin önemli bir özelliği, mahalle ölçeğinde sivil mekân ile dini mekân
arasında yaşanılan içe dönük geleneksel yaşam tarzının, dışadönük bir kültürel
yapılaşma sürecine girmesine aracılık etmesidir. Başlarda cami yakınlarında ku-
rulan kahveler erkeklerin namaz saatini beklerken zamanı değerlendirme mekâ-
nı olarak ortaya çıkmış ve giderek kahvenin büyük ölçekli ve oldukça yaygın
tüketimi nedeniyle caminin yan yapıtı olmaktan kurtulup kendilerine özgü bir
işleve kavuşmuştur. Bu sayede mahalle sakinlerinin sivil ve dini mekânlardan
bağımsız olarak sokak kültürünü tanımaları ve bu merkezler aracılığı ile kent
yaşamına doğrudan katılabilme olanağını elde etmelerini sağlamıştır. İnsanlar
bu kahvehaneler sayesinde ev, iş, cami üçgeninden çıkarak yeni bir sosyal yaşan-
tıya kavuşmuştur.
Mahalle kahveleri gündelik politikadan yerel sorunlara kadar çeşitli konuların

tartışıldığı, eleştirildiği, çözümlerinin arandığı, herkesin kendi düşüncesini ser-
bestçe dile getirme olanağı bulduğu mekânlar olmuştur. Mahalle kahveleri aynı
zamanda mahalle halkını ilgilendiren idari ve toplumsal konuların konuşulup çö-
züme kavuşturulduğu bir yer olmuştur. Çeşitli sorunlar çerçevesinde örgütlenme
bilincinin ilk tohumlarının atıldığı bu mekânlar “kültürel paylaşmanın dengeli
bir biçimde” gelişmesine de zemin hazırlamıştır. Bu sayede mahalle kahvehane-
leri toplumsal iletişim merkezleri olarak önem kazanmıştır (Görsel 1.23).
www.adu.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.23: Geçmişten günümüze kahvehaneler, Mı-
gırdıç Civanyan’ın Tophane’de bir kahvehane tablosu, 1. Dünden bugüne kahvehanelerde ne gibi değişiklikler olmuştur? Düşüncele-
(üstte) (Suna İnan Kıraç Vakfı resim koleksiyonundan) rinizi paylaşınız.
ve günümüzden bir kahvehane bahçesi (altta) 2. Ülkemizde kültürel alanda meydana gelen değişmeleri birkaç örnekle açık-
layınız.
TELEVİZYON
Televizyon yayınlarının başlaması, izleyenlerin yeni bir toplumsal ve kültürel
yapı ile karşılaşmalarına yol açmıştır. Çünkü yapılan programlar bir kültüre ait
unsurları içermektedir. Bu durum kültürel değişimin birinci şartı olan kültürler
arası temasın sağlanmasına fırsat vermiştir. Ancak bunun kültürel değişmenin
yalnızca bir kısmına yönelmiş olduğu, kültür unsurlarının kendi içerisinde de
kültürel değişmeyi başlatacak etkileşimler olabileceği göz ardı edilmemelidir.
Televizyon dizilerinde kurmaca, gerçek veya gerçeğe yakın olaylar temsili ola-
rak canlandırılır. Televizyon, mevcut olan gerçekleri bazen olduğu gibi bazen de
yeniden kurgulayarak tekrar topluma sunar. Bu sunum aracılığı ile yeni baştan
bir yorumlama yaparak arzu edilen insan profilinin resmi çizilerek benliklerin ve
toplumun biçimlendirilmesini gerçekleştirir. Diğer bir ifadeyle mitler ve ritüeller
ortaya çıkararak, bireylerin ve sosyal yaşamın istenilen yönde yapılandırılmasını
sağlar.
https://dergipark.org.tr (Düzenlenmiştir.)
DEMOKRATİKLEŞME, MODERNLEŞME VE KÜRESELLEŞME

Toplum, ortak bir kültürü kabullenen, bir coğrafi alanda yayılan ve kendi kendi-
nin devamlılık sürecini kazanabilmiş ilişkiler bütünlüğüdür. Toplumsal değişim,
bu ilişkilerin değişmesidir. İlişkilerin değişmesi ise toplumu oluşturan yapı ve
bireylerin değişmesiyle mümkündür.
Geçmişten günümüze toplumlar yapısal ve niteliksel değişimler geçirmiştir.

Avcılık döneminde, bireylerin kendi yaşamlarını sürdürmek için iyi yöntem ve
araçlara sahip olmaları gerekir. Tarımın gelişmesiyle, sahip olunan tarım alanları
ve tarımsal makinalar başarının sembolü olmuştur.
Tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişte, üretim tesislerinin özellikleri

ve sermaye büyüklüğü önem kazanmıştır. Teknolojilerin gelişmesi, bilgisayar
ve iletişim teknolojilerinin kullanımının artmasıyla bilgi ve iletişim dönemine
girilmiş olup bu dönemde ise bilgiye erişim, erişim yolları ve bilgiyi işleme stra-
tejilerini uygulayabilme başarıyı belirlemiştir.
Günümüzde demokrasi ve sivil haklar adına yürütülen mücadeleler de dünya

çapında siyasal ve sosyal hareketlere aynı zamanda birtakım hukuki ve siyasi
örgütlenmelere yol açmaktadır. Düşünceler bir hayat tarzı olarak yaşanmaya
başlandıkça, toplumsal refah ve barışa katkılar sağladıkça değişimin temel un-
surlarından biri olmayı sürdürecektir.
Her toplumda teknolojik değişmeler çabuk benimsenirken yeni düşüncelerin,

inanç ve kuralların benimsenmesi daha uzun zaman alır. Örneğin motorlu araç-
lar başlangıçta geleneksel toplumlarda garip karşılansa da hızla yaygınlaşmış
fakat trafik kurallarının benimsenmesi bu kadar hızlı olmamıştır. Öte yandan
geleneksel toplumlarda değişim hem çok yavaştır hem de onu etkileyen faktörler
fazla değildir. Buna karşılık modern toplumlarda değişim hızlı bir süreç olarak
yaşanır (Görsel 1.24).
www.dergipark.org.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Demokratikleşme, modernleşme ve küreselleşme kavramları çerçevesinde

toplumumuzda yaşanan değişimlerin neler olduğunu söyleyiniz.
2. Dünyanın tamamını kapsayan, millî kimlikler ve sınırları ortadan kaldıran
tek bir küresel kültürün oluşması mümkün müdür?
Görsel 1.24: Eski İstanbul, 1980’lerin başı.

Kitle iletişim araçlarının toplumun kültürü üzerindeki olumlu ve olumsuz

etkilerini aşağıdaki boş bırakılan yerlere yazınız.

Öğrencilerden görselleri incelemelerini ve bu görsellerden yararlanarak aşağıda-
ki soruları cevaplamalarını isteyiniz (Görsel 1.25).
1. Kitle iletişim alanlarında yaşanan değişmeyi tarihsel gelişimi açısından

yorumlayınız.
2. Bilgi ve iletişim çağında İnternet kültürünün gündelik yaşamda kullanılması
ile ortaya çıkan kültürel değişmeler nelerdir?
Görsel 1.25: Bilgi ve iletişim çağında İnternet günlük

yaşamın vazgeçilmez bir unsurudur.
Öğrencilerden aşağıdaki konulardan birini seçmelerini sağlayarak ders dışı et-

kinlik olarak hazırlamalarını isteyiniz.
• Zengin kültür mirasımız arasında yer alan giyim kültürümüzde ne gibi deği-
şiklikler olmuştur? Araştırarak bir sunum hazırlayınız (Görsel 1.26).
• Kitle iletişim araçlarının kültürümüz üzerindeki etkisini araştırarak bir

sunum hazırlayınız. Kitle iletişim araçlarının komşuluk kültürümüz üzerin-
deki etkisine sunumunuzda yer veriniz.
• Kış aylarında ve kapalı havalarda gezinti yerleri ve buluşma noktaları hâline

gelen alışveriş merkezleri hakkındaki düşüncelerinizi çarşı, pazar, bakkal
alışverişleriyle karşılaştıran bir sunum hazırlayınız. Hazırlayacağınız su-
numa çevrenizde bulunan bir mahalle esnafı ile yapacağınız söyleşiyi de
ekleyiniz.
Görsel 1.26: Geleneksel kıyafet kültürel zenginliktir.

Aşağıdaki metinden hareketle, çocukluk döneminizden bu yana değişen kültürel
ögeleri anlatan bir sunum hazırlayınız.
YETMİŞLİ YILLAR
Yetmişli yıllarda çocukluğunu yaşayanlar, büyüklerinden “şimdiki çocuklar çok
şanslı!” sözünü çok sık duyarak büyüdüler. Odalarımızı aydınlatan elektriğin,
haftada en az bir kere ailecek gidilen sinemanın, ekmeğe sürülen vita yağının,
bizleri okullarımıza taşıyan belediye otobüslerinin, asfalt yolların, pilli bebekle-
rin, aradığımız her şeyi bulabildiğimiz çarşıların, kırkbeşlik plaklarımızı çaldı-
ğımız pikapların, kurulunca yürüyen arabaların ve daha buna benzer, bize şimdi
çok gülünç ve ilkel gelen ama o zamanlar hayatımızda ayrıcalıklı bir yer tutan
bütün bu ilerlemeyi her fırsatta bize hatırlatıp, kıymetini bilmemizi istediler.
Kısmen haklıydılar. Çoğunluğu, karda yağmurda okullarına yürüyerek gitmiş-
ler, gaz lambasının ışığında ders çalışmışlar, kırpıntılardan yaptıkları toplarla,
bebeklerle oynamışlardı (Görsel 1.27). Ekmek karneli yılları görmemiş olsalar
bile, o yılların acı veren hikâyelerini ezberlemişler, çocukken büyümek zorunda
kalmışlardı. Ama şimdiki kuşak çocuklarına aynı şeyi söylemiyor. Bu çağın ço-
cuklarının yaşadıklarının şans olup olmadığından kimse emin değil.
Ayfer Tunç, Bir Mâniniz Yoksa Annemler Size Gelecek, s.15 (Düzenlenmiştir.) Görsel 1.27: Çuval yarışı geleneksel oyunlarımızdan
biridir.
Öğrencilerden çevrelerinde eskiden önemli olup günümüzde önemini kaybeden
örgü kazaklar, tığla yapılan danteller, iğne oyaları hakkında bilgi edinerek onları
yapan kişilerle bu ürünlerin geçmişteki ve günümüzdeki değerleri hakkında rö-
portaj yapmalarını isteyiniz (Görsel 1.28).
Görsel 1.28: El işi, dantel örnekleri


• Öğrencilerden Türk Sporunun ve kültürümüzün en önemli ögelerinden biri
olan yağlı güreşler hakkında araştırma yapmalarını ve onlardan edindikleri
bilgiler doğrultusunda yağlı güreş sporunun değişime uğrayıp uğramadığı
konusunda bir değerlendirme raporu hazırlamalarını isteyiniz. (Görsel 1.29).
• Türk mutfağı, dünyanın önde gelen mutfaklarından biri sayılır. Orta As-
ya’dan Anadolu’ya geliş sürecinde Türklerin değişikliklere uğrayan aşçılık
geleneği, Anadolu’da var olan mutfak kültürüyle zamanla kaynaşmıştır. Bu
kaynaşma, çok zengin bir mutfak geleneğinin oluşmasını sağlamıştır. Orta
Asya’dan Anadolu’ya geliş sürecinde Türklerin değişikliklere uğrayan mut-
fak kültürünü ve bu değişimlerin kültürümüz üzerindeki etkisini anlatan bir
Görsel 1.29: Yağlı güreş, Kırkpınar, sunum hazırlamalarını isteyiniz (Görsel 1.30).
Edirne
KONU ÖZETI
KÜLTÜR DEĞİŞMESİ
Kültür statik ve durgun değil tam tersine sürekli değişime açık bir olgudur. Eğer
statik kalsaydı günümüze kadar ulaşması mümkün olmaz ya da yeni kültür
unsurları ihtiva etmezdi. Kültür değişmeleri kaçınılmaz bir durumdur. Kültür
değişmeleri kimi toplumlarda çok yavaş, kimilerinde de çok hızlı şekilde ger-
çekleşir. Statik ve değişmez gözüken kültürlerde bile belirli bir zaman içerisinde
bazı değişmeler kendini gösterecektir. Kültür değişmesi, aslında kültürün belli
bir unsurundaki değişmedir.
Malinowski kültür değişmelerini şu şekilde tanımlanmaktadır: Kültür değişme-

leri, bir toplumun mevcut düzenini yani sosyal, maddi ve manevi medeniyetini
Görsel 1.30: Orta Asya Türk Mutfağı (Özbek Pilavı) bir tipten başka bir tipe çeviren bir süreçtir. Böylece kültür değişmeleri bir top-
lumun siyasi yapısında, idari kurumlarında, toprağa yerleşme ve iskân tarzında,
inanç ve kanaatlerinde, bilgi sisteminde, kanunlarında, araç ve gereçlerin kulla-
nılmasında, sosyal ekonominin dayandığı tüketim maddelerinin sarfında az veya
çok meydana gelen değişimleri kapsar.
Kültür Değişmelerini Etkileyen Faktörler

Sosyal değişme veya kültür değişmeleri çeşitli faktörlerin birbiri üzerine etkisi
sonucu meydana gelen karmaşık bir süreçtir.
1. Teknolojik Ve İktisadi Faktörler

Sosyal değişmeyi etkileyen faktörler içinde teknolojinin ve iktisadi değişken-
lerin önemli bir payı vardır. Teknoloji; insanın maddi çevresini denetlemek ve
değiştirmek amacıyla bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan
araç, gereç ve aletleri, bunların kullanım biçimlerini kapsayan uygulama bilgisi-
dir. Sanayileşmeyi hızlandıran ve üretimi artıran bir yapıya sahip olan teknoloji,
yenilik ve buluşlar yoluyla önemli boyutlarda sosyal değişmeye sebebiyet ver-
mektedir.
2. Fiziki Çevre Faktörleri

Kültür unsurlarının meydana gelmesinde ve kültürler arasında farklılıkların
oluşmasında önemli sebeplerden biri de toplumun yaşadığı doğal çevrenin fark-
lılığıdır. Coğrafi şartları, topografya, yer altı ve yer üstü zenginlikleri, iklimin
Sosyal değişmelere etki eden unsur- türü bütün kültür sistemleri üzerinde etkili olmaktadır.
ları dört kategoride inceleyebiliriz.
Sosyal hayatın içinde yer almış olduğu doğal çevrede herhangi bir değişme,
1. Teknoloji ve iktisadi faktörler toplum kültüründe çok yönlü bazı değişmeler ortaya çıkarmaktadır. Örneğin
2. Fiziki çevre faktörleri suların boşa akıp gittiği bir bölgede, uygun bir sulama barajının yapılması ile
3. Başka kültürlerle temas araziler sulanacağı için önceki tarımsal ürün türlerinden başlayarak verimliliğin
4. Kültürün kendi içindeki değişme ve ve dolayısıyla da gelirin artışına varıncaya kadar, bir dizi tarımsal, ekonomik ve
gelişmeleri sosyokültürel değişim zinciri kendini gösterecektir.
3. Başka Kültürlerle Temas

Açık toplum özelliği taşıyan her toplum mutlak suretle başka kültür-
lerle temas kurmak durumundadır. Ulaşım ve iletişim imkânlarının
artması, iktisadi ve ticari ilişkilerin çoğalması, siyasi ve savunma
işbirliğinin artması gibi sebeplerle ülkeler arasındaki ilişkiler gün
geçtikçe artmaktadır. Gelişmiş ülkelerden geri kalmış ülkelere
aktarılan teknoloji transferi, maddi kültür seviyesinde bir kültür
temasıdır. Aynı şekilde turizm faaliyetleri de kültür temasına sebep
olmaktadır. Karşılıklı kültür temasında maddi kültür unsurları ma-
nevi kültür unsurlarına göre daha çabuk etkilenir.
4. Kültürün Kendi İçindeki Değişme Ve Gelişmeleri Görsel 1.31: Toplu taşıma araçlarında büyüklerine yer
Kültürün kendi unsurlarının değişmesi ve diğer unsurlarını da etkileyerek sosyal vermeyen gençlerin davranışları kültürün kendi için-
değişmeye yol açması, kültür değişmelerini hazırlayan en önemli mekanizmalar- deki değişimine örnektir.
dan biridir. Nüfusun büyüklüğü önemli bir kültür değişmesi sebebidir. Nüfusun
daha çok gençlerden veya yaşlılardan oluşması, sosyal değişme açısından önemli
bir değişkendir. Genç nüfusa sahip toplumlar daha hızlı bir değişim süreci içinde
olmaktadır.
Kültürün kendi unsurlarındaki değişmelerin, sosyal değişmeye yol açması, en

fazla örf ve adetlerin değişikliğe uğraması şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Sos-
yal değişmenin örf ve adetler bakımından ortaya çıkardığı manzara şu şekildedir.
a) Şehir hayatı insanların örf ve adetlerden uzaklaşmasına yol açmaktadır.
b) Şehir hayatında aileler arası farklılaşma ve gruplaşmalar, insanın karşısına

davranış biçimleri bakımından değişik alternatifler çıkarmaktadır.
c) Modern hayat, örf ve adetlerin öğrenilmesi ve öğretilmesini de güçleştirmek-

tedir. Örf ve adetler, kişilerin diğer kişilerle, kurallarla, nesneler ve çeşitli
kurumlarla olan ilişkilerini düzenleyen normlardır. Bunlar tatbik edilerek
ve yaşanarak öğrenilir. Oysaki günümüz şehir hayatında örf ve adetlerin
yaşanması zayıfladığı için bunların pekiştirilmesi de gün geçtikçe zorlaş-
maktadır.
d) Büyük şehir yaşamının oluşturduğu sıkıntılar, fertlerin birbirlerine olan ne-

zaketi bırakmalarına yol açmaktadır. Ayrıca çevrenin genişlemesi ve farklı
il merkezlerinin meydana gelmesi, komşuluk, akrabalık ilişkilerini ortadan
kaldırmaktadır (Görsel 1.31).
KÜLTÜR DEĞİŞİM TİPLERİ

1. Serbest kültür değişmeleri
Kendiliğinden ve bir zorlama olmaksızın meydana gelen kültür değişmele-
ridir. Farıklı kültürlere sahip toplumlar birbirleri ile temasa geçer. Bu top-
lumlardan herbiri hiçbir iç ve dış baskı altında olmaksızın diğer topluma ait
kültür ögelerinin belirli bir kısmını alıp benimser. Bunun sonucunda oluşan
değişimlere serbest kültür değişmeleri denir.
2. Zorunlu kültür değişmeleri

Bu tip değişme zora dayanan mekanik bir değişme sürecidir. Zorunlu kül-
tür değişmesi, ayrı kültürlere sahip iki sosyal grup veya toplumdan birinin
kendi kültürünü diğer topluma kabul ettirmek için baskı oluşturması sonucu
oluşan değişmedir.
Nilüfer Yörük KARAKILIÇ, Kültür ve Davranış, Kültür Değişmeleri ve Davranış, s.50

(Düzenlenmiştir.)

Öğrencilerden aşağıdaki fotoğrafları incelemeleri ve soruları cevaplandırmaları
istenir.
KÜLTÜR
VE
KİŞİLİK
7-8. KAZANIM
Kültür ile kişilik arasındaki ilişkiyi
açıklar.
Türk kültürünün oluşumuna ve geli-
şimine önemli katkısı bulunan belli
başlı kişileri tanır.
DERSE HAZIRLIK
1. Kültürün insan kişiliğinin oluşu-
mundaki etkileri neler olabilir?
2. Edebiyatta, sanatta, mimaride,

şiirde ve dilde kültürümüze kat-
kıda bulunmuş Türk büyüklerini
söyleyiniz.
3. “Kültür, önce kişiliği etkilemekte,

sonra da kişilikten etkilenmekte-
dir.” sözünü yorumlayınız.
Görsel 1.32: Kişilik gelişiminde birçok faktör etkilidir.

1. Yukarıdaki görsellerde, kişiliği etkileyen faktörlerden hangileri örneklendi-
rilmiştir?
2. Bunların dışında hangi faktörler kişiliği etkilemektedir?
3. Çocuğun kişiliğinin oluşmasında medyanın olumlu ve olumsuz etkileri ne-
lerdir? Cevapları aşağıdaki boş bırakılan yerlere yazınız.


Aşağıdaki metinleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve öğ-
rencilerden soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
KÜLTÜR, KİŞİLİK VE TOPLUM İLİŞKİSİ

Kültür ile kişilik kavramları arasındaki işlevsel ilişki, bir satranç oyununa ben-
zer. Kültürü, fikirler sistemi olarak algılayıp bireyi de bu fikirler sisteminin bir
taşıyıcısı olarak düşündüğümüzde, satranç oyunu ve bu oyunda kullanılan taşlar
ile özdeşleşir. Bu anlamda kültür, satranç oyununun genel kurallarına benzer.
Kişilik ise, bu genel kurallar etkisi altındaki taşlar gibidir. Satrançta, genel ku-
rallar, oyundaki taşların hareketlerini ve konumlarını belirler. Kültür de kişilik
yapısını etkiler. Buna göre, satrançta şahın ya da vezirin hareketleri önceden
belirlenmiştir. Yine, kişiliğin en belirgin unsuru olan kimlik ya da bireyin adı,
bireyden önce saptanmıştır. Satranç oyununda genel kurallar içerisinde her yere
“L” şeklinde giden taş, attır ve o bu kurallar içerisinde her taş gibi oyunun gidi-
şini etkiler. Amaç, oyunun kuralları içinde ancak o oyuna özgü olan düşünceyi
simgeleyen “şah”ın korunması ve diğer rakip “şah”ın mat edilmesidir. Kültürde
de durum, farklı değildir. Birey, kişilik yapısını kültürden alır. Ancak, burada
güdüler göz ardı edilmemelidir. Kültür, genel kuralları içinde kendine özgü bir
kimliği, bireye kazandırır. Birey, bu kimlik ile ait olduğu kültürle özdeşleşir.
Ancak, tıpkı satranç oyunundaki taşlar gibi, birey de kazandığı kimlik ile kültü-
rel sistemi ve yapıyı etkiler. Önce kültürden etkilenen birey, kültürü etkilemeye
başlar, İşte bu aşamada, kişilik ile satranç oyunundaki taşlar arasındaki ilişki,
özdeşliğini kaybeder. Çünkü kişilik kültürel kuralları değiştirebilecek bir nitelik
kazanmıştır. Satrançta taşlar genel kuralları değiştiremez.
www.dergiler.ankara.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Kültür ile kişilik arasındaki ilişki hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Çocukların kişiliğinin oluşumunda, büyüklerin etkileri neler olabilir? Ne-
den?
3. Siz de büyüklerinizden edindiğiniz kültürel davranışlara örnekler veriniz.
KİŞİLİK
İnsan davranışlarını anlamada insanın ruhsal (manevi) yönü değerlendirilme-
den yapılacak açıklamalar yetersiz olacaktır. Çünkü insan his, şuur, ümit, sevgi,
idrak gibi soyut özellikleriyle fizyolojik ve psikolojik olarak bütünlük içerisinde
hareket eder. Bu bütünlük aynı zamanda insanın kişiliğini, davranışlarını etkiler
ve yönlendirir.
Bireyin kişilik ve karakter oluşumunu etkileyen iki ana etken bulunmaktadır.

Bunlar, bireyin kendi yapısından kaynaklanan kalıtımsal özellikleri ile sosyal
ve kültürel çevreden kaynaklanan çevresel özelliklerdir. Kişilik, bir insanı baş-
kalarından ayıran bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerin bütünüdür Karakter
ise kişiliği meydana getiren fakat sonradan kazanılmış, değişmeye dirençli bu
davranış özelliklerinin ahlaki boyutudur.
Toplumsal yaşamda birey, nitelik ve nicelik açısından çoğunlukla “kültürlü” ya

da “kültürsüz”, “kişilikli” veya “kişiliksiz” olarak tanımlanır. Bu tanımın içine
“karakter” ile “mizaç” kavramları da girer ve “sağlam karakterli”, “iyi mizaçlı’”
gibi ifadeler de yer alır.
Bireyin kişiliğinin oluşumda genetik olarak kendisinde barındırdığı özellikler de

oldukça etkilidir. Bireyin kalıtsal özellikleri ile olaylara bakış ve yaklaşım tarzı,
kültürden alacaklarını, nasıl bir sentezleme yoluna gideceğini belirleyen önemli
faktörlerdir.
Kişilik, bireyin fiziksel ve toplumsal çevrelerle etkileşim tarzını, davranışlarını

tanımlayan ayırt edici ve belirleyici nitelikli çoğunlukla kalıcı olarak nitelenen
özelliklerdir. Kişilik bir bireyin diğerleriyle olan ilişkilerinde etki ve etkileşi-
mindeki tüm yolların toplamıdır. Kişilik, bireyin biyolojik ve psikolojik, kalıtsal

ve edinilmiş bütün yeteneklerini, güdülerini, duygularını, isteklerini, alışkan-
lıklarını ve bütün davranışlarını içine alır. Kişilik, bireyin iç ve dış çevresiyle
kurduğu, onu diğerlerinden farklı kılan, tutarlı ve yapılaşmış bir ilişki biçimidir.
Kişilik, bir bireyin tüm ilgilerinin, tutumlarının, yeteneklerinin, konuşma tarzı-

nın, dış görünüşünün ve çevresine uyum biçiminin özelliklerini içeren bir kav-
ramdır. Bireyin belleği, bedensel özellikleri, içgüdüleri, dürtüleri, eğilimleri, dış
görünüşü, direnme süresi, sesi ve konuşma tarzı, tepki hızı, sporculuğu, kazanıl-
mış deneyimleri gibi özelliklerinin hepsi o insanın kişiliğinin tanımlanmasında
önemlidir (Görsel 1.33).
www.academia.edu.tr (Düzenlenmiştir)
Metinde verilmek istenen mesaj hakkında neler söyleyebilirsiniz? Tartışınız.
Öğrencilerden aşağıdaki metni okumalarını ve soruları cevaplandırmalarını is-

Görsel 1.33: Kişilik gelişimi küçük yaşlardan itibaren teyiniz.
başlar
KADÎM TÜRK KÜLTÜR ve MEDENİYETİNİN OLUŞUMU SÜRECİN-
DE İLK İNŞAAT MÜHENDİSİ MİMAR SİNAN’IN YERİ ve ÖNEMİ
Pier Luigi Nervi (1891-1979) (Piyer Lui Nevr) “Teknik açıdan kusursuz olan bir
yapıt, estetik açıdan çarpıcı olmayabilir. Ancak günümüzde ve geçmişte estetik
açıdan kusursuz kabul edilen hiçbir yapıt yoktur ki teknik açıdan mükemmel
olmasın!” derken adeta Sinan ve eserlerini tarif etmektedir.
Mohaç Meydan Savaşı’nda, 13 günde inşa etmeyi vaat ettiği köprüyü Kanuni’ye
söz verdiği süre içinde tamamlamıştır. Süleymaniye Camii’ndeki dört minare
Kanuni’nin İstanbul’un fethinden sonraki 4. ve on şerefe de toplamda 10. padişah
olmasını sembolize etmektedir.
Süleymaniye Camii inşaatının gecikmesinde Sinan’ın cami inşaatının merkezin-

de nargileyi bir ses kaynağı olarak kullanması ve Anadolu’dan getirdiği turşu
fıçılarını dört bir yana koyarak sesin yayılması için bir düzen kurup uygulamalı
olarak ele alması etkili olmuştur. Yine Süleymaniye’nin kubbesinde inşa ettiği
is odası ile tüm yapı içindeki isi bu odaya yönlendirmeyi başarmıştır. Aynı za-
manda bu isten kalitesi çok üstün mürekkep üretmesi Sinan’ın sıra dışı ve zamanı
aşan buluş ve uygulamalarıdır.
Sinan’ın ustalık eseri olarak adlandırdığı Selimiye Camii konumu itibarıyla

Edirne’nin her yerinden görülebilen, özellikle orduları sefere çıkarken uğurla-
yan, sefer dönüşünde de selamlayan bir özelliğe sahiptir (Görsel 1.34).
Cami esnek, hareket edebilen temellere sahiptir. Sinan bu eserinde deprem etki-
lerini azaltan bir teknik kullanmıştır.
Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi sayı 5, 581 – 593 (Düzenlenmiştir.)
1. Mimar Sinan’ın Türk kültür tarihindeki yeri ve önemi hakkında neler söyle-
yebilirsiniz?
2. Mimar Sinan’ın başlıca eserleri hangileridir?
3. Mimar Sinan’ın eserlerinde sağlamlığın ve estetiğin birlikte yer alması onun
hangi özelliğini gösterir?
4. Mimar Sinan’ın ortaya koyduğu yapıların sağlamlığı ile günümüzde ortaya
konulan yapıların sağlamlığını karşılaştırdığımızda ortaya ne gibi sonuçlar
Görsel 1.34: Mimar Sinan’ın Edirne’de inşa ettiği en çıkar? Bunu mimari açıdan değerlendiriniz.
büyük kubbe olan Selimiye Camii’nin kubbesi, sekiz
dayanaklı cami tipolojisinin vardığı son nokta olarak
değerlendirilir. Kubbeyi çevreleyen dört minare de kub-
benin anıtsallığını destekler.

Öğrencilerden aşağıdaki bilgilerden yararlanarak görsellerdeki Türk büyüklerini
bulmalarını isteyiniz. Öğrencilerin buldukları Türk büyüklerinin kültürüne kat-
kısı ile ilgili düşüncelerini açıklamalarını sağlayınız.
Kitabında 12 öykü yer alır. Bunlar tarih boyunca dilden dile, aktarılan bir sözlü gelenek ürünüdür, 16.
yüzyılda yazıya geçirilmişlerdir. Bir kısmının sonunda Korkut Ata şöyle seslenir:
Hani dediğim erenler, Fani Dünya kime kaldı,
Dünya benimdir diyenler, Gelimli gidimli Dünya,
Ecel aldı yer gizledi, Son ucu ölümlü Dünya.
Bir deniz dökmüş olursan testine,

Kısmetinden başka rızk almaz yine!
...
Aç gözün doymaz ki hiç göz testisi,
Hep kanaatkâr sedef var incisi!
Birey ve toplumu her yönüyle tanımış, toplumda gördüğü insanların aile, komşuluk, dostluk, ticari
münasebetlerini düzeltmeye çalışmıştır. İnsanlara nasihat etmeyi nüktelerle dile getirerek onları düşün-
meye sevk etmiştir.
İlim ilim bilmektir,

ilim kendin bilmektir
sen kendin bilmezsin
ya nice okumaktır.
Büyük komutan, İstanbul’un fethi için uzun süre düşünmüş ve pek çok çalışma yapmıştır. Hocası Akşem-
seddin’in de desteğiyle İstanbul’un fethi için tüm hazırlıklarını tamamladığında henüz 21 yaşındadır.
Kendisinin anlattığına göre bir rüya üzerine meşhur gezilerine başladı. Gördüğü rüya şöyledir:
Rüyasında İstanbul'da Yemiş İskelesi civarında Ahi Çelebi Camii'ndedir. Orada muazzam bir cemaat
vardır. Dikkat eder, İslam peygamberi Muhammed'i baş tarafta görür. Muhammed'in yanına gidip
ondan şefaat dilemek arzusundadır. Ama bir türlü cesaret edip de gidemez. En sonunda bir cesaretle
gidip "Şefaat ya Resulallah" diyeceğine, "Seyahat ya Resulallah" der. Böylece, 70 yaşına kadar
sürecek seyahati başlar.
“Bir milletin kültür düzeyi üç safhada; devlet, düşünce ve ekonomideki çalışma ve başarılarının
özüyle ölçülür.”
“Bir millet savaş alanlarında ne kadar zafer elde ederse etsin, o zaferin sürekli sonuçlar vermesi
ancak kültür ordusu ile mümkündür.”

• Kişiliğin kültürel değerlere ve yaşam tarzına katkılarını araştırarak bir de-

ğerlendirme raporu hazırlayınız.
• İnternetin ve sosyal medyanın kültür kişilik ilişkisi açısından etkilerini an-

latan bir sunum hazırlayınız.
• Türk Kültürünün Tarihsel Gelişimi ile Türk Kültürünü ortaya çıkartan kül-
türel akımlar, 9000 yıllık bir serüven ile yoğrularak günümüze kadar ulaş-
mış, Türklerin tarihlerine özgü bir kültürel doku meydana getirmiştir. Türk
Kültürünün geçmişini çeşitli kaynaklardan (İnternet sitesi, ansiklopediler-
den vb.) araştırarak bir sunum hazırlayınız. Araştırmanızı sınıfta paylaşınız.
Kültürümüze katkı sağlamış Türk büyükleriyle (Görsel 1.35) ilgili bir afiş tasar-
lamalarını isteyiniz. Afişler içinden beğenilenleri okul panosunda sergileyiniz.
Görsel 1.35: Mehmet Akif Ersoy, Fatih Sultan Mehmed,

PERFORMANS GÖREVI
Mustafa Kemal Atatürk (soldan sağa)
Öğrencilerden Türk toplumunun kültürel özelliklerini (Görsel 1.36) araştırarak
bu özelliklerin gelecek kuşaklara nasıl aktarılması gerektiği konusunda çözüm
önerileri içeren bir rapor hazırlamalarını ve sınıfta sunmalarını isteyiniz.
Görsel 1.36: Kültürümüzden örnekler

KONU ÖZETI
KÜLTÜR VE KİŞİLİK İLİŞKİSİ
Sosyal bir varlık olan birey, ilk sosyalliğini sosyal yapının en küçük birimi olan
ailede yaşar. İçerisinde var edildiği bu sosyal birimde birey, kültür ile ilk alışveri-
şini gerçekleştirir. Bu alışveriş önceleri sadece kültürden alma ile başlamaktadır.
Aile içinde gerçekleşen bu sosyokültürel alışveriş bireyin kişiliğinin oluşmasına
öncülük eder. Bu oluşumun sadece bireyin içerisinde var edildiği sosyal yapı
ve kültürden kaynaklandığını düşünmek hata olacaktır. Bu oluşumun farklı de-
ğişkenleri vardır. Bireyin genetik olarak kendisinde barındırdığı özellikleri de
bu oluşumda oldukça etkilidir. Bireyin kalıtsal özellikleri ile olaylara bakış ve
yaklaşım tarzı, kültürden alacaklarını, nasıl bir sentezleme yoluna gideceğini
belirleyen önemli faktörlerdendir. Yukarıda bahsedilen alışveriş bireyin yaşamı
süresince farklılaşacaktır. Birey büyüdükçe çeşitli etkenler sebebiyle alışverişin
boyutu ve yönü değişir. Bireyin yıllar süresince gelişmesi ve büyümesi ile bu
etkenler arasına inanç, ideoloji, ideal, amaç, duygu gibi başka etmenler dâhil
olur ve kişilik oluşumunda parametreler hem çoğalır hem de değişkenlik gösterir.
Aile içerisinde başlayıp, okul, arkadaşlık, sokak, bireysel ilişkiler, iş ilişkileri
gibi sosyal durumlarda bireyin kültür ile olan alışverişi ve etkileşimi hem etki
hem de yön olarak değişecek ve karşılıklı bir alıp verme işlemine dönüşecektir.
Bireyin kişiliği kültürel yapı içerisinde, yer aldığı ve roller üstlendiği kültürel
gruplarca oluşturulacak ve birey zamanla sadece kültürden etkilenen değil, aynı
zamanda toplumu ve kültürü etkileyen bir unsur hâline gelecektir.
Kişilik, insanın doğuştan getirdiği kalıtımsal bazı özellikleriyle, eğitimle sonra-

dan kazandığı diğer özelliklerin bütünüdür. Kişiliğin doğuştan gelen yönü mizaç,
eğitimle sondan edinilen yönü karakter adını alır. İnsan, dünyaya belli bir kişiliğe
sahip olarak gelmez. Sadece toplumun bir üyesi olma eğilimi ve gelişme gücüyle
gelir. İstidat, bireyin doğuştan getirdiği belli konulardaki gelişme gücüdür. Do-
ğan çocuk, organizması üzerine etki yapan çeşitli toplumsal etkenler aracılığıyla
birey hâlini alır. Onun bir birey olabilmesi için dili olmalıdır. Dili aracılığıyla
da çeşitli düşünce ve amaçlara ulaşması beklenir. Aynı çevrede yaşayan, aynı
kültürden etkilenen insanlar, benzer düşünce ve amaçlar edinirler. Toplumun
kültürü, geniş ölçüde kendisini oluşturan bireylerin kişiliklerini biçimlendirir.
Bir Türk çocuğu, bir Avustralya kabilesinde doğup büyüse farklı değerlere sahip
olacak, örneğin, çiğ et yiyebilecektir. Doğuştan getirdiği özellikler, o kabiledeki
toplumsallaşma süreci ile şekillenecek ve kişiliği o doğrultuda, o kültüre uygun
olarak oluşacaktır.
Kişinin kendi kendisini değerlendirme biçimine benlik adı verilir. “Ben kimim?”,
“Ben nasıl biriyim?”, “Başkaları beni nasıl görüyor?” sorularına kişinin verece-
ği cevaplar onun benliğini oluşturur. Buna göre benlik, bir kişinin kendisini ve
çevresini algılayış tarzıdır. Bireyin kendisi ve bir çok toplumsal davranışları hak-
kındaki yargısını belirleyen şey, onun başkalarının kendisi için ne düşündüğünü
bilmesi, tutum ve davranışlarını buna göre düzenlemesidir. Bu nedenle kişinin
çevreye uyum süreci olan toplumsallaşma, benlik gelişiminde çok önemlidir.
Görüyoruz ki kişilik kültürle yakından ilişkilidir. Kişiliğin bir yönü, toplum-

sallaşma yoluyla kültürün edinilmesi sonucu belirlenmektedir. Ayrıca, diğer
kişilerin kendisini ne şekilde gördüğü birey için önemli olmakta ve birey dav-
ranışlarını ona göre ayarlamaktır. Bu yolla, aynı kültür çevresinde yetişen bi-
reyler, kendilerine özgü kişilik özellikleri yanında, toplumun geneli tarafından
paylaşılan o kültüre özgü özellikleri de taşımaktadırlar. Bir toplumun kendisine
özgü olan kültür özelliklerine kültürel kimlik denir. Her birey, içinde yaşadığı
toplumun kültürel kimliğini yansıtır. Bu nedenle, bir İrlandalı bir İngiliz’den; bir
Alman bir Türk’ten farklıdır.
www.academia.edu (Düzenlenmiştir.)

Aşağıdaki görselleri etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden soruları ce-
vaplandırmalarını isteyiniz.
KÜLTÜREL
DEĞERLERİMİZİ
KORUMA
9-10. KAZANIM
Kültürel değerlerimizi korumanın
ve gelecek kuşaklara aktarmanın öne-
mini kavrar.
Kültürel mirasın korunmasına yö-
nelik önerilerde bulunur.
DERSE HAZIRLIK
1. Türk milletini bir araya getiren
kültürel değerlerimiz nelerdir?
2. Kültürel değerlerimizi korumak

ve yaşatmak için neler yapmalı-
yız? Önerileriniz nelerdir?
Görsel 1.37: Türk kültürünü yansıtan ögeler
1. Yukarıdaki görsellerde hangi kültürel değerlerimiz örneklendirilmiştir?

2. Başka hangi kültürel değerlerimiz vardır? Örnekler veriniz.
3. Kültürel değerlerimize ve kültürel mirasımıza neden sahip çıkmalıyız? Millî
kültüre bağlı kalmanın önemini açıklayınız.
4. Kültürel değerlerimizin korunmasında ve yaşatılmasında üzerimize düşen
görevler nelerdir? Örnekler vererek açıklayınız
Aşağıdaki metinler ve görseller etkileşimli tahtaya yansıtılarak öğrencilerden

soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
BAU’DAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASINDA DEV ADIM

İstanbul Kalkınma Ajansı Kültür Turizm Merkezi İstanbul Mali Destek Progra-
mı kapsamında, Bahçeşehir Üniversitesi (BAU) Mühendislik Fakültesi Öğretim
Üyeleri’nin “İstanbul Kültürel Mirasını Koruyor, İstanbul’un Müzeleri 3 Boyutla

Canlanıyor” isimli projesi desteklenmeye hak kazandı. 900 bin TL bütçeli dev
proje, 12 ay boyunca Bahçeşehir Üniversitesi (BAU) tarafından yürütülecek
(Görsel 1.38).
www.bahcesehir.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASINI GELECEK NESİLLERE AK-

TARIYORLAR
Kültürel miras, yapıldıkları döneme ait bilgi ve fikir verir. Toplumların geçmiş
yaşamlarına ilişkin değerlendirme yapabilmelerini sağlar. Toplumlar böylelik-
le kendi varlıklarının korunması adına önemli kararlar alırlar. Kültürel miras
eserleri önemli birer turizm potansiyeli olarak ülkelere gelir sağladığı için de
bu eserlerin korunması önemlidir. Kültürel miras eserlerini koruyan, bu eserleri
gelecek nesillere aktaran toplumlar kendi değerlerini dolayısıyla kendi kim- Görsel 1.38: Galata Kulesi, İstanbul
liklerini yaşatılmış olacaktır. Ülkemizin kültürel zenginliği, Orta Asya, İran,
Selçuklu ve Osmanlıdan günümüze taşınmıştır. Anadolu’nun kültürel yapısında
olan bu zenginlik, ülkemizi dünyada ön palana çıkarırken hiç şüphesiz bu mirası
korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak için belirlenecek politika ve stratejiler
büyük önem arz eder. (Görsel 1.39).
www.hacettepe.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
MÜZEDEN YAPIYA KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI EĞİTİMİ

T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul Kalkınma Ajansının destek ve ortak-
lığıyla toplam 5 adet uygulama elemanı eğitim programı ve 2 adet meslek içi
eğitim programı gerçekleştirilmiştir. Süreç içinde özverili çabalar sürdürülmüş,
sektördeki gereksinimler doğrultusunda eğitim programı güncellenmiş, atölye
ağırlığı artırılmış olan “Müzeden Yapıya Kültürel Mirasın Korunması Eğitimi”
programı oluşturulmuştur.
www.metu.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.39: Zeugma antik kentinden çıkarılan ve şu

SANAYİ KÖPRÜSÜ ESTETİK GÖRÜNÜME KAVUŞUYOR
anda Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen Çin-
Aksaray Belediyesi rölyef çalışmalarıyla köprü altı doklusunu çağdaş ve estetik gene Kızı Mozaiği
bir şehircilik anlayışına göre yeniden dizayn etti, şehrin simgelerinden olan Eğri
Minareli Cami (Görsel 1.40), Somuncu Baba, Vilayet Konağı, Ulu Cami, Hasan
Dağı, 2. Kılıçaslan, Azmi Millî ve Yunus Emre’nin rölyef çalışmaları ve dekora-
tif kabartmalarıyla süsleyerek ışıklandırdı.
www.aksaray.bel.tr (Düzenlenmiştir.)
KÜLTÜR MİRASININ KORUNMASINA YÖNELİK TÜRK - İTALYAN

İŞBİRLİĞİ
Kültür mirasımızı korumaya yönelik yeni malzemeler ve tekniklerin tartışıldığı,
Türkiye ve İtalya’dan alanında uzman akademisyenler, Başbakanlık Vakıflar
Genel Müdürlüğü, İstanbul Valiliği İstanbul Proje Koordinasyon Birimi, İtalya
Kültür Bakanlığı, İtalyan Firmalar Birliği ve özel sektörden temsilcilerin katıldı-
ğı “Kültür Varlıklarında Koruma; Türkiye ve İtalya’dan Restorasyon Uygulama-
ları” sempozyumu 3-4 Kasım 2014 tarihlerinde Zeytinburnu Kazlıçeşme Kültür
Merkezinde gerçekleştirildi.
www.ipkb.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Kültürel mirasımızın korunması ve yaşatılması ile ilgili yapılan çalışmaları

nasıl değerlendiriyorsunuz?
2. Kültürel mirasımızın korunması ile ilgili hangi kurum ve kuruluşlara görev-
ler düşmektedir?
3. Kültürel mirasımızın korunmasında eğitim kurumlarının üzerine düşen gö-
revler nelerdir?
4. Sizce kültürel mirasımıza sahip çıkabiliyor muyuz? Düşüncelerinizi söyleyi-
niz.
Görsel 1.40: Eğri Minareli Cami, Aksaray


Aşağıdaki Şeyh Edebali’nin Osman Gazi’ye olan vasiyetini okuyarak kültürel
değerlerimizin korunup gelecek kuşaklara aktarılması ile ilgili vasiyetten çıkar-
dığınız sonuçları ve kendi düşüncelerinizi belirtiniz (Görsel 1.41, 1.42, 1.43).
ŞEYH EDEBALİ’NİN OSMAN GAZİ’YE NASİHATİ

Şeyh Edebali’nin Damadı ve Osmanlı Devleti’nin Kurucusu Olan Osman
Gazi’ye Vasiyeti
Ey oğul, artık Bey’sin!

Bundan sonra öfke bize, uysallık sana.
Güceniklik bize, gönül almak sana.
Suçlamak bize, katlanmak sana.
Acizlik bize, hoş görmek sana.
Anlaşmazlıklar bize, adalet sana.
Haksızlık bize, bağışlamak sana...
Ey oğul, sabretmesini bil, vaktinden önce çiçek açmaz.
Görsel 1.41: Ressam Kapıdağlı Konstantin’e ait Osman
Şunu da unutma; insanı yaşat ki devlet yaşasın.
Gazi portresi
Ey oğul, işin ağır, işin çetin, gücün kula bağlı.
Allah yardımcın olsun...
Güçlüsün, kuvvetlisin, akıllısın, kelamlısın!
Ama bunları nerede, nasıl kullanacağını bilmezsen sabah rüzgârında savru-
lur gidersin.
Öfken ve nefsin bir olup aklını yener.
Daima sabırlı, sebatlı ve iradene sahip olasın!
Dünya, senin gözlerinin gördüğü gibi değildir.
Bütün bilinmeyenler, fetih edilmeyenler, görünmeyenler, ancak sen faziletli
ve ahlaklı olursan gün ışığına çıkacaktır.
Ey oğul! Ananı, atanı say!
Bereket büyüklerle beraberdir.
İnancını kaybedersen, yeşilken çöllere dönersin.
Açık sözlü ol! Her sözü üstüne alma!
Gördüğünü görme! Bildiğini bilme!
Sevildiğin yere sık gidip gelme!
Ey oğul! Üç kişiye acı:
Cahil arasındaki âlime, zenginken fakir düşene ve hatırlı iken itibarını kay-
bedene.
Ey oğul! Unutma ki yüksekte yer tutanlar, aşağıdakiler kadar emniyette
değildir.
Haklıysan mücadeleden korkma.
www.bilecik.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.42: Şeyh Edebali, temsilîdir
Görsel 1.43: Şeyh Edebali Sandukası, Bilecik


Aşağıdaki çalışma etkinliği etkileşimli tahtaya yansıtılarak ya da fotokopi yo-
luyla çoğaltılarak öğrencilere dağıtılır. Etkinlik sonucunda beğenilen slogan ve
çözüm önerilerinin sınıf ve okul panosunda sergilenmesini sağlayınız.
3 Adet Slogan
Aşağıdaki konulardan herhangi birini düşü-

nerek;
1.Kültürel değerlerin korunmasının önemi
2.Kültürel mirasımızın gelecek kuşaklara 3 Adet Çözüm Önerisi

aktarılması ile ilgili slogan ve çözüm önerile-
ri bulunuz.

KÜLTÜREL DEĞERLERİMİZ
“Kendi milletinin tarih ve kültürünü öğrenmek ve incelemek isteyen her Türk’ün,
eski eserleri anlaması, onları okuması ve koruması gerekir.” Bu konuda öğren-
cilerin düşüncelerini kompozisyon şeklinde ifade etmelerini sağlayınız. Kom-
pozisyonun konusunun “Tarihî ve Kültürel Mirasımızın Korunması” olmasını
isteyiniz. Yazılan kompozisyonları sınıfta sunmalarını sağlayınız.

ÇEVRE VE KÜLTÜR DEĞERLERİNİ KORUMA VE TANITMA VAKFI
Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı (ÇEKÜL), merkezi İs-
tanbul’da bulunan bir sivil toplum kuruluşudur. ÇEKÜL, Türkiye’nin doğal ve
kültürel mirasını korumak amacıyla 1990 yılında vakıf statüsünde kurulmuş
sivil toplum kuruluşudur.
Bu anlamda; “Doğa varlığını yitirirse, insanı kimlikli kılan kültürel birikim yok
edilirse, boyutlandırmaya çalıştığımız “baş döndürücü teknolojik gelişmeler”
oturacak sağlıklı zemin bulamaz. Bu nedenle, yaşamı anlamlı kılan temel ögeleri
tüketmeden, onlarla birlikte yaşayacağımız günler” amaçlanmaktadır. ÇEKÜL
Vakfının “koruma-değerlendirme-yaşatma” amaçlı projelerinin hayata geçiri-
lebilmesi ve sonuç alınabilmesi için benimsenen strateji “kamu-yerel-sivil-özel
birlikteliği” ne öncelik verilmesidir. Toplumun kendini diri tutan tüm kesimle-
rinin ortak amaca yönelmesi, böylece sağlanır. ÇEKÜL’ÜN amacı çevreyi ve
doğal mirasları koruma altına almaktır.
www.cekulvakfi.org.tr (Düzenlenmiştir.)
Öğrencilerden yaşadığınız şehrin kültürel değerlerinin korunması ile ilgili dev-

letin, özel vakıfların, sivil toplum kuruluşlarının yaptıkları proje ve çalışmaları
araştırarak bir sunum hazırlamaları istenir.

Öğrencileri beş gruba ayırınız. Aşağıdaki yönergeler doğrultusunda etkinlikle-
rin yapılmasını sağlayınız.
• Öğrencilerden yaşadığı ilin kültür müdürü ya da yerel yöneticilerinden biriy-

le kültürel değerlerimizin korunmasına yönelik yapılan çalışmalarla ilgili bir
röportaj yapmalarını ve sonuçlarını sınıfta paylaşmalarını isteyiniz.
• Öğrencilerden somut olan ve somut olmayan kültür mirasımızdan dünya

mirasına dâhil edilen kültürel değerlerimizi araştırarak bir sunum hazırla-
• Öğrencilerden “Kültürel Mirasımız ve Şehrimiz” başlıklı bir afiş tasarımı

yapmalarını istenir. Tasarlanan afişlerden beğenilenleri okul panosunda ser-
gilemesini sağlayınız (Görsel 1.44).
Görsel 1.44: Türkiye’de birçok tarihi eser dünya kültür mirası listesinin önemli bir parçasıdır.
• Öğrencilerden şehrinizde unutulmaya yüz tutmuş kültür değerlerini araştı-

rarak bu değerleri yaşatan son temsilcilere ulaşmalarını ve onlarla röportaj
yaparak bilgi toplamalarını ve bunları görsellerle desteklemeleri istenir.
Öğrencilerin bu kültürel değerleri korumak ve canlandırmak için bir proje
çalışması tasarlamalarını isteyiniz. Bu çalışmalardan uygulanabilir ya da
desteklenebilir olanları sınıfa sununuz.
PERFORMANS GÖREVI
“Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür. Kültür, okumak, anlamak, görebil-

mek, görebildiğinden anlam çıkarmak, ders almak, düşünmek, zekâyı eğitmek-
tir” (Görsel 1.45).
M. Kemal Atatürk
Öğrencilerden Atatürk’ün millî kültüre verdiği önem hakkında bilgi toplayarak

bir sunum hazırlamasını ve bu çalışmayı sınıfa sunmasını isteyiniz.
KONU ÖZETI
Görsel 1.45: Atatürk, Ankara’da açılan bir sergide eser
KÜLTÜREL MİRASIMIZI KORUMANIN ÖNEMİ incelerken.
Kültürel miras, bir toplumun üyelerine ortak geçmişlerini anlatan, aralarında-
ki dayanışma ve birlik duygularını güçlendiren bir hazinedir. İnsanların tarih
boyunca biriktirdikleri deneyimlerin ve geleneklerin devamlılığını, geleceğin
doğru kurulmasını sağlar.
Kültürel miras ona miras niteliğini veren evrensel değerlerin yanında gençlere
yeni öğrenme ve gelişme fırsatları sunduğu, insanlara güzel duygular ve sıcak
anılar yaşattığı, yaratıcılığı ve keşfetme güdüsünü beslediği, dünyaya ve hayata
bakışımıza derinlik kattığı için ve hepimizin geçmişimizden öğrenecek pek çok
şey olduğu için korunmalıdır.
Kültürel miras; kimliğimizle, kültürümüzle, tarihimizle ilgili somut ve soyut

değerlerin tümüdür. Tarihî kentler ve dokular, kültürel peyzajlar, anıtsal yapılar,
arkeolojik alanlar kadar dil, gelenek, dans, müzik, ritüeller gibi yaşayan ama
somut olmayan değerler de kültürel mirası oluşturur.
Kültürel miras geçmişle bugün arasında bağlantı kurarak, içinde yaşanılan

kültüre ve dünyaya bir temel oluşturur ve geleceğin oluşturulmasında sağlam
bir referans verirken manevi anlamda da insanların hayatlarını zenginleştirir.
Kültürel miras tanımının kapsamı zaman içinde genişlemiş ve zenginleşmiştir.
Bu dinamik bir süreçtir ve çağın gereklerine göre kültürel miras tanımı zaman
içinde yeniden yorumlanmaktadır. Günümüzde, UNESCO, ICOMOS ve benze-
ri uluslararası kurumlar, organizasyonlar tarafından hazırlanan sözleşmelerde,
uluslararası hukuk metinlerinde ya da ulusal düzeyde kullanılan yasalarda ve
yönergelerde kullanılan kültürel miras kategorileri şunlardır:
1. Somut Kültürel Miras:

• Taşınır Kültürel Miras: Tablolar heykeller, sikkeler, el yazmaları, arkeolojik
eserler vs.
• Taşınmaz Kültürel Miras: Anıtlar, arkeolojik sitler, tarihî kent dokuları vs.
2. Sualtı Kültürel Mirası: Batıklar, sualtı kalıntıları ve kentleri
3. Somut Olmayan Kültürel Miras: Sözlü gelenekler, gösteri sanatları, ritüel-

ler vs.
4. Doğal Miras: Kültürel boyutu olan doğal sitler, kültürel peyzajlar gibi, fizi-
ki, biyolojik ve jeolojik formasyonlar vs.
Kültürel miras, bir toplumun geçmişi ile ilgili, onu kimliklendiren, yaşamsal
süreklilikle birlikte günümüze ulaşan yerel ve evrensel değer niteliği taşıyan her
türlü somut ve somut olmayan varlıklardır (Görsel 1.46).
Bu bağlamda kültürel miras geçmişten bugüne ulaşmış, insanların sahiplik bağı

içinde olmaksızın, sürekli değişim hâlinde olan değerlerinin, inançlarının, bilgi-
lerinin ve geleneklerinin bir yansıması olarak betimledikleri bir kaynak grubu-
dur. İnsanlar ve mekânlar arasındaki zaman içindeki etkileşimden kaynaklanan
çevrenin tüm özelliklerini içerir.
Kültürel Mirası Korunmasında Osman Hadi Bey’in Rolü

XVIII. yüzyılda arkeolojinin bir disiplin olarak bilim dünyasında yerini almasın-
dan sonraki süreçte müzecilik ve eski eser anlayışında yaşanan gelişmeler, eski
medeniyetlerin yaşadığı bölgelere ilgiyi artırdı. Bu bölgeler üzerinde hâkimiyet
süren Osmanlı Devleti’nin topraklarında eski eser aramak ve bulunanları kaçır-
mak XIX. yüzyılda adeta moda halini aldı.
Görsel 1.46: Halk oyunları günümüzde herkesin öğre-
nebileceği bir dal hâline gelmiştir. Avrupalıların Osmanlı topraklarında izinsiz kazılar yapmaya başlamasının tari-
hi XIX. yüzyılın başlarına kadar uzanmaktaydı. Bu tarihlerden itibaren İngiliz
ve Fransızlar Orta Doğu’da yaptıkları kazılarda buldukları tarihî eserleri kendi
ülkelerine kaçırdı. Eser kaçırma konusunda rekabet hâlinde olan İngiltere, Fran-
sa, Avusturya ve Almanya gibi devletler hem Orta Doğu hem de Anadolu’dan ge-
tirdikleri arkeolojik eserlerle müzelerini doldurmaya başladı. XIX. yüzyılın ilk
yarısında Anadolu’da yapılan arkeolojik çalışmalar yabancıların elindeydi. Yüz-
yılın ikinci yarısında eski eserlerin korunması konusunda Osmanlı Devleti’nde
bir takım düzenlemeler yapılsa da teknolojik olarak Avrupa’ya olan bağlılık bu
konuda çeşitli tavizleri de beraberinde getirdi. Özellikle demiryolu yapımı eski
eserlerin tahrip edilmesi ve kaçırılmasına sebep olurken, giderek yaygınlaşan
demiryolları eski eserlerle ilgilenen Avrupalıların ulaşımlarını da kolaylaştırdı.
Hem bu olanaklar hem de Osmanlı Devleti’nde müzeciliğin arkeolojik kazılar-
dan daha yavaş ilerlemesi nedeniyle Batıdaki büyük müzeler en çok bu yüzyılda
zenginleşti.
Tarihî belgeler ve gözleme dayalı yazılar incelendiğinde, Osmanlı Devleti’nin

yüzyıllardır eski eserlere, özellikle de İslam öncesi arkeolojik kalıntılara, kar-
şı takındığı tavır maalesef bilinçsizlik ve ilgisizlikle açıklanabilir. Osmanlı
Devleti’nin devam eden ilgisizliği Batılıların Anadolu coğrafyasında çok rahat
çalışmalarına neden olmuştur. Başkent İstanbul’dan araştırma ve kazı için ge-
rekli olan fermanı alıp Anadolu’ya dağılan Avrupalılar değerli eserleri birer birer
yurtdışına kaçırmaya başlamıştır. Bir süre sonra bu alanla ilgilenmeye başlayıp
eski eserlere dair çeşitli düzenlemeler yapan Osmanlı Devleti’nin bu tutum deği-
şikliği Avrupalıların zararlı faaliyetlerinin anlaşılmasından sonra ortaya çıkmış-
tır. Özellikle Osman Hamdi Bey zamanında eski eserler birer değer olarak gün
yüzüne çıkarılmaya çalışılırken, koruma ve arkeolojik faaliyetlerde bulunmaya
yönelik çağdaş bir hukuki altyapının da oluşturulmaya çalışıldığı görülmektedir.
Uzun bir süre müze müdürlüğü yapan Osman Hamdi Bey’in titiz çalışmaları
sonucunda bir Müze-i Hümayûn Nizamnamesi de çıkarılmıştır. Osman Hamdi
Bey’in Side’ye Göçmen İskânını Engelleme Çalışmaları korumacılığının ortaya
çıkmasına yol açan unsurlardan olmuştur.
İslamiyet’in Akdeniz havzasında yayılmaya başlamasına kadar önemini koruyan

Side, Arap donanmasının akınlarından ilk etkilenen yerlerdendir. XIX. yüzyılın
sonlarına kadar metruk halde kalmış, bu dönemde gelen Girit göçmenlerinin
iskân edilmesiyle Selimiye adıyla yeniden canlanmıştır Osmanlı döneminde
Giritli göçmenlerin yerleştirilmesiyle yeniden yaşam alanı hâline gelen Side, bu
iskânlar neticesinde bütünüyle tahrip olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır.
XIX. yüzyıla gelindiğinde antik yerleşim bölgelerine Osmanlı Devleti göçmen-
leri iskân etmeye çalışırken diğer taraftan da korumacılık anlayışına yönelik yeni
gelişmeler nedeniyle bu gibi olumsuz girişimlerin önüne geçilmeye çalışıldığı
görülmektedir.

Aşağıdaki türkünün sözleri etkileşimli tahtaya yansıtılarak, öğrencilere dinleti-
lir. Öğrencilerden aşağıdaki soruları cevaplamaları istenir.
Yemen Türküsü
Havada bulut yok bu ne dumandır KUŞAKLAR
Mahlede ölü yok bu ne figandır ARASI İLETİŞİM
Şu Yemen elleri ne de yamandır
VE KÜLTÜR
Ah o Yemen’dir gülü çimendir
Giden gelmiyor acep nedendir
Burası Huş’tur yolu yokuştur

Giden gelmiyor acep ne iştir
11. KAZANIM
Kışlanın önünde redif sesi var
Bakın çantasında acep nesi var Kuşaklar arası iletişim/etkileşim açı-
Bir çift kundurayla bir de fesi var sından kültürün önemini kavrar.
Ah o Yemen’dir gülü çimendir DERSE HAZIRLIK

Giden gelmiyor acep nedendir 1. İnsanlar arası iletişim türleri ne-
lerdir? Araştırınız.
Burası Huş’tur yolu yokuştur
Giden gelmiyor acep ne iştir. 2. Yaşadığınız çevrede gözlemle-
diğiniz örf ve adetlerimizden
1. Vatan sevgisinin kültürümüzdeki yeri ve önemi hakkında neler söyleyebilir- örnekler verebilir misiniz?
siniz?
2. Türkülerimizi geçmiş kuşaklardan gelecek kuşaklara kültür aktarımı ve etki- 3. “Büyüklere saygıyla küçüklere
leşimi sağlaması bakımından değerlendiriniz. sevgiyle yaklaşmalıyız” sözünü
yorumlayınız.
Aşağıdaki görsel (Görsel 1.47) etkileşimli tahtaya yansıtılarak öğrencilere ince-
lettirilir. Öğrencilerden görselleri kuşaklar arası etkileşim bakımından değerlen-
dirmeleri istenir.
Görsel 1.47: Camide bayramlaşma

Aşağıda verilen metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerden soruları ce-

vaplandırmalarını isteyiniz.
Cömertlik ve yardım etmede akarsu gibi ol

Şefkat ve merhamette güneş gibi ol
Başkalarının kusurlarını örtmede gece gibi ol
Hiddet ve asabiyette ölü gibi ol
Tevazu ve alçak gönüllülükte toprak gibi ol
Hoşgörülülükte deniz gibi ol
Mevlana Celaleddin Rumi
1. Mevlana, bu sözleriyle ne anlatmak istemiştir?

2. Türkiye’nin dünya kültüründe tanınmasında Mevlana’nın etkileri hakkında
neler söyleyebilirsiniz.

Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz. Öğrenci-
lerden metin sonundaki soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
KUŞAKLAR ARASI ETKİLEŞİM VE FARKLAR

Bireysel açıdan değişimin getirdiği sonuçlardan biri de kuşaklar ve kuşaklar ara-
sındaki farklılıklardır. Sosyal bilimciler, insanları “X Kuşağı, Y Kuşağı ve Z Ku-
şağı” adıyla gruplandırarak yaşadığı zamanla etkileşimine göre de özelliklerini
tanımlamışlardır. Özellikle kuşakların teknolojinin gelişmesi ile ortaya çıkan
yeni meslek grupları ve iş görme anlayışlarında, olayları algılama ve yorumlama
biçimlerinde farklılıklar bulunmaktadır.
İstikrarlı ve ekonomik refah yılları içerisinde yaşayan kişilerle sıkıntılı, sosyal

problemlerin, kıtlık vb. durumların olduğu yıllarda yaşayan kişilerin özellikleri
arasında farklılıklar olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Özellikle Türkiye’nin zor-
lu zamanlardan geçerek gerek ekonomik gerek toplum refahı anlamında ulaştığı
durum, Y Kuşağı gençlerinin sahip olduğu imkânların dönemin şartlarından
kaynaklandığını göstermektedir.
Oysa X Kuşağı üyeleri çocukluk ve gençlik dönemlerini kıt imkânların yönetimi

ile geçirmişlerdir. Şuan çalışma hayatında yüz yüze gelen dört kuşak bulunmak-
tadır. Bu kuşaklar özellikle son yıllarda iyice dillendirilmeye başlayan kuşak
farklılıkları olgusunu, sosyal hayattan çalışma hayatına taşıyarak iş yerlerinde
sadece kuşak çatışmasına değil aynı zamanda farklı bakış açılarından kaynak-
lanan yeni çalışma metotlarının gelişmesine de neden olmuşlardır. Özellikle Y
Kuşağı’ndan olanlar bu yeni çalışma tarzlarının ortaya çıkmasında önemli rol
oynamaktadır.
Teknolojinin de desteğiyle iş yaşamında beyaz, mavi, yeşil, gri pembe ve altın

yakalılar kavramlarından sonra mobil yakalı çalışan kavramı doğmuştur. Mavi
yakalılar ve beyaz yakalıların aksine mobil yakalılarda iş görme anlayışları
farklılaşmakla birlikte, hiyerarşik bir düzen yer almamaktadır. Mobil yakalılar
patron da çalışan da olabilmektedir. Bu yüzden mobil yakalıların mobilite ile iş
görme anlayışına sahip herkesi içine aldığı söylenebilir. Yani e-devlet, e-ticaret,
ulaşım, e-medya vb. internet ortamında yapılan tüm işler de mobil kavramının
kapsamındadır. Özellikle teknolojinin gelişmesi ve kullanımının yaygınlaşması
ile mobil yakalı çalışanların sayısının artacağı tahmin edilmektedir.
Türkiye’de kuşakların daha geniş ve bilimsel çerçevede gereken araştırmaların

yapılarak tanımlanabilmesi ve bununla birlikte doğabilecek yeni çalışma tarz-
Görsel 1.48: Kuşaklar arası etkileşimde bayramlaşma-
larının öngörülmesi için farklı disiplinlerden kişilerin bir araya gelmesi gerek-
lar önemli bir yere sahiptir.
mektedir. Gruplarla yapılacak çalışmalar ile ülkemiz genelinde önemli kuşak ay-
rımları yapılarak tanımlamaların oluşturulmasına olanak sağlayacak çalışmalar

yapılması önerilmektedir. Ayrıca ülkemizde mobilite kavramının iş yaşamında
daha fazla gündeme gelmesi ve mobil yakalı çalışan sayısının artması için gerek
hukuki gerek teknik altyapı çalışmalarına önem verilmesi gerekmektedir.
Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.65 (Düzenlenmiştir.)
1. Metinden hareketle kuşaklar arası farklılıkların oluşumunda nelerin etkili

olduğu söylenebilir?
2. Kuşaklar arasındaki farlılık iş yaşamını nasıl etkilemiştir?
3. Kuşaklar arasındaki farklılığının çalışma hayatı dışında hangi alanlarda
etkili olduğu söylenebilir? Konuyla ilgili düşüncelerinizi belirtiniz.

lerden soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
HALK KÜLTÜRÜNÜN GELECEK KUŞAKLARA AKTARILMASI

Türk halk kültürü halkın dil, kültür, duygu, düşünce ve beğenisiyle oluşup ya-
şatılan, geçmişten günümüze gelmiş, toplum, insan ve doğa gerçeğiyle şekillen-
miştir. Kültür mirası, insanlığın ortak mirasıdır. Her millet hatta her uygarlık
dil, kültür, tarih mirasıyla dünyada yerini alır. Bireylerin kökleşmesi ve toplum-
sallaşması, bu mirasın içinde gerçekleşir. Kültür mirasları geçmişin tanıklarıdır,
bu yönleriyle geleceğin şekillenmesinde etkendir. Halk kültürü ürünleri halk
arasında mayalandığı için, halkın kültür yapısını ve dokusunu ortaya koyar. Halk
kültürü toplumsal yaşamda birlikteliği pekiştirici, dayanışmayı arttırıcı bir işlev
üstlenir. Bu sayede halk kendi kültürüne yabancılaşmaz (Görsel 1.49).
Halk kültürü yalnızca bir kültürel yapı değil, aynı zamanda belli davranış ka-
lıplarının da adıdır. Halk kültürü, özü gereği statik değil dinamiktir. Gelenek,
zaman boyutunda bir başka geleneğe dönüşür. Belli bir kültür içinde oluşur ve
canlılığını sürdürür. Geçmişten günümüze gelmiş bir kalıp değildir. Yaşayan bir
kültür topluluğunun bugünkü gereksinimini karşılayan bir sosyal kurumdur.
Türkiye, bugün hızlı bir kültürel değişim ve gelişim süreci yaşamaktadır. Halk
kültürü ürünleri kültürel yapımızın, yaşama biçimimizin en iyi tanıkları ve ta-
şıyıcılarıdır. Anadolu kültürünün çeşitliliği halk kültürü ürünlerine büyük bir
zenginlik sağlamıştır.
Toplumlar arası haberleşme olanaklarının çok sınırlı olduğu dönemlerde kültür-

ler ve uygarlıklar arası ilişkiler sınırlı kalmıştır. Genellikle komşu kültürlerin
birbirini etkilediği dönemlerin aksine günümüzde coğrafi bakımdan çok uzakta-
ki kültürler bile hızlı bir etkileşim içindedir. Sanayi ve tarımın gelişmesi, ulaşım
ve teknolojinin getirdiği yenilikler, iletişim teknolojilerindeki gelişmeler halk
kültürünü etkilemektedir. Köyden kente göç olgusu halk kültürünün doğal or-
tamını değiştirmiştir. Halk kültürü sözlü ve yazılı kültür ortamlarının yanı sıra
elektronik kültür ortamlarında yayılır hâle gelmiştir.
Kültürel miras, insanlığın tüm zaman dilimleri içinde yaşadığı, biriktirdiği,

geliştirerek yeni sentezlerle var oluşunu sürdürdüğü, zenginleştirerek ve sürekli-
liğini sağlayarak kendinden sonrakilere aktardığı veriler dizisi, varlığının kanı-
tıdır. Kültürel mirasta insanlığın tarihsel ve kültürel evrelerini, diğer kültürlerle
olan ilişkilerini görebiliriz. Kültürel miras kavramı sadece elle tutulur gözler
görülür taşınmaz kültür varlıklarını değil aynı zamanda somut olmayan kültürel
değerleri de kapsamaktadır. Görsel 1.49: Halk oyunları halk kültürü içinde önemli
bir yere sahiptir.
Halk kültürü ürünleri küreselleşmeyle birlikte hızla değişmeye, hatta yok olma-
ya başlamıştır. Halk kültürü mirası olan bu ürünlerin yeni kuşaklara aktarılması
zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Halk kültürü ve halk edebiyatı ürünleri Türk ru-
hunun ve dünyaya bakışının en çok yansıtıldığı ürünlerdir.
www.turkoloji.cu.edu.tr’den (Düzenlenmiştir.)
1. Halk kültürümüzün önemi hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Halk kültürümüzün aktarılması ile ilgili neler yapılması gerektiğini düşünü-
yorsunuz?
3. Küreselleşmenin halk kültürümüz üzerindeki etkileri ile ilgili düşüncelerini-
zi belirtiniz.
Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz. Öğrenci-

lerden dilin kültürü aktarmadaki ve kuşaklar arası iletişimdeki rolünü tartışma-
larını isteyiniz.
KUŞAKLAR ARASI İLETİŞİM, KÜLTÜR VE DİL

Dil, duygu ve düşünceyi insana aktaran bir vasıta olduğu için, insan topluluk-
larını bir yığın veya kitle olmaktan kurtararak, aralarında “duygu ve düşünce
birliği” olan bir topluluk, yani “millet” hâline getirmektedir. Fert, konuştuğu
dili hazır bulmaktadır; dil ise ferde toplumun bağışladığı en büyük miras ve
donatımdır. Ana, baba, çevre ve okul çocuğa dil vasıtasıyla toplumun asırlar
boyunca biriktirdiği hayat tecrübesini ve kültürünü de aktarmaktadır. Peki, bu
aktarım bugün ne ölçüde gerçekleşebilmekte, anılan unsurlar (ebeveyn, çocuk,
öğretmen, vb.) birbirleriyle yeterince iletişim kurabilmekte midir? Kuşaklar
arasında iletişimin kurulması dil yoluyla gerçekleşir. Etkili bir dil eğitimi bu
bağın güçlenmesini sağlayacaktır. Hâlbuki dil eğitimindeki aksaklıklar, birbirini
anlamayan, neredeyse aynı dili kullanmayan, dolayısıyla da birbirinden farklı
düşünen ve duyan bireyleri ortaya çıkaracaktır. Aralarında anlaşmakta bile zor-
luk çeken bireylerin atalarının yarattığı kültür, dil ve edebiyat ürünlerini (hattâ
bazen otuz-kırk yıl önceki) anlamalarını beklemek oldukça zor görünmektedir.
Peki, o hâlde, yurdumuzda Türkçe eğitimi kuşaklar arasında bir bağ, bir köprü
görevini sağlayan dili ne ölçüde kazandırmaktadır? Aksaklıklar var mıdır? Nasıl
giderilir? Kaldı ki son yıllarda eskiden olduğu gibi otuz-kırk yılda bir değil, on
Görsel 1.50: Üç kuşak bir arada yılda bir yeni neslin ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bunun belirleyicilerinden
biri de acaba dil midir? Unutulmamalıdır ki iyi bir anadili eğitimi çocuğun kendi
kendisini tanımasının yanı sıra önceki kuşakları anlamasında, ulusal kültürün
kazanılmasında, kültürü oluşturan unsurların özümsenmesinde birinci derecede
www.dergipark.ulakbim.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
Öğrencilerden kuşak çatışması ile ilgili bilgi, haber ve görselleri araştırmalarını

ve bu çalışmalarını sınıf panosunda sergilemelerini isteyiniz.
PERFORMANS GÖREVI
Öğrencilerden “dilin kuşaklar arası ilişkilerde önemi ve kültüre etkileri” konu-

sunda bir makale yazmalarını isteyiniz.
Öğrencilerden modernleşmenin kuşaklar arası iletişimi ve kültürümüzü nasıl

etkilediği konusunda bir araştırma yapmalarını ve sonuçlarını sınıfta paylaşma-
larını isteyiniz.

Öğrencilerden kuşaklar arası iletişimde kültürün önemini vurgulayan bir afiş ta-
sarlamalarını isteyiniz. Dereceye giren öğrencilere çeşitli ödüller vererek onları
destekleyiniz (Görsel 1.51).
KONU ÖZETI
KUŞAKLAR ARASI İLETİŞİM VE KÜLTÜR

Toplumsallaşma sürecinde kültür bireyler arasında ve kuşaktan kuşağa aktarılır.
Birey içinde bulunduğu kültürü öğrenir, uygular ve yeniden yorumlar. Diğerle-
rinin neyi onayladığını ya da onaylamadığını bilmek, bizim nasıl bir toplumsal
davranış içerisinde bulunmamız gerektiğini belirler. Örneğin, bir toplantıya za-
manında katılmamızın doğru bir davranış olması, o toplantıya yetişmek için çaba
göstermemizi sağlar. Kültürün yorumlayıcı özelliği ise diğerlerinin davranışları-
nı kontrol etmeyi mümkün kılar. Böylece toplumun onayladığı ve onaylamadığı
davranış kalıpları ortaya çıkar.
Kültür ile grup üyeliği arasında ilişki vardır. Grup üyelerinin gruba ait kültürü
öğrenmeleri ve uygulamaları istenir. Bu normal ve doğaldır. Aynı şekilde ebe-
veynler çocuklarını nasıl davranmaları gerektiği konusunda eğitirler.
Bir toplumun üyelerinin ortak davranışlar göstermeleri beklenir, örneğin, bir ye-
mek davetinde misafirlerin yemek yeme şekilleri o grubun, o toplumun kültürüne
uygun olmalıdır. Aksi takdirde davranışlar kaba olarak değerlendirilecektir. Pay-
laşılmayan kültürler zamanla yok olacaktır. Kültürlerin devamı, ancak insanların
Görsel 1.51: Etkinlik afişi
paylaşmasıyla mümkündür. Bir toplumda bazı insanların birbirleriyle daha çok
etkileşim içinde olmaları ve daha uzun bir süre birbirini görmeleri kaçınılmazdır.
Toplumsallaşma, sosyal benliğin ve sosyal mirasın kuşaklar arası aktarılmasın-
da ortaya çıkan ve gelişen bir süreçtir. Sosyal bilimciler kültürü, sosyal mirasın
tüm özellikleri, tarafları olarak tanımlarlar, insanlar aynı kültürü paylaşan sosyal
varlıklardır, insanlar doğru-yanlış, değerli, iyi-kötü gibi ortak anlayış kalıplarını
paylaşır. İnsanlar sembolik olarak birbirleriyle etkileşim içindedirler, insan tavır-
ları, sesler, tepkiler, ifadeler kültürel yapı içinde anlam kazanırlar.
Kültür toplumun sosyal düşünce ve davranışlarına etki eder. Siyasal kurumların

oluşumu ile toplumun kültürü arasında ilişki vardır. Bizler toplumsallaşma süre-
ci yoluyla kültürümüzün özelliklerini öğreniriz.
Birey içinde bulunduğu toplumun kültürünü toplumsallaşma süreci boyunca

dolaylı ve doğrudan öğrenir. Kültür, geçmiş kuşakların günümüze aktardığı top-
lumsal bir mirastır. Kültür, geçmiş kuşağın aktardıkları ve günümüz kuşağının
çabalarıyla daha da zenginleşir.

Aşağıdaki metin ve görselleri (Görsel 1.52) etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğ-
rencilerden metin sonundaki soruyu cevaplamalarını isteyiniz.
BİRLİK
BERABERLİK
VE
KÜLTÜR
12. KAZANIM
Millî birlik ve beraberlik açısından
kültürün önemini kavrar.
Görsel 1.52: Yardımlaşma toplumsal birlik açısından önemli bir yere sahiptir.
DERSE HAZIRLIK
YARDIMLAŞMA KÜLTÜRÜ
1. Millî birlik ve beraberliği sağla-
yan faktörler nelerdir? Düşünce- Bir toplumun beraber yaşama arzusu ve gelecekte beraber yaşama inancı bü-
lerinizi belirtiniz. yük kriz anlarında, savaşlarda, afetlerde ve depremlerde test edilir. Yaşadığımız
deprem felaketi gösterdi ki zor zamanlarda milletçe kenetleniyoruz. Deprem
2. Kültürün millî birlik ve beraber- enkazının üzerine yağan kar, felaket bölgesine yüzlerce kilometre ötede yaşa-
lik üzerindeki etkisini tartışınız. yan insanları da üşütüyor. Hamiyet duygularımız kabarıyor ve herkes elden ne
gelirse yardım etme çabasında oluyor. Felakete uğramış insanların ihtiyaçlarını
uzun zaman karşılamaya yetecek ölçüde bir yardım, gitmesi gereken yerlere ge-
cikmeksizin ulaştırılabiliyor.
https://www.setav.org (Düzenlenmiştir.)
Kültür her toplumda aynı oranda birleştirici bir faktör müdür? Düşüncele-
rinizi söyleyiniz.
Aşağıdaki metni öğrencilerle paylaşınız ve öğrencilerden metnin sonundaki so-

ruları cevaplamalarını isteyiniz.
BAYRAMLARIN SOSYAL HAYATIMIZDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

Toplumsal ritüeller toplumsallaşmayı sağlayan başlıca uygulamalardır. İnsanlar
tek başlarına var olamazlar. Grup hâlinde, belirli kurallara ve değerlere bağlı
olarak yaşarlar. Bu değer ve kurallar gruba bir kimlik sağlar. Bu kimlik daya-
nışmayı ve kendini tanımlamayı kolaylaştırır. Böylelikle insan belirli bir grupta
var olduğunu hisseder. Kendisini yalnız hissetmez ve her türlü sorunun çözü-
münde bu grubun desteğini yanında bulur. Bu durum toplumsal hayatın istik-
rarını ve grubun sürekliliğini sağlar. Aksi takdirde çatışma ve rekabet insanın
huzurunu, yaratıcılığını ve kendisini güçlü hissetmesini önleyen değer bozucu
etkiler yaratabilir. Böyle etkili bir işlevi olan toplumsal uygulamalar tören ve
ritüelleri, çeşitli kutlamaları, ibadet ve ayin türlerini, çeşitli halk inançlarını ve
çeşitli alanlardaki halk bilgisini içermektedir. Bu listeye bakıldığında toplumsal
uygulamaların hayatı kuran ve insanı belirli bir kimlikle var eden en önemli
kurum olduğu görülür.
Tören ve ritüeller geçiş törenlerini ve kutlamaları içermektedir. Geçiş törenleri

içinde başlıcaları doğum, diş hediği, sünnet, nişan, düğün, askere gitme, gurbete
çıkma, hacca gitme ve ölümdür. Bunların tümü bir insanın hayatındaki en önem-
li aşamalardır.
İnsan yaşamının kültür tarafından belirlenmiş alanları arasındaki sınırlar ancak
bu tören ve ritüellerle aşılabilmektedir. Bu tören ve ritüeller, aynı zamanda belirli
bir kültürün özgülüğünün de simgesidir.
Bayramlar dayanışma ve benimsenen kimliğe inancı tazeleme işlevlerini görür.

İster dinî ister millî isterse mevsimsel olsun bütün bayramlar, bayramlarla bir-
likte yıldönümleri ve anma günleri geçmişte ait olunan ortaklığın güncel olarak
canlandırılmasını sağlar ve geleceğe inancı tazeler. Dinî bayramlar, kandiller,
toplumun toplumsal hayatın önemli bir parçası olan din etrafında toplanma za-
manları ve arınma günleridir.
Bayramların yanında ticarî işlevler ve eğlence işlevini de yüklenmiş olan pana-

yırlar ve festivaller bu yüzden çifte işlev görürler. Bayramlar milli birlik ve bera-
berliği, dayanışmayı sağlayarak toplumun üyelerini bir arada tutar (Görsel 1.53).
www.kulturportali.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Bayramların millî birlik ve beraberliğe katkıları nelerdir? Belirtiniz.

Görsel 1.53: Bayramlaşma
2. Kültürel etkinlikler toplumsal bütünleşmeye ne tür katkı sağlamaktadır?

lerden metnin sonundaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
MİLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ
Millî birlik ve beraberlik; milletçe birliği, bir arada yaşamayı ve bütünlüğü be-
lirtir, bir arada yaşayan millet fertlerini, birbirine sımsıkı bağlar. Milletçe birlik,
milleti oluşturan unsurlarda birlik, beraberlik ve bütünlük demektir. Millî birlik
ve beraberlik aynı zamanda millî devletin gerçekleşme vasıtasıdır. Millî birlik
ve beraberlik, önce milleti teşkil eden unsurlarda birlik ve beraberlik demektir
(Görsel 1.54).
Millet ise tarihin bir ürünü ve bir sonucu olarak en gelişmiş toplum düzenidir.
Millet, tarihî ve sosyolojik bakımdan belirli bir aşamaya ulaşmış, belirli nitelik
ve şartları, özellikleri olan bir topluluktur. Millet her şeyden önce, sınırları ta-
rihte hazırlanmış ve mücadelelerle çizilmiş bir vatana dayanır. Milletle vatan
arasındaki ilişki, vatanın millî varlığın heyecan kaynağı olmasından, toplumsal
varlığımızın devamını ve düzenini toprağa-ülkeye-bağlı olarak sağlamış olma-
sındandır.
Vatan, millet denilen insan topluluğunun, müşterek hatıralarını, iftiharlarını,

gururlarını, müşterek acılarını ve isteklerini bünyesinde taşır. Vatan, geçmişin
kültür mirasını ve zenginliğini içinde saklar. Millet, bu sözünü ettiğimiz vatan
üzerinde aynı dille, aynı duyguyla kültür birliği kuran bir bütün haline gelmiş,
şuurlu insan topluluğudur. Milletin oluşmasında, vatan (yurt) birliği yanısıra dil,
kültür ve ideal birliğinin de önemli rolü ve yeri vardır. Dil, bir arada yaşayan in-
sanların karşılıklı anlaşma vasıtasıdır. Anlaşan insanlar bir arada yaşarlar. Ortak
anlaşma vasıtası olarak dil, millet varlığına en kuvvetli bir basamak teşkil eder.
Milleti oluşturan insanların arasında dil birliği kadar, kültür birliğinin de değeri
ve rolü vardır.
Kültür, bir toplumun sahip olduğu maddî ve manevî kıymetlerden oluşan bir bü-
tündür. Kültür, bir toplumu diğer bir toplumdan ayıran özel bir hayat tarzını da
belirler. İnsanoğlunun tabiat ile etkileşiminden doğan kültür, insan tabiatının bir
eseridir. Kültür, varlığını ve sürekliliğini toplum yaşamına borçludur.Kültürün,
millet dediğimiz varlığın oluşmasında büyük rolü vardır. Kültür gücü olmayan
millet, tarihte varlığını ispatlayamaz.
Millî birlik ve beraberlik devletin varlığı için, devamı için hem iç politika, hem
dış politikada gereklidir (Görsel 1.54). Önce dışa karşı devletin varlığı için ge-
reklidir. Bu yönüyle millî birlik ve beraberlik bir millî savunma sorunudur. Millî
birlik ve beraberlik içinde bulunan ülkelerin savunmaları, manevî ve ahlâkî ba-
kımdan büyük güç ifade eder.
Görsel 1.54: Millî birlik ve beraberlik devletin ve mille-
tin devamı için gereklidir.
Manevî değerleri yüksek, ahlâkî değerleri sağlam bir toplum, yüksek karakteri
gereği, dışa karşı tam bir savunma gücünü oluşturur. Millî birlik ve beraberlik
ülke içinde de huzur ve güvenlik sağlar.
www.atam.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
Millî kültürün birlik ve beraberliği sağlamadaki önemini tartışınız.
DERS İÇİ ETKİNLİK .
Mehmet Akif’in aşağıdaki şiiri etkileşimli tahtaya yansıtılarak öğrencilere

okutulur. Öğrencilerin Mehmet Akif ve Çanakkale Destanı’nın millî birlik ve
beraberliğimiz açısından önemini tartışmaları sağlanır.
Şiirde Geçen Kelimeler Enbiyâ yurdu bu toprak; şühedâ burcu bu yer;

Enbiya: Peygamberler Bir yıkık türbesinin üstüne Mevlâ titrer!
Şüheda: Şehitler Dışı baştan başa bir nesl-i kerîmin yâdı;
Nesl-i kerim: Cömert Soy İçi boydan boya milyonla şehîd ecdadı.
Yad: Anmak Öyle meşbû-i şehâdet ki bu öksüz toprak;
Ecdat: Soy Oh, bir sıksa adam otları, kan fışkıracak!
Meşbu-i şahadet: Doymuş şahit Böyle bir yurdu elinden çıkaran nesl-i sefîl,
Muhakkar: Hakarete uğramış Yerin üstünde muhakkar, yerin altında rezîl
Nesl-i sefil: Yoksul kuşak Mehmet Akif Ersoy, Süleymaniye Kürsüsünde
Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutturunuz. Öğren-

cilerden metnin sonundaki soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
MİLLÎ KÜLTÜR VE KALKINMA

Milli kültür, bir devleti ayakta tutan unsurların en önemlisidir. Bir milletin ortaya
çıkabilmesi için öncelikle milli bir kültür oluşturulması gerekmektedir. Dünya
tarihine baktığımızda, milli kültüre sahip olmanın önemi daha iyi anlaşılacaktır.
Tarihe şöyle bir göz gezdirildiğinde, milli kültüre sahip halkların her türlü zorlu-
ğa karşı varlıklarını korudukları görülecektir. Hem birinci dünya savaşında hem
de ikinci dünya savaşında yenilerek bir enkaz haline gelen çeşitli antlaşmalarla
eli kolu bağlanan Almanya ve ikinci dünya savaşında iki büyük kentine atam
bombası atılarak harabeye döndürülen Japonya bunun en güzel örnekleridir.
Aslında farklı milletlere gitmenin gereği de yoktur. Çünkü kendi tarihimizde
bunun örneğini içermektedir. İstiklal Savaşı döneminde bir milletin küllerinden
yeni ve daha güçlü bir milleti ortaya çıkaran, Türklere yeni zaferler kazandıran
Türk Milli kültürünün sağlamlığı olmuştur. Milli kültür kavramı, yeryüzündeki
kültürel sınırların milli devletlerin oluşturmuş olduğu sınırlarla çakıştığı hipote-
zi üzerinden şekillenir. Esasen, milletlerden söz edilen bir dünyada bu milletlere
karşılık gelen kültürlerden de söz edilmesi yanlış olmaz. İşte bu kültür o milletin
kendi milli kültürüdür denilebilir. Milli kültür aynı zamanda mevcut toplumsal
örgütlenme biçiminin devamlılığını sağlama özellikleri ile şekillenmektedir.
Gerçekten de kültür birliği insanlar arasında bir toplumun aidiyet şuurunu pekiş-
tirmeye de yaramaktadır. Bu anlamda milli kültür kavramı genel olarak kültür
kavramından daha ötede devlet ve toplum içinde müşterek bağ oluşturabilecek,
toplumsal uyumu devlet bünyesinde tutabilecek bir özelliğe sahiptir. Millî kültür,
en basit anlamıyla millet bütünleşmesini devlet etrafında yapmaya yarayan bir
kültürleşme biçimi olarak açıklanabilir. (Görsel 1.55).
earsiv.erzincan.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Toplumsal bütünleşmede duygu, düşünce ve değer yargılarının etkileri hak-

kında neler söyleyebilirsiniz?
Görsel 1.55: Sanayileşme kalkınmanın bel kemiğidir 2. Eğitim kurumlarının millî kültürü aktarmadaki önemini açıklayınız.

Aşağıdaki çalışma etkinliği etkileşimli tahtaya yansıtılarak 3 Adet Slogan
öğrencilere gösterilir ya da fotokopi yoluyla çoğaltılarak
öğrencilere dağıtılır. Etkinlik sonucunda beğenilen slogan
ve çözüm önerilerinin sınıf ve okul panosunda sergilenme-
sini sağlayınız.
3 Adet Çözüm Önerisi

Millî birliğin önemi,
Millî birliğimizin karşısındaki sorunlar,
konularından herhangi birini düşünerek üç adet
slogan ve çözüm önerisi bulunuz.

Öğrencileri beş gruba ayırarak aşağıdaki yönergeler doğrultusunda etkinliklerin
yapılmasını sağlayınız.
• Öğrencilerden toplumsal bütünleşmeye kültürün etkileri hakkında bir araş-

tırma yapmaları ve yaptıkları çalışmaları sınıfa sunmalarını isteyiniz.
• Öğrencilerden okulda millî birlik ve beraberliğimizi anlatan bir fotoğraf
sergisi yapmalarını isteyiniz.
KONU ÖZETI
TOPLUMSAL ETKİLEŞİM VE KÜLTÜR
Sosyal bir varlık olan insanın huzur ve mutluluğu toplumun huzur ve mutluluğu-
na bağlıdır. Toplumun huzur ve mutluluğu ise, toplumun fertleri arasındaki mu-
habbet, saygı, hoşgörü, rahmet, yardımlaşma gibi hususlara sarılma; kin, nefret,
kavga, fitne, fesat gibi davranışlardan kaçınma ile mümkündür.
Toplum bir bedenin uzuvları gibidir. Bedenin sağlığı için nasıl ki vücudu meyda-
na getiren uzuvların tamamı sağlam ve eksiksiz olması gerekirse, bir toplumun
da sağlıklı, güçlü ve daimi olabilmesi için o toplumun fertleri arasındaki inanç,
duygu ve eylemlerinin uyum içinde olması gerekir. Bir veya birkaç organı hasta
olup da tedavi edilmeyen insan vücudu nasıl zayıf düşerek telef olursa; birlik ve
beraberlik ruhunu kaybetmiş fertlerden meydana gelen toplumlar da aynı şekilde
güçsüz ve zayıf düşerek tarih sahnesinden silinir. Kültür, insan hayatında bir-
leştirici ve bütünleştirici bir rol oynar. Aynı kültürü benimseyen insanlar ortak
düşünce ve davranış kalıpları oluşturur. Ortak davranış kalıpları sayesinde ya-
şayan insanlar daha kolay ve çabuk anlaşırlar ve böylece bir bütünlük meydana
getirirler. Bir toplumun geçmişinden getirdiği zenginlikleri yansıtan kültürel çe-
şitlilik, kardeşlik, barış, hoşgörü ve dayanışma duygularını geliştirir ve böylece
toplumsal bütünleşmeye katkı sağlamış olur.

Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutturunuz. Öğren-
cilerden kültürel farklılıkların nasıl anlaşılması gerektiği ile ilgili bir tartışma
yapmalarını isteyiniz.
KÜLTÜREL
FARKLILIKLARA
SAYGI
13-16. KAZANIM
Kültürel farklılıkları, toplumlar
arası ilişkiler açısından değerlendirir.
Kültürel farklılıklara karşı hoşgö-
rülü olur.
Görsel 1.56: Kültürel farklılık
DERSE HAZIRLIK
1. Kültürel farklılıklar nelerdir? KÜLTÜREL FARKLILIK
Söyleyiniz. Toplumları birbirinden ayıran kültürel özelliklerin bütününe kültürel farklılık
adı verilir (Görsel 1.56). Toplumda farklı kültürel grupların olması o toplumun
2. Kültürel farklılıklara karşı saygılı kültürel zenginliğini gösterir. Kültürel farklılıklar da ancak kültürel hoşgörüyle
olmanın önemini tartışınız. geliştirilip zenginleştirilir. Toplumlar, kültürel farklılıklarını koruyup geliştir-
dikleri gibi ortak kültürel özellikleri de geliştirmeye çalışırlar. Bir ülkede farklı
kültürlerin birbirleriyle kaynaşması kültürel benzeşmeyi geliştirir. Özellikle kit-
le iletişim araçlarının gelişmesi ve yaygın kullanılması, kültürlerin birbirlerini
daha yakından tanımasını sağlamıştır.
Farklılıklarla birlikte yakınlaşma ya da benzeşme gerek ulusal gerekse de ulus-

lararası kültürü zenginleştirir. Örneğin; bir insanın gerek ana dilini konuşması
gerekse de bir başka dili öğrenmesi kültürel yakınlaşmayı ve zenginliği gösterir.
Bireylerin farklı kültürel özelliklere hoşgörü ve saygıyla bakmaları, toplumsal
uyumun ve beraberliğin sağlanmasında önemlidir.
GÖRDÜĞÜMÜZE GÜVENEBİLİR MİYİZ?

James Harris isimli bir Afrikalı-Amerikalı profesör Kızılderili kökenli çocuk-
lara eğitim konusunda seminer verir. Seminerde 60 Kızılderili çocuk bulunur.
Seminer oldukça canlı ve eğlenceli geçer. Fakat seminer bittiğinde Dr. Harris
oldukça üzgün olarak:
“Tam bir başarısızlık” diyerek duygularını

belirtir. Semineri gözlemlemek üzere orada
bulunan Çinli bir psikolog “Hayır, aksine çok
büyük bir başarıydı. Çocukların sizi ne kadar
çok sevdiğini görmediniz mi?” diye sorar.
Profesör üzüntü içinde devam eder “Ama

yüzlerinde hiç ifade yoktu”.
Çinli psikolog açıklamaya başlar “Afrikalı-A-

merikalı öğrenciler için bu beklenti doğru
olabilir ama Kızılderili kökenli çocuklar için
pek geçerli değil. Bu çocuklar kültürel olarak
ister negatif olsun ister pozitif, toplum içinde
duygularını gizlemek üzere eğitilmişlerdir
Görsel 1.57: Amerikan yerlilerine kızılderili (Görsel 1.57). Sonuç olarak yüz ifadelerinden
olarak hitap edilir.
duygularını anlamak oldukça zordur. Kızılderili insanlar her zaman duyguların

gizlenmesini olgunluk ve bilgelik olarak görmüşlerdir.”
Kültür Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim
Uygulama ve Araştırma Merkezi Sosyal Antropoloji, s.13

Aşağıda verilen metin ve haberleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere
okutunuz. Öğrencilerden soruları cevaplamalarını isteyiniz.
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM

Milli Eğitim Bakanlığınca (MEB) yeniden düzenlenen okul öncesi eğitim prog-
ramıyla farklılıklara saygı duyan bireyler yetiştirilmesi amaçlanıyor. Programla Görsel 1.58: Kreş ortamı çocuğun sosyalleştiği yerler-
çocukların yaşadıkları toplumun değerlerini tanımaları, kültürel ve evrensel den biridir.
değerleri benimsemeleri, farklılıklara saygı duyulması, farklı özellikleri olan
bireylerle uyum içinde bir arada yaşamaya dair deneyimler kazanmaları teşvik
edilecek. Müfredatta değerler eğitimi ayrı bir alan olarak ele alınmayacak, ancak
kazanımlarla vurgulanacak (Görsel 1.58).
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2018 C.17 S.65 s.92
BULGUR, DÜNYADA TANITIM ATAĞINA KALKTI

Emo Milano Fuarı İtalya’nın Milano kentinde kapılarını ziyaretçilere açtı. Günde
ortalama 150 bin kişinin ziyaret ettiği fuar 147 ülkenin katılımıyla gerçekleşti.
Fuarda ülkemizi temsilen Güneydoğu Anadolu İhracatçıları Birliği tarafından
çeşitli faaliyetler gerçekleştirildi. Bu faaliyetler kapsamında Türkiye’den getiri-
len bulgur, Uzak Doğu halkı tarafından çok beğenildi. Çin’de en son düzenlenen
fuarda bulgura karşı büyük bir ilgi olunca izdiham oldu. Kalabalık özel güvenlik
görevlileriyle uzaklaştırıldı. Çin’den bulgur ihracatı için yoğun talep gelmedi.
Japonya’da ise bulgurdan suşi yaptık ve yaptığımız suşi oldukça beğenildi. Suşiyi
bulgurla pişiren aşçılar bir anda Japonların büyük ilgi odağı hâline geldi. Japon- Görsel 1.59: Bulgurlu suşiyi deneyen Japonlar
lar ilk defa yapılan “bulgurlu suşi” için uzun kuyruklar oluşturdu. (Görsel 1.59).
www.sutso.org.tr (Düzenlenmiştir.
KÜLTÜREL FARKLILIKLARA SAYGI

Kültürel farklılıklara saygı, insanların görüşlerine, yaşam biçimlerine, hayata
bakış açılarına saygı göstermektir. İnsanları; sırf kendi tercihlerinden, seçimle-
rinden dolayı yargılamamak, ön yargılı olmamak, farklılıklara saygılı olmak ve
bunları zenginlik olarak görmektir (Görsel 1.60).
Kültürel farklılıklar, doğup büyüdüğümüz ve yaşadığımız kültürümüzle taban

tabana zıt olsa da bu kültürlere saygı göstermeliyiz. Farklı kültürlere saygıya
verilen önem uzun süreli ve aşamalı bir öğrenmeyi gerektirir.
Farklı kültürlere saygının gelişiminde kişinin farklılıklara
değer vermesi, kendi kültürel kapasitesini değerlendirmesi,
kültürel etkileşimlerinin farkında olması, kültüre ilişkin bilgiyi
içselleştirmesi, içinde yer aldığı ya da etkileşimde bulunduğu
kültürü anlamaya adapte olması etkili olmaktadır.
Kültürel farklılıklara saygılı olmayı öğrenmiş bir birey, etki-

leşim sürecinde farklı kültürel özelliklere sahip bireylerin ih-
tiyaçlarını ve amaçlarını anlamaya odaklanarak yanıt vermeyi
başarabilmektedir. Farklı kültürlere saygı bir anlamda kültürel
farklılıklara adapte olmayı da gerektirmektedir.
Kültürel farklılıkların var olduğu etkileşimlerde taraflar kültü-

rel yeteneklerini kullanmak isterlerken bir yandan da kültüre
özgü olarak hangi davranışın doğru olduğu konusunda çelişki-
ler yaşanabilmektedir. Bu noktada önemli olan kişinin dürüst
bir şekilde karşısındaki kişiyi kültürel özellikleri ile kabul etti-
ğini, saygı duyduğunu ve anlamak istediğini gösterebilmesidir.
Hem ilişkisel hem de düşünce anlamında bu yönde bir çaba sarf Görsel 1.60: Kültürel farklılıklar zenginliğimizdir.
ettiğini hissettirmesi, kültürel farklılıkların iletişim sürecinde problem olmasını
engellemektedir.
Bir davranış biçimi olan kültürel farklılıklara saygı, dar bir görüş değildir. Değer
vermektir, güvenmektir, samimi olmaktır. Kültürel farklılıklara saygılı olmak ve
bunları zenginlik olarak kabul etmektir.
dergipark.org.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Kültürümüzün farklı kültürlere bakış açısı hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Kültürümüzü farklılıklara saygı açısından başka kültürlerle karşılaştırarak
örnekler veriniz.

Aşağıdaki metinleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz. Öğren-
cilerden metnin sonundaki soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
DOĞU VE BATI ARASINDAKİ FARKLILIKLAR

Etnik yapı incelenirken Batı ve Doğu arasındaki farklılıkları da ortaya koymakta
fayda vardır. Kültürel gelenekler içerisinde renk ayrımı çok fazla geçerli olmak-
tadır. Örneğin Batı kültüründe beyaz temizlik ve saflığı, siyah yas ve depresyonu
ifade etmekte ve beraberinde ise saygıyı ve otoriteyi çağrıştırmaktadır.
Doğu kültüründe ise (Çin ve Asya’nın büyük bir çoğunluğunda) beyaz renk yas
dur umunu ifade etmektedir. Hindular düğünlerde rengârenk elbiseler giyer. O
zaman en fazla kullanılan bu iki renk arasındaki temel fark, kültürler arasındaki
temel farklılıkların göstergesi veya sembolü hâline gelmektedir.(Görsel 1.61).
www.arel.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
KARAR ALIRKEN KÜLTÜREL FARKLILIKLARA DİKKAT

Kuzey Amerika’da üst düzey yöneticiler, hızlı ve efektif kararlar verir ve detay-
ları çalışanlara bırakırlar. Yunanistan’da ise durum tam tersidir. En ince detaya
kadar üst yönetim karar verir ve uygulanmasını yakından takip eder. Buradaki
her iki yaklaşım da yöneticilerin uygulamalara olan inancını göstermektedir.
Latin Amerikalılar kararlarını oldukça yavaş alırlar. Pakistan gibi kültürlerde ise
karar mekanizmasının başındaki adama ulaşınca sonuç son derece hızlı gerçek-
leşir. Çin ve Japonya’da kararlar kolektif olarak alınır ve sorumluluk paylaşılır.
Örneğin, Japonya’da pazarlık yapacak ekip konsensüse varana kadar, detaylı,
uzun bir sürece girilir, çoğunluğun değil, herkesin onayladığı bir sonuç çıkana
kadar çalışılır.
Yanlış anlamalara yol açan bir başka durum ise zamanın kullanımının kültür-
lere göre farklılık gösterebilmesidir. Kuzey Amerikalı veya Alman bir iş adamı
toplantı saatine tam zamanında gitmeye önem verirken bir Latin Amerikalı
için toplantıya yarım saat sonra gitmek, zamanında gitmek anlamına gelebilir.
Önemli bir projenin hayata geçmesinde Avrupalı iş adamı hızlı bir cevap bekler-
ken Etiyopyalı iş adamına göre son derece önemli bir kararın aceleye gelmemesi
gerekmektedir.
Sağlıklı kültürel iletişim için vücut dilini de doğru kullanmak ve yorumlamak

gerekir. Vücut dili, net olmayan mesajların algılanmasını kolaylaştırır ancak her
kültürün kendine göre bir vücut dili vardır. Örneğin hayır işareti; Kuzey Ameri-
ka’da başı ileri-geri sallamak, Japonya’da sağ eli hareket ettirmek, Sicilya’da ise
çeneyi kaldırmak şeklinde gösterilir.
Küreselleşme, her ne kadar sınırları kaldırıyormuş gibi görünse de global sis-

temler dahi kültürler arası farklılıkları ortadan kaldırmaya yetmiyor. Burada
yapılması gereken bu sınırları yok farz etmeyip aksine sınırların hassasiyetinin
farkında olarak karar almaktır.
www.dunya.com (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.61: Dünyadaki düğün törenleri kültürel farklı-
lığın göstergesidir.
İLETİŞİMDE KÜLTÜREL FARKLILIKLAR

Sözlü olmayan katman, iletişimin önemli bir unsurunu oluşturur ve ifade gücü
bakımından ekseriyetle dilin kendisinden daha ön plana çıkar. Bunlar iletişim
modeli gibi evrenselliği az olan ama aynı zamanda da kültürel olarak tanımlanan
mimikler ve jestler, beden dili vesairedir.
Kültürel farklılıklar sıklıkla yanlış anlaşılmalara neden olur. Başını aşağı yukarı
sallamak Almanya’da ve Türkiye’de evet demenin bir ifadesidir. Ancak Türk
kültüründe başını sallamaya benzeyen bir hareket vardır ki, bunun tam zıddına
işaret eder. Bir Türk kafasını arkaya doğru ittiğinde, hayır manasına gelir ve bu
Bulgar ve Yunanlılarda da böyledir. Bunun yanı sıra kolu uzatarak avuç içi aşağı
gelecek şekilde eli sallamak Türkiye’de çağırmak manasına gelirken, bir Alman
bu hareketi yanlış anlamalara yol açabilecek şekilde algılayabilir.
Bazı farklılıklar misafirlerin ağırlanmasında da söz konusu olabilir. Türk kül-

türünde alışılmış olan, misafirin yapılan yemek servisine ısrarla davet edilmesi
iken, misafirin davete icabet etmemesi ise nezaketsizlik olarak kabul edilir. Ayrı-
ca misafirin evden ayrılması da alışılmış bir modele sahne olur. Misafir kalkma-
ya niyetlendiğinde, ev sahibi tarafından bir kahve daha içmek için kalması rica
edilir, bu teklifin yapılmaması da aynı şekilde nezaketsizlik olarak kabul edilir.
Bu örneklerden anlaşıldığı gibi değişik kültür dairelerinin kültürel farklılıkları
kendi dillerine yansımaktadır (Görsel 1.62). Görsel 1.62: Farklı kültürlerden iletişim örnekleri
www.igmg.org (Düzenlenmiştir.)
1. Kültürel farklılıkları bilmenin, tanımanın faydaları neler olabilir?

2. Kültürel farklılıkları bir zenginlik olarak mı yoksa bir sorun olarak mı de-
ğerlendirmek gerekir? Tartışınız.
3. Küreselleşmeyle birlikte kültürler arası farklılıkların ortadan kalktığını dü-
şünüyor musunuz?

Öğrencilerden metnin sonundaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
PUTİN’İN SON JESTİ ÇİN’DE TEPKİ ÇEKTİ

Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği Zirvesi kapsamında düzenlenen havai fişek
gösterisinde Rusya Devlet Başkanı’nın, Çinli mevkidaşının üşüyen eşinin omuz-
larına örtü sarması ‘protokolu ihlal etti’ diye tartışma yarattı. Rusya Devlet Baş-
kanı’nın centilmence davranışını reddetmeyen Çin Devlet Başkanı’nın eşi şalı
almasına aldı, ancak hemen ardından arkasında duran Çin protokol görevlilerinin
uzattığı ceketi giymeyi tercih etti.
Rusya Devlet Başkanı geçtiğimiz yıl Rusya’nın St. Petersburg şehrinde düzen-
lenen G20 zirvesine katılan Almanya Başbakanı’nın açık havada üşüdüğünü gö-
rünce benzer şekilde şal uzatmıştı. Almanya Başbakanı Rusya Devlet Başkanı’na
teşekkür etmişti.
Rusya Devlet Başkanı’nın son jesti Çin’de tepki çekti. Devlet televizyonu bu
görüntüleri sansür uygulayarak yayınladı. Çin gelenklerinde resmî törenlerde
eşlere yaklaşmak ve dokunmak saygısızlık anlamı taşıyor (Görsel 1.63).
Bir gazete haberi
1. Benzer olaylara toplumların farklı tepki göstermelerinin nedenleri neler

olabilir? Söyleyiniz.
2. Sizce benzer bir olay bizim toplumumuzda nasıl karşılanırdı? Açıklayınız.
Görsel 1.63: Toplumların farklı özellikleri


• Öğrencilerden kültürel farklılıklar ve hoşgörüyle ilgili bir afiş tasarlamala-

rını isteyiniz. Hazırlanan afişleri okul panosunda sergilenmesini sağlayınız.
• Öğrenciler iki gruba ayrılır. Birinci gruptan yemek kültürümüzdeki farklı-

lıkları ikinci gruptan ise giyim kuşam kültürümüzdeki farklılıkları araştır-
maları ve bunu görsellerle de destekleyerek bir sunum yapmalarını isteyiniz

• Öğrencilerden tarihimizde hoşgörüyle ilgili uygulama örneklerini araştıra-
rak bir sunum yapmalarını isteyiniz.
• Öğrencilerden demokrasi ve hoşgörü ilişkisini açıklayan bir kompozisyon

yazmalarını isteyiniz. Yazılan kompozisyonlar bir jüri tarafından değerlen-
dirilerek dereceye giren öğrencileri ödüllendiriniz.
• Öğrencilerden kültürel farklılıklar ve toplumlar arası ilişkiler açısından

Erasmus Programını araştırarak bir sunum hazırlamalarını isteyiniz.
Görsel 1.64: Kültürel farklılıkları konu alan bir afiş ça-

lışması
KONU ÖZETI
KÜLTÜREL FARKLILIKLAR
Kültür, bir toplumda yaşayanların öğrendikleri ve paylaştıkları her şeyi kapsar.
Her birey; doğduğu, büyüdüğü yerin dilini, dinini, yeme ve içme biçimini, sos-
yal yaşantısını, çocuk yetiştirmesini, kurallarını, manevi değerlerini, müziğini,
sevmeyi ve sevilmeyi bir kültür içerisinde yaşayarak öğrenir.
İnsanlar bu öğrendiklerini o kadar çok benimser ve içselleştirir ki kendi kültü-

rünün dışında olan kültürleri kolay kabul edemezler. Örneğin Hintli bir kadının
faklı yönlerini hemen görürsünüz. Onun gibi giyinmeyi, makyaj yapmayı, saç
biçiminizi değiştirmeyi kabul eder misiniz? Onun tavırları, selam verişi ve ko-
nuştuğu dil bizimkinden çok farklıdır.
Her toplumun kültürü kendine özgüdür. Bazı toplumlarda iyi ve doğru olarak
benimsenen davranışlar, bir diğer kültürde farklı olabilir. Bu nedenle toplum-
lar arası farklılıklar vardır. İnsanoğlu kültür sayesinde içinde yaşadığı çevreye
uyum sağlar. Örneğin Amerikalılar istiridyeyi severek yer ama salyangoz ye-
mezler. Fransızlar salyangoz yer ama çekirge yemezler. Zulular çekirge yer ama
balık yemezler. Ruslar dana eti yer ama yılan yemezler.
Dünyanın her kültüründe insanlar bazen birbirlerine bir şey ifade etmek ister-
lerken sözlü dil yerine bazı işaretler veya vücut dilini kullanırlar. Ancak her
kültürde bunlar farklılık taşır. Kendi kültürümüzde yaygın olarak kullandığımız
bir işaret bir başka kültürde çok farklı anlamlara gelebilir. Örneğin ülkemizde
düşünmek için yapılan elin yüze konması, Alman kültüründe karşıdaki kişiye
yönelik “Sen aptalsın.” anlamına gelmektedir. Bu nedenle vücut dili insanların
iletişimini kolaylaştırırken bazen de insanların başına umulmadık dertler açabi-
lir. Yine bizim kültürümüzde “hayır” anlamında başımızı yukarı aşağı sallama-
mız Batı kültüründe “evet” demeyi ifade etmektedir.
Batı kültüründe başı sağa sola çevirmek “hayır” anlamını ifade eder. Farklı kül-
türlerde yetişen insanların olaylara bakış açısı da farklı olmaktadır. Her insan
saygı görmek, değer verilmek ister. Bunun için insan öncelikle kendine ve çevre-
sindekilere değer vermeyi öğrenmeli, başkalarına karşı saygılı olmalıdır.
www.siirt.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.65: Farklılıklarımız toplumsal zenginliğimizin

bir göstergesidir.
Değer vermektir.
Anlayışlı olmaktır. Kusurları görmemektir.
KÜLTÜREL
Ayıpları kapatmaktır. FARKLILIKLARA Uyumlu olmaktır.
SAYGI NEDİR?
Alay etmemektir. Tahammül etmektir.
Affedici olmaktır. Lakap takmamaktır.


Aşağıdaki metinlerden faydalanarak öğrencilerden soruları cevaplandırmalarını
isteyiniz.
POPÜLER
KÜLTÜR
14-15. KAZANIM Görsel 1.66: Seminerden bir görünüm
Popüler kültürün birey ve toplum üze- GENÇLERİ POPÜLER KÜLTÜR YÖNETİYOR

rindeki etkilerini yorumlar. Psikiyatrist Nevzat Tarhan bir seminerde, modernizmin, birçok kazanıma rağ-
men değerlerin zarar görmesine neden olduğunu belirterek, “İnsanları, gençleri
İletişim araçlarının kültür üzerindeki şu anda popüler kültür yönetiyor. Hollywood kültürü, değer oluşturuyor.” dedi.
etkilerini yorumlar. Toplumda insani ve ahlakî erozyon yaşandığını kaydeden Tarhan, “Bunun sonu-
cunda da kötü ahlakın çirkin neticeleri gözükmeye başladı. Boşanmalar, şiddet
DERSE HAZIRLIK ve suçlar arttı. Bunun arkasında yatan sebep ise insan psikolojisinin önemli
1. Türk Dil Kurumu popüler kültür ayaklarından birisi olan değerlerin yıpranması” diye konuştu (Görsel 1.66).
kavramını nasıl tanımlamıştır? www.uskudar.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
2. Televizyon, radyo, İnternet, cep

telefonu, gazete, dergi gibi ileti- Popüler kültürün olumsuz etkilerini azaltmak için neler yapılabilir?
şim araçları toplumları nasıl etki-
lemiştir? POPÜLER KÜLTÜR VE HALK KÜLTÜRÜ
Popüler kültürden söz edildiğinde kitle iletişim araçları marifetiyle ulusal sı-
3. Küreselleşme, iletişim ve sosyal nırları aşan dünyanın pek çok yerine yayılmış ürünlerden, bunların halk nez-
medyanın kültür üzerindeki etki- dindeki anlamlarından söz ediyoruz demektir. Mesela, film kahramanları, çizgi
leri nelerdir? karakterleri, şarkıcılar, futbolcular asıl işlevleri dışında fikir, imaj, hikâye, tarz
olarak da işlev görmektedirler. Popüler kültür alanına ait pratikler doğanın bir
uzantısı olmayıp, kurgusal niteliktedir. Popüler kültüre ait üretimlerde doğayı
taklit etmek, gündelik hayat için işlevsel ürünler ortaya koymak gibi kaygılar
yoktur. Profesyonelce üretilen bu ürünler güçlü bir ekonomiye karşılık gelmek-
tedir. Örneğin spor, fizik kudret kadar ahlakî niteliklere ilişkin de hoş bir rekabet
yaşamaya sebep olurken popüler kültür, sporu bu niteliğinden çıkartır, ekonomik
kazançları ön plana alan, yerel sınırları aşan bir gösteriye dönüştürür. Ait olduğu
bağlamdan çıkararak kitlesel bir tüketim unsuru hâline getirir. Halk kültürü,
halkın kendiliğinden doğa ve toplumsal çevresiyle kurduğu ilişkilerin bir uzan-
tısı olarak ürettiği, yaşattığı, katıldığı bu kültürel uygulamalar, hayatın yaşanma
biçimine ilişkin ortak tecrübelere dayanır. Halk kültüründe pratikleri düzenle-
yen, onları yeniden üreten ve nihayet bunları ekonomik kazançlar adına yapan
profesyoneller bulunmaz. Oyunla hayat arasındaki ilişkinin kolay tüketilemeye-
cek bir alan olduğu açıktır. Burada önemli olan halk kültürüne dair pratiklerin
gerçek hayatla sıkı bağlara sahip olmasıdır.
İhsan Sezal, Sosyolojiye Giriş, s. 123 (Düzenlenmiştir.)
1. Popüler kültürün özelliklerini belirtiniz.

2. Halk kültürünün özelliklerini belirtiniz.
3. Popüler kültür ile halk kültürü arasındaki farklarını belirleyiniz.

Diğer sayfada popüler kültür ve kitle iletişim araçlarının etkisiyle ilgili metinler
verilmiştir. Metinleri etkileşimli tahtaya yansıtarak okutunuz ve öğrencilerden
soruları cevaplamalarını isteyiniz.
1. Metin
Günümüzde, popüler kültür ürünü üretim, pazarlama ve tüketim aşamalarında
toplumun hemen her yaş grubundaki insanları hedef almaktadır. Ancak popüler
kültürün etkisi altına giren en büyük hedef kitle ise çocuklar ve gençlerdir. Çün-
kü çocuklar ve gençler popüler ürünleri satın almaya, kullanmaya ve hızlı bir bi-
çimde tüketmeye daha isteklidirler. Örneğin, yaşlara ve özel ilgi alanlarına göre
en çok dinlenen müzik listelerinin takip edilmesi, giyimde en popüler markaların
tercih edilmesi, en popüler dergilerin okunması, popüler filmlerde seyredilen po-
püler kahramanların giyim, aksesuar vb.nin satın alınarak kullanılması onların
yaşamlarında oldukça önemlidir (Görsel 1.67).
www.uteb.gop.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
2. Metin Görsel 1.67: Rap müzik popüler kültürün önemli bir

Kitle iletişim araçlarının herkese kolaylıkla ulaşabilme özelliği sayesinde insan- parçasıdır.
lar arasındaki farklılaşmayı ortadan kaldırmış kültür arasındaki ayrımı daha da
belirsizleştirilmiştir. Kitle iletişim araçlarının izleyicisi, gerçekte tüketici konu-
muna indirgenen bireylerdir. Homojen olmayan bireyleri standartlaştırma işlevi-
ni üstlenen kitle iletişim araçları, izleyiciyi edilgin kılarak yönlendirme gücüne
sahiptir. Bu yönlendirmenin özünde ise bireyi sisteme entegre etme amacı yat-
maktadır. David Thorburn, ekranda bize sunulan programların hem imal edilen
kültürel “artifact”ler, hem de kurmaca veya dramatik popüler kültür metinleri
olduğunu ifade etmektedir. Thorburn’a göre, televizyon programları, imal edil-
dikleri toplumun kültür tarihî üzerinde düşünmemize olanak veren eserlerdir.
Çünkü televizyon toplumların asıl öykü anlatıcı kurumudur. Televizyon anlatı-
ları, kültürün bütünü adına ve kültürün bütününe hitap etmektedir. Sınıf, servet,
yaş ve cinsiyet sınırları aşılıp, içinde bulunulan kültürün mitolojilerini dile geti-
ren artifactlar oluşturmaktadır.
www.yeditepe.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
3. Metin
Popüler kültür tüm dünyada gençler arasında rağbet görse de toplumun bir kesimi
tarafından seçkinci bir yanı bulunmadığı gerekçesiyle kabul görmemektedir. Bu
durum Türkiye’de de kendisini göstermekte ve popüler kültür entelektüel çevre-
lerce reddedilmektedir. Popüler kültürün kabul edilmeyişinin diğer bir nedeni ise
toplumun bu kültüre bağımlı hâle gelmesidir. Popüler kültür, insanları uyuştur-
makta ve onları hayat karşısında edilgen duruma getirmektedir. Popüler kültürün
en temel özelliği şüphesiz ki geniş kitleler tarafından benimsenmesi, tüketilmesi
ve gelişen iletişim teknolojileri ile birlikte kanaat önderleri tarafından şekillendi-
rilmesidir (Görsel 1.68).
1. Popüler kültürün toplumun bir kesimi tarafından kabul görmeyişinin neden-

leri nelerdir?
2. Popüler kültürün özellikleri nelerdir?
Görsel 1.68: Popüler kültürün yayılmasında İnternetin

yüksek kullanım oranı önemli bir yere sahiptir.

Öğrencilerden aşağıdaki metni okuyarak soruları cevaplamalarını isteyiniz.
POPÜLER KÜLTÜRÜN BİREY VE TOPLUM ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

İlk kullanıldığı dönem itibariyle halk için üretilen anlamına gelen popüler kültür
kavramı, bilim ve teknolojinin geliştiği bu yüzyılda eski anlamını kaybetmiştir.
Bireyler halk için olan popüler kültür kavramına; özgürlük, bireysellik, eğlence
vb. açılarından bakmaya başlamışlardır. Günümüzde ise popüler kültür; medya
aracılığıyla insanları etki altına alan kültür olarak tanımlanmakta ve değerlen-
dirilmektedir. Türkiye’de ve tüm dünyada popüler kültürün etkisini arttırarak
devam ettiği, İnternet ve sosyal paylaşım sitelerini, görsel ve yazılı medyayı kul-
lanarak; modaya, müziğe, edebiyata, gıdaya kadar birçok alanı etkileyen popüler
kültür kavramının; her yaş, meslek grubu ve sınıfı etkisi altına aldığı söylenebilir
Görsel 1.69: Kolbastı oynayan gençler
(Görsel 1.69).
Teknolojinin geliştiği bu dönemde iletişimi sağlayan, bireyleri etkisine alan yön-

lendiren unsurlar popüler kültürü oluşturan ögelerdir. Bu ögeler ise; televizyon,
İnternet, moda, müzik, yazılı medya, spor vb. olarak sıralanabilir. Popüler kültür
bu ögelerle toplum içerisinde birçok bireyi etkisi altına almaktadır. Bu etkinin
en çok kendini gösterdiği yaş grubu ise ergenlik döneminde bulunan ortaöğretim
öğrencileridir. Kimlik arayışında oldukları ve çevrenin tüm etkilerine açık ol-
dukları ergenlik dönemindeki bireylerin tüketim kültürü olan popüler kültürün
etkisi altına daha kolay girdikleri söylenebilir. Popüler kültür ögeleri bu dönem-
deki bireylerin davranışlarına etki eder. Sinema kahramanlarının giyimleri, po-
püler müzik tarzlarının dinlenilmesi, popüler dergi ve gazetelerin takibi, popüler
markaların takibi, konuşma şekilleri gibi birçok alanda ergenlik dönemindeki
bireyleri etkilemektedir. Bu etkinin bireylerin hayatlarına yön vermede çok et-
kili olduğu söylenebilir. Bireyler düşüncelerini popüler olana göre değiştirebilir.
dergipark.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Yukarıdaki metinden hareketle popüler kültürün birey üzerindeki etkilerini

tartışınız.
2. Küreselleşme ile popüler kültürün arasındaki ilişki nasıldır?
3. Popüler kültür her dönemde var olmuş ve her dönem farklı tarz ve şekillerle
karşımıza çıkmıştır. Bunun nedenleri sizce neler olabilir?

Aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerlere popüler kültürün bireye ve topluma et-
kilerini yazınız.
Popüler Kültürün Bireye Etkisi Topluma Etkisi
Popüler kültürde müziğin etkisi
Popüler kültürde televizyonun etkisi
Popüler kültürde İnternetin etkisi
Popüler kültürde gazete ve dergilerin etkisi

Modaya göre defileler
Popüler kültürde modanın etkisi Kişinin giyimini etkilemektedir. düzenlenmektedir.
Popüler kültürde ulaşımın etkisi
Popüler kültürde dilin etkisi

Öğrencilerden aşağıdaki metni okumalarını ve soruları cevaplamalarını isteyi-

niz.
İLETİŞİMLE YAYILAN KÜLTÜR

Kitle iletişim araçları aracılığıyla yayılan kültür, yeni yaşam tarzları, farklı
tüketim alışkanlıkları oluşturmaktadır. Örneğin, moda gibi kısa süreli, değiş-
ken yaşam biçimlerini ve yeni tarzları ortaya çıkarmaktadır. Bireylerin gerçek
yaşamları yerine başka türlü bir yaşam olabileceğini göstererek kitle iletişim
araçları ile bir yaşam biçimi kitlelere benimsetilmektedir. Örneğin ülkemizde
geleneksel Türk yemeklerinin yanı sıra “hamburger, pizza” tarzı “fastfood” ya da
ayaküstü yemek biçimleri toplumumuza adapte edilmiştir. Şirketler güç birliği
ile kitle iletişim araçlarını da kullanarak yeni tüketim ürünlerini toplumumuza
benimsetmiş ve yemek kültürümüzde farklı alışkanlıklar ortaya çıkarılmıştır
(Görsel 1.70).
Gelişmiş ülkelerin teknolojik gücü kitle iletişim araçlarını, danışmanlık şir-

ketlerini, reklam ve halkla ilişkiler sektörünü kullanarak dünya üzerindeki
egemenliklerini kurmuşlardır. Kültürel anlayışlarını, dünyanın birçok ülkesine
ihraç etmektedirler. Örneğin, Amerika’da çok izlenen bir program diğer ülkeler
tarafından patenti satın alınarak, kendi kültürel değerlerine adapte edilmektedir.
Bunlara örnek olarak ülkemizdeki yarışma programları ve bazı TV dizilerini
verebiliriz.
1. Diğer kültürlere ait olan hamburger ve pizzanın ülkemizde yayılarak kültü-

rümüzde yer almasında etkili olan faktörler nelerdir?
2. Kendi kültürümüze ait olan yemeklerin genç nesil tarafından tercih edilme-
mesinin nedenleri neler olabilir? Açıklayınız.
Görsel 1.70: Türk ve Hint mutfağından örnekler

Aşağıdaki metinleri ve görseli etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden
metinlerle ilgili soruları cevaplamalarını isteyiniz.
GÜNEY AFRİKA’DA BİR DÜĞÜNDE DİRİLİŞ ERTUĞRUL RÜZGÂRI

ESTİ
Türk dizileri dünya genelinde ilgi görüyor. Öyle ki bazı ülkelerde çocuklara,
cadde ve sokaklara Türk isimleri veriliyor. Diziler aracılığıyla hem Türk kültürü
tanıtılıyor hem de turizme büyük katkı sağlanıyor. Ülkemizde yapılıp yayımla-
nan Diriliş Ertuğrul dizisi birçok ülkede hayran kitleleri oluşturdu.
Diriliş Ertuğrul rüzgârı bu kez de Güney Afrika’da bir düğünde esti. Güney
Afrika’da bir düğünde önce Diriliş Ertuğrul dizisinin meşhur müziği çaldı, ar-
dından dizinin kostümlerini giyen bir grup içeri girdi.
www.trthaber.com
İNSAN, KÜLTÜR VE İLETİŞİM

İnsanoğlunun varlığının tarihçesine baktığımız zaman kültür iletişim yoluyla
kuşaktan kuşağa aktarılarak bize kadar gelmiştir. Bu da kültür ile iletişim ara-
sında sıkı bir bağ olduğunu bize göstermektedir.
İletişim yoluyla bilgi, düşünce, sevgi, kıskançlık, nefret vb. gibi olumlu ya da
olumsuz duygular bireyler arasında paylaşılır. Yine iletişim yoluyla bireyler bir-
birini herhangi bir durum karşısında etkiler ya da yönlendirir. Günümüzde med-
ya eğlence anlayışımızı da etkilemektedir. Televizyon, bilgisayar, cep telefonu,
İnternet vs. gibi unsurlar artık eğlence olgusunu teknolojik gelişmelere uygun
şekilde yaşama olanağını sağlamaya başlamıştır (Görsel 1.71).

Görsel 1.71: İletişim toplumsal yaşamın önemli bir
1. Dilin kültürü aktarmadaki önemi nedir? Açıklayınız.
unsurudur.
2. Popüler kültür ve iletişim araçlarının dilimiz üzerindeki etkisini değerlendi-
riniz. Açıklayınız.
3. İletişim araçları eğlence kültürünü nasıl etkilemiştir?
4. Televizyon ve cep telefonunun dünyada ve ülkemizde yaygınlaşmasıyla po-
püler kültür arasında ne gibi bir ilişki vardır? Açıklayınız.
5. Dizi karakterlerinin farklı kültürler tarafından benimsenmesinde nasıl etkili
olmuştur?
6. İletişim araçlarının özellikle İnternetin ve sosyal medyanın insanları nasıl
etkilediğini tartışınız.

Öğrencilerden aşağıdaki konulardan birini seçmelerini sağlayarak seçtikleri ko-
nuyu ders dışı etkinlik olarak hazırlamalarını isteyiniz.
• Öğrencileri iki gruba ayırınız. Birinci gruptan sosyal medyanın kültürü-

müze olumlu etkisini, ikinci gruptan da olumsuz etkisini araştırmalarını
isteyiniz. Yapılan çalışmalardan bir sunum hazırlamalarını isteyiniz.
• Popüler kültürün gençler üzerinde “giyim, dil, edebiyat, sanat, spor ve mü-
zik” gibi alanlardaki etkilerini araştırarak sınıfa getirmelerini sağlayınız.
• Öğrenciler iki gruba ayrılır. Birinci gruptan popüler kültürün olumlu et-
kilerini ikinci grup olumsuz etkilerini araştırarak bir sunum yapmalarını
isteyiniz.
KONU ÖZETI
POPÜLER KÜLTÜR VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI
Popüler kültür terimiyle dile getirilmeye çalışılan olgu çok eskilere dayanmaktadır.
Özellikle sanayileşme süreci sonucunda kent yaşamının genişlemesi ve çeşitlenme-
siyle birlikte popüler kültür ürünleri bir araç olarak tüketilmiştir. Popüler kültür ile
kitle kültürü çoğu zaman birbiri ile aynı anlamlarda kullanılan iki kavram hâline
gelmiştir. Popüler kültür, yaygın halk kültürü olup, bir toplumda geniş bir şekilde,
paylaşılan inançları ve uygulamaları ifade eder. Kitle kültürü ise kitlesel olarak
üretilen ve bireyleri edilgen tüketiciler hâline dönüştüren bir süreçtir. Popüler
kültür, kavramsal düzeyde yaygın olan, halka ait ve halk tarafından geniş kabul
görmüş bir anlamı içermektedir. Bununla birlikte halk kültüründen önemli farkları Görsel 1.72: Popüler müzik grubu, MFÖ
da bulunmaktadır. Her şeyden önce artık popüler kültür alanına ait olan pratikler,
gündelik hayatın doğal bir uzantısı değil, kurgusal niteliktedir. Yine popüler kültü-
rün halk kültüründen önemli bir farkı da üretimin ardında profesyonel çalışmaların
bulunması ve güçlü bir ekonomiye dayanmasıdır. Buna göre, bir kültürel pratiğin
ne zaman halkla arasındaki ideolojik bağ kopar, bütünüyle ait olduğu bağlamdan
çıkarak kitlesel bir tüketime dönüşürse, o zaman artık kitle kültürünün bir parça-
sı hâline gelir. Popüler kültür ile kitle kültürü arasındaki ayrım, egemen ile tabi
olanlar arasındaki ilişkide o kültürel pratiğin bulunduğu yere göre yapılır. Popüler
kültürde sürekli bir yenilenme ve değişme esastır. Müzik alanında popülerlik her
hafta değişen “Top 20” içinde olma ve bunları dinlemedir (Görsel 1.72). Giyimde
popüler olan şey mevsimlerle değişen modayla gelen kültürel yaşamdır. Popüler
kültür, kitle kültürü ve seçkin kültür arasında kitle iletişim araçlarının etkisiyle
önemli bir farklılık meydana gelmemektedir. Örneğin seyredilen programlar, oku-
nan dergiler, gazeteler, gidilen sinemalar, izlenen filmler ve dinlenen müzikler, her
sınıfın içine işlemiş durumdadır. Popüler kültür ile seçkin kültürü arasındaki en
önemli fark, izleyicilerinin sayısı ve çeşitliliğidir. Seçkin kültür, ülkedeki belki de
yarım milyonu geçmeyecek bir grup insana seslenirken, popüler kültür ürünü olan
bir televizyon programı 40 milyonun üzerinde izleyiciyi kendisine çekebilmektedir.
Genel olarak popüler kültürün özellikleri şunlardır:
• Aktarımı ya da iletimi, ortam ve teknoloji olarak dolaylıdır.

• Bilinen bir kaynağı ya da yaratıcısı vardır.
• Kültürel değerleri ve gelenekleri, yeni formüller biçiminde yansıtır.
• Ürün tüketiciye dönüktür ve tüketiciler için eğlenceyi içermektedir.
• Oldukça ucuz fakat parayla elde edilir.
Kitle İletişim Araçları

Kitle iletişim araçları haber verme, bilgilendirme, eğitme, eğlendirme gibi çok
değişik işlevler üstlenen (radyo, televizyon, gazete, dergi, vb.) araçların geneline
verilen isimdir. Sosyalleşmenin önemli bir aracı olan kitle iletişim araçları, insan-
ları yönlendirme gibi toplumsal bir güce sahiptir. Aile ve okul gibi sosyalleştirme
araçlarının etkisinin azaldığı yerde medya devreye girmektedir. Bundan dolayı
medyanın işlevlerini yerine getirirken, toplumu ve özellikle çocukları olumsuz
davranışlara yönlendirecek programlardan sakınması gerekir. Günümüzde medya,
geniş kitlelerin davranışlarını etkileyen toplumsal araçlar hâline gelmiştir. Kitle
iletişim araçları, artık sadece eğitim aracı değil aynı zamanda bir propaganda aracı
olarak da kullanılmaktadır. Bugün kitle iletişim araçlarının, insanların ne yiyeceği,
nasıl giyineceği, ne şekilde yaşayacağı, kime veya hangi siyasi partilere oy vereceği
gibi konularda belirleyici olmaya çalıştığı söylenebilir. Bunun sonucu olarak popüler
kültür üreticileri medya aracılığıyla ürettikleri kültür ve ürünlerini hedef kitleye pa-
zarlamaya çalışmaktadırlar. Nitekim günümüzde televizyon, radyo, İnternet ve cep
telefonu gibi çeşitli kitle iletişim alanındaki teknolojik gelişmeler bireylerin hayatı-
na kolaylıkla girmekte ve insanlar için vazgeçilmez unsurlar olarak görülmektedir
(Görsel 1.73). Buna göre, kitle iletişim araçlarını üç kategoride ele alabiliriz. Bunlar;
a) Basılı Yayın Araçları

b) Görsel Yayın Araçları
c) İşitsel Yayın Araçları
Görsel 1.73: Kitle iletişim araçları insan yaşamının vaz-
www.tez.sdu.edu.tr (Düzenlenmiştir.) geçilmez unsurudur.

Aşağıdaki metinleri ve görselleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerden
COĞRAFYANIN
KÜLTÜR
ÜZERİNDEKİ
ETKİSİ
17. KAZANIM
Coğrafyanın kültür üzerindeki etkisi-
ni irdeler. Görsel 1.74: Çay hasadı
DERSE HAZIRLIK ÇAY KÜLTÜRÜ

1. Coğrafi özelliklerin kültür üze-
rindeki etkileri nelerdir? Çay dünyaya mal olmuş bir içecektir. Sıcak, soğuk, buzlu, tuzlu, demli, demsiz,
sütlü, siyah, yeşil, baharatlı, zencefilli, şekerli, meyveli gibi değişik çeşit ve şe-
2. Gitmeyi çok istediğiniz ülke var killeriyle pek çok kültürün elinde farklı farklı kullanımla hayat bulmuş evrensel
mı? Nedenleriyle açıklayınız bir içecektir. Ülkemizde Karadeniz Bölgesi hem toprak bakımından, hem de ik-
lim bakımından çay bitkisinin yetişmesi için elverişlidir. Karadeniz Bölgesi’nde
yetişen ve yörenin geçim kaynağı olan çay, ekonomiye olan katkılarının yanı sıra
sağlık ve kültür yönüyle de, insanların hayatına değer katmaya devam ediyor.
Çay, hakkında yazılan hikâyelerle, şiirlerle bir kültürdür (Görsel 1.74).
ÇAY
Çayın memleketi Rize, Gelin dostlar gelin böyle,
Kiloyunan girer eve, Çay da kahve de bahane,
Suyu güzelse bir de, Sohbet demleye demleye,
Ferahlık verir içene. Yârenlik edelim hele.
www.ztbb.org
AYAK YAĞI TEKNOLOJİYE YENİK DÜŞTÜ

Aydın’da yarım asır öncesine kadar zeytin sıkma işinde kullanılan taş dibekler
teknolojiye yenik düştü. Eskiden köylerde imece usulü yapılan zeytin sıkma
işi nostalji hâline gelirken yeni neslin bu işlemi tamamen unuttuğu belirtildi.
Doğal ortamda yapılan yağın daha sağlıklı olduğunu belirten Aydın Eski Eser-
leri Sevenler Derneği yöneticileri köy köy dolaşıp eski dibekleri ve ayak yağı
olarak bilinen bu zeytinyağı sıkma işlemin-
de kullanılan taş dibekleri fotoğraflayıp
sakladıklarını belirtti. Halk arasında ayak
yağı olarak da bilinen taş dibekte çıkarılan
zeytinyağında asit oranın çok düşük olduğu
bilinmektedir. Dernek yöneticileri zeytin
üretimi ve zeytinyağı sıkma işleminin
Akdeniz’de ve özellikle Aydın’da aslında
önemli bir tarihsel geçmişi olduğunu belirtti
(Görsel 1.75).
Görsel 1.75: Zeytinyağı üretimi Bir gazete haberi
1. Çayın Karadeniz, zeytinin Ege Bölgesi’nde yetişmesinde coğrafyanın etkile-

ri neler olabilir?
2. Çayın ve zeytinin yetiştiği yörenin kültürüne etkileri hakkında neler söyleye-
bilirsiniz?
3. Karadeniz’den Marmara’ya göç eden bir ailenin kültüründe ne gibi değiş-
meler olur? Tartışınız.

Aşağıdaki metinleri ve görselleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerden
DÜNYANIN İLGİNÇ ULAŞIM ARAÇLARI

Seyahat edilen ülkelerin pek çoğunda olmasa da Asya ülkelerinin hemen hemen
hepsinde değişik ulaşım araçlarına rastlamak mümkündür. Bunlar o ülkenin yer-
lileri için her ne kadar olağan ve zaruri bir araç olsa da turistler ve gezginler için
oldukça renkli ve farklı deneyimler yaşamak için mutlaka denenmek istenilen
araçlardır (Görsel 1.76).
Atlı Kızak
Sarıkamış ilçesinde kar yağdıktan sonra yaklaşık altı ay boyunca ulaşım ve yolcu
taşımada kullanılan atlı kızaklar, son zamanlarda kayak merkezine gelen yerli ve
yabancı turistlerin de gözdesi hâline geldi.
Yaz aylarında kent merkezinde vatandaşların vazgeçilmez ulaşım ve yük taşıma

aracı olan atlı kızaklar, kışın Cıbıltepe Kayak Merkezi’nde de gezinti amaçlı kul-
lanılıyor.
Köpek Kızağı
Antartika’da kar üzerinde birden fazla köpeğin çekmekte olduğu kızaklar Eski-
molar tarafından kullanılan yaygın bir ulaşım aracıdır. Rusya’nın Sibirya Bölge-
si, Kanada, Grönland, İsveç ve Montana’da köpek kızağı kullanılmaktadır.
Deve
Deve denildiğinde ilk akla gelen yerlerden biri kırmızı renkli çöle sahip Ür-
dün’deki Wadi Rum’dur. Ürdün haricinde Moğolistan, Dubai, Mısır, Fas ve Hin-
distan’ın çöllerinde deve ile ulaşım sağlanmaktadır.
Fil
Hindistan ve Asya ülkelerinde fil yalnız bir hayvan değil, Asya vatandaşlarının
bir nevi ulaşım aracı durumundadır. Son zamanlarda ulaşım aracından ziyade
turistler için en tercih edilen aktivitelerden biri hâline gelmiştir.
Junk
Vietnam’da, Halong Bay ve Hong Kong’da görebileceğiniz yelkenli deniz taşıt-
ları sizi adeta zamana karşı yolculuğa çıkarmaktadır.
Vaporetto
Venedik şehir merkezi sahip olduğu yapı ile dünyanın en ilginç yerlerinden
biridir. Kanallar şehri olan Venedik’te gezmek istiyorsanız ulaşım araçları ko-
nusunda maalesef çok fazla seçeneğiniz yok. Eğer gideceğiniz mesafe uzaksa
Vaporetto adı verilen botları ya da biraz lüks ulaşım aracı olan su taksilerini
kullanabilirsiniz.
1. Ulaşım araçlarının farklılık göstermesinde coğrafi faktörlerin etkili olduğu-

nu düşünüyor musunuz? Görüşlerinizi belirtiniz.
2. Ulaşımda coğrafi özellikler ve kültürün dışında neler etkilidir?
Görsel 1.76: Dünyadaki ilginç ulaşım araçları


Aşağıdaki tabloda ülkemizin bazı yörelerine ait yemek çeşitleri ve halk oyunları
verilmiştir. Öğrencilerden tabloyu inceleyerek soruları cevaplamalarını isteyi-
niz.
YÖRESEL YEMEK İSİMLERİ YÖRESİ/BÖLGESİ HALK OYUNLARI
Mısır çorbası, lahana sarması,

hamsili pilav, hamsi tava, hamsili
kaygana, kuymak, balkabağı Karadeniz
tavası, sütlü mısır ekmeği.
Horon
Mercimek çorbası, kuru fasulye,

mantı, keşkek, su böreği, etli İç Anadolu
ekmek, burma baklava
Halay
Tarhana çorbası, ebegümeci,

zeytinyağlı yeşil fasulye, İzmir Ege ve Akdeniz
köfte, zerde, lokma
Zeybek
Aşotu çorbası, cağ kebabı, beyti,

çiğ köfte, büryan, lahmacun, künefe Doğu ve Güneydoğu
Anadolu
Çayda çıra
1. Bitki örtüsünün yemek kültürüne etkileri hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Kültürel yaşamın oluşumuna coğrafi şartların etkisi var mıdır? Açıklayınız.
3. Bir yörenin yemeklerine ve halk oyunlarına bakarak o yörenin kültürü ve
coğrafi şartları hakkında bilgi sahibi olabilir miyiz? Görüşlerinizi belirtiniz.
Aşağıdaki görselleri (Görsel 1.77) ve metni öğrencilerle paylaşınız. Öğrenciler-
den soruları cevaplamalarını isteyiniz.
Görsel 1.77: Yaşam ortamı kültürden kültüre farklılık

gösterir.
NEDEN FARKLIYIZ?
İnsanlar birbirlerinden farklı özelliklere sahiptir. Bu farklılığın nedenleri içeri-
sinde en büyük etken coğrafya ve iklim koşullarıdır. Soğuk bölgelerde yaşayan
insanlar, yün ve deriden yapılmış kalın elbiseler giyerken sıcak ve ılıman bölgede
yaşayan insanlar daha ince elbiseleri tercih ederler.
İnsanların beslenme alışkanlıkları da yaşadıkları yere ve kültürlerine göre fark-

lılık gösterir. Denize kıyısı olan ülkelerde balık oldukça fazla tüketilir (Görsel
1.78). Uzak Doğu ülkelerinde pirinç tarımı fazla yapıldığı için insanların temel
gıda maddesi de pirinçtir. Kutuplarda mevsimler oluşmadığından dolayı meyve,
sebze, tahıl ve benzerleri üretilemez. Bundan dolayı bu bölgelerde yaşayan in-
sanların ana besin kaynağı et ve balıktır. Görsel 1.78: Dakar’da balık pazarı, Senegal
1. İklim koşullarının insanlar üzerindeki etkileri nelerdir?

2. Farklılık kavramını çevrenizden örnekler vererek açıklayınız?
PERFORMANS GÖREVI
Ünlü ilim adamı İbn-i Haldun, Mukaddime adlı eserinde yerküreyi güneyden
kuzeye doğru, paralel olarak yedi iklim bölgesine ayırmıştır. Hava ve iklim
şartlarının insan ahlakı, huyu, seciyesi, mizacı, ruh yapısı ve buna bağlı olarak
da hâl ve hareketleri üzerindeki etkilerini açıklamıştır. İbn-i Haldun yüzyıllar
önce “Coğrafya kaderdir.” sözünü söylemiştir. Bu yedi iklimi ve insanlar üzerine
etkilerini araştırarak bir sunu hazırlayınız. Türkiye’nin hangi kuşakta olduğunu,
bulunduğu kuşağın özelliklerini taşıyıp taşımadığını tartışınız.

• Yörelerimize ait sözcük ve deyimleri araştırarak yaptığınız çalışmaları sınıf

panosuna asınız.
• Coğrafi özelliklerin insan kişiliği üzerine etkilerini araştırarak sınıfta su-

num yapınız.
KONU ÖZETI
COĞRAFYA VE KÜLTÜR
İnsanın yaşam alanı olarak seçtiği yerlerin farklılığı yaşama biçimine, kültürüne
doğrudan yansımaktadır. Kültür, insanın doğa karşısında doğayla birlikte yaşa-
mını sürdürebilmesi için ürettiği her şeydir. Kültür bir toplumun ya da toplum-
ların birikimli uygarlığı olup, coğrafyadan etkilenmekte ve onu etkilemektedir.
Etkilenenlerden biri de dildir (Görsel 1.79). Daha açık bir anlatımla; insanın
yaşamını devam ettirdiği herhangi bir doğal çevrede inşa ettiği binanın yapı
malzemesinden geçim şekline ve giyim tarzına kadar pek çok unsur coğrafyadan
etkilenmektedir. Doğal çevrenin farklılığı kültüre yansımakta, kültür hem doğal
çevreyi hem de toplumu etkilemektedir. Kültür bir çeşit çevreye uyumdur.
Bir yerin coğrafi yapısıyla ilgili her şey yer şekilleri, iklim, denize yakınlık ve
uzaklık, toprak ve arazi şekli o yerin kültürünü etkiler. Bir bölgede insanların
yaşam tarzı, kültürü ve bölge ekonomisi üzerinde etkili olan en önemli faktör
iklimdir. İklimin karakteristik özellikleri bitki örtüsü, hayvancılık faaliyetleri,
yetişen ürünler ve giyim tarzı üzerinde etkili olup tüm bu faktörler o bölgenin
kültürel yönden gelişimine kaynak oluşturur. Denize yakın yerleşim yerlerinin
kültüründe deniz ürünleri geniş yer tutar. Yer şekilleri, toprak ve arazi yapısı
toplu ve dağınık yerleşim üzerinde etkilidir. Bir yerleşim yerinde işlenen taş ve
madenler, düz arazilerde yapılan hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak gelişen
dokuma endüstrisi o yerin el sanatları alanında kültürel açıdan gelişmesine kat- Görsel 1.79: Bölgeler arasında ağız farklılığı kültürel
kıda bulunur. zenginlik katar.
www.cografya.ege.edu.tr (Düzenlenmiştir.)

Mehmet Akif Ersoy’un aşağıdaki şiirini öğrencilere okutunuz ve öğrencilerden
soruyu cevaplamalarını isteyiniz.
TARIHÎ ZULMÜ ALKIŞLAYAMAM

DOKUMUZ Zulmü alkışlayamam, zalimi asla sevemem
VE Gelenin keyfi için geçmişe kalkıp sövemem.
Biri ecdadıma saldırdı mı hatta boğarım
BIZ -Boğamazsın ki.
Hiç olmazsa yanımdan kovarım.
Üç buçuk soysuzun ardından zağarlık yapamam.
Hele hak namına haksızlığa ölsem tapamam.
M. Akif ERSOY
18. KAZANIM
Bulunduğu çevredeki tarihî dokudan
yola çıkarak dönemin kültürü hakkın- Mehmet Akif ERSOY şiirde ne anlatmak istemiştir?
da çıkarımlarda bulunur.
DERSE HAZIRLIK
1. Yaşadığınız yörede önceki top- DERS İÇİ ETKİNLİK
lumlardan kalan eserler nelerdir?
Aşağıdaki metinleri ve görselleri etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden
2. Yaşadığınız yerde önceden yaşa- soruları cevaplamalarını isteyiniz.
mış toplumların kültürleri hak-
kında neler söyleyebilirsiniz? AMAZONLAR
Efsanevi kadın savaşçılar olarak bilinen
ve Thermedon Çayı (Samsun’un Terme
İlçesi) yakınlarında kurdukları “The
Miskyra” kentinde yaşadıkları belirtilen
Amazonlar Samsun’un kültürel zen-
ginlikleri arasında yer alır. Daha iyi ok
atabilmek için bir göğüslerini kestikleri
çeşitli kaynaklarda rivayet edilen ve bir-
çok efsanede adları geçen Amazonlar,
Samsun ve yöresinin tarihî ve kültürel
Görsel 1.80: Amazonların yaşadıkları bölgeler- değerlerinden kabul edilmesi nedeniyle
de Amazonları temsil eden kabartmalar ve re- her yıl adlarına Terme İlçesi’nde festival
simler bulunmuştur. Arkeolojik kazılar Amazon düzenleniyor (Görsel 1.80).
efsanesini doğrular niteliktedir. www.kultur.samsun.bel.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Amazon kültürü ve yaşamları hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Amazonların kültürü yaşamlarına nasıl yansımıştır? Açıklayınız.
3. İçinde yaşadığımız toplumda yaşayan kadının kültürel durumu ile Amazon
kadınının kültürel durumunu karşılaştırınız.
HİTİT TARİHİ (MÖ 1650 - 1200)

MÖ 2000 yıllarında, Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya gelerek Kızılırmak çev-
resine yerleşen Hititler kendilerinden önce bu bölgede kurulmuş olan Hattilerin
kültürlerinden etkilenerek Hitit uygarlığını kurmuşlardır. Bu devletin kurucusu
Labarna’dır. Başkenti ise Boğazkale-Hattuşa’dır. Hititler Mısır’la tarihteki ilk
yazılı anlaşma olan Kadeş Antlaşması’nı (MÖ 1280) gerçekleştirmişlerdir.
Hitit Devleti’nin kuruluşundan itibaren, sanattaki Mezopotamyalı unsurlar kay-

bolarak, Anadolu’nun yerli sanatıyla birleşmiştir. Sanatta, boyutları büyümüş
anıtsal eserler ortaya çıkmıştır.
Mabetler, saraylar, sosyal yapılar, kaya kabartmaları ve orthostatlarla (bina cep-
helerinde alt sırada yer alan kabartmalı taşlar) önceki sanattan ayrılır.
Hitit Devleti MÖ 1200 yıllarında deniz kavimleri göçü ve kuzeyden Kaşka kav-
mi saldırılarıyla yıkılmıştır (Görsel 1.81).
www.corumkulturturizm.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.81: Hitit Uygarlığı’ndan kesitler
1. Hitit tarihi hakkında neler biliyorsunuz?

2. Hitit sanatının ve kültürünün özellikleri nelerdir? Açıklayınız.

Aşağıdaki görsel ve metni etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden sorula-
rı cevaplamalarını isteyiniz.
SAFRANBOLU EVLERİ VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ

Safranbolu evleri yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün günü-
müzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarıdır (Görsel 1.82). İlçe mer-
kezinde 18. ve 19. yy. ile 20. yy. başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel
Türk evi bulunmaktadır. Bu eserlerin 800 kadarı yasal koruma altındadır. Evler
Safranboluńun iki ayrı kesiminde gruplanmış durumdadır. Birincisi “Şehir”
diye bilinen ve kışlık olarak kullanılan kesim, ikincisi “Bağlar” diye bilinen ve
yazlık olarak kullanılan kesim.
Hemen hemen herkesin bir kışlık bir de yazlık evi vardır. Yöre halkı kışın şehir-
deki evinde yaşar ve yazın havaların ısınmasıyla Bağlardaki yazlık evine göçer.
Ancak “Çarşı” üretim ve ticaret hayatı yazın da aynen sürer.
Tüm evler kendilerine göre daha merkezi konumdaki kamu binalarına, dinî yapı-
lara ve anıt eserlere dönüktür. Hangi evden bakılırsa bakılsın manzara kapanmaz.
Safranbolu evinin boyutu ve biçimini belirleyen üç temel unsurdan söz edilebilir:

Çok nüfuslu büyük aile yapısı, yağışlı iklim, kültürel ve maddi zenginlik. Bir
ailede karı kocanın normal olarak iki ya da üç çocuğu vardır. Erkek evlat evlendi-
rilince ona ayrı bir ev açılmaz, gelin aynı eve getirilir. Amcalar, yengeler, halalar
ve torunların da dâhil olduğu aile hep birlikte bir evde yaşarlar. Evin kadınına
işlerde yardım etmek amacıyla evlerin çoğunda evlatlık kız bulunur. Evlatlık kız
evin kızı gibi görülür.
www.safranbolu.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Safranbolu evlerinin mimari özellikleri hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Kültürün mimari özelliklere etkileri nelerdir? Açıklayınız.
3. Safranbolu evlerindeki aile yaşamıyla günümüz evlerindeki aile yaşamını
karşılaştırınız?
Görsel 1.82: Safranbolu evleri, Karabük

Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden soruları cevap-
lamalarını isteyiniz.
ATLI CİRİT
Cirit, at üzerinde süngü ve mızrağın düşmana daha iyi savrulması amacıyla orta-
ya çıkmış bir oyundur (Görsel 1.83). Bu durumda cirit ağacının veya aletinin sa-
vaş gücünü geliştirmek için bir eğitim malzemesi olarak ortaya çıktığı, bu eğitim
Görsel 1.83: Cirit oyunu, Kars malzemesiyle at üzerinde alıştırmalar yapılmak suretiyle kurallı bir oyun şeklini
almıştır. Cirit, bir diğer adı ile çavgan; Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları
bir ata sporudur. Türkler bu atlı oyunu Orta Asya’dan günümüze taşımışlardır.
16. yüzyılda bir savaş oyunu olarak kabul edilmişti. 19. yüzyılda Osmanlı ülkesi
ve sarayının en büyük gösteri sporu ve oyunu oldu. Cirit aynı zamanda tehlikeli
bir oyun olması sebebiyle 1826 yılında II. Mahmut tarafından yasaklanmıştır.
Daha sonraları tekrar popüler bir gösteri oyunu olarak yaygınlaştı.
www.gelenekselfed.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Tarihsel süreçte kültürel yapımızın oluşmasında neler etkili olmuştur?

2. Kullanılan eşyalarla yörelerin kültürü hakkında bilgi sahibi olabilir miyiz?
3. Cirit oyununun ortaya çıkmasında etkili olan faktörler nelerdir? Kültürü
nasıl etkilemiştir?

Öğrencilerden aşağıdaki tabloyu incelemelerini ve tablodaki mesleklerle gü-
nümüzdeki meslekleri karşılaştırmalarını isteyiniz. Öğrencilerin de kaybolan
mesleklere örnekler vermelerini sağlayınız.
KAYBOLAN MESLEKLER
MESLEKLER YAPTIĞI İŞ
Basma en yaygın kullanılan kumaştı; dar gelirli, hatta orta halli ailelerin kadın ve kızları basma
Basmacı giyerlerdi.
Celeb Kentlere koyun ve sığır getirip satan esnafa celep denirdi. Celeplik büyük sermaye işiydi.
Sayacı Saya zamanla ayakkabı anlamında kullanılmaya başlandı. Sayacı, dünün ayakkabıcısıydı.
Hallaç bugünkü döşemecilerin bir anlamda dününü simgeliyordu. Osmanlı hanesinde kullanılan
Hallaç yatak, yorgan, döşek gibi ev eşyasında dolgu malzemesi olarak pamuk ya da yün kullanılırdı. Zaman-
la sertleşen bu dolguyu hallaç, kiriş ve tokmağıyla kabartırdı.
Bugünkü manifaturacıların karşılığı olarak, bez ve kumaş satan esnafa bezzaz, çarşılarına
Bezzaz Bezzazistan denirdi. Halk ağzında zamanla “bedestan” ya da “bedesten”e dönüşmüştü.
Zerzevat sebze anlamına geliyordu. Zerzevatçı ise bugünün maydanoz, dereotu, salata, hıyar, turp
Zerzevatçı
ve marul gibi sebzelerde uzmanlaşmış manavıydı.
Çömlekçi Topraktan yapılmış çanak, çömlek, testi, sürahi, bardak, kase, küp ve saksı gibi eşyalar satan
esnafa çömlekçi denirdi.
www.istesob.org.tr

• Öğrencilerden kültür müdürlüğünün bilgisi ve izni ile yöresindeki koruma

altında olan tarihî eserlerle ilgili bir sunum hazırlamalarını isteyiniz.
• Öğrencilerden kendi yörelerinde yaşanmış kültürün daha iyi tanıtılması için

projeler yapmalarını isteyiniz.
• Öğrencilerden kültürümüzün oluşumunda etkili olan unsurlarla ilgili görsel

Görsel 1.84: Kahramanlık öyküleri o toplumun kültürü- destekli bir sunu hazırlamalarını sağlayınız (Görsel 1.84).
nü yansıtır (Film afişi).

ETKINLIKLERDE
BULUŞALIM
19. KAZANIM
Çevresindeki kültürel etkinliklere
katılmaya istekli olur.
DERSE HAZIRLIK
1. Yaşadığınız yerdeki kültürel et-
kinlikleri gözlemleyiniz.
2. Yörenizde bir düğüne katılarak

yaşadıklarınızı sınıfla paylaşı-
Görsel 1.85: Türk Yıldızları nız.
TÜRK YILDIZLARI NEFES KESTİ
Samsun’da, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı’nda Türk Hava
Kuvvetleri Akrobasi Timi Türk Yıldızları’nın gösteri yaptı (Görsel 1.85). Sam-
sun’da Doğu Park sahilinde gösteri yapan Türk Hava Kuvvetleri Akrobasi Timi
Türk Yıldızları’nı izlemek isteyen Samsunlular adeta sahile akın etti. Yaklaşık
20 bin kişi Türk Yıldızları’nın nefes kesen gösterisini ilgiyle izledi.
www.trthaber.com
YAŞAR DOĞU GÜREŞ ETKİNLİKLERİ

Milli Güreşçi Yaşar Doğu’nun Samsun’un
Kavak ilçesi Emirli Mahallesi’nde yaşadığı
ev, restorasyon çalışmaları sonucu müze
olarak turizme kazandırılmıştır. Dünya ve
olimpiyat şampiyonu Yaşar Doğu’ya ait ki-
şisel eşyaların görülebileceği müze, Yaşar
Doğu’nun hatırasını taçlandırmak ve yeni ne-
sillere ilham vermek amacıyla tasarlanmıştır.
Müzenin yanında yine Emirli Mahallesi’nde
güreş alanı yapılmış olup her yıl geleneksel
olarak güreş etkinlikleri düzenlenmektedir.
Yaşar Doğu Müze Evi ve Güreş Alanı 2017
yılında şampiyonun anısına organize edilen
bir güreş müsabakası etkinliği ile hizmete
açılmıştır. Her yıl geleneksel hâle getirilen
güreş etkinliklerine halkımız güreşçimize
olan vefa duygusuyla katılmaktadır. (Görsel
Görsel 1.86: Yaşar Doğu 1.86).
www.samsun.ktb.gov.tr
1. Türk Yıldızları’nın vatandaşlardan bu kadar ilgi görmesinin sebepleri neler

olabilir?
2. Sizde bu tür etkinlikleri izlemek nasıl duygular oluşturuyor? Açıklayınız.
3. Yaşar Doğu Kültürel Etkinlikleri’ne katılmanın faydaları hakkında neler
söyleyebilirsiniz?

Öğrencilerden aşağıdaki görsellerden faydalanarak soruları cevaplamalarını
isteyiniz.
1. Fotoğraflardaki etkinliklerden (Görsel 1.87) hangisini ya da hangilerini

yapmak isterdiniz? Nedenleriyle söyleyiniz.
2. Bir kişinin birden çok kültürel etkinliğe katılmasının faydalı olup olmayaca-
ğını tartışınız.
Görsel 1.87: Farklı etkinlikler

Öğrencilerden Türk Yıldızları (Görsel 1.88) hakkında bilgi toplayarak sınıfla
paylaşmalarını isteyiniz.
Görsel 1.88: Türk Yıldızları


Öğrencilerden tabloyu inceleyerek soruları cevaplamalarını isteyiniz.
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR

BİRLİĞİ 2016 YILI FUAR İSTATİSTİKLERİ
2016 Yılı Fuar Düzenlenen Fuar Toplam Fuar Doğrudan Yabancı Toplam Ziyaretçi Yabancı Ziyaretçi
İstatistikleri Sayısı Katılımcısı Sayısı Katılımcı Sayısı Sayısı Sayısı
Tüm Fuarlar 465 60,013 6,613 21,719,714 587,128
İhtisas Fuarları 400 58,668 6,613 19,966,379 565,905
Genel Fuarlar 10 1,345 464 1,753,335 21,223
Ulusal Fuarlar 348 29,709 2,831 15,194,150 396,645
Uluslararası Fuarlar 127 30,304 4,246 6,525,564 396,645

www.tobb.org.tr
1.Fuarların bireye ve topluma katkıları nelerdir?
2.Kültürel etkinliklere katılmanın bireye ve topluma kazandırdıkları nelerdir?
KONU ÖZETI
KÜLTÜREL ETKİNLİKLER
Toplumların kültür ögeleri o toplumları yaşatan, geliştiren ve bir arada tutan temel
taşlardır. Bu anlamda eğitim kurumları, eğitim öğretim görevlerini sürdürmenin
yanı sıra, toplumların kültürlerinin araştırılması, geliştirilmesi, yaşatılması ve
gençliğine benimsetilmesine yönelik çalışmalar yapmak durumundadır.
Eğitim yuvalarının da bu yöndeki çalışmaları her geçen gün artarak devam et-
mektedir. Öğrencilerin ilgi alanlarına göre ders dışı zamanlarını en iyi şekilde
değerlendirmelerini sağlamak amacıyla eğitim-öğretim yılı boyunca okullarda
çeşitli kültürel, sosyal ve sanatsal etkinlikler (Görsel 1.89) düzenlenmektedir.
Bu etkinliklerle; öğrencilerin sosyal ve kültürel faaliyetlere katılmaları, güzel
sanatlara ilgi duymaları, yeni ilgi alanları kazanmaları ve dolayısıyla yetenek ve
kişiliklerinin sağlıklı bir şekilde gelişmesi amaçlanmaktadır.
Bu sayede öğrenciler sadece mesleki alanda güçlü bilgi birikimine sahip bireyler
olarak değil, aynı zamanda sosyal, kültürel ve sanatsal açıdan da gelişmiş birey-
ler olarak öğrenimlerini tamamlamaktadırlar.
www.ebs.omu.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Görsel 1.89: İzmir Fuarı


Aşağıdaki metni öğrencilerle paylaşarak soruları cevaplamalarını isteyiniz.
ATATÜRK’ÜN MİLLÎ KÜLTÜRE VERDİĞİ ÖNEMLE İLGİLİ SÖZLERİ

‘Ülkemizin her tarafında yüksek ve millî danslarımız vardır. Benim gördüğüme
ATATÜRK VE göre en görülmeye değer olan zeybek oyunudur (Görsel 1.90). Çok arzu ederim
ki bu iyi oynanan millî dansı halk kabul etsin ve herkes oynasın.”
MİLLÎ KÜLTÜR
“Şimdiye kadar izlenen öğretim ve eğitim yöntemlerinin milletimizin gerileme
tarihinde en önemli bir sebep olduğu inancında-
yım. Bunun için bir millî eğitim programından
söz ederken, eski dönemin hurafelerinden ve
doğuştan var olan özelliklerimizle hiç de ilişkisi
olmayan yabancı fikirlerden, doğudan ve batıdan
20. KAZANIM gelebilen bütün etkilerden tamamen uzak, millî
Atatürk’ün millî kültüre verdiği önemi ve tarihî karakterimizle orantılı bir kültür kaste-
kavrar. diyorum. Çünkü millî dehamızın tam gelişmesi,
ancak böyle bir kültür ile temin olunabilir. Geli-
şigüzel bir yabancı kültürü, şimdiye kadar izle-
DERSE HAZIRLIK nen yabancı kültürlerin yıkıcı sonuçlarını tekrar
1. Atatürk’ün millî kültüre verdiği
ettirebilir. Kültür, zeminle orantılıdır. O zemin,
öneme ilişkin örnekler veriniz.
milletin karakteridir.” (1921)
Görsel 1.90: Atatürk zeybek oynarken Atatürk’ün S.D.II, s.16-17
2. Atatürk millî kültürü korumak ve
geliştirmek için ne gibi çalışmalar
“Milletimizin dehasının gelişmesi ve bu sayede lâyık olduğu uygarlık düzeyine
yapmıştır? Düşüncelerinizi söyle-
ulaşması, şüphesiz ki yüksek meslek sahiplerini yetiştirmekle ve millî kültürü-
yiniz.
müzü yükseltmekle mümkündür.” (1922)
Atatürk’ün S.D.I, s.224
1. Atatürk’ün millî kültürümüzün korunmasına yönelik yaptığı çalışmalara

örnekler veriniz.
2. Toplumların millî kültürü ile millî eğitimi arasında nasıl bir ilişki vardır?
Açıklayınız.
3. Yabancı kültürlerin etkilerine karşı millî kültürümüzü korumak için neler
yapılabilir? Görüşlerinizi söyleyiniz.

Aşağıda Atatürk’ün millî kültür alanında yaptığı çalışmalarla ilgili bir tablo ve-
rilmiştir.
Tabloyu Atatürk’ün millî kültür alanında yaptığı çalışmalarını göz önünde bu-
lundurarak örnekteki gibi doldurunuz.
YAPILAN YENİLİK AMACI
Türk Tarih Kurumunun Türk tarihini ve kültürünü

Kurulması araştırmak

• Öğrencilerden Atatürk’ün millî kültürümüze verdiği önemi yerli ve yabancı

kaynaklardan araştırarak bir sunum hazırlamalarını isteyiniz.
• Öğrencilerden Atatürk’ün millî kültüre verdiği önemi gösteren yaşanmış

örnekleri araştırmalarını sağlayınız.
• Öğrencilerden müzelerde bulunan ve millî kültürümüze ait olan eserleri gör-

selleyerek sınıf panosuna asmalarını isteyiniz.
KONU ÖZETI
ATATÜRK VE MİLLİ KÜLTÜR
Atatürk’e göre milletlerin medeniyet yolunda ilerleyebilmeleri; kendi kültür ve

millî değerlerine sahip çıkarak geliştirmesi ile mümkün olabilir. Kültürlerini
millî değerleriyle geliştiren milletler; millî birlik ve beraberlik duygusu kaza-
nırlar. Millet ve devletleriyle geniş bir aile durumuna gelirler. Tarih boyunca
dünyada söz sahibi olabilen devletler; güçlü kültürel değerler üzerinde inşa edi-
len devletlerdir. Kendi kültürüne sahip çıkmayan milletler ise başka milletlerin
sömürgesi durumuna düşmüşlerdir.
Millî kültür, genel olarak kültürün tümü ile ayrı ayrı milletlerdeki durum ve şekil
anlamına gelebileceği gibi, bu terimin, bir ulusun başka uluslardan ayırt edilme-
sinde rol oynayan, o millete kendine özgü kişiliğini veren vasıf ve özelliklerini
içerir (Görsel 1.91). Uygarlığı oluşturan hususlarda, bir yandan uluslararası geliş-
melerin gerisinde kalmamaya çalışırken, öte yandan da kendimize özgü kültürü-
müze ve geleneklerimize sadakatle bağlı kalmamız gerekir. Böylece, geçmişten
kopmadan geleceğe uzanmayı başarmak söz konusu olmakta, bu da güç bir sorun
olarak belirginleşmektedir.
Değişen dünyaya ayak uydurmak, genellikle, kültürümüzden kopmayı berabe-

rinde getirmektedir; bu durum ise tehlikelidir. Bir başka ifadeyle benliğimizi
kaybetmek demektir. Atatürk de millî kültürümüzde kendimize ait özel çizgilerin
silinmemesi gerektiğini vurgulamış, kendi benliğimizden fedakârlık yapmaktan
ve körü körüne taklitçiliğe sapmaktan kaçınmamızı öğütlemiştir.
Görsel 1.91: Farklı kültürel zenginliklerimiz

1. TEMA DEĞERLENDIRME SORULARI
A) Aşağıda verilen açık uçlu soruları cevaplayınız.
1. Günlük hayatta karşılaştığınız kültürel ögeler nelerdir?

2. Bir grubu, bir toplumu, bir milleti kendine özgü kılan unsur nedir?
3. Bir toplumun kültür zenginliği ile ilgili olarak neler söyleyebilirsiniz? Tartışınız.
4. Bireyler yaşadığı toplumun kültürel değerlerini nasıl öğrenir? Bu değerlerin en önemlileri nelerdir?
5. Kültürün toplumsal dayanışma üzerindeki etkilerini açıklayınız.
6. Kültürümüzün sizce diğer kültürlerden farklı tarafları var mıdır? Varsa bu farklılıkların insan yaşantısına etkileri nelerdir?
Belirtiniz.
7. Her toplumun bir kültürü var mıdır? Açıklayınız.
8. Geleneksel özelliklerin yoğun olduğu toplumlarda değişme hızı, modern toplumlara göre neden daha yavaştır?
9. Kültür değişmelerini etkileyen faktörler nelerdir?
10. Milli kültürün oluşumunda etkili olan faktörleri belirtiniz.
11. Millî kültürümüzü yaşatmak için yapmamız gerekenler nelerdir?
12. Kültürümüzü korumanın bize faydaları neler olabilir?
13. Millî birlik ve beraberlik ilkesinin kültürümüz açısından önemi nedir? Tartışınız.
14. Kültürel farklılık nedir? Kültürel farklılıkları toplumlar arası ilişkiler açısından değerlendiriniz.
15. Popüler kültürün birey ve toplum üzerindeki etkileri nelerdir?
16. İnternet ve cep telefonunun birey ve topluma etkileri nelerdir?
17. İnsan yaşamı üzerine iklimin etkileri nelerdir?
18. Çevrenizdeki kültürel etkinliklere katılma nedenleriniz nelerdir?
19. Atatürk’ün millî kültüre verdiği önemi belirtiniz.
B) Aşağıda verilen soruların doğru seçeneğini işaretleyiniz.
1. Bazı toplumlardaki insanların haksızlık olarak niteleyeceği durumlara başka bir toplumun insanları kendiliğinden uyarlar
ve şikâyetçi olmazlar. Çünkü onlara o beklentilere uygun davranmaları toplumları tarafından öğretilmiştir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?
A) Kültürleme
B) Kültürleşme
C) Kültür emperyalizmi
D) Kültürel yozlaşma
E) Kültür şoku
2. Kültür, insanın doğada var olana karşın doğaya kattığı her şeydir. Ama bu durum kültürün yaratıcısı olan insanın tümüyle
özgür olduğu anlamına gelmez. Kutuplarda ahşap ev yapılamayacağı gibi yağmurun çok yağdığı yerlerde de düz çatılı
evler yapmak gereksizdir.
Bu parçada kültürün hangi özelliğinden söz edilmektedir?
A) Toplumsal bir varlık olduğundan

B) Toplumdan topluma değiştiğinden
C) Evrensel bir olgu olduğundan
D) Başka kültürlerle etkileşim hâlinde olduğundan
E) Doğal koşullardan etkilendiğinden
3. Atatürk’ün kültür alanında gerçekleştirdiği inkılaplarda aşağıdaki ilkelerden hangisinin etkisinin en az olduğu söylenebi-
lir?

A) Çağdaşlaşma
B) Devletçilik
C) Milliyetçilik
D) Halkçılık
E) Lâiklik
DEĞERLENDIRME SORULARI 1. TEMA
4. Kendi kültüründen farklı bir kültürle karşılaşan bireyin, yeni kültüre uyum sağlamakta yaşadığı güçlük, sıkıntı, bunalım
ya da bunlara gösterdiği tepkilere kültür şoku denir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi kültür şokuna örnek değildir?
A) Büyük bir şehirde yaşayan bir öğrencinin yaz tatilinde köye gittiğinde yaşadığı uyumsuzluk
B) Yurt dışına işçi olarak giden bir gencin, ilk zamanlarda karşılaştığı durum
C) Süper ligde futbol oynayan bir oyuncunun Avrupa’ya gittiğinde toplumsal ilişkilerde yaşadığı sorun
D) Bir sendika yöneticisinin maaş zammı konusunda, iktidarla yaptığı pazarlık sonucunda yaşadığı hayal kırıklığı
E) Turist olarak Hindistan’a giden bir kişinin, yemek seçerken zorlanması
5. Maddi kültür ögeleri hızlı değişir. Buna karşılık manevi kültür hemen gerekli uyumu yapıp değişemez.
Aşağıdakilerden hangisi manevi kültürün daha yavaş değiştiğine örnek olarak verilebilir?
A) Otomobillerin sayısının artması ile trafik kurallarına uymanın da artması

B) İnternet ve iletişimin çoğalması ve ihtiyaç olduğu kadar iletişim kurulması
C) Yasaların kadın haklarını geliştirmesi fakat kadına bakışın değişmemesi
D) Ticareti geliştirmeye yönelik kredi hamlelerinin artması
E) Eğitimde reform yapılması ve daha fazla sayıda sınıf yapılması
6. Eski Akdeniz uygarlığında, zeytinin ve üzümün çok önemli bir yeri vardı. Birincisinden yağ ikincisinden içki yapılırdı. Bu
bölgede yaşayan insanlar zeytinyağını yemek yapımı dışında din törenlerde, ölüleri yıkamada, gömmede ve güreş sporunda
kullanırlardı. İçki ise genellikle konuklara, savaştan zaferle dönenlere ve düğün gibi özel törenlere katılanlara sunulurdu.
Bu durum aşağıdakilerden hangisi için uygun bir örnektir?
A) Toplumsal ilişkilerin temelinde üretim biçimi vardır.

B) Bir toplumda doğal çevrenin sağladığı olanaklar toplumsal ilişkilerde rol oynar.
C) İnsanlar gereksinim duydukları ürünler daha çok yetiştirirler.
D) Doğal ürünlerin mamul maddeye dönüştürülmesi teknolojik birikimi gerektirir.
E) Benzer ürünlerin yetiştiği toplumlarda, insan ilişkileri farklı olabilir.
7. Aşağıdakilerden hangisi kültürün özellikleri arasında yer almaz?
A) Kuşaktan kuşağa aktarılması

B) Yaşam boyu devam etmesi
C) Değişime ve gelişime kapalı olması
D) Toplumların kimliğini oluşturması
E) Evrensel ve millî olmak üzere iki ayrı yöne sahip olması
8. “Milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, fikrî zekâsını, ilme bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini, millî
birlik duygusunu her türlü vasıta ve tedbirlerle besleyerek ve devamlı olarak yaymak millî ülkümüzdür.”
Mustafa Kemal Atatürk
Bu metne göre aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün millî ülküsüyle ilgili değildir?
A) Çalışkan olma
B) Bilime ilgi duyma
C) Sanata duyulan sevgi
D) Millî birliğe bağlı olma
E) Çağdaş medeniyete bağlı olma
2.
TEMA
YÖNETIM

Aşağıdaki haber metinlerini ve görselleri etkileşimli tahtaya yansıtınız. “Yöne-
tim birimlerinin işlevleriyle ilgili hangi kavramları bulabilirsiniz?” sorusunun
cevaplandırılmasını isteyiniz.
YÖNETİM ŞANLIURFA TİCARET VE SANAYİ ODASI’NDA BELEDİYE ŞEHİR

PLANLAMA ÇALIŞMALARI TOPLANTISI ÇALIŞMALARI
BİRİMLERİNİN
Belediyelerin yürüttükleri kentsel projeler, şehir planlama çalışmalarında iş-
İŞLEVLERİ birliği, bazı belediyelerde yaşanan planlama, uygulama ve mülkiyet sorunları,
kentsel dönüşüm problemleri, şehir planlama ve tasarım ilişkisi (Görsel 2.1), kent
estetiği ve ilçelerden gelen planlama çalışmalarının değerlendirmesi gibi konular
çerçevesinde düzenlenen toplantıların 3. sü yapıldı. Yapılan toplantıda, beledi-
yelerin şehir planlama, imar ve ulaşım hizmetlerindeki mevcut problemler ve
çözüm önerileri tartışılarak konularla ilgili raporlar hazırlanması yönünde görüş
1. KAZANIM alışverişinde bulunuldu. Gerçekleşen toplantıya Yönetim Kurulu Üyesi, Meclis
Üyeleri, Mimarlar Odası Şube Başkanı, Proje Uzmanı ve bir mimar katıldı.
Yönetim birimlerinin temel işlevlerini www.sutso.org.tr
örneklerle açıklar.
DERSE HAZIRLIK
1. İnsanlar niçin devlet kurma ihti-
yacı duymuşlardır? Fikirlerinizi
belirtiniz.
2. Yönetimin olmadığı bir toplum

düşünülebilir mi? Yönetim ve
yöneticilerin olması bir toplumda
neyi değiştirir?
3. Yaşadığınız ilin yönetim birimleri

nelerdir? Belirtiniz.
Görsel 2.1: Yerel yönetimlerin bazı hizmetleri
GIDA DENETİMLERİ SIKLAŞTI

Ülkemize başlatılan denetim se-
ferberliği kapsamında Çorum’da
süt ve süt ürünleri, et ve et ürün-
leri, ekmek ve ekmek çeşitleri
ile unlu mamuller, kasap, şar-
küteri, aktar, okul kantinleri ve
yemekhaneler, lokanta, restoran
gibi toplu tüketim yerlerinde de-
netimler başladı. Ekipler et ve et
üreten işletmeleri denetledi. De-
netimde imal edilen ürünlerden
numune alınarak incelenmek
üzere laboratuvara götürüldü.
İlçelerde de devam eden dene-
timlerde yine et işletmelerinden
ürün numuneleri alındı. (Görsel
2.2).
www.tarimorman.gov.tr
Görsel 2.2: Yerel yönetimlerin denetim hizmeti


Okul yöneticilerinden biri sınıfa davet edilerek “Okul yönetim birimlerinin gö-
revleri” konusunda öğrencilere bilgi vermesi sağlanır.

Öğrencilerden Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin yönetim yapısını araştırmaları
istenir. Sonuçlar raporlandırılarak sınıfta paylaşımı yapılır. Raporlar öğrenci
dosyasında saklanır.

Öğrencilerden bulundukları ilde seçtikleri kuruluşların yöneticileriyle “yönetim
birimlerinin işlevleri” konusunda bir röportaj yapmalarını isteyiniz.
Bir Yöneticiye Soruyoruz

Görüşme Soruları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
KONU ÖZETİ
YÖNETİM BİRİMLERİNİN İŞLEVİ

Yönetim birimlerinin işlevi, kuruluş esnasında belirlenen veya sonradan gözden
geçirilen amaçlara ulaşmak için; planlama, organize etme, yöneltme koordinas-
yon ve kontrole ilişkin teori, model, yaklaşım ve ilkelerin maharetle uygulandığı
süreçtir.
Yönetici; mal ve hizmet üretimi için üretim faktörlerinin bir araya getirilmesini
yöneten kişidir. Bir yönetici aynı zamanda girişimci olabilir ya da bir girişim-
ci adına ücret karşılığında bu işi üstlenmiş olabilir. Yönetici; iletişim, liderlik,
motivasyon gibi araçlar vasıtasıyla çalışanlarla fiilen karşı karşıya gelir, onları
yönlendirir ve hedeflere ulaşmasına çalışır.
Örgütlenmiş bir grupta görev alan ve bu görevi yerine getiren kişiye veya kişilere
yönetim organları denir. Organizasyonlarda yönetenler yönetici olurken, işleri
yapanlar da yönetilen durumundadır.
Yönetim dilinde, yöneten durumunda olanlara üst yani amir, yönetenlere de ast
denmektedir. Ast ve üst ilişkileri, yönetim faaliyetlerinin temelini oluşturur.
Belirli bir örgütte görev alan kişiler, aynı zamanda hem yöneten hem de yöneti-
len durumunda olabilirler. Yönetici, kâr ve riski başkalarına ait olarak mal veya
hizmet üretmek üzere üretim faktörlerini uyumlu bir şekilde bir araya getiren
ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılama amacına yönelten ve yönetim işini bir
meslek olarak yerine getiren kişidir.
Yönetim sürecinde kişi amaçlarına ulaşmak için kendine göre bir iş planlaması
yapar. Birden fazla insanın olduğu durumlarda ise işbirliği yapmak ve koordi-
nasyonu sağlamak önemlidir. Yönetimde, maddi araç ve parasal kaynaklar ol-
masa bile belirli faaliyetleri yapmak ve amaçlara ulaşmak için insan unsurunun
bulunması yeterli ve gerekli bir şarttır. Yönetim ve yöneticiden söz edilebilmesi

için mutlaka yöneticinin emrinde çalışan ve onun otoritesini kabullenen bir insa-
nın bulunması gerekmektedir.
Yönetimin birimlerinin işlevleri:

1- Planlama
2- Örgütleme
3- Yöneltme-Yön verme
4- Koordinasyon
5- Denetim
Planlama
Amaçların ve bu amaçlara ulaşmak için uygun yöntemlerin belirlendiği bir sü-
reçtir. Planlama, basit bir teknik veya faaliyet değil yönetim başarısındaki temel
ve öncelikli bir süreçtir. Yönetim birimlerinin diğer işlevlerinde başarılı olabil-
mek ancak planlamanın başarılı olmasına bağlıdır. Planlama çalışmaları belirli
bir sistem içinde gerçekleştirilmelidir.
Örgütleme
Örgütleme en yalın anlamı ile planlarda belirtilen hedeflere ulaşmak için ka-
rarlaştırılan yollara uygun bir örgüt oluşturma sürecidir. Örgütleme işlevi ile
yukarıda açıkladığımız planlama işlevi arasında karşılıklı bir ilişki mevcuttur.
Planlama sürecinin etkinlikle uygulanması, örgütleme çalışmalarının başarısın-
da önemli rol oynar. Doğru planlar, işletmeyi doğru örgütlenmeye götürür. Buna
karşılık, plânların uygulamaya konması ve amaçlara ulaşılabilmesi için, bunlara
uygun bir çalışma ortamı, örgüt yapısı oluşturulması gerekir.
Yöneltme
Yöneltme birimlerinin işlevini, yürütme ya da emir komuta olarak da ifade
edebiliriz. Yöneltme birimlerinin işlevinin temel özelliği, yönetim sürecinde uy-
gulamaya geçişi ifade etmesidir. Yöneltme, yöneticinin astlarının faaliyetlerini
yönlendirmesi ve onlara ne yapmaları gerektiğini bildirmesiyle ilgili bir yönetsel
süreçtir.
Yönetim İşlevlerinin Aşamaları
Kaynaklar Planlama Örgütleme

Hedeflerin seçilmesi ve bu Görevlerin başarılması için
İnsan hedeflere ulaştıracak planların
Sermaye sorumlulukların belirlenmesi
yapılması
Hammadde
Teknoloji
Bilgi
Diğer
Koordinasyon
Yapılacak iş ve işlemlerin uyumlu

ve düzenli yapılması
Sonuçlar
Başarı
Etkinlik Kontrol Yöneltme
Verimlilik
Mal/Hizmetler Faaliyetlerin planlara ve amaçlara Faaliyetlerin yürütülmesi için
Amaçlara Ulaşma uygunluğunun izlenmesi ve gerekli emir komuta zincirinin
düzeltme oluşturulması
Yönetim işlevlerinde başarılı

olabilmek için planlama süreci
gerekmektedir.
Amaçların Belirlenmesi
Koşulların irdelenmesi
Görsel 2.3: Koordinasyon, planlama yönetimin özelliklerindendir.
Koordinasyon
Bir organizasyonda çalışmayı kolaylaştırma ve başarıyı sağlamak için bütün fa- Alternatiflerin geliştirilmesi
aliyetlerin uyumlu hâle getirilmesidir.
Ortak hedefe varmak, işin daha etkili yapılmasını sağlamak için çalışanların
çabalarının birbiri ardı sıra gelerek, iç içe geçip birbirlerini bütünlemelerini sağ- Amaçlara ulaşmak üzere en iyi
layacak şekilde birleştirilmesidir (Görsel 2.3). alternatiflerin seçimi
Denetim
Denetim düzenleyici bir işlevdir. Yönetim sürecinin planlara uygun biçimde sür-
dürülmesini sağlar. Ulaşılması istenen durumla, ulaşılan durum arasında köprü Planların eyleme geçirilmesi
görevi görür. Denetim işlevi; amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığının ya da ne ölçüde
ulaşıldığının belirlenip, gerekiyorsa düzeltici önlemlerin alınması sürecidir.
www.hitit.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
Yönetim İşlevleri Arasındaki İlişki
Planlama Örgütleme
Koordinasyon
İletişim
Denetim Yöneltme
Aşağıda farklı yönetim şekillerine ait metinler verilmiştir. Metinleri tahtaya yan-
sıtarak öğrencilere okutunuz ve öğrencilerden soruları cevaplamalarını isteyiniz.
GEÇMIŞTEN SÜMERLERDE YÖNETİM
GÜNÜMÜZE “Dünya yaratıldıktan, Sümer ülkesinin ve Ur

şehrinin kaderi tayin edildikten sonra, Sümer
YÖNETİM Tanrılar Kurulu’nun baş iki tanrısı olan An ve
Enlil, Ay tanrısı Nanna’yı Ur’un kralı yaptılar.
Bir gün bu tanrı, yeryüzünde kendisini tem-
silcisi olarak Sümer ve Ur’da hükmetsin diye
Ur-Nammu’yu görevlendirdi. Bu yeni kral ilk
olarak Sümer ve Ur’un, askerî ve politik güven-
2. KAZANIM liğini sağlamayı başardı.(…) Sonra ülkenin için-
de sosyal bir reform yaptı. O, yaptığı kanunda
Tarihsel süreçte yönetim biçimlerinde özellikle kendilerinden söz edilen yalancıları,
meydana gelen değişimi analiz eder. düzenbazları, halkın öküzüne koyununa, eşeği-
ne el koyan yağmacıları ülkeden attı. Uzunluk
ve ağırlık ölçümlerini değişmeyecek şekilde
DERSE HAZIRLIK tespit etti. Öksüzü zengine, bir şekel gümüşü
olanı bir mana gümüşü olana kurban ettirmedi.”
1. “Siyasal yönetim biçimi” kavra- Görsel 2.4: Sümer Kralı
(Görsel 2.4).
mından ne anlıyorsunuz? Lugal-Dalu Heykeli
L. Gürkan Gökçek, Faruk Akyüz, Sümer Kanunları, s.6
(Düzenlenmiştir.)
2. Günümüzde dünya üzerinde gö-
rülen yönetim biçimleri hangile-
ridir?
KOMÜNİST PARTİSİNİN SSCB’DEKİ MEVKİSİ VE ROLÜ
3. Egemenlik, monarşi, meşrutiyet, SSCB lideri Stalin 1936 senesinde komünist parti hakkındaki görüşünü kısaca
oligarşi, kuvvetler birliği- kuvvet- şöyle izah etmişti : “Bir parti bir sınıfın en önde gelen temsilcisi konumundadır.
ler ayrılığı kavramları hakkında Çok partili hayat ancak, kapitalist ve işçi gibi menfaatleri çatışan sınıfların mev-
neler biliyorsunuz? cut olduğu cemiyetlerde mevzubahis ve mümkün olabilir.
SSCB’de ise uzun zamandan beri sınıf farkı ortadan kalkmıştır. Hâlihazırda an-
cak işçi ve köylü sınıfları mevcut olup, bunların da menfaatleri zıt bulunmayıp,
bilakis dostane münasebetler içinde yaşamaktadırlar. Bu sebepten dolayıdır ki
SSCB’de birden ziyade partilere ve bunlara hürriyetler tahsisine lüzum yoktur.
Kısacası; SSCB’de her sahada Komünist Partisi’nin hukuken ve fiilen inhisarı
temin ve teessüs ettirilmiştir.
Ülker Gürkan, SSCB Siyasî Rejiminin Ana Hatları, s. 155-198 (Düzenlenmiştir.)
AVRUPA’DAN SİYASİ BİR MANZARA

Avrupa’da seçim barajı % 2 olan ülkenin birinde genel seçimler yapıldı. Seçim-
ler sonucunda 8 parti meclise girdi. İktidardaki A partisi seçimden 47 milletve-
kili ile birinci parti olarak çıktı. Ama iktidar ortakları B ve hükûmeti dışarıdan
destekleyen C partileri oy kaybına uğrayınca dengeler değişti. Ülkede sağ kanat
yüzde 49,8’de kalırken, sol kanat yüzde 50,2 oy aldı. Aradaki fark ise sadece 0.4
Sonra ne oldu? Başbakan, hükûmeti kursa da güvenoyu alamayacağını düşü-
nerek, kraliçenin huzuruna çıkıp istifasını verdi. Kraliçe de siyasi partilerin
başkanlarıyla tek tek görüşerek hükûmeti kimin kurabileceğini ve güvenoyu
alabileceğini sordu. Görüşmeler sonrasında kraliçe, hükûmeti kurma görevini
seçimde yüzde 26.7 oy alan A partisi başkanına değil yüzde 24.8 oy alan D par-
tisi başkanına verdi. Hükûmet kurulma aşamasında hiçbir sorun çıkmadı. Bu
gelişmeler esnasında bir başka enteresan olay ise kraliçenin huzuruna çıkan parti
başkanlarından birinin kraliçenin sarayına makam aracı ile değil, bisikletiyle
gelmesi oldu.
Bir gazete haberi
1. Yukarıda yer alan metinlerde görülen yönetim biçimlerinin birbirlerinden

farklı genel özelliklerini ve biliyorsanız adlarını söyleyiniz
2. Metinlerdeki yönetim biçimlerini yöneten-yönetilen, siyasi katılım, hak ve
özgürlükler açısından değerlendiriniz.

Aşağıdaki tabloyu tahtaya yansıtarak öğrencilerden tabloyu incelemelerini ve
YÖNETİM BİÇİMLERİ
A-HALK EGEMENLİĞİNE DAYANMAYAN YÖNETİM BİÇİMLERİ
1-Kişi Egemenliğine Dayanan Yönetim Biçimleri 2- Grup Egemenliğine Dayanan (Oligarşik) Yöne-
a-Monarşiler tim Biçimleri
1-Kendisine tanrısal ve yarı tanrısal nitelik atfedilen a-Teokrasi
krallara sahip monarşiler. b-Aristokrasi
2-Tanrının temsilcisi konumundaki kralların bulunduğu c-Plütokrasi
monarşiler. ç-Meritokrasi
3-Derebeyleri ve papalık tarafından sınırlandırılmış d-Militokrasi vb.
zayıf kralların bulunduğu monarşiler
4-Güçlü hükümdarların yer aldığı monarşiler
5-Anayasal (meşruti) monarşiler
b-Diktatörlükler
1-Kişisel diktatörlükler
2-Azınlık diktatörlüğü
B- HALK EGEMENLİĞİNE DAYALI YÖNETİM BİÇİMLERİ
a-Meclis hükümeti sistemi

b-Parlamenter sistem
c-Yarı başkanlık sistemi
ç-Başkanlık sistemi
1. Yönetim biçimlerinin sınıflandırılmasında hangi ölçütlerin kullanılabileceği

hakkında görüşlerinizi söyleyiniz.
2. Tarihsel süreçte yönetim biçimlerinin değişmesini sağlayan etkenler hakkın-
da görüşlerinizi belirtiniz.
DERS IÇI ETKİNLİK
Öğrencilerden Türkiye’de demokrasinin gelişimi ile ilgili düşüncelerini söyleme-

lerini isteyiniz (Görsel 2.5).
Görsel 2.5: Türkiye Büyük Millet Meclisi

DERS IÇI ETKİNLİK

Aşağıdaki tabloda yönetim şekilleri verilmiştir. Öğrencilerden bu yönetim şe-
killerinin uygulandığı dönemi ve uygulayan devletleri boşluklara yazmalarını
isteyiniz.
YÖNETİM BİÇİMİNİN UYGULANDIĞI UYGULANDIĞI

ADI DÖNEM / ÇAĞ DEVLETLER
Monarşi
Oligarşi
Aristokrasi
Teokrasi
Demokrasi

Öğrencilerden günümüze kadar kurulan Türk devletlerinde görülen yönetim
biçimleri ve özelliklerini araştırarak bir sunum hazırlamalarını isteyiniz.
KONU ÖZETİ
TARİHSEL SÜREÇTE YÖNETİM BİÇİMLERİ
Yönetim biçimleri ve buna bağlı olarak bunların sınıflandırılması yüzyıllardır

tartışılan siyasal konuların başında yer almıştır. Uygulandığı değişik devletler-
de farklılık arz etse de bazı ortak özelliklerden faydalanarak yönetim biçimleri
sınıflandırılmaya tabi tutulmuştur. Yönetim biçimlerinin sınıflandırılmasında
“yöneten - yönetilen ilişkisi”, yönetimin “demokratik-antidemokratik” oluşu,
“kuvvetler birliği - kuvvetler ayrılığı”, egemenliğin kullanılma biçimine göre“
doğrudan - yarı doğrudan - temsili” gibi farklı ölçütler kullanılmaktadır. Yö-
netim biçimleri tablosunda “egemenliğin sahipliği ve kullanımı” ölçütüne göre
“egemenliğin halkta olmadığı ve egemenliğin halkta olduğu yönetim biçimleri”
şeklinde ikili gruplandırma ve içinde alt sınıflamalar yer almaktadır.
A) Halk Egemenliğine Dayanmayan Yönetim Biçimleri
Ülke yönetiminde tek irade vardır, o da kayıtsız şartsız millettir. Örneğin Cum-
huriyet yönetiminde egemenliğin asıl sahibi halktır. Seçimlerde kullandıkları oy
ile ülke yönetiminde söz sahibi olacak iradeyi seçerler. Seçimler sayesinde ege-
menliğin millete ait olduğu gösterilir. Devlet gücünü milletten aldığından dolayı
egemenliğin asıl ve tek sahibi millettir. Halk egemenliğine dayanmayan yönetim
biçimleri uygulanma şekline göre otoriter, totaliter ve oligarşik yönetimler ola-
rak da sınıflandırılabilir. Bu tarz rejimlerde ortak özellik yönetimin yukarıdan
aşağıya işlemesi ve yönetilenlerin söz sahibi olmamasıdır.
1. Kişi Egemenliğine Dayanan Yönetim Biçimleri

Siyasal egemenliğin hem sahipliğinin, hem de kullanımının tek kişide toplandığı
yönetimlerdir.
a) Monarşiler
Monarşi; siyasal otoritenin bir kişinin üzerinde toplandığı rejim veya devlet
düzeni olarak da tanımlanmaktadır. Monarşiler geçmişten günümüze değin uy-
gulanan rejimler içinde en uzun süre ve en yaygın uygulama alanı bulmuş rejim-
lerin basında gelmektedir. Monarşileri hükümdarın yasama, yürütme ve yargı
ile ilgili tüm yetkileri elinde topladığı mutlak monarşi; yetkilerin dağıtıldığı ve
sınırlandığı meşruti monarşi şeklinde sınıflandırmak mümkündür.
b) Diktatörlük: Herhangi bir kurum, kural, siyasal gelenek, sosyal veya politik
bir güç tarafından sınırlandırılmamış bir liderin mutlak yönetimi olarak tanım-
lanabilir.
2. Grup Egemenliğine Dayanan (Oligarşik) Yönetim Biçimleri

Oligarşi: Egemenliğin ve kullanımının azınlık bir grubun elinde bulunduğu
yönetim biçimidir. Diğer bir uygulama şekli de egemenliğin biçimsel anlamda
halkta olmakla birlikte yönetimde azınlığın bulunmasıdır. Oligarşi kendi içinde;
Teokrasi (dinî otoritenin devlet idaresine hakim olduğu yönetim biçimi), Aris-
tokrasi, (siyasi iktidara genellikle soylu sınıfın egemen olduğu yönetim biçimi),
Plütokrasi (siyasi iktidarın maddi açıdan üstün kişilerce paylaşıldığı yönetim
biçimi), Meritokrasi (siyasi iktidara kişilerin bireysel yetenek ve üstünlükleri
sayesinde geldiği yönetim biçimi), Militokrasi (siyasi iktidarın askerlerce payla-
şıldığı yönetim biçimi) vd. gibi sınıflara ayrılmaktadır.
B) Halk Egemenliğine Dayanan Yönetim Biçimleri
Egemenliğin biçimsel ve gerçek anlamda halk adına kullanıldığı rejimlerdir.

Meclis hükûmeti, parlamenter, yarı başkanlık ve başkanlık rejimleri şeklinde
sınıflama genel kabul görmektedir. Bu rejimler çağdaş siyasal rejimler olarak da
adlandırılmaktadır. Bu hükûmet sistemlerinin demokratik şekilde işleyenlerine
rastlandığı gibi, demokratik olmayan şekilde işleyenlerine de rastlanmaktadır.
Meclis Hükûmeti: Meclis hükûmeti sisteminde egemenlik halk adına biçimsel

ve gerçek anlamda meclis tarafından kullanılmaktadır. Yasama, yürütme ve
yargı işlevleri tüm toplumu temsil eden parlamento tarafından yerine getirilmek-
tedir. Meclis hükûmeti sisteminde demokrasi ileri düzeyde uygulanabildiği gibi
(İsviçre örneği), demokrasinin gelişmediği, yerleşmediği örnekler de (Marksist/
Leninist, faşist ve bazı Arap sosyalizmi) vardır.
Parlamenter Rejimler: Devlet başkanının başkanlığındaki yürütme organı ile

yasama organı arasındaki kuvvetler ayrılığının hassas bir denge üzerine kurul-
duğu; organlar arasındaki hukuki ilişkilerin eşitlik ve dengeye dayandığı rejim-
lerdir. Parlamenter rejimde, devlet başkanı, devlet işlerini tayin ettiği başbakan
ve onun seçeceği bakanlar tarafından gördürür. Bakanlar kurulu devlet başka-
nına ait olan yetkileri kullanır. Devlet başkanının sorumlu olmamasına karşılık,
başbakan ve bakanlar parlamentoya karşı sorumludur. Parlamenter hükûmet
sisteminde kuvvetler arasında eşitlik ve denge prensibi olduğu için parlamento
gerektiğinde hükûmeti düşürebilmekte, hükûmet de şartların gerçekleşmesi hâ-
linde parlamentoyu feshederek seçimlere gidebilmekte, halkın reyine müracaat
edilmektedir. Her iki kuvvet arasındaki eşitlik ve denge prensibi sonucu bir kuv-
vetin diğerini ezmesinin önüne geçilmek istenmiştir.
Başkanlık Rejimleri: Devlet başkanı, hükûmet başkanı ayrımı yoktur. Başkan,

halk tarafından doğrudan ve dolaylı olarak belirli bir süre için seçilir. Kuvvetler
ayrılığı kesin bir biçimde uygulanır. Hükûmet üyeleri başkan tarafından seçilir
ve azledilir. Başkan hükûmet üyelerinin düşüncelerine uymak zorunda değildir.
Hükûmet üyeleri yasama organı içinden başkan tarafından seçilebilir ancak se-
çildikten sonra yasama organı üyeliklerini sürdüremezler.
Yarı Başkanlık Rejimleri: Genel olarak başkanlık rejimi ile parlamenter reji-
min bir karması olarak kabul edilmektedir. Yürütme gücü halk tarafından seçi-
len devlet başkanı ile meclis içinden olan hükûmet başkanı arasında paylaşılır.
Fiili olarak ise yürütmenin başı devlet başkanıdır. Başkanlık sisteminden farkı
yürütme organının iki başlı olmasıdır yani tek bir başkan yoktur. Yürütme or-
ganı olarak, başkanın görevini bakanlar kurulu ve cumhurbaşkanı üstlenmiştir.
Başkanlık sisteminden bir diğer farkı ise yürütme organının bir kanadı olan
bakanlar kurulunun, yasama organının (meclis, parlamento vs.) güvenine dayan-
masıdır. Bu durumda yasama organı, mevcut bakanlar kurulunu güvensizlik oyu
ile görevden alabilir.

İslamiyetten önceki Türk devletleri ile ilgili aşağıdaki metinleri tahtaya yansıta-
rak öğrencilere inceletiniz ve soruları cevaplamasını isteyiniz.
KÜL-TİGİN KİTABESİ DOĞU CEPHESİ UYGUR KİTABESİ’NE GÖRE

TARIHTE TÜRK “Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta
ikisinin arasında insan oğlu kılınmış, insan
“Bu kağan (Kutluğ Bilge) dünyaya geldiği
günden beri Uygurlara saadet vermiş.
DEVLET oğlu üzerinde ecdadım Bumin Kağan oturmuş. Küçüklüğünden daha ölümüne kadar görülmemiş
Oturarak Türk milletinin töresini tutuvermiş, ve duyulmamış bir savaşçı olduğundan kağan
ANLAYIŞI düzenleyivermiş. Orduyu sevk ederek dört olarak memleketi idare ederken her alanda
taraftaki milleti hep almış hep tabi kılmış. üstün bir başarı göstermiş. Otağında oturarak
Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş... yaptığı planlarla binlerce kilometre uzaklıktaki
Bilgili kağan imiş. Yine buyruk (devlet adamı) savaşları kazanmış. Esirgeyici, koruyucu kendi
yine bilgili imiş tabi, cesur imiş tabi. Beyleri milletinin hakkını her zaman koruyan yalnız
de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece Uygur ülkesi için değil, dünya düzeni için bile
tutmuş tabii. İl tutup töreyi düzenlemiş.” kanunlar yapan bir kağan imiş.”
Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, s. 20 Prof. Dr. Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün Gelişme Çağları
3. KAZANIM
I, s. 72.
Tarihsel süreçte Türk devlet yöne- 1. Kağan’ın görevleri nelerdir?

timinin temel özelliklerini belirler. 2. Kağanlar hangi güce dayanarak dünyaya nizam verme yetkisini kendilerin-
de görmektedirler?
DERSE HAZIRLIK
1. İlk dönemlerden günümüze
kadar olan süreçte Türk devlet
anlayışında ne gibi değişimler İslamiyetten önceki Türk devletleri ile ilgili kurultay şemasını tahtaya yansıtarak
yaşanmıştır? Araştırınız. öğrencilere inceletiniz ve onlardan aşağıdaki soruları cevaplamaları isteyiniz.
DEVLET (İL-EL)
Yönetici (Kağan)
Sol (Batı) Kanadı Yöneticisi Sağ (Doğu) Kanadı Yöneticisi

(Yabgu:Hükümdarın Kardeşi) Kağan - Hükümdar
1. Kurultay kimlerden oluşur? Kurultay’ın başkanı kimdir? Kurultay’ın görevi

neler olabilir? Açıklayınız.
2. Görsele göre hükümdarın ve eşinin konumu hakkında neler söylenebilir?
3. Metinlere göre ilk Türk devletlerinde devlet anlayışı ile ilgili düşüncelerinizi
açıklayınız.

Türk İslam devletleri ile ilgili şema ve metni tahtaya yansıtarak öğrencilere ince-
letiniz ve onlardan aşağıdaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
SULTAN
Saray Teşkilatı Yasama (Fermanlar) Yürütme Yargı Ordu
Divanlar Vezirler Büyük Divan Sultan Özel Kuvvetleri
Türkmen Boylarının
Askerleri
Arz İstifa İşraf Tuğra-İnşa Bağlı Devletlerin

(Askeri) (Mali) (Teftiş) (Yazışmalar) Askerleri
KUTADGU BİLİG’DEN
Bir memleketin bağı ve kilidi ihtiyatlık ve kanundur. Bey ihtiyatlı ise memleketi-
ni muhafaza eder. Doğru kanun koydu ise memleketini tanzim eder. Bey iki şey
ile kendi beyliğini bozar. Bunlardan biri zulüm, biri ihmalkârlıktır.
Bey cesur, kahraman ve atılgan olmalıdır. Aslan köpeklere baş olursa köpeklerin
her biri kendi karşısındakine aslan kesilir. Eğer aslanlara köpek baş olursa o as-
lanların hepsi köpek gibi olur.
Bey bir de şu beş şeyi kendinden uzak tutmalıdır. Acelecilik, cimrilik, hiddet,
inatçılık ve şüphesiz, yalancılıktır.
Ey hükümdar, birçok memleketleri elde etmek istersen sağ elin ile kılıç sallar
ve vururken sol elin ile mal dağıt ve ağzından çıkan sözler şekerden daha tatlı
olsun. Beyler örf ve kanuna nasıl riayet ederlerse halk da onu örnek alır ve öyle
davranır. Memleketin temeli, sağlamlığı, halkın hakkı olan kanuna ve hizmette
bulunanlara dağıtılan gümüşe bağlıdır. Kanun himayesinde halk sevinç içinde
yaşamalı ve parayı görerek hizmet edenlerin de yüzleri gülmelidir. Bu iki zümre
beyden memnun olursa memleketi ve idaresi düzene girer (Görsel 2.6).
Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig, s. 147-160 (Düzenlenmiştir.)
1. Türk İslam devletlerinin ilk Türk devletlerinden yönetim açısından farklı

yönleri nelerdir?
2. İlk Türk devletleri ile Türk İslam devletlerinde hükümdarın konumu, görev
ve yetkileri açısından benzer ve farklı yönler nelerdir?
3. Metne göre Türk İslam devletlerinde devlet anlayışının temel ilkeleri neler-
dir?
Görsel 2.6: Kırgızistan’dan Yusuf Has Hacip adına bas-

tırılan para

Osmanlı Devleti ile ilgili aşağıdaki şema ve metni tahtaya yansıtarak öğrencilere
inceletiniz ve onlardan soruları cevaplamalarını isteyiniz.
OSMANLI DEVLET VE YÖNETİM ANLAYIŞI

Dev
ir. MÜSLÜMANLAR let,
elid ale
m me
n Te dü
kü ze
ül Padişah n
M
ve
Divan-ı Hümayun
t
ale
rm
Ad
ek
Seyfiye (İdare İlmiye (Yargı Kalemiye
(ni
zam
askerlik) Eğitim) (Bürokrasi)
ı al
Sadrazam Şeyhülislam Defterdar
em)
Vezirler Kadıasker Nişancı
için
kurulm
Y
HRİSTİYANLAR
ÖN R
ETENLE
YAHUDİLER
uştur.
Şeri H
Cemaat Hukuku ukuk+Örfi Hukuk Cemaat Hukuku
Y R
Uygulanır Ö E Uygulanır
NE
TİLE NL
Şeri Hukuk
ıştır.
çla n m
YÖNETİLENLER
ama
a sı
Kentliler Köylüler Konar-
ıl m
Lonca Esnafı Göçerler
şat
Ad
Tüccarlar
ya
il h
ar
ad
ük
ak
üm
ra s
uz
da
teb s on
aa
sı ile
ca n ı şı
ay
dan MÜSLÜ
MA N L A R ” anl
it a a
t ed üd d et
er. e bed m
D e v l e ti n “
OSMAN GAZİ’NİN OĞLU ORHAN GAZİ’YE VASİYETİ

“Ey oğul! Her işten önce din işlerine dikkat et… Din işlerini; dikkatli olmayan,
itikadı bozuk ve doğru yoldan ayrılmaya yönelen, büyük günahlardan kaçın-
mayan, helala harama dikkat etmeyen sefihlere ve ayrıca tecrübesiz kişilere
bırakma, devlet idaresinde bu gibi kişilere iş verme!.. Büyük günah işleyen ve
bunu devam ettiren kimsede sadakat olmaz…. Zulümden, bid’atten sakın. Zulme
ve bid’ate teşvik edenleri devletinden uzaklaştır. Çünkü böyleleri seni zevale
uğratmış olurlar.
Daima cihad ile devletini genişletmeye çalış…. Beytü’l-malı koru! Devletin

servetini çoğaltmaya çalış!.. Şer’i şerifin ölçüsüne göre sana ait olana kanaatle,
ihtiyaçlarından ve gerekli olanlardan başka lüzumsuz yere telef etme, israftan
kaçın. Askerinle, malınla gururlanma. Zira onlar Allah yolunda cihad için
milletin işlerinin yerli yerinde görülmesi ve cihana adalet ve fazileti yayman
için vasıtadırlar. Sadakatle Allah rızası için çalışan devlet erkanını koru!.. Ve-
fatlarından sonra böyle kimselerin çoluk-çocuğuna bak, ihtiyaçlarını karşıla.!.
Halkından hiç kimsenin malına tecavüz etme!.. Hak edenlere yardım ile iltifat
elini uzat, böylelerinin yakınlarını sıkıntıdan kurtar. Askerî erkanı iyi koru!..
Alimler, fazıllar, sanatkarlar, edipler; devletin bedeninin gücüdür. Bunlara iltifat
ve ikramda bulun. Bir kemal sahibi işitince onunla yakınlık kur, dirlikler ver ve
ihsan eyle!.. Hükûmetinde ulema, fazıl kimseler, erbab-ı maarif çoğalsın, siyaset
ve din işleri nizam bulsun!..
Sen de benim yolumdan git ve bu Din-i Muhammedi’yi ve ashabını, başka sana

tabi olanları koru. Allah’ın (c.c) hakkını ve kulların hukukunu gözet!.. Ve sen-
den sonrakilere böyle nasihat etmekten geri durma. Ve adalet ve insafa riayet ile
zulmü kaldırmaya devam ile her bir işe teşebbüs de Allah’ın yardımına güven.
Halkını düşman istilasından ve zulme uğratılmaktan koru!.. Haksız yere hiç bir
ferde layık olmayan muamelede bulunma!.. Halkı taltif et, hepsinin rızasını ka-
zan” (Görsel 2.7).
Ahmet Şimşirgil, Kayı 1, s.49. (Düzenlenmiştir.)
1. Osmanlı Devleti kendinden önceki Türk İslam devletleriyle yönetim açısın-

dan hangi yönlerden benzerlikler göstermektedir?
2. Osmanlı devlet anlayışının özellikleri nelerdir?
Görsel 2.7: Ressam Kapıdağlı Konstantin’e ait Sultan

DERS DIŞI ETKİNLİK Orhan Gazi portresi
Öğrencilerden Osmanlı Dönemi’nde yönetim anlayışında meydana gelen deği-
şimler ile ilgili bir sunum hazırlamalarını isteyiniz.
KONU ÖZETİ
TARİHTE TÜRK DEVLET YÖNETİMİ
A) İslamiyetten Önce Türklerde Devlet Yönetimi
Türklerde bugünkü anlamda devlet, “il” (el) kelimesi ile ifade edilmiş olup vatanı
koruyarak milleti huzur ve barış içinde yaşatmayı amaçlayan siyasi bir teşkilattır.
Türk devletlerinde devletin başkanı ve hâkimiyetin temsilcisi hükümdardı. An-

cak Türklerdeki inanışa göre hâkimiyetin asıl sahibi Tanrı’ydı. Tanrı’nın bu hâki-
miyeti kağanlar vasıtasıyla kullandığına inanılırdı. Hükümdarın Tanrı tarafından
üstün güç ve yeteneklerle donatıldığı kabul edilirdi. Eski Türklerde yönetimde
başarı devam ettiği sürece kağan tahtında otururdu. Ancak yönetiminde siyasi
ve ekonomik sıkıntılar yaşanan kağandan Tanrı’nın verdiği yönetme yetkisi olan
“kut”u geri aldığına inanılır, töreye göre kağan tahttan indirilirdi.
Türklerde veraset sisteminde belli kural ve uygulamalar yoktu. “Ülke hanedan

üyelerinin ortak malıdır.” anlayışınca sadece Gök Tanrı tarafından kut verdiğine
inanılan hükümdar ailesinin erkek üyeleri “kağan” olabilirdi. Bu anlayış hane-
danın erkek üyeleri arasında sık sık taht kavgalarının çıkmasına neden olurdu.
Töreye göre hükümdar kurultayda seçilir ve bu seçimlere halk da katılırdı. Türk
devletlerinde Türk olan baş hatunun büyük oğlu hükümdar olurken küçük ti-
ginler (şehzadeler) ise “şad” yani “ordu komutanı” olarak görev alırdı. Kağanın
çocuklarının olmaması veya küçük olmaları durumunda kardeşleri de hükümdar
seçilirdi (Görsel 2.8).
Kağanın en önemli görevi ülkeyi ve halkı düşmandan korumak, bütün toplu-

lukları bir devlet çatısı altında toplamaktı. Ayrıca töre kurallarını uygulamak,
düzeni sağlamak, halkı adil idare etmek ve baskı yapmamak, ekonomik açıdan
halkı refaha ulaştırmak kağanın diğer görevleri arasındaydı. Bunlar dışında Türk
kağanı; iç ve dış siyaseti düzenler, savaş ve barışa karar verir, savaşta ordulara
komuta eder, elçiler gönderir, elçiler kabul eder, devlet görevlilerini tayin eder
veya görevlerinden alırdı. Diğer taraftan da en büyük yargıç sıfatını elinde bu-
lunduran hükümdar, yüksek mahkemeye başkanlık ederdi.
Orta Asya’da kurulan Türk devletleri sınırların genişlemesi ile devletin idaresi-
nin zorlaşması nedeniyle, doğu ve batı olmak üzere iki koldan yönetildi. “İkili
Teşkilat” adı verilen bu yönetimde Kağan “doğu”da (sol) oturduğu için doğu
Görsel 2.8: Kültigin Kitabesi, Moğolistan
daima üstün kabul edilmiştir. “Batı” daki (sağ) hanedan üyesi Yabgu unvanıyla
bağımsız bir hükümdar gibi icraat ve kararlar almakla birlikte kağanın hâkimi-
yetini tanıyıp iç ve dış işlerini onun adına yürütürdü. Devleti ilgilendiren bütün
meseleler, kurultayda (mecliste) alınan kararlara göre çözümlenirdi.
Türk devletlerinin yönetiminde kağan dışında hatun, hanedana mensup tiginler

vb. hanedan üyeleri de etkiliydi. Hükümdarın eşi Hatun, kağanlar gibi töreye
uygun olarak hatunluk tahtına oturur, kurultaya katılarak kararlarda oy kullanır
ve elçileri kabul ederlerdi. Kağanlar gibi askerleri bulunan hatunlar, eşlerinin ya-
nında savaşa katılırlardı. Kağan öldüğünde tahta geçecek tigin küçük ise hatun,
oğlu adına devleti yönetebilirdi.
İlk Türk devletlerinde siyasi, askerî, ekonomik, sosyal ve kültürel konuların

görüşülüp karara bağlandığı meclislere “toy” ya da “kurultay” denilirdi. Danış-
ma meclisi işlevi gören kurultaya kağan başkanlık ederdi. “Hatun” başta olmak
üzere askerî ve idari yüksek görevliler, boy beyleri kurultayın tabi üyeleri idi.
Bunlar dışında halkın ileri gelenleri, devlete tabi beyler ve yabancı zümrelerin
temsilcileri de bu meclislere katılabilirdi. Toylarda devlet meseleleri görüşülür;
dinî tören, yarışma ve çeşitli eğlenceler düzenlenirdi. Bütün toyların sonunda
halkın da katıldığı şölenler (ziyafet) milletin kaynaşması ve devletin temelleri-
nin sağlamlaştırılması için önemli bir fırsattı.
Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, s.219-261 (Düzenlenmiştir.)
B) Türk İslam Devletlerinde Devlet Yönetimi

Talas Savaşı’ndan sonra İslamiyet, Türkler arasında hızla yayılmaya başladı.
X. yüzyıldan itibaren Türklerin İslam medeniyetinin etkisi altındaki bölgelere
yerleşmesiyle Türk ve İslam kültürleri etkileşim sürecine girdi. Uzun bir süreçte
gerçekleşen bu etkileşim neticesinde her iki kültürün değerlerini de bünyesinde
barındıran “Türk İslam kültürü” ortaya çıktı.
Orta Asya’da kurulan Türk İslam devletleri bir yandan eski Türk devletlerinin
genel özelliklerini devam ettirirken diğer taraftan temas kurulan Müslüman
devletlerden yeni uygulamalar almışlardır. Karahanlılarla başlayan bu süreç
Gaznelilerle devam etmiş, Selçuklularla tamamlanmış ve olgunluk safhasına
ulaşmıştır (Görsel 2.9).
Türklerin İslam’a girmesi önemli değişiklikler meydana getirdi. Devlet yöne-

timini ve toplum hayatını İslam hukuku şekillendirdi. İlk Türk devletlerindeki
“ülkenin töreye uygun ve adaletli olarak yönetilmesi”, “Devlet halk içindir.” an-
layışı Türk İslam devletlerinde de devam etti. İlk Türklerdeki Türk cihan hâkimi-
yeti ülküsü ise “cihat” anlayışıyla birleşerek İslamiyet’in dünyaya hâkim olması
şekline dönüştü. İlk Türk devletlerindeki “kut” inancı Türkler İslamiyet’i kabul
ettikten sonra İslami bir anlam kazanarak “Allah’ın takdiri veya nasibi” olarak
yorumlanmıştır. Kutun belli bir hanedana verildiği düşüncesi ise aynı şekliyle
devam ettirilmiştir. Türk İslam devletlerinde saray, hükümdar ve ailesinin otur-
duğu yer, devletin de idare edildiği merkez ve aynı zamanda her çeşit memurun
yetiştirildiği okul konumundaydı. Sarayda hükümdarın resmî ve özel işlerinden
sorumlu, doğrudan hükümdara bağlı birçok görevli bulunurdu. Güvenilir kişiler
arasından seçilen bu görevlilerin büyük bir kısmı yüksek rütbeli subaylar olup
emirlerinde de hizmetli bir grup yer alırdı.
Türk İslam devletlerinde hükümdar cesur, kahraman, akıllı ve bilge, halkı refah
içinde yaşatan, hukuk yoluyla halkı adil idare edip birlik ve dirliği sağlayan, dev-
leti emniyete alıp fetihler yapan, insan onurunu koruyan ve onlara eşit davranan
biri olarak nitelendirilmiştir. Türk İslam devletlerinde de hükümdar geniş yetki-
lere sahip olup “yasama” (kanun yapma), “yürütme” (icra) ve “yargı” yetkilerini
de kendi şahsında toplamıştır. Sultanın belirli kurallar dâhilinde bildirdiği emir-
ler, kanun hükmünde olup herkes itaat etmekle yükümlüdür. Ordulara kumanda
Görsel 2.9: Karahanlılar Dönemi’nde Türk İslam kül-
etmek, vezirleri ve yüksek memurları tayin etmek hükümdarın yetki ve görevleri
türünün önemli merkezlerinden biri olan Semerkant
arasındadır. İslamiyet öncesi Türklerde “hatunlar”ın devlet yönetiminde söz sa-
şehrindeki Registan Meydanı’nın günümüzdeki görü-
hibi olması İslamı kabulden sonra da devam etmiştir.
nümü.
Türk İslam devletlerinde devlet yönetiminde hükümdardan sonra en etkili kişi

vezirdi. Tayini bizzat hükümdar tarafından yapılan vezir, icraat ve faaliyetle-
rinde doğrudan doğruya ona karşı sorumluydu. Selçuklularda sultanın en bü-
yük yardımcısı sıfatıyla bütün memleket işlerinden sorumlu olan vezir, geniş
yetkilere sahipti. Vezirlik divanından da tıpkı hükümdar gibi fermanlar çıkarır;
tayinler yapar ve gerektiği zaman azillerde bulunurdu. Savaş zamanlarında da
hükümdarla birlikte savaşlara katılırdı.
Türk İslam devletlerinde devlet meseleleri, konularına göre “divan” adı verilen
dairelerde görüşülerek karara bağlanırdı. Divanlar bir araya gelerek “Büyük
Divan”ı yani hükûmeti meydana getirirdi. Vezir başkanlığında diğer divan baş-
kanlarının oluşturduğu hükûmette devlet idaresi ile ilgili alınan kararlar hüküm-
darın onayından geçtikten sonra uygulamaya konulurdu.
İlk Türk İslam devleti Karahanlılarda eski Türklerdeki ikili teşkilat uygulanarak
devlet doğu ve batı olmak üzere iki koldan yönetilirken diğer Türk İslam devlet-
lerinde ülke, “eyalet” (vilayet) adı verilen idari bölgelere ayrılır buralara askerî
valiler ya da hanedan üyeleri görevlendirildi.
Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, s.341-349 (Düzenlenmiştir.)
Görsel 2.10: Kapıdağlı Konstantin’in Murat Hüdaven-
digar tablosu
C) Klasik Dönem Osmanlı Devlet Yönetimi
Osmanlı Klasik Dönem kültür ve medeniyetinin oluşumunda Orta Asya Türk ge-
lenekleri, İslamiyetin getirdiği kültürel değerler ve hâkim olduğu coğrafyadaki
kültür unsurları etkilidir.
İlk Türk devletlerindeki adil yönetim, Türk cihan hâkimiyeti ülküsü ve kanun
üstünlüğü anlayışı ile Osmanlı Devleti’nde de devam ettirilmiştir. Bu anlayış
“devleti ebet müddet”, “nizamı âlem” ve “kanunu kadim” esasları ile süreklilik
kazanmıştır. Osmanlıda “Devleti ebet müddet” anlayışı ile devletin sonsuza ka-
dar yaşatılması hedeflenmiş, dünyaya düzen vermek için ifade edilen “nizamı
âlem” de bu hedefin bir uzantısı olmuştur. Osmanlı sultanları, nizamı âlemin sü-
rekliliğini sağlamak için halkın adaletli yönetilmesini ve memuriyetlerin ehline
verilmesini ön şart olarak görmüşlerdir.
İlk Türk devletlerinde olduğu gibi adaletin sağlanmasını devletin kanunlara göre
yönetilmesine bağlayan Osmanlılar, örfi kuralları İslam hukuku çerçevesinde ka-
nunlaştırmıştır. Fatih Kanunnamesi ile Osmanlı devlet hukuku gerçek anlamda
düzene konulmuş; devletin işleyişinde memurların statü ve yerleri belirlenmiş-
tir. Böylece devlet-toplum, devlet-fert arasındaki ilişkileri düzenleyen kanunlar
meydana getirilmiş ve bütün tebaanın genel olarak kanun önünde eşitliği kabul
edilmiştir.
İlk Türk devletlerinde olduğu gibi Osmanlılarda da hükümdarlığın ilâhi takdire

göre belirlendiğine inanıldı ve hükümdar olma hakkı “Âl-i Osman” olarak ad-
landırılan Osmanlı ailesine verildi. Başlangıçta ülkenin hanedanın ortak malı
sayılması düşüncesi ve hükümdarlığa hanedan ailesinden kimin geçeceği ko-
nusunda bir kuralın olmaması geleneği devam ettirildi. Sultan I. Murat’a kadar
devlet adamları ve askerlerce sevilen ve takdir edilen şehzade hükümdar olurken
Sultan I. Murat’tan itibaren “Ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışının yerini
“Ülke padişahın oğullarınındır.” anlayışı aldı (Görsel 2.10).
Fatih Kanunnamesi’ndeki “Ve her kimseye evlâdımdan saltanat müyesser ola,

karındaşların Nizâm-ı Âlem için katl eylemek münasiptir. Ekser ûlema dahi
tecviz etmiştir. Anınla amil olalar.” maddesi devletin bekasının sağlanması ve
taht kavgalarının önüne geçilmesi için tahta çıkan hükümdarın gerekli tedbirler
almasına izin verdi. XVII. yüzyıla kadar devam eden bu üsul Sultan I. Ahmet’ten
itibaren, “ekber ve erşed” (hanedanın en büyük erkek evladının Osmanlı tahtına
geçmesi) şeklinde değiştirildi. 1876’da hazırlanan Kanun-î Esasi ile hanedanın
en yaşlı erkek üyesi, veliaht olarak kabul edildi. Sultan I. Murat’tan itibaren tahta
geçme usulünde yapılan bu yeniliklerle Osmanlı Devleti veraset konusunda diğer
Türk devletlerinden ayrılmış oldu.
Padişah; yasama, yürütme ve yargıya ait her türlü yetkiyi şahsında toplardı.
Ancak kanun, nizam, örf, âdet ve geleneklere uymak zorundaydı. Bir işe başla-
madan önce padişahın, devlet adamları, komutanlar ve şeyhülislama danışması
gerekirdi. Bütün bunlar onun otoritesini bir nevi sınırlandırmaktaydı. Osmanlı
Devleti’nde saray, Türk İslam devletlerinde olduğu gibi hem padişahın özel ha-
yatının geçtiği evi hem de devlet işlerinin yürütüldüğü merkezdi. Divan toplan-
tıları, cülus töreni, yabancı elçilerin kabulü ve bayramlaşma törenleri burada
yapılırdı. Devletin yürütme organı olan hükûmet, sarayın “Bâbüssaâde” denilen
kısmında toplanırdı (Görsel 2.11).
Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyıla kadar idareci kadrolar, genel olarak ilmiye ve
seyfiye sınıflarından seçilirdi. İlmiye sınıfı ilim adamlarından, seyfiye ise asker-
lerden oluşurdu. Bürokratik işler bu sınıflara mensup kişiler tarafından yürütü-
lürdü. Bu yüzyıldan itibaren bunlara bürokratların oluşturduğu kalemiye sınıfı
eklendi. Yönetim ve askerlik konusunda önemli görevleri olan seyfiye, devşirme
kökenli kişilerden oluşurdu. Devşirme, Türk İslam devletlerindeki gulam sis-
teminin, bazı farklılıklarıyla Osmanlı Devleti’nde uygulanmasıydı. Bu sistemi
Türkiye Selçuklularından alan Osmanlılar, yalnızca Hristiyan kökenli çocukları
eğitmeleri ve onları hem askerî hem de idari alanda istihdam etmeleriyle diğer
Türk İslam devletlerinden ayrıldı.
Devletle ilgili önemli meseleler, hükümdarın başkanlık ettiği ve bir kısım devlet
adamının oluşturduğu “Divân-ı Hümâyun”da görüşülürdü (Görsel 2.12). Divân-ı
Hümâyunda toplumu ilgilendiren, idari, mali ve askerî konular ve yöneticile-
rin kendi başlarına karar veremedikleri meseleler görüşülür, karara bağlanır ve
padişahın onayına sunulurdu. Burada alınan kararlar şeyhülislamın fetvasından
sonra kanun olarak yürürlüğe girerdi. Sultan Fatih’e kadar Divân-ı Hümâyun’a
padişahlar başkanlık ederken Fatihten itibaren sadrazam başkanlık etmeye
başladı. Böylece sadrazamlar padişahın altında bir makam olarak merkezi oto-
ritenin güçlenmesine hizmet etmiş ayrıca padişahın olmadığı toplantıda divan
üyeleri daha rahat bir şekilde görüşlerini ifade etmişlerdir.
Önceki Türk İslam devletlerinden farklı olarak daha merkezî bir devlet yapısını
hedefleyen Osmanlı Devleti, fethedilen bölgelerdeki idari yapıyı buna hizmet
edecek şekilde kurdu. Osmanlı Devleti, topraklarının genişlemeye başlamasıyla
farklı ekonomik yapı ve kültürlere sahip toplulukları idare etmek durumunda
kaldı. Merkezî otoriteyi güçlendirmek, aynı zamanda da topluluklar arasındaki
dengeyi sağlamak isteyen Osmanlı Devleti bu amaca hizmet edecek bir idari yapı
oluşturdu. Bundan dolayı Osmanlı taşra teşkilatında farklı idari uygulamalar gö-
rüldü. Osmanlı taşra teşkilatı büyükten küçüğe doğru; beylerbeyi tarafından ida-
re edilen eyaletler, sancaklar, kazalar ve kazalara bağlı köylerden oluşmaktaydı.
Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu, 14. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı,
s.1-18 (Düzenlenmiştir.)
Görsel 2.11: Bâbüssaâde Kapısı, Topkapı Sarayı, Görsel 2.12: Ressam Jean Baptistevan Mour’ un Sultan III. Ahmet’in divanını konu alan tablosu
İstanbul

Aşağıdaki görselleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerden demokrasiden
ne anladıkları konusunda beyin fırtınası yöntemi ile bir tartışma yapmalarını
isteyiniz (Görsel 2.13-2.14).
DEMOKRATİK
YAŞAM
4. KAZANIM
Görsel 2.13: Seçim Görsel 2.14: Miting
Demokrasi anlayışında meydana
DERS İÇİ ETKİNLİK gelen değişimin yönetim biçimlerine
yansımasına örnekler verir.
Aşağıdaki metinleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve öğ-
rencilerden metnin sonundaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
DERSE HAZIRLIK
1. Cumhuriyet, demokrasi, totalita-
rizm kavramlarının anlamlarını
tartışınız.
2. Demokrasinin gelişimi hakkında

neler biliyorsunuz?
Görsel 2.15: Demokrasi ile ilgili afiş

DEMOKRASİ
Demokrasi sözlük anlamı itibariyle halkın kendi kendini yönetme biçimi olarak
tanımlanmaktadır (Görsel 2.15). Latince bir deyim olan demokrasi halk anlamına
gelen “demos” ile “egemenlik-iktidar” anlamına gelen “kratos” sözcüklerinden
oluşmaktadır. Demokrasi en genel tanımıyla halkın halk tarafından yönetilmesi,
egemenliğin halka ait olmasıdır. Bu çerçevede demokrasi iktidarın halkın elinde
olmasına vurgu yapan bir kavramdır. Abraham Lincoln 1864 yılında verdiği bir
söylevde demokrasiyi “halkın, halk tarafından, halk için yönetimi” olarak tanım-
lamıştır.
Zaman içinde oluşan tecrübeler demokrasinin daha geniş kapsamlı tanımlara

konu olmasını sağlamıştır. Bu kapsamda demokrasi “En üst iktidarın halkta bu-
lunduğu ve halkın belli aralıklarla yapılan özgür seçimlerde temsilcilerini seçti-
ği, temsil ve devredilmiş otorite yoluyla halk tarafından dolaylı olarak kullanılan
hükûmet biçimine imkân veren siyasi sistem” olarak ifade edilmiştir.
Demokrasi denince akla ilk olarak eski Atina sitelerinde uygulanan doğrudan
demokrasi örnekleri gelmektedir. Bu uygulama biçiminde halk bir meydana
toplanmakta ve önemli konulardaki kararlarını yöneticilere doğrudan bildir-
mektedir. Atina’da uygulanan bu yöntem Antik Çağ’da bilinen ilk demokrasi
örneği olmakla birlikte bu yönetim tarzında yalnız vatandaşlar demokratik hak
ve özgürlüklerden yararlandırılmakta, kölelerin ise hiçbir hak ve özgürlüğü bu-
lunmamaktadır. Atina demokrasisinde her ne kadar eşitlik, oy hakkı, söz hakkı
gibi kurallar bulunmasa da burada uygulanan demokrasi “tek kişinin yönetimde
mutlak ve sınırsız söz sahibi olması” özelliğini taşımamaktadır. Nitekim daha
sonraki yıllarda yönetimde tek kişinin mutlak ve sınırsız hâkimiyetine son ver-
mek için büyük bir çaba gösterilmiştir. Tek kişinin mutlak hâkimiyeti, Avru-
pa’da önce toprak soylularının yönetimde söz sahibi olduğu feodal sisteme yerini
bırakmıştır. Feodal sistemin yıkılması ile birlikte ise güçlü merkezî krallıklara
geçilmiş ve toprağa bağlılık yerine tarımsal yapı, zanaat ve ticaretin gelişmesi ile
burjuvazi ve beraberinde işçi sınıfı doğmuştur. Merkezi krallıklar ile burjuvazi
arasında uzun süren çekişmeler sonucunda monarşiler yıkılmış ve parlamento-
lu döneme geçiş sağlanarak klasik Batı demokrasisi doğmuştur. Diğer yandan
işçi sınıfının kendini ezdirmemek için giriştiği mücadele sonucu sosyalist akım
ortaya çıkmıştır. Üretim araçlarının topluma mal edilmesi, üretimin ihtiyaçlara
göre yapılması ve bunların demokratik bir usulle gerçekleştirilmesi şeklindeki
görüşleri savunan sosyalist demokrasi ve Marksist demokrasi anlayışı gündeme
gelmiştir. Dolayısıyla tarihsel sürece bakıldığında toplumların gelişme düze-
yine bağlı olarak demokrasi kavramına farklı anlamlar atfedilmeye başlandığı
ve demokrasinin farklı şekillerde tezahür ettiği görülmektedir. Egemenliğin
kullanılması bakımından demokrasi türleri olarak doğrudan demokrasi, temsili
demokrasi ve yarı doğrudan demokrasi uygulamalarını sayabiliriz.
www.kutuphane.dogus.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Demokrasinin farklı tanımlarının olmasının sebepleri neler olabilir?

2. “Doğrudan demokrasi”nin özellikleri nelerdir?
3. Demokrasi ile toplumların gelişim düzeyi arasında nasıl bir ilişki vardır?
Görüşlerinizi belirtiniz.
DEMOKRASİ DÜŞÜNCESİNİN GELİŞİM AŞAMALARI Katılımcı Demokrasi
Kültürel çoğulculuk bağlamında

Çoğulcu Demokrasi sivil toplum kuruluşlarının, sivil
Çoğunlukçu Demokrasi inisiyatif gruplarının ve küresel
hareketlerin siyasal karar alma süreçle-
Çoğunluğun fikrinin daima doğru Siyasal çoğulculuk bağlamında rine katılımını savunan demokrasi
olduğuna inanan bu nedenle çoğunluğun çıkar gruplarının siyasal karar alma anlayışıdır.
oyu ile seçilen iktidarın hiçbir şekilde müzakerelerine katılımını savunan
sınırlandırılmaması gerektiğini savunan demokrasi anlayışıdır. Çıkar grupları
demokrasi anlayışıdır.
Temsil düşüncesi Temsil düşüncesi Temsil düşüncesi
Seçim ilkesi ve siyasal partiler Seçim ilkesi ve siyasal partiler Seçim ilkesi ve siyasal partiler
DEMOKRASİNİN GELİŞİMİ
Zaman zaman uygulanmasındaki sorunlardan yakınsak da, demokrasinin insan-
lığın şimdiye kadar geliştirebileceği en iyi siyasal rejim olduğu konusunda geniş
bir ittifak bulunuyor. Demokrasi temelde özgür ve eşit bireylerin seçmelerine
duyarlı kalan bir rejim olduğu için de sürekli olarak yeni arayışlara konu oluyor.
Yani bilinen bir şey olmaktan çok değişen bir şey olması bekleniyor. Ama bu
arayışların demokrasi uygulamalarını kökten değiştirdiğini söylemek de olanak-
lı değil.
En gelişmiş demokrasi uygulamalarının olduğu ülkelerde bile, birçok demok-

rasi formu bir arada birbirlerine eklemlenerek yaşıyor. Bugün dünyada “temsili
demokrasi”, “çoğulcu demokrasi”, “katılımcı demokrasi” ve daha sonra açıkla-
nacağı üzere bir demokrasi çeşidi olarak görülen “yönetişim” bir arada varlığını
sürdürüyor. Günümüz demokrasilerinin pratikteki işleyişinin iskeletini temsili
demokrasi oluşturmaktadır. Çoğulcu demokrasinin bir gereği olan çıkar grup-
ları, herhangi bir siyasal parti kurmaksızın eylemleri ile örgütlenmiş bir şekilde
siyasal karar alma süreçlerini ve kamu politikalarını doğrudan ve/veya dolaylı
olarak etkileme ve çıkar elde etme çabası içinde olan gruplardır: meslek odaları,
sendikalar vb. katılımcı demokrasinin öne çıkardığı sivil toplum kuruluşları ise
toplumsal alanda faaliyet gösteren, gönüllülük ve fedakârlık esasına dayanan
oluşumlardır. Temel amaçları çıkarlarını korumak değil toplumsal hayata kat-
kılar sağlamaktır. Katılımcı demokrasinin aktörleri olan sivil toplum kuruluşla-
rının önemli bir özelliği de küresel çapta bağlantılar kurarak dünya kamuoyunu
etkileyebilmeleridir. Örneğin; çevreci örgütler, insan hakları örgütleri, savaş
karşıtı örgütler vb. bu oluşumlar sayesinde halkın karar alma süreçlerine katılımı
kolaylaşmıştır. Katılımcı demokrasi açısından en önemli kazanım yürütme yet-
kisini yerel ya da ulusal düzeyde elinde tutan kurumların, özellikle sivil toplum
kuruluşlarının meşru eylem ve protestolarıyla daha açık ve hesap verebilir hâle
gelmesidir.
www.test1.bilgi.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Sizce günümüzde doğrudan demokrasi modelini uygulamanın önündeki

güçlükler nelerdir?
2. Türkiye’nin son 50 yıldaki demokrasi anlayışı ile ilgili neler söyleyebilirsi-
niz?
3. Sizce hızlı haberleşme ve ulaşım imkânlarının gelişmesiyle katılımcı demok-
rasi arasında bir bağ kurulabilir mi? Neden?
4. Katılımcı demokrasinin güçlü ve zayıf yönleri sizce nelerdir?

Aşağıdaki metni öğrencilere okutunuz ve soruları cevaplamalarını isteyiniz.
DEMOKRASİ VE İYİ YÖNETİŞİM

İyi yönetişim; devlet yönetiminde temsil, katılım ve denetimin, etkin bir sivil
toplumun, hukukun üstünlüğünün, yerinden yönetimin, yönetimde açıklık ve he-
sap verme sorumluluğunun, kalite ve ahlakın, kurallar ve sınırlamaların, rekabet
ve piyasa ekonomisi ile uyumlu alternatif hizmet sunum yöntemlerinin ve niha-
yet dünyada gerçekleşen dijital devrime (yeni temel teknolojilerdeki gelişmelere)
uyumun mevcut olduğu bir siyasal ve ekonomik düzeni ifade etmektedir.
İyi yönetişim olmaksızın ideal bir demokrasiden söz edilebilmesi mümkün değil-
dir. Demokrasinin üç temel özelliği; temsil, katılım ve denetimdir. Halkın, tem-
silcilerini seçme özgürlüğünün bulunduğu, yönetime aktif olarak katılabildiği ve
temsilcilerinin karar ve eylemlerini denetleyebildiği bir siyasal düzen ancak de-
mokrasi olarak adlandırılabilir. Yönetilenler (halk) ile yöneticiler arasında yakın
bir iletişimin daima mevcut olması gerekir. Yönetim ve iletişim, birbirlerinden
ayrılamayacak iki kavramdır. Son yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanan
“governance (yönetim/kontrol)” kavramı, yöneticiler ile yönetilenler arasındaki
iletişimin önemini ortaya koyması açısından değer taşımaktadır.
“İyi yönetişim” kavramının içerisinde diyalog ve uzlaşma yer almaktadır. Halk,
önce hür iradesi ile mutabakata (anlaşma) dayalı olarak temsilcilerini seçebilmeli
(siyasal katılım ve temsil), onlara bu şekilde yönetme hakkını vermeli (temsili
Yönetimde açıklık Hesap verme sorumluluğu Yönetim ahlakı
Rekabete ve piyasa mekanizmalarına

Hukukun üstünlüğü
işlerlik kazandırma
Toplumu güçlendirme İYİ YÖNETİŞİM Dijital devrime uyum
Etkin sivil toplum ve katılım Yerinden yönetim
Denetim Toplam kalite Kurallar ve sınırlamalar

vekalet), yöneticiler ile yakın bir iletişim içerisinde bulunarak kamusal kararlara
katılabilmeli (yönetime katılma) ve yöneticilerin güç ve yetkilerini kötüye kul-
lanmamaları için onları kontrol (denetim) edebilmelidir. İşte gerçek demokrasi,
ideal devlet ve iyi yönetişim için bu anahtar kavramların varlığı ve işlerliği ge-
reklidir.
Şüphesiz, halk ile temsilcileri arasında iletişimin (siyasal katılmanın) varlığı

demokrasi için yeterli değildir. Halk aynı zamanda yöneticilerin karar ve ey-
lemlerinin hukuka uygunluğunu da kontrol edebilme hakkına sahip olmalıdır.
Devletin meşruiyeti için mutabakat kadar, siyasal gücün denetimi ve sınırlandı-
rılması da önem taşır. Siyasal gücün sınırlandırılmadığı bir siyasal düzen artık
demokrasi olmaktan çıkar ve keyfiyet rejimine dönüşür.
www.deu.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Günümüzde bir demokrasi çeşidi olarak görülen iyi yönetişim modelinin

yukarıda verilen katılımcı demokrasinin özellikleri ile karşılaştırınız.
2. Siz bir model ortaya koysanız demokrasi ile ilgili hangi özellikleri dâhil
edersiniz? Okuduğunuz metinlerden hareketle bir demokrasi tanımı yapma-
ya çalışınız.
Öğrencilerden ülke yönetimini değiştirmeye yönelik yapılmak istenen 15 Temmuz

hain darbe girişimini önleme sürecinde, Türkiye’de demokrasiyi korumak uğruna
halkın yaptığı kahramanlıklara örnekler vermelerini isteyiniz (Görsel 2.16). Böyle
bir olayın bir daha yaşanmaması ve demokrasimizin gelişmesi için bireysel ve
toplumsal olarak yapılabileceklerle ilgili önerilerde bulunmalarını sağlayınız.
Bu konuda kompozisyonlar yazdırınız. Seçilen örnekleri sınıf panosunda ser-
gileyiniz.
Görsel 2.16: 15 Temmuzla ilgili öğrenci kompozisyon-

ları

Öğrencilerden aşağıdaki tabloda yer alan demokrasinin ilkelerini toplumsal ya-
şamı güçlendirmesine katkıları açısından değerlendirmelerini ve karşılarındaki
boşluğa yazmalarını isteyiniz.
Demokrasi İlkeleri Toplumsal Yaşama Katkıları
Siyasi Partiler
Çoğulculuk
Katılım
Genel Oy
Adalet
Eşitlik
Özgürlük

• Öğrenciler iki gruba ayrılır. Birinci gruptan Türkiye’de demokrasinin
gelişimini, ikinci gruptan Avrupa’da demokrasinin gelişimini araştırıp
bunu görsellerle de destekleyerek öğrencilerden birer sunum hazırmala-
rını isteyiniz.
• Öğrencilerden Magna Carta’nın demokrasi yönetimi açısından önemini

araştırarak bir sunum hazırlamalarını isteyiniz (Görsel 2.17).
Görsel 2.17: Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlük
KONU ÖZETİ Fermanı), 1215 yılında imzalanmış olan günümüzdeki
DEMOKRASİ KAVRAMI VE TÜRLERİ anayasal düzene ulaşana kadar yaşanılan tarihî süre-
cin en önemli basamaklarından birisidir.
Demokrasi en genel tanımıyla halkın halk tarafından yönetilmesi, egemenliğin
millete veya halka ait olmasıdır. Bu çerçevede demokrasi iktidarın halkın elinde
olmasına vurgu yapan bir kavramdır. Abraham Lincoln 1864 yılında verdiği bir
söylevde demokrasiyi “halkın, halk tarafından, halk için yönetimi” olarak tanım-
lamıştır (Görsel 2.18).
Atatürk ise demokrasiye ilişkin olarak “Demokrasi prensibi, hakimiyete istis-

mar eden vasıta ne olursa olsun esas olarak milletin hakimiyete sahip olmasını
ve sahip kalmasını icap ettirir”. “Demokrasi esasına müstenit hükûmetlerde,
hakimiyet halka, halkın ekseriyetine aittir (Görsel 2.19). Demokrasi prensibi,
hakimiyetin millete ait olduğunu, başka yerde olamayacağını iltizam eder. Bu
suretle, demokrasi prensibi, siyasi kuvvetin, hakimiyetin menşeine ve meşruiye-
tine temas etmektedir.” demiştir. Zaman içinde oluşan tecrübeler demokrasinin Görsel 2.18 Görsel: Doğrudan Demokrasinin uygu-
daha geniş kapsamlı tanımlara konu olmasına neden olmuştur. Bu kapsamda landığı Atina halkının karar almak üzere toplandığı
demokrasi “En üst iktidarın halkta bulunduğu ve halkın belli aralıklarla tanınan Atina’daki Pnyx (Pnüka) Tepesi
özgür seçimlerde, temsilcilerini seçtiği, temsil ve devredilmiş otorite yoluyla
halk tarafından dolaylı olarak kullanılan hükûmet biçimine imkân veren siyasi
sistem” olarak ifade edilmiştir. Doğrudan Demokrasi, halkın egemenliği bizzat,
aracısız kullanmasıdır. Kökeni halk egemenliği ve egemenliğin devredilmezliği
teorisine dayanmaktadır. Bu teorinin temeli ise J. J. Rousseau’nun sosyal sözleş-
me doktrinine ve egemenliğin devredilmezliği kuramına dayanmaktadır.
Doğrudan demokraside devlet için gerekli tüm kararlar bizzat halk tarafından
alınmaktadır. Doğrudan demokrasi, demokrasi idealine en yakın sistem olarak
anılmakla birlikte, gelişen nüfus dikkate alındığında bu sistemin pratikte uy-
gulanma imkanı mümkün olamamaktadır. Günümüzde doğrudan demokrasi Görsel 2.19: Seçim demokrasinin önemli araçlarından
sadece İsviçre’nin birkaç kantonunda uygulanmaktadır. biridir.
Temsili Demokrasi, millete ait olan egemenliğin milletin seçtiği temsilciler ara-
cılığı ile kullanılmasıdır. Temsili demokraside seçim temel araçtır. Her ne kadar
seçmen ile temsilci arasındaki bağ seçimden seçime kurulmakta ise de dilekçe
hakkı gibi usullerle vatandaşın katılımı sağlanmaya çalışılmaktadır. Temsili
demokrasi millî egemenlik teorisine dayanmaktadır. Temsilci, seçildiği bölge-
nin değil, tüm milletin temsilcisi konumundadır. Temsili demokrasi uygulayan
ülkelere örnek olarak Türkiye, Almanya, İngiltere, Japonya, ABD, Hollanda’yı
saymak mümkündür.
Yarı Doğrudan Demokrasi, egemenliğin kullanılmasının halk ile temsilcileri

arasında paylaştırıldığı demokrasi çeşididir. Yarı doğrudan demokrasi, egemenli-
ğin kullanımının esasen halkın seçtiği temsilcilere bırakılması nedeniyle temsili
demokrasiye, referandum gibi araçlarla seçmenlerin egemenliğin kullanılması
doğrudan katılmaları bakımından ise doğrudan demokrasiye benzemektedir.
Bu çerçevede yarı doğrudan demokrasinin temsili ve doğrudan demokrasinin
birleşimi olduğunu söylemek mümkündür. Yarı doğrudan demokraside halk ege-
menliğe referandum, halk vetosu, halk teşebbüsü ve temsilcilerin azli yollarıyla
doğrudan katılmaktadır. Yarı doğrudan demokrasi İsviçre ve İtalya örneklerinde
görülmektedir.
Temelindeki amaca göre demokrasi türleri ise şunlardır:
Klasik (Çoğulcu) Demokrasi, bir başka deyişle çoğulcu veya batı demokrasisi
yönetme hakkının çoğunluğu elde eden siyasal iktidara bırakıldığı, yaş ve uy-
rukluk gibi belli koşullara sahip herkese oy hakkı tanındığı, genel seçim yolu
ile siyasal iktidarın belirlendiği, demokrasinin bir ideoloji değil yönetim biçimi
olarak esas alındığı bir demokrasi türüdür. Klasik demokrasi özellikle ekonomik
ve sosyal bakımdan gelişmiş batı toplumlarında uygulama alanı bulmaktadır.
Her ülkenin ekonomik, sosyal ve toplumsal koşullarının birbirinden farklı olma-
sı nedeniyle, uygulamada farklılıklar görülmektedir. Nitekim klasik demokrasi,
farklı yönetim sistemlerine örneğin parlamenter sisteme, başkanlık sistemine
veya meclis hükûmeti sistemine uyum sağlayabilmektedir (Görsel 2.20).
Çoğunlukçu (Mutlak) Demokrasi, çoğunluk prensibine dayanmaktadır. Ço-

ğunluk prensibi devletin halkın çoğunluğun iradesine göre yönetilmesi gerek-
tiğine ve çoğunluğun kararının her şeyin üstünde olduğu anlayışına dayanmak-
tadır. Dolayısıyla bu anlayışa göre çoğunluğun yönetme hakkı mutlaktır ve bu
hakkın azınlık hakları, kuvvetler ayrılığı, çift meclis sistemi, kanunların yargısal
denetimi gibi kavram ve kurumlarla sınırlandırılmaması gerekmektedir.
Liberal Demokrasi, Batılı toplumsal siyasal örgütlenme tarzının kurumsallaş-

mış niteliklerini ifade etmektedir. Liberal demokrasi, insan hak ve hürriyetleri-
nin varlığını esas almakta, bireysel eşitlik ve özgürlüğü tesis etmeye gayret eden
toplumsal-siyasal kurumsallaşmanın gerektiğini kabul etmektedir. Bu çerçevede
liberal demokrasi terimi yerine “özgürlükçü demokrasi”, “çoğulcu demokra-
si” terimleri de kullanılmaktadır. Liberal demokraside, tüm yurttaşlara eşitlik
imkanı sağlayan ve onlara rekabet ve katılım imkanı veren kural ve kurumlar
öngörülmektedir.
Oydaşmacı Demokrasi, devlet yönetiminde alınan kararların, oy çokluğuna

göre değil oybirliğine göre alındığı bir sistemdir. bu anlayışta tek bir baskın gu-
rubun oluşması engellenir. Dini, etnik, coğrafi vb. temellere sahip belirgin farklı
kimlikteki grupların eşit öneme sahip olduğu kabul edilir.
Müzakereci demokrasi, liberal demokrasinin gelişen dünya düzeninde toplum-

ların karşılaştığı sorunların çözümünde yetersiz kaldığı ve meşruiyet bunalımı
yarattığı anlayışı çerçevesinde öne sürülen alternatif bir modeldir. Müzakereci
demokrasinin, devlette kurum ve kuralların oluşturulması, her türlü sorunun çö-
zümünde karşılıklı görüşmeye, danışmaya ağırlık veren bir yaklaşımı esas aldığı
ileri sürülmektedir.
Görsel 2.20: Seçim demokrasinin vazgeçilmez unsu- Açıklanan bu demokrasi çeşitlerinin dışında koruyucu demokrasi, kalkınmacı
rudur.
demokrasi, plüralist demokrasi, endüstriyel demokrasi gibi çeşitli tanımlara da

yer verilmektedir. Diğer yandan özellikle küreselleşme sürecinde küresel güçle-
rin ısrarla gündeme taşıdıkları, bir başka deyişle siyasi bir model olarak dayat-
maya çalıştıkları, müzakereci demokrasi kavramı önem taşımaktadır.
Demokrasinin Temel İlkeleri
1. Millî Egemenlik ilkesi: “Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî daya-

nışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine
bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal
bir hukuk devletidir.” Türkiye’yi tanımlayan ve anayasamızın 2. maddesi olan
bu ifade bize olayları kavramamız açısından yol gösterecektir. Millî egemenlik
kavramından anlayacağımız, milletin egemenliğine dayalı bir iradenin var ol-
masıdır. Ülkemizde parlementer bir sistem vardır. Bu sistemde millet egemenliği
meclis tarafından temsil edilir. Ülkenin sorunlarının görüşüldüğü ve çözümlerin
üretildiği yer Türkiye Büyük Millet Meclisidir.
2. Hak ve Özgürlükler: Seçme ve seçilme hakkı siyasi haklarımızdandır.Ana-

yasamızda hak ve özgürlükler konusu önemli yer kaplamaktadır. İnsan hakları
ve özgürlükleri açısından 1982 Anayasası merkez kabul edilmiştir. Anayasamıza
göre; millet, hür iradesini kullanarak siyasi partileri iktidara getirir. İktidara gel-
mek ve iktidar olmak için milletvekilliği adaylığını koymak siyasal bir haktır. Bu
hak Türkiye Cumhuriyetinde yaşayan ve devlete vatandaşlık bağıyla bağlı olan
her vatandaşın hakkıdır.
3. Eşit oy hakkı, genel ve gizli oylama: Ülkemiz demokrasi ile yönetilen bir
ülkedir. Demokratik hayatın varlığı açısından eşit oy ilkesi nedir? Niçin önemli-
dir? Demokratik ülkelerde herkes eşit oy hakkına sahiptir. Oylar genel ve gizli
şekilde kullanılır, açık şekilde sayılır. Demokrasinin varlığı bu şekilde sağlanır.
Herkes istediği siyasi partiye güvenerek oyunu verir. Halkın iradesi ortaya çıkar.
4. Eşitlik ilkesi: Bir ülkede demokrasinin gelişmesi açısından tüm bireyler statü
farkı gözetilmeksizin eşit haklara sahiptir. Adaletin sağlanması ve demokrasinin
varlığı açısından kanun önünde eşitlik büyük öneme sahip olduğundan ülkemiz-
de hiçbir kişi ve gruba ayrıcalık tanınamaz.
5. Siyasi seçimlerin sürekliliği ve yenilenebilirliği: Ülkemizde millî irade-

nin hâkim olması için genel ve yerel seçimler yapılmaktadır. Genel seçimlerde
milletvekilleri ve iktidar olacak parti; yerel seçimlerde ise yerel idareciler, bele-
diye başkanları belirlenir. Seçimlerin belirli aralıklarla yapılması yöneticilerin
yeniden belirlenmesi ve demokrasinin sağlıklı bir şekilde işlemesi açısından
son derece önemlidir. Seçimlere katılmak bir haktır demokrasinin vazgeçilmez
unsurlarından biridir (Görsel 2.21).
6. Katılım: Yurttaşlar seçme ve seçilme haklarıyla yönetime iradesini yansıtır.

Demokratik uygulamalarla alınan kararlar halk tarafından daha kolay benimse-
nir. İnsanlar kendi koydukları kuralları genellikle çiğnemezler.
7. Çoğulculuk: Demokraside her görüşe, anlayışa, inanışa saygı gösterilir. Se-

çimlere birden fazla siyasi parti katılır. Böylece farklı görüş ve düşünceler yöne-
timde kendini ifade olanağı bulur.
8. Hukuk Devleti: Hukuk devleti, yurttaşlarına hukuk güvenliği sağlayan, yöne-

ticilerin de hukuka bağlı olduğu devlettir. Hukuk devletinde yargı bağımsızdır.
Devletin yaptığı bütün işler yargı denetimine açıktır.
9. Kuvvetler Ayrılığı: Demokrasilerde kuvvetler ayrılığı (yasama, yürütme,

yargının ayrı organlarda temsil edilmesi) ilkesi uygulanır. Kuvvetler ayrılığı
ilkesi iktidar tekelini kıran bir uygulamadır.
Görsel 2.21: Türkiye Büyük Millet Meclisi


Aşağıdaki metinler ve görselleri etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerin oku-
masını sağlayınız ve öğrencilerden soruları cevaplamalarını isteyiniz.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
SİYASİ DEĞİŞİMİ Atatürk, cumhuriyetle ilgili düşüncelerini çok önceden olgunlaştırmış ve şart-
ETKİLEYEN ların oluşmasını beklemiştir. Atatürk, Türk Milleti’nin cumhuriyet rejimine
FAKTÖRLER kavuşması konusunda ilk adımı Erzurum Kongresi sırasında atmış ve Mazhar
Müfit Kansu’ya, Zaferden sonra hükûmet şeklinin cumhuriyet olacağını söyle-
miştir. 23 Nisan 1920’de Ankara’da açılan ilk Meclis, cumhuriyet yolunda atılmış
büyük bir adımdır. Bu meclisin kabul ettiği ilk anayasada yer alan “Hâkimiyet
kayıtsız şartsız milletindir.” ibaresine uygun olarak oluşturulan siyasi rejim ise,
adı konulmamış bir cumhuriyettir.
www.baskent.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
5. KAZANIM
FRANSIZ İHTİLALİ
Siyasi değişimi etkileyen faktörleri ve
bu faktörlerin yönetim biçimine yan- Fransız İhtilali genel olarak burjuva hareketidir. Burjuvazinin isteklerine bakıldı-
sımasını belirler. ğında; maliye idaresinin düzenlenmesi, vergilerin eşit bir şekilde tahsil edilmesi,
İngiliz parlamentosu gibi eşit haklar, sanat ve ticaret serbestisi madenlerin rahat-
DERSE HAZIRLIK ça işletilebilmesi gibi ticari anlamda pek çok alanda imtiyaz elde etme isteğidir.
1. Siyasi değişim ne anlama gel- 1789’da patlak veren Fransız İhtilali, 1830 ve 1848‘de yeniden Avrupa’yı sarsan
mektedir? Açıklayınız. yasal değişim, özgürlük, eşitlik, kardeşlik, milliyetçilik gibi terimlerle dönemin-
deki düzenleri değiştirmiş, hatta geleceği de yönlendirmiştir. XIX. yüzyılın
2. Siyasi değişime neden olan un- sonlarına gelindiğinde Avrupa’da Rusya ve Osmanlı Devleti dışındaki tüm top-
surlar neler olabilir? lumlar Fransız İnkılabı modeline uygun olarak değişmiştir. Fransız İnkılâbı’na
burjuvazi tarafından yönetildiği için “Burjuva İnkılâbı”, Batı ülkelerinin tümünü
3. Siyasi değişmeleri toplumsal etkilediği içinde “Batı İnkılabı” veya “Atlantik İnkılabı” da denmektedir. Fransız
değişmelerden ayrı olarak düşün- İnkılâbı ile ekonomik açıdan belirli bir güce erişen Burjuvazinin ele geçirdiği
mek mümkün mü? Açıklayınız. gücü kullanarak, iktidar kavgasının, sınıf kavgasının üstüne çıkarılması, milli
egemenliğe ulaşılmasını gerçekleştirmiştir. Avrupa’daki bu gelişmelerin düşünce
4. Türkiye’de son on yılda meydana hayatına da önemli etkileri olmuştur. “Aydınlanma Felsefesi” olarak adlandırılan
gelen siyasi değişmeleri yorumla- bu fikirler “insanları tutsak kılan her şeye karşı çıkmak” olarak nitelendirilebilir.
yınız. Dünyaya yeni bir bakış açısı getiren bu düşünce akımı, bilim, doğa, mutluluk,
erdem, akıl gibi temellere dayanmaktadır. On yıl süren Fransız İhtilali, çok sayı-
da köklü değişikliğe sebep oldu. Fransız toplumu alabildiğine bir değişim içine
girdi. Bu durumdan en çok zarar gören ve durumları değişen soylu ve ruhban
sınıf oldu. Feodalite ortadan kalktığı gibi ihtilalin sahipleri olan burjuvazi kili-
senin hukuksal varlığına son vererek toplumda hiyerarşik sınıf farklılığına son
verdi. Soyluların kontrolündeki meclisler, mahkemeler, özerk ve sınırsız mülk ve
bir takım haklarla donanmış devlet içindeki bu devlet artık nihayetlendi (Görsel
2.22).
Görsel 2.22: Bastille Meydanı, Paris

www.dergipark.org.tr
IRAK SAVAŞI
ABD güçleri, Irak Savaşı’na başlamadan önce, Irak lideri Saddam Hüseyin’in
elinde kitle imha silahlarını bulundurduğunu gerekçe göstererek İngiltere ile
birlikte savaşı başlatmıştır. Savaşta 1 milyondan fazla insan hayatını kaybet-
miştir. Bunun yanı sıra çok sayıda insan sakat kalmış ve bir o kadar insan da
ülkelerini terk etmek zorunda bırakılmıştır. 20 Mart 2003 tarihinde başlayan
işgal karşısında Saddam Hüseyin çok fazla direnememiştir. Saddam rejimi Iraklı
vatandaşlardan istediği desteği alamayınca iktidarı terk edip kaçmak zorunda
kalmıştır. Bağdat’ın 140 km kuzeybatısında yer alan Tikrit’e kaçmıştır. 28 Ni-
san 1937 tarihinde Tikrit kasabasında doğan Saddam Hüseyin, burada 30 Aralık
2006 tarihinde ABD askerleri tarafından yakalanarak idam edilmiştir.
www.dergipark.org.tr
ARAP BAHARI Görsel 2.23: Arap Baharı, bölgede siyasi iktidarların

değişmesine neden olmuştur.
Arap ülkelerinde yöneticilerin hatalarının tüm çıplaklığı ile halkların gözleri
önüne serilmesi, dünyaya yayılması toplumların gözünü açmış ve insanların
bilinçlenmelerini sağlamıştır. Uzun süre dünyanın gündeminde yer alan Arap
Baharı (Görsel 2.23) Ortadoğu ülkelerinin halkları tarafından Aralık 2010’dan
günümüze değin, Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde rejim, yönetim, yöne-
tici değişimleri başta olmak üzere değişikliklere, revizyonlara ve yenilenmelere
yol açan, protesto, ayaklanma, kalkışma, devrim, başkaldırı şeklinde değerlendi-
rilir. 2011 yılı başlarında Ortadoğu ve Kuzey Afrika’yı saran, bünyesinde birçok
ülkeyi barındıran, Arap Baharı’nın böylesine kitlesel ve hatta bölgesel halk hare-
ketine dönüşmesinde şüphesiz ki sosyal medyanın büyük katkıları olmuştur. Bu
süreç boyunca yoğunluklu olarak sosyal medyanın örgütlenme ve iletişim aracı
olarak kullanılmasıyla bölgede yaşayan milyonlarca insan sosyal ağlar aracılı-
ğıyla örgütlenerek toplantılar ve geniş katılımlı gösteriler yapmışlardır.
www.cumhuriyet.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Yukarıda verilen bilgilerden yararlanarak siyasi değişimde nelerin etkili

olduğunu belirtiniz.
2. Siz de yukarıda verilen örneklere benzer olay ve olguları düşünerek örnek-
ler veriniz.

SİYASİ İKTİDAR VE SİYASİ DEĞİŞME

Siyasi değişme, toplumsal bir zeminde ortaya çıkar. Siyasi iktidarın el değiştir-
mesinden, siyasi sistemin ve siyasi kültürün değişmesine kadar geniş bir yelpaze
arz eder. Her toplumda dâhili ve harici şartlardaki değişmeler sonucu aynı za-
manda bir siyasi değişim de yaşanır. Bu değişim, tabii çevreyle ve diğer top-
lumlarla ilişkileri, her bir toplumun içerisindeki grupların karşılıklı etkileşimini
ve eski nesillerin yerini giderek yeni nesillerin alması sonucunda ortaya çıkan
sürekli bir kadro değişimini ihtiva eder.
Yeni bir teknolojinin devreye girmesi, ticari faaliyetler sanayi veya hükûmet
darbesi, üstün yetenekli bir siyasi liderin ortaya çıkması, savaşlar, kültürel ve en-
telektüel hareketler söz konusu toplum tipine bağlı olarak oldukça önemli siyasi
değişimlerin gerçekleşmesine neden olabilir. Siyasi değişim, esas itibariyle siya-
si iktidarla ilgili bir değişimdir. Örneğin Berlin Duvarı’nın yıkılması ile Doğu
Almanya ve Batı Almanya birleşmiş Doğu Almanya’daki sosyalist rejim sona
ermiştir (Görsel 2.24).
Mehmet Sait Doğan, Selahattin Özyurt, Galip Boztoprak, Sosyoloji Çarşısı, s.416
(Düzenlenmiştir.)
Görsel 2.24: Berlin Duvarı’nın yıkılması ile Doğu ve Batı

1. Siyasi değişim neleri kapsamaktadır? Birey ve toplum açısından siyasi de- Almanya’nın birleşmesi bu ülkede her alanda değişime
ğişimin etkilerini belirtiniz. neden olmuştur (1991).
2. Günümüzde kitle iletişim araçlarının siyasi değişmede oynadığı rolü tartışınız.

Öğrencilerden aşağıdaki tabloyu inceleyerek yönetim düşüncesinde ve buna bağ-
lı olarak siyasi değişmelerde hangi faktörlerin etkili olduğunu toplum tiplerine
göre yorumlamalarını isteyiniz.
Sosyal Taraflar Açısından Yönetim Egemen Dünya

Dönem Özellikleri
Düşüncesindeki Gelişmeler Görüşü
İlkel Komünal Toplayıcılık. İlkel komünal

(Kolektif/Toplu Birey için: Kabile ve klan için
yapı. Anaerkil toplum yapısı. yaşama çatışma, paylaşma, eşitlik. Doğayla uyum.
Yaşam) Yönetici sınıfı yok.
Topluluklar
Tarım aletlerinin kullanıl-

ması, hayvanların ehlileştiril-
Hayvancılık, mesi ve yerleşik hayata geçiş,
Tarımcılık ve ilk üretim fazlası. Barbarların Birey için: Kendisi ve ailesi için
yaşama; güçlü olma, biriktirme, Doğaya hükmetme.
Barbarlık saldırıları ve asker sınıfının
Dönemi oluşması. Aile, özel mülkiyet doğurganlık.
ve devlet kavramlarının ortaya
çıkışı. Ataerkil toplum yapısı.
Ticarette paranın kullanıl-

ması, emeğin kıymetlenmesi
ve savaşlarda alınan esirlerin
köleleştirilmesi. Toplumun Köle sahipleri için: Devlet için Materyalist doğa
Köleci Devlet köle sahipleri ve köleler çalışma, felsefede derinleşme, filozofları. Sokrates’le
Dönemi olarak iki sınıfa bölünmesi. demokrasi. başlayan ve XVII.
Üretici olmayan sınıflar. Köleler için: İtaat yüzyıla kadar hüküm
Toprak sahipleri ve din süren idealizm ve
adamları. Felsefe bilim rasyonalizm.
alanında yaşanan gelişmeler.
Zanaatkarların ortaya çıkışı
Toprak sahipleri için: Görgü kural-

Kölelerin serbest bırakılma- larıyla toplumun diğer kesimlerinden
sı ve köylü sınıfına dönüşmesi. farklılaşma (asiller). Sanat, edebiyat, İdealizm ve rasyona-
Köylülerin kısmen kendileri din ve felsefede derinleşme ve bu lizm. XVII. yüzyılla
Feodal Devlet için üretmesi. Toprak sahibi konularda eğitim alma. birlikte ampirizm,
Dönemi üretimin yarısına el koymakta. Burjuvalar için: Ticarette dürüstlük materyalizm ve poziti-
Dinî örgütlerin yaptırım gücü ve güven yaratma, farklı ürünler vizm.
yüksek, ticaretle uğraşan geliştirerek daha çok kazanma.
burjuva kesiminin ortaya Köylüler İçin: Daha çok çalışma,
çıkması. daha çok üretme ve olabildiğince
tasarruf etme.
Sermaye sahipleri için: Kendisi ve Bilimde; ampirizm,

ülkesi için verimlilik ve etkinlik pozitivizm ve materya-
doğrultusunda kurumsal performans- lizm. 1930’larda Newton
Endüstri devrimi doğrulu-
ta artış; üretim miktarını artırarak yasalarının yıkılmasıyla
sunda fabrikalaşma, işçilerin
talebi karşılama ve istihdam yarata- birlikte yeniden rasyona-
Endüstri sermayedarlar için üretmeleri,
rak topluma faydalı olma. lizm (Einstein) ve
Devrimi ve zanaatkarların etkilerini
İşçiler için: Yaşamak için çalışma, yanlışlama (Planck).
Ulus Devlet yitirmeleri, köyden kente göç
sabır. Sorgulamama anlayışını yerleş- Eğitimde ve değerler
Dönemi ve köylü sınıfının işçi sınıfına
tirmeye yönelik eğitim. Ulus devleti kültüründe pragmatizm.
dönüşmesi. Kentleşme ve kent
yaşatmak, toplumu bir arada tutmak
kültürü.
ve işçileri verimli çalışmaya isteklen-
dirmek için mülkiyetçilik kavramının
öne çıkartılması.
www.kisi.deu.edu.tr

Öğrenciler üç gruba ayrılır. Birinci grup-
tan cumhuriyetin kurulmasından çok
partili hayata geçişe kadar olan dönemi,
ikinci gruptan çok partili dönemden
1980 yılına kadar olan dönemi, üçüncü
gruptan ise 1980 sonrası dönemde yaşa-
nan siyasi değişimleri ve bu değişimlerde
nelerin etkili olduğunu araştırarak bir
sunum hazırlamalarını isteyiniz (Görsel
2.25).
Görsel 2.25: 1950’li yılların Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Adnan Menderes halkı selamlarken

Öğrencilerden Osmanlının son dönemle-
rinde yaşanan siyasi değişimleri araştıra-
rak bir sunum hazırlamalarını isteyiniz
(Görsel 2.26).
Görsel 2.26: II. Meşrutiyet Dönemi’nde bastırılmış üzerinde II. Abdülhamid’in fotoğrafıyla Hürriyet, Ada-
let, Müsavat, Uhuvvet ve Padişahım Çok Yaşa! Yazılı bir kartpostal.

Öğrencilerden kitle iletişim araçlarının
ve sosyal medyanın siyasi değişimlerde
oynadığı rolü araştırarak ve görsellerle
de bunu destekleyerek bir sunum hazır-
lamalarını isteyiniz (Görsel 2.27).
Görsel 2.27: Kitle iletişim araçları

YÖNETİMDE KARAR VERME SÜRECİ

Yönetim, toplumsal gereksinimlerin bir kısmını karşılamak için kurulan bir
örgütte, önceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirebilmek için, bir araya getiri-
len insan gücü ve diğer kaynakları örgütleyip, eşgüdümleyerek eyleme geçirme
KARAR süreci olarak tanımlanabilir. Kısaca yönetim, örgütün amaçlarını gerçekleştire-
bilmek için insan ve madde kaynaklarına yön veren, kullanan ve kontrol eden bir
VERIRKEN... süreç olarak ifade edilebilir. Tanımlardan anlaşıldığı gibi yönetim aslında birçok
ögeyi içine alan bir süreçtir. Bu süreçte ise; karar, planlama, örgütleme, iletişim,
etki, koordinasyon ve değerlendirme gibi ögeler bulunmaktadır. Bu ögelerin
her biri birbirinden ayrıdır fakat bağımsız değildir. Birbirleriyle yakın bir ilişki
içinde bulunmakta ve birbirlerini etkilemektedir. Bu ögelerden biri olan “karar
verme” yöneticiler için oldukça önemlidir (Görsel 2.28).
6. KAZANIM
Yönetimde karar verme sürecine etki
eden faktörleri analiz eder.
DERSE HAZIRLIK
1. Aile içinde karar alınırken nasıl
bir yol izlenmesi gerekir? Görüş-
lerinizi söyleyiniz.
2. Bir yönetici bir karar alırken

sizce hangi unsurları göz önünde
bulundurmalıdır?
Görsel 2.28: Yönetimde karar verme sürecine birçok faktör etki eder.
Bir yönetimin başarılı olması büyük ölçüde karar verme sürecinin iyi işlemesine
bağlıdır. Karar vermede başarılı olabilmek için ise yöneticilerin kritik düşünme
becerisine de sahip olması gereklidir. Çünkü kritik düşünen yöneticiler daha
sağlıklı karar verebileceklerdir.
Bazı yazarlar yönetimi, temelde karar verme süreci olarak tanımlamışlardır.

Hatta karar vermeyi yönetimin kalbi ve diğer ögelerin ekseni olarak görenler
de bulunmaktadır. Karar verme, herhangi bir yönetim sürecinin niteliğini belir-
lerken yönetim sürecinin tüm diğer ögelerinin başarısı karar vermeye bağladır.
Bir devletin yaşamını devam ettirebilmesi ve etkili olabilmesi karar verme sü-
recine ve alınan kararlara bağlıdır. Literatür araştırması sonucu karar verme
sürecini etkileyen faktörler, karar verici veya vericiler, kararın önemi, çevresel
koşullar, zaman faktörü, seçenekler, kısıtlar ve sonuçlar olmak üzere yedi boyut-
ta sınıflandırılmıştır. Yönetim ve örgüt davranışlarına yön veren etik kavramı ise
ayrı bir bölüm olarak ele alınmıştır.
https://dergipark.org.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Yönetimde etkili ve verimli karar verememenin sonuçları hakkında neler

söyleyebilirsiniz?
2. Yönetimde iyi bir kararın niteliği sizce nasıl olmalıdır? Düşüncelerinizi be-
lirtiniz?
3. Karar verme sürecinde liderin önemini yakın tarihimizden örnekler vererek
yorumlayınız.

Aşağıdaki tabloda İstanbul’un Fethi’nin nedenleri verilmiştir. Öğrencilerden
Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmeye karar vermesinde etkili olan fak-
törleri örnekte olduğu gibi türlerine göre gruplandırarak tabloyu işaretlemesini
isteyiniz.
Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u Fethetmeye Karar

Vermesinde Etkili Olan Faktörler
İSTANBUL’UN FETHİNİN NEDENLERİ
Siyasi Ekonomik Dini Stratejik Coğrafi
1.Bizans’ın, Osmanlı Devleti’nin Rumeli’deki

ilerlemesine ve büyümesine engel olması
2.Bizans’ın Anadolu beyliklerini Osmanlı Devle-

ti’ne karşı kışkırtarak Anadolu'daki Türk birliğini
bozmaya çalışması
3.Bizans’ın Osmanlı şehzadelerini kışkırtarak

Osmanlı Devleti’nde taht kavgalarına neden olması
4. Bizans’ın, Avrupa-Hristiyan dünyasını kışkırtıp

Haçlı Seferleri’ne zemin hazırlaması
5. Anadolu ve Rumeli toprakları arasındaki bağlan-

tının sağlanabilmesi için İstanbul'un alınmasının
gerekmesi
6. Osmanlı Devleti’nin İpek Yolu'nun Avrupa'ya

açılan koluna hakim olmak istemesi
7. İstanbul’un kara ve deniz ticareti bakımından

önemli bir konuma sahip olması
8. Osmanlı Devleti’nin Boğazlardaki deniz ticareti

yolu ile ekonomik gelirlerini artırmak istemesi
9. Osmanlı Devleti’nin Anadolu ve Rumeli arasın-

da askeri geçişi kolaylaştırılmak istemesi
10. Fatih Sultan Mehmed’in, Peygamberimizin

hadisini gerçekleştirme ve Osmanlı Devleti’nin İslam
dünyasındaki itibarını artırma isteği
11. Bizans başkentindeki mezhepsel çatışmaların

fetih için uygun ortam hazırlaması
12. Fatih Sultan Mehmed’in Osmanlı Devleti’nin

toprak bütünlüğünü sağlama isteği

Öğrencilerden karar verme sürecini etkileyen faktörler incelendikten sonra on-
lardan Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihî ve Atatürkçülük dersinde edindikleri
bilgileri de kullanarak aşağıdaki tabloyu örneğe uygun olarak doldurmalarını
isteyiniz.
Karar Verme Sürecini Etkileyen Faktörler
1.Karar verecek kişinin geçmiş yaşantıları.

2.Karar verecek kişinin algılama biçimi.
3.Karar verecek kişinin duyguları.
4.Karar verecek kişinin değer yargıları.
5.Karar verecek kişinin kişiliği.
6.Karar verecek kişinin görev yaptığı örgütün formal ve informal yapısı.
7.Karar verecek kişinin amaç ve beklentileri.
8.Örgütün bulunduğu çevrenin kültürel, siyasi, ekonomik ve sosyal özellikle-
ri.
9. Örgüt ile ilgili yasal metinler.
Mustafa Kemal’in Milli Mücadele’yi

AÇIKLAMA
Başlatmasında Etkili Olan Faktörler
Ülkenin siyasi durumu Ülke işgal edilmiş, Osmanlı Devleti’nin ülkeyi koruyacak gücü
kalmamış,Osmanlı ordusu dağıtılmış ve silahları elinden alınmış
Ülkenin ekonomik durumu
Ülkenin kültürel durumu
Mustafa Kemal’in işgali algılama biçimi
Mustafa Kemal’in başarıları
Mustafa Kemal’in amaç ve beklentileri
Mustafa Kemal’in duyguları
Mustafa Kemal’in kişiliği
Mustafa Kemal’in göze aldığı riskler


Öğrencilerden “Müdür siz olsaydınız okulda eğitim-öğretim faaliyetlerinin iste-
nilen seviyeye ulaştırılabilmesi için ne gibi kararlar alırdınız?” sorusuna cevap
oluşturacak bir makale yazmalarını isteyiniz. Yazılan makaleleri sınıfta paylaşı-
nız (Görsel 2.29).
Görsel 2.29: Öğrenciler idari makamda ağırlanırken
KONU ÖZETİ
KARAR VERMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Karar verme, belirli bir başlangıç noktası olan değişik iş, faaliyet ve düşüncelerin
birbirini izlediği ve sonunda bir tercihin yapılması ile sonuçlanan süreçtir. Karar
verme yöntem ve tekniğini ana çizgileriyle “sorunun kesin bir biçimde saptan-
ması, çözüm yollarının (alternatifler) belirlenmesi, çözüm yolarından her birinin
değerlendirilip oluşacak istenen veya istenmeyen sonuçlarının kestirilmesi ola-
rak tanımlanmaktadır. Karar verme sürecinin ögelerini; somut bir amacın var-
lığı/sorun, bilgi, standartlar, muhakeme ve uygulama iradesi olarak tanımlamak
mümkündür. Karar verme sürecini yönetecek olan kişinin geçmişteki yaşantısı,
etik değer yargıları, sorunu algılama biçimi, duyguları, ne kadar risk alabilece-
ği, amaç ve beklentileri vb. kişisel özellikleri karar verme sürecinde etkili olan
faktörlerdendir. Ayrıca verilecek bu karardan etkilenecek topluluğun kültürel,
siyasi, ekonomik ve sosyal özellikleri ile yasal sınırlar, yöneticinin görev yaptığı
kurumun politikası ve yapısı, kararın ekonomik sonuçları karar verme sürecini
etkileyen dış faktörlerdendir. Bütün bu kişisel ve dış faktörler karar verme süre-
cini olumlu veya olumsuz şekilde sürekli etkileyebileceğinden dikkate alınması
gerekir (Görsel 2.30).
Görsel 2.30: Kararsız kalan bir insan

Öğrencilerden aşağıdaki metni okuyup metin sonundaki soruları cevaplandır-

ÜLKEMIZDE ENDERUN
YÖNETICI 1909 yılına kadar başarılı bir şekilde uygulanan Enderun Mektebi eğitim sistemi
Osmanlı Devleti’nde kamu yönetiminde görev alacak kadroların yetiştirilmesi
YETIŞTIRME için özel eğitim verilen kurumdur (Görsel 2.31). Enderun eğitim sisteminin
temel amacı üstün yetenekli çocukların devletin amaçlarına uygun bir şekilde
yetiştirilmesi ve kamu idaresi başta olmak üzere bütün alanlarda kullanılması-
dır. Enderun Mektebi sadece yönetici sınıfın yetiştirilmesi için kullanılmamış
Osmanlı Devleti’nin ihtiyaç duyduğu devlet adamı gereksinimi dışında bilim,
sanat ve kültürel hayatta önemli görevler üstlenmiştir.
7-14. KAZANIM
Enderun mektebi sistemi, akrabalığın, kan bağının katı bir şekilde uygulandığı
Türkiye’de yönetici yetiştirme ama- bir dönemde ölçülebilir kriterler ile yeteneğe bağlı eğitim verilen “Türk mucize-
cıyla yapılan eğitim faaliyetlerini de- si” olarak tanımlanmış bir kuruluş olarak eğitim vermekteydi. Bu kurumdan eği-
ğerlendirir. tim alabilmek yeteneğe ve başarıya bağlıydı.Enderun eğitim sistemi ile Osmanlı
Devleti’nin hakimiyetinde olan bütün topraklarda yaşayan ailelerin çocuklarına
Yönetim biliminin gelişimine katkıda yeteneklerine uygun olarak geliştirilen seçme yöntemleri uygulanmaktadır. 15
bulunan kurum ve kuruluşlar hakkın- yıllık bir eğitim alacakları başkent İstanbul’a getirilen çocuklar, devlet gelene-
da araştırma yapar. ğine uygun olarak bilim, sanat, yabancı dil, askeri dersler, el sanatları gibi alan-
larda eğitim programı uygulanmaktadır. Bu eğitim sürecinde çeşitli elemelerden
DERSE HAZIRLIK geçen çocukların farklı alanlara yönlendirilmesi ve en başarılılarının ise idari ve
1. Tarihimizde yönetici yetiştirmek
mülki kadronun emrine verilmesi ilke olarak kabul edilmiştir.
amacıyla yapılan eğitim faaliyet-
leri hakkında neler biliyorsunuz?
1. Enderun hangi amaçla oluşturulmuştur?
2. Günümüzde ülkemizde yönetim
2. Enderun günümüzde yönetici yetiştiren kurumlardan hangi yönleriyle ayrıl-
biliminin gelişimine katkıda bu-
maktadır?
lunan kurum ve kuruluşlar neler-
dir?
Görsel 2.31: Topkapı Sarayı Enderun mektebi, İstanbul


TÜRKİYE VE ORTA - DOĞU AMME (KAMU) İDARESİ ENSTİTÜSÜ

TEŞKİLAT KANUNU’NDAN
Madde 2 – Enstitünün başlıca vazifeleri şunlardır:
A) Öğretim ve yetiştirme:
• Amme İdaresi görevlilerinin modern idare prensipleri ve tekniğine göre
bilgilerini artıracak ve gelişmelerini sağlayacak tedbirler almak ve bu gibi
tedbirleri teşvik etmek ve desteklemek.
• Amme İdaresi sahası için öğretim elemanları yetiştirilmesine yardım etmek.
B) Araştırma ve yardım:
• Amme İdaresi ile ilgili meseleler üzerinde araştırma ve anket ve incelemeler
yapmak.
C) Derleme ve neşriyat:
• Amme İdaresi sahasında gerek yurt içindeki gerek başka memleketlerdeki
hadise ve emsalleri, inkişafları, tatbikat ve hâl tarzlarını, araştırma, incele-
me ve neşriyatı devamlı olarak takip etmek ve derlemek.
D) Öğretim, araştırma ve inceleme yardımları:

• Enstitüde öğrenim ve araştırma yapacaklara çeşitli kaynaklardan verilecek
bursların idare ve tevziine iştirak etmek;
• Enstitü öğrencilerinden ve enstitü dışındaki elemanlardan ehliyet ve kabi-
liyeti görülenlere ve Amme İdaresiyle ilgili diğer ilim müesseselerinin öğ-
retim ve araştırma üye ve görevlilerine, dış memleketlerde tahsil, araştırma
veya staj yapmaları için her türlü imkânlardan faydalanarak burs ve sair
kolaylıklar sağlamak.
• Türkiye ve Orta-Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE), YÖK Genel
Kurulunun 12.7.2018/455 sayılı kararıyla her türlü araç, gereç, taşınır, taşın-
maz, yayın, yayın hakları, kurumsal belge ve arşiviyle birlikte Ankara Hacı
Bayram Veli Üniversitesine devredilmiştir.
www.mevzuat.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. TODAİE hangi amaçlarla kurulmuştur?

2. Ülkemizde yönetim bilimi alanında çalışma yapan bildiğiniz resmî-sivil han-
gi kurum ve kuruluşlar vardır?

HİZMET İÇİ EĞİTİM

Bir ülke için şüphesiz en önemli zenginliği, yetişmiş insan gücü oluşturmaktadır.
Üretim için en temel faktörlerden biri olan insan gücünün sayısal miktarından
daha önemlisi vasıf düzeyidir. Kişilere işe başlamadan önce verilen hizmet öncesi
eğitim yanında, işe başladıktan sonra verilen hizmet içi eğitimin önemini en iyi
anlayan ve uygulayan ülkeler, günümüzün gelişmiş ve sanayileşmiş ülkeleridir.
Bu bağlamda, kişilere verilecek hizmet içi eğitim, hem verimliliği, motivasyonu
artıracak, hem de işgörenlerin rahat ve sağlıklı bir ortamda çalışmalarına neden
olacaktır. Bu durum işletmelerin ve ülkelerin rekabet edebilirliği açısından da
1. Hizmet içi eğitim kursları niçin düzenlenmektedir?

2. Hizmet içi eğitiminin yöneticilere kazandırdıkları neler olabilir? Görsel 2.32: MEB hizmet içi eğitim faaliyetinden bir gö-
3. Sizce okul bitirmek yönetici olmak için tek başına yeterli midir? Açıklayınız. rünüm
KONU ÖZETİ
TÜRKIYE’DE KAMU YÖNETICISI YETIŞTIRILMESI
Ülkemiz, sahip olduğu tarihsel miras ile çok önemli bir devlet geleneğine sahiptir.
Bu niteliği ile de ülkemizde köklü kurumsal yapılara sahip bir yönetim düzeni kurul-
muştur. Türklerin tarihin hemen her döneminde büyük ve önemli devletler kurmuş
olma özelliğinin bir sonucu olarak devlet yönetimi konusunda da önemli birikimi
vardır. Bu tarihî miras içerisinde ülkemiz kamu yöneticisi yetiştirme uygulamaları
açısından da önemli birikime sahiptir.
Zengin devlet geleneği mirasının temelleri, Uzak Asya Türk devletlerine kadar giden
bir tarihsel süreç içerisinde değerlendirilir. İslam öncesi Türk devletlerinin hemen
hepsinde egemenliğin tanrısallığı ve iktidarın hükümdarın ailesi ile birlikte kullanıl-
ması esastır. Bu yapı, İslamiyet sonrası dönemde de sürdürülmüştür. İlk Müslüman
Türk devleti kabul edilen Karahanlılar da bu geleneği sürdürmüş ve iktidarı hanedan
üyeleri arasında paylaştırmıştır. En yaşlı üye hakan olurken diğer üyeler de hakana
bağlı kalmak üzere ülkenin çeşitli yerlerinde yönetime ortak olmuşlardır.
Osmanlıda devlet yönetimi geleneği, önceki dönem Türk devletlerinde olduğu gibi
hanedan üyeleri arasında paylaşılmıştır. Fatih Sultan Mehmet Dönemi’ne kadar süren
bu yapıda, uç beylik sistemi ile ülke yönetilmiştir. Fatih, çıkardığı kanunname ile bu
yapıyı sone erdirmiş ve padişahın iktidar üzerindeki egemenliğinin diğer hanedan
üyeleriyle paylaşılmasına son vermiştir.
Kamu görevlilerinin ve üst düzey yöneticilerinin devlet tarafından yetiştirilmesi ge-

leneği, Türk devletlerinin tamamı tarafından benimsenmiştir. Osmanlılar da bu ge-
leneği geliştirerek sürdürmüştür. Küçük yaşta seçilip saray içinde Enderun Mektebi
olarak adlandırılan okulda yetiştirilen kişilerin yönetim kademelerinde görevlendi-
rilmeleri bunun en önemli göstergesidir. Enderun Mektebinde eğitim görenler saray
dışında da görevlendirilmiştir. Bu görevler genellikle askerî ya da diğer alanlarda
yöneticilik yapma biçimindedir. Enderun Mektebi mensupları dışında yöneticilik
yapabilen kişiler, medreselerde dinî konularda eğitim almış müderrislerdir.
II. Mahmut Dönemi’nde merkeziyetçi bir devlet yapısı oluşturulması çabaları göze
çarpmaktadır. Bu dönemde Batılı örneklere benzetilerek oluşturulmuş çok sayıda
kurum ve nezaret (bakanlık) söz konusudur. 19. yüzyılda kurulan ‘mülki idare’ siste-
mine yönelik yönetici tipi oluşturmak üzere 1859’da Mülkiye Mektebi kurulmuştur.
II. Abdülhamit Dönemi’nde yapılan düzenlemelerle yükseköğretim kurumu niteliği
kazandırılan okul yeni yönetim yapılanmasına uygun nitelikte memur yetiştirme
işlevine kavuşmuştur.
Cumhuriyet’le birlikte ülkemizin sosyal, ekonomik ve siyasal yapısında köklü deği-

şimler yaşanmıştır. İlk dönemlerden itibaren bu değişim ve dönüşüm sürecinin etki-
leri görülmeye başlanmıştır. Bu süreç doğal olarak ülkenin yönetim yapılanmasını
da doğrudan etkilemiştir.
Türkiye’de yönetim 1950 yılına kadar idare hukuku çerçevesinde ele alınmıştır.
Yöneticilerin çoğunluğu hukukçulardan seçilmiştir. Kamu yönetiminin hukuksal
olmayan yönüyle incelenmesi ise 1950’li yıllarda gerçekleşebilmiştir.
Ülkemizde Eğitim Yönetimi Alanında Eğitim Veren Bazı Kurumlar ve Projeler:

I. Üniversiteler
II. Merkezî Hükûmet Teşkilatı Araştırma Projesi (MEHTAP)
III. MEB’in Hizmetiçi Eğitim Çalışmaları (Görsel 2.33)
Türkiye’de Siyasal Bilgiler Fakülteleri, İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri ile kamu
yönetimi ve benzeri bölümlerde yönetici eğitimi verilmeye çalışılmaktadır. Askerî
kurumlarda yöneticilik pozisyonlarında görev yapacak kişilerin yetiştirildiği Harp
Akademileri ile Polis Akademisi de mesleki ve yönetsel eğitimin birlikte verildiği
eğitim kurumlarıdır.
Görsel 2.33: Aksaray Hizmetiçi Eğitim Enstitüsünde eği-
www.inonu.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
tim yönetimi semineri


SINIF YÖNETİMİ AÇISINDAN ETKİLİ ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARI
YÖNETİM
Yeni bir bin yılla birlikte artan değişim hızı ve bu hıza ayak uydurabilecek nite-
likli insan gücü yetiştirmek zorunda olan eğitim sistemimizin başarısı nitelikli VE
öğretmenlere bağlıdır. Nitelikli insan gücünün yetiştirildiği yer sistemin en işlev- EĞİTİM
sel parçası olan okul ve sınıftır. Bu nedenle etkili bir okul ve sınıf yönetiminin
var olması gerekliliği kaçınılmaz olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sınıfı bir sistem olarak algılamayı gerektiren sınıf yönetiminin eğitim ve öğretim
üzerindeki etkisi genel kabul gören bir anlayış biçimidir. Etkili bir sınıf yönetimi
olmaksızın sınıf ortamında öğrenciye kazandırılmak istenen davranış biçimleri-
nin istenen düzeyde gerçekleşebileceğini söyleyebilmek zordur. 8. KAZANIM
Yönetim-eğitim ilişkisini analiz eder.
Sınıf yönetimi, kaynakları örgütleme, çevreyi etkili bir biçimde düzenleme, öğ-
renci gelişimini gözleme, ortaya çıkabilecek öğrenci sorunlarını önceden tahmin
edebilme gibi unsurları içeren sınıftaki hayatın bir orkestra gibi yönetilmesidir.
Sınıf yönetimi bir öğretim sistemi olmayıp, modern sınıfın kaçınılmaz çeşitlili- DERSE HAZIRLIK
ğini, karmaşıklığını eşgüdümleyen sistematik bir yöntemdir. 1. Eğitim denildiğinde genellikle
akla ilk gelen olgu nedir?
Bir yöntem olarak sınıf yönetiminin çeşitli dinamiklerin etkileştiği sınıf ortamın-
da öğretmenlerin yönetim becerileri üzerinde odaklaştığı söylenebilir. Öğretme- 2. Eğitim sadece okulda mı gerçek-
nin yönetim becerileri sınıf içi kadar; aile, okul çevresi, toplum ve okul kültürü leşmektedir? Örneklerle açıkla-
gibi diğer sistem ögelerini kapsayan geniş bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. yınız.
Sınıf yönetiminin değişkenlerini öğretmen, öğrenci, okul programı, eğitim or-
tamı, eğitim yönetimi, aile ve çevre olarak sıralayabiliriz. Ancak bu değişkenler 3. Eğitimin, yönetimde etkisi nedir?
içerisinde en stratejik olanı öğretmenlerdir. Çünkü eğitim süreçlerinin düzenlen- Açıklayınız.
mesinden ve yürütülmesinden öğretmen sorumludur.
Bu anlamda etkili bir biçimde yönetim yetenekleri olmaksızın öğretmenlerin

diğer becerileri etkisiz kalabileceği gibi iyi bir sınıf yönetimi ve organizasyonu
öğretmenleri karşılaşacakları bir çok zorluktan da kurtarır.
dhgm.meb.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Metinden çıkaracağınız sonuçlar nelerdir?

2. Eğitim sistemimizin daha başarılı hâle gelebilmesi için alınması gereken
önlemler neler olabilir?
3. Eğitimde okulların önemi ile ilgili düşüncelerinizi aşağıdaki boşluklara ya-
zınız.

Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve metnin
sonundaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
SAĞLIK KURULUŞLARI YÖNETİCİLİĞİ

Günümüzde sağlık ve hastane alanında hekimlere ve hemşirelere olan ihtiyaç
kadar bu kurumların iyi bir şekilde kurulup yönetilmesine olan ihtiyaç dünyada
olduğu gibi Türkiye’de de hızla artmaktadır. Çünkü iyi yönetim yalnızca ticaret,
sanayi ve hizmet işletmeleri için değil, sağlık kurumları ve hastanelerde de işin
her aşaması için gereklidir (Görsel 2.34). İnsanların sağlık ve yaşam düzeylerini
arttırma ve sağlık hizmetleri kalitesini iyileştirme amacına bağlı olduğu düşü-
nülürse, tüm uğraş alanları içinde insanın sağlığını koruma ve iyileştirme fonk-
Görsel 2.34: Sağlık kuruluşu
siyonunu üstlenmiş olan sağlık hizmetleri sektörünün ne denli önemli ve anlamlı
bir yere sahip olduğu ortaya çıkar.
Nitekim tüm gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetleri sektörü ulusal gelirden en bü-
yük payı alan sektör olma özelliğine sahiptir. Çok karmaşık bir insan gücünü
içeren büyük sağlık kuruluşlarının yönetilmesi sorununun ortaya çıkması ve bu
ihtiyacın fark edilmesi ile sağlık sisteminin karmaşık boyutlarını bilimsel bir
temelde yönetecek meslek elemanlarının yetiştirilmesi çabaları başlatılmıştır.
Sağlık sistemini etkinleştirmeye büyük katkısı olduğuna kuşku olmayan yöne-
tim olgusunun sağlık hizmetleri alanında yeni bir meslek olarak ele alınması
ve bu mesleği yerleştirmeye ve geliştirmeye yönelik çabaların yoğunlaştırılması
gerekmektedir.
www.arel.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Sağlık kuruluşlarının yönetim sistemi hakkında neler biliyorsunuz?

2. Herhangi bir sağlık kuruluşunda tedavi olurken sağlık kuruluşunun yönetim
sistemi ile ilgili bir sorunla karşılaştınız mı? Sınıfa anlatınız.
3. Sağlık kuruluşlarında karşılaşılan sorunların giderilmesi adına neler yapıl-
malıdır? Önerilerinizi belirtiniz.
Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve metnin

ÜST DÜZEY KAMU YÖNETİCİLERİNİN YETİŞTİRİLMESİ

Toplum yaşamını, yerleşik düzene geçtikten sonra daha farklı bir düzen içinde
sürdüren insanlar, var oluşlarından bir süre sonra ortaya çıkmaya başlayan iş bö-
lümü nedeniyle farklı görevleri üstlenmiş ve yerine getirmişlerdir. Bu çerçevede
kimilerini üretici hâle getiren bu yapı, kimilerini koruyucu, güvenliği sağlayıcı,
kimilerini din adamı, kimilerini de belirli bir düzeni işletip devam ettirecek gö-
revliler hâline getirmiştir. Devleti oluşturan ve topluma bir yön veren bu sınıflar
içinde oluşturulan hiyerarşi içinde üst noktalarda yer alarak devleti yöneten kişi-
ye en yakın konumda çalışan, ona sadık olan ve istekleri doğrultusunda devleti
yöneten kişiler, asker ya da sivil önemli işlevleri yerine getirmişlerdir.
Devletin yönetim biçimleri, tek adam egemenliğinden günümüzdeki temsil ya

da katılım ile geliştirilen demokratik yönetim biçimlerine ulaşsa da, devletin
işlevlerini yerine getiren bir grup insan ve bunları yönlendiren yöneticiler baştan
itibaren var olmuş ve bu yöneticiler önemli görevler yüklenmişlerdir. Bir yandan
egemen kişi ya da kişilerin istemi doğrultusunda alınan kararların uygulanması-
nı sağlamış, bir yandan da onları karar alacakları sırada etkilemiş ve yönlendir-
miş olan özellikle üst düzey yöneticilerin bu yapıda taşıdıkları rol ve sorumluluk
daha farklı bir önem taşımıştır. Günümüzde belirtilen bu işlevleri yerine getiren
kamu yönetiminin tepe noktalarında yer alarak, demokratik sistemin bir gereği
olan ve halkın istemleri doğrultusunda yönetimin başına gelen, aldıkları karar-
larla da toplumsal ilişkileri yönlendiren, siyasal partilerin yöneticileri ile birlikte
görev yapan üst düzey kamu yöneticileri önemli sorumlulukları üstlenmişlerdir.

Günümüzde yönetimin ulaştığı, sosyal devlet ve hukuk devleti anlayışının gere-
ğini yerine getirecek yönetim sistemi, bu çerçevede çalışacak nitelikte üst düzey
yöneticilere gereksinim duymaktadır (Görsel 2.35).
Devlet yapısı içinde aldıkları yer ve sahip oldukları belirleyici ve yönlendirici

güçleri sayesinde oynadıkları rol, üst düzey yöneticileri her zaman önemli kıl-
maktadır. O kadar ki devletlerin varlıklarını, gelişmelerini, belirli bir düzen için-
de yaşamlarını sürdürmeleri ve de bunların sağlanamaması hâlinde yıkılmaları
dahi üst düzey yöneticilerin niteliklerine, yeteneklerine ve yeterliklerine bağlı
bulunmaktadır.
www.acikarsiv.ankara.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Yönetim nedir? Yönetimin amacı ne olmalıdır? Düşüncelerinizi söyleyiniz. Görsel 2.35: Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi ülkemizin
2. Yukarıdaki etkinliklerden de hareketle bir yöneticide bulunması gereken yöneticilerini yetiştiren önemli bir kurumdur.
özellikleri (kişilik, zekâ, çözümleme yeteneği vb.) tahtaya yazınız.
3. Eğitim nedir? Eğitimin öğretimden farkı nedir? Açıklayınız.
4. Yöneticilerin eğitiminin önemi hakkında neler söyleyebilirsiniz?
5. İdeal kamu yöneticisinin özellikleri neler olmalıdır? Önerilerinizi söyleyiniz.

Öğrencilerden;
Atatürk’ün “Yetişecek çocuklarımıza ve gençlerimize, görecekleri tahsilin hu-
dudu ne olursa olsun, her şeyden evvel, Türkiye’nin istiklaline, kendi benliğine,
millî geleneklerine düşman olan bütün unsurlarla mücadele etmek lüzumu öğ-
retilmelidir.” (Görsel 2.36) sözü doğrultusunda Cumhuriyet Dönemi’nde eğitim
alanında yapılan çalışmaları içeren bir sunum hazırlamalarını isteyiniz. Yaptık-
ları çalışmaları sınıfta arkadaşlarıyla paylaşmalarını sağlayınız.
Görsel 2.36: Atatürk gençlerle


Öğrenciler iki gruba ayrılır. Birinci gruptan Osmanlı öncesi Türk devletlerinde
yönetim yapısı ve yönetici gereksiniminin karşılanma yollarını, ikinci gruptan
ise Osmanlı Devleti’nin yöneticilerini yetiştiren Enderun mektebinin eğitim tarzı
hakkında araştırma yapmalarını isteyiniz. Yaptıkları araştırmaların sınıfta su-
nulmasını sağlayınız.
PERFORMANS GÖREVI
Öğrencilerden Türk eğitim tarihi hakkında araştırma yapmalarını isteyiniz. Bu
araştırma içerisinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e eğitim tarihi alanında ortaya
konmuş çalışmalar, eserler, kaynaklar incelenmelidir. Ayrıca Osmanlı Dönemi
eğitim sistemi ile günümüz eğitim sistemi arasındaki benzerlik ve farklılıkları
değerlendiren bir rapor hazırlamalarını isteyiniz. Raporların sınıfta sunulmasını
sağlayınız.
KONU ÖZETİ
YÖNETİM EĞİTİM İLİŞKİSİ
Bireylerin istenilen davranış biçimlerine sahip olmalarını sağlayan, yaşama ha-
zırlayan, ufkunu açan ve yeteneklerini geliştirme fırsatı veren eğitim, toplumsal,
siyasal, ekonomik ve yönetsel kalkınmanın ön koşuludur. Sayılan bu alanlarda
kalkınabilmek yeterli sayıda nitelikli insan gücünün eğitilerek yetiştirilmesi ile
mümkün olmaktadır.
Eğitim ile insanlara var olan yeteneklerini geliştirmek yanında yeni beceriler ka-
zandırmak mümkün olabildiğine göre her ülke, belirlediği hedefe ulaşmak için
gerekli sayı ve nitelikte insan kaynağını oluşturmak, bunun için de eğitimden
yaralanmak durumundadır (Görsel 2.37).
İnsana yatırım olarak değerlendirilecek eğitim, uzun bir zamanı gerektiren hatta
hiç sona ermeyen bir süreç olarak; kısa sürede sonuç ve kazanç sağlayan mal ve
hizmet üreten alanlar gibi karlı bir yatırım alanı değil gibi görünse de aslında en
yüksek kazanç sağlayan yatırımdır. Akılcı ve doğru yatırım alanlarının belirlen-
mesi, yapılması ve sonuçlarının alınması ancak nitelikli insan kaynağı sayesin-
de gerçekleşebilmektedir. Bir ülke için değerlendirildiğinde ise, gerek ülkenin
kalkınması gerekse insanlarının yaşam düzeyinin yükseltilmesi ancak nitelikli
ve yeterli insanların, karar ve yönetim noktalarında bulunmasına bağlıdır. Bilgi
çağına gelinen dönemimizde bu alanda nitelikli insan kaynağını yetiştiremeyen
ülkelerin diğerleri karşısında yetersiz kalacağı, bilgi ve teknolojiyi üretebilen
insanlara sahip ülkelere muhtaç olacağı ve onlara göre daha düşük kalkınmışlık
seviyelerinde olacağı açıktır. Yeterli insan kaynağına sahip olamayan ülkelerin,
zengin kaynaklara sahip olsalar da düzenli ve sürekli gelişmelerini sağlayama-
maları ve diğer ülkelerden nitelikli insan gücüne gereksinim duymaları bu duru-
mu ortaya koyan önemli bir kanıt olmaktadır.
Devletin ekonomik kalkınmada yer almaya başladığı, refah devleti anlayışının

geliştiği dönemlerde ve sosyal devlet olgusunun kabul edilerek eğitim, sağlık
ve sosyal güvenlik gibi hizmetlerin sunulmasında görev almaya başlamasıyla,
bu konulardaki işleri yürütecek yeterlikte insanların yetiştirilerek kamu yöne-
timinde görev almaları bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Daha önce iç ve
dış güvenlik, savunma, adalet sağlama gibi alanlarda yetişmiş insan gereksinimi
duyan devlet, artık yukarıda sayılan diğer alanlarda da nitelikli eleman gereksi-
nimi başlamıştır. Devletin çeşitlenen ve karmaşıklaşan bu görevlerini belirli bir
uyum ve düzen içinde sürekli olarak sunabilmesi, ancak kamu yönetimi denilen
mekanizmanın usta ellerde olmasına, kamunun yeterli ve nitelikli yöneticiler
tarafından yönetilmesine bağlı bulunmaktadır.
Görsel 2.37: Eğitim insanlara var olan yeteneklerini ge-

liştirme imkânı sunar.

Öğrencilerden aşağıdaki görselleri incelemelerini ve soruları cevaplamalarını
isteyiniz.
YÖNETİM
ANLAYIŞINDA
DEĞİŞİM
Görsel 2.38: Kurumsal yönetimin başarısında iletişim son derece önemlidir

9. KAZANIM
1. Çalıştığınız yerde yönetici siz olsaydınız neler yapmak isterdiniz? Hangi Yönetim anlayışındaki değişimlere
düzenlemeleri getirirdiniz? Düşüncelerinizi belirtiniz. örnekler verir.
2. Çalıştığınız birimde yaptığınız değişimler sonucu oluşturduğunuz yönetim
anlayışınızı (demokratik, adil, dürüst vb.) defterinize yazarak sınıfa sununuz
DERSE HAZIRLIK
ve yorumlayınız. 1. Türkiye’deki yönetim anlayı-
DERS İÇİ ETKİNLİK şında meydana gelen değişim
süreçleri neler olabilir?
Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden metnin sonunda-
ki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
2. Siz yönetici olsanız nasıl davra-
nırsınız? Yönetim sistemi açı-
OKUL YÖNETİMİNDE İNSAN İLİŞKİLERİ VE İLETİŞİM
sından yaratıcılık, çok yönlülük,
Okul yönetimi, bütün yönetim organizasyonları arasında geleceğe yön vermesi ufuk genişletmek gibi çabaları
açısından daha dikkatle ele alınması, üzerinde hassasiyetle durularak, düşünül- destekler misiniz?
mesi gereken bir olgudur (Görsel 2.38). Okul yönetiminin başında bulunan okul
müdürünün görev ve sorumluluğu diğer yöneticilerden daha çok önem arz et- 3. Bir ülkenin veya kurumun yöne-
mektedir. Zira okul yönetiminde yer alan bütün unsurlar insandır. Hatalı yönetim timinde anlayış değişikliği mey-
sonucu etkilenecek olan sadece okul değil, toplumun bütünüdür. Bu sebepledir dana gelmesinde hangi faktörler
ki okul müdürlerinin bilimsel ve dolayısıyla evrensel yönetim anlayışına sahip etkili olabilir? Tartışınız.
olması gerekmektedir. Birçok tarifi yapılan yönetim; belli bir amaca ulaşabilmek
için, bir grup insanın iş birliğini sağlamak amacıyla harcanan çabaların tümüdür
şeklinde ele alınabilir.
Çağdaş anlamda yönetici ise; katılıma önem veren, yalnızca konulmuş değerleri
izleyen değil, yenilerini de yaratan, esnek olan, insan ilişkilerine önem veren,
yönetimin başında bulunan kişidir.
Yönetim ve yönetici tanımlarından da anlaşıldığı gibi yönetim olgusunun mer-

kezinde, hem de en merkezinde insan unsuru vardır. Doğal olarak merkezinde
insan unsurunun bulunduğu bir yapılanma, insanın tabiatı gereği karmaşıklık ve
çok yönlülük ifade edecektir. Yöneticiler bu karmaşık yapıyı ahenkli hâle getir-
dikleri ölçüde başarılı olurlar. İşte bu noktada insan ilişkileri kavramını karşı-
mıza çıkarmaktadır. Öyleyse yönetim olgusunun sonucunu belirleyen değerlerin
başında insan ilişkilerinin olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
İnsan İlişkileri
“İnsan ilişkileri, bir örgütteki insanları birleştirip uyum içinde, çalışma durumu-
na sokmayı amaç edinen bir yönetim eylemidir.”İnsan ilişkilerini okul açısından
ele aldığımızda; okulda bulunan personelin davranışı, okulda meydana gelen
olaylar, çevre olayları ile bu unsurlar arasındaki ilişkiler ve etkileşimden söz et-
mek gerekir. Okul müdürünün bu dört alan arasında kendisini bir orkestranın şefi
gibi konumlandırması ve kurumunda ahenkli seslerin çıkmasına ortam hazırla-
ması gerekmektedir. Okul müdürü eğer okulunda işlerin iyi gitmediğini görüyor
ve düşünebiliyorsa oturup dövünmek yerine başta okulundaki insan ilişkilerini
gözden geçirmelidir. Öyleyse ne yapmak lazım diye uzun uzun düşünmeye gerek
yok. Önce insan ilişkileri ve iletişim ile ilgili bilgilerimizi gözden geçirmekte
hatta yenilemekte fayda var. Sanırım bu başlangıç “işler niye iyi gitmiyor” diye
dövünmekten daha iyi. Çünkü işler iyi gitmiyorsa ortada bir problem var demek-
tir ve oturup dövünmek problem çözme safhalarından biri değildir.
İnsan ilişkilerinin olumlu yönde gelişebilmesinin yolu; karşılıklı saygı ve em-

patik yaklaşımdan geçmektedir. Karşılıklı saygının olmadığı bir ortamda insan
ilişkilerinin olumlu seyretmesi ve gelişmesi beklenemez. İşler yürüyor gibi
görünse de aksayan yanlar çoğunluktadır. Yönetici, yönetim görevini yerine
getirirken karşısındakilere saygı duymalıdır. Karşımızdakilere saygı aslında
kendimize saygıdır. Otoritesini, düzenlemekten çok azarlamak için kullanan bir
yönetici otoritesini güç gösterisine dönüştürmüş olur. Bu durum karşısındakile-
rin kendisine olan saygı ve güvenini zedeler. Aslında astlarımızın veya görevi-
Görsel 2.39: Sınıf yönetimi, eğitim yönetiminin ilk ve miz gereği ilişki kurduklarımızın insan olduğunu fark edebildiğimizde ilk ve en
temel basamağıdır. önemli adımı atmış oluruz. İyi bir yönetici bunun farkında olmak zorundadır.
İnsan ilişkilerinde karşılıklı saygının yanında empatik bir yaklaşım sergileye-

bilmek iyi bir yönetici özelliğidir. Olaylara karşımızdakinin gözüyle bakabildi-
ğimizde hem iletişim engellerini ortadan kaldırırız, hem de karşımızdakilerle
daha sağlıklı ilişkiler kurarız. Hâl böyle olunca okul yöneticilerinin ve okul yö-
netiminin birinci dereceden sorumlusu olan okul müdürünün, her yönden olduğu
gibi insan ilişkileri ve iletişim bakımından da bilgili, becerili ve donanımlı olma
mecburiyeti ortaya çıkmaktadır.
İletişim
İnsan ilişkileri ve iletişim birbiriyle iç içe olan kavramlardır. Bu yüzden insan
ilişkilerini geliştirmesi noktasında yöneticinin (okul müdürünün, öğretmenin)
(Görsel 2.39) iyi ve etkili bir iletişim becerisi ve yeterliliğine sahip olması ge-
rekir.
Bir gazete haberi
1. Eğitim aldığınız okulun yönetimi hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Sizce iyi bir okul yönetiminde bulunması gereken özellikler nelerdir?
3. Bir yöneticide olması gereken özellikler neler olmalıdır? Düşüncelerinizi
belirtiniz.

Aşağıdaki metni ve tabloyu etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden soru-
ları cevaplamalarını isteyiniz.
Yerel Seçimlerde Kadın Erkek Kadın

Adayların Durumu Sayısı Sayısı
Belde Belediye Başkanı 387 3

Belde Belediye Meclis Üyesi 3450 98
Büyükşehir Belediye Başkanlığı 27 3
İl Genel Meclis Üyesi 1191 60
İlçe Belediye Başkanlığı 879 33
İlçe Belediye Meclis Üyeliği 14850 2100
Merkez İlçe Belediye Başkanlığı 48 1
TOPLAM 20832 2298
www.dergipark.gov.tr
YEREL SEÇİMLERDE KADIN ADAYLARIN DURUMU

Türkiye’nin demografik verileri göz önünde bulundurulacak olursa, 28 Ocak
2015 tarihî itibariyle Türkiye’nin nüfusu 77.695.904’tür. Türkiye toplam nüfu-
sunun yüzde 50,2’si (38.984.302) erkeklerden oluşurken, yüzde 49,8 (38.711.602)
kadınlardan oluşmaktadır. Tablodan da görüldüğü üzere, Türkiye’nin hemen
hemen yarısını oluşturan kadın nüfusunun yerel seçimlerdeki temsil sayısının
2012 verilerine göre 3.708 olması kadınların yerel temsilde görünmezliği olarak
açıklanmaktadır.
Kadınların yerel seçimlerde çok düşük bir temsil oranına sahip olması, kentte ya
da bölgede kadına dair sorunların ele alınmamasına, sorunların erkek merkezli
belirlenip çözülmesine sebep olmaktadır. Şirin Tekeli kadınların yerel temsil
oranının düşüklüğünü “yokluk sendromu” olarak yorumlarken aynı zamanda
kadın derneklerinin önceleri kadın adayların yerel yönetimlerdeki temsil oranı
yerine ulusal parlamentodaki temsil oranına daha fazla ağırlık verilmesi duru-
munu eleştirmektedir. Çünkü yerel yönetimlerde güçlenen kadın adaylar, ulusal
parlamentoda temsil oranlarını da etkilemektedir. Dolayısıyla kadınların yerel
seçimlerde yüksek temsil oranına sahip olması ulusal düzeyde de temsil oranının
artacağına işaret etmektedir.
www.ailevecalisma.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Gündelik hayatta yerel yönetimlerin sunduğu hizmetlerin en aktif kullanıcısı

olan kadınlar, neden yönetimde aktif değildirler? Düşüncelerinizi belirtiniz.
2. Günümüzde kadın milletvekilleri, kadın belediye başkanları, kadın okul mü-
dürleri sayıları yeterli midir? Yeterli olabilmesi için yapılması gerekenler
nelerdir?
3. Ülkemizde yönetim anlayışında kadına verilen önem ne kadar değişmiştir?
Düşüncelerinizi belirtiniz.

Aşağıdaki metinleri etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden metinlerin
sonundaki soruyu cevaplandırmalarını isteyiniz.
Yönetim Anlayışları
İnsan doğasının sosyal yaşamı zorunlu kılan yönü, işbirliği ve iş bölümü esası-
na dayanan toplumsal bir yaşam biçimini ortaya çıkarmıştır. Buna bağlı olarak
da insanlar belirli ilkeler ve kurallar etrafında birleşerek çeşitli sosyal örgütleri
meydana getirmişlerdir. İnsanlık tarihi boyunca bu kurallar ve ilkeler değişim
göstermiş ve farklı yönetim anlayışlarının doğmasına neden olmuştur. Yönetim
anlayışlarını, tarihsel gelişim sürecini dikkate alarak klasik yönetim anlayışı ve
çağdaş yönetim anlayışı olarak iki temel başlık altında incelemek mümkündür.
Bunlar günümüzün yönetim anlayışını açıklamak için altyapı oluşturacaktır.
Klasik Yönetim Anlayışı

Tarihin başlangıcından Sanayi Devrimi’ne kadar yönetim ve organizasyon fa-
aliyetleri genellikle toprak, din ve askerlik üzerinde yoğunlaşırken kısmen de
küçük iş birimlerinde kendini gösteriyordu. Bu dönemde müşteri talepleriyle
sınırlı, siparişe dayalı az sayıda üretim biçimi vardı; yönetim ve organizasyon
uygulamalarına geleneksellik hâkimdi. Yönetim daha çok deneyime, sezgilere
ve sağduyuya dayalıydı. Yöneticiler genelde baskıcı ve otokratikti.
Sanayileşme sürecinde tarımdan sanayiye, küçükten büyüğe, birim üretiminden

kitle üretimine geçişle birlikte yönetim anlayışında da önemli değişmeler oldu.
Bu değişimin başlangıcı sayılan klasik yönetim anlayışında, bilimsel yönetim,
yönetim süreci ve bürokrasi olmak üzere üç temel yaklaşım vardır. Klasik yöne-
tim anlayışı 1930’lu yıllara kadar geçerliğini korumuştur.
Çağdaş Yönetim Anlayışı

1950’li yıllara gelindiğinde işletme örgütleri giderek büyümüş ve çalışanların
sayısı artmıştır. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak üretim yöntemlerinde değiş-
meler olmuş ve daha nitelikli insanların çalıştırılması gereği ortaya çıkmıştır.
Bunun yanı sıra çalışanların eğitim ve kültür düzeylerinin yükselmesi, onların
beklentilerinde ve gereksinimlerinde değişime neden olmuştur. Tüketicilerin
bilinçlenmeye başlamaları ürünlerle ve hizmetlerle ilgili gereksinimlerini ve
beklentilerini değiştirmiştir. Bütün bunlara ilave olarak uluslararası ilişkilerin de
gelişmeye başlamasına bağlı olarak rekabet artmıştır. Sonuç olarak bu değişim-
ler ve gelişmeler, işletme örgütlerinin klasik yönetim ilkeleriyle yönetilmesini
güçleştirmiş, yeni ve farklı yaklaşımlar gerektirmiştir. İşte bu yıllarda ortaya
çıkmaya başlayan çağdaş yönetim anlayışının temelini sistem görüşü temsil et-
mektedir.
–Beyaz yakalıların yerini bilgi işçileri almıştır, bilgi işçilerinin fikir egemenlikleri sağlanır.
–Esneklik, yenilik ve yaratıcılık, ulaşılmak istenen önemli hedeflerdir.
Sizce yeni yönetim anlayışında ne gibi değişiklikler olmuştur. Aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız.
Günümüz Yönetim Anlayışı

21. yüzyılda yönetimler, bilgiye odaklanmıştır. Günümüzde güç, bilgidir. Yö-
netim açısından bilgiye ulaştıracak her türlü yol, yöntem, süreç kritik öneme
sahiptir. Ülkemizin yönetim anlayışında yaşanan değişimle birlikte kamu kuru-
luşlarının teknolojik ve fiziksel altyapısı iyileştirildi. Günümüz yönetim anlayışı
örgüt yapılarının yenilikçi, yaratıcı, esnek ve bilgiye dayalı olmalarını sağladı.
Kurumlarına nitelikli personeller alırken buraları güncel bilgi ve teknolojilerle
donattı.
Yeni dönemde Türk kamu yönetimi, gelişmiş ülkelerde etkinliğini hızla hisset-
tiren halka açık yönetim anlayışına göre yeniden yapılandı. Günümüz yönetim
anlayışı küreselleşme sürecinde yeni ekonominin koşullarına uyabilecek bir ya-
pılanmayı gerçekleştirdi.
Bilgi çağı, dijital çağ, sosyal medya çağı, ağ toplumu gibi sosyal mecralar halka
açık yönetimin ne kadar önemli olduğunu gösterdi. Teknolojik gelişmeler saye-
sinde toplumda, yönetimlerin aldıkları kararlar ve etkinlikleri hakkında her türlü
bilgiye sahip olma hakkı kendiliğinden ortaya çıktı.
Sivil toplum güçlendikçe sosyal medya ve e-devlet olanakları arttıkça kamu

yönetimi zorunlu olarak şeffaf oldu. Yönetimler stratejik gizliliği olmayan her
türlü bilgi ve belgeyi halka açtı. Açık yönetim günümüzde kamudaki yönetim
meşruiyetinin en önemli ön koşulu hâline geldi. Açık yönetimin genel ve temel
amacı, siyaset ve yönetimi yurttaşa ve özel sektöre açık hâle getirmektir. Günü-
müz yönetim anlayışı bütün vatandaşların gerekli bilgiye kolayca ulaşabildiği
saydam yönetim olanıdır.
www.sbb.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
Klasik, çağdaş ve günümüz yönetim anlayışlarını karşılaştırınız.

YEREL YÖNETİMLER VE SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI

Günlük hayatımızı yakından etkileyen hizmetleri yerine getiren kuruluşlar,
genelde, yerel yönetim kuruluşlarıdır. Yerel yönetim kuruluşları, kendilerine
sağlanan yasal, mali ve teknik olanaklarla bu hizmetleri yerine getirmeye ça-
lışırlar. Evrensel bir tanım ile yerel yönetimler, belirli bir coğrafi alanda (köy,
kent, kasaba, il, vb.) yaşayan yerel topluluğun bireylerine, bir arada yaşamak
nedeniyle kendilerini en çok ilgilendiren konularda hizmet üretmek amacıyla
kurulan, karar organları (kimi durumlarda yürütme organları) yerel toplulukça
seçilerek göreve getirilen, yasalarla belirlenmiş görevlere ve yetkilere, özel ge-
lirlere, bütçeye ve personele sahip, merkezi yönetimle olan ilişkilerinde yönetsel

özerklikten yararlanan kamu tüzel kişileridir. Yönetimi, hem kamusal mal ve
hizmetleri temin eden hem de teminini kolaylaştıran bir araç olarak değerlen-
direbiliriz. Bu anlamda, topluma yönelik bazı hizmetler, yerel yönetim dışında
bireyler veya gönüllü kuruluşlar (sivil toplum kuruluşları), ile özel topluluklar ta-
rafından da yerine getirilebilmektedir. Sivil toplum kuruluşları, bireylerin ortak
yararlarını gönüllü olarak artırmaya çalışan ve kar amacı gütmeyen kurumlar,
organizasyonlar ve bireylerin toplamı olarak ifade edilen örgütlenme türüdür.
Günümüzde kısaca; devlet ve devlet otoritesinin dışındaki ekonomik ve toplum-
sal alanı nitelemek için kullanılan ve kendi ilke ve kurallarına göre işleyen, kendi
kendini düzenleyen özerk alanları ifade eder (Görsel 2.40). Sivil toplum kuruluş-
lar demokrasinin egemen olduğu gelişmiş toplumlarda endüstrileşmiş ülkelerde
karşılaşılan önemli kuruluşlardır. Böyle toplumlarda yaşayan siyasal, sosyal iliş-
kilerin ve gelişmelerin kaçınılmaz sonucudurlar. Çağdaş toplumların hepsinde
bu kuruluşlar vardır ve giderek ağırlıklarını daha fazla hissettirmektedirler.
Sivil toplumun tüm talep ve ihtiyaçlarını daha kolay karşılamak için ortak ve Görsel 2.40: ÇEKÜD, İstanbul başta olmak üzere, yurt
örgütlü olarak hareket edebildiği, ortak hedefleri olan kurumsal yapılara ihtiyaç çapında irtibat hâlinde olduğu çeşitli sivil toplum ku-
vardır. Çünkü sivil toplum kuruluşu toplumdan kendini soyutlaması, bireylerin ruluşları, resmî ve özel kurumlar ile işbirliği hâlinde
yeni istek ve arzularına karşı politikalarını düzenlememesi, yaşanan gelişmeler doğal çevrenin korunması ve güzelleştirilmesi amacıy-
karşısında eriyip kaybolmasına neden olacaktır. Bu durumun farkında olan sivil la ağaçlandırma kampanyaları düzenlemeye devam
toplum kuruluşları yaşam haklarını kaybetmemek için bireylerin, 21. yüzyılda ediyor.
her konuda olduğu gibi yönetim alanında da yaşayacakları değişime müdahil
olmaları gerekmektedir.
www.marmara.edu.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Sivil toplum kuruluşlarının, yönetim alanındaki değişimlere ne gibi etkileri

vardır? Düşüncelerinizi söyleyiniz.
2. Ülkemizin geleceğinde sivil toplum kuruluşlarının etkisi nelerdir?
3. Yerel yönetimler ile Sivil Toplum Kuruluşları arasında nasıl bir iş bölümü
vardır?
Aşağıdaki tabloyu etkileşimli tahtaya yansıtınız ve arka sayfada verilen tabloda-

ki boşlukların doldurulmasını sağlayınız.
KANUN-Î ESASİ’DEN (1876 ANAYASASI) 1924 ANAYASASI’NDAN

Hilafet ve saltanat makamı Osmanoğulları soyunun Egemenlik kayıtsız şartsız Milletindir
en büyük erkek üyesine aittir. Türk milletini ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi
Bakanlar Kurulu'nun başkan ve bakanlarını padişah temsil eder ve millet adına egemenlik hakkını yalnız o
seçer, atamalarını yapar ve gerektiğinde azleder. kullanır.
Hükümet Meclis'e karşı değil, padişaha karşı Türkiye Cumhurbaşkanı, Büyük Millet Meclisi
sorumlu olacaktır. parlamentosu tarafından ve kendi üyeleri arasından bir
Padişahın meclisi açma ve kapama yetkisi mevcut- seçim dönemi için seçilir. Cumhurbaşkanlığı görevi,
tur. yeni Cumhurbaşkanının seçimine kadar sürer. Yeniden
Padişahın devlet düzeninin bozulması durumunda, seçilmek olur.
polis araştırmaları yaparak zararlı ve suçlu gördüğü Meclis, yürütme yetkisini kendi seçtiği cumhur-
kişileri sürgüne gönderme yetkileri mevcuttur. başkanı ve onun tayin edeceği Bakanlar Kurulu eliyle
Yasama görevi Ayan Meclisi ve Mebusan Mecli- kullanır.
si'ne verilmiştir. Ayan Meclisi üyelerini padişah Otuz yaşını bitiren her erkek Türk milletvekili
seçecektir. Meclis üyeleri Padişah tarafından ölünceye seçilebilir.
kadar tayin edilebilecektir. Türkiye’de din ve ırk ayırt edilmeksizin vatandaşlık
Osmanlı Devleti tabîyetinde bulunan fertlerin hepsi bakımından herkese “Türk” denir.
din ve mezhep farkı gözetmeksizin Osmanlı vatandaşı
kabul edilir.
Vilayetlerde mebuslar, vilayet, liva ve kaza idare
meclislerinin azaları tarafından seçilecekti.
Tabloda 1876 ile 1924 Anayasası karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmada hangi alanlarda değişimler yaşan-
mıştır? Bu değişimler yönetim anlayışını nasıl etkilemiştir?
Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilerden şimdiye kadar

görmüş olduğu sosyal bilim derslerinden elde ettiği bilgilerden de yararlanarak
son 50 yılda Türkiye’nin ve dünya ülkelerinin siyasal değişimini modernleşme
tecrübesi içerisinde araştırmalarını isteyiniz.
Modern Dönemde Değişme

Son iki yüzyılda yani modern dönemde toplumsal değişimin hızı artmıştır. Bu
hızlı değişime yol açan etkenler üç kategoride toplanır. Bunlar kültürel, ekono-
mik ve siyasal etkenlerdir. Biz burada konumuzla ilgili olarak siyasal etkenlere
değineceğiz.
Siyasal Etkenler
Ülkeler arasındaki güçlerini artırma, servetlerini büyütme ve askeri rakipleri-
ne üstünlük sağlama mücadeleleri, son iki ya da üç yüzyıl boyunca değişimin
enerjik bir kaynağı olmuştur. Geleneksel uygarlıklardaki siyasal değişim olağan
olarak seçkinlerle sınırlı olmuştur. Örneğin nüfusun büyük bir bölümü görece
değişmeden kalırken bir aristokrat aile, yönetimde bir başka ailenin yerini alır.
Bu durum, siyasal liderler ile hükûmet görevlilerinin etkinliklerinin sürekli ola-
rak geniş yığınların yaşamlarını etkilediği modern siyasal düzenler için geçerli
değildir. Son iki ya da üç yüzyıl içinde siyasal ya da ekonomik gelişmelerin
karşılıklı olarak birbirini etkilediği kesindir. Hükûmetler artık ekonomi büyüme
oranlarını yükseltmede (ya da kimi zaman geriletmede) önemli bir rol oyna-
maktadır; hükûmetin en büyük işveren olduğu bütün sanayi toplumlarında da
üretime yapılan hükûmet müdahaleleri fazladır (Görsel 2.41).
Anthony Giddens, Sosyoloj, s.82-83, (Düzenlenmiştir)
Görsel 2.41: Anthony Giddens (Antoni Gidıns)

KONU ÖZETİ
YÖNETİMDE DEĞİŞİM
Değişim, gerek toplumlar gerekse kişiler için önemli bir sosyal ve psikolojik
olaydır. Değişim denen bu karmaşık olgu, günümüzde bütün sosyal sistemlerin
yaşama ilişkin kültürlerini ve yönetim biçimlerini hızlı bilgi artışı, hızlı gelişme
ve hızlı iletişim ile birlikte derinden etkilemektedir.
Yaşadığımız bilgi çağında, bilgi ve iletişim teknolojilerinde hızlı gelişmeler

ve küreselleşme şartları mevcut yönetim anlayışlarının süratle yenilenmesini
gerektirmektedir. Değişimin ve stratejik değerlerin öne çıktığı bu yapı içinde
organizasyonlar, bilgi temelli organizasyonlar olarak algılanırken, aynı zamanda
çalışanlar da bilgi profesyonellerine dönüşmektedirler.
Gelişen teknoloji, değişen çevresel koşullar, artan bilgi düzeyi ile sosyo kültürel
ve ekonomik yenilikler yeni yönetim anlayış, uygulama ve tarzının ortaya çık-
masına sebep olmakta; bu değişim sürecinin yönetimi, algısında ve başarısında
“liderlik” olgusu önemli bir rol oynamaktadır.
Toplumsal ve ekonomik anlamda refah seviyesinin yükselmesi insanların eski

alışkanlıklarını sorgulayamaya başlamasına neden olmuştur. Geçmişte durağan
olan veya pasif bir özellik taşıyan birey davranışları artık 1980’lerden itibaren
yeni bir ivme kazanarak hareketlenmeye başlamış, yeni hayat alışkanlıklarının
getirdikleri ile gelenekselleşmiş sosyal unsurları kıyaslamaya başlamışlardır.
Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler insanların farklı coğrafyalarda yaşanan
değişimlerden kısa sürede haberdar olmasını sağlamaktadır. Bu durum insanla-
rın bilgilenmesine ve bazı konuları sorgulamasına neden olabilmektedir.
Türkiyede yaşanan yönetim anlayışındaki değişimleri kısaca özetlemek gerekir-

se; bunlardan en önemlisi ve en etkilisi 1923 yılında Cumhuriyetin ilan edilmiş
olmasıdır. Eskiden monarşi ile yönetilen Osmanlı Devleti yerine kurulan Türkiye
Cumhuriyeti Devleti, halkın seçtiği temsilciler tarafından yönetilmeye başlan-
mıştır. Bu değişikliklerin temel nedeni ise toplumun ihtiyaçlarıdır.
Hukuksal anlamda tamamen bir eşitlik esas alınmıştır. Kanunlar devletin tüm
bireyleri aynı şekilde uygulanmakta ve bağımsız mahkemelerce tarafsız yargıla-
mak yapılmaktadır.
Sosyal bir devlet anlayışına sahip olan ülkemizde birçok sivil toplum kuruluşu
ve derneğin yanı sıra devlet kurumları da sosyal yardımlaşma etkinlikleri ve
kampanyalar düzenler. Yasama yetkisi devlet adına mecliste bulunur. Meclis
toplum ihtiyaçlarını karşılamak üzere yasaları hazırlayarak kabul eder. Yürüt-
me oluşturulan yasaların uygulayıcısı ya da uygulattıranı olarak tanımlanabilir.
Bu kurumlar devlet başkanı, meclis başkanı, başbakan gibi kavramlardır. Yargı
devlet adına bağımsız mahkemelerce kullanılır. Yürütme tarafından yakalanan
suçlular mahkemelerce yasalar çerçevesinde tarafsızca değerlendirilir ve hüküm
verilir.
Medya toplum ve yönetim üzerinde etkili olan en önemli unsurlardan biridir.

Çünkü medya yönetimi belirleyen toplumun üzerinde çok güçlü bir etkiye sahip-
tir. Halkın olaylar karşısında bilinçlenmesini ve haber almasını medya organları
sağladığı için toplum üzerinde istenildiği şekilde olgu yaratabilmektedir. Bu ne-
denle zaman zaman medya kurumları yönetim üzerinde bunu kullanarak baskı
oluşturabilirler.

Aşağıdaki metinleri etkileşimli tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden metinlerin
SELÇUKLU DÖNEMİ EDEBİYAT VE SANAT

YÖNETİM Türk Edebiyatı
EDEBİYAT Selçuklu Dönemi’nde önemli edebî şahsiyetler yetişmiştir.
SANAT Yunus Emre: Şiirlerini Türkçe yazan Yunus Emre, Türk tasavvuf edebiyatının
en önemli isimlerinden biridir.
Hacı Bektaş-ı Velî: Bektaşilik tarikatının kurucusu olarak kabul edilen Hacı
Bektaş-ı Velî, büyük bir şair ve mutasavvıftır.
Mevlana: “Mesnevî” adlı eseri ile Türk edebiyatının en güzel örneklerinden

10. KAZANIM birini vermiş olan Mevlânâ, eserlerini Farsça yazmıştır.
Yönetim, yönetici ve toplum ilişkisi-
Türk edebiyatı içerisinde sözlü edebiyat ürünleri önemli bir yer tutmaktadır.
nin edebiyat ve sanat eserlerine yansı-
masına örnekler verir.
Türk Destanları:
Destan; “Bir millet veya toplumun hayatında derin bir iz bırakmış olaylardan
kaynaklanıp; çoğunlukla manzum, bazen de manzum-mensur karışık; birden
fazla olayın aktarımına izin veren genişlikte; usta bir anlatıcı tarafından veya-
DERSE HAZIRLIK hut da ustalardan öğrendiğini aktaran bir çırak tarafından, bir dinleyici kitle-
1. Yönetim bilim midir? Sanat si önünde bir müzik aleti eşliğinde ya da bir melodiyle anlatılan; sözlü olarak
mdır? Tartışınız. anlatılanlarından bazıları yazıya geçirilmiş; bir milleti veya toplumu sonuçları
bakımından ilgilendiren bir kahramanlık konusuna sahip; dinlendiğinde veya
2. Edebiyat ve sanatın yönetimle okunduğunda millî değerleri, şahsî değerlerin üstünde tutmayı benimseten sözlü
ilişkisini açıklayınız. veya yazılı edebi eserlerdir.”
“Oğuz Kağan”, “Köroğlu”, “Dede Korkut Kitabı içindeki mensur metinler”, “Ma-
nas” ve “Alpamış” destanı Türk destancılık geleneğinin en önemli örnekleridir.
Âşık Edebiyatı:
Türk destancılık geleneğinin temsilcisi olan “Ozan”lar, yerleşik hayata geçilmesi
ve toplumsal yaşamda meydana gelen değişmelerin ve İslamiyet’in etkisi ile yeri-
ni “Âşık”lara bırakmış, XVI. yüzyıldan itibaren cönk ve mecmualar aracılığıyla
takip edebildiğimiz Türk âşıklık geleneği teşekkül etmiştir. Günümüzde Türki-
ye, Azerbaycan ve İran’ın kuzeyinde canlı olarak yaşamaya devam eden âşıklık
geleneği, bağımsız veya özerk Türk cumhuriyetlerindeki destancılık geleneği ile
bir bütünlük oluşturmaktadır.
Halk Hikâyeleri:
“Âşık” adı verilen şair-anlatıcılar tarafından saz eşliğinde icra edilen, aşk veya
aşk kahramanlık konulu manzum ve mensur karışık anlatmalara halk hikâyesi
adı verilir.
Türk halk edebiyatında; “Âşık Garip ile Şahsenem”, “Kerem ile Aslı”, “Tahir
ile Zühre”, “Ferhat ile Şirin”, “Arzu ile Kamber” vb. gibi halk hikâyeleri vardır.
Sanat ve Mimari
İlk Türk kültür ve medeniyeti, Türklerin devlet kurduğu coğrafyanın etkisi ile
“bozkır kültürü” ve “bozkır medeniyeti” olarak adlandırılmaktadır. Hayvancılı-
ğa dayalı yaşam biçimi, Türk sanatında hayvan üslubu olarak adlandırılabilecek
bir üslubun baskın olmasını sağlamıştır. Türk sanatının en tipik özelliği hayvan
motiflerinin çok fazla kullanılmış olmasıdır.
Türkler “göçebe” ve “yarı göçebe” bir hayat tarzı sürdürdüklerinden, yani yazın
“yaylak” adı verilen yerlerde, kışın ise “kışlak” olarak adlandırılan yerlerde ya-
şadıklarından “çadır” yapma ve burada kullanılan eşyaları süslemeye dayalı bir
“süsleme” sanatları gelişmiştir. Bu durum Türk sanatında “kubbe” ve “yuvarlak
kümbet” anlayışının ortaya çıkmasını ve bunun geliştirilmesini sağlamıştır. İs-

lamiyet öncesi Türk devletlerinde, dinî inanışların etkisi ile mezarlara dikilen
“balballar” ve “heykeller”, ölen kişinin mezarına konan eşyalar, günümüzde
yapılan arkeolojik kazılarda gün yüzüne çıkarılmış ve Türk sanatının erken dö-
nemleri hakkında önemli bilgilerin elde edilmesini sağlamıştır. İslamiyet öncesi
Türk toplumunda müzik, “kam”ların veya “şaman”ların “şaman davulu” kul-
lanarak oluşturdukları ritmik ezgi eşliğinde yönettiği dinî törenlerde icra edil-
miştir. Daha sonraları “ozan”lar, “kopuz” adı verilen sazları eşliğinde destanları
icra etmişlerdir (Görsel 2.42). Özellikle Uygurlular Dönemi’nde yerleşik hayata
geçilmesiyle birlikte, sanat bakımından da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Türk
boyları arasında “kubbeli türbeler” ve “köşe üçgenlerin” yaratıcıları Uygurlardır.
Ayrıca Uygurlar, minyatür sanatının İslam dünyasına yayılmasını sağlamışlardır.
Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra özellikle dinî mimariye büyük önem ver-
mişlerdir. Karahanlılar Dönemi’nde ilk camiler kerpiçten yapılmış ve alçılarla
kaplanmıştır. Daha sonraki dönemlerde ise tuğla kullanılarak çeşitli yapılar inşa
edilmiştir. Selçuklular Dönemi’nde ise mimaride önemli gelişmeler yaşanmıştır.
Süsleme amacıyla bitki ve hayvan motiflerinin yanında, yazılar ve geometrik Görsel 2.42: Kopuz
şekiller de kullanılmıştır. İslamiyet’in etkisi ile insan figürleri kullanılmamıştır.
Görsel 2.43: Ahlat Selçuklu mezar taşları, Bitlis
Bu dönemde Türkler; Orta Asya Türk mimarisi ile İslam mimarisini birleştire-
rek önemli eserler vermişlerdir. Selçuklu Dönemi’nden günümüze ulaşan cami,
mescit, türbe, külliye, han ve hamamlar, saray ve köşkler; Türk mimarisinin en
güzel örneklerini oluşturmaktadır (Görsel 2.43-Görsel 2.44). Bu mimari eser-
lerin büyük bir kısmı Türkiye’de bulunmaktadır. Bu dönemde, dinî mimaride
cami, türbe, kümbet, medrese, tekke ve zaviyeler; askerî mimaride sur, kale ve
hisarlar; ticarî mimaride köprü ve kervansaraylar; sivil mimaride ise saray, köşk,
han ve hamam gibi eserler inşa edilmiştir. Süsleme sanatlarından “minyatür,
çini, halı ve kilim” çok gelişmiştir. Selçuklu Dönemi’ndeki bu gelişme, Osmanlı
Dönemi’nde zirveye ulaşmıştır. Mimar Sinan gibi bir dahi tarafından yapılan
mimarî eserler, birer şaheserdir. XVIII. yüzyılda “Lale Devri”nde, Türk sosyal
ve kültürel hayatında Avrupa etkisi, mimaride de görülmeye başlanmıştır.
OSMANLI DÖNEMİ’NDE SANAT VE EDEBİYAT

Osmanlı Devleti Dönemi’nde Arap alfabesi kullanılmıştır. Selçuklu Dönemi‘n-
den kalma edebî miras, Osmanlı Dönemi’nde daha da gelişmiştir. Özellikle ya-
zılı edebiyat alanında çok ciddi bir edebî ve kültürel ortam oluşmuştur. Özellikle
bazı Osmanlı padişahlarının da şair olması bu edebî ortamın daha da gelişmesini
sağlamıştır. Divan Edebiyatı’nın dili Türkçe olmakla birlikte, bu dönem Türkçe-
sinde Arapça ve Farsça terkip, tamlama veya kelimelerin, dönemlere göre değiş-
Görsel 2.44: Sultan Hanı, Kayseri
mekle birlikte, yoğunluk kazandığı görülmektedir.
XIII. yüzyılda Hoca Dehhanî ile başlayan Divan Edebiyatı, XVI. yüzyılda Fu-
zulî ve Bakî gibi önemli isimlerin yetişmesiyle zirve dönemini yaşamıştır. Divan
şiirinde “Aruz” ölçüsü kullanılmıştır. Bu dönemde Divan Edebiyatı’nın yanı sıra,
Halk Edebiyatı da çok büyük bir gelişme göstermiştir. Âşıkların, zaman zaman
saray çevrelerinde göründüğü ve sanatlarını kırsaldaki yerleşim birimlerinde
olduğu kadar, başta payitaht İstanbul olmak üzere, Bursa gibi dönemin ticari ve
kültürel bakımdan gelişmiş şehirlerinde icra ettikleri de bilinmektedir.
Sanat ve Mimari
Osmanlı Devleti’nde bilim ve sanata özel bir önem verilmiştir. Bilim adamları
desteklenmiş ve böylece çağın en ileri askerî gücü Osmanlı Devleti elinde bu-
lunmuştur. Fethedilen topraklar, her anlamda mamur edilmiştir. Buralara cami,
han, hamam ve medreseler gibi dinî, kültürel, bilimsel ve sosyal işlevleri olan
Görsel 2.45: Sultan Ahmet Camii, İstanbul kurumlar inşa edilmiş ve böylece askerî olarak fethedilen topraklar, kültürel
anlamda da Türk kılınmıştır. Osmanlı sanatı, başlangıçta Selçuklu mimarisinin
genel özelliklerini taşımaktadır. Ancak zamanla ve özellikle de XV. yüzyıldan
sonra, klasik Osmanlı eserleri ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Türk kültürünün
kendine has üslubu İslam kültürü ile birleştirilmiş ve özgün eserler meydana
getirilmiştir. Bu dönemde yapılan eserlerin çoğu günümüzde de ayakta durmak-
tadır (Görsel 2.45-Görsel 2.46).
Osmanlı kültür ve sanat hayatında 1839 Tanzimat Fermanı, 1856 Islahat Ferma-
nı ve 1908 II. Meşrutiyet ilanı gibi dönemlerin önemli etkisi vardır. Tanzimat
Dönemi’nde, Osmanlı kültür ve sanat hayatında Batı etkisi ve tesiri görülmeye
başlanmış, Islahat Fermanı ile birlikte bu etki daha da baskın şekilde hissedil-
meye başlanmıştır. Tanzimat edebiyatı olarak adlandırılan dönemde, edebiyatta
ve sanatta yeni kavramlar ve yeni yaklaşımlar etkisini göstermeye başlamıştır.
1908’de II. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte, Türkçülük ve Türk milliyetçiliği ekse-
ninde yapılan tartışmalar, kültürel anlamda yeni bir döneme girilmesini sağla-
mış ve ileride kurulacak millî devletin kurulmasına zemin hazırladığı gibi, yeni
devletin ilk yıllarındaki sanat anlayışının da belirleyicisi olmuştur.
www.kultur.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Selçuklu Dönemi’nde yönetimin, edebiyat ve sanata verdiği önem hakkında

neler söyleyebilirsiniz?
2. Osmanlı Dönemi’nde yönetimin, edebiyat ve sanata verdiği önem hakkında
neler söyleyebilirsiniz?
3. Kültür ve edebiyatın toplumun gelişmişlik düzeyine katkıları nelerdir? Tar-
tışınız.
Görsel 2.46: Topkapı Sarayı, İstanbul


Görseller ve metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere inceletiniz ve öğ-
rencilerden metnin sonundaki soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
Osmanlı Devleti’nde ekonomik ve askerî anlamda yaşadığı çöküş, I. Dünya Sa-
vaşı’nın ardından devlet topraklarının işgal edilmesine neden olmuş, 23 Nisan
1920’de Büyük Millet Meclisi kurulmuş, Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde
Türk milleti tarafından verilen millî mücadelenin ardından Büyük Millet Mecli-
si’de 29 Ekim 1923 tarihinde “Türkiye Cumhuriyeti”nin kuruluşu ilan edilmiştir.
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte, Türk kültür ve sanat hayatında da önemli deği-

şimler yaşanmıştır. Yeni devlet, millî kültür üzerine inşa edildiğinden, Türk dili,
Görsel 2.47: Eski Ankara, Sururi Taylan
edebiyatı ve tarihî ile ilgili çalışmalar bu dönemde hız kazanmıştır. Yeni devletin
temelleri, her şeyden önce Türk kültürüne dayanmaktadır. Kültürel anlamda
yaşanan bu yenilik, devlet yönetimi ve sisteminde de görülmektedir. Cumhu-
riyet’in ilan edilmesi, Halifeliğin ve Saltanat’ın kaldırılması, Latin harflerinin
kabulü gibi yenilikler, çağdaş Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ortaya çıkmasını
sağlamıştır.
Mustafa Kemal Atatürk’ün “Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli dildir, kültürdür.”

sözleri ile özetlenebilecek olan Türk kültürü temeline dayalı millî devlet anlayışı,
Kurtuluş Savaşı sonrasında yapılan çalışmalarda da kendini göstermektedir.
II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Ziya Gökalp ve Fuat Köprülü tarafından “Halk
bilimi”ni tanıtmak amacıyla kaleme alınan yazılar ve sonrasında yapılan alan
araştırmaları ile elde edilen veriler, Türk kültürü ile ilgili bilimsel çalışmaların
hız kazanmasını sağlamıştır. Bu dönemde kültürel çalışmalar “Türk Yurdu”,
“Türk Ocağı” ve “Türk Derneği” gibi dernekler tarafından yürütülmüştür. Görsel 2.48: Türk Kurtuluş Savaşı, Sururi Taylan
1 Kasım 1927’de kurulan “Anadolu Halk Bilgisi Derneği”, bir süre sonra adını
“Türk Halk Bilgisi Derneği” olarak değiştirmiştir. Bu dernek, Türk kültürü ile il-
gili çalışmalar yapan ilk bağımsız bilimsel organizasyon olarak tarihe geçmiştir.
Derneğin ilk yayın organı olan “Halk Bilgisi Mecmuası” ve daha sonra çıkardığı
“Halk Bilgisi Haberleri”ndeki yazılar, bu dönem halk bilimi çalışmalarının aka-
demik ve bilimsel zemine oturtulması bakımından önemlidir
1931 yılında Türk Ocaklarının kapanmasıyla birlikte, 1932’de Halkevleri kuru-

lur. Halkevleri, çıkardığı dergiler ve yaptığı araştırma ve eğitim faaliyetleriyle
Türk kültür ve sanatının gelişmesine katkı sağlamıştır. Mustafa Kemal Atatürk
Dönemi’nde, çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’nin “millî mimari, millî sanat ve millî
kültür” temeline dayalı bir devlet olması için çalışmalar yapılmıştır ve Atatürk
bu dönemde dil, tarih ve kültür araştırmalarına büyük önem vermiştir. 1931’de
“Türk Tarih Kurumu”, 1932’de de “Türk Dili Tetkik Cemiyeti” Türk tarihî ve dili
alanında çalışmalar yapmak üzere kurulmuştur. Görsel 2.49: Çift Süren Kadınlar, Sururi Taylan
1939’da Ankara Üniversitesi, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nde Pertev Naili

Boratav ve 1960’lı yıllarda Mehmet Kaplan tarafından Atatürk Üniversitesi’nde
yürütülen çalışmalar, Türkiye’de halk kültürü ile ilgili çalışmaların bilimsel ve
akademik bir zeminde yürütülmesini sağlamıştır.
www.kultur.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
Cumhuriyet Dönemi Türk Resim Sanatçısı Sururi Taylan’ın eserleri bugün

Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesinde, Millî Kütüphane Sergisinde, Gazi
Üniversitesi Müzesi’nde ve İstanbul Askerî Müzesinde sergilenmektedir (Görsel
2.47, 2.48, 2.49, 2.50). Görsellerden ve metinden yararlanarak Cumhuriyet Dö-
nemi’ndeki edebiyat ve sanat anlayışını yorumlayınız.
Görsel 2.50: Ortaköy Camii, Sururi Taylan


lerden metnin sonundaki soruyu cevaplandırmalarını isteyiniz.
YÖNETİM VE SANAT
Ortaçağda yönetici-sanatçı ilişkisi dikkate alındığında, bilim ve sanatı koruma
ve destekleme noktasında yöneticilere çok büyük görevler düştüğü görülmek-
tedir (Görsel 2.51). Denebilir ki yönetici olmanın en önemli vasıflarından biri,
sanatı ve sanatçıyı korumaktır. İyi bir yönetici adil, cömert, kahraman bir savaşçı
olması gerektiği gibi; âlim, bilgin ve sanatkârları korumalı, bilim ve edebiyatın
gelişmesine katkıda bulunmalıdır. Bu bakış açısının sadece hami/patron ile des-
teklediği sanatçısı arasındaki bir ilişki olmadığı; haminin/patronun bu destek-
leme faaliyeti üzerinden başka hami/patronlarla kültürel olduğu kadar, görünür
olmasa da siyasi bir rekabet içerisine girdiği de görülmektedir.
Yöneticilerin gittikleri ya da fethettikleri bölgelere beraberlerinde sanatçılarını

Görsel 2.51: Leonardo da Vinci - Ginevra de Benci, tem-
da götürmeleri bir anlamda güç gösterisi olarak düşünülmüş olmalıdır ki bu uy-
silîdir.
gulamanın Türk coğrafyasındaki bütün sultanlar tarafından yapıldığını görmek-
teyiz. Örneğin Karakoyunlularda nakış ve cilt sanatının özellikle Pir Budak’ın
himayesinde geliştiği bilinmektedir. Pir Budak babasının çağrısı üzerine, 1458
yılında Herat’a gittiğinde orada bulunan şair ve nakkaşlardan Kemâleddin Bînâî
ve onun babasının da içinde bulunduğu bir grup sanatkârı beraberinde götür-
müştür. Osmanlı yöneticilerinin de benzer tavrı dikkat çeker. Fatih Sultan Meh-
med’in (1432-1481) kültür ve sanat faaliyetlerine olan ilgisi onu İslam dünyasında
bilgisi ve ilmiyle şöhret kazanmış kişileri kendi sarayında toplamaya itmiştir. Bu
isimlerden birinin matematik ve astronomi bilgini Ali Kuşçu (ö. 1474) olduğu
bilinmektedir.
Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 12, s.65-76. (Düzenlenmiştir)
Metinde Ortaçağda sanat dünyasının, kültürel ilişkilere olduğu kadar siyasi

ilişkilere de yön veren bir arka planının olduğu belirtilmektedir. Günümüzde de
sanatın ve sanatçıların yönetime etkisi var mıdır? Düşüncelerinizi belirtiniz.

Aşağıdaki metin ve tablo etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve
metnin sonundaki soruları cevaplamalarını sağlayınız.
TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı’nın, 1860’ta Şinasi’nin Agah Efendi ile bir-
likte çıkarttıkları Tercüman-ı Ahval gazetesi ile başladığı kabul edilmektedir.
Tanzimat edebiyatı’nın sürdüğü dönem, demokratik hak ve özgürlükleri, yöne-
tici-sanatçı ilişkileri yönünden farklı nitelikler taşır. Tanzimat Dönemi iki süreç
yaşamıştır. Birincisi 1877’de II. Abdülhamit’in Meşrutiyet Meclisi’nin çalışma-
larını durdurmasına kadar geçen, demokratik hak ve özgürlüklerin kullanıldığı
süreç, ikincisi 1877’den sonra başlayan baskıcı yönetimin, sanat ve edebiyatı
etkilediği süreç. Bu nedenle Tanzimat edebiyatı; Birinci Dönem (1860-1877) ve
İkinci Dönem (1877-1896) olarak iki dönemde ele alınmıştır.
Tanzimat Dönemi Sanatçıları

1-Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914) 5-Muallim Naci (1850-1893)
2-Samipaşazade Sezai (1860-1936) 6-Ahmet Mithat Efendi (1844-1912)
3-Nabizade Nazım (1862-1893) 7-Ahmet Vefik Paşa (1823-1892)
4-Şemsettin Sami (1850-1904)
1. İçinde yaşanılan dönem mi sanatı etkiler yoksa sanat mı içinde yaşanılan

dönemi etkiler? Tartışınız.
2. Tanzimat Dönemi’ni yönetici-sanatçı ilişkileri açısından değerlendiriniz.

Öğrencilerden edebiyat ve sanat alanında eserleri bulunan yöneticileri araştır-
malarını isteyiniz. Araştırdıkları bu eserlerle ilgili yorum yapmalarını isteyiniz.
Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi.

Olmaya devlet cihanda, bir nefes sıhhat gibi.
Saltanat dedikleri bir cihân kavgasıdır.
Olmaya baht ü saadet dünyada vahdet gibi.
Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman)
Tiziano Vecellio’ nun Kanuni portresi

Aşağıdaki metni etkileşimli tahtaya yansıtarak öğrencilere inceletiniz ve öğren-
cilerden metnin sonundaki etkinliği yapmalarını isteyiniz.
SANAT VE SİYASET
‘Sanat ve siyaset ilişkisi’ dendiğinde, genelde sanatçıların siyaset çevresine

(iktidara ve diğer siyasetçilere) bakışı anlaşılmaktadır. Oysa ilişki tek taraflı
değildir. Hükûmet ya da diğer siyasal partilerin de kendilerince bir sanat siyase-
tinden (bu konuda izledikleri yol ve yöntemlerden) söz etmek olasıdır.
Hükûmetler iktidarlarını sürdürürken bir vitrin olarak; muhalefet çevreleri de di-

renme ve mücadele etme aracı olarak kullanırlar sanatı. Bir de ayrıca, sanat dışı
alanlardan görece bağımsız, ‘sanatın iç siyaseti’ vardır ki, bu da sanatçılar ara-
sında yaşanan hem tür, akım ve biçeme ilişkin tartışmalar (tür ve biçem siyaseti);
hem de yer (konum, statü) kapma mücadelesi şeklinde göstermektedir kendini.
‘Sanatçıların siyasete bakışı’, ‘siyasetçilerin sanata bakışı’ ve ‘sanatın iç
siyaseti’, iç içe geçmiş hâlde, çelişkili bir şekilde birlikte var olurlar.
Baskıcı ve demokratik toplumlarda yönetimin sanata olan bakış açısını değer-

lendiriniz.
Sanat ve siyaset ilişkisi bağlamında baskıcı toplumlarda yapılan sanat ile demokratik toplumlarda yapılan
sanat arasında faklılıkların neler olabileceğini aşağıdaki boşluklara yazınız.
Görsel 2.52: Atatürk, sanatı seven, sanatçılara değer

veren ve onları destekleyen bir devlet adamıdır. DERS DIŞI ETKİNLİK
Öğrencilerden, Atatürk’ün sanata ve sanatçıya verdiği önem ile ilgili sözlerini
ve görüşlerini araştırarak bir sunum yapmasını isteyiniz. Ayrıca Cumhuriyet
Dönemi’nin ilk yılları ile alakalı romanlardan (Örnek: Ateşten Gömlek, Yaban,
Yeşil Gece, Sodom ve Gomore, Küçük Ağa, Dikmen Yıldızı, İki Süngü Arasında
vb.) bir tanesini okuyarak romana göre dönemin genel özellikleri hakkında kom-
pozisyon yazmalarını sağlayınız (Görsel 2.52).

Fotoğraflar etkileşimli tahtaya yansıtılarak öğrencilerden, Türk müziğinde önde
gelen ve Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı ünvanını kazanan sanatçıların
kim olduklarını tespit etmelerini isteyiniz (Görsel 2.53). Ayrıca devlet sanatçı-
sının ne anlama geldiğini ülkemizde başka kimlerin devlet sanatçısı olduğunu
öğrencilerden bulmalarını isteyiniz.
Görsel 2.53: Devlet Sanatçısı unvanı, sanata olan kat-

kıları ve yaptıkları hizmetler sonucunda bazı sanat-
çılara Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından verilen
unvandır.
PERFORMANS GÖREVI
Lale Devri’nin (Görsel 2.54) Osmanlı toplumunun yaşam tarzında ve sanatında
hangi değişikliklere neden olduğunu öğrencilerden araştırmalarını isteyiniz.
Öğrencinin, Lale Devri ne zaman başlamıştır, yapılan yenilikler nelerdir? Lale
Devri’nin özellikleri nelerdir? Osmanlı İmparatorluğu’nda Lale Devri nasıl
bitmiştir? gibi sorulara cevap aramasını sağlayınız. Ayrıca öğrencilerden, Lale
Devri Dönemi’ndeki yönetim anlayışı ile günümüzdeki yönetim anlayışı arasın-
daki benzerlik ve farklılıkları belirlemesini isteyiniz.
KONU ÖZETİ
SANAT VE SİYASET
Sanat tabiatın taklididir, maddeye giren ve onu kendi şekline sokan fikirdir, mü-
kemmel ve ideal güzelliğin aranmasıdır, muhatabında estetik bir zevk uyandıran,
gerçekliği sembolik olarak ifade eden eser ve hareketlerdir.
“Sanat, insanla, nesnel gerçeklik arasındaki ilişkidir. Sanat, güzeli aramak ve

yorumlamaktır gibi sanatın pek çok tanımı yapılmıştır.” Sanat; duygu ve dü-
şüncenin maddi bir malzemeden, sesten veya sözden faydalanarak heyecan ve
hayranlık uyandıracak biçimde ifade edilmesidir.
Sanat, “bir işi güzelce yapmak” anlamına gelen Arapça “sun” kelimesinden
Görsel 2.54: Lale Devri’nde bir şenliği tasvie eden min-
türetilmiştir. Tarih içerisinde pek çok sanat kuramı geliştirilmiştir. Eflatun (Pla-
yatür
ton), sanatı “idelerin taklidi” veya “mimesis” olarak görmüş. Aristo, eğlendirme,
eğitme ve arındırma (katarsis) ya vurgu yaparak sanata “gerçeğin taklidi” olarak
bakmıştır. J. J. Rousseau (Jan Jak Russo), sanatın güzellik değil, duygusal coşma
olduğunu iddia etmiştir (Görsel 2.55).
Siyaset ise kelime olarak yönetim, ülke yönetimi gibi anlamlara gelir. Batı
dillerindeki karşılığı Yunanca “politika” kelimesine dayanır. ‘Siyasal şeyler,
vatandaşlık hakkına ilişkin şeyler, devleti ve devletin yapısını, siyasal rejimi,
cumhuriyeti, egemenlik hakkını ilgilendiren her şey...’ gibi anlamları vardır.
Türkçe’de, ‘devlet işlerini düzenleme ve yürütme, ülke, devlet ve insanı yönetme,
bir şekilde işini yürütme’ gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Siyaset, XV. yüzyıl
ile XX. yüzyıl arasında “devletle aynı anlamda düşünülmüştür. Fransız düşü-
nür Montesquieu (Monteskiyo), yasal kurumsal bir yaklaşımla devletin bütün
işlerini yasama, yargılama ve yürütme olmak üzere üç grupta toplamış, böylece
özgürlüklerin daha iyi korunacağını savunmuştur. Bu yaklaşım, siyasetin bir
“süreç” ve bir “faaliyet” olduğunu göz ardı etmiştir.
Araştırma metotlarındaki ve kavramlardaki gelişmeler, siyasete yeni bir boyut

kazandırmıştır. Buna göre siyaset, “toplum için bağlayıcı kararların alındığı
ve yürütüldüğü bir süreç”tir. Bu tanımda “bireyler”, “yapılar” ve “siyasallar”
arasındaki etkileşim vurgulanmaktadır. Siyaset yalnızca kanunların yapılması,
yorumlanması ve uygulanması değildir.
Bunların yanında vatandaşların tutum ve davranışları, seçim ve kulis çalışmala-

rı, baskı gruplarının iktidarı etkilemeye yönelik faaliyetleriyle ilgili karmaşık bir
süreçtir. Bir faaliyet veya süreç olarak siyaset, günümüzde çeşitli somut yapılar
(hükûmet, partiler baskı grupları vs.) tarafından yürütülmektedir.
Toplumu ilgilendiren kararlar, siyasal iktidarlar tarafından alındığı ve uygulan-

dığı için, siyasal faaliyetlerin amacı, iktidarı ele geçirmek veya etkilemektir. Bu
nedenle bazı düşünürler siyaseti “iktidar mücadelesi” olarak nitelemişlerdir.
Siyaset ister “devlet, ülke, insan yönetimi” isterse “toplum için bağlayıcı karar-
ların alındığı ve yürütüldüğü süreç” şeklinde tanımlansın, kamu yönetimiyle
yakın bir ilişki içindedir.”
Görsel 2.55: Kültür ve sanat etkinlikleri kapsamında
Sanat, tamamen insana ait bir faaliyettir. Toplumdan soyutlanmamış, sanat ve si- Safahat isimli oyun sanatseverlere sunuldu.
yaset, sanat ve toplum arasında kaçınılmaz bir ilişki ve etkileşim, aynı zamanda
farklılıklar vardır. Sanat sosyolojisi de bu zorunlu ilişkiler sebebiyle kendisine

bir varlık alanı bularak bir bilim dalı olmuştur.
Bu etkileşimde, sanat ve siyaset birbirlerine göre asıl değildir. Fakat ikisi de kül-
türün türevleridir. Sanat bir kurumdur. Fakat bir siyaset ve hükûmet değildir.
Sanat hem kendisinin hem de siyasetin dayandığı dünya görüşünün varlık ve

insan anlayışını, bakış ve duruş tarzını, estetiğini, sevgi telakkisini, kendine ait
çerçevede ortaya koyar. Bu yönüyle sanat bir dünya görüşü, bir ideoloji ve bir si-
yasetle iç içe olan bir kurumdur (Görsel 2.56). Fakat bir ideolojinin, bir siyasetin
gerçekleşmesini, propagandasını ve sözcülüğünü yüklenemez, yüklenmemeli.
Çünkü sanat, iktidarı, devleti aktüalitede ayakta tutan adlî kurum, mülkî kurum,
askerî kurum gibi bir kurum değildir.
Her dünya görüşünün kendine has bir sanat anlayışı vardır. Fakat sanat, bu dünya
görüşünün, bu dünya görüşüne ait siyasetin gerçekleşmesinde ve yürütülmesin-
de görev almaz. Fakat siyaset, kendi varlığını ilan ve devam ettirmek için bazı
zeminlere ihtiyaç duyar. Bunların başında sanat gelir. Nitekim kendilerini büyük
bir sanat planında yansıtamamış dünya görüşlerinin önemli, geçerli ve evrensel
olacağını düşünmek mümkün olmamaktadır.
Bir dünya görüşünün ayrı ifadeleri olarak sanat ve siyaset, farklı özellikleri sebe-
biyle birbirinden ayrılır. Burada “güdümlü sanat” ve “tezli sanat” ayrımı önem
kazanmaktadır.
Sanatçı insanı, eşyayı ve aralarındaki ilişkileri belli bir açıdan görür. Sanatçının
eserinde, sanatın kendi iç dinamikleri açısından bir tutarlık vardır. Eserin dikkat
çektiği durum, sanata ait bir dille yapılmıştır. Bu özellikleri taşıyan sanat, siya-
set yapmamıştır. Buna “tezli sanat” diyoruz. Fakat sanat eseri, bir durumu, bir
düşünceyi kendi iç mantığı ve diliyle değil de başka bir dille ifade ediyorsa, bu
da “güdümlü sanat”tır. Siyasetin emrine girmiştir. Güdümlü sanat, bir fikrin, bir
ideolojinin verilerini ispat gayretindedir. Tezli sanat nihayetinde bir dünya görü-
şüyle bağlantılı olsa da bazı verileri ispat etmeye çalışmaz. Onun kendi örgüsü
içinde bir tezi vardır. Bu tezin doğruluğu-yanlışlığı önemli değildir. Önemli olan
bu tezin sanat çerçevesi ve sanat dili içinde kalmasıdır. Buradan hareketle sanatı
başlangıçtan beri siyasetten bağımsız olarak ele alamayız. Yunan sanatından,
Cahiliye Dönemi Arap sanatından, Divan Edebiyatı’ndan günümüze kadar sa-
natla siyaset arasında bu bakımdan bir ilişki olmuştur.
Görsel 2.56: Huand Hatun Külliyesi, Kayseri


Aşağıda değişik ülkelerde İnternetin kullanımı ve sonuçlarına ilişkin tablo veril-
miştir. Tabloyu tahtaya yansıtarak öğrencilerden aşağıdaki soruları cevaplama-
larını isteyiniz.
BILGI
Ekonomik Sosyal ve Siyasal TEKNOLOJISI
ÜLKELER Endeks Çevresel
Etki Etki VE
(2013) Etki
YÖNETIM
1.İsveç 100 82.8 99.2 93.1
2.Norveç 97.5 77.1 69.1 90.1
3.Birleşik Krallık 95.6 89.5 73.3 100
4.ABD 95.2 100 100 95.2 11. KAZANIM
5.Yeni Zellanda 92.4 78.4 74.9 81.5 Bilgi teknolojisinin yönetim alanında
kullanımının sonuçlarını tartışır.
6.Danimarka 92.4 66.0 60.7 87.4
7.Finlandiya 91.9 77.5 54.9 87.0
DERSE HAZIRLIK
8.İzlanda 91.9 59.4 52.4 73.8 1. Günlük yaşamımızda bilgi
64.6 74.4 88.8 edinme ve iletişim amaçlı hangi
9.Fransa 90.9
cihazları kullanmaktayız?
10.G. Kore 87.4 67.7 63.3 94.2
2. Cep telefonu, bilgisayar ve İnter-
11.Avustralya 86.4 68.2 71.1 88.0 netin ülkemizdeki tarihçesi hak-
12.Hollanda 86.4 71.7 48.0 87.0 kında neler söyleyebilirsiniz?
Araştırınız.
13.Japonya 86.4 62.2 78.4 79.2
14.Avusturya 84.8 69.8 47.1 89.3 3. Çevrenizdeki yaşlı insanların
teknolojik yaşama bakış açısını
15.Kanada 84.3 67.1 69.1 78.0 tartışınız.
16.Almanya 83.1 74.4 48.7 81.5
35.Güney Afrika 55.8 31.1 37.7 64.7
39.Peru 48.1 30.2 36.1 35.1
41.Rusya 47.1 46.9 54.1 51.7
58.TÜRKİYE 30.9 25.4 28.0 33.8
61.Senegal 28.4 32.3 39.2 35.0
Nursen V. Deviren, Onur Yıldız, İnternet Kullanımının Ekonomik, Sosyal ve Siyasal Etkileri, c.
13 s. 72 (Düzenlenmiştir.)
1. Tabloda üst sıralarda yer alan ülkelerin günümüzde ulaşmış oldukları sevi-
yeyle ilgili neler söylenebilir?
2. Tabloya göre ülkelerde İnternetin her alanda kullanımı ile ülkelerin geliş-
mişlik durumu arasındaki korelasyon sizce doğru mudur? Örneklerle açık-
layınız.
3. İnternet kullanımının ekonomik sonuçlarına günümüzden örnekler veriniz.
4. İnternet kullanımının toplumsal sonuçlarına günümüzden örnekler veriniz.
5. Yukarıda verdiğiniz cevapları da dikkate alarak İnternet kullanımının siyasi
hayata etkisiyle ilgili neler söylenebilir? Günümüzden örnekler veriniz.

Türkiye’de e-Devlet uygulamalarına yönelik aşağıdaki görseller tahtaya yansıtı-
lır. Görsellerden de faydalanarak (Görsel 2.57). Öğrencilerden e-Devlet uygula-
malarıyla ilgili aşağıdaki soruları cevaplamalarını isteyiniz.
1. Vatandaşa hangi kolaylıkları sağlamaktadır?

2. Devlete hangi avantajları sağlamaktadır?
3. Devlet ile vatandaş arasındaki ilişkinin seyrini nasıl etkilemektedir?

Geleneksel Devlet ve e-Devlet uygulamalarına yönelik verilerin bulunduğu aşa-
ğıdaki tablo tahtaya yansıtılır. Tablonun bir kısmı doldurulup bazı bölümler boş
bırakılmıştır. Öğrencilerden boş bırakılan yerlere aşağıda verilen kavramlardan
Görsel 2.57: e- Devlet Uygulamaları uygun olanları yazmalarını isteyiniz.
Geleneksel Devlet/e-Devlette Vatandaş-Kamu Yönetimi İlişkisi

(Aktif Yurttaş- Elektronik İletişim- Yönetimin Veri Yüklemesi- Eleman Yanıtı- Kendi Kendine Yardım/UzmanYardı-
mı- Eleman Temelli Denetim Mekanizması- Elektronik Fon Transferi (EFT)- Tek Tip Hizmet- Yüksek İşlem Maliyet-
leri- Kapalı Devlet- Karşılıklı Etkileşim- Verimlilik Yönetimi- Bütünsel/Sürekli/Farklılaştırılmış Hizmet)
Geleneksel Devlet e-Devlet
Pasif Yurttaş
Kağıt Temelli İletişim
Dikey/Hiyerarşik Yapılanma Yatay/Koordineli Ağ Yapılanması
Yurttaşın Veri Yüklemesi
Otomatik Sesli Posta, Çağrı Merkezi vb.
Eleman Yardımı
Otomatik Veri Güncellemesiyle Denetim
Nakit Akışı/Çek
Kişiselleştirilmiş/Farklılaştırılmış Hizmet
Bölümlenmiş/Kesintili Hizmet
Düşük işlem Maliyetleri
Verimsiz Büyüme
Tek Yönlü İletişim
Açık Devlet

Öğrencilerden grafiği, karikatürü ve metni incelemelerini sağlayarak aşağıdaki
Arap Baharı Sırasında Sosyal Medya Kullanımı

% 47
2010
2011
%29
% 21 % 18 % 20
%15 % 17
%12 %10 % 10
%6 %6 %4
%0
Bahreyn Mısır Libya Umman Suudi Tunus Yemen
Arabistan
www.webrazzi.com
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE KAMU YÖNETİMİ

Küreselleşmenin hızla yaşandığı günümüz dünyasında, bilişim ve enformasyon
teknolojisi baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Küreselleşen dünyada, en
önemli değişim ve gelişimlerden biri de bilgisayar ve İnternet dünyasına doğru
dönüşümü ifade eden “e- Dönüşüm” dür. Veri alışverişleri, iletişim, vs. gibi he-
men her işlem, artık İnternet üzerinden yapılmaya çalışılmaktadır (Görsel 2.58).
Sanayi devriminden sonra ortaya çıkan, ekonomik ve sosyal yapıyı değiştiren
dönüşüm sürecinin merkezinde gelişmiş enformasyon ve iletişim teknolojilerinin
olduğu görülmektedir. Günümüzde yaşanan politik, ekonomik, sosyal ve tekno-
lojik gelişmeler, küreselleşme süreci ile birlikte piyasalarda rekabetin artması,
kamu sektörünün ve özel sektörün kurumsal açıdan yeniden yapılandırılmasını
kaçınılmaz hâle getirmiştir. Bu dönüşüm sonucunda da devlet kurum ve kuru-
luşlarının etkinleştirilmesi, devlet ile vatandaş arasındaki bilgi akışının genişle-
tilmesi, demokrasinin geliştirilmesi ve devletin şeffaflaştırılması gibi amaçlarla
kamu hizmetlerinin elektronik olarak gerçekleştirilmesi fikri ortaya çıkmıştır.
1. Tablodan faydalanarak bilişim teknolojisinin;

a) Arap Baharı üzerindeki etkileri hakkında neler söylenebilir?
b) Siyasi otorite üzerinde meydana getirdiği etkilere günlük yaşamdan örnekler veriniz.
2. Karikatürden faydalanarak bilişim teknolojisinin yönetim alanında olumlu
ve olumsuz etkilerine yönelik günlük yaşamdan örnekler veriniz.
PERFORMANS GÖREVI
Öğrencilerden e-Devlet uygulamasının ülkemizde hangi kurumlarda uygulandı-
ğını ve bunun sonuçlarını açıklayan bir sunum hazırlamalarını isteyiniz.
Görsel 2.58: e-Devlet logosu

KONU ÖZETİ
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ
1980’li yıllardan sonra bilgisayar kullanımının artması ve bilgisayar endüst-
risinin gelişmesi ile birlikte bilginin işlenme hızı, kullanılabilirliği, kullanım
alanları ve veri hacmi artmış, gelişen teknoloji bilgi teknolojileri olarak adlan-
dırılmıştır. Günümüzde, bilgi teknolojilerinin baş döndürücü hızla gelişimi ve
uygarlık üzerindeki köklü etkileri gözlemlenmektedir. Özellikle İnternetin kul-
lanılmaya başlanması iletişim alanında mesafeleri ortadan kaldırmış bu durum
ekonomik, sosyal ve siyasi hayatı derinden etkilemiştir. Bilgi Teknolojileri, veri
toplama ve analiz etme hızını ve kapasitesini artırmakta, bilgisayarlar arasında
kurulan ağlar sayesinde bu veriler istenilen uzaklığa taşınabilmektedir. Bu avan-
tajlar nedeniyle Bilgi Teknolojileri kullanımı, tüm organizasyonlarda zorunlu
hâle gelmiştir. Günümüzde bankacılıkta, bilimde, eğitimde, haberleşmede, ileti-
şimde, mühendislikte, savunma sanayiinde, tıp biliminde vb. birçok alanda bilgi
teknolojileri yoğun olarak kullanılmaktadır.
e-DEVLET
Günümüzde modern devletler, şekilci ve bürokratik imajlarından sıyrılıp, yurt-
taşlarına kaliteli hizmet üreten bir kurum olmaya yönelmişlerdir. Bu amaçla
devlet yurttaşların sorunlarını çözmek, güvenini kazanmak durumundadır. Bu
ise, tüm kamu hizmetlerinde süreçlerin baştan ele alınması, bilgi teknolojileri-
nin kullanılması, işlemlerin kısaltılması, şeffaflaştırılması, anlaşılır ve kolayca
uygulanabilir hâle getirilmesiyle mümkün olacaktır (Görsel 2.59). Bunu gerçek-
leştirmek için günümüzde birçok devlet e-Devlet uygulamasına geçiş yapmıştır.
Ülkemizde de bir süre önce e-Devlet uygulamaları aşamalı olarak başlatılmıştır.
e-Devlet, elektronik bilgi ve iletişim teknolojileri vasıtasıyla kamu hizmetlerinin

daha hızlı, etkin, şeffaf bir biçimde vatandaşlara, özel sektör kuruluşlarına ve
diğer kamu kurumlarına düşük maliyetle sunulmasıdır. Bu uygulamayla devletin
şeffaflaşması, devletin hızlı ve etkin bir şekilde işleyişinin sağlanması, tüm va-
tandaşların yönetime katılımının sağlanması, kurumlar arası bilgi alışverişinin
sağlanarak iş ve veri yinelemesinin önlenmesi, kamunun hizmet verdiği vatan-
daşların yaşamalarının kolaylaştırılması amaçlanmaktadır. Böylece vatandaşın
talebi ön plana çıkacak vatandaş ile devlet arasındaki ilişki kuvvetlenecek,
vatandaşın kamuya güveni artacaktır. Bu uygulamaya yönelik farklı eleştiriler
de bulunmaktadır. Devletin tek tuşla tüm bilgilere ulaşması merkeziyetçiliği
artıracaktır veya ademi merkeziyetçilik güçlenecektir görüşleri ile kişisel ve
özel bilgilere bu kadar kolay ulaşılabilmesi bu uygulamaya yöneltilen başlıca
eleştirilerdir.
Görsel 2.59: Bilişim teknolojisi resmî işlerin hızlı yürütül-

mesinde büyük bir öneme sahiptir.

Aşağıdaki metni tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve onlardan soruları
cevaplandırmalarını isteyiniz.
YENİ KAMU YÖNETİMİ

GELECEKTE
1980’lerin başından beri kamu sektörünün organizasyonu birçok gelişmiş ülkede
büyük bir değişim içine girmiş bulunuyor. Kamu Yönetimi alanında hakim olan YÖNETIM...
geleneksel hiyerarşik bürokratik yapı ve yönetim anlayışı değişmektedir. Daha
esnek ve piyasa odaklı bir kamu yönetimi anlayışı ortaya çıkmakta. Bu durum
ideolojik, ekonomik ve siyasi alanlarda ortaya çıkan değişimlerin bir yansıması
olarak karşımıza çıkıyor. Bu alanlardaki değişimlerin yarattığı yeni ortamda va-
tandaş ve devletin rolleri yeniden tanımlanmaktadır. Bu yüzden yönetim işlevini
gerçekleştirme yöntemlerinde de bir değişiklik gerekli hâle gelmektedir.
12. KAZANIM
Kamu yönetimi alanındaki değişiklikler kamu sektörünün organizasyonunda
hem yönetim anlayışı hem de yönetim yapılarının değişmesi şeklinde ortaya çık- Gelecekteki yönetim anlayışları
maktadır. Yapılan reformlar geleneksel bürokratik yapı ile hizmet sağlamaktan üzerine tahminde bulunur.
daha ziyade piyasa odaklı bir anlayışa yönelmedir. Kamu sektöründe piyasa an-
layışının hakim kılınması ve özel sektör yönetim uygulamalarının kullanılmaya
başlanması aynı zamanda “yeni kamu yönetimi” diye de bilinmektedir (Görsel
DERSE HAZIRLIK
1. Geçmişteki ve günümüzdeki
2.60).
yönetim biçimlerini yöneti-
www.tid.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
ci-yönetilen ilişkisi ve devletin
bürokratik işleyişi hakkında
1. Günümüzde yeni kamu yönetimi anlayışında ne gibi değişimler meydana
görüşlerinizi belirtiniz.
gelmiştir? Açıklayınız.
2. Demokratik hayata daha geniş çaplı katılım için sizce kamu yönetiminde
2. Ülkemizde görülen yönetim
hangi adımlar atılmalıdır?
anlayışının özelliklerini yo-
rumlayınız.
Görsel 2.60: Bilişim teknolojisi siyasal ve toplumsal değişime büyük ölçüde etki eder.

Kamu yönetim anlayışını farklı açılardan değerlendiren aşağıdaki tabloyu tahta-
ya yansıtarak öğrencilere inceletiniz ve onlardan aşağıdaki soruları cevaplama-
larını isteyiniz.
Kamu Hizmeti Sunucularının

Kamu Hizmeti Sağlayıcısı İle Hizmetin Niteliği
Vatandaşlara Davranışları
İlgili Beklentiler İle İlgili Beklentiler
İle İlgili Beklentiler
İyi bir kamu hizmeti sağlayı- Vatandaşlar kamu hizmeti- Vatandaşlar kamu hizmeti
cısı; nin; sağlayıcısından;
Vatandaşların kamu hizmetinden

İyi bir kamu hizmeti sağlayıcısı
Vatandaşlar kendilerine nasıl

•Sağlam bir kurumsal yapıya •Etkin •Daha insani bir iletişim
davranılmasını isterler
sahip •Etkili kurmalarını
•Şeffaf •Hızlı cevap veren •Daha iyi davranmalarını
•Özellikle ihtiyari kararlar •Sağlam/güvenilir •Yeterli bilgiye ve donanıma
beklentileri
konusunda hesap verebilir •Zamanında sunulan sahip olmalarını
•Vatandaşlarının ihtiyaçlarını •Yüksek kalitede çıktı potansi- •Daha motive bir tutum sergi-
iyi anlayan yeline sahip lemelerini
•Vatandaşlarına saygı göste- •Esnek •Kendilerini oradan oraya
ren •Tutarlı sürükleyerek hizmeti sürekli
•Güvenilir •Kullanımı kolay başkalarının üzerine atmamaları-
•Adil davranan •Donanımlı personel tarafın- nı beklerler.
•Sorumlu tutum ve kullanım- dan sunulmasını isterler
ları ödüllendiren yapıda olmalı-
dır.
Kötü kamu hizmeti sağlayı- Vatandaşlar kamu hizmeti- Vatandaşlar kamu hizmeti
cısı; nin; sunan personelin;
Vatandaşlar ne tür kamu hizmeti almak istemezler
•Adil davranmayan •Ziyankar olmamasını •Kendilerine yardımsever

Kötü bir kamu hizmeti sağlayıcısı
•Belirli kesimlere avantaj •Zamanla ve durumlar arasın- tutum sergilememelerini

Vatandaşlar kendilerine nasıl
davranılmasını istemezler
sağlayan da farkllılık göstermemesini •Empati kurmaya çalışmama-
•Yardımsever görünen ama •Yetersiz olmamasını ların
öyle davranmayan •Orantısız kullanıma yol •Gayri-insani ve yahut fazla
•Şeffaf olmayan açmamasını samimi davranılmasını
•Özel durumlarda takdir yetki- •Orantısız yaptırımlar içerme- •Kaba davranmalarını
sini reddeden mesini •Esnek olmamalarını
•İşleri yoluna koymada yeter- •Karmaşık ve bürokratik •Emredici tutum sergilemeleri-
siz kalan olmamasını ni
•Aynı hataları tekrar tekrar •Maliyetli olmamasını •Karşısındakini utandırıcı
yapan •Arandığında erişimin zor tutumlara girmelerini istemezler.
•Diğer hizmet sağlayıcılarla olmamasını
koordiniasyon içinde çalışmada •Şikayetlere geri dönüşte
başarısızlık gösteren yapıdadır. sıkıntıyla karşılaşmamayı
•Doldurulması zor karmaşık
formlar içermemesini
•Anlaşılmayan yapı ve içerik-
te olmamasını isterler.
1. Tabloda kamu yönetimine ilişkin kriterleri inceleyerek hangi verilerin ülke-

miz için geçerli olduğunu tespit ediniz.
2. Bu kriterlere göre ülkemizdeki kamu yönetimini olumlu ve olumsuz yönler-
den değerlendiriniz.

Aşağıdaki tabloda günümüzdeki mevcut yönetim anlayışıyla ilgili olarak “ölçüt-
ler”, “mevcut yapılanma/anlayış”, gelecekteki yönetim anlayışıyla ilgili olarak
“hedeflenen yapılanma/anlayış” başlıkları altında kriterler belirlenmiş, durum
değerlendirilmesi yapılmış ve tablonun bir kısmı doldurulmuştur. Öğrencilerden
tabloyu gelecekte hedeflenen yönetim anlayışı açısından değerlendirmeleri ve
örneklere uygun olarak tablonun boş kalan kısmını doldurmaları istenir.
ÖLÇÜTLER MEVCUT HEDEFLENEN

YAPILANMA / ANLAYIŞ YAPILANMA /ANLAYIŞ
Örgüt Biçimi Bürokrasi Profesyonel Örgüt

Sistem Yönetimi Davranış Kontrolü Sonuç Kontrolü
İş Süreçleri Malzeme odaklı Süreç odaklı
Görevler Yetki düşüncesi Yurttaş odaklılık
Personel Yönetilen, İş odaklı Birlikte karar veren
Motivasyon Faktörü Başarısızlık korkusu Başarıya ulaşma isteği
Sorumluluk Üstlerine karşı sorumluluk Yurttaşa karşı sorumluluk
Yurttaş Dilekçe veren Kamu hizmetinin yararlanıcısı
Eleştiri Hizmetin eleştirisi İyileştirmeler için öneriler
Ödüllendirme İş miktarına göre Kaliteye göre
Etkinlik Malzeme kullanımına göre Başarı karşılaştırması ve
olumlu rekabetçilik
KONU ÖZETİ
GELECEKTE YÖNETİM
Son yıllarda iktisadi, sosyal, siyasi ve felsefi yapıdaki değişim kamu yönetim
anlayışını da değişime zorlamıştır. Küreselleşme, bilgi ve iletişim teknolojile-
rindeki ilerlemeler ile sivil toplum anlayışının giderek güçlenmesi gibi pek çok
gelişme dünyayı yeniden şekillendirmiştir. Bunun sonucunda insanların istekle-
ri, beklentileri ve imkânları artmaya ve çeşitlenmeye başlamıştır. Vatandaşlar,
yönetimlerden giderek daha iyi, kaliteli, etkin, verimli, hızlı ve kolay erişilebilir
hizmet beklemektedirler. Devletler bu değişim karşısında kayıtsız kalmayıp
bu nedenle kamu yönetimini ve kamu hizmetlerini dünyada ve vatandaşların
beklentilerinde meydana gelen söz konusu gelişmeler ışığında yeniden dizayn
etmektedirler. Kamusal hizmetlerin sunumundan denetimine kadar vatandaşın
taleplerinin dikkate alındığı, katılımcı, şeffaf, etkin, verimli, adil, hesap verilebi-
lir, kamu yararının göz ardı edilmediği, erişimi kolay ve hızlı işleyen bir anlayış
ve yapılanmanın oluşturulması esas alınmaktadır. Yöneten yönetilen arasındaki
değişen ilişkilerin yeniden tanımlanmasını gerekli kılan bu süreçte, bir taraftan
sorumluluk, katılım, saydamlık gibi ilkeler yönetim alanında yeni yaklaşımlar
olarak öne çıkarken, diğer taraftan ise etkin ve verimli hizmet sunan birimler ve
demokratik yönetim birimi olma gibi iki boyutu bulunan yerel yönetimler hızla
önem kazanmaktadır.

Aşağıdaki metinleri öğrencilere okutunuz ve soruları cevaplamalarını isteyiniz.
TÜRKİYE’NİN KATILIM YÖNÜNDE İLERLEMESİ ÜZERİNE AB KO-

MİSYON RAPORU’NDAN (1998)
ULUSLARARASI
ÖRGÜTLERIN Politik açıdan, kamu otoritelerinin işleyişinde bazı eksiklikler olduğunu, insan
hakları ihlallerinin devam ettiğini ve azınlıklara muamele konusunda önemli
YÖNETIME eksikler bulunduğu görülmektedir. Komisyon, Türk hükûmetinin ülkedeki in-
ETKISI san hakları ihlallerine karşı mücadele etmede kararlılığını kabul etmektedir.
Türkiye’nin 1995’te içine girdiği demokratik reform süreci devam etmelidir. Bu
sorunların çözülmesine ek olarak, Türkiye, muhtelif komşu ülkelerle tüm anlaş-
mazlıkların uluslar arası hukuka uygun olarak barışçı yollarla çözümlenmesine
yapıcı bir katkıda bulunmalıdır.
13. KAZANIM AB KOMİSYONU TÜRKİYE İLERLEME RAPORU’NDAN (2014)
Uluslararası örgütlerin yerel, bölgesel Türkiye Büyük Millet Meclisi 10 Temmuz’da Terörün Sona Erdirilmesi ve Top-
ve küresel yönetim anlayışına etkileri- lumsal Bütünleşmenin Güçlendirilmesine Dair Kanun’u kabul etmiştir. Kanun,
ne ilişkin çıkarımlarda bulunur. terörizmi ortadan kaldırmaya, sosyal içermeyi güçlendirmeye, terör örgütünden
ayrılan ve silahlarını bırakanların topluma kazandırılmasına yönelik tedbirleri
içermektedir. Türkiye, AİHM’in bütün kararlarının uygulanması için sarf ettiği
DERSE HAZIRLIK çabaları sürdürmelidir. İnsan hakları mekanizmaları ve kurumları konusunda ça-
1. Uluslararası örgütlerden isimleri- lışmalar devam etmiştir. Hükûmet, işkence ve kötü muameleyi önlemeye yönelik
ni bildiğiniz varsa söyleyiniz. yasal güvencelere uyum sağlanması konusundaki çalışmalarını sürdürmüştür.
Hükûmet ve azınlık temsilcileri arasındaki diyalog devam etmiştir. Azınlıkları
2. Uluslararası örgütlerin devlet ya da azınlık mensuplarını hedef alan nefret söylemlerini ya da nefret suçlarını
yönetimlerine etki eden kararları önlemek ve cezalandırmak için çalışmaların sürdürülmesine ihtiyaç vardır.
var mı? Düşüncelerinizi söyleyi- www.ab.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
niz.
1. Metne göre Türkiye 1998’te hangi sorunlarla uğraşmaktadır?

2. 2014 yılına gelindiğinde Türkiye bu sorunlardan hangilerini çözmüştür?
3. Sorunların çözümünde AB’nin katkısı hakkında neler söylenebilir?

Aşağıdaki 1998 tarihli “Türkiye’nin Katılım Yönünde İlerlemesi Üzerine AB
Komisyon Raporu”nun “İçindekiler” bölümü yer almaktadır. Öğrencilerden
aşağıda verilen soruları cevaplandırmalarını isteyiniz.
İÇİNDEKİLER
A. GİRİŞ
B. ÜYELİK KRİTERLERİ
1. Siyasi kriterler
1.1 Demokrasi ve hukukun üstünlüğü
1.2 İnsan hakları ve azınlıkların korunması
1.3 Kıbrıs meselesi
2. Ekonomik kriterler
2.1 Giriş
2.2 Ekonomik kriterler
2.3 Üyelik perspektifinde Türk ekonomisi
3. Üyelik yükümlülüğünü üstlenme yeteneği
3.1 Topluluk müktesebatının gümrük birliği kapsamına giren unsurları
3.2 Topluluk müktesebatının Avrupa stratejisi kapsamına giren unsurları
3.3 Topluluk müktesebatının diğer unsurları
4. Ortak dış ve güvenlik politikası
1. Yukarıdaki konu başlıkları dikkate alındığında AB süreci Türkiye’deki deği-
şim sürecini hangi yönlerden nasıl etkilemiştir? Örneklerle açıklayınız.
2. Sizce Türkiye AB’ye niçin katılmak istemektedir?

Aşağıdaki metni öğrencilere inceletiniz ve onlardan soruları cevaplamalarını
isteyiniz.
ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (İLO) 2013 TÜRKİYE

GÖRÜNÜMÜ RAPORU’NDAN
• Türkiye 2009 yılındaki küçülmenin (-%4,8) ardından 2010 yılında %9,2’lik
bir büyüme sağlayarak küresel finansal krizden görece kısa sürede çıkmıştır.
Bununla birlikte, büyüme hızı azalmaktadır.
• Kadın istihdam oranlarında biraz iyileşme görülmekte olup bu oran yeter-
sizdir ve yükseltilmelidir. Kayıt dışı istihdamda da düzelmeler görülse bile
bunlar yine de yüksek düzeydedir. Kayıt dışı istihdamın da azaltılması ge-
rekmektedir.
• Eğitim sisteminin, gençleri işgücü piyasasına daha iyi hazırlayacak şekilde
yeniden yapılandırılması gerekmektedir.
www.ilo.org (Düzenlenmiştir.)
1. İLO Türkiye’deki yönetimi hangi alanda yaptığı çalışmalarla etkilemekte-

dir?
2. Türkiye yukarıda karşılaştığı problemlere karşı hangi tedbirleri almıştır?
Medyadan edindiğiniz bilgilerden faydalanarak örneklerle açıklayınız.
KONU ÖZETİ
ULUSLARARASI KURULUŞLARIN YÖNETİMLERE ETKİLERİ
Günümüzde yaşanan küreselleşme süreci, devletleri izlenen politikalar ve yapı-
sal değişim açısından yoğun bir şekilde etkilemiştir. Bu etkilenme başta ekonomi
olmak üzere siyasal ve yönetsel yapıda kendini göstermiş, bu dönüşümde ulusla-
rarası örgütler önemli bir rol oynamıştır.
1980 sonrasında Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası (WB) tara-
fından yürütülen reformlar, 1990’lardan sonra Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ve
ağırlıklı olarak da Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (OECD) tarafından
yürütülmektedir. Bu kuruluşlardan başta IMF olmak üzere uluslararası ekonomik
kuruluşların dünya genelinde ekonomi politikalarının oluşturulmasına önemli
katkıları vardır. Gelişme yolundaki ülkelerden herhangi bir ekonomik sorunla
karşılaşanlar IMF’ye başvurarak bu kuruluşun desteğini talep etmektedirler.
IMF, söz konusu desteği verirken ilgili ülkeyle ortak bir program yapmaktadır.
Dolayısıyla böyle bir durumda ilgili ülke ekonomi politikasını biçimlendirirken,
IMF ile ortak bir program uyguladığı için, IMF’nin yaklaşımlarından fazlasıyla
etkilenmektedir.
1980’lerin ikinci yarısından itibaren bu eğilim kaybolmaya başlamıştır. Gelişmiş

ülkeler kendi sorunlarını G7 toplantılarında tartışmaya yönelince IMF’nin etkisi
tıpkı Dünya Bankası’da olduğu gibi daha çok gelişme yolundaki ülkelere kayma-
ya başlamıştır.
Avrupa ülkelerinden müteşekkil Avrupa Birliği (AB) birliğe üye olacak olan ül-
kelere; istikrarlı ve kurumsallaşmış bir demokrasinin var olması, hukuk devleti
ve hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı,azınlıkların korunması gibi siyasi
kriterlerler yanında mali kriterler de şart koşarak devletlerin yönetim anlayışın-
da önemli bir değişime yol açmıştır (Görsel 2.61).
Görsel 2.61: AB komisyonu toplantısı


Aşağıdaki “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi” adlı metni öğrencilere okutu-
nuz ve öğrencilerden soruları cevaplamalarını isteyiniz.
İNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİNDEN…
HAKLARIMIZI Madde 5- Hiç kimseye işkence yapılamaz, zalimce, insanlık dışı veya onur kırıcı
davranışlarda bulunulamaz ve ceza verilemez. (… )
KORUYALIM Madde 9- Hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edile-
mez. (… )
Madde 11-
1. Kendisine bir suç yüklenen herkes, savunması için gerekli olan tüm güvence-
lerin tanındığı açık bir yargılama sonunda, yasaya göre suçlu olduğu saptanma-
dıkça, suçsuz sayılır. (… )
2. Hiç kimse işlendiği sırada ulusal ya da uluslararası hukuka göre bir suç oluş-
15. KAZANIM turmayan herhangi bir eylem veya ihmalden dolayı suçlu sayılamaz. Kimseye
suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağır bir ceza verile-
Bireyin haklarının korunmasında mez. (…)
yönetimlere düşen görevleri belir- Madde 12- Kimsenin özel yaşamına, ailesine konutuna ya da haberleşmesine
ler. keyfi olarak karışılamaz, şeref ve adına saldırılamaz. Herkesin bu gibi karışma
ve saldırılara karşı yasa tarafından korunmaya hakkı vardır. (…)
DERSE HAZIRLIK
Madde 16-
1. İnsan Hakları düşüncesinin ta- 2. Evlenme sözleşmesi, ancak evleneceklerin özgür ve tam iradeleriyle yapılır.
rihî gelişimini hakkında neler (… )
biliyorsunuz. Madde 17-
2. Hiç kimse keyfi olarak mülkiyetinden yoksun bırakılamaz. (…)
2. Toplumsal hayatta sahip oldu- Madde 18- Herkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak,
ğumuz temel haklar nelerdir? din veya topluca, açık olarak ya da özel biçimde öğrenim, uygulama, ibadet ve
Düşüncelerinizi söyleyiniz. dinsel törenlerle açığa vurma özgürlüğünü içerir. (…)
Madde 19- Herkesin düşünce ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak dü-
şüncelerinden dolayı rahatsız edilmemek, ülke sınırları söz konusu olmaksızın,
bilgi ve düşünceleri her yoldan araştırmak, elde etmek ve yaymak hakkını ge-
rekli kılar. (… )
Madde 20-
1. Herkesin silahsız ve saldırısız toplanma, dernek kurma ve derneğe katılma
özgürlüğü vardır. (… ) (Görsel 2.62)
Madde 21-
1. Herkes, doğrudan veya serbestçe seçilmiş temsilciler aracılığı ile ülkesinin
yönetimine katılma hakkına sahiptir. (… )
2. Herkesin ülkesinin kamu hizmetlerinden eşit olarak yararlanma hakkı vardır.
(… )
3. Halkın iradesi hükûmet otoritesinin temelidir. Bu irade, gizli veya serbestliği
sağlayacak benzeri bir yöntemle genel ve eşit oy verme yoluyla yapılacak ve
Görsel 2.62: Herkesin silahsız ve saldırısız toplanma, dernek kurma ve derneğe katılma özgürlüğü var-
dır.
belirli aralıklarla tekrarlanacak dürüst seçimlerle belirlenir. (… )

Madde 23-
1. Herkesin çalışma, işini serbestçe seçme, adaletli ve elverişli koşullarda çalışma
ve işsizliğe karşı korunma hakkı vardır. (… )
2. Herkesin, herhangi bir ayrım gözetmeksizin, eşit iş için eşit ücrete hakkı var-
dır. (… )
4. Herkesin çıkarını korumak için sendika kurma veya sendikaya üye olma hakkı
vardır. (… )
Madde 25-
1. Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için beslenme, giyim, konut
ve tıbbi bakım hakkı vardır. Herkes, işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık
ve kendi iradesi dışındaki koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda güven-
lik hakkına sahiptir. (… )
Madde 26-
1. Herkes eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, en azından ilk ve temel eğitim aşa-
masında parasızdır. İlköğretim zorunludur. Teknik ve mesleksel eğitim herkese
açıktır. Yüksek öğretim, yeteneklerine göre herkese tam bir eşitlikle açık olma-
lıdır. (… )
www.tbmm.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Sizce insanın doğuştan sahip olduğu temel haklar hangileridir?

2. Yukarıdaki metinde katılmadığınız maddeler var mı? Varsa nedenini açıkla-
yınız.
3. Ön bilgilerinizden faydalanarak yürürlükte olan anayasamızda yer alan
temel hak ve hürriyetler nelerdir?
4. Gözlemlerinizden ve ön bilgilerinizden faydalanarak ülkemizde bireyin hak-
larını savunan ve koruyan sivil ve resmî kuruluşlar hangileridir? Söyleyiniz.
5. Bireyin haklarının korunmasının sosyal ve siyasal açıdan önemi nedir?

Aşağıda verilen tabloya bireyin haklarının korunmasında yönetimlere düşen gö-
revleri “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi”ni de dikkate alarak öğrencilerden
örneğe uygun olarak yazmalarını isteyiniz.
Bütün haklar anayasal güvence altına alınmalıdır.

A-Siyasi Önlemler
B-Sosyal Önlemler
C-Ekonomik Önlemler
D-Diğer Önlemler

Aşağıda bir bireyin milletvekilliğine giden süreçte yapması gerekenlere ilişkin
sorular yer almaktadır. Soruları tahtaya yansıtarak öğrencilerden bu sorulara
değişik kaynaklardan edindikleri bilgiler ve şahsi düşünceleri doğrultusunda
cevaplar vermelerini isteyiniz.
YÖNETIME 1. Milletvekili seçilebilmek için hangi özelliklere sahip olmak gerekir?
KATILALIM 2. Bireyler vekil olmaya karar verirken nelere dikkat etmeli ve nasıl davranmalı?
3. Vekilliğe niyetli adaylar resmî görevli ise nelere dikkat etmelidir?
4. Milletvekilleri seçim öncesinde başvurularını nereye yaparlar?
5. Adaylar seçim sürecinde nasıl bir seçim kampanyası yürütmeli?
6. Adaylar seçim sürecinde nelere dikkat etmeli?
7. Milletvekili seçilen adaylar TBMM’de nasıl göreve başlarlar?
16. KAZANIM
Yönetim süreçlerine bireylerin katılı- DERS İÇİ ETKİNLİK
mına örnekler verir.
Aşağıda Samsun ili Canik İlçesi Kent Konseyi’nin sitesinin giriş sayfası ve Kent
konseyi üyeliğiyle ilgili yönetmelik yer almaktadır.
DERSE HAZIRLIK Kent Konseyi Üyeliği
1. Vatandaş olarak yönetim süreci- Madde 8
ne katılmak için hangi haklara (1) Kent konseyi; merkezi yönetimi, yerel yönetimi, kamu kurumu niteliğindeki
sahip olduğunuzu söyleyiniz. meslek kuruluşlarını ve sivil toplumu ortaklık anlayışı ile buluşturmak üzere
aşağıda belirtilen kişi, kurum ve kuruluş temsilcilerinden oluşur (Görsel 2.63):
2. Çevrenizde yönetimine katıl-
dığınız veya katılabileceğiniz a) Mahallin en büyük mülki idare amiri veya temsilcisi,
resmî ve sivil toplum kuruluşları b) Belediye başkanı veya temsilcisi,
nelerdir? c) Sayısı 10’u geçmemek üzere illerde valiler, ilçelerde kaymakamlar tarafın-
dan belirlenecek kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcileri,
3. Bir milletvekilinin adaylıktan ç) Mahalle sayısı yirmiye kadar olan belediyelerde bütün mahalle muhtarları,
seçilmesine kadar yaşadığı süre- diğer belediyelerde belediye başkanının çağrısı üzerine toplanan mahalle
ci yorumlayınız. muhtarlarının toplam muhtar sayısının yüzde 30’unu geçmemek ve 20’den
az olmamak üzere kendi aralarından seçecekleri temsilcileri,
4. Ülkemizde halkın yönetime ka- d) Beldede teşkilatını kurmuş olan siyasi partilerin temsilcileri,
tılma sürecinde eksik ve olumlu e) Üniversitelerden ikiden fazla olmamak üzere en az bir temsilci, üniversite
yönler nelerdir? sayısının birden fazla olması durumunda her üniversiteden birer temsilci,
f) Kamu Kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterle-
rin, baroların ve ilgili dernekler ile vakıfların temsilcileri,
g) Kent konseyince kurulan meclis ve çalışma gruplarının birer temsilcisi.
www.mevzuat.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
Görsele ve metne göre aşağıdaki soruları cevaplamalarını sağlayınız.
Görsel 2.63: Canik Kent Konseyi

1. Yerel yönetimlerin ülke yönetimindeki önemini örneklerle açıklayınız.

2. Yerel yönetimler açısından kent konseylerinin önemini örneklerle açıklayı-
nız.
3. Sizce kent konseyinde başka kimler yer almalıdır?
4. Ülkemizde kent konseyleri demokrasinin gelişimine nasıl katkı sağlayabilir?
Örnekler veriniz.

Aşağıdaki metni tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden soruları cevaplamalarını
isteyiniz. Görsel 2.64: Okul Aile Birliği seçiminden bir görünüm
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI OKUL AİLE BİRLİĞİ YÖNETMELİ-

ĞİNDEN…
Madde 5 - Birlik, okul ile aile arasında bütünleşmeyi gerçekleştirmek, veli ve
okul arasında iletişimi ve iş birliğini sağlamak, eğitim-öğretimi geliştirici faali-
yetleri desteklemek, maddi imkanlardan yoksun öğrencilerin zorunlu ihtiyaçları-
nı karşılamak ve okula maddi katkı sağlamak üzere kurulur (Görsel 2.64).
Birlik kurulduğu okulun adını alır.
Birliğin görev ve yetkileri
Madde 6 - Birliğin görev ve yetkileri şunlardır:
a) Öğrencileri, Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ve Temel İlkeleri ile

Atatürk İnkılap ve İlkeleri doğrultusunda yetiştirmek üzere okul yönetimi,
öğretmenler, veliler ve ailelerle iş birliği yapmak.
b) Kurs ve sınavlar, seminer, müzik, tiyatro, spor, sanat, gezi, kermes ve benze-
ri etkinlikler de okul yönetimi ile iş birliği yapmak.
c) Okulun bina, tesis, derslik, laboratuar, atölye, teknoloji sınıfı, salon ve odala-
rı ile bahçe ve eklentilerinin bakım ve onarımlarının yapılmasına, teknolojik
donanımlarının yenilenmesine, geliştirilmesine, ilave tesis yaptırılmasına,
eğitim-öğretime destek sağlayacak araç-gereç ve yayınların alımına katkıda
bulunmak.
ç) Eğitim-öğretim faaliyetleri dışındaki zamanlarda okulun derslik, spor salo-
nu, kütüphane, laboratuar ve atölyeleri gibi eğitim ortamlarının, kamu yararı
doğrultusunda kullanılmasını sağlamak.
d) Okulun ihtiyaçlarını karşılamak için mal ve hizmet satın almak.
e) Okulda uyulması gereken kurallar hakkında velileri bilgilendirmek ve on-
larla iş birliği yaparak, zararlı alışkanlık ve eğilimlerin önlenmesi için okul
yönetimine yardımcı olmak.
f) Öğrencilere sağlık ve temizlik alışkanlıkları kazandırmada alınacak ortak
tedbirler için katkı sağlamak.
g) Okula yapılan ayni ve nakdi bağışları kabul ederek kayıtlarını tutmak;
sosyal, kültürel etkinlikler ve kampanyalar düzenlemek; kantin, açık alan,
salon ve benzeri yerleri işlettirmek veya işletmek.
mevzuat.meb.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Okulunuzda okul aile birliği tarafından açılan ve düzenlenen etkinlikler var

mı?
2. Okulunuzun hangi ihtiyaçları okul aile birliği tarafından karşılanmaktadır?
3. Okulunuzda yönetiminde görev aldığınız bir süreç var mı? Varsa bu süreçte
yön verdiğiniz bir olay var mı?
4. Bir okulun yönetiminde ve başarısında okul aile birliği ne kadar etkilidir?
Okulunuzdan örnekler veriniz.

Okulunuzda okul öğrenci temsilcisi seçimine aday olduğunuzu varsayarak bu
süreçte hangi aşamalarda neler yapılması gerektiğini araştırınız. Bunun için
önce “Öğrenci Meclisleri İçtüzüğü”nü inceleyiniz. Ardından okul temsilcisi ol-
duğunuz taktirde yapacağınız icraatları anlatan bir sunum hazırlayınız.

Aşağıdaki metni tahtaya yansıtınız ve öğrencilerden soruları cevaplandırmala-
rını isteyiniz.
KARINCA İLE ASLAN

LIDER
Küçük bir karınca her sabah erkenden işine gelir ve neşe içinde çalışmaya baş-
VE lardı. Çok çalışır... Çok üretir... Ve bunları keyif içinde yapardı. Patronu aslan,
YÖNETICI karıncanın başında idareci olmadan kendiliğinden bu kadar hevesle çalışmasına
çok şaşırırdı.
Bir gün kârı ve verimliliği arttırmak için aslanın aklına parlak bir fikir geldi.
Eğer karınca, başında bir idareci bile olmadan bu kadar üretken olabiliyorsa, bir
de başarılı bir idarecinin emrinde neler yapardı. Bunun üzerine, müthiş bir kari-
yeri olan ve yazdığı raporlarla ünlü hamamböceğini işe aldı. Hamamböceği işe
17. KAZANIM öncelikle bir saat alarak başladı. Böylece karıncanın çalıştığı saatleri tam olarak
Liderlerde bulunan özelliklerden ha- ölçebilecekti. İş saatlerinde gevşekliğe müsaade etmeyecekti. Elbette raporlarını
reketle yönetici ile lider arasındaki düzenleyecek bir sekretere de ihtiyacı olacaktı. Bu nedenle hem telefon trafiğini
farkları belirler. yönetmek ve hem de arşiv işleri için örümceği işe aldı.
DERSE HAZIRLIK Aslan, gelişmelerden çok memnundu. Hamamböceğinin hazırladığı raporlar

gerçekten harikaydı. Hamamböceği, bu raporları üretebilmek için yeni bir bilgi-
1. Lider ve yönetici kavramları hak- sayara ve donanıma ihtiyaç duydu. Artık artan ekipmanlar için de bir bilgi işlem
kında neler söyleyebilirsiniz. departmanı oluşturmanın zamanı gelmişti. Bu işleri idare etmek için sineği işe
aldı. Aslan, karıncanın bölümünün giderek büyümesinden memnundu. Bölümü
2. Liderlerde ve yöneticilerde ne daha da büyütmek üzere bir üst yöneticiye ihtiyaç olduğunu düşündü ve bölüm
gibi özellikler bulunabilir? başkanı olarak başarıları ile ünlü ağustosböceğini işe aldı.
Karıncanın çalıştığı yer giderek kimsenin gülmediği, neşesiz ve mutsuz bir

mekâna dönüşmüştü. Ağustosböceği, patronu aslanı ortamın ruh hâlini değiş-
tirecek bir çalışma yapılması gerektiğine ikna etti. Bunun üzerine, karıncanın
bölümünde olup bitenleri gözden geçiren aslan, üretimin ve kârlılığın dramatik
bir şekilde düştüğünü fark etti. Hemen, son derece itibarlı ve iyi tanınmış bir
danışman olan baykuşu sorunu çözmesi için işe aldı.
Baykuş, karıncanın departmanında 3 ay geçirdi. Bu hummalı çalışmanın ardın-

dan ciltlerce süren muhteşem bir rapor yazdı. Raporun sonucu şuydu: “Depart-
manda aşırı istihdam vardı.” Aslan, raporu inceledikten sonra bir karar verdi. İlk
olarak negatif tavırlarıyla dikkat çeken, mutsuz ve çalışma isteğini kaybetmiş
olan karıncayı işten çıkardı...
Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013, Özel Sayı s.286-306
1. Yukarıdaki metinde lider var mıdır? Varsa kimdir? Nedenleriyle açıklayınız.

2. Yukarıdaki metinde aslan lider olarak kabul edilebilir mi? Nedenleriyle
açıklayınız.
3. Yukarıdaki metinde yönetici var mıdır? Varsa kimdir? Nedenleriyle açıkla-
yınız.
4. Hikâyede siz lider konumunda olsaydınız sorunlar karşısında nasıl bir stra-
teji izlerdiniz?
5. Metinden de faydalanarak yönetici ile lider arasındaki farklar nelerdir?
Açıklayınız.
Aşağıdaki metni tahtaya yansıtarak öğrencilere inceletiniz ve onlardan soruları

MAHATMA GANDHİ (1869-1948)

Hintlilerin geçen yüzyıldaki büyük lideri Gandhi, Ahmedabad Üniversitesinde
okudu. Londra’da hukuk öğrenimi gördü ve avukatlığa başladı. 1893’ten 1914’e
kadar yaşadığı Güney Afrika’da burada yaşayan 150 bin Hintlinin haklarını
savundu. Afrika’dan Hindistan’a döndükten sonra, İngilizlere karşı halkı, bas-

kıcı vergilendirme politikasına ve yaygın ayrımcılığa karşı protesto etmeleri
için örgütledi. Hindistan Ulusal Kongresi’nin liderliğini üstlenerek ülke çapında
yoksulluğun azaltılması, kadın hakları, farklı dinî ve etnik gruplar arasında kar-
deşlik, kast ve dokunulmazlık ayrımcılığına son verilmesi, ülkenin ekonomik
yeterliliğine kavuşması ve en önemlisi Hindistan’ın yabancı hâkimiyetinden
kurtulması konularında ülke çapında kampanyalar yürüttü (Görsel 2.65).
Bu kampanyalardan biri de Tuz Kanunu ile ilgiliydi. Mart ayında Gandi, yoksul
halka yeni bir vergi yükü getiren Tuz Kanunu’nu protesto etmek için kıyıda bu-
lunan Dandi şehrine ünlü yürüyüşünü yaptı. Direniş kampanyası 1930 yılının
Nisan ayı ortasında zirveye çıktı. Direniş yalnız tuz vergisine karşı gelmekle
bitmedi, halk başka kanunlara da karşı gelmeye başladı. Bunu bastırmak için
peş peşe özel kanunlar çıkarıldı fakat bizzat bu kanunlar da direnmeye hedef Görsel 2.65: Mahatma Gandhi
olmaktan başka işe yaramadı. Bundan sonra geniş çapta tutuklamalar başladı.
Yargılamalar ve silahsız halka ateş açma olayları çoğaldı. İngiliz Partisi komi-
teleri basının sesini kısmaya, şiddetli sansür uygulamaya, tutukluları dövmeye
ve uzun süreli tutuklamalara başladı. Her çıkan özel kanun, halkın direnişiyle
karşılanıyordu. Halk İngiliz kumaşlarını ve mallarını boykot etti, bu sırada tu-
tuklananların sayısı yüz bini geçmişti. Pasif direniş dünya kamuoyunda belli bir
yer işgal eder hâle geldi.
Jawaharlal Nehru (Hindistan Başbakanı), Kızıma Mektuplar, s. 149 (Düzenlenmiştir)
1. Gandhi’nin lider olarak ortaya çıkışında hangi faktörler etkili olmuştur?

2. Gandhi’nin başarıya ulaşmasında hangi liderlik özellikleri etkili olmuştur?
3. Gandhi tanıdığınız diğer liderlerden farklı olarak mücadelesinde nasıl bir
yöntem izlemiştir?

Aşağıdaki metni tahtaya yansıtarak öğrencilere inceletiniz ve onlardan soruları
ALİYA İZZETBEGOVİÇ (1925-2003)
90’larda Yugoslavya topraklarında başlayan kıpırdanmalar Boşnakların hayatını

derinden etkilemekteydi. Yugoslavya’da henüz bağımsızlığını ilan etmiş olan
Hırvatistan, Bosna Hersek’e göz dikerken, Sırplar ise Büyük Sırbistan hayali
kuruyordu. Yugoslav Federasyonu’nun ordusu Sırpların idaresindeydi ve sivil
Sırplara silah dağıtıyordu. Oysa Bosna karışık bir etnik bir yapıya sahip oldu-
ğundan, bir Boşnak ordusu bile yoktu. Ayrıca Boşnaklar Müslümanlara getirilen
yasaklar nedeniyle nefes almakta bile zorlanıyorlardı. Bütün bu baskılar, örgütlü
bir direniş hareketi başlattı ve bu direnişin en önemli isimlerinden biri oldu Ali-
ya… (Görsel 2.66).
Sırpların ve Hırvatların siyasi ve askeri faaliyetleri Boşnaklara iki seçenek sunu-

yordu: Ya güçlü ve kalabalık Sırbistan’a dahil olmak ya da savaşmak… Aliya he-
men harekete geçerek, Boşnakların yoğun olduğu bölgelerde bir siyasi yapılanma
oluşturmayı hedefledi. Kurduğu Demokratik Eylem Partisi, inanılmaz bir ilgi
gördü ve büyük bir inançla genel başkan seçildi. Bosna’daki Sırplar ve Hırvatla-
rın da kendi partileriyle katıldıkları seçimlerde oy çokluğuyla cumhurbaşkanı
oldu.
Bu arada başlayan Sırbistan-Hırvatistan Savaşı devam ederken Bosna’nın Sırp

parti lideri Bosna Hersek Sırp Cumhuriyeti’ni ilan ettiklerini açıkladı. Böylece
kapıda bekleyen savaş başlamış oldu… Sırp ordusu işgaller ve acımasız katliam-
lar yapmaya başladı. Savunmasız Boşnakların ne karşı koyacak güçte örgütlü
bir ordusu, ne de yeterince silahı vardı. Çok kısa bir sürede yok olmasına kesin
gözüyle bakılan Boşnaklar, imkânları ölçüsünde direnmeye çalışıyordu. Avru-
pa’nın göbeğinde 20. yüzyılın en büyük soykırımı yaşanıyordu. Katledilenler
Müslüman olduğu için olacak yine, dünya her zamanki sessizliğini koruyordu.
1992- 1995 yılları arası yüz binlerce Boşnak Müslüman öldürüldü.
Görsel 2.66: Aliya İzzetbegoviç
Her şeye rağmen sonsuz bir cesaret ve inanç ile halkının başındaydı Aliya…
Beklenmedik bir direnişi örgütledi. Kurulan Bosna ordusu da bir hayli yol almış-
tı ancak akan kanı durdurma sorumluluğu da taşıyordu diğer taraftan… Başka
bir yol bulabilseydi eğer, imza attığı antlaşma uyarınca bir barışı asla kabullen-
meyecekti. Fakat ‘savaşa devam ediyoruz’ da diyemezdi halkına… Çünkü derdi
kahraman olmak değil, halkına bağımsızlık armağan edebileceği ölçüde savaşa
son vermeyi bilmekti. Öyle de oldu. Savaş, bir galibi olmaksızın son buldu. Fakat
özgür bir devlet oldu Bosna Hersek… Ardından sağlık sorunları sebebiyle yöne-
timden çekildi ve 2003 yılında ise vefat etti Bilge Kral.
Millî ve manevi duyguları kuvvetli, felsefi derinliği olan bir liderdi. Her konuda
okuyor, düşünüyor ve yazıyordu. Siyasi görüşleri de bu yönüyle besleniyordu.
Farklı milletlerden oluşan ülkesinde, eşit haklar ilkesini savundu hep, ancak ka-
çınılmaz olan savaş sürecini de bilgece yönetmeyi başardı. Yetersiz imkânlara
rağmen ülkesini savunmayı bildi. Askerleriyle birlikte savaşıyor, siperde yaşıyor,
her an varlığını hissettiriyor ve bizzat yanında durarak destek veriyordu ordusu-
na. Belki kendisi hiç uyumuyordu ama halkının ümidini hep diri tutuyordu. Katı
kuralları yoktu, çok sabırlı, yumuşak mizaçlı ve mütevazı bir liderdi. Öncelikle
özgürlüğe aşıktı ama milletinin özgürlüğü uğruna önce mahkum oldu, sonra da
savaştı. Savaş koşullarında bile adalet ve hakkaniyetten ayrılmadı, son derece
vakur ve akılcı hareket etti her aşamada.
www.gsb.gov.tr (Düzenlenmiştir.)
1. Sizce Aliya İzzetbegoviç’in lider olarak ortaya çıkmasında hangi faktörler

etkili olmuştur?
2. Aliya İzzetbegoviç’in “Bilge Kral” olarak anılmasının nedenleri nelerdir?

Öğrencilerden aşağıdaki cümlelerdeki boşluklara yargıların içeriğine göre “li-
der” veya “yönetici” kavramlarını yazmalarını isteyiniz.
idare eder, yenilik yapar.

geliştir, ise muhafaza eder.
kontrole güvenir, güven ilham eder.
uzun bir perspektifi vardır, işleri kısa ve orta vadede düşünür.
gözü mütemadiyen kar zarar çizgisindedir, gözü ufukları tarar.
nasıl ve ne zaman diye sorar, ise ne ve niçin?
var olana uyar, üretir.
başına buyruk komutan, ise klasik iyi askerdir.
işi doğru yapar doğru işi yapar.
var olan yapıyı korumayla ilgilenir, değişimle ilgilenir.
yönlendirir ise yönetir.
bürokratik otoriteye dayanır, moral otoriteye dayanır.
liste ve bütçe sahibidir vizyon sahibidir.
ortak amaca dayalı güce dayanır, ise ödül ve ceza gücüne dayanır
beraber çalıştığı insanları eleman, ise ekip üyesi olarak görür.
katılım ve inisiyatif almaya, ise daha çok itaat ve disipline vurgu yapar.
sahip olduğu bilgiyi saklama, lider ise ekip üyeleriyle paylaşma eğilimindedir.
emir ve talimatla, ise ikna ve motivasyonla iş yaptırır.
personel istihdamında sadakat ve itaati, ise liyakat ve ehliyeti esas alır.
işleri daha çok düz mantığa göre, ise saçaklı mantığa göre yürütür.
daha çok “ben”, ise “biz” zamirini kullanır.
kendine bağlı bir sistem kurar, ise kendi olmasa da yürüyecek bir sistem peşindedir.
sorumluluğu kendi üstlenir, ise başarısızlıkta suçlu arar.
sonuç, ise süreç odaklıdır.

Aşağıdaki metin tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve onlardan soruları
cevaplamaları isteyiniz.
NİZAM’ÜL MÜLK
Büyük Selçuklu Devleti’nin Fars kökenli büyük veziri Nizam’ül-Mülk, 1064 YÖNETIM
senesinden, vefat ettiği 1092’ye kadar, 29 yıl aralıksız devam eden vezirliği
esnasında, Büyük Selçuklu Devleti’nin en önemli devlet adamı sıfatı ile devlet BECERILERI
teşkilatında, askerî, idari ve mali sahalardaki icraatı ve yapmış olduğu yenilik-
lerle de Türk devletinin sağlam temeller üzerinde kurulmasında ve gelişmesinde
büyük rol oynamıştır (Görsel 2.67). Uzun süren vezirliği sırasında adil ve kararlı
bir yönetim sergileyen Nizam’ül-Mülk iştirak edemediği Malazgirt Meydan Mu-
harebesi hariç, bütün Selçuklu muharebelerinde hazır bulunmuştur. Onun ida-
resinde din, ilim ve fazilet erbabı büyük saygı görmüştü. Dirayetli bir şahsiyete
sahip olup sultanlar karşısında bile şahsiyetini korumuştur. Çok isabetli kararları 18. KAZANIM
vardı. Başarısının sırrı, emniyet ve itimat kazanmış olmasıydı. Bütün Müslü-
manları, ırklarına bakmaksızın eşit tutardı. Öbür taraftan gayri müslimlere karşı Farklı dönem ve toplumlardaki
da hoşgörülüydü. yönetici örneklerinden hareketle
yönetim becerileri hakkında çıka-
Nizam’ül Mülk, saray, eyalet ve devlet mü- rımlarda bulunur.
esseselerine mühim yenilikler getirmiş, di-
vanları geliştirmiş, mahkemeler kurmuştur.
İslam’ın yayılması ve idareci yetiştirmek için
DERSE HAZIRLIK
1. Tarihte ve günümüzde ün sal-
kendi adıyla anılan Nizamiye Medreseleri’ni
mış yöneticilerden bildiklerini-
kurdu ve geliştirdi. Siyasi, askeri ve ekono-
zi paylaşınız.
mik faydaları olan “Askerî ikta” sistemini ge-
liştirmiş böylece büyük bir ordu kurmuştur.
2. Bu yöneticilerden en çok be-
Müsteşrik Anili Samuel onun hakkında “Ni-
ğendiğiniz özelliklerini tartışı-
zam’ül Mülk ve Sultanın ömrü vefa etseydi,
nız.
Avrupa dahi devletin hudutları içine girerdi.”
demiştir. İdareciliği yanında kitap da yazan
Nizam’ül Mülk “Siyasetname” adını taşıyan
Görsel 2.67: Nizam’ül-Mülk ve Farsça olarak yazdığı meşhur eserinde
devlet idaresi hakkındaki görüşlerini dile
getirmiştir.
www.tarihvemedeniyet.org (Düzenlenmiştir.)
1. Başarılı bir idareci olan Nizam’ül Mülk’ün yönetici özellikleri nelerdir?

2. Nizam’ül Mülk’ü günümüz yöneticilerinden ayıran özellikler nelerdir?

Aşağıdaki metni tahtaya yansıtarak öğrencilerden soruları cevaplamalarını iste-
yiniz.
STEVE JOBS
1955 yılında doğan Steve Jobs, 1976 yılında henüz 21 yaşındayken evinin gara-
jında kurduğu bilişim teknolojisi şirketinden, 1985 yılında, şirket içi problemler
dolayısı ile uzaklaştırıldı. Kurucusu olduğu şirketten uzaklaştırılmak, onun için
büyük bir yıkımdı. Fakat, 1997 yılında, iflas etmek üzere olan şirketine geri dö-
nen Jobs, şirketi iflasın eşiğinden döndürmüş ve artık şirket için vazgeçilmez bir
konuma yükselmişti. Şirket 2000 yılından itibaren , piyasaya sundukları devrim
niteliğindeki ürünler ile, dünyanın en değerli şirketleri listesinde zirveye yüksel-
di.
Steve Jobs’un şirketini kurarken en büyük hayali, karlı bir şirketten önce, yeni-
likçi ürünler üreten bir şirket ortaya çıkarmaktı. O müşterilerin aklına gelmeyen
ürünleri sunmanın önemini biliyordu. 1985′te Steve Jobs’un şirketten uzaklaştı-
rılmasının ardından şirketin yönetimine geçen John Sculley, ürünlerin yaratıcı-
lığından çok, şirketin karlılığına önem verdi ve şirket iflas ile karşı karşıya geldi.
Ardından şirkete geri dönen Steve Jobs, telefon ve tablet gibi ürünleri piyasaya
sürerek, yaratıcı ürünlerin önemini kanıtlamış oldu. Jobs bu konu hakkındaki
fikirlerini “İşimiz henüz sayfada yazılmayanları okumak” sözleri ile açıklardı.
Steve Jobs tüm işleri kendi kontrolü altında tutmaktan hoşlanır ve şirketi içeri-
sinde iplerin gevşemesine asla izin vermezdi. Ürünlerinde, farklı şirketler tara-
fından üretilen yazılımların kullanılması onu son derece rahatsız ederdi. Tüm
ürünlerin birbirine son derece uyumlu olmasına çok önem verirdi (Görsel 2.68).
Steve Jobs tüm çalışanların bir araya geldiği toplantılara güvenir, e-posta ile
iletişime sıcak bakmazdı. Şirket binasını tüm çalışanların sık sık karşılaşıp bir
araya gelebileceği şekilde dizayn ettiren Steve Jobs bu konuya ne kadar önem
verdiğini de bu şekilde kanıtlamış oluyordu. Ayrıca şirket içi toplantılarda asla
resmî bir gündem belirlenmez, tüm çalışanlar kendi gündemlerini dile getirir-
lerdi.Steve Jobs, “Başkalarının çılgın dediğine biz deha diyoruz. Çünkü dünyayı
değiştirmeyi başaranları dünyayı değiştirebileceğini düşünebilecek kadar çılgın
Görsel 2.68: Steve Jobs olanlardır.” sözüyle sıra dışı kişiliğine vurgu yaparken “Zamanınız kısıtlı, bu
yüzden başkalarının hayatını yaşayarak onu harcamayın. Başka insanların fi-
kirlerinin gürültüsünün kendi kalbinizin sesini duymanızı engellemesine izin
vermeyin. Ve en önemlisi kalbinizin ve sezgilerinizin yolundan gidecek cesarete
sahip olun.”sözleri ile başarılı bir yönetici için de ipuçlarını veriyordu.
www.bilisimdergisi.org.tr
1. Sizce Jobs’un kariyerinde dönüm noktası hangi olaydır?

2. Jobs’un başarılı olmasında etkili olan yöneticilik özellikleri nelerdir?

Aşağıdaki metni tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve metnin sonundaki
VEHBİ KOÇ’TAN BAŞARI TAVSİYELERİ

...
İş başında olan bir patronun yöneticilerle ilişkilerinde doğru kararlar alabil-
mesi için sinirlerinin çelik gibi güçlü, sağlığının yerinde olması lazımdır. Kilit
mevkilerde bulunanlar yerlerine geçecek gençleri yetiştirmekten çoğu zaman
kaçınmaktadırlar. Büyük firmalarda yedek eleman bir sigortadır. Alnınızın
açık olmasını ve rahat uyku uyumayı istiyorsanız işinizi dürüstçe yapmaktan
asla şaşmayın. Patronun veya en üst kademe yöneticilerin iş arkadaşlarıyla özel
dostluklar kurma konusunda çok dikkatli olmaları gerekir. Hangi işte, hangi tip
personel gerekiyorsa kişisel düşünceleri bırakıp, ona göre davranılmalıdır.
Patron veya genel müdürlerin birinci sınıf elemanlarının özel hayatlarıyla yakın-
dan ilgilenmeleri gerekir. Müdürlerle konuşurken kelime ve cümleleri tartarak
kullanmalıdırlar. Müdürlerle anlaşma yaparken gayet açık konuşmak, mukave-
ledeki hususları çok net, açık ve yanlış yoruma yol açmayacak biçimde ortaya
koymak gerekir. Eğer çeşitli şirketleriniz varsa, bu şirketlerde çalışan aynı ayar-
lardaki müdürlerin aldıkları ücret ve primde son derece dikkatli olunmalıdır.
Patronun ve müdürlerin, çalışma saatlerine çok dikkat etmeleri gerekir.”
Dergide, ayrıca Vehbi Koç’un “Ailenizi seviniz ve sayınız. Çok çalışınız. İyi
okuyunuz. Ciddi ve bilgili olunuz. Sosyal sorunlarla ve politikayla zamanında
ilgileniniz. Mesleğinize sevgi ve sabırla sarılınız. Her zaman dürüst ve saygılı
olunuz. Olgun ve yararlı olunuz. Hesabınızı biliniz. Dostlarınızı iyi seçiniz. Ya-
zılı bilgiler unutulmaz, not alınız. Zamanında evleniniz. Fotoğraf güzel şeydir,
üzerine ne amaçla çekildiğini yazın ve güzel bir yerde saklayın. Duyguların
etkisi önemlidir. Güler yüzlü, tatlı dilli olunuz. Sağlığınıza dikkat ediniz. Ça-
lışma, eğlence, dinlenme ve sporda dengeye dikkat ediniz. Dine önem veriniz.”
nasihatlerine de yer verildi (Görsel 2.69).
Bir dergi haberi
1. Vehbi Koç’un iş hayatında başarılı olmasının nedenleri nelerdir?

2. Metinde geçen özelliklerden hangileri liderlik özellikleri kapsamında değer-
Görsel 2.69: Vehbi Koç
lendirilebilir?

Ohoooo…Neler yapmadın ki…
Aşağıdaki karikatürlerde başarısız bir yönetici ile çalışanı arasında diyalog - Çalışanına güvenmiyor, bize
resmedilmiştir. Diyalogun konusu başarısız bir yöneticinin çalışanı tarafından sorumluluk vermiyorsun..
eleştirilmesidir. Öğrencilerden kendilerini bir çalışanın yerine koymalarını ve - Kuralcılıktan başka bir şey
başarısız yöneticilerin özelliklerini tespit etmelerini isteyiniz.
bilmiyorsun…
Demek ben kötü bir yönetici-

yim. Ne kötülüğümü
gördünüz söyleyin bana…

Aşağıdaki tablo tahtaya yansıtılır. Tabloda bir yöneticide olması gereken özellik-
lerden bazıları verilmiştir. Bu özelliklerden hangileri “Nizam’ül Mülk” “Steve
Jobs” ve “Vehbi Koç” adlı metinlerde yer alıyorsa öğrencilerden o özelliğin kar-
şısına “X” işareti koymalarını isteyiniz.
YÖNETİM BECERİLERİ Nizam’ül Mülk Steve Jobs Vehbi Koç
Verimliliği artırmak
İkna edebilmek
Hatalardan ders çıkarmak
Yeniliklere ve değişime açık olmak
Kurallara bağlı olma
Proje planlamak ve yönetmek
Doğru ve yerinde karar verebilmek
Yaratıcılığı teşvik etmek
Strateji geliştirmek ve uygulamak
Problem çözmede yetenekli olmak
İletişim becerisine sahip olmak
Uygun takımı kurabilmek ve yönetebilmek
Kurum içindeki çatışmaları yönetebilmek
Motive edebilmek
Zamanı etkin kullanmak
Vatan ve millet sevgisi
Bilgi ve tecrübe sahibi olma
Konuşma ve yazma yeteneği
Mükemmeliyetçi olma
Sıradışı olma
Olacakları tahmin edebilme
İnisiyatif kullanma
Vizyon sahibi olma
Hedefe yönelik kararlı olma

Aşağıdaki metni tahtaya yansıtarak öğrencilere okutunuz ve onlardan metnin
ATATÜRK’LE GELECEĞE DAİR…

LIDER Atatürk, II. Dünya Savaşı çıkmadan önce savaş ihtimali nedeniyle 27 Eylül
1932’de Amerikalı General Mac Arthur’la Avrupa ile ilgili yaptığı görüşmede
ATATÜRK özetle şunları söylemişti:
“Versay Antlaşması, I. Dünya Savaşı’nı ortaya çıkaran sebeplerden hiçbirini yok

edemediği gibi aksine dünün başlıca düşmanları arasındaki uçurumu büsbütün
derinleştirmiştir. Çünkü yenen devletler, yenilenlere barış şartlarını zorla kabul
ettirerek sadece düşmanlık duygularını beslemişlerdir. Böylelikle bugün içinde
yaşadığımız barış dönemi sadece ateşkesten ibaret kalmıştır. Bence dün olduğu
19. KAZANIM gibi yarın da Avrupa’nın geleceği Almanya’nın takınacağı tutuma bağlıdır. Üs-
telik Almanya millî tutkularını kamçılayabilecek siyasi bir cereyana kendisini
Örnek olaylardan yararlanarak Ata-
kaptırdı mı er geç Versay Anlaşması’nı bozmaya çalışacaktır.”
türk’ün liderlik ve yöneticilik özellik-
lerine ilişkin çıkarımlarda bulunur.
DEVLET VE BÜROKRASİ
Cumhuriyetin ilanından sonra idi. Karadeniz’de bir gezintiye çıkmıştı. Kendi-
DERSE HAZIRLIK sine eşlik edenler arasında bulunuyordum. Rize’ye geldik. Yolların düzgünlüğü
1. Atatürk’ün liderlik ve yöneticilik ilgisini çekmişti, valiye:
özelliklerini yorumlayınız. -Yollarınızı nasıl bu hâle getirebildiniz? diye sordu.
2. Dünya liderlerinin Atatürk’le ilgi- Vali de anlattı. Bu yakın köylüleri jandarmalarla toplattırmış ve yol onarımında
li düşüncelerini tartışınız. çalıştırmış.
Ata’nın kaşları çatıldı, oldukça sert bir dille:

-Vali Bey, dedi, “corvee” nedir bilir misin? Öyle ise ben söyleyeyim; angarya
demektir ve şu anda bilmeniz lazım ki, kanunsuz hiçbir vatandaşı işten alıkoya-
maz, onu çalışmaya zorlayamazsınız. Cumhuriyet’te angarya diye bir şey yoktur
(Görsel 2.70).
1. Yukarıdaki metinlerin hangisinde Atatürk’ün liderlik ve yöneticilik özellikle-

rine vurgu yapılmıştır? Belirtiniz.
2. Metinlerde Atatürk’ün liderlik ve yöneticilik özelliklerinin hangi yönlerine
vurgu yapılmıştır? Belirtiniz.
Görsel 2.70: Atatürk yurt gezisinde


Aşağıdaki tabloda Atatürk’ün liderlik ve yöneticilik özelliklerinin karşısına ya-
şamından örnek olaylar yazılmıştır. Öğrencilerden tablonun boş kalan kısmını
aşağıda verilen liderlik ve yöneticilik özelliklerinden veya kendi tespitlerinizden
faydalanarak örneklere uygun şekilde doldurmalarını sağlayınız (Görsel 2.71).
(Kendini tanıma ve geliştirmenin yollarını arama, Teknik ve taktik yönden yeterli olma, Zamanında ve doğru kararlar alma,
Örnek olma, Astlarını tanıma ve onların durumları ile ilgilenme, Takım ruhu oluşturma, Astların kapasitesine göre görev verme,
Önerilerle yönetmek, Zamanında harekete geçmek, Hedefleri göstermek, İlgiyi arttırmak, Alışılmamış davranışlar göstermek,
Geleceğe dönük vizyon sahibi olmak, Şartları gerçekçi olarak değerlendirmek, Kendini güçlü bir şekilde ifade etmek, Köklü
değişim için harekete geçmek, Statükoyu değiştirmek için mücadele etmek.)
Strateji ve üstünlük kazanmak Sakarya Muharebesi’nde “Hattı müdafaa yoktur. Sathı müdafaa vardır.
O satıh bütün vatandır.”emrini vermiştir.
Kararlılık İstanbul’un işgali üzerine işgal donanması için "geldikleri gibi giderler"
sözünü söylemiştir.
Sorumluluk almak Sakarya Muharebesi öncesinde, ordumuzu Sakarya’nın doğusuna kadar
çekmiş ve Meclisin bütün yükünü üstüne almıştır.
Gerektiğinde risk almaktan kaçınmamak Samsun'a çıktıktan sonra İstanbul'dan geri çağrıldığında üniformasını çıka-
rarak milli mücadeleye tüm yetkilerinden mahrum olarak devam etmiştir.
Görsel 2.71: Atatürk dünya liderleriyle yemekte


Aşağıdaki tabloda Atatürk (Görsel 2.72) hakkında yabancılar tarafından söy-
lenmiş sözler yer almaktadır. Öğrencilerden sözlerin karşısına Atatürk’ün ilgili
liderlik özelliğini yazmalarını sağlayınız.
Eski Osmanlı imparatorluğu bir hayal gibi ortadan silinirken, milli bir Türk
Devletińin kuruluşu, bu çağın en şaşırtıcı başarılarından birisidir. Mustafa
Kemal, yüce bir eser ortaya koymuştur. Atatürk´ün parlak başarısı bütün
sömürgeler için bir örnek olmuştur.
Prof. Maurice Baumant, Fransa
Atatürk öyle bir insandır ki, hayali değildir. İstediğini bilir, bildiğini yapar,
yapamayacağı bir şeyi de istemez.
Heykeltraş H. Krıppel, Avusturyalı
Türkiyeýi bir arı kovanına ve bütün Türkleri de bal aramaya çıkmış çalışkan
arılara benzetiyorum. Nasıl arılar beylerinin etrafında toplanıp çalışırlarsa
bütün Türk Milleti bugün büyük dahi Mustafa Kemal etrafında toplanmıştır.
Prof. M. Zaajti Franes, Macaristan
Atatürk´ün başardığı işler mucize ve harika kabilindedir. Birkaç yıl içinde

memleketinde yaptığı inkılaplar, birkaç yüzyılda gerçekleştirilmeyecek
işlerdir.
El Tekaddum Gazetesi, Suriye
Atatürk, yalnız Türk Milleti’nin değil, özgürlüğü uğruna savaşan bütün

milletlerin önderiydi. O’nun direktifleri altında siz bağımsızlığınıza kavuştu-
nuz. Biz de o yoldan yürüyerek özgürlüğümüze kavuştuk.
Sucheta KRIPALANI - Hindistan Parlamento Heyeti Başkanı
Herhangi bir olayı derinliğiyle kavramak, çıkar yolu görüp birdenbire

harekete geçmek iktidarı, O’nun eşsiz otoritesinin başlıca kaynaklarından
biridir.
İngiliz Gazeteci, Grace Ellison
O büyük insan yalnız Türkiye için değil, bütün doğu milletleri için de en
büyük önderdi.
Emanullah HAN - Afgan Kralı
Türkiye tarihi bugün, her zamankinden daha çok Batı ve Avrupa tarihinden
ayrılmaz bir durumdadır. Ve Atatürk’ün bu yöndeki gayretleri sonuçsuz kalma-
mıştır. Memleketlerimiz arasındaki yüzyılları aşan dostluk, bu gelişmenin
temelini oluşturur.
Fransa Devlet Başkanı Charles de Gaulle
Görsel 2.72: Atatürk’ün Cenaze Töreni, İstanbul

KONU ÖZETİ
LİDER ATATÜRK
Türkler tarih boyunca önemli liderler yetiştirmiş bir millettir. Bu liderlerden biri
olan Atatürk’ün liderliği, büyük devlet adamlarınca da tasdik edilmiştir. Bütün
dünya milletleri onun liderliğini kabul etmiştir. O sadece Türk Millî Kurtuluş
Hareketi’nin lideri değildi; Anadolu’dan sonra, Afrika’da, Asya’da Uzak ve Ya-
kın Doğu’daki kurtuluş hareketlerine de esin kaynağı olmuştur.
Atatürk’ün liderliği tartışılmazdır. O doğuştan sahip olduğu nitelik ve yetenek-

lerini kendi amacı yönünde, devamlı ve sistemli olarak geliştirmiştir. Atatürk
giriştiği mücadelenin başından sonuna kadar Türk milletinin yüksek vasıflarına
güvenmiş, kazanılan her türlü zaferin milletin eseri olduğunu söylemiştir. Bütün
teşebbüslerinde millet sevgisine dayanmış, kudretli kişiliği ve gerçeği sezişe da-
yanan ikna kuvvetiyle kitleleri sürükleyebilecek bir lider olduğunu göstermiştir.
Millî kurtuluşa bayrak olan fikirleri, görüşleri ve ölmez eseriyle, tesirleri memle-
ket sınırlarını aşmış, mazlum milletlerin bağımsızlık ve hürriyet mücadelesinde
manevi kuvvet olmuştur.
Atatürk, büyük bir öngörüye sahiptir. Atatürk’ün tarihin akışına yön verme-
sindeki ustalığı, olayları ve zamanı; bu olay ve zaman içindeki insanları kendi
amacına uygun şekilde yönlendirme gücüne dayanmaktadır. Bu büyük yeteneği
iledir ki, milletini “Millî Mücadele” de birlik ve beraberliğe ulaştırmış; bunun
bilincine vardırarak da zafere kavuşturmuştur. Bu ise, bir lider için güven vere-
bilme gücünü gösteren, büyük yetenektir.
Atatürk, daima içerisinde bulunduğu şartları doğru, hızlı, güvenli, dengeli ve

verimli bir biçimde şaşmaz bir doğrulukla değerlendirmesini bilmiştir. Bu de-
ğerlendirmeleri, zamanı da avucunun içinde tutarak, en uygun anda, yerinde ve
millet yararına en güzel şekilde kullanmıştır. Bu, kendisindeki liderlik yeteneği-
ni ne derece ustalıkla kullandığının apaçık belgesidir.
Atatürk, çok geniş ve derin bir kültüre sahipti. Batının kurumlarını ve kültürünü
en iyi anlayan insandı. Onları herkesten iyi değerlendirerek yürümesini bilen
büyük bir “fikir” adamı idi. Bu anlayışla her tavrın önce halka benimsetilmesi
suretiyle halkla birlikte yürümenin başarılı olacağı inancına vardı. Amacına
halkla bütünleşerek yürüdü.
Atatürk, daima toplayıcı, birleştirici, bütünleştirici ve yüceltici olmuştur. Türk

milletinden söz ettiği zaman, yüreğinde ve gözlerinde insanlık duygusunun en Görsel 2.73: Atatürk millet sevgisine dayanmış, kudretli
yücesini ve sevgilerin en incesini hissetmek mümkündür. O kendi milletine ol- kişiliği ve gerçeği sezişe dayanan ikna kuvvetiyle kitle-
duğu kadar bütün insanlığa ve bütün milletlere saygı duyardı (Görsel 2.73). leri sürükleyebilecek bir lider olduğunu göstermiştir.
2. TEMA DEĞERLENDIRME SORULARI
A) Aşağıda verilen açık uçlu soruları cevaplayınız.
1. Yönetim birimlerinin temel işlevleri nelerdir?

2. Geçmişten günümüze yönetim biçimlerinde görülen değişimleri örneklerle açıklayınız.
3. Tarihsel süreçte Türklerde yönetim biçiminde meydana gelen değişimi tartışınız.
4. Demokrasi anlayışında meydana gelen değişimin yönetim biçimlerine yansımasına örnekler veriniz.
5. Yönetimde karar verme sürecine etki eden faktörler nelerdir?
6. Türkiye’de yönetici yetiştirme amacıyla yapılan eğitim faaliyetlerini örneklendiriniz.
7. “Değişimin yönetimi için yönetimde değişim” sözünü açıklayınız.
8. Sanatın ve sanatçıların yönetime etkisi olduğunu düşünüyor musunuz?
9. Osmanlıdan günümüze ülkemizde yönetici yetiştirmek amacıyla açılan eğitim kurumlarında anlayış, faaliyet vb. yön-
lerden görülen değişiklikler nelerdir?
10. Bilgi teknolojisinin yönetim alanında kullanımının sonuçları nelerdir?
11. Ülkemizde geçmişten günümüze kadar yönetim anlayışında görülen değişimi açıklayınız.
12. Bireyin haklarının korunmasında yönetimlere düşen görevler nelerdir?
13. Bireylerin yönetim süreçlerine katılımı niçin önemlidir?
B) Aşağıda verilen soruların doğru seçeneğini işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi halk egemenliğine dayalı yönetim biçimlerinden biridir?

A) Monarşik yönetim B) Parlamenter Sistem C) Oligarşik yönetim
D) Aristokrasi E) Plütokrasi
2. Aşağıdakilerden hangisi gelecekte uygulanması beklenen yönetim anlayışıyla ilgili olarak söylenebilir?
A) Bürokrasinin güçlenmesi
B) Yönetimin şeffaflaşması
C) Otoriter kamu yönetimi anlayışı
D) Demokrasinin zayıflaması
E) Merkezî yönetimlerin güçlenmesi
3. Aşağıdakilerden hangisi bilgi teknolojisinin yönetim alanında kullanımının sonuçlarından değildir?

A) Vatandaşın bilgi erişiminin kolaylaşması
B) Yönetimin şeffaflaşması
C) Devletin vatandaş üzerindeki kontrolünün artması
D) Yerel yönetimin yaygınlaşması
E) Devletle vatandaş arasında güvenin artması
4. Aşağıdakilerden hangisi Klasik Dönem Osmanlı devlet anlayışı ile ilgili doğru bir bilgidir?
A) Halk devlet için vardır.
B) Demokratik hayatın gelişmesine önem verilmiştir.
C) Padişahın yetkileri sınırsızdır.
D) Hükümdar Tanrı’nın yeryüzündeki temcilisi konumundadır.
E) Halk hükümdarı tahttan indirme hakkına sahiptir.

5. Toplam kalite yönetimi, çalışanlara gösterilen saygı ve değerlerle, insanın yücelmesini, yaşam standartlarının yüksel-
tilmesini ve mutluluğu esas alır. Toplam kalite yönetimi demokrasidir. Herkes fikrini ve önerilerini açıkça söyleyebil-
meli ve herkes yönetime ve kararlara bir şekilde katılabilmelidir.
Aşağıdakilerden hangisi toplam kalite yönetiminin amaçlarından değildir?
A) Herkes fikrini ve önerilerini açıkça söyleyebilmeli

B) Çalışanlara saygı gösterilmeli
C) İnsanın yaşam standartlarının yükseltilmeli
D) Herkes yönetime ve kararlara etkin bir şekilde katılabilmeli
E) Yöneticilerin görüşleri esas alınmalı
1 - 2. TEMA
CEVAP
ANAHTARI
B Bölümü Cevap Anahtarı A B C D E
1
2
3
4
B Bölümü Cevap Anahtarı A B C D E
1
2
3
4
5
SÖZLÜK
A-B
aristokrasi :1.soylular, ayrıcalıklılar sınıfı. 2. eskiden, siyasal ve ekonomik gücün ve devlet yönetiminin soylular elinde
bulunduğu düzen, yönetim biçimi.
âdet :1.Görenek. 2. Toplum tarafından alışılagelmiş ve geniş halk kitleleri tarafından yaygın olarak kullanılan
davranış biçimi. 3. Alışkanlık
alt kültür : Özellikle bölgesel, etnik, sınıfsal ve dinsel temellerde oluşan farklı kültürel yapılar.
bozkır : Kurakçıl otsu bitkilerden oluşan, kurak ve yarı kurak iklimlerde geniş alanlara yayılan, ağaçsız doğal
bölge, step.
D
davranış :1.Davranmak işi veya biçimi, tutum, muamele, hareket. 2. Bir kimsenin genel yaşamdaki, toplum içindeki
tutum ve eylemleri. 3.Organizmanın uyaranlar karşısındaki tepkilerinin bütünü.
değer :Bir ulusun sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel değerlerini kapsayan maddi ve manevi öge-
lerin bütünü
dergâh :Tarikattan olanların barındıkları, ibadet ve törenler yaptıkları yer, tekke.
dibek :Taştan veya ağaçtan yapılmış büyük havan.
dirlik :1.Yaşayış, hayat, sağlık, varlık, geçim. 2.Huzur, erinç. 3.Osmanlı İmparatorluğunda bir hizmete karşılık
olmak üzere bir kimseye devletçe verilen aylık veya bir yere bağlı gelir.
doktrin :Savunulan ve öğretilen bir öğretim ya da ilke; dinî, felsefi ya da siyasi bir sistem veya öğretimdeki inanç ve
kavramların bütünü, öğreti.
E
elit :1. Seçkin. 2. Bir grubun içinde yönlendirici gücü elinde tutan ve üstün özellikler atfedilen kişi veya kişiler.
empati :Karşımızdakinin gözüyle bakabilme, kendimizi onun yerine koyma, duygudaşlık.
empoze :Zorla benimsetme, dayatma.
entegrasyon :Bütünleşme, uyum.
erk :Bir işi yapabilme gücü, kudret, iktidar. Sözü geçerlik, istediğini yaptırabilme gücü, nüfuz.
F
fetva :İslam hukuku ile ilgili bir sorunun dinî hukuk kurallarına göre çözümünü açıklayan, şeyhülislam veya
müftü tarafından verilebilen belge.
fast food :Hamburger, pizza gibi hazır yiyecekler.
G
global :1.Toptan. 2.Küresel.
gelenek :Bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen,
yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar, anane, tradisyon.
görenek :Bir şeyi eskiden beri görüldüğü gibi yapma alışkanlığı, âdet.
I-İ
ıslahat :Düzeltme, daha iyi duruma getirmek için yapılan değişiklik veya iyileştirme.
SÖZLÜK
ideal :1.Ülkü, mefkûre. 2. Düşüncenin tasarlayabileceği bütün üstün nitelikleri kendinde toplayan. 3. Uygun.
inkılap :Toplum düzenini ve yapısını daha iyi duruma getirmek için yapılan köklü değişiklik, iyileştirme, devrim,
reform.
irfan :1.Bilme, anlama, sezme, kültür. 2.Gerçeğe ulaştırıcı güçlü seziş.
iktidar :1.Devlet yönetimini elinde bulundurma ve devlet gücünü kullanma yetkisi.
iletişim :Duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması, bildirişim, haber-
leşme, komünikasyon.
inhisar :1.Tekel. 2.Bir iş veya malın idâresinin bir kişiye, bir ele bırakılması.
K
kast :Ayrıcalıklar bakımından yukarıdan aşağıya doğru kesin ölçülerle sınırlanmış bulunan, en koyu biçimiyle
Hindistan’da görülen toplumsal sınıfların her biri.
kolektif :1. Birçok kimseyi veya nesneyi içine alan birçok kişi ve nesnenin bir araya gelmesi sonucu olan. 2. Ortakla-
şa.
kişilik :Bir kimseye özgü belirgin özellik; manevi ve ruhi niteliklerinin bütünü, şahsiyet.
küreselleşme :Dünyadaki farklı halklar, bölgeler ve ülkeler arasında artan karşılıklı bağımlılık.
M
maarif :1. Bilgi ve kültür. 2.Öğretim ve eğitim sistemi.
mabet :Tapınak, ibadet yeri, ibadethane.
mecmua :Dergi.
medya :Büyük iletişim ve yayın organlarının bütününe verilen ad.
millî :Milletle ilgili, millete özgü, ulusal.
moral :Bir insanın ruhsal gücü, manevi güç, maneviyat.
mutlak monarşi :1.Siyasi otoritenin genellikle miras yolu ile bir kişinin üzerinde toplandığı devlet düzeni veya rejim, tek
erklik. 2.Bir kişinin sözünün geçtiği yönetim şekli.
mülki :1. Ülke yönetimine ilişkin. 2. Asker sınıfı dışında kalan.
müsteşrik :Doğu bilimci.
N
nafia :Bir yeri bayındır duruma getirmek için yapılan işlerin tamamı, bayındırlık işleri.
norm :Kural olarak benimsenmiş, yerleşmiş ilke veya kanuna uygun durum, düzgü.
nükte :İnce anlamlı, düşündürücü ve şakalı söz, espri.
O-Ö
orijinal :1.Özgün. 2.Alışılagelenden daha değişik, şaşırtıcı nitelikte olan.
otorite :1.Meşru (tanınan), kurumlaşmış güç. 2.Yeterliliğine herkesi inandırarak bir kişinin (kişi ya da kurumların )
kendine sağladığı itaat ve güven, hâkimiyet ve emretme kudreti, yaptırım koyma ve kullanma gücü.
örf :1.Herhangi bir âdetin toplum tarafından daha fazla yüceltilmesi durumu. 2.Toplumsal yaşam için yararlı ve
gerekli olduğuna ortaklaşa inanılan, yaptırım gücü fazla olan kurallar.
örgüt :Ortak bir amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kişilerin oluşturduğu birlik, teşkilat.
P-R
SÖZLÜK
parlamento :Başlıca görevi yasama, devlet bütçesini çıkarma, hükûmeti denetleme olan ve üyeleri halkoyu ile belirli bir
süre için seçilen meclis veya meclisler, yasama kurulu, yasama meclisi, yasama organı.
popüler :1. Halkın arasında yaşayan motiflere, ögelere yer veren, onlardan yararlanan, halkın zevkine uygun, halk
tarafından tutulan. 2. Herkesçe tanınan, bilinen.
S-Ş
sancak :1.Bayrak, liva. 2. Çoğunlukla askerî birliklere verilen yazı işlemeli, kenarları saçaklı ve gönderli bayrak. 3.
Osmanlı yönetim teşkilâtında illerle ilçeler arasında yer alan yönetim bölümü, mutasarrıflık.
süreç :1. Bir olayın ya da olayların işlemlerin belli bir sonuca doğru gidişi, düzenli olarak birbirini izleyen değiş-
melerle gelişip oluşması 2. Belli bir sonuca ulaşan düşünce akışı.
T
tâbi :Bağımlı. Bağlı
taşra :Bir ülkenin başşehri veya en önemli şehirleri dışındaki yerlerin hepsi, dışarılı.
teessüs :Kurulma, oluşma.
V-Y-Z
veraset
sistemi :Tahta geçecek kişiyi belirleyen sistem.
yerel :1. Yöresel. 2. Gözlem yerine veya gözlemcinin bulunduğu yere göre tanımlanan. Sınırlı bir yerle ilgili
olan, lokal.
yönetişim :Resmî ve özel kuruluşlarda idari, ekonomik, politik otoritenin ortak kullanımı.
zeybek :Özellikle Batı Anadolu efelerine verilen ad.
KAYNAKÇA
AKTAN, C. Can, Etkin Devlet, Çizgi Kitabevi, Konya, 2003.

AKURGAL, Ekrem, Anadolu Kültür Tarihî, TÜBİTAK Yayınları, Ankara, 1998.
ALPKAYA, Gökçen, Faruk Alpkaya, Yirminci Yüzyıl Türkiye ve Dünya Tarihî, Tarih Vâkfı Yayınları, İstanbul,
2004.
ARAT, Reşid Rahmeti, Kutadgu Bilig, Ttk Yayın. Ankara, 1982.
ASLANTÜRK, Zeki; Tayfun AMMAN, Sosyoloji, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2001.
BOTTOMORE, Thomas B., Toplumbilim, (çev: Onsal Oskay), Der Yayınları, İstanbul, 1970.
BURAN, Hasan, Siyasal Rejim Sınıflamalarının Yeniden Gözden Geçirilmesi Üzerine, Süleyman Demirel Üni-
versitesi İİBF Dergisi, C.14
BROCKMAN, John, Kültür, Aifa Yayınları, Ekim 2013.
ÇIVGIN, İzzet, Remzi YARDIMCI, Sosyolojiye Giriş, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2007.
COŞKUN, İsmail, 75.Yılında Türkiye’de Sosyoloji, Bağlam Yayınları, Istanbul 1991.
ÇUKURÇAYIR, M. Akif, Yerel Yönetimde Değişim: Bürokratik Örgütten Hizmet İşletmesine Doğru, Sayıştay
Dergisi, Sayı: 73, Nisan-Haziran 2009.
DEMİR, Nilüfer, Birey, Toplum, Bilim: Sosyoloji Temel Kavramlar, Turhan Kitabevi Ankara, 2011.
DEVİREN, Nursen V., Onur YILDIZ, İnternet Kullanımının Ekonomik, Sosyal ve Siyasal Etkileri, Elektronik
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:51, Güz-2014.
DOĞAN, İsmail, Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar, Pegema Yayınları, Ankara, 2004.
DOĞAN, İsmail, Modern Toplumda Vatandaşlık, Demokrasi ve İnsan Hakları, Pegema Yayınları, Ankara, 2005.
DOĞAN, Mehmet Sait ,ÖZYURT, Selahattin, BOZTOPRAK, Galip, Sosyoloji Çarşısı, E Yazı Yayınevi, İstanbul,
2009 DONMEZER, Sulhi, Toplumbilim, Beta Yayınlan, İstanbul, 1994.
DURA, Cihan, Bilgi Toplumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1986.
ERKAL, Mustafa E., Sosyoloji (Toplum bilimi), Filiz Kitabevi, İstanbul, 1987.
EROĞLU, Hamza, Türk İnkılâp Tarihî, Savaş Yayınları, Ankara, 1990.
FEVZİOĞLU, Turhan, Atatürk ve Milliyetçilik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1987.
FİCHTER, Joseph. H., Sosyoloji Nedir? (çev: Nilgün Çelebi), Toplum Kitabevi, Konya, 1990.
GİDDENS, Anthony, Sosyoloji, (çev: Hüseyin Özel Cemal Güzel), Ayraç Yayınları, Ankara, 2000.
GÖKÇEK L . Gürkan, Faruk AKYÜZ, Sümer Kanunları, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi Cilt:
IX. Sayı: l, Sayfa: 6, Elazığ, 2013.
GÜRKAN, Ülker, SSCB Siyasî Rejiminin Ana Hatları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı
4, 1964.
GÜVENÇ, Bozkurt, İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1994.
HALAÇOĞLU, Yusuf, Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991
KALIPÇI, İlknur Güntürkün, Her Yönüyle İnsan ATATÜRK, Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü, Bursa, 2004.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları Ankara, 1991.
KAYNAR, Reşat, Atatürk’ün Kültür Anlayışı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 6,2. Cilt, Ankara, 1986.
KONGAR, Emre, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1995.
MUMCU, Ahmet, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihî, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2003.
MONTAIGNE, Denemeler, (çev: Nejla Polat), Karınca Kitabevi, 2005.
NEHRU Jawaharlal, Kızıma Mektuplar, Doruk Yayımcılık, Ankara, 2002.
NEWMAN, David M, Sosyoloji (çev: Ali Arslan), Nobel Yayınları, Ankara, 2013.
OZANKAYA, Özer, Toplumbilim, Cem Yayınevi, İstanbul, 1994.
OZANKAYA, Özer, Toplumbilimine Giriş, Nobel Yayınları, Ankara, 1984.
ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihî, Cilt II, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 1983
ÖGEL Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları I, MEB Yayınları, İstanbul, 1971
SEZAL, İhsan, Sosyolojiye Giriş, Beta Yayınları, İstanbul, 2012
SİLAHDAROĞLU, Fikri, Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara, 1996.
ŞİMŞİRGİL Ahmet, Birincil Kaynaklardan Osmanlı Tarihî Kayı I, İhlas Gazetecilk A.Ş, İstanbul, 2006
TEZCAN, Mahmut, Toplumsal Değişme, Feryal Mat., Ankara, 1995.
TEZCAN, Mahmut, Kültürel Antropoloji, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997
TEZCAN, Mahmut, Toplumsal Değişme, Bilim Yayınları, İstanbul, 1995
TURHAN, Mümtaz, Kültür Değişmeleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1995
TÜRKDOĞAN, Orhan, Bilimsel Araştırma Metodolojisi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008.
WELLS, Calvin, İnsan ve Dünyası, (çev: Bozkurt Güvenç), Remzi Kitabevi, İstanbul 1984.
KAYNAKÇA
Sayfa No 17: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/70439 07.02.2018

Sayfa No 17: http://www.gelinlikfuari.com/dosyalar/urun/orta/bindalli-modelleri-1084-bordo_460.jpg
Sayfa No 17: https://onedio.com/haber/-dunyanin-en-kalabalik-kahvalti-sofrasi--740151
Sayfa No 17: www.kadinlarkulubu.com/forum/makaleler/turk-kahvesi-kilo-verdirir-mi.367/cover-image
Sayfa No 19: www.lms.atauni.edu.tr/FileUploads/Src/-88ce4cd2dbb0/Unite%202.pdf 15.03.2015
Sayfa No 21: http://acikerisim.ticaret.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11467/2374/55884.pdf?sequence=1&isAllowed=y
13.03.2020
Sayfa No 23: http://iletisimdergisi.gsu.edu.tr/tr/download/article-file/322257 08.03.2020
Sayfa No 23: http://acikerisim.ticaret.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11467/2332/74134.pdf?sequence=1&isAllowed=y
13.03.2020
Sayfa No 24: http://www.itobiad.com/tr/download/article-file/222603 08.03.2020
Sayfa No 26: http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS01711.pdf 13.03.2020
Sayfa No 38: http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt10/sayi54_pdf/4sosyoloji_psikoloji_felsefe/gurhan_nazife.pd 08.03.2020
Sayfa No 39: http://adudspace.adu.edu.tr:8080/jspui/bitstream/11607/1187/2/SOS%20YL%202007%200002.pdf 08.03.2020
Sayfa No 39: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/303791 13.03.2020
Sayfa No 40: dergipark.org.tr/en/download/article-file/401922 13.03.2020
Sayfa No 41: www.felsefe.gen.tr 30.06.2015
Sayfa No 43: www.aku.edu.tr 30.06.2015
Sayfa No 45: http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/3475/3031 08.03.2020
Sayfa No 46: https://www.academia.edu/31539757/%C5%9E%C3%A2kile_Kavram%C4%B1_Ba%C4%9Flam%C4%B1n-
da_Ki%C5%9Filik_ve_Karakter_Olu%C5%9Fumu_-_V._T%C3%BCrkiye_Lisans%C3%BCst%C3%BC_%C3%87al%C4%-
B1%C5%9Fma_Kongresi_TL%C3%87K_-_Tam_Metin 08.03.2020
Sayfa No 46: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/387870 06.03.2020
Sayfa No 47: www.blog.aku.edu.tr/nilyoruk/files/2012/01/Davranış-4.-Bölüm.pptx 12.07.2015
Sayfa No 48: https://www.okulhaberleri.net/i/2/1/1/1282798.jpg 05.03.2015
Sayfa No 48: https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/madde/28/mehmed-ii-1.jpg 05.03.2015
Sayfa No 48: https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/madde/31/mustafa-kemal-ataturk-4.jpg 05.03.2015
Sayfa No 49: www.johschool.com/makaleler 11.02.2016
Sayfa No 49: https://www.academia.edu/30961554/K%C4%B0%C5%9E%C4%B0L%C4%B0K_VE_K%C3%9CLT%-
C3%9CR_ETK%C4%B0LE%C5%9E%C4%B0M%C4%B0_BA%C4%9ELAMINDA_%C3%87EV%C4%B0RMEN_%-
C4%B0D%C4%B0OK%C3%9CLT%C3%9CR%C3%9CN%C3%9CN_%C3%87EV%C4%B0R%C4%B0_%C3%9CR%C3%-
9CN_ARACILI%C4%9EIYLA_EREK_SOSYAL_YAPIYA_ETK%C4%B0S%C4%B0_The_Affect_of_Translator_Idiocul-
ture_to_Target_Social_by_The_Way_of_Cultural_and_Personal_Interaction 13.03.2020
Sayfa No 49: www.guvenliyasam.org 11.02.2016
Sayfa No 49: www.nkfu.com/soru-cevap 11.02.2016
Sayfa No 51: www.ipkb.gov.tr/tr/Haber/Kultur-Mirasinin-Korunmasina-Yonelik-Turk-%E2%80%93-Italyan-Isbirligi/63
12.04.2015
Sayfa No 51: http://www.hutkam.hacettepe.edu.tr/hutkam_amac.pdf 16.03.2020
Sayfa No 51: http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/2016/cilt33/sayi_1/147-167.pdf 16.03.2020
Sayfa No 51: https://www.aksaray.bel.tr/sosyal-projeler/sehrimizin-stratejik-noktalarindan-olan-sanayi-koprusunu-esta-
tik-bir-gorunume-kavusturduk_29-11-2018 16.03.2020
Sayfa No 51: www.bahcesehir.edu.tr/icerik/1733-baudan-kulturel-mirasin-korunmasinda-dev-adim 30.06.2015
Sayfa No 52: www.bilecik.gov.tr 30.06.2015
Sayfa No 54: www.cekulvakfi.org.tr 20.04.2015
Sayfa No 56: dergipark.org.tr/tr/download/article-file/386048 08.03.2020
Sayfa No 60: www.turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/49.php 01.07.2015
Sayfa No 60: www.dergipark.ulakbim.gov.tr/sakaefd/article/viewFile/5000003840/5000004351 01.07.2015
Sayfa No 62: https://www.setav.org/elazig-depremi-ve-beraber-yasama-iradesi/ 16.03.2020
Sayfa No 63: www.kulturportali.gov.tr/medya/dokuman/dokumandetay/2598 05.02.2018
Sayfa No 64: www.atam.gov.tr/dergi/sayi-07/milli-birlik-ve-beraberlik 25.04.2016
Sayfa No 64: www./turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/49.php
KAYNAKÇA
Sayfa No 64: http://earsiv.erzincan.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12432/2780/Davut%20G%C3%BCrel%20%28y.%20

Lisans%20TEZ%29.pdf?sequence=1&isAllowed=y 08.03.2020
Sayfa No 67: https://atauni.edu.tr/iletisim/uzaktan-egitim-uygulama-ve-arastirma-merkezi 16.03.2020
Sayfa No 68: www.sbedergi.erciyes.edu.tr/sayi_9/T%C3%BCrklerde%20Ho%C5%9Fg%C3%B6r%C3%BC%20-%20Dr.%20
Seyfullah%20KORKMAZ.pdf 04.07.2015
Sayfa No 68: http://arelarsiv.arel.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12294/932#sthash.5BGZE1vN.dpbs 16.03.2020
Sayfa No 69: https://www.dunya.com/ekonomi/yonetimde-kulturel-farkliliklari-dikkate-alin-haberi-33229 16.03.2020
Sayfa No 69: http://arelarsiv.arel.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12294/932#sthash.5BGZE1vN.dpbs 16.03.2020
Sayfa No 70: www.hurriyet.com.tr/dunya/27560876.asp 05.07.2015
Sayfa No 70: http://www.siirt.edu.tr/dosya/personel/cocukla-iletisim-kaynaklar-siirt-202021215940556.pdf 16.03.2020
Sayfa No 72: www.een.kso.org.tr/up/download/dokculturandcolor02082010.pdf
Sayfa No 72: www.uskudar.edu.tr/tr/icerik/464/gencleri-populer-kultur-yonetiyor 06.07.2015
Sayfa No 73: www.uteb.gop.edu.tr/Makaleler/1755397270_20.%20%20POP%C3%BCler.pdf 06.07.2015
Sayfa No 73: www.globalmediajournaltr.yeditepe.edu.tr/makaleler/GMJ_4._sayi_Bahar_2012/pdf/Gulluoglu.pdf 06.07.2015
Sayfa No 73: https://www.academia.edu/6437057/T%C3%BCrkiye_de_ve_D%C3%BCnyada_Pop%C3%BCler_K%C3%BC-
lt%C3%BCr_Olgusuna_Y%C3%B6nelik_Ele%C5%9Ftirel_Bir_Analiz 06.03.2020
Sayfa No 74: dergipark.gov.tr/download/article-file/63139 05.02.2018
Sayfa No 75: https://www.academia.edu/25657827/K%C3%BClt%C3%BCrleraras%C4%B1_%C4%B0leti%C5%9Fim
16.03.2020
Sayfa No 75: https://www.trthaber.com/haber/dunya/dirilis-ertugrul-artik-dugunlerde-420268.html 16.03.2020
Sayfa No 77: http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00618.pdf 08.03.2020
Sayfa No 78: http://ztbb.org/festival/geleneksel-tip-festivali-2009/dunya-kulturlerinde-cay/ 16.03.2020
Sayfa No 78: www.milliyet.com.tr/ayak-yagi-teknolojiye-yenik-dustu-aydin-yerelhaber-687864/ 16.03.2020
Sayfa No 78: http://www.cayhaber.net/haber/cay-uzerine-yeni-bir-kitap-bin-yilin-cayi-14231 07.08.2015
Sayfa No 79: www.gezgincift.com/tr/Dunyanin-En-Ilginc-Ulasim-Araclari 08.07.2015
Sayfa No 81: http://cografya.ege.edu.tr/18_3.pdf 08.07.2015
Sayfa No 82: http://kultur.samsun.bel.tr/Brosur_Calismalari/amazon_adasi.pdf 08.03.2020
Sayfa No 83: www.corumkulturturizm.gov.tr/TR,58680/hitit-tarihi--mo-1650---1200-.html 08.07.2015
Sayfa No 83: www.safranbolu.gov.tr/default_B0.aspx?content=1027 09.07.2015
Sayfa No 84: www.gelenekselfed.gov.tr/cirit.html 09.07.2015
Sayfa No 84: https://www.istesob.org.tr/konu/kaybolan-meslekler/ 16.03.2020
Sayfa No 85: https://www.trthaber.com/haber/turkiye/soloturk-ve-turk-yildizlarindan-samsunda-nefes-kesen-gosteri-366188.
html 16.03.2020
Sayfa No 85: https://samsun.ktb.gov.tr/TR-216962/yasar-dogu-muze-evi.html 16.03.2020
Sayfa No 87: http://www.tobb.org.tr/Sayfalar/Detay.php?rid=7427&lst=Haberler 08.03.2020
Sayfa No 87: http://ebs.omu.edu.tr/content/Sosyal,%20K%C3%BClt%C3%BCrel%20ve%20Sportif%20Aktiviteler
08.03.2020
Sayfa No 94: https://www.sutso.org.tr/uploads/images/basin/faaliyetler/2015/2015_YILI_Faaliyetleri.pdf 07.06.2015
Sayfa No 94: https://corum.tarimorman.gov.tr/Haber/458/Corumda-Gida-Denetim-Seferberligi-Basladi/ 01.07.2015
Sayfa No 96: http://web.hitit.edu.tr/dersnotlari/seyfisevik_06.10.2017_3I0U.pdf 12.06.2015
Sayfa No 98: www.hurriyet.com.tr/planet/18771602.asp 30.06.2015
Sayfa No 108: https://islamansiklopedisi.org.tr/topkapi-sarayi 05.03.2020
Sayfa No 108: www.wikizeroo.org/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvRG9zeWE6SmVh-
bi1CYXB0aXN0ZV92YW5fTW91cl8wMDQuanBn 05.03.2020
Sayfa No 110: www.kutuphane.dogus.edu.tr/makale/13020013/2008/cilt12/sayi1-2/M0008424.pdf 30.06.2015
Sayfa No 111: www.test1.bilgi.edu.tr/media/cd/01/doc/okuma_02-2.pdf 30.06.2015
Sayfa No 112: http://iibf.deu.edu.tr/admin3/personel/cv/coskuncanaktan.pdf 16.03.2020
Sayfa No 116: www.baskent.edu.tr/~ekisikli/not2.html 30.06.2015
KAYNAKÇA

Sayfa No 117: https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12232/D%C3%B6nd%C3%BC%20
Yal%C3%A7%C4%B1nkaya%2010110664%20SOSYOLOJ%C4%B0.pdf?sequence=1&isAllowed=y 16.03.2020
Sayfa No 119: www.kisi.deu.edu.tr. 18.03.2015
Sayfa No 120: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey/issue/10374/126958 11.09.2015
Sayfa No 122: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/kuey/article/view/5000050872/5000048115 01.05.2018
Sayfa No 124: https://openaccess.izu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12436/525/Enderun%20e%C4%9Fitim%20
sisteminin%20T%C3%BCrk%20e%C4%9Fitim%20sisteminde%20uygulanabilirli%C4%9Fi%20%C3%BCzerine%20bir%20
ara%C5%9Ft%C4%B1rma.pdf?sequence=1&isAllowed=y 31.08.2015
Sayfa No 125: www.mevzuat.meb.gov.tr/html/25831_0.html 30.06.2015
Sayfa No 126: http://openaccess.inonu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11616/5499/Tez%20Dosyas%C4%B1.pdf?sequen-
ce=1&isAllowed=y 16.03.2020
Sayfa No 127: www.mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/34/32/748796/icerikler/etkili-sinif-yonetimi_ 108558.html
04.07.2015
Sayfa No 127: dhgm.meb.gov.tr 04.07.2015
Sayfa No 128: www.arel.edu.tr 30.06.2015
Sayfa No 129: http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1733/2388.pdf 04.07.2015
Sayfa No 131: www.haberturk.com/yasam/haber/1233258-evde-bir-dhi-einstein
Sayfa No 132: http://kentgazetesi.biz/okul-yonetiminde-insan-iliskileri/ 16.03.2020
Sayfa No 132: www.dergipark.gov.tr/download/article-file/312360 09.07.2018
Sayfa No 133: https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/2524/mustafacadir.pdf 16.03.2020
Sayfa No 134: http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/10_KamuYonetimi.pdf 16.03.2020
Sayfa No 135: https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/eTez023436.pdf 16.03.2020
Sayfa No 135: www.sbe.kmu.edu.tr 08.03.2015
Sayfa No 136: www.gumushanedefterdarligi.gov.tr 02.06.2015
Sayfa No 140-141: www.kultur.gov.tr 02.06.2015
Sayfa No:144: www.devdergisi.com/Makaleler/376486765_4%20Tuba%20I%C5%9F%C4%B1nsu.pdf
Sayfa No 149: www.webrazzi.com/2012/04/30/orta-dogu-pazar-dijital-firsat-arap-bahari/ 30.06.2015
Sayfa No 149: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sobiadsbd/issue/11348/135609 16.03.2020
Sayfa No 151: www.tid.gov.tr/makaleler/kagoze.doc 29.05.2017
Sayfa No 154: www.ab.gov.tr 30.06.2015
Sayfa No 155: www.ilo.org 30.06.2015
Sayfa No 157: www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf 30.06.2015
Sayfa No 158: www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.7163.pdf 30.06.2015
Sayfa No 159: www.mevzuat.meb.gov.tr/html/25831_0.html 30.06.2015
Sayfa No 162: www.gsb.gov.tr/HaberDetaylari/1/3518/soykirimi-bagimsizliga-ceviren-lider-aliya-izzetbegovic.aspx
30.06.2015
Sayfa No 163: www.tarihvemedeniyet.com 30.06.2015
Sayfa No 164: http://www.bilisimdergisi.org.tr/bilisim-dergisi-sayilari/s137.pdf 16.03.2020
Sayfa No 164: https://www.koc.com.tr/tr-tr/koc-gundem/bizden-haberler-dergisi/NewsMagazineDocument-
s/2014/2014-BH-410-SUBAT-pdf.pdf 16.03.2020
Sayfa No 166: www.atam.gov.tr 30.06.2015
Sayfa No 177: www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/06.odemis.pdf 29.05.2017
GÖRSEL
KAYNAKÇA
Sayfa No 16: http://www.yesilist.com/wp-content/uploads/2015/08/Teremok_fast_food_restaurant_Saint_Petersburg.jpg

20.04.2018
Sayfa No 17: https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/TARYAT/IcerikResimleri/adaas.jpg 05.03.2020
Sayfa No 17: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/1110x740/5df7730e7af50726d0559402.jpg 06.03.2020
Sayfa No 17: https://www.sabah.com.tr/saglik/2018/05/01/turk-kahvesinin-faydalari-nelerdir-turk-kahvesi-nasil-yapilir
12.10.2018
Sayfa No 17: https://www.modamood.net/wp-content/uploads/2019/03/2019-K%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1-Bindal-
l%C4%B1-Modelleri-modamood.net-4.jpg 13.03.2020
Sayfa No 18: https://weheartit.com/Mild_precious_pearl/collections/11092654-blue?page=2&before=74861620 12.10.2015
Sayfa No 19: http://aksaray.gov.tr/ortak_icerik/aksaray/haber/20120220-Aksaray-AhmetCevdetPasa-2.jpg 12.10.2015
Sayfa No 19: https://www.milliyet.com.tr/kulturlere-gore-10-farkli-selamlasma-bicimi-molatik-3883/?Sayfa=5 05.03.2020
Sayfa No 19: www.milliyet.com.tr/kulturlere-gore-10-farkli-selamlasma-bicimi-molatik-3883/?Sayfa=5 06.03.2020
Sayfa No 20: https://www.turkhabersaati.com/bayram-gelenekleri/ 01.05.2018
Sayfa No 21: http://www.birelifkadar.com/resimler/yemektarif/Adana-kebap-_2058379460.jpg 12.10.2015
Sayfa No 21: https://i.pinimg.com/474x/61/29/74/612974df5fa852cb33671b1bf20c9d82--sushi.jpg(06.03.2020)
Sayfa No 21: https://www.hurriyet.com.tr/lezizz/ton-balikli-susi-tarifi-36801478 12.10.2015
Sayfa No 21: http://www.icmekandekorasyonu.com/wp-content/uploads/2014/05/manav-dekorasyonu-5.jpg 12.10.2015
Sayfa No 21: http://bestylemagazine.com/wp-content/uploads/2015/02/25-tommy-ton-fall-2015-menswear-street-sty-
le_007-600x400.jpg 12.10.2015
Sayfa No 21: https://lifestyle.okezone.com/read/2014/11/10/481/1063590/rahasia-umur-panjang-orang-jepang 08.03.2020
Sayfa No 21: https://blog.jollytur.com/wp-content/uploads/2016/07/pizza-1.jpg 06.03.2020
Sayfa No 21: http://www.yemektarifleri-sitesi.com/wp-content/uploads/2013/08/Yufkali-Pizza-Tarifi.jpg 12.10.2015
Sayfa No 22: http://www.jpackworld.com/newsflash/2009/11/post-34.html 12.10.2015
Sayfa No 23: www.cybermagonline.com/img/sayfa/sosyalmedya-cocuklar1.jpg 06.03.2020
Sayfa No 24: https://www.triphobo.com/places/marmaris-turkey/grand-bazaar 12.10.2015
Sayfa No 24: www.turkuazsuites.com/upload/page/554_570_grandjpg_56f3413272ad4.jpeg 06.03.2020
Sayfa No 25: http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=18146&start=240 21.02.2020
Sayfa No 25: https://www.haberturk.com/icli-kofte-tarifi-evde-nasil-yapilir-hbrt-2521794 21.02.2020
Sayfa No 25: https://www.kitapsec.com/Products/Turkuler-ve-Maniler-Tudem-Edebiyat-258449.html 21.02.2020
Sayfa No 25: http://balikesir.com/Ilceler/GaleriDetay.asp?ilceID=7&galeriID=64&resimID=533 21.02.2020
Sayfa No 25: http://m.ensonhaber.com/japonlar-yaran-gecelerini-sevdi-2014-02-09.amp 21.02.2020
Sayfa No 25: https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/bu-da-hakkarinin-oteki-yuzu-71617.htm
Sayfa No 26: https://www.trthaber.com/resimler/328000/329574.jpg 06.03.2020
Sayfa No 26: https://gaiadergi.com/wp-content/uploads/2014/12/tarim-cesitleri-324x160.jpg 06.03.2020
Sayfa No 26: https://www.yukitekstil.com.tr/images/2.jpg 06.03.2020
Sayfa No 27: https://public.travelforest.co.kr/image/pattaya/kaanshow/thepprasit/thepprasit12.jpg 06.03.2020
Sayfa No 27: https://media.tacdn.com/media/attractions-splice-spp-674x446/06/96/63/86.jpg?fit=crop&w=320&h=140
06.03.2020
Sayfa No 27: https://i.pinimg.com/474x/46/51/9d/46519d892d13ec40abeb683647a2c6c9.jpg 06.03.2020
Sayfa No 27: https://i.pinimg.com/originals/cc/b4/ab/ccb4abf7d2aa442d62764cb921c51f53.jpg 06.03.2020
Sayfa No 30: https://www.creationmyths.org/images/Edward-B-Tylor-1917.jpg 06.03.2020
Sayfa No 30: http://tarihvemedeniyet.org/wp-content/uploads/2010/02/ziyagokalp.jpg 12.10.2015
Sayfa No 30: http://www.cokbilgi.com/yazi/mumtaz-turhan-kimdir-hayati-eserleri/ 12.10.2015
Sayfa No 30: https://ia.tmgrup.com.tr/c857ee/0/0/0/0/960/1280?u=https://i.tmgrup.com.tr/fikri-
yat/2018/06/04/1528137699524.jpg&mw=660 06.03.2020
Sayfa No 30: https://cdnuploads.aa.com.tr/uploads/Contents/2019/06/12/thumbs_b_c_419cfa394ab5ec1798e2d9dd-
2ca76f11.jpg 06.03.2020
Sayfa No 31: http://www.ilkehaberajansi.com.tr/haber/unutulan-bir-meslek-bakircilik.html 21.02.2020
Sayfa No 31: http://bursadugundansi.com/img/zeybek/4.JPG 23.04.2018
Sayfa No 31: https://sivassehri.com/wp-content/uploads/2017/11/sivas-yoresel-yemekleri.jpg 23.04.2018
Sayfa No 31: http://www.islamveihsan.com/wp-content/uploads/2014/12/yesilcamii-702x336.png 23.04.2018
Sayfa No 31: https://idsb.tmgrup.com.tr/2016/01/23/HaberDetay/1453495981376.jpg 23.04.2018
GÖRSEL
KAYNAKÇA
Sayfa No 31: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8d/Karagoz_figures.jpg 06.03.2020

Sayfa No 31: http://i.ytimg.com/vi/aqU0yEIyEIc/0.jpg 23.04.2018
Sayfa No 31: https://userscontent2.emaze.com/images/cc422c40-92ef-4ab5-b5a1-0e32e9578de1/9ba3b1ba34c04621db-
590cf8532ab3ac.png 15.03.2020
Sayfa No 32: http://www.hurriyetaile.com/userfiles/images/BEP-1272259.jpg 12.10.2015
Sayfa No 34: https://docplayer.biz.tr/docs-images/92/110661666/images/5-1.jpg 06.03.2020
Sayfa No 34: http://evliliksureci.com/wp-content/uploads/2015/03/K%C4%B1na-Gecesi-T%C3%BCl%C3%BC.jpg
12.10.2015
Sayfa No 35: https://vignette.wikia.nocookie.net/camiler/images/6/69/Sitti-Hatun-Cami-Yandan.jpg/revision/latest/
top-crop/width/220/height/220?cb=20140117132145&path-prefix=tr 15.03.2020
Sayfa No 36: https://i.nefisyemektarifleri.com/2020/01/29/istanbulda-dogal-urunler-satan-7-organik-pazar-1.jpg
06.03.2020
Sayfa No 36: https://www.gidahatti.com/wp-content/uploads/2016/02/avm-gidahatti-612x372.jpg 06.03.2020
Sayfa No 36: https://www.biocon.com.tr/wp-content/uploads/2019/11/lokanta-1-1-1-300x226.jpg 15.03.2020
Sayfa No 36: https://imgtrend.mynet.com/2015/10/27/035327107/5-728x728.jpg 06.03.2020
Sayfa No 36: https://3.bp.blogspot.com/-725LBL9IVng/T9hVd2SIj4I/AAAAAAAAF8c/-t7xue7bu7Q/s1600/oma-s-gam-
la-telefon_2485645.jpg 06.03.2020
Sayfa No 36: https://cdn1.ntv.com.tr/gorsel/JiJq5B6NNUqGvlawoMviEA.jpg?width=320&height=214&mode=crop&s-
cale=both&v=1573653334133 06.03.2020
Sayfa No 36: https://fastly.4sqi.net/img/general/200x200/KtoMdvC0ARcnPr_RT4_YJlsADa0FQDea5KPi2oLWO5Q.jpg
06.03.2020
Sayfa No 36: https://image.yenisafak.com/resim/upload/2016/06/24/02/36/9893468b09085444_karagozhaci-
vat31024x545.jpg 06.03.2020
Sayfa No 37: http://img2.cdn.turkiyegazetesi.com.tr/images/ckfiles/images/oyun%20bag%C4%B1mliligi.jpg 22.04.2018
Sayfa No 37: http://www.acilsoru.com/up/cevap/2935/seksek1.jpg 22.04.2018
Sayfa No 38: https://i.dunya.com/1/670/377/files/2017/4/16/358445/358445.jpg?v=1492341970 06.03.2020
Sayfa No 38: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/480x300/59f71ba867b0a9d39c57ffbd 06.03.2020
Sayfa No 38: http://www.felsefetasi.org/osmanlidan-gunumuze-kahvehane-kulturu/ 08.03.2020
Sayfa No 38: https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/11694/mod_resource/content/1/Peyzaj%20Yap%C4%B1lar%-
C4%B1%207.1.%20Hafta%20Kahvehaneler%20%C3%87ay%20Evleri.pdf 12.03.2020
Sayfa No 39: https://1.bp.blogspot.com/-ZM6b5DZlSks/XSN4OyHjKuI/AAAAAAAACJg/q-1CEtbxlFQtucPjEsDNY-
hFh33qlx13GACLcBGAs/s1600/maxresdefault.jpg 06.03.2020
Sayfa No 40: http://im.haberturk.com/2015/07/20/ver1437371939/1104925_11dd32afece852a1da2637d82a733c9e.jpg
22.04.2018
Sayfa No 41: https://m.turkiyegazetesi.com.tr/images/ckfiles/images/2(1943).jpg 06.03.2020
Sayfa No 41: http://www.whatsupwhatson.com/wp-content/uploads/2012/04/hideandseek.jpg 12.10.2015
Sayfa No 41: http://www.dantel.tv/carsaf-baglama-modeli.html 12.10.2015
Sayfa No 41: https://canimanne.com/wp-content/uploads/2019/10/En-guzel-en-yeni-igne-oyasi-modelleri.jpg 06.03.2020
Sayfa No 42: http://www.my-wrestling-guide.com/pics/Tuerkei/kirkpinar-yagli-guresleri.jpg 12.10.2015
Sayfa No 42: http://www.radikal.com.tr/yemek/meshur_ozbek_pilavinin_pesinde-1051661 12.10.2015
Sayfa No 43: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/750x422/59e8e7697152d83ab4b80cb1.jpg 06.03.2020
Sayfa No 44: https://www.atec.com.tr/wp-content/uploads/2017/04/yurtdisinda-lisan-egitimi.jpg 23.04.2018
Sayfa No 44: https://europeanschool.ge//app/uploads/2019/03/DSC_0505.jpg 06.03.2020
Sayfa No 44: https://i2.milimaj.com/i/milliyet/75/350x197/5ca9b75145d2a07884242f2b.jpg 15.03.2020
Sayfa No 44: http://www.psikolojiagi.com/wp-content/uploads/2017/03/familyguy-570x300.jpg 23.04.2018
Sayfa No 44: https://pchocasi.com.tr/wp-content/uploads/2016/12/egitim-sistemi.jpg 23.04.2018
Sayfa No 44: https://cdn.iha.com.tr/Contents/images/2019/20/2916222.jpg 06.03.2020
Sayfa No 44: http://img.anneboyutu.com/imgArticle/big/10463.jpg 23.04.2018
Sayfa No 44: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTe5XgoIv6xAs1MMeLixJGExGwFq4n-c2Sl-
NwUn4WC3nSlE62fMQA 23.04.2018
Sayfa No 46: https://i.pstimaj.com/img/78/0x224/5ae3438766a97c82afdabef2.jpeg 23.04.2018
Sayfa No 46: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Selimiye_camii.JPG/569px-Selimiye_ca-
GÖRSEL
KAYNAKÇA
mii.JPG 23.04.2018
Sayfa No 47:https://www.bilgicik.com/wp-content/uploads/2007/11/dede_korkut.jpg 06.03.2020
Sayfa No 47: http://3.bp.blogspot.com/-s9tA-QBWpKg/U_EncXCz27I/AAAAAAAABAE/5nN93Mf92mo/s1600/yunu-
semrejpg 12.10.2015
Sayfa No 47: http://www.eskisehirkulturturizm.gov.tr/Resim/103626/nasreddin-hoca.png?0 12.10.2015
Sayfa No 47: https://www.nazlim.net/wp-content/uploads/2012/04/Yunus_Emre.jpg 06.03.2020
Sayfa No 47: http://www.renklinot.com/wp-content/uploads/2013/11/dede-korkut-150x150.jpg 12.10.2015
Sayfa No 47: https://pbs.twimg.com/profile_images/541603343907295234/EqEpDy6U_bigger.jpeg 12.10.2015
Sayfa No 47: http://cdn.webeyo.com/c/1/6/4/mustafa-kemal-ataturk-u-cocuklariniza-boyle-anlatin/mustafa-kemal-ata-

turk-u-cocuklariniza-boyle-anlatin-b.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/750x422/5aa587a218c77324cc5456b5.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: -https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Gentile_Bellini_003.jpg/800px-Gentile_Bel-
lini_003.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: http://kp.k12.tr/wp-content/uploads/2018/02/ataturk-600x715.jpg 12.03.2020
Sayfa No 48: http://www.eokulgiris.com/wp-content/uploads/2016/09/milli-k%C3%BClt%C3%BCr1.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: http://www.cekulvakfi.org.tr/files/images/proje/4_izmir_0.jpg 06.04.2020
Sayfa No 48: http://www.medyatrabzon.com/d/other/uzungol-001.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: http://www.kayserikent.com/images/KAYSER%C4%B0/kultur/giyim/mimar_hazal_bes_tepeler_fuar_
kultur_parki_013_cocopy.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: https://i1.imgiz.com/rshots/9070/star-wars-the-imperial-march-mehter-versiyonu_
9070889-4930_1920x1080.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: https://bilgiherseydir.com/files/uploads/news/thumb/yuksek-yuksek-tepele-be0cf1d24ba62e55df04.png
06.03.2020
Sayfa No 48: https://www.medimagazin.com.tr/templates/default/ckfinder/userfiles/images/gecici/semazen.jpg 06.03.2020
Sayfa No 48: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn%3AANd9GcSLjTHAdSynWYxvE9MQoyCeI6fzsUWiz-
KIV1bKbF2BgKdS879Gv 06.03.2020
Sayfa No 48: http://www.kayserikent.com/images/KAYSER%C4%B0/kultur/giyim/mimar_hazal_bes_tepeler_fuar_
kultur_parki_013_cocopy.jpg 26.01.2017
Sayfa No 48: https://image.yenisafak.com/resim/upload/2016/06/06/12/55/946bc1231280pxsultan_ahmed_mosqueb-
lue_mosqueat_dusk.jpg 06.03.2020
Sayfa No 50: https://www.vigotour.com/images/galery/r345k.jpg 23.04.2018
Sayfa No 50: https://i2.milimaj.com/i/milliyet/75/0x410/5c8e6ad845d2a04bdc465600.jpg 06.03.2020
Sayfa No 50: https://img.piri.net/resim/imagecrop/2017/07/17/11/23/resized_93f15-37a53aeavvv.jpg 06.03.2020
Sayfa No 50: https://www.gucluanadolugazetesi.com/wp-content/uploads/Ekran-Al%C4%B1nt%C4%B1s%C4%B1-1-40.
jpg 06.03.2020
Sayfa No 50: https://www.kuveytturkozel.com.tr/Resources/CultureArtImage/ImageFile/golgeoyunu5_m.jpg 06.03.2020
Sayfa No 50: https://www.bizcetatil.com/turresim/131_k.jpg 06.03.2020
Sayfa No 50: https://i.ytimg.com/vi/oIRbr56P9fw/maxresdefault.jpg 06.03.2020
Sayfa No 50: http://www.muskarahaber.com/images/resize/100/656x400/haberler//resimler/2015-10/10/1427487541243.jpg
06.03.2020
Sayfa No 51: https://cokiyiabi.com/wp-content/uploads/2014/06/istanbul-galata-kulesi-hakkinda-bilgi.jpeg 06.03.2020
Sayfa No 51: http://galeri2.uludagsozluk.com/201/e%C4%9Fri-minare_288996.jpg 12.10.2015
Sayfa No 51: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/aksaray/gezilecekyer/egri-minare-kizil-minare 16.03.2020
Sayfa No 52: http://www.osmanlipadisahlari.gen.tr/images/midi/osman-gazi.gif 13.10.2015
Sayfa No 52: http://img04.blogcu.com/v2/images/big/p/i/n/pinokyo1/pinokyo1_1420585083103.jpg 13.10.2015
Sayfa No 52: http://www.bursa.bel.tr/dosyalar/resimler/bursa_kitabi/image/203.jpg 13.10.2015
Sayfa No 54: https://corum.ktb.gov.tr/Resim/47379,corumkalesjpg.png?0 13.10.2015
Sayfa No 54: https://turuz.com/upload/source-thumb/b/b9cd2ed38228db478d5b57efb5ab98be(300x350).jpg 13.10.2015
Sayfa No 54: http://www.kulturvarliklari.gov.tr/yazdir?A1792E3416852DB4F8014B3B943433FD21.02.2020
Sayfa No 55: https://sanatkaravani.com/wp-content/uploads/2015/11/ataturk-21.jpg 13.10.2015
Sayfa No 56: http://www.cukurova.bel.tr/Images/haber/081204/SARI%20ZEYBEK%204.JPG 13.10.2015
GÖRSEL
KAYNAKÇA
Sayfa No 57: https://www.bursadabugun.com/galeri/haber/canakkale-1915-yakin-tarihe-isik-tutacak-7779/1.html

21.02.2020
Sayfa No 58: https://onlineilkokul.com/saygi-akrostis-siiri/ 21.02.2020
Sayfa No 59: https://www.yenisafak.com/kultur-sanat/turkiyenin-halk-kulturu-nerede-616007 21.02.2020
Sayfa No 60: http://www.alternativetechno.com/kitle-iletisim-araclari-nelerdir 06.03.2020
Sayfa No 61: https://v3.arkitera.com/y1109-kitap-okuma-sevgisi-ve-kutuphane-konulu-afis-yarismasi-.html 21.02.2020
Sayfa No 62: https://kizilay.org.tr/Upload/Haber/630X340/yemen-halkina-yardimlar-tum-hiziyla-devam-ediyor--10-su-
bat-2-11-02-2019-49687886.jpg 06.03.2020
Sayfa No 63: http://www.habercim19.com/ozel-haber/ulu-camide-bayramlasma-h4790.html 13.10.2015
Sayfa No 63: https://www.ensonhaber.com/turkiyede-milli-birlik-ve-beraberlik-gunu-2016-08-07.html 15.03.2020
Sayfa No 64: https://www.stendustri.com.tr/images/upload/robots-3.jpg 06.03.2020
Sayfa No 66: http://4.bp.blogspot.com/-Mk-TAZZ2r5Y/UX0qi50J8SI/AAAAAAAAAS4/kkswAedcqS4/s1600/
DSC_0073.JPG 13.10.2015
Sayfa No 66: http://im.haberturk.com/2015/10/14/ver1444811873/1139845_620x410.jpg 20.04.2018
Sayfa No 67: https://www.hurriyet.com.tr/egitim/antalya-okul-oncesi-egitimde-turkiye-ucuncusu-22819605 21.02.2020
Sayfa No 67: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/300x170/57aa8b74eb10bb15e00ff00d.jpg 06.03.2020
Sayfa No 67: https://assets.change.org/photos/4/wg/gm/ukwGGMkccOuqdXS-800x800-noPad.jpg?1526241991
06.03.2020
Sayfa No 68: http://blessedthinker.blogspot.com/2013/08/ 21.02.2020
Sayfa No 69: www.milliyet.com.trkulturlere-gore-10-farkli-selamlasma-bicimi-molatik-3883Sayfa=4 05.03.2020
Sayfa No 69: https://www.turkiyegazetesi.com.tr/dunya/72507.aspx 21.02.2020
Sayfa No 69: http://i.hurimg.com/i/hurriyet/75/750x422/55eac64bf018fbb8f895e179.jpg 21.04.2018
Sayfa No 69: http://i.hurimg.com/i/hurriyet/75/578x430/55eac64cf018fbb8f895e181 21.04.2018
Sayfa No 70: https://www.onlinemarketplaces.com/ext/resources/-1GOMS/Jobs/Misc/workplace-culture-diver-
sity-workforce-dynamics-team.png?1566777534 12.03.2020
Sayfa No 71: www.turkishnews.com/tr/content/2019/11/15/dunya-hosgoru-gunu-kutlu-olsun/ 05.02.2020
Sayfa No 72: http://degerler.atauni.edu.tr/userfiles/nevzattarhan-300x152.jpg 23.04.2018
Sayfa No 73: http://wcownews.typepad.com/.a/6a00d83451e32769e20120a87ac3dd970b-pi 23.04.2018
Sayfa No 73: http://mersin.gsb.gov.tr/public/images/IM/Mersin/01204/turkiye.jpg 06.03.2020
Sayfa No 74: http://i.ytimg.com/vi/7ehkDjeMxw4/hqdefault.jpg 13.10.2015
Sayfa No 75: https://1.bp.blogspot.com/-P0TVCjgPVac/UGGXRGQnEbI/AAAAAAAAELQ/_iBYD56XL_k/s1600/
lppd3-001.jpg 23.04.2018
Sayfa No 75: http://pratikevyemektarifleri.com/wp-content/uploads/2015/06/pizza-tarifi-1.jpeg 13.10.2015
Sayfa No 75: http://www.ozcegida.com.tr/wp-content/uploads/2017/12/hamburger.jpg 23.04.2018
Sayfa No 76: http://isimder.org.tr/panel/upload/haberbuyuk/20131207093359.jpg 23.04.2018
Sayfa No 76: http://www.yakamozyakut.com.tr/images/upload/1479130336_DI__RI__LI__S___ERTUG__RUL.jpeg
23.04.2018
Sayfa No 77: http://haberradyo.com.tr/radyo-haber-detay.aspx?id=240 06.03.2020
Sayfa No 77: http://www.alternativetechno.com/kitle-iletisim-araclari-nelerdir/ 06.03.2020
Sayfa No 78: http://toursturkeys.com/images/rize%20cay.jpg 13.10.2015
Sayfa No 78: http://d.nazillihavadis.com/news/23517.jpg 20.04.2018
Sayfa No 79: http://www.alpinehelicopter.com/uploads/414.jpg 13.10.2015
Sayfa No 79: https://alpinehelicopter.com/wp-content/themes/chimera-framework/chimera/timthumb.php?src=https://
alpinehelicopter.com/wp-content/uploads/2016/01/414.jpg&w=800&h=600&zc=1&a=c&q=80 15.03.2020
Sayfa No 79: http://www.gezgincift.com/wp-content/uploads/2016/06/Dunyanin-En-Ilginc-Ulasim-Araclari_1600.jpg
21.04.2018
Sayfa No 79: https://cantwellrvpark.wordpress.com/2014/10/04/dog-mushing/21.02.2020
Sayfa No 79: https://turistrail.com/istanbul-arkeoloji-muzesi/ (20.02.2020)
Sayfa No 79: https://www.interbustur.com/wp-content/uploads/2016/03/venedikte-gezilecek-yerler-150x150.jpg
21.04.2018
Sayfa No 80: https://cdn.omuz.com.tr/blog/uploads/1_583882999ebae2994c22292ab88c52511541658442.jpg 06.03.2020
Sayfa No 80: https://eus-www.sway-cdn.com/s/zrnkWpcIbKR3hzkU/images/i6do4u3PcqC8UH?quality=900&allowA-
GÖRSEL
KAYNAKÇA
nimation=true&embeddedHost=true 15.03.2020
Sayfa No 80: https://marycoons.files.wordpress.com/2013/07/bedouin-camels-copy.jpg 23.04.2018
Sayfa No 80: http://galeri.netfotograf.com/images/medium/1AE77E3E1AD55D89.JPG 23.04.2018
Sayfa No 81: https://www.haberler.com/yuruyusun-adi-ellaham-hic-yorumuyon-yoruyelim-heri-3987462-haberi/
(20.02.2020)
Sayfa No 81: https://www.ahaber.com.tr/galeri/dunya/dakarda-balik-pazari?page=2 15.03.2020
Sayfa No 82: http://i.hurimg.com/i/hurriyet/75/590x332/5aa587a218c77324cc5456b5.jpg 23.04.2018
Sayfa No 82: http://www.dunyadinleri.com/Upload/1024x768/82bd94f6-cb50-4100-9097-2b92b62cecb0.jpg 23.04.2018
Sayfa No 83: https://gezievreni.com/turkiyenin-en-guzel-tarihi-kapilari/ 06.03.2020
Sayfa No 83: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQmp8yJP8WcfrXdb6YF4LXo6miRb1rY7UY-
PxsMX6jG6_b-3QNwYg4vSGE8 23.04.2018
Sayfa No 83: https://ru.foursquare.com/v/%C3%A7orum-m%C3%BCzesi/4e660fdfd4c06542ac788edd?o-
penPhotoId=506af0dfe4b088a4dee6c022 06.03.2020
Sayfa No 83: https://www.safranboluevleri.net/safranbolu-evleri-3/ 06.03.2020
Sayfa No 84: https://www.trthaber.com/haber/yasam/karsta-koylulerin-karda-cirit-tutkusu-398129.html 15.03.2020
Sayfa No 84: http://art-meets-world.com/sinevizyon/arsiv/canakkale-yolun-sonu/ 06.03.2020
Sayfa No 85: https://www.biyografya.com/biyografi/5047 (20.02.2020)
Sayfa No 85: http://www.merhabahaber.com/d/other/yasar-dogu_978557914_large.jpg 06.03.2020
Sayfa No 86: https://www.sporize.com/u23-bayan-voleybol-milli-takimi-finalde-19177/ (06.03.2020)
Sayfa No 86: https://www.asanatlar.com/sema-ayini-ve-turk-danslari-gosterisi/ 06.03.2020
Sayfa No 86: https://cvillesymphony.org/wp-content/uploads/2018/08/CvilleSymph_20April2018_ByTomDaly-172.jpg
06.03.2020
Sayfa No 86: http://dosya.marmara.edu.tr/aef/rso/Fotograflar/desen-atolyesi.jpg 23.04.2018
Sayfa No 86: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTBngBlUT2AQpOK1Xb65VemCBSDzq8U-
yIHWHoj25G5n0D5LVVJUJw 23.04.2018
Sayfa No 87: https://www.izmir.bel.tr/tr/Projeler/fuar-izmir/1243/4 06.03.2020
Sayfa No 88: http://arsiv.sabah.com.tr/2008/03/27/haber,9668B9026CAA478991F5BD894771ACD7.html 20.02.2020
Sayfa No 89: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcS3ZKEbvG7K6-MWglmLeIAfyFZCGXJ5P-
sa1Ij7V7hSSAfxfLWn0cw 20.04.2018
Sayfa No 89: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQddXLlJQsH0p9j3-hYejRk24RQ6o22eDefmLw-
3SEsQArW7uEUKhA 20.04.2018
Sayfa No 89: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSSALC_UqgeV_aBILLgsAeWzztBxfxZS-
VxvQ2pgHultBsn9pSPY3g 20.04.2018
Sayfa No 89: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRd-PUG35HhSSHj57E3RaBROjBOq-MBhUDo-
CjcNj4eh6WhrlDdlfg 20.04.2018
Sayfa No 89: https://www.haberler.com/istanbul-dervishes-sema-ayini-8822580-haberi/ 20.02.2020
Sayfa No 89: http://i2.haber7.net//haber/haber7/photos/2017/48/gobek_eriten_baharatlar_1511849113_427.jpg 20.04.2018
Sayfa No 94: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/590x332/5bec270ceb10bb1664d46905.jpg 06.03.2020
Sayfa No 94: http://www.zafergazetesi.org/haber_resim/%C3%87ankaya%20temizlik%2010.jpg 06.03.2020
Sayfa No 94: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/750x422/57040a94c03c113340afa2d2.jpg 06.03.2020
Sayfa No 94: https://cdn.yenicaggazetesi.com.tr/news/141777.jpg 06.03.2020
Sayfa No 94: https://corum.tarimorman.gov.tr/Haber/458/Corumda-Gida-Denetim-Seferberligi-Basladi 16.03.2020
Sayfa No 97: https://kobitek.com/uplimages/is-plani.jpg 06.03.2020
Sayfa No 98: https://www.bilgial.com/wp-content/uploads/2019/11/Kral-Lugaldalu%E2%80%99nun-Heykeli-140x300.
png 06.03.2020
Sayfa No 99: https://www.takvim.com.tr/ekonomi/2019/07/16/16-temmuz-af-eyt-hal-yasasi-ek-gosterge-son-durum-ne-
dir?paging=6 15.03.2020
Sayfa No 102: http://www.ogrencilersoruyor.com/wp-content/uploads/2017/06/kurultay-ve-toy-%C5%9Fenlikleri-temsi-
li-resmi.jpg 06.03.2020
Sayfa No 103: https://okonuz.blogspot.com/2016/11/kopernikten-once-yusuf-has-hacip.html 13.03.2020
Sayfa No 105: http://2.bp.blogspot.com/-aUJ2xCgmMo8/UygqExhnHxI/AAAAAAAAABs/nVg-ESH_KOE/s1600/erde-
naymelek_orhangazi.jpg 13.10.2015
Sayfa No 105: https://millidusunce.com/misak/bilge-tunyukuk-hakkinda-degerlendirme/ 15.03.2020
GÖRSEL
KAYNAKÇA
Sayfa No 106: http://feinesb.com/wp-content/uploads/2015/10/Registan-240x240.png 13.10.2015
Sayfa No 107: http://www.islammerkezi.com/images/1murad.jpg 13.10.2015
Sayfa No 108: https://4.bp.blogspot.com/-TQQBiT5_df8/VNNv9aJwT_I/AAAAAAAACoM/0qqoFoAsenA/s1600/
babenderun_cepheden1_copy.jpg 06.03.2020
Sayfa No 108: http://4.bp.blogspot.com/-zmu7xK6ZUP8/UreRTmRqQXI/AAAAAAAAAWM/HyfRWMV_6Ds/s200/
divani_humayun.jpg 06.03.2020
Sayfa No 109: https://www.paraanaliz.com/wp-content/uploads/2017/01/sand%C4%B1k.jpg 06.03.2020
Sayfa No 109: https://www.medimagazin.com.tr/templates/default/ckfinder/userfiles/images/gecici2/sudan_doktor.jpg
06.03.2020
Sayfa No 113: https://3.bp.blogspot.com/-QPDI1Ooi6vM/Upxls6hOP2I/AAAAAAAAAHw/EpnGX8i5FYU/
s1600/0671-Magna-Charta-inside.jpg 06.03.2020
Sayfa No 113: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Pnyx.jpg/350px-Pnyx.jpg 06.03.2020
Sayfa No 113: https://kurious.ku.edu.tr/wp-content/uploads/2016/02/20160212103634-secimkazanma-1170x779.jpg
06.03.2020
Sayfa No 114: https://i2.haber7.net//haber/haber7/photos/2020/03/tg2V2_1579294279_8131.jpg 06.03.2020
Sayfa No 115: http://www.bilgine.net/wp-content/uploads/2016/08/Yasama-Organ%C4%B1.jpg 15.10.2015
Sayfa No 116: https://www.humanite.fr/sites/default/files/styles/1048x350/public/images/48256.HR.jpg?itok=K48qlLpZ
06.03.2020
Sayfa No 117: https://www.orsam.org.tr/tr/arap-baharinin-8-yilinda-degisen-demokrasi-algisi-ve-toplumsal-talepler/
13.03.2020
Sayfa No 117: http://assets.nydailynews.com/polopoly_fs/1.2004335.1415510594!/img/httpImage/image.jpg_gen/derivati-
ves/splash_300220/535072208.jpg 16.10.2015
Sayfa No 119: https://d.neoldu.com/news/69234.jpg 06.03.2020
Sayfa No 119: http://tarihvemedeniyet.org/wp-content/gallery/anayasa-mazimiz/hurriyet-adalet-musavaat-uhuvvet.jpg
06.03.2020
Sayfa No 119: http://www.yoneylem.com.tr/upload/reshims/20170412__4574090838.jpg 16.10.2015
Sayfa No 120: http://www.farkliisfikirleri.com/wp-content/uploads/2015/06/karar-verme-620x350.jpg
Sayfa No 123: http://www.marmaragazetesi.com/milli-egitim-mudurlugu-koltuguna-ogrenciler-gecti-423534h.htm
13.03.2020
Sayfa No 123: https://i.sozcu.com.tr/wp-content/uploads/2014/10/31/kararsizlik-670.jpg 06.03.2020
Sayfa No 124: https://www.academia.edu/33881997/Osmanl%C4%B1da_Se%C3%A7kin_E%C4%9Fitimi_Enderun_
Mektebi_ve_Baz%C4%B1_Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar 13.03.2020
Sayfa No 125: https://www.memurlar.net/common/news/images/492832/headline.jpg 06.03.2020
Sayfa No 126: https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_04/04114016_IMG_5917.jpg 06.03.2020
Sayfa No 128: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSSilFtATFXjlsFxXz9WibIWTgNqxFdurfRcXt-
hjpmrQb28a0hw 16.10.2015
Sayfa No 129: https://cdn.freelogovectors.net/wp-content/uploads/2013/01/todaie-logo.jpg 06.03.2020
Sayfa No 129: https://www.aes.org.tr/uploads/haberler/demokrasi.jpg 06.03.2020
Sayfa No 129: https://www.edunews.id/wp-content/uploads/2017/05/demokrasi-450x270.jpg 06.03.2020
Sayfa No 130: http://www.mersin.edu.tr/sliders/1458043905.jpg 06.03.2020
Sayfa No 131: https://www.cnnturk.com/fotogaleri/yasam/kan-gruplari-ve-kisilik-ozellikleri?page=25 06.03.2020
Sayfa No 132: https://hthayat.haberturk.com/im/2012/09/12/ver1357319147/1008836_620x413.jpg 06.03.2020
Sayfa No 135: http://www.cekud.org.tr/wp-content/uploads/2014/01/amasya-cekud-2-600x398.jpg 17.10.2015
Sayfa No 136: http://tarihibilgi.org/wp-content/uploads/2018/03/images.jpg 17.10.2015
Sayfa No 139: https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/madde/EK-2/kopuz-1.jpg 17.10.2015
Sayfa No 139: https://cdn1.ntv.com.tr/gorsel/LpM0yzvdA0GX22Ng1Zrwfg.jpg?width=660&mode=both&scale=both
06.03.2020
Sayfa No 139: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kayseri/gezilecekyer/sultan-hani 15.03.2020
Sayfa No 140: http://img03.blogcu.com/v2/images/editor/o/n/l/onlineturizm/375184871052307_1258221923.jpg
17.10.2015
Sayfa No 140: https://www.danytur.com/images/topkapi-palace-1.jpg 17.10.2015
Sayfa No 141: http://www.turkishpaintings.com/content/mod_images/painters/works/small/06__eski_ankara.jpg
06.03.2020
GÖRSEL
KAYNAKÇA
Sayfa No 141: http://www.turkishpaintings.com/content/mod_images/painters/works/small/03_cift_suren_kadinlar.jpg

06.03.2020
Sayfa No 141: http://www.turkishpaintings.com/content/mod_images/painters/works/small/04_ortakoy_camii.jpg
06.03.2020
Sayfa No 142: https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/14/e3/2c/14e32cf167745651143cccc109de58e4.jpg 14.10.2015
Sayfa No 143: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcT4Y55kudStr9jjPqmFX_Lp5sU9UMCpKZ99nf-
N8mzyeUx4qUTmzxuuzrwk 17.10.2015
Sayfa No 144: http://www.farklibirbakis.com/wp-content/uploads/2015/11/Ataturk-ve-Cagdas-Turk-Kadini-Albumu-5.jpg
06.03.2020
Sayfa No 144: https://foto.haberler.com/galeri/2016/02/01/baris-manco-nun-fotograflarla-hayati_x_25962_b.jpg
06.03.2020
Sayfa No 144: https://www.biyografya.com/biyografi/8978 06.03.2020
Sayfa No 145: https://islamansiklopedisi.org.tr/lale-devri 13.03.2020
Sayfa No 145: https://www.usak.bel.tr/modules/icerikler/dataimages/IMG_1A0A70-C2A712-2FDB74-9A9245-EC1181-
FC39BC.jpg 06.03.2020
Sayfa No 146: https://media.ayder.com.tr/images/tours/1764_gesi-baglari-kapuzbasi-tuzgolu-turu/gesi-baglari-kapuzba-
si-tuzgolu-turu_1764173427164.jpg 06.03.2020
Sayfa No 149: https://www.turkiye.gov.tr/ 13.03.2020
Sayfa No 150: https://0.academia-photos.com/24553189/9344958/21537599/s200_international_ journal_of_computatio-
nal_science_information_technology_and_control_engineering._ijcsitce_.jpg 06.03.2020
Sayfa No 151: http://www.odtumd.org.tr/odtumd_belgeler/bilgi.jpg 23.04.2018
Sayfa No 155: https://cdn.turkmedya.com.tr/aksam/imgsdisk/2018/01/16/160120181032443652228_2.jpg 23.04.2018
Sayfa No 156: http://www.edirnehaberci.com/images/haberler/eylem_yasaklarina_protesto_h4376.jpg 14.10.2015
Sayfa No 158: http://www.bafrahabergazetesi.com/resimler/images/yf7537nie2srmo7vy9s.jpg 13.03.2020
Sayfa No 159: http://www.turkbeleni.com/bahcesehirde-okul-aile-birligi-secimi-yapildi/ 15.10.2015
Sayfa No 161: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/750x422/5aba30242269a23348857a31.jpg 06.03.2020
Sayfa No 161: https://www.sabah.com.tr/galeri/dunya/yakin-arkadasinin-dilinden-bilge-kral-aliya-izzetbegovic
06.03.2020
Sayfa No 163: https://defterarkasi.com/wp-content/uploads/2018/04/nizam%C3%BClm%C3%BClk.jpg 06.03.2020
Sayfa No 164: http://ww2.kqed.org/stateofhealth/wp-content/uploads/sites/27/2011/11/Jobs_2003_rev1.jpg 15.10.2015
Sayfa No 164: https://www.gaste24.com/kultur-sanat/vehbi-kocun-diyanete-yazdigi-sikayet-mektubu-h61579.html
06.03.2020
Sayfa No 165: Komisyon tarafından çizilmiştir. 15.10.2015
Sayfa No 166: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/600x338/56408e24c03c0e3d28704773.jpg 06.03.2020
Sayfa No 167: http://dusuneninsanlaricin.com/wp-content/uploads/2015/11/ataturk-yemek-masasinda.jpg 23.04.2018
Sayfa No 168: https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/0x0/55ea18dcf018fbb8f86b102d 06.03.2020
Sayfa No 169: http://www.ataturktoday.com/Resimler/1Temmuz1927AtaturkHaydarpasaGarinda.jpg 15.10.2015

Sosyal Bilim Çalışmaları11

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sosyal Bilim Çalışmaları11

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI.......................................................

Editör Yaşar YEŞİLYURT

Görsel Tasarım Faruk SÖZEN

Dil Uzmanı Fatih ALPAYDIN

Rehberlik Uzmanı Murat UZUNOĞLU

Program Geliştirme Uzmanı Mustafa ÇALIŞKAN

Mehmet Âkif ERSOY

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin

Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen,

Mustafa Kemal ATATÜRK

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

2. YÖNETİM BİRİMLERİNİN İŞLEVLERİ

KARAR VERİRKEN 120

DEĞERLENDİRME SORULARI 170

44 11. Sınıf Sosyal Bilim Çalışmaları

DERS İÇİ ETKİNLİK

2. Edebiyatta, sanatta, mimaride,

3. “Kültür, önce kişiliği etkilemekte,

Görsel 1.32: Kişilik gelişiminde birçok faktör etkilidir.

OLUMLU ETKİLER OLUMSUZ ETKİLER

KAZANIM GİRİŞİ VE DERS İÇİ ETKİNLİK

DERS DIŞI ETKİNLİK VE PERFORMANS GÖREVİ

28 11. Sınıf Sosyal Bilim Çalışmaları

Pazarlamacılar için önemli olan nokta, kültürel değerlerin yerini alabilecek ya da

KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

C Türk Edebiyat dersiyle

DERS İÇİ ETKİNLİK

KÜLTÜREL DAVRANIŞLAR VE GÜNLÜK HAYAT

Görsel 1.1: Fast Food lokantasından görünüm

1. Kültürel davranışların farklı ve çeşitli olması gündelik hayatımızı nasıl etki-

DERS İÇİ ETKİNLİK

Stephens ve Greer, yaptıkları çalışmada, kültürün insanların anlama, yorumla-

1. İnsanların davranışlarını ve tercihlerini etkileyen ögeler sizce neler olabilir?

Görsel 1.3: Türk kültüründen örnekler

DERS DIŞI ETKİNLİK

Öğrencilerden farklı kültürlerin farklı davranışlara neden olduğunu gösteren

DERS İÇİ ETKİNLİK

Görsel 1.4: Çiçeklerin anlamı duygularımızı ifade eder.

Yukarıdaki bilgiden hareketle öğrencilerden içinde yaşadıkları yerleşim birimin-

DERS DIŞI ETKİNLİK

Modernleşme ile eğitimin bireyin yaşamındaki önemi artmıştır. Geleneksel

Modernleşme, bilimsel ve teknik alanlarda önemli gelişmeleri ortaya çıkarmış,

Yukarıda insanların sosyal davranışlar kazanmasını sağlayan sosyalleşme un-

DERS DIŞI ETKİNLİK

Görsel 1.6: Sosyalleşmenin önemli bir aracı olan

Sanki kültürü yalnızca, uzak coğrafyalarda yaşayan insanların gelenekleri ve

Görsel 1.7: Toplumlarda nezaket ilişkileri birbirinden

DERS İÇİ ETKİNLİK

2. Kitle iletişim araçlarının üre-

3. Küreselleşme toplumların tü-

Görsel 1.8: Farklı toplumlardan kültürel ögeler.

Olumlu Yönler Olumsuz Yönler

DERS İÇİ ETKİNLİK

1. Kültürel farklılıkların tüketici tercihlerine olan etkisini tartışınız.

DERS İÇİ ETKİNLİK

KÜLTÜREL FARKLILIKLAR VE TÜKETİM BİÇİMİ

Fransız erkeği kozmetik ve güzellik ürünlerini Fransız kadınından neredeyse

ABD’de evlerde kullanılan ev tipi dondurucular, Türkiye’de genellikle lokantalar

Türkiye’de kadınlar Fransa’da ise erkekler yemek pişirmeye düşkündür. Kalite

Örneğin Avustralya ve Güney Afrika’da tuvalet kâğıtlarının üzerinde yeni ve

1. Metinden hareketle üretim, tüketim ve kültür ilişkisi hakkında neler söyleye-