Pasionaria:

Dolu Yaşam
Yalın Ölüm
Hayranle�rına göre Dolores Ibarruri hem İspanya İç
Savaşı'nın esin verici kadın kahramanı, hem de Sovyetler
Birliği'nin Alman İstilacılarına karşı savaşında oğulla­
rından birini yitiren bir ana olarak, dünya analık sem­
bolüdür. Düşmaniarına göre ise kana susamış, etkile­
yici söylevleriyle sağ kanat milletvekillerinin bütün ce­
saretini kıran, dehşete düşüren bir cadıdır. Oysa ger­
çek, bu iki aşırı yargının kesiştiği noktadan başka bir
yerde. Madrid'i savunanlara manevi güç vermekte üst­
lendiği görev, kuşatılmış şehrin kadıniarına söylediği
unutulmaz sözler, Cumhuriyet yandaşı olan uluslarara­
sı tugayları harekete geçirecek güçteki ölümsüz söyle­
viyle Dolores lbarruri, şüphesiz ki çok büyük bir tari­
hi kişiliktir. Bununla birlikte, çok iyi bilinen ihtiraslı
görünümü, hem komünist efsanenin ateşli kişiliğini, hem
de anti-komünist düşüncelerini kesin olarak tanımlar.
Ancak yorumlar birer hata değil elbette; ne var ki, ger­
çek Dolores Ibarruri'yi tam olarak açıklamayı başara­
mayan eksik görüşlerdir.
Bir komünist olarak kişiliğinin belirgin özellikleri güç­
lülüğü, gerçekçiliği ve esnekliğiydi. İlerleyen yıllarda
birlikte İspanya Komünist Partisi'ni kurmak onda sabit
bir fikir halini almıştı. Gerçek Pasionaria, acımasız sür­
gün yılları ve Franco'ya karşı girişilen mücadele sıra­
sında soğukkanlı, duygularına pek kapılmayan birisi ola­
rak ortaya çıktı.
İç savaş sırasında Pasionaria etkili konuşma yetene­
ğiyle piyada askerlerine moral verirken, Jose Diaz da
K. Parti başkanıydı. Diaz'ın Tblisi'deki kuşkulu ölü­
münden önce SBKP başkanlığında kötü ve amansız bir
güç savaşı başlamıştı. Pasionaria'nın Krernlin'de hüküm
süren fırtınalara karşı kendini kabul ettirmesi, onun yet­
kinliğinin başarılarından biriydi. Taktiğine uygun olan
akılcılığı ve esnekliğini, Komünist Parti Sekreterliği ile
daha ilk görüşmesinde ortaya sermişti.
Bu sırada. en büyük rakibi Jesus Hernandez ve Ko
nıünist hareketin uluslararası önderlerinden Georgy Di­
mitrov ile Dimitri Manuilsky trafından sert bir biçim­
de eleştirildiğinde. Passionaria. bu olaydan kısa bir süre
sonra ölen Jose Dıaz'a �;;,hL::!i bir saldırı· başlattı. Bu­
nun ardından, olağanüstü bir başarıyla, usta bir politik
kişiliği olan Hernandez karşısında ondan çok daha iyi
bir manevra yaptı. Hernandez, zamanını, sıradan insan­
lardan meydana gelmiş olan militanları sürgüne gönder­
mek için harcarken, Dolores, Kremlin'in en üst düzey­
deki yetkilileriyle ilişkilerini geliştirmekteydi. Diaz'ın
öldüğü aylarda efsanevi Pasionaria kişiliği gelişmeye
başladı ve ölen başkanlarının en yakın dava arkadaşı ola­
rak tanıtıldı. Bir yıl içinde Hcrnandez ve taraftarları
grup'tan atıldı ve 1944 yılında Pasionaria'nın tartışma
götürmez önderliği kabul edildi.
Pasionaria bir teorisyen değildi; Marksizm'e hiç bir
şekilde katkıda bulunmadı. O, coşkun bir Stalin hayra­
nıydı.
Parti militanlarıyla ardı arkası gelmez görüşmeler sık­
laşan örgütsel ilişkiler sonrasında Franco'nun düşüşü­
ne kaçınılmaz ve yakın bir sonuç olarak bakılınaya baş­
landı. SBKP'nin 1954'deki oturumunda, Anarşist, Sos­
yalist ve Cumhuriyetçi kişiliklere ağır saldırılar yönel­
tirken, bir yandan da bu kişilerin halk arasındaki yan­
daşlarından bağlı oldukları kişileri terk edip Komünist
Parti'ye gelmeleri için çağrıda bulundu. Diğer partile­
rin üyelerini 1930'lardaki yenilgiden sorumlu tuttu ve
onları giderek Amerikan Emperyalizmi'nin taraftarı ol­
makla suçladı.
1950'1erin ortalarında, Carrillo'nun Parti içi mücade­
leyi başlatmasından sonra, Dolores lbarruri son dere­
ce açık bir tavır koydu: İspanyol K. Partisi'nin Carrillo.
Fernando Claudin ve Jorge Semprun tarafından liberal-
(deı•anu 6. savfada)

BROY ŞİİR DERGİSİ/NİSAN -ARALIK '89/'IDPLU SAYI: 42-50

sahibi: meliha akça • yazı işleri müdürü: mürnin dikduran • yönetim müdürü: muharrem akça • yayın yönetmeni: seyyit nezir •

yayın danışmanı: nesrin arman • yazı kurulu: müştak erenus- nesrin arman · vaysel çolak . metin cengiz - seyyit nezir • sanat
danışmanı: hayati asılyazıcı • dizgi: kros • ofset ha::.ırlık: hoy ajans (her oylumda yayın ajansı) 526 20 93 • baskı: kent matbaası
• yönetim yeri: muh ittin mah. arslan sok. 3719 çorlu • islanbul temsilciliği (yazışma adresi): ankara cad. vilayet han 205 cağaloğlu
(yayınlansın ya da yayınlanmasın, gönderilen yazılar geri verilmez, deneme yazılarının -çift aralıklı- beş, inceleme yazılarının
yedi sayfayı geçmarnesi rica olunur • i::.mir temsilciliği: veysel çolak, p.k. t08/izmir • abone koşul/an: altı aylık 20.000.- TL.,
yıllık 36.000.- TL., yurt dışı abone 50 DM (yurt dışından abone olmak isteyen okurlar, abone tutarını/ iş tutarını/ iş bankası,
cağaloğlu şubesi, muammer akça- 30100/1067 nolu hesaba yatırmalıdırlar) • yurt içi abone: posta çeki- 191647 (muammer
akça) • reklam fiyat/an: iç sayfalar 600.000.- TL (tam sayfa) • Genel koordinat ör: Namık Kemal Atalay
2
'---R
----,. OY ŞiiR DERCiiSi [}i](Q)v p;J,�[f\1]� ÜRÜNÜoü--------'
 Nef'i
B ve Marks
ilinenibilinmeyen nedenlerle, Broy 'un Ma\'i.\"89 say1s1, filmleri bile çekil­
mişken bask1ya girememiş, okura ulaşamwniŞ11. Nitekim derginin bu toplu
'89 sans111da rer alan pek rok raz1. Man.ı· .W.\'/ Sina aittir. Geren ar/ar irinde ya­
�lşarak, El'lül ortalannda olduğu gibi, bir araw gelerek kendimde ve toplumsal­
tarihsel durumla hesap/apnanliZI kesintisi� siirdiirdük. Ve\'sel Çolak '111 gariptir,
ra�i/1 bir tek salin _mk etmemek, gün ola direrek saklamak gibi bir huyu vard1r.
Gülümsüyor
Konuşmalardaki not/an, mektuplardaki kimi elimle ı·e paragraj/an -Yenibütüncü
Manifi•.\"lo 'nun ikinci w li ger ide kolirken HlfJI{mas/ gereken toplu değerlendirme­ SEYYİT NEZİR
ri, bir arara gelip de kotarwiW\'1/lCa- reniden kurxulayarak bir bütünlüğe ulaş-
1/rmlş. Birfi�r kla ki. Ymibiitiincii sajlardan aynlan Hüseyin Haydar arkadışimi­
VEYSEL ÇOLAK
Z/ll yeri, bu ke�.. eskilerden bir daı·ersiz m imjir le do/durularak .. . 1 SE YYiT NEZiR TUGRUL KESKİN
METİN CENGİZ

V. ÇOLAK: "Van Gogh'un elleri kadar suçlu elle­
riniz." Marks, Lenin, Engels, Che... kadar kırgınsı­
nız. Bulunduğunuz bir yer var. Bunu bilenler ve bil­
meyenler var. Ama Seyyit'in söylediğini tersinden oku­
yarak söylersek "iyi yerdeyiz." Bunun altını da dur­
madan çiziyoruz.
Ben, burada toplanıp görüşmeyi kararlaştırdığımız
gündeme geçmek istiyorum. . Ama Tuğrul'un dediği gi­
bi, Manifesto'nun yayınlanmasından bir süre sonra ara­
mızdan kaçareasma uzaklaşan Hüseyin Haydar'ın gi­
dişiyle, dört kişi kalmış değiliz. Henüz tanıştırmadığı­
nız biriyle karşı karşıyayım. Kimin sürprizi bu? Ania­
tın da bir an önce gündeme geçelim.
NEF 'İ: Eee... Sevgili Veysel, arkadaşların da senin
konumunda. Benim burdaki varlığımı; onlar, senin bir
oyunun sanıyorlardı kanısındayım. Gördüğünüz gibi
hiçbiri değil.
T.KESKİN: Söyle kardeşim kimsin? Tavrın güzel
de.. .
NEF'İ: Sabredin. Anlatıyorum: Çoktandır çalışma­
larınızı izliyorum. Hem sizinleydim, hem dışınızdaydım
anlayacağınız. Yenibütün Manifestosu 'nda gelenekle il­
gili çözümlemeleriniz, getirdiğiniz görüşler, dikkatimi
çekmişti. Ülkemiz, hatta dünya için bir öneriydi orta­
ya koyduklarınız. Sonra bireye bakışınız. . . Bu bile; be­
nim burda olmarnı anlayacağınız güvenini verdi.
M.CENGİZ: Sağ ol. Sabırsızlanmak da hakkımız
ama' . .
S. NEZİR: Bırakın d a dinleyelim. Dinliyoruz, evet!
NEF'İ: Hak/ısınız. Bitiriyorum: Son ana kadar bu­
raya gelmeye niyetim yoktu. Başka bir sürprizm vardı
size. Derginin baskıya gireceği tarihi öğrenip matbaa­
mza gidecektim. Orda ne yapacaktım biliyor musunuz?
Bir korsan gibi dergiye girip bir köşe edinecektim ken­
dime. Sonra bir korsan gibi çekip gidecektim. Sizin bü­
tün dergilere bir korsan gibi girip çtktığınızı düşünün­
ce vazgeçtim. Toplantı tarihinizi öğrendim, çağrılma­
yan bir konuk olarak burda bulunuyorum işte.
M.CENGİZ: Arkadaşlar, izin verirseniz, Nef'iye
gündem dışı bir soru sormak istiyorum; o da şu: Nef'i
geçmişe ve geleceğe uzanan bir değerlendirme yapsın,
son derece ilginç olmaz mı?
V. ÇOLAK: Bizce olur da.. .
NEF'İ: Sizi ürpenecek, bulunduğunuz yerin neden gü­
zel olduğunu anımsatacak bir şey var galiba. Sürekli­
liği yaşıyor ve yaşatıyorsunuz. Az gidilip uz gidilip ge­
riye bakıldığmda görünmüyor kalkılan yer. Biz bulun­
duğumuz yerde iyiyiz, iyi yerdeyiz. Dilin bir masal kı­
lıcı olduğunu düşünüyorum hala. "Merkez-i hiike
atılan' ' Namık Kemal ''Kürre-i arzı patlatmak ' ' üzre.
Nedim, o şuh'la birlikte.
S.NEZİR: Bu sözlerde gündemimize bir müdahale
mi var? Dolaylı bir öneri mi yoksa?
V.ÇOLAK: Arkadaşlar, bu doğrudan doğruya Ner­
i'nin bir kılçığ ı...
T.KESKİN: Nef'i nerde arkadaşlar? Nereye kaybol­
du?
M.CENGİZ: Korsanlığını yaptı desenize.
V. ÇOLAK: Meraklanmayın arkadaşlar. Burda bir
yerlerdedir.
S. NEZİR: Bir dizeye yerleşmiştir, kim bilir?
T.KESKİN: Uzayıp giden bir 'a' harfinde de olabi­
lir.
V.ÇOLAK: Tamam, tamam arkadaşlar. Nef'i ken­
di gündemini yaptı. Bizim gündemimize girip orda kaldı
diyelim. Yani Nefi hep aklımızda. Gündemimize dö­
nüyorum. Bulunduğumuz yer, bir yangın yeri. Ve ya­
lınayağız. Bu açık. Bizi zorla temsil etmeye kalkanlar­
dan utanıyoruz. Aslında bu, ülkemize duyduğumuz sev­
giyi azaltmaya yönelik. Ama mümkün değil. Çünkü bi­
liyoruz, artık dünyanın her yeri biraz da Yunt Dağla­
rı'dır, Manisa'nın Osmancalı köyüdür. Demir Çelik'­
ten Ali; Amerika'daki, İngiltere'deki, İtalya'daki... bir
başka işçinin kardeşidir. Her biri için grev yerleri kır­
mızıdır, beyazdır. Her grev yeri, bir çocuğun gülüşü­
dür, bir bahar dalıdır. Sonra holdingler holding; dev­
let devlettir. Öte yandan aşksa hep anarşisttir. Bir yanda
sadece beyniyle yaşayanlar, bir yanda da bütün göv­
desiyle yaşayanlar var. Bir de yaşamayanlar var tabii,
yalnızlığın tadını çıkarabiliyor olabilirler. Yorgunuz bel­
ki, daha da yorulacağız. Ama gövdeyle yaşamaya de- 3
 Ülkemiz hatta
dünya için bir
öneriydi ortaya
koyduklannız.
Sonra bireye
bakışınız...
ğer bu. Genel sapıamalar için Seyyil'e sözü bırakmak is­
tiyorum. Sırayla sürdürelim, derim.
S.NEZİR: Konuya doğrudan dalmak gerekiyor ga­
liba. Şu birkaç dakikada konuştuklarımız, Nefi'nin or­
taya çıkıp kaybolması güzel. Bir bakıma şiirin tadını
çıkartıyoruz! Bu gerekli; gerekli ama yetmez. Kendi­
mizi bildik hileli, verili olanla kapışığız. Değerleri ye­
rine koyma savaşımı sürüyor. Şunun anlaşılması çok
önemli: Teslim oldukça barışığız. Yani bir denge yok!
Toplumsal banş da sadece göstermelik, yani yapay, yani
yalan. Yapılan, şeytanın avukatlığından başka bir şey
değil. İnanmak kolay. Öyle yaşamak da kolay. Oysa
bu kolaycılık hayata ihanettir, insana ihanettir. Yeni­
bütüncü Şiirin Manifestosu bu ihanete karşı gövdeleş­
medi mi? Manifesto'nun öngörü boyutu, insan onuru­
nu korumaya yönelik değil mi?
T. KESKİN: Ancak bu kadar değil!
S.NEZİR: Sürdürüyorum: Neydi? Kabaca tanımlar­
sak, revizyonizme, oportünizme, uvriyerizme, popü­
lizme karşıydık, karşıyız. insani olanın altını çizerek,
örgütlü hareketlerdeki feodalizmi reddediyorduk. Karşı
çıkmayı da geltneğin içinde görerek, bunun teorik te­
mellerini göstererek, gelenek'e yeni bir boyut kazan­
dırıyorduk. Asker olan da insandı bizim için, partinin
camını silen de. t>utları yıkanları putlaştıranlara da kar­
şıydık. Bütün bunlar, gereksinilen platformu oluşturmak­
tan başka bir şey değil. Gene bu oluşumu sürdürmek
ve savunmak zorundayız. Ancak bu, bizi insana vardı­
m. Nef'i'nin söylediği o masal kılıcı dil'i açığa çıkar­
tır. İnsandan yalıtılmamış gerçek şiire...
T.KESKİN: Genel doğruları.yinelemekte yarar var.
Süreklilik adına. Hele 12 Eylül'ün getirdiği kopukluk
sadece demokrasiyle sınırlı değilse! Nedense sadece bu
· söyleniyor, yeliniliyar bununla. Ahlaki erozyon, kişi­
liklerin bulanıkiaşması; apolitikleşme, teslimiyet, kof­
laştırılınış sanaı-şiir, görmezlikten geliniyar hep. Terk
edilen mevzileri yeniden kazanmak, kimin aklına geli­
yor?
V.ÇOLAK: Her şiir bir öncelcine ihtilal değil. Olan
bitenlere Marksizm gülümsüyor. Suçüstü yakalanma­
nıiı bir garip biçimi yaşanıyor. Almanya'da yıkıldıkça
yeni bir duvar örülüyor. Sovyetler Birliği kendine sal­
dırıyor. Beyni gövdesine sığınıyor. Bir Doberman öf­
kesi pekiştiriliyor. Bulgaristan, T.Jivkov'u değiştirmek-
4 le kendini aşacağını sanıyor. Dimitrov bir tütün yap-
------- �'!\:�·�··
rağının sarılığında solmaya devam ediyor. Küba, ür­
kütücü bir sessizlik içinde. Arnavutluk yok sanki. Çin
tünellere saklanıyor ama sığınıyor. Bütün bunların ne­
deni açık ama...
M.CENGİZ: Veysel, daha somut olmak gerekmez
mi?
V. ÇOLAK: Tabii. Aslında söylediklerim pek anla­
şılmaz değil. Yaşanan olaylar, sistemlerin sarsılması,
bilimsel olanın; diyalektik ve tarihi materyalizmin bir
zaafı değil. Olamaz da. Olsa olsa uygulanan politika­
ların insana, insani olana ters düşmesidir. Bugün ze­
min kaybedilerek insanın peşine düşülmüştür. Bunu,
bizler, alabildiğine yoğunlaştırarak Yenibütüncü Şiirin
Manifestosu'na belirleyici bir öğe olarak koymuşken
Türkiye'de yaşanan kekemelik; hala sürüyor.
M.CENGİZ: Çok önemli bir nokta bu. Biz bireyi,
bireysel olanı öne çıkardığımızda bireycilikle, reviz­
yonistiilde suçlandık. Aradan iki yıl geçmeden, yaslan­
dıkları değerlerin tümü eskidi. Bu ölçütsüzlük, kendi­
lerine bile bir yer bulup yerleşmelerine; daha doğrusu
kendilerini kurtarmalarına büyük bir engel oluşturuyor.
Bir yol var. Önyargıdan uzak olmak zorundalar. Ayrı­
ca abece'den başlamak zorundalar!
T. KESKİN: Doğru. Öte yandan, gecikerek de olsa
bireyi kavramaya, düğümün onda olduğunu görerek
"sahiplenmeye" kalkışanlar hep kekeliyor, Veysel'in
dediği gibi.Bu da sevindiricibir şey. Manifesto'nun ge­
nelleştirdiği, kitlelere mal ettiği bir kazanım bu. He­
nüz yüzeysel olmaktan kurtulamıyorlar görüldüğü, sap­
tandığı gibi. Bu da henüz Manifesto'daki derinliğe ini­
lemeyişinden geliyor.
NEF'İ: Unutuyorsunuz. İnsanı sevmek de gelenek so­
runudur. Hem bu, sizin Manifestonuzdo. üstü kapalı ka-:
lıyor. Bence, asıl önemli olan bu. Kuramlar, kuram­
sal doğrular, ancak burdan çıkanıtıp yaşama uyguta­
nırsa sonuç alınabilir. Hepsi gidiyor ama insan kalı­
yor.
S.NEZİR: Bir kılçık daha, ama doğru. Çünkü yaşa­
nanla kuramsal olan hep ayrı düşürüldü. Sonunda da
bir tarihsel daralmaya gelindi.
V.ÇOLAK: Evet, insanı yaratıcı kılan ve şimdi bir
güzel açılışa, yeni, gepgeniş u.fuklara.
S. NEZİR: Yalnız, atianmaması gereken önemli bir
nokta var. Ülkemizde demokratlar dahil tüm sosyalist-
Aşk hep
anarşisttir.
Bir de
yaşamayanlar
var tabii.

ler, sosyalist blokta olanlara bakıp kendine bir zemin
oluşturamaz. Örneğin bir Doğu Almanya'da olanlara
eklenemez. Bu, köksüzlüğün yeniden seçimidir. Top­
lumsal yapılanmalarda modeller olamaz. Her model
halkların kaderlerini tayin edişte biçimlenir, açığa çı­
kar. Bu, toplumsal bir etkileşim, dönüşümse,bir kül­
türü de açığa çıkartır. Böylece, sanatsal olan her şey
kendine yeniden bir tanım bulur. Yaratılanlar da, ol­
mayan bir şeyin değil, olan bir şeyin karşılığıdır.
T. KESKİN: Örneklersek, dergi çıkartıp bu etkinlik­
le yelinmek başka bir şey; bir etkinliğin dergisini çı­
kartmak daha başka bir şeydir. Herhalde aniaşılmayan
bu, değil mi Seyyit?
S. NEZİR: Evet, evet. .. İnsanın dünya deneyimlerin­
den yararlanması başka şey, kendi somut koşullarının
belirleyiciliğine öncelik tanıması başka şeydir. Bunun
atianınası hep bir labirentte sıkışıp kalmayı getirmiş,
kişinin kendine uzak düşmesine varmıştır. Veysel'in de­
yimiyle; birey, kendini biriktirememiş, kendine biri-
Teslim oldukça
banşığız.
Öyleyse
hiçbir zaman
denge yok.
kememiştir. Böyle olunca; gerçek, kalıcı tarihsel eğri­
si belirlenmiş bir toplumsal birikme de olamadı.
M. CENGİZ: Bunu biraz daha açmak gerekiyor, sa­
nırım.
V.ÇOLAK: Evet. Yenibütüncü Şiir, bir Manifesto'y­
la çıktı. Kendini yok etmeyi amaçlamaktaydı. Çün­
kü, kendini aşması, varlık nedeni olan olumsuzlukla­
rın aşılmasından başka bir şey değildir. Bu bile tam an­
laşılmadı. Ya da anlamak istemediler. Özünde insan
vardı, insan onuru vardı. Kültürel besinin doğru bir ta­
nımlanması ortaya konmuştu. Çünkü kültürel besinden
payını alamayan kişi ve bir siyasi hareket gelişmezdi,
gelişemezdi. Bireyin doğallığından yalıtılmış olması,
aslında tragedyasına uzak düşürülmesinden başka bir
şey değildi.
M.CENGİZ: Sonuç? . .
V. ÇOLAK: Sonuç ortada. İnsandan yola çıkmayan­
lar, insana varamıyorlar hiçbir zaman. Bugün sosya­
list blokta yaşanan ne varsa, tümü, birçok kişinin san­
dığı gibi sosyalizmin iflası değil. Ancak, bu geçici sü­
reçte insani boyut tamamlanıyor, denebilir. Yenibütün­
cü Manifesto'nun içerdiği saptarnaların yanında tek ve
belirleyici olan bir öngörü vardı: Kısa bir süre sonra
Marksizm,
olan bitene
gülümsüyor:
··n bunlann
nedeni
açık ama...
bütün dünyanın bireysel yetkinliği aramaya çıkacağı.
Şimdi bu süreç başlamış bulunuyor.
M. CENGİZ: Bireye karşı olana, suçüstü yapılıyor
desene.
T.KESKİN; Eh! . . Bu, elbette başka türlü tanımla­
namaz. Şu da var: Tanımlamak yetmiyor tabii, yaşa­
nır kılmak da gerekiyor.
M. CENGİZ: Varılan yer, nokta burası zaten. Yok­
sa gene yaşananın dışına çıkılmış olur. Yenibütüncü
Manifesto, sosyalizme yamanan sektarizmin aşılması­
nı iki yıl önce işaret etti. Ama hala yaşanan bir ürkek­
lik var. Ülkemiz insanı, bireyselliğini yaşarken, nedense
korkulanıyor. Elbette bu da aşılacak. Öteden beri ya­
pay bir sosyalizmi dayatanlar büyük bir şaşkınlık ve sus­
kunluk içinde. Yanıldıklarını söyleyememeleri ne kö­
tü.
V. ÇOLAK: Kendiliğinden bir sınıf oluşturan işçile­
rin, kendileri için bir sınıf olma bilincine varabilmele­
ri de birey olmalarına bağlı bir şey. Bunun bilincinde
olanlar, istikrarlı bir şekilde düşünce üretmeye devam
.ediyorlar. Öte yandan politikaya sığınan şiiri, sanatı sa­
vunanlar, kaba gerçekçiler, ellerindeki formülü kaybet­
miş durumdalar. İnsan gerçeği tarafından eskitilmiş bir
formüldü çünkü bu.
T.KESKİN: Bu oluşumlar tam tersine anlaşılırsa,
o kötü. Çünkü sanatın içeriğinden yoksun düşürülmesi
gündeme gelebilir. Toplumsal sınıfsal örgütlenmeler er­
telenebilir. Henüz yaşamca özümsenmesinin başların­
da olunan Marksizm-Leninizm terk edilebilir. Yani, in­
sana, bireysel olana Marksizm'den vanlabileceği _gö­
rülemeyebilir.
M.CENGİZ: Bütün bu konuştuklarımız, genel'de ku­
caklayıcı saptamalar. Ama bugünden sonra, siyasi ya-
Bireyi
kavramak,
düğümün onda
olduğunu
görmek
gerekiyor. s
 Yenibütüncü
Manifesto'dan
sonra, bireye
karşı olana
suçüstü
yapılıyor.
pılanmanın ve sanatın gereksindiği noktaları da belirt­
miş oluyor.
S. NEZİR: Yani yaşayan bir sanat, yaşayan bir poli-
tika. . . Kişinin kendini aşmasını sağlayan biravandgar-
dizm .. .
Pasionaria: Dolu Yaşam, Yalın Ölüm
leştirilmesi çalışması, İÇ Savaş'ın emektarlarından olan
Passionaria, Yicente Uribe ve Antonio Mije'nin başkan­
lık ettiği Yürütme Kurulu'na ters düştü. SBKP yöneti­
mine ters düşmesine karşın, Carrillo'nun Parti'yi yeni
üyelere açması, güçlü müttefikler araması, yeni Sov­
yet politikasının barışçı düşüncesine uygun düşüyordu.
Carrillo'nun bu düşüncesiz tutumuna karşı Dolures'in
bir sindirme planı vardı; ancak SBKP'nin 20. oturumun­
da Khruschev'in konuşması onu bu konu üzerinde bir
kez daha düşünmeye yöneltti. Kısa bir süre sonra Uri­
be'ye karşı genç rakibiyle işbirliği yaptı ve Merkezi Ko­
mitesi'nin olağan toplantılarından birinde Carrillo'nun
6 Ulusal Barış Politikası kabul edildi. Bu politikanın uy-
_______ ,ttı=�•.J ••
V.ÇOLAK: Temelinde insanın, bireyselliğin yerleş­
tirildiği bir estetik arayış . . . Sanatın, şiirin bir organiz­
ma olduğunu unutmadan tabii.
NEF'İ: Biz tarihin bir kesitini tanımlıyoruz, onun kar­
şılığıyız. Uzun ve bilinen hikiiye. Siz tarih yapmaya baş­
lamıştınız, devam edin. Ayrıca başka şansınız da yok.
V.ÇOLAK: Tuhaf! Bunları Nefi söylüyor!
S. NEZİR: Hep bilinen şey: Tarihin tekerleği! Hep
ileri gidiyor! Yeni olan da bunda gizli aslında. Dünden
bugüne gelende, geleceğe uzayanda saklı bütünlüğü hep
görebilmek. Nefi'den Nazım'a ve sonrakilere. Yeni olan,
bu bütünlükte. oemayandan esinli değil'
gulamaya dökülmesi ise "Genel Barışçı Darbe" oldu.
Bu kez, Dolores, diğer liderlerle birlikte buna karşı çıktı.
Carrillo, Partisinin gücüne gereğinden fazla güvenin­
ce, 1958'de bu poitikanın uygulamaya dökülmesi umul­
madık biçimde başarısızlıkla sonuçlandı. Yine de Car­
rillo, 1959 Temmuz'unda bir Parti toplantısında darbe­
yi fanatik bir şekilde savunmaktaydı.
İşte bu dönemde Dolorez, Parti Genel Sekreterliği'­
nden ayrılmak için istifasını verdi. Bu gerçeği görme­
deki duyarlılığının, Parti'nin, yanlış politikaları karşı­
sında ödünsüz oluşunun etkili bir göstergesiydi.
12 Kasım 1989 tarihinde 94 yıllık yaşamını noktalar­
ken, görüşlerini ve sahip olduğu değerlerini asla değiş­
tirmemişti.
Dolu yaşadi, ya/m öldü! -The Guardian 'dan
 Her Şey
Şiirde
CEMAL SÜBEYA
Sorular:
ENVER ERCAN

Şiirimizi 1990'/arın eşiğinde nasıl değerlendiri­ kemizin içinde bulunduğu koşulun karşılığıdır.
yorsunuz? Türk şiiri, değişen dünyanın farkında mı? Diyorsunuz ki ''Türk şiiri değişen dünyanın far­
kında mı?" Dünya değişimi yeni. Şiir bir öncüdür;
Türk şiirinde son bir iki yıl içinde bir oynama ama daha doğrusu bir yansı. Sezmiştir. Yine de
yok. Ama art arda yeni şairler de ortaya çıkıyor. gerçek konumu yansı olmak. O da daha sonra ola­
Son yılların şiiri için düşüncelerimi çok yerde yaz­ cak. Sanıyorum, şu anda da yansısı. Vazgeçemi­
dım. Bunun için ne söylesem yineleme olacak. yor. karar da veremiyor.
Ama yeri gelmişse, yinelemeler de yararlıdır di­ Genç şair/erin yazmakta olduğu şiiri, oluşturulan şi­
yorum. Turgut Uyar'ın bir sözü vardı: "Günün irsel düz/emi, geleneğe bağlanabilecek kıvamda bu­
şairi deyince, hemen genç şairlerin şiir serüveni luyor musunuz?
akla gelmeli'' ... Bir de Tuğrul Tanyol'un bir sö­ Genç şairlerde acemilik evresi yok. Ya da bu
zü: "Ağabey, şiir mutlaka çıkışlar içinde mi ol­ evre çok kısa sürüyor. Demek, dilimiz ve şiiri­
malı? Şart mı bu? Sizinki öyle olmuş. Bizlerinki miz oturmuş. Şu anda hemen hepsi aklıma gel­
için şart mı bu?''.. . Birincisi çok doğru, ikincisi mez elbet. Ama dikkatimi çeken sanatçı adları sa-
de üzerinde düşünmeye de­ yayım. Yalnız burda şöyle
ğer. Ancak, bunu bundan bir soru var? Genç şair kim?
sonra sizler yapacaksınız...
1990'1arın eşiğinde dünya­
PARK Özel'lerden, Behramoğlular-
dan sonra gelmiş herkesi
da gerçek şiirin soluk aldığı Öyle sevdim ki seni genç şair saymalı bence. Çok
ülkeler şunlar: Latin Ameri­ Öylesine sensin ki! ad var: İsmail Uyaroğlu,
ka, İspanya, İtalya, Yunanis­ Enis Batur, Tuğrul Tanyol,
Kuşlar gibi cıvıldar
tan ve Türkiye. Sanayi, ileri Yenibütüncüler (Seyyit Ne­
batı ülkelerinde şiiri dışla­ Tattırdığın acılar.
zir, Tuğrul Keskin, Veysel
mış. Daha doğrusu, şiir, sa­ Çolak, Metin Cengiz, Hüse­
nayinin ardılı olmayı kabul yin Haydar), Sunay Akın,
etmemiş. Doğu bloku ülke­ Ahmet Güntan, Behçet Ay­
lerinde ise birey özgürlüğü san, Turgay Nar, Enver Er-
açısından dışianmış bulmuş can, Salih Bolat, Levent Yıl­
şiir kendini. Diyorum, azgelişmiş ülkelerde, ge­ maz, Yusuf Alper, Yunus Koray, Turgay Fişek­
lişme yolunda ülkelerde şiir hala altın. Sözgelimi çi, Ahmet Telli, Ali Cengizkan, Ahmet Erhan,
Türkiye'de şiir nicedir felsefenin de yerini tutmak- Akif Kurtuluş, Seyhan Erözçelik, Adnan Özer,
ta. Küçük İskender, Erdal Alova, Ramazan Üren,
Ayrıca ülkemizde şiirin kullanım değeri öteden Murathan Mungan, A. Cinozoğlu, Arif Ay, Hü­
beri çok büyük. Bir kişi ölür, tarih düşülür; bir seyin Alemdar.
çeşme yapılır, üstüne beyit yazılır. Diyebiliriz ki Çok genç şair var. Hepsi de iyi. Çok kez vur­
hiçbir ülkede bizinilinde olduğu kadar şiir söy­ guladığım gibi yeni bir "aşırılık"a gereksinimi
lenınemiş, yazılmamıştır. var genç şairin. Aşırılık derken bir değİşıneyi söy­
Kavimler Kapısı Cumhuriyeti. . . Gerçek adı bu­ lemek istiyorum. Bir şeyi bir yerden tutma. Ama
dur ülkemizin. Düşünceden önce gelmiş insan iliş­ bunu çok kişi olarak yapmak ... Tek kişi olarak
kileri. Şiire götürür bu. Sanata, ama en önce şiire. şair oluyorsun, ama çok kişi olarak ayrıca tarihin
Götürmüştür. kesiti oluyorsun.
Bir oynama yok dedim. Şiirdeki bu durum ül- Kadın şairler de var, iyi: Gülseli İnal gibi. . . 7
 Bir şeyi bir yerden tut­
ma. Ama bunu çok kişi
olarak yapmak. Tek kişi
olarak şair oluyorsun,
ama çok kişi olarak ay­
nca tarihin kesiti oluyor­
sun.

Bugün ülkemizde şairin konumu nedir?

Şair tekkede oturan saygın kişi gibi. Saygı gö­
rüyor; parasız pulsuz... Hem saygı gösteriyorsun,
hem de "adam olamadın" diyorsun.

Teknolojinin, görselliği dayattığı bir dünyada ya­

şıyornz. Bu durum, bizde de yankısını bulmaya baş­
ladı. Şiirsizleşiyor insanlar. Şiir gereksizleşiyor gi­
bi. Bu konuda ne dünüyorsunuz?
re'den, Shakespeare'den parçalar okumaktadır?
Görsel olanaklar karsışında şiirin silahları var.
Kaç kişi sevgilisine bir ya da iki beyitlik pusula
Evet, ekrandaki bir görüntüyü 1000 sayfalık bir
yollamaktadır? Hücumbotları, kahvehaneleri, se­
romanda anlatamayabilirsin. Ama bazı dizeler
naryocu metin yazarlarını, eski TRT'cileri, Üni­
vardır ki yüzbin günlük bir TV dizisi onun karşı­
versitede coğrafya bölümü bitirmiş öğrencileri,
lığını çıkaramaz. Sözgelimi şu dizeyi alalım:
sokak satıcılarını, emekli öğretmenlerini düşüne­
An ki fiskiyesi sonsuzluğun
lim... Bu söylenen dizeleri üst üste koyalım. Bir
Kim hangi görüntüyle eşdeğerini yaratabilir bu­
günde nice kitap çıkar ortaya! Tiraja biraz da böy­
nun?
le baksak diyorum. İnsan bir romanı bir kez okur,
Yine genç şairlerin yapıtlarını örnek alarak ko­
iki kez, beş kez okur. Ama sevdiği, aklında tut­
nuşalım bu konuda. Enis Batur'un yazı-şiiri ile
tuğu dizeleri bin kez. On bin kez. Bu da bir şey
Ahmet Erhan'ın, Turgay Nar'ın söz-şiiri görsel­
anlatmıyor mu?
lik içinde de, görselliğe karşı da var olacaktır. Si­
nema, romanı; TV, sinemayı öldürdü. Şiir zaman
zaman ilkel gücünü de (salt söz) kullanarak ölüm­
süz kalacak. Reklam spotları bile çirkin şiir değil Kavimler Kapısı Cumhuriyeti...
mi?
işaret-dil gündemde. Her şeyde öyle. Çizgi­
Gerçek adı budur ülkemizin.
roman, fotoromanı haklarken, çizgi-film de foto­ Düşünceden önce gelmiş insan
sinemanın iyice önüne geçti. Şiirde bu iki öğe de ilişkileri. Şiire götürür bu. Sanata,
var. istediğini kullanır.
Şiir ölmez. "Geçersizlik" diyorsunuz, geçici­ ama en önce şiire.
dir bu. Bir de şöyle düşünelim, romanı vakit öl­
dürmek isteyenler de alıyor; resmi mobilya ola­
rak değerlendirmek isteyenler de çok. Şiiri? Yal­ Milletvekili-şair olsaydınız, bir dahaki seçimler­
nız şiir okumak için... Tüketimi az... Böyle di­ de 9. Cumhurbaşkanı olmayı düşünür müydünüz?
yoruz. Ama tüketimi en net olan sanat yine şiir. Cumhurbaşkanlığı sadece adı güzel bir şey.
Ayrıca bir başka gerçeğe de değinmek zorun­ Hiçbir özgürlüğün yok. Sokakta tek başına yürü­
dayız burda. Şiirin sözel yanı, ya da kökeni, tü­ yemezsin. Arkadaşlarınla bir içkievinde buluşa­
ketimi, onu ayrı bir özgün yere bağlamakta. Yi­ mazsın. Sinemaya gidemezsin. Bize göre bir şey
ne yineleme olacak ama söylemeden edemeyece­ değil. Milyar maaş verseler, hayır! Tekke dedim
ğim. Şu anda kim bilir kaç kişi Yahya Kemal' ya, tekke güzel.
den dizeler söylemektedir? Kaç kişi meyhanede Bakanlık, başbakanlık da bize göre değil.
8 Orhan Veli'den, Nazım Hikmet'ten, Yunus Em- Ama salt milletvekilliği? Fena değil.
rtı:�·.J·· ------..
Kavgalar,
tartışmalar gelişme
için kaçınılmaz bir
şeydir; saygılı,
hoşgörülü,
eleştiriye ve
özeleştiriye açık
olma koşuluyla.
İki Ateş Arasında/Sürgün Yazıları; sevgi, dostluk,
özlem temasını kimi edebi, kimi insani ilişkiler sü­
recinde işleyen yazılar ve sıcacık şiirlerin yanı sı­
ra, yıllardır sürdürmekte olduğunuz şiir-sanat-kültür
eyleminizi bütünleyici konuşma, sapıama, insanlık
onurunun çiğnenmesine kafa tutuş ve öneriler top­
lamı. ''İki Ateş Arasında'' yazısını yeniden okurken,
Fransa 'da çıkardığınız Anka 'yı hatırladım. O gün­
lerde Broy'da çıkan konuşmanızı da ... Sürpriz bir
soru: Bu kez, tersine, yurdumuzdan sürgün yıllan­
na bakmak ister misiniz? Anka 'nın etkinlik ve işlevi
açısından?..
Anka'nın etkinliği, işlevi konusunda kitabımda
yeterince ayrıntı var. Burada söyleyebileceğim
şey, benim Paris'ten ayrılışımla Anka'nın sona er­
mediği, yayınını sürdürdüğüdür. Dergi çevresinde
üretici ve teknik bir kadro oluşturabilmiştik. Ve
önümüzdeki birkaç yılı kapsayacak bir planlama
yapmıştık. Bu kadro şimdi, Paris Üniversitesi
Türkoloji bölümü öğretim üyelerinden Dr. M.Boz­
demir'in yönetiminde, benim de buradan katkı­
larımla, yayın planımızı gerçekleştirmeye çalışı­
yor. Çok yakında baskıdan çıkacak olan sayımız;
''Türk Sürgün Edebiyatı'' başlığını taşıyor ... Bu­
nu, "Göçmenlik ve Edebiyat", "Fransız Devri­
mi ve Türkiye", "Türk Mizahı" vb. konuların­
da oluşturulan sayılarımız izleyecek.
Humanite 'ye bir mektubunuz var. Bu mektubu ilk kez
kitapta okuyoruz. Mektupta, FKP yayın organını
''duyarlı ve özenli ' ' olmaya çağınyor, batı/ılann ül­
kemiz gerçeklerini ve insanını oldukça dışardan, yu­
kardan, hazır yargılarla değerlendirdiğini demeye
getiriyorsunuz. ilerici yayın organlannın bile aşa­
madığı kimi önyargılara karşı sanatçı ve aydın ola­
rak gösterdiğiniz duyarlılığın sürdürülmesi yönün­
de önerileriniz olmalı?. .
Türk sanatçısının, aydınının kişilik özellikleri,
Türkiye insanının genel kişilik özelliklerinden pek
B�ımsız
Dergiler
Her Zaman
Önemlidir
ATAOL BEHBAMOGLU
Sorular:
SEYYİT NEZİR
farklı değil. Batı 'ya bakışımızda (genel olarak
dünyaya bakışımızda) kendimizi beğenmişlikle
aşağılık duygusu arasında gidip geliyoruz. Kanım­
ca her iki duygu da yanlış, abartılı ... Herkesten
(ve öncelikle Batı' dan) öğreneceğimiz şeyler
var. .. Ve herkese (bu arada Batı'ya da) öğretebi­
leceğimiz şeyler var. . . Kimseye herhangi bir şeY"
önermek haddim değil. Kendi payıma, olabildi­
ğince hoşgörülü, demokrat ve özeleştiriye açık ol­
maya çalışıyorum. Türkiye'de aydınlar, sanatçı­
lar, birbirlerini çok sevmiyor. Birbirlerinin eme­
ğine fazla saygı duymuyor. Oysa batına tehlike­
sindeki bir gemide, düşme tehlikesindeki bir uçak­
ta gibiyiz. Tek başına kurtuluş olasılığı çok za­
yıf.,. Elbirliğiyle, bulunduğumuz gemiyi, uçağı
kurtarmaya çalışmalıyız, diye düşünüyorum. Ki­
şisel özgürlük, kişisel çalışma kuşkusuz ki esas­
tır. Kavgalar, tartışmalar da gelişme için kaçınıl­
maz bir şeydir. Fakat saygılı, hoşgörülü, eleştiri­
ye ve özeleştiriye açık olma koşuluyla. Fili tarif
eden körler gibiyiz. Her alanda yığınla eksiği­
miz,tarihten gelme sakatlanmalarımız var. Bun­
ları kavradığımızda, önyargıları, yukardan bak­
maları aşma yönünde de yol almış olacağız.
Dünyada ve ülkemizde şiiri, sürgün yıllannda da
sı cağı sıcağına izlediniz. Türk şiirinin dünya şiirin­
deki yerini tanıtıcı çalışmalar yaptınız. Sapıama ve
belirlemelerde bulundunuz. Bunlardan söz etmek is­
ter misiniz?
Anka'nın bir sayısı "Türk Şiiri Özel Sayısı"
olarak yayınlandı. Son olarak yayınlanan ''İstan­
bul" konulu sayıda Nedim'den, Tevfik Fikret ve
Yahya Kemal'den günümüze, geniş bir seçmeler
toplamı yer aldı. Her sayımızda Türk şiirinden ör­
nekler yayınladık. Tek tek saymadım, fakat An­
ka'nın tüm sayılarında yayınlanan şiirler, Fran­
sızca'da bir "Türk Şiiri Antolojisi" oluşturacak 9
 Heine'nin Şarkılar
Kitabı 'nı
kanştınrken,
Nô:am Hikmet'e
esin kaynağı
olduğunu sandığım
bir şiir/e
karşılaşıverdim.
kapsam ve nitelikte. Bunun dışında ben, yine Pa­
ris'te, Sorbonne Üniversitesi'nin "Centre de Po­
etique Comparee'' bölümü çalışmalarına katıldırn;
orada Türk şiirini tanıtıcı konuşmalar yaptım.
SSCB'de bulunduğum sırada, Letonyalı şair ve
Türkolog Uldis Berzinç'in Türk şiirinden çeviri­
ler sırasında karşılaştığı güçlüklerle ilgili sorula­
rını yanıtlamaya çalıştım. Uldis Berzinç'in daha
sonra Riga'da yayınladığı (ve kanımca dünyada
bugüne kadar yayınlanmış en kapsamlı, en önemli
Türk şiiri seçkilerinden biri olan) antolojiye, (bu
antolojide yer alan ve aralarında bulunamadığım
ş;:irleri tanıtan) bir önsöz yazdım ("Şiirin Dili­
Anadil" başlıklı yazım, Adam Sanat Dergisi'nde
de yayınlandı. ). Moskova'da, "Raduga" Yayı­
nevi'nin isteği üzerine, (aralarında doğal olarak
bulunmadığım) günümüzün en genç Türk şairle­
rinden bir seçmeler hazırladım, fakat yayınevi bel­
ki de düşüncesinden vazgeçtiği için, yayın konu­
sunda bugüne kadar herhangi bir gelişme olmadı.
Türk şiirinin dünyadaki yerini değerlendirebil­
mek kolay değil... Dün Heine'nin Şarkılar Kita­
bı'nı karıştırırken, Nazım Hikmet'in o çok sevi­
len "Karlı Kayın Ormanında" adlı şiirine esin
kaynağı olduğunu sandığım bir şiirle karşılaşıver­
dim. . . Bu karşılaşma beni, Heine'nin şiiri, XIX.
yy. romantizmi, romantizmden gerçekçiliğe ge­
çiş, bu oluşumların estetik-biçimsel karşılıkları,
bütün bu süreçlerin Türk şiirine yansımaları ko­
nularında düşündürdü.. . (Saint John Perse'in şi­
irlerini okurken onun "Les comediens sont
venus" adlı şiiriyle, Turgut Uyar'ın "Terziler
Geldiler'' adlı şiiri arasında şaşırtıcı benzerlikler
görmüştüm. 1 Turgut Uyar, S.J. Perse'in şiiriyle
şu ya da bu biçimde karşılaştı mı, bilemem. Fa­
kat benzerlik gerçekten çarpıcı...) Yukardaki bir
sorunuza yanıtımda söylediğim gibi, her alanda
fıli tarif eden körler gibiyiz. Bu nedenle, Türk şiiri
10 dünya şiirinin neresindedir gibi bir soruyu yanıt-
_______ rtı:�·... ·•
lamak kolay değil. Fakat yine de, XX. yy. Türk
şiirinde önemli, güçlü atılımlar ve başarılar bu­
lunduğunu söyleyebileceğimizi sanırım.
Şiir için dergi, denebilir ki, balık için deniz neyse
o. . . Ne ki 1980'lerin dergilerinde şiirler alevaryu­
ma alındı hep. Öte yandan Broy vb. dergilerse, sü­
rekli ölüm kalırn savaşı içinde bugüne geldiler; şii­
rin akvaryuma sokulmasına direndiler, direniyorllır.
Türkiye 'de bulunduğunuz yıllarda, başta Halkın
Dostları olmak üzere, Militan, daha sonra Sanat
Emeği dergilerini çıkardınız; ayrıca sürgünde bile
dergi çıkarmadan edememiş bir şair olarak, bu du­
rumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kurumlaşmamış, genç, bağımsız dergiler her
zaman önemlidir, bir canlılığın göstergesidir. Fa­
kat acele gruplaşmalardan, acele kurarnlardan ka-
Bray, yeni yayın
döneminde, her
çevreden, yeni,
özgün, canlı,
"hakiki" seslerin
buluştuğu bir alan,
bir forum olsun ...
çınmak gerektiğini; ve yayınlanacak ürünlerin se­
çiminde bu genç dergilerin belki daha da titiz ol­
ması gerektiğini de belirtmek isterim... Dilerim
ki, Broy, bir aradan sonraki yeni yayın dönemin­
de, her çevreden, yeni, özgün, canlı, "hakiki"
seslerin buluştuğu bir alan, bir forum olsun...
Ataol Be�oğlu
ATAOL
BEHRAMOGLU
IKİX İki Ateş
ARASINDA Arasında
SÜRGÜN YAZlLARI
Boyut Yayınlan
""Sürgün yazıları" · 3500 TL
 Bir yönetime
ilişkin yasanın bir
ulusun adıyla
anılmasını
anlamak çok güç.
''HUMANİTE''YE MEKTUP(*)
Değerli dostlar,
Türkiye Başbakanı Bay Turgut Özal'ın Paris 'e ge­
lişiyle ilgili bir haberinizin başlığını, sürgünde ya­
şayan bir Türk demokratı olarak büyük şaşkınlıkla
okuduğumu üzülerek belirtiyorum. Bu başlık şöyley­
di: "Paris 'te Türk yasası". (Humanit e, 15
1985, sayfa 18). Bir yönetime ilişkin yasanın bir ulu­
sun adıyla özdeşleştirilmesini ve bu anlamda bir yö­
netimle bir halkın ve bir ulusun özdeşleştirilmesini
anlamak benim için çok güç.
Yunanistan 'daki albaylar cuntasının şeflerinden
biri o günlerde Fransa 'ya gelmiş olsa ve bu kişinin
koruma polisleri şimdi söz konusu olaydaki gibi gös­
tericileri dövmüş olsa, "Yunan yasası" gibi bir baş­
lık koyar mıydınız haberinize? Böyle bir şey yapmış
olsanız, Yunan yurtseverlerinin, demokratlannın tep­
kisi ne olurdu? Aynı durumu Şili'ye, baskıcı yöne­
tim altındaki başka ülkelere uyguladığınızda, "Türk
yasası" ifadesinin anlamsızlığı, saçmalığı, mantık
dışılığı hemen görülecektir.
Fransa 'da ve Avrupa 'nın başka ülkelerinde Türk­
lere ve Türkiye'ye karşı çoğu kez gerçeklerle bağ­
daşmayan, fakat karmaşık tarihsel ve siyasal ilişki­
lerin sonucu olarak geçmişte derin kökleri bulunan
önyargılı duygu ve düşüncelerin varlığını çok iyi bi­
liyorum. Haberinizdeki başlığı bu peşin hükümlerin
sonucu olarak görüyorum ve bu bizler için yeni bir
şey değil. Öte yandan, ''Humanite '' gibi bir gaze­
tenin böyle bir konuda daha duyarlı ve özenli olma­
sı gerektiğini düşünmeye hakkımız var. Bu uyarımı
dostça bir anımsatma saymanızı rica ederim. Bir iyi
niyet ve arkadaşlık belirtisi olarak, mektubumun ga­
zetenizde yayınianmasını bekliyorum.
Kasım
Ataol Behramoğlu
Türk şairi, Asya-Afrika
Yazarlar Birliği Uluslararası
"LOTUS" büyük ödül sahibi
(*)Fransız komünist Partisi Yayın Organı Humanite gazete­
si genel yayın yönetmenligine gönderilen 3. ı 2. ı 986 tarihli bu
mektup gazetede yayınianınadı ve herhangi bir yanıt da gel­
medi. A.B.

. BROV YAYlNLARI arahk'89-ocak'90 programı

·.

Sen Beni Sev
Şiir, öykü, edebiyat, sanat
ve eleştiri üstüne denemeler,
diyaloglar, sürekli derinleşen
bir ustalık
JEAN PAUL SARTRE
Türkiye'den Avustralya'ya çekilen
bir çizgiy le kanayan duyarlıkların
Bir Şefin
Çocuklu�u
Yanlış bir aile ortamından otoriter
bir işyeri şefliğine, homoseksüel
ilişkilere ve faşizan eğilimiere
sürüklenişin öyküsü
BURÇAK EVREN
Türk Sinemasında
Yeni Konumlar
Umut/Yılmaz Güney 'den,
Milhan'a Mektuplar
Derin ve köktenci bir aşkın iç
Uçurtmayı Vurmasınlar/Tunç
hesaplaşmalarından dünyaya
Başaran'a Türk sineması
sorumlu bir duyarlıkla yönelişin
İZZET· GÖLDELi birbirine dönüştüğü yeni bir
üslup, yeni bir tür
Sis Çanı
HAYATİ ASILYAZlCI
Moskova... Tiflis...
taşırdığı şiirler
Glasnost
PABLO NERUDA
Moskova'dan Tiflis'e bir sanat
Aşk Soneleri adamının izlenimleri,
dostluklardan getirdiği esintiler,
Nobel ödülü de alan çağİmızın perestroyka ve glasnostun sanat
Şili'li dev azanından aşk üstüne yaşamı üzerindeki sonuçlarına
yazılmış en güzel şiirler dair gözlem ve saptamalar
11
 Grup Yorum
Gözaltılardan
Cezaevlerinden
Sıyrılıp Gelerek
Söylemediklerini
Söylüyor
89 'un geride kalan büyük diliminde, tüm dünyada ve
özellikle sosyalist ülkelerde ilginç dönüşümler yaşa­
nırken; ülkemizde, görünürdeki demokratikleşme yöne/işi,
buna kitlelerin katılımı söz konusu olduğunda terörü ar­
kalamaya ' 'dönüşüyordu ' ' yüzsüzce. 1 Mayıs 1989 'da ya­
şaJUınlar, Güneydoğu 'da Kürt köylerinde tanık olunan resmi
baskılar, cezaevlerinde zorbalığa varan uygulamalar. . . Ül­
kemizde görülen anti-demokratik manzaralardan ilk akla
gelenler. Bu arada, 12 Eylül faşizmiyle birlikte süregelen
depo/itize ve terörize etme gayretlerine karşın , geniş işçi
eylemleri ve öğrenci gösterileriyle uç veren yeniden poli­
başka sonuçların yanı sıra , denebilir ki,
tikleşnıe _\'Öne/işi,
tam da bu yöne/işe denk düşen Grup Yorum müziğinin yıl
boyunca sıcak bir ilgi görmesi sonucunu da verdi. Doğru­
su kitlelerin sıcak ilgisinin bedeli, öbür tarafta resmi güç­
/ei:in sıcak ilgisiyle grup elemaniarına ödetildi. Bir müzik
sösyleşisine oldukça poliıik düzeyde girdik . . . Geride ka­
lan aylar boyunca olan biten üstüne sizler ne söyleyeceksi­
niz'
-EFKAN ŞEŞEN: Evet. . . Oldukça anlamlı bir baş­
langıç. Bizimle yapılan başka söyleşiiere göre şaşırtıcı
ve tok sözlü . Söze biraz gerilerden girelim: 12 Eylül
sonrasında, bireyin iç dünyasının parçalanıp örselendi­
ği bir tarihsel süreç yaşandı. Bireysel ve toplumsal bü­
tünlüğün, örgütlü bütünlüğün özü boşaltılmaya çalışıl­
dı. .. Elbette bilimler; psikoloj i , sosyoloj i , ekonomi, tarih
bilimleri bunu kendi ölçütleriyle irdeleyecek, ne olup
bittiyse çözümleyip adını koyacak . . . Koymaktadır. An­
. cak, sanatta, somutluk söz konusuysa, bütünlük, de­
rinlik ve yaygınlık gözetilerek, bireyi ve toplumu, ya­
şamının bütün anlarıyla yakalamak gerekiyor. Şunları
gözledik biz, 86'da çalışmalara başlarken: 12 Eylül son­
rasındaki 6 yıl boyunca toplumun tüm sinirleri duyar­
sızlaştırılmak; birey kimlik bunalımına sürüklenmek is­
tendi. Yaşamın bütün kesitleri, biçimleri , dayatılan sosyo­
politik koşullara zoraki uyduruldu. İnsanın özgüllüğü­
ne, iç yaşamının derinliklerine sızılarak teslim alındı­
ğı, edilginleştirildiği gözlendi.Üstelik buna en son boyun
eğmesi gereken kişiler olmaları gerekirken, kimi sanat­
çılar da bilerek bilmeyerek ortam hazırladı. Kitlelere
12 aşılanmak isteyen duyarlığı yaymayı üstlenenler çıktı.
Grup Yorum elemanları, arkadaşımız Namık Atalay'la.
Çok yazılıp çizildiği için isim vermekte sakınca yok:
Sözgelimi Latife Tekin, Ahmet Altan, sinemada Sinan
Çetin bu yılgınlığı derinleştiren ürünler verdiler. Tür­
kiye'nin emekçileri açısından en karanlık yılları oldu o
yıllar. Emeğe ilişkin kültür değerleri , bütün bir birikim
yeniden kesintiye uğradı , dahası yadsındı. Bu durum­
da, TV ve basın tekellerinin de üstlenmesiyle,
emperyal ist-kozmopolit kültür öğeleri egemen kılındı.
Arabes k yaşam ve kültür biçimleri, toplumun bütün göz­
zelerine, deyim yerindeyse pompalandı. Sonuçta faşiz­
min, insanı sürüden biri olmaya zorlayarak bireysel kim­
liği silikleştirmesini, bireyi toplumun örgütlü üyesi ol-·
maktan al ıkoymasını, kısacası korkunç bir kopuşmayı
yaşadık. Ama yaşamın içinde hep asi kalan bir şeyler,
hep dik ve diri kalan değerler de, kayayı delen incir ör­
neg i , gizl iden gizliye sürgünlerini vermekten geri kal­
madı elbet . Ne ki ortama, yılgınlık sinmişti . . .
Peki bu durum müzige nasıl yansıdı! Bizden önceki
topluluklardan Ezginin Günlüğü ve l'eni Türkü, toplu­
ma aşılanmak istenenduyarlığı dağıtıcı, etkisizleştirici bir
işlev yüklenemedi . Bu duyarlığı yaygınlaştıncı bir et­
kinlikte kaldıklarını söylemek belki haksızlık olur ama,
bu duyarlığı yınıp aşabildiklerini de söyleyemiyoruz.
Grup Merhaba, ilk çalışması olan Memleketim'le her
zaman olumlanabilir. Ama o kadar. Çok genel bir be­
lirlemeyle müzikte bizden önceki durum bu .
-Bir Ahmet Kaya, bir Zülfü Livaneli. . . .
-EFKAN: Oraya geliyorum. Şimdi gerek bir Ahmet
Kaya, gerekse kopyalan (gülüşmeler) , müziğe taşıdık­
ları içerikte de, ezgide de aralıeski politikaya yüklemek­
ten, ya da ters i , politik söyleme arabesk duyarlığı yük­
lemekten öte gidemediler.
-Bir şey söylemek istiyorum. Yıl 1985 'ri. . . Bunu Broy '
da kimi öğrenci arkadaşlara söylediğimizde, ' 'devrimci ki­
şileri karalama ' ' suçlamasına uğramış, o arkadaşların der­
giden uzaklaşmasına yol açmıştık. . .
-EFKAN: Öyleyse bunu bütün nedenleriyle yaza­
rak ortaya koyacaktınız (gülüşmeler) . . . Sanırım sonuç,
başka olurdu . . . Li vaneli'de ise, arabesk denemese bi­
le, yalnızlığın ve yılgınlığın rafine bir hüzün müziğiyle

derinleşii rildiği , mutsuzluğun yaşam biçimine dönüş­
türüldüğü , karamsar bir müziğe yönelişe tanık oluyo­
ruz. Ada işte böylesine hüzne bulanmış bir ezgiler top­
lamı. Sözlerde umudun yükseltilmesi bir anlam taşımaz.
Bunu müzikte yapmak gerekir. Livaneli buna yönelmedi .
Başka deyişle, sevinci ve umudu yaşamda yükselten çiz­
gisini, eski çizgisini terk etti. Döneme uydu demek ağır
olur belki. Ama döneme kafa tutamadı. Bu açık! Şim­
di sanatçı olarak, sanata karşı sorurnlusun, kendine karşı
sorumlusun; yanı sıra halka ve dünyaya karşı yükümlü­
sün1 O zaman işin, en koyu karanlıkta, bulabildiğİn bir
parça ışığı, onca acı içinde bir yudum sevinci , yaygın
yılgınlıkta bir sıkımlık da olsa asi direnci , çirkinlikler
ortasından zuladaki güzelliği çıkarıp yeniden üretmek
olmalı. Oysa onlar, faşizmin onları görrnek istediği mev­
zilere çekildiler. Faşizme h izmet mi ettiler. Değil! Fa­
şizme hizmet ederek sanatçı kalmanın zaten olanağı yok . .
Düşünülmesi abes!
-EJDER AKDENİZ: Bunun, yani bu geri çekilişin de
nedeni şuydu : Sanatçı önüne uzun erimli hedefler ko­
yamıyor. Bırakın yüzyılları, bir ömürlük hedefler bile
koyamıyor. Bu yüzden her on yılda bir çizgi değiştiri­
yor, farklı kalıplara giriyor. Bunu yenilenmek sanıyor.
Yenilerıme olayında belirleyici kendisidir! Sürekliliğin­
den seni hiçbir dış etken alıkoyamaz . Oysa onları, dö­
nemin dış dinamikleri belirliyor. Burda sanat biter. Ni­
tekim bizdeki süregelen aydın/sanatçı karekteri , baskı­
lar karşısında kabuğuna çekilip saltvarlığını koruma kay­
gısı, bu benlik kaygısı, sanatın önüne geçiyor. Rahat dö­
nemlerde de, yine aynı benlik kaygıs ı , en öne çıkmaya
yöneltiyor. Livaneli'nin ve ötekilerin konumu hep bu .
Bir gerçeği yeniden vurgulamanın tam sırası: Aydın/sa­
natçı b irey, önüne koyduğu hedefleri kesintiye uğrarma­
yacak yüreklilikle olmal ı .
-EFKAN: Bütün bunlar bizim ortaya çıkışımızın ge­
rekçesi : İşte odağında bütün bu anlattığımız içeriğin yer
aldığı gericileştirrne sürecine karşı, sanatı ve hayatı yerli
yerine koyma tutkusu . . . Bu durumda, 12 Eylül önce­
sinde bir düzeye gelmiş, ama kesintiye uğramış müzik
değerlerine döndük. başlangıç noktamız o kesit oldu.
Ezg inin Günlü-.
ğü ve Yeni Türkü,
topluma aşılan­
mak istenen yıl­
gınlığı dağıtıcı
olamadılar.
Umudu müzik­
te yükseltmek ge­
rekir. Livaneli,
eski çizgisini terk
etti.
O kesitte neler vardı'? En başta Ruhi S u . Onun yaşanı
boyu ürettikleri, halk müziğine ilişkin yaklaşım yönte­
mi, sağladığı birikim, gelenek oluşturmad önemli bir
uğrak. Öte yandan Yt?ni Tü rkü ' nün 79'daki ürün topla­
mı Buğdayın Türküsii'; Cem Karaca'nın Dada/oğlu ve
Şeyh BedretTin Destanı çalışmaları, Moğollar'ın birçok
çalışması, Zülfü Liavanel i'nin, '80 öncesi ürünleri gi­
b i . Ancak dönemin sivil-faşist terörü , bu çalışmaların
içerden ve dışardan (yaratıcı ve eleştirmen tarafından)
değerlendirilmesinin hep ertelenmesine yol açıyordu.
Nitekim içerik-biçim uyumsuzluğu, aj itasyon yanının
zaman zaman öne çıkmas ı, temel özell i kleriydi . . . Da­
ha sonra SO'li yılların müzik değerlerindeki olumluluk­
lara baktık.
- Yani durum o kııdar da kötü değil. Olumlu değerler
de var!
-EFKAN: Var var. . . . Zaten -kimilerini kızdırrna pa­
hasına çok bilinen bir doğruyla söyleyecek olursak- di­
yalektiğin gereği bu. Olumsuzlukların olduğu yerden
olumluluk da uç verir. Nitekim biz öyle çıktık . . . Evet,
bu olumlu değerleri sürekliliğe dönüştürrneyi üstlendik.
Geleneği kurma ve sürekliliği gerçekleştirme! Gereken
buydu . Ve bu da, uzun erimli bir süreç istiyordu, bu
sürece yüreklilikle katılma sonucu gerçekleşebilirdi.
Neydi bu olumluluklar? Bir kere sonuçlanmış bir tar­
tışma var. Artık ona dörımek gerekmiyor: Çokseslilik . . .
12 Eylül öncesinde faşist terörle mücadele ortamında
doğup gelişen bir müziğimiz vardı ki , klasikleşmiş bir
tanımla söylersek, çocukluk dönemini yaşıyordu. Sa­
natın, olmazsa olmaz bir bütünlük yasası var: İçerik­
biçim birliği . . . O yıllarda sıcak mücadele ortamında bu­
na pek kafa yorulamamıştı. SO'Ii yıllarda ise, insanın
kimliğini eksik biçimde dışavuran bir müzik ortamın­
da, her şeye karşın materyal genişlemesi , toplumun ku­
lağının değişik müzik seslerine açılması, evrensel kül­
tür araçlarının günlük yaşama doluşması sonucunda,
içerik-biçim bütünlüğünü kurma yönünde hazır bir or­
tam bulduk. Değerlendirilmesi gereken veriler bulduk.
Yükseltmek, yaymak istediğimiz duyarlığı yansıtan te­
maları, bu olanaklarla bir senteze vardırmaya çalıştık.
Cezaevi ürünleri, halk müziği ürünleri, insani kimliği
savunan, kitlelere yeniden dinamizm kazandıran bir mü­
cadele içeriğinin yansıtıldığı yeni güfte ve besteleri kay­
nak aldık, işledik, bir atılım yaptık . . . Son üç yılda, fa­
şizmin kururnlaşmasına karşı yükselen ilk tepkilerle mü­
ziğimizin örtüşmesi , başında sözünü ettiğiniz sıcak il- 13
 Ahmet Kaya ve
kopyalan, politik
söyleme arabesk
duyarlığı yükledi­
ler.
giyi get i rd i . Yani toplumsal karşılığını gördük. Elbette
resmi karşılığını da (gülüşmeler) . . . Biz ilk yolu seçti k?
Neydi bu ilk yol? Geleceği kendi elleriyle kuracak emek­
çilerle ve onların dünyası için mi olacağız, yoksa bu­
nun dışında, düzenin içinde (gülüşmeler) mi olacağız.
1980'1erde bile halaTanzimatlı ve Tanıimaıçı (gülüşme­
ler), edilgen kalarak mı sanatçı olacağız! Kendimizi dö­
neme göre tanzim etmek ve ettirmek (gülüşmeler) iste­
mediğimiz için ilk yolu seçti k' .
-EJDER: Bu ilk yolu gerçekleştirirken, ne bugünkü
yerimizi. ne de bugünkü yerimizle değerlendirilmeyi ye­
terli görüyoruz . Tolstoy'un bir sözü var: Insanın işgal
ettiği mevkiye değil , göz diktiği mevkiye bakılmalı. Biz,
uzun eriınde çizmek istediğimiz eğriye bakılınasını is­
tiyoruz.
-Müziğinizde, başmdan beri, kendini ilk bakışta ele ver­
meyen büyük bir iddia var zaten1
-EFKAN: Başlangıçta estetik düzeyimiz, kuramsal
yönden, kanımızca pek derin olmamakla birlikte bir şey­
leri sezgiyle görüyorduk: Yeni ve uzun erimli bir ses
oluşturmak. Müzikal eğitim, duyarlık birikimi, teknik
veriler yönünden pek yeterli olmayan gencecik insan­
lardık.
- Aslında sanatçmm en büyük yerisidir sezgi: Bakm, bu­
radan, ürünlerinize geçelim isterseniz. Sezginin anlamı da
çıkacak ortaya. Şöyle ki: İlk çabşma/annızı topladığmız S ıy ­
rılıp Gelen 'le gerek yerel, gerekse evrensel müzik öğeleri­
nin ince bir bileşimini aradığınız, yer yer bunu ustaca ba­
şardiğim� göz/eniyor. Gerçi derin müzik bilgisi olanların bu
konuda henüz söyledikleri bir şeye rastlamad1k, ama Broy '
daki arkadaşların göz/emi bu. Ancak Haziranda Ölmek
Zor/Berivan rap111111�111 en geniş müzikseverler kitlesine ya­
yiimasindan sonra bu ilk çabşmanm dafarkma �'Onld1. Buna
karşılık, Türkülerle çabş1nanız aym kitlenin beklemisini ye­
terince karşı/avamad1. Bunu neye bağlıyorsunuz?
-EFKAN: Çok önemli bir soru. Aslında üç kaset ça­
lışmamızda da alttan alta, derinden sürüp gelen bir çizgi
var. Sanırım o çizgiyi, yüzeye çıkaramadık pek. Şim­
d i , öncelikle şunu söylemeli : Sıyrılıp Gelen'de önemli
bir halka yakaladık. O halkaya eklenecek yeni halkala­
rı iyi görebil mekle bütün sorun. Kısmen amatörlükleri
de barındıran bir dönemin ürünleriydi Sıyrılıp Gelen.
Geleceğe ulanan direniş türkülerinin bileşkesi olarak
doğdu . . . Ama bir halka yakaladık. Çok önemli bizim
14 için . . .
------- tfi:�·.J· ·
-KEMAL GÜREL: Önce şunu bütün açıklığıyla
söylemeli : Sıyrılıp Gelen, doğal bir süreç içinde çıktı.
Bugünden bakınca bize de şaşırtıcı gelen şeyler var. Bir
kere kendimize, yeni hedetlerimize, kendi duyarlığımıza
ve elbette halkımızın duyarlığına ve geleneksel müzik
değerlerine yabancı kalmayan her türlü ses formunu de­
ğerlendirmeye çalıştık. Yalınl ıktan uzaklaşmamaya, ama
yanı sıra yeni olmaya çalışıık. Bütün seslerde kendili­
ğinden var olan oylumu gözetiyor, o yalınlığı zedele­
mekten nerdeyse kaçıyorduk. Hiçbir ses, salt fon ola­
rak katılmıyordu ezgiye.
- Burada bir şeye değinmek istiyorum. Belki geleceksi­
niz oraya ama, bana kalirsa tam sırası.Munzur Dağı ve
Mapushane Çeş mesi nde, ezginin bir öğesi olmuş, hiç ya­
'
dırganmayan çan sesleri, ayak sesleri kullanılmış efekt ola­
rak. . .
-KEMAL: Sezgiyle yakalanmış öğeler onlar. Bu tür
efekıleri geniş kullanmaktan da kaçınıyoruz . Her zaman
aynı başarı sağlanamayabilir. Geleceğim oraya . Onu di­
yorduk, en önerrJisi şu: o sırada süreci yakalayan, top­
lumsal duyarlıkla onu yeniden üreterek örtüşen başka
müzik çalışmaları , başkalarının çalışmaları olmadı. En
azından Grup Yorum'a kadarki çalışmalarda görülme­
yen bir dinamizm vard ı . Genç insanlardık ve farklı ke­
simlerden getirdiğimiz duyarlığın kesiştiği yer yer ça­
lıştığı bir zemindeydik. Efkan, cezaevindeki anonim güf­
te ve besteleri de taşıyarak bu çalışmalara kaııldt; ses­
sizce süren, kendil iğinden süren bir duyarlığı bize ka­
zandırdı; bu da ötekilerin hiç hesaplamadığı, yaşanan
bir şeyleri taşıdığı için farklılığımızı pekiştirdi. Bakın
burda, bizim de çalışırken farkına vardığımız bir şey
oldu: Geleneksel türkü formu, ürünlerimize yansıyor,
nerdeyse yönlendiriyordu. Aslında bu istediğimiz şey
kendi liğinden olurken, türkülerde neyin çağdaş, neyin
eskimiş olduğunu irdelemeye başladık. Bugünden ya­
rına sarkan halkayı da o zaman yakaladık: Geleneksel
türküler temel formumuzdu. Bir koşulla: Ondaki yalın­
lığı ve kendi liğindenliği bozmaksızın yeni ses biçimle­
riyle zenginleştirmek. Arılık ve duruluğun, otantik özel­
liğin, bu yenilenmeyi sindirmesi, yapının olağan, do­
ğal dönüşümünün sağlanmasıydı tek kaygımız . . . Bunu
Sanatçı, önüne
uzun erimli he­
defler koyamıyor.
Bir ömürlük he­
defler bile koya­
mıyor.

ne kadar başardık? Bakın bu rada bir güçlük daha var:
Konulu müzik yapıyorsunuz. Söz, şiir, temalar yeni;
hem sözdeki tema ikinci plana düşmeyecek, hem de mü­
ziğin teması ona eşlik edebilen bir estetik bütünlüğe va­
rabilecek. Enstrümantal müzikte hüznü de, direniş te­
masını da kalıcı çizgilerle verebilmenin yolu daha ko­
lay bulunur. Ama sözü geri plana atmayan müzikte bu
çok ciddi bir sorun. Bir şey daha: Halk türkülerinde,
söz de, müzik de yüzyılları alan bir anonim süreçte yet­
kin bir bütünlüğe ulaşıyor. Siz onu yetkin biçimiyle bu­
luyorsunuz. Şimdi birey olarak sanatç ının, belirli bir
yaratma sürecinde aynı içerik-biçim birliğini kurması
pek öyle kolay iş değ i l . Sıyrılıp Ge/ en ' le, kimi aksak­
lıklar dışında bunu gerçekleştirmiş olmamız, bugünden
bakınca bizeşaşırtıcı geliyorsa, bundan. Üstelik ilk ka­
set!
-EFKAN : Sıyrılıp Gelen'deki türkü formu, Berivan'
da aynı müzikal değerlerin, edinilen konumların bu kez
daha çok başka folklorik değerlerle daha güçlendiril­
mesine, yanı sıra. türkü formunun çokseslil iğe doğru
daha bir bozulmasına, dönüşümün hızlanmasına kar­
şın süregeld i . Yani halkayı bırakmadık, ne ki yeni bir
Türkü temel
formumuıtlu. Bir
koşulla: Ondaki
yalınlığı ve kendi­
liğindenliği boz­
maksızın yeni ses
biçimleriyle zen­
ginleştirerek.
h:ık;için ivme kazanıp kazanmadığımızı, bir sentezi
yakalayıp yakalayamadığımızı konuşmak için henüz er­
ken.
-Burada am bir soru olarak düşündüğüm bir belirle­
Ş
me de yapılmı oldu: Mü�iğin işleı•sel niıeliğiniıı , kendi için
sanat olmıı özelliğine ağır bastiğı dönemler olabilir mi?
Daha yalın olarak şöyle diyelim: Bugün müzik alıcısı, özel­
likle Grup Yorum 'un dinleyici kirlesi sözü ezgiden önde tu­
tuyor, denmek/e. . . ' 'Sözdeki mesajla salı şiir düzeyinde bu­
luşamayan alıcı kitlesi, kolay-cı bir politikleşmenin de yay­
gınlaşması nedeniyle, fon olarak kullanılmış bir müzik/e
yetinebiliyor. . . ' ' Yoksa burada Grup Yorum 'un kısa süre­
de kitlelerle buluşma başarısmı . . . .
-KEMAL: Soruyu anladığımızı sanıyorum. Açık yü­
rekl ilikle koymanız da sevindiric i . Gerçi yukarda dile
getirdiğimiz kaygılar, buna yanıt veriyor. Ama buna, an­
layanların diliyleyanıt verelim. Daha doğrusu Teodora­
kis yanıt versi n . Şöyle diyor: Bizim gibi, özgürlük mü­
cadeles inin hala gündemin Sicak maddesi olduğu ülke­
lerde sözle müzik arasında kopmaz bir birlik gözetmek
Sıyrı lıp Gelen '
de önemli bir hal­
ka yakaladık. O
halkaya yenilerini
eklemekle bütün
sorun.
gerekiyor. Sözün arka planda kalmamasına, dahası ön­
de tutulmasına çaba göstermek zorunlu. Bir kere, var
olan şiir, bağlay ıcı özel l i kler taşıyor: Müziği biçimli­
yor. Şimdi bakın bütün gruplar bunun sıkıntısını yaşı­
yor. Ya sözün ne dediğini hiç düşündü rmeyen bir mü­
zik, ya da sözün tümüyle öne çıktığı ama kendisi güme
giden bir müzik. Geriye ne kalıyor: Söz ve müziğin aynı
süreçte yaratılması . . . .
-EJDER: Yöntem açısından br şey i n altını çizmek
gerekiyor: Amacımız, sözün de müziğin de Grup Yo­
rum'u yansıtması. Her anlamda kendi ürünlerimiz ol­
ması. Yaklaşımlarımızla, duyarlığımızla örtüştüğü öl­
çüde başka şiirlere, şarkı sözlerine kapalı olmamakla
birlikte, aslında söz ve müziğin aynı süreçte oluşması­
na çalışıyoruz. Aralık ayında çıkacak olan Gün Gelir/Ce­
mo'da bu örneklere ulaştık . . . Burada konu dışında bir şey
söylemek zorundayım: Çünkü konuşulmayabilir. Ayrı­
ca, doğrusu bu kadar kapsamlı konuşacağımızı düşü­
nemediğim için biraz sonraya başka bir görüşme sözü
vermiştim. Böyle geniş bir konuşma dolayısıyla teşek­
kür de ederek, bizde çok konuşulan, ama yanlış değer­
lendirilen bir duruma ilişkin görüşümü çarçabuk söy­
lemek istiyorum. Sanatsal üretimin özgüllüğü diyoruz.
Bu elbette, öncelikle bireysel bir süreçtir. Ancak sanat­
çının özgür birey olması, keyfıliği getirmemel i . Bu ne­
denle kendi içimizdeki diyaloğu , gerektiğinde birbiri­
mizi sarsıcı bir düzeyde sürdürmek, grup bireylerinin
özgün arayışlarını, Grup Yorum'a özgü , ortak ve sürek­
li yenilenen konumlara taşımak zorunday ız. Bu iç uyu­
ma sağlama çabası. zaman zaman kopmaları da getir­
di. Gruptan ayrılanlar oldu. Ama Grup Yorum kaldı,
sürüyor, evrensel hedeflerine giden çizgileri katıniaş­
tırmak için kararlıl ıkla uğraşıyor.
Benzer tarihsel
süreçleri yaşayan
ülkelerin grupla­
nnı izlemeye çalı­
şıyoruz: Inti Ili­
mani de bunlar­
dan biri. 15
 Berivan 'daki
helikopter sesini
Pin k Floyd 'un
The Wall 'undan
almamız... bitim­
kinin özgünlüğü­
nü yok etmez.
hn·n.l<'l!ik konusuna geçmeulen önce. somut bir ör­
nekten sri� <'tmek is ıiyo rum. Broy 'daki değerlendirmeleri­
mi� sıru.mıda bir arkadaşımız, "lnti Ilimani 'nin Latin Ame­
rika 'da raptığını Grup Yorum Türkiye 'de yapıyor" diyor­
du. Bir başka arkadaşımız "bunu söylemek için henüz er­
ken. Yerel ı·e el'rensel müzik öğelerinin usıaca kesiştiği mo­
ıijlerle alabildiğin e yavan motifler peş peşe gelebiliyor "
diyor. Bu konuda daha önce düşünmüş o/ma/ısınız. Öyleyse
si: ne diyeceksiniz?
-KEMAL: Grup Yo rum' un ne yapmak isıediği üs­
tüne gerçekten ciddi olarak kafa yarmuş olmanız bizim
için sevindirici. Daha önce bizim dışımızda kimse böyle
ayrıntılı değerlendirmeler getirmedi . Kendilerini
"otorite" görenler bile kısaca beğendiklerini söylemekle
yetindiler. Burada şunu belirtmekte yarar var: Şu ya da
bu olmak istemiyoruz. Grup Yorum olarak nerdeyiz, ne
yapabiliriz? Ne yapmalıyız? Böyle olunca, yapılmış
olanlara da bakmak, yerimizi ve hedefımizi ona göre
belirlemek gerekiyor. Benzer tarihsel süreçleri yaşayan
ülkelerin halk müziğini ve gruplarını izlemeye çalışı­
yoruz. lnti Ilimani de bunlardan biri. Çok ilginç: Che 'ye
Ağıt ya da benzer kimi ağıtlarda bile adamlar coşkulu
bir müziğe varmışlar. Yani acıyı coşkuyla yansıtmayı
başarıyorlar. Acıyı kabullenmiyor. onu ı:oşkuya dönüş-
Henüz Kürtçesi
yaygınlaşmamt ş
ezgi/erin Türkçe
söylenmesi, en kı­
sa anlatımıyla
kültür hırsızlığı-
16 dı r.
türerek geleceğe ulaşan bir dinamizm yaratıyorlar. Oy­
sa halkların karakterinde, hele bizim halkımızcia acıyı ka­
bullenmek, bir yazgı olarak ona boyun eğmek var. Edil­
genlik var. Parantez içinde belirteyim: Arabeske yatkın
oluşumin temelinde de, yüzyıllardır yaşamda iz süren
bu özellik var. Biz bu özelliği aşmaya çalıştık. Özellik­
le Berivan'da buna yoğun bir çaba harcadıle Demin, ara­
ya giren başka konular ve sorular nedeniyle, sorunu­
zun biri boşlukta kall!lıştı. Şimdi oraya gelebiliriz : Be­
rivan'da, Sıynlıp Gelen'e halkalanan önemli bir şey var:
Acı, hüzünlü ezgilerle değil, coşkuyla anlatılıyor. Ay­
rıca Beri van, Doğuda Kürtlere yapılan baskıların mü­
zikle de göğüslenmesi gereğinin bir ürünüydü. Böyle
olunca, hüzne yenik düşen bir ezginin, bu anlamda bir
işlev yüklenmesinden söz edilemezdi. Kaldı ki, Doğu­
da, üstelik Kürtçe, acıyı kabullenen binlerce ağıt var­
ken buna bir yenisini çoksesli olarak katmanın estetik
boyutu da yok . . . Berivan , Munzur Dağı parçaları, mü­
zik öğelerinin kullanılmasında temel formumuza en ya­
kın olanlar. Daha önce de değindiğimiz efekt !·ullanıl­
ması olayı, müziğin kendi öğesi olarak, özgün bir bi­
çimde yer aldı.
-Berivan 'daki helikopter sesini Pink Floyd 'un The Wall '
undan aldmız ama . . .
-KEMAL: Bu, bizim kullanımımızdaki özgünlüğü
değiştinnez. Helikopter sesi, sonuçta endüstriyel bir ses.
Herkes kullanabilir. Kaldı ki, ezgiterin içeriğinde tema
farklılığı da var... Kaldığımız yere dönelim: Müzik dı­
şı öğeleri, kendiliğinden sesleri ezgiye birleştirirken, halk
müziğinde gizli olarak süregelen bir özelliği açığa çı­
karmak, güçlendirmek amacındaydık... Halk müziği­
nin geleneksel statik özelliklerini, yaşamın yeni konum­
larında. karnıaşık insan durumlarında aynen kullanmak

elbette bir şey getirmez. Bu karmaşık durumlara yanıt
olabilecek bir çoksesliliği. dinamizm i , halk müziğinin
dur11 luğu ve işlenıneye açık öğeleri üstünde geliştirmek
isted i k .
-EFKAN: Eksiklerimiz yok değil . Aradan b i r süre
geçtikten sonra. şurda niye bu yok dediğimiz elbette olu­
yor. Yeni yeni kuramsal birikimler ediniyoruz. Bu ara­
da, toplumsal süreci her anında izleme ve yakalama kay­
gılarımız. resmi güçlerin de bizi her an izleme ve ya­
kalama kayg ıları nedeniyle, (gülüşmeler) sık sık kesin­
tiye uğradı. Sıynlıp Gelen ' le başlayan çizgiyi , yetkin bir
senteze ulaştırmayı henüz başaramadık. Çıkacak olan
kasetimizde, arayışlarımız yeni mevzilere geldi elbet­
te. Ancak Grup Yorum ' un özgün sesini, söyleme biçi­
mini kurmada nereye geldiğini bizim söylememiz he­
nüz zor. Kaldı ki sanatta arayış ve cüret bittiği anda,
tekrara düşülür. Tekrara düşmeyelim derken, kendimiz­
den uzaklaştığımız da olabiliyor. Nitekim Berivan ka­
setinde, bir yandan yaşamla somut olarak bulaşabilme
kaygısının ürünlerine yer vererek yaşamın her anına, ay­
rıntısına, bireyden hareketle toplumsal ortama genişli­
ğine yayılırken, öte yandan bilinen marşları yeniden,
olabildiğince zenginleştirerek yorumlamaya yöneldik.
Elbette amaç, kendi toplumsal dinamiklerimizin özgün ,
kendi dili ve müziğiyle yaratılmış marşiarına ulaşmak.
Üstelik insanlar bizden altı ayda bir yeni kaset çalışması
bekliyor. Bakın bu zorlayıcı bir durum. Bekletıneye hak­
kınız yok. Öyle düşünülüyor. Belirleyici bir sorun ger­
çekten . Tıırkülerle kasetinin erken . çıkrnasında bunun
da rolü var. Aslında Tıırkülerle kaseti , bizim için kay­
nak arayışı çalışmaları niteliğindeyd i . Öteden beri var­
dı. Ama biraz daha dernlenmeliydi belki. Şimdi Kemal'
in açıkladığı bir konuya tekrar dönerek bu kaynak ara­
yışının altını çizmek istiyorum. Sıynlıp Gelen ve Beri­
van kasetlerindeki müzikal farklılıklar, şiirlerin farklı
özellikler taşımasından da geliyor. Güleycan'Ia Soluk So­
luğa'nın, Haziranda Ölmek liJr'un besteleri elbette farklı
yaklaşımlardan yola çıkıyor. Ama sorun, bestelerin
formlannda değil, düzenlernede çıkıyor. Geleneksel halk
müziğimizin söylenen biçimi "bu düzenleme sırasında
yeni kimliğini bulduğu ölçüde senteze gelinmiş oluyor.
Sözle müzik arasında sözgelimi hece ya da sözcük dü­
zeyindeki kimi uyumsuzlukların yol açtığı nüans nite­
liğindeki teknik yaniışiara düşmernek değil burdaki kay­
gı. İçeriğe uygun armonizasyona gidebilmek. Ama her
parçada özgünlüğü de gerçekleştirebilmek. Türkülerle
kasedi , işte bu arayış sırasında temel formdan kopma­
mak üzere kaynağa dönüş anlamını taşıyor. Bu süreci,
dinleyicinin de algılamasını istedik. Yer yer akademik
kaldı. Ama kaynak.la senteze varma çabamızın bilinmesi
de gerekli . Öteden beri gelen birikimimizin yeni bir ak­
tiviteyle yorurnlanması, halk müziğini ve kendimizi anla­
mak, uygulama içinde yerimizi belirlemek amacınday­
dık. İlk hareket noktasındaki duyarlılığımızın yoğunlaş-
S o s y a l iz m i n
bugün geldiği
noktada sosyalist
insan, yetersizlik­
lerini yeterlilikle­
riyle aşacak dü­
zeydedir.
tığı ürünlerd i . Halk müziğinin geleneksel tekdüzeliği
ağırlıktaydı. Kaldı ki bir yan sonucu oldu: Geniş emekçi
kesimlerinden yeni dinleyici kitlesine ulaştık.
Burada bir açıklamayı daha gerekli görüyorum: Mun­
zur Dağı , Berivan , Le Hanım gibi parçalarda Kürt hal­
kının sanat/kültür değerlerinden motifler yer aldı. An­
cak burda amaç, iki kültür arasındaki,Türk ve Kürt halk­
larının kültürleri arasındaki etkileşimi , ortak kültür de­
ğerlerini sergilemekti. Bizce, müziğimizde senteze var­
mak demek, sınıf anlayışımııda biçimlenmiş bir ulu­
sal/evrensel kültür senteziyse, bu her iki halkın da kül­
türlerini içerir. Ne ki, bir yandan ayrı tarihsel platform­
larda ayrışarak, beri yandan da yazgılarının ortaklığı öl­
çüsünde etkileşerek gelen bu kültürlerden birinin öte­
kine karşı sömürücü olmasını istemiyoruz. En basit an­
latımıyla, henüz Kürtçesi yaygınlaşnıamış ezgilerin
Türkçe söylenmesi, bir kültür hırsızlığıdır. Elbette bu,
�nseremos örneğinde olduğu gibi, bir halkın kendi di­
liyle yaygınlaşmış şarkıları için de mutlak geçerlilik ta­
şımaz. Yinelersek, Kürtçe ezgiterin özgürcü yaygıntaş­
ma alanı bulamaksızın Türkçe sözlerle kullanılma­
sını ilke olarak yanlış buluyoruz. Kürt halkının kültür
sorunlarının müzikte de anlatımını bulmasından yana­
yız. Bu konuda her demokrat, dürüst davranmal ı, gö­
rev yüklenmeli 1
-Gelelim yeni kasedinize. Merakla beklenen son çalış­
manız için neler söylemek istersin.
-EFKAN: Üstümüzdeki siyasal baskılar nedeniyle,
iç ve dış etkenler, gelişme dinamiğimizi elbette etkile­
di. Yer yer ivme kazandırdı, yer yer kaybettirdi. Ne var
ki , Gün Gelir/Cemo adlı son çalışmamızla, arayışları­
mızı, bir senteze ulaştırma noktasına geldi k . Bu çalış­
ma sırasında kendimizi alabildiğine özgür bıraktık. De­
neysel yanı ağır bastı. Deneyci yanımız, geçirdiğimiz
süreçte, bu kasette tepe noktasına vard ı . Asıl bu çalış­
mamızla, evrensel düzeyde varmak istediğimiz sentez­
ler için geniş bir alan oluşturduk kendimize. Gün Ge­
lir/Cemo'daki ürünler, daha öncekilerle,sonradan gele­
cek ürünlerin kesiştiği bir zemin oldu bizce. Sık sık dö­
nerek kendimizi yoklayacağımız bir zemin. Yine de ye­
relle evrenselin sentezi yönünden, bu deneylerden son­
ra da geçirmemiz gereken yorucu bir dönem olduğunu
hissediyoruz. En azından teknik ve kuramsal açıdan.
Bu demek ki, eleşti rilere de her zaman açığız. 17
�-----
-Söyleşiye politik bir değerlendinneyle ginniş, dünden
bugüne bir çerçeve çizmiştik. Biraz da bugünden söz ede­
lim. Oıellikle sosyalist ülkelerde ilginç şeyler oluyor. Okın­
kır bütün dünyayı etkiliyor, dengeler sarsılıyor. Nerdeyse,
dünya yeni bir altüst oluş süreciyle karşı karşıya. Bu ko­
nuda bir mesajımı var mı?
-EFKAN: Elbette var. Koyu dersler var, çıkarılma­
sı gereken. İnsanın birey ve toplumsal bütün olarak gel­
digi nolctada, sanatçıların "bekle gör" tavrı içinde kal­
malan düşünülemez. Değerlendirme ve önerilerimiz var.
Kestirmeden söylersek, bugün dünyamızda, yaşanınası
gereken şeyler yaşanıyor. Şaşırtıcı olan, bunun ivme­
si . . . Sosyalizmin uygulama tarihine bakıldığında, insa­
nın, onun örgütlenmelerinin, toplum ve gelecek adına
uygulamaların yeterlilikler kadar yetersizlikleri de ta­
şıdığı görülüyor. Sosyalist insanın, sosyalizmin bugün
geldiği noktada, yeterliliklerin yetersizlikleri ve yanlış-
Müzi�in Dilinde
Söylemek
AKIN OK
•
Ianda, imgelerin vurguları ile sözlerin getirdiği an­
n sa n kendini müzik dünyasının içine bı raktı ğ ı
lam içinde yeni bir bütünlük sağlar. O imgeler ki, ta­
şırdıkları yürek onlardan en yetkin payı alsın! Hangi
söz vardır ki, bir melodi içerisinde yer alır da insan
bağlarından boşanmaz; şiirin kendi ritminden çıkarak
daha keskin ve kalıcı bir güce erişmesi, işte müzikteki
dilin keşfedilmesiyle pekişir. Bu dil öyle bir dildir ki
sizi okyanuslardaki dalgaların köpüğüne oradan da or­
manı n sessizliğindeki huzura götürür.
Peki nedir bu dili yaratan etken? Bu dili de yaratan,
şiir dilinin ta kendisidir. Müzikteki anlam yumağını o
yaratır ve onunla yolunu çizer. Müzik dilini ilk gün­
den bugüne getiren, şiir dilinin gücüdür, şiir müziğin
özüdür. Müzik ise ona kendi biçimini katarak bir şek­
le girer. Halk müziğindeki ifade ile batı müziğindeki
imgeler fark lı tonaliteler taşır, işte o melodiyi y aratan
o sözün yansıttığı çağrışımlarla bir besteyi ortaya ç ı ­
karabilirsiniz. Bestecinin önüne gelen sözler kendisinde
imgeyi yarattığı anda yoğunlaşma baş lar . o yoğunlaş­
ma ile melodi diil y ak al an ır, notadaki yer i n i alır. Ba­
zen sözlerdeki anlamla melodi arasında bir uyum gö­
remeyiz. Sözler bir y anda . melodi bir yandadı r . O za­
man doğru bir sonuç ortaya çıkmamıştır. Buradaki so­
rumluluk besteciye aitt i r . · · Sevgiden, umuttan,
· da beklediği nitelikler vardır. Ona ulaşmak istiyorsa­
yarından" konuşan sözleri kalkıp arabesk melodisiyle
ifade etmeye çalışırsanız ortaya çok yanlış ürünler su­
nulmuş olur. Yine halk müziğindeki sözleri onunla ör­
meye çalışırsanız yanlış müzik felsefesini izlemekten
başka hiçbir yarar sağlayamazsınız. Sözlü müzik ko­
nu olduğunda, ezginin dilindeki şekli, sözlerin süzge-
�� ���· ·
ları aşma düzeyine vardığı açık. Sorun, burjuva basını­
nın yansıttığı gibi, yetersizliklerin üstün gelişi olarak
görülemez. Varolan subjektif durum, edinilen birikim,
uygulama yanlışlarının üstesinden gelecek düzeydedir.
Kaldı ki, dersler unutulmaz; tarih, dünya genelinde dü­
şünecek olursak, geri gitmek bir yana, duraklamaz bi­
le. Olumsuz ve olumlu değerlerin çelişkisinde, son sö­
zü olumlu olan söyler. Sosyalist ülkelerde parti ve halk
arasındaki açıklık, uzaklaşma, bir çelişki olarak yüze
çıkınca, hepimizin tanık olduğu olaylar kaçınılmaz ha­
le geldi. En genel kapsamda söyleyecek olursak, ulus­
lararası ilişkilerde doğru bir çekim alanı yaratabilmek,
sosyalist ülkelerin vazgeçilmez misyonudur. Kendi ko­
numumuzdan baktığımızda ise, dünyada olup bitenler­
den soyutlanmaksızın sanatçı olarak üstlendiğimiz sü­
reci durmadan dönüştürmek, yaratıcı olmak, yenilen­
mekle bu misyonu başarabiliriz.
cinden geçirerek anlam bütünlüğünü yakalayabilmek
zorunluluğu var.
"Özgün müzik" olarak adlandırılan ya da kendini
köyle niteleyerek ortaya çıkan akımdaki öz ve biçim
ilişkisi, gerçekte ikisi arasındaki kopukluğu yansıtıyor.
Sözün içeriği ve biçimiyle, ezginin içeriğ i ve biçimi
arasında, çoğu kez birbirine karşıtlık gözleniyor. Söz
ve müzik, birbirini nerdeyse dışlıyor. Nitekim, bu top­
luluklardan da arabesk motiflerini ve melodilerini gör­
mek mümkü n. Toplumsal içeri kl i söylem, kendini yan­
lış bir müzik dili ile ortaya koyuyor. Aslında burada
kurulamayan denge, müzik dilinin sözle iç içe girdiği
bütünlükte saklı.
İlkönce müzik dili bize neyi anlatır? Ya da onunla
neyi aktarmak istiyoruz? Bu soruları önümüze koymak
gerekiyor. Dinlediğimiz müziğin içindeki iletiye ba­
zen kendimizi katarız, bu birliktelik öyle bir duygu anı
yaşatır ki, çizemeyeceğimiz mutluluk tablosunu kar­
şımızda buluruz. Bu mutluluğa erişmek de kolaycacık
çıkan bir sonuç değildir. Çünkü bu imgelerin kaynağında
yatan ve onu ortaya çıkaran sözlerdeki anlam yumağını
vurgulamakla eksik kalmadığımızdan, müzik dilini ya­
kalamışızdır. Bu dili zenginleştiren ve ona güzel i fa­
deleri su_rıan şiirsel özdür. (Bu, ayrı bir yazı konusu
olmakla birlikte, enstrümantal müzik için de geçe rli ­
dir. Onun da bir içe riği , ezginin kendi şiiri v ard ı r . )
Bir şairin kendisini anlamadan onun şiirini de işle­
yemeyiz. Yazılan her sözcükte o insanın kendisi ya tı ­
yordur. Be stec in i n ruh hali onunla beraber olmak zo­
runl u l uğu nu içinde taşır. Bu yüzdendir ki, müzik dili­
ni yakalamak, kolay erişiiecek bir nokta değildir. Onun
nız, şiir dünyasınınenginliklerine açılmanız gerekecek.
Buna e riş mekle insanın duygusal yoğunluğunu ve ger­
çeğini her yönüyle tadabi l ir ve müzik di l iy l e sizin me­
lodinizde yer al m a s ı n ı sağlayab il i r s i n i z .
İşte o zaman gökyüzüne bakıp bulduğunuz arkada­
şın şen şa rk ı la rına uzanırsınız.
 Sinemaınız
Arayışlannın
Ere�ini
Belirlemiş
Durumdadır
Bray'da sürekli müzik ve sinema yazılannın yer alması, baş­
langıçtan beri vazgeçemediğirn bir tutku. Derginin sürekli okur­
ları amınsayacaktır, kimi sayılarda, geniş ilgi gören çalışma­
lar yer aldı; ancak derginin sinemayla ilişkisini bir türlü sü­
rekliliğe dönüştüremedik. Bray'un Nisan'86 sayısında "şiir,
güncelligin sesli büyüyen imgeleri için sinemayla utangaç bu­
luşmalarını açık bir sevdaya, kalıcı bir dostluga dönüştürmeli
artık. " diye yazmışım. Veysel Çolak da "imge, hem sine­
mada, hem şiirde, bilinçli olarak yan yana getirilen iki duru­
mun ilişkisinden ortaya çıkar" demiş ve ikisi arasındaki etki­
leşim zorurılugunu ele alan kuramsal bir yazı dizisine başla­
mıştı (umarım, notlarını düzene sokarak, başladıgı işin arka­
sını getirecektir) . . . Elbette öteden beri konuyla içerden ve en
yakından ilgili iki adam daha vardı: Ülkü Tamer, Onat Kut­
lar; şiire ve sinemaya aynı yakırılıkta tutkun olan başka iki sa­
natçı tanımadım! Ne ki , konuşmalanmiZ hep konuşulduğu yer­
de kaldı, bir türlü yazıya dönüşmedi . Onat Kutlar' ı az sıkış­
tırmadım: 60'1ı, 70'li yıllarda Papirüs' lerde, Yeni Sinema'
larda yazdıklanyla, veriıİıli ve gözüpek eleştirileriyle ilk genç­
ligimizin sinema bilincinin pekişınesinde az etkisi olmamıştı;
şimdi de yine hiç degilse gençler için yazmalıydı. Özellikle
Türk sinemasının nerden gelip nereye gittiği, köprülerin al­
tından hangi sular geçerse geçsin, aynı radikal yaklaşımlarla
degerlendirilmeliydi. Ama Onat Kullar, ısrarlarıma her defa­
sında, "Seyyit, inan ki şu ara tek satır olmaz. Bagışla! Daha
sonra . . . " diyordu. O "daha sonralarda" üstüne üstüne gide­
rek "benimki önemli değil , sinema tarihi bagışlamaz" diye
takılıyordum. Onaı Kutlar, tok sesiyle basıyor kahkahayı:
"Seyyit, tarih de görüyor ki, şimdi olmaz . " O "daha sonra­
larda" daha da üstüne giderek "sen anlat ben yazayım" de­
meye başladım. Onat yine kahkahasıyla ahizeyi çınlatıyor, "bi­
raz daha sonra" diye ekliyordu. Geçenlerde peşini bırakma­
maya, kendi kendime söz verdim; üstelik o da, Sinema Bir
Şenliktir'i yayınlarken "Türk Sineması üzerine yazılarını, yeni
yazacaklarıyla birlikte ayrı bir kitapta toplayacagına ' ' söz ver­
memiş miydi okurlarına. "Ben geliyorum" dedim ve soluğu
Konsept'te aldım. Kafamda tasarladığım söyleşiiere Onar Kut­
lar 'la Sinema Saatleri adını koydum . Gerçi Onat Kutlar, yir­
mi dört saat sinemayla iç içe. Ama bu söyleşiyi kurgulayan
ve okura sunacak olan bendim . Öyleyse, gerek kendi açım­
dan, gerekse okur açısından, söyleşiierimize bu adı vermem­
de bir yanlışlık yoktu. Odasına girince hemen bunları anlat­
tım. Gülüşünden keyiflendiği belliydi. Ama telefonlar, soluk
aldırmayan iş ilişkileri . . . Arkası kesilecek gibi degil. Hemen
20 yazmaya koyuldum . . .
Türk sineması dünya çapında başarılar kazanıyor. Ne­
leri nasıl düşünüyorsun, neleri notluyoruz bakalım . . .
Her şeyden önce, aşağı yukarı 1960'tan günümüze,
otuz yıla yaklaşan bir süredir, hemen her an sinema­
nın içinde olduğumu belirterek söze girelim. Gerçek­
ten de, sinema yazarı, sinematek yöneticisi, senarist,
yapımcı, festival yöneticisi olarak, yıllantır içinde ol­
dum sinemanın. Bu durumda, hak veriimdidir ki, si­
nemayı birbiriyle elbette çelişmeyen, ama her zaman
da örtüşmeyen iki açıdan değerlendirdim. Öyleyse, bu
görevlerin gerektirdiği bakış açısıyla, kişisel bakış açı­
mı, öteden beri olduğu gibi, birbirinden ayırmak zo­
runda kalışımı öncelikle açıklamalıyım. Aklıma senin
öğitimci-öğretmen yanın geldi: Şöyle bir örnek, sanı­
rım, demek istediğimi açıklar; çok iyi olmazsa bile, bi­
raz açıklar. Bir yazar ve şair olarak, doğru, etkili türkçe
senin için en önemli öğe olmalı. Öyle mi? Ama sınıf­
taki bir öğrencinin öbürlerine oranla iyi yazılmış kom­
pozisyonunu gene de takdir ettin ve ona en iyi notları
verdin. O öğrencinin kafandaki mükemmel yazar ol­
duğunuysa hiçbir zaman düşünmedin. Artı, kafandaki
perfeksiyon kaygısı nedeniyle de öğrenciyi yanlış ve
eksiklerinden ötürü ne azarladın, ne de başarısızlıkla
suçladın . . . Şimdi bu yaklaşım farklılığın tutarsızlık an­
lamına gelemeyeceği çok açık. Kendi durumuma ge­
lince: Sinemada kişisel olarak sanatsal etkinlik göste­
rirken, çok köktenci düşünceler taşıyabilir, değerlen­
dirmeler yapabilirim. Ama öte yandan, yaptığım gö­
revler nedeniyle de, değerlendirmelerim daha bir hoş­
görülü , pratik sonuçlar getirecek bir gerçekçiliğe, so­
mut verilere, somut durumlara, olguların elverişlilik dü­
zeyine dayalı olmalıdır.
Peki , denecek, sinema üstüne değerlendirme ilkele­
rin? Şunu öncelikle vurgulamalıyım: Sinema da tıpkı
şiir ya da genel anlamda edebiyat gibi, görüş açısı ya­
lınlığına, doruklardan geçerek ulaşır. Nasıl edebiyatta
şu kent ya da ülke için iyidir gibi "idare edici" düşün­
celer geçerli olamazsa, bu, sinemada da böyle. Öykü
yazarken diyalog kurduğum ya da boğuştuğum yazar­
lar Anton Çehov, William Faulkner, Katherine Mans­
field ya da Sait Faik'ti. Sinemayı düşünürken de açık­
çası Chaplin'i, Welles'i, Bunuel 'i, Passolini 'yi, Kuro-
rtı=�•.J •• -------
sawa'yı düşünüyorum. Şimdi olaya böyle evrensel us­
talar düzeyinde bakınca, ki öyle bakmak zorundayız,
sinemamızın bu çapta bir adam yetiştirdiğini henüz söy­
leyemiyorum. Elbette bu bir kusur da değil. Hem bü­
;ük sanatçılar, biz istiyoruz diye ortaya çıkmaz. Biz
istediğimiz için çıkmayışının nedenini de, mutlaka eko­
nomik ya da kültürel azgelişmişlik, teknik ya da para­
sal yetersizlik gibi beylik gerekçelerle açıklayamayız . . .
Bir Dreyer var, Danimarkalı. Şimdi dünya sinema sa­
natına Dreyer gibi büyük bir usta armağan etmiş olan,
üstelik her bakımdan gelişmiş bir ülke durumundaki Da­
nimarka'da, bu işin kültürü ve birikimi de var ama, ikin­
ci bir büyük sanatçısı yok, yetişmedi, göremiyoruz.
Ama bir İtalyan sinemasına bakınca saymaya yetişemi­
yorsunuz. Visconti'den Tavianiler'e, Antonioni'den
Bertolucci 'ye kadar son kırk yılda bir düzine büyük yö­
netmen geliyor aklınıza. Bütün bu sanatçıları çıkarmış
İtalya . . .
Ülkemize bakınca, şiirde Nazım Hikmet' in, öyküde
Sait Faik'in, romanda Yaşar Kemal'in hem yerel, hem
evrensel büyüklüklerini, ülkenin azgelişmişliğine rağ­
men görüyor ve benimsiyoruz. Zaten bilinen bir doğ­
mya, dünyaya ve kendimize şöyle sıkı baktığımızda da
varıyoruz ki, sanatsal büyüklüğün ilerilik gerilikle mut­
lak bağlı bir sonuç olduğunu söylemek zor. Dahası :ııan­
lış!
Topadayacak olursak, şu çıkıyor: Sinema sanatımı­
Zin henüz bir Nazım'ı yoktur. Ama bu, ilerde de ol­
mayacağı anlamına gelmez. Şimdiki yönetmenlerimiz­
den birinin ya da birkaçının ilerde bu noktaya varma-
yacağı anlamına da kesinlikle gelmez. . da zorlamış, uluslararasına açılmış oluyor. Yani geliş­
Galiba oldukça genel bir soruyla başladık. Iyi de oldu.
Bir çerçeve çiziliyor böylece. Ama burada, ya Yılmaz Gü­
ney? demekten kendimi alamıyorum.
Ya Yılmaz Güney? Nazım'ın şiirde sağladığı evren­
sel başarıya, Yılmaz Güney sinemada ulaştı mı? As­
lında birazdan, bu bütünlük akışı içinde Güney'in si­
nemasına ana çizgileriyle bir uğrayacağız. Ama Yıl­
maz Güney 'e bu konuşma dizisi içinde, ilerde geniş bir
paragraf açalım . . . Onu diyorduk: Elbette, hep biliyo­
ruz ki , tüm yeryüzünde olduğu gibi, ülkemizde de bel­
li düzeyin üstünde filmler üreten sanatçılarımız yok de­
ğil! Gene biliyoruz ki, bu sanatçıların dışındaki çok sa-
Yılmaz Güney,
Amerikan
sinema diliyle
İtalyan yeni
gerçekçiliğinin
anlatımını kendi
özel üslubuyla
kotardı.
Sinema
alanındaki
görevlerin
gerektirdiği
bakış açısıyla,
kişisel bakış
açımı ayırmak
zorundayım.
yıda sinemacı da, ticari kaygıları ağır basan, geniş kit­
lelerin beğenisiyle karşılaşan filmler yapıyorlar. Bu da
bir gerçektir. Ayrıca şunu da belirteyim, böyle bir si­
nemanın yapılmasına da ilkece karşı değilim.
Şimdi istersen, yukardaki kişisel düşüncelerimi sak­
lı tutarak, ama daha hoşgörülü bir yaklaşımla, sinema­
mızın yerel ve evrensel konumu, başarıları üstüne so­
runu yanıtlayayım: 1 970'te hem kuramsal , hem de en­
düstriyel anlamda azgelişmişlik çemberinden kurtul­
makta zorluk çeken sinemamızda, Yılmaz Güney'in
Umut filmiyle açtığı yoldan alana giren bir dizi yönet­
menimiz, saygın bir sinema için çabalarını bugün..de
sürdürüyor. Zeki Ökten'den Ömer Kavur'a, Ya":� Oz­
kan'dan Erden Kıral 'a, Şerif Gören'den Ali Ozgen­
türk'e kadar sayıları onu geçen yönetmenimizin yap­
tıklan filmlerle hem ülkemizde, hem de dünyada olumlu
yankıları da aşikar. Sinemamız artık, otuz yıl öncesi­
nin nerdeyse anonim özellikler taşıyan dilinin sınırla­
rını zorluyor. Bunu yaparken, elbette ulusal sınırları
me dinamiğini yakalamış durumdayız. Gerçekten de ya­
bancı ülkelerde elde edilen başarılar, kimilerinin ileri
sürdüğü gibi, adı sanı duyulmamış şenliklerde eş dost
katkısıyla elde edilmiş başarılar değildir. Cannes, Ve­
nedik, Berlin, San Sebastian, Valencia, Nantes, Man­
heim gibi her biri ayrı ayrı değer taşıyan şenliklerde
kazanılan ödüller, yüz ağartıc ı sonuçlardır. Yanı sıra, yu­
karda saydığım yönetmenlerden hiç değilse bir bölü­
münün, yineleyelim, sürekli yeni dil arayışları içinde
olması, zaten başarının en önemli öğesi. Yılmaz Gü­
ney'den beriye, sinemacılarımız bu sorunu dddiye alı­
yor artık. Güney'in Amerikan sinema diliyle Italyan ye­
ni gerçekçiliğinin anlatımını kendi özel üslubuyla ko­
tararak oluşturduğu sinema dili, daha sonraki yıllarda
birçok genç yönetmenimizce de benimsendi çünkü. ·Bu
kez, 1 970-80 arasında yapılan birçok fılmimizin, ön­
ceki yıllardan çok farklı bir platformda, ama ortak dil
özellikleri taşıyışı bu açıdan yargılanmamalı. Bir ara­
yış ortamında, kesişmeler, örtüşmeler olacaktır. Ama
bir kimliğin belirlenmesi ve kazanılmasından sonra, ger­
çekten yeni konumlar, özgün, ustalaş rı:ı ış çizgiler daha
açık ortaya çıkacaktır. Bugün, başta ümer Kavur ol­
mak üzere, az sayıda yönetmenimizin daha farklı bir
dil oluşturma çabalarını önemli ve anlamlı buluyor, il- 21
 Basınımıvn ve
başta Atilla
Dorsay olmak
üzere, kimi
sinema
eleştinnenlerimi­
zin inanılmaz
aymaılıklan
beni şaşırtıyor.
giyle izliyorum. · Özcümle şunu söyleyebilirim: Sine­
mamız arayışlarının ereğini belirlemiş durumdadır,
en azından.
İyi ama sevgili Onat Kutlar, bunların hep yazılması ge­
rekmiyor muydu ? Yani şimıli bu bir çırpıda söyediklerin
ertelenmese de yazıya dökülseydi ?. .
Haklısın, oldukça uzun bir süreden beri sinema üs­
tüne yazmıyorum. Yazınam gerekiyorsa, gerekçeleri
var elbette; ama yazmayışımın da var. Son yazdıkla­
rım, arkadaşım Vecdi Sayar'ın editörlüğünü yaptığı
Video-Sinema dergisinde birkaç sayı çıkan Vajda in­
celemesi ve Güney ' in ölümü üstüne yazımdı. . . Türk
sineması konusunda, özellikle Türk sineması konusunda
1 960'lı yıllarda radikal eleştiri ve polemikler yayınla­
dım. Bugün ne yazık ki, genç sinema yazarlarımız ara­
sında bile gözüpek bir eleştiri anlayışına rastlamıyorum.
Sözgelimi bu durum bile yazınam için yeterli bir ge­
rekçe. Şimdi bir yandan bu eski yazıları bir araya ge­
tirmek, öbür yandan da günümüzün sjnema ortamına
ciddi bir yaklaşım ve bakış açısıyla eğilmek, bu durum­
da, benim için de hem bir görev , hem de zevkli bir uğ­
raş olacak. Önümüzdeki kısa sürede böyle bir kitabın
yayınlanabileceğini umuyorum. Bu söyleşiler de kita­
ba çerçeve oluşturabilir. Dünya sineması üstüne yazı­
larımı, beş yıl önce, yayın yönetmeni olduğun De Ya­
yınevi'nde yayınladığın sırada, Türk sinemasını konu
alanları kitaba almamıştık. Ayrı bir kitap düşünmüş­
tük. Çünkü 70'ler ve sonrası için de bir değerlendirme
yapmak gerekiyordu. Üstelik o zaman da vurguladığun
gibi, bu ikinci kitabın yayınlanması, yılmaz Güney'le
ilgili yazılarıının da kitaba girmesiyle olanaklıydı. Ha­
tırlayacaksın, sıkıyönetim tarafından, hıikkında her türlü
yayının yasaklandığı ve ölümünden sonra yazdığun, de­
min de sözünü ettiğim bir yazı nedeniyle kovuşturma­
·ya uğradığım bir sırada, sinemamızın son dönemi üs­
tüne Güney 'e gönderme yapmadan yazı yazmak da,
bir Türk sineması kitabı çıkarmak da benim için onur
kırıcıydı. Umarım, yazmayış ve süreidi erteleyiş ge­
rekçemde haksız sayılmam. Bugüp böyle birdeğerlen­
dirmeye ve sonuçta bir kitaba yönelmeme, senin hep
yakındığın o "daha sonra"ların artık sonunun gelme-
22 sine elveren bir ortam var. Ve bu fırsatı bulabildiğim
______ r. :�·�· ·
için sevinçliyim. Üzüldüğüm nokta ise, bugün yirmi
yaşına gelmiş olan gençlerin büyük bir bölümünün,
Türk sinemasının bu en değerli yönetmeninden, Yıl­
maz Güney'den hiçbir film görernemiş oluşları. Bu ne­
denle, yazacaklarımızın da yer yer boşlukta kalabile­
ceğinden kaygılıyım, ama inanıyorum ki, baskılar ve
yasaklar geçici , sanat yapıtları kalıcıdır. Güney'in fılm­
lerini sinemalarda izleyebileceğimiz günlerin uzak ol­
maması yönünde elimizden geleni yapmalıyız . Ki, salt
Yılmaz Güney üstüne değil, Türk sineması üstüne söy­
leyeceklerimiz de genç kuşak izleyiciler için somut, elle
tutulur sonuçlar sağlayabilsin . . .
Buraya kadar söylediklerinden şu çıkıyor: Türk sinema­
sına yurtdışında gösterilen ilginin , kazanılan başarılar,
ödüller ve bunların sonucu olan saygınlığın, Batı 'nın eg­
zotizm arayışından kaynaklandığını söyleyemeyiz pek. Sen
bir zamanlar "Batı 'ya .film değil kilim gönderiyoruz " de­
miştin. Çok tuttu bu esprif Sinema literatürüne yerleşti.
Ama şimıii. . .
Başlarken söylemiştim: Düşüncelerimi iki ayrı plat­
formda sergilemek gereği duyuyorum. Tıpkı bunun gi­
bi, Türk sinemasının başarılarını da iki ayrı açıdan göz
önüne almak zorundayız. Uluslararası alanda filmleri­
mizi sinernatografik değerleriyle ele alan bir izleyici kit­
lesi hiç kuşkusuz her zaman var. Sinema adamlarinın,
sinema yazarlarının bakışı da genellikle bu doğrultu­
da. Ama öte yandan, yabancı izleyicilerin bir kesimi
de, filmlerimizi bir film gibi değil, benim, o ve artık
oldukça yaygınlaşan deyimimle, kilim gibi izleme eği­
liminde. Herhangi bir filmimizi bir sanat yapıtı olarak
değil, sosyolojik, etnografık ya da antropolojik bir nesne
gibi görme eğilimi oldukça yaygın. Elbette böyle bir
yaklaşımı, sanat yapıtının bu bakış açısıyla değerlen­
dirilmesini kesinlikle reddediyorum. Sinemacılarımı­
zın egzotik filmler yaparak Batı'nın ilgisini çekme yo­
luna başvurduklarına aslında hiçbir zaman inanmadım.
Ancak, senin de bir şair olarak çok iyi bildiğİn gibi,
bazan sanatçı " ne yapılmaması ' ' gerektiği konusuna,
en azından, "ne yapılması gerektiği"ne gösterdiği dik­
kati göstermek zorundadır. Bazı sözcüklere ya da söz­
cük gruplarına, şair, yanlış değerlendirmelere kapı_ ka­
pamak amacıyla, başvurmamaya özen gösterir. Sine­
macılanıruzın da egzotizm tuzağına düşmernek için özel
bir özen göstermek zorunda olduklarına inanıyorum.
Filmin tematİk ve teknik bütünlüğü içinde işlevi olma­
yan görüntülerin, folklorik güzelliği, sosyolojik\değeri
ne olursa olsun, sanat yapıtında yeri yoktur. O zaman
belgesel film çekilmelidir . . . Şu an bir olayı hatırladun:
Çok beğendiğim Almanya 40 Metrekare filmiyle ilgi­
li. Tevfik Başer, birçok kez ısrarla vurguladığı gibi,
bu filminde sosyolojik bir olguyu değil, tikel bir olayı
ele aldığını söylüyor. insani bir dramı işliyor. Filmin­
den, Almanya'daki Türklerin kadın erkek ilişkileri ko­
nusunda genel sonuçlar çıkarılmasına karşı. Nitekim
ben de, Grenoble kentinde şiddetle karşı çıktım. Wil­
liam Wyler'ın Korkunç Koleksiyoncu filminde benzer
If:�·� · · ------
Yetmiş küsur yıllık bir geçmişe sahip sinemamızda '80 sonrası
filmler, yönetmenler, akımlar -ya da daha geniş anlamda , ayrıksı
olma çabasından kaynaklanan yenilikçi hareketler- önemli bir yer
tutar. Sinemamızda ilk kez bu dönemde tabu sayılan kimi konula­
ra el atılmış ve yine bu dönemde sinema dışı kaynaklar kullanıla­
rak, neredeyse bağımsız yapımcılık olanaklarıyla, genç yönetmen­
ler ortaya çıkmıştır. '80 öncesine dek, anca birkaç uluslararası
başarısı olan sinemamız, yine bu dönemde Batıya daha da açıla­
rak bir Türk sinemasının varlığından ve gelişiminden söz edilme-
sini sağlamıştır.
Sinemamızda BO'Ii y ı l l arın hiç kuşku yok ki en önemli olayı,
genç yönetmenler kuşağının ortaya çıkışıdır. Gerçi bu çıkışın ilk
belirtileri '78- 79'da olınuş; ama 'BO' l i yılların başında neredey­
se bir akıma dönüşecek yoğunluğa ulaşmıştır.
Elbeııe oldukça durağan. gelenekçi ve leeimsei amaçlı sinema­
mızda böylesine bir çıkış birdenbire olmamıştır. Bu çıkışa çeşitli
olaylar. yönetmenler ve filmler öncülük etmişlerdir.
Yı lmaz Güney 'in 1 970'te çektiği Umut, sinemamız için adeta
bir bitişin sonu, bir yeniliğin de başlangıcı oldu. " . . . bütün elve­
rişsiz koşullar ve umutsuz görünen bir ortam içinde ticari sine­
manın zorladığı kalıplara başkaldıran, hiçbir taviz vermeden ülke
gerçeklerine bir noktasından eğilen, sorunıla bir sanaıçının kay­
gılarını taşıyan" bu yapıt, yalnızca sanatçı olarak 'çirkin kral'ın
değil , onun da ötesinde, sinenıamızda kimi tavırların değişi­
mini -ya da değişme zorunluluğunu da- beraberinde getirmiştir. Gü­
ney ' i n sinemamıza getirdiği bu ilk ve etkileyici atılım, bu yeni
soluk, daha sonra. çoğu "kendi yanında yetişmiş" gençlerin i l k
yönetmenlik heyecanını ve birikimini oluşturmuştur.
Gerçi sinenıamızda '78/79 çıkışını bir başına Yılmaz Güney 'in
Umut'una dayandırmak da mümkün değildir. Örneğin bu cesa-
bir tema işlendiği halde, Fransız izleyicisinin, oradan
Amerikalı insan için hiç de genel sonuçlar çıkannadı­
ğını, ama Türk filmi söz konusu olunca niçin böyle so­
nuçlara gelindiğini anayamadığıını ve bu tür bir yakla­
şımı kesinlikle reddettiğiınİ açık açık söyledim. Şimdi
bu olay , genelde var olan bir bakış açısını çok açık ser­
giliyor. Nitekim filmi izleyen çok sayıda Türk ve ya­
bancı izleyicinin fılmi eleştinnek ya da övmek amacıyla,
benzer genellernelere hep başvurdukları düşünülürse,
Tevfik Başer için ciddi bir tuzağın oluştuğunu görme­
mek mümkün değil . Yapıtın estetik boyutu, eninde so-
Türk
Sinemasında
Yeni
Konumlar
BURÇAK EVREN
relli ve ayrıksı çıkışlara Süreyya Duru'nun Kara Çarşajlı Gelin
ile Bedmna' s ı n ı ; Lütfi Akad ' ı n Gelin, Dii,�iin ve Diycr'ten oluşan
üçlemesi ni; Erıem Eğilmez'in bir ekol yaralacak denli geliştirdi­
ğ i , çok oyunculu, değişik gag'lı güldürülcrini de cklcyebiliriz. Ne
ki Umut,bu değişimin ,yerinde bir söyleyişle. sinemanıızdaki yeni­
lenme süreci ve sürekliliğinin işaret fışeğidir.
Türk sinemasında genç kuşağın, Umw'ıın yapıl masından yedi
ya da sekiz yıl sonra toplu halde piyasaya girmesini, hiç kuşku
yok ki, gecikmiş/gecikıirilmiş bir zamanlamadan çok. sinemamı­
zın o yıllardaki ekonomik işleyişindeki bir zafiyete bağlamak ge­
rek. Sinema içindeki sermayenin yetersiz ve güdük olması, leeim­
sel amaçlı gişe filmlerine ayrıksı ve yenilikçi filmiere oranla daha
bir öncelik tanınma s ı , TV'nin ağırlığını iyiden iyi ye hisseilirmesi
hep sinema dışı sermaye arama yollarının kapısını açmış ve bu
farklı sermaye de, değişik yönetmenlerin kullanması yönündeola­
naklar getirmiştir. O güne dek yalnızca bi rkaç kaç kısa fi l m ya­
pan kişiler, Yeşilçam'ın içinde pratik yapmalarına karşın. bu kez,
Yeşilça m ' ı n dışına çıkma eğiliminin bir bakıma öncüleri olmuş­
lardır. Erden Kıral : Kanal ( 1 978), Bereketli Topraklar Ozerinde
( 1 979), Hakkaride Bir Meı·sim ( 1 982); A l i Özgentürk: Hozat
( 1 9SO). At ( 1 982); Yavuı. Özkan: Mat/m ( 1 978), Demit}'ol ( 1 979);
Sinan Çetin: Bir Giimln HiMyesi ( 1 980), Çirkinlerde Seı•er ( 1 982),
Çiçek Abbas ( 1 982); Korhan Yurtsever: Fımtm Cinleri ( 1 978) bu
dönemin ( 1 978-82) akla gelen ilk yönetmenleri arasında yer al­
mışlard ı r . Bunlara, Yeşilçam ' ı n içinde olmalarına ve birçok film
üretmelerine karşılık, bu yenilenmeye bir ucundan katılan Zeki
Ökten ' i (Siirü, Dilşman, Faize Hücımı) ve Şerif Gören 'i de (Yol)
bu yönetmenlerin temsil ettiği kuşak arasında rahatlıkla sayabiliriz.
Genç yönetmenler, çoğunlukla k ı rsal kesimin sorunlarını top­
lumsalisiyasal bir bakış açısından irdeleme gibi bir ortak tema/egi­
lim taşımalarına karşın genel likle ikinci ve sonraki li lmlerinde yö­
neliş,yerini bir başka yeni temaya bırakmakta gecikmemiştir. Ye·
şilçam'daki her ayrıksı film ve yeniliğe karşı olanlar ise, gençle·
ri n dışarıda kazandığı başarıyı küçümseme gayreti ile egzotik gü·
zelliklerden dem vurup, -birçok yazımızda eleştirdigirniz gibi- "ki­
l i m ile film" arasındaki garipsi bcnzeımelere girişmişler; o dö­
nemlerde sinemamızdaki dcgişim ve bu değişimden yana olma­
yanlar arasında bir dizi kısır çatışmayı ısrarla sürdürmekten ya­
rar ummuşlard ı r .
nunda belirleyici olacak, son sözü söyleyecektir elbet­
te. Ama biz, onlarda hazır olan bir arayışa, önyargıla­
ra açık kapı bırakırsak, filmlerimizin estetik boyutuna
yönelik ölçütler uygulamaksızın, yabancı izleyici on­
.da aradığını bulduğu ölçüde yapıtı başarılı sayacaktır.
O zaman, silah verilmemeli . . . Ödüllerde, bu tür ön­
yargıların payı olmuyor değil. Ama bu payın ciddi ol­
duğunu sanmıyorum, genellerneye gidilemez. Kazanı­
lan ödüllerin biricik gerekçesi bu olamaz. Ne ki bu ge­
rekçeyi de giderecek, sağlam yapıtlar ortaya koymalı­
yız. Benim "film değil kilim" sözüm, çok genelleşti- 23

Kilim ile film
arasındaki
garip benzetmeler
değişimin
önünde kısır
çahşmalara
yol açh.
'78 kuşa�ının sinemaımza gelirdi�i en biiyük yenilik. elbctıe de­
�işinı!dcğişti rıııe eğilimi ve isteğidir. Bu c�ilim; sincmanııza yal­
nızca sinema dışı kimi küçük ama cıkili sermayeyi kanali7.e etme­
miş. beraberinde yönetıneni. senarist ve oyuncu kadrosunu da ge­
tirmiştir. Genç yönetmenlerin bir kesimi bildik slarlarla değişik
temaları anlatmaya yönelirken, bir di�er kesimi de yeni sanatçı­
lar ya da di�er alanların (örneğin tiyatro) oyuncularını denemeyi
·
uygun bulmuştur.
Genç yönetmenlerin Yeşilçaııı' a yerleşmcleri. dışarıda ve içer­
de farklı bir izleyici kitlesi. artı. kimi ödüller de kazanmaları,
giderek Yeşilça m ' ı n değişmez olan kimi kesimlerini de harekete
geçirmekte gecikmemiştir. Örneğin yılların ustası A ı ı f Yılmaz,
"
bu değişim e genç yönetmenler doğrultusunda ayak uydururken,
kendi değişim zincirlemesini de gerçekleşii rerek bir bakıma sine­
mamızda oldukça farklı filmierin yöneınıeni olma durumuna gel­
miştir. Yarı fantastik/düşsel çalışmaları ilc kadın ağırlıklı filmleri,
bu yönetmeni n . piyasa istekleriyle değişim isteğini bir noktada bu­
luşturduğu. kendine ö1.gii. ayrıksı filmler olmuştur.
'80 sonrasında yalnızca ıcınalkonular değil. onlara paralel ola­
rak. anlatını biçimleri de de�işinıe uğraııııştır. Yeni. rarklı anla-
Onat Kutlar: Yabancı izleyicilerin
bir kesimi, filmlerimizi
kilim gibi izleme eğiliminde.
rildi, bütün bu sürece yaygınlaştırıldı. Ama gerçek, bu
değil!
Konuşmanın seyri, kendiliğinden, bir tespihin taneleri­
nin sırasıyla çekilmesine benzer bir akış kazandı. Ancak an­
/attıkları n, önce bir aylık derginin okurlarıyla yüz yüze ge­
leceğine göre, sinema sanatçılarımıza ve tek tek filmiere
ilişkin sorularımı bir sonraki görüşmemize erteleye/im di­
yorum. (Tam bu sırada, bir sürpriz olarak, Onat Kutlar' ın
çalışma odasında, Filiz Akın da bitiyor. Sıcak bir hal ha­
tır edişten sonra, bir süre, TV dizisi (Geçmiş Bahar Mi­
moza/a rı n da n konuşuluyor: Tepkilerden, kutlamalardan,
'
başarı ve kusurlardan. Filiz Akın, yıllar önceki filmlerin­
de yansıttığı alışılmış tipierin çok dışında, kişi olarak da
kendine yabancı bir tipi canlandırmasından ötürü eski iz­
leyicilerinin düş kırıklığına uğrayışı ve kendine sitemde
bulunuşlarından .yakınıyor. Üçlü söyleşi bu minval üzre
uzayıp gidecekken, "ama" diyor Filiz Akın, "ben sizin
çalışınanızı kesintiye uğratmış oluyorum. Lütfen sürdü­
24 rün . " Ve ben, bugünkü son soruma geçiyorum.) Sevgili
_______ rtı:�•.J ••
tımların denendiği "80'1i yıllar, bu anlatımı gerçekleştirecek tek­
n i k kadroların eğitilmesini de gündeme get irmişti r .
Sinenıaııııza bireyin girmesi, özellikle erkek odaklı sinemamızda
kadının ön plana geçerek tüm tabuların yıkılışı , -biraı. da değişen
koşullar gereği- alıüst edilişi, yine '80 '1i yılların bizlere armağan
etıi�i değişimler zincirlemesinin bir önemli halkasıdır.
'80'1ı y ıllarda sincmamıza giren yönetmen ve oyuncuların sa­
yısı da gerek nitelik ve gerekse nicelik açısından hiç de küçüm­
senmeyecek bir düzeyde olmuştur. Bu dönemde ilk filmlerini çe­
ken yönetmenlerin sayısı, neredeyse " Sinemacılar kuşağı"nda­
kine yakın bir orandadır. Sinema salonlarının erozyona uğradığı.
kimi teeimsel amaçlı akımların seyirciyi kaçırdığı ve sinemamı­
zın belki de tarihinin en büyük krizlerini arı arda yaşadı!ıı bir
zaman d i l i minde, tüm bu yeniliklerin gcrçekleşebi lmesi ise, işin
bir diğer ilginç yanını oluşturmaktadı r .
Sinemadaki tüm b u de!ıişiklikleri ancak sinema dışındaki top­
lumsal nedenlerle çözmek olasıdır. TV-videonun gündelik yaşa­
mımızın bir parçası olması, kır-kent ilişkisinin sıkiaşarak çağdaş
yaşanı biçiminin genişleme ve etkilcmc olana�ına kavuşması, kı­
rı ilc kenti ile insanımızın temelde değilse bile, günlük yaşamdan
hissed i l i r bir değişikliğe doğru alı ın alnıası ve giderek bu dogrul­
tuda sinemadan beklentilerinin çoğalması neredeyse bu değişimi
yazgıya dönüştürmüştür.
zorlamış, b i r
Tiirk Sinemasmda Yeni Koııımılar adını taşıyan bu kitabımda.
bu oluşumu adım adını, dahası kare kare izleme kaygısının birer
ürünü olan, ve daha önce çeşitli yayın organlarında çıkan yazılar­
dan "ba7.ıları" yer alıyor. '80 sonrasını seçmemiz ise, bu yeni
konumları, başlangıç yıllarından günümüze dek olumlu olumsuz
yanlarıylasergilemeisleğinin bir sonucu . Öte yandan, de!ıişimi ger­
çekleştiren genç yönetmenlerin yanı sıra. bu değişime ayak uydu­
ran eskilerlc, yine, kendi bildi�ini ve ço�unlukla eski kalıpları kul­
lanan kimi "genç" yönetmenler de kitapta yer almıştır. Bir bakı­
ma bu seçme yazılar: de�işmeden yana olanları. değişime dire­
nenleri ve değişme k isteyip de üstesinden gclenıeyenleri belirli bir
kronoloj i k sıralama yapmaksızın yansıtmak istemektedir. Bu ne­
denle, bir zaman lar değişimin öncüsü olup da sonradan piyasanın
koşullarına boyun eğcnlcrin kimi fi l m leri de ay ıklama yapılma­
dan. bu çelişkiyi sergileme amacıyla kitaba kondu.
Onat Kutlar, şunu sormak istiyorum: Son birkaç yıldır, se­
yirci yeniden sinemaya dönerken, sinema sayısınınsa tam
tersine azalmakta oluşunu göz/üyoruz. Ayrıca Amerikan
filmlerinin birinci vizyondan Türkiye 'de gösterilmeye baş­
landığına tanık oluyoruz. Geçtiğimiz günlerin basında ve
sinema adamları arasında en çok konuşulan sinema ko­
nusu bu. Tartışmanın içinde siz de varsınız. Okur/arımıza
da bu konudaki görüşlerinizi açıklarsanız, konuşmamızın
 DEM YAYlNLARI
NAZLI ILICAK
Bitmeyen Hasret
10.000.- TL.
TURHAN
DİLLİ GİL
İmralı'da YÜKSEL ÇAKMUR
Üç Mezar Sürgün Günleri
10.000.- TL. 7.500.- TL.
i ST EME ADRESi: Dem Basım-Yayım A. Ş . , N uruosmaniye Cad. Naliz Paşa Hanı, 20/3,
CağaloğluliST.
Tek isteklerde, sipariş tutarı kadar posta pulu gönderebil i rsiniz.
ilk bölümünü, güncel bir sorunun değerlendirmesiyle so­
na erdirmiş oluruz. . . Güzel de olur!
Her şeyden önce, bütün dünyada yaşanan bir olgu­
nun, belki biraz daha ağır bir hastalık halinde ülkemiz
sinemasının da başından geçtiğini görmek zorundayız.
TV ve videonun sinemayla rekabetinden söz ediyorum:
TV ve video, bütün dünyada sinema izleyicisini azalt­
mış, çok sayıda salonun kapanmasına yol açmıştır.
Türkiye'de olay, biraz "vur deyince öldür" biçimin­
de yaşandı. Ancak gene dünyada olduğu gibi, Türki­
ye' de de ilk oburluk ve çılgınlık salgını atlatılınca, iz­
leyici, dengeli bir biçimde sinemaya da gitmeye başla­
dı. Ülkemizde özellikle sinema salonlarının da bulun­
duğu bina sahiplerinin spekülatif kazançlar peşinde koş­
malan, yerel yönetimlerin ve devletin ilgisizliği, bu kri­
zin ağır yaşanmasının bir başka nedenidir. Sinema iz­
leyicisinin dönüşünden söz ettik. Gerçekten son iki üç
yıldan beri sinema izleyicisinin salonlara dönmeye baş­
ladığı gözleniyor. Olay, bazı dar görüşlü sinema ya­
zarlarının sandığı gibi, Amerikan film şirketlerinin ül­
kemize girişiyle ilgili değildir. Yani izleyicinin sine­
maya dönüşünün asıl çekim merkezi Amerikan filmle­
ri değildir. Burada Amerikan şirketlerinin ülkemize ge­
lişleri konusuna kısaca değinmek istiyorum: Basınımı­
zın ve başta Atilla Oorsay olmak üzere, kimi sinema
eleştirmenlerimizin inanılmaz aymazlıkları beni şaşır­
tıyor. Bugün bütün Avrupa ülkelerinin bilinçli bir bi­
çimde savaştıkları Amerikan sinema tekellerini ülke-
NAZLI ILICAK
Menderes'i Zehiriediler
10.000.- TL.
TURHAN
. . .
DILLI GIL
Hepiniz
Suçlusunuz
7.500.- TL.
mize geldikleri için alkışlamalarını, bunu neden yap­
tıklarını anlama olanağı yok. Bu konunun tarihsel ay­
rıntılarına daha sonra ayrı bir paragraf açarız. Şimdi kı­
saca şunu söylemekle yetineceğim: Amerikan sinema
tekellerine kapılarımızı açtığınız gün, ulusal sinema sa­
natımızın idam hükmüne de imzalamış olursunuz!
Bu konunun, sanat yapıtlannın serbestçe gösterilmesi
konusuyla hiçbir ilgisi yoktur. Kendininkinden başka
bir herhangi üretime yaşarn hakkı tanımayan tekelci an­
layışı, yeryüzünün en liberal ülkesi ABD bile yasaklar
koyarak sınırlarken, bizim sinema basınımızın bu ko­
nuda önlem önerileri getirmek bir yana, sessiz kalma­
sı, hele hele bu olguyu alkışlaması trajikomik bir du­
rumdur. Korkarım ki, bu "çok saf ' yazarlarırnız, ger­
çeği anladıklarında iş işten geçmiş, yerli sinemarnızın
nitelikli yapıtları bile gösterim olanağı bulamaz duru­
ma gelmiş olacaktır. Aynı zamanda iyi birer sinema
izleyicisi olduğuna inandığım Bray okurlarına, bu ve­
sileyle, yanlışa düşenleri uyarma görevini de hatırlat­
mak istiyorum. Çizilmek istenen aldatıcı pembe tablo­
ların arkasındaki acı resmi herkes görmeli, sinema ya­
zarlarına Türk sineması önündeki tarihsel sorumluluk­
larını hatırlatmalıdırlar. 25. 1 1 . 1 989/Konsept
G E LECEK SAYI DA
YILMAZ GÜNEY SiNEMASlNDA
GÖZDEN KAÇAN YÖNELiMLER
25
 i :ii;181);i iiiif111·);J ·illi
: �--__---____-___-----__- r:ı ��.� .•
Faşizme Sarkıntılık H e r şe ye ra ğm e n a d ı n a d er gi yol la na n b i r öğrenci ola­
rak okulda bir süre şöyle gezi nir oldum. Evet, edebi ha-
yata atılışım işte böyle oldu. Ve tabii dört beş hafta sonra
MuŞTAK ERENUS d? dergi kesildi.

O
..

B
kulda Balilla marşlarının meşkini pek uzatmadılar.
Faşızm çamurunun ınsan kan ına yönelik o utan­
ir gün yine piyanonun çevresinde müzik dersinde
idik. Hoca hanım bize yine balilla'ları meşkettiri­ �az şartlanması zaten okulumuzda yoktu. 1 925-26'11
gunler. B u bela onlara da yeni gelm işti . Şimdi düşüne­
yord u : "O fascisti n ella storia consacrati siete gia." Ha­
bıl ıyorum. Ancak ve henüz kendileri debelenir haldey­
şa min huzur, "faşistler siz tarihten kulsaliaşarak geli­
dı ler. Bıze artan bır şeylerı yoktu, yine Akdeniz ' i n Ilai­
yorsunuz", diyerekten bizi bağ ı rtmaya çalışıyordu. Sı­
yanı idiler: Yalnız Mussol i n i cenapları duvarda Kral l l l .
n ıfla en büyüğümüz Şeref'le aramızda epey yaş farkı
Emanuel ' i n yanındaki yerinde yine aynen arzı endam
vard ı . Sonra Fenerbahçeli futbolcu da old u . Şeref karı­
edıyordu .. Bu arada hatırladığım tek şey, Türkçe hoca­
nın pedallara ulaşırken fazla açılan kart bacaklarının si­
m ı z Muslıhıddın Ad ı l ıdı. Mert, güzel i n san. Sınıfla ço­
y�h piyanonun cilasına yansıyan sarkık güzelliğini gö­
c u kların bırıne evden beyaz bir balıkçı kazağı örmüş­
runce dayanamad ı , bi avaza "ah anam " ı bastı rd ı . Marş
ler:t ı . Yakasında, hangi akla hizmet ettilerse, iıalyan bay­
altüst olmuştu. Bizlerin curcunası içinde büsbütün na­ _
ragı ozentısı, yeşıl beyaz kırmızıları vard ı . Türkçe der­
mu su tutan sayın öğretmenimiz şiddetle piyanon u n ka­
_ sinde idi k. Güzel Muslihiddin Hocam kazağı gördü. Dur­
pagı n ı vurar� k doğru müdüre gitti. Topumuzdan şika­
_ du bi şöyle, çocuğa baktı. Biz sustuk Tamam dedi tak­
ye!çı ıdı. Faşızme sarkıntılık etmiştik. Müdür anlayama­ '
mışsın boynuna halkayı. Çocuğun adı isrnail olsun. sus­
dıgımız dıl ve bıçımde upuzun bir n ut u k çekti bize. O
kun, utanmış, bakıyordu. ısmail bi daha giymedi o er­
gün bal i l lalara ara verdik.
ken Habeşli kazağı . Eskişehirden taşıyıp getirdiği Ku­
Edebi hayata atılışım italyan ilkokul u ' nda oldu . Ve de
vayı M ı l l iye bu idi işte.
şöyle old u :_ Bizim Mecmua diye bir çocuk dergisi çı kı­
yord u . O gunku bu Bwm Mecmua'yı hatırlamak için ki­ Köşkümüzün sekizinci odası nın kapalı olduğunu söy­
lemıştı m . Ama tavan arasının yılların giz' i n i taşıyan o
mın yaşı uygunsa beri gelsin. Ben bu dergiyi ciddi ola­ _
rak ızlıyordum. Hele "Faka Basmaz Zihni" diye bir kah­ kuçucuk kırık kapısı kilitsizd i . Yani tavan arası açıktı ve
ıçı nde yok yokt u . B i ldiğimiz kanepe koltuk tencere ta­
ramanı m da vard ı ; sürdürüp gidiyordu olmayacak ma­
va gibi _ev eşyas ı ndan ayrı, sarı sırmalı, yıldızi ı zabit el­
ceraları n ı . Bir akşam N u riye Nene'm b i r adamın başı­
na gelenlerı anlattı masalı nda. Köyden biri bir yere gi­ bıselerı, tıftık kalpaklar, çizmeler, k ı l ıçları n ı yitirmiş ke­
dıyor f!J UŞ. Yol u �amış, geç olmuş. Geeelernek için çık­ merler,_ kılıflı kıl ıfsız mataralar. . terk edilmiş bir savaş
mış bır armut agac ına. Arm udun da mevsimi imiş bu­ alanı gıbı. Korkard ı m , hem de girip uzun süre çıkmaz­
d ! m . Bır seferımde deri kaplı orta boy bir sandığın kü­
günkü gibi. Gökte ay da varmış. Derken kocaman bir
ayı da armut peşinde aynı ağaca tı rmanmış. ve sanki ? u k asma kılıdını dened i m . Açıl ıverdi O yarı karanlıkta
urkerek kapa� ını kaldırdım. Geçmişin birine sarılmış kül­
b! r başka dal yokmuş gibi de, gelmiş doğrudan bizim­
lu kokuları ı çınde on ları n da benden korktuğu çeşitli ka­
kının dalına kon m uş. Mehtaplı bir gecen i n ortasında _
dın gıysılerı, dantel ışlemeler, ipek örtüler ve sandığın
adam ı n halini ben değil siz düşü n ü n . Derken efendim
bir köşesinde de bir mektup tomarı buldum. Kocaman
ayı uygun bir arm udu seçmiş ve dal ından kopardığı bu
bir zarfın içine toplanmışlard ı . Zarfların üstünde Birinci
nesneyi daha iyi görebilmek için de aya doğru tutarken
Dünya Savaşı yılları nın günlerini taşıyan cephe mektup­
hi kaye bu ya, kıllı kocaman patas ı n ı adamın burnun �
ları n ı n damgaları, p u lları vardı. Pul ları sevd i m . Beş altı­
uzatmış. Bizim gariban ne yapacak tabii, kocaman b i r
sını :artlarından kopard ım. Göstermel i k aldım okula gö­
avazia " isteme m : · diye bağırınca, ayıcağızın yüreciği
turdum Bır . rastlantı, müdürümüz gördü pulları. Çok
kopmuş ve pat dıye ağaçtan yere ölü düşmüş. O ak­ :
ılgılendı. Pul ko lieksiyon u yapıyorm uş. B u fırsat mıydı
şam bu hey eca � l ı macera beni çok etkiledi. Gece ya­
ben ı m ıçın. Sınıfları rahat geçer m i ydim. Bir süre zarf­
takta da duşunur old u m . Sabah kalkt ı m , bu serüveni
ların pul!arını yç ldum ve sevinen m üdürü me götürdüm
öyküye döküp bir h i kayeci olaraktan Bizim Mecmua'
verd ı m . ıtalyan l ikokul u 'nda hiç sınıfla kalmayışımı, rüt­
ya göndermeye karar verdim ve öyle de yaptım. Öykü­
besini ve gazi mi, şehit mi old u ğ u n u bil mediğim zabit
ye öğle tatilinde okulda başladım , akşam evde bitirdim.
Celal Bey'e mi borçluyd u m . Hayır.
Ve ertesi gün de ad ım ve adresimle fiyakalı bir zarf için­
de dergiye postaladım .
.. Artık her hafta dergide h i kayemi bekliyordum. Bir iki
uç derken günl erden bir gün sınıfımızın kapısı açıldı,
MÜŞTAK
derste ıdık, postacı geld i . Usul böyle idi, postacılar doğ­ ERENUS
rudan sın ıfa gırerler ve getirdiklerini selamsız sabahsız
öğretmene verirlerdi. Bir dergi uzattı gitti. Hoca şöyle Sennaye
bır goz attı gelene, M ufaam ded i . Okulda Müfehham
Müştak adım soyulup sağana çevrilmiş, M ufaam olmuş­
Destanı
tu. Hemen fırladım yerimden, dergiyi aldım. Evet heye­ DESENLER:
canla açtır,n tab i i . Sayfaları çevird i m , döndüm bi daha Turhan Selçuk
çevirdim. Oyküm yoktu, basılmamıştı. Durdum, buna bir
ın ana vermek ge rekiyord u . Neye d�_rgi göndermişlerdi
_ _ Gerçek Sanat
oyle ıse . Bır ıkı gun geçti, çözdü m . Oyk ü m ü daha ciddi
26 sayılara bırakmışlar ve beni de dergiye bağlamışiard ı . . Yayınlan
u Türkiye'nin ' ' Diğer Türk basınının dokunmaktan
korktuğu konuları ele alıyor,
Türkiye'nin tabularına özgürce karşı

en etkili
çıkıyor. "
Guardian, 25.5. 1 988

" Siyasal açıdan etkili."

dergisi »
Helsinki Gözlem Komitesi Rap oru , 1 989

' ' Spiegel ile karşılaştırılabilir' '

La Liberte, 26. 1 0 . 1 988

"Tabularla hesaplaşmaya başladı."

I n ternational Herald Tribune, 25-26. 2 . 1 989

"Tabulara karşı cesur"

Politiken, 1'Ü .3. 1 989

"Rejime muhalefetin öncüsü"

Wochenzeitung, 2 . 1 0 . 1 987

"Saygın dergi, Spi_egel ile

karşılaştırılabilir ' '
Tages Anzeiger, 26. 1 0. 1 988

"En etkili muhaliflerden ve öncü

düşün ür"
Berner Zeitung, 26. 1 0 . 1 988

"Türkiye'nin en etkili dergisi"

Middle East I nternational , 1 7 . 2 . 1 989

"Türkiye' nin Spiegel ' i "

Kuzey Almanya Televizyo n u , 1 2 . 1 1 . 1 988

"Türkiye'nin en iyi ve en cesur

haber dergisi "
Süddeutsche Zeitung, 5.7. 1 989

"Siyasal çatışmada anahtar

'konumdaki gazeteciliğin örneği "
Avustu rya Radyosu , 30. 1 . 1 989
 ARA Yayıncılık
BROY aboneleriyle
SALTUK Plak, BROY
abonelerine kaset armağan
ediyor
Dergimizin bu ve sonraki sayıla­
nnda, her ay bir yayınevini temel çiz­
gileriyle okurlarımıza tanıtmak ama­
cındayız. Bu ayki konuğumuz, Ara
Yayıncılık. Nisan 1988'de kurulan
Ara Yayıncılık'ın yayın yönetmeni
Vedat Çorlu.
Vedat Çorlu, yayınevinin çizgisi
konusunda şunları söylüyor:
' 'Amacımız öncelikle sağlam bir
klasik felsefe dizisi oluşturmak. Ni­
tekim yayıncılığa Platon'un kitapla­
rıyla başladık. Ancak günümüz fel­
sefesinin sorunlarını tartışmadıkça,
klasik felsefe bilgisinin bir anlamı
yok. Bu nedenle Tom Battomore'un
çıkacak Frankfurt Okulu/Eleştirel
Kurarn kitabı ve yayın listemizde yer
alan kitaplar da gösteriyor ki, günü­
müz felsefesine ilişkin yayınlara da
yer veriyoruz.
' 'Bununla birlikte, aniatı türünden
eseriere de yer verdik, veriyoruz.
Amacımız her türe açık bir yayınevi
yelpazesi oluşturmak. Nitekim Ala­
in Robbe-Grillet'nin yeni roman tü­
ründeki Kıskançlık, Nermi Uygur'
un Çağdaş Ortamda Teknik gibi ki­
taplarının yanı sıra Kadın Duvarya­
zılan gibi yayınlar da programımız­
da yer alabiliyor.
"Bir noktayı özellikle belirtmek is­
tiyorum. Bugün kitabevleri, kitapta
nitelikten önce satış şansı arıyorlar.
Bu da pek çok yayınımızın vitrinie­
re konrnasım engelliyor. Böyle olun­
ca, kültürel işlevi olan kitapları sırt­
layacak türden yayınlara da yer ve­
rerek vitrinde bulunmaya çalışıyo-
ruz . ' '
Ara Yayıncılık yönetmeni, b u bil­
gilerin yanı sıra, Broy Şiir Dergisi'
ne Aralık '89 içinde abone olan okur­
lara, listede yer alan kitaplardan
okurların seçeceği toplam 1 1 .000 li­
ralık yayım armağan edecekler. Abo­
28 neler, Posta çeki : Muammer Akça,
YASALAR 1 Platon 1 8000 TL
PARMENİDES 1 Platon 1 5000 TL
YÖNTEME HA YlR 1 Paul K . Feyerabend 1 9000 TL
YENİÇAG BiLİMİNİN DOGUŞU 1 Ale xandre Koy re 1 6500 TL
ORTA ÇAGDA FELSEFE 1 Betül Çotuksöken - Saffet Babür 1
12500 TL
MANTlK TERİMLERİ SÖZLÜGÜ 1 Teo Grünberg - A dnan Ona rt 1
6000/TL
PSİKANALİZ SÖZLÜGÜ 1 Charles Rycroft 1 7500 TL
CiNSEL YASAKLAR VE NORMALDIŞI DA VRANIŞLAR 1 S. Freud 1
7500 TL
SOSYAL PSiKOLOJi 1 Sears-Freedman-Car l s m ith
TERSi VE YÜZÜ 1 A llıert Camus 1 5000 TL
CALİGULA 1 A llıert Camus 1 5000 TL
MOLLOY 1 Samuel Beckett 1 6000 TL
MALONE ÖLÜYOR 1 Samuel Beckett 1 5000 TL
DALGALAR 1 V i rgin i a Woolf 1 6600 TL
BİR MA YIS GÜNÜ 1 William Faulkner
SIGINAK HiKA YELERİ 1 Feyyaz Kayacan 1 4000 TL
SENi İÇİME GÖMDÜM 1 Andrew Jolly 1 4400 TL
TÜYSÜZ 1 Woody Alien 1 6000 TL
KlSKANÇLlK 1 A lain Robbe-Grillet 1 5500 TL
UYKUSUZLUK 1 Henry Miller 1 4500 TL
B UNALlMDAN YAŞAMA KÜLTÜRÜ 1 Nermi Uygur 1 1 3500 TL
GÜNEŞLE 1 Nermi Uygur 1 9000 TL
YAŞAMA FELSEFESi 1 Nermi Uygur 1 6600 TL
DİLİN GÜCÜ 1 Nermi Uygur 1 4400 TL
ÇAGDAŞ ORTAMDA TEKNİK 1 Nermi Uygur 1 6000 TL
YAZlŞMA ADRESi: Ankara Cad. Konak Han, No: 43- 1 5 Cağaloğlu İST.
Telefon: 527 87 30
1 9 1 647 hesabına yıllık abone tutarı Aralık '89 içinde abone olan okur­
36.000 TL olarak yatırılan bedelin lara, ayrıca Grup Yorum'un Gün Ge­
dekontunu Broy Dergisi'ne göndere­ lir/Cemo kasedinin de armağan edi­
rek, seçtikleri kitapları isteyebilecek­ leceğini belirtirken, gerek Ara Yayın­
lerdir. Okurlar, bu tutann üstünde is­ cılık'a, gerekse Saltuk Plakçılık'a,
tekte bulundukları takdirde, fark be­ Broy abonelerine gösterdikleri bu da­
delini %20 indirimli olarak, aynı he­ yanışmadan ötürü teşekkürü borç bi­
saba gönderebileceklerdir. liyoruz . BROY
 Gezi N otları
Tarihsel özü, benzersiz bir sezişle
kavramanın elbette bir yolu
yardamı vardır. İnsan, köklü
M oskova . . Tifl is . .
kültür anlayışı ve estetik değerleri
yüksek sanat etkinlikleri önünde
G l asn ost
kendini daha yüzeysel bulabilir. HAYATİ ASILYAZlCI

M
İŞA TUMA N İ ŞVİLİ
1 967 ve 1 96 8 ' lerde birçok oyununu izlediğim ünlü tiyatro adamı MişaTumanişvili'yi Rustaveli Tiyatro
Akademisi'nde öğrencileriyle çalışırken buldum. Yirmi yıl önceki dinginliğiyle gençlere taş çıkartırcasına
çalışıyordu stüdyoda. Rustaveli Tiyatro Akademisi ' nin önde gelen öğretim üyelerinden biri . Gençlerin
yetişmesine büyük çaba gösteriyor. Eğitimci ve tiyatro adamı olarak, özellikle sahneye koyuculuk dalın­
da, sınıflarda yaptığı çalışmalarda gösterdiği başarı, bugünkü Gürcü Tiyatrosu 'nun olu şmasında önem l i
b i r etken d i r .
Tumanişvili, T i fl i s ' teki Gençlik Tiyatros u ' nu n Başkanı, Genel Sanat Yönetmen i ' d i r . G ü rcü Sinema
Stüdyosu ' na bağlı olan Tiyatro Stüdyos u ' nu yönetiyor. Bu görevlerinden ötürü, Rusta\·eliTiyalrosu' ndan
ayrılmak zorunda kalmış. Ancak, Rustaveli Tiyatro Akademis i ' n de k i öğretim üyeliğini profesör olarak
sürdürüyor.
Geçtiğimiz yaz, İspanya'da sergiledikleri oyuntarla büyük ilgi derlemişler . l\1 o llere ' in Don Juan adlı
yapıtının yeni yorumuyla gitmişler . Gürcüler, deneme tiyatrosuna çok önem veriyorlar. Ne ki, nereye
giderlerse gitsinler, i kinci bir oyunları kesinlikle Gü rcü oyunu oluyor. Tuınanişvili yönelimi nde İ span­
ya'nın M adrit ve Bilbao 'daki şenli k lere Gürcü fol k lorik yaşamdan derledikleri çok d eğişik bir oyunu,
Bu Fdni Dünya Böyle adlı müzi k l i , şarkılı, ilginç b i r çalışınayı götürm üşler.
Tumanişvili ile konuştuğum sırada yeni bir programı duruyordu önünde. Kolombiya ve Venezüell a 'ya
gitme hazırlıkları yapılıyordu. İspanya'daki uluslararası tiyatro festivalinde gördükleri ilgiden ölürü, ikinci
yıl için yeniden çağrı almışlar. İ ç n de bulunduğumuz mart ve önümü zdeki nisan aylarında İspanya sefe­
rinde olacaklar.
Tumanişvi l i ' ni n yönettiği Genç l i k Tiyatrosu, pro fesyonel sinema sanatçılarından o luşuyor.
" Rustaveli Tiyatro Akademi s i ' n d e yetiştirdiğim yönetmen ve oyuncularını bu t i yatroda oynarlar" di­
yor Tumanişvili . Ve sürdü rüyor ko nuşmasını : " Bu tiyatroda dört yılda bir grup sanat çıyı, beş yılda da
bir yönetmen yeti ştiriyorum. Doğa ldır, en iyilerini yeniden deneyime eğitiyoru m . On yıllıktır bu slüdyo.
Küçük bir salonu var, iki yüz kişili k . 43 yıllık hocayı m . Çok öğrencim var k u şk usuz. Di ğer öğrencilerim,
değişik tiyatrolarda ve sinema stüd yolarında çalışıyo rlar. Gençlere çok önem veriri m . Geleceğin t i yatro­
sunu gençler yaşa t ı r . Bugün Rustaveli Tiyatrosu 'nun Genel Sanal Yönetmeni Robert Sturua'yı da Rusta­
veli Tiyatrosu'na getiren ben i m . Yeteneklileri bulup çıkarma k , bizim gibi hocalara düşer. Ternur
Cheidze de genç bir sanatçı ve bugün Marcanaşvili Tiyatrosu ' nda Genel Sanat Yönetmenliği yapıyor.
Sizinle, yirmi yıl önce Rustaveli Tiyatrosu ' n un çağrılısı olarak geldiğinizde görüşm ü ş t ü k . On yıl önce
bu tiyatrodan ayr ıldım, bu stüdyoya geld i m . Kırk sekiz yıldır aynı dalda çalışıyo rum . Tiyatro benim ya­
şam biçi m i m . Gü rcü Sinema Stüdyosu Başkanı Rezo Cheidze ve Pişmanlik filminin yönetmeni Tengiz
Abuladze ile sınıf arkadaşıyd ı k . 1 96 8 ' lerde Anouilh ' i n A ntigon e 'sini i zlemiştiniz. Hani şu Halk Sanatçı­
mız, Lenin Ödüllü büyük aktörüm üz Zahariadze ' n i n oynadığı A ntigone.
" Severek sahnelediğim oyunların içinde Shakespeare'in yapıtlarından Bir Yaz Gecesi R üyast, Kral Le­
ar, Jül Sezar, Çeh o v 'un Vişne Bahçesi, Gürcü yazar David Keldayışv i l i ' n i n yapıtından oyunlaştırdığım
bir sahne çalışması , İspanyol papaz Pleçer'in bir oyu n u , Çek yazarı Gegov ' u n oyunlarını ve Jean Girede­
au'nun A mphitrion 'unu sayabiliri m . Şimdi sizin gelme nedeniQiz olan Ilya Çavçavadze ' n i n Gandegili Ruh
Ya/ntzltğt adlı şiirsel oyun u . Dinsel bir içeriği var. Bu son üç oyun üzerinde çalışıyorum . Diğer yönetmen
arkadaşlarım da başka oyunlar üzerinde çalışıyor l a r . Euripedes'in Lyssistrata 'sını hazırlıyor bir diğer
arkadaşım . Bütün b u oyunları ben im yönettiğim Stüdyo'da yapıyoruz.
" En iyi öğrencilerimden biri Zaza Siharulidze, Batum'daki tiyatroda çalışıyor. Biz d e böyle başlamış­
tık 1 948-49'larda. Yirmi yılda, başarılarımız ve başarısızlıklarımız old u . Benimle birlikte başlayanlar, yap­
tıklarıyla yetindiler. Ben yetinmed i m , yeniden başlad ım gençlerle çalışmaya ve b u gördüğün s t üdyo doğ­
du. Yaşamla tiyatro arasındaki ilişkileri yakaladık. Bu somut yaklaşımları değerlendirmek gerekiyor. Aya­
ğını yere basan bir tiyatro yarattığımıza inanıyorum . Zaten Gürcü tiyatrosunu yakından tanıyorsunuz.
Bu ayrımı görmeniz güç deği l . Yaşam modelim salt sahneye koymak değil. Zaman b i zi hırpalad ı , yeni
şeyler arayarak kendimizi yeniledi k . Deneysel arayışlar, bizleri solukland ırdı . Yeni anlayışla işe sarıldı k .
Brech t ' i n yorumundan yararlandı k . Kendi yorumum uzu katarak, yeni senteziere ulaştı k . Yorumum uzda
dekor, olayın geçtiği yerd i . Şimdi olayın anlamı ve yorumun bizzat yapıldığı yer mekandır. Sahnelenen
oyunu genel çerçevesinde karmaşık ama bir bütünlü k içerisinde gerçekleştiriyoruz Dekoru ı ş ı k , ses, mü-
 ahmet
Bir kalkışmaydı aşk yaşanmış olan
ada
Ne kaldı şunun şu rasında aniatılmayan
Uykuda bile portakal sayıkiayan Ah kalbim, tepeden tırnağa çiçek açmış
Bir çocuğun düşlerine karışırdı Bir ağaç gibiydin kış parkında
Keşke hep sürseydi anlatılan Denize baktın , yolculuğa çıktın vapurla
KALBi M Uçuşan sarı saçlarındaydı aşk Çiçeklerini denize döktü aşkın senin
Kalbime bir sonbahar hüznü bırakan
Akıp gitti bir çocuk saflığıyla Ah kalbim, dağlarda kar sesiydin
Kırık aşklarım ı savurup duran
Akşamın alacasına karışarak

Kalbim, bırakıp gidince aşk Keşke hep sürseydi yaşanan

Uykusuz umutsuz bir başına Çarpa çarpa büyüseydi aşk
Bir kuş uçar güneye, gül işle günlerine Yıkasaydık saçlarımızı denizde
MOSKO VA . . . Çünkü yazdı karanfil kokuşlu yaz
Çünkü yazdır geçen ıslık çala çala
TİFLİS. . . Adresimse Akdeniz anılarda kalan
Bir çırpıda leylak kokuları bırakan
VE GLASNOST. . .
zik , giysi ve atmosferi de katarak yapmayı planlad ı k . Böylece, modern gerçekçilik çeşitli sanatsal anla­
tım yollarından yararlanma olduğuna göre, biz de böyle yaklaşıyoruz tiyatro olayına.
"Bu modelle, daha doğrusu bu yöntemle oynayan sanatçıya düşünme, algılama ve oynama, yorum
yapma özgürlüğü tanıyarak sözünü ettiğim bir yöntem geliştirdik. Bu yöntemle oyunumuz, daha çok
önem kazandı. Çalışmamızda tiyatrodan çıkan seyirci değiştiğini anlamalıdır . "

O Yirmi yıl sonra gidiyorsumız, atalarınızın ülkesine. Yılların eskitemediği dostlukların daha bir an­
TAR PARU LAVA'NIN ATELYESİNDE .

lam kazandığına tanık oluyorsunuz, dostluklar da şarap gibidir, eskidikçe değerieniyor . Tiflis, nostaljik
bir kent kavramını sürekli olarak insana duyumsatıyor. Eski uygarlığı ve kültürü özümseyen bu denli
güzel bir kentin tarihsel konumu da çok değişik. Halkın günlük yaşama katılımı öyles ine yoğun ki, bir
gazetede küçük bir demeciniz çıksa ya da TV'de, radyoda adınız geçse, yıllardır görmediğiniz eski dost­
larınızı bir sabah ya da bir akşam otel lobisinde bulursunuz.
Gördüğüm kentlerdeki dostlarımı aranın. Tiflis, böyle bir özlernin odaklaştığı bir kenttir benim için.
Gürcistan kökenli oldunuz mu, arayışlar ve ilgi daha da boyutlanır. Dostluklarla akrabalıklar arasında
bir çizgi çekilmiş gibi, ilgi çemberiyle kuşatılıyorsun uz. Yitirdikleriniz, acı bir özlernin nostaljik görünü­
münde çağrıştırır sizi.
Gürcistan, çağdaş, siyasal, toplumsal ve estetik düşüncenin sentezini yaşatıyor kişiye. Bilmiyorum ,
böyle duyumsuyarum Tiflis'i. Nostaljinin d e ütopyacı bir ögesi olduğunu düşünmeden alıkoyamıyo­
rum kendimi. Tarihsel özü, benzersiz bir sezişle kavramanın elbetteki bir yolu, yardamı vardır. İnsan,
köklü kültür anlayışı ve estetik değerleri yüksek sanat etkinliklerinde kendini daha yüzeysel bulabilir.
Ne ki, toplumsal bilinçte yer alan değişimierin bağımsız bir evresi gibi Tiflis'te yaşam . . .
Otar Parulava, ünlü bir heykel sanatçısı. B u sanat dalı için gerekli tüm özelliklere sahip; gözlemleme,
estetik yaklaşım ve yaratının bilincini taşır. Her insan figürünün canlı çizimini, retorik bir yorum ve
aniatı içinde veren gerçekten bir heykel ustası. Aynı dili konuşuyoruz. Çevirmensiz anlaşıyoruz, özel bir
öğle yemeği buluşmasında. Parulava, evini atelyesinden ayırmış : Atelye ev gibi; iki işlevi bir arada. Sa­
natçının yaşamını , atelyede sürdürmesi kadar güzel ne olabilir? Ünlü sanatçılara atelye veriyor devlet.
Bu atelyede yaşamını da sürdürebiliyor. Parulava'nın evine gitmeden önce Tiflis Filarmoni'nin müdürü
Darian Kitia ve müzikolog Yevgeni Maçavaryani , o telden alıyorlar beni, buluşma saatinde. Parulava'
nın atelyesine gidiyoruz. Kapıda eşi Donara ve kızı İya ile Otar karşılıyor bizi. Dorian Kitia ile Otar
Parulava, yirmi yıllık arkadaşım. S on derece iyi aniaşan üç arkadaşız. Yirmi yıl önce Dorian Kitia, Rus­
taveli Tiyatrosu' nun müdürüydü, şimdi Gürcistan' ı n müzik yaşamın a yön veren bir kuruluşun başında.
Hem müziği, hem tiyatroyu çok iyi bilen bir yönetici. Yevgeni Maçavaryani, müzikolog ve Gürcistan
Halk Sanatçısı. M üzik yorumlarıyla radyo ve TV' de çok tanınan bir �işi. Aramıza ünlü besteci Aleksan­
der Basilaya da katıldı. O da Gürcistan Halk Sanatçısı: İverya (Doğu Gürcistan) Müzik topluluğunun
yönetmeni. Konserlerine bilet bulmak olası değil. Film ve tiyatro müziğiyle de ünlü. Elli ülkeye gitmiş
bir topluluk İveria, konserler vermiş. Folk müziği yapıyor. Basilay a ' nın müzikle anlattığı Gürcü halk
ozanı Vaja Pşavela üstüne yaptığı filmi videodan i zledik. Olağanüstü güzel bir müzikle anlatmış ünlü
halk ozanını.
Otar Parulava'nın heykel çalışmaları çok başarılı . Yılların deneyimli sanatçısı, ünlü kişilerin heykelle­
rini, çağın tarihsel rengini katarak değerlendiriyor. Yakın dostumuz, ünlü Gürcü yazarı Nodar Dum­
badze'nin maskım görüyorum atelyede. Tüm yirmi yıl bir film gibi gelip geçiyor usumdan.
Fakir Baykurt, Tahsin Sar aç, Aziz Çalışlar, Osman Mercan bir gün önce birlikte No dar Dumbadze'
nin mezarını görmeye gitmiştik. Tiflis'in en güzel çocuk parkındaydı mezarı. Anıtı da o raya konmuştu .
30 ı Çocukları çok severdi Dumbadze. Ölünce Paneton ' a değil sevdiği çocuk parkına gömmüşlerdi. Ne ya-
 fergun
sözlerimi çırılçıplak bıraktığım yerlerdeyim
bedenim korkunç yorgun yüreğim öylesine buruk
özelli
anlamsız kalıyor ürkek ve tükenmiş merhabalar
saçiarım uçuşuyor utanarak biraz daha beyaz
enkazım kolay kolay kaldırılacak gibi değil

işte kahvesi ali abi ' nin işte berber mehmet'in dükkanı
TÜNEL
sıcaklığını yiti rmemiş henüz ot urduğumuz sandalyeler
aşklarımız bile paylaşılırdı nam lusu sıcak gecelerde
ınahir nadasa bırakmış toprağını şimdi galip solgun
cthem ilmik atıyor boyuna sonsuzluk halısına m urat da
bir sigara yakıp ağlıyorum dışardayım yıldızlarla

unutulacak gibi değil yaşadıklarım hangi deprem unutulur

kurutulmuş öyküler bırakmadım ki bir zamanlar diye anlatılacak
bir yanında zincir vardı köprünün öte yanda güzelim gökkuşağı
ne yaptıysam gökyüzüne salmak i çin yaptım kuşlarımı

ne yaptıysam uçurtmak içindi bulutlarda rengarenk uçurtmaları

ne yaptıysam ellerimin ötesine beynimin ötesine geçmek içindi

geçti mustafa hepsi geçti fırtına d indi giderek eskiyar korkular

çocuklar ıslık çalıyar sokaklarda canlanıyor duvarlar
ağaçlar silkip attığı karlarla suluyar kurumuş köklerini
düşlerim yeniden kavuştuğu şimşeğiyle giriyor yitirdiği iskeletine
hikmet ' e kızınıyorum artık sessiz ve derinden yürüyen kardeşime
sabrını yeni anlıyorum çini ust asının o coşkulu sevincini de

biliyorum her şeye yeniden başlamak ne kadar zor ne kadar güzel

sakladığım fotoğrafları çerçeveleyip duvarlara asmak
inadına yakm adığım kirapiara satır satır sarılmak
yaralı ayaklarımla yeniden koşmak mayın tarlalarını
o narin tohumları bıkmadan u sanmadan sulam ak sulamak
en büyük özgürlük yaşamak dereesine yarışmak zamanla ne güzel

ne güzel yağınurlara yeni bir anlam verebilmek damlaları sayabiirnek

oluşan selleri göğüsleyip yıldırımlar üretebilmek
hadi oradan diyebilmek gök gürültüsüne yiğitçe ak ıllıca omuz omza
yol vermez geçit vermez dağlarda haritasız pusulas ız bulabilmek hedefi
o küçük ve önemsiz piyonlarla şah diyebilmek şahlarına
kimseye muhtaç olmayan bir zeytin ağacı olabilmek ne güzel ne güzel

eey umarsız tarih müfettişi gi tgide yükseliyor yoksulluğumun barometresi

davası süren gençliğimin yanında bekleyen huzursuz bir dev gibiyim
kırıp parçaladım · yıllardır ben im için süslenmiş ka fesleri
fışkırtıp yakacağım artık damariarımdaki yakılı
fırlayıp çıkacağım kozarndan başka çaresi yok
yoksa yine açılacak meyhanelerde hüzünlü rakı şişeleri
yoksa yine çarmıha gerilecek spartaküs yağmurlu bir akşam vakti
MOSKO VA . . . TİFLİS. . .
GLA SNOST
zık ki, eşi Nanuli Dumbadze'yi göremedim. Daha nicelerini görerneden geldim. Program yoğun olunca,
kimi dostları aramaya zaman kalmıyor. Duyanlar gelip arayınca onlarla birlikte oluyorsunuz. Akıp ge­
çen zaman, dilediğiniz gibi size yardımcı alamıyor. Değerli yazar Dumbadze'nin en son yazdığı romanı
" Sonsuzluk Yasası" , elimin altında duruyor, basılmak üzere.
Evet, zaman alabildiğine hızlı akıp gidiyor, hava k ararmaya başladı Parulava'nın atelyesinde. Az sonra
yeni bir program başlayacak . İki dostun evine gideceğim. Yoğun bir gün. Dostlarla birlikte olmanın
verdiği bir mutlulu k !
Müzik ve tiyatroya olduğu kadar, Gürcü sineması ile edebiyatına, özellikle Gürcü sanatına gösterilen
ilgi, Gürcülerin bir yaşam biçimidir de. Bu yaşam biçimi Gürcü hal kına gerçek epik çizgiler kazandır­
mıştır.
 İİREVİ
Yaşam, Şiir
ve Adını Koymak
Şiir yaşamdan s ürülmek isteniyor . Duyarlıklar
öldürülüyor. İnsanlar imgeden yoksun bırakılıyor.
Duyarlıkların böl üşülmesi bir süreç olarak tamam­
lansın isteniyor. Kendisini bile seçmekten uzak, ön­
cesiz ve sonrasız olsun deniyor. Şiirin tek engel ola­
rak görülmesi, hedefin büyümesi gibi bir şey. Yani
ilan edilen bir savaş var, hep vardı. Ama keskinle­
şiyor. Yapılacak şey savaşı kabullenmekten başka
bir şey değil. Zamanı ve mekanı belirleyemezsen bi­
le . . .
Broy, değerleri yerine koymaya devam ediyor.
Belirliyor. Getirdikleriyle; hayata giren şiiri, o aş­
kınlığı somutlaştırıyor. Varlığı, gizlenen çelişkileri
açığa çıkartıyor . Doğal olarak; yaşanan da, şiir ve
estetik adına girişilen savaşırndan başka bir şey de­
ğil. Çok cepheli, yoğun; bugünde oluşan yarın
için . . . Şiirevi, bu cephelerden biri . Şiir için örgüt­
lenmenin başlangıcı. Bilenmenin, k alemini sivrilt­
menin, bir renk olabilmenin yolu . Böyle düşünen­
ler bir hayli fazla. Kurdukları, geliştirdikleri ileti­
şim yeterince açıklayıcı. Böyle düşünmeyenler de
var elbette. "Bunca yazı, bunca ki tap varken Şii­
revi'ne ne gerek var . " diyenler de olacak tabii. Şii­
revi'yle Bray'da yayımlanan yazıların çeliştiğini söy­
leyenler de olacak. Ama bu doğru değil. Olgu,
edebiyat sosyolojisi açısından değerlendirildiğinde
kendini kolayca ele veriyor. Bir de şu var: Lenin'i
Lenin'le rahatça çürütebilirsiniz. Bu, yaşanana bak­
maya ve katılmaya bağlı bir şey. Çünkü anlamını,
o süreçte kazanıyor. Biz de bu süreci yaşamaktan
yanayız. Böyle düşünenler şiirlerini göndermeye de­
vam ediyor. Çoğuna yetişemiyoruz bile. Uçlara sav­
r!J �dukça, ilişkiler netleşiyor. Ayrışmak bütünleş­
_
tınyar, yenıbütün e varılıyor.
Bu süreçte Döndü Açıkgöz de var. Daha önce
gönderdikleriyle birlikte on bir şiiri oldu elimizde.
Geçen zamanda boş durmadığını, _çalışmalarında iv­
me kazandığını, kendi şiir platformunu sağlamlaş­
tırdığını, gönderdiği son şiirlerle somutlaştırıyor. Bu
gelişimin açığa çı karttığı şu: Dilin günlük kullanı­
mı yeterli değil. Bu haliyle dil neyi anlatırsa anlat­
sm, belirli bir koşullanınayı barındırır. Bu koşul­
lanınada şu ya d a bu oranda ideolojik bir boyut da
vardır. Şair (şaire) bunu kırmakla işe başlamak du­
rumunda. Ancak o zaman yeni ve gerçek olan (nes­
nel karşılığı olan) imgeler üretebilir. "Paramparça
Yazlar" adlı şiirinde Döndü Açıkgöz, günlük ko-
• HAV AT i ASILYAZlCI
M oskova . .Tiflis . .
Glasnost
32
-GEZi N OTLARI-
"=�·..4 ··
-------
nuşmanın tipik bir örneğini koyuyor ortaya. Bunun
üzerine düşünüyor da. Sonraki çalışmaları bunu ko­
yuyor ortaya. Öncesi ve sonrası olan bir şiiri yaz-
ÇAÖRI. _____ döndü açıkgöz
Neredesiniz ey gönül ışığı dostlarım
Mor sabahlara kırağı düşüyor bilmezsiniz
Bilmezsiniz neden mahzun yüzlerimiz
Parmakuçlarımdan kayan yıldızlar
Canevimde kuş ölüleri
Başım dönüyor geçtiğiniz yollarda
Ellerinizi gözlerinizi yakalamak öyle zor
Öyle zor buzul bir kenti yaşamak
Patlayan güz dalgınlığını
Çığ düştü duygularımıza
Kol kola yürümeyi öpüşmeyi unuttuk
Zamanın kına yakılı saçlarında
Dilenerek eskittik umudu
Gittikçe artıyor
Yanık bir ten ko kusu
Oysa ceylanlar geçerdi her ıslığınızda
Çıldıran bir yeşildi yağmur
Güzeller duvaklanırdı uzun sevişmelere
Gelincik kokuları tüterdi ru hlarımız
Ölüm çırılçıplaktı hani
Kuşanılmış mavileri nakışlamayı becerernedik
Tutup kasırgalar yüklendik soluksuz
Usumda sürgün acıların sığınakları
Yağmalanmış bir kaç anı
Artık kekeme doğuyor burada çocuklar
Gözleri bulut desenli
maya çalışıyor. Bu noktada daha cesur olması ge­
rekiyor ama. "Çağrı " adlı şiirini yayımlıyoruz.
Hüseyin Gündoğdu'nun gönderdiği şiirler birbi­
rinin izini sürmüyor. Ayrı insanlar tarafından ya­
zılmış gibi. Oykülemeye yaslandığı şiirlerinde ger­
çekliği t�!llamen kaybediyor. Şiiri de. Şiirli öykü­
ler gibi. Ote yandan, birkaç dizede yoğunlaştırdığı
duygu ve düşünceleri, saptamaları; yüklü imgeler­
le gerçekleştiriliyor . Bir özdeyişe dönüşrnekten uzak
kalındığı oranda bir şiir tadı alınabiliyor. Ama bu
da yetmiyor elbet. Şiir her şeyden önce bir metin
olabilmeli. Bunun yolu ise vokabüleri geniş tutmak­
tan başka bir şey değil. Yani bir caz zenginliği, bir
k lasik sağlam l ı ğ ı . " Güzel O lsun Dünyam ,
Yıkılmak" iki şiiri.
Her şey geleceğe bir estetik düşürebilmek için.
hüseyin gündoğdu _____
__
GÜZEL OLSUN DÜNY AM
Dünya kadar derdimiz var
Çünkü . . .
derdim dünya.
YIKILMAK
Tuhaf! . . ama gerçek
Hep başkasının gürültüsü yıktı dergiihımızı.
Milhan' a Mektuplar VEYSEL ÇOLAK

S evgili Milhan, 03. 04. 1989, İzmir

Her şeyin bir düş olduğunu sanıyordum. Değilmiş ya da düş gerçekleşti. Yıl 1976. Diyarba­
kır. Karınca Kitabevi. Silahı en çok sevdiğim günler. Yüzün d Lişüyor karıştırdığım kitabın say­
falarına, düş başlıyor. Neler geçiyor aklımdan , bir bilsen! Seninle bölüşüyoruro yapabileceğim
her şeyi. Yakınımda, yanımda oluyorsun, dakunabiliyorum s ana, sesini duyabiliyorum, tartı­
şıyoruz, birbirimize kırılıyoruz . . . Sonra uzağım:a düşüyorsun. Yazıyorum sana. İçimden geldi­
ği gibi . doğru mu yanlış mı, hiç hesap etmeden . Yazma zorunluluğu duymadan. Senin bilmedi­
ğin, hiç bilmeyeceğin bi.ı belki de. Bir günlük tutuyorum. Böylesine doğal, Montaigne gibi ya­
zınca; marazi ve yalan bir dil mi kullanılmış oluyor? Bu, benim sorun um değil. Ne iyi ! Yazdık­
larım beni yansıtıyorsa mutlu olurum inan. Hem bir şey daha açığa çıkıyor: Demek ki senin
dediğin gibi değil . Tam tersi, yazdıklarımın adamı olduğum çıkıyor açığa.
Bak, sonunda yazdın işte bana. Artık gerçeksin, artık var s ın . Sonunda seni yarattım, varlık
nedenin oldum. Sana yazdığım mektupları okudun. Ayıkladın, iade etmek yerine, çoğunu yır­
tıp atacak kadar insanlaştın. B u , daha çok bana benzerneo anlamına gelmez mi? Bu kadarla
kalsa iyi. Bak, insanlaşır insanlaşmaz ardından neler geldi: Ben hep bir kın olarak kaldım, sen­
se bir hançer oldun hep. Sen bun u şöyle dile getiriyorsun: Beni sadece iyi sevişen bir erkek ola­
rak değerlendirdiğini söylüyorsun . Sahi, ben seni yaratınca ne oldum, o süreci yaşarken ney­
dim? Bir eşya olduğumu hiç düşünmemiştim. Herkese kucak kucak sevgi vermenin bedeli mi
bu? Keşke bu konuda cimri olsaydım: deneylerim, yenilen kazıkiarın bileşkesi olmasa.
Bir şey daha var: Doğru; yeri ve zamanı sağlıklı saptanmışsa önce dostluklar biter duygusal
ilişkilerde. Sonra, o beraberlik, aşk ve buruk gülümseyişler öldürülür. Anlıyacağın "ilişki bitse
de dost kalmak " anlayışı moda ama gerçekleştirilmesi o kadar kolay değil. Bunu becerebilmek
için acun kadar bir yüreğe gerek var. Benimki de o kadar büyük değil. Ama b ütün vücudumun
yürek olması mutlu ediyor ben i . İşte senin hiç anlamadığın şey buydu? İnan ki buydu.
Sana armağan ettiğim küpeler artık yok. Bir ünlem bu. Kocaman bir boşluk . Sensiz onların
yerine ne koyabileceğimi soruyorsun. Yoksun. Yanıt verilmiş değil mi? Kocaman bir boşluk
elbette. Senin yokluğuna eklenerek . . . Ama ben gene de arkaik şeyleri seviyorum . Benimle eski­
yen şeyleri de. Bu beni meta fetişizmine düşmekten kurtarıyor . Paranın gücünden korkınarnı
engelliyor. O kötü efendiyi yen memi sağlıyor.
Sevseydin yıkılırdın, biliyorum ; hüzünlenmiş olmanı da anlamış değilim. Olsun. Ben zaten
bir şakayım bu dünyada. Üç yıldır da senin yaptığın bir şakayı m . Bunu biliyorum. Sen de bili­
yor musun? İşte bu nedenlerden ötürü hiçbir şeye şaşırmıyoru m . Anla.
Yunt Dağları gene esmer ve hırçın. Anlayacağın, alabildiğine gerçek. Öte yandan, yalan ve
dedikodu alabildiğine kara. Beyaz onu açıklıyor ve aşıyor. Bunu kendimden öğreniyorum. Senden
bencilliği öğrendim.
İyi değilim. İ şim zor . Zamanım az. Tam sınırdayım. Bir bıçağın ağzında. Nereden başlaya-
cağıını bilmiyorum: Milhan'ı yeniden yaratacağım.
Milhan'ı seviyorum. Biliyorum, o var.

Milhan 'dan Veysel Çolak 'a; ı Nisan 1 989

Bir yılı aşkın süredir benim için yazdıklarını okumaktayım. Kimi zaman kendime hayran
kaldım, bir insan neler yapabilirmiş diye düşündüm. Kimi zaman buruldum . Sonra yeniden
sevindirdi beni satırların . Ve işte şimdi de b ir yanıt yazmak gereksinimi duydum.
Senden çok , pek çok şey öğrendim, Şair Veysel. Önce bir insan yüreğinin ne denli içtenlik
dolu olabileceğini, nasıl uçurumlara köprü görvi üstlenebileceğini, ne denli hüzünlenebilece-
ğini . . . .
Ve giderek, b öylesi bir insanın bile ne denli vurdumduymaz ve hain olabileceğini. Insan
salt yazarken değil , yaşarken de güzel olabilmeli, öyle değil mi? Sen Veysel olarak benim
yüreğime bastın . Hala üşüyorsundur, aç kaldığın, parasız kaldığın günler vardır ve ben hep
ciğercinin kedisiydim. Oysa Orhan Veli bile yanılmaktadır ünlü " Sokak kedisi ile Ciğercinin
kedisi" şiirinde . Ciğerci kedileri de acı çekerler, bıçak sırtında yaşarlar. Üstüne üstlük ödün
vermek zorundadırlar, sokak kedilerinin tersine.
"Aşklar da emek ister, özen ister" derdin. Sen hiç kendin dışında bir tek insana emek
verdin, özen gösterebildin mi? (devamı s. 3 1 'de) 1
 CEREMESI BIZDEN _______ tt' :�•.4 ••
Can Yücel ' in Şiiri M ülemm a mı ,
HALiL ÇEMBERLİ M u arn ma mı ?
nibütüncü Manijesto 'nun �an Yücel 'le ya da tek tek şairleri � ir alıp veremediği var mıy­
Y dı, yok muydu, bunu man ıfestoyu yayıniayan şaırlerın
.
� .. .
. kendısı soylesınler. Ama Can Yil­
eel'in onlarla hemen bir hesaplaşmaya girivermiş olmasını ve " yırtık d ondan çıkar gibi
çıktıklarını" ilan edivermesini (Söz Gazetesi , 14 Şubat ' 88) anlamak , geride k alan günlerde bu
"şair-i muazzam "ın dışına veren şiir halleriyle daha bir kolaylaştı. O sıralarda bir arkadaş, " bu
tavır şair-i muazzam tavrı değil, olsa olsa bir şair-i munzam edasıdır; gençlerden munzam kar­
şılık istiyor, çün kü kendini şiirin Merkez Bankası Umum Müdürü görüyor" d emişti de yadırga­
dıydı k . Can Yücel, şiirimizde Ölü m ve Oğlum la birlikte özgün bir yere gelmiş , dahası son yıl­
'

larda peşine allı yeşilli, küçüklü büyüklü şairleri de takmış bir pir-i şiir olarak nasıl böyle değer­
lendirilirdi? Şakası bile tatsızdı; sırtımızı dönüv erdiydik.
Geçenlerde Cön k teki Dipnot 'u üstüneyse Veysel Çolak şöyle diyordu:"Can Yücel mülemma
'

yazmak istiyor. Ama muammadan öte geçemiy or. " Aslında bize kalırsa, yazdığı yine de mü­
lemma bir şiir. İşçilerin, köylülerin işlerine beş v akit namazı, imamı, mihrabı , tapınağı, sonra
da bu mülemmayı Tevfik Fikret ' le, Nazım Hikmet ' le gelen şiir geleneğimize sıvaştırması hiçbir
mucizevi ya da "marksist " hidayetle açıklanamaz; Can Yücel 'in şiirinin her zerresinin mülem­
maya dönüşmekte oluşundan başka!
Şimdi böyle yön tutturmuş g iderken: " K ötümser değilim ama, bana göre Türkiye'de şiir kal­
madı. Kimse şiir dinlemiyor. Ozon tabakası değil, ozan tabakası delinmiştir . " demenin de, genç
şairlerden "çifıbozan resmi" is ternekten başka bir anlama gelemeyeceği açık. Çünkü çiftini bo­
zana "yırtık dondan çıktığını" söyleyen bir şair-i miriye bu tarz-ı dermeyan, " çiftbozan resmi"
istemenin frenkçesi olarak cuk oturuyor. Niye frenkçesi derseniz, genç şairlere, sözgelimi bir
Nazım'a, Orhan Veli 'ye, Yahya Kemal de aynı adabımuaşeret tarzıyla ve meşveret çerçevesin­
den bakıyor ve onlara asıl, kendine danışılmayışından ötürü, çiftbozan resmini ima ediyordu.
Hakçası , Can Yü cel , aldıktan so nra istiyor.
ek çok şairin , nanemolla da olsa, eninde so nunda görüp öğrendiği şeyi, Can Yücel de ta­
P pınağı için ahde vefayı bırakıp belleyiverirse yerinde olur: Çiflik bozulmuştur. Hem öyle
bozulmuştur ki, bu bozgunla neye uğradığını bil emeyenler, özgürlüğe bile tapınak arar olmuş­
lardır. Hani özgü rlük, şu ya da bu kadar bir zaman için, tıpkı Can Yücel ' in de başına geldiği
gibi , mapusaneye kapatılır, kapatılmaz değil; ne ki ilanihaye, bir tapınağa bile kapatılamaz.
Yani üstad , beşer şaşar, şaşmaz değil ! Ama tarih boyunca özgürlüğe ve şiire en ters gelen
mekanların tapınaklar olduğu da bilinmez değil.
Ne demeli; gözü mucizede o lanın, yüreğine de tapınak gerekirmiş.
Vaktiyle -öyle diyoruz, çünkü hafıza-i beşerin nisyan ile mal ul oluşuna birkaç yıl yetiyor
artık- Düşün dergisinin yayın yönetmeniyken , " işlevi olan b i r şiir yazıyor" d iye Can Yücel'in
şiirlerini nice şairden önde, en ö nde yayıniayan Seyyit Nezir, " Can Yücel'i başımıza şair-i azam
ettin" diye yakınanlara, "öyle değil ama, şair-i muazzam old uğu bir gerçek " yanıtını verirdi.
Şimdilerde ne düşündüğünü de bir deyiverse iyi olacak.
Bize kalırsa mı? " Can Yücel peşrevi olan b i r şiir yazıyor" deriz . Ve de artık başka bir şeyi
olmayan!

BROY Ş İİ R DERG İ S İ / NİSAN-MAYIS ' 89 1 SAY I : 4 2 - 4 3

sahibi:mel.ihaakça • yaz1 işleri mi:idürü: mürnin dikduran • yönetim müdürü: muh arrem akça • yaym yönetmeni: seyyiı nezir
• yaym damşmam: nesrin arman • yaz1 kurulu: müşlak erenus - nesrin arman - veysel çolak · metin cengiz • seyyil nezir • sanat

damşmam: hayali asılyazıcı • dizgi: le ajans • ofset hazlflik: hay ajans (her oylumda yayın ajansı) 526 20 93 • bask�: bilmen
maıbaası • yönetim yeri: muhillin mah. arslan sak. 37/9 çorlu • istanbul temsilciliği (yaz1şma adresi): an kara cad. vilayeı han
205 cağaloğlu (yayınlansın ya da yayınlanmasın, gönderilen yazılar geri verilmez, deneme yazılarının -çift aralıklı- beş, incele­
me yazılarının yedi sayfayı geçmemesi rica olunur) • abone koşul/an: allı aylık 7.500.-TL., yıllık 1 4.000.-TL., yurt dışı abone
25 DM (yurt dışından abone olmak isteyen okurlar, abone tutarını / iş bankası, cağaloğlu şubesi, muammer akça - 301 00/1067
nolu hesaba yaıırmalıdırlar) • yurt içi abone: posta çeki - 1 9 1 647 •

2
BROY şiiR DERGisi H OY AJANS üRüNüDüR
 Proleta rya n i n
G elinen nokta, yaln ızca öteden beri izlenen programın başarısını gös­
termez; bir o kadar, program ı n gelecekteki şansını da belirler. Dev­
rimci b i r program , onu izleyen h e r türlü eylemle eleştiriye uğrar; doğru­
Partisip leri
lanır ya da yads ı n ı r . Böylece, som ut olan karşısınd aki potansiyelin eyle-
me dönüşme ve gerçekleşma ola n ağ ı , hangi uzun erime yayılırsa yayıl-
s ı n , gelinen noktada elde avuçta n e varsa onunla yeniden tartı l ı r . . . Elde
avuçta ne kaldıysa, demiyoruz; ç ü n kü " kalan "la yapılan bir değerlen-
d i rme, matemat i k işlemiyle gerçekleştirilir. "Oian "da, eksilerin ve artı­
ların bitmemiş diyalektiği içerilirken, yanlışların ve d oğruların da bir ara­
SEYYİT NEZiR
da büyüme sürecidir yaşanan . . .
Kalınan yerden başlamak, bir kesintiye uğram ı ş l ı ğ ı ; olunan yerden ilerlemekse s ü rek l i l i ğ i anlatır.
Bugün soru n , ağ ırlıklı olarak, on yıldır yüz yüze gelindiği biçim iyle karşımızdadır: devrimci program,
" kalan sağlar'.' la, kalındığ ı yerden m i yürü rlüktedir? yoksa "giden sol"'arla "giden sağ" lar arasındaki
farkı ve kendis i n i n her ikisiyle farkını kavrayarak " o l an " ı n dönüştürü l mesi sürekliliğ i n i m i kuracaktır?

B
u önem l i ! G i den sağların kara msarl ığı ve kalan sağların iyimser l i ğ i , tari h i n ilerleyiş eğrisinden ay­
rıl mayla son uçlan ıyor e n i nde son unda. Gerçek; iyimserlik ve karamsarl ı k imgele rinin altında, do­
k u n u l mayı ve kazanıl mayı u m uyor bütün yal ı n l ığıyla: Nasılsa öyle ta nım lanmayı. B u n u u m uyor; çünkü
iyimser yaklaşımların miyopluğuna, karamsarl ığın bug ü n karşısındaki olanca vurdumduy mazlığına karşın,
insanın gerçekliği anlama inadın ı n üstün gelişiyle biçimieniyor tari h . Başka deyişle, her o n yılda bir
Sisiphos yazg ısıyla işe koyu lmak, tari h i n özne kişiliğini yansıtmaz. Yaşamdan ayrı yerde özne olu na­
maz. Ne de Kassandra'ya gereks inme var: Yalnızca kötülü klerden , yan ılgılardan söz ederek bilicilik
bağdaşına kurulan. Kolayc ı l ı k ; ister her çi leye boy u n eğerek hep aynı taşı doruğa taşıma çabasıyla
olsu n , ister çeki l enierin anlamsızl ığı ve olana el kanam ayacağı yılg ı n l ığıyla olsun, farklı yazg ıların or­
tak eğ i l i m i olarak çı kıyor karşımıza. Ve aynı ortak sonuca çıkıyor h er ikisi de: Proletaryadan başka
yerde. Kötümser olanlar b u n u peş i nen beni msiyari ar da, iyimser olanlar, proletaryayı hep başka yerde
aramayı ısrarla sürdürüyorlar.

P
roletaryayı tari h i n öznesi olarak görenler, nedense o n u n dışın dan ve daha da çok " ö n ü nden"
koşmayı seviyorlar. N e ki, bu " ö n ü nden " ' koşma, proletaryaya i l işkin birçok nitelerneyi ve eylemi
kendi leri n i n üstlenmesiyle sonuçlanıyor. Yani öznenin n iteliği ve eylem olanağ ı , o n u n ad ı na ve
"yukardan" bel irleniyor. Y u kardan yönlendirme ve d ışardan b i l i n ç ; öznede var olanın adını koymak­
tan , doğru tan ı m l amaktan başka bir amaca yöneld i kçe, yukarda ve dışarda kalmaktan bir türlü kurtu­
lamaz oysa. Ad ı n ı koymak ve ad ı na davranmak, farklı şeylerd ir: " Özne ad ı n a davranmak, öznenin
eylemi olmak son ucunu vermez; hepi topu eylemsi olunur. Nitekim prol etaryayı onca görkem l i mis­
yonlarla niteleyip sonra da onun ö n ü nde ve kop u k b i r devrimci programa örgütlenmek, proletaryanın
partisipleri olmaktan daha iyi bir yere götürmüyor. Daha kötüsü, yan l ı ş partisip olu narak proletaryaya
da bir türlü gidilem iyor . . . Proletarya; doğru ya da yan l ı ş " kendine göre" bir yol tutturuyor.

A
şılması gereken bir kal ı p bel i rleme var ortad a : Proletarya, tarihsel misyo n u n u er geç başaracak­
tır; tan ımlar ve şiarlar doğru d u r, ama özne b u g ü n yanlış yerdedir; karşı-özne tarafından , burjuva­
zi tarafı ndan ya n l ış yerde tutulm aktad ı r ! ? .. Ne iyi! Proletarya son derece saf; partis ipleri de pirüpak.
O l maz böyle şey ! demek ve çek i p gitmek bir a n l am taşımıyor.

H
içbir özn e , sözde kalarak tar i h i yön l en d i remez. Tarih; yapı lan ve içinde olu nan bir süreçtir. " G i­
den sol " u n işlev i , her tekrard a yeni dolayı m l a r ed i n erek, proletarya n ı n kendi içi n sınıf olmayı an­
cak kendisi n i n başaracağ ı n ı tekrarlamaktır. Programına ve eylem i n e , doğru tanım getirenlerle el ko­
yarak; gidi lecek yere, sınıfı n ı n her bireyin�_en sağ lanmış yaşam de neyim leriyle, herkesin ufkun � ka­
zanılmış b i r d ü nya önerisiyle gidilecektir. Ozn e n i n yerli _özel l i kleri atlanmaksız ı n ; ama evrensel azei­
l i kler edinerek, evrensel özelli klere katkılar geti rilerek . . . lyimserliğe savru lmuş olanlar, on yıllardı r ta­
rihin de dışına d ü ştü ler. Tarihi anl amak ve yapmak, özne ad ı n a iyim ser ya da kötümser olmaktan geç­
miyor. Söz konusu olan, öznenin içinde bulun mak, öznen i n ta kendisi olabilmektir.

BROY'un bu bölümü, NİSAN - MAYIS'89 sayısı olarak filme alınmış, ancak başta
ekonomik nedenJet olmak üzere, elde olmayan nedenlerle çıkamamıştı. Derginin tari�iı:ı:de
bir kesit olarak bulunması gerekçesiyle, aynen yayınlanmasında yarar görüldü . 1 EDI1DR 3
 S aflara ! ------ t'tı =�·.J··
BR O Y, değerleri yerine koymaya de vam ediyor.
Bu bir gö vdeleşme hareketi. Gerekli aşm!tğa bir
haztr!tk. Hayata ve şiire bütünsel bir baktş.
TUGRUL KESKİN
Hayatın bütün alanlarında mücadele devam ediyor. Karamsar olanlar girişilen mücadeleyi
açığa çıkartırken, iyimser olanlar ise bir duraganlığı örgütlüyo rlar . Ama hayat devam ediyor .
Emperyalizm güçlendikçe orman kanunu belirleyici hale geliyo r . Marks'ın "Kapitalizm sanata,
özellikle şii re dü şmandır. " sözü her gün biraz daha doğrulanıyor. Moşe Dayan ' ın " Fatma Tu­
k an'ın her şiiri on geriliaya bedel dir . " sözü, belki şiirin gücünü anlatıyor ama ona karşı takını­
lan tavrı da açığa çıkartıyor. Göbels " Bana kültürden (şiirden) söz etmeyin, silahımı çekerim . "
demesi de bir baş ka gösterge. İşte bugün Türkiye' de şiir, yukarıdaki sözlerden anlaşılacağı gi- .
bi, bir güç olarak kabul edilmektedir Öylesine k i burjuvazi, şiire gereksinimi o lanlardan daha
önce fark etmişti r bunu. Böylece , önlemini de almak istemiştir . Çıkartılan holding dergileri ve
bu dergilerin yayın politikası şiirin gücüne karşı alınan önlemi açıklamaya, ele vermeye yet­
mektedir. Sonuçta yapılmak istenen, amaçlanan, şiirin gücünü kırmak; gereksinimi olanları şi­
i rden yoksun bırakabilmektir . Demokrat ve iyi niyetli birçok yetenekli şairin bu holding dergi­
lerinde eskitildiğini, önünün kesildiğini gözlernek olanaklıdır. Maddi ve manevi sömürü meka­
nizması alabildiğine işletilmektedir. Bastıkları bir şiire on bin lira telif ödemeleri , şiirin bir de­
ğişim değeri olduğunu k abul ettirmekten başka bir şey değil . Oysa şiiri hiçbir şeyle değiştire­
mezsiniz. Şiir hiçbir zaman meta olamaz. Olduğunda da şiir olmaktan çıkar. Yani profesyonel
şair olunamaz. Şair, her zaman amatördür. Çünkü hayatını bile amatörce yaşar , yaşamak zo­
rundadır. Bu, şii rin bir yaşama biçimi olması demektir. Zaten bir başka şey hiç olamaz. İ şte
şiirin varlık nedeni.
Bir yerde yayımlanan yazı, şii r ; ne derse desin, mutlaka ideo loj ik eklenmelere uğrar. ivme
kaybeder. Yanında yayımlanan yazıdan, şiirden gölgeler düşer üstüne. Netliğini kaybeder. Üretim
ilişkilerinden beslenen çelişki keskinleşmez, açığa çıkmaz . Gizlenmesi sağlanır. Yani uçlar be­
lirmez. Oysa uçlara açılmak gerekirken böylesine bir yaniışı pekiştirrnek şiirin gücünü yok eder,
şiiri yok eder. Zaten burjuvazinin de istediği budur. Öte yandan şiir; bir aşırılık, bir aşkınlık
olmak zorundadır. Burjuvazinin, işte buna tahammülü yokt ur, hiç olmamıştır.
Bray Şiir Dergisi, yukarıdaki tespitleri yaptığı için vardır. Var olmak için de mücadelesine
devam edecekti r . Şiire gereksinimi olanlar, öncelikle bunu anl amalıdırlar . Ho Şi Minh 'in, Ma­
o ' nun, Mahir Çayan'ın, genç Marks'ın . . . şiir yazmasıi. Hüseyin Cevahir'in 1 940'lı toplurucu
şairleri incelemesi düşünülmeli ve doğru anlaşılm alıdır . Uye olunması gereken bir derneğin cam­
larını silmek , cephede savaşıyor olmak kadar önemli bir görevdir. Yok edilme k istenen, bizim
olan şiiri; "o kız o lan erdemin dağlara kaldırılmasını " engelleyebilmek, savunmak ve salıipien­
rnek zorunluluğu vardır. Çünkü savaşın en kızg ını geçiş dönemlerindeki yol ayrımlarında ya­
şanmaktadır. Bu yüzden taraf olmak gerekiyor . Şiirin tarafında olmak gerek iyor.
Bray, değerleri yerine koymaya devam ediyo r. Bu bir gövdeleşme hareketi. Gerekli aşırılığa
bir hazırlık. Önce birey olmanın ve kendini ku rtarmanın yolu . Üretken, katılımcı bir işlerlik .
Eleştiriye açık ve eleştiren ; gerektiğinde çözümlemelerinde radikal. Bütünden parçaya giden bir
yaşama biçiminin izdüşümü. H ayata ve şiire bütünsel bir bakış ve bir eylem .
Bir gün hepimize " ne yaptığınız?" sorusu sorulabilir. Daha kötüsü bunu, kişinin kendisine
sormasıdır.
Şiiri varlığımızın bir nedeni olarak görüyoruz. Bu uçlara açılmayı da gerektiriyor. Bu önce
şiir adına örgütlenmedir. Holdinglerin yarattığı dağıtım engelini aşmaktır. Teslim olmamaktır.
Gereksinme duyd uğumuz şiirin yaratılmasını sağlamak ve onunla buluşmak için işe koyulmak­
tır. Şeriatçıların Türkiye' nin her yerinde aynı saatte başlattıkları eylemi aşabilmektir .
Şiire inananları , şiirin bir gereksinme olduğunu bilenleri, teslim olmayı sevmeyenleri birlikte
yürümeye çağırıyo ruz. Bunun bir yolu olarak Bray; kent temsilcilikleri kurmayı planlamıştır.
Şiir için, şiir gibi yaşayabilmek için, aşkın olabilmek için . Bray 'un yerlerine koyduğu değerlere
katılanları, hala varım diyenleri temsilci olmaya çağırıyoruz. Bu arkadaşların yazmasını ve Bray '
la şiirin örgütlenmesine katılmalarını istiyoruz. Daha neler yapılabileceğini yazmalarını da.
4 " Şiir öldü , yaşasın şiir ! "
 AHMET NECDET
Bornova, 20 Mart '89
etin Cengiz'in Bray 'da yayınlanan "İkinci Yeni: Esinleyen Bir Şiir" başlıklı yazısını, bugün
tekrar gözden geçirdim. Bay Cengiz, İ kinci Yeni ile ilgili bazı saptamalardan sonra, bu
M hareketin " Türk şiirini yeni imkanlara zorlayarak, dil ve imge düzeyinde giderek -özellikle
60' larda- derinlik sağladığı tesl im edilmelidir ' " yargısına varıyor. O ' na göre, bugün artık şii­
re "ayakbağı" olan bu dosya, yeni şiir açılımlarını esinleyerek k apanmıştır ve bu konuyla ilgili
her türlü tartışmayı ısıtıp ısıtıp gündeme getirenlerin, şiirdeki yeteneksizliklerine günah keçisi
aramaktan vazgeçmeleri zamanı gelmiştir.
Adamın geçim kapısı o , niye vazgeçsin? Ben İ kinci Yeni'yi azıcık ANA P ' a benzetiyorum.
İçinde neler yok ki . . . Simgeci' likten, gizemci'likten tutun da, dada' cılığa, gerçeküstücü' lüğe,
hurufatçı' lığa k adar Batı 'dan ithal yoluyla şiirimize taşınmış her çeşit akım ve takım çıkmadı
mı bu Troya At ı ' nın içinden? ANAP , 0Jo 3 5 'le Türkiye'yi yönetiyor. Bay Cengiz, bu yeteneksiz­
lerin 0Jo 5 ' le şiirimizi yönetme hevesini, onlara çok görmemelidir.
Hem "sıkı şiir" yazmak o k adar kolay mı? " Şiirin sıkıyö netimi" de böyle olur işte !
Born ova, 21 Mart '89

G enç şiirimizin dikkatle izlenmesi gereken imzaları arasında ayrı bir yeri var Enver Ercan' ı n .
Cağaloğlu ' nda ayaküstü e l im e tutuşturduğu "Sürçüyor Zaman " adlı yapıtını zevkle oku­
d um. Bir kenti aşağıdan görmey i, göstermeyi, o kentin sokaklarında, taşıtlarında, kalabalıkla­
rında dalaşmayı bilen, şiirini bil eyen bir delikanlı, üstelik " kendine külhan " ! S oruyor, sorgu­
luyor, sayıların renkdüşümü'nü yansıtıyor, bununla da yetinmeyerek İstanbul ' un "tellak gibi
yürüyen ' ' fen ni şairlerinden, derin danışmanlarından dem vuruyor. Afur tafuru sevmediği bes­
belli, bakın şu dizelere:
cen net 'in tek atl1s1 ece
hadi artrk sen de atma
Ben sevdim Enver'in şiirlerini, okuyun, siz de seveceksiniz, ayrı tatlar, ayrı kokular, ayrı çağ­
rışımlar bulacaksınız onda.
Bornova, 23 Mart '89
rof. Dr. A nnemarie Scihimmel 'in A lman Gözüyle Divan Edebiyatı başlı klı bir incelemesi
P yayınlanmıştı, bundan yıllar önce. Dil ve Tarih Coğrafya Dergisi nin 1 9 5 3 tarihli 2-4 . sayı­
'

sında yer alan bu yazının küçü k bir bölümünü aktarmak istiyorum Şiir Günlüğü 'me: "Özel
maceraların şair tarafından uyd urulmuş deyimlerle değil, eskiden miras kalan remiz ve sembol­
lerle anlatımı, modern batı ve d oğu edebiyatçılarının eleştirisine yol açmıştır; aynı bakış açısın­
dan, İngiliz edebiyatma birçok o lağanüstü şiir veren XVI I . yüzyılın metaphysical poetry'si gü­
nümüze kadar 'soğuk ' , 'yapay ' , ' cansız' deyimleriyle nitelendirilmiştir. Fakat , İngiltere'de en
· modern şairlerin, özellikle T . S . Eliot ' ın aracılığı ile, bu son derece yapmacıklı ve zihinsel bir
çalışmanın sonucu olan metaphysical poetry 'ye karşı yeni bir ilgi uyandığı gibi, aynı surette
belki biraz sonra Türk gençliği klasik Divan Edebiyatını aniayıp da ondan yararlanmaya çalı­
şacak, belki de k lasik edebiyatın en değerli özellikleriyle modern sanat anlayışı arasında mü­
kemmel bir sentez yaratmayı başaracak . Fakat bu, son derece zor bir iştir . "
Modern şair, b u son derece zor iş'in üstesinden geldiği vakit, kendini z'enginleştirecektir. Eli­
o t ' ı baş tacı edip. de, klasik şiir mirasımıza b urun kıvıranların dikkatine !
Bornova, 24 Mart '89
ünkü şiir notlarımı, bugün Melih Cevdet Anday Usta'nın Cumhuriyet 'teki " Strasbourg
D Anıları"nı okuduktan sonra, bir kez daha gözden geçirdim. Yazısının bir yerinde ileri sür­
düğü savlar, Annemarie Schimmel 'le tam bir uygunluk gösteriyordu: " Şiirde gelenekten kop­
maya gelmez, m odernlik gelenekselin içinde boy verebilir ancak . Shakespeare'i modern .say­
mak hiç de yadırgatıcı değildir. Ozan iki adımd a bir geriden hız alır , şiiri boyuna yeniden yara­
tır, gününe doğmak olanaksızdır onun için . "
Bir zamanlar Perçemli Sokak 'la gerçeküstücülüğün labirentlerinde dolaşan Oktay Rifat'ın,
yıllar sonra, o güzelim " Hürrem Sultan'a Gazel " i yaratması, geç de olsa, geleneksel 'in değeri­
ni anlamasından kaynaklanmışt ır, diyorum.
Modern şair'in işi, elbette son derece zordur . Şiiri kolaya alanlar, şiirin semtinden bile geç-
memiş "hilkat garibeleri" değildir de nedir? 5
 .

Imge : ------ � :��··

İdeoloj ik iyimserlik, bireyi tarihin in dtşına düşürmüştür.
iyimser insamn kendiliğinden bir ideolojisi
Olanak vardtr. Bu, kendisi için bir ideoloji değil; hiçbir
zaman karşt çtkmadtğt oluşum/ara iyimser
baktşın getirdiği bir ideolojidir. Bu her şeyden
önce, bir kabul/enişten başka bir şey değildir.
VEYSEL ÇOLAK

G ünlük kılgısal (pratik) yaşantıda yanlış imgeler üretiliyor. Bu , gerçeğin dışına düşmeyi
getirirken ; gelişmeye, toplumsal sıçramaya karşı bir engeli de oluşturuyor. Nesnel karşı­
lıktan yoksun k ültürel oluşum, bir idealizmi o luşturuyor, yaniışı örgütlüyor. Sonrasında, este­
tik gelecekten yoksun bir bilik telik; bir demo kratik , ekonomik ve politik s avaşım, bir sanat
(şiir, heykel, resim, müzik . . . ), yaşananı, yaşanınası gerekeni ku şatıyor ve belirliyor. Neye el
atarsanız atın, birçok örneğiyle karşı karşıya gelmeniz olanaklı durumda . Kişisel ilişkiler bile.
Hiçbir şey sonralı değil ama alabildiğine önceli. Oysa her şey bu ' öncü!' olanda kurgulanıyor.
Yaşamdan çıkartılarak gene yaşama döndürülüyor. Bu bağlamda şiirle kurarn (teori) arasında
yakın ya da ortak bir nokta var. Çünkü yaşamdan çıkar şiir, gene yaşama döner. Nesnel karşı­
lıklar edinınesi de buna bağlıdır . Bunun görülmeyişi, sonuçta, geri çekilmeyi getiriyor. Femi­
nizmin, yeşiller hareketinin öne çıkartılması, bunu, geri çekilmek te olunduğunu kanıtlıyor. Daha
da tipik olanı , Erdal İnönü' nün , sosyal demokrat partilerde kadınlar örgütlenmesinin ayrı bir
kol olarak gerçekleştirilmesini savunmasıdır. D aha başında yanlış bir görüş. Kadınların parti­
de bir kol oluşturması yasak belki ama partiye üye olması ve erkekler gibi bir çalışma kaydet­
mesini kısıtlayan bir yasa yok, tuhaftır ki yok . Aslında, burda üstüne gidilmesi gereken, bü­
tünselliğin elden kaçırılmasından başka bir şey değil. Sonuçta, ayrıntıyla uğraşmak bir labi­
rentte kaybolmaya dönüşüyor. Bu da kendiliğinden yoğunlaşan, bir türlü fark edilemeyen bir
kararnsadığı getiriyor, daha da kötüsü bunun karşıtını oluşturuyor. Çünkü bütünü ve ayrıntıyı
tarihselliği içerisinde bir türlü yerine oturtamayanlar; kendilerince aydınlık bir ortam bulduk­
larında, her şeyi yeniden başlattıklarından, alabildiğine iyimser olmaktan kendilerini alamıyor­
lar. Üstelik alabildiğine iyimser, sonuna kadar iyimser. Bir güç dengesi araştırması yapıldıktan
sonra her şey lehte de olsa, öylesine ölçüsüz bir iyimserliği yaşamak doğru değil. Olumlu gibi
görünmesine karş ın özünde taşıdığı bir olumsuzluk var: O da, her zaman karşıtma dönüşeceği­
dir. H em de süreklilik kazanarak . Siyasi anlamda bunu mekani k de olsa örneklemek olanaklı­
dır. Olumsuzlukların bire karşı on olduğunu düşünüp umutsuzluğa kapılabilirsiniz. Bu içerikte
kısa vadeli umutsuzluklar (özellik le kısa vadeli), k işiyi yaratıcı kılacağından evetlenmelidir. Hatta
hayata geçir:jlmel idir. Çünkü biliniyor ki yarın b ire karşılık on olunacaktır. Burda verilen oran
politik savaşımiarda strateji ve taktik belirlemelerde en önemli ölçüyü oluşturmuştur ve başarı
da getirmiştir sonuçta. Kısa vadeli umutsuzlukların izdüşümünde saklıdır başarıyı getirecek olan
potansiyel. Çünkü bu izdüşümde karşılığını bulan, gelişen , tek estetik gerçeklik sanattır, şiir­
dir. Traj ik olan buradadır. Bireysellik de burdadır. Birin, o n ' a dönüşmesi ürperticidir, düşsel
olanın gerçekleşmesi de.

aramsarlığın yaşanıyor olması eylemi de beraberinde getirir. Düşünmeyi, bulmak için sonuna
K kadar araştırmayı, savaşıma girmeyi kısaca yaşıyor olmayı, yaşanana k atılmayı zorunlu
kılar. Bu içeriğiyle kısa süreli k aramsarlıklar, k işiyi yaratıcı bir konuma sıçratır. Öncelikle kişi­
nin birey olarak kendini fark etmesini ve seçmesini sağlar. Artık birey, varlığının dünyaya bir
anlam kattığını görür. Böylesine yücelirken k arşısındakilerin de yüceliğini b enimser. İşte bu,
yaşamın onurunu korumak için gerekli olan örgütlenmenin özünü oluşturur. Bu çıkış, kalıcı
ve belirleyici olabilir ancak . İ ns an , tarihselliği içerisinde bunu doğrulamıştı r . Buna karşılık
"iyimserlik" ise h ep bir çözülmeyi getirmiştir. İ nsanoğlunun gelişip ilerlemesi, yaşanan durum
ve koşulların iyiye gideceğine İnanmak ; genelde her düşünce ve eylemi iyi olarak görmek kısaca
her şeyi iyi yanından almak; hep geri çekiliyor olmanın, yenilginin, teslimiyetin , bireyselliği yi-
6 tirmenin karşılığı olmuştur. iyimserlik, bu içeriğiyle bireyi tarihinin dışına düşürmüştür. İyim-
 ahmet
güz geldi 1 yap raklar ha düştü ha düşecek
toprak suya 1 su ateşe 1 ateş h avaya dönüşecek
necdet
hüzne mi benzi yor güz 1 belki de yüzgörümlüğüdür hüznün D İMİTRA
kuytuda kalan her şey o solgun ışıkla kesişecek
LİANİ ' YE
haylaz bir aşkı dok uyacak ince uzun parmakların GAZ EL
diriıncil soluğuola yüreğin atışı değişecek

bir sen varsın artı k zamanı kırmızıya boyayan

bir de dudakların k uşlarla öpüşecek

andreas senin için kendini attı denizlere

oltanı sıkı tut 1 başka balıklar üşüşecek

ahmet necdet nice aşklar nice acılar gördün

yo ksa bir sırrın mı var liani' yle bölüşecek
iMGE: İDEOLOJİK
OLANAK. . .

ser insanın kendil iğinden bir ideolojisi vardır. B u , kendisi için b ir ideoloji değil ; hiçbir zaman
karşı çıkmadığı o luşurnlara iyimser bakışın getirdiği bir ideolojidir. Bu, her şeyden önce bir
kabullenişten başka bir şey değ idir. Sonuçta, hiçbir seçme h a kkını kullanmadan egemen ideo­
lojiye dahil olmak, onun hizmetine girmektir. Edilgenlik , böylece karşıt bir güç olarak etkin
olmaya dönüşmüştür . iyimserl ik bu bağlamda bireyi kendisine karşı bir güç haline getirmiş ve
örgütlemiştir. Genel olarak yaşanan hep bu olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Genelde
de özelde de durum budur. Apolitik insanı oluşturmak için yapılan fiziksel ve kültürel baskının
amacı, aslında iyimser insanı yaratmaya yöneliktir. Çünkü bu insan tipi, çok iyi bilinmekteydi
ki, sonunda kendine karşı olan bir güce dönüşecektir. Öyle de olmuştur.
Bugün karşımızdaki insan tipidir bu. İster yapay bir umudun peşine düşüp siyasi dergiler çıka­
rıyor, okuyor olsun; isterse bin beş yüz şiir okurundan biri ; isterse yüz elli bin gazete okurun­
dan biri . Sonuçta , o iyimser insanla karşı karşıya kalınmaktadır. S H P ' nin peşine takılıp git­
mek ve bununla yetinmek; Cumh uriyet gazetesini her gün izliyor olmak yetmez. Öte yandan
siyasi bir dergi çıkartarak , bugüne dek yaşanan ı , tarihi yok sayıp sıfırdan başlamak ve bunu
yeterli görmek hiç yetmez. Her durumda eleştirel tutum atlanmakta, yaşananların yinelenmesi
için hazırlık yapılmaktadır. Bu d a , zaman kaybetmekten başka bir şey değildir . Yanlış başla­
maktır. Soldan gidip sağdan gelmektir. Tarihsel olandan, sosyolojiden, felsefeden, siyasadan
kopuk olmaktır. D aha da önemlisi üretim ilişkilerini aniayıp yerine oturtamamaktır. Bu kap­
samıyla politik iyimserli k , yaşamın her alanında yenilgiler hazırlamaktan öteye giderneyecek­
tiL
Sanatsal (şiirsel) düzlemde adlandırırsak ; üretilen imgelerin nesnel karşılığı yoktur. imge iki
sesin yan yana gelmesiyle oluşur, oluşmaya başlar. Yaşamın her kesitinde vardır ve sözlükle
olmayan üçüncü kelime olarak tanımlanabilir. İdeoloji üretmenin ve taraf bulmanın tek yolu­
dur. Toplumda herkesin tutunduğu, yaşattığı; zaman zaman değiştirdiği-imgeleri vardır. dola­
yısıyla kişilerin yaşama biçimleri de bu imgelerine göre yön tutar; anlamsızlaşır ya da anlam
kazanır . Burdan kalkarak denebilir ki ideolojisi olmayan insan yoktur . Ya da , insan ideolojisiz
olamamaktadır. Bu durum , onlara sunulacak imgelerin nesnel k arşılığının olmasını zorunlu kı­
lıyor. Böyle olunca, gerek sanatçılar (şairler), gerekse politikacılar üstlenmek d urumunda kal­
dıkları sorumluluğun bilincini edinmelidirler. Ç ünkü her şey bu bilinçle başladığı gibi ya sürek­
lilik kazanmakta ya da bitınektedir.
Gözden kaçmaması gereken bir nokta daha v ar; ilginç, alabildiğine şaşırtıcı, canalıcı bir nok­
ta. Dünyanın neresinde olursa olsun, bilinçlenmek ve imgeler edinmek -ister politik ister
sanatsal- ekonomik altyapının belirleyiciliğinde olmak gerekir. Kültürel yapılanmaların bi-
çimleiımesi, içerik kazanması da diyalektik olarak buna bağlıdır. Oysa Türkiye'de tam bunun 7
 DERGiLERDE . . .
GERÇEK EREN
� �
A dam Saf!a_l 'ta (nisan ' 89)_ M emet � a� , ' ' H ak üçlünün" başlıklı yazıs ında adalet ve de­
_
mokrasının her zaman o rtuşmedıgını � _ getırerek şunları söylüyor:
dıle
Bozukluk ne adalet anlayışında , ne de demokraside . . . Saklamanın anlamı yok : Satın
alınan, kiralanan , kötüye kullanılan : İnsan . . .
Her şeyin temelinde ise, bugün , kapitalizmin utanmasız bir açıklı kla ortaya vurduğu
bir güç yatıyor: Paranın gücü . . . Ad ale gücü, silah gücü, kalem gücü, bilim gücü . . . neye
isterse ona dönüşerek paranın gücü . . .

Bunun böyle o lup olmadığını anlamaya, günlük yaşamda a ' dan ze'ye, konuşulan her şeye,
yaşanan her saniyeye, yediden yetmişe görüşüten herkese bakıverrnek yetiyor gerçekten. İnsan­
ların ciddiye aldıkları, üstünde saatlerce dedikodu yapmaya değer buldukları tek şey para: tüm
değerleri radyoaktivitesiyle kirleten o meşhur " pezevenk " !
" Ama" deniyor, " öyle bir çağdayız ki, insani değerleri korumanın da olanağı paranın gücü­
nü donanınakla sağlanıyor . " Demek ki, eninde sonunda, varsa yoksa " neye isterse ona dö­
nüşerek paranın gücü . . . " kullanılmalıdır. Artı k hiç kimse " paranın da satın alamayacağı şey­
ler"den söz etmiyor. Tersine, p araya tarih boyunca teslim olmayan değerleri b ile onun gücüyle
yaşatmaya bakıyor . Böyle olunca da, paranın yayılınacı niteliğine açılan her türlü savaş, ger­
çekte bu yayılmacılığa teslim o lma sonucunu veriyor.
" Ama" deniyor, "bu nları ne ilk kez siz söylüyorsunuz, ne de siz ilk kez söylüyorsunuz. "
İşte buna katılıyoruz. Tarih boyunca pek çok kez söylendi. Shakespeare'de en yoğun anlatımı­
nı buldu. Kapitalizm, paranın gücüyle bireyin bütün mahremiyetine de dilediğince el koydu­
ğundan beri, yüz binlerce kez söylendi. Öyleyse söylenınesi de bir anlam taşımıyor artık . Ey­
lenmesi gerekiyor. "Paranın büyüsüyle, birey, kendi ben'inin üstünlüğüne yozlaştırılıyor. " den­
miştİ Yenibütüncü Manifesto'da. Ama bu söyleomekle kalınmamış, "gün ateşe atılış günüdür"
de denmişti. Paranın her türlü insan ilişkisine el koyması gerçeğiyse yaşanan ; şu " holding ya­
yıncılığı ve sanatı" çağında ona karşı oluşturulan bir tavır, "ateşe atılmak " tan başka nedir !

S onunda Cemal Süreya da bu ateşe, otuz şu kadar yılın ardından 'bir daha atılıyor ' İzmir' de.
I. Kültür Sanat Günleri sırasında düzenlenen şiir söyleşisinin bitiminde, yanında bulunan­
(devamı s. 2 7 'de)

" Barbarh k ve BROY "
istanbul Ü niversitesi Edebiyat Kulübü'nün etkinlikleri Vez­
neciler : Kuyucu Murat Paşa Med resesi'nde SÜ(Üyor. Prog­
ramını lrlan Çiftçi ile lrlan Yıldız'ın hazırladığı etkinlikler­
den biri de, 7 nisan günü yapılan "Şiir Dergileri" paneliy­
di. Geçtiğimiz mart ayında ilk sayısı çıkan ve "şiir dergileri
kervanına katılan" Fanatik Dergisi yayın yönetmeni Metin
Celal'le BROY ' u n yayın yönetmeni Seyyit Nezir'in konuş­
tukları panelde, Metin Celal: "Yazdı klarını okura iletame­
yen şairler olarak Fanatik' i çıkardıkları n ı , dergi adının 'şii-
re tutkuyla bağlı olma'yı içerdiğin i " an latarak şiir dergicili­
ği nin güçlüklerinden söz etti; "şairlerin cep harçl ıklarını
koyarak" Fanatik'in yayın ianmasına katkıda bul u ndukla­
rını belirtti; " Fanatik'in sağcı ya da solcu her şaire açık
olduğunu" söyledi. Seyyit Nezir, " 1 2 Eylül '80 sonrasında
şiirin başka edebiyat türlerinden ayrı bir yayıncılık serüve­
ni yaşadığını" vurguladığı konuşmasında, "bireyleşmenin
derinlik kazanması süreciyle şiirin kendi politik çizgisinde
derinleşmesi arasındaki ilişki" üstünde d u rd u . "Şiirin et­
kinliğinin giderilmesi yönünde politik, hukuksal ve ekono-
(devami s. J l 'de)

tersi olagelmektedir. Kültürel üstyapı kurumları ekonomik altyapının yerine geçmiş ve belirle­
yici olmaya başlamıştır. Örneğin işçi, toplumsal bir sınıfın bireyi olduğunu yaşadığı halde fark
edememekte, bu kendine söylenmekte ve kabul etmesi istenmektedir. Yani hep kendiliğinden
bir sınıf olma aşamasında kalınmakta, kendisi için bir sınıf olma aşamasına varamamaktadır .
B u , ona sunulan imgenin boşluğunu yüzeyselliğini gösterir. Somut yaşantısının karşılığı ola­
rak , kendisi tarfından bulunup çıkartılmadığı için boşlukta kalmakta; ona sunulan seçenekler­
den herhangi bi riymiş gibi görülmektedir. Bu ters işleyen bilinçlendirme, sonuçta bir güce dö­
nüşememektedir. Çünkü kişi hangi toplumsal konumda bulunursa bulunsun, birey olarak ken­
dini seçememektedir. Hep koşullanınayla yüz yüze kaldığı için de, bütün gücünü -her anlamda­
yitirmekte ya da h içbir zaman güç olamamaktadır. Bu da, varsa , entellektüel yetisini yitirmek-
S ten, gelişememekten, yaratıcılığını eskitmekten, söz hakkını daha baştan başkasına devretmek-
 aydın
\leltem
Yangın yerlerinde okşanan bir enik
hatiboğlu
Gizli kaçışlar gibi kıpırtılarını/ve
Güdük gölgesini yayıyor suya
Ilık bir ürpertiyi işliyor oyasına
El ierin ve tenin ve yapraklar ve rüzgar ve saçların
YORGUN
Suyu öpüyor kanadı bir martının
Bin martı değiyar dudakla rına
Sular uyanıyor
Anaç bir kedi gibi yalıyar kıyıları

Rüzgar
Taylar koşuyar uzak bir rüzgarda
Acemi/ürkek/coşkun
Sıcak bir sornun bölüşülüyor
Sıcacık tütüyor açlığını dayuran toprak
Derinden derine
Bir yürek vu-ııyor
Vuruyor yüreK.Ierimiz
Rüzgar dallara-
Dallar kıyılara-
Güneş toprağa-
Coşku yüreklerimize vurur gibi

Taylar
Soluk soluğa
Sözcükler ter içinde
Irmaklar ırmaklara ulanıyor
Bir çocuk su içiyor
Dayamış avcunu oluğuna çeşmenin
Kana kana/avuç avuç-ter içinde
Sonra yorgun k uşlar konuyor
Bin yıllık hüzünler sarkan
Sevdalı söğüt daliarına
Yorgun kuşlar
Yorgun
Yorgun
iMGE: İDEOLOJİK
OLANAK. . . .

ten , edilgen bir konumda kalmaktan, yığınlaşmaktan başka bir şey değildir. Kısaca yaşananın
öznesi olamamak tadır. Sonuçta edindiği sadece kitlesel yaşan tıdır. Bu, aynı zamanda bütün
boyutlarıyla bağımlı olmak demektir. Bugün h ala görülemeyen de budur. Herkes neyi varsa
birer birer yitirmektedir. Sesi yitiriyorlar, yeteneklerini, düşünme yetisini, sevmesini, duyarlı­
ğını, gelişmenin o lanaklarını, sağlığını, güzel bir düş görmeyi, bedenlerinin sıcaklığını ve koku­
sunu, bir deniz kıyısında salmarak yürüme şansını, özlerneyi bir bir yitiriyor her insan .
Oluşturulan insan tipi, bulunduğu çıkmaza, sunulan yanıltıcı imgeleri, olduğu gibi kabullen­
mesi sonucunda varmıştır. Bu nedenle politik ve sanatsal imgeler üzerinde titizlikle durmak ge­
rekiyor. Öncelikle yaşamın her alanında insanlara düşler kurdu rtan, yönlendiren, seçimler yap­
tıran imgelerin nesnel karşılığı olmak , olabilmek gerekir. Değilse, bağımlı ed ilgen insana van­
lacaktır.
ugüne dek politik imgelerin kısa sürede ko fluğu ortaya çıkmış; bu nedenle de fiziksel ve dü­
B şünsel, dönüştürücü bir kütle oluşturamadığı açıklık kazanmıştır. O belirleyici olan nesnel
karşılıktan yoksunlu k , her başlangıcın sonunda yenilgiyi, kırgınlığı, siyasi küskünlüğü, savru- g
 erdoğan
alkan

GİZ Yürekte ve düşte

Yalın ve gerçek

Kurşunlada giriyorlar etime

Onlar kovalıyor ben kaçıyorum

Sonsuz ağlayan yüreğim

Söyleyemiyor gizini

Çırpınıyor su

Tutuyor elimden gecenin çocuğu

Sevişiyoruz karanlıklarda

lup gitmeyi, edilgenliği, oportünizmi, bulunulan yerden kaymayı, ilkesizliği hep beraberinde
getirmiştir . Sonuç budur. Bunu aşmanın yolu ise yeniden başlamanın gerektirdiği noktayı doğ­
ru saptamakla olanaklıdır. Yoksa yaşam Sisifos efsanesine döner, yenilenemez , bir başka düz­
leme sıçratılamaz. Her yanılışın pekiştirdiği; bireyselliğin yıkımıyla ilgilidir. Bireyi özgünlüğünden
koparmaktır ; beyninden, duygularından yalıtmaktır. İşte onlarcayıllık bir koşullanmışlığın so­
nunda varılan bu noktada, yeni bir süreci başlatmak gerekiyor . Bu, bireyin özgürleşmesidir,
kendini seçmesidir öncelikle. Böyle olunca, h er insan geleceği için imgesini yaratma sürecine
kattlacakttr. Sonuçta yamltan, nesnel karştltğı olmayan imgelerin yaşama şanst kalmayacak,
taraf bulması da olanaksızlaşacaktır. Yenibütüncü ka vrayışı n politik imgeden anladığı, bu sü­
reçte gerçekleştirilecektir. Sanatta, şiirde yerleştirmeye çalıştığı imge ise sözlüklerde olmayan
üçüncü kelime ile tanımlanmaktadır. Bu, bireyde (alıcıda) açığa çıkan imgedir. Sunulanları ir­
delerken yeniden yaratmaya katılıyor olmak, özünde sınamaktan başka bir şey değildir. Artık
bir köylüye şiir olarak, roman olarak onun yaşantısını anlatmaya kalkarsanız alacağınız yanıt
şudur : " Ben yaşıyorum, siz ise anlatıyorsunuz." Bu örnek bir oranda aşılmış olsa bile, 1 950'lerde
DP'yi köylü dost u konumuna sıçratabilmişti. Mahmut Makal ' ı da tabii . CHP ise köylü düş­
manı kayılmıştı. Çünkü birey tüm yetenekleriyle birlikte yok edilmişti. Nesnel karşılığı olma­
yan imgeye öylesine bel bağlamıştı ki el değiştirmesiyle yetinmekten öteye gidememişti . Öte yan­
dan yapılması gerekense bu değil gerçek imgeler üretebilmekti. İşte bu sürecin başlatılması ey­
lem noktasını oluşturuyor. O zaman şiir de (sanat da), insanın nabzında atabilecektir. Organik
bir yapı kazanacak ve yaşanan o lacaktır. Yaşam ve entellektüel yeti şiirin konusu değil sadece
malzemesi olacak tır. Böylece dö nüştürücü bir güç, bir aşkınlık ve aşırılık olarak yaşama ekle­
necektir . Bu no ktada kelime, d ize soluk alıp verecek, varlığı yarına bağlanabilecektir. Köylüyü
köylüye anlatanlar gibi, bunu anlamayan 'avangard' ların yaptıkları da sadece 'leyla'nın kafi­
yesine aşı k ' olmaktan başka bir şey değil. Kelimeleri , sesleri öldürmeden şiirlerinde kullan­
mıyorlar. Yazdı kları şiir her şeyin dışına düşüy or, bir aykırılık oluşturuyor. H er defasında bu­
nu öne sürerek , karşıt olanı yarattıklarını savlamaktalar. Oysa yapılan ve ö nerilen, yaşamın
dışına düşmekten başka bir şey olamamakta . Ö ne sürdükleri imgelerin dirimsele olan uzaklığı,
ancak bir nesnel karşılık olabilmektedir. Sadece bunu göremeyenler, önlerine sürülen yapay
ve yalan olanı aşamamaktadır. Yaşadıkları ve yakındıkları yalnızlığın temelini toplumsal edil­
genlik üzerine otu rtma çabası başka bir karşılık bulamazdı zaten . Aslında sosyo loj i k bir sapta­
maya olanak sunan bir açıklık var burda. O da şu: Yaşamı ve ü retim ilişkilerini atlayarak üst­
yapıları (şiiri de) belirleyici kılabilirsiniz. Türkiye insanı buna uygundur. Çünkü hep bugüne
10 kadar hep biçimsel olanla yetinm işti . Böyle düşü nülünce takınılan tavır yeterlidir, sanıldı. Bu-
 tuğrul
keskin

asafir iz düşürüyor imgenin sonrasızlığına

sana bir mendil (Güz Solgunluğu) ve bir sesle YENİ BÜTÜN/
.;ıkıp geldim. Y üzünü akşamla tarıyordun
akşamla tarıyordun ve çürüyen bir diş kanatıyordu bedeni GÖKKUŞAGI

söylensin, yalnızlığın, intiharın ve sonrasızlığın şiiri

nefti olanın, eflatunun ve yasak kırmızının şiiri
kaçışların şiiri, aşkın ve direnişin şiirleri de
söylensin, işte, burada kurulsun çoğalmanın coğrafyası .

adınız gökyüzü olsun size dö nsün yanan su

k uşlar size dönsün, bulutlar size dönsün
ben size döneyi m , yorgun. Kimsesiz, sessiz
uzak uzak oturalım, uzak uzak konuşalım, su san ben olayım

ben , sürgün olayım, öleyim, şiirin deltasında .

siz, saçlarımza akan yeraltı nchirierinden haberliydiniz

rüyalarınızdaki şahmarandan haberliydiniz
lacivert , mor, leyla k ve akşam üstlerinden haberliydiniz

sokulup duruyordunuz şiirin humşan gizemine

kapılarından geçtiğim kızlar yüzümü unuttu, çok oldu

çağıldayan ırmaklara mı şimdi yolum
o yanan , o sönen , o eskimeyen deniz fenerine mi yoksa
aşkın uzağına düşen o tembel denizeiye söylenecek ne kaldı
k albim, şiirin denizinde durmadan yüzen yelkenli.

hüzünlü akşamlar yaşamaktan usandım, bir üsluptur

bir üsluptur çizilım şiirin ve tarihin gövdesine
Veysel, Seyit, Metin, Gökyüzü nün Sesi: Susun, dinleyin

Yabanıl her şey , yıldızlar ve e babil akıyor şii re.

iMGE: İDEOLOJİK
OLANAK. . .

nun sonrasında d a şiirde, şiirlerde; insanlara çokça, nesnel karşılığı olmayan imgeler sunuldu.
Taktik olarak da tartışmalar bu alana çekildi, koflaştırılması, üretim ilişkilerinden beslenen meta
fetişizmi ve emeğin yabancılaşması, sanatsal özün bir yaratma sürecine karşılı k olduğu, dilin
öncü, diyalektik bir yorumu gereksindiği, özde evrensel biçimde ulusal olmanın zorunluluğu
uriutulsun istend i . Bugüne gelindi böylece. Bütün bu olumsuzlukların karşıtı olarak Yenibü­
tüncü kavrayış ve bakış açısı gündeme geldi. Aşkın olmanın yolu olarak da nesnel karşılığı
olan imgelere yaslanan bir politik ve kültürel söylemi geliştirdi .
A rtık Yenibütüncü Şiirin Manifestosu kendini aşmak için vardır. Bu, bütün olurrısuzlukların
aşılması olacak tır. 11
 Olası --��------�------�----�� :�·� ··
Yenibütün, rastlantı sonucu bir araya gelmiş,
Tu tarsızlıklar değişik kuşaklardan şairler karması.
Yazdıklarında ortak bir görüşün ipuçlarını
bulamıyorsunuz her zaman. (. . . ) Hiçbir şey
sonuna değin olumsuz, işe yaramaz, kötü,
zararlı değildir (bunun tersi de geçerli). Şimdiye
,
değin Yen ibütün ü karşısına almış olanlar,
MUSTAFA ÖNEŞ yazınımıza sağladığı yararlan da görmelidirler.

O kura saygılıysanız, yazdıklarınızın onun beklentilerini tümüyle karşılayamayacağını gör­

düğünüzde, çalışma alanınızın boyutları üzerine açıklamada bulunma gereği duyabilirsi­
niz. " Bir olay, bir saptama, birkaç kitap . . . " 1 başlıklı yazıının özeleştiriyle ö zür dilerne karışı­
mı girişinde aynı yola başvurmuş, ardından da yazma " kesin dönüş" yaptığımı vurgulamak
istemiştim.
Büyüklük hastalığının pek yaygınlaştığı ülkemizde ancak, yerli yersiz sürekli kendinizi ve baş­
kalarını överek yaşama hakkı kazanıldığını; alçak gönüllü tutumlara, içten açıklamalara ise ağır
faturalar çıkarıldığını; bu yüzden, söylediklerimin günün birinde bana karşı silah olarak kulla­
nılabileceğini d üşünmüyor değildim. Ayrıca, eşleştiği kişinin minderde kendisine bile bile kol
kaptırdığını kav rayamayıp oradan bastırmayı kazanç sayacak deneyimsiz güreşçi örneği yazar
sayısı epey kabarıktı.
" Yenibütün: Yansımanın Gerçeği" 2 yazısından anlaşıldığına göre, Veysel Çolak da bu tür
yazarlardan . Araştırıp saldırıya geçebileceği en güçsüz yanımı bulduğu kanısına vararak yazı­
rnın girişinde yer alan, yukarıda sözünü ettiğim on iki satırlık açıklamarnı hedef seçmiş. Bu
kendi bileceği şey. Ama, aynı yazıda başkalarına okuma yöntemi edinmelerini salık veren Vey­
sel Çolak, ya o kuduğunu anlayamıyor, ya da özellikle çarpıtarak iletiyor.
Şöyle demekte: " . . . . . olası değerlendirme yanlışları için sekiz yıldır yazmadığını (bu, sekiz
yıldır iyi izlemediğini de itiraftır) mazeret göstermesi, şecaat arz ederken sirkatin söylemeyi anım­
satıyor. ' '
Her şey ortada. Söylediklerim Veysel Çolak'ın yorumuyla karşılaştırılıp düşü len yanılgı sap­
tanabilir. Ben orada yazdıklarımdan değil yazamadıklarımdan özür diliyordu m . Tuğrul Kes­
kin de bunlar arasındaydı.
Veysel Çolak, değerlendirmelerimi remil atarak yaptığımı sanıyar olmalı ki, "olası yanlış­
lar"dan söz etmekte. Eğer yanlış yargı vermişsem, kendisi için k ullandığım "iyi şair" niteleme­
si de bundan payını almıştır.
Yetersiz kaldığı yerde, posası çıkmış bir atasözünün ardına sığınıp aşağısamada bulunarak
tartışmayı kişisel çatışmaya döndürmekteyse oldukça usta.

Y ENiBÜTÜN'ÜN ZORUNSUZ, İRKİLTİCİ YARARLlLlGI

Aniaşılmayan bir sav için ilk söylenecek söz, onun, ileri sürenin kafasında tam anlamıyla
belirginleşmediğidir. Öte yandan yalın, anlaşılır bazı düşüncelerin çarçabuk rafa kaldırılması­
na karşılık, yeterince kendini ele vermeyenierin " hikmet"ler barındırabilme olasılığı ve daha
�ok yorum gerektirmeleri yüzünden, üzerlerinde daha uzun süre durulduğunun görülmesi de
özellikle kapalı anlatıma başvurulmasına neden olmaktadır. Y enibütüncü bildirinin anlaşılmaz­
lığına bu açıdan yaklaşılabilirdi .
Ne var k i , söze " siperler"le, analarımız bizleri bu gün için doğurdu dereesine "Gün, ateşe
atılış günüdür"le başlanması gerçek bir savaş çağrısı almışçasına sizi tedirgin etti de bunu "alaysı"
sözlerle geçiştirme başarısı gösterdiyseniz, en azından kendinizi yatıştırma bakımından olumlu
bir şey yapmış sayılırsınız.
İkinci Yeni'nin kurucuları, biraz kaygı, biraz boyun eğişle, kendilerini tahtlarından indire­
cek şehzadeleri beklediler hep. Ama, şiirimiz üzerindeki egemenlikleri, ardı gelmeyen bir iki
cılız kıpırdanış dışında, genç kuşaklarca sürekli onaylandı. Altı yıl önce Tomris Uyar'ın Edip
Cansever, Cemal Süreya, Turgut Uyar'la yaptığı söyleşide3, Cemal Süreya'nın "On sekiz-yirmi
12 yaşlarında bir sürü genç çıkıyor her yıl, şiiri şiir olarak görmeye çalışarak şiire sarılıyor. Ama
 mehmet
1 . anlamı yok takvimlere sığınmanın kalırsam yerim yok
anladım
çetin
gideceğim . . nasıldır hiç öğrenmeden o güzel ayrılık
GÜNCESiNE
2. söyledim kuşatman yetmiyor hiç elin anlatınıyar beni
KENDiNi
sular akdeniz olmuyor göğsüme dokununca ağzın
bari bizimkisi bir güzel ayrılık olsun dedim UNUTTURANKIZIN
sonrasını düşünüp durmaktan AYRILIK NOTLARI
ne aşk ne vakit buldum ağrını silmek için ömrümden

bütün istediğim birlikte kurtulmaktı bu yenilgiden

kaldırım taşlarında daha sakınarak yürüyenken
o yorgun elierin çok unutuşuyla
bedenimi geçip & itmesinden mi
bı ktım
belki çok incitti sesimi
istesem de sığamazdım şarkısına artık
vebalar kudurdu da ellerimde, vedalaşamadLm
ayrıldım .. nasıldır o güzel ayrılık hiç öğrenmeden
3. rezaletti o ilk yargılanma aşağılandık ya çok ağızca
e·rtelendi duruşma da kaldık ya tutanaklara
öldürme hırsıını da erteledİm o zaman
geeikti sürmanşet oluşum
tren sonsüratken makas değiştirilirmiş zaten
nasıl tanımlanır ı rmağını kirleten su, anlayamıyordum
anlamı yoktu anıtara sığınmanın kalacak yerim yoktu
soramadım
nasıl kararmasın n asıl solmasındı şu gencecik ömrüm
oysa anlatacaktarım vardı sızı birik tiren şu tarihe
bağırarak susturmak istediğim sevgisiz kentlere
ayrılacaksak
iki çocuk nasıl kü ser tam öyle ayrılalım . . diyecektim
4 . denedim benzemek zorunda değilim dedim bir başkasın
.

ama aykırı baksam bile başka bir anlam buldular

kanmamak elde değildi kumruluk larına
bir de sabıkalıyım ya
aldanıyorum hemen
ölürken bile yarını tasarlayan o insanca seviyorum
anlaşıldı, yazgım bu benim azala çoğala sevmek yani
sonra aldanmak ince ince kınlmak ve ayrılmak
illa da uyumlu olmak i çin mi dünyayla
karışıyorum kalabalığa da aykırı sayılmamak uğruna
5 . o kalabalıktaki aşk isteyince sağmal bilmem ne gibi
ve yaşam tavrı budur diye bezirganın yalanına
ödeyip duracaktıysak k endimizi
sağolsun yaşamak .. hayır, katlanamazdım bunca intihara

sonra . . iyice ineeldi yağmur belki kururdu da göğsüm

belki sakinleşirdi yerküre ama sen geldin sonra
geldin de unutma ; şimdiden unutma
istemezdİm ya, ben de alarga . . diyebilirim
alıngan ve kefilin olan şiirine elveda .. gidebilirim
gideceğim de nasıldır güzel ayrılık öğrenirim mi artık
OLASI
TUTARSIZLIKLAR . . .

ne bütün bir geçmişin sentezini yaparak ortaya çıkan bir şair var henüz,ne d e yeni bir yönse­
me. " ; Turgut U yar'ın " . . . . ad vermeye gerek yok , hiçbirinin şiirinde hata bulamıyorum, mü­
kemmeliyet ararken kişiliklerini harcıyorlar. "; Edip Cansever' in " . . . . Cemal'in yazılarında de- 13
 veysel _____ ttı:�·l· ·
çolak SESiN ÖLÜMÜ

Bilendikçe azalan bir bıçağım

Ş İ İ RLER Sonraya kalmaların o dağılan gülüşü
Isianmış bir yalnızlık
Bir gümüş yüzük ,
Biri somurturken biri gülüyor
Aşk ve eroin, yaşamın iki yüzü .

Kentler yüzüme tuzak

Suskunluğumu gizle değiştiriyoruro
Geceyi başlatıyor bir bardak soğumuş çay
Benim suçum oluyor zaman
Boşluk yoğunlaşıyor ,
Delirmek özlen irken kahvelere karışıp
Karın yağışında olamamak umrumda,
Bekleyiş ve korku sonsuza uzadıkça
İ çimde seller, yeraltı ırmakları
Kadınlara uzaklığım, su yılındayım
İ yiyim ama durmadan çalkant ıda.

Her yerdeyim ve yokum bir fırtına olalı

Gerekçen olur, havayı yadsı bir yalan söyle
Yaşanandasın bir yanlışlık o larak
Bil iyorum her aşkın bir sonu da olmalı ,
İ k i elimin birden kesilmesi bu
Her zaman bir kaçağım
O yerde aş ka silah olalı�

Bu yalanın neresinde kalmıştık?

OLA SI -Dünyayı azaltan bir insandayım .
TUTA RSIZL IKLA R . . .

ğindiği gibi, hep en son istasyondan atlıyarlar trene. Daha önceki kuşakların, bir önceki kuşa­
ğın yaptığını değerlendirmeden en son atılımın arkasından gidiyorlar. " sözleri de bunu belgeliyor.
Bugün bazı üyeleri aramızdan ayrıldığı için azınlığa düşmüş bulunan İkinci Yeni kurucuları­
nın şiirimizdeki egemenliğine son vermek kolaylaştı belk i . Başkaldırı , şiirle yeni tanışmış genç
kuşaktan geldiğinde anlamlı olac aktır. Akımlar şairleriyle birlikte gelişir. Yenib ütüncü' ler gibi
İ k inci Yeni' nin dümen suyunda belirli bir yaşa e rişmiş, bazıları nerdeyse ustalık katına yü ksel­
miş şairierin başk aldırısı, iktidarın tabanında o luşan bir bölüntü diye nitelend irilebilir ancak
(Şiirin cinselliğinden söz edenler, Yenibütün benzeri bir çı kışın Freud öğretis indeki tanımını
da araştırmalılar) . Siyasa alanında, Yenibütün'cülerinki gibi başkaldırılar başa rılı oldukların­
da " kral öldü, yaşasın kral" sözüyle noktalanm ışlardır.

Y enibütün, rastlantı sonucu bir araya gelm iş, değişik kuşa klardan şairler karması. Yazdık­
larında ortak bir görüşün ipuçlarını bulamıyorsunuz her zaman. Dil açısından daha bir
tutarlılık gösteriyorlar. Mazmunu andıran söyleyiş biçimleri edinmişler . Demirbaş sözcükleri
var. Bunlardan bazılannın (bizatihi, kadim, kaim gibi) Osmanlıca oluşunda, tumturaklı bir söy­
leme ulaşma kaygısı seziliyor.
Üyeleri arasında Veysel Çola k ' ın ütopya üretmeye yatkın yaradılışta olduğu yazılarından an­
laşılmakta. Onun devletinde " İnsan çalıştığı o rana (" oranda" olacak , M . Ö . ) eleştirme hakkı­
na sahiptir." 4 Her sanatçı, sağlığında değersiz yapıtlarını ayıklayıp ortadan kaldırmalıdır. Eğer
bunu yapmamak ta diretmişse, aynı işlem öldükten sonra başkalarınca gerçekleştirilecekt ir. As-
14 l ı nda, " . . . . incelemecileri n , eleştirmenlerin asli görevi d e b u olmak gerekir. " 5 (Yani, sanatçı-
 veysel çolak

K E N D İ S i NE İ KONA

Kent dön üşeli b ir sıkıntıya aşk !ara karşılığım

Sabahların ürp eren yanı , sevmenin az öncesi
Ve bir korsan üstelik yanlışlıklar edinen
Denizler birikti ren kör olan gözlerine.
Böylece senin yaptığın bir şaka olurum dünyada
Yenilirim, şaşkınlığın olurum
Ölürüm kana kan !

İ pek yırtılır, çelik pas tutar, taş eskir

Lotüs çiçeğindeki gizemi çoğaltırım,
Söz parçalanır kendini savunurken
Mürekkep hakkedilir , esrar aşılır.

Gazetelerin yırtılan yerindesin , saklıs ın

Duvarında bir resim, bir kadın ın yarım yüzü
Budanık bir ağaç ve biriken yenilgi
Aşkınsın ama söylenilen marşların unutulan sesisin.

Çuha kokan bir çocukluktur akşam

Sayfaları kirlenmiş bir ilkokul defteri
Sonra Mehmet ağabey,
- Hep aklımda ne hakkı varsa-
"Şiir öldü , yaşasın şiir ! " dedirten dostluk
Düşünüp de bir türlü onu arayamamak .

Zor bir insanın kalbini aşması

Sonrası merak biriktirmek gibi bir şey
Durmadan bir uzaklığa tanım olurken
Kendine katlanıp günlere b aşlaması .

Bir uzun yürüyüş kendine doğru

Susarak , susayarak çıkılan her yolculuk
Bir damla mürekkep düşürmektir dünyanın ortasına,
Şimdi bir vitrinde yüzü, cama bir kir gibi ilişik
Kendisine satılan kendisine ikona. OLASI
TUTA RSIZLIKLA R . . .

ların yapıtlarını ayıklamak ! ) A yrıca, ayıklama işlemi "günü n estetik düzeyini" karşılayacak
biçimde yapılmalıdır (Sanırım, bunun için bir de günlük esteti k değerler borsası kurma gereke­
cektir).
Alıntılada sayfa doldurmaktan yana değilim . İsteyen, yazıların yayımlandığı dergileri oku­
yarak daha ayrıntılı bilgi edinebilir.
Sıra geldi Veysel Çolak'ın devletine ad koymaya . . . "Molla Kasım Devleti "ni öneriyorum,
ne de-rsiniz?
Yenibütün' ü n öteki üyeleri, V eysel Çolak'ın görüşüne katılıp katılmadıklarını açıkç'! belir­
tiderse bildirilerini biraz daha anlaşılır kılacaklardır.
Hiçbir şey sonuna değin olumsuz, işe yaramaz , köt ü , zararlı değildir (bunun tersi de geçerli).
Şimdiye değin Y enibütün ' ü karşısına almış olanlar, yazınımıza sağladığı yararları da görmeli­
dirler. Geçici bir esintiyle de olsa şiirin durgun g ölünü dalgalandırmak, genç ku şağa verebilece­
ği esinler düşünülürse az şey değildir . Gene, doğrusuyla yanlışıyla şiir konusu nda birçok ku-
(devaml s.22 'de) 15
 GE Mİ ZAMAN PE iNDE
Baudelaire ' e Karşı
Muzır Davası ve
Basındaki Tepkiler
ERDOGAN ALKAN
iMPARATORLUK SAVCI YARDIMCISI
PİNARD: "İNSAN İLK GÜHANININ
AGlRLIGINI TAŞIR, ŞEHVETLİ
HA V AİLİKLERDEN KOLAYLIKLA ZEVK
ALlR!"
Baudelaire'i v e Kötülük Çiçeklerini suçlayan
imparatorluk Savcı Yardımcısı Pinard şunları ileri
sürüyordu .
Bir kitap hakkında, genel aktöreye aykm­
lıktan soruşturma açmak, dikkat isteyen, na­
zik bir olay. Suçluluk kamtlanamazsa, yazar,
haksızlığa uğramış gibi görünür, açılan davayı
basamak yapıp haksız bir üne kavuşur. Şu­
nu hemen ekleyeyim ki, açtığımız davada
önünüze getirdiğimiz şair, değerli yazarların,
ciddi eleştirmen/erin savunduğu bir kimse. Bu
durum, İçişleri Bakanlığı 'nın görevini daha
da güçleştirip karmaşık bir hale getiriyor.
Bütün bunlara rağmen bay/ar, böyle bir gö­
revin yerine getirilmesi gerektiğine yüzde yüz
inanıyorum. Burada yargılamamız gereken,
yazar değil, yapıtıdır; üstünde ciddiyet/e dur­
duğum husus ko vuşturmanın sonucu değil,
gerekliliğidir.
Charles Baudelaire bir sanat okuluna bağ­
lı değil, kendi göbeğini kendisi kesmiş. İnan­
dığı ilke ve kurama gelince: her şeyi dile ge­
tirmek, her şeyi bütün çıplaklığıyla ortaya
koymak! Yani insan doğasım en ince ayrın­
tılarına dek kurcalayarak, en sert ve çarpıcı
deyimler/e onu yansıtıp anlatacak, insan do­
ğasını özellikle iğrenç yanlarıyla ele alarak
abartacak, böylece etkili bir izienim ve coş­
ku yaratmış olacak; ve sözüm ona, klasiğin,
tekdüzeliğin, alışılmışın dışına çıkacak.
Yargıç, eleştirmen değildir; dolayısıyla, gö­
revi de, karşıt akımlar konusunda karar ver­
mek, sanata değer biçmek, sanatı dile getir­
mek değildir. Yargıç, sanat akımlannın yar­
gıcı mı? Yasa koyucu yargıcın görevlerini sap­
tamış, tüzeye, genel aktöreye saldırıyı ceza­
landıran yargılar koymuş, bu suça karşı ce­
za/ar koymuş, yargıcı görevlendirmiş, �na bir
yetki vermiş, "aktöreye sa/dm olup olmadı­
16 ğını, sınırın aşılıp aşılmadığını gözetle,
_______ l'tı :�·j· .
denet/e " demiş. Yargıç bu sınırın bekçisidir,
onun aşılmasına izin vermez.
imparatorluk Savcı Yardımcısı bu sözlerden son­
ra, Baudelaire'in "Takılar" , "Lehte " , "Şenşakrak
Kadına", " Lesbos" , " Lanetlenmiş Kadınlar" ve
" Vampirin Değişimleri" şiirlerindeki bazı dizeler­
den örnekler verir ve bunların aktöreye aykırı ol­
duğunu ileri sürerek şöyle devam eder:
Sanırım, genel aktöreye saldırıldığını kanıt­
layan yeter sayıda örnek gösterdim, bay/ar.
Ya utanma diye bir duygu kalmamış ya da
utanç duygusunun sınırları küstahça aşılmış
durumda.
Genel aktöreye olduğu kadar, dinsel aktö­
reye de saygı gösteri/miyar. İsa 'nın değil mün­
kirlerin, Habil'in değil Kabil'in, Azizierin de­
ğil Şeytan 'm yanında yer alıyor. Törelerimi­
zin, toplumumuzun tek dayanağı olan büyük
hristiyan aktöresine saldırdığı için aslında
Baude/aire'i ceza yargıcının önüne çıkarmak
gerekirdi (. . . )
Bana şöyle bir itirazda bulunmaya kalkan­
lar olacaktır: "Efendim, bu kitap acılarm ki­
tabı; adından bile belli, yazar, kendimizi ko­
rumamız için kötülüğü ve onun aldatıcı ok­
şayışlarını resmetmek istemiş; ismine bakın,
Kötülük Çiçekleri değil mi?, eğitim amacı gü­
den bir kitapta ne diye saldırı arıyorsunuz? "
diyeceklerdir.
Eğitimmişi Bu sözü daha önce de duyduk.
Gerçek hiç de bu değil. Başdöndürücü koku­
daki bazı çiçeklerin koklanmasmda fayda mı
var yani? Taşıdıkları zehir onlardan asla
uzaklaşmaz; bu zehir, insanın başına vurur,
sinirleri uyuşturur, aklı bulandmr, baş dön­
dürür, hatta öldürebilir.
Kötülüğü yalnız esrikliğiyle değil, aynı za­
manda sefih ve utanç verici yanlarıyla resme­
diyorum, diyeceksiniz! Ne çıkar; binlerce ki­
tap bastmyor, düşük fiyata satıyorsunuz,
kendilerı için yazdığınız bu çok sayıdaki okur,
her düzeyden, her yaştan, her koşuldaki okur­
lar nice övgüyle sözünü ettiğiniz zehiriere kar­
şı panzehire sahip mi? Hatta eğitilmiş okur­
larınız, yetiştirdik/erinizin çoğunun iyiyi kö­
tüden ayırabildiğine, tam anlamıyla dengeli
bir kajaya, dengeli bir imge/em ve duyguya
sahip olduğuna inanıyor musunuz? (. . .) İn­
san az çok güçsüz, az çok zayıf, az çok has­
tadır; varlığını yadsısın yadsımasın, ilk güna­
hının ağırlığını taşır. Asıl doğası buysa, in­
sanın asıl doğası, güçlü bir erdem savunucu­
su na keskin hatlarla ortaya konmadığı, ya­
zılmadığı sürece, kişi, yazarın vermek istedi­
ği eğitimle ilgi/enrneksizin şehvet/i havailik­
lerden kolaylıkla zevk alır.

Görüldüğü gibi, Baudelaire' i yargılayan bağnaz
düşünce, insanı daha doğuştan s uçlu ve aldatılma­
ya elverişli zavallı bir yaratık olarak görüyor ve
"muzır yasası" nı uygularken bu sakat düşünceden
kalkıyor.
Zamanın ülü avukatı Gustave Chaix d ' Est An­
ge'ın güçlü savunmasına rağmen, yargıçlar " Les­
bos" , " Lanetlenmiş Kadınlar " , " Lethe" , "Şenşak­
rak Kadına" , "Takılar" ve "Vampirin Değişimle-
YASAKLANMI İİRLERİNDEN
desanka
DESANKA MAKSiMOViÇ.
1 6 mayıs 1 898), Yugoslavya'nın
(dağ: maksimoviç
en yaşlı ve önde gelen bir kadın
ozanıdır. Bugüne dek 50'ye ya­
kın şiir yapıtı yayınlanmış, yapıt­ YARIN
ları 24 dile çevrilmiştir. Birçok şiiri
Türkiye'de yazın-sanat dergile­
rinde ve dünyanın birçok ülkesin­
de yayınlandı. '88 Alim Çelenk
Ödülü D. Maksimoviç'e verildi.
Pablo Neruda. Evgeniye Monta­
le, H üston Odın. Yannıs Hristos,
Evgeniy Voznezenski, Ralael Al­
berti, Enzensberger, Alen Ginz­
berg, Gülleviç'e de verilen bu
ödül, ' 74 ' te Dağlarca 'ya da la­
TÜRKÇESi:
yık görülmüştü. NECATi ZEKERiYA
Sabahtan beri her şey karan lık bana

LESBOS1 Körün gözkapakları örneği

Sabahtan beri her şey sessiz bende
yüzyıl yaşanmış ademoğlu örneği
Ey hazların annesi , latin şölenlerinin, Mihrabın önünde secde edermiş gibi.
Lesbos, arda şen ya da hüzünlü öpücükler, Sabahtan beri her şey dilsiz bende
Güneşler gibi sıcak, karpuzlar gibi serin, Kaybolan yankıdan sonraki ses örneği
Utkulu gündüzleri ve geceleri süsler; Suya alınmış derenin yatağı gibi.
Ey hazların annesi, latin şölenlerinin . Bu sabah benden kaçıyar yaşamın çağıldayışı
Suya atılmış taştan sonra
Lesbos , arda öpüşler çağlayanlar gibidir Küçük büyük su halkaları örneği.
Kork usuzca atılan dipsiz uçurumlara, Harfler yerin dibine batmış gibi
Koşan, hıçkıran, co şan sarsıntılarla bir bir, sabahtan beri sözleri , heceleri anlamıyorum
Fırtınalı ve gizli, kaynaşıp durur orda; anlamıyorum insanların söyledikleri n i .
Lcsbos, arda öpüşler çağlayanlar gibidir.

Lesbos, arda Phryne'ler birbirlerini sarar,

necati
Orda iç çekişler asla yankısız kalmaz,
. Tıpkı bir Paphos gibi yıldızlar sana tapar,
Necati Zekeriya,
D. Maksimoviç çevirisini ve
zekeriya
Sapho, ey Sapho , Venus seni nasıl kıskanmaz! kendi şiirini, ölümünden
DÜŞÜNDÜ K
Lesbos, arda P hryne'ler birbirlerini sarar. bir süre önce Broy'a
ÖLÜMÜMÜZÜ
göndermişti,
Lesbos, sıcak ve üzgün gecelerin ülkesi, belki de Türkiye'ye son GAZETE
Aynalarında kısır arzuları yansıtan ! gönderdiği ürünler olan HABERLERiNDE
Çukur gözlü kızların sevdalı bedenleri bu şiirleri ölüm
Okşar ergenliklerin yemişlerini her an; yıldönümünde yayınlamayı ÇAYHANE
Lesbos, sıcak ve üzgün gecelerin ülkesi . uygun gördük. Saygıyla Ş i i RLER i ' N DEN

1 Ne kadar masum dizeterin yasaklan d ı ğı göst erm ek anıyoruz.

için, aslında çok uzun olan bu ş iiri n bu ray a sadece
dört bağlamını aktardık.
ri" şiirlerinin, yani 299 dizenin kitaptan çıkarılma­
sını kararlaştırdılar, ayrıca Baudelaire'i ve yayın­
eıyı para cezasına çarptırdılar. Ozan Kötülük Çi­
çekleri 'ne yıllarını vermişti. 299 dizenin çıkarılma­
sı yapıtın bütünlüğünü bozdu ve sonraki yıllarda
Baudelaire hep bu boşluğu doldurmak için çırpınıp
durdu.
" Yesen i n " kahvesi
Sarayova, 1 3 . 1 V . 1 982
Ona eski bir Rus şiirinden ayrıliğı söyleyecektim.
Oysa Sapho ' n u n umuduyla gelmişti Midilli 'den
Sözcükler birdenbire düğüm lendi bağazımda
Neydi bu, sevdaya mı tutulmuştum yeniden
Yesenin bu raya hiç uğramadı Ana Dunkan ile
Oysa her gece buradadır şiirleriyle. 17
 Gül _______ fti :�·j ··
Barikatlarının Gerçek, diyalektiktir. Doğru da o diyalektiğin
ürünü. İşte bu ürün olabilen bir tek dize, insan
Düşten için, sayfalar ve afişler dolusu kötümser-iyimser
Aşk Şarkısı sözden daha uyanct daha i/etkendir. (. . . )
Kötümser/ik, yenilginin önyargtya dönüşlüğü bir
küskünlük türküsüdür. iyimserlik, yenilgiye açtk,
METiN CENGiZ gül barikatlannm düşten aşk şarktst!

Ç ağımızın siyah objektiften bir fotoğrafı çekilirse, insana umut olan her şeyin aynı zamanda
yeni karamsarlık kaynağı olduğu da görülebilir . Daha doğrusu, insanın gelecek için iyim­
ser tavır alışındaki nedenlerin içinin boşaltıldığı . . . Pandora ' nın Kutusu ' ndan çıkan her türlü
kötülük insanın yanında yöresinde, büyük üç zamanında yerini alırken, umut kuşunun tüyleri­
nin yolunduğu görülür. Yılanların kolay avıdır artık umut kuşu. Romantiklerin aydınlıkçılarca
ileri sürülen görüşlerin gerçekleşemeyeceği kaygısını yenileyen ve çağımızın savaşlarından son­
ra varoluşçularda Kafka ve Beckett ' te iyice özneleşen karamsarlık, bu son gelinen noktada,
yeni besinler bulur . Heidegger' i n " İ nsanın hiçliği" ve Jaspers'in " İnsanın benliğinin olmadığı
ve benliğini hiç bu lamayacağı bir karanlıkta olduğu" şeklinde özetlenebilecek "sürekli yaşadı­
ğı karamsarlık " ta insan,yerinde saymaya yazgılı olur. Anlamsızlık sürekli bir karanlıkta devi­
nimsizliği haklı k ılar . İzlek olarak sanata girense, verili tragedyayı zorunlu biçimde yaşayan
yeni Oeidipus'tur kaçınılmaz olarak. Sorulan sorular ise, durumu demir çemberler içinde kıs­
kaca alansonuçlar yaratmaktan başka bir şeye yaramaz: gündeme, tarihi kendisi olan birey ye­
rine, kendisi tarihin dışına konmuş (artık birey denemez) insan girer .
Peki, insan , bu noktada sorgulandığında, politik olarak kendisinin oluşturduğu tarihin yeni­
den ba şına mı geçmiş olur? ! . . Politik çözülüş, nesne insan olm anın tam da bu dip noktasında
elbette ki yeni ivmeler kazanır . Sonrası, insan adına yapılmış kimlik hanesine kayıp damgası
vurmaktır herhalde ! . . Buna evet demek, sanatta-şiirde saçmayı, anlamsızlığı, hatta giderek " kor­
kunç olan" ın " hiçbir şey söylememek" adına yazılmasını öngörür: Much ado about nothing
(hiç uğruna kuru gürültü). İ nsanın, bütünlüğünü yitirdiği bu t oprakta tragedyanın kendi karşı­
tma dönüşmesi kaçınılmazdır a rtık. Savruluş, özeleştiriyi bile olanaksızlaştır ır. Ama denecek­
tir ki, doğru değil mi yaşanan durumun çizilen bu tablosu? Tablo böyle olunca insan nasıl iyimser
olur ki? . .
Evet . . . iyimserliğin erliğe dö nüştüğü biliniyor ve onun için d e önerilmiyor. Ama yaş an� o l d u ­
ğu gibi alınırsa, çizilen tablo ne kadar karanlık olursa olsun, k aranlığın mutlaklaştırılmasına
engel olan bireyler bütününün, E ngidu' ların yanı sıra Gılgamış gibi yeniden bir varoluş destanı
yaşamasının her türlü koşulu vardır . Çünkü insan, kötü olduğu kadar iyidir d e ! Karanlıktan
fışkıran ışık , evrenin yaratılmasına ilk veri olarak varlığını sürdürmektedir. Bu ışık insanın ken­
disinden başka bir şey de değildir hem. Ama insan eğrisi, kötülük ve iyilik çiçekleriyle dolu
bir çizgi üzerinde netliğini kazanmakta olduğuna göre, ışığın mutlak, karanlıksız bir ışık olma­
sı da beklenemez. Doğru olan bunu bilmek, bu eğride derinleşen tragedyasını aşmaya çalışmaktır.
Ve kaybedilen kalelerin yeniden ve daha sağlam mevzilerle ele geçirilmesi, bir omzun güzelliği­
ni omzunun yakınında hissetmenin dayanılmaz doyumu, ancak böyle sağlanabilir. İnsanın ken­
disini putlaştıran eylemden vazgeçmesi böyle mümkün kılınabilir;

S anat da, insanın kendi yaşamı için karar vermesinin bir yolu, üstelik en bütünlüklü ve yaratıcı
yolu olduğu na göre, sanatçıya düşen ne? Birey böyle bir yaşam için kendi diyalektik bü­
tünlüğününün b ilincinde bir seçimle karşı karşıya i ken, sanatçı, bu seçimde, var olanı yansıt­
makla mı yetinecek? Bu da bir yol elbette . . . Ama var olanı çoğaltınaktan ya da umutsuz ilahi­
lerle bir yakarış olmaktan öteye geçemeyen bir yol . . . insanın kendini sahiplenmesi tam da bu
düğümün çözümünde bulunuyorsa, şiir, tarihle bir hesapiaşmayı gerçekleştirmelidir . Durum
şiiri, gerçekliğini ve anlamını burada hissettirmektedir. Her türlü yeniden doğuşun sıfır nokta­
sında şiir, ne karamsar, ne de iyimserdir artık. Y aşamın içinde ve önünde olarak şiir, yeniden
18 üretilme olanağını da bu düğümü keserek değil ama çözerek elde eder ve etmenin yolundadır.
 mehmet
Sokağın başından baktım kaçam a k , soluk-soluğa, utanarak içten
me rak lar-i nsanlar- kalabalıklar
meraklı kalabalık insanlar arasında bir tenha ceset
insanların merak lı kalabalığı arası na serilivermiş b ütün gizlerim
gizler iğfal edildiğinde kaçmak gerek ARDlND A
işte or d a onaltısında bir çocu k sü by an koğuşunda, ter içinde
meraklar i n sanlar
KALSIN
kaç oğlum sen kaçınana bak CiNAYET
ardında kalsın cinayet

Ardında kalsın cinayet

gözüne k a h ı rlanan bir çocuk kaçacak , aldırma
aniatsınlar birbirlerine
meraklar-insanlar-kalabalıklar
onyedisinde midesi yıkanmış
doktorla hemşirenin çalkalanan dedikoduları i çinde
ergen sesiyle alanlarda bir slogana omuz vermiş, a narşikmiş
" vah zavallıcık pek de yakışıklıymış" dün neredeydiniz menapoz abla
şu yaşında bu yaşında illeıli bir çaresizlik
hoşçakalsın yi rm i ikiyaşın
ardında kalsın cinayet

Ardında kalsın cinayet

geriye bakma, unut, eskin yok . . . unut -unut
yeniden ve yeniden başla
hiçbir şey yaşamamışsın gibi işte
aç kalmamışsın gibi , geneleve gitmemi şsin gibi
en zavallı ve en muhteşem yerinde en modern teknoloj i
edisona k ü fretmemişsin gibi
annen orospu olmam ış gibi başla
çocuklar gibi başla, k uşlar gibi , temizl ikçi kadın gibi
kork unç ve muhteşem başla
yenilmemişsin gibi işte
ardında kalsın cinayet

Ardında kalsın cinayet

unut mayacağım dediğin kızları un ut hızla
hızla hız kazan çocuklaşmada
imgelerini değiştir çirkin çağrışımlarını
-burulmuş bir erkekl i k , çırılçıplak bir kadın­
senle ilgisinin ölmadığına inandır kendini,
suçsuz başla, çocu k başla, bunu yap
bir kerede anlaşılsın söylemek istediğin
yorgunsun bi liyorum, yaşlısın
hayata ilişkin bütün tekliflerini edi vermiş ol eskinde
yaşamak kalsın çı rılçıplak yaşamak bu ömrüne
g u rurlanma ve utanma
ardında kalsı n cinayet . . .

G ÜL BA RİKA TLARIN!N
DÜŞTEN AŞK ŞA RKlSI...

Yenibütün, böyle bir şiiri açmış olmanın bilinci içinde, şiirin politikasını da burada mayalama­
yı öngörmektedir. Poetikasını demek daha doğru! -Elbette önerilen, gerçekliğin bireylerde özgür
ve üretken biçimde cephelenmesine akan çok sesli bir şiirin yatağıdır burada-
Tragedyanın kötümser ya da iyimser tercihlerden birine zorlanmasının anlamsızlığı, böylece
yaşam karşısında yerini terk etmeye zorlanmaktadır. Gündeme gelen, Dostoyevski'yle Tolstoy'un
ahlaki ve dinsel arakesitinin yeniden konumlanması değil elbette. Geride kalan estetik gerçek- 19
 reiner maria _______ rtı :�·.J · ·
rilke SONBAHAR

Yapraklar düşüyor, düşüyor sanki uzaklardan,

solmuş sank i göklerde uzak bahçeler;
Ş İ İ RLER hayır der gibi onlar düşerken toprağa.

Geceleriyse düşüyor ağır dünya

Türkçesi: bir yalnızlığa bütün yıldızlardan.
GERTRUDE DURUSOY Hepimiz düşüyoruz. Düşüyor bu el de.
AHMET NECDET Baksana öbürüne: hep ayni .

Yine de biri var, bu düşüşleri

RA INER MA RIA RILKE,
Prag 'da doğdu. Babasmtn
sonsuz yumuşaklıkla tutuyor ellerinde.
isteği üzerine askeri okul­
larda eğitim gördü. A ncak
daha sonra Prag, Münih ve
Berlin 'de felsefe ve edebi­ HRADŞİN*
yat-sanat konulannda bil­
gisini derinleştirdi. İki kez
R usya 'yt ziyaret elli. A vru­ Hep böyle severek bakarım
pa'mn çeşitli kentlerini do­ Eski kalenin o güngörmüş alnına;
taşit. Bir ara Paris 'e yerle­
şerek orada ii nlü yon u/ us­
çocukken de bakardım ben
tast A uguste Rodin 'in sek­ sık sık ona.
reterlijfini yapit. 1926 'da
Va/ Mont 'da (İsviçre) öldü. Telaşlı Maldau dalgaları da
selamlar Hradş in'i,
azizler de köprüden bakar ona
gözleri ciddi.

Kuleler de bakar, en yenileri bile,

Aziz Vit kulesinin yuvarlak başlığına
baktığı gibi çocukların
sevgili babalarına.

(*) Prag Kalesi ' nin adı.

Jeşmelerin üstünde, yaşama ve sanata -yeni sosyoloj i k zorunluluğun bir sonucu olarak- yeni
bir estetik önermedir bu. Çünk ü , umutlananan ve erişiirnek istenen, derin yaralar alsa da, yok
olmamıştır. Ve insan için bağrında yeni olanaklar taşımaktadır elbet. .. Bu da bir iyimserlik olarak
düşünüise bile, insanın yaşam gibi hem iyi hem de kötü olduğunu göz önüne alırsak , iyimserli­
ğin ötesinde bir gerçekliktir öne çıkan. Geçmişten geleceğe uzayan tarihin yazanı ve okuyanı
olarak birey, bizzat tarih olarak iyi ve kötü yanıyla böyle bir gizilgüce sahiptir . Şiire -sanata­
düşense, iyimserlik içinde karamsarlığı, karamsarlık içinde iyimserliği, bu diyalektik doğruyu
hesaba alarak kendini gerçekleştirmektiL Ya da bunun yollarını , semender gibi ateşe dayana­
rak bulmaktır .
Yalın söylemek gerekirse: iyimserlik , her durumda karşıtına dönüşmenin en kolay şeklidir.
Tabii savrulmanın da. Ya o, ya bu dendiğinde; hem o, hem de bu olabilmek , potansiyel bir
tehlike olarak bugün de var ! Zafer türküleri, taşıdıkları kan derelerine karşın kirleniyorsa, iyim­
serliği yaratan her ortam gerçek ve doğru bulun madıkça, kötümserliğin de toprağıdır. Ya biri,
ya öbürü demenin geçerliliği yo ktur. Onun için Yenibütün, hazır estetik önermeleri reddede­
rek, gerçekliğin çelişkin özüyle buluşmayı ve bu öze her biçimde bulaşmayı göze almaktadır.
20 Yenibütün, bu anlamda, iyimserliğin de kötümserliğin de tek başlarına toplumsal bir yükümlü-
 reiner maria rilke

PA NTER

Demir çubukları delip geçtiğinden bu yana A lman şiirinin büyük usta·

larmdan biri olarak tamnan
öylesine yorulmuş ki bakışı, tutamaz hiçbir şeyi . R ilke'nin başitea yapti/art:
Sanki binlerce çubuk varmış gibi gelir ona Das Buch der Bilder (Düş­
ve bu çubukların ötesinde dünya yokmuş gibi. ler Kitabt, 1902), Das Sıun­
d e n b u c h (Dua Kirabt,
1907), Die Aufzeichnungen
Yumuşak sert adımların o sessiz yol alışı, des Malıe Laurides Brigge
küçümencik bir daire içinde dolanıp duran, (Ma/ra Laurides Brigge 'nin
bir merkez etrafında sanki bir kuvvet dansı, So·
Not/art, ·roman - 1 9 / 0),
nette an Orpheus (Orplıe­
yatıştırılmış dev bir istenci vurgulayan.
us'a Soneler, 1923).

Açılır gözün perdesi ara sıra hafiften-.

Bir imge girer işte o an içeriye,
geçer uzuvların gergin sessizliğinden­
böylece yok olur gider bir yürekte.

SON PARÇA

Yücedir ölüm.
Ona aitiz
ağız gülse de.
· Tut ki ortasındayız ömrün,
o ağlamaya başlar
içimizde.

SONBAHA R

Tanrı 'm: zamanıdır. Uzun sürdü yaz.

Düşür artık gölgeni güneş saatlerine,
salıver rüzgarları kırlarda essin biraz.

Emret de olsun artık dalındaki son meyva;

onlardan esirgeme güney'li iki günü,
üstüne git onlar.ın git ki olgunlaşsınlar
ve en son tadı koy ağırlaşmış şaraba.

Şimdi evi olmayan evsiz kalacak yine.

Şimdi yalnızlık çeken yapayalnız kalacak,
uyumayacak, okuyacak, mektuplar yazacak uzun
ve ağaçlı yollarda bir aşağı bir yukarı
tedirgin dolaşacak, yapraklar dökülünce. GÜL BARİKA TLARININ
DÜŞTEN A ŞK ŞA RKlSI. . .
lük, politik bir seçim olamayacağının ayırdındadır. Kötümserlik, yenilginin önyargıya dönüş­
tüğü bir küskünlük türküsüdür. iyimserlik, yenilgiye açık, gül barikatlarının düşten aşk şarkı­
sı!
enibütüncü bakışın politik ilkesi, kötümser ve iyimser şarkıların acı ya da öfkeden hüzne
Y ve yalnızlığa batırdığı insanı, yaşadığı gerçekliğe, o engebeli düzlüğe çıkarmaktır. Sürege­
len kötümser ve iyimser teranelere sürüklenmeksizin, "uzun ince bir yolda" bıçak sırtında yü­
rüyüşünden geri k almayışı, yanı sıra o teranelere kapılmayaniardan olumlu ve olumsuz tepki­
ler alışı, elbette anlamlıdır. Gerçe k, diyalektiktir . Doğru da o di yalektiğin ürü n ü . İşte bu ürün
olabilen bir tek dize, insan için, sayfalar ve afişler dolusu kötümser-iyimser sözden daha uyarı-
cı, çok daha iletkendir. 21
 ilkiz ------- '� ��·�··
kucur bir şiirin k areleri; kağıdın üzerinde ve kalemin silGeti
eğri çizgiler, belli ki zor bir akşam yaşanıyor
dağılıp kalmış sözcükler. . .
MAV İ , mavi, kücücük bir kız, gözlerinde bir armağan ağlaması
KÜÇÜCÜK doğum günlerinde çığlıklar sunulan

BİR KIZ içimde o çekip gitme isteği

bir kıyıda başlayan yolculuklardan
gözlerindeki yalaniara atıyorum mektuplarımı

denizierin eski rengini arıyorum, kentlerin senden öncesi

bir bulvar kahvesinde oturan ihtiyar
sessizce salladığında başını
anlıyorum başka bir adres de olmalıydım
mavi, seni yanıma almalıyım çocuğum

yaşamın ara çizgisinde kalacaksan

ölümü öğrenemezsin diyorum, sarışın bir korkuyla
bulvan geçiyorum, yağmursuz . . .

bu gece gölgesiz bir kentte uyuyacaksam eğer

eski odalarda uyumalıyım
O LA S I evlere yakışmayan sevgiyi . . . . . .
çocuğum onu al ve benim için sakla.
TUT ARS lZLIKLAR

ramsal yazı yazmak, yazılmasını sağiamak, b un un gerekli olduğunu vurgulamak, kısacası şiir
üzerine düşünme geleneğini başlatmaya çalışmak , Yenibütüncü' lerin olumlu etkinliklerindendir.
EK: Bu tartışmayı sürdürmek istemediğim içi n , verilecek yanıtları elden geldiğince karşılıksız
b ı r a k m a y a ç a l ı ş acağı m . ( M . O . )
I Milliyet Sanat Dergisi, 1 5 Aralık 1 9 8 8 .
2 Bray, Şubat/Mart'89.
3 Varlık, sayı 906, Mart 1 98 3 .
4 Bray, Şubat/Mar t ' 89.
5 Bray, Haziran/Temmuz' 8 8 .

EDiTÖRÜN AÇIKLAMASI
Mustafa Öneş bir gün Broy Y ayınları'na uğradığında " artık pek yazmadığından" yakındım
kendisine. Yıllar sonra Milliyet Sanat 'ta çıkan b ir yazısında ise Yenibütün 'e epeyi yüklenmişti.
" Yine Yenibütü n üstüne yazmak istiyorum: Veysel Çolak'ın h akkımda söyledikleri çok ağırdı .
B u kez benimki d e öyle olacak" dedi. "Olsun" dedim. " H aksızlık yapıldıysa, yapanın yanına
kalmamalı . " Gerçekten de getirdiği yazı " ağır "dı. Ayrıca, Ö neş, okuduğunuz yazısında "bu
tartışmayı sürdürmek istemediğini" de söylüyordu. Ben, " daha ağır bir yazıyı zaten
düşünemeyeceği" yönünde kötü bir iyimserlikle , yazmama eğilimini ilkin "yerinde" gördüm.
Ne ki konuşma s ırasında, "şiir tarihimize bir cunta olarak geldiniz; bunu da söylemek ister­
dim, oysa sen bu yazdıklarımı b ile ağır buldun ! " dedi. Doğrusu hiç beklemediğim bir suçla­
maydı . Sesli düşünnerek yanıtladım : " Bir elkoyuş olarak öyle g örünebilir. Ama asi ve demok­
ratik ! " dedim: Ç ünkü bir savrukluk, savurganlık vardı. Bir türlü birbirine halkalanamayan,
bütünlenemeyen şiir ve kültür değerlerinde, şairin ve sanatçının tutumunda bir savurganlık, şi­
ir ortamında ise eşi menendi görülmemiş bir savrukluk . . . Bunun özgürleşme olamayacağını,
özgürce serpilip gelişme olarak d üşünülemeyeceğini; özgürleşmenin zorunluluklara boyun eğ­
meyen, ama bir program ve bü tünsel kavrayışla onu aşan bir eylemi gereksindiğini göstermek
istedik. Bireyin kendi yetkinliğini sapına kadar ortaya kayabildiği ve bu anlamda asi; varolan
22 birikimin ve değerlerin her zerresine sahip çıkılmak gerektiği , bu anlamda da demokratik bir
 muhammet
tel tel bölerdi k ızıl kızıl alevlerde meltemi güzel
yıldızlar daldururdu yelkenime
eskitirdi saçların karanlığı
en ışıklı bakışını ver gurbetime
büyüt beni ateşlerde/sarıl MERMER
atlas direklerim talan KALlR
korkun yıldız yeli m avi
sıcak tut elimi, çoğa! yalnızlığıma
yangınlara susuzum terinde
çiçekle dalgaları
yağan şimşektir küreklerim mermer
büyüt beni rüzgarlara/savur OLASI
TUTA RSIZLIKLAR . . .

elkoyuş: Yenibütün . . . "Öyleyse niye beş kişi? " dedi. Bunu söylerken, 1 2 Eylül " Konsey"ine
benzetme yaptığını fark etmedim değil. Ne ilgisi var ! Aldırmadım: " Bunu Cemal Süreya da
sordu. Başkaları da sordu , soruyor. Can Yücel gibiler de kendisinden izin alınması gerektiğini
ima ediyor. (Biz cuntaysak Can Yücel de başka bir şey herhalde ! Ama niyeyse dizginleri elin­
den kaçırmış ! . . Teşbihte hata yapıldı mı, saçmalığın arkası kesilmez! ) Bu k onuya bu sayıda
yazılarıyla değinen arkadaşlar oldu. Anladığım kadarıyla, bunu ciddi biçimde ele almak gere­
kiyor. Önümüzdeki ay yazacağı m . Şunu hemen söylemeliyim: Bu öncelikle bir yöntem, üslup
sorunu. Kaldı ki, sorunun bu yanı giderilseydi, yani metin herkesin imzasına açık olsaydı, içe­
riktc birieşiimiş o lunacak mıydı ? " Gerek Mustafa Öneş'in yazısında, gerekse başka eleştiriler­
de içeriğe de, en azından kimi yönlerden, katılınmadığı söylenmekle, bu birleşmenin (metne im­
za koymanın) olanaksızlığı gösterilmiş oluyor aslında. Üstelik biz şunu özellikle vurguladık:
Yaratma sürecinin birliği ve tekliği . Bu demektir ki, biçim ve içerik, bir ve aynı şeyin bütünü­
dür; bu yeni bir konum olduğuna göre, biçim ve içerik, öbür yaklaşım ilkelerimiz için de geçerli
olmak üzere, bir yenibütün tavrı somutlaştırıyor Manifesto'da. Aslında Manifesto, bu ve ben­
zer durumlar için olduğu kadar, bizim yaklaşımlarımız için de, soru olduğu kadar, yanıt ve
öneri niteliğini de içeriyor; sorular öneriyi de içeriyor. Ve her iki yönde büyümesini, yeni bo­
yutlar kazanmayı; kendini daha çok belirlemeyi ve aşmayı sürdürüyor. . .
Bir metin, yazarının ya d a yazarlarının elinden çıktıktan sonra, herkes gibi , yazarlarınca da
hakkı nesnel ölçülerle verilmeli . Biz, manifestonun hakkını verdiğimiz kanıs ındayız. O da bi­
zimki n i ! Manifesto karşısında haklı ya da haks ız konumda bulunduklarını, manifestonun hak­
lılığını ya da haksızlığını belirlemekte özgürlük ve yükümlülük , başkaları için de söz konusu.
Bu da yapılıyor zaten. Mesele yok!
Manifesto, sansürün olduğu kadar, otosansürün de şiddetle karşısında. Mustafa Öneş , Ye­
nibütün için neyi hak görüyorsa , bir bir yazabi lmeli . Bu, onun özgürlük ve yükümlülüğünde.
Daha ağır olur, k aldırılamaz . . . endişesiyle yazmadıklarını biz yazmak gereğini duyduk. Çünkü
kaldırmak ve taşımak üzre yola çıkıldı. Bu nedenle yara da alırız. Ama "dostumuza
gösteremediğimiz" bir eski ya da yeni yaramız yok ! Gocunmayız. Yaralamak yaralayana ağır
gelecekse, o başka! Umarım, söylediklerini yazmış olmam, Mustafa Öneş'e ağır gelmeyecektir !
"Veysel Çolak 'ın görüşlerine katılıp katılmamaya" gelince . . . O kadar önemli mi? Görüşle­
rinin altında imzasının bulunması yeterli değil mi?
Bireyler, birbirleriyle örtüştükleri ve bütünleştikleri için bir d ergi , program ve zemin birliğin­
de örgütlenmezler yalnızca. Örgütlenme, her d üzeyde, bireysel farklılıkları yetkinleştirmenin,
özgürleşmenin g üvencesi olmalı asıl . . . Bakın bu noktada da, başkalarıyla bir ç ırpı da birleşeme­
yeceğimiz çıkıyor ortaya. Türkiye'de " komünistim" diyenierin hala anlayamadıkları bir ör­
gütlenme ilkesi !
Söylediklerimizin yaşamda gerçekleşmesini istiyoruz. Buna savaşıyoruz. Tek tek ve omuz om­
za. Şiir şiire!
Gerçekleştiği anda, Yenibütüncü Manifesto'nun, metin olarak "bir varmış bir yokmuş"a dö-
nüşmesinden daha güzel ne olabilir! 1 SEYYİT NEZİR/ 23
 Şiirin ______ r. :�·j · ·
Çağdaş Günümüz şiiri, '70 sonrası şiiri, artık geçmiş
dönemlerdeki tepki şiirlerinin olumsuzluklarını
Yeri taşımıyor. (. . . ) Geçmiş dönemlerin bütün şiir
katıtım değerlendiren, o lumsuzlukları atarken
olumsuz yanları alan bir şiir/e karşı karşıyayız.
A rtık bu dönem şiiri, tepki şiiri değil, sentez
YUSUF ALPER şiiridir.

Çağdaş Türk şiiri 60'1ı yılların Romantik Top­ liğin olumsuzluğunu, aşırılıklarını barındırmış ve
lumcu çıkışından geçerek günümüz şiirine ulaş­ dönem şairlerinin birçoğu silinip gitmiştir. Kendi­
mıştır. Daha önçe belirttiğimiz gibi bu dönem sini koruyabilen, kimliğini oluşturabilen a z sayıda
şairleri de Üçüncü Kuşak içindedirler. Bu şair kalmıştır. K imi de tepkiselliğin sonucu olarak
dönemde yazan birçok şairin bir önceki akım söylediklerini eleştirmiş (S. Berfe "yediği herze" ler
( İ kinci Yeni) ile ilişkileri vardı ve hiç kopmadı. için özeleştiri yapmış) 8 Özkan Mert o dönemdeki
Egemen Berköz (bir bakıma Cahit Zarifoğlu) şiirlerinin birçoğunu değiştirmiş, yeniden yazmış,
İsmet Özel ve Ataol Behramoğlu ise ilk çıkışlarını değişik bir çizgiye kaymıştır.
yaptıklarında o akım içinde gibiydiler. İkinci Yeni 70 sonrası şiir ( k uşak olarak adlandıranlar da
Antolojisi'ne bile alındılar. Daha sonraki yıllarda var ancak her on yılda bir yeni bir kuşak'ın ortaya
Halkın Dostları çıkışıyla geçmişlerini bir bakıma çıkması tuta rl ı görünmüyor) artık bir tepki şiiri
reddettiler. İ k i nci Yeni öcüsüne saldırdıklarında değildir. İlk kez. kendinden hemen önceki dönemle
ise İ kinci Yeni ortada yokt u . Kendileri bunu bili­ h e s a p l a ş m ay a n , onu yoksaymayan, geçmiş
yorlardı ve özel amaçları için böyle davrandılar. 7 dönem lerin bütün şiir kalılını değerlendiren, olum­
Oysa İ kinci Yenicilerin hemen hepsi ( İ . Berk ve suzlukl arını ata rken olumlu yanlarını alan bir
E . Ayhan dışında) özeleştiri yaparak tutum değiş­ şiirle karşı karşıyayız. Artık bu dönem şiiri tepki
tirmişlerdi. Bu, E. Cansever ve T. Uyar için özellikle şiiri değil "temkin" şiiri , sentez şiiridir. Geçmiş
geçerlidir. Ö . İ nce ve K . Özer'in tutumu çok daha dönemlerin tepkilerinin önceki kuşaklara nelere
ötelerdeyd i . Halkın Dostları'nı çıkaranlar (özel­ malolduğunu bildiği için tepki şiiri olmamış, her
l i k le İ .Özel ve A . Behramoğlu için geçerli olmak zam a n tem kinli olmuştur. Bu noktada sevgili
ü zere) özeleştiri yapıp İ kinci Yeni'nin vicdanı ola­ T.Uyar'ın "eksiksiz şiir yazılmıyor" yakınması
bilselerdi bugün ve son 15 yıldır yaşanan karmaşa gündeme geliyor. T. Uyar hak lıydı, eksiksiz şiir
yaşanmayabilirdi. Bu iki şair gerçekte geçmişin yazıl nııyordu, çünkü 70 sonrası şairleri hep tem­
olumlu kalıtını şiirlerine sindirerek bir köprü kinli, tetikte idiler. Geçmişten olumlu ders almış­
görevi görmüşlerdir (Siyasi tutumlarındaki fa rklı­ lardı. C . Süreya da son zamanlarda benzer
lık genç şairlerin kafasını ciddi biçimde karıştırmış düşünceler belirtmiştir. ' " Türk şiiri 70 sonrası şiiri
olsa da). Ayrıca İ . Özel için şunu belirtmeliyim: O, derken kastettiğimiz, bu yıllarda yazmaya başla­
İ kinci Yeni gibi yazarken, her nasılsa, Halkın yan I 950 dolayı doğumlular değildir yalnızca. Bu
Dostları çıkışında da öyleydi ve hala da öyle yazı­ dönem şiiri çerçevesinde Garip'in Anday'ından
yor. (Bunu bir espri sayabilirsiniz: İ . Özel tıpkı O . R i l"a t'ına, İ k inci Kuşağın Necatigil, Aksal,
S . K arakoç gibi biçi m olara·k Batı'cı taraftır. Orta­ Külebi, C u nı a l ı , A . İlhan, Kansu, E . G ö kçe,
lara yakın bir Batı'cı. Ataol Behramoğlu bu yelpa­ A . Arif, A . Danıar, Can Yücel, Ş . Kurdakul'una,
zede kendini nereye koyar acaba?) İ k i nci Yeni'nin C.Süreya'sından, T.Uyar'ına,
Günümüz şiiri; 70 sonrası şiiri , artık geçmiş E.Cansevcr'ine, K . Özer'e, Ö . İ nce'ye, H . Yavuz'a,
dönemlerdeki tepki şiirlerinin bütün bu olu msuz­ 60 Toplunıcularından Refi k Durbaş'a, Egemen
luklarını taşımamaktadır. D ik k at edilirse Cumhu­ Berköz'c, C . Za rifoğlu, Edebiyat Dergisi çevresin­
riyet dönemi şiiri miz, genelde bir tepkiler şiiridir. den Arif Ay, Turan Koç vb. kadar birçok şair yer
Hececiler'e tepkiyle Garip doğmuş, tepkiselliği alır. Genç şair, genç şiir yok, gerçek şair ve şiir var
nedeniyle, tepkinin etkisini bulması açısından aşı­ diye düşündüğümüze göre bu dönemin özellikle­
rıya kaçmış, kanıarın topuzunu kaçırmıştır. İ kinci rini taşıyan tüm şairleri 70 sonrası sentez şiirinin
Yeni de yine tepkiyle doğmuş, nice fire vererek ü veleri saymaktayız.
a n l a m s ızlığın, s a ç m a l ı ğın i m ge mezarlığına O . Rifat'ı, C.Süreya'yı, Necatigil'i, A . Ariri,
gömülmüştür. Bu dönemden kendilerini kurtaran E . Gökçe'yi, Külebi'yi vs. 70 sonrası şiirden nasıl
şairler, kimliklerini korumasını bilmiş, anlamsız­ koparabiliriz ki? O şiirin tanı ortasında yazdılar ve
lığı amaç edinmemiş, anlamı gözardı etmemiş şair­ yaşayanlar yazıyorlar.
ler olmuştur. Ardından 60 Top! umcu şiiri bir tepki Bir noktayı belirtıneden bitirmek istemiyorum:
24 şiiri olarak doğmuş, sorunları büyüterek 7 tepkisel- (devamı s. 3 1 'de)
 Apolitik İnsandan
Politik İnsana
İSMAİL MERT BAŞAT
Sorular:
VEYSEL ÇOLAK
Uzun süredir dergilerde gözükm üyorsun.
Yazmıyor musun, yayınlamıyor m usun?
Erken gençlik dönemimden beri, ekip çalışması­
na yatkın oldum. Belki başlangıçta, uzun yıllar ti­
yatro çalışması çalışması yapmanın kazandırdığı bir
eğilimdi bu; sonra doğruluğuna, verimliliğine inan­
dığım bir çalışma biçimi oldu. K üçük öykü yazdı­
ğım Salim Amca (Şengil)'nın DOST Dergisi döne­
mini saymazsak , Aydınlık (Kırmızı Aydınlık) dö­
nemi çalışmaları, Türkiye Yazıları dönemi çalışma­
ları, seninle omuzladığımız ve sıkıyönetimin engel­
lemesi sonucu k ısa süren Yamaç dönemi çalışma­
ları hep bu ekip çalışması anlayışının uygulama ala­
nı bulduğu oldukça verimli dönemlerdi. Bu tür ça­
lışma platformlarını kaybettiğim ara dönemler ise,
üretkenliğimi de kaybettiğim dönemler oldu; çalış­
ma pratiği açısından, bir tür "omurgasız" duydum
kendimi. Elde yarım,ya datamamlanmaya hazır du­
rumda çalışmalar bulunmasına karşın, araştırma ça­
lışmaları hemen hemen durdu; şiir yazıyorum ama,
oldukça düşük tempoda. Yeni bir kitap'lık şiir bi­
rikimi ancak oldu. Kendimle didiştiğim bir moral
yapıda bunları da yayıniatmak üzere hiçbir yere ilet­
medim. Arada, Kalem Yayınları ve çıkan yirmi iki
kitabı ile biraz oyalandık, o kadar. . Bu anlattıkta­
rım yalnızca bir açıklama, yoksa bir özür olarak
söylemiyorum ; çok ayrı bir alanda geçim kaygısıy­
la sürdürdüğüm üretkenliği, her şeye karşın kültü­
rel üretkenlik bağlamında da yerine getirmekle yü­
kümlü olduğumu biliyorum elbette.
Ben, Türkiye Yazıları dönemindeki yazıla­
rını bugün hata arayıp soran gençlere rast/ı­
yorum. O yazıları da kitaplaştırmadın?
Aslında, elde bir değil, iki kitaplık birikim var.
Bunları yayınlamayı, ben de yeni yeni düşünüyo­
rum; çünkü yeniden elden geçirme çalışmasına da
henüz başlayabildim.
O yazılarda, devrimci sanat ve devrimci
kültürpolitikaları konularında bazı tezler ge­
lişiyordu. O açıdan kitap/aşıp yen iden tartı­
şılır hale gelmesi gerekli, diye düşünüyorum.
Haklısın. Ama, o tez taslakları yöresinde ve bir
program içinde üretilen başkaca incelemeler de var­
dı. Özellikle sevgili Sargut'un (Şölçün) ve senin in­
celemelerin vardı. Bunların birli kte kitaplaşması,
söylediğin açıdan, daha da yararlı olur.
Sence, "resmi" olmayan kültürel alanda
bugünün gündeminde neler olmalıdır? Ya da
25 en başa neyi koyardın ?
------ rtı:�·..j··
Kalıcı ve "üretkenlik üreten" değerler yaratmak ;
kavramiaştırma v e kurumlaşma ile doğrudan ilin­
tilidir. Bu süreçlerin temelinde ise araştırma­
tartışma-uygulama-değerlendirme çizgisi yatmakta­
dır. Bu nedenle, bir "Devrimci Kültür ve Sanat
Araştırma Enstitü sü" nün yaratılmasını gündemin
ana maddesi olarak seçerdim .
Neler yapacak böyle bir araştırma ens­
titüsü ?
Kuşkusuz, Enstitü kendi çalışma programını ken­
disi belirleyecek ve geliştirecektir. ,Yine de, böyle bir
enstitünün çalışmasındaki ana doğrultuları not'lar
halinde biraz açabiliriz:
-Sanatın, bilimden önemli biçimde yararlandı­
ğını ve yararlanması gerektiğini, sanatta bilimin bir­
birleriyle ilgisiz alanlar olmayıp aralarında önemli
ilişkiler bulunduğunu; kültürün de bilimsel gelişme­
lerden doğrudan v eya dotaylı biçimde, ama mutla­
ka çok önemli etk ilenimler içinde olduğunu düşü­
nenlerdenim. Böyle bir Enstitünün çalışma perspek­
tifi de insanlığın g elişme doğrultularını gösteren ve
önünü açmaya çalışan bilimselliğin içinde gelişe­
cektir.
-Öncelikle, kazanılmış bilgi birikiminin sistema­
tize edilmesi gerekecektir. Bu, mikrofilm ve bilgi­
sayar olanaklarına dayalı, çok ciddi boyutlu bir do­
kümantasyon merkezi içinde formüle edilebilir . Bi­
lindiği gibi, d6I<ümantasyon merkezleri yalnızca bil­
gi birikimini sisternalize etmek ve bu birikimi ge­
nişletmekle kalmaz; bu potansiyel, niteliksel dönü­
şüm anlamındaki bilgi geliştirme amacına yönelir;
bilgi üretimine potansiyel güç olarak katılır. Elin­
deki bilgileri düzenli aralarla duyurup tanıttığı gi­
bi, araştırmacı ve sanatçılara sistemli ve aktif ola­
rak hizmet sunar.
-Araştırma Enstitüsü, dokümantasyon hizmet­
lerini yürütecek kadronun yanı sıra , yine profesyo­
nel yönetim kadrosuna ve ayrıca teknisyen kadro­
suna sahip olmalıdır. Enstitünün asıl yaratıcı, üret­
ken kadroları ise, amatör bağla bağlanan çok sayı­
da ve her yaştan sanatçılarla, bilim adamlarından
ve genç araştırma yardımcılarından oluşacaktır. Be­
lirlenecek araştırma programları içinde yer alacak
araştırma projeleri ve ayrıca uygulama projeleri için
bu kadrolardan gereksinime göre karma ekipler
oluşturulacak, ayrıca program içinde yer almasa bile
önerilecek projelerden benimsenenlere destekte bu­
lunulacaktır.
Hangi sanatçılar, hangi bilim adamları? Bir
de, teknisyenlerden söz ettin ?
Araştırma projesinin konusuna göre, doğrudan
sanat alanındaki bilim adamlarının yanı sıra, tarih­
çiler, sosyolog ve sosyal antropolog lar, ekonomist­
ler, mimarlar, bazı durumlarda endüstriyel tasarım­
cılar vb. Hatta fizikçiler ve elektronikçiler bile bu
ekip çalışmalarında yer alabilmelidir ler. "Hangi sa­
natçılar ? " sorusuna gelince, müzisyeninden kore­
ografına, edebiyatçısından tiyatrocusuna, sinema-
r.:��· · ------ is mail
gözlerimiz karşılar birbirini mert
geceyi ve seni
. . . adamın biri , bakışlarında bıçak izleri başat
gökboşluğun birden ve hızla geriye sıçradığı
yıldızların ortalığa saçılıp
yatağa doluşan kırlangıçlarla
CEREN SABAHI
gövdelerimiz karşılar b irbirini

parmakuçlarıyla koklanan
nar tadında susuşlarla
sisler içinde devrilmiş, uzamrken topra k
sabah yanaşıyor, kumsalda dolanan k öpükler halinde
yükselip yeniden hayatın çığlıklarında
hoyrat , yokedici, nefesnefese,
tenin alev gibi

durgun, karanlık suların gizeminde

yorgun . . .
gözlerimiz karşılar birbirini

gözlerimiz karşılar birbirini

hayatı ve seni
. . . adamın bir, gözlerinde vurgun izleri

sonra,
yatağımıza devrilen güne doğru
gövdelerimiz, yeniden ve yeniden k arşılar birbirini

çısına, ressamına, heykeltraşına kadar tüm sanat­
çılardan söz ediyorum. Çoğu projede de bilim
adamları ile birlik te, değişik sanat dallarından ge­
lecek sanatçıların aynı çalışma ekipleri içinde çalış­
maları gerekebileceğini düşünüyorum. Değişmek­
te olan dünyaya dikkatlice bakarsak, sanatsal üre­
timin artık hem ağırlıkla bir ekip üretimi olduğu�
nu, hem de birçok sanat dalının birlikteliği ile Y.� -;
yeni ve aşkın ürünler üretildiğini görebiliriz. Ote
yandan, elektronik sanayiindeki gelişmelerin sun­
duğu teknolojik olanakların, hatta taserin sanatsal
üretimde bugünden önemli yer k azanınağa başla­
dığını anımsayabiliriz. Üç boyutlu resim alanında­
ki öncü çalışmalar, gelişmiş ülkelerde çok yol kat
etti . Tiyatroda, öncü arayışlar olduğunu, hatta si­
nemanın olanaklarından yararlanan anlatım geliş­
tirme arayışlarını biliyoruz. Bu konuda örnekler ço­
ğa! tılabilir; burada asıl söylemek istediğim, teknis­
yenierin bu gelişkin teknikleri sanata ve sanatçıya
kazandırma açısından olsun, uygulama projeleri,
özellikle öncü/deneysel uygulamalar açısından ol­
sun , böyle bir enstitü bünyesinde bulunmaları�ın
gerekeceğidir. Bu ana çizgiler, Enstitünün resım,
heykel, seramik atelyelerinden, m üzi k, fotoğraf ve
film stüdyolarından ve laboratuvar olanaklarından
yararlanan bir yapıya sahip olması gerekliliğini de
ortaya koymaktadır. Araştırma ve uygulama pro­
jelerinin sonuçlarından sanatçıların ve özellikle
gençlerin daha geniş biçimde yararlanmalannın sağ-
lanması ise, ayrıca yayın, kurs, seminer, panel ve
uygulama örneklerinin sergilenmesi yoluyla geliş­
tirilebilecektir.
Kafamda biçimlenmeye başladı ama olduk­
ça kapsamlı ve iddialı değil mi?
Benim de kaygım, bu kısacık söyleşi kapsamın­
da konunun ütopik görünebileceği . Gerçekte üto­
pik değil; böyle bir yapıya üç günde gelinebileceği­
ni de söylemiyorum üstelik. Ama sağda solda, ye­
terli bir platform bulunmadığından kısır kalan ça­
balar içindeki pek çok sanatçının ve araştırmacının
oldukça geniş ve nitelikli kadrolar oluşturacak sa­
yıda olduğunu ileri sürebiliriz. Temelde yer alan in­
san faktöründe nitelik ve nicelik olarak ciddi so­
run yoksa, böyle bir platformu oluşturmanın diğer
önemli sıkıntısı , maddi olanakların yaratılmasında
düğümlenir. Bu konuda da, Enstitünün kendi ça�
.
lışmalarının sağlayabileceği gelirler dışında, cıddı
bir projenin, dünyadaki araştırma fon ve vakıfları
dahil, kayda değer olanaklar sağlayabileceğini dü­
şünebiliriz; Enstitü çalışmaları bağımsız kaldığı sü­
rece de, bağnaz d üşünmek için bir neden yok . Bu
konu, ayrıca tartışmağa açılabilir. Ama, apolitik in­
sandan politik insana, bilgi aktaran insandan bilgi
üreten insana, tüketici insandan üretken insana yö­
nelmek için; yarından vazgeçmiş, yenik ve teslim
olmuş, yaşananı gözden çıkartmış insandan, yüzü-
(devamı s. 30 'da) 26
 müştak
Upuzun bir masala dönüştü erenus
İnsandan umutlu bu yüce kitaplar
Bir tek satır bile katınadı bilgin efendiler
Sürüp giden bu laf ebeliklerinde SİL BAŞTAN
Hep hazırı yediler.

Bilmezler mi hiç
Günler hep yarına dönük
Yepyeni
Her şey du rmadan kuşanır yeniye.
Bir gün çözülecek elbet
İnsan onurundaki bu kördüğüm
Bayraksız güzelim bir dünyamız olacak dümdüz
Yusyuvarlak dönen bu yeryüzü cennetinde.

Mı)#;HiH#;i·)Mı)#;Hift&;i•)Mı)#;Hift&;I•)M
lara " ben de Yenibütüncüyüm . Hem de öteden beri " diyor. Gösteri'deki günlüğünde de, şun­
ları yazıyor (nisan ' 89) :
Yenibütün. Yenibütün ' ü Türk şiirinin haklı bir çıkışı olarak düşünüyorum. yine de iş­
te, manifesto ile işe başlamaları yanlış oldu gibi geliyor bana. Geniş k atılıma açık bir de­
vinimin, birkaç kişi olarak boy göstermesi de doğru olmadı galiba. ( . . . )
Bir ilk söz: Yeni bütün'ün şiir ağırlığı var elbet; ama şiir düşüncesi ağırlığı daha fazla .
Cemal Süreya' nın son cümlede Yenibütün için söylediği, aslında Türk şiiri içindeki kendi
konumuna da uygun . Yani bu c ümleyi şöyle de söyleyebiliri z : Cemal Süreya' nın şiir ağırlığı
var elbet; ama şiir düşüncesi ağırlığı daha fazla.
Gerçekten Süreya, kendinden sonraki hemen bütün şairlerde , kimi bir çırpıda görülen , kimi
derinlerde, ama göz ardı edilemeyecek izler bıraktı. Ne ki bunu salt şiiriyle yapmadı. Dahası,
şiirinden çok, şi irimiz ve şairlerimiz üzerine, gençler üzerine söyledikleriyle yaptı. Şairliğin ürünle
olduğu kadar , d ünyaya karşı bir tavır alışla, ş iir ve bu tavır alış üstüne sürekli kafa yormakla
bütünlenen bir konum olduğunu da söyleyen o değil miydi? Şiire ve şaire böyle bakmak, aslın­
da bizde yadırganmaması gereken bir durum . Şiirimiz; Yunus ' tan, Fuzul!'den beri de bu gele­
neğin içinde. Yadırganan, şairin bir tavır alıştan şiire gelişi değil de, şiirden geçerek dünyaya
yönelişi . Cemal Süreya (ve Turgut Uyar) bu i k inciyi gerçekleştird i . İyi ki de öyle yaptı. Böylece
şiirin yaşanan politikadan ayrılması , kendi politik tavrını oluşturması sürecini başlattı. Nite­
kim bir İkinci Yeni şairi olarak Cemal Süreya' ya (ve Turgut Uyar ' a) yönelen sözümona "top­
lumcu gerçekçi" eleştirilerin -şiirlerinden çok- onun tavrını, tuttuğu şiiri karşıya alması, bu
nedenledir (Bunun bile eksik ve güdük bir k avrayışa dayandırıldığı; şiirimizi, Nazım Hikmet
ve Ahmed Arif'le birlikte, bütün lü klü olarak yorumladığı hep atianmış ya da gözden kaçıni­
mıştır . )
Sadede gelirsek , " Yenibütünün şiir düşüncesi ağırlığının fazla oluşu" değerlendirmesine el
oğuşturanları görür gibiyiz: " Biz de onu demeye getiriyoruz asl ında. Şiir üstüne yazacakianna
oturup şiir yazsınlar ! " Doğrusu elbette o. Gerçekten de şiiri tartışırken amacın onu yolunmuş
kuşa döndürmek olmadığı, iki sözümüzün birinin " aslolan ürü nüdür" olmasından da belli.

O zaman niye "manifesto"yla yola çıkıldı?

İ ki noktanın altını özelli kle çizmenin tam sırası: Bir kere bizde, şiir d üşünmekten, şiiri
düşünmeye doğru dürüst sıra gelmemiş. Bu ikisini birlikte yapanlara ise " küçük burjuva
entellektüeli" denip geçitmiş ve etkin olabilmeleri önlenmiş. Var olan şiir o kurunun da şiir üs­
tüne düşünmek gibi bir eğilimi olmadığı göz ö nünde tutulurs a, önleyici misyon/ann nasıl olup
da etkisizleştirilemediği daha bir anlaşılır. Hele bunlar, proletaryadan hala menkul " proleter 27
 iz zet ------ tı:�·.J··
göldeli Çekiştire düzelte
Otesini berisini
LANE COVE Evcil hayvana çevirmişler
I RMA Gl Şu koca ırmağı
Kimsenin korkusu kalmamış
Azarlasam mı diyorum
Şu densiz salkımsöğütü
Atılmış koliarına
Bakmadan boyuna posuna
Koca Lane Cove'un.
Üstünde biri gidip biri geliyor
Sarı kayıkların
Kimi kürek çekiyor, kimi günü .
Sarı kayıkların birinde
Elimde bir bardak kırmızı şarap
Ellerimi yalayıp duran sakin su

Sağlığına mı desem . .

savaşım"ın içinden gelmişlerse, onların " toplumcu gerçekçi" eleştirileri yanında şeyhülislam
fetvası bile hafi f kalmıştır. Ne ki bu kez karşılarında toplumsal ve politik mücadelenin hemen
her aşamasından geçmiş, burjuvazi karşısında bir dirhem fire vermemiş , kendi deyimleriyle
"mahşerin dört atlısı"nı bulu nca " bağışlayıcı" olmayı ve böylece "kıyametten korunmayı"
seçmişlerdir. (Ya da, "efendim , biz bunları söyleyeli, ohoo . . . " gibi kaçamak d okunuşları). Ama
sonuçta, şiiri düşünme etkinliği yaygınlaşabiliyor ve kimi mağripte kimi maşrıkta olup da esen
yele göre yaprak misali önümüzde buldukça çıtırtısıyla keyiflendiğimiz değerler tarihsel yerine
oturtulmakla şiirin önü açılıyorsa, "manifesto ile işe başlamak yanlış" bulunmasa gere k !
İ kinci olarak, zaten oturmamış şiir değerlerinin seksenli yıllarda büsbütün uçuşur olduğu fili
tanımlamak için ona dakunuvermeyi yeterli sayan körlerin bir de mektep-medrese-mapusane
"görmüşlükle" (körün göreceği tedrisat ne kadar olursa o kadarıyla) kendinden başka kimseyi
armaadığı bir ortamda "birkaç kişi olarak boy göstermek" zorunluğuydu ve daha ilginci, "birkaç
kişi olabilmek" bir başarıydı. Süreya diyebilir ki, " manifestoda söylenenlere olur demeyenin
alnı karışlanır" (0 , öyle demez elbette, "Türk şiirinin bu haklı çıkışıyla yenibütün bir dünya
kurulur ve hakkı olanlar bu dünyada yerini alır" der). Doğru , öyle olur. Bir farkla; hem de
ömre değen bir farkla: Türkiye ' de, tuttuğu şiirin dinibütün bir iman yerine yenibütün kavra­
yışla kavgasını verecek, kendini şiirden esirgemeyip ona katabilecek onlarca şair varsa; öte yan­
dan, şiirin başka edebiyat türlerinden ayrılmasına ve kendi saflarında yer almasına değil de hol­
dinglerin sanat-edebiyat mahfillerinde büsbütün sa fi aşıp kullanılmasına şiirleri kıldan incey­
se . . . yenibütüncü haklı çıkışta yalnızca imzaları kalırdı yadigar ! O zaman, şöyle bir sonuca var­
manın tutarlı gerekçesi yoktur : H aklı olan çıkışlara herkes katılabilmelidir. . . Oysa ne Broy,
ne de Yenibütün, hakkı olana k apalıdır !
Ve zaten haklı olan, hakkı olanla değil, onu kazanmayı bilenle yola çıkar; bire bir yaşandık­
ça herkesçe hak k edilir.
Aslında bunun Cemal Süreya da farkında. Bir yılı aşkın bir süredir haklıların ayrılmasını
bekleyişi başka neyle açıklanır? Garip olan, haklıların " ayrılm a hakkı " için, "ulusların kaderi
tayin edilirken" Lenin'i, şiirin kaderi tayin e dilirken Cemal Süreya'yı beklemeleri.
Bir şey daha: Bu bekleyişi, b ir ölçüde Bray 'un da yaşadığını itiraf etmek doğru olur. Çünkü
pek çok okurdan, " Cemal Süreya niçin konuşmuyor? " anlamında aldığımız mektupların he­
defi nerde bulacağını merak etmiyor değildi k . Bu soruyla "İzmir'de de karşılaştım" diyor Sü­
reya ve "sonunda" başlıyor: " Bir ilk söz: Yenibütün'ün şiir ağırlığı var elbet ; ama şiir düşün-
28 cesi ağırlığı daha fazla." Cemal Süreya için d e geçerli bu tanım. Ve iyi ki öyle !
1 ____ KİTLENİN İÇERDİÖİ BİREY _____

1 ____ BİREYİN YAYILDIÖI KİTLE _____ 1

DUNYA NE�EDEN 9ELIYO.R

.. .

1 ____ _____ 1
1 ____ YAŞAMI ÇEKIP ÇEVIREN KIM _____ 1

YALlN SÖZ EN AMANSIZ TERÖRDEN ETKİLİDİR

GELEN, komünizmin öngördü�ü YENİBÜTÜN İNSAN'dır.

BİREY
kendiyi es aşmanın tragedya e�risidir.
1990'LAR T � YENİBÜTÜN YILLARIDIR
[M � �((JJ ır ((JJ [M
L------,. enibütün insanın gayrı resmi yayın organıdı-
. __ _____.
 suna aras _______ .ff :�·j · ·
Kalkıyorsun ağı r hareketlerle
Anlıyorum bittiğini oyunun
GÜZELLiGİNİ Eriyen bir dolu taneciğidir
YiTiREN Şaşkınlığını taşıyoruz ikimiz de
HER ŞEYE İçimizdeki uçurum boşluğunun

Güle güle
Dudaklarından Yıksan da vefasızlıkları içime
Kırıcı sözler dö külüyor Kederli sözler gereksiz bence
Gözlerin bayrağını açmış Ya da ayrılıkları
Kelimeler örülüyor aramıza Hıçkırıklarla sü slemek
Sokuluyor suskunluğa yüreğim Güzelliğini yitiren bir şeyi
Bırakıyor yalnızlığı yalnızca Gülümseyerek uğurlamak gerek

Barbarlik ve BROV APOLİTİK İNSANDAN . . .

mik baskıların yoğunlaşması. yaygınlaşması" olgularına da
konuşmasında yer veren Seyit Nezir, "holding yayıncılığı­
n ı n şairi teslim alma plan ı n ı n boşa çıkarılması uğrunda b i r
ölüm kalım savaşı verildiğini" hatırlattı . "Yaşanan güçlük­
ler arasında, sırf mali sorunlar yüzünden hapis yatma ol­
g u s u n u n da yeni bir gelişme olarak şair ve yayıncının ya­
şamına g i rdiği n i , kimi şairlerin telif alabilme uğrunda baş­
ka bir şair ve yayıncıya hapsen tazyik cezası verdirebildi­
ğ i n i , bu ortamda şairin dört bir yandan saldırıyla yüz yüze
gelebildiğini" de anlatan Seyyit Nezir, lrfan Çiftçi'nin "Bray,
niçin kapalı bir dergi?" sorusunu ise şöyle yanıtladı: "Bü­
tün bu anlattıklar ı m , şai ri, şiir yazmak ve yayıniatmakia kal­
mayan, dünyaya karşı bütü nsel bir etkinliği üstlenen, bi­
l i nçli olarak çizilmiş bir tavrı seçen birey olma noktasına
getiriyor. Barbarl ık yeni bir kimlik kazanmıştır. Varlığını bar­
barlıkla uzlaşmada görenler de, şair için, en az barbarlığın
kendisi kadar karşı saflardadır. Bray'daki yayın ilkelerinin
demokratizmi bu temelden kavranabilir." (Şiir yayı ncılığı­
n ı n gündemi ndeki söz konusu sorunları tartışmasından ötü­
rü. Broy'un gelecek sayısında, Seyyit N ezir'in konuşma­
s ı n ı n tümünü yayı nlayacağ ız.)
n ü geleceğe vermiş, umutlu, hayata tüm varlığıyla
kalılan insana erişmek için, sanatın işlevselliği var
ve bunu gündeme getirmek gerek. Araştırma Ens­
titüsü önerisi, bu amaca yönelik bir öneri; insana
yönelen bu amaç için bilim ve teknolojinin sanat­
çıya sağlayabildiği olanakların kullanımını geliştir­
rneğe çalışan, son derece hareketli, destekleyici,
gençler içinse o kul değeri taşıyan, kalıcı bir plat­
form oluşturmak gerekli. Böyle bir platformun ise
dergi, festival ya da benzeri boyutlarda oluşturul­
masının olanaksızlığı ise açıkça ortada sanırım .
Konu, senin de değindiğin gibi, bu söyle­
şinin sınırlarını zorlayacak nitelikte. Bunu da­
ha kapsamit olarak ayrıca bir yazıda ele al­
maya ne dersin ?
Sevinerek. İstersen, bu söyleşi i le bir kültür ve
sanat araştırma enstitüsünün yaratılması önerisini
getirmiş olalım . Bu öneriyi hep birlikte tartışalım
ve açmaya, olgunlaştırmaya çalışalım.

Bundan böyle bana yazmazsan, sevinirim. Hayır sevinmem, yalan söylemekteyim. Yal­
nızca rahat ederim. " Milhan' a Mektup " lar b itmeli . İçeriğinde yalan barındıran her şey bit­
meli ! . . .
" Hem yara hem bıçağım" , demiştin , Beaudelaire'in bir dizesi olduğunu bilmeden. Bana
kalırsa, kimi insanlar için, örneğin benim için yalnızca bıçaksın. Hem çok keskin, hem de
çok kör bir bı çak ! . . .
H er yaşam öyküsü biraz da bir bozgunun öyküsüdür. Senden öğrendiklerimle kıyaslana­
mayacak kadar az bir şey bu ama, umarım ben de sana bu kadarcığını öğretmişimdir. Terk
etmiş olduğun Milhan' a , okuyanlar satıriarın a hayran olacak dürtüsüyle, yazma artık .
Aşklar bitmez değildir. Ne var k i duyguları e skiyen y a da bir başkasına yönelen kişi, diğe­
rinin, yıllarını paylaştığı kişinin yaşam sevincini öldürmeden gerçekleştirebilir bu değişimi .
Biraz emek vererek . Ama sevginin doruğunda bile emek veremeyenler ,sevgi bitiminde ancak
senin gibi davranırlar. Tıpkı bir çöl gibi ! Pek tabii yalnızsın ve bu yalnızlık hayatının, diya­
lektiğe inat hiç değişmeyecek bir yanı olarak kalmaya mahku m . Anlıyor musun? Hep yal­
nızdın, hep öyle kalacaksın.
Kendine iyi bak ! . .
Ne sevimsiz bir söz, öyle değil mi? İnsanlar kenetlenebilmeli. Sevişmek bir süreçtir, bir
30 sonuç değil ve bu bağlamda insan insanın a rmağanıdır. FÜSUN ERBULAK
 ŞiiRiN ÇAGDAŞ YERi
irfan
Son yıllarda bazı genç şairler 80' li yıllar ş i i ri vb.
yıldız
adıyla tepkisel bir tutuma girmiş görünüyorlar.
Onların bugün anlat maya çalıştıklarını 70'li yılla­
rı n son yarısında yazmaya başlayan birçok genç
şair uyguladı, öylece şiir yazdı. Onların zemini
özellikle I 977 sonrası hazırlanmışt ı r ve tepk isel
SORMA !
değil senteze dayalıdır. Marjinal tutum takınanları
dışta tutarsak böyledir. Her dönemde olduğu gibi
bu dönemde de marj inal şairler var ve olacaktır da.
gece hızla kaydı fülüt
Yazın tarihi, marjinal dipnotlarla doludur. Dip­
bulamaz günler yokluğunda havayı
notluğu hak ketmemiş bazı yetenekli genç şai rleri n
çağıran buğdaylardır gücüm
marjinallik konusunda iyice düşü nmelerini içten­
eğilir ufuk çağıltılı zamana
l i k le dilerim. Bir başka dileği m de marjinal sayıl­
mak için kendilerini yok etmesinler. Türk şiirinin
kurarlar uğuldayan sonu
yaşayan marj i nallere de gereksinimi var, yer de büyür göğsümün karagülü
var. E . Ayhan kabul etmeyebilir ama var. 11 sarraflar geçmemiştir üstünden
K A Y N A K LA R ve N OT L A R :
varanlar es kir, saklamal
1 N . Fa z ı l K ısa k ü r e k . ŞİİR!.ERİM ( 1 9691 Çile s f. 1 7 1 1 9 J 9 . F a t i h
Yayınevi).
� M ehmet 11 Doğan $iirin Yalm:lıfiı. Bro r Ya r. 1 986 s( ]!16) -:- ı n ra r ı... ı n a \ f.l r ı p (l i'e lc � t i r i yapllğı i ç i n � id<.l ct lc k ın a n ı r k e n
"Firr'\i:: Bir Siir'' ha.şltk/ı ya:tda hu eliiyiinen-ini şiiyle hclirt­ h e n ; e r �e� l e r i i . örel �iiylcdiği i ç i n c l e � L i ri l m i yo r . doğa l k a r} ı ­
mckrcdir. " Cemal L\'iir('ya'nm şiirinde en um alt u iigc di/ w• im­ l a ı ıı y or . R i r üneeki n o t t a a l ı n t ı l ad ı ğı m i fadeler S. Berl'c ' n i n
gcdir. Onu hirinci yeni ,\iir gdcnc,�im· htt.Cflayan da. ondan kesin­ " 1 \ . Yc n i v e ha k s ıt l ı k e d i l d i " i fades i n i n e:;.dcğe r i d i r h e nce. H e r
likle ayrrmı da dile yü/..:ledi,�i hu imge giicüdür. .,\'iir, günde/il.: . i k i �a i ri de gün ümüzde ö zel e�L i ri ya pa h i l m; yürek l i l i ğ i n i gös­
dille hu imge dilinin J.:esişt(�i nok tada oluşmaktadtr. " Hen::cr t e rd i k l er i için k u tl a m a k gerekir. Tavırları i ç i n . İçerikleri ve
diişünceler hira::. farkit biçimde Turgut Uyar için de geçer/u/ir. geç m işt e k i y a n l ış l a rı neden yapt ı k l a r ı ya r g ı l a m a h a k k ı m sak l ı
Salalı Bine/ !Şiı r ı·c Cinarl'l Çağda) Y a y . 1 9 7 5 . sr. X 1 ) >U giirü· kalara k .
\ Ü bi l d i rnı i>t i r . · · T u r g u t l l yar 1 949 y ı l ı n d a ·· Arz-ı H a l "" a d l ı >i ­ ;
9 Ö k a o M e r t , İşte Harat İşte Öliim v e Tarih Dayanışma Yay.
i riyle K a y n a k Dı:rgi"i ı ı i n �i i r y a rı� masında i k i nc i geldiği va k i t 1 9 R4. " " Stockho/m"de Mavi Saatler · ·. Broy Yay .. 1 9 S 5
( a � l ı n d a . T u r g u t hi ri nc i �i d i r o y a r ı � nı a n ı n . (,:Ü n k ü At aç o y u n u 1 0 Cemal S ü reya ( K onu,an: A . K u rt u l u j ). " . . . Açı yorstı n , her­
ona vı:rnı i � t i r ) A h met M u n i p - Ca l ı i t S ı t k ı � i i ri ne b a ğ l ı b i r o ­ k ö gü ?e l yazıyor. a r t ı k herkes di7e kurmayı öğre nd i . Eskiden
Jan olarak gürii n nı ü � t ü . " Ayrıca . ku�ak k o n tı!-ıu n ı ı ıı ta rt ı � ı la­ �'o k t u b u . Başladığı z a m a n e n a z bi zden başlıyor ... " diyor.
bi l i rl iği y ö n ü n d e n d e v a m ı.:den t ü ıncesini de a l ı yo rum . " Ü ç Yeni b i r ··aşırılığa'' gere k s i n i m ol du ğu nu h e l i rt i y n r C .Süreya.
d ür t � ı l �o n ra � a �· ı m l ı ı n a n Türkiyem a d l ı � i i r k i t a b ı da o m ı Yapılsın a m a gcç m i � i toptan rcddct medcn!
1 940 k tı ) a � ı n ı n d ı ) l ll<l \· ı ka ra ın a ; · · . ( ' " K e ml i ııe ,\ \ k ı rı Fi l ' " 1 1 Lee A y h a n . N o k ı a Dergisi. 1 Mayıs 1 9X X . sf. 70).
ha� l ı k l ı yai' l n ı n i l k y;ı y ı n l a n ı � ta ri l ı i hl'lirt i l nıcnıh. ö nce k i has­
k ı 'dan da <;()r e d i l me m i�. O l d u kça öki h i r ya; ı ol d uğu n u �a­ NOT: Broy Yay m /arı 'nda çıkan ZAMANIN KI­
n ı y or u m ) . F.Can�cvcr'in d e i l k � i i r k r i mk ( i l k k i t a p (i;c l l i k l c RlLAN A YNASlNDA adlı şiir kitabımda, anlam
Afasa da ,ıtasaynuş Ila ı·h.) G a ri p e t k i �i ndc o l d u ğ u . Ciarip\i­ yaniışına yol açan birtakım dizgi yanlışları oldu. İl­
lcrin Garip (in<.:c!-ıi �i i r i e ri nd ek i t u t uml arı dü�Cı n ü l d üğündc ;; i i­
gili okura iletmeyi bir görev sayıyorum. (ltalikler,
r i n geli� im sü r..: c i n i n ôyle bıçakla kes i l i r gi b i b i t i p köksüi' bi­
çimde başlamayacağı görülür.(Memet Fu:.ı t , bu noktada h a k ­
düzeltilmiş biçimi veriyor).
lı' )
J C .S ı t k ı Tarancı. Biiriin Siirleri, Ca n Yay. KİTABIN A RKA KAPAÖI NDA:
4 M i l l iyet Sanat Dergisi. İlk rapıtlan s a y ı s ı . 1 9 8 5 . Yanlış: "Arayışlar içinde kayboluş . . . "
5 A r i f Damar'la k o n u ş m a . Refik D u rbaş (22. 5 . 1 986 t a r i h l i
Doğru: A rayışlar içinde bulup. . . "
Cumhurirc•r Gazetesi).
6 M . Ce vd � t A n d a y . "Lirizm'"-SÖZCÜKLER. T . İ � Ba n k . Ya y .
Yanlış: " . . . rahat söyleşin . . . "
1 97 8 . sL287) Doğru: ". . . rahat söyleyişin . . . "
7 i s ınet Özel ( K onuşan A . K u rı u l uş - Edebiyaı Dost l a r ı . Kasını İÇ SAYFALARDA:
1 98 7 ) >öyle k o n u, a b i l nıektedir: . . . Eğer I I . Y e n i "y i eleş t i r nıişse silik basılan : " . . . yakamızdaydı . . . " (sf. ı 5)
bu kes i n l i k le çok kolay bir hede f o l ması n d a n d ı r I I . Y c n i " n i n .
silik basılan: " . . . bakışlarındaydı. . . " (sf. ı 5)
I I . Yen i a s l ı n d a bi z i'at I I . Y c n i �airlcri t:ıral'ıııdan yok c d i l mi�­
t ir. Bu her i'H m a n göi'dcn ka<,: ıyor. I I . Yeni'ye lıücunı e d i l d i k ­
Yanlış: " . . . Bir pencere önünde . . . "
ten s o n r a I I . Y e n i s a v u n u l m a y a ha�la n m ı:;; ır k i . b u n u H O ' nda Doğru: " . . . Bir pencere önüne . . . " (sf. 39)
helirttim . . . Daha son ra şöyle d e v a m ctnıl!ktedir; " . . . 0 gün Yanlış: " . . . deve kuşu . . . " Doğru: " . . . devekuşu . . . "
nıe�e ley i anlarnam ı � o l m a k . �ath:ce hi r n oksa n değ i l . aynı za­ (sf.55)
mand a b i r ta k t i k t i r. Ç ü n k ü k a v g a y ı yürü te b i l mt! k içi n . düş­
Yanlış: " . . . doldu . . . " Doğru: " . . . oldu . . . " (sf.76)
m illl ı n da o l m ay a n şeyi var�ayman gerekir. Vurduğun yerde.
devirmen gerekir. devirdiğini göstermen gerekir. Aslında
Yine; sf. 45'teki ilk tek dize ile sf. 5 8 'deki ilk iki
devrilen b i r şey yo k . Za t en yo k . o orJa . . . ( Ya n i karşılarında dize atılacak (şiirde yoktur). Ayrıca sf. 77'de son
yel de ğ i rme n le ri bile yok ' ) iki dörtlüğün arasında "Benim sizinle olmam bin
8 S ü reyya Berfe, H . G öst e r i . 1 98 J . s a y ı 27 (Sorular: Seyyit Ne­ şiire oturdu " dize si, tek dize olarak bulunacak. Dü­
zir) E . D o stl a rı . K a s ı nı '87 ( A . K u rı u l u> , Notlar'a alıntı). Bu
zeltir; editör arkadaşın baskı sırasında cezaevinde
konuda ş u n l a r ı söylemek i s t e r i m : S . Bcr!'e bi r yaniışı ( � i m d i
kendisine göre) yapm ı � t ı r . K ö t ü h i r �eydir. b i r t u t a r�ıt.lık sayı­
tutuklu bulunuşundan ötürü ortaya çıkan bu yan­
la bil ir . bu nede n l e ele�ı i r i l e h i l i r . A n ca k S. Berfe yaptığı ya n l ı- lışlar dolayısıyla okurlardan özür dilerim (Y.A.). 31