Yağlama Sistemleri

Gemi sistemlerinde önemli bir yer tutan sistemlerden biri de yağlama

sistemleridir. Yağlama sisteminin temel görevleri;

-Sürtünme direncini minimuma indirmek

-Motoru aşınmaya karşı korumak

-Sürtünmenin gerçekleştiği bölgeleri ve pistonunun soğutulmasına katkı sağlamak

-Yağlama yapılan bölgelerde hareket eden parçalara zarar veren partikülleri uzaklaştırmak

-Segman bölgesinde kartere gaz ve yakıt kaçaklarının azaltmak gibi çeşitli görevleri vardır.

Yağlama İlkesi

Mikroskop ile bakıldığında(ŞEKİL )yatak kesitinde bir takım girinti ve

çıkıntıların bulunduğu görülecektir. Bir yüzey diğeri üzerinde kaydığı ve oana bir basınç
uyguladığı zaman, her 2 yüzeydeki çıkıntılar birbirine dokunur ve harekete karşı koyan bir
direnç oluşturur. Kayma hareketi sırasında bu direncin yokedilmesi için sert yüzey, daha az
sert yüzeydeki çıkıntıların bir bölümünü aşındırır. Bu arada kendi çıkıntılarının da bir
bölümünü kaybeder. Yüzeylerin hareketine engel olmaya çalışan bu dirence sürtünme ve bu
çıkıntıların törpülenmesine de aşınma denir.

Şekil Yatak kesitinin mikroskop altındaki görünüşü

Şekil ‘ de yarı kuru, yarı sıvı ve tam sıvı ile çalıştırılan yataklar görülmektedir.
Eğer yatak yüzeyleri arasında yağlama yağı bulunmuyorsa buna Kuru Sürtünme denir.

Şekil Yarı kuru, yarı sıvı ve tam sıvıyla çalıştırılan yataklar

 Yaş sürtünme ise yüzeyleri çok ince bir yağ tabakasıyla kaplı iki katı cismin
sürtünmesine denir.
Yağ Filmi

Sürtünme yüzeyleri arasında verilen yağlama yağının oluşturduğu katmana

yağ filmi denir. Yağ filmi; metal yüzeylerin düzgünlüğüne, yatak basınına, yağın
viskozitesine, hareketli yüzeylerin rölativ hızına, yatay boy/çap oranına bağlıdır.

Yük arttıkça yağ filmi küçülmektedir. ÜÖN civarında yağ filminin minimum
kalınlıkta olduğu, daha sonra segmanlar üzerine binen gaz kuvveti azaldıkça ve piston hızı
arttıkça yağ filminin kalınlığınının arttığı görülmektedir.(Şekil ) Viskozite düştükçe yağ
filminin ÜÖN da kritik olduğu gözükmektedir.

Şekil Yağ filmi Kritik Noktası

Tüm yağlama yağları metal yüzeylerde yayılacak ve yapışacak özellikte

olduklarından hareketli parçalar(piston silindir gibi) çok ince bir yağ filmi oluşturmaktadır.

Klerens(Boşluk)

Gerekli yağ filmi basıncının sağlanabilmesi için, jurnal ile yatak arasında belirli
bir boşluk bulunması gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Eğer klerens daha büyük ise, yatağın
uçlarından daha çok yağ kaçar, yağın tüm yüzeylere yapışkanlığı tüm klerens boyunca
sürmez, pompalama hareketi azalır, yağ filmi basıncı küçülür ve sonuç olarak yatağın yük
kapasitesi azalır. Dizel makinlerinde yararlanılan her yatak için en uygun klerens ve onun
aşınmasından gelen ve tehlikeli olmayan sınırı ve limiti makine işletme kitaplarında verilir.

Yağlama Yağı Devreleri

Şekil ‘de orta güçlerdeki bir diesel motorunun yağlama yağı devresi
verilmiştir. Bu makinede kirli yağlama yağı, krankkeys yerine makinenin alt tarafınnda
bulunan ve samp tank adı verilen bir tankta toplanmaktadır. Yağ pompası, samp tanktan
emdiği yağlama yağını metak kenarlı bir filtre ve şekilde görülmeyen bir soğutucudan
geçirdikten sonra makineye verilmektedir. Bu devrede, makine çalışsa bile yağlama yağının
temizlenmesi mümkündür. Bu amaçla yağ, seperatör pompa çalıştırılarak samp tanktan
emilir, bir ısıtıcıdan geçirilerek seperatöre gelir ve yabancı maddelerinden arındırılmış olarak
tekrar samp tanka verilir.
 Şekil Orta Güçlü Bir Diesel Motorunun Yağlama Devresi

Bu sistem, merkezkaç kuvvetle temizleyici ile birlikte kullanıldığı zaman, yağın

ısıtılması gerekir. Böyle bir sistemde yağlama yağının sıcaklığı, yangın tehlikesini önlemek
amacıyla seperatöre girişte 82 °C’ nin üzerinde çıkarılmamalıdır.

Şekil ‘da ise ağır devirli, yüksek güçlü bir dizel makinesinin yağlama yağı devresi
görülmektedir. Bu devrede yağ pompası(3), streynerler(2) ve ince filtreler(5) daima ikişer tanedir.
Bunlardan birer takımı çalışırken, diğer takımı oluşturanlar hazır durumda bekletilirler. İnce filtreler
yağ akımına engel olmayacak temizleme yapmak üzere dizayn edilmişlerdir.

Şekil Basınçlı Yağlama Yağı Devresi

Yağ pompaları(3) dreyn ya da samp tanktan(1) yağlama yağını emer ve onu

emme steynerinden(2) geçirir. Pompanın dreyn tankından alıcısı, su veya çamur
birikebilecek kısımdan biraz yukarıdadır. Yağlama yağı, pompa(3) tarafından basınçla yağ
soğutucusuna(4) verilir. Bu soğutucuda yağlama yağının basıncı, deniz suyu basıncından
daima daha büyüktür. Dolayısıyla boru delinmeleri nedeniyle deniz suyunun yağlama yağına
karışması tehlikesi ortadan kaldırılmıştır. Kulerde(4) soğutulan yağlama yağı, ince
filtrelerden(5) geçirilerek makinenin(6) yağ rezervuarına verilir.

Samp tanklarının iç yüzeyleri, yoğuşma nedeniyle oluşacak paslanmaya engel

olmak için, korozyona dayanıklı malzeme ile kaplanmalıdır. Sistem alçak basınç, yüksek
sıcaklık ve alçak seviye alarmı ile donatılmıştır.

Dreyn tankında bulunan yağlama yağındaki su, çamur ve çözünmez maddeleri

gidermek için bir purifayer ile de donatılmıştır. Bu cihaz, sefer sırasında ya da zaman zaman
kullanılarak, dreyn tanktan aldığı yağı temizler ve onu tekrar samp tanka verir. Seperasyona
yardım için, yağlama yağının bir hiterde(9) 70-90°C’ ye kadar ısıtılması sağlanır.

Bir süre kullanıldıktan sonra, yağlama yağı türlü yabancı maddeler(aşınmadan

gelen metal parçacıkları ve havadaki nemin yoğuşması sonucu se v.b)tarafından kirletilir.
Kirleticiler önce ısıtılıp, sonra seperatörden geçirilirek yağlama yağından çıkarılır. Yağlama
yağı devresinin, yağ temizleme bölümü pompalar, ısıtıcılar ve separtörden oluşur. Bu bölüm,
yağlama yağının güvenli bir durumda tutulması bakımından önemli bir rol oynar. Bazı
gemilerde kirli yağ tankı adı verilen yağ temizleme tankı makine dairesinin yüksek bir yerine
yerleştirilmiştir. Bu tank, stimli bir ısıtıcı ve iyi dreyn bağlantılarına sahiptir. Makine kapatıldığı
zaman yağlama yağı, temizleme tankına basılır ve oradan da sıcaklığı yükseltilir. Yakıt
dinlendirme tanklarında olduğu gibi burada da çamur su v.b yağdana ayrılarak tankın dibine
çöker ve dreyn edilerek geminin çamur(slaç) veya yağlı su tankına alınır. Bu işlemden sonra
yağlama yağı separatöre verilir. Sonuç olarak, yağlama yağı hemen hemen yenilenmiş
olunur.

Bazı makinelerde operasyon sırasında yağlama yağı sürekli olarak

separatörlerden geçirilir. Temizlenenecek yağ, soğutucuya girmeden önce pompanın disçarç
tarafından alınır. Bazı devrelerde separatörler ayrı bir besleme pompası ile donatılmıştır. Bu
pompa yağlama yağını samp tankın dibine ve pompanın alıcısına yakın bir yerden alır.

Yüksek güçlü, ağır devirli, krosetli MAN B&M makinelerine uygulanan

yağlama ve soğutma devresi şekil ‘de görülmektedir. Bu devrede dizel makinesi 1, samp
tank 2, yağlama dolaşım pompaları 3, yağlama yağı soğutucusu 4, termostatik valf 5, tam
akımlı filtre 6 ve temiz yağ(servis) tankı 7 sayısı ile gösterilmiştir.

Yağlama yağı pompaları(3) ile samp tanktan(2) emilen yağlama yağı

yaklaşık 1,5-6 barlık bir basınçla yağlama yağı kulerine(4) verilir. Yağlama yağı kulerinden
çıkan yağın sıcaklığı 45°C olduğu zaman, termostatik valf(5) akıma izin verir ve tam akımlı
bir filtreden(6) geçen yağlama yağı R girişi ile makine yataklarına, U girişi ile de soğutucu
olarak pistonlara dağıtılır. Bu devrede yağlama yağının büyük bir bölümü piston soğutulması
ve kroshetlerin yağlanmasında da kullanılır.
 Şekil Yüksek güçlü MAN B&M makinelerinde yağlama ve soğutma sistemi

Yağlama görevini yerine getiren yağlar, makinenin çeşitli kısımlarından

önce alt kartere(8) ve oradan da samp tanka dreyn edilir.

Ana makinenin karteri AR borusu yardımıyla doğrudan güverteye

bağlanmıştır. Böylelikle karterin havasızlandırılması sağlanır.

Kemşaft Yağlama Devresi

Gemi dizel makinelerinin büyük bir bölümünde kemşaftı taşıyan yataklar

ana yağlama devresinden beslenirler. Bazı yüksek güçlü makinelerde ise kemşaftlar için ayrı
bir yağlama devresi dizayn edilmiştir. Şekil ‘de böyle bir devre görülmektedir. Yağlama
yağının basınçla dolaştırıldığı bu kapalı sistem; ana makina(1), bir yağ tankı(3), bir servis
pompası ve bir stendbay pompa(4), bir kuler(5) ve bir filtreden oluşmaktadır.

Kemşaft sisteminden dreyn edilen ve bir manyetik “filtreden” geçirilen

yağlama yağı, kemşaft yağlama tankına verilmektedir. Yağ tankı ayrıca bir vida pompası(8)
ve ince bir filtre(7) ile de donatılmıştır. Vida pompa zaman zaman çalıştırılarak kemşaft
yağlama yağı içindeki yabancı partiküller yağdan ayrılır. Kemşaft yağlama pompalarından(4)
biri sürekli çalışır ve diğeri acil durumlarda kullanılmak üzere bekletilir. Yabancı
maddelerinden arındırılmış sıcak yağlama yağı, kemşaft yağ kulerinden(5) geçirilerek
sıcaklığı yaklaşık 45°C dolayına indirilir ve bir filtreden(6) geçirildikten sonra Y noktasından
kemşaft yağlama sistemine verilir.

Şekil Kemşaft Yağlama Sistemi

 Kemşaft yağ tankı(3), diğer tanklarda olduğu gibi bir taşııntı borusu veya
vent(9) ve atıkları fuel oil dreyn tankı veya atık yağ tankına veren bir dreyn valfı(11) ile de
donatılmıştır.

Yukarıda açıklanmasında çalışan kemşaft yağlama sistemi, kemşaft yatakları

ve makara gayıtları yağlamakta ve egzoz valfının hidrolik donanımına yağ sağlanmaktadır.

Silindir Yağı Devresi

Günümüz yüksek güçlü gemi makinelerinde silindir lubrikeyterleri gravite

olarak silindir yağı devresinden beslenmektedir.

Şekil Yüksek güçlü makinelerde silindir yağı besleme devresi

Sistem, güverteden bir boru devresi(1) ile doldurulabilen bir yağ tankı(2), yağ
pompası(3), servis tankı(4) ve lubrikeyter bağlantısından(AC) oluşmaktadır. Servis tankının
kapasitesi, normal olarak lubrikeyterleri en az 2 gün besleyebilecek yeterliktedir.

Lubrikeyter

Yüksek güçlü dizel makinelerinin silindirleri mekanik yağdanlık veya lubrikeyter

adları verilen bir tür plencerli pompa tarafından yağlanır.
 Şekil Lubrikeyter(Mekanik Yağdanlık)

Lubrikeyter bir yağ deposu, stroku ayarlanabilen bir plencer ve silindiri bilya
şeklindeki küresel çek valflar ve kontrol penceresinden oluşmaktadır. Silindir yağı bir
streynerden geçirilirek lubrikeyterin deposuna doldurulur. Plencer, makineden hareket alan
bir kem veya eksantrik yardımıyla çalıştırılır. Plencer tarafından deposundan emilen yağın,
sıkıştırılarak basıncı yükseltilir. 1 ve 2 nolu küresel çek valflar yuvalarından kalkar, silindir
yağı kontrol penceresi ve onun çek valfından geçerek layner yağ nozuluna verilir. Kontrol
penceresi su ve gliserin karışımı ve nozul boru devresi ise silindir yağı ile doludur.

Lubrikeyter ile silindir arasındaki boru devresi tümü ile dolu olmadıkça,
çalışmakta olan makinenin silindirlerine yağ verilmesi mümkün değildir.

Yağ Nozulları

Ağır ve orta devirli, yüksek güçlü gemi dizel makinelerinde, lubrikeyterlerin

disçarç ettikleri yağlar veya silindir yağları yağ nozulları ile türlü noktalardan silindir laynerinin
iç yüzeylerine verilir.

Yağlama Yağı Isıtıcısı

Makine çalıştırılmadan önce her zaman tankın ve sistemin içindeki yağlama

yağı ve soğutma yağı 40 dereceye kadar ısıtılmalıdır.Bu ısıtma işlemi yapılırken yağlama
yağı pompasının sağlayacağı sirkülasyona gerek yoktur.Ancak makinenin çalıştırılmasından
15 dakika önce yağlama yağı pompasının zdevreye alınması yeterlidir.

Silindir yağlama yağı, silindir segman yüzeylerinin yağlanması ve yakıt

içerisindeki kükürtün neden olduğu asidik oluşumları nötralize etmek amacıyla kullanılır.
Yağlama Yağıyla ile İlgili Temel Kavramlar

-TBN(Toplam Bazik Sayısı)

Yağ içerisindeki asit içeriğini nötralize etmek için kullanılan KOH’ un mg

cinsiden değeridir. Değerin büyüklüğü asit oluşumuna karşı yağın direncini gösterir.
Yakıtlarda kükürt değerine göre TBN sayısı artar.

-SAE Numarası

Society of Automotive Engineers(SAE)’ in viskozite değerlerine göre yapmış

olduğu yağ sınıflandırılmasıdır.

-Toplam Asit Sayısı(TAN)

Yağlama yağındaki tüm asit miktarını belirtir.