iÇiNDEKiLER

• Sahibi- Yazıişleri Sorumlu Yönetmeni Cengiz Gündoğdu

BERRiN iSTANBULLUOGLU Iki Savaş Aras1 Banş Değil . . ... ............... 1 .. ...... .......

Unesco'dan görüş
Banş1 Kurmak .. .
.............................. .. .2 .. ......... . ...... .

• Genel Yayın Yönetmeni Şen Oğur

CENGiZ GÜNDOGDU Kadm ve Aile Politikasi . .. . . .. ..... . . .. ..
. . . .... 3
... . .. . . . .......

Zerrin Taşpınar Şahin

Usulca Geç Gecelerden (Şiir) 6
Kurum Yönetmeni
. . . . ..................... . . . . . .

•
Berrin Taş
MUZAFFER ESER GÜNÇE Kişiliksiz Kişilik ..
....... ........... .. .
........... .7 . .... ............. .

Melisa Gürpınar
Düşler Köyü (Şiir) ... ... . . . . . .8
....................... ............. .

• Görsel Yönetmen Cemile Çakır

CEMiLE ÇAKIR Iğneyle Oyulan Dağ ... ....... ..
........... . . .. 9 . ........... ...... .

Filiz Naldöven
Bu Masaldlf Miras1m Sana Çocuk (Şiir) . 1O ... ..........

• KurumYazmanı Sibel Özbudun

MUSTAFA SUPHi YEŞiLYURT Toplumumuzda Kadmllk Ve Erkeklik .. 1 1 ................

Hikmet inan
Kuşlar Uçur Bana (Şiir) . . . ... . 13
.. .................... ....... . ..

• Düzaltmen Fatma Kethudaoğlu

HALiL TOKMAK Unutufan Kad1n . . .... . ... . . .. . ... . . 15
. . . ..... . . . ... ... ...... . ... .. . .

Çiğdem Sezer
Aşkla Bilenmiş (Şiir) . . .... .. . . . . .. 16
........ .......... . .... . . ....

• Teknik Kadro Cemile

iSMET HÜNERLi O Kadm Ben Olmayacağim . 17
........................ .......

FERRUH ÇAKIR Tansu Belle

ALi SÜTLAŞ iki Resim iki Kadm ... .. . 18
............. .......... . . . . . . . ...... ... .

Gülgün Arıgümüş
Fildişi Kule (Öykü) .... . ..
............. 21
......... .. ...............

• Katkıda Bulunanlar Ayla Kaytaz

SEViL SELÇUK Bir Kadmm Günlüğünden . . ....... .. .
. 23
............ . . ........

NAZAN KARACA Ayten Mutlu

iSMAiL TANJU Anadoluda Kadm ve Şiir .. .. . 26
.............. ............ . . .. . .

Dar Kapsamli Bir Anket Çal1şmas1 30

SADlK ALBAYRAK
........ . . . ...........

Raziye Cenit
H. ALi ŞiMŞEK Tablo (Şiir) .........
......... 32
................................. . . . . . . .

Nilgün Kozal
Yönetim Yeri: Mollafenari Sk. Nadir Han No: Avcumdaki Ter .
.............................. 33 . . . . . . . . . ...........

40-42 Kat:5 CAGALOGLU-iSTANBUL Lütfiye Aydın

Tel: 511 79 94 Ayla Kutlu ile Söyleşi . 34
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................. .....

Posta Çeki No: 666 043 Feriha Altıok

Bir Tutam Güneş (Şiir) 36
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....... . . . ...... . . . . .

Abone Koşulları Berrin Kınmiloğlu

yıllık (12 Sc:wı) 40.000-TL. (KDV. Dahil)
Jzgara Et (Öykü) 37
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............ . . . . . . . . . . .

Ruth Serman
·

Oğretmen-Oğrenci 35.000.- TL. ABD işgücünün Kadmlaştmlmasl ..... 39 ................ ..

Neşe Yaşın
Dizgi : Yön Dizgi istanbyl Tel:522 44 97 Anne Öldü (Şiir) .... . .... .43
............ . . . .. . . . . . . . . . . . . .. .. .......

Baskı: Pirmat Basımevi Istanbul Müge Konor

Tel: 527 50 75 - 522 79 64 Sağlikii insan ... . . . .. .
. . . . . . . . . . . . . ......... . .. 45
... . . . ...... ....... .

Fatma Arslan
Zeynep Aliye lle Söyleşi . .. .. .47
........... . . . . . . . . . . . . ...... . .
 İKİ SA VAŞ ARASI BARIŞ DEGİL
Sevgideğer okurlarımız, bu sayımızın arka kapa­
ğında bir duyuru var. Duyuruda göreceksiniz. in­
sancıl, kitap yayınına başlıyor. Burada önemli olan
insancıl'ın kitap yayınına, çizgisini net bir şekilde
söyleyerek başlaması . Türkiye'de ilk kez biz, çizgi­
mizi" net bir şekilde belirtiyoruz. insancıl, insani
gerçekçi eserler yayınlar. Şimdi şunu söylemeliyim.
Bir ülkenin sanat ortamında çeşitli çizgiler olur. Bu ,
sanatın zenginliğidir. Bu zenginlikte , hayatın içinde
dolaşan, insani-gerçekçi çizgi başatt ır. Oysa Türki­
ye'de özellikle son yirmi yıldır, hayatı dışlayan, in­
sani olmayan karşı gerçekçi çizgi ö rgütlü bir şekil­
de başat oldu . insani-gerçekçi eserler. .. bu
esereleri üreten sanatçılar, kültürümüzün gölgeli
bölgelerine iti Idi. Bu h lar görmezlikten gelindi. .. oku­
ra gösterilmedi . . . Hayatı d ışlayan, insani olmayan,
karşı. gerçekçi çizgi, edebiyat dünyasında "başarı lı"
oldu ama hayatta başarıl ı olamad ı . Hayatı oluştu­
ran insan, bu edebiyatı dışladı. Yirmi y ı ldır söyledi­
ğim bu hakikat ı, o çizgininsavunucuları bugünlerde
"fark ettiler". Hep böyle olur. Hayat, hakkını alır.
Şimdi insancıl, hayatın içinde dolaşan, insani­
gerçekci eserlerle, bu çizginin kültür hayatı mızda
hak ettiği yeri alması için harekete geçiyor. Evet,
hayat, hakkını alır. Biz insancıl Dergisi... insancıl
Yayınları olarak hayatın içindeyiz. Hayat içi n . . . ha­
yatı oluşturan insan için varız. Bizler, masa başın­
da sanatı biçim oyunlarına düşüren "zevk sahibi"
insanlar değiliz. Bizler, hayatı n içinde dolaşan . . .
gerekirse hayatla hesapi aşan . . . insan olmanın san­
cısını çeken . . . insani--9erçekçi eserlerimizle yep­
yeni güzellikler yaratan insanlarız.
. . .
Sevgideğer okurlarımız, bu sayımızı bütünüyle
kad ın sorunlarına ayı rd ık. Yazı ları okuduğunuzda
göreceksiniz. Hiçbir arkadaşı m ız kolaycı bir tavırla
· erkek düşmanı değil.
Kad ın insandı r. insan olduğu için yaratıcılığı sı­
nırsızdır. Bu yaratıcıl ık, çeşitli yasaklarla engellen­
mişti r. Bizler, ne şekilde, hangi gerekçeyle olursa
olsun kadının insani yaratıcılığının engellenmesine
karşıyız. Çünkü sorun, yalnızca kadınla sınırla de-
ğil. Bu, insanı n aydınlanma sorunudur. .. Kadının
engellendiği bir toplum, hiçbir alanda daha güzeli . . .
daha doğruyu . . . daha mutlu bir ortamı yaratamaz.
Dolayıs ıyla kadın hareketini Aydınlama hareketin­
den ayrı düşünemeyiz. Kadının insani yaratıcılığıyla
katılmadığı bir Aydınlanma, hep "karanlık" kalı r.
Bütün bunları bir kurama dayanarak söylemiyo­
rum. Ben, kadının, insani yaratıcı lığının engellen­
mediği bir ortamda neler yapabileceğini görmüş bir
insanım. Kadın böyle bir ortamda, hem kendisini,
hem çevresini daha güzele, daha mutlu bir ortama
doğru eşsiz bir tavırla değiştiriyor. Kadın, böyle bir
ortamda daha güzel oluyor.
• • •
Her zaman söylemişimdir. Kendimi şanslı saya­
rım. En tats ız günümde, değerli , nitelikli bir insan
"Merhaba" der, elini uzatır. Ayten Mutlu, "Merhaba"
diye elini uzatan, değerli nitelikli bir arkadaşım. iki
yıldır yürüyoruz . . . Bu sayıyı Ayten Mutlu hazırladı .
Kendisine teşekkür ediyorum. Kadın Bülteni çev­
resinde toplanan arkadaşlar ürünleriyle dergimize
katkıda bulundular. Bir de bu çevre d ışı ndaki arka­
daşları mız . . . Ankara'da , Kıbrıs'ta . . . Ürünleriyle des­
teklediler bizi . Hepsine teşekkür ederim.
• • •
Savaş devam ediyor. Aslı nda hiç bitmedi savaş­
lar. Biz, "barış" dediğimiz savaş aralıkları yaşadık.
Bize göre bölgelerdeki savaşları da hissetmedik.
Körfez Savaşı , bize çok yakın. Bu yüzden doğal
ortamın yık ımını. . . bombalarla öldürülen insanların
acısını hissettik. Umarız bu bize ders olur. Sürekli,
kalıcı bir barış için kolları sıvarız. Unutmayalım. iki
savaş arası barış değil.
Bu sayı mızla birlikte 48 sayfaya çıktık . . .
Sevgideğer oku rlarım, iyi günler diliyorum . . . he-
pinize . . .
Cengiz Gündoğdu
Not: Dörtlükler Asım Bezirci'nin Halkımızın Diliyle Barış Şi­
irleri adlı kitabından alınmıştır.
BARIŞI KURMAK
11 s avaş ve barış sorununda bugün artık temel
olarak insanın kaderinin uygarlığının taşıyı­
cı insanoğlunun varlığını sürdürmesinin
söz konusu olduğunu dikkate almamak olanaksız­
dır.
( . . .)
Barış güvenliği ve gerginlikilerinin azaltılması
sağlanmadıkça, insanlığın tüm soru nlarının çözümü
ciddi olarak tehlikeye girebilir. Bunun gibi, ulusların
özgürlük ve onuruna ve insan saygısına karşı çı­
karak ulaşılan her u luslararası düzenleme gerçek
bir barış düzeni olduğunu ileri süremez.
( . . .)
Dayanışma düşüncesinin etkisi arttırmak ve tüm
dünya kamu oyuna karşılıklı saygıya dayalı adil, ek­
siksiz bir barış fikrini bütünüyle verebilmek için öz­
gürlük, sağduyusu ve cömertliğe çağrı demek olan,
gençlerin ve yetişkinlerin eğitimi görevini yerine ge­
tirmek Unesco'ya aittir.
2
Unesco Görüş 1977
O halde Unesco barışın güçlendirilmesi sorunu­
na üç ayrı ve birbirlerini tamamlayan yaklaşım ge­
tirmektedir.
1- Barış konusunda, özellikle barışa saldırı olay­
ları ile barışın gerçekleşmesini engelleyen nedenler
konusunda, gruplar, nihayet dünya düzeyinde adil,
sürekli ve yapıcı bir barışı korumak ve güçlendir­
mek için alınacak önlem ve izlenecek yollar konu­
su nda yapılan araştırmaların geliştirilmesi.
2- Dünya çapında barışçıl bir düzenin kurulma­
sında uluslararası hukuk ve örgütlerin aynadıkları
·
rolün geliştirilmesi.
3- Okul ve okul dışı proğramların geliştirilmesi
kadar u luslararası hoşgörüyü ve barışı yaygınlaştır­
mak için düşünülmüş bir bir bilgi alışverişinin sağ­
lanması."
KADlN VE AİLE POLİTİKASI
adın ve aile konusu gide­
K _
rek gündemin daha büyük
bir parçasını oluşturmakta.
Devletin kad ına yönelik ürettiği
gerici politikalar ve bu politikala­
ra gösterilen tepkiler, konunun
kamuoyu gündeminde daha sık
yer almasıyla birlikte daha net
sergilenmesini de getirdi. Bu
sergilenme devlet politikaları
açıs ından olduğu kadar, kadı n
örgütlerinin v e kadın çevreleri­
nin politikaları açısından da ge­
çerli.
'80 öncesi örgütsel ve siya­
sal bağ ımlılık taşıyan kad ı n ha­
reketi, '80 sonrası bağımsız ka­
d ı n hareketine yönelik bir
dönüşüme girdi. Bugün var
olan kadı n grup ve çevrelerinin
büyük bir kesimi bağ ı msız kadı n
hareketini savunmakta. B u nite­
liksel farklı laşma henüz gerçek
anlamda bir "Bağ ı msız Kad ı n
Hareketi" oluşturmasa da süreç
bu hedefe yönelik olarak de­
vam etmekte. Son yı llar, kadın
mücadelesinin bu anlamdaki
pratiği aÇısından da yükseliş yıl­
ları oldu. Kadı n hareketi kendi
yükselişini yaşarken devletin
gerici kadın politikasının uygula­
ma alanları da hızla genişletildi.
Başbakanlığın temsilinde oluş­
turulan, Çalışma Bakanlığı'na
bağlı, "Kadın Sorunları ve Statü­
sü Başkanlığı" (KSSB) ile Dev-
let Bakanı Gernil Çiçek'e bağlı,
"Aile Araştırma Kurumu Baş­
kanlığı" (AAKB) bu uygulamala­
rı n en somut bölümü. Kadın ör­
gütleri, kadın çevreleri ve kadın
haklarını savunan tek tek kadı n­
lar, bu kurumlara ve kurumların
uygulamalarına büyük tepki
göstermekteler. Tepkiler, bakış
açıları doğrultusunda, bu ku­
rumları reddetmekten kurum
programlarındaki bazı maddele­
rin değiştirilmesini istemeye ka­
dar varan bir çeşitliliği de içer­
mekte. Ama bu bağlarnda olu­
şan en reformist yaklaşım bile
uygulamaya konan programla­
rın, bazı madde lerinde de olsa,
gerici nitelikler taşıdığı doğrultu­
sunda.
Kadının özgürleşmesine ve
eşitliğine karşı üretilen devlet
politikası, özellikle son iki yıl
içinde iyice yoğunlaşt ı . "Milli de­
ğerler" tanı mlamasıyla üretilen
bu politika, yalnızca KSSB ve
AAKB'de yansımıyor elbette.
Tüm iletişim organları kullanıla­
rak �evletin kadın ve aileye ba­
kışı topluma dayatı lmaya çalışı­
lıyor. Türkiye'de cu mhu riyetin
ilan edilmesinden bu yana, dev­
letin uyguladığı kadın politikası
ile kadın hareketinin talepleri
birbirine hiç bu denli karşıt ol­
mamıştır. üstelik bu politikalar
kendi perspektifleri içinde daha
Şen OGUR
da geri uygulamaların ideolojik
verilerini _taşıyorlar. Uygulama­
lara yönelik olarak yükselen
tepkiler ise bazı de mokratik ka­
zan ımların yanı sıra artan baskı­
ları da getiriyor.
Devletin kad ın politikasını
salt kadın hareketiyle açıkla­
mak, doğal ki politikayı çok ba­
site indirgemek ve kendi iç bü­
tünlüğünü göz ardı etmek olur.
Devlet politikaları , resmi devlet
anlayışının ekonomik, sosyal ve
siyasal yaşama aklanlış biçim­
leridir. Uygulama, hangi alanda
olursa olsun, resmi devlet anla­
yışının o alana yansımasıdır.
Politikalar devletin ekonomik
yapılan-masının üzerinde, onu
bütünleyen olarak oluşturulur.
Bu ekonomik yapılanma, toplu­
mun gereksinimlerine cevap ve­
reme-diğinde işlevini yitirir. Sis­
tem, varlığını sürdürebilmek için
yeniden düzenlenmek zorunda­
dır.
Ülkemizde de ekonomik ola­
rak 24 Ocak kararlarıyla başla­
yıp SO'Ii yı llar boyunca oluşturu­
lan böylesi bir yapılanmad ır ve
üretilen politikalar da bu yapı­
lanmayı bütünlerneye yöneliktir.
1 2 Eylül darbesiyle zor kullanı­
larak oluşturulan politik istikrar
dönemi, yaratılan istikrar yapay
da olsa, yeni ekonomik ve sos­
yal düzenlemeler için uygun bir
3
o rtam sağladı. Kendi sınırları pısı, erkek üstün kültürle birlikte leri devlete devretme tehdidi ta­
içerisinde gelişmesi tıkanan , biçimlendi; ta ki kadın toplumsal şıyor ve var olan toplumsal yapı
Türkiye kapitalizmi, uluslararası ü retim sürecine katılana dek. için tehlike yaratıyor. Devlet de
kapitalizmle birleşme doğrultu­ Son iki yüzyıldır süren, katılan bu baş kaldıran, erkeğin rahatı­
sunda yeniden biçimlendirildi. kadın sayısın ın giderek arttığı nı bozmakla kalmayıp sistemin
Emperyalizmin istemine cevap bir süreç bu. rahatını da bozmaya yeltenen
verecek biçimde oluşturulan . Bunca uzun bir süreçten kadın için gerekli önlemleri al­
ekonomik düzenleme-ler, başta sonra, hala kadının asıl yerinin makta g ecikmedi.
devlet mekanizması olmak üze­ evi o lduğu söylenmekte. Oysa - Devlet, '80 sonrası ekono­
re tüm sosyal yapılanmalara nesnel koşullar epeyce değiş­ mi� yapılanmasını dış sermaye­
yansıdı. Devlet yapısı başkanlık miş durumda. Artık tek kişinin ye göre oluştururken bir yandan
sistemine doğru otoriterleştirilir­ ücreti aileyi geçindirmeye yet­ AT'ye. girmeyi, diğer yandan
ken, zaten ucundan kıyıs ından miyor. Sayıca henüz az da ol­ Türkiye'yi doğudan batıya uza­
oluşturulan iyileştirici sosyal po­ sa, eğitim gören ve çalışma ya­ nan bir köprü haline getirmeyi
litikalar ve baba devlet imajı tü­ şamına katılan kadın sayısı hedefledi. Buna uygun olarak
müyle terk edildi. Resmi devlet h ızla artıyor. Üstelik vasıfsız iş­ ü retilen politikalar kadın alanına
ideolojisi o larak kullanılan Ata­ ler ve giderek geliŞen hizmet da yansımakta. Türkiye, Birleş­
türkçülük ise yerini siyasal sektörü için kadın, gereğinde miş Milletler'in kadınlara yönelik
e rk'in tercihi doğrultusunda eve çekilebilecek olan ideal bir oluşturduğu "Ayrımcılığa Karşı
Türk-lslam sentezine bıraktı. Iş­ yedek işgücü oluşturmakta. Ka­ Sözleşme''ye imza atan ülkeler
te bugün "geleneksel, milli de­ dının çalışma yaşamına girmesi arasında yer alıyor. Bu sözleş­
ğerler" söylemiyle üretilen politi­ onun aile içi üretim ve yeniden menin hükümlerini yerine getiri­
kalar, toplumsal yapının bu üretim işlevini aksatıyor doğal yormuş gibi görünüp, KSSB ve
sentez bağlamında biçimlendi­ olarak. Bu boşluğu dolduracak AAKB gibi kurumlar oluştur­
rilmesine yönelik. Bu yaklaşı­ yardımcı kurum ve olanaklar makta. Oysa bunların içerikleri­
mın ana hedeflerinden biri de ge rekiyor. Çocukların bakım sü­ ni, "milli-manevi değerler" söyle­
toplumsal yapı nın e n ·küçük biri­ relerini kısaltacak kreş ve ana miyle, Türk-lslam sentezi doğ­
mi olan aile. okulları, ev işlerini kolaylaştıra­ ru�usunda doldurup, kadınların
Bugün kullanıldığı biçimiyle, cak otomatik aletler, artan hazır ulaşmaya çalıştıkları eşit ve öz­
sı nıflı toplum içinde var olan ai­ yemek ü retimi gibi. .. Eh, devlet gür konumları engellemeye ve
le, tarihsel ve toplumsal süreç de özel sektöre epeyce karlar onları geriye çekmeye çalış­
içinde feodal aileden çekirdek bırakan bu kurum ve üretimler makta.
aileye doğru farklılaşmakla bir­ için bir sakınca görmüyor, yeter DPT'nin 6. Beş Yıllık Kalkın­
likte, ataerkil bir kurum olma ki bu toplumsal işlevierin so­ ma Planı'nda ye r alan , " . . . milli
özelliğini sürdürdü. Toplumsal rumluluğu devlete verilmesin. bütünlüğün ve dayanışmanın
yapının en küçük birimi olan ai­ Çalışma yaşamına giren ka­ pekiştirilmesinde temel unsur
le sisteme destek olurken, ka­ dın, gel iri tam olarak ekonomik olan aile müessesesinin her ba­
dın da ikincil konumuyla bu ata­ bağımsızlığına yetmese de ken­ kımdan güçlendirilmesi, kalkın-
erkil aileyi sürdürdü. Toplum, dini daha fazla güvencede his­ . maya paralel olarak ekonomik
kadının ikincil konumuna uy­ sedip değişmekte. Toplumsal ve sosyal yapıdaki değişme ve
gun, erkek üstün değerlerle üretim dolayısıyla sosyal yaşa­ gelişmelere uyum sağlamasına
yüklendi, kadının . bağımsız bir ma katılarak, kendine ait bir yardımcı olacak tedbirler alın­
kişiliğinin olamayacağı , asıl kim­ kimlik ve kişiliğinin olduğunu ması. .. " görüşüne bağlı olarak,
liğinin ve görevlerinin erkeğin duyumsamakta. işte bu yeni ka­ " ... geleneksel Tü rk aile yapısın­
karısı, çocuğun annesi olduğu dın, aile reisi erkeğin ve yerle­ daki tehlikeli çözülme . . . "yi önle­
söylendi hep. Kadın, kapitalist şik erkek üstün değerlerin tahtı­ mek, " . . . aile ile ilgili milli bir po­
toplumdaki cinsiyetçi işbölü- nı sallamakta. Aile içindeki
· litika oluşturmak", "Müslüman­
münde kendisine verilen rolü ikincil konumunu reddedip eşit­ Türk ailesi"ni korumak üzere ai­
oynamaya ve sistemin işleyen lik isteyen kadın, ailenin varolu­ leyi güçlendirme kampanyaları
bir dişlisi olmaya zorlandı . Bu şu için büyük bir tehlike. Ailede­ açılıyor, kurumlar oluşturuluyor,
rolü taşımak üzere hukuksal ve ki çatırtı lar bir yanıyla erkeğin aile şOrası toplanıyor. Devlet
toplumsal yasalarla kuşatıldı. rahatını bozarken diğer yanıyla mekanizması, milli değerlere
Binlerce yıl boyunca toplum ya- aileye yüklenen-toplumsal işlev- saygı lı uzman doktorları, yazar-

4
 ları ve konuşmacılarıyla sefer-
bar olmuş durumda. Her şey
pek güzel yolunda giderken ka-
dının eşit hak, özgürlük, kurtu-
luş gibi istemlerle baş kaldırma-
sı hiç de hoş karşılanmainakta.
Toplanan aile şura-sı nda, "...
Allah kadına analık imtiyazı ve-
rip onu yüceltmişkan bu ulu va-
zif.e yi l!nutup kad ın-erkek eşitli-
ği teranesiyle kendilerini küçük
düşürdükleri. .. " için bir güzel
azarianıyor kadınlar. Aileyi ko-
rumakla yükümlü Devlet Bakanı
Cemil Çiçek, "ailedeki yozlaş-
man ın önüne geçmek" için çırpı-
nıp durmakta (!) Sayın bakan,
kadının asıl yerinin evi olduğu-
nu savunurken, bu savunuyu
pek de d ikkate almayan kadın-
ların sekiz saat yerine beş saat
çalışıp, evlerine daha çok za-
man ayırmaianna yönelik iyileş-
tirici ( !) tedbirler ö ngörmekle.
Üstelik yasal önlemlerle de ye-
tinmeyip Müslüman-Türk toplu-
mu ndaki milli-manevi değerler
ve kadı n-erkek ilişkisi konuların-
da kamuoyunu "aydınlatıcı açık-
lamalar" yapmakta.
Türk-lslam senteziyle üreti-
len politikalar türban tartışması-
nı da yeniden yükseltti. 1990-91
öğretim y ı lı, üniversite çevresin-
de, islamcı yaklaşımların türban
. tak ı lmasına yönelik eylemlilikle-
riyle başladı. Öğrencilerin en u-
fak bir demokratik talebinde gü-
venlik ,güçleri tüm silahlarıyla
seferber olurken türban konu-
sundaki gösterilere ses çıkaran
olmadı. Radikal islamcı akımlar,
kadınların eğitim ve iş yaşamın-
da yer almalarını öngörmekle
birlikte, türban konusunda da-
yatıyorlar. Dini görüşler doğrul-
tusunda kadınlara yönelik dü-
şünsel saldırı, onların aile içi
kimlik ve ilişkilerinden, başları-
na takmaları gereken türbana
kadar uzanıyor. · yarJılıkları nı yansıtıyor ve tepki
KSSB ve MKB'nin kurulma-
sına ilişkin kanun hükmünde
kararnamenin meclisten geç­
masinin hemen ardından, Me­
deni Kanun'da yer alan "evlat
edinme" yönergesine yeni bir
düzenleme getirildi. Bu düzen­
lerneye göre eski uygulamalara
ek olarak, evlat edinmek iste­
yen aile için yapılacak güvenlik
soruşturması mahalle imamına
kadar uzanıyor. Ayrıca bundan
sonra, aile ile evlat edineceği
çocuk arasında "din, dil ve tabii­
yet birliği" gerekecek. Bu yöner­
genin bir tek eksiği var ( !): Ço­
cuklara din, dil ve tabiiyatlerini
seçme özgürlüğünün hangi ya-
sayla verildiği belirtilmemiş.
Kadın ve aile konusunda uy-
gu lamaya konan politikalar yal­
nızca tek tek kadınları değil, ka­
dın örgütlerini de hedefliyor.
Aile ile ilgili bakan, Türk-lslam
ailesinin önündeki en büyük en­
· gelleri, "Nikaksız birleşmeler;
· iletişim araçlarının, turizmin ve
sanayileşmenin yol açtığı kültür
yozlaşması ; ve feminizm" ola­
rak saptamakta. Devletin üretti­
ği gerici kadın politikasına tepki
gösteren kadın hareketleri, tüm
toplumsal muhalefetle birlikte
devlet mekanizmasına entegre
edilmeye çalışılmakta. KSSB'­
nin görevleri içerisinde bu çok
açık biçimde belirtiliyor: "Kadın
sorunları konusunda faaliyette
bulunan gönüllü kuruluşları , ka­
dın örgütlerini, yerel yönetimleri
yönlendirmek, izlemek, destek­
lemek; milletlerarası kurulu şlara
üye olan gönüllü kadın kuruluş­
larının ve derneklerin, oluşturu­
lan milli görüş doğrultusunda
yönlendirilmelerini sağlamak."
Açıkça görülüyor ki son de­
rece bilinçli ve sistematik bir uy­
gulama ile karşı karşıyayız. Bu ,
kadın hareketini de hedefleyen
örgütlü bir saldırı. Kad ın örgütle­
ri, kadın grup ve çevre leri, du­
gösteriyorlar ama böylesi örgOt­
lü bir saldı n karşısında da{! ın ık
ve kendiliğinden eylemliliklerin
ciddi adı mlar atabilmeleri ola­
naksız.
Medeni Yasa ile Ceza Yasa­
sı'nda birbirini engelleyici mad­
delerin yer alması , kadı nlar için
kazan ım olan yasa değişiklikle­
rinde yine yasal engellerin var
olması demek. Tüm yasaların
eşitlik statüsüne göre bütünüyle
e lden geçirilmesi oldukça uzun
ve kapsamlı bir çalışmayı ge­
rektirir. Üstelik bu çalışmanın
gerçekten kadınlar yararına ola­
bilmesi, kadın mücadeiesinde
var olan kadınların ve kadın ör­
gütlerinin, kadın konusunda ya­
pılacak çalışmaları düzenleyip
denetlemelerine değil, tam ter­
sine devletin kadın örgütleri
üzerindeki denetleme, yönlen­
dirme ve massetmesine yöne­
lik.
Fahişelere tecavüzde ceza
indirimini öngören 438. madde­
ye karşı bir dizi eylemiilikle
epeyce çaba gösterildi ve geniş
bir kamuoyu da yaratıldı. Ama
hal� fahişelere tecavüz edildi­
ğinde şikayet etme haklarının
ne kadar olduğu ve ne kadar
ciddiye alı nacağı kuşkulu. Bazı
hukuksal yasaların değişmesi,
yerleşik toplumsal yasaların or­
tadan kalkmasına yetmiyor. Ka­
dıntar açısından bir d iğer yasal
kazanım, kadının çalışmak için
kocasından izin almasını gerekli
kılan 1 59. maddenin kaldırılma­
sıdır. Yasal kazanımlar elbette
ki çok önemli ama gözden kaçı­
rılmaması gereken bir diğer ö­
nemli yan da bu hukuksal kaza­
nı mların yaşama geçirilebilme­
si. Yalnızca hukuksal yasalarda
sağlanacak kazanımlar, Medeni
Yasa'nın kabul edildiği yıllarda
kadınlara . verilen oy hakkının
kullanılamamasına benzeyen,
yalnızca kağıt üzerinde sağla­
nan bir eşitlik durumu yarat­
makta.
Tüm bunların aşılabilmesi,
5

USULCA GEÇ GECELERDEN
Durma seç-başla yolculuğuna
öğren güneşe yürümeyi
düşlerini yormay1 dene.
Yavaşça açarak zincirlerini
lfmaklardan geç-koylarmdan hüzünlerinin
çocukluktan geçer gibi ağnlarla
küçük tepinmeleriyle kan n kaslanmn.
Durma seç-başla yolculuguna
yön/endir davullan
çalsan da akşamiara dek tek başma
istediğin havadlf vurduğun
söylediğin istediğin şarki ...
Vitrinierden geç-yalan sabahlardan
genç kizliktan geçer gibi kanayarak
pusulardan geç-sellerinden gözyaşlanmn.
Sonsuz kuyular gibiyse gece/erin
kuşlar uçuyorsa uykulannda
yüreğin bin kişilikse
çözüme durduysa bilmeeelerin
elierin gönüllü girmeden kelepçe/ere
y1lanlar değiştirmeden kabuklanm
düşlerini yormay1 dene.
ZERRIN TAŞPlNAR ŞAHiN 1981
yasalardan erkek üstünlüğünün kek üstün anlayış değşmedi.
kaldırılmasıyla birlikte, sosyo­ Cinsler arası eşitsizlik bugün de
kültürel yapıdaki erkek üstün var olan toplumsal yapıyla iç içe
değerlerin yok edilmesine yöne­ geçmiş, erkek üstün değer yar­
lik çalışmaların yapılmasını, ka­ g ı larıyla da pekiştirilmiş durum­
dının aile içi işlev ve konumunu da. Oysa bu sü.reç içinde kadın­
değiştirecek koşulların yaratıl­ lar değiştiler, değişiyorlar; ken­
masını, hatta kadınlara yönelik dilerine sunulan ikincil konumu
pozitif ayrımcı önlemler alınma­ kabul etmek, ikincil rolü oyna­
sını gerekli kılıyor. K adının ezil­ mak istemiyorlar. Kadınlar, ar­
mişliği ve ikincil konumu, binler­ tık, eşit haklı ve eşit konumlu bi­
ce yıldan bu yana katlanarak reyler olarak yaşamm her ala­
süregelen ve bugün de devam n ında var olmak istemekteler.
eden bir sorun. Toplumsal yapı­ Bunun için de yaşamın her ala­
lar tarihsel süreç içinde farklı­ nı nda cinsiyetçi işbölümü ve de­
laştı, değişime uğradı ama er- ğer yarg ılarıyla mücadele etme-
6
leri gerekiyor.
Kadının özgürleşme ve kur­
tuluş mücadelesi oldukça uzun
soluklu bir mücadele . Böylesi
bir mücadeleyi bugün ulaşılabi­
lecek hedeflerle sınırlamak; so­
runun iç bütünselliğini göz ardı
etmek, kısmi kazanı mlara hap­
solmak, sonuçta istem dışı da
olsa erte lemeciliğe düşmek de­
mek. Kadın mücadelesini sos­
yalizm mücadelesinin arasına
koyup yarınlara bırakmak ise,
ertemeleciliğin de ötesinde,
kendiliğindenciliği getiriyor. Her
iki yaklaşımın içinde taşıdığı ya­
nılgı lara düşmernek ve eksikle­
rini tamamlamak; bugünden
başlayıp yarınlara uzanacak bir
mücadele perspektifiyle olası.
Yarınlar, Susanne Brogger'ın
tanı mlamasıyla, "koskoca bir
kuzu budu gibi havada uçarak
gelmeyecek", bugünden atıla­
cak adımlar ve kazanımlarla
oluşacak.
Kadın sorunu yaşamın her
alanında var olduğuna göre, çok
yönlü ve kapsamlı bir mücadele­
yi , dolayısıyla olabildiğince orga­
nize bir çalışmayı gerektiriyor.
Hele bugün yaşadığımız, kadının
bulunduğu konumdan da gerilere
çekilmeye çalışıld ığı, kadının eşit­
lik ve özgürlük istemine resmi
devlet ideolojisiyle ve devletin
resmi kurumlarınca saldırıldığı ko­
şullarda; kadın mücadelesinin ör­
gütlülüğü zorunluluk haline geli­
yor. Kadın hareketi kendi içinele
olabilecek en üst, en güçlü örgüt­
lülük biçimini yaratmak zorunda.
Birleşik bir yapıyla kitleselleşip
ma�inalliğinclen kurtulmak, güçlü
bir ses olmak zorunda. Kadın ha­
reketinin diranebilmesi ve dayatı­
ci olabilmesi; var olan kadın ör­
gütlerini, kadın çevrelerini ve
yapıları, tek tek kadınları kucakla­
yarak organize bir iletişim ağını
oluşturabilecek merkezi bir örgüt­
lenmeye ulaşabilmesine bağlı.
KİŞİLİKSiZ KİŞİLİK
üzyıllardır ezilen, bazen
V baskıyla bazen sevgi gö­
.
rüntüsü alt ında güçsüzleş­
tirilen, çocuk doğurmanı n ve
büyütmanin eve bağlayacı lığ ın­
dan yararlanı larak dünyadan ve
dolayısıyla yaşarndan soyutla­
nan kadın toplum içinde kimliği­
ni bu lamadığından, çarpık bir ki­
şilik geliştiriyor.
Çoğu zaman erkeğinin dedi­
ğini yapmak zorunda bırakılan
kadın, zamanla ne istediğini bil­
meyen, hayattan beklentileri ol­
mayan, doğru ve yaniışı kocası­
nın onaylad ıkları ve onaylama­
dıklarından ibaret sayan bir kişi­
lik geliştiriyor. Gerçekte bu kişi­
lik kendinden çok toplumun ge­
nel yapısına ve erkeğin beklen­
tilerine uyuyor. Çoğunluktan ay­
rı düşmek endişesiyle kadın bu­
lunduğu ortama fazlasıyla uyum
sağlarken kendini yitiriyor ve
öylesine hapsediyor ki hep sak­
lanmak, her davranışını açı kla­
mak gereğini duyuyor. Açı kla­
yamadığı zaman ya nlış anla­
şı lacağı ndan, kendisine hoş ol­
mayan tavırlana yaklaşı lacağın­
dan korkuyor. Bu da onu sevim­
siz ve suratsız biri haline geti­
riyor. insanlar anlamaya çalış­
madığı sürece böylelerinden
uzak durmaya bakıyor.,
Kişiliğinin o çok özel yanını,
kendine ait olan yanını ortaya
koyamıyor. Insan olarak farklı­
l ıklarını belirginleştiremiyor.
Dünyası yalnızca ev kadı nlığı,
annelik ya da eş olarak sınırlan�
d ığından, kendi gücünün, yete­
neklerinin ayırdı na varamıyor.
Öylesine erkeğine bağı mlı hale
gelmiş ki kendine özgü bir dav­
ran ışı düşüncesi yok gibi. Kadın
çalışma hayatına girmiş olsa bi­
le sonuç değişmiyor; ondan
beklenenler hep aynı. Beklenti­
lere uymak zorunda olmadan,
içsel olarak kendini zorunlu his­
setmeden, insanlığını ta yüre­
ğinde duyarak yaşayamıyor.
Yaşamla arasına konan engel­
ler, erkeğiyle omuz omuza ya- . bağenmeyince tatsızl ıklar başlı­
şamı paylaşmasına, dış dünyayı
(evin dışındaki) doğru bir biçim­
de algılamasına izin vermiyor.
Önce toplumun en küçük birimi
olan aileden, daha sonra yakın
çevreden, giderek toplumun ge­
nel yap ısı ndan getirdiği şartlan­ neklerinin ayırdında olan bir ka­
mışlıktan kendini kurtaramıyor.
Giderek kendinden beklenenler
d ı şında bir şeyler başarabilece­
ğine olan inancını yitiriyor. So­
nunda yaşamın kendine getirdi­
ği olumsuzlukları olduğu gibi
kabulleniyor. Yani kadın olarak
birçok şeyi yapamayacağı nı ,
zaten kendinden çocuk doğur­
mak, ev temizlemek ve erkeğe
yaşamı n ı sürmesi için yaşan ılır
bir ortam yaratmak dışında hiçe
bir şey istenmediğini görüyor.
Böylece kısırlaşmış ya da yaşa­
dığı koşullar içerisinde kısırlaştı­ tiyor, ancak, kendinde beğen­
rılmış olan kadın, öznelliğini yiti­ mediği yanları nı görünce bir
rerek herkese benzerneye baş­
lıyor. Zamanla kendine acımayı
alışkanlık haline getiriyor, şans­
sızlığından kötü kaderden şika-
Berrin TAŞ
yetlenmeye, kendine acımaya,
dolayısıyla sevgiyi, ilgiyi hep
başkalarından beklerneye başlı­
yor. Hiçbir şey yapmadan, o­
lumsuzlukları değiştirmeye ça­
lışmadan hep bekliyor, bekliyor.
Ne yazık ki mutsuzlukları aş­
mak için çaba göstermek ge­
rektiğini bilmiyor, bilmek istemi­
yor. Böylece beceriksizleşen ve
fakirleşen �adın, erkeği n gözün­
de saygı uyandırabilir mi? Er­
kek, karşısında eserini görüp de
yor. Artık kadın kendi istediği bi­
çime girmiştir ama isteklerini
böylesine kolay elde etmek onu
mutlu etmiyor. Işte o anda ken­
di yanlışını görmek istemiyor.
Kend ini ortaya koyabilen, ·yete­
dınla daha mutlu olacağını, ya­
şamı birlikte göğüslemanin ken­
dini de daha üretken, daha güç­
lü kı lacağının ayırdına varmak
istemiyor. O güçlü erkek imge­
sini yıkmaktan korkuyor. iki
adım önde gitmek yerine yan
yana yürümenin yaşamına ka­
tacağı güzellikleri görmek iste­
miyor. Böylece kazanı rken as­
lında kaybediyor. Başını �ze
eze yamuklaştırdığı kişilik onu
rahatsız etmeye başlıyor. Onda
yenilikler, güzellikler görmek is­
nefret uyanıyor. Içinde, küçüm­
serneye başlıyor. H ırsı n ı sözle
olrnazsa dayakla alabiliyor ve
kadı n hala kocasından dayak
7
yemesini şanssızlığına bağlıyor.
Asla bu aşağı layıcı durumdan
kurtulmayı, insanca ve insana
yaraşı r yaşamayı düşünmüyor
kadın. Önünde aşması gereken
zorluklar, toplumun karşısına çı­
kardığı sorunlar varken susmak
ve pısırıklaşmak daha kolay ge­
liyor. Bu arada ne kadar sevim­
sizleştiğini ayrımsamıyor.
Böylece karşısındaki insanın
durumuna göre konuşmaların ı
ayarlayan, ters düşmernek için
kendini saklayan, kuşkular ve
korkular içinde bocalayan, do­
ğumundan ölümü ne kadar ·yal­
n ızca kendisine verilenlerle ye­
tinmeye çalışan, sevgisini ol­
duğu kadar nefretini de içine
gömen bir kişiliksiz kişilik çıkı­
yor karşımıza.
Bu aşamada kad ı na düşen
görev, sorunlarının bilincinde
olarak, kendini geliştirerek, top­
lumun kendine verdiği önyarg ı­
ları ve eziklikleri aşarak, aşmak
isteyerek, yaşamı yaşanır kıl­
man ın mücadelesini vermek ol­
malıdır. Ancak kendisi için ya­
şan ır kıldıktan yani birey olarak
varlığı nı olumladıktan sonra top­
lum içinde etkin olarak erkeğiy­
le omuz omuza yerini alabilir.
U nutulmaması gereken nokta,
kadının sorunların ı ö nce kendi i­
çinde çözmesi gerektiği. Çözü­
mü kendi dışında aramak, yer­
siz saldırganilkiara kapılmak;
kendini bulma sürecinde yalnız­
ca zaman kaybettirir.
Alışılmış değer yargıları n ı yı­
karak işe başlamalıyız. Art ık bi­
ze hiçbir katkıda bulunmayan,
uyum sağladığımızda çıkmazla­
ra sürüklendiğimiz, yaln ızca yıl­
ların alışkanlığıyla kabullendiği­
miz, yaşarken karşılığını bula­
madığımız, içinde i nsani olanı
barındırmayan, daha iyiye, da­
ha güzele yol almamız ı engelle­
yen değer yargılarını yerle bir
edecek gücü kendimizde bula­
bilmeliyiz.
8
DÜŞLER KÖYÜ
eğer çocuğum
şu küçük ev bizim olsaydi
babam1z olurdu mutlaka
kap1s1mn önündeki zeytin ağa�1
aylardan ağustos olurdu
yorulurdu çmar ağac1
küçük dalgalar yorulurdu
yusufçuklarm uğultusu
çeşme başlan ve köy yollanyorulurdu
kara cübbeli bir papaz gibi
elinde buhurdanfiğ'Yla
inerdi dağdan ağir ağ1r gece
ardmda kurbağa sesleri
ve kuru ot/ann soluğu
geride kalan bütün küçük şeyleri
alt m suyuna bat�ran bir deli
klf1ğmda ayiŞiğl da
atiardi koşan bir buluttan aşağwa
şu yeşil kaplll ev bizim olsaydi
kapardik iki küçük penceresini
gözlerimizi yumareasma dünyaya
ölü bir kuş gibi ağ1r/aşan yüreğimiz
durmadan on ikiyi çalardi
hamsin rüzgan yorard1 çmar ağacm1
kiiçük aldanlşfar ve ağustos böcekferi
'
yotald.
üçyüz yaşmdaki babam1z
zeytin ağac1
abamrd1 üstüme her bağbozumu
düşlerinde bal1kçmm hep o dilsiz k1z1
ve yakasmda sardunyaswla
söndürürdü gözümdeki IŞIği
eğer şu küçük ev bizim olsaydi
kurumuş dere yatağmdaki
kutsal y1lanm ağzma doğru
bir testi şarap gibi
devritip akard1 hayat1m1z
ve bir yapraği daha solmuşçasma
yorulurdu çmar ağac1
MELiSA GÜRPlNAR
("Çocukluğum ve Ölümüm" adli kitaptan)
iGNEYLE OYULAN DAG
üyük gazetelerimiz var,
B büyük gazetelerimizin
verdiği "kadın" ekleri,
renk renk, boy boy kadınların
süslediği ekler. .. Adını kadının
uçucu kelebek özelliğinden alan­
lar, kulağa hoş gelen sesler, oy­
nanan oyunlar . . . Ardından kadın
dergileri, aynı yol üzerinde kü­
çük farklılıklarla tıkır t ıkır giden
basın tekellerinin kadın yönü ...
Hepsinde ortak bir çizgi: Kadının
gülümseyişini, güzelliğini, giyimi­
ni, çıplaklığını metalaştırmak.
Böylelikle okur kazanacaklar,
böylelikle tüketim ekonomisine
yeni kanallar yaratılacak, yeni
yeni pazarlar doğacak.
Yılın moda renkleri sunulur
bu dergilerde, bu kadın eklerin­
de. Saç biçimleri, giysiler, ço­
raplar, makyaj malzemeleri...
Bağenimizi yönlendirmeye baş­
lamışlardır artık. Etek boyu. şu
uzunlukta, mantoda yeşil, pan­
telonda kırmızı . . . Biz de kendi­
mizi unutup aylar boyu çalışıp·
kazandığımızı kuzu kuzu götü­
rür, bize sunulan mallara yatırı­
rız. Onu kullanmakla "modern
kad ın" oluruz, o renklerle · "gü-
zel"leşiriz. Bize güzellik ölçüleri
sunar medya. Saç, şu şekilde
olursa güzel olur. Yüze şu renk
sürülürse, göze şu renk. . . Biz
de saçımızı, yüzümüzü, gözü­
müzü bize sunulan biçimlere
uydurmak için uğraşırız. Bu yıl
kıvır kıvır saç moda, perma yap­
tırırız; yeşil moda, yanağımıza
yeşil renk süreriz, gözlerimize
turuncu . . . Bizim için ü retilen o
kadar çok ürün vardır ki hepsi
bizim için, hepsi güzelleşmemiz
için ... Şu kad ın dergileri, şu koz­
melik sanayii ne çok düşünür
bizi... Güzel ve bakırnil kadın,
bu ürünleri uyumlu bir biçimde
kullanan kadındır. Kadın dergi­
lerinin ve büyük gçızetelerin ka­
dın eklerinin görevi de bizim gi­
bi kendi başına güzelleşmeyi
bilmeyen kadına yol gösterici
olmaktır
Sonra erkekleri elde etme- ,
nin yollarına gelir sıra·. Kimi
mutfağı gösterir, kimi ali cengiz
oyunlarını, kimi de usta'politika­
cıları aratmayacak yöntemleri.
Hangi tip erkek, hangi tip kadın-
.
dan hoşlanır. Hangi burçtan er­
kek hangi burçtan kadınla anla-
Cemile ÇAKIR
şır. (O da moda ya!) Erkeği el­
de tutmanın yolları nelerdir? . . .
Bunun gibi binlerce ayrıntı . . .
Bir d e özgürlük vardır. Bazı
kadın dergilerinin okura sundu­
ğu özgürlük. . . Içi sevgiyle, bil­
giyle, kendi kişiliğinin, kendi
varlığının bilinciyle doldurulama­
yan, yüzeysel, göstermelik öz­
gürlükler... Içi düşünsel yoğun­
lukla doldurulamayan özgürlü­
ğün aslında özgürlükten kaçışın
bir başka biçimi olduğunu bize
sunulan çizgiden kendimizi kur­
tarmadan anlayabilmemiz ola­
nak d ışı . Özgürlük, kad ının iste­
diği erkekle yatmasına indir­
genir. Özgürlük, birahanelere
kadının. yalnız gidabilmesi çer­
çevesinde tartışılır olur. Kadını
ve özgürlüğü böyle alt çizgide
tutan anlayış, elbette kadına
adını yitirtecektir. Daha sonra
da gerçek anlamını yitiren öz­
gürlüğün anlamsızlığını gördü­
ğünde, "aslında aşk da yok" di­
yecektir.
Bir yandan da ideal kadın
olarak sunulan, evine bağlı, ko­
casına sadık, yuvayı yapan "dişi
kuş" modelleri. . .
9
 Iki yanlış çizgi arasında gidip
gelir, basının kadınlara sunduğu
model. Iki dar koridorda yürütü­
lür. Bir yandan gelişip dev bo­
yutlara ulaşan kozmatik sanayi­
ini besieyecek kadar özgür
olacak, öbür yandan da yuvayı
yapacak, düzenin temel daya­
nağı olan aileyi ayakta tuta­
cak . . .
Özgürlük, uğruna mücadele
edilecek en anlamlı şeydir. Ama
içi dolu olmalı özgürlüğün. Kadı­
n ı n özgürlüğü de bir insan ola­
rak kendi kimliğini kavramasıy­
la, haklarını elde etmesiyle
anlam kazanacaktır.
Yaşadığımız toplumun bilin­
cine varmakla, qu t:>plum içinde
kendi konumumuzu kavramakla
başlar her şey. E3ize sunulan kli­
şe ve hazırlop beğenilerden
kendimizi kurtarabiliyorsak, ilk
adımı atmı şız demektir.
Çözüm nerede? Sorun; yai­
nızca karşımıza çıkan il� e rkeğe
saldırmakla, fa�urayı yalnızca
onlara çıkart.rmikla çözülemez
e lbette. Kadının özg!]r olmadığı,
dev boyutlara ulaşan bu yaban­
cılaşma ortamı nda erkek ne ka­
dar mutlu o labilir? Istesek de is­
temesek de kadınla erkeğin
birlikte yaşamak zorunda oldu­
ğu bu dünyada, her iki cinsiye­
tin de birbiriyle uyumlu, geliştiri­
ci ilişkiler kurabilecek içsel
dönüşümlere uğraması için ç::ı­
balamak, daha anlamlı bir uğ­
raş değil mi?
Sonrası? . . . Sonrası iğneyle
oyulan dağdır. Dev boyutlarda
yabancılaşmanın karşısı na diki­
lebilmek için dev boyutlara eriş­
meyi de beklemek gerekmez.
Iğneyle oyulan dağ var mıdır?
Her kadın, her erkek bu dağı
oyma mücadelesine bir ye rden
başlarsa neden olmasın?
Sorunun bilincine varan ka­
dın önce kendinde başlatmalıdır
bu dönüşümü. Ikinci evrede ya­
nındaki erkekle bütünleştire-
10
BU MASALDIR MiRASIM SANA ÇOCUK
bir
varmış
iki yokmuş
üç tpkmuş
dört yomyokmuş
ölüme düşmüş herşey
birvarmış
ikivar/ı yok arası
üç tokmuş
dört yomyokmuş
üç maymunlar ruh hali
az harita altmda üstünde bir gökyüzü
· bu bile çokmuş
ölüme düşmüş herşey
kaybolmuş
bense bırakamadım
gidemedim bırakıp
düştüm kendi önüme
taş olsaydım yol yokmuş
FiLIZ NALDÖVEN
mezse, onunla paylaşamazsa, lüğümüz gerçek temelleri üzeri­
ne yazık ki başarı şansı aşağı la­ . ne oturur, cinselliğimizin rotası­
ra inecektir. Yalnız başına bir iki nı kendimiz çizeriz; düşünce ya­
insan ne denli diranebilirler ki o pımızın da, hayatımızın da . . .
büyük çarkın işleyişine; peşin­ Ne kadar kolay değil mi? Eli­
den başkaları nı getirecek yolu mizi uzatacağız, şurada sıra sı­
açmad ıktan sonra? . . . ra dizili kitapların içinden bilgiyi
Dönüşüm, bilgiyi bulmaktan, alacağız. Bu kadar kolay m ı ?
onu özümsemekten geçer. Bilgi Elimizi bir kitaba uzatıp onu al­
bizi bu klişe, "moda" güzelilkler­ mamız arasında kaç bin yıllık
den alır, daha yukarılara, yaşa­ önyargı var, kaç bin yıllık aşağı­
mın gerçek güzelliğine götQrür. lanma? Bunları aşabilecek mi­
Artık biz, dev reklam sektörü : yiz, bir kadın olarak, bir insan
nün üzerini rahatlıkla doldurdu­ olarak, tüketim toplumunun bi­
ğu boş karalama tahtaları ol­ ze dayattığı değer yargıları nı
maktan çıkar, gerçek "bireylar" aşıp, gerçek insan özümüzü bu­
konumuna yükseltiriz kendimizi. labilecek miyiz? Ne dersiniz ba­
Özgürlükler anlam kazanmaya şarabilir miyiz bunu?
başlar. Bilgiyi aramak için yola Başaracağız elbet. Bilgi yol
çıktığımızda, onu bulduğumuz­ gösterenimiz. Bilimin, felsefenin,
da da seçimimiz, bizim bila ayır­ sanatın yolu, bizi bu insancı llaş­
dına varamadığımız yönlendir­ maya götürecektir. Buna inanı­
melere bağlı kalmaz. Özgür- yorum, kadı n-erkek hepimizi. . .
TOPLUMUMUZDA KADlNLlK,
ERKEKLİK VE EVLiLİK ÜZERİNE
KİMİ DÜŞÜNCELER
T oplumumuzda kadınlık ve
erkeklik, birbirinden uzak,
en iyi olasılıkla birbiiine
kayıtsız, ama çoğunlukla düş­
man iki ayrı dünya olarak biçim­
lenegelmiştir.
Bu gerçeğin, kadın ile erke­
ğin dünyalarını birbirinden for­
me! olarak ayıran ve her türlü
karışmaya kesin olarak karşı çı­
kan şeriat yasalarının ilgasın­
dan 60 yıl kadar sonra geçerli
o luşu , kadın sorununun çözüm­
lerinin dinsel/laik yönetim karşıt­
l ığının ötesinde yatan bir sorun­
sal olduğunu göstermeye tek
başına yeterlidir.
Bu yazının amacı bu duru­
mun nedenini araştırmak ya da
Ey dünya kimseye yar olman yürü
Gidenler gidiyor gelmiyor geri
bir dönüşüm projesi sunmak
değil. Böylesi bir girişim müte­
vazi bir dergi yazısının boyutla­
rını aşar. Bunun için kadın­
erkek ilişkilerinin biçimienişini
be lirleyen tarihsel çerçevelere,
her iki cinsiyetin toplumsal, si­
yasal, iktisadi iktidar yapılanış­
larıyla ilintilerine, yani kapsamlı
bir ataerkillik tahliline girişrnek
gerekir ki bu da oylumlu bir kita­
bın konusudur.
Bu yazının amacı, ülkemizde
kadınlık ve erkekliğin nastl iki
ayrı dünya halinde örgütlendiği-
ne bir göz atmak ve bu duru­
mun her iki cinsiyetin psikolojik
ve toplumsal varlıkları üzeren­
deki yıkıcı etkileri sergilemek.
Göklerden beklerdik yağmuru karı
Şimdi gökten yere ateş iniyar
Sibel ÖZBUDUN
Tabii, en kısacasından, en ka­
bacasından. . .
Gerçekten d e ü lkemiz kadın
ve erkeklerinin büyük kısmı, yıl­
lar boyu aynı çatı altında, aynı
odada, aynı yastıkta yaşasalar
da birbirlerinin dünyasına girip
birbirlerini tanımaya, duyguları­
nı , zaaflarını, beklentilerini, öz­
lemlerini, isteklerini öğrenmeye
çal ışmayı geçirmezler akılların�
.dan. Çünkü daha kadınlıklarının
ve erkekliklerinin ilk yıllarında
kendi konu m ve görevleriyle
· karşıt cinsel role ilişkin kimi ka­
l ıplaşmış dü şünce ve yargılar
beyinlerine kazınmış, birbirleri­
. ne ilişkin beklentileri standart­
laştırılmıştır.
Aştk Veysel
11
 Şu halde, ilkin standart Tür­
kiye erkeğinin nasıl yaratıldığına
bir göz atalım.
Standart Türkiyeli erkeğin
mensubu olduğu . cinsiyelin
avantajiarına değin ilk izlenimi,
daha doğduğu anda kopan pa­
tırtıdır. Bu ilk izienim belleğinde
ya da bilincinin derinliklerinde
ne kadar yer eder bilinmez
ama, üzerine işlenen diğer ka­
yıtlar onda cinsiyetinden kay­
naklanan iktidar duygusunu sü­
rekli besleyecek, pekiştirecek
yöndedir.
örneğin bir dediğini iki etme­
yen, sürekli gözünün içine ba­
kan, arkasını toplayan, yemeğin
en iyi kıs ı mlarını önüne koyan,
her şımarıklığına "peki" diyen,
ana, abla ve diğer kadın akra­
baların pohpohlamaları erkeklik
egosunun oluşumunda dikkate
değer bir rol oynar.
öte yandan, daha iki-üç yaş­
larındayken babalar, amcalar,
dayılar cinsel organını n iriliği,
büyüdüğünde ortalı kta karı-kız
koymayacağı , zampara, hovar­
da, kabadayı bir adam olacağını
üflerler sürekli kulağına. Ana­
sından gizli rakılanndan fırt çek­
tirir, komşunun küçük kızını ke­
narda köşede sıkıştırmasını
teşvik ederek ona cinsiyetinin
ayrıcalıklarını daha o yaşında
belietmeye koyulurlar.
Hele bacak kadar çocukların
sırmalı "veliaht" giyisilerine bü­
ründürülüp sokaklarda gezdiril­
diği, çalgılı, karagözlü, danslı,
palyaçolu sünnet düğünleriyle
erkeklik dünyasına adım atışla­
rı , bu küçük adamların hayatla­
rında gerçekten bir dönüm nok­
tas ı ; ana kucağının, �teyzelerin,
halaların, ablaların, kızkardeşle­
rin oluşturduğu dişil ev atmosfe­
rinden kopup dış dünyanın tehli­
kelerine karşı verilen bir yiğitlik
sınavıdır. M inik adam "erkekle­
rin karı gibi ağlamayacağını"
olasılıkla ilk kez sünnet düğü­
nünde beller.
� likokula geldiğinde bahçede
12
koşup oynama, tepişip teKme­ yandan da tüm ölçütlerini karl ılı­
leşma ayrıcalığının kendisine ait ğa göre ayarlamış sistem genç
olduğunu ayrımsar. "Küçük Ay­ kız ve erkeklerin birbirleriyle ta­
şe"ler bebeklerine zıbın diker­ nışıp kaynaşabilecekleri, birbir­
lerken, o tüfeğini çatan, palas­ lerini yakından tanıyabilecekleri,
kasını takan küçük askerdir. cinsellik içeren ya da içerme­
Biraz palazlandığında, er­ yen dostluklar kurabilecekleri
keklik eğitimini mahalleli ağa­ küçük bir azınlığın tekeline bıra­
beyler devralır. M açlarda seviş­ karak, sahte bir ahlakçı lık adına
menin kadın ile erkek arası n­ büyük bir erkek çoğunluğu nu
daki tüm ilişkilerin en sıcağı ve Qıderek dalbudak saran fuhuş
seveceni değil de, yenik düşen sektörünün müşterisi haline ge­
düşman takıma uygulanan bir tirmektedir.
çeşit ceza olduğu öğrenilir. Por­ Erkeklik kültü , askerlik sıra­
no resimler, dergiler, elden ele sında zirveye�ulaşır. Türk askeri
dolaşır, "parçalı" film oynatan sapma kadar erkektir; düşman
sinema salonları doldurularak ise ya karı ya da kancıktır. Sa­
kadın dediğinin aslında iki baca­ vaşan asker "mert ve kahra-
ğı arasındaki çekici ve/fakat man"dır, kaçan ise "o . . . çocu-
korkutucu organdan ibaret oldu­ ·ğu", "i...", "korkak p... " Türk
ğu öğrenilir. Bu tehlikeye karşı askerinin sancağı , namusu, si­
erkekliği savunmak için yakası lahı ise erkeklik organıdır; bun­
açılrnadık küfürler, fıkralar ku­ ları yere düşürmemeli, hep dik
laktan kulağa dolaştırı lır, "fortçu­ tutmalıdır. Türk askerinin mora­
luk", "pandik atma" teknikleri lini düzeltmek gerektiğinden ak­
kutsal öğretiler gibi ağabey ku­ la asla sinema, tiyatro hatta
şaktan kardeş kuşağa aktarılır. halk oyunları gelmez; "aç-aç
Kenarda köşede bir "çürüğü gö­ geceleri" yeterlidir bu iş için.
türen" bir ağabeyin kurusıkı Böylelikle toplumumuzda
atışları imrene imrene dinlenir, genç erkeğin sosyalleşmesi, dı­
Melahat Abla'nın çıplak baldırını şa dönüklük, saldırganlık, etkin­
görebilmek için ağaç tepelerin­ lik, hoyratlık, buyurganlık, zam­
de, merdiven diplerinde "ront"a paralık, duyarsızlık vb. erkeksi
yatılır, erkeklik uzuvlarının boyu değerler üzerine kurulu ve bu
yarıştırılır, "Kim daha uzağa işe­ değerler kadını ev ve cinsel kö-
yecek?" yarışmaları yapılır, . leliğe indirgeyen, dişi cinse bu­
avantajsız durumdakilerle dalga nun ötesinde bir değer ya da ni-·
geçilir. Yüz vermeyen komşu kı­ telik tanımayan, kadının iç
zı için ya birahanede ya ·da dünyasını kavramaya kapalı de­
meyhanede saatlerce kafa bu­ ğerlerdir. Temel hedef dış dün­
lunup ağlandıktan sonra ya kı­ yada kazanılacak başarı ve erk­
zın yolu kesilir ya camı taşlanır; tir; yani paradır, şandır,
'
ardından Abanoz Sokak'ta kuy- mevkidir, şöhrettir. Kad ın ise
. ruğa girilir. . . tüm bunlara eklenen bir ödüldür
Ama karşı cinse bu denli yalnızca. Erkeğin hayatında ka­
sapıantılı bir ilgi duyan delikanlı­ dına ayrılan yer, kadına ilişkin
lar, zamanlarının büyük kısmını beklentileri son derece sınırlı ve
bilardo-okey salonları , kahveha­ yüzeyseldir; evde bir kadının
neler, birahaneler gibi "erkek varlığı, önüne iki tabak yemek
mekanları"nda tüketirler. Çünkü çıkarılması, çamaşırlarını yıka­
bir yandan çifte standartlı ahlak yıp ütülemesi, çocuklarını yetiş­
anlayışı kızları (yarattığı bu kurt­ tirmesi, evi yaşanacak ölçüde
lara karşı) namuslarını koruma temiz tutması , canı çektiğinde
bahanesiyle evlerin dört duvar­ yatakta kendini sunması yeterli­
ları arasına kapatmakta, bir dir. Bu son beklentiyi .evdeki
 gerçekleştiremiyor ya da onun
isteklerini karşılayamıyorsa,
maddi gücü oranında, bu gerek­
sinimini d ışarıda da karşılayabi­
lir ne de olsa. Ancak bir kadı nla
duygusal paylaşım, zihinsel
dostluk, ortak yaratıcılık, büyük
bir aşk, coşkulu bir birliktelik ya
da birlikte girişilecek bir serü­
ven o dar kafalı "erkeksi" imge­
lemin o denli uzağı ndadır ki. . .
Genelgeçer erkeklik kültüne
uyarlanmış Türkiyeli erkek, ara
sıra uğranan fahişeler, "gönül
eğlendirilen" ge lgeç kızlardan
sonra ilk "ciddi" ilişkisine, yani
evliliğe toplumsal muadili "maz­
but Türk kızı"yla adım atmayı
seçer.
Çoğunlukla aracılı, görücülü,
dünürlü, yüzgörü mlüklü, nişan
hediyeli, pastalı, lirnonatalı bir
sürecin sonunda, delikanlıyla
genç kız, arkalarından kapanan
kapıyla birlikte, bir aile oluştur­
mak üzere bir yuvanın içinde
baş başa bulurlar kendilerini.
Bundan sonra alacaklara
geçmeden önce, biraz da dişi
kuşu biçimieyan etmeniere bir
göz atmak gerekiyor.
Standart Türkiyeli kad ının
doğumu, açık bir üzüntü kayna­
ğı değilse eğer, suskun bir coş­
kusuzlukla karşılanır. iktisadi
değersizliği, ileride yabana gi­
dip soyunu, sülalesini terk ede­
cek o luşu bir yana, 1 5-20 .yıl bo­
yunca başına bir kaza bela
_ gelmeden gözetilip karşıs ına çı­
kacak ilk "hayırlı kısmet"le eve­
rilecek, her an patlamaya haz ır
bir bomba, her an olası bir yüz
kızartıcıl ık kaynağıdır. Bacakları­
nın arasında, incecik bekaret
zarı değil yanlış bir zamanla­
mayla , yanlış kişi tarafından de­
l indiğinde tüm ailesinin, hatta
sülalesinin şerefini - berhava
edecek bir mayın tarlası taşı­
maktadır.
O bunu daha aklının ermeye
başladığı yıllardan itibaren bel­
ler. Kendisinden daha sümsük,
daha aptal, daha beceriksiz,
daha korkak, daha yeteneksiz
KUŞLAR UÇUR BANA
Yalmzlığm ağnstnda geceyi
Böyle güzel tüketirken sen
-direngen
Öpmek isterim
Gülmekle ağlamak arast gözlerin.Pen.
Öpmek isterim tertemiz aintndan
_
Umudun küçük çocuğu
Kuşlar
- uçur bana
mavi akşamlanndan.
Yüreğime direnci ek
ve sabn aştla
Yalmzltğtn ağnstndaytm
Nicedir bitmez karanltklardaytm
kuşlar uçur bana
kuşlar uçur bana.
HiKMET iNAN
8. Kastm. 1990
de olsa ağabeyi ya da küçük Ona düşen, yaşamı boyunca
kardeşi erkek, o ise kızdır. cinselliğini, kişiliğini, yetenekle­
Onun, kendisinin düşünü dahi rini silerek bir "gölge yaşam"
görmeyi hak etmediği pek çok - sürdürmeyi öğrenmektir. Dı ş
doğal hakkı vardır. O sabahtan dünya tehlikelerle doludur. So­
akşama, akşamdan sabaha ka­ kakta, caddede , otobüs1e, alış­
dar sokaklarda tepinip dururken verişte, çarşıda, pazarda, sine­
(en nihayetinde yiyeceği bir şa­ mada, yediden yetmişe avcı la­
mardır) , kendisine evde otu rup rın avı nı kolladığı bir cangılda
eveilik oynamak, uslu ve anla­ dolaşan savunmasız, ürkek bir
yışlı bir kız olmak, anneye yar­ av hayvanı gibi yürümeyi tez el­
dım etmek düşer genel likle. den beller. Bu cangılda bir yan­
Cinsel organı, hatta tüm be­ dan -kendisini gönlünü çelip
deni, dişiliği; utanılması , gizlen­ sonra ortaya bırakıvarecek gö­
mesi gereken suç aygıtlarıdır nül avcılarından sakınmayı , bir
sanki: "Çek bakayım elini ora­ yandan da bir an önce evlenip
dan", "Ört kız bacaklarını", "Öy­ yaşam boyu sırtı nı dayayabile­
le arsız arsız sırıtma, yersin şa­ ceği "hayırlı kısmet"i elde edip,
marı", "Çekil kız pencerenin onu elde tutmayı öğrenmesi ge­
önünden, bak- babana söylerim rekmektedir.
ha!" Genç kızlar bir yandan beka-
13
reti kaybedip yaşam boyu cek, içkisi, kuman, dışarıda gö­ birlerinin du� gularını , özlemleri­
utançla damgaianma korkusu, .zü olmayan, tüm sorumlulukları ni, açlıklarını, zaaflarını , eksiklik­
bir yanda iyi bir parti yakalayıp üstlenecek, tüm sorunları çöze­ lerini kavrayarak içsel dün­
bir a n önce nikahlanma arzusu, c.ek bir koca düşlerneye prog­ yalarını birbirine açacak, böyle­
bir yanda çevrede dolaşan yakı­ ramlanmış, ama tek başına iki likle belki de sağlıklı bir ilişki o­
şıklı gönül avcılarının vaatlerinin ayağı üzerinde durabiieceği luşturmaya çabalayacak yerde
çekiciliği, bir yanda fotoroman maddi-manevi donanımdan, bil­ birbirlerini (ve bu arada kendi
aşklarının büyü su, bir yanda vit­ giden becerid�n. deneyimden, duygusal dünyalarını) yıpratma­
rinlerin, moda dergilerinin göza­ cesaretten yoksun bırakı lmıştır. ya, eritmeye koyulurlar. Öte
l ıcılığı, bir yanda artistierin gör­ O kocaya nihayet kavuştu­ yandan, sürdürülmesinde yarar
kemi! yaşamiarına dair düşler, ğunda, erkekler hakkındaki bek­ değil, zarar olan bu ilişkilerin
bir yanda delikanlıların yürek lentilerinin basmakalıplığının koparılması da son derece zor­
hoplatan bakışları , bir yanda kurbanı olacaktır; çünkü evlen­ dur. Kadını bağıms ızca bir ya­
kendi genç yüreklerinin kıpırtıla­ diği bir klişe ya da bir beyaz atlı şam kurup sürdürme yolundaki
rı , bir yanda cinsel belirsizlik, prens değil, eksiğiyle, ruhsal maddi-manevi tüm donanımlar­
duygusal deneyimsizlik, bir yan­ sakatlıklarıyla, hoyratlığıyla, dan yoksun bırakan toplum ya­
da baba, ağabey, konu-komşu benMerkezciliğiyle, şişirilmiş er­ pısı, yine kadını korumak adına
baskısı, bir yanda adının çıkma­ keklik iddialarıyla, yetersizlikle­ bu zehir-zemberek evlilikleri ne­
sı ürküntüsü ... Böylesi mayınlı riyle, kompleks-leiiyle, bunları redeyse müebbete çevirmiştir.
bir arazide bocalaya bocalaya örtbas etme çabalarıyla yaşa­ Dolayısıyla erkekfiği ön pla­
kurmaya çabalarlar kadınlıkları­ yan bir insandır. na çıkarıp toplumsal değerler
nı . Erkek ise salt bir cinsel tat­ sisteminin birinci s ı rasına ·yer­
Kesin olan bir şey varsa, o min aracını , çocuklarının iffetli leştiren, kadıniiğı ona bağımlı,
da yaşamlarının insanlığı n yeti ve sevecen anasını , evinin ha­ ikincil bir değer olarak biçimle­
ve yeteneklerine göre değil, bir marat hizmetkarını kurmuş, kar­ yen ataerkillik, böylelikle kadın­
erkeğe bağımlılığa göre · belirle­ şısına istekleri, beklentileri, düş­ ları ve· erkekleri iki ayrı dü nyaya
nen değerler üzerine kurulaca­ leri, tatminsizlikleri, hırsları, mahküm etmekte yapay, sahte
ğıdır. Bunlar onu iyi ev kadını, tutkuları olan bir varl ık çıktığın­ değerlere göre oluşmuş, ruhsal
iyi anne, iyi eş ve statü simgesi daysa şaşkınlığa uğramıştır. bakımdan sakat, sağlıksız, mut­
olarak biçimlendinh. hamaratlık, Bu çift yönlü yanılgı, toplu­ suz kadın ve erkekler çıkarmak-·
temizlik, titizlik, iyi aşçılık; seve­ mun genç insanlara rollerini yıl­ tadır ortaya. Yen içinde kaldığı
cenlik, yumuşaklık, anaçlık, du­ lar boyu ezberlettiği bu oyunun sürece kolun kırı lmasının sistem
yarl ılık; ölçü lü bir şuhluk, güzel­ fiyaskosu, çok kısa sürede orta­ açısından fazlaca bir önemi
lik, dirilik; ş ıklık, zerafet, ba­ ya çıkar. ilk günlerin hevesi yoktur; kutsal aile bu sakatlıkia­
kımlılık; iffet, edilginlik, boyune­ pavyonlu kaçamaklara, evi ih­ rına ra[ nen, daha doğrusu bu
ğicilik, uysallık . . . gibi değerler­ male, karısının yüzünü görme­ sakatlıkları sayesinde, gerçek­
dir. me isteğine ; kadın içinse konu ten toplumun· üstlenmesi gere­
C insel kimlikleri, kişilikleri komşu ziyaretlerine, beyaz atlı ken birçok işlevi -çocukların,
birbirine tümüyle aykırı bu de­ prens düşlerinin tuzla buz oldu­ yaşlıların bakımı, beslenme, te­
ğerlere göre biçimlanmiş bu iki ğu, ev içi sorun ve sorumluluk­ mizlik hizmetleri- tıkır tıkır yü­
ayrı dünyanın insanları bir ara­ ların olanca ağı rlığıyla üzerine rütmekte, resmi ideolojiyi her
ya geldikle rinde ne olmaktadır? çullandığı soğuk bir yalnızlığa, gün yeniden üretmekte, bireyle­
C insel baskı lardan kurtulma­ giderek çoğalan çocuklar, arka­ rin düşlerini ve hareket yetilerini
nın, ilk kez toplumsal ahlak ve . sı kesilmeyen çamaşır, bu laşık, sınıriayarak davranış normlarını
resmi ideolojinin onayladığı bir yemek hazırlama çilesiyle kro­ belirlemekte, tüketim kapasite­
birlikteliği yaşamanın olanağını nik bir yoksunluk duygusu , sinir sini her gün artırmaktadır.
yakalayan genç çift, çok kısa bir ve öfkeye dönüşür. Toplumumuzda giderek ar­
süre sonra yoğun bir iletişimsiz­ Bu cehennemde kadının sı­ tan sayıda kadın ve erkek ken­
liğin kucağında bulur kendisini. ğınağı "dırdır", erkeğinkiyse dilerine dayatılan deli gömleğini
Birbirlerine göre biçimlendiril­ "zorbalık ve dayak''tır. reddederek içsel dünyalarını
medikle ·ini, konuşacak, payla­ ilk günlerde adına sevgi de­ bağımsızca ve özgürce gelişti­
şacak bir şeyleri olmadığını tez nen duvgulanımlar giderek nef­ rip zenginleştirebilecekleri bir
kavrarlar. Beklentileri yanlış bi­ ret ve intikam hırsına çevrilir; toplumsal biçimlenişi aramaya
çimlendirilmiştir; kadın yaşamı aynı çatı altında yaşayan, aynı yöneldiğinde... işte kıyamet o
boyunca evin e kmeğini getire- yatakta uyuyan iki yabancı ; bir- zaman kopacaktır!

14
UNUTULAN KADlN
evrimci yazarlar içinde
D onun kadar unutu lan bir
başkası daha olduğunu
sanmıyorum. Sanki gizli bir el
onun Fransızca'dan Çince'ye
kadar birçok yabancı dile aktarı­
lan eserlerinin kendi dilinde ya­
yınlanmasını engel-lemiş, he­
men hemen hepsi sararmış
gazete sayfalarında katmış. Gü­
nümüzde Suat Derviş ad ını
anımsayan kaç kişi var acaba?
Darülfünun hocalarından
Prof. Dr. ismail Derviş'in kızı
o lan Suat Derviş özel öğrenim
gördü, daha sonra Berlin Kon­
servatuarı'nda ve edebiyat fa­
kültesinde okudu. Gazete ve
dergilerde çıkan yazı larının bü­
yük bir ilgi görmesi üzerine öğ­
renimini yarıda bırakarak kendi­
ni tümüyle yazmaya verdi.
Hitler'in ve Nazilerin ortaya çıkı­
şıyla Berlin onun için yaşanmaz
H avada bulut yok bu ne d umandır
Mahled e ölüm yok bu ne figand ı r
Fatma KETHUDAOGLU
hale gelince lstanbul'a döndü .
Yurt dışına gitmeden önce
gazeteciliğe daha çocuk yaşın­
da başlamış, örneğin 1 922 yılın­
da Ankara hükümetinin temsilci­
si olarak lstanbul'a gelen Refet
Paşa ile ilk konuşmayı yapan
gazeteci olmuştu. O sırada
Alemdar gazetesinde çalışı­
yordu , sonra ikdanta geçmiş
orada ilk kez bir kadın sayfası
oluşturmuştu.
Suat Derviş, daha sonra yurt
dışına gitti. 1 933'te Türkiye'ye
döndüğünde artık usta bir gaze­
teci o lmuştu. O sırada istan­
bu l'da yayınlanan gazetelerin
hemen hepsinde makaleleri, fık­
raları, röportajları , roman ve öy­
küleri yer alıyordu.
On beş günde bir çıkan anti­
faşist Yeni Edebiyat dergisini
yasaklanana kadar ancak 26
sayı yayınlayabildi, (5 Ekim
A d ı Yem endir g ü l ü çimendir
Giden gelmiyor acep nedendir
1 940- 1 5 Kasım 1 941 ) . Bu der­
gi hükümetin politikasına ters
düştüğü için devrin içişleri ba­
kanı Şükrü Kaya'nın özel olarak
sorguya çekip gözdağı vereceği
kadar sakıncalı görü lüyordu.
O yı llarda kadının cinsel ba­
ğ ı msızlığını, ekonomik, politik
. haklarını savunup, Engels'in gö­
rüşlerini dile getirecek kadar
gözü pek bir yazardı Suat Der­
viş.
Soylu kökenine, kontes kız­
kardeŞine karşın her zaman
ezilen kitlelerin yanında olmuş,
kadın haklarını bütün gücüyle
savunmuştur. Devrimci Kadın­
lar Birliği'nin kurucularındandır.
Tan gazetesi, Ikinci Dünya
Savaşı öncesindeki gergin or­
tamda Avrupa'daki politik çekiş­
meleri izlemek üzere yazarlarını
dış ülkelere gC;indermişti. So­
nuçta en ilgi çekici yazılar Fran-
Türj<.ü
15
 sa ve Amerika'ya giden Sabiha
Sertel ile Sovyetler Birliği'ne gi­
den Suat Derviş'in röportajları
o ldu.
Eşi Reşat Fuat Baraner'in
1 944'te tutuklanmasından son­
ra, her gün biraz daha artan po­
litik baskı nedeniyle, özeinkie
1 945 Tan Matbaası olayının
sonrasında gazeteler onu kad­
rolarına almaktan korktular, an­
cak Son Posta gazetesi bir ro­
manını güçlükle kabul etti.
Çevrenin ilgisizliği, hastalık, ge- ·
çim zorluğu birbirine eklenince
çaresiz kalan Suat Derviş
1 953'te lsveç'e abiasının yanına
gitmek zorunda kaldı. Birlikte,
Avrupa'nın çeşitli şehirlerinde
dolaştılar. Eşinin tutukluluk ve
sürgün cezası bittikten sonra,
1 963'te tekrar lstanbul'a döndü,
Taksim civarında küçük bir
aparıman dairesinde yaşamları-
. nı sürdürdüler.
1 968 yı llarında Suat Der­
viş'in gözleri bozulmuştu, bir
dergiye küçük taşlamalar yaza­
biliyordu ancak. Aynı yıl, eşini
kaybettikten sonra, büsbütün
suskunlaşıp köşesine çekildi,
yalnızca yazar Neriman H ikmet
onu bırakmamış, sanki annesiy­
miş gibi ilgileniyordu.
1 972 yılının temmuz ayında
öldüğünde, cenazesinde ancak
birkaç şair, yazar ve gazeteci
vardı . Aynı gün cenaze törenr
yapılan, yeraltı dünyasının ünlü
isimlerinden Oflu Hasan içinse
yüzlerce çelenk yollanmı ş, ünlü
işadamlarından sinema ve tiyat­
ro sanatçılarına, politikacılara,
avukatlara, o devrin çalışma ba­
kanı Ali Rıza Uzuner'e, hatta
genelev kadıniarına kadar çeşit­
li, karmaşık bir topluluk bir ara­
ya gelmişti.
Suat Derviş'in yaşamını,
eserlerini, özellikle toplumcu
yönünü kısa bir yazı çerçeve­
sinde anlatmak olanak dışıdır,
16
AŞKLA BiLENMiŞ
suretini çizdim
giz dolu yüzüne toprağm
serptim güzel/iğini
uzak, yargtlardan
soğuk duvar gölgesi
düşmemiş odalardan
topladim sesini
özlemindi
ç1rpmt1S1 suyun
eteğini toplayan güneş
tamkt1
uçuşan türküsüne
gölün saydam yüzeyi
örttü Çiplak bedenini gecenin
bir ağ1t
nas1l içten ve ağlamakli
yine de yiğit
tüm susuşlardan
çarparsa karanliğa tokat gibi
büyüdük aym güçle
dilin, dilimdi
aşkla bilenmiş
ÇlilDEM SEZER
onun için çok geniş ve kapsaml ı giderek ondan bir şeyler okuya­
bir çalışma yapılması gerekir. biliriz. Ama ne yazık ki ü lkemiz­
Yurt dışında yazdığı eserler, bu­ de böyle güzel bir gelenek, kü­
rada gazete sayfalarında kalan tüphanecilerimizin tüm
roman, öykü, fıkra ve röportajla­ çabalarına k�uşın henüz yerle­
rı titizlikle toplanmalıdır. Kanım­ şemedi.
ca bu çok ilginç bir doktora çac Belleklerde kalan, yalnızca
lışması olabilir. "Fosforlu Cevriye" romanı ; o da
Bu yazıda eserlerinin adları­ şarkısı yıllar önce Neriman Kök­
nı sıralamayacağım, çünkü ço­ sal'ın çevirdiği film ve de aynı
ğunluğu kitap halinde basılma­ adla yayınlanan bir TV disizi ne-
dı, basılanlar i da çoktan deniyle . . . . . .
tükendi. Ancak kütüphanelere

O KADlN BEN OLMAYACAGIM
eni bir güne başlamanın
V bezginliğiyle pencereden
bakıyorum. Sokak her ya­
na dağılmış, koşuşturan insan­
larla dolu. Herkes günü yakala­
ma telaşında.
Eteklerini savurarak otobüse
yetişmeye çalışan bir kadın dik­
katimi çekiyor. Tanıdık birine mi
benziyor ne?
Evet, başka bir sokaktan,
yaşanmış eski bir hikayeden ta­
nıyorum onu.
O kadın bir amazon yüreğiy­
le karşılardı her günü. Yaşam,
çal ışarak kendi ayakları üzerin­
de durmaya başladığından beri,
bir büyüden farksızdı onun için.
Bu büyünün panltısına kapıldı­
ğından bu yana sabahları daha
sevecen doğmaya başlamıştı
sanki güneş. Günün ilk ışıklarıy­
la içine sevinç dolar, bir ceylan
çevikliği ile düşerdi yola.
Çalışma masasının başında
derin bir soluk alırdı. işte hayat
buydu. Nefes alabilmek, ürete-·
bilmek. Hesap makinesinin ba­
şında unutur giderdi kendini.
-Yeter artık. B ı rak şu işi.
-Aldığın parayla on gün
idare edemiyorsun.
-Bak benim işlerim düzeldi.
Sen çal ışmasan da olur.
-Evle, bizimle ilgilen. Hem
daha çok beraber oluruz ...
Evet, şimdi evin duvarlarıyla
beraberim. Bilmem kaç metre­
karelik alan içinde dolanıp duru­
yorum.
Istifa dilekçemi verdiğim gün
düşünmüş müydüm? Ne kadar
sürecekti bu ayrı l tş. Bir yıl mı,
çocuklar kaç yaşı na gelinceye
kadar?
-Bunca yıllık hizmetine ya­
zık. Çocuklar nasıl olsa büyür.
Koca eline mi bakacaksın?
Sonra pişman olma da . . .
-Iki çocukla yıpranırsın kı­
z ı m. Biraz da koca ekmeği ye.
Çocuklar, evin işi sana yeter de ·
artar bile.
Beni evin içine iten zorunlu­
luk neydi? Bana verilen kadınlık
rolü mü? Benim gibi birçok ka­
dın mesleğini bırakıp eve kapa­
nıyor. Analık duygusu ne kadar
ağır bir soru mluluk. insanı ya­
şamdan koparıyor.
Iki odanın içine koskoca bir
dünyayı sığdı rabilir miydim?
Ben küçücük dünyarnda boğu­
lurken çocuklarıma ne verebilir­
dim ki?
Yaşamın yükünü bölüşecek­
tik. Oysa bölüşülen sadece me­
kanlar. O, yaşama her geçen
gün daha da hırsla sarılıp dün�
yasını genişletmeyi sürdürürken
benim önümde duvarlar yükse­
liyor. Kirletilmiş çoraplara, ütü­
süz gömleklere, üzerime sinen
mutfağın buğu su na esir oldum.
Annem gibi saçımı süpürge
etmek zorunda mıyım, beni de
silip süpürsünler diye? Babam­
dan para isterken nası l da ezilip
büzülürdü. Az mı çabalamıştı
elimiz ekmek tutsun diye.
Evin içinde günlerin birbirin­
den farkı yok. Ortada görünen
hiçbir şey yok. Ama akşam
olunca dizimde derman kalmı­
yor. Zaman zaman okuduğum
kitaplar, e lişleri de beni oyala­
mıyor. Günbegün bir eksilmeyi
yaşıyorum.
Akşamları konuşacak tıe ka­
dar az şeyimiz kald ı. Görüşebil­
diğim insanlar da azaldı. Koca
dünyada, sanki tek başıma kal­
dım. Küçüğün rahatını bozma­
mak, büyüğün derslerini aksat-
""
Cemile
mamak . . . kaygı lar . . . kaygı lar . . .
Y a kendime olan güvenim?
Kendimi tanıyamıyorum artık.
Bu gidişe dur demeliydim.
Evde yabancı dil çalışarak ken­
dime bir pencere açmak iste­
dim. Yeni dostlar edinme, ken­
dimi geliştirme isteği beni
yeniden öğrenci olmaya itti. Yi­
ne tepkiler, hatta engellemeler.
-Bu yaştan sonra mı? Sen
çocuklarını yetiştir yeter. Evde
işin az mı geldi, nasıl zaman
bulacaksın? . . . _
Evde işlerin aksayacağından
korkuyorlar. Varsın biraz eksik
olsun. Ama hayır, her şey tıkı­
rında.
· Kayıt yaptırmaya gittiğim
gün, şehrin acemisi gibiydim.
Ben işten ayrılıp evde oturmaya
başladığırndan bu yana Istanbul
nasıl da değişmiş. Meğer dün­
yam ne kadar daralmış. Yeni­
den öğreniyorum, sinırları zorla­
yarak. insanları, dünyayı yeni
bir gözle tanımaya çalışıyorum.
Otuz yaşında gençlikten birkaç
yıl çalmak ne kadar da keyif ve­
rici .
Evet dünya, bensiz döne­
mezsin. Benim gibi daha nicele­
ri var; bir karışlık yaşam alanla­
rını bir buçuk, iki, üç karışa
çıkarabilmek için tüm gücüyle
didinen. Sonsuzluğun sınırı yok.
Hele insan olabilmenin hiç yok.
Ben varım ve gerekliyiin senin
için. Dört duvarın içinde de ol­
sa. Abanarak duvarlara ve üre­
terek kendimi.
Bir kadın yine pencereden
bakacak bir sabah. Eteklerini sa­
vurarak koşuşan kadınlardan bi;
rinin yerinde olmayı özleyerek.
Ama o sabah pencereden ba­
kan o kadın ben olmayacağım.
17
İKİ RESiM-İKİ KADlN
Merhaba!
Yazımın konusunu iki fotoğ­
raf oluşturmakta: Ünlü iki kadı­
nın, birbirinden çok ayrı zaman
dilimleri ve yaşam konum-ları
içinde, birbirine çok aykırı yüz
görünümlerini belgeleyen iki re­
sim. .. Evet, ikisi de kendi olu­
şumları gereği alabildiğine il­
ginç, değişik, düşündürücü,
çarpıcı fotoğraflar bunlar gerçi...
En azından benim için öyle.
Ama yine de benim, bu resimle-
ri yazıma konu yapmarnın ne­
deni, onların bu KENDiNE ÖZ­
GÜ yanlarının niteliği değil.
Çünkü ben, birbirlerine göre
çağ, zaman, yaşam, yaşant ı ,
eğitim, · din, dil, kültür, görgü,
eylem... Kısacası DÜNYA YA
DA OLUŞUM açısından böyle­
sine başka olan bu iki kadının
-salt kadın oluşlarının da dışın­
da- özde çok önemli bir ortak
noktaları bulunduğuna inan­
maktayım.
18
B u inancımdaki doğruluk pa­
yını da onların bu O ANKi görü­
nümlerini betimleyerek vurgula­
mak amacındayım. Bu nedenle,
öncelikle bu fotoğrafların bende
bıraktıkları görsel izlenimleri an­ mez karşıma çıkan o yüzden
latmaya çal ışacağım. Böylece,
sizlerin kesinlikle yabancısı ol­
madığınız bu kimlikleri bir kez
de benim bakış açı mdan gör­ . alamadım desem yeridir. Bu öy­
menizi sağlamış olacağım. Bu­
nu yapmaksa, sanırım, bu iki
· ayrı dünyanın iki ünlü kadınını
birleştiren ortaklığı da kendili­
ğinden ve açıkça gözlerinizin
önüne seriverecek.
Fotoğraflardan biriyle
anlatımını bilerek öne aldığım
ikincisiyle-- kısa bir süre önce
Yazarlar Sendikası'nın toplantı
salonunda tanıştım. TANIŞTIM
diyorum, çünkü gerçekten de
bir karşı laşma değil, bir tanış­
maydı bu benim için. Hani, fo­
toğrafı duvarda asılı kişinin kim
olduğunu görür görmez bilmesi-
Tansu BELE
ne bilmiştim de -öyle ya, Hali­
de Edip Adıvar'ı bilmemem ola­
s ı mı?- onun BU YÜZÜ'yle ilk
kez burun buruna gelmektey­
dim. Dahası , salona girer gir­
öylesine ürkmüştüm, o öylesine
yabancı gelmişti ki bana, salon­
dan çıkana dek gözlerimi ondan
le bir fotoğraftı ki...
'Sıkmabaş' bir eşarbın altın­
da, sıkı sıkıya ve sofuca tutsak,
gözlerden yitirilmiş bir saç de­
metinin harcanan gürlüğüyle,
boynu kazı k ,gibi kasılmış, kolalı
bir gömlek yakası -evet evet,
bir erkek gömleği yakası- ve
kravatı arası nda sıkışıp kalmış
dehşetli sıkıntılı bir KADlN YÜ­
ZÜ! Bu nasıl bir kadın fotoğrafı
ki.'.. Boğazını sıkan o kolalı ya­
kayı kıstırmış kravat iğnesinin
iki yanında gururla, erkekçe dik­
leşen omuzlarına karşılık, böy­
lesine umarsız ve ne yapacağı-
 n ı bilemez bakışlar? O köpkoyu
erkek ceketinin ağı rbaşlılığı üs­
tünden, s ıkmabaşının iki yanı n­
dan şaşkın şaşkın sallanan saç
bukleleriyle, nasıl, ne demeye
böylesine tam bir kadın savruk­
luğu , dağınıklılığıyla bakabil­
mekte?
"Bir kadın savrukluğu , dağı­
nıklığı" demem boşuna değil el­
bette. Sakın yanlış anlaşılma­
sın. Sakın, "savrukluğun ve
dağınıklığın" benim kadınlara
yakıştırmaya kalkıştığım özellik­
ler olduğu sanı lmasın. Ama Ha­
lide Edip'in bu fotoğrafına tut­
sak edilen o zaman dilimini
düşündükçe, "O gözlerden yan­
sıyan KAD INLIGIN KON U M U­
NU başka hangi türden sözcük­
ler dile getirebilir?" diye nası l
sormayayım?
Savrukluk ve dağ ınıklık: O
çağın Türk toplumunun içinde
bulunduğu koşulları (ki Osman­ dek. Yani, insan topluluklarının bile kapalı toplumu içinde, "bir
l ı'nın son yılları olmalı) bir ayna içine girdiği DEGiŞIM ÇA-GI'nın batılı gibi" eğitim görme şansına
gibi o gözlerde, -o kadı n göz­ doruğuna tırmand ığ ı , 20 yüzyılı eren Halide Edip'in «üstü kaval,
lerinde- dile getiren iki sözcük. rayı na oturtıuğu yıllara ... (Ben, altı şeşhane .. kı lığını vurgulayan
Savrukluk ve dağınıklık: Çözülü­ bilimsel-teknolojik atılı mlarla or­ fotoğrafında görebilmek, insanı
şünün nedenlerini sürekli yü­ taya çıkan sınıfsal-eko-nomik­ nasıl sarsmaz? Zaten erkeğinin
zeysel (biçimsel) aranışlarla gi­ özgürlükçü altüst oluşlara DE­ bile "üretmek, yaratmak, eyle­
dermeye çalışan bir , toplum GIŞIM ÇAGI de mekteyim.) mek" fiilierinden kösteklendiği,
içinde, o toplumun katmanları­ DEGIŞiM ÇAG I , gerçekte kı sacası DEGiŞIM'in yasalarının
nın gerçek taşıyıcısı , omuzlayı­ daha da önceden başlamış, sürekli engellendiği bir toplum­
cısı KADlN'ın gözlerinde somut­ Fransız Devrimi'yle keskin bir da değişmeyi, yapıp ettiklerine
laşan anlam okları ... dönemece varmışt ı . Ama top­ hayran kaldığı batılı dünyaya
Halide Edip, en ilkel top1um­ lumsal hakların kadın-erkek ola­ benzemek olarak algılayan bir
cu yapıtaşı, "kadın-erkek topla­ rak ayrımı , ancak 1 9. yüzyı l kadın; giderek, değişimi kadınlık
mı"ndaki artıların sürekli erkek sonlarında belirginlik kazanma­ yaşantısının özünde değil de er­
hanesine, eksiklerinsa sürekli ya başlar. kekçe bilgi birikimlerinde gören
kadın hanesine yazıldığ ı bir top­ Bu çağda Türk (Osmanl ı) bir kadın... Bu nedenle de saç­
lumun kadınıyd ı . Okumuş, ay­ toplumu ne yapmaktaydı? Buna larını sofuca sıkmabaş altına
dın kadın. Öyle bir toplumdu ki tek türnceyle şöyle yanıt verile­ sokarken (yani kadınlığını , belki
bu, yaşamı n, insan yaşamının bilir: D EGIŞIM'i, biçimsel olarak de doğasını, cinselliğini, kad ı n
özü olan "düşünce ve onun d ış­ kopya etmekteydi... Dahası, bi­ olma yapısını) gözlerden gizler­
Iaşmış biçimi eylem (üretim)"e zim bu batılı toplumlardan kop­ kan, yaşamını erkek davranışı
yüzyıllar boyu ERKEK IŞI ola­ ya çekme işlemimiz, ta l l l . Se­ içinde, erkekçe, ancak erkek
rak bakılmı ş, kadın bu Insan lim'den başlamış, bugüne dek giysilerine bürünerek eyleme
dünyasından sürekli dışlanmıştı. sürmüştür. Yani DEGiŞiM, hiç­ süren, bir erkek gibi akıllı ol­
Toplumun yapıtaşı kadın-erkek bir zaman öze inmemiş, hep bi­ mak, bir batılı erkek gibi bilgili
toplamının yarısı KADlN . . . Dü­ çimde kalmıştır. Öze, yani üreti­ yaratıcı falan filan olmak düşü­
şünce ve eylem olarak yoktu ! me, eyleme inmemiştir. ne kendini kaptırmış bir kadın.
Ta ki 1 9 . yüzyıl sonuna gelene Bunu da, okuma yazmaya Oysa bunu yapmakla, hem

19
kendi kadınlığını (toplumunun ca gidişteki çarpıklığı var gücüy­ derek senin erkekliğini de yal­
da) , hem de -en önemlisi­ le haykıran bir ses . . . nızca kullanmak, kullanmak,
kendi toplumunun erkeğini, na­ Evet: Dünya, 19. yüzyıldan kullanmak... Almak satmak uğ­
sıl bir yük, bir sorumluluk altına 20. yüzyıla geçerken, bu yüzyıl ru na harcandıktan sorira ne ya­
soktuğunu bir bilebilseydi... eşsiz güzellikler vaat etmektey­ pay.ım senin uygarlığını, ne ya­
Bilemiyorum, Halide Edip di insan yığınlarına. Batının elin­ payım seni? Zavallı .horlanan,
konusunda (özellikle bir tek fo­ de bayraklaşan bilimin gücü , ayaklar altına al ınan kadınlığım
toğraf açısından) çok katı, belki yarattı� ı teknolojik araç gereç bana yeter de artar bile."
de yanlış kanılar mı öne sür­ ordusunu da yanına alarak, da­ Bizim o ciddi, sorumlu Hali­
mekteyim? Ama, geçen yıl bir ha varsıl yaşama koşulları sağ­ de Edip'imiz, elbette bunu diye­
gazetede görüp keserek sakla­ layıp özgür kı lacaktı insanları. mezdi. Çü nkü onun çağı (o yıl­
mış olduğum Edith Piaf'ın fotoğ­ Açiarı doyuracak, çocukları eği­ lar) , batı uygarlığına hayran,
rafını düşündükçe . . . Yanılm ıyor­ tecek, üşüyenleri ısıtacaktı. Dr. onun kulu kölesi bir çağd ı . O
muşum gibi geliyor. . Albert Schweitzer boş yere git­ uygarlığın erkakçe aklına da.
Evet, yazıma konu o lan ikin­ memişti Afrika'ya. Oradaki in­ Şimdi, bu iki kadın fotoğrafı­
ci (daha doğrusu· birinci) fotoğ­ sanlara götüreceği güzel şeyler nı birleştiren noktaya gelince,
raf Ed ith Piaf'ın bu fotoğrafı. .. vardı. Ama bu düş gerçekleşe­ sanırım ki anladınız: Onlar, bu
Halide Edip gibi ciddi, kültürlü, medi. Ç ünkü bu düş, yalnızca iki ayrı kadın da, DEGiŞiM ÇA­
geri kalmış bir toplumun yetiştir­ ERKEGiN elinde yüceltimiş bir GI'nı yakalamışlar, duyumsa­
diği en değerli (elbette kadın «elde etme-alma-kullanma .. a­ mışlar. .. Ikisi de, ayrı yollar al­
hakları konusundaki savaşırnla­ racına dönüşüverdi. Indirgendi. malarına karşılık, değişimi ger­
rını da göz ardı etmemek gerek) Yüzyıllardır, yalnızca erkeğin çekleştirememi�er . . Ikisinin de
..
yazarlardan biri konumunda akıl, düşünme, yaratma, etme­ inandıkları DEGIŞIM'in gereği
olan bir kişinin karşıs ında bir eyleme gücüne öncelik verilmiş onları birleştirirken tuttukları yol­
şarkıcı yosmanın çığlık çığlığa olması, toplumsal açıdan hep ları da ayırmış. Ne erkekçe yak­
somutlaşan acısının fotoğrafı. ona öncelik tanınması yüzün­ laşımlar ne de kadınca atılan
B u resimde Edith Piaf, Pa­ den . . . Kadının güçleri güdükleş­ çığlıklar yeterli gelmiş . .
ris'in pis kaldırımlarından sahne tirildi. Sonuç olarak da, erkeğin Peki öyleyse ne? Ne? Kadın
ışıklarına gelme bu çılgın, duy­ yarattıkları , onun erkekliğinden çığlığı güç verebilir mi erkeğin
gusal küçük kadın, öylesine KA­ doğan, erkekliğine bağlı bencil değişimini sağlamaya? Toplum­
DINCA bir başkaldırıyla bas duygularının elinde korkunç si­ ların tecimsel gidişini? Salt o da
bas bağırmakta ki! Hem de, lahlara dönüştü. Erkeğin gas­ yetmez ki . .. Kim bilir, belki. Bel­
ezilmiş, horlanmış, metalaşmış, pettiği kadının verici yapısı, onu ki: Inanmak istiyorum. inanmak,
kullanılmış, alınıp satılan, beş bir sürekli "ai ıcı , yokedici" duru­ düşünmek ve yapmak.
paralık değer biçilip verilen, alı­ muna soktu. Oysa şimdi erkek, Yazımı burada noktalıyorum,
nan KADlN yüreğinin bütün gü­ bunun faturasını yine kadına sağlıcakla kalın.
cüyle! Gitgida daha çok, çılgın­ ödetmek peşinde: Ondan, eşsiz
ca tecimselleşen dünyanın, 20. bir tüketici, yiyici yaratık yarata­
yüzyılın, insanı bir pu la satan rak . . .
dünyasının karşısında, küçücük işte, Halide Edip'ten (belki
ağzı, ufacık yüzü, yamru yumru yıl ve çağ olarak çokça değil, Aydm Öztürk
kafası , kuş pençesi elleriyle acı­ ama derieyim ve görüş açısı
dan kıvrana· kıvrana, burkula olarak) epeyce sonra yaşamış
burkula! Derisi, yanakları, kas­ olduğunu varsaydığım Edith Pi­ Yanardağ S1cağ1nda
ları çarpılıp, bütün gücüyle dire­ af'ın fotoğrafında donuklaşan şiir
ne direne ... Bıçakla oyulmuş çığlığın anlamı budur bence. (Ikinci baskı)
korkunç bir yara izi gibi. Bu re­ Edith Piat, ikinci Dünya Sava­
simde önemli olan, artık ne gi­ şı'nın korkunçluğunu da yaşa­
yim kuşam, ne şunu bunu an­ dıktan sonra, bütün (küçücük
ama anlamlı) gücüyle bağırıyor:
Ekin Yayınları
latma, öğretme, açıklama isteği
Yalnızca somutlaşan bir ç ığlık: "Yeter! Bütün bu yarattıklarını al
Bütün dünyaya kafa tutan bir in­ da başına çal. Bu yapıp ettikleri­
sanın yadsıyışı, o kadar. Yalnız- ni. .. Beni de, kadınlığımı da, gi-

20
FİLDİŞİ KULE
Gülçin, profesörün küçük odasında kimisi kol­
tuklara kimisi de sehpalara tünemiş, dikkatle hoca­
yı dinleyen arkadaşlarına bakt ı . Odanın havası si­
gara dumc.. . ıından iyice ağı rlaşmışt ı . Aydın, dinler­
ken her zaman yaptığı gibi yine bıyıklarının uçlarını
emiyordu. Nazlı, hocanın ağzından çıkan her söz­
cüğü yazıyordu . Mehmet'in sürekli piposuyla uğraş­
maktan dersi dinlemez bir hali vardı ama duydukla­
rını bir bilgisayara işlereesine kafasına kazıdığını
çok iyi biliyordu Gü Için. Alemdar büyük bloknotuna
hocanın karikatürünü çizmiş, ağzından bir sürü ba­
lon çıkarıp içlerine söylediği sözleri not etmişti...
Gülçin'se Özlem'i düşünüyordu, mutfakta yığılı bu-
laşıkları , akmayan suyu düşünüyordu; aklı nı bir tür­
lü derse veremiyordu. Sıkınt ıyla içini çekti. Odada­
kilerin çoğu dönüp ona baktılar. Yüzü kızard ı
Gülçin'in, başını bloknotuna eğdi.
Profesör derse ara verince Gülçin canı sıkkın
sıkkın eşyalarını topariayıp ceketini giydi. Arkadaş­
ları koridorda hocanın çevresini alıp konuşmaya
başlamışlard ı. Gü Için, içinde bir eziklik duyarak, "iyi
akşamlari" dedi, merdivenlere yöneldi.
D ı şarıda kurum kokulu hava bumuna çarpıverin­
ce sanki her şeyin suçlusu oymuşçasına hırslanıp
küfretti havaya! Yokuş aşağı inmeye başladı . Çok­
tan kararmıştı ortalık. Yukarıda arkadaşları profesö-
Neden birsin birlik olsun i Dilde dinde milliyette
Murat et ki 1 Dirlik olsun cemiyette
/
Gülgün G. ARIGÜMÜŞ
rün çevresindeydiler. . . Zaten her zaman bir ara- .
daydılar. Sürekli bilgi alışverişindeydiler birbirle­
riyle, horalarla . . . Kütüphanelerde . . . Her yerde . . . Bi­
racılarda bile! Kahretsin!... Hepsinden ayrı, yabancı
biri gibi duydu kendini yine ... O yarımyamalak in­
san olma duygusunu ... Bilim adamı olacağım ha? !
Bf· ·Je işten, çocuktan, evden artırarak! . . . Koş ora­
ya, koş buraya; ateş alır gibi!. .. Böyle mi yetiştire­
ceğim kendimi? lu şekilde mi bir üniversiteye kapı­
lanacağı m? Aklına şaşarım senin!. . .
Yolfar çamurlu, otobüsler kalabalıktı. Oturdukları
evin sokağı çukurfa dolu ve karanlıktı. Apartmanda
· otomat yanmıyordu. Kendinden hiç memnun değil­
di! Suratı asık girdi eve. Özlem'i yuvadan aldığında
yarım ağızia bir nasılsını dayamış sonra da ne dedi­
· ğini dinlememişti bile. Özlem eve girince küskün
küskün gidip televizyonu açtı, karşısında yere otur­
du.
Gülçin kafasına üşüşen bir yığın tatsız düşünce­
yi bir kenara itelemeyi en sonunda başarınca, Öz­
lem1in anormal sessizliğinin farkına vardı. içindeki
ezikfiği yeniden duydu. Küçük kızı bugün öğrendik­
leri yeni bir şarkıyı söylemeye zorladı ama onu duy­
madı Özlem, çoktan televizyonun içine g irip Şirin­
ler'in arasına karışmışt ı ! Gülçin mutfağa gidip
bulaşıklara el att ı : Önce bir bardak kırdı sonra da
Aşık Ali İZZET
21
 bulaşık kabındaki suyu üstüne döktü! Bulaşık sün­ ğine bir iki çatal sallayıp bıraktı, iştahı iyice kaçmış­
gerini öfkeyle fırlattı lavabonun içine. Yatak odası­ tı. "Üstelik rahatladın değil mi Enis? Ev düzeniyle il­
na geçip karanlıkta oturdu. Yüksek lisans eğitimini gili bir sürü karışıklık da bu sayede düzelir, oh ne
bırakacak mı, bırakmayacak mı, kesin bir karar ver- rahat! . . . " Benim küçücük kızım da pek sevindi: "Cu­
, meliydi artık. Kaç zamandır kavgalaşıp duruyordu martesi beni tiyatroya götür o zaman!" diye atıldı.
kendi kendisiyle ! Bilimle uğraşmayı tutkuyla iste­ Bitti evet! ..
sem de neye yarar ki sadece istemek? Bu iş yarım­ Bölüm başkanının odasında, sigara dumanının
yamalaklığı kaldırabilir mi? Amatörlüğü? Bu koşul­ arkasından adamın yüzüne bakıyordu Gülçin. Belki
larda da daha fazlasını yaparnıyorum işte! Gecele­ on dakikadır da dinlemiyordu artık hocanın söyle-
rimin, uykularımın ne kadarını daha kullanabilirim? . diklerini. "Bırakma!" demişti hoca, ardından bir yı­
Orda burda ayaküstü birkaç satır okumakla, tence­ ğın şey sıralamaya başlamıştı. SöyJediklerinin hiç
renin başında birkaç dakika düşünmekle bilim ada­ birini içten bulmadı Gülçin. Ders saatleri saptanır­
mı olunur mu hiç!... Üniversitenin birine kapağı ata­ ken onunla kanlı bıçaklı olmuşlardı adeta. Mesai
bilmek için de kendime güvenemiyorum! Böyle hep aralarından yararlanıp kütüphaneye gitmeye kalksa
ötekilerin bir boy gerisinden koşabilen bir yarış atı kapılar duvar olurdu ! Milli Kütüphane akşam altı­
gibi hissederken kendimi. .. Dahası . . . Of, dahası dan sonra kapalıyd ı ! Çoğu geceler sabahlardı, yine
mahası yok işte! Neden inat ediyorum sanki? · iki de çoğu seminer notlarını yetiştiremezdi. Mazeret­
ayağı m bir pabuçta koşturuyoru m ... Bilgi me bilgi leri hep kendi uydurması gibi küçümseyici bir tavır­
katıp eş dost toplantılarında ukalalık edeyim diye la dinlenir, Gülçin'e her fı rsatta bu işin amatörce
mi? ! Ocaktaki su kaynarnışt ı , taşıyordu. Kahretsini yapılamayacağı hissettirilirdi!.. Şimdi neden bu a­
Katarnı toparlamalıyım artık, olmayacak düşler pe­ dam, bana ille bırakma diye ı srar ediyor ve bilimsel
şinde koşmamalıyı m ! Tekrar suyu doldurup bulaşı­ çabanın kutsallığı üzerine rıutuk çekiyor, allahaşkı­
ğı yıkamayı sürdürdü Gülçin. Kararını verince ra­ na? "Kadınlar bilimsel çaba içinde gereken yerlerini
hatlamış, içi hafiflemişti. Derin bir soluk alıp güldü almalıdırlar!" Gülçin'in akl ına, bilfmi sık sık tildişi bir
kendi kendine. Birden, mutfağın kapısında dikilmiş kuleye benzetmeleri geldi! işte bu adam da kulenin
küskün küskün bakan küçük kızını fark etti. Gülüm­ tepesinde oturmuş, hiçbirinin ayakları yere basma­
sedi. Üstünü başını ısiattığı için bulaşıkları durula­ yan iri iri laflar edip duruyordu ! Bu tatsız benzetme­
masına hiç izin vermezdi ya, bu kez bı raktı : durula­ ye benim de aklım yatacak sonunda? Izin isteyip
sın. Özlem'in gözleri ışıl ışıl oldu! Anne k ız yer kalktı Gülçin. Bezginlikle sürükledi ayaklarını kori­
değiştirdiler. Kız önce özenle durulamaya başladı dor boyunca. Kal ! Devam et, bu koşullardasın ama
tabakları sonra işi iyice oyuna vurdu. Ne ü stü başı sen yine de delice çalış, çabala! Yahu gülerler ada­
kaldı ısianmadık ne de mutfak! Hiç sesini çıkarmadı ma be ! Neden çıkıp da erkekçe, evet bu yaptığın
Gülçin. Tatlı bir gevşeklik yayılmışt ı her yanına. Kı­ resmen delilik kızım, demiyorsun hoca! ... Neden
zının su oyununu sanki saydam bir sisin ardından bütün suçu, vebali benim üstüme yüklüyorsunuz
gülümsayerek izliyordu ve annesinin yüzündeki gü­ hainler!. . .
lüş iyice şı martıyordu k ız ı . Onunla ne zaman rolleri işyerinden izin almışt ı . is kokan havaya, pis pis
değiştirdiler, Özlem ne. zaman anne olup ona bir çiseleyen yağmura aldırmadan eve kadar yürüdü
daha bulaşık durulamayı yasak etti, fark etmedi bi­ Gülçin. Saat henüz üçtü ama soyunup yattı . Üstün­
le Gülçin! Enis gelince bitti oyun. de müthiş bir ağırlık vard ı , bütün uykusuz gecelerin
Yemeği ısıttı Gülçin. Enis'le Özlem sofrayı kur­ yorgunluğuydu sanki üstüne abanan! Uyudu. Bir
dular. Gülçin, mastın bırakmaya karar verdiğini çor­ süre sonra düş görmeye başladı ; önce işyerinin
ba içerierken söyledi. Umduğu tepkiyi alamadı yüksek kapısından çıkıyor, ağır ağır yürüyor sonra
Enis'ten. Enis'in bu. kararı çok olağan karşı laması­ Özlem'in ve Enis'in ona uzanan kollarından kurtulu- ·

na gücendi içinden. Bilimin benim için bir tutku ol­ yor, bir kuleye doğru yaklaşırken ayaklarına kirli ta­
duğunu defalarca söylemiştim; hep düşlerimi anlat­ baklar dolaşıyor, neredeyse düşecek gibi oluyordu
mıştım ona . . . Hiçbir zaman ciddiye almadı ki bunu! Gülçin. Ama hepsini aşıp kulenin dibine varıyor,
Mastır yapmamı bile bir fantezi olarak kabul etmişti orada başını yukarıya kaldırıp kulenin güneşin altın­
zaten. . . Bir süre boş zamanlarımı değerlendirece­ da pariayarak bulutlara kadar yükseldiğini görüyor-
ğim sonra da hevesimi alıp bırakacağı m bir hobi gi­ du. Başlıyordu ağır ağır tırmanmaya . . . Kulenin te-·
bi görmüştü ... Sonuç da aynı kapıya çıktı ya! . . . Oy­ pesi aydınlık, terah ve huzur vericiydi . . . Bir de baktı
sa kendisi üniversitedeki kürsüsüne aşık! Bana ki Enis de, Özlem de oradalari
gelince de, fazla bilgi baş ağrıtır, midede hazımsız­ Gülçin akşam karanlığına uyand ı . Kararsızlıkla
lık yapar der, şaka yollu güler hep . . . Gülçin yeme- oturdu yatağı n içinde . . .

22
BİR KADININ GÜNLÜGÜNDEN
Ayla KAYTAZ

7 Mayıs yar, bulamıyorum. Onlarla bile S Ternmuz

Bu sabahtan beri okuma ve
yazma isteği içimde titreşip dur­
du. Ama mutfakta yığılmış bula­
şıkları ve ev işlerini mutlaka bi­
tirmem gerekiyordu. O yüzden
koca gün kendime ayırabildiğim
tek zaman parçasında bu tutku­
yu günlüğüme olsun aktarmak
istedim. Belki bir gün. Kim bilir?
1 0 Mayıs
Dvorjak' ın Viyolonsel Kon­
çertosu'nu dinlerken bir tümce­
ye takılıp kaldı düşüncelerim.
Buraya yazmak istedim:
"Yalnızlığın evinde bir ka-
dın...... "
1 2 Mayıs ·
Şiir Yazmak Istiyorum
Içimden su gibi akıp geçen
Sekerek çakı ltaşlarından
-
Düşünceleri yakalamak
Öylece geçip giden
Irmağırnın sesini duyurmak
Duyurabilrnek ırmağırnın sesini
Ah, yüreğimde s ıkışan o şiiri
Şiirimi
Yazabiirnek isterdim.
5 Haziran
Yorgunum. i syan doluyum.
ilişki kuramayacak hale mi geli­
yorum giderek?
22 Hazıran
Bu gece bir düş gördüm:
"Babam mıymış, kocam mı,
ayrımsıyamıyorum, tartışıyoruz.
Sesler yükseliyor. Epeyce bağı­
rıştıktan sonra karşı mdaki beni
kapıdan dışarı atıyor. Bense çıl­
gınca bir öfkeyle, acıyla, ağla­
yarak kapıyı yumrukluyorum.
Kapının dışındayım ve çok kor­
kuyorum. Kapı bir türlü açılmı­
yor . . . "
Kocam "lnliyordun" diye sar­
sınca uyandım. Kötü bir düş
gördüğümü söyledim, "Sonra
anlatırsın" dedi ve yorganı başı­
na çekti.
30 Haziran
Bir bezginlik denizinde yüze-
rek başladım güne. Gece uyu­
yamayışımın nedenini bildiğim
halde elimden bir şey gelmeyi­
şi, sessizce gözyaşı dökmeme
sebep oldu. Paylaşmak bu mu ?
Bıkkınlıktan başka bir şey hisse­ ca, yaşam biçimi seçiminde de
demiyorum. Her şeye karşı
içimde bir uzaklık var. Hiçbir şe­ zünden kendine yapıp ettikleri­
ye yaklaşmak istemiyorum.
Televizyondaki "Haber Pe­
şinde" adlı dizi filimde, gazete­
nin yazı işleri müdürü : "Haksız
zenginliğe, haksız yoksulluğa
karşı mücadele edeceğiz" dedi.
Buraya alıyorum.
1 0 Temmuz
"Yaşayarak öğrenmeyi bile
kitaplardan öğrendim"
Kendim için kurallar:
-Hayal gücünün kuruması­
na asla izin verme.
-Ne düşünüyorsan yaz,­
hiçbir şeye aldırma.
-Hiç olmazsa yalnızken,
kendi evinde özgürce davran.
-Sanatı küçümseyenleri
dalgınlıkla olsa bile, sakın affet­
me.
Bir de şöyle bir söz:
"Gerçek budalalar, insanları
budala yerine koyanlardır"
28 Temmuz
Bir insan kendi iç güçleriyle
savaşmamalı . Akıntıya kürek
çekmek bu. Tahsil, meslek, ko­
böyle bu . Insanın baskılar yü­
ne çok yazık. Hepimiz yaptık bu
kötülüğü kendimize. Neden biz­
·

Çok yardımsızım. Herkes ben­ 2 Temmuz den başka her şey bu kadar
den bir şeyler bekliyor. "Kendi­ Para durumu dolayısıyla mo­ önemli? Yaşam enerjisini kendi
·

min" diyebileceğim vakti bula­
mıyorum. M isafirler gelecek.
Çamaşırlar yıkanacak, ev derle­
nip taparlanacak . . . . cak . . .cak . . .
cak. .. Bezginim. Kelirı:ı,e leri arı-
rali bozuk o lan kocam, sofrada · dilediğimizce kullanmak en ön-
televizyon seyretmek isteyen . ce gelen hak değil mi bizler
oğluma sinirlendi. O'nu iyi eğite­ için? Bunu sessiz bir çığlık ola­
mediğimden dolayı da bana rak içi mize hapsetmek zorunda
hayli sitem etti. olmak ne acı .

23
 2 Ağustos
, Başırnçja bir ağırlık, zavallı
başım. Günlük tekdüze işlerin
ağırlığını taşıyor. En iyi yol bir­
şeyler yazmak ve okumak. Beni
onlardan -başka avutacak bir
şey yok. Birazdan Sennur Se-·
zer'in "Sesimi Arıyorum" isimli
şiir kitabını okuyacağım. Daha
okumadan sevdim onu. Kitabın
kapağı da ne güzel öyle.
1 Ağustos
Bağnazlık, karamsarlık, ba­
yağı lık gibi insanı küçülten şey­
lerin yanıma yaklaşmalarına
izin vermedini. Ben bir kad ı n
o larak özgür bir insan olmaya
da çaba gösteriyorum .
"Düşünmek ibadettir" Hadis­
i Şerif
8 Ağustos
Dün akşamdan beri yakalan­
d ığ ı m bir "iniş" hali. Gece uyan­
dım. Karmakarışık düşünceler
içinde yeniden uyudum. Geee­
lerin yorgun uyanışları . . . Gü nle­
rin tekdüze tükenişi . . . Bende ar­
tık dayanma gücü kalmadı
galiba. Ellerim ve ayaklarım kü­
tük gibi.
1 2 Ağustos
"Çardaş Fürstin"den aryala­
rın çoğunu çocukluğumdan beri
biliyormuşum. Ne güzel.
1 7 Ağustos
Yaşlı komşum Fitnat Ha­
nım'ın söylediği:
"Haşa kuluna zulüm etmez
Hüda'sı
Herkesin çektiği kendi ceza­
sı"
beytini beğendiğim için yazı­
yorum.
1 8 Ağustos
Bug ünlerde kend imi toparla�
mam gerektiğin i düşü nüyo rum.
Yine de içimd eki bezg inlikl e ba­
şa çıkam ıyoru m. Diren mek isti­
yorum.
Şu anda komşu ağaçlardan
gelen kuş sesleri bile · beni can­
landı ramıyor. Ne oluyor bana?
24
Bu küçücük varlıkların yaşama
çağıran sesleri beni neden etki­
lemiyor? Sait Faik bu kuşlara
"tabiat harikası der. Ne güzel.
Bu küçük "tabiat harikası" ısrarlı
ötüşleriyle belki de beni uyan­
dırmaya çal ışıyor. Öylece djnli­
yorum. "Ne güzel ötüyorsun" di­
yorum. "Ne güzelsin'' O sanki
duymuş gibi daha berrak, neşe­
l i, ritmini sürdürüyor. Onu sevi­
yorum. Benim için ötüyarmuş
duygusu doğru olmasa da, ba­
na öyle geliyor. "Seni seviyo­
rum" diyorum yavaşça "seni se­
viyorum."
Içimden geldiği gibi davran­
mak neden altüst ediyor beni?
Eyvah, mutfakta süt var,
ateşte!..
Akl ı mdan geçenler: Erich Heckel
Kadınlar kendilerini sömürt­
memeli, fakat şefkatsiz de ol­ iyice biliyorum artık. Kolayca in­
mamalı . Erkeklerin bize çok ihti­ ciniyorum ve bunu belli edemi­
yacı var. Onlara öğreteceğimiz yorum: Sabırl ıyım. Karşımdakini
çok şey var unutmamalı. hoş görmeye çok fazla yatkı­
Birbirimizden öğreneceğimiz nım. Öfkemi bastırıyorum. Kar­
çok şey var. Daha olumlu biri şı mdakini kırmamak için (mi?) .
dünyayı kurabilmek için. Her Ama bakıyorum beni ineitme­
şey bir anda olmuyor. tyice bili- rnek içi n hiç kimse kendini tut­
. yorum artık. ma zahmetine katlanmıyor.
1 Eylül
29 Ağustos Bir şiirimde:
Kendimi anlayabilmenin tek
"Gururum beni hep alçakgö­
yolu yazmak · galiba. En büyük
nüllü tutar" diyorum. Bu gurur
gereksinimin özgürlük olduğunu sözcüğü neyi ifade ediyor? "In­
sanlık gururu nu" mu ? Meslek
SEVDAMIZ ÇiÇEKLENiR
CÜLSG:Yf A KYÜZ ZULADA
Şiirler: 96 Sf. 7500.- TL.
C u m h Uriyet Kitap
Kul übünde ve dağıt ı m larda.
Ayrıca isteme Adresi:
Demet Yayıncılık. Piyerloti
Cad. Dostlukyurdu Sak.
Selimbey lshanı No: 8
Cağaloğlu -ISTAN B U L
� '
;
,, .
..
.. Tel : 51 6 99
36 - 5 1 6 0 3 04
sevdamız Tek isteklerde tutarı kadar,
toplu isteklerde % 25
çtçekleııir .
indiri m li olarak pul
llf.MI::T YAYI!•I('U.TK
SIIR UiZiSJ
zulada
gönderilmesi gerekir.
gururunu mu. Inciten insanı bö­
bürlendirip, sevindirmemek için
geliştirilmiş . bir savunnma me­
karimasını mı?
Kendime ait pek çok gerçeği
görmezlikten gelerek yaşamak
bana nelere mal oldu, hiç biliyor
muyum?
5 Eylül
Bu gece sabaha karşı gör­
düğüm rüyada kendimi, bu lun­
duğum yeri istila etmeye çal ı­
şan düşmana karşı dehlizlerde,
büyük bir korku ve umutsuzluk
içinde saklanırken gördüm. Kar­
şı taraf her bakımdan üstün ve
donanımlıydı. Helikopterl�r. as­
kerler, sığınaklar, silahlar onlar­
daydı. Bense tek başımaydım.
Sığındığım dehlizde ele geçiriı­
rnek üzereyken aniden uyan-
dım.
·
Sabah, rüyamı unutmuşum.
Kahvaltıdan sonra günlük işler­
le uğraşırken birden anımsa­
dım. Her şeyi bı rakıp hemen bu­
raya yazıyorum.
9 Eylül .
Artık kendimi·tanımaya daha
çok vakit ayıracağı m.
1 2 Eylül
Bir hikaye yazmaya çalı şıyo­
rum. En az on defa yeniden
başladım. Yine de olmadı, ol­
muyor. Bıraktım.
15 Eylül
Adı m ad ı m yaklaşıyordum.
-Nereye?
-Yazarlığa.
-Nasıl anladı n?
-Bilmem, çalışıyorum işte.
-Sezgi?
-Belki..
20 Eylül
Moralim bozuk o lduğ!J za­
manlarda kendi kendini sorgu­
larken, "Bu benim şu hatarndan
oldu. Başka türlü yapmalıydım "
diyorum. Ya da kendimi anlat­
mak için başka bir. yol bulmalı­
yı m. Olan oldu . Şimdi haklılığı mı
bir yana bırakıp, ortamı düzelt­
mem gerek" diye dişimi sıkmak
daha da yıpratıcı olabilir.
-Ağlamak işime yarayabilir.
-Olayların üstüne çıkabilirim.
-Gün doğunca her şey daha
kol ay olacak. . .v.b.
Bunlar işe yarayabilir. Insan­
ları sevmekten vazgeçmeyece­
ğime göre, ara sıra öfkeyi, kız­
g ınlığı ve acı çekmeyi göze
.almalıyım. . ·
Atasözüm: "Insandan umut
kesilmez" olmal ı . · Sevgiye inan­
eımı yitiremem. Çünkü sevgi
dağıtıldıkça çoğal<:ın bir güç.
1 1 Ekim
7 Ekim sabahı bir hafiflik
duygusuyla uyandım. Kendimle
barışmaya başl ıyorum g aliba . . . .
Hayatımı yeniden gözden geçir­
meme, tuttuğum bu defterler
yardım ediyor. Geriye dönüp
defterlerini karıştırdıkça anlıyo­
rum ki pek çok zamanımı iste­
mediğim şeylere razı olarak ge­
çirmişim.
Artık bunu istemiyorum.
1 8 Ekim
Bazen çok güzel düşler gö­
rüyorum. Başka biriymişim gibi
geliyor bana o zaman. Bu düş­
. leri seviyoru m ve onları gördü-
ğüm için seviniyorum.
1 Kasım
Gittikçe bastıran bir özgürlük
ihtiyacı. Bu acaip duygulanma­
l ar, hayal kurmalar .. Bir bulutun
içinde eriyormuş gibi bu dalgm­
lık hali...Bütün bunlar bu ihtiya­
cın bir sonucu olmasın?
8 Kasım
Gereğinden fazla anlayışlı
olmak. Neyi çözüyor?
1 1 Kasım
Bu sabah dilime takılan bir
cumle: (belki bir gün bir roma­
nımda kullanıveririm) "0, h ayatı­
nı bazı anlar üzerine kuranlar­
dandı."
28 Kasım
Çok yalnızım. Evim, kocam
ve çocuklarım var. Ama galiba
çok yalnızım. Gece uyuyamıyo­
rum. Yazamıyorum. Yaşamıyo­
rum hissini içimden atamıyo­
rum.
Bu bir çöküntü. Sebep? Artık
hiçbir şey bilmiyorum. "Taham­
mül mülkü" yıkılmış gibi . . . . Dalıp
dalıp gidiyorum.
Bu, hiç iyiye işaret değil.
25 Aralık
Bir kaç h afta önce tesadüten
"bir kadın dergisi" çıkaran genç
arkadaşlarla tanıtıştığım. Anne­
min eski evinin yanındaki eski
bakkal dükkanından bozma mi­
nicik bir yerde çalışıyorlar. On­
ları çok sevdim. i nanç ve genç­
lik dolular. Kadının konumu
üzerine kafa yorup, kendisini
gerçekçi bir şekilde ü retebilme­
si için mücadele etmesi gerekti­
ğini savunuyorlar. Beni araları­
na aldılar. Benden yaz ı lar
bekliyorlar.
1 1 Ocak
Artık ne olursa olsun, yaz­
mak uğraşı m olacak. Çaba gös­
terecek ve başaracağım. Bu bir
mucize Tanrı m ! Artık yalnızlık
duymuyorum. Çocukluğumdan
beri kurduğum düş gerçekleşi­
yor. Yeniden doğmuş gibi haya­
ta başlamak ne güzel.
Biliyorum, özgürlük bu. Ben
kadını m ve insanım. Kendimi
üretebiliyorum. Yazabiliyorum . . ·
Artık yazar oluyorum.
Değiştiremeyeceğim şeyle­
rili yanısıra, değiştirebileceğim
şeyler de var. Hayatımı benim
kı lmanın yolu da bu belki.
25
ANADOLU'DA KADlN VE ŞİİR
ANA TANRlÇA
Arkeolojik bulgulara ve bilim­
sel araştı rmalara göre, insanın
varoluş süreci 1 ,5 milyon yıllık
bir süreyi kapsıyor. Uygarlık ta­
rihinin ise sadece 30.000 yıllık
bir geçmişi var. Yine bilimsel
verilere dönersek, uygarlığın
yerkürede ilk filizlendiği toprak­
lardan biri, belki de en önemlisi,
Anadolu. Gelişen beyninin üret­
tiği tanrısal güç kavramını, do­
ğurganlığının g izini kad ın i le öz­
deşleştiren insan, Ana Tanrı­
ça'nın beşiğini de bu topraklar­
da sallamış ilk kez.
Ilkin salt doğurganlığıyla, gi­
derek toprağı n üretkenliğiyle
bütünleşerek, ortaklaşa toplum
yaşamı nın karar mekanizmasın­
da erkin temsilcisi olan kadına
saygı , bir çeşit korkuyla da be­
raber, Ana Tanrıça'yı yaratmış.
Anaerkil aile düzeninin egemen
olduğu çağlar boyunca Ana
Tanrıça Kubaba, Anadolu'yu
koru muş, kollamış .
Buğdayı, tanrısal bir taam gi­
bi, insana ilk kez sunan bu top­
raklar, insanın toprağı işlerneyi
Hepimizin bi rleşe bileceğimiz bir insan hakları idealine, insan onuruna yönelik evren­
sel bu sayg ı ya ulaşabi ldiği miz zaman insan lar arası nda yar ı n ı n barışcıl ilişkilerini ve
uluslararas ı nda verimli işbirliğini sağlayacak bağ ı da kurmuş o l uruz.
26
öğrenmesinin ardından Bereket
Tanrıçası Kibele'nin de anayur­
du olmuş. Toprağın berekatiyle
tanışan insanın madenin gücü­
nü fark etmesi uzun sürmemiş.
Madenierin işlenmesi, topluluk­
lar arası ilişkilerin gelişmesi, sa­
vaşlar v.b. olgular, erkeğin üre­
timde ve toplumsal yaşarndaki
önemini artırmış. Anaerkil aile
yapısı çözülmeye, Ana Tanrıça
gücünü yitirmeye başlamış.
Tunç çağıyla birlikte Ana Tanrı­
ça, Anadolu'da binlerce yı l sü­
ren görkemli saltanatını ilkin
başka tanrıçalarla, daha sonra
da erkek tanrılarla paylaşmış.
Günümüzden 3500 yıl kadar
önce yapılan bir Hitit açık hava
tapınağı nın (Yazılıkaya) duvar­
larında yer alan kabartmalar, bu
sosyal değişimi günümüze ka­
dar taşımış. Bu kabartmalarda
ilginç bir tören var. Ana Tanrıça
Kubaba ile Baş Erkek Tanrı'nın
evlenme töreni. Güçler eşitleni­
yor. Artık erkek ve kadının top­
lumdaki statüsü aynı . Bu da
gösteriyor ki toplumda aile kav­
ram ı , erkeğe saygı , erkeğin
elinde toplanan güç önem ka-
Michael Simth 1 Unesco 'dan Görüş
Ayten MUTLU
zanmaya başlamış.
Anaerkil aile yapısının, günü­
müzde "yerli kültür olgusu" ola­
rak tanımlanan kültürün yapı
taşlarını oluşturduğu ve insana
yaratıcı eylemlilikte geniş ola­
naklar sağladığı, kabul edilen
bir gerçek. insanın insani an­
lamda varoluşunun bir çeşit iz­
düşümü olan Ana Tanrıça ise
Asya'dan Avrupa'ya uzanan ge­
niş bir bölgede, günümüze dek
ulaşan heykelleri ve tapınma tö­
renleriyle sanatsal bağlamda
yaratıcılığın ilk ürünlerinin yansı­
ması.
Sınıflı toplumların oluşmasın­
da önemli katkısı olan. mülkiyet
olgusu ve zamanla tektanrılı
dinlerin de etkisiyle, yerini patri­
yarkal değerler sisteminin ege­
men olduğu erkek üstün anlayı­
şa bırakan anaerkil yapının
çöküşü, Ana Tanrıça'nın ölü­
müyle kadının köleleşmesini de
beraberinde getirmiş.
Anadolu . . . Bütün kavimlerin
birleşerek ancak yenebildikleri
Arnazenların ülkesi. Unutulan,
mülkleştirilen, sömürülen, horla­
nan, küçümsenen ve "soframız-
daki yeri öküzümüzden sonra
gelen" tanrıçaların yurdu.
NEDEN AZ
Ana Tanrıça'nın, insanın uy­
garlaşmaya başlamasıyla birlik­
te var olması ve sı nıfsal kat­
manlara ayrışan topluluklarda,
mülkiyet kavramıyla beraber ye­
rini erkek tannlara bırakması
süreci, çok uzayabilecek ayrı
bir yazı konusu . Bizim konumuz
ise, Anadolu'da kad ının sanatla,
daha da özel olarak şiirle ilintisi.
Beni, ucundan kıyısından da ol­
sa bu konu üzerinde düşünme­
ye iten nedenlerden biri, şiir
söyleşilerinde sıkça karşılaştı­
ğ ı m bir soru:
"-Ü lkemizde kadın şair sayısı
neden az?"
" Edebiyat ve sanat, toplum­
sal hayatın aynasıdır" der Ple­
hanov. Sanat ürünleri toplumsal
ilişkilerden doğan olay ya da ol­
gulardır.
Sanatçı toplumu , toplumsal
bilinç da sanatçıyı etkiler. Top­
lumsal bilinci ise, toplumsal
şartlar belirler. Burada kadının
toplumsal gelişim ve bireysel
o luşumunu belirleyen sürece
değinmek yerinde olur.
Şiir, hayatı yansıttığı ve aşa­
bildiği ölçüde yolunu bulur. Şiir
ne durağan bir yansıtma, ne de
sadece bir seçenek sunucudur.
Işlevsellik adına bunlar gerekli
kuşkusuz. Gerekli olan bir diğer
şey de içinde var olduğu toplu­
mun tarihsei süreçteki kültürel,
düşünsel ve ekonomik-politik
gelişiminin bir ürünü olabilmesi.
Şiir, çağını kavramalı, yansıtma­
lı ama asla bu kadarla yetinme­
melidir. Nesnel ve öznel ger­
çekliğin çakışması için de
e linden geleni yapmalıdır.
Şiir öncelikle bir duyarlıktan
yola çıkar. Yaşamdaki algı lama
ve birikimler, bireyin - şairin -
bilinç süzgecinden geçerek
yoğrulmasıyla yeni ve devingen
bir biçime bürünür. Kısaca, şai­
rin düşünsel gelişimi, birey ola­
rak zihinsel ve ahlaksal evrimi,
yaşadığı çağ ın realitesine bakışı
şiirinin kaderinin de belirleyicisi­
dir.
Anna Seghers'in bir sözü
var. "Yetenek kazanılır da, kay­
bedilir de" Evet yetenek, kaybe­
dilebilir. Ilgi alanına zaman ayrı-
lamıyorsa, yeterince · emek
verilemiyorsa, yaşam bu doğ­
rultuda biçimlendirilemiyorsa,
yetenek körelebilir.
Ataerkil aile düzeninde, mül­
kiyetin bir parçası haline gelen
kadın, bin yı llar boyunca kendi­
sine dayat ı lan rolü oynamak zo­
runda kalmış. Hayata, ona izin
verilen ölçüde ve çizilen sınırlar­
içinde katılabilmiş. Dinsel olsun,
toplu msal olsun, bağlayıcı ve
yaptırımc1 kurallarla, eli, kolu ve
beyni bağlanmış. Ağı r koşullar
içinde yaşaması bir yana, be­
yinsel gelişimi engelleyici, tek­
düze işleri sürekli üstlenmek
zorunda bırakılmış. Bin yıllarca
duvarların ardına sürülen kadın,
doğuştan var olan yetenekleri­
nin nası l ve hangi koşullarda
farkına varacak, zamanının ve
enerjisinin ne kadarını bu yete­
neği geliştirmek için ayırcaktı
k'?
ı.
Anadolu'da en eski uygarlık­
lardan biri olan Hitit'lerde kadı­
nın saygınlığını kaybetme süre­
cine başta değinmiştik.
Yaklaşık 1 000 yıl süren bu uy­
garlık döneminde bilinen kadın
sanatçı yok. Varsa da ben ula­
şamadım. Görünen o ki Hi­
tit'lerde kadın, toplumsal konu­
munu iyice yitirerek zamanla
toplumsal karar mekanizması n­
dan silinmiş.
Kuran'da Cahiliyye devri o la­
rak tanımlanan Islamiyat öncesi
Arap topluluklarında kadın daha
da aşağı konumlara düşmüş.
Arap erkeğinin gözünde deve
kadından daha değerli. Kız ço­
cukları bazı durumlarda diri diri
toprağa gömülebiliyor, hatta o
dönemde kadının insan sayılıp
sayılamayacağı bile ciddi şekil­
detartışılıyormuş.
ISLAMDA KADlN
lslamiyet, Cahiliyye dönemi­
ne oranla kadı na, müslüman er­
· keğe göre yarı yarıya sayılabile­
cek bazı haklar kazandırmış.
Dört Halife döneminden sonra
dinin siyasete alet edilerek bas­
kı aracı haline getirilmesiyle bu
hakların büyük bir kısmı işlerliği­
ni yitirmiş.
Marsiye formu , Arap şiirinde
önemli bir yer tutar. Bu formun
yarat ıcısı Arap kadını. Arabis­
tan'da yapılan ölü gömme tö­
renlerinde bir kısım kadınlar ölü­
lerin arkasından ağlayarak, ona
methiyeler düzmeyi meslek ha­
line getirmişler. Günümüzde de
Anadolu'nun birçok yöresinde
"yakımlar" şeklinde süren bu
gelenek, kadının Arap şiirine bu
formu kazand ı rmasını sağlamış.
Bu ağlayıcı kadınlardan biri de,
bugün bile önemli bir Arap şairi
sayılan Hansa. · Yalnız, burada
değinilmesi gereken, kadının
özgür biçimde sanatsal üretim­
de bulunamadığ ı . Toplumsal bir
işlevi yerine getirirken sanatsal
ü retime, sadece kısıtlı bir konu­
da ve formda katılma . olanağı
bulabildiği.
Müslümani iğı sonradan be­
nimseyen bazı Türk boylarında
ise, I slamiyat'in kadına refor­
mist bazda sağlamış olduğu ki­
mi hakların kısa sürede geçer­
siz hale gelmesiyle kadın
Islamiyat öncesi var olan hakla­
rını da yitirmiş. Islamiyat kadını
evine kapatmış, egemen güçle­
rin, dolayısı ile de erkeğin buy­
ruğuna sokmuş. Bu durumu
Selçuklular'da ve daha sonra
da Osmanlılar'da gözlernek ola-
27
sı. Selçuklu döneminde, bir yıl­
dız falı bakıcısı olan Müneccime
Hatun'un şiir yazdığı nı biliyoruz.
O dönemlerde fala bakıyor ol­
manın popülaritesi hayli fazla
ve itibar kazandırıcı olmasaydı ,
büyük bir olas ılıkla Müneccime
Hatun da ya hiç şiir yazamaya­
cak ya da yazdıklarını hiçbir za­
man gün ışığına ç ıkaramaya­
caktı.
Osmanlılar'da kadın, Selçuk­
lu kadınından daha da gerilere
düşmüş. Çöküş dönemi hariç,
önemli sayılabilecek kadın şair,
hatta kadın yazar yok. Bunun
nedeni de I slamiyat'in kadına
sağlamış olduğu bazı hakların
egemen güçlerce iyice elinden
alınmış olması . Ayrıca sömürge­
lerden sağlanan refah, dolayı­
sıyla daha önceki göçebelik ve
d e beylikler döneminde erkeği
ile birlikte at üstündeki aktif ka­
d ının, iyice dış dünyadan kopa­
rı larak evine kapatılması . Ku­
ramsal düzeyde kadının bazı
hakları var. Fakat dinin, şeriat
kuralları maskesi altında top­
lumsal bir baskı ve sindirme
aracı olarak kullanılması sonu­
cu giderek yozlaşması kadının
tam anlamıyla köleleşmesini de
beraberinde getirmiş. Yalnız şu­
nu belirtmek g erek. Diğer top­
lumlarda olduğu t,ibi Osmanlı­
lar'da da ekono mik bağlamda
ü st sınıftaki kadınla aşağı sınıf­
lardaki kadın arasında, bu hak­
ların kullanı mının yanı sıra sos­
yal ve kültürel uçurumlar var.
Sarayl ı kadınla köylü kadın ara­
s ı ndaki bu farklı lı k batıya açılı­
rnın başlamasıyla daha da belir­
ginleşiyor. Asl ında bu düzen
içinde kadın kadar olmasa da
erkek de maddi ve manevi sö­
mürü altında. Bağnazlığa karşı
gelişen her türlü eylem kanlı şe­
kilde bastırılmış. Bunlardan biri
o lan Şeyh Bedreddin lsyanı bin­
lerce )<öylünün katledilmesiyle
sonuçlanmış. Şeyh Bedred-
28
din'in kadınla ilgili getirimleri
Şeyhülislam fetvalarıyla lanet­
lenmiş. Kadına özgürce geliş­
me olanakları ve önemli bazı
haklar da getiren bu görüşleri
savunanların katline ferman çı­
karılmış.
ILK KADlN ŞAIR
Osmanlılar'da bilinen ilk ka­
dın şair Zeynep Hanım. 1 5 .
yy'da Fatih zamanında yaşa­
mış. Bir kadı kızı ve kadı karısı.
Padişaha yazdığı övgüleriyle
ü nlenmiş. 16. yy'da Ayşe Hub­
ba Hanım, gazelleri ve kaside­
leriyle divan şiirinde yer almış.
1 9.yy'da yaşayan Şeref Hanım,
Kerbela olayını dile getiren şiir­
ler yazmış.
"Muharremdir yine derd-i ni­
hanım/aşikar cilsun/Muhar­
remdir yine karım hemişe/ah-ü
zar olsun" şiirlerinden bir örnek.
Şeref Hanı m'ın şiirlerinde sa­
dece genel duyarlıklar, mevcut
divan şiiri kalıplarında işlenmiş.
Leyla Hanım, bir diğer Os- ·
manlı şairi, ö lümü 1 850. Şarkı
sözü olarak çoğu şiiri günümü­
ze u laşmış. Kadın duyarlığını er­
kekçe bir söylemin altına usta­
ca gizlerneye çal ışmış. Din ve
soyut bir aşk, en fazla işlediği
konular.
Osmanlı kadın şairlerinin or­
tak özelliği, hemen hepsinin sa­
ray çevresinden olması . Belli
kalipiara uyarak sınırlı konuları
işlemesi. Anadolu'daki köylü ka­
dın ise içindeki güzellik dürtüsü­
nü , bin bir türlü ayıpla, baskıyla,·kadın haklarına dair önemli hiç­
günah korkusuyla boğulan isya­
nını örgüsünde , dokumasında,
yazmasındaki oyalarda, elişle­
rinde bin nakışa dökmüş. Ya­
zınsal ve kültürel alanla hiçbir
iletişimi yok. Türküler ve mani­
ler onun için şiirin yaşama açı­
lan kapıları. 1 9 . yy'da Anado­
lu'daki halk ozanlığı geleneğine
tek tük de olsa yazmalarına bü-
rünmüş birkaç kadının katıldığı­
nı görüyoruz. Arife Bacı ve Aslı
Bacı önemlilerinden. Konular
·
genellikle Oğulların ve kocaların
ardından yakılan ağıtlar. Acılar,
acılar. . .
Osmanlı'da batıya açılım, ka­
dın hakları konusunda da yeni
oluşurnlara yol açıyor. Kadın yi­
ne siyasetten ve ekonomik
alandan uzak. Kadın erkek eşit­
liğinden söz ediliyor ama kadın
sürekli iyi ana, iyi eş, iyi müslü­
man olmaya özendiriliyor.
1. Dünya Savaşı sonunda
kadın, emperyalist işgale karşı
erkeğin yanında kanıyla savaş
veriyor. Ölüyor, sakat kalıyor.
En az erkek kadar cesaretli, en
az erkek kadar korkusuz ve yi­
ğit olduğunu kanıtlıyor. Erkekle
omuz omuza başardığı işler ka­
d ını ister istemez ucundan kıyı­
sından da olsa siyasetin içine
itiyor. Evinin dışına çıkarıyor.
CUMHURIYET DONEMI
Cumhuriyet dönemi, kadın
için yeni haklar ve biraz da olsa
farklılaşmış bir yaşam biçimini .:
de beraberinde getiriyor. Kapi- ·
talist yaşama biçimi ve ilkeleri
kadına benimsetilmeye çalışılı­
yor. Savaş sonrası ekonomisi­
nin ucuz kadın emeğine duydu­
ğu gereksinim, kadına atölye­
lerin, fabrikaların, izbe imalatha­
nelerin kapı� ını açarak onu eko­
nomik yaşamın içine itiyor.
Romancı Halide Edip, bu dö­
nemin önemli ismi. Kadına ve
bir kaygısı yok. Kökeni ve ya­
şam biçimi itibariyle olması da
gerekmiyor. Bu arada toplumcu
gerçekçi bağlamda ürünler ve­
ren kadın şairler ise çeşitli bi­
çimlerde engelleniyor. Yaşar
Nesihe Bükülmez en önemlile­
rinden biri. Egemen sınıfın sa­
vunucularınca iftira ve yalanlar­
la karalanıyor, yolları kesiliyor.
Ekonomik yaşamın içine bal ık­
lama dalan kadın, iş yaşamının
yanı sıra evinde de görevlerini
yerine getiriyor. Ev işlerinin bü­
tün sorumluluğu omuzlarında.
tik bir üretim biçimidir. Bir isyan- .
dır, haksızl ığa başkaldırıdır. Di­
rencin renkle, müzikle, sözle
yükselen haykırışıdır. Duyarlı in­
san ın bilincinden süzülerek, yü­
ze duvarların çekilmeyeceği bir
dünya için. Herkesin yetenekle­
ri doğrultusunda özgürce kendi­
sini geliştirebileceği fırsat eşitli­
ğinin olduğu bir yaşam için.
_

Çocukların bakı mı, yetiştirilmesi
ve bunun gibi daha önce üst­
lendiği bütün işleri yine eksiksiz
yapmak zorunda. Çünkü kapita­
lizm, altyapı kurumları olmaksı­
zın işletilmeye çalışılıyor. Kadı­
na 24 saat yetmiyor. Bu da onu
daha çok yıp>ratıyor, kendine ait
uğraşlar için ayırabileceği za­
man bırakmıyor.
Buna karşı n, yazın alanında
ismi duyulan üç-beş kadından
söz etmek olası Cumhuriyet dö­
neminde. Tabii, feodal yargıla­
rın, eskisi kadar görünür olma­
sa da, hala egemen olduğu
günümüzde de kadına bakış
açıs ı önemli ölçüde değişmiş
değil. Yine de kadın, eskisinden
çok daha fazla ilgili sanatla. Ha­
yatın her alanında olduğu gibi,
ilgi alanlarını durmadan genişle­
tiyor. Zamanını ve gücünü, ola­
naksızlıklar içinde bile olsa, ya­
şama yaymaya çal ışıyor. Ama
henüz işin çok başında. Bir gös­
terge olarak al ınamasa bile
1 987'de üçü ncü baskısı yapılan
reğinden yükselen ölümsüz bir
çığlı ktır. Bir sestir. Peki bizler,
biz kadınlar, neden hep çığlıkla­
rımızı göğsümüzde bastırniak
zorunda kalmışız?
Çünkü gerçek kimliklerimize,
insan kimiikierimize kavuşma­
mız hiç de işine gelmemiş ege­
men güçlerin. Hep insan kişiliği­
mizin dışında kimlikler verilmiş
bize. Iyi ana, iyi eş, iyi kadın ol,
yeter, denilmiş. Başka bir şey
de olmaya kalkma. Hayata hep
bize izin verildiği ölçüde katıla­
bilmişiz. Erkeklerimizle beraber
kadercilik çemberinin içine sıkı­
şıp kalmışız.
Aleksandra Kollantay şöyle
demiş: "Bin yıllardır kadın, er­
demleri, insani yetenekleri, iç­
sel karakte ristikleri ile değil,
bu rjuva mülkiyetçi ahiakın işine
gelen kadınsı değerlerle ölçül­
müştür. Cinsel iffeti kad ını de­
ğerli ya da değersiz kılmıştır.
Ama kadın kendi ayakları üze­
rinde durmaya, kocasına ya da
babasına bağımlı kalmaktan
insan ın haklı mücadelesinde
özgürce yerimizi alabilmek için.
Ussal yapı mızı zenginleştirrnek­
· le başlamalıyız işe.
Bin yıllardır içimizde boğulan
şiirlerimizi, şarkılarımızı haykır­
manın, haykırmaya başlamanın
zamanındı r.
Yararlanılan Kaynaklar :
Kadm ve Sosyalizm,Aytunç
Altmda/
Kendine Ait Bir Oda, Virginia
Woolf
Cumhuriyet-Bilim Teknik
Dergisi, Mine Timur Bragner
Yaz1t
Edebiyat Derg i si
P.K. 227
Yenişehir/Ankara
* *

bir antolojiye, Mehmet Fuat'ın kurtulmaya ve toplumsal müca­

derlediği Çağdaş Türk Şiiri An­
tolojisi'ne bir göz attığımızda,
1 920 ile 1 987 arasındaki döne­
mi kapsadığı nı görüyoruz. Bu
dönemde ü rü n vermiş 87 şair­
den sadece bir tanesi kadın.
Yani 67 yıllık bir zaman dilimini
içeren böyle bir antolojiye sade­
ce bir tek kadın şair girebilmiş.
Bu türün diğer örneklerinde de
durum pek farklı değil.
ŞIMDI ZAMANI
. daha yaşanılır bir dünya bıraka­
Düşünürün biri, "Sanat bir
yaratış olmasının yanı s ı ra, gü­
zelliği olan bir yaratıştır" demiş.
Sanat bir yaratış olmasının yanı
sıra, güzelliği hedeflemiş, este-
deleye erkekle beraber girişme­
ye başladıkça, bu eski kriter ge­ Ali Balkız
çersiz
olacaktır."
ve işe yaramaz Dolmuşta Bir Kadin
Öykü
Artık kadının insan olUp ol­
madığı tartışılmıyor. Şu ya da Cem Yayı nevi
bu biçimde ekonomik yaşamın
içerisindeyiz. Insan kimliğimizi
* * *
kazanma mücadelesinde henüz
yolun çok başı nda olsak da yo­ N u h Ö m e r Çeti n ay
la çıkmış olduğumuz bir gerçek.
Şimdi sesimizi duyurmanın yol- ·
Kanrevanmaraş
larını bulmalıyız. Çocuklarımıza Şiir
Belge Yayın ları
bilme adına. Insanca bir yaşam
adına. Bizim de şiirlerimiz, şar­
kılarımız olmal ı. Onlarla acıları­
mızı, sevinçlerimizi, isteklerimizi
haykırmalıyız. Bir gün, önümü-

29
DAR KAPSAMLI BİR ANKET ÇALIŞMASI
- 1 00 ev kad ı n ı , 1 00 fabrika ve .konfeksiyon iş­
çisi , 1 00 temizlikçi kadı n, tezgahtar ve sekreter,
1 00 hastabakıcı ve hemşire, 1 00 memur, öğret­
men , mühendis ve doktor, 1 5 yönetici kadın, son­
daj usulüne göre seçilerek, kendilerine toplam 1 8
soru yöneltildi. Istatistiki anlamda bir genelleştirme­
nin yanı sıra bazı yanıtları da kapsayan sonuçlar,
yaklaşık olarak şöyle:
- Sorularımıza yanıt veren 350 kadının, 262'si
ilk ya da orta öğrenirniL 35'i okuma yazma bilmiyor.
53'ü ise lise ya da yüksek oku l çıkışlı. Soru yöneltti­
ğimiz 1 64 kadın ise, çeşitli nedenler öne sürerek,
anketimize katılmak istemediklerini belirttiler.
-350 kadından 232'si resmi nikahlı , 30'u hiç
evlenmemiş, 88'i ise dul, boşanmış ya da nikahsız
beraberlikleri olan kadınlar.
- Kad ı nların yaşları 20 ile 50 arasında.
- işçi, sekreter, tezgahtar, temizlikçi ve hasta-
bakıcı kadınların aylık ortalama geliri 300 ile 550
bin TL arasında, diğer mesleklerdeki kadı nların ge- ·
liri 400 bin TL ve daha yukarısıdır.
- 26 kadın, eşinin ailesi ile birlikte yaşamakta­
d ır.
.,._ 44 kad ının hiç çocuğu olmamış. Bunlardan
B'inin çocuğunun olması tıbben mümkün değildir.
Tokmak vurmasak başiara
Engel olmasak işlere
30
SORU VE V ANlTLARDAN ÖRNEKLER:
Soru : Çal ışmaktan memnun musunuz? Çalışan
bir kadın olarak, eşiniz, çevreniz ve işyerinizle ilgili
sorunlar yaşıyor musunuz?
Yanıt: En büyük sorunum çocuğumun bakım ı .
B u konuda içimi rahatlatacak koşulları bir türlü sağ­
layamadı m. Her şeyi ben düşünmek zorunda kah­
yoru m. Aslı nda iş alanı nda kadınlar, erkeklerden
daha disiplinli. Sorunları erkeklere oranla daha faz­
la. Bir de- terfi sorunu var. Erkeklere bu konuda ön­
celik tanınıyor. Sonra da "ne yapalım o aile reisi"
diye mazeret bildiriliyor. Ben bu dururndan rahatsız
oluyorum.
Yan ıt: Devlet ve işyerleri kadınların omuzladıkla­
rı çocuk bakımı sorununu çözmeli. Kadınların kafa­
ları bu kadar sorunla yüklüyken başarılı olamıyor­
lar. Annelerimiz olmasa çocuklarımız sokakta kalı r.
Çileyi hep kadınlar çekiyor. Anne , kızı, onun kızı­
onun kızının kızı . . .
Yan ıt: Eşim yaşamımızia ilgili sorumlulukları ko­
nusun bencil davranıyor. Paylaşmıyor. ( Destek de­
miyorum) Payiaşması gerekir. Bunu ona aniatmayı
başaramadım. Söy lediğimde: "Yapmadım mı?" ya
da "Çekemiyorsan işten ayrıl" diyor. Bu çözüm
mü? işte, erkek egemen anlayı ş bu. Benim bera-
Son versek savaşlara
Kardeş o/sak olmaz m1 dost?
Aşık Temeli .
ber yaşamaktan anladığım, zor olanı paylaşmak.
Arkadaş olabilmek, sevgiyi yaşamak. Ar:ılasa ikimiz
de mutlu olurduk. Oysa ben şimdi kendimi çok yor­
gun, hasta ve bıkkın his_s ediyorum.
Yanıt: Erkektir. Bir işe karışmaz. Hizmet ister.
Hanımım iyidir. Ama bazen sinirli olur. Olmayacak
şeye kızar. Ben sesimi çıkarmam. Her işe yetiş­
mem zor. Neyse kız palazlandı. Yardım ediyor.
G ENEL OLARAK: Kadınlar, eşlerinin bencillikle­
rinden, sorumluluk yüklenmek istemediklerinden,
işyerlerinde ise, işverenlerin sorunsuz insan çalış­
tırmak istedikleri için anlayış göstermediklerinden
yakınıyorlar.
Soru : Ev kad ını iseniz, bundan memnun musu­
nuz? Bu sizin seçiminiz mi?
Yan ıt : Her sabah kocamdan para isternekten
bıktım. Çocuklarım genç, delikanl ı . istekleri bitmi­
yor. Onlara para verebilmek için eve dantel, örgü
gibi işler alıyorum. Bunu kocamdan gizliyorum. Bir
mesleğim olsaydı mutlaka çalışırdım.
Yanıt: Ben hemşireyim. Evienirken kocam ve ai­
lesi çalışmamı istemedikleri için işten ayrıldım . Şu
anda . hiçbir sosyal yaşantı m yok. Eşi m çok kıs­
kanç. Şimdiki aklı m olsa böyle bir evlilik yapmaz-
dım. . düşünüyorsunuz?
Yanıt: Ben, çocuğum ortada kaldığı için işten
ayrıldım. Ev hayatı, komşu gezmesi beni sıkıyor.
Çalışırken eşim yardımcı olmazdı. Benden beklerdi
ama eksik olunca da kızmazdı. Şimdi evdeyim diye
her şeyi eksiksiz istiyor (yatak dahil) . En ufak bir
eksiklik ya da unutmada dayağa varan kaba davra-
·
n ışlar gösteriyor.
Yanıt: Bence bütün kadınlar meslek sahibi ol­
malı ve çalı şmalı . Hiçbir kadının kocasının eline
·
bakmaktan hoşlandığı nı sanmıyo ru m.
G EN EL OLARAK: Ev kadı nları genellikle para ·
kazandırıcı işler yapıyor, çoğu bunu eşinden gizli­
yor. Evde oturmaktan memnu n olan kad ı n %7. On­
lar da hayatlarından memmun değiller.
Soru : Kazancınızı nasıl değerlendiriyo rsunuz?
Yan ıt : Hayat çok zor ve pahalı . Yaşlılığımızı ve
çocuklarımız ı n geleceğini düşünmek bize düşüyor.
Eşimden genelde memnunum. Ortak bir bütçemiz
var. Hayatı parasal anlamda paylaşıyoruz.
Yanıt: Ben boşanmış bir kad ı nım. Babaları onla­
rı unuttu. Bir kuruş bile vermiyor. Kazancımla onları
büyütmeye ve kira vermeye çalışıyorum. Kendimi
çok yorgun hissediyorum.
Yanıt: Ben, eşimle aynı işyerinde çalışıyorum. Iş
koşullarım daha ağır. Çünkü o yönetici konumun­
da. O yükseldi. Okumaya zaman bulabiliyor. Be­
nim hiç zamanım yok. O yükselirken ben çocuk ka­
l ıyorum. Yemek pişiriyor, temizlik yapıyorum. Buna
rağmen kazancımın adı eve katkı oluyor.
GENEL OLARAK: Kazançlarının sadece eve
katkı bağlamında değerlendirilip, önemsenmeme­
sinden yakınıyorlar. Kendileri adına harcama yap­
ma olanağı bulamıyorlar.
Soru: Flört ederek mi yoksa görücü usulü ile mi
evlendiniz?
G ENEL OLARAK: Ev kadınlarının % 50'si görü­
cü usulü ile evlenmiş. Çalışan kadı nların % 65'i ai­
lenin de fikrini alarak kendiseçimini yapmış.
Soru : Flörte karşı mısınız? Sizce flört fahişelik
midir?
G ENEL OLARAK: Kadınların % 80'inden fazlası
flörte karşı değil. Evianecek çiftierin birbirlerini tanı­
ması ve anlaması gerektiğini düşünüyorlar.
SOR U : Kızı nızın flört ettiğini öğrenseniz tepkiniz
ne olur?
G ENEL OLARAK: Anneler kızlarının yanl ış se­
çim yapmasından korktukları ve topluma güvenme­
dikleri için katı davranıyorlar. Okuyan veya çalışan
kad ınlar bu konuda daha özgür düşünüyorlar. Ken­
dileri flört ederek evlenen anneler bile eşleri kızar
diye kızlarının flört ettiğini gizliyorlar.
Soru: "Fiört fahişeliktir'' açıklaması hakkında ne
G ENEL OLARAK: Kadınları n ancak % 1 0'u bu
soruya yanıt verdi, diğerleri çekimser kaldı. Yanıt
veren kadınlar devletin insanların özel hayatına ka­
rışmasını ri doğru olmadığını söylediler. Artık kadın­
ların sosyal yaşama daha fazla ve hızlı olarak katıl­
dığı bir çağda böyle bir açıklamanın kadının ikinci
sınıf konumunu korumaya yönelik bir anlayıştan
kaynaklandığına inandıklarını belirttiler.
YANlTLARDAN BiRKAÇ ÖRNEK:
-Teknolojinin bu kadar gelişkin olduğu bir çağ­
da kadını 50 sene önceki konumunda tutmak müm­
kün mü? Ben artık ikinci sı nıf insan olmak istemiyo­
rum.
-Eğer flört ahlaksızlıksa erkek için de böyledir.
Toplumu yönetenler birtakım ahlaki ve insani de­
ğerlere kendi erkek egemen anlayışiarına uygun bi­
çim vermek istiyorlar. Ama ben a rtık erkekler gibi
bir insan olduğurnun farkındayım.
-Ben bu anlayış değişmedikçe arkadaşça,
dostça, sevgi dolu kadın-erkek beraberliğinin müm­
kün olmad ığını biliyorum. Işimiz zor. Bu anlayışla
Iliücadele etmemiz lazım.
Soru : Çocuklarınızla, hayatınızla veya cinsel ya­
şamınızla ilgili problemierinizi eşinizle rahatça ko­
nuşabiliyor musunuz?
G ENEL OLARAK: Bu soruya kadınların ancak
31
% 5'i evet cevabı verdi.
YANlTLARDAN BiRKAÇ ÖRNEK:
-Beni rahatsız eden hiçbir konuyu eşimle kav­
ga etmeden konuşamıyorum.
-Eşim hiçbir konuda anlayışlı değil. Ben hiçbir
problemimi onunla konuşamam. O hep rahat ettiril­
meli, sorunlarımı ona taşımamalıyım. Böyle düşü­
nür.
-Ne çocuklarımla ilgili bir problemi, ne de cin­
sel yaşantımızla ilgili bir sorunu kocama anlata­
mam. K ızar, köpürür. Surnu rndan getiri·r. Sonuçta
ben suçlu olurum.
-Kocam sorun çıkarması n diye, istemesem de
onunla yatıyorum, ama istemediğimi ona belli et­
memeye çal ışıyorum. Benim mutlu olup olmamam
onun umrunda değil.
-Kocamla aram, onunla cinsel yaşamı mız ters
gitmediği sürece iyi. Aksi takdirde son derece ka­
balaşır. Üstelik yüksek tahsilli. Çoğunlukla isteme­
den yattığı mı ve soru nlarım olduğunu ona anlatamı­
yoru m. Böyle şeyler söylediğimi duysa beni evden
kovar.
SONUÇ OLARAK
Anketimize katılan kadınlar içinde kocasının öl­
mesini dileyenler olduğu gibi, şans, kısmet diye ya­
şam biçimlerin e kaderci yaklaşanlar çoğunlukta.
TABLO
Ermişim soluk renkleri gökyüzüyle boyayarak
Mavi kuşlar umudun esrikliğiyle
atmacalar öfkenin kalıt ı mıyla bakmışlar
V� . . .
kanat vurmuşlar tabiomu n kavgalı meydanında
bir yaygara yaratmışım özgür uçuşta
Su sesizfiğimin değil
Saflığımızın sureti olmuş ki
bir noktada birleşmişiz akışımızia
32
-Kadınların % 90'ı evliliklerinden memnu n de­
ğil.
-Kadınların % 1 O'u evliliğe karşı.
-Kadı niC!_rın % 1 O'u çok net olarak, birlikte ya-
şadıkları erkekle arkadaş, dost, sevgili olmak iste­
diklerini ama bunu başaramadıklarını, kadını kü­
çümseyen anlayış değişmedikçe mutlu
beraberliklerinin mümkün olamayacağına inandık­
larını söylediler.
-Kadınları n % 30'undan fazlası bir kadın örgü­
.
tünün gerekli olduğunu kabul ediyorlar. Ancak bir
kadın örgütlenmesinde çalışmak konusunda cesa­
retli değiller. Herhangi bir siyasete bulaşmaktan
korkuyorlar.
-Kadınların %80'inden fazlası baş ağrısı, bel­
kasık ağrısı, romatizma, kireçlenme, yorgunluk ve
'uykusuzluktan şikayetçi.
-Kadı nları n % BO'inden fazlası kitap oku muyor.
-Başbakanl ığa bağlı olarak kurulan "Kadı n Sta-
tüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü" "Aile Araştır­
ma Kurumu" ve "Milli Aile" kavramları ile ilgili soru­
muza kadınların % ?O'i ilgilenmediklerini belirterek
yanıt verdiler. % 30'1uk kesimden büyük bir bölü­
mün bu konuda hiçbir bilgisi yok. % 1 O'luk kısım ise
karşı olduklarını , bunun devletin kadının konumunu
geride tutmak, kontrol alt ı na almak, kadınları n ikinci
sınıf konumlarından kurtu lmak için verdikleri vere­
cekleri mücade leyi engellemek, örgütlenmeleri de­
netim altında tutmak için bu kurumların oluşturul­
duğuna inandıklarını söylediler.
Bir çiçek oturtmuşum
Çukurlafdan yamaçlara doğru
Tepelerin rüzgarı nı
Emeğin toprakla buluşmasını
Şaşırtıcı aydınlığını güneşin
çizernedim sanmıştım
Bir iş yapmış ı m
sen de tahmin et gülüm
24.8.89
RAZiYE CERIT
 A VUCUMDAKİ TER
oktorun verdiği kağıt par­
D . çası masada duruyord u .
Içimde çarpışan b i n b i r dü-
şünceyle haya!, Vivaldi'nin ke­
man ına karıştı . Ilkbahar, yaz,
sonbahar, kış. Mevsimleri çalan
usta yarumcu kapıları mı zorluyor.
Sonbahar ışığı daldı içeri. Ak­
şamdan kalma, kahverengi, yeşil
şişelerde gezindi. Yan ıp sönd ü .
Gökyüzü sonbaharı çald ı . Şişele­
rin ucundaki erimiş, yan yatm ış
mu mlar saydamlaştı . Masadaki
elmaya daldı gözleri m . Kırm ı z ı ye­
meniye, alü m i nyum coca-cola ku­
tusuna . . . Kavanozun içinde, kal ı n
ince b i r sürü fı rça. Kurumuş yağ l ı •
boya tüpleri. Yüzy ı l l ık . . . Resim mi
yapıyordum ! Ben yüzy ı l l ı k . . . Re­
sim mi yapacaktım ! K ı rık barda­
ğ ı n içindeki kömür kaleme' dokun­
du parmağ ı m .
Körnur kalemle resmini çizdi m
karn ımdaki bebeğin. Y u muşacık
bir bebek. Şarap bardakları gibi
ışıltı l ı . Yaşam ışı ltı lı . . . Yaşam şimdi
başlamad ı . Benim karn ımda baş­
lamad ı . Bu bir başlang ıç değil ,
süreklilik . . . Evrenin anası değ i l i m
ben . Yine de yaratabilirim. Bütün
yaratıcıların yaratıcı l ığ ı n ı kendim­
de toplayabilirim . Can verabiiirim
renklere, notalara, sözlere, t:ı.şla­
ra . . . Tohu mla toprağa . . .
. Bebek . . . Küçücük can l ı , öyle
g üzel k i . . . Güzel m i , bilmiyorum.
Fotoğrafları n ı g ö rm üştüm sperm­
le birleşen yumurta hücresinin.
Daha sonraki g ü nlerde ve aylar­
daki gelişimini gösteren fotoğraf­
ları da. Güzeld i . . . Eller, ayaklar,
küçücük parmaklar. . . Kocaman
gözler, atan bir kalp . . . Ne büyük
· heyecan ! Ben de annemin kar­
n ı ndayken . . . Bir hücre y ı ğ ı n ı m ıy­
d ı m , yoksa duyg ularım da var
m ıydı. Belieğim ne zaman oluş­
tu .. Yaşam doğumla başlar d iye
düşünürdüm. Öyle olma[ ı . Duygu­
lar, düşünceler, anlamlar doğ u m ­
la başlıyor olmal ı. Havan ı n ciğer­
lere dolmasıyla. ilk çığlıkla.
Sesle. . . O ilk dokunuşla. Ana ko­
kusuyla. Işte o anda, büyük yıkıl­
maz sevginin ayd ı n l ığıyla .. Ilk ku­
caklaşmayla... Sevgiyle başlar
yaşam .
Bebek . . . Bebek mi dedi m . Be­
bek değilmiş. Bebek olsa doğurur
muydum dünyan ı n haline baka­
rak. Yoksa ona bir şans verir miy­
dim güzel gelecek hayalleri kura­
rak. Orda, sıcacık yerde.. Kar­
nı mda. Yaşam ı n yaşerdiği yer­
de ... Ölümmüş. Bu akşam saatin­
de. Korkusunu sal ıyor içime. Kaç­
mak -istiyorum ondan saklan mak.
Başlangıca dönmek istiyorum ye­
nide n . Annemin karn ı na. Ölümün
bilinmediği yere. Hiçbir şeyin
an ı msanmad ı ğ ı o yolculuğa. Ölü­
mün korkusu boğazımı tıkad ı . Me­
zarı düşünd ü m , morgu . . . Ölürsem
morga koymas ı nlar beni. Herke­
se söylemeliyi m ! Hemen gömme­
sinler.. Yukarda kalmak istiyo­
rum, l:.elki bir g ü n daha. Gözümü
açabilirim güneş yüksel ince. Uya­
nabilirim y ı ld ı z ı n pırıltısıyla. Deli
ediyor korku t:: e ni. " Hiçbir şey
korkucundan büyük değildir" de­
mişti bir arkadaşı m . Bunu düşü­
nüyorum sürekli. . ." Kam:er değil­
sin. Şansl ı s ı n . Yalnızca rahminin
al ı nması gero�<iyor." dedi-ğinde
doktor sovinmcli miydim .. Evet!
Ameliyat düşünceci, korkuları
bedenime sc-l ıyor yine. Titriyo­
rum. Güneşin sarı ışığına, Vival­
di'nin keman ına s ı ğ ı n ıyorum ı s ı n­
mak için . Rüzgarın u!)ultusun u n ,
kuru yaprakların duşü5ünün , kuş­
ları n ötüşünün resmini yapıyor, şi­
irini okuyar yorumcl! Nigel Ken ­
ned:t Ingiliz Od a Orkestrasıyla.
I lkbahar çiçekleriyle doldu elle-
Nilgün KOZAL
rim. Yazı n g ü neşi parlad ı , s ı m s ı ­
cak. Sonbaharı n sobaları yand ı ,
bak ı ş ı n kestaneleri çıtırdad ı . Su
damlalar ı , çiğ , orman . . . Yaşayan
binlerce can l ı . Bulutlar, yağ m u r­
lar. . . aşklar, öfkeler, sevinçler,
coşkular . . . Coşuyorum müzikle.
Keman, damariarımdaki kanda
geziniyor. Soluk alıyoru m . lçime
çekiyorum yaşam ı . . Tanıyorum
seni Vivaldi ! Şu küçük serçede
görüyorum seni , yaprak h ı ş ı rtısın­
da, gök g ü rültüsünde, sevdiğim
adam ı n dudağ ı nda. . . Merhaba ..
Merhaba yaşam . . . Şarabın sar­
hoşluğuna bı rakıyorum , yaşam ı n
bütün kan ı n ı içime çekerek. Git­
meyeceğim... Gitmeyeceği m ka­
ran l ı k sonsuzluğa ş i mdiden . Nas ı l
düşün ürüm ö l ü m ü . Yapacak öyle
çok işim var ki burda, yüzy ı l yet­
mez bana .. binlerce y ı l . . Binlerce
yı! bana katlanacağ ı n ı söyleyen
dostum dururken yanı nda. Ha­
y ı r . . . Götürümez beni ölüm. Bin bir
ernekle yaratılmış bu dostluk du­
rurken. Birlikte güzelleştirdiğlmiz,
sevgiyle, özenle geliştirdiğimiz
dostluğumuz. Güç alıyoru m , can
alıyorum, verd iğim emekle, pay­
laştı ğ ı m sevgiyle. Yapabildiklerim-
le, yapabileceklerimle. _
Serin suların , orman ı n , kuşla­
rın sesini duyuyorum. Bir de at na­
lı. Tozu dumana katmış. Atın üs­
tünde inatçı bir ihtiyar. Dostum o
benim. Elimi tutuyor. Yapacak çok
işimiz var. Acele etmeliyiz. Çocuk
kahkahalarıyla donataeağız her
yan ı . Ağaç dikeceğiz, tohum eke­
ceğiz. Bizden sonrakiler için. Ace­
le etmeliyiz. Eli elimde ... Avcum
terliyor. Sı rılsıklam . Beni yaşatan
avcumdaki ter. Kalemim ıslandı .
Yazılarıma damladı ter. Resmi­
me . . . Sazın teline . . . Avcumdan ter
hiç eksilmeyecek.
33
AYLA KUTLU İLE SÖYLEŞi
yla Kutlu ile güneşli bir kış günü, Türkiye
A Idareciler Derneği'ndeki odasında buluş­
tuk ; Allegro ma non troppo eşliğinde
uzun uzun konuştuk. Arada ezgiiii ezgisiz şarkı­
lar mırıldandık; unutulmuş insanlardan, çocuk­
lardan, duyarlıklardan söz ettik. Söyleşinin ko­
nusu SEN DE GITME TRiYANDAFiLIS Idi. Hem
alışılmışın dışında bir biçem olsun isteğimden,
hem de konuştuklarımızın kitaba hiç de aykırı
şeyler olmayışından dolayı rahattım. Söyleşi
bandından bir bölümü INSANCIL okurları da
dJnlesin istedim.
- Sevgili Ayla Kutlu, romanel olarak biliniyor­
sun. Senin dikkatli bir okurun olduğumu da sen bili­
yorsun. Tam BiR GÖÇMEN KUŞTU O romanmm
ikinci cildini beklerken senden, SEN DE GiTME
TRiYANDAFiLiS. adli bir öykü . kitabwla Çlktm orta­
ya. Şimdi soruyorum: Nedir öykü?
- Senin de bildiğin bir şey var; daha önce de
bir öykü kitabı m çıkt ı : Hüsnüyusuf Güzellemesi .
Öykü yazmayı çok seviyorum. Ancak benim öykü­
de klasik denilebilecek bir tavrı m var. Olay aniatma
zorunluluğu duyuyorum. Baz ı ları 'anlatı' diye-ne de­
mekse?!!- bir şey tutturmuşlar. Akıllarına geleni ya­
zıyorlar; buna da aniatı diyorlar. Bana göre öykü
'an' içinde yazılır. Roman yazmak benim asıl işim
kuşkusuz. Ama öyküler, kimi araştırmalarım sıra­
sı nda edindiğim izienimlerden yola çıkarak, "olmaz­
sa olmaz" diye dü şündüğüm, yazmadan edemedi­
ğim şeyler. Denilir ki, TV filmi ile film arasında fark
var. Doğrudur. Fakat bir de değişmeyen 'esas' var:
Görsellik. Kuşkusuz romanla öykü arasında da
farklar var. Öykü için şimdilik d iyeceğim şu. Büyük
bir ayrıntı gerekliliği. .. Yine anlatılması gereken bir
insan, bir mekan, zaman parçası , duygular. . . Bu
yüzden öyküyü sürdürebilirim.
- Bunu gönülden diliyorum. Gelelim söz konu-
34
Lütfiye AYDlN
su kitaba. Özellikle kitaba ad1m veren SEN DE
GITME TRiYANDAFILiS, bana şöyle dedirtti: "Bir
öykü, sevgi emektir düşüncesini ancak bu kadar
güzel anlatabilir. " Öykümüzün romamm1zm insan­
Sizlaştmldiğl, bunun için sanki özel bir çaba göste­
rildiği bir dönemde nasil böyle öyküler yazabildin?
Özellikle Triyandafilis'i soruyorum.
- Beni okumayanlar için çok kısa bir özet yap­
mam gerekiyor. Sen okudun. Hatay Devleti'nin so­
na ermek üzere olduğu günlerde, Fransız ordusu­
nun yiyecek mutemedi Mösyö Antuvan'ın on beş
yaşı nda bir kızı vardır. Kızın zeka düzeyi yedi ya­
şında bir çocuğunki kadard ı r, hep öyle kalacaktır.
Bunun nedeni karı koca arasındaki kan uyuşmuzlı­
ğıdır ama bu neden o tarihlerde bilinmemektedir.
Kız, Triyandafilis çok güzeldir. Böyle biri bütünüyle
yabancı bir ortamda kalırsa ne olur? Bu evrensel
soru Vietnam'da, Lübnan'da da sorulabilirdi. Yani
"Savaş varsa çocuk nasıl yaşar? " Bu son derec�
sevecen bir soru . Bunun ardı ndan , insanımıza öz­
gü sevecenlikle zayıfa yardı m etme teması var.
- Sultan...
- Evet. Bir de Sultan'ın çocuk denilen canl ıya
ayrıca duyduğu çok büyük bir sevgi . . . Sonra Sul­
tan'ı n kocası . .. Adamın da sessiz bir sevgiyle ola­
ğanüstü bir bağlılığı var çocuğa. Bir ye�de şöyle bir
şey söyler adam: "Hatırlıyorsa unutturmaya çalışı­
rız. Unuttuysa hiçbir şey olmamı ş demektir." Yani
adamın yaklaşımı da insancıl. Bunlar bana yaşa­
nabili r gibi geldi. Dahası, o zeka düzeyindeki insan­
ların bu dünyada yaşamaya hakları vardır; bu in­
sanların da bize öğreteceği çok şey olacaktır diye
düşünüyoru m. Bunlar önceden bilinen, şunlar ya­
zılsın denilen şeyler değildi. Triyandafilis'in bende
yaşamaya başlamasından sonra, bütün öykü bo­
yunca mesajı da onunla birlikte yaşamaya başla­
dık. Savaş ölüm, gitmek, bir daha geri dönmernek ·
demektir. Sanki bu mesajı vermek için en iyi aracı
kullanmışım gibime geldi.
- Triyandatilis ne demek? Sözcük anlammt so­
ruyorum.
- Istersen önce bir anımı anlatayım. B.M uz­
manı bir Şili'li Türkiye'ye geldiğinde çocuğununun
adını Bingül koymuş. Davranışının nedenini şöyle
açıklıyor: "Dü nyanın bütün ülkelerinde kızlara
Gül'le başlayan adlar takılır. Fakat yalnızca Türkçe­
de, bir kıza ad olarak hem bu kadar kısa ve şiirli,
hem de bin tane gülü içeren bir ad konulduğunu
gördüm." Bu olayı anlatırken, Yunanistan'da bulun­
muş bir arkadaşım benzer şiirli bir adın Rumcada
da olduğunu söyledi. Triyanda otuz, filis karanfil
demekmiş. Triyandafilis otuz çenekli karanfil anla­
mına geliyormuş. Otuz çenekli bir karanfil adının bir
kıza takılması çok hoşuma gitti. Adın zor olması o
kadar önemli değildi. Önemli olan oradaki şiirsellik­
tL
- Öyküde htzlt, soluk soluğa bir anlattm var.
özellikle olaylan aktanrken... Ama duygularm anla­
ttml bir ağtr çekim havasmda. Keyfini çtkara çtkara.
Bu, Ayla Kutlu öykücülüğünün belirgin özelliği gibi
geldi bana. Ne dersin?
- Şimdi sen biraz içimi s ıziattın Lütfiye. Bu izie­
nimi bir öykücü elbette algı lar. Ama bir eleştirmen
algı lamalıydı, değil mi? . . . Yani bir yazarın ayıncı
özellikleri olduğunu bu insanlar algı lamak duru­
munda. Eleştiriyi iş edinmişler, fakat... Evet, bu sap­
taman doğru. Olay anlatıyorum; çünkü aniatmarn
gerektiğine inandığım olaylar var. Ancak olayların
içindeki insanları anlatırken büyütaeimi tutuyorum.
Şimde ayrıntı diyoruz, çok önemli. Insanı daha iyi
tanımak, kahramanı daha iyi vermek için duygusal
yapısını, onu etkileyen doğal yapıyı vermek için kul­
lanmalıyız ayrıntıyı . Laf olsun diye değil.
- Bana göre Ayla Kutlu gizli bir şair. Bu özelli­
ğini öykülerine yediriyor. Bütün öykü/ere stzan kay­
nak suyu gibi bir şey. Örneklemek istiyorum: "Sev­
da gözü, patlayan bahar gibidir, yamlttr insan/an.
Geldi samrsm, gelmemiştir. Geçti samrsm, bin ko­
ku, bin yeşil ve bin umutla önüne çtkar. Senin o ba­
ktştn... Demin söyledim, bahar yamlttr. Sevda gözü
· bullenişi yaşayan kadının iç dünyasında müthiş bir
hayda hayda. "
- Bence şair Ayla Kutlu yok. Bu duygu belki
var, belki sürekli kaynayan küçük bir göze. Fakat
yönlandirilmiş bir şey değil. Bir Göçmen Kuştu O'
nun başında bir destan bölümü vardı. Belki sana
daha önce söyledim; o bölümü bir seterde yazmış­
tım; virgülüne bile dokunmadım sonra. O bir gözey­
di, kaynadı bitti. Ozan Ayla Kutlu var diyemem
ama, dediğin kişinin çok duygulu birisi olduğu ke­
sin. Alay konusu olacak kadar duygulu ve duyarlı.
- Altm öyküsünden bir almtt: "Küstüm güneşe.
Banşmak için hiçbir şey yapmadt bana. Sen (ke­
penkleri) aç istiyorsan. Giderken uyumuş o/ursam,
stktea kapa ama. " Nine küçük ktza böyle diyor. in­
celik/er.. . Kmlgan, unutulmaz incelik/er, duyar/tk­
lar... Eğer bir öyküyü okuduğumda genzim stzlamt­
yorsa, yüreğim burkulmuyorsa, farkit bir insan
olmuyorsam, yani öykü beni değiştirmiyorsa, o öy­
künün öykülüğünden kuşkuya düşüyorum. Çünkü
Sanat eserinin değiştirici, dönüştürücü gücüne ina­
myorum.
- Yani çoğaltıcı . . . Zaten sanatın amacı budur
biliyorsu n. Sanat insanın parasal gücünü artırmaz
ama insana zengin olduğu duygusunu verir. Zen­
ginleşmek, çoğalmak ... Çoğalan insan taşar, taşan
insan da başkalarına bir şeyler verir.
- L. Aydın : Ai önce sözünü ettiğimiz öyküden
bir soru daha: Altm güneşin ktzt mtdtr gerçekten?
- A. Kutlu : Kitaptaki sekiz öykü de kadın ağır­
lıklı. Birisi de bir zamanlar kadın işlevi yüklemiş bir
erkeğin, Nesim'in öyküsü: Gitmeyi Bilmek. Bu zor­
lama bir tavır değil. Dikkat edilirse öyküleri,[ı ortak
bir yanı var. Altın' da da var bu. Kadın-erkek ayrımı
yapmak istemiyorum ama, bizler ortaya çıkana dek
kadına çok yüzeysel bir rol yüklenmişti. Bir amacı
gerçekleştirecek araç gibi . . .
- Bir aksesuar filan...
- Evet. Kadının duyarlıkları çocuğu çevresinde,
sevdiği adamın çevresinde kaldı. Oysa kadının du­
yarlığı erkeğe nazaran daha fazla. Bu hep kabul
edilmiştir ama aniatılmadığı için güdük bir nokta
olarak kalmıştır. En cahil kadının bile olağanüstü
duyarlıkları vardır. Söz gelimi Altın öyküsünde top­
lumun en alt katmanı ndan bir karı koca anlatılır.
Adamı n işi bir süre sonra yok hükmüne geliyor,
köşkerlik ölüyor. Fakat bunu ikisi de fark edemiyor.
ilkel insanlar. .. Ancak onların da anlatılmamış yan­
ları var, bunu vermek istedim. Bu feministlik değil.
Bu harcanmış kadının doğay ı , yaşamı, insanı derin
bir duyarlıl ıkla algılayışı ilginçtir. Müthiş bir terör var
öyküde. insanı ürpertecek kadar yoğun bir terör.
Ama bir kabulleniş de vardır. Bunun yan ında, ka­
özgürlük dS"... Kadın bir kaçışla özgürlüğü yakala­
maya çalışmıştır. Alt ın bir simgedir orada. Özgür­
lüktür. Gü neşten gelen, gü neşe giden ve güneşle
giden bir simgedir. iç özgürlüğün hapsedilmez bir
güç olduğunu vurgulamaya çalıştım bu öyküde.
- Kitabm toplamt kadtn ağtrltklt öykülerden
oluşmuş dedik. Kadmlar genelde direngen, çoğu
zaman erkekten daha cesur.
- Yaşamda da böyle zaten. Çünkü erkek sıfır- .
dan başlıyorsa, çoğu zaman kadın sıfırın altından
 içindeki sevgi damarlanm kurutup gitti. Oysa Sabit
enişte çok sevmişti kansm1...
BiR TUTAM GÜNEŞ
- Şöyle diyelim. Sabit enişte daha olumlu biri.
Ben Şadiye halayı sevmiyorum. Çocuğa şeker al­
Bir tutarn güneş mi top/adm
bir ateş mi y.aktm , mayan kadına hak veremiyorum.
-ellerinde kaç sevda tutuştu senin­ - Iyi de, bu kadm var olma, ayakta kalma sa­
verecek bir sözün de yoktu vaş/ml veriyor.
koyup giderken o sevi çocuğu. - Ama ben "değer miydi?" sorusunu soruyo­
rum Lütfiye. Değer miydi gerçekten? Hadi ev yap­
bir dünya dolusu boşluktu ması bir varoluş mücadelisi diyelim. Peki evin üst
blfakt1ğm katını da çıkacağım diye çocuklarından her şeyi
bir hüznümü bile Slğdlfamadlm. esirgemesi bağışlanır şey mi?
- Ben Şadiye halanm yarg1/anmasmdan değil,
,kurt uluma/an çakal sesleri... - tartiŞIImasmdan yanay1m ama istersen sözü müzi-
ğe getirelim art1k. (Burada "Beni şad et Şadiye ba­
oldum olas1 delidir yüreğim şm için" i birlikte mmldand1k.) AniatlCII yazar şöyle
sevmez gizlenineyi diyor: "Ezgisini hatlflaylp sözlerini unuttuğum bir
sevda kokusu değil mi en çok türkünün dilimin ucunda eksik/i eksik/i çağiidamasi
- g_!bi, zorlasam bile başka şeyler düşünemiyorum 1
yabaml ormanlarda
ele veren bir yüreği. Oy/e ya, sen bir türküydün. " S/fa müzikte.
- Bilmem sen de aynı şeyi seziyor musun? Ya­
FERiHA AL TIOK zı olağanüstü bir şey. Ancak demin okuduğun bö­
lüm okunmamalı, söylenmeliydi.
- Bence de... Bazen şöyle düşünürüm. Yazar
başlıyor. Önce başlangıç noktasıyla sıf ır arasındaki da ·okur da nota bilme/i. Bir suzidil peşrevi sözcük­
çizgiyi aşıyor. Sonra direngenliği sürdürebiliyorsa ler/e, hele yazwla nas1/ anlatlfsm...
daha üste çıkabiliyor. Toplumsal yönden belki ü ste - Haklısın tabii. Bak akl ıma ne geldi. Şu nu ka­
çıkamıyor ama ben kadı nların çok fazla çaba gös­ bul edelim, ikimizin de müzik bilgisi var. Bu yüzden
terdiklerine inanıyorum. Buna karşı çıkanlar, bana iyi anlaşırız. Ama Tanpınar bizden daha üst düzey­
uç örnekler gösterenler olabilir elbet. Fakat ben on­ de müzik kült-ürü olan bir yazar. Ben Mahur Bes­
ları yazmıyorum kardeşim. Benim gördüğüm ve te'yi, Sahnenin Dışandakiler'i, Huzur'u okurken
göstermek istediğim, sokakta yanından geçip de Tanpı nar'a daha çok acıyo ru m. Pop müzikten baş­
dikkat bile etmediğimiz kad ınlar. Onların içinde bi­ kasını dinlemeyen bir gence nasıl ulaşabilir bu ya­
rer kutu , kutu içinde başka kutular ve belki son ku­ zar? Mahur Beste'nin anlaşı lmas ında müziğin ya­
tunun içinde güneş var. Bakmayı bilin diyorum. şamsal önemini düşünsene. Işte yazarın bir
- Sessiz çoğunluğun kadmlan... şansızlığı daha . . .
Öyle. Şimdi kadınlar kad ı nlar derken, erkeklere - Olanlar yetmezmiş gibi... Benim niyetim Ayla
düşman!ığı mdan değil, kadını üstü n gördüğümden Kutlu'nun dünyasmda müziğin yerine de bir değin­
değil. Fakat bir ezilmişliğin artık zayıflık anlamı nda mekti. Bir ifşaat gibi. . . Hani Cadt Ağact romanmda
olmadığını ; toplumsal baskılar, çevre koşulları yü­ bir şarki vardi. "Tir-i nigehin açt1 ciğergah1ma yare. "
zünden böyle olduklarını anlatmaya çalışıyorum. Sonra Göçmen Kuş'ta bir şarki. . .
Aslında benim kadıniarım da konumlarını değiştir­ - Neydi o ? Hatta sen çok severdin. Nevnihai
mek için pek fazla çaba göstermezler. Onları n baş­ kocasını beklerken fonoğrafta çalan şarkı. ..
kaldırısı aykırı koşullarından dolayıdır. Öteki türlüsü (aym anda, birlikte) "Nafe-i cangah1 canan duy­
slogan olurdu . muyor! Neyleyim tedbire takdir uymuyor.)
- Eski Bir Türküye Ağtt öyküsü. ,. Çok önce (Toparlanarak) Tabii biliyorsun, yalnız Klasik
bir yerlerde okumuştum. -Bir am/ öykü olmall de­ Türk müziği değil. Klasik batı müziği her kitabımı
miştim. Ne dersin ? yazdıran müziktir.
- Doğru. Gerçekten bu ürünler içinde . yaşan­ - Söyleşi uzadi. Şimdi teybi kapatip seninle
mışlığı en fazla olan öyküdür. Tanıdığım birinin . . . Nesim üzerine, o unutulmuş çiçek 'kirlihanniı' üzeri­
- Şadiye hala- Sabit enişte-Nihat bey üçgeni. ne filan aynca konuşacağ1m. INSANCIL okurlan
Ama klasik aşk üçgene değil. Şadiye halanm Sabit için şunlan söylemek istiyorum: Ayla Kutlu dünya­
eniştiye, (kocasma) uzakliği Nihat bey deneyimine smda çiçeklerin, çocuk/ann, müziğin yeri çok
bağlanabilir mi diye düşündüm okurken. Çünkü Ni­ önemli. Söyleşi için teşekkür/er.
hat bey kocaman bir düş kmkl1ğ1 idi; Şadiye halanm - Ben teşekkür ederim.

36

IZ GARA ET
ir yaz g ünü a ç kaldı Suzan.
B Ada'nın yemeğe hazırlandığı bir öğle zama­
nıydı.
Yanık yüzlü kızlar ıslak mayalarının üzerine ge­
çirdikleri bluzlarıyla kıkırdayarak yokuşu tırmanıyor­
lard ı . Faytoncular gölgeye çektikleri atıarın ı yem
torbalarıyla baş başa bırakıp uyuklamaya başlamış­
lardı bile. Asıl telaş, sabahtan beri denizde yorulup
acıkan yazlıkçı çocukların analarındaydı . Adalllara
göre doymak bilmeyen, obur yaramazlardı hepsi
de. Ağaçlardaki meyveleri çalan, böğürtlenlerin kö­
künü kurutan onlard ı .
Suzan odasında yalnızd ı .
Uzandığı yerde gözlerini kapatmış, sesleri dinli�
yordu. Yaşlı bedeni azgın dalgalara yenik düşmüş
bir denizci kadar yorgundu. Karaya varma u mudu­
nu çoktan tüketmişti. Bütün görüntüler, sesler ağır
ağır gömülüyordu suların dibine. Kürek çekmekten
vazgeçeli öyle uzun olmuştu ki. . .
Üç gündür sulu u n çarbası ndan başka bir şey
geçmiyordu boğazından. M idesi hamur gibi yumu­
şamı şt ı . Artık kavanozları , çekmeeeleri boş yere
karıştırmıyordu bile. Yine de büfenin içini şöyle bir
elden geçirse . . . Yalancı bir umut kamçıland ı yüre­
ğinde. O büfeyi Moiz, kendi elleriyle yapmıştı. Gün­
lerce ağacını aramış, her oymasını ince ince yont­
muştu. Aynası da değerliydi. Yaşlı bir Rum kadının
konsolundan çıkarılmıştı. "Bu antikadır" derdi Moiz,
"Kim bilir kaç yıllık?" Moiz ikinci kocasıydı. Ufacık,
kendinden hayli yaşlı bir Yahudi. Evlerinin en guzel
köşesi ağırtamıştı büfeyi. Hala ayn ı yerde duruyor­
du. Hep 'dolu olurdu içi. Bolluk, bereket simgesi gi­
bi... Komşularının aklına uysa, kim bilir hangi eski­
cinin elind �ydi şimdi. Değer miydi bu sıkıntıyı
çekmeye? Uç beş gün soluklanırdı hiç olmazsa.
"Sat şu nu Suzan teyze" diyorlardı," Şimdi bunlara
çok para veriyorlar. H ele aynası . . . "
Hele aynası. ..
Moiz'in koynuna girmeden önce uzun uzun ta­
rard ı karşısında saçların ı.· Kocası hayrandı bu beli-
ÖYKIJ
Berrin KIRIMLIOGLU
ne dek inen ipek yığınına. Bütün gece yüzünü gö­
mer, koklamadan uyuyamazdı. "Ben ölünce" derdi,
"Saçlarını kesip, tabutumun üzerine ser."
Derin bir gurultu yükseldi midesinden. Açlı k ince
bir yara gibi sızlıyordu içinde. Şimdi kapı çalınsa,
biri , işe çağırsa. . . Hem de ağır bir işe ... Ütücüydü
Suzan. Kendini bildiğinden beri işi bı..i ydu. Yıllarca
çamaşırlardan çıkan buharı doldurmuştu ciğerleri­
ne. Yüreğinin bile nemtendiğini san ı rdı. Herkes be­
ğenirdi işini. I nce ellerinde dans eden zarif bir kuş­
tu ütüsü. Son günlerde kimse kapısını çalmıyordu .
Çalsalar bile işe yaramıyordu artık. Ne zamandır
arsız bir ağrı tutu nmuştu d izlerine. Yapışkandı .
Ayakta uzun kalamıyor, kuşun kanatları bir türlü
açılmıyordu. Şimdi hoyrattı elleri . Dakunduğu yeri
okşayacağına h ı rpalıyordu.
Ada'ya henüz ayak basan gecikmiş bir yazlıkçıyı
yukarı taşıyordu bir fayton. Nal seslerinden anlardı
Suzan yorgun hayvanı. Öğle sıcağında huysuzlanı­
yor olmalıyd ı zavallıcık. Göçmen olsa, asla zorla­
mazdı atlarını. Hele yorgunken ... Göçmen son ko­
casıydı. Bulgaristan'dan kaçan eski bir boksör.
Elleri, mesleğini yadırgatacak kadar küçüktü. Bir
zamanlar bu ellerle dövüştüğüne inanamıyordu Su­
zan. Bulgar'ın yüreği yumuşaktı. Korkaktı da . . . Bir
yerlerden kavga sesleri duyulsa hemen uzaklaşırd ı
oradan. Atıarına çok düşkündü , ö lümü d e onları n
yüzündendi. · Kocasını vahşi bir kısrak teptiğinde
hamileydi Suzaiı. Üzüntüden bebeğini düşürmüş,
iki acı birbirine karışmıştı.
Bir guru ltu daha... Açlık bacaklarının, kollarının
gücünü teslim almış, kendisinden başka birşey dü­
şündürtmeyecek kadar azmıştı. Avludan ince ökçe­
li teriikierin şıkırtısını duyunca kıpırdandı Suzan.
Terzinin küçük kızıydı bu. Yine anasını n terliklerini
geçirmiş olmalıydı ayaklarına. Birazdan ağaçtaki
sahneağına kurulur, dutlar başına dökülünceye ka­
dar sallanırd ı . Seviyordu küçük kızı. Bu sevgi yitirdi­
ği çocuğuna duyduğu özlemdi. Göçmen , doğacak
bebeğin oğlan olmasını isterdi. Bir gün mavi taşlı
37
bir altın çıkarıp uzatmıştı Suzan'a. "Dedelerimden
kalmadır" diyordu, "Hepsinin de oğlu olmuş." Gül­
müştü Suzan. Hala koynunda taşıyordu altını. Oğ-
lunu taŞır gibi. , muştu terzinin oğlu. Kızlar kıkırdaşıyordu. Hep bir­
Şimdi de avlu�an su sesleri yayılmaya başla­
mıştı . Terzi, bu satte taşları yıkardı ili�. Birazdan
oğluyla, büyük kızı işten gelecek, birlikte öğle ye­
meği yenecekti. Keyiflendi Suzan. Dudağını büktü
sonra. Ona neydi ki alemin sofrasından. Tencare­
nin dibinde kalan un çorbasın ı düşündü. Kolay de­
ğildi açlığa kafa tutmak. Akşama kadar yemeye­
cek, sonra biraz yağla biber yakıp çorbayı
tatlandıracaktı. Ağzı suland ı . Peki yarın ne yapa­
caktı ? Öbür gün . . . Daha sonraki gün . . . Başucunda­
ki lambalı radyoya uzandı güçlükle. Bir süre sonra
cızırtılar arasından tiz bir kad ı n sesi duyuldu. "Ada
sahillerinde bekliyorum ... " Şarkın ın son sözleri bo­
ğulup gitti. Sesi çıkmıyordu artık bu radyonun . Eski­
ci bile para vermiyordu. Yıllar önce çalıştığı evlerin
birinden satın almıştı. i lk eşyası . . . Beğenilmiyordu
artık eski evinde. Kimsenin onun ısınmasını bekle­
yecek sabrı kalmamışt ı . Düğmesini çeviriverince
çalan radyolar yayılmıştı ortalığa. Suzan sevinçliy­
di. Gururla yerleştirmişti yatağının başucuna. Sa­
bah gözlerini açmadan uzanıp çevirirdi düğmesini.
Sıcak iyice basmıştı borcunu ödediğinde. Ensesin­
den sırtına ter sızarkan ütü yaptığını unutur, içinden
rddyosuyla konuşurdu. Kimseyle evli değildi o gün­
lerde. Moiz yeni ölmüştü . Radyo arkadaşıydı. Ko­
casının sesi yerine o kapiarnıştı evin içini.
Ağı r bedeniyle merdivenleri sarsarak yukarı çıkı­
yordu üst katta oturan sütçü. Genç karısı yine cil­
veyle açacaktı kapıy ı . Bunların her gün yemekten
önce ne yaptıkları belliydi. Tavanı başına yıkacak­
lardı bir gün. Güldü. Açlığına karşın hala dedikodu
geçirabiliyordu akl ından. Sütçü yaşlıca ama sıkı
adamdı. Kolay değildi genç kadın almak. Yukarı­
dan gıcırtı lar geliyordu. Biraz toz sızdı aral ık tahta
boşluklarından. M ahmut da böyle değil miydi? Süt­
çü gibi azgın. Zor atardı kendini denizden eve . Ço­
ğu kez avı yarıda bırakıp bomboş sandıkla bile dön­
düğü olurdu: lik kocasıydı Mahmut. Sevgi11in,
u mudun, coşkunun ilki. Ada'nın en yakışıkl ı balıkçı­
sıydı. Suzan'ın gözlerini denize benzetir, "Yalnız
senin denizinde boğulabilirim" derdi. En çok o ndan
çocuk d�ğurmak istemişti Suzan. Oysa Mahmut
görkemine yaraşır bir erkek değildi. Belki de bu
yüzden rahmine yerleşmiyordu tohumları . Bir gece
dönmedi Mahmut. Öbür gece, sonraki geceler...
Hiç dönmedi. Peşinden denize açıldı Suzan. Yoktu
kocası . D emi�lediği yerde duruyordu teknesi . . . Ne
cesedi bulundu ne kendisi. Oysa denize açıldığın­
da f ırtına yoktu . Bir Rum kızıyla kaçtığını söyleyen-
38
ler oldu. Intihar ettiğini düşünenler de ... Suzan hiç­
birine inanmadı. Hala ayak seslerini bekliyordu.
Avludaki su sesi kesilmişti. Ince bir türkü tuttur­
likte masayı dışarı taşıdı lar. Terzi duvar dibindeki
mangalı ortaya çıkard ı . Kömürlerin üzerine gaz dö­
küp kibrit i çaktı: Isli bir duman sardı ortalığ ı .
Burun kanatları titredi Suzan'ın. Tanırdı b u koku­
yu . Demek ızgara et yapacaktı aşağıdakiler? Buna
dayanmak güçtü. Ağzındaki tükürüğü bile kuru­
muşken. Kalksa, büfeye kadar yürüyüp içini karış­
tırsa . . . Oysa çoktandır küçük bir fındık faresinin yu­
vası olmuştu içi. Biliyordu Suzan. Ama bildiğini
unutmak istiyordu.
Uzandığı yerde uyuşmuştu bedeni. Gözlerini aç­
t ı . Güçlükle doğruldu , başucundaki bir bardak suy­
la avuttu boş midesini.
Terzi, ateşi yelpazelemekten vazgeçip boruyu
kaldırdı, i zgarayı koydu mangalın üzerine. Özenle
yan yana sıraradı etleri. Aralarına domates, biber
yerleştirdi. Etler kızardıkça dumanları ağır ağır yük­
seldi, Suzan'ın küçük penceresinden içeri doldu.
Sarsı ldı yaşlı kadın. Çevresindeki bütün sesler
kulağından uzaklaşmış, nesneler gözünden silin­
mişti. Devreşen dumanlar, pusuda bekleyen hain
bir düşman gibi saldırıyordu.
Aynalı büfe, koynundaki altın, şu başını soktuğu
artık her yeri dökülen eski ev... Yı lların tortusundan
avuçlarında kalan bunlardı. Direnecekti. Hiçbirini çı­
karmayacaktı elinden. Açlık, asıl onları yitirirse da­
yan ılmaL olacaktı. Un çarbasından kemikleri eriye­
ne dek bekleyecekti. Burada ölmek istiyordu ,
balkonundaki çiçekleri düşleyip, duvarlardaki bada­
nanın ilk günkü kokusunu duyarak ... Sevdiklerinin
gölgesi vardı her yanda. Geceleri seslerini duyu­
yordu usul usul. Oğlu koynundaydı , s ıcaktı, yüreği­
ne dokunuyor, ellerini sıkıyordu. "Anne".diye fısıldı­
yordu kulağına. Büfe ağzına kadar doluydu. Boş
bıra�ır mıydı hiç Moiz?
Duman sinsileşmiş, Suzan'a saldırmayı azalt­
mıştı . Etler pişti, tabaklara yerleşti. Terzi ve çocuk­
ları oburca tükettiler ilk partiyi. Kad ın yeniden geçti
mangalın başına. Ölü ateşi canlandırdı. Bir sıra da­
ha et dizdi mangala. Suzan · pencereyi kapatmak
için uzandığında, kadın etleri çeviriyordu. Bir an
göz göze geldiler.
"Buyursaydı n Suzan teyze" dedi. "Birlikte yer­
dik."
Suzan .başını salladı. Ağırlaşan dilini güçlükle
topladı ağzının içinde.
"Afiyet olsun" dedi. "Ben de az önce yedim."
Sonra pencereye uzandı , kapatmadan önce iyi­
ce doldurdu etin kokusunu içine.
ABD İŞGÜCÜNÜN KADINLAŞTIRILMASI
Ruth BERMAN (Çeviren: Sibel ÖZBUDUN)

u konuşmanın amacı , dik­ miyle) sermayenin birikim ve mamış ev ve gömüt kalıntıları,

B kati kadının toplumdaki merkezileşmesi, gerekse erne-

konumunun yeni yönleri . ğin buna koşut proleterleşmesi
belki matrilarkal, eşitlikçi bir top­
luma işaret etmektedir ( 1 ) . Ka­
üzerinde yeniden odaklaştır­ ve yoksullaşması , giderek artan dın, ana olarak yaratıcılığı için
maktır. Kadınların tepkisini er­ bir h ızla sürmektedir. Servet ku­ olduğu kadar, gerçekleştirdiği
keğin başat rolüne yöneiten ik­ tuplaşmas ı, gün geçtikçe daha yararlı işler için de saygı gör­
tisadi ve toplumsal gelişme belirgin bir durum almaktadır. mekteydi. Bahçe-tarım, çömlek­
süreçlerinin artık bizzat kadınıa­ Marx, bize günümüzdeki du­ çilik, dokuma ve giysi yapı mını
rın varoluş mücadelesini top- . rumumuzun altında yatan tikel bulan olasılıkla oydu.
lumsal değişimin merkezine süreç ve çelişkileri kavrayabil­ Arkeolajik bulgular, toplu­
yerleştirmeda etken olduğunu mede kapsayıcı bir genel yön­ mun ( Paleolitik'ten Neolitik'e ve
gösterme çabasıdır. öte yan­ tem bıraktı. Tarihsel maddecilik­ uygar kent toplumlarına geçişin
dan günümüz ABD'sin-deki ileri te kapitalist sınıf içindeki doğrudan izlenebildiği) Yakın
tekelci kapitalizm ilişkilerinin ka� etkileşim ve çelişkileri ve işgü­ Doğu'da ancak neolitik sonrası ·

dının rolü üzerinde odaklaşan cünün değişen doğasını günü­ dönemde, l.ö. 4000-3500 yılla­
yeni bir tarihsel maddeci tahlili­ müzdeki durumunu, nasıl bir
rına doğru tabakalaştığını gös­
nin gerekliliğine işaret etmekte­ noktaya geldiğini ve sermayey­
termektedir. Daha büyük, daha
dir. le mücadelesinde nereye yönel­ contentious kent-devletlerin ge­
"Marksist" tanımı, giderek mekle olduğunu tahlil edebiliriz.
lişimiyle birlikte, kralları, yöneti­
daha ikircikli bir anlam yüklen­ Günümüz işgücündaki ka­ cileri ve denetçileri, rahip ve ra-
miştir. Marx'ın yaşamı, yazıları dınların konum ve bilinçlerinde­
. hibelerinin her biri kendini
ve devrimci çalışmaları 1 9 . yüz­
ki değişimi iyi anlayabilmek için topluluğun geri kalanı üzerinde
yıl Batı Avrupa kapitalizminin
kadı nların ikincilibağımlı konum­ değişik denetim düzeylerine
koşulları içinde gerçekleşmiştir.
larının doğası ve uzun tarihsel yerleştirdiler. Savaşlar sıklaştı;
Bu, onun kuramıarın ı ifadelendi­
bağlamına bakmak gereklidir. ganimetçilik baş gösterdi. Bu
rebileceği biçim ve bu kurarnla­
Kadınların ikincil konumları en ganimetler, o çağın kayıt ve
rın uygulanabileceği sınırları be­
azı ndan son birkaç bin yıl bo­ mektuplarına bakılırsa, özellikle
lirlemiş ve sınırlandırmıştır. An­
yunca dünyanın büyük kısm ı n­ "düşman" kabilenin kadınları nı
cak kapitalist gelişme süreçleri
üzerine genel tahlili ve genel da (belki birkaç şerefli istisna içermekteydi; savaşçı olan er­
yönelişi konusundaki öngörüleri dış ında) bilinen tarihsel bir ger­ kekler, ganimet sayılmıyordu.
halen önemli ölçüde geçerlidir. çektir. Ancak bunun başlangı­ Bu kadınlar, ticaret için üretim
Global iktisadi ve toplumsal ko­ cından önce de bir dönem var­ yapan dokuma atölyelerine yer­
şullar Marx'ın devrinden bu ya­ dır; bu ikincil konumun kökeni leştirildiler ya da ev hizmetleri­
na dramatik ö lçüde değişmekle biyolojik değil, toplumsaldır. Ar­ ne alındılar. Içlerinden bazıları
birlikte, ifadelendirdiği kapitalist keolojik kayıtlar, irisanların sü­ da "cinsel emek" için haremiere
gelişme ilkeleri, günümüzdeki­ rekli topluluklar halinde toprağa kapatı ldı (2). Demek ki, "dışar­
ler evresinde daha da açık bir yerleşip bitki ve hayvanları ev­ lıklı" kadınlar, günümüzde hala
şekilde gözlemlenebilmektedir. cilleştirdikleri neolitik dönemler­ mücadele etmekte olduğumuz
Marx'ın öngördüğü gibi, gerek de statü eşitsizliğine ilişkin bir üç bağımlılık durumunu birleşti­
(son Merger ve acquisition biçi- ize rastlanmamıştır. Farklılaş- ren ilk köleler oldular.

39
 üst sınıf kadınları da kocala­
rı nın ve babalarının yönetimi al­
tındaydılar. Ancak kendi adları­
na ya da kocalarını temsilen
yönetici olanları da vardı. Tanrı­
çalarla iletişim kurabilme yelile­
riyle rahibe de olabilmektiydiler.
(Tanrıçalar, özellikle bereket
tanrıçaları , süreç için savaş tan­
rıçaları işlevleriyle donanmakla
birlikte, birkaç bin yıl güçlerini
sürdürdüler.) Üst sınıf kadınları,
evlilikle lütuf ya da ittifak ama­
cıyla babalarınca bağışlanmak­
ta ya da satılmaktaydılar, ancak
babaları aracılığıyla belli bir oto­
riteyi de ellerinde bulunduruyor­
lardı.
Kadınların bu tarihsel bağım­
lılığı, statü farklılaşması ve hiye­
rarşinin biçimlenişinde merkezi
bir rol oynamıştır. likçağ boyun­
ca -ve günümüzd� kadının
esas işlevleri, "kendi" (kocamı­
zın) aşiretine çocuk doğurmak,
her zaman hazır hizmet işçiliği
yapmak ve ailenin hayatta kalı­
şının nihai kaynağını oluştur­
mak olmuştur. Özel koşullarda
bundan belli sapmalar olabil­
miştir: Üst s ınıf kadınlarının gü­
cü tarih boyunca önemli ölçüde
değişikliğe uğramıştır; bazı za­
manlar başat erkekler adı na yö­
netebilirken, bazen de Klasik
Çağ Atina'sında olduğu üzere,
evlerine kapatılabilmekteydiler.
Yoksul kadınlar, yaşayabilmek
ya da ailelerini yaşatabilmek
için "cinsel emeklerini" g iderek
artan ölçüde satmaya zorlan­
mışlardır. " Dışarlıklı" kadınlar,
i stilacı ordularca sık · sık esir
alınmaktaydı. Kadının ikincil -ko­
numu, dünya kültüründe bir veri
halini almış ve tanrıça, hemen
tüm durumlarda yerini tanrıya
bırakmıştır.
( i lginçtir ki, günümüzde Pa­
pa ile M ihail Gorbaçov, anal ık
ve aile görevlerinin kadınların
esas işlevi olması gerektiği ko-
40
nusunda hemfikirdirler! Bu cin­
siyetçi toplumsal kavrayış, fiili­
yatta Gorbaçov'un Perestroi­
ka'sından özde tümüyle erkek­
lerden oluşan bir iktidar yapısı
olan "tepeden" çoğunluğu ka­
dınların oluştırduğu "taban"a
dayatı lmasında ifadesini bul­
maktadır)
Günümüzde insanlığın top­
lumsal tarihi , daha önceki tüm
dönemlerden özde farklıdır. Ka­
pitalist denetim globalleşmiş ve
(in its merger and acquisition
form) yamyamca bir evreye
ulaşmıştır. Artan kar gereksini­
mi, işçilerin giderek artan oran­
larda sömürülmesini getirmek­
tedir. Sanayileşmiş milletierin
işgüçl�ri bugün, bir-iki kuşak
öncesinden çok farklıdır. işçiyi
yıpranmış giysiler içinde güçlü
kuvvetli bir erkek olarak batim­
leyen geleneksel kavrayış, sa­
nayi işçisi için dahi hiçbir za­
man geçerli olmamıştır. Kadın
ve çocuklar, ortaya çıktığı an­
dan itibaren sanayi kapitalizmi­
nin fabrikalarında istihdam edil­
mişlerdi. Ancak adaleli erkek
imgesi günümüzde daha da az
geçerlidir ve durum bu görüntü­
den giderek uzaklaşmaktadır.
Labor and Monopoly Capital
( Emek ve Tekelci Sermaye) ad­
lı kitabında Harry Browerman,
işgücünün kapitalist büyü­
meyle ilişkisi, bileşimindaki de­
ğişiklikler ve bunların oluşumu
konusunda olağanüstü açık bir
tarihsel maddeci tahlil sunmak­
tadır bize . Browerman'ın eseri,
kadının toplumumuzdaki iktisadi
rolünde gerçekleşen nitelik de­
ğişimine ve bu değişimin tarih­
sel doğasına ilişkin kavrayışımız
konusunda özellikle anlamlıdır.
Aşağıdaki veriler bu bakımdan
özel önem taşımaktadır.
* Marx'ın Kapital'de batimie­
diği sermaye birikim ve merke­
zileşma süreci, artan bir hızla
ilerlemektedir; buna bağlı ola­
rak kapitalist üretime ilişkin iş­
gücünde köklü bir yeniden­
yapılanma ve yoksullaşma ya­
şanmaktadır.
* Kapitalist ekenomilerin
(akademisyenler, doktorlar, a­
vukatlar, bilim adamları ve ev
kadınları dahil) tüm emek biçim­
lerini ücretli emeğe dönüştürme
eğilimleri.
* Zenaatlere göre toplumsal
işbölümü, yerini işyeri temelin­
deki işbölümüne bırakır. Her ze-
naat en küçük adımlarına, her
biri farklı beceri ve güç gerekti­
ren en basit göreeelere bölü­
nür. Yalnızca süreç içindeki en
zor adı m göreli daha yüksek bir
ücreti gerektirir; öbür, daha ba­
sit işlemler setalet ücretiyle ça­
lıştırı labilecek kadı n ve çocuklar
kullanılarak asgari maliyetle
gerçekleştirilebilir. Bu, kalifiye
erkeklerin daha yüksek maliyet­
li emek süresi yerine kalifiye ol­
mayan kadın ve çocukları n da­
ha düşük . nıaliyetli emeğini
kul lanma ilkesi, Babbage i lkesi
olarak bilinir. Charles Babbage
ilk kez 1 832'de kapitalistin bu
yolla her ayrıntı için gerekli us­
talık ve zamanı en düşük mali­
yetle satın alabileceğine işaret
etmişti.
* Taylor'un bilimsel iş idaresi
yöntemi, bir ürün yaratma süre­
cine ilişkin tüm bilgiyi atölyedeki
işçiden alarak ayrı bir planlama
ve idare bölümünü n eline ver­
miştir. (Kafa emeği, yani ü retim­
ci olmayan bilgi ile el emeği, ya­
ni ü retimin birbirinden ayrılması
düşüncesini ilk savu nanın, bu­
nu efendiler sınıfının köle üze­
rindeki hegemonyasına açıkça
bağlayan Aristo olduğuna de­
ğinmek, ilginç ve ilintili olacak­
tır!) Yöneticilerce, işçiye verili
bir süre içinde tekrar tekrar yap­
ması gereken sınırl,ı yalıtılmış
bir görev verilir. Kafa ile kol
e meğinin, kafa ile kolun, kavra­
yış ile uygulamanın birbirinden
kopartılmasıyla emek sürecinin
her adımının denetimi, işçinin
elinden tümüyle alınd ı . Gerek­
sindiği eğitim azaltıldı , emek sü­
resinin değeri düşürüldü.
*Bu idare denetimi, üretirnci
işçilere olan gereksinimi büyük
ölçüde azaltarak -ücretleri ar­
tık kalifiye olmayari işçi düzeyi­
ne indirilmiş olan- ü retirnci ol­
mayan ve büro işçilerine
gereksinimi artırmıştır. Kalifiye-
olmayan emek, çıkışı itibariyle
yerlerinden kopmuş sanayi işçi­
leri ve çiftçiler, ardından da göç­
menlerce sağlanmaktayken, ar­
t ı k emek, pazarına yığı nlarla
giren kadınlarca karşılanmakta­
d ı r. Bir Fransız sosyoloğu, Mic­
hel Crozier, 1 970'te şunları ya­
z ıyordu ; "... çok sayıda işte
görülen değer yitimine .. . istih­
damdaki değişiklik eşlik eJmiş"
tir. Art ık beyaz yaka işlerinin bü­
yük kısmı daha az ilginç, daha
az perspektifli ve daha düşük
ücretlidir ve hırsiarı daha sın ırlı
olan kadın işçilerce yapılmakta­
dırlar . . . Beyaz yakalı hizmetiiie­
rin proleterleşmesi, grubun ço­
ğunluğunu aile reisieri değil de
kadı nlar oluştu ruyorsa, hiç de
aynı anlama gelmez."
*Şu halde, büyük ölçüde te­
kelci kapitalizmin ürünü olan
büro işleri, ye ni biçimiyle geniş
bir proletaryanın yaratılması an­
lamına . gelmektedir. Burada
esas ayrım, cinsiyet çizgisi üze­
rindedir. Büro işlerinin çoğunu
kadınlara yükleyen cinsiyet en­
geli, büro ücretlerini tüm kol işi
kategorilerine ödenenierin altı-
Mümtaz Ertürer
na düşürmeyi olanaklı kılmıştir.
Daha düşük ücret düzeyine an­
cak hizmet ve perakende işçi­
lerde rastlanmaktadır.
*Sanayi kapitalizniinin ilk ev­
relerinde, aile, üretim sürecinin
merkezinde yer almakta ve işçi­
yi gerçekten de daha bağımsız
kılmaktayd ı . Her şeyin artan öl­
çüde metalaşmasıyla ev işi ikti­
sadi olmaktan çıktı ; ve hatta
"bakırri",. "konukseverlik" ve "te­
mizlik" işleri dahi metalaştı. Bu
nedenle, büro işlerinin yanı sıra,
h izmet ve perakende işleri de
kad ınlar için bir diğe r geniş is­
tihdam kaynağı haline geldi.
Hizmet işi, evde ev kadınınca
gerçekleştirildiğinde ev kadını
hala üretirnci sayı lmamaktadır.
Diğer tüm emek gibi, kapitalis­
tin sattığı bir meta haline geldi­
ğinde, genel ya da soyut emek
havuzuna katı larak ücret sırala­
masının alt basamağına hak
kazanır.
* Kadınları en alt ücret basa­
rnaklarına hapseden engel, ser­
maye için yığınsal bir işgücü
kaynağı oluşturdukları gerçeğiy­
le de güçlendirilmektedir. . . [Bu)
41
kı smen ailesinin iki ya da daha ABD sermayesinin ahtapot kol­ dikkatle ölçülmüş miktarlarda
fazla üyesinin çalışmas ı olmak­ larınca istihdam edilen bu işçile­ kullanı labilecek durumdadır
sızın alışılmış ve vazgeçilmez rin çoğu, kadındır. (Babbage ilkesinin b ir uzantısı) ;
varoluş gereksinimlerini karşı la­ Toplumsal ve teknolojik ça­ ve çalışma koşu lları geçici işçi­
yabilme konusundaki artan güç­ l ışma koşulları son yirmi yıldır lerin örgütlenmesini diğer işçile­
lüğün bir ifadesidir. . . Erkeklerin köklü değişimler geçirmiştir. iş­ re göre çok daha zor kı lar. Bu
(işgücüne-ç.) katılım oranı dü­ yerinin her yönü ve iş süresinin işçilerin büyük çoğunluğu ka­
şerken, kadı nlarınki büyük bir her anı üzerindeki idari denetim dı ndır ve kadı nların örgütlenme­
süratle artmaktadı r." Brower­ büyük ölçüde yoğunlaşmıştır. si konusunda özgül yeni yakla­
man, böylelikle bu eğilimlerin işyeri teknolojisi giderek artan şı miara gereksinim giderek
mantıksal sonucunun kadı nlar bir tarzda daha ucuz olan kadın artmaktadır.
ile erkekler aras ındaki katılım ve çocuk işgücü kullanmaya ABD'de kadı nları n konumu­
oranları nın eşlenmesi olduğu uyarianmaktadır - bu, örneğin nu istisnai tarihimizin perspekti­
sonucuna varmaktadır. Kaliforniya Ünivers itesi'nin "de­ finden incelemek gerekmekte­
Gerçekte, o sıralarda ğişik bir işgücünden yararlan­ dir. Burada kadınlar dünyanı n
( 1 974) , kadın işgücünün başat mak üzere" cüce meyva ağaç- en yüksek ölçüde sanayileşmiş,
olduğu sektörlerin giderek ge­ . ları geliştirdiği tarı m gibi teknoloji toplumunun, iktisadi
nişlemesi nedeniyle, piyasada alanlarda dahi böyledir (5) . Bil" tarihi kapitalizmle başlamış bir
erkek işgücünü itme, kadın iş­ gisayarlar ve televizyon ekran­ u lusun büyümesine katılmışlar­
gücünü çekme yönünde bir eği­ ları , her parmak hareketini ve d ır. ilk merkantil aşamasında,
lim oluştuğuna da işaret etmiş­ yüz ifadesini gözleyecek tarz­ vahşi sı nai ve sermaye birikimi
tir. Bu görüş, o günden bugüne, da, her birime yayılmıştır. dönemlerinde rol almışlar, şimdi
dramatik bir biçimde doğru lan­ Gerek küçük, gerekse büyük de yaşianan global finans­
mıştır. Kapitalist birikimin ilkele­ firmaların geçici işgücü ku llanı­ tekelci sermaye biçimine etkin
ri , kapitalizmin doğasına içkin m ındaki artış, işçilerine herhan­ bir şekilde katılmakta ve sömü­
olduğuna göre, "eşitlenmiş" bir gi bir yarar, hatta iş güvencesi rülmektedir. Kapitalizmin ilk ge­
işgücünün yerini giderek daha sağlamalarını gereksiz kılmıştır. lişim evrelerinde kadınlar, ge­
düşük ücretli kadın ağı rlıklı bir "Geçici" işgücü, kapitalist işlet­ nellikle geleneksel bir ro l
işgücüne bırakabileceğini gös­ me için son derece uygun bir oynamaktaydılar - anne, ailenin
termektedir! tarzdır; son derece akışkan ve dayanağı, ev ve çiftlik işçisi rol-
Bu da şimdiden gerçekleş­ Gülnaz Çolak
mektedir. Merkezden kaçan ka­
pitalist ABD sanayi işletmeleri,
Meksika sınırındaki köylerde
maquila-dora'lar -hemen tümü
çok genç kadınlardan o luşan iş­
gücüne son derece düşük üc­
ret ödeyen elektronik ve tekstil
fabrikaları- kurmuştur. (Bu,
M eksika'nın şimdiki devlet baş­
kan ının ülke yasalarında yaptığı
değişiklikler nedeniyle günü­
müzde artık daha da karlı bir
hal almıştır.) Pasifik ü lkeleri
ABD imalatının geri kalan bölü­
mü için çok ucuz bir işgücü
kaynağı oluşturmaktadır; Irian­
da ve Karayipler'de de sigorta
şirketleri, bankalar ve diğerleri
verilerini işlenrnek üzere gönde­
rebilecekleri ucuz bir büro eme­
ği kaynağı bulmuşlardır. Global

42
lerini. Orta s ınıfların gelişmesi
ve refah düzeylerinin artışıyla
birlikte bu kadınlar başka faali­
yetlere de zaman ayırabilir ol­
dular. Bu boş zaman ge nellikle
sosyal ve eğitsel işlere ve ge­
nellikle örgütlenme çalışmaları­
na ayrı lmaktaydı . Ne ki fabrika
sistemi daha başından itibaren
özellikle dokuma ve giysi ala­
nında genç kadınları , uzun ça­
l ışma süresi ve düşük ücretle
istihdam etmekteydi ; evde o l­
sun, çiftlikte olsun çoğu kadı nla­
rın pek boş zamanları yoktu.
ABD'de kad ınların koşulları
genellikle işgücüne katılım ve
uzaklaşmaların birbirini izlediği
istikrarsız bir görünüm çizer.
Ancak şu sıralarda gÇ:izlemle­
nen işgücü piyasasına yığınsal
girişler, kadınların ev d ışında
çalıştığı daha önceki dönemle­
rin hiçbirine benzememektedir.
Özgül olarak kapitalizmin günü­
müzde ulaştığı gelişme aşama­
sıyla ve sermayenin birikim ve
merkezileşma h ızını artırmak
için kitlesel ucuz emek ordusu­
na duyduğu sınırsız gereksinim­
le bağlantılıdır. Boşanma gibi
toplumsal etkenierin p>ek çok
kadını orta sınıf konforundan iş­
çi sınıfı saflarına, hatta setalet
koşulları na sürüklediği bir or­
tamda tüm düzey, koşul, ırk ve
u luslardan kadınları etkilemek­
tedir. Bu s ınıf ve ırka bağlı ola­
rak kadınların yaşam koşulları n­
da kesin farklıl ıkların var o lduğu
gerçeğini yadsımak anlamına
gelmez; ancak günümüzde kay­
gılarımızı birbirine yaklaştıracak
çok daha fazla sayıda toplum­
sal süreç birlikte etkilemektedir.
Daha önce her yerde yoksul
kadınlar, "dışarlıklı" kadınlar ai­
lelerinin geçimine katkıda bu­
lunmak üzere işgüçlerini pazar­
lamanı n yolunu bulmuşlardı.
Ancak "bizler" gibi çok sayıda
orta sınıf kadınının annelik ve
ev kadınlığını kadınlığın nihai
hedefi, ideali bellayerek yetişti­
riimiş kadınları n şu dönemlerde
evlerinden çıkarak işgücüne ka­
tılması ABD'li kadınların toplum­
sal koşulları nda önemli bir tarih­
sel dönüşümdür. Günümüz
ABD'sinde kadı nların çoğu, ça­
l ışmak zorunda olduğu için ça­
l ışmaktadır; ve günümüzün
genç kadınlarından çoğu, yaşa­
mının geri kalan kısmını çalışa­
rak geçirecektir. Günümüzde
toplam işgücünün % 45'i kadın­
dır ve 25-54 yaş arasındaki her
1 O kadından 7'si işgücü içinde­
dir (7) . 2000 yıl ına dek, işgücü­
ne katılacak olanların yalnızca
% 1 5'ini ABD doğumlu beyaz
erkekler o luştu racaktır (8) . Çalı­
şan kadın sayı sındaki bu nicel
patlama, var olan iktisadi koşul­
larida nitel bir değişimi yansıt-
ANNE ÖLDÜ
Düşlerine girip ağiatma beni anne
vazodaki solmuş çiçeklerin tutsakladığı
ölüm toz/u aynada ışı/damıyar yüzü
kimliğini yoğurduk/art plastik hamur
göçmen bir perişanlık
rastgele eşya/arla döşedi yalruzlığı
Susma kadın susma
acının kaynadığı tencere
6tkey/e tır/atacak kapağını
susma kadın
-Beni neden yalnız bıraktın yaşarken
taşınmaz yük/erin altındaki ezik-
Herkes uyurdu
ve yitik günlerin cenazesi kalkardı
tabutta çocukluğum yatardı benim
hiçbirşey yapmazdı annem
yalnızca yas tutardı
Kaşiarım değil benzer sana
g6zyaş/aiım zırlar gibi büyüttü çocukları
en büyük kurtarıcın Allah
şaşmrdı bizim evin yolunu
zaten konuk edemezdik onu
döküm saçı m laneti yaşantının
hüzün/ü toz örtüsüydü odalarm
Bir çığlık gelirdi çığ gibi
yorganm altına gizlenirdi çocuklar
haykmrdı erkek sesi
kendi çaresizfiğini
maktadır.
Tekelci kapitalizmin durmak­
sızın büyüyen bir ucuz işgücü
kaynağına duyduğu gereksinim,
1 960'1arın liberal feminist hare­
ketinin, kendi kişisel dayumları
konusunda kadınların bilincini
yükseltme yönündeki girişimle­
riyle denk düşer. Evin ve ailenin
d ışında çalışan kadın kabul edi­
lebilir bir toplumsal norm haline
geldi; bu da kadı nların iktisadi
gücünün ve özsaygısının yük­
selmesini olumlu yönde etkiledi.
Bu liberal feminist dalganın yük­
selişinin tekelci kapitalizmin da­
ha düşük maliyetli işgücü kay7
nağına olan gereksinimine denk
düşmesi, kadınların işgücüne
katılımına yeni bir itim kazandır­
d ı . Önceleri anal ık atiğinin yay­
gın başatlığı göz önünde bulun­
durulursa, çeşitli iletişim ve
Susun susun
ortalığı birbirine katan erkek cocuklar
küçük bir kız işitemiyor kendi sesini
yitmiş kurdelesi bulunmuyor
Beklerneyin beni
hergün geleceğimi ben olmayarak bir
kitabın içine gireceğim
netret/i sözlerden kaçarak
açmayınkapağını
üşüyorum
Susadım anne
söyle onlara sussun/ar.
pencerene ölüm geldi
pancurları 6rt anne
Anne öldü
öldü ve toprağa gömüldü
kim söylemişti yaşadığım
kanser/i hücreleri evli/ikierin
Anne öldü
bir kadın lazım erkeklere bakacak
NEŞE YAŞlN
43
 propaganda kan-allarından şa­
şırtıcı ölçüde onay ve destek
gördü.
Değişen toplumsal iklim ve
bekar anneliğin giderek yaygı n­
laşması , kadınların karşı karşıya
bulunduğu özel çocuk bakımı
ve düşük ücret sorunları nı daha
da ağırlaştırmaktadır. Kadının
bir erkekten iktisadi bakımdan
bağımsızlaşması , o nu kapitalist
iş pazarıyla doğrudan ilişkilerin­
den elde etteği sınırlı, düşük üc­
retlere daha fazla bağ ı mlı kıl­
makta ve onu mutfak ve aile
sorumluluklarından kurtarmak­
tadır. Kadının para için ev dışın­
da çalışmasının toplumsal kabul
edilebilirliğini savunanların teş­
vikleri, çocukların bakımı için
önlemler içermiyordu . Bu halen
acil bir sorun olarak varlığını
sürdürmektedir. Yanıt, mutfağın
yalıtılmışlığına ve b ir erkeğin e li­
ne bakar duruma ge-ri dönüşte
bulunmaz ve burada aranma­
malıdır da, Siyasal kurumların
onca patırtısını yaptıkları göster­
melik çocuk bakım ı programları­
nın ötesinde başka yanıtlar var­
d ı . Ancak bunlar, yalnızca insan
refahı n ı n kar dürtüsüne öncelik
taşı ması durumunda bulunabi­
leceklerdir. Işgücünün kadınlaş­
masının iktisadi anlamı ye ni
yeni ortaya çıkartılmaktadır.
Browerman'ın işaret ettiği gibi,
kad ı n istihdamının özelliklerinin
i ncelenmesi, günümüz çalışma
hayatına ilişkin araştırmaların
merkezini oluşturmaktadır. Çalı - ­
şan kadınların üretici güçlere,
yönetici hegemonyaya, işgücü­
nün değişik sektörlerindeki er­
keklere ve birbirlerine o lan iliş­
kileri eleştirel olarak ince_l eme­
mektedir. Kapitalizmin çelişkile­
ri yoğunlaştıkça gerek kadın,
gerekse erkek işçilerin koşulları
son derece ağırlaşacaktır. Çoğu
kadın olan yarım-günlük işçile­
rin kullanımı ve (gerek dikiş ma­
kinesi, gerekse bilgisayar ola-
44
rak) daha düşük ücretli "ev­
işi"nin yeniden gündeme getiril­
mesi, tüm işçilerin ücretlerini
düşürmede kullanı labilecek
yöntemlerin ikisini oluşturuyor.
Çalışan erkekler, kendi çı­
karları için kadın liderleri tanı­
mak ve desteklemek ve yeni bi­
çimde bir işçi hareketi yaratmak
için kadınlarla birlikte çalışmak
zorundadır. Sosyalist yönelimli
erkekler; toplum içinde kadınla­
rın konumunun bir ertelemeden
"devrim sonrası" işlerden biri ol­
madığını kavramak zorunda ka­
lacaklardır. Kadınların çok yönlü
deneyimleri, sömürülüş ve mü­
cadelelerinin özgül doğası ve
pazar ekonomisiyle yeni ilişkile­
ri konusunda kavrayış, global
kapitalizmin üretim ilişkilerinde
olagelen değişikliklerin tahlilin­
de merkezi bir önem taşı makta­
dır. Bu kavrayışın üzerinde te­
mellenen bir eylemsellik geliş­
miş sanayi kapitalizminin inkarı­
nı ve sosyalizme dönüşmesini
sağlayacak anahtardır.
Ek: Kadı nları n du ru muna
ilişkin oturumları bakımından
olağanüstü yoksul geçen Sos­
yalist Bilirnciler Konferansı'ndan
tam bir hafta sonra, 9 Nisan
1 989'da Washington'da kadın­
ların kurtuluşu için tarihsel bir
yürüyüş yap ıldı. Bu gösterinin
devasa boyutlarının ötesinde ta­
rih e geçecek birkaç özelliği da­
ha vardır. Kürtaj hakları t�ması,
yürüyüşçülerce ırkçı "nüfus
kontrolü" ya da "refah indirimi"
önermalerine değil, kadının
kendi bedeninin kullanımını de­
netleme hakkıyla bağlantı landı­
rılmıştı. Bu , binlerce yıldır kad ı n­
lara tanınmayan bir hakk ı ; ve
bu temel insan özgürlüğünün
bilinçli, tekrar tekrar vurgulana­
rak talep edilmesi, gerçekten
devrimci bir eylem oluşturmak­
taydı . Kadınların yaşamı ve
analığı, artık kilise ideolojisi ve
devlet iktidarını güçlendirmeda
kullanılmayacaktı.
Bu gösterinin bir diğer
önemli yönü, demografik bileşi­
miydi. Göstericilerin çoğu kadı n
olmakla birlikte , çok sayıda er­
kek de Ratılmı ştı. Olağanüstü
çok sayıda genç kadının katıl­
mas ı , özellikle kendi yaşamları­
nın denetimi için birlikte müca­
dele etme gereksiniminin -ve
yetisinin- bilincinde olduklarını
gösterir umut dolu ve anlamlı
bir. işaretti. Aralarında başka fe­
mirıist mitingiere kat ılanlardan
çok daha fazla sayıda genç Af­
rika-Amerikalı kad ı n da bulun­
maktaydı. Bu genç kadınlar ev
kadıniiğı ile "çalışan annelik"
arası nda seçim yapma şansı ol­
mayan bir kuşağı n mensuplarıy­
d ı . Pek çoğu, sonunda "bekar
anne" olarak kalacaktı . Kendi
doğurganlıklarının denetimi,
kendilerinin ve çocuklarının ikti­
sadi geleceğinin denetiminde
asli bir önem taşımaktaydı .
Gösterinin coğrafi çeşitliliği,
bu kadınların kararlılığına tanık­
lık etmekteydi. Hemen tüm eya­
Jetler temsil edilmekteydi, pek­
çok başka ü lkede Washington'a
gelebilmek için 24 saat otobüs
yolculuğu yapan kadınlar da
vardı ve tüm gelmek isteyenleri
taşıyacak kadar çok otobüs bu­
lunamamıştı !
Gelecekteki feminist eylem­
lerin yönelişi tümüyle aydınlan­
mış değildir. Gösterinin büyük­
lüğü ve militaniiğı örgütleyicileri­
ni dahi şaşırtmı ştır; bundan son­
ra ne yapılabileceği konusunda
açı k görüşlü bir liderlik oluşma"
mış olabilir. Ancak genç kadın­
lar arasındaki eylem potansiyeli
açıkça ortadadır.
•Rüth Berman, elli yıldı r sol
hareket içinde yeralan bir femi­
nisttir. Bu makale, 1 Nisan
1 989'da New York kentinde dü­
zenlenen Sosyalist Bilirnciler
Konferansı'na sunduğu tebliğin
gözden geçirilmiş biçimidir.
SAGLIKLI İNSAN
Müge KONOR

11 u zmanlar hava kirliliğine

karşı maske takmamızı
öneriyorlar.. ."
"Naylon torbalarda satılan yi­
yeceklerin kansere yol açt ığı
belirtildi. ..
" stresten uzak durunuz . . . "
"Teflon kapların insan sağl ı­
ğına zararlı olduğu açıklandı. . .
"Prof. Dr. . . . . . . . . hayvansal
yağlardan uzak durmamız ı , bit­
kisel sıvı yağları yememizi öne-
riyor. . . " _
"Kalp ve damar sağlığımız
için balık ve tavuğu yeğlemeli­
yiz. . ."
talıklarına yol açıyor. . . "
"Aids hızla yayılıyor. . . "
"Güneş ışı nları kanser yapı­
yor. .. "
"Sağlıklı cinsel yaşam için
"Sentetik giyeceklerin cilt
" kanserine neden olduğu belirtili­
yor . . . "
Gazeteler çarşaf çarşaf . . .
G ü n geçmiyor ki, günlük gaze­
telerimizin ince yazılarla dolu
sütunlarında benzeri bir uyarı
olmasın. Bazen iç sayfaların bir . niz? . . . dedim.
yerine sıkıştırılmış sağlık köşe le­
Bayram öncesi, yolda bir ar­
kadaşıma rastladm. Yaz gü ne­
şinin kavurduğu beton bloklar
arasından gökyüzü ne baka ba­
ka çok yorgun olduğunu , denizi
özlediğini anlattı bana.
-Tatili iple çekiyorum, dedi,
Yalova'ya gidiyoruz . . .
Yüreğimizi sıziatan bir im­
renmeyle iyi yolculuklar dile­
dim . . . Bayram günü "çat· kapı"
gelmezler mi? . . .
-Hani s i z denize gidecekti­
Karı koca birbirlerine bakıp
·

"Yumurta kolestrolü artırı­ rinde, bazen- yeterince çarpıcı gülüştüler,

yor . . .
" haber bulunamadığı günlerde
"Kanserin en önemli nedeni
sigaradır... " lerle . . .
"Deterjanlar insan sağlığını
tehdit ediyor. . . "
"Plastik kaplara konan sıcak
yemekierin kanser yaptığı açık­
landı. .. "
"Dü nya Sağlık Örgütü hor­
monlu et ve meyve-sebzelerin
insan sağlığına zararları konu­
sunda bir rapor yayınlad ı . .. "
"Filizlenmiş patates ve soğa­
nın sakat çocuk doğumlarına
yol açt ığı bildirdi. .. "
"Beyin hücrelerimizin iyi bes­
lenmesi için bol fosforlu yiye­
ceklere ağırlık vermeliyiz . . . "
"Sağlıklı yaşamak için her­
gün yağurt yiyiniz . . . "
"Plastik kaplarda pazarianan
yoğuı:t kanser yapıyor ... "
"Deniz kirliliği bağırsak has-
-Tatil parasını yedik biz . . . ,
-baş sayfada iri punto manşet­ dediler.
Bilmem hangi bilim dergisin­
Yaşayamaz olduk . . . Yiyemi­ de insan sağlığına zararlı mut­
yoruz, içemiyoruz. Manavda fak eşyaları üstüne "mufassal"
meyvelere, bakkalda yağurt bir yazı okumuşlar. Son yı llarda
kaplarına, kutu sütlerine uzanır­ okuduklarının üstüne tuz biber
ken e llerimiz titriyor. Korku in­ ekmiş bu yaz ı . Bir kanser kor­
ceden ineeye yüreğimizi sarı­ kusudur çöreklenip oturmuş yü­
yar... Dost toplantılarının tadı reklerine .. M utfaklarında ne ka­
yaz günleri açık hava bahçeleri­ dar teflon, melamin, plastik
nin kokusu, ince belli bardaklar­ eşya varsa kaldırıp . . . almamış­
da dumanı tüte tüte yüzümüze lar. . . atmam ışlar da kapıcıyla
gülen çay. . . Bardağı dudakları­ eve temizliğe gelen kadına ver­
mıza götürürken dudaklarımız mişler. Kapıcılarla temizlik işçi­
kıpır kıpır, kararsız. içsek mi, iç­ leri insanüstü yaratıklar ne de
mesek mi? .. Öyle ya, çay dedi­ olsa. . . Onlara birşeycikler ol­
ğin radyasyon yükü . . . Tatlı tatlı maz. Tatil için ayırdıkiarı paray-
içersin de acısı ne zaman çıkar, . la da gidip mutfaklarını cam,
belli değil. Hani neredeyse bir porselen, çelik eşyayla donat­
·
bardak su içebilmek için bile, mışlar.
analiz laboratuvarlarının kapı� -Kansere yakalanma tehlike­
sında kuyruğa gireceğiz . . . sini yok edebildiniz mi bari? di-

45
 ye sordum hafif alaylı .
Arkadaşımla inceden eğleni­
yordum ya, için için de huzur­
suzdu m. Geçen yıl, ancak bir­
kaç yılda bir, barkaç gün
kavuşabildiğim denize doğru
yürürken dalgalara g izli bir ü r­
küntüyle bakan, ya da kararan
tenirnde kanser izleri arayan çıl­
gın ben değili miydim? .. .
Artık apartmanlarımıza g irdi­
ğimizde, tereyağır:ı ı n , kapı ların
dışına taşan o mis gibi kokusu­
nu da duyamaz olduk. Çünkü
hiçbirimiz -az çok bilinçli, az
çok okumuş hiçbir kadı n- oca­
ğın üstünde cız ı rdata cızırdata
e rittiğimiz terayağını dökmüyo­
ruz pilavın ü stüne. Onun yerine
tatsız tuzsuz sıvı yağlarla da­
mak zevkimizi köreltiyoruz . . .
Ne demiş ozan? .. "Medeni­
yet dediğin tek dişi kalmış cana­
var . . . " Evet, yirminci yüzyıl uy­
garlığı kanser, aids, kolestrol,
e nfarktüs gibi bilmem kaç başlı
canavar oldu, üstümüze üstü­
müze geliyor. Bizler de yüreği­
miz korku dolu, bu amans ız ca­
navarla savaşıyoruz. Sağlıklı,
uzun yaşamanı n yollarını arıyo­
ruz.
Beni yanlış anlamayın . . . Bü­
tün bu saydıklarım önemsizdir,
. qu uyanlara kulaklarımızı tıka­
yalı m demek istemiyorum. Dün­
yamızı biz insanlar bu duruma
getirdik. Her köşesinden güzel­
likler fışkıran bir sevilesi geze­
gen, bizim ellerimizde, bize
düşman bir topaç o ldu . . . "Zara­
rın neresinden dönülse kardır"
hesabı, kendi yaptığımız yanlış­
ları düzeltmeye çalışmak ve bi­
ze armağan edilen değerli be­
denimize - aşırıya kaçmadan
- özen göstermek, elbette gö-
revimiz . . .
Ama . . . Beylik deyişle, ma-
dalyonun bir de öteki yüzü var..
Bütün b u uyarılar, alınan önlem­
ler, gerçekten sağlıklı insan o la­
bilmemiz için yeterli mi? Sizin
46
de dikkatinizi çekmiştir. . . Var ol­
duğmuz günden bu yana içimi­
ze kök salan ve gitgide güçle­
nen bencilliğimizle hep daha
uzun yaşamanı n , ölümü kendi­
mizden biraz daha uzaklaştı r­
manın yollarını arıyoruz. Ama
e rdemli insan olabilme konu­
sunda duyduğumuz, duymamız
gereken kaygı gitgide azalmak­
ta. . . Sevginin, barış ın, dostlu­
ğun güzelliğini, değer biçilmezli­
ğini anlatan yazılar pek ilişmiyor
artık gözlerimize. Son yıllarda i l­
gimizin odak noktası genellikle
beden sağlığımız ...
Şimdi varsayalım ki, uzman­
Iann önerilerine, uyarılarına bü­
tü nüyle kulak verdik. Yap dedik­
lerini yaptık, yapma dediklerini
yapmadık. Ye dediklerini yeme­
dik. Sonuçta da ortalama yet­
miş yıllık ömürümüzü bir o ka­
dar daha uzatabildik.. Ancak
böylesine uzu n ve sağlıklı yaşa­
mamızın, insanlığın geleceğine
neler getirebileceğini, ne yarar­
ları olabileceğini tartışmamızın
günü gelmedi mi hala? . .
Sertleşmemiş damarları mı­
za, kolestrolü , total lipiti, sedimi
titizlikle ayarlanmış kan ımızı
pompalayan, enfaktüs tehl ike�
sinden enikonu uzak yürekleri­
mizde, birbirimize sevgiyi, dost­
luğu çoğailabilecek miyiz? . .
I nsanın insana saygı duyma­
sını, insanın insan haklarına sal­
dırmamasını deneyebilecek mi­
yiz ki, onca özen gösterdiğimiz
bedenlerimizi hunhar savaşlara
ya da trafiğe kurban vermeye­
lim . . .
Dü nyamızın insanoğluna
sunduğu nimetleri gerçek an­
lamda paylaşmayı öğrenebile-
-..yeni 6iryayınevt.: - : . -
DUŞLER VE SEYREKZAMANLAR
1990 Ywıus Nadi Şiir Mansiyon 6dülü
SÜHA TUGTEPE
cek miyiz ki, bir bölümümüz in­
ce diyet hesaplarıyla daha uzun
yaşama yollarını ararken, öte­
de, hemcinslerimiz açlıtkan öl­
mesinler. . .
Bin bir çeşit önlemle bedeni­
mizde kanser tümörü oluşması
tehlikesini, ya da oluşanları, yo­
kettik diyelim. Ya kendi kendi­
mize, içimizde büyüttüğümüz
kin, haset, hırs, öfke ·yumakları­
na ne demeli? Bu elle tutulmaz,
gözle görülmez yumruları sa­
ğaltacak radyoterapi sistemi
hangisi acaba? ..
Ya beynimiz? . . Yüzyı llardır
kafatasımızın içinde övünçle ta­
şıdığı mız, tıp bilimin gizini hala
çözarnediği o en değerli organı­
mız . . . Yirminci yüzyılın uygar in­
san olma bilincini içinde viüı.­
minler, mineraller, fosforlu
gıdalarla "fevkalade mükemme­
len" beslendiğimiz beynimiz,
zekarn ız . . . Bu besili hücrelerimi­
zi yeterince eğitebilecek miyiz?
Özgür düşüneeye saygı duyma­
yı öğrenebilecek miyiz ki, aklı­
mızı köreltmek yerine, sevgi ve
dostlukla beslenmiş geniş, de­
rin bir düşün yelpazesi içinde
geliştirelim. Sınırsız zekarn ız ı in­
sanl ığı mızı n, ge leceğimizin -
yararına olduğu kadar zararına
değil- bütünüyle yararına kul­
lanabilecek miyiz? ..
lstersek uzmanların yaptığı
uyarıları n hepsine kulak verip
bütün önlemleri alalım ve bede­
nimize iki yüzyıla yakın bir ya­
şam süresi sağlayabilelim. He­
pimiz biraraya ge lip saygının,
dostluğun, barışın, erdemin yo­
lunu arayıp bulmadıkça, "Sağ­
l ıklı insanı yarattık ve yaşat­
tık ... ", diyebilecek miyiz? . .
- - _,. . .yeni 6ir Kitap ..
ZEYNEP ALiYE İLE SÖYLEŞi
Zeynep Hamm, "Yaşamak Masal Değil" adlt ki­
tabtniZI okudum. Okurken her öykünüzün arkasm­
dan gözümün önüne kendi yaşanttmdan kesitler
geldi ve kitabtmzla bütün/eşfiğimi hissettim. Biraz
kendinizden sözeder misiniz? Yazmaya ne zaman
başladmtz, sizi yazmaya iten neydi çevrenizin etki­
si oldu mu ?
-Yazmaya pek çok yazar gibi günce artı şiirle
başladım. Öykü çalışmalarına disiplinli bir şekilde
yönelmem çok uzun yıllar öncesin� gitmiyor. Çev­
re min, yazmam üzerinde etkisi oldu mu, sorunuza,
başka türlüsü mümkün mü? sorusuyla yanıt verebi­
lirim. Yazma, bir etki tepki olayıdır.
- Yazmaya başladtktan sonra çevrenizin olum­
lu, olumsuz yönleri yaşadtğtntz yazar/tk sürecini na­
st/ e tkiledi?
- Masa başına oturduğumda iki başlı bir cana­
varla boğuşmak zorunda kalırım. Birincisi neyi ya­
zacağı m, ikincisi nası l yazacağı m . Yazar, neyi ya­
zacağını dünya görüşü doğrultusunda seçer. Nas ı l
yazacağı ise süreç içinde iyice olgunlaşır, kimliğini
bulur.
- Öykü/erinizde kadtn erkek ilişkilerinde birey­
lerin çözümsüzlüklerinin toplumsal boyutlanm açar
mtsmtz?
- Türkiye, Islam dünyasıyla Avrupa arası nda
bir gel-gitler ülkesi. Bu konum, halkı m ızın her kesi­
mini değişik biçimde etkiliyor. Örgün eğitimde batılı
ü lkelere gülümsenir, çocuğun cinsiyeti değil insan
olması esas alınır, yetenekleri keşfedilmeye çalışı­
l ıp demokrat yapılı bireyler olmaya yönlendirilirken,
evinde-yakın çevresinde kız veya erkek çocuk ayrı­
mı ön planda olmak üzere dinsel-geleneksel eğitim
pompalanırsa, bu çelişki , kişinin kendisiyle ve karşı
cinsle sürekli çekişmesini getirmez mi? Sonuçta
mutsuz kadın-mutsuz e rkek toplumu haline gelme­
miz doğal değil mi?
Fatma ARSLAN
...:... insan ilişkilerinin toplumsal boyutlanm vurgula­
rnamzia birlikte kişilerin bireysel çözüm araytşlan
içinde olduklanm görüyoruz. Yeni beraberlikler
farkit bir çözümsüzlük riski taştmtyor mu ?
- Alain, Descartes'in, "Düşü nüyorum, öyleyse
varı m." sözünü, "istiyorum, öyleyse varım." biçimin­
de değiştirmiş. Bu anlamda ona katılıyorum.
- Sizce özlenen güzel beraberliği yakalama
koşullan nelerdir?
- Bana göre güzellikler, koşulların girdiği yerde
biter. Öyle hassas, kırılgan çünkü. Ama kişilerin
açı klık-dürüstlük gibi ilkeleri olması gerektiğine ina­
nıyorum. Son dönemlerde "Kısıtlanmama, özgürlü­
ğünden ödün vermeme, birlikteliğe hesapçı yaklaş­
mama" gibi terelellimler getiren bir kesim gözle­
niyor. Bana göre aşk (Beraberlik denince ilk bu ge­
liyor aklıma. iflah olmaz bir romantiğim ben) , doğa­
sı itibarıyla soru mluluk demek. Kendimize ve karşı­
mızdakine saygıyı yitirmemek, kendimizi iyi
tanımak, birlikte olmayı düşündüğümüz insanda
çoğalacağımıza inanmak demek. Sonuçta, güzel
beraberlikleri, taşıdığı güzellikleri yitirmemek iste­
yenler yaşatabilir, diyorum.
- Öykü/erinizde kahramanlanmzm önce insan
olmamn onuruyla donaltmit olduğunu görüyoruz.
Bu gerçek yaşamla ne kadar çaktştyor?
- "iyiliğimizi istiyorlar, vermeyeceğiz" diyor bir
şair, bir başkası "Hayat ım seni incitebilir-hayatımız
incitebilir seni-çünkü kirlidir" dizeleriyle hıçkırıyor.
Bir başka şairden alı ntıyla; rimesele esir düşmekte
değil, teslim olmamakta bütün mesele ."
- Sizce evlilik kurumu kadm ve erkek beraber­
fiğini nastl etkiliyor?
- "Ailenin reisi e rkektir" yasası bile tek başı na
konuyu açıklamaya yeterli. Kadı n daha ilk günden,
erkeğin soyadını alıyor, onun yönetimini kabul edi­
yor.
47
 - Evlilik kurumunda, kadmm ilmiği kendi kendi­
nin boynuna geçirdiğini söylüyorsunuz. Evlilik kuru­
mu kadrn üzerinde bireysel ve toplumsal olarak na­
st/ bir duvar örüyor?
- Bizim ülkemizde kadın evlilikle birlikte kendi­
ni reddetmek zorunda kalıyor, desem sizce çok mu
abartmış olurum?
-Aynı ekonomik ve sosyal koşullarda yaşayan
kadm ve erkeklerin eğitim-çaltşma ve meslekleri
seçip alanlanmn cins konumlan açısmdan nastl de­
ğerlendiriyorsunuz?
- Kiş!, kadın işi-erkek işi, kadınca-erkakçe ayrı­
mıyla yetişiyor. Belli yaşiara gelindiğinde kız çocuk
annesinin, erkek çocuk babas ı n ın benzeri olma sü­
recini hemen hemen tamamlamış o luyor. Bizim gibi
elinin hamuruyla erkek işine karışan eksik etekle­
reyse, ağzının payı verilmeye çalışı lıyor zaten.
- Kadmm aile içi konumu onun yazar olabilme
ve yazar olarak üretme koşullarını nasıl etkiliyor?
Oscar Wilde, sanatçının önce hayatta deneyim­
li olması gerektiğini söyler. Katherine Mansfield,
yazabilmak için, yaşamak istediğini söyler. iyi bir
yazar olabilmenin temel koşulunun hayat okulunda
ve en güç işlerde çalışarak, pişmekten geçtiğine
inanıyorum. Kimsenin masa başı nda oturarak, ha­
yatm dışında kalarak ütopyalarla gerçekleri yazaca­
ğı n ı sanmıyorum.
- Yazar araştırma, inceleme ve gözlemlerini
kendi duygu ve düşünceleri ile yağurarak yapıtlan­
na aktanyor. Sizce Türkiye'de kadm yazann incele­
me ve gözlem yapma olanağı ne kadardır? Yazann
konu seçimini etkiliyor mu?
- "Orda bir köy var uzakta, o köy bizim köyü­
müzdür'' demekle köyü sahiplenemezsiniz. Toplum
d ışına düşmüş insanları yazmak :stedim hep. Bir
gün belki , umudumu hala taşıyorum.
- Toplumun cinslere yönelik değer yargılan
yazarm yaptt/anndaki tipiemeleri nasıl etkiliyor?
- N e, az ama öz konuşan, yumruğu sıkı, karar­
l ı , verdiği sözü canı pahasına tutan, bir görüşte
aşık olduğu kızı yaşamı boyu seven erkek tipleri,
ne de dokununca kırılıveren, bakireliğini yitirdiğinde
intihar ed en, kocasının ölümüyle fani dü nyadan eli­
ni eteğini çeken kadın tipleri gökten zembille inme­
di herhalde .
- Kadm cinselliğini var olan yazm içersinde ve·
özel olarak kadm eserlerinde yer aftştnı nastl de­
ğerlendiriyorsunuz? Kadrn yazar bu akımlarda öz­
gür mü?
- Evet, örtülere sararak, paketiere koyarak ka­
dın cinsel liğini işlemeye çalışıyoruz. Çok garip değil
mi, anal ığın kutsal sayılıp da, analığı gerçekleştire­
cek olayın "tu kaka" görülmesi? . . . Bu konuyla ilgili
48
olarak bir arkadaş geçenlerde, yürekli olunmas ı ge­
rektiğini savunuyordu. .. Mizah yazarları için kor­
kunç sınırsız kaynak su nan bir ü lkeyiz anlayacağı­
nız ...
- Kadm yazar kendi cinsel kimliğini de taşıyan
birey olarak yapıtmm oluşumundan, yaym ve eleşti­
risine değin geçen aşamada ne tür zorluklar yaşt­
yor?
- Ustalardan- biri "Yaşamak zor zaanat" demiş.
Ben, kadın olarak yaşamanın, daha zor olduğuna
inanıyorum. Hele iddialıysanız, iki kat daha güçlü ,
iki kat kuşkucu, iki kat saldırıya hazı r, iki kat içinize
kapanık almalısınız. Ama yazdıklarımı okuyup bana
güç veren yazar arkadaşların hemen hepsinin er­
kek olduğunu da burada belirtmek zorundayım. ( Iç­
lerine kolay kolay dalamadığınız, ancak yüzünüze
kapıları kapamayan arkadaşlar.)
- Dünya yazını göz Ônüne . almdığmda kadm
yazartann sayısmm az olmasını nasıl açıklıyorsu­
nuz?
- Çeşitli sorulara verdiğim yanıtlarda konuyu
zaten açıklığa kavuşturduğumuza inan ıyoru m. An­
cak bir de yazmayı deneyip bundan vazgeçen ke­
sim var. Çünkü başarılı olmak isteyen kadının arka­
sı nda olsa olsa kendi gölgesi, bir de yalnızlık, düş
kırıklığ ı , mutsuzluk yer alabilir.
-Sizce 1 9. ve 20. yüzyıl yazılarmda kadm fark­
lt olarak konum/anıyor. Bu farkllfaşmayt nasıl açtkft­
yorsunuz?
- On dokuzuncu yüzyıldan yiçminci yüzyı la de­
mokratikleşme hareketleri, çığ gibi büyüdü ; bilim­
teknik, iletişim gelişip yaygınlaşt ı ; pek çok tabu yı­
kıld ı ; dünya küçüldü ... Yazın dünyasının bütün
bunlardan etkilenmemesi düşünülebilir mi?
-Feminizm ve kadın hareketi hakkmda düşün­
dükleriniz. . .
- Ekonomik-demokratik-sosyal- .kültürel hakla­
rın geliştirilmesini talep eden bütün girişimleri se­
·laml ıyorum.
- Kadın hareketinin ideolojik otarak bağtmsız
olmasını nastf değerlendiriyorsunuz?
- Organik anlamda bir bağ olmaması nı kaste­
diyorsunuz sanırım. Yoksa apolitik kalma diye bir
şey düşünemiyorum. Ancak her tür siyasal görüş­
ten kadının, barış-ilerleme-demokratik kazanı mlar
uğruna, insanı n insan tarafı ndan sömürülmesine
karşı kurulacak birliklerde yer alabildiği örgütlen­
melerin başarabileceğine inanıyorum. Sanırım söy­
leşimizin sonuna geldik. Nokta kanmadan önce 8
Mart U luslararası Kadı nlar Günü'müz kutlu olsun,
diyebilir miyim?
SANATLA HAFTA S ONU

Bir hafta sonunu sanatla iç içe geçirmek isterseniz

sizi bekliyoruz.

Konu : YAZlN SERÜVENi

Konuşan : Aydın Öztürk
Tarih : 9 Mart Cumartesi Saat 14.00
Yer : TYS S alonu, Galipdede Cad. No. 48/5
Tünel-Beyoğlu

Konu : '80 SONRASI ROMAN

Konuşan : Öner Yağcı
Tarih : 23 Mart Cumartesi Saat 1 4.00
Yer : TYS S alonu, Galipdede Cad. No: 48/5
Tünel-Beyoğlu