AYDIN SOSYAL BİLİMLER LİSESİ TÜRK EDEBİYATI 12.

SINIF DERS NOTLARI

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ORTAYA ÇIKAN
EDEBİ TOPLULUKLAR, SANAT ANLAYIŞLARI VE TEMSİLCİLERİ – www.edebiyatogretmeni.org

1.ÜNİTE: ÖĞRETİCİ METİNLER ÖĞRETİCİ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında öğretici metinlerin özellikleri

şunlardır: Öğretici metinler bakımından bu dönemde büyük ilerlemeler
1. Nurullah Ataç kaydedilmiş; deneme, makale, gezi yazısı, hatıra, fıkra, eleştiri türlerinde
2. Suut Kemal Yetkin önemli eserler verilmiştir. Bilgi verme, düşündürme, açıklama amaçlanmış;
3. Sabahattin Eyüboğlu
metnin yapısı dil ve anlatımı, kullanılan motifler bu amaçlara göre
4. Ahmet Hamdi Tanpınar,
belirlenmiştir. Kurtuluş Savaşı’ndan yeni çıkmış olan ülkenin Atatürk ilke ve
5. Cemil Meriç,
inkılâpları doğrultusunda büyük bir kalkınmaya girişmesi sonucunda millete
6. İsmail Habib Sevük,
ve milletin kültürüne yönelinmiş, Anadolu ve Anadolu insanı konu edilmiştir.
7. Mehmet Kaplan,
8. Salah Birsel, Öğretici metinlerde günlük konuşma dilindeki Türkçe sözcükler, halk
9. Falih Rıfkı Atay, söyleyişlerindeki tamlamalar kullanılır; Arapça ve Farsça sözcüklere fazla
10. Haldun Taner, yer verilmez. Bu dönem yazarları, öğretici metinlerde terim ve kavramları,
gündelik hayata ait sözcük ve sözcük gruplarını kullanarak edebi bakımdan
güçlü bir anlatıma ulaşmayı amaçlarlar. Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı
öğretici metinlerinde yazı dilinin konuşma diline yaklaştırılması, açık ve sade
bir dilin kullanılması daha fazla okura ulaşılmasını sağlamıştır.

2.ÜNİTE: COŞKU VE HEYECANI COŞKU VE HEYACANI DİLE GETİREN METİNLERİN

DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) ÖZELLİKLERİ

1.A..Öz Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir

(1920-1940) Saf şiir anlayışı Paul Valery'nin şiirde dili her şeyin üstünde tutan
1. Ahmet Hamdi Tanpınar, görüşünden hareketle, Batı edebiyatından Paul Valery, Stephane Mallerme
2. Necip Fazıl Kısakürek, ve Divan şiirinin biçimci yapısından bir hayli etkilenen şairlerimizde görülen
3. Cahit Sıtkı Tarancı, ortak zevk ve anlayışa verilen addır.Türk edebiyatında "Saf Şiir" eğilimi
4. Ahmet Muhip Dıranas Ahmet Haşim'in "Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar" adlı makalesiyle başlar.
5. Yedi Meşaleciler

Öz Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir

B.Yedi Meşaleciler,1928 1928'de kurulmuştur. Sanat, sanat içindir görüşünü benimsemişler, heceyi
1. Cevdet Kudret, geliştirmek amacıyla ortaya çıkmıştır. "Canlılık, samimiyet ve daima yenilik"
2. Ziya Osman Saba, sloganıyla hareket etmişlerdir. Varlaine, Mallerma gibi Fransız şairleri
3. Vasfi Mahir, örnek almışlardır. Anadolu'yu yurtseverlik anlayışıyla anlatmayı
4. Sabri Esat, düşünmüşlerdir; ancak pek başarılı olamamışlardır.
5. Yaşar Nabi,
6. Muammer Lütfi,
7. Kenan Hulusi

Toplumcu gerçekçi şiir, serbest nazım özellikleri taşır. Toplumcu gerçekçi

şiir, ideolojik içerikli bir şiirdir. Toplumcu gerçekçi şiir, o güne kadar
2.A.Serbest Nazım ve Toplumcu Şiir görülmemiş, denenmemiş bir görsellik, karmaşık biçimli teknikler barındıran
(1920-1940) bir şiirdir. Politik bir içerik taşıması şiirin etkileme ve belirleme gücünü
1. Nazım Hikmet, yükseltmiştir. Şiirdeki paralel, simetrik akışlar ve kırılmalar Rus şair
2. Ceyhun Atuf Kansu Mayakovski'den gelen yansımalardır. Materyalist ve Marksist bir dünya
3. Ercüment Behzat Lav görüşü üzerinde temellendirilmiştir. Toplumcu gerçekçi edebiyat, halkçılık,
4. Hasan İzzettin Dinamo köycülük kavramları ile hümanist bir düşünce etrafında şekillenen bir
edebiyattır. Toplumcu gerçekçi anlayışın ekseninde "insan, toplum ve üretim
ilişkileri" vardır. Toplum için sanat anlayışı vardır.

1
 AYDIN SOSYAL BİLİMLER LİSESİ TÜRK EDEBİYATI 12. SINIF DERS NOTLARI
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ORTAYA ÇIKAN
EDEBİ TOPLULUKLAR, SANAT ANLAYIŞLARI VE TEMSİLCİLERİ – www.edebiyatogretmeni.org

3.Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını

Sürdüren Şiir (1920-1950) Milli ve memleketçi edebiyat zevk ve anlayışının kaynakları, özellikleri ve
1. Ahmet Kutsi Tecer, şiirde görünüşü problem olarak ele alınır. Faruk Nafiz, Ahmet Kutsi Tecer,
2. Arif Nihat Asya, Kemalettin Kamu, Orhan Şaik Gökyay gibi isimler Kültür Haftası,Ağaç,
3. Kemalettin Kamu, Çınaraltı, Hisar gibi dergilerde bu dönemin edebi zevk anlayışına göre uygun
4. Ömer Bedrettin Uşaklı, eserler verirler.Halk şiirinden gelen özellikleri kullanırlar.Milli ve Mahalli
5. Zeki Ömer Defne, olan,modern çerçevede ifade edilir.Batılaşan Türk şiir geleneğinden
6. Orhan Şaik Gökyay, faydalanılır.
7. Behçet Kemal Çağlar
8. Bedri Rahmi Eyüboğlu
9. Beş Hececiler,

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının belki de bütün Türk edebiyatının en

4.Garipçiler (I. Yeniler) (1940-1950) farklı gurubu olarak edebiyat tarihinde yer almışlardır.1940 yılına kadar
1. Orhan Veli, gelen bütün şiir anlayışına karşı çıkan Orhan Veli, Oktay Rıfat Horozcu,
2. Melih Cevdet, Melih Cevdet Anday ortaklaşa "Garip" dergisini çıkarıp bu akımı
3. Oktay Rıfat Horozcu * başlatmışlardır. Şiirde ölçü ve kafiye gereksizdir. Şiir fikirleri aşılamak işin
kullanılmamalı. Şiirde anlam düz verilmeli. Her konu şiire girebilmeli, her
insan şiirin konusu olabilmeli. Şiirde söz ustalığı, laf cambazlığına gerek
yoktur. Şiirde önemli olan bütün güzelliğidir.

5-Toplumcu Şiir Zevk ve Anlayışını Ön Plana Toplumcu gerçekçi şiir denince, genellikle bir düşünceye ve ideolojiye bağlı
Çıkaranlar (1940-1960)
kalarak halkın çektiği sıkıntılara, sefalet sahnelerine değinen, kimi zaman
1. Rıfat Ilgaz,
çözüm gösteren, bütün insanlığın mutlu olacağı güzel bir geleceğe, bir
2. A. Kadir,
3. Kemal Özer, ütopyaya işaret eden metinler anlaşılır.
4. Enver Gökçe, Toplumcu gerçekçi şiirde söylevci (hitabetçi) bir eda vardır; şiirler, geniş
5. Mehmet Kemal, kitlelere hitap etmek ve onları harekete geçirmek amacıyla yazılmıştır. Yani
6. Cahit Irgat,
bir anlamda şiir ideolojinin emrindedir.
7. Suat Taşer,

6.A.Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şiir Garip şiir akımına karşı çıkılır. Şairanelik önem kazanır. Anlam kapalılığı
(1940-1960) önemsenir. Serbest nazım geleneği önem kazanır. 1950’lerde Mavi Hareketi
1. Fazıl Hüsnü Dağlarca, adı altında yeni bir akım başlatılır ve dönemin toplumsal sorunlarına ışık
2. Behçet Necatigil, tutarlar.1960lardan sonra mistik duyguları içeren duygular işlenir. Bu
3. Cahit Külebi, dönemde Öz şiir, toplumcu gerçekçi şiir ve garip hareketiyle getirilen
4. Sabahattin Kudret Aksal, yenilikleri sanatçılar kendi duyarlılıklarıyla yorumlarlar.
5. Asaf Halet Çelebi,
6. Cahit Zarifoğlu,
7. Hilmi Yavuz,
8. Erdem Bayazıt

Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şiir Atilla İlhan'ın 1952-1956 yıllarında çıkardığı derginin adı olan "MAVİ" nin
B.Maviciler etrafında toplanan Orhan Duru, Ferit Edgü gibi sanatçıları oluşturduğu
1. Attila İlhan, guruptur. Bu sanatçılar, Garip Akımı'na ve Orhan Veli'ye karşı çıkmış,
2. Ahmet Oktay şairane bir sanat anlayışının temsilcisi olmuşlar.
3. Ferit Edgü , Daha sonra mavi dergisi Özdemir Nutku'nun yönetimine geçti ve Atilla
4. Orhan Duru, İlhan'ın savunduğu toplumsal geçekçiliğin (sosyal realizm) sözcüsü oldu.
Dergi Nisan 1956'da çıkan 36. sayıdan sonra (son mavi) kapatıldı. Garip
akımına tepki olarak çıkmıştır. Şiirin basit olamayacağını, zengin
benzetmeli, içli, derin olması gerektiğini savunmuşlardır.

2
 AYDIN SOSYAL BİLİMLER LİSESİ TÜRK EDEBİYATI 12. SINIF DERS NOTLARI
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ORTAYA ÇIKAN
EDEBİ TOPLULUKLAR, SANAT ANLAYIŞLARI VE TEMSİLCİLERİ – www.edebiyatogretmeni.org

Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şiir 1950’den sonra Mehmet Çınarlı‘nın çıkardığı ‘Hisar’ dergisi çevresinde
C.Hisarcılar toplanan bazı sanatçıların oluşturduğu edebi topluluktur. Hisarcılar,
1. Mehmet Çınarlı, Garipçiler’e tepki göstermişler; milli ve manevi değerlere bağlı şiir
2. İlhan Geçer, anlayışını ortaya koymuşlardır. Onlara göre sanatçı, bağımsız olmalı, sanat
3. Gültekin Samanoğlu, ulusal olmalı, sanatçının dili yaşayan dil olmalıdır. Şiirde ölçü ve uyağı
4. Yavuz Bülent Bakiler, önemsemişler; aşk, doğa, yurt sevgisi gibi temaları işlemişlerdir.
5. Mustafa Necati Karaer,
6. Bahaettin Karakoç
7.II. Yeni Şiiri (1955-1965)
1. Cemal Süreya, Bu dönemde imge ve söz sanatlarına önem verilir. Bireysel olanı bireysel bir
2. Edip Cansever, dille ifade ederler. Şiirde uzak çağrışımların işlevlerin önemserler.
3. Sezai Karakoç, Bunların, şiirlerde en çok işlenen temalarıdır. Yeni ve soyut şiir dili
4. Ece Ayhan, oluşturulur. Anlamın kapalı olmasına çalışılır. Şiirde batılı düşünce edebiyat
5. Turgut Uyar, hareketlerinin etkisi sezilir. Garip akımına karşı çıkılır, basit şiir
6. İlhan Berk, anlayışından uzaklaşılır.
7. Ülkü Tamer
8.II. Yeni Sonrası Toplumcu Şiir (1960-1980) Bu dönem toplumcu şiirin sesinde, ritminde, ahenginde II. Yeni şiirinden
1. Refik Durbaş, büsbütün farklıdır. Dil ve Söyleyişte aşırılıktan kaçınılır. Uzak çağrışımlara,
2. Ataol Behramoğlu, söz sanatlarına fazla yer verilmez. Açık bir anlatıma yönelinir. Geleneksel
3. Süreyya Berfe, söyleyişten yararlanma yoluna gidilir. Bu dönemde şairler kendilerini,
4. İsmet Özel, toplumun sözcüsü olarak görür ve içeriğe önem verir. II. Yeninin işlediği
5. Nihat Behram, bireysellik, bunalım, yalnızlık ve sıkıntı yerini ümit, geleceğe olan güven ve
inanç, direnme isteği gibi temalara bırakır.
9.1980 Sonrası Türk Şiiri 1980 sonrası şiirinde; Türk şiir birikimini yeniden ve bir bütün olarak
1. Haydar Ergülen, değerlendirme çabası vardır. Farklı şiir anlayışlarının aynı zaman diliminde
2. Hüseyin Atlansoy, temsilcileri bulunmaktadır. Yapı ve söyleyişe içerikten çok fazla önem
3. Küçük İskender, vermiştir. İkinci Yeni şiirine özgü uzak çağrışımlara yeniden değer
4. Seyhan Erözçelik, verilmiştir. Yeni imgeler peşinde koşulduğu da bir gerçektir. Bu dönemde
5. Lale Müldür, şiir düz yazıya yaklaştırılmıştır.
6. Ahmet Erhan Hasan Bülent Kahraman'a göre: "daha içe dönük, daha durağan, daha
dinlendirilmiş bir edebiyat anlayışıdır öne çıkan" Bu dönem şiiri bir iç
hesaplaşmayı da birlikte getirir. İmgenin içeriği daha saydam hale gelir.
10.Cumhuriyet Döneminde Halk Şiiri
1. Âşık Veysel, Halk şiiri geleneği Cumhuriyet döneminde de devam eder. Sade bir Türkçe,
2. Âşık Mahsuni Şerif, dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsüyle şiirler söylenmiştir. En önemli
3. Abdurrahim Karakoç, temsilcisi ise Âşık Veysel’dir.
4. Şeref Taşlıova,
5. Murat Çobanoğlu,
6. Âşık Feymani
3.ÜNİTE: HİKAYE VE ROMAN OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLERİN
ÖZELLİKLERİ
11 Nisan 1911’de Selanik’te Başlayan Milli Edebiyatın etkisi Cumhuriyet
döneminde de devam eder. Milli edebiyatın üç önemli temsilcisi olan Reşat
1.Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Nuri Güntekin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Halide Edip Adıvar bu
Sürdüren Eserler dönemin de önemli temsilcileridir. I. Dünya Savaşı, Milli Mücadele ile ilgili
1. Reşat Nuri Güntekin, konulara Atatürk İlke ve İnkılâpları, Anadolu ve Anadolu insanı da eklenir
2. Yakup Kadri Karaosmanoğlu, bu dönemde Anadolu insanının yaşayışı, yanlış Batılılaşma, ahlak
3. Halide Edip Adıvar, bozuklukları, geri kalmışlık, hurafeler ve çeşitli çatışmalar işlenmeye devam
4. Refik Halit Karay eder. Milli Mücadele ve sonrasında Doğu-Batı, aydın-halk çatışmaları ele
alınır.
Bu dönemde roman tekniği gelişmiş, ancak yazarlar gerçekçi olmaya
çalışırken zaman zaman duygularına engel olamamışlardır.

3
 AYDIN SOSYAL BİLİMLER LİSESİ TÜRK EDEBİYATI 12. SINIF DERS NOTLARI
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ORTAYA ÇIKAN
EDEBİ TOPLULUKLAR, SANAT ANLAYIŞLARI VE TEMSİLCİLERİ – www.edebiyatogretmeni.org

2.Toplumcu Gerçekçi 11. Sadri Ertem,

Eserler 12. Dursun Akçam, 1930’dan itibaren köylüden, işçiden, dar gelirliden söz edilmeye başlandı.
1. Yaşar Kemal, 13. Kemal Bilbaşar, Toplumcu gerçekçiler, toplumdaki düzensizlik ve çatışmalar ile köy gibi
2. Kemal Tahir, 14. Aziz Nesin, küçük yerleşim birimlerinin sorunları üzerinde yoğunlaşır. Köylü-ağa,
3. Orhan Kemal, 15. Attila İlhan öğretmen–imam, zengin-fakir, aydın-cahil gibi farklar eserlerde ideolojik
4. Sabahattin Ali temelli işlenir. Bu dönemde yazılan öykü ve romanların birçoğu belirli
5. Necati Cumalı, görüşleri anlatmak, belirli bir siyasi anlayışı savunmak için bir araç olarak
6. Rıfat Ilgaz, kullanılmıştır.
7. Fakir Baykurt,
8. Mahmut Makal,
9. Samim Kocagöz,
10. Abbas Sayar
Yazarlar, bireyin iç dünyasını anlatmak için, düş analizi (bireyin gördüğü
3.Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Eserler rüyayı içerik olarak çözümlemek) ve bilinç akışı (insanın zihninden
1. Peyami Safa, geçirdiklerini, çağrışımları, sınır koymadan, doğrudan peş peşe anlatmak)
2. Ahmet Hamdi Tanpınar, yolarından yararlanmışlardır.
3. Abdülhak Şinasi Hisar Bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde; bunalım, yabancılaşma, bireyin
4. Tarık Buğra, toplumla hesaplaşması, yalnızlık, sıkıntı, bilinçaltı, bireysel sorgulamalar,
5. Mustafa Kutlu, evrenin düzeni gibi konular ele alınır.
6. Semiha Ayverdi, Mekân, olay ve zaman bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde birey
üzerindeki etkisiyle birlikte verilir.
4.Modernizmi Esas Alan 11. Adalet Ağaoğlu,
Eserler 12. Memduh Şevket 20.yüzyıl başlarından başlayarak bireyin kendisiyle ve hayatla ilişkisi
1. Yusuf Atılgan, Esendal, eserlerde ele alınıp incelenmişti. Modernizm görüneni başka türlü ifade
2. Oğuz Atay, 13. Rasim ediştir. Modernizm sıradanlığa isyandır. Geleneksel yapıyı ve anlatımı
3. Orhan Pamuk, Özdenören, reddeder. Alogolik anlatıma önem verir. Duygu, düşünce ve davranışlarıyla
4. Sait Faik 14. Selim İleri, insanını karmaşık bir yapı arz ettiğini anlatır. Bireyin bunalımları ve
Abasıyanık, 15. Buket Uzuner toplumla çatışmaları anlatılır. Bu dönem eserlerinde işlenir. Anlatımda şiire
5. Bilge Karasu, 16. Oya Baydar has söyleyişlere önem verir.
6. Nezihe Meriç, 17. İhsan Oktay
7. Vüsat O. Bener, Anar
8. Haldun Taner, 18. Leyla Erbil
9. Tahsin Yücel 19. Latife Tekin
10. Füruzan 20.
GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLERİN
4.ÜNİTE: TİYATRO ÖZELLİKLERİ
1. Haldun Taner,
2. Turan Oflazoğlu, Sorumluluk-sorumsuzluk kanaatkârlık-aşırı tüketim arzusu gibi hususların
3. Recep Bilginer, karşılaştırıldığı; toplumdaki değer çatışmasının somutlaştırıldığı; köy
4. Refik Erduran, gerçekliğini konu alan eserlerin sahnelendiği; toplumsal ve ekonomik
5. Orhan Asena, adaletsizliği düşündüren konuların işlendiği metinlerde yazıldığı yıllara
6. Turgut Özakman, oranla yakın geçmişin eleştirildiği; gecekondulara da yaşayan insanların konu
7. Necati Cumalı, edindiği; Osmanlı tarihine özgü şahsiyet ve olayların yorumlandığı aile
8. Cevat Fehmi Başkut, dramlarının dile getirildiği konular işlenmiştir.
9. Güngör Dilmen
10. Ahmet Kutsi Tecer
11. Ahmet Muhip Dıranas
Hazırlayan: AYDIN ASLAN
TÜRK EDEBİYATI DERSİ ÖĞRETMENİ
Kaynakça: Aydın Sosyal Bilimler Lisesi
12. sınıf Türk Edebiyatı, Esen Yayınları, Modüler Ders Dergisi, Edebiyat 3 Çözüm Yayınları, LYS Türk
Edebiyatı, Kültür Yayınları
www.edebiyatogretmeni.org - Türk Edebiyatı-Dil ve Anlatım Dersleri Kaynak Sitesi