TANZİMAT EDEBİYATI
başarılı olunamamıştır. (İKİLİK, ÇELİŞKİ)
Tanzimat Edebiyatının hazırlık dönemi Tanzimat
Fermanı’nın (1839) ilanıyla başlar Tercüman-ı Ahval
gazetesinin yayımlanmasına kadar sürer. (1876)
Tanzimat Edebiyatı 1876’ta Tercüman-ı Ahval
gazetesinin yayımlanmasıyla başlar, 1896’ya kadar
sürer. Batı’dan alınan roman, hikaye, tiyatro, eleştiri,
makale gibi türler ilk kez Tanzimat edebiyatı
döneminde kullanılmaya başlanır. Gazeteler
aracılığıyla edebi, sosyal ve politik alanda yeni
düşünceler sunulmuş; makale, tiyatro gibi edebi
türlerin ilk örnekleri gazetelerde verilmiştir.
Hazırlık döneminde Batı edebiyatından çeviriler yapılır.
Akif Paşa, Münif Paşa, Ethem Pertev Paşa, Mütercim
asım, İbrahim Şinasi Fransız edebiyatından yaptıkları
çevirilerle Tanzimat edebiyatını hazırlarlar.
TANZİMAT I. DÖNEM ŞİİRİ (1860-1876)
• Bu dönem sanatçılarına göre edebiyat, halkı
eğitmede bir araçtır. Sanatın amacı toplumu
eğitmektir.
• Çeviriler örnek alınarak ilk yerli ürünler verilir.
• Siyasi ve toplumsal konular ön plandadır.
Fransız devrimi ile yayılan millet, vatan, eşitlik, hak,
hukuk, hürriyet, adalet gibi kavramlar şiirde
işlenmiştir. Fakat şekil olarak divan şiiri nazım şekilleri
kullanılmıştır.
• “Sanat toplum içindir.” anlayışı
benimsenmiştir. Halkın yararına sanat üretme kaygısı
ön plandadır.
• Edebiyatta hak, adalet, millet, halk, vatan,
özgürlük, eşitlik gibi kavramlar ilk kez kullanılmıştır.
• Divan şiiri eleştirilmiş, fakat divan şiiri nazım
şekilleri (gazel, kaside, murabba, terkib-i bend)
kullanılmıştır. (İKİLİK, ÇELİŞKİ)
• Şiirin içeriği (özü) değişmiştir. Divan şiirinin
parça güzelliği yerine bütün güzelliği ve konu birliği
esas alınmıştır. Şiirlere içeriğe göre başlık verilmiştir.
(Hürriyet Kasidesi)
• Dilde sadeleşme fikri savunulmuş fakat bunda
tam başarılı olunamamıştır. Halkın anlayacağı bir dil
kullanılması gerektiği söylenmiş fakat tam anlamıyla
• Montesquie, Rousseau, Voltaire gibi
sanatçıların düşünceleri benimsenmiştir.
• Arzu ölçüsüne karşı hece savunulmuş, fakat
genelde aruz ölçüsü kullanılmış. ( İKİLİK, ÇELİŞKİ)
• Hece ölçüsü de denenmiştir. Klasisizm ve
romantizm akımı etkili olmuş, Şinasi, klasisizmden;
Namık Kemal, romantizmden etkilenmiştir.
• Bu dönemin önemli şairleri şunlardır: İbrahim
Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa...
TANZİMAT II. DÖNEM ŞİİRİ (1876-1896)
• “Sanat sanat içindir.” anlayışı benimsenmiştir.
Halk için sanat üretme kaygısı yoktur. Eserlerin
fikirlerin açıklandığı bir tür olmasından ziyade sanat
değeri taşıması önemsenir.
• II. Abdülhamit dönemindeki siyasi baskılar
sanatçıların toplumsal konulardan uzaklaşmasına
neden olur. Siyasi koşulların ağırlığından bireysel bir
edebiyat yapılmıştır. Toplumsal konulardan ve
siyasetten uzak durulur. Gazetecilik duraklar, dergiler
ön plana çıkar.
• Eserlerde dil ağırlaşmış, sanatlı söyleyişe önem
verilmiştir. Gerçeklerden kaçarak bir edebiyat
oluşturuyorlar.
• Şiirde felsefi düşünceler, ölüm, tabiat,
karamsarlık, aşk, özlem gibi konular işlenmiştir.
• “Güzel olan her şey” in şiire konu olabileceği
kabul edilmiş, şiirin konusu genişletilmiştir.
• Bireysel konular ağırlık kazanmıştır. Şiirde
ölüm, varlık, yokluk, tabiat, aşk, felsefi ve metafizik
konular işlenmiştir. Recaizade Mahmut Ekrem ile şiirin
konusu genişlemiştir. ( Zira Ekrem: ‘Güzel olan her şey
şiirin konusu olabilir.’ der.)
• Divan şiiri nazım biçimleri terk edilmeye
başlanmış, eski biçimlerin yanı sıra karma nazım
biçimleri kullanılmış ve Batılı nazım biçimleri
denenmiştir. Bütün güzelliği esas alınmış, şiire başlık
konulmaya başlanmıştır. Sanat, duygu ve estetiğe
hapsediliyor.
• Saf ve sade Türkçe ile yazma düşüncesi yoktur.
Ağır, süslü, sanatlı bir dil tercih edilmiş, Arapça, farsça
tamlama ve sözcükler yoğun şekilde kullanılmış,
estetik zevk amaçlanmıştır.
• Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci
arasında göz için kafiye kulak için kafiye tartışması
olmuş, sanatçılar romantizmin etkisinde kalmışlardır.
• Aruz ölçüsü kullanımı devam etmiş, bazı
eserlerde heceye de başvurulmuştur.
• Bu dönemin şiiri Servetifünun’a örnek
olmuştur. Edebiyat-ı Cedide’nin zeminini
oluşturmuştur.
• Muallim Naci, bu dönemde yaşadığı hâlde
divan edebiyatını savunmuştur.
• Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut
Ekrem romantik anlayışla şiir yazmışlardır.
• Bu dönemin önemli şairleri şunlardır:
• Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit
Tarhan, Muallim Naci (Şiir türünde); Samipaşazade
Sezai, Nabizade Nazım
TANZİMAT DÖNEMİ ŞAİRLERİ ( I. ve II. Dönem)
• Her iki dönem şairleri biçim yönünden Divan
şiiri geleneğine bağlı kalmışlardır.
• Her iki dönem şairleri romantizmin etkisinde
kalmışlardır. Bu dönem şiirinin Batı düşüncesiyle
klasisizm ve romantizm edebi akımlarıyla ilişkisi vardır.
• 1.dönem şairleri toplum için sanat anlayışını;
2.dönem şairleri ise sanat için sanat anlayışını
benimsemişlerdir. 1. Dönem toplumsal faydayı. 2.
Dönem bireysel faydayı esas alıyor.
• 1.dönem şairleri vatan, millet, adalet, özgürlük
gibi konuları ele alırken; 2. dönem şairleri aşk, doğa,
ölüm gibi konuları ele almışlardır. Dolayısıyla konu ve
temada yenilik yapmayı başarmışlardır.
• 1.dönem şairleri dilde sadeleşmeyi amaçlamış
ancak bunda başarılı olamamışlardır. 2. dönem şairleri
ise ağır olan bu dili daha da ağırlaştırmışlardır. Şiirde
sanatlı söyleyiş ikinci dönemin önemli özelliğidir.
• İki dönemin şairleri de şiirde parça güzelliğini
bırakıp bütün güzelliğine ve konu birliğine önem
vermiştir.
• Aruz ölçüsü kullanılmaya devam ederken az da
olsa hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Gazel, kaside, terkib-i bent gibi eski nazım
şekilleri kullanılmaya devam etmiştir.
• Özellikle ikinci dönem sanatçıları yeni nazım
şekilleriyle şiir yazmada başarılı olmuşlardır (Abdülhak
Hamit Tahran, Recaizade Mahmut Ekrem başarılıdır).
• Tanzimat şairleri bireysel duygu düşünce ve
anlatıma önem vermiş, böylece Türk edebiyatına
Batı'daki bireyci anlayışı getirmişlerdir.
 Şiire başlık koymaları ve Batılı edebiyat
akımlarını kullanmaları Divan şiirinden ayrılan
diğer yönlerdir.
Divan Edebiyatı
Tanzimat Edebiyatı
Her iki dönemde de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
Her iki dönemde de gazel, terkibibent, kaside gibi
nazım biçimleri kullanılmıştır.
Ağır, süslü ve sanatlı bir dil kullanılmıştır. Sade dil
savunulsa da ağır bir dil kullanılmıştır.
Aşk, tabiat, din, tasavvuf gibi konular; vatan, hürriyet,
millet, kanun gibi konular işlenmiştir.
Sanat için sanat anlayışı; toplum için sanat anlayışı
benimsenmiştir.
Şiirde parça güzelliği; şiirde konu birliği/bütün güzelliği
esas alınmıştır.
Şiirde başlık kullanılmamıştır. Şiirde başlık
kullanılmaya başlanmıştır.
Her iki dönemde de kafiye, redif gibi ahenk unsurları
kullanılmıştır.
Mazmunlara özgü bir imge dünyası vardır.
Mazmunlardan uzak özgün bir imge dünyası
oluşturulmuştur.
Mesnevi, surname, gazavatname, şehrengiz, tezkire,
seyahatname gibi türler kullanılmıştır. Roman, hikaye,
tiyatro, biyografi, fıkra, anı, deneme, makale gibi
türlerin ilk örnekleri verilmiştir.
TANZİMAT DÖNEMİ ŞAİRLERİ:
ŞİNASİ:
 Tanzimat edebiyatı İbrahim Şinasi ile başlar.
 Tanzimat edebiyatının ve Batı etkisindeki Türk
edebiyatının kurucusu, ilk bilinçli temsilcisi ve
yeniliklerin ve ilklerin öncüsüdür. Fransa’dan
döndükten sonra Mustafa Reşit Paşa için; Kaside-i
Lamiye, Kasise-i Raiye ve mesnevi tarzında Methiye
yazar. Bu şiirler Türk şiirine getirdiği yeniliklerin ilk
örnekleridir.
 Bir kısım fikirleri edebiyatımıza ilk kez getiren,
çıkardığı gazetelerde bu fikirleri yayarak yeni
edebiyatın temellerini atan ŞİNASİ'dir.
 Batı edebiyatı yolunda ilk nazım ve nesir
türlerinde eserler veren odur.
 Klasisizm akımından etkilenmiştir.
 Türk şiirini söz oyunlarından kurtararak şiire
konuşma dilini getirmiştir.
 Şiirde divan edebiyatı nazım biçimlerini
kullansa da nazım biçimlerinde bazı değişiklikler
yapmıştır. Divan şiirinin mazmun yapısını, hayal
dünyasını ve söz sanatlarını kullanmamıştır.
 Genellikle “didaktik” şiirler yazmıştır.
 Şiirlerini aruz ölçüsüyle yazmıştır. Divan
edebiyatı nazım biçimlerini kullanır. Arz-ı Muhabbet
gibi şiirlerine ad koyması bakımından divan şiiri
geleneğinden ayrılır.
 Şiirde konu birliğine ve bütün güzelliğine
önem vermiştir.
 Şiirin konusunu genişletmiştir. Akıl,
medeniyet, hak, millet, devlet, reis-i cumhur, adalet,
kanun gibi kavramları şiirde kullanan ilk şairdir.
 Akılcı ve mantıkçıdır. Münacât adlı şiirinde,
Allah’ın birliğine akıl yoluyla ulaşır. Sorgulayıcı bir tavır
sergiler. Şiirimizde akılcılığın ilk temsilcisidir.
 Gazete ve edebiyatı halkı eğitmede bir araç
olarak görmüştür. Halkın anlayabileceği bir dil
kullanmış, abartılı söyleyişlerden kaçınmış, atasözü ve
deyimlere yer vermiştir.
 Agâh Efendi ile birlikte 1860′ta ilk özel gazete
olan Tercüman-ı Ahval’i çıkarmıştır. Türk basınının ilk
başyazarı sayılır.
 Türk edebiyatında ilk makale örneği olan
Mukaddime-i Tercüman-ı Ahval’i bu gazetenin ön sözü
olarak yayımlamıştır. Bu makalede gazete çıkarmanın
gerekliliğini anlatmıştır. İlk makalenin yanında
başmakaleyi de o yazmıştır.
NOT: Şinasi, roman ve öykü alanında eser
yazmamıştır.
Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan yazar, Şinasi’dir.
ESERLERİ:
• Tercüme-i Manzume (Çeviri Şiirler)
Lamartine’den, Gilbert ve Fenelon’dan bazı dizeleri
tercüme ederek edebiyatımızda ilk şiir çevirilerini
yapmıştır.
• Noktalama işaretlerini ilk kez o kullanmıştır.
Klasisizmin etkisindedir.
• Şair Evlenmesi (Bir perdelik komedi, 1860.
Türk edebiyatında yazılan ilk batılı tiyatro eseridir,
fakat oynanmamıştır. Tercüman-ı Ahval gazetesinde
tefrika edilmiştir. Görücü usulü ile evlilik.)
• 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’i
Agah Efendi ile çıkarmıştır. 1862’de ikinci özel gazete
Tasvir-i Efkar’ı çıkarmıştır.
• La Fontaine’den Kurt ile Kuzu adlı fablı
çevirerek, edebiyatımızda ilk fabl çevirisini yapmış,
Daha sonra edebiyatımızda Batılı anlamda ilk fablları
yazmıştır.
• Müntehebat-ı Eş’ar (Şiirlerinde Seçmeler)
• Divan-ı Şinasi (ölümünden sonra Ebuziya
Tevfik yayınlamıştır.)
• Durub-ı Emsal-i Osmaniye (Atasözleri) Türk
edebiyatında ilk atasözü derlemesi ve folklor çalışması
• Müntehebat-ı Tasvir-i Efkar (Seçme makaleler,
2 cilt)
• Tercümân-ı Ahvâl Mukaddimesi (Tanzimat
edebiyatındaki ilk makaleyi ve başmakaleyi yazmıştır.)
NAMIK KEMAL (1840-1888)
• 21 Aralık 1840'da Tekirdağ'da doğmuş, 2
Aralık 1888'de vefat etmiştir. Namık ismini ona Eşref
Paşa verir. Leskofçalı Galip sayesinde Encümen-i Şuara
şairlerinin arasına katılır.
• İlk şiirleri konu ve biçim açısından divan şiiri
geleneğindedir. 1862’de Şinasi ile tanışır ve onun
etkisiyle toplumsal ve siyasi konulara yönelir.
Şinasi’den önce ve Şinasi’den sonra edebi kişiliği
farklıdır.
• Tanzimat döneminin "en gür sesli vatan şairi"
olarak tanımıştır.
• Hürriyet kavramını şiirde ilk kez kullanan
şairdir.
• Divan edebiyatı nazım biçimlerini ve aruzu
kullanmıştır. Gazel, kaside, murabba gibi eski nazım
biçimleriyle yeni kavram ve konuları işlemiştir. Eski
yani divan şiiri nazım biçimleriyle yeni şiirler yazmıştır.
• “Kanun, vatan, hürriyet, millet, milli şuur,
insan iradesi, zulüm, adalet, hak, hukuk, haksızlıkla
mücadele” gibi konuları işlemiştir. Şinasi’nin Paris’e
gidişiyle Tasvir-i Efkar’ı çıkarmaya devam etti. Ziya
Paşa ile Londra’da yurtdışında çıkarılan ilk gazete olan
Hürriyet’i çıkardı. Ebuziya Tevfik ile İbret gazetesini de
çıkarmıştır.
• 93 Harbi’nin yol açtığı felaketlerden dolayı
yazdığı Vaveyla, Vatan Mersiyesi, Bir Muhacir Kızın
İstimdadı ve Hilal-i Osmani şiirleri ve Hürriyet Kasidesi
şiiri büyük yankı uyandırmıştır.
• Şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmıştır.
Romantizmden etkilenmiştir.
• Tiyatrolarında geçen bazı şiirlerinde hece
ölçüsünü kullanmıştır.
• Şiiri, düşüncelerini aktarmak için bir araç
olarak kullanmıştır.
• Şiirde sosyal konulara ağırlık vermiştir.
Osmanlıcılık düşüncesini benimsemiştir, Yeni
Osmanlılar Cemiyeti’nin kuruluşunda yer almıştır.
Sura-yı Devlet ve Kanun-i Esasi kuruluşlarında yer alır.
• Toplum için sanat ilkesine bağlı kalmıştır.
• Şinasi’yle tanışıncaya kadar tümüyle divan şiiri
çizgisinde yazmıştır. Şinasi’yle tanıştıktan sonra divan
şiirinden uzaklaşarak Batı şiiri çizgisine yaklaşmıştır.
• Şiirinde üç farklı dönem vardır:
a. İlk dönem şiirleri, biçim bakımından eski, konu (öz)
bakımından eskidir. (Gazelleri)
b. Daha sonraki şiirleri, biçim bakımından eski, konu
(öz) bakımından yenidir. (Hürriyet Kasidesi)
c. Son dönem şiirleri biçim ve konu (öz) bakımından da
yenidir. (Vaveyla)
• Divan şiirini, abartılı bir biçimde eleştirmiştir,
kocakarı masallarına benzetmiştir.
• Romantizm akımının etkisinde kalmıştır.
• Romanları teknik açıdan kusurludur. Araya
girip bilgi vermiştir.
• Düz yazılarında (nesirlerinde) sanatkârane
(edebi) bir üslup kullanmıştır.
• Yazıda konuşma dilinin kullanılmasından yana
olmuş ve özellikle tiyatrolarını sade bir dille yazmıştır.
• Tiyatroyu halk eğitiminde bir araç olarak
görmüştür.
• Tiyatro yapıtlarının konularını günlük hayattan
veya tarihten almıştır.
• Ona göre “Tiyatro bir eğlencedir ve
eğlencelerin en faydalısıdır.”
• Tiyatrolarının tümü dramdır.
• "Vatan yahut Silistre" isimli oyunu
sahnelendikten sonra Magosa’ya sürülmüştür.
• Türk edebiyatındaki yerini, düz yazı alanında;
özellikle roman, tiyatro, makale, biyografi, eleştiri,
tarih türünde yazdığı yapıtlar belirlemiştir.
• Gazetecilik yönü de vardır, Ziya Paşa ile
birlikte Hürriyet gazetesini çıkarmıştır.
• Sosyal ve siyasi konularda hicivler de
yazmıştır. Romanlarında sosyal faydayı, kıssadan hisse
çıkarmayı önemsemiştir. Fikirlerini aktarmak için
romanı vasıta olarak görür.
• Encümen-i Şuara topluluğunda yer almıştır.
Osmanlıcılık düşüncesini benimsemiştir.
• “Lisan-ı Osmani’nin Edebiyatı Hakkında Bazı
Mülahazat-ı Şamildir” makalesinde dil ile ilgili
görüşlerini ortaya koymuştur.
• "Renan Müdafaanamesi"ni Fransız tarihçi
Ernest Renan’ın “İslamiyet, ilerlemeye engeldir.”
düşüncesini çürütmek için yazmıştır.
ESERLERİ Roman İntibah (Edebiyatımızda ilk edebi
roman) , Cezmi (Edebiyatımızda ilk tarihi roman)
Tiyatro
• Vatan Yahut Silistre, (Edebiyatımızda
sahnelenen ilk tiyatro) Celalettin Harzemşah, Zavallı
Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Karabela
Eleştiri
Tahrib-i Harabat, (Türk edebiyatında ilk eleştiri) Takib-i
Harabat, İrfan Paşa'ya Mektup, Renan Müdafaanamesi
Anı
• Magosa Hatıraları (edebiyatımızda ilk anı)
• Biyografi: Fatih Sultan Mehmet, Selahaddin-i
Eyyubi, Yavuz Sultan Selim
Çıkardığı Gazeteler: Tasvir-i Efkâr, Hürriyet, İbret
Tarih: İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi,Evrak-ı
Perişan,Devr-i İstila, Barika-i Zafer, Kanije Muhasarası
ZİYA PAŞA (1825-1880)
• Şinasi ve Namık Kemal'le birlikte Tanzimat'la
başlayan yeni Türk edebiyatının ilk aşamasını
oluşturan üç sanatçıdan biridir.
• Ziya Paşa meşrutiyetçi ve toplumcu bir şairdir.
Şinasi’den sonra akılcılığı (pozitivizm) benimser.
• Çeşitli devlet kademelerinde çalışmış, politika
ve sanatla uğraşmıştır. Şiir ve İnşa makalesinde halk
edebiyatını, Harabat adlı antolojide divan edebiyatını
övmüş bu çelişkili durum nedeniyle N. Kemal
tarafından eleştirilmiştir. N. Kemal bu nedenle Tahrib-
i Harabat (edebiyatımızda ilk eleştiri) ve Takib-i
Harabat adlı eleştiri kitaplarını yazmıştır.
• Düşünceleriyle yenilikçi, yapıtları ve
yaşantısıyla eskiye bağlı bir sanatçı olan Ziya Paşa’daki
tezat ve ikilik hem yaşantısına hem de yapıtlarına
yansımıştır.
• Hürriyet gazetesinde çıkan "Şiir ve İnşa"
makalesinde Halk edebiyatını ve dilini savunur, gerçek
şiirimizin halk şiiri olduğunu belirtmiştir. Bir süre sonra
hazırladığı "Harabat" adlı antolojide Divan şiirini
yücelterek Halk şiirini kötülemiş ve halk ozanlarının
şiirlerini "eşek anırması" olarak nitelemiştir.
• Ziya Paşanın yaşadığı bu çelişkiye Namık
Kemal tepki göstermiş ve onu eleştirmek için Tahrib-i
Harabad adlı eleştirileri yazmıştır.
• Hem biçim hem de hayalleri ve duyuş tarzı
bakımından divan şiirine bağlıdır.
• Divan şiiri nazım biçimlerini kullanan
sanatçının lirik sayılabilecek gazelleri vardır.
• Sade bir dili savunmuş, beğenmiş; ancak
Arapça, Farsça tamlamalarla yüklü bir dil kullanmıştır.
• Hece ölçüsüyle yazdığı birkaç türküsü dışında
bütün şiirlerini aruz ölçüsüyle yazmıştır.
• Tanzimat Edebiyatının bütün özelliklerini taşır.
Tanzimat Edebiyatını oluşturan dört önemli etki (divan
şiiri, mahallileşme etkisi, Batı etkisi, âşık tarzı) onun
şiirlerinde ve düz yazılarında görülür.
• Türk edebiyatında terci-i bent ve terkib-i bent
türlerinin en önemli şairlerindendir.
• En ünlü şiiri Terkib-i Bent dönemin sosyal bir
eleştirisidir.(Ziya Paşa bu şiirini Bağdatlı Ruhi'ye nazire
yazmıştır) Adalet, zulüm, haksızlık, ahlak, çalışkanlık-
tembellik, vicdan-vicdansızlık, eğitim gibi temaları
işler. İnsanın bu dünyada karşılaştığı problemlerden
bahseder. Zamandan ve devrinden şikayet eder.
Sosyal yönü ağır basan bir şiirdir.
• Terci-i Bent’te Tabiat, insan ve kainat üzerine
sorgulayıcı bir tavır ve felsefe geliştirir. Kaderci ve
şüpheci olan Ziya Paşa, yeni bir bakış açısı getirir. Türk
edebiyatındaki önemli felsefi şiirlerden biridir.
• Zafername, siyasi bir hicivdir. Ali Paşa ve onun
Girit siyaseti özelinde, devrin siyasi olaylarını eleştirir.
• Harabat, Mukaddime ve antoloji
bölümlerinden oluşur. Mukaddime kısmında halk
şiirini eleştirip, divan şiirini övmesiyle, N. Kemal’in ona
karşı Tahrib-i Harabat ve Takip adlı eleştirileri yazar.
• ESERLERİ VE TÜRLERİ
• Hiciv: Zafername Düzyazı: Rüya Mektup:
Veraset Mektupları Şiir: Eş’ar-ı Ziya Makale: Şiir ve
İnşa
• Anı: Defter-i Amal
Tercümeleri: Viardot’tan Endülüs Tarihî‘ni, Cheruel ile
Lavallee’den Engizisyon Tarihî‘ni, J.J. Rousseau’dan
Emil‘i, Moliere’den Tartuffe‘ü tercüme etmiştir.
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852-1937)
• Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir. Aşk,
tabiat gibi konuları işler.
• Batılılaşma hareketinin asıl öncüsü olarak
kabul gördüğü için kendisine "ŞAİR-İ AZAM"(büyük
şair) lakabı verilmiştir. Divan şiirini yıkan şairdir.
• İkinci dönem Tanzimat edebiyatının en verimli,
üretken, kudretli yazarlarından olan Abdülhak Hamit,
modern edebiyatımızın kurucularındandır. Doğu ile
Batı arasında bir köprü olabilecek kadar kuvvetli bir
kültüre sahiptir.
• Şiirdeki Batılılaşma hareketinin asıl büyük
öncüsüdür. Şiir biçiminde ve içeriğinde önemli
değişiklikler yapmıştır. Onda ölçü, uyak, dil kaygısı
görülmez; bundan dolayı eserleri dil bakımından
kusurludur. Dili çok ağır üslubu dağınıktır.
• Abdülhak Hamit Tarhan, şiirde tezatlara,
şaşırtmacalara çok yer vermiş; lirik-felsefi bir anlayışla
yazmıştır. Günlük hayat, ölüm, metafizik düşünceler,
tabiat, aşk, vatan sevgisi gibi bireysel konuları
işlemiştir. Romantizmden etkilenir.
• Tanzimat şiirine geniş ufuklar açan, divan şiiri
geleneğini tamamıyla yıkan Abdülhak Hamit; Tanzimat
şiirine yüksek bir anlatım yeteneği kazandırmıştır. Aruz
ölçüsünü kullanır, hiç görülmemiş nazım şekillerini
dener. Hem divan hem Fransız şiiri nazım biçimlerini
kullanır. Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan :
A.Hamit Tarhan/Eşber, Heceyle yazılan ilk manzum
tiyatro eseri : A. Hamit Tarhan / Nesteren
• Veremden ölen eşi Fatma Hanım onun
şairliğini ve edebiyatını büyük ölçüde etkilemiştir.
Böylelikle ölüm teması onun şiirlerinin en temel
teması olmuştur. Ünlü Makber şiirini eşinin ölümü
üzerine yazmıştır. Eşinin ölümü onu mersiye şairi
yapmıştır. Ölümü felsefi ve metafizik açıdan inceler.
Makber’den sonra yazdığı Ölü ve Hacle’de de ölüm
temasını işler.
• Tiyatrolarında ağır bir dil kullanmıştır. Ayrıca
tiyatroları sahne tekniğine de uygun değildir.
Abdülhak Hamit tiyatrolarını sahnelenmek için değil
okunmak için yazmıştır. nazım-nesir karışık
tiyatrolarında tarihi olaylar ve hayallerini anlatmıştır.
• Sanat için sanat anlayışını benimseyen sanatçı,
romantizm akımın etkisindedir.
• Abdülhak Hamit Tarhan, edebiyatımızın batılı
anlamda ilk pastoral şiir örnekleri olan şiirlerini Sahra
adlı eserde toplamıştır. Validem adlı eserinde mukaffa
adını verdiği kafiyesiz ve duraksız şiiri yazar, hece
ölçüsünü kullanır. Hindistan’da yazdığı Külbe-i İştiyak
ve Kürsi-i İstiğrak şiirleri tabiat temasını işl
ŞİİR:
Sahra (1879) Ölü (1886) Hacle (1886) Bir Sefilenin
Hasbihali (1886) Bâlâ'dan Bir Ses (1911) Validem
(1913) İlham-ı Vatan (1918) Tayflar Geçidi (1919)
Ruhlar (1922) Makber, Bunlar Odur, Divaneliklerim
Yahut Belde, Kahbe Yahut Bir Sefilenin Hasbihali,
Baladan Bir Ses, Tayflar Geçidi, Garâm (1923) Yabancı
Dostlar, Hep yahut Hiç

OYUN:İçli Kız (1874) Sabr ü Sebat (1875) Duhter-i
Hindu (1875) Nazife yahut Feda-yı Hamiyet (1876,
1919) Tarık yahut Endülüs Fethi (1879, 1970) Eşber
(1880, 1945)
Zeynep (1908) Macera-yı Aşk (1910) İlhan (1913)
Tarhan (1916) Finten (1918, 1964) İbn Musa (1919,
1928)Yadigar-ı Harb (1919) Hakan (1935)
RECÂİZÂDE MAHMUT EKREM (1847-1914)
• Tanzimat ikinci dönem sanatçılarından
Recaizade Mahmut Ekrem; şiir, roman, tiyatro, hikaye
ve eleştiri türünde eserler vermiş, dönemin genç
kuşaklarına örnek olmuş bir sanatçıdır.
• Döneminde "üstad" olarak tanınır. Galatasaray
Sultanisinde edebiyat öğretmenliği ve milli eğitim
bakanlığı yapmıştır. Divan edebiyatından uzak, Batılı
bir edebiyat oluşturmaya çalışmıştır. Servetifünun’un
oluşmasında katkılarından dolayı, Üstat Ekrem olarak
anılır.
• Bu dönemde eski edebiyat taraftarlarıyla,
özellikle Muallim Naci ile, (Malumat adlı dergide)
kalem mücadelesi yapan öncü sanatçılardandır. Yeni
edebiyatı savunanların hocası olmuştur.
• Servetifünun dergisinin başına Tevfik Fikret'i
getirerek Edebiyatıcedide hareketinin hazırlayıcısı
olmuştur.
Tevfik Fikret'in akıl hocasıdır.
• Şiirleri sanat bakımından pek güçlü olmayan
sanatçı, sanat için sanat ilkesiyle yazmış, kulak için
kafiye görüşünü ilk kez ortaya atarak bu konuda büyük
bir tartışma başlatmış; göz için kafiye anlayışında olan
Muallim Naci ile büyük bir tartışmaya girmiştir.
• Hece ölçüsüyle yazdığı şiirleri de olmakla
birlikte, aruza bağlı kalmıştır.
• Güzel olan her şeyin şiir olabileceği fikrinin
savunucusudur. Zerreden kürreye kadar her şeyin
şiirin konusu olabileceğini savunur.
• Batı edebiyatı nazım şekillerini başarıyla
kullanmıştır.
• Şiirlerinde hüzün ve acı vardır. Aşk, tabiat, aile
çocuk, ölüm gibi bireysel konuları işler. Piraye, Emced,
Nijad adlı çocuklarının ölümünü görmüş olması ona içli
ve acı dolu şiirler yazdırmıştır. Hüzünlü duygular,
ölümü hatırlatan tabiat manzaraları, solgun güller,
romantik güzellikler şiirlerinde işlediği konulardandır.
Romantizm akımından etkilenmiştir. Dili ağır ve
süslüdür.
• Bütün yapıtlarında sanat için sanat anlayışını
benimsemiştir. Aruzu kullanan yazar; Şarkı, Arz-ı
Hakikat, Mevt şiirlerini aruzla; Nijad, Ah Nijad şiirlerni
heceyle yazmıştır.
• Kulak için kafiye anlayışını benimseyen şair,
Muallim Naci ile kafiye konusunda tartışır.
• Çocuklarının ölümü üzerine yazdığı ağıtlarla;
edebiyatımızda Mersiye (ağıtlar) Şairi olarak tanınır.
Şiire aile ile ilgili kavramları sokar.
• Düzyazı alanındaki en önemli eseri,
edebiyatımızın Batılı anlamdaki ilk realist romanı
sayılan Araba Sevdası'dır. Bu eserde, yanlış ve
bilinçsizce Batıyı takip etmeye çalışan Bihruz Beyin ne
hallere düştüğü anlatılır. Realist çizgilerle ve ince bir
mizahla bilinçsiz şekilde Batılı olmaya çalışan insanlar
bu eserde göz önüne serilir.
• Şiirlerinde romantizmin, tiyatrolarında
klasisizmin etkileri, roman ve öykülerinde realizmin
etkisi görülür.
• Edebiyatla ilgili görüşlerini Talim-i Edebiyat
adlı ders kitabında anlatır.
• Şiir: Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebâb, Zemzeme
I-II-III, Tefekkür, Pejmürde, Nijad Ekrem, Nefrin.
• Roman: Araba Sevdası.
• Öykü: Saime, Muhsin Bey Yahut Şairliğin Hazin
Bir Neticesi, Şemsa.
• Oyun: Afife Anjelik (İlk romantik dram), Atala
Yahut Amerikan Vahşileri, Vuslat Yahut Süreksiz
Sevinç, Çok Bilen Çok Yanılır, Ders Kitabı: Talim-i
Edebiyat,
• Eleştiri: Takdir-i Elhan, Zemzeme III
Mukaddimesi. Biyografi: Kudemadan Birkaç Şair
Muallim Naci:
Tanzimat edebiyatında eski edebiyat taraftarlarının
öncüsüdür. Siyasi ve ideolojik konuları işler. Şiirlerinde
biçim ve içerik bakımından divan edebiyatına bağlıdır.
Göz için kafiye anlayışına bağlıdır. Abes-Muktebes
tartışmasında Recaizade ile münakaşalara girmiştir.
Recaizade’nin Zemzeme III Mukaddimesi’ndeki
eleştirilere Demdeme adlı eseriyle cevap vermiştir.
Edebiyatımızda köyden söz eden ilk şiir olan Köylü
Kızların Şarkısı adlı şiiri yazmıştır.
Kuzu, Kebuter, Dicle, Feryad, Şam-ı Gariban, Nusaybin
Civarında Bir Vadi, Avcı adlı şiirleri hem biçim hem
içerik açısından yeni kabul edilir.
Şiir: Ateşpare, Şerare, Füruzan, Sünbüle, Yadigar-ı Naci
Anı: Medrese Hatıraları, Ömer’in Çocukluğu,
Sözlük: Lügat-ı Naci, Eleştiri: Demdeme
Nabizade Nazım: şiiri güçlü değildir. Heves Ettim, Mini
mini yahut Yine Heves Ettim şiir kitaplarıdır.
SERVETİFÜNUN EDEBİYATI: (1896-1901)
Batı etkisinde Türk edebiyatının kısa ama en etkili
dönemidir. Yeni edebiyat anlamına gelen
Edebiyatıcedide olarak da bilinir. II. Dönem Tanzimat
edebiyatı Edebiyatıcedide’yi hazırlar. R. M. Ekrem
Servetifünun’u hazırlayan önemli bir yeni
edebiyatçıdır. Özellikle Fransız edebiyatından
etkilenmişlerdir.
II. Abdülhamit yönetiminin baskısı (istibdat) altında
gelişen karamsarlık, umutsuzluk ve bunalımın hakim
olduğu bir edebiyat dönemidir. Gazetecilikten
dergiciliğe geçilmiş, toplumsal faydayı değil estetik
zevki ön plana çıkaran bireysel konuların işlendiği bir
dönem olmuştur. Artık Türk edebiyatı Batılı bir
edebiyat haline geliyor. Batılı eş değerleriyle boy
ölçüşebilecek türde eserler veriliyor.
SERVETİFÜNUN ŞİİRİ GENEL ÖZELLİKLERİ
• Türk edebiyatını kesin olarak modernleştiren
Servetifünun büyük bir hızla sonuç aldığı ilk edebi tür
şiirdir.
• Şiirde resim sanatından etkilenilmiştir. R. M.
Ekrem’in ‘Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir.’
Düşüncesiyle hareket edilmiş, şiirde musikiye ve biçim
kusursuzluğuna önem verilmiştir. Bireysel konu ve
temalar ön plandadır; aşk ve tabiat daha çok
işlenmiştir.
• Yeni edebiyat anlamına gelen Edebiyat-ı
Cedide olarak da bilinir. Servet-i Fünun önceleri
Ahmet İhsan Tokgöz’ün çıkardığı bir bilim ve teknik
dergisidir. Bilimin Zenginlikleri anlamına gelmektedir.
Recaizade Mahmut Ekrem’in Galatasaray Lisesi’nden
öğrencisi olan Ahmet İhsan Tokgöz’ü ikna etmesiyle
derginin başyazarlığına Tevfik Fikret getirilir ve dergi
bir edebiyat dergisi haline gelir. Yenilikçi yazarlar bu
dergide toplanır. Böylece Servetifünun edebiyatı
başlamış oluyor.
• Sevet-i Fünun’un ortaya çıkmasını sağlayan
gelişme ‘abes ve muktebes’ tartışması olmuştur.
Hasan Asaf, Burhan-ı Kudret adlı bir şiir yayımlar. Bu
şiirde yer alan iki dize kafiye açısından bir tartışma
yaratır.
Zade-i nurundan iken muktebes/ Mihr u mehe etmek
işaret abes
Muktebes ve abes kelimeleri sin ve peltek s ile
bitmektedir. Bunun üzerine bir kafiye tartışması
başlar. Hasan Asaf, kafiyede göz esasını değil, kulak
esasını dikkate aldığını söyler ve eski edebiyat
taraftarlarınca eleştirilir. Hasan Asaf, kulağa göre
kafiyeyi savunarak bu tarzı Recaizade Mahmut
Ekrem’den öğrendiğini söyler. Muallim Naci ve
taraftarlarının Malumat adı dergide eski edebiyatı
savunan kendilerini eleştiren yazılarına cevap vermek
üzere, Recaizade Mahmut Ekrem, Tevfik Fikret’in
Servetifünun adlı derginin başına geçmesini sağlar. 7
Şubat 1896’da Fikret, Servetifünun’un yazı işleri
müdürü olur ve böylece Servetifünun edebiyatı başlar.
• Topluluğun genelinin şair olması ve Tevfik
Fikret’in güçlü bir şair olması şiir konusunda hızlı bir
netice almayı sağlamıştır. Bir tek, T. Fikret son
dönemlerinde toplumcu şiirler yazmıştır.
Servetifünun’u Sevetifünun yapan T. Fikret’tir. Aruz
kalıpları konuya göre seçilmiş, bir şiirde birden fazla
aruz kalıbı kullanılmıştır.
• Konular bireyseldir. İçe kapanma hayallere
sığınma söz konusudur. Öce Yeni Zelanda’ya sonra
Manisa’nın Sarıçam köyüne yerleşme hayali kurarlar.
Ancak ikisini de gerçekleştiremezler. Hayal-gerçek
çatışması konu olarak şiire yansır. Şiirde Sembolizm ve
Parnasizmden; romanda realizm be natüralizmden
etkilenmişlerdir. Müzikalite açısından sembolizm;
biçim güzelliği açısından parnasizm benimsenmiştir.
Dekadanlar olarak değerlendirilip Ahmet Mithat
Efendi tarafından eleştiriliyor.
• Oldukça ağır, süslü, sanatlı ve sanatkârâne bir
dil ve üslup kullanılmıştır. Dili kullanma biçimleriyle
çok eleştirilmişlerdir. Kimsenin bilmediği kullanmadığı
Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar kullanmışlar,
bunu sanat yapmak olarak görmüşler, okuyucuların
kendilerini anlamlarına önem vermemişlerdir. Şehik-i
tahayi (yalnız hıçkırık), ihtizazat-ı leyl (gece titreyişleri),
zulmet-i ebkem (dilsiz karanlık), saat-i semenfam
(yasemin kokulu saatler)… Arapça ve Farsça daha önce
kullanılmamış sözcükleri kullanmayı bir hüner olarak
görmüşlerdir.
• Aruz ölçüsü kullanmaya devam ettiler.
Asonans, aliterasyon, tekrar, ölçü kafiye, redifi ahenk
yaratmak için kullandılar. Aşırı heyecan ifade eden ah,
of, ey gibi ünlemleri sıkça kullanmışlardır.
• "Kafiye göz için değil kulak içindir." görüşünü
benimsemişlerdir.
• Fransız şiiri örnek alınmıştır. Sembolizm ve
parnasizm akımlarından etkilenmişlerdir. Müzikalite
açısından sembolizm, biçim güzelliği açısından
parnasizmin etkisindedirler.
• 'Sanat için sanat'' anlayışını benimsemişlerdir.
Şiir tekniği olarak pitoreskten faydalanmışlardır.
Cenap Şahabettin şiiri ‘Elfaz ile resmedilen bir
levha’olarak tarif eder. Bu teknikte sözcüklerle resim
çizilir. Bu resim sözcükler aracılığıyla okuyucunun
tasavvurunda ortaya çıkar.
• Batı edebiyatından terza-rima, triyole, sone
gibi nazım şekillerini aldılar. Divan edebiyatından
müstezadı alıp serbest müstezat biçiminde kulandılar.
• Şiirlerini gazel, kaside, mesnevi gibi tür
adlarıyla değil özel adlar vererek oluşturmuşlardır.
Beyitlerle bentler bir arada kullanılmıştır.
• Parça güzelliği yerine bütün güzelliği ön plana
çıkmıştır.
• Anlatılan bir düşünce, bir ifade sonraki
birimlere taşınabilmiştir (anjambman; şiirde
cümlelerin bir dize veya beyitte bitmeyip diğer beyit,
dize ve bentlere kayması, Fransız şiirinden alınmıştır.)
Nazım nesre yaklaştırılmış ve mensur şiir örnekleri
verilmiştir. H. Ziya (Mensur şiirler, Mezardan sesler)
Mehmet Rauf (Siyah İnciler)
• Serveti fünun şiiri melankoliktir, duygusaldır,
karamsardır. (Dönemin siyası baskısı etkisi)
• Ali Ekrem’in Şiirimiz başlıklı yazısı T. Fikret
tarafından değiştirildiği için Ali Ekrem dergiden ayılır,
Malumat dergisine geçer ve yazının orijinalini
yayımlar. Böylece toplulukta ilk kopma olur.
Derginin sahibi Ahmet İhsan ile anlaşamayan T. Fikret,
dergiden ayrılır, onun yerine Hüseyin Cahit geçer.
Hüseyin Cahit Ekim 1901’de Fransız İhtilali’ni konu
alan Edebiyat ve Hukuk adlı bir makale yayımlar. Bu
makale ile dergi kapatılır ve topluluk dağılır.
T. Fikret, Cenap Şahabettin, Süleyman Nesip, Ali
Ekrem, Hüseyin Suat, Süleyman Nazif, Ahmet Reşit,
Hüseyin Siret, Faik Ali, Celal Sahir, dönemin şair
Servetifünun yazarlarıdır. Ayrıca Halit Ziya ve Mehmet
Rauf roman ve hikayeci olmalarına rağmen mensur şiir
alanında eser vermiştir. Romanda öncüsü Halit
Ziya’dır. M. Rauf ilk psikolojik roman Eylül’ü yazmıştır.
Eserlerini Edebiyatıcedide Kütüphanesi adı altında bir
araya getirmişlerdir.
SERVETİFÜNUN ŞAİRLERİ:
TEVFİK FİKRET (1867-1915)
• Asıl ismi Mehmed Tevfik olan şair ve öğretmen
Tevfik Fikret, 24 Aralık 1867'de İstanbul'un Kadırga
semtinde doğdu. Sanata resimle başlamış, hat
sanatıyla da ilgilenmiştir. İlk şiirlerinde Nazmi
mahlasını kullanır.
• Servetifünun edebiyatının en önemli şairidir.
Servetifünun öncesi dönemde taklit ve nazire tarzında
şiirler yazmış, divan şiiri geleneğine uygun yazdığı
şiirlerde aşk, bahar, tasavvuf, şarap konularına
değinmiştir.
• Servetifünun döneminde sanat için sanat
anlayışıyla aşk ve tabiat gibi bireysel konuları
işlemiştir. Bu dönem şiirlerini Rübab-ı Şikeste adlı
kitabında toplamıştır. Süha ve Pervin, Tesadüf, İkinci
Tesadüf, Son Tesadüf, Süs aşk konulu; Resim
Yaparken, Bir Levha İçin, Bir Yaz Levhası bu dönemde
tabiat konulu şiirleridir.
Aveng-i Tesavir (tasvirler askısı) başlığı altında gerçek
ve hayali kişilerle ilgili portre şiirler yazmıştır. Cebap
Şahabettin, R. M. Ekrem, Nef’i, Nedim…
Balıkçılar, Ramazan Sadakası, Nesrin, Zavallı Hasta,
Verin Zavallılara bu dönemde merhamet içerikli
toplumsal niteliğe yakın şiirleridir.
Tefekkür, Gayya-yı vücut, İnanmak ihtiyacı felsefi
şiirleridir.
Ömr-i Muhayyel, Yeşilyurt şairin hayal-gerçek
çatışmasında, gerçek dünyadan kaçıp sığındığı
hayallerini ifade eder.
Servetifünun sonrası döneminde toplum için sanat
yapmış, hürriyet, vatan, millet, adalet gibi toplumsal
konuları işlemiştir. Aşiyan’a inzivaya çekildikten sonra
yazdığı Sis şiirinde İstanbul’u eleştirir ve İstanbul’a
nefretini dile getirir.
Ey köhne Bizans, ey koca fertutu musahhir / Ey bin
kocadan arta kalan bize-yi bakir
Dizeleriyle İstanbul’u lanetler. Bu şiirle Türk
edebiyatında ilk kez İstanbul olumsuz bir şekilde
anlatılır. Şiir dönemine bir başkaldırı niteliğindedir.
Bir Lahza-yı Teahhur şiiriyle II. Abdülhamit’e suikast
girişiminde bulunan Ermeni komitacılara destek verir.
Yarın anlamına gelen Ferda şiirinde bir milletin
ümitlerinin ve geleceğinin temsilcisi Türk gençliğine
seslenir.
Haluk’un Amentüsü şiirinde akıl ve bilimi ön plana
çıkarır.
Şermin şiiriyle edebiyatımızda Batılı tarzda ilk çocuk
şiirleri kitabını hece ölçüsüyle yazar.
Tarih-i Kadim şiirinde tarihi sadece kanlı sahnelerden
ve savaşlardan ibaret görür. Dine ve Tanrıya isyan
eder.
Han-ı Yağma şirinde rüşvet, haksızlık, adaletsizlik,
hürriyetsizlik, yağma gibi durumlar devam ettiği için
İttahat ve Terakki’yi sert biçimde eleştirir.
1911’de oğlu için yazdığı şiirlerden oluşan Haluk’un
Defteri, şairin el yazısıyla yazdığı didaktik bir eserdir.
Yazar II. Meşrutiyetin ilanıyla İstanbul ile ilgili
görüşlerini Rücu şiiriyle geri alır. Yahya Kemal ona
karşı Siste Söyleniş adlı şiiri yazmıştır.
 Önceleri sanat için sanat, sonraları toplum için
sanat yapan şair, kulak için kafiye anlayışını savunur.
Tabiatı ressam tizliğiyle anlatır.
 Servetifünun topluluğunun dağılmasından
sonra yazdığı şiirlerde toplumsal konulara yönelir. Bu
şiirlerinin ana teması "hürriyet" ve "medeniyet"tir.
1901'den sonraysa yöneldiği toplumsal nitelikteki
şiirlerini topladı.
 Toplumsal ve siyasal ortamı Han-ı Yağma, 95’e
Doğru, Balıkçılar, Haluk’un Bayramı, Tarih-i Kadim,
Promete, Sis gibi şiirleriyle eleştirmiştir.
 Ferda (Yarın) şiirinde gençlerin vatana karşı
sorumluluk ve görev temasını işlemiştir.
 Karamsarlığı ve iç dünyasındaki çalkantıları
şiirlerinde öne çıkmıştır.
 Mesnevi, gazel, müseddes gibi divan şiir nazım
biçimlerinin yanında sone, terza-rima gibi Batılı nazım
biçimlerini de kullanmıştır. Divan edebiyatı nazım
biçimi müstezadı, serbest müstezat haline getirmiştir.
Serbest müstezatı şiirlerinde başarıyla kullanmıştır.
Şiirde biçime önem verir.
 Aruzla Türkçeyi, şiirle düz yazıyı başarıyla
kaynaştırmayı bilmiştir. Aynı şiir içerisinde farklı aruz
kalıpları kullanmış, ruhsal durumuna göre aruz
kalıpları seçmiştir. Kulak için kafiye anlayışını
benimser.
 Beyit ve mısra bütünlüğünü kırmış, anlamı
birkaç dizeye yaymıştır. (anjambman özelliği)
 Nazmı nesre başarıyla yaklaştırmış, manzum
hikayeler yazmıştır. Nesrin, Balıkçılar, Hasta Çocuk ile
manzum hikaye türünün önemli örneklerini verir.
 Mesnevi, gazel, terci-i bent, müseddes gibi
hem geleneksel hem sone, terza rima gibi Batı
edebiyatı nazım biçimlerini kullanmıştır.
 Şiirlerinde noktalama işaretlerine, biçimsel
mükemmelliğe, tasvire önem vermiştir.
 “Yağmur” şiirinde olduğu gibi şiirin içeriğine
uygun aruz kalıplarını seçmiş ve kullanmıştır.
 Şiirlerinde parnasizmden etkilenmiştir. Tabiatı
bir ressam titizliğiyle anlatır.
ESERLERİ
• Rübab-ı Şikeste (1900-1984) Haluk'un Defteri
(1911-1984) Rübabın Cevabı (1911-1945)
• Şermin ( Hece ölçüsüyle yazdığı Türk
edebiyatında ilk çocuk şiirleri kitabı 1914-1983) Tarih-i
Kadim (1905) Son Şiirler (1952. Yay. Haz. Cevdet
Kudret)
Mai Deniz şiiri Parnasizmin etkisindedir.
Parnasizm: Sanat için sanat yapılmış, şiir biçimsel bir
bütünlük olarak görülmüştür. Sevetifünun şairleri
parnasizmden etkilenmişlerdir. Şiirde biçimsel
mükemmellik ve kusursuzluk amaçlanmıştır. Tabiat
güzellikleri etkili bir biçimde, duygusallığa girilmeden
anlatılmaya çalışılır.
Terzarima: Üç dizeli bentlerden oluşur, bent sayısında
sınırlama yoktur. Sonunda tek dize bulunur bu dizenin
ustaca söylenmiş, kuvvetli bir dize olması gerekir. İlk
Kez T. Fikret, Şehrayin adlı şiirinde kullanmıştır.
Edebiyatımızda ilk kez Servetifünun şairleri
kullanmıştır.
Sone/Sonet: Servetifünun şairleri edebiyatımıza
getirir. İkisi dörtlük, ikisi üçlük dört bentden kurulur 14
dizeden oluşur. Bazı kaynaklarda Süleyman Nesip
tarafından ilk kez kullanıldığı, bazılarında ise
edebiyatımızın ilk sonesi Cenap Şahabettin’in Şi’r-i
Navüşte (Yazılmamış Şiir) başlıklı şiirdir.
Triyole: Batı edebiyatında on dizeli bir nazım biçimidir.
İlk kez Servetifünun döneminde kullanılmış,
edebiyatımızda pek tercih edilmemiştir.
Serbest Müstezat: Divan şiirindeki müstezat nazım
biçimi serbestleştirilerek oluşturulmuş yeni nazım
biçimidir. Batı edebiyatının etkisiyle ortaya çıkmış,
uzun ve kısa dizelerin karışık olarak kullanılabildiği bir
türdür. Serbest şiire geçişte bir aşamadır.
Şiirde cümlelerin bir dize ya da beyitte bitmeyip diğer
dize, beyit ya da bentlere kaydığı anjambmanlara yer
verilir. T. Fikret’im Yağmur, C. Şahabettin’in Elhan-ı
Şita ve A. Haşim’in O Belde ve yollar şiirleri serbest
müstezat nazım şekliyle yazılmıştır.
CENAP ŞAHABETTİN (1870-1935)
• Gerçek mesleği doktorluk olan sanatçı,
Servetifünun edebiyatının Tevfik Fikret’ten sonra
gelen en önemli şairidir. Peyam gazetesindeki
yazılarıyla milli mücadele karşıtı bir tavır sergiler.
• Tıp eğitimi için gönderildiği Paris’te, tıptan çok
şiire alaka duymuş ve Fransız sembolistlerini
tanımıştır.
• “Sanat için sanat” anlayışına uygun eserler
vermiştir. Güzellik yaratmak için sanat yapmıştır. Saat-
i semen-fam (yasemin kokulu saatler) tamlamasından
dolayı, Ahmet Mithat Efendi ‘nin Dekadanlar
makalesinde (geriye giden, kapalı, anlamsız) olmakla
eleştirildi.
• Eserlerinde sosyal konulara hiç değinmemiştir.
Bireysel temalara yönelmiş, şiirlerinde genellikle aşk
ve doğa konularını işlemiştir. Aruzu kullanan şair,
müziği şiirin atmosferine uydurmak için, Elhan-ı
Şita’da olduğu gibi aynı şiir içerisinde farklı aruz
kalıpları kullanmıştır. Bütün şiirlerini aruzla yazmıştır.
• Verlaine’in etkisinde olan yazar, sembolizm ve
parnasizmden etkilenmiştir. Şiirlerinde istiare ve
musiki önemlidir. Ölüm, kadın, yalnızlık, gerçeklikten
kaçış, hayale sığınış, aşk ve tabiat şiirlerinin temalardır.
• Ağır ve sanatlı bir dili vardır. Kimsenin
kullanmadığı Arapça ve Farsça sözcükler ve
tamlamalar kullanmıştır. Berf-i Zerrin (altın renkli kar)
• İlk dönem şiirlerini topladığı Tamat adlı eseri
uygunsuz, saçma sapan söz anlamına gelmektedir.
• Cenap Şahabettin, farklı ve ince hayallerini dile
getirmek için Arapça ve Farsça'dan yeni sözcükler
kullanmış bu da onun şiir dilini iyice ağırlaştırmıştır.
Şiirlerinde çok zengin bir lirizm ve geniş hayal gücü
göze çarpar.
• Elhan-ı Şita (Kış Ezgileri) şiirinde karın yağışını
okuyucuya hissettirmiştir.
• Halk arasında birçok dizesi atasözü gibi
kullanılmaktadır.
• Hem şiir hem de düzyazı türlerinde eserleri
vardır.
Eserleri: Tâmat (şiir) Tiryaki Sözleri (özdeyiş) Nesr-i
Harp, Evrak-ı Eyyam, Nesr-i Sulh (deneme)
Tiyatro: Körebe, Küçük Beyler, Yalan Hac Yolunda,
Avrupa Mektupları, Suriye Mektupları (gezi)
Evrak-ı Leyal (şiir)
Hüseyin Siret Özsever: Hüseyin Cahit’in ağabeyidir. II.
Meşrutiyet’ten sonra toplumsal konulara yönelir.
Gave-i Zalim takma adını kullanır. Lane-i Melal, Gave
Destanı şiir kitaplarıdır.
Ali Ekrem Bolayır: N. Kemal’in oğludur. A. Nadir
mahlasıyla şiirler yazmıştır. Aruzun ve Osmanlıcanın
güçlü savunucusu olmasına rağmen, konuşma dilini ve
heceyi de kullanmıştır. 1897 Türk-Yunan Savaşı
dolayısıyla yazdığı Vasiyet adlı şiiri büyük yankı
uyandırır.
Kırmızı Fesler, Kaside-i Askeriyye (Hürriyet Kasisesi’ne
nazire), Ruh-ı Kemal, Zılal-ı İlham, Ordunun Defteri,
Ana Vatan , Lisan-ı Osmani, Şiir Demeti, Vicdan
Alevleri
Elhan-ı Şita Sembolist bir metindir.
SEMBOLİZM: Sanat eserini değerini, gerçeğin olduğu
gibi aktarılmasında değil, duygu ve düşüncelerin,
işaret ve biçimlerin uygunluk içinde düzenlenişinde
gören, ayrıca kelimelerin müzik ve simge değerine
dayanılarak en anlatılmaz duygu ve inceliklerin bile
sezdirilebileceğini savunan bir akımdır. Servetifünun
şairleri sembolizmden de etkilenmişlerdir. Semboller
aracılığıyla dış çevrenin insan üzerindeki etkilerini ve
izlenimlerini yansıtmışlardır. Şiiri bir şeyler anlatmak
için kullanmayan sembolist şairler, anlamı kapalı
tutmuşlar ve böylece okurun şiiri kendine göre
yorumlamasını sağlamışlardır. Kelimelerin anlamına
değil, musiki değerine önem vermişler, anlam
kapalılığı ve farklı çağrışımlar yatabilmek için
mecazlardan fazlaca yararlanmışlardır. Bu nedenle
dilleri ağırdır, Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla
yüklüdür. Gerçeklerden kaçma ve hayale sığınma
belirgin özellikleridir. Karamsarlık şiirlerin ortak
yönüdür.
Tanzimat Edebiyatı (Birinci Dönem)
Servetifünun Edebiyatı
Toplum için sanat anlayışı benimsenmiştir. Sanat için
sanat anlayışı benimsenmiştir.
Sade bir dil savunulmuş ama ağır dilden
vazgeçememişlerdir. Belirli bir oranda sade bir dil
kullanmışlardır. Ağır, süslü, sanatlı, anlaşılması zor bir
dil kullanılmış; kimsenin kullanmadığı yabancı
tamlamalara yer verilmiştir.
Vatan, millet, hürriyet, eşitlik, adalet gibi toplumsal
konular işlenmiş; aşk, tabiat, gerçek-hayal çatışması
gibi bireysel temalar işlenmiştir.
Her iki dönemde de Batı edebiyatı, özellikle Fransız
edebiyatı örnek alınmıştır.
Her iki dönemde de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
Gazel, kaside, murabba gibi divan edebiyatı nazım
biçimleri kullanılmıştır. Sone, terzarima, triyole,
serbest müstezat gibi yeni nazım biçimleri
kullanılmıştır.
Divan edebiyatında anlamın beyitte tamamlanma
anlayışı devam etmiş; anlamın beyitte tamamlanması
kuralı yıkılmış, anjambmanlar kullanılmıştır.
Tiyatroya önem verilmiş, sahnelenmek içim tiyatro
eserleri yazılmıştır. Tiyatro pek önemsenmemiş, teknik
bakımdan zayıf tiyatrolar yazılmıştır.
Gazetecilik ön plandadır, yazarların çoğu gazete
çıkarmıştır. Gazetecilik nerdeyse yoktur, dergicilik
vardır.
Roman hikaye tiyatro gibi türlerin ilk örnekleri
verilmiştir. Roman ve hikaye türlerinin olgun ve
başarılı örnekleri verilmiştir.
Klasisizm, romantizm, realizm ve natüralizm akımları
etkilidir. Realizm, natüralizm, parnasizm ve sembolizm
akımları etkilidir.
FECRİATİ DÖNEMİ
II. Meşrutiyet dönemiyle ortaya çıkarlar. Siyasi ve
sosyal karakteri olmayan, bireyci sanat anlayışına bağlı
kalan, sanat anlayışında ve düşüncesinde Batı’ya
yaslanan bir edebiyat grubudur. Fecriati, Geleceğin
Işığı anlamına gelir.
10 Mart 1909’da İstanbul’da Hilal gazetesinin
matbaasında ilk toplantılarını yapmışlar ve grubu
kurmaya karar vermişlerdir. Toplantıda Faik Ali’nin
önerdiği Fecriati ismi kabul edilmiş, başkanlığa da Faik
Ali Ozansoy seçilmiştir. Aynı toplantıda topluğun yayın
organı olarak Fecriati adlı bir dergi çıkarılmasına karar
verilir. Sonra bu fikirden vazgeçilir çünkü Servetifünun,
Rübap, Şehbal, Resimli Kitap gibi dergilerde yazılarını
yayımlarlar.
Topluluk 24 Şubat 1910’da Servetifünun dergisinde bir
bildiri yayımlar, bu bildiri edebiyatımızda bir edebiyat
topluluğunun kamuoyuna yayımladığı ilk bildiridir.
Fecriati Bildirisindeki Görüşler
Memleketimizde edebiyata yeteri kadar önem
verilmemiştir. Edebiyat anlaşılıp halka
anlatılamamıştır.
Edebiyat ve sanat boş vakit geçirme yöntemi değil,
duyguları eğiterek milletin ilerlemesine öncülük eden
bir faaliyettir. ‘Sanat, şahsi ve muhteremdir.’ Fikrini
benimsiyorlar.
Fecriati, bir bakıma Servetifünuncuların bıraktığı
boşluğu doldurmak için ortaya çıkmıştır. Şimdilik
Avrupadaki benzerlerinin küçük bir örneğin temsil
etmeye çalışacaktır.
Sevetifünun dergisi Fecrati’nin de yayın organı
olacaktır.
Halka açık konferanslar verilecek, halkın edebi zevki
yükseltilecektir.
Önemli Batılı eserler tercüme edilip yayımlanacaktır.
Memleketimizin ürünleri Batı’ya, Batı’nın ışıkları
Doğu’ya aktarılacaktır. (Tercümelerle edebi eserleri
tanıtma)
Fecriati üyelerinin kitaplarını içeren bir kütüphane
kurulacaktır.

Topluluğun başkanlıklarını Celal Sahir ve Faik Ali
yapmıştır. Bildirinin katipliğini Müfit Ratip yapmıştır.
Şiirde ; Ahmet Haşim, Emin Bülent Serdaroğlu, Tahsin
Nahit, Celal Sahir Erozan, Mehmet Behçet Yazar, Ali
Canip Yöntem, romanda; Refik Halit Karay, Yakup
Kadri Karaosmanoğlu, İzzet Melih Devrim, Cemil
Süleyman Alyanakoğlu, tiyatroda; Şahabettin
Süleyman, Tahsin Nahit, Müfüt Ratip; mizahta, Fazıl
Ahmet Aykaç; edebi eleştiride Şahabettin Süleyman,
Müfit Ratip, edebiyat tarihinde; Şahabettin Süleyman,
Köprülüzade Mehmet Fuat
Topluluğun Dağılma Sebepleri
Batı taklidi bir sanat yapmaları, Ali Canip, Ahmet
Samim, Emin Lami, Hamdullah Suphi, Mehmet Behçet,
Mehmet Rüştü, Ali Süha gibi sanatçıların topluluktan
ayrılmaları, Servetifünun’un devamı olmaktan ileri
gidememeleri, Servetifünun dergisinin 1911’de
Fecriati’nin yayın organı olmaktan vazgeçmesi,
sanatçıların bir kısmının Milli edebiyat anlayışına
katılmaları, ‘Sanat şahsi muhteremdir.’ Görüşünün
ortak bir tavır ve amaç belirlemede zorlukları
nedeniyle topluluk dağılmıştır.
Genel Özellikleri:
“Sanat, şahsi ve muhteremdir (saygıdeğerdir).”
(Şahabettin Süleyman ortaya atmıştır.) diyerek
gayelerinin sanata ve edebiyata hizmet et¬mek
olduğunu açıkladılar, Servet-i Fünuncuları yeteri kadar
Batı edebiyatı yanlısı olmamakla suçladılar.
Servetifünun’a tepki olarak ortaya çıkmışlardır.
Batı’daki edebiyat topluluklarından fay¬dalanmak, en
büyük gayeleri arasındadır.
Dil ve üslup açısından bireyci olmaları, milli olmayışları
nedeniyle eleştirilmişlerdir.
Herhangi bir düşünce akımına ve ideolojiye bağlı
kalmamışlar, sanatçının hür olduğunu, istediği konuyu
anlatması gerektiğini ileri sürmüşlerdir.
Batı kültür ve edebiyatından beslenmişlerdir. Topluluk
bir akım olamamış, edebiyatımızda bir etki
bırakamamıştır.
• Özellikle Fransız edebiyatını örnek al¬dılar.
Yurdun sanata ve bilime ihtiyacı olduğunu düşünerek,
edebiyatın önemini ve ciddiyetini hal¬ka anlatmak
gerektiği fikrini savundular.
• Genelde aruzu kullanmakla beraber az da olsa
heceyle yazılan şiirler de vardır.
• T. Fikret’in başlattığı, serbest müstezadı daha
da serbest hale getirmişler, serbest müstezadı Fransız
sembolistlerin serbest şiirlerine benzetmişlerdir.
• Konuşma dilinden uzak, Arapça ve Farsça
sözcük ve tamlamalarla yüklü ağır bir şiir dili tercih
etmişlerdir.
• Genellikle aşk ve tabiat konularını
işlemişlerdir. Aşkları platoniktir.
• En çok işlenen zaman dilimleri akşam ve
gecedir. Empresyonist tasvirlere sıkça yer verirler.
• Sembolizmin belirsizliğini ve kapalılığını
benimsemişler, imgeye ve söz sanatlarına önem
vermişlerdir.
• Fransız edebiyatını taklit etmişler,
Servetifünun’un devamı olmaktan ileri
gidememişlerdir. Onlar da mensur şiiri ve anjambmanı
kullanmışlardır.
• Topluluğun en önemli şairi, Ahmet Haşim’dir.
Emin Bülent ve Tahsin Nahit diğer önemli şairleridir.
• Yapıtlarında aşk ve tabiat konusunu işlediler.
Duygulu ve romantik bir aşkı dile getirdiler. Gerçekten
uzak tabiat betimlemeleri yaptılar. Fransız
sembolistlerinden etkilendiler.
• Dil ve üslup yönünden Servetifünuncularla
aynı doğrultudadırlar. Dilleri ağır, sanatlı ve süslüdür.
Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla doludur.
Fecriati topluluğu Servet-i Fünun topluluğunun
devamı olmuştur. Köklü bir yenilik, ori¬jinallik
sağlayamadıkları için ve sanat anlayışlarında birlik ve
bütünlük olmadığından 1912'de dağılmış¬lardır.
Dağılan sanatçıların bir kısmı Milli Edebiyat akımına
dahil olurken bir kısmı da bağımsız olarak sanat
yaşamına devam etmiştir.

Ahmet Haşim, Emin Bülent, Tahsin Nahit, Celal Sahir,
Cemil Süleyman, Hamdullah Suphi, Refik Halit,
Şahabettin Süleyman, İzzet Melih, Ali Canip, Faik Ali,
Fazıl Ahmet, Mehmet Behçet, Mehmet Fuat Köprülü,
Müfit Ratip, Yakup Kadri temsilcileridir.
Y. Kadri, R. Halit, Hamdullah Suphi, Şahabettin
Süleyman, Ali Canip gibi pek çok isim Milli Edebiyat
Akımı’na katılmıştır.
AHMET HAŞİM (1884-1933)
*Fecr-i Âti topluluğunun en güçlü şairidir. Bu topluluk
dışında başka bir toplulukta yer almaz.
*Şiirlerinde musiki önemlidir. Gürültüden ziyade
sessizlik kaynaklı bir musiki ister. Saf (öz) şiir anlayışını
benimsemiştir. Toplumsal konulardan uzak durur.
*Empresyonizm ve sembolizmin etkisiyle şiirler yazar.
Şiirlerinde bilinçaltına yer verir. Şiirleri anlam
bakımından kapalıdır. Dış dünyayı öznel bir şekilde,
algıladığı gibi anlatır. İlk şiiri Hayal-i Aşkım’dır.
Aşk, tabiat, çocukluk anıları, şiirlerinin temel
konularıdır. Şiirlerinde gerçek hayattan uzak, hayali bir
aleme sığınma isteği dikkat çeker. O Belde, şiirinde
mutluluğu bulabileceği hayali bir mekandan bahseder.
Kadın, ayrılık, ölüm, hüzün, gam, keder, hayal ülke,
hayali yolculuk, çöl, ay, hayaller sığınma gibi konular
işlediği diğer konulardır.
* Ahenk kavramına büyük önem verir. Ona göre şiir,
anlamın ve ahengin uyumundan doğar. Anjambmana
ve uzun zincirleme tamlamalara yer verir.
* Merdiven, Süvari, Karanfil, Ağaç, Tahattur, Havuz,
Yollar şiirleri önemlidir. Şiir-i Kamer’de yer alan şiirleri
önemlidir. Şiirde kendi kişiliğini bulması ve ünlenmesi
Şiir-i Kamer adlı eseriyle olur.
Sembolist şairlerin tercih ettiği, akşam, gurup, şafak,
gece, mehtap, yıldızlar, göl, orman gibi hayal kurmaya
elverişli tabiat unsurlarını kullanan şair edebiyatımızda
Akşam Şairi olarak da tanınır. Renk şiirlerinde göze
batan bir diğer unsurdur. Kızıl, sarı, turuncu gibi
renkleri kullanır.
*Sanatçıya göre gerçek şiir, nesre çevrilmesi mümkün
olmayan bir şiirdir.
*Tüm şiirlerini aruz ölçüsüyle yazan şair, Arapça ve
Farsça sözcük ve tamlamalara de bolca yer verir. Dili
süslü ve ağırdır.
*Haşim, anlamca kapalı olan şiirleri sever. İdealizm ve
Schopenhauer’in kötümserlik ve karamsarlık
felsefesini benimser.
*Serbest müstezata ilgi duyar. Haşim’e göre şiirlerde
“açıklık” ve “fikir” gereksizdir. Şiir, anlamını
okuyucudan almalıdır. Okuyucu kendi gücü oranında
yorum yapmalıdır.
*”Piyâle” Haşim’in olgunluk dönemi şiirlerini
kapsamaktadır.
*Bu dönemde hayat ve kadın karşısında kendisini
yalnızlık içinde bulan sanatçının ruh yansımaları vardır.
*Ahmet Haşim, hece ölçüsünü musiki açısından yeterli
görmez, serbest müstezatı Servet-i Fünûnculardan
daha rahat kullanır.
Bütün şiirlerini aruzla yazmış, hece ölçüsünü hiç
kullanmamıştır. Hatta bu ölçüyü “Köylü Vezni” olarak
nitelemiş ve küçümsemiştir.
*Şiirlerinde tasvire yer veren sanatçı sıfatları da çok
kullanır.
*Sembolizmin ahenk ve anlam kapalılığı ilkesinden;
empresyonizmin izlenimlerinden yararlanır.
*Sanatçı, toplumsal sorunlara ilgisizdir. Şiirlerinin
konusunu hüzün, yalnızlık, ölüm, aşk gibi bireysel
konular oluşturur.
*Haşim’e göre şiir, anlaşılmak içim değil, duyulmak
üzere vücut bulmuş, musiki ile söz arasında; fakat
sözden çok musikiye yakın bir dildir. Şiir dili bir
açıklama vasıtası olmaktan ziyade, bir telkin
vasıtasıdır. Şiirde musiki anlamdan önce gelir.
Kelimeler, şiire anlam değerinden çok, musiki bir
terennüm katar. Şiirin doğduğu yer şuuraltıdır. Konu
sadece terennüm için bir vesiledir. Şiirde ahenk ön
planda, mana yani anlam ikinci plandadır. Konunun
nasıl ele alındığı önemlidir.
Şiirlerin, açık ve anlaşılır olmasına karşıdır. Haşim; sarı,
kırmızı, siyah renkleri kullanır.
*Şiirlerinde duygusallığa anlam kargaşalığına önem
veren sanatçı nesirlerinde açık, yalın, anlaşılır bir
üslupla karşımıza çıkar. Sanatçının fıkraları, edebi
tenkitleri, gezi yazıları vardır. Ayrıca nesirlerinde
sosyal konulara da ağırlık verir.
1921’de Dergah dergisinde yayımladığı Bir Günün
Sonunda Arzu şirinden dolayı çok sert eleştirilir.
Kendini savunmak için Şiirde Mana ve Vuzuh adlı bir
yazı yazar. Bu yazı daha sonra Şiir Hakkında Bazı
Mülahazalar adıyla Piyale adlı kitabın önsözünde
yayımlanır. Bu yazı edebiyatımızda ilk poetika (şiir
üzerine yazılan ilk yazı) kabul edilir.
ŞİİRLER: Göl Saatleri (1921) Piyale (1926) FIKRA VE
SOHBET: Bize Göre (1926) Gurabahane-i Laklakan
(1928) GEZİ: Frankfurt Seyahatnamesi (1933)
Merdiven ve Kar Musikileri şiirleri, Saf şiire örnektir.
SAF(ÖZ) ŞİİR:
Saf şiir “şiirin şiirsel olmayan unsurlardan ayıklanarak
saflaştırılmış bir duruma getirilmesi” demektir. Paul
Valery’nin, şiirde dili her şeyden üstün tutan
görüşünden etkilenen, divan şiirin biçimsel yapısından
yararlanmaya çalışan, Ahmet Haşim, Yahya Kemal, A.
Hamdi Tanpınar gibi şairlerde görülen ortak bir zevk
anlayışıdır. Öz şiir de denir. Bu anlayışta önemli olan
güzel şiir yazmaktır. Estetik önemlidir. Şairler, şiir
rahat yazılabilmeli, dil üstün tutulmalı, ilkesini
benimsemişler, okurda estetik bir zevk uyandırmaya
çalışarak, şiirin bir düşünceyi anlatma aracı olarak
kullanılmasına karşı çıkmışlardır. Düşsel ögelere
fazlaca yer vermişler, şiirde musikiyi ve biçimi
önemsemişlerdir. İmge, nazım birimi, kafiye, ölçü gibi
şekil unsurlarını ustaca kullanarak kusursuz şiirle
yazmaya çalışmışlardır. Temanın biçimsel özelliklerle
birleşerek müzikal bir ifade oluşturmasına dikkat
edilir. A. Haşim’in ‘Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar’
makalesiyle Türk edebiyatında saf şiir eğilimi başlar.
Fecriati Dönemi’nde başlayıp Millî Edebiyat ve
Cumhuriyet Döneminde etkili olan “saf şiir
geleneği”nin genel özellikleri şunlardır:
Saf Şiirin Özellikleri
• Bu görüşü savunanlarda estetik tavır ön
plandadır.
• "Sanat için sanat"anlayışı hakimdir. Öz şiir
anlayışı savunan şairler, siyasi olaylardan uzak
durmuş, sadece saf şiiri amaçlamışlardır.
• Dili ustaca ve sanatlı kullanmak esastır.
• Şairler iç ahengi yakalayabilmek için söz
sanatlarında, ses benzerliklerinden redif ve kafiyeden
yararlanmışlardır.
• Dilde saflaşma, sadeleşme görülür. Şiir soylu
bir sanat olarak kabul edilir. En değerli şey dizedir.
Şairlerin kendine özgü imge düzenleri vardır.
• Sembolizmden etkilenmişlerdir.
• İşlenen temalar sıradan okurun
anlayamayacağı niteliktedir.
• Güzel şiirin ancak çalışarak elde edileceği ve
şiirin emek işi olduğu görüşü hakimdir.
Türk edebiyatında saf şiirin ilk ve en önemli
temsilcileri Ahmet Haşim ve Yahya Kemal Beyatlı’dır.
Cumhuriyet Dönemi’nde ise Necip Fazıl Kısakürek,
Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dıranas gibi şairler
bu şiir geleneğiyle ürün vermişlerdir.
• Yahya Kemal; Türk tarihinin şanlı geçmişinin
yanı sıra “aşk, ölüm, İstanbul sevgisi” gibi temaları
işlerken Ahmet Haşim, “karamsarlık ve hüzün duygusu
oluşturan akşam, karanlık, gece, gurbet ve tabiat
manzaralarını” işlemiştir.
• Her iki sanatçı da hece ölçüsü yerine aruz
ölçüsünü kullanmıştır.

Faik Ali Ozansoy: Fecriati’nin isim babasıdır. Topluluğa
başkanlık yapmıştır. Şiirlerine hüzün teması hakimdir.
Fani Teselliler, Elhan-ı Vatan, Temasil, Şair-i azam’a
Mektup şiirleri, Payitahtın Kapısında, Nedim ve Lale
Devri tiyatrolarıdır.
Celal Sahir Erozan: Fecriati’ye başkanlık yapmış daha
sonra Milli Edebiyat’a katılmıştır. Kadın şairi olarak
bilinir. Kadın güzelliği ve aşk şiirlerinin başlıca
temalardır. Beyaz Gölgeler, Buhran, Siyah Kitap şiir
kitaplarıdır.
Enis Bülent Serdaroğlu: Girit için yazdığı Kin şiiri ile
tanınır. Bu şiiri Victor Hugo’nun Mavi Gözlü Yunan
Çocuğu şiirine karşı yazmıştır. Çöller, Hacer ve İsmail,
Hisarlara Karşı şiirleri ünlüdür. A. Haşim’den sonra
topluluğun en güçlü şairidir.
Tahsin Nahit: Mina Urgan’ın babasıdır. Tabiat, aşk,
sevgili, sanat şiirlerinin konularıdır. Şiirleri Ruh-ı Bi-
Kayd adıyla kitap haline getirilmiştir.
• Ahmet Haşim sembolizm, Yahya Kemal Beyatlı
ise parnasizm akımının etkisinde şiir yazmıştır.
• Farklı nazım birimleri ve nazım şekilleri
kullanmışlar; Ahmet Haşim serbest müstezat, sone
gibi biçimler kullanırken Yahya Kemal Beyatlı divan
edebiyatı nazım şekillerinden yararlanmıştır.
SAF ŞİİR ÖRNEĞİ: MERDİVEN
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak
Sular sarardı yüzün perde perde solmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta

Eğilmiş arza kanar muttasıl kanar güller

Millî Edebiyat Dönemi'nde Saf Şiir Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller

• Millî Edebiyat Dönemi’nde Yahya Kemal Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer
Beyatlı ve Ahmet Haşim bu anlayışla şiirler yazmıştır.

• Bu anlayışla yazan sanatçılar sözcüklerin ses,

Bu bir lisân-ı hafidir ki ruha dolmakta
ahenk özelliklerine önem vererek şiirde müzikalite
sağlamaya çalışmışlardır. Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta

• Ahmet Haşim’in “Şiir söz ile musiki arasında

sözden ziyade musikiye yakındır ”ile Yahya Kemal’in
“Şiir bir nağmedir, şiirde nefes ve ses iki unsurdur.”
sözleri saf şiirin müzikle ilgisini ve belirgin
özelliklerinden birini ortaya koymuştur.

• Her iki sanatçı da zengin ve sağlam bir şiir

diliyle eserlerini kaleme almıştır.

• Sanatlı söyleyişe önem vererek

toplumsallıktan uzak, sanatsal değeri ön planda olan
bireysel temalı şiirler yazmışlardır.
YAHYA KEMAL BEYATLI'NIN EDEBİ KİŞİLİĞİ-ESERLERİ
• Milli edebiyat döneminin bağımsız
isimlerindendir.
• Yazar, şair, siyasetçi ve diplomat kimlikleriyle
ön plana çıkan ve doğum adı Ahmed Agâh olan Yahya
Kemal Beyatlı, 2 Aralık 1884'te Üsküp Yenimahalle'de
dünyaya geldi.
• Birçok resmi görevde bulunan sanatçı şiire
Servetifünun etkisiyle başladı.
• Açık Deniz, Mohaç Türküsü, Akıncı,
Süleymaniye’de Bayram Sabahı, Açık Deniz modern
destan sayabileceğimiz şiirleridir.
• Fransa’ya gitti Fransız şiirinden etkilendi.
Osmanlı’nın Yıkılışına ve Cumhuriyet’in kuruluşuna
tanıklık etti.
• Sanatçı kişiliğini, Paris'te iken ünlü tarihçi
Albert Sorel'in derslerinden aldığı tarih zevkiyle bazı
Fransız şairlerinin (Baudelaire, Verlaine) ölçü ve biçim
güzelliklerinde bulur.
• Neo-Klasizm anlayışıyla eser verdi. Yani Divan
şiirine büyük önem vermiş ve ondan beslenmiştir. Eski
Şiirin Rüzgarıyla adlı şiir kitabı divan şiirinin bir
devamıdır.
• Türklerin Akdeniz havzası medeniyetine
mensup bir millet olduğunu vurgulayan şair, Nev-
Yunanilik adını verdiği bir hareketin öncülüğünü
yapmıştır. Kendi özüne dönmek, milli değerleri ortaya
koymak istemiş, Türk kültürünün esaslarını belirlemeyi
hedeflemiştir. Eski yunan ve Roma hayatını konu alan
Sicilya Kızları, Biblos Kadınları, Bergama Heykeltıraşları
adlı şiirleri Nev-Yunanilik dönemine aittir.
• Çağdaş Batı şiiriyle Divan şiirini kaynaştırmaya
çalıştı.
• Sembolizmin etkisiyle şiirde ahenk ve musikiye
büyük önem verdi. Saf(öz) şiir anlayışını benimser.
Ona göre şiir; düşünceyi duygu haline getirinceye
kadar yoğurmaktır. Musikiyi önemsemiştir.
• Türkçeyi kullanmak bakımından milli, onu
dışında ise milliyetçidir. Onun milliyetçiliği Türk
milletinin sorunlarını değerlerini düşünmek ve
yaymaktan ibarettir.
• Parnasizmin etkisiyle şiirde biçim
mükemmelliğini yakalamaya çalıştı, sözcük seçiminde
çok titiz davrandı. (Bu akımın en önemli temsilcisi
görülür)
• Eserlerinde Divan şiirini temel kaynak olarak
seçti. Divan şiiri nazım şekillerini ve “Ok” hariç bütün
şiirlerinde aruz ölçüsünü kullandı.
• Türkçe ile aruz veznini en iyi bağdaştıran
kişilerden olan Yahya Kemal, aruz ölçüsünü Türk aruzu
haline getiren şahıslar içerisinde yer alır.
• Nazım-nesir yakınlaşmasına karşı çıktı.
Alegorik özellikler taşıyan Sessiz Gemi şiiriyle çığır
açmıştır.
• O tam bir İstanbul aşığıdır. İstanbul şairi olarak
bilinir. Tevfik Fikret’in “Sis” adlı, İstanbul'u tahkir ettiği
şiirine karşı “Siste Söyleniş” adlı şiiriyle cevap
vermiştir. Aziz İstanbul adıyla bir İstanbul kitabı vardır.
Bu kitapta İstanbul’un semt ve sokaklarını konu edinir.
• Osmanlı tarihi, aşk, ölüm, mimari, sonsuzluk,
sukunet, musiki ve İstanbul sevgisi en fazla işlediği
temalardır. Halkın sorunlarına, sosyal ve siyasi
sorunlara hiç yer vermemiştir.
• Nedim’den sonra İstanbul’u en fazla işleyen
şairdir. Eski nazım biçimleriyle konuşulan Tükçenin en
güzel örneklerini vermiştir. Şiirde mısra-ı berceste ( en
güzel ve en kuvvetli dize) oluşturmaya önem vermiştir.
Ona göre şiir, düşünceyi duygu haline getirinceye
kadar yoğurmaktır.
• Yahya Kemal Beyatlı için "Türkçe" her şeydir.
"Türkçe ağzımda annemin sütüdür." diyerek şiirlerinde
konuşulan Türkçeyi başarıyla kullanır. Onun
milliyetçiliği Türk milletinin sorunlarını, değerlerini
düşünmek ve yaymaktan ibarettir.
NOT: Yahya Kemal hayatı boyunca hiç eser
yayımlamamış, günümüzdeki eserleri Yahya Kemal
Enstitüsü tarafından yayımlanmıştır. Sanatçı en çok
eleştiriyi bu konuda almıştır ve görüşlerine muhalif
olan kesim tarafından "esersiz şair" olarak
nitelendirilmiştir.
ESERLERİ Şiir Kendi Gök Kubbemiz (1961)
Rubailer ve Hayyam Rubailerini, Türkçe Söyleyiş
• Eski Şiirin Rüzgârıyla, Bitmemiş Şiirler
Düzyazı (deneme-makale-söyleşi) Aziz İstanbul ,
Edebiyata Dair, Eğil Dağlar, Tarih Musahebeleri

Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım

Biyografi :Siyasi ve Edebi Portreler
Milli Edebiyat Döneminde Bazı Topluluklar:
Nev-Yunanilik (Yeni Yunancılık, Havza Edebiyatı):
Nayiler:
Fecriati’nin dağılmaya yüz tuttuğu dönemde Halit
Fahri, Selahattin Enis, Hakkı Tahsin, Orhan Seyfi, Yakup
Salih, Hasan Said gibi isimlerden oluşan bir grup genç
şair, Rübap dergisi etrafında toplanırlar. Görünüşte
Genç Kalemler’e karşı çıkarak milli bir edebiyatın ‘’milli
bir geçmişe bağlanmak’’la mümkün olduğunu
savunurlar.

Milli bir dilin eski Yunan edebiyatında olduğu gibi

ancak, hayal ve söz oyunlarından uzak, o dilin
kendisine özgü, süssüz, yalın ve samimi ifade tarzının
benimsenmesinden doğabileceğini savunanların
geliştirdiği akımdır. Akdeniz medeniyetini esas aldığı
için Havza edebiyatı olarak da adlandırılır.
Edebiyatımızda Y. Kemal, Y. Kadri ve Salih Zeki Aktay
bu anlayışı benimsemiştir. Y. Kemal’in Sicilya Kızları ve
Biblos Kadınları şiirleri ile Y. Kadri’nin Siyah Saçlı
Yabancı ile Berrak Gözlü Genç Kızın Sözleri başlıklı
yazısı Nev-Yunanilik akımının örnekleri arasındadır.
Sicilya kızları üryan omuzlarında sebü;
Amaçları Türk edebiyatının ilk dönemlerine inerek
13.yüzyılın büyük mutasavvıflarından Mevlana ve
Yunus Emre’nin şiirlerindeki söyleyişi, çoşkulu gizemli
havayı, lirizmi, mistik şiirlerinde yaşatmaktır. Lirizmin
sembolü ney olduğu için kendilerine Nayiler yahut
Yeni Nesil adını vermişlerdir. Ölçüyü ve ahengi esas
alan topluluk etkili olamamış, kısa sürmüştür.
Şairler Derneği:
Dilde sadeleşmeyi, hece ölçüsünün şiirde hakim ölçü
olmasını, milli unsurların edebiyat ürünlerinde sıkça
yer almasını isteyen ve savunan edebiyatçılar
tarafındam 1917 yılında kurulan dernektir.

Alınlarında da çepçevre gülden efserler,
Yayar bu mahfile asabı gevşeten bir bu
Ve gözleriyle derinden bakar gülümserler
Sicilya kızları üryan omuzlarında sebu.
Türk Ocağı çatısı altında bir araya gelen Şairler
Derneği’ne mensup F. Nafiz, O. Seyfi, Ö. Seyfettin,
Selahattin Enis, Yusuf Ziya, Hasan Zeki gibi bir kısım
edebiyatımızın tanınmış simaları olan sanatçılar,
eserlerini Servetifünun dergisinde yayımladılar.

Hadikalarda nevagir iken şadırvanlar,

Somaki kurnalarından gümüş sular dökülür.

Ve hep civara serilmiş divanlar

İçinde buseden ölmüş vücutlar bükülür,

Hadikalarda nevagir iken şadırvanlar. (Sicilya Kızları,

Y. Kemal)
DÜŞÜNCE AKIMLARI
Türkçülük: Bütün Türkleri bir çatı altında toplamayı
veya Osmanlı bünyesindeki Türkleri bir arada tutmayı
amaçlayan akımdır. Milli edebiyat sanatçılarının
benimsediği düşünce akımıdır. A. Vefik Paşa,
Süleyman Paşa, Necip Asım, Şemsettin Sami bu akımı
hazırlamıştır. Gaspıralı İsmail’in ‘Dilde, fikirde, işte
birlik’ düşüncesi Türkçülüğün özetidir.
Arapların ve Balkanlardaki ulusların isyan etmesiyle
güçlenmiştir. Türk Yurdu, Genç Kalemler, Halka Doğru
Bilgi Mecmuası, Türk Sözü, Yeni Mecmua dergilerinde
kendini ifade eden bir akımdır. Ziya Gökalp’in : ‘Vatan
ne Türkiye’dir Türklere ne Türkistan/Vatan büyük ve
müebbet bir ülkedir: Turan’ dizeleri Türkçülüğü
özetler.
Z. Gökalp, Ö. Seyfettin, Ali Canip, Fuat Köprülü, Yusuf
Akçura, Mehmet Emin, Şükufe Nihal, Halide Nusret,
Müfide Ferit, Beş Hececiler Topluluğu, Necip Asım,
Aka Gündüz, Bursalı Tahir temsilcileridir.
İslamcılık (Ümmetçilik): Müslümanları bir araya
getirmeyi amaçlar, İslam ülkelerini Batı karşısında geri
kalmışlıktan ve sömürülmekten kurtarmak, İslam
dünyasını daha medeni bir hale getirmek amaçlanır.
İslamiyet’i düşünce, idare ve hukuk alanında hakim
kılmayı amaçlar. Sırat-ı Müstakim, Sebilürreşat,
Volkan, Medaris adlı dergilerde savunulur. I. Dünya
Savaşı’nda Arapların isyan etmesi akımı zayıflatmıştır.
II. Abdülhamit’te bu fikri benimsemiştir.
M. Akif, Tahirül-Mevlevi (Tahir Olgun), Şemsettin
Günaltay, Said Halim Paşa, Aksekili Ahmet Hamdi,
Elmalılı Hamdi, Eşref Edip temsilcileridir.
Batıcılık (Garpçılık): Osmanlı Devleti’nin yüzünü Batı’ya
dönerse yıkılmaktan kurtulacağını savunur. Batı’nın
ilim ve tekniğinin alınması gerektiğini ifade eder.
Batıcılar; evden kaçan adam, Y. Kemal; eve dönen
adam olarak nitelenir. Servetifünun ve fecriati
dönemlerinde kendini hissettirmiş, Nev-Yunanilik
hareketiyle somut olarak yerini almıştır. İçtihat
(Abdullah Cevdet) ve Tanin (Hüseyin Cahit) adlı
dergilerde savunulmuştur. Celal Nuri Batı’nın sadece
medeniyetinin alınması taraftarı iken, Abdullah Cevdet
her şeyini alma taraftarıdır. Abdullah Cevdet
İslamcılığa ve Türkçülüğe karşıdır.
Abdullah Cevdet, Celal Nuri, H. Cahit Yalçın, T. Fikret,
H. Ziya, Beşir Fuat, Baha Tevfik temsilcileridir.
Osmanlıcılık (Osmanlı Birliği, İttihad-i Osmani): Irk, dil,
tarih, gelenek gibi millet, meydana getiren unsurlar
önemli değildir, esas olan devletin mensuplarından
oluşan topluluktur. Osmanlı topraklarının
bütünlüğünü korumayı amaçlar. Başlı başına Osmanlı
milleti söz konusu değildir. Balkan Savaşları’ndan
sonra önemini kaybetmiş, bazı milletler isyan edince
sona ermiştir. Fuat Paşa, Mithat Paşa, Ziya Paşa, N.
Kemal, Süleyman Nazif, Ali Suavi temsilcileridir
MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİ ŞİİRİNİN ÖZELLİKLERİ:
1911 ile 1923 yılları arasındaki dönemdir. Bu tarihler
aynı zamanda milli mücadele dönemi yani Kurtuluş
Savaşı dönemi olarak da adlandırılır.
• 11 Nisan 1911’de dilde ve edebiyatta milli
benliğe dönüş amacıyla Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin,
Ali Canip Yöntem’in öncülüğünde Genç Kalemler
Dergisi kurulur. 1910 yılında Ali Canip tarafından
çıkarılan Hüsün ve Şiir adlı derginin adı değiştirilerek
Genç Kalemler yapılır. Bu dergi 1912’de kapanır.
• Dergide yayımlanan Ömer Seyfettin yazdığı,
Yeni Lisan makalesi Milli edebiyatın manifestosu
niteliğindedir. Genç Kalemler Servetifünun ve
Fecriati’nin benimsediği dil anlayışını reddeder.
Yeni Lisan Makalesindeki Dil Görüşleri:
Dilimize yerleşmiş olanlar dışında (darbımesel,
hıfzıssıhha, fevkalade …), Arapça ve Farsça kurallara
göre yapılan bütün terkipler (tamlamalar)
kullanılmayacaktır.
Türkçe çoğul eklerinden başka çoğul yapma
yöntemleri kullanılmamalıdır. (hastegan yerine
hastalar kullanılmalıdır.) Kalıplaşmış olanların
atılmasına gerek yoktur. (ahlak, inşaat …)
Dilimize yerleşmiş olanlar dışında (hem, henüz, keşke,
yani) Arapça ve Farsça bütün edatlar atılmalıdır.
Konuşmada İstanbul Türkçesi esas alınmalı, Arapça ve
Farsça sözcükler asıllarındaki söylenişlerine göre değil,
Türkçedeki söylenişlerine göre yazılmalıdır.
Milli Edebiyat dönemi Şiirinin Genel Özellikleri
• Sanatta toplumsal yarar ilkesi benimsenmiştir.
Geniş okur kitlesine seslenebilme kaygısı güdülmüştür.
(Servetifünun, Fecriati …)
• Sanat yapmaktan çok belirli bir düşünceyi
aktarma amaçlanmıştır. (Türkçülük)
• Didaktik ögelerin ön plana çıkması anlatımda
kuruluğa neden olmuştur.
• Şiir dili olarak İstanbul Türkçesi esas alınmış,
yabancı sözcük ve tamlamalardan uzak durulmuştur.
• Yazı dili ile konuşma dili arasındaki ikilik
kaldırılmaya çalışılmış ve yalın bir anlatım
benimsenmiştir.
• Milli ölçümüz olan Hece Ölçüsü benimsenmiş,
bu dönemin bağımsız isimleri Yahya Kemal ve M. Akif,
Ahmet Haşim aruz ölçüsünü kullanmıştır.
• Halk şiiri nazım biçimleri ve birimleri esas
alınmakla birlikte Batılı biçimlerde kullanılmıştır.
(serbest müstezat, sone, terzarima)
• Yoğunlukla toplumsal temalar ele alınmış,
kahramanlık, yiğitlik, Anadolu, memleket sevgisi,
halkın dert ve sıkıntıları, kadın, aile gibi konular
işlenmiştir.
• Milli Edebiyat Dönemi’ni kapsayan yıllarda üç
farklı şiir anlayışı vardır.
a) Milli Duyarlılıkla – Hece Ölçüsüyle Yazılan
Şiirler:
Hece ölçüsüyle, toplum için sanat anlayışıyla, sosyal ve
milli konularda yazılan şiirler
Ziya Gökalp, M. Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem,
Fuat Köprülü, Rıza Tevfik Bölükbaşı
Beş Hececiler (Faruk Nafiz Çamlıbel, Orhan Seyfi
Orhon, Enis Behiç Koryürek, Yusuf Ziya Ortaç, Halit
Fahri Ozansoy)
b) Saf (öz) Şiir Anlayışı:
Aruz ölçüsüyle sanat için sanat anlayışıyla,
Sembolizmin etkisiyle, bireysel konularda yazılan
şiirlerdir. Temsilcileri. Y. Kemal, Ahmet Haşim’dir.
c) Halkın Yaşayışını Esas Alan Şiir:
Sade bir dille halkın sorunları ve yaşayışı esas alınmış,
toplum için sanat yapılmış, sosyal konuları ele alan ve
bunları anlatan bir edebiyat yapılmıştır. Manzum
hikayeler yazılmış, aruz ölçüsü kullanılmıştır.
Temsilcileri M. Akif Ersoy ve Tevfik Fikret’tir.
• 1911’de yayın hayatına başlayan Genç
Kalemler dergisinde toplanan şairler; kullandıkları dil,
biçim,
ölçü ve işledikleri temalarla Millî Edebiyat’ın
oluşumunu sağlamıştır. Türkçülük akımının
savunucusu Mehmet Emin Yurdakul, Millî Edebiyat
akımının öncü ismidir. Servetifünun şiirinin zirvede
olduğu dönemde onun toplum için, yalın bir dille ve
hece ölçüsüyle yazıp yayımladığı Türkçe Şiirler, Millî
Edebiyat şiirinin habercisi niteliğindedir.
• Bu dönem şiirlerinde yalın ve anlaşılır bir dil
kullanılmış, hece ölçüsü benimsenmiştir
• Dönem şairleri halk şiiri nazım şekillerinden
faydalanmıştır
• Şiirde doğa ve yurt güzelliklerinin yanında
kahramanlık ve vatan sevgisi gibi temalarda işlenmiştir
• Bu dönemin en önemli şiir topluluğu olan Beş
Hececiler şiirde önemli bir çıkış yapmıştır
• Milli edebiyat döneminde halka doğru ilkesi
gereğince ulusal kaynaklara dönülmüştür...
• Konu seçiminde yerlilik esas alınmıştır.
MEHMET EMİN YURDAKUL(1869-1944)
• Milli edebiyat akımı ve Türkçülüğün önde
gelen temsilcileri arasında yer aldı.
• “Türk Şairi”, “Milli Şair” unvanı ile tanınır..
• Tanzimat Dönemi'nde ortaya çıkan “halk için
halk diliyle yazma” anlayışını Servet-i Fünûn
Döneminde yeniden canlandıran sanatçı Mehmet
Emin Yurdakul’dur.
• Şiirlerinde Türk milletinin yüceliğini haykırır.
Türk Ocağı ve Türk Yurdu dergilerini çıkaranlar
arasındadır. Türkoloji dünyasında ilk Milli Türk Şairi
kabul edilir. Türkçülük düşüncesini savunur. Onun
şiirleri Türk edebiyatında milliyetçi şiirin başlangıcı
sayılır. Aynı zamanda halkçıdır.
• Türkçe Şiirler’de yer alan ‘Biz Nasıl Şiir İsteriz?’
şiiri Milli Edebiyat’ın temel ilkelerini ve sanatçının
poetikasını ortaya koyar.
• 1897’de Türk-Yunan Savaşı sırasında
“Anadolu’dan Bir Ses yahut Cenge Giderken” adlı şiiri
yazmıştır. Bu şiiri yazmıştır. Bu şiirin ilk dizesi olan
“Ben bir Türküm; dinim, cinsim uludur.” sözüyle
edebiyatımızda yeni bir çığır açmıştır.
• Şiirlerinde kahramanlık ve milli bilinci öne
çıkararak savaşa giden halkı cesaretlendirmiştir.
• Türk Sazı şiir kitabıyla halkın sorunlarını ve
sıkıntılarını anlatır. Halkın acılarına, fakirliklerine,
yetim ve öksüzlere yer verir.
• Bütün şiirlerini hece ölçüsüyle yazar.
• Sade dil ve hece ölçüsü ile şiirler yazan ilk
şairdir.
• Milli duyguları ve sosyal konuları işlemiştir.
Bireyci değil toplumcu bir edebiyat yapmıştır.
• Dil ve şekil özellikleri bakımından halk
şiirinden etkilenmiştir.
• Ey Türk Uyan kitabındaki şiirleriyle, Türklerin
Altay’dan Anadolu’ya gelişlerini, yaptıkları fetih ve
yerleştikleri yerlere medeniyet getirdiklerini anlatır.
ESERLERİ: ŞİİR: Türkçe Şiirler (1899-1918) Türk Sazı
(1914) Ey Türk Uyan (1914) Tan Sesleri (1915, 1956)
Ordunun Destanı (1915) Dicle Önünde (1916)
Hastabakıcı Hanımlar (1917) Turana Doğru (1918)
Zafer Yolunda (1918) İsyan ve Dua (1918) Aydın Kızları
(1919) Mustafa Kemal (1928, şiir ve düzyazı)
Ankara (1939)
ZİYA GÖKALP (D: 23 Mart 1876-Ö: 25 Ekim 1924)
• Diyarbakır'da doğdu, İstanbul'da ya¬şamını
yitirdi. Asıl ismi Mehmet Ziya’dır.
• Ziya Gökalp, sanatı, düşüncelerini yaymak için
araç olarak kullanan şairlerdendir. Aynı zamanda
sosyolog ve düşünce adamıdır.
• 1911’de Genç Kalemler dergisinde çıkan Yeni
Turan manzumesi ile Türkçülüğün öncüsü olmuştur.
Türkçülük Esasları ve Türkleşmek, İslamlaşmak,
Muasırlaşmak adlı eserleriyle Türkçülüğü
sistemleştirmiştir. Turancılığı Türk milletinin uzak
ideali olduğunu söyler.
Kızıl Elma, Büyük Emel, Altın Yurt, Altın Destan,
Alageyik, Akkurum, Millet, Meşhede Doğru,
Çanakkale, Lisan şiirlerinde Türkçülük düşüncesini
işler.
• Şiirleri de düz yazıları da fikir ağırlıklıdır. O,
bunlarda sanatsal bir ağırlığa yönelmediği gibi dilsel
bir yetkinliğe ulaşamamıştır. Şiirleri lirizmden uzak,
eğitici, öğretici özellikler taşır. Halka doğru ilkesini
benimser. Ona göre halkın ürünleri alınmalı ve halka
milli değerler verilmelidir.
• Turan şiirine kadar aruz ölçüsünü kullanmış,
daha sonra ise hece ölçüsünü savunmuş ve
kullanmıştır.
• Onun en büyük özelliği Türkçülük sisteminin
bir düzene bağlamasıdır.
• O'nun fikir hayatında önemli bir dönüm
noktası ve sanat hayatının ikinci merhalesinin
başlangıcı olan "TURAN" şiiri çok ünlüdür ve bu şiir
aruzla yazılmıştır.
Vatan ne Türkiyedir Türklere, ne Türkistan
Vatan, büyük ve müebbet bir ülkedir: Turan
Ziya Gökalp'ın sanatının en önemli özelliklerinden biri
de Türk şiirine o zamana kadar ihmal edilen Türk mi-
tolojisini sokmasıdır. Şair, destan yönünden çok
zen¬gin olan Türk mitolojisini şiirlerinde yansıtmıştır.
• Milli Edebiyat akımına düşünsel yönden büyük
katkılar sunmuştur.
• Edebiyatımızın gelişmesi için halka, ulusal
kaynaklara gidilmesi, yalın bir dil kullanılması, aruz
yerine hece ölçüsünün tercih edilmesi konuşma dili ile
yazı dilinin birleştirilmesi, Halk edebiyatı ile Batı
edebiyatının örnek alınması gerektiğini savunur.
• Şiirlerinde çoğunlukla ikili (mesnevi), koşma,
sone vb. nazım şekillerini kullanan Gökalp, şiir
sanatı¬nın teknik yönüyle pek ilgilenmemiştir. O, şiirin
ne söy¬lediği kısmıyla ilgilenmiştir. Bu yönüyle onun
şiirlerinde kuru bir didaktizm göze çarpar.
• Eserinde sade, konuşma diline yakın, doğal,
kolay anlaşılır bir dil kullanmıştır.
• Türk mitolojisinden, Türk folklorundan, Dede
Korkut Hikâyelerinden, masallardan yararlanılır.
• Hece ölçüsünün benimsenip yaygınlaşmasında
büyük rolü olmuştur.
• İnceleme, makale, didaktik şiir, manzum
destan, masal türlerinde eserler vermiştir..
ESERLERİ: Şiir: * Kızıl Elma * Yeni Hayat * Altın Işık *
Şaki İbrahim Destanı
Düz yazı: * Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak *
Türkçülüğün Esasları * Türk Töresi *Türk Ahlakı
*Malta Mektupları * Doğru Yol * Türk Medeniyet
Tarihi
Ali Canip Yöntem: 1909’da Fecriati topluluğunda yer
almış, 1911’de Genç Kalemler’in başyazarı olmuştur.
Türkçülük ve Turancılık düşüncesini benimser.
Geçtğim Yol şiir kitabıdır.
Rıza Tevfik Bölükbaşı: Felsefeye olan ilgisinden dolayı
Feylesof lakabıyla bilinir. Tekke ve halk edebiyatını
Türk milletinin öz değerleri kabul eder. Sevr
Antlaşması’nı imzalayan heyet içerisinde yer aldığı için
Yüzellilikler listesine alınmış ve ülkeden
uzaklaştırılmıştır. Vatan özlemini dile getirdiği Uçun
Kuşlar şiiri bestelenmiştir. Serab-ı Ömrüm şiir kitabıdır.
MANZUM HİKAYE
• Bu dönemde toplumun siyasî ve ekonomik
problemlerinin gerçekçi biçimde yansıtıldığı
manzumeler yazılmıştır. Konusunu halkın yaşama
biçimi ve değerlerinden alan manzumelerle ön plana
çıkan isim ise Mehmet Akif Ersoy’dur.
• Yaşanmış ya da yaşanabilir olayların, şiir
biçiminde yazıldığı hikayelere, manzum hikaye denir.
Sosyal bir olayın ya da durumun daha etkili
anlatılmasını sağlayan didaktik bir türdür. Serim,
düğüm, çözüm bölümleri; kişiler, tasvirler ve ruh
tahlilleri gibi bir hikayeye özgü unsurlar ve kafiye, ölçü,
nazım birimi gibi şiire özgü unsurlar beraber kullanılır.
Beyit bütünlüğü ortadan kaldırılarak anlam birkaç
beyite yayılır.
• Nazmın nesre yaklaştığı ve didaktik bir üslubun
göze çarptığı manzum hikâyelerde sanatçı, ele aldığı
konuyu bir olay örgüsü içinde vermiştir. M. Akif
Ersoy’un Küfe, Mahalle Kahvesi, Hasta, Köse İmam; T.
Fikret’in Balıkçılar, Hasta Çocuk adlı eserleri manzum
hikayedir.
• Sanatını toplumun hizmetine adayan Mehmet
Akif; manzumelerinde Ziya Gökalp gibi Türkçülüğü
değil, İslamcılığı öne çıkarmıştır. Onu Ziya Gökalp ve
çevresindeki şairlerden ayıran diğer bir özellik ise hece
yerine aruz ölçüsünü kullanmasıdır.
• Sanatçı, manzumelerinde Arapça, Farsça
sözcüklerin yanı sıra, günlük deyişlere ve sokak diline
de yer verilmiştir.
MEHMET ÂKİF ERSOY (1873-1936)
• İSTİKLÂL ŞAİRİMİZDİR.
• Küçük yaşta iyi bir din eğitimi görmüş, Arapça,
Farsça; gençlik yıllarında ise Fransızca öğrenmiş olan
Mehmet Âkif, dini -milli - lirik - epik özellik taşıyan
şiirleriyle edebiyatımızdaki yerini almıştır.
• 1908'den sonra Sırat-ı Müstakim ve Sebil'ür-
Reşat adlı din dergilerinde şiirler, din ve edebiyatla
ilgili makaleler yayımlayarak yazı hayatına başlamıştır.
Sanat hayatını bağımsız olarak sürdürmüş herhangi
edebi topluluğa katılmamıştır. Yayımlanan ilk şiiri
Kur’an’a Hitap’tır.
• Şiirlerinin çoğunda İslâm'ı anlatmaya
çalış¬mış, İslâm dininin doğru anlaşılması duru¬munda
toplumun ilerleyebileceğini söylemiş¬tir. İslamcılık
(ümmetçilik) fikir akımını benimser, topluma faydalı
bir edebiyat yapma gayreti vardır. Cehalet, ahlaksızlık,
taklitçilik, taassup, fakirlik, inançsızlık, köksüzlük,
İstanbul’un yoksul semtlerinin yaşantısı ve
yoksullukları şiirindeki başlıca konulardır.
• Tevfik Fikret ile din ve medeniyet konusunda
tartışmalara girer. Fikret’in Haluk karakterine karşı,
özlediği gençliği Asım’da simgelemiş, Asım neslinin
özelliklerini ortaya koymuştur.
• Çanakkale Şehitlerine, İstiklal Marşı, Bülbül
gibi şiirleriyle tanınan didaktik bir şairdir. Seyfi Baba,
Küfe, Mahalle Kahvesi, Meyhane, Hasta önemli
manzum hikayeleridir.
• Mehmet Âkif realist bir şairdir."Hayır, hayâl ile
yoktur benim alışverişim/İnan ki her ne demişsem
görüp de söylemi¬şim..." dizeleri onun bu özelliğini
yansıtır.
• Öğretici yanı ağır basan, din, ahlâk, vatan
konularının işlendiği şiirlerinde konuşma dili¬ni
başarıyla kullanmıştır.
• Tüm şiirlerini aruzla yazmıştır.
• Aruzu konuşma diline büyük bir başarıyla
uygulayan şair, nazmı nesre yaklaştırmıştır (Bu
özellikleriyle Tevfik Fikret'e benzer).
• Şiirlerinin çoğu manzum öykü şeklindedir.
• Âkif, birçok şiirinde sosyal sorunlara da yer
vermiştir. Sözgelimi "Küfe"şiirinde yetim kalan bir
çocuğun dramını, "Mahalle Kah¬vesinde zamanını
kahvelerde öldüren tem¬bel kişileri, "Köse İmam"da
İslâm’ı yanlış anlayarak karısını boşamak isteyen
acıma¬sız, cahil bir adamı... anlatır.
• Mehmet Âkif, özlediği gençliği "Asım"da
simgeleştirmiştir. Ona göre gençlik İslâm inancı ile
Batı'nın bilimini sentezleyebilirse görevini yapmış
olacaktır.
• Mehmet Âkif, Fransız sanatçı Emile Zola'nın
gerçekçiliğine hayrandır. Bu bakımdan da naturalisttir.
Gerçeği olduğu gibi, bütün çir¬kinliği ve kusurlu
yanlarıyla anlatması onu naturalistlere yaklaştırır.
• Akif’in şiirlerini oluşturan unsurlar; Doğu-İslam
Şiiri Kültürü, manzum hikayecilik anlayışını sürdürmesi
Batı Etkisi; realizme bağlıdır. Dini-Tarihi Çerçeve;
İslamcılık anlayışını benimsemesidir.
ESERLERİ: Mehmet Âkif bütün şiirlerini Safahat adı
altında yedi ciltte toplamıştır. Safahat; aşama, safhalar
anlamına gelir.
Safahat'ın ciltleri şu başlıkları taşır:
• Safahat, Süleymaniye Kürsüsünde, Hakkın
Sesleri, Fatih Kürsü¬sünde, Hatıralar, Âsım, Gölgeler
BEŞ HECECİLER
Şiire I. Dünya Savaşı ve milli mücadele döneminde
başlamışlar, mütareke yıllarında şöhret
kazanmışlardır. Milli edebiyat anlayışını
benimsemişler, mili kaynaklara dönmeyi ilke
edinmişlerdir. Yeni Mecmua dergisinde bir araya
gelmişlerdir.
Aruzla şiire başlamışlar, Z. Gökalp’in etkisiyle sonradan
hece ölçüsüne yönelmişlerdir.
Servetifünun ve Fecriaticilerin aruzla yazdıkları serbest
müstezat nazım biçimini heceyle yazmışlardır.
Dörtlüğün yanında üç, beş, altı, yedi dizeli bentler
kullanmışlardır. Halk edebiyatı nazım biçimlerinin
yanında, Batılı nazım biçimlerini de denemişlerdir.
Memleket sevgisi, memleket sorunları, yurt
güzellikleri, kahramanlık ve yiğitlik konularını
işlemişlerdir. Anadolu manzaraları, Anadolu
yaşayışıyla şiire Anadolu gerçeğin sokmuşlardır.
Memleket edebiyatı anlayışını benimsemişler,
milliyetçilik ve Türkçülük düşüncesini işlemişlerdir.
Halkın niteliklerini yeterince tanıyamadıkları için,
romantik halkçılık anlayışından kurtulamamışlardır.
Gerçekçi olmak isterken, savaşın etkisiyle
gerçekliklerini yitirmişlerdir.
Özentiden uzak, yalın ve sade bir dil kullanmışlar,
İstanbul Türkçesini esas almışlardır. Şiirleri didaktiktir,
taklitten yola çıktıkları için, şiirleri derinlikten
yoksundur, şairlerin şiirleri birbirini andırır.
F. Nafiz Çamlıbel, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç,
Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy hecenin beş
şairidir.
Cumhuriyet Dönemi’nin İlk Yıllarında Şiir
Millî Edebiyat Dönemi’nde başlayan edebî eserlerde
millî değerlerin işlenmesine Cumhuriyet’in ilk
yıllarında devam edilmiştir. Şiirde millî duyarlılığa
önem verilmiş, ağırlıklı olarak halk şiirinden gelen
ögeler (yalın dil, hece ölçüsü, dörtlük nazım birimi vb.)
kullanılmıştır. Bu dönemde Millî Edebiyat zevk ve
anlayışını sürdüren bir şiir çizgisi görülür.
Kurtuluş Savaşı kazanılmış, sıra vatanın ve milletin
maddi ve manevi yönden kalkınmasına gelmiştir. Bu
düşüncede millî bir heyecanla hareket eden şairler,
şiirlerinde genellikle Anadolu’yu ve Anadolu insanını
konu edinmiş; böylece Memleket Edebiyatı adı verilen
bir akım oluşmuştur. İlk örneklerini II. Meşrutiyet’ten
sonra vermeye başlayan memleketçi şiir, bu akım
içinde varlığını güçlü biçimde sürdürmüştür.
Anadolu’ya yöneliş, memleket manzaraları, vatan ve
millet sevgisi bu akımın işlediği başlıca temalardır. Bu
akımda Batı edebiyatının zevk ve anlayışıyla yerli
anlayış, memleket edebiyatı düşüncesi etrafında
birleşmiş; millî kimlik, edebî eserlerin merkezine
yerleşmiştir.
Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Kutsi Tecer, Kemalettin
Kamu, Orhan Şaik Gökyay, Ömer BedrettinUşaklı gibi
şairler; Memleket Edebiyatı akımı doğrultusunda eser
vermiştir. Cumhuriyet Dönemi şiiri, farklı anlayış ve
akımlarla gelişimini sürdürmektedir.
Faruk Nafiz Çamlıbel, "Sanat" adlı şiirinde sanat
hakkındaki görüşlerini ifade etmiştir. Bu şiir,
memleketçi şiirin bir bildirisi gibidir. Şair, yalın bir dil
ve lirik bir eda ile yazdığı şiirde anlatma ve betimleme
anlatım tekniklerinden yararlanmıştır. Anadolu’ya,
millî kültüre yöneliş şiirde açıkça görülmektedir:
Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken
Yazılmamış bir destan gibi Anadolu’muz.
Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken
Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!
FARUK NAFİZ ÇAMLIBEL (1898 – 1974)
• Beş Hececilerin en önemli ismidir. Mizahi
şiirlerinde Çamdeviren, Deli Ozan, Akıllı Ozan takma
isimlerini kullanır. Sanat adlı şiiri memleket
edebiyatının bildirisi niteliğindedir. Bu şiirde memleket
edebiyatının felsefesini ortaya koymuştur. Han
Duvarları şiiriyle Anadolu’yu gerçekçi bir şekilde
anlatır. Behçet Kemal Çağlar ile birlikte Onuncu Yıl
Marşı’nı yazmıştır.
• Anadolu’yu ve Anadolu’nun sıkıntılarını
anlattığı Canavar adlı tiyatrosu hece ölçüsüyle
yazılmıştır. Mustafa Kemal’in isteğiyle Akın, Özyurt
tiyatrolarını yazmıştır. Akın, Atatürk’ün milli tarih
tezine dayandırılarak yazılmıştır. Akın’da Türklerin
Orta Asya’dan göçleri Özyurt’ta Türklerin denize
ulaşmaları ve gittikleri yelere medeniyet götürmeleri
işlenir. Bu eserlerinde çağdaş bir oğuz Kağan Destanı
yaratmak amacı taşır.
• Aruz ölçüsüyle yazdığı ilk şiirlerden sonra daha
çok heceyi kullanmaya başlamıştır.
• Aruzu tamamıyla terk etmeyen şair her iki
vezni de usta¬ca kullanmıştır. "Şarkın Sultanları" ve
"Gönülden Gönüle" şiirlerini aruzla yazmıştır.
• “Sanat” adlı şiiriyle “memleketçi edebiyat”
anlayışının öncülüğünü yapmıştır. Bu şiir, memleketçi
şiirin ilk bilinçli bildirisi kabul edilir. Yurtseverlik
şiirlerinde işlediği temalardan biridir.
• "Folklor" ve "Halk Edebiyatı" Faruk Nafiz
Çamlıbel'in sanatını süsleyen önemli unsurlardır.
• Hem bireysel duygularını hem de memleket
konularını şiirlerinde işlemiştir.
• Şiirlerindeki başlıca temalar aşk, hasret, tabiat,
ölüm, kahramanlık ve ihtirastır.
• Düş ile gerçeği kaynaştırdığı epik ve lirik
özellikteki şiir¬ler yazmıştır. I. Dünya Savaşı’ndan
sonra yazdığı Bozgun, Hisar, Yaralı Aslan, Münacat ve
İzmir gibi şiirlerinde yurtsever duyguları dile getirir.
• Realist-romantik özellikler taşır.
• “Han Duvarları” şiiri çok ünlüdür.
• Behçet Kemal Çağlar ile birlikte Onuncu Yıl
Marşı'nın sözlerini yazmıştır. Bu marşla, Türk milletinin
bağımsızlık mücadelesini ve hedeflerini anlatmıştır.
• Faruk Nafiz Çamlıbel, şiirlerinde "Çam
Deviren", "Akıllı Ozan", "Kalender" ve "Deli Ozan" gibi
takma adlar kullanmıştır.
• Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda da
etkili bir isimdir.
ESERLERİ ŞİİR: Şarkın Sultanları (1919) Gönülden
Gönüle (1919) Dinle Neyden (1919) Çoban Çeşmesi
(1926) Suda Halkalar (1928) Bir Ömür Böyle Geçti
(1933) Elimle Seçtiklerim (1934) Akarsu (1937)
Tatlı Sert (Mizah Şiirleri, 1938) Akıncı Türküleri (1938)
Heyecan ve Sükûn (1959) Zindan Duvarları (1967)
Han Duvarları (Seçme Şiirler, 1969)
OYUN: (çoğu manzumdur) Canavar (1925) Özyurt
(1932) Akın (1932) Kahraman (1933)
Yayla Kartalı (1945) Vazife
ROMAN: Yıldız Yağmuru (1936) Ayşe’nin Doktoru
Orhan Seyfi Orhon: Fiske imzasıyla yazdığı mizahi şiir
ve yazılar Fiskeler adıyla yayımlanmıştır. Y Ziya Oretaç
ile birlikte mizah dergisi Akbaba’yı çıkarır. Papağan,
Resimli Dünya, Güneş, Edebiyat Gazetesi, Aydabir,
Çınaraltı dergilerini yayımlar. Heceyle yazdığı ilk şiir
Gözlerde Seyahat adını taşır. Bireysel konuları; aşk,
sevgili, kadın konularını işler.
Fırtına ve Kar, Peri Kızı ile Çoban Hikayesi, Gönülden
Sesler, Kervan, O Beyaz Bir Kuştu, İstanbul’un Fethi,
İşte Sevdiğim Dünya şiir kitaplarıdır.
Yusuf Ziya Ortaç: Arif ünlü, Çimdik, Kamber, Sarı
Çizmeli Mehmet Ağa, Yakuboğlu Işık imzalarını da
kullandı. O. Seyfi Orhon ile birlikte Akbaba dergisini
çıkartır. Edebiyat çevrelerinde Hece vezninin Tevfik
Fikret’i diye övülmüştür. Daha çok kadın şairi olarak
tanınmıştır, şiirleri derin değildir. Lale Devri’ne ait bir
olayı canlandırdığı Binnaz, heceyle yazılmış başarılı bir
oyundur.
Akından Akına, Cenk Ufukları, Aşıklar Yolu, Yanardağ,
Bir Selvi Gölgesi, Kuş Cıvıltıları, Bir Rüzgar Esti şiir
kitapları; Kürkçü Dükkanı, Şeker Osman, Üç Katlı Ev,
Göç romanları; Binnaz, Name, Kördüğüm tiyatrolarıdır.
Enis Behiç Koryüek: Ahmet Haşim’in aruzla yaptığı
serbest müstezat biçimini hece ile denediği Süvariler,
Gemiciler, Uğursuz Baskın şiirleri başarı sağlamıştır.
Aşka yer vermekle birlikte daha çok milli duyguları ve
tarihi kahramanlıkları anlatan şiirler yazdı; Çanakkale
Şehitliğinde, Tuna Kıyısında, Süvariler, Gemiciler,
Venedikli Korsan Kızı en tanınmış olanlarıdır. Dini-
tasavvufi şiirlerini Varidat-ı Süleyman adı altında
toplamıştır. Aynı şiirde birkaç hece kalıbını kullanır
Miras, Güneşin Ölümü, Varidat-ı Süleyman şiir
kitaplarıdır.
Halit Fahri Ozansoy: İlk şiiri Mazideki Aşk İçin Sana
adını taşır. Aruza Veda şiiriyle aruzu bırakıp hece
ölçüsüne yönelse de aruz ölçüsünü sonraları
kullanmaya devam eder. Efsane ve masallardan, Doğu-
Batı mitolojisinden yararlanmış, bireysel konuları
marazi, duygusal ve romantik bir üslupla işlemiştir.
Cenk Duyguları epik şiirlerinden oluşur.

Rüya, Cenk Duyguları, Efsaneler, Bulutlara Yakın,

Gülistanla Harabeler, Paravan, Balkonda Saatler,
Sulara Dalan Gözler, Hep Onun İçin, Sonsuz Gecelerin
Ötesinde şiir kiytapları; Sulara Giden Köprü, Aşıklar
Yolunun Yolcuları romanları; Baykuş, Nedim, İlk Şair,
Sönen Kandiller, On Yılın Destanı, Bir Dolap Dönüyor,
Hayalet tiyatrolarıdır.