Kosepto ng Pinagmulan ng Teorya

ng Wika
Kosepto ng Pinagmulan ng Teorya ng
Wika
Teoryang Biblikal
 Rene Descartes
 Plato
 Teoryang Hango sa Pananampalataya
 Charles Darwin
Wikang Aramean
Wikang Aramean
MGA TEORYANG HANGO SA MGA
BAGAY SA KAPALIGIRAN

TEORYANG DING-DONG
◦ ang bawat bagay sa mundo ay may kasama o
kaugnay na tunog
◦ kampana- ding-dong o kalembang

TEORYANG BOW-WOW
• ginagagad ng tao ang mga tunog na likha ng
kalikasan
• Halimbawa: tunog ng hayop (tahol ng aso “bow-
wow” o “kaw-kaw”)
TEORYANG TATA
◦ Ito ay ang kumpas o galaw ng kamay ng tao
◦ Tinatawag itong ta-ta na sa wikang Pranses ay
nangangahulugang paalam o goodbye.
TEORYANG YUM-YUM
 pagnguya ay may tunog na naririnig, ang tunog
“yum-yum” o “nam-nam.”
TEORYANG YO-HE-YO
• ang tao ay natututong magsalita bunga ng pwersang
pisikal.
TEORYANG SING-SONG
 ang mga unang salita ay sadyang mahahaba at
musikal, at hindi maiikling bulalas na pinaniniwalaan
ng marami.
Hey you!
◦ tunog na nagbabadya ng pagkakakilanlan (Ako!) at
pagkakabilang (Tayo!). Napapabulalas din tayo
bilang pagbabadya ng takot, galit o sakit (Saklolo!).
Tinatawag din itong teoryang kontak.
Coo Coo
◦ Ang mga tunog daw na ito ang ginaya ng mga
matatanda bilang pagpapangalan sa mga bagay-
bagay sa paligid
Babble Lucky
◦ Sa pagbubulalas ng tao, sinuwerte lamang daw siya
nang ang mga hindi sinasadya at walang kabuluhang
tunog na kanyang nalikha ay naiugnay sa mga
bagay-bagay sa paligid na kalaunan ay naging
pangalan ng mga iyon
Hocus Pocus
◦ Maaaring ang pinanggalingan ng wika ay
tulad ng pinanggalingan ng mga mahikal o
relihiyosong aspeto ng pamumuhay ng ating
mga ninuno.
Eureka!
◦ Sadyang inimbento ang wika ayon sa teoryang
ito. Maaari raw na ang ating mga ninuno ay
may ideya ng pagtatakda ng mga arbitraryong
tunog upang ipakahulugan sa mga tiyak na
bagay.
La-la
◦ Mga pwersang may kinalaman sa romansa
Ta-ra-ra-boom-de-ay
◦ Sila ay may mga ritwal sa halos lahat ng
gawain tulad ng sa pakikidigma, pagtatanim,
pag-aani, pangingisda, pagkakasal,
pagpaparusa sa nagkasala, panggagamot,
maging sa paliligo at pagluluto.
Mama
◦ Nagmula ang wika sa mga pinakamadadaling
pantig ng pinakamahahalagang bagay.
Pooh pooh
◦ Napabulalas sila bunga ng mga masisidhing
damdamin
PAGKATUTO SA WIKA
UNANG YUGTO: PASUMALA
(RANDOM)
◦ Ang bata ay lumilikha ng mga tunog na
kakailanganin nila sa pagsasalita sa mga
darating na araw.
◦ Katulad ng vocalizing, cooing, gurgling at
babbling.
◦ Tinatawag ng mga matanda ito bilang
ponema.
BABBLING
◦ binubuo ng magkakalapit na tunog na katinig
– patinig gaya Ma MA o Da Da Da
ECHOIC SPEECH
◦ Ang mga ginagayang pagbigkas at pagsasalita
IKALAWANG YUGTO: UNITARY
◦ Patuloy na lumilikha ng maliliit na yunit n
tunog ang mga bata na limitado sa isang
pantig.
HOLOPHRASTIC SPEECH
◦ ang paggamit ng mga bata ng isang salita
upang magpahayag ng mga ideya.
◦ Sa gulang na 12 buwan
IKATLONG YUGTO: EKSPANSYON AT
DELIMITASYON
◦ isahan o dalawang pagsasalita hanggang sa maging
katulad na ito ng pagsasalita ng matanda (18-20
buwan, dalawang salita)
PIVOT CLASS
◦ kalimita;y maikli, at ito iyong malimit nilang bigkasin
at maaaring nasa una o ikalawang posisyon.
◦ Hal. Kain Mommy, Kain Baby, Kain Ato

PIVOT WORD
◦ hal. Dede ko, Dede tata, Dede Mama, Tuya alit,
Mommy alit, Daddy alit, alit, Mommy raro.
◦ Ang bata ay palatanong ng maraming BAKIT? ANO
YAN? ANO ITO ?
IKAAPAT NA YUGTO: KAMALAYANG
ISTRUKTURAL
◦ Habang patuloy na nagiging komplikado ang
kanilang pagsasalita, magagawa nilang
magkamali dahil bumubuo sila ng sariling
paglalahat na kung minsa ay hindi pinapansin
ang eksepsyon.
◦ Hal. Nikain vs Kinain
IKALIMANG YUGTO: OTOMATIK
◦ Ang bata’y nakapagsasalita na nga may
wastong balarila kaya’y nagagwa na nilang
maihayag ang kanilang ideya at damdamin
kagaya ng mga matatandnag tagapagsalita ng
wika.
IKAANIM NA YUGTO: MALIKHAIN
◦ Nagagawa na ng bata na mag-imbento o lumikha g
sarili nilang wika bagamat ang mga pariralang gamit
ay dati nang naririnig, nagkakaroon sila ng lakas ng
loob dahil nagagawa na nilang magsalita ang gingamit
ng kanilang mga kaibigan at mga tao sa paligid.
◦ Malalagpm na ang mga bata ay natututo sa wika sa
pamamagitan ng:
◦  Pag-ugnay (Pagtambal ng tunay na bagay sa tunog
ng salita)
◦  Pagpapatibay (Anumanng positibong papuri na
gaganyak sa isang bata upang ulitin ang anumang
tugon)
◦  Panggagaya(Panggagad sa anumang tunog na
naririnig sa matatanda)
◦  Elaborasyon (Pagpapalawak ng isang salita upang
makabuo ng pangungusap)
PONEMANG SEGMENTAL AT
SUPRASEGMENTAL
PONOLOHIYA
◦ pag-aaral sa makabuluhang tunog.
PONEMA
◦ pinakamaliit nay unit ng tunog.
PONEMANG SEGMENTAL
◦ ito ay ginagamit ng mga katumbas na letra upang
mabasa at mabigkas.
KATINIG
◦ ipinakikita ito batay sa paraan at punto ng
artikulasyon. (m.t.) o (w.t)
PUNTO NG ARTIKULASYON
◦ bahagi ng bibig kung saan ang pagbuo ng katinig.
PARAAN NG ARTIKULASYON
◦ paraan kung paano nalilikha ang katinig.
DIPTONGGO
◦ magkasamang patinig at malapatinig na w at y.
◦ May pitong diptonggo sa Filipino: ay, ey, oy, uy, aw,
ow, iw.
KLASTER O KAMBAL KATINIG
◦ magkasunod na katinig sa isang pantig.
PARES MINIMAL
◦ pares ng salita na magkaiba ang kahuluganngunit
magkatulad ng bigkas maliban sa isang ponema sa
parehong posisyon.
PONEMANG MALAYANG
NAGPAPALITAN
◦ Pares ng salita na katatagpuan ng magkaibang
ponema sa magkatulad na kaligiran ngunit
hindi nakaaapekto o nakapagpapabago sa
kabuuan ng salita.
PONEMANG SUPRASEGMENTAL
◦ Tinutumbasan naman ito ng simbolo lamang
upang matukoy ang paraan ng pagbigkas
DIIN
◦ Paglakas o paghina ng pagbigkas ng isang
salita. Malumay, ,malumi, mabilis, maragsa
TONO, INTONASYON, PUNTO
◦ tumutukoy sa pagtaas at pagbaba ng tunig sa
pagsasalita.
HINTO, ANTALA
◦ saglit na pagtigil sa pagsasalita upang higit na
maging malinaw ang ibig na sabihin.
HABA
◦ tumutukoy sa haba o ikli ng pagbigkas ng
salita
SILABIKASYON
◦ paghahati ng mga pantig sa wikang Filipino.
PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO
ASIMILASYON
Pagbabagong naganap sa /n/ sa posisyong pinal dahil sa
impluwensiya ng ponemang kasunod nito.
◦ / d, l, r, s, t / - PAN
◦ b, o p- PAM
◦ k,g,h, m, n, ng,w, y- PANG
◦ Hal.
◦ Pan+ dikdik =Pandikdik
◦ pam + bayan =pambayan
◦ pang + gabi=panggabi
◦ 1. Pang + lunas - panglunas - panlunas
◦ 2. Pang + baon - pangbaon - pambaon
◦ 3. Pang + kulay – pangkulay
◦ 4. Pang + isahan - pang – isahan
METATESIS
◦ kapag ang salitang ugat ay nagsisilula sa /l/ o / y/ ay
ginitlapian ng (-in) ang /l/ o /y/.
◦ Hal.
◦ -In + lipad = linipad = nilipad
◦ -in + yaya = yinaya = niyaya
◦ -in + yakag = yinakag = niyakag
◦ -In + yakap = yinakap = niyakap
PAGKAKALTAS NG PONEMA
◦ Nagaganap ang pagbabagong ito kung ang huling
ponemang patinig ng salitang ugat ay nawawala sa
paghuhulapi nito.
◦ Takip + -an = takipan = takpan
◦ Sara + -han= sarahan = sarhan
◦ Dakip + in = dakipin = dakpin
◦ Asin + an = asinan = asnan
4. PAGLILIPAT- DIIN
◦ may mga salitang nababago ng diin kapag nilapian.
◦ Hal. Basa + -hin = basahin
◦ -ka + sama+ han = kasamahan
MAY ANGKOP
◦ kung sa dalawang salitang magkasunod ang una’y
nababawasan ng papungo o pakutad at kung minsa
pay napapalitan ng isa o ilang titik sa loob bago
napipisan sa dalawang salita sa isa na lamang.
◦ Wikain mo kamo
◦ Hayaan mo hamo
◦ Winika ko ikako
◦ Bantay sa katayugan Bantayog
◦ Antabayanan antayan
PAGPAPALIT NG PONEMA
◦ kung ang isa o dalawang titik ng salita ay napapalitan ng iba
bukod sa kung nagkakaltas o nagsusudlong.Ang ponemang
/d/ sa posisyong inisyal ng salitang nilalapian ay karaniwang
napapalitan ng ponemang /r/ kapag patinig ang huling
ponema ng unlapi.
◦ Hal. D R
◦ Ma + dapat = madapat marapat
◦ Ma + dunong = madunong marunong
MAYSUDLONG o PAGDARAGDAG NG PONEMA
◦ kung bukod sa may hulapi na ang salitang pinapandiwa, ito ay
sinusudlunagn o dinaragdagan pa ng isa pang hulapi. /-an/,
-/han/,/ -in/, /-hin/,/-an/, o /–anan/
◦ Hal. Basa + hin = basahin
◦ Ma + ganda = maganda
◦ Buti + hin = butihin Muntik = muntikanan, pagmuntikan,
pagmuntikanan
SINTAKSIS
◦ palabuuan o palaugnayan ng kalipunan ng mga salita na siyang tinatawag
natin na pangungusap.
PANGUNGUSAP NA WALANG PAKSA
SAMBITLA
◦ bulalas kung ituring.
a. PANAWAG
◦ ate! Kuya! Nanay! Tatay!
b. PAGTAWAG
◦ (pagyaya) Tara! Halika! Kain! Sama!
c. PANDAMDAMIN
◦ Aruy! Aray! Naku po! Aba!
d. MATINDING DAMDAMIN
◦ Sunog! Tulong! Saklolo!
e. PANAGOT SA TANONG
◦ opo! Oo! Hindi po!
f. PAUTOS
◦ layas! Takbo! Sulong! Alis!
PORMULASYONG PANLIPUNAN
◦ bating magalang. Magandang araw! Magandang
Umaga!
 PENOMINAL
◦ tumutukoy sa pangyayari sa kalikasan. Bumabagyo!
Kumikidlat! Lumilindol!
EKSISTENSYAL
◦ pagkamayroon o wala. Wala ba tayong tubig? May
tao sa parke.
MODAL
◦ pagsasaad ng gusto o nais. Gusto ko ng damit. Nais
kong matulog.
TEMPORAL
◦ pangyayaring hindi pangmatagalan. Umiinit!
Lumalamig!
KAWASTUHANG PAMBALARILA
NANG
◦ sa gitna ng dalawang salitang-ugat, dalawang
pawatas o neutral, paraan ng kilos
NG
◦ bilang pananda ng tuwirang layon, pananda ng aktor
o tagaganap ng pandiwa sa tinig balintiyak.
 KUNG
◦ Pangatnig na panubali at ito’y karaniwang ginagamit
sa hugnayang pangungusap.
KONG
◦ Nanggaling sa panghalip panaong ko at inaangkupan
lamang ng ng.
MAY
◦ sinusundan ng pangngalan, pandiwa, pang-uri
at panghalip panao sa kaukulang paari.
MAYROON
◦ kapag may napasingit na kataga sa salitang
sinusundan nito; Panagot sa tanong at
nangangahulugang ng pagka-maykaya sa
buhay.
BITIWAN
◦ paghawak sa tao
BITAWAN
◦ lugar o bagay
AYUSIN - bagay
AYUSAN - tao
SINA/NINA – 2 tao ang tinutukoy
NILA/SILA – 1 tao para sa kabuuan
KITA –ikaw at ako (dayalekto)
TAKA – ikaw (dayalekto)
HAGDAN – inaakyatan o binababaan
HAGDANAN – kinalalagyan ng hagdan 
PINTO – kahoy na nakaharang at may seradura
PINTUAN – lagusan na pasukan at labasan;
kung saan nakalagay ang pinto
PASUKIN – akmang pagpasok; panloloob
PASUKAN –maglalagay ng gamit
BUTASIN –akmang pagbutas sa bagay
BUTASAN –tao ang gagawa
BILHIN – gamit
BILHAN –tao
WALISIN – dumi o kalat
WALISAN – lugar
SUBUKIN - Pagsusuri o pagsisiyasatupang
malaman ang ginagawa ng isang tao o mga bagay.
SUBUKAN - Pagtingin upang malaman ang
ginagawa ng isang tao o mga tao.
PAHIRIN - Kilos na nangangahulugan ng pag-
aalis o pagpawi sa isang bagay.
PAHIRAN - Paglalagay ng kaunting bagay at
karaniwan sa bahagi ng katawan.
OPERAHIN - Tiyak na bahagi na tinitistis.
OPERAHAN - Tao hindi ang bahagi ng katawan
SUMAKAY - Pandiwang palipat at nangangailangan
ng tuwirang layon
MAGSAKAY - Pandiwang katawanin at hindi
nangangailangan ng tuwirang layon.
RIN AT RAW - Nagtatapos sa patinig at sa malapatinig
na w at y
DIN AT DAW - Nagtatapos sa katinig maliban sa w at y
NAPAKASAL - Ginagawang pag-iisang dibdib ng
dalawang nilalang na nagmamahalan.
NAGPAKASAL - Taong naging punong-abala o siyang
nangasiwa upang makasal ang isang lalaki at babae.
KOMUNIKASYON – palitan ng
mensahe sa pagitan ng dalawang tao.
BERBAL
◦ kasangkapang ang boses at may kasangkot na
salita.
◦ a. INTRAPERSONAL – pagkausap sa sarili.
◦ b. INTERPERSONAL – pagkikiusap sa
kapwa at may nagaganap na palitan ng
mensahe.
◦ Personal – AKO at IKAW. Malaya at di
napapalitan ang negatibong pansariling
impormasyon at komentaryo .
◦ Impersonal – KAYO at SILA.
DI-BERBAL
◦ hindi ginagamitan ng salita.
◦ a. PROXEMICS – distansya
◦ b. OCULESICS – paningin
◦ c. PICTICS – mukha
◦ d. Chronemics –ORAS
◦ e. HAPTICS - haplos
◦ f. OLFACTORICS – pang – amoy
◦ g. COLORICS – kulay
◦ h. OBJECTICS – bagay
◦ i. VOCALICS – tono
◦ j. ICONICS - simbolo
◦ k. KINESICS – galaw ng katawan
KAKAYAHANG ISTRATEJIK
◦ Kakayahang magamit ang verbal at di-verbal
na mga hudyat upang maipabatid ng mas
malinaw ang mensahe at maiwsan o
maisaayos ang mga hindi pagkakaunawaan o
mga puwang (gaps) sa komunikasyon.
◦ Kumpas ng kamay, tindig, ekspresyon ng
mukha atbp.
KAKAYAHANG DISKORSAL: ANG
PAGTIYAK SA KAHULUGAN NG MGA
TEKSTO O SITWASYON AYON SA
KONTEKSTO
◦ Bahagi ng komunikasyon at itinuturing na
pagpapalitan ng pagpapahayag. May dalawa itong
paraan ang pasalitang diskurso at pasulat na diskurso.
KONTEKSTO
◦ INTERPERSONAL
◦ PANG-GRUPO
◦ PANG-ORGANISASYON
◦ PANG-MASANG TALUMPATI
◦ INTERKULTURAL
◦ PANG-KASARIAN
KAKAYAHANG
SOSYOLINGGWISTIKO
◦ Ang ugnayan ng wika at lipunan particular ang kaangkupan
ng gamit ng isang wika batay sa iba’t – ibang konteksto.
◦ Hal. Mag – iiba ang takbo ng usapan sa loob ng isang
pormal na komunikatibong sitwasyon gaya ng talakayan sa
klase, asembleya o pagpupulong kumpara sa isang
impormal na sitwasyon gaya ng kwentuhan ng
magkakamag-aral sa labas ng silia-aralan.
URI NG BARAYTI
◦ a. SOSYOLEK
◦ b. IDYOLEK
◦ c. ETNOLEK
◦ d. PIDGIN
◦ e. CREOLE
 ETNOHRAPIYA NG KOMUNIKASYON (DELL
HYMES)
S – SETTING AT SCENE
◦ (lugar at oras ng usapan)
P – PARTICIPANTS
◦ (mga taong sangkot sa usapan)
E –ENDS
◦ (layunin at mithiin ng, usapan/patutunguhan)
A – ACT SEQUENCE
◦ (pagkakasunod – sunod ng mga pangyayari)
K – KEYS
◦ (pangkalahatang tono o paraan ng pagsasalita)
I – INSTRUMENTALITIES
◦ (midyum ng usapan)
N – NORMS
◦ Dito inaalam kung tugma o alam ng
tagapagsalita ang mga paksang kanyang
ginagamit at kung ito’y ibinabatay sa sosyal
na panuntunan at pamamahala ng mga
aksyon at reaksyon.
G – GENRE
◦ Isinasaalang-alang ang uri ng pagsasalita
gawa o kaganapan para sa mga halimbawa at
ang uri ng kwento na ginamit.
MGA SAGISAG-PANULAT NG MGA
PILIPINONG MANUNULAT
Emilio Aguinaldo – Rosalia Magdalo,
Magdalo
Virgilio Almario – Rio Alma
Cecilio Apostol – Catulo, Calipso and
Calypso
Francisco Baltazar – Balagtas
Andres Bonifacio – Agapito Bagumbayan,
Maypagasa, Magdiwang, Salin ng Mi
Ultimo Adios sa Filipino
Felipe Calderon – Simoun, Elias
Florentino Collantes – Kuntil-butil
Jose Corazon de Jesus – Huseng Batute, Pusong
Hapis, Luksang Paruparo, Hari ng Balagtasan
Jose dela Cruz – Huseng Sisiw
Epifanio delos Santos – G. Solon
Nestor Vicente Madali Gonzalez – N.V.M.
Gonzalez
Marcelo H. del Pilar – Plaridel, Dolores
Manapat, Piping Dilat, Siling Labuyo
Severino Reyes – Lola Basyang, Ama ng
Sarswelang/Dulang Tagalog
Fernando Ma. Guerrero – Fluvio Gil, Florisel
Amado Hernandez – Amante Ernani,
Herninia de la Riva, Julio Abril
Emilio Jacinto – Dimas-ilaw, Pingkian
Nick Joaquin – Quijano de Manila
Graciano Lopez Jaena – Bolivar, Diego Laura
Antonio Luna – Taga-ilog
Juan Luna – J.B., Buan
Apolinario Mabini – Bini, Paralitiko, Katabay
Jose Palma – Anahaw, Esteban Estebanes,
Gan Hantik
Jose Maria Panganiban – Jomapa, J.M.P.
Pascual H. Poblete – Anak-bayan
Mariano Ponce – Nanding, Tikbalang,
Kalipulako
Jose Rizal – Dimas-alang, Laong-laan, Agno
Lope K. Santos – Anak-bayan, Doktor
Lukas, Lakandalita
Pio Valenzuela – Madlang-awa
Jose Garcia Villa – Doveglion
Juan Crisostomo Sotto – Binibining
Patuphats, Ama ng Panitikang Kapampangan
Fr. Modesto de Castro – Urbana at Feliza,
Ama ng Klasikong Tuluyan
Mariano Ponce – Tikabalang,
Kalipulako, Naning, Sobre
Filipinas
Pedro Paterno – Ninay
Francisco Balagtas – Baltazar,
Prinsipe ng Balagtasan, Florante
at Laura
 PANITIKAN NG REHIYON ALAMAT

Si Malakas at si Maganda – Tagalog

Paano Nalikha ang Mundo – Panay
Ang ALamat ng Bigas – Bohol
Ang Alamat ng Samar at Leyte –
Samar at Leyte
Ang Pinanggalingan ng Pulo ng
Bisaya – Buong lalawigan ng Bisaya
Alamat ng Iloilo – Iloilo
Ang Araw at ang Gabi – PampangA
Bakit Maliwanag ang Araw Kaysa
Buwan? – Pampanga
Ang Alamat ng Bulkan Mayon –
Bicol
Kung Bakit Nakatira sa Punong-
kahoy ang Matsing – Pangasinan
Ang Alamat ng Manuvu – Manobo
 KWENTONG – BAYAN

Ang Bobong Prinsipe

Naging Sultan si Pilandok
Si Buego a Raga at ang Sultan
Nakalbo ang Datu
Si Mariang Mapangarapin
Ang Punong Kawayan
Bakit May Pulang Palong Ang Mga Tandang
Si Juan at ang mga Alimango
Ang Diwata ng Karagatan
EPIKO

Biag ni Lam-ang – Ilocos

Dagoy at Sudsud – Tagbanug
Tuwaang – Bagobo
Parang Sabir – Moro
Bidasari – Moro
Lagda – Bisaya
Haraya – Bisaya
Maragtas – Bisaya
Labaw Donggon – Iloilo
Kumintang – Tagalog
Ibalon – Bicolano
Tulalang – Manobo
Darangan – Muslim
Hinilawod – Negros
AWITING BAYAN
Atin Cu Pung Singsing –
Capampangan
Ti Ayat Ti Maysa nga Ubing – Iloco
Manang Biday – Ilocos
Pamulinawen – Ilocos
O Naraniag A Bulan – Ilocos
Kundiman – Tagalog
Sarong Banggi – Bicol
DULA

Kahapon, Ngayon at Bukas –

Campampangan
Sa Pula, Sa Puti – Tagalog
Sino Ba kayo? – Tagalog
Dahil Sa Anak – Tagalog
PANUNURING PAMPANITIKAN
BAYOGRAPIKAL
◦ Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang
karanasan o kasagsagan sa buhay ng may-
akda.
Hal.
◦ Si Boy Nicolas ni Pedro L. Ricarte
◦ Utos ng Hari ni Jun Cruz Reyes
◦ Mga Gunita ni Genoveva Edroza Matute
◦ Sa mga Kuko ng Liwanag ni Edgardo Reyes
HISTORIKAL
◦ Ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na
siyang masasalamin sa kasaysayan at bahagi ng
kanyang pagkahubog. Nais rin nitong ipakita na
ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng
mundo.
Hal.
◦ Noli Me Tangere at EL Filibusterismo ni Dr.
Jose P. Rizal
◦ Ang Tatalong Panahon ng Tulang Tagalog ni
Julian Cruz Balmaceda
◦ Ang Pagkaunlad ng Nobelang Tagalog ni Inigo
Ed Regalado
KLASISMO
◦ Mga lahad ng payak na pangyayari ukol sa
karaniwang daloy, matipid at piling – pili sa
paggamit ng mga salita lagging nagtatapos nang
may kaayusan. (Gresya bago isinilang si Kristo)
◦ Nakasentro sa mga dulang itinatanghal.
◦ Komedya at Trahedya; bilang dalawang
pinakatanyag na uri ng dula.
◦ Pinahahalagahan ng mga klasista ang
pagsasabuhay ng isang dakilang kaisipan sa isang
dakilang katawan.
◦ Matipid sa paggamit ng wika ang mga klasista –
“hindi angkop ang paggamit g mga salitang
balbal. Hindi rin angkop ang labis na emosyon.”
KATANGIAN NG AKDANG
KLASIKO:
Pagkamalinaw
Pagkamarangal
Pagkapayak
Pagkamatimpi
Pagkaobhetibo
Pagkasunod-sunod
Pagkakaroon ng hangganan
HUMANISMO
◦ ipakita na ang tao ang sentro ng
mundo; binibigyang-tuon ang
kalakasan at mabubuting katangian
ng tao gaya ng talino, talent atbp.
(Renacimiento o Muling Pagsilang sa
Italya)
Hal.
◦ Don Quixote dela Mancha (1605) ni
Miguel Cervantes de Saadvedra
◦ Titser ni Liwayway Arceo
ROMANTISISMO
◦ maipamalas ang iba’t – ibang paraan ng tao o
sumasagisag sa tao sa pag – aalay ng kanyang pag
– ibig sa kapwa, bansa at mundong kilakhan.
(Europa – Ikalawang hati ng Ikalabinwalong
dantaon)
DALAWANG URI:
A. ROMANTISISMONG
TRADISYUNAL
◦ nagpapahalaga sa halagang pantao
B.ROMANTISISMONG
REBOLUSYONARYO
◦ pagkamakasaling karakter ng isang tauhan.
Hal.
MAKATANG ROMATIKO

PANULAANG PILIPINO
◦ Jose Corazon de Jesus
◦ Lope K. Santos
◦ Ildefonso Santiago
◦ Florentino Collantes
◦ Inigo Ed Regalado
◦ Teodoro Gener
 MAIKLING KWENTO AT NOBELA
Macario Pneda
Jose Esperanza
Faustina Galauran
REALISMO
◦ ipakita ang karanasan at nasaksihan ng may-
akda sa kanyang lipunan. Hango sa tunay na
buhay ngunit hindi tuwiranng totoo sapagkat
isinaalang – alang ng may-akda ang
kasiningan at pagkaepektibo ng kanyang
isinulat. (Rebolusyong Industriya: Ika-19 na
siglo)
◦ Mahalaga ang katotohanan kaysa
kagandahan.
◦ paksain ay tungkol sa kahirapan,
kamangmangan, karahasan, krimen, bisyo,
katiwalian, kawalan ng katarungan,
Hal.
◦ Noli Me Tanger at El Filibusterismo
ni Dr. Jose P. Rizal
◦ Banaag at Sikat ni Lope K. Santos
◦ Satanas sa Lupa ni Celso Carunungan
◦ Laro sa Baga ni Edgardo Reyes
◦ Ito Pala Ang Inyo ni Federico
Sebastian (dula)
◦ May Isang Sundalo at Nana ni Rene
Villanueva (dula)
PORMALISTIKO
iparating sa mambabasa ang nais niyang
ipaabot gamit ang kanyang tuwirang
panitikan.
Walang simbolismo at hindi humihingi ng
gigit na malalimang pagsusuri’t pang –
unawa.
Tanging pisikal na katangian ng akda ang
pinakabuod ng pagdulog na ito.
Matukoy ang nilalaman, kaanyuan o
kayarian at paraan ng pagkakasulat ng akda.
Masuri sa akda ang tema o paksa ng
akda, ang sesibilidad at pag-uugnayin
ng mga salita, istruktura ng wika,
metapora, imahen at iba pang element
ng akda.
Hal.
Paaralan ni Axel Pinpin
PIGISLAM: Pagbibinyag ng mga
Muslim Salin mula sa Ingles ni Elvira
B. Estravo
SIKO – ANALITIKO
tanging ekonomiya lamang ang motibo ng
lipunan. (Bago ipanganak si Kristo)
Nasa paghahanapbuhay ang tugon upang
lasapin ang sarap ng buhay.
Nagkaroon lamang ng maturidad ang isang
tao ng kanyang kamalayan sa kahirapan.
Paggawa ng isang Tao sa isang bagay kahit na
labag sa kanyang kalooban dahil kailangan.
Hal.
Lalaki sa Dilim ni Benjamin Pascual
ISTRUKTURALISMO
◦ wika ang mahalaga dahil bukod sa hinuhubog nito ang
kamalayang panlipunan – ipinalalagay ng maraming
teorista na napakahalaga ng diskurso sa paghubog ng
kamalayang panlipunan – di-makatao. (Unang dekada
ng 20 dantaon)
DEKONSTRUKSYON
◦ ipakita ang iba’t – ibang aspekto na bumubuo sa tao at
mundo.
◦ Paglalantad ng magkasalungat na kahulugan o
implikasyon ng teksto at ng mga salita at pangungusap.
◦ Hal.
◦ Tata Selo ni Rogelio Sikat
◦ Kay Estella Zeehandelaar slin ni Ruth Elynia S>
Mabanglo
FEMINISMO
◦ magpakilala ng mga kalakasan at
kakayahang pambabae at iangat ang
pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan.
◦ Marupok, mahina, tanga, sunud – sunuran,
maramdamin, emosyonal, pantahanan at
masama.
DAKILANG FEMINISTA:
◦ Genoveva Edroza Matute
◦ Lualhati Bautista
◦ Elena Patron
◦ Liwayway Arceo
◦ Sa Ngalan ng Ina, ng Anak ng
Diwata’t Paraluman ni Lilia
Quindoza Santiago
◦ Sandaang Damit ni Fanny Garcia
(Maikling Kwento)
◦ Sumpa ni Rowena Festin (tula)
◦ Paano Tumutula ang Isang Ina ni
Ligaya G. Tiamson – Rubin
(Tula)
MORALISTIKO
◦ sumusukat sa pamantayang pang – moralidad
ng isang tao – ang pamantayang mali at tama.
Hal.
◦ Ang Kwento ni Mabuti ni Genoveva Edroza
Matute
◦ Ibig kong Makita ni Benigno Ramos
ARKITAYPAL
◦ natutungkol sa mga sagisag na ang
kahulugan ay itnakda ng mga sinaunang
akda – alamat, mitolohiya, bibliya at
ginagamit ito sa pagbibigay ng
interpretasyon.
Hal.
◦ Ang Aking Krimas Tri
1. KULTURANG POPULAR –
Kultura ng gitnang uri kaakibat ng dilemma ng nasabing uri
2. SALAWIKAIN/KASABIHAN –
maiigsing pahayag ng mga pangkalahatang katotohanan
3. EPIKO –
 Kwento ng kabayanihan; punong-puno ng kagila-gilalas na
pangyayari
4. AWITING BAYAN –
 Katutubong awitin
5. DULA –
Isinulat hindi lamang para basahin kundi upang mapanood
sa tanghalan
6. SANAYSAY –
 pagpapahayag ng kuru-kuro o opinion ng manunulat
10. ASONNANSYA
◦ paulit – ulit na tunog ng isang patinig sa tula
11. AWIT
◦ tulang may labindalawang pantig
12. BANGHAY
◦ kawil ng mga pangyayari
13. DEUS EX-MACHINA
◦ di kapani-paniwalang paglutas ng suliranin
14. EKSAHERASYON
◦ pagmamalabis
15. ELEHIYA
◦ tula ng panimdim
16. EPIGRAPH
◦ kawikaan o pagsipi na matatagpuan sa simula ng tula, dula,
kwento, kabanata o sanaysay
EPILOQUE
maikling paglalahat sa hulihan ng akdang pampanitikan
18. EPISTOLARYONG PAMPANITIKAN
akdang pampanitikan sa paraang sulatan
19. GENRE
uri ng akdang pampanitikan
20. IRONIYA
paglalahad ng kabaligtaran ang mga kahulugan
21. KAKALASAN
kalutasan ng pangyuayari
22. KAPANIWALAAN(VERSIMILITUDE)
pagiging kapani-paniwala ng mga pangyayari
23. KASUKDULAN
pinakamagiting na pangyayari
24. KATHAMBUHAY
likhang kuwento
25. KLASIKO
tradisyong pampanitikan
26. KONOTASYON
ipinahihiwatig na kahulugan
27. LARAWANG DIWA
 imahen
28. LIRIKO
tulang damdamin
29. MAKA-DIYOS NA PANANAW
ang nagsasalaysay ay nakapaglalabas-masok sa
isipan at damdamin ng mga tauhan
30. MALAYANG TALUDTURAN
makabagong tula
31. BALIK-TANAW
flashback
32. PERSONIPIKASYON
pagbibigay katauhan sa walang buhay.
33. PAGPAPAHIWATIG
pagpaparamdam, pagbibigay babala,
paghahanda sa mambabasa
34. PAKSANG-DIWA
tema
35. PANANAW
paningin
36. PARODYA
panggagad sa isang may-akda sa paraang patuya
37. PASAWIKAING PAGPAPAHAYAG
bukambibig ng balana
38. METAPORA
tiyakan ang paghahambing.
39. PERSONA
nagsasalita sa tula
40. PROTAGONISTA
pangunahing tauhan
41. SATIRA
lipos ng katatawanang panunuya
42. SIMBOLO
sagisag
43. TUNGGALIAN
paghahamok ng lakas
44. SIMILE
◦ paghahambing
45. METONIMIYA
◦ pagpapalit-tawa
46. EKSKLAMASYON
◦ pagpapahayag ng masidhing damdamin o emosyon
47. PAGTAWAG
◦ kinakausap ang walang buhay ng parang sa tao
48. PAG – UYAM
◦ pananalitang nangungutya
49. PAGTANGGI
◦ hindi pagsang-ayon
50. PAGPAPALIT-SAKLAW
◦ gumagamit ng parte ng katawan para sa kabuuan
51. PAGMAMALABIS
◦ pinakukulang o pinalalabis ang kalagayan ng tao, bagay, pangyayari
atbp.
52. PAGPAPASIDHI
◦ patas o kasidhian ng damdaming inihahayag
53. ANTI-CLIMAX
◦ paghahanay ng mga pahayag ng damdamin o
kaisipan sa pababang paraan.
54. PAGTATAMBIS(ANTITHESIS)
◦ pagtatambis ng magkasalungat na pahayag
55. PAGSALUNGAT
◦ pagsasama ng dalawang salitang magkasalungat
56. PAGHIHIMIG
◦ tunog na nalilikha.
57. PAGLULUMAY(EUPEMISMO)
◦ mabuting pananalita ng tao, bagay o pangayayari
na sa karaniwa’y di tinutukoy ang pagayon.
58.
PAGLILIPAT-
WIKA(TRANSFERRED EPITHETS)
◦ Inililipat sa bahagi sa bagay na namumukod-
tanging pang-uri na gamit lamang sa tao
59.
PAGTATANONG (RHETORICAL
QUESTION)
◦ pagpapahayag na nagtatanong upang tanggapin o
di tanggapin ang isang bagay.
 PANLAHAT NA MGA PAMARAAN,
ESTRATEHIYA AT TEKNIK SA
PAGTUTURO NG FILIPINO
TEORYA
◦ ng pilosopiyang nagtatangkang bigyang kasagutan ang
mga pangyayari.
DULOG (APPROACH)
◦ set ng asampsyon o mga pagpapalagay hinggil sa
kalikasan ng wika, pagkatuto at pagtuturo;
pangkalahatang pilosopiya na ginagamit sa pagtuturo.
PAMARAAN (METHOD)
◦ isang panlahat na pagpapaplanopara sa isang
sistematikong paglalahad ng wika at batay sa napiling
pagdulog; paraan ng organisasyon ng interaksyong
pangklase.
ESTRATEHIYA (PROCEDURE)
◦ tiyak na pamamaraan na ginagamit sa bawat
hakbang ng pagtuturo.
TEKNIK (STYLE)
◦ tiyak na mga gawaing nakikita sa klasrum at
knosistent sa isang pamaraan at nauugnay rin
sa isang pagdulog.
TEKNIK NA MAAARING MALINANG NG
GURO SA MGA MAG-AARAL SA
PAGTUTURO NG PAGBASA

UGNAYANG TANONG-SAGOT
◦ Nabuo ito upang mapataas ang antas ng
kakayahan ng mga mag-aaral ang antas
ng kakayahan ng mga mag-aaral sa
pagsagot ng mga tanong sa pag-unawa
sa pamamagitan ng isang sistematikong
pagsusuri sa mga tanong.
NASA TEKSTO MISMO
◦ ang sagot ay nasa “teksto” mismo
ISIPIN AT HANAPIN
◦ nasa teksto rin ngunit kailangang “pag-
ugnayin” (Interpretatib na lebel)
IKAW AT ANG AWTOR
◦ dating kaalaman at sariling kaisipan
SA AKING SARILI
◦ wala sa teksto at kailangang mabuo sa sariling
isipan
DR-TA (DIRECTED READING –
THINKING ACTIVITY) O
PINATNUBAYANG PAGBASA-PAG-
IISIP
- Aktibong nakikilahok ang mag-aaral
sa talakayan sa tulong ng mga tanong na
nasa mataas na lebel nap ag-iisip.