4.2. Βασικό κείμενο μελέτης

«Επιμόρφωση στη Μουσική
Παιδαγωγική»
BΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: 4Η
«Η όπερα ως εργαλείο μουσικής εκπαίδευσης και παίδευσης»
ΣΥΝΕΔΡΙΑ: 2Η
«Η ιστορία της Όπερας και οι συνθέτες αυτής»
ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ
ΜΑΡΙΑ ΑΡΓΥΡΙΟΥ
Ε.ΔΙ.Π, Εφαρμοσμένη Μουσική Παιδαγωγική, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ © 2019-2020

Μαρία Αργυρίου Email: m.argyriou@aegean.gr
Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό (Ε.ΔΙ.Π.)
Εφαρμοσμένη Μουσική Παιδαγωγική
Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής & του
Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου,
Ρόδος
Περιεχόμενα
Εισαγωγή 3
Η όπερα στην Αναγέννηση και το πρώιμο μπαρόκ 4
Πορεία προς την Κλασική περίοδο 11
Ο σημαντικός 19ος αιώνας 13
Η όπερα σε άλλες χώρες κατά τον 19ο αιώνα 16
Η όπερα στον 20ο αιώνα 17
Ελληνική όπερα 18
Σύνοψη/Ανακεφαλαίωση Αντικειμένου Συνεδρίας 20
Βιβλιογραφία 21
1
Ρόδος
Εισαγωγή
Τη γέννηση και την αφετηρία της όπερας την είδαμε στο υλικό της προηγούμενης συνεδρίας
όπου μάθαμε για τη Φλωρεντινή Καμεράτα και τις επιρροές από το αρχαιοελληνικό δράμα. Οι
προσπάθειες των Τζιάκοπο Πέρι, Τζούλιο Κατσίνι, Βιντσέντζο Γκαλιλέο κι άλλων απέφεραν
καρπούς και έθεσαν τις βάσεις για τη δημιουργία ενός νέου είδους την εποχή εκείνη. Η όπερα
εξελίχθηκε και απέκτησε πολλά παρακλάδια, όπως θα δούμε παρακάτω, και συνεχίζει μέχρι
και σήμερα να αποτελεί κομμάτι του Δυτικού κανόνα με ειδικά θέατρα και θιάσους να
ανεβάζουν όπερες συνεχώς.
Σκοπός: Κατανοώντας το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε και εξελίχθηκε η Όπερα,
ο/η εκπαιδευτικός καλείται να αντλήσει στοιχεία που θα τον βοηθήσουν στη διερευνητική
προσέγγιση της ιστορίας της Όπερας, δημιουργώντας αντίστοιχα projects με τους/τις
μαθητές/τριες. Η συγκεκριμένη συνεδρία συστήνει το ασφαλές πλαίσιο γνώσης της ιστορίας
της Όπερας, με σκοπό στην επόμενη συνεδρία να αξιοποιηθούν στοιχεία για την επιλογή
οπερατικών έργων για παιδιά μικρότερης ηλικίας με παιδαγωγικό ενδιαφέρον.
Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Με την ολοκλήρωση αυτής της συνεδρίας, οι

εκπαιδευόμενοι/ες θα μπορούν να:
✓ γνωρίζουν τους βασικούς συνθέτες της όπερας
✓ γνωρίζουν χαρακτηριστικές όπερες ανά χρονικές περιόδους
Έννοιες κλειδιά: μπάσο κοντίνουο, ρετσιτατίβο, άρια da capo, opera seria, opera buffa, farsetta,
λαιτμοτιφ, εθνική σχολή
Συγγραφέας Βασικού Κειμένου Μελέτης

Μαρία Αργυρίου
Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής & του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού
Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος
2
Ρόδος
Η όπερα στην Αναγέννηση και το πρώιμο μπαρόκ
Η Ιταλία υπήρξε ουσιαστικά η γενέτειρα του είδους καθώς εκεί βρισκόταν η

Φλωρεντινή Καμεράτα. Μεγάλοι συνθέτες όπως ο Κλάουντιο Μοντεβέρντι (1567-1643)
και ο Φραντσέσκο Καβάλλι (1602-1676) έγραψαν έργα που ξεπέρασαν το όριο του
πειραματικού στοιχείου που υπήρχε στις πρώτες όπερες των Φλωρεντινών, αφήνοντας
ισχυρό στίγμα στην εποχή τους. Ο Μοντεβέρντι με αριστουργήματα όπως Η Στέψη της
Ποππαίας και Η Επιστροφή του Οδυσσέα στη πατρίδα νοηματοδότησε το οπερατικό
στίγμα της εποχής, καθιστώντας την απαραίτητο κομμάτι της μουσικής ψυχαγωγίας της
εποχής. Ο συγκερασμός της σκηνικής δράσης με το τραγούδι ήταν μάλλον
ακαταμάχητος. Ο Μοντεβέρντι είναι από εκείνους τους μουσικούς που βρίσκονται σε
δύο κόσμους, εκείνος υπηρέτησε και την ύστερη Αναγέννηση αλλά και το Μπαρόκ. Η
πολυφωνική του γραφή αλλά και η χρήση του μπάσο κοντίνουο ήταν τομή στον κόσμο
της μουσικής ενώ το μπάσο κοντίνουο υιοθετήθηκε ως πρακτική και στην μπαρόκ
όπερα αλλά και στην όπερα της κλασικής εποχής. Η φωνητική μουσική υπήρξε η
ειδικότητά του και τα μαδριγάλια του είναι εξίσου σημαντικά με τις όπερές του.
Ανάλογης αξίας ήταν και η οπερατική παραγωγή του Γκέοργκ Φρίντριχ Χαίντελ (1685-
1759), ο οποίος έζησε ουσιαστικά δύο καριέρες: μία στη γενέτειρα του και άλλη μία
στη Βρετανία όπου πέρασε σημαντικό μέρος της ζωής του. Συνολικά έγραψε 42
οπερατικά έργα, ανάμεσά τους τα Ιούλιος Καίσαρας, Άκις και Γαλάτεια, Ρινάλντο και
άλλα. Πολλά από αυτά παραμένουν μέρος του ρεπερτορίου των αιθουσών όπερας
παγκοσμίως. Ο Χαίντελ ξεκίνησε να γράφει όπερα αργότερα από τα άλλα είδη που
συνέθετε. Είχε όμως εμπειρία στη φωνητική μουσική μέσα από τις καντάτες αλλά και
τα ορατόρια που είχε συνθέσει. Έτσι, η τέχνη του να γράφει για τη φωνή δεν του ήταν
άγνωστη.
Η ιταλική γλώσσα παρέμεινε η κυριαρχούσα γλώσσα στην όπερα για αρκετά χρόνια και
κατά την Κλασική περίοδο, όπως θα δούμε, με σημαντικούς συνθέτες όπως ο Βιβάλντι
αλλά και ο Πόρπορα να καταθέτουν τον δημιουργικό τους οίστρο στη διάθεση του
κοινού.
3
Ρόδος
ΟΡΙΣΜΟΣ 1
Οpera seria (Σοβαρή όπερα) είναι ο όρος που περιγράφει το μελόδραμα της εποχής του
Μπαρόκ. Πρόκειται για έργα που είχαν ως βασικό χαρακτηριστικό την πλοκή και το
λιμπρέτο που έγραφαν οι σημαντικοί ποιητές της εποχής.
4
Ρόδος
Το συγκεκριμένο είδος γεννιέται στη Ρώμη στις αρχές του 17ου αιώνα. Οι υποθέσεις
της opera seria αντλούν το υλικό τους κυρίως από τη μυθολογία και την αρχαία ιστορία
με ηθικοπλαστικό χαρακτήρα. Είδος αυστηρά δομημένο, η opera seria άνοιγε με ένα
ορχηστρικό μέρος, το οποίο σηματοδοτούσε την έναρξη του θεάματος.
5
Ρόδος
Η κυρίως όπερα αποτελούνταν από τα διαλογικά μέρη (recitativi), τα οποία

προωθούσαν τη δράση, και τις μονωδίες (άριες) για την έκφραση των συναισθημάτων
των χαρακτήρων (τα λεγόμενα affetti). Η χορωδία και τα άλλα φωνητικά σύνολα, όπως
τα ντουέτα δεν εμφανίζονται συχνά. Τα recitativi συνοδεύονταν συνήθως από
τσέμπαλο, δηλ. με λιτή ενορχήστρωση. Το είδος αυτό του ρετσιτατίβο ονομάζεται
recitativo secco (ρετσιτατίβο ξερό, χωρίς δηλ. μελωδικό περίγραμμα πλην των
φωνητικών ποικιλμάτων του τραγουδιστή). Οι άριες υπόκεινται και αυτές σε
αυστηρούς κανόνες, βρίσκουν την πιο τελειοποιημένη τους εκδοχή στην άρια da capo,
που αποτελείται από τρία μέρη με το τρίτο μέρος να επαναλαμβάνει το πρώτο μέρος
διανθισμένο.
6
Ρόδος
Από τα μέσα του 17ου αιώνα εμφανίζονται και οι πρώτοι ποιητές λιμπρέτων, οι
εξειδικευμένοι δηλ. δημιουργοί των οπερατικών κειμένων. Οι δυο πιο γνωστοί
λιμπρετίστες του 18ου αιώνα είναι ο Apostolo Zeno (1668-1750) και κυρίως ο Pietro
Trapassi (1698-1782), γνωστός και ως Metastasio.
Πολλοί Ιταλοί συνθέτες έγιναν διάσημοι με έργα opera seria, όπως ο Luigi Rossi
(1598-1653), ο Stefano Landi (1587-1639), ο Domenico Mazzocchi (1592-1663), ο
αδελφός του Virgilio Mazzocchi (1592-1655), Tommasso Albinoni (1671-1750) και ο
Antonio Vivaldi. Ο τελευταίος μάλιστα συνέθεσε 47 όπερες, μεταξύ των οποίων
ξεχωρίζουν τα έργα Tito Manlio (1719), La Verità in cimento (Η δοκιμασία της αρετής,
1720), Farnace (1727), Orlando furioso (Μαινόμενος Ορλάνδος, 1727), La Fida Ninfa (Η
πιστή Νύμφη, 1732) και Catone in Utica (Ο Κάτων στην Ουτική, 1737).
ΟΡΙΣΜΟΣ 2
Opera buffa ονομαζόταν η κωμική όπερα καταστάσεων, η οποία είχε ένα κάπως πιο
ελαφρύ περιεχόμενο και στόχο είχε τη διασκέδαση του κοινού.
7
Ρόδος
Το είδος αυτό γεννιέται στη Βενετία το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, ενώ από το 1670
θριαμβεύει στη Νάπολη. Η opera buffa έχει τις ρίζες της στην αυτοσχέδια κωμωδία και
εισάγει στη σκηνή λαϊκούς και σύγχρονους χαρακτήρες που συνήθως προέρχονται από
την commedia dell’arte, όπως ο γεροξεκούτης, η ερωτευμένη νέα, η πονηρή υπηρέτρια
ή ο αφελής υπηρέτης. Στην αρχή χρησίμευε ως intermezzo ανάμεσα σε δύο πράξεις
ενός μεγάλου σοβαρού θεατρικού ή οπερατικού έργου, σταδιακά όμως απέκτησε την
αυτονομία της χάρη στους συνθέτες Francesco Cavalli (1602-1676) και Pietro Antonio
Cesti (1623-1669). Η όπερα του Giovanni Battista Pergolesi (1710-1733) La Serva
padrona (Η Υπηρέτρια Κυρά, 1733) γίνεται δημοφιλής. Ο Nicola Porpora (1686-1768)
και ο Leonardo Leo (1694-1744), εκπρόσωποι της ναπολιτάνικης σχολής, συνθέτουν
αξιόλογες κωμικές όπερες κατά την μπαρόκ περίοδο. Σε αντίθεση με την opera seria, η
opera buffa κάνει συχνά χρήση φωνητικών συνόλων (όπως ντουέτα, τρίο, κουαρτέτα)
καθώς και χορωδιών, ενώ τους βασικούς ρόλους ερμηνεύουν συνήθως ψιλές φωνές. Η
opera buffa διατηρήθηκε σε όλον τον 18ο αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου
αιώνα. Η δημοφιλέστερη ίσως opera buffa γενικά είναι ο Κουρέας της Σεβίλλης του
Gioacchino Rossini (1816).
8
Ρόδος
Στο είδος της όπερας Μάσκα, ένα σκηνικό ψυχαγωγικό θέαμα, δημοφιλές στην αγγλική
αυλή του 16ου και 17ου αιώνα, συμμετείχαν και αυλικοί με καλυμμένα τα πρόσωπα με
μάσκες. Συνδύαζε ποίηση, μουσική, χορό, υποκριτική, πλούσια σκηνογραφία και
κοστούμια. Ο Henry Purcell χρησιμοποιούσε μάσκες ανάμεσα στις πράξεις των έργων
του. Η μάσκα συνέβαλε στην εξέλιξη της Semi-opera (dramatic opera, English opera). Οι
William Boyce και Thomas Arne συνέχισαν να χρησιμοποιούν τη μάσκα και το είδος
συνδέθηκε κατά τον 18ο αιώνα με πατριωτικά θέματα. Κατά την αναγέννηση της
αγγλικής μουσικής σύνθεσης οι Άγγλοι συνθέτες επέστρεψαν στη μάσκα στην
προσπάθειά τους να χτίσουν ένα εθνικό μουσικό στιλ για την Αγγλία στρεφόμενοι προς
την μουσική παράδοση της χώρας τους (ανάλογα παραδείγματα έχουμε από τους
Arthur Sullivan και Edward Elgar. Χαρακτηριστικό έργο του τελευταίου είναι το Crown
of India (1912), ενώ στον 20ο αιώνα έχουμε τον Ralph Vaughan Williams, ο οποίος
συνέθεσε πολλές μάσκες, μεταξύ των οποίων το αριστούργημά του εντασσόμενο σε
αυτό το είδος Job, a masque for dancing (1930)).
9
Ρόδος
Πορεία προς την Κλασική περίοδο
Μία από τις σημαντικότερες μορφές σε αυτή τη μεταβατική περίοδο αποδείχθηκε ο

Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ (1714-1787) ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της
μεταρρύθμισης για την όπερα καθώς θεωρούσε ότι όλα τα μέσα που
χρησιμοποιούνταν μέχρι εκείνη την εποχή (χορός, τραγούδι, μουσική, ηθοποιία)
έπρεπε να υπηρετούν το δραματικό στοιχείο. Η πρώτη από αυτές τις μεταρρυθμιστικές
του όπερες ήταν η περίφημη Ορφέας και Ευρυδίκη. Η εμμονή του Γκλουκ για απλότητα
ουσιαστικά ενέπνευσε και άλλους συνθέτες που τον διαδέχτηκαν.
Όπως συμβαίνει συχνά, μετά από έναν μεταρρυθμιστή ακολουθεί ένας πραγματικά
φωτισμένος δημιουργός και τέτοιος ήταν ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (1756-
1791). Ως γνωστόν, ο Μότσαρτ αποτελεί αδιαμφισβήτητο σημείο αναφοράς της
κλασικής περιόδου με έργα που ουσιαστικά σημάδεψαν την εποχή του. Οι όπερές του
10
Ρόδος
ήρθαν να διατρανώσουν αυτή την αυξανόμενη υπεροχή της δραματουργικής

δημιουργίας. Συνολικά συνέθεσε 22 όπερες σε όλα τα είδη και στυλ της εποχής, με
κάποιες από αυτές να είναι ιδιαιτέρως πρωτοποριακές. Δεν φοβήθηκε ποτέ να
αναμετρηθεί με το πρωτότυπο λιμπρέτο και μάλιστα να γράψει μερικές από τις
επιδραστικότερες όπερές του στα Γερμανικά, σε μια εποχή που αυτό φαινόταν ακόμη
κάπως παράταιρο. Έφερε νέα πνοή στο περίφημο είδος του singspiel, όπου η πρόζα
διαδεχόταν τις άριες και τα άλλα μουσικά μέρη. Ένα τέτοιο σημαντικό έργο είναι
φυσικά ο Μαγικός Αυλός, ενώ έγραψε και όπερες όπως ο περίφημος Ντον Τζιοβάνι και
Οι Γάμοι του Φίγκαρο. Η συνεργασία του με τον Λορέντζο ντα Πόντε υπήρξε
αναμφίβολα σημαντική κι εδώ βλέπουμε τη σημασία που έχει ο ρόλος του λιμπρετίστα.
11
Ρόδος
Ο σημαντικός 19ος αιώνας
Ξεκινώντας από τον γερμανικό κόσμο, ο Καρλ Μαρία φον Βέμπερ (1786-1826) ήταν
ένας εξαιρετικά σημαντικός συνθέτης καθώς ώθησε τη γερμανική όπερα προς νέα ύψη.
Οι περίφημες όπερές του Ελεύθερος Σκοπευτής, Όμπερον και Ευρυάνθη εισάγουν το
υπερφυσικό αλλά ταυτόχρονα και το εθνικό στοιχείο ως παράμετρο στο είδος.
Την ίδια περίπου περίοδο γεννιέται και ο Τζοακίνο Ροσσίνι (1792-1868) που, στον
αντίποδα της γερμανικής σχολής, θα ποικίλλει το είδος της όπερας και ουσιαστικά θα
εφεύρει το περίφημο μπελ κάντο, το ωραίο τραγούδι δηλαδή. Με έμφαση στη
μελωδικότητα και τον πλούτο των σκηνικών μέσων αλλά και την ορχήστρα, θα συνθέσει
συνολικά 39 όπερες μερικές από τις οποίες αποτελούν σημείο αναφοράς: Η Ιταλίδα στο
Αλγέρι, Τανκρέντι, Ο κουρέας της Σεβίλλης κι άλλες. Παρόλη τη παύση της
παραγωγικότητάς του για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ο Ροσσίνι θα μείνει στην
ιστορία.
Η Ιταλία θα έχει κι άλλους εκπροσώπους που θα λάμψουν κατά τον 19ο αιώνα.
Συνθέτες όπως ο Μπελίνι (1801-1835) με τη περίφημη Νόρμα του, ο Γκαετάνο
Ντονιτσέτι (1797-1848) με τη Λουτσία ντι Λαμμερμούρ αλλά και ο Σαβέριο
Μερκαντάντε (1795-1870) βάζουν τον πήχη ψηλά για τους υπόλοιπους.
Φυσικά, η μορφή του Τζουζέππε Βέρντι (1813-1901) δεσπόζει ανάμεσα στους Ιταλούς
συνθέτες της εποχής. Πολλές από τις όπερές του αποτελούν βασικό ρεπερτόριο για
τους επίδοξους νέους αστέρες της όπερας και έργα όπως Τροβατόρε, Ναμπούκο, Αΐντα,
Τραβιάτα συνεχίζουν να αποτελούν βασικό κομμάτι αναφοράς για τους λάτρεις της
όπερας. Ο Βέρντι ήταν ένας από τους πόλους ενδιαφέροντος της εποχής και οι
δημιουργίες του αναμένονταν πάντα με μεγάλη ανυπομονησία. Η προσωπικότητά του
ξεπερνούσε φυσικά κατά πολύ τα στενά όρια της Ιταλίας. Η εμπλοκή του με το κίνημα
της Αφύπνισης (Risorgimento) της Ιταλικής εθνικής συνείδησης τον έκανε να
συμπεριλάβει πατριωτικές αναφορές σε διάφορα έργα του. Πίστευε βαθιά στην
αναγέννηση και ομογεονοποίηση του ιταλικού έθνους και στήριξε ηθικά και πρακτικά
τις προσπάθειες αποτίναξης του ξένου ζυγού. Ο Βέρντι χρησιμοποίησε έργα του
12
Ρόδος
Σαίξπηρ ως πρώτη ύλη για τη δημιουργία του και αυτό γίνεται εμφανές με τον Μάκβεθ
αλλά και τον Οθέλλο. Η τελευταία του όπερα Φάλσταφ, η οποία κι αυτή έχει την
αφετηρία της στο έργο του Σαίξπηρ Οι Εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ, έχει την ίδια
αντοχή στο χρόνο όπως και οι προηγούμενες, αποδεικνύοντας ότι ο δημιουργικός του
οίστρος δεν τον εγκατέλειψε στιγμή.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι σημαντικοί συνθέτες της εποχής δεν καταπιάστηκαν
ιδιαιτέρως με την όπερα. Για παράδειγμα, ο Μπετόβεν δεν έγραψε παρά μία και μόνη
όπερα, τον περίφημο Φιντέλιο, επιλέγοντας να εκφραστεί δημιουργικά μέσω άλλων
ειδών. Παράλληλα όμως, κι επιστρέφοντας στη Γερμανία, ανατέλλει το άστρο του
Ρίχαρντ Βάγκνερ (1813-1883), ο οποίος θα γράψει κυρίως μελοδραματικά έργα τα
οποία από ένα σημείο και μετά δεν ονομάζει όπερες αλλά «μουσικά δράματα». Η
βασική του αντίληψη περί «ατελείωτης μελωδίας» αλλά και η τεχνική του εξαγγελτικού
μοτίβου (λάιτμοτιφ) αποτελούν και τα δύο σήμα κατατεθέν της δημιουργίας. Ο ρόλος
της ορχήστρας, που έχει έτσι κι αλλιώς αναβαθμιστεί κατά τη περίοδο του ρομαντισμού
διεκδικώντας ισότιμο ρόλο στο δημιουργικό κομμάτι της όπερας, και οι προηγμένες
τεχνικές ενορχήστρωσης τις οποίες μετέρχεται ο Βάγκνερ, δημιουργούν έναν
καινούργιο κόσμο δημιουργίας.
Παράλληλα, οι θεματικές τις οποίες διερευνά άπτονται της μυθολογίας με βασικό

σημείο αναφοράς την περίφημη Τετραλογία του με τίτλο Το Δαχτυλίδι των
Νιμπελούνγκεν. Τα τέσσερα έργα που την αποτελούν Ο Χρυσός του Ρήνου, Οι
Βαλκυρίες, Ζίγκφριντ και Το Λυκόφως των Θεών παρουσιάζονται κάθε χρόνο στο
περίφημο Φεστιβάλ του Μπάιροϊτ, έναν θεσμό που έφτιαξε ο ίδιος ο Βάγκνερ. Η
εφευρετικότητα του συνθέτη δεν εξαντλήθηκε μονάχα στη μουσική που έγραψε καθώς
σχεδίασε το θέατρο το οποίο χτίστηκε στο Μπάιροϊτ αλλά και εφύηρε την περίφημη
«Τούμπα του Βάγκνερ», ένα μουσικό όργανο που του επέτρεπε να δημιουργεί κάποια
από τα ηχοχρώματα που επιζητούσε. Άλλες δημιουργίες του είναι ο Τριστάνος και
Ιζόλδη, ο Ιπτάμενος Ολλανδός αλλά και η κωμωδία Οι Αρχιτραγουδιστές της
Νυρεμβέργης.
13
Ρόδος
ΟΡΙΣΜΟΣ 3
Λάιτμοτιφ ονομάζεται το εξαγγελτικό μοτίβο που λειτουργεί ως προοικονομία για την

εμφάνιση ενός χαρακτήρα ή για την ύπαρξη μίας κατάστασης ή ακόμη και ενός
αντικειμένου. Λειτουργεί διαισθητικά καθώς ο θεατής ακούει τη μουσική που έχει
συνδέσει με έναν από τους χαρακτήρες και προετοιμάζει τον ακροατή για το τι θα
συμβεί επί σκηνής.
Στη Γαλλία τώρα και περί τα μέσα του 19ου αιώνα, αναπτύσσεται το είδος της Grand
Opera που έχει ως εκφραστές της συνθέτες όπως ο Τζιάκομο Μαγερμπερ (1791-1864)
με έργα όπως Οι Ουγενότοι και Η σταυροφορία στην Αίγυπτο. Παρόλο που ο
Μάγερμπερ ήταν γερμανικής καταγωγής, το άστρο του έλαμψε ιδιαιτέρως στο Παρίσι
καθώς θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες Grand Opera.
Αν θέλαμε να περιγράψουμε το είδος θα λέγαμε ότι προέρχεται από ένα αμάλγαμα του
ορχηστρικού μέρους της Γερμανικής όπερας σε συνδυασμό με τη μελωδική
πραγματικότητα της ιταλικής όπερας. Πολλοί από τους εκπροσώπους της Grand Opera
δεν ήταν φυσικά Γάλλοι συνθέτες καθώς το είδος αγκαλιάστηκε από όλο τον συνθετικό
κόσμο. Έτσι, ακόμη και ο Βέρντι αλλά και ο Βάγκνερ έγραψαν τέτοιου είδους έργα.
Η κωμική όπερα, ως Farsa per musica (Φάρσα για μουσική) είναι συνδεδεμένη επίσης
με τη Βενετία στα τέλη του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου αιώνα.
Μερικές φορές συναντάμε και τον
όρο farsetta. Συνήθως είναι
μονόπρακτη όπερα και παιζόταν
μαζί με μικρά μπαλέτα κατά την
περίοδο του καρναβαλιού. Ο
Ροσσίνι έγραψε μερικές τέτοιες
φάρσες όπως La cambiale di
matrimonio (1810), L'inganno
felice (1812), La scala di seta
(1812), Il Signor Bruschino (1813),
και Adina (1818).
Η όπερα σε άλλες χώρες κατά τον 19ο αιώνα
14
Ρόδος
Η όπερα ήταν είδος που αποτέλεσε

σημείο αναφοράς και σε άλλες χώρες
όπως η Ρωσία με τον Μιχαήλ Γκλίνκα
(1804-1857) με το περίφημο έργο του Μία
ζωή για τον Τσάρο αλλά φυσικά και τον
Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι (1840-1893) με την
περίφημη Ντάμα Πίκα του.
Ιδιαιτέρως σημαντικοί συνθέτες

ήταν και οι Μόντεστ Μουσόργκσκι (1839-
1881) αλλά και ο Νικολάι Ρίμσκι
Κόρσακωφ (1844-1908) με έργα όπως ο
Μπόρις Γκουντούνωφ (ο πρώτος) και
Σάντκο (ο δεύτερος).
Η εθνική ταυτότητα ως σημείο αναφοράς αποτέλεσε και σημαντικό μέρος της

δημιουργικής πραγματικότητας του ρομαντισμού. Έτσι, όπερες όπως η περίφημη
Ρούσαλκα του Αντονίν Ντβόρζακ (1841-1904) στην Τσεχία, τον Φέρεντς Έρκελ (1810-
1893) στην Ουγγαρία με την περίφημη όπερα του Χουνιάντι Λάζλο, τον πολωνό
Στάνισλαβ Μονιουσζκο (1819-1872) με την Χάλκα και πολλούς άλλους.
Η όπερα αποτέλεσε σημαντικό μέρος της μουσικής ανάπτυξης κατά τον 19ο αιώνα. Η
εθνική ιδέα σε συνδυασμό με τη χρήση της μητρικής γλώσσας στα έργα διαφόρων
συνθετών, αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στη μουσική ανάπτυξη μικρών ή μεγαλύτερων
εθνών στην Ευρώπη αλλά και αλλού. Ουσιαστικά αποτέλεσε εθνικό κεφάλαιο για την
πολιτιστική ζωή της κάθε χώρας και αυτό ήταν πλέον εμφανές καθώς οι εθνικές σχολές
χαρακτηρίζονταν κυρίως από τη δημιουργία όπερας στη τοπική γλώσσα ως σημείο
αδιαμφισβήτητης ωρίμανσης και υπεροχής.
15
Ρόδος
Η όπερα στον 20ο αιώνα
Η όπερα συνέχισε να αναπτύσσεται και στον 20ο (αλλά και στον 21ο αιώνα) δίχως να
δείχνει σημάδια κόπωσης. Ο μοντερνισμός και η αβαν γκάρντ σκηνή του 20ού αιώνα
αποτέλεσε ιδιαίτερα προνομιακό πεδίο μιας και οι τεχνικές δυνατότητες
αναπτύχθηκαν περαιτέρω. Συνθέτες όπως ο Πάουλ Χίντεμιτ (1895-1963) με το
περίφημο Mathis der Maler του 1938 αλλά και πολλοί άλλοι όπως ο Ρίχαρντ Στράους
(1864-1949) με τη Σαλώμη, τον Ιππότη με το Ρόδο αλλά τη Γυναίκα χωρίς σκιά
καθόρισαν το είδος με μία νέας μορφής ρεαλισμού και μουσικού μοντερνισμού.
Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες ήταν και οι προσπάθειες των συνθετών που έγραφαν
μουσική στο δωδεκαφθογγικό ιδίωμα όπως ο Άλμπαν Μπεργκ (1885-1935) με τον
περίφημο Βόιτσεκ που απέδειξε και σε εκείνους που δεν πίστευαν ότι μπορεί να συμβεί
πως μία όπερα δεν οφείλει απαραίτητα να είναι σε τονικό ιδίωμα.
Παράλληλα όμως με το μοντερνιστικό στοιχείο, η τονικότητα και η τονική μουσική δεν

έπαψαν να είναι βασικό στοιχείο στην όπερα, όχι μόνο εκείνης του πρώτου μισού του
20ού αιώνα αλλά και αργότερα. Ο Τζιάκομο Πουτσίνι (1858-1924) έγραψε έργα όπως
η Τόσκα ή η Τουραντότ του 1924, ένα έργο που μάλιστα ενορχηστρώθηκε και
εκτελέστηκε μετά το θάνατό του, που αναδεικνύουν περαιτέρω το συγκεκριμένο
μουσικό είδος.
Το ίδιο συμβαίνει και με συνθέτες όπως ο Άγγλος Μπέντζαμιν Μπρίττεν (1913-1976)

με το Στρίψιμο της βίδας αλλά και ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975) που συνέθεσε τη
Λαίδη Μακβέθ του Μτσενσκ, ένα έργο που παραλίγο να του στοιχίσει την καριέρα του
καθώς δεν ήταν καθόλου αρεστό στην κραταιά κατάσταση της Σοβιετικής Ένωσης της
εποχής.
Μία διαφορετική προσέγγιση προσέφερε ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ (1882-1971) με το

νεολογισμό της όπερας-ορατόριο Οιδίποδας Τύραννος η οποία είναι χτισμένη σε
νεοκλασικό ιδίωμα και με έναν μοναδικό ήχο που μόνο εκείνος μπορούσε να έχει
δημιουργήσει.
Εκτός από τον σειραϊσμό όμως και η απλότητα του μινιμαλισμού μας έχει προσφέρει
σημαντικές οπερατικές στιγμές όπως η όπερα Ο Νίξον στην Κίνα του Τζον Άνταμς (1947)
16
Ρόδος
αλλά και έργα του Φίλιπ Γκλας (1937) όπως το ιδιαιτέρως ενδιαφέρον Το Ταξίδι, μία
παραγγελία του 1992 από την Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, για να τιμηθούν
τα 500 χρόνια από την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο.
Η όπερα, ως είδος, δεν εξαντλείται στις παραπάνω αναφορές καθώς ο περιορισμένος

χώρος δεν ευνοεί την πλήρη ανάπτυξη της ιστορίας ενός μουσικού είδους τόσο
επιδραστικού.
Όπερες συνεχίζουν και γράφονται μέχρι σήμερα και μάλλον θα συνεχίσουν να

γράφονται γιατί η σύμπλευση όλο και περισσότερων ειδών και τεχνικών (video art,
εκπαιδευτική όπερα, ηλεκτρονικά μέσα κ.ά.) ευνοεί τη δημιουργία νέων έργων, τα
οποία γράφονται παράλληλα με μια μεγάλη δεξαμενή έργων που ήδη υπάρχει και
θεωρείται στάνταρ ρεπερτόριο.
Ελληνική όπερα
Το διδακτικό υλικό αυτής της συνεδρίας δεν θα μπορούσε παρά να συμπεριλαμβάνει

και μία ξεχωριστή αναφορά στην όπερα στην Ελλάδα.
Ξεκινώντας από τα Ιόνια νησιά και κυρίως την Κέρκυρα με το περίφημο θέατρο Σαν
Τζιάκομο, ο οπερατικός ήχος δεν ήταν παράταιρος από τον 19ο αιώνα ακόμη. Η θέση
των Ιονίων νήσων ως ξεχωριστής οντότητας που δεν αποτελούσε μέρος της
υποδουλωμένης ηπειρωτικής Ελλάδας, βοήθησε στην ανάπτυξη της οπερατικης
κίνησης πρώτα εκεί.
Η πρώτη όπερα ήταν έργο του Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου (1795-1872) και
είχε τίτλο Ντον Κρεπούσκολο και ήταν στην ιταλική γλώσσα, κάτι αναμενόμενο για την
εποχή. Θα ακολουθήσει πλειάδα συνθετών όπως ο Σπυρίδων Ξύνδας (1812-1896) ο
οποίος θα γράψει την πρώτη όπερα σε ελληνικό λιμπρέτο, τον Υποψήφιο Βουλευτή,
ενώ παράλληλα θα υπάρξουν έργα του Παύλου Καρρέρ (1829-1896) όπως ο Μάρκος
Μπότσαρης και το Μαραθών-Σαλαμίς που απηχούν τις πρώιμες εθνικές ιδέες της
εποχής. Αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος της οπερατικής ζωής ήταν ο Σπυρίδων Σαμάρας
(1861-1917), ο συνθέτης του Ολυμπιακού Ύμνου που τραγουδιέται μέχρι και σήμερα
17
Ρόδος
στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Σαμάρας είχε έντονη δραστηριότητα όχι

μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ιταλία, χτίζοντας για ένα διάστημα μία σημαντική
καριέρα. Έργα του όπως η Ρέα και η Φλόρα Μιράμπιλις αντανακλούν τις δυνατότητες
του συνθέτη.
Ο Διονύσιος Λαυράγκας (1860-1941) και ο θίασος του «Ελληνικού Μελοδράματος» που

υπήρξε ο προπάτορας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους
στην εξέλιξη του είδους στην Ελλάδα. Το αριστούργημα του Λαυράγκα Διδώ δεν έχει
τύχει της αναγνώρισης που θα του έπρεπε μέχρι και σήμερα.
Με τη δημιουργία της Εθνικής Μουσικής Σχολής ως ιδεολόγημα από τον Μανώλη

Καλομοίρη, η μουσική ζωή της Ελλάδας μπαίνει σε μία νέα, ιδιαιτέρως δημιουργική
φάση. Οι όπερές του Ανατολή, Το Δαχτυλίδι της Μάνας αλλά και ο Κωνσταντίνος
Παλαιολόγος θα φέρουν το ελληνικό μελόδραμα σε νέα ύψη και θα θεσμοποιήσουν
τρόπον τινά την εθνική
ταυτότητα στις
δύσκολες περιόδους
του πρώτου μισού του
20ού αιώνα.
Από το δεύτερο μισό

και μέχρι σήμερα,
αρκετοί συνθέτες έχουν
γράψει όπερα
(Θόδωρος Αντωνίου, Γιώργος Σισιλιάνος κ.ά.) η οποία έχει παρασταθεί σποραδικά με
σχετική επιτυχία. Μία σημαντική προσπάθεια ανάδειξης νέων έργων γίνεται και
σήμερα, κυρίως μέσω της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής όπου
γίνονται διάφορες αναθέσεις όπως ήταν και η πρόσφατη Όπερα Ζ του Μηνά
Μπορμπουδάκη.
18
Ρόδος
Σύνοψη/Ανακεφαλαίωση Αντικειμένου Συνεδρίας
Στη συγκεκριμένη συνεδρία παρουσιάστηκαν οι χρονικές περίοδοι γέννησης και

εξέλιξης της όπερας συνοδευόμενες από τους εκπροσώπους συνθέτες τους αλλά και τα
σημαντικότερα και πιο γνωστά έργα της εποχής. Ιδιαίτερη θέση για την ιστορία της
όπερας διακατέχει σε εθνικό επίπεδο η ελληνική όπερα με κορυφαίους εκπροσώπους
της Εθνικής Μουσικής Σχολής.
ΕΡΓΑΣΙΑ
Δημιουργείστε το δικό σας Ηχητικό Portfolio (Sound bank) με τις όπερες της
συγκεκριμένης συνεδρίας ανά χρονική περίοδο. Εμπλουτίστε το portfolio σας και με
άλλους συνθέτες. Σε ένα αρχείο word, καταλογοποιείστε τα ηχητικά αποσπάσματα ως
εξής: Χρονική περίοδο, Συνθέτης, Τίτλος Όπερας, link με ηχητικό απόσπασμα
Αναρτήστε το αρχείο σας στο χώρο ανάρτησης εργασιών στο Moodle.
19
Ρόδος
Βιβλιογραφία
Αθανασίου, Ε. (2018). Όπερα για όλους. Αθήνα: Εκδόσεις Fagotto

Αλεξιάδης, Μ. Ι.(2010). Ο μαγικός αυλός του Ορφέα. Δέκα μελετήματα για την όπερα και το
μουσικό θέατρο. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
Ewans, M. (2007). Opera from the Greek: Studies in the Poetics of Appropriation. Λονδίνο και
Νέα Υόρκη: Routledge.
Μάμαλης, Ν. Α.(2011). Η ιστορία της όπερας στην Ευρώπη κατά τον 17ο αιώνα. Από τον
Μοντεβέρντι ως τον Πέρσελ. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
Ρωμανού, Κ. (2006). Έντεχνη Ελληνική Μουσική στους Νεότερους Χρόνους. Αθήνα: Κουλτούρα.
Σιώψη, Α. (2005). Η Μουσική στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Ξεφτέρη, Τ. (2019). Η ανάπτυξη της Όπερας στην Ελλάδα. Μία συνοπτική προσέγγιση. Πτυχιακή
εργασία. Θεσσαλονίκη: Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης, ΠΑΜΑΚ.
Zinar, R. (1971). The Use of Greek Tragedy in the History of Opera. Current Musicology, 12, 80-
95.
20

4.2. Βασικό κείμενο μελέτης

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

4.2. Βασικό κείμενο μελέτης

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

«Επιμόρφωση στη Μουσική

BΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ © 2019-2020

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Με την ολοκλήρωση αυτής της συνεδρίας, οι

Συγγραφέας Βασικού Κειμένου Μελέτης

Η όπερα στην Αναγέννηση και το πρώιμο μπαρόκ

Η Ιταλία υπήρξε ουσιαστικά η γενέτειρα του είδους καθώς εκεί βρισκόταν η

Η κυρίως όπερα αποτελούνταν από τα διαλογικά μέρη (recitativi), τα οποία

Πορεία προς την Κλασική περίοδο

Μία από τις σημαντικότερες μορφές σε αυτή τη μεταβατική περίοδο αποδείχθηκε ο

ήρθαν να διατρανώσουν αυτή την αυξανόμενη υπεροχή της δραματουργικής

Ο σημαντικός 19ος αιώνας

Παράλληλα, οι θεματικές τις οποίες διερευνά άπτονται της μυθολογίας με βασικό

Λάιτμοτιφ ονομάζεται το εξαγγελτικό μοτίβο που λειτουργεί ως προοικονομία για την

Η όπερα ήταν είδος που αποτέλεσε

Ιδιαιτέρως σημαντικοί συνθέτες

Η εθνική ταυτότητα ως σημείο αναφοράς αποτέλεσε και σημαντικό μέρος της

Η όπερα στον 20ο αιώνα

Παράλληλα όμως με το μοντερνιστικό στοιχείο, η τονικότητα και η τονική μουσική δεν

Το ίδιο συμβαίνει και με συνθέτες όπως ο Άγγλος Μπέντζαμιν Μπρίττεν (1913-1976)

Μία διαφορετική προσέγγιση προσέφερε ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ (1882-1971) με το

Η όπερα, ως είδος, δεν εξαντλείται στις παραπάνω αναφορές καθώς ο περιορισμένος

Όπερες συνεχίζουν και γράφονται μέχρι σήμερα και μάλλον θα συνεχίσουν να

Το διδακτικό υλικό αυτής της συνεδρίας δεν θα μπορούσε παρά να συμπεριλαμβάνει

στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Σαμάρας είχε έντονη δραστηριότητα όχι

Ο Διονύσιος Λαυράγκας (1860-1941) και ο θίασος του «Ελληνικού Μελοδράματος» που

Με τη δημιουργία της Εθνικής Μουσικής Σχολής ως ιδεολόγημα από τον Μανώλη

Από το δεύτερο μισό

Σύνοψη/Ανακεφαλαίωση Αντικειμένου Συνεδρίας

Στη συγκεκριμένη συνεδρία παρουσιάστηκαν οι χρονικές περίοδοι γέννησης και

Αθανασίου, Ε. (2018). Όπερα για όλους. Αθήνα: Εκδόσεις Fagotto

You might also like