3.
Ünite: Şiir
Tanzimat Edebiyatı Birinci Dönem Şiiri
 Şiirde biçim açısından divan şiiri geleneği devam ettirilmiş, içerik
bakımından ise yenilikler getirilmiştir.
 Biçimdeki tek yenilik kasidenin klasik bölümlerinin kaldırılıp,
doğrudan konuya geçilmesidir.
 Tanzimat’ın ilk döneminde eski nazım biçimleriyle (gazel, kaside
terkib-i bend…) şiir yazma devam etmiştir.
 Divan şiirindeki parça güzelliği yerine konu bütünlüğü ve bütün
güzelliği esas alınmıştır.
 Hece ölçüsüyle ilgili birkaç deneme dışında aruz ölçüsü
kullanılmıştır.
 Nazım birimi genellikle beyit kullanılmıştır.
 Şiire konu ile ilgili isimler (başlık) verilmiştir.
 Toplumun ve topluma ait sorunların edebiyatta ön plana
çıkması, düşüncenin duygunun önüne geçmesi Tanzimat şiiriyle
gerçekleşmiştir.
 Hak, adalet, hürriyet, kanun, vatan gibi kavramlar şiirde ilk defa
bu dönemde kullanılmıştır.
 Fransız edebiyatının etkisiyle yeni mecazlar kullanılmıştır.
(medeniyet cihanının peygamberi, adaletin fanusu, zulüm kılıcının
hamiyet ateşinde erimesi)
 Montesquieu, Rousseau, Voltaire gibi Fransız yazar ve
düşünürlerden etkilenmişlerdir.
 Ağırlıklı olarak romantizm akımının etkileri vardır.
 Tanzimat’ın ilk dönem şairleri dilin değişmesi, sadeleşmesi
gerektiğini savunmuşlardır ancak – Şinasi ve Ahmet Mithat
dışında- bu amacı gerçekleştirmeye yönelik çaba
göstermemişlerdir.
 Tanzimat şiiri birinci dönem şairleri: Şinasi, Namık Kemal, Ziya
Paşa ve Sadullah Paşa’dır.
Namık Kemal:
 Şinasi’yle tanışıncaya kadar tümüyle divan şiiri tarzında yazmıştır.
 Tanzimat edebiyatının en coşkulu şairi olan Namık Kemal Türk
edebiyatında “vatan şairi” olarak bilinir.
 “Hürriyet” kavramını şiirde ilk kez kullanan şairdir.
 Vatan, hürriyet, milliyet, kanun, hak, adalet gibi o dönemde yeni
sayılan kavramlar kullanmakla birlikte dil ve biçim yönünden eski
şiirin etkisinden kurtulamamıştır.
 Şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanır. Tiyatrolarındaki bazı şiirlerinde ise
hece ölçüsü kullanmıştır.
 Sanatın halkı eğitmek için bir araç olduğunu, toplumsal yarar
sağlaması gerektiğini savunmuştur.
 Verdiği yapıtlarla halkın çıkarlarını koruyacak bir meşrutiyet
yönetiminin kurulmasını amaçlamıştır.
 Eserlerini romantizm akımının etkisinde kalarak vermiştir.
 Dilde sadeleşmeyi savunmuş fakat tiyatroları dışında ağır, süslü bir dil
kullanmıştır.
Eserleri
Roman:
İntibah: İlk edebi roman
Cezmi: İlk tarihi roman
Eleştiri: Tahrib-i Harabat, Takip, Renan Müdafaanemesi, İrfan Paşa
Mektubu, Bahar-ı Daniş, Mukaddime-i Celal
Tiyatro: Kara Bela, Vatan yahut Silistre, Gülnihal, Zavallı Çocuk, Akif Bey,
Celaleddin Harzemşah
1
Tanzimat Edebiyatı İkinci Dönem Şiiri
 Birinci dönem şairleri sanatı toplum için görürken ikinci dönem
şairleri sanatı sanat için görmüşlerdir.
 Birinci dönem şairleri akla dayanan toplumsal içerikli şiiri
benimserken ikinci dönem şairleri bireysel konuları ön plana
çıkarmışlardır.
 Yaşamda güzel olan her şeyin şiir konusu olabileceği düşüncesi
benimsenmiştir.
 Ölüm, sevinç, aşk, doğa gibi bireysel; hiçlik, yokluk gibi metafizik
ve mistik arayışları yani soyut konuları işlemişlerdir.
 İkinci dönem şairleri divan şiiri nazım biçimlerinden
yararlanmakla birlikte kimi karma nazım biçimleri kullanarak
biçimsel yeniliğe de gitmişlerdir.
 Kelime seçiminde ve üslupta titiz davranan ikinci dönem şairleri,
ilk dönemdeki dilin sadeleşmesi düşüncesini devam
ettirmemişlerdir. Sanatlı, süslü bir şiir dili benimsenmiştir.
 Bu dönemde de aruz ölçüsü kullanılmış bütün güzelliğine önem
verilmiştir.
 Romantizm akımının etkisi vardır.
 Tanzimat’ın ilk dönem şairleri şiiri bir araç, ikinci dönem şairleri
ise amaç olarak görmüşlerdir.
 Tanzimat şiiri ikinci dönem şairleri: Recaizade Mahmut Ekrem,
Abdulhak Hamit Tarhan ve Muallim Naci’dir.
Abdülhak Hamit Tarhan (1852-1937):
 Kendisinden sonrakiler onu üstat kabul etmişler ve ona “Şair-i Azam”
demişlerdir.
 Tanzimat şiirinde Batılılaşma hareketinin ve yeniliklerin asıl
öncüsüdür. Yani R. M. Ekrem’in teorisini ürettiği yenileşmeyi
yazdıklarıyla uygulayandır.
 Sadece şiir ve tiyatro türlerinde eser vermiştir.
 Divan edebiyatının tüm kurallarını yıkmış, Tanzimat şiirinin biçim ve
içeriğinde önemli yenilikler yapmıştır.
 Kullandığı biçimleri arasında hem Doğuya hem Fransız şiirine ait
olanlar olduğu gibi hiçbir kurala bağlı olmayanlar da vardır.
 Belli bir dil anlayışı yoktur. Şiirlerinin bir kısmında sade bir Türkçe
kullanırken bazılarında ise ağır bir dil kullanmıştır.
 Tam bir “tezatlar şairi”dir. Şiirlerinde ince duygu ve düşüncelerinin
yanında basit duygu ve düşüncelere de yer vermiştir.
 “Tabiat” ve “aşk” şiirlerindeki ana temadır. Umut, hiçlik, yokluk,
ölüm, insanlık, yurt sevgisi, metafizik şiirlerindeki diğer konulardır.
 Türk edebiyatında “şiire metafizik ürpertiyi getiren şair” olarak da
bilinir. İlk eşi Fatma Hanım’ın ölümü üzerine yazdığı “Makber” adlı
şiiri Türk şiirinde metafizik düşünmenin başlangıcı sayılır.
Eserleri
Şiir: Makber, Sahra, Divaneliklerim yahut Belde, Validem, Garam, Tayflar
Geçidi, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, İlham-ı Vatan, Baladan
Tiyatro: Macera-yı Aşk, Sabr ü Sebat, İçli Kız, Nesteren, Finten(nazım-
nesir), Eşber, Duhteri Hindu(mensur), Tarık (mensur), Tezer, Sardanapal,
Liberte, İbn-i Musa, Zeynep, Cünun-ı aşk.

Servet-i Fünun (Edebiyatıcedide) Şiiri (1896-1901)
 Bu dönemde şiirin hem biçimsel özelliklerinde hem de konusunda
büyük yenilikler yapılmıştır.
 Şiirin konusu genişletilmiş en basit günlük olay, gözlem ve
duygular dahi şiir malzemesi olarak kullanılmıştır.
 Toplum ve toplumcu şiir anlayışından uzak durulmuş bireysel
konular ele alınmıştır.
 Aşk, karamsarlık, hayal kırıklıkları, doğa şiirin başlıca temaları
olmuştur.
 Kafiye kulak için değil göz içindir anlayışı benimsenmiştir.
 Aruz ölçüsü başarıyla kullanılmıştır.
 Konu ile ölçü arasında bir ahenk ilgisi aranmıştır. Şiirde musikiye
önem verilmiştir.
 Divan şiirinde cümlenin ve anlamın bir dize veya beyit içinde
tamamlanmasına karşılık, Servet-i Fünun şiirinde cümle ve
anlamın bir dizenin ortasında başlamış veya bitmiştir hatta yedi
sekiz dizeye kadar yayılan dizeler kullanılmıştır. Böylece şiir
düzyazıya yaklaşmıştır. Bu kullanıma anjambman denir.
 Konuşma dilinden tamamen uzaklaşılmış sanatlı süslü anlaşılması
güç bir dil kullanılmıştır. Yazı dilinde o zamana kadar
kullanılmayan Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır.
Fransızcada görülen bazı yeni deyim ve söyleyişler de Türkçeye
aktarılmıştır.
 Divan edebiyatında görülen nazım biçimleri tamamen bırakılıp
sone ve terzarima gibi Batı edebiyatına özgü nazım biçimleri
kullanılmıştır. Divan edebiyatındaki müstezat nazım biçimini
geliştirip zenginleştirerek serbest tarzda müstezatlar kaleme
almışlardır.
 Resim sanatından büyük ölçüde etkilenmişlerdir. “Resim altına şiir
yazma” anlayışı vardır.
 Meleğim, güzelim gibi hitapları sıkça kullanmışlardır.
 Şiirde daha çok sembolizm ve parnasizm akımları etkili olmuştur.
 Servet-i Fünun Dönemi’nin şiir alanındaki en önemli temsilcileri
Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin; roman ve hikaye alanındaki en
önemli temsilcileri ise Halit Ziya Uşaklıgil ve Mehmet Rauf’tur.
Sone: İlk iki bendi dörtlük son iki bendi üçlük olan on dört mısradan oluşan
nazım şeklidir. Önce İtalyan sonra Fransız edebiyatında kullanılmıştır. Kafiye
şeması abba/abba/ccd/ede şeklindedir.
Terzarima: İtalyan edebiyatında ilk kez kullanılmıştır. Üç tane üçlük ile tek bir
mısradan oluşur. Kafiye şeması: aba/bcb/cdc/e şeklindedir.
Tevfik Fikret (1867-1915)
 Servet-i Fünun hareketinin öncüsüdür. Servet-i Fünun dergisinin
başına hocası Recaizade Mahmut Ekrem tarafından getirilmiştir.
 Batılılaşmayı savunan düşünceleriyle biçim ve özde Türk şiirine
getirdiği yeniliklerle dönemin en büyük şairlerinden sayılmıştır.
 Biçimdeki titizliği yönüyle parnasistlere bağlıdır.
 Batılı parnasyen ve romantiklerin etkisini taşıyan ilk şiirlerinde
karamsar bir dünya görüşüyle bireysel duyguları işlemiştir.
 Bu dönemde sanat sanat içindir anlayışıyla hareket etmiştir.
 Şiirlerinde aruzla Türkçeyi bağdaştıran iki şairden biridir. (Diğeri
Mehmet Akif)
 “Serberst müstezat” ve “sone”yi kullanmıştır.
 Anjambman ve diyaloglarla şiiri düzyazıya yaklaştırmıştır.
 II. Abdulhamit’in son yıllarında ve Meşrutiyet dönemi içinde ise
toplumsal sorunlara eğilmiştir. Bu nedenle sanat yaşamı iki döneme
ayrılır.
 “Haluk’un Defteri” adlı kitaptaki şiirlerin çoğunda oğlu Haluk’un
şahsında Türk gençliğine seslenmiştir. Onlara ilerleme, çalışma, yurt
sevgisi ve hürriyet düşüncelerini aşılamaya çalışmıştır.
 “Tarih-i Kadim” şiirinde din kurumunu ve tarihi eleştirir. Bundan
dolayı Mehmet Akif’le tartışır.
 Şair hayatının sonlarına doğru hece vezni ile çocuklar için şiirler
kaleme almıştır. Çocuk eğitimini konu edinen bu şiirler “Şermin” adlı
kitapta toplanmıştır.
2
Eserleri: Rubabı Şikeste, Rubab’ın Cevabı, Haluk’un Defteri, Tarih-i Kadim,
Şermin
Cenap Şahabettin (1870-1934)
 Servet-i Fünun şiirinin Tevfik Fikret’ten sonraki en önemli ismidir.
 Servet-i Fünun içinde Batı’yı yakından tanıyan bir şairdir. 1889’da
gittiği Paris’ten yeni bir şiir anlayışıyla dönmüştür.
 Şiirlerinde kullandığı alışılmamış tamlama ve imgelerle tartışmalara
neden olmuştur.
 Şiirlerinde dilin imkanlarını zorlayarak yeni bir şiir dili oluşturmaya
çalışmıştır.
 Arapça, Farsça ve Fransızcadan kimsenin bilmediği sözcükleri
kullanmıştır. Şiirleri dil bilgisi kurallarını hiçe sayan tamlama ve
sıfatlarla doludur.
 Sanat için sanat anlayışıyla hareket etmiş sosyal konulara hiç
değinmemiştir.
 Aşk ve tabiat şiirlerindeki başlıca temalardır.
 Resim ve musiki şiirlerinin dikkat çeken yanlarındandır.
 Ona göre şiir sözcüklerle yapılmış bir resimdir. “Tablo şiir” yazmıştır.
Özellikle tabiat şiirlerinde bu tablo anlayışı dikkat çeker.
 Şiirlerinde musikiye önem vermiştir. Müzikalite açısından aruz
ölçüsünü zengin bulduğundan bütün şiirlerini aruz ölçüsüyle
yazmıştır. Hece ölçüsünü küçümsemiş “parmak hesabı” diye
nitelendirmiştir.
 Şiirlerinde en çok kullandığı nazım biçimi “serbest müstezat”tır.
 Hem sembolizm hem de parnasizm akımından etkilenmiştir.
 Servet-i Fünunda tabiatı en geniş işleyen Cenap Şahabettin olmuştur.
 Tabiat şiirleri içinde kış mevsimini ele aldığı Elhan-ı Şita en tanınmış
olanıdır. Şairin bu şiiri Servet-i Fünun şiirinde sıkça işlenen hayal
hakikat çatışması, hakikatin hayale üstün gelmesi, hüzün gibi temalar
eşliğinde karın yağışını tasvir eder.
 Cenap Şahabettin aynı zamanda bir düzyazı ustasıdır. Düzyazılarında
dil şiirlerine göre daha sadedir.
Eserleri:
Şiir: Tamat (gençlik şiirleri), Cenap Şahabettin’in Bütün Şiirleri (Ölümünden
sonra yayımlandı)
Tiyatro: Yalan, Körebe, Küçükbeyler
Gezi: Hac Yolunda, Afak-ı Irak, Avrupa Mektupları, Suriye Mektupları
Özdeyiş: Tiryaki Sözler
İnceleme: Shakspeare, Kadı Burhanettin
Makale-Deneme-Sohbet: Evrak-ı Eyyam, Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh
Fecr-i Ati Topluluğu (1909-1912)
 Fecr-i Ati (Geleceğin Şafağı) adını topluluğa Faik Ali verir.
 24 Şubat 1910 yılında Servet-i Fünun dergisinde Fecr-i Ati
Beyannamesi yayımlanır. Fecr-i Ati Türk edebiyatında
beyanname (bildiri) yayımlayan ilk edebi topluluktur.
Fecr-i Ati Beyannamesinde şu görüşler dile getirilmiştir:
 Edebiyatı çok ciddiye almak, onu boş vakit geçirmek için bir araç
olarak görmemek gerekir.
 Batı edebiyatı örnek alınacaktır.
 Fecr-i Ati Avrupa edebiyatında benzeri toplulukların küçük bir
örneğidir.
 Batı’nın önemli edebiyat ve düşünce eserleri çevrilecektir.
 Edebiyat ve düşünce ile ilgili konferanslar düzenlenecektir.
 Fecr-i Ati sanatçılarının eserleri “Fecr-i Ati Kütüphanesi” adı
altında yayımlanacaktır.
 Servet-i Fünun dergisi topluluğun yayın organıdır.
 Dilin, edebiyatın, sosyal ve edebi bilimlerin ilerlemesine önem
verilecektir.
Genel özellikleri
 “Sanat şahsi ve muhteremdir.” görüşünü benimsemişleridir.
 “Edebiyat ciddi ve önemli bir iştir, bunun halka anlatılması
lazımdır.” anlayışına sahip olmuşlardır.
 Servet-i Fünun’a tepki olarak ortaya çıkmışlar, onları yeteri
kadar Batı yanlısı olmamakla suçlamışlardır. Ancak eleştirdikleri
Servet-i Fünun’dan öteye gidememişlerdir.
 Sanat anlayışları, dil ve üslup yönünden Servet-i Fünun
sanatçılarından farklı değildir.
 Türk edebiyatına herhangi bir yenilik getirememişleridir.
 Topluluk dağıldıktan sonra bazı sanatçılar Milli edebiyat
hareketine katılmış, bazıları ise edebiyat yaşamını bağımsız olarak
sürdürmüştür.
 Fecr-i Ati’nin en önemli temsilcisi Ahmet Haşim’dir. Topluluk
dağıldıktan sonra da sanat anlayışı değişmemiştir.
 Temsilcileri: Ahmet Haşim, Aka Gündüz, Mehmet Behçet, Ali
Canip, Tahsin Nahit, Yakup Kadri, M. Fuat Köprülü, Refik Halit,
Celal Sahir, Faik Ali, Hamdullah Suphi, Şahabettin Süleyman, Emin
Bülent Serdaroğlu…
Fecr-i Ati Şiiri
 Şiirlerinde kullandıkları dil ağır süslü ve sanatlıdır. Arapça ve
Farsça sözcükler kullanmışlardır.
 Şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmışlardır.
 Serbest müstezat nazım biçimini geliştirerek kullanmışlardır.
 “Sanat, sanat içindir.” Görüşüne bağlı kalmışlardır.
 Fecr-i Ati şairleri her zaman bireysel konuları işlemişlerdir.
 Daha çok “tabiat ve aşk” temaları işlenmiştir.
 Tabiat tasvirleri gerçeklerden uzak ve sübjektiftir.
 Fecr-i Ati şairlerine göre, şiirde her şey apaçık söylenmemeli, yarı
kapalı bir atmosfer bulunmalıdır. Yani şiirde anlam kapalılığı esas
alınmıştır.
 Fecr-i Aticiler şiiri kelimelerle meydana getirilmiş bir musiki
parçası olarak görmüşlerdir. Kelimelerin ses gücüne çok değer
vermeleri de bu musikiyi yakalayabilmek içindir.
 Duygusal ve romantik aşkları dile getirmişleridir. Bu şiirlerdeki aşk
beşerî aşktır.
 Sembolizm, parnasizm ve empresyonizm akımlarından
etkilenmişlerdir. Daha çok Fransız sembolistleri örnek almışlardır.
Ahmet Haşim (1884-1933)
 Fecr-i Ati dağıldıktan sonra da başka hiçbir akım içinde yer almadı
kendine has şiir ve nesir anlayışını devam ettirdi.
 Bağdat’ta doğan Ahmet Haşim, küçük yaşta annesini kaybedince
babasıyla değişik şehirlerde yaşadı.
 İstanbul’a geldiğinde Türkçe bilmiyordu. Bu durum onun içine
kapanık ve melenkolik bir kişiliğe sahip olmasına sebep olmuştur.
 Ahmet Haşim’in şiirlerinin teması aşk, tabiat ve Bağdat’ta geçen
çocukluğuna ait hatıralarıdır.
 Derin bir anne sevgisi, güneşten kaçıp çöle hayat veren geceye
sığınma, hastalık ve ölüm gibi motifler çocukluğundan getirdiği
hatıraların izlerini taşır.
 Haşim’in şiirlerinde tabiat, yaşanılan alemden çok farklı, şairane
tabiat tabloları olarak karşımıza çıkar.
 Şiirlerindeki doğa manzaraları “akşam, şafak, gurup, gece, mehtap,
güller, yıldızlar…” gibi hayal kurmaya uygun yerler ve durumlardır.
 Şiirde musikiyi ön plana alan anlam açıklığını ikinci plana atan şiirin
kaynağını bilinçaltında bulan bir anlayışa sahiptir.
 O şiirde musikiyi öne çıkardığı için şekle pek önem vermemiştir.
 Şiirlerinde derin bir melankoli, anlaşılmazlık ve bilinmez diyarlara
özlem vardır.
 Karamsarlık onu şiirlerinin en belirgin özelliğidir.
 Onun şiirlerinde ölçü ve kafiye kusurlarına rastlanır.
 Sanatçı, şiirlerinde sadece aruz ölçüsünü kullanmıştır.
 Sembolizm ve empresyonizm akımlarından etkilenmiştir.
3
 Fecr-i Ati’de geçen günlerinden itibaren saf şiir anlayışının
peşindedir.
 Dili ağırdır. Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü bir dil
kullanmıştır
 Güçlü şiirleri yanında değişik konuları yoğun bir dille anlatan fıkraları
da vardır.
Eserleri
Şiir: Göl Saatleri, Piyale
Gezi: Frankfurt Seyahatnamesi
Deneme-Fıkra: Gurubahane-i Laklakan, Bize Göre
Saf (Öz) Şiir
 Fransız şairi Paul Valery’nin şiirde dili her şeyin üstünde tutan
görüşünden etkilenen ve divan şiirinin biçimci yapısından
yararlanmaya çalışan bir şiir anlayışıdır.
 Saf şiir; bir düşünceyi iletme de araç olarak kullanılmayan, sadece
sanat amacıyla oluşturulmuş şiirdir.
 Saf şiir; biçime, sözcük seçimine, sözcüklerin dizilişine özel bir
itina gösteren şiirdir. Bu şiirlerdeki herhangi bir kelime bulunduğu
yerden başka bir yerde olamaz.
 Saf şiir anlayışının öncüleri Ahmet Haşim, Ahmet Hamid Tanpınar
ve Yahya Kemal Beyatlı’dır.
 Ahmet Haşim ve Yahya Kemal'in Fransız sembolistlerden
yararlanarak oluşturdukları saf şiir anlayışı Milli Edebiyatçılar
tarafından benimsenmemiştir.
 Hece vezninin yaygın olarak kullanıldığı bu dönemde onlar aruzla
şiir yazmayı sürdürür.
 Bu anlayışa bağlı şiir yazan şairler “sanat için sanat” anlayışını
benimsemişlerdi.
 “Şiir rahat yazılabilmeli ve dil daima üstün tutulmalı” ilkesini
benimsemişlerdir.
 Bu anlayışa göre önemli olan güzel şiir yazmaktır.
 Düşsel ve bireysel yanı ağır basan duygulara seslenen şiirler
yazılır.
 Şiirde ses ve musikiye, ahenge, söyleyiş güzelliğine önem verilir.
 Şiirin kendine özgü bir dille yazılması gerektiği savunulur.
 Sanatlı söyleyişlere, çağrışımsal ifadelere, imgelere yer verilir.
 Divan şiiri anlayışıyla modern şiirin söyleyiş özellikleri
birleştirilerek bir sentez oluşturulmuştur.
Yahya Kemal Beyatlı
 Malumat ve İrtika dergilerinde Mehmet Agah adıyla yayımladığı ilk
şiirlerinde Serveti Fünunun etkisinde kalmıştır.
 Milli Edebiyat Dönemi bağımsız şairlerindendir.
 Paris'te okuduğu yıllarda, derslerini dikkatle takip ettiği Albert Sorel’in
etkisiyle kendini Türk tarihini incelemeye verir ve tarihe yaslanan bir
milliyetçilik anlayışını benimser.
 Şiirlerinde; musikiyi önemsediği için sembolizm, biçim mükemmelliğine
önem verdiği için parnasizm, tarihi ve milli değerlere önem vermesi ile
romantizm akımlarından etkilenmiştir. Ancak dil ve söyleyişteki titizliğiyle
parnasizm akımı onun şiirlerinde daha belirgindir.
 Yahya Kemal, çağdaş Batı şiiriyle eski Türk şiirinin birleşimini
gerçekleştirerek, geçmiş değerlere bağlı kendine özgü bir şiiri
geliştirmiştir.
 “Ok” şiiri dışındaki tüm şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmıştır.
 Tevfik Fikret ve Mehmet Akif'in şiir anlayışlarının tersine şiirin düz yazıya
yaklaştırılmasına karşı çıkmıştır.
 Biçim güzelliğine önem vermiştir. En uygun sözcükleri bulana kadar şiirini
bitmiş kabul etmez.
 Şiirlerinde bireysel konuların yanında kahramanlık, Türk uygarlığına
hayranlık, İstanbul semtlerine karşı duyduğu sevgi gibi temaları işlemiştir.
 “Tarih ve medeniyetimizin özetidir.” diyerek İstanbul'a olan hayranlığını
şiirlerinde dile getirmiştir.
 Tarihi temaları işlediği şiirlerinde dili ağırdır onların dışındaki şiirlerinde
sade bir dil kullanmıştır.
Eserleri:
Şiir: Kendi Gök Kubbemiz, Eski Şiirin Rüzgarıyla, Rubailer ve Hayyam rubailerini
Türkçe Söyleyiş, Bitmemiş Şiirler
Makale-Deneme-Anı: Aziz İstanbul, Eğil Dağlar, Siyasi ve Edebi Portreler,
Edebiyata Dair, Çocukluğum Gençliğim Siyasi ve Edebi Hatıralarım
Milli Edebiyat Dönemi Şiiri (1911-1923)
 1911’yılında Genç Kalemler dergisinde Ömer Seyfettin’in yazdığı
Yeni Lisan makalesinin yayımlanması Milli Edebiyatın başlangıcı
kabul edilmiştir. 1923’te Cumhuriyetin ilan edilmesiyle
sonlanmıştır.
 Milli Edebiyat Dönemi’nde, Milli Edebiyat anlayışını benimsemiş
şairler tarafından “sade dil ve hece ölçüsüyle yazılmış şiirler”
dışında Yahya Kemal'in temsil ettiği “Öz (saf) şiirler” ve Mehmet
Akif'in temsil ettiği “halkın yaşayış tarzını ve değerlerini anlatan
manzumeler” de yazılmıştır. Bu sebeple Milli Edebiyat Dönemi
şiiri denildiğinde sadece hece vezniyle sade dille Türkçülük
konusunun işlendiği şiirler düşünülmemelidir.
 Dilde sadeleşme anlayışı yerleşmiştir; başlangıçta süslü, sanatlı
bir dille şiir yazanlar da bu anlayıştan etkilenmiştir.
 Genel olarak toplum için sanat düşüncesi hakimdir; ancak bireysel
sanat anlayışına bağlı kalınarak yazılmış şiirler de vardır.
 “Halka doğru” ilkesi benimsenmiştir.
 Memleket hayatı ilk kez bu dönemde bu kadar geniş ve kapsamlı
biçimde şiire girmiştir.
 Şiir bir fikrin, ideolojinin taşıyıcısı olarak görülmüştür.
 Türkçülük İslamcılık gibi düşünceler, yurtseverlik, kahramanlık ve
milli duyarlılığı yansıtan konuların yanında doğa ve yurt
güzellikleri de işlenmiştir.
 Fars ve Yunan mitolojisi yerine Türk mitolojisinin önemli figürleri
ve olayları şiire girmiştir.
 Aruz ölçüsünü kullananlar olsa da genel olarak şiirler hece
ölçüsüyle yazılmıştır.
 Ulusal değerlere yönelme eğilimi olduğundan Halk Edebiyatı
nazım biçimleri özellikle de koşma nazım şekli kullanmıştır. Bunun
yanında “sone” gibi Batılı nazım biçimleri de kullanılmıştır.
 Milli edebiyat şiirinde sanatlı söyleyiş ikinci plana atılmış biçime
değil içeriğe önem verilmiştir.
 Öğretici didaktik nitelikteki şiirlerin yanında sadece sanat
düşüncesiyle lirik şiirler de yazılmıştır.
 Türk tarihi bir bütün olarak düşünülmüş Ergenekon'dan
Çanakkale'ye, Kurtuluş Savaşı'na kadar bütün tarih sahneleri şiire
aktarılmıştır.
 Çok sayıda epik şiir örneği vardır.
 Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Rıza Tevfik Bölükbaşı
dönemin önemli şairleridir.
Mehmet Emin Yurdakul (1869-1944)
 “Cenge Giderken” adlı şiirinin ilk dizesi olan “Ben bir Türk’üm; dinim,
cinsim uludur.” onun şiir anlayışını yansıtır.
 Şiiri halkçılık ve milliyetçilik ideolojisinin üzerine kuruludur.
 Didaktik bir söyleyişi benimsemiştir.
 Bütün şiirlerinde hece ölçüsünü kullanmıştır. Hecenin uzun
kalıplarını kullanmıştır. Dörtlük geleneğinin dışına çıkarak üçer,
altışar, sekizer dizeden kurulu şiirler yazmıştır
 Halk Edebiyatı nazım biçimlerini ve batıdan alınan nazım biçimlerini
kullanmıştır.
 Anadolu halkının acılarını, milli duygu ve düşünceleri, düşman
güçlerine karşı ulusumuzun başkaldırını sade bir dille işlemiştir.
4
 Şiiri yalnızca toplumsal faydaya dayandırır, şiiri şiir yapan özellikleri
dikkate almaz. Bu yönüyle şiirleri sanat yönünden zayıftır
 “Milli şair” adı ile ünlenmiştir.
Eserleri:
Şiir: Türkçe Şiirler, Tan Sesleri, Turan'a Doğru, Ey Türk Uyan, Türk Sazı,
Ordunun Destanı, Zafer Yolunda Aydın Kızları, İsyan ve Dua, Dicle Önünde,
Hastabakıcı Hanımlar
Düz yazı: Türk’ün Hukuku, Fazilet ve Asalet
Halkın Yaşayış Tarzı ve Değerlerini Anlatan
Manzumeler
 Ölçülü, kafiyeli dizelerden oluşan ve genellikle şiire özgü nitelikler
aranmayan kısa nazım parçalarına manzume denir.
 Manzumelerde şiirde olduğu gibi hece veya aruz ölçüsü kullanılır.
 Manzume bilgi vermek veya öğüt vermek amacı güder yani
öğretici niteliği vardır.
 Şiir olmadığı halde ölçülü, kafiyeli dizeler halinde yazılan
manzumeler akılda kolayca kalması istendiği için bu biçimde
yazılır.
 Estetik kaygıyla yazılmaz; okura bir şeyler anlatan manzumeler
düz yazıya dönüştürülebilir.
 Manzumelerde kullanılan sözcüklerin çağrışım ve imgeleme yönü
şiire göre çok sınırlıdır.
 Manzume biçiminde yazılmış hikayelere manzum hikaye denir.
 Manzum hikayeler bir olayın veya durumun şiir biçiminde ölçülü
ve kafiyeli olarak anlatıldığı metinlerdir.
 Manzum hikayeler de yaşanmış ya da yaşanabilir olaylar anlatılır.
 Hikaye ve romanda olduğu gibi manzum hikayede olay ve olay
örgüsü vardır. Bu olay örgüsünü oluşturan yer, zaman, kişiler
vardır; bu yüzden şiirden çok düz yazıya, hikâyeye yaklaşır.
 Olaylar halkalar halinde birbirini izler. Karşılıklı konuşmalara yer
verilir. Dizeler eşit uzunluklarda olmayabilir.
 Edebiyatımızda manzum hikaye geleneği Serveti Fünun
döneminde başlamıştır.
 Tevfik Fikret ve Mehmet Akif Ersoy bu türün önemli temsilcileri
arasındadır.
 Mehmet Akif Ersoy’un Küfe, Mahalle Kahvesi, Hasta, Köse İmam;
Tevfik Fikret’in Balıkçılar, Hasta Çocuk adlı eserleri manzum
hikayenin edebiyatımızdaki önemli örnekleridir.
 Divan edebiyatındaki mesneviler manzum hikayeler ile benzerlik
gösteren ürünlerdir.
 La Fontaine'in fablları da birer manzum hikayedir.
 Manzum hikayeler; okura mesaj ulaştırmak, okuru bir konu
üzerinde düşünmeye yöneltmek, toplum hayatındaki
aksaklıklara dikkat çekmek için yazılabilir.
Mehmet Akif Ersoy
 Herhangi bir edebi topluluğa katılmamıştır. Milli edebiyat dil ve anlayışını
benimsememiş sadece o dönemde ürünler verdiğinden dolayı dönemin
içerisinde değerlendirilmiştir.
 İslamcılık düşüncesinin edebiyattaki temsilcisidir.
 Mehmet Akif'e göre sanat dava içindir. Şiirle düşünmeyi edebiyatımızda
en ileri noktaya vardırmıştır.
 Toplum için sanat anlayışını benimsemiştir, şiirlerinde toplum yaşantısını
tüm yönleriyle anlatmıştır.
 İstanbul, cehalet, ahlaksızlık, taklitçilik, taassup, fakirlik, inançsızlık,
köksüzlük, yoksullara acıma… şiirlerindeki başlıca konulardır.
 Türk şiirine gerçek realizmi getirmiştir. Bir insanın ömrü boyunca
başından geçenleri şiirle anlatmak onun tutkusu gibidir, iyi bir gözlemcidir.
 Tevfik Fikret ile din ve medeniyet konusunda tartışmaya girmiştir. Fikret'in
“Haluk” karakterine karşı özlediği gençliği “Asım” da simgelemiştir.
 Akif, şiirlerini “Safahat” (safhalar, dönemler) başlığı altında yedi kitapta
toplamıştır.
 Savaş döneminde Akif'in şiiri destanlaşır. Bu destanın kahramanı yeni
neslin temsilcisi "Asım"ın şahsında bütün Müslüman gençlik ve Müslüman
halktır.
 “Çanakkale Şehitlerine”, “İstiklal Marşı”, “Bülbül” lirik-epik şiirlerine
örnektir.
 Mehmet Akif'in şiiri anlatıya ve öğüde dayanır ama dil yönünden ulaştığı
başarı, öğüt ve anlatıyı donukluktan kurtarır.
 Manzum hikaye türünde önemli eserleri vardır. “Seyfi Baba”, “Küfe”,
“Mahalle Kahvesi”, “Meyhane”, “Hasta” önemli manzum hikayeleridir.
 Nazmı nesre yaklaştırmak da oldukça başarılıdır.
 Şiirlerinde coşkulu bir dini lirizm vardır. Bunun kaynağı İslam dinidir.
 Aruzu Türkçeye oldukça başarılı bir şekilde uygulamış, bütün şiirlerini
aruzla yazmıştır.
 Divan Edebiyatı nazım biçimlerini özellikle de mesnevi nazım biçimini
kullanmıştır.
 Şiirlerindeki başlıca temalar aşk, tabiat, kahramanlık, milli tarih, ölüm,
Atatürk ve Anadolu'dur.
 Anadolu gerçeğini yer yer romantik bir tutumla yansıtmış, memleketçi
şiirin başarılı örneklerini vermiştir. “Sanat” adlı şiiri memleketçi şiirin
bildirisi niteliğindedir.
 Cumhuriyetin ilan edildiği yıl yazdığı “Han Duvarları” adlı şiirde Anadolu
doğası ile karşı karşıya gelenlerin içerisine düştüğü ruhsal ortamı yansıtır.
 Şiirlerinde abartıdan uzak, anlaşılır bir dil kullanmıştır. Söz sanatlarını
başarılı bir biçimde kullanan akıcı, güçlü bir üslubu vardır.
Eserleri:
Şiir: Şarkın Sultanları, Gönülden Gönüle, Dinle Neyden, Çoban Çeşmesi, Suda
Halkalar, Bir Ömür Böyle Geçti, Tatlı Sert (mizahi şiirler), Akıncı Türküleri,
Zindan Duvarları, Han Duvarları, Elimle Seçtiklerim, Akarsu, Heyecan ve Sukun
Tiyatro: Canavar, Akın, Özyurt, Kahraman, Yayla Kartalı
Roman: Yıldız Yağmuru

Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türk Şiiri Türk Dünyası Edebiyatı

 Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türk şiiri birçok yönden Milli
 Türk dili geniş bir coğrafyada asırlardır kullanılan oldukça nitelikli
Edebiyatın devamıdır.
edebi eserlerle taçlandırılan bir dildir.
 Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki birçok şair ve yazar ilk eserlerini
 Türkiye dışında farklı coğrafyalarda yaşayan pek çok Türk şair ana
ya Milli Edebiyat Döneminde ya da Kurtuluş savaşı yıllarında
dil bilinci ile Türkçe şiirler yazmıştır.
vermiştir.
 Türkçe konuşulan ülkelerde yaşayan şairler; toplum sorunlarını,
 Halk şiiri geleneğinden yararlanılmış, Anadolu insanı ve onun
halkın düşüncelerini ve isteklerini şiirleriyle anlatmıştır. Bu şairler,
yaşamı lirik bir söyleyişle dile getirilmiş, didaktik tarzda şiirler
Türk dilinin çeşitli lehçe ve şiveleriyle şiir yazmıştır.
yazılmıştır.
 Bahtiyar Vahapzade (Azerbaycan), Mağcan Cumabayulı
 Hece ölçüsüyle ve halk Türkçesiyle şiirler söylenmiştir.
(Kazakistan), Abdülhamit Süleyman Çolpan (Özbekistan), Ata
 Rıza Tevfik Bölükbaşı, Mehmet Emin Yurdakul, Ziya Gökalp,
Atacanoğlu (Türkmenistan), Şehriyar (İran), Ata Terzibaşı (Irak),
Beş Hececiler bu dönemde eser vermişlerdir.
Recep Küpçü (Bulgaristan), Osman Türkay ve Özker Yaşın (KKTC)
Türkiye dışındaki Türk şiirinin başlıca temsilcileridir.
Beş Hececiler (Hecenin Beş Şairi)
 Beş hececileri oluşturan şairler: Halit Fahri Ozansoy, Enis Behiç
Bahtiyar Vahapzade (1925-2009)
Koryürek, Yusuf Ziya Ortaç, Orhan Seyfi Orhon, Faruk Nafiz  Azerbaycan edebiyatının büyük şairlerinden ve fikir adamlarındandır.
Çamlıbel’dir.  1960’larda başlayan özgürlük hareketinin Azerbaycan’daki
 “Memleket Edebiyatı” adı verilen ve Anadolu insanının hayatını öncülerindendir.
yansıtmaya amaçlayan bu şiir hareketinin en önemli temsilcisi  Şiirleri ile tanınmış şiirlerinde dil ve vatan sevgisini, toplumun aksayan
Faruk Nafiz Çamlıbel’dir. yönlerini ele almıştır.
 Beş hececiler şiire 1. Dünya Savaşı ve milli mücadele yıllarında  Şiirlerinde ikiye bölünen (İran ve Rusya) Azeri halkının yaşadığı felaketleri
başlamışlardır. anlatmıştır.
 Sanatçının Menim Dostlarım, Bahar, Dostluk Namesi, Açılan Seberlere
 İlk şiirlerini aruzla yazmışlardır daha sonra milli edebiyattan
Selam, Şehitler adında şiir kitapları vardır.
etkilenerek arzu bırakmış ve heceyi kullanmışlardır.
 Halk şiirinin dış yapısını, özellikle ölçü ve uyak düzenini Şehriyar (1906-1988)
benimsemişler; böylelikle halk şiirinin dünyasına  Asıl adı Muhammed Hüseyin Behçet’tir.
ulaşabileceklerini sanmışlardır. Ancak taklit ve öykünme ile yola  Şiirlerinde ses ve anlam mükemmeliyeti ile dikkat çekmiştir.
çıktıkları için şiirleri derinlikten yoksundur.  İçinde bulunduğu coğrafya ve zihniyetin kültürel değerlerini eserlerine
 Şiirlerinin tekdüze bir yapısı vardır, basmakalıp sözler yansıtmıştır.
 Şiirlerinde Türk örf, adet ve inanma biçimleri ile mecazlar, söz kalıpları,
kullanmışlardır.
atasözleri ve deyimlerden oluşan bir kültürel yapı bulunmaktadır.
 Hitabete yakın bir üslup vardır. Şiirler lirizmden uzak, didaktik  Heyder Baba’ya Selam, Türkün Dili adında kitapları vardır.
özellikler taşır.
 Anadolu'yu ve Anadolu insanını anlatma özlemi içinde
olmuşlardır. Bu özlemi duymalarına rağmen bunu tam olarak
uygulayamamışlardır.
 Şiirlerinde memleket sevgisi, kahramanlık, yurdun güzellikleri gibi
konuları işlemişlerdir.
 Şiirde yalınlığı, süsten, özentiden uzak kalmayı tercih etmişler;
açık ve yalın bir söyleyişe yönelmişlerdir.
 Düz yazıdaki söz dizimini şiire aktarmışlardır.

Faruk Nafiz Çamlıbel

 Şiire aruzla başlayıp sonradan hece ölçüsüne geçmiştir. İlk eserleri olan
“Şarkın Sultanları” ve “Gönülden Gönüle”deki şiirler aruzla yazılmıştır
hemen ardından çıkan “Dinle Neyden” ve “Çoban Çeşmesi”ndeki şiirler
heceyledir.
 Faruk Nafiz daha sonraki dönemde yazdığı şiirlerinde yine aruzu da
kullanmıştır.
 Başta Kayseri Lisesi olmak üzere çeşitli illerde edebiyat öğretmenliği
yapan sanatçı, Anadolu’nun folklorik dokusunu yakından tanıdı ve
eserlerine yansıttı.

5
 Dolaylı alıntıda ise bir eserde yer alan düşünce,
açıklama gibi unsurların tamamı veya bir kısmı, özüne bağlı
kalmak koşuluyla farklı kavram ve üslupta yazar tarafından
oluşturulur.
Bilimsel Metinlerde Kaynak Gösterme:
Bilimsel metinlerde yazarlar görüşlerini geçerli kılmak
için başvurdukları kaynakları kesinlikle belirtirler. Bir kitaptan
alıntı yapılmışsa kaynakçada “Yazarın soyadı, adı, kitabın adı,
kitabın basıldığı yer: kitabın yayınevi, kitabın basıldığı yıl.”
biçiminde kaynak gösterilir. “Kısakürek, Necip Fazıl. Çile. İstanbul:
Büyük Doğu Yayınları, 1976.” Kaynakça metin içinde verilirse
“(Yazarın soyadı, kitabın basıldığı yıl: sayfa numarası) biçiminde
bir sıralama ile gösterilir. “(Ergülen, 2002:11)”

4. Ünite: Makale Makale

Bilimsel Metinler  Herhangi bir konuda bilgi vermek, görüş ve düşünce öne
1. Bilimsel Metinler 2. Edebi Metinler sürmek ya da bir tezi savunmak için yazılan gazete ve dergi
 Bilgi vermek, bir şeyleri  Okuyucuya estetik zevk yazılarıdır.
öğretmek için yazılır. vermek için yazılır.  Her konuda (bilim, spor edebiyat, siyaset, din, sağlık vs.)
 Sözcükler genellikle gerçek  Sözcükler genellikle yazılabilir.
anlamda kullanılır. mecaz anlamda
 Öne sürülen düşünceyi bilgi ve belgelerle kanıtlama amacı
 Kurgu değildir gerçekler dile kullanılır.
getirilir.  Kurmaca bir gerçeklik vardır.
 Açıklama, tartışma, özetleme, söz konusudur.  Alanında uzman kişiler tarafından kaleme alınır.
alıntılama, kaynak gösterme  Öyküleyici ve betimleyici  Bilimsel nitelikli yazılardır.
gibi anlatım teknikleri sıklıkla anlatım teknikleri sıklıkla
 Sanatlı bir üslup yerine açık ve anlaşılır bir dil kullanılır.
kullanılır. kullanılır.
 Dil, göndergesel işlevde  Dil heyecan bildirme ve Terimlerle yüklü bir dili vardır.
kullanılır. şiirsel işlevde kullanılır.  Eleştirel ve nesnel bir tutum vardır. Ağırbaşlı ve ciddidir.
 Giriş, gelişme ve sonuç bölümünden oluşur.
Bilimsel Metinlerde Literatür Tarama:  Gazetelerin ön sayfasında yer alan makalelere başmakale,
Araştırma bilginin geliştirildiği bir süreçtir. Bu yüzden
yazarına da başyazar denir.
araştırmaya dayalı bir metin hazırlanırken önceki çalışmaları
taramak ve veri toplamak çok önemlidir. Var olan kaynak ve  Tanımlama, örnekleme, tanık gösterme, nesnel verilerden
belgeleri inceleyerek veri toplamaya da literatür tarama denir. yararlanma gibi düşünceyi geliştirme yollarına başvurulur.
Kaynak taraması yapılırken uyulması gereken aşamalar şu  Türk Edebiyatındaki ilk makale, Şinasi tarafından yazılan ve
şekildedir: 1860’ta Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımlanan
 Araştırmanın amacının ve konusunun saptanması Tercümanı-ı Ahval Mukaddimesi’dir.
 Kaynak taraması  Edebi ve bilimsel makale olmak üzere iki tür makale vardır.
 Kaynakların okunması
 Kaynakların değerlendirilmesi
 Araştırmanın ödev, tez, seminer, makale gibi Münazara
biçimlerde toplanması
Bilimsel Metinlerde Özetleme:  Karşıt görüşlü iki grubun önceden belirlenen bir tez ya da
Özetlemede amaç, bilimsel metinlerdeki içeriği okura konu hakkında düşüncelerini jüri ve dinleyici önünde
kısa sürede sunmak, metnin geneli hakkında okuru savunmasına denir.
bilgilendirmek olduğundan başlığın hemen arkasından özet  Genellikle okullarda öğrenciler arasında yapılan bir tür
bölümü yer alır. Özetleme geniş zaman kipiyle yapılır. Özetleme tartışmadır.
de ayrıntılara girilmez.  Bir grup tezi diğer grup ise antitezi alır.
Bilimsel Metinlerde Alıntılama:  Tez öne sürülen herhangi bir yargıdır. Antitez ise öne
Alıntılama, bir yazarın başka bir yazardan aldığı bir sürülen herhangi bir teze karşı ortaya konan başka bir
metni, cümleyi, veriyi, diziyi kendi yazısında kullanmasıdır. yargıdır. Argüman da öne sürülen tezin doğruluğunun,
Alıntılama doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki şekilde yapılır. inandırıcılığının dayandığı nedenlerdir.
Doğrudan alıntılar, kaynak eserden olduğu gibi alınır.  Münazara için en az üç kişilik iki grup oluşturulur. Aynı
Alıntı yapılan kaynak, yazının bitiminde veya içinde dipnot konunun farklı yönlerini savunacak gruplarda bir başkan
olarak ya da yazının, kitabın sonunda kaynakça bölümünde bulunur.
gösterilir. Dipnot, metin içinde geçen herhangi bir bilgi ile ilgili  Başkan önce grup arkadaşlarını dinleyicilere tanıtır. Konusu
olarak sayfanın altına, çalışmanın sonuna konan açıklama veya hakkında genel bilgi verir. Grubun üyeleri belirlenen süre
kaynak bilgisine denir. içinde ve dönüşümlü olarak konuşmalarını yaparlar. Son

6
 konuşmayı başkan yaparak konuyu derleyip toplar karşı
grubun iddialarını cevaplandırıp sonuçlandırır.
 Münazarada jüri üç-beş kişiden oluşur. Jüri bir başkan
belirler. Konuşmaların değerlendirilmesindeki kriterleri ve
her konuşmacıya verilen süreyi belirler.
 Münazarada jüriyi etkilemek amaçlandığı için karşı tarafın
görüşleri iyice dinlenmeli, not alınarak açık ve zayıf
noktalar tespit edilerek cevaplar hazırlanmalıdır.
 Münazarada yalın bir dil kullanılmalıdır.
 Hoşgörü temel ilke olarak benimsenmelidir