Ang Klaster o Kambal-Katinig sa Wikang Filipino: Kasaysayan, Estruktura ng Silabol at mga Prinsipyo RONEL 0. LARAINO Bisines Unersece ne Psi: Dilan Karluyan yang humus mg PD = Fine (etratars ne Wi pins, so romting epzrtaments. lngtaoe? 39 Ma Appice ingustes 2 Keres Univers 2 iain Elleasip ng Kors Gniemmert Schlep Prag Usluhe riya ang ariyane Btaljer = Ade 2 Pl 1 UP Dilan st megize= lane agra com lovee Tlsgtoturs cin 3y2 2 mes esjurang pic tute vile Pipi st negraainng mgs eiumerts me ikane Ines Finns, t Reearn, Boke’ = eromar re larg ‘Ripe, rokapogsaticik rer yo tefl so hart ‘pine tts tlews/oaryagene wk. vara ne wilare Flpinn, pager 2 kavgrayen ng vila 28 Ipunan ABSTRAK. ng Klsster 0 kambsbkstinig ay igs 2 mes fityur ng wiksng Filipina, Nilsleyon ng peel ns itong mspunen eng ileng kakwlengen sl tungkel ss Klsetor 20 Islshoe kung 2s ponolahiys ng pambsnsong wiks st slemin ong neging epelte nite co extrulture ng isbol ng wiksng Flaine, Ayon 2x mee E90 me Ingles eng Klseter mes inilimbsg, pnggremer ng wi aegaecak st peel Filipino, mul ng estrukturs ng zilsbal naging mse omplikséo ong estrulturs nite ss (K)KP(K) (W6)(K). Gomit namen eng mes ui ng silo st Senarity Sequencing Generalization” mul Ponolohiyzng Henerstibo, assur ct n mes prinsiaye ng kombinzsyon ng mes Mga susing_ sata: 3 Flipino, kembsh kstinig,ponclohiyeng honerstibo ABSTRACT Consonant cluster is onc of the festures of Filing longusge. This asper sims to fill the ge in research shout consonant cluster by investigsting its histories! development in the phonology ofthe nstionellonguage end its effect on the ayllsble structure. 8: collected, clusters s result of langusge contsct betucen Tsgslog. Spanish an¢ English. The ayllsble structure of Fligine, which is CV(C). becsme more comalicsted and developed to (C) CV(C){C}(C) when cluster entered the Filizine phonology. The arinciples oFclustercombinstion lysed end constructed using the framework of Generstive Phonology (cyllsble types and Sonorty Sequencing Genersizstion). Keywords:conzonsntclusterFiligine.generstive phonology 8162 a aeosyan Eau aginbl at me Piso |g ster Kambolkatinig ilo Introduksiyon Sa larangan ng linggwistiks s2 Pilipinas, partikular s2 wikang Filipino, hindi masya¢ong napagtutuunan ng pensin ang sangay ng ponolahiya s2 mga pananaliksik. Se mge p2g- aral na naisagewa ne may kinalman s2 gonolahiya ng wikang pambanse, nakatutok ng mga ito se simpleng paglalarawan lamang ng mge kombinasyon ng tunog at hindi p2 geanong nakeabot se teoretikal ne pagpapalivenog. Sisikapinsa papel na ito na ipaliwenog ang isang tiyek ne fityur ng wikeng Filipino, ang klaster o kambal-katinig. Mapazensin sa mga oklat penggremer na binabanggit at inilalarawan ang konsegto ng klaster ngunit hindi 92 ito naipapalivenag nang komrchensibo. Mey mgs pag-2aral ¢in tungkol s2 laster ngunit mas nakatutok ito s2 mekanismo ng produksiyon at hindi s2 estruktura nite. Se ganitong keligiren, nilalayon ng gazel na mapunan ang ilang kakulengan s2 2¢- aaral tungkol s2 Klaster sa 2amamagitan ng paglelahad kung paano nakapasok ang Klaster 52 ponolahiya ng pambansang wika at pag-alam s2 naging epekto nite s2 estruktura ng silabol ng wikang Filipino, Se pagtalakay ng kesaysayan nito,ilalagat ang lente ng Contact Linguistics 0 pagtatagpo ng mga wike. Susuriin naman ang mge prinsigyo ng kombinasyon, ng mge katinig sa pagbuo ng klaster o kambal-katinig gamit ang perspektibo ng Generative Phonology o Ponolohiyang Henerstibo. Kasaysayan ng klastero kambal-katinig ‘Ang klaster ay bunga ng pagtategzo ng wikang Tegalog at Espanyol dahil s2 kelonisesyon ng me Espanyol s2 banse na nagtagel nang mahigit so tatlong ¢zeng taon. May mga halimbawe man ng klaster na makikite s2 unahan ng silabol, ite ay culot ng pagkawala ng patinig ne weleng eliin tuled ng /byak/ < /biyak/, /bweny < /buwan/ at /hwag/ < Jhuwag/ (Cubar st Cuber 1994:13), masasabi p2 ring hinei ito katutubong katangian ne wikang, Tagalog, na siyang betayan ng wikang pambensa ng Konstitusyong 1935 st ise rin 2 mga batayan ng ngeyong umiiral na wikang Filigine batey se Konstitusyong 1987. Unang, lumitaw ang klaster bilang katangian ng wikang pambansa sa aklst ni Loe K. Santos na Bobrila ng Wikang Pamdansa na inilimbeg noong 1939. Tinawag ni Santos ang klaster bilang kambal-katinig. Batay kay Sentas (19): ‘Sa haslelayon ngsynabibigas na rane mogsanst malinaw ne men alsa wilane Kati ane ‘mgs gant na may ambal-tting is'y matigns (ert otang irt'y malata (igs) no pomp intignang minsonon so enahon ng rag patinie enyesa mes gantig no bs pr pla, re Er 9. Dick or tk, pul ath lays matatar nang nasasabi one mes soltane: anglet gaya ible timbre Gey, 9rene,blincabe Isr pinot, ame Keb th Buko¢ s2 wikeng Espanyol, kinilala rin ni Santos ang mga salitang Ingles na may kambal- katinig ne nabibigkas na rin ng mge Pilizino. Batay se pagsusuri ni Garcia (175), bagaman ang mge klaster ay nasa aklat na ni Santas bileng kambal-katinig buhat sa mge salitang hiram, hindi nabigyang-ciin ni Santos ang huling kambal-katinig tuled ng key Ramos. Komprchensibong neke» agbigay si Ramas ng mga halimbawa ng kembal-katinig sa unzhan (prito},gitne (mantsa) at huli (ners). Meaupunang eng mganase unang posisyon ay Kastilat ang nas2 hulihang posisyon ay Ingles (Garcia 175). Kung susuriin, maaaring hinei naging mabilis eng pagtangge at pagpasok ng kambal-katinig éahil wala ito se palatunugang,‘Tegalog ngunit s2 paglipas ng panahon at sa patuloy na kontak se mge benyagang wikang, Espanyol at Ingles, nazaunlz¢ nite ang ponolohiye ng wikang pambanse. Pinatatahenan ng. kasong ito ang isang arinsizyo ng pagbabago ng tunog éala ng interaksiyon ng mga wika batay sa Contact Linguistics: ang mes tenoe na molto 9 mga birom na salta unit korniviong ind motatogp van 22 -Frwma ng taestongenp ns wikaay masaring marepiia kasama ang mes ait. ns nophubunToe epagpapayamanng imbentano meteneg ne oentongesp na Wik (Matrar 222-223). Generative Phonology o Ponolohiyang Heneratibo Ipinalalagay ng teoryang panlinggwistikeng Ponolahiyang Henerstibo na may unibersal ne katangian ang mga tunog ng mge wike s2 buong mundo. Batay kay Spencer (1996), tinitingnan ng teoryang ito na isang mahalageng sangkap s2 pagsasama-sama ng mga ‘tunog ang silabol at may ginagernpanan itong mahalageng papel s2 orgenisasyon ng mga ponolohikal ne proseso se isang wike. Ang silabol (a) ay binubuo ng estruktureng may hererkiye na onset st rhyme/rima, kung szen eng rime ay kinezapelooban ng peak/rurok © nucleus/nukleyus st koca. Inirerepresent2 eng silabol sa pemamagiten ng iseng tree diagram tulad ng makikita s2 (1) (1) Estruktura ng sllabol © “nN Onset Rima “N Nukleyus Keda Sa estrukturang ite, tanging ang nukleyus lamang ang obligatoryo 0 kinakailangang, elemento habang eng onset at ko¢a, ne meaaring matagguan s2 unzhan at hulihan ng. rukleyus ay mge opsiyonel ne clemento lamang ng silabol. Batay sa mge pag-2arel ng mee linggwist, matatagp.an s2 halos lahat ng wika ang kombinasyon ng Katinig-Patinig (KP) s2 isang silabol. Ang silabol na KP ang mazering ituring ne batayang ur, at kadalasan itong, tinatawag na core syllable 0 uboe na silabol (Spencer 80). Mayroang apt na uri ng silabol. ‘Ang unang uri ay obligatoryo ang onsct at binebawel ang ko¢2, maibibigey ne halimbawa rito ang kombinasyong tula¢ ng KP. Obligetoryo ang onset hebang pinapayagen naman ang. koda.sa ikalawang uri ngsilaboltula¢ ng KP(K), mezaring malbilang cite ang wikang Aleman at Tegalog. Se ikatlong uri naman ng silabol, hine! obligatoryo ang onset at binabawal ang. kode tulad ng (K)P, wikang Hawaiian ang halimbawe ng may genitong estrukture. Ang. enghuling estrukture neman ngsilabol zy hind’ obligatoryo ang onset at inapayagen ang. kode tulae ng (K)P(K), wikang Ingles at Espanyal ang mg2 ganitong estrukture ng silabol Magaring maisuma ang mga uri, arinsipyo at estrukture ng silabol tulae ng (2). 8364 a aeosyan Eau aginbl at me Piso |g ster Kambolkatinig ilo (2) Mga Uri ng Silabol at Estruktura nito UringSisbol | Obigstoryong Onset Istroktura Hl : . Ke u . x Ko (K u x “ oe v x x LKOPIK) ‘Sa pagbubvo ng silabol, tinitingnan din eng kalidaé ng tunog ne tinetewag ne sonorty o sonoridee. Ang sonori¢ae ey tumutukoy s2 pengkalahatang lekes ng tunog o loucness, Botay sa ketengiang ito, may nabuong pangkelaheteng arinsiayo pare sa aagseseme ng imge tunog s2 mge wike s2 mun¢o ns tinetawag ne Sonority Sequencing Generalization. Isinasaee nito ne: (B) 2 kahit snong silsbol, may isang segment ns may sonority peak o kssukduleng lakes ng tung kung sson ang tunog bogo nite st/o aagkstspes nite sy may asbsbang -sonority value. (Spencer1996: 89) (skin eng sali) Upeng maging gebay s2 sonority value o helage ne sonoridee, negbigay ng eskale ng ssonorida¢ si Selkik (nase Spencer 90) kung scen negtalage siya ng ketumbes na numero ssa bewet pangket ng tunog: (4) Sonority Valueo Halaga ng Sororidad puntong artikulasyon mga tunog halaga TigS pag faaeuhal 5 TAGS gIaE a PalapSEAE Ty TRESTGUTOTRTGS fl Tigarasalo paang, ima a Tags Tate oPAETEGT Sty, Ficateo afrieyt Es mga plo O pases phLdkal T Sasilabol, ang mge petinig eng sinesebingrurok onukleyus kaye ito ang may ainekamalekes natunog, Se pogsasema ngketinigse onset, keraniweng eng mge ketinig na may mabebang halage ng sonorida¢ eng neuune na sinusuncen ng katinig ne may mes mataes ne numero. ‘Seko¢e naman, nauuna ang katinig na mes mataes ne numero ngsonoridae at ang kasunoc naman nito ay katinig ne mas mababang helege ng sonori¢ac.‘Ang Silabol at ang Klaster sa Fillpino Nogkekaisa ang mge lingewist (Schachter at Otanes 1972; Soberano 1980; French 1988; Cuber at Cubar 1994) ne ang silabol ng Tagelog ay binubvo ng KP (Katinig-Patinig) na mazering ang ko¢2 0 huling elemento ey mahabang patinig o katinig sa ¢i-pinal na posisyon. tula¢ ng makikita sa (5); at KPK (Katinig-atinig-Katinig) naman para sz ginal ne posisyon tulae ng sa (6). Tulad ng nabangeit sa unang bahagl, nebibilang ang wikang Tagelog s2 ikalawang uri ng silabol at ng estruktura ng silabol nito ay mezaring masuma tula¢ ng s2 (7). Mga Estruktura ng Silabol ng Filipino (8 ees pesen (6) KPK Pinal na posisyon (RP) Ibinigay rin ni French (6) ang estruktura ng silabol s2 Tagalog 0 Tagalog Basic Syllable Template na batay s2 English Basic Syllable Template tulad ng makikita s2 (8) at (9) Makikita s2 ayagram ne parcho ito s2.sinabl nina Schachter at Otanes (1972) at Soberano (1980) na opsiyonal ang ko¢a sa ¢l-pinal nasilabol habang ang mga pina nasilabol naman ay nagtataglay ng koa. (8) (Cea) FSM (rig) [+5005 G9 CD (9) a oo x _ ee Peake Tia \ Foyt) Cig) +59] (+8em) Eyl] yD) Batay kay Santiago at Tlangco (37) s2 Matandang Belerila (Baar ng Wikang Pambansa ni Santas), apat lamang ang kiniklalang pormasyan ng silabol o pantig:P (payak),KP (tmbal- una), PK (tambal-huli) at KPK (kabilaan). Mepazansing may P at PK na estrukture ng silabol 6566 a aeosyan Eau aginbl at me Piso |g ster Kambolkatinig ilo ‘52 Balarifa ¢2hil ortograpiye ang pinagbatayan ni Santos s2 kenyang pagsusuri at hini ang onolohiye.Iainapelagey ng mge linggwist ne may imgit o glottel stop /2/ eng lahat ng mge salitang nag-uumpise se patinig (hel: aso /22-s0/) kaye naman KP 2 rin ang kombinesyon rg unang silabol st hinci P. Batay key Gercie (19997), se wikang Filipino welang salitang. nagsisimula at nagtetpos se patinig kung ang peg-uusepen ay eng goneme (hal: 2s0 /22! ssoh/'isang uri ng hayoa' et /22.502/ usok}. ‘Sa mas kontemporeneong mga aklat panggramar ng wikang Filigino (Gonzales 1999; Quetue, et 2! 1999; Resume 2002; at Santiago at Tiengco 2003), mule se mge bateyeng, silabol sa itaas, ne¢ageagan na ang mge pater ng silabol: (PKK), KKP, KKPK, KKPKK, KKK at KPKKK. Ito ay bunge ng patuloy ne 2ag-unlee at pagkontak ng wikang Filigino s2 mee wikang Ingles at Espanyol na may ibang uri ng silabol Ang mge binanggit na estruktura ngsilabol a itaas ay unanginilarewanni Soberano (1980) kung saan batay rite, KKPKKK ang maximally complex syllable © pinakakomalike¢ong, silabol kapag isasama ang mge salitang hirarn. Dctalya¢ong inilarawan ni French (8) ang ‘ge posibleng kombinasyon ng Katinig at Patinig sa silabol ng Tagalog tulad ng makikite 2 (10). (10) Kombinasyon ng silabol KP, KKP, KPK, KKPK, KPKK, KKPKK, KPKKK, KKPKKK ‘Sa pagpasok at pagkilala s2 klaster s2 wikeng Filigino, makikitang ang ponolohiya ng wikang Tegalog ay hindi naman tuluyang nabage ngunit napzuniad pe ito. Mule s2 tatlong kombinasyon ng gagsasama ng mee katinig at aatinig, naging posible ne ang walang kombinasyon ng mgs katinig at patinig sa iseng sil2bol. Masasabing noging mas komalikado rin ang éating simpleng estrukture ng onset st kaé2 éahil mula sa isa, posible nie ang dalawang magkasuno¢ ne katinig sa nasabing posisyon. Hinei naman nabago ang, nukleyus. Maaaring maipakita eng pagbabagong ito se éayagram (11): (11) Pagbabago ng estruktura ng silabol ng Filipino “N “N Onset Rhyme Onset Rye Kon > | or. ry] LTA ar P aati‘Mga Naurang Pag-aaral sa Prinsipyo ng Klaster Batay kay Schachter at Otanes (26-29), walang inisyel na klaster na may higit s2 ¢alawang. konsonant ang matatagpuan s2 Tagalog. Nakapagbigay sila ng mge prinsizyo sa kombinasyon ng mga kstinig s2 pagbubuo ng Kloster s2 onset (122-¢) at ko¢a (132-b) na makikits s2 ibaba: 12. 2. ang ikelewang katinig ay laging ise s2 mge sumusuno¢ ne tunog /y,4,I/ b. kung ang ikelewang ketinig ay /y/ 0 /w/, mezaring mule s2 mge anim na stop 0 pasate /a.t kb,¢.g/; Celewang nasal o peilong /m.n/; tetlong fricative 0 pasutsot /fs.h/ 0 /t/ ang unang katinig kepag ang ikelewang ketinig ay /r/ mazering isa se mge anim ne pesera 0 AV ang una ¢. kapag ang ikeleweng katinig ay /l/ mazering /p kbgf/ ang une 13. 2. kereniweng ang uneng goneme ey /y//w/,/t/ 0 /l/ kung sazn eng /y,w/ ay karaniwang kabilang s2 mga ¢istonggo May ibinigay ring mga prinsiayo si French (6-7) para.se complex onset o komplika¢ong onset (142-b) at complex coda o kanalikacong ko¢2 (152-c) 14 2. kung ang ikalawang miyembro ay /t/, eng uneng miyembro ay mezaring, pasare (meliban se glottel stop /?/), / 0 /0/ b. kung ang ikelawang miyembro ay /l, ng unang miyembro ey noncoronal, nonglottal stop, 0 ff/ 16. 2. mzeating sunden ng enumeng nonglottal nz konsonant eng /s/ b. meearing sunden ng /Iw.y/ ang enumang obstruent maliban s2 glottal at voiced velar /g/ at mge dental ficative c-mezering sumuno¢ se pailong eng /s/ o measimile se punto ng ertikulesyon, 1g voiceless stop 0 weleng tinig ne pasera at /¢/ Inilaha¢ din ni Garcia (10) ang ilang prinsiayo ukol s2 mge Klaster s2 wikang Filizino. Batay , yt yk,yb, ye, wt, wn at /gk, nt, ns/. Ang mga halimbewang salita ne neke9asok nese wikang Filipino ay tart /tert/, u-belt /yu belt/, solve /solb/, balm, nee /nere/, nurse /ners/, type / tayp/, website /webseyt/, like /layk, live /leyb/, side /say¢/, out /awt/, noun /nawn/, ink / ‘tinh, eccount /22kawnt/, announce /2enawns/. Ang kombinsyon ng mge konsonent ay mula s2 mas matunog 0 more sonoraus papunta s2 mas mahinang tunog 0 ess sonorous. ‘Ang, Kombinasyong likico + pailong na /ln/ ey hinci makikite cehil se magkepercho ang. punto ng artikulasyon ne alveolar 0 panggilagi¢. Pero mazapansin namang pinapayagan ‘ang kombinasyon ng may parchong parean ne artikulasyon ngunit magkaibeng punto tulee ng mge gasare ne velar /k/ at pangngigin /t/ tulee ng ebstrect /22bs-trekt/ at panlabi ne Jp/ at pangngipin na /t/ tuled ng concest /kon sept/. Maoobserb ahen namang kedalaseng, hindi na binibigkes ang /t/ se kombinasyong /kt/ tulad ng /Pabs.trek/ at /konek/ gayunein ang /t/ 2 /at/ tulad ng /kon.sep/ at adapt /22.¢2p/. Begaman hindi sumusuno¢ s2 sonority sequencing generalization ang kombinasyong pasera + pasutsot /ks/ (halimbawa relax / relaks/), ainepeyagan ito se wikeng Filigino. Kung 2epensinin eng halege ng sonori¢ad se (4), walang ibinigay ne numero gare s2 /s/ ¢ahil naiib2 ang behevior nito se wikeng Ingles, gayundin s2 ibang wika (Spencer 90). Hindi nalalayo ang mge prinsiayo se iteas sa mga Ibinigay ni French ngunit ito ay mas nakasancig nasa wikang Filizino. Kongklusyon Botay s2 ananaliksik, ang klaster ay bunge ng pegtategpe, una ng mee wikang Espanyol at Tagalog na sinuncan naman ng wikang Ingles é2hil s2 kolonyal na keranasan ng bansa, Unang kinilala eng klaster bilang katangian ng wikang pambansa s2 aklat ni LopeK. Santos ne Balarila ng Wikang Pambansa na inilimbag noong 1939. S2 pagpasok at pagkilala ne Klaster s2 wikang Filigino, mula s2 KP(K) na batayang estrukture ng silabol naging mas komplikado ang estruktura nito s2 (K)KP(K)(K](K). Gamit naman ang mga uri ng silabol at Sonority Sequencing Generalization mula s2 Ponolohiyang Henerstibo, nasuri at abuso ang mge prinsiayo ng kombinasyon ng mge klester. Para s2 onset: 1. ang unang. konsonant ay maeering meging alinman se mge sumusunce: pasate /a,tkb.¢g/; peilong,Iman; pasutsot /fsh/; 2. limitaéo naman ang ikelawang kensonant se mge liki¢o /lr/ st malapetinig /wy/; at 3. Tenging mge likido at malapetinig lamang ang auwedeng maging, iksleweng konsonant éahil mas malakas ang tunog 0 sonorous ang mgs ito kaysa s2 ibang. mga katinig, Ang mg2 nabuong prinsiayo naman pare so koda batay s2 sonoridee ay ‘ang mge sumusuno¢: 1. ang mge gasere, maliban s2 /g/ ay meeering maging ikelawang, konsonant ¢ahil ito ang ginekamahina ang tunog s2 Ishat ng mge katinig; 2. maasri cing maging ikelewang konsonent ang /s/ ¢ahil se espesyal na katangian nito; 3. mezering maging unang kensonant ang mge peilong nz /n.y/ habeng ikelaweng konsonent nemen, ‘ang /m,n/ ngunit hinei pinazeyagen ang kombinasyon ng megkesuno¢ ne peilong, Hinéi nasaklaw ng papel na ito ang kombinasyon ng tatlong konsonant s2 onset at kode kaya inirerckomendang ag-eralan in ang mga prinsigyo nito. sang interesanteng gekse rin sa ‘mga susuno¢ na pag-2aral ang pagkakaroon ng ambisyllbicity ng mge klaster kapag nasa onset ito ng ikelawang silabol tulad ng /2u.bra/ at /2ub.te Naipakite sa papel na ite na ang pagtatagzo ng mge wike ay nagreresulte sa pagbabago at ag-unlad sa mga tunog nite. Sa pagtategye rin ng mga wiks lumalebas ang mga unibersal ne katangien tulad ng isinae¢ s2 Ponolohiyang Heneratibo ngunit nagreresulta din ite sa agkakaroon ng unique o natatanging ketangian ng bawat wika. Nailalarawan ang mga natatanging katangiang ite ng mge wike at maacring maipaliwanaggamit angmgateoryasa linggwistiks. Sa pag-2aral na ito, nailapat ang teoryang Ponolohiyang Henerstibo s2 Klaster © kambal-katinig ng wikang Filizino na nekapagbigey ng paliwanog sa mge naune nang. inilarawang mga katangian nito. Inirerekomendang ilszat ¢in ng ibz peng mananaliksik ‘ang teoryang Ponolohiyang Heneratibo upang ipaliwanag ang mge nallarewang morpo- ponemikong pagbabago s2 mga salita s2 wikang gambansa sa mge librong panggramar at maging ang iba peng praseso at mekanisma na may kinaleman s2 pegsasama-sama ng, mga tunog sa wikang Filizino. nR Im; Kacey, Eat agi tgp Print |g ster Kambolkatinig ilo SANGGUNIAN Aen, Teese A. Mex Heparzme 2 pin. Linge Qvezan-Sento ng ibang pina, 1889, Lice Ccober, neta et Cube, ely. iting Rzine Grammar Tnctane& Tene Langrad Queso lew Be, 194, (evil Cyc. Dicey + reiterates St celine: Bevel WT. Lice ove Asner “The Alton of Conconent Cre nto Tegeeg Phonabey” przentd rt the let Phine Nutlingse! Eaveton Confrence Washo Cia Univer Cegeyence Oo Cy eb. 1821 2010, izes. Bs-finl cucarart clei Teg. Meni, Fench Koken. 1998 Inights ine Tiel eevnieton ‘hlnanr wd sess fo rar mney. At ek Hehe: UND arts tn Serene Lite Geek, ye 6.Mg> eramatiarg Rene 1858.57 Lingeos Gvezon: Sento ng Whang Fipha, 1992, —Habagtre Grameen iin Heyni eles dnethen C. Grama re fps. Longod Quezon Hetres Yer, Larginge Caract. Cembrge: Cembrite: Univer Press 2008 Lemice den, evi. Irtrccing puri. Combetpe-Cembrite: Univer Prem 2008. Lm es Conrweb ct cL Ang Peoria. Longe Quon Univer ofthe Pilginaz hors 2003 Letce (uetis Fe Leu cts Met Here end Bequte Ramu (cctor). Serecurisne Gratis ne Witore ine Lingsos Gueson: Sento ng Weng Fang 1998 Pemas, Terie. Teste Stnctues. Honolulu: Univer Pecarof vc 171 Lebee ecw, Vine. M. Gramatang Reeth ng are Pipi Kamuritatonre Haccn~ Lingod.Ove=o5 Sent g Whang Fina, 2002 Lc ce, gg. eremtinephurlngy: Lando: Router, 194, \Sentega Ao 2t Tengen, lors. Malabagte Bling Tinie (Gegune Een Langzed Osman: Rox ‘Sentag, Lope Kc alia re Wire Pamir. Mey: Yewcnitea ag Pelmbegen 144. Lice “Schechter Poul st Olenen. Fe. Thal meres grammar Back: Unies ofCelfernk Pees 1972 Lice “Schone, Ser A. Geert sharing. Enlewoed Cif lle Jersey: enter Hel ne 873 Leng \Soherena faze The Diets wf Manu Tigao: Pie “Ungistes See: 68.Ce aber, Aurel: Auctle stone Unicriy 1960.Umtee Spencer, Aner rari: thease ition, Overs,