EDEBiYAT ABONE FORMU

+/I.��J.�
..(Derginize 1 yıllık abone olmak istiyorum.)

ADlM ve SOYADIM: ................................................................. .

ADRESiM: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

........ : ......... POSTA KODU:. ŞEHiR: ........................

TELEFONUM:...................... FAKS:....................................... .

FATURA ADRESIM: ................................................................. .

POSTA KODU: C � ŞEHIR:............................................ .

VERGi DAiRESI:.............................................. NO: ................ .

MESLEGiM: ............................YAŞ: ..... CiNSiYET: ED KD

1 YILLIK ABONE ÜCRETi: 3.000.000 TL
Banka ile yapılacak ödemeler için:
AKBANK
BAKlRKÖY ŞUBESi
Hesap No:
DHN/ 50468-01-8
Kredi kartı ile yapacağınız ödemeler için:
Abone ücreti olan 3.000.000 T L'yi aşağıda belirttiğim kredi
kartı hesabıma borç kaydediniz.

D MASTER CARD DvisA

D EUROCARD D AMERiCAN EKSPRESS

DDDD DDDD DDDD DDDD
Kart No: DO DO
Son kullanma tarihi: imza: �]
ÖDEME YAPTIKTAN SONRA, banka dekontunu ve doldurduğunuz abone
formunu aşağıdaki adrese postalayın veya fakslayın.

YAYSAT A.Ş. ABONE SERVISI HÜRRI Y ET MEDYA TOWER 34554

GÜNEŞLl/iSTANBUL
TEL: 0212 657 68 30 FAX: 0212 657 68 75

e Derginiz, abone işlemlerinin tamamlanmasından sonra özel ulaşım sistemi

Abone laniara ile düzenli olarak adresinize teslim edilecektir.

e Bir aksaklık halinde ( 0212 657 68 30 ) no'lu telefonu arayabilirsiniz.

bir derai bedava e Yurtdışı ve KKTC aboneliği için ( 0212 657 68 30) no'lu telefondan bilgi
alabilirsiniz.
 ;:(:

EDiTÖR'derli, . -ı,.y,
-

YAŞ.A..SlN

EDEBiYAT TARTlŞALlM!
..p�� Milli Eğitim Bakanlığı, liselerin edebiyat programını değiştiriyor mu? Her
Hükümetle gündeme gelen bu soruyu MEB Müsteşarı Sayın Bener
AD Yayıncılık A. Ş. adına sahibi
Cordan'a sorduk. Sayın Cordan, tartışılarak programın ayıklanmasından
AYDIN DOGAN
Murahhas Üye ve Genel Müdür yana. Dahası "derginiz bu tartışmanın platformu olabilir" diyor. Tartışmayı
MUHITTIN KAZIMOGLU elbette isteriz. Dahası buradan da tüm edebiyat öğretmenlerine, öğren­
Genel Yayın Yönetmeni ve cilere, üniversite öğretim üyelerine, edebiyatçtiara çağrıda bulunuyor, nasıl
Sorumlu Yazı Işleri Müdürü bir edebiyat programı istediklerini soruyoruz. Ve dergimize çok öz olarak
HIKMET ALTINKAYNAK yazmalarını istiyoruz.
DANIŞMA KURULU Sözümüzün bu noktasında, biliyorsunuz ki, "Türkçe üzerine" yazan arka­
Oktay Akbal, Ataol Behramoğlu,
daşlarımiz Feyza Hepçilinglrler ve Sevgi Özel, dil sorunlarını sergiliyorlar.
Nüket Esen, Vedat Günyol, Doğan Hızlan,
Zülfü Livaneli, Erdal Öz, Y üksel Pazarkaya, Bu konuyu da tartışmaya açmak istiyoruz.
Ülkü Tamer, Buket Uzuner TartışmayaErdal Öz'ün kendisiyle söyleşi yapan Zeynep Aliye'ye söyle­
YAYlN KURULU diği, "Günümüz öykücüsü kendi öyküsünü yaratmaya çalışıyor. Bence
Feridun Andaç, Zeynep Arıkanlı, yanlışlık da buradan geliyor. Bir dilin kullanı/ış ve gelişme tarihi vardır.
Ayça Atikoğlu, Anahid Hazaryan,
Bunu izlemeyen yazarlar kopuyorlar ve yanlış bir yerden başlıyorlar
Ece Temelkuran, Murat Yalçın,
Esra Zeynep öyküye. Mesela bir insanın Borges'ten yola çıkarak yazmaya başlamasının
GÖRSEL YÖNETMEN onu hiçbir yere götüreceğine inanmıyorum. Borges'i çok sevmeme
Ertan Gökemre rağmen." sözlerini eklememiz gerekir, diye düşünüyoruz.
SAYFA DÜZENI Geçen ay Fazıl Hüsnü Dağlarca, trafik canavarının elinden zor kurtuldu.
Hasan Karayavuz Kendisine bir kez daha geçmiş olsun diyoruz. Bu arada sitemli sözünü
KAPAK
aktarmak istiyoruz. Dağlarca diyordu ki; "Bir kamyon çarptı, bir kamyon
Nuri lyem
"Üç güzeller''
dolusu medya mensubu beni hatırladı!"
lLLÜSTRASYONLAR Bu ayki kapak ressamımız, Truva Folklor Araştırmaları Derneği'nin verdiği
Ercan Akyol, Nural Birden, 1997 Truva Folklor-Sanat Ödülleri'nin "Plastik Sanatlar" dalı ödülünü
Sunder Erdo�an, Mahmut Karatoprak
FOTOGRAFLAR kazanan, büyük usta Nuri iyem. Geçen ay duyurduğumuz " yılın kitabı ve
Muzaffer Kantarcıo�lu, yazan" anketi sonucuna bağlı olarak Memet Fuat ve Erdal Öz'le söyleşiler
Süleyman Tel, Çiğdem Özcan
gerçekleştirdik, bu gelecek ay öteki yazarlarla da sürecek .
DÜZELTI
Yılın kitabı ve yazarının yayımcıianna 1997'yi sorduk, değerlendirdiler.
Süleyman Gül, Füsun Güler
1998'deki programlarını açıkladılar. Ayrıca yayıncılığın du�yenlerinden
Ahmet Tevfik Kütlü yü bir hukuk duayeni Yekta Güngör Ozden anlattı.
REKPA
'

Yurtdışından henüz gelen Ayşe Kulln'le ilgili söyleşimizi ve bir öyküsünü,

Genel Müdür yayımcısı Erol Erduran'ın yazısını gelecek. ay sunacağız. Uğur Büke'nin
Neslihan TOKCAN
"kitap satış fuarları anlayişının en kisa zamanda bıçak altına yatmlacağına
Genel Müdür Yardımcısı
Aysun BAYAZITOG LU inanıyoruz" yargısı, yayınevi-kitabevi-okur ilişkisinin bu fuarlarla bozulması
Grup Satış Direktörü savından kaynaklanıyor. Büke'nin bu savını da tartışmaya açıyoruz.
Nil ERTAN
Grup Satış Müdürü
Mehmet Başaran'ın "Hasan-Ali Yücel", Yusuf Çotuksöken'in "Pertev Nai/i
Nihai AYAN Boratav" üzerine olan yazılarını genç okurlarımızın Yücel'i ve Boratav'ı
Satış Müdürü
Beste PAYDAŞ daha iyi tanımaları, yetkililerin de bu iki kültür adamını anımsamaları için
Ürün Direktörü okumalarını öneriyoruz.
Nilüfer VURAL
Doğumunun 100. yılında arkadaşlarımız Bertolt Brecht'i değerlendirdiler.
Rezervasyon
Tel:oı2-677 06 37 1 02ı2-677 os sı Bu ay bir yandan Genco Erkal'ın "Yosma"sını, bir yandan Şehir
Faks 02ı2-677 06 3 61 02ı2 677 06 67
Küçük Ilan Bürosu Tiyatroları'nın "Kafkas Tebeşir Dairesi"ni izlerken, Brecht uzmanlarının
Tel: 02ı2-227 92 80 görüşleri de sizlere katkıda bulunacak.
Faks: 02ı2-236 65 94
Ege Bölge Temsilcisi "İletişim Sayfası"yla gelen yapıtları, daha bir özenle oku­
oo
Ziynet ATTILA
Tel: 0232-463 sı
manızı diliyoruz. Geleceğe dönük, pırıl pırıl ... İlk biz
Ankara Reklam Temsilcisi yayımladığımız için sevinç duyuyoruz. Ama amatör
-fe1g8n ���n�Aio şairlerimizden Celal Oymak, şiirinde "Sözlere elveda
Antalya Reklam Temsilcisi dedik" vurgusuyla "sevgi, barış, aşktan yana"
Nilgün Çetin GOKALP
girişimlerin duraksadığını söylüyor. Üzülmeden
Tel: 0242-243 40 4 7
geçemiyoruz. inanıyoruz ki, edebiyat sevgisi
Idari Koordinatör: Niyazi. Yeşil
Muhasebe Müdürü: Emin Ozdemir
yaygınlaştıkça söz geri gelecek, karamsarlık da
Tekni_k OrganizasY,on: Mehmet Yalazı ortadan kalkacaktır! Onun için biraz daha her
U rün Müdürü: Lale Soykan
Baskı: Doğan Medya Center Tesisleri şeyi tartışalım, sözden ayrılmayalım di­
Dağıtım: YAYSAT
yoruz.
ADRES Sevgilerimizle,
AD Yayıncılık A.Ş.
arlya Center· 34554 Bağcılar/ISTANBUL
" 2) 505 61 11 ·Fax.: (0212) 505 64 96
� -:- -,ı. 'o: • !ôi va karikatOrterin yayın hakları saklıdır. Hikmet Altmkaynak

Şubat 1998/ YAŞASlN EDEBIYAT Jl

Yekta
Güngör
Özden ·
iÇiNDEKiLER
19/Ahmet
Tevfik Kütlü HABER
Etkinlikler.../ Kütüphanelerdeki "Cehennem".../ Yourcenar.../
Memet Fuat
16/Söyleşi Aragon 100 yaşında .../Edebiyat ödülleri . ........ . .
.. .............................. 6-11

YillN YAYlNEVLERi
Bilgi Yayınevi 1 Ahmet Tevfik Küflü . .. ...... . ....................... . ........... . .. 18

Adam Yayınları 1 Inci Asena..........................................................20

Buket
Uzuner Boyut Kitapları 1 Uğur Büke. . . . . .. . .... .. . .... . . . .. . .......... ..
. ........... . ...... . 21
.

24/Adına Yapı Kredi Yayınları 1 lshak Reyna-Cem Akaş .. . . .. ............. .

...... .. 21
.

deneme
dediğimiz şu
kurgusuz edebiyat . ŞiiR
Ali Püsküllüoğlu 1 Uyantk uykuda .. ......................... 26
Fikret
..........................................

Mehmet Zaman Saçlıoğlu 1 Lodos . . . ... ... . . . ..... .. ..35

Hakan
....... ........ ... . . .. . . . . ..

32/Ey sorumlu­ Gültekin Emre 1 Fala düşkün tarih . .. . .. . . .............. .. . ..... . . ... . ..
.. .... . 42
...

luğumu taşıyan,
Metin Güven 1 Ayna. . .. .. . . ...... . .. . . . ...... . 58
yaşam, artık
... ...... .......... . ..... ........... . ......

bana bağışla
bu şiiri
ÖYKÜ
Burhan Günel 1 Ölüyorlar 28
Zehra
............ ...............................................................

ipşiroğlu Mehmet Güler 1 Ylfdtzlarda buluşmak. . . .. . .... .. ... . . . . .... . ........ ..

...... . 36
..

52/Brecht'i Nalan Barbarosoğlu 1 Koli bandt...................................................40

yeniden
okumak ya da
Brecht ile diyalog KiTAP
Necati Tosuner 1 Smtrlar...Siperler... ..........................................31
Faruk
Duman
61/Hala
TÜRKÇE ÜZERiNE
üzerine Sevgi Özel 1 Türkçe nastl kurtulur?..............................................34

14 YAŞASlN EDEBIYAT 1 Şubat 1998

•
____;_
....;._
..;..._ ____.
 Vedat
Günyol
1 5/lnsanlığımız
aklımıza
emanet
iNCELEME
Yusuf Çotuksöken 1 Pertev Naili Boratav'aBaygt . .. .. .... ..... ..
. ...... . . 76
�� Bener
Cordan
DOGUMUNUN 100. YILINDA BRECHT 1 2/Söyleşi
Özdemir Nutku 1 Brechf'in diyalektik tiyatrosu .............................. 44 Hikmet
Altinkaynak
Bertolt Brecht 1 Şiirler ......... . ............ . ..... ...... ......... . ..... ...... ............ 47

Bertolt Brecht 1 Şeylerin değişimi .................................................. 48

Yüksel Pazarkaya 1 Şiir ve Brecht... . . ........... ................................ 49 Erdal

Zehra ipşiroğlu 1 Brecht'i yeniden okumak ya da Öz
22/Söyleşi
Brecht ile diyalog 52
2 eynepA/iye
...........................................................................

Ahmet Cemal /Yeni anlattm ve Bertolt Brecht.. ...................... . . . .... 54

Georges Schlocker 1 Fransa'da Brecht.. ...... . . . ........... . .......... . ...... . 56

Feyza
iLLÜSTRASYON Hepçilingirler
27/When you
Mahmut Karatoprak, Ercan Akyol, Nural Birden read it. ..

iLETiŞiM SAYFASI
(Şiir) M. Ali Sevimtaş 1 Geri dönmez ......... . ................ . ..... . ...... :· .
. . ..60 Mehmet ·

(Şiir) Celal Oymak 1 Elveda dedik ........................................ . . . .. . . . . 62 Başaran

74/Hasan-Aii
(Şiir) Attila Taş 1 Uskumru göztü kadmlar . ........ .
............ .. ..
.. ......... . 63 Yücel
(Öykü) Şahhüsne Nazmiye Tirali 1 Karan/tktan aydmltğa..............64
(Öykü) Gökmen Ortaç 1 Tekerlekli yaşamlar ........ .......... ............... 66

(Şiir) Hüseyin Köse 1 Bulut-Garden .... . ....... ........... . ...... ....... ..... .. ..70
.
.Yeşim
(Şiir) Dr. Erkan Aktaş 1 Şiirler. . . . . ....... . ... . . . .
... .. . .. . .... . ... ... .. ... .... . ...... 71 Ağaoğlu
57/Kırk anahtar
(Şiir) Öner Fikri 1 Kazaz .......... . .................... . ...................... ... . .. . ... 72

(Şiir) Lüsan Bıçakçı Şaşkal 1 Bana sözlerin kaldt .. .... .. . ... .... . .... ..... 73

80 Şubat 1 998 / YAŞASlN EDEBIYAT 51

"Yaşasın
Edebiyat"ın
etkinlikleri
suruyor
•• ••

İlki Yıldız Teknik Üniversitesi'nde

düzenlenen "Yaşasın Edebiyat"
dergisinin edebiyat etkinliklerinin
ikincisi 24 Aralık çarşamba günü
Robert Kolej 'de gerçekleştirildi.
Söyleşiye Genel Yayın Yönetmeni­
miz Hikmet Altınkaynak ve yazar
Zeynep Aliye katıldı. Altınkay­
nak, günümüzde bir edebiyat der­
gisine büyük ölçüde gereksinim du­
yulduğunu, özellikle gençlerin
ürünlerini yayımiatmakta zorlandık­
larını belirterek, "Yaşasın Edebi­
yat"ın bu açığı kapatmak amacıyla

Pll
doğduğunu söyledi. Ayrıca Türkçe
ders kitaplarının yetersiz kaldığını,
Nişantaşı ve İzmir
."u·��:�ox.
edebiyat dergilerinin işlevinin de b u

Karşıyaka'da açıldı
açığı kapatmak olması gerektiğini
sözlerine ekledi.
Zeynep Aliye'nin konuşması ise,
D&R Store'un dördüncüsü Dogan Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali
öykü üzerinde odaklandı. Yazar,
Yalçındağ veRaks Yönetim Kurulu Başkanı Kadri Önel tarafından Nişanta­
değişen koşullara göre türlerin de
şı'nda açıldı. Açılışa Hürriyet Gazetesi Yayın Danışmanı, yazarı ve dergimizin
değiştiğini belirterek, günümüzün
hızlı yaşam temposu içinde kısa ve
Danışma Kurulu üyesi Doğan H ızlan ın
' da aralarında bulunduğu çok sayıda
davetli katıldı. Daha önce Erenköy, Etiler, Ankara Konur sokakta tüketicilere
yoğun bir anlatım biçimi olan öykü­
hizmet sunan D&R'ın Nişantaşı'ndaki 3 katlı dev binasında 77 bin ürün çeşidi
nün yeğlendiğini söyledi. Gençlerin
pazarlanıyor. Bunun yanı sıra konserler, sergiler, yazar ve sanatçıların katılacağı
zaman bulamamayı ileri sürerek
çeşitli etkinlikler de düzenlenmesi planlanıyor.
okumadıklarını ama yaş ilerledikçe
Öte yandan İzmir Karşıya'da İzmiriiiere kapılarını açan beşinci D&R ise, 2600
zamansızlık sorununun daha da bü­
metrekarelik bir alanla Türkiye'nin en büyük kültür sarayı olma unvanını elde
yük boyutlara vardığını, bu nedenle
etti. Aynı zamanda İzmir'deki bu yeni yerinde ünlü ressamımız BedriRahmi
her geçen anın aleyhimize olduğu­
Eyüboğlu'nun resimleri de sergileniyor. Daha sonra Mersin, Eskişehir, Antalya,
nu ve okumanın ertelenmemesi ge­
·

rektiğini belirten Aliye, bugüne
yaslanarak yarının yakalanabileceği­
ni, bu nedenle de günümüz öykü
ve Şiirinin iyi bilinmesinin önemli
olduğunu vurguladı.
1998 yılının ilk toplantısı da 1 2 0-
cak'ta Üsküdar Amerikan Lise­
si'nde yapıldı. Toplantıya Yusuf
Çotuksöken, Zeynep Aliye, Hüse­
yin Alemdar ve Hikmet Altınkay­
nak katıldı. Bu panelde Y usuf Ço­
tuksöken "Gençlik, edebiyat, dil ve
iletişim", Zeynep Aliye "Bir öykü­
nün kurgulanması", Hüseyin
Alemdar da "Bir şiirin algılanma­
sı"nı ele aldılar. Öğrenciler sorular
ve açıklamalarla katıldığı bu paneli
Hikmet Altınkaynak yönetti.
Adana ve Bursa'da açılacak olan D&R mağazalar zinciri Türkiye'nin her yanında
tüketicilere hizmet sunabilecek
Orhan Pamuk ve Latife Tekin
Avrupa'nın gündeminde
Fransız Liberation, İtalyan Corriera
della Serra, lsveçli Dagens Nyheter, İs­
panyol El Pais, İsviçreli Tagens Anzhei­
ger ve Alman FrankfurterRundschau
gazeteleri ortak bir araştırma düzenleye­
rek dünya çapındaki yedi büyük yaza­
ra, 1997 yılı içinde en beğendikleri ki­
tabı ve bu yapıtları seçmelerinin neden­
lerini sordular. Ankete katılınaları iste­
nen bu yedi önemli edebiyatçı İngiliz
John Berger, Meksikalı Carlos Fuentes,
Alınan Günter Grass, Fransız Jean Marie
Le Clezio, İtalyan Claudio Magris, İs­
panyol Manuel Vazques Montolban ve
Türkiye'den Orhan Pamuk'tu.
Öte yandan ünlü İngiliz yazar John
Berger 1997 yılında en beğendiği iki ya­
pıttan birisinin Latife Tekin'in Sevgili
Amz Ölüm olduğunu bildirdi. Berger,
romandaki dokuma metaforundan yola
çıkarak hiçbir masalcının Tekin kadar
ustalığa sahip alamadığını belirtti.

16 YAŞASlN EDEBiYAT 1 Aralık 1 9 97

 '.·�

HABER ./
Kütüphanelerdeki
lanması düşünülmüştü. Örneğin, bazı yapıtların ü zerine
kodun yanına "çekmece", "kabine" ya da "kabine-çekme­
ce" gibi notlar eklenmişti. 17 . yü zyılda "kabine" sözcü­

''Cehennem''
ğü, evlerde en sevilen kitapların s aklandığı odalar iç in
kullanılıyordu; belki de Roi Kütüphanesi'nde bu tür bö­
lümlerin bulunması evlerdeki bu geleneğin devamıydı.
Devrim'den sonra Frans a'da tutucu Cumhuriyetçilerin bir
Geçen yüzyılda, Larousse'un sayfalarını karıştıranlar ce­
bölümü bu geleneği sürdürmeyi is ted i. İşte, 1836-1844
hennem s özcügünün karşısında şöyle bir açıklamayla
yılları aras ınd a "Yasak kitaplar" ın "Cehennem" adını ta­
karşılaşıyorlardı: "Ulusal Kütüphane'de halka hiçbir za­
şıyan daha geniş bir bölüme taşınmas ının ned eni bu ola­
man açılmayan bir depo var; burası tüm sapkın yazıların
bilir.
t'oplandığı Cehennem'dir. ( . . . ) Bu kategoriye giren ki­
Gerçekte Paris 'teki bu s istem, Vatikan'daki üç bölüme
tapların herhangi bir gerekçe ileri s ürülerek halka veril­
ayrılan gizemli koleks iyonlardan esinlenerek oluşturul­
mes i yasaktır. "
muştu. Burada ilk bölümdeki kitaplar
Günümüzde bu "Cehennem"in
halka açıktı; isteyen herkes hafta­
kapısını aralamak, etrafında yavaş
nın belirli günlerinde günde iki
yavaş oluşan mitin duvarlarını
saat bu kitapları alıp okuyabilirdi;
yıkmaktan daha kolaydır. 1 950-
ikinc i bölüm biraz daha gizliydi;
1 980 yılları arasında bu bölüm,
üçüncüsü ise yalnızca belli kişilere
"utanç veric i" yapıtların gruplan­
açılabilirdi.
dmldığı üçgen bir odaya dönüş­
Halk kütüphanelerinde Cehen­
müş, söz konusu kitaplar da "ö­
nem bölümleri 19. yüzyılın ikinc i
zel dolapları"na kaldırılmışlardır.
yarıs ında giderek daha çok yaygın­
Kötü kitapların cehennemi her
laştı. Laiklikle ilgili hararetli tartış­
şeyden önce Hıristiyan kökenli­
maların yapıldığı bir dönemde bu
d ir. "Sapkın" düşünceleri ve ya zı­
tür bir girişim kütüphaneleri gerçek
ları yakan Engizisyon mahkeme­
bir bilgi tapınağına dönüştürmeyi
lerinin görevlerinden biri de gü­
amaçlıyordu. Bu aşamada doğal o­
nahkar ruhları cezalandırmak
larak kütüphane sorumlusu da ö­
amac ıyla bu alevlerin sürekli var
nemli yetkilerle donanmıştı. Bir ya­
olmas ını sağlamaktı. Yasak kitap­
pıtın değerini ve okurun niteliğini
ları yakınakla yükümlü olan kili­
belirleyecek olan sorumlu kişi, Ce­
se, 18. yüzyıla kadar kentli seç­
hennem dalapiarına kaldırılac ak ki­
kinlerin yasak kitapları toplayıp
tapları ve kimlerin bu kitaplara ula­
meydanlara getirmelerini emre­
şabileceğini belirlemekle yükümlüy­
tti. Öte yandan manastırlarının
dü. Ancak "özel durumlar"da pisko­
kalın duvarları arasında yaşayan
posuna danışmak zorunda olan ra­
din adamları, yasak kitapları
hip gibi kütüphane görevlis inin de
saklamak konusunda daha rahat
"üst"üne bilgi vermes i gerekiyordu.
davranmış olabilirler; bu mantık
1970 yıllarına kadar Cehennem'­
çerçevesinde 17 . yüzyıldan iti­
deki yapıtiara ulaşabilmek için Ulu­
baren "Cehennem" olarak ad­
. sal Kütüphane'nin baş sorumlusu­
landırılan bölümlerin de ilk kez
na yazılı bir d ilekçe vermek zorun­
bu d ins el kurumlarda ortaya
luluğu söz konusuydu; hatta Ce­
ç ıktığı söylenebilir.
hennem'deki gravürleri incelemek
Halk kütüphanelerinde bu tür
isteyen kişi, bu talebinin haklı ge­
koleksiyonlar, kitapları sakla­
rekçelerini yetkililere iletmesine kar­
ma ve sınıflandırma kaygıs ıyla
' şın d ikkatle gözetlenir ve bazen de
oluşturulmuştur. Bu karmaşık
bir paravanın arkasında gizlenmeye
ve hiyerarşik s is tem bilgi ağacı­
zorlanırdı. Bu tutum, gravüre zarar
na şekil verme isteğiyle gündeme gelmiştir. Catalogue
verilmesini önleme kaygısından kaynaklandığı gibi okur­
imprime de la Bibliotheque du Roı da (17 50) (Roi Kütüp­
la kütüphane görevlisi aras ında gözlenen/gözedenen
'

hanesi Kataloğu) şiirler "Y" kodu altında yer alırken "her

baglamında garip bir erotik ilişki kurulmas ına neden o­
tür konuyla ilgili mizalı yapıtları" da "Y2" koduyla sıra­
luyordu. Kısacası Cehennem, aynı zamanda hem düşsel
lanmıştı. Bu kodla verilen kitaplardan 1442-1463 arasın­
hem de düşlerin kurulduğu bir ortam olarak iki yüz yıl
daki numaralar da "Yas ak kitaplar" kategoris ine giriyor­
süres ince Parislilerin entelektüel yaşamındaki ayrıcalığını
d u.
korumuştur. Günümüzde ise bu tür bir kitabı elde ede­
Ancak yas ak kitaplar, her tür pahalı ve ender bulunan
bilmek iç in hiçbir işleme maruz kalmadan nadir ve de­
yapıt gibi, d iğerlerine göre daha çok ilgi çekeceğinden
ğerli kitapların bulunduğu bölüme girmek yeterli olmak­
bu yirmi iki kitaplık dizinin daha özenli bir şekilde sak-
tadır.

Şubat 1 998 1 YAŞASlN EDEBIYAT 71

 .. .,.
�)�'t.,­
'�
HABER --1�--,��
) ""'ı-�
1987 yılında ABD 'nin kuzeydo- rii=wiiiifi:"iiji'ii�ii�i;:;;::l
ğusunda küçü k bir hastanede ö-
!en Marguerite Yourcenar,
1939'da Avrupa'da tarihsel koşul-
ların değişmesi nedeniyle Atiantik
ötesine demir atmayı yeğlemişti.
Ancak Amerikalı eleştirmenler Yo-
urcenar'ı ge rçek anlamda 1980
yılında keşfettiler; bu ke şif sonun-
da bazıları yazara hayranlıkla karı-
şık, derin bir saygı duyarken bir
bölümü de onu çok akadem ik ve
konformist bularak e leştirdile r.
Yourcenar'ı ağıdayan ülke koz-
mopolit bir yapıya sahip olmasına
rağmen yazarın yapıtlarında
önemli bir yer tutmadı. Savaştan
sonra ke ndis ini bü tünüyle yazma-
ya adayan Marguerite Yource-
nar, gözlerini Avrupa'ya çevirdi.
Zaten Belçikalı yazar sığındığı ül-
keye sırtını dönerek, 16. yüzyılın
Flaman dünyasını yeniden yarattı.
1963'te Paris'te yaşayan Natalie
Barney'e yazdığı bir mektupta,
bu yeni vatanında tarihsel izlerini
ne derece büyük bir özlemle ara-
d ığını yazıyordu. "Burada insan iz
bırakmıyor; toprak insana ait anı-
ları reddediyor" diye n Yourcenar
dilin, okumaların, yolcul ukların,
m üze ziyaretlerinin ve yazının bi-
çimlendirdiği kendi kültürel ge ze-
genini yarattı; onun tek vatanı ...____...___________ _
vardı, o da kitaplarıydı.
Yazarın Yeni Dünya'nın ge niş alanlarını ve ormanlarını ta- ve kısa metinlerin öneminin anlaşılması, eleştirmenlerin
rihin ötesine uzanan kozmik bir bakış açısı iç inde bü tünleş- Yourcenar'ı farklı bir bakış aç ısıyla değerlendirmesini sağ-
tirebilmesi için zaman gerekiyordu. 1933'te yazdığı D'apres
Rembrandt (Rembrandt'a göre) adlı romanını 1980 yılında
ye niden ele alırken Monts-Dese rts adasına taşıdığı kahrama- daha da geliştirece ktir.
nı, "ormanlarda eski tanrıların ya da perilerin olmamasına,
buraların salt su, hava, ağaç ve kayalardan oluşmasına" şa­
şırıyordu. Kuşkusuz, Yourcenar'ın Ame rikan kimliğini ya­
ratan öğesi, ekolojiye olan duyarlılığıydı.
Ancak bu tutku bir türü n ya da ge zege­
nin yaşamasıyla ilgili kaygılardan çok
geniş zaman dilimlerinden tarihin be lli
bir noktasına uzanarak yazabilme düşün­
cesine dayanıyordu.
Amerikalı okurlar, Akademi'ye girebile­
cek bir Frans ız kadın edebiyatçının
1939'dan be ri ABD'de toplumdan uzak
bir yaşam sürmes ine son derece şaşır­
m ışlardı. Edebiyat çevre leri ise, klasik bi­
çemini ve hümanizmini, yazarı bazen
Racine 'le karşılaştırılacak kad ar uzak ve
çe kingen kılan derin bilgisini ve dilinin
arılığını özellikle vurguluyordu. Böylece
Marguerite Yourcenar, az çok süslü
püslü bir biçemi olan yalnız ve saygınlık
18 YAŞASlN EDEBIYAT 1 Şubat 1998
uyandıran bir yazar görüntüsüyle
karşım ıza ç ıktı. Notlar ve öns özlerle
dolu yapıtlarını pürüzsü z bir dille
kaleme alan Yourcenar, belki de
bazı çevirme nlerinin belirttiği gibi
resmi gö rünümünün altında gerçek-
te son derece rahat bir insandı. Öte
yandan Jane Auster ve George El-
liott dışındakilere hak tanımayan fe-
minist edebiyatçılar, Marguerite
Duras'nın te rs ine erke k anlatıcıların
ses iyle konuşan bir kadının yapıtla-
rına son derece kayıtsız kaldılar.
Yourcenar fem inist eleştirilerin
büyük ölçüde yaygın olduğu, tarih-
sel ve kültüre l akımların edebiyatı
etik ve politik açıdan sorgulad ıkları
bir dönemde ünive rs ite ortam ına gir-
di. Oysa o, bu tür sorularla ilgilen·
m iyordu. Onda gözlenen uç nokta-
daki tepkiler, kadın Yourcenar'ın
annesinin ölümünden kaynaklanan
nefretin ps ikanalitik te orilerin -m a�-
lesef- uygulanması ü zerine kurulan
anal izi ve antisemitizme yönelik
araştırmalardı.
Sonuç olarak, Yourcenar'ın kendi-
ne özgü bir biç imde iç içe geçmiş
olan yaşamı ve yapıtları edebiyat e-
leştirmenleri için önemli bir kaynak
ol uşturmaktadır. Harvard Ünivesite-
si'nin kü tüphanesine teslim edilen
arşivlerin açılması, yazarın mektup-
larının, yaşamöyküsüyle ilgili ye ni
..., ....-.;.
. o....ı bil gilerin yayım lanması, önsözlerin
lamıştır. Tüm bu okum alar ve yazarın bilinçaltının çözi.im-
lenmesi ise, yapıtlarını okuma ve yeniden okum a zevkini
Colette Gaudin
Dartmouth Üniversitesi Öğretim Üyesi (Le Monde)
Marguerite
Yourcenar'ın
çocukluğunu
geçirdiği ev...
 ��t

HABER i� ��-.

Fransız edebiyat dünyası muts uzlukları yakından görmek istiyor.

Dominique Desanti yapıtında, yaşamı boyun ca yaza­
ra eşlik e tmiş o lan ve ge rçeküstü cüle rden , toplumcular­

Aragon için günah çıkarıyor

Fransız şair Louis Aragon, doğumunun 100. yılında
Fransa'da çeşitli denemeler, cep kitapları, söyleşiler, ser­
giler ve yen iden yayımlanan yapıtlarıyla anıldı. Gerçek­
t� Aragon'un bu denli abartılarak gündeme getirilmesi,
ölümünden (1982) sonra ge çen on beş yıllık süre için­
de Frans ız edebiyat dünyas ının şaire karşı ilgis izliğini,
hatta onun değerini düşü rmeye çalışmasını bağıŞiatmak
amacını taşıyordu. Örneğin ,
"Pleiade'ı yayımlamak için
----
d an, direnişçile rden , çağın önemli edebiyatçılarından
oluşan değişik "çevre" lerden söz ediyor.
Pierre Hulin ise Aragon'la birlikte çalıştığı yılları
(kendis i Aragon 'un yönettiği Les Lettres Françaisesde
re klam sqrumlusuydu), onun tutkuların ı, çılgınlıklarını
ve tuhaflıklarını arılatıyor. Hulin iyi bir gözlemci olarak
kişilerin yar.ı ılgılarını ve zayıf yönlerini tüm ayrıntılarıyla
ancak bayağılıktan ve iftiralardan uzak bir anlatım biçi­
miyle dile getiriyor. Böyle ce , Dominique Desanti'nin
kitabının sonunda be lirttiği gibi, " mücadelele rle geçmiş
�-,.,.__..----- __.......,. Y1llarca kendi
·--· ····

1978'de Gallimard Yayınevi ülkesinde

il
\
sözleşme imzalamış, ancak unutulan ve
.

bu yapıtın ilk bölümünü tam

reddedilen
'
. '

on dokuz yıl sonra bas abil­

'J;l
mişti. Ün ive rs ite çevre lerinde
Louis Aragon,
de Aragon'la ilgili bir te z doğumunun
\
yazmak hoş karşılan mıyo rd u . 100. y1ll olan
Stalinci olmas ı nedeniyle ......
.· .
1997'de yeni
Aragon'dan s öz etmek son :�.... ·
kuşak bir grup
dere ce uygunsuzdu. Ancak
araşt1rmac1n1n
son zaman lard a ünive rs ite
çevrelerinden yen i bir kuşak, Aragon eleştirisini
-bunlardan Nathalie Piegay­ gündeme
Gros ve Olivier Barbarant getirmesiyle
iki çarpıcı örnek- Aragon 'la yeniden doğdu.
ilgili köhne bir e leştiri anlayı­
şı o lan , "sis tematik düşmanlı­
çalkantılı bir yaşamın
ğa karşı sonsu z hayranlık"
zikzakları içinde dolaş­
kalıbını kırmak amacıyla or­
mak kişiye yarar s ağlı­
taya çıktı. Bunların araştırma­
yor.
ları birbirle rini sorguluyor ve
birbirlerini tamamlıyorlar.
Nedim Gürsel'in
Olivier Barbarant, krono lo ­
Aragon'u
jik bir s ıraya göre Aragon'un
şiir serüvenin i incele rken
1 997 yılında Fransa'da
Nathalie Piegay-Gros " ko­
Louis Aragon için ya­
n un un bulunması" ve "hika­
yımlanan inceleme ki­
yen in yazılması"ndan yola çı­
tapları arasında Paris'te
karak Aragon'un estetik an­
yaşayan yazar Nedim
layışını, özellikle de , Olivier
Gürsel 'in bir yapıtı d a
Barbarant'ın belirttiği gibi,
ye r alıyo r. L e Mouvement
"Aragon şiirinin köşe taşını
Perpetuel d'Aragon . De
oluşturan " "aşırılığın esteti­
la revolte dadaiste au
ği"ni e le alıyor.
"monde reef' (Aragon 'un sürekli devinimi. Dadaist is­
Bu e le ştirmenler, Aragon'un çalışmalarının bir bütün
yandan "gerçek dünya "ya) adlı yapıtında Gürsel, Ara­
halinde değerlendirilmesi gere ktiği konusunda ıs rar edi­
gon'un ge lişimini inceliyor: Dadaist, anarşist, nihilist,
yorlar. Olivier Barbarant, Aragon' un yapıtın ın tüm
geleneksel şiire karşı, Rimbaud, Appollinaire, Re­
katmanları ve kıvrımlarıyla bir bütün oluşturduğun u , bu
verdy ve Lautreamont'dan e tkilenen , "son dere ce mo­
nedenle de bölümler halinde incelenemeyeceğini belir­
dern" bir Aragon; kolajların , otomatik yazının gerçe­
tiyor.
küstücüsü .. . Kitap, "bir yapıtın pe k çok şekilde okuna­
Dominique Desanti'nin ve Pierre Hulin 'in kitapları
bileceğin i" göstermek için her şeyi altüst eden bir yara­
ise , çok daha farklı bir şekilde o kunuyor. Bu iki kitapta
tıcın ın şaşırtıcı portresini gözler önüne se riyor.
okur tarihini tamamlayamamış bir. yüzyılın yankılarını
Le Monde Gazetesi
bulmak, coşkuları, ü züntüleri, yıkımları, yanılgıları ve
Çeviriler: Anabid Hazaryan

Şubat 1998 / YAŞASlN EDEBIYAT 91

 Edebiyat ödülleri·
Geçen sayımızda ı997'nin ödüllerini ve kazananlarını topluca
yayımlamıştık. Ancak birkaç ödül sayfaya sığmadığı için, birka­
çı da belli olmaması yüzünden yer alamamıştı. Önce bu eksiği­
mizi -özür dileyerek- tamamlıyoruz. Sonra da ı998'deki ödül
ve yarışmalara katılma koşullarını sıralıyoruz.
ı997 Balkan Ülkeleri Edebiyat Vakfı Ödülü'nü Yugoslav yazar
David Albahare kazandı. Türkiye Ulusal Ödülü'nü ise, anım­
sanacağı gibi, Engereğin Gözündeki Kanıaşma ile Zülfü
Livaneli almıştı.
Ödülün Türkiye Seçici Kurulu Şükrü Meriç, Feridun Andaç
ve.Hikınet Altınkaynak'tan oluştu.
Cevdet Kudret Ödülü'nü Başka/dm ve Roman adlı yapıtıyla
Semih Gümüş kazandı.
Altın Portakal l.Şiir Ödülü'nde birinciliği Opera adlı kita­
bıyla Enis Batur, ikinciliği ise Meğer Söz Gümüş ve Avluda
kitaplarıyla Sina Akyol aldı.
Nüzhet Erman Şiir Ödülü
ı997 yılı Nüzhet Erman Şiir Yarışma­
sı'nda, Şerafet Uyur Yıldızlar Gündüz
Uyur adlı kitabıyla birincilik, Hüseyin
Çelikcan Ceylan adlı kitabıyla ikincilik,
Şükriye Turan da Güneş Yüreğimde Üşür
yapıtıyla üçüncülük ödüllerini kazandılar.
1998'in ÖDÜLLERİ
VE YARIŞMAlARI
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti
1998 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü
Şiir, hikaye, roman, oyun, anı, gezi, de-
neme, eleştiri, araştırma ve edebiyat tarihi türündeki yapıtlar
katılabilir. Aday gösterilecek kitapların, son bir yıl içinde ya­
yımlanmış olması gerekir. Basılmamış yapıtlada da ödüle katılı­
nabilir. Tek şiir, tek hikaye ya da tek deneme ile ödüle başvu­
rulamaz.
Son başvuru tarihi: 30 Eylül ı998
Başvuru adresi: Basın Müzesi, Divanyolu Cad. No.84
3441 O Çemherlitaş-lstanbul
Yunus Nadi Ödülleri (Roman, öykü, şiiı)
ı Nisan ı997-3ı Mart ı998 tarihleri arasında yayımianmış ya
da yayımlanmamış yapıtlardan 6'şar kopyanın, 2 fotoğraf ve
özgeçmişle birlikte ll Nisan 1998 akşamına kadar Cumhuriyet
gazetesine gönderilmesi gerekir.
Adres: Cumhuriyet Gazetesi Yunus Nadi Ödülleri
Türkocağı Cad. 39/41 Cağaoğlu 343341stanbul
Behcet Necatigit Şiir Ödülü
1979 yılında yitirdiğimiz şair Behçet Necatigil'in anısına dü­
zenlenen Necatigil Şiir Ödülü, 1998 yılında şairin doğum günü
olan 16 Nisan'da verilecektir. Ödüle, Mart 1997 ile Şubat 1 998
tarihleri arasında yayımlanan şiir kitapları aday olabilirler.
110 YAŞASlN EDEBiYAT 1 Şubat 1998
Katılmak isteyen adaylar, Şubat ayı sonuna kadar sekiz adet
kitapla,
Necatigil Şiir Ödülü
Seçiciler Kurulu Sekreterliği P.K. 1 09
Beşiktaş-lstanbul
adresine başvurabilirler.
Ödül tutarı bu yıl için yüz milyon TL'dir.
Yaşar Nabi Nayır Gençlik Ödülleri (Şiir ve Öykü)
30 yaş ve altındakilerin başvuruları kabul edilir. Şiir dalında
ıo, öykü dalında ise 5 yapıtın 6'şar kopya olarak aşağıdaki ad­
rese gönderilmesi gerekmektedir. Adaylar yapıtlarının yanı sıra,
bir fotoğraf ve açık adreslerini de eklemelidirler.
Adres. Piyerloti Cad. 7-9 Aybeı'k Apt. Çemberlitaş 34400
istanbul
Son başvuru tarihi: 1 Mayıs
Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü
1998 yılı için katılma koşulları şöyle:
- Ödüle aday olan yapıtlarda Ceyhun
Atuf Kansu'nun şiir anlayışına uygun ola­
rak, çağdaş bir dünya görüşü ve dil bilinci
temel ölçüt alınacaktır.
- lS Ocak 1997-1 5 Ocak 1998 tarihleri
arasında yayımlanan bütün şiir kitapları
ödüle katılabilir. Ayrıca, Ödül Yazmanlığı,
bu kitaplar arasından, çeşitli nedenlerle
katılamayan kimi yapıtları da ödüle aday
olarak gösterebilir.
- Çeşitli nedenlerle kitap halinde basılma­
mış, ancak kitap bütünlüğü taşıyan şiirlerle
de ödüle aday olunabilir.
- Ödül kazanan yapıt Ceyhun Atuf Kan­
su'nun ölüm yıldönümü olan 17 Mart 1998 günü açıklanacaktır.
- Ödüle son katılma ve aday gösterilme tarihi ıs Ocak
1 998'dir.
- Ödül, tek bir şiir yapıtma (kitap ya da kitap bütünlüğü taşı­
yan şiirlere) verilecektir.
- Ödule aday olacak yapıtlar, şairin adı, açık adresi ve kısa
yaşamöyküsüyle birlikte 7 adet kitap ya da 7 kopya dosyayla,
Işık Kansu
Atatürk Bulvan 125/4 Bakanlıklar-Ankara
adresine gönderilecektir.
- Ödüle katılan yapıtlar sahiplerine geri gönderilmeyecektir.
Orhan Kemal Roman Ödülü
Orhan Kemal Roman Ödülü 1997 yılı içinde yayırrılanmış
olan romanlardan dünya görüşü, dil ve anlatım açısından Orhan
Kemal'in yapıtiarına en uygun olan romana verilmektedir. Ödül
tek kitaba verilmekte, bölüştürülmemektedir. Romanların lO'ar
adet olarak aşağıdaki adrese gönderilmesi gerekmektedir:
Örgün Yayınları
"Orhan Kemal Roman Ödülü" . Nuru Osmaniye Cad. No:28
Cağaloğlu-lstanbul
Ödül töreni Orhan Kemal'in ölüm tarihi olan 2 Haziran'da
düzenlenmektedir.
 Nüzhet Erman Şür Ödülü
Yarışmaya, tlesam yönetim ve denetleme kurullarında görevli
olanlarla birinci yarışmacia ilk üç dereceye girenler katılamaz­
lar.
-Yarışmaya gönderilecek şiirlerin yarışma tarihine kadar kitap
olarak yayımlanmamış olması,
- En az 20 adet olması,
- Kitap şeklinde, daktilo ya da bilgisayar ile iki aralıklı, altı
kopya olarak yazılması gerekmektedir.
Yarışmaya herkes bir rumuzla katılacaktır. (Rumuzlar gönderi­
len yapıtın sağ üst köşesine yazılacaktır. Yarışmacının
adı, soyadı, adresi, varsa telefonu, kısa yaşamöyküsü ve bir
adet vesikalık fotoğraf ile ödül kazanmaları halinde yapıtlarının
yayımlanması sırasında kitap kapağıı;ın ön yüzüne "Nüzhet Er­
man Şiir Ödülü" sözünü koymayı taahhüt ettiklerine dair imzalı
bir belge aynı nımuzu taşıyan ayrı bir zarfa konulacaktır. Bu
zarf, yapıtla birlikte ikinci bir zarfa konularak gönderilecektir.)
Katılacak yapıtların 3 1 .03. 1998 tarihine kadar aşağıdaki adres­
te olacak şekilde gönderilmesi gerekmektedir:
İlesam (Nüzhet Ernıan Şiir Yarışması)
!zmir Cad. No:33/16 Kızılay-Ankara
1998 Arkadaş Z.Özger Şür Ödülü
Arkadaş Z.Özger Şiir Ödülü'ne bugüne kadar şiir kitabı ya­
yımlanmamış şairler aday olabilirler. Adayların kitap bütünlüğü
taşıyan, basıma hazır şiirlerinelen oluşturacakları 6 adet dosyayı
Mayıs Yayınları
Milli Kütüphane Cad. Elhamra İş Hanı, No: 31/701
Konak-İzmir
adresindeki ödül sekreterliğine göndermeleri ya da elden tes­
lim etmeleri gerekmektedir.
Mayıs Yayınları, ödül alacak dosyayı 1998 yılı içinde, telif kar­
şılığını ödeyerek kitap halinde yayımlayacaktır.
Ödül için son başvuru tarihi: 31 Mart 1998
Ödüller 9 Mayıs 1998 tarihinde verilecektir.
1998 Arıburnu Ödülleri
Şair ve sinemacı Orhon Murat Arıburnu anısına düzenlenen
geleneksel Arıburnu Ödülleri'nde "Cahit Külebi Jüri üzel
Ödülü" ve şiir kitabı ödülü olmak üzere 10 Nisan 1997'den
sonra yayımlanan şiir.kitaplarından ikisi ödüllendirilecek. Ayrı­
ca yayımlanmamış şiir kitabı dalında kitap bütünlüğü taşıyan
dosyalar değerlendirilecektir.
Adayların yapıtlarını bir fotoğraf ve yaşam öyküleriyle birlikte
7 kopya .olarak,
Arıburnu Ödülleri
Sadr'i Alışık Sokağı, 27/3 Beyoğlu 80060 İstanbul
adresine göndermeleri gerekmektedir.
Son başvuru tarihi: 10 Mart 1998
Sabahattin Ali Öykü Yansması
Edremit'e bağlı Güre beldesinin yazar Sabahattin Ali adına
düzenlediği öykü yarışması tüm sanatçılara açıktır. Adayların
1997 yılı içinde yayımianmış öykü kitabı ya da kitap oluştura­
bilecek, daktilo ya da bilgisayarla yazılmış dosyalarını 7 kopya
olarak Güre Belediyesı'ne teslim etmeleri gerekmektedir.
Son başvuru tarihi: 28 Şubat 1998
Sonuçlar 14 Haziran'da açıklanacak, ödül töreni 22 Ağustos'ta
yapılacaktır.
Cemal Süreya Ödülleri
Cemal Süreya Şür Ödülleri'ni kazananlar belli oldu. Can
Yücel, Eray Canberk, Cevat Çapan, Tarık Dursun K. ve
Tuğrul Tanyol'dan oluşan seçici kurulun değerlendirmesi so­
nucunda yayımianmış kitap dalında Ahmet Erhan ' ın Çağdaş
Yenilgiler Ansiklopedisi adlı yapıtı ödüle değer görüldü. Ozlem
Sezer'in Derin başlıklı dosyası ise yayımlanmamış yapıt dalın-
"
da ödül kazandı.
Ayrıca Cemal Süreya a­
dına düzenlenen ve seçici
kurulu Eray Canberk, E­
gemen Berköz, Aydın
Hatipoğlu, Mustafa Ö­
neş ve Tuğrul Tan­
yol'dan oluşan Hatay Şür
Ödülü kapsamında Le­
vent Dalar, Attila Taş ve
Sinan Çiftçi de "özendir­
me ödülü" nün sahibi ol­
du.
Ödüller 9 Ocak'ta Cacl­
clebostan'claki Kadıköy Sa­
nat Merkezi'nde gerçekleştirilen bir anına toplantısıyla sahiple­
rine verildi. Mehrizat Poyraz'ın yönettiği toplantıda
Eray Canberk, Özdemir İnce, Doğu Perinçek ve Muzaffer
Uyguner birer konuşma yaptılar. Muzaffer Özdemir ise ezgi­
ler eşliğinde bir clia gösterisi sundu.
İş Bankası Ödülleri açıklandı
İş Bankası'nın 1997 yılı Büyük Ödülleri'ni kazananlar belli ol­
du. Çocuk eelebiyatma ayrılan bu yılda Serpil Ural'ın Şafakta
Yanan Muınlar adlı yapıtı ödüle eleğer göıiildü.
Baskı resim dalında ise Mustafa Aslıer, Aydın Ayan, Mürşi-
de İçmeli, Ergin İnan, Emre Kocaoğlu, Hayati Misman ve
Süleyman Saim Tekcan'dan oluşan seçici kurul
Sema Boyancı'nın Camhazlar adlı yapıtını öclüllenclirdi.
1997 İş Bankası Büyük Ödülleri'ni kazanan Serpil Ural ve
Sema Boyancı bir milyarlık para ödülü ve onur ödülünün
sahibi oldular.
BAÜ'de şür ve öykü ödülünü
kazananlar belli oldu
Balıkesir Üniversitesi Rektörlüğü'nün düzenlemiş olduğu şiir
ve öykü ödülünü kazananlar belli oldu. .
.
Şiir yarışması birincilik ödülünü, Dicle Univ�rsitesi'nden
Kemal Varol, Başarı ödüllerini ise Bilkent Universite�!'nden
Kuvvet Yurdakul ile Gazi Üniversitesi'nden Ali Cem Oztürk
kazandı.
Öykü yarışması birincilik ödülünü Ankara Üniversite,si'nden
Deniz Cankoçak, Başarı ödüllerini ise Dokuz Eylül Universite­
si'nden Şeref Artun ile Dicle Üniversitesi'nden Kemal Varol
kazandı.
Şubat 1998 / YAŞASlN EDEBIYAT 11 1
 · .. 'i
"..
- • .
�-
�
..:.�
SÖYLEŞi'
Bir süredir gerçekleştirdiğimiz
"Edebiyat ve Gençlik" panellerinde
sürekli olarak liselerdeki edebiyat
programı gündeme geldi. Bu prog­
ramla edebiyat sevilmez, dendi.
Edebiyatı sevdirmek,yaygınlaştırmak için
yeni bir programa gerek var düşüncesi
paylaşıldı. Ders kitaplarının yeniden
hazırlanınası istendi. Çünkü her sayfası
yanlışlarla doluydu. Çünkü her parçası
okuyanı edebiyattan uzaklaştırmaya
yetiyordu. Bu düşüncelerden hareketle
çağdaş, günümüz edebiyalından yazar
ve şairlerin okutulması, herkesin
arzusuydu. Tüm bunlar medyaya
yansıdığı kadarıyla bakanlığın da gün­
demine aldığı konulardı. Gündeme
almıştı ama ne yapıyordu; her şeyin
değiştiği ama eğitim programlarının
kolay kolay değişınediği ülkemizde,
gerçeği tepedeki yetkililerden öğrendim
istedik. Panellerde konuştuğumuz,
sütunlarda tartıştığımız sorunları
aktardık, gerçekten değişen bir şey
varsa, önce bizlerin haberi olsun istedik.
Milli Eğitim Bakanlığı Müsteşarı Sayın
Bener Cordan'a sorduk:

- Edebiyat dersinin programı

değişiyor mu?

Bener Cordan önce "hem buraya

kadar zahmet ettiniz, hem de böyle bir
dergi çıkardığınız için ve de dergiyi
yönettiğiniz için çok teşekkür ederim"
diye söze başladı ve konuşmasını,
"edebiyatın insanlığa çok büyük
Milli Eğitim Bakanliği Müsteşari Bener
katkıları olmuştur" diye sürdürürken

"Edebiyat öğre
söyleşimiz de gelişti:

- Edebiyat ders konusu olarak nasıl

okutulmalıdır? Yalnız Türkiye'de değil,
dünyanın her yerinde herkes bu işi
tartışıyor, diye bu tespitten yola çıkalım.
Yalnızca Türkçede edebiyatın, daha net
söyleyelim şiirin, öykünün, romanın: ti­
yatronun işlevi tartışılmıyor; önemli
yol anadili eğiti
sayılıyor, her yerde bu böyle. Her yerde
çok hızlı akıp gidiyor. Dolayısıyla günü­ belli bir kesim edebiyatla ilgilenirdi; gü­
önemli. Her yerde konuşuluyor. Her
müzde insanlar eskisi kadar uzun süre nümüzde ise bu alan entelektüel çevre­
yerde nasıl, hangi dozajda okurulması
tartışıp konuşmaktan, okumaktan kaçı­ lere özgü bir şeymiş gibi algılanıyor.
tartışılıyor. Tabii bu noktada gelişmelere
nıyorlar. Gerçekte bu son derece yanlış, çünkü
bağlı; televizyona öncelikle. Televizyon
edebiyat hayatın ta kendisidir. Bu sapta­
insarıları bazen olumsuz etkileyebiliyor.
- Biraz da okuma alışkanlığını zev­ madan sonra isterseniz edebiyat dersle­
Siz de biliyorsunuz . . .
ke dönüştürmüş, beğeni düzeyi yük­ rinde başkaları ne yapıyor, biz ne yapı­
sek kitle okuyor galiba. yoruz, bunu değerlendirelim.
- Televizyonun etkisini ilk
Edebiyat ve sanat derse dönüşünce san­
sayımızın kapağında vurgulamıştık
- Evet, haklısınız. Edebiyat sanki seç­ ki yavanlaşıyor, esprisini yitiriyor gibi
kin bir grup insanın malıymış gibi görü­ geliyor bana. Bu derslerin ilginç olabil­
- Evet doğru. Televizyonun etkisini
lüyor. Eskiden saray zümresi denilen mesi için çok iyi yetiştirilmiş edebiyat
kimse yadsıyamaz. Ayrıca hayat artık

11 2 YAŞASlN E D EBiYAT 1 Şubat 1998

 Fotoğ rafla r: Alta n Burg ucu
öğretmenleri tarafından işlenmesi gere­
kiyor. Eğer öğretmen işlediği metni bir
sanat haline getiremiyorsa, bunu öğren­
cisiyle paylaşamıyorsa, hangi çağın ede­
biyatını işlerseniz işieyin verim alamaz­
sınız. Yani birinci sorun öğretmenle ilgi­
li.

- Bu açıdan bakıldığında bakanlığın

herhangi bir önlemi var mı?

- Bizim herhangi bir çözümümüz yok,

çünkü bildiğiniz gibi öğretmenlerimizi
Milli Eğitim Bakanlığı yetiştirmiyor; qn­
lar üniversitelerden çıkıyor. Bu konuyu
tabii ki eleştiri noktasına getirmek iste­
nliyorum. Hem derslerin iyi işlenmesi
hem de iyi öğretmen yetiştirilmesi bir
yöntem sorunu. Bizde hem öğretmen
yetiştirirken hem de dersleri işlerken
daha çok edebiyat tarihi ön plana çıkı­
yor. Aslında bu yararlı bir şey çünkü
geçmişi bilmeden bugünü değerlendire­
meyiz.

- Ama galiba bizde bu konu çok a­

ğır basıyor.

- Tabii bu tartışılabilir. Ne kadarı azal­

ulsın, hangi tarafı çoğaltılsın; bu konuda
net bir yanıt vermek mümkün değil. Bi­
zim eski edebiyatçılarımızın, "edebiyata
mal olmak" diye bir sözü vardır. Bir sa­
natçı zamana dayanabiliyorsa kalıcı
rum fakat genelgeçer kural bu. Yalnızca
bizde değil Batı'da da bu böyle.
- Örneğin Batı'da bir yazarın Pen
Kulübü'ne kabul edilmesi için üç ki-
yamazsınız. Güncel olacağız diye eskile­
ri bırakamayız.
- Zaten gençlerin ya da genç gibi
düşünen edebiyatçdarın düşüncesi
de bunların bırakılmasının değil de
kitaplarda belli ölçülerde yer alması­
nın daha iyi olabileceği yönünde.

ine giden
- Ben de zaten bu noktaya varmak is­
tiyordum. Çocuk tabii ki bugünü de de­
ğerlendirmeli, yaşadığı dönemi anlaya­
bilmeli. Aslında çocuğa bugünü anlatır­
ken aynı zamanda onun güncel olanı a­

.--inden geçer" raştırmasını da sağlamalıyız. Bu değer­

o!ur. Eğer dayanmıyorsa, zaten ondan
·onuşulmaz. Yani edebiyat kalıcı olana
bakar.
- Sizin dediklerinizden şunu ania­
yabilir miyiz: Ders kitaplarında ya­
zar olarak okutacağımız kişiler önce
·endilerini kanıtlayacaklar, ondan
sonra öğrencilere okutulacaklar.
- Bu çok yaygın bir görüş. Tabii bu
- · ın bizim fikrimizdir demek istemiyo-
tabının yaytmlanmış olması gereki­
yor.
- Tabii, yazarın kendisini kanıtlamış
olması gerekiyor. Kanıtlamamışsa gün­
cel olur fakat kalıcı olmaz. Güncellik de
her şey demek değildir zaten. Güneelin
güzel olabilmesi için kalıcılığı yakalaya­
bilmesi gerekiyor. Örneğin, Ahmet Ha­
şim bugün için yavan gelebilir fakat on­
daki ses güzelliğini, ritmi yakalayamaz­
sanız dilindeki sanatı, şiirselliği yakala-
lendirmeyi kendimiz yapmamalı onun
bugünü değerlendirmesine izin vermeli­
yiz. Aksi takdirde çocuk bizim söyledi­
ğimiz şeyleri tekrarlayacak yaratıcı ola­
mayacaktır. Şimdi bu konuda neler ya­
pılabileceğine bakalım. Her şeyden ön­
ce edebiyatın altyapısı olan anadil, çok
iyi bilinmeli. Çocuk her şeyden önce di­
lini doğru ve düzgün kullanmayı öğre­
necek.
- Yani en alt kademeden başlamak
gerekiyor.
- Tabii, birdenbire çocuğu edebiyatla
yüzleştirirseniz bir sonuç alamazsınız.

Şubat 1 998 / YAŞASlN EDEBiYAT 13 J

Her şeyden önce insanın a­
nadiliyle kendisini düzgün
bir şekilde ifade edebilmesi
önemlidir. Daha sonra anla­
tım biçiminin güzel olabil­
mesi için edebiyat zevki
devreye girer. Tabii, edebi­
yat okuyan çocuğun mutla­
ka edebiyatçı olması gere­
kir diye bir amaç koyamaz­
sınız. Ancak öğrenci edebi­
yatçı olmasa bile edebiyatla
ilgili doğru kararlar almayı
öğrenir. Biz bu konuyla il­
gili bazı çalışmalar yaptık.
Dünyada en zor iş belli yaş
grubundaki çocuğa nelerin
okurulacağını belirlemektir.
tkinci bir sorun da okuma
alışkanlığımızı yitirmemiz.
Az okuyunca doğal olarak
değerlendirme gücümüzü
de yitiriyoruz. Bu sorunla­
rın az çok çözümlenebil­
mesi için iz bırakmış olan
yazarların yapıtlarının yeni­
den yayımlanması günde­
me gelebilir. Kütüphanele­
rimizi zenginleştirmemiz
gerekir. Nitekim bu prog­
ram çerçevesinde klasikleri ce bizim işimiz değil. Ayrıca tartışılma­ koşullandırılıyorsa yani politik amaçlar
yeniden yayımlamaya başladık. sından yanayız. Tartıştıkça yeni şeylerin söz konusuysa durum değişir.
ortaya çıkacağına inanıyoruz. Dergirrizin
- Bir de kitap ve kadro sorunu var. bu tartışma platformunu oluşturabilece­ - Bir de yazım kılav uzu konusuna
Bu konuda bir çalışma yapılıyor mu? ğine inanıyorum. Biz her tür eleştiriyi değinmek istiyorum. Bu konu hep
de saygıyla karşılarız. tartışılagelmiştir. TDK'nın 1993'te
- Öğretmenierin başlıca görevi, anadili yayınladığı kılavuz var. Ama onda
iyi öğretmek. Çünkü öğrenci anadili iyi - Bu anlattıklannız çerçevesinde da bir takım değişiklikler var, 96'da..
bilmeyince edebiyatın altyapısı oluşamaz. müfredat programı değişiyor mu?
Bütün bunları gerçekleştirmek zor, ancak - Biz resmi bir kurum olduğumuz için
bir yerden başlamak gerekiyor. - Müfredat programı ayıklanıyor. Bu ko­ TDK'nınkini göz önüne alıyoruz. Ger­
Tabii bu sadece eğitimle başlayan biten .nuda arkadaşlarımız üniversite çevreleriy­ çekte Türkiye'de hala herkesin onayla­
bir konu değil. Sosyal yaşam da söz ko­ le işbirliği halinde çalışıyor. Ben bu prog­ yacağı bir kılavuz çıkarılınamışsa bu he­
nusu. Sosyal yaşamın rengini yakalamak, ramlardan çok iki şey üzerinde durmak pimizin kabahati. Anadil tartışılıyorsa,
keyfini çıkartmak; bütün bunları da göz istiyorum. Bunlardan biri anadili öğretimi, orada bir sıkıntı var demektir. Tartışmak
önünde bulundurmak gerekiyor. Bugiin diğeri ise öğretmenlerimizin ders işleme yanlış değil ama bu tartışmalar iyiye,
bir edebiyat dergisi magazin dergileriyle yöntemlerini biraz daha farklı boyutlara güzele doğru bir gelişme sağlamaya yö­
karşılaştırıldığında çok daha az satıyor. getirmeleri. Yani öğretmenin edebiyat ta­ nelik olmalıdır.
Demek ki, öncelikler farklılaşmış. rihi anlatmaktan çok yapıttan yola çıkarak
Öte yandan bir şey daha var. Son za­ öğrencinin katılımını sağlaması daha iyi. - TDK da kendi içinde tartışıyor...
manlarda kitap fuarlarına baktığımızda
büyük bir ilgi görüyoruz. Demek ki ya­ - Örneğin, öğretmen ödül almış bir - Ben bu konulara girmek istemiyo­
lın, tekdüze yaşam insanları sıkıyor. edebiyat yapıtı aldırıp öğrenciyle rum. Benim demek istediğim eğitimde
Belki tekrar şiire, romana, öyküye dö­ tartışahilir mi? kavramların, terimierin yerli yerine yer­
nüş başlıyor. Ben bütün bu gelişmelere leşmiş olmasıdır. Ortak terimler kullanıl­
baktığımda, biz de iyi şeyler yaptık de­ - Bunun bir sakıncası yok, ancak öğ­ ınadığı zaman ortak düşünülemez.
mek istemiyorum fakat derginiz aracılı­ retınenin bunu veriş biçimi önemli.
ğıyla da şunu belirtebilirim: Bu konuda Eğer öğretmen bir güzelliği paylaşmak - Bu söyleşi için teşekkür ediyoruz.
biz de güzel şeyler yapmak amacında­ istiyorsa zaten bunu öğrenci hisseder,
yız. Önerilere de açığız, çünkü bu sade- bundan bir sorun çıkmaz. Fakat öğrenci Hikmet Altınkaynak

114 YAŞASlN E D E B IYAT 1 Şubat 1998

 Frans ız d üşünür La Bruyere, işte, d urmadan yaradılışın köküne
Karakteı'ler adlı yapıtında neler inmekle, o nu n gizine ermeye çalı­
neler s öylemiyo r ki, bilgiye, d ene­ şan.
yimlere, aklın uzaklara kanat açan N e var ki, Evren'i kaps ayan, adı­
öngörüleriyle . Bayan Kös emihal'in na Tanrı d enen, ama bugüne d ek
büyük bir başarı ile dilimize çevir­ hiç kims enin gizini çözemediği
d iği bu hazine yapıtta şöyle bir büyük Güç, hala gizlere gömülü .
s aptama var: İ ns a n ve hayvan bedeni bir labo­
" Her şey gibi akıl da yıpranıyor. ratuvar düzeni içinde . Aks ayan
Bilimler o nu n bes inidir, o nu bes­ şeyleri d ü zeltme yolund a , insan
ler ve eritir. "
"Tanrı yo ktur
s özünü, azla ye­
tinen, ılımlı, te­
miz yürekli ve
hak gözetir bir
adamın ağzın­
dan d uymak is­
Vedat Günyol terim; böyle bir
kişi, hiç olmazsa
çıkar gözetme­
d e n söyleyecek­
tir bunu; ama
böyles i nerede'"
Düşünüyo rum
d a , bu yargıya
katılmamak e­
limd e n gelmez,
d iyo rum. Bakı­
yorum, o ne bü­
yük bir güçtür
ki, ins an ve hay­
van bedenlerini
öyles ine kılı kırk
yarareasma ya­
ratmış k i , akıl
almaz. İ ns anda ,
göz, kulak,
kalp, beyin, ak­
ciğer, bağırs a k
falan filan, öyle­
s ine şaşmazcası­
na, d üzenle o r­
taya konmuş ki,
bunları yaratanı,
-
bugüne d ek bi­
ze s unulan ve
d ünyayı avucunun içine alan d in aklını d urduran o lağanüstü işlem­
kitaplarında bulamayız. ler birer mucize niteliğinde hep .
Tanrıya (ki böyle bir güç var ev­ Sen, böyle bir o luşumdan haber­
reni kavrayan) bir büyük varlık o­ sizcesine, bundan bin beş, bin altı
larak, d in kitaplarında yer ver­ yüz yıl önces inin mistik havas ına
mek, o n u kısır görüşleriyle d eğer­ kend ini tes lim ederek, ahiret, cen­
lendirmeye kalkni.ak, hiçe s ay­ net vaatleri gibi uyd u rma inançlar­
i nsanllğ1m1z mak, küçültmektir o nu . la, insanları, yaşad ıkları çağın d ı­
Bir d eneyim tahtas ı ş u d ü nya­ şınd a uyutınaya mahküm et. Ola­
al<ll m1za mız . İnsana bağışlanmış olan, adı­ cak şey mi?
na akıl d enen o nefis cevher var Aklımız varsa eğer, o nu yine ak­
emanet ya, işte odur, d u rmadan doğayı lımıza emanet edelim d erim, baş­
hizaya getiren, törpüleyen, odur ka bir şey demem.

Şubat 1998 / YAŞASlN EDEBIYAT 1 5 1

 Yl LlN YAZARIZSÖMI! ·· ··-:-:·:�\,'
- Sayın Memet Fuat, kitabınız
"Gölgede Kalan Y ıllar" , dergimi­
zin yaptığı ankette "1997'nin en
beğenilen kitabı" seçildi, önce­
likle kutluyoruz. Kuşkusuz ki, bu
seçimle siz de "1997'nin en beğe­
nilen yazarı"sınız. Öncelikle
böyle bir kitabı bize kazandırdı­
ğınız için teşekkür ediyoruz. Bu
konuyla ilgili olarak neler söyle­
mek istersiniz? Kitaba nasıl baş­
ladınız, nasıl yazdınız, yazma ey­
lemi ne kadar sürdü, nasıl bitti,
bitti mi?
- Yazarlar arasında yapılmış bir so­
ruşturmada Gölgede Kalan Yıllar'ın
"yılın en be ğeniten kitabı" se çilmesi
beni sevindirdi. Bu yıl çok değerli
kitaplar yayımlanmıştı. Bir anı kita­
bının onların arasından sıyrılıp öne
çıkması içinde anlatılan kişilere d u­
yıılan bir yakınlığı da be lirler ki bu
beni ayrıca mutlu etti. Yazarların ,
sanatçıların Gölgede Kalan Yılları
çok iyi değerlendirdiklerini, Nazım
ile Piraye çerçevesindeki anılara
saplanıp kalmad ıklarını, dedemi,
İye 'mi, birkaç satıda an latıp ge çti­
ğim birbirinden güzel insanlarımı
atlamadıkların ı görüyordum. Sizin
soruşturmanız bunu saptayan bir
be lge oldu.
Bir de şu çok öne mli benim için :
Yazın dünyasın ın özgünlük avında
olduğu, hiçbir şeyin oyunsuz söy­
lenmediği, ilginç bulun an yazarların
hani neredeyse "zekası e linde " do­
laştıkları bir ortamda, sanatçıların
se çimiyle düpedüz bir anlatım öne
çıktı. . .
Bild iğiniz gibi, Gölgede Kalan Yıl­
lar biçem bakımından süssüz, o­
yunsuz, içe riğini çırılçıplak verme
amacında bir kitap . . .
An ılarımı orasından burasınd an,
parça parça anlatmaya, yıllar önce ,
Yazko'da başlamıştım Sözlü ola­
rak. . . Turgay Fişekçi'ye . . .
Masalarımız yan yanaydı. Nazım'ı,
Piraye 'yi tatlı tatlı dinlerdi de , iş de­
deme, lye 'me ge lince biraz sıkılır
gibi olurd u . Kısa ke seyim derken
de doğru dürüst anlatamazdım pek.
Memet Fuat'a Turgay ince çocuktur. "Bıktım artık
deden izden " , demed i hiç. Ama bık­
sorular mıştı. . .
Aslında anılarımı yazmayı hiç dü­
şünmezdim. Yalan yanlış söylenen­
le ri d üzeltmek için arada sırada bir
1 1 6 YAŞASlN EDEBiYAT 1 Şubat 1998
şeyler yazmak zorunda l<"alıyordum.
Öyle değild i, böyleyd i . . . Bundan Cia
anne m hoşlanmıyor, "Bırak, ne der­
lerse desinler, sen karışma!" diye
karşı çıkıyordu . . .
Eski günleri düşünür, birtakım ay­
rıntıları anımsarken , çocukluğumu,
gençliğiınİ dolduran insanların gü­
zellikleri, anamalcı düzen in bütün
ağırlığıyla üstümüze çökmesinden
önceki yaşamın incelikleri belirme-
ye başladı gözlerimin önünde . . . An-
latılması ge reken bir sürü şey . . .
Kime, nasıl aktarsam bütün bunla­
rı! . .
Çok duygulu bir ortamda, anne­
min öldüğü gecenin e rte sinde, otu­
rup Gölgede Kalan Yılları yazmaya
başladım. Neleri, nasıl anlatacağıını
önceden planlamadan , kendimi
çağrışımlara bırakarak. ..
Yazma dönemi çok uzun sürd ü .
Tam iki yıl . . . "Cumhuriyet" gazetesi­
ne he r hafta iki yazı yazıyordum,
ayd a bir de "Adam Sanat"a . . . Sürekli
ke siliyordu çalışmam. Uzadıkça d a
uzuyordu . . . Beş yüz sayfayı geçmiş­
ti. . . Topadamak gerek, "Cumhuri­
yet"te ki yazılara bir süre ara ve rir­
se m kitabıını bitirebilirim d iye dü­
şündüm. Öyle de yaptım.
1 996 yılı sonuydu. Tam işe hız
ve rmişken bir solunum sorunu çık­
tı. Hastane, arkasından yoğun ba­
kım . . . Kaç gün sonra, bilmiyorum,
gözlerimi bir açtım ki, benim yeri­
me yanımda bir makine soluk alıp
ve riyor. Kendimi yoklamaya, çev­
re mdekileri tanıyıp tan ıyamadığımı
anlamaya çalışırken, baktım kafam­
da bir düşünce : "Ah, bir ay daha
yaşayıp da şu kitabıını bitirebil­
sem! . . . " Ağzımda, burnumda boru­
lar . . . Konuşamıyorum, ama tanıyo­
rum camdan baka.n ları . . . Tek kay­
gım ise kitabıını bitirebilmek . . .
Sonra iyileştim, yeniden başladım
çalışmaya, ama yavaş bir te mpoda,
onun içinde bir aydan fazla sürdü
Gölgede Kalan Yılları tamamla­
mak. . . Kesrnek de kolay değil . . . Yi­
ğitlik bende kalsın dedim, bitir­
dim . . .
Aslında bitmedi . . . De Yayınevi,
Yazko, Adam yazarlar, sanatçılar bir
yanda, Altınyurt'un unutulmaz et­
kinlikleri, futbolcular, voleybolcular
bir yand a, daha çok şey var anlatı­
lacak. . . He le çılgın bir futbol izleyi­
cisi olduğum ilkgençlik dönemimin

tribünlerden aktarma palavra anıla­
n. . .
Ama vakit kalmadı. . .
Belki parça parça, uzatmadan bir
şeyler yaparım . . . Bakalım. . .
Şimdilik deneme kitaplarımı d erle­
,_. yip toparlıyorum. . .
· Kitabınızda "Anılara güvendi­
- sonra bazı çocukluk arkadaşlarımla
ğimi söyleyemem" diyorsunuz,
. ama 624 sayfalık kitabınız anı­
larla yüklü. Bu sözünüzü açımlar
mısınız?
- Ne kadar dürüst davranılsa d a
anılar anlatanların d amgas ını taşır.
Onları tarihsel gerçekler gibi o ku­
mamak gerekir. Ayrıca anıları özel­
likle çarpıtanl a r da çoktur. Ben dü­
rüs t davranan bir anı yazarıyım,
ama bilgi yetersizliklerim yü zünden
birtakım yanlışlar yaptığını seziyo­
rum. Araştırsam doğrularını bulabi­
leeeğim bazı şeyleri ise aklımda kal­
dığı gibi aktarmakta sakınca görme­
dim. Çünkü bunlar benim anılarım.
Doğrusu , yanlışıyla . . .
- Anılarınızı çağrışımlara bıra­
karak yazdığınızı söylüyorsunuz:
Geriye dönüp okuduğ unuzda
unuttuklarınız oldu mu? Keşke
şunu da yazsam ya da şunu da
böyle yazsaydım, diye hayıflan­
dıklarımız var mı?
- Unuttuğum şeyler oldu. Yıllar
yeniden buluşmamıza yo l açtı Göl­
gede Kalan Yıllar. Telefon ediyorlar,
geliyorlar, mektup yazıyorlar. Karşı­
lıklı konuşur, eski günleri anarken,
unuttuğum şeyleri birlikte anımsıyo­
ruz. Kitap yayımlanalı iki aydan faz­
la oldu, her gün mutlaka bir yerler­
den bir iki telefon ya da mektup,
Gölgede Kalan Yıllar'la ilgili bir şey­
ler geliyor. Bu arada acı haberler de
alıyorum. Yaşadıkl�ırını s andığım
benden küçük bazı kişilerin öldük­
lerini öğreniyorum.
- Son yıllarda denemelerinizi
yeniden yayımladınız, tiyatro
notlarınızı bir araya getirdiniz.
Onlar üzerine neler söylersiniz?
- Ben yazdıklarını kitaplaştırmadı­
ğı, ortaya çıkarmadığı için, yıllarca,
hem sağdan, hem soldan yanlış de­
ğerlendirilmiş bir yazarım. Benim
için çok d ed ikodu yapılmış, yazıları­
mı bilmeyenlerce yanlış tanınınama
neden olunmuştur. Başlangıçtan bu­
güne bütün yazdıklarımı kitaplarda
toplamak isteğine bu yüzden kapıl­
dım. 1 998'de üç kitabım daha çıkın­
ca her şey o rtaya dökülmüş olacak.
İsteyen kitaplarımı alır, okur, neden
yana, neye karşı olduğumu görür.
Dedikoducuların değerlendirmeleri­
ne gerek yo k. "Ağabey, biz seni
böyle tanımıyorduk! . . " özrü de son
bulmuş olur . . .
- Edebiyatımızda deneme ve
eleştiri türünün son yıllarını na­
sıl g örüyorsunuz?
- En büyük gelişmenin bu türde
olduğu kanısınd ayım. Büyük bir çe­
şitlilik yaşanıyor. Üniversite çevrele­
rinden eleştiriye, denemeye gelenler
çoğald ı . Eleştiri kurarnları konusun­
da büyük atılımlar görüldü . Es kiden
üç beş kişinin boy gös terdiği bir
aland a , şimdi pek çok, üstelik de
iyi öğrenim görmüş, birkaç dil bi­
len, görevi o kuyup yazmak olan in­
s anlar dolaşıyor. Çok güzel kitaplar,
dergiler yayımlanıyo r.
- Sizin "Yeni Dergi"yle başlayan
upuzun bir dergicilik deneyimi­
niz var, şimdi de sürüyor. Biz,
gençlere de seslenen, onların ü­
rünlerine de yer veren genç bir
dergiyiz, bize önerileriniz neler?
- Türkiye'de büyük çoğunluğu şiir­
le o lsa da, yazın dünyas ına girmek
isteyen pek çok genç var. . . Dergile­
re sürekli ü rü n gönderiyo rlar. . . Öz­
ledikleri, hem yazdıklarının yayım­
lanması, hem d e değerlendirilmek. . .
Yıllar önce b u işi "İstanbul" dergi­
s inde Mehmet Kaplan yapardı. Son­
ra o kurlardan gelen baskılar ü zerine
ben bir grup eleştirmeni, s anatçıyı
bir araya getirerek, "Yeni Dergi"de
nitelikli bir "Gençlerle" bölümü aç­
tım.
Bugün buna çok gereksinim var.
Siz gençlere seslenmek, onların
ü rünlerine yer vermek amacınday­
s anız, bir d eğerlendirme grubu
o luşturup bu işi üstlenebilirsiniz.
Çok yararlı olur. . .
Şubat 1998 1 YAŞASlN EDEBIYAT 1 7 1
 �
.ı::
·r
'
•
'
Yl Ll N YAYINE:iıilERi
Bilgi Yay1nevi
Kitap yayıncılığın­
da 32, kitap satıcılı­
ğında 4 ı. yılını ge­
ride bırakan yayı­
nevimiz 1997 yılın­
da 183 kitap yayım­
tadı. Yani, iki gün­
de bir kitap yayım­
lamış oldu. Geçen
yılın, Bilgi Yayınları
açısından -gerek ü­
retim ve gerekse
satış olarak- çok
Ahmet
başarılı bir yıl oldu­ Tevfik Küflü
ğunu övünerek
söyleyebiliriz. Bu sene içinde yayımlamış
olduğumuz kitaplardan Erendiz
Atasü'nün Taş Üstüne Gül Oyması "Yu­
nus Nadi Öykü Ödülü'nü", Yıldırım Kes­
kin'in Ölümü Bekleyen Kent kitabı
"Orhan Kemal Roman Ödülü'nü", Turgut
Özakman'ın kırk yıllık araştırmasının ürü­
nü olan Vahidettin, Mustafa Kemal ve
Milli Mücadele kitabı "Sedat Simavi Sos­
yal Bilimler Ödülü'nü" , Prof.Dr.Şerafettin
Turan'ın Türk Devrim Tarihi "Tübitak
Bilim Ödülü'nü", Ahmet Erhan'ın Çağdaş
Yenilgiler Ansiklopedisi "Cemal Sürey­
ya Şiir Ödülü'nü" almıştır.
Bilgi Yayınevi, başlangıcından günümü­
ze genelde telif eserler yayımlamaktadır.
32 yılda 3500 çeşit kitap yayımiayan ya­
yınevimiz Türk edebiyatında söz sahibi
bütün ünlü yazarların (birkaç yazar dışın­
da) kitaplarını yayımladı. Son yıllarda
"Bütün Eserleri" başlığıyla yayımladığı­
mız ünlü yazarlarımız;
Sait Faik, Memduh Şevket Esendal,
Ömer Seyfettin, Halikarnas Balıkçısı,
Bedri Rahmi Eyuboğlu, Hasan
Hüseyin, Sevgi Soysal, Haldun Taner,
Attila İlhan, Muzaffer İzgü, Tarık Dur­
sun K., Ayla Kutlu, Ceyhun Atuf Kan­
su, Ali Yüce, Hüsnü A. Göksel, Ahmet
Yurdakul, Ahmet Erhan,
Kandemir Konduk, Hüseyin Yurttaş,
Aydın Boysan, Yıldırım Keskin ve
Erendiz Atasü'dür.
Bütün eserlerini yayınladığımız yazarla­
rımızın dışında; Selçuk Erez, Hidayet
Karakuş, Talat Halman, Can Ozan,
Gül Abus Semerci, Ülkü Karaosma­
noğlu, Berrin Nazlı, Pınar Aka, Fatma
Murat, Nurcihan, Sezer Tansuğ'un; ya­
kın tarihimize ışık tutan Metin Toker,
1 1 8 YAŞASlN EDEBIYAT 1 Şubat 1998
Cüneyt Arcayürek, Şerafettin Turan,
Yekta Güngör Özden, Bilal N.Şimşir,
Hasan Pulur, Kamuran Gürün, Münci
Kapani, Semih Günver, Hasan
Cemal, Yavuz Donat, Erbil Tuşalp,
Baskın Oran, Doğan Akın, Cahit
Talas, Reha İsvan, Bilsay Kuruç,
Ercan Uygur, Türker Alkan, Celal Er­
tuğ, Bilal Çetin, Betül Uncular'ın; ayrı­
ca Turgut Özakman, A.Naci Karacan,
Gülsün Bilgehan, Şemsi Belli, Müm­
taz Soysal, Ercüment Yavuzalp, Melih
Esenbel, Ergun Sav, Hıfzı Topuz, Tü­
lay German, İlhami Soysal, Yaşar Ak­
soy, Ergun Özbudun, Cemal Yıldırım,
İsmet Görgülü ve Erdem Erer'in dış
politika, genel kültür ve anı kitaplarını;
Şükran Kurdakul'un Çağdaş Türk Ede­
biyatı kitabını da yayımladık.
1998 yılının ilk kitapları ise şunlar:
Mustafa Kemal Palaoğlu 1 Mürlafaa-i
Hukuk Saati, Ord.Prof.Dr.Ekrem
Akurgal 1 Türkiye'nin Kültür Sorunla­
n ve Anadolu Uygarlıklarının Dünya
Tarihindeki Önemi, daha önce l . Kita­
bını yayınlamış olduğumuz Gülsün Bil­
gehan'ın Mevhibe İnönü'ye anlatan Mev­
hibe'nin 2.Kitabı, Prof.Dr.Cemal Yıldı­
rım 1 Evrim Kuramı ve Bağnazlık,
Prof.Dr.Şerafettin Turan'ın Türk Devrim
Tarihi adlı beş ciltlik araştırmasının son
kitabı Çağdaşlık Yolunda Yeni Türki­
ye, Doğan Akın 1 Makus Tarih, Attila
llhan'ın ilk öykü kitabı Yengecin Kıska­
cı, Gene Attila llhan'ın Kadınlar Sava­
şı'nın genişletilmiş 2. basımı, Erendiz A­
tasü'nün Lanetliler ve Dullara Yas Ya­
kışır öykü kitapları. Hüseyin Yurttaş 1
Aşkların Gizli Defteri (şiir), Ahmet Ö­
zer 1 Aşkın Taçyaprağı (şiir), Talat Hal­
man 1 Sessiz Soru (şiir), Ahmet Erhan 1
Ölüm Nedeni: Bilinmiyor (şiir), Aytül
Uncu Akal 1 Beni Bırakma Hayat (öy-
Ahmet Tevfik Küflü (ortada), Turgut Özakmatı ve Yekta Gütıgör Özdetı ile birlikte
Tüyap'ta bir kitap imza günütıde...
kü). Yaşama Sevinci kitabı altı ayda
dört basım yapan Aydın Boysan'ın yeni
kitabı Sev ve Yaşa, Ülkü Karaosmanoğlu
1 Sus (roman), Sefa M.Yurdanur'un ha­
zırladığı Çağdaş Cinsel Yaşam Kılavu­
zu. Ömer Seyfettin'in henüz kitaplaşma­
mış öykü ve düz yazılarından oluşan iki
kitap.
Bu kitaplar dışında; Yekta Güngör Öz­
den'den iki şiir, Ayla Kutlu'dan Bir Göç­
men Kuştu O'nun devamı Emir Bey'in
Kızlan romanı, Muzaffer lzgü'den yeni
bir gençlik romanı ile Sınır - Duvar (ti­
yatro), Ergun Sav'dan Cumhuriyet Be­
beleri, Halk Hikayeleri yılın ilk ayla­
rında okurlarıınızia buluşacak.
Bu arada daha önce yayımlamış oldu­
ğumuz baskısı tükenen 130'un üzerinde­
ki kitabın tekrar basımlarını yapacağız.
Muzaffer !zgü'den on, Hüseyin Yurt­
taş'dan üç, Hidayet Karakuş'tan iki, Ayla
Kutlu'dan üç, Hasan Latif Sarıyüce'den
on, Ülker Köksal'dan iki çocuk kitabı ilk
etapta yayımlayacağımız çocuk kitapları
olacak.
1997 yılında yayıncılık dünyasının iki
önemli handikapı can sıkıcı boyutlarday­
dı. Bunlardan biri; Türk Edebiyatı'na,
hakkı olan değerin verilmemesi (özellik­
le eleştirmenler ve basın tarafından - çe­
viri eserlerin yanında - üvey evlat mua­
melesi gördüğü yadsınamaz); diğeri ise
korsan kitap satışının başlı başına bir
piyasa, bir rant sektörü haline gelmesi­
nin önlenememesi!
Diliyor ve umuyoruz ki 1998, yayıncılık
·
dünyası için bu ve buna benzer prob­
lemierin halledilmesi yolunda radikal
adımların atıldığı bir yıl olur.
 ,.�. u
· ,1-l
MAKALE i Okumayı sevenler için kitapçıların,
kitaplıkların ve yazarların ayrı bir çeki­
ciligi vardır. Saglık sorunlarınız için
ayıramadıgınız zamanları kitaplar
arasında geçirmekten mutluluk
duyarsınız. Ankara'nın kitap satan
birkaç yeri, kimi gün de kitap
dostlarının karşılaşıp buluştugu bir is­
tasyona dönüşürdü. Ahmet Tevfik
KÜFLÜ'ye böyle bir ortaında rastladım.
Otuz yılı aşan tanışıklık, İsmet
İNÖNÜ'nün avukatı olarak, yayıncı
Küflü'yle konuşmaya gittigimizde
dostluga dönüştü. Sonraki günlerde
görüşmelerimiz sıklaştı. B1LG1
YAYINLARinı begeniyle izledikçe Ahmet
T.KÜFLÜ'nün başarısını alkışlıyor,
Yekta Güngör toplum kültürüne katkıları nedeniyle
kutluyordum. Çalışınalarının yadsınması
Özden olanaksız yararı, yayınların sayısı
arttıkça her kesimde olumlu belirtilerle
degerlendiriliyordu. Kimi
arkadaşlarımın, dostlarımın,
tanıdıklarımın, begendigim yerli ve
yabancı yazarların kitaplarını aldıkça
Bilgi Yayınlannın hizmetindeki yüceligi
somut biçimde izliyordum. Gün geldi,
benim konuşmalarımı bir kitapta topla­
mak isteginden söz ettiginde Bilgi
Yayınları dizisi içinde yer almanın
kıvancını duydum. Kısa zamanda
konuşmalarımı toplayıp birer yıl arayla
üç kitap sundum. Böyle gelişen
dostlugumuz, Ahmet T.Küflü'yü daha
yakından tanımak olanagını verdi. Sık
sık yineledigim bir sözle duruma açıklık
kazandırmak isterim, daha dogrusu
dostluk ilişkilerini degerlendirmek iste­
rim: Ne altın gemi, ne gümüş gemi,
dost gemisi. Gemiler, altın da, gümüş
de olsa batar, dost gemisi batmaz.
lyi bir aile babası, sevecen bir işveren
ve disiplinli bir yönetici olan Ahmet
T.Küflü, görünümünün tersine, sıcak bir
yürek taşımaktadır. Alçakgönüllü,
saygılı, davranışlarıyla konuşmalarında
ince, az ama anlamlı konuşan birisidir.
lşine çok baglı oldugundan, zamanını
çok iyi kullandıgından, gereksiz konu­
larla ugraşmayı, boş yere konuşmayı
sevmediginden ilk bakışta soguk
karşılamış gibi gelen dunışu, gerçekte
bir agırlıgın, düşünce yogunlugunun
Ahmet Tevfi l< belirtisidir. Tensel - bedensel
görünümünden çok, kişiligi, özellik­
l<üfl ü lerinden oluşan tinsel yapısı yansıtır.
Küflü'nün nitelikli ve saygın kişiligi,
tanıyanların birleştigi erdemli bir düzey­
dir. Güldügü zaman da, kızdıgı zaman
da karşısındakilere bir şeyler anlattıgı
bilinmelidir. İçtenlikten ayrılmaz.
Yapaylıgı sevmez. Olumlu ya da olum­
suz hiçbir şeyi istemeden yaptıgına,
gerçekdışı davrandıgına tanık olmadım.
Kimilerine acımasız ve sert gelen
gerçekçiligi, kaçamaksız, açık söylem­
leriyle dogrulanır. Dogru bildigini söyle­
mekten kaçındıgını da görmedim.
Karşısındaki kim olursa olsun, ünü,
sanı, görev düzeyi, konumu ne olursa
olsun Küflü için gereken ne ise söylen­
melidir. En begendigim yanı, her şeyi
begenmemesi, ödün vermemesi, inatçı
olmamasıdır. Yanılgısı varsa özür diler,
yaniışı varsa düzeltir, usa uygun bulu­
yarsa sizi destekler, size katılır, sizi
yüreklendirir. Benimsedigini çekin­
meden savunur. llkelerinde direngendir.
Ahmet T.Küflü dost canlıdır.
Yaşamının her alanında ölçülüdür.
Dostlugunda, iş ve aile ilişkilerinde hep
aynı özeni saptarsınız. Yakınlıgı, anlayış
ve görüş birlikteligine dayanır.
Düşüncede birliktelik duyarlı oldugu
alandır. Olaylara yaklaşımı bilimsel nite­
liktedir. Bu arada hukuka saygısını özel­
likle belirtmek isterim. Yargının ve
adaletin soıunlarıyla öz sorunu gibi
ilgilenir, adalet kurumlarının gücü ve
güvenirligini toplumsal ve ulusal yaşam
için zorunlu öge sayar.
Tutamayacagı sözü vermez.
Tutmadıgı sözü de olmamıştır.
Tembelligi, terbiyesizligi, pisligi,
gevezeligi, yalanı - dotanı hiç sevmez.
Çıkarcılıktan hoşlanmaz. Adam kul­
lanmaya karşıdır. Sömürünün her
türünü ve biçimini kötüler. Ayrıntıları
düşünerek kendini yoranlardan
biridir. Çalışkandır. llk karşılaştıklarına
yaklaşılması, yakınlık kurulması,
anlaşılması ve anlaşması güç bir insan
izlenimi verecek biçimde saygılı ve
sessiz dunır. Konuştukça derinleşir ve
kendini kabul ettirir. Tutarlı ve cid­
didir. Kendini işine veren gerçek bir
kültür adamıdır. Haksızlıga asla kat­
lanmaz ve sonuç alıncaya degin
ugraşını sürdürür. Okur ve okutur.
Benzer kimi yanımız olması
dostlugumuzu pekiştirmiştir.
Koyu bir Galatasaraylı oldugunu
bilmeyen yoktur sanıyorum . Bilgi
Yayınlarıyla Ahmet T.Küflü hepimizle,
her gün birliktedir. Küflü, Bilgi
Yayınlarıyla özdeşleşmiştir.
Ş ubat 1 9 98 / YA Ş A S lN E D E B IYAT 19 1

Yl Ll N YAYl NEVLERi
Adam Yay1nlar1
Herhangi bir yı­
lın yayıncılıgımız
açısından nasıl
geçtigi sorusu
soruldugu zaman
bunu "ticari" an­
lamda sorulmuş
bir soru olarak
almıyorum.
Adam Yayınları
best seller ya-
yımlayan bir ya-
yınevi degil. Ya-
Inci Asena
yımladıgımız ki-
tapların best seller olmasına karşı
degiliz elbette, keşke, ama özellikle
bunun peşinde koşmuyoruz. Bu ne­
denle büyük bir ticari başanya ulaş­
tıgımız söylenemez. Üstelik korsan
basılan kitaplarımız o kadar çok ki,
bu durum ticari olarak bizi - ve el­
bette yazarı - çok etkiliyor.
Yayıncılıkta ise Adam Yayınları'nın
1997'de parlak bir yıl geçirdigini ko­
laylıkla söyleyebilirim.
Başta dergirrizin yaptıgı araştırma
sonucu yılın kitabı seçilen Gölgede
Kalan Yıllar var. Memet Fuat'ın o
tadına doyulmaz diliyle epeydir bek­
lenen anılarını anlattıgı Gölgede Ka­
lan Yıllar sadece bir yayıncı olarak
degil, okur olarak da bizi sevindirdi.
1998'in Ocak ayında Memet Fuat'ın
yeni bir deneme kitabı, Çogunlugun
Gücü, yayımlandı. Gene 1998'de de­
neme kitabı Sömürüsüz Bir Dünya
yayımlanacak.
Sonra gene yılın kitapları arasına
giren Yaratıcı Aklın Sentezi, Felsefe­
ye Giriş geliyor. Server Tanilli'nin
felsefeyi günlük yaşamımıza soktugu
bu kitap da sevinçle yayımladıgımız
kitaplardan. Ayrıca Server Tanll­
li'yle bütün kitaplarını yayımlamak
üzere aniaşan Adam Yayınları daha
önce dört cildi yayımlanan Yüzyılla­
rın Gerçegi ve Mirası' nın 19. yüzyılı
anlatan yeni beşinci cildini yayımla­
dı. tık dört cildin 1998 yılında ya­
yımlanması amaçlanıyor.
1997'de genç romancılarımızdan
Kaan Arslanoğlu'yla bütün kitapla­
rını yayımlamak üzere anlaşma yapı­
larak Kişilikler ve Devrimcileri ya­
yımladık. Yeni yılda yazarın önce
yeni romanı Öteki Kayıp, daha sonra
Çagrısız Hayalim ile Kimlik yayım-
120 YAŞ A S l N E D E B IYAT 1 Ş u bat 1 998
- . ..
.-
......
.
.:�
!anacak.
Yukarıda saydıgım bütün kitapların
birinci basımları hemen tükendi ve
ikinci üçüncü basımları yapıldı.
1997'de Adam Yayınları yeni bir şi­
ir dizisine başladı: Seçme Şiirler.
Dört - altı formadan oluşan bu şiir
kitaplarında şairlerin şiirleri, şiir üze­
rine görüşleri, yaşamöyküleri, yapıt­
ları yer alıyor. 12 şairimizin seçme
şiirleri 1997 yılında yayımlandı:
Nllzım Hikmet; Orhan Veli; Oktay
Rifat; Melih Cevdet Anday; Cahit
Külebi; İlhan Berk; Salüı Birsel,
Özdemir Asaf; Sabri Altınel; Edip
Cansever; Ataol Behramoğlu; Re­
fik Durbaş: 1998'de de diziye şairler
eklerneyi sürdürecegiz. OcakŞubat
aylarının ilk dört şairi Cahit Irgat,
Rıfat Ugaz, Necati Cumalı, Cevat
Çapan. Bu dizi sanki yavaş yavaş
büyük bir antoloji oluşturuyor.
Zelıra İpşiroğlu'nun egitime yeni
bakışlar getiren Egitimde Yeni Ara­
yışlar ıyla yazarlarımızın arasına ka­
tılmasından mutluyuz. İpşiroğ­
lu'nun 1 998'de de Konuşan Çınar
kitabı yayımlanacak
Refik Durbaş 'ın yeni şiir kitabı
Düşler Şairi ile şairleri anlatan yeni
deneme kitabı Yasemin ve Martı
öbür kitaplarının yanında yerini al­
dı.
Fakir Baykurt'un Amerikan Sargısı,
Yılanların Öcü, Köygöçüren, Kara
Ahmet Destanı, Onuncu Köy, Ira­
zca 'nın Dirligi, Tırpan, Kap/umba­
gatar gibi klasikleşmiş romanları
raflarımızda önceki kitaplarıyla bu­
luştu. Yeni Romanı Yarım Ekmek
yayımlandı. Fakir Baykurt Sedat Si­
mavi edebiyat ödülünü aldı.
. Salruı Birsel şiir kitaplarının yanı­
na yeni şiir kitapları ekledi: Sevdim
Seni Ey insan, Baş ve Ayak. Daha
önce yayımlanan Varduman da ya­
yınlarımız arasındaki yerini aldı.
Allıert Vidalie'nin Ayışıgı Kuyum­
cuları Tllda-Yaşar Kemal çevirisiy­
le yayımlandı.
Samih Rifat güzel çevirileriyle
Mabeyinci Pavlos'un şiirlerini
Türkçeye kazandırdı: Altın Yağmur.
Aziz Nesin'den de yeni kitaplar
vardı bu yıl: Hiç kitaplaşmamış öy­
külerinin yer aldıgı Gözünüz Aydın
Efendim ve Genco Erkal'ın oyun­
laştırdıgı Bir Takım Aziz/ik/er.
1998'de de hiç yayınlanmamış iki
Aziz Nesin kitabı yayınlarımız arası-
na girecek: Bir Vicdan Davası ve
Türkiye Şarkısı Nazım.
Ataol Behramoğlu şiir'den söz
eden iki deneme kitabıyla 1997'de
okurlarıyla buluştu: Nazım 'a Bir
Güz Çelengi ve Mekanik Gözyaşla­
rı. Mehmet Yaşin önceki üç kitabı­
nı Sözverici Koltugu'nun yanına ek­
leyerek bütün şiirlerini Adam Yayın­
ları'nda topladı. Pathos, Işık - Merdi­
ven, Sevgi/im Ölü Asker, 1998'de de
yeni şiir kitabı yayımlanacak
Yeşim Salman'ın yeni şiir kitabı
Birdenbire ve Nursel Duruel'in öy­
kü kitabı Yazılı Kaya da 1997'de ya­
yımlanan kitaplarımızdan.
Bu kitaplara bakınca 1977'nin bizim
için çok iyi bir yayıncılık yılı oldugu­
nu kolayca söyleyebiliyoruz elbette.
1997'den söz ederken 1998 progra­
mımıza da biraz deginmiş oldum.
Memet Fuat'ın, Server Tanllli'nin,
Kaan Arslanoğlu'nun, Aziz Ne­
sin'in kitaplarının, Seçme Şiirler di­
zisinin yayını sürecek.
1998'e yıllardır beklenen bir roman­
la girdik. Yılın ilk ayında Yaşar Ke­
mal'in yeni romanını yayımladık: Fı­
rat Suyu Kan Akıyor Baksana. Bir
Ada HiMyesi üçlemesinin ilk kitabı
olan bu roman çıktıgı gün tükendi.
Bu yıl üçlemenin ikinci kitabını da
yayımlamayı umuyoruz.
Gene yeni yılın ilk ayında Server
Tanilli için Strasbourg'da düzenle­
nen bir sempozyumda sunulan bildi­
rileri içeren ve Server Tanilli'ye
saygı olarak ona armagan edilen
Türkiye 'de Aydınlanma Hareketı'ni
yayımladık.
Şair Turgay Fişekçi'den yeni yılda
iki yeni kitap var. Arı Bakış (dene­
me) ve yeni şiir kitabı.
Nllzım Hikmet'in Piraye'ye yazdıgı
bütün mektuplar iki cilt olarak ya­
yımlanacak.
Adam Yayınları genç yazarlardan
Aslı Erdoğan'la bütün kitaplarını ya­
yımlamak üzere anlaştı. Önce yeni
kitabı yayımlanacak
Wesker'in oyunlarının ikinci cildi
programımız içinde.
Elbette her yıl geleneksel olarak ya­
yımladıgımız, Mehmet H.Doğan'ın
hazırladıgı Şiir Yıllıgı mart ayında
Adam Sanat'la birlikte piyasaya çıka­
cak.
1998'de çeviri aşamasında olan yeni
romanlar yayımlanacak Türkçeye
yeni adlar kazandıracagız.

YlLlN YAYlN EV LE Ri
Boyut l<itaplarl : .
1 997- 1 998
Uğur Büke
Boyut Yayın Grubu
Koordinatörü
Yayıncılık anlayışını çok yönlü ola­
rak ele aldıgımız için kitap yayımcılı­
ğımızı sadece Boyut Kitapları adına
degil, Boyut Yayın Grubu olarak ya­
nıtlamak istiyorum. Boyut Kitapları
yayıncılık çalışmalarırnızın bir bölü­
müdür. Bir bakıma kitap yayıncılıgı­
mız sadece Boyut Kitapları ile sınırlı
degildir. Bunun da örnegini geçtigirniz
yıl içinde onbinlerce okura ulaşmış
olan, işitsel ve görsel malzemenin
kagıtla, mürekkeple buluştugu ürün­
lerimizde gösterdik. 1997 yılı CD-kita­
plarıınız ve Boyut Kitaplan diziler­
imiz için oldukça verirrıli geçti. 1996
sonunda başlayan Hilmi Yavuz kitap­
larını altı cilde çıkardık Araştırma Di­
zisı nden çıkardıgırnız Türkiye - Avru­
' zerindeki her türlü devlet ilgisizligi ve
pa Birliği ilişkileri, Sevr Dosyası, Tür­
kiye'de Kent Yönetimi, Menderes Dö­
neminde Ordu - Siyaset ilişkileri. ve 2 7
Mayıs ihtilali ve Soğuk Savaş Kuşat­
masında Türkiye kitaplarıysa Türki­
ye'nin tarihsel vesiyasi temel sorunsal­
Iarına ışık tuttu, yol gösterdi.
Edebiyat Dizisi'nden daha çok yeni,
ama edebiyat serüvenlerini yıllar boyu
derinden derine sürdürmüş isimlere
yer verdik: Turan Gökaltay (Ah Ca­
nım Moskova), Mine Timur Bragner
(Ege Konçertosu, Dans Eden Muska)
gibi . . .
Siyaset Dizisi, Blair Devrimi, Fran-
. çois Mitterrand'ın Yarım Kalmış A­
nılat'ı, Engin Ünsal'ın Sendika Yazıl­
arı ve Orhan Koloğlu'nun gelecegin
kuşakları için gerçek bir Atatürk sor­
gulamasını ortaya koydugu Kim Bu
Mustafa Kemal kitaplarıyla tırmanışını
sürdürdü.
CD - Kitaplar için gerçek bir yeni­
den doguş yılı oldu 1997. 1995'te baş­
layıp bugüne degin otuz cilde ulaşan
Klasik Müzik Kitapları'nın yanında ka­
litesi ve popüler begenisiyle büyük il­
gi toplayan sinema ve müzik ürünleri­
ni kitabın yakın gelecegine hazırlık a­
şaması olarak degeriendirilebilecek
melez bir form altında yeni bir dinle­
yici - okur tipi yaratma iddiasıyla sun­
duk: istanbul Kanatlarımın Altında,
Diana, Elton john - Diana, Che Gue­
vara, Evita, Madonna, istanbul - Mü­
ziğin Renkleri, Anato/ian Pieces,
-r:.:
;�
' .·;1! -
Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası,
Atatürk ve Adnan Saygun, Charlie
Parker'dan Ella Fitzgerald'a kadar
jazz Koleksiyonu . . .
1998 yılına Boyut Yayın Grubu ola­
rak, kitap ve yayın dünyasının bir an
önce gerçekleştirmesi gereken endüs­
trileşıne umuduyla giriyoruz. Bu an­
lamda kitap fuarlarının uluslararası
boyutlara taşınmasıyla, dogal kitap o­
kuru kitabevi ilişkisine zarar verdigine
inandıgıınız 'kitap satışı fuarları' anla­
yışının en kısa zamanda bıçak altına
yatacagına inanıyoruz.
Ülkemizin teknolojik yapısı yayın
dünyasının endüstri haline gelerek
yeni teknik kurallar altında yolunu
sürdürmesi için çok elverişlidir. Yasal
ve yönetsel yapının teknolojinin çok
gerisinde kalarak kitabın ve yayın
dünyasının üzerinde bir kara bulut o­
larak gezindigini söylemekten geri
durmayacagız ne yazık ki. Kitabın ü­
engellemelerine karşın yayıncılık dün­
yamızın giderek gelişmesi bu çabanın
aslında ne kadar degerli oldugunun
bir göstergesidir. Ülkemizde her şeye
ragınen okur ve yayıncı ayaktadır.
Bu görüşler altında Boyut Yayın
Grubu, kendi koşulları içinde. 1998'e
ve dolayısıyla gelecege endüstriyel bir
ınercekle bakınaktadır. Kitabın haket­
tigi en iyi sunum koşullarını, en iyi i­
çerik ve en geniş yelpazede vermekle
özetlenebilecek yayıncılık ilkemiz
1998 yılında da çok boyutlu olarak
devam edecektir.
Geçtigirniz kasım ayında yayırrılan­
ınış olmasına karşın Yağmur Atsız'ın
Cervantes: inebahtı 'nın Tek Kollusu
adlı kitabının Yaşasın Edebiyat dergi­
sinin yazarlar arasında yaptıgı ankette
yılın en iyi on kitabı arasında gösteril­
ınesi bizi çok mutlu etti. Kitabımıza
ilgi gösteren bütün yazariara ve kitap
dünyasına degerli bir bellek anlayışıy­
la yaklaşan Yaşasın Edebiyat dergisi­
ne teşekkürü borç biliriz.
Ya p1 l<red i
Yay1 n lar1
İshak Reyna-Cem Akaş
Yapı Kredi Yayınları ·için " 1 997 ki­
tap yayımcılıgınız açısından nasıl
geçti? 1 998 için programınız nedir?"
sorularına verilecek en kestirme ce­
vaplar, sanırız, "yogun geçti" ve
"yogun geçecek" olacaktır.
1997, YKY'nin yayıncılıga yeniden
hız verişinin altıncı yılıydı. Dolayı­
sıyla, ilk beş yılın sonuçlarının de­
gerlendirildigi ve, denebilirse,
"2.Beş Yılın" temel dogrultularının
saptandıgı bir yıl oldu. 1 0'u aşkın
dizide toplam 200 yeni kitap yayım­
ladı bu yıl YKY. Bir yandan Proust,
Salinger, Nermi Uygur, Behçet
Necatigll, Cemal Süreya, Akşit
Göktürk, Behiç Ak, Herge gibi
" bütün eserlerı"ni ya da "seçmeler'i­
ni yayımladıgı yazar ve çizerlerinin
izini sürdü; öte yandan yelpazesini
Çetin Altan, Taner Baybars, Barış
Pirhasan, Selçuk Demirel, Metin
Kaçan, Ernst Jandl, Mario Luzi,
John Aslı gibi her kuşaktan "yeni
· yazar ve çizer/d' genişletmeye çalış­
tı.
Ek olarak, 1997 YKY için yayıncı­
lıkla festival ve kültür merkezi et­
kinliklerinin de tek bir çatı altında
toplandıgı bir yıldı. Dolayısıyla, bir­
birine destek veren ortak etkinlikie­
rin de (festival dergisi, Sabahattin
Ali Arşiv Sergisi ve yazarın yapıtla­
rının yeniden yayımlanmaya başla­
ması) ilk deneme yılı oldu .
1 998 ise tüm bu dogrultuların, sa­
nırız, hızlanarak artacagı bir yıl ola­
cak YKY için. Hem Hllmi Ziya Ül­
ken, Nurullah Ataç, Nezihe Me­
rjç, Leyla Erbll, Ülkü Tamer, Asaf
Halet Çelebi, Jacques Derrida,
Robert Musll, Bruno Sclıulz, Ezra
Pound, Gunnar Ekelöf gibi adlar
eklenecek listemize, hem de kimi
sürprizlerimiz olacak. Cumhuriyet'in
75. yılıysa, başlıbaşına bir dizi oluş­
turabilecek sayıda kitap, albüm,
belge ve konfera'nsla degerlendirile­
cek.
Ayrıca YKY 1998'de, 75. Yıl'ın
"
yanısıra başkaca önemli yıldönüm­
lerini de bu konuları yeniden dü­
şünmek ve degerlendirmek için de­
gerli birer fırsat sayacak. Bu bag­
lamda gerek Harf Devrimi ve A­
taç'ın 1 00. yaşı, gerek " 68' , gerek­
se Zola nın "itham Ediyorum"un­
'
dan yola çıkarak "Entellektüel'in So­
rumlulugu" nun 1 00.yılı gibi konular
.
gündemimizin ilk sıralarında yer a­
lacak.
Geçtigirniz yıl John Aslıbery ve
John Waterbury ile başlayıp Mari­
o Luzi, Amin Maalouf, Pascal Bo­
niface ve john Aslı'le sürdürdügü­
müz kültür konuklarımıza da bu yıl
yeni adlar eklenecek.
Şubat 1 99 8 1 YAŞASlN E D E B IYAT 21 1
 jy�i
Yl LlN YAZARI/Ş_ğMI!Eii
tık yazısı 1 5 Eylül 1952'de Kaynak
dergisinde yayımlanan Erdal Öz,
edebiyat dünyamızdaki başlangıcını
şiir, öykü ve eleştiri yazıları olmak
üzere üç farklı ve önemli dalda bir­
den yapmış bir yazarımız. Biyografi­
sine bakıldıgında, süreç içinde 'şiiri
degil ama şiir yazmayı bırakıp' sa­
cayagının öteki iki ayagı olan öykü
ve roman dallarındaki çalışmalarına
agırlık verdigi görülen yazarın bu­
güne dek, Odalarda, Kanayan, Ya­
ralısın romanlannın, Gülünün Sol­
dugu Akşam ve Deniz Gezmiş An­
latıyor adlı anı kitaplarının, Sovyet­
ler Birligi gezisini anlattıgı Telli Tur­
nam adlı gezi kitabının, Dedem
Zeyne p Aliye Korkut Öykü/eri, Beyaz Yele, Kırmı­
zı Balon, Alçacıktan Kar Yagar adlı
çocuk kitaplarının yanı sıra Yorgun­
lar, Havada Kar Sesi Var ve Sular
Ne Güzelse adlı üç öykü kitabı ya­
yımlanmış.
Erdal Öz le Yaşasın Edebiyat der­
' ,
turulan bir görüntü dünyası ya­
kalıyor okuru. Bir anlamda öykü
anlatılamamalı, belki de çizilme­
H anlamına mı geliyor bu?
Valiahi bu okurla ararndaki yakın­
lık kurma olayıdır bence. Sözcük­
lerden, cümlelerden oluşan yazıyla
oynayarak, bu sözcüklerden cümle­
leri bir görüntü haline getirmeye ve
okuru o görüntülerle baş başa bı­
rakmaya çalışıyorum. Bunu yapar­
ken sese de önem veriyorum. . .
. Bunlar edebiyatın somutlayıcı güzel
yanlarıdır. . .
Anlatılabilir konular üzerine
kurulmamış öykülerinizle klasik
öykünün sınırından geçip günü­
müz öykücülüAüne çok yakın
düşüyorsunuz.

gisinin 'Yılın Kitabı/Yazarı Anke­

ti'nde öykü dalında birinci sıraya
yerleşen kitabı 'Sular Ne Güzelse
üzerine konuştuk.

'Yaralısın' adlı romanınız için,

"'Kanayan' adlı hildlye kitabıma
girttıesi gereken bir uzun hikllye
gibi de bakılabilir" diyorsunuz.
Romancı-öykü yazarı Erdal Öz'e
göre öyküyle roman arasındaki
en önemli ayrılık noktası nedir?
Düzyazının zor türlerinden birinin
öykü oldugu kanısındayım. Çünkü
öyküde bazen bir sözcük bile öykü­
yü bozmaya yetebilir. Öykü kurgu­
su ve yapısı açısından romandan
daha sırçadır. Birisi kalın camsa,
öteki ses fazlalıgında bile çatiayacak O, varmak istediSim öykü türü . . .
incelikte yapıya sahip bir tür. . . Ben öykünün anlatılamamasından
yanayım. Ama öykülerim sesli ya da
Bu kitaptaki öykillerin büyük sessiz okunabilir ve dinlenebilir ol­
çoAunluAu bitişlerinde insanın sun istiyorum. Günümüz öykücülü­
boAazını düAümleyen �ykiller. gü ile ilgili görüşünüze gelince: Ye­
Kimi yaşantılarınız öylffileriniz­ ni öykücüterin birtakım postmodern
de bir çıkış noktası oluşturuyor. numaralara girseler bile giderek ko­
Bu öyküler elbette yaşanmışlıktan nuya gömüldüklerini görüyorum ki
çıkan öyküler. Kaba bir tanımını ya­ bunu hiç begenmiyorum. Bunu
parsak düşünerek de yaşayabilirim, aşan öykücülerin sayısı çok az . . .
tanık olarak da yaşayabilirim. Her
Devinen resimle�yazarı: öykü sonuçta benim yaşadıgım, ya­ "Yazar yaşadıklarını bir bakıma
şattıgım bir şey; 'Kedi/er' öyküsünde kendine saklayamayan kişidir!"
Erdal Oz oldugu gibi. Onu ben yaşamadım a­ diyorsunuz. 'Saklamayan' deAil,
ma ben yaşattım. saklayamayan •••

Yazarın yaşadıklarıyla yazdıkları­

Öykillerinizde sözcüklerle oluş- nın bir ilişkisi vardır. Bir kadını, bir

j22 YAŞASlN E D E B IYAT 1 Ş ubat 1 998


hırsızı anlatırken elinde o lmadan
kendisinin hangi boyutuyla, o hırsı­
zın neresinde olduğunu da yazacak­
tır. . . Saklamak ister ama s aklaya­
maz. Üstelik çok da yazıyorsal Me­
sela ben önleyebilirim, az yazıyo­
rum çünkü.
Ama bu günlerde çok yazıyor­
sunuz. Hangi öykü dergisini aç­
sam, Erdal ÖZ'ün bir öyküsüyle
karşılaşıyorum. Uzun zaman yaZ­
madan nasıl durabildiğinizi anla­
yamıyorum. 'Yoksa yazdıklarını­
zı yayımlatmadınız mı?" sorusu
takılıyor aklıma ister istemez.
Hayır, yayımlatmamak değil, yaza­
mamak Ben bu kitabı 2 , 5 ay içinde
gece ve gündüz kendimi ona vere­
rek yazdım. Bazen bir gecede çıkı-
yordu bir öykü. Ertesi gün onu dü­
zeltmeye çalışırken birden aklıma
başka bir öykü geliyordu . . . Ama her
birini defalarca yeniden yazdım. Bir
de; belki bu kitap boyutunun sekiz
dokuz mis lini attım . . . Bütün gece
boyunca yazdıklarımı attığıını da bi­
liyorum. Çünkü öykünün ordan
başlaması gerektiğini kavrıyordum.
Bir öykünün gerçekten bitebile­
ceğine inanıyor musunuz?
Bittiği zaman öykü kesin biter ama
öyküyü nas ıl bitireceğinizi kendiniz
bilemezsiniz. Öykü kendini bitirir.
Bitmemiş öykü zaten açık açık gös­
terir kendini. Ama yazar bitti sanıp
kitabına koyarsa yazık olur. Öte
yandan bu kitaptaki bir öykünün
son paragrafının fazla o lduğunu,
öykünün bir paragraf önce bittiğini
de ben şimdi görüyorum.
"Bunca yıl sonra, öykünün ne
olması, ne olmaması gerektiğini
daha bir kavramış değişik bir
Erdal Öz var" diyorsunuz. Size
göre öykü ne olmamalıdır?
O yıllarda yayımladığım, dergiler­
de kitaplarda çıkmış pek çok öykü­
mü almadım kitabıma. Farkına var­
dım ki onlar yeni yetmenin, yeni
başlamış birinin bütün acemilikleriy­
le, özentHeriyle dolu öykülerdir. Ki­
tabıma aldığım öykülerde, bugün
vardığım sonuçlara aykırı öykü yok.
Benim öykücülüğümü geri bırakış
nedenim o öykülerin büyük bir kıs-
rnının, ne yazık ki benim hapishane
dönemine değinen öyküler oluşla­
rıydı. Ve ilginçtir, o öykülerde yan­
s ıttıklarımla ilgili olarak bir öykü ya­
zarından çok bir po litikacı olarak
yargılandım, eleştirildim. İçimde
cam bardaklar kırılınıştı bu yüz-
den . . . Ama bu kitap hepsini unut­
turdu.
Öykü kitapları çok okunmaz
ama kitabınız şimdiden 4. baskı­
sını yaptı.
Dediğim gibi, ne pahasına olursa
olsun okunmak adına her şeyi yapan
biri değilim. Bazı ünlü yazarlarımız
var şu günlerde, sürekli liste başı o­
luyorlar! Ben çok süslemem öyküyü.
Fotoğ raf: Ti jen Buru lta y
Zaten belirli bir düzeyi olmayan in­
san okuyunca anlayamıyorsa bıraka­
caktır. Ben kimse için yazmıyorum
ki . . . Ama bir de okunmamak için ya­
zanlar var. Yani onu bir ustalık sa­
nanlar! Bence 'okunmamak için yaz­
mak' en büyük acemiliktir.
Günümüz öykücülüğünün pek
de parlak olmadığını savunuyor­
sunuz. Sizce, bugünün öykücüle­
ri geçmiş kuşakların etkisinde
mi, yoksa kuşak olarak kendi öy­
külerini mi yaratmaya çalışıyor­
lar?
Günümüz öykücüsü kendi öykü­
sünü yaratmaya çalışıyor. Bence
yanlışlık da buradan geliyor. Bir di­
lin kullanılış ve gelişme tarihi var­
dır. Bunu izlemeyen yazarlar ko pu­
yorlar ve yanlış bir yerden başlıyor­
lar öyküye. Mesela bir insanın Bor­
ges'ten yola çıkarak yazmaya başla­
masının onu hiçbir yere götüreceği­
ne inanmıyorum, Borges 'i çok sev­
meme rağmen.
Edebiyatta gerçekleştirmeyi
düşlediğiniz bir büyük amacınız
var mı?
Şu anda öyküler yazıyorum. Bir a­
ra boşluk oldu ama şimdi yeniden
hızlanıyorum. Amacım, çok özledi­
ğim yazıya devam etmek. Çünkü
yazdığımda başka türlü mutlu olu­
yorum. Yazamadığım dönemde ya­
şadığım mutsuzluktu. Depresyo n
geçiriyordum yazamamaktan ve ne­
redeyse her şeyi bırakıyordum.
Sizinle ilgili olarak Hürriyet
Gösteri'de çıkan bir yazıda 'Ya­
yımlattığı hemen her kitap ödül
alır.. .' deniyor...
Çok kitap çıkardık ama çok da iyi
kitaplardı bunlar. Bütün dünya ede­
biyatını iziiyoruz çünkü. Birtakım
yayıncılar kızıyorlar, niye Nobel
Ödülü bizim çıkardığımız kitaba ve­
rildi diye. Mayına basmak gibi bir
şeydir bu . Ne ins an ödül almak için
yazar ne de hangi ödülü alacağını
bilir. Bir serseri kurşundur. Jüri sıkar
o kurşunu . Siz de ordan geçiyorsu­
nuzdur size denk düşer. Tabii bu
ödülleri ri ço kluğu hoş değil. Herhal­
de dünyada en çok ödüllü yazarlar
Türkiye' de dir.
Sayın Erdal Öz, bu söyleşi için
size çok teşekkür ediyorum.
Şubat 1 998 / YAŞASIN EDEBIYAT 23 I
 .,·
..
.
;�
·c�.�·
DENEME }:
I
"��
;.. .J

"Düzmece bunlar!" derdi babaan­ Bizde son on yıldır gerçekten anlam

nem , rivayet ya da dedikodu saydığı ve okur kazanan, kuşkusuz son dere­
sözlere. Sonra arkasını döner, hom ur­ ce başarıl ı yazarların katkısıyla canla­
danırdı. Düzmeceleri ciddiye almadı­ nan kurgusuz edebiyat: (Literary
ğını söylese de bunların canını sıktığı­ nonFiction)'ın çok lezzetli kişisel de­
nı gizleyem ezdi bizden. Henüz 5 1 2 - neme (personel essay) olanı asl ında
yaşlarında olan biz beş torunu ona 400 yıll ık bir geçm işe sahip.
bakıp kıkır kıkır gülerdik Eh büyü­
kanne ve büyükbabalar biraz da bu Hatta işi büyütüp, Es ki Rom a'da Se­
nedenle vardırl ar ya! neca (M.Ö.365) ve kişisel denemenin
babası sayılacak Montaigne 'e kadar
Babaannem haklıydı. Onun 'düzme­ (Virgil'in bazı bölümleri) uzanılabilir.
ce' dediği safsatanın içinde gerç ek pa­ Evliya Çelebi 'nin Seyahatnam e­
yı pek azdı, hatta yoktu. Tıpkı düşsel s i'nden Robert Louis Stevenson ve
ve/ya hayali anlatıların, bil inçli ol arak James Baldwin'e, ülkemizde bu ko­
kurgulanmış, estetik olarak düzenl en­ nuda asla unuttılmaması gereken
m iş, tercihan kültürel ve sanatsal öğe­ Nermi Uygur, Tomris Uyar, Salah
lerle (özellikle söz sanatı, retorik de­ Birsel'i hemen anarak Enis Batur,
Buket Uzuner korasyon vbg) bezenm iş şekli olan Hilmi Yavuz, Mine Saulnier, V ivet
KURGU SANATI'nın birebir gerçekle Kanetti'yi de sayabiliriz.
örtüşmediği gibi.. . Fakat aynı babaan­
nem Kam ile Uzuner, matbaanın 300
yıl geciktirilmeden geldiği, okum ayaz­
manın halka (özell ikle de kadınlara)
yaygınlaştırıldığı ve insan yaratıcılığı
denilen bir bakım a da doğayı taklit
etm ekten öteye geçmeyen özell iğin
günah sayılmayacağı bir ülkede büyü­
m üş olsaydı . . . Belki o vakit, babaan­
nem Kam ile, Osm anlı bir Dostoyevs ­
ki, Osmanlı bir Hugo ya da Osm anlı
bir lbsen'i okuyarak yaşlanacak ve
KURGU (düzm ece) ile dedikodu ve
yalanı aynı kefeye koymayacaktı.

Şimdi yiğidi öldürdüm am a hakkını

yem eyeceğim ! .Bütün bu engellere
karşın bugün bir XX.yüzyıl Türk
Edebiyatı'ndan son derece rahatlıkla
söz edebiliyor oluşumuzun sırrını Os­
manlı-Türk kültür birikim inin çok da
yabana atılmaması gerekliliğinde saklı
buluyorum . Bu düşüncenin 'Osmanlı
elitizm i' ya da 'şovenizm ' olarak eti­
ketl enmesi olasılığıysa yal nızca kuru
bir tepkisellik olarak kalacaktır.
Gecikmemizin bedelini her alanda
ödeyen kuşaklar yetiştirip, arayı ka­
patmak için kimilerimiz koşup duru­
Ad 1 na yoruz am a bu kargaşada ayrıntıların
önem ini de atlam am aktan yanayım .
Nedir kişisel deneme? Kişisel dene­
meye diğer denemelerden farklı bir
lezzet katan baharatlar nelerdir? Ne­
den kişisel denem e yazarı, okurla ki­
şisel bir ilişkiye girm iş, hatta dostluk
kurm uş gibi yakındır ona ve dediko­
dudan, fels efeye, söylentiden bilgeliğe
uzanan o karm akarışık yoldan alnının
akıyla nasıl çıkıverir? Ve neden seve­
riz kurgusuz edebiyatın bu çok kişisel
dalını?

deneme Kendi iç inde kurgu edebiyatı (hika­

ye, roman, tiyatro) ve kurgusuz ede­
Yanıtları kişisel denem eleri büyı)k il ­
giyle karşıianm ış bazı denem ecilerden
dediğimiz biyat (deneme, anı, gezi notları, oto­
biyografi, biyografi ve biyografik ro­
alıntılada vermek en eğlencelisi ola­
cak; Bakın çünkü;

şu kurg usuz ınan) olarak ciddi bir kan grubu farkı

bulunan edebiyat ağacında burada Umberto Eco'nun elinde bir füm e
özellikle denem eye göz atmak istiyo­ somonla ülkeler aras ı nas ıl seyahat et­
edebiyat rum .
·

tiğini,

124 YAŞASlN EDEBiYAT 1 Şubat 1998

 Roland Barthes'ın sinemaları filmin
yarısında nasıl terk ediverdiğini,
Virginia Woolfun kurşunkalem tut­
kusunun nedenini,
Wole Soyinka'nın neden oruç tuttu­
ğunu,
Walter Benjaınin'in kütüphanesini
nasıl düzenlediğini,
Julian Barnes'in New Yorker dergi­
sine yazdığı yazıların imla yanlışlarını
eliizeiten 'stil polisi'nin kim olduğunu,
Enis Batur un Sevgili Tül ile Mad­
' neme yazarı kurgu edebiyat sırasında
rid'te ne yiyip, içtiğini,
Toınris Uyar'ın merhum kedisinin
alışkanlıklarını,
Saliih Birsel'in 'günlük ve 'günce'
sözcükleri konusunda Nurullah
Ataç la nasıl ters düştüğünü,
' neme kitabından söz edeceğim size.
Nermi Uygur'un felsefe öğrenimi
için gittiği Almanya'da bir karnaval
gecesi rastladığı Türklerin konuştuğu
anadiliyle, 'Maginot savunma çizgi­
si'nin nasıl çöküverdiğini,
Buket Uzuner'in uzun tren yolcu­
luklarını neden çok sevdiğini,
Lillian Hellman'ın aslında Julia'nın
ta kendisi olup olmadığını
bilmek isteriz. Bunları öğrenirken de
kişisel denemenin asla öğretici olma-
yan, yazarının özgün mizah, lezzet ve
içtenliğinin gizlenemeyen tadını duy­
mak isteriz. Çünkü kişisel deneme,
okula tepeden ve çok uzaktan bakan
bir kalemin yerine, demokratik bir ge­
lenekle deneyim ve anıların anlatılışı­
dır. Ve belki de bu son nedenle bizde
asıl yeşerdiği yıllar çok yakınlara denk
düşmektedir!
Montaigne; "Maskelerimizi atmalı­
yız!" diyor.
James Baldwin ise; "Ben dürüst bir
insan ve iyi bir yazar olmak istiyo­
rum!" diye haykırıyor. Yani kişisel de­
yer yer takındığı bütün maskelerden
soyunacaktır. Peki o zaman yazarın
içten olması ama mahremiyetini koru-
ması paraci a ksu çıkmıyor mu karşımı­
za yine ve yeniden?
Geçen yıl keyifle okuduğum bir de­
Richard Rodriguez pek sevilen, La­
tin asıllı Amerikalı genç bir yazar.
Rodriguez bu konuda özellikle itirafçı
bir ses tonu kullanarak okura dert ya­
nıyor, diyor ki; "düşünebiliyor musu­
nuz? Kendi öz ailem beni SIR Bey ol­
makla suçluyor. Hatta öyle acımasızlar
ki, kendimi saklamak için saklambaç
oynadığımı bile söylemekten çekinmi­
yorlar!"
Ya da kara mizahın büyük ustaların­
dan Milan Kundera'nın cinsel zaafla­
rı ve barıyoda tuhaf işeme alışkanlık­
larını itiraf edişindeki 'trajedinin, ko-
mediyle buluşturuluşu ustalığ ı' na dik­
katinizi çekmek istiyorum. Çünkü ki­
şisel deneme, yalnızlık ve zayıflık ko­
nularında tek başına almadığımız,
yanlış anlaşılan, ineinen tek canlı sa­
yılmayacağımıza dair beklentilerimize
seslenen en direkt edebiyat türüdi.ir.
Çünkü bu denemeleri yazanlar, başar­
mış, kendi istedikleri tepelere tırman­
ma cesaret ve kararlılığını gösterebil­
mişlerdir. Buna rağmen onlar, tıpkı bi­
ze benzemekte ve üstelik bunları çe­
kinmeden ama asıl önemlisi çok lez­
zetli biçimde yazmakta 1 anlatabil­
mektedirlerı özetle görmek, anlamak,
hissetmek ve insan bilincinin estetik
zevkine ulaşmak için kişisel deneme
okuruz.
Kişisel deneme yazanların kendi
alanlarında başarmiş kişiler oldukları­
nı söylerken, bu insanların ille de ün­
lü, tanınmış insanlar olmaları gerekti­
ğini vurgulamıyorum. Bu kişi ünlü bir
kurgu veya kurgusuz edebiyat yazarı
olmak zorunda da değildir. Ama bu
kişinin iyi bir 'hikaye edici' olması
şarttır! Çünkü kişisel deneme hayal
gücü gerektirmese de iyi hikaye ede­
meyen biri kişisel deneme yazmayı
beceremez! Bundan sonrasıysa, yalc
nızca bir Ş EY, bir DUYGU DURUMU,
bir ANI, bir YOLCULUK, bir ŞARK!,
bir RÜZGAR olabilir. Tıpkı bir hikaye
gibi ama hikaye (kurgu olarak) değil! .
Babaannerne gelince dört erkek to­
runu içinde tek kız tarunu olarak
üzerine titrediği benim sonunda bir
kurgu edebiyatçısı olduğunu görseydi,
'düzmece' bir iş edindim diye kahrın­
dan daha da fazla mı hastanır, yoksa
utancından saklanır mıydı bilemiyo­
rum . Ama yaşasaydı Kamile Uzuner'in
o özellikle Doğu Akdenizli arınelerin
çok daha yoğun ve tutkusal yaşadığı
çocuğunu (torununu) koruma güdü­
süyle:
"Vıh vıh, ne yapalım, petek kızım,
dört dikenin arasındaki tek çiçek to­
runum 'düzmece' yazarak ekmek pa­
rası kazanıyor, artık bu kitapları alan-
. lar düşünsün!" diyerek konuyu kim­
seeikiere dokundurtmamak üzere ka­
patıp, muhürlerdi. Kim bilir belki ar­
tık 'düzmece' sözcüğünü de evde ya­
saklar, üstüne de 'kadifeden kese­
si/kahveden gelir sesi' diyerek çifte­
telli oynardı . . .
Şubat 1998 / YAŞASlN EDEBIYAT 25 1
 Ali Düşteyim işte. Çıkageldi bir güz yeli
Püsküllüoğlu hafiften. Bir buğu gibiydi gök.
Ey kendini saldayan geçmiş, ince bir tül ardında;
Güz geldi ve yıldızlarını üstüme dök.

Artık büyüdüm. Ey sonsuz çocukluk!

Atlar, atlıkarıncalar ve yolculuk.

Tuhaf değil mi, bu leylekler nereye göçer

gök yolunda? Yazdan kalan kanat sesleri
gibi duyuluyor. Her şey bir bir ve örtük,
ince, bilinmez bir yüz sanki.

Bir kuru ağaç olarak kalayım mı?

Öyleyse ey güz, dök yapraklarımı!

Gövdemi kemirecek kurtlar toprakta

gözlüyor yolumu. Beklesinler bakalım.
Ayaklarım sağlam basıyor daha yolum var
günlere. Üşüsem, ısıtıyor kanım.

Ben bir leyleğim, uykuda uyanık 1 güz geldi artık

Uyan1k Göçüyorum yarı uyur, yarı uyanık.
uykuda

126 YAŞASlN EDEBIYAT 1 Şubat 1 9 98

 . '
� ��.�
··�}$ .
....
TÜRKÇE Ü.� .E RiNE
Reklam dilinde Türkçenin pek baştacı
edilmediğini biliyonız. Televizyon rek­
lamlarında da böyle bu, gazete ve dergi
reklamlarında da. Elimde bir kadın dergi­
si var (Cosmopolitan, Aralık 1997); sayfa­
larını çevinneye başlıyorum. Sayfa numa­
ralarının kanmadığı ilk 35 sayfanın ilkin­
de, ikiye katlanmış kapaktan hemen son­
raki sayfada, modern bir minare görünü­
münde, şirin mi şirin bir şişe . . . Bir par­
füm şişesi olmalı. Oturulduğu tabanda a­
dı yazıyor: "L'EAU D'ISSEY." Altındaki a­
çıklama yalnızca şu: "LE PARPUM PUR
D'ISSEY MIYAKE" Sonraki karşılıklı iki
sayfanın birinde çok bakımlı, çok
ışıklı bir genç kız yüzü, baştan çıkarıcı,
alışverişe sürükleyici bir bakışla gözlerini
size dikmiş. Karşı sayfadan ise şunu öğ­
Feyza reniyonız: ESTEE LAUDER, CLEAR DIF­
Hepçilingirler FERENCE adıyla yeni bir "şey" üretmiş:
OIL - CONTROL HYDRATOR. Sonraki i­
ki sayfada bir ruj reklamı var, yine aynı
düzen içinde sunulmuş: Dudaklarını gös­
terirken hastane koridorlarındaki "Sus!" i­
şareti yapan hemşireye benzeyen bir sa­
rışın ve SECRET DE ROUGE. Sonra ol­
dukça uzun Türkçe açıklamalar içeren
bir "sabun, temizleyici, nemlendirici" üç­
lüsü geliyor; elbette bu adlarla değil. FA­
CIAL SOAP, CLARIFYING LOTION, DRA­
MATICALLY DIFFERENT MOISTURIZING
LOTION. Son ürünün ilk adı, nemlendi-
·.
riciden çok, "dramatik" durumumuzu a­
nımsatıyor nedense.
Sonraki sayfalarda araba reklamı var, o­
nu geçelim; ama iki noktaya ıniın koya­
rak: Otomobil sektörü, kadınları "potan­
siyel" alıcı olarak görüyor, bir. Reklamda
"İşten eve dönmek hiç bu kadar zevkli
olmamıştı. " dendiğine göre. "çalışan ka­
dın"a sesleniliyor, iki. Demek çalışan ka­
dınların da kendileriyle bu kadar uğraş­
maya zamanları oluyormuş. Bu kadar
süsle evden işe, işten eve gidip gelmek
yine de biraz anlamsız. Neden bu araba
doğıu evlerine döndürüyor ki onları? Bu
güzelliğin gösterileceği, eve dönerken
uğranacak başka mekanlar yok mu? A­
ma, belki de işte çok bakımlı olmak ge­
'rekiyordur. Öyle ya, "iş"ten fabrika işçili­
ğini anlamaımz gerekmiyor.
TWIST - Y OUNG FASHION diyen bir
Türk firmasının reklamından sonra
MAKE - UP BY diye başlayan reklam
When you tam beş sayfa. Bencileyin neyin ne oldu­
ğunu anlamayanlar için bir sayfasını tanı­
read it . . . tıma ayırmış; fotoğrafta gösterilen makyaj
malzemelerinden oklar çıkılıp
açıklamalar yapılmış: EYELINER VITH
KERATIN, MASCARA VOLUME & LONG-
LASH, EYESHADOW FASHION TWINS,
EYE LINER vb. Yine de anlamadım de­
sem ayıp olacak biliyonım, ama anlama­
dım.
Arada, bir banka reklamı var. Çok ga­
rip! Yoksa bu banka, çağı yakalayamamış
mı? Reklamında hiç yabancı sözcük yok.
1lk 35 sayfadan sonra reklamların bite­
ceğini düşünmüştüm derginin sayfalarını
karıştırmaya başlarken. Öyle değilmiş.
Bir sayfada yazı, haber vb; öteki sayfada
reklam . . . Böyle giderken ellerini, kolları­
nı garip bir biçimde kıvırmış, çirkince bir
kız . . . Altta bir yazı var elbette. Olmaz o­
lur mu? BE HOT. BE COOL. JUST BE.
CK BE. THE FRAGRANCE FOR PEOPLE.
CALVIN KLEIN. Bir koku reklamı. .. Bu
sözlerle alıcı buluyor olmasa böyle rek­
lam verir mi firma?
Önceki reklamdan sonra, DOLCE
VITA - EAU DE TOILETTE FOR
WOMEN, hangi dilde olduğu belli olma­
masına karşın, size Türkçe kadar tanıdık
gelebilir artık.
Tam "bir reklam, bir yazı" düzenine
alışmışken yine arka arkaya reklam say­
faları. Bir koku reklamındaki elyazısını
güçlükle sökmeye çalışıyorum: FOBE
DOUCE 1 YOU TURN MY WORLD UP­
SIDE DOWN.
Bir Türk çamaşır firmasi (Mozaik) Türk
kadıniarına şöyle seslenmiş: CAN MAKE
YOU LOOK SO WONDERFUL Başka
bir içgiyim firması (İstanbul telefonunu
vermiş, nerelidir, kimlerdendir bilinmez)
WHENEVER YOU WEAR IT, YOU
THINK OF HIM, diyor. "Çiçek içgiyim"
geri kalır ını? O da karma bir reklam di­
lini benimsemiş: A WORLD OF WONDER
1 WONDERBRA 1 L'AUTHENTIQUE.
İngilizceyi mükemmel bilenler benim
durumuma düşmeyeceklerini sanıyorlar­
sa çok yanılıyorlar, çünkü yalnızca koku
reklamlarını anlamak için bile İngilizce
yetmiyor. PARFUMS GRES, JE SUIS COM­
ME JE SUIS diye sunuyor ürününü; PAR­
FUMS POPY MORENİ ise şöyle:
NOUS SOMMES HEUREUX DE VOUS
ANNONCER QUE LE JURY DES PRO­
FESSIONNELS DE LA BEAUTE A DE­
CERNE 3 OSCARS CETTE ANNEE AUX. . .
Böyle gidiyor. Tümünü yazmaya gerek
yok.
İngilizce zaten çoktan beri yetmiyor;
bir kadın dergisi okumak için elbette
Fransızca da bilmek gerekir, diyorsanız
yine yanılıyorsunuz. VESTEBENE GRUP­
PO MIROGLIO'nun reklamlarını anlama­
yacaksınız bu kez. Demek çok acele
İtalyanca da öğrenmek gerek.
Şubat 1998/ YAŞASlN EDEBIYAT 27 1
 .: ··�.
r •'
-�;,:,

ÖYKÜ \�..'
-·1"
-Vedat 'a he men görd ü , bir an kaygılandı
ama dingin o lması için düze ne sok­
"Dü nyadaki gergin n üfus, ancak maya özen gösterdiği se siyle yavaş­
insanı düşünceden uzak tutan eğ­ ça, yumuşacık so rd u : "Ne oldu?" Sı­
lenceler ve yeterli beslenıne ile dene­ rayı bo zup ikinci cümle yi kurduğu­
tim altına alınabiliı·. (. . .) patronla­ nu ayırt edince birinci soruya d ön­
rın dünyasından ve bilim alanın­ d ü : "Geleli çok oldu mu?"
dan edinilen bilgilerin ortaya çıkar­ Kuşları gözyüzüne uçuran sakallı
dığı, tamamıyla modern öncesi dö­ adam ve gövdesini d ayayıp güç al­
neme doğrudur. (. . .) Geleceğin dün­ dığı kalorifer peteği öyle ce duruyor­
ya modeli yirmiye seksen formülü­ du; inşaat halinde ki işyerinin d ağı­
nü gösteriyor; içinde dışianmışların nıklığına kıyıdan bir yaklaşımla o n­
'titytainment'le teselli edileceği beşte lar da katılıyordu . Ad amın gür sa­
bir topluma yaktaşı lıyor. " kallarının arasına çiy damlalan düş­
müştü; çiy değil, be lki de e rken sa­
Kafesin açılış anında pırpırlanır bahta akıtılmış gözyaşlarının don­
yüre k; kuşun çırpınmasını andıran muş pırıltısı ya da sağuyup ke ndini
ama ço k farklı bir kanatlanmadır
Burhan Günel bu; teni ürpe rte n, kimi zaman dişle­
ri birbirine çarptıran, so ğuk rüzgar­
lar estiren ... Yaşamın binbir gi�ini
ke şfetmiş, acıyı ve eaşkuyu tanımış,
döne kliklere, kaypaklıklara, kalleş­
liklere , hırçınlıklara, ahmaklıklara,
insanın daha bin haline tanık olmuş
ama duyarlılığını yitirmemeyi başar­
mış insanların yüzlerinde görülen
kırn1ızımtırak, esrikliğe kapı komşu,
çağrışımlarla dağ başı yalnızlıkianna
ansızın pencere açan bir suskunluk.
Hüzün değil bu ke z, başka bir şey;
tanımlanması çok da gerekmeye n,
kendiliğinde n oluşup kendini sür­
düren . . .

Kalorife r peteğinin önünde dineli­

yo rdu ve sakallarıyla saçlarının o rta
ye rinde pırıldayan gözı ıkları, uçu­
vere n kafes kuşlarının şaşkınlığını
anımsatıyordu . Oysa çoğu ke z, bir
gülüşün pencere aralığından süzü­
lüp gide rd i sevincin, coşkunun, gü­
nu ya da ge ceyi anlamlı kılan tüm
gizlerneye çalışan acının şaşkın kris­
taliydi. "Şey . . . " deyip duraksadı,
"şöyle bir uğradımdı. lşler nasıl gi­
diyor diye . . .
"

o luşumların damıtılmış ama söze
dönüşmemiş erinci.
Bu ke z tüm göçmen kuşlar, küçük
bir kafesin daha da küçük kapısın­
dan, ipeğin dokundukça ge nişleye n
yumuşaklığıyla uçup gidiyorlardı.
Ve o, hiçbirinin gidişine dur demi­
yo rdu; gözışıklarının alacasında ya­
nıp sönen acının ve e nd işenin gel­
Arkad aşı yineled i: "Neyin var? Bir
şeye mi üzüldün? Pek iyi görünmü­
yo rsun."
Sakallı adam kıpırdandı, doğrLilur
gibi oldu: "Senin de sigaran yo ktur,
değil mi?"
"Yok," dedi arkad aşı, "biliyorsun
sigara içme m, ama buluruz he­
me n . . .
"

gitle riyle izliyordu yalnızca. :'Be n de işte böyle , arada bir ca­
Çok yolcular uğurlamış bir iske­ nım çe kince . . ."

leydi. Konuşmanın ucunu sigarayla ya­

Ve dalgalar durmaksızın iskelenin kalayınca ikisi de biraz rahatladı.
Ö l üyorla r ·

ayaklarına vuruyord u. "Şuradan aldırayım, Hasan gide r

he me n . " Se sini yükseltti işyeri yöne ­
Sokaktan içe riye gire n adam, arka­ ticisi kimliğiyle : "Hasan, buraya
daşının yüzündeki kuş sürüsünü gel!" Ço cuğun ge lmesini beklerken

128 YAŞASlN EDEBIYAT i Şubat 1998


cüzdanından para çıkardı, yaklaşan
çırağa uzattı: "Bir paket uzun Malte­
pe al da ge l, koş!" Has an hızla
u zaklaştı.
"Oturmak ister mis in, s andalye ge­
tirteyirn mi?"
"Yok, böyle iyi," de di sakalı ve
kuşları olan adam, iki elini iki yan­
dan kalorifer peteğinin üzerinde
ge zdirdi. "İyi yanıyor, o ldukça sı­
cak. Kışın üşürne zs iniz burada. " İçi­
ni çekti. "Sonyaz ge çip gitti . . . Hava
soğudu . . . "
"Üşümeyiz," de di arkadaşı güve nli
bir sesle , "kalorifer bo ruları üstü-·
müzden ge çiyo r baksana . . . "
Birlikte tavana, duvarlara bakıldı.
Sakallı adam bir an gözlerini yum­
du, ge çip giden sonyazı, ge lme kte
olan kışı, yağmurları, karları, ayazia­
rı duyup ürpe rdi. O sırada Hasan
s igarayı getirip konuğa uzattı, bah­
şiş be klemeden işinin başına dön­
dü.
"Böyle durumlarda aldığım s igara
paketleri mas amın çe kmeces inde
birikiyor, sonra o nları birilerine da­
ğıtıyorum ve s igarasız kalıyorum . . . "
Bakındı kuşları olan adam. "Kibrit
var mı?"
"Çocuklar, kibrit ve rin!"
Kalfa görüümlü bir ge nç adam az
öte de n uzandı alevii çakmağıyla:
..
Buyur ağbi, yak!"
Kağıt ve tütün yandı, kokusu du­
yuldu. Şimdi duman ağızda, ciğer­
de , beynin ve yüreğin görünmez
do kusunda, burun deliklerinde , en
sonunda da havada.
"Anlatacak mısın?"
Sakallı adam gülümser gibi oldu
ve birden durgunlaştı. Oğlunun söz­
leri belleğinden süzülüp sesine dö­
külüverdi: "İkinizi birlikte is tiyorum
ama be raber olduğunuzcia kavga e­
diyorsunuz . . . Eğe r hep böyle ala­
caksa, ben çok üzülüyorum, bırakın
birbirinizi!"
1lgis izce mırıldandı: "Biliyor mu­
sun dost, çocuklar bizden daha
akılcı. "
"Öyledirle r", dedi "Dost", "çocu­
ğun birtakım sorunları mı var?
Onun için mi böyles in?"
Sakallı adamı, oğlunun iki sevgi
aras ında denge kurmaya çabalayan,
gününden önce olgunluk kazanmış
yüzünü amıns ayınca gevşeyip kıpır­
clandı. "Onunla sorunum yok. Ço k
iyi götürüyoruz ilişkimizi. . . Ama
başka çocuklar var, yaralılar var, acil
vak'alar var. . . " Ölgün gözışıklan bir­
elen canlanclı. "Öğle ye me ğinde bir­
likte olalım mı?"
Dost hiç duraksamadı, ömür biter
iş bitmez, gülümse di. "Elbette ! " de ­
eli. "Ne iyi olur. . .
"
"Hadi öyleyse gide lim . . . " de di sa­
kallı adam ve kuşlar uçuştular.
Çıktılar.
Sakallı adam, arabayı kullanırken
bir yandan konuşuyorlardı.
Ke dile ri severim bilirs in, kuşları . . .
Kuşlar dedim ele . . . Kaçmas ınlar diye
kafese koyarız onları. Kaçamazlar
Çizg i : Ma h m ut Ko roto p ra k
ama bir gün ölüverirler. Kaç kuş öl­
dü gözümün önünde . Ya da, kimi
zaman kafes in içinele bulurum onla­
rı. Gelip ke ndileri girmişlerdir. So n­
ra bir gün . . . Ye mden, sudan, ötüş­
ten kesilive rirler. İnsanlar da öyle
yapıyo rlar. Kimis i yavaş yavaş, siga­
ra içer gibi, kimis i hızlı, bir bardak
suyu lıkır lıkır içer gibi. . . ölüyorlar!
Az önce şuradaydı, gözümün önün­
deydi, avuçlarıının içindeydi, şimdi
yok! Nasıl oldu, ne reye gitti? Ölüm
en sorumsuzca davranıştır aslında .
Sorunları ardında bırakır. Ama yaşa­
mın clo nık noktas ıdır, efendis idir.
Nokta de dim de . . . Belirleyici olan
odur. Egemendir, anlamlıdır. Öteki
işaretierin hepsinden önemlidir
nokta. En sonda durur. İşte ölüm
de öyle . Ama insan ölümü, kuşla­
rınkine , balıklarınkine , hatta aşkın
ve insanlığın ölümüne hiç benze­
me z. He psini, ölümdür deyip aynı
çuvala dolduramayız.
Sakallı adamın be lle ği bir süre tra­
fiğe kapılıp oyalandı. Az sonra da
arabayı lokantanın kapısının önün­
de durdurdu. İndiklerincle anahtarı
lokantanın kasketli, giysileri sırma­
lada donatılmış kapı görevlis ine
ve rdi. "Şunu parkye rine çe kiver ca­
nun . "
Girdiler.
Dışarıdaki puslu görünümün ters i­
ne , cıvıl cıvıl insanlar vardı. Boş
kalmış son masaya karşılıklı oturdu­
lar.
" Ne güzel, de ğil mi?"
"Dost" bakındı, neyin güzel oldu­
ğunu anlamaya çalıştı ve kavradı;
güzel o lan, yaşamın cıvıltısı. Bakımlı
yüzler, gürbüz erke kler, güzel ka­
dınlar. "Evet öyle ," dedi, "her şey
güzel . . .
"
"Balık yiyelim mi?"
"Olabilir," dedi Dos t, çevres ine ba­
kınmayı sürdürdü .
Garson çağırıldı.
Rakı beyaz, gün kırmızı, dostluk
mavi, acı s iyah, hüzün kahverengi,
sorumluluk duygusu okyanus derin­
liğinde bugün; konuşuldukça bunlar
ortaya çıktı .
Biliyor musun, ke ndisi ge lmedi,
onu ben getirdim. Benimle ge l de­
dim, yalnızım dedim, bir oğlum var
ama annes iyle yaşıyor de dim. Ge ldi.
Kirliydi ama güzeldi. Ço k güzeldi.
Şubat 1 9 98 / Y_ AŞASIN ED-EBiYAT 29 1
Küvete su doldurdum, süt kattım,
parfüm boşalttım, onu günlerce yı­
kadım, öptüm kokladım. Çocugum
olsa böyle s everdim. Ama bu sabah
yaşadıklanınd an sonra çocuğum s a­
yıp azarladım, bağırdım, çılgına
döndüm, ağladım, s onra kucaklayıp
binlerce öptüm, binlerce sarıldım.
Anladım ki sarılan koliarım değil
yüreğim. Yaras ına çare ararken ya­
ralan mıştım.
Kafes in ağzın ı çoktan açmıştım
ama uçmuyordu, gitmiyord u .
Ne iyi ediyordu.
Ama bu sabah ölüp ölüp dirildim.
Onu bulduğum yerlerde kalsaydı
bu denli olanaga kavuşamazdı, çün­
kü paras ı olmazdı. Belki de günün
birinde içeri atılırsa, yıllarca hapiste
yatardı. Kurtarmak istemiştim. Ha­
yatıma· girmesini istemiştim. Ona o­
lanaklar saglamasaydım kendine bu
denli zarar veremezd i . Suç bende .
Bun ları ben . . . bunları ben şey olsun
diye anlatmıyorum. Amacım başka.
Senin le -korkumu paylaşmak istiyo­
n.ıın belki d e . Bugün . . . yan i s abah­
leyin. . . Senin yanın a gelmeden ön­
ce . . . onun yerine kaç kez öldüm
bilmiyorum. Keşke gerçekten öle­
bilseydim. Kapıyı açıp da onu öyle
görünce başucuna oturup hüngür
hüngür aglad ım . . .
Sakallarının arasındaki donmuş çiy
taneleri döküldü bunları anlatırken,
gözışıkları önce bugulandı, sonra
canlandı.
"Sabah onu öylece bırakmıştım.
Uyuyordu. Uyuyor sanmıştım. Oysa
bütün gece yanımdaydı, ne zaman
yaptı bilemiyorum. Ne zaman buldu
zehiri . . . Allah kahretsin, bütün suç
bende! Yaralı kuşları, kırık bacaklı
kedileri, sahipsiz tavşanları bu d enli
sevmem, alıp evime doldurmam•
dogru degil ki. . . "
Rakıs ını yudumladı. Mezgit balıgı­
nı, mevsim salatas ını, beyaz peyn iri,
kızarmış ekmegi, tuzu, haşlanmış
patatesi ve ögle vaktinin fıs ıltılar,
mırıltılar aras ındaki d inginligini par­
çalayıp, d id ikleyip kendine (gövde­
s ine ve bellegine) katıyordu.
Bard aklan tokuşturdular.
"Sakalının içinde gizleniyorum
ben , biliyor musun? Sıgınagıms ın . "
Küçücük bir kadının sözleri bunlar;
s evinci ve hüznü bir arada yaşatan .
IJO YAŞASlN EDE.BIYAT 1 Şubat 1 9 98
Kırlardan toplanmış papatyanın ,
çiğdemin sesi . . .
Belli bir saate kadar aramadı, oys a
uyandıgında ilk işi bana telefon et­
mektir, günaydın der, sonra çıkar
gelir, işlerime yardım eder, günüme
gülüşüyle katılır, ses iyle. Ondan ha­
ber çıkmayınca ben aradım. Yan ıt
yok. Telefon s ağır. On kez, on beş
kez, on sekiz kez . . . Sonra çocuklar­
d an birin i eve gönderdim, kapılar
yı..ımruklandı, kapı zilleri çalındı; ya­
n ıt yok! An ahtarı evde unutınamın
cezasını çekiyorum bir bakıma.
Kend ime kızıyon.ım. Dalgınlıgımın
ağırlığını çekiyorum. Sonunda gid ip
kapıya dayandım. Olacak gibi değil.
Nas ıl korkuyorum, nasıl endişeli­
yim . . . Belli ki öldü. Düşünebiliyor
musun? Korumak kollamak için evi­
ne, yüreğin e, hayatın a almışsın. bir
insanı. Ve sonunda öldürmüşsün . . .
B u müthiş bir sorumluluk. Ne der­
ler, cehennemin yolu iyi n iyetlerle
d öşenmiştir. İşte o d urumdayım. Çi­
lingir açıyor kapıyı. Kendi ölümüm­
le, kendi cesedimle karşılaşs am bu
denli üzülmezd im . Sarstım, s ars tım,
yanaklannı, s açların ı öptüm. Oturup
ağladım; dedim ya sana. Şimdi ne­
ler olacak, kimlere haber verece­
gim? Hiç yakınım ölmed i ki bileyim.
Babamı çok küçük yaşta yitirmişim .
O kadar. Yakınımda hiç kimse öl­
med i mi gerçekten? Bir yandan da
bunu s oruyorum kendime. Ya belle­
ğimde gizlenen bin türlü ölüm gö­
rüntüsü? Onların hepsini hen yaşa­
mışım demek Ölenler hep benmi­
şim. Doktora telefon , arkadaşlara
telefon . . . Yoksa intihar mı etti? Kar­
n ının dayurulmas ı ve kırık dökük
'
de olsa yürekten sevilmesi yetmedi
mi? İlaç mı aldı, yoksa her zamanki
gibi? . . Nasıl söylesem? Her gece
böyle olmazdı, kendini yitirmezdi.
Kıpırdanınca, gözlerini aralayın ca
kend imi tutamadım. Ağlamaya işte
o zaman başladım.
Rahatlamıştı, gülümseyebiliyordu.
"Sağlığımıza!" dedi.
"Sağlığımıza," dedi "Dost" . "Şimd i
nerede o?"
"Evde, yatıyor. "
·"Bund an s on ra ne yapacaksın pe­
ki?"
"I3en iflah olmam! Yin e aynı şeyle­
ri yaşayacağım tabii. . . Ama bugün
yaşadığım o müthiş duygu, o müt-
hiş karmaşa her şeyi altüst etti. Sev­
gi, acıma, dostluk, dayanışma, in­
s anca duygulanımlar birbirine gird i .
Ama en önemlisi, sorumluluk ve
şaşkınlık . . . Ne yapacağımı bilemiyo­
rum desem daha doğru olacak. Öl­
dü dedim kendi kend ime, düşünse­
ne! Bir insanın ölmesine neden ol­
dum! Öldü ve ben ne yapacağım
şimd i?"
Lokanta boşalıyordu.
"Kalabalığın azalması . . . " dedi biri.
Öbürü ekled i : " . . . gitme zamanının
geldigini gösterir. "
GülümsedHer birbirlerinin yüzüne
bakmadan .
Ölümü savuşturmuşlardı; şimdi
"kalın1" zamanı.
Kuşlar dönüp geld i; lokanta koca­
man bir kafes . Kırmızıya çalan ba­
kışlar, umarsızlığı çagrıştıran o du­
ıuş, yerin i olaganlığa bıraktı. Ama,
anınıs anan bir ey vardı:
"Hep genç kalmak istiyorum ,
ölenlerle tan ışınamak için . . . "
"Ama hata on larda," dedi "Dost",
"ölüyorlar. . .
"
"Hayır, öldürülüyorlar!" diye mıni­
cland ı kuşları olan sakallı adam.
Kalktılar.
Kuşlar dönmüştü de, dalgalard an ,
is kelelerden, içimizde gizlenen o
fırtınalı den izden görüntü yoktu ar­
tık. Kucaklaşarak öpüşüp ayrıld ıklac
nda geride bıraktıklan boşluğun
içinden , yaşanmış birkaç saatin kıyı­
s ınd an geleceğe taşınan birkaç söz­
cük, küçük incelikler, "günün an­
lam ve önemi", o gizli denizin sula­
rına dognı çekilmeye başlamıştı bi­
le.
e "Titytainment": ABD Başkanı
jimnıy Caı1er'ın milli güvenlik danış­
ınanı Zbigniew Brzezinski'ye göre,
"tit(ytaiııment", "eııieı1ainnıent" ile
kadın göğüsleri anlamında Ameri­
kan ingilizcesindeki aı--go bir sözcük
olan "tits "in bir bileşimidir. Brzezins­
ki burada erotizmden çok, bebek em­
ziren bir annenin göğsünden gelen
sütü çağrıştırmak ist�yor. Dünyadaki
g�rgin nüfus, ancak insanı düşünce­
den uzak tutan eğlenceler ve yeterli
beslenme ile denetim altına alınabi­
lir. "
e Globalleşme Tuzağı, Demokrasi­
ye ve Refaha Saldırı, Hans - Peter
Maatin * Harald Schumann, Ümit
Yayıncılık, 199 7, Ankara.
 Nazım Hikmet'in "Memleketimden tn­
san Manzaraları", güzel bir öykü, -degil
mi?
Ya da, Sait Faik'in -diyelim "Sivriada
Geceleri", güzel bir şiir, -ha?
Bu nitelemeler, bin benzetme olarak
güzel. Çok güzel! Yoksa, "Memleketim­
den İnsan Manzaraları" şiir. . . "Sivriada
Geceleri" öykü elbette.
Ben kısa pantolonlu bir yazarken, o
Yenikapı günlerinde, Ahmet Karakoyun­
lu adında bir arkadaşımız vardı. Nermi
Bey'in Türk Dili'nde ya da Yeni Der­
gi'de bir denemesi çıktı mı, nasıl da co­
şardı. . . Aramızda Nermi Uygur'un yaz­
dıklarını sevmeyen yok da, Ahmet, bir
başka . . . Eli şöyle havada, gürül gürül o­
Necati Tosuner kuyor bazı bölümleri . . .
O denemelerden birinde, Nermi Bey,
depremi anlatıyordu. Sanki bir "öy­
kü"ydü.
•••
Adı, "tıkaç" olsun. "Supap" da denili­
yor, "ventil" de . . . En çok da, "ventil" . . .
"Tıkaç", "kör tapa"yı da çagrıştırıyor a­
ma, işlevi çok farklı. Ne işe yarıyor, bili­
yor musunuz? Çok işe yarıyor. . . Diye­
lim, su depoya doluyor. Doldu. "Tı­
kaç"ın görevi başlıyor - izin vermiyor
suyun geri kaçmasına.
Diyeceksiniz ki:
"Bu bir edebjyat dergisi. .. "
Evet, Ben sanki "Nalburiye"mi sandım,
-o da ne güzel addır ama!. .
Peki, buyrun bu köşeyeL .
Sanki, -öyküyle ilgili- yaygınlaşan bir
görüş var. Deniliyar ki: "Denemeye açıl­
mak. .. " Ya da: "Deneme tadında öy-
kü . . . " Bir öykü için övgü olarak söyleni­
yor üstelik. . .
lyi. Bakalım, "Nalburiye" ne diyor?
Tıkaç: Şiir'den Öykü'ye . . . Öykü'den
Deneme'ye akışı saglarken;
Öykü'den Şiir' e . . . Deneme'den
Öykü'ye akışa engel olur.
Bu da şu demek olur.
Şiir'de Öykü'den . . . Öykü'de Dene­
me'den sakınmak gerek.
S1n1rlar . . . · "Deneme" için de bir şey söylememi
bekliyorsunuz, biliyorum.
Siperler . . . Söylüyorum:
"Sütlü kahverengi!"
Sütten Çok -hem de nasıl çok kahve­
ye . . . kahverengiye yakın duruyor. Böy-
leyken, yine de "ak" ve "kara" arasında­
ki tüm bölümü kapsıyor.
Öyle degil mi?
Aşmak için sınırlar gerekmiyor mu? . . .
•••
Bir zamanlar, Behzat Ay'ın "Sis İçinde"
adlı romanı üzerine Rauf Mutluay bir
yazı yazmıştı. Şöyle de bir başlık atmış­
tı: "Sis İçinde Behzat Ay". . .
Behzat Ay d a iki tek atınca, demişti ki:
"Şimdi, 'Budala Dostoyevski mi oluyor
yanı.'? . . . 1)
"Siperler", Mehmet Taner'in beşinci şi­
ir kitabı. 1971-1997 yıllarında yazılmış
eski ve yeni şiirlerden oluşuyor. Bir de,
bir şey daha var, ben onun şiirden baş­
ka şey yazdıgını hiç görmedim. Şiiri için
de, öyle çok yazdıgı söylenemez. Sonra,
dönüp dolaşıp aynı yerlerde göründügü
de söylenebilir. "Siperler" mi göründügü
-ya da görülmedigi yer? . . . Öyle degil mi,
nedir "siper" .. ne demektir "siperler"? . . .
Kitabına b u adı boşuna koymadı ya! . .
Sana ah, seyrek huseyni bir dut
toplasam diyordum
A@.arın boşluklarına bakıyordu
sahibi inleyen udlar
Dedin ki, körlerin başlarını
kaldırmalıyız
Onlara hiç bakmamış yıldızlara.
Birinci Dünya Savaşı'ndaki askerler­
den pek kimse kalmadı günümüzde. Si­
lah atmaktan çok, siper kazınakla geç­
miş savaş yılları. Yagmurda .. çamurda . . .
Siper kazıyorsun . . . v e siperini koruya­
mazsan, karşındakine bir de siper arma­
gan etmiş oluyorsun.
Yeni yüzler buldum
Biri susmak
"Siper" için, "bir savunma" diyelim.
"Siperler" deyince, bir geri çekilme mi
söz konusu? .. Bu, yeniden -ve yine- bir
kendine dönüş olmasın!
Bir yazgı. . .
Sanki, İbrahim Çifçioglu'nun desenle­
rinden de öyle bir yansıma var. . .
Siperler, No: 27 Yayınları, 1997
Ş ubat 1 9 98 / YAŞI\ SlN E D E B IYAT1.!J
 ;..<>,:., .
-.�.;.,..

ŞiiR �:
Büyük bir şiir yazmak istiyorum/ sözgelimi
aslında yorumsuz gerçekiL
" Patlayan bir fı rtınanın ardından"
kayalardan fışkıran yaşam
gibi büyülü ve vahşi.
Ey sahibim, dirim, yazabilirsem eğer
kayaların ölümsüz rahmini
ey yaşam, bendeki onuru devindiren
saygıyla kilitle kendini/ve
bana bağışla bu şiiri.

Kumsalı döven denizlerden

Fikret Hakan
Ünlü &ir sinema ve televizyon
sanatçısı. Bu o/onda onlarca
yerli yohoncı ödül aldı.
Ama �air ve öykücü de...
nasıl beyaz ve ince
köpükler doğarsa, öyle
beyaz ve vahşi
vahşi ve ince;
denize haykırmış ve donmuş
sanki çılgın dellenmesi her an yürürlükte olan
Atlantis öncesi kayalardan
bu kayaları döven denizlerden
evet, beyaz ve vahşi
vahşi ve ince. . .
E y bendeki yaşamı devindiren/şaşma ve
çelişkili dirimime bağışla bu şiiri.

Hoş kokulu, görünümü güzel

izbeler de vardır, toplumun çoğu kesitinde.

Bileğimden hışımla doğan

ödenmiş anlamların güneşi
yaşamın pis kokulu lzbelerle
kuytu ve leş derinliklere
sanki tutsak edilmiş yerlerini
evet, kelimelerin güneşi,
aydınlatmalı birden yangın hızında
evet, yaşamın I nsanlık dışı yerlerini.
Ey sorumluluğumu taşıyan, yaşam
küsme ve cesaretle
bana bağışla bu şiiri.

Ağlayan bir bebeğin sesi

ki ağlaması çiğ bir süt
-traj ik, fanatik ve çünkü kin -
belki tartulu bir sütten esinlenen
çünkü emziremeden, usun kutsal memelerini
Ey yaşamdaki ilk darbesi böylece
ilk yediği darbesi, ,
sorumluluğumu buluşursa vurulan gencin haykırışıyla
ve bir damla kan sıçrarsa
taş1yan, yaşam, bebeğin yanlış başlatılmış alnına
kurbanın, yani vurulmuş gencin
art1l< bana artık olmayan dirimi
bebeğin yaşamını öc almaya uzatsın diye,
bağ1şla bu şiiri bebeğin - gençteki yanlışları sürdürsün diye ...

Hayır. Gençteki yanlışları damıtsın diye.

Hayır. Gençteki yanlışları damıtsın diye.

132 YAŞASlN E D E B IYAT 1 Ş u bat 1 9 98

Ey yaşam , bu başlatılabilinirse eğer
ey sorumluluğumu taşıyan , yaşam,
belki bağışlarsın bana bu şiiri.

Akan bir ırmak sessizce

girince bu şiire/yozlaşmadan
ırmaklığını sürdürebllmeli gene.
Ve sessizliğinin tersine
kabarıp coşmalı artık
her dlzede. Us birlmleriyle./Öyleyse
ey sorumluluğumu taşıyan/sakınınadan
ırmağın kimliğini irdele ve
bana bağışla bu şiiri.

Küçücük bir kelebek

kanatları koparılmış, yoluk gövdeslyle
ölüm renginde,
uçabillr ml eski inceliğiyle.
Uçabllmell, beklenen şiirde.
Uçabllmell, kanatları varkenki lnceliğiyle.
Kırlarda değil, ateşin üstünde bile.
Salyalı, çılgın coşkuyla değil, us birimleriyle.
-çünkü mucizeyi yalnız us yaratır
kendi, özel besinleriyle -

Ey sorumluluğumu taşıyan
kutsal makinam/öyleyse
yenile kendini ve hak edilmiş bir dürüstlükle
bana bağışla bu şiiri.

Yorumsuz gerçekil bir şiir yazmak Istiyorum.

-çelişkilerini onurla taşıyan -
Ağlayan bebek, vurulan genç kadar/ödenmiş
yorumsuz gerçekiL
Kelebek ve ölüm kadar güzel ve korkunç.
Yani yaşam kadar
büyülü, ince ve vahşi.
Ey sorumlum,
imgelerimi sevinç çığlığına dönüştür
acılarım adına/gelecek umusunun odağında.
Ey sorumlum, becerebllirsem eğer
taşıyabilirsem,
birbiriyle ilgisiz gibi görünen
ağrılı dizeleri;
ey şiir, ey bu büyük şiir
artık sorumluma bağışla kendini.

Sorumluluk hiçbir çağda,

aydınlık, yeni anıtların erdemini yıkmada
yanlış'ın rahminden bunca döl bulu�.
piçlenmemişti.

Ey sorumluluğumu taşıyan, yaşam

artık nelere bağışlamayacağını
biliyorsun, kendini.
1
MART-UMMUZ 1981 ISTANBUL
Apklama: Yltmlş bir dosyaydı. Bulundu. Bu şiir, Işte tekrar lutvuştuklanmdan blrl (F.H.}

Ş u bat {9 98 / YASA S I N E D E B IYAT 33 1

 .· '

TÜRKÇE ÜZER.i�E
alan bir de köşeyle ekran geçirenler ya­
zıyor, konuşuyorlar . . . Ama nece? Duyarlı
kimi kalemler, ustalar çırpınıyor. . . Türk­
çe . . . Bir de kendini "Türkçenin babası"
sananlar var, onlar da çırpınıyor; kimi,
nasıl "teşhir" ederiz, kimin balina gibi
yanlışını bulur da, hem "rating"imizi
yükseltir, hem dalgamızı geçeriz diye­
rek . . . Çogunluk yakınıyor, Türkçe elden
niçin vuracaksınız? Dili dogru, etkileyici
kullanmayı ögrettiniz de ögrenmediler
mi? Herkesin diliyle eglendiği kitle ileti­
şim araçlarının hepsi, gerçekten yete­
neksizlerin elinde mi? Kötü konuşan po­
litikacılar, okul yüzü görmemiş mi? Ya
öğretmenler, ya yazar çizerler? Doktor­
lar, mühendisler, hukukçular?
• Uğraşılacak, eglenilecek, "teşhir" edi­

gidiyor, dilimiz bozuluyor, yozlaştırılıyor lecek, kavgaya girişileceklerin bulundu­

çıglıkları atılıyor. . . !şin hoş yanı, dilin
bozulmasından yakınan bir kesimin ve
onların sözcülügünü yapan kimilerinin,
Türk İslam sentezcilerinin "yaşayan
Türkçe" masalını yutmuş olmaları . . .
Adam, ister köşe, ister kıyı yazarı olsun,
bilmedigi yok. Kalemini gözümüze so­
Sevgi Özel karak ders veriyor, ne dilbilim denilen
alanı tanıyor, ne de dilcileri, ne yerleş­
Tü rkce nas1 1 • miş kuralları . . . Akıl isteyenlere, "Ben-
ce . . . " diyerek istenilenden çogunu satı­
kurtul u r? yor. Eskiden Tercüman gazetesinin bir
Hiçbir dil, dili kullananların "kendine "Yaşayan Türkçe" sayfası vardı, şimdi
iyi bak"masıyla gelişip varsıllaşamaz. böylesi sayfalar da köşeler de çogaldı.
Hiçbir dil, dili yanlış kullananların kula­ Kısacası devrimci izi, karşı devrimci izi­
gı çekilerek, yanlışlardan arındırılamaz. ne karıştı. . .
Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlarının or­ Dogru; dilimiz bozuluyor. . . Neden bo­
tak dili Türkiye Türkçesi, tıpkı Türki­ zuluyor, kim bozuyor? Nasıl bozuluyor,
ye'de yaşayan insanlar gibi bin bir türlü nerede bozuluyor? Soruları çogaltmak o­
sıkıntıyla, pislikle, olurnsuzlukla, saygı­ lanaklı, kimilerinin yaptığı da bu zaten.
gu ilk adres Milli Egitim Bakanlıgı . . .
MEB'nın içinde, ama bakanlığın üstünde
bir kale olan en "talim"li, en "terbiye"li
kurul, daha doğrusu, "heyet" . . . Neredey­
se yarım yüzyıldır anadili ögretimine a·
'
kıl ve bilimdışı· anlayışı egemen kılan
bu "heyet", dil devriminin kazanımlarıy­
la yenileşerek gelişen Türkçeye, dile e­
mek verenlere düşman . . . Cımbızı almış
eline, kitaplardan Türkçe sözcük ayıklı­
yor. . . Sanki her yeri doğruymuş gibi, iş­
te ders kitapları ortada . . . Yabancı dille
ögretimin yıkımı ortada. ögretmen ye­
tiştiren kurumlar, yöntemler ortada. Her
şey milliyetçi muhafazakar iktidarların,
parti programiarına göre düzenleniyor.
(Şimdi demokratik solcu bir bakan var;
bakıyor mu, uyguluyor mu, göreceğiz
yakında.)
• Üniversitelerin Türk dili ve edebiyatı

sızlıkla kuşatılmış durumda . . . Türk lirası­
nın dolarla, Türk dilinin İngilizceyle yer
degiştirmeye başlaması, iki üç günlük,
birkaç yıllık iş degil . . . Yerli malı haftaları
yaptıgımız günlerde adları da üretimi,
yapımı da bizim olan; kuruş lira sayarak
masamıza dizdigimiz ne varsa, göz açıp
kapayasıya geçen bir sürede "dolar"a
yem oldu. Tadı kokusu, biçimi bile de­
gişen yiyeceklerimizin yanına, hem da­
ha önce bilmediklerimiz, hem de bizim­
kilere "fark atan" elmanın, irmudun bile
adı degiştirilerek "ithal"leri kondu. Üç
yanı denizle çevrili ülkemiz "Kuzey"in
dondurulmuş balıkiarına balıklama atlar­
ken, hem "Kuzey"in çöplügü oldu, hem
de "Güney"in maskarası. .. Üste dolar
vererek . . . !nsan küçük dilini yutuyor; la­
ik cumhuriyetin güvencesi oldugunu
söyleyen cumhurbaşkanları, ülke eko­
nomisinden söz ederken dolarla alıp sa­
tıyor. . . Hiç karamsar degiller üstelik,
Yalnızca yakınmak, yalnızca yanıtını
belli sorular üreterek, bir şey yapıyor­
muş gibi görünmek . . .
Türkçe nasıl kurtulacak? Kim kurtara­
cak? Öncelikle aydınların, bu soruları
yanıtlaması, en azından yanıtı olmayan­
ların susması, gölge etmemesi gerekiyor.
Bir başka deyişle aydınların önce kendi­
leriyle, sonra toplumla hesaplaşması ge­
rekiyor. Çünkü kullandığı dile özensizli­
ği saygısızlığa vardıranların başını, ken­
dini aydın diye sunan, bu sunumun ge­
reği olarak da dilinin ucuna gelivereni
konuşanlar, yazanlar çekiyor; dile ya­
bancı sözcükleri dolduranlar, sözdizimi­
ni bozanlar çekiyor. Bir ülke düşünün
ki, bilimsel sanatsal olanaklarının kısıtlı
oldugu günlerde dilde devrimi yaşama
geçirmiş olmasına karşın, uzmanlarının,
bilimcilerinin, sanatçılarının yarıştığı bir
dönemde, o devrimin meyvelerini bile
bile çürütüyor. Durum böyleyken Türk­
bölümleri de ugraşılacak ,adresler. . . Çö­
gunda dilbilimin verilerini yadsıyan,
Türk devriminin altını oyan milliyetçi
muhafazakar akademisyenler egemen . . .
Çogunun, gözü de gönlü de eski yazı­
ya, Osmanlıcaya takılı . . . Üstelik bu bö­
lümler, Türkçe/edebiyat ögretmeni ye­
tiştiriyorlar.
• Bir başka adres, 12 Eylülcülerin oluş­
turdugu resmi Türk Dil Kurumu. . . Bu
kurum 1983'e degin oluşmuş yazım Cim­
la) birligini bozmakla işe başladı; söz­
cük yasaklamakta, bozup dagıttığı kural­
ları okulların tümüne yansıtmakta çok
başarılı oldu.
Şimdilik bu önemli kururnların adresini
vermek1e yetiniyorum. Türkçe nasıl kur­
tulacak sorusuna içtenlikle yanıt arayan­
ların, ilgi ve çabalarını bunlardan birine,
öncelikle MEB'ye yöneltmeleri bile ko­
nuşma, yazma, okuma, dinleme özürlü
duruma düşüri.ilen çocuk ve gençlerimi- ·

"önümüz açık"mış . . . Yabancı dille ögre­
tim yapan bir okulun Atatürkçü yöneti­
cisi, ekin şenligine çagırdıgı yazar çizer­
leri, "Türkçe departmenü ögretmenleri"
ile tanıştırıyor. . . Paramız, yedigirniz içti­
girniz her şey bozuluyor, dilimiz bu ay­
mazlık denizinde nasıl korunacak?
Aydınlar; eline bir kalem, bir mikrofon
çe nasıl kurtulacak, yazgısı Asiye'ye mi
benzeyecek?
Falancanın filancanın bir sözcügü, bir
tanımlamayı yanlış kullanıp.ası, arapsaçı
gibi türnceler kurması ve bunların "teş­
hir" edilmesi de önemli belki, ama dilin
canına okuyanlar bir degil, üç degil . . .
Hangi birinin eline vuracaksınız? Ayrıca
zin yarasına melhem olur. TV'lerin genç
sunucularıyla ugraşmak çok kolay, ama
onlara egl enerek dil bilinci vermek zor.
Bu yazı bir çagrıdır: Diline güvenenler
dillerini, bozuk, kötü, çagdışı egitim diz­
gelerinin kurbaniarına degil, MEB'ye u­
zatsınlar, kalemlerinin sivri ucuna ne ta­
kılacak, hep birlikte görelim.

34 YA Ş A S l N E D E B IYAT 1 Ş u bat t 9 98
 Son parçasını giysimin
Mehmet Zaman
Al ve gökyüzüne savur
Saçl1oğlu Akıl ışık gibidir çıplak
Ardından gelen yağmur.

Denizin hırçın çocuğu

Köpüklü atlarınla gel
Önümde dur! Uzak
Adadan gelen şişeyi
Taşiara vur! Hazır ruhum
Yanıtlamaya mektupları .

Ey iki anneli yaratık

Suskunların sol uğu
Denizin yıkadığı lodos
Toprağın kuruttuğu
Getir bütün kıyılarını
Göğsümde uyu.

Lodos

Şubat 1 998 / YAŞASlN EDEBiYAT 35 j

 I3ir Akdeniz sahilinde aşk ve sev­
danın boyunun yıldızlada ölçülece­
ğini doğrusu hiç düşünmemişti.
Gökyüzü yıldızlada çakılıydı. Ku­
zeyden güneye kol atan samanyolu­
nun içinde milyonlarca yıldız belli
bir çevriınde dönüyor, köpüre kö­
püre akıyordu.
Cemal, eski bir yasağı yeniden
keşfeder gibi heyecanlıydı.
"Yoksa bulamayacak mıyım yıldızı­
mızı?" dedi korkuyla.
Başını kaldırıp gökyüzüne baktı.
Ortak yıldızlarını görelüğü zaman
Claudine'i görecekti sanki. Ondan
sonra da her şey değişiverecekti
birden; gökyüzünün karanlığı yıl­
Mehmet Güler elızlarla çizilmiş sevdalı bir aydınlığa
dönüşecekti. Bu aydınlık binlerce,
milyonlarca kilometre uzaklıklardan
içine, yüreğine akacaktı . . .
"Nasıl bulacağım?" dedi kaygıyla.
Milyonlarca yıldızın arasından üste­
lik . . .
" ladığı halde gelmediğini görünce,
Gecelerin sevişmek için yaratıldık­
larını düşündii . Aslında sevcianın
da, gökyüzünün de acemisiydi.
Claudine'i tanıdıktan sonra her şey
değişmişti; aşkı da, seviştikleri gece­
yi de onun sayesinde keşfetıniş, tu­
haf bir aşk ve gece delisi olup çık­
mıştı. Kendine göre yıldızlar arasın­
da gizli bir sevda, bu sevdaya bağlı
akrabalık bağları vardı. Yıldızlar bu
gizli sevdanın, aşkın ürünleriydi.
Örneğin, samanyolu böyle bir aşkın
ve sevişmenin sonunda doğmuş ko­
caman bir aileydi. Büyük Ayı, Kü­
çük Ayı takımı da öyleydi. Gündü­
zün bönlüğünden, kötülüklerinden
kaçan yıldızlar geceleri buluşuyor­
lar, sabahlara kadar birbirleriyle se­
vişiyorlar, kısa sürede de yeni yıl­
dızlar katıyariardı aralarına. Ay, ışı­
ğını güneşten alınakla kalmıyor, her
gece ondan gebe kalarak binlerce
yıldız doğuruyordu. Yeryüzünde ol­
duğu gibi gökyüzünde de sevcia tü­
kenmediği sürece bu hep böyle o­
lacaktı.
Claudine'i Akdeniz'in mavi suların­
da tanımıştı. Sabahtı. Karada cümle
börtüböcekler, denizde balıklar
uyanmıştı. Bir önceki günün tüm
Yi ldizlarda kirlerinden arınmış, yumurta kırınaz
cinsinden bir deniz vardı. Kendisini
bulusmak .
derinlere doru çağıran suların büyü­
süne kapılıvermişti birden. Hemen
soyı.ınup sulara atlamış, tüm gücü­
nü koliarına vermişti. Durmadan
�6 YAŞASlN EDEBiYAT 1 Şubat 1 998
yüzmüştü . Suların ıssızlığından
korkmaya başlamıştı ki onu gör­
müştü. Göllerde yüzen bir kuğu gi­
biydi. Denizin mavisini bozmamak
için özenle yüzüyordu sanki. Buna
karşın kulacını attığı yerde suların
mavisi kırılıyor, gümüşi köpüklere
dönüşüyordu . Boyu kadar uzun ol­
duğunu sandığı sarı lepiska saçları
vardı. Peşine düşmüş gümüş pullu
balıkları da görünce, köpüklerden
doğmuş bir denizkızıydı o. Korkuy­
la karışık bir süre izledi. Yüzmüyor.
suyun üstünde duruyor sandığı an­
da bile tuhaf bir hız yapıyordu. Yo­
rulup da izleyemez olunca dönüp
geleli. Sahile çıkarken son nefesini
ele tüketmek üzere olduğunu farket­
ti. Kıyılar kalabalıklaşmaya, yükünü
almaya başlamıştı. Tüm insanları
unutarak ıslak kumların üstüne
oturdu, onu beklemeye koyuldu.
Gün clevrilip ele akşam olmaya baş­
onun denizkızı olduğuna daha çok
inandı. . .
Aynı kızı birkaç gün sonra bir dis­
koda dan ederken görmese, kafa­
sındaki denizkızı görüntüsü hep öy­
le kalacak. merakı arttıkça artacaktı.
Bazen çocuksu bir saflıkta, bazen
beceriksiz bir hovarda olarak suçla­
yıp duracaktı kendini.
Aldığı birkaç kadeh içkinin verdiği
cesaretle olmalı, diskodaki kalabalı­
ğı yararak yaklaştı ona. Sorular so­
rup durdu. Konuştukça güzelleşen
sıcak kanlı bir kızdı. Adı Claudi­
ne'di. Bu sahile gelen son turist ka­
filesinin bıraktığı yaz konuklarından
biriydi. Uzunca sürecek yaz tatilini
bu sahillerde geçirecektL . .
'·Eğer sizi burada görmeseydim,
bir denizkızı olarak kalacaktınız
belleğimde" . dedi ona.
Dişice güldü Claudine. Gülerken
dişlerini Akdeniz istiridyelerinden
ödünç alır gibiydi. Denizkızı olmasa
da denizlerden geçen bir şeyler ol­
malı bu kızda diye düşündü. Dü­
şündüklerini de bir çırpıcia söyleyi­
verdi:
"Batı! inanç mı dersiniz, bilemem.
Nedense denizkızına inanının ben.
Size onlardan bulaşan bir şey mut­
laka var. Eğer siz denizkızı değilse­
niz, o suların size benzeyen bir ele­
nizkızı mutlaka olmalı" .
Bunu bir espri saydığından mı,
Ciaueline küçük dilini göstererek

güldü .
"Çok safsınız", dedi kahkabasının
ardından . "Çocuklarda görülür bu
tü r inançlar. Siz kaç yaşındasınız
kuzum?"
"Ben büyümüş, ama yine de ço­
cuk kalmış biri olmalıyım" diye es­
pri yapmaya çalıştı.
Claudine'nin alaysı gülümsemeleri­
ni unutup yine de elenizkızını hayal
etmekten ken dini alamadı . . .
Claucline, onun dalıp gittiğini gö­
rün ce;
"Denizkızı hala karaya vurrrıadı
mı?" dedi.
Gülüştüler.
Tanışıp arkadaş olmaları uzun sür-
Ç izg iler: Ma h m ut Ko roto p ra k
• öte olursa görürüz. "
•
• en sönük yıldızlarından birin i seçti.
•
medi. Gün dü zleri sularda, geceleri
ise denizin karayla buluştuğu çizgi­
de seviştiler. l ler iki ortamda da tek
kişi değillerdi sanki; binlerce du­
dakla öpüşüyorlar, milyon larca be­
denle kucaklaşıyorlardı. Sevişıne den
ön ce yarımclı ikisi ele, seviştikçe ço­
ğalıyorlar, yarım, eksik yanlarını
tümleyerek yen iden var ediyorlardı
kendilerini.
"Seninle sevişirken ülkelerimiz ara­
sındaki uzaklıklar kayboluyor" dedi
Claudine. "Sanki ayn ı dili konuşu­
yoruz, aynı şeylere inanıyoruz. Ül­
kelerimiz arasmclaki uzaklıklar kay­
boluyor, sınırlar siliniyor, tek bayra­
ğımız oluyor. Gelenek görenekleri-
miz hiç de farklı değillermiş gibi
geliyor bana. İzin bitip ele ayrıldığı­
mızcia bu yakınlıklar bozulacakmış
gibi kaygılarım var. Araya eski
uzaklıklar girecek yeniden . Ayrı
ulusların , ayrı bayrakların insanları
olacağız. Bu da korkuruyor beni."
"Ayrılıklar böyle olmalı", dedi C e­
lal. Sana aşık olduktan sonra birlik­
te olma , sevişme gerçeğini daha iyi
an ladım. Sevişirken binlerce, mil­
yonlarca gözle, kulakla, dudakla,
bedenle çoğalıyorum; ayrılıkta da
binlerce, milyon larca organ la, be­
denle öleceğimi düşünüyorum.
Bundan ben ele korkuyorum."
Ciaueline uzun uzun düşün dü kten
sonra;
"Bir örlerim olacak sana". dedi. Sc­
si her zamankinden daha yumuşak,
·
içtenlikliydi:
"Bu acıyı, bu ölümü yaşamamak
için bir yıldızımız olsun gökyüzün­
de . Her gece, ama her gece o yıldı­
zımıza bakalım. Orada görelim bir­
birimizi. Ayrılıklann , uzaklıkların
bizleri bekleyen kötülüklerinden
ancak böyle kurtuluru z . "
"Ama ülkelerimiz çok uzak" diye
itiraz edecek oldu Celal. "Bu kadar
uzaklıktan ayn ı yıldızı nasıl görü­
rü z?"
"Görüıüz" dedi Ciaueline kararlı
bir sese "Sevgimiz o yıldızdan da
cıaueline yönünü güneşin battığı
yöne döndü , gökyüzünün en uzak,
Sonra da Celal'in elini elinin içine
alarak o yıldızı in ce, uzun parma­
ğıyla gösterdi.
"Gördün mü?" dedi Claudine .
"Gördüm" dedi Celal.
Bu oyun bittiğinde Ciaueline her
zaman kin den daha mutluydu. Yeşil
gözleri lacivertleşmiş, yüzü aydınla­
nıp büyümüştü .
"O zaman sevgimiz salt şu denizle,
gecenin içinde kalmayacak" diye
konuşmasını sürdü rdü . "Yıldızlara
kadar uzanmış, tüm evrene de ya­
yılmış ol ac a k . "
O günden sonra daha bir dolu
dizgin seviştiler.
Son geceleriydi.
"Biliyorsun ," dedi Claudine. "Sa­
bahleyin yola çıkıyoruz. Gemimiz
tam dört gün de varır bizim memle­
kete. Vardığımız gece kararlaştırdığı­
mız saatte dışarı çıkıp yılclızımıza
Şubat 1 9 9 8 1 Y�Ş�S _!_r::!_ EDEBIYAT J7 l
bakac ağım. Gece ne kad ar karanlık, usta sayılmazsınız der gibiydile r. lerinden aşarak ikisini de cımc ılık
sisli olursa olsun, yıldızımızı ve seni Bunu ilk ke z Ciaueline keşfetti. etti. Sular geri çekildiğind e Ciaueli­
mutlaka göreceğim orada". "Haklılar ama onlar" dedi Claudi­ ne de , kendisi de d önüşe rek bire r
Böyle bir gecede göremeyeceğini ne. "Çünkü tam doksan beş milyon caretta-c aretta oluve rdiler. ikisinin
söyleyecekti ki Claudine sözünü ke ­ yıldır bu sahillerin ge rçe k sahiple ri­ de oldukça sert kabukları, kocaman
sip e lini ağzına kapattı; d ir care tta-carettalar. Bizler onların kuyrukları vardı. İşin başında he r
"Merak etme , be n görü rüm" dedi. yanında daha dünün çocuklarıyız. " şey eğlence li bir oyun gibi ge ldiyse
"Yü reğinin gözüyle bakarsan se n de Onların soylarının tükenme sinde n de , bu durumdan gide rek hoşlan­
görürsün, inanıyorum buna. " söz ettile r uzun uzun. Ciaueline bi­ mamaya başladılar. Örneğin, sevişir­
Dört gün ge çmiş, işte o saat gel­ raz hüzünlü , biraz da öfkel i bir bi­ lerke n kütür kütt'ır se s çıkartan ka­
mişti. Yüreği küt küt vuruyord u . çimde ; bukları hiç de hoş değildi. Ge re kli,
Neden b u kadar he yec anlı olduğu­ "Bu sular, bu sahillerle öpüştükleri ge re ksiz demede n aralarına giren
na ke ndisi de şaştı. Yıldızlarla çakılı sürece he r şeye inat burada yaşa- kuyruklarının ise ne işe yarayacağı-
gökyü züne bakarken bir yasağa,
bir gü naha bakar gibiydi. Yine
Claudine 'le buluşac ak, soluk so­
luğa sevişece kti sanki .
ilk bakışta yıldızlarını bulama­
yınc a heyecanı, korkusu daha d a
çoğald ı . Claudine'e karşı ve rdiği
o sözü yerine getiremeyeceğini
düşünerek
ü züldü . Yıldızlarını bulamadığı
halde Claudine 'in sesi kulakların­
daydı: "Sönük olduğuna bakma
o yıld ızın, yüreğinin gözüyle ba­
karsan se n ele görürsün . . . " Yüre­
ğinin gözüyle mi bakamıyord u
yoksa? "Baktıkça d a çağalır ışı-
ğı . . . " Claudine 'in sesi titrekti yi­
ne , sevişmelerden yorulup d a
soluk soluğa kalmış gibiyd i . Yü­
zü gecenin içinde ışıklanıyor, ye­
şil gözleri sular gibi lac ive rtleşi­
yord u . "Aynı anda baktığımızda
inanıyorum ki ışıktan bir köprü
de kurulacak aramızda . . . "
Başka yıldızlara ışıklı köprüle r
kuran sevgilile rde n söz etmişler­
di. Rome o ve Jülie t bunlardand ı .
Leyla ile Mecnun, Aslı ile Kerem
gibi daha pek çoğu da . . .
Son gece le rini yarılamışlardı. A­
ğır tankiara · be nzeye n c aretta -c a­
renaların denizle rden çıkıp kara­
ya d oğnı yürüdüklerini gördü ler.
Kısa sürede tüm sahile yayıldı
onlar. Daha öncele ri gece lerde
de görmü şlerdi c are tta-carettaları. malı ve sevişıne li onlar", d iye sözü­ nı bilemiyorlardı. . . Bu zorluklara
Ama hiç bu kadar çok almamışlar­ nü tamamladı . karşın acemilikleri çabuk geçti. Se­
dı. Onların da aceleleri vard ı sanki; Ce mal, Claudine 'in e llerini tutarak; vişirle rke n ses çıkartan kabukları bu
uzun ayrılıklara çıkacaklarınış gibi "Tıpkı şu kaplumbağlar gibi se ni iş için d oğal bir ritimdi. Kuyrukları
soluk soluğa sevişiyorlardı. Hantal, doksan beş milyon yıldan ge le n , bir ise ayakta öpüşürlerken denge kur­
ağır görünümle rine karşın sevişıne ­ doksan be ş milyon yıla daha uzana­ malarına yarıyordu . . . Bunları öğre ­
leri çabuk, se riyd i . Bir insanla göz c ak olan aşkla sevmek istiyonım" nince be rabe rlikleri daha bir anlam
göze ge ldiler mi dedi. kazandı. Sü resi kısa, ama anlamı
alaysı bir gülücük, hınzırlık yayılı­ "Ben de " diye karşılık verd i Clau­ doksan be ş milyon yıla uzanan,
rordu yi.izlerine . !nsanlarla dalga dine . uzanacak olan bir aşkla seviştiler.
geçiyorlard ı sanki. Siz daha bu sa­ Daha sözleri bitme mişti ki denizde Gökyü zünde ki yıldızları sönüp,
hillere ye ni ge ldiniz, aşkta da pe k anide n kabaran koc a bir d alga üst- he me n ardından da güneş kulağını

138 YA Ş A S l N E D E B iYAT 1 Ş u bat 1998

 gösterdiğinde carerta-carerta değil­
lerdi artık .
" B u yaz ba�ka ülkeye, başka salıil­
Iere gidecektim" dedi Claudine.
"Son anda kararımı değiştirelim Ge­
mimiz beni alıp buraya getirdi. Bu­
rada seninle tanışınca, bu sahillerde
bizler için kurulmuş gizli bir aşkın
olduğuna inanmaya ba�Jadım. I3ir­
likte olduğumuz sürede bu aşk kur­
gusunu çözmeye başladık. Şimdi
sonuna geldik diye korkuyorum.
N'olursu n, her gece yıldızıı111 za
�
; t. ' .-'
-.
bak,olur mu? Ben ele bakacağırn.
Yıldızımızı birlikte gördüğümüz sü­
rece bu aşkın bitmediğine inanaca­
..
ğırn . "
Uzanıp Claudine'i ağzından öptü .
Caretta-carettaların denize dönme­
leri bitmişti .
"Biz de elenize girelim mi? dedi
Claudine.
'·Ne iyi olur" dedi Cemal. Herhal­
de bu denize son girişimiz olacak . "
Claucline, üstünde olanların tümü-
nü bir anda sıyırıp attı.
"Son gecemizele her zamankinden
daha yalın, daha doğal olmak isti­
yoru m , " dedi. "Umarım beğenirsin?"
Gecenin loşluğunda vücudunun
kıvrımlarını sergilemekten çekinme­
di.
"Harikasın" eleeli Cemal. "Böyle bir
geceye de bu yakışır doğrusu . "
Koşarak kendini hemen sulara attı
Claucline, denizin koyulaşan karan­
lığın içinde kısa sürede eriyip yok
oldu.
Cemal, köpüklerden doğan bu kı­
zın yine köpüklere karışıp gittiğini
düşünerek gizemli bir korkuya ka­
pıldı.
"Claudine!. . . " diye seslendi. "Lüt­
fen döner misin! . . . "
Islak, karanlık gece bir sünger gibi
sesini emip yuttu . Deniz uzaklarda
homurdanıyor, iç çekiyordu . Ce­
mal'in korkusu daha bir büyüdii .
Ciaueline gece yarısı a ç bir köpek­
talığına yem olabilirdi. Cemal, fazla
bir şey düşünmeelen kendini sulara
attı. Tüm gücünü kollarına vererek
yüzclü, yüzclü. Umudunu yitirmek
üzereyken onu karşısında buldu .
Tenini ınehtapta güınüşlemiş bir de­
niz kızıyclı yine. Korkuyla, aşkla,
özlemle sarıldı ona. Ciaueline ele
kendine sarıldı. Billurlaşan eleniz
suyunu yuta içe çılgınca sevişıneye
başladılar. Yarulunca sırtüstü yanı­
lar. Azıcık elinienince yeniden tar­
top olup sarıldılar, çözüldüler, tek­
rar birleştiler . . .
Sahile çıktıklarında ikisi de tüken­
miş durumdaydı. Hemen kıyıya,
kumların üzerine bıraktılar bedenle­
rini. Deniz dalgaları gelgitleriyle
ikisinin de vücudunu yalamaya, se­
vişmeler için yeniden tenlerini gı­
dıklayıp durmaya başladı.
"Üşümüyorsun, değil mi?" dedi
Cemal.
"Üşümüyorum" dedi Claudine. Bura­
ya geldikten sonra Akdeniz'in tenime
işlediğini duyınuştum. Belli ki gider­
ken bir Akdeniz iklimi alıp götürece­
ğim yanımda. Bu iklimle önce kendi­
min, sonra da yakın çevremin havası­
nı değiştireceğim. Ülkelerimiz arasın­
daki uzaklık, soğukluk da eriyip kay­
bolacak bu ikiimin sıcaklığında. "
Gerçekten d e giderken bir Akde­
niz iklimini alıp götürecek gibiydi
yanında. Buraya geldiğinde apak o­
lan bedeni bronzlaşıp esmerleşmişti.
Sahil sıcaklığını teninde şehvete dö­
nüştüren yaz mevsimi sonrası ka­
dınlarına benziyordu . Günboyu yat­
tığı kumların kızgınlığı teninele bi­
rikmiş, imbat yelinin serinliği saçia­
rına takılıp kalmıştı. Dokunsalar çö­
zülecekti, her tarafı iyot, fııt ına, tuz
içinde bırakacak, delicoş bir Akde­
niz iklimi olacaktı.
Öyle de oldu. Ciaueline Akdeniz
sıcağını bedeninde alıp götürdü
sanki. Gemisi limandan ayrıldıktan
hemen sonra sahiller yağmurunu,
fı rtınasını yüklenip geldi. Kanatlarını
göğün, ele nizin mavisine bulayan
Akdeniz kuşları gökyüzünde tutu­
namaz oldular. Mevsimin kesin bitiş
haberiydi bu . Dünya tersyüz olmuş
gibiydi. Akdeniz, kocaman dalgala­
rıyla sahili dövüyor, insanlara son
uyarısını yapıyordu. Geç vakitlerde
döndü kaldığı pansiyona. Sabaha
kadar içti, hep Claudine'i düşündü,
sessizce ağladı.
Ertesi gün fırtına yine devam etti,
ardından kamçılar gibi sert yağmur­
lar geldi. Yazlıkçıların tümünü bir
telaş sardı. Kampikler dağılmaya,
çadırlar sökülmeye, alelacele adres­
ler alınıp verilmeye başlandı. Cıvıl
cıvıl insan dolup taşan sahiller bir­
den tenhalaştı. Cemal, onlarla bir­
likte gidecek gibi olduysa da vaz­
geçti . Buradan hemen çekip gitme­
nin Claudine'e bir ihanet olacağını
düşündü . Claudine'le sözleştikleri
tarihte ve saatte oıtak yıldıziarına
bu sahillerden bakmanın daha doğ­
ru olacağına karar verdi.
Başını kaldırıp yıldızına bir kez
daha baktı. Gece koygunclu . Bu kez
şaşırmadı. tık kez Claudine'in ince
uzun parmağının ucunda gördüğü
o yıldızını buldu. Yine öyle uzak,
sönüktü . Ayrılıklardan, yalnız gece­
lerden kalma bir hüzünle göz kırpar
gibiydi. Olsun, dedi içinden. Varsın
sönük olsun, az da hüzünlü. Dün­
yanın öllli r ucundan bakan Claudi­
ne'le biz ateşleriz onu.Donuk, gizli
hüzünden de kurtarırız. . .
Bir Akdeniz sahilinde aşk ve sev­
danın boyunun yıldızlarla ölçülece­
ğini doğrusu hiç düşünrnemişti. Kı­
sa sürmüş bir yaz dinlencesinin ar­
dından yarım kalmış bir aşkın bu­
nık özlemiyle baktı ona. I3irlikte ol­
duğu gÜnlerde denizlerce, karalarca
sevdiği Claudine'i şimdi gökyüzün­
ce, yılclızlarca seviyordu . . .

Na lan
Barbarosoğlu
1 96 1, Adap_azr!," doğumlu.
1 982'de lst.Unv.Edebiyat
Fak.Felsefe Bölümü'nü bitirdi.
1 985'ten beri reklam yazarı
olarak çalışıyor 1996'da
yayımlanan "Ne kadar da
güzeldir gitmek" adlı bir öykü
kitabı var.
l<ol i Ba ndm
[40 Y A Ş A S l N E D E B iYAT 1 Ş u b a t 1 9 9 8
Pazar sabahının sessizliğinde, koli
bandının açılma sesi, evin içinde
yankılanarak büyüyor.
Cıııırt.
Çocuk, gözlerindeki malızun bir
bakışla pencereden a�ağıya, caclde­
ye bakıyor. Artık geçen otomobilleri
saymaktan vazgeçti . Otuzu geçince
sayılar karışıyordu . Yalnızca kırmızı
olanlan saymasını önerclim, isteme­
di.
Cıımt.
Kahvaltıdan sonra bana yardım et­
mek istemişti ama küçücük ellerinin
gücü koli bandıyla baş edemedi.
Birkaç bardağı gazeteyle sarmaya
çalıştı, sıkıldı. Şimdi öyle görmüyor­
muş gibi aşağıdan geçip giden oto­
mobillere bakıyor.
Cıııırt.
Suskun hali beni üzüyor. Genelde
de konuşkan bir çocuk değil zaten .
İçe kapanık bir yetişkinin küçülmü­
şü gibi yaşıyor hayatını. Hayati, "an­
neanncsi büyüttü de o yüzden", di­
yor. "Asık sur;ı tlı , memnuniyetsiz bir
kadındır Nurhan Hanım. Çocuğu da
kendine benzetti. "
Cı ııırt.
B u açıklama bana pek yeterli gel­
miyor ama çocukları tanıdığım söy­
lenemez. Eczaneye giderken, ya­
nımda götürüyorum. Öyle sessiz sa­
kin, sokağa ba kıyor.
Cı ııırt.
Ara sıra, eczanenin önündeki Hü­
seyin adını koyduğumuz kediyle
oynuyor. Bazen de parka gitmek is­
tiyor; benim çırakla gittikleri semt
parkında kum havuzunda oynu ıror
iyi havalarda. Bana daha alışmaclı .
Aramızda bir soğukluk var. Gerçek­
te, herkese karşı soğuk . . . Hatta, ba­
basına hile .
Cıııırt.
Yakın çevremde hiç çocuk olmadı.
Çocuklarla tek yakınlığım, yolda,
clolmuşta, otobüste görüp '·ne cici
şeysin sen" diye sevdiğim ya da ec­
zaneye iğne vurmam için getirilen
çocuklarla oluyordu , hayatıma Ha­
yati ve oğlu Seçkin girene kadar.
Cı ı ı ırt.
Evin dağınıklığı zaten sinirimi bo­
zuyor, bir de çocuğun bu malızun
duruşu . . . Hayati ele Ankara 'cla; cu­
ma akşamından gitti, pazartesi saba­
hı duruşması var. "Fırsattan istifaele
eski arkadaşlan da görürüm'· dedi.
- İstersen sana televizyonu açayım,
belki bir çizgi film buluruz . . .
- Olabilir. . .
Televizyonu açıp, çizgi film arıyo­
rum kanallarda . . . "Olabilir. . . " "Ha­
yır," ya da "evet", değil, '· olabilir'"
Sanki çizgi filmi ben oturup seyre­
deceğim. I-lah, bir tane buldum. Te­
levizyonun karşısındaki koltuğa ge­
çip oturuyor. Ona iyi zaman geçirt­
mek için elimden geleni yapıyo­
rum . . . Kendi çocuğum olsa, böyle
mi olurdu acaba? . . . Üvey anne ada­
yı olarak ne yapmam gerekiyor? . . .
Kendimi hep iyi olmaya m ı zorla­
malıyım? . . . Yoksa, içimden nasıl ge­
liyorsa, kızdığımda gerçekten kız­
sam . . . Ama bir çocuğa nasıl kızılır,
onu bile bilmiyorum. Kafaının için­
de yüzyılların katmaniaşmış üvey
anne ideolojisi . . .
Cı ııırt.
Annemin gözyaşları . . . O kadar
'kısmetleri tepip· , çocuklu bir adam­
la evlenıneme yazıklanmaları . . .
Cıı ıı rt.
Annem: - Üstelik adam, dul bile
kalmamış. boşanmış; üstelik, eski
karısı çocuğunu bile istememiş ada­
mın, adamla birlikte çocuğu da at­
mış başından. kimbilir neler çektireli
kadına? . . . Yok a neden istemesin
kadın çocuğunu7 . . . Hangi kadın ko­
cayla birlikte arar başından çocuğu-
nu ;. . . .
Cıı ı ut.
Ben: - Rica ederim, öyle adamlı,
kaclınlı konu ma . . . '·Adam" dediğin
adam. yakında damadın olacak . . .
Bir kere bo.,anmak isteyen Nurdan
Hanım. yani kadın değil; Hayati, ya­
ni adam . . . -\n
. la amamışlar. . . Ortak
bir haYatı payla aınamışlar. . . Çocuğa
rağmen gitmiyormuş evlilikleri. . .
Cıı wt.
Annem: - Ya seninle ele gitmez­
se? . . . Ayrılacak ını senelen de? . . .
Nerde görülmüş. bir evliliğin her
zaman güllük gülistanlık olduğu . . .
Zora geldiğinde, herkes ayrılmaya
kalksayclı . . . hli tek çift kalmazdı
hayatta. E\'lilik bu kızım, çocuk
oyuncağı mı' . . . Bak, şuraya yazıyo­
rum. Bu adam senden ele ayrıla­
cak . . . Alış mış h ir kere . . . Bak yaz­
dım. görürsün.
Cı ıwt.
Ben: - e kadar ön yargılısın an­
ne! . . . Ayrıca, benimle de yürümeye­
bilir. B i r kere evlendi diye, sonuna
kadar sürdürmeli mi insan? . . . Gitmi-

yorsa, yürümüyorsa zorlamalı mı
birlikteliği? . . .
Cıııırt.
Annem: Sende de aynı kafa olduk­
tan sonra, ne diyeyim ben? . . . İnan
yüreğim dayanmıyor. . Bak, bak . . .
Koy elini bak, nasıl da sıkışıyor. . .
Senden de bir çocuk . . . Önceki kadı­
nın çocuğu da senin başında . . .
Ohhh . . . Bırakır gider valla . . .
Bulmuş senin gibi, ağzının
içine bakan enayiyi. . . Ama
öbür kadın akıllıymış ki, ço­
cuğu atmış başından . . . Sen
onu da yapmazsın. Hep dört
ayak üstüne düşer böyleler. . .
Bilmez miyim!
Cıııırt.
Ben: Bilir bilmez konuşma
anne! Adiiyeden aldığı maaş­
la, nasıl bakar kadıncağız, ço­
cuğuna? . . . Nerden baksan do­
ku zuncu dereceden devlet
memuru . . . Nafaka da isteme­
miş. Maaşımla idare ederim,
ama Seçkin'e sen bak; arada,
hafta sonları, yıllık izinlerim­
de falan alının onu yanıma,
demiş kadıncağız, daha ne
yapsın? . . . Başka geliri olma­
dan, tek maaşla geçinmek,
çocuk bakmak kolay mı sanı­
yorsun sen!
Cıııırt.
Annem: Aınan ne olacak . . .
Yine ayarlar kendine Anado­
lu'dan gelmiş, gözü yüksek­
lerde paçoz bir avukat . . . Tu­
tanakları yazarken şöyle göz
süzmeler. . . Dosyasını üste
koymalar falan . . .
Ben: An - neee!
Cııııı1.
(Ne yazık ki) Annem: Ben
gidiyorum kızım, ne halin
varsa gör. Hayat, senin haya­
tın . . . Ama başın sıkıştığında
da hiç yanıma gelme, sana
demiştim dedirtme.
Cıııırt.
Öyle gitti annem. O günden
beri görüşmüyon.ız. Yumuşa­
masını bekliyorum. Ne de olsa ben­
den başka yakın kimsesi yok. Uzun
sürmez dargınlığı. D ayanamaz arar.
Cııııı1.
Yoksa kime içini dökecek, vıdı vı­
dı edecek. Komşularına da anlata­
maz; gururuna dokunur. Ah anne,
ah . . . Annemsin işte . . . Anneliği bilmi-
yorum ama, sana baktıkça, nasıl bir
anne olmayacağıını biliyon.ım en a­
zından. Eh, bu da bir şeydir. Tele­
fon çalıyor. "Ben bakıyorum", diye
yerinden fırlıyor çocuk. Ev içi yaşa­
ma katılmasına seviniyorum. Belki
de içten içe alıştı bu eve ve bana
da farkında değilim. "Benim," diyor;
" İyiyim, teşekkür ederim. Babam
yok. Zehra'yı vereyim." Bana dö­
nüp, ahizeyi u zatıyor; "Naim amca 1 "
"Merhaba, nasılsın?" d iyorum Na­
im'e. Sesim iyi çıkıyor. Kendimi be­
ğeniyon.ım. "Cuma gecesi rakıyı faz­
la kaçırdım, Bakırköy'deki sabah
duruşmasına Hayati mi girecekti,
ben mi hatırlamıyorum. Onu sora-
Çizg i : N u ra l Birden
caktım . . . Evden ona göre çıkacağım
yarın, " diyor. "Pazartesi sabahı An­
kara'da duruşmanız varmış . . . Hayati
Ankara'da," diyorum. Telefon hat­
tında bir sessizlik oluyor. İkimiz de
birbirimizin konuşmasını bekliyo­
ruz. Toparianıyor Naim, "Ya evet,
hay allah nasıl da unuttum", diyor,
"seni rahatsız ettim. " Telefonu ka­
patmadan önce "Önemli de­
ğil, " dediğimi duyuyor mu,
duymuyor mu anlamıyorum.
Seçkin merakla bana bakıyor
televizyonun karşısındaki kol­
tuktan. Göz göze gelince başı­
nı televizyona çeviriyor. Kedi­
nin fare için kurduğu tuzağa
düşmesini izliyor, izlediğinden
çok uzakta.
Cıııırt. . . İçimde bir yara açı­
lıyor.
"Kapadığım bu kolileri açıp,
yerlerine yerleştirsem iyi ola­
cak," diyon.ım; "bana yardım
eder misin miniğim?" diye so­
ruyorum Seçkin'e.
Gözlerini televizyondan ayır­
madan, "Az kaldı, film bitsin,
öyle," eliyor. Yeni bir eve, üçü­
ınüzün daha rahat edeceği da­
ha geniş bir eve taşınmak için
eşyaları içimdeki bu yarayla
toplayamam. Ev değiştirme işi­
ni eıtelemeliyim. En azından
bir süre daha bekleyebilirim.
'Hesapta olmayan işlerün çık­
tı, ' derim yeni ev sahibine. 'Si­
zi oyalaınış oldum ama yaptır­
dığıın badana - boyanın bede­
line sayın bu oyalamayı' de­
rim . . . 'Evin kirasını da artırabi­
lirsiniz böylece , ' derim, 'bir
kaybınız olma z . ' Evet böyle
derim; deıneliyim. Her şeyi ye­
niden düşü nıneliyiın; yeniden
kurmalıyım.
Cıııırt . . . içimdeki yarayı
orıarmalıyım .
- Allah kahretsin beni!
Bardak kolisini düşürdüm
kucağımdan.
- Şimdi hepsi kırılmıştır!
Yerinden kalkıp, yanıma koşarak
geliyor Seçkin. " Üzülme," diyor,
"ben sana yeni bardaklar alırım."
Sarılıyorum ona . Başıını küçücük
boynuna gömüp, hıçkıra hıçkıra ağ­
lıyorum. Başımda ellerinin hafifliğini
duyuyon.ım. Onu doğurmak istiyo­
rum. Yeniden doğmak istiyorum.
Ş u bat 1 998 / YA Ş A S l N E D E B iYAT 41J
 Çeyrek ömür, gözümün dörtte biri
Yüzdeye gelmeyen, yarım ölüm

Serüven zil çalıyor, paydos yolcu (mu)

Gür güç toplar kendine tünel ve kuyu kardeş (mi)
TopaJ tepki su alır kemer sıkma gösterilerinde
Kesik kan soluksuz bir fotoğrafın ortasında (mı)
Kuru sıkı bir yazgı selam yollar (arada) bana sana
Ateş ve barut iyice yerleşir aramıza, kıdemli göç merhaba
Gültekin Emre Saatsiz peri pelerinsiz kışa davetiye çıkarır (mı)
Hızına takmış hız (kronometre) berber berber gezer (mi)
Yaz görmemiş güzün takı takmış tankında tenimi ezer (mi)

Tapu yırtı l d ı , göç yollara düştü , kısmet kısmetsiz kaldı (mı)

Elden düşme hayat (bitpaZARlarında) alıcı bekler (mi)
Dilimde tüy biter, sen gidersin , babam sürünür (mü)
Sırasını şaşırmış bir günde gidersin , annem
Askere davut zurnayla nasıl uğurlasın beni, sen gidersin
Yüzüm gözüm daha açılmamışken gidersin
Okulumuz yanmıştı , köyümüzün ve ömrümün ilk yangını
(kimsen sobe)
Babam ateşler içinde yatardı , su isterdi benden, sen gidersin
Öğrenciler (ben de) yol kesip lastik yakardı , sen gidersin
İlk saatim ne zaman hakim görmüştü, sen gidersin

Biletimi alın ben gideceğim, dedi babam

Katın o gece öldü, kitapları öksüz kaldı

Dilim ip atlar kaç yıldır oturduğum bu sokakta. sen gidersin

Etekleri tutuşmuş dağarcığımdaki silik görüntüler (mi)
Sözcük dağına çarpan yürek çarpıntısı (mı) , sen gidersin
Sesi çıkmayan m iting alanındaki kan (mı) , sen gidersin
Flamalar göz kırpıyor kaosumuza (mı), sen gidersin
Sefere çıkan nişan yüzüğümüz (mü), sen gidersin
Derisi yüzülmüş kuytu , giyerim seni gurbetim olursun
Kısır ay, ipek esnedi uyan , sen gidersin, kış çöker
Öğle rakılan hamile (mi), sen gidersin
Fa la d üsl<ün •
Falı m lambasını söndürdü (mü) , sen
Falın yaktı kendini de beni de, gidersin
tarih Falın falına baktırır (mı ) , mi

Sı rtımdaki dövme sana bakıyor (mu)

142 Y A Ş A S l N E D E B i YAT 1 Şubat 1 9 98

 Daha önce, bir yazımda belirtti­
ğim gibi, Brecht, birtakım eklektik
eleştirmenlerin, onun kurarnlarında
geçen sözcükleri, bağlam dışı, tek
başına aldıklarından çeşitli yorum­
lada değişik yönlere çekmeleri yü­
zünden zaman zaman yanlış anla­
şılmıştır. Epik Tiyatro kavramı ile
ne yalnızca anlatıma dayanan bir
tiyatro, ne yabancılaştırma etmeni,
ne de yalnızca tiyatroyu duygudan
arıtma gibi, kopuk bir anlayışa gir­
memek gerekir. Onun dünya görü­
şü önce kuramlarını, giderek sah­
ne deneylerini yönlendirmiş, bu
deneyler yoluyla da onun dünya
görüşü aydınlığa çıkmıştır. Nitekim
Özdemir Nutku yazar da, kendinin onu yorumla­
maya çalışan bazı kişilerce yanlış
anlaşıldığını "Bir Oyuncuya Mek­
tuptan"l başlıklı yazısında belirtir:
"Gördüğü m kadanyla. tzyatro üze­
rine olan yazılarını genellikle yan­
lış anlaşılıyor. (. . .) Sözlerimin yan­
lış anlaşılmasının bir nedeni, bazı
konulan anlataccı,� ını yerde, bun­
ları önemli varsayımlar olarak ö­
nerrniş olınarn. (. . .) Bu. yazılan m ı
okuyanlar belki de yontunu.n ya­
ratıldığı ruhla ilgili açıklanıalar
beklenıişlerdit;· oysa bu. a ç ı kla m a ­
lardan bunu çıkarabilmeleri için
hüyük çaba harcamalan gerekli. "
1lk başlarda, eleştirmenler,
Brecht'in düşüncelerini ve kuram­
larını açımlamak yerine, onun üze­
rindeki kendi yorumlarını ileri sür­
meyi yeğlemişlerdir. Böyle kişisel
yorumlar yüzünden de Brecht'in ti­
yatrosu anlaşılmaz bir şey duruma
getirilmiştir. Sözgelimi, Brecht'in
kentsoylu tiyatrosu ndaki alışkanlık­
ları ortadan kaldırmak için önerdi­
ği tiyatral araçlar, bunların bilinçsiz
bir biçimde kullanılmasıyla, bir ka­
lıp, bir alışkanlık olup çıkmıştır;
öyle ki, bunlar gerçekliği ilerecek
araçlar durumundan çıkarılmış, ye­
rine getirilmesi zorunlu kalıplar o­
larak kabul edilmiştir. Kısacası,
Brecht'in tiyatroyu estetik kötü­
rümlü kten ve biçernden kurtar­
mak, tiyatronun da her şey gibi
her an değişebilir olduğunu kanıt­
Brecht'in lamak için getirdiği yöntem, kate­
gorik ve kalıplı düşünen kentsoylu
d iyalel<ti l< tiyatrocuları yüzünden bir biçem
sayılarak tutsak duruma getirilmiş­
tiyatrosu tir; Brecht bir yana itilmiş, Brecht
biçeminden söz edilmeye başlan-
mıştır.
Sürekli bir çalışma, deney ve öğ­
renme içinde olan Brecht, yaşamı­
nın sonuna doğru , daha önce orta­
ya atmış olduğu bazı düşüncelerin
uygulanamayacağını görmüş, ölü­
münden (1 956) az önce yazdığı
'
"Tiyatroda Diyalektik" başlıklı in­
celemesinde "Epik" sözcüğünün
onun istediği anlamda gerekeni
vermediğini, bu sözcüğün kendi
diyalektik kavramı için kısır kaldı­
ğını, ancak yerine konulacak baş­
ka bir sözcük bulunana dek "Epik
Tiyatro" demeyi sürdüreceğini a­
çıklamıştır.
Brecht, ellili yılların başında, Epik
sözcüğünü Diyalektik olarak değiş­
tirıneyi kafasına koymuştur. Diya­
lektik Tiyatro, anlatım öğesini yine
kullanacak, ama kesin ve belirgin
bir hedefi olacaktır: bu da (. . .)
"
özelliklerini bilinçli bir biçimde
(d�yalektik biriınlerle) tiyatronun
ilk biçimlerinden geliştirerek yeni
baştaız oı1aya çıkartmak ve onla rı
eğlenceli bir duruma getirnıek "tir3 .
D iyalektik tiyatroyu geliştirme iş­
levi "Sosyalizmin klasik yazarları­
n ın diyalektiğ i " ile gerçekleştirile­
cek ve böylece "dünyanın değiş­
kenfiği eğlenceli bir biçimde göste­
rilecektir. " Bunun için de, insanla­
ra ve eylemiere ilişkin çelişkileri
anlaşılır ve kesin bir yolda göster­
mek gerekir. Çeşitli yabancılaştır­
ma teknikleri ile "insanların bir­
likte yaşamalarındaki çelişkiler ve
değişmeler" belirtilecek ve diyalek­
tik, · 'öğrenme ve ef?lenınenin bir
kaynağı " durumuna sokulacaktır4.
Brecht bu konuda Küçük Bilgi A­
racı'na bir "Ek" yazmıştır: " bilim
çağının tiyatrosu dzyalektiği hoşla­
ı ı ıfıı· bir duruma getirecektir. Man­
tıksal bir çizgi doğrultusunda, an­
sızı n oluşan gelişmenin, değişebi­
liTtiği olan konuların, çelişki/erin
ve benzerlerinin şaşırtıcıhğı, in­
sanların, nesnelmin ya da süreçle­
rin canlılığı ile haz oluşturulacak
ve geı·ek yaşama sanatının gerekse
yaşamdan duyulan hazzın düzeyi
yükseltilecektir. Tüm sanatlar en
üstün sanata h izmet ederleı�· bu en
üstün sanalsa yaşama sanatıdırJ'5
demiştir.
Brecht'e göre Diyalektik Tiyat­
ro'nun, hemen akılda kalacak ve
akıldan çıkmayacak imgelere ge-
rek iniıni vardır, çünkü ona göre,
bu oyunların gelişimi içinde seyirci
daha önce gelişme evrelerini bilip
bunları yeni evrelerle karşılaştıra­
cak ve yargılayacaktır''.
Diyalektik Tiyatro anlayışı açısın­
dan Galile'nin Yaşamı (1938)
zelliklerin bir çoğunu kapsayan bir
model oyun sayılabilir. Galile , di­
yalektiğin, bir yapıtın estetik elege­
rini ortaya çıkarmada önemli bir
i ·levi olduğunu kanıtlayan bir o­
\t.ındur. Oyunun yapısında yalnız­
ca antitezi değil, tezle kaynaşmış
antitezi buluruz. Bu oyun karşıtlar­
la (contrast) değil, çelişkilerle (pa­
radox) ortaya çıkar. Galile'cle oyu­
nun içeriği yalnızca "ya o, ya bu"
değil aynı zamanda "onun kadar
bu da" sözüyle anlaşılabilir. Yalnız-
1998 yılında Harbiye Şehir Tiyatrosu'nda oy11a11maya başlanan "Kafkas Tebeşir Dairesi"ndeıı bir sahrıe
ca '·yol budur" değil, aynı zaman­
da '·yol bu değildir" de oyunun
içeriğini bütünleyen bir özelliktir .
Kısacası, oyun yalnızca olumlu ve
olumsuzun karşı karşıya gelmesi
değildir; ama bunların arasındaki
laınamlayıcı birliği, iç içeliği geti­
ren bir nitelik taşır.
Onun oyunlarında iç içe gelişen
iki yöneliş izlenir: bir yandan kapi-
talizme, iş yaşamının suçlarına, te­
cimsel toplum düzeninin adaletsiz­
liğine ve zorbalığa karşı çıkarken,
öte yandan da bozuk düzen için­
deki insanın tragedyasını derinle­
mesine ele alır. Bu genişlemesine
ö­ ve derinlemesine olan iki yöneliş
de onun oyunları açısından önem­
lidir. Onun oyunlarındaki diyalekti­
ğin anahtarı şudur: BOZUK DÜ­
ZENDE DUYGUSAlliK İNSAM
ÇOGU KEZ YlKIMA GÖTÜRDÜ­
GÜ HALDE, TEMELDE İNSAMN
İYİ YAMNI YANSILAR. ÖTE YAN­
DA, BOZUK DÜZENDE AKlLCI
TUTUM, TOPLUM İÇİNDE İNSA­
NlN AYAKTA KALABİLMESİNİN
BİR KOŞlJLUDUR. Brecht, insana
yakışan, doğru dürüst bir düzenin
gelmesiyle bu akılduygu çelişkisi-
nin yok olacagını ve her ikisinin
_ dengeli bir biçimde birbirini des­
tekleyeceğini ileri sürer.
Brecht'in bu tutumu, bazen insa­
nın içgüdüsel yanına kar�ı yoğun
bir biçimde belirir; bazen de
Schweik'ın arkadaşı Baloun'da gö­
rüldüğü gibi, yumuşak bir durum
içinde ortaya çıkar. Nasıl olursa ol­
sun, insanın bu ikilemi onun
oyunlarında sürekli bir çatışmayı
i çerir. Örneğin Kuralla Kural Ift­
şı 'ncla, Haınal , onu döven, ona sö­
ven ve sonra da susayan Tüccar'a
matarasını çıkartıp su vermek ister.
Ezdiği bir kimse tarafından sevil­
meyeceğine kuşkusu o lmayan Tüc­
car, çöl sıcagında , Hamal'ın güneş­
te parlayan alümiyum matarasın ı
büyük bir taş gibi görür ve Ha­
nıal'ın ona koca bir ta�la saldırdığı­
nı sanarak tabancasıyla onu öldü­
rür. Yargıç, mahkemede, sevmecliği
birine su vermen i n akıl dışı oldu­
ğunu kabul ederek Tüccar'ı suçsuz
bulur. Sonuç: Hamal'ın davranışı
insancıldır, ama duygusalclır, onun
için de ölür. Mabagonny Kenti­
nin Yükselişi ve Düşüşü 0929)
adlı ''Epik Opera''da içgüdü ve
duygu, obur kapitalist düzenin
karmaşasını ve kötülüğünCı ortaya
çıkartan nedenler olarak verilir.
Kapitalist düzen bir randevu evi
sistemidir. Aşk bile ticaretin kural­
larına bağlıdır. Yozlaşmış bir kentte
en büyük suç sermayesizliktir.
Brecht'in oyunlarında akıl - duy­
gu ikilemi sık sık iki yönlü karak­
terlerle yansıtılır. Sözgelimi, Kü-
 çük Butjuvanın Yedi Günahı
0933) adlı bale - kantat'ta, baş o­
yun kişisi, içgüdüsel ve duygusal
dansçı Anna ile akılcı ve pratik
şarkıcı Anna olarak iki yönlüdür.
Dansçı Anna ailesine bir ev almak
için doğduğu kenti terkeder ve pa­
ra kazanmaya başlar. Ancak bu a­
rada duygusal bir ilişkiye girer ve
yıkılır. Oysa şarkıcı Anna duygula­
rını denetlemesini bildiğinden para
biriktirerek doğduğu kente geri
döner. Tecime dayalı bir düzende,
içgüdü yerini aklını kullanmaya ve
o düzenin mantığına bırakmak zo­
rundadır. Sezuan'ın İyi İnsa­
nı 'nda ( 1 938 - 40) baş oyun kişisi,
yoksulların dostu, iyi yürekli ve
duygusal Shen Te ile sert, acımasız
ve hep kendi çıkarlarını düşünen
Shui Ta ikilemi ile var olur. Tecim
düzeninde kendini kurtaran akılcı
Shui Ta olur, sömürülen Shen
Te' dir. Puntila ile Uşağı Matti 'de
( 1 940), Puntila Ağa ayıkken akılcı,
çıkarlarını başkalarını ezerek koru­
yan, kimsenin gözünün yaşına
bakmayan bir patrondur, ama sar­
hoşken duygusal, sevecen, para
cüzdanını, Matti · istemediği halde,
ona armağan edecek kadar yumu­
şaktır. Ne ki, ayılınca, Matti'yi cüz­
danını çaldı diye hırsızlıkla suçlar.
Puntila, bir sömürgendir, çünkü te­
cimin kuralları onu bu duruma
zorlar; ama içkiyle akılcı yanını bir
süre için yitirince, o süre içinde
kötülük yapan yanını da yok eder.
Bu ikilem, Brecht'in bütün olgun­
luk dönemi oyunlarında izlenir.
Örneğin, Galile bir bilim dehasıdır;
o da azdak gibi, çapkın, boğazına
düşkün bir adamdır.
Onun en güçlü yanı merakıdır.
Tutkusu yeni bir şeyler bulmaktır.
Bilgi edinme tutkusu, Galile gibi
bir insan için en doğal, en akılcı
çabadır. Galile, bilgiyi elde edebil­
mek için suç işler: kendi buluşu
olmayan teleskopu, kendi buluşuy­
muş gibi Venediklilere satar; ya da
korktuğu için zorba Medeli'ye öv­
gü dolu bir mektup yazar ve Engi­
zisyona boyun eğer. Ancak bu
maddi korkaklığı sayesinde üzerin­
de çalışmakta olduğu öğretilerini
(discorsi'lerini) bitirir ve öğrencisi
Andrea ile Hollanda'ya kaçırır. Bi­
rey olarak kusurludur, ama insanlı­
ğın gelişınesinde bir kahramandır.
_ 146 YAŞASlN EDEBiYAT 1 Şubat 1 998
Kişiliğini kurban ederek uygarlığı
aydınlatan bir adamdır Galile.
Brecht, ölümüne yakın bu oyu­
nun son sahnesini değiştirmiş ve
Galile'nin bir suçlu olarak gösteril­
mesini doğru bulmuştur. O, Galile
için şu sonuca varır: "En büyük
güçlüklerden biri, bir kahramanın
karakterinde onun suçlu yanını or­
taya çıkarmaktır. Her şeye karşın o
(Galile) bir kahramandır - ama
suçludur da!"s. Kahraman suçlu ya
da olumsuz kahraman! Breclı.t 'in
karakterlerinin ikilemlerinden bifi
de budur.
· . Duygu - akıl ikilemine başka bir
örnek Cesaret Ana ve Çocukla­
rı 'dır ( 1939). Yazar, bu oyunda, bir
yandan toplumsal durumu eleştirir­
ken, öbür yandan da insan karak­
terinin derinlere inen duygularını
işlemiştir. Bir yandan yozlaşan top­
lumsal düzenin yanlışlığı ve çirkin­
liğini gösterirken, öte yandan da
acı çeken bir ana figürü yaratmış­
tır. Brecht'in tanımı ile Anna Fier­
ling, yani 'Cesaret Ana'da olumsuz
bir kahramandır. O, hem savaştan
yararlanarak vurgunculuk yapan
bir tüccar, ama aynı zamanda sa­
vaşta üç çocuğunu yitirmiş, acı do­
lu bir anaclır. Böylece Brecht, bi­
linçli olarak toplum eleştirisine yö-
nelirken, duygusal yanıyla da bü­
yük bir trajik figür yaratmıştır.
Brecht'in toplumsal (dışadönük)
başkaidırısı nesnel, yenileyici ve
gerçekçidir; ama onun varoluşa
yönelik (içedönük) başkaidırısı ise
öznel, pasif, kaclerci ve romantik­
tir. İşte bu ikili durumun başkaidı­
rısı Brecht'in oyunlarındaki diya­
lektik temele ışık tutabilir. Bu dışa­
clönük ile içedönüğün çatışması
onun yaşamının sonuna dek sü­
rüp gitmiştir. Bu çatışmada o bi­
reyci değildir; daha doğrusu o, bo­
zuk düzen içinde bireyin kendini
gerçekleştirebileceğine inanmaz.
Böyle bir düzende bireyin ahlaksal
deneyimi şariatanlıktan öteye gide­
mez.
Brecht için sanat sanatçının çev­
resinde var olan gerçeğin aynası
ya da seyircinin duygusal özdeş­
leşmesinin sağlamak için doğanın
ve insanın pasif bir biçimde yansı­
lanması değildir. Yazar için sanat
bir dinamodur; sanat, doğanın ola­
naklarına etkin olan sanatsal ve
görünümsel bir bakış açısıdır; çün­
kü sanat doğanın karmaşık yasala­
rı nı bulup çıkarır ve onları anla­
mak için eleştirel anlayışı var
eder. Öyleyse, sanat, dural bir yan­
sırıcı değil, yeni şeyler üreten bir
araçtır. Bunu da dünyayı değişken
olasılığı ve insan huyunun tarihsel
gelişimi içinde görerek yapar.
Brecht'in estetiği, yanılsamacı ve
bireyci eğilimleri (ayna olmayı) de­
ğil, eleştirel - estetik eğilimleri (di­
namo olmayı) kabul eder.
(1) "Aus einem Rrief an ein Schauspieler,"
Schriften zum Theater. Frankfurt/Main 1 967,
720 - 30.
(2) "Die Diaiektik auf dem Theater," a.g.y.,
869
(3) Bkz.Episches Theater und dialektisehes
Theater, " a.g.y., 925.
(4) Aynı, 925-6.
(5) "Nachtraege zum Kleinen Organon,"
a.g.y., 702.
(6) Brecht, sonradan Diyalektik Tiyatro ola­
rak üzerinde çalışmaya başladığı konunun bazı
düşüncelerini, onun 1931'de yazdığı "Diyalektik
Dram Sanatı Üzerine Notlar'' (bkz. "Notizen ü­
ber die dialektische Dramatik," Schriften zum
Theater I., Frankfurt/Main 1967, 2 1 1 - 25) ve
1936 yılında kaleme aldığı "Diyalektik ve Ya­
bancılaştırma" (bkz. ''Dialektik und Verfrem­
dung" (a.g.y., 360 -1) adını verdiği yazısında
belirtmiştir. O, bu yazılarda çağdaş tiyatronun,
çağdaş gerçekleri yansıtması yönünden diyalek­
tiğin gerekliliği üzerinde durmuştur.
(7) Daha geniş bilgi için bkz. Özdemir Nut­
ku,Türkiye'de Brecht, istanbul 1 976, 109-31 .
(8) Materialien zu Brechts 'Leben des
Galilel", Frankfurt/Main 1963, 39-54.
 Sorular

Ne giydiğini yaz bana! Sıcak tutuyor mu?

Uyuduğun yeri yaz bana! Yumuşak m ı ?
Nasıl göründüğünü yaz bana! Yüzün aynı m ı ?
Neyi özlediğini yaz bana! Kolumu m u ?

Nasıl olduğunu yaz bana! Rahat m ı ?

Sana neler yaptıklarını yaz bana! Cesaretin yetti mi?
Ne yaptığını yaz bana! İyi şeyler mi?
Neler düşündüğünü yaz bana! Beni mi?

Bertolt Brecht Sorulardı r sana bütün verebildiğim

Ve gelen yanıtları kabullenmeliyim
Yorgunsan, uzatamam sana elimi .

Ya da açsan seni besleyemem

Sanki bu dünyada hiç yokmuşum
Unutmuşum gibi seni.

Çok ak11l1 olmak isteme

Çok akı l l ı olmak isteme:

Bu denli akıl gerekmez, kavramaya
Bir'in hiç' ten çok olduğunu.

Hesaplara girme güvenle:

Onun biricik yardımcısı
Artık hiç kimsesiz.

Yalnızca cesaretine güvenme:

Hayatlarını kurtarı rlar
Çoğunlukla yeterli cesareti olanlar.

Arkadaş

Beni , oyun yazarını

Savaş ayırdı arkadaşımdan , sahne ustasından.
Çok fazla değildi çalıştığımız kentler.
Girdiğimiz kentlerde kimi zaman şöyle derd i m :
Bu mavi çarşaf parçasının hakkın ı
En iyi arkadaşım verir.
Siirler
.

Çeviri: Turgay Flşekçl

Bu şiirler Turgay Fişekçi'nin Kavram Yayınları arasında çıkan Brecht/Bütün Şiirlerinden

Seçmeler kitabında da yer alıyor.

Ş u b a t 1 9 98 1 Y A Ş A S l N E D E B iYAT 47 1
 Bertolt Brecht
Ve yaşlıydım ve gençtim zamanlarca
Yaşlıydım sabah ve akşam genç
Ve bir çocuktum, anıp üzüntüleri
Ve bir ihtiyardım anısı yok.

ll
Üzgündüm , gençken
Üzgünüm , şimdi yaşlı
Hani, ne zaman neşe bulabil irim?
Olsa bari yakın zamanda.

Şeylerin
değ işimi
(Çeviren: Yüksel Pazaıkaya)

/48 Y A Ş A S l N E D E B iYAT 1 Şubat 1998

-----
 Brecht'in tiyatrosu (epik ve di­
yalektik tiyatro) nasıl kendinden
önceki tiyatroya kuramsal ve uy­
gulamsal bir tepkiyi de içinde taşı­
yorsa , Brecht'in şiiriyle şiir üzeri­
ne görüşleri, kendinden önceki şi­
ire eleştirel bir tavrı içermektedir.
Özellikle Rilke, George ve Wer­
fel gibi zamanının ünlü şairlerine
karşı yargısı yadsıma kertesine va­
rıyordu. iğnelerneyi ve ince alayı
elden bırakmayan Brecht, 1 927
yılındaki bir yazısında, burjuva şii­
rinin temsilcileri olarak gördüğü
bu kişilerin şiirlerine hiç önem
vermediğini belirttikten sonra, şöy­
le ekliyor:
"Çünkü bu tür ve buna henzer
Yüksel ürünleri yargılamadaki yetersizliği­
Pazarkoya mi okura en iyi ve en açık böyle
bildirebilirim. ( . . . ) Kendi şiirim dı­
şında -onu görmezden gelmek
gerçekten büyük bir iş değil- şiir
beni hiçbir zaman fazla ilgilendir­
medi . "
B u sözler elbette şiire değil, adı
geçen ve zamanın şiir zihniyetine
egemen olan azanların şiirlerine
yönelikti. Bu tür tersinlemeler
Brecht biçeminin başat ölçütlerin­
den oldu her zaman. Aşırı duygu-­
sallık, yapmacıklık ve dünya ya­
bancılığı (gerçekçi olmamak)
Brecht'in bu ozanlan eleştirirken
öne sürdüğü belli başlı gerekçeler.
Daha Brecht, diyalektik yöntemi
kaynağından iyice öğrenip, kendi
kuramının ve sanatının yöntemi
yapmadan, keskin çözümleme ve
irdeleme yeteneği, onu diyalektik
yöntemin yakınlarına getirmişti.
Bir yandan kendini Rilk.e 'nin, Ge­
orge' nin v.b. şiirlerini yargılayacak
yetenekten uzak göstermeye çalı­
şırken, öte yandan, şiiri herkesin ·
değerlendirebileceğini, bunun için ,
insanın biraz olsun kendi usunu
dinlemesinin yeteceğini öne sürü­
yor. Ama yuvarlak sözlerle değil,
somut ölçütlerle. lnsan elinden çı­
kan her şeyin başar ölçütü
Brecht'e göre "kullanılabilirlik".
Öyleyse insan elinden çıkan şiirin
de önde gelen ölçütü "kullanılabi­
Siir ve Brecht
..
lirlik" olmalıdır. Bir şiirin "kullanıl­
ma değeri''ni saptamak için, eleş­
tirmen olmak gerekmez. Onu her
insan bu açıdan değerlendirebilir.
Şiir denen nesne kullanılabilmeli­
dir. Bunun ötesinde birtakım kişi-
!erin, birtakım kavramlarla yaptık­
ları cambazlığın, şiiri değerlendir­
mekle ilgisi yoktur.
Büyük şiir, Brecht'e göre, her
zaman belgesel nitelik taşımıştır.
Şiir, önemli bir kişi olan şairin
düşüncesini taşımaktadır. Gereğin­
de yığınlara ulaşmak için, şarkılaş­
tırılarak kullanılır.
İnsan tarafından insan için yapı­
lan her şeyde olduğu gibi, şiirde
de Brecht iki ölçüt arar: güzellik
ve yarar. B u iki ölçütü ve bunlar­
dan doğan işlevi birbirinden ayır­
maz. Onu dünya görüşü yüzün­
den sevmeyenler olduğu denli, yi­
ne aynı nedenden onu sevenler
arasında da birçok kişi, Brecht'in
sanatını "sınıfsal savaşım" aracı o­
larak över ya da yerer. Oysa, o­
nun yazdığı dönemde sona er­
mekte olan Alman burjuva şiiri,
Brecht'e göre, "sınıfsal savaşım e­
ğilimi çok ağır basan" bir şiir: " ör­
neğin, Stefan George, Rilke ya
da Werfel'in şiirini (ve geriye ka­
lanların hemen hemen hepsi), sı­
nıf kavgasının manifestoları olarak
görülmezse, hiç anlamak mümkün
değildir." 1 927 yılında bu yargıya
varırken, Brecht sözünü ettiği
burjuva şairlerin, şiirin yararını bir i
kenara atıp, salt güzelliğine yönel­
mek istediklerini saptar.
Nasıl güzellikle yarar işlevleri bir­
birinden ayrılmazsa, biçimle içerik
de birbirinden ayrılmaz. Ancak,
biçim Brecht'te içeriğin iletimi
için, estetik iletişim için gereklidir.
O, içeriğe ve içerikle sağlamak is­
tediği etkiye göre, biçim arar, yok­
sa biçim için içerik değil. Yine,
Brecht'e göre, her içerik ve onun­
la sağlanmak istenen iletişimsel et­
ki, rastgele biçimlerle, örneğin ge­
leneksel · deyiş ve biçimlerle her
zaman saglanamaz. Bu tavrı yü­
zünden, tersliğe bakın ki, Brecht'i
biçimeilikle suçlayanlar bile çık­
mıştır. 1 938 yılında bu tür suçla­
malara Brecht şu karşılığı vermiş­
tir:
"Kendi alanımda ben bir yenilik­
çi olduğum için, bazıları durma­
dan benim bir biçimci olduğumu
bağrışıyorlar. Benim çalışmalarım­
da eski biçimleri bulamıyorlar, da­
ha da kötüsü, yenilerini buluyorlar
ve böylece, beni biçimin ilgiten­
dirdiğini sanıyorlar, oysa ben bi-
Ş u bat 1 9 9 8 / YA Ş A S l N E D E B iYAT 49 1
çimselliği küçümsediğimi bile s ap­
tadını. Şiir, aniatı ve oyundaki eski
hiçimleri çeşitli zamanlarda araştır­
dım ve o nlardan ancak söylemek
iste diğimi engelleye cekleri zaman
vazgeçtim. Hemen hemen bütü n
türlerde i�e geleneksel olarak baş­
ladım . ''
Brecht, araştırdığı eski büyük
yazarlarda da, ta antik çağdan bu
yana, onların büyük sanat anlayış­
larının bü yü k içerikle rle geliştiğini
s aptıyo r. Ellili yıllarda, şiirle rimiz
gene llikle , gazete yazılarının, ma­
kalelerin dizeleştirilmişi ya da dü­
şünce olamamış yarım duyarlıkla­
rın birbirine bağlanmas ından baş­
ka bir şey de ğil, derken de "bü­
yük içerikle r"den yoks uniuğu dile
getirme k is tiyor.
Brecht, imge ko nus u nda kuşku­
lu bir şair. tmge o lacaks a , bunun
mutlaka mantıks al bir işlevi olması
gere kir. Bol "res imli " , do layısıyla
imge li şiir için "imge kaçış"ından
s öz e der, "düşünce kaçışı" kavra­
mından yo la çıkarak. Bununla bo l
imgeliliğin, belki hoş bir görü nüm
yarattığını, ama şiiri gü çsüz yaptı­
ğını, be lirtir. Mantık açığı o lduğu
için mi, güçsü z , yo ks a güçsüz o l­
duğu için mi, mantık açığı var, bu
o denli önemli değil artık, de r
193tl yılında bir yazısında.
Şiirin diyalektiği, ya da şiirde di­
yalektik Brecht için en önemli so ­
runlardan. "Şiir, içeriğinin çelişkile­
rini yo k e de rse , sözü e dile n şeyler
ke ndi canlı biçimleriyle yani he r
yc:müyle , bitme miş ve bitirilmemiş
biçimleriyle görünmezse , s ığ, bo ş
ve yavan şiirler ortaya çıkar."
Bunun es kiyi, eski biçimiyle s öy­
leme k, yine lemekte n doğan bir
durum olduğuna parmak basar
Brecht. Ke ndi ağzıyla de ğil de ,
baŞ,kalarının ağzıyla konuşmak,
"ölü , yanlış, bo ş bir kağıt e de biya­
tı o rtaya çıkarır, biçimse l ıvır zıvır,
politika ya da e de biyat gibi görü­
ne n biçimler!"
Şiiri ''ifade " olarak nite le ndire nle­
re, şu s oruyu yöneltir: İyi ama ne­
yin ifadesi? Bireyler ke ndile rini
ifade ederler, s ınıflar ifade e de rler,
bir çağ ifadesini bulur, tutkular ve
nihaye t "salt ins an" kendini ifade
e der. Şiirin acılardan doğduğu bi­
çiminde zaman zaman gevelenen
sözler de Brecht'e göre , iyi şiirin
:.5() YAŞAS�N ED_E�i�A_T 1 Ş u batt 9 9 B
o luşumunu açıklamaktan uzak:
"O ya da bu Ş,airin başından fe ci
şeyle r geçti, diyorlar, ama acısı
çok güze l ifadesini buldu, öyleyse
çektiği acılara değdi, acılar bir şey
yarattı, onu iyi ifade ettiler. Onları
ifade e derke n , acılarını değerle n­
dirdi, böyle ce o nları biraz da din­
dirdi. Acılar geçti, şiirle r kaldı,
böyle diyorlar kılları kıpırdama­
dan, avuçlarını ova ova. Ama ya
acılar geçmemişse? Ya o nlar da
kalmışs a , tü rküsü nü s öyleye n kişi
için olmasa bile , ya s öyleyeme­
ye nler için kalmışs a?"
B u yüzden Brecht'e göre , şiir
salt duygu işi o lamaz. Zate n s alt
duygu işi bir şey yoktur yaşamda.
Ama şiir salt duygu işidir, diye nler,
hiç olmazs a , duyguların da tıpkı
düşünceler gibi yanlış o labileceği­
ni biliyorlar mı? diye so rar. Çünkü ,
bunu bile n kişi, şiire s alt duygu işi
derke n , aymak zorundadır. Özel­
likle ye ni ye tme şairler, duygulara
kapıldıkları zaman, aman işin içine
us karışır da, havayı dağıtır diye
korkarlar. Elbette Brecht için de ,
be lli bir gerilim ve coşkunluk se­
rin kafayla çe lişki içinde değildir.
"Şiirsel tas arım mutlu bir tasarım­
s a , duygu ve düşünce tam bir
uyum içinde çalışır. Esenlikle bir­
birle rine ses lenirle r: Kararı sen
ve r!"
Bir yazıyı halkın anlayabilmes i,
Brecht'e göre , biçimsel bir sorun
değil. Brecht, halk anlasın diye ,
hiç de alışılmamış deyişlerden vaz­
geçmek gere kme z , der. Halk bunu
is tiyor, diye , o nu n alışkanlıklarını
diktatörce e ge me n kılmak, halkın
yararına değildir. Kendi çıkarlarını
ilgile ndiriyo rs a , halk alışılmadık
deyişi, ye ni görüş açılarını anlar
ve biçimsel güçlükleri aşar. İşte bu
noktada Brecht'in, yalnız dünya
görüşü açısından değil, aynı za­
manda s anat ve e de biyat tavrı açı­
s ından da ilericiliği görülür. As ıl
önemlisi, bu iki boyutun s alt uyu­
şumu . İçerikler kulağa ilericiymiş
gibi gelse bile , bunları alışılmış,
kalıplaşmış dil, deyiş ve biçim içi­
ne sokmak, bizde de devrimciyim
diye o rtaya çıkan çok şairele gö­
rüldüğü gibi, s anat ve e de biyat
açıs ından gerici bir tavırdır. Bu ta­
vır karşıs ında içe rik is te diği denli
ilericiyim diye haykırs ın, sanattaki
gerici tavır tarafından e zilir gider.
Bunun gibi, gerçekçilik ko nus u
da, Brecht'e göre , yazılanın ger­
çekle karşılaştırılmasıyla s aptana­
cak bir olay degildir. Çeşitli görü­
nüm ve boyutları vardır. Bu ko nu­
da 1 938 yılında yazdığı bir yazıda
Balzac ile Shelley'i şöyle karşılaş­
tırır:
"Balzac'tan ço k şey öğre nilebilir,
daha önce yete rince şey öğrenmiş
olmak koşuluyla. Ama Shelley gi­
bi şairle re gerçe kçilerin büyü k
okulunda Balzac'ınkinden daha
be lirgin bir ye r ayırmak gere kir;
zira Shelley soyutlamayı Bal­
zac'tan daha iyi sağlamaktadır ve
aşağı s ınıfların düşmanı de ğil, dos­
tudur.
Shelley'de gerçekçi yazımın,
düşlem ve s anatkaranelikten (ar­
tistik) vazge çme anlamına ge lme­
diğini görmek mü mkündü r. Cer­
vantes ve Swüt gibi gerçekçileri
de , hiçbir şey şövalyeleri yeldegir­
me nle riyle savaştırmaktan ve atla­
ra deYlet kurdurmaktan alıkoya­
maz.
Önemli olan diri bir sanatkarane­
liği kokuşmuş bir estetikçiliğe ve
açan bir düşlemi sis te at koştur­
maya kaydırmamaktır. Yoksa ge r­
çe kçilik. me kanik bir doğas alcılığa
batar. Gerçe ği s usmanın ve s öyle­
me nin çeşitli yolları vardır. "Esteti­
ğimizi ve erde ınimizi, savaşımımı­
zın gere ksinimle rinde n türe tiriz"
der Brecht aynı yazıda.
Gerçe kçi olacağım diye , içerik ve
biçimi birbirinde n ayırmaya kalk­
mak, bir açmazdır. Bir çökü ntü
görünümüdür.
Bunun gibi. öğreti ile eğlenti ara­
s ında da Brecht için ayrım yo ktur.
Bir öğreti güde n s anat, e ğlendir­
melidir aynı zamanda. Ya da zevk
ve e ğle nce amacıyla yapılan s ana­
tın öğretici bir yanı olmalıdır. Yok­
sa, öne mli bir yapıt de ğildir s özü
edilen. Ama Brecht, "güzellik
kavramı olmadan da" s anattan s öz
e dileme z, de r. Eleştirel bir tavır ta­
kınmadan gerçek bir sanat zevki­
ne varmak da olanaks ızdır. Sanat
karşıs ındaki e le ştire l tavır, s a natın
ke ndis inde n de ğil, Brecht'e göre ,
sözü e dile n yapıtın işlediği dünya
gerçe kliğinden hare ket etmek zo­
rundadır. Sanat yapıtı için geçerli
ölçütle rde n biri, be lki en başta ge-
 !eni, herhangi bir bireyin yaşantı
olanaklarını zenginleştirebilir mi,
sorusuna verecegi yanıttır. Brecht
için şiirin bir tanımı da buradan
çıkar:
"Şiir hiçbir zaman salt ifade de­
gildir. Şiir okumak, aşagı yukarı,
görmek ya da işitmek gibi bir ey­
lemdir, yani çok daha etken. Şiir
yazmak, bir insan ugraşı olarak
göıiilmelidir, her türlü çelişki ve
degişimle bir toplumsal uygulama
olarak, tarihsel ve tarih yapıcı ola­
rak. Ayrım, "yansıtmak" ve "ayna
tutmak" kavramları arasında yatar.
"Sanatçı ve yapıtı salt bir ayna ol­
mamalıdır. Özümsedigi gerçege
kendisi de bir şey katarak yansır­
malıdır. Brecht'in bir şey dedigi,
eleştiridir. Toplumsal açıdan ele
alınan nesnenin gerektirdigi iyi ya
da kötü eleştiri.
Brecht'in dönemi Alman şiirinde
de, ölçülü uyaklı eski şiirin ege­
menliginin, son demlerinde de ol­
sa, hala sürdügü bir dönem. Bu
yüzden, örnegin bizde NAzım
Hikmet'e, Orhan Veli'ye ve öbür
yenicilere yöneltilen eleştiri, bu
metinlere sen nasıl şiir diyebiliyor­
sun, biçiminde Brecht'e de yönel­
tilmiştir. Brecht, haklı bir soru, di­
yor buna verdigi yanıtta. Zira, şiir
alışılageldigi üzre, uyaktan vazgeç­
se bile, düzenli bir ritme sahiptir
yapısında. Oysa, onun şiirinde ne
uyak, ne ayak var. Buna karşın
yazdıklarına niçin şiir dedigini
şöyle açıklıyor:
"Çünkü onlar, düzenli olmasa bi­
le, degişen, senkoplu, jestsel bir
düzüne sahipler."
Baş ugraşı tiyatro olan Brecht,
.1938 yılında bir yazısında kendisi­
nin de belirttigi gibi, şiir olsun,
düzyazı olsun, bütün yazdıkların­
da hep konuşmayı, konuşulabilir­
ligi düşünmüştür. Bunun için de,
"gestik" (jestsel, tavırsaD diye nite­
lendirdigi özel bir teknik geliştir­
miştir. Bunu şiirinde de yapısal
öğe olarak kullanmıştır. Brecht'e
göre bunun anlamı, dilin, konu­
şan kişinin jestini, tavrını izlemesi­
dir.
Ölçülü dizenin zorunlu olarak bir
düzün yaratması gerekmedigi gibi,
Brecht'in de itiraf ettiği gibi, ölçü­
süz uyaksız düzün birçok kişiyi
biçimsizlige saptırmaktadır.
Özellikle Garip Şiiri'nin genç ku­
şaklar ü zerindeki etkisi böyle ol­
mamış mıdır?
"Ayrıca kabul edelim ki, düzensiz
bir düzünü okumak başta güçlük­
ler yaratmaktadır. Ama bu aleyhte
bir saprama degildir. Kulagımız
kuşkusuz fiziksel bir dönüşüm
içinde bulunuyor. Ses çevremiz
fevkalade degişti. Modern kentin
cadde güıiiltülerini düşünmek ye­
ter!"
Anlık, dogrudan söylemin ses
vurgulaması gerekiyordu Brecht
için şiirde. Uyak, şiire kendi için­
de bir bütünlük, kapalılık, dolayı­
sıyla bir kulaktan girip öbüıiinden
çıkan kaygan bir nitelik veriyordu.
Düzenli düzün de kulaga yeterin­
ce takılmadıgı gibi, birçok güncel
deyimi de kapsamıyor. Düşünce­
ler, düzensiz düzün içinde kendi
özgün duygusal biçimlerini de da­
ha kolaylıkla buluyorlar.
"Düzenli yinelenen sesler gibi
(dama damlamak, motor sesi. v.b.)
çok düzenli düzünler, bende hoş
olmayan, sallayıp uyutan bir etki
yaratıyordu . . . "
Me-ti kitabında bu konuya degi­
nen Brecht, şöyle bir konuşmayı
yansıtıyor:
"Me-ti dedi: geçende şair Kin-jeh
bana, böyle bir zamanda doga du­
yarlıkları üzerine şiir yazabilir mi­
yim, diye sordu. Şu yanıtı verdim:
evet. Kendisine yine rastladıgımda,
doga duyarlıkları üzerine şiirler
yazıp yazmadıgını sordum. Yanıt­
ladı: hayır. Niçin diye sordum. De­
di: Düşen yagmur damlalarının çı­
kardıgı sesi, okur için zevkli bir
yaşantı kılma görevini verdim ken­
dime. Bunu düşünüp, arada bir
satır not alarak, şu geregi gördüm;
düşen yagmur damlalarının çıkar­
dıgı sesi, bütün insanlar için, öy­
leyse başının üstünde damı olma­
yan ve uyumaya çalışırlarken yag­
mur damlaları yakalarından bo­
yunlarına düşen insanlar için de
zevk dolu bir yaşantı yapabilme­
liydim. İşte bu görev karşısında
ürktüm.
Sanat yalnızca bugünü hesaba
katıyor, dedim, üstelerneyi dene­
yerek. Böyle yagmur damlaları
her zaman olacagına göre, bu tür
bir şiir uzun yaşamlı olabilir. Evet,
dedi, üzgünce, yakalarından bo-
yunlarına damlamayacak insanlar
kalmadıgı zaman yazılabilir."
Brecht'in şiirle ilgili göıiişlerini
ondan alıntılarla özetleyip yorum­
lamaya çalıştıgım bu yazının so­
nunda sözü Brecht'le beraber
okura getirmek istiyorum. Zira
Brecht'e göre, şiir okumanın da
bir yöntemi var. Şiir kanaryanın ö­
tüşü gibi, bir dinlenip biten, geçip
giden bir şey degil. Şiirde okur­
ken biraz konaklamak ve bazen
onda neyin güzel oldugunu önce
bulmak gerekir. Okurun, güzel bir
dizenin bütün bir şiiri kurtarmadı­
gını, ya da kötü bir dizenin iyi bir
şiiri yıkmadıgını, kendisinin gör­
mesi, bulması gerekir. Brecht'e
göre, bir şiirde kötü satırları sezip,
bulup çıkarmak, başka bir yetene­
gin, yani iyi satırları sezip görme­
nin öbür yüzüdür. Brecht, okurun
bilmesi gereken bir başka noktaya
önemle parmak basar. Şiir bir eli­
şidir, daha dogrusu şiirdeki deyiş­
ler, biçimlemeler. Şiir ise, durdu­
mlmuş uçup geçici anlardır, yani
oldukça kunt ve somut bir mad­
de. "Kim şiiri yanına yaklaşılmaz
bir nesne olarak göıii r se, gerçek­
ten ona yaklaşamaz" der Brecht.
Brecht, gül örnegini vererek, gül
bütün olarak güzeldir, ama her
yapragı da ayrı ayrı, tek tek güzel­
dir, dedikten sonra, şiiri ancak
özenle okumanın gerçekten zevk
ve esenlik verecegini söyler. Okur
şiirin sesine, düzününe ve vurgu­
lama yapısına hakimse, şiirden
zevk alır. Şiir; dil ve deyişini
özümsemiş bir okur, Brecht'e gö­
re, günlük konuşma diline de da­
ha iyi egemen olur.
Brecht, tcipluluklara yüksek ses­
le şiir okumanın yararına inanır,
ancak bunları aşırı duygusal, ger­
çekdışı vurgulamalarla yapmamak
gerektigini belirtir. Ayrıca, arka ar­
kaya okunan şiirler arasında "ya­
bancılaştırma etmeni" niteliginde
kısa yorum ve açıklamalardan ya­
nadır. Böylece şiirin ayaklarının
yere erdirilecegini söyler.
Ve son olarak bir degini daha:
Şiirler toplumsal şeyler degildir,
birbirlerinden hoşlanmazlar. Onun
için kitaplarda ve okumalarda bir
araya gelince, birbirlerini rahatsız
ederler. Ama aynı zamanda birbir­
lerini beslerler.
Şubat 1 9 98 1 YAŞ A S lN E D E BIYAT 5 1 1
 �� l���-
... .....
. �· �r:
..... . :-;H�.
DOGUMUNUN 1 00. Yl LlNDA� BRECM ı" ;.-ı
"r�
Sahne yoruımi, yönetn-lenin kendi biri­
kiminden, yaşantılardan yola çıkarak o­
yuna yeni bir bakış getirmesi günümüz
tiyatro anlayışının özünü oluşturuyor.
Bugün oyun yazarının bir dokunulmaz­
lık içinde mitleştirilmesi, oyun metnin
konserve edilerek dondurulması gibi bir
anlayış artık geçerliğini yitirmiş. Kuşku­
suz bu gelişimele Brecht'in etkisi bü­
yük. Brecht epik tiyatro kuramıyla, Ber­
Iiner Eıısemble'de gerek dramattırgi ge­
rek sahneleme alanında yaptığı çalışma­
larla, eleştirel ve yaratıcı düşünmeye da­
yanan çağdaş tiyatro anlayışının temelle­
rini atmıştı. Bu açıdan Heiner Müller'in
''Brecht'den oııu eleştinneden yararlan­
mak ona ihanettir" sözü önem taşıyor.
Brecht'i yaşatma onunla bugünün açı­
Zehra lpşiroğlu sından diyaloğa girmeyle başlıyor. Diya­
log ise eleştirel bir yaklaşımı koşulluyor.
Heinre Mü/ler'in görüşü Brecht'in ya­
pıtlarını yeni bir gözle yeniden okumaya
ve üzerinde düşünmeye çağırıyor bizle­
ri. Brecht'in yapıtları bugün bize ne
söylüyor, bizim yaşantılarımızla ne denli
uyuşuyor ya da uyuşmuyor, düşünceleri
ya da görüşleri bugün için ne denli ge­
çerli bu vb. sorunlarla hesaplaşma
Brecht'le diyaloğu sürdürmenin ilk adı­
mı. Brecht'e bu açıdan yaklaştığımızda,
onun kimi görüşünün bugün de geçerli­
ğini koruduğunu, kiminin ise tarihsel
bağlam içinde değerlendirmemiz gerek­
tiğini göreceğiz. Ancak Brecht'in görüş­
lerini değişmez, genelgeçer değerler ola­
rak olduğu gibi ele alırsak onu yaşam­
dan koparmış, başka deyişle mitleştirmiş
1
oluruz ki, Brecht tüm yaşamı boyunca
bu tür bir mitleştirmeye karşı çıkmıştı.
Brecht'le diyaloğa bir kaç örnek getir­
mek istiyorum. Önce şu sırada istanbul
Şehir Tiyatrosu'nda özenli bir ekip çalış­
masıyla sergilenen "Kafkas Tebeşir Dai­
resi " oyununu (Yönetmen: Yücel
Erten) ele alalım. Bilindiği gibi Brecht
bu oyunun konusunu bir Çin öyküsün­
den almıştır. Çin öyküsünde bir çocuk
vardır, iki anne sahip çıkar ona. Çocu­
Brech t'i ğun öz annesi kimdir? Bilge bir yargıç
koca bir daire çizer yere, çocuğu daire­
yeniden nin dışına çıkarmaya başaracak olan kişi
yargıca göre çocuğun öz annesidir. An­
ol<umal< ya da cak öz anne çocuğa kıyamaz, onu yete­
rince kLıvvetli çekemediğinden yitirir
Br.echt ile bahsi. Böylece bilge yargıç bir kurnazlık
sonucu öz anneyi bulmuştur. Brecht öz
diyalog anne ile analığı arasında geçen bu sava­
şınu kendi dünya görüşüne göre değişti-
152 YA Ş A S l N E D E B IYAT 1 Ş u b a t 1 998
rirken, şu sorudan yola çıkar: Çocuk ki­
min olmalıdır, öz annen mi, yoksa analı­
ğın mı? Doğal olan çocuğun Çiri öykü­
sünde olduğu gibi öz anneye verilmesi­
dir, ancak bu durum her zaman için ge­
çerli olabilir mi? Ya öz anne çocuğu sev­
miyorsa, bir sömürü aracı olarak görü­
yorsa, analığı ise çocuk için türlü özveri­
lere katlanmışsa. O zaman değerlendir­
memizele değişiklikler yapmamız gerek­
mez mi? Brecht bu oyunda anne sevgisi
gibi çok doğal bir olgunun bile içinde
bulunduğumuz ortamdan ve koşulardan
soyutlanamayacağını gösterir. Oysa ya­
şadığımız toplum düzeninde sevgi, iyi­
lik, kahramanlık gibi tüm değerler kendi
başına bağımsız değerler olarak benim­
sendiği için, alabildiğine yozlaştırılarak
sömürü aracı yapılmıştır. Tüketim toplu­
munda anne sevgisi gibi en doğal, en
insancıl bir duygu bile, doğallığını, in­
sancıllığını yitirmiş, bir mülkiyet tutku­
Sl.ına dönüşmüştür.
Brecht tebeşirdairesi modelini "çocuk
ona bakana verilmelidir, toprak sürene, ·
araba işleyene" görüşünü kanıtlamak için
kullanılır. Nitekim üç ayrı bölümden olu­
şan "Kafkas Tebeşir Dairesı" ndeki öno­
yun oyunun özünü ve ana temasını verir:
Savaş sonrası köylerine geri dönen Kaf­
kas köylüleri kendilerine ait olan vadiye
komşu köyün sahip çıktığını görürler.
Komşu köydekiler tarımcılıkla geçindikle­
rinden, vadiye su i ama aygıtı kurmak is­
terler, oysa hayvancılıkla uğraşan vadinin
eski sahipleri vadiden yeterince yararla­
namayacaklardır. Aralarında bir tartışma
çıkar. Bu durumda vadi kime verilmeli­
dir? Tartışınanın sonunda vadiye onu da­
ha iyi değerlenciirebilecek olan komşu
köyün sahip çıkması kararlaştırılarak so­
run kendiliğinden çözümlenir. İnsanların
böylece her tür mal ve mülk tutkusunun
tersine birbirleriyle uygarca tartıştıkları,
sorunları akıl ve sağduyu ile birlikte çö­
zümledikleri bu önoyundan sonra tartış­
macılar bu çözümü ve bu çözümden çı­
kan kıssadan hisseyi vurgulayan oyunu,
" Tebeşir Dairesı" ni oynarlar. Oyunun so­
nunda önoyunla öbür bölümler birleştiri­
lerek Brecht'in görüşü kanıtlannuş olur.
Şimdi Brecht'in bu oyununda ele aldı­
gı sorunu ve bu sorunu işleyiş biçimini
bugünün açısından değerlendirmeye ça­
lışalım. Hangi noktalarda Brecht'le bu­
luşuyoruz, hangi noktalarda tıkanıklık­
lada karşılaşıyoruz? Brecht'in sorunları
ele alış biçimi yaşadığımız sorunları ye-
terince kucaklayabiliyor mu, yetersizlik­
ler ya da engeller var mı, varsa bunlar
nedir?
Bunu belirleyebilmek için yaşamdan bir
örnek alıyorum. Seksenli yıllarda Bollan·
da'da yaşamını sürdüren bir işçi ailesi ar­
ka arkaya dogan üç çocugunu bakmaları
için Bollandalı ailelerin yanlarına yerleş­
tiriyor. Çocukları okul çagına gelip de
kendilerini az çok kurtardıklarında aile­
lerden geri istiyor. Ancak birer Bollan­
dalı gibi yetişmiş olan, dogru dürüst
Türkçe bilmeyen bu çocuklardan ikisini
ailesi binbir güçlükle alabiliyor. Üçüncü
çocuga gelince, Hollandalı bakıcı aile o­
na öylesine baglanmış ki, onu geri ver­
mek istemiyor. Aileler arası çıkan tartış­
malar sonucu baba çocugu kaçırıp yaka
paça köye gönderince, Hollanda hükü­
meti işe el koyuyor ve babaya çocugu
geri getirmesi için baskı yapıyor. Mahke­
me sonucu anne ve baba sorumsuzluk
ve ilgisizlikle suçlanıyor ve geri getirilen
çocuk Hallandalı aileye veriliyor. Tartış­
ma konusunu olan çocuk Hallandalı ba­
kıcıyı yıllar yılı annesi biliyor, anadili
Hollandaca, öz anne ve babasıyla uzak
yakın ilgisi yok. Köye kaçırıldıgında neye
ugradıgını bile anlayamıyor. Bu açıdan da
çocugun yaşadıgı ortamdan, sevdigi, bag­
landıgı, ana baba bildiği insanlardan zor­
la koparılmasının, diline, geleneklerine
bütünüyle yabancı bir ortama gönderil­
mesinin insan haklarına aykırı bir davra­
nış olarak degerlendirilmesi dogal.
Bu olay ilk bakışta "Kafkas Tebeşir Da­
iresi 'hin konusuyla bir bir örtüşüyormuş
izlenimini veriyor. Çünkü oyunda da
gerçek olayda da sonuçta geçerli olan
akılcı bir çözümle kan bagının degil
"Çocuk ona bakana verilmelidir" görü­
şünün geçerli olması.
Ancak oyunda tartışmasız kabul ettigi­
rniz bu olay "dogrusu çocugun öz anne­
sine degil analıgına verilmesidir", bu o­
layda bizi düşündürüyor. Nedir bu
olayda yadırgatıcı olan? Kan bagının ne
olursa olsun her şeyden önemli oldugu
görüşü olmasa gerek. Öyle olsa
Brecht'in bu oyununu baştan saçma
bulmamız ve yadsımamız gerekirdi. . .
Kan bağının oyunda da, yaşamda da
hiçbir önem taşımadıgını görüyoruz. Her
iki halde de öz anne.. gerçekten suçlu
durumdadır. "Kafkas Tebeşir Da iresi hde'
çocuga nasıl onu incitmekten hiç çekin­
meden kolunu çıkarmak pahasına asılı-
yorsa, gerçek olayda da öz anne çocu­
ğunun incinebilecegini bir an bile dü­
şünmemektedir.
Ancak Brecht'in oyununda yan tutma­
mızı kolaylaştıran sömüren sömürülen­
ler, ezen ezilenler ayırımını bu olayda
çok daha karmaşık bir agın içine soku­
yor bizi. Kimdir sömüren kimdir sömü­
rülen? Para kazanma ugruna çocugunu
emanet gibi yabancılara teslim eden, ak­
lına gelince de geri almak isteyen anne
mi, yoksa anneyi bu yola iten sistem mi?
Ya da çocuga bir birey olarak degil de
emanet edilebilecek bir mal gibi bakan
ve bu nedenle de çagdaş yaşamla bag­
daşmayan feodal yaşam biçimi mi? Öz
annenin çocuğun neler hissedebilecegi­
nin bilincinde olmamasının sorumlulugu
sadece kendisine yüklenebilir mi, onu
bu duruma iten koşulları da sorgulama­
mız gerekir mi? Peki ama bu koşulları
hazırlayan ortam nasıl bir ortamdır, nasıl
olur da bireyin en yüksek deger olarak
kabul edildigi modern yaşamda, birey­
sellik bilincinin hiç olmadıgı modern
öncesi bir anlayış ortaya çıkabiliyor? Na­
sıl oluyor da bireyin en yüksek deger o­
larak kabul edildigi modern yaşamda
anne sadece bir iş gücü olarak kullanılı­
yor, onun nasıl bir insan oldugu, ne du­
yumsadığı, nasıl bir dünyadan geldigi
hiç mi hiç irdelenmiyor? Onu içinde ya­
şadıgı feodal düzenden ve ortamdan ko­
pararak modern yaşamın içine iten güç
nedir? Çocuk kuşkusuz ki ona bakanın­
dır, araba sürenin, toprak işleyenin . . . A­
ma hiç annenin çocuga bakmasına izin
veriliyor mu, ona bu fırsat tanınıyor mu?
Soruna bu açıdan bakınca ezen-ezilen
sömüren-sömürülen modelinin çok daha
girift ve karmaşık bir ilişkiler yumagının
içinde gerçeğin sadece bir yönünü kuşa­
tabildiğini görüyoruz. Brecht bu oyu­
nunda sömürü düzeninin ortadan kalktı­
gı, insanların akıl yoluyla çözüme ulaş­
tıkları ütopik bir model çizmişti. Bu mo­
del günümüz tüketim dünyasının
acımasız koşulları içinde ister istemez
yetersiz kalıyor. Çünkü gerçek yaşam
Brecht'in yücelttigi emekçi sınıfını sade­
ce sömürülen degil, sömüren sınıfına da
itiyor. Başka deyişle sömürme-sömürül­
me, ezme-ezilme arasındaki sınırlar kal­
kıyor ortadan. Şimdi denilebilir ki bu bir
masal, Brecht de bu masal aracılıgıyla
kendi dünya görüşünü dile getiriyor.
Ancak bu masal yaşadıgımız dünyada
gönderme yapabilecegi bir alan bulama-
dıgından inandırıcı gizligücünü yitiriyor.
Bir de bir şiir örnegi getirelim.
Brecht'in Ulm 1592 şiirinde bir terzi
uçabilecegini öne sürer. Piskopos terziye
karşı çıkar ve insanoglunun hiçbir za­
man uçamayacağını söyler. Bunun üze­
rine terzi uçabilecegini kanıtiayabilmek
için kanat takıp kilisenin çatısına çıkar
ve aşagıya atlar. Ancak uçmayı başara- ·
maz. Yere çakılıp ölür. Piskopos da
haklı oldugunu, insanoglunun hiçbir
zaman uçamayacagını yineler.
Brecht'in bu şiirinin özelliği üçüncü
kıtasının eksik olmasıdır. Bunu okuyucu
kafasında şöyle tamamlayacaktır:
Evet gerçi şiirde piskopos haklı gibi gö­
rünür, çünkü terzi ölür ama bu ölüm var
olanı sorgulayan, gelenekleri sarsan ön­
cülere her zaman gereksinim oldugunu
gösterir, terzi gibi insanlar olmasa, in­
sanlığın ilerlemesine olanak yoktur. Bu­
rada Brecht alımlayanın şiiri kendi kafa­
sında tamamlamasını ister, kısaca
okuyucudan şiirde dile getirilenleri oldu­
ğu gibi yineleyen degil, düşünen ve sor­
gulayan eleştirel bir yaklaşım bekler.
Ancak günümüz okuyucusunun kafa­
sında ister istemez şöyle bir soru da
canlanıyor: Evet terzi haklı, çünkü in­
sanlar bugün uçabiliyorlar. Gelişen tek­
noloji her gün yeni mucizeler yaratıyor.
Ancak ne pahasına, nükleer dengenin
bozulması, çevre kirlenmesi, uçmanın ya
da uçabilmenin de hiç de düşünüldügü
denli olaganüstü bir şey olmadıgını açık
seçik bir biçimde göstermiyor mu? Öy­
leyse piskopos mu haklı? Kuşkusuz ki
hayır, çünkü geleneklere, dine sıkı sıkı­
ya bağlı kalarak, başka deyişle zamanı
durdurarak bir çözüm aramak boş bir
yanılsamadan başka: bir şey olamaz.
Brecht'in okuyucunun kafasında yaz­
masını bekledigi üçüncü kıtaya bugünün
açısından baktıgımızda bir yenisini ekle­
memiz gerekiyor ki, bu kıtada kesin bir
çözüm veremesek de, Brecht'in ilerle­
meye olan inancını en azından sorgula­
yabiliyoruz.
Brecht'le diyalogda sözgelimi yirmi yıl
sonra da aynı sorunlar geçerli olacak mı,
yoksa hiç düşünemeyecegimiz, hiç tah­
min edemeyecegimiz yepyeni sorular mı
ortaya çıkacak, bunu da gelecek göste­
recek. Ama gerçek şu ki, Brecht tipkı
diğer ünlü klasikler gibi biz onunla di­
yaloğu sürdürdügümüz sürece yaşamını
sürdürecek.
Şubat 1 998 / YA Ş A S I N E D E B IYAT 53 1
 . �....
� ",. ,
' . :�··�:

DOGUMUNUN 1 00 . . YiLI N D�
.. -�
:'f:ı
', l'

Sanattaki yenilikleri, bunların han­

gi zaman ve ortam koşullarında or­
taya çıktıgını göz önünde tutmadan
anlamaya ve anlatmaya çalışmak,
çogunlukla saglıklı sonuçlara götür­
mez. Dahası, böyle bir tutum sanat
alanında genelde rastlantıların ege­
men oldugu gibi çok yanlış bir izle­
nimin dogmasına da yol açabilir.
Herhangi bir dönemde agırlıgını
duyuran yeni bir anlatım biçiminin
neden yeni oldugu veya gerçekte
yeni olup olmadıgı sorularının dog­
ru yanıtı da, yukarıda sözü edilen
zaman ve ortam koşullarında gizli­
dir.
Örnegin on dokuzuncu yüzyılın
Ahmet Cemal sonlarında ortaya çıkan natüralizm
(dogalcılık) akımının neden bilimsel
yöntemlerin sanata da uygulanması
konusunda onca ısrarlı oldugu so­
rusu, ancak yine aynı dönemde Av­
rupa sanatının anlatım biçimlerinin
etkinligi baglamında yaşadıgı buna­
lım irdelenerek yanıtlanabilir. Bu
bunalımın temelinde günlük yaşam­
daki insan ile sanatta betimlenen
insan arasındaki kopuklugun yattıgı lecegi gibi bir varsayıma gitmek,
gerçeginin bilincine varılmadıgı tak­ çok yanlış olur. Brecht, yaşadıgı
dirde, nedenler üzerinde durmak ortam olan Almanya'nın kendine
boşuna bir çaba olur. özgü koşullarında, sanatsal düzle­
Girdigirniz 1 998 yılında, yüzüncü minde yeni mesajlar için yeni bir
dogum yıldönümü nedeniyle bütün anlatımı kesinlikle gerekli görmüş­
dünyada anılmaya başlanan Bertolt tü . Brecht'in anlatımını anlamaya
Brecht'in, başta tiyatro olmak üze­ çalışırken bu noktayı dikkatle göz
re, ürün verdigi bütün alanlarda ge­ önünde bulundurmak, olası kavram
liştirdigi epik anlatım da, ancak ne­ kargaşalarının önüne geçmek bakı­
denleri üzerinde yeterince duroldu­ mından da önem taşımaktadır.
gu takdirde kavranabilecek bir ol­ Brecht'in epik tiyatro kuramını
gudur. Bu nedenler ise, araştıranı geliştirmeye yönelmesinin temelin­
zorunlu olarak Brecht'in epik anla­ de, özellikle 1 9.yüzyılın ikinci yarı­
tımı hangi ortamda ve hangi gerek­ sından kendisine kadar uzanan sü­
çelerle uyguladıgı sorularına götüre­ reçte dramatik tiyatronun yıpran­
cektir. Bu soruları önemsememek, mışlıgı olgusu yatar. Bu yıpranmış­
yeterince anlaşılamamış bir anlatım lık, aslında Rönesans'tan beri uygu­
biçiminin salt taklit yoluyla, yanlış lamada agırlık kazanan klasik dra­
uygulanmasına bile neden olabilir. ma kuramının dogrudan özünden
Bir noktayı hemen başlangıçta kaynaklanan bir olgu degildi. Bura­
saptamak, yukarıda söylenenler da söz konusu olan, dramatik tiyat­
baglamında büyük önem taşıyor: ronun anlatım biçimleriyle anlatı­
Bertolt Brecht, her şeyden önce lanlar ile gerçek yaşam ya da yaşa­
yaşadıgı zamanda içinde yaşadıgı mın gerçekligi arasında zamanla .
ortam bakımından yeni bir anlatım meydana gelen kopukluktu . Ger­
biçimi geliştirmeyi, vermek istedigi çeklik temelinden yoksun mesajla­
Yeni a nlatim yeni mesajlar bakımından zorunlu rın uzun süre belli bir anlatım biçi­
bulmuştu. Başka deyişle, örnegin ti­ miyle yansıtılması, sanat tarihinin
ve Bertolt yatro alanında Brecht'in vermek is­ hemen her döneminde içerikle bir­
tedigi yeni mesajların, hangi ortam likte biçime de eskimiş gözüyle ba­
Brecht söz konusu olursa olsun, ancak kılmasına yol açmıştır.
epik anlatırula verilip etkin kılınabi- Brecht'in zamanında dramatik ti-

154 YA ŞAS lN E D E B IYAT 1 Şubat 1 998


"Üç Kuruşluk Opera"dan iki sahne (üstte ve yanda)...
yatronun anlatım biçimleri için de
durum buydu . Ve Brecht'in sapta­
masına göre bu anlatım biçimleriyle
dile getirilecek yeni içerikterin yeni­
liginin ayırdına ve bilincine varıla­
bilmesi, olanaksızdı. Bilindigi gibi,
gerek tarihsel gelişmenin vardığı
nokta, gerekse Brecht'in benimse­
digi Marksist estetik nedeniyle top­
lumsal çelişkiler, yöneten-yönetilen
ilişkisinde temelini bulan ezen-ezi­
len ilişkisi, kaderci anlayışın yol aç­
tıgı sürekli boyun egme konumuna
karşılık " insanın kendi kendisinin
kaderi olduğu" gerçeğinin vurgulan­
ması vb. gibi konular, sanatın, özel­
likle de politik bir sanatın onsuz
olunamaz yeni konularıydı. Bütün
bu konuların genelde dramatik an­
latım biçimiyle anlatılamayacagı gibi
bir gerçek, söz koqusu değildi. Ama
Almanya'nın, genelde de hızla faşiz­
me kaymakta olan bir Avrupa'nın
yeni konular karşısında "gözlerini
açmak" , Brecht'e göre ancak insan­
ları eskisine oranla farklı düşündü­
rebilecek bir anlatım biçimiyle ola­
sıydı.
Genelde, epik tiyatro söz konusu
olduğunda, yapılagelen hir sınıflan­
dırma doğrultusunda epik tiyatro,
dramatik ya da yanılsamacı tiyatro­
dan farklı olarak -daha doğrusu bir
farkı dile getirebilmek için-, düşün­
dürücü tiyatro diye nitelendirilir. Bu
sınıflandırma, her şeyden önce za­
man içerisinde bir yanlış kalıptaş­
maya yol açmış olduğu için sakın­
calıdır. Çünkü epik tiyatronun dü­
şündürücü diye nitelendirilmesi, ilk
bakışta dogal olarak dramatik tiyat­
ronun düşündürmediği gibi bir iz­
lenim yaratabilmektedir. Bunun ti­
yatro tarihinin gerçeklerine ne denli
aykırı düştüğü ise ortadadır. Tiyatro­
da epik tiyatro gibi çok önemli bir
dönüm noktasının amaçlarından bi­
rinin, kendisinden önceki dünya ti­
yatro edebiyatının ve uygulamasının
bütününü " düşündürtmedigi" gerek­
çesiyle bir yana atmak oldugu , her­
halde düşünülemez.
Brecht'in amaçladığı, izleyiciyi
-içinde bulunduğu koşullar nede­
niyle-, yeni içerikler üzerinde farklı
düşündürmekti. Klasik drama kura­
mı, sahnenin başlı başına bir dünya
olmasını öngörmüştü; tiyatronun
başarısı, izleyicinin hu dünya ile öz­
deşleşmesini sağlayabilme derece­
siyle orantılıydı. Sahneyle ve sahne­
dekilerle özdeşleşen izleyici, dünya­
ya o sahnenin gözüyle bakarak dü­
şünürdü. Bu durumda sahnede
oluşturulan bağımsız dünya ile ger­
çek yaşam birbiriyle örtüştüğü
oranda, izleyici de doğru düşün­
dürtülmüş olurdu . On dokuzuncu
yüzyılın ikinci yarısında Avrupa ti­
yatrosunda baş gösteren bunalım,
sahnede yaratılan dünyaların ger­
çekte yaşanan dünyadan giderek
uzaklaşmasıyla ilintiliydi. Böyle bir
durumda yanılsamacı diye nitelen­
dirilen dramatik tiyatro, yanıltıcı bir
tiyatroya dönüşmüş oluyordu.
İş yeni içerikleri izleyiciye iletme­
ye geldiğinde Brecht, işte bu ne­
denlerle artık yıpranmış, başka de­
yişle yanıltıcılığın "şaibesi" altına
girmiş bir anlatım biçimi yerine, et­
kinlik adına daha farklı ve yeni bir
anlatım biçimini gerekli gördii . Epik
ya da anlatıcı diye nitelendirilen ti­
yatro dili, bu temeller üzerinde yük­
selen bir dildir.
Bu yeni anlatım çerçevesinde izle­
yicinin düşündürtülmesi için farklı
bir yol seçilmiştir. Bu yeni yol, izle­
yiciyi sahne gerçekliği ile özdeşleş­
meye değil, fakat sahnedekinin bir
oyun oldugu gerçeğinin bilincine
götürmeyi amaçlamaktadır. Fakat he­
men ekleyelim ki, bu yeni yöntemin
de ilki, yani dramatik tiyatro kadar
kötüye kullanılmaya açık olduğu,
tartışma götürmez. Çünkü biçbir sa­
natsal anlatım biçimi, sanatın ger­
çekliği ile yaşamın gerçekliği arasın­
daki örtüşmeyi, bir başka deyişle sa­
natın gerçeklik temelini kendi başına
güvence altına alamaz. Bunun için
birincil koşul, içer?ğin gerçeklik te­
meline oturmuş olmasıdır.
Brecht'in epik tiyatro ve genelde
epik anlatım bağlaınındaki başarısı
da kendini işte bu noktada belli
eder. Brecht, "bilimsel çağ" diye
adlandırdığı yeni bir çağın gerçekle­
rini toplumen dünya görüşü çerçe­
vesinde son derece tutarlı biçimde
irdelemiş, kendi görüşü doğrultu­
sundaki gerçeklikleri de sanatın ye­
ni içerikleri niteliğiyle epik anlatı­
ının kalıbına dökerek hem biçimsel,
hem de işlevsel bir yeni'nin kapıları­
nı açmıştır. Bundan çıkarılması ge­
reken ve sanat adına çok büyük
öne � taşıyan sonuç, şudur: Salt
epik anlatım, örneğin Marksist este­
tiğin sanatta öngördüğü gerçeklik te­
melini oluşturmaya yeterli değildir.
Bu temelin sağlanabilmesi, birincil
olarak dünyanın Brecht'in yaptığı
kadar bilgi temelinde kavranabilmiş
olması koşuluna bağlıdır . . .
Ş u b a t 1 9 98 1 YA Ş A S l N �B IYAT 55 1
 . :����;,. �
DOGUMUNUN 1 00. YI LIN_q�
Fransızlar, Alman tiyatrosuyla ilk kez
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Paris'te
sergilenen Brecht'iıı Cesaret Ana ve
Çocuklan oyunuyla tanıştılar. Fransız
halkı ve Parisli entelektüeller, 1954 yı­
lında Beriiner Ensemble'yi keşfettiler.
Oyun, Sarah Bernhardt Tiyatrosu'nda
Bertolt Brecht tarafından sahneye kon­
du. Breclıt'in eşi Helene Weigel, yapı­
tın başkahramanı olan Cesaret Ana ro­
lünü üstlendi.
O yıllarda oyun Fransız entelektücl
kesimi tam anlamıyla sarsmış, yapıttan
büyülendiğini gizlemeyen Roland Bart­
hes, oyunu "bir yangın'' olarak tanımla­
mıştı. Ancak ona göre "Brecht'in gücü"
aynı zamanda "Fransız tiyatrosunun cid­
di olanaksızlıklarını" da ortaya koymuş­
tu. 1954 yılında Tbeatre populaire (Po­
Georges püler tzyatro) dergisinde yazdığı yazıda
Roland Barthes, o dönemde Fransız ti­
Schlocker yatro biçemini simgeleyen romantizm,
estetik ve şatafat gibi kavramların
Brecht tarafından reddeditmesine dik­
kat çekmişti.
Fransızlar Brecht'in oyunlarını pek
Paris'te Eastille Operası'nda çok kez ve hatta bazen değişik bir so­
oytıanan 'Mahagomıy' kentinin luk katarak sahneye koydular. Bunun
Yükselişi ve Düşüşü'nden bir sahne
güzel bir örneği de 1969 yılında Jean
Jourdheuil tarafından sahnelenen
La ııoce chez tes petits bourgeois'dır
(Küçük burjuvaların düğünü). Bu yapıt
Almanya'da salınelenirken küçük burju­
vaların aptalca şölen tutkusuyla alay et­
Fransa'da me düşüncesinin ve sapkın bir dünya­
.nın dışavurumunun ön plana çıkması
Brecht izleyiciyi şaşırtmamış; grotesk ya da ra­
hatsız edici görünüm, tiyatroya özgü
kalıplarla biçimlendirilmişti. Oysa bu o­
yun 68 olaylarından hemen sonra Fran-
156 YA Ş A S l N E D E B iYAT 1 Ş u bat 1 9 98
sa'da oynandığında toplumsal gerçek­
lerle bir tür hesaplaşmaya dönüşmüştiL
Öte yandan Brecht'in yapıtlarının
vazgeçilmez besleeisi olan Kurt
Weill'ın operaya uyarladığı Mabagonııy
Kentinin Yükselişi ve Düşüşü adlı oyun
1995 yılında Paris'te sahnelendikten
sonra büyük ilgi üzerine 1997-1998 dö­
nemi için yeniden Eastille Operası'nda
oynanmaya başlandı.
Oyunda Birinci Dünya Savaşı'nın yol
açtığı kıyımdan büyük bir tiksinti duyan
ve toplumsal çalkantıların önemli bir ta­
nığı olan Brecht/Weill ikilisi kendi dö­
nemini sorgulayarak çağdaş dünyayı
eleştirir. Bu ikilinin ele aldığı temalar
teknik alanda-Ki yenilikler (uçak, tele­
fon, radm) \·e çağnnızın yeni dini olan
paradır. Jfahagonny Kentinin Yükselişi
ve Düşlişli adlı operacia olay Ameri­
ka'da geçer. Brecht, keskin bir dille en
güçlü olanın yasalarının egemen olduğu
metropolü betinıler. İnsanı rahatsız
eden bu far kapitalizmin şiddetini, We­
imar Cumhuriyeri'nin ikiyüzlülüğünü
gözler önüne ererek katı bir ilkeci olan
Anıerika·nın yarattığı miri yıkmayı a­
maçlar. Operacia askerler, gangsterler,
fahişeler. i biıiriciler, dilenciler Otto
Dix'in tablolarında olduğu gibi bir araya
gelirler.
Din el \'e milliyetçi bir boyut kazan­
mış olan çağımızın akıl bozukluğuna
sert bir ele tiri getiren Brecht, bu bağ­
lamda Weill 'a yeni bir anlatım şekli su­
narak. iirsel zekasını müzikal tiyatro­
nun doğu unun hizmetine sunar. İşte
bu işbirliğinden de edebiyatın amaçları­
nı \·e araçlarını yeniden keşfeden yeni
bir opera orta ya çıkar. Sosyal yergi,
bandalar \'e nakaratlar lirik tiyatronun
geleneksel kurallarını altüst eden öğe­
lerdir. :\'itekim. 19. yüzyılın ilkelerine sı­
kı sıkıya bağlı olan ahlakçıları her za­
man sarsan da büyiik bir olasılıkla·
Breehrin bu bakış açısıdır.
Modern bir Babil olan Mahagonny'nin
finalindeki düşüş bölümü kabarelerde
görülen klişelerden farklı bir şekilde
yaklaşan Nazizm felaketini bildirir. Kısa
bir süre sonra kopacak olan kıyamet
kendini duyumsatır ve hortum çölde
kurulu kenti yerle bir eder. Uzak Ba­
tı'daki mantar-şehirleri sergileyen, ah­
lakçılığın ve serbest pazarın sarsıcı bir
yergisi olan bu oyun, aynı zamanda ka­
dın-erkek ilişkilerini de gözden geçirir.
Managoııny'ııiıı Kentinin Yükselişi ve
Düşüşü tüm bu özellikleriyle modern
operanın başlıca yapıtlarından biridir.
 kırk anahtarı var onun
Yeşim Ağaoğlu ·
kırk ayrı kapıyı açan
kimi ahşap kimi demir kimi evliya kapıları

kırk ayrı tokmağı var kapılarının

kimi sedef kimi bronz kimi gümüşten

bazıları nazariara açılır tütsülere kapılarının

bazıları vitraylara ebrulara
altın panltılar uçuşur parmak uçlarında
afrika menekşeleri boy verir
en utanmaz minyatürlerin gölgesinde
cinayetler işienirken haremde

kırk odası var onun

hep yanlış yönlere açılan kırk avlusu
kimi zindan çığlıkianna
kimi aşk bahçelerine
çoğu kendi yanlışlıkianna açılan

kırk basamaklı merdiveni var onun

her seferinde kendi hüzünlerine
kendi yalnızlığına çıkan

k1 rk anahtar

Şubat 1 998 / YAŞASlN EDEBIYAT 57 1

 \.
'�'�-X.'

":'�t-�·
�
;:�t

ŞiiR

Ceviz ağaçlannın altında

Metin Güven Soğukluğunda taşların
irkilmesi mi gece
Ey kendini sorgulayan
Ayna

Biçimtenmiş bir denizden

sarkıyor
Kürtdere sanlan
Kilerlerde saidanan
Ve kimselere hesap vermeyen
Kör ayna.

Ayna

158 YAŞASlN E D E B IYAT 1 Şubal 1 99 8

 -�,"-i'·-
-·):.....
. .Jf!):/<

i LETiŞiM S��F.ASI
1
•
:_.· _v:;�;t-t ·-�� ���..:������-��-:�·�-�- ��:�;:"\-::�--�
.�Çocukluğuın ünlü yazarların yapıt(,atını,oJü�t,·;
��
Öncelikle "Ya�asın
___-_ -

Edebiyattaki böylesine bir

boşlu­
:;u 't·· �
nıakla ve h;ıtta, ne cürcts·e, onları clc·�· tirınck gu daldurduğun için merhab Edebiyat"ı n geli�i­
a
, n i co�kuyla selam­
Ic geçti diy<;bilirim. Okuduğum kitapların ya,1"::o.-�
-�;_ ---...
Se?i ilk elime aldıgımda ben
i e­ �
.girislcrin i:basit;:cılız, geli�igüze_l ;yazılınıs ya·,:·, .·
• . •·-
-•-1, ....
._....,.·
.·-..
lerın bekledigini bilmiyor, lıyor, edcbiyatımı­
'. - gerçek­
. . - ·. - ��
� da so��
' ı ·· .. ··
t;��"P-'�j�:� :.!J�?; i;,[i
hep
. .-.. :'t·�-.,.ı�•. ·• .,.M
-l'fti\i -
d
��� .· · ·- . -- .
ığ
: ��l t ii iiı: l -�+; :> ten mer
� diyordum. Şunu ger­ zın genç �air ve
,.{ uşı1_ı_ ��·.r.d ..��·. nı··�-��� �-;!��:ı;·�, ��;-:.-;
�!;akat yıllar geçip de insan fiziğiniıı'. vc;bcyni,,J�
i -
_ ,· .-:_--� -. �:-_ :.r��- çekten oyh.iyorum ki, seni
�
b�gendım. İyi ki dogdun,
çok
yazarları için esin
verici olmasını di­
daha
nıce yıllara! liyonıın. Ya�asın
�I[ s��ı rn��ıya ba�ladığ!l�'!ı1��ıı!ı;;;ia hii' ins;� ıf� '
i :
l��!!� bc � t!��i._ifMl u ı a�ııı!�·�zihi ı·, ��x�(" �> lu�·�uw .
. ,
Funda Burcu Beyaz 1 NİGDE Edebiyat! Derginiz
� larını gorıncyc, ba�ladım .( .. . )�� _
.., ·.· .· · :,
.
ve i�-criği ilc ilgili
� �Y
Ya�adığı�� j"���;! z3!:r,J! n�,a _ ;�y�ı! �;ın;i k<�rku-,-: �� 1 daha ba�ından, ilk
��- �f.. Pl üstesinden ge_lı!J�!lİ!!,· �<;,!;:_ ş_art ! üstüne git'· -•
Edebiyat dünyasına yeni solu
izlcn im iın �u: a­
�mc·_
�-
k'oldug>unu ög>rett ... i�---��-- ·"•:<_•· .-
---- ·
� 1�:<,"!
.,,.:ı:· :r-.·.- katmak adına derginizin öne
klar çıklık. Ne olursa
�-� - mli olsun yürckknd i­
�Ki�� bir süre <ince, hiı· Y.4�•.<?k.����ıı_ııi_, Bu yazı bir gelişme kaydedeceğine
�
� h�i:..k.� ı,!_�iın le kaı·�ı kar�ıya getirdi:_' .
yoru z.
inanı­ rici ve sahiplcnici
�Sonudarlıııc olursa olsun, .hu i�d bir yerden . hir i l-gi. i letinizi
�
r baş
..
la ..;��
U, ...--�_
(i?ı' Jı
z;·ı-;....'�;Kararıın huy�lu�
-. Sibel Kalender - Suzan Or � okuyunca, her
-_ ·)-....:;.
. :\., .._ ;,.
_'""-="' Melek Demiroğlu 1 RİZE
_
;
· . :__
.. .. gen�- gibi ben de
•• �
- __
�� - -
i�Oneınli• olanı hiı· yerlcrdcnıha�laınaktı. ·.-
· - •.

\�.$�P:lll:·;j,;,·'-· ;._:�._:):"�
ı\ı ·.;a�· . ri";.;) Ah; ·I V� AN� �� :ı:� � ;:::; �:�
fı ,i.;,;.::�''1.�:·:.-�..-··,.;
�-�: ·
hcy(·c;ınlandıın:
...___ �_ �-P»r..:.--�":".-..•.. _.._ı__
,..2\ol_� �-�L.:ı··-�·�-·�:_ 1 Bu sıcak ayartıya
Derginin ilk sayısındaki "Niç daha fazla kar�ı
' çı-
ın koyaınazdıın. Dc­
k ıy?ruz.?" başlıklı yazınızda ama
ve bana geldi­ cı
Bir çıglık gibi girdiniz hayatıma ği�ik bir havası ol­
giniz ilk günden bu ·yan a çıglı ınızı n Y.an ıl�rı � � belırlemişsiniz. Gerçekten bu
amaca yönelik yayınlarınız nıu� derginin, da­
um, dinl edıg ım, gordugum sürer­
her yanımı, oku dug se sevinirim. Artık her derg hası, görtir gür­
geld iniz. Hoş- i ner­
her şeyi sardı. Ne iyi ettiniz de deyse bir d stlar topluluğu ıncz ısındını. Ve
? duru­
geldiniz! muna gelmış. Yen i ve degişik içten eğer b irka�·
ya­
Füsun Özerdem 1 KAYSERİ �arla� �or durumdadır. Sizin
be­ �iiı·Je katılmak is­
_
lı�tıgın
1 ız yayın çizgisi sonuçta tiyoı·saın, neden i
Turk edebiyatma kazanç sağl
aya­ hu yakınlık.
olmayan, anc ak
Efendim ben fizik yaşı genç cak. t hiseyin Köse 1
;
yazı yaş gen ç sayılabilecek biris
iyim. Derginiz­ Melunet Kılıçoğlu ; KOCAEıJ İZMİH
nizi yazm ışsınız; acaba
de gençlere yer verecegi
hangi gençlere?
Zühtü Çatık 1 IsTANBUL
Yaklaşık on yıldır y;ı.­ Güzel bir amaçla yola çıkan derginizi
zıyorum. Şürle başla­ ilk sayısıyla tanıdım, umarım, bu güzel
dım . . . amaç, güzel girişimleri -de beraberinde
'69 dogumluyum. An­ getirir.
artılmış bir yapra­ kara'da yaşıyonım. Amatör olarak yazdıgım öykülerimden
Şiir defterimin arasından kop .
bir kale mle yazı yoru m sıze mektu- Tıp doktoruyum. birkaçını sizlere sunmak istedim, açık­
gı, çalınmış Heyecanlıyım. Iıgınız için teşekkür ederim. Başarılar.
bumu . Osman Akalın 1 OAuz H. Dinç 1 İSTANBUL
in ha:flerle dona-
Şiirimi de a k bir sayfaya ding _ ANKARA
yoru m. Yür egımden oyle
tılmış olarak gönderi
geldi.
da kaldı. Aynen
Sevdim dergiyi, tadı damagırn Yaşasın Edebiyar ı �·ok sevdim. İ lk sayısını büyük bir
n istiy orum.
devam etmenizi yürekte sevinç i�)nde hemen okuduın . İkinci sayıyı özlemle
yen i sev da yük lenmiş yürekle­
Ustaların arasına bek ledim. O da ("ehimde � u anda. <,:ok kaliteli, seve­
el.
re de yer vermeniz çok güz cen bir dergi. Gençlere açıl{ olması da çol;. güzel.
Ahmet Duyar 1 İZMİR Sizi sanıimi buldum. Aralık sayısının g irişi ndeki yazı­
nız amatör, canlı bir ruhun coşku n luğuy la dolu.
1
Dan ışma, yayın kurulu sevd iği m imzalar. Emeği ge­
üm. Reklamını çen herkesi kutlarım. İlk sayısından başlayarak sak­
Derginizi gazete bayiinde görd
duymuştum zaten. Hemen aldı m. layacağım, yararlanacağun güzel bir dergiyc kavuş­
Okuyorum . . . maktan çok nıutluyum. Sevginiz, sevi nciniz kar�ılık­
..
Gerçek bir edebiyat dergisi. sız değil. Coşkunuz, Yaşasın Edebiyat'ın ömrü uzun
Kutlarım tüm ünü zü . . . olsun ! B�arılaruıızı n sürekliliği içten dileğinı.
Yaşasın Edebiyat.
önemli bir boşlugu doldurdu Kubilay Köseoğlu/İSTA N BOL
Necdet Tezcan 1 EDİRNE

Ş u bat 1 9 98 / YAŞASlN E D E B IYAT 59J

 ,:;.'

���
:-�t
.. _.·
::,.

Şi iR

M. Ali Sevimtaş Dal düşer

Ilk sayımızda Mehmet Ali Yaprak düşer
Sevimta�'ın '7orra Torra" �iirini
yayım/amı�, ya�amöyküsü için Döğüşür yiğitçe
de "Hayatı ve kim olduğu
&ilinmiyor" notunu koymu�tuk. Abdal düşer
Kendisinden çok nazik bir
mektupla ekinde üç �iir aldık; Can geri dönmez
J.
'7orra Torra' ı biraz
deği�tirdiğini söylüyordu.
Dergiyi beğenmi�ti, sürekli
okuyucumuz olacağını dile Gün . olur su uyur
getiriyor, �iirleri üzerine bilgi
veriyor, 'Türk ve dünya Düşman uyur
edebiyatını biraz bilirim'
diyordu. Uyumayan umuttur
Mehmet Ali Sevimta� 1 927'de
Elazığ'da doğmu�, emekli Acının yüreğinde
astsubaymı�, Gem/ik,
Küçükkum/a'da çok sakin bir Umut suya düşerse
ya�am içindeymi�, 'çok güçlü
�iirleri varmı�, 'derginiz beni Heyecan geri dönmez
günı�ığına çıkaracak galiba'
diye mektubunu bitiriyor.
Okuduğunuz �iir, kendisinin
bize gönderdik/erinden... Gerilir
Edebiyat dünyasına ho� geldiniz
Sayın Mehmet Ali Sevimta�/ Ok yaydan
Çekilir tetik
Kurşun namludan
Ve şiirin öfkesi çıkarsa ağızdan
isyan geri dönmez

Geri dönmez

]60 YAŞASlN EDEBIYAT 1 Ş u b a t 1 9 98

 . .:�.-�·
ÖY K Ü }·
..
'
· Ç izg i : N u ro l B i rden
1 zaten karanlıkta yerden ne kadar
Farabi, hala üzerine bir deneme
yazmış, denemeyi okuma olanağını
bulamadım. Ama bir arkadaşıma bu
yazıdan, daha doğrusu bu yazının
sözünden söz ettim, elimde yalnızca
bu vardı çünkü. Üstelik ona biraz
da yalan söyledim: Farabi, hala üze­
rine bir deneme yazmış, biliyor mu­
sun, dedim, çok çok dört harften
oluşan bir sözcük üzerine. Uzunca
bir yazı ve hakkı var. Düşünsene,
diviti hokkaya her daldırışında şöy­
le düşünüyormuş: Allahım, topu to­
pu dört harf, ama hala
devam ediyor, hala . . .
yükseldiğimi ele bilmiyorum, gün­
lerce ya da aylarca öyle clüşeceğim;
düşerken içimizden oluşan o korku­
lu boşluk hissini iyi bilirim.
Birinci katın basamakları böylece
bitiyor, sonra dönüp yine uzunca
bir koridora giriyoruru (herhalde).
Şükür, tırabzanı bırakmadım. Sonra
ikinci katın basamakları . Ya da üç.
Karanlıkta, birbirine benzeyen hare­
ketlerle ilerliyorum, birbirine benze­
yen basamakların üzerinde . Karışık.
Sonra üçüncü ya da dördüncü katın

Faruk Duman
1 974'te Ardahan'da doğdu.
1991 yılından beri '(.azıt,
Damar, Papirüs, Adam Oykü
vb. dergilerde öyküler yayım/ı·
yor. Mızıkçı Mızıka ve Başka
·
Sesler adlı iki kitabı var.
Hala üzeri ne
2
Zili çalıyorum. Uzun
uzun. Sonra -kaç
adımsa artık geri çeki­
lip dördüncü kattaki
evimizin pencereleri­
ne bakıyorum. Uyu­
muşlar. tıkinde karımı
görüyorum ve öyle
uykulu görünüyor ki
karaltımı görse de be­
ni nereden tanıyacak.
Zaten ben de onu
belli belirsiz seçiyo­
rum, tü! perdeyi arala­
yıp sokağa bakıyor.
Belki o uyku sersemli­
ği ile gidip tekrar ya­
tacak, ben de dışarıda
kalacağım. Bu yüzden
yine çalıyorum zili ve
ikincisinde salonun
lambasının yakıldığını
görüyorum, oğlumun
uykusunu davııl bile
bölemez. Neyse. Çok
geçmiyor, karım apart­
manın kapısını açıyor
yukarıdan, ben de gi­
riyorum, ama otomat
bozuk. Tırabzanları
arıyorum önce, sonra
koridorlarda sıkışıp
duvarlara çarpıyorum. Tırabzanlara basainaklarında, aynı biçimde, aya­
tutununca rahatlıyoruru biraz, bu kucumu basamakların birleştiği
kez basamakların yüksekliği konu­ noktaya değdirip kaldırıyorum. Ka­
sundaki bilgisizliğime şaşıyorum. İki rım akıl edip kapıyı aralamış olsa.
basamağın birleştiği noktaya ayaku­
cumla dokunuyorum, sonra yukarı­ Neyse ki karımın sesini duyuyo­
ya doğru kaldınyorum ayağımı, rum karanlıkta ve otomat onarılına­
ikinci basamağı bu şekilde buluyo­ dığı sürece basamakların hiç bitme­
rum. Bunu yapmasam ayağımı boş­ yeceğini düşünüyorum -hiç bitme­
luğa basacağım sanki. O zaman da, yeceğini . . .

Ş u bat 1998 / YA Ş� E D EBi:0T 61 1

 Celal Oymak Yakaladık diyemeden
Ak martının
Lacivert kanadından
1 946'dg Şanlıurfa'da doğdu.
Özgürlüğe giden yolda
Ank.Uni.Hukuk Fakültesi'ni
bitirdi (1 970). 1 973'te avukat
Daha özlemimiz, açlığımız
oldu. 1 974'de Sayıştay'da
Denetçi olarak göreve başladı.
Bitmeden denize
1 974'ten beri hakim statüsünde
Uzman Denetçi olarak
Güneşe, mutluluğa
Sayıştay'da görev yapıyor.
1 965'ten beri şiir yazıyor,
Yaziara elveda dedik
bunları çeşitli dergilerde
yayımlıyor.

Meyvalar dalında
Olgunlaşmadan
aynaşmadan
Üzüm gözlü kızlarla
Bir dilim almadan
Kırkağaç kavunundan
Aniden bastırınca yaz yağmurları
Haziara elveda dedik

Gün batınadan
Yaklaşmışken düze
Bir parmak bal bile
Çok görüldü bize
Sevgi, barış
Aşktan yana
Daha yeni başlamışken söze
Elveda dedil< Sözlere elveda dedik.

162 Y A Ş A S l N E D E B iYAT 1 Şubat 1 998

 -

·_ �
.; . �'��

Şi i R H?·
r"'

Attila Taş karanfil tarar üst güvertede

uskumru gözlü kadınlar
kırmızı bir maviliktir yüzleri
Istanbul'cia doğdu. Kendini 90
ku�ağını olu�turan ilmeklerelen
biri olarak tanımlıyor.
Şiirdeki moda akımiareian
ve grupla�malarclan u:ıak
her biri bir çiçekte doğar
kalarak kendi sesiyle bir
�ey/er söylemeyi seçiyor. uskumru gözlü kadınlar
1 997 Cemal SOreya
Şiir Yarı1ma'ncla özendirme birer çiy damlasıdırlar görürsünüz
ödüliJ ka:ıanclı.
bilmeden kaç kişi üstlerine basar

gün batmadan ölürler

uskumru gözlü kadınlar
çekiliverir gül kokusu şehirden
insanlar yalnızlıkianna dönerler

kurtarırsa onlar kurtarır şehri

elleri gül nasırı karanfil nasırı
kurtarırsa uskumru gözlü kadınlar kurtarır
Içimizden çekilen aşk denilen sihri

uskumru
gö-zlü
l<ad1nlar
Şubat 1 9 98 / YAŞ A S lN E D E B IYAT 63 j

Ö YK Ü
Şahhüsne
Nazmiye Tirali
1 970'te Ankara'da ı:loğı:lu.
T.E.D. Ankara Koleji'ni, 1 993'te
Bilkent Üniversitesi Güzel
Sanatlar Fakültesi lçmimarlık
ve Çevre Tasarımı Bölümü'nü
&itirı:li. Çe1itli in1aat 1irketleri,
mimari &üro/ar ve atölyelerı:le
içmimar olarak çalı1h. 1 996
yı/ını:la Tra&zon'a gelerek
K.T.Ü. Müh ve Mim.Fak.
lçmimarlık Bölümünı:le öğretim
görevlisi olarak çalımaya
&a1/aı:lı. Halen &u görevı:le.
Karanliktan
ayd 1 n hğa
164 Y A Ş A S l N E D E B IYAT 1 Şubat 1 998
• ·�.,
a-
·ı L_
�
Nedense bugün yüregi sıkıntılıydı.
Hani ara sıra yürege gereksizce dü­
şüp yüregi pırpır ettiren; kulagı te­
lefona ve kapıya kilitleyip sanki kö­
tü bir haber alınacakmış gibi hisset­
tiren sıkıntılardan bile kötü bir sı­
kıntıydı bu. Bir iki dua okudu için­
den ve hayra yarmaya çalıştı sıkıntı­
sını ama başaramadı. Kalbi yeni ya­
kalanmış bir kuşun kalbiydi sanki.
Kafasını meşgul etmek için iş yap­
maya çalıştı ama ne temizlige girişe­
bildi ne de yemege. En iyisi el işi
yapmak diye düşünüp eline örgüsü­
nü aldı. Daha birkaç sıra ya doku­
muş ya dokumaınıştı ki telefon çal­
dı. Sesle irkildi. Bekledigi haberi
alan insanlara özgü bir sükunetle
yaklaştı telefona. Tanımadıgı bir
sesle karşılaştıgında bile şaşırmadı
sanki bunu biliyormuş gibi. Ses ya­
bancı, kararsız ve sıkıntılıydı. Sanki
kullanacagı kelimeleri seçmekte
zorlanıyor gibiydi. Önce aradıgı nu­
maranın dogrulugundan emin ol­
mak için numarayı tekrarlamış; ka­
dın onu sabırsızca onaylamıştı.
Adam şimdi de adını soruyordu.
Karşılaştıgı bu basit soru karşısında
çok zor bir sınav sorusuymuşçasına
bocalamış nedenini tam kavrayama­
sa da kalbinin ritmi bu defa heye­
candan çok korku ile artmıştı. Adını
söyledi usulca. Adam şimdi çok iyi
bildigi bir ismi tekrarlıyordu. !sim
sanki tüm beynini doldurmuştu. Bu
yüzden adamın diger dediklerini
tam olarak anlayamadı ya da beyni
söylenenleri kasten algılamadı. Bir
kazadan bahsediyordu galiba adam;
bir hastane adı veriyor ve acele
edin diyordu. Sözler birbirine karışı­
yar kadının kafasında yankılar oluş­
turuyordu. Sanki odadaki hava tü­
keniyor nefes almak gittikçe güçle­
şiyordu. Gözleri doldu; bagazında
dügümlenen hıçkırıgı bir cümleyle
döküldü dudaklarından "O öldü
mü?" Bu soruyu sormuştu ama ya­
nıta kulak veremiyordu; aklı gelgit­
ler yaşıyor kulakları beyniyle iletişi­
mi saglayamıyorlardı. Adam ümit
vermeyen bir ses tonuyla "acele
edin, gelin" deyip hastanenin adını
tekrarlayarak bu sıkıntılı konuşmaya
son vermişti. Telefon kapanınıştı
ama ahize elinde kalmıştı. Gözleri
boşlukta sabitlenmişti ve kafası
bomboştu. Düşünmek, aglamak, bir
şeyler yapmak istiyordu ama beyni
• durmuş tüm enerjisi boşalmış öyle­
ce duruyordu. Sanki boşlukta asılı
kalmıştı. Neydi bu bir karabasan
mı? Yoksa durgun beyninin ürettigi
korkunç hayaller mi? Bir süre daha
hareketsiz durdu kadın; kendini bir
şeyler yapmaya zorladı sonra. Ada­
mın söylediklerini hatırlamaya çalış­
tı; sözcükleri hatırlıyordu ama bir
türlü anlamlarını kavrayamıyordu.
Anlamların beyninde canlanmasıyla
başladı kalbi acı dolu vuruşlara. Te­
lefon ahizesi hala elindeydi; par­
makları hatırlayamadıgı tuşlarda ge­
zindi ve telefon defterini aldı tartak­
layarak; hızla karıştırdı sayfaları.
Aradıgını bulunca aceleyle çevirdi
numaraları, eşinin sesini duyunca
gerildi tüm vücudu. Başta sakince
anlatmak istedi olanları ama başara­
madı. Sesinin tonu hafifçe titreyerek
yükseldi bir çıglık olup koptu; şim­
di kelimeleri art arda sıralayarak bi­
raz önce yabancı sesten duydukları­
nı tekrarlıyordu . Karşı tarafta bir
ölüm sessizligi vardı. Eşi garip bir
sakinlikle "Hemen yola çık ben de
geliyorum" demişti. Evden çıkışı sü­
ratliydi. Kendinden beklenmeyecek
bir enerji ve çeviktikle ine: :nerdi­
venleri. Kendini bir taksiye attı. Ve
hastanenin adını söyleyen sesini bir
yabancı sesi duyar gibi duydu. San­
ki tüm olanlar bir film salınesiymiş
o da bunları izliyormuş gibi hissedi­
yordu . Yüregini sıkan el gittikçe an­
lamsızlaşıyor adeta canını acıtıyor­
du. Yol bir türlü bitmek bilmedi;
her kırmızı ışık asırlarca onu yolda
bekletti. Oraya vardıgu:ı_da bin ya­
şında gibiydi. Hastanenin ilaç ko­
kan koridorunda hızla danışmaya
dogru ilerledi ve o çok iyi bildigi is­
mi sordu. !sim adeta dudaklarını
yakarak, kanatarak çıktı agzından.
Danışmadaki kız bir yıkıntıya bakar
gibi üzüntüyle baktı yüzüne; ölüm
gezindi gözlerinde, kadın yakaladı
ölümü gözleriyle tutunacak bir şey­
ler aradı elleri, yer ayaklarının altın­
dan hızla kayarken. Düşmesini ön­
leyen otuz yıllık hayat arkadaşıydı.
!şte yine yanı başında ona destek
vermek için tam zamanınd:, oraliay­
dı. Danışmadaki kız sesini oldugun­
dan daha da yumuşatarak bir dak­
torun ismini tekrarladı. Şimdi kori­
darda ismi söylenen daktorun oda­
sına dogru ilerliyorlardı. Birkaç da­
kika sonra doktor onları karşısına

oturtmuş gözleri gözlerinde bir şey.
ler anlatıyordu. Doktor konuşuyor,
kadın uzaklaşıyordu . Her kelime
onu geriye seneler öncesine taşıyor­
du. Yine bir hastane odasında yine
bir daktorun karşısındaydı. Dakto­
run kollarında minicik pembe bir
şey vardı. Ona ilk doklindugu an
kalbinin duracağını sanmıştı. Sıcacık
ümit dolu, kıpır kıpır hayat ve sevgi
dolu onun bebegi, onun kızıydı.
Sanki dünyada başkası yok yalnız
ikisi varmış gibi gelmişti. Soguk bir
hastane odasında sımsıcak tanışmış­
lardı. Ve birlikte geçirdikleri
her güne ümit katmışlar,
sevgi ve emek vermişlerdi.
Sıkıntıları, sevinçleri, hüzün
ve mutluluklan paylaşmışlar
birlikte bebek olup birlikte
büyümüşlerdi. Doktor ko­
nuşuyor o hala yıllar önce­
sinde geziniyordu. !şte ilk
hecenin sevincini, ilk adı­
mın heyecanını, okulla bir­
likte gelen ilk ayrılıklarının
hüznünü, ilk diptomanın
mutlulugunu, ilk dansın
kalp çarpıntılarını, ilk aşkın
sıcaklıgını, ilk hayal kırıklı­
gının gözyaşlarını, onu u­
zaklara uğurlayışın zorluğu­
nu, ilk gurbet acısını, mek­
tup sayfalarında, kart satırla­
rında ve telefon tellerinde
paylaşılan ilk özlemlerini,
ilk kavuşma sevinçlerini, he­
diye paketlerinin rafyaların­
da saklı sevgiye ilk doku­
nuşlarını ve başarılarında o­
nun annesi olmanın gururla­
rını yeniden yaşıyordu. Na­
sıl da sıgmıştı yirmi beş yıl
yirmi beş dakikaya? Doktor
konuşuyor o duymuyordu.
Ne demişti sabah evden çıkarken?
"akşam üzeri gelirim; birlikte beş
çayı içeriz." Saat beşe gelmeden
kek koymalı fırına diye geçirdi için­
den. Sonra anlamsızca baktı dokto­
ra; ne anlatıyordu bu adam? Kocası­
na döndü bakışları ama neredeyse
tanıyamadı. "Kaç yıl geçti bu oda­
da" diye düşündü; kocası yaşlan-
• ınıştı kendi yaşlanmıştı ama doktor
hala konuşuyordu. Elini kaldırıp o­
nu susturdu ve "Bebegim nerede?"
diye sordu bıçak gibi keskin. Dok­
tor o anda fark etti anlattıklarının
boşa oldugunu. Kalesi düşmüş bir
komutan yorgunlugu ve hüznüyle
refakat etti onlara yogun bakım üni­
tesine dek. Bebegi bir sürü boruya
bağlı, başucunda bir sürü makiney­
le sapsarı yatıyordu. Hayal gibi rüya
gibi gittikçe uzaklaşan bu görüntü
sisler içinde kalbini sıkıştırıyor, artık
gözlerinden akan yaşlar hıçkırıklara
boguluyordu . "!yileşecek degil mi?"
diye sordu ümitsizce. Daktorun tüm
o sözleri tekrarlamaya gücü kalma­
mıştı; yavaşça kafasını hayır anla­
mında salladı. "Ama kalbi atıyor" di­
ye çırpındı kadın. Doktor son bir e-
nerjiyle makineleri işaret etti. Ve
"beyin öldü. " dedi kısaca. Sonra geç
kalmaktan korkarak "onu ancak
başka bedenlerde yaşatabiliriz artık"
diye ekledi. Bu son cümle -ateşten
bir hançer gibi girdi kadının kalbi­
ne . Çok güzel ümitlerle ve hayaller­
le onu beklemiş bebek bedenini el­
lerine aldıgı andan itibaren onu ö­
zenle büyütmüştü. O bedeni iyi ta­
nırdı; kt::ndi bedeni gibi iyi bilirdi.
Her benini, her izini, rengini, koku­
sunu ve ·yumuşaklıgını tanırdı. Bin­
lerce kez tararnıştı o saçları ve bin­
.lerce kez dokunmuş, okşamıştı. O
Ç izg i : N u ra l B i rden
güzel gözlerden birçok•kez onun
ruhuna akmış doya doya onu yaşa­
mıştı. Şimdi onu parçalamak ve baş­
ka bedenlere, ruhlara dagıtmak da­
yanılmazdı. "Hayır" diye inledi. Acı
artık bedeninden ve ruhundan kur­
tulmuş tüm geçmişini ve gelecegini
esir almıştı. "Yapamazsınız!! Ne olur
dokunmayın ona" diye yalvardı.
Doktor onu anlıyordu ama bir kez
daha denemek zorundaydı. Geçen
saniyeleri yakalamak ister gibi ateşe
körükle gittigini bilerek sözlerini yi­
neledi. Sanki ölümü bekleyen çare-
siz insanlar dile geliyordu
sözcüklerinde. Yüregi tıpkı
onun gibi yanan başka ana­
lar dile geliyordu. Kadın ya- ·
nıyor, acı büyüyor ve isyan­
tarla ayrılıgın en acısı yaşanı­
yordu . Eviadı ondan uzakla­
şıyor, dönüşü olmayan bir
yolculuga tek başına çıkıyor­
du. Son bir kez ona baktı ö­
lüm bile bozamamıştı güzelli­
gini. Sonra aklına egitimi için
yurtdışına giderken onu u­
gurladıgı gün geldi. İlk uzun
ayrılıklarıydı. Yola çıkmadan
önce odasına gelmiş çok sev­
digi oyuncak bebegini, pija­
malarını ve bir şişe parfümü­
nü annesine bırakmış; "özle­
dikçe bunlara sarılıp koklar
beni yanında hissedersin.
Keşke elimden gelseydi de
kalbimi sana bırakabilseydim"
demişti. İşte dedigini yapıyor­
du giderken anacıgına kalbini
bırakıyor onu özledikçe sarı­
lacak canlar hediye ediyordu.
"Tamam bildigirrizi yapın"
derken canı dudaklarından o­
nu bırakıp çıkmak istedi; kuş
olup uçmak kızının melek ka­
natlarına konmak onunla dünyadan
ayrılmak istedi ama yapamadı. Onun
acısı bir başka ananın kalbinde umut
olmuştu, akıttıgı gözyaşları bir başka
filizi yeşertiyor, kızı başka bedenler­
de can oluyordu. Kızının ruhu terte­
miz bir yerlerde huzura kavuştukça
yüregi bir başka gögüste yeni bir
güne atacak ve gözleri bir başka ru­
ha pencere olacaktı. Gecenin karan­
lıgı kadının kanayan ana yüregini e­
sir alırken ışık olup başka anaların,
evlatların ve eşierin yüregini aydınla­
tıyor; güneşin aydınlıgı gecenin ka­
ranlıgını boguyordu.
Ş u bat 1 9 98 1 YA Ş A S l N E D E B IYAT 65 1

ÖY K Ü
Gökmen Ortaç
1 972 yılında !,.nkara'da
doğdu. Hacettepe Universilesi
Edebiyat Fakültesi Sosyoloii
Bölümü'nü bitirdi. Uzun bir
süre reklam metin yazan
olarak çolı�tı. Bazı dergilerde
yazı ve makaleleri yayım/andı.
Halen yaz ba�ında çıkarmayı
aü�ündüğü öy/cü kitabı
üzerincfe çalı�ıyor
Tel(erlel(li
yaşamlar
166 YAŞASlN E D E B IYAT 1 Şubat 1 998
''·
".
ı,:fe'
'.··;.
.-�·,:..
'� ' '
Gökyüzü agır renkleniyor. Kırmızı,
beyaz, mavi, sarı . . . Tonlar o kadar
yavaş bir degişim içindeler ki, bu
güzellige duyarsız kalabilmek için
ruhtan yoksun bir bedende yaşıyor
olmak gerek Gün ışıkları demetler
halinde yaşamın bağrına saplanıyor.
Acısız, gönüllü bir kabullenişle gü­
lümseme kırıntıları yayılıyor ortalı­
ga . . . Gecenin buzu çözüldü. Gölge­
leri hapseden karanlık görevini tes­
lim etmenin rahatlıgı içinde, huzur
dolu. Sessizce, kimsesizce çekiliyor
insanların dünyasından; bir sonraki
buluşmaya kadar. Koyulugun insan­
larının yüzleri, karartıları içinde
dertleşen kelimelerle aynı anda ay­
dınlanıyor. Gözlerine gün girmiş
serseriler yattıkları yerde rahatsız,
daha bir umursamaz sarılıyorlar sırt­
lanndaki paçavralara. Her şey daha
gerçek, daha temiz.
Sögüt tomurcukları alevi renklerle
parıldıyorlar. Yaz aylarının sıcak,
yapışkan, sıkıcı durguninguna rag­
men hafif bir esinti dalların arasın­
da . . . Yeşil ayrı bir güzel görünüyor,
tek renk, farksız. Biz uyurken birisi
boyamış buraları, tek elden çıkmış­
çasına . . . Yaşantının olağan akışı
içinde yakalanması mümkün olma­
yan renk cümbüşünü kollarında ta­
şıyan meltem, boyaları dökülmüş,
eski pencereme kadar ulaşıyor hor
görmeden . . . Bir an birilerinin camı­
mı tıklattığnı duyumsuyorum . . Açı­
yorum . . . Seriniilik şelalesinin uçu­
şan damlacıkları cigerlerimin tavanı­
na kadar ulaşıyor. Hayran gözler
uzun bir müddet doğanın sunduğu
bu senfoniye eşlik ediyor.
Derken canı sıkılıyor gökyüzünün.
İçindeki eğlence isteği sınırlarını
zorluyor. Mavi sonsuzluk pencere­
sinden insanları seyrederek mutlu
olan güzellik anlaşılmaz bir tatmin­
sizlik içinde kıvranıyor. Binlerce
kez tanıklık ettiği fani duygulara,
geçici hevesiere kaptınyar kendini.
Parlak, gülümseyen, umut dolu yü­
züne hüznü de ortak ediyor. Yaşa­
nan berrak sarhoşlukla ihanetin
başkataşımı yaşanıyor bir anda.
Bocalıyor; güneş, rüzgar, yağmur
arasında. Önce güneşi alıyor yanı­
na; birlikte iniyarlar duygular dün­
yasına.
Evin içinde koşuyorum. Açtığım
her kapı mutlaka duvara çarpıyor,
camları sallanıyor. Mutfakta çalışan
annemi elinden tuttuğum gibi, ufa­
cık görünen, ancak benim gözümde
dünyaları kucaklayan penceremizin
önüne getiriyorum.
"Anne güneş açtı, çay içeceğiz de­
ğil mi?"
"Evet yavrum ateşin üstüne koy­
dum bile." Zıplıyorum. Bir orada­
yım, bir burada. Yerdeki minderler
ayaklarımın altında ezilip garip şe­
killere giriyorlar. Bana kimse bir şey
demiyor, kızmıyor, sadece gülümsü­
yorlar. Çünkü ben çocuğum, sadece
sevincime ortak oluyorlar.
Anneciğim, sevginin sıcaklığını do­
yasıya tattığım tek kadın. Hep böyle
kandırdı zihnimi, ufacık yüreğimi.
Sonu gelmez isteklerim için böyle
bir yol çizmişti. Güneş her şeyimdi,
hayalleriıncieki arkadaşımdı. Şimdi
bile gözümün önünde canlanıyor,
ona açması için yalvardığım saatler.
Bol güneşli günlerde isterdim; don­
durmacının kendine özgü yanık se­
sini duymayı, mahallemizin bakkalı­
nı hep böyle günlerde ziyaret et­
mek isterdim.
"Şu çikolatalar ne kadar güzel gö­
rünüyor degil mi?"
"Ben de sana katılıyorum; ama
hastasın. Onun için hiç heveslen­
me. "
"Dışarda güneş var oysaki"
Onun yokluğunda ket vurulan is­
teklerime ortamını yakaladığırnda
ulaşıyordum. İşte demir liranın sı­
caklığını avucumda hissediyorum.
O yüzden şimdi bile kış mevsimini
hiç sevmem. Çok eski bir dosttan
yoksun olarak geçen beyaz gri karı­
şıını günler, tutulmuşluğu, bastırıl­
ınışlığı yaşatır. Böyle günlerde bazı
şeyleri yapmamı engelleyen bir güç
ortalarda dolaşır.
Kıskanıyor rüzgar bu harika birlik­
teliği, kopuyor gizlendiği yerden
aralarına düşüyor. Güneş tedirgin,
gökyüzü sıkıntılı. Yapabilecekleri
bir şey yok; zamanla aşıyorlar te­
reddüt dolu anlarını, birlikte devam
ediyorlar yaşam yoluna. "Ben de
burdayım" demek isteyen delicesine

bir esme mutlulukları, umutları, sev­
gileri bir girdabın içine alıyor. Nay­
lon torbalar, kağıt parçacıkları, toz
zerrecikleri ile birlikte geride kalı­
yorlar, başları dönük.
"Senin kız geçiyor" Rüzgarın kes­
kinliğinde iyice kastığım bedenim
istem dışı doğruluyor. Şu anda son­
ra üzerinde etkili olamadığım bir
bedendeyim Deminden beri serze­
nişte bulunduğum, sert küfürler sa­
vurduğum soğuk artık beni etkile­
miyor. İlk aşkım Yüreğimin baş­
kası için çarpabileceğini bana öğ­
reten insan. Camların arkasına
hapsolmuş platonik duygularım.
Avucumun içine sakladığım si­
garadan derin bir nefes çekiyo­
rum. İzmaritin sonundaki tuhaf
acı tadı duyuyorum. İçimdeki du­
man bir yağ kıvraklığında amacı­
na ulaşıyor. İki parmağımın ara­
sında sıkıştırıp yol kenarındaki
mazgala yönlendiriyorum. Daha
yere düşmeden rüzgara teslim o­
luyor, binlerce kıvılcımla birlikte
bırakıyor bu güce kendini.
Buzdan soluğuyla donduran
rüzgar hain, tehditkar. Usulca
sarmalıyar narin belini. Etekleri i­
fil ifil dalgalanıyor. Süt beyaz ba­
caklara takılıyar tüm bakışlar,
gençlik hevesleri kabarıyor bir
yerlerde. Onun dışında herkes
memnun. Çaresizce bastırıyor e­
tek uçlarını iki eliyle, inatlaşma
ve mücadele devam ediyor.
"Adileşmeyin önünüze bakın
lan. " Ses yankılanıyor. Çarptığı
sert yüzeylerden güç almış şekil-
de geri dönüyor, iki kere çınlıyor
kulaklarda. Kabalık ve serdikte
kelimelerin yakaladığı bu özgür
gücü uğultu bile kesemiyor. Ben­
den çıkmamış gibi ürküyorum,
alnımda biriken ter damlalarını
silerken halen her yanım titriyor.
Belki rüzgar bile korkuyor, etkisi a­
zalıyor usulca. Yanımızdan geçer­
ken gözlerime takılan minnettar ba­
kışları içeri süzülerek yüreğime
darnlıyor. Her damla
umut yüklü, sevgi :yüklü.
Bu kadar gürültü bulutlarla sarma­
lanmış yağmurun kulağına kadar
ulaşıyor. Tembel, ağır, ıslak beden
homurtular içinde kıpırdanıyor. Kaç­
mış rahatı bir daha bulamayacak ol­
manın öfkesiyle doğruluyor. Gör­
düklerine inanamayan bir baş uza­
nıyor pamuk tarlalarından aşağı
doğru . Gökyüzü, güneş ve rüzgar
bir arada dolaşıyor.
"Üçü bir arada, pek sık rastlanan
bir durum değil bu . Kesin beni çe­
kiştiriyorlardır. Onları yalnız bırak­
maya gelmez."
İyice karardı gökyüzü, kurşuni bir
doruk yakaladı. Başını kaldırıp yu­
karılara bakan her yürek grileşmiş
bulutlara takıldı kaldı. Alışamadı.
Bakışlardan süzülen koyuluklar bir
eşkıya gibi mesken tuttular duygu­
ların üstünü. Bütünden kopup ya­
lancı bir özgürlüğe düşen damlalar
yıkılmış tozları kaldırırnın üstüne
Ç izg i : Ma h m ut Ka ratopra k
serdi. Noktalanmış serinlik Çocuk
çığlıklarıyla dolu damlalar.
İlk düşen kahramanlar, öncü kuv­
vetler dost olarak gelmişlerdi. İçten­
likle uyarıyariardı insanları,
"Hazırlıklı olun birazdan sağanak
başlayacak"
Ani bir yankılanma ile birlikte şid­
detini büsbütün artıran gökgürültü­
sü korkunç bir şekilde patladı. Yıl­
dırımlar tüm yaşananların bir fotoğ-
rafını çektiler. Korkak yürekler
bulutları bırakıp, eski yerlerine
döndüler. Yaşamlar artık ısian­
mamak için dükkan saçaklarının
altından yürümeye başladılar.
Penceremden öylece baktım bu
yaşananlara. Boş sokaklar an­
lamsız kalmışlardı, terkedilmiş­
lerdi, yıkılmışlardı.
"Korkuyorum" . Elinden olma­
dan girdiği bu durumdan nasıl
çıkacağını bilmediği için birin­
den yardım dilenir gibi bakıyor­
du . Gözleri o kadar güzel ve bü­
yüktü ki. Durduramıyordum
kendimi, her seferinde teslim o­
luyordum.
"Ben yanındayken hiçbir şey­
den korkınanı istemiyorum. Ya­
nıma gel . " Boynuma atılıyor.
Böylesine
ani bir tepki beklemiyorum doğ­
rusu . O mutlu, ben mutlu. Öy­
leyse tüm evren mutlu ya da
ben öyle zannediyorum.
Saçla kaplanmış çatının üzerine
düşen damlaların çıkardığı sesler
içime garip bir heyecan yüklü­
yar. Yaşananları yitirmiş olmanın
haklı isyanı içerisindeyim Kavu­
şan her damla bir alaz. Sessizlik
donmuş, gün ışığı kımıltısız, dü­
' şünceler cansız. Aydınlıklarının i­
Çif\de yaşanan karanlık anları.
Zaman durmuş, silinmiş. Her
şeyden Bağımsız işleyen bir zama­
nın ilerleyi� sesleri duyuluyor. Tü­
münüze ait değil, benim ömrümün
saniyeleri çalırtı.yor.
"Hadi arabadan inelim". Bu kadar
tatlı ve baştan çıkarıcı bir ses tonuy­
la konuşmayı nasıl becerdiğini hiç­
bir zaman çözememiştim.
Ş u b a t 1 9 98 1 YA Ş A S l N E D E B IYAT 67 1
 "Delisin sen, yagmuru görmüyor
musun?"
"Romantizmin ruhunu -kaybetmiş­
sin. Yagmurda el ele yürümek, onu
beraberce bedenlerimizde hisset­
mek istiyorum. " Bu kelimeler yüre­
gimin üzerinde bir dolu tabanca,
patlamaya hazır. İşte o andan sonra
sevgiyle mantık kıyasıya bir savaşım
içine giriyorlar. tık bakışta şanslar
eşit, kimin kazanacagı hakkında fi­
kir bile yürütemiyorum. Merak dolu
bekleyiş, sonunda ikisinden daha
güzel olanının haşin bilekli gücü di­
gerini dışlıyor. Yaz yagmurlarının al­
tında romantikleşiyoruz.
Şimdi bu yaşananlardan elimde
ne kaldı? Beynimde şiddetli bir bo­
ran yaşıyorum. Esmeye hazırlanan
düşlerimi onun beni Jimanına çe­
'
ken meltemi kesmiyor. Hücreleri­
min en ince noktalarında alevlenen
"boşuna ugraşıyorsun" diye sesle­
nen tüm dostça uyanlara ragmen
hep başka yollarla ulaşınaya çaba­
ladıgım düşlerim oldu . Sadece be­
nim olan, şiddetli bir arzu ile sa­
hiplendigim şeyler. Ugrunda pek
çok şeyi yitirdigim ideal kırıntıla­
rım. Somut gerçekliklerde birlikte
yaşadıgım insanları bulaştırmadı­
gım, onlardan köşe bucak sakladı­
ğım zihinsel kurgulamalarım. Bir
gün yüce ideallerimden başımı kal­
dırıp yaşama döndüğümde "Artık
bulamazsın" dediler. Kirpiklerinin
bitim noktalarında damlalar tomur­
cuklandı, gittikçe kabardı. Vakit
geçti, her zaman geç olmuştu. Ne
dünyayı, ne de sevgileri kazanamı­
yordum, olmuyordu .
"Biz kimiz? Hayattan ne bekliyo­
ruz? Birbirimiz için taşıdıgımız an­
lam ne?" Yüzeye çıkmayan, çok
derinlerde bir yerde yakarak dola­
şan öfkenin varlığı içimde kol gezi­
yor. Ellerim, başım, yüzüm bir alev
kütlesi. İçimde kristal buz sarkıtları.
Sonunda onlar da dayanarnayıp
yok oluyorlar.
"Seninle bu konuda konuşmamız
mümkün değil. Son zamanlarda ya­
şadığım değişimin farkında değil­
sin. Bencilleştin sadece kendini dü­
şünmeye başladın". Belirgin bir ka­
yıtsızlık içinde ,karşımda dikilip du-
168 YAŞ A S l N E D E B IYAT 1 Şubat 1 998
ruyor. Derin sızılı çizgiler var yü­
zünde.
"Beni anlamıyorsun"
"Evet birilerinin bir şeyleri anlama­
dığı kesin"
Suçlu, yıpratıcı bir sessizlik. Saat­
lerce sürüyor. Geçmemekte ısrarlı
zaman, bu sıkıntılı anı uzatmaktan
zevk alıyor besbelli. Bütün bunlar
iyiye yarulacak şeyler değil. Yoksa
her şeyden daha temiz başladıgını
zannettigimiz sevginin çatırdama
sesleri mi kulagıma gelen? Bu yıkıcı
konuşmaların sıradan olaylardan
kaynaklanması mümkün degil.
Uzun süredir olanların ya da olma­
yanların birikimi . . . Ben farkına var­
madan bu kadar büyürneyi koca­
manlaşmayı nasıl başardınız? Oysa­
ki her seferinden sizi ceplerime dol­
durmuştum. Elbet sırası geldiginde
onları teker teker çıkarıp çözmeyi
düşünüyordum. Unutmuşum. Şu
anda siniderim gergin yay gibi, bo­
şalmanın yolunu bulmam gerek. A­
ma hayır onun yanında ağlamak is­
temiyorum. Yumruklayabileceğim
uygun bir yer de yok, belki de ava­
zım çıktığı kadar bağırmalıyım. Hiç­
birini yapamıyorum, ağzıma zorluk­
la götürdüğüm sigararnı yakmakta
zorlanıyorum.
Bulutlardan tek bir iz bile kalmadı
gökyüzünde Bıraktılar gecenin kol­
Iarına yumuşaklıklarını. Yağmur tüm
yükünü boşaltmış olmanın rahatlı­
ğıyla köşesine çekildi. İçten içe kıs­
kandım bu halini. Yeteri kadar hü­
zün yaratmıştı sevdaların üstünde.
Şimdi şehir sonsuz huzur içinde ge­
ceyi yaşıyor. Mahalledeki evlerin a­
çık pencerelerinden içeri sızan
nemli toprak kokusu birlikteliklerin
tatlı havasıyla karışıyor. Dışarı yayı­
lan ışık hüzmeleri mutlulukla özdeş
aydınlatıyor geceyi. Ay bile lekesiz.
Şu saatte ise benim gözyaşiarım ha­
len kesilmedi. Renksiz, soluk, acıya
bezenmiş yanaklarımdan süzülüyor­
lar. Pencerenin kenarına dayalı ak­
lar düşmüş başım, en küçük ümit­
ten yoksun dışarıya dönük. Bakıyor
ama görmüyor.
Akışa bırakmak, o güce teslim ol­
mak gerekiyor belki de. İki dosta
dönüşrnekten başka yapılabilecek
hiçbir şey olasılıkları zorlamaktan
farklı bir anlam taşımayacak Karşı­
lıklı oturduğumuz masada bu dü­
şünceler altında kemiriliyorum.
Uzaklaşmıyor, yapışkan imgeler.
Binlerce kez bıkmadan dinlediğimiz
yaşam serüvenlerimizi meze yaptık
sofralarımıza. Yıllanmış gözyaşların,
eskimiş gülüşlerin üstüne yuvarlan­
dı kadehler. Elleri elimde, başı
omuzumda diniediğim şeyleri şimdi
bir dostluk ayrıntısıyla paylaşıyo­
rum. Dayanmamak elimde olmadıgı
için dayanıyorum.
''Bu halde eve gidernem Beni ar­
kadaşlara bırakır mısın?"
Metankoli yaşanıyor her demiyle
birlikte. İçimden konuşmak gelmi­
yor. Yol çizgileri bitişmiş, altımdan
hızla kayıyorlar. Yolun kenarına
konmuş aydınlatıcıların altından her
geçişte içerisi aydınlanıyor. Karan­
lıklar içinde suni bir parlama yaşa­
nıyor. İnsan kalabalığın sıyrılıp şeh­
rin dışındaki eve ulaşıyoruz.
Evdeyiz. Sıradan konuşmaların dı­
şında birbirine yabancı iki insan.
Birbirimize bu kadar yakınken, bu
kadar uzaktaşınayı nasıl başardık
acaba? Bir zamanlar aynı beden i­
çinde atan· iki yürek anlamsızca bir­
birlerini suçlayarak ayrılmak üzere­
ler nerdeyse. Bitmek üzere olan bir
selin son darbeleri yaşanıyor.
Yattığı yerde huzursuz. Durmaksı­
zın sağa sola dönüşleri, düzensiz
soluk alışları onu ele veriyor. Her
dönüşünde acemi bir çocuk gibi
bana bakıyor, sonra aniden kaçırı­
yar gözlerini, yorganın altına saklı­
yar. Aslında sakladıgı duyguları,
çünkü onun gözleri her zaman kal­
binin aynası oldu . Genellikle o ça­
kır gözler yakayı kaptırmasına ze­
min hazırladı. .
Evin tüm soğukluğuna karşın üze­
riıncieki kazağı çıkarıp atıyorum. tık
önce garip ürperme sarmalıyar be­
denimi. Soğuktan mı yoksa sevgi­
min çekilmesinden mi bilmiyorum.
Kendimi kandırabilmek için zihnim­
de tasadamış olduğum bir oyunu
oynuyorum. Çok iyi biliyorum ki şu
anki sıkıntıının kaynagı, beni sıkan
şey üzerimdeki kazak değil, bir tür­
lü ne olduğuna karar veremediğim
duygulanm.
Uyuyamadığımı biliyorum. Akrep­
le yelkovanın birlikteliğini izliyo­
rum. Saat başı buluşan ve sürekli
ayrılmak zorunda olan iki sevgili.
Gönüllü bir kabulleniş içinde olma
zorunluluğu. Gece devfilmeye baş­
ladı. Kıvrıldığım kanapenin ucunda
uyku ile uyanıklık arasındaki yolcu­
luğum sürüyor. Sessizlik ve aniden
onu yırtan bir ses.
"Deliliğini bana göstermene gerek
yok, benden iyi kim bilebilir ki."
"Neden bahsediyorsun". Çok iyi
anlamıştım. Ancak sanki anlamamış
gibi davranmanın daha iyi olduğu­
na karar verdim anlık bir süreç için­
de.
"Üşüyeceksin. Yanıma gel" Burada
bile kelimelerin ardına saklanmış
kararsızlık titreşimlerini yakalıyor­
dum.
"Rahatımı bozma ben böyle iyi­
yim". Sonunda ısrarlara dayanama­
dım. Kıyısından süzüldüm yatağa.
Rahat değilim. Şu anda sırtı bana
dönük, duygularımızın şu anki du­
rumu gibi. Aniden bana dönüp ba­
şını omuzuma yaslıyor.
"Sana bir şey söyleyeceğim. Sonu­
na kadar konuşmadan beni dinleye­
ceksin"
O anda kelimelerin beni boğma­
sından korkuyorum. Ağzımı bile aç­
maya niyetim yok. Uzun konuşmayı
yerimden kıpırdamadan dinliyorum.
Sıra son cümlesine geliyor.
"Yaşantımdaki her şeyi silmek iste­
dim. Kısmen becerebildim de bunu.
Sana gelince olmadı, yapamadım"
Kollarıma alıyorum onu, sabaha
kadar. Eskiden yaşanmış olan ateşli
günler yeniden doğuyorlar, binlerce
haykırışla. Güneşi biz uyandırıyo­
ruz, insanların üzerine doğsun, on­
ları kucaklasın diye. Işınların üze­
rinde parmaklarımızın izleri bulunu­
yor.
Yapacak başka işim olmadığı için
sabahı bekliyorum. Gün doğrualı a­
cılarımın üstüne. Zaman sevgi ve i­
nançların izini böylesine geçirmiş­
ken, sonsuza dek onları yücelterek
yaşayacağımızı düşünürken, sap­
landığım durumun yıkımı altında
eziliyorum. Yalnızlığı bu kadar de­
rinden hissedebileceğimi aklıma bi­
le getirmezdim. Böyle ortalarda bı­
rakıp gitmen mi gerekiyordu? Ne­
yin acelesi düşmüştü bembeyaz el­
lerinin üzerine. Gözlerimi kapat­
sam, biraz uyuyabilsem, yine bir
şey geçmeyecek elime uyandığım­
da, aynı acılar beni bekliyor ola­
cak. Sen uykularının en derini içi­
ne kim bilir neler yapıyorsun? Beni
aldattın. Kollarıının arasından ölü­
mün koyuluğuna atıldın. Acaba rü­
yalarında kimi görüyorsun? Ger­
çekten ölüler rüya görürler mi?
Sonunda sabah oluyor. Yırtılan
gökte beyazlıklar seçilmey ebaşlan­
dı. Karşımda sessizce oturan gece
bir sonraki ziyaretine kadar gitmeye
hazırlanıyor. Birazdan gün ışığına
boğulacak, kocaman anlar yitip gi­
decek. Günlük yaşamın sıradan ay­
rıntıları arasındaki yerini alacak so­
nuçta.
Aydınlıkla birlikte bu oda beni
sıkmaya başladı. Dışarı çıkmalı­
yım, koşuşturan insanların arasına
karışmalıyım. Telaşla atılan adım­
lara bir şeyler katarak, onlara uy­
mak için çabalamalıyım. Bir işim
varmış gibi görünmeliyim insanla­
ra. Yapamıyorum. Olduğurnun dı­
şında görünmeyi beceremedim
şimdiye kadar. Ekmek kavgam
yok onlar gibi, sadece yitirdiğim
sevgimin peşindeyim. Kimsenin
bunun farkında olmaması yüzün­
den içten içe bir mutluluk duyu­
yorum. Kanım bile acelesiz dolaşı­
yor damarlarımda.
Yaz aylarının bıktıran sarısından
sonra güzün sunduğu serinlik saye­
sinde biraz toparlanıyorum. Her
şey çılgınca bir ışık dansına tutuş­
muş, renklerin yarattığı gösteri ba­
şımı döndürüyor.
"Biraz düzgün yürümeye çalışır
mısın?"
" Kaldırım çizgilerine basmamaya
çalışıyorum. " Mutluluktan başka e­
da seçilmiyor sözlerde.
"Basarsan ne olur?"
"Annem bunun özellikler geceleri
çok uğursuz olduğunu söyler. "
Çizgilere basmamaya dikkat ede­
rek ilerliyorum. Amaçsız, gidecek
yersiz, umarsız. İşte şimdi önümden
yürüyor. Sanrılarım artmaya başladı.
Üzerindeki yağmurluk, yürüyüşü,
saçlarının omuzlarından süzülüşü i­
le her şeyiyle oydu. Hayır, mümkün
değil. Olmayacağını biliyorum. Hiç­
bir tarafa bakmadan kısa adımlarla
uzaklaşıyor. Meşe ağacı bana omuz
vermese, olduğum yere yıkılacağım.
İçeriden gelen bu sesi kalbimin tek
başına çıkardığına inanmıyorum.
Döngede kaybolmasına rağmen ya­
vaşlamıyor. Yukarılardan bir yerler­
den, meleklerin dünyasından beni
gözediyormuş gibi bir inanç yerleşi­
yor içime.
"Seni tuz kadar çok seviyorum"
demişti; onu en son gördüğümde.
"Ben de seni" demerne fırsat ver­
meden çekip gitmişti. Bu iki keli­
meyi ona tekrar edemediğim için
şimdi ne kadar pişmanım.
Yaşamın sırrını sevginin özünden
yola çıkarak aramaktan sonunda
yorgun düştün. Derine inerek dü­
şünme isteğin yüzünden çoğu za­
man işkenceler altında kaldın, pran­
galarını ellerinle kilitledin. Ayrıntı­
lada uğraşan düşüncelerin en basit
anlamları bile çözmeni engelledi.
Bu yüzden anlayamadın sevgimi,
seni basitçe sevmiştim. Karmaşık,
zor, çözülemez parçalara sahip de­
ğildi sevgim. Belki de hayatımda ilk
kez bu kadar basit oldum. Sonsuz­
luğu başka yerde aramanın nafile
bir çaba olduğuna karar verdiğim
zaman yanında yoktum. Olmayı
çok isterdim oysa. Gizemi çözdük­
ten sonra tüm nesneleri ve özleri
bırakıp benliğine hızlı bir dönüş ya­
şadın. Çabalarınla yarattığın dünya­
da şimdi bensiz yaşıyorsun.
Çok, çok uzaklarda yerin. Göremi­
yorum. Ama duyuyor, aynı yerde
olmanın mutluluğunu yaşıyorum.
Neler söylemiştim sana şu ana ka­
dar, en güzellerini en sona sakla­
mıştım. Çekip gittin. Sevgiymiş, gü­
zel sözlermiş, yaşanacakmış bekle­
medin. Zaman zaman onları kendi­
me mırıldanıyorum. Geçmiş bir za­
mana ağıtlar yakıyornın ve her sefe­
rinde seni kaldığım yerden sevmeye
devam ediyorum.
Ş ubat 1 9 98 1 YAŞ A S lN E D E B IYAT 69 i
 - ' _.:.}i
. ...�f:
Şii R -?�;

Hüseyin Köse kar yağıyor, kar yağınca ben yüzümün baltasıyım çin
yüzümün yunmuş, zorla kondurulmuş bir çiçeğiyim
ve çin, insan eğer geceleri on yedisindeyse
1 970'te Gaziantep'te doğdu. ve bakımsız, _ yalnız ve uykuluysa,
lik, orta ve lise eğitimini
Gaziantep'te .tamamladı. Halen
Ege Universilesi Iletişim şarkılar; lambalar çadırlar ve ayak izlerinden bulunur
Fakültesi Gazetecilik
Bölümü'nde eğitimini kötü çıraklar birikir gözlerine, i rise doğru
sürdürmekle. Sonbahar,
Edebiyat/Eleştiri, Edebiyat ve yitmemek, sevinmemek, hep umursandığında kalmak için
Eleştiri, Varlık v.b. dergilerde
yazıları yayım/andı. Yayma
hazır bir şiir ve roman
dosyasının yanı sıra Gerard de
Nerva/'den yaptığı bir de çeviri kar yağıyor kar yağınca sen kimsin böyle yakın ben kim
şiir dosyası bulunuyor.

işte mühre boncuğu, alnım, çizgili taşlar

çığ soğuğu bir adamın bakışları gibi tedirgin
ve çığ soğuğu bir adamın bakışlarında bazen
aşk bir çocuk bedduası olabil ir çin
ya da geç yarılanmış bir ömür habercisi

insan bir harami gibi de yaşayabilir hüznü

al biraz ağart beni kadim bir yalnızlık için

Bul ut-Garden

170 YAŞ A S l N E D E B iYAT 1 Ş u bat 1 9 98

 ��.:.­
�'
-�r

ŞII R
• • _ı:_...

.·'(
•

Kuvantumum

Sen bir çizgisin iki boyutlu ,

Derinlikten yana nasipsiz.
Bense bir noktayım , boyutsuz
Sonsuz uzayda kesişmemiz
Ne kadar da umutsuz ! . .

Hayal

Bir hayal kurdum,

Dr. Erkan Aktaş bir hayal doğurdu .

Derken ilk hayatin

bi r torunu oldu . .
1 966 yılında �ütahya'da
doğdu. Istanbul'da
Kadın Doğum uzmanı Hayaller, hayaller,
olarak çalışıyor. derken başka hayaller
Amatör olarak şiir yazıyor.
nerde kald ı gerçekler?

- Arkadan koşuyorlar;
inşallah yetişecekler. . .

Dişler, Düşler

ı
Dişler?
Parlak.
işler?
Kesat.
Gözler?
Yari gözler.
Ya sözler?
Özlü sözler?
Muhabbeti
Özler.

ll
Düşler?
Renksiz.
Düşünceler?
Zevksiz.
Oturmuş
Neyi düşler?
S i i rler
.
Dirilişi er,
Ölüşler.
Ya o gülüşler?
Amaaan,
Boş ver. . .

Ş u bat 1 9 98 / YA Ş A S l N E D E B iYAT 71 1
 ...���?
:::.�·

·)t
.

ŞiiR
�

. ."

Öner Fikri Uslu bebekler gibi

Her bulutta bir ressam
Çizer yüzünü uyurken
Zonguldak'ta maden
mühendisi. "Uydum Suyun
Aklına" adlı bir şiir kitabı var.

Düşer suya kırılır

Parça parça kehribar
Ayışığında çehren

Ü stünde ince gömlek

Yırtılır boydan boya
Uzaklarda üşürken

Her gölgede bir kazaz

ipekten ibrişime
işler kozayı yeniden.

\
Kaz az

172 Y A Ş A S l N E D E B IYAT 1 Aralık 1 9 97


Lüsan B1çakç1
Şaşkal
19.68'ele Adıyaman'da doğdu.
/TU Endüstri Müh. Yüksek Lisans
Programı'nelan mezun oldu.
1 990'dan beri THY'ele
mühendis olarak çalı�ıyor.
Şiirleri Hürriyet Gösteri,
Sonbahar, Varo� v.b. dergilerele
-yayım/andı 1 987'cle Güne�
Gazetesi Genç Şairler
Yarı�ması'ncla 2. oldu.
Bana sözlerin
l<ald•
- Bir annenin sabaha karş1
oğlu için söyledikleri
Bana sözlerin kaldı yavrum
Sen değil.
Oysa bir gölgeden sakınırdım yüzünü
Saçının her teli benim eserimdi
Boğazından geçirdiğim her lokma
Gider bir yerini iyi ederdi .
Yattığın yerleri ben düzlerdim
Saçlarını okşar gibi .
Bir günden diğerine
Seni özlerken
Yokluğunda yıllar geçti .
Senin yüzün
Benim ellerimin devamıydı
Bütün çizgilerini bilirdim
(Seni bilmediğim insanlar nasıl sevdiler?)
Kopardılar ellerimden
Böldüler denizimi
O günlerden bir kuraklık ellerimde.
Bana sözlerin kaldı yavrum
Niçin sen değil?
Şubat 1 998 / YAŞASlN E D E B iYAT 73 ı
 ..,'"'';t-.
;-•..-··
.
�L ';_�
\ ·i��r.
iNCELEME·;:�i� _:
_w;�;: .
1 997'nin, Hasan-Ali YÜCEL yılı
olmasını kararlaştırmıştı UNESCO.
Tüm üye uluslar, yüzüncü doğum
yıldönümünde Hasan-Ali'yi konu­
şup, değerlendirdi toplantılar, yayın­
larla. Toplumumuzun yetiştirdiği
"büyük oğul"un hizmetleri, ürünleri
saygıyla değerlendirildi,
Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim
Vakfı, Köy Enstitüleri ve köy eğiti­
miyle ilgili yazılarını, konuşmalarını
kitaplaştırdı eğitimcimizin. Birleşmiş
Milletler Türk Derneği, oylumlu bir
Hasan-Ali YÜCEL'e Armağan kita­
bı yayımlandı. Edebiyatçılar Derneği
de HASAN-ALİ YÜCEL Günleri
26-27 Aralık ürününde, sempoz­
yum bildirilerini topladı. Ayrıca
Mehmet 1939'da toplanan BİRİNCİ TÜRK
Başaran NEŞRİYAT KONGRESİ'nin tıpkı ba­
sımını yaptı, yeniden gün ışığına çı­
kardı bir güzel kaynak yaptı.
Daha göremediklerimiz de var,
ama yeter sayılabilir mi?
Çok yönlü bir kişi, bir anıt adam
Hasan-Ali; ozan, yazar, eğitimci,
Cumhuriyet dönemi eğitim ve ekin
kurumlarını kuran devlet adamı. . .
Dilimizi, düşüncemizi, yazınımızı et­
kinlikleriyle varsıllaştırmış, aydınlık,
hümanist kuşaklar yetiştirmeye ada­
mış kendini. Cumhuriyetin kuruluş
yıllarında öğretmenliğe başlamış,
ders kitapları yazmış, devrimiere
harç taşımış, Kuvayı Milliye aydını.
Kurtuluş Savaşını eğitim kesiminde,
Atatürk'ün çizdiği doğrultuda sür­
düren, ülkede rönesans havası esti­
ren, büyük aydınlanmacı. . .
1897'de İstanbul'da doğmuş. Bal­
kan bozgununu, Birinci Dünya Sa­
vaşı yıkımını yaşamış, toplumun
kurtuluş özlemleriyle yağurulmuş
kişiliği. Yüksek Öğretmen Okulu
öğrencisiyken, gazeteci olarak izle­
miş Anadolu'daki savaşı.
Cumhuriyetin kuruluş yıllarında,
devriınierin coşkusu içinde İz­
ınir'de, İstanbul liselerinde yazın ve
felsefe öğretmenliği, Bakanlık Mü­
fettişliği, Gazi Eğitim Enstitüsü yö­
neticiliği, Ortaöğretim Genel Mü­
dürlüğü . . . 1 935'te İzmir Milletvekili.
-
1 938'de Milli Eğitim Bakanı. Bakan­
Hasan-Al i lığın yapısını, işleyişini, kadrolarını
çok iyi tanımaktadır. 1930'da üç ay
Yücel Atatürk'le birlikte yurdu dolaşmıştır:
Atatürk'ü tanıdım gezisinde evinde
Köşe konuşmasında, açıktan söylevinde
Nasıl işliyorrlu gördü yüreğiyle kafası
174 YAŞA S l N E D E B iYAT 1 Ş u bat 1 9 98
Boş yere denilmedi ona Türkün Atası
Onunla aydınlandı,Türkün, tarihi, dili"
Eğitim, ekin, tarih, dil anlayışı; eği­
tim kesiminde Atatürkçülüğün sürü­
mü olacaktı. Yeni bir aydınlanma
dönemi yaşayacaktı Türkiye. Yarım
yamalak Tanzimat aydınlığıyla çağ­
daş bir toplum yaratılamazdı. Bir
yandan başlatılan tercüme seferber­
liğiyle Batı'yı Batı yapan düşün ve
sanat kaynaklarına, kurulacak, tüm
halkı eğitim hakkına kavuşturucu
Köy Enstitüleri'yle de, halk kaynak­
larına açılınacaktı. Bilimin yol gös­
tericiliğine göre, çağdaşlaşmanın
başka bir yohı yoktu .
Yazın alanında: Goethe, Bir
Dehanın Romanı ( 1 932), Türk
Edebiyatma Toplu Bir Bakış
(1932), Dönen Ses, şiir ( 1 933),
Pazartesi Konuşmaları ( 1937),
İçten - Dışa (1938) gibi, önemli ya­
pıtlar vermişti. Sonraki yıllarda bun­
lara yenileri eklenecekti.
Dönen Ses'teki "Yeni Hayat" şiiri
geçmişle hesaplaşan, sağlıklı bir
dünya görüşüyle, yeniye açılışı dile
getirmişti:
Yaşayıp yaşatmak işimiz bizim
Haram lokma kesmez dişimiz bizim
Her yerde bulunınaz eşimiz bizim
Biz yeni hayatın erenleriyiz
Cumhuriyetin amacı da "yaşayıp
yaşatmak", yeni bir yaşama biçimi­
ni gerçekleştirmek değil miydi?
abece değiştirileli henüz on, Dil
Devrimi yapılalı altı yıl olmuştu .
Her şey başlangıcındaydı daha. Dili
işleyerek; bilim, sanat, eğitim dili
katına yükseltmek; izlenceleri, ders
kitaplarını yeniden hazırlamak, ku­
rumları yeniden yapılandırmak. . .
Bunların tümü, iyi bir aydınlar
imecesiyle gerçekleşebilirdi. 19.39'da
topladığı Neşriyat Kongresi. Ayrı­
ca Birinci Eğitim Şiirası ile aydın­
lar imecesini, tercüme seferberliğini,
ilköğretim, teknik öğretim seferber­
ligini başlattı. Başta Köy Enstitüle­
ri'nin kurucusu büyük eğitimci ts­
mail Hakkı Tonguç, teknik öğreti­
min başarılı yöneticisi Rüştü Uzel,
Talim Terbiye Kurulu'nun, Tercüme
Bürosu'nun genç, değerli üyeleri
Eyüboğlular, Ataçlar. . . Ve Cumhur­
başkanı İnönü'nün desteğiyle, eği­
tim ve ekin devlet niteliği kazandı­
rıldı devlete.
İkinci Dünya Savaşı'nın zor koşul-
ları içinde bir aydınlanma dönemiy­
di bu.
Beş yıl gibi kısa bir sürede, eski
Yunandan günümüze 495 başyapıt
dilimize kazandırıldı. Bir komisyona
hazırlatılan Türkçe Metinler adlı
kitapla, lise yazın eğitiminde devrim
niteliğinde bir atılım gerçekleştirildi;
düşünce, beğeni eğitimi, insancıl
ekini özüınierne eğitimi. Bunu ger­
çekleştirmek için, özel olarak "Okul
Klasikleri Dizisi" yardımcı ders ki­
tapları olarak hazırlandı.
"Yaşamak, yaşatmak" anlayışıyhi
kenin 20 kesiminde açılan Köy
Enstitüleri'yle, halkı uyandırıp can­
landırma, üretim yaşamını geliştirme
kirizması, kısa sürede büyük başarı­
lara ulaştı. Üretici, yaratıcı, demok­
ratik eğitimin bize göresi yaratılmış­
tt: 1 944'te Enstitüterin öğrenci sayısı
16.400'dü. lşlik, derslik, vb. gerek­
sinimleri karşılamak üzere öğrenci
emeğiyle 306 yapı yükseltilmişti.
15.000 dönüm toprak işleniyordu .
250.000 fidan dikilmiş, kimi ensti­
tüler çevrelerinde ormanlar kurma­
ya başlamıştı.
John Dewey'e "özlediğim eğitim
kurumları Türkiye'de yaratıldı"
dedirten bir atılıındı bu.Hasan­
Ali'nin eğitim, ekim alanında ger­
çekleştirdikleri, ayrı ayrı yapıtlarda
incelenebilecek boyutta, oylumda­
dır, kısa bir yazının çerçevesini
aşar, söylenenler eksik kalır. Ama
Hilmi Ziya'nın şu değerlendirme­
si bir fikir verebilir:
"Ali, çok iş ve büyük iş yap­
tı: Maarif Şurası, Ahlak Şurası,
Tercüme Kongresi, Felsefe Te­
rimleri Komisyonu, Köy Enstitü­
leri: Ortaöğretimde birlik, Yük­
sek öğretimle ortaöğretimin u­
yarlanması, Dünya Klasiklerinin
tercümesi, nihayet üniversite
muhtariyeti . " (Unesco Haberler,
. .
sf.20)
1 946, Türkiye'de bir dönüm nokta­
sı oldu. Çok partili, serbest seçim
sonucunda ortaya çıkan Meclis, bir
tür karşı devrimi başlattı. Doğrudan
doğruya Atatürk'e, Cumhuriyet Dev­
rimlerine saldıramayanlar, yaklaşık
sekiz yıl ülkenin ekim, eğitim işleri­
ni yürüten Hasan-Ali'ye yüklendiler.
Bakanlıktan ayrıldıktan sonra Yü­
cel küsmedi, yazmayı, üretmeyi sür­
dürdü. Yücel Kenan Öner Dava­
sı'nda, Cumhuriyet Dönemi eğitimi­
ni yetkinlikle savundu. En ağır sal­
dırılar, en çirkin karalamalar karşı­
sında acı çekse de, kişiliğine toz
kondurmadı. Çeşitli çevrelerin orta­
çağ bağnazlığıyla bir tür aforozuna
uğramasına karşın doğrunun, güze­
lin, yeninin savunucusu Sokrates gi­
bi direndi. Baldıran zehiri içiremedi­
ler, unuttmmaya çalıştılar, ama
1997'de toplumun ve dünyanın
onuru olmayı başarmasını da engel­
leyemediler:
YÜCEL ANITI
"Bir kişinin atacağı dev adımların­
dan çok bin kişinin atacağı insan
adımlarını özlüyordu YÜCEL"
S.EYÜBOGLU

Kulak verin doğruya, güzele

Acı çeken toprağı, insanı dinleyin
Bozkırdaki başa, başaktaki köyü
Konuşan o değil mi derinlerden
Bize, bizi getiren sesiyle

O değil mi, zamanı sorguya çeken?

Açan, düşünceyi yeni yönlere;
Çekip çarıkları Koca Tonguç'la
Çobanın yüreğinden, bilginin usuna dek
Anadolu'yu süren?

Bakın, nasıl büyüyor ekinlerle,

Buluşuyor anında Doğu'yla Batı
Diş gıcırtıları içinde çağın
Yürüyor halkıınla usul usul
Nisan yağmuru adımiarırla

Elleri, gözleri yapılarda harç

Ey gericiler, çıkarcılar ey
Kafanızı taşiara vurun
Hasan-Ali canlı bir anıt
Uyanan halkıının yüreğinde

Ş u bat 1 9 9 8 / YA Ş A S l N E D E B IYAT 75 1
 -
'1
- ...�'i'•
'
. ·:�
INCELEME · ·"�<�'" .
Kemikleşmiş duyarsızlık
ve ilgisizlik
Ulusal değerierimize karşı saygısızlığı­
ınız, onları savıırup tüketınekteki ustalı­
ğıınız dillere destan olmuştur. 1940 yıl­
larının sonlarına doğru Türkiye'de, kah­
rolası çirkin politikacıların salt ideolojik
ve kişisel çıkarlarını korumak üzere
döndürdükleri dolaplar, uydurdukları
yalanlar yüzünden birçok insanıınız, bu
arada bilim adaınıınız görevinden uzak­
laştırıldı, yurdundan edildi. Kimlerdi
bunlar? Pertev Naili Boratav, Niyazi
Herkes, Behice Boran, Muzaffer Şerif
vd. Çok ilginçtir: Solculukla suçlanan
bu bilim adamlarıınızdan hiçbiri sosya­
list ülkelere gitmemişler, Avrupa (Fran­
Yusuf sa), Amerika ülkelerine (ABD, Kanada)
gitmişler. Hep içlerinde yurt özlemi, ça­
Çotuksöken lışmalarını oralarda sürdürmüşler; hem
Türkiye'nin bilim ve kültürüne hem de
Türkiye'nin bilim ve kültür elçileri ola­
rak yurtdışında tanıtılmasına katkıda bu­
lunmuşlardır. Biz ise bu insanlara iş ver­
mediğimiz gibi, onların adını anmamak,
onlara karşı bir saygı göstermeınek için
sanki sözleşmişiz. Devlet, ne yazık ki
gündelik siyasetin buyruğuf).a göre sü­
rekli tutum değiştirdiğinden, bir türlü
geleneksel bir yapıya kavuşamamış, de­
ğerlerini derlemede, onlara saygı göster­
ınede üzerine düşen görevi hep ama
hep çirkin politikacılar ve onların bü­
rokrasideki yardakçıları yüzünden yapa­
ınamıştır. Neyse ki devletin yapınası ge­
reken bu işi, iki sivil toplum kuruluşu
üstlenerek geç de olsa yerine getirdiler:
Truva Folklor Araştırmacılan Derne­
ği ile Türkiye Yazarlar Sendikası
(TYS) 1997'nin son günlerinden birinde,
22 Aralık Pazartesi günü Atatürk Kültür
Merkezi'nde "Pertev Naili Boratav'a Say­
gı" adlı bir sempozyum düzenlemiş, o
günün akşamı da aynı yerde bir kokteyl
verilmiş, ardından da Truva Falklor
Kültür Bakanı istemihan Talay,
Pe1'1ev Naili Boratav'a Araştırmaları Derneği'nce "1997 Truva
Kültür - Sanat Ödülleri" sahiplerine da­
ödülünü verirken...
ğıtılmıştır.
Boratav'a saygı sempozyumu
Sempozyumun ilk oturumu 10:30 -
13:00 arasında Gülsen Tuncer'in yöne­
timinde gerçekleştirilmiştir. TYS Genel
Başkanı Ataol Behramoğlu, açış ko­
Pertev Naili nuşmasında Boratav'ın 1940'lı yılların
sonlarına doğru Türkiye'de patlak veren
Boratav'a faşizmden etkilenip yurtdışına gitmek
zorunda kaldığını; buna karşın ülkesi­
sayg • nin kültürüne en güç koşullarda bile
katkıda bulunmayı sürdürdüğünü belirt-
176 YA Ş A S l N E D E B IYAT 1 Şubat 1 9 98
tikten sonra "0, günümüzün Ferhad'ı­
dır. Dağları deldi geldi, bugün Türki­
ye'de . . . " dedi. Bu denli önemli bir olaya
yazılı ve görsel basının ilgi gösterıneyi­
şini kınadı. Ardından konuşma yapmak
için sahneye çıkarılan P.N.Boratav,
duygularını gizleyemeden çok kısa ko­
nuştu: "Sadece memleketim için çalış­
tım. Şimdi yaşlandım, eskisi gibi çalışa­
mıyorum. Benden sonraki araştırmacı­
lar, çalışmalarınıdan yararlanırlar, ayrıca
benim eksiklerimi de tamamlarlar."
Mehmet Başaran, köy enstitüleriyle il­
gili bilgiler verdikten sonra, köy enstitü­
lerinde imece yönteminin kullanıldığını
söyledi; buraların folklor yönünden
zenginliğine dikkati çekti, bunun da çe­
şitli yörelerden gelen öğrencilerin bera­
berinde getirdiği kültürel değerlerden
kaynaklandığını belirtti. Türkiye'deki
falklor çalışmalarını ve bunlar içinde
Boratav'ın yerini belirlemeye çalıştığı
konuşmasında Gündağ Kayaoğlu,
1983'ten beri Türkiye'ye gelen Boratav'a
karşı takınılan ilgisizliğe değindi; "Onun
için ne bir bilimsel toplantı yaptık ne
de bir armağan kitap çıkardık. Bu ayıp
bize yeter" dedi. İlhan Selçuk, Türk
aydınlanmasının öğretmenlerinden biri
olarak nitelendirdiği Boratav için "0,
yurtdışında olup kendi ülkesinin halkbi­
limcisi, bilim adaını oldu, dünyada bu­
nun bir başka örneği yoktur" dedi.
onun dışlanmışlığıhın son örneğinin de
Nasrettin Hoca kitabının basıldığı halde
piyasaya verilmeyişi olduğunu söyledi.
M.Sabri Koz, Boratav'ı Köroğlu Desta­
nı, Falklor ve Edebiyat, Halk Hikayeleri
ve Hikayeciliği gibi kitaplarını genel
çizgileriyle tanıttıktan sonra onun Türki­
ye'nin uluslararası alandaki tanıtımında
dışişlerinden daha önemli iş gördüğü­
nün altını çizdi. Boratav arşivinin Türki­
ye'ye getirilmesi gerektiğini sözlerine
ekledi.
Boratav bir süre önce kamuya açık
bir mektup gönderip yıllarca kendisinin,
eşinin ve öğrencilerinin derlediklerin­
den oluşan arşivincieki belgelerin (foto­
kopiyle çoğaltılıp) Türkiye'ye getirilme­
sini istemiş, bunun için arşivcilerin kat­
kısını beklediğini, buna üniversitelerden
birinin sahip çıkınasının iyi olacağını
belirtmişti. Orhan Siller konuşmasında
Boratav arşivinin içeriğiyle ilgili bilgiler
verdikten sonra bu belgelerin nerelerde
olduğunu, nasıl değerlendirileceğini an­
lattı. Boratav arşivi konusunda halkbi­
limcilerin farklı düşünceleri var:
Dr.Muhsine Helimoğlu Yavuz, Bora-
tav arşivinin özgün belgelerinin Türki­
ye'ye getirilmesi konusundaki kaygıları­
nı anlattı: " Halkbilimciler arasında farklı
ideolojileri (özellikle Türkçü ülkücü,
Türk-lslam sentezcisi, dinci, şeriatçı) be­
nimsemiş olanlar var; bunların çeşitli
kurumlarda da uzantıları var. Bunlar,
Boratav arşivinin düzenlenmesinde gö­
revlendirilmemeli, Boratav arşivinin so­
rumluluğu bunlara verilmemelidir; çün­
kü bunlar, hoşlarına gitmeyen belgeleri
ayıklayabilir, gizleyebilir ya da yok ede­
bilirler" dedi. Yard.Doç.Dr. Arzu
Öztürkmen, devletin folkloru kendi
ideolojisi için araştırma konusu yaptırdı­
ğına değindikten soma akademik folk­
lorun ne olduğunu anlattı; akademik
folklor anlayışıyla folklor çalışmalarının
bağımsızlaştığını ileri sürdü. Boratav'ın,
folkloru bağımsız akademik bir disiplin
olarak kabul ettirdiğini vurguladı.
Öğleden sonraki oturum 14:30 - 17:00
saatleri arasında Nehir Tillay Maşlak'ın
yönetiminde gerçekleştirildi. İsmet Zeki
Eyüboğlu, Anadolu insanının gülmece
anlayışını irdelediği bildirisinele Anadolu
insanının yaşama biçimini anlamak için
gülme öğelerine ve gülmeceye bakış bi­
çimine bakmak gerektiğini ileri sürdü.
Yusuf Çotuksöken, Nasrettin Hoca fık­
ralarını ayıklamak üzere oluşturulan il­
kesel çalışmaların bir değerlendirmesini
yaptıktan sonra, bunun sakıncalarına
değindi. Nasrettin Hoca fıkralarının bir
hütün olduğu görüşünü benimsediğini
belirtti. Necati Mert, bir sanatçı duyarlı­
ğı ve denemeci biçemiyle yaptığı ko­
nuşmasında halk hikayesinden modern
hikayeye geçiş sürecini konu, kurgu,
yaklaşım, dil ve anlatım vb yönlerden
irdeledi. Öykülerinde folklordan yarar­
lanmış olan Osman Şahin de yaptığı
konuşmada özellikle halk söyleminden
yararlanan çağdaş Türk ozan ve öykü­
cülerini kısa kısa değerlendirdi. Muzaf­
fer Uyguner, Boratav'ın yazılarıdan
yola çıkarak onun folklor ve edebiyata
ilişkin göıüşlerini özetleciL Tiyatro yaza­
rı Haşmet Zeybek, epik ve dramatik ti­
yatronun kaynaklarının kendi folkloru­
muzda da bulunduğunu ileri sürerek,
bunları araştırmalarla bulup ortaya çı­
karmanın ve yeni oyunlarda 'yerli yerin­
de kullanmanın önenline değindi. Folk­
lor araştırmalarının sonuçlarından sanat­
çıların da yararlanmalarının uygun ola­
cağını belirtti. Truva Folklor Araştırmala­
rı Derneği Başkanı İlhan Gülek kültü­
rel emperyalizmi açımladığı konuşma­
sında, P.N.Boratav gibi bilim adamları-
nın kültür emperyalizmi karşısında ulu­
sal kültürün güvenilir savunucuları ol­
duğunu söyledi. Edebiyat eleştirmeni
Konur Ertop, Türk masallarına özgüle­
diği konuşmasında bugün dört bine
ulaştığı söylenen Türk masallarının cid­
di, bilimsel yayınının yapılmasının halk­
bilimcileri bekleyen en önemli görevler­
den biri olduğunu vurguladı.
Bildiriler bir süre sonra kitaplaşacaktır.
Truva Folklor Sanat Ödülleri
- ramasına bile engel oldular. Sonra
Truva Folklor Araştırmaları Derne­
ği, 1993'ten beri "Truva Kültür-Sanat Ö­
dülleri" adı altında o yılın çeşitli alanla­
rında başarılı bulunan yazarlara, sanatçı­
lara, kurumlara ödül vermektedir. Ya­
yımlanan bildiriye göre 1997 yılı Truva
Kültür Sanat Ödülleri'ni kazananlar:
ATATÜRKÇÜLÜK: Cumhuriyet
gazetesi
ÇAGDAŞ HALK MÜZlGİ: Selda
Bağcan
EDEBİYAT: Necati Cumalı
FOTOGRAF: İsa Çelik
HALKBİLİM: Pertev Naili Boratav
HALK MÜZ!Gi: Belkıs Akkale
HALK OYUNLAR!: Ünal Altıok
PLASTİK SANATLAR: Nuri İyem
SİNEMA: Güzin Özipek Tezel
Şt!R: Afşar Timuçin
TİYATRO: Ayla Algan
TRUVA ÖZEL ÖDÜLÜ: Ord.Prof.Dr.
Ekrem Akurgal.
Dernek, ödül töreninden önce izleyici­
ler için "Bir Sevdadır Anadolu" adlı
halk oyunları, türküler, şiirler vb'den o­
luşan bir gösteri sundu. Törende Pertev
Naili Boratav'a ödülünü Kültür Bakanı
Sayın İstemihan Talay verdi. Öbür ö­
dülleri ise geçen yılın o alanda ödül ka­
zananlar takdim etti.
Acılı yıllar
Sempozyumda ilk bölümlin bitmesin­
den sonra Pertev Hoca ve eşi Sayın
Hayrünnisa Hanun ve biz, sempozyu­
ma konuşmacı olarak katılanlar, birlikte
yemek yedik. Yemekte Hayrünnisa
Hanun'ın şu sözleri hepimizin içini sız­
lattı: "Per1ev'in görevine son verildikten
sonra çok sıkıntı çektik. Penev 'e hiçbir iş
vermediler Kütüphane memur/uğu iste­
di, onu da vermediler. Yurtdışında iş a­
Fransa ya gitti. Tam yedi, evet tam yedi
yıl Penev bir odada tek başına yaşadı,
çalıştı, çalıştı. Ben çocuklarla Türkiye 'de
dost/ann yardımıyla yaşadık. Sonunda
biz de Penev 'in yanına gittik. Aynı oda­
da yaşadık. Benim bronşitim o günler­
den kalmadır: Banyo ile odamız ara­
sında epeyce mesafe vardı. Kışın banyo
yaptıktan sonra o mesafeyi alırken üşü­
türdük. Bazı geceler Penev'le, çocuğu
yatırdıktan sonra karşılıklı geçip ağlar­
dık: Bizim günahımız neydi de bu du-
rumiara düştük, diye. Penev, yazılarını
evde çoğunlukla yerde yazardı. Çünkü
küçük masamızda yemekten sonra oğ­
lumuz çalışırdı . O, bütün çalışmala­
. .
nnda memleketini hep düşünmüştür. . . "
Pertev Hoca'ya bu acıyı çektiren
çirkin politikacıları ve onların bürok­
rasideki ve üniversitelerdeki yandaşla­
rını lanet ve nefretle anıyor, bu tür ni­
teliksiz insanların bu yerlere getiril­
memesini diliyorum. Bundan böyle
hiçbir bilim adamının çalışmalarından,
görüşlerinden dolayı dışlanmadığı, o­
nurunun kırılmadığı, görevinden u­
zaklaştırılmadığı. . . bir Türkiye'yi bir­
likte yaratmak için el ele vermeliyiz,
işbirliği yapmalıyız . . .
Ş u b at 1 9 9 8 1 YA Ş A S l N E D E B iYAT 77 1
 . ·�
•
. -:�·\.�
::
:;:;:.;
� ı
.•.
KITAP
..•
Müdafaa-i
Hukuk Saati
Kitap şöyle başlıyor; "Müdafaa-i
Hukuk Saati vardı. Günlerden
perşembe idi: ll Eylül 1919
Perşembe.
O gün Sivas Kongresi sona erdi ve
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeri kuruldu.
Ve bütün saatler yeniden kuruldu:
Müdafaa-i Hukuk'un saatine
göre. " Mustafa Kemal
Palaoğlu,yapıtının da adı olan
"Müdajaa-i Hukuk Saatı" bölümüne
bu satırlada giriyor. Amacı yakın tari­
himize bakmak. Milli Mücadeleyi ve
sonrasını bir bütün olarak görmek ve
o bütüne, geniş ve gerçek bir
bağımsızlık ideolojisi ve eylemi
anlamında 'Müdafaa-i Hukuk' olarak
sahip çıkmak. Bu anlamı nedeniyle
Müdafaa-i Hukuk dinamiktir ve şu ikiz
temel öğe üstünde yükselir: Tam, yani
gerçek bağımsızlık/kayıtsız, şartsız
ulusal egemenlik, yani tam demokrasi.
Mustafa Kemal Palaoğlu,
Cumhuriyetin temel değerlerine,
aydınlanma hareketimize ve laikliğe
daima tam bağımsızlık açısından
bakarken, bağımlılık içinde gerçek bir
aydınlanmanın da, gerçek bir laikliğin
de mümkün olamayacağını anlatmaya
çalışıyor.
Mustafa Kemal Palaoğlu, Atatürk
Devrimi'ni tam ve doğru olarak anla­
mak, özellikle şu üç konunun iyi bi­
linmesi gerekir diyor ve sıralıyor:
Laiklik, Türk aydınlanmacılığı,
Cumhuriyet ve demokrasi.
Işte Mustafa Kemal Palaoğlu'nun bu
kitabı Atatürk'ün düşüncesiyle,
eylemiyle, yani devrimiyle ilgili
düşüncelerini, yorumlarını ve bakış
açılarını ortaya koyan bir yapıt.
(Mustafa Kemal Palaoğlu 1 Müdataa-i
Hukuk Saati, Bilgi Yayınevi, 328 s)
180 Y A Ş A S l N E D E B IYAT 1 Ş u b a t 1 9 98
.._; k
V05AT O. SEt�
Mızıkalı Yürüyüş
Vus'at O. Bener, öykü, oyun ve
roman yazarımız. Az yazıyor
ama yazdıkları hep ödül alıyor.
Yeni İstanbul gazetesinin New
York Herald Tribune gazetesiyle
ortaklaşa düzenlediği yarışınada
"Dost" adlı öyküsü üçüncülüğü
alırken onun da edebiyat
yaşamı başlıyor. Neredeyse
yarım yüzyıl edebiyatımıza
yapıtlar veriyor. Bu arada Türk
Dil Kurumu, Abdi İpekçi Barış
ve Dostluk, Yunus Nadi vb
ödüller alıyor. İletişim Yayınları
yapıtlarını "Bütün Eserleri"
dizisinde toplamaya başlıyor, o
da bu kitabında yaşamını
"Mızıkalı Yürüyüş'' olarak
anlatıyor. " 1922 doğumluyum.
Cumhuriyet ilan edilmemişti
bile. 1941'de delikanlıydı benci­
leyin. Atatürk'ün ölümü
üzerinden üç yıl geçmiş. Türk
Milleti çalışkandırl Türk Milleti
zekidiri Özendiren tiz,
madensel ses kulaklarımda . . . "
Mızıkalı Yürüyüş'te geçmişle
güncel atbaşı gidiyor. Her
çağrışım ya günü, ya dünü gün­
deme getiriyor. Telif konusu da
ele alınıyor, Mesut Yılmaz'ın
güvenoyu alması da .. Susan
Sontag da değerlendiriliyor
Buket Uzuner de. Cevat
Çapan'ın çevirdiği şiirden de
konuşuluyor, Pamukbank'taki
görevli kızın okuduğu gazete·
den de . . . Kısacası Bener'in, hiç
durmamasını dilediğimiz yaşam
yürüyüşü anlatılıyor, tatlı, sıcak,
derinlikli . . .
(Vüs'at O . Bener 1 Mızıkalı
Yürüyüş, İletişim Yayınları,
1997, 1 28 s)
Çağdaş Yenilgiler
Ansiklopedisi
Ahmet Erhan'ın yeni kitabı bu.
1 975'ten başlayarak şiirler yazan
Erhan, bir tanımlamaya göre,
"Yalnızlığı çileden çıkaracak ka­
dar yalnız"; ve ozan. Bu kitabıy­
la 1998 Cemal Süreya Şiir Ödü­
lü'nü alan Erhan'ın 1992 Yunus
Nadi Şiir Ödülü kazanan kitabı
"Deniz, Unutma Adını", "Ateşi
Çalınayı Deneyenler İçin", " Sev­
da Şiirleri/Zeytin Agacı", "Öteki
Şiirler", " Yaşamın Ufuk Çizgisi 1
Akdeniz Liriklerı" , " Ölüm Nede­
ni Bilinmiyat" ile 1981 Behçet
Necatigil Şiir Ödülü" kazanan
"Alacakaraıılıktaki Ülke' kitap­
ları bulunuyor.
" Çagdaş Yenilgiler Aıısiklopedi­
sı" , Nef'i'den bir beyitle başlı­
yor: "Laf koyalım kafiye teng ol­
du duaya/Şimdengirü söz gev­
her olsa hezeyandır. " Yani Lafı
artık bırakalım, kafiye dua için
daraldı/bundan sonra söz cev­
her bile olsa saçmalama sayılır.
Ve Ahmet Erhan, yakın çevre­
si, uzak çevresiyle birçok kişiyi
şiire alıyor, onları bir yanlarıyla
anlatıyor, yenilgilerini sıralıyor.
Küçük bir bölüm okuyalım:
Sevdim bir zamanlar, bedenimi
taşıran her şeyi .
Bunun için organ naklinde ilk
kalbimi alsınlar
Karaciğer hariçten gazel okur­
ken, beynimi açsınlar
Ki orada yenilmiş biyografiler·
den birkaç çizgi kalmıştır.
(Ahmet Erhan 1 Çağdaş Yenil­
giler Ansiklopedisi, Bilgi
Yayınevi, Ankara 1997, 104 s)
Koca Bir
Troya Dünya
Şiir, Başaran'ın dünyası. Ama o yeni
şiir kitabında Dünya'yı Troya'ya ben­
zetiyor; Koca Bir Troya Dünya diyor.
Başaran'ın yarım yüzyılı dolduran şa­
irlik serüveni ve de yaşam grafiği, ti·
pik Cumhuriyet aydını özelliğiyle örtü·
şüyor sanki ; acılı, buruk, dirençli, ü­
(50. Yıl
reıken . . . Şah Rıza Pehlevi Lisesi
Tahran Lisesi, 1973-1979) edebiyat öğ·
retmeniyken emekliye ayrılıyor, edebi­
yata biraz daha zaman ayırıyor. Aydın­
lanma yolunda Türkiye'ye biraz daha
fazla ışık tutuyor.
lik şiirleri Köy Enstitült d Dergisi'nde
yayımlanan (1945-1946) Başaran'ın
toprak insanlarının (topraksızların, gur­
beıçilerin, ırgaıların) özlemlerini, çilele­
rini içten ve yalın bir dille anlattığı şiir·
lerine yeni bir halka ekleniyor bu kita­
bıyla. Şiirin yanı sıra, anı, roman ve öy­
külerinde şiirsel bir dille, yaşadığı, ça­
lıştığı yörelerin doğasını, insanım, yaşa­
mını anlatıyor. o. Dokunulmazlığı olan
yazına pek yansımamış alanlara ilişkin
belgesel romanlarıyla ıoplumcu ger­
çekçi tavrını sürdürüyor. Masallara,
söylencelere her zaman ilgi duyuyor.
Sevdiği masalları yeni bir yorumla şiir­
leştiriyor. Başaran, yeni yapılına Koca
Bir Troya Dünya derken zamanın geç­
tiğini, çağların değiştiğini vurguluyor,
ama 'Helena, Paris, Aşil' yine var diyor
ve savaşlar yine sürüyor demek istiyor.
Troya Savaşı yerini Bosna Savaşı'na bı­
rakıyor! Öyle görüyor Başaran. Ve so­
ruyor; "Ne zaman insan olacak insan?"
Başaran'ın şiiri Türkçenin alınyazısı gi­
bidir; zengin, dokunaklı. ıımutlu ve ya­
lın . . .
(Başaran 1 Koca Bir Dünya Troya, Çı­
nar Yayınları, Aralık 1997, 88 s )

Şiirli Fotoğraflar
Yazar, ressam ve fotoğraf ustası
Fikret Otyam ın yeni yapıtı "Şiir/i
' Böll ile
Fotograjlm" adını taşıyor. Röportaj
ve öykülerinde olduğu gibi,
Anadolu'yu, Anadolu insanını
tabloianna taşıyan Otyam, bu kez
bunu fotoğraftarla da
gerçekleştiriyor. Fotoğrafları her
şeyi anlatıyor. Anlatıyor ama,
Gülten Akın'ın
Ah, kimselerin vakti yok
Durup ince şeyleri anianıaya
dizeleriyle de sitem etmekten
duramıyor.
Anadolu bir türlü değişmiyor. Bir
türlü Anadolu insanının yaşamı
uygarlığın ulaştığı yaşam çizgisiyle
bırakınız koşutluğu, teğet bile
geçmiyor. Ama Anadolu insanı
çileli yaşamıyla mutlu kalmayı
biliyor, bir ermiş, bir bilge kişiliği
geleneğiyle yoğurarak yarına
taşıma özverisini de gösteriyor.
Fikret Otyam, bu kez
fotoğraflarını şiirle sunuyor,
Orhan Veli'den Nazım Hikmet'e
Ceyhun Atuf Kansu 'dan Metin
Demirtaş'a, Ataol
Behramoğlu 'ndan Cahit
Külebi'ye, Dağlarca'ya Türk
şiirinin büyük ustalarının
Anadoluyu anlatan şiirleriyle
sunuyor. Onun objektifi olayı bel­
geliyor, şiiderse bu olayı
seslendiriyor.
Anadolu'da neyin değişip neyin
değişmediğini görmek için "Şiirli
' (Zeynep Avcı 1 Aşk Meleğinin
Fotoğraflar" bize büyük bir olanak
- İşleri, lletişim Yayınları, 1997,
sağlıyor.
(Fikret Otyam 1 Şiirli Fotoğraflar,
Toplumsal Dönüşüm Yayınları,
Atalık 1997, 108 s )
Hetnrıch Böll
VE O
HlCBlR SEY
DE:MEDl
Ve O Hiçbir Şey Aşk Meleğinin İşleri
Zeynep Avcı çok yönlü bir Can Yücel şiiri apayrıdır,
Demedi hiçbir şiire benzemez; ne bir.
sanatçı. Önce edebiyatçı bir
Necatigil'i bu kitap biraraya getiri­
gazeteci ya da gazeteci bir ede­ akıma, ne de bir takıma gire­
yor. İkisini birleştiren öncelikle edebiyat ve
biyatçı. Sonra çevirmen, öykücü, bilir. Başlıbaşına bir Can
ardından Almanca. Aralarında l\obel de olan
tiyatro ve televizyon senaristi. Yücel Şiirl'dir. Söyleyeceğini
birçok ödül sahibi Heinrich Böll'ün bu
Onun yeni çıkan kitabı aşkı konu net söyler; iç ve dış kontrole
yapıtını sevgili Necatigil usıa, 1966'da
alıyor: Aşk Meleğinin işleri. gerek duymaz. Ne kendi
Türkçeye kazandırnııştı. Altı rd
. sonra da
Kitapta yer alan yedi öykü aşkın kendine şiire koyduğu
Böll, Nobel almış, Alman ve uluslararası
başladığı ve bittiği yerlerde geçi­ kurala aldım, ne de
PEN Derneğinin başkanlığını vapnııştı.
yor; yani aşk meleğinin sınırsız başkalarının ne diyeceğine.
Böll'ün yaşamı fırtına değil, kasırgalarla
uçuş bölgelerinde. Onun kendi dedikleridir
geçti. 191i'de Köln'de doğan Heinrich
Son yıllarda tüm dünyada olduğu aslolan, ama bu dedikleri
Böll, liseyi bitirdikten sonra kitapçılık
gibi, Türk edebiyatında da aşk birinci tekil kişi olarak ken­
eğitimi aldı. 1939'da İkinci Dünya
. Sava ına
rüzgarları esmeye başladı. Artık disini bağiasa bile her şeyin
katıldı, esir düştü, 1945'e kadar özgürlüğüne
kimse aşkı gündeme getirmekten ona mal edilmemesi gerekir.
kavuşamadı. Savaştan sonra hem üniversite
çekinmiyor. Aşk Meleğinin işleri O bu alanda farklı bir yapıt
öğrenimini sürdürdü, hem de ağabeyinin
ise, yaşanan aşkların öykü leri . . . ortaya koymaktadır. Bu
marangozhanesinde çırak olarak çalıştı.
Bir aşk ne zaman başlar? Kim yapıtı yaratmaktadır. Ama
1950'den sonra yaşanıını yazar olarak
bilebilir bunu? Bir cenaze dönüşü yarattığı yapıttaki hangi öğe
Köln'de sürdürdü.
de olabilir mi bu? Işte ilk öykü olduğu önem taşır.
Şimdi ne Böll ve ne de Necatigil hayatta.
'Misafir'in ilk cümleleri: "Tek bir Seke Seke 'de bir araya getir­
Ama yapıtları bizimle . . .
çantayla gittim o eve; sanki her diği şiirler üç bölüm
Ve O Hiçbir Ş�)' Deg�medi için Tahir
an kapı dışarı edilmeye peşinen oluşturuyor: Seke Seke
Alangu şöyle diyordu: "Heinrich Böll'ün
razıydım. Ne yaptığımın ayırdında Geldim Ben, Papatyanın
üçüncü romanı 1•e en büyük başarısı oldu."
mıydım' Sanmıyorum. Galiba, Patagonyası ve Eklem.
1945'1erde geçen muısuz bir evliliğin romanı
gecikmiş bir maceraya atılmanın Her şey için şiir yazar Can
bu. Yazarın vatanı Köln'de. yıkınıdarıo
sarhoşluğu içindeydim. O ise Yücel, aina her şeyden önce
ortasında yaşamak zorunda kalan üç çocuk­
çocuk gihi sevinçliydi. karısı Güler Yücel' e
lu bir ailenin küçük dünyasını tasvir ediyor.
"Kokulu çay yapayım sana" yazdıkları ilk sırayı alır.
Roman, 13 bölüm halinde, bir bölümü
demişti. Bazen kendisine yazılan,
kadının, bir bölümü de erkeğin aynı yönde
Yaptı da. Misafir fincanlarını okunan şiirler bile onu çile­
çevrilmiş yaşamlarını betiınliyor. çifte açıdan
çıkardı büfeden. Gümüş bir tep­ den çıkarır. !şte 'Şiir
aynı büyük sorunu belirtiyor: Ne kentler, ne
siyle çay servisini getirdi, koydu Suvaresi"nde Güler Yücel'in
fabrikalar, ne de toplum düzenleri: asıl
önüme. Gülümsüyordu. tavrı:
büyük yıkımı küçük adamların y�amlarına
Kocasının arkadaşıydım. "Ne büyük şair olduğumu
geliyor.
Rahmetiiyi uğurladığımız gün anlatmak için 1 Beş saat filan
Böll'ün asıl başarısı, yıkınıının getirdiği
mezarlıktan çıkarken rastlaştık. şiir okumuşuro falan 1 Kafa
büyük yoksulluklar alıında ezilen insanların'
Taksinin içinde, tek başına otu­ da kıyak 1 Güler süt
gündelik yaşantlarındaki ayrıntılara
ruyordu . " alacağım bakkaldan diye 1
inebilmesinde, kişilerinin bu yaşamada
Tadımlık için küçük bir alıntıydı, Geceliğinin üstüne
beliren dranılannı ve yüze çıkan soruruarını
sevdiyseniz sürdürmek elinizde . . . pardesüyü geçirip 1 Evden
canlı bir belirleme içinde verebilmesinde.
kaçtı o gece"
Alınan edebiyatının en sarsıcı romanlarından
Insanı güldüren, öfke­
biri olduğunu söylemeye gerek yok.
lendiren, sarsan şiirler. . .
(Heinrich Böl! 1 Ve O Hiçbir Şey Demedi, 1 1 6 s)
(Can Yücel 1 Seke Seke,
çev Behçet Necatigil, Can Yayııiları, Ocak Papirüs Yayınları, 1997,
1998, 168 s ) 2 16 s)
Ş u b a t 1 998 1 Y A Ş A S l N E D E B i YAT 81 1
 Yaşar Kemal
� -
Fır.H Su\ u K.ın Akıvor Bak... .tn.ı
• r , 1 ,1J
Fırat Suyu Kan
Akıyor Baksana
Bir süre önce Milliyet
gazetesinde tefrika edildiğinde
büyük bir ilgi gören Yaşar
Kemal'in bu romanı, Bir Ada
Hikayesi üçlüsünün ilk kitabı.
Ege'de yüzleri birbirlerine dönük
milyonlarca insanın yerlerinden
yurtlarından edilişinin öyküsünü
anlatıyor. Sonunda da
insanoğlunun yol açtığı bir traje�
dinin ilk romanı çıkıyor ortaya.
Yaşar Kemal başlıyor anlatmaya:
"Tanyeri ışıdı ışıyacaktı. Deniz
sütlimanclı, apaktı. Kürekterin
şıpırtısından başka ses yoktu.
Martılar daha uyanmamıştı. Gün
doğmadan önceleri, dünya
dümdüzken, deniz işte böyle
sonsuz bir aklığa keser."
Le Monde 'da " Yaşar Kemal
çagımızın en büyük romanını
yaratanlardandır." sözü boşuna
yer almamıştır. Batı'nın Türk
romanı deyince Yaşar Kemal' i
göstermesi, ona ödüller vermesi,
kuşkusuz bir büyük değerhilirlik�
tir. Ama bu değerbilirlik, asla
gelişigüzel bir seçim değil,
yerinde bir kararın sonucudur.
Yaşar Kemal' e bu nedenledir ki
onlarca ödül yurtdışından
gelmiştir. Roman, tür olarak bir
Batı sanatıdır. Bu sanatın ülkemiz
açısından önde gelen temsilcisi
de Yaşar Kemal'dir. Yine aynı
evrensel ölçüler içinde yazan
Yaşar Kemal'i kutluyor, kitabı
" Yılın değil yılların romanı "
olarak tanıtan yayınevini destek�
!iyoruz.
(Yaşar Kemal 1 Fırat Suyu Kan
Akıyor Baksana, Adam
Yayınları, Ocak 1998, 306 s)
182 YAŞASlN E D E B IYAT 1 A ralık 1 997
- Bertolt
,, · r
Çoğunluğun Gücü
Yaşasın Edebiyat ın yazarlar
arasında yaptığı ankette Gölgede
Kalan Yıllar adlı kitabıyla 'Yılın
yazarı' seçilen Memet Fuat' la
yaptığımız bir söyleşiyi
dergimizin ilk sayfalarında
okuyabilirsiniz. Memet Fuat'ın
geçtiğimiz ay çıkan bir başka
kitabı da Çoguııluğıın Gücü
adını taşıyor. Kitap, 1995�1996
yıllarında Cumhuriyet'te yazdığı
denemeleri içeriyor. Kitaptaki son
deneme ad olmuş ve basının
gücünü vurguluyor. Öteki de�
ncınelere baktığımızda
edebiyatın, edebiyatçıların, den�
erne ve eleştirinin ele alındığı
denemeler ağırlıkta. Sevecen bir
üslupla anlatıyor Memet Fuat ve
kitabın bu son yazısında sözü
gazetecilere: "Gazeteci, son
çözümlemede, okuru yansıtan
kişidir. Bu onun gazetecilikten
kopmadan kurtulamayacağı
alınyazısıdır.
Halkın sesi, halkın dili, halkın
gözü, halkın kulağı . .
Bir gazetenin satılması için halkla
bütünleşmesi gerekir.
Bir gazetenin satılınaması ise
çıkmaması demektir.
Bir gazetenin varlığı okurlarına
bağlıdır.
Bütün ötekiler ayrıntılardır:
Baştaki anamalcı, inanılmaz
olanaklar sağlayan hükümet, ilan
verenler. . . Okur yoksa onlara da
gerek yoktur. . .
B u söylediklerimi televizyona,
radyoya da uyarlayabilirsiniz . . .
Çoğunluğun gücü . .
l ş b u gücün bilincine varabilmek�
te . . . "
(Memet Fuat 1 Çoğunluğun
Gücü, Adam Yayınları, Ocak
1998, 344 s)
Anicet ya da
Panorama, Roman
Aragon deyince, kuşkusuz
birçoğumuzun aklına onun
Elsa 'nın Gözleri şiiri gelir. Türk
okuru önce bu şiirle tanıdı
onu.Sonra romanlarıyla girdi
hayatımıza. Geçtiğimiz yıl
Aragon'un doğumunun 100.
yıldönümüydü ve birçok yapıtı
yeniden basıldı. Bunlar içinde 22
yaşındayken yazdığı ve 1921
yılında yayımlanan A nieelya da
Paııorama, Roman şaşırtıcı bir
yapıt. Yayımlandığı zaman Amire
Gide tarafından "Fransız edebi�
yatının başyapıtı" olarak nite�
lendirilmişti . Çünkü bu romanda
üstgerçekçilik (sürrealizm)
akımının kendine özgü biçemi
içerisinde yeni bir estetik ve hayat
görüşüne ulaşmayı amaçlıyordu.
Arthur Rimbaud, Paul Valer,
Andre Breton, Jean Cocteau,
Charlie Chaplin, Pablo Picasso
vb 'fenomen' kimlikleri roman
kahranıanı seçen Aragon, bu
kahranıanların Mirabelle'e olan
tutkularını sergilerken aşk ve
sanatın ayrılmazlığını kanıtlanıaya
çalıştı.
Louis Aragon 1897 yılında Paris'te
dogdu ve 1982 yılının Aralık
ayında Paris'te öldü. Tıp ve biyolo�
ji ögrenimi gördü. Aragon'un çok
geniş kapsamlı ve çok yönlü
yapıtları 20. yüzyıl Fransız edebiy�
atının en önemli başarılarından
oldugu gibi, dünya çapında da bir
önem taşır.
Anice/ya da Paııorama, Roman 'nı
usta çevirmen Atllla Tokatlı' nın
diliyle okumaktan ayrı bir tad
alacağınızı söyleyebiliriz. Ayrıca
sona konan 'Çevirenin açıklaması'
notunu Önsöz'den hemen sonra
okumanızda yarar var.
(Louis Aragoiı 1 Anicet ya da
Panorama, Roman, çev. Atilla
Tokatlı, Telos Yayıncılık, Aralık
1997, 252 s)
Bertolt
Brecht B recht
l.kıtuı• O_wnl;ın Huıun O.u.ınlıırı
Cltt 1
CIIt 10
Bertolt
Brecht Bertolt
Brecht
Bütün BUtun o�unl!ll'ı
Oyunları Cilı U
Bu yıl 100. do­
ğum yılını kutla­
dıgunız ünlü Al�
man air, tiyatro
yazarı 1·e yönet�
men Benalt Brecht'in tüm oyunları�
nı kapsayan 13 ciltlik dizinin ilk üç
cildi (Cilt - Cilt ı O ve Cilt l l) Mi�
tosBOYLT Yayınları tarafından ya�
vıınlandı. Bu de1· boyutlu çeviri ça�
İışmasını Ahmet Cemal, Aziz Ça­
lışlar, Yücel Erten, Özdemir Nut­
ku, Yılmaz Onay. Filiz Otluoğlu
ve Ayşe Selen gibi edebiyatçı çe�
virınenlerimize borçlmuz.
Çevirisini Ahmet Cemal'in yaptıgı
7. ciltte Galilei 'nin liışamı
0938/39), Ga/ileo (Amerika Metni ,
1947), Galilei 'tıin Yaşam1 0955/56),
Daııseıı, Demirin F(ratı XedM
oyunları 1·e O)unlarla ilgili açıkla�
malar ve notlar rer alıror. lO.Cilt'te
ise Schweyk (çe;·iri: YÜcel Erten),
1Halji D1işesi (çe,·iri: Filiz Otluoğ­
lu), Malfi D1işesi AÇikla m aları (çe�
viri: Ayşe Selen) bulunuyor. l l .
Cilt 199 'de ·ıanbul ehir Tiyaırola�
rı'nda amanmala ba·lanan Kafkas
Tebeşir Dairesi Cçe1·iri: Yılmaz
Onay) re ofokles 'in Antigone'si
(çeviri: Ahmet Cemal) adlı yapıt�
lardan olu umr.
Bertolt BreCbt'in oıunlarıyla ilgili
bu çok e çaplı. özen ve sabır
·
gerek iren çalı ma için çevirmenleri�
nıizi 1·e �litosBOYUT Yayınevi'ni
kutluyoruz. Dizide yer alan diğer
İ
kirap ara da yakında kavuşmak üze�
re...
(Benolt Brecht/Bütün Oyunları,
Cilt 7. çel'. Ahmet Cemal, MitosBO�
Yt:T Yannları. Aralık 1997, 463 s)
(Benolt ·Bereht/ Bütün Oyunları,
Cilt 10, çel'. Yücel Erten, Filiz Oflu�
oğlu. Ay�e Selen, �·litosBOYUT Ya­
yınları, Aralık 199 . 287 s)
(Bertolt Brecht/Bütün Oyunlan,
Cilt ll, çev. Yılmaz Onay, Ahmet
Cemal, MirasBOYUT Yayınları, Ara�
lık 1997, 304 s
 okula git!
, yut bilgiyi!
a] kitabı eline!

araştır, sor!
�,�,�,ı���!,�,Mıt�;�v"....":ı-�, .�,�:? ·
her söylenene,
kendin gör!
,.�p·vr ,, tc'Prıın in öğrenmedin mi,
un demektir!