Sınıf Miray Yayınlar Soru Bankası Yeni Işaretli

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM
HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD.

ŞTİ.’ne aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre
kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa
hiçbir şekilde alınıp yayımlanamaz, fotokopi ya da
başka bir teknikle çoğaltılamaz.
ISBN: 978-625-7833-69-1
Yayıncı Sertifika No: 41263
GENEL YAYIN YÖNETMENİ BETÜL BİBEROĞLU
YAYIN KOORDİNATÖRÜ ALİ DİNÇSÖNMEZ
YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ, Özlem ERSOY ÇELİK, Mehmet SAĞ
YAYIN EDİTÖRÜ Gülçin MURATOĞLU
DİZGİ / GRAFİK MİRAY YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ
BASIM YERİ ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23
www.mirayyayinlari.com.tr
0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09
0533 051 86 17 mirayyayinlari_ mirayyayinlari
info@mirayyayinlari.com.tr
*
İSTİKLÂL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli-
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar?
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif ERSOY

TEST • 1
Değerli Öğrencilerimiz;
İlke edindiğimiz ‘faydalı olalım’ sloganıyla amacımız size uygun kaynak arayışınızda işinizi kolaylaştırmaktır. Kimya adına ‘ya-
pamıyorum, olmuyor‘ algısını ‘yapıyorum’a çevirmek niyetiyle hazırladığımız MİRAY YAYINLARI 11. Sınıf Kimya Soru Bankamız
ile sizlere öğretmen notları ve sayfa yanlarında bulunan konu özetleri ile kimyayı sevdirerek öğretmeyi, yorulmadan keyif alarak
kullanacağınız bir kaynak sunmayı hedefledik.
Yayınlanan her eserimizde sizleri daha üst noktaya çıkarmak ve sizlere faydalı eserler sunmak bilinci ile hareket ederek güçlü kad-
romuzun hazırladığı eserleri siz AYDIN nesillere sunmaktan büyük keyif duyuyoruz.
Sevgili gençler, geleceğimizi sizlere emanet edeceğimiz günler yaklaşırken sizin bilim, fen ve teknoloji adına kendinizi çok geliş-
tirmenizi temenni ediyor, bilim ve fen kısmından kimyayı sevdirmeyi kendimize bir borç biliyoruz.
Kıymetli Öğretmenlerimiz;
Sizlere ve kıymetli öğrencilerimize katkısı olması adına büyük emekler ve fedakarlıklarla hazırladığımız her eserimizde sadece
sizleri ve gelecek nesilleri düşünerek hareket etmekten her zaman büyük keyif aldık. MİRAY YAYINLARI ile hazırlayacağımız her
eserimizin size katkı sağlamasını ve eserlerimizi keyif alarak kullanmanızı umut ediyoruz.
Öğretmenlerimiz ve öğrencilerimiz; yüzünüzden gülümseme, gönlünüzden kimya sevgisi eksilmesin.
Bize bu fırsatı tanıyan eğitim gönüllüsü kurucumuz Mirkan Aydın ve değerli desteklerini esirgemeyen yayınlar koordinatörü-
müz Betül Biberoğlu’na teşekkür ederiz. Hazırlık aşamasında tashihlerde emeği geçen değerli zümrem Yeliz Kaplan, Taha Yılmaz,
Selin Çandır, Ferahnur Havva Akbaş, Selçuk Sinan, Gizem Güllü ve Özlem Köker hocalarıma ve dizgide büyük emeği geçen
Volkan Öztürk’e teşekkür ederiz.
Yazar ve Yayın Editörü

Ali DİNÇSÖNMEZ
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM MODERN ATOM TEORİSİ
Bohr Atom Modeli - Kuantum Sayıları .......................................................................................... 8
Kuantum Sayıları......................................................................................................................... 10
Orbital Türleri ve Kuantum Sayıları............................................................................................. 14
Elektron Dizilişleri........................................................................................................................ 18
Karma Test . ............................................................................................................................... 22
Beceri Temelli Sorular................................................................................................................. 28
Uygulamalar................................................................................................................................ 30
Denemeler................................................................................................................................... 35
2. BÖLÜM PERİYODİK CETVEL

Periyodik Sistemde Yer Bulma ve Özellikleri.............................................................................. 36
Periyodik Özelliklerin Değişimi - Atom Çapı................................................................................ 40
İyonlaşma Enerjisi....................................................................................................................... 42
Elektron İlgisi............................................................................................................................... 44
Elektronegatiflik........................................................................................................................... 46
Metalik – Ametalik Özellik........................................................................................................... 48
Elementlerin Asitlik - Bazlık Özellikleri........................................................................................ 50
Elementlerin Özellikleri................................................................................................................ 52
Yükseltgenme Basamakları......................................................................................................... 54
Karma Test . ............................................................................................................................... 56
Beceri Temelli Sorular................................................................................................................. 64
Uygulamalar................................................................................................................................ 66
Denemeler................................................................................................................................... 72
3. BÖLÜM GAZLAR
Gazların Genel Özellikleri............................................................................................................ 74
İdeal Gaz Denklemi..................................................................................................................... 76
Gaz Yasaları (Basınç – Hacim İlişkisi)........................................................................................ 78
Gaz Yasaları (Sıcaklık - Hacim İlişkisi)........................................................................................ 80
Gaz Yasaları (Basınç - Sıcaklık İlişkisi)....................................................................................... 82
Gaz Yasaları (Hacim - Mol İlişkisi).............................................................................................. 84
Gaz Yasaları (Basınç - Mol İlişkisi).............................................................................................. 86
Basınç - Hacim - Yoğunluk İlişkisi............................................................................................... 88
Kısmi Basınç............................................................................................................................... 90
Gaz Karışımları........................................................................................................................... 94
Gazların Difüzyonu...................................................................................................................... 96
Gazların Su Üzerinde Toplanması.............................................................................................. 98
Gerçek Gazlar........................................................................................................................... 100
Karma Test . ............................................................................................................................. 104
Beceri Temelli Sorular............................................................................................................... 110
Uygulamalar.............................................................................................................................. 112
Denemeler................................................................................................................................. 118
4. BÖLÜM SIVI ÇÖZELTİLER

Sıvı Ortamda Çözünme Olayı................................................................................................... 120
Derişim Birimleri/Kütlece Yüzde Derişim................................................................................... 124
Kütlece ve Hacimce Yüzde Derişim.......................................................................................... 126
ppm ve Mol Kesri....................................................................................................................... 128
Molarite ve Molalite................................................................................................................... 130
Derişim Birimleri ve Çözeltilerin Seyreltilmesi........................................................................... 132
İyon Derişimi ve Çözeltilerin Karıştırılması................................................................................ 134
Koligatif Özellikler...................................................................................................................... 136
Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler............................................................................................... 142
Çözünürlük Problemleri............................................................................................................. 144
Karma Test . ............................................................................................................................. 148
Uygulamalar.............................................................................................................................. 154
Denemeler................................................................................................................................. 160
TEST • 1
5. BÖLÜM KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ
Ekzotermik-Endotermik Tepkimeler ve Tepkime Entalpisi........................................................ 162
Oluşum Entalpisi ve Tepkime Entalpisinin Hesaplanması........................................................ 166
Bağ Enerjileri ve Tepkime Entalpisi........................................................................................... 170
Hess Yasası.............................................................................................................................. 172
Karma Test . ............................................................................................................................. 174
Uygulamalar.............................................................................................................................. 184
Denemeler................................................................................................................................. 188
6. BÖLÜM KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ

Tepkime Hızının Ölçülmesi....................................................................................................... 190
Tepkimelerde Hız Takibi............................................................................................................ 192
Çarpışma Teorisi....................................................................................................................... 194
Hız Bağıntısı.............................................................................................................................. 196
Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler........................................................................................... 198
Karma Test . ............................................................................................................................. 206
Uygulamalar.............................................................................................................................. 216
Denemeler................................................................................................................................. 222
7. BÖLÜM KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE

Fiziksel ve Kimyasal Değişimlerde Denge................................................................................ 224
Denge Bağıntıları ve Kimyasal Tepkimeler............................................................................... 226
Derişimler Cinsinden Denge Sabiti (Kc)..................................................................................... 228
Kısmi Basınçlar Cinsinden Denge Sabiti ve Kp – Kc İlişkisi....................................................... 232
Kimyasal Tepkimelerle Denge Sabiti Arasındaki İlişki............................................................... 236
Dengeye Etki Eden Faktörler.................................................................................................... 238
Denge ile İlgili Hesaplamalar ve Denge Kesri........................................................................... 246
Karma Test . ............................................................................................................................. 248
Uygulamalar.............................................................................................................................. 254
Denemeler................................................................................................................................. 260
8. BÖLÜM ASİT BAZ DENGESİ

pH ve pOH Kavramı - Suyun Oto-İyonizasyonu........................................................................ 262
Suyun Oto-İyonizasyonu – pH ve pOH Kavramı....................................................................... 264
pH ve pOH Kavramları – Asit – Baz Tanımları.......................................................................... 266
Sulu Çözelti Dengeleri (Kuvvetli Asit Bazlar ve pH Hesabı)...................................................... 268
Nötralleşme Tepkimeleri............................................................................................................ 272
Zayıf Asit - Baz Dengeleri.......................................................................................................... 276
Tampon – Hidroliz..................................................................................................................... 280
Titrasyon.................................................................................................................................... 282
Karma Test . ............................................................................................................................. 284
Uygulamalar.............................................................................................................................. 290
Denemeler................................................................................................................................. 296
9. BÖLÜM ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ

Çözünürlük Çarpımı ve Çözünürlük Hesaplamaları.................................................................. 298
Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler.............................................................................................. 306
Karma Test . ............................................................................................................................. 310
Uygulamalar.............................................................................................................................. 318
Denemeler................................................................................................................................. 322
Düzey 1 2 3 ÖĞREN
Konuyu Öğrenelim
ÜNİTE
KONUYU
1 ÖĞRENELİM 1 TEST
KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
Bohr Atom Modeli - Kuantum Sayıları - I
2 Öğretmen Notu Bu bölüm sayfaların yan sütunlarında, konu içeriğinin gereksiz ayrıntılardan arın-
1. 3. I. 2He atomundaki elektronların ışıma
dırılıp,
Bilimdoğrudan
İnsanı hedef Çalışmanın
Yapılan kazanımları özetleyerek konuyu önceden öğrenmeniz
3
Bohr Atom Modeli Sonucu spektrumları
Hidrojen gazının spektrumunu in- için tam olarak müfredat kapsamına uygun olacak şekilde titizlikle hazırlanan konu
Çekirdekten uzak-
özetlerinden oluşmaktadır.
II. Çekirdek etrafındaki yörüngelerin enerjisi
4 celeyen Niels BOHR, 1913’te yeni bir laşan elektronun
atom kuramı ortaya koymuştur. Düzey 1 2 3 ÖĞREN X III. Çok elektronlu sistemlerde elektronların
I. Rutherford enerjisindeki artışın
KONUYU 5
ĞRENELİM
Bohr Atom Modeline göre; KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
Kısmi Basınç
TEST 9
açıklanması çekirdek ve birbiri ile olan etkileşimleri
6 a. Hidrojen atomunun elektronu sa- Alfa ışınları saçılması Yukarıda yer alan ifadelerden hangileri
Öğretmen Notu
7
dece belirli küresel yörüngelerde
1. KapalıBu
bulunabilir. bir yörüngelere; ideal gazların- II.
kaptaki A ve Bener-
3. Bohr Y
Gaz karışımındaki
deneyinde atomun
ideal bir gazın mol sayı-
boşluklu yapısının
Bohr atom modeline göre açıklanamaz? Öğretmenin Notu
ŞIMLARI sının (n), karışımın toplam mol sayısına (nT)
ji dü dan oluşan
zeyleri ya da karışımdaki
kabukları A gazının kısmi
denir. kanıtlanması
SINÇ oranına mol kesri (X) denir. Örneğin A gazı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
8 basıncı
karışımındaki herhangi bir Kabukların ortak merkezi çekirdek Testlerin içinde nA
bazı
nın mol kesri X A = Atomdaki
soruların
bağıntısıyüklü
ile bulunur.
öncesindeD)kazanımları
II ve III
vurgulamak,
E) I, II ve III
hatırlatmak ve
aba tek başına uyguladığı ba- olup, her Pkabuk n
smi basınç denir.9
A
=
Açekirdekten başla-
bağıntısı ile bulunur. peşindenZgelen
III. Thomson
nT
soruda
taneciklerin kullanarak öğrenmenizi kolaylaştırmak amacıyla hazırlan-
keşfe-
narak K, PL,T M, nN... gibi bir harf ya
ışımlarındaki her bir ideal ga-
T
mış küçük bilgi notlarıdır. dilmesi
mi basınçlarının toplamı, kaba da 1, 2,P3, 4... gibi bir “n” değeri ile
A : A gazının kısmi basıncı
an toplam basınca eşittir. Bu- belirtilir. Atom modellerinin gelişimi ile ilgili bazı bilim
PT : Toplam basınç 2 mol A2(g)
on’un Kısmi Basınçlar Kanu- elektron
nA : A gazının mol sayısı insanlarının çalışmalarında
3 mol Bulaşılan sonuç-
r. 2(g)
nT : Toplam molçekirdek
sayısı lar ve isimleri rastgele sıralanmıştır.
V, T
= PX + PY + PZ + ...
3. kabuk M Buna göre bilim insanı ve yapılan çalışma-
ÜNİTE
1 ÖĞRENELİM
KONUYU
TEST 11 KAZANIMLARI
2. kabuk L
Düzey
ÖĞREN VE PEKİŞTİR
1 2 3 ÖĞREN
nın sonucu Şekildeki
hangi kapta bulunan
seçenekte ideal eşleş-
doğru gazların
mol kesirleri (X) hangi seçenekte doğru
Kazanımları Öğren ve Pekiştir Testlerimiz
Gaz Karışımları
tirilmiştir?
2 Öğretmen Notu 1. 0,4 mol A2(g)
1. kabuk K
3. verilmiştir? 4. Bohr atom modelinin varsayımları içinde
3 Hava
Müfredat
IIB2 kapsamındaki kazanımları sıralı birhangisi
şekildeyeröğreten
almaz? öğretmen notları-
Gazların Karıştırılması
0,6 molX B2(g) 90 cmHg 60 cmHg
4 Birbiri İle Tepkime Vermeyen İdeal
b. Her kabuğun belirli bir enerjisi
Gazların Karıştırılması var-
X
P1 I P2
X2(g) X2(g)
A2 III aşağıdakilerden
V, T
mız veX0,6bu notlarZile birlikte, her
A) seçeneği özenle öğretmeye yönelik hazırlanmış
ava, bir gaz karışımıdır.5 V L, T K V L, T K
A) 0,4
6 dır. Çekirdeğe enV yakın
n1 L, T K
olan K ka- Aynı sıcaklıkta A)
V L, T K
n2 1
kaplar arasındaki mus- Y 2
Elektron dairesel yörüngelerde hareket
rışımlarındaki toplam basınç,
sorularımız bulunmaktadır.
X gazı Y gazı
Şekildeki bileşik kapta, aynı sıcaklık- luk açılarak sistem dengeye ulaştığında
B) 0,2 0,8
ciklerinin türüne bağlı8 değildir. buğunda bulunan elektron en düşük kaba uygulanan son basınç kaç cmHg
7
eder.
ta tepkime vermeyen X ve Y ideal gazla-
bulunan ideal gazlarınB) X Y Z

V, T
rı arasındaki musluk açıldığında sistemin olur?
Şekildeki kapta
2V, T
toplam mol sayısına 9bağlıdır. potansiyel enerjiye

nToplam = n1 + n2
son basıncı
sahiptir. A) 125 B) 100 C) 75 D) 150 E) 25
C) 0,5 0,5
toplam basıncı 15 atm olduğuna göre, B) Her yörüngenin belirli bir enerji değeri
• Birbiri ile tepkime vermeyen ideal P · V = P · V + P · V + ... son son 1 1 2 2
ı c. molKararlı
sayısı değişmez.bir atom düşük enerjilidir ve bu
gazlar aynı sıcaklıkta karıştırılırsa
toplam
eşitliği ile hesaplanır.
C) Y
D) 0,6 Z
0,4 X
(T aynı)
hâle “temel I. A 2 gazının
P.V = n.R.T
hâl”
Aşağıdaki denir.
kısmiAtomlar basıncı
tepkime ver- bir
6 atm’dir.
4. vardır.
karışımında bulunan ideal P.V gaz- kaplarda birbirleriyle
0,4 atmE) 1 0,6
an
II. A
meyen ideal He ve H gazları bulunmaktadır.
gazının mol kesri 0,4’tür.
2 atm
1 L, T K D)
0,4 atm
2 L, T K V L, T K
2 Z Y X
cimleri (V) ve sıcaklıkları (T) elektrik
çarpımları ileya
doğruda
• Aynı sıcaklıktaki ideal gazların mol
sayıları, P.V 2 bek alevi ile ısıtıldığında, C) Elektron çekirdeğe en yakın yörüngede
He CH H
orantılıdır. He He H (g) 4(g) 2(g)
n + n = nelektronlar 1
III. Toplam
2 son
mol kesri
enerji absorblayarak,
2 atm 1 atm 5’tir.3 atm daha E)arasındaki musluklar
Şekilde verilen kaplar
(g)
X
(g) 2(g)
Z Y bulunmak ister.
karışımındaki herhangi(P .Vbir) + (P .V ) = P .V
Soru Tiplerini Tanı
D) ve Geliştir
elektron Testlerimiz
açılarak aynı sıcaklıkta sistem dengeye gel-
zın kısmi basıncı (P), o gazın yüksekyargılarından enerji

KONUYUdüzeyine çıkarlar. L, TBu
hâl türSORU
Düzey 1 2 3 GELİŞTİR
1 L, T hangileri 2 doğrudur?
ÜNİTE 1 1 2 2 son son
2 L, T Temel
diğinde kaptaki son basınç 0,8 atm olduğu-
1 ÖĞRENELİM TEST 11 TİPLERİNİ

na göre başlangıçtaTANI VE bulunduğu
H gazının GELİŞTİR
2
Uyarılmış temel hâle dönerken 1
atomlar uyarılmış hâldedir. Uyarılmış
(P1.V1) + (P2.V2) + (P3.V3) + ... = Pson.Vson
Buna göre aynı sıcaklıkta musluklar açı- Karma Test
ısı (n) ile doğru orantılıdır. 2 Örnek larak sistem dengeye ulaştığında son
kabın hacmi (V) kaç litredir?
2
A) Yalnız
P III kaç atm1.B)
basınç I ve
Kimya
olur? II Kaan, Melike'den
öğretmeni C) I,A)ekzoter-
II
1 ve III
3. C) 2
B) 0,1 D) 0,2 E) 0,4 Tavşan enerji yayar.
nX.R.T
nX. R . T Örnek atom 3 serbest A)bırakılırsa,
1 B) 2
I.
C)mik
elektronlar
H2(g)
mik tepkimelerle
3 tepkimelerle
D) 4 E)
+ Cl2(g) $ 2HCl(g)
ilgili, Eren'den ise endoter-
ilgili5 bilgiler vermelerini is-
renksiz sarı-yeşil renksiz
Çita 3
enerjiD) Idüzeylerine
Kazanımları öğrendikten E) sonra, edindiğiniz bilgilerien farklı
faz- soru tiplerinde kullana-
PX V
4
kendi ve III temiştir. geçerken E) II ve III
II. CO2(g) + H2O(s) $ H+(suda) + HCO-3(suda) Elektronların bulunma olasılığının
4
nY.R.T = 5 Kaplumbağa 5
PT nT. R . T III. 2NO
Melike: Sıcaklık artışı hız
2 atm2(g) $ 2NO(g) + O2(g)
bilmenizi, karşınıza çıkabilecek tüm soru tiplerini tanımanızı ve kazanımları çok

aldıkları enerjiyi “ısı veya ışık”sabitinin olarak la olduğu uzay parçalarına orbital denir.
4 atm
değerini azaltır.
nT.R.T
2.
6 SO3(g) O2(g) 6
V a. Basınç artışı (V, T sabit)
dışarı
7
geri verirler. I
b. pH değişimi 5. 7
daha iyi kavramanızı sağlayacak sorular içermektedir.

V, T
3V, T I. II. a b c
8 c. Renk değişimi Eren: İleri aktifleşme ener- 2 atm 4 atm
8
Kaplar arasındaki musluk açılarak ideal 2 L, T K EP 1 L, T K EP
jisi-geri aktifleşme enerjisi X Y2(g)
Yukarıda verilen
sağ-tepkimeler ve hız ta-
X(g) gazların aynı sıcaklıkta
9 karışması (Eai - Eag) değeri pozitiftir.
2(g)
III.100 60 9
lanıyor. kibinde faydalanılacak değişimleri
eşleştiriniz.
Buna göre, son durumda kaptaki gaz
II
1 atm
1 L, T K
40
4. Bir
50 gaz karışımında bulunan ideal gazların
Y(g) Melike: Reaktiflerin top- Z2(g)
her birinin kaba ayrı ayrı uyguladığı basınca
basıncı kaç atm olur?
A) 2,5 B) 3 C) 3,25 D) 3,5 E) 6

lam enerjisi, ürünlerinkin-
20 20
TKsıcak-
Çekirdek TK
Aşağıdaki kaplarda bulunan idealden fazladır.
Yayınlanan ışın
Şekildeki sistemde musluklar aynı
Çözüm 2. X 2 ve Y2
gazları sabit sıcaklıkta musluklar açılarak
I
lıkta açılıp dengeye geldiğinde ilk duru- kısmiII basınç denir.
III EP
ma göre kaplarda bulunan molekül sayı-
V, T Çözüm
karıştırılıyor.
I. c (Cl2 gazı harcandıkça renk açılır.)
2.
Sabit sıcaklık ve hacimdeki kapalı bir kapta
II. b (Ürün oluştukça H+ iyonu derişimi
Eren: Sıcaklık artışı hızsındaki 70
sa- değişim aşağıdakilerden hangi-
Şekildeki kapta, sa-
ntoplam = nX + nY n +n =n artar, pH azalır.) X Y
bitinin değerini artırır.sinde doğru verilmiştir?
30 K
4molgram CH , 32 gram SO1 atm
Uyarılmış vehâl13 gram C H2 II.
1 2 son 2(g) 2(g)
III. a (Gaz
P
sayısı arttıkça
Boş
sabit hacim
4 2 atm
2 I. 2
20
bit sıcaklık ve ha-
1 mol H2 L
Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular Testimiz
(P .V ) + (P .V ) = P .V III.
1 1 2 2 s
ve sıcaklıkta basınç artar.) s IV
PX nX ideal gazları bulunmaktadır. TK
Mcimde toplam ba-

(4.V) + (2.3V) = P .4V A) Artar
Melike: İleri aktifleşme Azalır ÜNİTE Değişmez
Düzey 1 III
2 3 UYGULA
s
= 2 L, T K 2 L, T K 2 L, T K geri aktifleşme
enerjisi,
TEST B) Azalır 14 ÖSYM TARZI BECERİ
Azalır farklıTEMELLİ
üç Artar SORULARLA
potansiyelSON NOKTA 2 mol CH
PT nT Yukarıda tepkimenin
1
Ps = 2,5 atm
4
Sistem aynı sıcaklıkta dengeyeenerjisinden
geldiğin- küçüktür.
C) Artar
Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular
enerji (EP) - tepkime
Değişmez Artar koordinatı (TK) grafik- sınç 12 atm’dir.
Buna göre;
2
Cevap: A de kaptaki toplam basınç kaç atm olur?
V 3 mol He 3
1. leri birisi
Asit-baz tepkimelerinde asit ya da bazdan
Azalır D) ArtarArtar
verilmiştir.
zayıf diğeri
2. Borik asit (H3BO3) zayıf asit
Bohr atom modeline göre tek elektronlu

özelliği gösteren ve göz dam-
azının mol sayısı 5. Modern atom modeline göre;

kuvvetliyse oluşan tuzun zayıftan gelen iyonu hidrolize uğrar.
A) 5 B) 2,5 C) 4 D) 3 E)
4 1
E)iyonAzalır Bu tepkimelerin
Artar Artar hızları ile yukarıdaki
lası üretiminde kullanılan
Kuvvetliden gelen hidrolize uğramaz.
I. SO2 ile C H gazlarının kısmi basınçla- Öğrencilerin verdiği yukarıdaki bilgiler- görsellerin eşleştirilmesi inorganik bir asittir.
aşağıdakiler-
ÖSYM tarzındaki,I.bilgiyi yorumlama ve soruya aktararak kullanabilmeyi öğrene-

5
ların toplam mol sayısı 94 Gazlar 2 2 den hangisi yanlıştır? Tuz, kuvvetli olanın karakterini taşır. Kuvvetli olan asitse, artan-
Örnek
bir tanecik için;
den
1B hangisi
2E 3C gibi 4Aolabilir?
5D Göz damlasının litresinde
6 sız gerçekleşen tepkime sonunda ortam asidik, kuvvetli olan
rı eşittir.
62 gram H3BO3 bulunur. Göz
azının kısmi basıncı CS + 3O

EdışYukarıda
> Everilen
$ CO + 2SO
A) I B) II C) III D) IV E) V
A) I - a B) I - b C) I - a 7
baz ise oluşan tuz bazik özellik gösterir. damlası borik asidin sulu çö-
Elektronlar çekirdek etrafında yörünge-
ceğiniz ve son noktayı
lerdekoyacağınız
değil orbitallerdesorular
yer alır. bulunmaktadır.
2(g) 2(g) 2(g) 2(g) zeltisidir.
II -Buna göre gazların atm cinsinden kıs- 8

iç tepkimede
II. CH410gazının kısmi basıncı, SO2 gazının I.
II - b a II - c
III - c Elektronun III potansiyel enerjisi K yörün-
Borik asidin suda çözünme
lam basınç saniyede
III - c -b
9
FeCl3 ve KF tuzlarının suda çözünme denklemleri aşağıdaki gibidir.
denklemi,
mi E)basınçları aşağıdakilerden hangisinde

0,6 mol O gazı harcanmaktadır. FeCl3(suda) m Fe3+ -
(suda) + 3Cl (suda)
karışımındaki herhangi bir ga- ∆E 2=litrelik

Edışkapalı– Ehacimli
2
kısmi
sabit
iç basıncından
kapta büyüktür. D) I - b
gesinde
I-c
daha fazladır.
Fe3+ +
(suda) + 3H2O(s) m Fe(OH)3(suda) + 3H (suda)
H3BO3 ( suda ) + H2O( s ) E H3O+( suda ) + H2BO3-( suda )
doğru verilmiştir? II. Üçüncü katmandaki bütün elektronların

gerçekleşen bu tepkimede SO gazı- II - c II -a
+
KF(suda) m K (suda) + F-(suda) şeklindedir.
sayısının, karışımın toplam
2
mol
(∆E = Atomun III. CH4 uyarılması
nın oluşumu hızı kaç
L. s gazının kütlesi
'dir?
için gerekli
aynı sıcaklıkta iki III - a III - b F-(suda) + H2O(s) m HF(suda) + OH-(suda) Buna göre göz damlası ile ilgili;
ısına oranına o gazın mol kes- II. Temel hâlde elektronlar düşük enerjili Tuzların iyonlaşma denklemleri ve tabloda verilen bilgilerden
enerjileri eşittir.
-
I. H BO iyonu, borik asidin konjuge bazıdır.
PH PCH PHe
2 3
katına çıkarıldığında üç gazın kısmi ba-

faydalanılarak,
minimum Çözüm
enerji) 2. I. H +O $H O ∆H
2 4
2(g) 2(g) 2 (g) 3+ 1
I. Fe iyonu hidrolize uğradığına göre bu iyonun ait olduğu baz
II. H2O baz özelliği gösterir.
6 @ sınçları eşit
II. H
olur.
+O $H O ∆H
nO 0, 6 ve kararlıdırlar. 2(g) 2(g) 2 (Fe(OH)3), zayıf
(s) 2 bazdır.
III. Elektronların bulunma olasılıklarının en

III. Oda koşullarındaki pH değeri 5’dir.
Bohr atom modelinin yetersizliği:

2
O = = = 0, 3M
A) + 4H O 6 4 2
II. Cl- ve K+ iyonları hidrolize uğramadıklarına göre HCl kuvvet- yargılarından hangileri doğrudur?
ri, X ile gösterilir. III. H +O $H O 2 ∆H V 2
4. C H + 6O $ 4CO 2(g) 2(g) 2 (k) 3
li asit, KOH kuvvetli bazdır. 4 8(g) 2(g) 2(g) için 25°C’de
(H3BO 2 (g)K = 1 · 10-10 , H BO : 62)
10 saniyede 0,3 M O2 harcanırsa 3 a 3 3
n III. Elektron B) M6yörüngesinden L4yörüngesi-

Yukarıda verilen tepkimelerdeki entalpi III. FeCl3 asidik, KF ise bazik tuzdur.
X
, XY = Y yargılarından
✦ Dalga özelliği taşıyanhangileri
elektronlar, yanlıştır?
değişimleri düşünüldüğünde,
öy- tepkimele-
1 saniyede 0,03 M O2 harcanır.
tepkimesi 2 litrelik bir kapta gerçekleşmek-
tedir.
2 fazla olduğu bölgeye orbital denir.
verilen yorumlardan hangilerinin yapılması doğru olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
nT rin ileri aktivasyon enerjileri aynı iken ge-

Tepkimede O2 ve SO2'nin katsayıları ile A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
le hareket (H: 1,etme

C: 12, lidir
O: ki, elektron
16,aşağıdakilerden
S: 32) hangisinde dal-doğru gös-
ri aktivasyon enerjileri arasındaki ilişki
orantı kurulduğunda neC H geçerken
gazının ortalama harcan- ışın yayar.
Oksijenin ortalama harcanma hızı 0,6 mol/dk
D) Yalnız III E) I, II ve III
olduğuna göre
3 molar O2 harcandığında 2 molar SO2 C) 2 4 6 yargılarından hangileri doğrudur? 4 8
Uygulamalar (Yazılılara Hazırlık)

ma hızı kaç mol/L·dk'dir?
karışımındaki tüm gazların mol terilmiştir? oluşursa 0,03 molar O2 harcandığında
gası, dalga boyunun tam katları ka-
ÜNİTE
mol
C) I ve III yargılarından D) C) 0,1 hangileri 1 doğrudur?

3. Analitik kimya laboratuvarında titrasyon işlemi ile kütlece %32’si karbon, %4’ü
0,02 molar SO2 oluşur jSO = 0,02
toplamı daima 1’e eşittir. A) Yalnız I B)A)Yalnız
I > II > III
II
B) I > III > II C) II > III > I
olur.
2 A) 0,4
L.s
B) 0,2
3 2 1
hidrojen ve %64’ü oksijen olan iki değerlikli zayıf bir asitin molekül formülünü bul-
2 bu asitin 60 gramını tamamen nötrleştirmek için
dar olmalıdır. Elektronun hareketi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) 0,05 E) 0,025 maya çalışan bir grup öğrenci
D) II > I > III E) III > II > I
2M 400 mL KOH sulu çözeltisi
3 harcamıştır.
= XX + XY + ... = 1 D) II ve III E) I, II ve III E) 2 4 4 Buna göre; 4

am
dalga özelliği gösterdiği için dairesel
210 Kimyasal Tepkimelerde Hız
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5 tuz asidik özellik gösterir.
I. Tepkime sonucunda oluşan
1A 2E 3B 4D
YAZILIYA HAZIRLIK
D) I ve III E) I, II ve III
Bu bölümle okul sınavlarına hazırlık yapabileceğiniz ve tüm kazanımları
64HA.
II. Asidin molekül formülü C 6O6’dır.
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimeler ile tamamlayınız.
değildir. Yani elektronun dalga hare- III. Titrasyon sonucunda asidin bir kısmı artsaydı oluşan karışım tampon çözel-
7
D) II ve III E) I, II
1B ve2BIII 3A
ti özelliği gösterirdi.
zlar
sıvılar
4C 8 su
keti dikkate alınmamıştır.

eğlenceli bir şekilde tekrarlayabileceğiniz etkinlikler bulunmaktadır.
homojen
yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12, O: 16) sabit
9
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II küçülür
D) II ve III E) I, II ve III kapalı
net tepkimeye PCl5
8 Modern Atom Teorisi 288

endotermik
Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi)
katı
1E 2E 3D
1A 2D 3C 4E 5D
üs ürünler
bozulmaz
tam (%100) bozulmaz

kısaltır 1/4
1. Mekanizmalı tepkimelerde denge bağıntısı göre 8. Kp = Kc olan gaz fazındaki bir tepkime dengede iken aynı sıcaklık-
yazılır. ta tepkime kabının hacmi artırılırsa denge .
2. Denge tepkimesinde yer alan maddelerin tümü aynı fazda ise 9. Dengedeki bir sisteme katalizör ilave edilirse denge .
denge denir.
10. Ekzotermik bir denge tepkimesinde sıcaklık artırılırsa Kc değeri
Denemeler
3. Denge tepkimesinde yer alan saf ve denge bağın- .
tısına yazılmaz. ÜNİTE
11. Denge kesri Qc, Kc değerinden küçükse denge yönüne
1
4. Dengenin oluşabilmesi için sistemin sıcaklığın ol- ilerlemektedir.
ması gerekir. 2
12. Bir denge tepkimesi bir katsayı ile çarpılırsa, o sayı denge sabiti-
3
5. Sulu çözeltilerde dengenin kurulabilmesi için kabın kapalı olması- ne olarak getirilir.
na gerek yoktur çünkü 4 sistem oluşturur.
kapalı DENEME – 12
13. H2(g) + I2(g) 2HI(g) tepkimesinin t°C’de denge sabiti Kc = 4 ise
Her ünitenin sonunda önceki tüm üniteleri de kapsayacak şekilde hazırla-

5
6. 1. bir tepkime
200°C’de Kc = 2, 400°C’de Kc = 3 olan 2HI(g) H2(g) + I2(g) tepkimesinin aynı4.sıcaklıkta Kc değeri olur.
6
bir denge tepkimesidir. X 1s2 2s2 2p6 3s1
Sürtünmesiz
7 14. Denge tepkimeleri verimli olamaz. piston
V 3V
nan, önceki ünitelerin kazanımlarını da tekrar ederek pekiştirmenizi sağla-

7. PCl5(g) PCl3(g) + Cl2(g) tepkimesi 1s2 denge-
Y bir kapta 2s2 2p6 3s2 4s1
8 sabit hacimli 32 gram m gram
de iken kaba aynı sıcaklıkta bir miktar gazı ilave edilirse yeni 15. Katalizör dengeye ulaşmamış bir tepkimenin dengeye ulaşma sü-
O gazı O2 gazı
9 2
T
kurulan dengede tüm gazların derişimleri artar. Z 1s2 2s2 2p6 3s2 3presini
6
4s1 3d5 . T
yacak ve kendinizi sınayabileceğiniz denemeler yer almaktadır.

1. kap 2. kap
254 Kimyasal Tepkimelerde Denge Yukarıda elektron dağılımları verilen X, Y ve Z atomlarından
hangileri temel hâlde değildir? Aynı ortamda, sürtünmesiz pistonla kapatılmış 1. kapta 32 gram
2. kapta ise aynı sıcaklıkta m gram ideal O2 gazı bulunmaktadır.
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y
Bu kaplardaki O2 gazları ile ilgili;
D) Y ve Z E) X, Y ve Z
I. 2. kaptaki O2 gazı, 1. kaptakinden 64 gram daha fazladır.
II. 1. kaptaki O2 moleküllerinin ortalama hızı, 2. kaptakinden azdır.
III. 2. kaptaki O2 molekül sayısı, 1. kaptakinin 3 katıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? (O: 16)
2. 1. iyonlaşma enerjisi (kj/mol)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
L D) II ve III E) I, II ve III
Q
N
K
P 5. 0,5 M AlCl3 sulu çözeltisinin 1 atm basınç altında 101°C sıcaklıkta

M
kaynamaya başladığı belirlenmiştir.
Atom numaras›
Buna göre aynı dış basınçta 101,5°C sıcaklıkta kaynamaya
2. ve 3. periyotta bulunan K, L, M, N, P ve Q elementlerinin 1.
başlayan CaCl2 sulu çözeltisinin derişimi kaç molardır?
iyonlaşma enerjisi – atom numarası ilişkileri yukarıdaki grafikte
verilmiştir.
A) 0,25 B) 0,5 C) 1 D) 1,5 E) 2,0
Atom numaraları ardışık sayılar olan bu elementlerden han-
gisinin elektron ilgisi en büyüktür?
A) K B) P C) M D) N E) L
6. I. Ekzotermik tepkimelerde, ∆Hgiren > ∆Hürün ilişkisi vardır.
II. Endotermik tepkimelerde düşük sıcaklıklarda girenler, ürün-

lerden daha kararlıdır.
III. 25°C sıcaklık, 1 atm basınçta fiziksel hâlini koruyan kararlı

element ve elementel moleküllerin oluşma entalpileri sıfırdır.
3. 300 mL etil alkol ile 260 mL saf suyun eşit sıcaklıkta karıştı-
rılması ile oluşan karışımdaki suyun kütlece yüzde derişimi Yukarıdaki değerlendirmelerden hangileri doğrudur?
kaçtır? (dalkol: 0,8 g/mL, dsu: 1 g/mL)
A) 39 B) 48 C) 50 D) 52 E) 64 D) II ve III E) I, II ve III
328 Çözünürlük Dengesi

ÜNİTE
KONUYU
1 ÖĞRENELİM TEST 1 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
Bohr Atom Modeli - Kuantum Sayıları - I
2 Öğretmen Notu 1. Yapılan Çalışmanın 3. I. 2

He atomundaki elektronların ışıma
Bilim İnsanı
3 Bohr Atom Modeli Sonucu spektrumları
Hidrojen gazının spektrumunu in- Çekirdekten uzak- II. Çekirdek etrafındaki yörüngelerin enerjisi
4 celeyen Niels BOHR, 1913’te yeni bir laşan elektronun
atom kuramı ortaya koymuştur. X III. Çok elektronlu sistemlerde elektronların
5 I. Rutherford enerjisindeki artışın
Bohr Atom Modeline göre; açıklanması çekirdek ve birbiri ile olan etkileşimleri
6 a. Hidrojen atomunun elektronu sa- Alfa ışınları saçılması Yukarıda yer alan ifadelerden hangileri
dece belirli küresel yörüngelerde deneyinde atomun
Y Bohr atom modeline göre açıklanamaz?
7 bulunabilir. Bu yörüngelere; ener- II. Bohr boşluklu yapısının
ji düzeyleri ya da kabukları denir. kanıtlanması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
8 Kabukların ortak merkezi çekirdek
Atomdaki yüklü D) II ve III E) I, II ve III
olup, her kabuk çekirdekten başla-
9 III. Thomson Z taneciklerin keşfe-
narak K, L, M, N... gibi bir harf ya
dilmesi
da 1, 2, 3, 4... gibi bir “n” değeri ile
belirtilir. Atom modellerinin gelişimi ile ilgili bazı bilim
elektron
insanlarının çalışmalarında ulaşılan sonuç-
çekirdek lar ve isimleri rastgele sıralanmıştır.
3. kabuk M Buna göre bilim insanı ve yapılan çalışma-
nın sonucu hangi seçenekte doğru eşleş-
2. kabuk L
tirilmiştir?
1. kabuk K 4. Bohr atom modelinin varsayımları içinde
b. Her kabuğun belirli bir enerjisi var- I II III aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
dır. Çekirdeğe en yakın olan K ka- A) Y X Z A) Elektron dairesel yörüngelerde hareket
buğunda bulunan elektron en düşük eder.
B) X Y Z
potansiyel enerjiye sahiptir.
c. Kararlı bir atom düşük enerjilidir ve bu C) Y Z X B) Her yörüngenin belirli bir enerji değeri
hâle “temel hâl” denir. Atomlar bir vardır.
D) Z Y X
elektrik ya da bek alevi ile ısıtıldığında, C) Elektron çekirdeğe en yakın yörüngede
elektronlar enerji absorblayarak, daha E) X Z Y bulunmak ister.
yüksek enerji düzeyine çıkarlar.
Temel Bu hâl tür
D) Uyarılmış elektron temel hâle dönerken
atomlar uyarılmış hâldedir. Uyarılmış
P enerji yayar.
atom serbest bırakılırsa, elektronlar
kendi enerji düzeylerine geçerken E) Elektronların bulunma olasılığının en faz-
aldıkları enerjiyi “ısı veya ışık” olarak la olduğu uzay parçalarına orbital denir.
2.
dışarı geri verirler.
Çekirdek
Yayınlanan ışın
Uyarılmış hâl
K
P
L
M
Bohr atom modeline göre tek elektronlu 5. Modern atom modeline göre;
bir tanecik için;
Edış > Eiç
I. Elektronlar çekirdek etrafında yörünge-
I. Elektronun potansiyel enerjisi K yörün- lerde değil orbitallerde yer alır.
∆E = Edış – Eiç
gesinde daha fazladır. II. Üçüncü katmandaki bütün elektronların
(∆E = Atomun uyarılması için gerekli
II. Temel hâlde elektronlar düşük enerjili enerjileri eşittir.
minimum enerji)
ve kararlıdırlar. III. Elektronların bulunma olasılıklarının en
Bohr atom modelinin yetersizliği:
✦ Dalga özelliği taşıyan elektronlar, öy- III. Elektron M yörüngesinden L yörüngesi- fazla olduğu bölgeye orbital denir.
le hareket etmelidir ki, elektron dal- ne geçerken ışın yayar.
yargılarından hangileri doğrudur?
gası, dalga boyunun tam katları ka- yargılarından hangileri doğrudur?
dar olmalıdır. Elektronun hareketi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
dalga özelliği gösterdiği için dairesel A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
değildir. Yani elektronun dalga hare- D) I ve III E) I, II ve III
D) II ve III E) I, II ve III
keti dikkate alınmamıştır.
8 Modern Atom Teorisi 1A 2D 3C 4E 5D

ÜNİTE
6. 9.
KONUYU
I II III IV V
d orbitali için ÖĞRENELİM 1
+ 2+ 2+ ℓ değeri 3’tür.
H
1 2
He 3
Li 3Li 4Be Öğretmen Notu 2
Yukarıda yer alan taneciklerden hangile- ✦ Bohr atom modeline göre elektron
D Y
dairesel yörüngelerde bulunur ve bu
3
rinin spektrumları Bohr atom modeli ile
p orbitalinin en 1s, orbitalinin n, ℓ ve yörüngeleri takip ederek dairesel ha-
açıklanabilir?
küçük baş kuantum mℓ değerleri
4
reket yapar. Bohr elektronun bu dai-
sayısı 2’dir. aynıdır.
A) I ve II B) I ve III C) II ve III resel yörüngelerin dışında neden bu- 5
lunamayacağını açıklayamamıştır.
D) I ve IV E) IV ve V ✦ Bohr atom modeli tek elektronlu tane- 6
1 2 3
D Y D Y ciklerin spektrumlarını açıklayabiliyor-
ken çok elektronlu taneciklerin spekt- 7
Bir orbitalde zıt spinli
en fazla iki elektron rumlarını açıklamada yetersiz kalır.
8
olabilir. Yörünge ve Orbital Kavramları
Yörünge (Bohr atom modeline göre) 9
Elektronların izlediği varsayılan dai-
4 5 resel yoldur.
D Y
Elektronun düzlemsel hareketini
Yukarıdaki tanılayıcı dallanmış ağaç tek-
7. Modern atom modeli ile ilgili aşağıda ve- temsil eder.
niğinde yargılar doğru ise “D”, yanlış ise Her yörünge bir enerji düzeyi ile tem-
rilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
“Y” yönünde ilerlendiğinde kaç numaralı sil edilir.
A) Bir orbital zıt yönlü en fazla iki elektron çıkışa ulaşılır? Her yörünge, belirli bir kapasiteye
içerir. sahiptir ve her yörüngede yalnız be-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 lirli sayıda elektron bulunur.
B) Çok elektronlu taneciklerin çizgi spekt-
Orbital (Modern atom teorisine göre)
rumlarını açıklamada başarılı olmuştur.
Elektronların bulunma olasılığının en
C) Elektron bulutlarının şekillerindeki fark fazla olduğu bölgelerdir.
nedeni ile enerji seviyelerinde değişim- Elektronun 3 boyutlu hareketini tem-
ler oluşur. sil eder.
10. 2pX 2pY 2pZ
Farklı şekillere sahiptir.
D) s, p, d, f gibi farklı orbitallerde bulunan
Her enerji düzeyi farklı orbitaller bu-
elektronların enerjileri de farklıdır. lundurabilir.
Yukarıda verilen orbitallerle ilgili;
E) Enerjisi en yüksek orbital 1s orbitalidir. Her bir orbitalde en fazla 2e- bulunur.
I. Baş kuantum sayıları
II. Açısal momentum kuantum sayıları Öğretmen Notu
III. Enerjileri
Max Planck cisimlerin yaydıkları ışı-
verilen niceliklerden hangileri aynıdır? ma ile dalga boyu arasındaki ilişki-
yi açıklamak için öne sürdüğü Kuan-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tum Kuramında atom ve moleküllerin
kuantum adı verilen enerjiyi yayabi-
D) I ve II E) I, II ve III
lecekleri veya soğurabileceklerini ifa-
de etmiştir.
Planck’ın çalışması Einstein’in öner-
8. Atomun kuantum modeline göre aşağı-
diği ışığın tanecikli yapısını (foton) bir
daki yargılardan hangisi yanlıştır?
başka ifadeyle fotoelektrik etkinin ve
A) Elektronların çekirdeğe olan ortalama 11. ℓ n Bohr’un hidrojen atomu yayılma spekt-
uzaklığını baş kuantum sayısı belirler. 1 rumunun açıklanmasını sağlamıştır.
2 Kuantum Kuramı’nın gelişmesin-
B) Elektronların bulunduğu orbital türü açısal de Louis de Broglie elektronun
Kuantum
momentum kuantum sayısı ile belirlenir. sayıları hem parçacık hem de dalga özelliği-
C) Alt orbitallerde tüm elektron bulutlarının nin olduğunu dalga-tanecik ikiliği ile,
4
şekli aynıdır. Heisenberg ise elektron gibi küçük
3
taneciklerin aynı anda hızının ve ko-
D) ℓ = 0 değerine sahip tüm orbitaller küre- ms mℓ
numunun belli olamayacağını ileri
seldir. sürerek etkili olmuşlardır.
Bir atoma ait kuantum sayılarından han-
E) Manyetik kuantum sayısının alabileceği Schrödinger ise dalga denkle-
gileri negatif değer alamaz?
mi ile hidrojen atomundaki elektro-
değerler, açısal momentum kuantum sa-
A) 1 ve 2 B) 1 ve 3 C) 2 ve 4 nun enerji paketlerine (kuantum) ve
yısı değerlerine göre belirlenir.
atom orbitali adı verilen bir seri dal-
D) 2 ve 3 E) 1, 2 ve 3 ga fonksiyonlarına sahip olduğunu
göstermiştir.
6D 7E 8C 9D 10E 11A Modern Atom Teorisi 9

ÜNİTE
KONUYU
Kuantum Sayıları - II
2
Öğretmen Notu 1. 17
CI atomunun temel hâlde açısal mo- 5. Temel hâldeki 26Fe3+ iyonunun manyetik
3 mentum kuantum sayısı (ℓ) 1 olan kaç kuantum sayısı (mℓ) 0 olan elektron sayı-
KUANTUM SAYILARI
elektronu vardır? sı kaçtır?
4 Kuantum mekaniğinde, hidrojen ve di-
ğer atomlardaki elektron dağılımlarını A) 4 B) 6 C) 7 D) 11 E) 12 A) 10 B) 11 C) 12 D) 13 E) 14
5 açıklamak için kuantum sayıları gerekli-
dir. Kuantum sayıları Schrödinger denk-
6 leminin hidrojen atomu için gerçekleş-
tirilen matematiksel çözümünden elde
7 edilmiştir.
Kuantum sayıları şunlardır:
8
a) Baş (birincil) kuantum sayısı (n)
9 b) Açısal momentum (ikincil) kuantum
sayısı (ℓ)
c) Manyetik kuantum sayısı (mℓ)
d) Spin kuantum sayısı (ms)
a) Baş Kuantum Sayısı (n) 2. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 0 6. Temel hâldeki 28Ni atomunun manyetik
Baş kuantum sayısı = n = Temel olan en fazla 6 elektronu bulunan ato- kuantum sayısı (mℓ) -1 olan en fazla kaç
Enerji Düzeyi = Kabuk = Tabaka = mun atom numarası aşağıdakilerden elektronu vardır?
Katman hangisi olamaz?
Baş kuantum sayısı (n) 1, 2, 3, gibi tam
A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2
sayılarla ifade edilir. Baş kuantum sayısı A) 12 B) 13 C) 15 D) 18 E) 19
belirli bir orbitaldeki elektronun çekirde-
ğe olan ortalama uzaklığıyla ilgilidir. Baş
kuantum sayısı ne kadar büyükse orbi-
taldeki elektronun çekirdeğe olan ortala-
ma uzaklığı ve buna göre de orbital hac-
mi o kadar büyük olur.
Q
P
O
N
Atom M
L
çekirdeği K
n=1
n=2
n=3
n=4
n=5
n=6
n=7
3. n = 3, ℓ = 2 kuantum sayılarına sahip 7. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 3
Şekilde çekirdek ve çekirdeğin etrafını olan elektron aşağıdaki orbitallerden olan bir alt kabuğun en küçük baş kuan-
bir katman şeklinde saran elektron bulut- hangisinde bulunur? tum sayısı aşağıdakilerden hangisidir?
larının atomu oluşturduğunu düşünürsek
baş kuantum sayılarının belirttiği elekt- A) 3s B) 3p C) 3d D) 4f E) 5d A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
ron enerji seviyelerine katman denir.
Bu katmanlar n = 1, n = 2, n = 3,
n = 4 gibi tam sayılarla gösterilebilece-
ği gibi K, L, M, N, O, P, Q gibi harflerle
de gösterilir.
Bir orbitalin büyüklüğü n2 ile doğru oran-
tılıdır.
y y
1s
x x 2s
4. En yüksek enerjili orbitalinin kuantum 8. Temel hâldeki 27Co atomunun manyetik
b) Açısal Momentum Kuantum Sayısı (ℓ) kuantum sayısı (mℓ) +1, spin kuantum sa-
sayıları n = 4, ℓ = 1 şeklinde olan temel
Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ), hâldeki bir elementin atom numarası en 1
yısı (m s) - değerine sahip olan en faz-
orbitallerin şekillerini açıklar. Açısal mo- fazla kaç olabilir? 2
mentum kuantum sayısının alabileceği
la kaç elektronu vardır?
değerler, baş kuantum sayısı (n) değe-
A) 19 B) 21 C) 24 D) 33 E) 36
rine bağlıdır. Herhangi bir n değeri için A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
ℓ nin alabileceği değerler; 0 ile (n - 1)
arasındaki tam sayılardır.
10 Modern Atom Teorisi 1D 2E 3C 4E 5B 6A 7D 8A

ÜNİTE
12. Atom numarası 22 olan Ti elementinin te-
KONUYU
9.
mel hâlde en dış katmandaki elektronla- ÖĞRENELİM 1
n ℓ mℓ ms rından birinin dört kuantum sayısı aşağı-
2
1 dakilerden hangisi olabilir? Öğretmen Notu
X 3 1 -1 -
19 2 n ℓ mℓ ms 3
• n = 1 olduğunda;
1 1
14
Y 2 1 +1 + A) 3 2 -2 + ℓ = n - 1, ℓ = 1 - 1 = 0 olabilir. Sa- 4
2 2
dece 1 değer alır.
1
+ 1 5
35 Z 4 3 -2
2 B) 4 0 0 - • n = 2 olduğunda;
2
1
ℓ = n - 1, ℓ = 2 - 1 = 1 e kadar de- 6
Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z atomlarındaki C) 4 0 1 + ğer alabilir. Bu değerler 0 ve 1 değer-
bazı elektronların kuantum sayıları verilmiştir. 2 7
leridir. 2 farklı değer alabilir.
1
Buna göre hangi atomların temel hâl D) 3 0 0 - • n = 3 olursa; 8
2
elektron dizilimi için verilen kuantum sa- ℓ = n - 1, ℓ = 3 - 1 = 2 ye kadar de-
yılarına sahip olması mümkün değildir? E) 4 0 0 0 ğer alabilir. Bunlar da 0, 1 ve 2 de- 9
ğerleridir.
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z
• n = 4 olursa;
D) X ve Y E) Y ve Z ℓ = n - 1, ℓ = 4 -1 = 3 e kadar de-
ğer alabilir. Bunlar 0, 1, 2 ve 3 değer-
13. leridir.
24 Cr elementinin temel hâl elektron dizilişi-
10. p alt enerji seviyesindeki bir elektron ne göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Bu orbitaller s, p, d, f harfleri ile gös-
için; terilen orbitallerdir.
A) ℓ = 0 değerine sahip 7 elektronu bulunur.
I. “n” ile gösterilen baş kuantum sayısı en
B) Elektron dizilimindeki son orbitalin kuan- ℓ 0 1 2 3
az 2’dir.
tum sayıları n = 4, ℓ = 0, mℓ = 0 değerleri- Orbital türü s p d f
II. Açısal momentum kuantum sayısı
ni alır.
(ℓ) 2’dir. Orbital sayısı 1 3 5 7
C) En dış katmanında 1 elektronu vardır.
III. Manyetik kuantum sayısı (mℓ) -1, 0, + 1
Alabileceği
değerlerini alabilir. D) Manyetik kuantum sayısı (mℓ) -1 olan 5
maksimum 2 6 10 14
elektronu vardır.
yargılarından hangileri yanlıştır? elektron sayısı
E) n = 3 değerine sahip 13 elektronu vardır.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II • Açısal momentum kuantum sayısı,
elektron bulutlarının şekillerini ve şe-
D) II ve III E) I ve III kil farkı nedeni ile oluşan enerji sevi-
yelerindeki değişimleri belirtir.
14.
Açısal momentum • Açısal momentum kuantum sayıları-
kuantum sayısı (ℓ) Y
II na baş kuantum enerji seviyelerinin
11. I. Orbitalin şeklini belirleyen kuantum sa- elektron bulutlarının
şekillerini belirtir. alt enerji (ikincil) katmanı denir.
yısıdır. D
Alt enerji düzeyi = Orbital türü
II. Elektronların çekirdeğe olan ortalama D
uzaklığını gösterir. Baş kuantum
Başlangıç
sayısı (n) elekt- Manyetik kuan-

III. Elektronların kendi ekseni etrafında ronun çekirdeğe tum sayısı elek- Y
olan ortalama tronun dönüş III
dönme yönünün saat yönü olduğunu uzakığını
Örnek
yönünü belirtir.
ifade eder. gösterir.
2s, 3p, 4d ve 5f orbitallerinin baş ku-
Yukarıda verilen bilgilerin karşılığı olan ce- Y D
Y antum sayılarını (n) ve açısal mo-
vaplar hangi seçenekte doğru verilmiştir? I
Spin kuantum sayısı IV mentum kuantum sayılarını (ℓ) belir-
orbitalin uzaydaki D tiniz.
I II III yönlenmesini gösterir. V
1
A) ℓ Kabuk + Yukarıda birbiri ile bağlantılı doğru ve yanlış
2
1 ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış ağaç ça-
B) mℓ Yörünge - lışması verilmiştir. Çözüm
2
1 Buna göre verilen ifadeler doğru ise “D”, 2s 3p 4d 5f
C) n Orbital +
2 yanlış ise “Y” yönünde ilerlendiğinde n 2 3 4 5
1
D) ℓ Katman - kaç numaralı çıkışa ulaşılır? ℓ 0 1 2 3
2
(s) (p) (d) (f)
1 A) I B) II C) III D) IV E) V
E) ms Orbital -
2
9C 10A 11A 12B 13B 14C Modern Atom Teorisi 11
ÜNİTE
KONUYU
Kuantum Sayıları - III
Örnek
2
1. Kuantum sayıları elektronların çekirdek et- 4. Temel hâl elektron diziliminde son terimi 3d
25X atomu ile ilgili;
3 rafındaki konum ve davranışları hakkında olan atomun yarı dolu orbital sayısı 4’tür.
a) Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ)
bilgi veren nicel değerlerdir.
4 0 olan elektron sayısı kaçtır? Buna göre bu atoma ait;
b) İkincil kuantum sayısı (ℓ) 1 olan Buna göre; 1
I. Spin kuantum sayısı (ms) + olan
5 elektron sayısı kaçtır? I. n, ℓ ve mℓ kuantum sayıları
2
elektron sayısı
c) Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) Schrödinger’in denkleminin çözüm-
6 II. Manyetik kuantum sayısı (mℓ) 0 olan
2 olan elektron sayısı kaçtır? lenmesi sonucunda ortaya çıkar. elektron sayısı
7 d) Küresel simetri özelliği gösterir mi? II. ms, spin kuantum sayısı Pauli kuralı ile III. Çekirdek yükü
e) Yarı dolu orbital sayısı kaçtır? ilgili olup orbital tanımlarıyla açıklana-
8 niceliklerinden hangileri kesinlikle be-
f) Değerlik orbital türleri nedir? maz.
9 lirlenebilir?
sorularını cevaplayınız. III. mℓ, orbitaldeki elektronların dönüş yö-
nünü ifade eder. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Çözüm
X : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5 D) I ve II E) I, II ve III
25
A) I ve II B) I, II ve III C) II ve III
a) ℓ = 0 olan s orbitalidir. s orbitalinde-
ki e- sayıları toplamı : 8 D) Yalnız I E) I ve III
b) ℓ = 1 olan p orbitalidir. p orbitalinde-
ki e- sayıları toplamı : 12
c) ℓ = 2 olan d orbitalidir. d orbitalinde-
31
ki e- sayıları toplamı : 5 2. p orbitalleri ile ilgili; 5. Temel hâldeki 16a atomu ile ilgili aşağı-
d) Küresel simetriktir. da verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
I. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 1
e) 4s2 3d5 5 tane yarı dolu orbitali vardır. A) Değerlik orbitallerinin açısal momentum
olan orbitallerdir.
kuantum sayıları ℓ = 0 ve ℓ = 1 dir.
II. Baş kuantum sayısı (n) değeri arttıkça
f) Elektron dizilimi d ile biten elementler B) En yüksek enerjili orbitalleri tam dolu-
enerjisi ve orbital hacmi artar.
yani geçiş metalleri; B grubu element-
III. Aynı baş kuantum sayısına sahip p or- dur.
lerinin değerlik elektron sayıları hak-
kında kesin bir şey söylenemez ancak bitallerinin enerjileri eşittir. C) Manyetik kuantum sayısı (mℓ) 0 olan 9
değerlik orbitalleri bilinir. s ve d’dir. elektronu vardır.
1
D) Spin kuantum sayısı (ms) - olan en
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 2
Öğretmen Notu az 6 elektronu vardır.
D) II ve III E) I, II ve III E) En düşük enerjili orbitalinin baş kuan-
c) Manyetik Kuantum Sayısı (mℓ)
tum sayısı n = 1’dir.
Manyetik kuantum sa- ml
yısı (mℓ) orbitalin uzay-

+2
daki yönlenmesini gös- 3.
terir. Bir alt kabuk için +1
I. n=2 ℓ=0 mℓ = M
mℓ nin alabileceği değer
II. n=3 ℓ=R mℓ = -2
açısal momentum kuan- 0
tum sayısı ℓ nin değerle-

III. n=Y ℓ=2 mℓ = +1
rine bağlıdır. Bir ℓ değe- –1
ri için (2ℓ + 1) tane farklı –2

mℓ değeri bulunabilir ve Üç farklı atomun herhangi üç elektronuna
bu değerler -ℓ, +ℓ ara- d orbitallerinin ait kuantum sayıları yukarıda verilmiştir. 6. Temel hâldeki tam dolu orbital sayısı üç
manyetik alandaki
sındaki tam sayı değer- yönelimleri
Buna göre bu elektronlara ait kuantum sa- olan X atomu için aşağıdaki yargılardan
lerini alır.
yılarının M, R ve Y şeklinde verilen değer- hangisi yanlıştır?
• ℓ = 0 olursa
leri aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? A) Çekirdek yükü +8’dir.
mℓ = 2ℓ + 1 & mℓ = (2.0) + 1 = 1 ta-
ne değer alır. Bu değer de 0 dır. M R Y B) Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 0
• ℓ = 1 olursa olan 4 elektronu vardır.
A) 0 1 3
mℓ = 2ℓ + 1 & mℓ = (2.1) + 1 = 3 tane
değer alır. Bu değerlerde –1, 0, +1 dir. B) 0 2 2 C) Küresel simetri özelliği gösterir.
• ℓ = 2 olursa C) +1 2 3 D) Elektronlarının manyetik kuantum sayı-

mℓ = 2ℓ + 1 & mℓ = (2.2) + 1 = 5 ta- D) -1 1 2 ları (mℓ) -1, 0 ya da +1 olabilir.
ne değer alır. Bu orbitallerin mℓ de- E) Yarı dolu orbital sayısı 2’dir.
ğerleri -2, -1, 0, +1, +2 dir. E) 0 2 3
12 Modern Atom Teorisi 1A 2E 3E 4C 5B 6C

ÜNİTE
7. Bir element atomunun kuantum sayıları 10. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 3
KONUYU
ile ilgili; olan orbital türü ile ilgili aşağıdakilerden ÖĞRENELİM 1
hangisi yanlıştır?
I. Baş kuantum sayısı (n) 0, 1, 2, 3, ... gibi Öğretmen Notu 2
tam sayı değerlerini alır. A) En fazla 14 elektron içerebilir.
d) Spin Kuantum Sayısı (ms) 3
II. Açısal momentum kuantum sayısı ℓ, 1
B) Spin kuantum sayısı (m s) - olan en +
baş kuantum sayısı n’ye bağlı olup en 2
fazla 7 elektron içerebilir. 4
fazla (n - 1) değerini alabilir.
C) Orbitalin türü f’dir.
III. Manyetik kuantum sayısı (mℓ), açısal –
5
momentum kuantum sayısı ℓ’ye bağlı D) Manyetik kuantum sayısı (mℓ) 7 farklı
değer alır.
Kendi ekseni etrafında dönen yüklü bir ta- 6
olarak -ℓ ve +ℓ dahil aradaki tam sayı necik manyetik bir alan oluşturur. Elektro-
değerlerini alır. E) Üçüncü enerji düzeyinde bulunabilir. nun kendi ekseni etrafındaki dönme hare- 7
yargılarından hangileri doğrudur? keti onun mıknatıs gibi davranmasını sağ-
8
lar. Elektronların saat yönü d m = + n
1
s 2
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 9
veya saat yönünün tersi d m = - n
1
D) II ve III E) I, II ve III s 2
11. olmak üzere iki farklı dönüş yönü olasıdır.
Madelung - Kletchkowski (n + ℓ ) Kuralı:
Elektronların bu dönüş yönlerine spin ku-
Orbitallerin birbirlerine göre enerji düzeyle-
1 1
rini karşılaştırmaya yarar. (n + ℓ) değeri kü- antum sayısı (ms) denir ve + ve -
2 2
çük olan orbital düşük enerjilidir. Ayrıca iki olmak üzere iki değer alır.
8. Son orbitaldeki ℓ = 1 olan orbitalin (n + ℓ ) değerleri eşit olursa, dü-
elektron sayısı 4 5 elektron şük enerjili orbital n değeri küçük olandır. Uyarı
sayısı
1 • Pauli’ye göre bir atomda iki elektro-
3 30X
2+ Buna göre aşağıdakilerden hangisinde
En büyük baş nun dört kuantum sayısı (n, ℓ, mℓ,
kuantum mℓ = -1 olan orbitallerin enerjileri arasındaki ilişki ms) da aynı olamaz. En fazla üç ku-
sayısı 2 elektron
1 sayısı
doğru verilmiştir? antum sayısı aynı olabilir.
ms = – olan
2
elektron A) 3d > 4p B) 3s > 3d C) 3px = 2py
sayısı Örnek
2+ D) 4f > 6s E) 1s = 2s
Temel hâldeki 30X iyonu ve 28Ni atomu-
30X
atomu için;
nun yukarıda verilen niceliklerinden han- a) Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ)
gisi kesinlikle aynıdır? 0 olan elektron sayısı kaçtır?
b) Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ)
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 12. 1 olan elektron sayısı kaçtır?
Bilgi D Y c) İkincil kuantum sayısı (ℓ) 2 olan elekt-
ron sayısı kaçtır?
Bir orbitalde zıt spinli en
I. ✓ d) Manyetik kuantum sayısı (mℓ) 0 olan
fazla iki elektron bulunabilir. elektron sayısı kaçtır?
Bir atomda dört kuantum e) Manyetik kuantum sayısı (mℓ ) –1
II. sayısı aynı olan ikinci bir ✓ olan elektron sayısı kaçtır?
elektron yer alamaz. f) Tam dolu orbital sayısı kaçtır?
9. 2He : 1s2
Atomun temel hâlde M taba- g) Küresel simetrik midir?
III. kasında en fazla 18 elektron ✓ h) X 2+ iyonunun elektron dizilimini ya-
Helyum atomuna ait elektron dağılımı yuka- bulunabilir. zınız.
rıda verilmiştir.
Temel hâldeki 20Ca atomu- sorularını cevaplayınız.
Buna göre; nun, manyetik kuantum sa-
IV. ✓ Çözüm
yısı (mℓ) -2 olan 2 elektro-
I. Helyum kararlı ve temel hâldedir. nu bulunur.
30
X : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10
II. Elektronlarının enerjisi ve çekirdeğe 1s ve 2s orbitallerinin tam
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
dolu hâllerinde elektronların
uzaklıkları eşittir. V. ✓
enerjisi ve bu orbitallerde ℓ; 0 0 1 0 1 0 2
III. Manyetik kuantum sayısı (mℓ) 0 olan iki bulunma ihtimalleri aynıdır. mℓ; 0 0 -1, 0, +1 0 -1, 0, +1 0 -2, -1, 0, +1, +2
elektronu vardır. Yukarıdaki tabloda atomun kuantum mode- a) ℓ = 0 ise s orbitalidir. s $ 8

li ile ilgili bazı ifadeler doğru‒yanlış şeklinde b) ℓ = 1 ise p orbitalidir. p $ 12
yargılarından hangileri doğrudur? c) ℓ = 2 ise d orbitalidir. d $ 10
işaretlenmiştir.
d) 14
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre işaretlemelerden hangisi ha- e) 6
talıdır? f) 15 tane
g) Küresel simetriktir.
h) X2+ = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10
7D 8A 9E 10E 11D 12B Modern Atom Teorisi 13

ÜNİTE
KONUYU
Orbital Türleri ve Kuantum Sayıları - I
2 Öğretmen Notu 1. Aşağıda bir orbital türü ile ilgili bilgiler veril- 3. z z z
x x x
3 ORBİTAL TÜRLERİ VE ŞEKİLLERİ
miştir.
• 2. enerji düzeyinde yer alır. y y y

4 Bir elektronun, çekirdek çevresinde (dön-
me hareketi sırasında) belirli bir anda bu- • Alt orbitallerinin enerjileri özdeştir.
5 lunma olasılığının en fazla olduğu hacim- 3pX 3pY 3pZ
sel bölgeye orbital denir. Orbitaller s, p, d, • Üç farklı manyetik kuantum sayısına sa-
6 hiptir. Yukarıda sınır yüzey diyagram şekilleri
f.... gibi harflerle gösterilir ve bir orbitalde
en fazla zıt spinli 2 elektron bulunabilir. verilen orbitaller ile ilgili;
7 Buna göre ifade edilen orbital türünün
Orbital Çeşitleri sınır yüzey diyagramı şekli aşağıdakiler- I. Eş enerjilidirler.
8 den hangisi olabilir?
Yapılan çalışmalar, elektronların çekir- II. Her biri en fazla iki elektron içerebilir.
9 dek etrafında en çok çekirdeğe yakın A) z B) z C) z III. K kabuğunda yer almazlar.
yerlerde yoğun bir şekilde kümelendik-
lerini göstermektedir. Çekirdekten uzak-
laştıkça elektron yoğunluğu azalır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
x y x y x y
s orbitalleri: dx2 - y2 py dz2 D) I ve III E) I, II ve III
s orbitalleri her tabakada 1 tane olup kü-
reseldir. Baş kuantum sayısı arttıkça or- D) z E) z
bitalin büyüklüğü (hacmi) ve enerjisi ar- y
tar. Yaklaşık olarak bir orbitalin büyüklü- x

4. Elektronun bulunma
ğü baş kuantum sayısı (n) nın karesi ile
x y olasılığı
(n2) orantılıdır. ℓ ve mℓ si sıfırdır. s
dxy
1s
Elektronun
2s
çekirdekten
3s
Elektronun bulunma uzaklığı
 z z
olasılığı
z Sınır yüzey diyagramı küre şeklinde olan
s orbitallerinin çekirdekten uzaklığı ve bu
x ortitalde elektronunx bulunma olasılığını x
2. y Elektronun
gösteren grafik yukarıdaki gibidir.
y çekirdekten
y y uzaklığı
z 1s 2s
p orbitalleri : z z
p orbitalleri 2. tabakadan (L tabakası)
başlayarak her tabakada bulunur. ℓ = 1
olan tüm orbitaller p orbitalidir. Manyetik x x x
kuantum sayısı mℓ = –1, 0, +1 değerle
rini alabilir. n = 2 ve ℓ = 1 olduğunda 2px y y
, 2py ve 2pz olmak üzere üç tane p orbi- 1s 2s
tali vardır. Bu üç orbitalin enerjileri, bü-
yüklükleri ve şekilleri özdeş, fakat x, y, Buna göre;
Sınır yüzey diyagramı şekli yukarıda ve-
z koordinatları üzerinde yönelişleri fark- I. Baş kuantum sayısı arttıkça tam dolu s
lıdır, en fazla 6 elektron alabilir. rilen orbital ile ilgili;
orbitallerinde elektron yoğunluğu azalır.
z z I. z ekseni doğrultusundadır. II. 2s orbitalinin hacmi 1s orbitaline göre
1
II. Spin kuantum sayısı (ms) - olan en daha büyüktür.
y y 2
fazla bir elektron alabilir. III. s orbitallerinin şekilleri bütün enerji se-
x x
2pX 2pY III. Temel hâldeki 3Li atomunun 1 elektro- viyelerinde aynıdır.
nu bu orbitalde bulunur.
z
2pz
z yargılarından hangileri doğrudur?
y A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
x
2px A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
x D) II ve III E) I, II ve III
2pz y 2py D) I ve II E) I, II ve III
14 Modern Atom Teorisi 1B 2D 3E 4E

ÜNİTE
5. Bir orbitalde bulunan elektronun kendi ekse-
KONUYU
ni etrafında dönme hareketi aşağıdaki şekilde
7. z
ÖĞRENELİM 1
verilmiştir. y 2
Öğretmen Notu
3
x
d orbitalleri : 4
d orbitalleri 3. tabakadan (M tabakası)
Sınır yüzey diyagramı şekildeki gibi olan 5
Şekil I Şekil II başlayarak her tabakada bulunur.
orbital ile ilgili;
ℓ = 2 olan tüm orbitaller d orbitalidir. 6
Buna göre dönüş hareketiyle ilgili; I. Baş kuantum sayısı 2 olabilir.
Manyetik kuantum sayısı –2, –1, 0, +1
II. En fazla 2 elektron alır. 7
I. Bir orbitalde zıt yönlü olmak üzere en ve +2 olmak üzere beş tane değer alan
fazla iki tane elektron olabilir. III. Enerji düzeyi arttıkça küresel yarıçapı 3d orbitali (3dxy , 3dyz , 3dxz , 3dx2 – y2 , 8
artar. 3dz2) vardır. Aynı enerji düzeyinde bu-
II. Zıt yönlü elektronların spin kuantum sa-
1 1 yargılarından hangileri doğrudur? lunan d orbitallerinin enerjileri aynıdır. 9
yıları (ms) + veya - olarak belirtilir.
2 2 Fakat yönelişleri x, y, z koordinatları-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. Şekil I ve şekil II elektronun saat yönü na göre farklıdır. Bu orbital türü en faz-
ve tersi yöndeki dönüşlerini gösterir. D) I ve II E) I, II ve III la 10 elektron alabilir.
yargılarından hangileri doğrudur? z z
y y
A) Yalnz I B) Yalnız II C) Yalnız III z
x
dxy
D) II ve III E) I, II ve III dyz x
y
z z
8. dz2 y
n ℓ mℓ Orbital x
1 0 0 1s dx2-z2
dxz
2 0 0 2s
2 1 -1, 0, +1 2p f orbitalleri :
3 0 0 3s 4. temel enerji (N tabakası) düzeyinden

başlayarak, her temel enerji düzeyinde
3 1 -1, 0, +1 3p
yedişer tane alt orbitali bulunur ve en
3 2 -2, -1, 0, +1, +2 3d fazla 14 elektron alırlar.
6. z 4 0 0 4s
4 1 -1, 0, +1 4p
Orbital Enerjisi
y 4 2 -2, -1, 0, +1, +2 4d
Madelung - Kletchkowski (n + ℓ)
4 3 -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3 4f
Kuralı:
Yukarıdaki tabloda üç kuantum sayısı ve bu
Orbitallerin birbirlerine göre enerji düzey-
x kuantum sayılarından oluşan orbital türleri
lerini karşılaştırmaya yarar. (n + ℓ) de-
verilmiştir.
ğeri küçük olan orbital düşük enerjilidir.
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangi- Elektron önce bu düşük enerjili orbita-
si yanlıştır? li doldurur.
Yukarıda sınır yüzey diyagramı verilen
orbital türü ile ilgili; A) ℓ = 0 değerine sahip olan orbital türü 4s ve 4p orbitallerini karşılaştıralım. 4s or-
tüm enerji katmanlarında yer almaktadır. bitali için n = 4 ve ℓ = 0 dır. (n + ℓ) de-
I. Temel hâldeki 4X atomunun elektronla-
ğeri 4’tür. 4p orbitali için n = 4 , ℓ = 1 dir.
rından en az biri bu orbitalde bulunabilir. B) Her orbital türünde mℓ = 1 olan alt orbi-
(n + ℓ) değeri 5’tir. 4s daha düşük ener-
II. Maksimum 10 elektron alabilir. tal bulunur.
jili olduğundan, elektron önce 4p orbita-
III. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) C) Aynı temel enerji düzeyinde ℓ = 1 değe- li yerine 4s orbitaline yerleşecektir. Ayrı-
1’dir. rine sahip üç orbital bulunur. ca iki orbitalin (n + ℓ) değerleri eşit olur-
yargılarından hangileri doğrudur? D) 3. enerji seviyesinde maksimum 18 elekt- sa, düşük enerjili orbital n değeri küçük
ron bulunur. olandır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) 4. temel enerji düzeyinde baş kuantum 2s < 2p 4s < 3d 3d < 4p
sayısı kadar farklı tür orbital bulunur. n + ℓ: 2 + 0 < 2 +1, 4 + 0 < 3 + 2, 3+2<4+1
D) I ve II E) II ve III
5E 6C 7E 8B Modern Atom Teorisi 15

ÜNİTE
KONUYU
Orbital Türleri ve Kuantum Sayıları - II
2 Öğretmen Notu
1. z 3. Orbital türleri ile ilgili aşağıda verilenler-
3 MODERN ATOM TEORİSİ den hangisi yanlıştır?
1. Heisenberg Belirsizlik İlkesi: Elekt-
4 ronun hızı ve yeri aynı anda belirle-
A) s orbitali en fazla 2 elektron alır.
nemez. Yani yerini belirliyorsan hızı- B) p orbitalleri ikinci enerji seviyesinden iti-
5 nı, hızını belirliyorsan yerini tam ola- y
baren başlar.
rak bulamazsın.
6 2. Orbital: Bir atomda elektronun bulun- C) p orbitallerinde elektronların manyetik
ma olasılığının en fazla olduğu uzay x
7 kuantum sayıları (-1, 0, +1) şeklindedir.
parçalarına orbital denir.
8 3. Pauli Dışlama İlkesi: Bir orbitalde D) d orbitallerinde bulunan 5 adet alt orbi-
Temel hâlde en yüksek enerjili elektronu-
zıt spinli (dönme yönlü) en fazla 2
nun bulunduğu orbitalin sınır yüzey diyag- talin şekli ve büyüklükleri özdeştir.
9 elektron bulunur. Elektronlardan biri
ramı şekildeki gibi olan bir atom;
saat yönünde dönüyorsa, diğeri bu- E) 4s orbitalinin enerjisi 4p orbitalinden azdır.
na zıt yönde döner. I. 4Be II. 5B III. 13AI
Bir orbital ve içindeki elektronların
yukarıda verilenlerden hangileri olabilir?
gösterimi: (Orbital şeması)
Boş orbital
veya veya Yarı dolu
orbital 4. z
y
veya veya
Tam dolu Şekilde sınır yü-
orbital zey diyagramı ve-
4. Bohr atom modelindeki yörünge kav- x rilen orbital ile il-
ramı yerine baş kuantum sayısı (n) gili;
kullanılmaktadır.
2. Bir X atomuna ait bazı orbitallerin elektron
Baş kuantum sayısı = n = Temel enerji düzeyi =
bulutlarının sınır yüzey diyagramları şekil-
Kabuk = Tabaka = Katman
deki gibidir. I. Baş kuantum sayısı (n) 1 olabilir.
K L M N
II. Zıt spinli en fazla iki elektron içerir.
z z
III. Baş kuantum sayısı arttıkça elektron
çekirdek
yoğunluğu azalır.
1 2 3 4
5. Her enerji düzeyinde alt enerji dü- y yargılarından hangileri doğrudur?

zeyleri vardır. Bu alt enerji düzeyle-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
rine orbital türü denir. y
x x
s, p, d, f olmak üzere dört farklı orbi- D) I ve III E) I, II ve III
tal türü vardır. I II
Aynı temel enerji düzeyinde yani kat- z
manda s p d f sırasında enerji artar.
Orbital Maksimum Orbital
Türü Elektron Sayısı Sayısı 5. 24X elementinin temel hâldeki elektron
s 2
1 orbital
dizilişinde en dış katmandaki orbitalin
y baş kuantum sayısı, türü ve bu orbital-
p 6
3 orbital x
deki toplam elektron sayısı aşağıdakiler-
d 10
5 orbital III den hangisinde doğru verilmiştir?
f 14
7 orbital Buna göre elektron bulutlarının ait ola-
Alt Enerji Düzeyi = Orbital Türü bileceği orbital türleri aşağıdakilerden Baş Toplam
hangisinde doğru verilmiştir? kuantum elektron
6. Hund Kuralı: sayısı Orbital türü sayısı
Aynı temel enerji düzeyindeki, aynı I II III
A) 3 p 5
enerjili orbitallere elektronlar önce tek A) s p d
tek aynı spinli yerleşirler, sonra ikincileri B) 3 d 5
zıt spinli olarak yerleşirler. B) p s d
C) 3 d 6
p6 C) s s p
D) 4 s 1
pX = pY = pZ Aynı temel enerji düzeyindeki
D) s p p
E) 4 s 2
pX, pY, pZ orbitallerinin enerjileri
E) p p p
birbirine eşittir.
16 Modern Atom Teorisi 1E 2A 3D 4C 5D

ÜNİTE
9. n = 3 ve ℓ = 1 kuantum sayıları ile ifade edi-
KONUYU
6. mℓ
len bir orbital için;
ÖĞRENELİM 1
Uyarı 2
+1 I. “M” tabakasındadır.
Yandaki manyetik alan- Doğru
II. Dönüş yönleri aynı olan en fazla 6 6C : 1s
2
2s
2
2p
2
3
da yönelimleri verilen
0 elektron içerir.
orbitaller ile ilgili; 1s
2
2s
2
2p
2
4
6C
:
Elektronların aynı enerjili
III. Uzayda yönelimleri farklı üç alt orbital orbitallere önce hangile-
-1
bulundurur. 6C : 1s
2
2s
2 2
2p rine tek tek gireceği 5
önemli değildir.
yargılarından hangileri doğrudur? 2 2 2

6
6C : 1s 2s 2p Aynı enerjili orbitallerden
biri boşken, yarı dolu
I. ℓ = 1 değerine sahip olan orbital türünü orbitale ikinci elektron 7
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ve giremez.
ifade eder. 1s
2
2s
2
2p
2
6C :
D) I ve III E) II ve III
Elektron dizilişi yandaki 8
II. Her enerji düzeyinde bulunabilir. gibi olamaz. (Zıt spinli)
1 Yanlış
9
III. Spin kuantum sayısı (ms) - olan en
2
fazla üç elektron bulundurabilir. Öğretmen Notu
Örneğin; p orbitalin- p4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III de 4 elektron bulun- ✓

10. L katmanı ile ilgili;
duran atomda p or- ✓
D) I ve III E) I, II ve III I. İki tür orbital yer alır. bitallerine elektron- ✗
II. Toplam orbital sayısı 4’tür. lar yerleşirken; ✗
7. Aufbau Kuralı: ✗
III. Orbitallerin açısal momentum kuantum
sayıları aynıdır. Bir atomda elektronlar çekirdeğe en ya-
yargılarından hangileri doğrudur? kın, enerjisi en düşük orbitallere önce
7. 17CI element atomunun temel hâldeki yerleşir. Atomdaki elektron sayısı art-
elektron dağılımında en yüksek enerjili A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tıkça, orbitallerdeki elektron bulutlarının
elektron; birbirlerini itmeleri sonucu enerji sırası
D) I ve II E) I, II ve III karmaşık hale gelir.
I. n = 3
İlk dört temel enerji düzeyindeki ener-
II. ℓ = 1
ji artışının temsili gösterimi :
III. mℓ = -2, -1, 0, +1, +2
4f
4d
1 n = 4 (N)
IV. m s = + 4p
2 3d
n = 3 (M) 4s
kuantum sayılarından hangilerine sahip 11. y y
Enerji art›ş yönü
3p
olamaz? z z 3s
2p
n = 2 (L)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 2s
x x n = 1 (K)
D) Yalnız IV E) II ve III 1s
Orbitallerin enerji sırası için kısa yol:
Şekil I Şekil II 1s
2s 2p
8. Açısal momentum kuantum sayısı ℓ = 1 Yukarıda verilen orbitaller ile ilgili;
3s 3p 3d
ve ℓ = 2 olan orbitaller ile ilgili; I. Çok elektronlu atomlarda aynı temel
4s 4p 4d 4f
enerji düzeyinde enerjileri eşittir.
I. Her ikisi de birinci enerji düzeyinde bu- 5s 5p 5d 5f
lunmaz. II. Şekil II’de yer alan orbitaldeki maksi-
6s 6p 6d
mum elektron sayısı, şekil I’deki orbital-
II. Her ikisinin de manyetik kuantum sayı- 7s 7p
de bulunabilecek maksimum elektron
sı (mℓ) 0 olan orbitali bulunur.
sayısının üç katıdır.
III. Alabilecekleri maksimum elektron sayı-
III. Aynı baş kuantum sayısına sahip olabi- Enerji sırası : 1s < 2s < 2p < 3s < 3p <
ları toplamı 16’dır.
lirler. 4s < 3d < 4p < 5s < 4d < 5p < 6s < 4f <
yargılarından hangileri doğrudur? 5d < 6p < 7s < 5f < 6d......
1 s2 Elektron
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III sayısı
Baş kuantum Alt kabuk
D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III sayısı (n) (Orbital türü)
Enerji düzeyi
6D 7C 8E 9D 10D 11C Modern Atom Teorisi 17

ÜNİTE
KONUYU
Elektron Dizilişleri - I
2 Öğretmen Notu 1. Aşağıda temel hâldeki elementlerden han- 4. Aşağıda elektron dizilişi verilen element-
3 8. Anyonların Elektron Dizilimi gisinin elektron dizilimi yanlış verilmiştir? lerden veya iyonlardan hangisi uyarılmış
• Negatif yüklü iyonların elektron dizi- bir taneciğe aittir?
4 A) 11Na : 1s2 2s2 2p6 3s1
lişlerinde; toplam elektronları, en dü-
A) 22Ti : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2
şük enerjili orbitallerden başlanarak B) 17
CI : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5
5 kurallara göre yerleştirilir. B) Cr : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5
C) 23V : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3 24
• 1s2 2s2 2p4 elektron dizilimine sahip
6 D) Cr : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4
C) 6C : 1s2 2s1 2p3
8
O atomu 2e– aldığında 24
7
2– 2 2 6
8O : 1s 2s 2p dizilimine sahip olur.
D) Sc+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d1
E) 29Cu : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10 21
9. Katyonların Elektron Dizilimi E) 3-
: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
15P
8 • Pozitif yüklü iyonların elektron di-
zilişlerinde; önce atomun temel hal
9 elektron dizilişi yazılır, sonra ato-
mun verdiği elektronlar en dış temel
enerji düzeyinden enerjisi en büyük
olan orbitalden başlanarak uzaklaş-
tırılır.
• 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 elektron dizi-
limine sahip Ca atomu 2e– verdiğin-
de en dış katman olan 4s’den elekt- 5. Aşağıda verilen tanecik çiftlerinden han-
2. Aşağıda temel hâldeki iyonlardan hangi-
ron vererek;
2+ sinin elektron dizilimi yanlış verilmiştir? gisi birbirinin izoelektroniğidir?
20 Ca : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
23 24 40 40
dizilimine sahip olur. A) -
: 1s2 2s2 2p6 A) Na ile Mg B) Ar ile Ca
9F 11 12 18 20
3+
Uyarı B) 13AI : 1s2 2s2 2p6
C) Fe 2+ ile 24
Cr D) 35
CI ile 37
17
CI
2+ 26 17
Bazı durumlarda bu sıra bozulur. Elekt- C) 26Fe
: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6
ron dizilişinde son terimden önce, temel 2-
D) 16S : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
enerji düzeyi sayısı büyük olan bir orbi- E) K + ile 16
S 2-
19
tal varsa, önce bu orbitalden elektron E) 2+ 2 2 6 2 6 10 3
33As
: 1s 2s 2p 3s 3p 3d 4p
uzaklaştırılır.
21Sc atomu için;

• 21Sc:
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1
şeklinde ise
• Sc+ iyonunun elektron dizilimi için
en dış kabukta bulunan 4s2 den 1e–
vererek elektron dizilimi
+ 2 2 6 2 6 1 1 1s2 2s2 2p5
21Sc : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 2 2 6 2 6 1 5
şeklinde olur. 3. a : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
6. I. F:
• Sc2+ iyonu için 4s2 den 2e– vererek 9
b : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5
elektron dizilimi,
21
Sc2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d1 şek- X atomuna ve iyonuna ait temel hâl elektron 1s2 2s2 2p2
linde olur. dizilimleri yukarıda verilmiştir.
• Sc3+ iyonu için en dış kabuk olan 4s2 II. 6
C:
den 2e– verilip kalan 1e– nu ise 3d Buna göre;
den vererek elektron dizilimi,
I. a $ X atomunun 1+ yüklü iyonunun, 1s2 2s2 2p6
3+
21Sc : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
b $ X atomunun nötr hâlinin elektron
şeklinde olur. III. 16
S:
2 2 6 2 6 2 5 dizilimini göstermektedir.
25Mn : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
3+ 2 2 6 2 6 4 II. a ve b taneciklerinde mℓ = 0 değerine 3s2 3p4
25Mn : 1s 2s 2p 3s 3p 3d
2 2 6 2
31Ga : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
6 2 10
4p1 sahip elektron sayıları aynıdır.
2+ 2 2 6 2 6 1 10
31Ga : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d III. a ile gösterilen taneciğin çekirdek çe-
10. Uyarılmış Atom kim gücü b ile gösterilen taneciğe göre Yukarıdaki atomlardan hangilerinin te-
• Temel haldeki bir atoma dışarıdan daha azdır. mel hâl elektron dizilimleri ve orbital şe-
enerji verildiğinde elektronlar üst
maları doğru gösterilmiştir?
enerji seviyelerine geçebilir. Buna yargılarından hangileri doğrudur?
uyarılma denir. Uyarılmış atom karar-
sızdır ve elektron temel hale hemen A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
geri döner, dönerken dışarıya ısı veya D) II ve III E) I, II ve III
ışık saçar. D) II ve III E) I, II ve III
18 Modern Atom Teorisi 1D 2E 3A 4C 5E 6C

ÜNİTE
7. Proton sayısı nötron sayısından 4 eksik olan 11. Elektron dağılımı,
KONUYU
X atomunun temel hâlde tam dolu orbital sa-
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10
ÖĞRENELİM 1
yısı 11’dir.
Öğretmen Notu 2
şeklinde olan tanecik ile ilgili;
Buna göre X atomunun nükleon sayısı
aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- I. 31
X 2+ iyonunun elektron dizilimi olabilir. • Eğer elektron dizilimi Aufbau kuralına 3
uymuyorsa yani elektron atomdaki alt
miştir? II. Uyarılmış bir atomdur. enerji düzeyi dolmadan üst enerji dü- 4
zeyine geçmişse atom uyarılmıştır.
III. Nötr bir atomdur.
A) 22 B) 26 C) 48 D) 56 E) 60
Absorbsiyon
5
yargılarından hangileri doğru olabilir? (uyarılma)
e–
Emisyon
6
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
7
2 2 3
7N : 1s 2s 2p (temel hâl)
8
8. X 2+ taneciğinin elektron dizilimi, 1s2 2s2 2p6 22 2 1
7N : 1s 2s 2p 3s (uyarılmış atom)
9
şeklindedir. elektron geri dönerken ışın yayınlar
Bu taneciğin 12 nötronu olduğuna göre 11. Küresel Simetri

X’in izotopu aşağıdakilerden hangisi ola- • Elektron diziliminde son orbital türün-
bilir? deki orbitallerin tamamının tam dolu
ya da yarı dolu olması halidir. Bu şe-
24 24 25 kilde elektron dizilişine sahip atomlar
A) Y B) Z C) T
12 13 12 küresel simetri özelliği gösterir veya
23 25 küresel simetrik yük dağılımına sa-
D) M E) L
11 13 hiptir denir.
12. Enerji • Bu durumda; çekirdek, elektron bulut-
larını her yönde eşit düzeyde yani da-
4d ha dengeli bir biçimde çeker. Bu tür
4p atomlar, diğerlerine göre daha düşük
n=4
N enerjili olup daha kararlı yapıdadır.
3d
• Küresel simetri özelliği gösteren tane-
9. Aşağıda verilen atom ve iyonlardan han- n=3 4s ciklerin temel hal elektron dizilişi :
M
gisinin tam dolu orbital sayısı diğerlerin- 3p s1, s2, p3, p6, d5, d10, f7, f14 ile bitmektedir.
den fazladır? 3s
Uyarı
A) 16S B) 17CI- C) 21Sc3+ 2p
• Bir element soygazsa kararlıdır yani
D) 29Cu+ E) 31Ga+ n=2 temel hâlde kesinlikle küresel simetri
L özelliği gösterir.
• Bir atomun elektron dizilimi temel hal-
2s
de d4 veya d9 ile bitemez d orbitalleri-
n=1 1s nin manyetik çekim kuvvetleriyle daha
K kararlı olmak için s orbitallerindeki bir
Orbital
elektron d orbitaline geçer ve atom kü-
Çok elektronlu atomlarda elektronların bu- resel simetri özelliği kazanır. Bir iyo-
lunabileceği orbital türleri ve enerji sırala- nun elektron dizilimi d4 veya d9 ile
10. A : ................................ 3d10 bitebilir.
ması şekildeki gibidir.
D : ................................ 4p3 Bu olay uyarılma DEĞİLDİR kendili-
Buna göre; ğinden gerçekleşir ve bu durum ato-
Yukarıda temel hâl elektron dizilimleri- I. Baş kuantum sayısı büyük olan orbital- ma kararlılık kazandırır.
nin son orbitalleri verilen A ve D atomları lerin enerjisi daima baş kuantum sayısı • 24Cr atomunun elektron dizilişinin,
için; küçük olanlardan fazladır. Cr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4
24
I. s orbitallerindeki toplam elektron sayı- II. Aynı açısal momentum kuantum sayısı- şeklinde olması beklenirken, temel
ları aynıdır. hâlinin elektron dizilişi,
na sahip orbitallerin baş kuantum sayı-
II. A 2+ ile D5+ iyonları izoelektroniktir. sı arttıkça enerjisi artar. 24Cr : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5
şeklindedir.
III. Küresel simetri özelliği gösterirler. III. Çekirdeğe en yakın elektronun potansi-
yel enerjisi en fazladır. • 29 Cu atomunun elektron dizilişi-
yargılarından hangileri kesinlikle doğru- nin,
dur? yargılarından hangileri doğrudur? : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d9
29Cu
şeklinde olması beklenirken, temel
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
hâlinin elektron dizilişi,
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III 29Cu : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10
şeklindedir.
7D 8C 9E 10A 11C 12B Modern Atom Teorisi 19
ÜNİTE
KONUYU
Elektron Dizilişleri - II
2 Öğretmen Notu 1. Modern atom modeline göre elektron dizilim- 1s 2s 2p

3 12. Değerlik Elektron Sayısı ve leri yapılırken bazı kurallara uyulması gerekir.
4. X:
Değerlik Orbitali Buna göre;
4 Şekildeki X atomunun elektron orbital
• Bir atomun en dıştaki temel enerji dü- I. Aufbau kuralı: Elektronlar orbitallere çe- şemasıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden
5 zeyinde bulunan elektronlarına de- kirdeğe en yakın olan ve en yüksek ener- hangisi yanlıştır?
ğerlik elektronları, değerlik elektron- jili orbitalden başlanarak yerleşirler.
6 larının bulunduğu orbitallere de de- A) Elektron dağılımı Hund kuralına uygun-
ğerlik orbitalleri denir. II. Hund kuralı: Aynı enerji düzeyinde bu-
dur.
7 lunan eş enerjili orbitallere, elektron-
• Bir atomun değerlik elektronları kim- B) ℓ = 1 değerine sahip orbitallerdeki elekt-
lar önce aynı spinli olacak şekilde tek
8 yasal özelliklerini belirleyen, kimya- ronların enerjileri eşittir.
tek yerleşir, daha sonra zıt spinli olarak
sal tepkimelerdeki kimyasal bağ olu-
9 şumunda rol oynayan elektronlardır. ikincileri yerleşir. C) Değerlik orbitalleri s ve p’dir.
III. Pauli ilkesi: Bir atoma ait iki elektronun D) Pauli kuralına uyulmuştur.
Bir Atomun Elektron Diziliminde; en fazla üç kuantum sayısı aynı olabilir,
E) Atomun nötron sayısı proton sayısına
en az bir tanesi farklıdır.
• Elektron dizilimi ns ile sonlanan atom- eşitse nükleon sayısı 14’tür.
ların değerlik elektron sayısı ns orbita- yukarıda verilen kurallardan hangileri doğ-
lindeki elektron sayısına eşittir. (n: en rudur?
büyük baş kuantum sayısı)
• Elektron dizilimi ns np ile sonlanan
atomların değerlik elektron sayısı ns D) I ve III E) II ve III
np orbitallerindeki toplam elektron
sayısına eşittir.
• Elektron dizilimi ns (n - 1)d ile sonla-
nan atomların değerlik elektron sayı-
3+
sı ns ve (n - 1)d orbitallerindeki top- 5. 31Ga
iyonu ile ilgili;
lam elektron sayısına eşittir. I. En yüksek enerjili orbitalin türü d’dir.
• Bazı atomların elektron dizilişleri, 2.
Tanecik Elektron Dağılımı II. ℓ = 0 değerine sahip 8 elektron vardır.
değerlik elektron sayıları ve değer-
III. 4. periyot soygazı ile aynı elektron dizi-
lik orbitalleri: I. X 1s22s22p63s23p64s2
limine sahiptir.
Değerlik Değerlik II. Y 1s22s22p63s23p4
Elektron
Elektron Orbital
Dizilişi
Sayısı Türü III. Z 1s22s22p63s23p1
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
11Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 1 s
Yukarıda elektron dizilimleri verilen X, Y D) Yalnız III E) Yalnız II
15P: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 5 s, p ve Z element atomlarına ait aşağıda yer
2 alan tanecik çiftlerinden hangisi izoe-
33As: 1s 2s2 2p6 3s2 3p6
2 10
5 s, p lektroniktir?
4s 3d 4p3
2
2s2 2p6 3s2 3p6 A) Z3+ ve Y6+ B) X2+ ve Y-
21Sc: 1s
2 1
3 s, d
4s 3d C) X2+ ve Z3+ D) Y2- ve Z
6. H: 1s0 2s1
• : 1s2 2s2 2p6 3s1
E) Y2+ ve Z2-
11Na
19K : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 Yukarıda elektron dağılımı verilen hidro-
Değerlik elektron sayıları ve değer- jen atomu ile ilgili;
lik orbital türleri aynı olduğu için Na I. Yüksek enerjili ve kararsızdır.
ve K elementlerinin kimyasal özellik-
II. Bir elektron alarak tam dolu bir orbital
leri birbirine benzer.
3. Başkuantum sayısı (n) 3 ve spin kuan- oluşturabilir.
Uyarı 1
tum sayısı (m s) + değerlerine sahip III. Temel hâle dönerken enerji açığa çıkar.
2
2
• 2
He atomunun elektron dizilimi s ile toplam altı elektron bulunduran atomun yargılarından hangileri doğrudur?
sonlanmasına rağmen diğer s2 ile proton sayısı en az kaç olmalıdır?
sonlanan atomlar ile kimyasal özellik- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
leri benzer değildir. Çünkü soygazdır. A) 21 B) 22 C) 23 D) 24 E) 27
20 Modern Atom Teorisi 1E 2A 3B 4A 5A 6E

ÜNİTE
7. Aşağıda yer alan temel hâldeki tanecik- 10. Temel hâl elektron diziliminde 11 tam do-
KONUYU
lerden hangisinin elektron dağılımında lu orbitali olan X elementi ile ilgili; ÖĞRENELİM 1
son terim hatalı yazılmıştır? I. Küresel simetri özelliği göstermez. 2
Öğretmen Notu
Tanecik Son terim II. İki yarı dolu orbitali vardır.
Soygazlara göre elektron dizilimi
3
A) 11
Na+ 2p6 III. Atom numarası 24’tür.
yargılarından hangileri yanlıştır? • Son enerji düzeylerinin elektron dizi- 4
2+
B) 22Ti 3d2
lişi ns2 np6 olan atomlar soygazlar-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dır. (2He : 1s2 hariç.)
5
C) 17CI
-
3p6
D) II ve III E) I ve II Soygazların sembol ve atom numaraları: 6
2+
D) 24Cr 3d5
2He, 10Ne, 18Ar, 36Kr, 54Xe, 86Rn,
7
118Og
E) 26
Fe3+ 3d5
• Diğer atomların elektron dizilişleri, 8
soygazların elektron dizilişlerinden
9
yararlanılarak kısaltılabilir.
• s 2 2s 2 2p 6 3s 1
11 Na: 11444244 43
0
8. Ne nin elektron dizilişi gibidir.

I II 11. İzoelektronik tanecikler ile ilgili;
Bu nedenle elektron dizilimi,
1 I. İki farklı nötr atom izoelektronik olabilir.
m =+ olan
s En dış katmandaki : [Ne] 3s1 şeklinde yazılabilir.
2 11Na
elektron sayısı en az elektron sayısı 13’tür. II. İzoelektronik iki tanecikten en az birinin
9’dur. •
e
oranı birden farklıdır. s2 2 s2 2 p6 3 s2 3 p6 4 s2 3 d10 4 p6 5 s2
p 38Sr: 11444444444 24444444443
0
ℓ = 2 değerine En büyük
2+
25X
sahip elektron baş kuantum III. İzoelektronik taneciklerin atom numa- Kr nin elektron dizilişi gibidir.
sayısı 5’dir. sayısı 4’tür.
raları aynıdır. Bu nedenle elektron dizilimi,
III IV yargılarından hangileri doğrudur? : [Kr] 5s2 şeklinde yazılabilir.

Elektron dizilimi; 38Sr
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 (e: elektron, p: proton)
şeklindedir.
Örnek
V
Temel hâldeki 25X 2+ iyonuna ait yukarıda 32Ge
atomu için;
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? a) Küresel simetrik yük dağılımı göste-
rir mi?
b) Değerlik elektron sayısı kaçtır?
c) Değerlik orbitalleri hangileridir?
d) Ge4– iyonunun elektron dizilimini ya-

zarak son terimini belirleyin.
12.
X 1s 2 2s 2 2p 5 e) Ge3+ iyonunun elektron dizilimini ya-
9. Kararlı hâldeki elektron dizilimleri ve- zarak son terimini belirleyin.
rilen aşağıdaki element atomlarından Y 1s 2 2s 2 2p 3
sorularını cevaplayınız.
hangisinin karşısında yer alan değerlik
Z 1s 2 2s1
elektron sayısı yanlıştır?
Çözüm
Değerlik Yukarıda elektron dizilişleri verilen X, Y
Elektron ve Z atomları için;
Elektron Dağılımı Sayısı 32Ge: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p2
I. X ve Y’nin değerlik orbitalleri aynıdır. a) Küresel simetri özelliği göstermez.
A) 1s2 2
II. Yarı dolu orbital sayıları arasındaki iliş- b) 4s 2 4p 2 değerlik elektron sayısı = 4
B) 1s2 2s2 2p3 5 ki, Y > X = Z şeklindedir.
c) s ve p orbitalleridir.
2 2 III. 2. periyot elementleridir.
C) 1s 2s 4 d) 4-
: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6
32Ge
verilenlerden hangileri doğrudur? " son terimi 4p6 dır.
D) 1s2 2s2 2p1 3
3+
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II e) 32Ge : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10 "
2 2 6
E) 1s 2s 2p 8 son terimi 3d10 dur.
7D 8D 9C 10D 11B 12E Modern Atom Teorisi 21

ÜNİTE
KONUYU
1 ÖĞRENELİM TEST 8 SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR
Karma Test
2
1. Aşağıda orbitallerin enerjilerinin artış sırası 4. Temel hâldeki 24X atomu ile ilgili;
3 Örnek verilmiştir. Bir atomda elektronlar orbitallere I. 2+ yüklü iyonundaki yarı dolu orbital
yerleşirken önce en düşük enerjili orbitalden
+
X iyonunun elektron dizilimi 3d ile 10 sayısı
4 başlayarak yerleşirler ve eş enerjili orbitallere
sonlandığı bilindiğine göre X atomu- II. Nötr hâlde yarı dolu orbital sayısı
nun atom numarası kaç olabilir? önce birer birer aynı yönlü, tamamı yarı dolu
5
olduktan sonra ikinciler zıt yönlü yerleşirler. verilen niceliklerin değerleri aşağıdaki
6 seçeneklerden hangisinde doğru veril-
miştir?
7 px py pz
n = 4 (N) I II
8 Çözüm
dxy dyz dxz dx2 dz2 – y2 A) 4 4
9 X+: ... 3p6 4s1 3d10 " X : ... 3p6 4s2 3d10
30 B) 5 10
s
+ 6 10 6 1 10
X : ... 3p 3d " X : ... 3p 4s 3d n = 3 (M)
29
C) 5 11
+ 6 2
X : ... 3p 4s 3d " 10 6
X : ... 3p 4s 3d 4p 2 10 1 px py pz
Enerji artış yönü
31
D) 4 6
Atom numarası 29, 30, 31 olabilir.
s
E) 2 10
n = 2 (L) px py pz
s
n = 1 (K)
s
Buna göre;
Örnek I. Aynı tür orbitallerde baş kuantum sayı- 5. Aşağıda yer alan orbital çiftlerinden han-
sı arttıkça orbitalin enerjisi artar. gisinde baş kuantum sayısı (n) ile açısal
1s 2s 2p momentum kuantum sayısı (ℓ) değerleri-
II. İlk 6 orbitali tam dolu olan atomun çe-
6X: nin toplamı birbirine eşit değildir?
kirdek yükü en fazla 15 olabilir.
8Y: III. Temel hâlde 5 tane yarı dolu orbitali A) 3p – 4s B) 3s – 2p C) 3d – 5p
9Z: olan atomun proton sayısı 25 olabilir.
D) 6s – 5p E) 4f – 5d
X, Y ve Z atomlarının temel hâl elek
tron dizilişlerine göre çizilen orbi- A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
tal şemalarının hangileri doğru ve D) I ve III E) I, II ve III
rilmiştir?
A) Yalnız X B) X ve Z C) Y ve Z
D) X ve Y E) X, Y ve Z
6. Temel hâl elektron dağılımında n = 3,
2. Aşağıda yer alan element atomlarının te-
mℓ = +1 değerine sahip 3 elektronu olan
mel hâl elektron dizilimlerinde hangisi-
atomun çekirdek yükü en az kaç olabilir?
nin yarı dolu orbital sayısı en fazladır?
A) 19 B) 20 C) 21 D) 22 E) 23
A) 19X B) 22Y C) 24Z
Çözüm
D) 25T E) 33L
2p orbitallerinin enerjileri birbirine eşit
olduğu için elektronlar önce aynı spinli
olmak üzere birer birer (sıraya bakmak-
sızın) sonra ikinciler zıt spinli olarak (sı- 3. Aşağıda yer alan taneciklerden hangi-
raya bakmaksızın) yerleşirler. Bu ne- sinin temel hâl elektron dağılımı 3d5 ile
denle üç atomunda orbital şeması doğ- sonlanır? 7. Aşağıda yer alan alt enerji düzeylerinden
ru verilmiştir. hangisinin bulunması mümkün değildir?
Cevap E A) 24Cr3+ B) 26Fe3+ C) 25Mn5+
A) 1s B) 2p C) 3s D) 2d E) 4f
D) 27Co2+ E) 28Ni3+
22 Modern Atom Teorisi 1E 2C 3B 4D 5C 6C 7D

ÜNİTE
1s 2s 2p 3s
11. Cu atomu ile ilgili;
KONUYU
8. X:
29
I. Temel hâl elektron dağılımı [18Ar] 4s1 3d10

ÖĞRENELİM 1
7
şeklindedir. 2
Yukarıda orbital şeması verilen 7X atomu
II. 2+ yüklü iyonunun ℓ = 2 orbitalinde top- Örnek
ile ilgili; 3
lam 9 elektron bulunur.
I. Temel hâline göre elektron koparmak
III. Temel hâlde küresel simetriktir. Temel hâldeki X atomunun n = 3, ℓ = 2 4
daha kolaydır. 1
yargılarından hangileri doğrudur? olan orbitallerinde mS = + değerine
II. Temel hâline göre yüksek enerjilidir. 1
2 5
sahip 5 elektron, mS = - değerine sa-
III. Değerlik elektron sayısı 1’dir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 2
hip 3 elektron bulunmaktadır. 6
yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
X atomunun nötron sayısı, proton sa- 7
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III yısından 6 fazla olduğuna göre X ato-
munun nükleon sayısı kaçtır? 8
9
Çözüm
n=3 ℓ=2
123
12. d
24X
, 25Y , 29Z atomları ile ilgili bazı bilgiler
9. Elektron orbital şemaları, aşağıda verilmiştir. 3d $ $ 3d8
X = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d8

I. A:
a. ℓ = 0 değerine sahip 7 elektron bu- e – = 28 p = 28
II. B: lundurma
n = p + 6 = 28 + 6 = 34
III. C: b. En büyük baş kuantum sayısı 4 olma Nükleon sayısı = p + n
şeklinde olan temel hâldeki A, B ve C ele- c. mℓ = +1 değerine sahip 5 elektron = 28 + 34 = 62
ment atomlarından hangilerinin elektron içerme
dağılımı Hund veya Aufbau kurallarına
d. 1 1
uymamıştır? m =- ve m = + değerlerine
s 2 s 2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II sahip elektron sayılarının arasındaki
farkın bir olması
e. Değerlik orbitallerinin tamamının yarı Örnek
dolu olması
ℓ = 2 alt enerji düzeyinde bulunan bir
elektron için baş kuantum sayısı (n);
Buna göre özelliklerin venn şemasında
I. n=1
gösterilmesi aşağıdakilerden hangisin-
de doğru olarak verilmiştir? II. n = 2
III. n = 3
A) X Y B) X Y değerlerinden hangileri olamaz?
e c e c
10. b b A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
a d a
Tanecik Elektron Dağılımı
d D) I ve II E) II ve III
2–
I. 8O
1s2 2s2 2p6
Z Z
II. 12Mg 1s2 2s2 2p6 3s2 C) X Y D) X Y
a
e c ad c
III. 19K
+
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 b e Çözüm
a b
2–
IV. 16S
[18Ar] de d n-1=ℓ
2+ Z Z n-1=2
V. 13AI
[10Ne]
n = 3 $ Baş kuantum sayısı
E) X Y
Yukarıdaki tabloda verilen taneciklerden en az 3 olmalıdır.
ea c e
hangisinin elektron dağılımı yanlıştır? b Cevap: D
a d
A) I B) II C) III D) IV E) V d
8D 9C 10E 11E 12B Modern Atom Teorisi 23

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. Aşağıda bir X atomuna ait bazı nicelikler ve-
4. Tanecik Elektron Dağılımı
3 27Co atomu için; rilmiştir.
a) ℓ = 0 olan elektron sayısı kaçtır? I. Cu2+ [18Ar] 3d9
29
4 b) ℓ = 1 olan elektron sayısı kaçtır? Nükleon Nötron
sayısı
IV I
sayısı II. 20
Ca [18Ar] 4s2
5 c) ℓ = 2 olan elektron sayısı kaçtır?
X atomu
d) mℓ = 0 olan en fazla kaç elektronu III. 22
Ti+ [18Ar] 3d2
6 vardır? III II
Proton Değerlik
Yukarıda verilen taneciklerden hangileri-
e) mℓ = 0 olan en az kaç elektronu var- sayısı elektron sayısı
7 nin temel hâl elektron dağılımları doğru-
dır?
Temel hâldeki elektron dizilimi bilinen X dur?
8 f) Yarı dolu orbital sayısı kaçtır?
atomunun yukarıda verilen niceliklerin-
g) Küresel simetrik midir? den hangileri bulunabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
9
h) mℓ = +1 olan en fazla kaç elektronu
vardır? A) Yalnız II B) II ve III C) I ve III
sorularını cevaplayınız. D) II, III ve IV E) I, II ve III
Çözüm
27
Co:
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d7
ℓ: 0 0 1 0 1 0 14243
diğer 2e –herhangi
iki yere yerleşebilir
mℓ 0 0 –1, 0, +1 0 –1, 0, +1 0 -2, -1, 0, + 1, + 2
a) s " 8 (s orbitalini ifade eder.) 2. Aşağıdaki tanecik çiftlerinden hangisi 5. Temel hâldeki X atomu 3 elektron verdiğin-
b) p " 12 (p orbitalini ifade eder.) izoelektronik değildir? de oluşan iyona ait elektron diziliminde en
yüksek enerjili orbital 3d5 olmaktadır.
c) d " 7 (d orbitalini ifade eder.) A) 19K+ - 18Ar B) 20Ca2+ - 16S2-
d) 14 Buna göre X atomunun çekirdek yükü
C) 17CI5+ - 14Si2+ D) 24Cr+ - 23V
e) 13 aşağıdakilerden hangisidir?
E) 4Be2+ - 2He
f) 3 tanedir.
A) 22 B) 23 C) 25 D) 26 E) 27
g) Küresel simetrik değildir.
h) 6
Örnek
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde 1s 2s 2p 3s

orbitallerin enerjileri arasındaki ilişki
yanlış verilmiştir? 6. A:
A) 2p > 2s B) 4s > 3d C) 2px = 2py B:
D) 3s > 2p E) 2s > 1s 3. XO - iyonunda toplam 42 elektron bulun- Yukarıda orbital şemaları verilen A ve B
3
duğuna göre nötr X atomu için; atomları ile ilgili;
Çözüm
I. Çekirdek yükü +17’dir. I. B küresel simetriktir.
A✓ B✗ C✓ II. A kararsız ve yüksek enerjilidir.
II. Temel hâlde bir tane yarı dolu orbitali
2p > 2s 4s > 3d 2px = 2py bulunur. III. Aynı element atomları oldukları için ay-
n+ℓ : 2+1 > 2+0 4+0 < 3+2 nı şartlarda bir elektron koparmak için
III. En yüksek enerjili orbitalinin (n + ℓ) de-
D✓ E✓ ğeri 4’tür. gereken enerjiler aynıdır.
3s > 2p 2s > 1s yargılarından hangileri doğrudur? (8O) yargılarından hangileri doğrudur?
3+0 > 2+1 2+0 > 1+0
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Cevap: B
D) I ve II E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
24 Modern Atom Teorisi 1B 2D 3E 4C 5D 6C

ÜNİTE
7. Bir atomun en yüksek enerjili katmanında 1s 2s 2p
KONUYU
bulunan elektronlara değerlik elektronları ve ÖĞRENELİM 1
10. X:
değerlik elektronlarının bulunduğu orbitalle- 7
Örnek 2
re ise değerlik orbitalleri denir.
1s 2s 2p I. Baş kuantum sayısı 3 olan temel ener- 3
ji düzeyinde 9 tür orbital vardır.
Değerlik 9Y:
Orbitalleri II. 1s orbitalinin potansiyel enerjisi en 4
Elektron Dağılımı
1s 2s 2p 3s düşüktür.
Sayısı Türü 5
III. Baş kuantum sayıları aynı olan s ve p
Z: orbitallerinin enerjileri aynıdır.
I. 4
Be: 1s2 2s2 1 s 10
6
Yukarıda elektron dizilimleri verilen atom- Yukarıdaki ifadelerden hangileri yan-
2 2 5
II. F: 1s 2s 2p 4 s ve p lar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi 7
9 lıştır?
III. 2
Mg: 1s 2s 2p 3s 2 6 2
1 s yanlıştır?
12 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 8
2 2 6 2 A) X atomu küresel simetrik yük dağılımına
21Sc: 1s 2s 2p 3s D) I ve III E) II ve III 9
IV. 5 d sahiptir.
3p6 4s2 3d1
B) Z atomu uyarılmıştır.
V. 14Si: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2 4 s ve p
C) Y atomunun değerlik elektron sayısı 7’dir. Çözüm
Buna göre tablodaki atomlardan hangisi-
D) Temel hâldeyken X ve Y atomlarının I. 3s, 3p, 3d olmak üzere 3 tür orbital
nin değerlik orbitalleri ile ilgili verilen bil-
mℓ = 0 değerine sahip elektron sayıla- vardır.
gi yanlıştır?
rı aynı olamaz.
II. Elektron çekirdeğe yakınlaştıkça po-
A) I B) II C) III D) IV E) V E) X ve Y atomlarının elektron dizilimlerinde- tansiyel enerjisi düşük olacaktır. Bu
ki en büyük baş kuantum sayıları aynıdır. nedenle doğrudur.
III. Baş kuantum sayıları aynı olduğun-
da enerjileri p > s olur.
8. Temel hâlde bulunan 23V+ iyonu ile ilgili; Cevap D
11. Xn+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5
I. 22Ti
atomu ile izoelektroniktir.
II. ℓ = 0 değerine sahip orbitallerinde top- Yukarıda temel hâldeki elektron dizili-
lam 8 elektron vardır. mi verilen Xn+ iyonu aşağıdakilerden
Örnek
III. 4 tane yarı dolu orbitali vardır. hangisi olabilir?
4. temel enerji düzeyinde 6 elektron bu-
yargılarından hangileri doğrudur? A) 26Fe2+ B) 25Mn2+ C) 25Mn+
lunduran bir atomun elektron dizilişin-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) 27Co3+ E) 24Cr2+ deki son orbital türü ve atom numarası
aşağıdakilerden hangisinde doğru
D) I ve II E) I, II ve III verilmiştir?
Son orbital türü
____________ Atom numarası
____________
2 2 2 1
12. 7X: 1s 2s 2p 3s (Uyarılmış hâl) A) 3d 22
2 2 3
7X: 1s 2s 2p
(Temel hâl) B) 3d 25
Yukarıda X atomunun temel hâl ve uyarıl- C) 4p 34
mış hâl durumlarına ait elektron dağılımla- D) 4p 24
rı verilmiştir. E) 4p 31
9. Elektron dağılımı 3d5 ile biten ve temel Buna göre;
hâlde bulunan bir atom ile ilgili;
I. Uyarılmış hâl temel hâle göre daha ka-
I. ℓ = 0 değerine sahip 8 elektronu bulu- Çözüm
rarlıdır.
nur.
II. Elektron uyarılmış hâlden temel hâle Atomun elektron konfigürasyonu 4s2
II. 4. temel enerji düzeyinde en az 1 dönerken dışarıya ışık yayar. 3d10 4p4 ile sonlanmalıdır. Temel hâl
elektron bulundurur. elektron dizilimi,
III. Uyarılmış hâl elektron dağılımında yarı
III. Atom numarası 24’tür. dolu orbital sayısı daha azdır. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p4 şek-
yargılarından hangileri kesinlikle doğ- linde olur.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
rudur? Son orbital türü 4p,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Atom numarası 34 olur.
D) I ve II E) I ve III Cevap C
D) I ve II E) I ve III
7D 8C 9B 10D 11C 12E Modern Atom Teorisi 25

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. I. X+ II. Y2- III. Z2+ 3. X 2+ iyonunun elektron sayısı 30’dur.
3 1s 2s 2p
İyonlarının elektron dağılımı 3p6 ile bitmek- I. X atomunun atom numarası kaçtır?
4 X tedir. II. En büyük baş kuantum sayısı kaçtır?
Buna göre X, Y ve Z atomlarının değer- III. X atomunun son teriminin açısal mo-
5 Y
mentum kuantum sayısı kaçtır?
lik elektron sayıları toplamı aşağıdakiler-
6 Z den hangisinde doğru verilmiştir? IV. Temel hâldeki X atomunun elektron di-
ziliminde ℓ = 1 değerine sahip elektron
7 A) 9 B) 8 C) 7 D) 6 E) 5
Yukarıda verilen atomların elektron sayısı kaçtır?
dağılımları hangilerinde hem Hund V. Temel hâldeki X atomunun yarı dolu or-
8
hem Pauli kuralına uygundur? bitali kaç tanedir?
9 A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z
32 4
Çözüm
1 14
Hund kuralı: Aynı temel enerji düzeyin-
deki, aynı enerjili orbitallere elektronlar
2. Ali öğretmen öğrencilerinden aşağıda te-
önce tek tek aynı spinli yerleşirler.
mel hâlde bulunan 33As atomu ile ilgili veri- X atomu ile ilgili yukarıdaki sorulardan
Pauli kuralı: Bir atomda bulunan iki len ifadelerin cevaplarını doğru şekilde eş- hangisinin cevabı tabloda yer almaz?
elektronun dört kuantum sayısından en leştirmelerini istemiştir.
az biri farklı olmalıdır. A) I B) II C) III D) IV E) V
Bu kurallara uygun olan yalnız Z atomu- m = –1 olan elektron
I. ℓ a. 18
dur. sayısı
Cevap C ℓ = 0 değerine sahip

Il. b. 7
elektron sayısı
1
Örnek m =- olan maksi-
lll. s 2 c. 8
16X atomu için; mum elektron sayısı
I. s orbitalleri toplam 6 elektron bu-
lundurur.
II. Temel hâlde bir tane yarı dolu orbi-
tali vardır.
III. ℓ = 1 orbitallerinde toplam 10 elekt-
ron bulunur. Cihan Sibel
yargılarından hangileri doğrudur? 4. X: 1s2 2s2 2p5 3s1

Y: 1s2 2s2 2p6
Çözüm Hatice Mustafa
16X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4

Elektron dizilimleri yukarıdaki gibi olan
1s 2s2 3s2
2
X ve Y atomları ile ilgili;
s orbitallerinde 6 elektron vardır.
I. Çekirdek yükleri aynıdır.
• PS P P
-- -- -- Kemal II. X yüksek enerjili ve kararsızdır.
3p
Temel hâlde 2 tane yarı dolu orbitali Öğrencilerin yaptığı eşleştirmeler yuka- III. X temel hâlde, Y ise uyarılmış hâldedir.
vardır. rıdaki gibi olduğuna göre hangi öğrenci-
yargılarından hangileri yanlıştır?
• ℓ = 1 olan p orbitalidir. nin yaptığı eşleştirme doğrudur?
2p6 3p4 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Kemal B) Mustafa C) Hatice
toplam 10 elektron bulundurur.
D) Sibel E) Cihan D) I ve II E) I ve III
Cevap D
26 Modern Atom Teorisi 1A 2A 3E 4C

ÜNİTE
5. 8. Temel hâldeki X2+ iyonunun elektron dizili-
KONUYU
ÖĞRENELİM
a
X: 1s2 2s2 2p6
7
mindeki son terim 3d3’tür. 1
b
Y : 1s2 2s2 2p6 3s2 Örnek 2
1 12 Buna göre X atomu ile ilgili;
2 I. Elektron sayısı 23’tür. Aşağıda bazı atom ve iyonların elektron
5
3
1 düzenleri verilmiştir.
II. Spin kuantum sayısı (m s) - olan en
e
L : 1s2 Tanecik 2 X : 1s2 2s2 2p6 3s1 4
3
3 fazla 13 elektronu bulunur. Y2+ : 1s2 2s2 2p6
5
4 c III. 3. enerji düzeyinde 10 elektronu bulu- Z- : 1s2 2s2 2p6
Z : 1s2 2s2 2p6
16 nur. Buna göre X, Y ve Z atomları ile ilgi- 6
d
31
T : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 li aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Yukarıdaki görselde bazı taneciklerin elekt- A) X ve Y atomlarının değerlik orbitalle- 7
ron dağılımları verilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ri aynıdır.
8
e– D) I ve II E) I, II ve III B) Atom numaraları arasında, Y > X > Z
Buna göre hangisinde oranı bir- ilişkisi vardır. 9
p
den büyüktür? C) Z atomunun değerlik elektron sayısı
(e-: elektron sayısı, p: proton sayısı) 7’dir.
D) Y atomunda en yüksek enerjili orbi-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 talin açısal momentum kuantum sa-
yısı (ℓ) 1’dir.
E) n = 1 değerine sahip elektron sayıla-
2+
9. 22 Ti iyonu ile ilgili; rı eşittir.
6. I. İki tane yarı dolu orbital bulundurur.

32 Xatomu ile ilgili aşağıdakilerden han-
Çözüm
gisi yanlıştır? II. Açısal momentum kuantum sayısı
(ℓ) 0 olan 6 elektron içerir. Y: 1s 2s2 2p6 3s2

2
A) Temel hâlde iki yarı dolu orbitali bulunur. 123
III. 20 Ca atomu ile izoelektroniktir. En yüksek enerjili
B) Değerlik elektron sayısı 4’tür.
yargılarından hangileri yanlıştır? orbital s orbitalinin
C) En yüksek enerjili orbitalin baş kuantum ℓ değeri 0’dır.
sayısı 4’tür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Cevap D
3+
D) X iyonunun elektron dağılımında son D) I ve II E) II ve III
terimi 3d9’dur. Örnek
E) Küresel simetrik yük dağılımı göstermez. Y: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2
Temel hâl elektron dağılımı verilen Y
atomu için;
I. Çekirdek yükü +22’dir.
II. 2+ yüklü iyonunda yarı dolu iki or-
bital bulunur.
e– 10. Aşağıda elektron dağılımları verilen III. En dış katmandaki orbitalin (n+ℓ)
7. 5 tane yarı dolu > 1’dir. atomlar ile ilgili karşılarında verilen bilgi-
p değeri 5’tir.
orbitali vardır.
lerden hangisi hatalıdır?
5 1 yargılarından hangileri doğrudur?
Element Atomu Bilgi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

X+ iyonu
Değerlik D) II ve III E) I, II ve III
4 2 2 2 6
A) 10Ne: 1s 2s 2p orbitalleri
Çözüm
28 nötronu tam doludur.
s orbitallerinde
6 elektron vardır. 3 vardır. Küresel • Temel hâlde elektron sayısı 22 ol-
simetri duğu için çekirdek yükü de +22’dir.
B) N: 1s2 2s2 2p3
7 özelliği • Y2+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d2
d orbitallerinde gösterir. 3d2 2 tane yarı dolu orbital vardır.
5 elektron vardır.
C) Cu: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10 Uyarılmıştır. • En dış katmandaki orbital
52 + 29
Temel hâldeki 24
X taneciği ile ilgili şema- 4s’dir.
Temel
da verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? D) Be: 1s2 2s2
4 n ℓ=0
hâldedir.
-
(e : elektron sayısı, p: proton sayısı) (n + ℓ) = 4 + 0 = 4’tür.
2 2 6 2 6 1 5 Temel
E) 24Cr: 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d Cevap C
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 hâldedir.
5A 6D 7A 8D 9C 10C Modern Atom Teorisi 27

ÜNİTE Düzey 1 2 3 UYGULA
1 TEST 11 ÖSYM TARZI BECERİ TEMELLİ SORULARLA SON NOKTA

2
1. Akademik bir dergide yayınlanan Turhan Tayan Anadolu Lisesinde 12 C sınıfı “Uzat Elini” uygu-
3 3.
araştırmada, bilim insanlarının hare-
laması ile ayda bir kere okullarında veya yakın çevrelerinde bu-
4 ket eden tek bir atomun sesini kay-
lunan bir ihtiyaç sahibine ulaşarak bir ihtiyacı karşılamaktadır.
dettikleri açıklandı. Araştırmacılar,
5 sesi ‘fiziksel olarak mümkün olan en Bunu sınıfta oyun hâline getirerek hem eğlenerek öğrenmekte
yumuşak ses’ diye yorumladı. hem de paylaşmanın huzurunu yaşamaktadırlar. Her etkinlikte
6
yeni bir kural belirlenir.
7 Yukarıdaki makaleden esinlenen
f Günün kuralı aşağıda verilmiştir.
Murat Öğretmen, tasarladığı ciha-
d
8 za çok elektronlu bir X atomu koy- “Beş öğrenci periyodik sistemdeki elementlerin atom numa-
p
duğunda, atomun elektron düze- ralarının yazılı olduğu kağıtlardan rastgele bir tane seçer. Öğ-
9 s
nini ses dalgalarından çözümle- K L M N O renciler seçilen elementin en yüksek enerjili orbitalinin m  de-
miş ve yandaki basit dijital eko- ğerleri sayısı kadar 20 lirayı aralarında toplayarak bağış kutu-
layzer görüntüsünü elde etmiştir.
suna koyarlar.
Buna göre Murat Öğretmenin incelediği X atomu aşağıda-
kilerden hangisi olabilir? Seçilen elementlerin atom numaraları, 13, 20, 24, 30 olduğu-
na göre, bu derste toplanan bağış kaç liradır?
A) 6C B) 11Na C) 20Ca
A) 100 B) 170 C) 190 D) 280 E) 300
D) 30Zn E) 38Sr
2. 1926 yılında, karmaşık bir matematiksel teknikten yararlanan

Erwin Schrödinger elektronların enerjilerini ve genel davranışla-
rını tanımlayan bir denklem geliştirmiş ve bir dalga mekaniği oluş-
turmuştur. 4. Aşağıdaki tabloda yeşil kareler, temel hâldeki 5B atomunun elekt-
ron bulunduran orbitallerini göstermektedir.
Dalga mekaniği modern atom mode-
linin temelini oluşturmuştur. Modern s px py pz dxy dxz dyz dx2-y2 dz2
atom modeline elektron bulut mode- n=4 A
li de denir. Modern atom modeline gö-
re elektronun yeri ve hızı aynı anda be- n=3 B
lirlenemez.
n=2 C E D
Yanda modern atom modeli ile ilgili bir
görsel verilmiştir.
n=1
Buna göre;
I. Modern atom modelinde çekirdeğe yakın bölgelerde elekt- Buna göre bor atomu ile ilgili;
ronun bulunma olasılığı artarken çekirdekten uzaklaştıkça I. Temel hâlde n = 1 numaralı enerji düzeyinde 2, n = 2 numa-
elektronun belirli bir bölgede bulunma olasılığı azalır. ralı enerji düzeyinde 3 elektron bulunur.
II. Modern atom teorisi Bohr atom modelindeki “belirli enerji se- II. “E” ile gösterilen orbitaldeki elektron “D” ile gösterilen orbita-
viyesindeki yörüngeler ifadesi” yerine, “belirli enerji seviye- le geçerse uyarılmış atom elde edilir.
sindeki orbitaller” ifadesini kullanır. III. Temel hâlde , = 0 olan 4, , = 1 olan 1 elektronu vardır.
III. Konumundaki belirsizlik, 5 nanometre olan bir elektronun hı- IV. Temel hâlde “E” ve “C” ile gösterilen orbitallerde eşit sayıda
zındaki belirsizlik, konumdaki belirsizlik 2 nanometre olan elektron bulunur.
elektronunkine göre daha fazladır. yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
28 Modern Atom Teorisi 1E 2C 3D 4A

ÜNİTE
BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR
1
5. Tabloda periyodik cetveldeki M, S, A, G element atomlarının tüm 7. Yörüngelerin enerjisi çekirdekten uzaklaştıkça artar ancak yörün-
2
elektronlarıyla ilgili bilgiler verilmiştir. geler arasındaki enerji farklı azalır.
Bir atomun elektronları en düşük enerji e–

3
Enerji düzeylerindeki düzeyinde bulunmak ister. Bu düzeye te-
(n) toplam elektron sayısı 4
Element Atomu mel hâl adı verilir. Madde ısıtılırsa atom-
lardaki elektronlar daha yüksek ener- 5
n=1 n=2 n=3 +
ji düzeyine geçer. Bu duruma uyarılmış
K
M 2 0 0 hâl denir. Yüksek enerji düzeyinde bulu- 6
L
nan bir elektron düşük enerji düzeyine
S 2 4 0 M 7
inerse aradaki enerji farkına eşit miktar-
A 2 5 0 da enerjiye sahip ışıma yapar. 8
G 2 8 2 Görselde hidrojen (1H) atomuna ait bir model verilmiştir.
9
Buna göre;
Buna göre M, S, A, G element atomları ile ilgili aşağıdaki ifa-
delerden hangisi yanlıştır? I. Verilen model Bohr atom modeline aittir.
II. Hidrojen atomu uyarılmıştır.
A) M element atomunun tüm elektonları 1s orbitalindedir.
III. Elektronun M kabuğundan L kabuğuna geçişi sırasında yayı-
B) S, A, G element atomlarının elektron bulunduran iki tür orbita-
lan ışığın enerjisi, L kabuğundan K kabuğuna geçişi sırasın-
li vardır.
da yayılan ışığın enerjisinden büyüktür.
C) S ve A element atomlarının yarı dolu orbital sayıları farklıdır.
D) S ve A element atomlarının değerlik orbitallerinin türleri farklıdır.
E) M ve G atomlarının değerlik elektron sayıları eşittir.
8. Aufbau Kuralına göre bir atomda elektronlar çekirdeğe en yakın,

6. Çok elektronlu atomların temel hâllerinin elektonları Aufbau kuralı, enerjisi en düşük orbitallere önce yerleşir. Orbitallerin enerjisi (n + )
Hund kuralı ve Pauli dışlama ilkesine göre yerleştirilir. Aşağıda değeri ile belirlenir.
elektronların orbitallere diziliş sırası verilmiştir. Aufbau
(n +  ) değeri büyük Otel
olan orbitalin enerjisi daha yüksektir. (n +  )
1s değeri aynı olan orbitallerde “n” değeri büyük olanın enerjisi daha
yüksek olur.
2s 2p
Aufbau oteline yerleşecek olan Ali, Emin
3s 3p 3d
ve Volkan’a odalarının bulunduğu yerleri
4s 4p 4d 4f Aufbau Otel
bildirmek üzere, üzerinde orbitaller bu-
5s 5p 5d 5f lunan anahtar kartları verilmiştir. Ote-
6s 6p 6d lin en alt katı enerjisi en düşük orbital
7s 7p ile gösterilmiştir. Orbitalin alabileceği en
büyük m  değeri oda numarasını ver-
Buna göre; mektedir.
I. (n + ) değerinin büyüklüğü sıralamada 3d orbitalinin 4s orbi-
talinden sonra gelmesinin nedenini açıklar.
II. Hund kuralına göre 4 elektron 3p orbitaline,
Ali: 5p Emin: 4d Volkan: 4p
şeklinde yerleştirilemez.
III. Aufbau kuralına göre 1s orbitali tam dolmadan 2s orbitaline
elektron yerleştirilemez. Anahtar kartlar yukarıdaki gibi olduğuna göre, Ali, Emin ve
Volkan’ın odaları ile ilgili;
IV. Pauli ilkesine göre bir atomdaki iki elektronun tüm kuantum
sayıları aynı olamaz. Çünkü aynı orbitalde bulunan elektron- I. Ali ve Emin aynı katta bulunur. Ali: 5p Emin: 4d
ların dönme yönü farklıdır. II. Ali ve Volkan’ın oda numarası aynıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? III. Volkan ve Emin aynı odada kalmaktadır.

A) I, II, III ve IV B) II, III ve IV C) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve II E) II ve IV D) II ve III E) I, II ve III
5D 6A 7C 8B Modern Atom Teorisi 29

ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
6 A. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.
8
orbital
kuantum baş kuantum ms = -1/2
9
sayısı
manyetik
kuantum sayısı
-ℓ ile + ℓ
ℓ
spin kuantum
sayısı
açısal momentum
kuantum sayısı
n
ms = +1/2
mℓ = 2ℓ + 1
mℓ
yörünge
1. Bohr atom modeline göre elektronun izlediği yola yörünge denir. 6. Bir alt enerji düzeyinde kaç tane orbital olduğunu gösteren kuantum
sayısına manyetik kuantum sayısı denir ve mℓ ile gösterilir.
2. Modern atom modelinde elektronun bulunma olasılığının yüksek 7. Manyetik kuantum sayısı mℓ, -ℓ ile +ℓ ve arasındaki bütün tam
olduğu bölgelere orbital denir. sayı değerlerini alabilir.
3. Orbitallerin ve orbitallerde yer alan elektronların belirlenmesinde 8. Verilen ℓ değeri için mℓ = 2ℓ + 1 eşitliği ile alt orbital sayısı he-
kullanılan sayılara kuantum sayıları denir. saplanır.
4. Elektronun enerji düzeyine ve çekirdeğe olan ortalama uzaklığına 9. Elektronun kendi ekseni etrafında dönme yönünü ifade eden ku-
bağlı olarak değişen kuantum sayısına baş kuantum sayısı de- antum sayısına spin kuantum sayısı denir.
nir ve n ile gösterilir.
5. Orbitalin şeklini ve bir enerji düzeyinde kaç tane alt enerji düze- 10. Spin kuantum sayısı ms = -1/2 ve ms = +1/2 değerlerini alır.
yi olduğunu veren kuantum sayısına açısal momentum kuantum
sayısı denir ve ℓ ile gösterilir.
30 Modern Atom Teorisi

ÜNİTE
4
B. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların karşısına “D” yanlış olanların karşısına “Y” yazınız.
5
6
DOĞRU YANLIŞ
7
8
1. Yörünge kavramı elektronun düzlemsel hareketini temsil eder. D
9
2. Orbital kavramı elektronun üç boyutlu hareketini temsil eder. D
3. İkincil kuantum sayısı alt enerji düzeyinde kaç tane orbital olduğunu gösterir. Y
4. Açısal momentum kuantum sayısı ℓ = 0, 1, 2, ..., (n - 1)’e kadar olan tam sayı değerlerini alır. D
5. Manyetik kuantum sayılarından biri mℓ = -3 olan bir elektronun baş kuantum sayısı en az 3’tür. Y
6. Madde tarafından yayılan ve soğurulan elektromanyetik ışınların frekanslarına ve dalga boyları-

D
na göre düzenlenmesinden oluşan ışın dizisi analizine spektrum denir.
7. 3d alt enerji düzeyindeki kuantum sayıları,

1 1 D
n = 3 , ℓ = 2 , mℓ = -2, -1, 0, +1, +2 , ms = + ve - şeklindedir.
2 2
8. Werner Heisenberg, yaptığı çalışmalar sonucunda elektronun konumunun ve hızının aynı anda
D
belirlenemeyeceğini bulmuştur.
9. James Clerk Maxwell’in geliştirdiği denklemin çözümlenmesi sonucunda elektronların bulunma

Y
olasılıklarını gösteren bölgeler ortaya çıkmıştır.
10. Bohr atom modeli hidrojen atomunun spektrumunu ve tek elektronlu iyonların spektrumlarını açıklar
D
fakat çok elektronlu atomlarınkini açıklamada yetersizdir.
11. Elektron diziliminde son orbital türündeki orbitallerin tamamı tam dolu ya da yarı dolu olan atomlar
D
küresel simetrik yük dağılımına sahiptir.
12. Temel hâldeki bir atomun elektron dizilimi d4 veya d9 ile bitebilir. Y
13. Temel hâldeki bir atoma dışarıdan enerji verildiğinde bazı elektronların üst enerji düzeylerinden biri-
D
ne geçmesine uyarılma denir.
14. Uyarılmış atomun elektron dizilimi Aufbau kuralına uymaz. D
15. Bir atoma ait iki elektronun dört kuantum sayısı da aynı olabilir. Y
Modern Atom Teorisi 31

ÜNİTE
2 C. Kuantum sayıları ile ilgili aşağıda verilen etkinlikleri tamamlayınız.
3 1. Aşağıda verilen tabloda açısal momentum kuantum sayılarına karşılık gelen orbital türlerini yazınız.
4 Açısal momentum kuantum sayısı Orbital türü
5 0 s
6 1 p
7 2 d
8 3 f
9 2. Aşağıdaki tabloyu uygun şekilde tamamlayınız.
Orbital türü ℓ mℓ (–ℓ ... 0 ... +ℓ)
s 0 0
p 1 -1, 0, +1
d 2 -2, -1, 0, +1, +2
f 3 -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3
3. 3s, 3p, 4p, 3d ve 4f orbitallerinin enerjileri arasındaki ilişkiyi yazınız.

4f > 4p > 3d > 3p > 3s
4. Açısal momentum kuantum sayısı ℓ = 2 olan bir elektronun sahip olabileceği en küçük baş kuantum sayısı (n) ve manyetik ku-
antum sayısı (mℓ) değerlerini yazınız.
n=3 mℓ = -2 , -1 , 0 , +1 , +2
5. İlk dört enerji düzeyinde bulunan orbital türleri her enerji düzeyindeki toplam orbital sayısı ve bulunabilecek maksimum elekt-
ron sayısını aşağıda verilen tabloda belirtiniz.

Enerji düzeyi Orbital türleri Toplam orbital sayısı (n2) Maksimum elektron sayısı (2n2)
1 s 1 2
2 s, p 4 8
3 s, p, d 9 18
4 s, p, d, f 16 32
6. Yanda X, Y ve Z harfleri ile ifade edilen orbital türleri ile bu orbitallerin sahip olabileceği bazı mℓ de-
X -1
ğerleri eşleştirilmiştir.
Y +2 Buna göre X, Y ve Z ile gösterilen orbitaller ve bunlara ait ℓ değerlerinin neler olabileceğini
belirtiniz.
Z -3
X & m  = -1 olduğuna göre Y & m  = -1 ve +2 değerlerini Z & m  = -3 değerini alabildiğine göre;

 = 1, 2, 3 olabilir. alabildiğine göre;  = 3 olabilir.
 = 1 ise p orbitali  = 2, 3 olabilir.  = 3 f orbitalidir.
 = 2 ise d orbitali  = 2 ise d orbitali
 = 3 ise f orbitali  = 3 ise f orbitalidir.

ÜNİTE
1
D. Atomun kuantum modeli ile ilgili aşağıda verilen etkinlikleri tamamlayınız. 2
1. Aşağıda verilen terimlerden aynı kuantum sayısını ifade edenler eşleştirildiğinde açıkta kalan terim hangisi olur, belirtiniz.
3
Elektron dizilimi 1s2 2s2 2p2 şeklinde olan 6C atomunun elektronları için eşleştirme sonucunda açıkta kalan kuantum sayısını, aldı-
4
ğı değerlerle birlikte gösteriniz.
a) Baş kuantum sayısı 5
b) Açısal momentum kuantum sayısı 6

c) Manyetik kuantum sayısı 7
d) Birincil kuantum sayısı
8
e) Yan kuantum sayısı
9
f) İkincil kuantum sayısı
a=d b=e=f c, manyetik kuantum sayısı (mℓ) açıkta kalır.

2 2 2
6
C 1s 2s 2p
PS PS P P
— — — — —
. . . . .
mℓ & 0 0 -1 0 +1 değerlerini alır.
2. Elektronların bulunma olasılıklarının yüksek olduğu bölgelere orbital adı verilir. Bir elektronun atomdaki yerini belirtmek için elektronun bulun-
ma olasılığının yüksek olduğu noktalar belirginleştirildiğinde orbitallerin büyüklükleri ve şekilleri ortaya çıkar.
Orbitaller ile ilgili aşağıda verilen etkinlikte boş bırakılan kısımları uygun ifadeler ile tamamlayınız.
En fazla 2 elektron alabilir.
1. enerji düzeyinden itibaren tüm

s orbitalleri küreseldir. ℓ değeri 0 ’dır.
enerji düzeylerinde yer alır.
Baş kuantum sayısı arttıkça orbitalin büyüklüğü ve enerjisi artar .
p orbitali çekirdeğin iki tarafında zıt yönelmiş iki ayrı loptan oluşan elektron bulutudur.
ℓ değeri 1 ’dir. mℓ değerleri -1, 0, +1 ’dir. En fazla 6 elektron alabilir.
2. enerji düzeyinden itibaren bütün üst enerji düzeylerinde

Aynı enerji değerine karşılık gelen 3 tane orbitali bulunur.
bulunur.

ÜNİTE
4
DENEME – 1
5
1. I. 3s ve 3p orbitallerinin enerjileri aynıdır. 4.
6 • Atomların elektron dizilimi yazılırken Aufbau kuralı dikkate
II. (n + ℓ) değeri eşit olan 3d ve 5s orbitallerinin enerjileri aynıdır. alınır. Katyonların elektron dizilimi yazılırken, nötr hâle göre
7 elektron dizilimi yazıldıktan sonra en dış katmandan başla-
III. Potansiyel enerjisi en büyük orbital 1s’dir.
narak elektron sayısı iyon yükü kadar azaltılır. Aynı baş ku-
8 IV. Elektronlar orbitallere yerleşirken öncelikle en yüksek enerjili antum sayısına sahip olan orbitallerden elektron verilecek-
9 orbitalden başlayarak yerleşirler. se önce en yüksek enerjili olandan verilir.
V. Madelung–Kletchkowski kuralına göre 4d, 4p ve 5d orbitalleri-
Buna göre aşağıdaki taneciklerden hangisinin elektron dizilimi
nin enerjileri arasındaki ilişki, 5d > 4d > 4p şeklindedir.
yanlıştır?
Yukarıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur?
2+
A) 12 X
: 1s2 2s2 2p6
B) 10Y : 1s2 2s2 2p6
C) 29Z : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10
2+
D) 22T : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2
3-
E) 7N : 1s2 2s2 2p6
2. X + , Y 2- ve Z 2+ iyonlarının temel hâl elektron dizilişleri 3p6 ile
bitmektedir.
Buna göre X, Y ve Z atomları ile ilgili;

I. X, küresel simetri özelliği gösterir.
II. Z’nin değerlik elektron sayısı, X ve Y atomlarınınkinden daha
fazladır.
5. Temel hâl elektron diziliminde manyetik kuantum sayısı m, = 0
III. Y’nin değerlik elektronları p orbitallerindedir.
1
yargılarından hangileri doğrudur? olan orbitallerindeki spin kuantum sayısı (m ) - değerine
s 2
sahip 7 elektronu bulunan atomun çekirdek yükü aşağıdaki-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III lerden hangisi olamaz?
A) 21 B) 23 C) 24 D) 29 E) 36
3. X 2+ , Y - , Z 3- tanecikleri izoelektroniktir.
6. X : 1s2 2s2 2p2
Taneciklerin temel hâl elektron dizilimleri 3. periyot soygazı ile
aynı olduğuna göre bu tanecikler ile ilgili; Y : 1s2 2s2 2p1 3s1
I. Çekirdek yükleri arasındaki ilişki, X > Y > Z şeklindedir. Elektron dizilimi yukarıdaki gibi olan X ve Y tanecikleri ile ilgili;
II. Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki, Y > Z > X şeklindedir. I. Y taneciğinin enerjisi daha yüksektir.
III. Temel hâldeki atomlarının tam dolu p orbitali sayıları arasında- II. X ve Y’nin nötron sayıları eşittir.
ki ilişki, Z > Y > X şeklindedir. III. Y taneciği kararsızdır.
yargılarından hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III

ÜNİTE
DENEME
1
7. 10. 2
1s 2s 2p 3s
3
X
mℓ 4
Y -1 0 +1
5
Z Manyetik alan etkisi ile uzaydaki yönlenmeleri şekildeki gi-
bi olan orbitalle ilgili; 6
Orbital şemaları verilen X, Y ve Z atomları ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır? I. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 1, manyetik kuantum sayısı 7
(mℓ) –1,0, +1 değerlerini alır.
A) Y temel hâldedir. 8
II. L katmanından itibaren her katmanda bulunur.
1
B) Z’nin ms = - değerine sahip elektron sayısı en az 3’tür. 9
2 III. Orbitalin türü d’dir.
C) X uyarılmış hâldedir. yargılarından hangileri doğrudur?
D) X ve Y’nin çekirdek yükleri aynıdır.
E) Y atomunun m, = 0 değerine sahip 4 elektronu bulunur.
2+ 11. Temel hâldeki 21Sc+ iyonu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
8. I. 20 Ca
iyonunda manyetik kuantum sayısı (mℓ) 0 olan elekt-
gisi yanlıştır?
ron sayısı
II. + A) En büyük baş kuantum sayısı (n) 4’tür.

19K
iyonunda yan kuantum sayısı (ℓ) 0 olan elektron sayısı
Yukarıda verilen taneciklerin tanımlanan elektronlarının sayı- B) Elektron dizilimi 3d1 ile sonlanır.
sı, aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? C) Yan kuantum sayısı (ℓ) 0 olan 7 elektronu bulunur.
I II D) Küresel simetrik yük dağılımına sahiptir.
A) 8 4 E) Elektron dizilimindeki son orbitalinin türü d’dir.
B) 10 6
C) 10 8
D) 6 10
E) 8 6
I. II.
12.
9. X3+ iyonunun elektron dizilimi, 1s2 2s2 2p6 şeklindedir.
Buna göre X atomu ile ilgili;

III. IV.
I. Temel hâl elektron dizilimi, 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1 şeklindedir.
II. Orbital şeması,
şeklindedir.
III. mℓ = +1 değerine sahip elektron sayısı en fazla 3 olabilir.
Yukarıda verilen orbital sınır yüzey diyagramlarının tamamını
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III bulunduran element aşağıdakilerden hangisidir?
A) 10Ne B) 13Al C) 19K

D) 20Ca E) 21Sc

ÜNİTE
KONUYU
Periyodik Sistemde Yer Bulma ve Özellikleri
2 Öğretmen Notu 1. 4. Temel hâlde X2+ iyonunun elektron dizilimi

• Bir elementin periyodik sistemdeki
3 Periyodik Sistemin Genel Özellikleri 3p6 ile bitmektedir.
yerini bulmak için proton sayısına gö-
• Modern periyodik sistemde element-
4 ler atom numaralarının artışına göre re elektron dizilimi yazılır. Buna göre X atomu ile ilgili aşağıdakiler-
sıralanmıştır. den hangisi yanlıştır?
• 2He hariç baş grup (A grubu) ele-
5 • Periyodik sistemdeki yatay sıralara pe-
mentlerinde değerlik elektron sayısı A) Baş grup (A grubu) elementidir.
riyot, düşey sütunlara ise grup denir.
6 grup numarasını verir.
• Toplam 7 tane periyot, 18 tane grup B) Atom numarası 20’dir.
vardır. • En yüksek enerji düzeyi periyodu verir.
7 C) 3. periyot 6A grubu elementidir.
• Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birin-
cisi Amerikan uygulaması olan A, B • Atomun elektron dizilimi s ve p orbitali D) Toprak alkali metalidir.
8 ile bitiyor ise A grubu, d veya f orbitali
harfleri ve rakam ile adlandırma, di-
ğeri ise IUPAC’ın (International Uni- ile bitiyor ise B grubu elementidir. E) Küresel simetri özelliği gösterir.
9
on of Pure and Applied Chemistry)
önerdiği 1’den 18’e kadar numarala- Buna göre aşağıdaki elementlerden han-
rın olduğu adlandırmadır.
gisinin periyodik sistemdeki yeri yanlış
• 8 tür A grubu, 8 tür B grubu (8B gru-
verilmiştir?
bundan 3 tane) bulunur.
• A grubu elementlerine ana (baş) grup, Element Periyodik sistemdeki yeri
B grubu elementlerine ise geçiş ele-
mentleri (yan grup) denir. A) 6C
2. periyot 4A grubu
• İlk üç periyotta sadece baş grup ele- B) 16S 3. periyot 6A grubu
mentleri vardır. Geçiş elementleri 4.
periyottan itibaren yer alırlar. C) 21Sc
4. periyot 3B grubu
• Elektron dizilimindeki son orbital türü, D) 18Ar 3. periyot 8B grubu
elementin ait olduğu bloğu gösterir.
E) 26Fe
4. periyot 8B grubu
• Periyodik sistemde s, p, d ve f olmak 5. Temel hâlde ℓ = 2 olan orbitalinde 10,
üzere 4 blok vardır. ℓ = 0 orbitallerinde ise 8 tane elektron
• s ve p bloğundaki elementler A grubu, bulunduran ve yarı dolu orbitali bulun-
d bloğundakiler B grubu f bloğundaki- mayan elementin grup numarası aşağı-
ler ise lantanit ve aktinitlerdir. dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Elementlerin Periyodik Sistemdeki
Yerinin Bulunması A) 2A B) 2B C) 8B D) 4A E) 12B
• Atomun proton sayısı, elektron sayı-
sına eşittir.
• Atomun temel hâl elektron dizilimi yazılır. 2. Temel hâl elektron dizilimi 4p1 ile biten ele-
• Temel hâl elektron dizilimindeki en mentin periyodik sistemdeki yeri aşağıda-
yüksek enerji düzeyi (baş kuantum kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
sayısı) o elementin periyodunu verir.
• Değerlik elektron sayısı bulunur. Bu A) 4. periyot 3B grubu
sayı atomun grup numarasını verir.
B) 4. periyot 3A grubu
Toplam değerlik elektron sayısı 10’dan
büyükse 10 çıkarılır. Bu sayı elementin C) 4. periyot 1A grubu
grup numarasını verir (He hariç).
D) 3. periyot 4A grubu
Uyarı
E) 4. periyot 4A grubu
• Elementin elektron dizilimi s ya da p
6. X3- iyonunun temel hâl elektron dizilimi 2p6
orbitali ile bitiyorsa A grubu, d ile biti-
yorsa B grubu, f ile bitiyorsa lantanit ya ile bitmektedir.
da aktinit serisinde yer alır. X atomunun periyodik sistemdeki yeri
• s1 " 1A • s2d1 "3B
aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
• s " 2A (2He hariç) • s2d2 " 4B
2
miştir?
• s2p1 " 3A • s2d3 " 5B
2 2
• s p " 4A • s1d5 " 6B A) 2. periyot 5A grubu
2 3
• s p " 5A • s2d5 " 7B
2 4
• s p " 6A • s2d6 " 8B 3. 3. periyot 7A grubunda bulunan elemen- B) 2. periyot 8A grubu
• s2p5 " 7A • s2d7 " 8B tin atom numarası aşağıdakilerden han- C) 3. periyot 1A grubu
• s2p6 " 8A • s2d8 " 8B gisinde doğru verilmiştir?
• s1d10 "1B
A) 14 B) 15 C) 16 D) 17 E) 18 E) 2. periyot 3A grubu
• s2d10 "2B
36 Periyodik Sistem 1D 2B 3D 4C 5B 6A
ÜNİTE
7. Temel hâlde 10 tane tam dolu orbitali bu- 2-
KONUYU
lunan elementin periyodik sistemdeki
10. XO
4
iyonunda toplam 58 elektron vardır.
ÖĞRENELİM 1
yeri aşağıdakilerden hangisi olamaz? Buna göre X elementinin periyodik sis-
temdeki yeri aşağıdakilerden hangisinde Öğretmen Notu 2
A) 4. periyot 2A grubu doğru verilmiştir? (8O)
• Aynı grupta bulunan elementlerin
3
B) 4. periyot 3B grubu
A) 4. periyot 6B grubu değerlik elektron sayıları ve değerlik 4
C) 4. periyot 4B grubu orbital türleri aynıdır (He hariç).
B) 4. periyot 7B grubu
D) 4. periyot 5B grubu 5
C) 4. periyot 6A grubu Uyarı
E) 4. periyot 6B grubu 6
D) 4. periyot 5B grubu • Helyumun değerlik elektron sayısı
E) 4. periyot 8B grubu 2’dir. Ancak soygaz olduğu için 8A 7
grubunda yer alır.
8
Grupların Özel Adları
9
• 1A grubu (1. grup): Alkali metaller
(H hariç)
• 2A grubu (2. grup): Toprak alkali me-
taller
• 3A grubu (13. grup): Toprak metalleri
• 4A grubu (14. grup): Karbon grubu
elementleri
8. 3. periyot 5A grubu elementi ile ilgili aşa- 11. Periyodik sistem ile ilgili aşağıdaki ifade- • 5A grubu (15. grup): Azot grubu ele-
ğıdakilerden hangisi yanlıştır? lerden hangisi yanlıştır? mentleri
A) IUPAC kurallarına göre periyodik siste- A) Geçiş elementleri 4. periyottan itibaren • 6A grubu (16. grup): Kalkojenler (Ok-
min 15. grubunda bulunur. başlar. sijen grubu elementleri)
• 7A grubu (17. grup): Halojenler
B) Atom numarası 15’tir. B) IUPAC sistemine göre 18 tane grup, 7
tane periyot vardır. • 8A grubu (18. grup): Soygazlar (Asal
C) Temel hâl elektron dizilimi,
gazlar)
1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 şeklindedir. C) 3. periyotta 8 element bulunur.
• B grupları: Geçiş elementleri (Geçiş
D) Temel hâlde ℓ = 0 olan 6 elektronu vardır. D) Her periyot bir alkali metal ile başlar. metalleri)
E) Küresel simetri özelliği göstermez. E) VIA grubu elementleri kalkojenler olarak
Uyarı
da bilinir.
• f bloğunda yer alan lantanitler ve ak-
tinitler iç geçiş elementleri olarak
adlandırılır. Lantanitler 6. periyotta,
aktinitler ise 7. periyotta yer alır.
8A
Soygazlar
3A 4A 5A 6A 7A
Halojenler
Kalkojenler
Azot grubu
Karbon grubu
Toprak metalleri
1

9. Temel hâlde spin kuantum sayısı (ms) - 12. 3. periyottaki Y toprak metali ile X haloje-
2
Elementleri
ni için;
İç Geçiş
olan en fazla 9 elektronu bulunan ve yarı

Geçiş elementleri
I. Y3+ ve X- tanecikleri izoelektroniktir.

(Geçiş metalleri)
dolu orbitali bulunmayan elementin peri-

B grupları
yodik sistemdeki yeri neresidir? II. Proton sayıları toplamı 30’dur.

III. Y elementi 2. grup, X elementi 7. grup
A) 3. periyot 6A grubu
elementidir.
B) 3. periyot 7A grubu
Ametal
C) 3. periyot 8A grubu
H 2A
Toprak alkali metaller

D) II ve III E) I ve III
E) 4. periyot 1B grubu Alkali metaller
1A
7E 8E 9C 10A 11D 12E Periyodik Sistem 37

ÜNİTE
KONUYU
Periyodik Sistemde Yer Bulma ve Özellikleri
2 Uyarı
1. 3. X L
• Periyodik cetvelde 8A grubundan
3 Günümüzde kullandığımız periyodik tablo
sonra 1A ve 2A grubu gelir. 2A gru- elementlerin atom numarasının artışına Y T
bundan sonra 2. ve 3. periyotta 3A göre sıralanmıştır. Z
4
grubu gelirken 4. periyottan itibaren
III
5 3B grubu gelir.
• 8A grubundan önce 1. periyot dışın- Gruplar benzer
6 Periyodik tabloda N
da 7A grubu gelir. 1. periyotta hel- kimyasal özelliklere
periyotlar genel
göre sınıflandırıldığı
yumdan önce 1A grubu elementi olarak bir alkali
7 metal ile başlar,
için bütün gruplardaki
Periyodik tabloda yerleri verilen elementler-
olan hidrojen elementi gelir. tüm elementlerin
bir soygaz ile kimyasal özellikleri le ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
8 Kesinlik sorularında dikkat edilme-
sonlanır. benzerdir.
lidir.
9 ... 8A 1A 2A 3A ... (2. ve 3. periyot)
A) T elementinin değerlik elektron sayısı
... 8A 1A 2A 3B ... (4. periyot ve sonrası) II IV 7’dir.
Periyodik tablo
... 6A 7A 8A 1A 2A... (2. periyot ve sonrası) I V
. B) N, iç geçiş elementidir.
1H 2He (1. periyot) C) L, s blok elementidir.
. .
1A 8A s, p, d ve f IUPAC
olmak üzere 4 sistemine göre D) Z elementinin temel hâl elektron dizili-
farklı blok vardır. 18 tane grup vardır. şinde son orbital 3d10 şeklindedir.
E) X ve Y elementlerinin kimyasal özellikle-
Uyarı ri benzerdir.
Azra’nın periyodik tablo ile ilgili hazırla-
• Bir atomun temel hâl elektron dizi- dığı duvar gazetesindeki bilgilerden han-
limindeki son terim d orbitali ve en gisi yanlıştır?
büyük başkuantum sayısına sahip
enerji düzeyinden itibaren toplam 8, A) I B) II C) III D) IV E) V
9 ya da 10 elektronu varsa (ns2(n–1)
d6, ns2(n–1)d7, ns2(n–1)d8) o element
8B grubu elementidir.
Örnek
Atom numarası 23 olan X elementinin

periyodik sistemdeki yeri neresidir? 2. 4. Aşağıda periyodik tablonun bazı bölümle-
• Temel hâl, atomun en kararlı ve en
rinde blok isimleri gösterilmiştir.
A) 4. periyot 5A grubu düşük enerjili hâlidir.
B) 4. periyot 5B grubu • Geçiş elementleri 2A ve 3A grupları
C) 4. periyot 3A grubu arasında yer alır ve 4. periyottan itiba-
D) 4. periyot 3B grubu ren başlar. s p
d
E) 4. periyot 6B grubu
Temel hâlde X elementinin 16 tam dolu ve 2
yarı dolu orbitali bulunmaktadır. f
Çözüm
Buna göre X elementi ile ilgili,
Buna göre;
X elementinin temel hâl elektron dizili-
I. 3. periyotta yer alır.
mini yazalım. I. Bütün periyotlar s blok elementleri ile
II. Değerlik elektron sayısı 6’dır. başlar.
23
X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4 s2 3 d 3
III. Geçiş elementidir. II. d blok elementleri 2. grup ve 13. grup
yargılarından hangileri doğrudur? arasında bulunur.
Periyodu verir B grubu
III. f blok elementleri iç geçiş metalleridir.
Değerlik elektron sayısı = 5 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
4. periyot 5B grubu elementidir.
Cevap: B A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
38 Periyodik Sistem 1D 2B 3E 4E
ÜNİTE
5. 8. Periyodik cetvel ile ilgili olarak aşağıdaki
KONUYU
• Atomların temel hâl elektron dağılım-
yorumlardan hangisi kesinlikle doğrudur? ÖĞRENELİM 1
ları yazıldığında en büyük baş kuan-
tum sayısı elementin periyodunu verir. A) 18. grupta yer alan elementlerin elektron Örnek 2
dizilişleri np6 ile sonlanır. 3-
Aşağıda verilen element çiftlerinden han- XO
4
iyonunun elektron sayısı 50’dir. 3
B) Her periyot bir alkali metal ile başlar.
gisi aynı periyotta yer alır? Buna göre X atomunun periyodik cet- 4
C) 17. grup elementleri bileşiklerinde -1 ile veldeki yeri aşağıdakilerden hangi-
A) 1H - 3Li B) 9F - 11Na +7 arasında değerlik alır. sinde doğru verilmiştir? (8O) 5
C) 15P - 19K D) 20Ca - 18Ar D) Ametallerin ve yarı metallerin hepsi p A) 3. periyot 5A grubu
6
E) 19K - 36Kr bloğunda yer alır. B) 3. periyot 6A grubu
E) Geçiş elementleri atom numarası 21 olan C) 3. periyot 7A grubu 7
elementle başlar. D) 4. periyot 3A grubu
8
E) 4. periyot 2A grubu
9
6. • Temel hâlde bulunan atomun elekt-
Çözüm
ron dizilimi s ya da p ile bitiyorsa ele-
ment A grubunda bulunur. 9. Toplam elektron sayısı
II III
• A grubu elementlerinde genellikle de- eT = eX + 4 · eO + 3
IUPAC sistemine 2. periyodun 4.
ğerlik elektron sayısı grup numarası- göre periyodik tablo elementinin atom 50 = X + 4 · 8 + 3
nı verir. 18 gruptan oluşur. numarası 6’dır.
X = 15
Temel hâlde elektron dağılımı, Geçiş X’in proton sayısı 15’dir.
7A grubuna
elementleri
X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p3 kalkojenler Periyodik tablo Elektron dizilimi,
metallerden
denir.
oluşur.
şeklinde olan X elementinin periyodik 15X:
1s2 2s2 2p6 3 s 2
3 p3
tablodaki grup ve periyodu aşağıdakiler- I IV
Birinci periyotta
den hangisinde doğru verilmiştir? Periyodu verir A grubu
2 element bulunur.
3. periyot 5A grubu elementidir.
Grup Periyot V
A) 2A 3 Cevap: A
Arda’nın kimya dersinde periyodik cetvel
B) 5A 4
ile ilgili yukarıda verdiği bilgilerden han-
C) 3A 3 gisi yanlıştır?
D) 3A 4
E) 5A 3 Örnek
10 tam dolu, 2 yarı dolu orbitali bulu-

nan elementin periyodik sistemdeki
yeri aşağıdakilerden hangisinde doğ-
ru olarak verilmiştir?
A) 4. periyot 7A grubu
7. 10. Temel hâl elektron dağılımı p orbitali ile
• 3. periyot 4A grubu B) 4. periyot 4B grubu
biten bir element ile ilgili;
• 4. periyot 3B grubu C) 3. periyot 8A grubu
I. Metaldir. D) 4. periyot 2B grubu
• 4. periyot 3A grubu
II. Küresel simetri özelliği gösterir. E) 4. periyot 6B grubu
• 4. periyot 8B grubu
III. Soygaz atomudur.
• 4. periyot 5B grubu
verilenlerden hangileri doğru olabilir?
Çözüm
21M , 24İ , 28R , 31A , 14Y elementlerinden A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
hangisinin periyodik cetveldeki yeri yu- X:
karıdaki tabloda verilmemiştir? D) I ve II E) I, II ve III 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2
A) 21M B) 24İ C) 28R 4. periyot 4B grubu elementidir.
D) 31A E) 14Y Cevap: B
5E 6B 7B 8E 9A 10E Periyodik Sistem 39

ÜNİTE
KONUYU
Periyodik Özelliklerin Değişimi - Atom Çapı
2 Öğretmen Notu
1. 11Na
3. 11
Na , 14Si ve 17Cl atomlarının yarıçapla-
1) Atom Yarıçapı 12Mg 13Al
3 14Si 15P 16
S Cl rı arasındaki ilişki aşağıdakilerden han-
17
• Atomların yarıçapları, yaptıkları bağ- gisinde doğru olarak verilmiştir?
4 lar sayesinde belirlenir. 99 pm
110 pm104 pm
• Atomlar genellikle farklı türde bağlar 143 pm 117 pm A) Na > Si = Cl B) Cl > Si > Na
186 pm 160 pm
5 yapabildiği için farklı yarıçap değerle-
rine sahip olur. (İyonik yarıçap, kova- Yukarıda bazı element atomları ve atom ya- C) Na > Si > Cl D) Si > Na > Cl
6 lent yarıçap, Van der Waals yarıçapı)
rıçapları (pm) verilmiştir. E) Cl > Na > Si
7 Kovalent Yarıçap Buna göre;
• İki atom arasında kovalent bağ oluş- I. Elementler 3. periyot elementleridir.
8 malıdır.
• Kovalent bağ yapmış aynı elemente
II. Çekirdek yükü arttıkça atom yarıçapı
9 azalmıştır.
ait iki özdeş atomun çekirdekleri ara-
sındaki mesafenin yarısına kovalent III. Aynı periyotta atom yarıçapı en büyük
yarıçap denir.
olan element 1A grubundadır.
• İki atom çekirdeği arasındaki mesafe 4. Aşağıdaki taneciklerden hangisinin yarı-
atom çapını, yarısı da yarıçapını verir. yargılarından hangileri doğrudur? çapı en küçüktür?
144 pm
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) 9F - B) 11Na+ C) 16S2 -
D) II ve III E) I, II ve III D) 13Al 3+ E) 20Ca2+
72 pm
F2 molekülü
2. Aşağıda 2A grubu elementlerine ait atom

Van der Waals Yarıçapı
yarıçapları değerleri verilmiştir.
• Birbiri ile bağ yapmamış en yakın ko- 5. Yarıçaplar Türleri
numdaki iki atomun çekirdekleri ara- 2A Atom yarıçapı (pm)
sındaki uzaklığın yarısına Van der I. a. İyonik
Waals yarıçapı denir. 4Be
112 yarıçap
2,80 Å
12Mg 160
Cl2 molekülü
II. b. Van der

20Ca
197
Waals
1,40 Å yarıçapı
Helyum atomunun Van der Waals yarıçapı
He atomları
38Sr 215
İyonik Yarıçap III. c. Kovalent

• İyonik yarıçap, iyonik bağlı bileşikler- yarıçap
de bir iyonun yarıçapıdır. 56Ba 222
• İyonik bağlı bileşiklerde iyonlar aynı
büyüklükte olmadığı için iyon yarıça- Na+ — Cl – iyonları
pı iyonlar arasındaki mesafenin yarı- Buna göre;
sına eşit değildir. Yukarıda verilen yarıçaplar ve türleri hangi
I. Atomların elektron bulunduran katman
• Çekirdekler arasındaki uzaklık kat- seçenekte doğru olarak eşleştirilmiştir?
sayısı arttıkça atom yarıçapı büyür.
yon ve anyon arasında uygun şekil-
de paylaştırılarak iyon yarıçapı ayrı II. Aynı grupta proton sayısı arttıkça atom
A) I. c B) I. b C) I. c
ayrı hesaplanır. yarıçapı küçülmüştür.
II. b II. a II. a
2,83 Å III. Verilen atomlar periyotlarının en büyük
III. a III. c III. b
atom yarıçaplarına sahiptirler.
yargılarından hangileri doğrudur? D) I. a E) I. b
Cl–
Na+ II. c II. c
1,81 Å III. b III. a
1,02 Å D) I ve II E) I, II ve III
NaCl bileşiği
40 Periyodik Sistem 1E 2A 3C 4D 5A
ÜNİTE
6. 9. Aşağıda periyodik sistemdeki bazı element-
KONUYU
X
lerin yerleri gösterilmiştir. ÖĞRENELİM 1
• Periyodik tabloda aynı periyotta sol-
X L
dan sağa doğru gidildikçe ve aynı
2
T
grupta aşağıdan yukarıya gidildikçe
Y atom yarıçapı azalır. 3
Z
Y • Bir tanecik, elektron verdikçe birim 4
elektron başına düşen çekim kuvveti
Yukarıda iki H2 molekülünün etkileşimine ait arttığı için taneciğin çapı azalır. 5
Buna göre verilen elementler ile ilgili aşa- • İzoelektronik taneciklerde proton sa-
bir görsel verilmiştir.
ğıdakilerden hangisi yanlıştır? yısı arttıkça atom yarıçapı azalır. 6
Buna göre H2 molekülü ile ilgili;
A) X değerlik elektronunu ametal atomla- Örnek
Y 7
I. , Van der Waals yarıçapını verir. rı ile ortaklaşa kullanarak kimyasal bağ 11
Na+ , 12Mg2+ , 9F - ve 10Ne tanecikle-
2
oluşturabilir. rinin yarıçaplarının büyükten küçüğe 8
II. X kovalent yarıçaptır. doğru sıralanışı aşağıdakilerden han-
B) Y ve L aynı blok elementidir. 9
III. X ve Y uzunlukları eşit değildir. gisinde doğru olarak verilmiştir?
C) L’nin değerlik elektron sayısı 2’dir. 2+
yargılarından hangileri doğrudur? A) 12Mg , 11Na+ , 10Ne , 9F-
D) Atom yarıçapları arasındaki ilişki, B) Ne , 9F- , 11Na+ , 12Mg2+
10
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Z > Y > T > L > X şeklindedir.
C) 9F- , 10Ne , 12Mg2+ , 11Na+
D) I ve III E) I, II ve III E) Y’nin proton sayısı 20’dir. D) 9F- , 10Ne , 11Na+ , 12Mg2+
E) 11Na
+
, 12Mg2+ , 9F- , 10Ne
Çözüm
10. Aşağıda elektron sayısı ve elektron dizilişi
aynı olan iyonlara ait bazı nicel değerler ve- İzoelektronik taneciklerde proton sayısı
rilmiştir. e
7. Bir X atomu elektron kaybettiğinde X tane- n küçük olanın oranı daha büyüktür. Bu
p
ciğine dönüşüyor. N3– O2– nedenle yarıçapı en büyüktür.
F– Na+ 2+
Mg 3+ e
Al : F- > 10Ne > 11Na+ > 12Mg2+
Buna göre; p 9
I. Birim elektron başına düşen çekirdek İyon yarıçapı (pm) : 171 140 136 95 65 50 Yarıçap: 9F- > 10Ne > 11Na+ > 12Mg2+
çekim kuvveti artmıştır. Elektron sayısı : 10 10 10 10 10 10
Atom numarası : 7 8 9 11 12 13 Cevap: D
II. Tanecik yarıçapı küçülmüştür.
Buna göre; 0,74Å
III. Kimyasal özelliği değişmiştir.
I. İzoelektronik taneciklerin iyon yarıçap-
ları eşit değildir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III p
II. oranı arttıkça taneciğin yarıçapı
-
D) I ve II E) I, II ve III e
küçülür. Yukarıda H2 molekülüne ait bir görsel
III. İzoelektronik taneciklerden proton sayısı verilmiştir.
fazla olan iyonun çapı küçüktür. Buna göre H2 molekülü ile ilgili;
yargılarından hangileri doğrudur? I. Kovalent yarıçapı 0,37Å dır.
(p: proton sayısı, e-: elektron sayısı) II. Bağ uzunluğu 0,74 Å dır.
8. III. Van der Waals yarıçapı 0,37 Å dır.
65 + 65 2+ A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Cu Cu yargılarından hangileri doğrudur?
29 29
Bakır atomunun yukarıda verilen iyonları D) II ve III E) I, II ve III
ile ilgili; Çözüm
11. Toplam temel tanecik sayısı 49 olan X3 -
I. Çekirdek çekim kuvvetleri Kovalent bağ yapmış iki özdeş atomun
iyonunun nötron sayısı proton sayısından 1
II. İyon yarıçapları çekirdekleri arasındaki mesafe bağ uzun-
fazladır.
luğunu; yarısı da kovalent yarıçapı verir.
III. Kimyasal özellikleri
Buna göre X elementi periyodik cetvelde Bağ uzunluğu: 0,74 Å, Kovalent yarıçap:
nicelik ve özelliklerinden hangileri farklı- IUPAC sistemine göre hangi grupta yer alır? 0,37 Å
dır? Van der Waals yarıçap, birbiri ile bağ yap-
A) 5. grup B) 7. grup C) 15. grup mamış en yakın konumdaki iki atomun
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır.
D) 16. grup E) 18. grup Cevap: C
6D 7E 8E 9D 10E 11C Periyodik Sistem 41

ÜNİTE
KONUYU
İyonlaşma Enerjisi
2 Öğretmen Notu 1. 12
X , 13Y , 14Z atomları ile ilgili; 4. 3. periyotta yer alan X elementine ait iyonlaş-
3 2) İyonlaşma Enerjisi (İE) I. Atom yarıçapları ma enerjisi – kopan elektronun dizilimdeki sı-
rası değişimi grafiği aşağıda verilmiştir.
4 • Gaz hâlindeki nötr bir atomdan bir II. 1. iyonlaşma enerjileri
elektron koparabilmek için gerekli olan İyonlaşma enerjisi (kj/mol)
niceliklerinin karşılaştırılması aşağıdaki-
5 enerjiye 1. iyonlaşma enerjisi denir. lerden hangisinde doğru verilmiştir? 10500
6 • İyonlaşma enerjisi, atom gaz hâlinde
iken belirlenir. Birimi kj/mol’dür. I II 7730
7 X(g) + İE1 $
+
X(g) +e - A) Z>X>Y Y>X>Z
(İE1: 1. iyonlaşma enerjisi) B) X>Y>Z Z>X>Y 1450
8 İE2 > İE1
X+(g) + İE2 $ X2+
(g) + e
- C) Z>Y>X X>Y>Z 740
9 Kopan elektronun
(İE2: 2. iyonlaşma enerjisi) D) X>Y>Z Z>Y>X 0 1. 2. 3. 4.
dizilimdeki sırası
• Atomdan elektron koparıldıkça birim elekt- E) Y>X>Z X>Z>Y
Buna göre;
ron başına düşen çekirdek çekim kuvveti
artar ve taneciğin çapı küçülür. Bu neden- I. Atomun çekirdek yükü 12’dir.
le bir sonraki iyonlaşma enerjisinin değeri II. mℓ = 0 olan elektron sayısı 8’dir.
2.
artar. İyonlaşma Enerjileri (kj/mol)
III. p bloğu elementidir.
İE1 < İE2 < İE3 < ...... < İEn Element E1 E2 E3 E4 yargılarından hangileri doğrudur?
X 495 4565 6910 9540
Uyarı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Y 520 7300 11800 – D) I ve III E) I, II ve III
• X(g) + Q1 $ X2+
(g) + 2e
-
Q1: 2. iyonlaşma enerjisi değildir. Z 418 3070 4600 5880

Q1: İE1 + İE2
+ Yukarıdaki tabloda iyonlaşma enerjisi de-
• X(k) + Q2 $ X(g) + e-
ğerleri verilen baş grup elementleri ile ilgili;
Q2: 1. iyonlaşma enerjisi değildir.
I. Y elementi 2. periyottadır.
Q2: Hâl Değişim Enerjisi + İE1
II. Elementler alkali metal grubundadırlar. 5. Aynı periyotta baş grup elementleri olan X,
• İyonlaşma enerjisi ile atom yarıçapı III. Atomların yarıçapları arasındaki ilişki, Y, Z ve T için, iyonlaşma enerjisi – atom nu-
genellikle ters orantılıdır. X > Y > Z şeklindedir. marası grafiği aşağıda verilmiştir.
• Periyodik sistemde aynı grupta yukarıdan yargılarından hangileri doğrudur? İyonlaşma enerjisi (kj/mol)
aşağıya doğru gidildikçe atom yarıçapı ar-
tarken, 1. iyonlaşma enerjisi azalır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
• Aynı periyotta soldan sağa doğru gi- T
dildikçe ise atom yarıçapı azalırken,
Y
1. iyonlaşma enerjisi genellikle artar.
• Küresel simetrik elektron dizilimi ato-
ma kararlılık kazandırır. 3. İyonlaşma enerjisi ile ilgili aşağıda veri- Z
Aynı periyotta; len yargılardan hangisi yanlıştır? X
İE1: 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A Atom numarası
A) Atom yarıçapı arttıkça 1. iyonlaşma ener-
şeklinde sıralanır.
jisi genellikle azalır. X, Y, Z ve T atomları ile ilgili;
1. iyonlaşma enerjisi (kj/mol)
B) Uyarılmış hâlde olan atomdan elektronu I. Y ve T atomları küresel simetrik yük da-
1. periyot
2. periyot 3. periyot 4. periyot koparmak daha kolaydır. ğılımına sahiptir.

He C) Aynı grupta baş kuantum sayısı daha kü- II. Atom çapı en büyük olan X atomudur.
Ne
çük elementten elektron koparmak daha
F
III. Y ve Z ametaldir.
N
zordur.
Ar
Cl yargılarından hangileri kesinlikle doğru-
H O P D) X(s) + E1 $ X+(g) + e- denklemindeki
Be
C dur?
Mg S E1 değeri 1. iyonlaşma enerjisidir.
B Si Ca
Li Na Al K E) Atomdan elektron koparılması endoter- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Atom mik bir olaydır. D) I ve II E) II ve III
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 numarası
(Z)
42 Periyodik Sistem 1B 2D 3D 4C 5B
ÜNİTE
6. 2. periyot elementlerine ait birinci iyonlaşma 9.
KONUYU
enerjisi – atom numarası grafiği aşağıda veril-
Element İE1 İE2 İE3 İE4
ÖĞRENELİM 1
miştir. X 800 2430 3660 25000
2
1. iyonlaşma enerjisi (kj/mol) Y 900 1750 14850 21000
Uyarı 3
Z
Z 578 1820 2750 11600
• Elementlerin 2. iyonlaşma enerjileri kıyas-
Y 4
K 590 1145 4900 6500 lanırken önce grup numaraları bulunur.
Daha sonra grup numarasından bir geri 5
X
gidilerek elde edilen yeni grup numarala-
Yukarıdaki tabloda X, Y, Z ve K baş grup
rına göre iyonlaşma enerjileri kıyaslanır. 6
Atom numarası
elementlerinin ilk dört iyonlaşma enerjisi de-
ğerleri kj/mol cinsinden verilmiştir. İE1 İE2 İE3
7
Buna göre X, Y ve Z elementleri için; 1 Geri 1 Geri
I. X ve Y elementleri aralarında kararlı Buna göre X, Y, Z ve K elementleri ile ilgili;
11Na: 3. periyot 1A $ 8A $ 7A 8
X3Y2 bileşiğini oluşturur. I. Z atomunun elektron dizilimi ns2 np1 ile
12Mg: 3. periyot 2A $ 1A $ 8A
II. Z elementinin değerlik elektronları sa- sonlanmaktadır. 9
13Al: 3. periyot 3A $ 2A $ 1A
dece p orbitallerinde bulunur. II. Y ve K elementleri benzer kimyasal
III. Üçü de küresel simetri özelliği gösterir. 10Ne: 2. periyot 8A $ 7A $ 6A
özelliklere sahiptir.
yargılarından hangileri yanlıştır? III. Y ve Z elementleri aynı periyotta ise atom ✪ İE1: Ne > Mg > Al > Na
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yarıçapları arasındaki ilişki, Z > Y şeklin- ✪ İE2: Na+ > Ne+ > Al+ > Mg+
D) II ve III E) I ve III dedir. ✪ İE3: Mg2+ > Na2+ > Ne2+ > Al2+
IV. X elementi 2A grubundadır.
+ yargılarından hangileri doğrudur?

7. X(k) + Q1 $ X + e-
(g)
X(s) + Q2 $ X
+
+ e- A) I ve IV B) I ve II C) I, II ve III
(g)
2+ D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV Uyarı
X(k) + Q3 $ X + 2e-
(g)
Yukarıda verilen tepkime denklemlerin- İyonların İyonlaşma Enerjilerinin
deki Q1, Q2 ve Q3 ile gösterilen enerji de- Kıyaslanması
ğerleri ile ilgili; • İyonların iyonlaşma enerjileri kıyas-
I. Q1, hâl değişim enerjisi ve iyonlaşma lanırken birim elektron başına dü-
enerjisinin toplamıdır. şen çekirdek çekim kuvvetine bakılır.
c e oran›m
p
II. Q2, birinci iyonlaşma enerjisidir.
III. Q3 = Q1 + Q2’dir. 10. 2. periyot elementleri olan A, B ve C atom-
Hangi iyonun birim elektron başına
larının 1. iyonlaşma enerjisi – atom numara-
yargılarından hangileri doğrudur? düşen çekirdek çekim kuvveti faz-
sı değişimi grafikteki gibidir. la ise onun iyonlaşma enerjisi değeri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III daha büyüktür.
1. iyonlaşma enerjisi (kj/mol)
D) II ve III E) I, II ve III • Bu yöntem elektron ya da proton sa-
B yısı eşit olan tanecikler için geçerlidir.
C
8. X ve Y baş grup elementlerinin iyonlaşma A
enerjisi değerleri (kj/mol) aşağıda verilmiştir.
Atom numarası
Element İE1 İE2 İE3 İE4 Uyarı
X 520 7300 11800 — Buna göre; • Atomun temel hâli, düşük enerjili ve ka-
Y 1080 2350 4620 6220 I. Değerlik elektron sayıları arasındaki rarlı hâlidir. Uyarılmış hâli ise kararsız
ilişki, C > B > A şeklindedir. ve yüksek enerjilidir. Bu nedenle ato-
Buna göre; mun uyarılmış hâlinden elektron kopar-
II. Sadece B küresel simetri özelliği gösterir.
mak, temel hâline göre daha kolaydır.
I. X, 8O ile X 2O kararlı bileşiğini oluşturur.
III. C, 6A grubu elementidir.
II. Y, p bloğu elementidir. I) 7
N: 1s2 2s2 2p3 (Temel Hâl)
yargılarından hangilerinin doğruluğu
III. Y, toprak metalleri grubu elementidir. II) 7N: 1s2 2s2 2p2 3s1 (Uyarılmış Hâl)
kesindir?
İE: I > II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III D) I ve II E) I ve III
6B 7A 8D 9B 10A Periyodik Sistem 43

ÜNİTE
KONUYU
Elektron İlgisi
2
1. Elektron ilgisi ile ilgili; 4. 1
3 I. Gaz hâlindeki bir atom elektron aldığın-
Öğretmen Notu Na F
da oluşan enerji değişimine elektron il-
4 Ca
3) Elektron İlgisi (Eİ) gisi denir. Br
5 • Gaz hâlindeki bir atomun bir elektron II. Genellikle yarıçap ile ters orantılı olarak 2
alması sırasındaki enerji değişimine değişir.
6
elektron ilgisi denir. III. Bir atomun elektron alırken dışarıya
Yukarıda verilen periyodik tablo ile ilgili;
7 • Elektron ilgisinin değeri pozitif veya
verdiği enerji ne kadar fazla ise atomun
negatif olabilir.
elektron ilgisi o kadar fazladır. I. Elektron ilgisi 1 yönünde genellikle ar-
8 tar, 2 yönünde genellikle azalır.
X(g) + e- " X-(g) + Enerji (Ekzotermik)
9 II. F atomunun elektron ilgisi Br atomun-
Y(g) + e- + Enerji " Y-(g) (Endotermik) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III dan daha fazladır.
Örneğin; Cl’nin elektron ilgisi negatif D) I ve II E) I, II ve III III. Na atomunun çapı Ca atomunun çapın-
(ekzotermik), Be'nin elektron ilgisi pozitif dan daha büyüktür.
(endotermik)tir. yargılarından hangileri doğrudur?
-
Cl(g) + e " Cl-(g) + 348,6
Eİ = -348,6 kj/mol
Be(g) + e- + 66 " Be-(g) 2. Periyodik tablodan baş
Z X Y
Eİ = +66 kj/mol grup elementlerini içeren
bir kesit verilmiştir. R T
Uyarı Buna göre;

I. Elektron alma isteği en fazla olan Y’dir.
• 2A grubu elementleri, 7N ve soygaz-
ların elektron ilgileri pozitiftir. II. R’nin 1. iyonlaşma enerjisi T’den fazladır.
III. X ve T’nin değerlik orbitalleri aynıdır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? 5.
• Atomun elektron kazanması sırasın- • Elektron ilgisinde açığa çıkan enerji
da açığa çıkan enerji ne kadar faz- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III elektron ilgisinin büyüklüğünü gösterir.
la ise atomun elektron ilgisi o kadar D) I ve III E) II ve III • Kararlı atomlarda elektron ilgisi is-
fazladır. temsiz olur.
• Ametallerin elektron ilgisi genellikle
metallerinkinden fazladır. I. X(g) + e- $ X (g)
-
+ E1
• Periyodik sistemde aynı periyotta II. Y(g) + e- $ Y (g)
-
+ E2
soldan sağa doğru gidildikçe elekt-
III. Z(g) + e- + E3 $ Z (g))
-
ron ilgisi genellikle artar.
(8A hariç)
Yukarıda X, Y ve Z atomlarının birer elektron
3. X, L, R ve T elementlerini içiren X L almaları sırasındaki enerji değişimleri E1, E2
• Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğ- ve E3 şeklinde gösterilmiştir.
periyodik tablodan bir kesit ve-
ru gidildikçe ise elektron ilgisi genel- R T
rilmiştir.
likle azalır. E2 < E1 olduğuna göre;
Buna göre; I. Z atomunun elektron alması endotermiktir.
• Periyodik sistemde elektron ilgisi en
büyük olan element klordur. I. X ve L’nin en büyük baş kuantum sayı- II. X atomunun elektron ilgisi Y atomunun
ları elektron ilgisinden daha büyüktür.
Eİ: Cl > F
II. L ve T’nin değerlik elektron sayıları III. X ve Y atomları 7A grubunda ise
III. X ve R’nin elektron ilgileri X $ 17Cl, Y $ 9F atomları olabilir.
Uyarı
niceliklerinden hangileri aynıdır? yargılarından hangileri doğrudur?
• Atomların 2. elektronu alması endo-
termik bir olaydır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III
44 Periyodik Sistem 1E 2C 3D 4C 5E
ÜNİTE
6. I. 7A grubunda flor (9F) atomunun elekt- 9. Aynı periyotta yer alan X, Y ve Z element
KONUYU
ron ilgisi en büyüktür. atomları ile ilgili; ÖĞRENELİM 1
II. Atom elektron aldığında açığa çıkan Örnek 2
enerji ne kadar fazlaysa elektron ilgisi o • X atomu bileşiklerinde sadece pozitif
kadar azdır. değerlik alır. 3
5A 6A 7A
III. Aynı periyotta genellikle ametalik özel- • Y, 18. grup elementidir.
2. periyot A B C 4
lik arttıkça elektron ilgisi artar. • Z’nin elektron ilgisi değeri periyodu- 3. periyot D
Elektron ilgisi ile ilgili verilen yukarıdaki nun en büyüğüdür. 5
Yukarıda, periyodik cetveldeki yerleri
yargılardan hangileri yanlıştır?
yukarıdaki bilgiler verilmiştir. gösterilen elementler ile ilgili; 6
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Buna göre X, Y ve Z element atomlarının I. Atom yarıçapı en küçük olan C'dir.
7
D) I ve II E) II ve III proton sayıları aşağıdakilerden hangisi II. A'nın 1. iyonlaşma enerjisi B'ninkin-
gibi olabilir? den yüksek, C'ninkinden düşüktür. 8
X Y Z III. Elektron ilgisi en yüksek olan D'dir.
9
7. 1 A) 11 9 18 yargılarından hangileri doğrudur?
B) 3 10 9 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
C) 4 2 8 D) II ve III E) I, II ve III
2
D) 11 10 6
Çözüm
E) 19 18 7
Yukarıda verilen periyodik cetvelde; Atom yarıçapı soldan sağa ve aşağıdan
yukarıya doğru azalır. Bu nedenle C'nin
I. İyonlaşma enerjisi yarıçapı en küçüktür.
10. A, B ve C element atomlarının temel hâl
II. Atom çapı 1. iyonlaşma enerjisi, aynı periyotta
elektron dağılımlarında en yüksek enerjili or-
III. Elektron ilgisi 7A > 5A > 6A şeklinde azalır. Bu neden-
bitalleri aşağıdaki gibidir.
le 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki
verilen özelliklerden hangileri 1 yönünde
A: ..................... 3s1 C > A > B > D şeklindedir.
genellikle artarken 2 yönünde genellikle
B: ..................... 2p5 Elektron ilgisi aynı periyotta soldan sa-
azalır?
3 ğa doğru ve aynı grupta aşağıdan yuka-
C: ..................... 2p
rıya doğru artar. Fakat 3. periyot 7A gru-
Buna göre; bunda bulunan CI elementinin (D) elekt-
D) I ve III E) II ve III I. Elektron ilgisi ron ilgisi beklenenin aksine 9F elementi-
ninkinden (C) yüksektir.
II. Atom yarıçapı
Cevap: E
III. Çekirdek yükü
8. Elektron ilgisi ile ilgili;
niceliklerinden hangileri B atomu için en
Örnek
I. Gaz hâlindeki bir atomun elekt- büyüktür?
ron vermesi sırasındaki enerji de- I. Atom yarıçapı aynı periyotta genel-
ğişimidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
likle soldan sağa doğru azalır.
D) I ve II E) II ve III II. 2A grubu elementlerinin küresel si-
II. Aynı periyotta genellikle soldan
metri özelliği nedeniyle 1. iyonlaşma
sağa doğru artar.
11. enerjileri, aynı periyotta bulunan 3A
III. Halojenlerde elektron ilgisi, I. Gaz hâlindeki bir atomun elektron alması grubu elementlerinin 1. iyonlaşma
sırasında oluşan enerji değişimine elekt- enerjilerinden yüksektir.
F > Cl > Br > I şeklinde sırala-
ron ilgisi denir.
nabilir. III. Bir periyotta elektron ilgisi en yüksek
Il. Elektron alan taneciğin fiziksel ve kimya- olan element 1A grubunda bulunur.
Yukarıda verilen ifadelerin önüne doğru sal özelliği değişir.
ise “D”, yanlış ise “Y” harfleri yazıldığın- Yukarıda verilen yargılardan hangile-
da aşağıdakilerden hangisi oluşur? lll. 7A grubu elementlerinin elektron ilgisi ri doğrudur?
aynı periyottaki diğer elementlere göre A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
daha fazladır.
A) I. Y B) I. Y C) I. D D) II ve III E) I, II ve III
II. Y II. D II. Y Elektron ilgisi ile ilgili yukarıda verilen
III. Y III. Y III. D kutularda yazan bilgilerden hangileri Çözüm
doğrudur?
Bir periyotta elektron ilgisi en yüksek
D) I. Y E) I. D
olan element 7A grubunda bulunur. III.
II. D II. Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yargı yanlıştır.
III. D III. Y D) II ve III E) I, II ve III Cevap: C
6D 7D 8B 9B 10A 11E Periyodik Sistem 45

ÜNİTE
KONUYU
Elektronegatiflik
2
1. 4. Tabloda X, Y ve Z baş grup elementlerinin
2A grubunda aşağıya Cl atomunun
3 Öğretmen Notu doğru elektronegatiflik
17
elektronegatifliği 9F son orbital türü ve değerlik elektron sayıları
azalır. atomundan fazladır. verilmiştir.
4 4) Elektronegatiflik
• Bir atomun yaptığı kimyasal bağdaki 1 2 Son orbital Değerlik elektron
5 Element
Elektronegatiflik türü sayısı
bağ elektronlarını çekme yeteneğine
3 4
elektronegatiflik denir. X 3p 3
6
• Bir kimyasal bağda, bağ elektronlarını Kendi periyodunda Bağ yapan Y 3s 1
7 elektronegatifliği atomlar arasındaki
daha fazla çeken yani elektronegatifliği
en yüksek olan elektronegatiflik Z 3p 7
daha fazla olan atom kısmi negatif yük- elementler 7A grubu farkı arttıkça bağın
8 le, diğeri ise kısmi pozitif yükle yüklenir. elementleridir. polarlığı artar. Buna göre;
9 d+ d-
I. Elektronegatiflikleri arasındaki ilişki,
H F 5
Z > Y > X şeklindedir.
• Periyodik sistemde elektronegatifliği Ametallerin elektronegatifliği metallere
göre daha yüksektir. II. Y ve Z atomları arasında oluşan kararlı
en yüksek element olan florun elektro-
bileşik kovalent bağ içerir.
negatiflik değeri 4,0 kabul edilmiştir.
• Periyodik sistemde aynı periyotta sol-
Elektronegatiflik ile ilgili verilenlerden han- III. Üç element de aynı periyotta yer alır.
dan sağa doğru gidildikçe elektrone- gisi yanlıştır?
gatiflik artar.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
• Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
inildikçe elektronegatiflik azalır.
Uyarı
2. Bağ yapımında kullanılan elektronların bağı 5. 9X , 11Y ve 17Z
• Soygazlar bağ yapma eğiliminde ol-
madıkları için elektronegatiflik değer- oluşturan atomlar tarafından çekilme isteği-
element atomlarının elektronegatiflikleri
leri yok kabul edilir. ne elektronegatiflik denir.
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangi-
Buna göre aşağıdaki element çiftlerin- sinde doğru verilmiştir?
den hangisinin oluşturduğu bağda elekt-
A) X > Y > Z B) X > Z > Y
ronları çekme gücü X > Y şeklindedir?
C) Y > X > Z D) Y > Z > X
X Y
E) Z > X > Y
A) 8O 9F
B) 16S 17Cl
6. Bir kimyasal bağda iki atom arasında elekt-
Uyarı C) 7N 1H ronegatiflik farkı ne kadar büyük ise bağ o
• Metal ve ametal atomları arasında iyo-
D) 1
H 6
C kadar iyoniktir.
nik yapılı, ametal-ametal atomları ara- E) 5B 7N Tabloda bazı element atomlarının elektrone-
sında kovalent yapılı bileşikler oluşur.
gatiflik değerleri verilmiştir.
• Bağ yapan atomlar arasında elektro-
negatiflik farkı 1,7'den büyükse iyonik, Atom Elektronegatiflik
0 - 1,7 arasında ise polar kovalent, 0
ise apolar kovalent bağ kabul edilir. F 4,0
3. Elektronegatiflik ile ilgili;
Elektronegatiflik O 3,5
I. Atomların, oluşturdukları bir kimyasal
Element
_______ Değeri
_____________ N 3,0
bağda bağ elektronlarına sahip çıkma
Na 0,93 isteğidir. Cs 0,7
H 2,20
II. Periyodik tabloda elektronegatifliği en Fe 1,8
Cl 3,16
büyük olan atom 9F’dir.
• NaCl " 3,16 - 0,93 = 2,23 (İyonik) Buna göre aşağıda verilen atom çiftle-
III. Atom yarıçapı ile genellikle ters orantılı
rinden hangisi arasında oluşacak bağın
• H - Cl " 3,16 - 2,2 = 0,96 (Polar kovalent) olarak değişir.
iyonik karakteri en fazladır?
• H - H " 2,2 - 2,2 = 0 (Apolar kovalent) yargılarından hangileri doğrudur?
A) Cs - F B) Fe - O C) N - O
• Bağ yapan atomlar arasındaki elekt-
ronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik D) Fe - N E) Cs - N
karakteri artar. D) II ve III E) I, II ve III
46 Periyodik Sistem 1B 2C 3E 4C 5B 6A
ÜNİTE
7. 9.
KONUYU
ÖĞRENELİM
1
• Aralarında kimyasal bağ bulunan 1
atomların bağ elektronlarını çekebil- 2
me gücünün ölçüsüne elektronegatif- 2
lik denir.
3
Örnek
Buna göre elektronegatiflik ile ilgili;
4
I. İyonik bileşiğin oluşumunda elektrone- Periyodik tabloda 1 ve 2 yönünde; 12X, 15Y, 17Z
gatifliği yüksek olan element elektron elementlerinin elektronegatiflikleri 5

I. Atom yarıçapı
alır. arasındaki ilişki nasıldır?
II. Elektronegatiflik 6
II. Molekülde elektronegatifliği yüksek olan
element kısmi negatif yük ile yüklenir. III. Çekirdek yükü 7
III. Elektron ilgisi fazla olan elementin ge- yukarıda verilen niceliklerden hangileri Çözüm
8
nellikle elektronegatifliği de yüksektir. genellikle artar?
X: 3. periyot 2A
yargılarından hangileri doğrudur? 9
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Y: 3. periyot 5A
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III Z: 3. periyot 7A

grubunda bulunur.
Elektronegatiflik, aynı periyotta soldan
sağa doğru gidildikçe genellikle artar.
Bu nedenle, elektronegatiflikleri arasın-
daki ilişki; Z > Y > X şeklindedir.
10.
I. Elektronegatiflik a. 15X
II. İyonlaşma enerjisi b. 7Y
III. Atom yarıçapı c. 16Z

8. Aralarında kimyasal bağ bulunan atomların,
bu bağı oluşturan elektronları çekme gücü- Ali Öğretmen derste tahtaya bazı atomlar
ne elektronegatiflik denir. Örnek
yazmış ve öğrencilerine belirttiği periyodik
Elektronegatiflik özellikleri doğru olarak karşılaştırmaları so- XY3 bileşiğinde, Y elementinin bağ
nucunda kitap hediye edeceğini söylemiştir. elektronlarını sahiplenme gücü X'e gö-
4,2 F re daha fazladır.
3,9 X ve Y elementeri aynı periyotta bu-
3,6
3,3 I. b > c > a I. c > a > b lunduğuna göre;
Cl
3,0 Br II. b > a > c II. b > c > a
2,7 I I. Y'nin atom yarı çapı daha küçüktür.
2,4 III. c > a > b III. c > a > b
2,1 II. X'in atom numarası daha küçüktür.
Ayşe Melike
1,8
1,5 III. Y'nin elektron ilgisi daha büyüktür.
1,2 yargılarından hangileri doğrudur?
0,9 Li Na I. b > a > c I. b > c > a
K A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
0,6 Rb II. b > c > a II. b > a > c
Cs
0,0 Atom numarası III. c > a > b III. a > c > b D) II ve III E) I, II ve III
10 20 30 40 50 60
Sude Azra
Buna göre 7A ve 1A grubunda bulunan
I. a > b > c Çözüm
bazı elementlerin yer aldığı elektronega-
II. b > a > c
tiflik – atom numarası grafiği ile ilgili;
III. c > b > a Elektronegatiflik, bağ elektronlarını sa-
I. Halojenlerin elektronegatifliği yüksektir. Mete hiplenme gücüdür. Aynı periyotta elekt-
II. Aynı grupta proton sayısı arttıkça elekt- Öğrenciler periyodik özellikleri yukarıda- ronegatifliği yüksek olan elementin
ronegatiflik azalır. ki gibi karşılaştırdıklarına göre Ali Öğret- atom numarası daha büyük, atom yarı-
men hangi öğrencisine kitap hediye et- çapı daha küçüktür. Aynı periyotta atom
III. CsF bileşiğinde atomlar arası elektro-
miştir? numarası daha büyük olan elementin
negatiflik farkı en fazladır. elektron ilgisi daha büyüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Ayşe B) Melike Cevap: E
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Sude D) Azra
D) II ve III E) I, II ve III E) Mete
7E 8E 9B 10D Periyodik Sistem 47

ÜNİTE
KONUYU
Metalik – Ametalik Özellik
2 Öğretmen Notu
1. 4.
5) Metalik ve Ametalik Özellikler • Genellikle metalik aktiflik atom yarı
3 Z
X çapının arttığı yönde, ametalik aktif-
• Maddelerin kimyasal tepkimelere gir- Y T
4 lik ise atom yarı çapının azaldığı yön-
me eğilimlerine aktiflik denir.
de artar.
5 • Metaller elektron verme, ametaller ise
elektron alma eğilimi fazla olan ele-
6 mentlerdir. Yukarıdaki periyodik sistemde yer alan Bir elementin elektron verme özelliğinin
elementlerin metal ve ametal olarak sınıf- arttığı yönlerde;
• Atom yarıçapı büyüdükçe elektron ver-
7 landırılması aşağıdakilerden hangisinde I. Metalik aktiflik
me eğilimi artarken, atom yarıçapı kü-
doğru verilmiştir?
8 çüldükçe elektron alma eğilimi artar. II. Atom yarıçapı
• Periyodik sistemde aynı periyotta sol- Metal Ametal III. Çekirdek yükü
9 dan sağa doğru gidildikçe atom yarıça-
A) X, Y Z, T niceliklerinden hangileri genellikle artar?
pı azalacağı için ametalik aktiflik (özel-
lik) artarken, metalik aktiflik azalır. B) X Y, Z, T
• Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru C) X, Y, T Z
gidildikçe atom yarıçapı artacağı için D) II ve III E) I, II ve III
D) Y X, Z, T
metalik aktiflik (özellik) artarken, ame-
talik aktiflik azalır (8A grubu hariç). E) X, Y, Z T
.
Örnek
2. Atom numaraları sırasıyla 1 ve 3 olarak
5. Periyodik tabloda, aynı periyotta soldan
2A 7A
sağa doğru gidildikçe;
verilen X ve Y elementleri ile ilgili;
X Z
I. Elektronegatiflik
I. Kimyasal özellikleri benzerdir.
Y T II. Metalik özellik
II. Metalik özelliği daha fazla olan Y’dir.
III. Elektron alma özelliği
III. Bileşiklerinde sadece (1+) değerlik ala-
Periyodik cetvelde yerleri gösterilen
bilirler. verilenlerden hangileri genel olarak azalır?
X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili;
I. Metalik aktifliği en yüksek olan Y ele- yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
mentidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve II E) II ve III
II. Ametalik aktifliği en yüksek olan Z
elementidir. D) I ve II E) II ve III
III. X ve T arasında, XT2 iyonik bağlı bi-
leşik oluşur.
3. Aynı grupta yer alan X, Y, Z ve T baş grup 6.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II elementleri ile ilgili; X Z
Q
D) II ve III E) I, II ve III Y
• Atom yarıçapı en küçük olan Z’dir.
Çözüm • Metalik aktifliği en fazla olan T’dir.
Metalik aktiflik, aynı periyotta, sağdan • X’in temel hâlde katman sayısı Y’den Periyodik tabloda yerleri verilen elementler-
sola doğru, aynı grupta ise yukarıdan le ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
fazladır.
aşağıya doğru artar.
I. yargı doğrudur. bilgileri veriliyor. A) Metalik aktifliği en fazla olan Y elemen-
Ametalik aktiflik aynı periyotta soldan tidir.
Buna göre X, Y, Z ve T elementlerinin pe-
sağa doğru, aynı grupta ise aşağıdan B) Elektron alma isteği en fazla olan ele-
riyodik tabloda konumları aşağıdakiler-
yukarıya doğru artar. ment Z’dir.
den hangisinde doğru verilmiştir?
II. yargı doğrudur.
C) Atom yarıçapı en küçük olan Z elemen-
X; 2A grubunda bulunduğu için metal, T; A) B) C) D) E) tidir.
X Z Y Z T
7A'da bulunduğu için ametaldir. Metal –
ametal arasında iyonik bağlı XT2 bileşi- Y Y Z X X D) Elektron ilgisi en az olan element Q’dur.
ği oluşur. Z X X Y Y E) X ve Y’nin metalik özellikleri arasındaki
III. yargı doğrudur. ilişki, X > Y şeklindedir.
T T T T Z
Cevap: E
48 Periyodik Sistem 1A 2B 3B 4C 5B 6E
ÜNİTE
7. X: 1s2 2s1 10. Aynı grupta bulunan X, Y ve Z elementleri
KONUYU
Y: 1s2 2s2 2p5
ile ilgili, ÖĞRENELİM 1
2
Z: 1s2 2s2 2p6 3s1 • Çekirdek yükü en küçük olan X ele- Örnek
mentidir. 3
Elektron dizilişleri verilen X, Y ve Z ele- X: Değerlik elektron sayısı 2, en büyük
ment atomları ile ilgili aşağıdakilerden • Elektronegatifliği en az olan Y elemen- baş kuantum sayısı 4 olan bir baş 4
hangisi yanlıştır? tidir. grup elementidir.
Y: Değerlik elektron sayısı 3, temel hâl 5
A) Metalik aktifliği en fazla olan Z’dir. bilgileri veriliyor.
elektron dizilimindeki son terim 3d1 dir.
B) Elektron alma isteği en fazla olan Y’dir. 6
Buna göre elementlerin periyodik tablo- Buna göre;
C) ZY bileşiğinin iyonik karakteri XY bileşi- daki konumları aşağıdakilerden hangisi 7
I. X'in metalik aktifliği daha yüksektir.
ğine göre daha fazladır. gibi olabilir?
II. X ve Y aynı periyotta bulunurlar. 8
D) Atom yarıçapı en küçük olan X’dir.
A) B) C) III. Y iç geçiş metalidir.
X Y X 9
E) Elektron verme isteği en fazla olan Z’dir.
Y X Z yargılarından hangileri doğrudur?
Z Z Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) E)
X Z Y Y X Z
8. Periyodik sistemde atom yarıçapının art- Çözüm
tığı yönde aşağıdaki periyodik özellikler-
den hangisinin genel değişimi doğru de- X'in elektron dizilimi 4s2 ile biter, 4. pe-
ğildir?
11.
Periyodik tablodaki ko- riyot, 2A grubu elementidir. Y'nin elekt-
numları verilen element X ron dizilimi, 4s2 3d1 ile biter, 4. periyot
Periyodik özellik Değişim atomlarından X’in pro- 3B grubu elementidir.
Y T
ton sayısı 5’tir. X ve Y aynı periyotta bulunurlar.
A) Metalik aktiflik Artar
B) Elektronegatiflik Azalır Buna göre elementlerle ilgili; Aynı periyotta metalik aktiflik genellikle
sola doğru artar. Bu nedenle X'in meta-
C) İyonlaşma enerjisi Artar I. Sadece Y metaldir.
lik aktifliği daha yüksektir.
D) Ametalik aktiflik Azalır II. T’nin ametallik aktifliği X ve Y’den daha
Y, B grubunda olduğu için geçiş ele-
fazladır.
E) Elektron ilgisi Azalır mentidir.
III. Değerlik elektron sayıları arasındaki Cevap: C
ilişki, X = Y < T şeklindedir.

9. X: .................... 3p3 Örnek
Y: .................... 3d1 4A 5A 6A
Z: .................... 3p6 Z
12. IIA grubu elementlerinden X, Y ve Z’nin
Elektron dizilimlerinde en son terimle- 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, X Y
ri yukarıdaki gibi olan X, Y ve Z element Y > X > Z şeklindedir.
Periyodik sistemdeki yerleri gösterilen
atomları için aşağıdakilerden hangisi Buna göre; X, Y ve Z elementlerinin ametalik aktif-
yanlıştır? likleri arasındaki ilişki nasıldır?
I. Metalik aktifliği en fazla olan Z elemen-
A) Z atomu bileşik oluşturma eğiliminde de- tidir.
ğildir. II. Toprak alkali metalleridir.
Çözüm
B) Değerlik elektron sayıları arasındaki iliş- III. 9F elementi ile oluşturdukları kararlı bi-
ki, Z > X > Y şeklindedir. leşikte ZF2 bileşiğinin iyonik karakteri Ametalik aktiflik aynı periyotta sağa
C) Çekirdek yükleri arasındaki ilişkisi, en fazladır. doğru, aynı grupta ise yukarıya doğru
Y > Z > X şeklindedir. yargılarından hangileri doğrudur? artar. Bu nedenle ametalik aktiflikleri
Z > Y > X şeklinde sıralanır.
D) Aynı periyot elementleridirler.
E) X ve Y atomları arasında iyonik bağlı bi-
leşik oluşur. D) I ve III E) I, II ve III
7D 8C 9D 10C 11E 12E Periyodik Sistem 49

ÜNİTE
KONUYU
Elementlerin Asitlik - Bazlık Özellikleri
2 Öğretmen Notu
1. 1A Grubu 4.
3 6) Oksit ve Hidroksit Bileşiklerinin X Y
Asitlik ve Bazlık Özelliği Z
Temel hâl elektron
4 • Oksijen atomunun yanında tek cins dizilimleri s1 ile biter. T
elementin bulunduğu bileşiklerin ge-
5 nel adına oksit denir. (OF2 bileşiği D Y
oksit değildir.)
6 X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili;
• Oksit bileşiklerinde oksijenin yükselt- Küresel simetri Sadece (1+) değerlik
I. Y elementinin oksitinin asidik karakteri,
7 genme basamağı –2’dir (O2–). özelliğine sahiptirler. alırlar.
X elementinin oksitinin asidik karakte-
• Oksitler, asidik oksit, bazik oksit, nötr
8 Y D Y D rinden fazladır.
oksit ve amfoter oksit olarak sınıflan-
dırılırlar. II. Atomların 1. iyonlaşma enerjileri ara-
9 Grupta aşağı sındaki ilişki, Y > X > Z > T şeklindedir.
• Amfoter metaller dışındaki diğer me- Grupta
doğru inildikçe
tallerin oksitlerinin sulu çözeltisi ba- aşağı III. Metalik aktifliği fazla olan metal oksiti-
elementlerin oksit Hepsi
doğru
zik özellik gösterir. Bazik oksitler su ile bileşiklerinin sulu metaldir. nin, bazlık gücü de daha fazladır.
inildikçe
tepkimeye girerek baz (hidroksit bileşi- çözeltisinde asidik
çap artar.
özellik azalır. yargılarından hangileri doğrudur?
ği) oluşturur.
Bazik oksit + H2O $ Baz Y D D Y D Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1 2 3 4 5 6 D) II ve III E) I, II ve III
CaO + H2O $ Ca(OH)2
K2O + H2O $ 2KOH Yukarıda 1A grubu elementleri ile ilgili ta-
• Li2O , Na2O, K2O, MgO, CaO, BaO,
nılayıcı ağaçta yer alan bilgiler doğru (D), 5. Periyodik tablonun 2A grubunda yer alan X
... bazik oksitlere örnek verilebilir. yanlış (Y) olmak üzere hatasız takip edi- ve Y metallerinden birinci iyonlaşma enerji-
lirse kaç numaralı çıkışa ulaşılır? si fazla olan X’tir.
• Bazlar suda çözündüklerinde ne kadar
fazla iyonlaşırsa (OH- iyonu sayısı) bi- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Buna göre;
leşiğin bazik özelliği o kadar fazladır.
I. Oksitinin bazik karakteri
• Periyodik sistemde aynı grupta yu-
II. Elektronegatiflik
karıdan aşağıya doğru inildikçe aynı
periyotta sağdan sola doğru gidildik- 2. Tam dolu orbital sayısı 5 olan, temel hâl- III. Çekirdek yükü
çe oksit ve hidroksit bileşiklerinin ba- deki X atomu ile ilgili; niceliklerinden hangileri Y için daha fazladır?
zik karakteri artar.
I. Baş grup elementidir.
• Ametallerin oksijence zengin olan ok- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
sitlerine asidik oksit denir. Oksijen II. Oksidinin sulu çözeltisi bazik özellik
gösterir. D) II ve III E) I, II ve III
atomu sayısı, ametal atomu sayısın-
dan fazladır. Sulu çözeltileri asidik III. Atomik yapılıdır.
özellik gösterir.
yargılarından hangileri doğru olabilir? 6. Aşağıdaki tabloda bazı element oksitlerinin
• CO2 , SO2 , SO3 , P2O5 , N2O5, Cl2O7,
sulu çözeltilerinde asidik-bazik özellikleri
... asidik oksitlere örnek verilebilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II karşılarında verilmiştir.
Asidik oksit + H2O $ Asit D) II ve III E) I, II ve III
I. K2 O $ Bazik
CO2 + H2O $ H2CO3
SO3 + H2O $ H2SO4 Il. NO $ Asidik
• Periyodik sistemde aynı periyotta 3. Aynı periyotta oksitlerin asitlik özelliği- lll. CaO $ Asidik
soldan sağa doğru gidildikçe oksit- nin arttığı yönde;
lerin asidik karakteri artarken, bazlık lV. SO3 $ Asidik
karakteri azalır.
I. Metalik özellik
V. CO2 $ Asidik
II. İyonlaşma enerjisi
• Halojenlerin (7A grubu elementleri) hid-
rojen ile oluşturduğu HF, HCl, HBr ve HI III. Çekirdek yükü Buna göre tabloda hangi bileşiklerin sulu
bileşikleri de asit özelliği gösterir. çözeltisinin özelliği hatalı verilmiştir?
yukarıda verilen periyodik özelliklerden
• Grupta aşağıya doğru gidildikçe hangileri genel olarak artar? (6C , 7N , 8O , 16S
, 19K
, 20Ca)
atom yarıçapı artacağından halojen
ve hidrojen arasındaki kovalent ba- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
ğın sağlamlığı azalır ve bileşik suda
D) II ve III E) I, II ve III D) IV ve V E) I, II ve III
daha çok iyonlaşır. Bu nedenle asit-
lik kuvveti artar.
50 Periyodik Sistem 1C 2E 3D 4E 5C 6B
ÜNİTE
7. 9.
KONUYU
Alüminyum
metali amfoterdir.
• Periyodik sistemde metalik özelliğin ÖĞRENELİM 1
arttığı yönlerde metal oksitlerinin sulu
çözeltilerinin bazik özelliği artar. Öğretmen Notu 2
IV
Asitlik kuvvetleri, 3
Bazik karakteri Alüminyum I. Na2O
HI > HBr > HCl > HF şeklindedir.
KOH bileşiğine 13. grup
II. K 2O • Ametallerin oksijence zengin olmayan 4
göre daha fazladır. elementidir.
oksitlerine nötr oksit denir. (CO, NO,
III. MgO N2O, ...) Ametal atomu sayısı, oksijen 5
III Al(OH)3 V atomu sayısına eşit veya daha fazladır.
Yukarıda verilen oksitlerin eşit derişimli • Nötr oksitler asitler, bazlar ve su ile 6
sulu çözeltilerinin bazik karakterleri ara- tepkime vermezler.
Al(OH)3 asit Al(OH)3 kuvvetli
sındaki ilişkinin aşağıdakilerden hangi- 7
çözeltisi ile baz çözeltisiyle
II I sindeki gibi olması beklenir? Uyarı
tepkime verir. tepkime verir.
(11Na , Mg , K)
• Asitler turnusol kağıdının rengini ma- 8
12 19 viden kırmızıya, bazlar ise kırmızı-
Yukarıda Al(OH)3 bileşiği ve bileşiği oluştu-
A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > I
dan maviye çevirir. 9
ran metal ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir.
D) I > III > II E) III > II > I • Amfoter metallerin (Zn, Al, Sn, Be, Cr, Pb)
Buna göre verilen bilgilerden hangisi
oksitleri amfoter özellik gösterir. Hem asitler-
yanlıştır? (13Al , 19K) le hem de kuvvetli bazlarla tepkime verirler.
Al2O3 + 6HCl " 2AlCl3 + 3H2O
Al2O3 + 6NaOH " 2Na3AlO3 + 3H2O
10. CaO(k) + H2O(s) $ Ca2+(suda) + 2OH-(suda) ÖZET
• Periyodik cetvelde A gruplarındaki
Yukarıda CaO bileşiğinin suda çözünme
elementlerin bazı özelliklerinin düzenli
tepkimesi verilmiştir.
değişimleri (genelde) özetlenirse:
Buna göre;
I. Çözelti kırmızı turnusol kağıdının rengi-
ni maviye çevirir.
II. Kimyasal bir olay gerçekleşmiştir.
III. K2O oksiti, CaO oksitinden daha baziktir. a) Aynı grupta yukarıdan aşağıya
doğru (.):
yargılarından hangileri doğrudur? • Atom numarası artar.
(19K , • Elektron sayısı artar.
20 Ca)
• Kütle numarası artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III • Atom kütlesi artar.
• Değerlik elektron sayısı değişmez (8A
D) I ve II E) I, II ve III grubu hariç).
8. • Atom yarıçapı (çapı, hacmi) artar.
• Metal oksitleri genel olarak bazik özel- • İyonlaşma enerjisi azalır.
• Elektron ilgisi azalır.
lik gösterirler.
• Elektronegatiflik azalır.
• Ametal oksitleri genel olarak asidik • Elektron verme eğilimi artar.
veya nötr özellik gösterirler. 11. • Elektron alma eğilimi azalır.
Grupta aşağı 1H atomu ile yaptığı
bileşiklerde kovalent • Metalik özellik artar.
doğru inildikçe
Elementlerin oksijenle yaptığı bileşikler- bağı en zayıf olan HF • Ametalik özellik azalır.
atom yarıçapı artar. • Oksitlerinin asidik karakteri azalır.
le ilgili; bileşiğidir.
• Oksitlerinin bazik karakteri artar.
I. Azot elementinin hem nötr hem de asi- I II
Halojenler b) Aynı periyotta soldan sağa doğru ("):
dik oksitleri bulunur.
9F , 17Cl , 35Br , 53I • Atom numarası artar.
II. Temel hâl elektron dizilimi 3s1 ve 3s2 ile • Elektron sayısı artar.
biten metallerin oksitleri sulu çözeltile- • Kütle numarası artar.
III • Atom kütlesi artar.
rinde bazik özellik gösterir.
• Değerlik elektron sayısı artar.
1H
III. SO2 bileşiğinin oda koşullarındaki sulu atomu ile oluşturdukları bileşiklerin
sulu çözeltileri asidik özellik gösterir. • Atom yarıçapı (çapı, hacmi) azalır. (Genel-
çözeltisinin pH değeri 7’den küçüktür. likle)
• İyonlaşma enerjisi artar. (Genellikle)
Halojenler ile ilgili yukarıda verilen yargı- • Elektron ilgisi artar.
lardan hangileri doğrudur? • Elektron verme eğilimi azalır.
(7N, 8O, 16S)
• Elektron alma eğilimi artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III • Metalik özellik azalır.
• Ametalik özellik artar.
D) II ve III E) I, II ve III • Oksitlerinin asidik karakteri artar.
• Oksitlerinin bazik karakteri azalır.
7C 8E 9B 10E 11C Periyodik Sistem 51

ÜNİTE
KONUYU
Elementlerin Özellikleri
2 Öğretmen Notu
1.
s Bloğu Elementleri ve Özellikleri T Z 4. Periyodik tablonun ilk grubu
3
Y • 1 ametal ve 6 metalden oluşur.
• 1A Grubu (Alkali Metaller) X
4 • Temel hâl elektron dizilimleri s1 ile bi-
• Hidrojen hariç hepsi
Ametal
H M ter.
metalik özellik gösterir.
5 Li • Alkali metaller olarak bilinen grup ak-
• Alkali metaller bileşik- tif metallerden oluşur.
6 lerinde sadece +1 de- Na
Alkali Metaller
ğerlik alır. K
7 I. 1A grubu metalleri, bıçakla kesilebile-
• Hidrojen, bileşiklerinde Rb Yukarıda verilen periyodik çizelgede yer- cek kadar yumuşaktır.
+1 ve -1 değerlik ala-
8 bilir. (Ametaldir.) Cs leri belirtilen elementler ile ilgili; II. Aynı basınçta erime noktaları aynı pe-
• Hidrojen hariç grubun Fr I. T elementi kalkojenler grubunda yer alır. riyottaki toprak metalleri elementlerine
9
diğer üyeleri metallerin göre daha düşüktür.
II. X ve M metallerinin oluşturduğu homo-
tüm özelliklerine sahiptir. III. Küresel simetri özelliği göstermezler.
jen karışımda metalik bağ etkindir.
• Çok aktif oldukları için doğada ser- 1A grubu elementleri ile ilgili yukarıda
III. T, Z ve Y elementleri oda sıcaklığında
best (elementel) hâlde bulunmazlar.
gaz hâldedir. verilen yargılardan hangileri doğrudur?
(Bileşikleri hâlinde bulunurlar.)
• Alkali metallerin oksitlerinin sulu çö- yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
zeltisi bazik özellik gösterir. (Na2O,
K2O, ...) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
• Suyla ve asitlerle tepkime vererek H2 D) II ve III E) I, II ve III
gazı açığa çıkarırlar.
1
Na(k)+H2O(s) $ NaOH(suda)+ H
2 2(g)
Baz 5. Periyodik tablonun 18. grup elementleri ile
1 2. Alkali metaller ile ilgili aşağıda verilen ilgili aşağıdakilerden hangisinin doğrulu-
Na(k)+HCl(suda$NaCl(suda)+ H2(g)
2 bilgilerden hangisi yanlıştır? ğu kesin değildir?
Tuz
• Grupta yukarıdan aşağıya doğru inil- A) Bileşiklerinde (1+) değerlik alırlar. A) Doğada atomik hâlde bulunurlar.
dikçe erime ve kaynama noktaları B) Doğada atomik ve serbest hâlde bulu-
B) Atomları arasında London etkileşimleri
düşer, sertlikleri azalır. nurlar.
etkindir.
C) Elektron verme istekleri çekirdek yükleri
C) Asal gazlar olarak adlandırılırlar.
2A Grubu (Toprak Alkali Metaller) arttıkça artar.
D) Oksit bileşikleri sulu çözeltilerinde bazik D) Değerlik elektron sayıları 8’dir.
• Tümü metaldir. Be
özellik gösterir. E) Kararlı elementlerdir.
• Bileşiklerinde sadece +2 Mg
değerlik alırlar. E) Su ile tepkimelerinde H2 gazı açığa çı-
Ca karırlar.
• Küresel simetri özelliği
gösterirler. Sr
6. X: Alkali metal
• Erime ve kaynama nok- Ba
taları, sertlikleri aynı peri- Y: Kalkojen grubu elementi
Ra
yottaki 1A grubu elemen- 3. X Z: Toprak metali
tininkinden daha yüksektir. Z
3. periyotta yer alan X, Y ve Z elementle-
• Aktif metallerdir. ri ile ilgili;
• Isı ve elektriği iyi iletirler. Y I. Atom yarıçapı en büyük olan X elemen-
• Berilyum hariç H2O ile tepkimeye gi- tidir.
rerek H2 gazı açığa çıkarırlar. Yukarıda verilen periyodik tablo ile ilgili; II. Z elementinin oksit ve hidroksit bileşikleri-
Ca(k)+2H2O(s) " Ca(OH)2(suda) + H2(g) I. X, 1A grubunda yer alan bir ametaldir. nin sulu çözeltisi amfoter özellik gösterir.
• Asitler ile tepkimeye girerek H2 gazı III. Birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki
II. Y elementi geçiş elementidir.
açığa çıkarırlar. ilişki, Y > Z > X şeklindedir.
III. Z elementi 15. gruptadır.
Ca(k)+2HCl(suda) " CaCl2(suda)+ H2(g) yargılarından hangileri doğrudur?
• Berilyum hariç oksitlerinin sulu çö-
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
zeltisi bazik özellik gösterir. (MgO, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
CaO, BaO, ...) D) I ve III E) Yalnız I
52 Periyodik Sistem 1E 2B 3E 4D 5D 6A
ÜNİTE
7. Aşağıdaki tabloda 1A grubunda yer alan ba- 9. Sibel Öğretmen, öğrencilerinden helyum
KONUYU
zı metallerin yoğunluk ve erime noktaları soygazına ait birer tane özellik söylemeleri- ÖĞRENELİM 1
gösterilmiştir. ni istemiştir.
Öğretmen Notu 2
Yoğunluk Erime noktası 3
Element p Bloğu Elementleri ve Özellikleri
(g/mL) (°C)
Küresel simetrik yük 3A Grubu (Toprak Metalleri)
Ada 4
3Li 0,53 186 dağılımına sahiptir.
• Bor hariç tümü metalik B
Na 0,86 98 özellik gösterir. (Bor, yarı 5
11
metaldir.) Al
19K 0,92 63 6
• Bileşiklerinde genellikle +3 Ga
Rüzgar Monoatomik yapılıdır.
Rb
37
1,5 39 değerlik alırlar. In 7
• Alüminyum (Al) metali amfo- Tl
Buna göre; 8
ter özellik gösterir.
I. Atom çapı arttıkça metallerin erime 9
Atomları arasında 7A Grubu (Halojenler)
noktaları azalır.
Yağmur kovalent bağ etkindir. • En aktif ametallerdir. F
II. Birinci iyonlaşma enerjileri azaldıkça
• Diatomik (moleküler) ya- Cl
metallerin yoğunlukları genellikle artar.
Buna göre öğrencilerden hangilerinin pılı elementlerdir. (F2, Cl2, Br
III. Katman sayısı ile yoğunluk genellikle söylediği özellik doğrudur? (2He) Br2, I2)
doğru, erime noktası ters orantılıdır. I
A) Ada B) Rüzgar • Oda koşullarında katı, sıvı
yargılarından hangileri doğrudur? ve gaz hâlinde bulunabilir- At
C) Ada ve Rüzgar D) Ada ve Yağmur
ler.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Rüzgar ve Yağmur • Flor hariç grubun diğer üyeleri genel-
D) I ve II E) I, II ve III likle bileşiklerinde -1 den +7 ye ka-
dar olan değerlikleri alabilir. (Flor, bi-
leşiklerinde sadece -1 değerlik alır.)
• Hidrojenli bileşikleri asit özelliği gös-
terir.
(HF, HCl, HBr, HI)
HF < HCl < HBr < HI
Asitlik kuvveti artar.
8A Grubu (Soygazlar)
8. He
7A grubunda bulunan halojenler; 10. Aşağıda birbiri ile bağlantılı doğru veya yan- • Kimyasal tepkimelere gir-
Ne
• Oda koşullarında katı, sıvı ve gaz hâ- lış ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış ağaç me eğilimde olmadıkları
için asal gazlar da denir. Ar
linde olabilirler. etkinliği verilmiştir.
• Helyum hariç değerlik elekt- Kr
• Temel hâl elektron dizilişleri ns2 np5 IUPAC sistemine göre periyodik tabloda
ron sayıları 8’dir. (Helyu- Xe
ile sonlanır. toplam 18 grup vardır.
mun değerlik elektron sayısı
• Elektron alma istekleri fazladır. 2’dir.) Rn
Y D
Geçiş Metalleri Og
Halojenlerle ilgili aşağıda verilen ifade-
Helyum en hafif Kalkojenler A • Özkütleleri genellikle fazladır. Bu ne-
lerden hangisi yanlıştır? soygazdır. grubunda yer alır. denle d bloğu elementlerinin çoğu ağır
metaller olarak da bilinir.
A) Atom numarası arttıkça yoğun fazda D Y D Y • Isı ve elektriği iyi iletirler (Cu, Ag, Au vb.).
moleküller arası etkileşim gücü artar.
1 2 3 • Erime ve kaynama noktaları oldukça
B) Elektron ilgileri diğer gruplara göre yük- 1A grubu
metallerinin yüksektir.
sektir.
aktiflikleri yüksektir. • Geçiş metallerinin birçoğu bileşiklerin-
C) Bileşiklerinde kararlı hâle gelebilmek de birden fazla pozitif değerlik alabilir.
D Y
için daima (1-) değerlik alırlar.
f Bloğu Elementleri ve Özellikleri
D) IUPAC sistemine göre 17. grupta bulu- 4 5 • İç geçiş elementleri veya iç geçiş
nurlar. Buna göre verilen ifadeler doğru ise “D”, metalleri olarak adlandırılırlar.
E) Klor atomunun elektron ilgisi, flor ato- yanlış ise “Y” yönünde ilerlendiğinde • 6. ve 7. periyotta yer alırlar.
munkinden daha fazladır. kaç numaralı çıkışa ulaşılır? • 6. periyotta bulunanlara “lantanitler”, 7.
periyotta bulunanlara ise “aktinitler” denir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 • Tamamı metalik özellik gösterir.
7E 8C 9C 10D Periyodik Sistem 53

ÜNİTE
KONUYU
Yükseltgenme Basamakları
2 Öğretmen Notu
1. Yükseltgenme basamakları ile ilgili aşağı- 4.
YÜKSELTGENME BASAMAKLARI da verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? • Azot elementi -3 ile +5 arasında de-
3
(8O, 9F) ğerlik alır.
Bir atomun iyonik bağlı bir bileşikte-
4 ki veya kovalent bağlı bir moleküldeki A) HClO4 bileşiğinde tüm atomların yük- • Azot kendisinden daha elektronegatif
yük sayısına yükseltgenme basamağı olan O ve F ile bağ yaparsa (+) değer-
5 seltgenme basamakları toplamı sıfıra
(yükseltgenme sayısı) denir. lik alır.
eşittir.
6 Yükseltgenme basamağı, iyonik bağlı
B) Oksijen, flor ile OF2 bileşiğinde (2+) de-
bileşiklerde iyonların iyon yüküne eşittir. NH3
7 ğerlik almıştır.
Yükseltgenme basamakları, atomların NH4NO3
C) 1A grubu elementleri hidrojen hariç dai-
8 temel hâl elektron dizilimleri ile ilişkilidir.
ma bileşiklerinde (1+) değerlik alırlar.
✪ Yükseltgenme Basamağı Bulma Yukarıda verilen bileşiklerdeki altı çizi-
9 D) Oksijen 1A ve 2A grubu elementleriyle
Kuralları li azot atomlarının yükseltgenme basa-
peroksit oluşturabilir.
1) 1A grubunda yer alan alkali metaller
makları toplamı kaçtır? (1H , 7N , 8O)
E) Halojenler metallerle yaptığı kararlı bile-
(ns1) ve geçiş metallerinden gümüş
şiklerde (1+) değerlik alır. A) -1 B) 0 C) +1 D) +2 E) +3
(Ag) bileşiklerinde sadece +1 yük-
seltgenme basamağına sahiptir.
Örnek: Li+, Na+, K+, Ag+, ...
2) 2A grubunda yer alan toprak alkali 2.
metaller (ns2) ve geçiş metallerinden • Hidrojen atomu ametaller ile oluş- 5.
çinko (Zn) bileşiklerinde sadece +2 2-
turduğu kovalent bağlı bileşiklerinde • Anyonu O2- olan bileşikler oksit, O
yükseltgenme basamağına sahiptir. 2
(1+), metaller ile oluşturduğu bileşik-
olanlar ise peroksit olarak adlandırılır.
Örnek: Mg2+, Ca2+, Ba2+, Zn2+, ... lerinde (1-) değerliğini alır.
Ayrıca oksijen, flor hariç tüm atomlar-
3) 3A grubu metallerinin (ns2np1) yük-
la oluşturduğu bileşiklerde (-) değer-
1H atomu
seltgenme basamağı +3’tür. aşağıda verilen bileşiklerden
hangisinde farklı bir yükseltgenme basa- lik alır.
3+
Örnek: Al , ...
mağına sahiptir?
4) 1A grubunda yer alan ancak ame- Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde oksije-
(6C , 7N , 8O , 9F , 11Na , 12Mg)
talik özellik gösteren hidrojenin (H) nin yükseltgenme basamağı diğerlerin-
yükseltgenme basamağı genellikle
A) MgH2 B) NaHCO3 C) H2O2 den farklıdır? (1H , 6C , 7N , 8O , 9F, 11Na)
+1’dir. Fakat metaller ile yapmış ol-
duğu hidrür bileşiklerinde -1 yükselt- D) HF E) HCN A) H2O B) CO2 C) Na2O2
genme basamağına sahiptir.
+1 -1 +1 -1 D) N2O E) HNO3
Örnek: HCl , NaH
5) 4A grubunda yer alan (ns2np2) me-
3. Aşağıda klor elementine ait bazı kararlı bile-
taller +2 veya +4; ametaller ise -4
şikler verilmiştir.
ile +4 arasındaki yükseltgenme ba-
samaklarında bulunabilir.
Cl2O
6) 5A grubunda yer alan (ns2np3) me- 6. I. ClO3-
taller +3 veya +5; ametaller ise -3
ile +5 arasındaki yükseltgenme ba- I II. S 2O32-
samaklarında bulunabilir.
II
Cl2O3 Cl HClO3 iyonlarındaki altı çizili elementlerin yük-
7) 6A grubunda yer alan (ns2np4) ele-
V seltgenme basamakları sırasıyla aşağı-
mentler genellikle +6, +4 ve -2 yük- III
IV dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
seltgenme basamaklarında bulunurlar.
HCl HClO4
(8O , 16S , 17Cl)
Uyarı
I II
• 6A grubunda yer alan oksijen (O) bi- Buna göre bileşiklerden hangisinin yapı-
A) 2+ 5+
leşiklerinde genellikle -2 yükselt- sında yer alan klor elementinin elektron
genme basamağındadır. 1A ve 2A dizilimi soygaz elektron düzenine ulaş- B) 6+ 3+
grubu elementleri ile yapmış oldu- mıştır? (1H, 8O, 17Cl) C) 5+ 2+
ğu peroksit bileşiklerinde -1, flor ile
D) 2+ 4+
yapmış olduğu OF2 bileşiğinde ise A) I ve II B) II ve III C) III ve V
+2 yükseltgenme basamağındadır. E) 5+ 3+
D) III ve IV E) I ve V
54 Periyodik Sistem 1E 2A 3D 4A 5C 6C
ÜNİTE
7. 10. NH4NO3 bileşiği için;
KONUYU
• Bir iyonda yer alan elementlerin yük-
I. Azot atomlarının yükseltgenme basa-
ÖĞRENELİM 1
seltgenme basamakları toplamı, o
iyonun yüküne eşittir. makları toplamı +2’dir. Öğretmen Notu 2
II. Bileşikteki bütün atomların değerlik
8) 7A grubunda yer alan (ns2np5) halo- 3
C2O42- iyonunda karbon atomunun yük- elektron sayıları toplamı 30’dur.
jenler bileşiklerinde genellikle -1 yük-
seltgenme basamağı, aşağıdaki bileşikler- III. Hem iyonik hem kovalent bağ içerir. 4
seltgenme basamağındadır. F hariç
den hangisindeki altı çizili elementin yük- gruptaki diğer ametaller bileşiklerin-
seltgenme basamağına eşittir? 5
de -1 ile +7 arasındaki yükseltgen-
(1H , 7N , 8O)
(1H , 6C , 7N , 8O , 11Na , 16S , 17Cl , 19K) me basamaklarında bulunabilirler.
6
A) HCN B) H2 CO3 Uyarı 7
C) KClO2 D) KClO4 • Flor (F) bileşiklerinde sadece -1
8
yükseltgenme basamağındadır.
E) Na2SO3
9
9) Serbest hâlde (bileşik yapmamış)
elementlerin yükseltgenme basama-
ğı sıfırdır.
11. Kalay ve bakır elementlerinin bileşiklerinde Örnek: Na0, K0, Mg0, Ca0, Al0, Fe0,
alabileceği iyon yükleri aşağıdaki gibidir. Cu0, H20, N20, Cl20, O20, O30 , ...
8. I. KClO4 10) Kimyasal köklerde (çok atomlu iyon-

Metal atomu İyon yükü
lar) atomların yükseltgenme basa-
II. CaSO3
Sn 2+ ve 4+ makları toplamı, kökün iyon yüküne
III. HCN eşittir.
Cu 1+ ve 2+
Yukarıda verilen bileşiklerde altı çizili
elementlerin yükseltgenme basamakları .
Buna göre aşağıdaki bileşiklerden han-
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangi- gisinin oluşması mümkün değildir? Örnek
sinde doğru verilmiştir?
(6C , 8O , 15P , 17Cl)
(1H , 7N , 8O , 19K
, 20 Ca)
I. HClO2
A) CuPO4 B) SnCl2 II. AlCl3
A) I > II > III B) I > III > II
C) SnO D) CuCl III. Cl2O7
C) II > I > III D) III > II > I
E) SnCO3 Yukarıdaki bileşiklerde Cl atomunun
E) II > III > I yükseltgenme basamaklarının bü-
yükten küçüğe sıralanışı aşağıdaki-
lerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) I - II - III B) III - I - II
C) III - II - I D) II - III - I
9. I. KClO4 12. E) I - III - II

• 6A grubunda yer alan kükürt elemen-
II. Na2 Cr 2O7 ti, elektronegatifliği kendisinden bü-
III. HClO2 yük olan ametallerle oluşturduğu bi- Çözüm
leşiğinde (+), elektronegatifliği ken-
Yukarıda verilen bileşiklerde altı çizili atom-
disinden küçük olan ametallerle oluş- • HClO2 " (H) + (Cl) + [2.(O)] = 0
ların yükseltgenme basamakları hangi se-
turduğu bileşiğinde (-) değerlik alır.
çenekte doğru verilmiştir? +1 + (Cl) + [2.(-2)] = 0
(1H , 8O ,
11Na
, 19K) Cl = +3
I. H2S
• AlCl3 " (Al) + [3.(Cl)] = 0
I II III
II. H2SO4
A) 6+ 3+ 4+ +3 + 3.(Cl)] = 0 Cl = -1
III. SO2
B) 7+ 6+ 3+ • Cl2O7 " [2.(Cl)] + [7.(O)] = 0
Yukarıda verilen bileşiklerde kükürt (S)
C) 5+ 3+ 3+ [2.(Cl)] + [7.(-2)] = 0
atomlarının yükseltgenme basamakları
D) 7+ 6+ 4+
toplamı kaçtır? (1H , 8O , 16S) Cl = +7
E) 6+ 6+ 3+ Cevap: B
A) +2 B) +4 C) +5 D) +6 E) +8
7C 8A 9B 10D 11A 12E Periyodik Sistem 55

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
Örnek
2
İE1 İE2 İE3 İE4 1. Aşağıda bir baş grup elementine ait nötr X ato- 4. A gruplarında yer alan temel hâldeki nötr X
3 ____ ____ ____ ____ munun iyonlaşma enerjisi değerleri (kj/mol) elementinin ilk dört elektronunun koparıl-
X 520 7297 18100 - verilmiştir. ması ile ilgili iyonlaşma enerjisi grafiği aşa-
4 ğıda verilmiştir.
Y 900 1757 14840 21000
1. İyonlaşma 2. İyonlaşma 3. İyonlaşma
5 Z 800 2430 3659 25020 enerjisi enerjisi enerjisi
İyonlaşma enerjisi (kj/mol)
6 K 496 4565 6912 9540

110 310 1710 7a
Yukarıda baş grup elementi oldukları bi- 6,5a
7 linen X, Y, Z ve K elementlerinin ilk dört Buna göre;
iyonlaşma enerjileri kj/mol olarak veril-
8 miştir.
I. X atomunun değerlik orbitali s’dir.
1,5a
II. 8O atomu ile oluşturduğu bileşik kuv-
9 Buna göre; bu elementlerin grupları- a
vetli bazlarla tepkimeye girmez. Koparılan elektronun
nı belirleyiniz.
0 1. 2. 3. 4.
III. Kararlı bileşiklerinde oktet kararlığına sayısı
Çözüm ulaşır. Buna göre X atomu ile ilgili;
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? I. Değerlik elektron sayısı
En az 3,5 katlık artışın olduğu noktala-
ra baktığımızda A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III II. 9F elementi ile yapacağı bileşiğin for-
mülü
X ve K " 1A D) I ve II E) I, II ve III
III. Bulunduğu periyot
Y " 2A , Z " 3A
ifadelerinden hangileri bilinebilir?

2. 2. grup elementleri ile ilgili aşağıda veri-
Örnek len ifadelerden hangisi yanlıştır?
X: ................... 3s2
A) Bileşiklerinde (2+) değerlik alırlar.
Y: ................... 3p1
2 B) s bloğu elementleridir. 5. Na3PO4 bileşiği ile ilgili aşağıdakilerden
Z: ................... 3p
C) Oksitlerinin bazlık kuvveti grupta aşağı hangisi yanlıştır? (8O , 11Na , 15P)
Yukarıda X, Y ve Z elementlerinin temel
doğru azalır.
hâl elektron dizilimlerindeki son terimler A) Bileşikte Na elementinin iyon yükü (1+)’dir.
verilmiştir. D) Metalik aktiflikleri aşağıdan yukarı doğ-
ru azalır. B) Fosfat iyonunun yükü (3-)’dir.
Buna göre X, Y ve Z elementleri ile il-
E) Toprak alkali metalleridir. C) P atomu bileşik içinde (5+) yükseltgen-
gili;
me basamağına sahiptir.
I. Atom yarıçapı en büyük olan Z’dir.
D) Bileşik üç farklı element içerir.
II. Metalik karakteri en fazla olan X’tir.
E) Bileşikteki elementlerin üçü de aynı blok-
III. 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki
ta yer alırlar.
Z > X > Y’dir.
3. X
yargılarından hangileri doğrudur? Z
Y 6. XO2-
4 iyonunun toplam elektron sayısı 58’dir.
D) II ve III E) I, II ve III.
Çözüm Yukarıdaki periyodik cetvelde aşağıdaki I. Kimyasal kökte X’in yükseltgenme ba-
hangi özellikler genel olarak X ve Z yö- samağı 6+’dır.
X: 1s22s22p63s2, 3. periyot 2A
nünde artarken, Y yönünde azalır?
II. Geçiş elementidir.
Y: 1s22s22p63s23p1, 3. periyot 3A
A) Metalik özellik III. Temel hâli küresel simetrik yük dağılı-
Z: 1s22s22p63s23p2, 3. periyot 4A
B) Elektron verme isteği mına sahiptir.
Üçü de aynı periyottadır. Aynı periyotta
soldan sağa doğru gidildikçe atom yarı- C) 1. İyonlaşma enerjisi yargılarından hangileri doğrudur? (8O)
çapı ve metalik özellik azalır. Aynı peri- D) Proton sayısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yotta 1. iyonlaşma enerjisi: 4A > 2A > 3A
Cevap: D E) Değerlik elektron sayısı D) II ve III E) I, II ve III
56 Periyodik Sistem 1A 2C 3C 4D 5E 6E
ÜNİTE
7. Mehmet Öğretmen tahtaya aşağıdaki ele- 9. Periyodik tabloda yer alan gruplarla ilgili
KONUYU
mentleri ve atom numaralarını yazmıştır. aşağıda verilen ifadelerden hangisi yan- ÖĞRENELİM 1
lıştır? Örnek 2
2X 15Y 27Z
A) 8 tür A, 8 tür B grubu vardır. Halojenler ile ilgili aşağıda verilen ifa- 3
Mehmet Öğretmen öğrencilerinden bu ele- B) 3A grubu elementleri toprak metali gru- delerden hangisi yanlıştır?
mentlerden bir tane seçmelerini ve seçtikle- bunu oluşturur. 4
A) p bloğunda bulunurlar.
ri elementlerin periyodik cetveldeki yerlerini,
C) Geçiş elementleri periyodik tabloda her
bulunduğu grubun özel adını ve hangi blok- B) Metaller ile bileşik oluşturduklarında -1 5
periyotta bulunur. değerlik alırlar.
ta yer aldığını yazmalarını istemiştir.
D) A grubu elementleri s ve p bloklarında C) Her periyotta bir halojen yer alır.
6
X elementi; yer alır.
D) Grubun ilk üyesi olan florun elektro- 7
• 1. periyot 2A grubundadır. E) Soygazlar yer aldığı periyodun en so- negatifliği en fazladır.
• Toprak alkali metalidir. nunda bulunurlar. 8
• s bloğunda yer alır. E) Son katmanlarında 7 elektron bulun-
dururlar. 9
Fatih
Y elementi; 10. Çözüm

X
• 3. periyot 5A grubundadır.
• Azot grubu elementidir. Z Halojenler, p bloğunda yer alıp temel hâl
• p bloğunda yer alır. Y elektron dizilimleri ns2np5 şeklinde son-
Güney lanır. Bu nedenle son katmanlarında 7
elektron bulunur.
Z elementi; Metaller sadece pozitif değerlik aldığın-
• 4. periyot 9. gruptadır. M dan metaller ile bileşik oluşturduklarında
• Geçiş elementidir. -1 değerlik alırlar.
• d bloğunda yer alır.
Periyodik tabloda yerleri verilen ele- Grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe
Asya
mentler ile ilgili; elektronegatiflik azalır, bu nedenle florun
Seçtikleri elementlerle ilgili istenen ni- elektronegatifliği en fazladır.
I. X atomunun değerlik elektron sayısı
celikleri doğru cevaplayan öğrenci yapı- grubundaki diğer atomlardan farklıdır. 1. periyotta halojen elementi bulunmaz.
lan çalışmadan başarılı sayılacağına gö- Cevap: C
II. M, iç geçiş metalidir ve f bloğundadır.
re bu çalışmanın başarılı öğrencileri aşa-
ğıdakilerden hangisinde verilmiştir? III. Y elementinin oksitinin sulu çözeltisi, Z
elementinin oksitinin sulu çözeltisinden Örnek
A) Fatih B) Güney daha baziktir.
2He
ve 10Ne elementleri için;
C) Asya ve Güney D) Fatih ve Güney ifadelerinden hangileri doğrudur?
I. Değerlik elektron sayısı
E) Asya, Fatih ve Güney A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
II. Elektrik akımını iletmeme
III. Elektron ilgilerinin düşük olması
IV. Değerlik orbitallerinin tam dolu olma-
sı
11. V. Doğada tek atomlu hâlde bulunma
Y
8.
Periyodik tablonun p X Z özelliklerinden hangisi ortak değildir?
A B
bloğundan alınan bir ke-
sit şekildeki gibidir. C
D Çözüm
Buna göre;
Periyodik tabloda yerleri verilen X, Y ve Z
I. Atom yarıçapı en küçük olan A atomudur. elementleri ile ilgili; 2
He: 1s2,Değerlik elektron sayısı = 2
II. B elementinin birinci iyonlaşma enerjisi I. X 2O bileşiğinin sulu çözeltisi bazik özel- 10Ne: 1s22s22p6 , Değerlik elektron sa-
C'ninkinden büyüktür. lik gösterebilir. yısı = 8
III. Değerlik elektron sayıları, A > C > D II. YO2 bileşiğinin sulu çözeltisi asidiktir. Her ikisi de soygazdır. Soygazlar elekt-
şeklindedir. rik akımını iletmezler. Elektron ilgileri
III. Elektron ilgisi en az olan Z atomudur.
düşüktür. Monoatomik (tek atomlu) ya-
yargılarından hangileri doğrudur? pılı elementlerdir. Soygazların değerlik
orbitalleri tam doludur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Cevap: A
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III
7C 8B 9C 10E 11E Periyodik Sistem 57

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
Örnek
2
X, Y ve Z atomlarının temel hâl elekt- 1. X - ile Y 2+ iyonları izoelektroniktir. 4. X atomu 3 elektron verdiğinde elektron dizi-
3 ron dizilimlerindeki son terimler aşağıda limi,
Farklı periyotlarda bulunan X ve Y baş
verilmiştir. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
4 grup elementleri ile ilgili;
X: .............. 3s2
şeklinde olmaktadır.
Y: .............. 3p1 I. Çapları arasında, X < Y ilişkisi vardır.
5 1 Buna göre;
Z: .............. 3d II. X bileşiklerinde hem negatif hem pozitif
Buna göre; X, Y ve Z elementleri için değerlik alır. I. X bir geçiş metalidir.
6
aşağıda verilenlerden hangisi ortaktır? II. X elementinin değerlik orbitalleri sade-
III. Y’nin elektronegatifliği daha yüksektir.
7 A) Aynı periyotta bulunma ce d orbitalleridir.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
B) Küresel simetri özelliği gösterme III. X elementi 4. periyotta 3B grubunda
8
C) Bileşiklerinde farklı pozitif değerlikler A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yer almaktadır.
9 alabilme
D) NaOH sulu çözeltisi ile tepkime verme D) II ve III E) I, II ve III
E) Metalik özellik gösterme A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
Çözüm
X: 1s22s22p63s2 (3. periyot 2A grubu) 2. Değerlik elektron sayıları aynı olan X ve
Küresel simetriktir. Y atomları ile ilgili;
Y: 1s22s22p63s23p1 (3. periyot 3A grubu) I. Kimyasal özellikleri farklı olabilir.
Z: 1s22s22p63s23p64s23d1 (4. periyot 3B 5. 9X , 11Y ve 15 Z atomları ile ilgili;
II. Grup numaraları farklı olabilir.
grubu) I. Birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki
III. Aynı periyotta bulunuyorlarsa iyonlaş-
Y ve Z küresel simetri özelliği göstermez. ilişki, Z > X > Y şeklindedir.
ma enerjileri eşit olabilir.
X ve Y, baş grup (A grubu) elementi, Z II. Üçü de metallerle iyonik bağlı bileşik
ise geçiş elementidir. X bileşiklerinde sa- ifadelerinden hangileri doğrudur? oluşturabilir.
dece +2, Y ise sadece +3 değerlik alır. III. Atom çapları arasındaki ilişki, Y > Z > X
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Y elementi amfoter özellik gösterdiği için şeklindedir.
kuvvetli bir baz olan NaOH ile tepkime D) I ve III E) II ve III verilen yargılardan hangileri doğrudur?
verirken; X ve Z elementleri NaOH ile
tepkime vermez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
X, Y ve Z elementleri metalik özellik gösterir. D) I ve II E) I ve III
Cevap: E
3. X, Y, Z baş grup elementleri ile ilgili;
Örnek
• Elektronegatifliği en büyük olan X
Periyodik cetveldeki 4. yatay sıranın elementidir.
8. elementi ile ilgili aşağıdaki yargı- 6. Halojen oldukları bilinen X, Y ve Z element-
lardan hangisi yanlıştır? • X ile Y elementlerinin değerlik elekt- leri için aşağıdaki bilgiler veriliyor.
A) Atom numarası 26’dır. ron sayıları aynı, Z’ninki farklıdır.
B) Temel hâl elektron diziliminde 4 tane • Hidrojenli bileşiklerinin asidik karak-
• Z ve Y aynı periyot elementleri olup
yarı dolu orbitali bulunur. teri en büyük olan element Z’dir.
atom hacmi en büyük olan Z’dir.
C) Geçiş elementidir.
D) Isı ve elektriği iletmez.
• Kaynama noktası en küçük olan ele-
bilgileri veriliyor. ment Y’dir.
E) Bileşiklerinde farklı pozitif değerlikler
alabilir. Yukarıda verilen bilgilere göre aşağıdaki
ifadelerden hangisi kesinlikle doğrudur? Buna göre bu elementler ile ilgili;
Çözüm I. Ametalik aktifliği en büyük olan ele-
A) X ve Y’nin kimyasal özellikleri aynıdır.
2 2 6 2
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d6 2 6
(4. periyot 8B ment Y’dir.
grubu) B) Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan II. Atom çapları arasındaki ilişki, Z > X > Y
6 Y elementidir. şeklindedir.
• 3d (4 tane yarı dolu
orbitali bulunur.) C) Çekirdek yükü en büyük olan Y elemen- III. Periyot numarası en küçük olan ele-
• Geçiş elementidir (Ağır metal). tidir. ment Z’dir.
• Atom numarası 26 olup bileşiklerinde D) X ve Z aynı periyot elementleridir. yargılarından hangileri doğrudur?
farklı pozitif değerlikler alabilir (+2, +3).
E) Elektron ilgisi en büyük olan X’tir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
• Metalik özellik gösterdiği için ısı ve
elektriği iletir. Cevap: D
58 Periyodik Sistem 1A 2C 3C 4D 5C 6B
ÜNİTE
7. X, Y ve Z elementleri ile ilgili; 10. X ve Y elementleri bileşiklerinde (1+) değer-
KONUYU
liğini alabilmektedir. ÖĞRENELİM 1
• Y elementinin elektronegatifliği X’in-
Buna göre X ve Y elementleri ile ilgili; 2
kinden büyüktür.
I. Aynı grupta yer alırlar. 3
• Z elementinin son katmanında bulu- Örnek
nan s ve p orbitalleri tam doludur. II. X metal, Y ametaldir.
2- 4
III. Değerlik elektron sayıları farklıdır. Cr2O7 taneciğindeki Cr taneciğinin
bilgileri verilmiştir. yükseltgenme basamağını bulunuz. (8O) 5
yargılarından hangileri doğru olabilir?
Buna göre periyodik cetvelin üçüncü ya-
tay sırasında bulunan X, Y ve Z element- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 6
Çözüm
lerinin atom numaralarının artış sırası
D) II ve III E) I, II ve III 7
[2.(Cr)] + [7.(O)] = -2
miştir? 8
[2.(Cr)] + [7.(-2)] = -2
A) X, Y, Z B) Z, X, Y C) Y, Z, X 9
Cr = +6
D) Y, X, Z E) Z, Y, X
11. M(g) + E1 (kj) $ M+(g) + e-
Y(g) + E2 (kj) $ Y+(g) + e-
M ve Y toprak alkali metallerinin birinci iyon- Örnek

laşma enerjileri arasındaki ilişki, E2 > E1 Aşağıda verilen bileşik ve iyonlarda
8. Toprak alkali metali oldukları bilinen X, Y ve
şeklindedir. altı çizili atomların yükseltgenme ba-
Z elementleri için aşağıdaki bilgiler veriliyor.
samaklarını bulunuz.
Buna göre;
• Oksidinin sulu çözeltilerinde bazik ka- (1H, 3Li, 8O, 12Mg, 19K)
I. Y(OH)2 bileşiğinin sulu çözeltisi kuvvet-
rakteri en fazla olan element X’tir. li bazlarla tepkime verir. a) K2MnO4 b) H2SO3 c) MgC2O4
• Birinci iyonlaşma enerjisi en yüksek II. Metalik aktiflikleri arasındaki ilişki, d) LiNO3 e) ClO4- f) ZnO22-
olan Y elementidir. M > Y şeklindedir.
III. Her ikisi de uygun şartlarda H2O ile tep- Çözüm
Buna göre bu elementler ile ilgili;
kime vererek H2 gazı açığa çıkarırlar.
I. Erime noktası en büyük olan element a) K2MnO4 "[2.(K)] + (Mn) + [4.(O)] = 0
yargılarından hangileri doğru olabilir?
Y’dir. [2.(+1)] + (Mn) + [4.(-2)] = 0
II. Atom çapları arasındaki ilişki, X > Z > Y A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
Mn = +6
şeklindedir.
D) I ve III E) Yalnız II
III. Atom numarası en büyük olan element b) H2SO3"[2.(H)] + (S) + [3.(O)] = 0
Y’dir. [2.(+1)] + (S) + [3.(-2)] = 0
yargılarından hangileri doğrudur? S = +4
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III c) MgC2O4"(Mg)+[2.(C)]+[4.(O)] = 0

12. X
D) II ve III E) I, II ve III (+2) + [2.(C)] + [4.(-2)] = 0
M
Y L
Z K C = +3
d) LiNO3"(Li) + (N) + [3.(O)] = 0

9. Periyodik cetveldeki yeri bilinen bir ele-
(+1) + (N) + [3.(-2)] = 0
mentin;
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen ele-
N = +5
I. Proton sayısı mentler ile ilgili aşağıda verilen ifadeler-
II. Nötron sayısı den hangisi yanlıştır? e) ClO-4 "(Cl) + [4.(O)] = -1
III. Kütle numarası (Cl) + [4.(-2)] = -1
A) X ve Y’nin değerlik elektron sayısı eşittir.
IV. Değerlik elektron sayısı Cl = + 7
B) K ısı ve elektriği iyi iletir.
V. İzotopunun atom numarası
C) ZM bileşiği iyonik bağlıdır. f) ZnO2- [ ]
2 "(Zn) + 2.(O) = -2
niceliklerinden hangileri bulunabilir?
D) M en aktif ametaldir. (Zn) + [2.(-2)] = -2
A) I ve II B) I ve III C) I, IV ve V E) L elementi IUPAC sistemine göre 3. Zn = +2
D) II ve III E) I, II ve III grupta yer alır.
7A 8B 9C 10E 11A 12E Periyodik Sistem 59

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. 2. periyot 2A, 3A ve 5A grubu elementleri ile 3. Aynı periyotta bulunan ve soygaz olmadığı
Baş grup elementi olan
3 ilgili bazı özellikler aşağıda verilmiştir. bilinen X, Y ve Z elementleri ile ilgili,
a-1
X , aY ve a + 1Z atomlarından X’in
4 7A grubunda olduğu bilindiğine göre;
a. Bileşiklerinde +3 değerlik alabilenler • X: Bileşiklerinde sadece (-1) değerlik
I. Z elementi alkali metaldir. alıyor.
5 b. Küresel simetri özelliği gösterenler
II. Birinci iyonlaşma enerjileri arasında- • Y: Atom çapı, X ve Z elementlerinden
6 ki ilişki, Y > X > Z şeklindedir. c. Oksiti amfoter özellik gösterenler büyüktür.
III. En büyük başkuantum sayıları arasın- • Z: Son katmanında bulunan elektron
7 d. Birinci yonlaşma enerjisi en büyük olanlar
daki ilişki, Z > X = Y şeklindedir. sayısı 6’dır.
8 yargılarından hangileri doğrudur? e. Baş grup elementi olanlar
bilgileri veriliyor.
9 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III Buna göre özelliklerin Venn şemasında Buna göre bu elementlerin periyodik cet-
D) II ve III E) I, II ve III gösterilmesi aşağıdakilerin hangisinde veldeki yerleri ile ilgili aşağıda verilen
doğru olarak verilmiştir? kesitlerden hangisi doğrudur?
(2A: X , 3A: Y ve 5A: Z ile gösterilmiştir.)
Çözüm
A) X Z Y B) Y Z X
X " 7A n. periyot A) X Y B) X Y
c d b d C) D)
Y " 8A n. periyot e Y X
b a a
Z " 1A (n + 1). periyot " Alkali me- e c Z Y
taldir. X Z
Z Z
• 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki iliş- C) X Y D) X Y
ki, Y > X > Z şeklindedir. c c d E) Z Y X
e e
• En büyük baş kuantum sayısı periyo- b a a
du verir. Z > X = Y şeklindedir. d b
Z Z
Cevap: E
E) X Y 4. H
b N F
e
c a Mg
Örnek d
Br
NO , CO2 ve CaO bileşikleri ile ilgili; Z
I. NO nötr oksit olup H2O ile tepkime

vermez. Yukarıdaki periyodik cetvelde yerleri be-
lirtilen elementler içerisinde elektrone-
II. CO2’nin sulu çözeltisi mavi turnusol
gatifliği en yüksek olan element aşağı-
kağıdının rengini kırmızıya çevirir.
dakilerden hangisidir?
III. CaO bazik oksittir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) H B) N C) F D) Mg E) Br
2.
(6C , 7N , 8O, 20Ca) • X atomu ile 39Y atomu izobardır.
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III 37

• X atomu ile Z atomu izotondur.
17
5. Periyodik cetvelde aynı düşey sütunda
Buna göre X atomunun periyodik cet- yer alan elementler için;
Çözüm veldeki yeri aşağıdakilerden hangisinde I. Kimyasal özellik
II. Değerlik elektron sayısı
• NO " nötr oksit
A) 3. periyot 1A grubu III. Grup numarası
• CO2 " asidik oksit
B) 3. periyot 7A grubu nitelik ve niceliklerinden hangileri kesin-
• CaO " bazik oksittir.
C) 4. periyot 1A grubu likle aynıdır?
• Asitlerin sulu çözeltileri mavi turnusol
kağıdının rengini kırmızıya çevirir. D) 4. periyot 2A grubu A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Cevap: E E) 4. periyot 3B grubu D) II ve III E) I, II ve III
60 Periyodik Sistem 1C 2C 3B 4C 5B
ÜNİTE
6. 9.
KONUYU
Li N O F
2
ÖĞRENELİM 1
S Cl
K
Örnek 2
1 H2 C 2O4 ve H3 AsO4 bileşiklerinde al- 3
tı çizili atomların yükseltgenme ba-
Yukarıdaki periyodik cetvelde yerleri be- samakları sırasıyla (C, As) aşağıdaki- 4
Yukarıdaki periyodik tabloda oklarla gös- lerden hangisinde doğru verilmiştir?
lirtilen elementlerin özellikleri ile ilgili
terilen 1 ve 2 yönlerinde, periyodik özel- (1H , 8O) 5
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
liklerin değişimi ile ilgili aşağıdaki genel-
lemelerden hangisi yanlıştır? A) 3- , 5+ B) 3+ , 5+ C) 3+ , 5- 6
A) K elementinin metalik aktifliği Li elemen-
tine göre daha büyüktür. D) 2+ , 4+ E) 3- , 3+
A) 1 yönünde birinci iyonlaşma enerjisi ge- 7
B) O ve S benzer kimyasal özellik gösterir. nellikle azalır.
Çözüm 8
C) Birinci iyonlaşma enerjileri arasında, B) 2 yönünde genellikle elektronegatiflik
F > O > N ilişkisi vardır. artar. 1+ X 2- 9
H2C2O4
D) F elementinin elektronegatifliği Cl ele- C) 1 yönünde atom çapı artar.
2 · (1+) + 2 · X + 4 · (2-) = 0
mentine göre yüksektir. D) 2 yönünde elementlerin oksitlerinin asit-
lik karakteri artar. 2X = 6+
E) Atom çapı en büyük olan K elementidir.
E) 1 yönünde elementlerin metalik özellik- X = 3+
leri azalır. 1+ Y 2-
H3AsO4
3 · (1+) + Y + 4 · (2-) = 0
Y = 5+
Cevap: B
7. Bir elementin ametalik özelliği;
I. Elektronegatiflik Örnek
II. Oksitlerinin bazik karakteri
XO3- iyonunda toplam elektron sayısı
III. Atom yarıçapı 32’dir.
niceliklerinden hangileri ile doğru orantı- Buna göre X atomu ile ilgili;
10. Ardışık çekirdek yüküne sahip X, Y, Z ve T
lı olarak değişir? elementlerinin birinci iyonlaşma enerjisi – I. Çekirdek yükü +7’dir.
atom numarası grafiği aşağıda verilmiştir. II. Temel hâl elektron dizilimi,
1s2 2s2 2p3 şeklindedir.
D) I ve III E) II ve III 1. iyonlaşma enerjisi (kj/mol) III. 2. periyot 5A grubu elementidir.
IV. Birinci iyonlaşma enerjisi oksijen ato-
T muna göre daha büyüktür.
V. mℓ = 0 değerine sahip elektron sayı-
sı 4’tür.
X Z
8. Periyodik cetvelde aynı periyotta bulunan yargılarından hangisi yanlıştır? (8O)
ve soygaz olmadığı bilinen X, Y ve Z ele-
mentleri ile ilgili; Y A) I B) II C) III D) IV E) V
Atom numarası
Çözüm
• Y’nin atom yarıçapı X’ten büyüktür.
3. periyot elementleri olan X, Y, Z ve T ile
• Ametalik aktifliği en fazla olan Z’dir. ilgili; XO3- " X + 3 · 8 + 1 = 32 " X = 7
• Çekirdek yükü 7’dir.
I. Atom çapları arasındaki ilişki,
bilgileri veriliyor. X > Y > Z şeklindedir. • Temel hâl elektron dizilimi
1s2 2s2 2p3 şeklindedir.
Buna göre bu elementlerin proton sayıla- II. T elementi küresel simetriktir.
rı arasındaki ilişki hangi seçenekte doğ- • 2. periyot 5A grubu elementidir.
III. Y elementi metaldir.
ru verilmiştir? • O: 1s2 2s2 2p4 " 2. periyot 6A gru-
yargılarından hangileri kesinlikle doğru- 8
bundadır. X’in 1. iyonlaşma enerjisi
A) X > Y > Z B) Y > X > Z dur?
oksijenden fazladır.
C) Z > Y > X D) Z > X > Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III • mℓ = 0 değerine sahip toplam 5 elekt-
D) I ve II E) I ve III ronu vardır.
E) X > Z > Y
Cevap: E
6C 7A 8D 9E 10D Periyodik Sistem 61

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
Örnek
2 X: Toprak alkali metali
1. 3. 1
Y: Toprak metali Element İE1 İE2 İE3 İE4
3 Z: Soygaz
X, Y ve Z aynı periyot elementi olduk- X 495 4560 6900 9540
4
larına göre;
Y 2370 5250 — —
5 I. Metalik aktifliği en fazla olan X ele-
mentidir. 2
Z 520 7300 11815 —
6 II. Atom numaraları arasındaki ilişki,
X, Y ve Z baş grup elementlerinin ilk dört Aşağıda verilen periyodik özelliklerden
7 III. Birinci iyonlaşma enerjileri arasında-
iyonlaşma enerjisi değerleri kj/mol cinsin-
ki ilişki, Z > X > Y şeklindedir. hangisi genellikle 1 yönünde artarken, 2
8 den yukarıdaki tabloda verilmiştir. yönünde azalma gösterir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III Buna göre X, Y ve Z atomları ile ilgili;
9 D) II ve III E) I, II ve III A) Elektronegatiflik
I. Y elementi 1. periyot 8A grubunda,
Çözüm B) Atom yarıçapı
Z elementi 2. periyot 1A grubunda yer
X " 2A grubu, Y " 3A, Z " 8A gru- alır. C) Değerlik elektron sayısı
bundadır.
II. Üçü de H2O ile tepkime vererek H2 ga- D) Atom numarası
Metalik aktiflik artar.
zı açığa çıkarır. E) Oksitlerinin bazlık özelliği
2A 3A 8A
III. Elektron ilgisi en fazla olan Y elementidir.
X ... Y ... Z yargılarından hangileri doğrudur?

• Atom numaraları arasındaki ilişki, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
• Metalik aktifliği en fazla olan X atomudur. D) II ve III E) I ve II
• Aynı periyotta 1. iyonlaşma enerjisi
artış (İE1) sırası,
1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A 4. Periyodik tablonun 7A grubunda elektro-
şeklindedir. Bu nedenle İE1: Z > X > Y negatifliğin arttığı yönde;
şeklindedir. I. Atom yarıçapı
Cevap: E
Örnek II. Elektron sayısı
III. Elektron ilgisi
Nötron sayısı proton sayısından 1 fazla
olan X atomunun kütle numarası 31’dir. niceliklerinden hangileri kesinlikle azalır?
I. 3. periyot 5A grubundadır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II. Ametalik aktifliği 7N atomundan faz- 2.
ladır. X elementi 3. grupta yer alır. D) I ve II E) I, II ve III
III. Elektronegatifliği 8O atomundan dü-
şüktür. D Y
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Oksitinin sulu Bileşiklerinde
çözeltisi amfoter sadece pozitif
özellik gösterir. değerlik alır.
Çözüm
D Y D Y
Nötron sayısı (n) = Proton sayısı (p) + 1 5. CaO2 , OF2 , NO2 bileşikleri ile ilgili;
Kütle numarası = p + n 1 6
Nötron sayısı H2O ile I. Oksijenin yükseltgenme basamakları
31 = p + (p + 1) & 2p = 30 & p = 15 14 ise kütle tepkime
sırasıyla 1-, 2+ ve 2- şeklindedir.
• X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 " 3. periyot 5A
15
numarası 27’dir. vermez.
grubundadır. II. CaO2 bileşiğinde kalsiyumun yükselt-
• 7N: 1s2 2s2 2p3 " 2. periyot 5A gru- D Y D Y genme basamağı 4+’dür.
bundadır.
Ametalik Ametalik aktiflik: 2 3 4 5 III. NO2 bileşiği nötr oksit olduğu için H2O
N ile tepkime vermez.
aktiflik N > X’tir.
X azalır. 13X elementi ile ilgili yukarıda verilen ifa-
Elektronegatiflik artar. deler doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yönün-
de ilerlendiğinde kaç numaralı çıkışa ula- (7N , 8 O , 9 F , 20 Ca)
• 8O: 1s2 2s2 2p4 " 2. periyot 6A
şılır?
O Elektronegatif- A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
lik: O > X’tir. A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
X D) I ve III E) I, II ve III
Cevap: C
62 Periyodik Sistem 1A 2C 3A 4D 5A
ÜNİTE
6. M: 9.
KONUYU
R:
I. B 2O3 a. 6+ ÖĞRENELİM 1
Il. Na2 S 2O3 b. 5+ Örnek 2
Y:
lll. PbO2 c. 2+ 2. periyot 15. grupta yer alan element
M, R ve Y atomlarının elektron dağılımlarına 3
IV. Ca(NO3)2 d. 4+ ile ilgili;
ait orbital şemaları yukarıda verilmiştir.
4
I. Değerlik elektron sayısı 5’tir.
Buna göre M, R ve Y atomları ile ilgili; V. SO3
II. 13Al elementi ile oluşturduğu bileşik- 5
I. Birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki te yükseltgenme basamağı 3-’dir.
ilişki, Y > M > R şeklindedir. Yukarıda verilen bileşiklerde altı çizili 6
atomların yükseltgenme basamakları ile III. 1H ile oluşturduğu bileşiğin sulu çözel-
II. Y elementinin 1H ile yaptığı bileşiğin su- tisinde OH- iyonu sayısı H+ iyonu sa-
yandaki değerler eşleştirildiğinde hangi 7
lu çözeltisi asidik özelliktedir. yısından fazladır.
seçenek açıkta kalır? (8O , 11Na , 20Ca)
III. Elektronegatiflik değeri en küçük olan yargılarından hangileri doğrudur? 8
M elementidir. A) I B) II C) III D) IV E) V
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III 9
D) II ve III E) Yalnız I
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III Çözüm
• 2. periyot 15. grup, 5A grubudur ve

10. T değerlik elektron sayısı 5’tir.
X
7. Periyodik cetvelde 3. periyot 16. grupta Elektron dizilimi 1s2 2s2 2p3 şeklindedir.
Z 2 2 6 2 1
yer alan bir elementin +2 yüklü iyonunun • 13Al: 1s 2s 2p 3s 3p 3. periyot 3A
Y
elektron sayısı kaçtır? grubunda bir metaldir ve 7X ile bileşi-
ğinde X, 3- yükseltgenme basamağı-
A) 26 B) 24 C) 18 D) 16 E) 14 na sahiptir.
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y,
• X atomu 7N atomudur ve 1H ile oluş-
Z ve T elementleri ile ilgili;
turduğu bileşiğin sulu çözeltisi baziktir
I. X elementi alkali metal sınıfındadır. yani OH- iyon sayısı H+ iyon sayısın-
II. Y metal, T ve Z soygazdır. dan fazladır.
Cevap: A
8. III. T ile Z’nin değerlik elektron sayısı eşittir.
X K
M Z
Y L A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Örnek
D) II ve III E) I, II ve III Temel hâl elektron diziliminde 8 tane

tam dolu orbitali olan atom ile ilgili;
Yukarıdaki periyodik tabloda bazı element-
I. Elektron ilgisi en fazla olan atomdur.
lerin yerleri gösterilmiştir.
II. Halojenler grubundadır.
Bu elementler ile ilgili;
III. p bloğu elementidir.
I. M elementinin oksiti amfoter özellik
gösterir.
II. Z elementi periyodik tabloda elektron il- A) Yalnız II B) II ve III C) I ve II
gisi en büyük olan elementtir. 11. X 6+
, Y 2-
iyonlarının elektron sayıları eşittir. D) I ve III E) I, II ve III
III. Y ve L elementleri elektrik akımını ile-
Y elementi 3. periyot 16. grupta olduğuna
ten geçiş metalleridir.
göre X elementi ile ilgili; Çözüm
IV. X elementi kendi grubunda bulunan di-
I. 4. periyot 6B grubunda yer alır.
ğer elementlerle elektron alışverişine X:
dayalı bağ oluşturabilir. II. (1+) yüklü iyonunun ℓ = 0 değerine sa- 1s 2s 2p 3s 3p
hip 6 elektronu vardır.
V. K elementinin değerlik elektron sayısı • 3. periyot 7A grubundadır. 17Cl ato-
bulunduğu gruptaki diğer elementler- III. Bileşiklerinde sadece pozitif değerlik alır. mudur. Elektron ilgisi en büyük olan
den farklıdır. yargılarından hangileri doğrudur? atomdur.
ifadelerinden hangisi yanlıştır? • 7A grubu " halojenler grubudur.

A) I ve II B) II ve III C) Yalnız III
• 7A grubu p bloğundadır.
A) I B) II C) III D) IV E) V D) I ve III E) I, II ve III Cevap: E
6E 7E 8C 9A 10B 11E Periyodik Sistem 63


2
1. 2.
3 Sözlükler oluşturulurken alfabetik sıraya göre düzenleme yapı-
lır. İlk harfi alfabede önce gelen kelime önce yazılır. İlk harfle-
4 ri aynı ise ikinci harfe, ikinciler de aynıysa üçüncü harfe bakıla-
X P rak sözcükler sıralanır.
5
T O
Kimya sözlüğü hazırlayan İdil bileşikleri sıralarken bu kuralı bi-
6 M N
leşik içindeki elementlerin yükseltgenme basamaklarına göre
Y K L
uyarlamıştır. Sırasıyla ilk elementinin yükseltgenme basamağı
7
küçük olandan başlayarak bileşikleri sıralamıştır.
8 Örneğin HCl, MgO, H2O, Na3N bileşikleri aşağıdaki gibi sıra-
lanır.
9
Burcu Öğretmen, tahtaya pe-
H, Cl Mg, O H, H, O Na, Na, Na, N
riyodik cetvelden bir kesit çi- 123 123 14243 1442443
zer ve bazı elementleri yerleş- +1 –1 +2 2– +1 +1 2– +1 +1 +1 3–
tirir. Sonra oğlunun oyuncağı-

1. elementlere bakılır. En küçük olan öne alınır. (MgO sona kal-
nı çıkarır. Bu oyuncakta hal-
dı.) 1. elementlerin değerliği aynıysa ikincilere bakılır. (HCl öne
kaların geçebileceği iki boru alınır.) Diğer elementlere aynı şekilde bakılarak devam edilir.
ile kırmızı ve mavi halkalar bu-
HCl, H2O, Na3N, MgO şeklinde sıralanır.
lunmaktadır.
Burcu Öğretmen, tahtaya çizdiği periyodik cetvelle ilgili aşağı- Buna göre;
daki cümleleri öğrencilerine okur.
I. HNO3 III. OF2
♦ Atom yarıçapı en büyük olan element Y’dir. II. HClO2 IV. Mg3N2
2
♦ Elektron dizilimi s ile biten iki tane element vardır. bileşiklerinin kimya sözlüğündeki öncelik sırası aşağıdakiler-
den hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 7N, 8O, 9F, 12Mg, 17Cl)
♦ 5. grupta yer alan element N’dir.
♦ Küresel simetri özelliği gösteren baş grup elementleri X, Y, A) I, II, III, IV B) II, I, III, IV C) I, III, II, IV
T, N ve P’dir. D) IV, II, III, I E) III, I, II, IV

♦ X, Y, T, K, L ve M bileşiklerinde daima pozitif yükseltgenme
basamağına sahiptir.
♦ M, N, O ve P elementleri p bloğundadır.
Öğrenciler, doğru olan cümleler için mavi, yanlış olan 3. B grubu metallerinin günlük
cümleler için kırmızı halka kullanırsa, halkaların borulara yaşamdaki kullanım alanları
yerleşimi aşağıdakilerden hangisindeki gibi olur? baş grup metallerinin kulla-
nım alanlarına göre oldukça
A) B) C) geniştir.
Bu durumun nedeni;
I. B grubu metallerinin genellikle A grubu metallerine göre daha
pasif olması
II. B grubu metallerinin erime noktalarının genellikle A grubu
elementlerine göre daha yüksek olması
III. B grubu metallerinin A grubu metallerine göre daha renkli ya-
D) E) pıda olmaları
yukarıda verilenlerden hangileri olabilir?
64 Periyodik Sistem 1A 2B 3E
ÜNİTE
1
4. Aşağıda 2. periyotta bulunan baş grup elementlerinin birinci iyon- 6. Atom yarıçapı özdeş ve komşu
2
laşma enerjisi-atom numarası grafiği verilmiştir. iki atomun çekirdekleri arasın-
Birinci iyonlaşma enerjisi (kj/mol) daki uzaklığın yarısı olarak ya 3
2000 da atomun merkezi ile son yö-
4
rüngesindeki elektron bulutları
1500 5
arasındaki uzaklık olarak düşü-
1000 nülebilir. 6
500 Buna göre tanecik yarıçapları ile ilgili verilen;
7
• Tek bir kovalent bağ oluşturmuş özdeş iki atomun çekirdekle-
8
Atom ri arasındaki uzaklığın yarısına kovalent yarıçap denir.
3Li 4Be 5B 6C 7N 8O 9F 10Ne numarası
9
• Metalik yarıçap komşu ve özdeş iki metal atomunun çekirdek-
Yukarıdaki grafik incelendiğinde;
leri arasındaki mesafenin yarısı olarak tanımlanır.
I. Berilyum atomunun (4Be) birinci iyonlaşma enerjisinin bor
• İyonik yarıçap bir iyonik bağda iyonların çekirdekleri arasın-
atomunun (5B) birinci iyonlaşma enerjisinden yüksek olması-
daki uzaklığa göre belirlenir.
nın sebebi Be atomunun küresel simetrik yük dağılımına sa-
hip olmasıdır. • Aynı cins iki atomun aralarında bir bağ olmaksızın birbirine en
II. Neonun (10Ne) birinci iyonlaşma enerjisinin en büyük olması- yakın olduğu anda, çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısına
nın nedeni oktetini tamamlamış olması ile açıklanabilir. Van der Waals yarıçapı denir.
III. İkinci periyotta birinci iyonlaşma enerjisi en düşük olan ele-
bilgiler değerlendirildiğinde aşağıdaki görsellerden hangi-
ment bir alkali metaldir.
sindeki yarıçap türü yanlış belirtilmiştir?
yorumlarından hangileri doğru olur?
A) Kovalent yarıçap B)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 120 pm 228 pm
H2 molekülü H2 molekülü Br2 molekülü

Kovalent yarıçap:
37 pm 114 pm
5. Van der Waals
• Metal oksit ve hidroksitlerin sulu çözeltileri genellikle bazik
yarıçap:
özellik gösterirken ametal oksitlerden oksijence zengin olan- 37 pm
ların sulu çözeltileri genellikle asidik özellik gösterir.
• YOH bileşiği sulu çözeltisine OH- iyonu verir. XO2 ve ZO2 bi- C) D)
470 pm
leşiklerinin sulu çözeltisinde oda koşullarında pH değeri 7'den
küçüktür.
60 pm 136 pm
Buna göre X, Y, Z elementleri ve YOH bileşiği ile ilgili;
I. Y elementinin elektron verme eğilimi X ve Z’ninkinden fazladır. 19
K atomu K atomu
19
Li+ F–
Metalik yarıçap: iyonu iyonu
II. X ve Z elementleri p bloğunda bulunabilir.
235 pm İyonik yarıçap
III. Y elementi bileşiklerinde farklı pozitif değerlikler alabilir.
IV. YOH bileşiğinin sulu çözeltisi halojenlerin hidrojenli bileşikleri E)
ile tepkime verir.
yargılarından hangileri doğrudur? 71 pm 71 pm
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III
Ne Ne
atomu atomu
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Van der Waals çapı
142 pm
4E 5E 6A Periyodik Sistem 65
ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
6 A. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimeler ile tamamlayınız.
8 4f
10
9 7 3d
4.
küresel simetri
Pauli ilkesi
3d 21
5B
2
Hund kuralı
3
1. Elektronlar eş enerjili orbitallere önce tek tek aynı spinli olacak şe- 6. 22Ti
elementinin elektron dizilimindeki son terimin baş kuantum
kilde yerleşirler, sonra ikincileri zıt spinli olarak yerleşir. Bu kurala sayısı 3 , açısal momentum kuantum sayısı 2 dir.
Hund kuralı denir.
2. Bir orbitalde dönme yönü birbirine zıt olan en fazla iki elektron bu- 7. 24Cr
atomunda ℓ = 0 olan elektron sayısı 7 dir.
lunur. Bu ilkeye Pauli ilkesi denir.
3. 4d, 4f, 5s, 3d orbitallerinden enerjisi en yüksek olan 4f orbitalidir. 8. Temel hâl elektron dizilimi 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d3 şeklinde olan
X 2+ iyonunun periyodik tablodaki yeri 4. periyot, 5B grubudur.
4. 21Sc
+
iyonunun temel hâl elektron dizilimindeki en son orbital 3d dir.
9. Elektron diziliminde 3. enerji düzeyinde 9 elektron bulunan temel
hâldeki atomun proton sayısı 21 dir.
5. Temel hâl elektron dizilimindeki son orbital türünün tüm alt orbi-
talleri tam dolu ya da yarı dolu olan atom küresel simetri özelli-
ği gösterir. 10. 29Cu
+
iyonunun elektron diziliminde son terim 3d10 dur.
66 Periyodik Sistem
ÜNİTE
2
B. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların karşısına “D” yanlış olanların karşısına “Y” yazınız. 3
4
DOĞRU YANLIŞ 5
6
1. Periyodik sistemde aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru atom çapı arttığı için metalik aktiflik de
D
artar. 7
2. Aynı periyotta bulunan 5A grubu elementlerinin 1. iyonlaşma enerjisi değerleri, 6A grubu element- 8
D
lerine göre daha yüksektir.
9
3. Periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elektron ilgisi genellikle artar. Bu
Y
nedenle 8A grubu elementlerinin elektron ilgisi en yüksektir.
4. Atom yarıçapı küçüldükçe elektronegatiflik genellikle artar. D
5. Soygazların bağ yapma eğilimleri olmadığı için, 8A grubu için elektronegatiflikten söz edilmez. D
6. Metallerin oksitleri asidik özellik gösterir. Y
7. Ametal oksitleri, asidik oksit ve nötr oksit olarak sınıflandırılabilir. D
8. CO, NO, N2O gibi bileşiklerin sulu çözeltilerinin oda koşullarında pH değerleri 7’den küçüktür. Y
9. Al2O3, ZnO gibi bileşikler amfoter oksit sınıfına girer. D
10. Oksitlerin asit karakteri genellikle ametalik aktifliğin arttığı yönde artar. D
11. Oksitlerin bazik karakteri genellikle metalik aktifliğin arttığı yönde artar. D
12. 1. iyonlaşma enerjisi

X Aynı periyotta bulunan ve atom numaraları ardışık olan ele-
mentlere ait yandaki 1. iyonlaşma enerjisi – atom numarası Y
Y
grafiğinde Y elementi bir halojen olabilir.
Atom numarası
13. Aynı grupta bulunan elementlerden katman sayısı fazla olanın çapı daha büyüktür. D
14. Aynı periyotta bulunan elementlerden elektronegatifliği fazla olan elementin çapı da büyüktür. Y
15. Gaz hâlde bulunan +1 yüklü bir iyondan bir elektron koparmak için gerekli olan enerjiye 2. iyon-
laşma enerjisi denir.
D
Periyodik Sistem 67
ÜNİTE
2 C. Aşağıda verilen açık uçlu soruları cevaplayınız.
3 1. Aşağıda verilen terimleri tanımlayınız.
4 a) Kovalent yarıçap

5
Aynı elementin iki atomu kovalent bağ ile bağlandığında iki atom çekirdeği arasındaki mesafenin yarısıdır.
6
8
b) İyonik yarıçap
9
İyonik bağlı bir bileşikteki her bir iyonun yarıçapıdır. Çekirdekler arasındaki uzaklık katyon ve anyon arasında uygun şekilde pay-
laştırılarak ayrı ayrı hesaplanır.
c) Van der Waals yarıçapı

Aralarında zayıf etkileşim bulunan iki atomun birbirine en yakın olduğu anda çekirdekleri arasındaki mesafenin yarısıdır.
d) Atomik yarıçap

Atom çekirdeğinden en dış katmana kadar olan uzaklıktır.
2. Aşağıda verilen taneciklerin çapları arasındaki ilişkileri yazınız.
a) b)
Cl, Cl7+, Cl– 17
Cl–, 18Ar, 19K+
Cl- > Cl > Cl7+ Cl- > Ar > K+
3. 11Na, 12 Mg, 13Al, 14 Si

atomlarının 1. iyonlaşma enerjilerini karşılaştırınız.
Aynı periyotta bulunan elementlerin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, grup numaralarına göre 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A şeklin-
dedir.
11Na 3. periyot 1A grubu 12Mg 3. periyot 2A grubu 13Al 3. periyot 3A grubu 14Si 3. periyot 4A grubu
2 8 1 2 8 2 2 8 3 2 8 4
1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, Si > Mg > Al > Na şeklindedir.
68 Periyodik Sistem
ÜNİTE
4. Çekirdek yükü +17 olan bir atomun kaç tane iyonlaşma enerjisi değeri vardır, yazınız. 2
3
Bir atomun sahip olduğu elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi değeri vardır. Cevap: 17
4
5
5. 6
1. İyonlaşma Enerjisi 2. İyonlaşma Enerjisi 3. İyonlaşma Enerjisi 4. İyonlaşma Enerjisi 5. İyonlaşma Enerjisi
7
899 1757 14850 21005 –
8
Tüm iyonlaşma enerjisi değerleri yukarıdaki tabloda verilen atom ile ilgili aşağıdaki etkinlikleri yapınız.
9
a) Atom numarasını bulunuz.

Bir atomun elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi değeri vardır.
Atomun 4 tane iyonlaşma enerji değeri varsa 4 elektronu vardır.
Nötr hâldeki elektron sayısı, atom numarasına eşittir. Bu nedenle bu atomun atom numarası 4'tür.
b) Periyodik cetveldeki yerini bulunuz.

4X 2. periyot 2A grubu
2 2
c) Temel hâl elektron dizilimini yazarak tüm elektronların n, ℓ ve mℓ değerlerini yazınız.

4X:
1s2 2s2 1s $ n = 1, ℓ = 0, mℓ = 0 2s $ n = 2, ℓ = 0, mℓ = 0
6. Periyodik tablodaki elektron ilgisi en yüksek olan elementin m  = 0 olan elektron sayısı en fazla kaç tane olabilir belirtiniz.
Elektron ilgisi en yüksek olan element 7A grubunda bulunan 17Cl elementidir. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5
2 2
2p6 3s2 3p5 . . . . .
17Cl: 1s 2s
& 0 0 1 0 1 m = 0 m = 0 m = 0 m = 0 m = 0
. . . . .
m & 0 0 -1,0,+1 0 -1,0, +1
2e- 2e- 2e- 2e- 2e- " en fazla dediği için tam dolu olan
orbitallerinden biri m = 0 kabul edilir.
7. Periyodik tabloda atom yarıçapının azaldığı yönlerde hangi özellikler artar, yazınız.
Aynı periyotta sağa ve aynı grupta yukarıya doğru gidildikçe genellikle, 1. iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi, elektronegatiflik,
Atom yarıçapı azalır. ametalik özellik, oksitlerin asit karakteri artar.
8. HF, HCl, HBr, HI bileşiklerinin asitlik kuvvetlerini karşılaştırınız. (1H, 9F, 17Cl, 35Br, 53I)
F, Cl, Br ve I elementlerinin çapının arttığı yönde, hidrojenli bileşiklerinin asitlik kuvvetleri artar.
Bu nedenle asitlik kuvvetleri arasındaki ilişki,
HI > HBr > HCl > HF şeklindedir.
Periyodik Sistem 69
ÜNİTE
1
D. Periyodik sistem ve yükseltgenme basamakları ile ilgili aşağıda verilen etkinlikleri tamamlayınız.
2
1. II
3
5 Ca Co As
6 I
Yukarıda periyodik cetvelde I ve II numaralı oklar yönünde değişen periyodik özellikleri genel olarak yorumlayınız.
I I II
1. iyonlaşma enerjisi azalır artar
Elektronegatiflik azalır artar
Atom çapı artar azalır
Elektron verme eğilimi artar azalır
Ametalik özellik azalır artar
2. 20 Ca
, 27Co
, 33As
Ca, Co ve As elementlerinin temel hâl elektron dizilimini yaparak yukarıdaki periyodik tabloya yerleştiriniz.
20Ca: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 27Co: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d7 33As: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p3
4. periyot 2A grubu 4. periyot 8B grubu (2. sütun) 4. periyot 5A grubu
3. Aşağıda verilen bileşik ve iyonlarda altı çizili elementlerin yükseltgenme basamaklarını bulunuz.
–
O
a. FeS 4 e. H 2 O 2 g. Cl O 4
6+
2+ 2- 1- 7+
c. Cr 2O 7
2+ 4+ 1- 5+
NO ) 2 f. CaH 2
b. Cu( 3 d. PbO 2 O
h. H 3 P 4
4. XO4- iyonunda toplam 50 elektron bulunmaktadır.
Bu kökteki Xn iyonunun elektron dizilimini yazınız. (8O)
X’in proton sayısı = X + (4 · 8) + 1 = 50 Xn iyonunun yükseltgenme basamağı = n + 4 · (-2) = -1 elektron dizilimi 17X7+ 2 2 6
10: 1s 2s 2p şeklindedir.
X = 17 n = 7+
70 Periyodik Sistem
ÜNİTE
2
E. Aşağıda verilen tanımlardan yararlanarak bulmacayı tamamlayınız.
3
4
1. Gaz hâlindeki bir atomun bir elektron alması sırasındaki enerji değişimidir.
5
2. Periyodik sistemde 7A grubunun özel adıdır.
6
3. Oksijen atomu sayısının diğer ametal atomu sayısından fazla olduğu ametal oksitlerdir. 7
4. Periyodik sistemde 6A grubunun özel adıdır. 8
9
5. Periyodik sistemde 1A grubunun özel adıdır.
6. Periyodik sistemde dikey sütunlara verilen addır.
7. Periyodik sistemdeki yatay sıralardır.
8. Elektronegatifliği en yüksek olan elementtir.
9. Kovalent bağ yapmış aynı elemente ait iki atomun çekirdekleri arasındaki mesafenin yarısıdır.
10. s bloğunda yer alan soygazdır.
1
P
E E
4
L 6 G R U P
E İ K
9 K O V A L E N T Y A R I Ç A P
T O L
10
R T K
8 F L O R O H
N 2 H A L O J E N L E R
İ E L
5 A L K A L İ M E T A L L E R N Y
G L U
İ E M
3 A S İ D İ K O K S İ T R
Periyodik Sistem 71
ÜNİTE
4
DENEME – 2
5
1. 24
X 2+ iyonu ile ilgili; 4. 20
X 2+ ve Y– iyonlarının elektron sayıları eşittir.
6
I. Elektron dizilişi 1s2 2s2 2p 6 3s2 3p 6 3d4 şeklindedir. Buna göre;
7 II. s orbitallerinde toplam 6 elektronu vardır. I. X ve Y periyodik sistemde aynı periyottadır.
8 III. Nötr atomuna göre çapı daha küçüktür. II. X toprak alkali metali, Y ise halojendir.
yargılarından hangileri doğrudur? III. X 2+ iyonunun çapı, Y– iyonunun çapından daha büyüktür.
9
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I , II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
5. X3– iyonu ile Y2– iyonunun elektron sayıları eşittir. Y atomunun

2– 2+
2. 16X
+
, 19Y ve 20Z iyonları ile ilgili; kütle numarası 32 ve nötron sayısı 16 dır.
I. Elektron dizilimlerinin son terimi 3p6 dır. Buna göre X elementinin periyodik cetveldeki yeri nedir?
II. Üç tanecik de birbirinin izotonudur.
A) 4. periyot, IIIB grubu B) 4. periyot, IIIA grubu
III. Çapları arasında X 2– > Y+ > Z2+ ilişkisi vardır.
C) 3. periyot, VIIIA grubu D) 3. periyot, VA grubu
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
E) 3. periyot, IIA grubu
6. 1.İE
H
E G
B F
D
3. Potansiyel enerjileri eşit olan boş orbitallere elektronların yer- C

leşme kuralına ............I............ kuralı denir. A
Elektronların orbitallere en düşük enerjili olandan başlanarak yer- Atom numarası

leştirilmesine .............II........... kuralı denir.
Bir orbital zıt spinli olmak üzere en fazla iki elektron alır ifadesine 2. periyot elementlerinin 1. iyonlaşma enerjilerinin atom numarala
......III..... ilkesi denir. rına göre değişimi grafikte verilmiştir.
Atoma enerji verildiğinde potansiyel enerjisi en yüksek olan elekt- Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
ron daha üst enerji seviyesine çıkabilir. Atomun daha yüksek ener-
A) C ve F elementleri küresel simetri özelliği göstermez.
jili kararsız haline ............IV............ denir.
B) Elektron ilgisi en fazla olan G'dir.
Verilen cümlelerde numaralandırılmış boşlukları doldur-
C) Atom hacmi en büyük olan A'dır.
mak için aşağıdaki terimlerden hangisi kullanılamaz?
D) Elektronegatifliği en büyük olan H'dir.
A) Hund B) Aufbau C) Pauli E) F elementinin temel hâldeki atomlarında p orbitallerinden iki
tanesi yarı doludur.
D) Uyarılmış hâl E) Madelung – Kletchkowski
72 Periyodik Sistem
ÜNİTE
DENEME
1
7. Atomunun temel hâl elektron dizilişinde son terimi 3d3 olan 11. X 2+ : 1s2 2s2 2p6 2
X elementi ile ilgili;
Y3– : 1s2 2s2 2p6 3
I. 3. periyottadır.
İyonlarının elektron dizilişleri verilen X ve Y elementleri i- 4
II. İç geçiş elementidir.
çin aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
III. Y elementi ile bileşik oluşturması beklenmez.
11
5
A) X ve Y'nin 1. iyonlaşma enerjileri farklıdır.
6
B) X elementi 3. periyot IIA grubu, Y elementi 2. periyot VA gru-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III bunda yer alır. 7
C) X ile Y'nin değerlik orbitallerinin türleri aynıdır.
D) I ve II E) II ve III 8
D) Oluşturdukları kararlı bileşiğin formülü X3Y2'dir.
9
E) Y atomları küresel simetrik yük dağılımına sahiptir.
8. Aşağıda verilen taneciklerden hangisinden 1 elektron

koparmak için gereken enerji en fazladır?
12. 31Xatomunun elektron dizilişindeki son terimin kuantum

A) 13Al3+ B) 10Ne C) 11Na+
sayıları aşağıdakilerden hangisi olabilir?
D) 12Mg2+ E) 9F–
n ℓ mℓ
A) 4 0 0
B) 3 0 +1
C) 3 1 0
9. Aşağıdakilerden hangisinde orbitallerin enerjileri arasındaki
ilişki yanlış verilmiştir?
D) 4 1 –1
E) 4 2 +1
A) 2p > 2s B) 4s > 4d C) 2px = 2py
D) 3s > 2p E) 2s > 1s
13.
İyonlaşma enerjisi (kkal / mol)
10.
Atom Değerlik orbitalleri ve elektronları
İ.E1 İ.E2 İ.E3 İ.E4 İ.E5
X 2s2 2p5
X 239 540 808 1091 1671
Y 4s2 3d1
Z 3s1 Y 138 434 656 2767 3041
Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z atomlarının temel hâl elektron Z 100 733 1060 1405 1914
dizilişlerindeki değerlik orbitalleri ve bu orbitallerinde bulunan
Tabloda bazı A grubu elementlerinin ilk beş iyonlaşma enerjileri
elektronları verilmiştir. verilmiştir.
Buna göre; Buna göre;
I. Y ve Z'nin oksitlerinin sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. I. X atomunun değerlik elektron sayısı en az 5 tir.
II. X elementi doğada iki atomlu moleküller halinde bulunur. II. Y toprak metali, Z alkali metaldir.
III. Y2+ iyonunun en yüksek enerjili elektronunun açısal momen- III. Üç elementin atom numaraları arasındaki ilişki X > Y > Z şek-
tum kuantum sayısı 2 dir. lindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
Periyodik Sistem 73
ÜNİTE
KONUYU
Gazların Genel Özellikleri
2 Öğretmen Notu
1. 4. Sıcaklık, taneciklerin ortalama kinetik ener-
Gaz hâli maddenin katı ve sıvı hâline gö-
3 GAZLARIN ÖZELLİKLERİ VE İDEAL
jilerinin bir ölçüsüdür.
re daha düzensiz ve daha yüksek ener-
GAZ YASASI jili hâlidir. Katı ve sıvılara göre tanecik- Aşağıda verilen sıcaklıklardan hangisin-
4
Gazların Genel Özellikleri ler arası çekim kuvveti en az, tanecikleri de gaz fazındaki bir maddenin kinetik
5 arasındaki boşluk ise en fazladır. enerjisi en yüksek olur?
• Maddenin en düzensiz hâlidir (Gaz-
6 ların tanecikleri arasındaki boşluk A) 50 K B) 25 °C C) 75 K
katı sıvılara göre fazladır). Aşağıda verilen özelliklerden hangisi gaz-
lar için yanlıştır? D) 100 °C E) 250 K
7 • Tanecikleri arasındaki çekim kuvvetle-
ri, katı ve sıvılarınkine göre çok azdır. A) Sıcaklık artışı ile genleşebilirler.
8
• Belirli bir hacim ve şekilleri yoktur. B) Birbirleriyle her oranda homojen olarak
9 Bulundukları kabın hacmini ve şek- karışırlar.
lini alırlar.
C) Çoğu saydam ve renksizdir.
D) Gaz tanecikleri sadece titreşim hareketi
yapar. 5. Gaz taneciklerinin bulundukları kabın çe-
E) Gazlar bulundukları kabın her yerine ay- perlerine uyguladıkları kuvvete gaz basıncı
nı basıncı uygular. denir.
Gaz basıncı taneciklerin,

• Tanecikleri titreşim, dönme ve ötele-
me hareketlerini yaparlar.(Soygazlar I. Birim hacimdeki sayısına
sadece öteleme hareketi yaparlar.)
II. Hızına
• Özkütleleri çok düşüktür (Katı ve sı-
III. Birim zamandaki çarpma sayısına
vılara göre 1000 - 10000 kat daha 2. Günlük hayatta gazların birçok özelliğinden
düşüktür). yararlanılır. yukarıda verilen niceliklerinden hangi-
Örneğin; H2O için, lerine bağlıdır?
Özellik Kullanım Alanı
dbuz= 0,9 g/cm3, dsu= 1 g/cm3, A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
I. Sıkıştırılabilme Araç lastikleri
dbuhar= 0,0013 g/cm3 D) I ve III E) Yalnız III
şeklindedir. II. Genleşme Seyahat balonları
• Gaz tanecikleri arasındaki çekim III. Yanıcılık Zeplin
kuvvetleri ihmâl edilebilecek kadar
az olduğundan tanecikler birbirinden Yukarıdaki tabloda gazların özellikleri ve
bağımsız hareket eder. kullanım alanları ile ilgili verilen eşleştir-
• Akışkandırlar. melerden hangileri doğrudur?
6.
• Sıkıştırılabilirler. A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
• Tüm gaz karışımları homojen özellik O2 (g) SO2 (g)
D) II ve III E) Yalnız III
gösterir.
• Gazlar düşük sıcaklık ve yüksek ba-
sınç altında sıvılaştırılabilir. t °C t °C
• Gaz taneciklerinin ortalama kinetik Yukarıdaki özdeş kaplarda eşit kütlelerde
enerjileri, mutlak sıcaklıkları ile doğ- O2 ve SO2 ideal gazları bulunmaktadır.
ru orantılıdır. 3. Gaz taneciklerinin davranışları,
Bu gazlarla ilgili,
• Kapalı ve sabit hacimli bir kapta bu- I. Sıcaklık
lunan gaz karışımındaki gazlardan I. Basınçları aynıdır.
II. Basınç
her birinin hacmi, kabın hacmine II. O2 gazının hacmi daha fazladır.
eşittir. III. Madde miktarı
III. Ortalama kinetik enerjileri eşittir.
• Kapalı kaplarda gaz basıncını ölç- yukarıda verilen niceliklerden hangile-
meye yarayan aletlere manometre yargılarından hangileri yanlıştır?
rine bağlı olarak değişir?
denir. Manometreler kapalı ve açık (O: 16, S: 32)
uçlu olmak üzere 2 çeşittir. A) II ve III B) Yalnız I C) I ve II
• Atmosferi oluşturan gazların uyguladı- A) I ve II B) II ve III C) I ve III
ğı basınca atmosfer basıncı denir. D) Yalnız III E) I, II ve III
74 Gazlar 1D 2B 3E 4D 5A 6A
ÜNİTE
7. 10. Sabit hacimli bir kapta bulunan 0 °C’deki bir
KONUYU
I. 1 atm 760 Torr basınca eşittir.
miktar O2 gazının sıcaklığı 25 °C’ye çıkarılı- ÖĞRENELİM 1
II. 1 L, 1000 dm3 hacme eşittir. yor.
2
Buna göre O2 gazı için,
III. 0 Kelvin 273 °C’ye eşittir. 3
I. Basınç iki katına çıkar. Öğretmen Notu
Yukarıda verilen yargıların yanlarındaki
II. Ortalama kinetik enerjisi artar. 4
kutucuklara doğru olanlar için “D”, yan- • Atmosfer basıncı (açık hava basın-
lış olanlar için ise “Y” harfleri yazıldığın- III. Mol sayısı sabittir. cı), barometre ile ölçülür. 5
da aşağıdaki işaretlemelerden hangisi yargılarından hangileri doğrudur? • Deniz seviyesinde ve 0°C sıcaklıkta 6
doğru olur?
atmosfer basıncı 1 atmosfer (atm) dir.
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
A) D B) C) 7
D D D) I ve III E) Yalnız I Boşluk
D D 8
Y
D Y Y Hg 1m
9
0,76 m
D) E) Y
Y
11.
Y D
Y Y
O2(g) Ne(g) • Atmosfer basıncı “Po” ile gösterilir.
• Basınç birimleri olarak genellikle at-

V, T V, T mosfer (atm), milimetre cıva (mmHg),
8. santimetre cıva (cmHg) ve Torr kulla-
Yukarıdaki ideal gazlar ile ilgili verilen nılır.
bilgilerden hangisi yanlıştır?
He(g) Ne(g) 1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg
A) Sıcaklıkları (T) ve mol sayıları (n) sabit-
1 mmHg = 1 Torr
ken hacimleri (V) arttırılırsa basınçları
n mol, V, t °C n mol, V, 3t °C 760 mmHg = 760 Torr
(P) azalır.
Yukarıda verilen ideal gazlar için, B) Sıcaklıkları azaltılırsa ortalama kinetik • Hacim birimleri olarak genellikle lit-
I. Neon gazının mutlak sıcaklığı, helyum enerjileri azalır. re (L), mililitre (mL), santimetre küp
gazının mutlak sıcaklığının 3 katıdır. C) Basınçları manometreyle ölçülebilir. (cm3), desimetre küp (dm3) ve metre
II. Helyum gazının hacmi daha küçüktür. küp (m3) kullanılır.
D) Karıştırıldıklarında heterojen karışım oluş-
III. Kütleleri eşittir. tururlar. 1 mL = 1 cm3
yargılarından hangileri yanlıştır? E) Gaz tanecikleri birbirinden bağımsız ha- 1 dm3 = 1.10-3 m3
(He: 4, Ne: 20) reket eder. 1L = 1 dm3 = 1000 mL = 1000 cm3
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III • Basınç ve sıcaklık, gaz hacmini etki-

leyen faktörlerdendir. (n = Sabit)
D) I ve III E) Yalnız III
12. Gazlarla ilgili,

I. Genleşme katsayısı ayırt edici bir özel-
9. Gazlarla ilgili, liktir.
I. Doğadaki tüm gazlar ideal gazlardır. II. Özkütleleri katı ve sıvılardan büyüktür. Uyarı
II. Akışkandırlar. III. Hacimleri bulundukları kabın hacmine Gazlarda hesaplama soruları çözülür-
III. Gazlar düşük basınç ve yüksek sıcak- eşittir. ken mutlak sıcaklık adı verilen Kelvin
lıkta sıvılaştırılabilirler. (K) cinsinden sıcaklık birimi kullanılır.
IV. Maddenin en düzensiz hâlidir.
Mutlak sıcaklık T ile gösterilir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri yanlıştır?
T(K) = t(°C) + 273
A) I, II ve III B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) II ve IV C) I ve III
D) I ve III E) II ve III D) I ve II E) III ve IV
7C 8A 9B 10B 11D 12D Gazlar 75

ÜNİTE
KONUYU
İdeal Gaz Denklemi
2 Öğretmen Notu 1. Aşağıda bulunduğu koşullara ait sıcak- 4. I. 25°C ve 2 atm

3 İDEAL GAZ YASASI lık ve basınç değerleri verilen gazlardan II. 0°C ve 2 atm
hangisi ideale en yakındır?
4 • Tanecikleri birbirinden etkilenmeyen,
III. 0°C ve 1 atm
(H: 1, He: 4, C: 12, O: 16)
• Tanecikleri arasında itme−çekme
5 kuvveti bulunmayan, 1 mol ideal X gazının yukarıdaki ko-
Gaz Sıcaklık (K) Basınç (atm)
• Yaptıkları çarpışmalar esnek çarpış- şullarda kapladığı hacimler arasındaki
6 A) H2 500 0,1
ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğ-
ma kabul edilen,
B) O2 500 0,2 ru verilmiştir?
7 • Aynı ortamda, ortalama kinetik ener-
jileri eşit olan, C) He 400 2
A) III > I > II B) I > II > III
8 • Bulundukları kabın hacmi yanında D) CO2 500 0,1
öz hacmi ihmâl edilen, C) I > III > II D) II > III > I
9 E) CH4 400 0,2
• Sıkıştırıldığında sıvılaşmayan, E) II > I > III
• Her yöne rastgele doğrusal hareket
eden gazlara ideal gaz denir.
Uyarı
İdeal gaz kavramı bir varsayımdır. Do-
ğadaki gazlar, gerçek gazlardır. Gerçek
gazlar belirli koşullarda ideale yaklaşırlar.
Gerçek gazlar; 5. 0 °C sıcaklıkta 0,4 atm basınç yapan ideal

2. 273 °C sıcaklıkta 152 cmHg basınçta 8 gram
• Yüksek sıcaklık (T), ideal He gazının kapladığı hacim kaç litre- H2 gazının hacmi 1,12 L’dir.
• Düşük basınç (P), dir? (He: 4) Buna göre H2 gazının mol sayısı kaçtır?
• Küçük mol kütlesi (MA),
A) 44,8 B) 22,4 C) 33,6 A) 0,01 B) 0,1 C) 0,02
• Apolar taneciklere sahip olma koşul-
larında ideale yaklaşırlar. D) 4,48 E) 2,24 D) 0,2 E) 2
Uyarı
Bir gazın tanecikleri arasındaki çekim
kuvvetleri ne kadar az ise gaz ideale o
kadar yakındır.
• İdeal gaz denklemi;
P.V = n.R.T şeklindedir.
P = Basınç (atm)
V = Hacim (L) 3. 273°C sıcaklıkta 11,2 litrelik bir kapta bulu- 6. Aşağıdaki grafikte ideal X gazının basınç−
nan ideal X gazına ait basınç-kütle değişi- hacim değerleri verilmiştir.
n = Mol sayısı (mol)
mi grafiği aşağıda verilmiştir. Basınç (atm)
R = Gaz sabiti c m
L . atm
mol . K Basınç (atm)
T = Mutlak sıcaklık (K) 2
2
• Normal koşullarda bulunan 1 mol gaz
için ideal gaz denkleminde değerler
1
yerine yazıldığında gaz sabitinin (R) 1
değeri hesaplanabilir.
0,5
Uyarı 0 Hacim (L)
Kütle (gram) 22,4 44,8
0 4 8 16
Normal koşullarda sıcaklık 0°C ve ba-
sınç 1 atm’dir. Normal koşullarda bulu-
nan 1 mol gaz 22,4 L hacim kaplar. Buna göre X gazı aşağıdakilerden han- Buna göre sıcaklığı 273 K olan X gazı-
gisi olabilir? (H: 1, C: 12, O: 16, S: 32) nın kütlesi kaçtır? (X: 2)
P.V = n.R.T
(1 atm).(22,4L) = (1mol).R.(273K) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
A) CH4 B) O2 C) CO2
22, 4 L.atm
R= , 0, 082 D) SO2 E) SO3
273 mol.K
76 Gazlar 1A 2A 3B 4A 5C 6D
ÜNİTE
10.
KONUYU
7.
P 2P 2P ÖĞRENELİM 1
T T 2T
22,4 L 11,2 L V V V 2
2 gram Öğretmen Notu
16 gram
O2(g) X(g)
n1 n2 n3 • Sürtünmesiz piston, hareketli piston, 3
elastik balon, ideal pistonlu kaplarda
Yukarıdaki kaplarda bulunan ideal gazla- basınç (P) sabittir. 4
273 K 546 K
rın mol sayıları arasındaki ilişki hangi se- P
Şekildeki ideal gazların basınçları eşit oldu- çenekte doğru verilmiştir?
P P 5
ğuna göre X’in atom kütlesi kaç g/mol’dür? P X(g)
(O: 16) A) n2 > n1 = n3 B) n3 > n1 = n2 6
X(g)
C) n3 > n2 > n1 D) n3 = n1 > n2 7

A) 32 B) 16 C) 8 D) 4 E) 2 İdeal Elastik
piston balon
E) n2 > n3 > n1
• Çelik kap, cam kap, düdüklü tencere 8
gibi kaplarda hacim (V) sabittir.
• Bir miktar madde ifadesi kullanılmış
9
ise mol sayısı (n) sabittir.
• Mol sayısı 2 koşulda değişir.
• Kaba madde ekleyip çıkarma,
• Kimyasal tepkime gerçekleşmesi du-
rumlarında mol sayısı değişebilir.
8. Basınç-hacim (P·V) çarpımı bilinen ideal 11. 273 °C sıcaklıkta 380 mmHg basınç yapan N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)
NO2 gazı ile ilgili, ideal SO2 gazının hacmi 4,48 L’dir. –1 mol –3 mol +2 mol (n.)
N2(g) + O2(g) $ 2NO(g)
I. 0 °C’deki mol sayısı Buna göre SO2 gazı kaç gramdır? –1 mol –1 mol +2 mol (n))
II. 273 °C’deki kütlesi
(S: 32, O: 16) C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(g)
III. 0 °C’deki öz kütlesi –1 mol –5 mol +3 mol +4 mol (n-)
A) 6,2 B) 3,2 C) 1,6 D) 32 E) 16 • Bir soruda mol sayısı verilmediyse,
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
mol (n) P.V çarpımı ile orantılı olarak
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II alınır. (PV a n)
n
• Birim hacimdeki tanecik sayısı (M) =
D) II ve III E) I, II ve III V
• Gazların yayılma hızını gazın sıcak-
lığı, mol kütlesi, yoğunluğu gibi fak-
törler etkiler.
T 1 jX TX. MA ( Y )
ja a =
MA d jY TY. MA ( X )
• Birim zamanda birim yüzeye yapılan

çarpma sayısı = BZBYÇS
9. P0 12. 0,25 mol ideal H2 gazının basınç−hacim de- n T
BZBY Ç S = M . j = .
ğişimi grafikteki gibidir. V M
A
İdeal
piston Basınç (atm) • Bir gaz sorusunda basınç, sıcaklık,
mol sayısı, hacim değişmiyorsa ideal
O2 gazı gaz denklemi (P.V = n.R.T) kullanılır.
• Basınç, sıcaklık, hacim ve mol sayı-
sından herhangi biri ya da birileri de-
1
ğişiyorsa ilk durum için P.V = n.R.T
Şekildeki pistonlu kapta bulunan ideal yazılır. Son durum için değişkenlere
O2 gazının sıcaklığı artırıldığında; dikkat edilerek P.V = n.R.T yazılır ve
oranlanır.
I. Basıncı artar. 0 Hacim (L) İlk durum $ P1.V1 = n1.R.T1
11,2
II. Yoğunluğu azalır.
Son durum $ P2.V2 = n2.R.T2
III. Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi
Buna göre gazın sıcaklığı kaç Kelvin’dir?
artar. P1 .V1 P2 .V2
=
A) 127 B) 227 C) 0 D) 273 E) 546 n .T n .T
yargılarından hangileri doğru olur? 1 1 2 2
• Gazlarda basınç - yoğunluk ilişkisi,

P.MA = d.R.T bağıntısı ile hesaplanır.
D) I ve III E) II ve III (MA = Mol kütlesi, d = Yoğunluk)
7B 8A 9E 10A 11B 12E Gazlar 77

ÜNİTE
KONUYU
Gaz Yasaları (Basınç – Hacim İlişkisi)
2 Öğretmen Notu
1. 3. 4 L hacim kaplayan bir miktar ideal gazın
Robert Boyle, sabit mol sayısı (n) ve sa-
3 GAZ YASALARI basıncı 38 cmHg’dir.
bit sıcaklıktaki (T) bir gazın hacmi (V) ile
4 Gaz yasaları ezbere gerek kalmadan basıncının (P) ters orantılı olduğunu ifa- Bu gazın hacmi aynı sıcaklıkta 2 L azaltı-
ideal gaz denkleminden orantılanarak de etmiştir. lırsa basıncı kaç mmHg olur?
5 çıkarılabilir.
A) 1 B) 19 C) 190 D) 76 E) 760
1. Boyle Yasası (Basınç - Hacim
6 I. P II. PV
İlişkisi)
7 • Gazların basınç - hacim ilişkisi ilk

kez Robert Boyle tarafından açıklan-
8 mıştır.
• Boyle Yasası’na göre sabit sıcaklıkta V P
9 bulunan bir miktar ideal gazın basıncı (n ve T sabit) (n ve T sabit)
ile hacmi ters orantılı olarak değişir.
III. P 4. Mol sayısı ve sıcaklığın sabit olduğu piston-
P1.V1 = P2.V2 = ... = Pson.Vson = sabit lu bir kapta bulunan ideal bir gazın hacmi
40 mL, basıncı 0,5 atmosferdir.
Basınç (atm) P.V (atm·L)
Gaz basıncını 2 atmosfere çıkarmak için
1 kap hacmi kaç mL olmalıdır?
V
(n ve T sabit)
A) 10 B) 20 C) 40 D) 80 E) 60
Hacim (L) P (atm)
(n, T sabit) (n, T sabit) Bu bilgiye göre yukarıda verilen grafik-
P.V (atm·L) lerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
V (L)
(n, T sabit)
5. Belirli bir sıcaklıktaki bir miktar ideal O2 ga-

Uyarı zı, kap hacmi 3 L iken kaba 600 mmHg ba-
Sabit sıcaklıkta bulunan bir miktar gazın sınç uyguluyor.
hacmi artırıldığında basıncı azalırken;
hacmi azaltıldığında basıncı artar. Buna göre aynı sıcaklıkta son basıncın
1800 mmHg olması için kabın hacmi kaç
L olmalıdır?
Örnek
A) 1 B) 1,5 C) 3 D) 4,5 E) 9
15 litre hacmindeki bir miktar ideal
Ne gazının basıncı 19 cmHg iken, ay-
nı sıcaklıkta hacmi 3 litreye düşürül-
düğünde son durumda basıncı kaç
atm olur? 2. Şekildeki grafikte ideal H2 gazının basınç−
hacim değerleri verilmiştir.
A) 95 B) 76 C) 1,5 D) 1,25 E) 1
P (atm)
Çözüm x
6. Bir miktar ideal X gazına,
P·V = n.R.T (n ve T sabit) I. Sabit basınçlı kapta sıcaklığı artırmak.
2
P1.V1 = P2.V2 II. Sabit hacimde basıncı artırmak.
19.15 = P2.3 1 III. Sabit sıcaklıkta hacmi yarıya indirmek.
P2 = 95 cmHg V (L) işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulan-
5,6 11,2 22,4
1 atm 76 cmHg dığında P·V çarpımının değeri artar?
(n ve T sabit)
? 95 cmHg Buna göre grafikteki x değeri aşağıdaki-
A) Yalnız III B) I ve III C) I ve II
lerden hangisidir?
? = 1,25 atm D) II ve III E) I, II ve III
Cevap: D A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
78 Gazlar 1E 2C 3E 4A 5A 6C
ÜNİTE
7. Yandaki grafikte 10. Dış basıncın 1,5 atm olduğu bir ortamda
KONUYU
Basınç (atm)
273 Kelvin’de bir dengede bulunan şekildeki ideal pistonlu ÖĞRENELİM 1
miktar ideal SO2 kap, aynı sıcaklıkta dış basıncın 1 atm oldu-
A Örnek 2
gazının basınç− ğu başka bir ortama taşınıyor.
B
hacim değişimi Hg 5 cm
3
M İ R A Y Hg
Hacim (L) verilmiştir. 4

n mol X(g) X(g) h
Buna göre; X(g) P0 = 1,5 5
32 cm 5 cm
I. A ve B noktalarındaki P·V çarpımlarının 4L
Şekil - 1 Şekil - 2 6
değeri eşittir.
5 cm’lik cıva (Hg) sıvısı ile sıkıştırılmış
II. A ve B noktasındaki basınç değerleri İdeal piston 7
bir miktar ideal X gazının bulunduğu
arasındaki ilişki PA > PB şeklindedir. cam boru, açık hava basıncının 75 cm-
Harflerle gösterilen bölmeler eşit aralık-
8
III. B noktasındaki gaz yoğunluğu daha kü- Hg olduğu bir ortamda sabit sıcaklıkta
çüktür. lı ve birer litre olduğuna göre sistem aynı şekil-1 konumundan şekil-2 konumu- 9
sıcaklıkta tekrar dengeye geldiğinde pis- na getiriliyor.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
ton hangi noktada durur?
Buna göre, h değeri kaç cm’dir?
A) M B) R C) İ D) A E) Y A) 30 B) 28 C) 26 D) 24 E) 20
Çözüm
Şekil 1 Şekil 2
11. 10 cm’lik Hg sıvısı ile sıkıştırılmış bir miktar
ideal X gazının bulunduğu cam boru, açık P1 = Po = 75 cmHg P2 = Po + 5
hava basıncının 80 cmHg olduğu bir ortam-
8. Aşağıdaki sistemde ideal O2 gazı bulunmak- V1 = 32 cm P2 = 75 + 5 = 80 cmHg
da ters çevrilerek şekil – 1’den şekil 2’deki
tadır. n, T = sabit V2 = h cm
konuma getiriliyor.
P.V = n . R . T (n.T sabit)
10 cm
P1.V1 = P2.V2
2 atm X(g) h
X(g) 75.32 = 80.h
O2(g) Boş 35
h = 30 cm
10 cm
Cevap: A
2 L, T K 2 L, T K Şekil - 1 Şekil - 2
I II
Aynı sıcaklıkta tekrar dengeye gelen sis-
Kaplar arasındaki musluk aynı sıcaklık-
temde h yüksekliği kaç cm olur?
ta açılarak sistem dengeye ulaştığında II. Örnek
kaptaki basınç kaç atm olur? A) 70 B) 65 C) 60 D) 45 E) 30
Dış basıncının 1 atm olduğu bir ortam-
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 0,5 da bulunan şekilde-
ki 50 mL’lik elastik
balonda T K’de bir
miktar ideal He gazı He(g)
bulunmaktadır.
12. Şekildeki grafikte ideal O2 gazının basınç−
hacim değerleri verilmiştir. Balon aynı sıcak-
9. O2 ve H2 ideal gazlarının mol sayıları ve sı- lıkta dış basıncın
P (atm) 0,5 atm olduğu bir
caklıkları eşittir.
ortama götürüldü-
6
Buna göre O2 ve H2 gazlarıyla ilgili, ğünde hacmi kaç
3 mL olur?
I. Ortalama kinetik enerjileri eşittir.
II. Gazların sıcaklığı artırılırsa P·V çarpım-
1
ları azalır.
0 2,8 5,6 x V (L)
III. Basınç (P) ve hacim (V) çarpımları eşittir. Çözüm
(n ve T sabit)
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre x değeri aşağıdakilerden han- P1.V1 = P2.V2
gisidir? 1.50 = 0,5.V2
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III
A) 22,4 B) 11,2 C) 33,6 D) 16,8 E) 8,4 V2 = 100 mL olur.
7E 8A 9B 10B 11D 12D Gazlar 79

ÜNİTE
KONUYU
Gaz Yasaları (Sıcaklık - Hacim İlişkisi)
2 Öğretmen Notu 1. İdeal gazlar ile ilgili, 4. Sabit basınçta bir miktar ideal gaz 127 °C
3 2. Charles Yasası (Hacim - Sıcaklık I. Sabit basınç altındaki bir miktar gazın sıcaklıkta 100 mL hacim kaplamaktadır.
İlişkisi) mutlak sıcaklığı düşürüldüğünde, hac- Sıcaklık 100 K’e düşürülürse gazın hacmi
4
mi de aynı oranda düşer. kaç mL olur?
• Sabit basınçta bulunan bir miktar
5 ideal gazın hacmi ile mutlak sıcaklığı II. Sabit basınçta bütün gazlar aynı mutlak
A) 25 B) 50 C) 100 D) 200 E) 400
doğru orantılıdır. sıcaklık artışı ile aynı oranda genleşir.
6
III. Sabit basınçta taneciklerin sahip oldu-
P.V = n.R.T eşitliğinde gazın miktarı
7 ve basıncı sabit tutulduğunda,
ğu ortalama kinetik enerji artırıldığında,
gaz hacmi de artar.
8 P.V = n.R.T
9 hacim ile mutlak sıcaklık doğru orantı-
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
lı olarak değişir.
D) I ve III E) Yalnız I
V1 V2 V1 T1
V a T, = veya =
T1 T2 V2 T2
Uyarı
Basıncı sabit tutulan bir miktar ideal ga- 2. Sabit basınç altındaki n mol ideal SO2 gazı 5. Sabit basınçlı kaplarda bulunan belirli mik-
zın sıcaklığı artırılırsa hacmi de artar. ile ilgili, tardaki ideal gazların sıcaklıkları t1 değerin-
I. V II. V den t2 değerine getiriliyor.
T
Gaz t1 t2
I. X(g) 30 °C 60 °C
Hacim (L) T V II. Y(g) 200 K 400 K
2V
III. V III. Z(g) 27 °C 600 K
V T
Sıcaklıktaki artış sonucunda verilen gazlar-
Sıcaklık (°C) dan hangilerinin hacmi iki katına çıkmıştır?
–273 0 273
(n ve P sabit)
T A) II ve III B) I ve III C) I ve II
Hacim (L) yukarıda verilen grafiklerden hangileri doğ- D) I, II ve III E) Yalnız II

2V rudur? (T: Mutlak sıcaklık)
V A) II ve III B) I ve II C) I ve III
D) I, II ve III E) Yalnız II
Mutlak
0 273 546 sıcaklık (K)
(n ve P sabit)
• Gazların -273°C sıcaklıkta hacimleri-

nin sıfır olması gerekir. Ancak bu du-
rum deneysel olarak mümkün değildir.
• Tüm gazlar -273°C sıcaklığa ulaşma- 3. Bir miktar ideal gazın sabit basınçta sıcaklığı 6. İdeal pistonlu bir kapta, 127 °C sıcaklık ve
dan önce sıvılaşır. Bu nedenle grafik- 27 °C, hacmi 200 mL’dir. 1 atm basınçta 2L hacim kaplayan ideal O2
lerde -273°C’e yaklaştıkça grafikteki
gazı bulunmaktadır.
hacim çizgisi kesikli olarak gösterilir. Gazın hacminin 1000 mL’ye çıkabilmesi
için sıcaklığı kaç °C artırılmalıdır? Sabit basınçta hacmin iki katına çıkması
• -273°C (0 K) sıcaklığı mutlak sıfır
için sıcaklığın kaç °C olması gerekir?
noktası olarak adlandırılır. A) 1227 B) 1500 C) 273
T(K) = t°C + 273
A) 800 B) 400 C) 127
D) 1200 E) 1273
D) 527 E) 227
80 Gazlar 1A 2E 3D 4A 5A 6D
ÜNİTE
7. 10.
KONUYU
Yandaki elastik balonda be- 2V
Hacim (L)
ÖĞRENELİM 1
Hava
lirli bir sıcaklıkta bir miktar Örnek 2
hava bulunmaktadır. V
4V 3
Sıcaklık (°C) 3V
Buna göre balonun hacmini artırmak için, -273 0 273 4
(n ve P sabit) 2V
I. Balonun sıcaklığını artırmak
5
V İdeal
II. Aynı sıcaklıkta balonu dış basıncın da-
X2(g) piston
ha düşük olduğu bir ortama taşımak. Hacim (L) 6
III. Balonu soğutmak 2V Şekildeki ideal pistonlu kapta 27°C sı- 7
caklıkta bir miktar ideal X2 gazı bulun-
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı yapılabilir? V maktadır. 8
A) I ve II B) I ve III C) II ve III 0 Mutlak Aynı ortamda kabın sıcaklığı kaç
273 546 °C’ye çıkarılırsa son durumda kap
9
sıcaklık (K)
D) I, II ve III E) Yalnız I
(n ve P sabit) hacmi 4V olur?
Yukarıda verilen grafiklere göre,

Çözüm
I. Mutlak sıfır noktasındaki sıcaklık değe-
ri -273 °C’dir.
P.V = n.R.T (P ve n sabit)
8. İdeal pistonlu kapta bulunan 1 mol ideal X II. Sabit basınçta bulunan bir miktar ideal
T1 = 27 + 273 = 300 K
gazının sıcaklığı 300 Kelvin ve hacmi 3V lit- gazın hacmi ile mutlak sıcaklığı doğru
orantılı olarak değişir. V1 = V
redir.
V1 V2
III. Gazlar -273 °C sıcaklığına ulaşmadan =
İdeal piston T1 T2
V önce sıvılaşır.
V 4V
V =
bilgilerinden hangilerine ulaşılabilir? 300 T2
V
X(g) A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III T2 = 1200 K
D) II ve III E) I, II ve III t = 1200 - 273
= 927 °C
X gazının hacminin V litre olması için
sıcaklığının kaç Kelvin olması gerekir?
A) 300 B) 150 C) 450
D) 273 E) 100
Örnek
1 atm dış basınçta ideal pistonlu kapa-

11. Hacim (L) lı bir kapta T K sıcaklıkta bir miktar ideal
X Ne gazı 1 L hacim kaplamaktadır.
Y Aynı ortamda kabın sıcaklığı 3T Kel-

vin kadar arttırılırsa, son durumda
9. Bir miktar ideal gazın farklı sıcaklıklardaki
gazın kapladığı hacim kaç L olur?
hacimleri tablodaki gibidir.
Sıcaklık
A 0
Hacim Sıcaklık (°C) Çözüm
X ve Y ideal gazları için yukarıdaki grafik ve-
V1 25
rilmiştir. P.V = n.R.T (P ve n sabit)
V2 50
V3 40 Buna göre; T1 = T K
V4 15 I. Sıcaklık birimi Kelvin’dir. T2 = T + 3T = 4T K
Sürtünmesiz pistonlu kaplarda bulunan II. A noktası mutlak sıfır noktasıdır. V1 = 1 L

gazların hacimleri arasındaki ilişki aşağı- III. Aynı sıcaklıkta X gazının hacmi Y gazı- V1 V2
=
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? nın hacminden fazladır. T1 T2
1 V
A) V2 > V1 > V3 > V4 B) V4 > V1 > V2 > V3 yargılarından hangileri doğrudur? = 2
T 4T
C) V2 > V3 > V1 > V4 D) V4 > V1 > V3 > V2 A) I ve II B) Yalnız II C) I ve III
V2 = 4 L olur.
E) V3 > V2 > V1 > V4 D) II ve III E) I, II ve III
7A 8E 9C 10E 11D Gazlar 81

ÜNİTE
KONUYU
Gaz Yasaları (Basınç - Sıcaklık İlişkisi)
2 Öğretmen Notu 1. Sabit hacimli bir kapta bulunan belirli mik- 4. Sabit hacimli ayrı ayrı kaplardaki 1’er mol A
3 3. Gay - Lussac Yasası (Basınç - tardaki ideal gazın sıcaklığı artırıldığında ta- ve B ideal gazlarına ait sıcaklık‒basınç gra-
Sıcaklık İlişkisi) neciklerin enerjisi ve hızı artar. Hızlanan gaz fiği şekilde gösterilmiştir.
4 taneciklerinin kabın yüzeyine yaptığı çarpış-
• Sabit hacimli bir kapta bulunan bir
ma sayısı ve şiddeti artacağından gazın ba- Basınç (atm)
miktar ideal gazın basıncı ile mutlak
5 A
sıcaklığı doğru orantılıdır. sıncı da artar.
6 B
Buna göre,
7 I. P II. P
T
8 Sıcaklık
X
9
Buna göre,
Soğuk su Sıcak su T P
P.V = n.R.T eşitliğinde gazın miktarı (n ve V sabit) (n ve V sabit) I. X noktası -273 K’dir.
ve hacmi sabit tutulduğunda, II. Grafikte sıcaklık birimi °C’dir.
III. P
P.V=n.R.T T III. Aynı sıcaklıkta A gazının hacmi daha
basıncı (P) ile mutlak sıcaklığı (T) büyüktür.
doğru orantılı olarak değişir.
yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır?
P1 P2 P1 T1
PaT = ve = T A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
T1 T2 P2 T2
(n ve V sabit)
• Sabit hacimli kaptaki bir miktar ideal D) I ve III E) Yalnız II
gazın sıcaklığı artırılırsa, gaz tanecik- yukarıda verilen grafiklerden hangileri
lerinin ortalama hızı ve birim zamanda- doğrudur?
ki çarpma sayısı artar. Dolayısı ile kap-
taki toplam gaz basıncı artar. (P: Basınç, T: Mutlak Sıcaklık, n: Mol Sayısı,
Basınç (atm) V: Hacim)
5. Sabit hacimli bir kapta 127 °C sıcaklıkta,
2P
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III 760 mmHg basınç yapan belirli miktarda-
ki ideal gazın sıcaklığı 27 °C’ye düşürü-
P D) I ve III E) I, II ve III lürse basınç kaç atm olur?
Sıcaklık (°C) A) 38 B) 380 C) 0,25

–273 0 273
(n ve V sabit)
2. 8,2 litrelik sabit hacimli bir kapta bulunan D) 0,5 E) 0,75
Basınç (atm) 1 mol ideal H2 gazının 27 °C sıcaklıktaki ba-
2P sıncı 3 atm’dir.
P
Buna göre kabın sıcaklığı 127 °C’ye çıka-
rılırsa gaz basıncı kaç atm olur? 6. Sabit hacimli kapta belirli miktardaki ideal
Mutlak O2 gazının basınç‒sıcaklık grafiği şekildeki
0 273 546 sıcaklık (K)
A) 10 B) 8 C) 4 D) 2 E) 1
(n ve V sabit)
gibidir.
Basınç (atm)
Örnek
8
Kapalı sabit hacimli bir kapta bulunan
3. Şekildeki sabit ha- Y
bir miktar ideal X2 gazının sıcaklığı 200 4
K, basıncı ise P atmosferdir. cimli kapta bulunan 2
H2(g) ideal H2 gazının ba-
Kabın sıcaklığı 600 Kelvin’e çıkarıldı- 1
ğında X2 gazının kaba uyguladığı son 38 cmHg sıncı 38 cmHg, sı-
basınç kaç P olur? caklığı 127 °C’dir. 0 Sıcaklık (K)
40 80 160 200 X
Çözüm VL
Buna göre X ve Y değerleri sırasıyla aşağı-
P1 P2 Mutlak sıcaklık iki katına çıkarıldığında dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
=
T1 T2 gazın basıncı kaç cmHg olur?
P P A) 2 ‒ 600 B) 480 ‒ 5 C) 320 ‒ 5
= 2
200 600 A) 38 B) 380 C) 76 D) 760 E) 114
P2 = 3 P olur. D) 480 ‒ 8 E) 2 ‒ 320
82 Gazlar 1E 2C 3C 4D 5E 6C
ÜNİTE
7. Şekildeki sistemde 10. Şekildeki sabit hacimli kapta 25 °C sıcaklık-
KONUYU
2
İdeal
bir miktar ideal O2 ta bir miktar ideal He gazı bulunmaktadır. ÖĞRENELİM 1
1 piston gazı bulunmaktadır.
Örnek 2
O2(g)
Kap ısıtılarak piston
2. konumuna getiri- Çelik bir kapta bulunan bir miktar ideal 3
lip, sabitleniyor. metan (CH4) gazının 27°C sıcaklıktaki
He(g) basıncı 0,5 atm’dir. 4
Buna göre,
Gazın sıcaklığı 177°C’ye çıkarılırsa 5
I. P·V çarpımı sabittir.
II. Gaz moleküllerinin ortalama kinetik 6
A) 2 B) 1,5 C) 1,25 D) 1 E) 0,75
enerjisi artar. Kabın sıcaklığı azaltıldığında,
III. Gazın özkütlesi değişmez. 7
I. Gaz basıncı azalır.
yukarıda verilen yargılardan hangileri II. Gaz taneciklerinin hızı azalır. 8
yanlıştır? III. Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi Çözüm 9
azalır.
P.V = n.R.T (n ve V sabit)
yargılarından hangileri doğru olur?
D) II ve III E) I ve III PaT
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III P1 P2
= T1 = 27 + 273 = 300 K
T1 T2
D) I ve III E) I, II ve III T2 = 177 + 273 = 450 K
0, 5 P2
=
300 450
P2 = 0,75 atm
8. Sabit hacimli bir kapta 273 K sıcaklıkta bu- Cevap: E
lunan ideal SO2 gazı kaba 0,1 atmosfer ba-
sınç uygulamaktadır.
11. Sıcaklığı 200 K olan n mol ideal O2 gazı,
Buna göre;
içinde bulunduğu sabit hacimli kaba 1 atm
I. 546 K II. 273 °C III. 546 °C basınç uygulamaktadır.
yukarıda verilen sıcaklık değerlerinden Mutlak sıcaklık yarıya indirildiğinde gazın
hangilerinde gaz basıncı 0,2 atm olur? kaba uyguladığı son basınç kaç atm olur?
Örnek
A) I ve III B) I ve II C) I, II ve III A) 1 B) 0,5 C) 0,75
Sabit hacimli kapalı bir kapta bulunan
D) II ve III E) Yalnız III D) 0,25 E) 1,25 ideal A gazının, 150 K sıcaklıkta kaba
uyguladığı basınç 760 mmHg’dir.
Kaptaki gaz basıncının 3 atm olması
için, A gazının sıcaklığı kaç °C’ye çı-
karılmalıdır?
9. Aşağıda verilen dengedeki ideal pistonlu Çözüm

kapta 27 °C sıcaklıkta bir miktar ideal X 2 ga- 12. Sabit hacimli bir kapta bulunan belirli
miktardaki ideal gazın sıcaklığı artırıldı- P.V = n.R.T (n ve V sabit)
zı bulunmaktadır.
ğında, P1 = 760 mmHg = 1 atm
A B C D E F G
I. Basıncı artar. P2 = 3 atm
İdeal
X2(g) II. Birim hacimdeki tanecik sayısı değişmez. P1 P2
Po piston =
T1 T2
III. Özkütlesi azalır.
1 3
=
yargılarından hangileri doğru olur? 150 T2
Sistemin sıcaklığı 127 °C'ye çıkarıldığın-
A) II ve III B) I ve III C) Yalnız I T2 = 450 K
da piston tekrar hangi noktada dengede
durur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) t = 450 – 273
t = 177°C
A) E B) F C) G D) C E) B
7E 8B 9A 10E 11B 12D Gazlar 83

ÜNİTE
KONUYU
Gaz Yasaları (Hacim - Mol İlişkisi)
2 Öğretmen Notu 1. 4. Avogadro yasası,

fd
Avogadro yasasına göre aynı sıcaklık ve
3 4. Avogadro Yasası (Mol Sayısı - I. P (atm) II. V (L)
basınçta bulunan ideal gazların mol sayı-
Hacim İlişkisi) ları (n) hacimleri (V) ile doğru orantılıdır.
4
• Aynı koşullarda (aynı sıcaklık ve ba-
5 sınçta) bulunan farklı ideal gazların Belirli sıcaklık ve basınçta bulunan 16
eşit hacimlerinde eşit sayıda tanecik gram ideal O2 gazının 1 litre hacim kapla- n n
6 bulunur. (V ve T sabit) (P ve T sabit)
dığı koşullarda 64 gram O2 gazı kaç litre
7 hacim kaplar? (O: 16)
III. V (atm)
8 A) 4 B) 2 C) 1 D) 0,5 E) 1,5
9
T (K)
(P ve n sabit)
yukarıda verilen grafiklerden hangileri

ile ifade edilebilir?
Normal koşullarda 1 mol gazın hacmi 22,4 L’dir.
(P: Basınç, V: Hacim, T: Mutlak sıcaklık,
n: Mol sayısı)
Gazların mol sayısı - hacim ilişkisi
A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III
• Sıcaklığın 0°C (273 K), basıncın
1 atm olduğu koşullara normal ko- D) Yalnız II E) I ve II
şullar (NK), sıcaklığın 25°C ve ba- 2. Normal koşullarda (NK), ideal pistonlu kap-
sıncın 1 atm olduğu koşullara ise ta bulunan 4 gram ideal CH4 gazının son
standart koşullar (SK) denir. hacminin 22,4 litre olması için kaba kaç
mol CH4 gazı ilave edilmelidir?
• Normal koşullarda 1 mol ideal gaz
(H: 1, C: 12)
22,4 L hacim kaplarken, oda koşulla-
rında (standart koşullarda) 1 mol ideal A) 1 B) 1,5 C) 0,75
gaz 24,5 L hacim kaplar.
D) 0,25 E) 0,5
Hacim (L)
22,4
Mol sayısı (n)

0 1
3. Şekildeki kapta 1 mol 5. Şekildeki sistemde sürtünmesiz pistonla ay-
(0°C ve 1 atm)
ideal CH4 gazı bulun- rılmış bölmelerde 0,3 mol ideal H2 gazı ile
İdeal ideal O2 gazı aynı sıcaklıkta dengededir.
piston maktadır. Kap hacmi-
• Sabit sıcaklık ve basınçta bulunan CH4(g) nin 2V olabilmesi için, A B C D E F
bir ideal gazın mol sayısı (miktarı) ile
hacmi doğru orantılıdır.
V, 273 K 0,3 mol
P.V = n.R.T eşitliğinde gazın basıncı H2(g) O2(g)
ve sıcaklığı sabit tutulduğunda, I. Aynı koşullarda 1 mol CH4 gazı ilave et-
P.V = n.R.T mek.
mol sayısı (n) ile hacmi (V) doğru II. Aynı sıcaklıkta 8 mol atom içeren C2H6 İdeal piston
orantılı olarak değişir. gazı ilave etmek. O2 gazının bulunduğu bölmeye aynı sı-
III. Sıcaklığı 273 °C arttırmak. caklıkta 0,5 mol O2 gazı gönderilirse pis-
ton hangi noktada durur?
V a n , V1 = V2 veya V1 = n1 işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygula-
n1 n2 V2 n2 nabilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III A) C‐D arası B) D‐E arası C) E noktası
D) II ve III E) I, II ve III D) B‐C arası E) F noktası
84 Gazlar 1A 2C 3E 4D 5D
ÜNİTE
6. Sürtünmesiz hareketli pistonlu kapta 16
KONUYU
gram ideal CH4 gazı bulunmaktadır. Kaba,
9.
İdeal ÖĞRENELİM 1
piston Hacim (L)
aynı sıcaklıkta 60 gram ideal X gazı ilave
a gram 2
edildiğinde piston 4. noktada dengede du-
X gazı
ruyor. 3
1
4 0 °C 4
3 Şekildeki sisteme ayrı ayrı uygulanan, Mol sayısı (n)
0 5
İdeal (P ve T sabit)
piston 2 I. Sıcaklığı 273 °C’ye yükseltmek.
6
16 g CH4(g) 1 II. Aynı sıcaklıkta a gram ideal X gazı ilave
etmek. 7
0 Örnek
III. Aynı sıcaklıkta ideal X gazının yarısını
12,04 · 1022 tane ideal SO2 gaz mole-
8
dışarı almak.
Bölmeler eşit aralıklı olduğuna göre X külünün 9 litre hacim kapladığı koşul-
gazının mol kütlesi kaç gramdır? işlemlerinden hangileri birim hacimdeki 9
larda 9,6 gram ideal CH4 gazı kaç litre
(H: 1, C: 12, Bölmeler eşit aralıklıdır.) tanecik sayısını değiştirmez? hacim kaplar?
A) Yalnız I B) II ve III C) I ve II (H:1, C:12, NA : Avogadro sayısı :

A) 16 B) 30 C) 40 D) 42 E) 60
6,02·1023)
A) 4,5 B) 12 C) 18
D) 27 E) 30
Çözüm
N $ Tanecik sayısı
7. V (L) Sabit basınç ve 10. Elastik bir balona sabit sıcaklık ve basınç al- n=
N $ Avogadro sayısı
A
4,5 sıcaklıkta ideal tında 3 mol ideal X gazı konulduğunda balo-
12, 04·10 22
O2 gazı için nun hacmi 1 litre olmaktadır. n= = 0, 2 mol SO 2 gazı
çizilen hacim 6, 02·10 23
x Balonun esneklik sınırı 9 litre olduğuna
(V)-mol sayısı 9, 6
göre aynı koşullarda balona en fazla kaç n=
m
& n= = 0, 6 mol CH 4 gazı
(n) ilişkisi grafiği M 16
0 1 3 n(mol) mol daha X gazı ilave edilebilir? A
yanda verilmiştir. P·V = n·R·T (P ve T sabit)
Buna göre grafikteki x değeri kaç litredir? A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 24
V an
V n 9 0, 2
A) 4 B) 3 C) 1,5 D) 0,5 E) 1 1
=
1
$ =
V2 n V2 0, 6
2
V 2 = 27 L
11. Sürtünmesiz Cevap: D
İdeal pistonlu kapta

8. Eşit bölmeli ideal pistonlu kapta 4 gram ide- piston
1 mol ideal H2 Sürtünmesiz piston, hareketli piston,
al H2 gazı varken piston Z noktasında denge-
H2(g) elastik balon, ideal pistonlu kaplarda
dedir. gazı bulun-
basınç (P) sabittir.
1 maktadır.
X Y Z K L M N Çelik kap, cam kap, düdüklü tencere
TK gibi kaplarda hacim (V) sabittir.
4 gram Kaba aynı sıcaklıkta 1 mol ideal He gazı Bir miktar madde ifadesi kullanılmış
A(g)
H2(g)
eklendiğinde, ise mol sayısı (n) sabittir.
I. Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi Kinetik enerji sadece sıcaklığa bağ-

lıdır. Bir soruda farklı gazların sıcak-
II. P·V çarpımı
Kaba aynı sıcaklıkta 16 gram ideal A gazı lık değerleri eşit verilmişse gaz tane-
eklendiğinde piston N noktasında dengede III. Özkütle ciklerinin ortalama kinetik enerjile-
durduğuna göre eklenen A gazı aşağıdaki- niceliklerinden hangileri artar? ri eşit olur.
lerden hangisi olabilir? (H: 1, He: 4, N: 14, C: (H2: 2, He: 4) Aynı koşullarda ya da aynı ortamda
12, O: 16, S: 32, Bölmeler eşit aralıklıdır.) demek basınç ve sıcaklık aynı de-
A) I ve III B) I ve II C) II ve III mektir.
A) He B) O2 C) NO D) SO2 E) CH4
D) Yalnız I E) I, II ve III
6E 7C 8A 9B 10E 11C Gazlar 85

ÜNİTE
KONUYU
Gaz Yasaları (Basınç - Mol İlişkisi)
2
Öğretmen Notu 1. 4. 0 °C sıcaklıkta 0,4 gram ideal He gazı sabit
fd
Sabit hacimli bir kapta belirli sıcaklıkta
3 hacimli kapta 0,5 atmosfer basınç yapmak-
Basınç - Mol İlişkisi bulunan ideal gazların basınçları (P) ile
tadır.
4 mol sayıları (n) doğru orantılıdır.
• Sabit hacim ve sıcaklıkta gazların ba-
Buna göre kaptan aynı sıcaklıkta 0,2
sıncı mol sayısı ile doğru orantılıdır.
5 25 °C sıcaklıkta 1 litrelik sabit hacimli bir kap- gram ideal He gazı çekilirse kabın son
ta bulunan 1 mol ideal He gazı 0,5 atmosfer basıncı kaç atm olur? (He: 4)
6 1 mol 2 mol basınç uygulamaktadır.
He(g) He(g) A) 1,5 B) 1 C) 0,5
7 V, T V, T Buna göre aynı sıcaklık ve hacimde bulu-
D) 0,125 E) 0,25
nan 2 mol ideal He gazının basıncı kaç at-
8 P 2P mosfer olur?
P (atm) P·V
9
A) 1 B) 2 C) 3 D) 1,5 E) 2,5
n n
V ve T sabit V ve T sabit
P1 n1
= bağıntısı ile basınç hesaplanabilir.
P2 n2
2. Sıcaklığı ve hacmi sabit olan ideal bir
gazın mol sayısı (n) ile basıncı (P) doğru 5. Sabit hacimli bir kapta 27 °C sıcaklıkta
P1 n1 1520 mmHg basınç yapan 2 mol ideal X ga-
orantılı olup aralarında = eşitliği
Örnek P2 n2 zının basıncının aynı sıcaklıkta 380 mmHg
yazılabilir. olabilmesi için kaptan kaç mol ideal X gazı
çıkarılmalıdır?
32 g CH4 Sabit hacimli bir kapta belirli sıcaklıkta bu-
lunan 0,75 mol ideal CO2 gazının basıncını A) 1,5 B) 0,75 C) 0,5
gazı
3 atm’den 2 atm’ye düşürmek için aynı sı- D) 0,25 E) 1
caklıkta kaptan kaç mol ideal CO2 gazı çe-
V, T kilmelidir?
Sabit hacimli kapta 32 gram ideal CH4 A) 0,25 B) 0,5 C) 0,75

gazının basıncı 4 atm’dir.
D) 1 E) 1,25
Kaba aynı sıcaklıkta dışarıdan 12
gram ideal He gazı ilave edilirse gaz-
ların toplam basıncı kaç atm olur?
(H: 1, He: 4, C: 12)
A) 6 B) 8 C) 10 D) 15 E) 20
3. Sabit hacimli özdeş kaplarda, aynı sıcaklıkta

6. Aşağıdaki kaplarda üzerinde belirtilen miktar-
Çözüm CO2 ve CH4 ideal gazları bulunmaktadır.
larda ideal CO2 ve SOx gazları bulunmaktadır.
m 32
n CH = = = 2 mol P, V 2P, V
4 MA 16
11 gram 8 gram
m 12
n He = = = 3 mol CO2 gazı CH4 gazı 4,4 gram 12,8 gram
MA 4
CO2 gazı SOx gazı
n T = n He + n CH
4 25 °C 25 °C TK TK
= 2 + 3 = 5 mol I. kap II. kap
Şekil - I Şekil - II
Hacim ve sıcaklık aynı olduğuna göre I. kabın basıncı 38 cmHg olduğuna göre
Buna göre şekil-II’deki kapta bulunan
Pilk n 4 2 II. kabın basıncı kaç atm’dir?
= ilk = SOx gazındaki x değeri kaçtır?
Pson nson Pson 5
(H: 1, C: 12, O: 16)
Pson = 10 atm (C: 12, O: 16, S: 32)
Cevap:C A) 0,25 B) 0,5 C) 0,75
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
D) 1 E) 1,25
86 Gazlar 1A 2A 3D 4E 5A 6D
ÜNİTE
7. 22,4 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta bu- 10. 0 °C sıcaklıkta 1 mol ideal O2 gazı bulunan
KONUYU
lunan T Kelvin sıcaklığındaki 6,4 gram ideal ideal pistonlu kabın hacmi 44,8 litredir. Bu ÖĞRENELİM 1
CH4 gazının basıncı 0,2 atm’dir. kaba aynı sıcaklıkta 2 mol ideal He gazı ila-
Örnek 2
ve ediliyor.
Kaba aynı sıcaklıkta 4,8 gram ideal O3
gazı ilave edilirse kaptaki son basınç kaç Pistonun yerinin değişmemesi için kaba et- 3
atm olur? (H: 1, C: 12, O: 16) kiyen dış basıncın kaç atm olması gerekir? C2H6(g) 4
A) 0,3 B) 0,4 C) 2,5 A) 0,5 B) 0,75 C) 1 D) 1,5 E) 3
5
D) 0,25 E) 0,125
T, V, P 6
Şekildeki sabit hacimli kapta bir miktar 7

ideal C2H6 gazı bulunmaktadır. Kaba dı-
şarıdan C2H6 gazının mol sayısının 3 8
katı kadar ideal Ne gazı ekleniyor.
9
Buna göre aşağıdaki yargılardan han-
gisi yanlıştır? (H: 1, C: 12, Ne: 20)
11. Çelik bir kapta bulunan 32 gram ideal CH4 ga- A) Birim hacimdeki molekül sayısı 4 ka-
8. 0,2 mol ideal CH4 gazı 0 °C sıcaklıkta 22,4 L
zının 0 °C sıcaklıktaki basıncı 1 atmosferdir. tına çıkar.
hacim kaplamaktadır.
Kaba aynı sıcaklıkta 16 gram ideal CH4 ga- B) Gaz yoğunluğu artar.
Buna göre aynı sıcaklık ve hacimde 0,8 atm
zı eklenirse sistemin son basıncı kaç atm C) Birim hacimdeki tanecik sayısı 4 ka-
basınç yapan ideal CI2 gazı kaç moldür?
olur? (H: 1, C: 12) tına çıkar.
A) 1 B) 0,8 C) 0,6 D) 0,4 E) 0,2 D) Kinetik enerji değişmez.
A) 0,5 B) 1 C) 1,5 D) 0,75 E) 2
E) Gaz basıncı artar.
9. Şekildeki sabit hacimli kapta 16 gram ideal 12. Aşağıdaki grafikte normal koşullarda ideal
Çözüm
CH4 gazı bulunmaktadır. pistonlu bir kapta bulunan ideal SO3 gazına
ait hacim (V) - kütle (m) ilişkisi gösterilmiştir.
Elimizde n mol C2H6 gazı olsun. Bu du-
V (L) rumda dışarıdan 3n mol Ne gazı eklen-
miş olur. Mol sayısı 4 katına çıkar.
16 gram 22,4
CH4 gazı • Hacim sabit gaz kütlesi arttığı için
yoğunluk artar.
5,6
• Birim hacimdeki tanecik (n/V): hacim
V, T K sabit mol 4 katına çıktığı için 4 katına
m (g) çıkar.
0 20 a
Buna göre kaptaki gaz basıncını iki katı-
• Kinetik enerji sadece sıcaklığa bağlı-
na çıkarmak için,
Buna göre; dır. Sıcaklık sabit olduğu için kinetik
I. Aynı sıcaklıkta 4 gram ideal He gazı ila- enerji değişmez.
I. “a” değeri 80’dir.
ve etmek • Ne gazı atomdur, molekül değildir.
II. Kap hacminin 5,6 litreden 22,4 litreye
II. Mutlak sıcaklığı 2T K’ye yükseltmek Bu yüzden molekül sayısı değişmez.
çıkması için kaba aynı sıcaklıkta 0,75
III. Aynı sıcaklıkta 5 mol atom içeren ideal mol SO3 gazı ilave edilmiştir. Cevap: A
CH4 gazı ilave etmek
III. Kaba gaz ilave edilmesi sonucunda
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygula- gaz özkütlesi artmıştır.
nabilir? (H: 1, He: 4, C: 12)
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III (SO3: 80 g/mol)
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve IIII
7D 8B 9E 10D 11C 12C Gazlar 87

ÜNİTE
KONUYU
Basınç - Hacim - Yoğunluk İlişkisi
2 Öğretmen Notu 1. 4.
İdeal gaz denkleminde mol sayısı yeri- • Sabit hacimli kapta bulunan ideal ga-
3 Gazların Yoğunluğu m zın üzerine aynı koşullarda herhangi
m ne yazıldığında gazların mol küt-
4 • P.V = n.R.T eşitliğinde n yerine MA bir ideal gaz eklemek mutlaka ortala-
MA
yazılabilir. leleri hesaplanabilir. ma gaz yoğunluğunu artırır.
5 m
m m = Kütle P·V = n·R·T P·V = R·T • Serbest pistonlu bir kaba, aynı sıcak-
n= MA
6 MA
MA = Mol kütlesi m m lıkta içindeki ideal gazın aynısından
P·M A = R·T denkleminde yerine
m V V veya mol kütlesi kaptaki gazın mol
7 P.V = .R.T
MA kütlesine eşit ideal bir gaz eklemek
d yazıldığında P·MA = d·R·T formülü
8 m m yoğunluğu değiştirmez, aynı sıcaklık-
P . MA = . R . T eşitliğinde de ye- elde edilir.
V V ta mol kütlesi kaptaki gazın mol küt-
9
lesinden büyük ideal bir gaz eklemek
rine d yazılırsa, Sabit hacimli kapta 2 atm basınç altında
yoğunluğu artırır. Mol kütlesi kaptaki
0 °C sıcaklıkta özkütlesi 5 g/L olan X gazı
gazın mol kütlesinden küçük ideal bir
P.MA = d.R.T bağıntısı elde bulunmaktadır.
gaz eklemek yoğunluğu azaltır.
edilir. Buna göre X gazının mol kütlesi kaç
g/mol’dür? Şekildeki kapta 1 mol ideal CH4 gazı bulun-
P: Basınç (atm)
maktadır.
MA: Mol kütlesi (g/mol) A) 28 B) 30 C) 42 D) 44 E) 56
İdeal
d: Yoğunluk (g/L) piston
T: Mutlak sıcaklık (K)
1 mol
CH4(g)
V, T
Uyarı 2. 273 °C sıcaklıkta ve 2 atmosfer basınç al-
Aynı koşullarda bulunan ideal gazla- tında yoğunluğu 1,25 g/L olan ideal gaz Buna göre kaba aynı sıcaklıkta 1 mol ide-
rın mol kütleleri (MA) ile yoğunlukları (d) aşağıdakilerden hangisi olabilir? al He gazı eklenirse sistem dengeye gel-
doğru orantılıdır. diğinde aşağıdakilerden hangisi yanlış
(H: 1, C: 12, N: 14, O: 16)
olur? (H: 1, He: 4, C: 12)
A) NO B) CH4 C) CO2
A) Yoğunluk artar.
D) N2 E) NH3
Örnek B) Gaz hacmi artar.
C) Mol sayısı artar.
0°C sıcaklık ve 1 atm basınçtaki ideal
CO gazının yoğunluğu kaç g/L’dir? D) Toplam basınç değişmez.
(CO: 28) E) Ortalama kinetik enerji değişmez.
A) 0,75 B) 1 C) 1,25 D) 1,5 E) 1,75
3. Kapalı bir kapta bulunan ideal Y gazına,

Çözüm
I. Sabit hacimde sıcaklığını artırmak
T = 0°C + 273 = 273 K II. Sabit hacimde bir miktar daha ideal Y
gazı eklemek
P.MA = d.R.T
III. Sabit basınç altında sıcaklığını artır-
22, 4 mak
1 . 28 = d . . 273 5. Aynı koşullarda bulunan aşağıdaki ideal
273
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygu- gazlardan hangisinin yoğunluğu en bü-
28 landığında gazın yoğunluğu artar? yüktür?
d= = 1, 25 g / L
22, 4
Cevap: C A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) N2O4 B) N2O5 C) N2O3
D) I ve III E) I, II ve III D) NO2 E) NO
88 Gazlar 1E 2D 3A 4A 5B
ÜNİTE
8. İdeal bir gazın yoğunluğu, P.MA = d.R.T for-
KONUYU
6. • Sabit hacimli kapta bulunan bir mik-
tar ideal gazın sıcaklığı değiştirildi-
mülü ile hesaplanabilir. ÖĞRENELİM 1
Po
ğinde yoğunluğu değişmez. Aşağıda 0°C sıcaklıkta 8 gram ideal X gazı- 2
m " sbt na ilişkin basınç - hacim değişimi grafiği ve- İdeal a) SO2(g) ilavesi
d= piston b) N2O(g) ilavesi 3
. V " sbt rilmiştir.
He(g)
sbt c) C2H6(g) ilavesi
Basınç (atm) 4
• İdeal pistonlu kapta bulunan bir miktar C3H8(g)
ideal gaz ısıtıldığında sıcaklığı ve bu- A

5
2
na bağlı olarak hacmi de artacağı için
B 6
yoğunluğu azalır. 1
Toplam gaz
m " sbt yoğunluğu 7
d = Hacim (L)
. V " artar 5,6 11,2
SO2(g) ilavesi 8
Azal›r
Bu grafiğe göre X gazı ile ilgili; N2O(g) ilavesi 9
Kapalı bir kapta bulunan ideal X gazı ile I. 1 molü 16 gramdır.
C2H6(g) ilavesi
ilgili, aşağıda verilen grafiklerden han- II. A ve B noktalarında P.V değerleri eşittir. Kütle
gisi yanlıştır? III. A noktasındaki özkütlesi, B noktasın-
Mol Kütleleri: SO2 = 64, N2O = 44,
(d: Yoğunluk, P: Basınç, V: Hacim, m: Kütle) dakinden düşüktür.
C2H6 = 30, C3H8 = 44
A) Yoğunluk B) Yoğunluk
(P: Basınç, MA: Mol kütlesi, d: yoğunluk,
• Sürtünmesiz pistonlu kapta (ba-
V: Hacim)
sınç sabitse) aynı sıcaklıkta bir
Hacim Sıcaklık miktar ideal gaz ilave edildiğinde;
(n, P sabit) (n, P sabit)
C) Yoğunluk D) Yoğunluk • İlave edilen ideal gazın mol kütlesi
kaptaki ideal gazın mol kütlesinden
büyükse toplam gaz yoğunluğu artar.
Kütle Basınç • İlave edilen ideal gazın mol kütlesi

(V sabit) (T, V sabit) kaptaki ideal gazın mol kütlesinden
Yoğunluk küçükse gaz yoğunluğu azalır.
E)
• İlave edilen ideal gazın mol kütlesi
kaptaki ideal gazın mol kütlesine eşit-
se toplam gaz yoğunluğu değişmez.
Mol sayısı
(V sabit)
• Her üç durumda da başlangıçta kap-
ta bulunan gazın yoğunluğu azalır.
7. dC
3 H8
Sabit basınçlı kaplarda bulunan ideal
9.
bir gazın sıcaklığı artırıldığında hacim P.MA = d·R·T formülüne göre iki farklı
artacağı için gazın yoğunluğu azalır. P1 .M A P2 .M A
1 2
gaz için, =
d .T d 2 .T2
Bu bilgiye göre ideal pistonlu bir kapta 1 1
20 gram ideal He gazı bulunmaktadır. formülü kullanılabilir.
Eklenen başka
Gazın mutlak sıcaklığı 2 katına çıkarıldı- (T, P sabit) gaz mol sayısı
ğında; Buna göre ideal CH4 gazının P atm ba-
I. Gaz yoğunluğu azalır. sınç ve 2T Kelvin’de yoğunluğu 2 g/L • Sabit hacimli kapta aynı sıcaklıkta
P hangi gaz türü eklenirse eklensin yo-
II. Birim hacimdeki He atomu sayısı artar. ise ideal SO3 gazının atm basınç ve ğunluk artar. İlk durumda kapta bulu-
2
III. Kabın hacmi artar. nan gazın kütlesi ve hacmi değişme-
4T Kelvin’deki yoğunluğu kaç g/L’dir?
diği için yoğunluğu değişmez.
ifadelerinden hangileri yanlış olur?
(CH4: 16, SO3: 80, P: Basınç, MA: Mol kütlesi,
(He: 4) T: Mutlak sıcaklık, d: Özkütle )
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 2,5 B) 2 C) 1,5 D) 1 E) 0,4
6E 7B 8C 9A Gazlar 89
ÜNİTE
KONUYU
Kısmi Basınç
2 Öğretmen Notu
1. 3. Gaz karışımındaki ideal bir gazın mol sayı-
Kapalı bir kaptaki A ve B ideal gazların-
3 GAZ KARIŞIMLARI dan oluşan karışımdaki A gazının kısmi
sının (n), karışımın toplam mol sayısına (nT)
KISMİ BASINÇ oranına mol kesri (X) denir. Örneğin A gazı-
basıncı
4 • Bir gaz karışımındaki herhangi bir nA
gazın kaba tek başına uyguladığı ba- PA nA nın mol kesri X A = bağıntısı ile bulunur.
5 nT
sınca kısmi basınç denir. = bağıntısı ile bulunur.
PT nT
• Gaz karışımlarındaki her bir ideal ga-
6
zın kısmi basınçlarının toplamı, kaba PA : A gazının kısmi basıncı
7 uygulanan toplam basınca eşittir. Bu-
PT : Toplam basınç 2 mol A2(g)
na Dalton’un Kısmi Basınçlar Kanu-
nA : A gazının mol sayısı 3 mol B2(g)
8 nu denir.
nT : Toplam mol sayısı V, T
PT = PX + PY + PZ + ...
9
Şekildeki kapta bulunan ideal gazların
mol kesirleri (X) hangi seçenekte doğru
0,4 mol A2(g) verilmiştir?
Hava
0,6 mol B2(g) A2 B2
Hava, bir gaz karışımıdır. V, T
A) 0,4 0,6
• Gaz karışımlarındaki toplam basınç,
B) 0,2 0,8
gaz taneciklerinin türüne bağlı değildir.
Gazların toplam mol sayısına bağlıdır. Şekildeki kapta bulunan ideal gazların C) 0,5 0,5
toplam basıncı 15 atm olduğuna göre,
Uyarı D) 0,6 0,4
I. A 2 gazının kısmi basıncı 6 atm’dir.
• Bir gaz karışımında bulunan ideal gaz- E) 1 0,6
ların hacimleri (V) ve sıcaklıkları (T) II. A 2 gazının mol kesri 0,4’tür.
aynıdır.
III. Toplam mol kesri 5’tir.
• Bir gaz karışımındaki herhangi bir
ideal gazın kısmi basıncı (P), o gazın yargılarından hangileri doğrudur?
mol sayısı (n) ile doğru orantılıdır.
A) Yalnız III B) I ve II C) I, II ve III
PX.V = nX.R.T
nX. R . T
PX V D) I ve III E) II ve III
PY.V = nY.R.T =
PT nT. R . T
PT.V = nT.R.T
V
X(g)
4. Bir gaz karışımında bulunan ideal gazların
Y(g) her birinin kaba ayrı ayrı uyguladığı basınca
kısmi basınç denir.
V, T
2. Sabit sıcaklık ve hacimdeki kapalı bir kapta Şekildeki kapta, sa-
ntoplam = nX + nY
4 gram CH4, 32 gram SO2 ve 13 gram C2H2 bit sıcaklık ve ha-
1 mol H2
PX nX ideal gazları bulunmaktadır. cimde toplam ba-
= 2 mol CH4
PT nT sınç 12 atm’dir.
Buna göre; 3 mol He
nX: X gazının mol sayısı
I. SO2 ile C2H2 gazlarının kısmi basınçla-
nT: Gazların toplam mol sayısı
PX: X gazının kısmi basıncı rı eşittir.
PT: Toplam basınç II. CH4 gazının kısmi basıncı, SO2 gazının Buna göre gazların atm cinsinden kıs-
• Bir gaz karışımındaki herhangi bir ga- kısmi basıncından büyüktür. mi basınçları aşağıdakilerden hangisinde
zın mol sayısının, karışımın toplam doğru verilmiştir?
III. CH4 gazının kütlesi aynı sıcaklıkta iki
mol sayısına oranına o gazın mol kes-
katına çıkarıldığında üç gazın kısmi ba- PH PCH PHe
ri denir. 2 4
sınçları eşit olur.
• Mol kesri, X ile gösterilir. A) 6 4 2
n n yargılarından hangileri yanlıştır?
XX = X , XY = Y B) 6 2 4
nT nT
(H: 1, C: 12, O: 16, S: 32) C) 2 4 6
• Bir gaz karışımındaki tüm gazların mol
kesirleri toplamı daima 1’e eşittir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) 3 1 2
XToplam = XX + XY + ... = 1 D) II ve III E) I, II ve III E) 2 4 4
90 Gazlar 1B 2B 3A 4C
ÜNİTE
5. Sabit hacimli bir kapta bulunan CO2 ve 8. Kapalı bir kapta K ve M ideal gazlarından olu-
KONUYU
He ideal gazlarından oluşan bir gaz ka- şan karışımın toplam basıncı 200 cmHg’dir. ÖĞRENELİM 1
rışımındaki CO2 gazının kısmi basıncını I. K gazının kısmi basıncı 150 cmHg’dir. Örnek 2
artırmak için,
II. M gazının aynı sıcaklıkta 100 cmHg ba-
I. Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar CO2 gazı 3
sıncındaki hacmi 4 litredir. 1,6 gram H2(g)
eklemek
Buna göre başlangıçtaki gaz karışımı- 3,2 gram CH4(g) 4
II. Kabın sıcaklığını artırmak
nın hacmi kaç litredir?
III. Aynı sıcaklıkta kaba bir miktar He gazı V, T
5
eklemek A) 2 B) 4 C) 6 Yukarıdaki sabit hacimli kapta H2 ve 6
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygu- D) 8 E) 12 CH4 ideal gazları bulunmaktadır.
Kaptaki toplam gaz basıncı 3 atm ol- 7
lanabilir?
duğuna göre, H2 ve CH4 gazlarının kıs-
8
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II mi basınçlarını bulunuz.
(H2: 2, CH4: 16) 9
Çözüm
m
n=
MA
1, 6
nH = = 0, 8 mol ,
2
2
6. Şekildeki sabit ha- 9. Şekildeki kapta bu- 3, 2
cimli kapta X ve Y n CH = = 0, 2 mol
lunan C2H6 ve NO 4
16
X(g) ideal gazları bulun- C2H6(g)
ideal gazlarının mol
ntoplam = 0,8 + 0,2 = 1 mol
Y(g) M maktadır. NO(g) sayıları eşittir.
V, T PH nH PH 0, 8
2 2 2
= , =
Bu gazlar ile ilgili, PT nT 3 1
V, T
I. Yoğunlukları PH = 2,4 atm
2
Buna göre; II. Kısmi basınçları PT = PH + PCH
2 4
I. Sıcaklığı arttırma III. Molekül sayıları 3 = 2,4 + PCH
4
II. Aynı sıcaklıkta Y gazı ilave etme yukarıda verilen niceliklerden hangileri PCH = 0,6 atm
4
III. Aynı sıcaklıkta X gazı ilave etme eşittir?
yukarıdaki işlemlerden hangileri ayrı ayrı (H: 1, C: 12, N: 14, O: 16)
uygulanırsa yalnız X gazının kısmi basın- Örnek
cı artar? A) I ve II B) I ve III C) Yalnız II
X(g)
D) II ve III E) I, II ve III Y(g)
A) I ve III B) Yalnız III C) I ve II
Z(g)
T
Şekildeki kapalı sabit hacimli kapta, T

sıcaklığında, 2 mol X, 3 mol Y ve bir
miktar da Z ideal gazları bulunmaktadır.
Aynı sıcaklıkta kaptaki toplam gaz
basıncı 2 atm ve X gazının kısmi ba-
sıncı 0,4 atm olduğuna göre kaptaki Z
7. Kapalı bir kapta bulunan ideal X2 gazının gazı kaç moldür?
kısmi basıncı 0,5 atm, ideal Y2 gazının kısmi
basıncı ise 0,2 atm’dir. 10. Kapalı sabit hacimli bir kapta, eşit kütlelerde Çözüm
H2, CH4 ve He ideal gazları bulunmaktadır.
Buna göre bu gazların mol sayıları oranı Kaptaki toplam mol sayısı
J n N H2 gazının kısmi basıncı 4 atm olduğuna
K X2 O 2 mol X gazı 0,4 atm
K O aşağıdakilerden hangisinde doğ- göre kaptaki toplam basınç kaç atm’dir?
K n O ? 2 atm
Y
L 2 P (H: 1, He: 4, C: 12)
ru verilmiştir? ? = 10 moldür.
A) 6,5 B) 13 C) 12,5 nT = nx + ny + nz
5 1 1
A) B) C) D) 2 E) 5 10 = 2 + 3 + nz
2 2 5 D) 6,25 E) 3,5
nz = 5 mol
5C 6B 7A 8D 9E 10A Gazlar 91
ÜNİTE
KONUYU
Kısmi Basınç
2 Örnek
1. Sabit hacimli bir kapta 32 gram SO2 , 3. I. 3,01.1023 tane O2 gazı
3 15 gram C2H6 ve 8 gram He ideal gazla- II. 0,25 mol He gazı
rından oluşan bir karışımda He ideal ga-
X(g)
4 zının kısmi basıncı 1 atm olduğuna göre, III. NK’da 22,4 litre hacim kaplayan CH4
4 mol
gazı
5 I. Kaptaki toplam basınç 1,5 atm’dir.
II. SO2 gazının kısmi basıncı C2H6 gazın- Yukarıda verilen ideal gazlardan oluşan ka-
TK
6 rışım kapalı bir kapta bulunmaktadır.
dan büyüktür.
T K sıcaklığında şekilde gösterilen çelik
7 III. C2H6 gazının kısmi basıncı 0,25 atm’dir. He gazının kısmi basıncı 1 atm ise kap-
kapta 4 mol ideal X gazı bulunmaktadır.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? taki toplam basınç kaç atm olur?
8 Gazın kaba uyguladığı basınç 5 atm
olduğuna göre, aynı sıcaklıkta kaba (NA: 6,02·1023)
(H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, S: 32)
9 6 mol daha X gazı eklendiğinde, kap-
taki son basınç kaç atm olur? A) 2 B) 4 C) 5 D) 7 E) 8
A) II ve III B) I ve III C) I, II ve III
D) I ve II E) Yalnız II
Çözüm
P . V = n . R . T (V ve T sabit)
P1 = 5 atm
P2 = ?
n1 = 4 mol
n2 = 4 + 6 = 10 mol
P1 P2
=
n1 n2
5 P2
=
4 10
P2 = 12,5 atm olur.
Örnek
Y(g)
2 mol 4. Şekildeki sabit hacimli kapalı kap içerisinde
2. Şekildeki sabit hacimli kapta bulunan ideal
eşit kütlede N2O ve CO2 ideal gazları bulun-
gazların toplam basıncı 5 atm’dir.
TK maktadır.
T K sıcaklığında şekildeki çelik kapta

bulunan 2 mol ideal Y gazının kaba uy- 2 gram H2(g)
guladığı basınç 4 atm’dir. N2O(g)
16 gram He(g)
Kabın basınca dayanıklılığı maksi- CO2(g)
mum 12 atm olduğuna göre, aynı sı-
caklıkta kaba en fazla kaç mol daha Y
gazı ilave edilebilir?
Buna göre,
Buna göre N2O ve CO2 gazlarına ait;
I. Kapta toplam 5 mol gaz bulunur.
Çözüm I. Mol sayıları
II. He gazının kısmi basıncı 4 atm’dir.
II. Kısmi basınçları
P . V = n . R . T (V ve T sabit) III. H2 gazının mol kesri 0,2’dir.
III. Ortalama kinetik enerjileri
P1 P2
= yargılarından hangileri doğrudur?
n1 n2 niceliklerinden hangileri her iki gaz
4 12 (He: 4, H2: 2) için de aynıdır? (C: 12, N: 14, O: 16)
=
2 n2
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
n2 = 6 mol
6 – 2 = 4 mol daha en fazla Y gazı ila- D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
ve edilebilir.
92 Gazlar 1B 2E 3D 4E
ÜNİTE
5. Sabit hacimli kapta NO ve NO2 ideal gazları 7. 0°C’de 1,12 litrelik bir kapta 0,2 mol H2,
KONUYU
bulunmaktadır. 3,01.1022 tane O2 molekülü ve 0,15 mol ÖĞRENELİM 1
Ar gazları vardır.
Örnek 2
Buna göre;
NO2(g) 3
I. Kaptaki toplam gaz basıncı kaç atm’dir?
NO(g) CO2(g)
II. O2 gazının kısmi basıncı kaç atm’dir? 4
TK 1 atm
sorularının cevabı aşağıdakilerden han- 5
Cam kap gisinde doğru verilmiştir? (NA: 6,02·1023) T
6
Şekildeki sabit hacimli kapalı kapta
Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar daha NO2 I II 11 gram ideal CO2 gazı bulunmaktadır. 7
gazı eklendiğinde gazların kısmi basınç- Kaptaki gaz basıncını 3 atm’ye çı-
A) 1 4
ları ve toplam basınçtaki değişimler karmak için kaba aynı sıcaklıkta kaç 8
B) 4 2
aşağıdakilerin hangisinde doğru veril- gram daha CO2 ideal gazı ilave edil-
C) 4 1 melidir? (C: 12, O: 16)
9
miştir?
D) 8 1
Çözüm
PNO PNO PToplam E) 8 2
2
m
n=
A) Artar Değişmez Artar MA
B) Artar Değişmez Değişmez MA = 44 g / mol
CO2
C) Artar Artar Artar 11

n1 = = 0, 25 mol
44
D) Değişmez Artar Azalır P1 P2 1 3
= & =
E) Azalır Azalır Değişmez n1 n2 0, 25 n2
n = 0,75 mol
Kaba eklenmesi gereken CO2 gazı,
0,75 – 0,25 = 0,5 mol dür.
0,5 mol CO2nin kütlesi;
m m
n= & 0, 5 =
MA 44
m = 22 gramdır.
Örnek
4 gram
He(g)
1 atm
T
Şekildeki sabit hacimli kapalı kapta
6. 0 °C sıcaklıkta 11,2 litrelik sabit hacimli kap- 8. İdeal pistonlu bir kapta eşit kütleli SO2 ve 4 gram ideal He gazı bulunmaktadır.
ta 2 mol O2 ve 4 gram CH4 ideal gaz karışımı CH4 ideal gazları bulunmaktadır. Kaba gaz kütlesi 5 katına çıkana ka-
bulunmaktadır. dar aynı sıcaklıkta ideal CH4 gazı ila-
ve edildiğinde, kaptaki gaz basıncı kaç
Buna göre toplam basınç (PT ) ve her İdeal
piston atm olur? (H: 1, He: 4, C: 12)
bir gazın kısmi basıncı aşağıdakilerden
CH4(g) Çözüm
hangisinde doğru verilmiştir? (CH4: 16)
SO2(g)
PT PO PCH m1 = 4 gram m2 = 4.5 = 20 gr.
2 4 1
20 – 4 = 16 gram CH4 gazı ilave edil-
A) 1 0,5 0,5
melidir.
B) 2 1,5 0,5 m
Buna göre CH4 gazının kısmi basıncı- MA = 16 g / mol n=
CH4 MA
C) 4,5 4 0,5
nın, SO2 gazının kısmi basıncına oranı 16 4
D) 9 8 1 nCH = = 1mol nHe = = 1 mol
kaçtır? (CH4: 16, SO2: 64) 4 16 4
E) 2,25 2 0,25 1 1 1 nT = 1 + 1 = 2 mol
A) 8 B) 4 C) D) E) P1 P2 1 P2
4 8 32 = & = P2 = 2 atm olur.
n1 n2 1 2
5A 6C 7D 8B Gazlar 93
ÜNİTE
KONUYU
Gaz Karışımları
3 Gazların Karıştırılması 90 cmHg 60 cmHg
X X X2(g) X2(g)
4 Birbiri İle Tepkime Vermeyen İdeal
P1 P2
Gazların Karıştırılması
5
V L, T K V L, T K
V1 L, T K V2 L, T K
6 n1 n2
Aynı sıcaklıkta kaplar arasındaki mus-
X gazı Y gazı
Şekildeki bileşik kapta, aynı sıcaklık- luk açılarak sistem dengeye ulaştığında
7 ta tepkime vermeyen X ve Y ideal gazla- kaba uygulanan son basınç kaç cmHg
V, T
rı arasındaki musluk açıldığında sistemin olur?
8 2V, T
nToplam = n1 + n2 son basıncı
9 • Birbiri ile tepkime vermeyen ideal
A) 125 B) 100 C) 75 D) 150 E) 25
Pson · Vson = P1 · V1 + P2 · V2 + ...
gazlar aynı sıcaklıkta karıştırılırsa
toplam mol sayısı değişmez.
eşitliği ile hesaplanır.
P.V = n.R.T (T aynı)
Aşağıdaki kaplarda birbirleriyle tepkime ver-
P.V a n 4.
meyen ideal He ve H2 gazları bulunmaktadır.
• Aynı sıcaklıktaki ideal gazların mol 2 atm 0,4 atm 0,4 atm
1 L, T K 2 L, T K V L, T K
sayıları, P.V çarpımları ile doğru
orantılıdır. He(g) He(g) H2(g)
He(g) CH4(g) H2(g)
n1 + n2 = nson 2 atm 1 atm 3 atm
Şekilde verilen kaplar arasındaki musluklar
(P1.V1) + (P2.V2) = Pson.Vson
açılarak birbiriyle tepkime vermeyen He, CH4
1 L, T 2 L, T 2 L, T
ve H2 ideal gazlarının aynı sıcaklıkta karışıp
(P1.V1) + (P2.V2) + (P3.V3) + ... = Pson.Vson Buna göre aynı sıcaklıkta musluklar açı- sistemin dengeye gelmesi bekleniyor.
larak sistem dengeye ulaştığında son
Dengeye ulaşan sistemde son basınç 0,8
basınç kaç atm olur?
atm olduğuna göre başlangıçta H2 gazının
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 bulunduğu kabın hacmi (V) kaç litredir?
Örnek
A) 1 B) 0,1 C) 2 D) 0,2 E) 0,4
4 atm 2 atm
SO3(g) O2(g)
V, T 5. I. II.
3V, T
2 atm 4 atm
Kaplar arasındaki musluk açılarak ideal 2 L, T K 1 L, T K
X2(g) Y2(g)
gazların aynı sıcaklıkta karışması sağ- III.
lanıyor. 1 atm
1 L, T K
Buna göre, son durumda kaptaki gaz
Z2(g)
A) 2,5 B) 3 C) 3,25 D) 3,5 E) 6 Şekildeki sistemde musluklar aynı sıcak-

2. Aşağıdaki kaplarda bulunan ideal X 2 ve Y2
gazları sabit sıcaklıkta musluklar açılarak lıkta açılıp dengeye geldiğinde ilk duru-
karıştırılıyor. ma göre kaplarda bulunan molekül sayı-
Çözüm sındaki değişim aşağıdakilerden hangi-
n1 + n2 = nson X2(g) Y2(g)
Boş
2 atm 1 atm
(P1.V1) + (P2.V2) = Ps.Vs I. II. III.
(4.V) + (2.3V) = Ps.4V A) Artar Azalır Değişmez

2 L, T K 2 L, T K 2 L, T K
B) Azalır Azalır Artar
Ps = 2,5 atm
Sistem aynı sıcaklıkta dengeye geldiğin-
C) Artar Değişmez Artar
Cevap: A de kaptaki toplam basınç kaç atm olur?
D) Artar Azalır Artar
A) 5 B) 2,5 C) 4 D) 3 E) 1 E) Azalır Artar Artar
94 Gazlar 1B 2E 3C 4A 5D
ÜNİTE
6. Şekildeki sistemde, kaplar arasındaki mus- 9.
KONUYU
luk açılıyor.
A B C D E
ÖĞRENELİM 1
M
X2(g) 2 V L, T K Po = 1 atm Örnek 2
A B C D E F G
V L, T K Y2(g)
3
2 atm Po = 1 atm
He(g) K L
H2(g) 2,4 atm 3 atm 4
T Boş
İdeal piston Ne(g)
T He(g)
M musluğu aynı sıcaklıkta açıldığında

5
T K, 5 L T K, V L T K, 3 L
İdeal piston pistonun E noktasında durması için X 2
6
gazının ilk basıncı aşağıdakilerden han- Kaplar arasındaki K ve L muslukları açı-
Aynı sıcaklıkta sistem tekrar dengeye gel- larak aynı sıcaklıkta ideal gazların karış-
gisi olmalıdır? 7
diğinde piston hangi noktada durur? ması sağlanıyor.
(Bölmeler eşit aralıklı ve 1 birime denktir.) 8
(Bölmeler eşit aralıklı ve her biri 1 L’ye eşittir.) Son durumda toplam basınç 2,1 atm
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 olduğuna göre, V kaç litredir?
9
A) F B) G C) A D) C E) D
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
Çözüm
(P1.V1) + (P2.V2) + (P3.V3) = Ps.Vs

(2,4.5) + (0.V) + (3.3) = 2,1.(8 + V)
21 = 2,1.(8 + V)
10. 1 2 3 4 5
7. 10 = 8 + V
X(g) Y(g) M
X(g) Po = 1 atm V=2L
1 atm 2 atm X(g) Cevap: D
2VL 2VL 1 atm
TK TK 1L
İdeal piston
Yukarıdaki sistemde kaplar arasındaki mus- Aynı sıcaklıkta musluk açıldığında pis- Örnek
luk aynı sıcaklıkta açılıp mutlak sıcaklık iki ton hangi noktada dengede durur? İdeal piston
katına çıkarılırsa son basınç kaç atm olur?
(Bölmeler eşit aralıklıdır ve 1L’dir.)
A) 1 B) 3 C) 1,5 D) 3,5 E) 4 M
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 X(g)
X(g) P0= 1 atm
2 atm
1L 0 1 2 3 4 5 6
Açık hava basıncının 1 atm olduğu or-

tamda şekildeki sistemde M musluğu
açılıp sistem dengeye geldikten sonra
ideal X gazının mutlak sıcaklığı 2 katına
11. Aşağıdaki kaplarda O2, Ne ve H2 ideal gaz- çıkarılmaktadır.
ları bulunmaktadır. Başlangıçta ideal piston
Buna göre, son durumda piston han-
8. Şekildeki sistemde kaplar arasında bulunan dengededir.
gi noktada durur?
pompa yardımıyla aynı sıcaklıkta I. kaptaki
M (Tüm bölmeler özdeş ve 1’er litredir.)
ideal X 2 gazının %50’si, II. kaba aktarılıyor. 5 atm 4L 5 atm
8L Ne 8L A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
I II O2 gazı gazı H2 gazı
Çözüm
Pompa
2 atm X2(g) Boş P1.V1 + P2.V2 = Ps.Vs
İdeal piston
2.1 + 1.1 = 1.Vs
Aynı sıcaklıkta kaplar arasındaki M mus-
T K, 2 L T K, 2 L luğu açılıp O2 ve Ne ideal gazlarının ka- Vs = 3 L
rışması sağlandığında, ideal H2 gazının 3 T
V1 T1 =
bulunduğu bölmenin son hacmi kaç lit- = V2 2 T
Buna göre son durumda II. kaptaki gaz V2 T2
re olur? (O2 ve Ne gazları birbiriyle tepkime V2 = 6 L
vermemektedir.) Piston 5 numaralı noktada durur.
A) 1 B) 2 C) 0,5 D) 0,25 E) 4
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 Cevap: D
6B 7B 8A 9C 10B 11D Gazlar 95

ÜNİTE
KONUYU
Gazların Difüzyonu
2 Öğretmen Notu
1. Gaz taneciklerinin başka gaz tanecikleri 4. Mutlak sıcaklıkları (T) farklı olan gazlar
GAZLARDA KİNETİK TEORİ
3 Kinetik Teori ile kinetik özelliklerinden dolayı karışma-
j1 M A · T1
Gazların davranışını açıklayan teoridir. sına difüzyon (yayılma) denir. 2
4 için = eşitliği yazılabi-
• Gaz tanecikleri sürekli hareket hâlin- j2 M A · T2
dedir. Tanecikler hem birbirleri ile hem Aynı koşullarda mol kütlesi küçük olan 1
5
de kap çeperleri ile hızlı ve esnek çar- ideal bir gaz, mol kütlesi büyük olan ideal lir.
pışmalar yaparlar (Brown hareketi). bir gazdan daha hızlı yayılır.
6
İdeal H2 gazının 0 °C sıcaklıktaki yayılma
7 Buna göre; hızı, t °C’deki ideal He gazının yayılma
hızının yarısı olduğuna göre, He gazının
I. SO2 II. H2 III. N2
8 bulunduğu ortamın sıcaklığı kaç K’dir?
verilen gaz moleküllerinin aynı koşullarda (H: 1, He: 4)
9 ortalama hızları arasındaki ilişki aşağıda-
Brown hareketi
• Gaz tanecikleri arasındaki boşluk çok faz- ki seçeneklerden hangisinde doğru veril- A) 0 B) 546 C) 273
ladır. Bu nedenle gazların özhacmi bulun- miştir? (H: 1, N: 14, O: 16, S: 32)
D) 1911 E) 2184
duğu kabın hacmi yanında ihmâl edilir.
A) I > II = III B) II > III > I
• Gaz tanecikleri arasındaki uzaklık
çok fazla olduğu için aralarında zayıf C) III > I > II D) II = III > I
etkileşimlerin olmadığı kabul edilir.
• Kinetik enerji, mutlak sıcaklık ile doğ- E) I > II > III
ru orantılıdır. Aynı sıcaklıkta bulunan 5. NO ve C2H4 ideal gazlarının ortalama hız-
tüm gaz taneciklerinin ortalama kinetik ları ile ilgili,
enerjileri aynıdır.
• Aynı sıcaklıktaki gaz taneciklerinden mol I. 25 °C’de NO gazı, aynı sıcaklıktaki
kütlesi küçük olanın hızı daha fazladır. C2H4 gazından daha hızlıdır.
Graham Difüzyon Yasası II. 30 °C sıcaklıktaki NO gazının hızı,
2. Graham, aynı sıcaklık ve basınç koşulların-
• Gazların difüzyon ve efüzyon hızla- 100 °C’deki C2H4 gazından daha yavaştır.
da gazların difüzyon hızlarının, mol kütlele-
rı, mol kütlelerinin karekökü ile ters III. 100 °C sıcaklıktaki C2H4 gazının hızı
orantılıdır. Bu ilişkiyi açıklayan yasaya
rinin kareköküyle ters orantılı olduğunu bul-
muştur. j: Difüzyon hızı, MA: Mol kütlesi 50 °C’deki C2H4 gazından daha yavaştır.
Graham Difüzyon Yasası denir.
MA yargılarından hangileri yanlış verilmiştir?
Uyarı j1 2
= (C2H4: 28, NO: 30)
• Bir gaz karışımında bulunan gazlar- j2 MA
dan bir gazın bir başka gaz içinde ya- 1
yılmasına difüzyon, bir kapta bulunan
gazın kapta açılan küçük bir delikten Aynı koşullarda ideal O2 gazının yayılma D) I ve III E) Yalnız II
boşluğa yayılmasına efüzyon denir. hızının ideal SO2 gazının yayılma hızına
oranı kaçtır? (O: 16, S: 32)
1 1 1
Musluk
A) B) C) D) 2 E) 2
açıldıktan sonra
4 2 2
Difüzyon 6.
Gazların aynı koşullarda yayılma hızları,
(j) yayılma süreleri (t) ile ters orantılıdır.
j1 t2
Efüzyon Buna göre = eşitliği yazılabilir.
j t1
2
• Sıcaklık değişimi, gazların difüzyon
3. 1 2 3 4 5 6
ve efüzyon hızlarını etkiler. Bir kapta eşit molde ideal O2 ve H2 gazları
• Gazların mutlak sıcaklığı ile kinetik He(g) CH4(g) bulunmaktadır. İdeal H2 gazının tamamı
enerjileri doğru orantılıdır. bulunduğu kaptaki küçük bir delikten 1 sa-
3 Ek: Kinetik enerji Şekildeki eşit bölmeli cam borunun, uç- niyede çıkıyor.
E = kT
k 2 k: Boltzman sabiti larından aynı koşullarda aynı anda He ve
Buna göre aynı kaptaki ideal O2 gazının ta-
• Gaz taneciklerinin hızları ile kinetik CH4 ideal gazları gönderildiğinde, gazlar
mamı, bu delikten kaç saniyede çıkabilir?
enerjileri arasındaki ilişki aşağıdaki ilk olarak hangi noktada karşılaşır?
(H: 1, O: 16)
formül ile açıklanır. (H: 1, He: 4, C: 12)
1 m: Kütle A) 8 B) 4 C) 2 D) 16 E) 1
E = mj2 A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
k 2 j: Taneciğin hızı
96 Gazlar 1B 2E 3C 4E 5D 6B
ÜNİTE
7. 10.
KONUYU
Molekül sayısı
I
Gaz Molekül
Kütlesi
Sıcaklık Ortalama
Hız (m/s)
ÖĞRENELİM 1
II (g/mol)
III Öğretmen Notu 2
I. A 4 273 K j1
• Gazların kütleleri yerine mol kütleleri
3
II. B 16 0 °C j2 (MA) alınırsa,
Molekül hızı 4
III. C 4 100 °C j3 jX MA ( Y )
Şekildeki grafikte, aynı gazın farklı sıcak- jY
=
MA ( X ) 5
Yukarıdaki tabloda verilen bilgilere göre
lıklardaki molekül sayısı ile molekül hızları
A, B ve C ideal gazlarının ortalama hızla- 6
arasındaki ilişki gösterilmiştir. eşitliği elde edilir.
rı arasındaki ilişki aşağıdakilerden han-
Buna göre eğrilerin sıcaklık değerleri gisinde doğru verilmiştir? • Kinetik enerji, hız (j) ve sıcaklık (T) 7
arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru arasındaki ilişki aşağıdaki formüllerin
A) j1 > j 2 > j 3 B) j3 > j1 > j2 8
verilmiştir? eşitlenmesi ile açıklanabilir.
A) III > II > I B) I > II > III Ek =

1 3
mj2 , Ek = RT 9
C) j1 = j 3 > j 2 D) j2 > j1 = j3 2 2
C) I > II = III D) I = II = III E) j1 > j3 > j2 1 3
m j2 = R T
E) III > I > II 2 2
3RT
j=
m
11. T K sıcaklığındaki ideal H2 gazı ile ideal • Gazların difüzyon hızı ile difüzyon
CH4 gazının hızlarının eşit olabilmesi için süreleri ters orantılıdır.
CH4 gazının sıcaklığı kaç T K olmalıdır? • Aynı sıcaklıkta bulunan ideal gazlar-
(H2: 2, CH4: 16) dan mol kütlesi küçük olanın difüzyon
hızı daha büyük olup, bu gazın yayıl-
A) 8 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 ması için geçen süre daha kısadır.
jX TX. MA ( Y ) dY tY
= = =
8. İdeal O2 gazının 327 °C sıcaklıktaki yayıl- jY TY. MA ( X ) dX tX
ma hızının, 27 °C’deki ideal SO2 gazının
yayılma hızına oranı kaçtır? (S: 32, O: 16) d: Yoğunluk (özkütle)
1 1 t: Yayılma (difüzyon) süresi
A) 1 B) C) 4 D) E) 2 12. Şekilde I. bölmede molekül sayıları ve sı-
4 2 caklıkları eşit olan CH4, SO3 ve N2O ideal j: Difüzyon hız
gazları 2. kaptan gözenekli çeper ile ayrıl- MA: Gazın mol kütlesi
mış hâlde bulunmaktadır.
T: Mutlak sıcaklık
CH4(g)
SO3(g)
Boş Örnek
N2O(g)
Aynı koşullarda bulunan ideal Ne ve
I. bölme Gözenekli II. bölme
SO3 gazlarının difüzyon hızlarının
çeper
9. İdeal gazların kinetik teorisi ile ilgili, oranını bulunuz. (Ne: 20, SO3: 80)
I. Gazlar bulundukları kapta her yöne doğ- Buna göre;

Çözüm
ru hızlı, sürekli, doğrusal ve zikzaklı ha- I. Belirli bir süre sonra I. bölmede mol sa-
reketlerde bulunurlar. yısı en fazla olan CH4 gazıdır. Aynı koşullarda bulunan gazların sıcak-
II. Gazların hacmi bulundukları kabın hac- II. Belirli bir süre sonra II. bölmede mol sa- lıkları eşittir.
mine eşit kabul edilir. yısı en fazla olan SO3 gazıdır. j Ne MA ( SO
3)
=
III. Sıcaklıkları eşit olan ideal gazların orta- III. Gazların ortalama kinetik enerjileri eşittir. j SO MA ( Ne )
3
lama kinetik enerjisi birbirine eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? j Ne 80
= =2
yargılarından hangileri doğrudur? j SO 20
(CH4: 16, N2O: 44, SO3: 80) 3
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III jNe = 2jSO

A) I ve III B) Yalnız II C) Yalnız III 3
7A 8E 9A 10B 11A 12C Gazlar 97

ÜNİTE
KONUYU
Gazların Su Üzerinde Toplanması
2 Öğretmen Notu 1. Belirli bir sıcaklıkta sıvısıyla dengede olan 3. Şekildeki kapta, t °C sıcaklıkta su üzerinde-
3 Su Üzerinde Toplanan Gazlar su buharının yaptığı basınca suyun denge ki toplam basınç 324 mmHg’dir.
buhar basıncı denir.
4
b 2V
Piston
5 H2O(buhar)
V 1 mol X2(g)
a V
6 2 mol Y2(g)
H2O(s) X(g), H2O(buhar)
7 buharlaşma
H2O(s)
H2O(s)
H2O(s) + ısı H2O(buhar)
yoğuşma
8 Aynı sıcaklıkta gaz hacmi iki katına çıkarılıp
• Ağzı kapalı bir kapta bulunan su, her
Şekildeki pistonlu kapta su ile tepkime ver- piston sabitlendikten sonra kaba 1 mol ideal
9 sıcaklıkta buharlaşır. Bir süre son-
meyen ve suda çözünmeyen ideal X gazı
ra kaptaki buhar moleküllerinin sayı- X2 gazı daha ilave ediliyor.
bulunmaktadır.
sı artar. Düşük kinetik enerjili buhar Buna göre son durumda su üzerindeki
molekülleri de yoğuşur. Kapta buhar- Aynı sıcaklıkta piston b noktasına getiri- toplam basınç kaç mmHg olur?
laşma hızı, yoğuşma hızına eşit ol- lerek sabitlendiğinde,
duğunda dinamik bir denge kurulur. (t °C’de suyun buhar basıncı 24 mmHg’dir.
I. Su buharının kısmi basıncı değişmez. X 2 ve Y2 gazları suda çözünmüyor.)
Denge kurulduktan sonra H2O sıvı ve
H2O buhar molekül sayıları sabittir. II. X gazının kısmi basıncı yarıya düşer.
A) 224 B) 200 C) 300
• Aynı sıcaklıkta sıvısı ile denge hâlin- III. Birim hacimdeki su buharı molekülleri-
de bulunan buharın yaptığı basınca nin sayısı değişmez. D) 324 E) 144
doygun buhar basıncı ya da denge
yukarıda verilen yargılardan hangileri
buhar basıncı denir.
• Buhar basıncı, sıvılar için ayırt edici
doğru olur? (Sıvı hacmi ihmal edilmiştir.)
bir özelliktir.
A) II ve III B) I ve III C) Yalnız II
• Buhar basıncı;
1) Sıvının cinsine, D) I ve II E) I, II ve III
2) Sıcaklığına,
3) Saflık derecesine bağlıdır.
• Buhar basıncı;
1) Açık hava basıncına,
2) Sıvının miktarına,
3) Hacim değişimine,
4) Sıvı üzerinde başka bir gaz olup ol-
mamasına bağlı değildir.
Uyarı
Aynı sıcaklıkta buhar basıncı büyük 4.
2.
olan sıvılara uçucu sıvılar denir. V m
Piston X(buhar) V
Buhar basıncı a Uçuculuk
Y(g)
• Su üzerinde, suda çözünmeyen ve O2(g) H2O(g) X(s)
su ile tepkimeye girmeyen bir gaz
toplanırsa su yüzeyindeki toplam H2O(s) Aynı sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk
gaz basıncı, toplanan gazın kısmi
açılarak sistem dengeye geldiğinde ger-
basıncı ile suyun denge buhar ba-
sınçlarının toplamına eşittir. Şekildeki kapta 273 °C sıcaklıkta su üzerin- çekleşen değişimler ile ilgili,
P0 deki toplam basınç 420 mmHg’dir. Piston I. Toplam basınç X’in buhar basıncına
İdeal piston yukarı çekilerek gazın hacmi iki katına çıka- eşittir.
Ne(g) rıldığında su üzerindeki toplam basınç 220
K
mmHg oluyor. II. Y gazının kısmi basıncı azalır.
H2O(buhar)
III. X sıvısının buhar basıncı azalır.
Buna göre aynı sıcaklıkta suyun denge
H2O(s) buhar basıncı kaç mmHg olur? yargılarından hangileri yanlıştır?
t°C (O2’nin suda çözünmediği kabul edilecek.) (Y gazı, X sıvısında çözünmemektedir.)

PT = PNe + PH2O A) 200 B) 40 C) 20 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
• Aynı sıcaklıkta piston aşağı ya da yu- D) 400 E) 320 D) II ve III E) I, II ve III
karı doğru itilirse (hacim değişimi) su-
yun buhar basıncı değişmez.
98 Gazlar 1E 2C 3A 4C
ÜNİTE
5. Şekildeki kapta bir miktar saf su ve suda çö- 7. Şekildeki sistemde musluk açılarak aynı sı-
KONUYU
zünmeyen ideal X gazı vardır. caklıkta sistemin dengeye gelmesi bekleniyor. ÖĞRENELİM 1
Örnek 2
Piston P0
1L A(g) B(g)
c z İdeal 3
1 atm
X(g) V piston
b 1L
H2O(buhar) H2O(s) y
He(g) 4
a V
x H2O(buhar)
H2O(s) 5
PA = 1 atm V
t
H2O(s) 6
Aynı sıcaklıkta piston b noktasına getiri- t°C’de dengeye ulaşan sistem ile ilgili;
lerek sabitlendiğinde; 7
I. Toplam basınç 2 atm’dir. Yukarıdaki kapta 25°C’de bir miktar su
I. H2O buhar molekülleri sayısı artar. II. Suyun buhar basıncı değişmez. üzerinde ideal He gazı toplanmış olup, 8
sistemin basıncı 380 mmHg’dir.
II. X gazının kısmi basıncı artar. III. A gazının kısmi basıncı değişmezken B
Piston aynı sıcaklıkta x noktasına iti- 9
III. Toplam basınç iki katına çıkar. gazının kısmi basıncı artar.
lerek sabitlenirse, son durumda kapta-
yargılarından hangileri yanlış olur? yargılarından hangileri doğru olur? ki toplam gaz basıncı kaç mmHg olur?
(Bölmeler eşit aralıklıdır.) (Suyun hacim değişimi önemsizdir. A ve B (25°C’de suyun buhar basıncı 30 mmHg’dir.
ideal gazları suda çözünmemektedir.) Sıvının hacim değişimi önemsizdir.)
A) I, II ve III B) I ve II C) Yalnız II
(t °C’de Psu buharı = 0,1 atm) A) 1140 B) 1080 C) 1050
D) I ve III E) II ve III D) 760 E) 730
A) Yalnız I B) I, II ve III C) Yalnız II
Çözüm
PT = PHe + PH (ilk durum)
2O
380 = PHe + 30
PHe = 350 mmHg
Piston aşağı itilerek sabitlendiğinde su-

yun buhar basıncı değişmez.
He için " P1.V1 = P2.V2
350.3V = P2.V
P2 = 1050 mmHg
8. Şekildeki serbest pistonlu kapta t°C’de bu-
PT = PHe + PH (son durum)
harı ile dengede olan X sıvısı ve ideal He 2O
gazı bulunmaktadır. PT = 1050 + 30 = 1080 mmHg

Cevap: B
Serbest
6. Şekildeki kapta t °C sıcaklıkta ideal X gazı piston
Öğretmen Notu
ve buharıyla dengede bulunan su vardır. He(g)
X buharı • Gazların su üstünde toplanması, kim-
yasal tepkimelerde açığa çıkan gaz-
Piston X(s) ları saf olarak elde etmede kullanılan
4V yöntemlerden biridir.
3V t °C • Saf olarak elde edilmek istenen ga-
X(g) 2V zın suda çözünmemesi ve su ile tep-
Kaba 2t °C sıcaklığında bir miktar daha
H2O(buhar) V kime vermemesi gerekir.
ideal He gazı ilave edilmesi sonucunda
H2O(s) yeniden dengeye gelen sistem ile ilgili,
I. Moleküllerin ortalama kinetik enerjisi
artar.
Piston 4V noktasında iken su üzerindeki
toplam basınç 228 mmHg ise aynı sıcak- II. X sıvı miktarı azalır.
H2 gazının su üstünde toplanması
lıkta piston 2V noktasına getirildiğinde su III. Kaptaki toplam gaz basıncı artar.
üzerindeki toplam basınç kaç mmHg olur? Zn(k) + 2HCl(suda) $ ZnCl2(suda) + H2(g)
(t °C’de Psu buharı= 28 mmHg, bölmeler eşit • Açığa çıkan H2 gazı su dolu dereceli
aralıklıdır ve X gazı suda çözünmemektedir.) (He gazı suda çözünmemektedir.) silindir içinde toplanır. Dereceli silindir-
deki gaz basıncı, hidrojen gazı ile su-
A) 228 B) 428 C) 128 A) I ve II B) Yalnız III C) I, II ve III yun buhar basıncı toplamına eşittir.
D) 28 E) 760 D) II ve III E) I ve III PT = PH + PH
2 2O
5D 6B 7C 8A Gazlar 99
ÜNİTE
KONUYU
Gerçek Gazlar
2 Öğretmen Notu
1. 4. Dış basınç arttıkça su, bizmut ve antimon
Taneciklerinin hacmi, bulunduğu kabın
3 GERÇEK GAZLAR hacmi yanında ihmâl edilmeyen, tanecik-
gibi maddelerin erime noktası düşer.
• Gerçek Gazların İdeal Gaz Varsa- leri arasındaki itme ve çekme kuvvetleri Suyun faz diyagramı ölçeksiz olarak aşağı-
4
yımından Sapması yok sayılamayan gazlara, gerçek gaz de- daki gibi verilmiştir.
5 Gerçek Gaz ve İdeal Gaz nir. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ger-
Basınç (atm)
• Gazların davranışlarını açıklayan te- çek gazlar ideale yaklaşır. Mol kütlesi kü-
6 oriye kinetik teori denir. çük olan gazlar, büyük olanlara göre idea- B C
Kinetik teoriye göre; 219
le daha yakın davranır.
7 1) Gazların tanecikleri arasındaki boş-
luk çok fazla olduğu için gazların öz
1
8 hacmi bulunduğu kabın hacmi yanın- Gazların ideallikten sapmaları,
da ihmâl edilebilir. 0,006
9 I. Gazın cinsi O
2) Gazların tanecikleri arasında hiçbir it-
me-çekme kuvveti olmadığı ve birbir- II. Sıcaklık A
Sıcaklık (°C)
lerinin davranışlarından etkilenmediği III. Basınç 0,001 100 374
kabul edilir.
özelliklerinden hangilerine bağlıdır?
• Kinetik teori varsayımlarına ve gaz ya- Buna göre;
salarına uyan gazlara ideal gaz denir.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III I. 0,006 atmosfer basınç ve 0,001°C sı-
• Tabiatta bulunan gazlar, gerçek gazlar-
dır. D) II ve III E) Yalnız II caklıkta suyun katı, sıvı ve buhar hâli
• Gerçek gazlar; dengededir.
• Yüksek sıcaklık II. Dış basınç arttıkça erime noktası yük-
• Düşük basınç selir.
• Küçük mol kütlesi 2. Genleşirken ortamın soğumasını sağlayan III. 374°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda ba-
• Apolar taneciklere sahip olma koşulla-
maddelere soğutucu akışkan denir. So- sınç ne kadar artırılırsa artırılsın suyun
rında ideale yakın davranır.
ğutucu akışkanların soğutucu sistemlerde- gaz fazı sıvılaştırılamaz.
Uyarı ki çalışma prensibi Joule Thomson olayı ile
Gerçek gazlar, yüksek basınç ve dü- açıklanır. Bu uygulama buzdolabı, klima gibi
şük sıcaklık değerlerinde tanecikler ara- sistemlerde kullanılır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sı çekim kuvvetleri artacağı için ideallik-
Gerçek gaz özelliği fazla olan gazların so-
ten uzaklaşırlar. D) I ve III E) II ve III
ğutma güçleri büyük olur.
• 1 mol ideal gaz için, Buna göre;
P.V = n.R.T eşitliğinde n yerine 1 ya- I. CH4 II. C2H4 III. C2H6 5.
PV Madde Normal Kaynama Kritik Sıcaklık
zıldığında =1 olur. yukarıda verilen gazların bulundukları
RT Sıcaklığı(°C) (°C)
ortamı soğutma güçleri arasındaki ilişki
• İdeal gazlar farklı koşullarda (farklı sı- X2 –10 401
caklık ve basınç değerlerinde) bu eşit- Y2 –42 29
miştir? (H: 1, C: 12)
liği doğrularken, gerçek gazlar her ko-
şulda bu eşitliğe uymaz. A) I > II > III B) II > III > I T2 23 245
PV
RT C) III > II > I D) II > I > III
2,0 Yukarıdaki tabloda X 2, Y2 ve T2 maddele-
E) I = II = III rinin normal kaynama noktaları ve kritik sı-
1,5
H2 caklık değerleri verilmiştir.
O2
1,0 ideal
gaz Buna göre;
CO2 P·V
0,5 3. 1 mol gaz için oranı ile ilgili,
R·T I. Kritik sıcaklık maddelerin ayırt edici özel-
P(atm) I. 1’e ne kadar yakınsa gaz ideallikten o liğidir.
0 200 400 600 800 1000
kadar uzaklaşır. II. X 2 gazı, soğutucu akışkan olarak kulla-
Farklı gazların PV/RT oranının
basınçla değişimi II. İdeal gazlar için 1’e eşittir. nılmaya daha elverişlidir.
P·V
• Gerçek gazlar çok düşük basınç de- III. Gazın oranı 1’den uzaklaşırsa gaz III. T2 gazı 245°C’nin altındaki sıcaklıklar-
R·T
ğerlerinde idealliğe yaklaşırlar. idealliğe yaklaşır. da basınç ile sıvılaştırılabilir.
Uyarı yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
Aynı koşullarda bulunan ve apolar olan
gerçek gazlardan mol kütlesi küçük olan A) I, II ve III B) Yalnız II C) I ve III A) I ve III B) II ve III C) I ve II
ideale daha yakındır.
D) II ve III E) I ve II D) Yalnız II E) I, II ve III
100 Gazlar 1A 2C 3B 4B 5E
ÜNİTE
6. Aşağıda bulundukları koşulları verilen 9. Bir maddenin farklı sıcaklık ve basınç de-
KONUYU
gazlardan hangisi ideale en yakındır? ğerlerindeki fiziksel hâllerini gösteren faz di- ÖĞRENELİM 1
(H:1, He: 4, O: 16) yagramı şekilde gösterilmiştir. Uyarı 2
Gaz Basınç (atm) Sıcaklık (K) Basınç (atm) • Yüksek basınçta gerçek gazın hacmi,
C 3
ideal gazın hacminden daha büyüktür.
A) H2 P 4T Sıvı
Pb B Vgerçek = Videal + V' 4
B) H2 P 2T
Katı
5
Gaz
C) O2 2P 2T Pa • Düşük sıcaklıkta gerçek gazın basıncı,
A ideal gazın basıncından daha düşük-
D) He 2P T Buhar 6
tür.
E) O2 P 4T Sıcaklık (°C)
Ta TK 7
Pgerçek = Pideal - P'
Buna göre;
8
I. A noktası üçlü noktadır. 9

II. B noktası bir gazın basınç uygulanarak Öğretmen Notu
sıvılaştırılabileceğini gösteren en yük-
Faz Diyagramları
sek sıcaklık–basınç noktası (kritik nok-
ta) dır. • Bir maddenin belirli koşullarda bir fizik-
sel hâlden başka bir fiziksel hâle geçi-
III. TK (kritik sıcaklık) noktasından yüksek
şine hal değişimi (faz geçişi) denir.
sıcaklıklarda hiçbir basınç altında gaz
• Maddelerin farklı sıcaklık ve basınç
sıvılaşmaz.
7. Aynı sıcaklık ve basınç koşullarında bu- değerlerinde fiziksel hâllerini göste-
lunan H2 , O2 ve CH4 gazlarının ideallik yargılarından hangileri doğrudur? ren grafiklere faz diyagramı denir.
Basınç (atm)
artışına göre sıralanışı hangi seçenekte
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III C
Sıvı
D) I ve III E) Yalnız I PK
Kritik
(H2: 2, CH4: 16, O2: 32) B Nokta
Katı
Gaz
A) H2 , O2 , CH4 B) O2 , CH4 , H2 PÜ
A Buhar
D
C) CH4 , O2 , H2 D) H2 , CH4 , O2 TÜ TK
Sıcaklık (°C)
Üçlü
Nokta
E) O2 , H2 , CH4
• A noktası maddenin üç fiziksel hâlinin
10. Özdeş cam kaplarda bulunan CO2 gazının (katı, sıvı, gaz) bir arada bulunduğu ba-
sınç (Pü) ve sıcaklık (Tü) noktasıdır. Bu
basıncı, SO2 gazının basıncından daha faz-
nokta üçlü nokta olarak adlandırılır.
ladır.
• B noktası bir gazın basınç uygulanarak
sıvılaştırılabileceği en yüksek sıcak-
lık noktasıdır. Bu noktaya kritik nokta
CO2(g) SO2(g) (kritik sıcaklık−basınç noktası) denir.
Ortamdan ısı alarak buharlaşan ve orta-
8. • Kritik nokta, buhar−sıvı geçişinin son-
mın sıcaklığını düşüren maddelere so-
landığı noktadır. Bu sıcaklığın üzerin-
ğutucu akışkanlar denir. Kritik sıcaklıkla- V, T V, T deki değerlerde madde gaz hâldedir.
rı yüksek, kaynama noktaları düşük olan n n
Basınç uygulansa da sıvılaşmaz.
maddeler soğutucu akışkan olarak kulla- Buna göre bu durumun nedeni, • AC (erime−donma) eğrisi: Bir mad-
nılmaya daha elverişlidir. denin katı halden sıvı hâle veya sıvı
I. CO2 gazı ideale daha yakındır.
hâlden katı hâle geçebileceği basınç
Aşağıda verilenlerden hangisi soğutucu II. SO2 gazının tanecikler arası çekim kuvve sıcaklık değerlerini gösterir.
akışkanlarda olması gereken özellikler- veti daha fazladır. • AB (buharlaşma−yoğunlaşma) eğri-
den biri değildir? III. CO2 gazının molekül ağırlığı daha kü- si: Bir maddenin sıvı hâlden buhar hâ-
çüktür. line veya buhar hâlden sıvı hâline ge-
A) Kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır.
çebileceği basınç ve sıcaklık değerle-
B) Oda koşullarında sıvı hâlde olmalıdır. verilen yargılardan hangileri olabilir? rini gösterir.
C) Kaynama noktası düşük olmalıdır. (CO2: 44, SO2: 64) • AD (süblimleşme−kırağılaşma) eğ-
risi: Bir maddenin katı hâlden buhar
D) Çevreye zarar vermemelidir. A) II ve III B) I, II ve III C) I ve II hâline veya buhar hâlden katı hâline
E) Enerji tüketimi az olmalıdır. geçebileceği basınç ve sıcaklık de-
D) I ve III E) Yalnız I ğerlerini gösterir.
6A 7B 8B 9A 10B Gazlar 101

ÜNİTE
KONUYU
Gerçek Gazlar
2 Öğretmen Notu 1. 3. İdeal gazların hacmi Boyle Yasası’na göre

• Gerçek gazlar, yüksek sıcaklık ve dü-
3 Suyun (H2O) Faz Diyagramı şük basınçta idealliğe yaklaşır.
çok yüksek basınçlarda oldukça küçüktür
Basınç (atm) ve sıfıra yaklaşır. Ancak gerçek gazlarda ta-
4 • Aynı koşullarda mol kütlesi küçük olan neciklerin kendilerinin de bir öz hacmi vardır
C
gazlar ideale daha yakındır. ve sonsuza kadar sıkıştırılamazlar.
5 218
atm
B
Katı
Sıvı • Aynı koşullarda gazın polarlığı arttıkça Aşağıdaki şekilde gerçek gaz belirli hacme
6 1 gerçek gaz özelliği artarken gaz ideal- kadar sıkıştırılabiliyor.
atm
likten uzaklaşır.
7 Gaz
0,006 A
atm
8 Buhar
Yukarıda verilen bilgilere göre;
D
I. Aynı koşullardaki O2 gazı, H2 gazından
9 0°C 0,0098°C 100°C 374,3°C
Sıcaklık (°C)
daha idealdir.
• H2O için kritik basınç (Pk) değeri 218 II. Aynı koşullardaki SO2 gazı, He gazına
atm, kritik sıcaklık (Tk) değeri ise a b
göre gerçek gaza daha yakındır.
374,3 °C’dir.
III. Bir atmosfer basınç altında 25 °C deki Gerçek gaz ile ilgili yukarıda verilen bil-
• 0,006 atm ve 0,0098 °C değerlerinde gilere göre,
H2 gazı, 50 °C’deki H2 gazından daha
H2O’nun üç fiziksel hali bir arada bu-
idealdir. I. Gerçek gazların hacimleri belirli bir
lunur (üçlü nokta).
IV. 1 atm basınç ve 25 °C sıcaklıktaki Ne noktaya kadar azaltılabilir.
Karbondioksidin (CO2) Faz Diyagramı
gazı aynı koşullardaki He gazından da- II. Gazlar daha küçük bir hacime sıkıştırı-
Basınç (atm)
ha idealdir. labilir.
73
C
B yargılarından hangileri yanlıştır? III. Gerçek gazların hacmi yüksek basınç al-
atm
Sıvı
tında ideal gazların hacminden daha kü-
Katı (H2: 2, He: 4, Ne: 20, O2: 32, SO2: 64) çüktür.
5,11 A
A) I, II ve III B) II, III ve IV C) I, III ve IV yargılarından hangileri doğrudur?
atm Gaz
1
Buhar
D) III ve IV E) I ve IV A) II ve III B) I, II ve III C) I ve II
atm
D D) I ve III E) Yalnız II
Sıcaklık (°C)
–78,5°C –56,4°C 31,2°C
• CO2 için kritik basınç (Pk) değeri

73 atm, kritik sıcaklık (Tk) değeri ise
31,2 °C’dir. 2. Aşağıdaki grafikte farklı sıcaklıklarda 1 mol
• 5,11 atm ve -56,4°C değerlerinde P·V
NH3 gazı için oranının basınçla değişi- 4. Soğutucu akışkan olarak kullanılan madde-
CO2’nin üç fiziksel hâli bir arada bu- R·T
lunur (üçlü nokta). mi verilmiştir. nin basınçla sıvılaştırılabilmesi ve üzerin-
• Bir maddenin fiziksel hâli, bulundu- deki basınç kaldırıldığında genleşerek bu-
P·V 500 K har hâline geçmesi gerekir. Soğutucu akış-
ğu sıcaklık ve basınç koşullarına gö-
R·T 1000 K
re belirlenir. kanların kritik sıcaklığının yüksek, kaynama
1500 K noktalarının ise düşük olması gerekir.
• Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır. Bir
sıvının buhar hali için her zaman gaz 1
Kaynama
terimini kullanmak doğru değildir. Gaz Kritik Sıcaklık (°C)
Noktası (°C)
• Bulunduğu sıcaklıkta hiçbir basınç P (atm) Ar -122 -186
değerinde sıvılaştırılamayan akışka- Buna göre; NH3 132 -34
na gaz denir.
I. Sıcaklık artışı ile NH3 gazının özellikleri CFC 410 -30
Buhar, Gaz ve Kritik Sıcaklık (Tk)
idealliğe yaklaşır. H 2O 374 100
• Bir gazın sıcaklığı ne kadar yüksek ise
sıvılaşması için gereken basınç değeri
II. Basınç artışı ile NH3 gazının özellikleri
ideallikten uzaklaşır. Buna göre yukarıdaki tabloda kritik sı-
de o kadar yüksektir.
III. Grafiğe göre NH3 gazı 500 K’de idealli- caklık ve normal kaynama noktaları veri-
• Bir gazın basınç uygulanarak sıvılaştı-
ğe en yakındır. len gazlardan hangileri standart şartlarda
rılabileceği en yüksek sıcaklık değeri-
soğutucu akışkan olarak kullanılabilir?
ne kritik sıcaklık (Tk) denir. yargılarından hangileri doğrudur?
• Bulunduğu sıcaklıkta basınç uygu- A) Ar ‒ H2O B) Ar ‒ NH3
landığında sıvılaştırılabilen akışkana C) CFC ‒ H2O D) NH3 ‒ CFC
buhar, hiçbir basınç altında sıvılaştı- D) I ve III E) I, II ve III E) NH3 ‒ H2O
rılamayan akışkana ise gaz denir.
102 Gazlar 1C 2C 3C 4D
ÜNİTE
5. Katı, sıvı ve gazın tek bir faz ya da bunlar- 8. Gerçek gaz tanecikleri arasındaki etkileşim
KONUYU
dan ikisi veya daha fazlasının dengede ol- ne kadar az ise gaz ideale o kadar yakındır. ÖĞRENELİM 1
duğu sıcaklık ve basınç koşullarının grafikle
Buna göre gerçek gazlarla ilgili aşağıda- Öğretmen Notu 2
gösterimine faz diyagramı denir.
ki yargılardan hangisi yanlıştır?
Şekilde A maddesinin sıcaklık ve basınca • Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin 3
bağlı olarak gerçekleşen hâl değişimine (H: 1, C: 12, O: 16, S:32) normal basınçtaki kaynama noktaları
ait faz diyagramı gösterilmiştir. ile kritik sıcaklık değerleri verilmiştir. 4
A) Aynı koşullarda apolar CH4 gazı, polar
H2O gazına göre ideale daha yakındır. Kaynama Noktası Kritik 5
Basınç (atm) Madde
(°C) Sıcaklık (°C)
B Kritik nokta B) Aynı basınçta 100 °C deki C2H6 gazı, 25 °C
7,3 H2O 100 374,3 6
Sıvı deki C2H6 gazından daha idealdir.
Katı CO2 -78 31
5,1
A C) Aynı sıcaklıkta 0,2 atm deki He gazı, 1 atm O2 -183 -118 7
Gaz
Buhar deki He gazına göre ideale daha yakındır. Joule - Thomson Olayı
1 8
T1 T2
D) Gerçek gaza uygulanan basınç artırılır, Isı Termometre
Sıcaklık (°C) sıcaklık azaltılırsa ideale yaklaşır.
Yalıtımı Piston
9
-78 -56 t3
E) Aynı koşullarda apolar gazlardan mol P1 P2
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi kütlesi küçük olan ideale daha yakındır.
yanlıştır? V1 V2 P1>P2
1. Bölme 2. Bölme
A) -78 °C sıcaklıkta, 1 atm basınçta mad-
de hâl değiştirir. • Şekildeki düzenekte ısıca yalıtılmış
B) -56 °C sıcaklıkta 6 atm basınçta madde bir kap engel yardımı ile iki bölme-
katı hâldedir. ye ayrılmıştır. Bölmeler arasında kü-
C) -56 °C sıcaklıkta 5,1 atm basınçtaki A çük bir delik bulunmaktadır. 1. bölme-
9. deki gaza yüksek basınç uygulanarak
noktası kritik basınç ve kritik sıcaklık de-
Kritik Sıcaklık Normal Kaynama sıkıştırıldığında gaz 2. bölmeye geçer.
ğerlerini gösterir. Madde
(°C) Noktası (°C) • Gazın tamamı 2. bölmeye geçtikten sonra
D) t3 °C’den daha yüksek sıcaklıklarda madde bu sefer 2. bölmedeki gaz yüksek basınç
I. N2 –146 –195
gaz hâldedir. uygulanarak sıkıştırılır ve gaz 1. bölmeye
II. H2O 374 100
E) -20 °C sıcaklık ve 6 atm basınçta mad- geçer. Bu işlem sürekli tekrarlanır.
de sıvı hâlde olabilir. III. CCl2F2 420 –30 • Hızla genleştirilen gazların sıcaklı-
ğı düşer. Bunun nedeni; gazların ki-
Yukarıda kritik sıcaklığı ve normal kay- netik enerjilerinin mutlak sıcaklık ile
doğru orantılı olmasıdır.
nama noktası verilen maddelerden han-
6. Aşağıda verilen gerçek gazların sıcaklıkları 3
gileri 10°C’de buhar halindedir?
Ek =
eşittir. 2 kT
Buna göre özdeş kaplarda bulunan eşit • Mutlak sıcaklık artırıldığında tanecik-
mollerdeki gazlardan hangisinin basın- D) I ve III E) II ve III lerin kinetik enerjisi artarken, sıcaklık
düşürüldüğünde taneciklerin kinetik
cı en büyüktür? (1H, 12C, 16O, 32S)
enerjileri azalır.
A) CH4 B) C3H8 C) C4H8 • Joule−Thomson olayında aniden gen-
leşen gazın sıcaklığının düşmesinin
D) C5H12 E) SO2 nedeni; genleşirken kendi öz ısıları-
nı kullandıkları için kinetik enerjilerinin
azalmasıdır. Sıcaklıkları düştüğü için
bulundukları ortamı da soğuturlar.
• Joule−Thomson olayında genleşen ga-
7. Gerçek gazlar ile ilgili aşağıda verilen 10. Soğutucu akışkanların özellikleri ile ilgili
zın sıcaklığındaki değişim ne kadar az
ifadelerden hangisi yanlıştır? aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? ise gaz ideale o kadar yakın davranır.
• Basınç ile sıkıştırılan gazlar ısınır-
A) Tanecikler arası etkileşimlerin ihmâl A) Soğutucu akışkanların kritik sıcaklığı
ken, hızla genleşen gazların sıcaklı-
edildiği gazlardır. düşük, kaynama noktası yüksek olma- ğı düşer ve bulundukları ortamı so-
lıdır. ğuturlar.
B) Kabın hacmi yanında öz hacimleri ihmâl • Soğutucularda, klimalarda Joule−
edilmeyen gazlardır. B) Zehirli olmamalıdır.
Thomson olayından yararlanılır.
C) Kimyasal tepkimelere karşı isteksiz ol- Soğutucu Akışkanlar
C) Sıkıştırıldıklarında sıvılaşabilirler.
malıdır. • Buharlaşırken ortamdan ısı alarak orta-
D) Aynı sıcaklıkta tüm gaz taneciklerinin ki- mın soğumasına neden olan maddelere
netik enerjileri eşit değildir. D) Ucuz olmalıdır. soğutucu akışkan denir.
E) Çevreye zararlı olmamalıdır. • Soğutucu akışkanların kaynama nok-
E) Tanecikleri birbirlerine itme–çekme kuv- taları düşük, kritik sıcaklıkları (Tk) yük-
veti uygularlar. sek olmalıdır.
5C 6A 7A 8D 9B 10A Gazlar 103

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. • Sabit hacimli kaplarda gazın sıcaklığı art- 3. Aynı sıcaklıkta açık hava basıncının 70 cmHg
3 Bir gaz ideale ne kadar yakınsa sıvılaş- tırılırsa kütle ve hacim değişmediği için olduğu ortamda Şekil–I’de görülen tüp ters
ma sıcaklığı o kadar düşüktür. özkütle değişmez. çevrilerek 20 cm daha cıva eklendiğinde
4 Buna göre, Şekil–II’deki durum oluşuyor.
• Sabit hacimli kaplarda gazın mol sayısı
I. Tanecikleri arasındaki çekim kuvve-
5 ti az olan türlerin yoğuşma sıcaklıkla- artırılırsa gaz kütlesi artar, özkütle artar.
rı, çok olanlara göre düşüktür. • Sabit basınçlı kaplarda gazın sıcaklığı ar-
6
II. Mol kütlesi küçük olan apolar tane- tırılırsa kütle değişmez, hacim artar, öz- X(g) 60 cm
7 ciklerin yoğuşma sıcaklıkları büyük kütle azalır. 30 cmHg
Hg(s)
olanlara göre düşüktür.
8 PV • Sabit basınçlı kaplarda aynı sıcaklıkta ga- Hg(s) 10 cmHg
III. =1, 7 olan gazın yoğuşma sıcak-
RT zın kütlesi artırılırsa özkütle değişmez.
9 PV X(g) h
lığı, = 1, 2 olan gazdan düşüktür. İdeal
RT piston
A) I ve II B) I ve III C) II ve III Şekil - I Şekil - II
D) Yalnız I E) Yalnız II X(g)
X(g) Buna göre Şekil–II’deki h değeri kaç cm
Çözüm 1 mol
1 mol olur?
PV
oranı 1’e ne kadar yakınsa, gaz ide-
RT A) 18 B) 24 C) 36 D) 48 E) 80
ale o kadar yakındır. V L, T K V L, T K
PV
= 1, 2 olan gaz; ideale daha yakın oldu-
1. kap 2. kap
RT
ğundan sıvılaşma sıcaklığı daha düşüktür. Yukarıda verilen kaplarda eşit miktarda X
(III. yargı yanlıştır.) gazı bulunmaktadır.
Cevap: A
Buna göre;
Örnek I. 1. kaba aynı sıcaklıkta 2 mol X gazı ilave
8 edilirse “gazın” veya “gaz fazının” özküt-
7 lesi artar.
6
II. 2. kaba aynı sıcaklıkta 2 mol X gazı ilave
5
4 İdeal
edilirse, gaz özkütlesi iki katına çıkar.
He(g) piston
III. Her iki kaba birer mol X gazı ilave edilir- 4. Basınç (atm)
4 mol
se, birim hacimdeki tanecik sayıları artar.
T K, 4 L
1 A
Şekildeki kapta 4 mol ideal He gazı bu-
lunmaktadır. A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III B
Kaptaki gaz kütlesi 2 katına çıkıncaya x
kadar, kaba aynı sıcaklıkta ideal CH4 D) II ve III E) I ve III
gazı ilave edilerek sistemin dengeye Hacim (L)
gelmesi beklendiğinde piston hangi 22,4 89,6
noktada durur?
4 gram ideal CH4 gazının sabit sıcaklıkta
(Bölmeler eşit aralıklı ve birer litredir.)
basınç–hacim değişiminin grafiği şekilde
(H: 1, He: 4, C: 12)
verilmiştir.
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8
2. Buna göre;
Çözüm fd
Aynı koşullarda bulunan gazların mol I. Sıcaklık değeri 819 °C’dir.
m kütleleri ile yoğunlukları doğru orantılıdır.
n= mHe = 16 gram II. Grafikteki x değeri 0,25 atm’dir.
MA
16 gram CH4 eklenirse gaz kütlesi iki ka- III. A ve B noktalarında P·V değerleri eşittir.
tına çıkar. Buna göre aynı koşullarda bulunan aşağı-
16 daki gazlardan hangisinin yoğunluğu en
nCH = = 1mol
4 16
fazladır? (H: 1, He: 4, C: 12, N: 14, O: 16, S: 32) (H: 1, C: 12)
n1 ns
= nT = 4 + 1 = 5 mol
V1 Vs
A) CO2 B) He C) NO A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
4 5
= Vs = 5 L
4 L Vs D) II ve III E) I, II ve III
D) H2 E) SO2
Piston 5 noktasında durur.
Cevap: B
104 Gazlar 1D 2E 3C 4E
ÜNİTE
5. Aşağıdaki grafikte ideal He gazının basınç– 7. Aşağıda verilen sistemde ideal CO2 gazının
KONUYU
hacim değişimleri verilmiştir. bulunduğu kapta, aynı sıcaklıkta elastik ba- ÖĞRENELİM 1
lon içinde ideal H2 gazı bulunmaktadır.
P (atm) Örnek 2
3
A B 22 gram 32 gram
1
CO2 CH4
4
gazı gazı
C D H2(g) m
0,5 Y 25°C 25°C 5
X P atm P atm
CO2(g)
1. balon 2. balon 6
Hacim (L)
22,4 44,8 Yukarıdaki elastik balonlarda aynı ko-
Sistemin mutlak sıcaklığı dört katına çı- 7
şullarda ideal CO2 ve CH4 gazları bu-
karıldığında aşağıdaki ifadelerden han-
Buna göre; gisi yanlış olur?
lunmaktadır. 8
I. B noktasının P·V değeri A noktasının 1. balonun hacmi 2 L olduğuna göre,
A) CO2 gazının kısmi basıncı artar. 9
2. balonun hacmi kaç L’dir?
P·V değerinden büyüktür.
B) H2 gazının hacmi değişmez (CH4: 16 , CO2: 44)
II. Y grafiğinin oluşabilmesi için mol sayısı
artırılmalıdır. C) CO2 gazının ortalama kinetik enerjisi ar- A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
tar.
III. A noktasının P·V değeri C noktasından
Çözüm
daha büyüktür. D) H2 gazının yoğunluğu artar.
yukarıda verilen yargılardan hangileri E) CO2 gazının P·V değeri artar. 1 mol CO2 44 gram
kesinlikle doğrudur? ? 22 gram
? = 0,5 mol CO2

1 mol CH4 16 gram
? 32 gram
8. Po Yandaki şekilde ve- ? = 2 mol CH4

rilen ideal pistonlu Aynı koşullarda bulunan tüm ideal gaz-
kapta, ideal X 2 gazı ların eşit hacimleri eşit sayıda tanecik
içerir.
bulunmaktadır.
X2(g) V1 V2 2 V
6. Aşağıda verilen sistemde I. kapta buharı = , = 2
Kaba sabit sıcaklık- n1 n2 0, 5 2
ile dengede olan t°C de su ve 60 cmHg ba-
ta sırasıyla;
sınca sahip ideal He gazı bulunmaktadır. II. V2 = 8 L
kap ise boştur. 1. Hacim azaltma, Cevap: E
T T
2. Piston serbest iken X2 gazı ilave etme
2V 2V
He(g) M işlemleri uygulanıyor.
H2O(buhar) Buna göre bu işlemler sonucunda olu- Örnek
Boş
V şan değişimler ile ilgili çizilen,
Su Sabit hacimli kapalı bir kapta 25° C’de bir
Basınç (atm) Kütle (g) miktar su ve ideal Ne gazı bulunmakta-
I II dır. Kabın sıcaklığı 50° C’ye çıkarılırsa,
I. Toplam gaz basıncı artar.
M musluğu açılıp sistemin tekrar aynı sıcak- II. Birim hacimdeki H2O buhar molekülü
1 2 1 2
lıkta dengeye gelmesi sağlanıyor. Zaman Zaman sayısı artar.
Buna göre verilen yargılardan hangisi I II III. H2O sıvı molekül sayısı azalır.
yanlıştır? Hacim (L) yargılarından hangileri doğru olur?
(t°C’de suyun buhar basıncı 9 cmHg’dir.) A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) Yalnız I
A) Toplam H2O buhar tanecik sayısı artar.
2
B) He gazının kısmi basıncı azalır. 1 Çözüm
Basınç (atm)
C) H2O sıvı miktarı azalır. III
Sıcaklık artışı hem gaz basıncını hem
D) Sistemin son basıncı 29 cmHg’dir. yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur? de buhar basıncını artırır. Kapta buhar
fazına geçen su molekülü sayısı artar.
E) Suyun buhar basıncı son durumda A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Sıvı fazdaki molekül sayısı azalır.
3 cmHg olur.
Cevap: A
5A 6E 7D 8E Gazlar 105
ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2
1. Gazların kinetik kuramı, tanecik hareketleri- 3. • İdeal gaz denklemine göre (1 mol gaz
Örnek
3 nin daha ayrıntılı incelenmesini sağlamıştır. P·V
için) değeri 1’e eşittir.
Sıcaklık sabit tutulduğunda ortalama kine- R·T
4 He(g) M tik enerji ve hız kareleri ortalaması zamanla
N2(g) Boş
değişmez. Gaz taneciklerinin hareketleri ta- • Düşük sıcaklıkta ve yüksek basınçta
5 CO(g)
gazlar ideal gaz özelliğinden uzaklaşır.
mamen gelişigüzeldir. Maxwell, farklı sıcak-
V L, T K
6 1. kap 2V L, T K lıklarda gaz taneciklerinin ve aynı sıcaklık- P·V/R·T
2. kap ta farklı gazların davranışını analiz etmiş ve
CH4
7 Şekildeki 1. kapta eşit mol sayılı He, N2 aşağıdaki ve grafikleri elde etmiştir.
ve CO ideal gazlarının oluşturduğu bir Tanecik sayısı H2
8
karışım bulunmaktadır. 100 K 1 İdeal gaz
9 M musluğu kısa bir süre açılıp kapa-
300 K
tıldığına göre, 1. kapta kalan gazların
P (atm)
mol sayıları arasındaki ilişki nasıldır? 700 K
(He:4, C:12, N:14, O:16) Yukarıdaki grafikte CH4 ve H2 gerçek gazla-
Hız P·V
500 1000 1500 rının oranının basınçla değişimi veril-
R·T
Çözüm miştir.
Tanecik sayısı
• Aynı sıcaklıkta bulunan ideal gazla- CI2 (MA: 70 g/mol) Buna göre;
rın difüzyon hızları, mol kütlelerinin
I. Basınç arttıkça gazlar ideallikten sapar.
karekökü ile ters orantılıdır. N2 (MA: 28 g/mol)
Mol kütlesi (MA): II. CH4 gazının ideallikten sapması, H2
H2 (MA: 2 g/mol)
gazınınkinden fazladır.
MA(CO) = MA(N ) > MA(He)
2
III. H2 gazının moleküller arası çekim kuv-
Difüzyon hızı (j): jHe > jN = jCO Hız
2 veti, CH4 gazınınkinden azdır.
• Bu nedenle 1. kapta kalan gazların
mol sayıları arasındaki ilişki, Buna göre; yargılarından hangileri doğrudur?
nCO = nN > nHe şeklindedir. I. Yüksek sıcaklıklarda fazla sayıda tane-
2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
cik, daha hızlı hareket eder.
Cevap: nCO = nN > nHe D) I ve III E) I, II ve III
2 II. Mol kütlesi küçük olan gazlar, daha hız-
lı hareket eder.
Örnek III. Sabit sıcaklıkta basnıç artıkça gazların
yayılma hızı artar.
K L yukarıda verilen bilgilerden hangilerine
1 atm 2 atm 1 atm
SO3(g) Ne(g) O2(g) ulaşılabilir?
T K, 4 L T K, 6 L
A) I ve III B) Yalnız II C) II ve III
T K, V
İdeal İdeal
piston piston D) I ve II E) I, II ve III
Şekildeki sistemde K ve L muslukları
açılıp pistonlar itilerek ideal SO3 ve O2
gazlarının tamamı aynı sıcaklıkta Ne ga-
zının bulunduğu kaba aktarılıyor.
Son durumda toplam gaz basıncı 4 4. İdeal gazlarla ilgili,
atm olduğuna göre, V kaç litredir? 2. Yandaki ideal gaz I. Sabit sıcaklık ve basınçta ideal gazın
A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 0,1 mol He(g) karışımının toplam mol sayısı artarsa, yoğunluğu da artar.
0,3 mol Ne(g) basıncı 8P, He ve II. Sabit hacimdeki bir miktar ideal gazın
Ne ideal gazlarının sıcaklığı artarsa basıncı artar.
Çözüm x mol CH4(g)
kısmi basınçlarının
III. Sabit sıcaklık ve basınçta ideal gazın
(P1 · V1) + (P2 · V2) + (P3 · V3) = Ps· Vs toplamı ise 4P’dir.
hacmi mol sayısı ile ters orantılıdır.
(1 · 4) + (2 · V) + (1 · 6) = 4 · V
Buna göre ideal CH4 gazının mol sayısı
V=5L (x) kaçtır?
Cevap: B A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8
106 Gazlar 1D 2B 3E 4B
ÜNİTE
V V V V
KONUYU
5. Bir gazın, aynı ya da farklı türdeki gaz ta-
necikleri arasında yayılmasına difüzyon,
7.
K
ÖĞRENELİM 1
X(g) Po = 1 atm
küçük bir delikten basınç farkı ile yayıl- H2(g) 2
masına ise efüzyon denir. Difüzyon ve 3 atm Örnek
TK
efüzyon sıcaklık değişiminden ve gazla- 3
rın mol kütlelerinden etkilenir. 3 V L, T K H2O(buhar)
cam balon İdeal piston P0 Y(g)
4
X(k)
Yukarıdaki sistemde K musluğu açılarak 5

gazların karışması sağlanıyor. H2O(s)
6
He(g) CH4(g)
1 2 3 4 Aynı sıcaklıkta sistem dengeye geldiğin- Bir miktar X katısının ısıtılması sonucu
de son durum için; açığa çıkan 0,25 mol Y gazı 27°C’de su
7
TK
TK ● Pistonlu kabın hacmi üzerinde toplanmıştır. 8
Buna göre yukarıdaki şekilde gösterilen Gazın toplandığı tüpün hacmi 6,15 L
▲ X gazının kısmi basıncı 9
musluklar aynı anda açıldığında gazların olduğuna göre, açık hava basıncı kaç
2 noktasında karşılaşmaları için, nicelikleri aşağıdakilerin hangisinde doğ- mmHg’dir?
ru verilmiştir? (Pistonlu kapta bölmeler eşit (27°C’de suyun buhar basıncı 35
I. CH4 gazını ısıtma
aralıklı olup V = 1 litredir.) mmHg’dir. Y gazının suda çözünmediği
II. He gazını soğutma
● (Litre) ▲ (atm) kabul edilecektir.)
III. He gazı bulunan kaba aynı sıcaklıkta
1 mol daha He gazı ilave etme. A) 10 0,9 A) 795 B) 775 C) 760 D) 745 E) 725
işlemlerinden hangileri tek başına uygu- B) 7 0,1

lanabilir? (He: 4, CH4: 16) C) 10 0,1 Çözüm
D) 5 0,9 T = 27°C + 273 = 300 K
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
E) 7 0,9 P·V = n·R·T
D) Yalnız III E) II ve III
PY · 6,15 = 0,25 · 0,082 · 300
PY = 1 atm
1 atm = 760 mmHg

8. TK PT = PY + PH & PT = 760 + 35 = 795 mmHg
2O
2 atm PT = P0 = 795 mmHg

2L Cevap: A
6.
X(g)
He(g) 4 atm Örnek

H2O(buhar) Boş 4L
M TK 3L TK
Y(g) 27°C sıcaklıkta ve 4,1 litrelik sabit ha-
H2O(s) cimli kapalı bir kapta bir miktar ideal
8 atm C2H6 gazı bulunmaktadır.
1L Kaba uygulanan basınç 3 atm olduğu-
Yukarıdaki ideal pistonlu kapta t °C sıcaklık- Z(g)
na göre, kapta kaç gram C2H6 gazı bu-
ta ideal He gazı ve buharıyla dengede olan
TK lunmaktadır? (H:1, C:12)
H2O sıvısı bulunmaktadır.
A) 30 B) 15 C) 10 D) 5 E) 3
Buna göre; Şekildeki sistemde ortadaki musluk açı-
larak sistem aynı sıcaklıkta dengeye gel-
I. Sabit sıcaklıkta piston aşağı itilirse su-
diğinde X, Y ve Z ideal gazlarının kısmi Çözüm
yun buhar basıncı azalır.
basınçları kaçar atm olur? (Bağlantı boru-
II. Sıcaklık artırılırsa toplam basınç artar. larının hacmi ihmal edilmiştir.) T = 27°C + 273 = 300 K
III. Aynı sıcaklıkta piston yukarı çekilerek P·V = n·R·T
X(g) Y(g) Z(g)
sabitlenirse He gazının kısmi basıncı 3 · 4,1 = n · 0,082 · 300
azalır. A) 0,8 0,4 1,2
n = 0,5 mol C2H6 gazı
yukarıda verilen yargılardan hangileri B) 0,4 1,6 0,8 1 mol C2H6 30 gram
yanlıştır? (He gazı suda çözünmemektedir.) C) 1 1,2 0,2 0,5 mol C2H6 ?
D) 0,4 1,6 1,2 ? = 15 gram C2H6 gazı

A) II ve III B) Yalnız I C) I ve II Cevap: B
E) 0,4 1,2 0,8
D) I, II ve III E) I ve III
5B 6C 7E 8B Gazlar 107
ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
P0 1. Aşağıdaki tabloda gazların nicelikleri ara- 3. Şekildeki sistemde birbirleriyle tepkime ver-
3 sındaki ilişkileri açıklayan ifadeler ve bu iliş- meyen X, Y ve Z ideal gazları bulunmaktadır.
19 cm He(g)
4 cm Hg(s) kiler ile ilgili gaz yasaları verilmiştir.
4 K L M N P
4 cm Hg(s) TK TK
17 cm He(g) İfade Gaz Yasaları
M1 M2
5 P0 3 atm 2 atm
I. Sabit basınç- Z(g) Po = 1 atm
Şekil-1 Şekil-2 lı sistemlerde a. Boyle Mariotte X(g) Y(g)
6 4 cm’lik Hg sıvısı ile sıkıştırılmış bir mik- ideal gazın hacmi, Yasası TK
mutlak sıcaklıkla VL 2V L
tar ideal He gazının bulunduğu cam bo-
7 doğru orantılıdır. VL İdeal
ru aynı sıcaklıkta ve aynı ortamda ters
II. Belirli bir miktar piston
8 çevrilerek şekil-1’den şekil-2 konumuna ideal gazın, sabit
getiriliyor. sıcaklıkta basıncı b. Avogadro Aynı sıcaklıkta M1 ve M2 muslukları açılıp
9 ile hacmi ters Yasası
Buna göre deneyin yapıldığı ortamda sistem tekrar dengeye geldiğinde piston
orantılıdır.
açık hava basıncı kaç cmHg’dir? hangi noktada durur? (Bölmeler eşit ara-
III. Aynı sıcaklıkta ve lıklıdır.)
A) 70 B) 72 C) 74 D) 76 E) 80 basınçta bulunan
farklı ideal gazla- c. Charles Yasası A) K–L arası B) L noktasında
rın eşit hacimle-
Çözüm rinde eşit sayıda C) M noktasında D) N noktasında
tanecik bulunur.
ilk durum son durum E) P noktasında
—————— —————— Buna göre ifadeler ile gaz yasalarının eş-
PHe = P0 + 4 PHe = P0 – 4 leştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde
VHe = 17 cm VHe = 19 cm doğru verilmiştir?
A) I. " c B) I. " a C) I. " c

P1 · V1 = P2 · V2 (n ve T sabit)
II. " a II. " b II. " b
(P0 + 4) · 17 = (P0 - 4) · 19 III. " b III. " c III. " a
17P0 + 68 = 19P0 - 76
D) I. " b E) I. " a
144 = 2P0 & P0 = 72 cmHg II. " a II. " c
III. " c III. " b
Cevap: B
Örnek
Hacim (L)
x
12
Sıcaklık (°C) 2. Aşağıda verilen sistemde I. kapta buharı ile 4. Şekildeki ideal pistonlu kapta 0°C’de 1 mol
–273 0 27 227
dengede bulunan su, II. kapta ise kaba 2 at- ideal CH4 gazı bulunmaktadır. Kaba 4 mol
Sabit basınçlı bir kapta bulunan bir mik- mosfer basınç uygulayan ideal Ne gazı bu- ideal H2 gazı ilave edildikten sonra sıcaklık
tar ideal O2 gazının hacim-sıcaklık de- lunmaktadır. 273°C’ye çıkartılıyor.
ğişimi grafiği yukarıdaki gibidir.
T
Buna göre grafikteki “x” değeri kaçtır? 4V T Engel
M 2V
A) 14 B) 16 C) 18 D) 20 E) 24 H2O(buhar)
2 atm 3V
V Ne(g)
Su
Çözüm P0 = 1 atm
V İdeal
P·V = n · R · T (P ve n sabit) I. kap II. kap
1 mol piston
VaT CH4(g)
M musluğu açılıp sistem aynı sıcaklıkta
V1 T1
tekrar dengeye geldiğinde kaptaki top-
=
V2 T2 lam basınç kaç cmHg olur?
T1 = 27°C + 273 = 300 K , V1 = 12 L (Sıvı suyun hacminin değişmediği kabul Dış basınç 1 atm olduğuna göre, siste-
T2 = 227°C + 273 = 500 K , V2 = x L edilecek, (TK)’de Psu buharı = 14 cmHg ve Ne min son basıncı kaç atm’dir?
12 300 gazı suda çözünmemektedir.) 5 10 20
= x = 20 L A) 1 B) C) D) 4 E)
x 500
Cevap: D
3 3 3
A) 166 B) 100 C) 90 D) 74,8 E) 63
108 Gazlar 1A 2D 3E 4C
ÜNİTE
5. Aşağıdaki sabit hacimli kapta eşit mollerde 7.
KONUYU
X ve Y ideal gazları bulunmaktadır. Birim zamanda birim yüzeye yapılan ÖĞRENELİM 1
çarpma sayısı (Ç.S);
n T
Birim zamanda birim yüzeye yapılan 2
Ç.S = · eşitliği ile hesaplanabilir. çarpma sayısı = BZBYÇS
n mol X(g) V M
M
A 3
n mol Y(g) n: mol sayısı T: mutlak sıcaklık T
n
BZBYÇS = M.j = . 4
V = hacim MA: mol kütlesi V MA
5
Oda koşullarında M musluğu kısa bir süre
açılıp kapatıldığında kap içerisindeki gazla- 6
1 mol
rın kısmi basınçları arasındaki ilişki, PX > PY M
He(g) Örnek
şeklinde oluyor. 7
Buna göre X ve Y gazları ile ilgili, Şekildeki hareketli pistonlu kapta bulu-
8
Şekildeki kaba aynı sıcaklıkta birim yüzeye nan ideal gazlar dengededir.
I. Difüzyon hızları arasındaki ilişki
yapılan çarpma sayısı iki katına çıkana ka- 9
jX > jY şeklindedir. x y z k m n
dar ideal CH4 gazı ilave ediliyor.
II. Mol kütleleri arasındaki ilişki
A 64 gram B
MA > MA şeklindedir. Bu olayla ilgili çizilen;
X Y CO2(g) O2(g)
III. Musluk açılmadan önceki kütleleri
Basınç (atm) Kütle (g)
mY > mX şeklindedir.
TK TK
yargılarından hangileri doğrudur? 2P 9m
İdeal piston
P m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Zaman Zaman Aynı sıcaklıkta B musluğundan 44,8
I II
D) II ve III E) I, II ve III gram ideal O2 gazı dışarı alınırsa, pis-
Atom sayısı ton hangi noktada yeniden dengeye
gelir?
6n
n (Bölmeler eşit aralıklıdır. O:16)
Kinetik enerji A) n B) m C) k D) z E) x
III
yukarıdaki grafiklerden hangileri doğ- Çözüm

6. P·V rudur? (He: 4, CH4: 16)
CO2 ve O2 gazlarının P ve T değerle-
R·T
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ri aynıdır.
T2
D) I ve III E) II ve III m 64
T1 n= & n= = 2 mol O 2 gazı
M 32
1 A
44, 8
n= = 1, 4 mol O2 gazı dışarı alı-
32
P (atm) nıyor.
P·V 2 mol O2 5 birim

Yukarıda verilen - P değişimi grafiği
R·T ? 2 birim
ile ilgili,
? = 0,8 mol CO2 gazı toplam
I. T1 sıcaklığı, T2 sıcaklığından daha bü-

(2 + 0,8) - 1,4 = 1,4 mol kapta kalan gaz
yüktür.
mol sayısı
II. Sıcaklık arttırılıp, basınç düştükçe gaz-
ların idealliği artar. CO2 gazının hacmini hesaplayalım.
P·V 8. 127 °C sıcaklıkta 8 atm basınç yapan bir mik-
III. Gazın, oranı 1’e yaklaştıkça gaz 1,4 mol gaz 7 birim
R·T tar ideal SO3 gazının hacmi 0,41 litredir.
ideallikten uzaklaşır. Buna göre SO3 gazının kütlesi aşağıdaki- 0,8 mol gaz ?
lerden hangisinde doğru verilmiştir? ? = 4 birim hacim kaplar.
(O: 16, S: 32) Cevap: C
A) 4 B) 8 C) 16 D) 24 E) 32
5B 6C 7B 8B Gazlar 109

2
1. Aşağıda günlük hayatta karşılaştığımız bazı olaylar verilmiştir. 3.
3 Hindenburg Felaketi, 1937’de
gerçekleşmiş tarihin en bü-
4 I.
yük zeplin kazasıdır. Üretilen
Dalgıcın oluşturduğu
5 hava kabarcıklarının en büyük zeplin olan 230
su yüzeyine çıkarken metrelik “LZ 129 Hindenburg”
6 büyümesi. zeplini Almanya’dan Ameri-
ka’ya uzanan yolculuğunu ta-
7
II. mamlayıp iniş yapacağı sıra-
8 Soğuk bir kış günün- da içinde bulunan hidrojen tankları patlamış, hidrojen ile dolu
de dışarıda şişirilmiş
zeplin ateş almış tüm yolcuların ve mürettebatın hayatını
9 bir balonun evde oda
kaybetmesine sebep olmuştur. İlk zamanlarda hidrojen gazı
sıcaklığında zamanla
hacminin artması. ile şişirilen zeplinler, Hindenburg faciası sonrası helyum gazı
ile şişirilmeye başlanmıştır.
III. Güneş ışığı altında
kalan deodorant kutu-
sunun patlaması Buna göre;
I. Zeplin aynı koşullarda H2 gazı yerine eşit kütlede He ile
doldurulursa, havalanması daha kolay olur.
II. Aynı koşullarda H2 yerine He ile doldurulan zeplinde olu-
şan bir delik balonun daha çabuk düşmesine neden olur.
Yukarıda verilen olaylar gaz kanunları ile eşleştirildiğinde III. Kazadan sonra H2 gazı yerine He gazı kullanılmasının ne-
aşağıdakilerden hangisi doğru olur?
deni He gazının yanmaya karşı asal ve havadan hafif ol-
I II III masıdır.
A) Avogadro kanunu Charles kanunu Boyle kanunu
(H2: 2 g/mol He: 4 g/mol)
B) Boyle kanunu Charles kanunu Gay-Lussac
C) Charles kanunu Boyle kanunu Avogadro kanunu
D) Avogadro kanunu Boyle kanunu Charles kanunu
E) Boyle kanunu Avogadro kanunu Gay-Lussac
2. Korozyon metallerin oksitlene-

rek aşınması olarak düşünüle-
bilir. Demirden yapılmış bir re-
aktör tankını korozyondan ko- 4. Yeşil yapraklı bitkilerin ışık enerjisini kulla-
rumak için tanka demir meta- narak inorganik maddelerden organik besin
linden daha aktif bir metal olan (C6H12O6) üretmelerine fotosentez denir.
magnezyum metali bağlamak
Fotosentez tepkimesinin denklemi;
gerekir. Böylece demir yerine ›fl› k
magnezyum metali havadaki O2 gazı ile etkileşerek oksitlenir ve 6CO2(g) + 6H2O(s) klorofil
C6H12O6(k) + 6O2(g)
korozyona uğrar. şeklindedir.
Magnezyum metalinin bir günde; 0°C’deki basıncı 152 mmHg Buna göre fotosentez tepkimesinde 0°C ve 1 atm basınçta
olan 2,24 litre O2 gazının demir metaline olan etkisini önledi- 67,2 litre hacim kaplayan CO2 gazı ile yeterli miktardaki
ği düşünülürse 9600 gram magnezyum korozyona kaç gün H2O’dan en fazla kaç gram glikoz (C6H12O6) elde edilebilir?
dayanır? cMg( k ) + O2 ( g ) $ MgO( k ), Mg: 24m
1 (C6H12O6: 180)
2
A) 3 B) 9 C) 30 D) 90 E) 180
A) 10000 B) 50000 C) 1000 D) 500 E) 100
110 Gazlar 1B 2A 3B 4D
ÜNİTE
1
5. Günlük hayatta basınç-hacim değişiminin etkisi bir çok olayda 7. Arda Öğretmen okuldaki dersine 2
karşımıza çıkar. Bu nedenle gazlar için matematiksel olarak ba- yetişmek üzere sabah yola çıkmış
sınç-hacim hesaplamaları günlük hayat ve endüstri açısından bü- 3
ancak bir süre sonra aracının lasti-
yük önem taşır.
ği patlamıştır. Araçtan inip baktı-
4
He gazı ile doldurulmuş 40 litrelik ğında lastiğe girip çıkan sivri bir
İdeal
ideal pistonlu kabın başlangıçta- piston cismin açtığı küçük bir delikten las- 5
ki basıncı 1 atm dir. 1 atm
tiğin hava kaçırdığını görmüştür.
Pistonlu kap en fazla 8 atmosfer He(g) 6
basınca dayanabilmektedir. Yukarıda anlatılan olayla ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
7
Buna göre;
gisi yanlış olur?
I. Kabın bulunduğu ortamın basıncı 76 cmHg’dir. 8
(N2:28, O2:32 ) (Havanın hacimce yaklaşık %78’i N2 ve %21’i
II. Aynı sıcaklıkta kabın hacmi en fazla 35 litre küçültülebilir. O2 gazıdır.) 9
III. Piston üzerine aynı sıcaklıkta m kütleli bir cisim konulduğun-
A) Havanın lastikten dışarı çıkması difüzyon olayıdır.
da yeniden dengeye gelen sistemde birim hacimdeki tanecik
sayısı artar. B) Lastik içindeki gaz basıncı, dış ortam basıncından daha yüksektir.
yargılarından hangileri doğrudur? C) Hava ile dolu lastik delinmeden önce içindeki O2 gazının
kısmi basıncı, N2 gazınınkinden büyüktür.
D) Lastikte oluşan delikten birim zamanda dışarı çıkan N2 ga-
D) Yalnız II E) Yalnız III zının molekül sayısı, O2 gazınınkinden daha fazladır.
E) Bir süre sonra lastikteki N2 gazının mol kesri, O2 gazının-
kinden küçük olabilir.
6. İdeal gaz kavramı bir varsayımdır. Doğadaki gazlar, gerçek

gazlardır. Gerçek gazlar belirli koşullarda ideale yaklaşırlar.
Öğretmeni Zeynep’den ödev olarak bu konuya dair bir görsel ha- 8. 11 Nisan 1970 tarihinde Kennedy Uzay Merkezi’nden fırlatılan
zırlamasını ister. Zeynep görseli hazırlamadan önce aşağıdaki Apollo 13 isimli uzay mekiği tarihte Ay’a kadar gidip iniş yap-
tabloyu oluşturur.
mayan tek araçtır. Astronot J. A. Lovell’in meşhur “Houston bir
sorunumuz var” sözünü söylemesine neden olan bazı aksilik-
Gaz Türü
lerden sonra dönüş yolunda ay modülündeki CO2 gazının kıs-
Gerçek Gaz İdeal Gaz mi basıncı 0,6 atm’ye yükselmiş, 1640 litrelik ay modülündeki
Sıcaklık Düşük Yüksek sıcaklık 27°C olmuştur.
Basınç Yüksek Düşük
Molekül Kütlesi Büyük Küçük
Daha sonra görseli hazırlamak için aşağıdaki görsellerden yarar-

lanarak ödevini tamamlar.
Gerçek Gaz İdeal Gaz
Uzay mekiğindeki teknik personel LiOH içeren filtre kar-

tuşlarını onararak aynı sıcaklık ve hacimde CO2 gazının
kısmi basıncını 228 mmHg yapmak için;
LiOH(k) + CO2(g) $ LiHCO3(k)

10 V litre, 546 °C V litre, 546 K
MA: 4 g/mol MA: 20 g/mol tepkimesinden yararlandıklarına göre tepkimede kullanı-
lan filtre kartuşlarının içerdiği LiOH kütlesi kaç gramdır?
Buna göre Zeynep, görsellerdeki hangi kavrama ait verilerin
yerini değiştirirse ödevini doğru bir şekilde tamamlamış olur? (Ay modülü, gözlem araçlarını içinde taşıyan ve onları ay yü-
zeyine yumuşak inişle bırakan araçtır.) (H: 1, Li: 7, O: 16)
A) Hacim B) Basınç C) Sıcaklık
D) Molekül Kütlesi E) Gaz Türü A) 20 B) 200 C) 240 D) 480 E) 4800
5A 6E 7C 8D Gazlar 111
ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
8 ideal gazlar
Brown hareketi kritik sıcaklık
kısmi basınç
9
buhar
Joule Thomsan
olayı efüzyon
faz diyagramı difüzyon
Buhar basıncı
22,4
eşit sayıda
soğutucu
akışkanlar küçükse
kinetik teori
1. Gaz yasalarına uyan, tanecikleri birbirinin davranışlarından etki- 9. Bir gaz karışımındaki her bir gazın, bulunduğu ortama uyguladığı
lenmeyen ve tanecikleri arasında itme-çekme kuvveti olmayan basınca kısmi basınç denir.
varsayımsal gazlara ideal gazlar denir.
10. Sıkıştırılan gazların aniden genleşmesi ile ortamın soğutulması
2. İdeal gazların davranışlarını açıklayan teoriye kinetik teori denir. olayına Joule Thomson olayı denir.
3. Gaz taneciklerinin yaptığı sürekli ve gelişigüzel harekete Brown

11. Buharlaşırken ortamdan ısı alarak ortamın soğumasını sağlayan
hareketi denir.
akışkanlara soğutucu akışkanlar denir.
4. Gaz taneciklerinin aynı ya da farklı gaz tanecikleri arasında yayıl-

12. Aynı koşullarda bulunan tüm ideal gazların eşit hacimlerinde eşit
masına difüzyon denir.
sayıda tanecik bulunur.
5. Kapalı bir kapta bulunan gaz taneciklerinin küçük bir delikten boş-
luğa yayılmasına efüzyon denir. 13. Normal koşullarda bulunan tüm ideal gazların birer molleri 22,4
litre hacim kaplar.
6. Maddelerin farklı sıcaklık ve basınç koşullarındaki fiziksel durum-
larını gösteren grafiklere faz diyagramı denir. 14. Buhar basıncı sadece sıvının cinsine, sıcaklığına ve saflığına
bağlı olarak değişir.
7. Bir gazın basınç uygulanarak sıvılaştırılabileceği en yüksek sıcak-
lık değerine kritik sıcaklık denir.
15. Genleşme sırasında sıcaklık değişimi ne kadar küçükse gaz
ideale o kadar yakındır.
8. Bulunduğu sıcaklıkta basınç ile sıvılaştırılabilen maddelere buhar denir.
112 Gazlar
ÜNİTE
4
6
DOĞRU YANLIŞ 7
8
1. Gazlar yüksek basınç düşük sıcaklıkta ideale yaklaşırlar. Y
9
2. 1 mol ideal N2 gazının 5,6 litrelik kapta 0°C’de kaba uyguladığı basınç 4 atm’dir. D
3. Normal koşullarda 0,2 mol H2O bileşiğinin hacmi 4,48 litredir. Y
4. Sabit hacimli kapalı bir kapta bulunan bir miktar gazın sıcaklığı artırılırsa, gazın basınç x hacim (P x V)
D
değeri de artar.
5. Bir gaz karışımında bulunan gazlardan her birinin mol sayısının toplam mol sayısına oranına mol
D
kesri denir.
6. Bir gaz karışımındaki gazların mol kesirleri toplamı daima 1’dir. D
7. İdeal gazlar uygun basınç altında sıvılaştırılabilirler. Y
8. Aynı sıcaklıkta bulunan tüm ideal gazların ortalama kinetik enerjileri aynıdır. D
9. İdeal pistonlu bir kapta bulunan ideal bir gazın sıcaklığı artırılırsa birim hacimdeki tanecik sayısı
D
azalır.
10. 25°C’de su üzerinde ideal He gazının bulunduğu kabın hacmi yarıya indirildiğinde kaptaki toplam
Y
gaz basıncı iki katına çıkar. (Sıvı hacmi ihmal edilmiştir.)
11. İçinde CO2 gazı bulunan ideal pistonlu kapalı bir kaba aynı sıcaklıkta bir miktar He gazı ilave edil-
D
diğinde kaptaki gaz özkütlesi azalır. (He: 4 , CO2: 44)
12. Faz diyagramında bir maddenin katı, sıvı ve buhar fazlarının bir arada dengede bulunduğu nokta-
D
ya üçlü nokta denir.
13. Aynı koşullarda ideal CO2 gazının difüzyon hızı, ideal C3H8 gazına göre daha yüksektir.
Y
(CO2: 44 , C3H8: 44)
14. Aynı koşullarda H2 gazı, N2 gazına göre ideale daha yakındır. (H2: 2 , N2: 28) D
15. Aynı koşullarda bulunan ve mol kütlesi aynı olan gazlardan polar olan ideale daha yakındır. Y
Gazlar 113
ÜNİTE
2 C. Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplayınız.
3 1. Aşağıdaki birim dönüşümlerini yapınız.
4 a) 3 atm = 228 cmHg e) 100 mL = 100 cm3
5 b) 175 mmHg = 175 Torr f) 1 dm3 = 1 L
6 c) 1520 mmHg = 2 atm g) 5 L = 5000 mL
7 d) 76 Torr = 0,1 atm h) 1 m3 = 1000 L
8
2. Aşağıda verilen kapta bulunan ideal X gazının basıncı 2 atm’dir.
9
Aynı sıcaklıkta piston sırayla a, c ve d noktalarına getirildiğinde gazın basıncı kaç atm olur hesaplayınız. (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
d a noktasında : P1 · V1 = P2 · V2 & 2 · 2 = P2 · 1 & P2 = 4 atm
c
Piston
c noktasında : P1 · V1 = P2 · V2 & 2 · 2 = P2 · 3 & P2 = 4/3 atm
b
X gazı d noktasında : P1 · V1 = P2 · V2 & 2 · 2 = P2 · 4 & P2 = 1 atm
a
n mol
T sabit
3. Aşağıda verilen kapta piston b noktasında dengede iken ideal A gazının hacmi 1 litre, sıcaklığı 273°C’dir.
İdeal pistonun sırasıyla a, c ve d noktalarında dengeye gelebilmesi için gazın mutlak sıcaklığının kaç K olması gerekir hesaplayınız.
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
T(k) = t(»C) + 273 & 273°C + 273 = 546 K

A(g) P0 = 1 atm V T
Piston 1 1 1 546
a noktasında : = & = & T = 273 K
2
V T 1 T
2 2 2
2
V T
a b c d 1 1 1 546
c noktasında : = & = & T = 819 K
V T 3 T 2
2 2 2
2
V T
1 1 1 546
d noktasında : = & = & T = 1092 K
V T 2 T 2
2 2 2
4. Şekildeki sabit hacimli kapta n mol ideal X gazı bulunmaktadır. Gazın mutlak sıcaklığı T K iken basıncı
760 mmHg’dir.
X(g) Kaptaki gaz basıncını, aşağıda verilen sıcaklık değerlerinde istenilen birime göre yazınız.
T1 P1
= 1 atm = 76 cmHg = 760 Torr
n mol T2 P2
T 1
2 T K’de 2 atm $ = P2 = 2 atm
2 T P2
T 3T
3 T K’de 228 cmHg $ = P2 = 228 cmHg
76 P2
5 T 5/2T
T K’de 1900 mmHg $ = P2 = 1900 mmHg
2 760 P2
T 4T
4 T K’de 3040 Torr $ = P2 = 3040 Torr
760 P2
114 Gazlar
ÜNİTE
5. Esnemeye dayanım sınırı 6 L olan elastik balonda T K’de 0,1 mol ideal Ne gazı varken hacmi 1 L’dir. 2
Aşağıda verilen durumlarda balon hacminde oluşacak değişimleri açıklayınız. (He: 4 , Ne: 20)
3
Ne(g)
a) Aynı sıcaklıkta balona 0,1 mol ideal He gazı ilave etmek:
4
n1 = 0,1 n2 = 0,1 + 0,1 = 0,2
V n 5
1 1 1 0, 1
= & = & V = 2L
V n V 0, 2 2 6
2 2 2
b) Mol sayısı sabitken balonun sıcaklığını 2 T kelvine çıkarmak: 7

8
V T
1 1 1 T
= & = & V = 2L
2
9
V T V 2T
2 2 2
c) Aynı sıcaklıkta 1 gram Ne gazı uzaklaştırmak:
V n 0, 1
1 1 1 1
n = = 0, 05 mol & = & = & V = 0, 5 L
Ne 20 V n V 0, 05 2
2 2 2
n = 0, 1 - 0, 05
2
= 0, 05 mol Ne gaz› kal›r
d) Aynı sıcaklıkta balona 2,4 gram He gazı ilave etmek:

2, 4
n= = 0, 6 mol He ilave edilmek istenmiştir.
4
V n 0, 1
1 1 1
= & = & V = 7 L olmalı . Balon en fazla 6L’ye kadar esneyebileceği için 0,5 molden fazla gaz ilave edildiğinde patlar.
V n V 0, 7 2
2 2 2
6. Şekildeki kapta 1 mol ideal CH4 gazı bulunmaktadır. Gazın sıcaklığı 546 K, basıncı 1 atm’dir. Kaba 1 mol He ga-
2V zı ilave edilerek sıcaklığı 273 K’e düşürülmüş ve kap hacmi 2V’ye çıkarılmıştır.
Son durumda kaptaki son basınç kaç atm olur hesaplayınız.

Sabit piston
V
CH4(g) P ·V P ·V 1· V P ·2V
1 1 2 2 2 1
= & = & P = = 0, 5 atm olur.
n ·T n ·T 2 2
1 1 2 2 1· 546 2 · 273
7. Aşağıdaki kaplara aynı sıcaklıkta bir miktar He gazı ilave edildiğinde verilen durumlarda oluşan değişimleri yazınız. (He: 4, Ne: 20)
I. kap II. kap
a) Toplam basınç Artar Değişmez

Sabit piston İdeal piston
b) Ne gazının kısmi basıncı Değişmez Azalır
Ne(g) Ne(g) c) Basınç x Hacim (P·V) değeri Artar Artar
T T
V V
d) Birim hacimdeki tanecik sayısı Artar Değişmez
I II e) Gaz özkütlesi Artar Azalır
f) Taneciklerin ortalama kinetik enerji Değişmez Değişmez
Gazlar 115
ÜNİTE
2 8. İdeal piston
3
İdeal piston He(g)
2V
4
He(g) Ne(g)
V
5
6 H2O(s) H2O(s)
7 Şekil I Şekil II
8 t°C’de dengede olan Şekil I’deki kaba aynı sıcaklıkta bir miktar ideal Ne gazı ilave edildiğinde sistem Şekil II’de gösterildiği gibi yeniden den-
geye gelmiştir.
9
He ve Ne gazları suda çözünmediğine göre yapılan etki ile aşağıda verilen niceliklerdeki değişimleri yazınız.
a) Kaptaki toplam gaz basıncı değişmez
b) He gazının kısmi basıncı azalır
c) Suyun buhar basıncı değişmez
d) H2O buhar molekülü sayısı artar
e) H2O sıvı molekülü sayısı azalır
9.
II
I
Ne(g)
Ne İdeal piston P0 = 1 atm
H2O(s)
1 L, TK 1L M R Y
P = 1,6 atm
Şekildeki dengede bulunan sistemde Ne gazı, I numaralı kapta 1 litrelik hacim kaplamaktadır.
T kelvinde musluk açılarak sistem aynı sıcaklıkta yeniden dengeye geldiğinde piston hangi noktada durur?
(T kelvinde P = 0, 2 atm , bölmeler eşit aralıklı ve birer litredir. Suyun hacmi ihmâl edilecektir.)
H O
2
Suyun buhar basıncı aynı sıcaklıktaki Son durum için; (P1 · V1) + (P2 · V2) = Pson · Vson
hacim değişiminden etkilenmez. Pson = P0
(1,4 · 1) + (1 · 1) = 0,8 · Vson
PNe + PH = P0
I. kaptaki ilk durum için; 2O
PNe + 0, 2 = 1 2, 4
V = = 3L
PNe = PT - PH PNe = 0, 8 atm son 0, 8
2O
= 1, 6 - 0, 2
Piston R noktasında dengede durur.
= 1, 4 atm
116 Gazlar
ÜNİTE
10. Yanda bir maddeye ait faz diyagramı verilmiştir. Verilen grafiğe göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. Basınç (P) 2
a) Maddenin X, Y, Z ve T bölgelerindeki fiziksel hâlleri nedir? P4 Y 3
P3
X 4
X: Katı Y: Sıvı Z: Buhar T: Gaz P2 T
Z
P1 5
Sıcaklık (°C)
t1 t2 t3 t4 t5 6
b) Bu madde için kritik sıcaklık değeri kaç °C’dir? 7
8
t5 °C
9
c) Maddenin basınç uygulanarak sıvılaştırılabileceği maksimum sıcaklık değeri kaç °C’dir?
t5 °C
d) Basınç artışı erime noktasını nasıl değiştirir?
Düşürür.
e) Basınç artışı kaynama noktasını nasıl değiştirir?
Yükseltir.
f) Maddenin üç fiziksel hâlinin dengede olduğu sıcaklık ve basınç değeri nedir?
P2 - t 2
g) P2 basıncında t3 sıcaklığındaki maddenin üzerine etkiyen basınç P3 e çıkarıldığında maddenin fiziksel hâli ve tanecikler arası çe-
kim kuvvetlerindeki değişimler nelerdir?
Buhar hâldeki madde sıvılaşır yani yoğunlaşma olayı gerçekleşir. Tanecikler arası çekim kuvvetleri artar.
h) P1 basıncındaki madde ısıtılarak t1 in altındaki bir sıcaklıktan t2 sıcaklığına getirildiğinde gerçekleşen hâl değişimi olayı nedir?
Süblimleşme olayı gerçekleşir.
ı) Sıvı hâldeki madde, yükseltisi bulunduğu ortamdan fazla olan bir ortama taşındığında kaynama noktası nasıl değişir?
Düşer.
Gazlar 117
ÜNİTE
4
DENEME – 3
5
1. XO2-
4 iyonunda toplam 58 elektron vardır. 4. 1
X, 8Y, 9Z ve 19T atomları için aşağıdaki değerlendirmelerden
6 hangisi yanlıştır?
Buna göre X atomunun temel hâldeki elektron dizilimi han-
7 gi terim ile sonlanmaktadır? (8O) A) X ile Y arasında iyonik bağlı X 2Y bileşiği oluşur.
8 B) Elektron ilgisi en büyük olan Z atomudur.

A) 3d4 B) 3d5 C) 3p4 D) 3p6 E) 4s2
C) Elektron verme eğilimi en büyük olan T atomudur.
9
D) Atom çapı en büyük olan T atomudur.
E) Y ile Z elementleri aynı periyottadır.
2. X:
Y:
Z:
5. Nötr X atomunun temel hâl elektron diziliminin son terimi 3p4 tür.
Temel hâl elektron dağılımları verilen X, Y ve Z atomları ile il- Sadece bu bilgi kullanılarak X atomunun;
gili;
I. Değerlik elektron sayısı
I. X toprak metali grubundadır.
II. Nötron sayısı
II. Z, Y nin uyarılmış halidir.
III. Tam dolu ve yarı dolu orbitallerinin sayısı
III. Y küresel simetri özelliği gösterir.
yargılarından hangileri doğrudur? niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
A) Yalnız ll B) l ve ll C) l ve lll
D) ll ve lll E) l, ll ve lll
3.
X
T
6.
M Z Y
He(g)
5h
O2(g)
O2(g) h
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y, Z, T ve M elementle-
ri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? I II
A) Z, geçiş elementidir.
Şekil I’de serbest pistonla kapatılmış bir kapta ideal O2 gazı bulun-
B) T nin elektronegatifliği en büyüktür. maktadır. Bu kaba aynı sıcaklıkta 4 gram ideal He gazı eklediğin-
C) X ve Y nin değerlik elektron sayıları eşittir. de şekil II’deki durum oluşuyor.
D) Atom çapı en büyük olan M elementidir. Buna göre kaptaki O2 gazı kaç gramdır? (He: 4, O: 16)
E) M ve T elementleri arasında oluşacak kararlı bileşiğin formülü
MT şeklindedir. A) 32 B) 24 C) 16 D) 8 E) 4
118 Gazlar
ÜNİTE
DENEME
1
7. I II 10. Charles Yasası’na göre basıncı (P) ve mol sayısı (n) sabit tutulan 2
bir gazın hacmi (V) mutlak sıcaklığı (T) ile doğru orantılıdır.
3
I. V II. V III. V
CO2 O2 4
T
4 atm 4 atm
5
2L 3L
1 T T 6
Yukarıdaki kaplarda bulunan gazların sıcaklıkları aynıdır. (n, P sabit) T (n, P sabit) (n, P sabit)
7
Kapların arasındaki musluk aynı sıcaklıkta açılarak sistem Buna göre yukarıda çizilen grafiklerden hangileri doğru ola-
dengeye geldiğinde; bilir? 8
I. CO2’nin kısmi basıncı 1,6 atm olur. 9
II. O2 gazının II. kaptaki molekül sayısı daha fazladır.
III. CO2 ve O2 gazlarının P.V değerleri artar. D) I ve III E) Yalnız III
11. 0°C’de sabit hacimli bir kapta bulunan bir miktar ideal He gazının
sıcaklığı 273°C’ye çıkarılıyor.
8. Gerçek gazlarla ilgili;
I. Gaz taneciklerinin hacmi içinde bulundukları kabın hacmi ya- Buna göre He gazı için;
nında ihmâl edilir. I. Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi
II. Düşük sıcaklıklarda ideal hâlden sapma miktarları daha faz- II. Taneciklerin ortalama hızı
ladır.
III. Basınç
III. Gaz tanecikleri arasındaki etkileşimin artması gerçek gazla-
niceliklerinden hangileri 2 katına çıkar?
rın özelliklerini ideal hâle yaklaştırır.
verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
12. Engel
9. Hacim (L) 2V
x P0= P atm
V Hareketli
4 piston
1 mol
O2(g)
Sıcaklık (°C)
-273 0 127 327 Şekildeki pistonlu kapta oda sıcaklığında 1 mol ideal O2 gazı bu-
Sabit basınç altında bir miktar ideal A gazının ısıtılmasına ait ha- lunmaktadır.
cim–sıcaklık değişim grafiği yukarıda verilmiştir. Kaba aynı sıcaklıkta 12 gram ideal He gazı eklenirse, son du-
Buna göre “x” değeri kaçtır? rumda kaptaki gaz basıncı P cinsinden kaç atm olur? (He: 4)
3P 5P
A) 6 B) 8 C) 12 D) 16 E) 24 A) P B) C) 2P D) E) 4P
2 2
Gazlar 119
ÜNİTE
KONUYU
Sıvı Ortamda Çözünme Olayı
2
1. 4. Özellikleri her yerinde aynı olmayan karı-
• Farklı türdeki iki ya da daha çok mad şımlarla ilgili;
3 Uyarı
denin kendi özelliklerini kaybetme
4 den ve belirli bir oran gözetmeksizin I. Belirli kaynama noktaları vardır.
• Özellikleri her yerinde aynı olan karı
bir araya gelerek oluşturdukları mad II. Sadece kimyasal yöntemlerle bileşenle
5 şımlara homojen karışım denir.
de topluluğuna karışım denir. rine ayrılırlar.
• Homojen bir karışımın bileşenleri her
6 III. Dış görünüşleri iki veya daha çok faz
noktaya eşit oranda dağılmıştır. Buna göre aşağıda yer alan maddelerden içerir.
7 hangisi bir karışım örneği değildir?
• Özellikleri her yerinde aynı olmayan yargılarından hangileri doğrudur?
8 karışımlara heterojen karışımlar denir.
A) B) C)
9 • Heterojen bir karışımın bileşenleri her
noktaya eşit oranda dağılmamıştır. Çorba
• Şekerli su, kolonya, metal para homo Yemek tuzu
jen, tebeşir tozu – su karışımı, Türk Limonata
kahvesi, zeytinyağı – su karışımı he D) E)
terojen karışımlara örnektir.
• Çözeltilerin bileşenleri arasında belirli

bir oran yoktur. Turşu Deniz suyu 5. I. Sıvı maddeler, kendi aralarında daima
çözelti oluştururlar.
• Kütlesi daima bileşenlerinin kütleleri
toplamına eşittir. II. Polar maddeler, polar çözücülerde ge
nel olarak daha iyi çözünürler.
• Hacmi bileşenlerinin hacimleri topla 2. I. Madeni para
mından küçüktür fakat işlem kolaylığı III. Her çözelti elektrolittir.
II. Çırpılmış yumurta
açısından toplam hacim bileşenlerin Çözünme ile ilgili yukarıda verilen yargı-
III. Zeytinyağı–su karışımı
hacimleri toplamı olarak alınır. lardan hangileri yanlıştır?
IV. Temiz hava
• Katı – sıvı çözeltilerde çözelti hacmi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
genellikle sıvı hacmine eşit kabul edilir, V. Kan
katı hacmi ihmal edilir. Yukarıda verilen maddelerden hangileri
çözeltidir?
• Çözeltilerde tanecik boyut 1 nm’ den
küçüktür. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
• Gazlar her oranda homojen karışım D) I ve IV E) I, IV ve V

oluştururlar.
• İyonik bileşikler genellikle suda çözü

nürler.
• Apolar moleküller ve soygazların yoğun 3. Farklı türdeki maddelerin kendi özellikle-

fazlarında, tanecikler arası etkileşimler rini kaybetmeden oluşturdukları fiziksel
sistem ile ilgili; 6. Karışımlarla ilgili aşağıdaki yargılardan
London kuvvetleridir.
I. Kütlesi, bileşenlerinin kütlesinin toplamı hangisi yanlıştır? (1 nm: 10-9 m)
• Yoğun fazlarda polar moleküller arasın
na eşittir.
da dipol – dipol etkileşimleri bulunur. A) Homojen olanlarına çözelti denir.
II. Hacmi, bileşenlerinin hacminin toplamı
• H2O, NH3, HF, CH3OH, C2H5OH gibi
B) Oluşumları sırasında bileşenleri kendi
na eşittir.
kimyasal özelliklerini kaybetmezler.
H atomuna bağlı F, O, N elementleri
III. Sıvı hâlde ise bileşenleri de sıvıdır.
içeren moleküllerde, yoğun fazlarda ta C) Tanecik boyutu 1 nm’den küçük olanları
necikler arası etkileşim hidrojen bağıdır. yargılarından hangileri her zaman doğ- çözelti olarak sınıflandırılır.
rudur?
D) Bileşenleri arasında belirli bir oran vardır.
E) Elektrik akımını ileten çözeltiler, elektro
D) I ve II E) I, II ve III lit çözelti olarak sınıflandırılır.
120 Sıvı Çözeltiler 1A 2D 3A 4C 5D 6D

ÜNİTE
7.
KONUYU
Çözünme olayında, çözünen tanecikle
rin su molekülleri tarafından sarılması
10. Hidrojen bağı: Bir moleküldeki hidrojen
atomunun elektronegatifliği yüksek olan
ÖĞRENELİM 1
na hidratasyon, çözünen taneciklerin su F, O, N atomlarından herhangi biri ile ko Örnek 2

dışında başka çözücülerin molekülleri ta valent bağ yaparak kısmen pozitif yük
rafından sarılmasına solvatasyon denir. lenip, komşu molekülde bulunan F, O, N I. NaCI(k)- H2O(s) 3
atomlarındaki elektron çifti ile oluşturdu II. CH3OH(s) - H2O(s) 4
Buna göre; ğu zayıf etkileşimdir.
III. H2O(s) - C6H6(s)
5
I. İyot katısının benzende çözünmesi Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden
Bu bilgiye göre; hangileri çözelti oluşturabilir?
II. Ojenin asetonda çözünmesi 6
(1H, 6C, 8O, 11Na)
III. Şekerin suda çözünmesi H H
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 7
yukarıda verilen çözünme olaylarından I. H–C–C–O–H
hangileri solvatasyona örnektir? H H
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. H–F 9

Çözüm
D) I ve III E) I, II ve III III. H – Br
Homojen karışımlara çözelti denir. Birbiri
yukarıdaki moleküllerden hangilerinin suda
içinde homojen dağılan yani birbiri içinde
(H2O) çözünmesi sırasında, su molekülleri
çözünen maddeler çözelti oluşturur.
ile arasında hidrojen bağları oluşur?
8. I. NaCI iyonik bir bileşiktir. İyonik bile
Suda iyonlaşarak çözünen maddelerin A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III şikler genellikle H2O gibi polar mad
çözeltileri elektrolittir. Moleküler olarak delerde iyi çözünür ve çözelti oluştu
çözünen maddelerin çözeltileri elektro D) II ve III E) I, II ve III
rabilirler.
lit değildir.
II. CH3OH polar yapılıdır ve H2O ile hid
rojen bağları oluşturarak suda olduk
Buna göre aşağıda verilen maddelerden
ça iyi çözünür, çözelti oluşturabilir.
hangisinin suda çözünmesiyle oluşan
çözelti elektrolit değildir? 11. Su (H2O) polar bir moleküldür. III. C6H6 apolar yapılıdır ve suda çözün
mez.
A) Çamaşır sodası B) Kireç taşı Buna göre aşağıda verilen maddelerden
Cevap: B
hangisinin suda iyi çözünmesi beklen-
C) Amonyak D) Zaç yağı mez? (1H, 6C, 7N, 8O, 17Cl, 19K)
E) Etil alkol A) C6H12O6 B) NH3
C) CCl4 D) KCl
Örnek
E) C2H5OH
9. Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan CH4 gazının C6H6 sıvısı içinde çözün-
karışımlara homojen karışım (çözel mesini sağlayan etkileşim türü aşağı-
ti) denir. Genellikle çözeltide miktarı çok dakilerden hangisidir? (H: 1A, C: 4A)
olan bileşene çözücü, az olan o bileşene A) Hidrojen bağı
ise çözünen denir. Başka bir ifadeyle bir
12. B) Metalik bağ
çözelti bileşenlerden hangisine daha çok İyon - dipol etkileşimi: İyonlar ile polar
C) İndüklenmiş dipol - indüklenmiş dipol
benziyorsa o çözücüdür. Su, miktarına moleküller arasında oluşan etkileşimdir.
bakılmaksızın evrensel olarak çözücüdür. D) Dipol - dipol
Aşağıda verilen maddelerden hangisinin
E) Dipol - indüklenmiş dipol
Yukarıda verilen bilgiye göre aşağıdaki yoğun fazında karşısında belirtilen çözücü
çözelti örneklerini oluşturan çözücü ve içerisinde çözünmesi sırasında iyon - dipol
çözünenlerden hangisinin fiziksel hâli etkileşimi görülür?
yanlıştır? (1H, 6C, 7N, 8O, 17Cl, 19K, 53I) Çözüm
Çözücü Çözünen Çözelti Çözünen Çözücü CH4 ve C6H6 molekülleri apolardır. Bu

nedenle bu maddelerin yoğun fazların
A) Gaz Gaz Hava A) KCl H2O
da tanecikleri arasında indüklenmiş di
B) Katı Katı Madeni para B) C2H6 C5H12 pol - indüklenmiş dipol etkileşimi olu
C) Sıvı Sıvı Kolonya şur. Birbirleri içinde çözünmeyi sağla
C) I2 C6H6
yan etkileşim de budur.
D) Gaz Sıvı Gazoz D) CH3OCH3 H2O
Cevap: C
E) Sıvı Katı Tuzlu su E) O2 H2O
7C 8E 9D 10B 11C 12 A Sıvı Çözeltiler 121

ÜNİTE
KONUYU
Sıvı Ortamda Çözünme Olayı
2 Öğretmen Notu 1. I. I2, CO2, CH4 ve C2H6, gibi maddeler 3. I. NH4Cl II. Na2SO4 III. C2H5OH
3 Çözücü-Çözünen Etkileşimleri apolar oldukları için birbiri içerisinde iyi
IV. C6H12O6 V. KBr
çözünürler.
4 Çözeltiyi oluşturan bileşenlerden biri çö
Yukarıda verilen maddelerden hangileri
zünen, diğeri çözücüdür. Çözücünün fi II. Su (H2O), kloroform (CHCl3), hidrojen
suda moleküler olarak çözünür?
5 ziksel hali (katı, sıvı, gaz), çözeltinin fi sülfür (H2S), hidrojen florür (HF) gibi
ziksel halini de belirler. Çözücüsü sıvı maddeler polar yapıda olduklarından (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 16S, 17Cl, 19K, 35Br)
6 olan çözeltilere sıvı çözeltiler denir. birbiri içerisinde iyi çözünürler. A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve V
7 Çözeltiler oluşurken çözünen tanecikleri III. Suda çözünmeyen C6H6 bileşiği CCl4
çözücünün her tarafına homojen olarak D) II, III ve IV E) IV ve V
sıvısı içinde iyi çözünür.
8 dağılırlar. Çözünen madde çözücü içeri
sinde dağıldığı zaman çözünme başlar.
Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğ-
9 rudur? (1H, 6C, 8O, 9F, 16S, 17Cl, I: 7A)
• Maddelerin birbiri içinde çözünmesi
veya çözünmemesi çözücü ve çözü A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III 4. Aşağıda verilen tabloda maddelerin yoğun
nenin yapısına, etkileşimine ve etkile fazda birbiri içinde iyi çözünenler (+), iyi çö
şimin kuvvetine bağlıdır. D) II ve III E) I, II ve III zünmeyenler (-) işaretleri ile gösterilmiştir.
• Yapı olarak birbirine benzer türde
olan maddelerin molekülleri arasın CH3OH H2S N2
daki etkileşim kuvveti birbirine yakın
olduğundan maddeler birbiri içinde iyi CH4 + + +
çözünür. Maddelerin birbiri içinde çö HCl + + -
zünmesi “benzer, benzeri çözer” il
kesi ile açıklanır. Polar maddeler po BH3 + + -
lar çözücülerde, apolar maddeler
apolar çözücülerde genellikle iyi çö
Buna göre verilen tabloda toplam kaç işa-
zünür. Örneğin, polar bir molekül olan
ret hatalı yerde kullanılmıştır?
HCI molekülleri arasında dipol-dipol
etkileşimi, polar bir çözücü olan H2O (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 16S, 17Cl)
molekülleri arasında dipol-dipol etki
leşimi ve hidrojen bağları bulunur. Bu A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2. Aşağıdaki şemada, molekül düzeyinde çö
iki sıvı birbiri ile karıştırıldığında di
zünme gösterilmiştir.
pol-dipol etkileşimi oluşur. Böylece
polar bir molekül olan HCI, polar bir
çözücü olan H2O’da çözünür.
Çözücü Çözünen 5.
NH3 molekülleri ve
Suda
H2O molekülleri
arasında oluşan çözünmesine
etkin kuvvet hidratasyon denir.
hidrojen bağıdır.
H2O ve HCl arasındaki etkileşim
I II
dipol-dipol etkileşimidir. NH3(sıvı)
Çözelti III IV
• NaCl bileşiği iyonik bağ ile H2O mole Buna göre çözünme olayı ile ilgili;
külleri hidrojen bağları ve dipol-dipol Oluşan çözelti
I. Çözücü molekülleri arasındaki etkile Heterojen bir
etkileşimleri ile bir arada tutulur. NaCl bazik özellik
karışım oluşur.
su ile karıştırıldığında Na+ ve Cl– iyon şimler zayıflar. gösterir.
larına ayrışır. Bu iyonlar polar su mo II. Çözünen madde tanecikleri arasındaki V
lekülleri tarafından çevrelenir. Ger etkileşimler zayıflar.
çekleşen iyon–dipol etkileşimi ile NaCl mNH + mH = mçözelti’dir.
III. Çözücü ve çözünen madde tanecikleri 3 2O
katısı su içinde çözünür.
arasında yeni etkileşimler oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur? Polar bir madde olan NH3 sıvısının su
(H2O) ile oluşturduğu karışım ile ilgili ve-
Yemek
Tuzu A) Yalnız I B) Yanız II C) I ve II
Tuzun kristal
kapısı rilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
Tuzlu su çözeltisi
İyon-dipol etkileşimi A) I B) II C) III D) IV E) V
122 Sıvı Çözeltiler 1E 2E 3B 4E 5C

ÜNİTE
6. 8. Aşağıdaki madde çiftlerinin yoğun fazda
KONUYU
birbiri ile etkileşimleri sırasında oluşan ÖĞRENELİM 1
H2O(s) C6H6(s) etkin etkileşim türlerinden hangisi yanlış
Öğretmen Notu 2
verilmiştir?
(1H, 6C, 8O, 11Na, 17Cl, 35Br, 53I) • İyonik bileşik olan KCl bileşiği apo 3
1 2
lar bir çözücü ile etkileşirse iyon–in
Madde Çifti Etkin Etkileşim düklenmiş dipol etkileşimi gerçekle 4
Yukarıda verilen kaplar içerisinde aynı ko
şir. CCl4 gibi apolar olan moleküllerde
şullarda H2O ve C6H6 sıvıları bulunmaktadır. A) I2 – C6H14 London kuvvetleri
sadece indüklenmiş dipol etkileşimler
5
Buna göre kaplara aynı sıcaklıkta bir B) HI – H2O Dipol-dipol etkileşimleri bulunur. CCl4 ve KCl karıştığında olu
6
miktar I 2 katısı ilave edildiğinde; şan iyon–indüklenmiş dipol etkileşimi
C) CH3OH – C6H12O6 Hidrojen bağı
çok zayıf olduğundan KCl gibi mad
I. 1. kapta hidratasyon olayı ile çözünme
7
D) NaCl – H2O İyon-dipol etkileşimleri delerin CCl4 gibi çözücülerde çözü
gerçekleşir. nürlüğü yok denecek kadar az olur. 8
E) H2 – H2O Hidrojen bağı Bu nedenle KCl bileşiğinin apolar çö
II. 2. kapta C6H6 ve I 2 molekülleri arasın
zücülerde çözünmediği kabul edilir. 9
da anlık dipoller oluşur.
III. Her iki kapta da çözelti oluşur.
yargılarından hangileri doğru olur? K+
CCl4
(1H , 6C , 8O, I: 7A) İyon-indüklenmiş

dipol etkileşimi
9. CHCl3 (kloroform) ve C6H6 (benzen) bile-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III • Apolar O2 molekülleri London (indük
şikleri ile ilgili;
lenmiş dipol–indüklenmiş dipol) etkile
I. C6H6 apolar bir moleküldür. şimleri ile bir arada tutulur. Polar H2O
molekülleri hidrojen ve dipol-dipol etki
II. CHCl3 polar bir moleküldür.
leşimleri ile bir arada tutulur. Su mo
III. Her ikisi de suda iyi çözünür. lekülleri arasındaki çekim kuvveti su ve
O2 molekülleri arasındaki çekim kuvve
tinden daha büyüktür. Bu nedenle apo
(1H , 6C , 17Cl) lar O2 ile polar H2O molekülleri karıştı
ğında aralarında dipol – indüklenmiş di
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II pol etkileşimi gerçekleşir.
Dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi

zayıf olduğundan O2 az da olsa suda
çözünür.
10. Asitler, bazlar ve
7. I. III. Böylece deniz ve göllerde canlıların
tuzlar; su gibi polar
çözücülerde iyon yaşaması için uygun ortam sağlanır.
C6H6(s)
II. IV. larına ayrışarak çö • I2 ve CCI4 molekülleri apolardır ve
zünürler. Apolar her ikisinde de kendi molekülleri ara
sında indüklenmiş dipol– indüklenmiş
moleküller, apolar
dipol (London) etkileşimi bulunur. Her
çözücülerde moleküler olarak çözünürler.
iki molekülün etkileşim türü ve çekim
Yukarıda top–çubuk modelleri verilen kim- kuvveti birbirine çok yakın olduğun
C6H6 (benzen) sıvısı içinde bir miktar
yasal türlerin su içinde iyi çözünmeleri (+), dan katı I2 molekülleri sıvı CCl4mole
naftalin (C10H8) çözündüğü zaman aşağı-
iyi çözünmemeleri ise (-) işaretleri ile gös- külleri içinde çözünür.
daki olaylardan hangisi gerçekleşmez?
terildiğinde aşağıdaki işaretlemelerden
hangisi doğru olur? (1H , 6C)
A) Isı değişimi meydana gelir. • Polar NH3 molekülleri ve H2O mole

I II III IV
B) Solvatasyon olayı gerçekleşir. küllerinin her ikisinde de kendi mole
A) + - - - külleri arasında hidrojen bağı ve dipol
B) - + + - C) Naftalin, benzen içerisinde iyonlarına – dipol etkileşimi bulunur. Karıştırılan
ayrışarak çözünür. bu sıvı molekülleri arasında hidrojen
C) + - + +
bağları oluştuğundan NH3 ve H2O
D) Geçici dipoller oluşur.
D) - + - + molekülleri birbiri içinde çözünür. Hid
E) Dağılan tanecik boyutu 10-9 m'den kü rojen bağları bulunan moleküller birbi
E) + - - +
çüktür. ri içinde çok daha iyi çözünür.
6B 7B 8E 9C 10C Sıvı Çözeltiler 123

ÜNİTE
KONUYU
Derişim Birimleri/Kütlece Yüzde Derişim
Çözeltide çözünmüş Kütlece %20’lik 500 gram
3 • 100 gram çözeltideki çözünen mad
hâlde bulunan NaCl NaCl çözeltisi eklenirse
Çözeltilerin Derişimleri denin gram cinsinden kütlesine, küt- kütlesi 40 gramdır. derişim değişmez.
4 Derişim, bir çözeltide bulunan çözünmüş lece yüzde derişim denir.
madde miktarını belirtmek amacıyla ge m II Kütlece %20’lik III
5 liştirilmiş bir kavramdır. Çözeltinin birim
çözünen 200 gram NaCl
Kütlece %C = · 100 I sulu çözeltisi IV
hacmindeki çözünmüş madde miktarına m
çözelti
6 denir. Genel simgesi C harfidir.
(mçözelti = mçözünen + mçözücü) Çözeltinin Aynı sıcaklıkta bir miktar
7 Uyarı yoğunluğu çözücü ilave edilirse
1 g/mL den büyüktür. çözelti iletkenliği artar.
8 • Çözünürlük; belirli bir sıcaklık ve ba 80 gram NaCl katısının 320 gram saf su-
sınçtaki doymuş çözeltinin derişimidir. da tamamen çözünmesiyle oluşan çözel- V
9 ti kütlece yüzde kaçlıktır? Çökme olmadan bir miktar NaCl eklenip
• Çözeltinin özkütlesi; çözeltinin birim
çözülürse kütlece % derişimi artar.
hacminin kütlesidir.
A) 10 B) 20 C) 30
Ç özeltinin
Ç özeltinin NaCl sulu çözeltisi ile ilgili yukarıda veri-
kütlesi D) 40 E) 50
özkütlesi = (g/cm 3, g/L) len bilgilerden hangileri yanlıştır?
Ç özeltinin
hacmi (dsu = 1 g/mL)
Çözeltinin özkütlesi, saf çözücünün A) I B) II C) III D) IV E) V

özkütlesinden farklıdır. Çözünen ve
çözücünün özkütlesine bağlıdır. 2. Kütlece % 30'luk 400 gram tuzlu su çözel-
Örneğin: tisinde kaç gram su bulunur?
Aynı sıcaklıkta, tuzlu su çözeltisinin A) 280 B) 290 C) 300

özkütlesi arı suyun özkütlesinden bü
yüktür, alkollü su çözeltisinin özkütle D) 320 E) 360
si, arı suyun özkütlesinden küçüktür. 7.
1. Kütlece Yüzde Derişim

300 mL su
• 100 gram çözeltide bulunan çözünmüş 50 mL su
10 g X(k)
maddenin gram cinsinden miktarıdır. 3. 450 gram saf suya kaç gram şeker ila- 2 g X(k)
ve edilirse kütlece %25'lik bir çözelti elde
Kütlece % Çözünenin kütlesi (g)
= .100 edilir?
derişim Çözeltinin kütlesi (g)
Ç özeltinin Ç özücünün Ç özünenin A) 100 B) 150 C) 175

= + 200 mL su
kütlesi kütlesi kütlesi 100 mL su
(mçözelti = mçözücü + mçözünen) D) 200 E) 225 2 g X(k) 40 g X(k)
Örnek
Şekildeki 4 ayrı kapta oda sıcaklığında çö
50 gram şeker ve 200 gram su ile ha- zücü miktarları ve çözünen X katıları veril
zırlanan çözeltinin kütlece yüzde de- miştir.
rişimi kaçtır?
4. Kütlece % 46'lık 200 gram şekerli suda
kaç gram şeker çözünmüştür? Buna göre kaplardaki çözeltilerin kütle-
ce % derişimleri, en seyreltik olana 1 nu-
Çözüm A) 23 B) 46 C) 69 mara vermek üzere rakamlar ile derece-
D) 92 E) 115 lendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi
mçözelti = mçözücü + mçözünen elde edilir? (dsu = 1 g/mL)
= 200 + 50
A) B) C)
= 250 gram çözelti 1 2 3 2 3 4
mçözünen 5. 150 gram X katısının tamamının çözülme-
Kütlece %C = .100 4 3 1 4 2 1
mçözelti si ile kütlece % 40'lık bir sulu çözelti ha-
50 zırlamak için kaç gram saf su gereklidir? D) E)
Kütlece %C = · 100 4 3 4 3
250
%C = 20’lik şeker çözeltisi A) 50 B) 75 C) 150
1 2 2 1
D) 225 E) 250
124 Sıvı Çözeltiler 1B 2A 3B 4D 5D 6D 7B

ÜNİTE
8. 80 gram kütlece %10'luk NaOH sulu çö- 12. Kütlece %25'lik 300 gram tuzlu su çözel-
KONUYU
zeltisini kütlece %25'lik yapabilmek için tisini kütlece %40'lık yapabilmek için; ÖĞRENELİM 1
bu çözeltide aynı sıcaklıkta kaç gram da-
I. Kütlece %60'lık 500 gram tuzlu su eklemek 2
ha NaOH çözülmelidir? Öğretmen Notu
II. 75 gram tuz ekleyip tamamını çözmek.
3
A) 4 B) 12 C) 16 III. Çökme olmadan 150 gram su buharlaş Çözeltilerin seyretilmesi, deriştirilme
tırmak si ya da farklı derişimlerdeki çözeltilerin 4
D) 18 E) 24 karıştırılması:
aynı sıcaklıkta, yukarıda verilen işlem-
5
lerden hangileri ayrı ayrı uygulanabilir? %son · mson = (%1 · m1) + (%2 · m2) + ....
6
%son " son çözeltinin yüzdesi 7
mson " son çözeltinin kütlesi
8
(mson = m1 + m2 + ...)
%1 " 1. çözeltinin yüzdesi 9
m1 " 1. çözeltinin kütlesi
9. 400 gram kütlece %20'lik tuzlu su çözel- 13. Kütlece %8'lik 20 gram ve kütlece %15'lik Saf çözücünün yüzdesi 0’dır.
tisine aynı sıcaklıkta kaç gram saf su ila- 16 gram NaCl çözeltileri karıştırılıp 4 gram %0’lık = saf su
ve edildiğinde kütlece %10'luk çözelti el- daha NaCl katısı ilave edilerek tamamının
Saf çözünenin yüzdesi 100’dür.
de edilir? çözünmesi sağlanıyor.
%100’lük = tuz, şeker...
A) 100 B) 200 C) 400 Son durumdaki çözeltide dipte katı bu-
lunmadığına göre oluşan çözelti kütlece
D) 800 E) 1200 yüzde kaçlık olur?
A) 10 B) 15 C) 20
D) 25 E) 30
10. 90 gram tuzlu su çözeltisinden 18 gram su 14. 300 gram saf suya bir miktar tuz eklendiğin
buharlaştırıldığında 12 gram tuz çöküyor. de 20 gram tuz çözünmeden kabın dibine Uyarı
çöküyor.
Son çözelti kütlece %10'luk olduğuna göre • Doymamış bir çözeltiye aynı sıcaklıkta;
başlangıç çözeltisi kütlece yüzde kaçlıktır? Son çözelti kütlece %20'lik olduğuna göre
- çözünen eklenirse,
başlangıçta suya eklenen tuz kaç gramdır?
A) 15 B) 20 C) 25 - kütlece yüzde derişimi daha büyük
A) 70 B) 75 C) 80 bir çözelti eklenirse veya çözelti
D) 30 E) 40
den çözücü buharlaştırılırsa deri
D) 90 E) 95
şim artar.
• Bir çözeltiye çözücü eklenirse veya

çözünen çöktürülürse derişim azalır.
• Kütlece yüzde derişimleri farklı iki çö

15. I. Kütlece %20'lik zelti karıştırıldığında; oluşan yeni çö
zeltinin kütlece yüzde derişimi, iki çö
II. Kütlece %55'lik zeltinin başlangıç derişimleri arasında
III. Kütlece %5'lik bir değer olur.
11. Özkütlesi 1,2 g/cm3 olan 300 cm3 lük çözel Yukarıda verilen şeker çözeltileri eşit küt- Çözünen eklenirse
derişim artar.
tide 270 gram su bulunmaktadır. lede şeker içerdiğine göre çözeltilerdeki %2, m2 = ?
(Daha derişik olur.)
su kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakiler- Su Su eklenirse
buharlaştırılırsa derişim azalır
Buna göre çözelti kütlece yüzde kaçlıktır? den hangisinde doğru verilmiştir? derişimi artar. (daha seyreltik olur).
%1, m1
A) 5 B) 10 C) 20 A) I > II > III B) II > I > III C) III > I > II
D) 25 E) 30 D) III > II > I E) I > III > II
8C 9C 10B 11D 12B 13C 14E 15C Sıvı Çözeltiler 125

ÜNİTE
KONUYU
Kütlece ve Hacimce Yüzde Derişim
2 Örnek
1. Aynı koşullarda hazırlanan kütlece %30’luk 4. 50 gram X katısının bulunduğu bir kaba sa
3 Kütlece %20’lik 200 gram şekerli su ve %60’lık NaNO3 sulu çözeltilerinden ka- bit sıcaklıkta 950 gram saf su ekleniyor.
çözeltisine, aynı sıcaklıkta kütlece çar gram alınarak karıştırıldığında son du-
4 Buna göre aşağıdaki grafiklerden hangi-
%60’lık 300 gram şekerli su çözelti- rumda kütlece %48’lik 500 gram NaNO3 çö-
si kesinlikle yanlıştır?
si eklendiğinde oluşan yeni çözelti- zeltisi elde edilir?
5
nin kütlece yüzde derişimi kaç olur? A) Kaptaki katı B) Kütlece yüzde
kütlesi (g) derişim
6 %30’luk %60’lık 50 10
çözelti çözelti
7
Çözüm A) 300 200
Çözücü Zaman
8 B) 250 250 kütlesi (g)
mson = 200 + 300
9 C) 200 300
= 500 gram çözelti oluşur.
C) Çözünen D) Çözünen
D) 150 350 X katı kütlesi (g) X katı kütlesi (g)
%son · 500 = (20 · 200) + (60 · 300) 50 50
E) 100 400
%son = 44’lük çözelti oluşur.
Su Kütlece
kütlesi yüzde derişim
E) Kaptaki
toplam kütle (g)
Örnek 1000
50
2. Doymamış derişik bir tuz çözeltisinden
%5’lik aynı sıcaklıkta bir miktar su buharlaştı- Eklenen
KCl çözeltisi su kütlesi (g)
rıldığında;
I. kap I. Çözünen tuz miktarı artar.
II. Çözeltinin derişimi değişmez.
%25’lik
III. Çözeltinin kütlesi azalır.
KCl çözeltisi
IV. Çözücü/çözünen oranı artar.
II. kap
I. kaptaki kütlece %5’lik KCl sulu çözel (İşlem sonucunda çökelme olmamaktadır.)
tisi ile II. kaptaki kütlece %25’lik KCl su
lu çözeltisi aynı sıcaklıkta karıştırıldığın A) Yalnız III B) I ve II C) III ve IV
da kütlece %20’lik 2000 gram KCl çözel
D) I, II ve III E) II, III ve IV
tisi elde ediliyor.
Buna göre, başlangıçta alınan çözelti
kütleleri kaçar gramdır?
3. Kütlece %25'lik 200 gram X tuzunun sulu 5.
Hacimce % derişim 100 mL çözeltide
çözeltisine aynı sıcaklıkta,
çözünen maddenin mL cinsinden hacmi
Çözüm I. 50 gram X tuzu ekleyip çözme dir. Hacimce % derişim aşağıdaki bağın
II. Çökme olmadan 75 gram su buharlaş tı ile bulunabilir.
%5 5 $ 5X tırma
Ç özünenin hacmi (mL)
III. Kütlece %55’lik 200 gram X tuzu sulu Hacimce = .100
%20 %deriflim Ç özeltinin hacmi (mL)
çözeltisi ekleme
%25 15 $ 15X işlemleri ayrı ayrı uygulanıyor.
Buna göre hangi işlemlerin ayrı ayrı uy- 100 mL alkol ile hacimce %25'lik sulu çö-
5X + 15X = 2000
gulanması sonucunda X tuzu çözeltisi zelti oluşturabilmek için kaç mililitre su
X = 100
kütlece %40'lık hâle gelebilir? gereklidir? (Hacim değişimi ihmâl ediliyor.)
%5 $ 5 · X = 5 · 100
= 500 gram A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) 200 B) 250 C) 300
%25 $ 15 · X = 15·100 D) II ve III E) I, II ve III D) 400 E) 500
= 1500 gram
126 Sıvı Çözeltiler 1C 2A 3E 4B 5C

ÜNİTE
6. 64 gram etil alkol ve 120 gram su ile hazır- 9. Hacimce % 50 X sıvısı içeren sulu çö-
KONUYU
lanan çözeltinin hacimce % alkol derişimi zeltiden belirli bir miktar alınıp 20 gram ÖĞRENELİM 1
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak su ile karıştırıldığında oluşan yeni karı-
Öğretmen Notu 2
verilmiştir? (Hacim değişimi ihmâl ediliyor.) şım kütlece % 40 X sıvısı içerdiğine gö-
(dalkol = 0,8 g/mL, dsu = 1 g/mL) re başlangıçtaki çözeltiden kaç mL alın- 3
2. Hacimce Yüzde Derişim
mıştır? (dX: 0,8 g/mL, dsu: 1 g/mL)
• 100 mL çözeltide bulunan çözünmüş 4
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 48
A) 50 B) 100 C) 150 maddenin mL cinsinden miktarıdır.
• Sıvı - sıvı çözeltilerde kullanılır. 5
D) 200 E) 250
• Genelde; 6
Vçözelti = Vçözücü + Vçözünen alınır.
Ama bu yaklaşık bir değerdir. Karı 7
şımlarda hacim korunmayabilir.
8
Hacimce = Çö z ü nenin hacmi ( mL ) . 100
%deri fl im Çö zeltinin hacmi ( mL ) 9
10. 6 litrelik etil alkolün tamamı kullanılarak • Hacimce % 20 lik 200 mL alkollü su,
7. 20°C 20°C 40 mL alkol aynı sıcaklıkta toplam ha
elde edilen 80 derecelik kolonya ile,
cim 200 mL oluncaya kadar su ekle
Hacimce nerek hazırlanır.
Hacimce
%40 alkol
%20 alkol
600 mL
400 mL
6L
alkol
Aynı sıcaklıkta yukarıda verilen hacimce
%20 ve %40 alkol çözeltileri karıştırıldı-
ğında oluşan yeni çözeltide hacimce % ...
kaç alkol bulunur?
250 mL kolonya şişelerinden kaç tanesi
(Hacim değişimi ihmal ediliyor.) tamamen doldurulabilir?
A) 16 B) 20 C) 32 D) 40 E) 68 A) 20 B) 25 C) 30 D) 40 E) 50
Örnek
Kolonya için kullanılan "derece" ifadesi,

kolonya içerisinde bulunan alkolün ha
cimce yüzdesini belirtmektedir.
Buna göre 1600 mL alkol ve 400 mL
saf su kullanılarak hazırlanan kolon-
yanın derecesi kaçtır?
11. 80 mL glikol ile yoğunluğu 1,6 g/mL olan (Hacim kaybı ihmal edilecektir.)
8. Kolonyada derece çözeltideki hacimce alkol
yüzdesini verir. 500 mL sulu çözelti hazırlanıyor.
Buna göre 70 derecelik kolonya için; Buna göre oluşan çözeltinin kütlece ve
hacimce yüzde derişimleri aşağıdakiler-
I. Alkol kütlesi
V
alkol (dglikol = 2 g/mL)
II. hacim oranı Çözüm
V
% (m/m) % (V/V)
su
Vçözelti = 400 + 1600 = 2000 mL
III. Suyun hacmi
A) 20 40 Vçözünen
verilen niceliklerden hangileri bulunabi- Hacimce %C = ———— · 100
B) 16 20 Vçözelti
lir? (dalkol = 0,8 g/mL , dsu = 1 g/mL)
C) 20 16 1600 · 100
= ———
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) 32 16 2000
= %80’lik
D) I ve II E) I, II ve III E) 16 32
Kolonyanın derecesi 80° olur.
6D 7C 8B 9D 10C 11C Sıvı Çözeltiler 127

ÜNİTE
KONUYU
ppm ve Mol Kesri
5. ppm (Milyonda Birlik Kısım)
2
1. 4. 0,8 kilogramlık bir su örneğinde 4 miligram
• Bir çözeltide (genellikle suda) eser • Bir çözeltide eser miktarda çözünen
3 Ni2+ iyonu tespit edilmiştir.
miktarda (çok az miktar) çözünen maddenin derişimini ifade etmek için
4
maddelerin derişimi için kullanılan de ppm kullanılır. Buna göre su örneğindeki Ni2+ iyonu de-
rişim türüdür. Sorular çözülürken çö rişimi kaç ppm'dir?
mg
5 zücü ve çözünen kütlesi aynı birime (çözünen)
çevrilir. Genellikle gram alınır.
ppm = A) 4 B) 5 C) 8 D) 10 E) 12
kg
6 m çözünen (ç özelti)
ppm = .10 6 mg
7 m çözelti ( çözünen)
ppm =
L
1ppm = mg/L (1 L çözeltide 1 mg çö ( çözelti)
8
zünen = 1 ppm) m
( çözünen) 6
9 • Genellikle çözünen madde çok az olduğun
ppm = · 10
m
( çözelti)
dan çözücü kütlesinin çözelti kütlesine eşit
olduğu kabul edilir.
240 mililitre maden suyu şişesinde 9·10-6
• 1 kg = 103 gram
gram Na+ iyonu bulunmaktadır.
• 1 gram = 103 mg = 106 ng
Buna göre maden suyundaki Na+ iyonu
(ng = mikrogram)
derişimi kaç ppm’dir?
• 1 ng = 10–6 gram
(dmaden suyu = 1,25 g/mL)
• 1 L su = 1 kg su = 103 gram su 5. 2 gram AgCl tuzu 10 litre suya atıldığında 0,4
A) 0,01 B) 0,02 C) 3·10-3 gramının çözünmeden kaldığı belirleniyor.
D) 2·10-3 E) 3·10-2 Buna göre oluşan çözeltideki AgCl tuzu-
nun derişimi kaç ppm'dir?
A) 8 B) 16 C) 80 D) 160 E) 400
Örnek
Mg2+ iyonu derişimi 3 ppm olan bir
sulu çözeltinin 10 litresinde kaç milig-
ram Mg2+ iyonu vardır?
(dçözelti = 1,2 g/mL)
2. Bir kaplıca suyundan alınan su örneği analiz
edildiğinde 6 kilogramında 0,3 mg Cd 2+ iyo
nu bulunduğu tespit edilmiştir.
Buna göre kaplıca suyundaki Cd 2+ iyonu

Çözüm derişimi kaç ppm'dir? 6. Likopen, parlak kırmızı bir pigmenttir. Do
mates ve diğer kırmızı meyvelerde bulunur.
m çözelti
A) 0,05 B) 0,2 C) 0,5 D) 2 E) 20 Güçlü bir antioksidandır. Kansere ve yaşlan
d = (10 L = 10·103 mL)
çözelti Vç dırıcı dejeneratif hastalıklara karşı destek
özelti
sağlamaktadır.
m
1, 2 =
10·10 3
m = 12·103 gram çözelti

m çözünen
ppm = ·10 6
m
çözelti
m özünen
ç
3= ·10 6
12·10 3 3. 5·10 –3 gram KNO3 katısının 4 kilogram 125 gram domateste 3,75 mg likopen bu-
suda çözünmesi ile oluşan çözeltinin de- lunduğuna göre domatesteki likopenin
m Mg 2+ = 36·10–3 gram = 36 miligram
rişimi kaç ppm’dir? derişimi kaç ppm’dir?
Cevap: 36 mg
A) 0,8 B) 1,25 C) 1,5 D) 2 E) 2,5 A) 0,3 B) 30 C) 300
D) 6 E) 600
128 Sıvı Çözeltiler 1E 2A 3B 4B 5D 6B

ÜNİTE
7. 1 litre suda 0,03 gram tuz içeren bir çö- 10. Fabrika atıklarının karıştığı belirlenen bir göle,
KONUYU
zelti ile ilgili; fabrikanın 1 günde 5 ppm derişimli Hg2+ iyo ÖĞRENELİM 1
nu içeren 5 ton su bıraktığı tespit edilmiştir.
I. Çözünenin derişimi milyonda 3’tür. 2
Fabrikanın bu olayı 20 gün boyunca de- Öğretmen Notu
II. ppm cinsinden derişimi 30’dur.
vam ettirdiği anlaşıldığına göre göle bı- 3
III. Aynı tuzdan içine 0,01 gram daha ilave 4. Mol Kesri
rakılan toplam Hg2+ iyonu kaç kilogram-
edilirse milyonda 4'lük bir çözelti oluşur. • Bir karışımdaki herhangi bir madde 4
dır? (1 ton = 1000 kg)
yargılarından hangileri doğrudur? nin mol sayısının karışımda bulunan
5
A) 0,5 B) 1 C) 2,5 D) 5 E) 50 bütün maddelerin toplam mol sayısı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III na oranına mol kesri denir. Karışım
6
da bulunan maddelerin mol kesirleri
toplamı 1’e eşittir. Mol kesri büyük X 7
harfi, mol sayısı n ile gösterilir.
XCH = CH4’ün mol kesri 8
4
nCH = CH4’ün mol sayısı
4
9
a mol CH4
b mol He
8. 0,072 kilogram su içinde kaç gram NaOH

katısı çözündüğünde çözeltideki NaOH’nin
n CH
1 X CH =
4 a
,
mol kesri olur? (H: 1 , O: 16 , Na: 23) 4
=
3 n CH + n He
4
a+ b
n He b
A) 80 B) 90 C) 100 D) 120 E) 160 11. 10,08 kilogramlık bir şekerli su örneğin- X He = =
n CH + n He a+ b
de şekerin mol kesri 0,2 olduğuna gö- 4
a b
re karışımda kaç gram şeker bulunur? X CH + X He =
4
+
a+ b a+ b
(H2O: 18, C6H12O6: 180)
a+ b
= =1
A) 7200 B) 5400 C) 3600 a+ b
X CH + X He = 1
4
D) 720 E) 360
9. 1 kg çözeltide 1 mg
çözünenin bulun
ması çözeltinin deri Örnek
şiminin 1 ppm oldu
ğunu ifade eder. 180 gram glikozun (C6H12O6) 90 gram
suda tamamen çözünmesi ile oluşan
Görseldeki su kay çözeltideki glikozun mol kesri kaçtır?
nağından alınan
(H: 1, C: 12, O: 16)
1 kg suyun anali
zinde 50 mg siyanür iyonu bulunduğu tes
pit edilmiştir. Çözüm
Suyun içilebilmesi için içindeki siya- m
n=
nür (CN-) iyonu derişiminin en fazla 0,05 MA
ppm olması gerektiğine göre; 12. Sadece mol kesri bilinen bir tuzlu su çö-
MA = 18 g/mol
I. Sudaki siyanür (CN ) derişimi 50 - zeltisinin; H2O
ppm'dir. MA = 180 g/mol

I. Suyun kütlesi C 6 H 12 O 6
II. Suyun içilmesi sağlık açısından olduk 180 90

II. Çözeltideki maddelerin mol sayıları oranı nC H 12 O 6
= nH O
=
ça tehlikelidir. 6 180 2 18
III. Çözeltinin toplam mol sayısı
= 1mol = 5 mol
III. Kaynak suyu tarımda sulama için kulla
niceliklerinden hangileri hesaplanamaz?
nılmamalıdır. n toplam = 1 + 5 = 6 mol
yargılarından hangileri doğrudur? (H2O: 18 g/mol) n glikoz
X glikoz =
n toplam
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
1
=
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III 6
7B 8A 9E 10A 11A 12D Sıvı Çözeltiler 129

ÜNİTE
KONUYU
Molarite ve Molalite
2 Öğretmen Notu 1. 4. Özkütlesi, mol kütlesi ve kütlece yüzde de

Bir çözeltinin 1 litresinde çözünmüş ola
3 6. Molar Derişim (Molarite) rişimi bilinen çözeltinin molar derişimi;
rak bulunan maddenin mol sayısına o
4 • 1 litre çözeltide çözünen maddenin maddenin molaritesi veya molar derişi-
%C·d
mol sayısına denir. Başka bir deyiş mi adı verilir ve "M" ile gösterilir. M= · 10
MA
5 le 1 litre hacimde çözünen maddenin
Molar derişim hesaplamalarında;
mol miktarıdır. bağıntısı ile hesaplanabilir.
6 n " mol
Molar Çözünenin mol sayısı (n) M =
V " litre (Özkütle (d) birimi olarak g·mL–1 veya g/cm3
Derişim (M) = .
7 Çözeltinin hacmi (V) molar kullanılır.) (M: Molar derişim, %C: Kütlece
yüzde derişim, d: Özkütle, MA: Çözünenin
n mol
8 M = — (Birimi —— veya molar diye ifa mol kütlesi)
V L bağıntısı kullanılır.
de edilir.)
9 Kütlece %40’lık NaOH sulu çözeltisinin öz
• Molar derişim sıcaklıkla değişir. Buna göre 2 mol KNO3 katısının tama- kütlesi 1,2 g·mL–1'dir.
men çözülmesi ile hazırlanan 250 mL'lik
• Su üzerine X katısı eklenerek sabit sı Buna göre bu sulu çözeltinin derişimi
sulu çözeltinin derişimi kaç molardır?
caklıkta hazırlanan çözelti için molar kaç molardır? (NaOH: 40)
derişim – çözünenin mol sayısı değişi
A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 4 E) 8
minin grafiği aşağıdaki gibidir: A) 4 B) 6 C) 8 D) 12 E) 16
M
Eklenen X in
0 mol sayısı
M = Çözeltinin molar derişimi

a = Doymuş çözeltinin molar derişimi
Vçözelti = Vsu + Vkat›

144424443 Genelde:
ihmal edilir.
2. 200 mL 0,2 molarlık glikoz (C6H12O6) su- 5. Bir X asidinden oluşan sulu çözeltinin yo
lu çözeltisinde kaç gram glikoz (C6H12O6) ğunluğu 1,2 g·mL–1'dir.
çözünmüştür? (C6H12O6: 180) Çözeltideki X asidi yüzdesi kütlece %49
olduğuna göre 2 litre çözeltide kaç gram
A) 1,8 B) 3,6 C) 7,2 D) 14,4 E) 90
X asidi çözünmüştür? (X: 98 g/mol)
Örnek
A) 98 B) 196 C) 588
0,2 mol NaOH katısı bir miktar suda çö
D) 1176 E) 2352
zülerek 20 mL çözelti hazırlanıyor.
Buna göre çözeltinin derişimi kaç

mol/L’dir?
Çözüm
V = 20 mL = 0,02 L 6.
3. 0,02 mol KBr katısı çözülerek kaç mililit- Kütlece %31,5’lik HNO3 sulu çözeltisinin de
n 0, 2 relik sulu çözelti hazırlanırsa oluşan çö- rişimi 6 molardır.
M= &M=
V 0, 02
zeltinin derişimi 0,5 mol·L–1 olur?
Buna göre çözeltinin özkütlesi kaç
M = 10 molarlık NaOH çözeltisi hazır
A) 10 B) 20 C) 40 D) 100 E) 200 gram/cm3 tür? (H: 1, N: 14, O: 16)
lanmış olur.
A) 1 B) 1,1 C) 1,2 D) 1,3 E) 1,4
130 Sıvı Çözeltiler 1E 2C 3C 4D 5D 6C

ÜNİTE
7. I. 28 gram KOH katısı üzerine saf su ekle 10. 2000 gram saf suda 17 gram NaNO3 ka-
KONUYU
nerek hazırlanan 500 mL çözelti tısı tamamen çözülerek hazırlanan sulu ÖĞRENELİM 1
çözeltinin derişimi kaç molaldir? 7. Molalite (m)
II. 56 gram KOH katısı ve 1000 mL saf su 2
ile hazırlanan çözelti (NaNO3: 85) 1 kilogram (1000 gram) çözücüde çö
zünmüş maddenin mol sayısına mola- 3
III. 5,6 gram KOH kullanılarak hazırlanan A) 0,10 B) 0,15 C) 0,20 lite denir. Molalite “m” ile gösterilir. Bi
100 mL sulu çözelti 4
D) 0,25 E) 0,30 rimi mol/ kg dır.
Yukarıda verilen çözeltilerden hangileri-
Çözünen maddenin 5
nin derişimi 1 molardır? (KOH: 56) mol sayısı mol
m= =
Çözücünün kg 6
A) Yalnız I B) II ve III C) I ve II kütlesi
D) I ve III E) I, II ve III 7
Örnek 8
400 gram su ile 0,5 molal CaBr2 su- 9
lu çözeltisi hazırlamak için çözeltide
kaç gram CaBr2 çözünmelidir?
(CaBr2: 200)
11. I. 3,7 gram Ca(OH)2 katısı 50 mL saf suda Çözüm

8.
Molalite (m): Bir kilogram çözücü içeri tamamen çözünüyor. n çözünen n CaBr
sinde çözünmüş maddenin mol sayısına
2
m= & 0, 5 =
II. 8 gram NaOH katısının tamamen çözül kg çözücü 0, 4 kg
molalite denir.
mesiyle ile 200 mL sulu çözelti hazırla n CaBr = 0, 2 mol
2
Ç özünen maddenin mol say›s› (n) nıyor. m m

Molalite(m) =
Ç özücünün kilogram cinsinden kütlesi n= & 0, 2 =
III. 1,12 gram KOH katısının tamamı 20 gram MA 200
saf suda çözünüyor. m = 40 gram CaBr2 kullan›lmal›d›r.
şeklinde hesaplanır.
Yukarıdaki çözeltilerden hangilerinin de-
Buna göre 14,4 gram HCl’nin 200 mL saf su rişimi 1 molaldir?
ile çözeltisi hazırlanıyor.
(dsu = 1 g/mL, NaOH: 40, KOH: 56, Ca(OH)2: 74) Öğretmen Notu
Hazırlanan bu çözeltinin derişimi kaç
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Yoğunluk - Molarite İlişkisi
molaldir? (HCl: 36, dsu: 1 g/mL)
Bir çözeltinin kütlece yüzde derişimi ve
A) 1 B) 2 C) 4 D) 5 E) 10 yoğunluğu, molaritesi ile doğru orantılıdır.
% · d · 10
M = —————
MA
d $ Yoğunluk
% $ Kütlece yüzde derişim
MA $ Çözünenin mol kütlesi
M $ Molar derişim
Örnek
Bir musluk suyunda Cl- iyonu derişimi
3 ppm’dir.
Buna göre 10 kg suda kaç mg Cl- iyo-
nu çözünmüştür?
12. Derişimi 2 molar olan X sulu çözeltisinin yo
9. 400 gram CaBr2 tuzunun bir miktar saf suda ğunluğu 0,88 g/mL’dir. Çözüm
çözülerek hazırlanan sulu çözeltisinin deri
Buna göre çözeltinin molalitesi aşağıda- m Cl
şimi 0,2 molaldir.
-
ppm = · 10 6
kilerden hangisinde doğru verilmiştir? m çözelti
Buna göre çözeltide kaç kg su kullanıl- m Cl
(X: 40, dsu = 1 g/mL) 3=
-
· 10 6
mıştır? (Ca: 40, Br: 80) 10.10 6
A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 5 E) 7,5 mCl– = 30 mg Cl– iyonu çözünmüştür.
A) 2,5 B) 5 C) 7,5 D) 15 E) 10
7D 8B 9E 10A 11D 12B Sıvı Çözeltiler 131

ÜNİTE
KONUYU
Derişim Birimleri ve Çözeltilerin Seyreltilmesi
2 Örnek
1. 4.
Önceden hazırlanmış doygun olmayan Birden fazla aynı türdeki çözelti karıştırıldı
3 Ca2+ iyonu suya sertlik veren iyonlar
bir çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar çö ğında yeni oluşan çözeltide çözünen mad
dandır. Dünya standartlarına göre içi
zünen ilave edilerek veya çökelme olma denin mol sayısı, karışan çözeltilerdeki çö
4 lebilir suda Ca2+ iyonu derişimi maksi
dan buharlaştırma işlemi yapılarak deri zünen maddelerin mol sayılarının toplamı
mum 20 mg/L olmalıdır.
5 şimi artırılabilir. na eşitir.
Bir su şişesinin etiketinde Ca2+ iyonu
6 derişimi 4 ppm olarak belirtilmiştir. Çözünen madde miktarı değiştirilmeden nson = n1 + n2 + n3 + …
çözeltinin hacmi değiştirildiğinde, başlan
Bu su, sağlık açısından içilebilir mi-
7 gıçta çözeltideki maddenin mol sayısı (n1)
dir? Açıklayınız. (dsu = 1 g/mL) n = M·V olduğundan yukarıdaki bağıntıda
ile en son oluşan çözeltideki maddenin mol
8 sayısı (n2) eşit olur.
n değerleri yerine M·V yazıldığında;
9 Çözüm Bu durum, MK·VK = M1·V1 + M2·V2 + M3·V3 + …

2+
1L suda maksimum 20 mg Ca iyonu M1· V1 = M2· V2
bulunabilir. >n
>n bağıntısı elde edilir.
mg 1 2
ppm = & 1 L su = 106 mg
L
20 bağıntısı ile hesaplanabilir. 0,25 M, 500 mL NaCl sulu çözeltisi ile 0,4
ppm = ·10 6 & ppm = 20
10 6 M, 250 mL NaCl sulu çözeltisi aynı sıcaklık
20 ppm maksimum olması gereken Ca2+ 0,4 M 300 mL KCl sulu çözeltisine aynı sı ta karıştırılıyor.
derişimidir. caklıkta 300 mL saf su ilave ediliyor.
Oluşan yeni çözeltideki NaCl derişimi
4 ppm < 20 ppm olduğu için su içilebilir.
Buna göre elde edilen yeni çözeltinin de- kaç molardır?
rişimi kaç molardır?
A) 0,1 B) 0,3 C) 0,5 D) 0,8 E) 1
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,6
Öğretmen Notu
Bir çözeltinin seyreltilmesi, deriştirilmesi ya

da aynı tür çözeltiyle karıştırılması; 2. 0,2 M KOH sulu çözeltisinden çökme olma 5. 4 M, 800 mL KCl sulu çözeltisi ile aynı sı-
• Çözeltinin seyreltilmesi, deriştirilmesi dan aynı sıcaklıkta 50 mL su buharlaştırıl caklıkta 3 M, 200 mL KCl sulu çözeltile-
(Su ekleyip, buharlaştırma):
dığında son durumda yeni oluşan çözeltinin ri karıştırılırsa yeni çözeltinin molar deri-
Su buharlaştırma Su ekleme
(çökme olmaksızın)
n
derişimi 0,3 M oluyor. şimi kaç olur?
n M =—
M =— V
V
Derişim
Derişim
Buna göre başlangıçtaki çözeltinin hac-
artar.
azalır. A) 1,2 B) 1,6 C) 3,2 D) 3,8 E) 4
mi kaç mililitredir?
M1 M2
V1 V2
A) 500 B) 300 C) 200 D) 150 E) 50
n1 = n2
M1 · V1 = M2 · V2
• Aynı tür çözeltiler karıştırılırsa:

NaCl çözelti NaCl çözelti
M1 + M2
V1 V2
n1 = M1·V1 n2 = M2·V2
3. 0,2 mol NaBr katısı ile hazırlanan 250 mi- 6. 0,2 M, 250 mL Ca(NO3)2 sulu çözeltisi ile
lilitrelik sulu çözeltiye aynı sıcaklıkta kaç aynı sıcaklıkta 0,8 M Ca(NO3)2 sulu çö-
Mson = ? mL saf su ilave edilirse son çözeltinin zeltisinden kaç mL karıştırılırsa yeni çö-
Vson = V1 + V2 derişimi 0,2 M olur? zeltide Ca(NO3)2 derişimi 0,4 M olur?
nT = n1 + n2
A) 250 B) 500 C) 750 A) 400 B) 300 C) 250 D) 150 E) 125
Mson · Vson = (M1 · V1) + (M2 · V2)
D) 1000 E) 2000
132 Sıvı Çözeltiler 1B 2D 3C 4B 5D 6E

ÜNİTE
7. Şekildeki kapta katısıyla dengede olan NaNO3 10. NaI katısının doymamış sulu çözeltisi bulu
KONUYU
sulu çözeltisine, aynı sıcaklıkta dipteki katının nan bir behere aynı sıcaklıkta bir miktar NaI ÖĞRENELİM 1
tamamını çözecek kadar saf su ilave ediliyor. katısı ilave edilip tamamı çözülüyor. Katı - sıvı çözeltileri için; 2
Buna göre; 1. Dibinde katısı olmayan bir çözelti-
ye, aynı sıcaklıkta saf su eklenirse; 3
Çözelti yoğunluğu Molarite
Saf su
Saf su 4
NaNO3(suda) 5
Derişik Seyreltik
Zaman Zaman tuzlu su tuzlu su
I II 6
NaNO3(k)
• Molar derişimi azalır.
Kütlece % derişim 7
• Kütlece yüzde derişimi azalır.
Oluşan çözeltide başlangıca göre;
• Özkütlesi azalır. 8
I. Kütlece yüzde derişim • Aynı basınçta kaynamaya başlama sı
II. Molarite Zaman caklığı azalır. 9
III. Molalite III • Buhar basıncı artar.
• Çözelti elektrolit ise iletkenliği azalır.
niceliklerinden hangileri aynı kalır? yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur?
• Çözünürlük değişmez.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III • Çözelti seyrelir.
D) I ve II E) I, II ve III • Çözelti kütlesi artar. (Eklenen sudan dolayı)

2. Doymamış bir çözeltinin suyu, aynı

sıcaklıkta çözelti doyuncaya kadar
buharlaştırılırsa;
8. 0,1 molarlık 200 mL şekerli su çözeltisi-

nin derişimini 0,2 molar yapabilmek için; Doymamış Doymuş
tuzlu su tuzlu su
I. 200 mL saf su ilave etmek
II. 0,4 molar 100 mL şekerli su ilave etmek • Molar derişimi artar.
III. 0,1 mol şeker ilave etmek • Kütlece yüzde derişimi artar.
aynı sıcaklıkta yukarıdaki işlemlerden • Özkütlesi artar.

hangileri tek başına uygulanabilir? 11. • Aynı basınçta kaynamaya başlama
sıcaklığı artar.
(Katı ilavesinde hacim değişimi ihmal ediliyor.)
0,2 molar • Buhar basıncı azalır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III CaCl2(suda) • Çözelti elektrolit ise iletkenliği artar.
500 mL
D) I ve III E) II ve III • Çözünürlük değişmez.
• Çözelti derişir.
Yukarıda verilen çözeltiye; • Çözelti kütlesi azalır.
(Buharlaşan sudan dolayı)
İşlem Derişim
9. Doymamış şekerli su I. 0,1 molar CaCl2 sulu çö- Azalır 3. Doymuş bir çözeltiden aynı sıcak-
Şeker zeltisi ilave etmek
çözeltisine aynı sıcak lıkta su buharlaştırılırsa;
lıkta bir miktar şeker Il. 0,3 molar CaCl2 sulu çö- Artar
eklenip çözülüyor. zeltisi ilave etmek
Doymuş Doymuş
tuzlu su tuzlu su
Buna göre aşağıda- lll. 0,2 molar CaCl2 sulu çö- Değişmez
ki yargılardan hangi- Doymamış zeltisi ilave etmek
Tuz
şekerli su
si yanlıştır?
aynı sıcaklıkta tablodaki işlemler ayrı ay- • Çözelti kütlesi azalır. (Çökelmeden do
A) Çözelti kütlesi artar. rı uygulandığında derişim değişimi ile il- layı çözünen ve buharlaşmadan dolayı
B) Kütlece yüzde derişim artar. gili verilen sonuçlardan hangileri doğru su miktarı azaldığı için)
olur? (Çökme olayı gerçekleşmemektedir.) • Diğer nicelikler değişmez.
C) İletkenlik artar.
D) Molal derişim artar. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Çözünen şeker kütlesi artar. D) I ve II E) I, II ve III
7E 8B 9C 10A 11E Sıvı Çözeltiler 133

ÜNİTE
KONUYU
İyon Derişimi ve Çözeltilerin Karıştırılması
2
4. Dibinde katısı olan bir çözeltiye, aynı 4. 0,8 mol CaCl2 tuzu ile oluşturulan 2 lit-
1. İyonik bileşiklerin iyonlaşma denklemi
3 sıcaklıkta dibindeki katı çözününce- relik çözeltiye ait iyonların derişim - za-
ye kadar su eklenirse; genellikle aşağıdaki gibidir.
man grafiği aşağıdakilerden hangisinde
su
4 XaYb ( k ) aX(bsuda
+ a-
) + bY( suda ) doğru verilmiştir?
5 Doymuş A) Derişim (mol/L) B) Derişim (mol/L)

tuzlu su
11,2 gram KOH katısı çözülerek 0,5 litrelik Ca2+
6 0,2 Cl– 0,3
sulu çözelti hazırlanıyor.
Tuz Tuz 0,1 Ca2+ Cl–
7 Buna göre çözeltideki K+ iyonları derişi-
0,1
• Çözelti kütlesi artar. (Çözünme oldu

8 mi ([K+]) kaç molardır? (H: 1 O: 16, K: 39) 0 Zaman 0 Zaman
ğu ve su eklendiği için) C) Derişim (mol/L) D) Derişim (mol/L)
• Diğer nicelikler değişmez. A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5 D) 1 E) 2
9
0,8 Cl– 0,8 Ca2+
5. Aynı cins iki çözelti eşit hacimlerde
0,4 Ca 2+
0,4 Cl–
aynı sıcaklıkta karıştırılırsa; karışımın
molar derişimi, karışanların molar de- 0 Zaman 0 Zaman
rişimlerinin ortalamasına eşittir. E) Derişim (mol/L)
6. Molar derişimleri ve sıcaklıkları aynı
0,4 Cl–
olan aynı cins iki çözelti farklı hacimler-
0,2 Ca2+
de karıştırılırsa, karışımın molar derişimi
başlangıçtaki molar derişimlere eşittir. 0 Zaman
İyon Derişimi
• Asitler, bazlar ve tuzlar suda iyonlarına
ayrışarak çözünürler. Bu tür çözeltilere
elektrolit çözeltiler denir. Elektrolit çö
2. Litresinde 0,2 mol Al(NO3)3 katısı bulu-
zeltilerde iyon derişimi ve sıcaklık arttık
nan sulu çözeltinin 100 mililitresinde kaç
ça çözeltinin iletkenliği artar. İyon derişimi
mol NO-3 iyonu vardır?
genellikle köşeli parantez ile ( [ ] ) belirtilir.
XcYd(k) su
cXd+ c- A) 0,04 B) 0,06 C) 0,08
(suda) + dY (suda)
[Xd+] = Xd+ iyonu derişimi = c M D) 0,1 E) 0,18 5. 1 litre Ca(NO3)2 sulu çözeltisine aynı sıcak
lıkta 3 litre saf su eklendiğinde NO–3 iyon de
[Yc-] = Yc- iyonu derişimi = d M rişimi grafikteki gibi değişmektedir.
[Toplam iyon] = Toplam iyon = (c + d) M
derişimi NO3– iyon derişimi
NaCl " Na + Cl + -
(mol.L–1)
X
AlCl3 " Al3+ + 3Cl-
Ca(NO3)2 0,3
(suda)
Farklı İyonik Çözeltilerin Karıştırılması
1L Zaman
Farklı iyonik çözeltiler karıştırıldığında
öncelikle maddelerin mol sayısı bulunur. Buna göre Ca(NO3)2 sulu çözeltisinin
Daha sonra son durumda iyon derişimle başlangıçdaki molar derişimi ve grafik-
rini bulmak için o iyonun toplam mol sa teki X değeri kaçtır?
yısı çözeltinin toplam hacmine bölünür.
Ca(NO3)2 derişimi
(mol·L–1) X
Uyarı 3. 34 gram NaNO3 katısının tamamen çö- A) 0,6 1,2
[İyon
(M1·V1· iyonun ) + (M2·V2· iyonun ) zünmesi ile elde edilen 400 mililitre- B) 0,6 1,8
katsayısı katsayısı
derişimi] = ———————————————— lik NaNO3’ün sulu çözeltisindeki toplam
VT
C) 0,4 0,6
(VT = V1 + V2) iyon derişimi kaç molardır? (NaNO3: 85)
D) 0,4 1,2
A) 0,5 B) 1 C) 1,5 D) 2 E) 4 E) 0,8 1,6
134 Sıvı Çözeltiler 1B 2B 3D 4C 5A

ÜNİTE
6. 200 gram saf suyla hazırlanan CaX 2 tuzu 9. Bir kap içerisinde bulunan 1 litre NaCl çözel
KONUYU
nun sulu çözeltisinde toplam iyon derişimi tisine aynı sıcaklıkta 1 litrelik 0,3 M XCla çö ÖĞRENELİM 1
0,9 molaldir. zeltisi damla damla eklenerek karıştırılıyor.
Örnek 2
Çözeltide çözünen CaX 2 tuzu 12 gram Derişim (mol/L)
4 molar 200 mL KNO3 sulu çözeltisin- 3
olduğuna göre X atomunun mol kütlesi
den aynı sıcaklıkta çökme olmadan
aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- [Cl–]
0,4 100 mL su buharlaştırıldığında olu- 4
miştir? (Ca: 40) şan yeni çözeltinin molar derişimi kaç
0,3
mol/L olur? 5
A) 24 B) 40 C) 64 D) 80 E) 128 0,2
0,1 [Na+] Çözüm 6
Zaman
I. Yol
7
+ – n
Oluşan yeni çözeltide Na ve Cl iyonlarının M= 8
molar derişimlerinin zamanla değişimi gra V
n
fikteki gibidir. 4= 9
0, 2
Buna göre XCla bileşiğinin formülündeki n = 0,8 mol
“a” değeri kaçtır? Vson = 200 – 100
7.
Farklı iyonik çözeltilerin karıştırılmasında = 100 mL = 0,1 L
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
iyon derişimi bulunurken; öncelikle mad n
M( son ) =
delerin mol sayıları bulunur. Daha sonra V( son )
son durumda iyon derişimleri bulunurken 0, 8
M( son ) =
o iyonun toplam molü toplam hacme bö 0, 1
lünür. M( son ) = 8 molar
II. Yol
0,2 molar Ca(NO3)2 ile 0,4 molar Al(NO3)3 M1.V1 = M2.V2
10. 0,2 M, 600 mL KCl sulu çözeltisiyle 400 mL
sulu çözeltileri eşit hacimlerde karıştırılıyor.
X M KCl sulu çözeltisi aynı sıcaklıkta ka- 4·200 = M2 · 100
Buna göre oluşturulan son çözeltideki rıştırıldığında Cl– iyon derişimi 0,6 M oldu- M2 = 8 molarlık çözelti oluşur.
NO –3 iyonu derişimi kaç molardır? ğuna göre X değeri kaçtır?
A) 1,6 B) 1,2 C) 0,8 D) 0,4 E) 0,2 A) 0,4 B) 0,8 C) 1,2 D) 1,6 E) 2

Örnek
Şekildeki 1,2 molar

Ca(NO3)2 sulu çözelti
sine aynı sıcaklıkta 0,3
molar Ca(NO3)2 su
lu çözeltisi ilave edildi
ğinde son durumda 0,9
molarlık bir çözelti elde
11.
– ediliyor.
0,2 molar NO3 0,5 litresinde toplam
iyonu içerir. 1,5 mol iyon vardır. Buna göre çözeltilerin hacimleri ora-
nını bulunuz.
8. 0,4 M, 600 mL Na2SO4 sulu çözeltisi ile II 0,1 M Ca(NO3)2 III

Çözüm
0,2 M, 400 mL Al2(SO4)3 sulu çözeltileri- I sulu çözeltisi IV
nin aynı sıcaklıkta karıştırılmasıyla olu- M1 = 1,2 M V1 L
şan çözeltide Al3+ ve SO42- iyon derişim- 1 litresinde 0,1 mol
Elektrolittir. M2 = 0,3 M V2 L
leri sırasıyla kaçar molardır? Ca2+ iyonu vardır.
Mson = 0,9 M
4 @
6SO2–
V
[Al3+] Vson = (V1 + V2) L
Toplam iyon derişimi 0,3 molardır. Mson · Vson = (M1.V1) + (M2.V2)

A) 0,80 0,48
B) 0,64 0,16 0,9 · (V1 + V2) = (1,2 · V1) + (0,3·V2)
C) 0,16 0,48 Yukarıdaki şemada 0,1 molar Ca(NO3)2 3V1 + 3V2 = 4V1 + V2
sulu çözeltisi için verilen bilgilerden han- 2V2 = V1
D) 0,16 0,32
gisi yanlıştır? V1
E) 0,32 0,16 =2
V2
6D 7C 8C 9B 10C 11C Sıvı Çözeltiler 135

ÜNİTE
KONUYU
Koligatif Özellikler
2 Öğretmen Notu
1. D 1 3. 6,06 g KNO3(k) 22,2 g CaCl2(k) 54 g C6H12O6(k)
Sıvılar her
3 Koligatif Özellikler Bir çözeltinin Y sıcaklıkta
derişime bağlı buharlaşır.
Bir çözeltinin derişimine bağlı özellikle
4 olan özelliklerine Y 2
rine koligatif özellikler denir. Yani bir koligatif özellikler Bir çözeltinin
5 çözeltinin fiziksel özelliklerini belirleyen denir. buhar basıncı 400 g su
D 300 g su
özelliklerdir. Raoult Yasası 200 g su
6 Koligatif özellikler; ile açıklanır.
I II III
• Kaynama noktası yükselmesi (Ebü D Y
7 liyoskopi) Yukarıda verilen maddeler ile hazırlanan
• Donma noktası alçalması (Kriyos Bir sıvıda uçucu olmayan bir 3
8 katının çözünmesi ile oluşan doymamış çözeltilerin;
kopi) çözeltinin buhar basıncı, saf
1. Aynı ortamdaki kaynamaya başlama sı
9 • Buhar basıncı düşmesi çözücüye göre daha düşüktür.
caklıkları
• Ozmos D Y
2. Aynı sıcaklıktaki buhar basınçları
• Koligatif özellikler toplam tanecik deri
şimiyle orantılıdır. 4 5 niceliklerinin büyükten küçüğe doğru
Moleküller
karşılaştırılması aşağıdakilerden hangi-
Çözünen Yukarıda birbiri ile bağlantılı doğru ve yanlış
madde
arası etkile
Kaynama sinde doğru verilmiştir?
elektrolit ise
şim artar.
noktası artar.
ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış ağaç ça
iletkenlik artar. lışması verilmiştir. (KNO3: 101 , CaCl2: 111 , C6H12O6: 180)
Buhar Toplam Donma Buna göre verilen ifadeler doğru ise “D”,
basıncı tanecik noktası 1 2
düşer. derişimi artarsa düşer.
yanlış ise “Y” yönünde ilerlendiğinde
kaç numaralı çıkışa ulaşılır? A) I, II, III III, II, I
Uçuculuk Osmotik B) II, III, I I, III, II
azalır. basınç artar.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
C) I, II, III I, III, II
Bu değişimler sabit basınçta ve uçucu ol
mayan bir katı çözündüğünde geçerlidir. D) II, III, I II, III, I
• Etil alkol gibi uçucu bir madde çözün E) III, II, I I, II, III
düğünde kaynama noktası, donma
noktası düşer ve buhar basıncı artar.
a) Kaynama Noktası Yükselmesi

(Ebüliyoskopi)
• Arı (saf) sıvıda uçucu olmayan bir katı 2. Aşağıdaki çözeltiye aynı sıcaklıkta hacim
çözülürse; oluşan çözeltinin kaynama
değişmeden bir miktar KCl katısı eklenip çö
ya başladığı sıcaklık, aynı dış basınç
zünüyor.
taki arı sıvının kaynama noktasından
yüksektir.
I II
• Çözeltinin kaynama sıcaklığı (doyma
mış çözeltinin kaynamaya başladığı +
Na iyon derişimi –
Cl iyonları mol sayısı
sıcaklık) ile arı sıvının kaynama nok değişmez. artar.
tası arasındaki farka kaynama nok-
tası yükselmesi (∆Tk) denir. Bu de Aynı
sıcaklıkta 0,5 molal Çözeltinin
ğişimden yararlanarak bir maddenin 1 L NaCl donmaya 4.
çözeltinin
mol kütlesinin bulunması yöntemine buhar basıncı sulu başlama
ebüliyoskopi denir. azalır. çözeltisi sıcaklığı Saf Alkollü Tuzlu
artar. su su su
• Bu değişimin nedeni incelenirse: Bir sı
V
vının buhar basıncı, dış basınca eşit III I II III
olunca kaynama gerçekleşir. Arı bir sı Çözeltinin aynı dış
vının normal kaynama noktası buhar basınçta kaynamaya
başlama sıcaklığı yükselir. Şekilde verilen sıvıların aynı şartlarda
basıncının 1 atmosfere eşit olduğu sı
buhar basınçları arasındaki ilişki aşağı-
caklıktır. İçinde uçucu olmayan bir katı IV
daki seçeneklerden hangisinde doğru
çözünen sıvının buhar basıncı azalaca
ğı için, oluşan çözeltinin buhar basıncı Buna göre verilen bilgilerden hangisi belirtilmiştir? (Tuz uçucu olmayan katı, al
nın 1 atmosfere ulaşabilmesi için çözel yanlıştır? kol uçucu olan bir sıvıdır.)
tinin, arı sıvınınkinden daha yüksek bir
sıcaklığa kadar ısıtılması gerekir. Kısa A) I B) II C) III D) IV E) V A) II > III > I B) I > III > II C) III > I > II
ca; çözeltisinin kaynama sıcaklığı arı D) I > II > III E) II > I > III
sıvınınkinden daha yüksektir.
136 Sıvı Çözeltiler 1D 2C 3B 4E
ÜNİTE
5. 7.
KONUYU
ÖĞRENELİM
∆Tk (°C)
X 1
FeCl3 KCl MgCl2 Y
sulu sulu sulu 3a Öğretmen Notu 2
çözeltisi çözeltisi çözeltisi
• Bu değişimi, doymamış tuzlu suyun 1 atm 3
I II III a
basınçtaki ısınma eğrisinde incelersek;
t(°C) 4
Aynı koşullardaki kaplarda bulunan çözelti C D
lerde Cl- iyonları derişimleri eşittir. M (mol/L) 100+b
(tuzlu su, 5
B şekerli su)
Normal basınçta suyun kaynama noktasın 100+a
Buna göre aynı ortamda bulunan çözelti-

A
daki yükselmenin (∆Tk) molariteye (M) bağlı ∆Tk 6
lerin donmaya başlama sıcaklıkları (1) ve 100
E
(Saf su)
değişim grafiği yukarıda verilmiştir.
kaynamaya başlama sıcaklıkları (2) ara- 7
sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisin- Buna göre X ve Y bileşikleri aşağıdakiler- I. bölge II. bölge III. bölge
de doğru verilmiştir? den hangisi olabilir?

Kaynama noktası yükselmesi Zaman 8
I. Bölge
• Doymamış bir çözel 9
1 2 X Y ti ısıtıldığında kayna Doymamış
A) I > III > II III > II > I ma noktasına kadar %10 luk çözelti
A) FeCl3 KBr
sıcaklığı artar. İçinde
B) I > III > II II > III > I B) C2H5OH Fe(OH)3 uçucu olmayan mad
C) II > III > I I > III > II de çözündüğünde
C) Al(NO3)3 C6H12O6
moleküller arası etki
D) III > I > II II > I > III D) KCl MgCl2 leşim arttığı için kaynama noktası artar
ve 100°C’nin üzerine çıkar.
E) II > I > III III > I > II E) Na2SO4 C6H12O6
II. Bölge
• Sıvı kaynamaya baş
ladığında buharlaş Doymamış
%30 luk çözelti
ma maksimum düze
ye ulaşır. Su buhar
laşır ve buharlaştıkça
derişim artar. Derişim
n
arttığı için de çözel M =—
V
ti doygun hâle gelene
kadar kaynama noktası yükselmeye de
vam eder.
Bu bölgede çözeltinin;
• Sıcaklığı artar.
• Buhar basıncı değişmez.
6. Aşağıda X, Y ve Z maddelerinin buhar ba 8. Aşağıdaki grafikte, normal basınçta suyun
• Çözücü kütlesi azalır.
sıncı–sıcaklık grafiği verilmiştir. donma noktasındaki değişimin (∆Td), çözelti • Çözünen kütlesi değişmez.
derişimlerine (M) bağlı olarak değişimi veril • Çözeltinin derişimi artar.
Buhar basıncı (mmHg) miştir. • Çözeltinin özkütlesi artar.
0 1 2 3 III. Bölge
X Y Z Derişim (mol/L)
760 • Çözelti doygun oldu
–a
ğunda su buharlaş Doymuş
C6H12O6 maya devam eder %60 lık çözelti
–2a buharlaşan su ora

X nında çözünen mad
–3a de çöker, derişim sa
Sıcaklık (°C) Y bit kalır ve kaynama n
M =—
78 100 103 noktası sabit kalır. Sabit V
∆Td
Sıvılar aynı ortamda bulunduğuna göre; Bu bölgede çözeltinin;
Buna göre X ve Y çözeltileri aşağıdakiler- • Sıcaklığı değişmez.
I. X saf etil alkol, Y saf su, Z ise tuzlu su ola • Buhar basıncı değişmez.
den hangisi olabilir? • Çözücü kütlesi azalır.
bilir.
• Çözeltideki çözünen kütlesi azalır, ka
II. Aynı ortamda kaynarken buhar basınç X Y bın dibindeki katı miktarı artar.
ları eşittir. A) Ca(NO3)2 KCl • Çözeltinin derişimi değişmez.
III. Oda koşullarında buhar basıncı en bü • Çözeltinin özkütlesi değişmez.
B) NaCl Ca(NO3)2 A, B, C ve D noktalarında çözelti kayna
yük olan Z’dir.
C) NaNO3 AlCl3 dığı için buhar basıncı sabit kalır. Çünkü
yargılarından hangileri doğrudur? bir sıvı kaynarken buhar basıncı dış ba
D) CaBr2 Al(NO3)3 sınca eşit olur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A, B, C, D $ kaynama olur.
E) C2H5OH AlCl3
Buhar
D) I ve II E) I, II ve III basıncı; E < A = B = C = D = Pdış
5B 6D 7E 8B Sıvı Çözeltiler 137

ÜNİTE
KONUYU
2 Öğretmen Notu 1. Oda koşullarında, kaynamakta olan X tuzu 3. Derişimleri aynı olan X, Y ve Z sulu çözelti
3 b) Donma Noktası Alçalması (Kriyoskopi) nun sulu çözeltisinin sıcaklığının zamanla lerinin deniz seviyesinde sıcaklığa bağlı bu
Arı sıvıda uçucu olmayan bir katı çözü değişim grafiği aşağıda verilmiştir. har basınçları değişimi grafiği aşağıdaki gi
4 lürse, oluşan çözeltinin donmaya baş bidir.
ladığı sıcaklık, aynı sıcaklıktaki arı sıvı Sıcaklık (°C)
5 nın donma noktasından düşüktür. Arı sı
Buhar basıncı (mmHg)
vının donma noktası ile çözeltinin don
ma sıcaklığı (doymamış çözeltinin don 100 + b
6 B C Saf
maya başladığı sıcaklık) arasındaki far 100 + a su X Y Z
ka donma noktası düşmesi (∆Td) de A 760
7 nir. Bu değişimden yararlanarak bir
maddenin mol kütlesinin bulunması
8 yöntemine kriyoskopi denir.
Bu değişimi, doymamış tuzlu suyun 1 atm Zaman
9 basınçtaki soğuma eğrisinde incelersek;
t(°C) 0 Sıcaklık (°C)
a
2a
3a
Buna göre;
+
+
+
0
10
0
10
10
I. Çözelti, A noktasında kaynamaya baş
lamıştır.
0
saf su
Buna göre X, Y ve Z maddeleri aşağıdaki-
Zaman II. Kaynama olayı, B noktasında durmuştur.
–b
lerden hangisindeki gibi olabilir?
III. A – C arasında, çözeltinin buhar basın
Donma noktasının düşmesi cı değişmez. X Y Z
Bir sıvıda uçucu olmayan bir katı çö yargılarından hangileri yanlıştır?
zündüğünde moleküller arası etkileşim A) NaCl Al(NO3)3 CaCl2
ler arttığı için soğutulduğunda sıvı mo
lekülleri düzgün bir şekilde kristallene A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B) CaCl2 KNO3 C6H12O6
mez yani düzensizliği artar bu da don
ma noktasının düşmesine neden olur. D) I ve III E) II ve III
C) NaOH CaCl2 FeCl2
Çözelti doygun hâle gelinceye kadar
donma noktası düşer.
D) C6H12O6 NaCl CaCl2
Sulu çözeltilerde kaynama noktası yük
selmesi ve donma noktası düşmesinin E) C6H12O6 KNO3 Al(NO3)3
faz diyagramında incelenmesi:
Basınç (atm)
ü
üc
öz
fç
katı sıvı sa elti
çöz
2.
Su molekülü
4. Basınç (atm)
Basınç
Saf su Tuzlu su
gaz
Tuzun iyonları 1
Sıcaklık (°C)
Sıvı
Td Tk
Üçlü faz diyagramında safsızlığın etkisi

Katı
∆Td : Donma noktası düşmesi x y
Yarı geçirgen zar  Gaz 
∆Tk : Kaynama noktası yükselmesi 0 Sıcaklık (°C)
–b 0 100 100+a
Üçlü faz diyagramı incelendiği zaman Yukarıdaki sistemde gerçekleşen olay ile
saf çözücü içerisinde uçucu olmayan bir
ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
katı çözündüğünde donma noktası dü Yukarıdaki düz ve kesikli eğrilerden olu-
şerken kaynama noktası yükselir yoru şan saf su ve tuzlu su örneklerine göre;
A) Ters ozmos ile içme suyu elde edilmek
mu yapılır.
tedir. I. x, donma noktası düşmesi aralığını
1 atm basınçta 1 M taneciğin suyun kay
nama noktasını a°C kadar yükselttiği, don
gösterir.
B) Osmotik basınç çözeltinin derişimi ile
ma noktasını b°C kadar düşürdüğü kabul II. y, kaynama noktası yükselmesi aralığı
doğru orantılıdır.
edilirse bazı maddelerin suda çözünme nı gösterir.
si sonunda kaynama ve donma noktasın C) Evlerde su arıtma cihazlarında ters oz III. Saf sıvıda uçucu olmayan bir katı çö
daki değişim aşağıdaki tablodaki gibi olur. mos ile içme suyu elde edilebilir. zündüğünde kaynama noktası yükselir,
Kaynama Donma donma noktası düşer.
1 atm
noktası (°C) noktası (°C) D) Su molekülleri derişimi fazla olan tarafa
Saf su 100 0 doğru geçer. ifadelerinden hangileri doğru olur?
1M C6H12O6 (1M tanecik) 100 + a –b
E) Zamanla derişim basınç uygulanan sağ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1M NaCl (2M tanecik) 100 + 2a –2b
tarafta artar.
1M AlCl3 (4M tanecik) 100 + 4a –4b D) II ve III E) I, II ve III
0,4M Al2(SO4)3 (2M tanecik) 100 + 2a –2b
138 Sıvı Çözeltiler 1B 2D 3D 4E

ÜNİTE
5.
KONUYU
7. 1 mol NaCl(k) 3 mol A(k)
ÖĞRENELİM 1
X Y
Kütlece Kütlece Öğretmen Notu 2
%2’lik %10’luk
NaCl NaCl • 1 atm basınçta suda 1 molal tanecik çö 3
çözeltisi çözeltisi 1 L saf su 2 L saf su zünürse kaynama noktası 0,52 °C yük
1 2 selir, donma noktası 1,86°C düşer. 4
I II
∆Tk = Kk · mR tanecik
Yarı geçirgen zar 5
∆Tk = Kaynama noktasındaki yükselme
Aynı ortamda bulunan yukarıdaki kaplarda
Farklı derişimlerde aynı sıcaklıkta NaCl çö Kk = Suyun kaynama noktası yükselme 6
aynı sıcaklıkta sırası ile 1 mol NaCl ve 3 mol
zeltileri bir yarı geçirgen zar (membran) ile sabiti = 0,52°C/m
A katıları tamamen çözülüyor. 7
birbirinden ayrılmıştır. ∆Td = Kd · mR tanecik
I. kaptaki çözeltinin kaynamaya başlama ∆Td = Donma noktasındaki alçalma 8
Buna göre; sıcaklığı saf suyun kaynama noktasından Kd : Suyun donma noktası alçalma
I. Su geçişi 1 yönünden 2 yönüne doğru x°C, II. çözeltinin kaynamaya başlama sı- sabiti = 1,86°C/m 9
daha hızlı gerçekleşir. caklığı ise 3x°C fazla olduğuna göre A m = molalite
II. Zamanla aynı şartlar içinde Y tarafının maddesi aşağıdakilerden hangisi olabilir? mRiyon = çözelti içerisindeki toplam iyon
osmotik basıncı düşer. molalitesi
A) NaNO3 B) K 2SO4 C) Na3PO4
III. X çözeltisinin elektrik iletkenliği zaman • 1 atm basınçta saf su içerisinde aşağı
la artar. D) MgCl2 E) Al2(SO4)3 daki maddeler çözündüğünde çözelti
nin kaynama noktası ve donma noktası;
Kaynama Donma
1 atm noktası noktası
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III (°C) (°C)
1 molal C6H12O 6
100 + 0,52 –1,86
D) II ve III E) I, II ve III (1 molal tanecik)
1 molal NaCl 100 +
–2.1,86
(2 molal tanecik) (2.0,52)
1 molal AlCl3 100 +
–4.1,86
0,5 kg su 1 mol Ca(NO3)2 100 +
-6.1,86
şeklinde değişir.
c) Buhar Basıncı
Kapalı bir sistemde bir sıvının buharının
yaptığı basınca buhar basıncı denir.
6. Başlangıçta 1. bölmedeki su oranı 2. bölmeye

8. Doymamış NaNO3 sulu çözeltisine aynı
göre daha fazladır.
basınç ve sıcaklıkta azar azar KNO3 katı-
V
IV sı ilave edilerek çözünmesine ilişkin aşa-
Zamanla 2. bölmede
ğıda çizilen grafiklerden hangisi yanlış-
Membran su miktarı artar.
tır? (Çözelti hacmi değişmemektedir. İşlem
Denge buhar basıncı
sırasında çökme olmamaktadır.)
III 2. kapta zamanla Yoğunlaşma oranı = Buharlaşma oranı
kütlece kütlece
%10’luk %20’lik yoğunluk azalır. A) Elektrik iletkenliği B) NO3– derişimi
çözelti çözelti Buhar basıncı üç şeye bağlıdır;
1 2 1. Sıcaklık, 2. Sıvının cinsi, 3. Safsızlık
1. bölmede buhar
Buhar basıncı
basıncı zamanla artar.
II
I Zaman Zaman Pdış
2. bölmede çözelti derişimi zamanla azalır.

C) Çözeltinin kaynamaya D) Na+ derişimi
başlama sıcaklığı
Yukarıdaki kapta yarı geçirgen zar (memb t(°C)

Kaynama noktası
ran) ile ayrılmış bölmelerde aynı sıcaklıkta
Zaman Zaman Sıcaklık artarsa sıvının buhar basıncı
ki eşit kütlelerde X tuzunun çözeltileri bulun
artar. Bir sıvının buhar basıncı (iç ba
maktadır. E) K+ derişimi sınç) dış basınca eşit olana kadar artar.
Buna göre verilen bilgilerden hangisi Sıvının buhar basıncı dış basınca eşit
yanlıştır? olduğunda kaynama gerçekleşir.
Aynı ortamda kaynayan sıvıların kay
A) I B) II C) III D) IV E) V Zaman
nama süresince buhar basınçları birbi
rine eşittir.
5E 6B 7C 8B Sıvı Çözeltiler 139

ÜNİTE
KONUYU
2 Örnek
1. 4. 1 atm dış basınçta 1 molarlık Ca(NO3)2 su
t°C de 180 gram C6H12O6 ve 54 gram Bir çözeltinin kaynama noktasındaki
3 lu çözeltisinin kaynamaya başlama sıcaklığı
H2O ile hazırlanan çözeltinin ay- yükselme ∆Tk = Kk.mRiyon bağıntısı ile
c100 + am ° C 'dir.
3
4 nı şartlarda buhar basıncını bulu- bulunabilir. 2
nuz. (t°C de H2O’nun buhar basıncı 160 ∆Tk = Kaynama noktasındaki yükselme Buna göre;
5 mmHg’dir.) (H: 1, C: 12, O: 16) Kk = Suyun kaynama noktası yükselme
I. 0,8 M Al2(SO4)3 çözeltisi
6 sabiti
II. 0,5 M K3PO4 çözeltisi
mRiyon = Toplam iyon molalitesi
7 yukarıda verilen sulu çözeltilerin aynı dış
Buna göre 2 kg suda 2 mol NaBr çözün- basınçta kaynamaya başlama sıcaklıkla-
8 Çözüm düğünde oluşan çözelti normal koşullar- rı aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
da kaç °C’de kaynamaya başlar? rilmiştir? (Aynı koşullarda suyun kaynama
9 180
nC = = 1mol sıcaklığı 100°C'dir.)
6
H 12 O 6
180 (Su için Kk = 0,52 °C·m–1)
54
nH O = = 3 mol A) 103,12 B) 102,6 C) 102,08 I (°C) II (°C)
18 2
n T = 3 + 1 = 4 mol D) 101,04 E) 100,52 A) 100 + 2a 3

100 + a
2
°
PC H 12 O 6(k) =0 B) 100 + 2a 100 + a
6
nH O C) 100 + 5a 100 + a
° 2
Pçözelti = P H O· 2 nT
D) 100 + a 100 + 2a
3
= 160· & 120 mmHg
4 E) 100 + a 100 + 3a
2. 0,5 mol Ca(NO3)2 katısının 5 kg suda ta-

mamen çözünmesiyle hazırlanan çözel-
Öğretmen Notu
tinin normal koşullarda donmaya başla-
• Örneğin, X ve Y arı sıvılarının oluştur ma sıcaklığı aşağıdakilerden hangisinde
5.
duğu ideal karışım özelliği gösteren doğru verilmiştir? (Su için Kd = 1,86°C/m) Raoult Yasasına göre bir çözeltinin ay
çözeltide buhar basıncı hesaplama: nı sıcaklıkta buhar basıncı o çözelti
• Her bir bileşenin kısmi basıncı: A) +7,44 B) –0,558 C) –1,86
yi oluşturan sıvıların kısmi buhar basınç
nX 0 nY 0 D) –3,72 E) –7,44
PX = n .PX PY = n .PY
ları toplamına eşittir. Kısmi buhar basıncı
T T
ise saf sıvının buhar basıncının mol kes
bağıntısından hesaplanır.
ri ile çarpımıdır. A ve B sıvıları ile çözel
nX
nT & Sıvı fazda X in mol kesri, ti hazırlandığında çözeltinin buhar basıncı
nY n n
Pçözelti = PA°· A + PB°· B formülü ile he
nT & Sıvı fazda Y nin mol kesri, nT nT
saplanabilir. Eğer A sıvı B moleküler katı
PX0 ve PY0 & Çözücü ve çözünen ko n
ise çözelti buhar basıncı Pçözelti = PA°· A
numundaki sıvıların saf haldeki buhar nT
basınçlarıdır. şeklinde hesaplanır.
• Çözeltinin toplam buhar basıncı, 3. 1 atm basınçta 0,4 M NaCl sulu çözeltisinin 2 mol metanol (CH3OH) sıvısı ile aynı sı-
PT = PX + PY yani
kaynamaya başlama sıcaklığı (100 + a) °C’dir. caklıkta 3 mol su karıştırılarak elde edi-
len ideal çözeltinin t°C’deki buhar basıncı
nX nY Bu çözeltiye x M Al(NO3)3 sulu çözeltisin-
kaç mmHg’dir?
Pçözelti = P0X + P0Y · den eşit hacimde ilave edildiğinde olu-
nT nT
şan yeni çözeltinin aynı ortamda kayna- t°C’de buhar basınçları
bağıntısından hesaplanır. Çünkü çö maya başlama sıcaklığı (100 + 3a)°C ol- f P0 = 270 mmHg, P
0
= 55 mmHg p
CH OH HO
zeltinin toplam buhar basıncı, bile duğuna göre x değeri kaçtır? 3 2
şenlerinin kısmi buhar basınçlarının

toplamına eşittir. A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 1 A) 108 B) 128 C) 141 D) 156 E) 168
140 Sıvı Çözeltiler 1D 2B 3E 4B 5C

ÜNİTE
9. 1 mol X katısı ve 19 mol saf su ile hazırlanan
KONUYU
6.
• Raoult Yasasına göre, çözüneni uçucu
çözeltinin buhar basıncı 25°C sıcaklıkta 95 ÖĞRENELİM 1
olmayan çözeltilerdeki buhar basıncı çö
mmHg olarak ölçülmüştür.
zücünün mol kesri ile doğru orantılıdır. 2
n Buna göre X katısı aşağıdakilerden han- Öğretmen Notu
çözücü
gisi olabilir? 3
P =P ·
a n çözücü + n çözünen k
çözelti çözücü d) Ozmotik Basınç
(25°C de suyun buhar basıncı 100 mmHg’dir.) 4
Bir çözücünün saf çözücüden çözelti
• Çözünen madde suda iyonlaşan bir
ye geçişine ozmos denir. Ozmos, suyun 5
katı ise iyon mol sayıları hesaba katıla A) NaCl B) C6H12O6 C) CaCl2
yarı geçirgen zar aracılığıyla derişimin
rak, nçözünen, toplam tanecik sayısı ola düşük olduğu ortamdan derişimin yük
D) Al(NO3)3 E) (NH4)2SO4 6
rak alınır. sek olduğu ortama doğru geçişidir. Ya
şamın temeli olan hücreye, madde giriş 7
t°C’de 0,05 mol (NH4)3PO4 katısı 2 mol su lerinin bir kısmı ozmos sayesinde olur.
Ozmosda derişimin yoğun olduğu ortam 8
içinde tamamen çözünerek bir çözelti hazır
derişimin küçük olduğu ortama bir em
lanıyor. 9
me kuvveti uygular. Bu kuvvete “osmo-
Buna göre sulu çözeltinin aynı sıcaklıkta- tik basınç” denir.
ki buhar basıncı kaç mmHg olur? Ozmotik basınç çözelti derişimi ile doğ
(t°C’de Psu buharı = 22 mmHg) ru orantılıdır.
Basınç
A) 14 B) 15 C) 18 D) 20 E) 22
I II
7. t°C sıcaklıkta 1 mol etil alkol (C2H5OH) ve 10. 600 gram saf suda 1,2 mol Mg(NO3)2 katı- Saf su Şekerli su
4 mol su ile hazırlanan çözelti için, sının tamamen çözünmesi ile hazırlanan
çözeltinin normal basınçta (1 atm) kay- Yarı geçirgen zar
I. Etil alkolün kısmi buhar basıncı kaç namaya ve donmaya başlama sıcaklıkla-
mmHg’dir? Şekildeki düzeneğin II. kısmına şeker
rı aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
li suyun osmotik basıncından daha az
II. Suyun kısmi buhar basıncı kaç rilmiştir?
basınç uyguladığımızda su molekülleri
mmHg’dir?
(Su için Kk = 0,52°C·m–1, Kd = 1,86°C·m–1) I. bölgeden II. bölgeye geçer ve ozmos
III. Çözeltinin buhar basıncı kaç mmHg’dir? gerçekleşir.
Kaynamaya Donmaya
sorularının cevapları aşağıdakilerden han- başlama sıcaklığı başlama sıcaklığı II. kısma şekerli suyun osmotik basın
cından daha yüksek bir basınç uygula
gisinde doğru olarak verilmiştir?
A) 100,52 –1,86 nırsa, şekerli su çözeltisinden saf suya
(t°C’de; P0su = 100 mmHg, P0etanol = 200 mmHg) doğru (II. bölgeden I. bölgeye doğru) su
B) 101,04 –3,92
geçişi olur. Bu olaya ters ozmos denir.
I II III C) 103,12 –11,16 Ters ozmos sonucunda çözeltideki şe
ker oranı artar.
A) 40 80 120 D) 102,08 –7,84
Ozmos
B) 80 40 120 E) 104,16 –14,88
C) 20 40 60
Yarı geçirgen
D) 20 80 100 zar
E) 40 80 140 Akış
Akış
Yüksek derişimli çözelti

Düşük derişimli çözelti
Ters ozmos
11. 46 gram XBr2 tuzunun 250 gram saf suda Basınç
8. Saf su ile 1 atmosfer basınç altında ha-
çözünmesi ile hazırlanan çözeltinin nor- Basınç
zırlanan 1’er molallik aşağıdaki çözelti-
mal basınçta kaynamaya başlama sıcak-
lerden hangisinin donmaya başlama sı-
lığı 101,56°C olduğuna göre X elementi-
caklığı en düşüktür? Yarı geçirgen
nin mol kütlesi kaç gramdır? zar
A) AlCl3 B) Al2(SO4)3 C) KNO3 (Kk = 0,52°C·m–1, Br: 80) Akış
Akış
D) MgCl2 E) C6H12O6 A) 6 B) 12 C) 24 D) 40 E) 56
Düşük derişimli çözelti
Yüksek derişimli çözelti
6D 7A 8B 9B 10C 11C Sıvı Çözeltiler 141

ÜNİTE
KONUYU
Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler
2 Öğretmen Notu 1. 3. “a” noktasındaki çözelti aşırı doymuştur.

NaCl sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta bir
3 ÇÖZÜNÜRLÜK miktar saf su eklenirse tuzun çözünürlüğü
I
Belirli sıcaklık ve basınçta 100 gram çö “d” noktasındaki çözelti
4 Çözünürlük II
doymuştur.
zücüde çözünebilen maksimum madde X(k)
artar azalır değişmez
5 miktarına çözünürlük denir. a “c” noktasında çözü-
III
Çözünürlük, doymuş çözeltinin derişimi b nürlük d noktasına
6 m çözünen Katı ve sıvıların Gazların Gazların c göre daha fazladır.
dir. çözünürlüğü çözünürlüğü çözünürlüğü d
7 100 g çözücü basınçla basınçla doğru sıcaklıkla ters Sıcaklık “b” noktasında çözelti
değişmez. orantılıdır. orantılıdır. IV doymamıştır.
8 Çözünürlük çözücü veya çözünenin V
miktarına bağlı değildir. D Y D Y D Y
“b” noktasında çözelti ısıtılırsa doygun hâle gelir.
9
6 5 4 3 2 1
X katısının çözünürlük–sıcaklık değişiminin
Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler Yukarıdaki diyagramda en üstten başla- grafiği yukarıdaki gibidir.
1. Basınç: Katı ve sıvıların çözünürlüğü yarak ifadeleri doğru (D) veya yanlış (Y)
olarak belirleyen bir öğrenci kaç numa- Buna göre grafik ile ilgili yapılan yorum-
basınçtan etkilenmez. Gazların çözünür
ralı çıkışa ulaşır? lardan hangisi yanlıştır?
lüğü ise basınçla doğru orantılıdır.
Çözünürlük (gram/100 gram su) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) I B) II C) III D) IV E) V
Gaz
Katı, sıvı
Basınç
• Basınç azaldıkça gazların sıvıdaki çö

zünürlüğü azaldığı için gazlı içecekle
rin kapağı açıldığında gaz kabarcıkla
rı oluşur. Bu nedenle bu tür içecekler
2. 4. P0
ya hemen içilmeli ya da şişenin ağzı Çözünürlük (g/100 cm3 su) M İdeal
hemen kapatılmalıdır. piston
30 1
CO2(g)
• Denizde derine inen dalgıçlar yüze X 2
ye aniden çıkınca vurgun olayı mey 20 CO2(g)
Y
dana gelir. Çünkü derine inildiğinde 12
Z
basınç arttığı için dalgıçların kanında CO2(suda)
0 Sıcaklık (°C) CO2(suda)
çözünen N2 gazının miktarı artar. De 30 50
niz yüzeyine aniden çıkıldığında ba A kabı B kabı
Grafiğe göre X, Y ve Z sulu çözeltileri için
sınç azaldığı için çözünürlüğü azalan
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
N2 gazı kandan gaz halinde açığa çı
(dsu = 1 g/cm3) Aynı sıcaklıkta şekildeki kaplara bir mik-
karak vurguna neden olur. tar daha CO2 gazı gönderilirse;
A) X ve Y doygun çözeltilerdir.
I. Her iki kapta da çözünürlük artar.
2. Madde Türü (Çözücü ve çözünen B) 30 °C sıcaklıkta Z çözeltisini doygun hâ II. Her iki kapta da gazın özkütlesi artar.
le getirebilmek için 50 cm3 lük çözücü
cinsi): Tanecikler arası çekim kuvvetle III. CO2 gazının kısmi basıncı, A kabında
için en az 8 gram daha çözünen ilave
ri benzer olan maddeler birbiri içerisinde artar.
edilmelidir.
iyi çözünürler. Yani “benzer benzeri çö yargılarından hangileri yanlış olur?
zer.” denebilir. C) 30°C sıcaklıktaki Z çözeltisi, 50°C’ye ısı
tılırsa doymuş hâle gelir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Polar çözücüler, polar ve iyonik madde
D) 2 yönünde çözünürlük azalır.
leri çözer. D) II ve III E) I ve III
E) 1 yönünde doygun çözeltideki çözünen
Apolar çözücüler, apolar maddeleri çözer.
oranı artar.
142 Sıvı Çözeltiler 1B 2B 3E 4C

ÜNİTE
5. Sudaki çözünürlüğü sıcaklık arttıkça aza- 7. I. Çözünen kütlesi
KONUYU
lan bir X tuzu için aynı sıcaklıkta;
II. Karıştırmak
ÖĞRENELİM 1
I. Suda çözündüğünde çözelti sıcaklığı Uyarı 2

III. Sıcaklık
artar.
IV. Temas yüzeyi Pratik olarak polar ve apolar molekül
3
II. Çözünme denklemi, X(k) $ X(suda) + ısı belirleme;
şeklindedir. V. Basınç
• Merkez atom (En çok bağ yapmış 4
III. Daha yüksek sıcaklıkta aynı tuzun doy Yukarıda verilenlerden hangileri O2 ga- atom)
muş çözeltisi daha derişiktir. zının sudaki çözünürlüğünü ve çözünme 5
ifadelerinden hangileri doğru olur? hızını aynı anda etkiler? 6

• 2A, 3A, 4A grubunda ise molekül apo
A) I ve II B) I ve III C) II ve III lar
A) Yalnız II B) II ve III C) I ve III 7
D) III ve V E) III, IV ve V BeH2, BH3, CH4, CCl4, C6H6, C2H4 ...
D) I ve II E) I, II ve III 8
• 5A, 6A, 7A grubunda ise molekül po 9

lar
NH3, PCl3, H2O, H2S, HF ...
• Bileşikte üç tür atom varsa polar
Aynı tür atom varsa apolar
Uyarı
• Dipol $ polar
İndüklenmiş dipol $ apolar
6. X 2 gazının farklı sıcaklık ve basınç koşulla 8.
P0 F, O, N atomlarından en az biri H ato
rında saf su içindeki çözünürlükleri aşağıda mu ile bağlı $ hidrojen bağı
İdeal piston
belirtilmiştir. 2V
NH3(g)
Basınç (atm) Sıcaklık (°C) M
I. 2 I. 30 V
NH3(suda)
II. 0,7 II. 40
III. 1 III. 30
NH+4(suda) OH–(suda)
Öğretmen Notu
X2 gazı M M
Şekildeki sisteme; H2O NH3 H2O I2
123 123 123 123
I. Kaba aynı sıcaklıkta Ne gazı eklemek polar polar polar apolar
II. Sıcaklığı düşürmek H-bağı dipol-indüklenmiş

Çözünürlük (g/100 g su) dipol-dipol dipol
işlemleri ayrı ayrı uygulanırsa çözeltide- çözünür İyi çözünmez
I. Çözünürlük – M
II. Çözünürlük – R ki NH3 gazının çözünürlüğündeki deği-
M M
III. Çözünürlük – Y şim aşağıdakilerden hangisinde doğru CCl4 CO2 CH3OH H2S
123 123 123 123
verilmiştir? apolar apolar polar polar
Buna göre X 2 gazının verilen basınç ve sı- I II İnd.– İnd. dipol-dipol

dipol – dipol çözünür
caklık koşullarındaki çözünürlükleri ara-
A) Azalır Değişmez çözünür
sındaki ilişkisi aşağıdakilerden hangisin-
B) Artar Azalır M
de doğru verilmiştir? H2O NaCl
123 123
C) Değişmez Artar
A) M > R > Y B) M > Y > R polar iyonik
D) Azalır Azalır dipol-iyon
C) R > M > Y D) R > Y > M çözünür
E) Azalır Artar
E) Y > M > R (M: Tanecikler arası etkileşim)
5D 6B 7D 8E Sıvı Çözeltiler 143

ÜNİTE
KONUYU
Çözünürlük Problemleri
2 Öğretmen Notu
1. 3. Çözünürlük
Çözünme (g / 100 cm3 su)
3 Etki Çözünürlük
3. Ortak İyon Etkisi hızı X
4 Çözünecek maddenin iyonlarından biri

I. Temas yüzeyinin
ni içeren bir çözeltide, bu maddeyi çöz Değişmez Artar
artması
5 mek istersek, ortak iyon bu maddenin
çözünürlüğünü azaltır. Il. Çözelti üzerine
6 etkiyen basıncın Değişmez Artar Y
• Ortak iyon derişimi arttıkça, çözünür
artması Sıcaklık (°C)
7 lük azalır. t1 t2
lll. Çözelti
8 sıcaklığının Azalır Artar
Örneğin; artması Grafikte X ve Y tuzlarının çözünürlük-sıcak
9 lık ilişkisi verilmiştir.
m gram NaNO3(k) m gram NaNO3(k)
Suda ekzotermik olarak çözünen X katısı Buna göre;
t°C t°C ile ilgili yukarıdaki tabloda verilenlerden I. t1 sıcaklığında, çözeltilerin kütlece yüz
Arı su 1M KNO3 hangileri doğrudur? de derişimleri aynıdır.
çözeltisi
II. t2 sıcaklığında, X çözeltisinin elektrik
I II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
iletkenliği daha fazladır.
Verilen kaplardaki eşit kütleli sıvılara D) I ve II E) I ve III III. Buharlaşma olmadan doymamış X çö
aynı sıcaklıkta gerekenden fazla NaNO3 zeltisi ısıtılırsa çözeltinin kütlece yüzde
katıları ekleniyor. derişimi azal›r.
NaNO3 katısının çözünen miktarları ara yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
sındaki ilişki;
I > II dir.
Çünkü II. kapta çözünen maddenin ya
pısındaki iyonlardan biri (NO3– ) vardır.
Ortak iyon çözünürlüğü azaltır.
4. Sıcaklık :
Çözünürlük
KNO3
2. Çözünürlük (g X / 100 g su)
NaCI
Na2SO4 II X
Sıcaklık
I
• Katı ve sıvıların bir sıvıdaki çözünürlü
10 III
ğü sıcaklıktan değişik şekillerde etkile
0 Sıcaklık (°C)
nir. Sıcaklık arttığında artabilir, azalabi
4. Sudaki çözünme denklemi,
lir veya etkilenmiyor kabul edilecek ka
Çözünürlük–sıcaklık değişim grafiği veri-
dar az etkilenebilir. Bu, çözünme olayı XmYn + ısı E mXn+ m–
len X tuzuna ait üç ayrı noktadaki çözelti- (k) ( suda ) + nY( suda )
nın endotermik (ısı alan) veya ekzoter
ler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğ-
mik (ısı veren) olmasına bağlıdır. şeklinde olan XmYn katısının sudaki çö-
rudur?
zünürlüğü ile ilgili aşağıdaki yargılardan
hangisi yanlıştır?
Çözünürlük (g/100 g su) I II III
A) Suda çözünmesi endotermiktir.
A) Doymamış Doymuş Aşırı doymuş
uş
ym
50
B) Sulu çözeltisi elektrolittir.
do
Doymuş
ırı
Aş
C B A B) Doymuş Aşırı doymuş Doymamış

15
A Doymamış C) Sıcaklık artırılırsa çözünme hızı artar.

Çöker B Doymuş
C Aşırı doymuş C) Aşırı doymuş Doymamış Doymuş D) Doygun çözeltisi ısıtıldığında çözelti doy
5
Doymamış
mamış hâle gelebilir.
t(°C) D) Doymuş Doymamış Aşırı doymuş
10 20 30 E) Dibinde katısı olmayan doygun çözeltisi
X(k) + ısı " X(suda) (Endotermik çözünme) E) Doymuş Aşırı doymuş Doymuş ne aynı sıcaklıkta bir miktar saf su ilave
edildiğinde çözünürlüğü artar.
144 Sıvı Çözeltiler 1E 2B 3C 4E

ÜNİTE
5. X tuzunun doymamış sulu çözeltisi ısıtı- 7.
KONUYU
ÖĞRENELİM
Çözünürlük
larak çökelme olmadan doygun hâle ge- (g / 100 g su) 1
X
tirildiğinde oluşan yeni çözelti için, Öğretmen Notu 2
I. Çözünürlük II. Kütlece % derişim
• Çözünmesi endotermik olan maddeler 3
de; sıcaklık arttıkça, çözünürlük artar.
Sıcaklık (°C) 4
• Çözünmesi endotermik olan bir katı
Sıcaklık Zaman Yukarıda X maddesinin çözünürlük - sıcak nın doymuş çözeltisi soğutulursa bir 5
lık değişim grafiği verilmiştir. miktar katı çöker ve yeniden doymuş
çözelti oluşur, ısıtılırsa yeni sıcaklık 6
III. Çözelti kütlesi Buna göre;
ta doymamış çözelti oluşur. (Çözelti
I. Doymamış X çözeltisi soğutulduğunda
7
nin dibinde katısı yoksa.)
zamanla doygun hâle gelebilir. 8
Çözünürlük (g / 100 g su)
II. X maddesinin suda çözünmesi endo
Zaman termiktir. Doymuş 9
50
yukarıdaki çizilen grafiklerden hangile- III. Doymuş X çözeltisi soğutulduğunda A B C

30
ri doğru olabilir? (Buharlaşma ihmal edile kütlece yüzde derişimi azalır.

Çöker
cektir.) yargılarından hangileri doğrudur? 5
Doymamış
A) Yanız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 10 20 30

t(°C)
A Doymamış B Doymuş
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III C Aşırı doymuş
Y(k) " Y(suda) + ısı (Ekzotermik çözünme)
• Çözünmesi ekzotermik olan maddeler

de; sıcaklık arttıkça, çözünürlük azalır.
• Çözünmesi ekzotermik olan bir katı

nın doymuş çözeltisi ısıtılırsa bir mik
tar katı çöker ve yeniden doymuş çö
zelti oluşur, soğutulursa yeni sıcaklık
ta doymamış çözelti oluşur. (Çözelti
nin dibinde katısı yoksa)
Uyarı
• Katılar ve sıvılar endotermik ya da ek
6. I. Katı ve sıvıların çözünürlüğü ba 8. Basınç sadece gazların çözünürlüğünü etki zotermik olarak çözünebilir.
sınç ile değişmez. ler. Gazın kısmi basıncı artıkça sıvıdaki çö
• Gazların hepsi ekzotermik olarak çö
zünürlüğü artar. zünür.
II. Buzdolabından çıkarılan kola, so
Buna göre;
ğuk içildiğinde içinde daha fazla
çözünmüş CO2 gazı bulundurur. I. Gazlı içeceklerin kapağı açıldığında
gaz çıkışının olması
III. Sıcaklık arttıkça tüm maddelerin • Sıcaklık arttırıldığında, tüm gazların
II. Okyanusların derinliklerinde daha fazla
çözünürlüğü artar. bir sıvıdaki çözünürlüğü azalır. Çünkü
canlı yaşaması
Yukarıda verilen ifadeler doğru ise "D" gazların suda çözünmesi ekzotermiktir.
III. Gazlı içeceklerin ambalajında “soğuk
yanlış ise "Y" harfleri ile işaretlendiğinde içiniz” yazması • Gazların çözünürlüğüne, sıcaklık ve ba
aşağıdakilerden hangisi elde edilir? sıncın etkisini günlük hayatta karşılaştı
yukarıda verilenlerden hangileri basın-
ğımız bazı örneklerle açıklayabiliriz.
cın, gazların sıvıdaki çözünürlüğüne
A) I. D B) I. D C) I. D
olan etkisiyle ilişkilidir? • Sıcaklık azaldıkça, gazların sıvıdaki
II. Y II. D II. Y
çözünürlüğü arttığı için serin sularda
III. D III. Y III. Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II sıcak sulara göre daha çok balık yaşar.
D) II ve III E) I, II ve III • Sıcaklık arttıkça, gazların sıvıdaki çö
D) I. Y E) I. Y
zünürlüğü azaldığı için gazlı içecekler
II. D II. D
soğuk içilir.
III. D III. Y
5C 6B 7E 8C Sıvı Çözeltiler 145

ÜNİTE
KONUYU
Çözünürlük Problemleri
2 Öğretmen Notu
4. 50°C sıcaklıkta 18 gram tuz kullanılarak
1 - 5. soruları aşağıdaki grafiğe göre cevap-
3 Çözünme Hızı hazırlanan doygun çözelti 30°C’ye soğu-
layınız.
Birim zamanda çözünen madde miktarı tulduğunda kaç gram tuz çöker?
4
dır. Çözünme hızını, katı – sıvı çözeltile
Çözünürlük A) 12 B) 10 C) 8 D) 6 E) 4
5 rinde inceleyeceğiz. (gX / 100 g su)
X tuzu
6
Çözünme hızına etki eden faktörler: 45
7
1. Sıcaklık: Sıcaklık arttırıldığında; hem 20
8 endotermik, hem de ekzotermik tüm çö
zünmelerde katıların çözünme hızı artar. 5. 30°C sıcaklıkta 50 gram saf su kullanıla-
Sıcaklık (°C)
9 Sıcaklık değişimi ayrıca katının, o sıvı 30 50 rak hazırlanan doygun çözeltinin sıcaklığı
daki çözünürlüğünü de etkiler. Yukarıdaki grafikte X tuzunun çözünürlüğü 50°C’ye çıkarıldığında çözelti en fazla kaç
nün sıcaklıkla değişimi verilmiştir. gram daha X tuzu çözebilir?
2. Karıştırmak, çalkalamak: Sıvıya hareket A) 5 B) 7,5 C) 10 D) 12,5 E) 15

kazandırır. Bu işlemde çözünme hızı artar.
1. 30°C sıcaklıkta 80 gram X tuzu çöze-
Karıştırma
Temas
Sıcaklık
bilmek için kullanılması gereken saf su
Yüzeyi
miktarı en az kaç gramdır?
Endotermik ise
Çözünür-
T- çözünürlük - A) 500 B) 400 C) 300 D) 200 E) 100

Etkilemez Etkilemez
Ekzotermik ise
lük
T- çözünürlük .
6. Saf bir tuzun 20°C sıcaklıktaki çözünürlüğü
25 gram/100 gram sudur.
Çözünme
Artarsa
Hızı
Artar Artarsa artar

artar Buna göre 20°C sıcaklıkta 500 gram saf
su kullanılarak katısı ile dengede bulu-
nan doygun bir çözelti elde edebilmek
için kullanılacak tuz miktarı aşağıdaki-
3. Katıyı küçük parçalara bölmek lerden hangisi olabilir?
(Temas Yüzeyi): Katının sıvı ile temas
eden yüzeyi genişletilirse, çözünme hı 2. 50°C sıcaklıkta 200 gram saf su ile doy- A) 85 B) 100 C) 115 D) 125 E) 140
zı artar çünkü çözünme katının yüzeyin muş çözelti hazırlamak için kaç gram X
de gerçekleşir. Katının yüzeyini geniş tuzu çözünmelidir?
letmek için; katı maddeyi toz haline ge
A) 22,5 B) 45 C) 60
tirmek, katıyı parçalara bölmek veya ge
niş yüzeyli parçalar kullanmak gibi yön D) 90 E) 180
temler kullanılabilir.
Küp şeker Toz şeker Pudra şekeri 7. Saf X tuzunun sıcaklık–çözünürlük grafiği
aşağıda verilmiştir.
Saf su Saf su Saf su Çözünürlük
(g / 100 g su)
I II III
40
• Yukarıdaki verilen kaplara eklenen
eşit miktardaki şekerlerin aynı sıcak 25
lıktaki çözünürlüklerini ve çözünme
20
hızlarını karşılaştırınız.
Temas Yüzeyi : III > II > I Sıcaklık (°C)

3. 50°C sıcaklıkta 500 gram saf su ile ha- 20 40 60
Çözünürlük : I = II = III zırlanan doygun çözeltinin 30°C’ye kadar
40°C sıcaklıkta doymuş X sulu çözeltisi
Çözünme Hızı : III > II > I soğutulması sonucunda kaç gram X tuzu
kütlece yüzde (%) kaçlıktır?
çöker?
A) 20 B) 25 C) 35 D) 50 E) 60
A) 25 B) 50 C) 75 D) 100 E) 125
146 Sıvı Çözeltiler 1B 2D 3E 4B 5D 6E 7A

ÜNİTE
8. 10. Çözünürlüğü 20 g X / 100 g su olan bir X
KONUYU
ÖĞRENELİM
Çözünürlük
(g X/100 g su) tuzunun; 1
Örnek 2
120
I II III
Çözünürlük (g/100 g su) 3
60 50
4
Sıcaklık (°C) 20
5 30 Kütlece %10'luk Kütlece %15'lik Kütlece %5'lik 5
200 g tuzlu su 400 g tuzlu su 300 g tuzlu su
10
Saf X tuzu için çözünürlük-sıcaklık değişimi 6
5
grafiği yukarıda verilmiştir. yukarıdaki çözeltilerini aynı sıcaklıkta
7
doygun hâle getirmek için gerekli olan t(°C)
5°C sıcaklıkta hazırlanan kütlece %10'luk 10 20 30 40
200 gram X çözeltisinin doygun hâle gele- tuz miktarlarının karşılaştırılması aşağı- 8
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Yukarıdaki grafikte X maddesinin çözü
bilmesi için eklenmesi gereken X tuzu kaç 9
nürlüğünün sıcaklığa bağlı değişimi ve
gramdır?
A) I > II > III B) III > I > II C) I > III > II rilmiştir. a, b, c, d şıklarındaki soruları
A) 20 B) 28 C) 48 D) 88 E) 98 yukarıdaki grafiği göre çözünüz.
D) III > II > I E) II > I > III
a. 20°C’de 400 gram suda en çok kaç
gram X maddesi çözünebilir?
b. 40°C’de 75 gram X maddesi ile kaç

gram doygun çözelti hazırlanabilir?
c. 30°C’de 240 gram doygun çözelti

de en çok kaç gram su ve X maddesi
vardır?
d. 10°C’de 150 gram su ile hazırlanan

doygun çözeltinin sıcaklığı 30°C ye çı
karılırsa çözeltinin tekrar doygun hâle
gelmesi için en az kaç gram X madde
si eklenmelidir?
9. Çözünürlük (g / 100 gram su) 11. Çözünürlük Çözüm

(g / 100 g su)
13 X
10 a. 20°C
90 100 gram suda 10 gram X çözünür.
7 4x 4x
400 gram su 40 gram X çözünür.
5 Y
40
0 Sıcaklık (°C) b. 40°C
20 30
100 gram su + 50 gram X = 150 gram çözelti
Sıcaklık (°C) 1,5x 1,5x 1,5x
? 75 gram X ?
X ve Y maddelerinin çözünürlük–sıcaklık de 10 20
150 gram su 225 gram çözelti
ğişim grafiği yukarıdaki gibidir.
Saf X tuzunun çözünürlük-sıcaklık değişim
c.
Buna göre; grafiği yukarıda verilmiştir. 30°C de100 gram su + 20 gram X = 120 gram doygun
çözelti
x2 x2 x2
I. 20°C sıcaklıkta X ve Y maddelerinin çö 20°C sıcaklıkta 300 gram su ve 100 gram
? ? 240 gram doygun
zünürlük değerleri eşittir. tuz ile hazırlanan çözelti için; 200 gram su 40 gram X çözelti
II. X maddesinin çözünürlüğü endotermik Y I. Doymamıştır. d. 10°C de

maddesinin çözünürlüğü ekzotermiktir.
II. Kütlece %25'liktir. 100 gram su 5 gram X
1,5x 1,5x
III. 30°C sıcaklıkta 100 gram su ile hazır
III. 10°C sıcaklığa kadar soğutulup 20 150 gram su ?
lanan Y çözeltisi 0°C’ye soğutulursa 8 7,5 gram X
gram daha tuz eklenirse doygun çözelti
gram Y çöker. 30°C de
hâle gelir.
100 gram su 20 gram X
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? 1,5x 1,5x
yargılarından hangileri doğrudur? 150 gram su ?
30 gram X çözelti
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
30 – 7,5 = 22,5 gram X eklenmeli
8D 9D 10B 11E Sıvı Çözeltiler 147

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. Oda sıcaklığında 270 gram saf suya bir mik 3. Aşağıda verilen çözeltiler aynı sıcaklıkta
21,3 gram Al(NO3)3 katısının tamamı
3 100 gram suda çözülerek hazırlanan
tar X katısı ekleniyor. X katısının kütlesinin çökme olmadan karıştırılıyor.
çözeltinin normal basınçtaki kayna- zamanla değişimi grafikteki gibidir.
4 maya ve donmaya başlama sıcaklık- Kütle (g)
larını bulunuz. 400 g 600 g
5
(N: 14, O: 16, Al: 27, Kk: 0,52 °C/m, 40 1M 2M
Kd: 1,86°C/m) X(suda) X(suda)
6
7 Çözüm Buna göre;

10
m
n= 0 Zaman I. Oluşan çözeltinin derişimi 1,6 molardır.
8 MA
21, 3 II. Çözelti kütlesi 1 kilogramdır.
9 n= = 0, 1mol Al (NO ) Buna göre;
213 3 3
III. Çözelti kütlesi ve hacmi son karışımda
n 0, 1 I. Katısıyla doymuş bir çözelti oluşmuştur.
m= = = 1molal birbirine eşittir.
kg 0, 1 II. Kütlece %10’luk çözelti elde edilir.
su yargılarından hangileri kesinlikle doğru-
Al (NO ) Al 3+ + 3NO - III. Aynı sıcaklıkta X katısının saf suda çö
3 3 (k) (suda) 3 (suda) dur?
1molal 1molal 3 molal zünürlüğü 15 g / 100 g su şeklindedir.
Toplam iyon 4 molal yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1 molal 0,52°C kaynama D) II ve III E) I, II ve III
noktasını artırıyorsa A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
4 molal ? D) I ve II E) II ve III
————————————————
? = 2,08°C artırır.
Kaynama noktası:
100 + 2,08 = 102,08°C’de kaynamaya
başlar.
Donma noktasını;
1 molal 1,86°C düşürüyorsa
4 molal ? 2. Aşağıdaki grafikte X ve Y tuzlarının saf su
————————————————
içerisinde sıcaklık ile çözünürlük değişimleri 4.
? = 7,44°C düşürür.
verilmiştir. • Doymamış tuzlu su çözeltisi kaynar
Donma noktası = 0 – 7,44 = –7,44°C ken sıcaklığı ve derişimi çözelti doya
olur. Çözünürlük (g / 100 g su)
na kadar artar ve buhar basıncı de
Çözelti, –7,44°C’de donmaya başlar.
X(k) ğişmez.
Sabit basınç altında kaynamakta olan

Örnek 10 doymamış tuzlu su çözeltisi için;
Y(k)
Hacimce %20’lik 600 mL etil alkol-su İletkenlik Derişim
karışımı üzerine 64 gram etil alkol, 0 Sıcaklık (°C)
15
120 gram su ilave edilince oluşan çö-
zeltinin hacimce yüzde kaçı su olur?
(detil alkol= 0,8 g/mL, dsu= 1 g/mL )
Buna göre;
Zaman Zaman
I. Y katısının suda çözünmesi sırasında
Çözüm I II
ısı açığa çıkar.
20 II. Tuzların 15°C’de çözünürlük değerleri Özkütle
600 · —— = 120 mL etil alkol
100 eşittir.
malkol
dalkol = ——— III. 15°C’de 400 gram saf suda X ve Y katı
Valkol
64
sının çözünen toplam kütlesi en fazla 80 Zaman
0,8 = —— & V = 80 mL etil alkol gramdır.
V III
600 – 120 = 480 mL su yargılarından hangileri doğrudur?
yukarıda çizilen grafiklerden hangileri
120 mL + 80 mL = 200 mL etil alkol
(X ve Y ortak iyon içermemektedir.) doğrudur?
120 mL su + 480 mL su = 600 mL su
600 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
%V/V(su) = —— · 100
800
= %75’lık su içerir. D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) Yalnız III
148 Sıvı Çözeltiler 1D 2E 3B 4A

ÜNİTE
5. 7. Derişim birimleri ve formüldeki ifade şe-
KONUYU
CH3OH – H2O Hidrojen bağı
killeri ile ilgili; ÖĞRENELİM 1
İndüklenmiş dipol Örnek 2
HBr – NH3
– indüklenmiş dipol Çözünen mol sayısı
I. Molarite $ 14,8 gram X(OH)2 katısı ile hazırlanan 2 3
C6H6 – CH4 Dipol – dipol Çözelti hacmi (L)
litrelik sulu çözeltinin molar derişimi 0,1
molardır. 4
Çözünen mol sayısı
Yukarıda verilen kimyasal maddelerin II. Molalite $ Buna göre X elementinin atom kütlesi
Çözelti kg miktarı 5
yoğun fazlarda tanecikleri arasında olu- kaç gram/mol’dür? (H: 1, O: 16)
şan etkin etkileşim türlerinin eşleştiril- Çözünen mol sayısı
Çözüm 6
mesi aşağıdakilerden hangisinde doğru III. Mol kesri $ Toplam tanecik mol sayısı
verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 35Br) 7
n
Çözünen kütlesi (mg) n=
A) B) C) IV. ppm $ MA 8
Çözelti kütlesi (kg)
n 14, 8
M= 0, 2 = 9
Hacimce Çözünen hacmi V MA
V. $ ·100
% derişim Çözelti hacmi n
D) E) 0, 1 = M A = 74 gram/mol
2
yukarıda verilen bilgilerden hangisi n = 0, 2 mol
yanlıştır? X + ( 2 . O ) + ( 2 . H ) = 74
X + ( 2 . 16 ) + ( 2 . 1 ) = 74
X = 40 gram / mol
Örnek
6. Kış aylarında olası buzlanma tehlikesine kar 8. Suda çözünmesi ekzotermik olan X katısıy Özkütlesi 0,4 g/mL olan X maddesi-
şı, havaalanında uçaklar alkolle (C2H5OH) la ilgili; nin sulu çözeltisi kütlece %46’lık ol-
duğuna göre çözeltinin molar derişi-
yıkanır. Bu işlemle uçakların; kanat, motor,
mini bulunuz. (X: 46)
kuyruk ve gövdesi yüksekçe bir araçtan püs
kürtülen alkolle buzlanmaya karşı korunmuş
Sıcaklık arttıkça X katısının
olmaktadır. Ayrıca iniş ve kalkışlar için de Çözüm
suda çözünme hızı artar.
pistler buzlanmaya karşı alkolle yıkanır.
Hasan %. d . 10
M=
MA
46 . 0, 4 . 10
M=
Basınç artışı X maddesinin 46
çözünürlüğünü etkilemez. M = 4 molar
Sema
Örnek
Katısıyla dengede olan X
16 gram NaOH katısının tamamı 400
çözeltisi soğutulursa dipteki
gram saf suda çözülerek hazırlanan
Buna göre; katı kütlesi artar.
çözeltide Na+ iyonu derişimi kaç mo-
I. Alkol, su moleküllerinin daha düzenli bir Veli laldir? (H: 1, O: 16, Na: 23)
yapıya geçişini geciktirir.
Hasan, Sema ve Veli arkadaşlarını bilgilen
II. Alkol–su karışımından oluşan çözelti da dirmek için öğretmenleri tarafından tahtaya Çözüm
ha düşük bir sıcaklıkta donmaya başlar. kaldırılmıştır.
III. Alkolün suda çözünmesi hidratasyondur. 400 g = 0,4 kg
Buna göre öğrencilerden hangilerinin ver-
m n
yargılarından hangileri doğrudur? diği bilgi doğrudur? n= m=
MA kg
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III A) Hasan B) Sema 16 0, 4

nNaOH = m=
40 0, 4
D) I ve III E) I, II ve III C) Veli D) Hasan ve Sema = 0, 4 mol = 1molal NaOH
su
E) Sema ve Veli NaOH(k) Na+(suda) + OH–(suda)
1 molal 1 molal
5A 6E 7B 8D Sıvı Çözeltiler 149

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. 3. XmYn tuzunun suda çözünmesi sırasındaki
Kütlece
3 36 gram demir (II) nitrat (Fe(NO3)2) iyon derişiminin zamana bağlı değişim gra
%25’lik
iyonik bileşiği suda çözülerek 800 fiği aşağıda verilmiştir.
tuzlu su
4 mL çözelti hazırlandığında çözelti-
deki nitrat iyonu derişimi ([NO3-]) kaç Derişim (mol.L–1)
Kütlece
5 mol/L olur? (N: 14, O: 16, Fe: 56) %40’lık
tuzlu su 3a Xn+
6
2a Ym–
Yukarıdaki şekilde aynı sıcaklıkta çökme
7
Çözüm olmadan kütlece %40’lık tuz çözeltisine,
8 kütlece %25’lik tuz çözeltisi ilave edildi- Zaman
m
n= ğinde aşağıdakilerden hangisi gerçek-
9 MA
leşmez?
36 Buna göre XmYn tuzu için;
n Fe (NO ) =
3 2 180 A) Çözelti kütlesi artar. I. n = 3, m = 2’dir.
= 0, 2 mol
B) Çözünen kütlesi artar. II. Formülü Na2SO4 olabilir.
Fe(NO3)2 su Fe2+ + 2NO-3 C) Kütlece yüzde deşirim azalır. III. Aynı sıcaklıkta elektrik iletkenliği eşit
0,2 mol 0,2 mol 0,4 mol derişimli CaCl2 çözeltisinden yüksektir.
D) Yoğunluk azalır.
n NO yargılarından hangileri doğrudur?
6 NO 3- @ =
—
E) İletkenlik değişmez.
3
V
0, 4 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
= V = 800 mL = 0,8 L
0, 8
6 NO 3- @ = 0, 5 mol / L
2.
• Kirlerin temizlenmesinde, apolar organik
çözücü olan karbontetraklorür (CCl4),
özellikle kuru temizleme sektöründe
uzun yıllar boyunca kullanılmıştır. CCl4
yüksek ısıya dayanıklıdır. Bir süre son 4. X, Y ve C6H12O6 bileşiklerinin sulu çözel
ra toksik etki oluşturması yüzünden in tilerinde derişime bağlı olarak donmaya
Örnek san sağlığına ve çevreye zararlarından başlama sıcaklığındaki değişim aşağıda
100 mL CaCl2 sulu çözeltisindeki Cl- dolayı kullanımdan kaldırılmıştır. ki grafikte gösterilmiştir.
iyonu derişimi 0,8 molardır.
0,1 0,3
Çözünmüş CaCl2 katısının kütlesi 4,4 Derişim (mol.L–1)
–t
gram olduğuna göre, Cl elementinin
atom kütlesi kaç gram/mol'dür?
–2t
(Ca: 40) C6H12O6
–3t
X Y
Çözüm
Donma noktası (°C)
Su
Buna göre CCl4 bileşiği ile ilgili;
CaCl2(k) Ca2+
(suda) + 2Cl–(suda)
I. Su ile çözünmeyen kirler CCl4 ile çözü Buna göre;
0,4 M 0,8 M
nebilir.
M=
n
n=
m I. X maddesi, CaCl2 olabilir.
V MA II. I2 katısı ile homojen karışım oluşturur.
II. Y maddesinin sulu çözeltisi elektriği iletir.
n 4, 4 III. Yoğun fazdaki CCl4 molekülleri arasın
0, 4 = 0, 04 =
0, 1 MA
daki etkin etkileşim türü London kuv III. Eşit derişimli çözeltilerinde aynı ortam
n = 0, 04 mol CaCl 2 M A = 110 gram/mol vetleridir. da kaynamaya başlama sıcaklığı en dü
CaCl 2
şük olan X’tir.
MA = Ca + ( 2 · C l ) yargılarından hangileri doğrudur?
110 = 40 + ( 2 . CI ) (6C, 17Cl, I: 7A ) yargılarından hangileri doğrudur?
Cl = 35 gram / mol
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) I ve III
150 Sıvı Çözeltiler 1E 2E 3C 4D

ÜNİTE
5. 7.
KONUYU
ÖĞRENELİM
Sıcaklık (°C)
• Endüstriyel ozmos, ters ozmos yön 1
temi olup, deniz suyundan su elde 100 + n X
si veya arıtma işlemlerinde kullanılan Örnek 2
100 + m
bir yöntemdir. 1M 400 mL CaCl2 sulu çözeltisi ile 3M 3
100 Y 400 mL KCl sulu çözeltisi karıştırılıyor.
Basınç B C
A Buna göre son çözeltideki iyonların 4
0 Zaman
derişimlerini bulunuz.
5
İki farklı sıvının aynı ortamdaki sıcaklık–za
Su Deniz suyu man grafiği yukarıda verilmiştir. 6
Çözüm
Buna göre; 7
n = M·V
I. Y saf madde olabilir.
= 1·0,4 8
Membran II. X maddesi çözelti olup (100 + m)°C sı = 0,4 mol CaCl2
caklığında kaynamaya başlar. su 9
CaCl2 Ca2+ + 2Cl-
Endüstriyel ozmos yönteminde; III. B bölgesinden itibaren sıvıların buhar 0,4 mol 0,4 mol 0,8 mol
basınçları değişmez. n = 3.0,4 & n = 1,2 mol KCl
I. Genellikle su taneciklerinin geçebilece
ği tuz taneciklerinin geçemeyeceği gö yargılarından hangileri doğrudur? KCl
su
K+ + Cl-
zenekli membran kullanılır. 1,2 mol 1,2 mol 1,2 mol
II. Deniz suyuna uygulanan basıncın ozmo Vson = 400 + 400
tik basınçtan daha küçük olması gerekir. D) I ve II E) I, II ve III = 800 mL &0,8 L
6Ca2+@ =
III. Ozmos olayının aksine dıştan uygula 0, 4
= 0, 5 molar
nan basınç ile çözeltideki H2O molekül 0, 8
6K+@ =
leri arıtılmış su tarafına geçer. 1, 2
= 1, 5 molar
0, 8
6Cl-@ =
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? 0, 8 + 1, 2 2
= = 2, 5 molar
0, 8 0, 8
Örnek
0,1 mol AlCl3 katısı ve 0,2 mol H2O ile

8. Aşağıda verilen X maddelerinin sulu çözel hazırlanan çözeltinin t°C’deki buhar
tileri bir beherglasta herhangi bir çökme ol basıncını bulunuz.
madan karıştırıldığında, 800 gram kütlece °
(t°C de PH : 240 mmHg)
2O
%50’lik X çözeltisi elde ediliyor.
6. Suda iyi çözünen NaNO3 ve Ca(NO3)2 tuz

larının 1000 mL saf su içinde birlikte çözün Çözüm
Kütlece Kütlece
melerine ilişkin derişim -zaman grafiği aşa %20 X %60 X
su
ğıdaki gibidir. AlCl3 ( k ) Al3( suda
+ –
) + 3 Cl( suda )
m1 m2
Derişim (mol/L) 0,1 mol 0,1 mol 0, 3 mol
& &
Al3 +
&2 Cl- H O
Buna göre m1 ve m2 ile gösterilen çözelti
0,4 Na + nToplam = 0, 1 + 0, 3 + 0, 2
kütleleri kaç gramdır?
= 0, 6 mol
0,2 Ca2+ m1 (g) m2 (g) nH

0 2O
Pçözelti = PH O·
A) 600 200 2 nT
0 Zaman 0, 2
B) 400 400 = 240 ·
0, 6
- C) 500 300 = 80 mmHg
Buna göre karışımda bulunan NO iyo-
3
nu derişimi kaç molardır? D) 300 500
E) 200 600
A) 0,3 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8
5C 6E 7E 8E Sıvı Çözeltiler 151


2
1. Çeşitli sıcaklık ve basınç koşullarında sıvılara ait özellikleri ölç 3. Aşağıdaki 1. grafik, X katısının sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla
3 değişimini, 2. grafik ise T1, T2, T3 sıcaklıklarında çözünme süresin
mek için bazı deney şartları hazırlanmıştır.
4 ce bu katının kütlesinin zamanla değişimini göstermektedir.
1. Deney 3. Deney
Çözünürlük (g/100 g su) Katı kütlesi (g)
5
Kütlece Kütlece
Saf su Saf su
6 %10 luk %20 lik
tuzlu su tuzlu su T1
7 25°C 25°C 1 atm 1 atm T2
1 atm 0,92 atm T3
8
2. Deney 4. Deney t
1 Sıcaklık (°C) 2 Zaman (dk)
9
Saf su Saf su Saf su Tuzlu su Buna göre;
I. X katısının sudaki çözünme denklemi X(k) + ısı $ X(suda)
şeklindedir.
25°C 50°C 1 atm 1 atm
1 atm 1 atm 25°C 25°C II. X katısının doymuş sulu çözeltisi soğutulursa çözeltinin kütle
ce yüzde derişimi azalır.
Yapılan deneyler ve gözlemlerden çıkarılacak sonuçlar ile III. Sıcaklıklar arasında T3 > T2 > T1 ilişkisi vardır.
ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? IV. T1, T2, T3 sıcaklıklarındaki çözeltiler “t” anında doymuştur.
V. X katısının T1 sıcaklığındaki çözünürlüğü, T2 ve T3 değerlerin
A) 1. deneyde olan dış basıncın saf sıvının kaynama noktası
dekinden büyüktür.
na etkisi ölçülebilir. yargılarından hangisi yanlıştır?
B) 2. deneyde saf sıvının buhar basıncının sıcaklıkla değişimi
ölçülebilir.
C) 3. deneyde uçucu olmayan bir katı ile hazırlanan sulu çö
4. Deniz suyundan içme suyu eldesi de
zeltinin derişiminin donma noktasına etkisi ölçülebilir. Pistonlu tüp Pistonlu tüp
neyinin aşamaları aşağıda verilmiştir.
D) 2. deneyde ortam basıncının buhar basıncına etkisi ölçülebilir. Pistonlu tüpün bir ucuna osmotik zar
E) 4. deneyde sıcaklığın buhar basıncına etkisi ölçülemez. bağlanır.
Hazırlanan tuzlu su çözeltisi bu tüpe Osmotik
Osmotik
konur. zar zar
2. Tüp osmotik zarlı ucu suda olacak şe
Polar moleküllerin polar çözücülerde apolar moleküllerin ise kilde damıtık su dolu behere daldırılır.
apolar çözücülerde daha iyi çözünmesi beklenir. Çözünme Bir süre sonra tuzlu suyun seviyesi yükselir.
süreci zayıf etkileşimlerin rol oynadığı bir süreçtir. Çözücüsü
su olan çözünmelere hidratasyon denir.
• Etil alkol (C2H5OH)

• Su (H2O) Damıtılmış su Damıtılmış su
25 mL etil alkol ve 100 mL saf su oda sıcaklığında karıştırılıyor.
Buna göre; Piston yardımıyla tuzlu suya basınç uygulanırsa tuzlu sudaki su
molekülleri, damıtılmış suya doğru geçiş yapar.
I. Homojen bir karışım oluşur.
Yapılan deney ile ilgili;
II. Etil alkol moleküllerinin çözelti içerisinde dağılarak etraafının
I. Pistonlu tüp damıtılmış suda bekletilirken tüpteki su seviyesi
su molekülleri ile çevrilmesine hidratasyon denir.
nin yükselmesi, tuzlu suyun damıtılmış suya uyguladığı em
III. Etil alkolün suda çözünme sürecinde hidrojen bağlarının ya
me kuvvetinden kaynaklanır.
nında dipol-dipol bağlarının da etkili olduğu söylenebilir.
II. Çözücü moleküllerin yarı geçirgen zardan pistonlu tüpe geç
IV. Çözünme sırasında etil alkol ve su moleküllerini oluşturan mesi osmoz olayıdır.
atomlar birbirinden ayrılır.
III. Tuzlu suya basınç uygulanması ile tüpteki suyun behere geç
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O) mesi ters osmoz olayıdır.
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV D) Yalnız III E) I, II ve III
152 Sıvı Çözeltiler 1D 2C 3E 4E

ÜNİTE
1
5. Sıcaklıkları bilinen ve kütleleri m gram olan üç ayrı kaptaki saf su 7. Aşağıdaki tabloda saf suyun 0°C'de donduğu ve 100°C’de kayna
2
ya tanecik boyutu farklı olan aynı miktarda XY tuzu eklenip çözü dığı bir ortamda bazı maddelerin sulu çözeltilerinin donmaya ve
lerek çözeltiler belirtilen sıcaklıklarda doygun hâle getiriliyor. kaynamaya başlama sıcaklıkları verilmiştir. 3
XY(k) XY(k) XY(k) Çözelti Derişimi Donmaya Başladığı Kaynamaya Başla- 4

(molal) Sıcaklık (°C) dığı Sıcaklık (°C)
5
1 m C6H12O6 –1,86 100,52
6
25°C 25°C 25°C 1 m NaCl -3,72 101,04
m gram saf su m gram saf su m gram saf su 7
1,5 m NaCl X 101,56
8
1 2 3 1 m Al(NO3)3 -7,44 Y
9
X tuzunun suda çözünme denklemi Buna göre;
XY(k) $ X+(suda) + Y-(suda) + ısı I. Çözeltilerin belirli bir donma noktaları ve kaynama noktaları
yoktur.
şeklindedir.
II. Çözeltilerin aynı dış basınçta donmaya ve kaynamaya başla
Buna göre;
ma sıcaklıkları çözünen maddenin cinsine bağlı olmayıp çö
I. Çözelti kütleleri arasında 1 = 2 = 3 ilişkisi vardır.
zeltideki tanecik derişimi ile değişir.
II. Çözeltilerin aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklıkları
III. Tablodaki X değeri -5,58, Y değeri 102,08 dir.
arasında 1 = 2 = 3 ilişkisi vardır.
III. Çözünme sırasında üç kapta da iyon-dipol etkileşimleri oluşur.
IV. Tanecik boyutunun çözünürlüğe herhangi bir etkisi yoktur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
A) I ve II B) III ve IV C) I, III ve IV
8.
Hacimce Yüzde Derişim: 100 mL çözeltide bulunan çözün
müş maddenin mL cinsinden miktarıdır. Genellikle sıvı - sıvı
çözeltilerde kullanılır.
Kütlece Yüzde Derişim: 100 gram çözeltide bulunan çözün
müş maddenin gram cinsinden miktarıdır.
6. Karbon tetraklorür (CCl4) bileşiği

Su, pekmez ve limon suyundan aşağıdaki grafikte verilen ha
suyun çıkaramadığı yağlı kirleri
cimsel oranlarda kullanılarak bir bardak limonata hazırlanmıştır.
yüzeyden kolayca çıkarır.
Bu özelliği nedeniyle CCl4 sıvısı % Hacim

kuru temizlemede yaygın olarak
50
kullanılır.
45
CCl4 bileşiği ile ilgili;
I. Polar bir bileşik olan su ile oluşturduğu karışım emülsiyon ola

rak nitelendirilir.
5
II. Yağ molekülleri ile arasında dipol-dipol etkileşimi oluştuğu
Sıvı bileşen
için yağı çözer. Su Pekmez Limon suyu
III. Yağ moleküllerini çözmesi fiziksel bir olaydır.
Bardağın hacmi 100 mL olduğuna göre bir bardak limona-
IV. I2 katısı ile oluşturduğu karışım süzülerek bileşenlerine ayrıla
tadaki limon suyunun kütlece % derişimi aşağıdakilerden
bilir.
hangisinde doğru verilmiştir?
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O, 17Cl, I: 7A)
(dsu: 1 g/mL, dlimon suyu: 1,2 g/mL, dpekmez: 1,6 g/mL)
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
A) 56,4 B) 50,6 C) 48,2
D) 46,8 E) 42,6
5E 6A 7E 8C Sıvı Çözeltiler 153

ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
8
polar
çözünürlük 42
9
apolar
400
yarıya iner
300
molalite
polar
dipol – dipol
0,2
360 1/16
çözünen
140
160
düşürüldüğünde 100 + 4a 42
1. Yoğun fazda HCl molekülleri ile H2O molekülleri arasında oluşan 9. Kütlece %28’lik şekerli su çözeltisinin 500 gramında 140 gram
en etkin zayıf etkileşim dipol – dipol etkileşimleridir. şeker, 360 gram su bulunur.
10. Kütlece %30’luk 200 gram KOH sulu çözeltisi ile kütlece %50’lik
2. Polar maddeler polar maddelerde, apolar maddeler apolar
300 gram KOH sulu çözeltisi aynı sıcaklıkta karıştırıldığında olu
maddelerde, iyonik bağlı bileşikler polar maddelerde genellikle
şan yeni çözeltinin derişimi kütlece yüzde 42 olur.
iyi çözünürler.
11. 360 gram glikoz (C6H12O6) ve 540 gram saf su (H2O) ile oluşturulan
3. Bir kilogram çözücüde çözünen maddenin mol sayısına molalite
karışımda glikozun mol kesri 1/16 dır. (C6H12O6: 180 , H2O: 18).
denir.
12. t°C’de 2 mol X sıvısı ile 6 mol Y sıvısından oluşan homojen karı
4. 0,2 molarlık çözeltinin bir litresinde 0,2 mol çözünen bulunur.
şımın aynı sıcaklıktaki buhar basıncı 42 mmHg’dir.
5. Doymamış bir çözeltiye aynı sıcaklıkta çözünen eklenerek çö (t°C’de P°X = 24 mmHg , P°Y = 48 mmHg)
zelti doygun hâle getirilebilir.

13. 1 molal NaCl sulu çözeltisinin kaynamaya başlama sıcaklığı
6. Ekzotermik çözünen bir maddenin doymuş çözeltisinin sıcaklığı (100 + 2a) °C ise, aynı ortamda 1 molal Al(OH)3 sulu çözeltisinin
düşürüldüğünde çözelti doymamış hâle gelir. kaynamaya başlama sıcaklığı 100 + 4a °C’dir.
7. 3 molarlık 600 mL NaCl sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta 300 mL 14. Belirli sıcaklık ve basınçta 100 gram çözücüde çözünebilen maksi
saf su ilave edildiğinde son çözeltinin derişimi 2 molar olur. mum madde miktarının gram cinsinden değerine çözünürlük denir.
15. 20°C’de çözünürlüğü 40 g X / 100 g su olan X katısı ile hazırlanan

8. Bir sulu çözeltiye hacmi iki katına çıkıncaya kadar aynı sıcaklıkta
560 gramlık doygun çözeltide 160 gram X, 400 gram su bulunur.
saf su ilave edildiğinde çözelti derişimi yarıya iner .
154 Sıvı Çözeltiler

ÜNİTE
4
6
DOĞRU YANLIŞ 7
8
1. Karışımlar homojen ve heterojen olarak sınıflandırılabilirler. D
9
2. Homojen karışımlara çözelti denir. D
3. Molekül polarlıkları açısından birbirine benzeyen maddeler genellikle birbiri içinde iyi çözünürler. D
4. Çözelti derişimine bağlı olarak değişen özelliklere koligatif özellikler denir. D
5. Doygun bir çözeltiye aynı sıcaklıkta saf çözücü eklendiğinde derişimi azalırken çözünen eklendi
Y
ğinde derişimi artar.
6. İyonik bileşikler saf suda çözündüğünde iyon – dipol etkileşimleri oluşur. D
7. Bir litre çözeltide çözünen maddenin mol sayısına molarite denir. D
8. 100 gram saf suda çözünen madde miktarına kütlece yüzde derişim denir. Y
9. Bir kilogram çözeltide çözünen maddenin miligram cinsinden kütlesine ppm denir. D
10. 1M 100 mL NaCl ve 1M 300 mL NaCl sulu çözeltileri karıştırıldığında son çözeltinin derişimi 1M olur. D
11. 1 mol NaOH katısının 1 L saf suda çözünmesi sonucu oluşan çözeltinin derişimi 1 molardır. Y
12. Bir sulu çözeltide 1 molal tanecik kaynamaya başlama noktasını a °C artırıyorsa aynı koşullarda
D
2 molal tanecik 2a °C artırır.
13. Derişik çözeltideki çözücünün yarı geçirgen zardan seyreltik çözeltiye geçişine osmoz denir. Y
14. Gazların sudaki çözünürlüğü basınç artışıyla artarken, sıcaklık artışıyla azalır. D
15. Endotermik çözünen maddelerin çözünme hızı sıcaklık artışıyla artarken, ekzotermik çözünen
maddelerin çözünme hızı sıcaklık artışıyla azalır.
Y
Sıvı Çözeltiler 155

ÜNİTE
3 1. 1M 200 mL KOH sulu çözeltisi hazırlamak için kaç gram KOH gerekir? (KOH: 56 g/mol)
4
V = 200 mL = 0,2 L m
5 n=
M
A
6 n
KOH m
M= 0, 2 =
V 56
7
n
KOH m = 11, 2 gram
1=
8 0, 2
11,2 gram KOH saf suda çözülerek hacim 200 mL’ye tamamlanır.
9 n
KOH
= 0, 2 mol
2. 2 molarlık 400 mL HCl sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta saf su ilave edilerek hacim 1600 mL’ye tamamlandığında son çözeltinin deri-
şimi kaç molar olur?
M1·V1 = M2·V2
2 · 400 = M2 · 1600
M2 = 0,5 M
3. 0,2 molarlık 400 mL NaCl sulu çözeltisi ile aynı sıcaklıktaki 0,4 molarlık 600 mL NaCl sulu çözeltisi karıştırıldığında oluşan son çö-
zeltinin derişimi kaç molardır?
(M1·V1) + (M2·V2) = Mson·Vson
(0,2 · 400) + (0,4 · 600) = Mson · 1000
Mson = 0,32 M
4. 24 gram MgSO4 katısının 2000 gram saf suda çözülmesi ile hazırlanan çözeltinin derişimi kaç molaldir? (MgSO4: 120 g/mol)
m n
n = ç özünen
MgSO M Molalite (m) =
4
A kg
çözücü
24
n = 0, 2
MgSO 120 =
4
2
n = 0, 2 mol = 0, 1 molal
MgSO
4
m = 2000 gram = 2 kg
ç özücü

ÜNİTE
5. 8 gram NaOH katısı ile hazırlanan 2 molallik sulu çözeltide bulunan su kaç gramdır? (NaOH: 40 g/mol) 2
3
m n
n = çözünen 4
NaOH M Molalite (m) =
A kg
çözücü
8
5
n= 0, 2
40 2= 6
kg
n = 0, 2 mol çözücü
7
kg = 0, 1
çözücü
8
Çözücü kütlesi = 0,1 kg = 100 gram
9
6. Kütlece %40’lık 250 gram tuz çözeltisi hazırlamak için kaç gram tuz kullanılmalıdır?
100 gram çözeltide 40 g tuz
250 gram çözeltide x
x = 100 gram tuz kullanılmalıdır.
7. 480 gram saf suda 120 gram şeker çözülerek hazırlanan çözeltinin kütlece % derişimi kaçtır?
mçözelti = mçözünen + mçözücü 600 gram çözeltide 120
mçözelti = 120 + 480 100 gram çözeltide x
mçözelti = 600 gram

x = 20 %20
8. Kütlece %25’lik şeker çözeltisi elde etmek için 45 gram şeker kaç gram saf suda çözülmelidir?
100 gram çözeltide 25 gram şeker 75 gram su bulunur.
25 g şeker 75 g suda çözünürse
45 g şeker x
x = 135 gram saf suda çözülmelidir.

ÜNİTE
2 9. Kütlece %20’lik 200 gram NaCl sulu çözeltisi ile kütlece %40’lık 300 gram NaCl sulu çözeltisinin aynı sıcaklıkta karıştırılması ile el-
de edilen yeni çözeltinin kütlece yüzde derişimi kaçtır?
3
4
(%1 · m1) + (%2 · m2) = %son · mson
5
(20 · 200) + (40 · 300) = %son · 500
6
%son = 32
7
10. Özkütlesi 1,2 g/mL olan kütlece %4’lük NaOH sulu çözeltisinin derişimi kaç molardır? (NaOH: 40 g/mol)
% · d · 10
M=
M
A
4 · 1, 2 · 10
M=
40
M = 1, 2 molar
11. Özkütlesi 1,4 g/mL olan kütlece %56’lık KOH sulu çözeltisinden 100 mL alınarak hacmi aynı sıcaklıktaki saf su ile 1 litreye tamam-
landığında oluşan son çözeltinin derişimi kaç molar olur? (KOH: 56 g/mol)
% · d · 10 M1 · V1 = M2·V2
M=
M
A
14 · 100 = M2 · 1000
56 · 1, 4 · 10
M= M2 = 1,4 molar olur.
56
M = 14 mol/L
12. Hg2+ iyon derişimi 1,2 ppm olan 600 gramlık bir numunede bulunan Hg2+ iyonu kaç gramdır?
çözünenin kütlesi 6
ppm = · 10
çözeltinin kütlesi
çözünenin kütlesi 6
ppm = 1, 2 = · 10
600
-4
m = 7, 2 · 10 gram Hg 2+
ç özünen

ÜNİTE
13. t°C’de saf A sıvısının buhar basıncı 200 mmHg, saf B sıvısının buhar basıncı ise 350 mmHg’dir. 2
Sıvı fazda ideal A - B karışımında 0,2 mol A, 0,8 mol B sıvısı bulunmaktadır. 3
Buna göre t°C’deki A - B karışımının toplam buhar basıncı kaç mmHg’dir?
4
5
P = X ·P
0
P = X ·P
0 PT = PA + PB
A A A B B B 6
0, 8 PT = 40 + 280
0, 2 P = · 350
P =
A
· 200 B 0, 2 + 0, 8 7
0, 2 + 0, 8
PT = 320 mmHg
P = 0, 2 · 200 P = 0, 8 · 350
B
8
A
P = 40 mmHg P = 280 mmHg

B
9
A
14. 1 litrelik saf suda 116 gram NaCl çözüldüğünde, 1 atm basınç altında oluşan çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı kaç °C olur?
(Kk = 0,52 °C/m, NaCl: 58 , dsu: 1 g/mL)
m 116 nçözünen + -
n = = = 2 mol mNaCl = NaCl $ Na + Cl
NaCl (k) (suda) (suda)
M 58 kgçözücü
A 2m 2m 2m
2
=
m
su
1 mToplam = 2 + 2 = 4 molal iyon
d = = 2 molal
su V
su ∆TK = Kk · mToplam & 0,52 · 4 = 2,08
m
su
1= 1 atm’de saf su 100°C’de kaynar.
1
m = 1 kg 1 atm’de bu çözeltinin kaynamaya başlama
su
sıcaklığı
100 + 2,08 = 102,08°C’dir.
15. Yandaki tabloda bir M tuzuna ait farklı sıcaklıklardaki çözünürlük değerleri verilmiştir.
Sıcaklık (°C) Çözünürlük (g/100 g su)
25°C’de 64 gram doymuş M tuzu çözeltisi soğumaya bırakıldığında 20 gram M tuzunun
15 10 çöktüğü gözlenmiştir.
20 40 Buna göre çözeltinin son sıcaklığı kaç °C’dir?
25 60
25°C’de 100 g suda 60 g tuz çözünür 160 g çözelti oluşur. 20 g tuz çöktüğüne göre 24 - 20 = 4 g M tuzu çözünmüş hâlde bulunur.
160 gram çözeltide 60 gram tuz çözünürse 40 g suda 4gM

64 gram çözeltide x 100 g suda x
x = 24 g M tuzu çözünür. x = 10 gram M çözünür.

64 - 24 = 40 g su çözünürlüğün 10 olduğu sıcaklık 15°C’dir.

ÜNİTE
4
DENEME – 4
5
1. Aşağıda üç taneciğin elektron dizilişi verilmiştir. 4.
6
2
X : 1s 2s 2 1 mol O2(g) 2 mol O2(g) 1 mol O2(g)
7 1 L, t °C 1 L, t °C 2 L, t °C
Y– : 1s2 2s2 2p6
8 Z2+ : 1s2 2s2 2p6 I II III
9 Buna göre X, Y ve Z atomları için;
Yukarıdaki kaplarda bulunan ideal oksijen gazlarının (O2) ba-
I. En yüksek enerjili orbitallerinin baş kuantum sayıları (n) ara sınçları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?
sındaki ilişki, Z > Y = X şeklindedir.
II. mℓ = 0 değerine sahip maksimum elektron sayıları arasında A) I > II > III B) II > III > I C) I = III > II
ki ilişki, Y = Z > X şeklindedir. D) II > I > III E) II > I = III
1
III. Üç atomda da elektronların spin kuantum sayısı (ms) + ya
2
1
da - değerini alır.
2
5. Oda koşullarında 3 mol etil alkol (C2H5OH) ve 17 mol saf su
ile hazırlanan bir çözeltinin aynı sıcaklıkta buhar basıncı kaç
mmHg’dir?
2. 3+ yüklü iyonun elektron dağılımı 3d2 ile sonlanan bir atom 0 0
(25°C’de PH = 100 mmHg, PC = 180 mmHg)
için; 2O 2H5OH
I. Temel hâlde üç tane yarı dolu orbitali bulunur. A) 98 B) 102 C) 106 D) 108 E) 112
II. +2 yüklü iyon hâlinde iken 3 farklı enerji kabuğunda elektron
bulundurur.
III. Temel hâlinin elektron dizilimi, 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3
şeklindedir.

6. Aşağıdaki sabit hacimli kapta O2 ve He ideal gazları bulunmaktadır.
3,2 gram
O2 gazı
0,8 gram
He gazı
4
3. He soygazı için aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? 1
2
A) s bloğu elementidir.
B) Doğada monoatomik yapılı olarak bulunur. Kaptaki toplam gaz basıncı 6 atmosfer olduğuna göre O2 ve
C) 1. periyot 8A grubu elementidir. He gazlarının kısmi basınçları sırasıyla aşağıdakilerden han-
D) Aynı dış basınçta, kaynama noktası en düşük olan soygazdır. gisinde doğru verilmiştir? (He: 4, O: 16)
E) Grubundaki 1. iyonlaşma enerjisi en düşük olan elementtir.
A) 4–2 B) 3–3 C) 2–4 D) 1–5 E) 5–1

ÜNİTE
DENEME
1
7. Atom numaraları ardışık sayılar olan 3. periyot elementlerinin 1. 9. Çözünürlük (g / 100 g su) 2
iyonlaşma enerjisi – atom numarası ilişkisi aşağıdaki grafikte veril X
3
miştir. 70
1. iyonlaşma enerjisi 4
40
5
m
T
0 Sıcaklık (°C)
6
5 20 30
Y 7
30°C sıcaklıkta 680 gram doymuş çözelti 5°C’ye kadar soğutuldu
ğunda 160 gram X tuzu çökmektedir. 8
Z
X Buna göre grafikte 5°C’deki X katısının çözünürlüğü (m) kaçtır? 9
Atom numaras› A) 12 B) 16 C) 20 D) 28 E) 30
Buna göre Y ve Z atomları ile ilgili;
I. Küresel simetrik yük dağılımına sahip olması nedeniyle Y ato
munun 1. iyonlaşma enerjisi, Z atomununkinden fazladır.
II. Y elementinin atom numarası 12, Z atomunun değerlik elekt
ron sayısı ise 3'tür.
III. Oksitlerinin sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. 10.
KCl(suda) CaCl2(suda)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 0,2 M 0,1 M
200 mL 200 mL
I II
Yukarıda verilen I. kaptaki çözelti üzerine aynı sıcaklıkta II. kapta

ki çözelti ilave ediliyor.
Çökelme olmadığına göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
8. Aliye Öğretmen laboratuvarda aşağıdaki düzeneği hazırlayarak A) K+ iyonları derişimi yarıya iner.
kabın içine 100 mL saf su dolduruyor.
B) Karışım elektriği iletir.
Lamba
+ – C) Ca2+ ve K + iyonlarının mol sayıları eşittir.
D) Çözelti hacmi iki katına çıkmıştır.
E) Son çözeltide Cl - iyonları derişimi 0,2 molardır.
Saf su
Buna göre saf su içine aynı sıcaklıkta aşağıdaki maddelerden

11. H2O bileşiği ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
hangisi ilave edilirse lamba parlaklığı en fazla olur? (Çözel
ti elektriği ne kadar iyi iletiyorsa lambanın parlaklığı o kadar fazla (1H, 6C, 8O, 11Na, 17Cl)
olur.)
A) Polar yapılı maddeleri daha iyi çözer.
A) 0,1 mol şeker B) CCl4 sıvısı ile çözelti oluşturmaz.
B) 80 mL alkol C) Yoğun fazda CH3OH molekülleri ile aralarında oluşan etkin et
C) 0,1 mol NaCl katısı kileşim türü hidrojen bağıdır.
D) 0,1 mol CaCl2 katısı D) NaCl ile oluşturduğu çözeltide iyon–dipol etkileşimi görülür.
E) 0,1 mol NH3 gazı E) İyonik yapılıdır.

ÜNİTE
KONUYU
Ekzotermik-Endotermik Tepkimeler ve Tepkime Entalpisi
2 Öğretmen Notu 1. Kimyasal tepkimelerle ilgili; 4. Bir tepkimenin ısısı

Sabit sıcaklık ve
3 TEPKİMELERDE ENERJİ DEĞİŞİMİ I. Enerji değişimleri fiziksel olaylardaki ener- basınçta ürünlerin entalpileri
gerçekleşen toplamından girenlerin
• Fiziksel, kimyasal ve nükleer ola- ji değişimlerinden genellikle daha fazladır.
4 tepkimenin enerji entalpileri toplamı
rak ifade edilen tüm olaylar gerçek- II. Isı alışverişine göre ekzotermik (ısı ve- değişimini ifade eder. çıkarılarak hesaplanabilir.
5 leşirken enerji alışverişi olur. Kimya- ren) ya da endotermik (ısı alan) tepki- I II
sal tepkimelerde alınan veya verilen meler olarak sınıflandırılabilirler.
6 enerji, potansiyel enerji türündendir.
III. Tepkime ısısının işareti (-) ise tepkime Tepkime ısısı
7 • Bir sistemin toplam enerjisi taneciklerin ekzotermik, (+) ise tepkime endotermiktir.
dönme, titreşim, öteleme gibi hareket-
III IV
lerinden oluşan kinetik enerjisi ile tane- yargılarından hangileri doğrudur?
8
cikler arasındaki çekimlerden oluşan ∆H ile gösterilir. Hâl fonksiyonudur.
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
9 potansiyel enerjisinin toplamıdır. En-
V
talpi veya ısı kapsamı olarak adlandı- D) I ve II E) I, II ve III 0°C ve 1 atm basınç altında gerçekleşen
rılır ve "H" harfi ile gösterilir.
tüm tepkimelerin ısı değişimi o tepkimenin
• Entalpi bir hâl fonksiyonudur ve de- standart molar oluşum entalpi değerini verir.
ğeri doğrudan ölçülemez.
• Bir kimyasal tepkime sabit basınç al- Tepkime ısısı (tepkime entalpisi) ile ilgi-
tında gerçekleşirken alınan veya veli yukarıdaki kavram haritasında verilen
rilen ısı miktarına tepkime ısısı ya da yargılardan hangisi yanlıştır?
2. Bir kimyasal tepkimenin endotermik ya da
tepkime entalpisi denir.
ekzotermik olduğuna karar verebilmek için; A) V B) IV C) III D) II E) I
• Tepkime entalpi değişimi (ΔH) sabit
basınç ve sıcaklıkta gerçekleşen bir I. Tepkime ortamının sıcaklığı
tepkimede ürünlerin entalpileri top- II. Tepkime ortamının basıncı
lamı ile girenlerin entalpileri toplamı
III. Madde miktarı
arasındaki farka eşittir.
IV. Tepkime entalpisinin (∆H) işareti
T HTepkime = / T Hürünler– / T Hgirenler
verilenlerden hangileri tek başına yeter- 5.
Entalpi birimi olarak kj veya kj/mol
Endotermik tepkimelerde,
lidir?
kullanılır. • Ürünlerin potansiyel enerjileri toplamı
A) I, II ve III B) II, III ve IV C) Yalnız IV girenlerin potansiyel enerjileri topla-
• Bir mol maddenin değişime uğradığı fi-
mından büyük olduğu için entalpi de-
ziksel veya kimyasal olaylardaki ısı deği- D) III ve IV E) I, II ve IV
ğişiminin (∆H) değeri pozitiftir.
şimine molar entalpi değişimi denir.
• Yüksek sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır.
• Bu tür tepkimelerin devam edebilmesi
Tepkimeler ısı alışverişine
göre sınıflandırılır. için tepkime ortamına sürekli ısı veril-
melidir (Tepkime sürekli ısı almalıdır.).
a) Endotermik Tepkimeler
(ısı alan) 2NH3(g) + ısı $ N2(g) + 3H2(g)
H2O(k) + ısı $ H2O(s) 3. Tepkime entalpisi ile ilgili aşağıdakiler-
den hangisi yanlıştır? Yukarıdaki tepkime sabit basınç ve sıcaklık
koşullarında gerçekleşmektedir.
A) Ürünlerin entalpilerinin toplamı, tepki-
meye giren maddelerin entalpilerinin Buna göre;
toplamından fazla ise tepkime endoter- I. N2 ve H2 gazlarının potansiyel enerjile-
miktir. ri toplamı NH3 gazının potansiyel ener-
B) Bir mol maddenin değişime uğradığı tep- jisinden büyüktür.
kimelerdeki enerji değişimine molar en- II. Yüksek sıcaklıklarda NH3 gazı N2 ve H2
b) Ekzotermik Tepkimeler
(ısı veren) talpi denir. gazlarına göre daha kararlıdır.
C(k) + O2(g) $ CO2(g) + ısı C) Endotermik tepkimelerde ısı girenler ta- III. Başladıktan sonra tepkime kendiliğin-
rafına yazılır. den devam eder.
D) Entalpi maddelerin sadece kinetik ener- yargılarından hangileri yanlıştır?

jilerinin bir ölçüsüdür.
A) II ve III B) I ve II C) I, II ve III
E) Entalpi hâl fonksiyonu olduğu için doğ-
D) I ve III E) Yalnız II
rudan ölçülemez, değişimine bakılır.
162 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1E 2C 3D 4A 5A

ÜNİTE
6. Potansiyel enerji (kj) 8.
KONUYU
Potansiyel enerji (kj)
ÖĞRENELİM 1
a
Ürünler Öğretmen Notu 2

(a – b) kj
a) Endotermik Tepkime
3
b
Girenler 4
• Bulunduğu ortamdan ısı alarak ger-
Tepkime koordinatı Tepkime koordinatı
çekleşen tepkimeler endotermik
5
Yukarıda bir tepkimeye ait potansiyel ener- Yukarıda verilen potansiyel enerji–tepki- tepkime olarak adlandırılır.
ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. me koordinatı grafiği; • Endotermik tepkimelerde ısı girenler 6
Buna göre; I. Suyun elektrolizi tarafına yazılır.
7
I. Girenlerin potansiyel enerjisi b kj, ürün- II. Bir atomun katyon hâline geçmesi • Endotermik bir tepkime;
8
lerin potansiyel enerjisi a kj’dir. III. Gazların suda çözünmesi • X(g) + 410 kj $ Y(g) + Z(g)
II. (a - b) değeri tepkimenin ∆H (entalpi) IV. X- iyonunun bir elektron alması
• X(g) $ Y(g) + Z(g) ∆H > 0
9
değerine eşittir. olaylarından hangilerine ait olabilir?
• X(g) $ Y(g) + Z(g) ∆H = +410 kj
III. Tepkime ekzotermiktir.
A) III ve IV B) I ve II C) I ve III olmak üzere üç şekilde gösterilebilir.
D) II ve IV E) I, II ve IV • Endotermik tepkimelerde entalpi za-
A) I ve II B) Yalnız III C) I ve III manla artar.
D) II ve III E) I, II ve III • Endotermik bir tepkimenin potansi-
yel enerji (PE) – tepkime koordinatı
(TK) grafiği,
PE (kj)
Y(g) + Z(g)
Ürünler
9. Ürünlerin ısı kapsamının girenlerin ısı kap-
alır
∆H = +410 kj
samından daha büyük olduğu bir tepkime
ısı
için; X(g)
Girenler
(Reaktifler)
I. Entalpi zamanla artar.
TK
II. Ortamda yeterli madde varken devam- şeklindedir.
lılığı için sürekli ısı alması gerekir.
III. Isı, girenler tarafına yazılır. Örneğin;
yargılarından hangileri doğrudur? X(g) + 410 kj $ Y(g) + Z(g)
7.
Gaz hâlindeki Na Şimşek çaktığında A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III tepkimesinin Potansiyel Enerji -
elementinin Na+(g) havadaki azot
D) I ve II E) Yalnız III Tepkime Koordinatı grafiğine ba-
iyonuna dönüşmesi gazının yanması
kılarak;
I Endotermik II • Ürünlerin potansiyel enerjileri top-

kimyasal değişim lamı girenlerinkinden büyüktür. Bu
IV III
nedenle ∆H'nin işareti "+"dır.
Suyun MgCO3 katısının • Düşük sıcaklıkta düşük enerjili olan

kaynaması MgO katısı ve CO2 girenler, yüksek sıcaklıkta ise yüksek
gazına ayrışması 10. Aşağıdakilerden hangisi düşük sıcaklık- enerjili olan ürünler daha kararlıdır.
V larda tepkimeye giren maddelerin daha
kararlı olduğu tepkimelere örnek olarak • Girenler düşük enerjili ve kararlı ol-
CO2 gazının suda çözünmesi verilemez? duğundan, endotermik tepkime-
ler kendiliğinden gerçekleşmez ve
Yukarıdaki kavram haritasında verilen A) X atomunun elektron vermesi başladıktan sonra genellikle kendi-
örneklerden hangileri endotermik kimya- B) Y gazının suda çözünmesi liğinden devam etmez. Bu tür tep-
sal bir değişime örnek olarak verilemez? kimelerin devamlılığı için sürekli ısı
C) Bir bileşiğin elementlerine ayrışması
alması şarttır.
A) IV ve V B) II ve V C) I, II ve III D) Kolonya kokusunun odaya dağılması
yorumları yapılabilir.
D) I, IV ve V E) I ve IV E) Z2 molekülünden Z atomlarının oluşması
6B 7A 8E 9A 10B Kimyasal Tepkimelerde Enerji 163

ÜNİTE
KONUYU
Ekzotermik-Endotermik Tepkimeler ve Tepkime Entalpisi
2 Öğretmen Notu 1. Ekzotermik bir tepkime ile ilgili; 3. Standart koşullarda gerçekleştirilen tepkime-
3 Endotermik fiziksel ve kimyasal
I. Isı alarak gerçekleşir. de X ve Y maddelerinden Z maddesi elde
olaylar: edilmesine ait potansiyel enerji (PE)-tepkime
4 II. Tepkime entalpisinin işareti negatiftir.
• Hâl değişimi olaylarından düzensiz- koordinatı (TK) grafiği aşağıda verilmiştir.
liğin arttığı erime, buharlaşma, süb- III. Entalpi değeri zamanla azalır.
5 PE (kj)
limleşme endotermiktir. IV. Yüksek sıcaklıklarda ürünler daha ka-
6 H2O(k) + ısı $ H2O(s) (erime) rarlıdır.
X+Y
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? 80
7 C2H5OH(s)+ ısı $ C2H5OH(g) (buharlaşma)
I2(k) + ısı $ I2(g) (süblimleşme)
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
8 Z
20
• Genellikle katıların ve sıvıların suda D) I, II ve IV E) III ve IV
9 çözünmesi endotermiktir. TK
NaNO3(k) + ısı $ Na+(suda) + NO-3 (suda)
Buna göre;
• Ayrışma (analiz) tepkimeleri endo- I. X + Y $ Z tepkimesinin entalpi değeri
termiktir. -60 kj’dir.
CaCO3(k) + ısı $ CaO(k) + CO2(g) 2. II. Tepkimeye girenlerin potansiyel enerji-
2H2O(g) + enerji $ 2H2(g) + O2(g) (elektroliz) leri toplamı +20 kj, ürünlerin potansiyel
NaCIO3(k) + ısı $ NaCI(k) +
3
O
enerjileri toplamı +80 kj’dir.
2 2(g)
III. Aynı koşullarda 2 mol X maddesinin ta-
• Bağ kırılması olayları endotermiktir. mamen tepkimeye girmesi sonucunda
CI2(g) + ısı $ 2CI•(g) 120 kj ısı açığa çıkar.
H2(g) + ısı $ 2H•(g)
• Gaz halindeki nötr bir atomdan elekt-
ron koparılması (iyonlaşma enerjisi) A) II ve III B) I ve II C) I, II ve III
endotermiktir. D) I ve III E) Yalnız I
X(g) + ısı $ X+(g) + e–
AI(g) + ısı $ AI+(g) + e–
• Yanma olaylarından sadece azot ga- • Yanardağlar, Dünya’nın iç tabakala- 4.

zının yanması endotermiktir. rında yüksek basınç ve sıcaklıkta bu-
1 lunan erimiş kayaları, patlama esna-
N + O2(g) + ısı $ NO2(g)
2 2(g) sında ısı ve ışık enerjisi yayarak dışarı
püskürtürler. Yanardağların patlaması
Örnek gibi, gerçekleşirken dışarıya enerji ve-
1 ren tepkimelere ekzotermik (ısı veren)
I. NaCI(s) $ Na(k) + CI2(g)
2 tepkime denir.
II. N(g) $ N+(g) +e- NaOH(suda) + HCl(suda) NaCl(suda) + H2O(s)
• Ekzotermik tepkime denklemlerinde
III. N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) Isıca yalıtılmış kapta yukarıda verilen
ısı ürünler tarafına yazılır ve entalpi
Yukarıda verilen tepkimelerden han- (∆H) değerinin işareti (-)’dir. tepkime gerçekleşirken termometredeki
gilerinde ∆H > 0 dır? sıcaklık değerinin arttığını gözlemleyen
Ela’nın bu tepkime ile ilgili;
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Buna göre aşağıdaki tepkimelerden han-
D) II ve III E) I, II ve III I. Yüksek sıcaklıklarda tepkimeye giren-
gisi ekzotermik (ısı veren) tepkimeye ör-
ler daha kararlıdır.
nek olarak verilemez?
Çözüm II. Düşük sıcaklıkta tepkimede ürünler gi-
• I. tepkime bileşiğin elementlerine ay- A) C2H4(g) + 3O2(g) $ 2CO2(g) + 2H2O(s) + m kj renlere göre daha kararlı ve düşük
rıştırılması, elektroliz olayı olup en- enerjilidir.
B) C(k) + 2H2(g) $ CH4(g) ∆H = -r kj
dotermiktir. III. Tepkimenin entalpi değeri ürünlerdeki
• II. tepkime gaz halindeki nötr atom- –
C) F(g) + e- $ F + enerji maddelerin entalpileri toplamına eşittir.
(g)
dan elektron koparma (iyonlaşma
D) CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g) ∆H = +y kj yaptığı yorumlardan hangileri doğrudur?
enerjisi) olup endotermiktir.
• III. tepkime azot gazının yanması olup A) I ve III B) I ve II C) II ve III
E) 2Cl(g) $ Cl2(g) + 243 kj
endotermiktir. Üç olayda da ∆H > 0'dır.
Cevap: E D) I, II ve III E) Yalnız II
164 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1B 2D 3D 4B

ÜNİTE
5. Aşağıda bir tepkimeye ait potansiyel ener- 8.
KONUYU
ji (PE)–tepkime koordinatı (TK) grafiği veril-
Olaylar Ekzotermik Endotermik ÖĞRENELİM 1
miştir. I. Metallerden
Öğretmen Notu 2
elektron kopa-
PE (kj)
rılması
b) Ekzotermik Tepkime 3
Girenler Il. Metan gazının
b yanması • Isı vererek gerçekleşen tepkimelerdir. 4
x • Ekzotermik tepkimelerde ısı ürünler ta-
Ürünler
lll. Naftalinin 5
a süblimleşmesi rafında yazılır.
• Ekzotermik bir tepkime; 6

TK Yukarıdaki tabloda verilen olaylar ekzoter-
• X(g) + Y(g) $ Z(g) + 720 kj
mik ve endotermik olarak işaretlendiğinde 7
Buna göre;
aşağıdakilerden hangisi doğru olur? • X(g) + Y(g) $ Z(g) ∆H < 0
I. Tepkimenin ∆H değeri +x kj’dir. 8
A) ✓ B) C) • X(g) + Y(g) $ Z(g) ∆H = –720 kj
II. Endotermik bir tepkimeye aittir. ✓ ✓ 9
olmak üzere üç şekilde gösterilebilir.
III. Tepkime başlatıldıktan sonra kendiliğin- ✓ ✓ ✓
den devam eder. • Ekzotermik tepkimelerde entalpi za-
✓ ✓ ✓
manla azalır.
IV. Tepkime gerçekleşirken ortam ısınır.
D) ✓ E) • Ekzotermik tepkimelerde ürünler da-
yargılarından hangileri yanlıştır? ✓
ha düşük enerjili ve kararlı olduğun-
✓ ✓ dan bu tepkimeler başladıktan sonra
A) Yalnız II B) I ve II C) I, II ve IV
✓ ✓ kendiliğinden devam eder.
D) I ve IV E) I, II ve III
• Ekzotermik bir tepkimenin potansiyel
enerji (PE) – tepkime koordinatı (TK)
9. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi gerçek- grafiği,
6. I. Na(k) + HCl(suda) $ NaCl(suda) + H2(g) leşirken ortamın ısısını artırmaz? PE (kj)
II. N2(g) + 2O2(g) $ 2NO2(g) A) Soğuk havalarda camların buğulanması X(g) + Y(g)
Girenler
(Reaktifler)
1 B) Kırağı oluşumu
ısı v
III. KCl(s) $ K(k) + Cl2(g) ∆H = –720 kj
2
erir
C) O2 gazının suda çözünmesi
Z(g)
Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri D) Kömürün yanması Ürünler
gerçekleşirken dışarıya ısı verilir?

TK
E) Cildin kolonya dökülen bölgesinde se-
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III rinlik hissedilmesi şeklindedir.
Örneğin; X(g)+ Y(g) $ Z(g)+ 720 kj
D) I, II ve III E) I ve III
tepkimesinin potansiyel enerji - tep-
kime koordinatı grafiğine bakılarak;
10. Yanda görseli verilen sek sek
5 • Girenlerin (reaktiflerin) potansiyel ener-
7. Potansiyel enerji (kj) oyununda tek sayılar için en-
3 4 jileri toplamı ürünlerinkinden büyüktür.
dotermik, çift sayılar için ekzo-
2 Bu nedenle ∆H'ın işareti "–"dir.
+a termik örnekler verilecektir.
1 • Düşük sıcaklıkta düşük enerjili olan
Merve’nin verdiği örnekler ürünler, yüksek sıcaklıkta ise yüksek
0 Tepkime koordinatı
sırasıyla; enerjili olan girenler daha kararlıdır.
–b yorumları yapılabilir.
3
Yukarıdaki potansiyel enerji – tepkime ko- 1. NaClO3(k) + x kj $ NaCl(k) + O
2 2(g) Ekzotermik fiziksel ve kimyasal olaylar:
ordinatı grafiği, standart koşullarda ger-
2. Zn(k) + Cu2+(suda) $ Zn2+(suda) + Cu(k) + ısı • Hâl değişimi olaylarından düzensizli-
çekleşen;
ğin azaldığı donma, yoğunlaşma ve
I. C2H5OH(s) $ C2H5OH(g) 3. I 2(g) $ I 2(k) + y kj
kırağılaşma olayları
5 4. H+(suda) + OH-(suda) $ H2O(s) + enerji • Gazların suda çözünmesi,
II. C2H2(g) + O $ 2CO2(g) + H2O(s)
2 2(g) 5. Na(g) + enerji $ Na+(g) +e - • Bağ oluşumu,
III. Br2(g) + H2(g) $ 2HBr(g) • Sentez, asit-baz (genellikle nötral-
şeklinde olduğuna göre Merve hangi ör-
leşme) metal-asit tepkimeleri,
tepkimelerden hangilerine ait olamaz? nekte yanlışlık yapmıştır?
• Azotun yanması hariç yanma tepki-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 meleri.
D) II ve III E) I, II ve III ekzotermik olaylara örneklerdir.
5B 6A 7A 8B 9E 10C Kimyasal Tepkimelerde Enerji 165

ÜNİTE
KONUYU
Oluşum Entalpisi ve Tepkime Entalpisinin Hesaplanması
2 Öğretmen Notu
1. 4. HNO3(suda) + KOH(suda) $ KNO3(suda) + H2O(s) ∆H1
• 25°C sıcaklık ve 1 atm basınçta ele-
3 • Bir kimyasal tepkimenin entalpi de- CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s) ∆H2
mentlerin en kararlı hâllerinin molar
ğişimi (∆H) gerçekleşen tepkimenin
4 oluşma entalpileri sıfır kabul edilmiştir.
cinsine göre farklı isimler alır. Cgrafit(k) + O2(g) $ CO2(g) ∆H3
Örneğin, Na katısının 25°C sıcaklık ve
5 C(k) + O2(g) $ CO2(g) ∆H = –a kj Yukarıda verilen tepkimelerde meydana
1 atm basınçta entalpisi sıfırdır.
(Yanma Entalpisi)
gelen entalpi değişimlerinin adlandırıl-
6 Buna göre aşağıda verilen maddelerden
H2O(k) $ H2O(s) ∆H = +b kj ması aşağıdakilerden hangisindeki gibi
7 (Erime Entalpisi) hangisinin standart koşullarda molar olabilir?
2Cgrafit(k)+ 3H2(g)$ C2H6(g) ∆H = –d kj oluşma entalpisinin değeri sıfır değildir?
8 (Oluşum Entalpisi)
∆H1 ∆H2 ∆H3
A) Cu(s) B) H2(g) C) Hg(s)
A) Çözünme Ayrışma Oluşum
9 OLUŞUM ENTALPİSİ
D) Br2(s) E) Cgrafit(k) entalpisi entalpisi entalpisi
• Belirli sıcaklık ve basınçta bir mol bi-
B) Yanma Yanma Yanma
leşiğin elementlerinin doğadaki kararlı
entalpisi entalpisi entalpisi
hallerinden oluşumu sırasındaki ental-
pi değişimine oluşum entalpisi denir. C) Nötrleşme Yanma Oluşum
2. entalpisi entalpisi entalpisi
• Tepkimenin gerçekleştiği koşullar
• Belirli sıcaklık ve basınçta bir mol bile- D) Nötrleşme Oluşum Yanma
25°C sıcaklık, 1 atm basınç (standart
koşullar) ve oluşan bileşik 1 mol ise
şiğin, elementlerinin doğadaki kararlı entalpisi entalpisi entalpisi
entalpi standart molar oluşum en- hâllerinden oluşumu sırasındaki ental- E) Nötrleşme Yanma Çözünme
talpisi olarak ifade edilir. pi değişimine oluşum entalpisi denir. entalpisi entalpisi entalpisi
• Standart oluşum entalpisi
Stantart molar oluşum entalpisi
∆H°ol veya ∆H°f şeklinde gösterilir.
Tepkime Oluşan Bileşik kendi Tepkimede
✶✶✶ Elementlerin doğada serbest halde standart bileşik 1 elementlerinin alınan ya da
bulundukları en kararlı hallerinin olu- koşullarda moldür. doğadaki kararlı verilen ısı
(25°C, 1 atm) hâllerinden değişimidir.
şum entalpileri sıfır kabul edilmektedir. gerçekleşir. oluşmuştur.
✶✶✶ Eğer bir elementin doğada birden

fazla allotropu varsa doğada bulun- Buna göre aşağıda verilen tepkimeler-
ma yüzdesi en fazla olan fiziksel ha- den hangisinin entalpi değeri standart
linin oluşum entalpisi sıfırdır. molar oluşum entalpi değerine eşittir?
Metaller (Atomik) Ametaller A) 2Srombik(k) + 3O2(g) $ 2SO3(g)

Fe(k) $ ∆Hf° = 0 H2(g) $ ∆Hf° = 0 5.
1 • Bir kimyasal tepkimenin standart ental-
H2(s) $ ∆Hf° ≠ 0 B) CO(g) + O $ CO2(g)
Fe(s) $ ∆Hf° ≠ 0
2 2(g) pi değişiminin hesaplanmasında bile-
Hg(s) $ ∆Hf° = 0 O2(g) $ ∆Hf° = 0
C) Cu(k) + Cl2(s) $ CuCl2(k) şiklerin standart oluşum entalpileri kul-
Hg(k) $ ∆Hf° ≠ 0 N2(g) $ ∆Hf° = 0
D) Cgrafit(k) + 2H2(g) $ CH4(g) lanılır. Tepkimelerde ürünlerin standart
Au(k) $ ∆Hf° = 0 F2(g) $ ∆Hf° = 0
oluşum entalpileri toplamından, giren-
Cu(k) $ ∆Hf° = 0 CI2(g) $ ∆Hf° = 0 2+ –
E) Ca + 2Cl $ CaCl2(k) lerin standart oluşum entalpileri topla-
Ag(k) $ ∆Hf° = 0 Br2(s) $ ∆Hf° = 0 (suda) (suda)
mı çıkarılırsa tepkimenin standart en-
Karbon Kükürt talpi değişimi değeri bulunur.
Cgrafit Celmas Srombik Smonoklinik 3. Aşağıda standart koşullarda gerçekle- D Hc

Tepkime
= / D Hcfü - / D Hcfg
∆Hf° = 0 ∆Hf° ≠ 0 ∆Hf° = 0 ∆Hf° ≠ 0 şen tepkimelerden hangisinin entalpisi
molar oluşum entalpisine eşit değildir? CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)
Oksijen
1 tepkimesinin stantart koşullardaki ental-
O2 gazı O3 gazı A) H2(g) + O $ H2O(g)
2 2(g) pi değeri aşağıdakilerden hangisidir?
∆Hf° = 0 ∆Hf° ≠ 0
B) Cgrafit(k) + O2(g) $ CO2(g) (DH° = - 75 kj/mol , DH° = - 395 kj/mo l
Kararlı
+
Kararlı
$
1 mol
∆H =
Molar Oluşum CH CO
element element Bileşik Entalpisi
4 ( g) 2 ( g)
1
• H2(g) + S(rombik) $ H2S(g) ∆H = –20 kj/mol C) CO(g) + O $ CO2(g) DHH° O = - 285 kj/mol)
2 2(g) 2 (s)
element element 1 mol (molar oluşum
bileşik entalpisi) 1 1
D) H + Cl2(g) $ HCl(g) A) -100 B) -250 C) +105
• SO2(g) +
1
O $ SO3(g) ∆H = –100 kj 2 2(g) 2
2 2(g)
bileşik element 1 mol (molar oluşum E) Srombik(k) + O2(g) $ SO2(g) D) +250 E) -890
bileşik entalpisi değil)
166 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1A 2D 3C 4C 5E

ÜNİTE
6. 9. Standart koşullarda,
KONUYU
Bileşik Standart oluşum entalpisi (kj/mol)
A 2(g) + B2(g) $ 2AB(g)
ÖĞRENELİM 1
CH4(g) –74 2
tepkimesinin potansiyel enerji-tepkime koor- Öğretmen Notu
CO2(g) –390 dinatı grafiği aşağıda verilmiştir.
STANDART OLUŞMA ENTALPİLE- 3
H2O(s) –280 Potansiyel enerji (kj) RİNDEN TEPKİME ENTALPİSİNİN
4
HESAPLANMASI
Yukarıdaki tabloya göre, 2AB(g)
40
• Bir tepkimenin entalpisi, ürünlerin olu- 5
CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s) şum entalpileri toplamından, tepki-
meye giren maddelerin oluşum en- 6
tepkimesinde 0,25 mol CH4 gazı yeterince 0
A2(g) + B2(g) talpileri toplamı çıkarılarak hesapla-
oksijen gazı (O2) ile standart koşullarda ya- nabilir. 7
kılıyor. Tepkime koordinatı
8
Buna göre açığa çıkan enerji kaç kj’dir? Buna göre;
TH Tepkime = / TH °
( ürünler)
– / TH °
( girenler)
9
A) -876 B) +876 C) +219 I. Tepkime entalpisi -40 kj’dir. XY(g) + XY3(g) $ 2XY2(g)
II. AB gazının standart molar oluşum en- tepkimesinde oluşum entalpileri sırası ile
D) -219 E) +110
talpisi -20 kj’dir.
∆H°XY = –a kj
III. A 2 maddesinin fiziksel hâli sıvı olursa
tepkime entalpisi değişir. ∆H°XY = –b kj
3
yargılarından hangileri yanlıştır? ∆H°XY = –c kj

2
(A 2 ve B2 standart koşullarda kararlı ele- olmak üzere tepkime entalpisi

mentlerdir.) ∆HTepkime = [(–c).2] – [(–a) + (–b)]
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III = a + b – 2c

7. HCl(suda) + NaOH(k) $ NaCl(suda) + H2O(s) şeklinde hesaplanır.
D) I, II ve III E) II ve III
tepkimesine göre 0,2 M 200 mL HCl sulu
çözeltisi ile yeterince NaOH katısının tepki-
mesinden a kj ısı açığa çıkmaktadır.
Buna göre NaOH katısının molar nötrleş-

10. C(k) + O2(g) $ CO2(g) ∆H = -390 kj
me ısısı kaç kj’dir?
tepkimesine göre 2,4 gram C katısı yeter-
A) -25a B) +25a C) -5a
li miktarda O2 gazı ile tamamen tepkime-
Örnek
D) +5a E) -10a ye girdiğinde kaç kj ısı açığa çıkar? (C: 12)
A) +157,6 B) -157,6 C) -78 C2H4(g)+ 3O2(g)$ 2CO2(g) + 2H2O(s)
D) +78 E) +39 tepkimesinde C2H4(g), CO2(g) ve H2O(s)

bileşiklerinin standart molar oluşum
entalpileri sırası ile +50 kj, –390 kj ve
–285 kj olduğuna göre tepkimenin
standart koşullardaki entalpi değişi-
mi (∆H) kaç kj'dir?
8. 4HCl(g) + O2(g) $ 2H2O(g) + 2Cl2(g)

11. 2H2S(g) + 3O2(g) $ 2SO2(g) + 2H2O(s)
tepkimesinin standart koşullardaki en-
talpi değişimini hesaplayabilmek için; Standart şartlarda gerçekleşen 2 mol H2S
gazının artansız yanma tepkimesi sonucun-
I. HCl gazının molar oluşum entalpisi da 1130 kj enerji açığa çıkıyor.
II. HCl gazının molar ayrışma entalpisi
Buna göre aynı koşullarda SO2 gazının Çözüm
III. H2O gazının molar oluşum entalpisi molar oluşum ısısı kaç kj/mol’dür?
değerlerinden hangilerinin bilinmesi ye- ∆HT = R∆Hf Ü - R∆Hf G
(DH° = - 20 kj/mol, DH° = - 285 kj/mol)
terlidir? H S HO
2 (g) 2 (s)
=

[(–390).2 +(–285).2] – [+50]
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III A) +300 B) -300 C) -145
= –1400 kj
D) Yalnız III E) I ve III D) +145 E) -580
6C 7A 8E 9B 10D 11B Kimyasal Tepkimelerde Enerji 167

ÜNİTE
KONUYU
Oluşum Entalpisi ve Tepkime Entalpisinin Hesaplanması
2 Öğretmen Notu
1. 3. Potansiyel enerji (kj)
Entalpi;
3 Entalpiyi Etkileyen Faktörler
• Belirli sıcaklık ve basınçta ölçülen 1
• Entalpi değişimi belirli sıcaklık ve ba- CO(g) + O2(g)
4 • Maddenin fiziksel hâline 2
sınçta ölçülen değerlerdir. Basınç ve

sıcaklık koşulları değişirse entalpi • Maddenin miktarına
5 ∆H = +280 kj
(∆H) de değişir. bağlı olarak değişen hâl fonksiyonudur.
6 • Entalpi maddenin fiziksel hâline bağlıdır. • Tepkime herhangi bir katsayı ile çar- CO2(g)
pılır ya da bölünürse entalpi değeri Tepkime koordinatı
7 Örneğin suyun (H2O) kararlı ele-
de çarpılır ya da bölünür.
mentlerinden oluşumu sırasında açı-
8 ğa çıkan ısı, oluşan H2O bileşiğinin • Tepkime ters çevrilirse ∆H’nin işareti Yukarıda
1
fiziksel hâli değiştikçe değişir. değişir. CO2(g) $ CO(g) + O
9 2 2(g)
Potansiyel
Enerji (kj) 2C2H6(g) + 7 O2(g) $ 4CO2(g) + 6H2O(g) + 2x kj tepkimesine ait potansiyel enerji–tepkime
0
H2(g)+1/2O2(g) koordinatı grafiği verilmiştir.
tepkimesi ile ilgili aşağıda verilen ifade-
H2O(g) Buna göre;
–242 lerden hangisi yanlıştır?
H2O(s) I. Düşük sıcaklıklarda tepkimeye giren
–286
A) Düşük sıcaklıklarda ürünler girenlerden
H2O(k) madde ürünlerden daha kararlıdır.
–291 daha kararlıdır.
II. Tepkimeye giren CO2 miktarı arttıkça
Tepkime B) 0,8 mol CO2 gazının oluşması için 0,4x kj
koordinatı açığa çıkan enerji artar.
enerji gereklidir.
1 III. 88 gram CO2 gazının tam olarak ayrışa-
H2(g) + O $ H2O(g) ∆H = – 242 kj C) Tepkime ters çevrilirse ∆H = +2x kj olur.
2 2(g) bilmesi için gereken enerji 560 kj’dir.
1
H2(g) + 2 O2(g) $ H2O(s) ∆H = –286 kj D) H2O bileşiğinin fiziksel hâli sıvı olursa
1 daha fazla enerji açığa çıkar.
H2(g) + 2 O2(g) $ H2O(k) ∆H = –291 kj (C: 12 , O: 16)
7
E) C2H6(g) + O $ 2CO2(g) + 3H2O(g)
2 2(g) A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
• Entalpi madde miktarına bağlıdır.
tepkimesinin aynı koşullardaki entalpi
Örneğin metan gazı (CH4: 16)
D) I, II ve III E) I ve II
değeri -x kj olur.
CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)
∆H = - 900 kj
tepkimesine göre aynı koşullarda ya-

narken;
1444244443
1 mol CH4 yandığında 900 kj

2 mol CH4 yandığında 1800 kj
enerji
16 gram CH4 yandığında 900 kj açığa
32 gram CH4 yandığında 1800 kj çıkar. 4. CS2(s) + 3O2(g) $ CO2(g) + 2SO2(g) + 1080 kj
48 gram CH4 yandığında 2700 kj
tepkimesine göre standart koşullarda 1 mol
• Tepkime bir katsayı ile çarpılır veya bö- CS2 sıvısının yanması sonucunda SO2 ve
lünürse tepkime entalpisi de aynı kat- 2. H2(g) + S(k) $ H2S(g) + 20 kj CO2 gazları oluşmuştur.
sayı ile çarpılmalı ya da bölünmelidir.
Standart koşullarda gerçekleşen yukarı- Buna göre;
3X + 2Y $ Z ∆H = a kj
2 ile daki tepkimeyle ilgili aşağıdaki ifadeler- I. CS2 sıvısının molar yanma entalpisi
çarpılırsa
6X + 4Y $ 2Z ∆H = 2a kj den hangisi yanlıştır? (H: 1) ∆H = –1080 kj'dir.
1/2 ile
çarpılırsa 3 1 a II. 2 mol CO2 gazı oluştuğunda 2160 kj ısı
X + Y $ Z ∆H = kj A) Tepkime süresince ortamın sıcaklığı artar.
2 2 2
harcanmıştır.
B) 4 gram H2 gazının tamamının tepkime-
• Bir kimyasal tepkime denklemi ters sinden 40 kj enerji açığa çıkar. III. 19 gram CS2 sıvısının tamamının tepki-
çevrilirse ∆H'ın işareti değişir. mesinden 270 kj ısı açığa çıkar.
C) 3 mol S katısı tam olarak tepkimeye gir-
Z $ 3X + 2Y ∆H = -a kj diğinde 60 kj enerji açığa çıkar. yargılarından hangileri doğrudur?
• Tepkimenin tek veya birden çok ba- D) H2S sıvısının molar oluşum entalpisi, (C: 12, S: 32)
samakta gerçekleşmesi diğer bir ifa- ∆H = -20 kj’dir.
A) I ve III B) II ve III C) I ve II
de ile tepkimede izlenen yol ve tep- E) Tepkimede H2S gazı düşük sıcaklıklar-
kimede katalizör kullanılması ∆H de- da girenlere göre daha kararlıdır. D) I, II ve III E) Yalnız II
ğerini değiştirmez.
168 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1B 2D 3B 4A

ÜNİTE
3 8.
KONUYU
5. CH3OH(s) + O
2 2(g)
$ CO2(g) + 2H2O(s) Potansiyel enerji (kj)
ÖĞRENELİM 1
1
∆H = -720 kj H + O
2 (g) 2 2 (g)
Örnek 2
0
tepkimesiyle ilgili; H2O(x)
2Cgrafit(k) + 2H2(g) $ C2H4(g) 3
I. 16 gram metil alkol (CH3OH) yandığın- H2O(y)
∆H = +50 kj
da 360 kj ısı açığa çıkar. H2O(z) 4
2Cgrafit(k) + 3H2(g) $ C2H6(g)
II. Normal koşullarda 1,12 litre hacim kap- Tepkime koordinatı ∆H = –85 kj 5
layan CO2 gazı oluşabilmesi için 36 kj
Yukarıda standart koşullarda gerçekle-
ısı gerekir. Yukarıda üç ayrı değişimde H2 ve O2 gazla- 6
şen iki tepkimeye ait tepkime denklem-
III. 1440 kj ısı açığa çıktığında 72 gram su rından H2O oluşumunu gösteren potansiyel
leri ve entalpi değişimleri verilmiştir. 7
(H2O) oluşur. enerji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
Buna göre aynı koşullardaki;
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre tepkimede oluşan H2O mad- 8
C2H4(g) + H2(g) $ C2H6(g)
(H: 1 , C: 12 , O: 16) desinin fiziksel hâli olan x, y ve z sırasıy-
9
la aşağıdakilerin hangisinde doğru ola- tepkimesinde 4 gram H2 gazı harcandı-
A) I ve II B) Yalnız I C) I ve III rak verilmiştir? ğında entalpi değişimi kaç kj’dir?
D) II ve III E) I, II ve III (H: 1)
A) Katı, sıvı, gaz B) Sıvı, katı, gaz
C) Gaz, sıvı, katı D) Gaz, katı, sıvı
E) Katı, gaz, sıvı Çözüm
Verilen tepkimeler C2H4 ve C2H6 gazla-

rının oluşum tepkimesi olduğundan
6. X(k) + O2(g) $ XO2(g) ∆H = -a kj ∆HTepkime = (–85) – (50)
tepkimesinde sabit sıcaklık ve basınçta; ∆HTepkime = –135 kj

2 mol H2 & 4 gram H2
I. O2 gazını sıvı olarak kullanmak
II. 2 mol XO2 gazı oluşturmak 2 gram H2 harcandığında 135 kj ısı açığa çıkar.
III. X katısını toz hâline getirmek 4 gram H2 harcandığında ?

————————————————
işlemlerinden hangileri tepkimenin en-
? = 270 kj ısı açığa çıkar.
talpi değerini değiştirir?
∆H = –270 kj
A) I ve III B) II ve III C) Yalnız III
9. 0,2 mol NO gazının tamamının, Örnek

1
NO(g) + O $ NO2(g) ∆H = -60 kj Standart koşullarda gerçekleşen
2 2(g)
CaCO3 katısının ayrışma tepkimesi;
denklemine göre standart koşullarda ye-
CaCO3(k) + 180 kj $ CaO(k)+ CO2(g)
terli miktardaki O2 gazıyla verdiği tepki-
me ile ilgili; şeklinde olduğuna göre CaO katısı-
1 nın standart molar oluşum entalpisi
7. CO(g) + O $ CO2(g) + x kj
2 2(g) I. Tepkimenin gerçekleşmesi için 12 kj kaç kj’dir?
enerji gerekir. (∆H°fCaCO : –1200 kj, ∆H°fCO : –390 kj)
tepkimesi için aşağıdaki ifadelerden han- 3 2
gisi yanlıştır? (C: 12 , O: 16) II. 9,2 gram NO2 gazı oluşur.
III. NO2 gazının standart molar oluşum en-
A) ∆H = -x kj/mol’dür. talpisi -60 kj/mol’dür.
B) CO2 gazının molar oluşum ısısı -x kj’dir. Çözüm
IV. NO gazının molar yanma entalpisi
C) Tepkime ortamı zamanla ısınır. -60 kj/mol’dür. CaO katısının standart molar oluşma
D) 14 gram CO gazının tam verimli tepkime-
x yargılarından hangileri yanlıştır? entalpisi X kj/mol olsun.
sinden kj ısı açığa çıkar.
2 (N: 14 , O: 16) ∆H°Tepkime = [–390 + X] – [–1200]
E) Normal koşullarda 22,4 L hacim kapla-
yan O2 gazının tamamının tepkimesin- +180 = –390 + X + 1200
A) II ve IV B) I ve IV C) I ve III
den 2x kj ısı açığa çıkar. X = –630 kj
D) II, III ve IV E) I, II ve III
5C 6D 7B 8C 9C Kimyasal Tepkimelerde Enerji 169

ÜNİTE
KONUYU
Bağ Enerjileri ve Tepkime Entalpisi
2 Öğretmen Notu 1. 1 2 3. Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol)

3 BAĞ ENERJİLERİ
Bağ enerjisi hesaplanırken Bağ enerjisi negatif N/N 940
• Aynı veya farklı tür atomları güçlü etki- tepkimedeki tüm maddeler
4 değer alamaz. F—F 160
gaz hâlinde bulunmalıdır.
leşimlerle bir arada tutan çekim kuvvet-
5 leri kimyasal bağ olarak adlandırılır. 5 N—F 195
3
• Atomlar arasındaki kovalent bağları Aynı atomlar
6 arasındaki ikili Bağ enerjisi Bağ kırılması Yukarıda bazı bağ türlerinin ortalama bağ
kırmak için gerekli olan enerjiye bağ bağlar tekli enerjileri verilmiştir.
genellikle
enerjisi veya bağ entalpisi adı veri- bağlardan daha
7 kuvvetlidir.
ekzotermiktir.
lir. Birimi kj/mol'dür. Buna göre standart koşullarda gaz fazın-
8 • Bağ enerjisi negatif değer alamaz. Bağ enerjisinden yararlanarak tepkime entalpisi, da gerçekleşen;
• Bağ oluşumu ekzotermik (ısı veren),

∆HTepkime = / H kırılan bağ – / H oluşan bağ N2 + 3F2 $ 2NF3
9
bağ kopması endotermik (ısı alan) formülü ile hesaplanabilir.
tepkimesine göre NF3 bileşiğinin molar
olaylardır.
4 oluşum entalpisi kaç kj’dir?
N(g) + N(g) $ N2(g) + 946 kj (bağ oluşumu)
Bağ enerjisi ile ilgili yukarıdaki kavram
N2(g) + 946 kj $ N(g) + N(g) (bağ kopması) A) 718 B) 460 C) 370 D) 125 E) 250
haritasında verilen ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
4. H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g)

Atomlar arası bağlar
tepkimesinin entalpi değeri (∆H) kaç kj’dir?
• Bağ enerjisi değeri ne kadar büyük-
se bağ o kadar sağlamdır. (Bağ enerjileri; H - H: 435 kj/mol ,
Cl - Cl: 240 kj/mol , H - Cl: 430 kj/mol)
• Örneğin; F – F bağının enerjisi 158 kj/mol
CI – CI bağının enerjisi 242 kj/mol'dür. A) +370 B) +185 C) -185
Buna göre CI – CI bağı F – F bağından
daha sağlamdır. Çünkü CI – CI bağını kır- 2. D) -370 E) -430
mak için 242, F – F bağını kırmak için 158 kj • Kimyasal bir tepkimeye giren madde-
enerjiye ihtiyaç vardır. lerdeki atomlar arasındaki bağların
kırılması ve yeni bağların oluşmasıy-
• X2 şeklindeki bir molekülde, X - X
la ürünler meydana gelir.
bağının enerjisi arttıkça molekülün
kararlılığı artar. • Bir bağın kuvveti bağ enerjisi ile ölçü-
• İki atom arasında paylaşılan elekt- lür. Bağın kuvveti arttıkça bağ enerji-
ron çifti sayısı (bağ sayısı) arttıkça si de artar. 5. X2(g) + 400 kj $ 2X(g)
bağ kısalır ve bağ kuvveti artar. Bu 2Y(g) $ Y2(g) + 584 kj
nedenle aynı iki atom arasındaki üç-
lü bağı koparmak için gereken ener- Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol) Z2(g) + 146 kj $ 2Z(g)
ji, ikili bağı koparmak için gereken
Yukarıda aynı koşullarda gerçekleşen bazı
enerjiden büyüktür. I. C—C 347
tepkimeler ve entalpi değerleri verilmiştir.
N — N (g) + 160 kj $ N(g) + N(g) Il. N—N 193
Buna göre X 2 , Y2 ve Z 2 moleküllerindeki
N N (g) + 418 kj $ N(g) + N(g)
lll. O—O 142 kimyasal bağların sağlamlıklarının karşı-
N N (g)
+ 946 kj $ N(g) + N(g) laştırılması aşağıdakilerden hangisinde
C C (g) + 615 kj $ C(g) + C(g) Buna göre yukarıda belirtilen bağ türle- doğru verilmiştir?
C C (g) + 812 kj $ C(g) + C(g) rinin kuvvetleri arasındaki ilişki aşağıda-
A) X2 > Y2 > Z2 B) X2 > Z2 > Y2
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
• X – Y gibi iki atom arasındaki bağ ener-
C) Z2 > X2 > Y2 D) Y2 > X 2 > Z2
jisi farklı moleküllerde farklı enerjilere
A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I
sahiptir. Bu nedenle bağ enerjileri çok E) Y2 > Z2 > X2
sayıda bileşikten elde edilen değerlerin D) III > I > II E) II > I > III
ortalaması alınarak hesaplanır.
170 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1C 2A 3D 4C 5D

ÜNİTE
6. H 9. X2 + a kj $ 2X
KONUYU

Y2 + b kj $ 2Y
ÖĞRENELİM 1
H — C — H + 2O O$O C O + 2O
Öğretmen Notu 2
H H Gaz fazında gerçekleşen yukarıdaki tep-
H
kimelerle ilgili; 3
• Bir kimyasal tepkimenin entalpisi
tepkimesine göre 8 gram CH4 gazının ta-
I. X – X bağı, Y – Y bağından daha kuv- tepkimede kırılan bağ enerjileri top-
mamen yanması sonucunda kaç kj ısı 4
vetlidir. lamından oluşan bağ enerjileri topla-
açığa çıkar? (H: 1 , C: 12)
mı çıkarılarak bulunur. 5
II. 2 mol X 2 bağını kırmak için 2a kj ısı ge-
(C — H: 410 kj/mol , O O: 500 kj/mol , rekir. Kırılan bağ Oluşan bağ
∆HTepkime = -
C O: 745 kj/mol , O — H: 460 kj/mol) enerjileri toplamı enerjileri toplamı 6
III. 2 mol Y atomu oluşması için gereken
b Örneğin; 7
A) 110 B) 215 C) 345 D) 240 E) 690 enerji - kj ’dir.
2 H2(g) + I2(g) $ 2HI(g)
8
yargılarından hangileri yanlıştır? (a > b) tepkimesinde entalpi değişimi
9
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III �
H H �
D) I ve III E) I, II ve III $
H
H �
�
Ortalama Bağ
Bağ Enerjisi (kj/mol)
H—H 436
I—I 151
7. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) ∆H = -110 kj
H—I 298
Yukarıda NH3 gazının oluşum tepkimesi ve
tepkime ısısı verilmiştir. TH Tepkime = /H °
K›r›lan ba€ enerjileri – /H °
Oluflan ba€ enerjileri
Buna göre H — H bağının bağ enerjisi ∆HTepkime = (436 + 151) - (298.2)

kaç kj/mol’dür? = 587 - 596
(N N: 940 kj/mol , N — H: 390 kj/mol) ∆HTepkime = -9 kj
A) 360 B) 240 C) 430 D) 210 E) 340
10. Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol)
Örnek
C—H 415
Bağ Türü Bağ Enerjisi (kj/mol)
C—O 350
C C 610
O O 500 C—C 350
C — CI 325
C O 745
C—H 415
H—O 480 CI — CI 240
8.
Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol)
Yukarıda verilen bağ enerjilerine göre;
C—H 410 Yukarıda bazı bağ türleri ve enerjilerinin or-
talama değerleri verilmiştir. C2H4(g) + CI2(g) $ C2H4CI2(g)
C — Cl 340
Gaz fazında gerçekleşen aşağıdaki tep- H H H H
Cl — Cl 240
kimeye göre; C C + CI — CI $ H — C — C — H
H — Cl 430
H
H H CI CI
3
Yukarıda bazı bağ türleri ve bağ enerjilerinin H—C—O + O O $ O C O+2O
2 tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj’dir?
ortalama değerleri verilmiştir. H H
H H
CH4(g) + Cl2(g) $ CH3Cl(g) + HCl(g) metanol (CH3OH) bileşiğinin 0,2 molü- Çözüm
nün tam yanması sonucunda kaç kj ener-
tepkimesine göre normal koşullarda 11,2 L
ji açığa çıkar? ∆H = [(415.4)+610+240] -
hacim kaplayan CH4 gazının tamamı aynı
koşullarda tepkime verdiğinde açığa çı- [(415.4)+(325.2)+(350)]
A) 585 B) 234 C) 168
kan ısı kaç kj’dir? = 2510 - (2660)
D) 117 E) 58,5
= -150 kj
A) 220 B) 110 C) 80 D) 60 E) 44
6C 7C 8D 9A 10D Kimyasal Tepkimelerde Enerji 171

ÜNİTE
KONUYU
Hess Yasası
2 Öğretmen Notu
1. 3. Aşağıda karbon katısının yanmasına ait tep-
HESS YASASI Tepkime herhangi Tepkime bir
3 bir katsayıya katsayıyla kime denklemi ve entalpi değişimi verilmiştir.
• Tepkime ısısı tepkimenin izlediği yo- çarpılırsa entalpi
bölünürse ∆H C(k) + O2(g) $ CO2(g) + 395 kj
4 la bağlı değildir. Diğer bir ifade ile ay- değeri de aynı değeri de aynı
nı tepkime ister tek isterse birden sayıya bölünür. sayıyla çarpılır.
5 Buna göre;
fazla basamakta gerçekleşsin tepki-
me entalpisi değişmez. III IV I. CO2(g) $ C(k) + O2 ∆H = -395 kj
6 Hess yasası
• Hess yasasına göre tepkimenin en- II V II. 2C(k) + 2O2(g) $ 2CO2(g) ∆H = +790 kj
7 talpi değişimi tepkimeyi oluşturan
Net tepkimenin
ara basamakların entalpi değişimle- entalpi değişimi III. 3CO2(g) $ 3C(k) + 3 O2(g) ∆H = +1185 kj
Tepkime ters
8 ri toplanarak hesaplanır. tepkimeyi oluşturan
çevrilirse entalpinin ara basamakların aynı koşullarda gerçekleşen yukarıdaki
Örneğin; SO3 oluşumu, işareti değişir. entalpi değişimleri tepkimelerin ∆H değerlerinden hangileri
9
S(k) + 3 O2 $ SO3(g) + 396 kj toplamına eşittir. yanlıştır?
2 I
şeklinde tek basamakta gerçekleşir- Tepkimede basamak sayısı arttıkça A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
ken 396 kj ısı açığa çıkarken tepkime entalpisi değeri de artar.
S(k) + O2(g) $ SO2(g) + 296 kj
D) I, II ve III E) II ve III
1
SO2(g) + O2(g) $ SO3(g) + 100 kj
2 Tepkime entalpisini hesaplayabilmek için
————————————————
kullanılan Hess yasasına ait yukarıda veri-
3
S(k) + O2(g) $ SO3(g) + 396 kj len kavram haritasındaki bilgilerden han-
2
gisi yanlıştır?
şeklinde iki basamakta gerçekleşir-
ken de toplamda aynı miktarda ısı A) I B) II C) III D) IV E) V
açığa çıktığı görülür.
• Bir kimyasal tepkime denklemi ters
çevrilirse tepkimenin entalpisinin (∆H) 4. Standart koşullarda gerçekleşen,
sayısal değeri değişmez. Ancak ∆H'ın
1
işareti değişir. NO(g) + O $ NO2(g) ∆H = -55 kj
2 2(g)
Ters 2NH3 $ N2 + 3H2 ∆H = + 92 kj
çevrilirse N2(g) + 2O2(g) $ 2NO2(g) ∆H = +70 kj
N2 + 3H2$ 2NH3 ∆H = -92 kj
• Bir kimyasal tepkime denklemi bir

yukarıdaki tepkimelere göre NO gazı-
katsayı ile çarpılır veya bölünürse nın standart molar oluşum entalpisi kaç
entalpi değeri de aynı katsayı ile çar- 2. Standart koşullarda gerçekleşen, kj’dir?
pılır veya bölünür.
X 2(g) + Y2(g) $ 2XY(g) A) -90 B) +45 C) -180
2NH3 $ N2 + 3H2 ∆H = + 92 kj
1/2 ile çarpılırsa tepkimesinin potansiyel enerji-zaman grafi- D) +180 E) +90
1 3
NH3$ N2 + H2 ∆H = +46 kj ği aşağıda verilmiştir.
2 2
• Bir kimyasal tepkimede yer alan
maddelerin fiziksel hallerinin değiş-
mesi ∆H değerini değiştirir. 2XY
180
• Bir kimyasal tepkimede madde mik-
tarının değişmesi entalpi değerini X2 + Y2
değiştirir.
0 Zaman
✶✶✶ Ancak molar entalpi madde 1
miktarına bağlı değildir. 5. C(k) + O $ CO(g) + 110 kj
2 2(g)
Buna göre;
C(k)+ O2(g) $ CO2(g) + 393 kj
C(k) + O2(g) $ CO2(g) + 390 kj
tepkimesinde 1 mol (12 gram) C katısı 1 1
XY(g) $ X + Y
yandığında açığa çıkan ısı 393 kj iken 2 2(g) 2 2(g) tepkimelerinin standart entalpileri verilmiştir.
5 mol (60 gram) C katısı yandığında tepkimesinin aynı koşullardaki entalpi de- Buna göre 5,6 gram CO gazının aynı koşul-
açığa çıkan ısı 1965 kj (393 x 5)dir.
ğeri kaç kj'dir? larda yeterli miktarda O2 gazı ile yakılma-
• Bir tepkime birden fazla basamakta
sından kaç kj ısı açığa çıkar? (C: 12 , O: 16)
gerçekleşiyorsa, net tepkimenin en- A) +90 B) -90 C) -60 D) +60 E) +45
talpisi, ara basamakların entalpileri A) -28 B) -56 C) 28 D) 56 E) 84
toplamına eşittir.
172 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1A 2B 3B 4E 5D

ÜNİTE
1 9. Srombik(k) + O2(g) $ SO2(g) + 296 kj
KONUYU
6. 2NO2 + O $ N2O5 + a kj
2 2 ÖĞRENELİM 1
3 SO2(g) +
1
O $ SO3(g) + 100 kj
Örnek
2NO + O $ N2O5 + b kj 2 2(g) 2
2 2 I. S(k) + O2(g) $ SO2(g) ∆H = –300 kj
tepkimeleri standart koşullarda ve gaz fa- Yukarıda standart koşullarda gerçekleşen 1 3
II. SO2(g) + O (g) $ SO3(g) ∆H = –95 kj
zında gerçekleşmektedir. tepkimeler ve entalpi değerleri verilmiştir. 2 2
tepkimeleri ve belirli koşullardaki entalpi 4
Buna göre aynı koşullarda entalpi değeri Buna göre;
değerleri verilmiştir.
(a - b) kj olan tepkimenin denklemi aşağı- 3 5
Srombik(k) + O $ SO3(g) Buna göre;
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 2 2(g) 3
SO3(g) $ S(k) + O 6
2 2(g)
1 tepkimesinin aynı koşullardaki potansi- tepkimesinin entalpi değeri kaç kj’dir?
A) 2NO2 + O $ N 2O5 7
2 2 yel enerji (PE)-tepkime koordinatı (TK)
grafiği aşağıdakilerden hangisidir? Çözüm
B) 2NO2 $ 2NO + O2 8
3
3 SO3(g) $ S(k) + O2(g)
C) 2NO + O $ N 2O5 A) PE B) PE 2 9
2 2 tepkimesini elde edebilmek için I. ve II.
1 0 396
D) NO2 $ NO + O tepkimeler ters çevrilip taraf tarafa top-
2 2 lanmalıdır. Entalpi değeri için de I. ve II.
E) 2NO + O2 $ 2NO2 –396 0
tepkimelerin entalpi işaretleri değiştirilip
TK TK taraf tarafa toplanmalıdır.
C) PE D) PE SO2(g) $ S(k) + O2(g) ∆H = +300 kj
396
1
SO3(g) $ SO2(g) + O ∆H = +95 kj
188 2 2(g)
0 100 3
SO3(g) $ S(k) + O2(g) ∆H = +395 kj
TK TK 2
E) PE Örnek
7. Standart koşullarda gerçekleşen,
I. N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) ∆H = +x kj
K(g) + M(g) $ R(g) + 2D(g) ∆H = a kj 0
1
2D(g)) $ A(g) + H(g) ∆H = b kj –188 II. N + O2(g) $ NO2(g) ∆H = +y kj
2 2(g)
H(g) + İ(g) $ K(g) + Y(g) ∆H = c kj TK tepkimeleri ve belirli koşullardaki entalpi

değerleri verilmiştir.
tepkimelerine göre;
Buna göre aynı koşullarda gerçekleşen,
M(g) + İ(g) $ R(g) + A(g) + Y(g) 1
NO(g) + O $ NO2(g)
2 2(g)
tepkimesinin aynı koşullardaki (∆H) en- tepkimesine göre 60 gram NO gazı ta-
talpi değeri kaç kj’dir? mamen yandığında meydana gelen
enerji değişimi kaç kj’dir? (NO: 30)
A) a + b + c B) a - b - c C) b - c - a 10. Entalpi (kj/mol)
Çözüm
D) c - b - a E) a + b - c
X(k) + O2(g) 1
NO(g) + O $ NO2(g)
2 2(g)
Q1 tepkimesini elde edebilmek için I. tepki-
XO(g) + 1/2O2(g)
1
me ters çevrilip ile çarpılarak II. tep-
2
Q2 kime ile taraf tarafa toplanmalıdır. Tep-
XO2(g)
Tepkime kime entalpisi içinde I. tepkimenin işare-
koordinatı 1
ti ters çevrilip ile çarpılarak II. tepki-
2
8. C(k) + O2(g) $ CO2(g) ∆H = -395 kj Yukarıdaki entalpi diyagramına göre; menin entalpisi ile toplanmalıdır.
1 1 - x
I. Tüm basamaklar ekzotermiktir. NO(g) $ N + O ∆H = kj
1 2 2(g) 2 2(g) 2
H2(g) + O $ H2O(s) ∆H = -285 kj 1
2 2(g) II. X gaz hâlde olursa açığa çıkan enerji N + O2(g) $ NO2(g) ∆H = +y kj
2 2(g)
2C(k) + H2(g) $ C2H2(g) ∆H = +225 kj (Q1) değeri azalır.
1 x
III. X(k) + O2(g) $ XO2(g) tepkimesinin en- NO(g) + O $ NO2(g) D H = b y - l kj
tepkimelerine göre 5,2 gram C2H2 gazı- 2 2(g) 2
talpi değeri -(Q1 + Q2) değerine eşittir. m 60
nın aynı koşullarda tam yanmasıyla açı- NO için, n = &n= & n = 2 mol NO
MA 30
ğa çıkan enerji kaç kj’dir? (H: 1 , C: 12) verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? x
1 mol NO yandığında by- l kj
2
A) +1300 B) +65 C) +260 A) II ve III B) Yalnız II C) I ve II 2 mol NO ?
D) -1300 E) -130 D) I, II ve III E) I ve III ? = (2y - x) kj " ∆H = (2y - x) kj
6E 7A 8C 9A 10B Kimyasal Tepkimelerde Enerji 173

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. Potasyum (K) metali yandığında aleve mo- 3.
Gazete Haberi
3 2X(k) + O2(g) $ 2XO(k) ∆H = –350 kj rumsu renk verir ve K2O bileşiğine dönüşür.
tepkimesine göre 26 gram X elementi- Van’ın Muradiye ilçesindeki her mevsim
4 Standart koşullarda gerçekleşen,
nin yeterli miktarda O2 gazı ile tepkime- ayrı güzelliğiyle binlerce yerli ve yaban-
1
sinden 70 kj ısı açığa çıkmaktadır. 2K(k) + O $ K 2O(k) + x kj cı ziyaretçiyi kendisine hayran bırakan
5 2 2(g)
Buna göre X elementinin atom kütle- Muradiye Şelalesi'nin bir kısmı havanın
6 tepkimesine göre aşağıdaki yargılardan –18°C'ye kadar soğumasıyla buz tuttu.
si kaç gramdır?
hangisi yanlıştır? (O: 16 , K: 39)
7
A) K 2O katısının molar oluşum entalpisi
8 Çözüm -x kj’dir.
9 2 mol X’in tepkimesinde 350 kj ısı çıkıyor. B) 39 gram K katısının tamamının tepkime-
x
? 70 kj ye girmesinden kj ısı açığa çıkar.
2
? = 0,4 mol X tepkimeye girmiştir. C) 1 mol O2 gazının tepkimesi sonucu x kj
ısı açığa çıkar.
m
n= x Kimyasal tepkimelerde enerji konusunu an-
MA D) 47 gram K 2O katısı oluşurken kj ısı
2 latacak olan Ali Öğretmen derste yukarıda-
açığa çıkar. ki haberi göstererek şelalenin donarken dı-
26
0, 4 = şarıya ısı verdiğini, havaların ısınması ile bu
MA E) Normal koşullarda 33,6 L hacim kaplayan
O2 gazının tamamı harcandığında 3x kj verdiği enerjiyi geri alarak tekrar eridiğini
M A = 65 g / mol ısı açığa çıkar. belirtmiştir.
Şelalenin dışarıya ısı vererek donmasının
ekzotermik, havaların ısınmasıyla tekrar ısı-
yı alarak akmaya başlamasının ise endoter-
mik olaya örnek verilebileceğini söylemiştir.
Yukarıda verilen bilgilere göre öğrenciler;
I. Enerji alarak daha yüksek enerjili hâle
Örnek
geçen hâl değişimleri endotermik olay-
(CH)n maddesinin, H2O ve CO2 gazları- lardır.
nın standart oluşum entalpileri sırasıyla II. Ekzotermik tepkimelerde tepkimeye gi-
+230, -240 ve -390 kj/mol’dür. ren maddelerin enerjileri toplamı ürün-
lerden daha fazladır.
(CH)n maddesinin standart molar
yanma entalpisi (∆H) -1250 kj oldu-
III. Tüm fiziksel, kimyasal ve nükleer olay-
ğuna göre 1 molünde toplam kaç mol
lar gerçekleşirken sistem enerji alır ve-
atom vardır?
ya enerji verir.
çıkarımlarından hangilerini yapabilir?
Çözüm
2. 2KClO3(k) $ 2KCl(k) + 3O2(g) ∆H = +a kj D) I ve III E) II ve III
3n n
(CH)n + O2 $ nCO2 + HO Standart koşullarda gerçekleşen KClO3
2 2 2
katısının yukarıda denklemi verilen ay-
DHcTepkime = / DHcürünler - / DHcgirenler rışma tepkimesi için;
–1250 = < (n.( –390) + a .( –240 kF– [(+ 230)]

n I. Endotermik bir analiz tepkimesidir.
2
II. a kj ısı alındığında oluşan KCl bileşiğinin
–1020 = –510n normal koşullardaki hacmi 44,8 litredir.
a
n=2 III. 74 gram KCl katısı oluşurken kj ısı ge-
2
rekir.
(CH)n & C2H2 molekülü 4. N2Ox gazının molar oluşum ısısı +9 kj’dir.
N2Ox gazının 46 gramının oluşması için
1 molünde 2 mol C, 2 mol H toplam 4 (Cl: 35 , K: 39)
mol atom içerir. 4,5 kj ısı gerektiğine göre bileşiğin for-
A) Yalnız II B) I ve III C) I ve II mülündeki x değeri kaçtır? (N: 14 , O: 16)
D) I, II ve III E) II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
174 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1C 2B 3C 4D

ÜNİTE
5. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinin en- 8. Aşağıda, standart koşullarda Fe katısının
KONUYU
talpi türü yanlış verilmiştir? yanmasına ait tepkime denklemleri ve en- ÖĞRENELİM 1
talpi değişimleri verilmiştir.
Tepkime Entalpi türü Örnek 2
1
Fe(k) + O $ FeO(k) ∆H = -270 kj
Erime 2 2(g) C4H10 (bütan) gazının standart oluşum 3
A) H2O(k) $ H2O(s)
entalpisi 3 entalpisi (∆H°) -125 kj/mol’dür.
2Fe(k) + O $ Fe2O3(k) ∆H = -820 kj 4
Yanma 2 2(g) Buna göre aynı koşullarda 11,6 gram
B) C(k) + O2(g) $ CO2(g) Buna göre aynı koşullardaki; bütan gazı oluşurken açığa çıkan ener-
entalpisi 5
ji kaç kj’dir? (H: 1 , C: 12)
Oluşum 1
C) Al3+(suda) + 3F -(suda) $ AlF3(k) Fe2O3(k) $ 2FeO(k) + O 6
entalpisi 2 2(g)
Çözüm
HCl(suda) + NaOH(k) $ Nötrleşme tepkimesinin entalpi değeri (∆H) kaç kj’dir? 7
D)
NaCl(suda) + H2O(s) entalpisi
MA = 4 · C + 10 · H = 4 · 12 + 10 · 1
A) -280 B) +280 C) +560 8
Çözünme = 58 g/mol
E) MgCl2(k) $ Mg2+(suda) + 2Cl -
(suda)
entalpisi D) -140 E) +140 9
m 11, 6
n= & n= = 0, 2 mol
MA 58
1 mol bütan oluşurken 125 kj enerji açı-

6. Aynı tür atomlar arasında oluşan bağ sayısı ğa çıkıyor.
arttıkça, atomlar birbirine yaklaşır ve bağları 1 mol bütanda 125 kj
kırmak için daha fazla enerji gerekir. 9.
Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol) 0,2 mol bütanda ?

H—H 435 ? = 25 kj ısı açığa çıkar.
C—C 347 N—N 190
C C 620 N N 940
N—H 390
C C 812 Örnek
Eşit mol sayısındaki N2 ve H2 gazlarından 3
Yukarıda aynı elementler arasında oluşan CH3OH(s) + O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g) + 700 kj
oluşan karışımın normal koşullardaki hacmi 2
farklı bağlar ve enerjileri verilmiştir.
44,8 litredir. CH3OH sıvısının yanma tepkimesi ve
Buna göre; belirli koşullardaki entalpi değeri yukarı-
H H da verilmiştir.
I. Bağ sayısı arttıkça bağ enerjisi artar. N N +2H — H $ N—N
II. Bağ sayısı ile bağ sağlamlığı doğru H H Eşit molde CH3OH ve O2 alınarak ger-
çekleştirilen tam verimli tepkimede
orantılıdır.
Buna göre N2 ve H2 gazlarının yukarıda- 140 kj ısı açığa çıktığına göre baş-
III. Bağ enerjisi arttıkça bağ uzunluğu kısalır. ki denkleme göre gerçekleşen tam verimli langıçta alınan maddeler toplam kaç
yargılarından hangileri doğrudur? tepkimesinde entalpi değişimi kaç kj’dir? moldür?
A) Yalnız III B) I ve III C) II ve III A) -30 B) +60 C) +45

Çözüm
D) I ve II E) I, II ve III D) +30 E) -60
Eşit mol dediği için her iki maddeden de
3n mol alınırsa;
3
CH3OH(s) + O $ ...
2 2(g)
Başlangıç : 3n 3n
7. 2O(g) $ O2(g) ∆H = -x kj Tepkime : -2n -3n
Yukarıda verilen tepkime ile ilgili; Son :n —
123
I. Bağ oluşumu ekzotermik bir olaydır. Sınırlayıcı
10. N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) bileşen
II. Düşük sıcaklıkta O2 molekülleri oksijen
atomlarına göre daha kararlıdır. tepkimesinin entalpisi +90 kj’dir. 1,5 mol O2 harcandığında 700 kj
III. 1 mol O2 molekülünde atomlar arasında- 3n mol O2 harcandığında 140 kj
Yukarıda verilen denkleme göre 5,6 gram
ki bağı kırmak için +x kj ısı gereklidir.
N2 gazının aynı koşullarda yeterli miktarda n = 0,1
yargılarından hangileri doğrudur? O2 gazı ile tam verimli tepkimesi sırasında
Başlangıçta alınan toplam madde mik-
alınması gereken ısı kaç kj'dir? (N: 14) tarı 3n + 3n = 6n mol
A) II ve III B) I ve II C) I ve III
D) I, II ve III E) Yalnız III A) 180 B) 9 C) 36 D) 72 E) 18 6 · 0,1 = 0,6 mol
5C 6E 7D 8B 9D 10E Kimyasal Tepkimelerde Enerji 175

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
Örnek
2
1. 1
Bağ türü H—H O O O—H • Entalpi madde miktarına bağlıdır. 3. MgO(k) $ Mg(k) + O
3 2 2(g)
Ortalama bağ
430 500 460 Örneğin,
enerjisi (kj/mol) Standart koşullarda yukarıdaki tepkime
4
N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) ∆H = -45 kj gerçekleşirken 300 kj enerji gerektiğine
Yukarıda bazı bağ türleri ve ortalama
5 tepkimesinde aynı koşullarda 2 mol
göre;
bağ enerjileri verilmiştir.
N2 gazının tamamı tepkimeye girdi- I. 2 mol MgO harcanmıştır.
6 Buna göre gaz fazında gerçekleşen;
1 ğinde; 2 · 45 = 90 kj enerji açığa çıkar. II. MgO katısının molar ayrışma entalpisi
7 H2 + O $ H2O
2 2 +600 kj/mol’dür.
tepkimesinin entalpisini hesaplayınız. Buna göre NO2 gazının molar oluşum en- III. Oluşan O2 gazının normal koşullardaki
8
talpisi 34 kj/mol ise aynı koşullarda 23 hacmi 11,2 L’dir.
Çözüm
9 gram NO2 gazı oluşabilmesi için gereken yargılarından hangileri yanlıştır?
1
H—H+ O O $ O enerji kaç kj’dir? (N: 14 , O: 16)
2
(DH° = - 600 kj/mol)
H H MgO
A) 34 B) 17 C) 51 D) 46 E) 23
∆HTepkime = Hkırılan bağlar - Holuşan bağlar
A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III
= < (H - H) + (O = O) F - 6 2 · (O - H) @
1
2 D) I ve II E) Yalnız II
= d 430 + · 500 n - (2 · 460)

1
2
= - 240 kj
Örnek
PE (kj)
C(k) + O2(g)
x
(a > 390)
a
CO2(g)
y
TK
Yukarıda standart koşullarda gerçekleşen
C(k) + O2(g) $ CO2(g)
2. I. 2X2(g) + Y2(g) $ 2X2Y(?) ∆H1 4. Potansiyel enerji (kj)
1 mol karbonun tam verimli tepkimesine
ait potansiyel enerji (PE) – tepkime koor- II. 2X2(g) + Y2(g) $ 2X2Y(?) ∆H2
dinatı (TK) grafiği verilmiştir. III. 2X2(g) + Y2(g) $ 2X2Y(?) ∆H3
Buna göre; 0 Tepkime koordinatı
Yukarıda verilen ekzotermik tepkimele-
I. Karbon (C) katısı elmas olabilir.
rin entalpi değişimlerinin mutlak değer-
II. x değeri sıfıra eşittir.
leri arasındaki ilişki ∆H1 > ∆H2 > ∆H3 şek-
III. Tepkime gerçekleşirken ortamın ısı-
linde olduğuna göre tepkimelerde olu-
sı artar. Yukarıda verilen potansiyel enerji – tepki-
şan ürünlerin fiziksel hâlleri aşağıdaki-
yargılarından hangileri doğrudur? me koordinatı grafiği;
(∆H°fCO : –390 kj / mol)
2(g) I. CO2(g) + CaO(k) $ CaCO3(k)
I
_______ II
_______ III
_______
Çözüm 3
II. Fe2O3(k) $ 2Fe(k) + O
A) Gaz Katı Sıvı 2 2(g)
CO2 gazının standart koşullarda molar
B) Katı Sıvı Gaz III. H2O(g) $ H2O(s)
oluşum entalpisi -390 kj olduğundan “a”
değerinin 390’dan büyük olabilmesi için tepkime denklemlerinden hangilerine ait
C) Sıvı Katı Gaz
tepkimeye giren “C” atomunun grafit al- olabilir?
lotropundan farklı bir allotrop olmalıdır D) Gaz Sıvı Katı
ve bu nedenle x ≠ 0’dır. Tepkime ekzo- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
E) Katı Gaz Sıvı
termik olduğu için ortam ısısı artar.
I ve III. öncüller doğrudur. D) II ve III E) I, II ve III
Cevap: I ve III
176 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1B 2B 3B 4A
ÜNİTE
5. 7.
KONUYU
ÖĞRENELİM
Ortalama Bağ Ortalama Bağ 1
Bağ Enerjileri Bağ Enerjileri X2Y2(g) + Y2(g) Örnek
(kj/mol) (kj/mol) 90 2
I. 2XY(g) $ 2X(k) + Y2(g) ∆H = +220 kj
O—O 144 C—C 343 3
X2Y4(g) II. 2XY2(g) $ 2XY(g) + Y2(g) ∆H = +560kj
O O 498 C C 615 20
Belirli koşullarda gerçekleşen tepkime- 4
Tepkime koordinatı
N—N 160 C C 812 ler ve entalpi değerleri verilmişitr.
5
N N 418 C O 724 X 2Y2(g) + Y2(g) $ X 2Y4(g) Buna göre aynı koşullarda gerçekleşen;
6
tepkimesinin potansiyel enerji – tepkime ko- X(k) + Y2(g) $ XY2(g)
N N 946 C N 891
ordinatı grafiği yukarıda verilmiştir. tepkimesinin entalpi değeri kaç kj’dir? 7
Yukarıdaki tabloda bazı atomlar arasındaki Buna göre;
Çözüm 8
bağlara ait bağ enerjisi değerleri verilmiştir. I. Tepkimenin ∆H değeri +70 kj’dir.
Tablodaki veriler incelediğinde, X(k) + Y2(g) $ XY2(g) 9
II. 2 mol X2Y4 oluşurken 140 kj ısı açığa çıkar.
I. Bağ enerjisi atomun büyüklüğü, elekt- tepkimesini elde edebilmek için I. ve II.
III. Düşük sıcaklıkta X 2Y4 bileşiği enerji ba- 1
ronegatifliği ve atomlar arasında oluşan tepkimeler ters çevrilip her ikisi de
kımından X 2Y2 ve Y2 gazlarına göre da- 2
bağ sayısına bağlı olarak değişir. ile çarpılıp taraf tarafa toplanmalıdır.
ha kararlıdır.
II. Aynı atomlar arasında oluşan bağ sayı-
sı arttıkça bağ enerjisi artar dolayısıyla yargılarından hangileri doğrudur? X(k) + 1/2Y2(g) $ XY(g) ∆H = -110 kj
bağ sağlamlığı artar. XY(g) + 1/2Y2(g) $ XY2(g) ∆H = –280 kj

III. Farklı atomlar arasında oluşan bağ sa-
yısı aynı olsa bile bağ enerjisi atomların D) II ve III E) I, II ve III X(k) + Y2(g) $ XY2(g) ∆H = -390 kj
kendi özelliklerine bağlı olarak farklılık Cevap: ∆H = -390 kj
gösterir.
IV. N N bağını kırmak tablodaki diğer Örnek
bağları kırmaktan daha zordur. 7
C2H6(g) + O $ 2CO2(g) + 3H2O(s)
V. Bir tane O C O molekülündeki tüm 2 2(g)
bağları kırmak için 1448 kj enerji gerekir. ∆H = -1600 kj
1
yukarıdaki yorumlardan hangisini yap- CO(g) + O $ CO2(g) ∆H = –280 kj
2 2
mak yanlış olur? (6C, 7N, 8O)
Belirli koşullarda gerçekleşen tepkime-
A) III B) I C) II D) V E) IV ler ve entalpi değerleri yukarıda veril-
miştir. C2H6 ve CO gazlarından oluşan
karışım yeterince O2 gazı ile yakıldığın-
da 5,4 gram H2O sıvısı ve 0,3 mol CO2
gazı oluşuyor.
Buna göre yanma olayı sonunda kaç
kj ısı açığa çıkar? (H2O: 18)
Çözüm
6. NaOH(k) $ Na+(suda) + OH-(suda) 8. CH4 ve C2H6 bileşiklerinin molar yanma ısı- m 5, 4
nH O = &n = & n = 0, 3 mol H 2 O
ları sırayla –210 ve –370 kkal'dir. 2 MA 18
denklemine göre NaOH katısı suda çözü-
Buna göre; 7
nürken çözeltinin sıcaklığı artmaktadır. C 2 H 6 (g) + O $ 2CO 2 (g) + 3H 2 O (s)
2 2 (g)
I. C2H6 bileşiği eşit moldeki CH4 bileşi- 0, 1 mol 0, 2 mol 0, 3 mol
Bu olay ile ilgili; ğinden daha iyi bir yakıttır. 1
CO (g) + O $ CO 2 (g)
I. ∆H < 0 dır. 2 2 (g)
II. Eşit mollerdeki CH4 ve C2H6 gazların- x mol x mol
n CO = 0, 3 mol = x + 0,2 & x = 0,1 mol
II. Sıcaklık arttıkça NaOH katısının sudaki dan oluşan karışımın 0,2 molü aynı ko- 2
çözünürlüğü azalır. şullarda tam yandığında 58 kkal ısı açı- 1 mol C2H6 1600 kj ısı çıkar
III. Girenlerin ısı kapsamı ürünlerin ısı kap- ğa çıkar. 0,1 mol C2H6 ?
samından daha büyüktür. III. CH4 gazının aynı koşullarda molar oluş-
ma ısısı 210 kkal/mol'dür. ? = 160 kj ısı açığa çıkar.
yargılarından hangileri doğrudur? 1 mol CO 280 kj ısı çıkar
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 0,1 mol CO ?
D) II ve III E) I, II ve III ? = 28 kj ısı açığa çıkar.
D) I ve III E) I, II ve III 160 + 28 = 188 kj ısı açığa çıkar.
5D 6E 7D 8C Kimyasal Tepkimelerde Enerji 177

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. I. F2(g) + 158 kj $ 2F(g) 4. I2(g) + Q1 $ 2I(g)
1
3 H2(g) + O2(g) $ H2O(s) ∆H = -285 kj
2 II. H2(g) + Br2(g) $ 2HBr(g) ∆H = –73 kj I2(k) + Q2 $ I2(g)
1
4 H2(g) + O2(g) $ H2O(g) ∆H = –240 kj III. H2(g) + 436 kj $ 2H(g) I2(k) + Q3 $ 2I(g)
2
5 Yukarıda verilen tepkimeler ve ental- Standart koşullarda gerçekleşen yuka- Yukarıda verilen tepkimeler ile ilgili;
pi değerlerine göre su buharının mo- rıdaki tepkimelere göre aşağıda verilen
6 I. Q3, I 2’nin bağ enerjisidir.
lar yoğunlaşma ısısı aynı koşullarda ifadelerden hangisi yanlıştır?
kaç kj’dir? II. Q2, süblimleşme enerjisidir.
7 A) F2 molekül içi bağının kırılması, H2 mo- III. Q1 enerji değeri Q3 enerjisinden küçük
lekül içi bağının kırılmasından kolaydır.
8 Q2 enerjisinden büyüktür.
Çözüm B) II nolu tepkimede kırılan bağların toplam yargılarından hangileri doğrudur?
9 enerjisi, oluşan bağların toplam enerji-
Su buharının yoğunlaşma denklemi,
sinden azdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
H2O(g) $ H2O(s)
C) I. ve III. tepkimelerde düşük sıcaklıklar- D) I, II ve III E) II ve III
şeklindedir. Bu denklemi elde edebil-
da tepkimeye giren maddeler daha ka-
mek için 2. tepkime ters çevrilip 1. tepki-
me ile taraf tarafa toplanmalıdır. rarlıdır.
1 D) Atomlar arasındaki bağın kırılması fizik-

H2(g) + O $ H2O(s) ∆H = -285 kj
2 2(g) sel bir olaydır.
1
H2O(g) $ H2(g) + O ∆H = +240 kj
2 2(g) E) II nolu tepkimede minimum enerjili olma
eğilimi ürünler tarafındadır.
H2O(g) $ H2O(s) ∆H = –45 kj
5. 2COCl2(g) $ CO2(g) + CCl4(g)
Molar yoğunlaşma ısısı 1 mol su buharı- tepkimesinin belirli koşullardaki entalpi de-
nın yoğunlaşması sırasında meydana ge-
ğeri +84 kj’dir.
len ısı değişimi olduğu için ∆H = –45 kj’dir. 2. C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s) + 2200 kj
Buna göre aynı koşularda gerçekleşen;
tepkimesine göre 2,2 gram C3H8 gazının
yeterli miktarda O2 gazı ile tamamen re- 2CO2(g) + 2CCl4(g) $ 4COCl2(g)
aksiyonu sonucunda kaç kj ısı açığa çı- tepkimesinin entalpi değeri (∆H) kaç kj’dir?
Örnek kar? (H: 1 , C: 12)
A) +168 B) -168 C) +42
Standart koşullarda 6,8 gram H2O2 sı- A) -110 B) 110 C) 220
vısının kararlı elementlerinden oluşu- D) -42 E) -84
mu sırasında 37 kj enerji açığa çıktı- D) -220 E) -440
ğına göre H2O2 sıvısının molar olu-
şum entalpisi kaç kj’dir? (H: 1 , O: 16)
Çözüm 3. 6.
Madde Standart oluşum entalpisi (kj/mol) Madde Oluşum entalpisi (kj/mol)
H2O2 sıvısının molar oluşum entalpisi 1
HCl(g) –90
molünün oluşum entalpisidir. H2O(g) –240
m NH4Cl(k) –315
nH = H2O(s) –280
O2
2 MA NH3(g) –45
6, 8 Yukarıdaki tabloda H2O gazının ve sıvısının
n= oluşum entalpileri verilmiştir.
34 Yukarıda bazı maddelerin standart oluşum
= 0, 2 mol H 2 O 2 entalpileri verilmiştir. Buna göre standart koşullarda 63 gram
suyu tamamen buharlaştırabilmek için;
NH3(g) + HCl(g) $ NH4Cl(k)
0,2 mol H2O2 oluşurken 37 kj ısı çıkıyorsa 1
CO(g) + O2(g) $ CO2(g) + 280 kj
1 mol H2O2 ?
Yukarıda verilen denkleme göre 2’şer mol 2
NH3 ve HCl gazları alınarak gerçekleştiri- tepkimesine göre en az kaç gram kar-
? = 185 kj ısı açığa çıkar. len tam verimli tepkimenin entalpi değişi- bonmonoksit gazı yeterli miktardaki ok-
∆H = -185 kj mi kaç kj’dir? sijen (O2) gazı ile yakılmalıdır?
(H2O2 sıvısının molar oluşum entalpisi) A) -180 B) +180 C) -360 (H: 1 , C: 12 , O: 16)
D) +360 E) -540 A) 14 B) 12 C) 6 D) 4,8 E) 2,4
178 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1D 2B 3C 4E 5B 6A

ÜNİTE
7. 9.
KONUYU
∆H ile gösterilir. Madde miktarına
bağlıdır.
ÖĞRENELİM 1
C — Cl 340
Örnek 2
H—F 570
III Entalpi II
H — Cl 430 Fotosentez olayında gerçekleşen tep- 3
Değişimi
IV I kime
C—F 450 4
6CO2(g) + 6H2O(s) $ C6H12O6(k) + 6O2(g)
Isı alan tepkimelerde
Yukarıda bazı atomlar arasındaki bağlara
enerji tepkimeye
Maddenin fiziksel ∆H = +2800 kj 5
ait ortalama enerji değerleri verilmiştir. hâline bağlı
girenler kısmında Buna göre 26,4 gram CO2 ve
olarak değişir. 6
gösterilir.
Gaz fazında gerçekleşen; 21,6 gram H2O’nun tam verimle tep-
V kimelerinin gerçekleşebilmesi için kaç 7
Cl H Cl H kj ısı gereklidir? (H2O: 18 , CO2: 44)
Tepkimenin entalpi değeri hesaplanırken
8
Cl — C — C — Cl + 2H — F $ Cl — C — C — F + 2H — Cl girenlerin entalpileri toplamından
ürünlerin entalpileri toplamı çıkarılır. Çözüm
Cl Cl Cl F
9
m 26, 4
tepkimesinin entalpi değişimi kaç kj’dir? n CO = = = 0, 6 mol CO 2
Entalpi değişimi ile ilgili yukarıda verilen 2 MA 44
bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) -60 B) +60 C) +120 m 21, 6
nH O = = = 1, 2 mol H 2 O
2 MA 18
D) +240 E) -120 A) I B) II C) III D) IV E) V
6CO2(g) + 6H2O(s) $ ...
Başlangıç : 0,6 mol 1,2 mol

Tepkime : -0,6 mol -0,6 mol
Son :0 0,6 mol
123
Sınırlayıcı bileşen
6 mol CO2 için 2800 kj ısı gerekli

0,6 mol CO2 için ?
? = 280 kj ısı gereklidir.
Örnek
1 CH4(g) + 4Cl2(g) $ CCl4(g) + 4HCl(g)
8. H2(g) + O $ H2O(s) ∆H = -240 kj
2 (g)
∆H = -x kj
2CO(g) + O2(g) $ 2CO2(g) ∆H = -570 kj
denklemine göre normal koşullarda
Yukarıda belirli koşullarda gerçekleşen tep- 896 litre hacim kaplayan Cl2 gazı ta-
mamen tepkimeye girdiğinde ısı de-
kimeler ve entalpi değerleri verilmiştir.
ğişimi kaç kj olur?
Aynı koşullarda gerçekleşen;
CO2(g) + H2(g) $ CO(g) + H2O(s) Çözüm

10. I. N 2(g) + O2(g) + 43,2 kkal $ 2NO(g)
tepkimesi için; Normal koşullarda,
II. C(k) + O2(g) $ CO2(g) + 94 kkal 1 mol Cl2 gazı 22,4 L
I. Tepkimenin gerçekleşebilmesi için sis-
teme 45 kj ısı verilmelidir. III. H2(g) + 1/2O2(g) $ H2O(s) + 68 kkal ? 896 L
II. 0,2 mol CO2 gazının tamamının tepki-
Yukarıda denklemleri verilen tepkimeler- ? = 40 mol Cl2 gazı tepkimeye giriyor.
meye girmesiyle 9 kj enerji açığa çıkar.
de yer alan bileşiklerden hangileri düşük
III. Ürünlerde normal koşullarda toplam sıcaklıkta kendisini oluşturan elementle-
4 mol Cl2 gazında x kj ısı çıkıyor
22,4 litre hacim kaplayan gaz oluşabil- re göre daha kararlıdır?
mesi için 90 kj enerji gerekir. 40 mol Cl2 gazında ?
A) Yalnız CO2 B) Yalnız NO
yargılarından hangileri doğrudur? C) Yalnız H2O D) CO2 ve H2O ? = 10x kj ısı açığa çıkar.
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III ∆H = -10x kj’dir.

E) NO ve CO2
7B 8E 9E 10D Kimyasal Tepkimelerde Enerji 179

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2
Örnek 1. 4. I. C(k) + O2(g) $ CO2(g) ∆H= - a kj
• Kimyasal tepkimeler, enerji değişi-
3 C2H5OH(s) + 3O2(g) " 2CO2(g) + 3H2O(g)
mi ile gerçekleşir. Bulunduğu orta- 1
tepkimesine göre aşağıdaki soruları II. H2(g) + O $ H2O(g) ∆H = -b kj
4 ma ısı vererek gerçekleşen tepkime- 2 2(g)
cevaplayınız.
(∆H°C H OH = -270 kj/mol, ler ekzotermik, bulunduğu ortamdan
III. 2C(k) + 2H2(g) $ C2H4(g) ∆H = c kj
5 ∆H°CO
2 5 (s)
= -390 kj/mol, ısı alarak gerçekleşen tepkimeler ise
2(g)
∆H°H O = -240 kj/mol, endotermik tepkimelerdir. Yukarıda belirli koşullarda gerçekleşen bazı
6 2 (g)
H: 1, C: 12, O: 16) tepkimeler ve bu tepkimelerin entalpi değer-
Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi leri verilmiştir.
7 a) Tepkimenin standart şartlardaki en-
ekzotermik tepkimedir?
talpi değişimi kaç kj’dir? Buna göre C2H4 gazının aynı koşullarda-
8
Çözüm A) N2(g) + O2(g) + ısı $ 2NO(g) ki molar yanma entalpisi aşağıdakiler-
9 1
den hangisine eşittir?
∆T°Tep = / H°ü - / H°g
B) H2O(s) + ısı $ H2(g) + O
= (2.(-390) + 3.(-240)) - (-270) 2 2(g) A) -(2a + 2b + c) B) 2b + 2a - c
∆H°Tep = -1230 kj Cevap: –1230 kj 1
C) CO2(g) + ısı $ CO(g) + O C) a + b + c D) a - b - c
2 2(g)
b) 5,4 gram H2O gazı oluşumu sıra- 1 a+b
D) 2Ag(k) + O $ Ag2O(k) + ısı E) -c
sında kaç kj ısı açığa çıkar? 2
2 2(g)
Çözüm E) 2SO3(g) + ısı $ 2SO2(g) + O2(g)
m 5, 4
nH = = = 0, 3 mol
O MA 18
2
3 mol H2O gazı 1230 kj ısı

0,3 mol H2O gazı ?
?
= 123 kj ısı açığa çıkar. H H
Cevap: 123 kj 2.
H—C C — H + 3O O $ 2O C O+2O
5. Standart koşullarda elementlerinin kararlı
c) 3 mol hava aynı koşullarda yeter- H H hallerinden 2 gram MgO katısı oluşurken a kj
li miktarda C2H5OH sıvısı ile tama- tepkimesinin tepkime entalpisi (∆H) de- ısı açığa çıkmaktadır.
men tepkimeye girerse ısı değişi- ğerini hesaplayabilmek için aşağıdaki
1 Buna göre MgO katısının molar oluşma
mi kaç kj olur? (Havanın 'i O2 bağ enerjilerinden hangisinin bilinmesi-
5 ısısı kaç kj’dir? (O: 16 , Mg: 24)
gazıdır.) ne gerek yoktur? (1H , 6C , 8O)
A) +2a B) -10a C) +10a
Çözüm A) C — C B) C C C) C — H
3 mol havada
D) +20a E) -20a
D) C O E) O — H
1
3. = 0,6 mol O2 gazı bulunur.
5
3 mol O2 gazında 1230 kj ısı
0,6 mol O2 gazında ?

?
= 246 kj ısı açığa çıkar.
3. 2H2O(s) $ 2H2(g) + O2(g)
∆H = -246 kj
Cevap: -246 kj Standart şartlarda gerçekleşen yukarıda-
ki tepkimenin entalpi değerini hesaplaya-
d) Normal koşullarda (NK) 8,96 L ha- bilmek için; 6. C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s) ∆H = -2220 kj
cim kaplayan CO2 gazı oluşumu
Cgrafit(k) + O2(g) $ CO2(g) ∆H = -395 kj
sırasında tepkimenin entalpi de- I. H2O(s) $ H2O(g) tepkimesinin ∆H de-
ğişimi kaç kj'dir? ğeri 1
H2(g) + O $ H2O(s) ∆H = -285 kj
2 2(g)
Çözüm II. H2O gazının molar oluşum ısısı
III. H2 ve O2 gazlarının molar oluşum ental- Yukarıda standart şartlarda gerçekleşen ba-
NK'da 1 mol gaz 22,4 L
pisi değerleri zı tepkimeler ve entalpi değerleri verilmiştir.
? 8,96 L
? = 0,4 mol CO2 gazı niceliklerinden en az hangilerinin bilin- Buna göre 2 mol C3H8 gazının aynı koşul-
2 mol CO2 gazının 1230 kj ısı lardaki oluşum entalpisi kaç kj’dir?
mesi gerekir?
0,4 mol CO2 ?
?
= 246 kj ısı açığa çıkar. A) I ve III B) Yalnız I C) I ve II A) -315 B) -210 C) +210
∆H = -246 kj Cevap: -246 kj
D) II ve III E) I, II ve III D) -105 E) +105
180 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1D 2A 3C 4A 5E 6B

ÜNİTE
7. 10. SO3(g) + H2(g) $ SO2(g) + H2O(g)
KONUYU
C2H4 gazının standart molar yanma ısısı
–1320 kj/mol dür. 2SO2(g) + O2(g) $ 2SO3(g)
ÖĞRENELİM 1
2
CH4 gazının standart molar yanma ısısı Yukarıda standart şartlarda gerçekleşen Örnek
–880 kj/mol dür. tepkimeler verilmiştir. 3
Oda koşullarında gerçekleşen
Tepkimelerin aynı koşullardaki entalpi
Buna göre normal koşullarda 2,24 L hacim CO2(g) " C(grafit, k) + O2(g) ∆H = +390 kj 4
değerleri bilindiğine göre;
kaplayan C2H4 ve CH4 gazları karışımında H2(g) + 1/2O2(g) " H2O(s) ∆H = -285 kj
hacimce % 25 oranında C2H4 bulunduğu- I. H2O gazının molar oluşum ısısı 5
CH4(g) " C(grafit, k) + 2H2(g) ∆H = +75kj
na göre bu karışımın tamamen yanması II. SO2 gazının molar yanma ısısı 6
sonucu açığa çıkan ısı kaç kj'dir? tepkimeleri ve bu tepkimelere ait entalpi
III. SO3 gazının molar oluşum ısısı
değerleri verilmiştir. 7
A) 66 B) 88 C) 92 D) 99 E) 132 değerlerinden hangileri hesaplanabilir? Buna göre CH4 gazının molar yanma
entalpisi aynı koşullarda kaç kj'dir? 8
9
Çözüm
CH4 gazının yanma tepkimesi yazılırsa (oda ko-

8. Isıca yalıtılmış bir kapta gerçekleştirilen bir
şullarında)
kimyasal olayda kaptaki sıcaklığın zamanla
CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)
arttığı gözlemlenmektedir.
1. tepkime ters çevrilir, 2. tepkime 2 ile çarpı-
Buna göre gerçekleşen bu olay aşağıda-
lır ve 3. tepkime aynen alınıp tepkimeler taraf
kilerden hangisi olabilir?
11. tarafa toplanırsa CH4 gazının yanma tepkime-
• Elementlerin doğada serbest hâlde bu- si elde edilir.
A) H2O(s) $ H2O(g)
lundukları en kararlı hâllerinin oluşum C(grafit, k) + O2(g) $ CO2(g) ∆H = -390 kj
+
B) Cl(g) $ Cl + e- entalpileri sıfır kabul edilmektedir.
(g) 2H2(g) + O2(g) $ 2H2O(s) ∆H = -570 kj
C) CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g) CH4(g) $ C(grafit, k) + 2H2(g) ∆H = +75 kj
1 Aşağıda verilen elementlerden hangisi- ——————————————————
D) H2O(s) $ H2(g) + O nin oluşum entalpisi sıfır kabul edilir? CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s) ∆H = -885 kj
2 2(g)
E) C(k) + O2(g) $ CO2(g) Cevap: –885 kj
A) Pb(k) B) Hg(k) C) Cl2(s)
D) H(g) E) Celmas(k)
Örnek
9. Potansiyel enerji (kj)
1 Madde CO2(g) H2O(s) CnH2n(g)
12. XY(g) $ X(k) + Y ∆H1 = +a kj
Ürünler 2 2(g)
1 ∆H°f (kj/mol) -390 -285 50
XY(g) + Y2(g) $ XY2(g) ∆H2 = -b kj

2
∆H
1
Z2(g) + Y $ Z2Y(s) ∆H3 = -c kj Genel formülü CnH2n olan bir bileşi-
2 2(g)
Girenler ğin standart molar yanma entalpi-
Tepkime koordinatı XZ4(g) $ X(k) + 2Z2(g) ∆H4 = +d kj si -1400 kj olduğuna göre "n" değe-
ri kaçtır?
Yukarıda verilen potansiyel enerji–tepki- olduğuna göre aynı koşullarda,
me koordinatı grafiği,
8XY(g) + 16Z2(g) " 6XZ4(g) + 2XY2(g) + 4Z2Y(s)
I. Naftalinin süblimleşmesi Çözüm
tepkimesinin entalpisi (∆H) kaç kj'dir?
II. Şekerin suda çözünmesi CnH2n(g) + 3n/2O2(g) $
III. Suyun donması A) -3(a + b + c + d) nCO2(g) + nH2O(s) + 1400 kj
olaylarından hangilerine ait olabilir? B) 6a + 2b - 2c - 6d ∆H°Tepkime = RH°ürünler - RH°girenler
C) 6a - 2b + 4c + 6d -1400 = (n·(-390) + n·(-285)) - (50)
A) I ve II B) Yalnız III C) I, II ve III
D) -2(b + 2c + 3d - 3a) n=2
Cevap: 2
E) 6a - 2b - 4c - 6d
7D 8E 9A 10D 11A 12E Kimyasal Tepkimelerde Enerji 181


2
1. 3. • Entalpi iç enerjiye bağlı bir özellik olup mutlak değeri ölçü-
3 • Sabit sıcaklık ve basınçta tepkime ısısı, tepkimede yer alan
maddeler tarafından alınan veya verilen ısı miktarıdır. Bu ısı lemez. Entalpi değerleri, seçilen bir referansa kıyasla be-
4 miktarı aynı zamanda tepkimenin entalpi değişimidir. Ental- lirlenebilir.
pi değişimi ∆H ile gösterilir. • Entalpi hesaplamalarında kabul edilen referans, standart
5
oluşum entapisidir. Standart oluşum entalpisi ∆H0f şeklin-
• Entalpi bir hâl foksiyonudur. Bir sistemin durumunun sade-
6 de gösterilir. Elementlerin en kararlı hâllerinin oluşma en-
ce başlangıç ve son hâllerine bağlı olmasına hâl fonksiyonu
talpisi sıfır kabul edilir. Standart koşullarda 1 mol bileşi-
7 denir. Bu dönüşüm sırasında izlenen yolun önemi yoktur.
ğin kararlı hâldeki elementlerinden oluşması sırasındaki
8 enerji değişimine molar oluşma entalpisi (ısısı) denir.
Entalpi ve entalpinin hâl fonksiyonu olması ile ilgili;
9 I. Sıcaklık ve basınç değişimi tepkime entalpisini etkiler. Aşağıdaki tabloda bazı elementlerin standart oluşum entalpileri
II. Entalpinin değeri doğrudan ölçülemez. Ancak sistemin ilk ve verilmiştir.
son hâlleri arasındaki entalpi farkı ölçülebilir. Bu nedenle en-
Element ∆H0f (kj/mol)
talpi değişiminden söz edilir.
H2(g) 0
III. Tepkimenin tek basamakta ya da art arda izlenen birkaç ba-
samakta gerçekleşmesi tepkime entalpisini değiştirebilir. O2(g) 0
yargılarından hangileri doğrudur? O3(g) 142,2
C(k, grafit) 0
C(k, elmas) 1,9
Cu(k) 0
Buna göre;
2. NASA’nın astronotlar için hazırladığı teknolojik gıdalar TSK’nin
elit gücü özel kuvvetler ve F-16 pilotları tarafından da kullanılıyor. I. Oksijen (O2) molekülü 25°C ve 1 atmosfer basınçta allotropu
Operasyonlara katılan askerlerin ateş yakmadan sıcak yemek yi- olan ozon gazından (O3) daha kararlıdır.
yebilmelerini sağlayan askeri hazır yemek ısıtıcı paketlerinde, fer-
II. Cu elementinin 25°C ve 1 atm basınçta sıvı hâlinin oluşum
muarlı ısıtma torbası tabanına CaO içeren ısıtıcı madde yerleştiri-
entalpisi sıfırdan büyüktür.
lir, sonra üzerine hazır yemek poşeti konulur ve bir miktar su eklen-
diğinde ısıtma işlemi başlar. III. C(k, elmas) + O2(g) $ CO2(g) + 391,6 kj tepkime denklemi in-
celendiğinde CO2 gazının standart koşullardaki molar oluşma
entalpisinin –391,6 kj olduğu anlaşılır.
D) Yalnız III E) Yalnız II
Buna göre;
I. Isıtma torbasındaki kimyasal tepkimede minimum enerjiye 4. • Entalpi değişimi madde miktarı ile doğru orantılıdır.
eğilimi girenler lehinedir.
• İdeal gaz denklemi P·V = n·R·T şeklindedir.
II. Isıtma torbasında CaO + H2O $ Ca(OH)2 tepkimesi oluşur.
III. Yemek ısıtma olayına ait potansi- PE(kJ) Aşağıda C3H8 gazının standart koşullarda yanma tepkimesi ve
yel enerji (PE)-tepkime koordina- 90 entalpi değişimi değeri verilmiştir.
tı (TK) grafiği, şeklinde olabilir. C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s) + 2220 kj
40
yargılarından hangileri doğrudur? 0 Buna göre 8,2 litrelik sabit hacimli bir kapta 127°C’de 608 cmHg
TK basınç yapan C3H8 gazının standart koşullarda artansız yanma-
sı sonucunda meydana gelen entalpi değişimi kaç kj dir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
A) 1110 B) –1110 C) –4440
D) +1776 E) –222
182 Kimyasal Tepkimelerde Enerji 1C 2A 3B 4C

ÜNİTE
1
5. X2O gazı yağlarda önemli derecede 7. Canlı vücudunda enerjinin üretilmesini sağlayan temel mekaniz-
2
çözünür. Bu özelliği, X2O bileşiğinin ma solunumdur. Solunum oksijen vasıtasıyla gerçekleştirildiği gi-
merhem üretiminde kullanılmasına bi oksijensiz olarak da gerçekleştirilebilir. Mitokondriler oksijenli so- 3
yol açmıştır. Bu tür merhemler yük- lunumun gerçekleştiği organellerdir. Oksijenli solunumda gilkoz
sek basınç altında ambalajlanır. Ba- (C6H12O6), su (H2O) ve karbondioksite (CO2) kadar parçalanır. 4
sınç kalkınca X2O kabarcıklar hâlin- Enzim
C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + enerji 5
de hem kremden ayrılır hem de aşağıdaki denkleme göre X2 ve O2
gazlarına parçalanır. Buna göre oksijenli solunum ile ilgili;
6
1
X 2O(g) $ X 2(g) + O2(g) + 79,8 kj I. Reaktiflerin ısı kapsamı, ürünlerin ısı kapsamından büyüktür.
2 7
Buna göre; II. Açığa çıkan enerji kimyasal bağlarda depolanmış enerjidir.
I. X 2O bileşiğini içeren bu merhemlerin, kas gevşetici olarak kul- III. Olayın potansiyel enerji-zaman diyagramı 8
lanılmalarının nedeni sürüldüğü bölgeyi ısıtma etkisi olabilir.
Potansiyel enerji 9
II. X 2 molekülü, N2 molekülüdür.
1 C6H12O6 + 6O2
III. X 2O(g) $ X2(g) + O + 79,8 kj tepkimesinde yüksek
2 2(g)
sıcaklıkta reaktifler ürünlerden daha kararlıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? 6CO2 + 6H2O
D) Yalnız III E) Yalnız II Zaman

yukarıdaki gibidir.
6. Saat camı üzerine amonyum dikromat dökülerek kibrit ile bir mik- yargılarından hangileri doğrudur?
tar ısı verilir ve kibrit söndürülür.
Turuncu renk, yeşilimsi kahve renge dönüşürken volkan patlama- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sına benzer şekilde küçük parçacıkların yukarıya doğru sıçradığı
ve toz içinde kıvılcım oluştuğu gözlenir. D) II ve III E) I, II ve III
8. Vücudumuzdaki yağ hücrelerinin te-

mel bileşenleri gliserol ve yağ asitle-
rinden oluşan trigliserit molekülüdür.
Kilo vermek için yağ yakmak, yağ
25°C 32°C
yakmak için de trigliserit molekülle-
Şekil - I Şekil - II rinin okside olması yani CO2 ve H2O
moleküllerine parçalanması gerekir.
Aşağıda trigliserit molekülünün oksi-
Gerçekleşen tepkimenin denklemi aşağıda verilmiştir.
dasyon tepkimesi verilmiştir.
(NH4)2Cr2O7(k) $ Cr2O3(k) + N2(g) + 4H2O(g)
C55H104O6(k) + 78O2(s) $ 55CO2(g) + 52H2O(s) + enerji
Deneyde gerçekleşen tepkime ile ilgili; Araştırmacıların hesabına göre 10 kg yağ yakıldığında 94.000 ka-
I. Başlangıçta kibrit alevi ile verilen ısı tepkimenin başlayabil- lorilik bir enerji kaybı gerçekleşmekte, 10 kg yağın 8,4 kg’ı CO2 ye
mesi için gereken aktifleşme enerjisini sağlamıştır. 1,6 kg’ı H2O’ya dönüşmektedir.
II. Tepkime, ekzotermik olduğu için başlatıldıktan sonra kendili- Buna göre;
ğinden devam etmiştir.
I. Yağ yakımı ekzotermik ve fiziksel bir olaydır.
III. Tepkime sırasında açığa çıkan azot gazı ortamdan uzaklaşır-
ken katı parçacıkların da yukarı doğru sıçramasına sebep ol- II. Yakılan yağın kütlece %84’ü CO2 şeklinde vücuttan dışarı atılır.
muş olabilir. III. 0,5 kg yağ yakan bir kişinin trigliserit moleküllerinin oksidas-
IV. Heterojen bir tepkimedir. yon tepkimesinde entalpi değişimi -4700 kaloridir.
V. Entalpi değişiminin işareti pozitiftir. verilen yargılardan hangileri doğrudur?
yargılarından hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III
5A 6E 7E 8D Kimyasal Tepkimelerde Enerji 183

ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
8 artar ürünler girenler

sıfır
9 oluşum entalpisi
artar
pozitif
ürünler
negatif ekzotermik
artar Hess yasası
ekzotermik
değiştirmez
+a/2
veren ekzotermik
1. Belirli sıcaklık ve basınç koşullarında bir bileşiğin kararlı elementle- 9. Bir kimyasal tepkimenin entalpi değişiminin, tepkimeyi oluşturan
rinden oluşumu sırasındaki ısı değişimine oluşum entalpisi denir. ara basamakların entalpi değişimleri toplamına eşit olduğunu ifa-
de eden yasaya Hess yasası denir.
2. Bir tepkimede girenlerin toplam potansiyel enerjisi, ürünlerin top-

lam potansiyel enerjisinden fazlaysa bu tepkime ısı veren tep- 10. Ayrışma tepkimelerinde genellikle tepkime entalpisinin işareti
kimedir. ∆H’nin işareti negatif ’tir. pozitif tir.
3. Endotermik tepkimelerde yüksek sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır. 11. Elementlerin doğadaki en kararlı hâllerinin standart oluşum ental-
pileri sıfır kabul edilir.
4. Sentez tepkimeleri gerçekleşirken genellikle ortam sıcaklığı artar .

12. Endotermik tepkimelerin denklemlerinde ısı girenler tarafına
5. HNO3 sulu çözeltisi ile NaOH sulu çözeltisi karıştırıldığında ortam yazılır.
sıcaklığı artar .
13. Ekzotermik tepkimelerin denklemlerinde ısı ürünler tarafına
6. Kar yağarken hava sıcaklığındaki artışın nedeni bu olayın ekzo- yazılır.
termik bir olay olmasıdır.

14. X maddesinin 10°C’deki çözünürlüğü 25 g/100 g su iken 25°C’de-
7. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) ∆H = -a kj olduğuna göre 17 gram ki çözünürlüğü 15 g/100 g su olduğuna göre X maddesi suda çö-
NH3 gazının elementlerine ayrışması sırasındaki entalpi değişimi zünürken ortam sıcaklığı artar .
+ a kj olur. (NH3: 17 g/mol)

2
15. Gazların suda çözünme tepkimeleri ekzotermik tir.
8. Katalizör, bir tepkimenin entalpi değişimini değiştirmez .
184 Kimyasal Tepkimelerde Enerji

ÜNİTE
4
6
DOĞRU YANLIŞ 7
8
1. Bir tepkimenin entalpi değişimi, ürünlerin entalpileri toplamı ile girenlerin entalpileri toplamı arasın-
D
daki farka eşittir. 9
2. Bir tepkimenin entalpi değişimi tepkimedeki maddelerin fiziksel hâllerine bağlıdır. D
3. Endotermik tepkimelerde zamanla toplam entalpi azalır. Y
4. Ekzotermik tepkimelerde yüksek sıcaklıkta girenler daha kararlıdır. D
5. Standart koşullarda, bir mol bileşiğin kararlı elementlerinden oluştuğu tepkimenin entalpisine
D
standart molar oluşum entalpisi denir.
6. Bir tepkime denklemi herhangi bir katsayı ile çarpıldığında tepkime entalpisi değişmez. Y
7. Ürünlerin toplam potansiyel enerjisi, girenlerin toplam potansiyel enerjisinden küçükse tepkime ısı-
D
sının işareti negatiftir. (∆H < 0)
8. Atomlar arasındaki kovalent bağı kırmak için gerekli olan enerjiye bağ enerjisi denir. D
9. Aynı koşullarda bulunan N — N bağının uzunluğu, N N bağının uzunluğundan daha azdır. Y
10. C C üçlü bağını kırmak için gereken enerji C C ikili bağını kırmak için gereken enerjiden daha
D
fazladır.
11. Mekanizmalı bir tepkimede, ara basamakların entalpileri toplamı net tepkimenin entalpisine eşittir. D
12. Endotermik bir tepkime gerçekleşirken ortam ısınır. Y
1
13. H2(g) + O $ H2O(g) tepkimesinin entalpisi, hidrojen gazının molar yanma entalpisi olarak ad-
2 2(g) D
landırılabilir.
14. Bağ oluşumu tepkimelerinde düşük sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır. D
15. Azot gazının yanma tepkimesinde entalpi değişiminin işareti negatiftir. Y
Kimyasal Tepkimelerde Enerji 185

ÜNİTE
4 1. Aşağıda verilen tepkimeleri ısı alan (endotermik) ve ısı veren (ekzotermik) olarak belirleyiniz.
5 a) MgCO3(k) $ MgO(k) + CO2(g) Endotermik
6 b) N2(g) + 2O2(g) $ 2NO2(g) Endotermik
7
c) C2H6(g) + 7/2O2(g) $ 2CO2(g) + 3H2O(g) Ekzotermik
8
d) CO2(g) + H2O(s) E H+(suda) + HCO-3(suda) Ekzotermik
9
e) Cl(g) + e- $ Cl-(g) Ekzotermik
2. Aşağıdaki olaylarda düşük sıcaklıkta daha kararlı olan maddeleri ürünler ve girenler olarak belirleyiniz.
Ürünler Girenler
a. Bağ oluşumu ✓
b. Analiz tepkimeleri (genellikle) ✓
c. Oluşum tepkimeleri (genellikle) ✓
d. Nötralleşme tepkimeleri ✓
e. Gaz hâldeki bir atomdan elektron koparılması ✓
3. A2(g) + 2B2(g) $ 2B2A(g) + 360 kj
tepkimesinde 72 kj enerji açığa çıktığında 11,2 gram B2 gazı harcanmaktadır.
Buna göre B elementinin atom kütlesi kaç gram / mol’dür?
Tepkime denklemine göre 2 mol B2 harcandığında 360 kj ısı açı- m 11, 2 28

n= & 0, 4 = & M = 28 & M =
ğa çıkar. M M A
(B )
A
(B) 2
A A 2
(B )
2
2 mol B2’de 360 kj
? 72 kj = 14 g/mol
? = 0,4 mol B2 harcanmıştır.

ÜNİTE
4. M2(g) + R2(g) $ 2MR(g) ∆H = X 2

M2(g) + 2R2(g) $ 2MR2(g) ∆H = Y 3
2M2R(g) $ 2M2(g) + R2(g) ∆H = Z
4
Yukarıda bazı tepkimelerin entalpi değişimleri verilmiştir.
5
MR(g) + MR2(g) $ M2R(g) + R2(g) tepkimesi için aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) Tepkimenin entalpi değişimini X, Y ve Z cinsinden ifade ediniz. 6

7
M +R $ 2MR DH = X 2M2R(g) + 2R2(g) $ 2MR(g) + 2MR2(g) ∆H = X + Y + Z 8

2 (g) 2 (g) (g)
Tepkimeyi ters çevirerek 2’ye bölelim.
M + 2R $ 2MR DH = Y 9
2 (g) 2 (g) 2 (g)
MR(g) + MR2(g) $ M2R(g) + R2(g)
2M R $ 2M +R DH = Z
2 (g) 2 (g) 2 (g)
Tepkime entalpisinin işareti değişir ve 2’ye bölünür.
(X + Y + Z)
DH =-
2M2R(g) + 2R2(g) $ 2MR(g) + 2MR2(g) ∆H = X + Y + Z 2
b) 4 mol R2 gazının oluşması sırasındaki entalpi değişimini X, Y ve Z cinsinden ifade ediniz.

(X + Y + Z)
MR(g) + MR2(g) $ M2R(g) + R2 DH =-
2
(X + Y + Z)
1 mol R2 oluşumunda DH =-
2
4 mol R2 oluşumunda ?
6 - (X + Y + Z) @
? & DH = 4 · & ∆H = -2(X + Y + Z) olarak bulunur.
2
5. Yandaki tabloda verilen ortalama bağ enerjisi değerlerine göre gaz fazında gerçek-
leşen
C—H 400 H H
C—C 340
2H — C — C — H + 7O O $ 4O C O + 6O
C O 700
H H H H
O—H 460
O O 500 tepkimesinin entalpi değişimini hesaplayınız.
Kırılan Bağların Enerjileri Toplamı: Oluşan Bağların Enerjileri Toplamı:
C — H bağı & 2·6 = 12 mol 12·400 = 4800 C O bağı & 4·2 = 8 mol 8·700 = 5600
C — C bağı & 2·1 = 2 mol 2·340 = 680 O — H bağı & 6·2 = 12 mol 12·460 = + 5520
O O bağı & 7·1 = 7 mol 7·500 = + 3500 Oluşan bağların toplam enerjisi = 11120
Kırılan bağların toplam enerjisi = 8980 DH = / H Kırılan ba€lar - / H Oluflan ba€lar
∆H = 8980-11120 kj
∆H = -2140 kj

ÜNİTE
4
DENEME – 5
5
1. 31
X3+ iyonu ile ilgili; 4.
6
I. p orbitallerinde toplam 13 elektronu vardır.
Ne(g)
7 II. 3d orbitalleri tam doludur. n, T
8 III. En yüksek enerjili orbitalinin açısal momentum kuantum sayı-
sı , = 2'dir.
9
yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıdaki sabit hacimli kapta bulunan ideal Ne gazı ile ilgili;
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. Sıcaklığı artırılırsa basıncı artar.

II. Aynı sıcaklıkta bir miktar Ne gazı kaptan çekilirse hacmi azalır.
D) II ve III E) I , II ve III
III. Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar Ne gazı ilave edilirse P · V çar-
pımı değişmez.
2. A grubu elementleri olan X metali ile Y ametali XY bileşiğini ve Y ame- A) I ve III B) I ve II C) II ve III
tali 8O ile Y2O5 bileşiğini oluşturuyor.
D) I, II ve III E) Yalnız I
Y2O5 bileşiğinde, Y elementi maksimum yükseltgenme basa-
mağına ulaştığına göre, X metali için;
I. XY bileşiğindeki değerliği +3 tür.
II. Temel hâldeki atomunun elektron dizilişi, 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1
5. 27 °C sıcaklıkta 3 litrelik hacme sahip bir kaba 4,5 atm basınç
şeklinde olabilir.
uygulayan bir gazın sıcaklığı 127 °C’ye, hacmi 9 litreye çıkarı-
III. Toprak metalidir. lırsa basıncı kaç atm olur?
A) 2 B) 2,5 C) 4 D) 4,5 E) 6
6. KNO3, Ca(NO3)2 ve Al(NO3)3 sulu çözeltilerindeki NO3- iyonu de-

rişimi ve aynı basınçta kaynamaya başlama sıcaklıkları aşağıdaki
3. X : 1s2 2s2 2p3 tabloda belirtilmiştir.
Y : 1s2 2s2 2p5 Kaynamaya

Çözelti [NO3-]
2 2 4 başlama sıcaklığı
Z: 1s 2s 2p
Yukarıda atomlarının temel hâl elektron dizilişleri verilen ele- KNO3 0,2 M K1
mentler için; Ca(NO3)2 0,2 M K2
I. Atom çapları arasındaki ilişki, Y > Z > X şeklindedir.
AI(NO3)3 0,3 M K3
II. Birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, Y > X > Z şeklindedir.
III. Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki, Y > Z > X şeklindedir. Buna göre çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları ara-
yargılarından hangileri doğrudur? sındaki ilişki hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) K3 > K1 = K2 B) K3 > K2 > K1 C) K1 = K3 > K2
D) II ve III E) I, II ve III D) K1 > K2 > K3 E) K1 = K2 = K3

ÜNİTE
DENEME
1
7. Çözünürlük (g/mol) 10. CaCO3(k) + 175 kj $ CaO(k) + CO2(g) 2

CaO(k) + H2O(s) $ Ca(OH)2(suda) + 65 kj 3
1
Belirli koşullarda gerçekleşen tepkimeler ve entalpi değerleri yu- 4
2 karıda verilmiştir.
5
Bu tepkimeler kullanılarak aynı koşullardaki;
25 45
Sıcaklık (°C)
I. CaCO3(k) + H2O(s) $ Ca(OH)2(suda) + CO2(g) tepkimesinin en- 6
talpisi
Dibinde katısı olmayan iyonik XY katısının sudaki çözünürlük - sı- 7
caklık grafiği yukarıda verilmiştir. II. Ca(OH)2 katısının çözünme entalpisi
8
III. CaCO3 katısının oluşum entalpisi
Buna göre;
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? 9
I. Molar derişimleri arasındaki ilişki 1 > 2 dir.
II. XY katısı suda çözündüğünde çözelti sıcaklığı artar. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. 1 atm'de donmaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki 1 > 2 dir.

11. C(k) + O2(g) $ CO2(g) + 395 kj
1
H2(g) + O $ H2O(s) + 285 kj
2 2(g)
15
C6H6(s) + O2(g) $ 6CO2(g) + 3H2O(s) + 3170 kj
2
standart koşullarda gerçekleşen yukarıdaki tepkimelere göre;
6C(k) + 3H2(g) $ C6H6(s)

8.
l ll lll tepkimesinin aynı koşullardaki ∆H değeri kaç kj’dir?
mg/kg mg/ng ng/kg

A) +55 B) -55 C) -20
Yukarıdaki derişim birimlerinden hangisi ppm birimi ile eşde-
D) +20 E) -110
ğerdir?
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll
D) l ve ll E) ll ve lll 12. I. H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) $ Na2SO4(k) + 2H2O(s) + ∆H1

1
II. Ca(k) + O $ CaO(k) + ∆H2
2 2(g)
1
III. CO(g) + O $ CO2(g) + ∆H3
2 2(g)
Yukarıdaki tepkimelere ait ∆H1, ∆H2 ve ∆H3 ile gösterilen tep-
kime ısıları için aşağıda verilen adlandırmalardan hangisi
doğrudur?
1
9. H2(g) + O $ H2O(s) ∆H = -285 kj
2 2(g) ∆H1 ∆H2 ∆H3
1 A) Nötrleşme Molar oluşum Analiz
H2(g) + O $ H2O(g) ∆H = -242 kj
2 2(g)
B) Analiz Yanma Çözünme
Yukarıda verilen tepkimelere göre 54 gram suyun buharlaşma- C) Çözünme Analiz Nötrleşme
sı için gereken ısı kaç kj’dir? (H: 1 , O: 16)
D) Nötrleşme Molar oluşum Yanma
A) 54 B) 43 C) 86 D) 129 E) 172 E) Nötrleşme Yanma Molar oluşum

ÜNİTE
KONUYU
Tepkime Hızının Ölçülmesi
2 Öğretmen Notu 1.
Bir kimyasal tepkimenin hızı birim za- 4. Kimyasal tepkimelerde, zamanla tepki-
3 manda meydana gelen madde miktarın- meye giren maddelerin miktarı azaldık-
Kimyasal Tepkimelerin Hızları
daki değişim ile belirlenir. ça, çarpışma sayısı da azalacağından,
4 • Bir kimyasal tepkimenin hızı, birim za-
manda harcanan veya oluşan madde Giren veya ü r ü n ü n miktar › ndaki de € i fl im tepkime hızı zamanla azalır.
H›z =
5 miktarı ile belirlenir. Zaman aral ›€›
Belirli bir tepkimede, birim zamanda har-
6 • Madde miktarı genellikle molar deri- Tepkimede girenler için harcanma hızı, canan ya da oluşan madde miktarında-
şim, mol, gram; gaz maddeler için ha- ürünler için oluşum hızı ifadeleri kullanılır. ki değişime “ortalama tepkime hızı” denir.
7 cim olarak alınır. Zaman ise hızlı tep-
kimelerde saniye, yavaş tepkimelerde Kimyasal tepkimelerde, ortalama hız yeri-
X 2(g) + 3Y2(g) $ 2XY3(g) ne genellikle tepkime hızı ifadesi kullanılır.
8 dakika, gün, ay, hafta ile ölçülür.
• Tepkime hızı: TH, r ve j ile göste- Yukarıda verilen tepkime ile ilgili;
CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g)
9 T [ X2]
rilebilir.
I. X2 gazının harcanma hızı, rX = – , tepkimesine göre 7,2 gram suyun oluşması
[madde miktarındaki 2 Tt
değişim] D[ ] mol
TH=j=r = = = şeklinde gösterilir. için geçen süre 4 saniyedir.
[zaman aralığı] Dt L.s
T [ XY3]
Örneğin; II. XY3 gazının oluşma hızı, rXY = + Buna göre CH4 gazının ortalama harcan-
3 Tt
ma hızı kaç mol/s’dir? (H: 1 , O: 16)
2N2(g) + 5O2(g) $ 2N2O5(g) şeklinde gösterilir.
tepkimesinde harcanma hızı: III. Tepkimedeki maddelerin ortalama oluş- A) 0,2 B) 0,1 C) 0,05
D [ N2] D [ O2] ma ve harcanma hızları arasındaki ilişki,
jN = – jO = – D) 0,025 E) 0,0125
2 Dt 2 Dt T [ X2] 1 T [ Y2] 1 T [ XY3]
– =– =+
Tt 3 Tt 2 Tt
oluşma hızı:
şeklindedir.
D [ N2O5]
jN O = +
2 5 Dt yargılarından hangileri doğrudur?
Tepkimedeki maddelerin oluşma ve har- A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
canma hızları arasındaki ilişki:
D) II ve III E) Yalnız II
1 D [ N2 ] 1 D [ O2] 1 D [ N2O5]
– =– =+
2 Dt 5 Dt 2 Dt
şeklinde ifade edilir. 2. CS2(g) + 3O2(g) $ CO2(g) + 2SO2(g) 5. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)
tepkimesiyle ilgili; tepkimesinde 1 dakikada 28 gram N2 gazı
Tepkimenin ortalama hızı:
I. Oksijen gazının ortalama harcanma hı- harcanmaktadır.
5jN = 2jO = 5jN şeklindedir.
2 2 2O5 zı, CS2 gazının ortalama harcanma hı- Buna göre NH3 gazının ortalama oluşma
zının 3 katıdır. hızı kaç mol/s’dir? (N: 14)
Uyarı II. 2 rO = 3 rSO ’dir.
2 2 17 2 1 1
A) 17 B) C) D) E)
• D işareti değişimi göstermek üzere, III. SO2 gazının oluşum hızı, 60 17 30 15
D[ ] derişim değişimi, Dt zaman deği- T [ SO2]
şimini ifade eder. rSO = - şeklinde ifade edilir.
2 Tt
Hız ifadelerinin önündeki “–” harcan- yargılarından hangileri doğrudur?
ma, “+” oluşma hızını belirtir.

Örnek
Gaz fazında gerçekleşen, T[X] T[Y] T[Z]

3. j=– =– =+
M + 2R $ 3Y 2Tt 3Tt Tt
Yukarıda gaz fazında gerçekleşen bir tepki- 6. Mg(k) + 2HCI(suda) $ MgCI2(suda) + H2(g)
tepkimesinde maddelerin harcanma
ve oluşma hızları arasındaki ilişkiyi
mede maddelerin oluşma ve harcanma hız-
ları arasındaki ilişki verilmiştir. tepkimesinde 10 saniyede 4,8 gram Mg ka-
veren denklemi yazınız.
tısı harcanmaktadır.
Buna göre bu tepkimenin denkleştiril-
miş denklemi aşağıdakilerden hangisin- Buna göre H2 gazının ortalama oluşma
Çözüm de doğru verilmiştir? hızı kaç mol/s’dir? (Mg: 24)
D[M] 1 D [R] 1 D[Y] A) X + 2Y $ 3Z B) 2X + 3Y $ Z
– =– =+ A) 0,01 B) 0,02 C) 0,03
Dt 2 Dt 3 Dt C) 3X + 2Y $ Z D) X + 3Y $ 2Z
E) 3X + Y $ 2Z D) 0,04 E) 0,05
190 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1A 2B 3B 4C 5D 6B

ÜNİTE
7. 2NOCI(g) $ 2NO(g) + CI2(g) 10. 2H2O2(suda) $ 2H2O(s) + O2(g)
KONUYU
tepkimesinde 10 saniyede 0,1 mol NOCI ga- tepkimesinde, 34 gram H2O2 bileşiğinin
ÖĞRENELİM 1
zı harcanmaktadır. ayrışması için geçen süre 1 dakika oldu- Örnek 2

ğuna göre yeterli miktarda H2O2 bileşi-
Normal koşullarda gerçekleşen bu tep- N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) 3
ğinin ayrışması ile 5 dakikada oluşan O2
kimede CI2 gazının ortalama oluşma hı-
gazının toplam atom sayısı kaçtır? tepkimesinde NH3 gazının ortalama
zı kaç L/s’dir? 4
mol
(H: 1 , O: 16) (NA: Avogadro sayısı) oluşma hızı 0, 8 olduğuna göre
A) 0,112 B) 0,224 C) 1,12 L.s 5
H2 gazının aynı koşullardaki harcan-
A) 5NA B) 10NA C) 15NA mol
D) 2,24 E) 11,2 ma hızı kaç 'dir? 6
D) 32NA E) 64NA L.s
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,8 7
D) 1,2 E) 1,5
8
Çözüm 9
N2(g) + 3H2(g) " 2NH3(g)

-j -3j +2j
mol mol
? = 1, 2 0, 8
L.s L.s
Cevap: D
8. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) 3

11. KCIO3(k) $ KCI(k) + O Uyarı
2 2(g)
tepkimesi 3’er mol N2 ve H2 gazlarıyla baş- tepkimesine göre KCIO3 katısının 0,2 molü
• Bir kimyasal tepkimede girenlerin ve
latılmaktadır. 30 saniyede parçalanmaktadır. ürünlerin katsayıları bu maddelerin
N2 gazının ortalama harcanma hızı 1 mol/dk Buna göre 1 saniyede oluşan O2 gazının harcama ve oluşma hızları ile doğru
olduğuna göre, tepkime kaç saniyede ta- orantılıdır.
normal koşullardaki hacmi kaç litredir?
mamlanmıştır?
A) 4,48 B) 2,24 C) 2,24·10 –1
A) 180 B) 120 C) 100 D) 90 E) 60 Örnek
D) 2,24·10 –2 E) 4,48·10 –3
Gaz fazında 2 litrelik sabit hacimli kapa-
lı bir kapta gerçekleşen,
3A(g) + 2B(g) $ C(g)
tepkimesinde 0,6 mol A gazı 20 saniyede
harcanmaktadır.
Buna göre C gazının ortalama oluş-

mol
ma hızı kaç 'dir?
L.s
-3
A) 5,10 B) 1·10-2
-2
C) 1,5·10 D) 3,10-2
E) 5·10-2
9. 2M(g) + 3R(g) $ M2R3(g) Çözüm

2 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta ger-
12. 2HCI(g) $ H2(g) + CI2(g) 3A(g) + 2B(g) " C(g)
çekleşen yukarıdaki tepkimede R gazının
nA 0, 6
ortalama harcanma hızı 0,03 mol/s dir. tepkimesine göre, 3 litrelik sabit hacimli bir [A] = = = 0, 3 M
kapta 2,4 mol HCI gazı 80 saniyede tama- V 2
M ve R gazları ile başlatılmış olan tepkimede
men ayrışmaktadır. 3 M A gazı harcandığında 1 M C gazı oluşur
30 saniyenin sonunda kaptaki M2R3 gazının
özkütlesi 11,4 g/L olmaktadır. 0,3 M A gazı harcandığında ?
Buna göre CI2 gazının ortalama oluşma
hızı kaç mol/litre·s dir? ? = 0,1 M C gazı oluşur.
Buna göre M2R3 gazının mol kütlesi kaç
gramdır? C gazının oluşum hızı
A) 2·10 –2 B) 3·10 –2 C) 5·10 –3 T [C] 0, 1 mol
= = = 5·10 –3 dir.
A) 19 B) 38 C) 56 D) 3·10 –3 E) 2·10 –3 Tt 20 L.s
D) 72 E) 76 Cevap: A
7A 8E 9E 10A 11C 12C Kimyasal Tepkimelerde Hız 191

ÜNİTE
KONUYU
Tepkimelerde Hız Takibi
2 Öğretmen Notu 1. 3. Tepkime denklemi:

Bir tepkimenin hızı ölçülürken,
3 Tepkime Hızlarının Ölçülmesi I. CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g) + ısı
• pH • Basınç
4 1) Renk Değişimi II. Na2S(suda) + Zn(NO3)2(suda) $
• Renk • Hacim
Bir tepkimede girenler ve ürünler ara- ZnS(k) + 2NaNO3(suda)
• Çökelek oluşumu • Sıcaklık
5 sında renk farklılığı varsa renk değişi- III. 2H2(g) + O2(g) $ 2H2O(g) (V, T sabit)
• Elektrik iletkenliği
mi gözlenerek hız takibi yapılabilir. IV. HCI(suda) + NaOH(suda) $
6 gibi özelliklerin değişiminden yararlanılır.
• H2C CH2 + Br2 $ H2C — CH2
NaCI(suda) + H2O(s)
7 renksiz kızıl Br Br Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi-
kahverengi Değişen nicelik;
8 renksiz nin hızının ölçülmesi için karşısında be-
a. pH değişimi
lirtilen özellikten yararlanılamaz?
9 • H2 + I2 $ 2HI b. Sıcaklık artışı
Değişen
renksiz mor renksiz Tepkime Denklemi Özellik c. Basınçta azalma
A) H2(g) + Br2(g) $ 2HBr(g) d. İletkenlikte azalma

renksiz kırmızı renksiz renk Yukarıda verilen yalıtılmış kaplarda ger-
kahverengi
çekleşen tepkimeler ve tepkime hızının
B) NaCI(suda) + AgNO3(suda) $ çökelek ölçümünde değişiminden yararlanılan
AgCI(k) + NaNO3(suda) oluşumu
nicelikler aşağıdakilerden hangisinde
C) HCI(suda) + NaOH(suda) $ pH doğru eşleştirilmiştir?
NaCI(suda) + H2O(s)
D) sabit A) I - a B) I - b C) I - d
hacim ve II - b II - d II - c
H2(g) + CI2(g) $ 2HCI(g)
2) İletkenlik Değişimi sıcaklıkta
basınç III - c III - c III - b
Bir çözeltide iletkenlik; toplam iyon de-
rişimi arttıkça artarken, toplam iyon de- – elektrik IV - d IV - a IV - a
E) Ag+
( suda ) + Cl( suda ) " AgCI(k)
rişimi azaldıkça azalır. Bu nedenle top- iletkenliği D) I - b E) I - b
lam iyon derişimi değişen bir tepkimenin
II - a II - c
hızı iletkenlik ölçülerek takip edilebilir.
III - c III - d
• CO2(g) + H2O(s) $ H+(suda) + HCO-3(suda)
- zamanla iletkenlik artar. IV - d IV - a
- tepkimenin hızı iletkenlik artışı ile öl-

çülebilir.
• Pb2+ -
(suda) + 2Cl(suda) $ PbCl2(k)
- iletkenlik zamanla azalır.
- tepkimenin hızı iletkenlik azalması ile 2. Sabit sıcaklıkta gerçekleşen aşağıdaki
ölçülebilir. tepkime denklemlerinden hangisinin hı-
• Zn(k) + Cu2+ 2+ zının ölçüm yöntemi yanlış verilmiştir?
(suda) $ Zn (suda) + Cu(k)
4. Yalıtılmış kaplarda gerçekleşen aşağıda
- iyon derişiminde değişiklik yok
Tepkime verilen tepkimelerden hangisinin karşı-
- tepkime hızı iletkenlik değişimiyle öl- Hızının sındaki özelliğin değişiminden faydala-
çülemez. Ölçüm narak hızı ölçülemez?
3) Basınç veya Hacim Değişimi Tepkime Yöntemi
(T = sabit) A) C H + Br Renk Tepkime Denklemi Özellik
2 4(g) 2 ( suda ) " C2H4Br2 ( suda )
renksiz k › rm › z › renksiz değişimi A) 2H2O2(suda) $ 2H2O(s) + O2(g) Hacim
Eğer bir tepkimede gaz fazında tanecik kahverengi
(P, T sabit)
varsa;
B) N2(g) + 3H2(g) " 2NH3(g) Basınç
B) 2NO2(g) $ N2O4(g) Renk
sabit hacimde basınçtaki değişimden, değişimi
(kırmızı) (renksiz)
(V, T sabit)
sabit basınçta hacimdeki değişimden
SO2(g) + H2O(s) " H+(suda) + HSO–3(suda)
C) 3H2(g) + N2(g) $ 2NH3(g) Basınç
C) pH artışı
(V, T sabit)
yararlanılarak tepkime hızı ölçülebilir.
Pb2( suda
+ – İletkenlik
D) ) + 2 Br( suda ) " PbBr2 ( k ) D) Fe2( suda
+ 2+ İletkenlik
• N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) (V = sabit) ) + Ca( k ) " Fe( k ) + Ca( suda )
değişimi
4 mol gaz 2 mol gaz E) N2O4(g) + ısı $ 2NO2(g) Sıcaklık
E) 2N2O5(g) " 4NO2(g) + O2(g) Hacim artışı
(P, V sabit)
(Basınç azalmasından tepkime hızı ölçü- (P, T sabit)
lebilir.)
192 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1D 2C 3B 4D

ÜNİTE
5. C2H4(g) + Br2(suda) $ C2H4Br2(suda) 1
KONUYU
renksiz kızıl renksiz
8. K(k) + HCl(suda) $ KCl(suda) + H2(g)
2 ÖĞRENELİM 1
tepkimesinin hızı; • 2N2O5(g) " 2N2(g) + 5O2(g) (P, T = sabit)
kahverengi 2
2 mol gaz 7 mol gaz
tepkimesi ısıca yalıtılmış bir kapta gerçek- I. Basınç artışı (T, V sabit)
leşmektedir. II. Hacim artışı (T, P sabit) (Hacim artışından tepkime hızı ölçülebilir.) 3
III. pH azalması (T sabit) • H2(g) + Cl2(g) " 2HCl(g) (T = sabit)
Buna göre bu tepkimenin hızı; 4
2 mol gaz 2 mol gaz
I. Basınç (V, T sabit) değişimlerinden hangileri ile ölçülebilir?
5
(Tepkime hızı basınç veya hacim
II. Hacim (P, T sabit) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III değişiminden ölçülemez.)
6
III. Renk 4) pH Değişimi
IV. İletkenlik 7
Bir tepkimede H+ sayısı azalırsa pH ar-
niceliklerinden hangilerinin değişimin- tar, H+ sayısı artarsa pH azalır. Eğer bir 8
den yararlanılarak ölçülebilir? tepkimede H+ veya OH- derişimi değişi-
yorsa tepkimenin hızı pH değişiminden 9
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III yararlanılarak ölçülebilir.
3
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV Al(k) + 3H+(suda) $ Al3+
(suda) + H2(g)
2
(H+ iyon derişimi zamanla azalır, tepki-
me hızı pH artışıyla ölçülebilir.)
5) Çözünme - Çökelme
9. X 2(g) + Y2(g) $ 2Z(g)
Bir tepkimede çökelek oluşumu varsa
tepkimesinin hızı; zamanla katı kütlesindeki artış gözlene-
I. Sabit sıcaklık ve hacimde basınç deği- rek hız takibi yapılabilir.
şimi 2KI(suda) + Pb(NO3)2(suda) $ PbI2(k) + 2KNO3(suda)
144424443 123
6. Aşağıda verilen tepkimelerden hangi- II. Sabit sıcaklık ve basınçta hacim değişi- renksiz sarı çökelek
sinin hız takibinde, sabit sıcaklık ve ba- mi
6) Isı Değişimi
sınçta hacmin azalmasından faydalanıla- III. İletkenlik değişimi
bilir? Tepkimenin ısı alışverişine göre yalıtıl-
verilenlerden hangilerinin takibi ile ölçü- mış bir kapta sıcaklık artışı veya sıcak-
A) C(k) + O2(g) $ CO2(g) lemez? lık azalışı ile hız takibi yapılabilir.
B) CS2(g) + 3O2(g) $ CO2(g) + 2SO2(g) I. Ca(OH)2 + CO2 $ CaCO3 + H2O + ısı
C) Ba(NO3)2(k) $ Ba2( suda
+ – II. CS2 + 2H2O + ısı $ CO2 + 2H2S
) + 2 NO3 ( suda )
D) Yalnız II E) Yalnız III
(Yalıtılmış kapta I. tepkimede sıcaklık artı-
D) Fe(k) + 2HCI(suda) $ FeCI2(suda) + H2(g)
şı, II. tepkimede sıcaklık azalışı gözlenir.)
E) CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)
Örnek
Sabit sıcaklıkta kapalı bir kapta ger-

çekleşen,
1
K(k) + HNO3(suda) " KNO3(suda) + H
2 2(g)
tepkimesinin hızı;
I. pH
II. Sabit hacimde basınç
10. HCl(g) + NH3(g) $ NH4Cl(k) III. Sabit basınçta hacim
7. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi- tepkimesinin hız takibi; değişimlerinin hangilerinden yararla-
nin hız takibinde, sabit sıcaklık ve hacim- nılarak takip edilebilir?
I. Molekül sayısındaki azalma
de basıncın artışından yararlanılabilir?
II. Sabit sıcaklık ve hacimde basınçtaki Çözüm
A) H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g) azalma
B) N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) HNO3 sulu çözeltisindeki H+ iyonları ne-
III. Sabit sıcaklık ve basınçta hacimdeki
deniyle başlangıçta ortam asidiktir. Tep-
C) CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g) azalma
kimede H+ iyon derişimi azaldıkça pH
D) HCl(g) + NH3(g) $ NH4Cl(k) değişimlerinden hangileri ile yapılabilir? değeri artar. Tepkimede gaz oluşumun-
dan dolayı sabit hacimde basınç artar,
E) CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s) A) I ve II B) Yalnız II C) Yalnız III sabit basınçta hacim artar.
D) I, II ve III E) Yalnız I Cevap: I, II ve III
5D 6B 7C 8D 9A 10D Kimyasal Tepkimelerde Hız 193

ÜNİTE
KONUYU
Çarpışma Teorisi
2 Öğretmen Notu 3.
1. Tepkimeye giren maddelerin aktifleşmiş
3 • Bir kimyasal tepkimenin gerçekleş- kompleks oluşturmaları için gereken en
mesi için tepkimeye giren taneciklerin düşük enerjiye, “ileri tepkimenin aktif-
4 çarpışması şarttır. Ancak her çarpış- leşme enerjisi (Eai)”, ürünlerin aktifleş-
ma ürünle sonuçlanmaz.
5 miş kompleks oluşturmalarını sağlayacak
• Kimyasal tepkimeye neden olan çar- en düşük enerjiye “geri tepkimenin ak-
6 pışmalara etkili veya etkin çarpışma tifleşme enerjisi (Eag)” denir.
denir.
7 Tepkimelerdeki enerji değişimi aktivas-
Bir çarpışmanın etkin olabilmesi için: Bir tepkimenin gerçekleşebilmesi için tep- yon enerjileri arasındaki farka eşittir.
8 1. Taneciklerin uygun geometride (uy- kimeye giren kimyasal türlerin birbirleriyle
gun doğrultu ve yönde) çarpışmaları çarpışarak etkileşmesi gerekir. ∆E = ∆H = Eai – Eag
9 gereklidir. Bir çarpışmanın tepkimeyle sonuçlana-
Potansiyel Enerji
H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g) bilmesi için tepkimeye giren maddelerin;
I. Uygun doğrultuda çarpışma k
H H Cl Cl
II. Uygun geometride çarpışma x
tepkime yok
III. Yeterli kinetik enerjiyle çarpışma Girenler y
A+B
yukarıda verilen koşullardan hangilerini z
H H + Cl Cl H H Cl
tepkime yok sağlamış olmaları gerekir? Ürünler C+D
Cl
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 0 Tepkime
D) I ve II E) I, II ve III Koordinatı
H Cl H Cl
H
Cl
H
Cl
Yukarıda verilen bilgilerden yola çıkarak
H Cl
tepkime
H Cl grafik ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
Kararsız ara ürün
olur
(Aktifleşmiş kompleks)
ürün gisinin yanlış olduğu söylenebilir?
A) x, ileri aktifleşme enerjisidir.

2. Tepkimeye giren taneciklerin yeterli ki-
netik enerjiye sahip olması gerekir. B) y, geri aktifleşme enerjisidir.
• Etkin bir çarpışma için gereken mini- C) k, aktifleşmiş komplekstir.

mum kinetik enerjiye eşik enerjisi de-
D) Tepkime endotermiktir.
nir. Eşik enerjisi Ea ile gösterilir.
E) Entalpi değişimi (∆H) -z'ye eşittir.
• Bir kimyasal tepkimede tepkimeye gi-
renler yeterli enerjiye sahipken uygun
geometride çarpışırsa; atomlar arasın-
daki bağların koptuğu veya zayıfladığı,
moleküllerin yeniden düzenlendiği en
yüksek enerjili kararsız hâl oluşur. Bu
hâle aktifleşmiş kompleks veya ka-
rarsız ara ürün adı verilir.
2. X Y X Y
+ X Y + X Y
• Yüksek enerjili kararsız atom grupları- X Y X Y
nın sahip olduğu enerjiye ise aktifleş-
miş kompleksin potansiyel enerjisi Yukarıda X2 ve Y2 molekülleri arasında ger-
(AKPE) denir. çekleşen bir etkileşim gösterilmiştir.
Potansiyel Enerji (kj) Buna göre;
Kararsız ara ürün 4. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisin-
(Aktifleşmiş kompleks) I. X2 ve Y2 molekülleri yeterli kinetik ener-
AKPE de ileri aktivasyon enerjisi, geri aktivas-
jiye sahiptir.
yon enerjisinden daha küçüktür?
Eai
Eag II. Tanecikler uygun geometri ve doğrultu-
3
da çarpışmışlardır. A) KCIO3(k) + ısı $ KCI(k) + O2(g)
Girenler 2
XY + Y2
III. Etkin çarpışmalar sonucunda XY mole- B) N2(g) + 2O2(g) + ısı $ 2NO2(g)
Ürünler
XY3 Tepkime külleri oluşmuştur.
koordinatı
C) CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g) + ısı
XY(g) + Y2(g) $ XY3(g) + ısı D) 2H2O(s) + ısı $ 2H2(g) + O2(g)
tepkimesinin potansiyel enerji tepkime H2O( s )
D) I ve II E) I, II ve III E) KNO3(k) + ısı K+( suda ) + NO–3 ( suda )
koordinatı grafiği verilmiştir.
194 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1E 2E 3D 4C

ÜNİTE
5. Standart koşullarda en kararlı hâlde bulunan 7. Potansiyel Enerji (kj/mol)
KONUYU
X 2 ve Y2 elementlerinden 1 mol XY2 bileşi- ÖĞRENELİM 1
ğinin oluşma tepkimesinde Eai = 20 kj’dir ve • AKPE ile girenlerin potansiyel enerji-
y leri arasındaki farka ileri aktivasyon 2
1 mol XY2 bileşiğinin oluşması sırasında 24 x enerjisi (Eai) denir.
kj enerji açığa çıkmaktadır. 3
z • AKPE ile ürünlerin potansiyel enerji-
Tepkime standart koşullarda gerçekleş-
leri arasındaki farka geri aktivasyon 4
tiğine göre bu tepkimeye ait potansiyel enerjisi (Eag) denir.
Tepkime
enerji (EP) - tepkime koordinatı (TK) gra- Koordinatı 5
fiği aşağıdakilerden hangisinde doğru • Diğer bir ifade ile girenlerin aktifleş-
miş kompleks oluşturmaları için ge- 6
verilmiştir? Yukarıda bir tepkimeye ait potansiyel enerji
reken minimum enerjiye ileri aktivas-
A) EP B) EP - tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
yon enerjisi (Eai), ürünlerin aktifleşmiş 7
20 44 Buna göre bu grafik ile ilgili aşağıda veri- kompleks oluşturması için gereken mi-
XY2 XY2 len ifadelerden hangisi yanlıştır? nimum enerjiye geri aktivasyon enerji- 8
14 24
si (Eag) denir.
X2,Y2 X2,Y2 9
A) Tepkimeye giren maddelerin aktifleşmiş
0 0 • Bir tepkimenin entalpisi, (∆H) ileri ak-
kompleks oluşturabilmeleri için almaları
tivasyon enerjisinden geri aktivasyon
TK TK gereken minimum enerji x kJ/mol dür.
enerjisi çıkarılarak bulunur.
C) EP D) EP B) z, tepkime sırasında açığa çıkan ısı mik-
DHtepkime = Eai – Eag
20 44 tarını gösterir.
X2,Y2 X2,Y2
0 24 C) y, geri yöndeki aktifleşme enerjisidir.
XY2 XY2 D) Tepkime entalpisi z = x – y eşitliği ile el- Uyarı
–24 0
de edilir. • Bir tepkimenin aktivasyon enerjisi de-
TK TK
E) Grafik, N2(g) + 2O2(g) $ 2NO2(g) tepki- nildiğinde öncelikle ileri aktivasyon
E) EP
mesine ait olabilir. enerjisi anlaşılmalıdır. Bir tepkimede
24 aktivasyon enerjisi ne kadar küçük ise
X2,Y2 tepkime o kadar hızlı gerçekleşir.
0
XY2
–20
Potansiyel
Enerji (PE)
TK AKPE
Eag endotermik
Eai bir tepkimede;
8. Potansiyel Enerji (kj/mol)
Eai > Eag olduğu için
∆H
Eai – Eag = 3H > 0 dır.
a Tepkime
koordinatı
X+Y
b
Örnek
XY
c
Tepkime K(g) + M(g) $ Y(g) + A(g)
Koordinatı tepkimesinin ileri aktifleşme enerji-
X + Y $ XY si (Eai) 96 kj, geri aktifleşme enerjisi
(Eag) ise 40 kj'dir.
tepkimesine ait potansiyel enerji - tepki-
Buna göre tepkime entalpisinin değe-
me koordinatı grafiğine göre;
rini bularak tepkimenin endotermik
I. Girenlerin potansiyel enerjisi, ürünlerin mi ekzotermik mi olduğunu belirtiniz.
potansiyel enerjisinden büyüktür.
6. X 2(g) + 2Y2(g) $ 2XY2(g)
II. İleri yöndeki aktifleşme enerjisi negatif
tepkimesinde X 2 ve Y2 elementleri standart işaretlidir. Çözüm
koşullarda kararlı hâlde bulunmaktadır.
III. Tepkime entalpisi; ∆H = (a – b) – (a – c)
∆H = Eai - Eag ∆H = 96 - 40
Tepkimede Eai = 60 kkal, Eag = 85 kkal ol- şeklinde hesaplanabilir.
∆H = 56
duğuna göre XY2 bileşiğinin standart mo- IV. Geri yöndeki tepkime endotermiktir.
lar oluşum entalpisi kaç kkal/mol’dür? ∆H > 0
yargılarından hangileri yanlıştır? olduğuna göre tepkime endotermiktir.
A) 12,5 B) 25 C) 30
D) –25 E) –12,5
D) Yalnız IV E) II ve IV
5C 6E 7B 8B Kimyasal Tepkimelerde Hız 195

ÜNİTE
KONUYU
Hız Bağıntısı
2 Öğretmen Notu
1. 3.
Tek basamakta gerçekleşen bir tepkime- Tepkime hız denklemine saf sıvı ve katı-
3 • Bir kimyasal tepkimede tepkime hızı- nin hız bağıntısı yazılırken tepkimeye gi- lar yazılmaz.
nı girenlerin derişimlerine bağlı ola- ren maddelerden gaz fazında ve sulu çö-
4
rak gösteren matematiksel ifadeye hız zelti hâlinde olan maddelerin derişimleri C(k) + O2(g) $ CO2(g)
5 denklemi veya hız bağıntısı denir. çarpılır ve kat sayılar derişimlere üs ola-
Yukarıda verilen ve tek basamakta ger-
rak getirilir.
Hız bağıntısı yazılırken; çekleşen tepkimenin hız bağıntısı aşağı-
6
aA(g) + bB(g) $ cC(g) + dD(g) dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
• tepkimeye giren maddelerden gaz fa-
7 Hız = r = k·[A]a·[B]b
zında veya sulu çözelti halinde bulu- A) r = k·[C]·[O2] B) r = k·[C]
8 nanların derişimleri çarpılır. k: hız sabiti
C) r = k · [O2] D) r = k·[CO2]
• katsayılar derişimlere üs olarak yazılır. Hız bağıntısında derişimlerin üsleri topla-
9 mına tepkime derecesi denir. E) r = k
Örneğin; aX(g) + bY(g) $ cZ(g)
Tepkime derecesi (mertebesi) = a + b
tepkimesinde hız bağıntısı
Hız = j = k.[X]a.[Y]b şeklinde yazılır. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

tepkimesi tek basamakta gerçekleştiği-
• Her hız denkleminin kendine özgü bir hız
ne göre tepkimenin hız bağıntısı ve de-
sabiti vardır. Bu hız sabiti k ile gösterilir.
recesi aşağıdakilerden hangisinde doğ-
• Bir tepkimenin hız denkleminde deri- ru verilmiştir?
şimlerin üsleri toplamına tepkime de-
recesi ya da mertebesi denir. Hız bağıntısı Tepkime
Derecesi
Örneğin; hız denklemi
A) r = k·[N2]·[H2] 2
Hız = j = k.[X]a.[Y]b şeklinde olan bir 3
B) r = k·[N2]·[H2] 4 4.
tepkimenin derecesi (a + b) değerine Mekanizmalı tepkimelerde hız bağıntısı
2
eşittir. C) r = k·[N2]·[H2] 3
en yavaş adıma göre yazılır.
D) r = k·[N2]·[H2] 1
Yavaş adım, aktifleşme enerjisi en büyük
3
E) r = k·[N2] ·[H2] 4 olan adımdır.
Potansiyel Enerji (kj)

Uyarı
1. adım
• Hız denklemi yazılırken katılar ve saf sı- 100
vılar hız denkleminde yazılmaz.
x
40
2. adım
30
y z
20
Örnek 10
Tek basamakta gerçekleşen Tepkime Koordinatı
A(k) + 2B(g) $ 2C(g)
tepkimesinin hız bağıntısını yazarak
Yukarıda bir kimyasal tepkimeye ait potan-
tepkime derecesini belirtiniz. 2. Aşağıdaki tek basamakta gerçekleşen siyel enerji-tepkime koordinatı grafiği veril-
tepkimelerden hangisinin derecesi kar- miştir.
şısında yanlış verilmiştir? Bu grafiğe göre aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
Çözüm Tepkime
Tepkime Derecesi A) Tepkime mekanizmalıdır.
• Hız = j = k·[B]2 (Bağıntıya saf katı ve A) 4Ag(k) + O2(g) " 2Ag2O(k) 1 B) x yavaş adımın y ise hızlı adımın aktif-
sıvılar yazılmaz.) B) 2H2O2(suda) " 2H2O(s) + O2(g) 2 leşme enerjisidir.
• Tepkime derecesi 2 dir. C) CS2(g) + 3O2(g) " CO2(g) + 2SO2(g) 4 C) Hız bağıntısı 2. adıma göre yazılır.
• Tepkime B'ye göre 2. derecedendir.
D) KCI(k) + H2O(s) " K+(suda) + CI–(suda) 0 D) z, tepkime entalpisindeki değişimdir.
E) 2KCIO3(k) " 2KCI(k) + 3O2(g) 2 E) Net tepkime ekzotermiktir.
196 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1B 2E 3C 4C

ÜNİTE
7. F2(g) + 2CIO2(g) $ 2FCIO2(g)
KONUYU
5. Mekanizmalı tepkimelerde ara basamak-
ta oluşarak sonraki basamakların her- tepkimesine ait hız bağıntısı,
ÖĞRENELİM 1
hangi birinde harcanan maddeye “ara Örnek 2

j = k·[F2]·[CIO2] şeklindedir.
ürün” denir. Ara ürün net tepkimede yer
almaz. Buna göre; Tek basamakta gerçekleşen 3
I. Tepkime mekanizmalıdır. 2M(s) + 2İ(g) + R(g) " 2A(g) + Y(g) 4

1. basamak, H2(g) + ICI(g) " HI(g) + HCI(g) (yavaş) tepkimesinin hız denklemini yazarak
II. Yavaş adımın denklemi,
tepkime derecesini bulunuz. 5
2. basamak, HI(g) + ICI(g) " I2(g) + HCI(g) (hızlı) F2(g) + CIO2(g) $ ürün
şeklindedir. 6
Yukarıda iki basamakta gerçekleşen bir tep-
kimenin ara basamakları verilmiştir. III. Tepkime derecesi 3’tür.
7
Bu tepkimelerle ilgili aşağıda verilen ifa-
8
delerden hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Çözüm
A) Net tepkime, H2(g) + 2ICI(g) " I2(g) + 2HCI(g)’dir. 9
Hız = j = k.[İ]2.[R]
B) HI ara üründür.
Tepkime derecesi: 2 + 1 = 3
C) Hız bağıntısı 1. basamağa göre yazılır.
M maddesi saf sıvı olduğu için bağıntıya
D) Hız bağıntısı, j = k·[H2]·[ICI] şeklindedir. yazılmaz.
E) Tepkime derecesi 1’dir.
8. H2(g) + 2IBr(g) $ I2(g) + 2HBr(g)
tepkimesine ait aynı sıcaklıktaki reaktiflerin

derişimlerindeki değişimin hıza etkisini gös-
teren deney sonuçları aşağıda verilmiştir.
Deney [H2] (M) [IBr] (M) Hız (M/s)
1 0,2 1 16·10–5
2 0,2 0,5 8·10–5

Örnek
3 0,4 0,5 16·10–5
Gaz fazında ve iki basamakta gerçek-
Buna göre; leşen tepkimeye ait basamaklar aşa-
ğıda verilmiştir.
I. Tepkime mekanizmalıdır.
A2B + AB $ AB2 + A2 (Yavaş)
II. Hız bağıntısı, j = k·[H2][IBr]2 şeklinde
ifade edilir. AB2 + AB $ A2B3 (Hızlı)
6. 2XY(g) + 2Z2(g) $ X 2(g) + 2Z2Y(g)
III. Tepkime H2'ye göre 1. derecedendir. Buna göre,
tepkimesinde reaktiflerin derişimlerindeki I. Net tepkimeyi yazınız.
değişimin hıza etkisini gösteren deney so-
II. Hız bağıntısını yazarak tepkime de-
nuçları tabloda belirtilmiştir. A) I ve II B) I ve III C) Yalnız I recesini bulunuz.
Başlangıç D) Yalnız II E) I, II ve III

Deney Derişimi (M) Ortalama Tepkime
No Hızı (M/s)
[XY] [Z2]
I 0,1 0,1 2·10–6 Çözüm

9. Tepkime derecesi sıfır olan ve tek basa-
II 0,1 0,2 4·10–6
makta gerçekleşen bir tepkimenin denk- Ara basamaklardaki tepkimeler alt alta
III 0,2 0,1 8·10–6 lemi; toplanarak net tepkime bulunur.
I. X(k) $ Y(k) + Z(g) I. A2B + AB " AB2 + A2

Buna göre tepkimenin hız bağıntısı aşağı-
II. X(g) + Y(g) $ Z(g) AB2 + AB " A2B3
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
III. X(g) $ Y(s) A2B + 2AB " A2B3 + A2
A) j = k·[XY] B) j = k·[XY]2·[Z2]2
verilenlerden hangileri olabilir? II. Hız bağıntısı yavaş adıma göre yazı-
C) j = k·[XY]2·[Z2] D) j = k·[Z2] lır.
E) j = k·[XY]·[Z2] A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III j = k[A2B]·[AB]
D) I ve II E) II ve III Tepkime derecesi 1 + 1 = 2
5E 6C 7D 8B 9A Kimyasal Tepkimelerde Hız 197

ÜNİTE
KONUYU
Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler
2 Öğretmen Notu
1. Bir tepkimede hız sabitinin birimi,
4. 1. adım
3 L n–1 zaman –1
c m ·c m ifadesi ile bulunur.
• Birden fazla basamakta gerçekleşen HBr(g) + O2(g) $ HOOBr(g) (yavaş)
tepkimelere basamaklı veya meka- mol birimi
4 nizmalı tepkime denir. 2. adım
(n: Tepkime derecesi) (zaman: s, dk … vb)
5 • Birden fazla basamakta gerçekleşen HOOBr(g) + HBr(g) $ 2HOBr(g) (hızlı)
(mekanizmalı) bir tepkimede hız denk- mol
Tepkime hızı olarak ifade edilen, 3. adım
6 lemi yavaş basamağa (aktivasyon L·s
enerjisi büyük olan) göre yazılır. CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g) 2HOBr(g) + 2HBr(g) $ 2H2O(g) + 2Br2(g) (hızlı)
7
• Eğer gaz fazında gerçekleşen bir tep- tepkimesi tek basamakta gerçekleştiği- Yukarıda mekanizması verilen tepkime ile il-
8 kimenin hız denklemi girenlere göre ne göre hız sabitinin birimi aşağıdakiler- gili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
yazılmışsa tek basamaklı, farklı ya- den hangisinde doğru verilmiştir? A) Tepkimenin hızını 1. adım belirler.
9 zılmışsa mekanizmalı yani çok basa-
maklıdır. L L2 L2
A) B) C) B) Hız bağıntısı r = k·[HBr]·[O2] şeklindedir.
mol · s mol2· s2 mol · s2
aX(g) + bY(g) $ cZ(g) C) Tepkime derecesi 2'dir.
L L2
a b
j = k.[X] .[Y] ise bu tepkime tek ba- D) E) D) HOOBr katalizördür.
mol2· s mol2· s
samaklı
E) İleri aktifleşme enerjisi en büyük olan
j ≠ k.[X]a.[Y]b ise bu tepkime çok ba- adım, 1. adımdır.
samaklıdır.
• Mekanizmalı tepkimelerde tepkime
basamaklarından birinde oluşup son-
raki basamaklardan birinde harcanan 2. 2X(g) + Y(g) $ 2Z(g)
maddeye ara ürün denir.
tepkimesi iki basamakta gerçekleşmektedir.
• Bir tepkimeye girip onu hızlandıran,
miktar ve kimyasal yapı bakımından Bu tepkimenin hızlı basamağı,
değişmeden tepkimeden çıkan mad-
X(g) + T(g) $ 2Z(g)
delere katalizör denir. Katalizörler ya-
vaş basamağa etki eder. olduğuna göre tepkime hızının birimi M/s
ise hız sabitinin birimi aşağıda verilen-
lerden hangisi olabilir?
L2 L L 5. 1. adım (hızlı);
Uyarı A)
mol · s
B)
mol · s
C)
mol2· s
• Ara ürün ve katalizörler net tepkime
NH3(suda) + OCI–(suda) " NH2CI(suda) + OH–(suda)
2
denkleminde yer almaz. L L
D) E) 2. adım (yavaş);
mol · s2 mol2· s
NH2CI(suda) + NH3(suda) " N2H+5(suda) + CI–(suda)
Örneğin; 3. adım (hızlı);
3X(g) + Y(g) $ Z(g) + T(g) (yavaş) N2H+5(suda) + OH–(suda) " N2H4(suda) + H2O(s)
T(g) + 2X(g) $ Y(g) + L(g) (hızlı) Yukarıda sabit sıcaklıkta gerçekleşen bir
3. İki adımda gerçekleştiği bilinen,
———————————————— tepkimenin basamakları verilmiştir.
5X(g) $ Z(g) + L(g) (net tepkime) H2O(suda) + 2I–(suda) + 2H+(suda) " I2(k) + 2H2O(s)
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi
tepkimesinde T ara ürün, Y katalizör tepkimesinin ikinci ve hızlı adımı bilinmektedir.
yanlıştır?
olup bu maddeler net tepkimede yer
almaz. Buna göre tepkime ile ilgili;
A) Net tepkime,
I. Tepkimenin hız bağıntısı
2NH3(suda) + OCI–(suda) $ N2H4(suda) + CI–(suda) + H2O(s)
II. Tepkime derecesi
şeklindedir.
III. Ara ürün ve katalizör
Uyarı B) Tepkime hız bağıntısı,
yukarıda verilenlerden hangileri belirle-
• Mekanizmalı bir tepkimenin hızını ak- j = k·[NH3]2·[OCI–] şeklindedir.
tivasyon enerjisi büyük olan basamak nebilir?
C) NH2CI, N2H5+ ve OH– ara üründür.
belirler. İleri aktivasyon enerjisi ne kadar
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III D) Tepkimede katalizör yoktur.
büyük ise tepkime o kadar yavaştır.
D) II ve III E) Yalnız III L
E) Hız sabitinin birimi dir.
mol · s
198 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1E 2B 3A 4D 5B

ÜNİTE
6. Kimyasal bir tepkimenin sadece yavaş adımı 9. 2X(g) + Y(g) $ Z(g)
KONUYU
ve maddelerin fiziksel hâlleri bilinmektedir.
tepkimesi için aynı sıcaklıktaki derişim ve
ÖĞRENELİM 1
Buna göre tepkimeye ait, hız ilişkileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Örnek 2
I. Hız bağıntısı Mekanizmalı bir tepkimede 3
[X] [Y] Tepkime Hızı
II. Tepkime derecesi Deney 1. basamak NO(g) + F2(g) $ NOF2(g) (hızlı)
(mol/L) (mol/L) (mol/L·s)
2. basamak NOF2(g) + NO(g) $ 2NOF(g) (yavaş) 4
III. Tepkime entalpisi ——————————————————————
1 0,1 0,1 4·10–3 Net (toplu) tepkime 2NO(g) + F2(g) $ 2NOF(g)
yukarıda verilenlerden hangileri buluna- 5
2 0,2 0,2 32·10–3 ara basamaklar ve net (toplu) tepkime
bilir? denklemi verilmiştir.
6
3 0,1 0,2 16·10–3 Bu tepkime ile ilgili;
I. 1. basamağın aktivasyon enerjisi, 2. 7
Buna göre aynı sıcaklıkta X gazının deri-
D) I ve II E) I, II ve III basamağın aktivasyon enerjisinden
şimi yarıya indirilip, Y gazının derişimi 2 daha düşüktür. 8
katına çıkarılırsa tepkime hızı kaç katına II. NOF2 ara üründür.
çıkar? 9
III. Hız denklemi
Hız = j = k.[NO]2.[F2] şeklindedir.
A) 2 B) 4 C) 8 D) 16 E) 32
IV. Tepkimenin hızını 2. basamak belirler.
V. Tepkimede katalizör kullanılmamıştır.
yargılarından hangisi yanlıştır?
Çözüm
7. X(suda) + 3Y(suda) $ T(suda)
Hızı belirleyen basamak yavaş basa-
tepkimesi iki adımda gerçekleşmektedir ve
10. mak olan 2. basamak olup, hız denkle-
bu tepkimenin hızlı adımı, Tepkime Denklemi Hız Bağıntısı mi bu basamağa göre yazılmalıdır. III.
öncülde hız bağıntısı net tepkimeye gö-
Z(suda) + Y(suda) $ T(suda) I. 2X + Y $ 2Z j = k·[X]2·[Y] re yazılmış olduğundan yanlıştır.
şeklindedir. Cevap: C
II. X + 3Y $ 2Z + T j = k·[X]2
Buna göre tepkimenin hız bağıntısı aşağı-
III. 3X + 2Y $ Z + 2T j = k·[X]3 Öğretmen Notu
A) j = k·[Z]·[Y] B) j = k·[X]·[Y] Hız Sabitinin Biriminin Bulunması

Yukarıdaki tepkime denklemi ve hız ba-
ğıntısı verilen tepkimelerden hangileri • Kimyasal bir tepkimede genellikle;
C) j = k·[X]·[Y]2 D) j = k·[X]·[Y]3
M mol
kesinlikle mekanizmalıdır? ✓ tepkime hızının birimi =
E) j = k·[X]2·[Y] mol
s L.s
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ✓ derişimlerin birimi dir.

L
Örneğin, hız denklemi
Hız = j = k . [X]2 . [Y] olan bir tepkimede hız sabiti
2
mol mol mol & L2
= kf p . k=
L.s L L mol 2 .s
Örneğin, hız denklemi;
j = k[X] . [Y]3 olan bir tepkimede
3
mol mol mol L3
= kf pf p
&
k=
L.s L L mol 3 .s
olarak bulunur.
11. I. A(g) + 2B(g) $ C(g) • Kısaca hızın birimi M/s olarak alınırsa
n-1
L 1
k =f p . olarak hesaplanabilir.
II. A(k) + 2B(suda) $ C(suda) mol s
8. Gaz fazında ve tek basamakta gerçekleşen (n & tepkime derecesi)
bir tepkimenin derecesi 3’tür. III. A(suda) + 2B(s) $ C(suda) • Mekanizmalı (basamaklı) tepkimeler-
de deney sonuçlarına bakılarak hız
mol Tek basamakta gerçekleşen yukarıdaki denklemi çıkarılabilir. Bunun için; de-
Tepkimenin hız birimi olduğuna gö-
L·s tepkimelerin dereceleri arasındaki ilişki neylerde derişimi değiştirilen madde-
re hız sabiti k'nin birimi nedir? aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- lerin, hızın sayısal değerini nasıl de-
L L2 L miştir? ğiştirdiği yorumlanır.
A) B) C) Deney sonuçlarından;
mol · s mol2· s mol2· s
A) I = II = III B) I > II = III C) I > II > III • Hız denklemi
L2 L2 • Tepkime derecesi (mertebesi)
D) E) D) II > I > III E) III > II > I
mol · s2 mol2· s2 • Hız sabitinin (k) sayısal değeri
• Hız sabitinin (k) birimi bulunabilir.
6D 7C 8B 9A 10B 11C Kimyasal Tepkimelerde Hız 199

ÜNİTE
KONUYU
2 Öğretmen Notu 1. Tepkimeye giren kimyasal türlerin cinsi, fi- 3.

Tepkime hızı etkin çarpışma sayısına bağ-
3 TEPKİME HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ziksel hâlleri, kopan ve oluşan bağların sa-
lıdır.
1. MADDENİN CİNSİ yısı, tepkime hızını büyük ölçüde etkiler. Etkin çarpışma sayısını artıran faktörler-
4
• Kimyasal tepkimeye giren türlerin Tepkime hızını etkileyen faktörler ile ilgili; den biri de tepkimeye giren maddelerin
5 • İyon ya da molekül yapılı olması I. Aktif metal ve ametaller aktif olmayan- derişimidir.
• Kopan veya oluşan bağ sayısı lara göre daha hızlı tepkime verir.
6 Aşağıdaki kaplarda hazırlanan çözeltile-
• Hangi fiziksel hâlde bulunduğu II. Tepkimede kopan ve oluşan bağ sayısı
fazla ise tepkime hızlıdır. rin 1 mol potasyum (K) metali ile verdiği
7 • Metal ise aktif olup olmaması
tepkimelerden hangisi en hızlıdır?
• Çarpışacak tanecik sayısı III. İyonik bileşikler arasındaki tepkimeler-
8 (H: 1, Cl: 35)
de, sulu çözelti fazındaki tepkimeler,
tepkime hızını değiştirir.
9 katı türlere göre daha hızlıdır.
A) 1 mol HCl B) 3,6 gram HCl
• Zıt yüklü iyonlar arası gerçekleşen tep- IV. Zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen
kimeler çok hızlı, aynı yüklü iyonlarla
tepkimeler en hızlı gerçekleşen tepki-
gerçekleşen tepkimeler orta hızlı, bağ
melerdir. 1 L su 0,1 L su
kopması ve bağ oluşması ile gerçekle-
şen tepkimeler (moleküller arası tepki- V. Aynı yüklü iyonlar arasında gerçekle-
meler) yavaş olarak ifade edilebilir. şen tepkimeler, zıt yüklü olanlardan da- C) 0,2 mol HCl D) 0,5 mol HCl
Örneğin; ha yavaştır.
I. Ag+(suda) + Cl-(suda) $ AgCl(k) VI. Tepkimede, çarpışması gereken tane-
cik sayısı çoksa, sayısı az olanlara gö- 0,5 L su 0,1 L su
II. 2Fe2+ 4+ 2+ 3+
(suda)+ Mn (suda)" Mn (suda) + 2Fe (suda)
re daha yavaştır.
III. CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)
yukarıda verilenlerden hangileri yanlıştır? E) 0,1 mol HCl
tepkimelerinin aynı koşullarda hızları
I > II > III şeklinde sıralanır. A) I ve V B) II ve III
• Zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen C) IV, V ve VI D) Yalnız VI 1 L su

tepkimelerden, katsayılar eşitken iyon E) Yalnız II
yükü fazla olanlar daha hızlı gerçekleşir.
Örneğin;
I. Ca2+ 2-
(suda) + S (suda) $ CaS(k)
II. Ag+(suda) + Cl-(suda) $ AgCl(k)

tepkimelerinin hızları I > II şeklindedir.
• Bir kimyasal tepkime gerçekleşirken

ne kadar fazla sayıda bağ kopuyor ve
oluşuyorsa o tepkime o kadar yavaştır.
Örneğin;
4. I. X, Y ve Z maddelerinin derişimleri 2 ka-
I. C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s)
tına çıkarıldığında tepkime hızı 8 katına
2. Aynı koşullarda gerçekleşen
II. CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s) çıkıyor.
I. 1.Mg(k) + 2HCI(suda) " MgCI2(suda) + H2(g)
I. tepkimede kopacak ve oluşacak bağ sa- II. X derişimi sabit tutularak, Y ve Z deri-
yısı daha fazla olduğundan tepkimelerinin 2.Fe(k) + 2HCI(suda) " FeCI2(suda) + H2(g)
şimleri 2 katına çıkarıldığında tepkime
aynı koşullardaki hızları II > I şeklindedir.
II. 1.Pb2( suda
+ –
) + 2 Cl( suda ) $ PbCl2 ( k )
hızı 8 katına çıkıyor.
• İyonik bağlı bileşiklerin sulu çözelti- 2 . 2 Fe2( suda
+ 4+ 2+ 3+
) + Mn( suda ) $ Mn( suda ) $ 2 Fe( suda ) III. Z derişimi sabit tutularak, X ve Y deri-
lerinin tepkimeleri, katı halleri arasın-
III. 1.CH4(g) + 2O2(g) " CO2(g) + 2H2O(g) şimleri 2 katına çıkarıldığında tepkime
da gerçekleşen tepkimelerinden daha
hızı değişmiyor.
hızlıdır. 2.C5H12(g) + 8O2(g) " 5CO2(g) + 6H2O(g)
Örneğin; Yukarıda verilen bilgilere göre tepkime-
yukarıdaki tepkime çiftlerinden hangilerin-
I. 2NaI(suda) + Pb(NO3)2(suda) $ nin hız bağıntısı aşağıdakilerden hangi-
de 1. tepkime, 2. tepkimeden daha hızlıdır?
PbI2(k) + 2NaNO3(suda)
II. 2NaI(k) + Pb(NO3)2(k) $ A) r = k·[X]·[Y]·[Z] B) r = k·[X]2·[Y]
PbI2(k) + 2NaNO3(k) D) I ve III E) I, II ve III
C) r = k·[Z]3 D) r = k·[X]·[Y]
tepkimelerin aynı koşullardaki hızları
E) r = k·[X]3
I > II şeklindedir.
200 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1E 2E 3D 4C

ÜNİTE
5. Tek basamakta gerçekleşen, 8.
KONUYU
2A(s) + 3B(g) $ Z(g) 2V
ÖĞRENELİM 1
Öğretmen Notu 2
tepkimesinde aynı sıcaklıkta hacim yarı-
X2(g), Y2(g) V
ya indirilirse tepkime hızı nasıl değişir? 3
A) 32 katına çıkar. B) 16 katına çıkar.
4
1
C) 8 katına çıkar. D) 'ine iner.
8 2X 2(g) $ Y2(g) 5
1
E) 'sına iner.
16 Tepkimesi sabit basınçlı bir kapta tek basa- 6
makta gerçekleşmektedir.
Buna göre tepkime hızını 4 katına çıkar- • Bir tepkime gerçekleşirken çarpışma- 7
sı gereken tanecik sayısı ne kadar
mak için;
fazla ise o tepkime o kadar yavaştır 8
I. Kap hacmini V'ye getirerek sabitlemek
ve tepkimenin tek basamakta gerçek-
II. Kaba, gaz mol sayısı iki katına çıkana leşme olasılığı düşüktür. 9
6. X(g) + 2Y(g) $ Z(g)
kadar Y2 gazı eklemek
Örneğin;
tepkimesi için belirli koşullarda yapılan de- III. Piston sabitlenerek, X 2 gazının mol sa-
ney sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. I. H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g)
yısı iki katına çıkana kadar aynı sıcak-
1 tane 1 tane
lıkta kaba X 2 gazı eklemek
Deney [X]M [Y]M Tepkime Hızı (M/s) II. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygula-
1 tane 3 tane
1 0,01 0,01 1·10–4 nabilir?
tepkimelerinin aynı koşullardaki hızları
2 0,02 0,02 4·10–4 A) I ve II B) II ve III C) I ve III arasındaki ilişki I > II şeklindedir.
3 0,04 0,02 4·10–4 D) Yalnız III E) I, II ve III
• Aktif olan metaller ve ametallerin tep-
Buna göre tepkimenin hız sabitinin de- kimeleri aktif olmayan metal ve ame-
tallerin tepkimelerinden daha hızlıdır.
ğeri ve birimi aşağıdakilerden hangisin-
9. X(suda) + Y(suda) $ Z(suda) + ısı
de doğru verilmiştir? Örneğin;
tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir.
L L2 Ca(k) + 2HCl(suda) $ CaCl2(suda) + H2(g)
A) 0, 1 B) 1
mol · s mol2· s Buna göre; Fe(k) + 2HCl(suda) $ FeCl2(suda) + H2(g)
L L I. Sıcaklığı artırmak
C) 1 D) 2 Ca metali Fe den daha aktif olduğu için
mol · s mol · s II. Uygun bir katalizör ilave etmek tepkimelerin aynı koşullardaki hızları
L2 III. Çökme olmadan çözeltiden aynı sıcak- arasındaki ilişki I > II şeklindedir.
E) 2
mol2· s lıkta su buharlaştırmak
2. DERİŞİM
işlemlerinden hangileri tek başına uygu-
landığında tepkime hızını artırır? • Bir kimyasal tepkimede etkin çarpış-
ma sayısı arttıkça tepkime hızı artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Hız bağıntısında yer alan maddelerin
derişimlerinin artması birim hacimde-
ki tanecik sayısını artıracağından et-
7.
1 mol Mg tozu 1 mol Mg tozu 1 mol Mg tozu kin çarpışma sayısı ve tepkime hızını
artırır. Ancak tepkime hızının ne ka-
dar artacağı genellikle deneysel so-
10. Bir tepkimede sıcaklık artışı ile; nuçlarla belirlenir.
1 M HCl 2 M HCl 2 M HCl
I. Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi
20 °C 20 °C 40°C
I II III II. Birim zamanda eşik enerjisini aşabile-
cek tanecik sayısı I II
Yukarıdaki kaplarda bulunan sulu çözelti-
III. Birim zamanda aktifleşmiş kompleks
lere 1'er mol parçacık boyutu özdeş olan
oluşturabilecek tanecik sayısı 1L, 1M HNO3 Ca(k) 1L, 2M HNO3
magnezyum (Mg) tozu ilave edildiğinde 4 gram Ca tozu 4 gram Ca tozu
IV. Hız sabiti
gerçekleşen tepkimelerin hızları arasın-
daki ilişki aşağıdakilerden hangisinde V. Eşik enerjisinin değeri I. Ca(k) + 2HNO3(suda) (1M) " Ca(NO3)2(suda) + H2(g)
doğru verilmiştir? yukarıda verilen niceliklerden hangisi II. Ca(k) + 2HNO3(suda) (2M) " Ca(NO3)2(suda) + H2(g)
artmaz? Yukarıdaki çözeltilerden H2 gazlarının
A) III > II > I B) III > I > II C) II > I > III
çıkış hızları arasındaki ilişki II > I şek-
D) I > II > III E) I > III > II lindedir. Ancak açığa çıkan H2 gazı mik-
tarları eşittir.
5C 6C 7A 8C 9E 10E Kimyasal Tepkimelerde Hız 201

ÜNİTE
KONUYU
– Katalizör ileri ve geri tepkimenin ak- Tepkimeye giren katı taneciklerin temas
3 3. TEMAS YÜZEYİ tivasyon enerjisini aynı miktarda dü- yüzeyi artırıldığında, hız sabiti artar, tane-
4 • Heterojen tepkimelerde temas yüze- şürür. cikler arasındaki çarpışma sayısı artaca-
yinin artması ile tanecikler arasında- – Tepkime entalpisini değiştirmez. ğından, tepkimenin hızı da artar.
5 ki çarpışma sayısı artacağından tep-
kime hızı da artar. Potansiyel enerji (kj) 1 gram şerit Al 1 gram toz Al
6
• Temas yüzeyinin artması hız sabitini
(k) artırır. I.
7
• Tepkimeye giren katıların toz haline II. 1 M NaOH 1 M NaOH
8 getirilmesi temas yüzeyini artırır ve
20 °C 20 °C
tepkimeyi hızlandırır.
9 I II
Örneğin; aynı koşullarda gerçekleşen 1 gram toz Al 1 gram toz Al
Zn(k) + 2HCI(suda) $ ZnCI2(suda) + H2(g) Tepkime koordinatı
tepkimesinin Yukarıda bir tepkimeye ait potansiyel ener- 2 M NaOH 2 M NaOH
mgram mgram Zn(k)
mgram
Zn(k)
ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
Zn(k)
20 °C 30 °C
Tepkimeye yapılan bir etkiyle grafikte II. eğ- III IV
riyle gösterilen durum oluşmuştur.
1M HCl(suda) 1M HCl(suda) 1M HCl(suda) Yukarıdaki kaplarda farklı sıcaklık ve deri-
Buna göre; şimlerde NaOH sulu çözeltileri bulunmakta-
100 mL t°C 100 mL t°C 100 mL t°C
I II III I. Tepkime ortamına katalizör ilave edil- dır. Kaplara şekilde gösterildiği gibi alümin-
miştir. yum metali atılmaktadır.
• Hızları: III > II > I II. Yapılan işlem sonucu aktivasyon ener- Buna göre kaplarda gerçekleşecek tep-
• Hız sabitleri k1 < k2 < k3 jisi düşmüştür. kimelerin başlangıç hızları arasındaki
III. Tepkime sırasında alınan enerji miktarı ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru
şeklinde sıralanır.
azalmıştır. verilmiştir?
IV. Birim zamanda etkin çarpışma yapan
Örnek A) I > II > III > IV B) II > I > III > IV
toplam tanecik sayısı artmıştır.
C) III > IV > II > I D) IV > III > II > I
Fe(k) + 2HNO3(suda) " Fe(NO3)2(suda) + H2(g) yargılarından hangileri doğrudur?
E) IV > II > I > III
tepkimesinde sabit sıcaklıkta;
A) I ve II B) I, II ve IV C) III ve IV
I. Fe katısını toz hâline getirmek
D) Yalnız IV E) I, II, III ve IV
II. HNO3 çözeltisinde bir miktar daha
saf HNO3 bileşiği çözmek. 4.
Hız sabiti,
III. Fe metali yerine Na metali kullan- • Maddenin türü • Sıcaklık
mak • Temas yüzeyi • Katalizör
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uy- ile değişir.
gulandığında tepkimede birim za-
manda oluşan H2 gazı mol sayısı ar- Çinko (Zn) metali ve bir asit çözeltisi ara-
tar? sında oluşan tepkimeye ayrı ayrı uygula-
nan, aşağıda verilen işlemlerden hangi-
sinin sonucunda tepkime hızı artar fakat
Çözüm hız sabitinin değeri değişmez?
I. işlemde tanecik boyutu küçülür, temas 2. Aynı şartlarda gerçekleşen, A) Aynı sıcaklıkta asit çözeltisine atılan Zn
yüzeyi artar, bu nedenle hız artar. şeritin toz hâle getirilmesi.
I. Ag+(suda) + CI–(suda) $ AgCI(k)
II. işlemde HNO3 çözeltisinin derişimi ar- B) Aynı sıcaklıkta Zn şeritin atıldığı asit çö-
II. CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g)
tar, hız artar. zeltisinin derişiminin artırılması.
III. C8H16(g) + 12O2(g) $ 8CO2(g) + 8H2O(s) C) Aynı sıcaklıkta Zn metali yerine Na me-
III. işlemde, Na metali Fe metaline göre
daha aktif olduğu için hız artar. tepkimelerin hızları arasındaki ilişki aşağı- tali kullanılması.
Hızın artması birim zamanda oluşan H2 dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? D) Aynı sıcaklıkta tepkime kabına katalizör
gazının mol sayısının artması demektir. ilave edilmesi.
Cevap: I, II ve III A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III
E) Tepkime ortamının sıcaklığının artırıl-
D) II > III > I E) III > I > II ması.
202 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1B 2A 3D 4B

ÜNİTE
7. Tek basamakta gaz fazında gerçekleşen bir
KONUYU
5. P0 = 1 atm
tepkimede maddelerin ortalama oluşum ve ÖĞRENELİM 1
2V harcanma hızları arasındaki ilişki; 4. KATALİZÖR
2
[X ] [Y ] [Z] • Bir kimyasal tepkimeye sonradan ila-
– 2 = – 2 =+
V Tt 2Tt 3Tt ve edilen miktar ve kimyasal yapı ba- 3
şeklindedir. kımından değişmeden çıkan madde-
2 mol X2
V/2 lere katalizör denir. 4
1 mol Y2 Buna göre;
• Tepkimeyi hızlandıran maddelere pozi-
I. Tepkimenin hız bağıntısı, 5
tif katalizör, yavaşlatan maddelere ise
2
2X 2(g) + Y2(g) $ 2X 2Y(g) TH = k·[X2]·[Y2] şeklindedir. inhibitör ya da negatif katalizör denir.
6
tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir. II. Tepkime denklemi; X2(g) + 2Y2(g) " 3Z(g)
şeklindedir. 7
Buna göre aynı sıcaklıkta; Uyarı
III. Sabit sıcaklıkta tepkime kabının hacmi 8
I. Piston 2V'ye getirilerek sabitlendiğin- yarıya indirilirse tepkime hızı 8 katına Katalizör denildiğinde genellikle pozitif
de, hız 1/8 'ine iner. katalizör akla gelmelidir.
çıkar. 9
II. Kap dış basıncın 2 atm olduğu bir orta- yargılarından hangileri doğrudur?
ma götürülürse hız 8 katına çıkar. • Katalizör tepkimeye girenlerle aynı fi-
III. Kaba 3 mol He gazı eklenirse hız 1/8'ine A) I ve II B) I ve III C) II ve III ziksel hâlde (fazda) ise homojen ka-
talizör, farklı fiziksel hâlde (fazda) ise
iner. D) I, II ve III E) Yalnız III heterojen katalizör olarak ifade edilir.
Katalizörler
✓ Bir tepkimeyi başlatmaz veya sonlan-
D) II ve III E) Yalnız III dıramaz.
✓ Tepkimenin yönünü değiştiremez.
✓ Toplam oluşacak madde miktarını de-
ğiştiremez.
✓ Hız sabiti “k” yı artırır.
✓ Aktivasyon enerjisini değiştiren tek
faktördür. Katalizörler aktivasyon
enerjisini azaltır. Ancak Eai ve Eag’yi
aynı miktar azalttığı için tepkime ental-
pisini (DH) değiştirmez.
8. 2NO(g) + 2H2(g) $ N2(g) + 2H2O(g) a

Eai Eag Eai ve Eag’yi
b a – b kadar
tepkimesi iki basamakta gerçekleşmektedir. (aynı miktar)
Tepkimenin hızlı olan 2. adımı, Eai
Eag azaltır.
H2(g) + N2O(g) $ N2(g) + H2O(g) DH
şeklindedir. Tepkime
6. 1. adım A(g) + B(g) $ C(g) + D(g) (yavaş) koordinatı
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yan- Ea'i ve Ea'g katalizörlü tepkimenin akti-
2. adım C(g) + E(g) $ B(g) + D(g) (hızlı)
lıştır? vasyon enerjileri
Yukarıda bir tepkimeye ait basamaklar veril-
A) Tepkimenin hız bağıntısı, ✓ Katalizör bir tepkimenin mekanizması-
miştir. nı değiştirebilir. Tek basamaklı bir tep-
2
TH = k·[H2]·[NO] şeklindedir.
Buna göre; kimeyi daha düşük enerjili ve çok basa-
B) Yavaş adım, maklı (mekanizmalı) hale getirebilir.
I. B gazı katalizördür.
H2(g) + 2NO(g) $ N2O(g) + H2O(g) Potansiyel enerji (kj)
II. C gazı ara üründür.
şeklindedir. Katalizörsüz
III. Katalizör 2. adımın aktivasyon enerjisi-
ni düşürür. C) N2O gazı ara üründür. Katalizörlü
yargılarından hangileri doğrudur? D) Tepkime derecesi 3’tür.

E) Tepkimede katalizör kullanılırsa, kata-
lizör 2. basamağı etkileyerek mekaniz-
D) I ve II E) I, II ve III Tepkime
mayı değiştirir.
koordinatı
5A 6D 7D 8E Kimyasal Tepkimelerde Hız 203

ÜNİTE
KONUYU
2 Öğretmen Notu
1. 3. PE (kj)
Tepkimeye giren maddelerle katalizör ay-
3 • Katalizör mekanizmalı bir tepkimede nı fazda bulunuyorsa bu tür katalizörlere
yavaş basamağa etki eder. 150
homojen katalizör denir.
4
• Katalizör eşik enerjisini düşürerek bi- Tepkimeye giren maddelerle farklı faz-
5 rim zamanda eşik enerjisini aşan ta- da bulunan katalizörlere heterojen kata-
necik sayısını artırır. 70
lizör denir.
6 Molekül sayısı Ea1 Katalizörsüz
tepkimenin 25
MnO2 ( k )
aktifleşme 2 H2O2 ( g ) 2 H2O( g ) + O2 ( g )
7 enerjisi TK
8
Ea2 Katalizörlü Yukarıda verilen tepkime ile ilgili; Potansiyel enerji (PE) - tepkime koordi-
tepkimenin
aktifleşme I. Tepkimede heterojen katalizör kullanıl- natı (TK) grafiği verilen ve gaz fazında ger-
enerjisi
9 mıştır. çekleşen,
Kinetik II. MnO2, H2O2 gazının ayrışmasını hız-
Ea2 Ea1 2X 2 + Y2 $ 2X 2Y
Enerji landırır.
III. MnO2, tepkimeye girer ve hiçbir değişi- tepkimesi ile ilgili aşağıda verilenlerden
Uyarı
me uğramadan tepkimeden çıkar. hangisi yanlıştır?
k hız sabitini etkileyen faktörler;
IV. MnO2, tepkime sonunda oluşan ürün A) Sıcaklık artırılırsa ileri aktivasyon enerjisi
1. Maddenin cinsi 2. Temas yüzeyi
miktarını artırır. düşer.
3. Sıcaklık 4. Katalizör
ifadelerinden hangileri yanlıştır? B) Yüksek sıcaklıklarda ürünler daha ka-
5. SICAKLIK A) I ve II B) Yalnız I C) Yalnız II rarlıdır.
• Bir tepkime ister endotermik isterse C) Tepkime entalpisi +45 kj’dir.

D) Yalnız III E) Yalnız IV
ekzotermik olsun sıcaklık artışı bütün
D) İleri aktivasyon enerjisi, geri aktivasyon
tepkimelerin hızlarını artırır.
enerjisinden büyüktür.
Sıcaklık artırılırsa;
E) Geri yöndeki tepkime ekzotermiktir.
• Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi
artar.
• Taneciklerin ortalama hızları artar.
• Etkin çarpışma sayısı artar.
• Tepkime hızı artar.
• Aktivasyon enerjisi değişmez.
4. PE (kj)
• Hız sabiti “k” artar. 2. Molekül sayısı
Tanecik sayısı
I
80
Eşik enerjisi
55
II
T2
Kinetik 30
T1 enerji
Ea Ea
2 1
Ea
Kinetik TK
enerji
T: Sıcaklık Ea: Aktivasyon Enerjisi
Bir kimyasal tepkimeye ait yukarıdaki mo-
Yukarıda potansiyel enerji (PE) -tepki-
Grafiğe göre; lekül sayısı-kinetik enerji grafiğine göre;
me koordinatı (TK) grafiği verilen tepki-
• Sıcaklığı artırmak aktifleşmiş kompleks I. Ea1 katalizörsüz tepkimenin aktivasyon meyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi-
oluşturabilecek tanecik sayısını artırır. enerjisidir. si yanlıştır?
• Eşik enerjisi (Ea) değişmez. II. Ea2 katalizörlü tepkimenin aktivasyon A) I. durumda ileri aktifleşme enerjisi 25 kj'dir.
• Tepkime mekanizması değişmez. enerjisidir.
• Ea değerini aşan çizgilerin altındaki ta- B) Katalizör ilavesi ile II. durum oluşmuş ve
III. Birim zamanda Ea2 değerini geçen ta-
ralı alan arttıkça sıcaklık değeri büyür. tepkime mekanizması değişmiştir.
necik sayısı daha fazla olduğundan aktif-
Buna göre T2 > T1'dir. leşme enerjisi Ea2 değerinde iken tepki- C) II. durumda yapılan etki aktifleşmiş
me daha yavaştır. kompleksin enerjisini düşürmüştür.
yargılarından hangileri doğrudur? D) Minimum enerjiye eğilim ürünler yönün-
dedir.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III E) Tepkime entalpisi; ∆H = Eag – Eai eşitli-
D) Yalnız I E) Yalnız III ğinden bulunabilir.
204 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1E 2B 3A 4E

ÜNİTE
5. Gaz fazında gerçekleşen, 7.
KONUYU
ÖĞRENELİM
Potansiyel Enerji (kj)
1
2A(g) +3B(g) $ C(g) I
80 Örnek
2
tepkimesi için belirli bir sıcaklıkta aşağıdaki II Aşağıda bir tepkimeye ait molekül sayı-
deney sonuçları elde edilmiştir. 60
sı-kinetik enerji grafiği verilmiştir. 3
50 Molekül sayısı
40
H› zc m
mol mol mol 4
Deney [ A ] [B]
L L L·s
20 5
1 0,2 0,2 4·10–3
2 0,2 0,4 8·10–3 0 Kinetik Enerji
Tepkime Koordinatı Ea2 Ea1 6
3 0,4 0,4 32·10–3 Tepkimeye uygulanan işlem sonucunda 7
Buna göre tepkimenin hız bağıntısı ve Potansiyel enerji - tepkime koordinatı Ea1 değeri Ea2 ye dönüşmüştür.
tepkime derecesi aşağıdakilerden han- grafiği yukarıdaki gibi olan tepkimeyle il- Buna göre; 8
gili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? I. Tepkimeye katalizör ilave edilmiştir.
gisinde doğru verilmiştir?
II. Aktivasyon enerjisi düşmüştür. 9
A) Tepkime iki basamakta gerçekleşmiştir. III. Birim zamanda eşik enerjisini aşan
Hız Bağıntısı Tepkime Derecesi
tanecik sayısı artmıştır.
2 B) Net tepkime ekzotermiktir.
A) r = k·[A] ·[B] 3 yukarıda verilenlerden hangileri doğ-
C) Tepkime hızını birinci basamak belirler. rudur?
B) r = k·[A]2·[B] 5
C) r = k·[A]·[B] 2
D) Tepkime entalpisi, ∆H = –20 kj'dir. Çözüm
D) r = k·[A]·[B]2 3 E) Tepkimede uygun bir katalizör kullanılır- Grafikte Ea ile gösterilen değer aktivas-
sa ikinci basamağın ileri aktifleşme ener- yon enerjisidir ve Ea1 den Ea2 ye düş-
E) r = k·[A]·[B] 5 müştür. Aktivasyon enerjisini sadece
jisi azalır.
katalizör düşürür.
Aktivasyon enerjisini düşerse birim za-
manda eşik enerjisi aşan tanecik sayısı
ve tepkime hızı artar.
Cevap: I, II ve III
Örnek
2X(k) + Y(g) $ Z(g)
Yukarıda verilen tepkimede Y gazının
mol
harcanma hızı 0, 2 'dir.
s
Buna göre Z gazının oluşma hızının
mol
0, 3 olabilmesi için,
s
6. I. Sıcaklığı artırma
II. Aynı sıcaklıkta katalizör ilave etme
8. III. Aynı sıcaklıkta X katısını toz hâline
Bir tepkimede, tepkime mekanizmasını getirme
değiştirerek tepkimeyi hızlandıran mad- IV. Sabit hacim ve sıcaklıkta Z gazının
HCl(suda)
delere “pozitif katalizör”, yavaşlatan mad- derişimini artırma
Mg(k) V. Sabit hacimde ve aynı sıcaklıkta orta-
delere “inhibitör” ya da “negatif katalizör”
ma bir miktar daha Y gazı ilave etme
denir. VI. Aynı sıcaklıkta tepkime kabının hac-
Mg(k) + 2HCI(suda) $ MgCI2(suda) + H2(g) mini küçültme
Katalizörler ile ilgili aşağıda verilen ifa- yukarıda verilenlerden hangileri uy-
tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir. delerden hangisi yanlıştır? gulanamaz?
Buna göre; A) Katalizörler tepkime sonunda değişik- Çözüm
I. Tepkime hız bağıntısı, TH = k·[HCI] 2 liğe uğramadan tepkimeden çıkar. Net
2X(k) + Y(g) $ Z(g)
şeklindedir. tepkimede yer almaz.
Tepkimede Y ve Z gazlarının katsayıla-
II. Tepkime hızı, sabit basınç ve sıcaklıkta B) Pozitif katalizörler tepkimenin aktivas- rı aynı olduğu için, Y'nin harcanma hı-
hacim artışı ile gözlemlenebilir. yon enerjisini düşürür. zı 0,2 mol/s iken Z'nin de oluşma hızı
0,2 mol/s'dir. Z nin oluşma hızının 0,2
III. Aynı sıcaklıkta sulu çözelti derişimi iki ka- C) Tepkimenin farklı bir mekanizma üzerin- den 0,3 mol/s'ye çıkması, yani tepkime-
tına çıkarılırsa tepkime hızı 4 katına çıkar. den yürümesine neden olabilir. nin hızlanması için. I, II, III, V ve VI nu-
maralı işlemler uygulanabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Hız sabitini değiştirir. Fakat hız bağıntısında yer almayan (Z)
E) Tepkime sonunda oluşan ürünlerin bile- maddenin derişimindeki değişme, hızı etki-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III lemez. Bu nedenle IV. işlem ugulanamaz.
şimini değiştirir.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap: Yalnız IV
5A 6E 7E 8E Kimyasal Tepkimelerde Hız 205

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. 2M + İ + R $ 2A + Y 3.
Tek basamakta gerçekleşen, Tepkime de- Tepkime Tepkime
3 recesi sıfır derecesi derecesi
I. X(k) + Y(s) $ Z(s) Ece Öğretmen yukarıda verilen tepkimenin
II. X(k) $ Y(g) + Z(g) hız bağıntısını, olanlar bir olanlar üç olanlar
4
III. X(s) + Y(g) $ Z(g) A B C
TH = k·[M]2·[İ]
5 yukarıdaki tepkimelerden hangileri-
nin tepkime derecesi sıfırdır? I. H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) $ Na2SO4(suda) + 2H2O(s)
şeklinde yazarak öğrencilerden bu konuda
6 yorum yapmalarını istemiştir. II. N2(g) + 2O2(g) $ 2NO2(g)
Çözüm
III. O2(g) $ O(g) + O(g)
7
Hız bağıntısına saf sıvı ve katılar yazıl- Bu tepkime mekanizma- IV. CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)
8 maz. Hız bağıntıları; lı olabilir. V. O2(g) $ O2(suda)
I. j = k
9 II. j = k Nisa Öğretmen Ceyda’ya üzerinde yukarı-
III. j = k·[Y] Tuğbanur daki tek basamakta gerçekleşen tepkimele-
şeklindedir. I. ve II. tepkimelerin tepkime rin yazılı olduğu 5 tane kart vermiştir. Cey-
derecesi 0'dır. III. tepkimenin ise tepki- Tek basamakta gerçekleş- da’dan bu kartları üzerindeki tepkimelere
me derecesi 1'dir.
miş olabilir. göre, yukarıda gösterilen A, B ve C kutula-
Cevap: I ve II
rından uygun olanına yerleştirmesini iste-
Örnek
miştir. Ceyda doğru kutuya yerleştirdiği her
Gaz fazında gerçekleşen
Eren
kart için 10 puan alacaktır.
2X + Y $ Z R, katı ya da sıvı faz-
Ceyda kartları kutulara,
yukarıdaki tepkimeye ait deney sonuçla- da ise tepkime tek basa-
rı aşağıdaki tabloda verilmiştir. makta gerçekleşmiştir.
A kutusu B kutusu C kutusu
Deney [X](mol/L) [Y] (mol/L) Hız (mol/L.s)
_____ ________ _________ __________
Özkan
1 0,01 0,02 2.10-4 IV III, V I, II
2 0,02 0,02 8.10-4 R, gaz veya çözelti fazında
3 0,01 0,06 6.10-4 ise tepkime kesinlikle me- şeklinde yerleştirdiğine göre, bu etkin-
Buna göre;
kanizmalıdır. likten kaç puan alır? (Yanlış yerleştirilen
I. Hız denklemi, j = k.[X]2·[Y] şeklin-
dedir. Berkay kartlar puanı etkilemez.)
L2
II. k, hız sabitinin birimi dir. Tepkime kesinlikle meka-
mol 2 ·s A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
nizmalıdır, hız bağıntısı ya-
III. Tepkime mekanizmalıdır.
zılırken maddenin fiziksel
hâline bakılmaz.
Çözüm Alev
4. Tek basamakta gerçekleşen,
1. ve 3. deneylerde X derişimi sabit, Y Buna göre öğrencilerden hangisinin yo-
derişimi 3 katına çıkmış, hız da 3 katı- A 2(g) + B2(g) $ 2AB(g)
rumu yanlıştır?
na çıkmıştır. Y tepkime hızını birinci de-
receden etkiler. tepkimesi ısıca yalıtılmış sabit basınçlı bir
A) Tuğbanur B) Eren C) Özkan kapta gerçekleşirken gaz özkütlesinin azal-
1. ve 2. deneylerde Y derişimi sabit, X de-
rişimi iki katına çıkmış, tepkime hızı ise D) Berkay E) Alev dığı gözlenmektedir.
dört katına çıkmıştır. 2X = 4 & 2X = 22
X tepkime hızını ikinci dereceden etkiler. Buna göre;
Hız bağıntısıj = k.[X]2·[Y] şeklinde ya- I. Tepkimede yüksek sıcaklıklarda giren-
zılır.
ler daha kararlıdır.
Tepkime derecesi 2 + 1 = 3'tür. k'nın
L 3–1 1 L2
II. Tepkime süresince taneciklerin ortala-
birimi c m . = 'dir. ma kinetik enerjisi artar.
mol s mol2· s
Soruda verilen tepkime denklemi 2. X(g) + Y(g) $ Z(g) + T(g) III. Sabit sıcaklık ve hacimde A 2 gazının
2X + Y $ Z ve tüm maddeler gaz fa- Tepkimesinin ileri aktivasyon enerjisi 360 kj'dir. derişimi iki katına çıkarıldığında, tepki-
zında olduğuna göre hız bağıntısı denk- me hızı ve aktifleşme enerjisi iki katına
leme göre yazılığında deneysel olarak X, Y, Z ve T gazlarının molar oluşum en- çıkar.
bulunan bağıntı ile aynı çıkar. Bu da talpileri sırasıyla, –393, +90, –110 ve +34
tepkimenin tek basamakta gerçekleşti- yargılarından hangileri doğrudur?
kj/mol olduğuna göre, tepkimenin geri
ğini gösterir.
aktivasyon enerjisi kaç kj'dir?
I ve II. yargı doğru III. yargı yanlıştır. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
Cevap: I ve II A) 133 B) 143 C) 158 D) 165 E) 172 D) Yalnız I E) Yalnız II
206 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1E 2A 3E 4A

ÜNİTE
5. CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g) 8. M(g) + İ(g) $ 2R(g) + A(g)
KONUYU
tepkimesinde aynı sıcaklıkta CaCO3 katısı- tepkimesinde geri aktifleşme enerjisi, ileri
ÖĞRENELİM 1
nın temas yüzeyi değiştirilmeden mol sayısı aktifleşme enerjisinden 50 kj fazladır. Örnek 2
2 katına çıkarılmıştır.
Buna göre bu tepkimenin potansiyel 2XY(g) + Y2(g) $ X2Y4(g) 3
Yapılan etki sonucunda hız sabiti ve tep- enerji (PE) - tepkime koordinatı (TK)
tepkimesinin potansiyel enerji - tepki- 4
kime hızının değişimi aşağıdakilerden grafiği aşağıdakilerden hangisi olabilir?
me koordinatı grafiği aşağıdaki gibidir.
hangisinde doğru verilmiştir? A) PE (kj) B) PE (kj)
5
110 120 Potansiyel enerji (kj)
Hız Sabiti Tepkime Hızı
60 70 I
6
A) Artar Artar III
II
10 20
B) Değişmez Artar
a c 7
TK TK
C) Değişmez Değişmez d b 8
C) PE (kj) D) PE (kj)
D) Artar Değişmez 70 80
9
E) Değişmez Azalır 30 50 Tepkime
koordinatı
20 30
Bu tepkime için aşağıdaki soruları
TK TK
cevaplayınız. (b > c > a)
E) PE (kj)
a) Tepkime kaç basamaklıdır?
140
100 b) Yavaş basamağın aktivasyon enerji-

si kaç kj'dir?
30
c) Net tepkime ve basamakların endo-
TK
termik mi yoksa ekzotermik mi oldu-
ğunu belirleyiniz.
6. CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)
d) Basamaklar hızlıdan yavaşa nasıl sı-
tepkimesine göre 10 gram CaCO3 katısı 10 ralanır?
saniyede tamamen ayrışıyor.
e) Katalizör b ve d değerlerini nasıl etkiler?
9. 3X + 2Y $ 2Z
Buna göre CO2 gazının ortalama oluşma f) Katalizör hangi basamağa etki ede-
hızı kaç mol/s'dir? (C: 12, O: 16, Ca: 40) tepkimesinde hız bağıntısı, r = k·[X]2·[Y] 'dir.
rek tepkime hızını artırır?
A) 1·10 –3 B) 1·10 –2 C) 2·10 –2 Buna göre,

I. Tepkime mekanizmalıdır.
D) 1·10 –1 E) 2·10 –1
II. Tepkime derecesi 3'tür.
III. X ve Y gaz fazında olabilir.
yargılarından hangileri doğrudur? Çözüm
A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III a) 3 basamaklıdır. Çünkü 3 tane aktif-
7. D) Yalnız II E) Yalnız III leşmiş kompleks oluşmuştur.
[N2] (mol/L)
b) Aktivasyon enerjisi ne kadar büyük ise
0,8 tepkime o kadar yavaştır. Yavaş basa-
mağın aktivasyon enerjisi b kj dir.
10. X2(g) + 3Y(k) $ X2Y3(k) + ısı c) 1. basamak ekzotermik

0,4 2. basamak endotermik
0,2 tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir.
3. basamak ekzotermik
Zaman (dk) Buna göre;
0 2 3 net tepkime ekzotermik
I. TH = k·[X2] dir. d) I - III - II
N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)
II. Tepkime derecesi 1'dir.
e) d yi değiştirmez
tepkimesine göre 0,5 litrelik bir kaptaki N2
III. Eai > Eag'dir. b yi azaltır
gazının derişim - zaman grafiği yukarıdaki
gibidir. yargılarından hangileri doğrudur? f) Katalizörler yavaş basamağa et-
ki ederek tepkime hızını artırır. Eşik
Buna göre ilk üç dakikada H2 gazının or- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
enerjisi büyük basamak olan II. ba-
talama harcanma hızı kaç mol/saat’tir?
D) I ve III E) I, II ve III samağa etki eder.
A) 3 B) 6 C) 12 D) 18 E) 24
5C 6B 7D 8B 9C 10C Kimyasal Tepkimelerde Hız 207

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. 3X 2(g) + 2Y2(g) $ Z(g) 3. 2X(g) + Y(g) + 3Z(g) $ T(g)
3 Tek basamakta gerçekleşen
tepkimesinde hız denklemini belirlemek için tepkimesi için aynı sıcaklıkta yapılan deney
2X(g) $ Z(g) + T(g)
4 aynı sıcaklıkta bazı deneyler yapılmış ve so- sonuçları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
tepkimesinde sabit sıcaklıkta X deri-
nuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
şimi 2 katına çıkarılırsa;
5 Deney
[X] [Y] [Z] Hız
I. Etkin çarpışma sayısı artar. [X2] [Y2] Tepkime (mol/L) (mol/L) (mol/L) (mol/L·s)
Deney
6 II. Tepkime hızı 4 katına çıkar. (mol/L) (mol/L) süresi (s)
1 0,1 0,1 0,2 4·10–2
III. Aktivasyon enerjisi azalır.
7 1 0,01 0,01 16
2 0,2 0,1 0,2 8·10–2
değişimlerinden hangileri gerçekleş-
8 mez? 2 0,02 0,01 4
3 0,2 0,1 0,4 8·10–2
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II 3 0,01 0,02 4
9 4 0,2 0,2 0,8 32·10–2
D) II ve III E) I ve III Buna göre tepkimenin hız bağıntısı ve
Buna göre bu tepkimenin hız sabitinin (k)
hız sabitinin (k) birimi aşağıdakilerden
değeri ve birimi aşağıdakilerden hangi-
Çözüm sinde doğru verilmiştir?
Hız Bağıntısı Hız Sabiti (k) L2 L L2
• Etkin çarpışma sayısı artar. A) 40 B) 40 C) 4
j = k·[X2]2·[Y2]2 mol2· s mol · s mol2· s
A) L 3 –1
• Hız denklemi, j = k.[X]2 şeklindedir. c m ·s
mol L L3
Bu nedenle X derişiminin 2 katına çık- D) 4 E) 40
mol · s mol3· s
B) j = k·[X2]2·[Y2]3 L 4 –1
c m ·s
ması, hızı 4 katına çıkarır.
mol
• Derişimin değişmesi aktivasyon ener-
jisini değiştirmez. C) j = k·[X2]3·[Y2]2 L 4 –1
Cevap B
c m ·s
mol
D) j = k·[X2]2·[Y2]2 L 4 –1
c m ·s
mol
E) j = k·[X2]·[Y2]2 L 3 –1
c m ·s
Örnek mol
Katalizörlerle ilgili;
4. A(g) + B(g) $ C(g)
I. Tepkimede basamak sayısını artıra-
bilirler. tepkimesinin potansiyel enerji - tepkime ko-
ordinatı grafiği aşağıda verilmiştir.
II. Tepkime entalpisini (∆H) değiştir-
mezler. Potansiyel Enerji (kj)
III. Tepkime sonunda kimyasal yapıları

değişmez.
x
yargılarından hangileri doğrudur? y
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II z
2. Kimyasal türler arasında gerçekleşen bir
D) II ve III E) I, II ve III tepkimeyle ilgili aşağıda verilen bilgiler-
den hangisi yanlıştır? 0 Tepkime
Koordinatı
Çözüm A) Türler arasında etkin çarpışmalar oluşur.
Buna göre bu tepkimeyle ilgili aşağıdaki
B) Çarpışmaların çok az bir kısmı uygun ifadelerden hangisi yanlıştır?
• Katalizörler tepkime mekanizmasını doğrultu ve geometride gerçekleşir.
değiştirebilirler. (I. öncül doğru) A) Tepkime gerçekleşirken ortam sıcaklığı
C) Belirli bir kinetik enerjiye sahip olmayan artar.
• İleri ve geri aktivasyon enerjisini ay-
taneciklerin çarpışması sonucunda ürün
nı miktar azalttıkları için ∆H'ı değiştir- B) Tepkime entalpisi, ∆H = z kj'dir.
oluşmaz.
mezler. (II. öncül doğru)
C) ∆H = x – y’dir.
• Tepkimeden kimyasal yapı bakımın- D) Sıcaklık artışı birim zamanda oluşan et-
kin çarpışma sayısını etkilemez. D) İleri aktifleşme enerjisi x kj’dir.
dan değişikliğe uğramadan çıkarlar.
(III. öncül doğru) E) Çarpışmalar sonucu oluşan aktifleşmiş E) Katalizör x ve y değerlerini aynı miktarda
Cevap E kompleks, reaktif ya da ürüne dönüşebilir. azaltır.
208 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1A 2D 3A 4B

ÜNİTE
5. X 2(g) + Y2(g) $ 2XY(g) 7. X 2(g) + Y2(g) $ Z(g)
KONUYU
tepkimesi için aynı koşullarda çizilen; tepkimesinde X 2 ve Y2 moleküllerinin kinetik
ÖĞRENELİM 1
Tanecik sayısı Tanecik sayısı enerji - molekül sayısı grafiği aşağıda veril- Örnek 2
miştir. 3
Ea2 H2S(g) + O2(g) $ H2O(s) + SO2(g) 3
Ea1
Molekül sayısı 2
tepkimesinde H2O(s), SO2(g) ve H2S(g) 4
Ea
bileşiklerinin standart oluşum entalpile-
ri sırası ile –285, –300 ve –20 kj/mol'dür. 5
a Kinetik b a Kinetik Buna göre standart koşullarda gerçek-
Enerji Enerji leşen bu tepkimenin geri aktivasyon 6
I II A B
Bölgesi Bölgesi enerjisi (Eag) 735 kj olduğuna göre ileri
aktivasyon enerjisi (Eai) kaç kj'dir?
7
tanecik sayısı - kinetik enerji grafikleri yu- Kinetik
karıda verilmiştir. Enerji 8
Çözüm
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi Buna göre;
yanlıştır? (Ea: Aktifleşme enerjisi) DHtepkime = {DH°f ürünler - {DH°f girenler 9
I. B bölgesindeki taneciklerin yaptığı çar- DHtepkime = [(-285)+(-300)]-[(-20)]
A) II. grafikte birim zamanda oluşan ürün pışmalar ürüne dönüşebilir.
= -585 + 20
miktarı daha fazladır.
II. Sıcaklığı artırmak B bölgesindeki tane- DHtepkime = -565 kj
B) I. grafikte aktifleşme enerjisi daha bü- cik sayısını değiştirmez.
DHtepkime = Eai - Eag
yüktür. III. A bölgesindeki tanecikler etkin çarpış- -565 = Eai - 735
C) II. grafikte birim zamanda aktifleşme ener- ma yapamaz.
Eai = 170 kj
jisini aşan tanecik sayısı daha fazladır. yargılarından hangileri doğrudur?
D) Tepkimede sıcaklık artırılarak II. grafik
(Ea: Aktifleşme Enerjisi) Örnek
elde edilebilir.
E) Her iki durumda da oluşan toplam ürün A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Standart koşullarda gerçekleşen,
miktarı aynıdır. D) II ve III E) Yalnız III H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g)
tepkimesinin ileri aktivasyon enerjisi (Eai) 57
kj, geri aktivasyon enerjisi (Eag) 147 kj'dir.
Buna göre bu tepkime ile ilgili;
I. HCl gazının molar oluşum entalpisi
-90 kj'dir.
II. Girenlerin entalpileri toplamı sıfırdır.
III. Tepkimenin potansiyel enerji-tepkime
koordinatı grafiği;
57
0 Tepkime
koordinatı
–90
8. 2NO(g) + O2(g) $ 2NO2(g) şeklindedir.

6. aX(g) + bY(g) $ cZ(g)
tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir. yargılarından hangileri doğrudur?
tek basamakta gerçekleşen yukarıdaki tep-
kime için verilen bilgiler şöyledir: Buna göre; A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
I. Tepkime derecesi 3'tür. D) I ve III E) II ve III

• X'in ortalama harcanma hızı, Y'nin orta-
lama harcanma hızının 2 katıdır. 2
II. Hız bağıntısı, TH = k·[NO] ·[O2] şeklin- Çözüm
dedir.
• Z'nin ortalama oluşma hızı Y'nin ortala- I. 1 mol HCl gazı oluşurken 45 kj ısı açı-
L3
ma harcanma hızının 3 katıdır. III. Hız sabitinin birimi dir. ğa çıkar.
mol3· s
II. Girenler element ve kararlı hâlde ol-
Buna göre tepkime en küçük tam sayılar-
yargılarından hangileri doğrudur? duğundan standart koşullarda oluşum
la denkleştirildiğinde giren ve ürünlerin
entalpileri sıfırdır.
katsayıları toplamı kaç olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. Grafikte DH = -90kj, Eai = 57kj,
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10 Eag = 147 kj ve girenlerin potansiyel
enerjisi sıfır olduğu için doğru çizilmiştir.
Cevap E
5D 6A 7C 8C Kimyasal Tepkimelerde Hız 209

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. Kimya öğretmeni Kaan, Melike'den ekzoter- 3. Tavşan
3 I. H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g) mik tepkimelerle ilgili, Eren'den ise endoter- Çita
renksiz sarı-yeşil renksiz mik tepkimelerle ilgili bilgiler vermelerini is-
4 temiştir.
II. CO2(g) + H2O(s) $ H+(suda) + HCO-3(suda)
5 Kaplumbağa
Melike: Sıcaklık artışı hız
III. 2NO2(g) $ 2NO(g) + O2(g)
sabitinin değerini azaltır.
6
a. Basınç artışı (V, T sabit)
7 b. pH değişimi I
a b c
8 c. Renk değişimi Eren: İleri aktifleşme ener-
EP EP
jisi-geri aktifleşme enerjisi
Yukarıda verilen tepkimeler ve hız ta-
9 (Eai - Eag) değeri pozitiftir. 100 60
kibinde faydalanılacak değişimleri
eşleştiriniz. II 50
40
Melike: Reaktiflerin top- 20 20
lam enerjisi, ürünlerinkin-
den fazladır. TK TK
Çözüm I II
III EP
I. c (Cl2 gazı harcandıkça renk açılır.)
Eren: Sıcaklık artışı hız sa- 70
II. b (Ürün oluştukça H+ iyonu derişimi
bitinin değerini artırır.
artar, pH azalır.) 30
III. a (Gaz mol sayısı arttıkça sabit hacim 20
ve sıcaklıkta basınç artar.) IV
TK
Melike: İleri aktifleşme III
enerjisi, geri aktifleşme
Yukarıda üç farklı tepkimenin potansiyel
enerjisinden küçüktür.
enerji (EP) - tepkime koordinatı (TK) grafik-
leri verilmiştir.
V
Bu tepkimelerin hızları ile yukarıdaki
Öğrencilerin verdiği yukarıdaki bilgiler- görsellerin eşleştirilmesi aşağıdakiler-
Örnek den hangisi yanlıştır? den hangisi gibi olabilir?
CS2(g) + 3O2(g) $ CO2(g) + 2SO2(g) A) I - a B) I - b C) I - a
II - b II - a II - c
Yukarıda verilen tepkimede 10 saniyede
0,6 mol O2 gazı harcanmaktadır. III - c III - c III - b
2 litrelik kapalı sabit hacimli kapta D) I - b E) I - c

gerçekleşen bu tepkimede SO2 gazı- II - c II - a
mol
nın oluşumu hızı kaç 'dir? III - a III - b
L.s
Çözüm 2. I. H2(g) + O2(g) $ H2O(g) ∆H1
nO II. H2(g) + O2(g) $ H2O(s) ∆H2

0, 6
6 O2 @ =
2
= = 0, 3M
V 2 III. H2(g) + O2(g) $ H2O(k) ∆H3 4. C4H8(g) + 6O2(g) $ 4CO2(g) + 4H2O(g)
10 saniyede 0,3 M O2 harcanırsa Yukarıda verilen tepkimelerdeki entalpi tepkimesi 2 litrelik bir kapta gerçekleşmek-
1 saniyede 0,03 M O2 harcanır. değişimleri düşünüldüğünde, tepkimele- tedir.
Tepkimede O2 ve SO2'nin katsayıları ile rin ileri aktivasyon enerjileri aynı iken ge-
ri aktivasyon enerjileri arasındaki ilişki Oksijenin ortalama harcanma hızı 0,6 mol/dk
orantı kurulduğunda
3 molar O2 harcandığında 2 molar SO2 aşağıdakilerden hangisinde doğru gös- olduğuna göre C4H8 gazının ortalama harcan-
oluşursa 0,03 molar O2 harcandığında terilmiştir? ma hızı kaç mol/L·dk'dir?
mol
0,02 molar SO2 oluşur jSO = 0,02 A) 0,4 B) 0,2 C) 0,1
2 L.s A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I
olur.
D) II > I > III E) III > II > I D) 0,05 E) 0,025
210 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1A 2E 3B 4D

ÜNİTE
5. 2X(g) + 3Y(g) $ Z(g) 8. Gaz fazında belirli bir sıcaklıkta gerçek-
KONUYU
tepkimesine ait aynı sıcaklıkta yapılan de-
leşen, ÖĞRENELİM 1
ney sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. 2SO2(g) + O2(g) $ 2SO3(g) Örnek 2

tepkimesi için; A ve B gazlarından C ve D gazlarının 3
Deney [X] M [Y] M Hız (M/s)
oluştuğu tepkimede hız ilişkisi,
I. SO2 gazının ortalama harcanma hızı,
1 0,1 0,1 2·10–2
3jA = 2jB = 6jC = 3jD
4
T [ SO2]
TH = – şeklinde ifade edilir.
2 0,1 0,2 8·10–2 Tt şeklindedir. 5
II. SO3 gazının ortalama oluşma hızı,
3 0,2 0,2 1,6·10 –1 Buna göre tepkimenin en küçük tam
T [ SO3] 6
TH = + şeklinde ifade edilir. sayılar ile denkleştirilmiş şeklini ya-
Buna göre hız sabitinin (k) değeri aşağı- Tt zınız.
III. O2 gazının ortalama harcanma hızı ile 7
SO3 gazının ortalama oluşma hızı ara- 8
A) 0,2 B) 2 C) 10 D) 20 E) 40 sındaki ilişki 2 THO = THSO şeklindedir.
2 3
Çözüm 9
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Eşitlikteki en büyük sayıyı her bir mad-

denin önündeki sayıya bölerek tepkime
D) I ve III E) I, II ve III katsayıları elde edilir.
Elde edilen sayılar tam sayı değilse en
6. 3 ClO–( suda ) $ 2 Cl(–suda ) + ClO–3 ( suda )
küçük tam sayıya genişletilir.
9. Tek adımda gerçekleşen,
tepkimesi iki basamakta gerçekleşmektedir. 6 6 6 6
·A + B$ C+ D
CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g) 3 2 6 3
Tepkimenin hızlı ve ikinci basamağı;
tepkimesiyle ilgili; 2A + 3B $ C + 2D
ClO–2 ( suda ) + ClO–( suda ) $ Cl–( suda ) + ClO–3 ( suda )
I. Hız bağıntısı, TH = k şeklindedir. tepkimesi elde edilir.
olduğuna göre;
II. Tepkime derecesi sıfırdır.
I. Tepkimenin yavaş adımı,
III. Tepkime hızı CaCO3 katısının derişi-
2 ClO–( suda ) $ ClO2– ( suda ) + Cl(–suda )
minden etkilenmez.
şeklindedir.
II. Tepkime hız bağıntısı,
TH = k·[CIO –]3 A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
şeklindedir.
III. Ara ürün ClO2- dir.
Örnek
Tek basamakta gaz fazında gerçek-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II leşen,
10. 2X(g) + Y(g) $ Z(g)
D) Yalnız III E) I ve III 2X + 3Y $ 2Z
tepkimesine ait deney sonuçları aşağıdaki
tabloda verilmiştir. tepkimesinde sabit sıcaklıkta kap
hacmi yarıya indirildiğinde tepkime
hızı nasıl değişir?
[X] (M) [Y] (M) Hız (mol/L·s)
0,01 0,05 2·10–3
7. X 2(g) + 3Y2(g) $ 2XY3(g) 0,01 0,1 16·10–3

Çözüm
Tepkimesindeki kimyasal türlerin ortala- 0,02 0,1 16·10–3
Hız bağıntısı, k·[X]2·[Y]3 şeklindedir.
ma oluşma ve harcanma hızları arasında-
Buna göre;
ki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğ- Hacim yarıya indirildiğinde derişimler iki
ru verilmiştir? I. Tepkime mekanizmalıdır. katına çıkar. Başlangıç derişimlerini 1M
II. Hız bağıntısı, TH = k·[Y]3 şeklindedir. kabul edelim, hacim yarıya indiğinde de-
A) 6 THX = 2 THY = 3 THXY rişimler 2M olur.
2 2 3
L2
B) 2 THX = 3 THY = 2 THXY III. Hız sabitinin birimi, 'dir. Bağıntıda yerine yazalım
2 2 3 mol2· s
C) THX = 3 THY = 3 THXY j1 = k·12 · 13 = k
2 2 3
yargılarından hangileri doğrudur? hız 32
D) 3 THX = 2 THY = THXY j2 = k·22 · 23 = 32k katına çıkar.
2 2 3 A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
E) THX = 2 THY = 3 THXY
2 2 3 D) II ve III E) Yalnız III
5D 6E 7A 8E 9A 10A Kimyasal Tepkimelerde Hız 211

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. I. 2NO $ N2O2 (hızlı) 3. X(g) + 3Y(g) $ 2Z(g)
3 Potansiyel enerji
II. N2O2 + H2 $ N2O + H2O (yavaş) tepkimesinin ileri aktifleşme enerjisi, geri
A
4 III. N2O + H2 $ N2 + H2O (hızlı) aktifleşme enerjisinden 40 kj daha küçüktür.
x
z
Üç basamakta gerçekleşen gaz fazındaki Buna göre 0,2 mol X gazı tamamen har-
5 y
bir tepkimenin ara basamakları yukarıda ve- candığında oluşan ısı değişimi aşağıdaki-
6 Tepkime
rilmiştir. lerden hangisinde doğru ifade edilmiştir?
koordinatı
Buna göre; A) 8 kj enerji alınır.

7
Potansiyel enerji tepkime koordina-
I. Potansiyel enerji - tepkime koordinatı B) 8 kj enerji açığa çıkar.
8 tı yukarıdaki gibi olan tepkimeye iliş-
kin aşağıda verilen ifadelerden han- grafiği C) 16 kj enerji alınır.
9 gisi yanlıştır? EP (kj) D) 16 kj enerji açığa çıkar.
A) Tepkime entalpisi, ∆H = -y'dir.
100
E) 32 kj enerji açığa çıkar.
B) İleri aktifleşme enerjisi = x'dir.
C) Tepkimeye katalizör ilavesi A, x, y ve
z değerlerini düşürür. 60
D) x değeri düşerse tepkime hızı artar. 50
40 4. X 2 ve Y2 gazları ile başlatılan bir tepkimenin
E) Tepkimede, düşük sıcaklıkta ürünler 30
L 2 –1
daha kararlıdır. 20 hız sabitinin birimi, k = c m · s 'dir.
mol
T.K Buna göre tepkime hız bağıntısı;
Çözüm
şeklinde olabilir. I. TH = k·[X2]3
Tepkimeye katalizör ilavesi aktifleşmiş II. N2O2 ve N2O ara üründür. II. TH = k·[Y2]3
kompleksin enerjisini (A) dolayısıyla da III. TH = k·[X2]2·[Y2]
ileri (x) ve geri (z) aktifleşme enerjileri- III. Tepkime hız bağıntısı
ni eşit miktarda düşüreceği için tepkime TH = k·[N2O2]·[H2] şeklindedir. IV. TH = k·[X2]·[Y2]2
entalpisi (-y) değişmez.
ifadelerinden hangileri doğrudur? V. TH = k·[X2]·[Y2]
Cevap C VI. TH = k·[X2]2·[Y2]2
verilenlerden hangileri olamaz?
Örnek A) I ve III B) II ve IV C) V ve VI
X(k) + Y(suda) $ Z(suda) D) I ve V E) II ve VI

Yukarıda verilen tepkimede sabit sı-
caklıkta X katısının temas yüzeyi ar- 2. [N2] (mol/L)
tırıldığında;
I. Tepkime hızı 4
II. Hız sabiti
III. X'in derişimi
2
IV. Aktivasyon enerjisi
1
yukarıda verilenlerden hangileri de- 5. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) + ısı
ğişir? Zaman (s)
25 30 40 Yalıtılmış kapta gerçekleşen yukarıda
verilen tepkimenin hızı;
Çözüm N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)
I. Hacim (Basınç sabit)
tepkimesinde zamanla N2 gazının derişi-
Temas yüzeyi arttığında hız sabiti ve II. Basınç (Hacim sabit)
mindeki değişim yukarıdaki grafikte veril-
dolayısıyla tepkime hızı artar.
miştir. III. Sıcaklık
Aktivasyon enerjisi katalizör ile değişe-
bilir, temas yüzeyinden etkilenmez. Kap hacmi 2 litre olduğuna göre NH3 gazı- niceliklerinden hangilerinin değişimi ile
nın ortalama oluşma hızı kaç gram/s’dir? kesinlikle ölçülebilir?
Saf katı ve sıvıların sıcaklıkları değiş-
mediği sürece derişimleri değişmez. (H: 1, N: 14)
Cevap I ve II
A) 1,7 B) 3,4 C) 6,8 D) 13,6 E) 27,2 D) I ve II E) I, II ve III
212 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1E 2C 3B 4C 5C

ÜNİTE
6. 8.
KONUYU
ÖĞRENELİM
Kütle (gram) Potansiyel Enerji (kj)
1
18,4 100
Örnek 2
70
60
X(g) + 3Y(g) $ Z(g) 3
tepkimesine ait deney sonuçları aşağı-
daki tabloda verilmiştir. 4
30
Zaman (s) 20
0 10 Deney [X](mol/L) [Y] (mol/L) Hız (mol/L.s)
_____ ________ _________ __________ 5
10
1 0,1 0,1 5.10-2
N2O4(g) $ 2NO2(g) Tepkime Koordinatı 2 0,1 0,2 2.10-1 6
Yukarıda potansiyel enerji-tepkime ko- 3 0,2 0,1 5.10-2
tepkimesinde yer alan N2O4 gazının kütlesi- Buna göre hız sabiti "k" nin sayısal
7
ordinatı grafiği verilen tepkimeyle ilgili
nin zamanla değişim grafiği yukarıda veril- değeri kaçtır?
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 8
miştir.
A) Tepkime mekanizmalıdır.
Buna göre NO2 gazının ortalama oluşum Çözüm 9
hızı kaç mol/s 'dir? (N: 14 , O: 16) B) Tepkime üç adımda gerçekleşmiştir.
1. ve 2. deneylerde X'in derişimi sabit,
C) Hızı belirleyen, 1. basamaktır.
A) 0,01 B) 0,02 C) 0,04 Y'nin derişimi iki katına çıkmış hız dört
D) En yavaş tepkime 3. adımda gerçekleş- katına çıkmıştır.
D) 0,05 E) 0,06
miştir. 2Y = 4 2Y = 22 Y = 2 $ tepkime
E) Tepkime entalpisi –50 kj 'dir. Y'ye göre 2. derecedendir.
1. ve 3. deneylerde Y'nin derişimi sabit,
X'in derişimi iki katına çıkmış fakat hız
değişmemiştir. X'in hıza etkisi yoktur,
hız bağıntısında yer almaz.
Hız bağıntısı r = k·[Y]2 =şeklindedir.
Her hangi bir deneydeki veriler bağıntı-
da yazılarak k'nin değeri hesaplanır.
j = k·[Y]2
5·10-2 = k·(0,1)2
k = 5 olarak bulunur.
9. 1. adım (yavaş);
7. Bir kimyasal tepkime ile ilgili;
H2O2(suda) + 2Fe2+ + 3+
(suda) + 2H (suda) $ 2H2O(s) + 2Fe (suda)
• Tek basamakta gerçekleşir.
2. adım (hızlı); Örnek
• X maddesi girenlerde yer alır fakat hız
bağıntısında yer almaz. 2Fe3+ – 2+ Hız bağıntısı, j = k·[A]·[B]2 olan tep-
(suda) + 2I (suda) $ 2Fe (suda) + I 2(k)
kimede [A] = 0,1M, [B] = 0,1M iken
• Y maddesinin ortalama harcanma hızı, Z Yukarıda iki basamakta gerçekleşen bir tep- hız = 2·10-3 mol/L.s'dir.
maddesinin oluşma hızının 2 katıdır. kimenin yavaş ve hızlı adımları gösterilmiştir. [A] = 0,2M, [B] = 0,3M alınırsa ay-
• X'in 3 molünün harcanması için geçen nı koşullardaki tepkimenin hızı kaç
Buna göre aşağıda verilen ifadelerden
mol/L.s olur?
sürede Y'den 2 mol harcanır. hangisi yanlıştır?
bilgileri veriliyor. A) Fe2+ iyonu tepkimenin aktifleşme enerji- Çözüm
sini düşürmüştür.
Buna göre bu tepkimenin denklemi aşa-
ğıdakilerden hangisi olabilir? B) Fe3+ iyonu net tepkimede yer almaz. j = k·[A] · [B]2
2·10-3 = k·(0,1) · (0,1)2
A) 3X(g) + 2Y(g) $ Z(g) C) Tepkime hızı Fe2+ iyonu derişiminin ka-
resiyle orantılıdır. k=2
B) 3X(k) + 2Y(suda) $ Z(suda)
İkinci durumda tekrar bağıntıda k değe-
D) Tepkimenin hızını 2. adım belirler.
C) 3X(suda) + 2Y(k) $ 2Z(k) ri ve derişimler yazılarak hız hesaplanır.
E) Net tepkime; j = 2·(0,2)·(0,3)2
D) 2X(k) + 3Y(suda) $ Z(suda)
H2O2(suda) + 2I–(suda) + 2H+(suda) " I2(k) + 2H2O(s) j = 36·10-3 mol/L.s olarak bulunur.
E) 2X(s) + 3Y(g) $ Z(g)
şeklindedir.
6C 7B 8C 9D Kimyasal Tepkimelerde Hız 213


2
3 1. H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g) 2. Nida Öğretmen kimya dersinde tepkime hızına etki eden faktörle-
ri anlatmak için laboratuvarda
4 tepkimesi gerçekleşirken aşağıdaki değişimler meydana gelir.
• H2 ve Cl2 molekülleri uygun geometrik doğrultuda çarpışır. Ca(k) + 2HCl(suda) $ CaCl2(suda) + H2(g)
5
• Çarpışma etkin ise yüksek enerjili ve kısa ömürlü bir ara ürün tepkimesi ile ilgili 4 farklı deney yapıyor.
6 oluşur.
1. deneyde 10 mL 2 M HCl sulu çözeltisine 25°C de 4 gram Ca ka-
• Ara ürün ya ürüne (HCl) dönüşür ya da H2 ve Cl2 molekülleri-
7 tısını tek parça hâlinde ilave ediyor.
ne parçalanır.
8 2. deneyde 10 mL 2 M HCl sulu çözeltisine 25°C de 4 gram Ca ka-
Potansiyel enerji
tısını toz hâline getirerek ilave ediyor.
9 [H2Cl2]
3. deneyde 10 mL 1 M HCl sulu çözeltisine 25°C de 1. deneydeki

ile aynı boyutlara sahip 4 gram Ca katısı ilave ediyor.
2
H2 Cl2 4. deneyde 10 mL 2 M HCl sulu çözeltisine 50°C de 2. deneydeki
ile aynı boyutlara sahip 4 gram Ca katısı ilave ediyor.
HCl HCl
Ca(k) Ca(k) Ca(k) Ca(k)
1
3
Tepkime
koordinatı
2M 2M 1M 2M
10 mL 10 mL 10 mL 10 mL
Buna göre; HCl(suda) HCl(suda) HCl(suda) HCl(suda)
I. H2 ve Cl2 moleküllerinin sadece uygun geometride çarpışma-
25°C 25°C 25°C 50°C
ları ara ürünün oluşması için yeterli değildir. H2 ve Cl2 mole- 1. deney 2. deney 3. deney 4. deney
küllerinin yeterli kinetik enerjiye de sahip olmaları gerekir.
Buna göre;
II. Grafikteki 2 numaralı görsel ara ürünü ifade eder. Ara ürüne
aktifleşmiş kompleks de denir. Aktifleşmiş kompleks yüksek I. Tepkime hızları arasındaki ilişki, 4 > 2 > 1 > 3 şeklindedir.
enerjili olduğu için oldukça kararlıdır. II. 4. deneyde birim zamanda aktifleşme enerjisini geçen tane-
III. Ara ürünün tamamı her zaman ürüne dönüşür. cik sayısı en fazladır.
IV. H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g) tepkimesinde ileri aktifleşme enerji- III. Ca(k) + 2HCl(suda) $ CaCl2(suda) + H2(g)
si, geri aktifleşme enerjisinden büyüktür. tepkimesinin 2. deneydeki aktifleşme enerjisi, 4. deneydeki
yargılarından hangileri doğrudur? aktifleşme enerjisinden küçüktür.

A) Yalnız I B) I ve III C) I, II ve III
214 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1A 2C

ÜNİTE
1
3. 4. Tepkime hızına etki eden faktörler ile ilgili yapılan deneyin 2
basamakları aşağıda verilmiştir.
Deney malzemeleri
3
Bir kimyasal tepkimeye sonradan • H 2 O2 4
ilave edilen miktar ve kimyasal ya- • Sıvı bulaşık deterjanı
pı bakımından değişmeden çıkan, • KI 5
tepkimenin hızını etkileyen madde- • Saf su
lere katalizör denir. • Huni 6
Örümcekler kurbanlarını yemeden • Balon joje

7
önce üzerlerine “enzimler” salgı- İki deney grubu oluşturulur.
lar. Bu enzimler, avın parçalanma Her iki grup da, balon jojeye cam huni yardımıyla bir miktar
8
tepkimelerini hızlandırır ve bu tep- H2O2 koyar ve üzerine bir miktar sıvı bulaşık deterjanı ilave 9
kimelerde daha az enerjiye ihtiyaç eder. 1. grup bu karışımın üzerine bir beherde hazırlanan KI su-
duyulmasını sağlar. lu çözeltisinden bir miktar ilave eder. 2. grup Kl çözeltisini kul-
lanmaz. 1. grubun deneyi KI ilave edilmesinin ardından 2 sani-
ye içinde tamamlanır ve dev köpükler oluşur. 2. grubun dene-
Yukarıdaki bilgilere göre ;
yi ise 7 saat sonunda tamamlanır ve yine dev köpükler oluşur.
I. Enzimler, kimyasal tepkimeleri hızlandıran biyolojik katalizör- Her iki grubun deneyinde oluşan ürünün türü ve miktarı aynıdır.
lerdir.
II. Enzimler hızlandırdıkları tepkimenin eşik enerjisini (Ea) düşü- Yukarıda aynı koşullarda gerçekleşen deneylerin sonuçların-
rerek hız sabitini (k) büyütür. dan yola çıkılarak;
III. Enzimler, birim zamanda eşik enerjisini geçen tanecik sayısı- I. 1. grubun deneyini hızlandıran madde KI sulu çözeltisidir. KI
nı azaltarak tepkimeyi hızlandırır. katalizör görevi görmüştür.
II. İki deneyde de eşit miktarda ürün elde edildiğine göre, katali-
zör tepkime verimini değiştirmez.
III. KI ileri ve geri yöndeki aktifleşme enerjilerinin değerini değiş-
tirmez.
D) II ve III E) I,II ve III yapılan yorumlarından hangileri doğru olur?
5. Tepkime hızının takibi ve hıza etki eden faktörler ile ilgili aşağıda verilen tepkimeden yararlanılarak yapılan deneyin aşamaları tabloda veril-
miştir.
2KMnO4(suda) + 5Na2C2O4(suda) + 8H2SO4(suda) $ K 2SO4(suda) + 2MnSO4(suda) + 8H2O(s) + 10CO2(g) + 5Na2SO4(suda)
Deney No: 1. işlem 2. işlem 3. işlem Sıcaklık (°C) Rengin kaybolması için
geçen süre (saniye)
1 10 mL, 0,1 M, Na2C2O4 40 damla 2 M, H2SO4 4 damla 0,1 M, KMnO4 25°C 10
Yukarıdaki tabloda işlem basamaklarında sırasıyla behere ilave edilen maddeler belirtilmiştir.
Tepkime ve deney gözlem formundaki verilerden yararlanılarak,
I. Sıcaklık artışı tepkime hızını artırır.
II. Aynı koşullarda hız bağıntısında yer alan maddelerin derişimindeki azalma tepkime hızını azaltır.
III. Tepkimede renk değişiminden faydalanılarak hız takibi yapılmıştır.
IV. Aynı tepkime sabit hacimli kapta sabit sıcaklıkta gerçekleştirilirse CO2 gazının kısmi basıncındaki azalma ölçülerek hız takibi yapılabilir.
V. Aynı tepkime ideal pistonlu kapta sabit sıcaklıkta gerçekleştirilirse hacim artışı ile hız takibi yapılabilir.
yukarıda verilen yorumlardan hangisinin yapılması yanlış olur?
3C 4C 5D Kimyasal Tepkimelerde Hız 215

ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
8
iki
9 artar 3
hızlı
homojen
eşik enerjisi
azalır
yavaştır değişmez
yavaş etkilemez
sekiz
azalır sekiz katalizör
1. Bir kimyasal tepkimenin başlayabilmesi için gerekli olan minimum 9. H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g) tepkimesinin tek basamakta gerçekleştiği
enerjiye eşik enerjisi denir. ideal pistonlu kaba aynı sıcaklıkta He gazı ilave edildiğinde tepki-
me hızı azalır .
2. Tepkimede hız bağıntısında yer almayan bir maddenin derişimin-
deki değişim tepkime hızını etkilemez .
10. Zn(k) + 2NaOH(suda) $ Na2ZnO2(suda) + H2(g) tepkimesine aynı sı-
caklıkta ve boyutta bir miktar daha Zn katısı ilave edilirse tepkime
3. Hız bağıntısı, j = k · [X] 2·[Y] olan bir tepkimenin derecesi 3 tür. hızı değişmez .
11. Hız bağıntısı j = k · [X]3 şeklinde olan tepkimede X gazının derişi-

4. Mekanizmalı tepkimelerde hız bağıntısı yavaş adıma göre yazılır.
mi 2 katına çıkarılırsa tepkime hızı sekiz katına çıkar.
5. Tepkimeye girerek tepkime mekanizmasını değiştirebilen ve ken-

12. Tek basamakta gerçekleşen, N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) tepkimesin-
disi değişime uğramadan tepkimeden çıkan maddelere katalizör
de H2 gazının derişimi sabitken N2 gazının derişimi 2 katına çıka-
denir.
rıldığında tepkime hızı iki katına çıkar. N2 gazının derişimi sabit-
ken H2 gazının derişimi 2 katına çıkarıldığında tepkime hızı sekiz
6. Tepkimede kullanılan katalizör tepkimeye giren maddeler ile aynı
katına çıkar.
fiziksel hâlde ise homojen katalizör adını alır.
13. Tepkimeye girmesi gereken tanecik sayısı arttıkça tepkime hızı
7. Kırılan bağ sayısı fazla olan tepkimeler az olanlara göre aynı ko- azalır .
şullarda daha yavaştır .
14. Aynı sıcaklıkta katıların temas yüzeyi arttıkça hız sabitinin değeri
8. Metal – asit tepkimelerinde metalin aktifliği ne kadar fazla ise artar .
tepkime o kadar hızlı gerçekleşir.

ÜNİTE
4
6
DOĞRU YANLIŞ 7
8
1. Bir kimyasal tepkimenin gerçekleşebilmesi için, reaktiflerin uygun doğrultu ve geometride ve yeter-
D
li kinetik enerji ile çarpışmaları gerekir. 9
2. İleri aktifleşme enerjisi küçük olan tepkimeler büyük olanlara göre daha hızlıdır. D
3. Mekanizmalı tepkimelerde hızı belirleyen adım en hızlı adımdır. Y
4. Hız bağıntısında saf sıvı ve katıların derişimleri yazılarak çarpılır. Y
5. Gaz fazında gerçekleşen bir tepkimede aynı sıcaklıkta tepkime kabının hacmi küçültülürse tepki-
D
me hızı artar.
6. Endotermik ve ekzotermik tepkimelerde sıcaklık artışı tepkime hızını artırır. D
7. Hız sabitinin birimi tepkime derecesine bağlı olarak değişebilir. D
8. Katalizör aktifleşme enerjisini artırır. Y
9. Gaz mol sayısının değiştiği tepkimelerde aynı sıcaklık ve basınçta, hacim değişimi ile tepkime hı-
D
zı ölçülebilir.
10. 2A(g) + B(g) $ 3C(g) tepkimesinde hız ilişkisi, 3jA = 6jB = 2jC şeklindedir. D
11. Bir tepkimenin entalpi değişimi, ∆H = Ea(i) - Ea(g) eşitliği ile hesaplanabilir. D
12. Ekzotermik tepkimelerde ileri aktifleşme enerjisi, geri aktifleşme enerjisinden daha büyüktür. Y
13. Tek basamakta gerçekleşen X(k) $ Y(k) + Z(g) tepkimesinde tepkime derecesi sıfırdır. D
14. Tek basamakta gerçekleşen 2A(g) + B(g) $ C(g) tepkimesinde tepkime hızı A’ya göre 2., B’ye gö-
re 1. derecedendir.
D
15. Hız sabitinin değeri, tepkimeye giren maddelerin türüne, sıcaklığa, katalizöre ve temas yüzeyine
bağlı olarak değişebilir.
D
Kimyasal Tepkimelerde Hız 217

ÜNİTE
3 1. 2N2(g) + 3O2(g) $ 2N2O3(g) tepkimesi sabit hacimli kapalı bir kapta gerçekleşmektedir.
4 6 M O2 ve 6 M N2 gazları ile başlatılan tepkimede 30 saniyede oksijen gazının %50’si harcanmıştır.
Buna göre aynı sıcaklıkta;

5
a) N2O3 gazının ortalama oluşma hızı kaç mol / L · s dir?
6

7
6 2 M N2O3 oluştuğunda 3 M O2 harcanır.
j $ 30 saniyede %50'si, = 3 M harcanmıştır.
8 O 2
2 ? 0,1
9 3
j = = 0, 1 mol/L · s
O 30 0, 2 mol 0, 2 mol
2
?= · j = ·
3 L·s N O 3 L·s
2 3
olarak ifade edilir.
b) Tek basamakta ve sabit sıcaklıkta gerçekleşen tepkimenin başlangıçtaki hızı j1’in 30. saniyedeki hızı j2’ye oranı nedir?

j = k · [N2]2 · [O2]3 30 saniyede O2 gazının 3 moları, N2 gazının ise 2 moları har-

canır. Kapta O2 gazından 3 M, N2 gazından 4M kalır. Derişim-
j 1 = k · 62 · 6 3 ler bağıntıda tekrar yazılarak j 2 hesaplanır.
j1 = k · 65 j 2 = k · 42 · 3 3
j 5
1 k·6
= = 18
j 2 3
2 k·4 ·3
2. Kapalı kaplarda gerçekleşen aşağıdaki tepkimeleri karşılarında verilen ve hız takibi için uygun olan tepkime hızı ölçüm yöntemleri
ile eşleştiriniz.
Verilen Tepkime Hız Ölçüm Yöntemi
I. Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H2(g) a) Basınç azalışı (V ve T sabit)
II. C2H6(g) + 7/2O2(g) $ 2CO2(g) + 3H2O(g) b) İletkenlik artışı (T sabit)
III. AgCl(k) $ Ag+(suda) + Cl-(suda) c) Sıcaklık artışı (yalıtılmış kapta)
IV. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) d) Hacim artışı (P ve T sabit)
I $ d , II $ c , III $ b , IV $ a

ÜNİTE
3. Gaz fazında ve belirli sıcaklıkta gerçekleşen 2M $ R + Y tepkimesine ait potansiyel enerji–tepkime Potansiyel enerji (kj) 2
koordinatı grafiği yanda verilmiştir. Bu grafiğe göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
3
a) Tepkime entalpisi (∆H) kaç kj’dir? 60
4
I. yol 40
∆H = Eai - Eag = (60 - 25) - (60 - 40) = 35 - 20 = +15 kj 5
25
II. yol 6
DH = / H ürünler - / H girenler & ∆H = 40 - 25 & ∆H = +15 kj 0
Tepkime koordinatı
7
8
b) İleri ve geri aktivasyon enerjileri kaç kj’dir? 9

Eai = 60 - 25 = 35 kj Eag = 60 - 40 = 20 kj
c) Tepkime süresince ortam sıcaklığı nasıl değişir?

Tepkime endotermiktir (ısı alan). Tepkime süresince ortam soğur.
d) Başlatılan tepkime kendiliğinden devam eder mi?

Başlatılan endotermik tepkimeler kendiliğinden devam edemez. Reaktiflerin tepkimenin sonuna kadar dışarıdan ısı almaları ge-
rekir.
4.
Tepkime Denklemi Hız Bağıntısı
a) X(g) + 2Y(g) $ XY2(g) j = k · [X] · [Y]
b) 2X(g) + Y(g) $ X2Y(g) j = k · [X]2 · [Y]
c) 2X(g) + 3Y(s) $ X2Y3(g) j = k · [X]
d) X(k) + 2Y(g) $ XY2(g) j = k · [Y]2
Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinin mekanizmalı olduğu kesindir, açıklayınız.
Verilen denklemlere göre yazılan hız bağıntısı, tablodaki bağıntıdan farklı olanlar mekanizmalı tepkimelerdir. a ve c tepkimeleri
mekanizmalı tepkimelerdir. (Saf katı ve sıvılar hız bağıntısına yazılmaz.)

ÜNİTE
2 5. Aşağıda verilen ve tek basamakta gerçekleştiği kabul edilen tepkimelerin hız bağıntılarını yazarak tepkime derecesini belirtiniz.
3 a) Zn(k) + 2HBr(suda) $ ZnBr2(suda) + H2(g)

4
j = k · [HBr]2 Tepkime derecesi: 2
5
6
b) CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)
7
8
j=k Tepkime derecesi: 0
9
c) N2(g) + 3F2(g) $ 2NF3(g)

j = k · [N2] · [F2]3 Tepkime derecesi: 4
6. Şekildeki kapta X ve Y gazları arasında tek basamakta gerçekleşen tepkimede aynı sıcaklıkta piston V konumuna getirilip sabitle-
nirse tepkime hızı nasıl değişir?
Piston V konumuna getirildiğinde hacim yarıya iner ve derişimler iki katına çıkar. Başlangıç derişimle-
2V rini 1M kabul edersek kap hacmi yarıya indiğinde derişimler 2M olur.
I. yol
2X(g) + Y(g) $ X2Y(g) j = k · [X]2 · [Y] & Hacim değişiminden önce; j = k · 12 · 1 = k

V
Hacim değişiminden sonra, j = k · 22 · 2 & j = 8k & Hız 8 katına çıkar.
II. yol
Tepkime derecesi = 3 , Derişimler 2 katına çıkmış.
Hız = 23 = 8 katına çıkar.
7. Sabit sıcaklıkta ve gaz fazında gerçekleşen 2A + 3B $ C tepkimesi için aynı sıcaklıkta yapılan deney sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Deney [A] (mol / L) [B] (mol / L) Tepkime hızı (mol / L · s)
1 0,01 0,02 4 · 10–4
2 0,01 0,04 16 · 10–4
3 0,02 0,04 16 · 10–4
Buna göre tepkimenin hız bağıntısını yazarak hız sabitinin değerini ve birimini bulunuz.
1. ve 2. deneylere bakıldığında A derişimi sabit, B derişimi iki katına çıkmış, hız dört katına çıkmıştır. B, hızı 2. dereceden etkiler.
2. ve 3. deneylere bakıldığında B derişimi sabit A derişimi iki katına çıkarken hız değişmemiş, demek ki A, tepkime hızını etkilemez.
Buna göre, j = k · [B]2 Tepkime derecesi: 2
1. deneydeki değerleri hız bağıntısında yerine yazarak k’nin değeri hesaplanabilir.
j = 4 · 10-4 = k · (0,02)2 & k = 1
k’nin birimi (L / mol)2 - 1 · s-1 = L / mol · s olarak hesaplanır.

ÜNİTE
4
8. Aşağıda bir tepkimeye ait potansiyel enerji–tepkime koordinatı grafikleri verilmiştir.
5
6
Potansiyel enerji (kj) Potansiyel enerji (kj)
7
b b
8
c
9
a a
Tepkime koordinatı Tepkime koordinatı

0 0
I. durum II. durum
I. durumdaki tepkimeye yapılan bir etki sonucunda II. grafik elde edilmiştir.
Grafiklere göre aşağıdaki etkinliği tamamlayınız.
a) Tepkimeye yapılan etki katalizör ilavesidir .
b) I. durumda tepkime tek basamaklıdır.
c) II. durumda tepkime iki basamaklıdır.
d) I. durumda düşük sıcaklıkta girenler daha kararlıdır.
e) Yapılan etki ile aktifleşme enerjisi düşürülmüştür.
f) Yapılan etki tepkime entalpisini değiştirmemiştir .
g) Yapılan etki ile aktifleşmiş kompleksin enerjisi düşürülmüştür .
h) II. durumda tepkimenin ilk adımı gerçekleşirken ortam soğur .
ı) II. durumda tepkimenin hızlı adımında düşük sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır.
i) II. durumda birim zamanda eşik enerjisini aşabilecek tanecik sayısı I. duruma göre daha fazladır .

ÜNİTE
4
DENEME – 6
5
1. n = 3 ve ℓ = 0 kuantum sayılarına sahip orbitalinde elektron bu- 5. l. 0,1 M CaBr2 sulu çözeltisi
6 lunduran temel hâldeki bir atomun en az kaç elektronu vardır? II. 0,2 M NaCl sulu çözeltisi
7 A) 10 B) 11 C) 12 D) 13 E) 18 III. Saf su
8 Yukarıda verilen maddelerin aynı ortamda kaynamaya baş-
lama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde
9
doğru olarak verilmiştir?
2. X, Y ve Z elementlerinin atom numaraları verilen sırada ardışık
sayılardır.
A) I = II = III B) I > II > III C) I > III > II
Buna göre;
D) II > I > III E) III > II > I
I. X toprak alkali metal ise Z elementi P bloğundadır.
II. Y toprak alkali metal ise X alkali metal, Z toprak metalidir.
III.. Z toprak alkali metal ise atom hacimleri arasındaki ilişki
6. Bağ Ortalama bağ enerjisi
Y > Z > X şeklindedir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? X–X 100 kkal/mol
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III X–Y 80 kkal/mol
X 2(g) + 3Y2(g) $ 2XY3(g) DH = +70 kkal
olduğuna göre Y – Y bağı için;

I. Bağ enerjisi 150 kkal/mol'dür.
3. 8 gram C3H4 gazının bulunduğu sabit hacimli kapalı kaptaki
II. Bağ oluşumu ekzotermik olduğu için, Y – Y bağının oluşum
gaz basıncını üç katına çıkarmak için kaba aynı sıcaklıkta kaç
entalpisi, ∆H < 0'dır.
gram CH4 gazı eklenmelidir? (H: 1, C: 12)
III. Aynı koşullarda X – X bağından daha kararlıdır.
A) 12,8 B) 9,6 C) 8 D) 6,4 E) 3,2

4.
Hareketli piston
TK TK 7. Standart koşullarda gerçekleşen,

C2H4(g) N2(g)
1
XO(g) + O $ XO2(g)
2 2(g)
tepkimesinin ∆H değerini hesaplayabilmek için;
Şekildeki gibi dengede bulunan sistemde C2H4 ve N2 gazları I. XO2 gazının molar oluşma ısısı
için; 1
II. X(k) + O $ XO(s) tepkimesinin ∆H değeri
I. Birim hacimdeki molekül sayısı 2 2(g)
II. Özkütle III. XO sıvısının molar buharlaşma ısısı
III. Molekül sayısı niceliklerinden en az hangilerinin bilinmesi gerekir?
niceliklerinden hangileri farklıdır? (H: 1, C: 12, N: 14, Bölmeler
(X katısı standart koşullarda kararlı bir elementtir.)
eşit aralıklıdır.)
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÜNİTE
DENEME
1
8. PE (kj) 11. HBr(suda) + O2(g) $ HOOBr(suda) (yavaş) 2

HOOBr(suda) + HBr(suda) $ 2HOBr(suda) (hızlı) 3
b
2HOBr(suda) + 2HBr(suda) $ 2H2O(s) + 2Br2(s) (hızlı) 4
Mekanizmasının basamakları sırasıyla yukarıda verilen tepki- 5
a
c me ile ilgili;
6
TK I. Net tepkimenin denklemi, 4HBr + O2 $ 2H2O + 2Br2 şeklindedir.
0
II. Hız bağıntısı, r = k[HBr]4 · [O2] şeklindedir. 7
Yukarıda bir tepkimenin potansiyel enerji (PE), tepkime koordinatı
(TK) grafiği verilmiştir. III. HOOBr ve HOBr maddeleri ara ürünlerdir. 8
Bu tepkime için; yargılarından hangileri doğrudur?
9
I. Tepkime entalpisi, ∆H = c kj'dir. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
II. Aktifleşmiş kompleksin enerjisi, (a + b) kj'dir. D) I ve III E) I, II ve III
III. Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi (b + c) kj'dir.
12. Standat koşullarda;
1
XY(g) + Y $ XY2(g)
D) II ve III E) I, II ve III 2 2(g)
tepkimesi tek basamakta gerçekleşiyor. Bu tepkimenin ileri aktifleş-
me enerjisi 20 kkal, geri aktifleşme enerjisi 140 kkal'dir.
XY gazının molar oluşum ısısı +26 kkal olduğuna göre XY2 ga-
9. 20 kg sulu çözeltide 2 mg Ca2+ iyonu bulunmaktadır. zın molar oluşum ısısı kaç kkal'dır?
2+
Buna göre çözeltideki Ca iyonları derişimi kaç ppm'dir? Y2 gazı standart koşullarda kararlı bir elementtir.)
A) 0,1 B) 1 C) 2 D) 20 E) 200 A) –94 B) –60 C) –47 D) +60 E) +94
10. Gaz fazında gerçekleşen, 13. Aşağıdaki grafik, bir gazdan alınan T1 , T2 ve T3 sıcaklıklarındaki
X + Y $ Ürün örneklerin molekül yüzdesi - kinetik enerji dağılımını göstermek
tedir.
tepkimesine ait belirli sıcaklıkta yapılan deney sonuçları aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Molekül yüzdesi
Deney [X] (M) [Y] (M) Hız (mol/L.s) T3

T2
T1
1 2.10–4 4.10–5 8.10–10
2 1.10–4 2.10–5 2.10–10
3 3.10–4 4.10–5 1,2.10–9
Buna göre bu tepkime ile ilgili; Ea Kinetik Enerji

I. Mekanizmalıdır.
Bu gaz örneği ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
II. Hız sabiti k = 0,1'dir.
III. X gazının ortalama harcanma hızı, Y gazının ortalama harcan- A) T1 sıcaklığı, T2 sıcaklığından yüksektir.
ma hızına eşittir. B) Sıcaklık yükseldikçe birim zamanda eşik enerjisini aşan mole
yargılarından hangileri doğrudur? kül sayısı artar.
C) Sıcaklık düştükçe moleküllerin ortalama kinetik enerjileri azalır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Sıcaklık yükseldikçe eşik enerjisinin değeri büyür.
D) II ve III E) I, II ve III E) T3 sıcaklığı, T2 sıcaklığından düşüktür.

ÜNİTE
KONUYU
Fiziksel ve Kimyasal Değişimlerde Denge
2 Öğretmen Notu 1. • Girenlerin ve ürünlerin tepkime ortamın- 3. Kimyasal olaylarda kurulan dengeye kimya-
3 FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLERDE da aynı anda bulunduğu, sürekli birbi- sal denge, fiziksel olaylarda kurulan denge-
DENGE rine dönüştüğü, hem ileri hem de geri ye fiziksel denge denir.
4 yönde gerçekleşen tepkimelere “denge
Doğada gerçekleşen tüm olaylarda or- Buna göre;
tepkimesi” denir.
5 tak iki eğilim söz konusudur:
I. H2O(k) E H2O(s)
1. Maksimum düzensizlik (Kimyasal tür-
• Denge tepkimeleri tersinir tepkimelerdir.
6 Bu nedenle çift yönlü ok (E) ile gösteri- II. COCI2(g) E CO(g) + CI2(g)
ler arasındaki etkileşimlerin en az ol-
ması durumudur.) lirler. III. 3NO2(g) + H2O(s) E 2HNO3(suda) + NO(g)
7
2. Minimum enerji eğilimi (Düşük enerji- • Reaktiflerin ve ürünlerin aynı fazda yukarıda verilen tepkimelerden hangileri
8 ye sahip olma isteğidir.) (hepsinin gaz ya da çözeltide iyon hâlin- heterojen kimyasal denge tepkimesidir?
Genellikle minimum enerji ve maksi- de) bulunduğu denge tepkimelerine ho-
9 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
mum düzensizlik eğilimleri uzlaştığı an- mojen denge denir.
da dinamik denge kurulur. D) I ve III E) II ve III
Buna göre;
Fiziksel Denge: Sabit sıcaklıkta kapalı
I. V3+ 2+ 2+ 3+
(suda) + Cr (suda) E V (suda) + Cr (suda)
bir sistemde bir maddenin farklı fiziksel
halleri arasında kurulan dengeye fizik- II. C(k) + H2O(s) E CO(g) + H2(g)
sel denge denir. III. 3NO2(g) + H2O(s) E 2HNO3(suda) + NO(g)
Ağzı kapalı kapta bir miktar su bulun- yukarıda verilen tepkime denklemlerin- 4. Mehmet Öğretmen, öğrencilerinden denge
maktadır. Kapta buharlaşma hızı, yo- den hangileri homojen denge tepkime-
ğunlaşma hızına eşit olduğu anda dina-
tepkimeleri ile ilgili kısa sunumlar yapmala-
sidir? rını istemiştir.
mik denge kurulur. (Fiziksel Denge)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Öğrencileri;
D) I ve III E) II ve III Sistem dengede iken göz-
H2O(g) le görünmeyen olaylar de-
vam eder.
H2O(s)
2. • Bir tepkimede minimum enerjiye eği- Arda
Buharlaşma lim ısının yazıldığı taraftadır. Minimum
H2O(s) + ısı H2O(g)
14243 Yoğunlaşma 123 enerjiye eğilim az enerjili olma durumu Dinamik özellik gösterir.
Minimum Maksmum
enerji düzensizlik
olarak da bilinir.
Gaz > Sulu Çözelti > Saf Sıvı > Saf Katı Tepkimede düzensizliğin daha fazla olduğu Yağmur
Düzensizlik artar. yön, maksimum düzensizliğe eğilimin oldu- Dengedeki sistemde tüm
ğu yöndür. maddelerin derişimleri her
• Bir tepkimede gaz molekül sayısının zaman eşittir.
• Gazların katsayıları toplamının fazla ol-
çok olduğu yer maksimum düzensiz-
duğu taraf daha düzensizdir. Ozan
lik eğilimindedir.
• Bir tepkimede maksimum düzen- • Katı < sıvı < sulu çözelti < gaz yönün- Gaz fazında gerçekleşen
sizlik ve minimum enerjili olma eğili- de düzensizlik artar. tepkimelerde denge anın-
mi zıt yönlerde ise tepkimenin denge da gazların kısmi basınç-
• Maksimum düzensizlik ile minimum ener-
eğiliminde olduğu söylenebilir. Ancak ları sabittir.
jiye eğilim birbirinin tersi yönde ise ya- Dilara
maksimum düzensizlik ve minimum
ni uzlaşma hâlinde ise sistem dengeye
enerjili olma eğiliminin aynı yönde ol-
duğu denge tepkimeleri de vardır. ulaşma eğilimindedir.
Denge kapalı sistemlerde
NH3(suda)+ H2O(s) E NH+4(suda)+ OH-(suda) + ısı Buna göre; sabit sıcaklıkta kurulur.
Uyarı I. C2H5OH(s) " C2H5OH(g) ∆H > 0 Ekin
• Dengenin kurulabilmesi için sistemin II. C3H8(g) + 5O2(g) " 3CO2(g) + 4H2O(g) ∆H < 0
yukarıdaki bilgileri paylaşmışlardır.
kapalı ve sıcaklığın sabit olması gerekir. III. PCI3(g) + CI2(g) " PCI5(g) ∆H < 0
Buna göre öğrencilerden hangisinin ver-
yukarıda verilen tepkimelerden hangileri diği bilgi yanlıştır?
• Hem ileri hem de geri yönde gerçekleşe-
bilen tepkimelere tersinir tepkime denir. dengeye ulaşma eğilimindedir?
A) Arda B) Yağmur C) Ozan
• Tersinir tepkimeler çift yönlü ok A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
(m ) ile gösterilir.
D) Dilara E) Ekin
• Denge tepkimeleri tersinirdir.
224 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1A 2D 3C 4C

ÜNİTE
5. Denge tepkimeleri tersinir olaylardır. 8. Minimum enerji eğilimi ürünler yönünde
KONUYU
Buna göre;
olan ve dengede bulunan bir tepkime ile ÖĞRENELİM 1
ilgili;
1 Öğretmen Notu 2
CO(g) +O E CO2(g) ∆H < 0
2 2(g) I. Ekzotermik bir tepkimedir.
denge tepkimesi ile ilgili; Denge anında; 3
II. Maksimum düzensizlik eğilimi girenler
yönünde olabilir. • İleri tepkime hızı, geri tepkime hızına
I. Heterojen denge tepkimesidir.
eşittir. 4
II. Denge anında CO2 gazının oluşumu III. Girenlerin derişimleri azalırken ürünle-
• Sıcaklık, basınç, derişim gibi nicelik- 5
durmuştur. rin derişimleri artar. ler sabittir. (Derişimlerin sabit olması,
madde derişimlerinin birbirine eşit ol-
III. Minimum enerjiye eğilim ürünler yönün- ifadelerinden hangileri doğru olabilir? 6
duğu anlamına gelmez.)
dedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II • Makroskobik (gözlenebilir) olaylar dur- 7
yargılarından hangileri doğrudur? muştur, mikroskobik (gözlenemeyen)
D) I ve III E) I, II ve III olaylar devam eder. Tepkime dinamik- 8
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tir, durmamıştır.
• Maksimum düzensizlik ve minimum 9
enerjiye eğilim genellikle uzlaşma hâ-
lindedir. (Uzlaşma hâli, iki eğilimin zıt
yönlü olması demektir.)
6. Aşağıda verilen tepkimelerin hangisin- 9. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisin- Uyarı

de maksimum düzensizlik eğilimi giren- de maksimum düzensizlik ile minimum • Denge tepkimeleri, tam verimli tepki-
ler lehinedir? enerji eğilimleri aynı yöndedir? meler değildir. Denge anında kapta
tüm maddelerden bulunur.
A) 2NH3(g) E N2(g) + 3H2(g) A) CaCO3(k) E CaO(k) + CO2(g) ∆H > 0
• Denge olayında tepkimenin gerçek-
B) PCI5(g) E PCI3(g) + CI2(g) B) N2(g) + 2O2(g) E 2NO2(g) ∆H > 0 leştiği kabın kapalı olması şartı yoktur.
Sulu çözeltilerde su kapalı sistem gibi
C) Mg(k) + 2HCI(suda) " MgCI2(suda) + H2(g) C) N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) ∆H < 0
davranır.
D) CO(g) + H2(g) E C(k) + H2O(g) D) 2NO2(g) E N2O4(g) ∆H < 0
Çözünme
3 AgCl(k) Ag+(suda) + Cl–(suda)
E) 2AI3+
(suda) + 3Fe(k) E 2AI(k) + 3Fe2+
(suda) E) KClO3(k) E KCl(k) + O2(g) ∆H > 0 Çökme
2
Denge anında çözünme hızı, çökme hı-
zına eşit olur.
7. Tepkime hızı
Ag+(suda)
Cl–(suda)
İleri
AgCl(k)
Geri 10. rçözünme = rçökme
Zaman
t
H2O buharı Örnek
Kapalı bir kapta sabit sıcaklıkta gerçekle- Dengedeki,
şen, H2O sıvısı 2NH3(g) + ısı m N2(g) + 3H2(g)
N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) tepkimesi için aşağıdakilerden hangi-
Şekildeki sistemde oda koşullarında; si yanlıştır?
tepkimesine ait tepkime hızı - zaman deği-
A) Maksimum düzensizlik ürünler yö-
şimi grafiği yukarıda verilmiştir. H2O(s) E H2O(buhar) dengesi kuruluyor.
nündedir.
Buna göre t anında; Buna göre dengedeki sistem ile ilgili aşa- B) Minimum enerjiye eğilim girenler yö-
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? nündedir.
I. Tepkime dengeye ulaşmıştır.
C) NH3 gazının ayrışma hızı, NH3 gazının
II. N2, H2 ve NH3 gazlarının derişimleri eşittir. A) Gözle görünmeyen (mikroskobik) olay- oluşma hızına eşittir.
lar devam eder. D) Makroskobik olaylar devam etmektedir.
III. Makroskobik (gözle görülebilen) olaylar
devam eder. B) Fiziksel bir denge kurulmuştur. E) Mikroskobik olaylar devam etmektedir.
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? C) H2O sıvı ve H2O buhar molekül sayısı sa- Çözüm
bittir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Sistem dengede olduğu için makrosko-
D) Moleküllerin ortalama kinetik enerjisi artar. bik olaylar durmuş, mikroskobik olaylar
D) I ve III E) II ve III devam etmektedir.
E) Buharlaşma hızı, yoğunlaşma hızına eşittir.
Cevap: D
5C 6D 7A 8C 9B 10D Kimyasal Tepkimelerde Denge 225

ÜNİTE
KONUYU
Denge Bağıntıları ve Kimyasal Tepkimeler
2 Öğretmen Notu 1. • Denge bağıntısı, ürünlerin derişimlerinin 3. X(k) + 2Y(suda) E Z(k) + T(g) + M(s)
3 Kimyasal Denge girenlerin derişimlerine oranı ile ifade edi-
tepkimesine ait denge bağıntısı;
lir. Maddelerin tepkimedeki katsayıları de-
4 Kapalı bir sistemde, sabit sıcaklıkta ger- [T]
rişimlere üs olarak yazılır. Kc =
çekleşen tersinir bir kimyasal tepkimede [Y]2
5 girenlerin ve ürünlerin derişimlerinin za- • Denge sabiti (Kc) ileri hız sabitinin (kileri) şeklindedir.
manla değişmez duruma gelmesi hâline geri hız sabitine (kgeri) oranına eşittir.
6 Buna göre;
kimyasal denge denir. kileri
fKc = p I. Derişimler türünden denge bağıntısın-
PCl5(g) m PCl3(g) + Cl2(g) kgeri
7 da gaz hâlindeki ve sulu çözelti fazın-
Derişim
Denge bağıntısına gaz fazındaki ve suda
8 çözünmüş durumdaki maddeler yazılır. Saf daki maddeler yer alır.
katı ve saf sıvıların molar derişimleri sabit II. Denge bağıntısı yazılırken denklemdeki
9 PCl3,Cl2 olduğu için denge bağıntısına yazılmaz. katsayılar derişimlere üs olarak yazılır.
PCl5 Bu bilgilere göre; III. Tepkimeye katılmalarına rağmen deri-

Zaman şimleri değişmeyen saf katı ve sıvılar
t I. NH3(g) + H2S(g) E NH4HS(k)
Denge anı
denge bağıntısında yer almaz.
1
Kc = yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
Hız [ NH3] · [ H2S ]
II. Ag+( suda ) + Fe2( suda

+ 3+ A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
rileri ) ? Fe( suda ) + Ag( k )
3+ D) I ve III E) I, II ve III
[ Fe ]
Kc =
rgeri [ Ag+] · [ Fe2+]
Zaman
t III. Zn(k) + 2HCI(suda) E ZnCI2(suda) + H2(g)
Denge anı
[ H2] · [ ZnCI2]
Kc =
DENGE SABİTİ [ HCI ] 2· [ Zn ]
aA(g) + bB(g)
rileri
cC(g) + dD(g) yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin den-
rgeri ge bağıntısı doğru verilmiştir?
rileri = kileri · [A]a · [B]b
rgeri = kgeri · [C]c · [D]d
• Denge anında ileri tepkime hızı, geri
tepkime hızına eşit olur.
rileri = rgeri 4. Aşağıdaki denge tepkimelerinden hangi-
a b
kileri · [A] · [B] = kgeri · [C] · [D] c d sinin derişimler cinsinden denge bağın-
tısı yanlış verilmiştir?
k
ileri 6C@c · 6D@d 6Ürünler@
Kc = k = 6A@a · 6B@b = 6Girenler@
geri A) CaCO3(k) E Ca2+ 2–
(suda) + CO3 ( suda )
Kc = Derişimler türünden denge sabiti
1
Kc =
• Denge sabiti bulunurken yazılan denge [ Ca2+] · [ CO23-]
bağıntılarına saf katılar ve sıvılar yazıl-
1
maz. Gaz fazındaki ve suda çözünmüş B) CaO(k) + CO2(g) E CaCO3(k) Kc =
[ CO2]
halde bulunan maddeler yazılır.
• Maddelerin derişimlerinin üzerine 3
C) AI(k) + 3H+(suda) $ AI3+
(suda) + H
2. 2HI(g) E H2(g) + I2(g) 2 2(g)
denkleştirilmiş denklemdeki katsayı-
lar üs olarak yazılır. denge tepkimesi için, 250°C'de derişimler [ AI3+] · [ H2] 3 2
Kc = + 3
türünden denge sabiti Kc'nin değeri 10'dur. [H ]
Aynı sıcaklıkta geri tepkimenin hız sabi- [ NH3] 2

Uyarı D) N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) Kc =
ti (kgeri) 2 olduğuna göre ileri tepkimenin [ N2] · [ H2] 3
• Denge anında madde derişimleri sa- hız sabiti (kileri) aşağıdakilerden hangi- E) PCI3(g) + CI2(g) E PCI5(g)
bittir, ancak eşit olmayabilir. sinde doğru olarak verilmiştir?
[ PCI5]
• Mekanizmalı (çok basamaklı) tepki- 1 Kc =
melerde denge bağıntısı net tepkime- A) B) 2 C) 10 [ PCI3] · [ CI2]
5
ye göre yazılır.
D) 20 E) 40
226 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1C 2D 3E 4A

ÜNİTE
5. I. CO2(g) + CaO(k) E CaCO3(k) 8.
KONUYU
II. 2HCl(g) E H2(g) + Cl2(g)
Tepkime denklemi Denge Bağıntısı ÖĞRENELİM 1
I. 2SO2(g) + O2(g) E 2SO3(g) [ SO3] 2
III. NH4Cl(k) E NH3(g) + HCl(g)
Kc = Örnek 2
[ SO2] 2· [ O2]
Yukarıda verilen denge tepkimelerinden han- 1 3Fe(k) + 4H2O(s) m Fe3O4(k) + 4H2(g) 3

II. NH3(g) + HCI(g) E NH4CI(k) Kc =
gilerinde derişimler türünden denge sabiti, [ NH3] · [ HCI ] Yukarıda denklemi verilen denge tep-
kimesinin derişimler cinsinden den-
4
ürünlerin derişimleri çarpımına eşittir?
III. Cu( k ) + 2 H+( suda ) E Cu2( suda
+
) + H2 ( g ) K =
[ Cu2+]
ge bağıntısını yazınız.
c
[ H+] 2 5
D) I ve III E) II ve III Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin 6

derişimler türünden denge bağıntısı doğ-
7
ru verilmiştir? Çözüm
8
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Derişimler cinsinden denge bağıntısın-
da saf katı ve saf sıvılar yer almaz. 9
Kc = [H2]4
6. N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) + ısı
tepkimesi ile ilgili;

7NH3@
2
I. Denge bağıntısı Kc = şeklin-
7N2@ · 7H2@ BaSO4 ( k ) + › s › E Ba2( suda
3 2–
9. +
) + SO4 ( suda )
dedir.
II. Maksimum düzensizliğe eğilim girenler tepkimesi dengede olduğuna göre aynı
yönündedir. koşullarda;
III. İleri tepkimenin aktifleşme enerjisi geri I. Ba2+ ve SO42– iyonlarının derişimleri
tepkimenin aktifleşme enerjisinden bü- sabittir.
yüktür. 7Ba2+@7SO24-@
II. Denge bağıntısı Kc =
yargılarından hangileri doğrudur? 7BaSO4@
şeklindedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. Sistemin sıcaklığı azalır.
D) I ve III E) II ve III yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Örnek
D) I ve III E) II ve III H2S(g) + I2(k) m 2HI(g) + S(k)

tepkimesi dengede olduğuna göre;
7. Mekanizmalı tepkimelerin denge bağıntısı I. Maksimum düzensizliğe eğilim ürün-

net tepkimeye göre yazılır. ler yönüne doğrudur.
II. İleri tepkime hızı, geri tepkime hızına
Net tepkime, ara basamakların toplanma- eşittir.
sıyla elde edilir. III. Heterojen denge tepkimesidir.
2A(g) + B(g) E A 2B(g) (Yavaş) yargılarından hangileri doğrudur?
A 2B(g) + B(g) E 2AB(g) (Hızlı)

10. M, R, Y gazları arasında tek adımda gerçek-
İki basamakta gerçekleşen ve mekaniz- leşen tepkimenin denge bağıntısı;
7M@ · 7R@
2
ması yukarıda verilen tepkimenin deri-
Çözüm
7Y@
Kc =
şimler türünden denge bağıntısı aşağı-
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? şeklindedir.
Bir tepkimede maksimum düzensizliğe
7A2B@ Buna göre denge tepkimesinin denklemi eğilim, gaz molekül sayısının çok oldu-
A) Kc = [A]2 · [B] B) Kc =
7A@ · 7B@ ğu yöne doğrudur.
2
aşağıdakilerden hangisidir?
7AB@
2 Denge anında ileri tepkime hızı, geri
C) Kc = [A2B] · [B] D) Kc = A) M + 2R m Y B) 2M + R m 2Y tepkime hızına eşittir.
7A@ · 7B@
2 2
C) Y m M + 2R D) 2Y m 2M + R Farklı fiziksel hâllerde maddelerin yer
7AB@
2
aldığı denge tepkimeleri heterojen den-
7A2B@ · 7B@
E) Kc = E) Y m 2M + R
ge tepkimeleridir.
Cevap: I, II ve III
5C 6C 7D 8C 9E 10C Kimyasal Tepkimelerde Denge 227

ÜNİTE
KONUYU
Derişimler Cinsinden Denge Sabiti (Kc) Hesaplamaları
Örnek
2
2 litrelik kapalı ve sabit hacimli bir kapta 1. 1 litrelik kapalı sabit hacimli bir kapta 1 mol 4. t°C'de 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba
3 4 mol N2O4 ve 12 mol NO2 gazları COCI2 , 0,5 mol CO ve 0,5 mol CI2 gazları sa- 0,6 mol X gazı ve 0,8 mol Y gazı konuluyor.
N2O4(g) m 2NO2(g) bit sıcaklıkta,
4 X(g) + 2Y(g) E Z(g) + 2M(g)
denklemine göre dengededir. COCI2(g) E CO(g) + CI2(g)
Yukarıdaki denkleme göre Y gazının %50'si
5 Buna göre tepkimenin aynı sıcaklık-
denklemine göre dengededir.
taki derişimler cinsinden denge sabi- harcandığında sabit sıcaklıkta denge kuru-
6 tinin (Kc) değeri kaçtır? Buna göre reaksiyonun aynı sıcaklıkta de- luyor.
rişimler cinsinden denge sabiti (Kc) değeri Buna göre aynı sıcaklıkta tepkimenin de-
7 aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak rişimlere bağlı denge sabiti (Kc) değeri
8 verilmiştir? kaçtır?
Çözüm A) 0,05 B) 0,5 C) 0,25 1 1 1 1
9 A) B) C) D) E) 1
16 8 4 2
N2O4(g) m 2NO2(g) D) 0,1 E) 0,01
4 mol 12 mol
Denge anı:
2L 2L
[ NO2] 2
Kc =
[ N2O4]
(6)2
Kc =
2
Kc = 18 2. Sabit hacimli kapalı bir kapta 0°C sıcaklıkta,
5. 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba 5 mol X
PCI5(g) E PCI3(g) + CI2(g) gazı konuluyor.
tepkimesi dengedeyken PCI5 , PCI3 , CI2 gaz- Bir süre sonra belirli bir sıcaklıkta;
larının derişimleri sırası ile 4 M, 2 M ve 2 M dir.
2X(g) E Y(g) + Z(g) Kc = 4
Buna göre tepkimenin aynı sıcaklıktaki
denklemine göre sistem dengeye geliyor.
derişimler türünden denge sabitinin (Kc)
Örnek değeri kaçtır? Buna göre aynı sıcaklıkta denge anında
kapta kaç mol Z gazı bulunur?
2 litrellik kapalı ve sabit hacimli bir kaba A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16
8 mol P2O4 gazı konuyor. (Kc = Derişimlere bağlı denge sabiti)
Bir süre sonra belirli bir sıcaklıkta
A) 0,4 B) 1,2 C) 2 D) 4 E) 8
P2O4(g) m 2PO2(g)
denklemine göre sistem dengeye ulaşıyor.
Denge anında kapta 4 mol PO2 gazı
bulunduğuna göre tepkimenin aynı
sıcaklıktaki derişimler türünden den-
ge sabitinin (Kc) değeri kaçtır?
3. t°C'de 2 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba

Çözüm 0,8 mol PCI5 gazı konuluyor.
6. Sabit hacimli boş kapalı bir kaba derişimleri
Bir süre sonra; 4'er molar olan CO ve O2 gazları konuyor.
P2 O 4 (g) E 2PO 2 (g)
Başlangıç: 8 mol PCI5(g) E PCI3(g) + CI2(g) Bir süre sonra belirli bir sıcaklıkta
—
Değişim: –2 mol +4 mol denklemine göre denge kurulduğunda kap- 2CO(g) + O2(g) E 2CO2(g)
———————————————— ta 0,2 mol PCI3 gazı bulunmaktadır.
6 mol 4 mol denklemine göre sistem dengeye geliyor.
Denge:
2L 2L Buna göre aynı sıcaklıkta reaksiyonun
Denge anında kaptaki O2 gazının derişi-
2 derişimler türünden denge sabitinin (Kc)
[PO ] (2) 2 mi 3 M olduğuna göre tepkimenin aynı sı-
2 4 değeri aşağıdakilerden hangisinde doğ-
Kc = = = caklıkta derişimler türünden denge sabi-
[P O ] (3) 3 ru olarak verilmiştir?
2 4 tinin (Kc) değeri kaçtır?
1 1 1 1
A) B) C) D) E) 1 1 4 1 1
30 20 10 2 A) B) 3 C) D) E)
3 3 2 4
228 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1C 2A 3A 4D 5C 6A

ÜNİTE
7. H2(g) + CI2(g) E 2HCI(g) 10. 1 litrelik kapalı, sabit hacimli bir kaba, 4'er
KONUYU
0,5 litrelik kapalı bir kapta, 3 mol H2 ve 4 mol
mol X ve Y gazları konuluyor. ÖĞRENELİM 1
Cl2 gazları ile başlatılan tepkime yukarıdaki Bir süre sonra; Örnek 2
denkleme göre dengeye gelmiştir.
X(g) + Y(g) E Z(g) + T(g) 3
2 litrelik kapalı ve sabit hacimli bir kaba
Sabit sıcaklıkta gerçekleşen bu tepkime- 8 mol HCl gazı konuyor.
denklemine göre denge kurulduğunda kap-
nin verimi %50 olduğuna göre derişimler 4
ta 1 mol X gazı bulunmaktadır. Bir süre sonra belirli bir sıcaklıkta
cinsinden denge sabitinin (Kc) değeri aşa-
Buna göre aynı sıcaklıkta reaksiyonun 2HCl(g) m H2(g) + Cl2(g) 5
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
derişimler türünden denge sabitinin (Kc) denklemine göre HCl'nin %50'si harcan-
3 2 6
A) B) C) 1 değeri aşağıdakilerden hangisinde doğ- dığında sistem dengeye ulaşıyor.
5 5
12 24 ru olarak verilmiştir? Buna göre bu tepkimenin aynı sıcak- 7
D) E)
5 5 lıktaki derişimler türünden denge sa-
1 1 1 bitinin (Kc) değeri kaçtır? 8
A) B) C) D) 3 E) 9
27 9 3
9
Çözüm
2HCl(g) m H2(g) + Cl2(g)

Başlangıç : 8 mol — —
8. NO(g) + CI2(g) E NOCI2(g) 11. 4 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta 4 mol Değişim: –4 mol +2 mol +2 mol
X ve 6 mol Y gazları ile başlatılan, —————————————————
0,5 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba belir- 4 mol 2 mol 2 mol
li bir sıcaklıkta 3 mol NO ve 4 mol Cl2 gaz- Denge:
X(g) + 2Y(g) E 2Z(g) + T(g) 2L 2L 2L
ları konularak başlatılan tepkime yukarıdaki
denkleme göre dengeye ulaşmıştır. tepkimesi X gazının %50'si harcandığında [H 2] · [Cl 2]
dengeye ulaşıyor. Kc =
2
Sistem dengedeyken kapta girenlerden [HCl]
toplam 5 mol madde bulunduğuna gö- Aynı sıcaklıkta denge anında ileri yönde- 1·1
ki tepkimenin hız sabiti, ki = 1,2 olduğuna Kc =
re aynı sıcaklıkta tepkimeye ait derişim- (2) 2
ler türünden denge sabitinin (Kc) değeri göre geri yöndeki tepkimenin hız sabiti kg
1
aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- kaçtır? Kc =
4
miştir?
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,6
1 1
A) B) C) 1 D) 6 E) 12
12 6
Örnek
2COF2(g) m CO2(g) + CF4(g) Kc = 4
Yukarıda verilen tepkime dengedey-
9. Kapalı sabit hacimli bir kapta, belirli bir 12. Kapalı sabit hacimli bir kapta gerçekleşen; ken ileri yöndeki tepkimenin hız sa-
sıcaklıkta SO2 ve O2 gazları ile başlatılan, biti ki = 12 olduğuna göre aynı sıcak-
CaO(k) + CO2(g) E CaCO3(k)
lıkta geri yöndeki tepkimenin hız sa-
2SO2(g) + O2(g) E 2SO3(g) biti kg kaçtır?
tepkimesinde, aynı sıcaklıkta derişimler
tepkimesinin aynı sıcaklıkta derişimler tü- türünden denge sabiti Kc yi hesaplamak
ründen denge sabitinin (Kc) değerini he- için denge anında;
Çözüm
saplamak için; I. CaO katısının mol sayısı
ki
I. Dengedeki SO3 gazının mol sayısı II. CO2 gazının derişimi K =
c k
II. Reaksiyonun gerçekleştiği kabın hacmi III. CaCO3 katısının mol sayısı ve derişimi g
III. Başlangıçtaki SO2 ve O2 gazlarının mol 12
yukarıda verilen niceliklerden hangileri- 4=
sayısı kg
nin bilinmesi yeterlidir?
niceliklerinden hangileri bilinmelidir? 4·k g = 12
12
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II kg =
D) I ve III E) II ve III 4
D) II ve III E) I, II ve III kg = 3
7D 8A 9E 10E 11C 12B Kimyasal Tepkimelerde Denge 229

ÜNİTE
KONUYU
Derişimler Cinsinden Denge Sabiti (Kc) Hesaplamaları
2 Örnek
1. H2(g) + CI2(g) E 2HCI(g) 4. 2X(g) + Y(g) E Z(g) + 3T(g) Kc = 1
3 2COCI2(g) m CO2(g) + CCl4(g) Kc = 4
denklemine göre, 2 litrelik kapalı ve sabit Yukarıda denklemi verilen tepkime 1 litrelik
Yukarıda verilen tepkimede denge hacimli bir kapta t°C'de 2 mol H2, 4 mol CI2 sabit hacimli kapalı bir kaba belirli bir sıcak-
4 anında kapta 4 M COCl2 ve 2 M CO2
ve 4 mol HCI gazları dengededir. lıkta 8 mol X ve bir miktar Y gazı konularak
gazı bulunduğuna göre aynı sıcak-
5 lıkta CCl4 gazının denge derişimi kaç başlatılmıştır. Sistem aynı sıcaklıkta den-
Buna göre bu tepkimenin aynı sıcaklık-
molardır? geye ulaştığında kapta 6 mol T gazı bulun-
6 taki derişimler türünden denge sabitinin
maktadır.
(Kc) değeri kaçtır?
7 Buna göre başlangıçta kapta kaç mol Y
A) 1 B) 2 C) 4 D) 16 E) 32 gazı bulunur?
8 Çözüm
A) 2 B) 4 C) 16 D) 27 E) 29
9 2COCI2(g) m CO2(g) + CCl4(g)
Denge: 4 M 2M XM
6 CO 2 @ · 6 CCl 4 @
Kc =
6 COCl 2 @2
2·X
4= 2. X (mol/L)
(4) 2
X = 32 M 0,8
0,2
5. t°C'de 1 litrelik sabit hacimli ve kapalı bir
Zaman (dak) kapta 4 mol NH3 gazı ile başlatılan tepkime,
t°C'de 1 litrelik kapalı ve sabit hacimli bir 2NH3(g) E N2(g) + 3H2(g)
kapta 0,8 mol X gazı ile başlatılan bir den-
ge tepkimesinde, zamanla X'in derişiminde- denklemine göre, NH3 gazının %50'si ayrış-
ki değişim yukarıdaki grafikte gösterilmiştir. tığında dengeye ulaşmıştır.
Buna göre aynı sıcaklıkta, Buna göre aynı sıcaklıkta bu tepkimenin

Örnek derişimler türünden denge sabitinin (Kc)
2X(g) E Y(g) + Z(g) değeri kaçtır?
2CH4(g) m C2H2(g) + 3H2(g)
yukarıdaki denge tepkimesinin derişim- 27 27 3
tepkimesi 6 M CH4 gazı ile başlatılıyor. A) B) C)
lere bağlı denge sabitinin (Kc) değeri 4 16 2
1 1
Dengede C2H2 gazının derişimi 2 M ola- aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- D) E)
2 3
rak bulunuyor. miştir?
Buna göre tepkimenin aynı sıcaklık- 9 4
taki denge sabiti Kc nin sayısal değe- A) 9 B) 4 C) D) 1 E)
4 9
ri kaçtır?
Çözüm
2CH4(g) m C2H2(g) + 3H2(g)

Başlangıç: 6 M — —
3. H2(g) + Cl2(g) E 2HCl(g) Kc = 4
Değişim: –4 M +2 M +6M 6. 2SO2(g) + O2(g) E 2SO3(g) Kc = 8
———————————————— tepkimesine göre, 1 litrelik bir kaba, t°C'de
Denge: 2 M 2M 6M denge tepkimesine göre denge anında kap-
3'er mol H2 ve Cl2 gazları konularak denge-
ta 4 mol SO2 , 2 mol O2 ve 8 mol SO3 gazla-
7C2H2@ · 7H2@
3 ye ulaşması sağlanıyor.
rı bulunmaktadır.
Kc =
7CH4@
2
Buna göre aynı sıcaklıkta denge anında
Buna göre aynı sıcaklıkta reaksiyon ka-
2· ( 6 ) 3 kapta kaç mol HCl gazı bulunur?
Kc = bının hacmi kaç litredir?
22
Kc = 108 A) 1 B) 1,5 C) 2 D) 3 E) 4
A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
230 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1B 2C 3D 4E 5A 6C

ÜNİTE
7. t°C'de 1 litrelik kapalı sabit hacimli bir kapta, 10. 500 mililitrelik kapalı sabit hacimli bir kaba,
KONUYU
0,2 mol PCI3 , 0,4 mol CI2 ve 0,8 mol PCI5 t°C'de 4 mol COCI2 gazı konuluyor. ÖĞRENELİM 1
gazları,
COCI2(g) E CO(g) + CI2(g) Örnek 2
PCI3(g) + CI2(g) E PCI5(g)
tepkimesine göre COCI2 gazının bir miktarı N2O4(g) m 2NO2(g) Kc = 1 3
tepkimesine göre dengededir. ayrışıyor.
Yukarıda verilen tepkimede denge anın-
4
Denge anında, ileri tepkimenin hız sabiti Sistem dengeye ulaştığında kapta 1 mol da kapta 8 mol N2O4 ve 4 mol NO2 gazı
4·10 –2 olduğuna göre aynı sıcaklıkta ge- CI2 gazı bulunduğuna göre bu tepkime- bulunduğuna göre aynı sıcaklıkta kap
5
hacmi kaç litredir?
ri tepkimenin hız sabiti aşağıdakilerden nin aynı sıcaklıktaki derişimler türünden
hangisinde doğru olarak verilmiştir? denge sabitinin (Kc) değeri aşağıdakiler- 6
den hangisinde doğru verilmiştir? Çözüm
A) 4·10 –3 B) 4·10 –2 C) 0,8 7
2 1 1 1 1
A) B) C) D) E) N2O4(g) m 2NO2(g)
D) 0,4 E) 10 3 2 3 4 6 8
8 mol 4 mol
Denge: 9
VL VL
6 NO 2 @ 2
Kc =
6 N2O4 @
2
d
4
n
V
1=
8
d n
8. N2O4(g) E 2NO2(g) 11. N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) V
1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta 4 mol V = 2 litre
1 litrelik kapalı sabit hacimli bir kapta 4 mol
N2O4 gazı ile başlatılan yukarıda denklemi N2 ve 7 mol H2 gazları ile başlatılan yukarı-
verilen tepkime t°C'de dengeye ulaştığında, da denklemi verilen tepkime dengeye ulaş-
kapta toplam 6 mol gaz bulunmaktadır. tığında kapta 4 mol H2 gazı bulunuyor.
Buna göre aynı sıcaklıkta tepkimenin de- Buna göre aynı sıcaklıkta derişimler tü-
rişimler cinsinden denge sabitinin (Kc) ründen denge sabitinin (Kc) değeri aşağı-
değeri aşağıdakilerden hangisinde doğ- dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
ru verilmiştir?
1 1 1 1
Örnek
A) B) C) D) E) 1
48 32 12 3 2HF(g) m H2(g) + F2(g)
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 24
tepkimesinin t°C'deki derişimler türün-
den denge sabitinin (Kc) değeri 1'dir.
Buna göre 1 litrelik kapalı bir kapta
6 mol HF ile başlayan tepkime aynı sı-
caklıkta dengeye ulaştığında kaptaki
H2 gazının mol sayısı kaç olur?
Çözüm
2HF(g) m H2(g) + F2(g)

Başlangıç: 6 mol — —
12. 2SO2(g) + O2(g) E 2SO3(g) Değişim: –2 X +X +X
9. 2HCl(g) E Cl2(g) + H2(g)
————————————————
tepkimesinin t°C’deki derişimler türünden
tepkimesinin belirli bir sıcaklıkta derişimler ^ 6 - 2X h X X
cinsinden denge sabitinin (Kc) değeri 2'dir. Denge:
denge sabitinin değeri 0,01'dir. 1L 1L 1L
2 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba 4 mol
SO2 ve bir miktar O2 gazları konularak tep- 7H2@ · 7F2@
Buna göre 2 litrelik sabit hacimli kapalı Kc =
7HF@
2
bir kapta 0,06 mol HCl ile başlayan tepkime başlatılıyor.
kime aynı sıcaklıkta dengeye ulaştığında X·X
Sistem aynı sıcaklıkta dengeye ulaştığın- 1=
kapta kaç mol H2 gazı bulunur? ( 6 - 2X ) 2
da kapta 2 mol SO3 gazı bulunduğuna gö-
X = 6 – 2X
A) 1.10 –1 B) 1.10 –2 C) 5·10 –3 re, başlangıçta kaba kaç mol O2 gazı ko-
3X = 6
nulmuştur?
D) 5·10 –4 E) 2,5·10 –5 X=2
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6
7A 8D 9C 10A 11A 12B Kimyasal Tepkimelerde Denge 231

ÜNİTE
KONUYU
Kısmi Basınçlar Cinsinden Denge Sabiti ve Kp – Kc İlişkisi
2
Öğretmen Notu 1. • Kısmi basınçlar türünden denge sabiti, 3.
Denge bağıntısı
Tepkime denklemi
3 Kp'dir. Kp hesaplanırken sadece tepki- (Kp)
Kısmi Basınçlar Cinsinden
medeki gazların kısmi basınçları denge
4 Denge Sabiti PH · PCO
bağıntısına yazılır. 2
I. C(k) + H2O(g) E CO(g) + H2(g) Kp = PH
Kısmi basınçlar cinsinden denge sabiti 2O
5 Kp şeklinde gösterilir.
• Kp ile Kc arasında, Kp = Kc·(R·T)∆n ilişki-
si bulunur. PCO · PCF
6 aX(g) + bY(g) m cZ(g) + dT(g) Kp = 2 4
• ∆n = Ürünlerdeki gazların katsayıları II. 2COF2(g) E CO2(g) + CF4(g) 2
PCOF
2
7 PZc · PTd toplamı–girenlerdeki gazların katsayı-
Kp =
PXa · PYb ları toplamı
8 SO2(g) + 2H2S(g) E
formülünden hesaplanır. III. P2 H O
2
9 K
2H2O(s) + 3S(k) p =
Kısmi basınçlar Aşağıdakilerden hangisinde kısmi ba- P2H S · PSO
2 2
cinsinden denge sabiti
sınçlar türünden denge sabiti (Kp) ile de-
Kp – Kc ilişkisi rişimler türünden denge sabiti (Kc) ara-
K Yukarıdaki tabloda gösterilen tepkime-
Kp = Kc.(R·T)∆n sında Kp = c eşitliği vardır? lerden hangilerinin kısmi basınçlar cin-
R·T
22, 4 (R: Gaz sabiti, T: Mutlak sıcaklık) sinden denge bağıntıları (Kp) karşısında
R= (İdeal gaz sabiti) doğru verilmiştir?
273 A) 2SO2(g) + O2(g) E 2SO3(g)
T = Mutlak sıcaklık (K) B) H2(g) + I2(g) E 2HI(g) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
∆n =
Ürünlerdeki gazların
–
Girenlerdeki gazların C) 2H2O(g) + 2CI2(g) E 4HCl(g) + O2(g) D) II ve III E) I, II ve III
katsayıları toplamı katsayıları toplamı
D) N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g)
∆n = 0 ise Kp = Kc E) CaCO3(k) E CaO(k) + CO2(g)
Örnek
2H2S(g) + CH4(g) E CS2(k) + 4H2(g)

Yukarıdaki denge tepkimesinde Kp ve
Kc arasındaki ilişki aşağıdakilerden
A) Kp = Kc · (R·T)2
B) Kp = Kc · (R·T)
C) Kp = Kc
Kc
D) Kp =
(R·T) 2 4. A 2 + 2B2 E 2AB2
Kc tepkimesinin kısmi basınçlar türünden den-
E) K p =
R·T 1
ge bağıntısı, Kp = şeklindedir.
2. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinde PA
2
Kp = Kc·(R·T)∆n formülündeki ∆n değe- Buna göre bu tepkime ile ilgili aşağıdaki ifa-
Çözüm ri 1'dir? delerden hangisinin doğruluğu kesindir?
A) X(g) + 2Y(g) E 2Z(g) A) Tepkimede B2 sıvı, AB2 katıdır.

2H2S(g) + CH4(g) E CS2(k) + 4H2(g)
B) X(g) + Y(k) E 2Z(g) B) Tepkimenin derişimler cinsinden denge
tepkimesi için
C) X(g) + 2Y(g) E Z(g) 1
∆n = 4 – (2 + 1) = 1'dir. bağıntısı, Kc = şeklindedir.
[ A2]
Kp = Kc · (R·T)∆n eşitliğinde D) X(g) + Y(g) E Z(g) C) Homojen denge tepkimesidir.
∆n yerine 1 yazılırsa, E) X(k) + 2Y(g) E M(s) + 4Z(g) D) A 2 gaz fazında bulunmaktadır.
Kp = Kc · (R·T) olur. E) Derişimler türünden denge bağıntısında
Cevap: B B2 bulunmaz.
232 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1A 2B 3C 4D

ÜNİTE
5. C4H8(g) + 6O2(g) $ 4H2O(s) + 4CO2(g) 8. I. BaCO3(k) E BaO(k) + CO2(g)
KONUYU
tepkimesinin kısmi basınçlar türünden II. C(k) + O2(g) E CO2(g)
ÖĞRENELİM 1
denge bağıntısı (Kp) aşağıdakilerden III. N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) Örnek 2

hangisinde doğru olarak verilmiştir?
IV. PCI3(g) + CI2(g) E PCI5(g) 3O2(g) m 2O3(g) 3
PC · P6 PCO
4H8 O2 2
A) KP = B) KP = tepkimesinin 0°C'de derişimler cinsin-
4
PCO PO · PC V. Fe3O4(k) E 3Fe(k) + 2O2(g) 4
2 2 4H8 den denge sabitinin (Kc) değeri 8,96'dır.
2 4 4 Yukarıda verilen tepkimelerden hangi- 5
PCO · PH PCO Buna göre tepkimenin aynı sıcaklıkta
2O
2 2 sinin derişimler türünden denge sabiti
C) KP = 6
D) KP = 6 kısmi basınçlar cinsinden denge sa-
PC H · PO PO ·P (Kc), kısmi basınçlar türünden denge sa- 6
4 8 2 2 C4H8 bitinin (Kp) değeri kaçtır?
4 4
bitine (Kp) eşittir?
PCO · PH 7
2 2O
E) KP = 6 A) I B) II C) III D) IV E) V
PO · PC H
2 4 8
Çözüm 8
9
T = 0°C + 273 = 273 K
6. Cu( k ) + 2 H+( suda ) Cu2( suda
+
E ) + H2 ( g )
9. • H2(g) + Cl2(g) E 2HCl(g) ∆H < 0 Kp = Kc · (R·T)∆n ∆n = 2 - 3 = -1
tepkime denkleminin derişimler cinsin-
22, 4 –1
Kp = 8,96 · d ·273 n
den (Kc) ve kısmi basınçlar cinsinden • CaO(k) + CO2(g) E CaCO3(k) ∆H < 0
(Kp) denge bağıntıları aşağıdakilerden 273
Yukarıdaki denge tepkimeleri ile ilgili; Kp = 0,4
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I. Minimum enerjiye eğilim ürünler lehinedir.
Kc Kp II. Homojen denge tepkimesidir.
A) 2+
[ Cu ] · [ H2] PH III. Kp = Kc eşitliği vardır.
2
[ Cu ] · [ H+] 2 verilenlerden hangileri ortak değildir?
B) [ Cu2+] PH A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

2
[ H+] 2 D) I ve III E) II ve III
C) [ H2] · [ Cu ] 2+ PH
2
Örnek
[ H+] 2
Sabit hacimli kapalı bir kapta 0°C'de
D) [ H2] · [ Cu2+] ( PH ) 2
2 3 2NO2(g) m N2O4(g)
[ H+] 2 10. 2Fe(k) +
O $ Fe2O3(k)
2 2(g) tepkimesi dengede iken NO2 ve N2O4
[ H2] tepkimesinin kısmi basınçlar cinsinden gazlarının kısmi basınçları sırası ile
E) ( PH ) 2
2 denge sabiti (Kp) ile derişimler cinsinden 2 atm ve 8 atm'dir.
[ H+] 2
denge sabiti (Kc) arasındaki ilişkiyi belir- Buna göre tepkimenin aynı sıcaklıkta
ten, Kp = Kc·(R·T)∆n eşitliğindeki ∆n değe- derişimler cinsinden denge sabitinin
ri aşağıdakilerden hangisinde doğru ve- (Kc) değeri kaçtır?
rilmiştir?
7. Bir kimyasal denge tepkimesinde derişim-
ler cinsinden denge sabiti (Kc) ile kısmi ba- 1 3 3
A) – B) –1 C) – D) +1 E) +
sınçlar cinsinden denge sabiti (Kp) arasın- 2 2 2 Çözüm
daki ilişki; Kp = Kc·(R·T)–2 şeklindedir.
2NO2(g) m N2O4(g)
Buna göre;
Denge: 2 atm 8 atm
I. Girenlerde gaz fazında 2 çeşit madde
bulunur. PN O
2 4 8
II. Ürünlerde gaz fazında madde bulunur. 11. A(k) + B(g) E 2C(g) Kp = = & Kp = 2
2
P NO (2) 2
III. Girenlerdeki gaz fazındaki maddelerin tepkimesinin 273°C'deki Kp değeri 112'dir. 2
katsayıları toplamı ürünlerdekinden 2 T = 0°C + 273 = 273 K
fazladır. Buna göre aynı sıcaklıkta tepkimenin Kc T
K p = K c · (R·T) n Tn = 1 - 2
değeri aşağıdakilerden hangisinde doğ-
yargılarından hangilerinin doğruluğu ke- Tn = - 1
ru verilmiştir?
sindir? –1
22, 4
A) 5 B) 2,5 C) 22,4 2 = K ·d ·273 n
c 273
D) 112 E) 224 K c = 44, 8
5D 6C 7B 8B 9E 10C 11B Kimyasal Tepkimelerde Denge 233

ÜNİTE
KONUYU
Kısmi Basınçlar Cinsinden Denge Sabiti ve Kp – Kc İlişkisi
2 Örnek 1. 0°C'de 4 atm basınç yapan NH3 gazının bir 4. Basınç (atm)
3 Sabit hacimli kapalı bir kapta, kısmı sabit sıcaklık ve hacimde,
H2(g) + F2(g) m 2HF(g) 2NH3(g) E N2(g) + 3H2(g) 4,48 X, Y

4
yukarıda denklemi verilen tepkime den- tepkimesine göre ayrışarak dengeye geldi-
5 gede iken gazların kısmi basınçları eşittir.
ğinde kaptaki toplam basınç 6 atm oluyor.
Buna göre bu tepkimenin kısmi ba-
6 Buna göre tepkimenin aynı sıcaklıktaki Zaman
sınçlar türünden denge sabitinin (Kp)
değeri kaçtır? kısmi basınçlar türünden denge sabitinin Kapalı sabit hacimli boş bir kaba XY katısı
7
(Kp) değeri aşağıdakilerden hangisinde konularak ısıtıldığında;
8 doğru verilmiştir?
XY(k) E X(g) + Y(g)
Çözüm 27 27
9 A) 1 B) 2 C) 3 D) E) denge tepkimesi kurulmuştur. Dengede bu-
4 2
lunan X ve Y gazlarının kısmi basınçlarının
H2(g) + F2(g) m 2HF(g)
zamanla değişimi grafikte gösterilmiştir.
Denge : P P P
Denge sıcaklığı 273°C olduğuna göre,
P2 bu tepkimenin aynı sıcaklıktaki derişim-
HF
K =
p PH ·PF ler türünden denge sabitinin (Kc) değe-
2 2 ri aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
2
P rak verilmiştir?
Kp =
P·P 1 1
Kp = 1 A) 1 B) C)
40 100
1 3
2. 0°C'de sabit hacimli bir kapta, D) E)
1000 1000
C4H8(g) E 2C2H4(g)
tepkimesinin derişimlere bağlı denge sabiti

Kc nin değeri 2'dir.
Buna göre aynı sıcaklıktaki kısmi ba- 5. H2S(g) + I2(k) E 2HI(g) + S(k)
sınçlar cinsinden denge sabiti Kp nin de- tepkime denklemi için, Kp = Kc·(RT)∆n ba-
ğeri aşağıdakilerden hangisinde doğru ğıntısındaki ∆n değeri aşağıdakilerden
verilmiştir? hangisinde doğru verilmiştir?
Örnek A)
1
B)
1
C) 22,4
22, 4 44, 8 A) 2 B) 1 C) 0 D) –1 E) –2
C(k) + O2(g) m CO2(g) Kp = 4
D) 44,8 E) (22,4)2
tepkimesi dengede iken CO2 gazının
kısmi basıncı 1 atm olduğuna göre
aynı sıcaklıkta O2 gazının dengedeki
kısmi basıncı kaç atm dir?
6. İçi boşaltılmış cam bir kaba 25°C'de katı hâl-
deki saf AB2 bileşiği konulmuştur. Aynı sıcak-
lıkta gerçekleşen;
Çözüm
AB2(k) E A(g) + 2B(g)
C(k) + O2(g) m CO2(g)
tepkime denklemine göre tepkime dengeye
Denge: P atm 1 atm ulaştığında toplam gaz basıncı 0,6 atm ola-
3. A(g) + 2B(g) E 2C(g) rak ölçülmüştür.
PCO
2
Kp = tepkimesinin 0°C'de derişimler cinsinden Buna göre bu tepkimenin aynı sıcaklık-
PO
2
denge sabitinin (Kc) değeri 11,2'dir. ta kısmi basınçlar türünden denge sabi-
1 Buna göre tepkimenin aynı sıcaklıkta tinin (Kp) değeri aşağıdakilerden hangi-
4=
P kısmi basınçlar cinsinden denge sabiti sinde doğru olarak verilmiştir?
1 (Kp) kaçtır?
P= atm A) 0,4 B) 0,8 C) 0,16
4
A) 0,05 B) 0,5 C) 1 D) 2 E) 4 D) 0,032 E) 0,064
234 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1D 2D 3B 4C 5B 6D

ÜNİTE
7. Kapalı sabit hacimli boş bir kaba t°C'de, gaz 10. Sabit hacimli kapalı bir kaba bir miktar X ga-
KONUYU
basıncı 4 atm oluncaya kadar COCI2 gazı zı konuluyor. ÖĞRENELİM 1
konuluyor.
Sabit sıcaklıkta gerçekleşen; Örnek 2
Sistem t°C'de,
2X(g) E Y(g) + Z(g) H2(g) + Cl2(g) m 2HCl(g) 3
COCI2(g) E CO(g) + CI2(g) 1 litrelik sabit hacimli kapta dengedeki
yukarıda denklemi verilen tepkime den-
sistemde 1 mol H2, 1 mol Cl2 ve 2 mol 4
tepkime denklemine göre dengeye ulaştığın- geye ulaştığında X gazının kısmi basın-
HCl gazları vardır.
da kaptaki toplam gaz basıncı 6 atm oluyor. cı, Y gazının kısmi basıncının 3 katı oldu- 5
ğuna göre, tepkimenin kısmi basınçlar tü- Denge anında gazların kaba uygula-
Buna göre t°C’de tepkimenin kısmi ba- dığı toplam basınç 1,6 atm olduğuna 6
ründen denge sabitinin (Kp) değeri aşağı-
sınçlar türünden denge sabitinin (Kp) de- göre tepkimenin aynı sıcaklıkta kıs-
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? mi basınçlar cinsinden denge sabiti
ğeri aşağıdakilerden hangisinde doğru 7
1 1 Kp nin değeri kaçtır?
verilmiştir? A) 9 B) 3 C) 1 D) E)
9 27 8
Çözüm
A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
nT = 1 + 1 + 2 = 4 mol 9
PT = 1,6 mol
1
PH = · 1, 6 = 0, 4 atm
2 4
1
PCl = · 1, 6 = 0, 4 atm
2 4
2
PHCl = · 1, 6 = 0, 8 atm
4
H2(g) + Cl2(g) m 2HCl(g)
11. 0°C'de 5,6’şar mol A, B ve C gazları 11,2 lit- Denge : 1 mol 1 mol 2 mol
8. Sabit hacimli kapalı bir kapta gerçekleşen,
. . .
relik sabit hacimli kapalı bir kapta; 0,4 atm 0,4 atm 0,8 atm
CO(g) + 2H2(g) E CH3OH(g) AEB+C
P2 (0, 8)
2
yukarıda denklemi verilen tepkime 20°C'de HCl
tepkime denklemine göre dengededir. Kp = K =
PH ·PCl p
dengeye ulaştığında kapta 0,2 mol H2, (0, 4) 2
Buna göre bu tepkimenin aynı sıcaklık- 2 2
0,5 mol CO ve 0,8 mol CH3OH gazlarının
ta kısmi basınçlar cinsinden denge sabiti K =4
bulunduğu belirleniyor. p
Kp nin değeri aşağıdakilerden hangisin-
Denge anında kaptaki toplam gaz basın- de doğru olarak verilmiştir? Örnek
cı 3 atm olduğuna göre, 20°C'de tepkime-
nin kısmi basınçlar türünden denge sa- A) 5,6 B) 11,2 C) 22,4 Kapalı sabit hacimli boş bir kaba t°C'de
gaz basıncı 8 atm oluncaya kadar SO3
biti Kp nin değeri aşağıdakilerden hangi- D) 33,6 E) 44,8 gazı konuyor.
2SO3(g) m 2SO2(g) + O2(g)
A) 0,4 B) 1,6 C) 3,2 D) 10 E) 12 Sistem yukarıda verilen denkleme göre
dengeye ulaştığında kaptaki toplam gaz
basıncı 10 atm oluyor.
Buna göre tepkimenin aynı sıcaklık-
taki kısmi basınçlar cinsinden denge
sabitinin (Kp) değeri kaçtır?
Çözüm
2SO3(g) m 2SO2(g) + O2(g)
Başlangıç: 8 atm — —
Değişim: -2P +2P +P
9. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinde kıs- 12. A(k) + B(g) E 2C(g) Kc = 0,5 —————————————————
Denge: 8-2P 2P P
mi basınçlar türünden denge sabiti (Kp)
27°C'de dengede olan yukarıdaki tepki- 8 – 2P + 2P + P = 10
ile derişimler türünden denge sabiti (Kc) P=2
menin kısmi basınçlar cinsinden den-
arasında Kp = Kc·R·T eşitliği vardır? PSO = 4 atm
ge sabitinin (Kp) değeri aşağıdakilerden 3
A) N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) hangisinde doğru verilmiştir? PSO = 4 atm
2
B) 2H2O(g) + 2CI2(g) E 4HCI(g) + O2(g) 1 PO = 2 atm
A) B) 12,3 C) 24,6 2
12, 3 2
C) H2(g) + F2(g) E 2HF(g) P SO ·PO
4 2 ·2
2
D) (12,3) E) (24,6)2 2 2
D) NH3(g) + HCI(g) E NH4CI(k) Kp = = =2
2
P SO 42
E) 2SO2(g) + O2(g) E 2SO3(g) 3
7B 8D 9B 10D 11B 12B Kimyasal Tepkimelerde Denge 235

ÜNİTE
KONUYU
Kimyasal Tepkimeler ile Denge Sabiti Arasındaki İlişki
2 Öğretmen Notu 4. N2O4(g) E 2NO2(g)

1. Sabit sıcaklıkta bir kimyasal tepkime
3 Kimyasal Tepkimeler İle Denge Sabiti denklemi ters çevrilirse, denge sabiti yukarıda denklemi verilen tepkimenin belir-
Arasındaki İlişki
4 Kc nin değerinin çarpmaya göre tersi li bir sıcaklıkta derişimlere bağlı denge sabi-
• Bir kimyasal tepkime denklemi ters
1 ti Kc = 16'dır.
5
çevrilirse, denge sabitinin çarpmaya f K p alınır.
göre tersi alınır. c Buna göre,
CO2 + H2 m CO + H2O Kc
6 1 1
4NO2(g) E 2N2O4(g)
CO + H2O m CO2 + H2 Kc = Kc Buna göre;
2 1
7 • Tepkime denklemi herhangi bir katsa- X+YEZ tepkimesinin aynı sıcaklıktaki derişimle-
yı ile çarpılır ya da bölünürse, çarpı- re bağlı denge sabitinin (Kc) sayısal de-
8 lan ya da bölünen sayı denge sabiti- denge tepkimesinin derişimler türünden
ğeri aşağıdakilerden hangisinde doğru
ne üs olarak yazılır. denge sabitinin değeri Kc = 4 olduğuna
9 verilmiştir?
N2 + O2 E 2NO Kc göre Z E X + Y tepkimesinin aynı sıcak-
1
2N2 + 2O2 E 4NO Kc = (Kc )2 lıktaki Kc değeri aşağıdakilerden hangi- 1 1
A) B) C) 1
2 1
sinde doğru verilmiştir? 256 16
1 1 1
Kc
N2 + O2E NO Kc =(Kc ) = 2 1 D) 16 E) 256
2 2 3 1 1 1
A) –4 B) 2 C) 1 D) E)
• Bir kimyasal tepkime birden fazla tep- 4 8
kimenin toplamı şeklinde yazılabi-
liyorsa net tepkimenin denge sabiti
toplanan tepkimelerin denge sabitle-
rinin çarpımına eşittir. 5.
Bir denge tepkimesi herhangi bir katsa-
I. H2 + ICl m HI + HCl Kc
1 yı ile çarpılırsa, o sayı denge sabitine üs
II. ICI + HI m I2 + HCl Kc
2 olarak yazılır.
I. ve II. tepkimeler taraf tarafa toplan- 2. Denge tepkimesi birden fazla tepkime-
dığında III. tepkime elde edilir. 2A(g) + B(g) E A2B(g) K1
nin toplamından elde ediliyorsa bu den-
III. H2 + 2ICl m I2 + 2HCl Kc ge tepkimesinin denge sabiti, toplanan
3 AB(g) + A(g) E A2B(g) K2
Kc = Kc · Kc tepkimelerin denge sabitlerinin çarpı-
3 1 2
Yukarıda t°C de gerçekleşen iki tepkimeye
mına eşittir.
ait tepkime denklemleri ve denge sabitleri
verilmiştir.
Aşağıda aynı sıcaklıkta gaz fazında gerçek-
Örnek Buna göre,
leşen denge tepkimeleri verilmiştir.
N2(g) + 3H2(g) m 2NH3(g) A + 2B E C + D K1 = 2 A 2B(g) + B(g) E 2AB(g)
tepkimesinin denge sabiti K1 dir. C+DEE+F K2 = 5 tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sa-
Buna göre, A + 2B E E + F K3 = ? bitinin K1 ve K 2 cinsinden değeri aşağı-
1 3 dakilerden hangisine eşittir?
NH3(g) m 2 N2(g) + 2 H2(g) Buna göre "K3" olarak belirtilen denge
sabitinin değeri aşağıdakilerden hangi- K1 ( K1) 2
A) K1·K 2 B) C)
tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sinde doğru verilmiştir? K2 K2
sabitinin K1 cinsinden değeri aşağıda-
A) 2 B) 5 C) 10 D) 20 E) 50 K1
kilerden hangisinde doğru verilmiştir? D) K1·(K 2)2 E)
1 ( K2) 2
A) K 1 B) K 1 C) K12
1 1
D) K1 E) K 2
1
6. 2NH3(g) E N2(g) + 3H2(g)

Çözüm
Yukarıda denklemi verilen tepkimenin be-
N2(g) + 3H2(g) m 2NH3(g) K1
lirli bir sıcaklıktaki derişimler türünden
Yukarıda verilen tepkime denklemi ters 1 1
3. 2HCI(g) + O E H2O(g) + CI2(g) , Kc = a denge sabitinin değeri, Kc = olduğuna
çevrilip, 2'ye bölünmüştür. Bu neden- 2 2(g) 25
le denge sabitinin çarpmaya göre tersi tepkime denklemine göre, göre aynı sıcaklıkta,
1
alınıp üzerine üs olarak yazılmalıdır.
2 2H2O(g) + 2CI2(g) E 4HCI(g) + O2(g) 1 3
N + H E NH3(g)
1 2 2(g) 2 2(g)
NH3(g) m N + 3H denge tepkimesinin aynı sıcaklıktaki den-
2 2(g) 2 2(g)
ge sabitinin (Kc) değeri aşağıdakilerden tepkimesinin Kc değeri aşağıdakilerden
1 1
( K1 ) 1 / 2
=
hangisinde doğru verilmiştir? hangisinde doğru verilmiştir?
K1
1 1
Cevap: D 1 1 A) 5 B) C) D) 25 E) 125
A) a4 B) a2 C) a D) E) 5 25
a a2
236 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1D 2C 3E 4A 5E 6A

ÜNİTE
7. Aşağıda bir tepkimeye ait tepkime denkle- 10. CO(g) + CI2(g) E COCI2(g)
KONUYU
mi ve belirli bir sıcaklıktaki denge sabiti ve-
tepkimesinin t°C'deki denge sabiti Kc 'dir.
ÖĞRENELİM 1
rilmiştir. 1
Örnek 2
Buna göre,
X(g) + Y(g) E Z(g) K1 = 4
3COCI2(g) E 3CO(g) + 3CI2(g) H2(g) + l2(k) m 2Hl(g) 3
Buna göre,
tepkimesinin t°C'de derişimler cinsinden
tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sa- 4
2X(g) + 2Y(g) E 2Z(g) K2 denge sabitinin (Kc) değeri 16 dır.
biti Kc 'nin Kc cinsinden eşiti aşağıdaki-
1 1 1
2 1 Buna göre, 5
X + Y E Z( g ) K3 lerden hangisinde doğru verilmiştir? 1 1
2 (g) 2 (g) 2 Hl(g) m H2(g) + l2(k)
3 1 2 2 6
yukarıdaki tepkimelerin denge sabitleri A) 3·Kc B) C) tepkimesinin aynı sıcaklıktaki deri-
1 Kc K3c
K 2 ve K3 ün aynı sıcaklıktaki sayısal de- 1 1 şimler cinsinden denge sabitinin (Kc) 7
ğerleri kaçtır? 1 değeri kaçtır?
D) K3c E)
1 3 ·Kc 8
1
K2 K3
Çözüm 9
A) 1 8
4
H2(g) + l2(k) m 2Hl(g)
B) 4 8
Yukarıda verilen tepkime denklemi ters
C) 16 8
çevrilip, 2'ye bölünmüştür. Bu neden-
D) 16 2 le denge sabitinin çarpmaya göre tersi
1
E) 32 16 alınıp üzerine üs olarak yazılmalıdır.
2
1
K =d n2
1
c 16
1
8. Aşağıda denklemleri verilen tepkimeler gaz 11. 2NH3(g) E N2(g) + 3H2(g) K =
c 4
fazında gerçekleşmektedir.
yukarıda denklemi verilen tepkimenin 25°C’de-
1 3
I. N + H E NH3 ki derişimler cinsinden denge sabitinin (Kc) de-
2 2 2 2
1
II. 2NH3 E N2 + 3H2 ğeri 'dir.
2
II. tepkimenin belirli bir sıcaklıktaki derişim- Buna göre 25°C’de gerçekleşen,
ler türünden denge sabiti Kc = 16 dır.
3N2(g) + 9H2(g) E 6NH3(g)
Örnek
Buna göre I. tepkimenin aynı sıcaklıkta-
tepkimesi dengede iken ileri tepkimenin
ki ileri hız sabitinin geri hız sabitine ora- Aşağıda belirli bir sıcaklıkta gerçekleşen
hız sabiti 2 olduğuna göre geri tepkime-
ki tepkimelere ait tepkime denklemleri ve
nı f p aşağıdakilerden hangisinde doğ-
nin hız sabitinin değeri kaçtır? denge sabiti değerleri verilmiştir.
kg
1 1 CO(g) + Cl2(g) m COCl2(g) Kc = 4
ru verilmiştir? A) 2 B) 4 C) 8 D) E)
4 8
2CO(g) + O2(g) m 2CO2(g) Kc = X
1 1
A) B) C) 1 D) 4 E) 16 Verilen tepkimelerden yola çıkılarak
4 16
elde edilen,
2COCl2(g) + O2(g) m 2CO2(g) + 2Cl2(g)
tepkimesinin aynı sıcaklıktaki derişim-
ler türünden denge sabitinin (Kc) de-
ğeri 2 olarak bulunduğuna göre X in
9. Kapalı bir kapta ve belirli bir sıcaklıkta ger- değeri kaçtır?
çekleşen,
3
Cu2+ 2+ 12. H2S(g) + O E H2O(s) + SO2(g) Kc = 3
(suda) + Zn(k) E Zn (suda) + Cu(k) 2 2(g)
Çözüm
tepkimesinin derişimler türünden denge sa- CS2(g) + 3O2(g) E CO2(g) + 2SO2(g) Kc = 18
1
bitinin (Kc) değeri 9'dur. Yukarıda belirli bir sıcaklıkta bulunan den- 2COCl2(g) m 2CO + 2Cl2(g) Kc =
16
Buna göre aynı sıcaklıkta gerçekleşen; ge reaksiyonlarına göre; 2CO(g) + O2(g) m 2CO2(g) Kc = X
—————————————————
2Zn2+ 2+ CS2(g) + 2H2O(s) E CO2(g) + 2H2S(g)
(suda) + 2Cu(k) E 2Zn(k) + 2Cu (suda) 2COCl2(g) + O2(g) m 2CO2(g) + 2Cl2(g) Kc = 2
tepkimesinin derişimler türünden denge tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sa- 1

·X = 2
sabitinin (Kc) değeri kaçtır? bitinin (Kc) değeri kaçtır? 16
X = 32
1 1 1 A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 9
A) 81 B) 27 C) D) E)
27 81 243
7D 8A 9D 10C 11D 12 A Kimyasal Tepkimelerde Denge 237

ÜNİTE
KONUYU
Dengeye Etki Eden Faktörler
2
Öğretmen Notu 1. 3. Kapalı ve sabit hacimli bir kapta,
Dengedeki bir sistemde aynı sıcaklıkta
3 denge tepkimesinde yer alan maddeler- I2(k) + H2(g) E 2HI(g)
DENGEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
den birinin derişimi artırılırsa, sistem bu reaksiyonu dengede iken aynı sıcaklıkta ka-
4 • Le Chatelier İlkesi: Dengedeki bir
sisteme dışarıdan dengeyi bozacak maddeyi azaltacağı yöne doğru ilerler. ba bir miktar I2 katısı ilave ediliyor.
5 bir faktör etki ederse sistem bu etki- Buna göre;
yi azaltacağı yöne ilerler. Sistem ye- 2SO3(g) E 2SO2(g) + O2(g)
6 niden dengeye ulaşıncaya kadar bu I. I2 katısının birim hacimdeki mol sayısı
reaksiyonu kapalı ve sabit hacimli bir kapta
eğilim aynı yönde devam eder. artar.
7 dengede iken aynı sıcaklıkta kaba bir miktar
1. DERİŞİM II. Denge ürünler yönüne bozulur.
SO3 gazı ekleniyor.
8 Dengedeki bir sisteme aynı sıcaklıkta
III. H2 gazının derişimi azalır.
Buna göre;
denge bağıntısında yer alan maddeler- yargılarından hangileri yanlıştır?
9 I. Denge ürünler yönüne bozulur.
den biri eklenirse sistem eklenen mad-
deyi azaltacağı yönde hareket eder. II. Sistem tekrar dengeye geldiğinde, SO3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Eğer denge bağıntısında yer alan mad- gazının derişimi ilk duruma göre azalır- D) II ve III E) I, II ve III
delerden biri uzaklaştırılırsa sistem aza- ken, SO2 ve O2 gazlarının derişimi ilk
lan maddenin miktarını artıracağı yönde duruma göre artar.
hareket eder. III. Denge sabitinin değeri değişmez.
Uyarı yargılarından hangileri doğrudur?
• Dengedeki bir sistemde denge ba- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

ğıntısında yer alan maddelerden her- D) I ve III E) I, II ve III
hangi birinin aynı sıcaklıkta derişimi
değiştirilirse denge sistemi bu etkiyi
azaltacağı yöne hareket eder ancak
denge sabitinin (Kc) değeri değişmez.
CO(g) + Cl2(g) m COCl2(g)

tepkimesi sabit hacimli kapalı bir kapta 4. 2CO(g) + O2(g) E 2CO2(g)
dengededir.
tepkimesi sabit hacimli kapalı bir kapta den-
a) Bir miktar CO gazı eklenirse; (Aynı
sıcaklıkta) gede iken aynı sıcaklıkta kaba bir miktar O2
Derişim 2. gazı ilave ediliyor.
Dengedeki bir sistemde aynı sıcaklıkta
COCI2
denge tepkimesinde yer alan maddeler- Kaptaki maddelerin derişim-zaman de-
t1 : 1.denge
anı den birinin derişimi azaltılırsa, sistem bu ğişimi grafiği aşağıdakilerden hangisi gi-
CI2
t2 : 2.denge
maddeyi artıracağı yöne doğru ilerler. bi olur?
anı
CO A) Derişim (M) B) Derişim (M)
Kapalı ve sabit hacimli bir kapta,
Zaman
t1 t2 CO CO
H2(g) + F2(g) E 2HF(g) O2 O2
• CO gazının derişimi artar. CO2
reaksiyonu dengede iken aynı sıcaklıkta CO2
• Denge sistemi ürünler yönüne ilerler.
kaptan bir miktar H2 gazı dışarı alınıyor.
• Kc nin değeri değişmez. Zaman Zaman
Buna göre; C) Derişim (M) D) Derişim (M)
b) Bir miktar COCl2 gazı eklenirse; I. Denge girenler yönüne bozulur. CO
(Aynı sıcaklıkta) II. Yeni kurulan dengede, ilk dengedekine CO
Derişim O2 O2
göre H2 ve HF gazlarının derişimi aza-
COCI2 lırken, F2 gazının derişimi artar. CO2 CO2
CI2
III. İleri tepkimenin hız sabitinin geri tepki- Zaman Zaman
menin hız sabitine oranı değişmez.
E) Derişim (M)
CO
yargılarından hangileri doğrudur? CO
Zaman O2
t1 t2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• COCl2 gazının derişimi artar. D) II ve III E) I, II ve III CO2
• Denge sistemi girenler yönüne ilerler.
• Kc nin değeri değişmez. Zaman
238 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1D 2E 3E 4B

ÜNİTE
5. Kapalı bir kapta, 8. Aşağıdaki grafikte X, Y ve Z maddelerin-
KONUYU
N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) den oluşan dengedeki bir tepkimeye t anın- ÖĞRENELİM 1
da aynı sıcaklıkta yapılan bir etkiye bağlı de-
reaksiyonu dengededir. 2
rişimlerdeki değişim gösterilmiştir. Öğretmen Notu
Dengedeki NH3 gazının derişimini artırmak 3
Derişim (mol/L)
için, HACİM
I. Aynı sıcaklıkta tepkime kabının hacmini X 4
• Gaz fazındaki denge tepkimelerinde
küçültmek. gaz moleküllerinin sayısı korunuyor-
Y 5
II. Aynı sıcaklık ve hacimde ortama NH3 sa hacim değişimi dengeyi etkilemez.
gazı eklemek. 6
Z CO2(g) + H2(g) m CO(g) + H2O(g)
III. Aynı sıcaklık ve hacimde ortama N2 ga-
7
zı eklemek. a) Hacim artırılırsa; b) Hacim azaltılırsa;
Zaman tüm maddelerin tüm maddelerin
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygula- t derişimleri azalır. derişimleri artar. 8
nabilir? Derişim Derişim
Buna göre bu tepkimenin denklemi aşa- 9
H2O H2O
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II ğıdakilerden hangisi olabilir?
D) Yalnız II E) Yalnız III A) X(k) + Y(g) E Z(g) B) Z(k) E X(g) + Y(g) CO CO
H2 H2
C) X(g) + Y(g) E Z(g) D) Y(g) + Z(g) E X(g)
CO2 CO2
E) X(g) + Z(g) E Y(g)
t1 t2 Zaman t1 t2 Zaman
6. 9. Kapalı bir kapta, • Gaz fazındaki bir denge tepkimesin-

Gaz hâldeki molekül sayısının korunduğu
de, gaz molekül sayısı korunmuyor-
tepkimelerde aynı sıcaklıkta hacim deği- PCl3(g) + Cl2(g) E PCl5(g)
sa; aynı sıcaklıkta hacim azaltıldığın-
şimi dengeyi etkilemez.
reaksiyonu dengede iken aynı sıcaklıkta kap da toplam gaz basıncı artar. Basıncın
hacmi artırılıyor. azalması için denge sistemi gaz mol
I. 2C(k) + 3H2(g) E C2H6(g) sayısının azalacağı yöne doğru hare-
Buna göre;
II. H2(g) + F2(g) E 2HF(g) ket eder.
I. PCl3, Cl2 ve PCl5 gazlarının derişimi
III. C(k) + O2(g) E CO2(g) • Aynı sıcaklıkta hacim artırıldığında
azalır.
Yukarıdaki reaksiyonlardan hangilerinin ise toplam gaz basıncı azalır. Basın-
II. Denge girenler yönüne bozulur. cın artması için denge sistemi gaz mol
gerçekleştiği kabın hacmi, aynı sıcaklık-
III. PCl3 ve Cl2 gazlarının mol sayısı artar, sayısının artacağı yöne doğru hareket
ta madde ilavesi veya çekilmesi olmadan
PCl5 gazının mol sayısı azalır. eder.
değiştirildiğinde denge bozulmaz?
yargılarından hangileri doğrudur? • Bir denge tepkimesinde aynı sıcaklık-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ta hacim değiştirilirse denge sabitinin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II (Kc) değeri değişmez.
N2(g) + 3H2(g) m 2NH3(g)
tepkimesi sabit sıcaklıkta dengededir.
a) Hacim artırılırsa; (aynı sıcaklıkta)

10. X(g) + Y(g) E Z(g)
7. Kapalı bir kapta N2O4 ve NO2 gazları, tepkimesi dengede iken aynı sıcaklıkta kap Derişim
N2O4(g) E 2NO2(g) hacmi yarıya indiriliyor. N2

denklemine göre dengededir. Buna göre sistem tekrar dengeye gelene t1 : 1.denge anı
Aynı sıcaklıkta kap hacmi yarıya düşü- kadar; H2

t2 : 2.denge anı
rüldüğünde; I. İleri ve geri tepkime hızlarının eşitliği
I. Toplam molekül sayısı azalır. bozulur. NH3
II. Gaz fazının yoğunluğu iki katına çıkar. II. Denge ürünler yönüne kayar.
III. N2O4 gazının derişimi artar, NO2 gazı- III. X, Y ve Z gazlarının kısmi basınçları artar. Zaman
t1 t2
nın derişimi azalır. yukarıda verilen değişimlerden hangileri
gerçekleşir? • Tüm gazların derişimi azalır.
• Toplam gaz basıncı azalır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
• Denge sistemi girenler yönüne ilerler.
D) I ve III E) I, II ve III D) Yalnız III E) Yalnız II
• Kc nin değeri değişmez.
5A 6E 7C 8C 9E 10A Kimyasal Tepkimelerde Denge 239

ÜNİTE
KONUYU
2
Öğretmen Notu 1. 3. İdeal piston
• Le Chatelier İlkesi'ne göre, dengedeki
3
SICAKLIK bir sisteme dışarıdan dengeyi bozacak
4 • Denge hâlindeki bir tepkimede sıcak- bir etki yapılırsa sistem bu etkiyi azalta-
N2(g) H2(g)
lık değişimi hem dengenin bozulması- cağı yöne hareket eder.
5 na hem de denge sabitinin (Kc) değe- NH3(g)
• Sıcaklık dışında yapılan hiç bir etki den-
rinin değişmesine neden olur.
6 ge sabitinin sayısal değerini değiştirmez.
• Sıcaklık değişiminin denge sistemini V
7 nasıl etkileyeceği tepkimenin endo-
Buna göre sabit hacimli kapalı bir kapta
termik ya da ekzotermik oluşuna bağ- Sabit sıcaklıkta N2, H2 ve NH3 gazları yuka-
8 gerçekleşen, rıdaki ideal pistonlu kapta,
lı olarak değişir.
• Sıcaklık değişimi ile denge sistemi N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g)
9
ürünler yönüne ilerlerse denge sabi-
tepkimesi dengede iken sisteme aynı sıcak- denklemine göre dengededir.
ti büyürken girenler yönüne ilerlerse
lıkta bir miktar N2 gazı ilave edildiğinde;
denge sabiti küçülür. Sistem dengede iken aynı sıcaklıkta piston
I. N2 gazının mol sayısı ve derişimi artar.
• Bir endotermik denge tepkimesinde sı- yukarı doğru çekilip sabitlenerek kabın hac-
caklık artırılırsa denge ürünler yönüne II. Sistem tekrar dengeye gelmek üzere mi artırılıyor.
ilerler. Ekzotermik bir denge tepkime- ürünler yönünde ilerler.
sinde sıcaklık artırılırsa denge girenler Buna göre;
III. Denge sabitinin (Kc) sayısal değeri de-
yönüne ilerler. I. N2 ve H2 gazlarının mol sayısı artar.
ğişmez.
2SO2(g) + O2(g) m 2SO3(g) ∆H < 0 II. H2 gazının derişimi artar.
tepkimesi sabit hacimli bir kapta den- III. NH3 gazının molü azalır, derişimi artar.
gededir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
a. Sıcaklık artırılırsa; D) I, II ve III E) II ve III
Derişim
SO2
t1 : 1.denge anı
O2 t2 : 2.denge anı
SO3
4.
Zaman Endotermik tepkimelerde sıcaklık artı-
t1 t2 2.
• Dengedeki bir sistemde aynı sıcaklık- rıldığında sistem ürünler yönüne kayar,
• Denge sistemi girenler yönüne ilerler. ta hacim artırıldığında gaz basıncı aza- denge sabiti Kc nin değeri büyür. Sıcak-
• SO3 gazının mol sayısı azalır. lır. Basıncı artırmak için sistem gazların lık azaltıldığında ise sistem girenler yö-
• SO2 ve O2 gazlarının mol sayıları artar. katsayıları toplamının fazla olduğu tara-
nüne kayar ve denge sabitinin (Kc) de-
• Kc nin değeri küçülür. fa yönelir. Bir süre sonra sistem yeniden
ğeri küçülür. Ekzotermik olaylarda ise
dengeye gelir.
bunun tam tersi gerçekleşir.
b. Sıcaklık azaltılırsa;
Derişim Buna göre;
SO2 Sabit hacimli ve kapalı bir kapta bulunan
N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) PCI5 , PCI3 ve CI2 gazları,
O2
tepkimesi dengede iken aynı sıcaklıkta PCI3(g) + CI2(g) E PCI5(g) ∆H < 0
tepkime kabının hacmi yarıya düşürüldü-
SO3 ğünde, aşağıdakilerden hangisi gerçek- denklemine göre dengededir.
leşmez? Dengedeki sistemin sıcaklığı artırıldığında;
Zaman
t1 t2
A) Denge ürünler yönüne kayar. I. CI2 gazının mol sayısı ve derişimi artar.
• Denge sistemi ürünler yönüne ilerler. B) Denge sabitinin sayısal değeri artar. II. Denge ürünler yönüne doğru bozulur.
• SO2 ve O2 gazlarının mol sayısı azalır. C) NH3 gazının oluşum hızı artar. III. Kc nin sayısal değeri azalır.
• SO3 gazının mol sayısı artar. D) Dengedeki N2 ve H2 gazlarının derişimi yargılarından hangileri doğru olur?
• Kc nin değeri artar. artar.
E) NH3 gazının mol sayısı ve derişimi artar.
240 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1D 2B 3D 4D

ÜNİTE
5. 7. Derişim (mol/L)
KONUYU
Bir tepkimeye girerek tepkime hızını ar-
tıran ve tepkimeden harcanmadan çıkan
ÖĞRENELİM 1
NH3(g)
maddelere katalizör denir. Katalizörler 2
dengeye ulaşmamış bir sistemin dengeye H2(g)
Uyarı 3
gelme süresini kısaltır.
N2(g) • Endotermik denge tepkimelerinde sı-
4
Aşağıda bazı öğrencilerin katalizör ile ilgili caklık artışı hem ileri hem de geri yön-
Zaman
deki tepkimenin hız sabitini (k) artırır,
yaptığı yorumlar verilmiştir.
t1
5
ancak denge ürünler yönüne ilerlediği
Dengedeki tepkimenin ileri için ileri yöndeki tepkimenin hız sabiti- 6
Yukarıda verilen derişim - zaman değişi-
ve geri yöndeki tepkime ni daha çok artırır ve Kc büyür.
mi grafiğine göre;
hızlarını aynı oranda artırır. • Ekzotermik denge tepkimelerinde ise 7
N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) sıcaklık azalışı hem ileri hem de geri
Ali 8
yöndeki tepkimenin hız sabitini azaltır,
Dengeye henüz ulaşma- dengedeki tepkimeye aynı sıcaklıkta t1
ancak denge ürünler yönüne ilerlediği
mış olan bir tepkimenin anında yapılan etki aşağıdakilerden han- 9
için ileri yöndeki tepkimenin hız sabi-
dengeye ulaşma süresini gisinde doğru verilmiştir?
tindeki azalma miktarı daha azdır ve Kc
kısaltır.
A) Ortamdan bir miktar H2 gazı çekmek büyür.
Fehiman
B) H2 gazı ilave etmek
Katalizör ilavesi dengeyi
bozmaz. C) N2 gazı ilave etmek
D) Hacmi azaltmak
Zehra E) Hacmi artırmak KATALİZÖR
• İleri ve geri yöndeki tepkimelerin akti-
Kc değerini artırır. vasyon enerjilerini değiştirir.
• İleri ve geri tepkimelerin hızlarını ve
Fatma hız sabitlerini aynı oranda değiştirir.
Bu nedenle denge sabitinin değeri
Tepkimenin verimini değiş-
değişmez.
tirmez. 8. Aşağıdaki faktörlerden hangisi denge
k ileri
sabitinin sayısal değerini değiştirir? Kc =
k geri
Berra A) Katalizör B) Hacim C) Basınç
• Denge sistemindeki maddelerin deri-
Buna göre katalizörün dengeye etkisi in- D) Derişim E) Sıcaklık şimleri değişmediği için dengeye etki
celendiğinde hangi öğrencinin yorumu etmez.
hatalıdır? • Sistemin dengeye ulaşma süresini kı-
saltır.
A) Ali B) Zehra C) Berra
Derişim
D) Fehiman E) Fatma
9. A + 2B E 2Z + T
Yukarıda denklemi verilen katı ve gaz hâlde- Ürünler

ki maddelerin yer aldığı tepkimenin derişimler
türünden denge bağıntısı aşağıdaki gibidir. Girenler
[ Z ] 2· [ T ]
Kc = t1
Zaman
6. COCI2(g) E CO(g) + CI2(g) [B]2
Buna göre bu tepkime için; 1) Katalizörsüz denge
Yukarıdaki denkleme göre kapalı bir kap-
ta dengede olan sisteme aynı sıcaklıkta; I. Aynı sıcaklıkta T'nin derişimi artırılırsa
denge reaktifler yönüne kayar.
I. COCI2 gazı eklemek Derişim
II. Aynı sıcaklıkta bir miktar A eklenirse
II. Ortamdan bir miktar CI2 gazı çekmek denge ürünler yönüne kayar. Ürünler
III. Hacmi azaltmak III. A katı hâlde, B, Z ve T ise gaz hâldedir.
işlemlerinden hangileri tek başına uygu- yargılarından hangileri doğrudur?
landığında denge ürünler yönüne kayar? Girenler
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Zaman
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II t2 t1
D) I ve III E) II ve III 2) Katalizörlü denge
5E 6C 7A 8E 9C Kimyasal Tepkimelerde Denge 241

ÜNİTE
KONUYU
2
Öğretmen Notu 1. 3. Sabit hacimli ve kapalı bir kapta gerçekle-
• Sıcaklık denge sabitinin değerini de-
3 şen,
ğiştiren tek faktördür.
4 C(k) + O2(g) E CO2(g)
BASINÇ • Sıcaklık artırıldığında endotermik tep-
kimelerde denge ürünler yönüne ka- denge tepkimesine aynı sıcaklıkta;
5 • Bir denge tepkimesinde gaz hâlinde
bir veya birkaç madde bulunuyorsa yar ve Kc değeri artar. I. C katısı ilave etmek
6 sabit sıcaklıkta basınç değiştirilirse,
Buna göre; II. O2 gazı ilave etmek
denge sistemi Le Chatelier İlkesi’ne
7 göre bu etkiyi azaltacak yöne doğru III. CO2 gazı ilave etmek
CO2(g) + H2(g) + ısı E CO(g) + H2O(g)
ilerler. IV. C katısının miktarını azaltmak
8 yukarıda verilen tepkime sabit hacimli ve
• Gazlar için basınç ile derişim doğru V. He gazı ilave etmek
kapalı bir kapta dengede iken sıcaklığı artı-
9 orantılıdır.
rıldığında; işlemlerinden hangilerinin ayrı ayrı uygu-
• Bir denge tepkimesinde toplam gaz lanmasıyla denge ürünler yönüne kayar?
basıncı artırılırsa, denge gaz molekü- I. Denge ürünler yönüne kayar.
lü sayısının azalacağı yöne, toplam II. CO ve H2O gazlarının derişimleri artar. A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III
gaz basıncı azaltılırsa gaz molekülü III. Kc nin sayısal değeri azalır.
sayısının artacağı yöne ilerler. D) II ve IV E) IV ve V
IV. İleri yöndeki tepkimenin hızı, geri yönde-
N2O4(g) m 2NO2(g)
ki tepkimenin hızından daha çok artar.
tepkimesi sabit hacimli bir kapta sabit V. Sıcaklık artırıldığında CO ve H2O gaz-
sıcaklıkta dengededir.
larının özkütlesi artarken CO2 ve H2
gazlarının özkütlesi azalır.
a. Aynı sıcaklıkta N2O4 gazının basın-
cı artırılırsa; denge sistemi ürünler yargılarından hangisi yanlış olur?
yönüne ilerler.
Basınç
N2O4
t1 : 1.denge anı
NO2
t2 : 2.denge anı
t1 t2
Zaman 4. Derişim (mol/L)
2. • Endotermik tepkimelerde sıcaklık

CO2(g)
arttıkça denge sabitinin sayısal de-
b. Aynı sıcaklıkta NO2 gazının basıncı
artırılırsa; denge sistemi girenler yö-
ğeri artar. Cl2(g)
nüne ilerler. • Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık
arttıkça denge sabitinin sayısal de- COCl2(g)
Basınç
ğeri azalır.
N2O4 t1 : 1.denge anı Zaman
t1
t2 : 2.denge anı COCI2(g) E CO(g) + CI2(g)
NO2
tepkimesinin denge sabitinin sayısal değeri CO(g) + CI2(g) E COCI2(g)
sıcaklık arttıkça artıyor.
t1 t2
Zaman Yukarıda denklemi verilen dengedeki tepki-
Bu denge tepkimesine; meye aynı sıcaklıkta, t1 anında yapılan etkinin,
I. Sabit hacimde sıcaklığı artırmak derişim - zaman grafiği yukarıdaki gibidir.
II. Sabit hacim ve aynı sıcaklıkta ortam- Buna göre yapılan etki aşağıdakilerden
Uyarı
dan bir miktar Cl2 gazı çekmek hangisinde doğru olarak verilmiştir?
• Tepkime ortamındaki maddeler ile III. Aynı sıcaklıkta kabın hacmini küçültmek
tepkime vermeyen, kimyasal olarak A) COCI2 gazı eklemek
aktif olmayan maddelere inert mad- işlemlerinden hangileri tek başına uygu- B) CO2 gazı eklemek
de denir. landığında CO gazının derişimi artar?
C) CI2 gazı çekmek
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Hacmi artırmak
D) II ve III E) I, II ve III E) Hacmi azaltmak
242 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1C 2E 3A 4A

ÜNİTE
5. Sabit hacimli ve kapalı bir kapta gerçek- 8. 2NO2(g) E N2O4(g) + ısı
KONUYU
leşen;
Kapalı ve sabit hacimli bir kapta gerçek-
ÖĞRENELİM 1
C(k) + O2(g) E CO2(g) leşen yukarıda verilen dengedeki tepki- Örnek 2

denge tepkimesine aynı sıcaklıkta bir mik- menin sıcaklığı artırıldığında;
Fe(k) + 2Ag+(suda) D Fe2+
(suda) + 2Ag(k) ∆H < 0
3
tar CO2 gazı eklendiğinde; I. Denge girenler yönüne ilerler.
tepkimesi dengededir.
I. C katısının mol sayısı ve derişimi artar. II. NO2 gazının derişimi artar, N2O4 gazı- 4
nın derişimi azalır. Dengedeki sistemin sıcaklığı artırıl-
II. O2 gazının mol sayısı azalır, derişimi dığında 5
değişmez. III. Kc nin sayısal değeri azalır.
+
I. Ag iyon derişimi artar. 6
III. Denge sabitinin (Kc) değeri azalır. IV. Geri yöndeki tepkimenin hızı, ileri yön-
deki tepkimenin hızından daha az artar. II. Katı Fe kütlesi artar.
yargılarından hangileri yanlış olur? 7
V. Sistemin düzensizlik eğilimi artar. III. Denge sabitinin (Kc) değeri değiş-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III mez. 8
yargılarından hangisi yanlış olur?
ifadelerinden hangileri doğru olur?
6. Sabit hacimli kapalı bir kapta gerçekleşen;
CaCO3(k) E CaO(k) + CO2(g)

Çözüm
denge tepkimesine aynı sıcaklıkta bir
miktar CO2 gazı eklendiğinde; 9. 2NH3(g) E N2(g) + 3H2(g) +
Fe(k) + 2Ag(suda) D Fe2+
(suda) + 2Ag(k) ∆H < 0
I. CaCO3 katısının mol sayısı artarken de- Sıcaklık artırılırsa denge girenler yönü-
tepkime denkleminin 20 °C’deki denge sabi-
rişimi değişmez. ne bozulur. Ag+ iyon derişimi ve Fe katı-
tinin değeri 1'dir. 50 °C’deki denge sabitinin
II. CO2 gazının yeni denge derişimi ilk sının kütlesi artar.
değeri ise 2'dir.
dengedeki değerine eşit olur. İleri yöndeki tepkime ekzotermik olduğu
III. CaO katısının mol sayısı ve derişimi Buna göre; için sıcaklık artışı geri yöndeki tepkime-
azalır. I. İleri yöndeki tepkime ekzotermiktir. nin hız sabitini daha çok artırır.
yargılarından hangileri doğru olur? II. Sıcaklık arttıkça tepkime reaktifler yö- ki
Kc = olduğu için Kc değeri azalır.
nüne hareket eder. kg
III. 20°C'deki molekül sayısı, 50 °C'deki Cevap: I ve II
D) II ve III E) I, II ve III molekül sayısından azdır.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
7. Sabit hacimli kapalı bir kapta gerçekleşen,
A(g) E B(g) + C(g)
tepkime denklemi dengededir.
• T Kelvin’deki derişimlere bağlı denge
sabiti 2’dir.
10. 2NO2(g) E N2O4(g)
• 2T Kelvin’deki derişimlere bağlı denge Öğretmen Notu
sabiti 1’dir. yukarıda denklemi verilen tepkime sabit ha-
Buna göre; cim ve sıcaklıkta dengededir. ÖZET
I. İleri yöndeki tepkime ekzotermiktir. Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar NO2 gazı • Derişimler türünden denge sabiti (Kc)
bulunurken denge bağıntılarına saf
II. Sıcaklık artırılırsa hem ileri, hem de ge- ilave edildiğinde;
katı ve sıvılar yazılmaz.
ri yöndeki tepkimenin hız sabitleri artar. I. N2O4 gazının derişimi artar.
• Denge sabitinin sayısal değeri sade-
III. Sıcaklık azaltılırsa A gazının derişimi II. Kc değeri azalır. ce sıcaklık ile değişir.
artar.
III. NO2 gazının mol sayısı ve derişimi azalır. • Dengede tepkimeler durmamıştır.
yargılarından hangileri doğrudur? Denge dinamik bir olaydır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II • Denge anında ileri tepkime hızı, geri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tepkime hızına eşittir.
5E 6B 7C 8D 9A 10A Kimyasal Tepkimelerde Denge 243

ÜNİTE
KONUYU
2 Örnek
1. N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) + ısı 4. CaCO3(k) + ısı E CaO(k) + CO2(g)
Kapalı, sabit hacimli bir kapta gerçekle-
3 yukarıda denklemi verilen tepkime kapalı
şen, yukarıda denklemi verilen tepkime sabit
2A2(g) + B2(g) m 2A2B(g) hacimli kapalı bir kapta dengede iken sı- sabit hacimli bir kapta dengededir.
4
denge tepkimesinin sıcaklığı azaltıldığın- caklık azaltıldığında, Buna göre,
5 da toplam mol sayısı azalıyor. I. Denge sabitinin (Kc) sayısal değeri I. Kaba aynı sıcaklıkta CaCO3 katısı ekle-
Buna göre; II. Toplam molekül sayısı mek
6
I. Tepkime ekzotermiktir. III. NH3 derişimi II. Sıcaklığı artırmak
7 II. İleri aktifleşme enerjisi geri aktifleş- III. Kaba aynı sıcaklıkta CO2 gazı eklemek
me enerjisinden büyüktür.
niceliklerindeki değişimler aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir? yukarıdaki işlemlerden hangileri tek ba-
8 III. Minimum enerjiye eğilim ürünler yö-
nüne doğrudur. şına uygulandığında dengenin yönü bo-
I II III
9 yargılarından hangileri doğrudur? zulmaz?
A) Değişmez Azalır Azalır
B) Değişmez Artar Artar
Çözüm D) I ve III E) II ve III
C) Artar Artar Değişmez
2A2(g) + B2(g) m 2A2B(g) D) Artar Azalır Artar
Sıcaklık azaltıldığında toplam mol sayı- E) Azalır Değişmez Azalır 5. mX(g) E nY(g)
sı azaldığına göre denge ürünler yönü-
ne doğru bozulmuştur. Sıcaklık azaltıldı- (renksiz) (kırmızı)
ğında denge ürünler yönüne doğru bo-
2. X(k) + Y(g) E T(k) + M(g) + ısı Yukarıda verilen tepkime pistonlu bir kapta
zuluyorsa tepkime ekzotermiktir.
dengede iken, sisteme uygulanan etkiler ve
Ekzotermik tepkimelerde ileri aktifleşme Yukarıdaki denge reaksiyonu ile ilgili
etkiler sonucu görülen değişimler aşağıdaki
enerjisi geri aktifleşme enerjisinden kü- aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
çüktür ve minimum enerjili olma eğilimi
gibidir.
A) Sıcaklık artırıldığında ileri ve geri yönde-
ürünler yönüne doğrudur. • Piston bir miktar aşağı doğru itildiğinde
ki reaksiyonlar hızlanır.
renk açılıyor.
Cevap: I ve III
B) Sıcaklık azaltıldığında denge ürünler yö-
• Piston sabit tutulup, sıcaklık artırıldığın-
nüne kayar.
da karışımın rengi koyulaşıyor.
C) Sıcaklık azaltıldığında T katısının derişi-
Buna göre;
mi artar.
I. n > m'dir.
D) Sıcaklık artırıldığında X katısının mol sa-
II. Tepkime endotermiktir.
Örnek yısı artar, derişimi değişmez.
III. Maksimum düzensizlik eğiliminin yönü
Kapalı sabit hacimli bir kapta gerçek- E) Sıcaklık artırıldığında Kc değeri azalır. girenler tarafındadır.
leşen yargılarından hangileri doğrudur?
N2(g) + O2(g) m 2NO(g)
tepkimesi dengede iken aynı sıcaklık- 3. N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) + ısı
ta kaptan bir miktar N2 gazı çekilirse; Kapalı sabit hacimli bir kapta gerçekle- D) I ve III E) II ve III
I. O2 gazının mol sayısı artar. şen yukarıdaki denge tepkimesinin sı-

caklığı azaltıldığında;
II. NO gazının mol sayısı azalır. 6. PCI5(g) E PCI3(g) + CI2(g)
I. Sıcaklık azaldığında ileri (ki) ve geri (kg)
III. Denge sabiti değişmez. Yukarıda verilen dengedeki tepkimenin sı-
yöndeki tepkimelerin hız sabitleri de
ifadelerinden hangileri dorğudur? azalır. Ancak ekzotermik tepkimeler- caklığı artırıldığında denge sabitinin değeri
de geri yöndeki hız sabiti (kg) daha çok artmaktadır.
azalacağından Kc artar. Buna göre;
Çözüm II. N2 ve H2 gazlarının derişimi azalır.
I. Tepkime endotermiktir.
III. NH3 gazının derişimi artar.
N2(g) + O2(g) m 2NO(g) II. Sıcaklık arttıkça PCl5 gazının mol sayı-
IV. Geri yöndeki tepkimenin hızı, ileri yön-
Sabit sıcaklıkta kaptan bir miktar N2 ga- sı artar.
deki tepkimenin hızından daha çok
zı çekilirse denge girenler yönüne bozu- azalır. III. Yüksek sıcaklıkta girenler daha kararlıdır.
lur. O2 gazının mol sayısı artarken NO
V. Denge girenler yönüne kayar. yargılarından hangileri doğrudur?
gazının mol sayısı azalır. Sıcaklık sabit
olduğu için denge sabiti değişmez. yargılarından hangisi yanlış olur?
Cevap: I, II ve III
A) V B) IV C) III D) II E) I D) I ve III E) II ve III
244 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1D 2C 3A 4A 5C 6A

ÜNİTE
7. Kapalı ve sabit hacimli bir kapta gaz fa- 10. Sabit hacimli ve kapalı bir kapta 0,5'er mol
KONUYU
zında gerçekleşen dengedeki tepkimeye X, Y ve Z gazları sabit sıcaklıkta, ÖĞRENELİM 1
aynı sıcaklıkta katalizör ilave edildiğinde;
2X(g) E Y(g) + Z(g) Örnek 2
I. Dengedeki gazların kısmi basınçları
tepkime denklemine göre dengededir. N2O4(g) m 2NO2(g) ∆H > 0 3
II. Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi
tepkimesi dengede iken sıcaklık artı-
III. Denge sabitinin (Kc) değeri Kaba aynı sıcaklıkta 1 mol daha X gazı ilave
rılırsa; 4
edilip sistemin tekrar dengeye gelmesi sağ-
yukarıdaki niceliklerin değişimi aşağıda- a) Toplam molekül sayısı nasıl değişir?
lanıyor. b) İleri yöndeki tepkimenin hız sabitinin 5
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Buna göre yeni kurulan dengede Z gazı- geri yöndeki tepkimenin hız sabitine
I II III oranı nasıl değişir? 6
nın mol sayısı aşağıdakilerden hangisin-
A) Artar Azalır Değişmez
de doğru olarak verilmiştir? Çözüm 7
B) Değişmez Azalır Değişmez
2 5 2
A) B) C) a) ∆H > 0 olduğu için ileri yöndeki tepki- 8
C) Artar Artar Azalır 3 6 5
me endotermiktir.
D) Değişmez Artar Değişmez 3 ısı + N2O4(g) m 2NO2(g) 9
D) E) 1
E) Azalır Artar Azalır
5
tepkimesi dengede iken sıcaklık ar-
tırılırsa denge ürünler yönüne yani
11. molekül sayısının fazla olduğu yöne
İdeal piston
bozulur. Bu nedenle molekül sayısı
artar.
N2(g)
b) İleri yöndeki tepkime endotermik ol-
H2(g) duğu için sıcaklık artırıldığında ile-
NH3(g) ri yöndeki hız sabiti, geri yöndeki hız
sabitine göre daha fazla artar.
ki
Yukarıdaki kapta bulunan N2, H2 ve NH3 Kc = olduğu için
8. 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta ger- kg
gazları,
çekleşen, ileri yöndeki tepkimenin hız sabitinin
N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g)
H2(g) + CI2(g) E 2HCI(g) geri yöndeki tepkimenin hız sabitine
tepkime denklemine göre dengededir. oranı ve dolayısıyla Kc değeri artar.
tepkime denklemine göre, 1'er mol H2, CI2 Buna göre aynı sıcaklıkta;
ve HCI gazları sabit sıcaklıkta dengededir.
I. Pistonu sabitleyerek kaba H2 gazı ekle-
Kaptan aynı sıcaklıkta 0,6 mol HCI ga- mek
zı çekilip tekrar denge kurulduğunda H2 II. Piston serbest hâlde iken kaba He gazı Örnek
gazının derişimi aşağıdakilerden hangi- eklemek
2A(g) + B(g) m C(g) + 2D(g) ∆H < 0
sinde doğru verilmiştir? III. Pistonu aşağı doğru iterek sabitlemek denge tepkimesi için,
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,6 D) 0,8 E) 1 işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanır- I. Aynı sıcaklıkta kabın hacmini küçült-
sa dengedeki NH3 gazının derişimi artar? mek
II. Aynı sıcaklıkta sisteme A gazı ilave
etmek
D) II ve III E) I, II ve III III. Sıcaklığı artırmak
işlemlerinden hangileri dengeyi ürün-
ler yönüne kaydırır?
12. Sabit hacimli bir kapta dengede bulunan, Çözüm

2HI(g) E H2(g) + I2(g) ∆H < 0
9. 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta ger- 2A(g) + B(g) m C(g) + 2D(g) + ısı
çekleşen, tepkimede aynı sıcaklıkta pozitif katali- Girenler ve ürünler tarafındaki gazların
zör kullanıldığında, katsayıları toplamı eşit olduğu için aynı
CO(g) + CI2(g) E COCI2(g)
sıcaklıkta kap hacmini değiştirmek den-
I. Denge sabitinin sayısal değerinde artma
yukarıdaki tepkimede 2'şer mol CI2 ve CO geyi bozmaz.
ile 4 mol COCI2 gazları dengededir. II. Aktifleşme enerjisinde artma
Aynı sıcaklıkta kaba A gazı eklenirse
III. Tepkime hızında artma denge A gazının derişimini azaltmak için
Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar COCI2 ga-
değişimlerinden hangilerinin olması bek- ürünler yönüne kayar.
zı eklenip tekrar denge kurulduğunda,
kapta 3 mol CI2 gazı bulunduğuna göre lenir? İleri yöndeki tepkime ekzotermik olduğu
için sıcaklığı artırmak dengeyi girenler
eklenen COCI2 gazı kaç moldür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III yönüne kaydırır.
A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 D) I ve III E) II ve III
Cevap: Yalnız II
7B 8D 9A 10B 11C 12C Kimyasal Tepkimelerde Denge 245

ÜNİTE
KONUYU
Denge İle İlgili Hesaplamalar ve Denge Kesri
2
1. 3.Sabit hacimli ve kapalı bir kapta gaz fazında
• Bir tepkimenin herhangi bir anda
3 25°C'de gerçekleşen;
dengede olup olmadığını anlamak
Öğretmen Notu 1
4 için, mevcut derişim değerleri denge CO(g) + O2 ( g ) E CO2(g)
2
DENGE KESRİ (Qc) bağıntısında yerine yazılır. Bulunan tepkimede Kc > Qc olduğu biliniyor.
5
• Herhangi bir anda sistemde bulunan değere (Q veya Qc) “denge kesri” ya
Buna göre;
6 maddelerin derişimleri denge bağıntı- da “yalancı denge sabiti” denir. Q de-
sında yerine yazıldığında elde edilen ğeri, Kc ile karşılaştırılır. I. Zamanla CO2 gazının derişimi artar.
7 değere denge kesri denir. II. Denge girenler yönüne ilerler.
• Q = Kc ise tepkime dengededir.
8 • Denge kesri, Qc ile gösterilir. III. Sistem dengeye ulaştığında Qc = Kc olur.
• Q > Kc ise tepkime dengede değildir.
• Tepkimenin dengede olup olmadığı Tepkime girenler yönüne doğru ilerler. yargılarından hangileri doğrudur?
9 hakkında bilgi verir.
• Q < Kc ise tepkime dengede değildir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• Sistem dengede değilse hangi yöne Tepkime ürünler yönüne doğru ilerler.
ilerleyeceğini belirtir. D) I ve III E) II ve III
• Qc = Kc ise sistem dengededir. N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g)
• Qc ≠ Kc ise sistem dengede değildir. yukarıdaki tepkime denkleminin t°C'de deri-

şime bağlı denge sabiti (Kc) 4'tür. 4. 2X(g) E 2Y(g) + Z(g)
Qc < Kc ise tepkime ürünler yönüne
ilerler. t°C'de 2 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta; Belirli bir sıcaklıkta gerçekleşen yukarıdaki
4 mol N2, 2 mol H2 ve 2 mol NH3 gazları bu- tepkime için kısmi basınçlar türünden denge
Qc > Kc ise tepkime girenler yönüne lunmaktadır. sabiti Kp = 0,1'dir. 1 litrelik sabit hacimli ve
ilerler.
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi kapalı boş bir kaba aynı sıcaklıkta kısmi ba-
doğrudur? sınçları sırasıyla 0,1 atm, 0,2 atm ve 0,2 atm
olacak şekilde X, Y ve Z gazları konuyor.
A) Tepkime dengededir.
Ortamda bulunan maddelere göre tepki- Buna göre;
menin yönü belirlenir. B) Zamanla H2 gazının kütlesi azalır.
I. Sistem dengededir.
Aşağıda denklemi verilen tepkimenin C) Denge girenler yönünde ilerlemektedir.
II. İleri tepkimenin hızı, geri tepkimenin hı-
yönünü belirlemek için, kapta olan D) NH3 gazının derişimi zamanla azalır.
maddeler “+”, olmayan maddeler “–” zından büyüktür.
ile gösterilmiştir. E) Zamanla H2 gazının derişimi artar. III. Dengedeki sistemde Y gazının kısmi
basıncı 0,2 atm'den küçüktür.
A + B E C+ D Tepkime yönü
+ + - - Ürünlere D) II ve III E) I, II ve III
+ + + - Ürünlere
- - + + Girenlere 5. Aşağıda bir tepkimeye ait tepkime denklemi

2. Denge kesri ile ilgili;
ve t°C'deki derişimler türünden denge sabi-
- + + + Girenlere I. Qc = Kc ise sistem dengededir. tinin değeri verilmiştir.
II. Qc > Kc ise sistem dengede değildir.
Tepkime X2(g) + Y2(g) E 2XY(g) Kc = 0,64
+ - + - Sistemin dengeye ulaşması için tepki-
gerçekleşmez.
me girenler yönüne doğru ilerler. 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba 0,2 mol
III. Qc < Kc ise sistem dengede değildir. X2, 0,2 mol Y2 ve 0,16 mol XY gazları konula-
Verilenlerden Qc he-
Sistemin dengeye ulaşması için tepki- rak başlatılan tepkime bir süre sonra denge-
saplanıp Kc ile karşı-
+ + + + me ürünler yönüne doğru ilerler. ye ulaşmıştır.
laştırılarak tepkimenin
yönü belirlenir. yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre t°C'de dengeye gelen sistemde
kaptaki X 2 gazı kaç moldür?
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,25 D) 0,4 E) 0,5
246 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1B 2E 3D 4B 5B

ÜNİTE
6. 2COF2(g) E CO2(g) + CF4(g) 9. 2A(g) + B(g) E C(g) + D(g)
KONUYU
tepkimesinin 20°C'deki derişimler türünden tepkimesinin t°C'deki derişimler türünden
ÖĞRENELİM 1
denge sabitinin (Kc) değeri 4’tür. denge sabiti (Kc) 3'tür. Örnek 2
20°C'de 5 litrelik sabit hacimli bir kapta t°C'de 1 litrelik sabit hacimli bir kapta 2 mol 2X(g) m Y(g) + 3Z(g) Kc = 2 3
3 mol COF2 , 1,5 mol CO2 ve 1,5 mol CF4 gaz- A, 3 mol B, 1 mol C ve 1 mol D gazları bu- 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta
ları ile başlatılan tepkime dengeye ulaştı- lunduğu anda, 25°C'de 4 mol X, 2 mol Y ve 1 mol Z
4
ğında kaptaki COF2 gazı kaç mol olur? gazlarının bulunduğu bilinmektedir.
I. Sistem dengededir. 5
A) 0,9 B) 1,2 C) 2,1 D) 3,6 E) 4,5 II. Zamanla A ve B gazlarının derişimleri Sistemin aynı sıcaklıkta dengede olup
azalır. olmadığını yorumlayınız. 6
III. Tepkime girenler yönüne doğru ilerle- 7
Çözüm
mektedir.
8
yargılarından hangileri doğrudur? 2X(g) m Y(g) + 3Z(g)
7. Sabit hacimli ve kapalı bir kapta gaz fazında 4 mol 2 mol 1mol 9
25°C'de gerçekleşen; 1L 1L 1L
7Y@ · 7Z@
2X(g) + Y(g) E 2Z(g) Qc =
7X@
2
tepkimesinde Qc > Kc olduğu biliniyor. 2·1 3

1
10. X 2(g) + Y2(g) E 2XY(g) Qc = =
Buna göre; 42 8
tepkimesinin t°C'deki derişimler türünden
I. Zamanla Z gazının derişimi artar. 1_ Qc < Kc olduğu için sistem
denge sabitinin (Kc) değeri 9'dur. Qc = bb dengede değildir. Sistem
8`
II. Dengeye ulaşan sistemde gaz basıncı,
Yukarıda denklemi verilen denge tepkime- Kc = 2 b dengeye ulaşana kadar tep-
başlangıçtaki gaz basıncından fazladır. a kime bir süre ürünler yönü-
sinde t°C'de 1 litrelik sabit hacimli bir kapta
III. İleri yöndeki tepkime, geri yöndeki tep- 2 mol X 2, 2 mol Y2, 4 mol XY gazları bulun- ne ilerler.
kimeye göre daha yavaştır. maktadır.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre;
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III I. Aynı sıcaklıkta dengedeki sistemde Örnek

4,8 mol XY gazı bulunur.
D) II ve III E) I, II ve III Sabit hacimli kapalı bir kapta gaz fazın-
II. Qc > Kc dir.
da t°C de gerçekleşen
III. Tepkimenin ilerlediği yönde molekül sa-
PCl3(g) + Cl2(g) E PCl5(g)
yısı daha fazladır.
tepkimesinde Qc > Kc olduğu biliniyor.
8. t°C'de 1 litrelik sabit hacimli bir kapta ger- Buna göre;
çekleşen, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III I. Sistemin dengeye ulaşması için PCl5
gazının derişimi azalmalıdır.
2X(g) E Y(g) + Z(g) t°C'de Kc = 4 D) I ve III E) II ve III
II. Dengeye ulaşan sistemde molekül
tepkimesinde kısmi basınçları eşit olan Y ve sayısı başlangıçtaki molekül sayısın-
Z gazları ile kısmi basıncı Y gazının kısmi 11. N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) dan fazladır.
basıncının iki katı olan X gazının bulunduğu III. Denge anında, Qc = Kc'dir.
tepkimesinin t°C'deki Kc değeri 25'tir.
belirleniyor. ifadelerinden hangileri doğrudur?
t°C'de 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba
Buna göre bu durumda;
0,4 mol N2, 0,2 mol H2 ve 0,4 mol NH3 gaz-
I. Sistem girenler yönüne ilerleyerek den- ları konuluyor. Çözüm
geye ulaşır. Buna göre aynı sıcaklıkta;
II. Dengedeki Y ve Z gazlarının kısmi ba- PCl3(g) + Cl2(g) E PCl5(g)
I. Qc < Kc dir.
sınçları birbirine eşittir. Qc > Kc ise sistem dengeye ulaşına ka-
II. Dengede N2'nin mol sayısı 0,4'ten bü-
III. Denge kesrinin (Qc) değeri, derişimler dar tepkime girenler yönüne ilerler. Bu
yüktür.
cinsinden denge sabitinin (Kc) değerine nedenle PCl5 gazının derişimi azalır-
III. Dengedeki gazların toplam mol sayısı, ken tepkime daha fazla sayıda molekü-
eşittir.
başlangıçtakinden fazladır. lün olduğu yöne (girenler yönüne) ilerle-
yargılarından hangileri doğrudur? diği için dengeye ulaşan sistemde mole-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II kül sayısı ilk duruma göre daha fazladır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Denge anında, Qc = Kc dir.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap: I, II ve III
6B 7D 8B 9B 10A 11D Kimyasal Tepkimelerde Denge 247

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. 3. Dengedeki bir sistem için;
Denge hâlindeki bir tepkimede sıcak-
3 NO(g) + F2(g) m NOF2(g) ∆H < 0 lık değişimi hem dengenin bozulmasına I. Ürünlerin ve girenlerin derişimleri de-
tepkimesi kapalı ve sabit hacimli bir kap- hem de denge sabitinin (Kc) değerinin de- ğişmez.
4
ta dengededir. ğişmesine neden olur. II. Tepkimeler durmuştur.
5 Bu tepkime ile ilgili; III. İleri tepkime hızı, geri tepkime hızına
Kapalı ve sabit hacimli bir kapta,
I. Homojen denge tepkimesidir. eşittir.
6
PCl3(g) + Cl2(g) E PCl5(g) ∆H < 0
II. Maksimum düzensizlik ve minimum yargılarından hangileri doğrudur?
7 enerji eğilimleri birbirine zıt yöndedir. reaksiyonu dengede iken sıcaklık artırılmıştır.
III. Tam verimle gerçekleşmiştir. Buna göre;
8 D) II ve III E) I, II ve III
ifadelerinden hangileri doğrudur? I. Tepkime girenler yönüne ilerler.
9
II. PCl3 ve Cl2 gazlarının kısmi basınçları
artar.
III. İleri hız sabitinin, geri hız sabitine oranı 4. Aşağıda gaz fazında gerçekleşen bazı tep-
Çözüm değişmez. kimelere ait derişim-zaman değişimi grafik-
Maksimum d ü zensizlik yargılarından hangileri doğrudur? leri verilmiştir.
NO(g) + F2(g) m NOF2(g) + ısı Derişim Derişim
Minimum enerjiye e € i lim
D) II ve III E) I, II ve III Ürünler
Tüm maddeler aynı fiziksel hâlde bulun- Girenler
duğu ve iki eğilimin uzlaşma halinde ol-
duğu tersinir bir tepkime olduğu için ho- Ürünler Girenler
0 0
mojen denge tepkimesidir.
Zaman Zaman
I II
Denge tepkimeleri tam verimle gerçek-
Derişim Derişim
leşmez.
Cevap: I ve II Ürünler Girenler
Girenler Ürünler
0 0
Zaman Zaman
III IV
Yukarıdaki grafiklerden hangileri bir den-

ge tepkimesine ait olabilir?
2. A) I ve II B) III ve IV C) II ve IV
Örnek Endotermik tepkimelerde sıcaklık artı-
şı denge sabitinin değerini artırır, ek- D) I, II ve III E) I, II ve IV
Gaz fazında gerçekleşen bir tepkimenin
zotermik tepkimelerde ise sıcaklık artı-
derişimler türünden denge bağıntısı;
şı denge sabitinin değerini azaltır.
7X@ · 7Y@
2
Kc = 2SO3(g) E 2SO2(g) + O2(g) ∆H > 0
7Z@
3
tepkimesi sabit hacimli ve kapalı bir kapta

şekildedir.
dengede iken sıcaklık artırılmıştır. 5. Aşağıdaki denge tepkimelerinde maddelerin
Buna göre tepkime denklemini yazınız. denge anındaki mol sayıları biliniyor.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yan-
lıştır? I. H2(g) + I2(g) E HI(k)
A) Denge ürünler yönüne kaymıştır. II. N2(g) + O2(g) E 2NO(g)

Çözüm III. 2CO(g) + O2(g) E 2CO2(g)
B) Kaptaki molekül sayısı artmıştır.
^Ü r ü nlerh Buna göre hangi tepkimelerde tepkime
Kc = C) Kaptaki toplam basınç artmıştır.
( Girenler ) kabının hacmi verilmezse denge sabi-
3Z(g) m 2X(g) + Y(g) D) Derişimler türünden denge sabitinin (Kc) ti'nin değeri hesaplanamaz?
değeri artmıştır.
E) İleri tepkimenin hızı artarken geri tepki-
menin hızı azalmıştır.
248 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1C 2E 3C 4E 5D

ÜNİTE
6. Kapalı ve sabit hacimli bir kapta kurulan 9. 2 litrelik bir kapta 0°C'de 1 mol M, 1 mol İ,
KONUYU
N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g) + ısı
2 mol R ve 1 mol Y gazları dengededir. ÖĞRENELİM 1
denge tepkimesi için; M(g) + İ(g) E 2R(g) + Y(g) Örnek 2

I. Maksimum düzensizlik, reaktifler yönü- Buna göre aynı sıcaklıkta bu tepkimenin
Kapalı ve sabit hacimli bir sistemde 3
nedir. kısmi basınçlar cinsinden denge sabiti belirli bir sıcaklıkta gerçekleşen ve
II. Minimum enerjiye eğilim ürünler yönü-
(Kp) değeri kaçtır? mekanizması; 4
nedir. 1 NO(g) + O3(g) m NO2(g) + O2(g) (yavaş)
A) 22,4 B) 44,8 C) 5
44, 8
III. Sıcaklığın artırılması denge sabitinin NO2(g) + O(g) m NO(g) + O2(g) (hızlı)
D) 2 E) 4
değerini azaltır. 6
şeklinde olan tepkimenin denge ba-
yargılarından hangileri doğrudur? ğıntısını yazınız. 7
8
D) I ve III E) I, II ve III Çözüm
9
Mekanizmalı tepkimelerde denge ba-
ğıntısı net tepkimeye göre yazılır.
NO(g) + O3(g) m NO2(g) + O2(g) (yavaş)
NO2(g) + O(g) m NO(g) + O2(g) (hızlı)
————————————————————————
O3(g) + O(g) m 2O2(g) (net tepkime)
6 O 2 @2
Kc =
6 O 3 @·6 O @
7. 2 litrelik sabit hacimli bir kaba 4 mol NO ve 10. 2NO2(g) E 2NO(g) + O2(g)
4 mol Cl2 gazları konularak, tepkimesinin 0°C'deki ileri ve geri yöndeki
NO(g) + Cl2(g) E NOCl2(g) tepkimelerin hız sabitlerinin değerleri,
tepkimesine göre sistemin sabit sıcaklıkta ki = 8.10-2 L/mol.s

Örnek
dengeye gelmesi sağlanıyor. kg = 2.10-2 L 2 /mol2.s
2 litrelik sabit hacimli boş bir kaba konu-
Dengedeki sistemde 5 mol gaz karışı- şeklindedir. lan 8 mol O3 gazının,
mı bulunduğuna göre tepkimenin deri-
Buna göre aynı sıcaklıkta kısmi basınca 2O3(g) m 3O2(g)
şimler türünden denge sabiti (Kc) değe-
ri kaçtır? bağlı denge sabiti (Kp) değeri kaçtır? (ki: denklemine göre %50 si ayrıştığında
1 3 İleri tepkimenin hız sabiti, kg: geri tepkime- t°C'de denge kuruluyor.
A) B) C) 2 D) 4 E) 6 nin hız sabiti)
2 2 Buna göre tepkimenin t°C sıcaklıkta-
A) 89,6 B) 44,8 C) 22,4 ki derişimler cinsinden denge sabiti-
nin (Kc) değeri kaçtır?
D) 4 E) 2
Çözüm
2O3(g) m 3O2(g)
Başlangıç: 8 mol —
11. Aşağıda bazı tepkimeler ve bu tepkimelerin Değişim: –4 mol +6 mol
8. 0,5 litrelik bir kaba 8 mol HCl gazı konularak,
aynı sıcaklıktaki Kc değerleri verilmiştir. ——————————————
2HCl(g) E H2(g) + Cl2(g) 4 mol 6 mol
I. SO(g) + Cl2(g) E SOCl2(g) Kc = 4 Denge:
tepkimesine göre sistemin dengeye gelmesi 2L 2L
6 O 2 @3
II. 2SO(g) + O2(g) E 2SO2(g) Kc = X
sağlanıyor.
1 Kc =
6 O 3 @2
III. 2SOCl2(g) + O2(g) E 2SO2(g) + 2Cl2 Kc=
Dengedeki sistemde 2 mol H2 gazı bulun- 8
^ 3 h3
duğuna göre tepkimenin derişimler tü- Buna göre II. tepkimenin Kc değeri (X)
ründen denge sabiti (Kc) değeri kaçtır? kaçtır? K =
^ 2 h2
c
A) 0,25 B) 0,5 C) 1 D) 2 E) 4 A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16 27
K =
c 4
6E 7E 8A 9B 10A 11B Kimyasal Tepkimelerde Denge 249

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. Sabit sıcaklıkta gerçekleşen, 4. Kapalı bir sistemde sabit sıcaklıkta gerçek-
3 Kapalı bir kapta ve belirli bir sıcaklıkta
CaCO3(k) + ısı E CaO(k) + CO2(g)
leşen,
2SO2(g) + O2(g) m 2SO3(g) X 2(g) + 3Y2(g) E 2XY3(g) ∆H < 0
4 dengedeki tepkime ile ilgili;
tepkimesine göre dengeye ulaşan sis- tepkimesi dengededir.
5 temde 4 molar SO2, 2 molar O2 ve 8 mo- I. Heterojendir.
Buna göre kaptaki toplam molekül sayı-
lar SO3 gazları bulunmaktadır. II. Dinamiktir.
6 sının artması için;
Tepkimenin aynı sıcaklıktaki ileri
III. Kc < 1 ise ki < kg'dir. I. Katalizör kullanmak
yöndeki hız sabiti (ki) 4 ise geri yön-
7 deki hız sabiti (kg) kaçtır? yargılarından hangileri doğrudur? II. Sıcaklığı artırmak
8 Çözüm (ki: İleri yöndeki tepkimenin hız sabiti, kg: III. Aynı sıcaklıkta kabın hacmini artırmak
Geri yöndeki tepkimenin hız sabiti Kc: Deri- işlemlerinden hangilerinin tek başına uy-
9 2SO2(g) + O2(g) m 2SO3(g) şimler türünden denge sabiti) gulanması yeterlidir?
Denge: 4 M 2M 8M
6 SO 3 @2
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Kc = D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
6 SO 2 @2 · 6 O 2 @
^ 8 h2
Kc = 5. Tepkime denklemlerinde,
(4) 2 ·2
• Isının yazıldığı yer düşük sıcaklıkta ka-
Kc = 2
rarlıdır.
2. Ekzotermik bir denge tepkimesinde,
ki
• Yüksek sıcaklıkta ısının olmadığı yön
Kc = I. Katalizör kullanmak
kg kararlıdır.
II. Sıcaklığı artırmak
4 • Gazların mol sayısının fazla olduğu ta-
2= & kg = 2 III. Hacmi azaltmak
kg raf daha düzensizdir.
işlemlerinden hangileri hem denge sabiti- Yukarıdaki bilgilere göre sabit sıcaklıkta
nin hem de ileri ve geri yöndeki tepkime- gerçekleşen,
Örnek lerin hız sabitlerinin değerini değiştirir?
A 2(g) + 3B(g) E 2C(g) + ısı
X + 2Y m Z + T
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II denge tepkimesi ile ilgili;
Yukarıda verilen denge tepkimesine ait
denge bağıntısı, D) I ve III E) II ve III I. Girenler ürünlerden daha düzensizdir.
6T@ II. Tepkimedeki ürünlerin entalpisi girenle-
Kc = rinkinden daha düşüktür.
6Y@ 2
şeklindedir. III. Denge anında ileri ve geri yöndeki tep-

Buna göre bu tepkime ile ilgili; kimelerin hızları eşittir.
I. Heterojen dengedir. yargılarından hangileri doğrudur?
II. Denge kurulduğunda kapta X, Y, Z 3. 2NH3(g) E N2(g) + 3H2(g)
ve T maddeleri bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
tepkime denkleminde 273°C'deki sıcaklıkta
III. Denge anında T nin oluşma hızı, Y D) I ve III E) I, II ve III
bulunan NH3, H2 ve N2 gazlarının denge de-
nin harcanma hızının yarısına eşittir.
rişimi değerleri biliniyor.
Buna göre tepkimenin aynı sıcaklıkta; 6. Sabit sıcaklıkta gerçekleşen,
Çözüm
I. İleri yöndeki tepkimenin hız sabitinin CO(g) + CI2(g) E COCI2(g) ∆H < 0
Denge bağıntısına saf katılar ve saf sı- (ki), geri yöndeki tepkimenin hız sabiti- dengedeki tepkime ile ilgili;
vılar yazılmaz. Denge bağıntısında X ve ne (kg) oranı
Z maddeleri yer almadığı için heterojen I. Minimum enerjiye eğilim girenler yö-
II. Kc değeri nündedir.
denge tepkimesidir.
III. Kp değeri II. Maksimum düzensizliğe eğilim ürünler
Denge tepkimelerinde hiçbir madde tü-
kenmez, tepkime tersinir olarak devam IV. Eşik enerjisi yönündedir.
eder. Dengedeki tüm maddeler bir yön- III. Homojen denge tepkimesidir.
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?
de harcanırken diğer yönde oluşur. Den-
ge anında kapta tüm maddeler bulunur. A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III
Cevap: I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I, II ve III E) II, III ve IV
250 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1E 2B 3D 4E 5E 6C

ÜNİTE
7. t°C'de, 4 mol A 2, 1 mol B2 ve 4 mol AB gaz- 9. mX(g) E nY(g) ∆H < 0 , Kc = 5
KONUYU
ları 2 litrelik sabit hacimli bir kapta,
tepkimesi 1 litrelik kapalı ve sabit hacimli bir
ÖĞRENELİM 1
A 2(g) + B2(g) E 2AB(g) kapta dengede iken kapta 5 mol X ve 5 mol Örnek 2
Y gazı bulunmaktadır. H2(g) + Cl2(g) m 2HCl(g)
tepkime denklemine göre dengededir. Aynı 3
sıcaklıkta kaba 3 mol B2 gazı ilave ediliyor. Buna göre; tepkimesi dengede iken 1 litrelik sabit
hacimli kapta 2 mol H2, 2 mol Cl2 ve 2 4
Tekrar denge kurulduğunda aşağıdaki- I. m = 2 ise n = 3 tür. mol HCl gazları bulunmaktadır.
lerden hangisi yanlış olur? II. m = 3 ise n = 2 dir. Aynı sıcaklıkta kaba 1 mol HCl gazı ek- 5
lenerek sistemin yeniden dengeye ulaş-
A) t°C'deki derişimlere bağlı denge sabiti- III. Sıcaklık artırıldığında geri yöndeki tep-
ması için yeterli süre bekleniyor. 6
nin (Kc) değeri 4'tür. kime hızı, ileri yöndeki tepkime hızından
Yeni kurulan dengede Cl2 gazının mol
daha çok artar. sayısı kaçtır? 7
B) Toplam mol sayısı 12'dir.
C) B2 gazının derişimi 2 mol/L'dir. Çözüm 8
D) A 2 gazının mol sayısı 4'ten küçüktür. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III H2(g) + Cl2(g) m 2HCl(g) 9
E) AB gazının derişimi 2 mol/L'den büyüktür. D) II ve III E) I, II ve III 2 2 2
ilk denge:
1 1 1
6 HCl @ 2
^2h 2
Kc = = =1
6 H 2 @ · 6 Cl 2 @ 2·2
H2(g) + Cl2(g) m 2HCl(g)
2 mol 2 mol
2 mol
+1
+n +n -2n
——————————————————
2+n 2+n 3 - 2n
1L 1L 1L
10. 2CO(g) + O2(g) E 2CO2(g) ^3 - 2 nh 2 nCl = 2 + n
2
Kc = 1 =
Yukarıda verilen denge tepkimesinde sabit ^2 + nh 2
nCl = 2 +
1
hacimli bir kapta belirli bir sıcaklıktaki den- 2 + n = 3 - 2n 2 3
1 7
gedeki sistemde eşit mollerde CO, O2 ve 3n = 1 $ n = nCl =
3 2 3
CO2 gazları bulunmaktadır.
Aynı sıcaklıkta dengedeki sistemden bir
miktar CO2 gazı çekilmiştir.
Örnek
8. • Denge sistemine yapılan etki tepkime- Bir süre sonra yeniden dengeye ulaşan
sistem ile ilgili çizilen, 2CO(g) + O2(g) m 2CO2(g)
yi ürünler yönüne kaydırıyorsa tepkime-
nin verimi artar. Denge sabiti (Kc) Toplam mol sayısı
tepkimesi sabit sıcaklıkta, sabit hacimli
kapta dengededir.
N2(g) + 3H2(g) E 2NH3(g)
Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar O2 ga-
1 litrelik sabit hacimli bir kapta 0,6 mol N2 ve zı eklenirse;
2,4 mol H2 gazları ile başlatılan tepkime, yu- I. CO2 gazının derişimi artar.
karıda verilen denkleme göre dengeye ulaş- II. Kc nin değeri artar.
tığında kapta 1,2 mol H2 gazının bulunduğu t1 t2 Zaman t1 t2 Zaman
III. O2 gazının derişimi azalır.
belirleniyor. I II
Derişim (mol/L) yargılarından hangileri doğru olur?
Buna göre;
Çözüm
I. Tepkime %75 verimle gerçekleşmiştir. CO, O2
Aynı sıcaklıkta kaba bir miktar O2 gazı
II. Zamanla tepkimedeki molekül sayısı
CO2 eklenirse denge sistemi ürünler yönü-
azalır. ne ilerler. Ancak O2 gazının derişimi ye-
III. Aynı sıcaklıkta kaba HNO3 gazı eklenir- t1 t2 Zaman
ni kurulan dengede ilk dengedekine gö-
III re daha büyük olur. Denge sistemi ürün-
se tepkimenin verimi artar.
yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur? ler yönüne ilerlediği için CO2 gazının de-
rişimi artar.
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Sıcaklık değişmediği için Kc nin sayısal
D) I ve II E) I, II ve III değeri değişmez.
Cevap: Yalnız I
7C 8D 9C 10B Kimyasal Tepkimelerde Denge 251


2
1. 3.
3 Atmosferin stratosfer katmanında yer alan ozon gazı (O3) Öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgıları sonraki öğren-
güneşten gelen ultraviyole ışınları kullanarak bir taraftan ok- melerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle öğretmenler
4 sijen gazına (O2) ve oksijen radikaline (O·) dönüşürken diğer kavramların öğretimine geçmeden önce, öğrencilerin kavram-
taraftan da oluşan oksijen gazı ve radikali yeniden ozon ga- larla ilgili bilgilerini yoklamalı, eğer varsa kavram yanılgılarını
5
belirlemelidir.
zına dönüşür.
6 Mehmet Öğretmen ‘Kimyasal Tepkimelerde Denge” başlıklı ko-
O3(g) + UV $ O2(g) + O·(g) (1. tepkime)
nuyu anlatmadan önce öğrencilerin bu konu ile ilgili kavram ya-
7 O2(g) + O·(g) $ O3(g) + UV (2. tepkime) nılgılarını tespit etmek için öğrencilerinden konu ile ilgili bildik-
8 leri kavramları sınıf ortamında paylaşmalarını ister.
9 Buna göre;
Denge tepkimesi ters çevrildiğinde denge sabiti-
I. O2 ve O3 gazlarının havada oluşturdukları denge tepkimesin- nin işareti değişir.
de, ileri yöndeki tepkime 1. tepkime, geri yöndeki tepkime ise
2. tepkimedir.
Hasan
II. İleri tepkime hızı, geri tepkime hızına eşit olduğunda tepkime
dengeye ulaşır.
Denge tepkimelerinde ileri aktifleşme enerjisi,
III. O3(g) + UV E O2(g) + O·(g) tepkimesi yüksek sıcaklıkta reaktif-
geri aktifleşme enerjisine eşit olmalıdır.
lerin kararlı olduğu tersinir bir tepkimedir.
IV. 1. tepkime endotermik olduğu için bu tepkime sayesinde ozon Tuna
gazı güneşten gelen ve canlılar için zararlı olan ultraviyole
ışınları kullanarak bu ışınların zararlı etkisini azaltır.
Endotermik denge tepkimelerinde maksimum
V. Ozon gazının oluşumu ve bozunumunun denge tepkimesi
düzensizlik genellikle ürünler yönünedir.
şeklinde gerçekleşmesi atmosferdeki ozon (O3) gazının ta-
Pınar
mamen tükenmesini engeller.
yargılarından hangisi yanlıştır? Kc = Kp olması için denge tepkimesindeki tüm
ürünlerin ve girenlerin katsayıları toplamı eşit ol-
İdris malıdır.
Sıcaklık artırıldığında Kc değeri her zaman art-

2. Amonyum hidrojen sülfür maz.
(NH4HS) fotoğraf banyoların- Ata
da kullanılan kararsız inorga-
Öğrencilerin cevapları yukarıdaki gibi olduğuna göre Meh-
nik bir bileşiktir ve oda sıcak-
met Öğretmen etkinlik sonucunda hangi öğrencilerin konu
lığında ayrışır.
ile ilgili kavram yanılgılarına sahip olduğunu tespit etmiştir?
Bir miktar NH4HS bileşiği oda
A) Hasan ve Tuna
sıcaklığında havası boşaltıl-
mış elastik bir balona konuyor. B) Pınar ve İdris
NH4HS(k) E NH3(g) + H2S(g) Kp = 0,36 C) İdris ve Ata

D) Pınar, İdris ve Ata
Yukarıdaki tepkimeye göre dengeye ulaşan sistemle ilgili;
E) Hasan, Tuna ve İdris
I. Heterojen kimyasal denge kurulmuştur.
II. Tepkime tam verimle gerçekleşmiştir.
III. Elastik balonun bulunduğu ortamın basıncı 1,2 atm'dir.
IV. Dengedeki NH3 gazının kısmi basıncı 456 mmHg'dır.
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
252 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1C 2D 3E

ÜNİTE
1
4. 6. Denge denklemi sadece bir madde cinsinden yazılabiliyorsa, sı-
Endüstride boya inceltici, antifiriz, cam temizleyici gibi mad- 2
caklık dışında sisteme yapılan hiçbir etki denge bağıntısındaki
delerin üretiminde kullanılan metil alkol (CH3OH) ayrıca ya-
maddenin derişimini değiştirmez. 3
sadışı olarak sahte içki üretiminde maliyeti düşürmek için
kullanılmaktadır. t°C'de dengede bulunan, 4
›s›
Metil alkol (CH3OH) vücutta formik aside (HCOOH) dönüşür. CaCO3(k) CaO(k) + CO2(g)
5
Metil alkol zehirlenmesi formik asit birikimine bağlı kanın pH de- tepkimesinde;
ğerinin düşmesi sonucu gelişen ve asidoz denilen bir semptom- a) Aynı sıcaklıkta hacim artırılırsa; 6
dur. Asidoz gelişmesi retinada sinir tahribatı ve buna bağlı ola- Dengede bulunan CO2 gazının derişimi azalır. Tepkime CO2 de-
rak körlük ve daha ciddi vakalarda ölümle sonuçlanmaktadır. rişimi başlangıç derişimine gelinceye kadar ürünler lehine ilerler. 7
Aynı sıcaklıkta gerçekleşen olayda Kc değişmez.
Vücutta metil alkolün formik aside dönüşmesi iki basamakta 8
gerçekleşen bir denge tepkimesidir. Derişim (M)
9
1
1. adım: CH3OH(suda) + O2(suda) E HCHO(suda) + H2O(s) + ısı (yavaş) [CO2]
2
1
2. adım: HCHO(suda) + O2(suda) E HCOOH(suda) + ısı (hızlı)
2
Buna göre metil alkol metabolizması için; zaman (t)
t1 t2
7HCOOH@
I. Denge bağıntısı Kc = şeklindedir.
7CH3OH@ · 7O2@ b) Sabit hacim ve sıcaklıkta n mol CO2 gazı eklenirse;
II. HCHO ara üründür. Önce CO2 gazının derişimi artar. CO2 gazının mol sayısının ila-
III. Sıcaklık azaldığında daha çok formik asit (HCOOH) oluşaca- ve edilen mol sayısı kadar azalması için denge girenler yönüne
ğı için hastanın ısı kaybetmemesi önemlidir. ilerler. Aynı sıcaklıkta gerçekleşen olayda Kc değişmez.
1
IV. Hız bağıntısı TH = k·[CH3OH]·[O2] 2 şeklindedir. Derişim (M)
verilen yargılardan hangileri doğrudur?

[CO2]
A) I, II, III ve IV B) II, III ve IV C) I, II ve III
D) II ve III E) I ve II zaman (t)

t1 t2
c) Sabit hacimde sıcaklık artırılırsa;
5. Kutuplar dünyanın en ku- Denge sistemi ürünler yönüne kayar ve Kc değeri artar.
zey ve en güney noktaları- Derişim (M)
dır. Bu noktalarda H2O’nun
katı ve sıvı hâli bir arada
dengededir. [CO2]
H2O(k) E H2O(s) ∆H > 0
Küresel ısınmadan dolayı zaman (t)

t1 t2
oluşan sıcak hava dalgası kutup noktalarındaki su-buz dengesini
bozmaktadır.
Yukarıda verilen bilgiler ışığında
Buna göre kutuplardaki su-buz dengesi ile ilgili; ›s› 3
KCIO3(k) KCI(k) + O
I. Heterojen ve fiziksel bir dengedir. 2 2(g)
denge tepkimesine;
II. Minimum enerjiye eğilim girenler yönüne, maksimum düzen-
sizliğe eğilim ürünler yönüne doğrudur. I. Aynı sıcaklıkta KCI katısı ilave edilmesi
II. Sabit hacimde sıcaklığın azaltılması
III. Küresel ısınma dengenin ürünler yönüne kaymasını sağla-
III. Aynı sıcaklık ve sabit hacimde bir miktar O2 gazının dışarı çe-
yarak okyanuslardaki su seviyesinin yükselmesine neden ol-
kilmesi
maktadır.
verilen etkilerden hangileri ayrı ayrı uygulandığında denge-
deki O2 gazının mol sayısı azalır?
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
D) I, II ve III E) Yalnız II
4A 5E 6E Kimyasal Tepkimelerde Denge 253

ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
8 sıvılar
su
homojen sabit
9
küçülür
kapalı
net tepkimeye PCl5

katı
endotermik
üs ürünler
bozulmaz
tam (%100) bozulmaz

kısaltır 1/4
1. Mekanizmalı tepkimelerde denge bağıntısı net tepkimeye göre 8. Kp = Kc olan gaz fazındaki bir tepkime dengede iken aynı sıcaklık-
yazılır. ta tepkime kabının hacmi artırılırsa denge bozulmaz .
2. Denge tepkimesinde yer alan maddelerin tümü aynı fazda ise 9. Dengedeki bir sisteme katalizör ilave edilirse denge bozulmaz .
homojen denge denir.
10. Ekzotermik bir denge tepkimesinde sıcaklık artırılırsa Kc değeri
3. Denge tepkimesinde yer alan saf katı ve sıvılar denge bağın- küçülür .
tısına yazılmaz.
11. Denge kesri Qc, Kc değerinden küçükse denge ürünler yönüne
4. Dengenin oluşabilmesi için sistemin kapalı sıcaklığın sabit ol- ilerlemektedir.
ması gerekir.
12. Bir denge tepkimesi bir katsayı ile çarpılırsa, o sayı denge sabiti-
5. Sulu çözeltilerde dengenin kurulabilmesi için kabın kapalı olması- ne üs olarak getirilir.
na gerek yoktur çünkü su kapalı sistem oluşturur.
13. H2(g) + I2(g) 2HI(g) tepkimesinin t°C’de denge sabiti Kc = 4 ise
6. 200°C’de Kc = 2, 400°C’de Kc = 3 olan bir tepkime endotermik 2HI(g) H2(g) + I2(g) tepkimesinin aynı sıcaklıkta Kc değeri 1/4 olur.
bir denge tepkimesidir.
14. Denge tepkimeleri tam (%100) verimli olamaz.
7. PCl5(g) PCl3(g) + Cl2(g) tepkimesi sabit hacimli bir kapta denge-
de iken kaba aynı sıcaklıkta bir miktar PCl5 gazı ilave edilirse yeni 15. Katalizör dengeye ulaşmamış bir tepkimenin dengeye ulaşma sü-
kurulan dengede tüm gazların derişimleri artar. resini kısaltır .
254 Kimyasal Tepkimelerde Denge

ÜNİTE
4
6
DOĞRU YANLIŞ
7
8
1. Genellikle maksimum düzensizlik ve minimum enerji eğilimlerinin uzlaşması durumunda denge D
oluşur. 9
2. Belirli koşullarda maddenin farklı fiziksel hâlleri arasında kurulan dengeye fiziksel denge denir. D
3. Dengeye ulaşan bir sistemde ileri ve geri yöndeki tepkimeler durur. Y
4. Dengedeki bir sistemde madde derişimleri sabittir. D
5. Endotermik denge tepkimelerinde sıcaklık artışı ileri yöndeki tepkime hızını artırırken geri yönde-
ki tepkime hızını azaltır.
Y
6. X(suda) + Y(suda) Z(suda) tepkimesi dengede iken X’in derişimini artırmak tepkimenin ürünler yö- D
nüne ilerlemesine sebep olur.
7. Dengedeki bir sisteme aynı sıcaklıkta yapılan bir etki dengeyi girenler yönüne kaydırıyorsa denge
Y
sabiti Kc’nin değeri küçülür.
8. Gaz katsayılarının toplamının ürünlerde ve girenlerde eşit olduğu denge tepkimelerinde, dengede-
ki sistemin hacminin değiştirilmesi dengeyi bozmaz. D
ki
9. Bir denge tepkimesinde derişimler türünden denge sabiti, K c = eşitliği ile ifade edilebilir.
kg D
10. Kısmi basınçlar türünden denge sabiti ile derişimler türünden denge sabiti arasında,
Kc = Kp · (R·T)∆n ilişkisi vardır. Y
11. N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) tepkimesi ideal pistonlu kapalı bir kapta dengede iken, kaba aynı sıcak-
lıkta He gazı ilave edildiğinde denge girenler yönüne kayar. D
12. X(k) Y(k) + Z(g) tepkimesi sabit hacimli kapalı bir kapta dengede iken sisteme aynı sıcaklıkta Z
gazı ilave edildiğinde denge girenler yönüne kayar ve Z gazının derişimi ilk denge durumundaki D
değerine eşitlenir.
13. H2(g) + Cl2(g) 2HCl(g) denge tepkimesinde T K’de kısmi basınçlar türünden denge sabiti Kp ile
Y
derişimler türünden denge sabiti Kc arasında Kp = Kc · R·T eşitliği bulunur.
14. Sabit hacim ve sıcaklıkta denge bağıntısında yer almayan inert bir maddenin derişimindeki deği-
şim dengeyi etkilemez.
D
15. Endotermik denge tepkimelerinde sıcaklık artışı Kc değerini artırır. D
Kimyasal Tepkimelerde Denge 255

ÜNİTE
3 1. Aşağıda verilen kimyasal tepkimelerde minimum enerji ve maksimum düzensizlik eğilimlerinin yönlerini belirterek, hangilerinin uy-
gun koşullarda dengeye ulaşması beklenir belirtiniz.
4
a) N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) + 91 kj
5
N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) + 91 kj
6
Maksimum Minimum
Dengeye ulaşması beklenir.
Düzensizlik enerji
7
8 b) N2O4(g) + 58 kj $ 2NO2(g)
9
N2O4(g) + 58 kj $ 2NO2(g)
Minimum Maksimum
enerji düzensizlik
c) C(k) + O2(g) $ CO2(g)
C(k) + O2(g) $ CO2(g)
Maksimum Minimum
Dengeye ulaşması beklenmez.
düzensizlik enerji
2. Aşağıda verilen denge tepkimelerine ait derişimler türünden denge bağıntılarını yazınız.
Tepkime Denklemi Denge Bağıntısı
6 HCl @2
a) Kc =
6 H 2 @ · 6 Cl 2 @
H2(g) + Cl2(g) 2HCl(g)
b) H2S(s) + I 2(k) 2HI(g) + S(k) Kc = [HI] 2
c) MgCO3(k) MgO(k) + CO2(g) Kc = [CO2]
1
K =
9 NH 3 C · 6 HCl @
d) NH3(g) + HCl(g) NH4Cl(k) c
3. 2N2O5(g) 4NO(g) + 3O2(g)
tepkimesi 2 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta dengede iken kaptaki gazların mol sayıları, n = 2 , nNO = 4 , n = 2 moldür.
N O O
2 5 2
a) Aynı sıcaklıkta tepkimenin derişimler türünden denge sabiti Kc’nin değerini hesaplayınız.

6 NO @ =
n 2 4 2
M= 9 N2O5 C = =1 =2 9 O2 C = =1
V 2 2 2
6 NO @ 4 · 9 O C 3 4 3
2 2 ·1
K = & K = = 16
9 N2O5 C
c 2 c 2
1

ÜNİTE
2
b) Kp ve Kc arasındaki ilişkiyi yazınız.
3

∆n = (4 + 3) - (2) = 5 4
5
Kp = Kc · (R·T)∆n & Kp = Kc(R·T)5
6
8
4. 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kaba 2 atm basınç uygulayan X gazı konularak başlatılan, X 2Y +Z tepkimesi dengeye ulaştığın-
(g) (g) (g)
da kaptaki toplam basınç 4 atm olarak ölçülüyor. 9
Buna göre aynı sıcaklıkta tepkimenin kısmi basınçlar türünden denge sabiti Kp’nin değerini hesaplayınız.
2
X(g) 2Y(g) + Z(g) P ·P
Y Z
K =
Başlangıç: 2 atm p P
X
Değişim: -P +2P +P
2
2 ·1
K =
p 1
Denge: 2-P 2P P
Dengede toplam basınç = 2 - P + 2P + P = 2 + 2P = 4 =4
2P = 2 & P = 1
5. Kapalı sabit hacimli bir kapta gerçekleşen N + 3H 2NH + ısı tepkimesi dengede iken aşağıda verilen işlemler ayrı ayrı
2 (g) 2 (g) 3 (g)
uygulandığında dengenin yönünü ve ikinci denge durumunda her bir maddenin ilk dengeye göre derişimlerindeki değişimi belirtiniz.
a) Sıcaklığın artırılması

Denge girenler yönüne kayar, NH3 gazının derişimi azalır, N2 ve H2 gazlarının derişimi artar.
b) Kaba aynı sıcaklıkta NH3 gazı ilave edilmesi

Denge girenler yönüne kayar, tüm gazların derişimleri artar.
c) Kaptan aynı sıcaklıkta H2 gazı çekilmesi

Denge girenler yönüne kayar, NH3 ve H2 gazlarının derişimleri azalır, N2 gazının derişimi artar.
d) Kap hacminin aynı sıcaklıkta yarıya indirilmesi

Denge ürünler yönüne kayar. Tüm gazların derişimleri artar.

ÜNİTE
2
6. X +Y 2Z tepkimesinin t°C’de derişimler türünden denge sabiti Kc = 4’tür. Sabit hacimli kapalı bir kapta gerçekleşen tepkimede 1M Z,
(g) (g) (g)
3 2M X ve 2M Y gazları bulunmaktadır.
4 Buna göre,
5 a) Tepkimenin yönünü belirtiniz.

6
6 Z @2 1
2
1
7 Q = = = = 0, 25
c
6X@·6Y@ 2·2 4
8
9 Qc < Kc olduğu için tepkime ürünler yönüne ilerlemektedir.
b) t°C’de sistem dengeye ulaştığında X, Y ve Z gazlarının derişimleri kaç molar olur hesaplayınız.

Dengede; [X] = 2 - 0,75 = 1,25 M

X +Y 2Z
(g) (g) (g)
Başlangıç: 2 2 1 [Y] = 2 - 0,75 = 1,25 M
Değişim: -a -a +2a [Z] = 1 + 1,5 = 2,5 M
Denge: 2-a 2-a 1 + 2a
2
(1 + 2a) (1 + 2a)
K = =4 =2
c 2 (2 - a)
(2 - a)
1 + 2a = 4 - 2a $ 4a = 3 $ a = 3/4 = 0,75
c) t°C’de dengeye ulaşan sisteme aynı sıcaklıkta 1M Z gazı ilave edilerek sistemin başlangıç sıcaklığında tekrar dengeye ulaşması bekleniyor.
Yeniden dengeye ulaşan sistemde son durumda X, Y ve Z gazlarının derişimlerini hesaplayınız.

X + Y 2Z 6 Z @2 2=
3, 5 - 2a
K =
6 X @· 6 Y @
(g) (g) (g) 1, 25 + a
c
2, 5 + 2a = 3, 5 - 2a
1. denge 1,25 M 1,25 M 2,5 M 2
(3, 5 - 2a) 4a = 1
K =4=
Etki +1M c (1, 25 + a) · (1, 25 + a) 1
a=
2 4
Değişim +a +a -2a (3, 5 - 2a)
4= a = 0, 25
2
2. denge 1,25 + a 1,25 + a 3,5 - 2a (1, 25 + a)
2. dengede: [X] = 1,5 M
[Y] = 1,5 M
[Z] = 3 M

ÜNİTE
1
7. 2
Sabit piston İdeal piston İdeal piston
3
N2(g) + O2(g) E 2NO(g) H2(g) + Cl2(g) E 2HCl(g) 2N2(g) + 5O2(g) E 2N2O5(g) 4
M R Y 6
Yukarıda verilen M, R, Y kaplarında gerçekleşen tepkimeler dengede iken aşağıda belirtilen işlemler sonucunda dengenin yönünü
7
ve madde derişimlerindeki değişimleri yazınız. 8
a) Tüm kaplara aynı sıcaklıkta He gazı ilave etmek
9

M: Denge bozulmaz. Madde derişimleri değişmez.

R: Hacim değişimi dengeyi bozmaz. Tüm maddelerin derişimleri azalır.
Y: Denge girenler yönüne kayar. Tüm maddelerin derişimleri azalır.
b) M kabının sıcaklığını artırmak

Azotun yanması endotermiktir. Sıcaklık artışı dengeyi ürünler yönüne kaydırır.
N2 ve O2 gazlarının derişimleri azalır. NO gazının derişimi artar.
c) R kabının pistonu üzerine ağırlık koymak (T sabit)

Kap hacmi küçülür. Tüm gazların derişimi artar. Tepkimede girenler ve ürünlerdeki gazların katsayıları toplamı eşit olduğu için
hacim değişimi dengeyi bozmaz.
d) Y kabını dış basıncın daha yüksek olduğu bir ortama taşımak (T sabit)

Kap hacmi küçülür. Tüm gazların derişimleri artar. Denge ürünler yönüne kayar.
e) Pistonu sabitleyerek R kabına NH3 gazı ilave etmek (T sabit)

NH3 gazı HCl gazı ile tepkimeye girer ve ortamdaki HCl derişimi azalır. Denge ürünler yönüne kayar. Son durumda tüm gazla-
rın derişimi başlangıça göre daha az olur.
f) M kabına O2 gazı ilave etmek

Denge ürünler yönüne kayar. N2 gazının derişimi azalır, O2 ve NO gazlarının derişimleri artar.

ÜNİTE
4
DENEME – 7
5
1. 13
X ve 8Y elementleri ile ilgili; 4.
6 Bileşik H2O(g) NO(g)
I. Aralarında oluşturacakları kararlı bileşiğin formülü X 2Y3 tür.
Standart Oluşum
7 II. Serbest hâlde X atomik, Y moleküler halde bulunur. -240 +90
Isısı (kj/mol)
3+ 2
8 III. X ve Y ¯ tanecikleri izoelektroniktir.
yargılarından hangileri doğrudur? 4NH3(g) + 5O2(g) $ 4NO(g) + 6H2O(g)
9
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III tepkimesi standart koşullarda gerçekleştiğinde 4 mol NH3 ga-
zının tamamının yanması sonucunda 900 kj ısı açığa çıkmak-
D) II ve III E) I, II ve III tadır.
Buna göre aynı koşullarda, NH3 gazının oluşum entalpisi
kaç kj'dir?
A) –45 B) +45 C) –90

2. D) +90 E) –180
X(g) SO2(g)
a b c d
Aynı koşullarda bulunan ideal X ve SO2 gazları eşit bölme- 5. C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s) + 2220 kj
li silindirin iki ucundan aynı anda bırakıldıklarında ilk kez d
C3H8 gazının yanma tepkimesi ve bu tepkimeye ait entalpi değeri
noktasında karşılaşıyorlar. Buna göre X gazının mol kütlesi
verilmiştir.
kaç gramdır? (O: 16, S: 32)
Buna göre;
A) 2 B) 4 C) 16 D) 28 E) 32
6CO2(g) + 8H2O(s) $ 2C3H8(g) + 10O2(g)
aynı koşullarda gerçekleşen yukarıdaki tepkimenin entalpi
değeri kaç kj’dir?
A) +2220 B) +444 C) –222
3. Bir miktar yemek tuzu üzerine sabit sıcaklıkta azar azar saf su ek- D) +4440 E) –4440
lenerek karıştırılıyor.
Su ekleme işlemine katının tamamı bitinceye kadar devam ediliyor.
Buna göre ilk su ilavesi ile çözünme başladıktan sonra çözel-

6. 2X2Y(g) + 3Y2(g)$ 2X2Y4(g)
ti ile ilgili çizilen,
Molar derişim Çözeltinin Kütlece tuz
tepkimesinde, X 2Y nin mol sayısı 20 saniyede 0,2 molden
özkütlesi yüzdesi 0,06 mole düştüğüne göre Y2 nin ortalama harcanma hızı ve
X 2Y4 ün oluşma hızı kaçar mol/s dir?
Y2 nin harcanma X2Y4 ün oluşma
hızı
_____________ hızı
_____________
Zaman Zaman Zaman
I. II. III.
A) 7 . 10 –3 7 . 10 –3
B) 10,5 . 10 –3 7 . 10 –3
yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur?
C) 7 . 10 –3 10,5 . 10 –3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) 21 . 10 –3 14 . 10 –3
D) I ve II E) I, II ve III E) 2 . 10 –3 4 . 10 –3

ÜNİTE
DENEME
1
7. Gaz fazında belirli sıcaklıkta gerçekleşen, 10. 2XO2(g) + O2(g) m 2XO3(g) 2
2A + 3B $ 2C tepkimesinin 100°C'deki denge sabiti Kc = 4a, 200°C'deki denge 3

sabiti Kc = a dır.
tepkimesine ilişkin deney sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. 4
Buna göre;
5
T [A] I. Yüksek sıcaklıkta XO2 molekülleri, XO3 moleküllerinden daha
Deney [A]mol/L [B]mol/L - mol/L.s
Tt kararlıdır. 6
–3
II. Maksimum düzensizlik eğilimi girenler yönündedir.
1 0,1 0,2 2.10 7
III. 200°C'deki molekül sayısı, 100°C'deki molekül sayısından
–3
2 0,2 0,2 4.10 daha fazladır. 8
3 0,3 0,4 24.10 –3 yargılarından hangileri doğrudur?
9
Buna göre;
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
I. Tepkimenin hız bağıntısı, j = k.[A] . [B]2 şeklindedir.
II. Hız sabiti k'nin birimi L 2 /mol2·s'dir.
III. Tepkimenin hız sabiti k'nin sayısal değeri 0,5 dir.
D) I ve III E) I, II ve III 11. X2(g) + 2Y2(g) m 2XY2(g)

tepkimesinin belirli sıcaklıkta derişimler türünden denge
sabiti K olduğuna göre aynı sıcaklıkta derişimler türünden
denge sabiti K olan tepkimenin denklemi aşağıdakilerden
hangisidir?
8. Kapalı bir kapta,
A) 2XY2(g) m X 2(g) + 2Y2(g)
C(k) + O2(g) m CO2(g)
1
B) XY2(g) m X + Y2(g)
tepkimesi dengede iken bulunduğu kabın hacmi aynı sıcak- 2 2(g)
lıkta büyütülürse; 1
C) X + Y2(g) m XY2(g)
2 2(g)
I. CO2 gazının mol sayısı azalırken, C katısı ve O2 gazının mol D) 2X 2(g) + 4Y2(g) m 4XY2(g)
sayısı artar.
1 1
II. CO2 ve O2 gazlarının denge derişimleri azalır. E) X + Y m XY(g)
2 2(g) 2 2(g)
III. İleri ve geri tepkimelerin hızları aynı oranda küçülür.
yukarıda verilen olaylardan hangileri gerçekleşir?
1
12. BaO2(k) + ısı m BaO(k) + O
2 2(g)
tepkimesi belirli sıcaklıkta, sabit hacimli kapta dengede iken;
I. Aynı sıcaklıkta O2 gazı ekleme
II. Ortamdan BaO2 katısı uzaklaştırma
9. 2A(g) + B(g) E 2C(g)
III. Sıcaklığı yükseltme
tepkimesinde 1 mol A, 0,5 mol B ve 3 mol C gazları denge
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulandığında dengedeki
durumunda bulunmaktadır. Aynı sıcaklıkta tepkimenin de-
O2 gazının derişimi artar?
rişimler türünden denge sabiti Kc = 36 olduğuna göre, tep-
kime kabının hacmi kaç litredir?
A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 D) I ve III E) I, II ve III

ÜNİTE
KONUYU
Suyun Oto-İyonizasyonu - pH ve pOH Kavramı
2 Öğretmen Notu 1. 3. Aşağıdaki tabloda farklı sıcaklıklardaki saf su-

• Su molekülü polar yapılıdır. Sıvı hâl-
3 Suyun Oto-İyonizasyonu yun iyonlaşma sabiti (Ksu) değerleri verilmiştir.
deki su molekülleri hareket hâlindedir
4 • Su(H2O), polar yapılı bir moleküldür. ve birbiriyle çarpışır. Bu çarpışma so- Sıcaklık (°C) Ksu
• Saf su çok az da olsa elektrik akımını nucunda bir su molekülünün hidrojeni
iletir. 0 0,113·10–14
5 başka bir su molekülünün oksijen ato-
• Saf suyun elektrik akımını iletmesi, 10 0,292·10–14
muna kısa bir süre de olsa bağlanır.
6 suyun az da olsa iyonlarına ayrışması
25 1,008·10–14
ile açıklanır.
7 • Suyun kendi kendine iyonlarına ay- 30 1,468·10–14
rışmasına suyun oto-iyonizasyonu 40 2,917·10–14
8 denir.
• Suyun oto-iyonizasyonu tersinir bir 50 5,473·10–14
9 tepkime olup su molekülleri H+ ve OH- Buna göre;
Buna göre;
iyonları ile denge halindedir. I. Su moleküllerinin çarpışması sonucun-
da hidronyum iyonu (H3O+) ve hidroksit I. H2O( s ) + H2O( s ) H3O(+suda ) + OH(-suda )
H 2 O (s) + ›s› H +(suda) + OH -(suda)
iyonları (OH-) oluşur. tepkimesinde yüksek sıcaklıkta ürünler
• Ksu, suyun iyonlaşma sabitidir. Diğer
denge sabitleri gibi suyun iyonlaşma II. Oda koşullarında saf su çok az da olsa reaktiflerden daha kararlıdır.
sabiti de sadece sıcaklık ile değişir. elektrik akımını iletir. II. Saf suyun 10°C sıcaklıktaki pH değe-
• Standart koşullarda (25°C ve 1atm) III. Saf su kendi kendine iyonlaşabilir. ri 40°C sıcaklıktaki pH değerinden bü-
saf suyun iyonlaşma sabitinin değeri yüktür.
yaklaşık 1·10-14 tür.
III. Saf suda 50°C’de bulunan H3O+ iyon de-
25°C’de Ksu= [H+]·[OH-] = 1·10-14 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II rişimi 25°C’dekine göre daha fazladır.
• Suyun iyonlaşması endotermik bir
D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
denge tepkimesi olduğu için sıcak-
lık arttıkça, suyun iyonlaşma sabitinin A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
(Ksu) değeri artar.
pH ve pOH Kavramları
• Sulu çözeltilerde bulunan H+ ve OH-
iyonlarının derişimi genellikle çok kü- 2.
çük sayılardır. • Saf suyun kendi molekülleri ile etkile-
şerek iyonlaşmasına suyun oto–iyoni- 4.
• Danimarkalı kimyacı Soren Sorensen
Bir çözeltideki H+(H3O+)
küçük sayılarla işlem zorluğunu orta- zasyonu (otoprotolizi) denir. Saf su-
iyonlarının derişimi çözelti-
dan kaldırmak amacıyla üslü sayılar yun iyonlaşması endotermik bir den-
nin asitliğinin, OH- iyonları-
yerine H+ ve OH- iyonları derişiminin ge tepkimesidir.
negatif logaritmasının kullanılmasını nın derişimi çözeltinin baz-
önermiştir. H2O( s ) + ı s ı H+( suda ) + OH-( suda ) lığının bir göstergesidir.
pH = -log [H+]
Buna göre; Buna göre;
pOH = -log [OH-]
I. Sıcaklık arttıkça H2O’nun iyonlaşma I. H2O, bir proton alarak hidronyum (H3O+)
• 25°C’de sulu çözeltide veya bir proton vererek hidroksit (OH-)
yüzdesinin artması
Ksu = [H+]·[OH-] = 1·10-14 iyonlarını oluşturabildiğine göre, su hem
II. H2O’nun kendi kendine iyonlaşması
pH + pOH = 14 asit hem de baz olarak davranabilen
III. Sıcaklık azaldıkça H2O’nun iyonlaşma
amfoter özellikte maddedir.
• Nötral çözeltilerde, sabitinin küçülmesi
[H+] = [OH-] = 1·10-7M II. Bir sulu çözeltide H+ iyonu derişimi art-
IV. H2O’nun iyonlaşma tepkimesinin bir
pH = pOH = 7 tığında, OH- iyonu derişimi azalır.
denge tepkimesi olması
• Asidik çözeltilerde, III. Sulu çözeltiler için belirli sıcaklıklarda
+ -
yukarıdaki durum ve olaylardan hangileri hesaplanan pH ve pOH değerleri çö-
[H ] > [OH ]
saf suyun iyonlaşma tepkimesinin endo- zeltilerin sadece asidik ve bazik olarak
[H+] > 1·10-7M ve [OH-] < 1·10-7M
termik olduğunu tek başına kanıtlamaya tanımlanmasını sağlar.
pH < 7 ve pOH > 7 yeterlidir?
• Bazik çözeltilerde, yargılarından hangileri doğrudur?
-
[OH ] > [H ] + A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
[OH-] > 1·10-7M ve [H+] < 1·10-7M D) II, III ve IV E) III ve IV D) II ve III E) I, II ve III
pOH < 7 ve pH > 7
262 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1E 2C 3A 4B

ÜNİTE
5. Oda koşullarındaki sulu çözeltilerle ilgili 8. Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin oda ko-
KONUYU
aşağıda verilen ifadelerden hangisi yan- şullarındaki pH değerleri verilmiştir. ÖĞRENELİM 1
lıştır?
Örnek 2
+ -
A) [H ] = [OH ] ise çözelti nötrdür.
Madde pH
6 H+ @ -4
Oda sıcaklığında = 10 olan 3
6 OH - @
Akü asidi 1
B) [H+ ] > [OH- ] ise çözelti asidiktir.
Magnezya sütü 10 sulu çözeltinin pH değeri kaçtır? 4
C) [OH- ] > [H+ ] ise çözelti baziktir.
Kostik çözeltisi 13
D) Asit ve bazların sulu çözeltileri elektrik akı- 5
Sirke 3
mını iletirken nötral özellik gösteren hiçbir
Saf su 7 6
sulu çözelti elektrik akımını iletmez.
Çözüm
E) Su ile hazırlanan tüm çözeltilerde hid- 7
Buna göre verilen maddelerden hangi-
ronyum (H3O+) ve hidroksit (OH-) iyon- 25°C’de,
sinde hidronyum (H3O+) iyonu derişimi 8
ları bulunur. en azdır? 6 H+ @ -4
= 10
6 OH - @ 9
A) Akü asidi
6 +@
B) Magnezya sütü 6 OH - @ = H
-4
10
6H +@ -@
· 6 OH
C) Kostik çözeltisi -14
= 1· 10
6 +@
6. Aşağıdaki numaralandırılmış kaplarda 25°C D) Sirke
sıcaklıktaki üç sulu çözelti bulunmaktadır. 6 H+ @ · H = 1· 10
-14
E) Saf su -4
10
6 H + @2 = 1· 10 -18
6 H + @ = 10 -9
[H3O+] = 10–6 M [OH–] = 10–12 M [H+] = 10–9 M
pH = - log 6 H @
+
pH = 9
I II III
Buna göre çözeltilere turnusol boyası dam-

latıldığında çözeltilerin alacağı renkler aşa- 9. Aşağıdaki tabloda M, R ve Y sulu çözeltile-
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? rinin 25°C sıcaklıktaki bazı özellikleri veril-
miştir.
I II III
A) Mavi Kırmızı Kırmızı
Çözelti Özellik
B) Kırmızı Kırmızı Mavi
pH Örnek
C) Mavi Mavi Kırmızı M >1
pOH
D) Kırmızı Mavi Mavi Bir sulu çözeltinin oda koşullarındaki pH
R [OH- ] > 10-7M değeri 4’tür.
E) Kırmızı Kırmızı Kırmızı
Y [H3O+ ] > 10-7M > [OH- ] Buna göre bu sulu çözeltideki OH-
iyon derişimi kaç molardır?
Buna göre tablodaki özellikleri gösteren
çözeltilerin sınıflandırılması aşağıdaki-
Çözüm
M R Y
7. Çamaşır suyunun A) Asidik Bazik Nötral 25°C’de pH = 4 ise,
25°C sıcaklıktaki pH çözelti çözelti çözelti pOH = 10’dur.
değeri 12’dir.
B) Bazik Asidik Asidik
pOH = -log [OH]
çözelti çözelti çözelti
10 = -log [OH-]
C) Bazik Bazik Asidik
çözelti çözelti çözelti [OH-] = 1 · 10-10 M
Buna göre çamaşır suyunun aynı sıcak-
D) Asidik Asidik Asidik [OH-] = 1 · 10-10 M
lıktaki OH- iyonu derişimi kaç molardır?
A) 10-5 B) 10-2 C) 10-6 E) Bazik Bazik Bazik
D) 5 E) 9
5D 6B 7B 8C 9C Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 263

ÜNİTE
KONUYU
Suyun Oto-İyonizasyonu – pH ve pOH Kavramı
2
1. Domates suyunda 25°C sıcaklıktaki H3O+ 4. 25°C’deki bir sulu çözelti için aşağıdaki
Örnek iyon derişimi 10-4 molardır. ifadelerden hangisi yanlıştır?
3
25°C’de 2pH = 5pOH olan bir sulu çö-
4 A) [H3O+ ] = 10-7 M ise pH = 7’dir.
zeltideki H+ iyonu derişimi kaç molar-
dır? B) [H+ ] < 10-7 ise pOH < 7’dir.
5
C) [H+ ] < [OH- ] ise pH > 7’dir.
6
D) [OH- ] < 10-7 ise pOH < 7’dir.
7 E) [H3O+ ] > [OH- ] ise çözelti alüminyum
Çözüm
(Al) metali ile etkileşerek H2 gazı oluştu-
8 Buna göre domates suyunun 25°C sıcak-
2pH = 5pOH rabilir.
lıktaki pH ve pOH değerleri aşağıdakiler-
9 . .
5x 2x
25°C’de pH pOH
A) 10 4 5. Suyun otoiyonizasyonu,
pH + pOH = 14 & 5x + 2x = 14
B) 9 5 H O + ısı H
+
+ OH
-
& 7x = 14 2 (s ) (suda) (suda)
C) 11 3
& x=2 şeklindedir.
D) 4 10
pH = 5x = 5 · 2 = 10 Buna göre sıcaklık artırıldığında;
E) 5 9 I. Suyun iyonlaşma sabiti (Ksu)
pH = 10
II. (pH + pOH) değeri
pH = -log [H+]
III. H+ iyonu derişimi
10 = -log [H+] pH IV. OH- iyonu derişimi
2. 25°C sıcaklıkta değeri 1’den küçük
[H+] = 1 · 10-10 M pOH değerlerinden hangileri artar?
olan sulu çözelti için,
A) I, II, III ve IV B) I, III ve IV
I. Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızı-
C) III ve IV D) II ve III
ya çevirir.
II. CaCO3 katısı ile tepkimeye girerek CO2 E) I ve II
gazı oluşturur.
III. [OH- ] < 10-7M’dir.
Örnek yargılarından hangileri doğrudur?

6. Amonyaklı yüzey temizleyiciler cilde kay-
t°C’de saf suyun iyonlaşma sabiti (Ksu) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ganlık hissi verir.
4,00 · 10-14 olduğuna göre t°C’de suda-
ki H+ ve OH- iyonları derişimi kaç mo-
lardır?
3. Saf suyun 25°C sıcaklıktaki iyonlaşma sabi-

Çözüm ti (Ksu) 1 · 10-14 tür.
+ - Buna göre amonyaklı bir yüzey temizle-
H O +H O H O + OH
2 (s ) 2 (s ) 3 (suda) (suda)
H O H
+
+ OH
- yicinin 25°C’deki sulu çözeltisi ile ilgili;
2 (s) (suda) (suda)
Buna göre 25°C sıcaklıktaki saf su ile ilgili;
I. [H+ ] < 10-7 M’dir.
-x M +x M +x M + - -7
I. [H3O ] = [OH ] = 10 M’dir. II. Elektrolittir.
Ksu = [H+] · [OH-] II. pH = pOH = 7’dir. III. pH > pOH’dır.
4,0 · 10-14 = x · x III. Nötrdür. IV. pOH > 7’dir.
-14 2
4,0 · 10 =x yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
x = 2,0 · 10-7 M
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
+ - -7
[H ] = [OH ] = 2,0 · 10 M D) II ve III E) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
264 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1D 2E 3E 4D 5B 6C

ÜNİTE
7. 10. Aşağıda t°C’deki pH değeri 5 olan saf su ile
KONUYU
• Oda sıcaklığındaki bir sulu çözeltide
ilgili bir kavram haritası verilmiştir. ÖĞRENELİM 1
pH - pOH = 6’dır.
Örnek 2
t > 25’tir. Nötr özellik gösterir.
Bu sulu çözelti ile ilgili aşağıda verilen
ifadelerden hangisi yanlıştır?
Arap sabunu imalatında kullanılan bir 3
I II
sulu çözeltideki OH- iyonlarının derişi-
A) Bazik özellik gösterir. t °C’deki pH değeri 5 olan saf su mi 0,02 M dir. 4
IV III Buna göre çözeltinin pOH değeri kaç-
B) [OH- ] = 10-4 M’dir. 5
–14 tır? (log 2 = 0,3)
C) pH + pOH = 14’tür. pOH değeri 9’dur. Ksu > 10 tür.
6
D) Bakır (Cu) metalinden yapılmış bir kapta
saklanabilir. Buna göre kavram haritasında verilen 7
bilgilerden hangileri doğrudur?
E) Demir (Fe) metalini aşındırır. Çözüm 8
A) I ve IV B) II ve III C) I ve III
[OH-] = 2 · 10-2 M 9
D) I, II ve III E) I, III ve IV -
pOH = -log [OH ]
pOH = -log 2 · 10-2
pOH = - (log 2 + log 10-2)

8.
• Sabunlu suyun oda koşullarındaki pOH 11. Saf suyun iyonlaşma denklemi, pOH = - (0,3 - 2)
değeri 4’tür.
H O +H O + ısı H O
+
+ OH
- pOH = 1,7
2 (s) 2 (s) 3 (suda) (suda)
şeklindedir.
Buna göre saf su için;

I. Aynı sıcaklıkta içerisinde asit çözülür-
se H+ iyon derişimi artar ve suyun iyon-
laşma dengesi girenler yönüne bozulur,
OH- iyonu derişimi azalır.
Buna göre sabunlu su numunesindeki II. Mutlak bir yalıtkandır. Örnek

+ -
hidronyum (H3O+) iyon derişimi aşağıda- III. Sıcaklık değiştiğinde H3O ve OH
Oda sıcaklığındaki bir sulu çözeltide
kilerden hangisine eşittir? iyonlarının derişimleri değişmez. pH - pOH = 2’dir.
A) 8 B) 6 C) 1·10-8 Buna göre H+ iyonlarının derişimi kaç
molardır?
D) 1·10-10 E) 1·10-14 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Çözüm
25°C’de bir sulu çözeltide
12. t°C’de saf suyun iyonlaşma sabiti pH + pOH = 14

9. Oda koşullarındaki bir sulu çözeltide
6 H+ @ 4
Ksu = 16,0 · 10-14 tür. pH - pOH = 2
= 10 tür.
6 OH - @ Buna göre t°C’deki saf su ile ilgili;
2pH = 16
Buna göre bu çözelti ile ilgili; I. Hidronyum iyonlarının derişimi hidrok-
pH = 8
sit iyonlarının derişimine eşittir.
I. Tadı ekşidir.
II. [H+ ] = 4·10-7 M’dir. pH = -log [H+]
II. Sodyum hidroksit (NaOH) katısı ile ha-
III. pH değeri 7’dir. 8 = -log [H+]
zırlanmış olabilir.
III. [H3O+ ] · [OH- ] = 14'tür. yargılarından hangileri doğrudur? [H+] = 10-8 M
yargılarından hangileri yanlıştır? A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Yalnız III E) Yalnız I
7E 8D 9E 10D 11A 12B Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 265

ÜNİTE
KONUYU
pH ve pOH Kavramları – Asit – Baz Tanımları
2
1. 3. Aşağıda M, R ve Y sulu çözeltilerinin oda
Örnek • Mide özsuyu hidro–
3 koşullarındaki pH değerlerini gösteren gra-
klorik asit (HCl),
fik verilmiştir.
25°C’deki H+ iyonları derişimi 5 · 10-2 potasyum klorür
4
molar olan bir sulu çözeltinin pH değe- (KCl), sodyum klo- pH
5 ri kaçtır? (log 5 = 0,7) rür (NaCl) ve su
içeren bir karışım-
6 dır. Besinlerin sindirimine yardımcı olur. 7
7
Çözüm
Oda koşullarındaki pH değeri 2 olan 0 Çözelti
8 M R Y
+
[H ] = 5 · 10 -2
M mide öz suyu ile ilgili;
9
pH = -log [H ] + 6 H+ @ 10
Buna göre M, R ve Y sulu çözeltileri ile il-
I. = 10 'dur. gili;
pH = -log 5 · 10-2 6 OH - @
I. M çözeltisinde pH < pOH’dır.
pH = - (log 5 + log 10-2) pH 1 II. R çözeltisinde [H+ ] < 10-7 M’dır.
II. = 'dır.
pH = - (0,7 - 2) pOH 6 pH
III. Y çözeltisinde = 1’dir.
pH = 1,3 + -
III. [H ] · [OH ] = 10 -14
'tür. pOH
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) Yalnız II E) Yalnız III
Örnek
25°C’deki 20 litrelik bir sulu çözeltide

OH- iyonlarının mol sayısı 2 · 10-3 ola-
rak hesaplanıyor. 4. 25°C sıcaklıktaki bir sulu çözeltide H+ iyon
derişiminin OH- iyon derişimi ile değişimi
Buna göre çözeltinin aynı sıcaklıktaki
aşağıdaki grafikte verilmiştir.
pH değeri kaçtır?
[H+] (mol / L)
M
Çözüm 10–1
R
n 10–7
6 OH - @ =
-
OH
Y
V 2. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yan- 10–11
ç özelti
lıştır? 0 [OH–] (mol / L)
-3 a 10–7 b
6 OH - @ = 2 · 10 mol
20 L A) Bir ortamın asitlik derecesini ortamda
Buna göre,
bulunan H+ iyonunun molar derişimi be-
[OH-] = 1 · 10-4 M lirler. I. Çözelti M noktasında asidik, R nokta-
sında nötr, Y noktasında bazik özellik-
pOH = - log [OH-] B) pOH, OH- iyonları derişiminin negatif lo-
tedir.
pOH = - log 10-4 garitmasına eşittir.
II. a = 10-13, b = 10-3 tür.
pOH = 4 C) Oda koşullarında bulunan sulu bir çözel-
III. Sarı renkli alan 25°C’deki Ksu değerine
tide H+ iyonları derişimi 10-7 M’den ne
25°C’de eşittir.
kadar büyükse çözelti o kadar asidiktir.
pH + pOH = 14 yargılarından hangileri doğrudur?
D) Nötr çözeltilerin pH değeri daima 7’dir.
pH + 4 = 14
E) Sabit sıcaklıkta pH değeri artan bir çö- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
pH = 10 zeltinin pOH değeri azalır.
266 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1E 2D 3A 4E

ÜNİTE
5. CN-(suda) + H2O(s) m HCN(suda) + OH-(suda) 8. Aşağıda bazlarla ilgili bir kavram haritası ve-
KONUYU
Oda koşullarında sulu ortamda gerçekle-
rilmiştir. ÖĞRENELİM 1
şen yukarıdaki tepkime ile ilgili; Öğretmen Notu 2

Formülünde –OH
I. Asit-baz tepkimesidir. grubu bulunduran Sulu çözeltileri, 3
Arrhenius Asit-Baz Tanımı
- - HCOOH, C2H5OH hidronyum
II. CN iyonu ileri tepkimede OH iyonu (H3O+) + +
gibi maddelerin sulu • Suda çözündüğünde H (H3O ) iyonu 4
oluşmasına neden olduğu için bazdır. çözeltileri bazik iyonu içermez. verebilen maddelere asit, OH- iyonu
özellik gösterir. verebilen maddelere ise baz denir. 5
III. Tepkimede H2O asit olarak davran-
mıştır. I II • Bir su (H2O) molekülü ile bir proton
6
yargılarından hangileri doğrudur? (H+) birleşirse, hidronyum (H3O+) iyo-
Bazlar nu oluşur. 7
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II H2O + H+ $ H3O+ (H+ = H3O+)
III 8
D) Yalnız III E) Yalnız II • HCI(suda) + H2O(s) $ H3O+(suda) + CI-(suda)
Sulu çözeltilerine aynı sıcaklıkta saf su 9
HCI(suda) $ H+(suda) + CI-(suda)
eklenirse çözeltinin pH değeri azalır.
• NaOH(suda) $Na+(suda) + OH-(suda)
Kavram haritasında verilen bilgilerden Bronsted-Lowry Asit-Baz Tanımı
hangileri doğrudur?
• Proton (H+) veren maddelere asit,
proton (H+) alan maddelere ise baz
A) Yalnız III B) I ve III C) II ve III
denir.
D) Yalnız II E) I, II ve III • Asit-baz tepkimelerinde proton (H+)
6. asitten baza aktarılır.
• Bronsted–Lowry asit-baz tanımına gö-
H+
re aralarında bir proton (H+) farkı olan –
asit–baz çiftine eşlenik (konjuge) asit- HCN + H2O CN + H3O+
+ –
9. I. NH3 + H2O E NH4 + OH Asit Baz Baz Asit
baz çifti denir.
+ - H+
II. HNO2 + NH3 E NH4 + NO2
Buna göre aşağıdaki maddelerden han-
2- III. HNO2 + H2O E H3O + NO2
+ - • H2O, HCN’den proton (H+) aldığı için
gisi SO iyonunun konjuge asitidir? bazdır. HCN, H2O’ya proton (H+) ver-
4
Yukarıda sulu ortamda gerçekleşen tep- diği için asittir.
- 2- kimelerde hem asit, hem de baz olarak
A) Na2SO4 B) HSO C) SO • CN-, H3O+ dan proton aldığı için baz-
4 3
davranan maddeler hangileridir? dır. H3O+ ise CN- ye proton verdiği
-
D) HSO E) SO2
3 A) Yalnız HNO2 için asittir.
• Aralarında bir tane proton (H+) far-
B) Yalnız H2O
kı bulunan asit-baz çiftine eşlenik
C) Yalnız NO2- (konjuge) asit-baz çifti denir.
D) HNO2 ve H2O (HCN - CN- ve H3O+ - H2O)
E) HNO2, H2O ve NO2- • Eşlenik asit-baz çiftlerinde hidrojeni
fazla olan asit, az olan bazdır.
• Eşlenik asit-baz çifti aynı numara ile
gösterilir.
NH 3 + H 2 O NH 4+ + OH -
- - 10. HF + H2O m H3O+ + F– Baz 1 Asit 2 Asit 1 Baz 2
7. HCOO
(suda)
+H O
2 (s)
HCOOH
(suda)
+ OH
(suda)
Yukarıda verilen tepkime ile ilgili; NH3, NH4+ nın konjuge bazıdır.
tepkimesine göre,
I. F- iyonu, HF nin konjuge asitidir. NH4+ , NH3 ün konjuge asididir.
I. H2O proton verici, HCOO- proton bağ-
II. H2O, H3O+ nın konjuge bazıdır. NH3 - NH4+ konjuge asit-baz çiftidir.
layıcı olarak davranır.
H2O - OH- konjuge asit-baz çiftidir.
II. H2O / OH- konjuge asit–baz çiftidir. III. HF suya proton vermektedir.
III. HCOO- baz özelliği gösterir. yargılarından hangileri doğrudur? Uyarı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Benzer olanlardan hidrojeni fazla olan
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III asit, az olan bazdır.
5A 6B 7E 8A 9B 10E Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 267

ÜNİTE
KONUYU
Sulu Çözelti Dengeleri (Kuvvetli Asitler-Bazlar ve pH Hesabı)
2
1. 25°C sıcaklıkta pH değeri 1 olan 2 litrelik 4. Oda koşullarındaki pH değeri 3 olan HBr
3 Öğretmen Notu bir sulu çözelti ile ilgili aşağıdaki ifade- sulu çözeltisinin 20 litresinde kaç gram
lerden hangisi yanlıştır? HBr çözünmüştür? (H: 1, Br: 80)
4 ASİT VE BAZLARIN KUVVETİ
• Asit ve bazların kuvvetini suda iyon- A) Aktif metallerle tepkimeye girerek hidro- A) 16,2 B) 8,1 C) 1,62
5 laşma dereceleri belirler. jen gazı açığa çıkarır.
D) 0,81 E) 0,162
2-
6 • Suda çözünürken %100 oranında B) Karbonat (CO ) iyonu içeren tuzlara
3
iyonlaştığı kabul edilen asit-baza etki ederek CO2 gazı açığa çıkarır.
7
kuvvetli asit-baz, kısmen iyonlaş- C) OH- iyon derişimi 10-1 mol/L’dir.
8 tığı kabul edilen asit-baza ise zayıf
D) 0,2 mol H3O+ iyonu bulundurur.
asit-baz denir.
9 E) Nitrik asite (HNO3) ait olabilir.
• Kuvvetli asit ve bazların suda çözün-
me tepkimeleri tek yönlü ok ($) ile
gösterilirken, zayıf asit ve bazlarınki
çift yönlü ok (m) ile gösterilir. 2. 5.
• Nitrik asit (HNO3) suni gübre üretimin- • Sud kostik olarak bilinen sodyum hid-
Uyarı de kullanılan inorganik bir bileşiktir. roksit (NaOH) kağıt geri dönüşüm iş-
leminde, kağıt liflerini geri kazanmak
Derişimi bilinen bir asidin kuvvetini su-
için kağıdı liflerinden ayırma amacıyla
lu çözeltisindeki H+(H3O+) iyonu deri-
şimi, derişimi bilinen bir bazın kuvveti- kullanılır.
ni ise sulu çözeltisindeki OH- iyonu de-
rişimi belirler. Oda koşullarındaki pH değeri 12 olan 5 lit-
re sulu çözelti hazırlamak için kullanılma-
sı gereken NaOH kütlesi kaç gramdır?
HBr (H: 1, O: 16, Na: 23)
H+ 1,89 gram HNO3 suda çözülerek 300 mL çö-
Br – zelti hazırlanıyor. A) 2 B) 4 C) 8 D) 20 E) 40
%100 iyonlarına ayrışarak çözünmüş Buna göre çözeltinin oda koşullarında-

HBr(s) + H2O(s) H3O+(suda) + Br –(suda) ki pH değeri aşağıdakilerden hangisine
Kuvvetli eşittir? (H: 1 , N: 14 , O: 16)
asit
A) 1 B) 2 C) 3 D) 12 E) 13
KOH
K+
OH–
%100 iyonlarına ayrışarak çözünmüş

KOH(k) K+(suda) + OH–(suda)
Kuvvetli
6.
• KOH sıvı sabun üretiminde kullanılan
baz 3. Evlerde temizlik amacı ile kullanılan amon-
inorganik bir bileşiktir.
yaklı bir sulu çözeltinin litresinde 10-3 mol
HF
OH- iyonu vardır.
H+
F–
Kısmi iyonlaşarak çözünmüş

HF(s) + H2O(s) H3O+(suda) + F–(suda)
Zayıf
asit
NH3
NH+4
OH– Buna göre 1,12 gram KOH ile hazırlanan
Buna göre sulu çözeltinin 25°C’deki pH 200 mL sulu çözeltinin oda koşullarında-
Kısmi iyonlaşarak çözünmüş
değeri aşağıdakilerden hangisine eşittir? ki pH değeri kaçtır? (H:1 , O: 16, K: 39)
NH3(g) + H2O(s) NH+4(suda) + OH–(suda)
Zayıf
baz A) 3 B) 5 C) 11 D) 12 E) 13 A) 1 B) 3 C) 8 D) 11 E) 13
268 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1C 2A 3C 4C 5A 6E

ÜNİTE
7. Oda koşullarında pH değeri 13 olan 400 mL 11. 25°C sıcaklıktaki HNO3 sulu çözeltisinin pH
KONUYU
sulu çözelti hazırlamak için saf suda kaç değeri 1’dir. ÖĞRENELİM 1
gram Ca(OH)2 tamamen çözülmelidir?
Bu çözeltinin 200 mililitresine aynı sıcak- 2
(H: 1 , O: 16 , Ca: 40) Örnek
lıkta kaç litre saf su ilave edilirse pH de-
ğeri 2 olur? 7,4 gram Ca(OH)2 katısının tamamı ile
3
A) 14,8 B) 7,4 C) 1,48
2L’lik sulu çözeltisi hazırlanıyor.
A) 2000 B) 1800 C) 2 4
D) 0,74 E) 0,148
Buna göre, çözeltinin oda koşulların-
D) 1 E) 1,8 daki pH değeri kaçtır? (Ca(OH)2 = 74) 5
6
Çözüm
7
7, 4
n = = 0, 1 mol
Ca (OH)
2 74 8
0, 1 9
9 Ca (OH) 2 C = = 0, 05 molar
2
Ca(OH)2 $ Ca2+ + 2OH-

0,05 M 0,1 M
8. 25°C’de pOH değeri 12 olan 400 mL HCI 12. Oda koşullarında 0,04 gram NaOH katısı ile
sulu çözeltisinde kaç mol H+ iyonu vardır? [OH-] = 10-1 M
1000 mL sulu çözelti hazırlanıyor.
pOH = - log [OH-]
A) 4·10-2 B) 2·10-2 C) 4·10-3 Buna göre hazırlanan çözelti için;
pOH = - log 10-1
D) 2·10-3 E) 1·10-3 I. H+ iyon derişimi 10-11 M’dir.
pOH = 1
II. Aynı sıcaklıkta saf su eklenirse pH de-
ğeri azalır. pH + pOH = 14
III. pOH değeri 3’tür. pH + 1 = 14
yargılarından hangileri doğrudur? pH = 13
(NaOH: 40)
D) II ve III E) I, II ve III Örnek
Oda koşullarındaki pH değeri 13 olan

9. 200 mL HCI sulu çözeltisinde 25°C sıcaklık- 100 mL sulu çözelti hazırlamak için
ta OH- iyonlarının derişimi 2·10-10 M’dir. kullanılması gereken NaOH kütlesi kaç
gramdır? (NaOH: 40)
Buna göre çözeltideki HCI kütlesi kaç mi-
ligramdır? (H : 1, CI: 35)
Çözüm
A) 0,18 B) 0,36 C) 0,72
pH = 13 & pOH = 1
D) 1,8 E) 3,6
6 OH - @ = 10 -1 M
n
6 OH - @ =
-
OH
V
13. Oda koşullarında 0,02 mol HCl’nin saf suda ç özelti
çözünmesi ile 2 litrelik sulu çözelti hazırlanıyor. n -

-1 OH
10 =
Buna göre oluşan sulu çözelti ile ilgili; 0, 1
-2
n = 1· 10 mol
I. H3O+ iyon derişimi 0,01 mol/L’dir. OH
-
II. pH değeri 2’dir. NaOH $ Na+ + OH-

III. Çözeltiye aynı sıcaklıkta 18 litre saf su 1 · 10-2 mol 1 · 10-2 mol
ilave edildiğinde pH değeri 3 olur.
10. 25°C sıcaklıktaki pH değeri 2 olan 800 mL'lik 1 mol NaOH 40 gram
sulu çözeltiden aynı sıcaklıkta kaç mL su yargılarından hangileri doğrudur?
1 · 10-2 mol NaOH ?
buharlaştırılırsa pH değeri 1 olur?
? = 0,4 gram
A) 80 B) 200 C) 460 D) 720 E) 750 D) Yalnız II E) Yalnız III
7C 8C 9B 10D 11E 12E 13A Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 269
ÜNİTE
KONUYU
Sulu Çözelti Dengeleri (Kuvvetli Asitler-Bazlar ve pH Hesabı)
2
1. Oda koşullarındaki pH değeri 12 olan 5. 0,48 gram Mg metali 0,12 molar 2 litre HBr
Örnek 900 mL sulu çözeltiden aynı sıcaklıkta
3 sulu çözeltisi ile,
Oda koşullarındaki 100 mL HCl sulu çö- kaç mL su buharlaştırılırsa pH değeri 13
4 Mg(k) + 2HBr(suda) $ MgBr2(suda) + H2(g)
zeltisine sabit sıcaklıkta 200 mL saf su olur?
ilave edilince pH değeri 2 oluyor. denklemine göre tam verimle tepkimeye gi-
5 A) 90 B) 300 C) 450 D) 600 E) 810 riyor.
Buna göre saf su ilave edilmeden önce
6 HCl çözeltisindeki H+ iyonlarının deri- Buna göre tepkime sonucunda oluşan su-
şimi kaç molardır? lu çözeltinin oda koşullarındaki pH değeri
7
kaçtır? (Mg: 24)
8
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Çözüm
9
2. Normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan
İlk durum Son durum HCI gazının tamamı suda çözülerek 20 litre
[H+] = x M pH = 2 çözelti hazırlanıyor.
Vilk = 100 mL [H+] = 10-2 M Buna göre çözeltinin oda koşullarında-
Vson = 300 mL ki pH değeri aşağıdakilerden hangisine
eşittir?
Milk · Vilk = Mson · Vson 6. 0,8 gram kuvvetli MOH bazının saf suda çö-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 zünmesiyle oluşan 2 litre çözeltinin oda ko-
X · 100 = 10-2 · 300
şullarındaki pH değeri 12’dir.
X = 3 · 10-2 M
Buna göre bu bazın mol kütlesi kaç gramdır?
[H+] = 3 · 10-2 M
A) 20 B) 40 C) 46 D) 56 E) 74
3. 51,2 gram HX kuvvetli asitinin saf suda çö-

zünmesiyle oluşan 4 litre çözeltinin oda ko-
Örnek şullarında pH değeri 1’dir.
Buna göre asitin yapısındaki X elementi- 7. Aşağıdaki kaplarda 25°C sıcaklıkta bulunan
Oda koşullarındaki pH değeri 12 olan
600 mL KOH sulu çözeltisinde kaç gram nin atom kütlesi kaç gramdır? (H: 1) HNO3 sulu çözeltileri bulunmaktadır.
KOH katısı çözülmüştür? (KOH: 56)
A) 128 B) 127 C) 80 D) 64 E) 35 NaOH(k) H2O(s) Ca(k)
Çözüm
HNO3(suda) HNO3(suda) HNO3(suda)

pH = 12 ise pOH = 2’dir.
[OH] = 10-2 M , 600 mL = 0,6 L

n - 4. Aşağıdaki kaplarda 25°C sıcaklıkta iki farklı I II III
-2 OH
10 = sulu çözelti bulunmaktadır.
0, 6 Çözeltilere üzerlerinde belirtilen madde-
-3
n
OH
- = 6 · 10 mol ler ilave edildiğinde çözeltilerin pH değer-
lerindeki değişim aşağıdakilerden hangi-
KOH $ K+ + OH- 0,5 M 1M sinde doğru verilmiştir?
200 mL 800 mL
6 · 10-3 mol 6 · 10-3 mol Sr(OH)2(suda) KOH(suda)
I II III
1 mol KOH 56 gram 25 °C 25 °C A) Artar Azalır Azalır
6 · 10-3 mol KOH ? Çözeltiler aynı sıcaklıkta karıştırıldığın- B) Azalır Artar Artar
da oluşan yeni çözeltinin pH değeri aşa- C) Artar Artar Artar
? = 0,336 gram
ğıdakilerden hangisine eşittir? D) Artar Artar Değişmez
A) 0 B) 1 C) 8 D) 13 E) 14 E) Artar Azalır Değişmez
270 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1E 2B 3B 4E 5A 6B 7C

ÜNİTE
8. 25°C’de bulunan 0,5 M 200 mL Ca(OH)2 11. Oda koşullarındaki pH değeri 1 olan HNO3
KONUYU
sulu çözeltisi ile ilgili; sulu çözeltisinde 126 mg HNO3 bulunmak- ÖĞRENELİM 1
tadır.
I. pH değeri 14’tür. 2
Örnek
II. Ca2+ ve OH - iyonlarının toplam mol sa- Buna göre çözeltinin hacmi kaç mL’dir?
Normal koşullarda 8,96 litre hacim kap-
3
yısı 0,3’tür.
(HNO3: 63)
layan HCl gazının tamamı suda çözüle-
III. [OH - ] = 1 M’dir. 4
A) 2 B) 20 C) 40 rek 40 litre çözelti hazırlanıyor.
IV. 7,4 gram Ca(OH)2 içerir.
Buna göre çözeltinin pH değeri kaçtır? 5
yargılarından hangileri doğrudur? D) 400 E) 2000
6
(H: 1, O: 16, Ca: 40) Çözüm
Normal koşullarda 7
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
22,4 litre 1 mol 8
8,96 litre ?
9
? = 0,4 mol HCl
6 HCl @ =
0, 4 mol
40 litre
6 HCl @ = 1· 10 -2 M
HCl $ H+ + Cl-
12. Oda koşullarındaki 0,5 M 200 mL HCl su-
-1 · 10-2 M 1 · 10-2 M
lu çözeltisine aynı sıcaklıkta 0,5 M 400 mL
HNO3 sulu çözeltisi ilave ediliyor. [H+] = 1 · 10-2 M
9. Buna göre başlangıçtaki çözelti ile ilgili; pH = - log [H+]

• Alkali metaller oldukça aktif oldukla-
I. pH değeri değişmez. pH = - log 10-2
rından su ile tepkimeye girerek baz ve
H2 gazı oluştururlar. II. [H+ ] · [OH - ] çarpımı değişmez. pH = 2
+
1 III. H3O iyonu mol sayısı artar.
Na(k) + H2O(s) $ NaOH(suda) + H
2 2(g) yargılarından hangileri doğrudur?
Örnek
Yukarıda verilen tepkime tam verimle ger-
(HCl ve HNO3 kuvvetli asittir.)
çekleştiğinde normal koşullarda 2,24 litre H2 Oda sıcaklığındaki 600 mL HCl sulu çö-
gazı ve 20 litre NaOH sulu çözeltisi oluşuyor. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II zeltisine 0,54 gram Al metali atılıyor. Al
metali,
Buna göre NaOH çözeltisinin oda koşul- D) II ve III E) I, II ve III 3
Al(k) + 3HCl(suda) $ AlCl3(suda) + H
larındaki pH değeri aşağıdakilerden han- 2 2(g)
gisinde doğru verilmiştir? (11Na) denklemine göre HCl çözeltisi ile artansız
tepkime veriyor.
A) 1 B) 2 C) 12 D) 13 E) 14
Buna göre HCl çözeltisinin başlangıç-
taki pH değeri kaçtır? (Al: 27)
Çözüm
0, 54
n = = 0, 02 mol
Al 27
3
Al(k) + 3HCl(suda) $ AlCl3(suda) + H2(g)
2
0,02 mol 0,06 mol
13. Oda sıcaklığında 6 · 10-3 mol HCl ile 6 litre

6 HCl @ =
0, 06 -1
sulu çözelti hazırlanıyor. = 10 M
0, 6
10. Kuvvetli baz olduğu bilinen X(OH)2 bileşiği-
HCl $ H+ + Cl-
nin 25°C’deki sulu çözeltisinde toplam iyon Buna göre çözeltinin aynı sıcaklıktaki
derişimi 1,5 · 10-3 M’dir. pOH -10-1 M 10-1 M
değeri kaçtır?
pH [H+] = 10-1 M
Buna göre çözeltinin aynı sıcaklıktaki pH
değeri kaçtır? 3 1 11 pH = - log 10-1
A) B) C) D) 6 E) 7
11 6 3 pH = 1
A) 2 B) 3 C) 6 D) 11 E) 12
8E 9C 10D 11B 12E 13C Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 271
ÜNİTE
KONUYU
Nötralleşme Tepkimeleri
2 Öğretmen Notu 3. Aşağıda bir nötralleşme tepkimesinin denk-

1. • Sulu ortamda gerçekleşen asit-baz tep-
3 NÖTRALLEŞME TEPKİMELERİ
kimelerine nötrleşme tepkimeleri denir.
lemi verilmiştir.
• Asit ve bazların sulu ortamdaki tepki-
4 3X + Y $ Tuz + 3H2O
mesine nötralleşme denir. • Nötrleşme tepkimeleri, ekzotermik (ısı
• Nötralleşme tepkimeleri, ekzotermik veren) tepkimelerdir. Buna göre denklemde X ve Y yerine aşa-
5
(ısı veren) tepkimelerdir. ğıdaki madde çiftlerinden hangisi yazıla-
6 Buna göre; bilir?
• Asit ve bazın artansız olarak gerçek-
leştirdiği nötralleşme tepkimelerine I. HCl(suda) + KOH(suda) $ KCl(suda) + H2O(s)
7 X Y
tam nötralleşme denir.
HBr + KOH $ KBr + H2O + ısı II. NH3(g) + HCl(g) $ NH4Cl(k) A) Ca(OH)2 H2SO4
8
III. CH3COOH(suda) + NH3(suda) $ CH3COONH4(suda) B) NaOH H3PO4
Net iyon denklemi:
9 C) H3PO4 KOH
+
H^sudah + OH^sudah
−
H 2 O^ s h yukarıda verilen tepkimelerden hangileri
nötrleşme tepkimesidir? D) H3PO4 Ca(OH)2
nH+ = nOH- ise tam nötrleşme gerçekleşir. E) Fe(OH)3 HI
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
Ma·Va·za = Mb·Vb·zb
D) Yalnız I E) Yalnız II
M = Molar derişimi
V = Çözelti hacmi
z = Tesir (etki) değerliği
• Tam nötralleşme demek son durum-
da çözeltinin oda koşullarındaki pH
değeri 7 demek değildir.
• Kuvvetli asit ile kuvvetli baz tepkime- 4. Oda koşullarında kuvvetli asit ve kuvvet-
ye girmiş ise tam nötralleşme sonucu li baz çözeltileri,
pH değeri 7 olur.
I. Asitin H+ iyon derişimi bazın OH- iyon
• Kuvvetli asit ile zayıf baz tepkimeye derişimine eşit olmalıdır.
2.
girmiş ise tam nötralleşme sonucu pH • NH4NO3 patlayıcı ve suni gübre üre-
değeri 7’den küçük olur.
II. Asitin H+ iyonunun mol sayısı bazın
timinde kullanılan inorganik bir bile-
OH- iyonunun mol sayısına eşit olma-
• Zayıf asit ile kuvvetli baz tepkimeye şiktir.
lıdır.
girmiş ise tam nötralleşme sonucu pH
değeri 7’den büyük olur. III. Asit ve bazın molarite ve hacim çarpım-
4 Ağustos 2020’de Lübnan’ın başkenti Bey-
ları (M · V) eşit olmalıdır.
HCI(suda) + NaOH(suda) $ NaCI(suda) + H2O(s) rut’taki limanda depolanan amonyum nitrat-
Kuvvetli Kuvvetli Nötr tan (NH4NO3) kaynaklanan bir patlama ger- yukarıdaki şartlardan hangilerinde karış-
asit baz tuz
çekleşti. tırıldığında son karışımın pH değeri ke-
HCI(suda) + NH3(suda) $ NH4CI(suda) sinlikle 7 olur?
Kuvvetli Zayıf Asidik
asit baz tuz A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
CH3COOH(suda) + NaOH(suda) $CH3COONa(suda) + H2O(s)
Zayıf Kuvvetli Bazik
asit baz tuz
• Nötralleşme tepkimelerinde ortamda-

ki H+ iyonlarının mol sayısı, OH- iyon-
larının mol sayısına eşit değilse kısmi
(artanlı) nötralleşme gerçekleşir.
• Ortamdaki n H > n OH ise çözelti son du-
+ −
NH3(suda) + HNO3(suda) $ NH4NO3(suda)

rumda asidik, n OH > n H ise baziktir.
− +
n H ≠ n OH ise kısmi nötralleşme ger-

+ − Bu patlamaya sebep olan 2400 kg NH4NO3
çekleşir. elde etmek için pH değeri 2 olan HNO3
sulu çözeltisinden kaç litre gerekir? 5. 11,2 gram KOH içeren sulu çözeltiyi tam
• n H > n OH ise 6H +@ = n H − n OH şek-
+ − + –
Vtoplam nötrleştirmek için oda koşullarında pH

(NH4NO3: 80)
linde hesaplanır. değeri 1 olan HCl çözeltisinden kaç mL
n OH − n H A) 500 B) 300 C) 3·106 gereklidir? (KOH: 56)
6OH −@ =
– +
• n OH > n H
– + ise Vtoplam
D) 100 E) 3·104 A) 2 B) 20 C) 200
272 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1C 2C 3B 4B 5E

ÜNİTE
D) 400 E) 2000 A) 1 B) 4 C) 10 D) 12 E) 13
KONUYU
6. Aşağıdaki kaplarda HCl ve Ca(OH)2 bileşik- 9. Nötrleşme tepkimelerinde 1 mol H+ iyonu
ÖĞRENELİM 1
lerinin sulu çözeltileri bulunmaktadır. 1 mol OH - iyonu ile birleşerek 1 mol H2O Örnek 2
oluşturur.
0,2 molar 200 mL HNO3 sulu çözeltisi- 3
Buna göre 400 mL 2 molar HNO3 çözelti- ni tamamen nötrleştirebilmek için ge-
800 mL
1000 mL sine; reken Ca(OH)2 kütlesi kaç gramdır? 4
2M
Ca(OH)2(suda)
HCl(suda) I. 400 mL, 2 M NaOH (Ca(OH)2 = 74)
5
II. 200 mL, 2 M KOH
I II 6
III. 100 mL, 4 M Ca(OH)2 Çözüm
Çözeltiler boş bir kapta oda koşullarında ka- 7
çözeltileri oda sıcaklığında ayrı ayrı ek- HNO3 için;
rıştırılıyor.
lendiğinde oluşan çözeltilerin H+ iyon n
M= & n = 0,2 · 0,2 8
Karışımın 25°C’deki pH değeri 7 olduğu- derişimleri arasındaki ilişki aşağıdakiler- V
na göre II numaralı kaptaki çözeltinin de- den hangisinde doğru verilmiştir? & n = 0,04 mol 9
rişimi kaç molardır?
A) I > II > III B) II > III > I 2HNO3 + Ca(OH)2 $ Ca(NO3)2 + 2H2O
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,8 D) 1,6 E) 2
C) II > I = III D) III > II > I -0,04 -0,02
E) I = III > II
1 mol Ca(OH)2 74 gram ise
0,02 mol Ca(OH)2 ?
? = 1,48 gram
7. 25°C’deki pH değeri 2 olan 40 litre HNO3

sulu çözeltisini tam nötrleştirebilmek
için kaç gram Ca(OH)2 katısı gerekir? Örnek
(Ca(OH)2 = 74) 0,2 molar 400 mL H2SO4 sulu çözeltisi-
10. Şekildeki kapta 2 M 300 ni tamamen nötrleştirebilmek için 200 mL
A) 59,2 B) 29,6 C) 14,8
mL Ca(OH)2 sulu çözel- NaOH sulu çözeltisi gerekmektedir.
D) 7,4 E) 3,7 tisi bulunmaktadır. Ca(OH)2(suda) Buna göre NaOH çözeltisinin derişimi
kaç molardır?
Kaptaki çözeltide 43,2
gram HCl çözüldüğünde
karışımın oda koşullarındaki pH değeri aşa- Çözüm
ğıdakilerden hangisine eşit olur? (HCl: 36)
I. yol
A) 5 B) 7 C) 8 D) 9 E) 13 n
M= & n = 0,2 · 0,4
V
& n = 0,08 mol H2SO4
8. Şekildeki düze-
H2SO4 + 2NaOH $ Na2SO4 + 2H2O
nekte bürette KOH(suda)
KOH, erlende ise -0,08 -0,16
H2SO4 sulu çözel- mol mol
tisi bulunmaktadır. 0, 16 mol
M=
0, 2 L
200 mL, 2 M
H2SO4 çözeltisi- Mb = 0,8 M
ni tam nötralleştir-
mek için 25°C’de 11. Oda koşullarında [H+ ] iyonları derişimi II. yol
H2SO4(suda)
8 litre KOH çözel- 4 M olan 400 mL iki değerlikli bir asite ait
nH+ = nOH- Tam nötrleşme
tisi gerekiyor. sulu çözelti, kütlece % 20’lik NaOH sulu
çözeltisinin kaç gramı ile tam nötrleşebi- Ma · Va · za = Mb · Vb · zb
Buna göre KOH çözeltisinin oda koşulla-
rındaki pH değeri aşağıdakilerden hangi- lir? (NaOH: 40) 0,2 · 0,4 · 2 = Mb · 0,2 · 1
sine eşittir?
A) 320 B) 160 C) 80 D) 40 E) 20 Mb = 0,8 M
6C 7C 8E 9C 10B 11A Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 273

ÜNİTE
KONUYU
Nötralleşme Tepkimeleri
2 Örnek
1. Bir bazın 0,3 molü 5. İki değerlikli bir asidin
3 Özkütlesi 1,2 g/cm3 olan kütlece %28’lik 0,2 mol H3PO4 içe- 3,1 gramını tam ola-
KOH sulu çözeltisinin 200 mL’sini tam ren sulu çözelti ile rak nötralleştirmek
4 tamamen nötrleşi- için 500 mL 0,2 M
olarak nötrleştirebilmek için kaç gram
H2SO4 gerekir? (KOH: 56 , H2SO4: 98) yor. KOH sulu çözeltisi
5
kullanılıyor.
Buna göre ba-
6 Çözüm Buna göre kullanı-
zın tesir değerliği
aşağıdakilerden lan asidin molekül
7 d · % · 10
M= hangisinde doğru verilmiştir? kütlesi aşağıdakilerden hangisinde doğ-
M
8 A ru verilmiştir?
1, 2 · 28 · 10 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
M= = 6M A) 124 B) 93 C) 62 D) 31 E) 24
9 56
n
M= & n = M· V
V
mol
n =6 · 0, 2 L = 1, 2 mol
KOH
L
2KOH + H2SO4 $ H2SO4 $ K2SO4 + 2H2O
2. Yoğunluğu 1,2 g/mL olan kütlece % 6’lık
-1,2 mol -0,6 mol
NaOH sulu çözeltisinin 800 mililitresini
6. Şekildeki erlende 0,2 M
1 mol H2SO4 98 gram tamamen nötralleştirmek için 2 molarlık
100 mililitre HCl sulu çö-
H2SO4 çözeltisinden kaç mL gerekir?
0,6 mol H2SO4 ? zeltisi bulunmaktadır.
(NaOH: 40) Çözeltide 0,03 mol NaOH
katısı çözülüyor.
? = 58,8 gram HCl(suda)
A) 720 B) 600 C) 400 D) 360 E) 180
Buna göre son durum-
da çözeltinin oda koşul-
larındaki pH değeri kaç olur? (Hacim de-
Örnek
ğişikliği ihmal ediliyor.)
25°C’de pH değeri 1 olan HCl sulu çö-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 12 E) 13
zeltisinin 400 mL’sini tamamen nötr- 3. Aşağıda verilen sulu çözelti çiftlerinden
leştirebilmek için aynı sıcaklıkta pH de- hangisi eşit hacimde karıştırıldığında tam
ğeri 13 olan Sr(OH)2 sulu çözeltisinden nötralleşme gerçekleşir?
kaç litre gerekir?
A) 1 M H2CO3 ile 1 M NaOH
Çözüm B) 1 M C2H5OH ile 1 M HCl
C) 2 M CH3COOH ile 1 M KOH
25°C’de pH = 1 , [H+] = 10-1 M
n D) 1 M Ca(OH)2 ile 1 M HNO3
M= & n = M·V
V E) 0,5 M H2SO4 ile 1 M NaOH 7. Aşağıdaki kaplarda HNO3 ve Ca(OH)2 bile-
nH+ = 0,1 · 0,4 = 0,04 mol şiklerinin sulu çözeltileri bulunmaktadır.
nH+ = nOH- Tam nötrleşme
nH+ = nOH- = 0,04 mol

0,8 M 1,1 M
n 300 mL 200 mL
6 OH @ =
-
OH
4. 100 mililitre 0,4 M HCl sulu çözeltisi içinde HNO3(suda) Ca(OH)2(suda)
V
ç özelti bir miktar KOH katısı çözülüyor.
pH = 13 ise pOH = 1 Çözeltiler boş bir kapta oda koşullarında ka-
Oluşan son çözeltinin oda koşullarında-
rıştırılıyor.
[OH-] = 10-1 M ki pH değeri 13 olduğuna göre çözülen
KOH kaç gramdır? Buna göre karışımdaki OH- iyonu derişi-
-1 0, 04
10 = mi kaç mol/L’dir?
V (KOH: 56) (Hacim değişikliği ihmal ediliyor.)
ç özelti
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,4 D) 0,6 E) 0,8
Vçözelti = 0,4 L A) 56 B) 28 C) 14 D) 5,6 E) 2,8
274 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1B 2D 3E 4E 5C 6E 7C

ÜNİTE
8. 0,1 M KOH sulu çözelti– 10. 1 M HNO3 sulu çözelti-
KONUYU
sinin 200 mililtresine sinin 100 mililitresinde ÖĞRENELİM 1
0,1 M HNO3 sulu çözel- bir miktar NaOH katısı
Örnek 2
tisinin 400 mililitresi çözülüyor.
damla damla ekleniyor. 25°C’de 0,04 M 6L HNO3 sulu çözeltisi ile 3
Oluşan son çözelti-
X M 4L NaOH sulu çözeltileri karışımının
Oda koşullarında ger- nin oda koşulların-
pH değeri 2’dir. 4
çekleşen tepkime ile daki pH değeri 1 ol-
ilgili çizilen, duğuna göre kaç mol Buna göre X değeri kaçtır?
5
NaOH katısı çözül-
[H+] pH Çözüm 6
müştür?
(Katı çözünmesi sırasındaki hacim değişikli- pH = 2 7
ği ihmal ediliyor.) [H+] = 10-2
8
A) 0,099 B) 0,09 C) 0,9 (H+) mol sayısı:
Zaman Zaman n
0 0 H
+ 9
D) 0,009 E) 1 0, 04 =
I II 6
[K+] nH+ = 0,24 mol
(OH-) mol sayısı:

n -
OH
X=
4
Zaman
0 nOH- = 4X mol
11. 0,4 mol Fe(OH) 3 içeren sulu çözelti ile
III
1,2 mol HCl içeren sulu çözeltinin tam
n -n
6 H+ @ =
+ -
verimli tepkimesi sonucu oluşan H2O H OH
yukarıdaki grafiklerden hangileri doğru-
kaç gramdır? (H2O: 18) V
dur? Toplam
A) 1,2 B) 3,6 C) 10,8 -2 0, 24 - 4X

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 10 =
10
D) II ve III E) I, II ve III D) 21,6 E) 54
0,1 = 0,24 - 4X
4X = 0,14
X = 0,035 molar
Örnek
12. Oda koşullarındaki eşit hacimli 1 M Ba(OH)2
25C°’de 0,2 M 200 mL HBr sulu çözelti-
sulu çözeltisi ile X M HNO3 sulu çözeltileri si ile 0,1 M 200 mL Ba(OH)2 sulu çözelti-
karıştırıldığında son durumda karışımın pH si karıştırılıyor.
değeri 1 oluyor.
Buna göre karışımın aynı sıcaklıktaki
Buna göre HNO3 çözeltisinin derişimi (X) pH değeri kaçtır?
9. 0,4 M 2 litre Ca(OH)2 sulu çözeltisi ile 0,2 M
aşağıdakilerden hangisine eşittir?
4 litre HCl sulu çözeltisi karıştırılıyor. Çözüm
A) 0,1 B) 0,2 C) 1,1 D) 2,2 E) 2,4
Buna göre; n
M= & nHBr = 0,2 · 0,2 = 0,04 mol
+
I. Karışımda, 25°C’de [H ] · [OH ] = 10 - -14 V
tür. nBa(OH) = 0,1 · 0,2 = 0,02 mol
2
II. Karışımın oda koşullarındaki pH değeri 2HBr + Ba(OH)2 $ BaBr2 + 2H2O

7’den büyüktür.
0,04 mol 0,02 mol
III. Gerçekleşen tepkimede Ca(OH)2 sınır- -0,04 mol -0,02 mol
layıcı bileşendir. 13. 0,16 M HCl ile 0,14 M KOH sulu çözeltileri
eşit hacimlerde karıştırılıyor. 0 0
Asit ve baz tamamen harcanmıştır ve
Karışımın 25°C sıcaklıktaki pH değeri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II oluşan BaBr2 tuzu nötr bir tuzdur. Bu ne-
kaç olur?
denle son durumda sistemin 25°C’deki
A) 1 B) 2 C) 3 D) 12 E) 13 pH değeri 7 olur.
8D 9C 10B 11D 12D 13B Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 275
ÜNİTE
KONUYU
Zayıf Asit - Baz Dengeleri
• Asitler ve bazlar suda çözündüğünde • Asidin iyonlaşma denge sabitine asit-
3 ZAYIF ASİT VE BAZLAR
iyonlarına ayrışır. lik sabiti denir ve Ka ile gösterilir.
• Suda kısmen iyonlaşan, elektrik akı-
4 mını iyi iletmeyen asit ve bazlara zayıf • Suda çözündüğünde %100 iyonlaştı- • Asitlik sabiti arttıkça asitin kuvveti de
asit ve bazlar denir.
ğı varsayılan asit veya baza kuvvetli artar.
5 • Zayıf asit ve bazların suda çözünme
asit–baz denir.
denklemi denge tepkimesidir. Bu ne-
6 Aşağıdaki tabloda bazı asitlerin 25°C’deki
denle denge sabitleri vardır. • Suda kısmen iyonlaştığı varsayılan
asitlik sabitleri verilmiştir.
• Zayıf asitlerin denge sabitleri Ka, zayıf asit veya baza zayıf asit–baz denir.
7 bazların denge sabitleri ise Kb ile gös-
terilir. Asit Asitlik sabiti (Ka)
8 Buna göre;
• Eşit molar derişimli asit veya bazların
HClO 2,9·10–8
aynı sıcaklıktaki Ka ve Kb değerleri ne I. Asit ve bazın kuvvetini sudaki çözünür-
9 kadar büyükse asit veya baz o kadar lüğü değil suda iyonlaşabilme derecesi HNO2 4,5·10–5
kuvvetlidir.
belirler.
• HA: Zayıf asit HCN 5·10–10
II. Zayıf asit ve bazların iyonlaşma denk-
HA^ suda h H^+suda h + A^- suda h lemleri çift yönlü ok ile yazılır. Buna göre bu asitlerin 25°C’deki eşit de-
6 H ·6 A @
+@ - III. Asit ne kadar zayıfsa asidin eşlenik ba- rişimli sulu çözeltileri ile ilgili;
Ka = zı da o kadar kuvvetlidir.
6 HA @ I. pH değerleri arasındaki ilişki,
yargılarından hangileri doğrudur? HCN > HClO > HNO2 şeklindedir.
6 H + @2
Ka = II. Elektrik iletkenlikleri arasındaki ilişki,
6 Zay›f asit @
HNO2 > HClO > HCN şeklindedir.
D) II ve III E) I, II ve III III. H3O+ iyonu derişimleri arasındaki ilişki,
• BOH: Zayıf baz
HCN > HClO > HNO2 şeklindedir.
BOH (suda) B (+suda) + OH (-suda)
6 B + @ · 6 OH - @
Kb =
6 BOH @
6 OH - @2
Kb = 2.
6 Zay›f baz @ • Amonyak (NH3) zayıf baz, hidrosiya-
nik asit (HCN) ise zayıf asittir.
• Ka ve Kb değerleri, diğer denge sabit-
leri (Kc, Kp) gibi sadece sıcaklık ile de-
ğişir.
Uyarı
• Zayıf asit baz dengesine dışarıdan bir
etki yapıldığında denge ürünler yönüne 4.
kayarsa iyonlaşma yüzdesi artar. Giren- • HCl kuvvetli asit CH3COOH ise zayıf
ler yönüne kayarsa iyonlaşma yüzdesi Buna göre; asittir.
azalır.
I. Sulu çözeltilerinin aynı sıcaklıkta tesir
değerliği bir olan eşit derişimli kuvvet- • 2 M 1 L HCl çözeltisi
Bir asit ya da bazın zayıf olduğu
nasıl anlaşılır? li bir asit veya baz sulu çözeltisine göre, • 2 M 1 L CH3COOH çözeltisi
• Suda çözündüğünde kısmen iyonlaşı- elektrik akımını az iletmesi
yorsa zayıftır. Yukarıda verilen sulu çözeltilerin ay-
II. Turnusol kağıdına etki etmeleri
HA^sudah $ H^+sudah + A^–sudah nı koşullarda aşağıdaki özelliklerinden
200 tane 200 tane 200 tane III. Suda kısmen iyonlaşmaları hangisi aynıdır?
HB^sudah H^+sudah + B^–sudah IV. Sulu çözeltilerinin H+ ve OH- iyonlarını
içermeleri A) Asitlerin iyonlaşma yüzdesi
200 tane 5 tane 5 tane
yukarıda verilenlerden hangileri NH3 ve B) H+ iyonları derişimi
HA: Kuvvetli asit, HB: Zayıf asit
HCN bileşiklerinin ortak özelliklerinden- C) Aynı sıcaklıkta elektrik iletkenlikleri
• Asidin ya da bazın suda çözünme
denklemi denge tepkimesi ise zayıftır. dir?
D) Çözünen asitlerin mol sayıları
NH3 + H2O E NH4+ + OH–
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III E) pH değerleri
HCN + H2O E H3O+ + CN–
276 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1E 2E 3C 4D

ÜNİTE
5. Aşağıdaki sulu çözeltilerden hangisinin 9.
KONUYU
25°C’deki pH değeri en büyüktür? • Sirke, asetik asitin (CH3COOH) sulu ÖĞRENELİM 1
çözeltisidir.
(C6H5NH2: zayıf baz, HCOOH: zayıf asit) Öğretmen Notu 2
(KOH: kuvvetli baz, HCl: kuvvetli asit) • Sulu çözeltisinde asidin derişimi, H+ 3
iyonu derişiminden; bazın derişimi ise
A) 0,01 M HCOOH B) 0,1 M C6H5NH2 OH- iyonu derişiminden büyükse asit 4
ya da baz zayıftır.
C) 0,05 M HCOOH D) 0,1 M KOH
Kuvvetli asit Zayıf asit 5
E) 0,1 M HCl
6
Oda sıcaklığındaki sirkede bulunan 0,1 [H+]=10–1M [H+]=10–4M
molarlık CH3COOH bileşiğinin iyonlaş- 7
0,1M HX(suda) 0,1M HY(suda)
ma yüzdesi %0,1 olduğuna göre; 25ºC 25ºC
I II 8
I. Sirkedeki H3O+ iyon derişimi
Asitlik kuvveti: I > II
6. 0,1 M 200 mL HA sulu çözeltisinin 25°C’de- II. Sirkenin oda koşullarındaki pH değeri
• Asit veya bazın pH değeri beklenen 9
ki pH değeri 3’tür. III. Asetik asitin 25°C’deki asitlik sabiti (Ka) pH değerine eşit değilse zayıftır.
Buna göre; niceliklerinden hangileri bulunabilir? Kuvvetli asit Zayıf asit
I. HA zayıf asittir. A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II

pH=1 pH=3
II. HA çözeltisini tam nötrleştirmek için
D) Yalnız II E) Yalnız I
0,8 gram NaOH katısı gerekir.
0,1M HX(suda) 0,1M HY(suda)
III. HA çözeltisinde 25°C’deki OH- iyon de- 25ºC 25ºC
rişimi 10-11 M’dir. Kuvvetli baz Zayıf baz
(NaOH: 40) pH=13 pH=10
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II 10. XOH bazının 25°C’de iyonlaşma sabiti (Kb) 0,1M ZOH(suda) 0,1M TOH(suda)
25ºC 25ºC
2 · 10-9 dur.
• Bir asit ya da bazın iyonlaşma denge
Buna göre 5 · 10-2 M XOH sulu çözeltisi- sabiti varsa zayıftır.
nin 25°C’deki pH değeri kaçtır?
Ka – Kb İlişkisi
A) 5 B) 6 C) 8 D) 9 E) 13 Konjuge asit-baz çiftlerinde, asidin
Ka değeri ile bazın Kb değeri çarpımı
Ksu’ya eşittir.
25°C’de
7. 10,8 gram HCN saf suda çözülerek 2 litre
Ksu = Ka·Kb = 1·10-14
çözelti hazırlanıyor.
Buna göre çözeltinin oda sıcaklığında- Bir asit ya da baz ne kadar zayıf ise
ki pH değeri aşağıdakilerden hangisine eşleniği o kadar kuvvetlidir.
eşittir? 11. Zayıf Asit
_____________ Eşlenik Bazı
____________
• Hidroflorik asit (HF) zayıf bir asit olup -5
(HCN için 25°C’de Ka = 5 · 10-10, HCN: 27) • HNO2, Ka = 1·10 • NO-2 , Kb = 1·10-9
cama kalıcı desenler çizmek için kul-
• HCN, Ka = 1·10-10 • CN-, Kb = 1·10-4
lanılır.
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 Asitlik kuvveti: Bazlık kuvveti:
_____________ ____________
HNO2 > HCN CN- > NO-2
Zayıf Baz
_____________ Eşlenik Asidi
____________
-5
• NH3, Kb = 2·10 • NH+4, Ka = 5·10-10
6 H + @ veya 6 OH – @
Ayrışma oranı =
8. Nitröz asidin (HNO2) 25°C’deki asitlik sabiti 6 Asit @ veya 6 Baz @
4,5 · 10-4 tür. t°C'de hazırlanan ve pH değeri 3 olan 1,2 İyonlaşma 6 H veya 6 OH – @
+@
= ·100
Buna göre 25°C’deki 8 M HNO2 sulu çö- litrelik HF çözeltisinde kaç mol HF çö- yüzdesi 6 Asit @ veya 6 Baz @
zeltisinde nitröz asidin iyonlaşma yüzde- zünmüştür? (HF için t°C’de Ka = 6 · 10-6) • Bir asit veya bazın sadece 25°C de-
si kaçtır? ki pH veya pOH değerlerine bakılarak
A) 2·10-1 B) 2·10-2 C) 2·10-3
zayıf ya da kuvvetli olduğu hakkında
A) 3 B) 2 C) 1 D) 0,75 E) 0,25 D) 4·10-3 E) 4·10-4 yorum yapılamaz.
5D 6A 7D 8D 9A 10D 11A Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 277

ÜNİTE
KONUYU
Zayıf Asit - Baz Dengeleri
2 Örnek
1. 5 · 10-2 molarlık NH3 çözeltisinin 25°C sı- 4.
25°C’de 0,1 M'lik HA sulu çözeltisinin • Formik asit (HCOOH) karınca asidi
3 caklıktaki pH değeri 11 olduğuna göre
pH değerini hesaplayınız. olarak bilinen zayıf bir asittir. Gıda,
NH3’ün aynı sıcaklıktaki iyonlaşma sabiti
4 ilaç, deri, plastik, kağıt ve tekstil gibi
(25°C’de HA için Ka = 1 · 10-9) (Kb) değeri kaçtır?
sanayi dallarında yaygın kullanılır.
5
Çözüm A) 2 · 10-5 B) 2 · 10-6 C) 4 · 10-8
6 HA H
+
+A
- D) 2 · 10-18 E) 2 · 10-21
(suda) (suda) (suda)
7
Başlangıç : 0,1 M - -
8 Değişim : -x +x +x
9
Denge : 0,1 - x x x
ihmal Formik asidin (HCOOH) t°C’deki 0,1 mo-

2.
6H +@ -@
·6A
• Asetik asit (CH3COOH) sanayide ge- lar sulu çözeltisi ile ilgili;
K = niş bir kullanım alanına sahiptir. Ço-
a
6 HA @ ğu kimyasalın üretiminde hammadde
I. pH değeri 4’tür.
II. İyonlaşma yüzdesi %1’dir.
x
2 olarak kullanılır. En önemli kullanım
-9
1· 10 = alanı vinil asetat üretimidir. Vinil ase- III. Aynı sıcaklıktaki 0,1 molar HCl sulu çö-
0, 1
tattan elde edilen polivinil asetat tah- zeltisinden daha kuvvetli elektrolittir.
x2 = 10-10 ta tutkalı olarak kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur?
x = 10-5 M
(t°C’de HCOOH için Ka = 1·10-7)
pH = - log [H+]
pH = - log 10-5 M
pH = 5
Örnek
25°C’de 0,4 M’lik HA sulu çözeltisinin pH
değeri 4’tür.
Oda koşullarında pH değeri 3 olan 180 mL
Buna göre aynı sıcaklıkta HA için asit- 5.
sulu çözelti hazırlamak için kaç gram • Fenol (C6H5 – OH) aspirin eldesinde
lik sabiti (Ka) değeri kaçtır?
asetik asit gerekir? kullanılan ve tesir değerliği 1 olan za-
(CH3COOH için Ka = 1,8·10-5) yıf bir asittir.
Çözüm
(CH3COOH: 60)
pH = 4 G [H+] = 1 · 10-4 M
HA H
+
+ A
- A) 0,6 B) 1,2 C) 2,4 D) 4,8 E) 9,6
Başlangıç : 0,4M - -
Değişim : -10-4 M +10-4 M +10-4 M
Denge :0,4 - 10-4 10-4 10-4
ihmal 800 mL C6H5 – OH çözeltisinin t°C’deki pH

3. HA asidinin 25°C’de iyonlaşma sabiti değeri 3’tür.
6 H+ @ · 6 A- @ Ka = 2 · 10-8 dir.
K =
6 HA @
a Bu çözeltiyi tam olarak nötrleştirmek için
Buna göre HA’nın eşlenik bazı olan A- aynı sıcaklıkta kaç gram Ca(OH)2 gerekir?
-4 -4 iyonunun aynı sıcaklıktaki bazlık sabiti
10 · 10
K = Kb kaçtır? (C6H5 – OH için t°C’de Ka = 2 · 10-6 Ca(OH)2: 74)
a 0, 4
A) 2·10-6 B) 1·10-6 C) 5·10-7 A) 0,37 B) 7,4 C) 29,6
Ka = 2,5 · 10-8
D) 1·10-14 E) 2·10-12 D) 14,8 E) 59,2
278 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1A 2A 3C 4A 5D

ÜNİTE
6. 9.
KONUYU
• Amonyak (NH3) gübre sanayi, patlayı- HNO3 kuvvetli asit, HF ise zayıf asittir. ÖĞRENELİM 1
cı üretimi, naylon ve plastik üretimi gi-
bi alanlarda kullanılan zayıf bir bazdır. Aşağıdaki kaplarda HNO3 ve HF bileşikleri- Örnek 2
nin sulu çözeltileri verilmiştir.
25°C’de 0,1 molarlık HA sulu çözeltisinin 3
Amonyağın (NH3) 0,4 molarlık sulu çö- pH değeri 3’tür.
zeltisinde iyonlaşma yüzdesi % 1 oldu- Buna göre HA’nın % kaçı iyonlaşmıştır?
4
0,1 M 0,1 M
ğuna göre aynı sıcaklıkta NH3’ün baz-
HNO3 HF 5
lık sabiti Kb değeri kaçtır? Çözüm
1 litre 1 litre
6
A) 1·10-5 B) 2·10-6 C) 4·10-4
25°C 25°C pH = 3 ise [H+] = 10-3 M
D) 4·10-5 E) 2·10-8 7
0,1 M 10-3 M
Buna göre çözeltiler için;
8
100 ?
I. Elektriksel iletkenlikleri
9
II. H3O+ iyonu derişimleri ?=1
III. Tam nötrleşmeleri için gerekli olan %1
NaOH mol sayıları
7. • 0,1 M HX çözeltisi pH = 1 yukarıda verilen niceliklerden hangileri ay-

nıdır?
• 0,1 M MOH çözeltisi pH = 10 Örnek
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II
• 0,1 M HY çözeltisi pH = 3 25°C’de 1 molarlık HA çözeltisinde iyon-
D) II ve III E) I, II ve III laşma yüzdesi % 0,1’dir.
Yukarıda HX, MOH ve HY sulu çözeltilerinin
25°C’deki pH değerleri verilmiştir. Buna göre
Buna göre; a) Çözeltinin aynı sıcaklıktaki pH de-

ğerini bulunuz.
I. HX kuvvetli asit, HY zayıf asittir.
b) HA’nın aynı sıcaklıktaki asitlik sa-
II. MOH bazı % 0,1 oranında iyonlaşmıştır.
bitini (Ka) bulunuz.
III. Y elementinin atom numarası X ele-
mentinin atom numarasından daha bü-
Çözüm
yüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? a) 100 0,1
(X ve Y elementleri halojendir.) 1M ?
10.
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III • Zayıf asitler ve bazlar suda kısmen ? = 10-3 M
iyonlaşır. Bu nedenle iyonlaşma tep-
D) Yalnız III E) Yalnız II [H+] = 10-3 M
kimeleri çift yönlü bir denge tepkimesi
olarak düşünülebilir. pH = - log 10-3
pH = 3
Aşağıda zayıf bir baz olan amonyağın (NH3)
sudaki iyonlaşma tepkimesi verilmiştir.
+ -
b) HA H +A
+ - (suda) (suda) (suda)
NH +H O NH + OH
3 (suda) 2 (s) 4 (suda) (suda) Başlangıç : 1 - -
8. Zayıf bir asit olan HCN’nin sulu çözelti-
sinde; NH3 bileşiğinin sulu çözeltisi ile ilgili; Değişim : -10-3 M +10-3 M +10-3 M
I. HCN molekülleri I. Çözeltiye aynı sıcaklıkta NH4Cl katısı

eklenirse pH değeri azalır. Denge :1 - 10-3 10-3 10-3
+
II. H3O iyonları
II. Çözeltiye aynı sıcaklıkta saf su eklenir- ihmal
III. OH- iyonları
se NH3’ün iyonlaşma yüzdesi artar.
-
IV. CN iyonları 6 H+ @ · 6 A- @
III. Çözeltide aynı sıcaklıkta bir miktar HCl K =
yukarıda verilen kimyasal türlerden han- gazı çözülürse NH3 derişimi azalır.
a
6 HA @
gileri bulunur? -3 -3
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? 10 · 10
K =
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III a 1
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Ka = 10-6
6D 7B 8E 9A 10E Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 279

ÜNİTE
KONUYU
Tampon Çözelti – Hidroliz
2
1. 3. İnsan kanının tamponlama kapasitesi yük-
• Az miktarda asit ya da baz eklendi-
3 sektir.
ğinde ortamın pH değerinin değişme-
Öğretmen Notu sine direnç gösteren çözeltilere tam- 0,01 mol HCl 0,01 mol HCl
4
pon çözeltiler denir.
5 TAMPON ÇÖZELTİLER
Buna göre tampon çözeltiler ile ilgili;
6 • Zayıf eşlenik asit-baz çiftini içeren
sulu çözeltilere tampon çözelti denir.
I. Zayıf eşlenik asit–baz çözeltilerinden 1L
1L
7 oluşur. NaCl
Kan
• Tampon çözeltiler iki şekilde hazır- çözeltisi
II. Canlı organizmalardaki birçok biyolojik
8 lanabilir:
süreçte ortamın pH değeri tampon çö-
9 • Zayıf bir asit ile bu asidin eşlenik ba- zeltiler tarafından sabit tutulur. Yukarıdaki kaplara aynı sıcaklıkta 0,01 mol
zı olan anyonu içeren tuzun çözeltisi HCl numunesi ayrı ayrı eklenip çözünme-
III. Tampon çözeltiler nötrleşme tepkimesi
olabilir. Bu tür tampon çözeltilere asi- si sağlandığında;
dik tampon denir. verdiklerinde yapılarındaki asit ve baz
bileşenleri tamamen tükenmez. I. Kan tamponlama yaparken, NaCl çö-
Zayıf asit-eşlenik bazının tuzu
zeltisi tamponlama yapamaz.
HF - NaF yargılarından hangileri doğrudur?
II. NaCl çözeltisinin pH değeri kanın pH
CH3COOH - CH3COONa A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II değerine göre daha fazla düşer.
H2CO3 - NaHCO3 III. İşlem sonrasında NaCl çözeltisinin pH
• Zayıf bir baz ile bu bazın eşlenik asi- değeri 2 olur.
di olan katyonu içeren tuzun çözeltisi
yukarıda verilenlerden hangileri gerçek-
olabilir. Bu tür tampon çözeltilere ba-
leşir?
zik tampon denir.
(İşlem sonrasında kaplardaki çözeltilerin ha-
Zayıf baz-eşlenik asidinin tuzu
cimlerinin değişmediği kabul edilecektir.)
NH3 - NH4Br
NH3 - NH4NO3 A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
CH3NH2 - CH3NH3CI
2. D) Yalnız II E) Yalnız I
• Laboravutarlarda belirli pH değerle-
• Tampon çözeltilere az miktarda asit
rinde çözelti hazırlamak ve bunu uzun
veya baz eklendiğinde pH değişimine süre kullanmak önemlidir.
karşı direnç gösterirler.
• Asetik asit (CH3COOH) ile sodyum

asetat (CH3COONa) tuzunun oluştur-
duğu tampon çözeltiye asit ya da baz
eklendiğinde gerçekleşen tepkimeler
aşağıda verilmiştir: 4. Aşağıdaki kaplarda oda koşullarında hazır-
CH3COONa CH3COO- + Na+ lanan üç farklı sulu çözelti örneği verilmiştir.
Asit eklenirse; H2SO4 NH3 H2CO3

CH3COO- + H+ E CH3COOH
Baz eklenirse;
CH3COOH + OH- E CH3COO- + H2O Buna göre;
Na2SO4(suda) NH4Br(suda) NaHCO3(suda)
I. CH3COOH / CH3COONa
• Tampon çözeltilerin pH değişimine
karşı gösterdiği direnç tamponu oluş- II. NH3 / NH4Cl
turan asit ile eşlenik bazının miktarına 1 2 3
III. HCl / NaCl
bağlıdır.
yukarıda verilen madde çiftleri ile hazır- Bu çözeltilerde üzerlerinde belirtilen mad-
• Göllerdeki asit-baz dengesi tampon deler çözüldüğünde oluşan yeni çözelti-
lanan sulu çözeltilerden hangilerinin pH
çözeltiler sayesinde kurulur.
değeri çevre şartlarından kolaylıkla etkilerden hangileri tamponlama özelliğine
• CH3COOH/CH3COO- tamponu, kon- lenmez? sahip olur?
serve ürünlerinin birçoğunda asitlik
düzenleyici olarak kullanılır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) 1 ve 2
D) II ve III E) I, II ve III D) 2 ve 3 E) 1, 2 ve 3
280 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1E 2C 3A 4D

ÜNİTE
5. 25°C’de HCN ile NaOH sulu çözeltileri ka- 8. NH3’ün sulu çözeltisine NH4Cl katısı eklene-
KONUYU
rıştırıldığında tam verimle gerçekleşen tep- rek çözülüyor. ÖĞRENELİM 1
kime sonucunda HCN’den bir miktar arttığı • Tampon çözeltiler, biyolojik ve kimya-
Oluşan yeni çözelti ile ilgili; sal pek çok olayda önemli rol oynar. 2
tespit ediliyor.
I. Bazik özellik gösteren bir tampon çö- • Canlı organizmalarındaki birçok biyo- 3
HCN(suda) + NaOH(suda) $ NaCN(suda) + H2O(s)
zeltidir. lojik olayda ortamın pH değeri hayati
Buna göre; II. Dengedeki çözeltiye aynı sıcaklıkta asit önem taşır. 4
eklenirse H3O+ iyonları tampondaki NH3 • Tampon çözeltiler sayesinde mide
I. Tampon çözelti oluşur. 5
tarafından nötrleştirilir. özsuyunun pH değeri yaklaşık 1,5 ci-
II. Son durumda oda koşullarındaki çözel- varında, kanın pH değeri yaklaşık 7,4
III. Dengedeki çözeltiye aynı sıcaklıkta 6
tinin pH değeri 7’den küçüktür. civarında sabit tutulur. Bu tampon çö-
baz eklenirse, OH- iyonları tampondaki
zeltilerin en yaygını H2CO3 / HCO-3 7
III. Dengeye ulaşan çözeltiye aynı sıcak- +
NH iyonları tarafından nötrleştirilir. tamponudur.
lıkta saf su eklenirse pH değeri büyük 4
oranda artar. yargılarından hangileri doğrudur?
8
yargılarından hangileri doğrudur? Uyarı 9

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III • Bir tampon çözeltiye aynı sıcaklıkta az
miktarda su eklemek ya da buharlaştır-
D) I ve II E) II ve III mak çözeltinin pH’ını değiştirmez.
• Kuvvetli asit ile zayıf bazın nötralleş-
me tepkimesinde zayıf baz artarsa veya
kuvvetli baz ile zayıf asidin tepkimesin-
de zayıf asit artarsa tampon çözelti elde
6.
• H2CO3 zayıf asit, NaOH kuvvetli bir 9. edilir.
• NH3 zayıf baz, HNO3 kuvvetli bir asittir.
bazdır.
Buna göre NH3 ile HNO3 sulu çözeltilerinin
Buna göre NaHCO3 tuzu ile ilgili; TUZLARIN ASİT-BAZ ÖZELLİĞİ
tepkimeleri sonucunda oluşan tuz ile ilgili;
(HİDROLİZ)
I. Oda koşullarındaki sulu çözeltisinin pH
I. Formülü NH4NO3 şeklindedir. • Asit-baz tepkimelerinde, asidin an-
değeri 7’den büyüktür.
II. Asidik bir tuzdur. yonu ile bazın katyonunun birleşme-
II. HCl çözeltisi ile tepkimeye girer. si sonucu oluşan iyonik yapılı madde-
- III. Hidroliz denklemi,
III. Anyonu (HCO ) hidroliz olur. lere tuz denir.
3 + +
NH +H O NH +H O
4 (suda) 2 3 (suda) 3 (suda) • Tuzlar, nötr, asidik veya bazik özellik-
şeklindedir. te olabilir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II • Bir zayıf asit ya da bazın eşlenik iyo-
nunun su ile tepkimeye girerek zayıf
D) II ve III E) I, II ve III asit ya da baz oluşturmasına hidroliz
denir.
• Nötr tuzlar hidroliz olmaz.
• Asidik ve bazik tuzlar hidroliz olur.
7. Şekildeki kapta
10. • Asidik tuzların katyonu, bazik tuzların
25°C’de asetik asitin • Bir iyonun su ile tepkimeye girerek za- ise anyonu hidroliz olur.
(CH3COOH) sulu çö- yıf asit veya zayıf baz oluşturmasına
CH3COOH(suda) • HCI + NaOH NaCI + H 2 O
zeltisi bulunmaktadır. hidroliz denir. Kuvvetli Kuvvetli Nötr
asit baz tuz
• Nötr tuzları oluşturan iyonlar (anyon- NaCI Na + + CI –

Çözeltiye aynı
Hidroliz Hidroliz
sıcaklıkta bir miktar lar ve katyonlar) hidroliz olmaz. olmaz. olmaz.
CH3COONa katısı eklenip çözüldüğünde; • H 2 SO 4 + 2NH 3 $ _ NH 4 i2 SO 4

I. CH3COOH molekülünün iyonlaşma yüz- Aşağıda verilen tepkimelerden hangisin- Kuvvetli
asit
Zay›f
baz
Asidik
tuz
desi azalır. de oluşan tuz hidroliz olmaz? (NH3: Zayıf _ NH 4 i2 SO 4 $ 2NH 4 + SO 24-
+
bazdır. HCN, CH3COOH: Zayıf asittir.) Katyon Anyon

II. Tampon çözelti oluşur. hidroliz olur. hidroliz
olmaz.
III. CH3COOH bileşiğinin asitlik sabiti (Ka) A) NH3 + HCl $ NH4Cl

• HF + NaOH NaF + H 2 O
azalır. B) NaOH + HCN $ NaCN + H2O Zay›f Kuvvetli Bazik
asit baz tuz
yargılarından hangileri doğru olur? C) KOH + HNO3 $ KNO3 + H2O NaF Na +

+ F–
Katyon Anyon
D) 2NH3 + H2SO4 $ (NH4)2SO4 hidroliz olmaz. hidroliz olur.
E) CH3COOH + NaOH $ CH3COONa + H2O
D) Yalnız II E) Yalnız I
5D 6E 7B 8E 9E 10C Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 281

ÜNİTE
KONUYU
Titrasyon
2 Öğretmen Notu 1. Titrasyon işlemi ile ilgili; 3. 0,1 M 400 mL KOH sulu çözeltisinin HNO3
3 TİTRASYON sulu çözeltisi ile titrasyonuna ait pH değişi-
I. Derişimi bilinen asit veya baz çözeltisi ve mi grafiği aşağıda verilmiştir.
• Nötralleşme tepkimelerinde, asit ve ba-
4 indikatör yardımıyla derişimi bilinmeyen
zın eşdeğer miktarda tepkimeye girdi- asit ya da baz çözeltisinin derişiminin bu- pH
ği noktaya eşdeğerlik noktası denir lunması işlemidir.
5 13
(Tam nötralleşme).
6 Il. Asit ve bazın tamamen tükenerek tuz
• Kuvvetli asit ile kuvvetli bazın eşde- çözeltisi oluşturduğu noktaya eşdeğerlik 7
ğerlik noktasında oda koşullarında çö- noktası denir.
7 zeltinin pH değeri 7 olur. 1
lll. Eşdeğerlik noktası uygun indikatörün renk Eklenen HNO3
8 • Eşdeğerlik noktasını belirleyebilmek için değiştirmesi ile belirlenir. 0 200 V çözeltisinin hacmi (mL)
uygun bir indikatör (belirteç) kullanılarak
9 asidik bir çözeltiye damla damla baz ve- yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre grafikteki “V” değeri kaç mili-
ya bazik bir çözeltiye damla damla asit litredir?
ilave edilmesi işlemine titrasyon denir. A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
• Eklenen indikatörün renk değiştirdiği D) Yalnız II E) Yalnız III A) 100 B) 200 C) 400 D) 600 E) 800
noktaya ise dönüm noktası denir.
Asit – baz titrasyonu

Bromtimol mavisinin (indikatör)
asidik, bazik ve nötr ortamda
aldığı renkler aşağıda belirtilmiştir.
Asit
pH < 6.0
Nötr
pH 7.0
2. 25°C’de monoprotik bir asidin 0,1 M’lik sulu 4. Monoprotik kuvvetli bir asitin 20 mL’lik sulu
Baz
pH > 8.0 çözeltisi, 0,1 M KOH sulu çözeltisi ile titre edi- çözeltisi 0,1 M NaOH sulu çözeltisiyle titre
lerek aşağıdaki titrasyon eğrisi elde ediliyor. ediliyor. 25°C’de yapılan titrasyon deneyin-
pH de aşağıdaki veriler elde ediliyor.
• 0,1 M 250 mL HBr sulu çözeltisinin
0,2 M'lık NaOH sulu çözeltisi ile oda Eklenen NaOH
pH
koşullarında titre edilmesine ait grafik 7,0 çözeltisinin hacmi (mL)
aşağıda verilmiştir. 0 1
pH 1,0 10 1,47
Eklenen KOH
0 40,0
çözeltisinin hacmi (mL) 20 7
30 12,3
7 Eşdeğerlik Bu deney ve titrasyon eğrisiyle ilgili aşa-
noktası (nH+ = nOH–) ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Buna göre;
1 A) Titre edilen çözeltinin başlangıç hacmi 40 I. Deneyde kullanılan asit çözeltisinin de-
125 Eklenen baz mL’dir. rişimi 0,1 M’dir.
çözeltisinin hacmi (mL)
B) Eşdeğerlik noktasındaki çözelti buhar- II. Eşdeğerlik noktasında çözelti hacmi 40
Masit = 0,1 M laştırılırsa nötr bir tuz elde edilir. mL’dir.
pH = –log[H+]
C) Titre edilen asit kuvvetli bir asittir. III. Eşdeğerlik noktasından sonra baz ek-
pH = –log10–1 = 1
D) Eşdeğerlik noktasında çözeltinin pH de- lendikçe pOH değeri 7’den büyük olur.
pH = 7 ise n H = n OH
+ − Tam nötrleşme
ğeri 7’dir. yargılarından hangileri doğrudur?
Ma·Va·za = Mb·Vb·zb
E) Titre edilen asitin iyonlaşma yüzdesi ol-
0,1·250·1 = 0,2·Vb·1 A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
dukça düşüktür.
Vb = 125 mL D) Yalnız II E) Yalnız III
282 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1A 2E 3E 4B

ÜNİTE
5. 800 mililitrelik HCI sulu çözeltisinin 25°C’de 7. Aşağıda 100 mL NaOH sulu çözeltisinin 0,2 M
KONUYU
2 · 10-2 molarlık NaOH sulu çözeltisi ile tit- HCI sulu çözeltisi ile titrasyonuna ait grafik ÖĞRENELİM 1
rasyonuna ait pH değişim grafiği aşağıda verilmiştir.
Örnek 2
verilmiştir.
pH
25°C’de 100 mL’lik HCl çözeltisinin NaOH 3
pH 13 sulu çözeltisi ile titrasyonuna ait grafik
4
12 aşağıdaki gibidir.
7
7
5
pH
1
x Eklenen HCl 13 6
0 V1 V2 çözeltisinin hacmi (mL)
Eklenen NaOH
0 400
çözeltisinin hacmi (mL) 7
V 7
1
Buna göre oranı aşağıdakilerden 8
Buna göre, V 1
2
Eklenen NaOH
I. Grafikteki “x” değeri 2’dir. hangisine eşittir? 0 40 çözeltisinin hacmi (mL) 9
II. Titre edilen çözeltide başlangıçta
1 1 1 1 1
8 · 10-3 mol HCI vardır. A) B) C) D) E) Buna göre
2 4 3 8 6
III. 500 mL NaOH çözeltisi ilave edilirse a) HCl çözeltisinin başlangıç derişimi
oluşan yeni çözeltide artık hidronyum kaç molardır?
(H3O+) iyonu bulunmaz.
b) NaOH sulu çözeltisinin derişimi
yargılarından hangileri doğrudur? kaç molardır?
c) Eşdeğerlik noktasında çözelti hac-
D) Yalnız III E) Yalnız I mi kaç mL’dir?
Çözüm
8. Kuvvetli bir baz olan NaOH bileşiğinin su- Grafiğin başlangıç noktasında pH değe-
lu çözeltisinin, zayıf bir asit olan HCOOH biri 1 olduğuna göre,
leşiğinin sulu çözeltisi ile oda koşullarındaki
a) 25°C’de
titrasyon grafiği aşağıda verilmiştir.
pH = 1 & [H+] = 10-1 M
pH
HCl $ H+ + Cl-
1 · 10-1 M 1 · 10-1 M
6. Aşağıdaki grafikte 25°C’de pH değeri x olan X
90 mL’lik HCl sulu çözeltisinin 0,1 molar
Y
NaOH sulu çözeltisi ile titrasyon eğrisi veril- b) nH+ = nOH- Tam nötrleşme
miştir. Eklenen HCOOH
0
Ma · Va · za = Mb · Vb · zb
pH 10-1 · 100 · 1 = Mb · 40 · 1
X noktası eşdeğerlik noktası olduğuna
12 Mb = 0,25 M
göre;
7 I. NaOH çözeltisi ile HCOOH çözeltisi
arasında nötrleşme tepkimesi olur. c) Kuvvetli asit ile kuvvetli bazın eş-
x
Eklenen NaOH
II. X noktasında başlangıca göre pOH de- değerlik noktasında oda koşulların-
50 V 110 çözeltisinin hacmi (mL) ğeri daha büyüktür. da çözeltinin pH değeri 7 olur. (Tam
nötrleşme) pH = 7 iken toplam ha-
III. Y noktasında çözelti tampon özelliği
Nötr çözeltiye 25°C’de 20 mL daha NaOH cim asit ile bazın hacimleri toplamı-
gösterir.
çözeltisi ilave edildiğinde çözeltinin pH na eşit olur.
değeri 12 olduğuna göre başlangıçta HCI yargılarından hangileri doğrudur?
VTop = 100 + 40
çözeltisinin pH değeri kaçtır?
V Top = 140 mL
A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 D) I ve III E) I, II ve III
5C 6B 7B 8E Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 283

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2
Örnek 1. H2O sıvısının iyonlaşma denklemi; pH
3. 25°C sıcaklıkta değeri 2’den bü-
3 H2O(s) + H2O(s) + ısı H O
+
+ OH
- pOH
• CH3COOK • KCN • NaNO3 3 (suda) (suda) yük olan sulu çözelti için,
4 • NaBr • NH4CI • KCI şeklindedir.
I. Baz çözeltisidir.
• CaCI2 • NaHCO3 • KNO2
5 Tepkimenin denge sabiti (Ksu) 25°C’de II. Tesir değeri 2 olan baz çözeltisidir.
Yukarıda verilen tuzlardan kaç tanesi 1 · 10-14 tür.
6 III. H+ iyon derişimi OH- iyon derişiminden
hidroliz olur? (Zayıf asitler: CH3COOH,
Buna göre; büyüktür.
HCN, H2CO3, HNO2, Zayıf baz: NH3)
7 yargılarından hangileri kesinlikle doğru-
A) 8 B) 7 C) 6 D) 5 E) 4 [H+] · [OH–] pH
8 dur?
Çözüm A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

9
• CH3COOK (CH3COOH ve KOH) $ Bazik tuz D) II ve III E) I, II ve III
• NaBr (HBr ve NaOH) $ Nötr tuz [OH–] [H+]
0 0
• CaCI2 (HCI ve Ca(OH)2) $ Nötr tuz
I II
• KCN (HCN ve KOH) $ Bazik tuz
[OH–]
• NH4CI (HCI ve NH3) $ Asidik tuz 3- + 2-
4. PO
4 (suda)
+ NH
4 (suda)
HPO
4 (suda)
+ NH
3 (suda)
• NaHCO3 (H2CO3 ve NaOH) $ Bazik tuz
• NaNO3 (HNO3 ve NaOH) $ Nötr tuz tepkimesinin gerçekleştiği sulu çözel-
• KCI (HCI ve KOH) $ Nötr tuz ti ve tepkimedeki maddelerle ilgili aşağı-
• KNO2 (HNO2 ve KOH) $ Bazik tuz Sıcaklık (°C) dakilerden hangisi yanlıştır?
0
Nötr tuzlar hidroliz olmaz.
III
Asidik ve bazik tuzlar hidroliz olur. A) Asit–baz tepkimesidir.
Cevap: D 3-
grafiklerinden hangileri doğrudur? B) PO iyonu baz olarak davranmıştır.
4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II +
C) NH ile NH3 konjuge asit–baz çiftidir.
Örnek 4
D) II ve III E) I, II ve III + 3-
D) NH iyonu, PO iyonuna OH- iyonu
I. NH3 ve NH4CI 4 4
vermiştir.
II. HCN ve NaCN
E) Çözelti elektrolittir.
III. HF ve HCOONa
IV.CH3COOH ve CH3COOK 2. Aşağıda verilen kaplara üzerindeki madde-

V. H2CO3 ve KHCO3
ler sabit sıcaklıkta ilave ediliyor.
5.
Yukarıda verilen madde çiftlerinden Saf su NH3(suda) CH3COOH(suda) • Bir asit molekülünün suda oluşturdu-
hangilerinin sulu çözeltileri karıştırı- ğu H+ iyonu sayısına ve bazın tane-
lırsa tampon çözelti oluşmaz? cik başına suda oluşturduğu OH- iyo-
nu sayısına tesir değerliği denir.
A) I B) II C) III D) IV E) V NaOH(suda) HNO3(suda) KOH(suda)
Çözüm Asit / Baz Tesir değerliği

1 2 3 I. H2SO4 2
Zayıf asit veya bazların ortak iyon içe-
ren sulu çözeltilerinde tampon çözelti-
ler oluşur. Buna göre çözeltilerin pH değerlerinde- Il. CH3COOH 4
ki değişim aşağıdakilerden hangisinde
I. NH3 - NH+4 lll. Mg(OH)2 2
doğru olarak verilmiştir?
II . HCN - CN - Eşlenik
asit-baz IV. H3PO4 3
IV . CH3COOH - CH3COO- 1 2 3
çiftleri
V . H2CO3 - HCO3- A) Artar Artar Azalır Buna göre yukarıda verilen asit ve baz-
B) Azalır Artar Azalır lardan hangilerinin tesir değerliği karşı-
III. HF ve HCOO- eşlenik asit-baz çif- sında doğru olarak belirtilmiştir?
ti değildir. Bu nedenle tampon çözelti C) Azalır Artar Artar
oluşmaz. HF zayıf asidinin eşlenik ba- D) Artar Artar Değişmez A) I ve II B) III ve IV C) I, III ve IV
–
zı F anyonudur.
Cevap: C E) Azalır Değişmez Değişmez D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
284 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1A 2B 3A 4D 5C

ÜNİTE
6. Oda koşullarında pH değeri 2 olan 400 10. 25°C’de 0,2 molar Sr(OH)2 sulu çözeltisi ile
KONUYU
mL sulu çözeltiye aynı sıcaklıkta kaç litre 0,2 molar HNO3 sulu çözeltisi eşit hacimler- ÖĞRENELİM 1
daha saf su eklenirse pH değeri 3 olur? de karıştırılıyor.
Örnek 2
A) 4000 B) 2000 C) 200 Buna göre oluşan çözeltinin aynı sıcak-
25°C’deki pH değeri 2 ve pOH değeri 12 3
lıktaki pH değeri kaçtır?
D) 4 E) 3,6 olan iki ayrı sulu çözelti eşit hacimlerde
A) 1 B) 3 C) 11 D) 12 E) 13
karıştırılıyor. 4
Buna göre yeni oluşan çözeltinin aynı
5
sıcaklıktaki pH değeri kaç olur?
6
Çözüm
7
pH = 2 & [H+] = 10-2 M
pOH = 12 & pH = 2 8
7. 2 gram HX gazı 25°C’de saf suda tamamen & [H+] = 10-2 M 9
çözülürek 1 litre çözelti hazırlanmıştır.
Çözeltiler eşit hacimlerde karıştırıldığı
Buna göre oluşan çözeltinin 25°C'deki için iyon derişimleri yarıya iner.
pH değeri kaçtır?
11. Zayıf asit olan HA asitinin 25°C’deki asitlik -2
-7 -7 6 H + @ = 10 M
(HX için 25°C’de Ka = 1·10 , HX: 20) sabiti (Ka) 2 · 10 dir. 2
A) 2 B) 4 C) 5 D) 11 E) 12 Buna göre HA’nın eşlenik bazı olan A- iyo- Son durumda H+ iyonlarının derişimi
nunun 25°C’deki bazlık sabiti (Kb) kaçtır? -2 -2
10 10 -2
+ = 10 M olur.
A) 2 · 10-7 B) 5 · 10-8 C) 5 · 10-14 2 2
D) 1 · 10-14 E) 2 · 10-6 pH = - log [H+]
pH = - log 10-2 & pH = 2
Örnek
12 gram CH3COOH ile hazırlanan 2 lit-
8. 2 M 400 mL HNO3 sulu çözeltisi ile Ca(OH)2 re sulu çözeltinin 25°C’deki pH değe-
sulu çözeltisi karıştırıldığında tam nötrleşme ri kaçtır?
olmaktadır. (CH3COOH: 60 ve 25°C’de CH3COOH
için Ka = 1 · 10-5)
Buna göre tepkimede harcanan Ca(OH)2 nin
kütlesi kaç gramdır? (Ca(OH)2 = 74)
Çözüm
12. 25°C’de 200 mL 2M HF sulu çözeltisi ile
A) 3,7 B) 7,4 C) 14,8 12
100 mL 2M KOH sulu çözeltileri karıştırıldı- n = = 0, 2 mol
CH COOH 60
D) 29,6 E) 59,2 ğında 3
0, 2 mol
HF(suda) + KOH(suda) $ KF(suda) + H2O(s) M= = 0, 1M CH COOH
2L 3
tepkimesi tam verimle gerçekleşiyor. - +
CH COOH CH COO + H
3 3
Buna göre;
Başlangıç : 0,1 M - -
I. Tampon çözelti oluşur.
Değişim : -x M +x M +x M
II. Son durumda oda koşullarındaki çözel-
tinin pH değeri 7’den büyüktür. Denge :0,1 - x x x
III. Tepkime sonunda oluşan tuzun hidroliz
ihmal
9. 0,01 M CH3COOH sulu çözeltisinde denklemi,
9 CH COO C · 6 H @
- - - +
CH3COOH’nın iyonlaşma yüzdesi %0,1’dir. F +H O HF + OH 3
(suda) 2 (s) (suda) (suda) K =
9 CH 3 COOH C
a
Buna göre aynı sıcaklıktaki CH3COOH şeklindedir.
için iyonlaşma sabiti (Ka) kaçtır? 2
yargılarından hangileri yanlıştır? -5 x
10 =
A) 1 · 10-3 B) 1 · 10-5 C) 1 · 10-8 0, 1
D) 1 · 10-9 E) 1 · 10-10 x2 = 10-6 & x = 10-3 M
pH = - log 10-3 & pH = 3
6E 7B 8D 9C 10E 11B 12B Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 285

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek 1. 25°C’de pOH değeri 13 olan 2 litre HBr sulu 4. Aşağıdaki tabloda bazı kuvvetli ve zayıf
3 Aşağıda bazı zayıf asit ve bazlar için çözeltisi hazırlanıyor. asit–bazlar verilmiştir.
25°C’de iyonlaşma denge sabiti değer-
4 Buna göre çözeltide kaç gram HBr çö- Zayıf/ Zayıf/
leri verilmiştir.
zünmüştür? (H: 1, Br: 80) Asit Baz
-5 Kuvvetli Kuvvetli
• NH3 için Kb = 1·10
5
A) 0,81 B) 1,62 C) 2,32 HNO3 Kuvvetli KOH Kuvvetli
• C6H5COOH için Ka = 6·10-5
6 HCOOH Zayıf NaOH Kuvvetli
• HNO2 için Ka = 5·10-4 D) 16,2 E) 23,2
7 HCN Zayıf NH3 Zayıf
• HCN için Ka = 6·10-10
Buna göre, aşağıda verilen tuzlardan Buna göre;
8
hangisinin katyonu suda hidroliz olur?
I. HCOONa
9 A) NaCN B) C6H5COOK C) CaCI2
II. KCN
D) KNO2 E) NH4CI
III. NH4NO3
Çözüm IV. KNO3
NaCN, C6H5COOK ve KNO2 tuzları ba- 2. 25°C’de 0,1 M HX sulu çözeltisindeki OH -

yukarıda verilen tuzlardan hangilerinin
zik özelliktedir. Bu nedenle anyonları iyon derişimi 10-10 M’dir. sulu çözeltisi bazik özellik gösterir?
hidroliz olur. Buna göre HX için;
CaCI2 tuzu nötr özellikte olduğu için hid- A) I ve II B) Yalnız III C) III ve IV
I. Zayıf asittir.
roliz olmaz. D) II ve III E) I, III ve IV
II. 25°C’de saf sudaki iyonlaşma yüzdesi
NH4CI tuzu ise asidik özellikte olduğu
%1’dir.
için katyonu ^NH+4 h hidroliz olur.
Cevap: E III. 25°C’deki Ka değeri 1 · 10-7 dir.
Örnek A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

pH
5. Aşağıda tepkime denklemleri verilen mad-
delerin aynı sıcaklıkta eşit derişimli sulu
13
çözeltilerinden hangisinin pH değeri en
7
yüksektir?
+ -
Eklenen baz
A) HCl $H + Cl
V1 V2 çözeltisinin
hacmi (mL)
+ -
B) HF H +F
25°C’de 0,2 M 200 mL HCl sulu çözeltisi- (suda) (suda) (suda)
nin 0,4 M'lik Ca(OH)2 sulu çözeltisi ile tit- + -
re edilmesine ait grafik yukarıdaki gibidir. C) HCOOH H + HCOO
Buna göre grafikteki V1 ve V2 değer- 3.
lerini bulunuz.
• Tampon çözelti, zayıf asit ve zayıf asit D) NH +H O NH
+
+ OH
-
3 (suda) 2 (s) 4 (suda) (suda)
tuzu ya da zayıf baz ve zayıf baz tuzu-
nun bir arada bulunduğu sulu çözel- + -
Çözüm E) NaOH $ Na + OH
tilerdir ve pH değişimine karşı direnç
nH+ = nOH- Tam nötrleşme (pH = 7)
gösterme özelliğine sahiptir.
Ma · Va · za = Mb · Vb · zb
0,2·200·1 = 0,4·V1·2 I. NH3 / NH4CI

V1 = 50 mL II. HF / NaF
25°C’de pH = 13, III. HNO3 / KNO3

- 6. 25°C’de 0,4M MOH bazının %2’si iyonlaşıyor.
pOH = 1 & [OH ] = 0,1 M Buna göre yukarıda verilen bileşik çiftle-
rinden hangileri ile tampon çözelti hazırla- Buna göre bu bazın aynı sıcaklıktaki Kb
6OH-@ =
nOH- - nH+
Vtoplam nabilir? değeri kaçtır?
^0, 4 · V2· 2h - ^0, 2 · 2 00 · 1h (NH3: Zayıf baz, HF: Zayıf asit)
A) 6,4 · 10-5 B) 1,6 · 10-4
0, 1 =
V2 + 2 00
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) 3,2 · 10-6 D) 8 · 10-5
0,8V2 - 40 = 0,1V2 + 20
600 D) I ve II E) I, II ve III E) 1,6 · 10-5
V2 = mL
7
286 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1D 2B 3D 4A 5E 6B

ÜNİTE
7. Bir miktar NH3 25°C’de saf suda çözülüyor. 10. 25°C’de 0,1 M 200 mL HNO3 sulu çözeltisi-
KONUYU
Buna göre NH3 bileşiğinin sulu çözeltisinde;
nin NaOH sulu çözeltisi ile titrasyonuna ait ÖĞRENELİM 1
grafik aşağıdaki gibidir.
I. NH3
2
pH
Örnek
+
II. H3O 3
13 25°C’de 0,4 mol HCl suda çözülerek 4 L
III. NH4+
sulu çözelti hazırlanıyor. 4
IV. OH-
7 Oluşan çözeltinin pH değeri kaçtır?
yukarıda verilen kimyasal türlerden han- 5
A) 1 B) 2 C) 7 D) 12 E) 13
gileri bulunur? (NH3 zayıf bir bazdır.)
Eklenen NaOH 6
0 100 V çözeltisinin hacmi (mL)
A) II ve III B) I ve II C) I, II ve III
7
D) II, III ve IV E) I, II,III ve IV Buna göre grafikteki “V” değeri kaçtır?
Çözüm 8
A) 500 B) 400 C) 300 D) 200 E) 150
n 0, 4 mol 9
M = , MHCl = = 0, 1 M
v 4L
HCl H+ + Cl-
0, 1 M 0, 1 M 0, 1 M
pH = –log[H+]
pH = –log10–1 = 1
Cevap: A
8. 25°C’de 2,24 gram KOH ile 400 mL sulu çö- 11. 2 M 1 litre HnX çözeltisi 224 gram KOH ile
zelti hazırlanıyor. tam nötrleşiyor.
Buna göre oluşan çözeltinin aynı sıcak- Buna göre HnX bileşiğindeki “n” değeri
lıktaki pH değeri kaçtır? (KOH: 56) kaçtır? (KOH: 56)
Örnek
A) 1 B) 2 C) 8 D) 10 E) 13 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
25°C’de 3,78 gram HNO3 ün tamamı
suda çözülerek 6L sulu çözelti hazırla-
nıyor.
Buna göre çözeltideki H+, OH- iyon-
ları derişimi ve aynı sıcaklıktaki pH ve
pOH değerlerini bulunuz? (HNO3: 63)
12. Aşağıdaki grafikte oda sıcaklığındaki bir su-

lu çözeltinin pH – pOH değişimi verilmiştir.
pH Çözüm
9. • Zayıf asit olan HA suda çözülüyor. m 3, 78
M 2 n= , n= = 0, 0 6 mol
• HA’nın sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta saf MA 63
su ekleniyor. R n 0, 0 6 mol
7 1 M= , M= = 0, 01 M
V 6L
Buna göre; HNO3 ( suda ) H+( suda ) + NO–3 ( suda )
Y
0 pOH
I. HA derişimi 0, 01 M 0, 01 M 0, 01 M
II. H3O+ iyon derişimi Buna göre; 25°C’de
III. A- iyon derişimi I. R noktasında H+ iyonlarının derişimi [H+]·[OH–] = 1·10–14
IV. İyonlaşma yüzdesi OH- iyonlarının derişimine eşittir. 0,01·[OH–] = 1·10–14
V. İyonlaşma sabiti (Ka) II. 1. ok yönünde çözeltinin bazlığı artar. [OH–] = 1·10–12M
-
III. 2. ok yönünde OH iyon derişimi artar. pH = –log[H+],
değerlerinden hangisi artar?
yargılarından hangileri doğrudur? pOH = –log[OH–],
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III pH = –log10–2 = 2
pOH = –log10–12 = 12
7E 8E 9D 10B 11B 12D Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 287


2
1. 2. Borik asit (H3BO3) zayıf asit
3 Asit-baz tepkimelerinde asit ya da bazdan birisi zayıf diğeri
özelliği gösteren ve göz dam-
kuvvetliyse oluşan tuzun zayıftan gelen iyonu hidrolize uğrar.
4 lası üretiminde kullanılan
Kuvvetliden gelen iyon hidrolize uğramaz.
inorganik bir asittir.
5
Tuz, kuvvetli olanın karakterini taşır. Kuvvetli olan asitse, artan-
Göz damlasının litresinde
6 sız gerçekleşen tepkime sonunda ortam asidik, kuvvetli olan 62 gram H3BO3 bulunur. Göz
baz ise oluşan tuz bazik özellik gösterir. damlası borik asidin sulu çö-
7
zeltisidir.
8
FeCl3 ve KF tuzlarının suda çözünme denklemleri aşağıdaki gibidir. Borik asidin suda çözünme
9 denklemi,
FeCl3(suda) m Fe3+ -
(suda) + 3Cl (suda)
Fe3+ +
(suda) + 3H2O(s) m Fe(OH)3(suda) + 3H (suda)
H3BO3 ( suda ) + H2O( s ) E H3O+( suda ) + H2BO3-( suda )
+
KF(suda) m K (suda) + F-(suda) şeklindedir.
F-(suda) + H2O(s) m HF(suda) + OH-(suda) Buna göre göz damlası ile ilgili;
Tuzların iyonlaşma denklemleri ve tabloda verilen bilgilerden I. H BO
-
iyonu, borik asidin konjuge bazıdır.
2 3
faydalanılarak,
II. H2O baz özelliği gösterir.
I. Fe3+ iyonu hidrolize uğradığına göre bu iyonun ait olduğu baz
(Fe(OH)3), zayıf bazdır. III. Oda koşullarındaki pH değeri 5’dir.
II. Cl- ve K+ iyonları hidrolize uğramadıklarına göre HCl kuvvet- yargılarından hangileri doğrudur?
li asit, KOH kuvvetli bazdır.
(H3BO3 için 25°C’de Ka = 1 · 10-10 , H3BO3: 62)
III. FeCl3 asidik, KF ise bazik tuzdur.
yukarıdaki yorumlardan hangilerinin yapılması doğru olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
D) Yalnız III E) I, II ve III
3. Analitik kimya laboratuvarında titrasyon işlemi ile kütlece %32’si karbon, %4’ü
hidrojen ve %64’ü oksijen olan iki değerlikli zayıf bir asitin molekül formülünü bul-
maya çalışan bir grup öğrenci bu asitin 60 gramını tamamen nötrleştirmek için
2M 400 mL KOH sulu çözeltisi harcamıştır.
Buna göre;
I. Tepkime sonucunda oluşan tuz asidik özellik gösterir.
II. Asidin molekül formülü C4H6O6’dır.
III. Titrasyon sonucunda asidin bir kısmı artsaydı oluşan karışım tampon çözel-
ti özelliği gösterirdi.
yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12, O: 16)
288 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 1E 2E 3D

ÜNİTE
1
4. 5. Sodyum florür (NaF) bazı diş macunlarının
• 0,2 M CH3COOH sulu çözeltisi 2
bileşiminde bulunan ve diş çürüğü oluşu-
• 0,2 M CH3COONa sulu çözeltisi
munu engelleyen inorganik bir tuzdur. 3
• 0,1 M HCl sulu çözeltisi
• 0,1 M NaOH sulu çözeltisi NaF vücuda yüksek miktar-
4
da alındığında zararlıdır. Tek doz-
• Saf su
da alınan 5 gram NaF ölümcül etkiye 5
• Mezür, beher
sahiptir. Az miktarda alınan NaF ezber, ha-
• Deneydeki tüm işlemler 25°C sıcaklıkta gerçekleştirilmiştir. fıza ve düşünme gibi becerileri azaltır. Hor- 6
50 mL, 0,2 M monal dengeyi bozar.
CH3COOH
50 mL, 0,2 M 0,2 M CH3COOH 7
CH3COONa NaF bileşiği ile ilgili;
8
I. Laboratuvarda HF ve NaOH sulu çözeltilerinin tepkimesi ile
elde edilebilir. 9
II. Sulu çözeltisinin oda koşullarındaki pH değeri 7’den büyüktür.
- -
III. Hidroliz denklemi F + H O E HF + OH
(suda) 2 (s ) (suda) (suda)
A B şeklindedir.
1. İşlem: A ve B kaplarındaki çözeltilerin pH değerleri ölçülür. yargılarından hangileri doğrudur?
A $ pH: 4,74 (NaOH: Kuvvetli baz, HF: Zayıf asittir)

B $ pH = 2,9
2. İşlem: A çözeltisinden 45 mL alınıp üzerine 5 mL HCl su-
lu çözeltisi eklenerek pH değeri ölçülür ve pH de- D) II ve III E) I, II ve III
ğerindeki değişme yüzdesi hesaplanır. pH = 4,65
%1,9 değişti.
B çözeltisinden 45 mL alınıp üzerine 5 mL HCl sulu
çözeltisi eklenerek pH değeri ölçülür ve pH değe-
6. Ağır yaralanma ve yanma
rindeki değişme yüzdesi hesaplanır. pH = 2, %31
olaylarında kişi için en ha-
değişti.
yati sorunlardan biri kanın
3. İşlem: 2. işlemdeki adımlar, HCl çözeltisi yerine NaOH
pH değerindeki değişmedir.
sulu çözeltisi ile tekrarlanır.
Vücudumuz kanın pH değe-
A $ pH: 4,84 % 2,1 değişti rini kontrol etmek için, baş-
B $ pH: 3,84 % 32,4 değişti lıca karbonik asit/bikarbo-
4. İşlem: A ve B çözeltilerinden ayrı ayrı 10’ar mL alınarak saf nat (H2CO3 / HCO3-) tampon
su ile 20 mililitreye seyreltilip pH değerleri ölçülür. sistemini kullanır. pH değeri
A $ pH: 4,74 değişmedi. normal aralığın üzerine çıktığında bu durum “alkalidoz” olarak,
B $ pH: 3,02 % 4,11 değişti normal değerin altına düştüğünde ise bu durum “asidoz” olarak
adlandırılır. Bu tür durumlarda hastaya NaHCO3 sulu çözeltisi
Yukarıda verilen deney ve sonuçları incelendiğinde; verilir. Solunumla oluşan CO2’nin kanda oluşturduğu H2CO3 ile
I. A çözeltisi kuvvetli asit ve baz ile karıştırıldığında pH değişi- hastaya verilen HCO3- iyonu arasında bir denge oluşur.
mine karşı direnç göstermiştir.
Buna göre;
II. B çözeltisine kuvvetli asit ve baz çözeltileri ilave edildiğinde
pH değeri büyük oranda değişmiştir. I. NaHCO3 ve H2CO3 içeren bir sulu çözelti pH değişimine
III. A çözeltisi konjuge asit-baz çifti içermesi nedeniyle tampon karşı direnç gösterir.
çözelti özelliği göstermiştir. II. Bikarbonat iyonunun suda çözünme denklemi
IV. Seyreltme işlemi B çözeltisinin pH değerini değiştirdiği hâlde A HCO-3(suda) + H2O(s) m H2CO3(suda) + OH-(suda) şeklindedir.
çözeltisinde değişme olmamasının nedeni, A çözeltisindeki eş-
III. Asidoz durumunda hastaya verilen bikarbonat serumu ile
lenik asit-baz çiftinin derişimlerinin aynı oranda azalmasıdır.
kanın pH değeri artırılır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) I, II ve III B) II ve IV C) III ve IV
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

4E 5E 6E Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 289

ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
6
8 H+
bazik
800 10 -10
9
asit
asitlerin
asidik
eşdeğerlik
nötr
noktası
artırır
2 bazlarıdır
OH -
asidik bazik
NH4+ pH = -log[H+]
1. Bazların sulu çözeltilerinde OH- iyonu derişimi, H+ iyonu de- 9. 0,2 M 400 mL HNO3 sulu çözeltisini tam nötralleştirmek için 0,1 M
rişiminden fazladır. NaOH sulu çözeltisinden 800 mL kullanılmalıdır.
2. Oda koşullarında H+ iyonu derişimi bilinen bir sulu çözeltinin pH de- 10. Oda koşullarında 0,05 M olan kuvvetli asit çözeltisini tam nötralleş-
ğeri pH = -log[H+] eşitliği ile hesaplanır. tirmek için 25°C’de eşit hacimdeki pOH değeri 1 olan Mg(OH)2 sulu
çözeltisi kullanıldığına göre asitin tesir değerliği 2 dir.
3. [H+] > 10-7 M olan oda koşullarındaki sulu çözelti asidik özellik
gösterir.
11. Zayıf asitlerin sulu çözeltilerine aynı sıcaklıkta saf su ilave edilme-
si iyonlaşma yüzdesini artırır .
4. Oda koşullarında pH = 4 olan sulu çözeltideki OH- iyonu derişimi
10-10 molardır.
12. HCN ve KOH sulu çözeltilerinin karıştırılması sonucunda elde edi-
5. HF ve NaF sulu çözeltileri ile oluşturulan çözeltiye asidik tam- len tuz bazik tuzdur.
pon çözelti denir.
13. NH4Cl tuzunun sulu çözeltisinde NH4+ iyonu hidroliz olur.
6. Oda koşullarında pH > pOH olan sulu çözelti bazik özellik gösterir.
14. KNO3 nötr tuzdur.

7. Fe3+ ve Cr3+ gibi çapı küçük, yükü büyük olan katyonlar asit gibi
davranır.
15. Asit–baz titrasyonunda H+ iyonu ile OH- iyonu mol sayılarının
8. CN-, F -, NO2- gibi anyonlar, zayıf asitlerin eşlenik bazlarıdır . eşitlendiği noktaya eşdeğerlik noktası denir.
290 Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi)

ÜNİTE
4
B. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların karşısına “D” yanlış olanların karşısına “Y” yazınız.
5
6
DOĞRU YANLIŞ 7
8
1. Suyun kendi kendine iyonlaşmasına suyun oto–iyonizasyonu (otoprotolizi) denir. D
9
2. Suda çözündüklerinde ortamdaki H+ iyonu derişimini artıran maddelere asit denir. D
3. Asitlerin sulu çözeltilerinde OH- iyonu, bazların sulu çözeltilerinde ise H+ iyonu bulunmaz. Y
4. Asit–baz sulu çözeltilerinde oda koşullarında [H+] · [OH-] = 1·10-14 eşitliği söz konusudur. D
5. Oda koşullarındaki bir asit sulu çözeltisinde aynı sıcaklıkta H+ iyonu derişimi artırılırsa Ksu değeri
Y
de artar.
6. Asit–baz tepkimelerinde oluşan tüm tuzların oda koşullarında sulu çözeltilerinin pH değerleri 7’dir. Y
7. Asidik tuzların zayıf bazdan gelen katyonu hidrolize uğrar. D
8. NH3 gibi zayıf bazlar suda yüzde yüz iyonlaşmazlar. D
9. Zayıf bir bazın bazlık sabiti ne kadar büyükse, eşlenik asidinin asitlik sabiti o kadar küçüktür. D
10. HCN + H2O E H3O+ + CN- tepkimesinde H2O ve CN- baz, HCN ve H3O+ asit özelliği gösterir. D
11. NH4+ iyonu, NH3’ün konjuge bazıdır. Y
12. Tüm metallerin asitlerle tepkimesinden H2 gazı açığa çıkar. Y
13. Bir zayıf asit ve konjuge bazının tuzunu içeren çözeltilere tampon çözelti denir. D
14. 1 M 100 mL HF ve 0,5 M 50 mL NaOH sulu çözeltileri karıştırıldığında tampon çözelti oluşur. D
15. 0,1 M HF sulu çözeltisinin oda koşullarında pH değeri 1’dir. (HF için 25°C'de Ka = 1·10-5) Y
Sulu Çözeltilerde Denge (Asit-Baz Dengesi) 291

ÜNİTE
3 1. Aşağıda verilen tepkimelerde konjuge asit–baz çiftlerini belirleyiniz.
4 a) H3PO4 + CO32- H2PO4- + HCO3-

5
H3PO4 $ Asit1 CO32- $ Baz2 H2PO4- $ Baz1 HCO3- $ Asit2
6
H3PO4 / H2PO4- ve HCO3- / CO32- (Konjuge asit–baz çiftleri)
7
9 b) HF + H2O F- + H3O+

HF $ Asit1 H2O $ Baz2 F - $ Baz1 H3O+ $ Asit2
HF / F - ve H3O+ / H2O (Konjuge asit–baz çiftleri)
2. Aşağıda verilen tepkimeleri uygun bir şekilde tamamlayınız.
a) 2HCl(suda) + Ca(OH)2(suda) $ CaCl2(suda) + 2H2O(s)
b) HCN(suda) + KOH(suda) $ KCN(suda) + H2O(s)
c) HNO3(suda) + NH3(suda) $ NH4NO3(suda)
3. Oda koşullarında pH değeri 9 olan bir sulu çözeltideki H+ ve OH- iyonları derişimi kaçar molardır?
pH + pOH = 14 & 9 + pOH = 14 & pOH = 5
[H+] = 10-pH & [H+] = 10-9 molar
[OH-] = 10-pOH & [OH-] = 10-5 molar
4. Oda koşullarındaki sulu çözeltisinin pOH değeri 3 olan kuvvetli bir bazın 100 militresini tam nötralleştirmek için 0,005M H2SO4 çö-
zeltisinden kaç mL gereklidir, hesaplayınız.
pOH = 3 Tam nötralleşmede nOH- = nH+ olur.

-
[OH ] = 10 -3
M nOH- = MA·zA·VA
10-4 = 5·10-3·2·V
n=M·V
10-4 / 10-2 = V
nOH- = 10-3 · 10-1 = 10-4 mol
V = 10-2 L = 10 mL

ÜNİTE
5. 1 M HX zayıf asidinin oda sıcaklığındaki sulu çözeltisindeki iyonlaşma yüzdesi % 0,1’dir. 2

Buna göre,
3
a) Çözeltinin oda koşullarındaki pH değeri kaçtır?
4
+
0, 1 pH = -log [H ]
1· = 10
-3
M HX iyonlaşır. 5
100 -3
pH = -log 10
HX(suda) E H+(suda) + X-(suda) 6
pH = 3
1 - 10-3 10-3 10-3 7
+ -3
[H ] = 10 M
8
9
b) HX asidinin oda koşullarındaki asitlik sabiti Ka’nın değeri kaçtır?

6 H+ @ · 6 X- @ 6 10 -3 @ · 6 10 -3 @ -6
K = = = 10
a 6 HX @ (1 - 10 )
-3
ihmal
edilir.
c) 1 M HX çözeltisinin 100 mililitresini tamamen nötralleştirmek için kaç gram NaOH kullanılmalıdır? (NaOH: 40 g/mol)

n = M· V · z Tam nötralleşme; m
H
+
A 0, 1 =
n =n M
n + = 1· 0, 1· 1 H
+
OH
- A
H NaOH
NaOH $ Na + OH + – m
n + = 0, 1 mol 0, 1 =
H -0,1 +0,1 +0,1 40
nNaOH = 0,1 mol m = 4 gram NaOH gerekir.
6. Oda koşullarında bulunan 0,1 M HX asidinin pH değerini hesaplayınız. (Ka = 0,4·10-10 , log 2 = 0,3)
+ -
HX H +X
pH = -log [H+]
0,1 - a +a +a
6 H+ @ · 6 X -@
a·a -10 pH = -(log 2 + log 10-6)
K = = = 0, 4 · 10
a 6 HX @ 0, 1 - a pH = -(0,3 - 6)
ihmal
2 -12
a = 4 · 10
pH = 5,7
a = 2 · 10-6
7. Oda koşullarında pH değeri 2 olan kuvvetli asidin sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta saf su eklenerek hacmi 10 katına çıkarıldığında son
çözeltinin pOH değeri kaç olur?
pH = 2 M1 · V1 = M2 · V2
+ -pH
[H ] = 10 10-2 · V = M2 · 10V
[H+] = 10-2 M M2 = 10-3 = [H+]
pH = -log 10-3 & pH = 3
pH + pOH = 14 & 3 + pOH = 14 & pOH = 11

ÜNİTE
2 8. Aşağıda verilen asit–baz çiftlerinin tepkimesi sonucunda oluşan tuzların sulu çözeltilerinin oda koşullarındaki pH aralıklarını yazınız.
3 a) b) c)
HCl — KOH HNO3 — NH3 HCN — LiOH
4
pH = 7 0-7 aralığında 7-14 aralığında
5
6 d) e) f)
HCOOH — NaOH Ca(OH)2 — HF H2SO4 — NH3
7
8 7-14 aralığında 7-14 aralığında 0-7 aralığında
9
g)
HI — LiOH
pH = 7
9. Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangileri ile tampon çözelti hazırlanabilir?
Madde Tampon çözelti
a) HCl – NaOH Kuvvetli asit – kuvvetli baz & Hazırlanamaz
b) HCl – NH3 Kuvvetli asit – zayıf baz & Hazırlanabilir
c) HF – KOH Zayıf asit – kuvvetli baz & Hazırlanabilir
d) HCN – NaOH Zayıf asit – kuvvetli baz & Hazırlanabilir
Tampon çözelti biri zayıf diğeri kuvvetli olan asit – baz çiftleri ile hazırlanabilir.
b, c ve d
10. Aşağıda verilen tuzlardan hangileri hidroliz olur?
a) KCl b) CaF2 c) NaCN
d) Ca(NO3)2 e) NH4Cl
a $ Nötr tuzdur, hidroliz olmaz.
b $ Bazik tuzdur, hidroliz olur.
c $ Bazik tuzdur, hidroliz olur.
d $ Nötr tuzdur, hidroliz olmaz.
e $ Asidik tuzdur hidroliz olur.

ÜNİTE
2
D. Aşağıda verilen tanımlardan yararlanarak bulmacayı tamamlayınız. 3
4
1. Asit ve bazın eşdeğer miktarda tepkimeye girdiği noktadır.
5
2. Zayıf asit ve eşlenik bazının tuzunu veya zayıf baz ve eşlenik asidinin tuzunu içeren karışımlardır. 6
7
3. Farklı pH değerlerinde farklı renk veren maddelerdir.
8
4. Asidik veya bazik tuzların su ile tepkimeye girerek H3O+ veya OH- iyonu oluşturmasıdır. 9
5. Asidik bir çözeltiye damla damla baz veya bazik bir çözeltiye damla damla asit ilave edilerek derişimi bilinmeyen bir çözeltinin derişi-
minin hesaplanması için yapılan işlemdir.
6. Proton (H+) alan maddedir.
7. Sulu ortamda gerçekleşen asit–baz tepkimeleridir.
8. Suda kısmen iyonlaşan asitlerdir.
9. Suyun kendi kendine H+ ve OH- iyonlarına ayrışmasıdır.
10. Asit karşısında baz, baz karşısında asit özelliği gösteren maddelere verilen isimdir.
8
T
7
İ Z
9 O T O İ Y O N İ Z A S Y O N T A
3
Ö R Y
4
6 B A Z T A I
E H R S F
L İ A Y A
İ 1 E Ş D E Ğ E R L İ K N O K T A S I
10 A M F O T E R R L N İ
2 T A M P O N Ç Ö Z E L T İ T
E L Ş
Ç İ M
Z E

ÜNİTE
4
DENEME – 8
5
1. X 2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4. Çözünürlük Çözünürlük
6
3– 2 2 6 2 6
Y : 1s 2s 2p 3s 3p Y Z
7
Yukarıda elektron dizilişleri verilen iyonların toplam 36 nötronu X
8 vardır.
Bu verilere göre X 2+ ve Y 3 - iyonlarının; X

9 Sıcaklık Basınç
I. Çekirdek yükleri X, Y ve Z arı maddelerinin saf sudaki çözünürlüklerinin sıcaklık ve
II. Kütle numaraları basınçla değişim grafikleri yukarıda verilmiştir.
III. Toplam orbital sayıları Buna göre;
niceliklerinden hangileri kesinlikle belirlenebilir?
I. Z maddesi gazdır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II II. Y maddesinin suda çözünmesi endotermiktir.

III. X maddesi katı veya sıvıdır.
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
2. Yandaki şekilde periyodik cetveldeki konumla- X Y 5. CO2(g)ve H2O(s) maddelerinin molar oluşma entalpileri sırasıyla ∆H1
rı verilen ve A gruplarında yer alan X, Y ve Z ele- ve ∆H2 dir.
mentleri için; Z C2H5OH(s) maddesinin molar yanma entalpisi ∆H3 tür.
I. Atom numarası en büyük olan Z dir. Buna göre;
II. Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan X tir. 1
2C(k) + 3H2(g) + O $ C2H5OH(s)
2 2(g)
III. Elektron ilgisi en fazla olan Y dir.
tepkimesinin entalpisinin ∆H1, ∆H2 ve ∆H3 cinsinden eşiti aşa-
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin değildir?
ğıdakilerden hangisidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) ∆H1 + ∆H2 – ∆H3

B) 2∆H1 + 3∆H2 – ∆H3
C) ∆H1 + 3∆H2 + 2∆H3
D) 3∆H1 + 2∆H2 – 2∆H3
E) 2∆H1 + 3∆H2 + ∆H3
6. 2000 K de;
3. Sabit basınçlı bir kapta bulunan bir miktar gazın sıcaklığı 477 °C, N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) Kc = 4 . 10 –4
hacmi 1,5 litredir. olduğuna göre;
Gazın sıcaklığı -23 °C olduğunda hacmi kaç litre olur? NO(g) $ 1/2N2(g) + 1/2O2(g)
tepkimesinin aynı sıcaklıktaki denge sabiti (Kc) kaçtır?
A) 2,5 B) 0,5 C) 4,5 D) 3 E) 1
A) 5000 B) 2500 C) 50
D) 2,5.10–3 E) 2 2 .10-2

ÜNİTE
DENEME
1
7. Belirli bir sıcaklıkta gaz fazında gerçekleşen, 10. 0,01 M HNO3 sulu çözeltisi ile 0,1 M KOH sulu çözeltisinin 2
X+2Y $ 3Z 25 °C'deki titrasyonuna ilişkin grafik aşağıda verilmiştir.
3
pH
tepkimesi için yapılan deneylerin sonuçları aşağıdaki çizelgede ve- 4
rilmiştir.
12 5
mol mol T [Z]
Deney [X] [Y] mol/L.s 6
L L Tt
7 7
1 0,10 0,10 6.10–4
2 0,20 0,10 6.10–4 2 8

Eklenen baz
3 0,10 0,20 2,4.10–3 0 20 9
Buna göre X ve Y gazlarının derişimleri 0,4 er mol/L olursa, Y Bu titrasyon ile ilgili;
gazının harcanma hızı kaç mol/L.s olur?
I. Asit çözeltisinin başlangıçtaki hacmi 200 mL'dir.
–3 –3 –3 II. pH = 7 iken 180 mL baz eklenirse, pOH = 2 olur.
A) 9,6 . 10 B) 6,4 . 10 C) 4,8 .10
III. Oluşan KNO3 nötr tuzdur.
D) 3,2 . 10–3 E) 1,6 . 10–3 yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
8. İki değerli bir asidin 0,75 gramını tam nötrleştirmek için aynı
sıcaklıkta 50 mL 0,2 M KOH sulu çözeltisi kullanıldığına göre
asitin mol kütlesi kaç gramdır?
A) 90 B) 98 C) 136 D) 150 E) 188

11. I. NH3 ile NH4Cl
II. HNO3 ile NaOH
III. HF ile NaF
Yukarıdaki maddelerden hangilerinin sulu çözeltileri karıştırı-
lırsa tampon çözelti elde edilebilir?
(HF zayıf asit, NH3 zayıf bazdır.)

9. I. CH3COOH için Ka = 1,74.10-5

II. HCN için Ka = 4,8.10-10
III. NH3 için Kb = 1,8.10-5
Yukarıdaki maddelerin oda koşullarında eşit molar deri-
şimli sulu çözeltilerinin pH değerlerinin büyükten küçüğe
12. 25°C'deki HA zayıf asidinin 0,2 M 400 mL sulu çözeltisinde
doğru sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
2.10 –4 mol H+ iyonu bulunduğuna göre, HA asidi için aynı
miştir? sıcaklıkta asitlik sabiti (Ka) kaçtır?
A) I, II, III B) II, I, III C) III, I, II A) 4.10 –6 B) 1,25.10 –6 C) 5.10 –7
D) II, III, I E) III, II, I D) 1.10 –10 E) 2.10 –14

ÜNİTE
KONUYU
Çözünürlük Çarpımı ve Çözünürlük Hesaplamaları
2 Öğretmen Notu 1. 4. PbBr2 katısından bir miktar alınarak saf su-

• İki elektrolit çözelti birbiri ile karıştı-
3 Çözünme: Bir maddenin başka bir ya ilave edildiğinde katısı ile dengede olan
rıldığı zaman çözeltide bulunan ba-
madde içinde homojen olarak dağılma- bir çözelti elde ediliyor.
4 zı iyonlar birbiri ile tepkimeye girerek
sına denir. Çözünme olayı maddenin
suda az çözünen katı bir madde oluş-
iyonlarına veya moleküllerine ayrılması
5 turabilir. Bu tür tepkimelere çözünme
ile gerçekleşebilir.
çökelme tepkimeleri denir.
6 İyonik bileşiklerin suda çözünme kural- –
2+
Pb(suda)
Br(suda)
larına bakıldığında Buna göre;
7
• Bütün alkali metal tuzları iyi çözünür. PbBr2(k)
I. HNO3(suda) + NaOH(suda) $ H2O(s) + NaNO3(suda)
8 • Amonyum (NH4+) ve nitrat (NO-3) iyon-
larını içeren tuzlar iyi çözünür.
II. AgNO3(suda) + NaI(suda) $ AgI(k) + NaNO3(suda)
9 Buna göre;
+ + 2+ 2+
• Ag , Cu , Pb , Hg katyonlarını içe- III. NH3(g) + HCl(g) $ NH4Cl(k)
renler hariç tüm klorür, bromür ve iyo- I. Katısı ile dengedeki çözelti aşırı doy-
yukarıda verilen tepkimelerden hangileri
dürler iyi çözünür. gundur.
çözünme-çökelme tepkimesidir?
• Alkali metalleri ve amonyum iyonu- II. Kurulan denge heterojendir.
nu içerenler dışında tüm karbonatlar, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. Denge tepkimesi,
fosfatlar, hidroksitler, sülfatlar ve sül-
D) I ve II E) II ve III PbBr2 ( k ) Pb2( suda
+ -
) + 2 Br( suda )
fürler suda az çözünürler.
şeklinde yazılır.
Uyarı
• Çözünme kuralları iyonik bileşiklerin
hangi miktarda çözüneceği hakkında A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
nicel bir bilgi vermez. 2. Çözünürlük çarpımı ile ilgili aşağıda veri-
• Maddelerin çözünme oranları çözü- len ifadelerden hangisi yanlıştır?
nürlük veya molar çözünürlük şeklin-
de belirtilir. A) İyonik katı ve bu katının suda çözünmüş
iyonları arasındaki dengeyi ifade eder.
Çözünürlük: Doymuş çözeltinin derişi-
B) Doymuş çözeltideki iyonların derişimleri
mi, o çözünenin verilen çözücüdeki çö-
esas alınarak hesaplanır.
zünürlüğü olarak adlandırılır. Molar çö-
zünürlük ise 1L doymuş çözeltide çö- C) İyonik bir katının sudaki molar çözünür-
zünmüş maddenin mol sayısıdır. Birimi lüğü biliniyorsa o sıcaklıktaki çözünürlük
mol/L'dir. çarpımı hesaplanabilir.
Sudaki çözünürlüğü az olan iyonik bir ka- D) Bir tuzun saf sudaki çözünürlüğü arttık-
tı üzerine katının tamamını çözmeye yet- ça çözünürlük çarpımı da artar. 5. Aşağıda molar çözünürlük ile ilgili bir kav-
meyecek kadar su eklendiğinde katının
E) Çözünürlük çarpımı çözünen maddenin ram haritası verilmiştir.
doymuş çözeltisi elde edilir. Bu durum-
türüne bağlı değildir.
da ortamda bulunan iyonik katı ve bu ka- Çözünürlük çarpımı Maddenin çözünürlüğü
tıya ait iyonlar arasında kurulan hetero- büyüdükçe olarak da ifade
jen dengeye çözünürlük dengesi denir. değeri artar. edilebilir.
• Dengede çözünme ve çökelme olay- I II

ları devam eder. Diğer bir ifade ile
denge dinamiktir. 3. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yan- Molar Çözünürlük
lıştır?
Örneğin PbI2 katısının suda çözün-
mesiyle oluşan denge tepkimesi, A) Katısı ile dengede olan çözeltilerde çö- III
ç özünme
PbI 2 (k) Pb 2(suda
+
+ 2I -(suda) zünme hızı çökelme hızına eşittir. 1 litre doymuş çözeltideki çözünen
)
ç ökelme maddenin mol sayısıdır.
B) Çözünürlük çarpımı değeri (Kçç) sıcak-
şeklindedir.
lıkla değişir. Molar çözünürlük ile ilgili kavram harita-
PbI2 için çözünürlük çarpımı
C) Çözeltiler homojen ya da heterojen ola- sında verilen bilgilerden hangileri doğru-
K ç ç = 6 Pb 2+ @ · 6 I – @
2
bilir. dur?
144424443
iyonlar›n molar deriflimlerinin çarp›m› D) Alkali metallerin tuzları suda iyi çözünür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
şeklinde ifade edilir.
+
E) Amonyum (NH ) ve nitrat ( NO-3 ) iyonla-
4 D) II ve III E) I, II ve III
rını içeren tuzlar suda iyi çözünür.
298 Çözünürlük Dengesi 1B 2E 3C 4D 5E

ÜNİTE
6. İyonik bağlı bir bileşik olan AgI bileşiğinin 8. Saf suya X katısı ilave
KONUYU
suda çözünme denklemi; edilerek katısı ile den- ÖĞRENELİM 1
1 gede bulunan yandaki 2+
Mg(suda)
AgI Ag
+
+I
-
DH > 0 3– Öğretmen Notu 2
(k) 2 (suda) (suda) çözelti elde ediliyor. PO4(suda)
şeklindedir. Buna göre; 3
• Çözünürlük çarpımı (Kçç) değerleri
Buna göre katısı ile dengede olan çözelti I. X katısının formü- X(k)
genellikle 25°C'de ve deneysel olarak 4
sistemi ile ilgili; lü Mg3(PO4)2’dir hesaplanır.
• Tüm denge sabitleri gibi Kçç değeri de
5
I. Minimum enerjili olma eğilimi girenler II. Denge anında çözünme durmuştur.
yalnızca sıcaklıkla değişir.
lehine, maksimum düzensizlik eğilimi III. Kaba aynı sıcaklıkta dipteki katının bir 6
ürünler lehinedir. kısmını çözecek kadar saf su eklenir- • Çoğu iyonik katının sudaki çözünür-
se çözeltideki Mg2+ ve PO3- iyonları- lüğü endotermik (ısı alan) olmasına 7
II. 1 yönünde çözünme, 2 yönünde çökel- 4
karşın, çözünürlüğü ekzotermik (ısı
me gerçekleşir. nın mol sayısı değişmez. 8
veren) katılar da bulunur.
III. Çökelme hızı çözünme hızından büyüktür. yargılarından hangileri doğrudur?
›s› + AgCl (k) Ag +(suda) + CI -(suda) 9
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II (endotermik ç özünme )
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
CeSO 4 (k) Ce 2(suda
+
+ SO 24-(suda) + ›s›
D) Yalnız III E) Yalnız II )
(ekzotermik çözünme)
Uyarı
• Çözünürlük çarpımının sayısal değe-

ri küçüldükçe o iyonik bileşiğin sudaki
çözünürlüğü de azalır.
Çözünürlükleri eşit olan üç farklı tuzun

çözünürlük çarpımı bağıntılarını incele-
yelim:
• XY(k) E X+(suda) + Y-(suda) Kçç= a.a = a2

a a a
7. • XY2(k)E X2+ 2 3
• Çözünürlük denge bağıntısı yazılır- 9. Katısı ile dengede bulunan CuCl2’nin sulu -
(suda) + 2Y (suda) Kçç= a.(2a) = 4a
a a 2a
ken her bir iyonun katsayısı iyonların çözeltisinden aynı sıcaklıkta bir miktar su
derişimine üs olarak yazılıp derişim- buharlaştırılıyor. • XY3(k)E X3+ - 3

(suda) + 3Y (suda) Kçç= a.(3a) = 27a
4
a a 3a
ler çarpılır. Bu eşitliğe çözünürlük çar- X
pımı (Kçç) denir.
2+
Cu(suda)
–
• Al(OH)3(k) Cl(suda)
• MgCO3(k) Örnek
0 Zaman
• PbCl2(k) Belirli bir sıcaklıkta doygun Cr(OH)3
CuCl2(k)
sulu çözeltisindeki OH- iyonları derişimi
Yukarıdaki iyonik katıların çözünürlük çarpı- 3·10-6 M dır.
mı ifadeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre bu olayla ilgili olarak çizilen
grafikteki X değeri yerine; Buna göre aynı sıcaklıkta Cr(OH)3 katı-
sının çözünürlük çarpımı kaçtır?
İyonik katı Çözünürlük çarpımı
I. Çözeltideki Cu2+ iyonunun mol sayısı
3+ –3
I. Al(OH)3(k) Kçç = [Al ] · [OH ] II. Katı CuCl2 kütlesi
Çözüm
II. MgCO3(k) Kçç = [Mg +
] · [CO-3 ]2 III. Çözeltideki Cl- iyonunun molar derişimi
niceliklerinden hangileri yazılabilir? Cr (OH) 3 (k) Cr 3(suda
+ –
) + 3OH (suda)
III. PbCl2(k) Kçç = [Pb2+] · [Cl–]2 0 0
A) Yalnız III B) Yalnız II C) Yalnız I 1·10 -6 M % 3.10 -6 M ise
Buna göre çözünürlük çarpımı ifadele-
D) I ve II E) II ve III Kçç = (1.10–6).(3.10–6)3
rinden hangileri doğrudur?
= 2,7 . 10–23
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II
6B 7D 8A 9A Çözünürlük Dengesi 299

ÜNİTE
KONUYU
2 Örnek
1. CrI2 tuzunun çözünürlük çarpımı (Kçç) ba- 4. XnYm iyonik katısının doymuş sulu çözelti-
3 XY2 iyonik katısının belirli bir sıcaklık- ğıntısı aşağıdakilerden hangisinde doğru si hazırlanırken iyon derişimlerinin zaman-
ta saf sudaki çözünürlüğü 1 · 10-5 M’dir. verilmiştir? la değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.
4 Buna göre XY2 katısının aynı sıcak-
lıktaki çözünürlük çarpımı (Kçç) değe- A) Kçç = [Cr + ] 2 · [I 2- ] Derişim (mol / L)
5 ri kaçtır?
7Cr @ · 7I
2+ -@ 2
B) Kçç = 3·10–3 Yn–
6 7Cr I2@
7 7Cr2+@ 1·10–3 Xm+

C) Kçç =
7I -@ 2
8 Çözüm 0 Zaman
D) Kçç = [Cr2+] · [I-]2 t
9 XY2 ( k ) X(2suda
+
) + 2 Y(-suda )
-5 -5
E) Kçç = [CrI 2] Buna göre XnYm bileşiğinin formülü aşa-
-1 · 10 M +1 · 10 M +2 · 10-5 M
ğıdakilerden hangisidir?
Kçç = [X2+] · [Y-]2
A) XY B) X3Y C) XY3
Kçç = (10-5) · (2 · 10-5)2
Kçç = 4 · 10-15
D) XY2 E) X 2Y
2. X ve Y elementlerinden oluşan bir tuzun

çözünürlük çarpımı,
Kçç = [X - ]2 · [Y 2+ ]
şeklindedir.
Buna göre tuzun formülü aşağıdakiler-

den hangisinde doğru verilmiştir? 5. Mg3N2 iyonik katısının belirli sıcaklıkta saf
sudaki çözünürlüğü s mol/L’dir.
A) XY2 B) X2Y2 C) YX 2
Buna göre Mg3N2 katısının aynı sıcaklık-
Örnek D) Y2X E) YX taki çözünürlük çarpımı aşağıdakilerden
Belirli bir sıcaklıkta MgCO3 tuzunun çö- hangisinde doğru verilmiştir?
zünürlük çarpımı (Kçç) 6,25 · 10-12 dir.
A) 27 · s4 B) 54 · s5
Buna göre MgCO3 tuzunun aynı sı-
caklıkta saf sudaki çözünürlüğü kaç C) 27 · s8 D) 108 · s5
molardır?
E) 108 · s10
3. Vücudumuzda böbrek taşlarının oluşumu
kalsiyum fosfat (Ca3(PO4)2) tuzunun kristal-
lenmesi ile gerçekleşir.
Çözüm
Ca3(PO4)2 tuzu ile ilgili;
MgCO3 katısının çözünürlüğü x molar ise I. Suda az çözünür.
MgCO3 ( k ) Mg(2suda
+
)
+ CO23-( suda ) II. Saf sudaki çözünürlüğü X molar ise
-x M +x M +x M doygun çözeltisindeki toplam iyon deri-
Kçç = 7Mg2+@ · 9CO23-C

şimi 5X molardır.
III. Çözünme denklemi, 6. PbS tuzunun belirli bir sıcaklıkta çözünürlük
6, 25 · 10-12 = x · x çarpımı (Kçç) 1 · 10-24 tür.
Ca3 ( PO4) 2 ( k ) 3 Ca(2suda
+
)
+ 2 PO34- ( suda )
x2 = 6, 25 · 10-12 Buna göre PbS tuzunun aynı sıcaklıkta
şeklindedir. saf sudaki çözünürlüğü kaç molardır?
x = 2, 5 · 10-6 M
A) 1 · 10-16 B) 1 · 10-14 C) 1 · 10-12
D) 1 · 10-6 E) 1 · 10-3
300 Çözünürlük Dengesi 1D 2C 3E 4C 5D 6C

ÜNİTE
7. Al(OH)3 katısının belirli bir sıcaklıkta saf suda 10. PbBr2 tuzu ile belirli bir sıcaklıkta hazırlanan
KONUYU
çözünmesi ile hazırlanan doygun çözeltisin- 2 litrelik doyun sulu çözeltide Br- iyonlarının ÖĞRENELİM 1
deki OH- iyonları derişimi 9 · 10-4 mol/L’dir. mol sayısı 4 · 10-3 tür.
Örnek 2
Buna göre Al(OH)3 katısının aynı sıcaklık- Buna göre PbBr2 tuzunun aynı sıcaklıkta-
ta saf sudaki çözünürlüğü kaç mol/L’dir? ki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
Belirli bir sıcaklıkta PbBr2 katısı ile ha- 3
zırlanan doygun sulu çözeltideki Br-
A) 3 · 10-4 B) 1 · 10-4 A) 3,2 · 10-8 B) 4 · 10-9 iyonları derişimi 2 · 10-5 M’dir. 4
Buna göre PbBr2 katısının aynı sıcak-
C) 18 · 10-4 D) 27 · 10-4 C) 1,6 · 10-8 D) 8 · 10-9 5
lıktaki çözünürlük çarpımı (Kçç) değe-
E) 6 · 10-4 E) 6,4 · 10-9 ri kaçtır?
6
7
Çözüm 8
PbBr2 ( k ) Pb2( suda

+
)
+ 2 Br-( suda ) 9
-5 -5
1 · 10 M 2 · 10 M
2+ - 2
Kçç = [Pb ] · [Br ]
11. Belirli bir sıcaklıkta XmYn tuzunun saf sudaki
Kçç = (1 · 10-5) · (2 · 10-5)2
çözünürlüğü 1 · 10-4 mol/L iken aynı sıcak-
lıktaki çözünürlük çarpımı (Kçç) 4 · 10-12 dir. Kçç = 4 · 10-15
Buna göre tuzun formülü aşağıdakiler-

8. Belirli bir sıcaklıkta CuCl2 katısı ile hazırla- den hangisi olabilir?
nan doygun sulu çözeltideki Cl- iyonları de-
rişimi 4 · 10-5 mol/L’dir. A) XY3 B) XY C) X 2Y3
Buna göre CuCl2 katısının aynı sıcaklıkta- D) XY2 E) X 2Y5

ki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
A) 1,6 · 10-9 B) 1,6 · 10-10
C) 8 · 10-10 D) 3,2 · 10-14
E) 3,2 · 10-15
Örnek
Belirli bir sıcaklıkta doymuş Al(OH)3 çö-

12. Belirli bir sıcaklıkta bir kaptaki Fe(OH)3 ka- zeltisinin 2 litresinde bulunan OH- iyonu
tısı üzerine saf su eklenmesiyle 2 litrelik çö- mol sayısı 6 · 10-6 dır.
zelti hazırlanıyor. Çözünme sırasında kapta- Buna göre Al(OH)3 katısının aynı sı-
ki Fe(OH)3 katısının mol sayısının zamanla caklıktaki çözünürlük çarpımı (Kçç)
değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir. değeri kaçtır?
Mol sayısı
6 · 10–3 Çözüm
9. CrI3 tuzunun belirli bir sıcaklıktaki çözünür- 4 · 10–3
6OH-@ =
6 · 10-6
lük çarpımı (Kçç) değeri 27 · 10-32 dir. = 3 · 10-6 mol / L
2
Buna göre aynı sıcaklıkta CrI3 tuzu ile 0 Zaman Al ( OH ) 3 ( k ) Al3( suda
+
+ 3 OH(-suda )
)
hazırlanan doygun sulu çözeltideki I-
iyonu derişimi kaç molardır? Buna göre Fe(OH)3 katısının aynı sıcak- 1 · 10-6 M 3 · 10-6 M
lıktaki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri
A) 1 · 10-8 B) 2 · 10-7 Kçç = [Al3+] · [OH-]3
kaçtır?
Kçç = (1 · 10-6) · (3 · 10-6)3
C) 3 · 10-8 D) 1 · 10-6 -6 -12
A) 3 · 10 B) 9 · 10
Kçç = 2,7 · 10-23
E) 3 · 10-12 -11
C) 2,7 · 10 D) 2,7 · 10-12
E) 1,08 · 10-9
7A 8D 9C 10B 11D 12C Çözünürlük Dengesi 301

ÜNİTE
KONUYU
2 Örnek
1. Saf sudaki çözünme denklemleri aşağı- 4. PbI2 tuzunun belirli bir sıcaklıkta saf sudaki
3 daki gibi olan iyonik katılardan hangisinin çözünürlüğü 5·10-3 M'dir.
İyonik katı 25°C deki Kçç
çözünürlük çarpımı (Kçç) bağıntısı yanlış
4 Buna göre PbI 2 tuzunun aynı sıcaklıktaki
I. XY 4 · 10-12 verilmiştir?
çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
5 II. YZ 1,6 · 10-11
A) Cu I2 ( k ) Cu2( suda
+ -
) + 2 I( suda ) A) 2,5·10-6 B) 1·10-6
6 III. XZ 3,6 · 10-21
Kçç = [Cu2+] · [I-] 2 C) 5·10-7 D) 2,5·10-8
7 Yukarıda formülleri ve çözünürlük B) Pb ( OH ) 4 ( k ) Pb(4suda
+ -
E) 5·10-9
) + 4 OH( suda )
çarpımı (Kçç) değerleri verilen katıla-
8 rın aynı sıcaklıkta saf sudaki çözü- Kçç = [Pb4+] · [OH-] 4
nürlüklerinin küçükten büyüğe doğ-
9 C) Ag2S( k ) 2 Ag+( suda ) + S(2suda
-
ru sıralanması aşağıdakilerden han- )
gisinde doğru verilmiştir? Kçç = [Ag+] 2 · [S2-]
A) I - II - III B) II - I - III D) CrPO4 ( k ) Cr3( suda

+ 3-
) + PO4 ( suda )
C) III - I - II D) I - III - II Kçç = [Cr3+] · [PO3-
4 ]
E) II - I - III 5. XY2 tuzunun saf suda çözünmesi sırasında
E) Mn ( OH ) 3 ( k ) Mn(3suda
+ -
) + 3 OH( suda )
suya verdiği X 2+ve Y - iyonlarının derişim–
Kçç = [Mn+] 3 · [OH3-] zaman grafiği aşağıda verilmiştir.
Çözüm
Derişim (mol / L)
I. Kçç = a2 = 4 · 10-12 ise a = 2 · 10-6
II. Kçç = b2 = 1,6 · 10-11 ise b = 4 · 10-6 2 · 10–3 Y–
III. Kçç = c2 = 3,6 · 10-21 ise c = 6 · 10-11 2. XaYb tuzunun belirli bir sıcaklıkta,
1 · 10–3 X2+
III - I - II
• Saf sudaki çözünürlüğü s molardır.
Cevap: C
0 Zaman
• Çözünürlük çarpımı, Kçç = 27 · s4 tür. t
Buna göre XaYb katısı;

Buna göre XY2 tuzunun aynı sıcaklıktaki
Örnek I. Al(OH)3 çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
II. MgCO3
t°C de CaBr2 katısının çözünürlük çar- A) 2 · 10-9 B) 4 · 10-9 C) 4 · 10-8
pımı Kçç = 4 · 10-6 olduğuna göre ay-
III. CuCl2
D) 8 · 10-8 E) 16 · 10-6
nı sıcaklıkta 10 L doygun sulu çözel- bileşiklerinden hangileri olabilir?
tide en çok kaç gram CaBr2 katısı çö-
zünebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
(CaBr2: 200 g/mol) D) I ve II E) I, II ve III
Çözüm
CaBr2(k) $ Ca2+ - 3. CuS katısının belirli bir sıcaklıkta saf su ile
(suda) + 2Br (suda) 6. Bakır (II) sülfür
doygun çözeltisi hazırlanıyor.
-x +x +2x (CuS) tuzunun
CaBr2 için Kçç = [Ca2+] · [Br-] 2 Buna göre çözeltideki Cu2+ iyonları de- t °C’deki çözünürlük
rişimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi çarpımı (Kçç) değeri
Kçç = x·(2x)2
doğrudur? (Kçç: çözünürlük çarpımı) 4 · 10-22 dir.
4 · 10-6 = x · 4x2
x = 10–2 M A) [Cu2+] = 2 · [S2-] Buna göre CuS tu-
2+ zunun aynı sıcak-
B) [Cu ] = Kçç
1 L de 10-2 mol lıkta saf sudaki
Kçç çözünürlüğü kaç
C) 7Cu2+@ =
10 L ? = 10-1 mol
________________________ molardır?
2
D) 7Cu @ = 2 · Kçç
1 mol CaBr2 200 gram ise 2+
A) 2 · 10-22 B) 4 · 10-22 C) 4 · 10-22
10-1 mol = 20 gram çözünür.
E) 7Cu2+@ = Kçç D) 2 · 10-11 E) 1 · 10-11
302 Çözünürlük Dengesi 1E 2A 3E 4C 5B 6D

ÜNİTE
7. Zn(OH)2 katısının be- 9. 5 litrelik doygun Mg(OH)2 sulu çözeltisinde
KONUYU
lirli bir sıcaklıkta doy- t°C’de toplam 1,5 · 10-3 mol iyon bulunuyor. ÖĞRENELİM 1
gun sulu çözeltisinde-
Buna göre Mg(OH)2 katısının aynı sıcak- Örnek 2
ki OH- iyonları derişi-
lıktaki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri 25°C de CuI2 tuzunun sudaki çö-
mi 2 · 10-4 mol/L’dir. 3
kaçtır? zünürlüğü 10–3 M ise aynı sıcaklık-
ta CuI2 tuzunun çözünürlük çarpımı
(Suyun iyonlaşmasından gelen iyonlar ih- 4
(Kçç) değeri kaçtır?
Buna göre; mal edilecektir.)
Çözüm 5
I. Zn(OH)2 katısının aynı sıcaklıkta saf
A) 4 · 10-12 B) 2 · 10-12 C) 1 · 10-10
sudaki çözünürlük değeri CuI 2 (k) Cu (2suda
+ –
) + 2I (suda)
6
D) 1 · 10-12 E) 4 · 10-9
II. Zn(OH)2 katısının aynı sıcaklıktaki çö-
–10 –3 M + 10 –3 M + 2·10 –3 M 7
zünürlük çarpımı değeri
– @2
K ç ç = 6 Cu 2+ @ · 6 I 8
miştir? = ^ 10 –3 h · ^ 2·10 –3 h 2
9
–9
I II K ç ç = 4·10
-4 -12
A) 2 · 10 2 · 10
B) 1 · 10 -4
4 · 10 -12 Örnek
C) 2 · 10 -4
4 · 10 -12 25°C’de MgCO3 tuzunun çözünürlük
çarpımı (Kçç) değeri 4 . 10-10 olduğuna
D) 1 · 10 -4 2 · 10 -12
göre aynı sıcaklıkta MgCO3 tuzunun
-4
E) 4 · 10 1 · 10 -4 saf sudaki çözünürlüğü kaç M'dir?
10. PbI 2 tuzunun belirli bir sıcaklıktaki çözünür-
lük çarpımı (Kçç) değeri 4 · 10-12 dir. Çözüm
Buna göre aynı sıcaklıkta 10 litre doygun MgCO3 katısının çözünürlüğü x M olsun;
PbI 2 çözeltisinde kaç mol PbI 2 çözün- MgCO 3 Mg 2(suda
+
)
+ CO 23-(suda)
müştür? -x M +xM +xM
K ç ç = 6 Mg 2+ @ · 6 CO 23– @
A) 1 · 10-1 B) 1 · 10-2 C) 1 · 10-3
= ^ x h·^ x h
D) 1 · 10-4 E) 2 · 10-6
8. XaYb tuzunun 25°C’de saf suda çözünme- K ç ç = x 2 ise x 2 = 4·10 –10
siyle oluşan çözeltideki iyon derişimlerinin ( x = 2.10 –5 M

zamanla değişimi aşağıdaki grafikte veril-
miştir. Örnek
Derişim (mol / L) Belirli sıcaklıkta çözünürlük çarpımı
değeri (Kçç) 3,2·10-5 olan CaBr2 katı-
3 · 10–3 Ya– sının 80 gramı kullanılarak aynı sıcak-
lıkta en fazla kaç litre doygun çözelti
2 · 10–3 Xb+
hazırlanabilir? (Ca: 40 , Br: 80)
11. Alüminyum hidrok- Çözüm

0 Zaman
t
sit (Al(OH)3) antia-
CaBr2 tuzunun çözünürlüğü x M olsun.
sit mide ilaçlarının 2+
Buna göre; CaBr & Ca + 2Br
-
üretiminde kullanı- 2 (k) (suda) (suda)
I. Tuzun formülü, X 2Y3 tür. lan ve suda kısmen -x M +x M +2x M
2+ @ 6
= 6 Ca Br @ = (x) (2x)
II. Çözelti “t” anında dengeye ulaşmıştır. çözünen inorganik - 2 2
K
III. Tuzun 25°C’deki çözünürlük çarpımı bir katıdır. çç
değeri 1,08 · 10-13 tür. 3 -6

Al(OH)3 bileşiğinin t°C’deki çözünürlük çar- 4x = 32 · 10
IV. Tuzun 25°C’de saf sudaki çözünürlüğü, pımı (Kçç) değeri 27 · 10-12 dir. -2
x = 2 · 10 M
2 · 10-3 molardır.
Buna göre t°C’de 20 litre doygun Al(OH)3 80 gram CaBr2 & 0,4 mol
yargılarından hangileri doğrudur? sulu çözeltisinde kaç gram Al(OH)3 çö-
1L çözeltide 2·10-2 mol çözülürse
zünmüştür? (Al: 27 , O: 16 , H: 1)
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III ? 0,4 mol
——————————
A) 0,156 B) 0,78 C) 1,56 ? = 20 L
D) 7,8 E) 15,6
7B 8C 9A 10C 11C Çözünürlük Dengesi 303

ÜNİTE
KONUYU
2 Örnek
1. Belirli bir sıcaklıkta 4. 0,4 gram XY2 tuzu saf suda tamamen çö-
3 CuI tuzunun belirli bir sıcaklıkta çözü- saf suda bir miktar zülerek oda koşullarında 2 L doygun çözelti
nürlük çarpımı (Kçç) değeri 3,6 · 10-7 dir. Ag2S katısı çözüle- hazırlanıyor.
4 Ag+(suda)
Buna göre 2 litre doygun CuI çözelti- rek çözünürlük den-
Buna göre XY2 tuzunun aynı koşullardaki
sinde kaç mol CuI çözünmüştür? S2–
(suda) gesi kurulmuş Ag2S
5 çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
çözeltisi elde
6 ediliyor. (XY2: 200)
7 Çözüm Ag2S(k) A) 3 · 10-5 B) 4 · 10-6 C) 2 · 10-7
Cu I( k ) Cu+( suda ) + I-( suda ) Buna göre; D) 3 · 10-8 E) 4 · 10-9

8
+x M +x M I. Çözelti doygundur.
9
+
Kçç = [Cu ] · [I ] - II. Çözelti dengede olduğu için çözünme
ve çökelme olayları durmuştur.
3,6 · 10-7 = x · x
III. Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar Ag2S ka-
x2 = 36 · 10-8 tısı eklenirse çözelti kütlesi değişmez.
x = 6 · 10-4 M yargılarından hangileri doğrudur?
nçözünen
Molarite = A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III
vçözelti 5. Aşağıdaki tabloda bazı tuzların t°C’deki çö-
D) Yalnız II E) Yalnız III zünürlük çarpımı (Kçç) değerleri verilmiştir.
n
6 · 10-4 =
2
Tuzun formülü t°C’de Kçç
n = 12 · 10-4 mol
I. MgCO3 1 · 10–8
II. CuBr2 4 · 10–12

2. Aşağıdaki grafikte t°C’de saf su ile hazırla-
nan CuI sulu çözeltisinde CuI katısının mol III. CrI3 2,7 · 10–11
sayısının zamanla değişimi verilmiştir.
Buna göre tablodaki tuzların t°C’de saf
Örnek CuI katısının mol sayısı
sudaki çözünürlükleri arasındaki ilişki
4 · 10–3 aşağıdakilerin hangisinde doğru veril-
SrCO3 bileşiğinin 25°C’deki çözünürlük
miştir?
çarpımı (Kçç) 1,6 · 10-9 dur.
2 · 10–3
Buna göre 25°C’de 0,02 mol SrCO3 A) III > II > I B) I > III > II
katısı ile kaç litre doygun sulu çözelti
hazırlanabilir? 0 Zaman C) III > I = II D) II >III > I
t
E) I = II > III
Buna göre CuI katısının aynı sıcaklıkta-
ki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri 1 · 10-6
Çözüm
olduğuna göre çözelti hacmi kaç litredir?
SrCO3 ( k ) Sr2( suda

+
)
+ CO23-( suda ) A) 2 B) 4 C) 20 D) 40 E) 50
x M çözünsün +x M +x M
Kçç = [Sr2+] · [ CO2-

3
]
1,6 · 10-9 = x · x
6. Belirli bir sıcaklıkta 0,8 gram CaBr2 tuzu ile
x = 4 · 10-5 M 40 litre doygun çözelti hazırlanıyor.
3. CaCO3 tuzunun belirli bir sıcaklıkta çözü-
1 L çözeltide 4 · 10-5 mol çözünüyorsa nürlük çarpımı değeri 4 · 10-10 dur. Buna göre CaBr2 tuzunun aynı sıcaklıkta
? 0,02 mol saf sudaki çözünürlüğü kaç molardır?
Buna göre aynı sıcaklıkta 1 · 10-3 mol
________________________
CaCO3 tuzu saf suda tamamen çözülerek (CaBr2: 200)
? = 500 L kaç litre doygun çözelti hazırlanabilir?
A) 2 · 10-12 B) 4 · 10-12 C) 2 · 10-8
A) 500 B) 200 C) 100 D) 50 E) 20
D) 1 · 10-4 E) 4 · 10-4
304 Çözünürlük Dengesi 1B 2A 3D 4E 5C 6D

ÜNİTE
7. CaCO3 tuzunun 25°C’deki çözünürlük çarpı- 10. t°C’deki 200 litre saf suya 20 gram Mg(OH)2
KONUYU
mı değeri bilinmektedir. katısı ilave ediliyor. ÖĞRENELİM 1
CaCO3 tuzunun aynı sıcaklıkta; Buna göre Mg(OH)2 katısının kütlece Örnek 2
yüzde (%) kaçı çözünür?
I. Saf sudaki molar çözünürlüğü Belirli bir sıcaklıkta 1,2 gram XY2 tuzu ile 3
II. 2 litre doygun sulu çözeltideki çözün- (t°C’de Mg(OH)2 için Kçç = 4 · 10-9 20 litre doygun çözelti hazırlanıyor.
müş CaCO3 kütlesi Mg(OH)2: 58) Doygun çözeltideki X2+ ve Y- iyon de- 4
III. 100 mL doygun sulu çözeltide çözün- rişimleri kaçar molardır? (XY2: 200)
A) 11,6 B) 24 C) 42 D) 58 E) 64 5
müş CaCO3 mol sayısı
6
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? Çözüm
7
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III 200 gram XY2 1 mol
D) I ve II E) I, II ve III 1,2 gram XY2 ? 8
________________________
9
? = 6 · 10-3 mol
6 · 10-3 mol
6XY2@ = 20 L
= 3 · 10-4 M
XY2 ( k ) X(2suda
+
)
+ 2 Y-( suda )
-3 · 10-4 M 3 · 10-4 M 6 · 10-4 M
[X2+] = 3 · 10-4 M
[Y-] = 6 · 10-4 M
8. Cu2SO4 ve PbSO4 katılarının saf suda çö- 11. 10 gram CaX2 katısının tamamı ile t°C'de 50
zünmesi ile hazırlanan aynı sıcaklıktaki doy- litre doygun sulu çözelti hazırlanıyor.
gun çözeltilerde SO2-
4 iyonlarının derişimle- Buna göre X elementinin atom kütlesi
ri eşittir. Örnek
kaçtır?
Buna göre Cu2SO4 ve PbSO4 katılarının 66 mg XY2 tuzu ile oda koşullarında
(CaX 2 için t°C’de Kçç: 4 · 10-9 , Ca: 40)
aynı sıcaklıkta; 100 mL doygun sulu çözelti hazırlandı-
A) 160 B) 80 C) 40 D) 36 E) 24 ğında 26 mg XY2 çözünmeden kalıyor.
I. Saf sudaki çözünürlükleri
Buna göre XY2 tuzunun oda koşulla-
II. Çözünürlük çarpımları rındaki çözünürlük çarpımı (Kçç) değe-
III. Doygun çözeltilerindeki Cu+ ve Pb2+ ri kaçtır? (XY2: 200)
iyonlarının derişimi
niceliklerinden hangileri aynıdır?
Çözüm
66 mg - 26 mg = 40 mg (Doygun çözel-
D) II ve III E) I, II ve III tide çözünmüş XY2 miktarı)
1 mg 10-3 gram
40 mg ?
________________________
? = 4 · 10-2 gram
200 gram XY2 1 mol

12. Dibinde katısı bulunmayan 100 mL doymuş -2
4 · 10 gram XY2 ?
Cu(OH)2 çözeltisinin suyunun tamamı bu- ________________________
9. 56 mg XY3 tuzu ile oda koşullarında 40 litre
harlaştırıldığında kabın dibinde 1,96 · 10-2 ? = 2 · 10-4 mol
doygun sulu çözelti hazırlandığında 16 mg
gram Cu(OH)2 katısı kalmaktadır.
XY3 çözünmeden kalıyor. 2 · 10-4
6XY2@ = 0, 1
= 2 · 10-3 mol / L ( M )
Buna göre deneyin yapıldığı sıcaklık-
Buna göre XY3 tuzunun oda koşulların-
ta Cu(OH)2 katısının çözünürlük çarpımı XY2 ( k ) X(2suda
+
+ 2 Y(-suda )
daki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaç- )
(Kçç) değeri kaçtır? (H: 1 , O: 16 , Cu: 64) -2 · 10-3 M 2 · 10-3 M 4 · 10-3 M
tır? (XY3: 100)
Kçç = [X2+] · [Y-]2
A) 3,2 · 10-8 B) 8 · 10-6
A) 2,7 · 10-19 B) 9 · 10-20
Kçç = (2 · 10-3) · (4 · 10-3)2
C) 3,2 · 10-9 D) 4 · 10-9
C) 3 · 10-18 D) 1,08 · 10-18
Kçç = 32 · 10-9
-23 E) 6,4 · 10-8
E) 5,4 · 10
7C 8A 9A 10D 11B 12 A Çözünürlük Dengesi 305

ÜNİTE
KONUYU
Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler
2 Öğretmen Notu 1. Aşağıdaki tabloda XY iyonik katısının farklı 3. Aşağıda katısı ile dengede bulunan AgCl su-
3 ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİNE ETKİ sıcaklıklardaki saf sudaki çözünürlük çarpı- lu çözeltisine aynı sıcaklıkta dibindeki katının
EDEN FAKTÖRLER mı (Kçç) değerleri verilmiştir. bir kısmını çözecek kadar saf su ekleniyor.
4
Çözünme-çökelme tepkimelerinde aynı
Sıcaklık (°C) Çözünürlük çarpımı (Kçç)
5 katının çözünürlüğüne etki eden başlıca
faktörler sıcaklık ve ortak iyondur. 25 1 · 10–12
6 Ag+(suda)
–
10 4 · 10 –14 CI(suda)
1. Sıcaklık Etkisi
7
Katıların çözünürlüğü genellikle endo- Buna göre XY katısı için;
8 AgCl (k)
termiktir. Bu nedenle sıcaklık arttıkça I. Suda çözünmesi endotermiktir.
çözünürlükleri artar. Ancak çözünürlüğü
9 II. 25°C’deki doygun çözeltisi 10°C’deki Buna göre bu işlem sonucunda;
ekzotermik olan katılar da bulunur.
doygun çözeltisinden daha derişiktir.
I. AgCl katısının çözünürlük çarpımı
Çözünme endotermik ise III. 25°C’deki çözünürlüğü 10°C’deki çözü-
II. Kaptaki AgCl katısının miktarı
1 nürlüğünden daha büyüktür.
AgCl(k) + ısı Ag+(suda) + Cl-(suda)
2 yargılarından hangileri doğrudur? III. AgCl bileşiğinin çözünürlüğü
• Sıcaklık arttırılırsa: IV. Çözelti kütlesi
niceliklerinden hangileri değişir?
Ag+(suda) sıcaklık Ag+(suda)
–
CI(suda) artırılırsa
–
CI(suda) A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
m1 > m2
2. Belirli bir sıcaklıkta saf suda bir miktar D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
m1 gram AgCl (k) m2 gram AgCl (k) MgCO3 tuzu çözülerek katısı ile dengede
MgCO3 çözeltisi hazırlanıyor.
• Çözünme (1) ve çökelme (2) hızı ar-
tar ancak çözünme hızı çökelme hızı-
Dengeki,
na göre daha fazla artacağından den- MgCO3 ( k ) Mg(2suda
+ 2-
) + CO3 ( suda ) ∆H > 0
ge sağa kayar çözünme olur.
tepkimesinde;
• Çözünürlük artar.
• Ag+ ve Cl- iyon derişimleri artar. I. Aynı sıcaklıkta MgCO3 katısı ekleme,
• Çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri artar.
[Mg2+]
• Çözünen katı kütlesi artar.
• Dipteki katı kütlesi azalır. (m1 > m2). 4.
• Çözelti özkütlesi artar. Sıcaklık artışı;
• İyon derişimi arttığından iletkenlik artar. • Endotermik çözünmelerde çözünürlüğü
Zaman
• Sıcaklık azaltılırsa: artırırken, Kçç değerini büyütür.
II. Aynı sıcaklıkta Mg(NO3)2 katısı ekleme, • Ekzotermik tepkimelerde ise çözünürlü-
[Mg2+] ğü azaltırken, Kçç değerini düşürür.
Ag+(suda) sıcaklık Ag+(suda)
–
–
CI(suda) azaltılırsa CI(suda)
XY2 tuzunun sudaki çözünme denklemi,
m3 > m1
m1 gram AgCl (k) m3 gram AgCl (k) Zaman XY2 ( k ) X2( suda
+ -
) + 2 Y( suda ) + ı s ı
• Çözünme ve çökelme hızı azalır. Fa- III. Sıcaklığı artırma, şeklindedir.

kat çökelme hızı, çözünme hızından [Mg ]2+
Buna göre katısı ile dengedeki XY2 sulu
daha az azalacağından denge sola
kayar. çözeltisinin sıcaklığı artırıldığında;
• Denge çökelme yönüne (2) kayar. I. Katı XY2 kütlesi artar.
• Çözünürlük azalır. II. XY2 tuzunun çözünürlüğü azalır.
Zaman
• Dipteki katı kütlesi artar. (m3 > m1)
III. XY2 tuzunun çözünürlük çarpımı (Kçç)
• Ag+ ve Cl- iyon derişimleri azalır. yukarıda yapılan işlemler sonucunda
değeri azalır.
• Çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri azalır. Mg2+ iyonu derişimindeki değişimi gös-
• Çözünen katı kütlesi azalır. teren grafiklerden hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğru olur?
• Çözelti özkütlesi azalır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• İyon derişimleri (Ag+ ve Cl-) azalaca-
ğı için iletkenlik azalır. D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
306 Çözünürlük Dengesi 1A 2B 3C 4E

ÜNİTE
5. Suda az çözünen PbCO3 katısıyla ilgili; 8. Suda az çözünen XY tuzunun çözünürlüğü-
KONUYU
I. Suda iyonlaşma denklemi, nün sıcaklıkla değişimi aşağıdaki grafikte ÖĞRENELİM 1
gösterilmiştir.
PbCO3 ( k ) Pb(2suda
+ 2- 2
) + CO3 ( suda )
Çözünürlük (M) Öğretmen Notu
şeklindedir. 3
Çözünme ekzotermik ise
II. Sıcaklık değiştirildiğinde çözünürlük çar-
1 4
pımı (Kçç) değeri değişir. MgSO 4 (k) Mg 2(suda
+
+ SO 2– TH > 0
) 4 (suda)
2
III. Aynı sıcaklıkta katısı ile dengedeki 5
PbCO3 sulu çözeltisi karıştırılırsa bileşi-
ğinin çözünürlüğü artar. Sıcaklık (°C) 6
Buna göre; • Sıcaklık azaltılırsa:
I. XY tuzunun sudaki çözünürlüğü ekzo-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 8
termiktir. 2+ 2+
Mg(suda) sıcaklık Mg(suda)
D) II ve III E) I, II ve III II. Doymamış XY çözeltisi ısıtılırsa doy- 2–
SO4(suda) azaltılırsa
2–
SO4(suda) 9
muş hâle gelebilir.
m 2 > m1
III. Dibinde katısı olan dengedeki XY çö- m1 gram MgSO 4(k) m2 gram MgSO4(k)
zeltisi soğutulursa denge ürünler lehi-

ne bozulur. • Denge (2) yönünde ilerler ve bir mik-
6. Mg(OH)2 katısının sudaki çözünme denklemi tar MgSO4 çöker.
Mg ( OH ) 2 ( k ) Mg(2suda
+ - • Çözünürlük azalır.
) + 2 OH( suda )
şeklindedir. • Mg2+ ve SO42- iyon derişimleri azalır.
D) Yalnız III E) Yalnız I
Buna göre katısı ile dengedeki Mg(OH)2 • Çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri azalır.
sulu çözeltisinde aynı sıcaklıkta bir mik- • Çözünen katı kütlesi azalır.
tar HCl gazı çözündüğünde;
• Dipteki katı kütlesi artar. (m2 > m1)
I. Katı Mg(OH)2 kütlesi azalır. 9. Belirli bir sıcaklıkta saf suda bir miktar AgCl
tuzu çözülerek katısı ile dengede AgCl çö- • Çözelti özkütlesi azalır.
II. Mg(OH)2 nin çözünürlüğü değişmez.
zeltisi hazırlanıyor. • İyon derişimleri ve sıcaklık azaldığı
III. Mg(OH)2 nin çözünürlük çarpımı değiş-
için iletkenlik azalır.
mez.
yargılarından hangileri yanlış olur?
Ag+(suda)
– • Sıcaklık artırılırsa:
CI(suda)
AgCl (k) 2+
Mg(suda) sıcaklık
2+
Mg(suda)
2–
2–
SO4(suda) artırılırsa SO4(suda)
Katısı ile dengede bulunan bu çözeltiye aynı m1 > m3
sıcaklıkta katının tamamı çözününceye ka- m1 gram MgSO4(k) m3 gram MgSO4(k)
dar saf su ilave ediliyor.

7. Suda az çözünen iyonik katılar, kendileriyle
Buna göre olayla ilgili çizilen; • Denge çözünme (1) yönünde ilerler
ortak iyon içeren maddelerin sulu çözeltile- ve bir miktar daha MgSO4 katısı çö-
Kçç İyon derişimi (M)
rinde saf sudakine oranla daha az çözünür- zünür.
ler. Buna ortak iyon etkisi denir.
• Çözünürlük artar.
Ag I( k ) Ag(+suda ) + I-( suda ) denklemine göre
Zaman Zaman • Dipteki katı kütlesi azalır (m1 > m3)
katısı ile dengede bulunan AgI sulu çö- I II
zeltisine sabit sıcaklıkta AgNO3 katısı ila- AgCl’nin çözünürlüğü • Mg2+ ve SO42- iyon derişimleri artar.
ve edilirse;
• Çözünürlük çarpımı (Kçç) artar.
I. I- iyon derişimi azalır.
• Çözünen katı kütlesi artar.
II. Ag+ iyon derişimi artar. Zaman
III
III. Katı AgI kütlesi artar. • İyon derişimleri ve sıcaklık arttığı için
yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur? çözeltinin iletkenliği artar.
5C 6B 7E 8A 9A Çözünürlük Dengesi 307

ÜNİTE
KONUYU
Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler
2 Öğretmen Notu 1. Belirli bir sıcaklıkta saf suda bir miktar 4. CaSO4 tuzunun t°C’deki çözünürlük çarpımı
3 2. Ortak İyon Etkisi AgOH katısı çözülerek katısı ile dengede 4 · 10-12 dir.
AgOH çözeltisi hazırlanıyor.
4 Çözünürlüğü az olan bir katı saf suda Buna göre CaSO4 tuzunun aynı sıcaklıkta,
değil de ortak iyon bulunduran bir çözel- AgOH( k ) Ag+( suda ) + OH(-suda )
a. Saf sudaki molar çözünürlüğü
5 tide çözünürse, bu katının çözünürlüğü
saf sudakinden daha az olur. Buna or- Aynı sıcaklıkta çözeltiye bir miktar NaOH b. 0,1 M Ca(NO3)2 çözeltisindeki molar çö-
6 tak iyon etkisi adı verilir. katısı ilave edildiğinde, zünürlüğü
Bu etki doymuş bir çözeltiye dışarıdan
7 uygulanarak da gerçekleştirilebilir.
AgOH’nin çözünürlüğü OH– iyon derişimi (M) aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
miştir?
8 Örneğin; katısı ile dengede bulunan
AgCI çözeltisine NaCl tuzu ilave edilirse
a (mol / L) b (mol / L)
9
-4
A) 2 · 10 4 · 10 -13
Zaman Zaman
I II B) 2 · 10 -6 4 · 10 -11
NaCl(k)
C) 1 · 10 -5 2 · 10 -10
Ag+(suda) Ag+ iyon derişimi (M)
–
CI(suda) D) 4 · 10 -4 2 · 10 -4
E) 2 · 10 -6 4 · 10 -4
AgCl (k)
1 Zaman
AgCl (k) Ag+(suda) + Cl–(suda)
2 III
• Ortamda ortak iyon olarak bulunan yukarıda çizilen grafiklerden hangileri

Cl- iyonu derişimi artar. doğru olur?
• Le Chatelier ilkesine göre sistem or-
tamdaki Cl- iyon derişimini azaltmak A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
5. Katısı ile dengedeki Ca(OH)2 sulu çözelti-
için 2 yönünde (çökme yönü) ilerler ve D) Yalnız II E) Yalnız III sine aynı sıcaklıkta aşağıdaki işlemler ayrı
AgCI nin çökelmesine neden olur.
ayrı uygulanıyor.
• Aynı hacim ve sıcaklıkta çözünen
AgCl miktarı diğer bir ifade ile AgCl
I. Ca(OH)2 katısı ekleme
tuzunun çözünürlüğü azalır. II. KOH katısı ekleme
Derişim (M) III. HCl gazı çözme
Buna göre hangi işlemler sonucunda
2. AgCl katısının aynı koşullarda hazırla- Ca(OH)2 nin çözünürlüğü değişir?
[Cl–] nan aşağıdaki eşit hacim ve derişimdeki
sulu çözeltilerden hangisinde çözünür- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
[Ag+]
lüğü en fazladır? D) II ve III E) I, II ve III
A) NaCl B) KCl C) AgNO3
Zaman
t
D) CaCl2 E) BaCO3
t anında NaCl tuzu ilave edilmiştir.
Son durumda sabit sıcaklıkta yeniden
dengeye ulaşan çözeltide başlangıca
göre;
• Cl- iyonu derişimi artar.
6. MgF2 tuzunun belirli bir sıcaklıkta 0,4 M NaF
• Ag+ iyonu derişimi azalır.
çözeltisindeki çözünürlüğü 2 · 10-10 M’dir.
• Sıcaklık sabit olduğundan çözünürlük 3. CaF2 tuzunun belirli bir sıcaklıkta 0,1 M NaF
çarpımı (Kçç) değeri değişmez. çözeltisindeki çözünürlüğü 1 · 10-9 M’dir. Buna göre MgF2 tuzunun aynı sıcaklıkta
• AgCl tuzunun çözünürlüğü azalır.
saf sudaki çözünürlüğü kaç M’dir?
Buna göre CaF2 tuzunun aynı sıcaklıktaki
Uyarı çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır? A) 32 · 10-12 B) 8 · 10-6
• Ortak iyon derişimi ne kadar artırılır- A) 4 · 10-27 B) 1 · 10-10 C) 1 · 10-11 C) 4 · 10-4 D) 2 · 10-4
sa, az çözünen tuzun çözünürlüğü o
D) 1 · 10-12 E) 2 · 10-10 E) 4 · 10-9
kadar azalır.
308 Çözünürlük Dengesi 1B 2E 3C 4B 5D 6D

ÜNİTE
7. Katısı ile dengedeki AgI sulu çözeltisine t 9. Aşağıdaki kaplarda bazı tuzlara ait sulu çö-
KONUYU
anında yapılan bir etki sonucunda aşağıda- zeltiler ve saf su bulunmaktadır. ÖĞRENELİM 1
ki grafik elde ediliyor. Öğretmen Notu 2
Derişim 3
0,1 M 0,1 M ORTAK İYON HESAPLAMALARI
100 mL 300 mL 400 mL
Ca(NO3)2 K2SO4 Ortak iyon içeren çözeltilerde, Kçç’si ve- 4
saf su
(suda) (suda) rilen tuzun çözünürlüğü hesaplanırken
+
Ag az çözünen tuzdan gelen ortak iyon mik- 5
I II III
– tarı ihmâl edilir. Çünkü az çözünenden
I 6
gelen ortak iyon miktarının toplama etki-
0 Zaman Buna göre CaSO4 katısının yukarıda veri-
t si çok küçüktür.
len sıvılarda aynı sıcaklıktaki çözünürlü- 7
ğünün karşılaştırılması aşağıdakilerden
Buna göre, hangisinde doğru verilmiştir? 8
I. Etki sonrasında denge girenler yönüne Örnek
A) III > I > II B) III > I = II
9
bozulmuştur. Belirli bir sıcaklıkta saf sudaki çözü-
II. Etki, katı AgI miktarının artmasına ne- C) I > II > III D) I = II > III nürlüğü 2 · 10-4 M olan PbS tuzunun
den olmuştur. 0,01 M Na2S çözeltisindeki çözünür-
E) III > II > I
lüğü kaç M dır?
III. t anında çözeltiye aynı sıcaklıkta
AgNO3 katısı ilave edilmiş olabilir.
yargılarından hangileri doğrudur? Çözüm
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II PbS(k) Pb 2+

(suda)
+ S 2–
(suda)
10. t°C’de 0,1 molar K 2CO3 sulu çözeltisinde –2·10–4 M + 2·10–4M + 2·10–4 M
Ag2CO3 katısının çözünürlüğü kaç mol/L’dir?
Kçç = [2·10–4] [2·10–4]
(t°C’de Ag2CO3 için Kçç = 4 · 10 -11
) = 4·10–8
Na2 S $ 2Na +(suda) + S 2–
(suda)
A) 1 · 10-5 B) 1 · 10-6 C) 2 · 10-6 –2
–10–2 M +2·10–2 M + 1·10 M
-10 -10
D) 1 · 10 E) 2 · 10 Ortak iyon varlığında
çözünürlüğü xM olsun.
PbS(k) Pb 2–
(suda)
+ S 2–
(suda)
–xM +xM +xM

8. Belirli bir sıcaklıktaki çözeltide PbBr2 katısı
2+ 2–
Kçç = [Pb ] [S ]
ile Pb2+ ve Br- iyonları,
4·10–8 = x · [x + 1·10–2] x = 4·10–6 M
PbBr2 ( k ) Pb(2suda
+ -
) + 2 Br( suda ) ∆H > 0
11. BaSO4 tuzu ile hazırlanan sulu çözelti, ihmâl edilir.
denklemine göre dengededir.
BaSO4 ( k ) Ba2( suda
+ 2-
) + SO4 ( suda ) ∆H > 0
tepkimesine göre belirli bir sıcaklıkta katısı Örnek

ile dengededir.
Pb2+
(suda) 0,01 M NaCl sulu çözeltisinde AgCl tu-
Çözelti bir miktar ısıtılırsa; zunun çözünürlüğü 8.10-8 M'dir.
–
Br(suda)
I. Ba2+ iyon derişimi Buna göre aynı sıcaklıkta AgCl iyonik
PbBr2(k) II. BaSO4 katı miktarı katısının çözünürlük çarpımı kaçtır?
III. BaSO4’ün Kçç değeri

Buna göre;
niceliklerin değişimi aşağıdakilerden han- Çözüm
I. Çözeltinin sıcaklığı artırılırsa PbBr2 ka-
gisinde doğru verilmiştir?
tısının çözünürlüğü artar. NaCl(k) $ Na +(suda) + Cl –(suda)
II. Sıcaklık azaltılırsa PbBr2 tuzunun çözü- I II III –0,01M +0,01M + 0,01M
nürlük çarpımı azalır. A) Artar Azalır Değişmez + –
AgCl(k) Ag (suda) + Cl (suda)
III. Aynı sıcaklıkta kaba NaBr katısı ilave B) Azalır Artar Artar –8·10–8M +8·10 M + 8·10–8M
–8
edilip çözülürse Pb2+ iyon derişimi artar.

C) Azalır Artar Değişmez
yargılarından hangileri doğrudur? Kçç = [Ag+] · [Cl–]
D) Artar Azalır Azalır = [8·10–8] · [8.10–8 + 10–2]
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Artar Azalır Artar Kçç = 8·10–10 ihmâl edilir.
7A 8D 9B 10A 11E Çözünürlük Dengesi 309

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 ÖZET 1. Çözünürlük çarpımı, 4. Saf su içerisine belirli bir sıcaklıkta suda az

3 • Ortak iyon çözünürlüğü azaltır. Kçç = [X 2+]3 · [Y3-]2
çözünen AgCl tuzu ekleniyor ve katısı ile
dengede AgCl çözeltisi elde ediliyor.
4 • Su ekleme buharlaştırma çözünürlüğü
şeklinde olan tuzun sudaki iyonlaşma
değiştirmez. Bu olayla ilgili çizilen;
denklemi aşağıdakilerden hangisidir?
5 • Ortak iyon problemlerinde Kçç’si verilen
İyon derişimi (M) Hız
6 tuzdan gelen ortak iyon ihmal edilir. A) X2Y3 ( k ) 2 X3( suda
+ 2-
) + 3 Y( suda ) + –
[Ag ], [Cl ]
• Li+, Na+, K+, NH+4, NO–3 iyonlarını içeren Çözünme hızı
7 tuzlar suda iyi çözünür. B) X3Y( k ) 3 X+( suda ) + Y(3suda
-
)
Çökelme hızı
8 • Maksimum düzensizlik çözünürlük den- Zaman Zaman
gesinde daima ürünlere doğrudur. C) X3Y2 ( k ) 3 X2( suda
+ 3-
) + 2 Y( suda ) I II
9 • Bir katının çözünmesi ister endotermik AgCl kütlesi
D) XY3 ( k ) X3( suda
+ -
) + 3 Y( suda )
ister ekzotermik olsun sıcaklık artarsa
çözünme ve çökelme hızı artar.
E) XY( k ) X(3suda
+ 3-
) + Y( suda )
• Çözünürlük çarpımı Kçç yi sadece sı-
Zaman
caklık değiştirir.
III
• Sıcaklığın etkisiyle denge ürünlere
kayarsa Kçç değeri büyür. Girenlere
yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur?
kayarsa Kçç değeri küçülür.
2. Aşağıda katısı ile dengede bulunan PbS su-
lu çözeltisi verilmiştir. A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
Pb2+
(suda)
S2–
(suda)
Örnek PbS(k)
CuBr tuzunun aynı koşullarda saf su-

Buna göre; 5. Mg3N2 tuzunun t°C’deki çözünürlük çarpımı
daki çözünürlüğü, 0,01M NaBr çözel-
I. Çözünme ve çökelme hızı birbirine eşittir. (Kçç) 1,08 · 10-23 tür.
tisindeki çözünürlüğünün kaç katı-
dır? (CuBr için Kçç = 1,6 · 10–11) II. Katı kütlesi ve iyon derişimleri sabittir. Buna göre 1 mg Mg3N2 tuzu ile aynı sı-
III. Kaptan aynı sıcaklıkta bir miktar su bu- caklıkta kaç litre doygun çözelti hazırla-
harlaştırılırsa dipteki katı miktarı artar. nabilir? (Mg3N2: 100)
yargılarından hangileri doğrudur? A) 0,1 B) 1 C) 10 D) 20 E) 200

Çözüm
+ –
CuBr(k) Cu (suda) + Br (suda)
Saf sudaki +x M +x M D) II ve III E) I, II ve III
–x M olsun
çözünürlüğü
Kçç = [Cu+]·[Br–]
16.10–12 = x · x
x = 4·10–6 M
NaBr(k) $ Na +(suda) + Br –(suda)

–0,01 M +0,01 M +0,01 M
Ortak + – 3. XY2 tuzunun t°C’de çözünürlük çarpımı (Kçç) 6. Pb(OH)4 katısı için t°C’de çözünürlük çarpı-
CuBr(k) Cu (suda) + Br (suda)
iyon 32 · 10-12 dir. mı (Kçç) değeri 2,56 · 10-33 tür.
içeren –y M olsun +y M +y M
çözeltide
çözünürlüğü
Kçç = [Cu+]·[Br–] Buna göre aynı sıcaklıkta doygun XY2 tu- Buna göre aynı sıcaklıkta 100 litre doy-
16·10 –12
= [y] [y + 0,01] zunun sulu çözeltisindeki Y - iyon derişi- gun çözelti hazırlamak için kaç mol
y = 16·10–10M
x 4·10–6
––– = ––––––––10
–––
mi kaç molardır? Pb(OH)4 katısı gerekir?
y 16·10
= 2500 katı
A) 2 · 10-4 B) 3 · 10-4 C) 4 · 10-4 A) 1·10-3 B) 1·10-4 C) 1·10-5
D) 2 · 10-3 E) 4 · 10-2 D) 1·10-7 E) 2·10-7
310 Çözünürlük Dengesi 1C 2E 3C 4B 5B 6C

ÜNİTE
7. Aşağıdaki tabloda bazı tuzların t°C’deki çö- 10. Aşağıdaki tabloda XY2 tuzunun saf suda
KONUYU
zünürlük çarpımlarının değerleri verilmiştir. farklı sıcaklıklardaki çözünürlük çarpımları ÖĞRENELİM 1
verilmiştir. Örnek 2
Tuz Çözünürlük çarpımı (Kçç)
Sıcaklık (°C) Çözünürlük çarpımı (Kçç) Mg (OH) 2 (k) Mg 2(suda
+
+ 2OH (-suda)
) 3
I. Ag2S 4 · 10–18
–15
25 1 · 10 tepkimesi dengede iken aynı sıcaklık-
4 · 10–14
4
Il. CuBr ta çözeltide bir miktar HCl gazı çözün-
–19
35 1 · 10
düğünde aşağıda verilen nicelikler- 5
lll. Mg3N2 1,08 · 10–13
den meydana gelen değişimleri artar,
Buna göre XY2 tuzu için; azalır değişmez şeklinde belirleyiniz. 6
Buna göre bu tuzların aynı sıcaklıkta saf
I. Suda çözünmesi ekzotermiktir.
sudaki çözünürlükleri aşağıdakilerden a) OH- iyon derişimi ................. 7
II. Doymuş XY2 çözeltisi ısıtılırsa çökelme
hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?
gözlenir. b) Mg(OH)2 katısının çözünürlüğü 8
A) I > II > III B) II > I > III III. Doymuş XY2 çözeltisi soğutularak doy- ..........................
9
mamış hâle getirilebilir.
C) III > I > II D) II >III > I 2+
c) Mg iyon derişimi ................
E) III > II > I
d) Çözünürlük çarpımı (Kçç) ...................
D) Yalnız III E) Yalnız II e) Çözünmüş halde bulunan Mg(OH)2

kütlesi ...............
f) Katı Mg(OH)2 kütlesi .............
8. Ag2S katısının belirli bir sıcaklıkta saf suda

Çözüm
çözünmesi ile oluşan 40 litre çözeltide Ag2S
katısının mol sayısındaki değişim aşağıdaki
a) azalır b) artar c) artar d) değişmez
grafikte verilmiştir.
e) artar f) azalır
Ag2S katısının mol sayısı
0,06
0,02
11. Belirli bir sıcaklıkta saf suda bir miktar CuCl2 Örnek
tuzu çözülerek katısı ile dengede doygun bir
0 Zaman 25°C’de saf su ile hazırlanmış 100 litre
t çözelti hazırlanıyor.
10-1 M Ba(NO3)2 çözeltisinde en fazla
Buna göre Ag2S katısının aynı sıcaklıkta- 10-6 mol BaCO3 katısı çözünmüştür.
ki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır? Buna göre BaCO3 katısının aynı sıcak-
Cu2+
(suda) lıktaki çözünürlük çarpımı (Kçç) değe-
A) 16 · 10-9 B) 8 · 10-8 C) 4 · 10-8 ri kaçtır?
Cl–(suda)
-9 -10
D) 4 · 10 E) 2 · 10
CuCl2(k)
CuCl2 ( k ) Cu2( suda

+ -
) + 2 Cl( suda ) ∆H > 0
Çözüm
Buna göre çözeltideki Cl- iyonu derişimi- Ba(NO3)2(k) $ Ba2+ –

(suda) + 2NO 3(suda)
ni artırmak için;
–0,1M +0,1M
9. 25°C’de 2 litre doygun XY2 tuzunun su- I. Aynı sıcaklıktaki CuCl2 katısı eklemek
BaCO3’ün çözünürlüğü
lu çözeltisinde X 2+ iyonlarının mol sayısı II. Sıcaklığı artırmak 10–6
0,0006’dır. = 10–8 M
III. Aynı sıcaklıkta NaCl katısı eklemek 100
Buna göre XY2 tuzunun aynı sıcaklıktaki BaCO3(k) Ba2+ 2–
(suda) + CO3(suda)
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygula-
çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır? –10–8M +10–8M +10–8M
nabilir?
A) 1,08 · 10-9 B) 1,08 · 10-10 Kçç = [Ba2+] [CO32–]
= [10–8 + 10–1] [10–8]
C) 5,4 · 10-12 D) 2,7 · 10-10 = 1·10–9
-14
E) 8,1 · 10
7C 8D 9B 10A 11D Çözünürlük Dengesi 311

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. Tabloda bazı tuzların belirli bir sıcaklıktaki 4. Suda çözünme denklemi,
3 Belirli bir sıcaklıkta çözünürlük çarpı- çözünürlük çarpımı değerleri verilmiştir.
mı Kçç = 4 · 10-17 olan XY2 tuzunun ay- Mg ( OH ) 2 ( k ) + ı s ı Mg(2suda
+ -
) + 2 OH( suda )
4 nı sıcaklıktaki 0,1 M X(NO3)2 sulu çö- şeklinde olan Mg(OH)2 çözeltisi katısı ile
Tuz Çözünürlük çarpımı (Kçç)
zeltisindeki çözünürlüğü kaç M dir?
dengededir.
5 I. CuCl2 32 · 10–9
6 Il. CuBr2 4 · 10–9
7 lll. CuI2 3,2 · 10–11 Mg2+

(suda)
OH–(suda)
8
Çözüm Buna göre tuzların aynı sıcaklıkta hazır-
9 lanan doygun çözeltilerindeki Cu2+ iyon- Mg(OH)2(k)
X(NO3)2 $ X 2+ + 2NO –3(suda)
ların derişimleri aşağıdakilerden hangi-
(suda)
–0,1M +0,1M 0,2M sinde doğru karşılaştırılmıştır? Buna göre;

2+ –
XY2(k) X (suda) + 2Y(suda)
A) I > II > III B) II > III > I I. Aynı sıcaklıkta kaba Mg(OH)2 katısı ila-
çözünürlüğü –bM olsun +bM +2bM
vesi
C) III > II > I D) I > III > II
Kçç = [X2+] [Y–]2 II. Sıcaklığı artırma
4·10–17 = [b + 0,1] · [2b]2
E) II > I > III III. Aynı sıcaklıkta çözeltinin pH değerini
4·10–17 = 10–1 · 4b2
azaltma
b2 = 10–16
b = 10–8M işlemlerinden hangileri Mg(OH)2 bileşi-
ğinin çözünürlüğünün artmasına neden
olur?
2. 25°C’de X(OH)2 katısı ile hazırlanan doygun
sulu çözeltinin pH değeri 10’dur.
Buna göre X(OH)2 katısının aynı sıcaklıkta-

Örnek ki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
0,2 M NaCl sulu çözeltisinde, CuCl2 tu- A) 5 · 10-28 B) 5 · 10-13

zunun çözünürlüğü 1 · 10-13 M dir. 5. Cr(OH)3 katısı ile hazırlanan doygun sulu çö-
C) 2 · 10-16 D) 4 · 10-8
Buna göre aynı sıcaklıkta CuCl2 tuzu- zeltide iyonların derişim–zaman grafiği aşa-
nun çözünürlük çarpımı kaçtır? E) 2,5 · 10-12 ğıda verilmiştir.
Derişim (mol/L)
X [OH–]
2 · 10–6 [Cr3+]
Çözüm
0 Zaman
+ –
NaCl(k) $ Na (suda) + Cl (suda) Buna göre,
–0,2 M +0,2 M 0,2 M
3. Belirli bir sıcaklıkta 0,1 molar KBr çözel- I. OH- iyonu derişimi (X) 6 · 10-6 molardır.
CuCl2(k)
2+
Cu(suda) +
–
2Cl (suda) tisinin 100 litresinde en çok 2 · 10-4 mol
II. Cr(OH)3 katısının aynı sıcaklıktaki çözü-
–1·10–13M 1·10–13M 2·10–13M AgBr katısı çözündüğüne göre AgBr ka-
nürlük çarpımı (Kçç) değeri 4,32 · 10-22 dir.
tısının aynı sıcaklıktaki çözünürlük çar-
Kçç = [Cu2+] · [Cl–]2 pımı (Kçç) değeri kaçtır? III. Çözeltide H+ iyonu bulunmaz.
= 1·10–13 · [2·10–13 + 2·10–1]2 yargılarından hangileri doğrudur?
Kçç = 4·10 –15 A) 2 · 10-7 B) 2 · 10-10
C) 1 · 10-8 D) 4 · 10-8
E) 1 · 10-8
312 Çözünürlük Dengesi 1A 2B 3A 4D 5C

ÜNİTE
6. Aşağıdaki grafikte 0,1 molar AgNO3 çözelti- 8. Aşağıdaki tabloda X2Y iyonik katısının
KONUYU
sinde belirli bir sıcaklıkta AgCl tuzunun çö- 25°C’de saf sudaki çözünürlüğü ve 50°C’de- ÖĞRENELİM 1
zünürlüğü verilmiştir. ki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri verilmiştir. Örnek 2
Çözünürlük (mol / L) Sabit sıcaklıkta 40 miligram XCO3 katısı
Sıcaklık Çözünürlük Çözünürlük 3
(°C) (mol/L) çarpımı (Kçç) tamamen çözülerek 100 litre doygun su-
lu çözelti hazırlanıyor. 4
4 · 10–9 25 2 · 10–3
Bu sıcaklıkta XCO3 katısının çözünür-
lük çarpımı 1,6·10-11 olduğuna göre 5
50 4 · 10–21
X’in atom kütlesi kaçtır? (C: 12, O: 16)
0 Zaman
6
t Buna göre X 2Y katısı için; Çözüm
I. 25°C’deki çözünürlük çarpımı 3,2 · 10-8
7
2+ 2-
Buna göre AgCl tuzunun aynı sıcaklıkta XCO 3 (k) X (suda) + CO 3 (suda)
dir. -bM +b M +b M
8
saf sudaki çözünürlüğü kaç molardır?
II. 50°C’de hazırlanan doymuş çözeltideki K ç ç = 6X 2+@7CO 23-A
A) 4 · 10-10 B) 4 · 10-8 X+ iyonları derişimi 2 · 10-7 molardır. 9
16·10 -12 = b 2 & b = 4·10 -6 M
C) 2 · 10-4 D) 2 · 10-5 III. Suda çözünmesi endotermiktir.
1L de 4·10-6 mol
E) 1 · 10 -4 yargılarından hangileri yanlıştır? 100 L de ?
———————————
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ? = 4·10-4 mol
D) I ve II E) II ve III 40 mg = 40 · 10-3gram = 4 . 10–2 gram
4·10-4 mol 4·10-2 gram

1 mol ?
———————————
? = 100 gram
x + C + 3·0 = 100
x + 12·1+16·3 = 100
x = 40 gram
Örnek
7. Suda az çözünen M ve S tuzlarının çözü- 9. Aşağıda suda az çözünen bir tuzun doygun
ZnS(k) ZnS(k)
nürlük çarpımı değeri (Kçç) – sıcaklık grafiği çözeltisine ait derişim–zaman grafiği veril- ZnS(k)
aşağıdaki gibidir. miştir.
Kçç Derişim (mol / L)

0,1 M Na2S Saf su 0,05 M Zn(NO3)2
M 4 · 10–3 [Ym–] çözeltisi çözeltisi
I II III
2 · 10–3 [Xn+] Aynı koşullarda bulunan şekildeki I,

S II ve III numaralı kaplarda ZnS tuzu-
0 Zaman nun çözünürlükleri büyükten küçüğe
0 Sıcaklık (°C) t
t doğru nasıl sıralanır?
Buna göre, (ZnS için Kçç = 3.10-23 )

Buna göre M ve S tuzları için;
I. Tuzun formülü XY2 şeklindedir.
I. t°C’de saf sudaki çözünürlükleri aynıdır.
II. Grafiğin çizildiği sıcaklık değerinde tu- Çözüm
II. M tuzunun sudaki çözünürlüğü endo-
zun çözünürlük çarpımı 3,2 · 10-8 dir. I numaralı kapta S2- iyonu ortak iyondur.
termik, S tuzunun sudaki çözünürlüğü
ekzotermiktir. III. t anında sabit sıcaklıkta çözeltiden bir Ortak iyon derişimi 0,1 M'dir.
miktar su buharlaştırılırsa çözünmüş II numaralı kapta ortak iyon olmadığı
III. t°C’de çözünürlük denge sabitleri eşittir. için çözünürlük en büyüktür.
tuz kütlesi azalır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğru- III numaralı kapta Zn2+ iyonu ortak iyon-
yargılarından hangileri doğrudur? dur ve ortak iyon derişimi 0,05 M'dir. Or-
dur?
tak iyon derişimi en fazla olan I. kapta
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III çözünürlük en azdır.
D) II ve III E) I, II ve III II - III - I
6D 7E 8C 9E Çözünürlük Dengesi 313

ÜNİTE
KONUYU
Karma Test
2 Örnek
1. 3. Oda sıcaklığında doygun XY3 tuzu çözelti-
2+ • Al(OH)3 katısı suda az çözünen bir bi- sindeki X3+ iyonu derişimi 10-5 molardır.
3 Cu (OH) Cu + 2OH
-
2 (k) (suda) (suda) leşiktir.
4 Buna göre XY3 tuzunun aynı sıcaklıktaki
Yukarıda denklemi verilen dengede-
• Al(OH)3 katısının t °C'de saf sudaki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
ki tepkimeye aynı sıcaklıkta bir mik-
5 çözünürlüğü X molardır.
tar NaOH katısı eklendiğinde aşağı-
da verilen niceliklerde meydana ge- A) 1 · 10-10 B) 3 · 10-20
6 len değişimleri artar, azalır ve değiş-
C) 2,7 · 10-18 D) 2,7 · 10-19
mez şeklinde belirleyiniz.
7
E) 3 · 10-10
a) OH- iyon derişimi .................
8
b) Cu(OH)2 katısının çözünürlüğü
9 ....................
c) Cu2+ iyon derişimi ...................
d) Çözünürlük çarpımı (Kçç) .................
e) Çözünmüş halde bulunan Cu(OH)2

kütlesi ............... Buna göre;
f) Katı Cu(OH)2 kütlesi ............... I. Al(OH)3 katısının suda çözünme denk-

lemi,
Çözüm Al ( OH ) 3 ( k ) Al(3suda
+ -
) + 3 OH( suda )
şeklindedir. 4. XY2 tuzunun t°C’deki çözünürlük çarpımı

a) artar b) azalır c) azalır d) değişmez
II. t°C'deki doygun Al(OH)3 sulu çözelti- (Kçç) değeri 4 · 10-12 dir.
e) azalır f) artar
sinde OH- iyonu derişimi 3X molardır. Buna göre aynı sıcaklıkta 0,09 gram XY2
III. Al(OH)3 katısının t°C'deki çözünürlük tuzu ile kaç litre doygun çözelti hazırla-
çarpımı (Kçç) değeri 27X4 tür. nabilir? (XY2: 90)
A) 5 B) 10 C) 50 D) 100 E) 500
Örnek
2+ 2-
XY X +Y DH < 0
(k) (suda) (suda) D) II ve III E) I, II ve III
tepkimesi dengede iken XY sulu çö-

zeltisinin sıcaklığı artırıldığında aşa-
ğıda verilen niceliklerde meydana ge-
len değişimleri artar, azalır ve değiş-
mez şeklinde belirleyiniz.
a) X2+ iyon derişimi ................. 2. Çözünürlük çarpımı ile ilgili;

b) XY katısının çözünürlüğü
I. Aynı sıcaklıkta çözünürlük çarpımı bü-
.................... yük olan bir tuzun saf sudaki çözünürlü-
ğü, çözünürlük çarpımı küçük olan tuzun
c) Çözünürlük çarpımı (Kçç) .................
saf sudaki çözünürlüğünden büyüktür.
d) Çözünmüş hâlde bulunan XY kütlesi II. Sadece tuzlar için hesaplanır. 5. Cu3PO4 tuzunun t°C’de saf sudaki çözünür-
+ - lüğü 2 · 10-4 mol/L dir.
................. III. Doymuş AgI sulu çözeltisinde [Ag ] · [I ]
çarpımına eşittir. Buna göre Cu3PO4 tuzunun aynı sıcaklıkta-
e) Katı XY kütlesi ............... ki çözünürlük çarpımı (Kçç) değeri kaçtır?
yargılarından hangileri kesinlikle doğru-
dur?
Çözüm A) 2,16 · 10-16 B) 2,16 · 10-14
a) azalır b) azalır c) azalır d) azalır C) 1,8 · 10-14 D) 4,32 · 10-16
e) artar D) I ve II E) I, II ve III
E) 4,32 · 10-14
314 Çözünürlük Dengesi 1E 2C 3D 4B 5E

ÜNİTE
6. XY2 tuzunun t°C’de çözünürlük çarpımı (Kçç) 9. PbI 2 tuzu için t°C’de çözünürlük çarpımı
KONUYU
değeri 4 · 10-12 dir. (Kçç) değeri 1 · 10-16 dır. ÖĞRENELİM 1
Buna göre 10 gram XY2 tuzu aynı sıcak- Buna göre t°C’deki 0,01 M KI sulu çö- Örnek 2
lıkta 100 litre saf suya atılırsa kaç gramı zeltisinin 400 mL’sinde en fazla kaç mol
çözünmeden kalır? (XY2: 200) PbI 2 tuzu çözünebilir? XY tuzunun belirli bir sıcaklıktaki çözü- 3
nürlük çarpımı (Kçç) 1,6 · 10-9 dur.
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 9 A) 1 · 10-12 B) 4 · 10-13 C) 1 · 10-13 4
Buna göre aynı sıcaklıkta 4,04 gram
D) 2 · 10-12 E) 1 · 10-10 XY katısı ile kaç litre doygun çözelti 5
hazırlanabilir? (XY: 101)
6
Çözüm 7
+ - 8
XY X +Y
7. CuBr ve PbBr2 tuzlarının aynı sıcaklıkta saf (k) (suda) (suda)
sudaki çözünürlükleri eşittir. 9
-b M +b M +b M
Buna göre bu tuzlar ile ilgili; Kçç = [X+] · [Y-]
I. Aynı sıcaklıkta çözünürlük çarpımları 10. Alüminyum hidroksit bileşiğinin belirli sıcak-
farklıdır. 16 · 10-10 = b · b
lıktaki çözünürlük çarpımının (Kçç) değeri
II. Aynı sıcaklakta doymuş çözeltilerindeki 1 · 10-16 dır. b = 4 · 10-5 M
Cu+ ve Pb2+ iyon derişimleri eşittir. 4, 04
Buna göre bu bileşiğin aynı sıcaklıkta n =
III. Sulu çözeltileri elektron hareketi ile XY 101
aşağıdaki maddelerden hangisindeki çö-
elektriği iletir. zünürlüğü en azdır? nXY = 0,04 mol
yargılarından hangileri doğrudur? n
6 XY @ =
A) 1 M KOH B) Saf su XY
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II V
C) 2 M NaOH D) 2 M Ca(OH)2 ç özelti
D) II ve III E) I, II ve III 0, 04
E) 3 M Al(NO3)3 4 · 10
-5
=
V
ç özelti
Vçözelti = 1000 L
8. Suda az çözünen XY2 tuzu suda ısı vererek

çözünür. 11. Ag2CO3 katısı suda az çözünen bir tuzdur.
Örnek
X(OH)2 katısının oda sıcaklığındaki doy-

muş sulu çözeltisinin pH değeri 8’dir.
2+
X(suda) Ag+ Buna göre X(OH)2 katısının aynı sı-
–
Y(suda) caklıktaki çözünürlük çarpımı kaçtır?
CO2–
3
XY2(k)
Ag2CO3(k)
Çözüm
Buna göre katısı ile dengedeki XY2 sulu Buna göre Ag2CO3 tuzunun katısı ile
pH = 8 ise pOH = 6’dır.
çözeltisinin sıcaklığı düşürüldüğünde; dengedeki sulu çözeltisi ile ilgili;
pOH = 6 ise [OH-] = 10-6 M’dır.
I. XY2’nin çözünürlük çarpımı I. İyon derişimleri sabittir.
2+ -
II. X 2+ iyon derişimi II. Çözünme devam etmektedir. X (OH)
2 (k)
X
(suda)
+ 2OH
(suda)
III. Y - iyon derişimi III. [Ag+] = 2 ·9 CO C
2-
dir. 5 · 10-7 M 1 · 10-6 M
3
IV. Dipteki XY2 katısının kütlesi
yargılarından hangileri doğrudur? Kçç = [X2+] · [OH-]2
niceliklerinden hangileri artar?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Kçç = (5 · 10-7) ·(1 · 10-6)2
A) I ve IV B) II ve III C) III ve IV
D) I ve III E) I, II ve III Kçç = 5 · 10-19
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
6D 7C 8D 9B 10D 11E Çözünürlük Dengesi 315


2
1. Dibinde katısı bulunan doymuş sulu çözeltilerde çözünme hızı, çökelme hızına eşit olduğundan birim zamanda kapta bulunan katıdan çözel-
3 tiye geçen iyonlar ile çöken iyonlar arasında denge kurulur. Bu dengeye çözünürlük dengesi denir. Denge sabiti “Kçç” ile gösterilir ve den-
4 ge sabitine çözünürlük çarpımı denir.
5
Çözünürlüğü bilinen ve suda az çözünen XY2 bileşiğinin Kçç değerini bulmak için sırasıyla aşağıdaki işlemler uygulanır.
6
1. İyonik bileşiğin suda çözünme tep- 2. İyonların derişimleri bulunur. 3. İyonik bileşiğin iyon derişimleri
7 kimesi yazılır. Kçç bağıntısında yerine yazılır.
Çözünürlüğüne s molar dersek iyon
8 XY2 ( k ) X2( suda
+ – derişimleri, Kçç = [X 2+] . [Y–]2
) + 2 Y( suda )
= s.(2s)2
XY2 ( k ) X2( suda
+ –
) + 2 Y( suda )
9 = 4s3 şeklinde bulunur.
sM sM 2s M
Gümüş klorür Kurşun (II) florür Alüminyum

hidroksit
Çözünürlük = 1.10 –5 M Çözünürlük = 1.10 –3 M Çözünürlük = 1.10 –8 M
–10 –9
Kçç = 1.10 Kçç = 4.10 Kçç = 27.10 –32
Gümüş sülfür Kalsiyum fosfat
Çözünürlük = 2.10 –17 M Çözünürlük = 1.10 –6 M

–34
Kçç = 4.10 Kçç = 108.10 –30
Yukarıda isimleri verilen bileşiklerin çözünürlüklerine bağlı olarak elde edilen Kçç değerlerinden hangisinde yanlışlık yapılmıştır?
A) Gümüş klorür B) Kurşun (II) florür C) Alüminyum hidroksit D) Gümüş sülfür E) Kalsiyum fosfat
2. Hiperkalsimi kandaki Ca2+ iyonlarının derişiminin normal değerinin çok üstünde olmasıdır.
Kemiklerdeki kalsiyum metabolizmasının bozuk olması kemikteki kalsiyum tuzlarının (Ca3(PO4)2) kanda
çözünmesine ve böylece kandaki Ca2+ iyon derişiminin artmasına neden olur.
Kemiklerdeki Ca3(PO4)2 tuzunun kanın bileşiminde bulunan sudaki çözünme denklemi;
Ca3(PO4)2(k) m 3Ca2+ 3-
(suda) + 2PO 4(suda) ∆H > 0 şeklindedir.
Buna göre;
I. Kandaki Ca2+ iyon derişiminin artması Ca3(PO4)2 katısının miktarını artırabileceği için damar tıkanık-
lığına neden olabilir.
II. Kalsiyum metabolizması bozuk bireylerde vücut sıcaklığının artması hiperkalsimi riskini artırır.
III. Kandaki PO43– iyon derişiminin azalması kemiklerden daha fazla miktarda Ca3(PO4)2 tuzunun çözüne-
rek kana geçmesine neden olabilir.
316 Çözünürlük Dengesi 1D 2E

ÜNİTE
1
2+ 2+
3. Mg ve Ca iyon derişimleri 4. Kireçli su, çamaşır ve bulaşık makinelerinde zamanla CaCO3 ka-
2
yüksek olan sulara sert su de- tısı şeklinde çökerek taşlaşmaya neden olur. Bu durum makinele-
nir. Sert suların tadı acı, içimi re zarar vererek makinelerin daha fazla deterjan harcamasına ve 3
zordur. Sert suda sabun te- normalden daha fazla elektrik enerjisi tüketmesine neden olur.
mizleme özelliğini büyük
4
oranda kaybeder. 5
Sert suya derişik Na2CO3 su-
6
lu çözeltisi eklenirse beyaz
renkli MgCO3 ve CaCO3 katıları oluşur. 7
Buna göre; 8
I. MgCO3 ve CaCO3 katılarının çökmesi sonucunda sudaki 9
Mg2+ ve Ca2+ iyonlarının derişimi azalacağı için suyun sertliği
CaCO3 tuzunun suda çözünme denklemi
de bir miktar azalır.
CaCO3(k) + ısı m Ca2+ 2-
(suda) + CO3(suda)
II. Sert suya Na2CO3 katısı eklenerek MgCO3 ve CaCO3 katıla-
şeklindedir.
rının çöktürülmesi fiziksel bir olaydır.
Buna göre doygun kireçli su çözeltisi ile ilgili;
III. Ca(NO3)2 ve Mg(NO3)2 katılarının aynı sıcaklıkta saf sudaki çö-
I. Su soğudukça kireç taşının (CaCO3(k)) oluşma ihtimali artar.
zünürlüklerinin Mg2+ ve Ca2+ iyonlarını içeren sert sudaki çözü-
II. Kireç taşının makinelere zarar vermesini engellemek için ma-
nürlüklerinden daha büyük olması beklenir.
kinelerde deterjanla beraber Ca(NO3)2 gibi tuzlar kullanılabilir.
yargılarından hangileri doğrudur? III. Doygun kireçli su çözeltisinde aynı sıcaklıkta Na2CO3 tuzu çö-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II zülürse Ca2+ ve CO32- iyonlarının derişimleri artar.
5. Laboratuvarda üç ayrı behere aynı sıcaklıkta eşit miktarda saf su konur.
Sırasıyla tüm kaplara önce 10 mg Pb(OH)2 katısı ilave edilerek

doygun sulu çözeltiler hazırlanır.
II. kaba bir miktar KOH sulu çözeltisi, III. kaba ise bir miktar HCl
sulu çözeltisi eklenerek bir süre beklenir.
Saf su KOH(suda) HCl(suda)
I. kapta doygun çözelti oluşur. Fakat dipte katı bulunmaz. II. kap-
ta katının bir kısmı dibe çöker. III. kapta katının tamamı çözünür,
üzerine aynı sıcaklıkta tekrar eklenen bir miktar daha Pb(OH)2 25°C 25°C 25°C
katısını çözebilir. I II III
Deneyin aşamaları gözlemlendiğinde;

I. Bir maddenin aynı sıcaklıkta saf sudaki çözünürlüğü ortak iyon içeren çözeltisindeki çözünürlüğüne göre daha fazladır.
II. İkinci kapta KOH sulu çözeltisinden gelen OH– iyonları Pb(OH)2 katısının çözünme tepkimesinde dengeyi girenler yönüne kaydırmıştır.
III. Üçüncü kapta HCl sulu çözeltisinden gelen H+ iyonları dengedeki OH– iyonlarının derişimini azaltarak dengeyi çözünme yönünde destekle-
miş, Pb(OH)2 katısının çözünürlüğünü artırmıştır.
sonuçlarından hangileri çıkarılabilir?
3D 4A 5E Çözünürlük Dengesi 317

ÜNİTE
5 YAZILIYA HAZIRLIK
8
endotermiktir
9 ekzotermik sabittir
4a3
eşittir
iyon
X2Y3
5·10–2 değişmez
çözünme-çökelme
azalır
azalır
artar ekzotermiktir
sabittir
1. Çözünürlük dengesinde Kçç bağıntısı yazılırken doygun sulu çö- 7. Kçç = 108·a5 olan bir tuzun formülü X2Y3 olabilir.
zeltideki iyon derişimleri çarpılarak katsayılar derişimlere üs ola-
rak yazılır. 8. Mağaralardaki sarkıt ve dikitler çözünme–çökelme tepkimeleri
sonucunda oluşur.
2. Çözünürlüğü ekzotermik olan suda az çözünen bir katının den-
gedeki çözeltisi ısıtılırsa denge girenler yönüne kayar ve Kçç değe- 9. Fe(OH)3 katısının dengedeki sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta HCl
ri azalır sulu çözeltisi ilave edilirse çözünürlüğü artar .
3. XY tuzu, XZ tuzunun sulu çözeltisi içinde çözündüğünde aynı sıcak- 10. Denge anında çözeltideki iyon derişimleri sabittir .
lıkta saf sudakine göre çözünürlüğü azalır , Kçç değeri değişmez .
11. Denge anında dipteki katı kütlesi sabittir .

4. Denge anında çözünme ve çökelme olaylarının hızları eşittir .
12. Dengedeki çözelti ısıtıldığında katı kütlesi azalıyorsa çözünme

5. X 2Y tuzunun saf sudaki çözünürlüğü a ise aynı sıcaklıkta Kçç de- endotermiktir .
ğeri 4a3 olur.
13. Dengedeki çözelti ısıtıldığında katı kütlesi artıyorsa çözünme

6. t°C’de saf sudaki çözünürlüğü 10 -3 molar olan bir katının 50 litrelik ekzotermiktir .
doymuş çözeltisinde 5 · 10 -2 mol tuz bulunur.

ÜNİTE
4
6
DOĞRU YANLIŞ 7
8
1. 1 litre doymuş çözeltideki çözünen maddenin mol sayısına molar çözünürlük denir. D
9
2. Suda az çözünen iyonik bir katının çözünürlüğü ve formülü biliniyorsa çözünürlük çarpımı hesap-
D
lanabilir.
3. Ortak iyon çözünürlüğü artırır. Y
4. Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık artışı Kçç değerini düşürür. D
5. Fe2(SO4)3 katısının çözünürlük çarpımı Kçç = [Fe3+ ] 2 · 7SO24-@ şeklindedir. D

3
6. Suda az çözünen katının suya verdiği iyonlardan birinin derişimi aynı sıcaklıkta artırıldığında Kçç
Y
değeri de artar.
7. XY2 ( k ) X2( suda

+ -
) + 2 Y( suda ) denklemine göre iyonlaşan XY2 katısının sulu çözeltisinde X
2+
iyonu
D
derişimi 2·10-4 molar olduğuna göre aynı sıcaklıkta Kçç = 32·10-12 dir.
8. Aynı sıcaklıkta Kçç değerleri aynı olan bütün tuzların çözünürlükleri eşittir. Y
9. Çözünürlük çarpımı 32·10-12 olan XY2 doygun sulu çözeltisinin 1 litresinde 2·10-4 mol XY2 çözün-
D
müştür.
10. t°C’de doymuş XY3 sulu çözeltisindeki X3+ iyon derişimi, XY3 tuzunun t°C’deki çözünürlüğüne eşittir. D
11. Az çözünen bir tuzun dengedeki sulu çözeltisine, çözeltideki iyonlardan biri ilave edildiğinde den-
D
ge çökelme yönünde ilerler.
12. t°C’de; I. Zn(OH)2 için Kçç = 1,8 · 10-14, II. Ca(OH)2 için Kçç = 8 · 10-6, III. Mg(OH)2 için Kçç = 1,2 · 10-11 ol-
D
duğuna göre aynı sıcaklıkta saf sudaki çözünürlükleri arasındaki ilişki II > III > I şeklindedir.
13. Aynı sıcaklıkta bulunan XY ve XY2 tuzlarının Kçç değerleri aynı ise doymuş sulu çözeltilerinin aynı
Y
sıcaklıkta iletkenlikleri de aynıdır.
14. PbSO4 tuzu saf suda çözünürken Pb+ ve SO-4 iyonlarına ayrışır. Y
15. Suda saf endotermik ve az çözünen bir tuzun dengedeki sulu çözeltisi soğutulursa denge girenler
D
yönüne kayar.
Çözünürlük Dengesi 319

ÜNİTE
3 1. Aşağıda verilen tuzların Kçç bağıntılarını yazınız.
4
BaCO3 Ag2SO4 PbCrO4 Cr(OH)3
5
6 Kçç = [Ba2+ ] . [CO32- ] Kçç = [Ag+ ]2 . [SO42- ] Kçç = [Pb2+] . [CrO42- ] Kçç = [Cr3+] . [OH -]3
8
2. t°C’de çözünürlüğü 5·10 -3 mol/L olan CaSO4 katısının aynı sıcaklıktaki Kçç değerini hesaplayınız.
9
= 6 Ca
2+ @
· 9 SO C
2+ 2- 2-
CaSO Ca + SO K
4 (k) (suda) 4 (suda) çç 4
-3 -3
= 5 · 10 · 5 · 10
–5·10 -3 5·10 -3 5·10 -3
-6
= 25 · 10
3. Oda koşullarında Kçç değeri 32·10 -6 olan AB2 katısının aynı sıcaklıkta saf sudaki çözünürlüğünü hesaplayınız.
2+ - Kçç = [A 2+] · [B -]2

AB A + 2B
2 (k) (suda) (suda)
32·10 -6 = x · (2x)2 = 4x3
–x +x +2x
8·10 -6 = x3
x = 2·10 -2
4. XY tuzunun t°C’deki Kçç değeri 16·10 -10 dur.
t°C’deki XY tuzunun 25 litrelik doygun sulu çözeltisinde kaç mol XY çözünmüş hâlde bulunur hesaplayınız.
n+ n-
XY X +Y
(k ) (suda) (suda)
-a +a +a 1 litresinde 4·10 -5 mol XY çözülürse
25 litresinde ?
Kçç = [Xn+] · [Y n-]

? = 10 -3 mol çözünür.
-10
16·10 = a·a
a = 4·10 -5

ÜNİTE
5. Oda koşullarında CaF2 tuzunun Kçç değeri 4·10 -12 dir. 2
a) Aynı sıcaklıkta CaF2 tuzunun saf sudaki çözünürlüğünü hesaplayınız. 3

4
Çözünürlüğü a kabul edelim. Kçç = [Ca2+]·[F–]2
2+ - Kçç = a · (2a)2 = 4a3 5
CaF Ca + 2F
2 (k ) (suda) (suda) 3 -12
Kçç = 4a = 4·10
6
–a +a +2a a = 1.10 –4
7
b) Aynı sıcaklıkta CaF2 tuzunun 0,1 M KF sulu çözeltisindeki çözünürlüğünü hesaplayınız. 9
KF $K
+
+F
- Kçç·[Ca2+]·(F–]2
(k ) (suda) (suda)
0,1 0,1 0,1 Kçç = 4 · 10 -12 = a · ^0, 1 + 2 ah2
2+ - -12
CaF Ca + 2F 4 · 10 ihmal
2 (k ) (suda) (suda)
a= edilir
-a +a +2a -2
10
-10
a = 4 · 10
6. 25°C’de doygun sulu çözeltisinde S2- iyonları derişimi 2·10 -27 M olan HgS tuzunun aynı sıcaklıkta 0,01 M Na2S sulu çözeltisindeki çö-
zünürlüğü kaç molardır?
+ 2-
HgS Hg
2+
+S
2- Na S $ 2Na +S
(k) (suda) (suda) 2 (k) (suda) (suda)
–0,01 +0,02 +0,01
2·10 -27 2·10 -27 2+ 2-
HgS Hg +S
(k) (suda) (suda)
Kçç = [Hg2+] · [S2-] = 4·10 -54 –a +a +a
Kçç = [Hg2+]·[S2–]
Kçç = 4·10 -54 = a· ^0, 01 + ah
a = 4·10 -52 ihmal edilir.
7. t°C’deki doygun PbCrO4 sulu çözeltisine ayrı ayrı uygulanan,

I. Sıcaklığı artırma
II. Çözeltiye aynı sıcaklıkta Pb(NO3)2 katısı ilave etme
III. Aynı sıcaklıkta saf su ilave etme
yukarıdaki işlemler sonucunda PbCrO4 tuzunun çözünürlük ve Kçç değerlerindeki değişimi belirtiniz.
I. Çözünme endotermik ise çözünürlük ve Kçç artar, ekzotermik ise azalır.
II. Sıcaklık aynı olduğu için Kçç değişmez, ortak iyon içerdiği için çözünürlük azalır.
III. Çözünürlük de Kçç de değişmez.

ÜNİTE
4
DENEME – 9
5
1. 25
Mn elementinin temel hâl elektron diziliminde manyetik ku- 4.
6 Sıvı Dış basınç (mmHg)
antum sayısı (mℓ) 0 (sıfır) olan elektron sayısı kaçtır?
7 I. 0,5 M CaBr2 çözeltisi 760
A) 10 B) 11 C) 12 D) 13 E) 14
8 II. 0,75 M NaCl çözeltisi 740
9 III. 1,5 M şeker çözeltisi 700
Yukarıda verilen sulu çözeltilerin bulundukları ortamda kay-

namaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
2.
M
A) III > II > I B) I > II > III C) II > III > I
A
Y D) I > III > II E) II > I > III
İ R
5. 2N2O(g) + 3O2(g) $ 4NO2(g) ∆H = –21 kkal
N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) ∆H = + 43 kkal

Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri belirtilen elementlerin
temel hâl elektron dizilimlerindeki son terimler, aşağıdaki or- 2NO2(g) $ N2(g) + 2O2(g) ∆H = –16 kkal
bitallerle eşleştirilirse hangisi açıkta kalır?
olduğuna göre;
A) 1s1 B) 3d1 C) 2p2
4NO(g) $ 2N2O(g) + O2(g)
D) 3p6 E) 3d8
tepkimesinin entalpisi kaç kkal'dir?
A) –33 B) –16 C) +16
3. 0 1 2 3 4 5 6 D) +33 E) 50
T (K) T (K) 6. X$Y ∆H > 0

CH4 gazı SO2 gazı
Y$Z ∆H < 0
Mekanizması yukarıda verilen ekzotermik gaz tepkimesinin

potansiyel enerji (PE) - tepkime koordinatı (TK) grafiği aşa-
Sürtünmesiz
piston ğıdakilerden hangisi gibi olabilir?
Bölme aralıkları eşit olan yukarıdaki sistemde ideal gazlar ara A) PE B) PE C) PE

sındaki sürtünmesiz piston dengededir.
Aynı sıcaklıkta ideal CH4 gazının mol sayısı 2,5 katına çıkar-
tıldığında sürtünmesiz piston hangi bölmede yeniden denge- TK TK TK
ye gelir?
D) PE E) PE
A) 2 B) 3 C) 3 ile 4 arası
D) 4 ile 5 arası E) 5
TK TK

ÜNİTE
DENEME
1
7. Sabit hacimli kapalı bir kapta, 2

10. Çözelti Elektrik iletkenliği Birbirleri ile tepkimeleri
N2(g) + O2(g) m 2NO(g) 3
X Yüksek Z ile tepkime veriyor.
tepkimesi dengede iken sıcaklık artırıldığında;
Y Düşük X ile tepkime veriyor. 4
I. İleri tepkimenin hızı daha çok artar. 5
Z Yüksek Y ile tepkime vermiyor.
II. Denge sabiti büyür.
6
III. Kaptaki N2 gazının mol sayısı azalır. Oda koşullarında hazırlanan X, Y ve Z sulu çözeltilerinden biri
kuvvetli asit, biri zayıf asit, diğeri ise kuvvetli baz çözeltisidir. 7
yukarıda verilen değişimlerden hangileri gerçekleşir?
Buna göre 25°C sıcaklıktaki eşit derişimli X, Y ve Z sulu
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 8
çözeltileri ile ilgili;
D) II ve III E) I, II ve III I. pH değerleri arasındaki ilişki X > Y > Z şeklindedir. 9
II. X ve Y'nin tepkimesi sonucu oluşacak tuzun sulu çözeltisi bazik
özellik gösterir.
III. Üç sulu çözeltide de [H+] . [OH-] = 1.10-14 eşitliği vardır.
– 2– – 2–
8. HSO4 + CO3 ? HCO3 + SO4
HS – + F– ? S2– + HF
+ 11. 2NO2 + Cl2 $ 2NO2Cl
NH4 + H2O ? NH3 + H3O+
Gaz fazında gerçekleşen yukarıdaki tepkimenin mekanizması,
Yukarıda denklemleri verilen oda koşullarında hazırlanmış
1. adım: NO2 + Cl2 $ NO2Cl + Cl (yavaş)
sulu ortamda gerçekleşen tepkimeler ile ilgili;
+
2. adım: NO2 + Cl $ NO2Cl (hızlı)
I. NH4 ve NH3 denge sabitleri çarpımı, Ksu ya eşittir.
–
şeklindedir.
II. HSO4 ve HS – tepkimelerde asit gibi davranır.
– 2–
Buna göre aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?
III. HSO4 ve SO4 birbirinin konjuge (eşlenik) asit - baz çif-
A) Hız bağıntısı r = k . [NO2] . [C l 2 ] şeklindedir.
tidir.
B) Tepkime hızı NO2 ye göre birinci derecedendir.
C) Aynı sıcaklıkta kabın hacmi yarıya indirilirse tepkimenin hızı 4
katına çıkar.
D) Cl ara üründür.
L2
E) Hız sabitinin birimi şeklindedir.
mol2.s
12. Buhar basıncı;

9. Belirli sıcaklıkta doymuş Al(OH)3 sulu çözeltisinde bulunan I. Sıvının saflığı
OH – iyonu derişimi 3.10 –9 mol/L olduğuna göre aynı sıcaklık- II. Sıcaklık
ta Al(OH)3 katısının çözünürlük çarpımı kaçtır?
III. Kabın hacmi
A) 1·10–9 B) 2,7.10–8 C) 2,7.10–35 IV. Kabın şekli
D) 2,7.10–34 E) 1·10–36 yukarıda verilen niceliklerden hangilerine bağlı olarak değişir?
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
D) II, III ve IV E) I ve III

ÜNİTE
4
DENEME – 10
5
1. X
2+
iyonunun 18 elektronu, 20 nötronu vardır. 4. Derişim (mol/L)
6
7 0,3 Yn–
41
I. 20Y atomunun izotopudur.
8 0,2 Xm+
II. Temel hâl elektron dizilimindeki son terim 3p6 dır.
9 40
III. 19K atomunun izotonudur.
yargılarından hangileri doğrudur? 0 Zaman
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III XnYm iyonik katısının saf suda çözünmesi sonucu oluşan doymuş
D) II ve III E) I, II ve III çözeltideki iyonların derişimleri grafikteki gibidir.
Buna göre grafikten yola çıkılarak;
I. Bileşiğin formülü
II. Doymuş XnYm çözeltisinin molar derişimi
2. X : ....................... 3s2
III. Doymuş XnYm çözeltisindeki Yn– iyonlarının mol sayısı
Y : ....................... 3p2
yukarıda verilenlerden hangileri bulunabilir?
Z : ....................... 3d2
A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
Yukarıda temel hâl elektron dizilimlerindeki son terimleri ve-
rilen elementler için aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi
yanlıştır?
A) Y atomunun birinci iyonlaşma enerjisi, X atomunun birinci
iyonlaşma enerjisinden büyüktür.
5. X + O2 $ XO2 ∆H = –125 kkal
B) Y ile Z atomlarının değerlik orbital türleri farklıdır.
Yukarıda denklemi verilen tepkime 11 gram X maddesinin tama-
C) X ve Z elektrik akımını iletir.
mı harcanarak aynı koşullarda gerçekleştirildiğinde 25 kkal enerji
D) X, Y ve Z elementleri aynı periyottadır.
açığa çıktığına göre X maddesinin mol kütlesi kaç gram/mol'dür?
E) X toprak alkali metal, Z geçiş elementidir.
A) 110 B) 55 C) 32 D) 14 E) 12
3. İdeal piston
60 cmHg P cmHg
6. Yanda bir tepkimenin potansiyel
PE
enerji (PE)–tepkime koordinatı (TK)
X gazı X gazı grafiği verilmiştir.
Bu tepkime için;
b
I. Tepkime entalpisi ∆H = c – b dir. c
6 cm 4 cm
II. Aynı koşullarda ileri tepkime,
Şekil - 1 Şekil - 2
geri tepkimeden daha hızlı ger- a
çekleşir.
İdeal X gazının bulunduğu ideal pistonlu kapta şekil-1'de dengede
III. Geri tepkimenin aktifleşme TK
bulunan piston aynı sıcaklıkta itilerek şekil-2'deki konuma getirilip
sabitleniyor. enerjisi (a + b) ye eşittir.
Buna göre şekil–2 deki gaz basıncı (P) kaç cmHg dir?
A) 90 B) 78 C) 62 D) 54 E) 14

ÜNİTE
DENEME
1
7. Sabit hacimli kapalı bir kapta, 10. 0,2 M NaI sulu çözeltisindeki çözünürlüğü 1.10 –7 mol/litre olan 2
PbI2 katısının aynı sıcaklıktaki çözünürlük çarpımı kaçtır?
X(g) + Y(g) m Z(g) 3
tepkimesini sabit sıcaklıkta gerçekleştirmek için üç farklı kaba ay- A) 1.10–3 B) 3.10–7 C) 4.10–9
4
rı ayrı; D) 2.10–14 E) 4.10–21
5
1. kap : X(g) ve Y(g)
2. kap : Y(g) ve Z(g) 6
3. kap : Z(g) 7
maddeleri konularak tepkime başlatılıyor. 8
Buna göre kaplarda denge kurulabilmesi için sabit sıcaklıkta
9
tepkimelerin hangi yöne ilerlemeleri gerekir?
11. 25°C sıcaklıktaki bir sulu çözelti ile ilgili;
1. kap
_______ 2. kap
_______ 3. kap
_______ [H+]
I. = 1 ise çözelti nötrdür.
A) Ürünlere Ürünlere Girenlere
[OH-]
B) Ürünlere Girenlere Girenlere II. [H+] = 1.10 –6 . [OH–] ise çözeltide [H+] = 1.10 –4 tür.
C) Girenlere Ürünlere Ürünlere III. [H+] > 1.10 –7 M ise çözelti baziktir.
D) Girenlere Girenlere Ürünlere yargılarından hangileri doğrudur?
E) Ürünlere Girenlere Ürünlere A) Yalnız l B) Yalnız lll C) l ve ll

D) ll ve lll E) l, ll ve lll
12. Arda, aşağıdaki düzenekte aynı sıcaklıkta M musluğunu açıp ye-

8. Oda koşullarında 4 gram NaOH ile hazırlanan 100 mililitrelik
terli bir süre beklediğinde ideal He gazının kısmi basıncı azalırken,
sulu çözeltinin pH değeri aşağıdakilerden hangisinde doğru
suyun buhar basıncının değişmediğini ve aynı zamanda H2O sıvı-
verilmiştir? (NaOH: 40 g/mol)
sının miktarı azalırken, H2O buhar taneciklerinin sayısının arttığını
tespit ediyor.
A) 0 B) 4 C) 6 D) 8 E) 14
V, T
V, T
He(g) M
H2O(buhar)
Boş
H2O(s)
9. I. KBr
Daha sonra bu olayla ilgili aşağıdaki değerlendirmeleri yapıyor.
II. NH4Br I. Suyun buhar basıncı hacim değişimine bağlıdır.
III. HCOOK II. Toplam gaz basıncı azalır.
Aynı sıcaklıkta hazırlanmış yukarıdaki bileşiklerin sulu III. H2O sıvı tanecikleri ile H2O buhar tanecikleri arasında bir fi-
çözeltilerindeki H+ iyonu derişimleri arasındaki ilişki aşa- ziksel denge kurulmuştur.
ğıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Buna göre Arda’nın yaptığı değerlendirmelerden hangileri
doğrudur?
A) II < I < III B) I = II < III C) III < I < II
D) III < II < I E) III < I = II

ÜNİTE
4
DENEME – 11
5
1. z z z 4. Sabit hacimli kapalı bir kapta bulunan belirli miktardaki ideal X
6
gazının sıcaklığı 0°C'den 273°C'ye yükseltiliyor.
7 y y y
Bu işlemde X gazının;
8 x x x I. Basınç
1s orbitali 2s orbitali 3s orbitali II. Moleküllerinin ortalama hızı
9
X Y Z III. Moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi
niceliklerinden hangileri iki katına çıkar?
Yukarıda X, Y ve Z olarak gösterilen tam dolu s orbitalleri ile
ilgili; A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
I. Elektron yoğunluğu en fazla olan X’tir. D) I ve II E) I, II ve III
II. Enerjisi en fazla olan Z’dir.
III. Elektron bulundurma kapasitesi en fazla olan Y’dir.
5. Buhar basıncı (mmHg)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Şeker X

760
Sıcaklık(°C)
2. 0 100+a 100+3a
X
Molar derişimleri eşit olan şeker ve X katılarının dış basıncın 1 atm
Y
olduğu ortamda sudaki çözeltilerinin buhar basıncı–sıcaklık deği-
Z şimleri yukarıdaki grafikte verilmiştir.
Buna göre;
I. Aynı basınçta X'in sulu çözeltisinin donmaya başlama sıcak-
lığı daha düşüktür.
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve Z elementleri ile
II. X'in sulu çözeltisi iletkendir.
ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
III. X katısı CaCl2 olabilir.
A) Z metaldir. yargılarından hangileri doğrudur?
B) Y elementinin atom numarası 17'dir.
C) X elementinin değerlik elektron sayısı 8'dir.
D) Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan X elementidir.
2 Cu2( suda ) + 2 I( suda ) $ 2 Cu( suda ) + I2 ( k )

E) Atom çapı en küçük olan Z elementidir. 6. I. + - +
II. 2 ClO-( suda ) $ Cl-( suda ) + ClO-2 ( suda )
III. Ce4( suda

+ 2+ 3+ 3+
) + Mn( suda ) $ Ce( suda ) + Mn( suda )
3. Aşağıdakilerden hangisinin standart oluşma entalpisi sıfırdır? Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin hızı, elektrik iletkenli-
ğindeki değişim ile ölçülebilir?
A) O(g) B) Mg(s) C) Hg(s)
D) CO2(g) E) H2(s)

ÜNİTE
DENEME
1
7. Gaz fazında sabit sıcaklıkta 1 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta 10. 25°C sıcaklıkta pH değeri 1 olan 100 mL HNO3 sulu çözeltisine 2
gerçekleşen; aynı sıcaklıkta 9900 mL saf su ilave ediliyor.
3
X 2 + Y2 m 2XY Kc = 0,64 Buna göre;
4
tepkimesinde 0,2 mol X2, 0,2 mol Y2 ve 0,16 mol XY gazları bulun- I. pH değeri 3 olur.
maktadır. II. OH- iyonu derişimi artar. 5
Buna göre; III. Çözünen HNO3’ün mol sayısı azalır. 6
I. Sistem dengede değildir. yargılarından hangileri doğru olur?
7
II. Dengedeki sistemde toplam 0,56 mol gaz bulunur.
III. Dengedeki sistemde XY gazının mol sayısı 0,16'dan büyüktür. 8
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II 11. XY3 iyonik katısının doymuş sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta,
D) II ve III E) Yalnız III suda çözündüğünde X3+ iyonu veren ve suda iyi çözünen bir
katı ekleniyor.
Bu işlemdeki değişimler için;
8. Tanecik sayısı
I. XY3 katısının çözünürlüğü azalır.
II. Çözeltideki X3+ iyonunun molar derişimi artar.
III. Çözeltideki Y- iyonunun molar derişimi azalır.
T1
T2 A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
Kinetik enerji
Ea1 Ea2
D) lI ve III E) I, II ve III
Bir tepkimeye ait tanecik sayısı – kinetik enerji ilişkisini gösteren

grafik yukarıda verilmiştir.
Buna göre;
12. Buhar basıncı (mmHg)
I. T2 sıcaklığındaki tepkime ısıtılırsa Ea değeri değişir.

1
II. Ea değerini Ea yapabilmek için pozitif katalizör kullanılmalıdır. X Y Z
1 2 760 mmHg
III. Sıcaklığın T1 ve aktifleşme enerjisinin Ea olduğu koşullarda
2
tepkime en hızlı gerçekleşir.
Sıcaklık (°C)
48 78 102
9. Zayıf asit olan HX ve HY'nin oda koşularında asitlik sabitleri ara- Normal basınç altında bulunan X, Y ve Z sıvılarının buhar basıncı
sındaki ilişki, KaHX > KaHY şeklindedir. - sıcaklık değişimi grafiği yukarıda verilmiştir.
Buna göre HX ve HY asitlerinin aynı koşullardaki eşit derişim- Buna göre;

li sulu çözeltileri ile ilgili; I. 40°C sıcaklıkta buhar basınçları arasında Z > Y > X ilişkisi
I. HX çözeltisinin pH değeri, HY çözeltisininkinden küçüktür. vardır.
II. HY çözeltisi elektrik akımını daha iyi iletir. II. Aynı sıcaklıkta X sıvısının uçuculuğu Y ve Z sıvılarından fazladır.
III. Eşit hacimli çözeltilerinin tamamen nötralleşmesi için eşit III. Kaynama esnasında buhar basıncı en büyük olan X sıvısıdır.
miktarlarda NaOH katısı gerekir. IV. Tanecikleri arasındaki etkileşimleri en büyük olan Z sıvısıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll
A) I ve III B) II ve IV C) I ve II
D) l ve lll E) l, ll ve lll
D) I, II ve IV E) III ve IV

ÜNİTE
4
DENEME – 12
5
1. 4.
6
X 1s2 2s2 2p6 3s1
Sürtünmesiz
7 piston
V 3V
Y 1s2 2s2 2p6 3s2 4s1 m gram
8 32 gram
O2 gazı O2 gazı
9 2 2 6 2 6 1 5 T
Z 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d T
1. kap 2. kap
Yukarıda elektron dağılımları verilen X, Y ve Z atomlarından
hangileri temel hâlde değildir? Aynı ortamda, sürtünmesiz pistonla kapatılmış 1. kapta 32 gram
2. kapta ise aynı sıcaklıkta m gram ideal O2 gazı bulunmaktadır.
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y
Bu kaplardaki O2 gazları ile ilgili;
I. 2. kaptaki O2 gazı, 1. kaptakinden 64 gram daha fazladır.
II. 1. kaptaki O2 moleküllerinin ortalama hızı, 2. kaptakinden azdır.
III. 2. kaptaki O2 molekül sayısı, 1. kaptakinin 3 katıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? (O: 16)
2. 1. iyonlaşma enerjisi (kj/mol)
L D) II ve III E) I, II ve III
Q
N
K
P 5. 0,5 M AlCl3 sulu çözeltisinin 1 atm basınç altında 101°C sıcaklıkta

M
kaynamaya başladığı belirlenmiştir.
Atom numaras›
Buna göre aynı dış basınçta 101,5°C sıcaklıkta kaynamaya
2. ve 3. periyotta bulunan K, L, M, N, P ve Q elementlerinin 1.
başlayan CaCl2 sulu çözeltisinin derişimi kaç molardır?
iyonlaşma enerjisi – atom numarası ilişkileri yukarıdaki grafikte
verilmiştir.
A) 0,25 B) 0,5 C) 1 D) 1,5 E) 2,0
Atom numaraları ardışık sayılar olan bu elementlerden han-
gisinin elektron ilgisi en büyüktür?
A) K B) P C) M D) N E) L
6. I. Ekzotermik tepkimelerde, ∆Hgiren > ∆Hürün ilişkisi vardır.
II. Endotermik tepkimelerde düşük sıcaklıklarda girenler, ürün-

lerden daha kararlıdır.
III. 25°C sıcaklık, 1 atm basınçta fiziksel hâlini koruyan kararlı

element ve elementel moleküllerin oluşma entalpileri sıfırdır.
3. 300 mL etil alkol ile 260 mL saf suyun eşit sıcaklıkta karıştı-
rılması ile oluşan karışımdaki suyun kütlece yüzde derişimi Yukarıdaki değerlendirmelerden hangileri doğrudur?
kaçtır? (dalkol: 0,8 g/mL, dsu: 1 g/mL)
A) 39 B) 48 C) 50 D) 52 E) 64 D) II ve III E) I, II ve III

ÜNİTE
DENEME
1
7. Gaz fazında belirli bir sıcaklıkta gerçekleşen, 2

9. Sıcaklık (°C) Ksu
CS2 + 3O2 $ CO2 + 2SO2 3
0 0,113.10–14
tepkimesi için;
10 0,292.10–14 4
r1 = CS2 nin harcanma hızı 25 1,008.10 –14
5
r2 = O2 nin harcanma hızı 30 1,468.10–14
6
r3 = CO2 nin oluşma hızı
Yukarıdaki tabloda saf suyun farklı sıcaklıklardaki iyonlaşma sabi- 7
r4 = SO2 nin oluşma hızı
ti (Ksu) değerleri verilmiştir.
8
olduğuna göre harcanma ve oluşma hızları ile ilgili; Buna göre;
T [ CS2] 9
I. r1 = – şeklindedir. I. Suyun iyonlaşma tepkimesi endotermiktir.
Tt
II. r4 = 2r3 ilişkisi vardır. II. Sıcaklık arttıkça suyun iyonlaşma sabiti artar.
III. r1 = r3 ilişkisi vardır. III. Suyun 30°C sıcaklıktaki iyonlaşma yüzdesi, 25°C sıcaklıktakin-
den daha fazladır.
8. Sabit hacimli bir kapta TK'de dengede olan,
A(g) + B(g) E AB(g) ∆H > 0
tepkimesine üç farklı etki yapılıyor.

Derişim
I. Aynı s›cakl›kta A gaz› B

eklemek; AB 10. Derişim (mol/litre)
Zaman
Derişim 2.10–3 Yn–
A 1.10–3 Xm+
II. Aynı s›cakl›kta kaptan bir B
miktar B gaz› çekmek;
AB
0 Zaman
Zaman
Derişim XnYm iyonik katısının üzerine yeterli miktarda saf su eklendiğinde

A
oluşan doymuş çözeltideki iyonların derişimlerinin zamanla deği-
şimi yukarıdaki grafikte verilmiştir.
B
III. Aynı s›cakl›kta kab›n
hacmini küçültmek; AB Buna göre;
I. Bileşiğin formülü XY2 şeklindedir.
Zaman
II. İyonik katının bu sıcaklıkta saf sudaki çözünürlüğü 1.10 –3 mol/litredir.
Bu etkiler sonucunda oluşan derişim – zaman değişimini III. Bu sıcaklıkta XnYm katısının çözünürlük çarpımı 4.10 –9 dur.
gösteren yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III D) lI ve III E) I, II ve III

ÜNİTE
4
DENEME – 13
5
1. 5
X : 4. P (atm)
6
9Y :
7 X
12
Z:
8 Yukarıda elektron dizilimi verilen tanecikler ile ilgili aşağıda- Y
9 kilerden hangisi yanlıştır?
A) X atomunun K katmanında 2 elektron bulunur.

B) Z taneciğinin temel hâlde yarı dolu orbitali yoktur.
T (K)
C) X ve Z taneciklerinin temel enerji seviyesi sayıları eşittir.
X ve Y ideal gazlarının basınç (P) – mutlak sıcaklık (T) değişimine
D) Y atomu küresel simetri özelliği göstermez.
ait grafik yukarıda verilmiştir.
E) Z taneciği uyarılmıştır.
Bu gazlar ile ilgili;
I. Sıcaklıkları aynı ise mol sayıları arasındaki ilişki nX > nY şeklin-

dedir.
2. II. Basınçları aynı ise moleküllerinin ortalama hızı arasındaki iliş-
İyonlaşma enerjileri (kkal/mol) ki, jY > jX şeklindedir.
Element İE1 İE2 İE3 III. Sıcaklıkları aynı ise özkütleleri dX > dY şeklindedir.

X 240 450 700
Y 118 1091 1652
Z 176 346 1848
3. periyot baş grup elementi olan X, Y ve Z elementleri ile ilgili;

I. Y, alkali metal, Z, toprak alkali metaldir.
II. X, III A grubu elementidir.
III. Elektron verme eğilimleri arasındaki ilişki Y > Z > X şeklindedir.
5. Suda az çözünen Cd3(PO4)2 iyonik katısının çözünürlük çar-

pımı bağıntısı aşağıdakilerden hangisidir?
3. X 2(g) + Y2(g) m 2XY(g) A) Kçç = [ Cd2+] · [ PO34-]
1 litrelik kapalı bir kaba 2 mol X2 ve 2 mol Y2 gazları konularak tep- B) Kçç = [ Cd3+] 2· [ PO24-] 3
kime başlatılıyor. Denge kurulduğunda X 2 gazının % 50 sinin har-
candığı saptanıyor. C) Kçç = [ Cd2+] 3· [ PO34-] 2
Tepkime dengede iken kaba 2 mol XY gazı eklendiğinde aynı sı- D) Kçç = [ Cd2+] 2· [ PO34-] 3
caklıkta kurulan yeni dengede kapta kaç mol XY gazı bulunur?
[ PO34-] 2
E) Kçç =
A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 [ Cd2+] 3

ÜNİTE
DENEME
1
6. Potansiyel enerji (kj/mol) 9. 2

pH
2XY2(g)
3
13
4
7
DH = +a kkal 5
X2Y4(g)
6
Tepkime
koordinatı Eklenen HCI
0 200 çözeltisinin 7
Yukarıdaki grafikte, hacmi (mL)
8
Ca(OH)2 sulu çözeltisinin 0,4 M HCI sulu çözeltisi ile oda koşulla-
X 2Y4(g) $ 2XY2(g)
rındaki titrasyon eğrisi grafikte verilmiştir. 9
tepkimesinin potansiyel enerji-tepkime koordinatı değişimi ve-
Buna göre;
rilmiştir.
Buna göre; I. Ca(OH)2 çözeltisinin başlangıç derişimi 0,05 molardır.
II. Ca(OH)2 çözeltisinin başlangıç hacmi 800 mililitredir.
I. Minimum enerjili olma eğilimi girenlere doğrudur.
II. Maksimum düzensizlik eğilimi ürünlere doğrudur. III. Ca(OH)2 çözeltisine 200 mL HCI çözeltisi ilave edildiğinde el-
de edilen çözelti elektriği iletmez.
III. Normal koşullarda (NK) 11,2 litre X 2Y4 gazının tamamının har
canması için en az a/2 kkal enerji gerekir. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
7. Suda çözünmesi ekzotermik olan iyonik X katısının,

1. 20°C sıcaklıkta doymuş sulu çözeltisi
10. A(g) + B(g) + 2C(g) $ 2D(g) + F(g)
2. 60°C sıcaklıkta doymuş sulu çözeltisi
tepkimesinin hızını belirlemek için aşağıdaki deneylerdeki veriler
hazırlanıyor.
elde edilmiştir.
Dibinde katısı olmayan bu iki çözelti için;
I. Sıcaklıkları 40°C'ye getirildiğinde iletkenlikleri arasındaki iliş- [A] [B] [C] Hız
ki 1 > 2 dir. Deney (mol/L) (mol/L) (mol/L) (mol/L.s)
II. 1 atm basınç altında kaynama sıcaklığında buhar basınçları
arasındaki ilişki, 1 = 2 şeklindedir. 1 0,05 0,02 0,04 2.10–3
III. 1 atm basınç altında donmaya başlama sıcaklıkları arasındaki
2 0,15 0,02 0,08 24.10–3
ilişki, 2 > 1 şeklindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? 3 0,05 0,04 0,12 18.10–3
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III 4 0,10 0,01 0,12 36.10–3

Buna göre aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Tepkime mekanizmalıdır.
B) Hız bağıntısı, r = k . [A] . [C]2 şeklindedir.
8. 23 gram etil alkol (C2H5OH) ve 9 gram saf sudan oluşan çözel- C) Hız sabiti k'nin sayısal değeri 0,25'tir.
tinin 20°C sıcaklıktaki buhar basıncı kaç mmHg'dir? D) Aynı sıcaklıkta kabın hacmi iki katına çıkarılırsa, tepkime hızı
(20°C'de etil alkol ve suyun buhar basınçları sırasıyla 44 ve 18 mmHg, 1/ 8 katına iner.
C2H5OH: 46, H2O: 18) E) Sabit hacim ve sıcaklıkta B gazının kısmi basıncının artırılma-
sı tepkime hızını değiştirmez.
A) 62 B) 32 C) 31 D) 24 E) 14

ÜNİTE
4
DENEME – 14
5
1. X3– iyonunun 10 elektronu 7 nötronu bulunmaktadır. 4. Ca2+ iyonu içeren aşağıdaki sulu çözeltilerden hangisi en
6
X elementi için; derişiktir?
7
I. Periyodik cetvelin VIII A grubundadır. A) 2 ng / ton B) 10 mg / L C) 0,02 g/L
8 II. Kütle numarası 14'tür. D) 100 ppm E) 1 ng / L
III. Mg elementi ile Mg3X 2 iyonik bileşiğini oluşturur.
9 12

5.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Bağ türü Bağ enerjisi (kj/mol)
D) II ve III E) I, II ve III C—H 415
C O 745
O—H 460
2. Atom numarası 14 olan X elementinin temel hâlde en yüksek
O O 500
enerjili elektronlarından birinin dört kuantum sayısı aşağıda-
kilerden hangisi olabilir? C C 620
n ℓ mℓ ms
1 Yukarıda verilen tabloya göre gaz fazında gerçekleşen,
A) 3 0 0 -
2 H H
C C + 2O O $ 2O C O + 2O
B) 3 1 -1 0
H H H H
1
C) 2 1 +1 + tepkimesiyle ilgili;
2
1 I. Tepkime entalpisi (∆H) -1540 kj’dir.
D) 3 1 -1 -
2 II. C O bağı, C — H bağından daha sağlamdır.
1
E) 3 0 -1 + III. Tepkimede kırılan bağların toplam enerjisi, oluşan bağların
2 toplam enerjisinden daha fazladır.
D) Yalnız II E) I ve III
3. Bir gerçek gaz olan X, aşağıda verilen koşulların hangi- 6. Hız denklemi, r = k . [NO]2 . [H2] şeklinde olan,
sinde ideal gaza en yakın davranır? 2NO(g) + 2H2(g) $ N2(g) + 2H2O(g)

Basınç
_____ Mutlak sıcaklık
____________ reaksiyonu ile ilgili;
A) 3P ; 3T I. Aynı sıcaklıkta kap hacmi yarıya indirilirse tepkimenin hızı 8
katına çıkar.
P
B) ; 3T II. Tepkime NO'ya göre 2. derecedendir.
3
P T III. Tepkime mekanizmalıdır.
C) ;
3 3 yargılarından hangileri doğrudur?
D) P ; 3T
A) Yalnız l B) l ve ll C) l ve lll
T
E) 3P ;
3 D) ll ve lll E) l, ll ve lll

ÜNİTE
DENEME
1
7. Sabit hacimli bir kaba C katısı ve CO2 gazı konularak, 11. XY katısı saf suda çözünürken çözeltinin sıcaklığında artma göz- 2
C(k) + CO2(g) E 2CO(g) leniyor.
3
tepkimesi başlatılıyor. XY katısının tamamı saf suda çözülerek hazırlanan doymuş
4
çözeltiye aşağıdaki işlemler uygulandığında, X+ iyonu deri-
Dengeye ulaşan tepkimeyle ilgili çizilen aşağıdaki grafikler-
şimi ve çözünürlük çarpımı (Kçç) değerinin değişimi ile ilgili 5
den hangileri doğrudur?
aşağıdakilerden hangileri doğrudur?
6
C'nin mol say›s› CO2'nin derişimi CO'nun k›smi bas›nc›
+
[X ] Kçç
7
I. Sıcaklığı artırma Artar Artar
8
II. Ortama aynı sıcaklıkta XOH Artar Değişmez 9
0 Zaman 0 Zaman 0 Zaman katısı ekleme
I II III
III. Sıcaklığı Artar Artar
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
8. 60 gram CH3COOH asitini tamamen nötrleştirmek için gerekli

olan Ca(OH)2 ile, 40 gram NaOH'yi tamamen nötrleştirmek için
gerekli olan H2SO4 sulu çözeltileri tam verimle tepkimeye gir- 12. CS2(g) + 3O2(g) m 2SO2(g) + CO2(g)
diğinde oluşan tuz kaç moldür? (H: 1, C: 12, O: 16, Na: 23) Yukarıda denklemi verilen denge tepkimesi ile ilgili;
I. Homojen ve kimyasal dengedir.
A) 0,25 B) 0,50 C) 1,00 D) 1,50 E) 2,00
II. Denge anında CS2 gazının harcanma hızı, CO2 gazının oluş-
ma hızına eşittir.
III. Denge sabitleri arasındaki ilişkiyi veren formülde ∆n = 1’dir.
[ SO2] 2. [ CO2]
IV. Derişimler türünden denge bağıntısı, Kc = şek-
9. t°C sıcaklıkta 15 gram XY2 katısı 10 litre saf suya karıştırılıyor. [ CS2] . [ O2] 3
lindedir.
XY2 maddesinin bu sıcaklıktaki çözünürlük çarpımı Kçç = 4.10 –6 yargılarından hangileri doğrudur?
olduğuna göre XY2 katısının kaç gramı çözünmeden kalır? (XY2: 74)
A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve IV
A) 14,98 B) 14,8 C) 7,6 D) 7,4 E) 0,02
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
10. H2SO4 + H2O m HSO4– + H3O+

Denklemi verilen tepkimede maddelerin özellikleri ile ilgili bil-
giler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 13. Tek basamakta sabit sıcaklıkta gerçekleşen
H2SO4 H 2O HSO4– H3O + X(k) + 2Y(g) $ XY2(g)

–––––––– –––––––– –––––––– –––––––– L
tepkimesinin hız sabiti 0,6 'dir.
A) Asidik Asidik Bazik Bazik mol.s
B) Asidik Bazik Bazik Asidik Buna göre tepkime hızının 5,4 . 10 –2 M/s olduğu anda Y gazı-
C) Bazik Asidik Asidik Bazik nın derişimi kaç molardır?
D) Bazik Bazik Asidik Asidik
A) 0,10 B) 0,15 C) 0,30 D) 0,40 E) 0,50
E) Asidik Bazik Asidik Bazik

ÜNİTE
4
DENEME – 15
5
1. X, Y ve Z elementlerinin atom numaraları verilen sırada ardışık 4. Yoğunluğu 1,25 g/mL olan 0,5 M 300 mL NaOH sulu çözeltisi-
6 sayılardır. nin kütlece yüzde derişimi kaçtır? (NaOH: 40)
7 Buna göre;
A) 1,2 B) 1,5 C) 1,6 D) 1,8 E) 2
8 I. X atomunun atom numarası 11 ise 1. iyonlaşma enerjileri
arasındaki ilişki Y > Z > X şeklindedir.
9 II. Z soygaz ise Y, halojendir.
III. Z atomunun atom numarası 12 ise atomlarının değerlik elekt-
ron sayıları X > Z > Y şeklindedir.
5. • X(g) + Y(g) m Z(g) K1
• M(g) + Y(g) m T(g) K2
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III • T(g) + X(g) m A(g) + B(g) K3
Yukarıdaki tepkimelerin derişimler cinsinden denge sabitleri kar-

şılarında verilmiştir.
2. Aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?
K2 . K3
A) 2. enerji seviyesinde f orbitali bulunmaz. Buna göre derişimler cinsinden denge sabiti, K = olan
K1
B) n = 3 enerji seviyesinde 3 çeşit orbital bulunur. tepkimenin denklemi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
C) 3s orbitalinin enerjisi, 4s orbitalinin enerjisinden yüksektir. A) 2X(g) + 2Y(g) $ A(g) + B(g)

D) n = 3 , ℓ = 1 ve mℓ = -1 değerlerine sahip 2 elektronu bulu- B) T(g) + 2X(g) $ Y(g) + A(g) + B(g)
nan atomun çekirdek yükü en az 16’dır.
C) M(g) + X(g) + Z(g) $ A(g) + B(g)
E) Aynı enerji seviyesinde eş enerjili beş tane d orbitali bulunur.
D) M(g) + 2Z(g) $ X(g) + T(g)
E) M(g) + Z(g) $ A(g) + B(g)
3. Sıcaklığı 27°C olan bir miktar ideal gaz şekil-1'deki gibi bir mik-
tar Hg (cıva) ile cam tüpte sıkıştırılmış iken, aynı ortamda tüp şe-
kil-2'deki konuma getirilmektedir.
6. [NOBr] (mol/L)
8
Hg(s) X(g)
2 cm
48 cm 5
2
X(g)
34 cm 2 cm 1
Hg (s) Zaman (s)
0 10 20 30 40
Şekil - 1 Şekil - 2 2NO(s) + Br2(g) $ 2NOBr(g)
tepkimesine göre NOBr gazının derişiminin zamanla değişimi

Şekil-2'deki konumda iken sıcaklığı 127 °C olduğuna göre bu grafikteki gibidir.
işlemin yapıldığı ortamda açık hava basıncı kaç cm Hg dir?
İlk 20 saniyede Br2 gazının harcanma hızı kaç mol/L . s'dir?
A) 68 B) 70 C) 72 D) 74 E) 76
A) 0,1 B) 0,05 C) 0,25 D) 0,5 E) 0,01

ÜNİTE
DENEME
1
7. • 2CO(g) E C(k) + CO2(g) Kp = 2 10. I. HCIO II. HBrO III. HIO 2

• CO(g) + Cl2(g) E COCl2(g) Kp = 4 Yukarıda eşit hacim ve derişimde verilen asitler ile ilgili, 3
tepkimelerine ait Kp değerleri verilmiştir. I. Asitlik kuvvetleri arasındaki ilişki HCIO > HBrO > HIO şeklin
dedir. 4
Buna göre aynı sıcaklıkta
II. Aynı koşullarda HBrO sulu çözeltisinin pH değeri, HCIO sulu 5
C(k) + CO2(g) + 2Cl2(g) E 2COCl2(g)
çözeltisininkinden daha küçüktür.
tepkimesinin kısmi basınçlar türünden denge sabiti (Kp) kaç- III. Aynı koşullarda asitllik sabiti (Ka) değeri en küçük olan HIO dur.
6
tır?
yargılarından hangileri yanlıştır? (17Cl, 35Br, 53I) 7
1 1
A) B) C) 4 D) 8 E) 16
8 4 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 8
8. Bir HA asidinin 25°C sıcaklıkta 0,01 molarlık sulu çözeltisinde 11. 2NO(g) + Br2(g) $ 2NOBr(g)
pOH = 9'dur.
tepkimesi iki basamakta gerçekleşmektedir.
Buna göre HA asidi için;
Bu tepkimenin hızlı basamağı
I. Asitlik sabiti Ka = 1.10 –16 dır.
NO(g) + NOBr2(g) $ 2NOBr(g)
II. İyonlaşma yüzdesi 0,1'dir.
şeklinde olduğuna göre tepkime hızının birimi mol / L·s ola-
III. Aynı sıcaklıkta saf su eklenirse iyonlaşma yüzdesi artar ve
rak alındığında hız sabitinin birimi aşağıdakilerden hangisin-
pOH değeri küçülür.
de doğru verilmiştir?
L2 mol L3
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) B) C)
mol2· s L·s mol3· s
D) II ve III E) I, II ve III mol2 L
D) E)
L2· s mol · s
9. AgCl(k) m Ag+(suda) + Cl-(suda)

12. 500 gram CaCO3 katısı,
Katısıyla dengede bulunan yukarıdaki tepkimeye aynı sıcaklıkta
KCl iyonik katısı eklenip çözülüyor. CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)
Sistem yeniden başlangıç sıcaklığında dengeye geldiğinde ilk tepkimesine göre tamamen ayrıştırılıyor.
denge durumuna göre;
CaCO3 katısı, CaO katısı ve CO2 gazının standart molar oluşum
I. Ag+ iyonunun derişimi azalır. ısıları sırasıyla -1210, -635 ve -395 kj/mol olarak bilinmektedir.
II. Cl– iyonunun derişimi artar.
Buna göre tepkimenin gerçekleşmesi için gereken enerji kaç
III. AgCl katısının miktarı artar. kj'dir? (C: 12, O: 16, Ca: 40)
A) 900 B) 720 C) 450
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) 180 E) 90

CEVAP ANAHTARI
CEVAP ANAHTARI
Uygulama (Sayfa 33)

Modern Atom Teorisi
D. 1. a = d b=e=f
c, manyetik kuantum sayısı (mℓ) açıkta kalır.
Uygulama (Sayfa 30) 6C 1s2 2s2 2p2
PS PS P P
A. 1. yörünge 5. açısal momentum 9. spin kuantum —
.
—
.
— — —
. . .
kuantum sayısı, ℓ sayısı mℓ & 0 0 -1 0 +1 değerlerini alır.
2. orbital 6. manyetik kuantum 10. ms = -1/2,
2.
sayısı, mℓ ms = +1/2
3. kuantum 7. -ℓ ile +ℓ En fazla 2 elektron alabilir.
4. baş kuantum sa- 8. mℓ = 2ℓ + 1

yısı
1. enerji düzeyinden s orbitalleri ℓ değeri 0 ’dır.
Uygulama (Sayfa 31) itibaren tüm enerji
küreseldir.
düzeylerinde yer alır.
B. 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. Y 6. D 7. D 8. D
Baş kuantum sayısı arttıkça orbitalin
9. Y 10. D 11. D 12. Y 13. D 14. D 15. Y büyüklüğü ve enerjisi artar .
Uygulama (Sayfa 32)

p orbitali çekirdeğin iki tarafında zıt yönelmiş
C. 1. 2. iki ayrı loptan oluşan elektron bulutudur.
Orbital türü ℓ mℓ (–ℓ ... 0 ... +ℓ)
s 0 0
ℓ değeri mℓ değerleri -1, En fazla 6
p 1 -1, 0, +1 1 ’dir. elektron alabilir.
0, +1 ’dir.
MİRAY YAYINLARI
d 2 -2, -1, 0, +1, +2

Aynı enerji değerine karşılık 2. enerji düzeyinden itibaren bütün
f 3 -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3 gelen 3 tane orbitali üst enerji düzeylerinde bulunur.
3. 4f > 4p > 3d > 3p > 3s bulunur.
4. n = 3 mℓ = -2 , -1 , 0 , +1 , +2
5. Periyodik Sistem
Orbital Toplam orbital Maksimum elektron
türleri sayısı (n2) sayısı (2n2) Uygulama (Sayfa 66)
s 1 2 A. 1. Hund kuralı 5. küresel simetri 9. 21
s, p 4 8 2. Pauli ilkesi 6. 3, 2 10. 3d10
3. 4f 7. 7
s, p, d 9 18
4. 3d 8. 4, 5B
s, p, d, f 16 32
Uygulama (Sayfa 67)
6. X & m  = -1 olduğuna göre B. 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. D 6. Y 7. D 8. Y
 = 1, 2, 3 olabilir. 9. D 10. D 11. D 12. Y 13. D 14. Y 15. D
 = 1 ise p orbitali Uygulama (Sayfa 68-69)

 = 2 ise d orbitali C. 1. a. Aynı elementin iki atomu kovalent bağ ile bağlandığında iki
atom çekirdeği arasındaki mesafenin yarısıdır.
 = 3 ise f orbitali
Y & m  = -1 ve +2 değerlerini alabildiğine göre; b. İyonik bağlı bir bileşikteki her bir iyonun yarıçapıdır. Çekir-
dekler arasındaki uzaklık katyon ve anyon arasında uygun
 = 2, 3 olabilir.
şekilde paylaştırılarak ayrı ayrı hesaplanır.
 = 2 ise d orbitali
c. Aralarında zayıf etkileşim bulunan iki atomun birbirine en ya-
 = 3 ise f orbitalidir.
kın olduğu anda çekirdekleri arasındaki mesafenin yarısıdır.
Z & m  = -3 değerini alabildiğine göre;
d. Atom çekirdeğinden en dış katmana kadar olan uzaklıktır.
 = 3 olabilir.
 = 3 f orbitalidir. 2. a. Cl- > Cl > Cl7+ b. Cl- > Ar > K+
336 Cevap Anahtarı

CEVAP ANAHTARI
3. Aynı periyotta bulunan elementlerin 1. iyonlaşma enerjileri arasın- 2. 20Ca: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2
daki ilişki, grup numaralarına göre 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A 4. periyot 2A grubu
< 7A < 8A şeklindedir.
27Co: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d7
11
Na 3. periyot 1A grubu
4. periyot 8B grubu (2. sütun)
2 8 1
33As: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p3
12Mg 3. periyot 2A grubu
4. periyot 5A grubu
2 8 2
3. a. 2+, b. 2+, c. 6+, d. 4+, e. 1–, f. 1–, g. 7+, h. 5+
13Al 3. periyot 3A grubu
2 8 3 4. X’in proton sayısı = X + 4 · 8 + 1 = 50
X = 17
14
Si 3. periyot 4A grubu
Xn iyonunun yükseltgenme basamağı = n + 4 · (-2) = -1
2 8 4
1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, Si > Mg > Al > Na şek- n = 7+
lindedir. elektron dizilimi 17X7+ 2 2 6
10: 1s 2s 2p şeklindedir.
4. Bir atomun sahip olduğu elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi Uygulama (Sayfa 71)
değeri vardır. Cevap: 17
E 1. Elektron ilgisi, 2. Halojenler, 3. Asidikoksit,
5. a. Bir atomun elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi değeri
vardır. 4. Kalkojenler, 5. Alkalimetaller, 6. Grup, 7. Periyot,
Atomun 4 tane iyonlaşma enerji değeri varsa 4 elektronu 8. Flor, 9. Kovalent yarıçap, 10. Helyum
vardır.
Nötr hâldeki elektron sayısı, atom numarasına eşittir. Bu ne-
denle bu atomun atom numarası 4'tür. Gazlar
b. 4X
2. periyot 2A grubu
2 2 Uygulama (Sayfa 112)
c. 4X:
1s2 2s2 1s $ n = 1, ℓ = 0, mℓ = 0 A. 1. ideal gazlar 6. faz diyagramı 11. soğutucu akış-
kanlar
2s $ n = 2, ℓ = 0, mℓ = 0
2. kinetik teori 7. kritik sıcaklık 12. eşit sayıda
6. Elektron ilgisi en yüksek olan element 7A grubunda bulunan 17Cl ele-
mentidir. 3. Brown hareketi 8. buhar 13. 22,4
Cl: 1s2 2s2
17
2p6 3s2 3p5
& 0 0 1 0 1
4. difüzyon 9. kısmi basınç 14. Buhar basıncı
m & 0 0 -1,0,+1 0 -1,0, +1 5. efüzyon 10. Joule Thomson olayı 15. küçükse
1s2 2s2 2p6 3s2 3p5
. . . . . Uygulama (Sayfa 113)
m = 0 m = 0 m = 0 m = 0 m = 0
. . . . . B. 1. Y 2. D 3. Y 4. D 5. D 6. D 7. Y 8. D
2e- 2e- 2e- 2e- 2e- " en fazla dediği için tam
dolu olan orbitallerinden 9. D 10. Y 11. D 12. D 13. Y 14. D 15. Y
biri m = 0 kabul edilir. Uygulama (Sayfa 114)
7. Aynı periyotta sağa ve aynı grupta yukarıya C. 1. a) 3 atm = 228 cmHg e) 100 mL = 100 cm3
Atom yarıçapı azalır. doğru gidildikçe genellikle, 1. iyonlaşma
b) 175 mmHg = 175 Torr f) 1 dm3 = 1 L
enerjisi, elektron ilgisi, elektronegatiflik,
ametalik özellik, oksitlerin asit karakteri artar. c) 1520 mmHg = 2 atm g) 5 L = 5000 mL
8. F, Cl, Br ve I elementlerinin çapının arttığı yönde, hidrojenli bile- d) 76 Torr = 0,1 atm h) 1 m3 = 1000 L
şiklerinin asitlik kuvvetleri artar. Bu nedenle asitlik kuvvetleri ara- 2. a noktasında : P1 · V1 = P2 · V2 & 2 · 2 = P2 · 1 & P2 = 4 atm
sındaki ilişki, HI > HBr > HCl > HF şeklindedir. c noktasında : P1 · V1 = P2 · V2 & 2 · 2 = P2 · 3 & P2 = 4/3 atm
Uygulama (Sayfa 70) d noktasında : P1 · V1 = P2 · V2 & 2 · 2 = P2 · 4 & P2 = 1 atm
D 1. II 3. T(K) = t(°C) + 273 & 273°C + 273 = 546 K

V T
a noktasında : 1 1 1 546
= & = & T = 273 K
V T 1 T 2
2 2 2
Ca Co As 2
I V T
c noktasında : 1 1 1 546
= & = & T = 819 K
V T 3 T 2
2 2 2
2
V T
1 1 1 546
d noktasında : = & = & T = 1092 K
V T 2 T 2
2 2 2
I. azalır, azalır, artar, artar, azalır II. artar, artar, azalır, azalır, artar.
Cevap Anahtarı 337

CEVAP ANAHTARI
4. T1 P1
1 atm = 76 cmHg = 760 Torr
=
T2 P2 Sıvı Çözeltiler
2 T K’de 2 atm $ T = 1 P2 = 2 atm
2 T P2 Uygulama (Sayfa 154)
3 T K’de 228 cmHg $ T = 3 T P2 = 228 cmHg A. 1. dipol – dipol 6. düşürüldüğünde 11. 1/16
76 P2
5 2. polar, apolar, polar 7. 300 12. 42
T K’de 1900 mmHg $ T = 5 / 2 T P2 = 1900 mmHg
2 760 P2
3. molalite 8. yarıya iner 13. 100 + 4a
T 4T
4 T K’de 3040 Torr $ = P = 3040 Torr
760 P2 2 4. 0,2 9. 140, 360 14. çözünürlük
5. a. n1 = 0,1 n2 = 0,1 + 0,1 = 0,2 5. çözünen 10. 42 15. 160, 400

V n 0, 1
1 1 1
= & = & V = 2L Uygulama (Sayfa 155)
V n V 0, 2 2
2 2 2
V T B. 1. D 2. D 3. D 4. D 5. Y 6. D 7. D 8. Y
b. 1 1 1 T
= & = & V = 2L
V T V 2T 2 9. D 10. D 11. Y 12. D 13. Y 14. D 15. Y
2 2 2
V n
1 1 1 1 0, 1 Uygulama (Sayfa 156)
c. n
Ne
= = 0, 05 mol & =
n
& = & V = 0, 5 L
2
20 V 2
V 0, 05
2 2 m
C. 1. V = 200 mL = 0,2 L n=
n = 0, 1 - 0, 05 M
2 n
KOH A
= 0, 05 mol Ne gaz› kal›r M=
V m
0, 2 =
2, 4 n 56
d. n= = 0, 6 mol He ilave edilmek istenmiştir. KOH
4 1= m = 11, 2 gram
0, 2
V n 0, 1
1 1 1 11,2 gram KOH saf suda çözüle-
= & = & V = 7 L olmalı . n
KOH
= 0, 2 mol
V n V 0, 7 2 rek hacim 200 mL’ye tamamlanır.
2 2 2
Balon en fazla 6L’ye kadar esneyebileceği için 0,5 molden

2. M1·V1 = M2·V2, 2 · 400 = M2 · 1600, M2 = 0,5 M
fazla gaz ilave edildiğinde patlar. 3. (M1V1) + (M2V2) = MsonVson, (0,2·400) + (0,4 · 600) = Mson·1000
6. P · V P ·V 1· V P ·2V Mson = 0,32 M
1 1 2 2 2 1
= & = & P = = 0, 5 atm olur.
n ·T n ·T 2 2
1 1 2 2 1· 546 2 · 273 m n
4. n = ç özünen
MgSO M Molalite (m) =
7. I. Kap a) Artar, b) Değişmez, c) Artar, d) Artar, e) Artar, f) Değişmez. 4
A kg
çözücü
II. Kap a) Değişmez, b) Azalır, c) Artar, d) Değişmez, e) Azalır, 24
n = 0, 2
MgSO 120 =
f) Değişmez. 4
2
n = 0, 2 mol = 0, 1 molal
8. a) değişmez, b) azalır, c) değişmez, d) artar, e) azalır MgSO
4
m = 2000 gram = 2 kg
9. Suyun buhar basıncı aynı Son durum için; ç özücü
sıcaklıktaki hacim değişi- Pson = P0 5. n m n

çözünen
=
minden etkilenmez. PNe + PH = P0 NaOH M Molalite (m) =
2O A kg
I. kaptaki ilk durum için; çözücü
PNe + 0, 2 = 1 8
PNe = PT - PH n= 0, 2
2O PNe = 0, 8 atm 40 2=
= 1, 6 - 0, 2 (P1 · V1) + (P2 · V2) = Pson · Vson kg
n = 0, 2 mol çözücü
= 1, 4 atm (1,4 · 1) + (1 · 1) = 0,8 · Vson
kg = 0, 1
2, 4 çözücü
V = = 3L Çözücü kütlesi = 0,1 kg = 100
son 0, 8
gram
Piston R noktasında dengede durur.
9. a) X: Katı, Y: Sıvı, Z: Buhar, T: Gaz, b) t5 °C, c) t5 °C, d) Düşürür, 6. 100 gram çözeltide 40 g tuz
e) Yükseltir, f) P2 - t2 g) Buhar hâldeki madde sıvılaşır yani 250 gram çözeltide x
yoğunlaşma olayı gerçekleşir. Tanecikler arası çekim kuvvet-
x = 100 gram tuz kullanılmalıdır.
leri artar. h) Süblimleşme olayı gerçekleşir. ı) Düşer.
7. mçözelti = mçözünen + mçözücü 600 gram çözeltide 120
mçözelti = 120 + 480 100 gram çözeltide x
mçözelti = 600 gram
x = 20 $ %20
338 Cevap Anahtarı

CEVAP ANAHTARI
8. 100 gram çözeltide 25 gram şeker 75 gram su bulunur. 20 g tuz çöktüğüne göre 24 - 20 = 4 g M tuzu çözünmüş hâl-
25 g şeker 75 g suda çözünürse de bulunur.
45 g şeker x 40 g suda 4gM
100 g suda x
x = 135 gram saf suda çözülmelidir.
x = 10 gram M çözünür.
9. (%1 · m1) + (%2 · m2) = %son · mson
çözünürlüğün 10 olduğu sıcaklık 15°C’dir.
20 · 200 + 40 · 300 = %son · 500
%son = 32
10. % · d · 10 4 · 1, 2 · 10
M=
M
, M=
40
, M = 1, 2 molar Kimyasal Tepkimelerde Enerji
A
11. % · d · 10 M1 · V1 = M2·V2 Uygulama (Sayfa 184)

M=
M
A 14 · 100 = M2 · 1000 A. 1. oluşum entalpisi 6. ekzotermik 11. sıfır
56 · 1, 4 · 10
M= M2 = 1,4 molar olur. 2. veren, negatif a 12. girenler
56 7. +
2
M = 14 mol/L 3. ürünler 8. değiştirmez 13. ürünler
12. çözünenin kütlesi 6
ppm = · 10 4. artar 9. Hess yasası 14. artar
çözeltinin kütlesi
çözünenin kütlesi 5. artar 10. pozitif 15. ekzotermik
6
ppm = 1, 2 = · 10
600 Uygulama (Sayfa 185)
-4
m = 7, 2 · 10 gram Hg 2+ B. 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. D 6. Y 7. D 8. D
ç özünen
13. P = X · P 0 0 PT = PA + PB 9. Y 10. D 11. D 12. Y 13. D 14. D 15. Y
A A A P = X ·P
B B B
0, 8 PT = 40 + 280
Uygulama (Sayfa 186)
0, 2 P = · 350
P = · 200 B 0, 2 + 0, 8
A 0, 2 + 0, 8 C. 1. a) Endotermik, b) Endotermik, c) Ekzotermik, d) Ekzotermik,
PT = 320 mmHg
P = 0, 2 · 200 P = 0, 8 · 350 e) Ekzotermik
A B
P = 40 mmHg P = 280 mmHg

B
2. a) Ürünler, b) Girenler, c) Ürünler, d) Ürünler, e) Girenler
A
nçözünen 3. Tepkime denklemine göre 2 mol B2 harcandığında 360 kj ısı açı-

14. n =
m
=
116
= 2 mol
NaCl mNaCl = ğa çıkar.
M 58 kgçözücü
A
m 2 2 mol B2’de 360 kj
su =
d = 1 ? 72 kj
su V
su = 2 molal
m ? = 0,4 mol B2 harcanmıştır.
su
1=
1 m 11, 2 28
n= & 0, 4 = & M = 28 & M =
m = 1 kg M M A A 2
su A A (B )
2
(B)
(B )
2
+ -
NaCl $ Na + Cl = 14 g/mol
(k) (suda) (suda)
2m 2m 2m
4. a) M +R $ 2MR DH = X
2 (g) 2 (g) (g)
mToplam = 2 + 2 = 4 molal iyon
∆TK = Kk · mToplam & 0,52 · 4 = 2,08 M + 2R $ 2MR DH = Y
2 (g) 2 (g) 2 (g)
1 atm’de saf su 100°C’de kaynar.
2M R $ 2M +R DH = Z
1 atm’de bu çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı 2 (g) 2 (g) 2 (g)
100 + 2,08 = 102,08°C’dir. 2M2R(g) + 2R2(g) $ 2MR(g) + 2MR2(g) ∆H = X + Y + Z

15. 25°C’de 100 g suda 60 g tuz çözünür 160 g çözelti oluşur. Tepkimeyi ters çevirerek 2’ye bölelim.
160 gram çözeltide 60 gram tuz çözünürse MR(g) + MR2(g) $ M2R(g) + R2(g)
64 gram çözeltide x
Tepkime entalpisinin işareti değişir ve 2’ye bölünür.
(X + Y + Z)
x = 24 g M tuzu çözünür. DH = -
2
64 - 24 = 40 g su
Cevap Anahtarı 339

CEVAP ANAHTARI
(X + Y + Z) b) j = k · [N2]2 · [O2]3
b) MR(g) + MR2(g) $ M2R(g) + R2 DH = -
2 j 1 = k · 62 · 63
(X + Y + Z)
1 mol R2 oluşumunda DH = - j1 = k · 65
2
4 mol R2 oluşumunda ? 30 saniyede O2 gazının 3 moları, N2 gazının ise 2 moları har-
canır. Kapta O2 gazından 3 M, N2 gazından 4M kalır. Deri-
6 - (X + Y + Z) @
? & DH = 4 · & ∆H = -2(X + Y + Z) olarak bulunur. şimler bağıntıda tekrar yazılarak j 2 hesaplanır.
2
j 2 = k · 42 · 3 3
5. Kırılan Bağların Enerjileri Toplamı: j 5
1 k·6
= = 18
C — H bağı & 2·6 = 12 mol 12·400 = 4800 j 2 3
2 k·4 ·3
C — C bağı & 2·1 = 2 mol 2·340 = 680
2. I $ d , II $ c , III $ b , IV $ a
O O bağı & 7·1 = 7 mol 7·500 = + 3500
Kırılan bağların toplam enerjisi = 3. a) I. yol
8980
∆H = Eai - Eag = (60 - 25) - (60 - 40) = 35 - 20 = +15 kj
Oluşan Bağların Enerjileri Toplamı:
II. yol
C O bağı & 4·2 = 8 mol 8·700 = 5600
O — H bağı & 6·2 = 12 mol 12·460 = + 5520

DH = / H ürünler - / H girenler & ∆H = 40 - 25 & ∆H = +15 kj
Oluşan bağların toplam enerjisi = 11120 b) Eai = 60 - 25 = 35 kj Eag = 60 - 40 = 20 kj
DH = / H Kırılan ba€lar - / H Oluflan ba€lar c) Tepkime endotermiktir (ısı alan). Tepkime süresince ortam
soğur.
∆H = 8980-11120 kj
d) Başlatılan endotermik tepkimeler kendiliğinden devam ede-
∆H = -2140 kj
mez. Reaktiflerin tepkimenin sonuna kadar dışarıdan ısı al-
maları gerekir.
Kimyasal Tepkimelerde Hız 4. Verilen denklemlere göre yazılan hız bağıntısı, tablodaki bağın-
tıdan farklı olanlar mekanizmalı tepkimelerdir. a ve c tepkimele-
ri mekanizmalı tepkimelerdir.
5. a) j = k · [HBr]2 Tepkime derecesi: 2
A. 1. eşik enerjisi 6. homojen 11. sekiz b) j = k Tepkime derecesi: 0
c) j = k · [N2] · [F2]3 Tepkime derecesi: 4
2. etkilemez 7. yavaştır 12. iki, sekiz
6. Piston V konumuna getirildiğinde hacim yarıya iner ve derişim-
3. 3 8. hızlı 13. azalır ler iki katına çıkar. Başlangıç derişimlerini 1M kabul edersek kap
hacmi yarıya indiğinde derişimler 2M olur.
4. yavaş 9. azalır 14. artar
I. yol
5. katalizör 10. değişmez j = k · [X] 2 · [Y] & Hacim değişiminden önce; j = k · 12 · 1 = k
Hacim değişiminden sonra, j = k · 22 · 2 & j = 8k & Hız 8
katına çıkar.
B. 1. D 2. D 3. Y 4. Y 5. D 6. D 7. D 8. Y II. yol
Tepkime derecesi = 3 , Derişimler 2 katına çıkmış.
9. D 10. D 11. D 12. Y 13. D 14. D 15. D
Hız = 23 = 8 katına çıkar.
Uygulama (Sayfa 218) 7. 1. ve 2. deneylere bakıldığında A derişimi sabit, B derişimi iki ka-
tına çıkmış, hız dört katına çıkmıştır. B, hızı 2. dereceden etkiler.
C. 1. 6 2. ve 3. deneylere bakıldığında B derişimi sabit A derişimi iki ka-
a) j $ 30 saniyede %50'si, = 3 M harcanmıştır.
O 2
2 tına çıkarken hız değişmemiş, demek ki A, tepkime hızını etki-
3 lemez.
j = = 0, 1 mol/L · s
O 30 Buna göre, j = k · [B]2 Tepkime derecesi: 2
2
2 M N2O3 oluştuğunda 3 M O2 harcanır. 1. deneydeki değerleri hız bağıntısında yerine yazarak k’nin de-
? 0,1 ğeri hesaplanabilir.
j = 4 · 10-4 = k · (0,02)2 & k = 1
0, 2 mol 0, 2 mol k’nin birimi (L / mol)2 - 1 · s-1 = L / mol · s olarak hesaplanır.
?= · j = ·
3 L·s N O 3 L·s
2 3
8. a) katalizör ilavesidir, b) tek, c) iki, d) girenler,
olarak ifade edilir.
e) aktifleşme enerjisi, f) değiştirmemiştir, g) düşürülmüştür,
h) soğur, ı) ürünler, i) fazladır.
340 Cevap Anahtarı

CEVAP ANAHTARI
5. a) Denge girenler yönüne kayar, NH3 gazının derişimi azalır, N2

Kimyasal Tepkimelerde Denge ve H2 gazlarının derişimi artar.
b) Denge girenler yönüne kayar, tüm gazların derişimleri artar.
Uygulama (Sayfa 258) c) Denge girenler yönüne kayar, NH3 ve H2 gazlarının derişimle-
ri azalır, N2 gazının derişimi artar.
A. 1. net tepkimeye 6. endotermik 11. ürünler d) Denge ürünler yönüne kayar. Tüm gazların derişimleri artar.
2. homojen 7. PCl5 12. üs 6. 6 Z @2 1
2
1
a) Q = = = = 0, 25
3. katı, sıvılar 8. bozulmaz 13. 1/4 c
6X@·6Y@ 2·2 4
4. kapalı, sabit 9. bozulmaz 14. tam (%100) Qc < Kc olduğu için tepkime ürünler yönüne ilerlemektedir.
5. su 10. küçülür 15. kısaltır b) X +Y 2Z

(g) (g) (g)
Başlangıç: 2 2 1
Değişim: -a -a +2a
B. 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. Y 6. D 7. Y 8. D Denge: 2-a 2-a 1 + 2a

2
9. D 10. Y 11. D 12. D 13. Y 14. D 15. D (1 + 2a) (1 + 2a)
K = =4 =2
c 2 (2 - a)
(2 - a)
1 + 2a = 4 - 2a $ 4a = 3 $ a = 3/4 = 0,75
Dengede; [X] = 2 - 0,75 = 1,25 M
C. 1. a) N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) + 91 kj
[Y] = 2 - 0,75 = 1,25 M
Maksimum Minimum [Z] = 1 + 1,5 = 2,5 M
Düzensizlik enerji
c) X + Y 2Z
b) N2O4(g) + 58 kj $ 2NO2(g) (g) (g) (g)
1. denge 1,25 M 1,25 M 2,5 M
Minimum Maksimum
Dengeye ulaşması beklenir. Etki +1M
enerji düzensizlik
Değişim +a +a -2a
c) C(k) + O2(g) $ CO2(g)
2. denge 1,25 + a 1,25 + a 3,5 - 2a
Maksimum Minimum
Dengeye ulaşması beklenmez.
düzensizlik enerji 6 Z @2 3, 5 - 2a
K = 2=
2. 6 HCl @2 c 6 X @· 6 Y @ 1, 25 + a
a) K =
c
6 H 2 @ · 6 Cl 2 @ 2 2, 5 + 2a = 3, 5 - 2a
(3, 5 - 2a)
b) Kc = [HI] 2 K =4= 4a = 1
c (1, 25 + a) · (1, 25 + a)
c) Kc = [CO2] 1
a=
1 2 4
d) K = (3, 5 - 2a)
9 NH 3 C · 6 HCl @
c 4= a = 0, 25
2
(1, 25 + a)
= 1, 6 NO @ =
3. a) n 2 4 2 2. dengede: [X] = 1,5 M
M= , 9N O C = = 2, 9 O C = =1
2 5V 2 2 2 2 [Y] = 1,5 M
6 NO @ 4 · 9 O C 3 4 3 [Z] = 3 M
2 2 ·1
K = & K = = 16
7. a) M: Denge bozulmaz. Madde derişimleri değişmez.
9 N2O5 C
c 2 c 2
1
R: Hacim değişimi dengeyi bozmaz. Tüm maddelerin derişim-
b) ∆n = (4 + 3) - (2) = 5 leri azalır.
Kp = Kc · (R·T)∆n & Kp = Kc(R·T)5 Y: Denge girenler yönüne kayar. Tüm maddelerin derişimleri
4. azalır.
X(g) 2Y(g) + Z(g) b) Azotun yanması endotermiktir. Sıcaklık artışı dengeyi ürünler
Başlangıç: 2 atm yönüne kaydırır.
Değişim: -P +2P +P
N2 ve O2 gazlarının derişimleri azalır. NO gazının derişimi artar.
Denge: 2-P 2P P c) Kap hacmi küçülür. Tüm gazların derişimi artar. Tepkimede
Dengede toplam basınç = 2 - P + 2P + P = 2 + 2P = 4 girenler ve ürünlerdeki gazların katsayıları toplamı eşit oldu-
2P = 2 & P = 1 ğu için hacim değişimi dengeyi bozmaz.
2
P ·P d) Kap hacmi küçülür. Tüm gazların derişimleri artar. Denge
Y Z ürünler yönüne kayar.
K =
p P
X e) NH3 gazı HCl gazı ile tepkimeye girer ve ortamdaki HCl de-
2 rişimi azalır. Denge ürünler yönüne kayar. Son durumda tüm
2 ·1 gazların derişimi başlangıça göre daha az olur.
K =
p 1 f) Denge ürünler yönüne kayar. N2 gazının derişimi azalır, O2 ve
=4 NO gazlarının derişimleri artar.
Cevap Anahtarı 341

CEVAP ANAHTARI
Tam nötralleşme;
Sulu Çözeltilerde Denge c) n H + = M · V · z A
n =n
(Asit-Baz Dengesi)
+ -
H OH
n + = 1· 0, 1· 1
H NaOH $ Na+ + OH–
Uygulama (Sayfa 294) n + = 0, 1 mol -0,1 +0,1 +0,1
H
nNaOH = 0,1 mol
A. 1. OH , H - +
6. bazik 11. artırır m
0, 1 =
M
2. pH = -log[H+] 7. asit 12. bazik A
NaOH
m
3. asidik 8. asitlerin, bazlarıdır 13. NH4+ 0, 1 =
40
-10
4. 10 9. 800 14. nötr m = 4 gram NaOH gerekir.
5. asidik 10. 2 14. eşdeğerlik noktası 6. + -
HX H +X
Uygulama (Sayfa 295) 0,1 - a +a +a
6 H+ @ · 6 X- @ a·a -10
K = = = 0, 4 · 10
6 HX @
B. 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. Y 6. Y 7. D 8. D a
0, 1 - a
9. D 10. D 11. Y 12. Y 13. D 14. D 15. Y ihmal
a2 = 4 · 10-12
a = 2 · 10-6
2-
C. 1. a) H3PO4 $ Asit1 CO3 $ Baz2 pH = -log [H+]
H2PO4- $ Baz1 HCO3- $ Asit2 pH = -(log 2 + log 10-6)
H3PO4 / H2PO4 ve -
HCO3- / CO32- (Konjuge asit–baz çiftleri) pH = -(0,3 - 6)
b) HF $ Asit1 H2O $ Baz2, F - $ Baz1 pH = 5,7
H3O+ $ Asit2
7. pH = 2
HF / F - ve H3O+ / H2O (Konjuge asit–baz çiftleri)
[H+] = 10-pH
2. a) 2HCl(suda) + Ca(OH)2(suda) $ CaCl2(suda) + 2H2O(s) [H+] = 10-2 M
b) HCN(suda) + KOH(suda) $ KCN(suda) + H2O(s) M1 · V1 = M2 · V2
c) HNO3(suda) + NH3(suda) $ NH4NO3(suda) 10-2 · V = M2 · 10V
3. pH + pOH = 14 & 9 + pOH = 14 & pOH = 5 M2 = 10-3 = [H+]

+ -pH + -9
[H ] = 10 & [H ] = 10 molar pH = -log 10-3 & pH = 3
[OH-] = 10-pOH & [OH-] = 10-5 molar pH + pOH = 14 & 3 + pOH = 14 & pOH = 11
4. pOH = 3 8. a) pH = 7, b) 0-7 aralığında, c) 7-14 aralığında,
[OH-] = 10-3 M
n=M·V d) 7-14 aralığında, e) 7-14 aralığında, f) 0-7 aralığında,
nOH- = 10 -3
· 10-1
= 10 -4
mol g) pH = 7
Tam nötralleşmede nOH- = nH+ olur.
9. Tampon çözelti biri zayıf diğeri kuvvetli olan asit – baz çiftleri ile
nOH- = MA·zA·VA hazırlanabilir.
10-4 = 5·10-3·2·V
b, c ve d
10-4 / 10-2 = V
V = 10-2 L = 10 mL 10. a $ Nötr tuzdur, hidroliz olmaz.
b $ Bazik tuzdur, hidroliz olur.
5. 0, 1 -3 c $ Bazik tuzdur, hidroliz olur.
a) 1· = 10 M HX iyonlaşır.
100
d $ Nötr tuzdur, hidroliz olmaz.
HX(suda) E H+(suda) + X-(suda)
-3 -3 -3 e $ Asidik tuzdur hidroliz olur.
1 - 10 10 10
[H+] = 10-3 M D. 1. Eşdeğerliknoktası, 2. Tamponçözelti, 3. Belirtec, 4. Hidroliz
pH = -log [H+] 5. Titrasyon, 6. Baz, 7. Nötralleşme, 8. Zayıfasit,
pH = -log 10-3 9. Otoiyonizasyon, 10, Amfoter
pH = 3
6 H+ @ · 6 X- @ 6 10 -3 @ · 6 10 -3 @ -6
b) K = = = 10
a 6 HX @ (1 - 10 )
-3
ihmal
edilir.
342 Cevap Anahtarı

CEVAP ANAHTARI
5. a) Çözünürlüğü a kabul edelim.

Çözünürlük Dengesi 2+ -
CaF Ca + 2F
–a +a +2a
2+ – 2
A. 1. iyon 6. 5.10 -2
11. sabittir Kçç = [Ca ]·[F ]
Kçç = a · (2a)2 = 4a3
2. ekzotermik, azalır 7. X2Y3 12. endotermiktir
Kçç = 4a3 = 4·10 -12
3. azalır, değişmez 8. çözünme-çökelme 13. ekzotermiktir.
a = 1.10 -4
4. eşittir 9. artar
+ -
b) KF $K +F
5. 4a3 10. sabittir (k ) (suda) (suda)
0,1 0,1 0,1
2+ -
CaF Ca + 2F
B. 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. D 6. Y 7. D 8. Y -a +a +2a
9. D 10. D 11. D 12. D 13. Y 14. Y 15. D Kçç = [Ca2+]·(F–]2
Kçç = 4 · 10 -12 = a · ^0, 1 + 2 ah

2
ihmal edilir.
C. 1. a) Kçç = [Ba2+ ] . [CO32- ], b) Kçç = [Ag+ ]2 . [SO42- ] -12
4 · 10
c) Kçç = [Pb2+] . [CrO42- ], d) Kçç = [Cr3+] . [OH-]3
a=
-2
10
2. -10
CaSO Ca
2+
+ SO
2- a = 4 · 10
4 (k) (suda) 4 (suda)
6. 2+ 2-
-5 · 10 -3 5 · 10 -3 5 · 10 -3 HgS Hg +S
(k) (suda) (suda)
= 6 Ca
2+ @
· 9 SO C
2-
K
çç 4 2·10 -27 2·10 -27
-3 -3
= 5 · 10 · 5 · 10
-6 Kçç = [Hg2+] · [S2-] = 4·10 -54
= 25 · 10
+ 2-
3. 2+ - Na S $ 2Na + S
AB A + 2B 2
2 (k) (suda) (suda) –0,01 +0,02 +0,01
-x +x +2x
2+ 2-
Kçç = [A 2+] · [B -]2 HgS Hg +S
(k) (suda) (suda)
32 · 10 -6 = x · (2x)2 = 4x3 –a +a +a
8 · 10 -6 = x3 Kçç = [Hg2+]·[S2–]
x = 2 · 10 -2
Kçç = 4·10 -54 = a· ^0, 01 + ah
4. n+ n-
XY X +Y a = 4·10 -52 ihmal edilir.
(k ) (suda) (suda)
-a +a +a 7. I. Çözünme endotermik ise çözünürlük ve Kçç artar, ekzoter-
Kçç = [Xn+] · [Y n-] mik ise azalır.
II. Sıcaklık aynı olduğu için Kçç değişmez, ortak iyon içerdiği
16 · 10 -10 = a · a
için çözünürlük azalır.
a = 4 · 10 -5 III. Çözünürlük de Kçç de değişmez.
1 litresinde 4 · 10 -5 mol XY çözülürse
25 litresinde ?
? = 10 -3 mol çözünür.
Cevap Anahtarı 343

CEVAP ANAHTARI
DENEMELER CEVAP ANAHTARLARI

1. DENEME
1. E 2. A 3. B 4. D 5. E 6. D 7. E 8. B 9. D 10. D 11. D 12. E
2. DENEME
1. E 2. D 3. E 4. B 5. D 6. D 7. D 8. A 9. B 10. E 11. C 12. D 13. C
3. DENEME
1. B 2. B 3. C 4. A 5. D 6. D 7. C 8. B 9. A 10. D 11. D 12. C
4. DENEME
1. D 2. E 3. E 4. D 5. E 6. C 7. A 8. D 9. E 10. C 11. E
5. DENEME
1. D 2. E 3. D 4. C 5. A 6. C 7. C 8. A 9. D 10. A 11. B 12. D
6. DENEME
1. B 2. A 3. D 4. C 5. D 6. E 7. E 8. D 9. A 10. D 11. D 12. A 13. D
7. DENEME
1. E 2. B 3. E 4. A 5. D 6. B 7. E 8. D 9. C 10. E 11. C 12. B
8. DENEME
1. D 2. D 3. B 4. E 5. B 6. C 7. B 8. D 9. E 10. C 11. D 12. B
9. DENEME
1. D 2. E 3. E 4. B 5. A 6. A 7. E 8. E 9. C 10. E 11. E 12. A
10. DENEME
1. A 2. D 3. A 4. B 5. B 6. D 7. B 8. E 9. C 10. C 11. A 12. D
11. DENEME
1. D 2. E 3. C 4. C 5. E 6. A 7. C 8. E 9. D 10. C 11. E 12. B
12. DENEME
1. B 2. A 3. D 4. C 5. C 6. E 7. E 8. C 9. E 10. E
13. DENEME
1. C 2. E 3. D 4. A 5. C 6. E 7. E 8. C 9. C 10. C
14. DENEME
1. D 2. D 3. B 4. D 5. B 6. E 7. E 8. B 9. C 10. B 11. D 12. C 13. C
15. DENEME
1. E 2. C 3. B 4. C 5. E 6. B 7. D 8. D 9. E 10. B 11. E 12. A
344 Cevap Anahtarı

Sınıf Miray Yayınlar Soru Bankası Yeni Işaretli

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sınıf Miray Yayınlar Soru Bankası Yeni Işaretli

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM

HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD.

GENEL YAYIN YÖNETMENİ BETÜL BİBEROĞLU

YAYIN KOORDİNATÖRÜ ALİ DİNÇSÖNMEZ

YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ, Özlem ERSOY ÇELİK, Mehmet SAĞ

YAYIN EDİTÖRÜ Gülçin MURATOĞLU

DİZGİ / GRAFİK MİRAY YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ

BASIM YERİ ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09

0533 051 86 17 mirayyayinlari_ mirayyayinlari

Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,

Mehmet Âkif ERSOY

Öğretmenlerimiz ve öğrencilerimiz; yüzünüzden gülümseme, gönlünüzden kimya sevgisi eksilmesin.

Yazar ve Yayın Editörü

2. BÖLÜM PERİYODİK CETVEL

4. BÖLÜM SIVI ÇÖZELTİLER

6. BÖLÜM KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ

7. BÖLÜM KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE

8. BÖLÜM ASİT BAZ DENGESİ

9. BÖLÜM ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ

bulunan ideal gazlarınB) X Y Z

toplam mol sayısına 9bağlıdır. potansiyel enerjiye

zın kısmi basıncı (P), o gazın yüksekyargılarından enerji

1 ÖĞRENELİM TEST 11 TİPLERİNİ

bilmenizi, karşınıza çıkabilecek tüm soru tiplerini tanımanızı ve kazanımları çok

daha iyi kavramanızı sağlayacak sorular içermektedir.

A) 2,5 B) 3 C) 3,25 D) 3,5 E) 6

Mcimde toplam ba-

Bohr atom modeline göre tek elektronlu

azının mol sayısı 5. Modern atom modeline göre;

ÖSYM tarzındaki,I.bilgiyi yorumlama ve soruya aktararak kullanabilmeyi öğrene-

azının kısmi basıncı CS + 3O

II -Buna göre gazların atm cinsinden kıs- 8

mi E)basınçları aşağıdakilerden hangisinde

karışımındaki herhangi bir ga- ∆E 2=litrelik

doğru verilmiştir? II. Üçüncü katmandaki bütün elektronların

katına çıkarıldığında üç gazın kısmi ba-

III. Elektronların bulunma olasılıklarının en

Bohr atom modelinin yetersizliği:

n III. Elektron B) M6yörüngesinden L4yörüngesi-

nT rin ileri aktivasyon enerjileri aynı iken ge-

le hareket (H: 1,etme

Uygulamalar (Yazılılara Hazırlık)

C) I ve III yargılarından D) C) 0,1 hangileri 1 doğrudur?

dar olmalıdır. Elektronun hareketi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

= XX + XY + ... = 1 D) II ve III E) I, II ve III E) 2 4 4 Buna göre; 4

keti dikkate alınmamıştır.

net tepkimeye PCl5

8 Modern Atom Teorisi 288

tam (%100) bozulmaz

Her ünitenin sonunda önceki tüm üniteleri de kapsayacak şekilde hazırla-

nan, önceki ünitelerin kazanımlarını da tekrar ederek pekiştirmenizi sağla-

yacak ve kendinizi sınayabileceğiniz denemeler yer almaktadır.

P 5. 0,5 M AlCl3 sulu çözeltisinin 1 atm basınç altında 101°C sıcaklıkta

6. I. Ekzotermik tepkimelerde, ∆Hgiren > ∆Hürün ilişkisi vardır.

II. Endotermik tepkimelerde düşük sıcaklıklarda girenler, ürün-

III. 25°C sıcaklık, 1 atm basınçta fiziksel hâlini koruyan kararlı

328 Çözünürlük Dengesi

2 Öğretmen Notu 1. Yapılan Çalışmanın 3. I. 2

8 Modern Atom Teorisi 1A 2D 3C 4E 5D

6D 7E 8C 9D 10E 11A Modern Atom Teorisi 9

10 Modern Atom Teorisi 1D 2E 3C 4E 5B 6A 7D 8A

tar. Yaklaşık olarak bir orbitalin büyüklü- x