5.

Dizel Makinelerinin Bileşenleri

Dizel makinelerini tanımak, bu makinelerin esasını oluşturan parçalar ve bu parçaların
görevlerinin öğrenilmesi ile mümkündür. Böylelikle; işletmede çıkan sorunların çözümlenmesi,
arızaların giderilmesi sağlanır, kolay ve bilinçli bir bakım- onarım temin edilebilir. Makineyi
oluşturan parçaların her birinin, görevleri dışında birbirleriyle olan ilişkilerinin de bilinmesi
gerekir.
Dizel makinelerinin esasını oluşturan parçalar:
1) Hareketsiz (sabit) parçalar
2) Hareketli parçalar
olmak üzere iki ana bölüme ayrılır.

5.1. Hareketsiz Parçalar

Dizel makinelerinin hareketsiz (sabit) bileşenleri sırasıyla:
 Silindir başlığı veya silindir kaveri, (cylinder cover)
 Silindirler, (cylinder)
 Karter veya krankkeys, (crankcase)
 Bedpleyt veya alt karter, (bedplate)
 Gayıtlar
 Krank şaft ana yataklarıdır. (main crankshaft bearing)

5.1.1. Silindir Başlığı (Cylinder cover)

Silindir kapağının (kaver) temel görevi silindirlerin üst kısmını kapatarak yanma odalarını
oluşturmaktır. Silindir başlıkları başlıca iki görevi yerine getirirler:
1) Sıkıştırma stroku sırasında basınçlı kızgın havanın ve yanma sonucu oluşan yüksek basınç
ve sıcaklıktaki gazların silindir dışına kaçmalarını önlemek ve böylece hem yanmaya yardımcı
olmak ve hem de pistonların hareketlerini sağlayarak işi oluşturmaktır.
2) Silindir başlığı valfları yardımıyla yakıtın silindirlere püskürtülmesi, makinenin ilk hareketi
ve silindirlere havanın verilmesini temin etmek ve egzoz gazlarının silindirden atılmasını
sağlamaktır.
Silindir başlıkları genel olarak kare, altıgen, sekizgen veya dairesel şekillerde yapılır ve silindir
bloklarına saplamalarla sıkıca bağlanırlar. Dört stroklu gemi dizel makinelerinde yaygın olarak
kullanılan silindir başlıkları, çoğu zaman sekiz köşeli veya daire şeklindedir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.1 Sekiz köşeli ve dairesel silindir kaveri

Şekil 5.2’de iki stroklu, ağır devirli ve yüksek güçlü Sulzer makinelerinde kullanılan bir silindir
başlığı görülmektedir. Şekilde, silindir başlığı üzerinde emniyet valfi, enjektör, ilk hareket
havası valfi, endikatör valfi, kontrol valfi, basınç giderme valfi, makine doğru akımlı ise bir ya
da birkaç egzoz valfi bulunabilmektedir. Başlık içinde soğutma suyu, egzoz ve hava hücreleri
bulunmaktadır. Ayrıca soğutma suyu, ilk hareket havası ve yakıt boru devreleri ile manometre
ve termometreler de silindir başlıkları üzerine donatılmaktadır.

Şekil 5.2. Büyük güçlü motorlarda kullanılan iki parçalı silindir kapağı

Dört stroklu dizel makinelerinde makinelerin silindir başlıkları üzerinde, iki stroklu
makinelerden farklı olarak emme ve egzoz valfları da bulunmaktadır. Su ile soğutmalı
motorlarda, silindir kapağının soğutulması için üzerinde su ceketleri vardır ve suyun kapak ile
blok arasına devretmesini sağlayan su geçitleri bulunur. Hava ile soğutmalı silindir kapaklarının
soğutulması ise, dış yüzeyinde bulunan kanatçıklar arasından hava akımı geçirilerek sağlanır.
Şekil 5.3’de küçük bir motora ait hava soğutmalı silindir kapağı görülmektedir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.3. Hava soğutmalı küçük bir motora ait silindir kapağı

Şekil 5.4’te dört zamanlı dört silindirli bir motora ait silindir kaveri üstten görülmektedir. Kaver
üzerinde valflar (supap), valf yayları, saplama delikleri, enjektör yuvaları, külbütör kapağı
oturma yüzeyi, külbütör kapağı cıvata delikleri görülmektedir. Şekil 5.5’te ise dört zamanlı dört
silindirli bir motora ait silindir kaverinin alttan görüntüsü verilmiştir. Kaverin alt kısmında,
yanma odaları, valf yuvaları (sitleri), enjektör deliği, soğutma suyu geçitleri görülmektedir.

Şekil 5.4. Dört zamanlı bir motora ait silindir kapağının üstten görünüşü

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.5. Dört zamanlı bir motora ait silindir kapağının alttan görünüşü

 Rilif Valf (Relief valve- Basınç Giderme Valfı)

Dizel motorlar çalışırken silindir içinde anormal basınçlar meydana geldiğinde açılan yüksek
basınçlı bir yay ile çalışan valfe rilif valf veya basınç giderme valfi denir. Çeşitli nedenlerle
silindir içinde yakıt birikmişse motorun çalışması sırasında bu yakıt tutuşur ve yanar. Yanan
yakıt miktarının fazla olması nedeniyle basınç anormal artar. Ayrıca kaver contasının hasar
görmesi, layner veya kaverin çatlaması nedeniyle silindire su dolabilir. Sıkıştırma zamanında
su piston tarafından sıkıştırılır. Bilindiği gibi sıvılar sıkıştırılamaz ve basıncı aynen iletirler. Bu
durumda motorda hasar meydana gelir. Herhangi bir nedenle silindir içinde anormal basınç
artışı olduğunda basınç giderme valfı açılıp kapanarak makine personelini uyarır. Basıncında
bir miktar düşmesini sağlar. Rilif valflar silindirdeki basıncı tamamen gideremez. Açılıp
kapanırlarken yüksek seviyede ses çıkararak makine personelini uyarır. Bu nedenle İkaz veya
uyarı valfı olarak da anılır

5.1.2. Silindir Blokları ve Silindir Gömlekleri

Üst tarafı silindir başlığı ile kapatılan ve içinde işin üretilmesini sağlayan pistonların çalıştığı
hareketsiz bölüme "Silindir bloğu" (cylinder block) veya sadece "Silindir" (cylinder) adı verilir.
Silindirler, ya küçük güçlü makinelerde olduğu gibi, bir blok şeklinde yapılır ve tüm silindirler
bu blok içine açılır ya da makinenin her silindiri birbirlerinden bağımsız bloklar içinde yapılır
ve içerisine değiştirilebilir "Layner" (liner) veya "Silindir gömlekleri" yerleştirilir. Şekil 5.6’da
farklı boyutlarda silindir gömlekleri gösterilmiştir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.6. Silindir gömleği (layner)

Pistonun çalıştığı silindir yüzeyleri, silindirlere verilen havada bulunan toz, kum veya kötü
yağlama yağları, eksik yanmadan gelen kurum ve yanma asitleri nedeniyle, belirli bir süre sonra
müsaade edilen sınırları aşacak şekilde aşınır. Eğer silindirler bir blok içinde ve gömleksiz
yapılmışlarsa, blok olduğu gibi atölyeye kaldırılarak tüm silindirlere paso verilir. Bu olay
silindir çaplarının büyümesine, daha büyük çaplı pistonların kullanılmasına neden olur. Oysa
silindir blokları gömleklerle donatıldıkları zaman, aşınan gömlekler yenileri ile değiştirilir.
Silindir gömleklerinin yapımları ve değiştirilmeleri, silindir blokların atölyeye kaldırılıp paso
verilmesinden daha kolay ve daha ucuzdur. Dizel makinelerinde iki türlü silindir gömleği
kullanılmaktadır:
 Yaş gömlek
 Kuru gömlek
Dizel makinelerinde biri yaş diğeri kuru olmak üzere iki tür layner kullanılır. Kuru tip layner
ile soğutma suyu temasa geçmez, silindir bloğundaki ceketlerin içinden geçen su laynerle ısı
alışverişi kondüksiyon şeklinde yapar. Yaş tip layner ile soğutma suyu, direk temas halindedir.
Şekil 5.7’de yaş ve kuru gömlek gösterilmiştir.

Şekil 5.7. Yaş ve kuru gömlek (layner)

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

  Yaş Gömlekler
Silindir bloklarına yerleştirilen yaş layner ile blok arasında soğutma suyunun dolaştırılması
amacıyla bir hacim oluşturulur. Bu hacme "Silindir ceketi" (cylinder Jacket) denir. Genellikle
soğutucu olarak kullanılan su, silindir ceketine alttan verilir ve üst taraftan silindir başlığına
iletilir. Suyun silindir gömleğinin dış yüzeylerinde dolaştırılması sonucunda yeterli bir soğutma
sağlanır. Yaş laynerlerde silindir bloğu ile gömlek arasından soğutma suyunun kartere
sızmasını önlemek amacıyla layner eteklerine, çoğu kez lastik veya yapay kauçuktan yapılmış
o ringler (segman) yerleştirilir. Bunlara ekspenşın cointler de denir.
 Kuru Gömlekler
Silindir bloğundaki silindirik yuvalarına, sıkı geçirilen ince cidarlı çelik veya dökme demir
gömleklerdir. Bu tip laynerler, yaş tip layner ile karşılaştırıldığında nispeten ince duvarlara
sahiptirler. Soğutma suyu bloktaki geçitlerde devir daim ettiği ve layner ile temasa geçmediği
görülmektedir. Kuru tip laynerler silindir blok içine direkt geçme, yüzey yüzeye yapıştırma ya
da sıkı geçme şeklinde yerleştirilirler. Laynerler silindir duvarları ile tam temas haline
olmalıdır. Böylece soğutma suyu ile iletişimi daha verimli olacaktır

5.1.3. Üst karter (Crankcase)

Gemi dizel makinelerinin orta bölümünü oluşturan silindirleri veya silindir bloklarını taşıyan
kısma krankkeys veya üst karter adları verilmektedir. Krankkeysler freym denilen birbirlerine
paralel ve her silindir için bir kutu görünümünü veren parçalardan oluşmaktadır. Krankkeys
üzerinde makinenin onarımını yapabilmek krankşaft ana yataklarını denetlemek, bazı
makinelerde pistonları dışarı alabilmek amacıyla kapaklar bulunmaktadır. Büyük güçlü
makinelerde bu kapaklar açılarak krankkeyse girmek ve makinenin iç temizliğini boya vb. işleri
yapmak mümkündür. Karterde oluşabilecek yangın ve patlamaya karşı makineyi korumak için
karter kapakları üzerinde, yay yükü ile çalıştırılan emniyet valfleri (safety valve) veya rilif
valfler (basınç giderme valfi) (pressure relief valve) bulunur. Şekil 5.7’de ağır devirli yüksek
güçlü bir dizel makinesinin silindir bloğu, üst karter ve alt karteri görülmektedir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 1. Karter kapakları
2. Üst karter
3. Silindir blokları
4. Kontrol penceresi
5. Alt karter
6. Tansiyon civatası

Şekil 5.8. Ağır devirli bir dizel makinesinin silindir bloğu, üst karter ve alt karteri

Silindirleri birbirlerinden ayrı yapılan makinelerde silindir blokları, krankkeys ve bedpleyti

oynamayacak şekilde bir arada tutabilmek amacıyla tayrot (tie rods), tansiyon cıvatası veya
saplama adı verilen uzun çelik çubuklar kullanılır. Şekil 5.9 (a)’da bedpleyt, krankkeys ve
silindir blokunu sıkıca birbirine bağlayarak makinenin laynında çalışmasına olanak sağlayan
tansiyon cıvatası görülmektedir. Şekil 5.9 (b)’de ise bedpleyt girderleri, krankşaft ana yatağı ve
bir freym görülmektedir. Freymler “A” harfinie benzediği için bunlara “A freym” adı da
verilmektedir.

(a) (b)
Şekil 5. 9. (a) Tansiyon cıvatası ve (b) freym

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

Şekil 5.10’da gerçek bir gemi makinesine ait A freym görülmektedir. Şekil 5.11’de ise krosetli
2 zamanlı bir gemi dizel makinesinin montaj fotoğrafı görülmektedir.

Şekil 5.10. A tipi çerçeve ( A-Frame)

Şekil 5.11. Krosetli bir gemi dizel makinesinin temel elemanları

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

5.1.4- Alt Karter (Bedpleyt)
Alt karter birçok makinede yağlama yağına depoluk eder, krank şaftın laynında çalışmasını
sağlar, silindir başlıkları, silindir blokları ve karterleri taşır ve makinenin gemi bünyesine
bağlanmasını sağlar.Küçük güçlü makinelerin alt karterleri tek parça olarak dökme demirden
yapıldıkları halde, yüksek güçlü, ağır devirli ve özellikle çok silindirli makinelerin alt karterleri
ayrı parçalar halinde yapılmaktadır.
Yağlama görevlerini gerçekleştirilen yağlar, makinenin türlü kısımlarından gelerek alt karterde
toplanır. Soğutma suyu, kurum, metal tanecikleri, yanma asitleri vb. tarafından kirlenen yağlar,
yağlama pompası tarafından alt karterden veya makinenin altında bulunan "Samp
tanktan"(sump tank) alınır. Elektrik enerjisi üretmek üzere jeneratör çeviren dizel
makinelerinin yağlama yağları, alt karterlerinde depo edilir. Yüksek güçlü ve ağır devirli
makinelerde ise, yağlama yağı "Samp tank"(sump tank) adı verilen ve makine dışında bulunan,
makine altındaki bir tankta toplanır.
Bir önceki bölümde verilen Şekil.5-9 (b)'de ağır devirli ve yüksek güçlü bir dizel makinesinde
alt karterin bir bölümü de görülmektedir. Alt karterde temel dayanıklılık elemanı boyuna
kirişlerdir. Alt karterin üzerinde enine donatılmış "Köprüler" (girders) de bulunur. Köprüler
krank şaft ana yataklarını taşımak için yapılmışlardır. Böylece girderler pistona etkiyen gaz
basıncından gelen yükü de taşımaktadır.

5.1.5. Gayıtlar
Kroshetli makinelerde gaz basınç kuvvetlerinin yatay bileşeni olan normal kuvveti karşılayan
ve böylece silindirlerin aşınmasını en aza indiren, piston rodun silindir dikey ekseni üzerindeki
hareketini temin eden hareketsiz bir kısımdır. Freymler üzerinde iki blok şeklinde bağlanan
gayıtlar dökme demirden yapılmaktadırlar. Bazı yüksek güçlü dizel makinelerinde çift gayıt
kullanılmaktadır. Böyle makinelerde kroshetlere iki sliper bağlanmıştır. Bu kızaklardan her biri
karşılıklı freymler üzerine donatılmış gayıtlar içinde çalışmaktadır.

5.1.6. Krank Şaft Ana Yatakları

Krank şaftı taşıyan yataklara "Krank şaft ana yatakları" (main crankshaft bearing) adı verilir.
"Palamar yatakları" adı ile de anılan bu yataklar, silindir şeklinde iki yarım parçadan oluşur.
Alt yarım parça alt karter girderlerine yerleştirilir. Şekil 5.12’de krank şaftın, ana yataklar
üzerindeki görüntüsü verilmiştir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.12. Krank milinin alt karter içerisindeki görünüşü

5.2. Dizel Makinelerinin Hareketli Bölümleri

Dizel makinelerinin hareketli bölümleri;
 Piston
 Piston rot
 Kroshet ve sliper
 Konektin rod
 Krank şaft
 Volanlardır

5.2.1. Pistonlar
Tüm dizel makinelerinde işin üretilmesinde en önemli bölüm olan pistonların görevleri;
 Doğal emişli makinelerde havanın silindirlere emilmesini temin ederler.
 Silindirlere emilen havayı sıkıştırarak basınç ve sıcaklığını artırırlar.
 Yakıtın yakılması ile oluşturulan işi, hareket mekanizması yardımıyla krank şafta
iletirler.
 Silindirde iş görerek basınç ve sıcaklığı azalmış gazların egzoz manifoldu yardımıyla
atmosfere atılmasını sağlarlar.
 Trank pistonlu makinelerde, piston kolunun meyli nedeniyle, gaz basınç kuvvetinden
oluşan normal kuvveti üzerlerine alırlar.
 Yanma odasını sızdırmayacak bir şekilde karterden ayırırlar.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

  Yanma sırasında ve genişleme strokunun hemen başlarında kızgın gazlardan emdikleri
ısının bir bölümünü, segmanları yardımıyla silindir ceketinde dolaştırılan soğutma
suyuna aktarırlar.
 İki stroklu makinelerde silindirlere doldurulan havanın sıkıştırılmasını temin ederler.
 Silindirlere süpürme havası verilmesini ve egzoz gazlarının silindirden atılmasını
sağlayan süpürme ve egzoz portlarını açıp kapatırlar.
 Üst ölü noktada bulundukları zaman, etekleri ile süpürme ve egzoz portlarını kapalı
tutarlar.
 Ağır devirli, yüksek güçlü makinelerde aşırı doldurma havasını sıkıştırarak onun
basıncını biraz daha yükselten süpürme pompası görevini yerine getirirler.

Tüm dizel makinelerinin pistonları giriş stroku sırasındaki çok küçük hava basıncı ile
maksimum basınç arasındaki basınç dalgalanmalarından gelen mekanik gerilmeler ve yanma
sırasında meydana getirilen yüksek sıcaklıktaki gazların ısıl gerilmelerinin etkisi altındadırlar.
Yakıtın yanma odasında yakılması sonucu, sözü edilen hacimdeki basınç, trank pistonlu
makinelerde 40-80 bar ve sıcaklık ise, 1400-1900°C değerleri arasındadır. Oysa dökme demir
ve piston yapımında kullanılan çeliklerin, yaklaşık 540°C'de kızarmaya başladıkları ve
980°C'de dövülebilir bir duruma geldikleri dikkate alındığında, silindirde oluşan basınç ve
sıcaklığın büyüklüğü daha iyi anlaşılır. Bu nedenle pistonların soğutulması gerekir. Aksi halde
kısa bir süre içinde erimeleri söz konusudur. Çünkü oluşturulan tüm ısının yaklaşık olarak %18'i
pistonlar üzerinde yığılmaktadır. Yığılan bu ısının bir bölümü de silindir duvarlarından cekette
dolaştırılan soğutma suyuna iletilir.
Pistonlar kullanıldıkları dizel makinelerine göre iki ana gruba ayrılırlar:
a) Trank pistonlar ve b) Kroshetli makine pistonları.

 Trank Pistonlar
Gemi yardımcı makineleri ile yüksek güçlü olmayan dizel makinelerinin çoğu ve dört stroklu
makinelerin çok büyük bir bölümünde kullanılan pistonlar bu sınıfa girmektedir. Bu tür
pistonlar, piston kolu (konektin rot) ile doğrudan krank şafta bağlanırlar. Trank pistonlar, çoğu
kez tek, bazen iki parçadan yapılıp birbirlerine bağlanmaktadırlar. Bu tür pistonların yapımında
dökme demir, dökme çelik, özel alaşımlar ve alüminyum alaşımlarından yararlanılır.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.13. Trank Piston

Trank pistonlar üzerinde kompresyon ve yağ segmanlarını taşımak üzere segman kanalları
bulunur. Genel olarak, kompresyon sağlayan segmanlar, piston kafasına doğru, üst tarafta ve
yağ segmanları ise, pistonların eteklerine yerleştirilirler.
Gemi dizel makinelerinin trank pistonları üzerinde, sayıları 3-9 arasında değişen kompresyon
segmanları bulunur. Pistonlar üzerindeki segman sayısı, makinenin devir sayısı ile ters
orantılıdır. Bu segmanların görevi, sıkıştırma stroku sırasında havanın, yanma sırasında ise
basınçlı kızgın gazların, piston ile silindir duvarı arasından kartere sızmasını önlemektir.
Böylece iyi bir yanma oluşturur ve "Karter patlaması" (crankcase explosion) adı verilen
özellikle yüksek güçlü makineler için son derece tehlikeli olan bir olaya engel olunur.
Ticaret gemilerinde kompresyon segmanlarının en üstte olanına "Ateş segmanı" (first
compression ring) ve diğerlerine ise "Gaz segmanları" (compression rings) adları verilmektedir.
Oysa teknik yazılımda birinci, ikinci segman vb. gibi bir sıralama söz konusudur. Kompresyon
segmanlarının yapımlarında en yaygın olarak kullanılan malzeme gri dökme demirdir.
Pistonun konektin roda bağlı olarak silindir içinde ve ölü noktalar arasındaki hareketi sırasında,
kompresyon segmanları ile layner duvarı arasındaki sürtünmeden gelen aşınmayı azaltmak
amacıyla bir yağ katmanının (filminin) oluşturulması gerekir. Sözü edilen yağ katmanının
kalınlığı çoğu zaman pistonların eteklerine yerleştirilen ve "Yağ kontrol segmanı" (oil control
ring) adı verilen ve sayıları 1-3 arasında değişen segmanar tarafından denetlenir. Laynerlerin iç
yüzeylerine mekanik yağdanlık ile verilen silindir yağı, yukarı strokta sözü edilen segmanlar
tarafından tüm silindir duvarına yayılır ve aşağı strokta ise fazlası sıyrılarak kartere dökülür.
Bu nedenle yağ segmanlarına çoğu zaman "Yağ sıyırma" (oil scrapper ring) veya "Yağ kontrol"
segmanları (oil control rings) adı da verilir.
Trank pistonları, konektin roda bağlamak üzere "Piston pin" veya "Gacin pin" (gudgeon pin)
ya da "Perno" adları verilen silindir şeklinde, yüzeyleri sertleştirilmiş ve çoğu zaman içi boş
olan pimlerden yararlanılır. Makinelerin çalışmaları sırasında, pernoların yuvalarından çıkarak

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

silindir duvarları veya layner yüzeylerini zedelememeleri için pimin iki tarafına birer yay
segman veya kapak donatılır. Aşağıdaki şekilde bu tür her iki ucuna yay segman yerleştirilmiş
ve içi boş olan perno görülmektedir.

Şekil 5.14. Piston elemanları

 Kroshetli Makine Pistonları

Kroshetli makinelerde kullanılan ve piston rot, kroshet sliperi ve konektin rot yardımıyla krank
şafta bağlanan tüm pistonlara "Baril piston" (barrel pistons) veya "Kroshetli makine pistonları"
adı verilmektedir. Çoğu zaman birkaç parçadan yapılır.

Şekil 5.15. Piston ve piston kolu

Pistonun yanma odasına bakan yüksek sıcaklık etkisindeki ve "Piston kafası" (piston crown)
adı verilen kısmı, dökme çelik ve "Etek kısmı" (piston skirt) ise dökme demirden yapılmıştır.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

Pistonun kafa kısmına 7 kompresyon segmanı ile etek kısmına 2 tane yağ segmanı donatılmıştır.
Ayrıca, kompresyon segmanlarının hemen alt kısmına gelecek şekilde, çapları bulundukları
yerdeki piston çapından 0,1 mm kadar daha büyük olan ve genel olarak kurşun bronzundan
yapılan 4 "Kayıcı segman" veya "Slayt ring" (slide ring) yerleştirilmiştir. Bu segmanlar makine
soğuk iken, pistonun silindir duvarlarına çarparak vuruntu oluşturmasını önlemekte ve piston
rodun rahat çalışmasını sağlamaktadır.
Kroshetli makinelerin pistonlarında kafaların iç yüzeyleri, çoğu zaman su ve bazen yağ ile
soğutulmaktadır. Piston soğutma suyu veya yağı, küçük güçlü bir pompa yardımıyla piston
kafasına verilerek gerekli soğutma sağlanır.

 Segmanlar(Ring- Halka)
Kaçakları ve dolayısıyla ısı kayıplarını önlemek üzere pistonların gövdelerine açılmış kanallara
"piston ring" ya da "piston segman" adı verilen dairesel çemberler geçirilir. Serbest durumda
iken segmanların çapları silindir çapından büyüktür. Ancak açık olan uçları birbirlerine
yaklaştırılarak silindir içine sokulabilirler. Piston başına takılan segmanlar, dört zamanın
oluşumunda çok önemli görevler yapar.

Şekil 5.16. Segmanların görevleri

Kompresyon segmanlarının görevi; sıkıştırma stroku sırasında havanın yanma olayı sırasında
ise basınçlı ve kızgın gazların pistonlarla silindir duvarı arasından kartere sızmasını önlemektir.
Böylece iyi bir yanma oluşturulur ve “karter patlaması" adı verilen özellikle yüksek güçlü
makineler için son derece tehlikeli olan olaya engel olunur.
Gemilerde kompresyon segmanlarından en üstte bulunana "ateş segmanı” ve diğerlerine ise
"gaz segmanları" adları da verilmektedir. Kompresyon segmanlarının yapımında en yaygın
olarak kullanılan malzeme gri dökme demirdir

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

5.2.2. Piston Rod
Krosetli makinelerde barıl pistonu krosete bağlayan ve çoğu zaman dairesel kesitli ve dikey
ekseni yönünde dairesel bir kanalı bulunan bir koldur.

5.2.3. Kroshet ve Sliperi

Kroshetler pistonu etkileyen itme kuvvetlerini piston roddan alıp konnektin rodda iletirler.
Konnektin rodun meyli nedeni ile oluşan yan kuvvetleri üzerine alıp sliper ve gayıtlar yardımı
ile freyme aktarırlar. Aşağıdaki şekilde kroshed, kroshed yatakları, sliper ve konnektin rodun
slipere bağlanma şekli görülmektedir. Kroshed eksenel hareket yapar ve bunu gayıtlar üzerinde
çalışan sliper sağlar. Gayıtlar freym üzerine yerleştirilmiştir. Slipere yataklık ederler. Yan
kuvveti sliperden alıp freyme aktarırlar.

Şekil 5.17. Kroset donanımı

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.18. Gerçek bir makinede kroset donanımı

5.2.4. Konektin Rodlar (Biyel)

Silindirlerde üretilen işin krank şafta iletilmesinde pistonlara yardımcı olan kollara "Biyel” veya
"Konektin rod" (connecting rod) adı verilir. Görevleri nedeniyle çelik alaşımlarından dövülerek
yapılan piston kolları, makinenin kroshetli veya baril pistonlu oluşuna göre birbirlerinden
farklıdır.
Trank pistonlu diesel makinelerinin konektin rodları: Pistona bağlanan küçük taraf, gövde ve
krank şafta bağlanan büyük taraftan oluşmaktadır. Bu tür piston kollarının küçük taraflarına,
basınçla birer "Burç" (bushing) geçirilmiştir. İçinde piston (gacin) pinin çalıştığı bu burca
"Gacın pin" (gudgeon pin) veya "Piston pin" yatağı adları verilmektedir. Piston kollarının alt
tarafları, çoğunlukla iki ve bazen üç parçadan oluşan bir yatak görünümünde olup krank pine
bağlanmaktadır. Pistonları krank pine bağlamaları nedeniyle, konektin rodların büyük
taraflarında bulunan bu yataklara "Krank pin yatağı" (crankpin bearing) veya "Kol yatağı"
adları verilir. Ölü hacmi ve ölü hacim klerensini düzenlemek veya kompresyon oranını
ayarlama olanağı sağlaması bakımından, krank pin yatağı bir kutu şeklinde yapılır ve piston
kolunun alt pabucuna bağlanır. Buna "Krank pin yatak kutusu" (crankpin bearing box) adı
verilir. Şekil:5-40'da krank pin yatağı iki ve üç parçalı olan piston kolları görülmektedir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.19. Trank pistonlu makinelerinde kullanılan biyeller

Trank pistonlu makinelerde kullanılan konektin rodların kol yatakları, çoğu zaman krank
pinden verilen basınçlı yağ ile yağlanır. Kol yatağına verilen yağlama yağı, konektin rodun
dikey ekseni boyunca açılan dairesel yağ kanalından piston pin burcuna kadar yükselerek, o
bölümü de yağladıktan sonra, bazı makinelerde piston kafasını da soğuttuktan sonra kartere
dökülür.
Krosetli makinelerin konektin rodlarının üst uçları çatal şeklinde yapılmakta ve kroset pinlere
bağlanmaktadır. Çatal konektin rotlara da dikey eksenleri boyunca yağ kanalları açılmıştır.
Krankpin yatağından gelen yağlama yağı, kroset pin yatakları ile kroset gaytlarını
yağlamaktadır. Aşağıdaki şekilde çatal tipte konektin rod gösterilmiştir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.20. Çatal konektin rod

5.2.5. Krank Şaft

Dizel makinelerinin silindirlerinde oluşturulan işin pervane veya elektrik enerjisi üretmek üzere
jeneratör veya alternatörlere aktarılmasını sağlayan şafta "Krank şaft" (crankshaft) veya "Krank
mili" adları verilmektedir. Krank şaftlar jurnal, krank kolu ve krank pinlerden oluşmaktadır.
Krank şaftların ana yataklar içinde dönen kısımlarına "Krank jurnal" (crank journal), iki kol ile
bu kolların arasını birleştiren krank pin parçasına "Krank" (crank) adları verilmektedir
Küçük güçlü dizel makinelerinde krank şaftlar tek parçadan yapılmaktadır. Ancak, yüksek
güçlü, ağır devirli makinelerin çok uzun ve ağır krank şaftlarının tek parçadan yapılmaları doğru
değildir. Böyle makinelerin krank şaftları ayrı parçalar halinde yapılır ve birbirlerine flençlerle
bağlanırlar. Modern gemi dizel makinelerinde krank kolları ve krank pinler tek parçadan
yapılmakta ve jurnallere sıkı geçme şeklinde bağlanmaktadırlar.
Gemi dizel makinelerinde krank şaftların yapımında dövme çelik en yaygın olarak kullanılan
bir malzemedir. Ancak, yüksek devirli otomotiv makinelerinde krank şaftlar krom-nikel
çeliklerinden yapılmakta ve krank pinlerin yüzeyleri ısıl işlem sonucu sertleştirilmektedir.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

 Şekil 5.21. Krankşaftın yapısı

Dizel makinelerinin silindir sayısı az olduğu zaman krankşaftların dengelenmesi oldukça

zordur. Krankşaftları dengeleyerek titreşime engel olmak amacıyla özellikle dört stroklu dizel
makinelerinde krank kollarına karşı ağırlıklar bağlanır. Çok silindirli, iki stroklu ve ağır devirli
makinelerin karşı ağırlıklara gereksinmeleri yoktur.

Şekil 5.22. Gemi makinesinde krankşaft

Genel olarak, krank şaftların baş taraflarında "Volanlar" (flywheel) bulunur. Pervane
taraflarında ise bir flenç bulunmakta ve bu flenç yardımıyla srast şaft, krank şafta
bağlanmaktadır
Krank şaft üzerinde ayrıca kemşaft, süpürme havası pompası ve bazı makinelerde tatlı su ve
deniz suyu pompalarını çalıştırmak üzere bir takım dişliler de bulunmaktadır.

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN

5.2.6. Volan (flywheel)
Genişleme stroku sırasında, makine silindirleri içinde, gazlar tarafından oluşturulan enerjiyi
depo etmek ve dört stroklu makinelerde emme, sıkıştırma ve egzoz; iki stroklu makinelerde ise,
sadece sıkıştırma stroku sırasında, pistonlar için gerekli enerjiyi krank şaftlara vermek
volanların görevidir. Pistonların ölü noktalar dolayında yavaşlamaları ve yön değiştirmeleri için
gerekli enerjiyi de volanlar sağlar. Volanların makinenin torna çarkını ve elektrikli marş motoru
olan makinelerde ilk hareketi sağlama görevleri de vardır.
Yukarda sıralanan görevleri yerine getirmede yararlanılan volanlar, dökme demirden yapılmış
ağır silindirik parçalardır. Göbek, kol ve jantlardan oluşan volanlar, daha çok tek veya az
silindirli makineler için yararlıdır. Çok silindirli, iki stroklu makinelerde volana gerek yoktur.
Ancak, bu tür makinelerde de hafif bir volan bulunmaktadır. Bu volanın çevresi, pistonların üst
ölü noktalarını belirtecek şekilde markalanmıştır. Noktalardan herhangi biri, makine gövdesine
bağlı sabit bir gösterge ile aynı hizaya geldiğinde, o piston üst ölü noktasında bulunuyor
demektir. Bazen dört stroklu makinelerin valflarının açılıp kapanacağı noktalar da volan
(flywheel) çevresine işaretlenmiştir.

Şekil 5.23. Volan ve krankşaft

Gemi Makineleri Ders Notları Dr. Öğr. Üyesi Samet GÜRGEN