Wstęp do językoznawstwa

WYKŁAD 1: JĘZYK I JEGO FUNKCJE

dr Oliwia Szymańska

0. Przedmiot
0.1 Przedmiot i jego cele
• Przedmiot badań językoznawczych
• Teorie językoznawcze
• Części systemu języka: fonologia, morfologia, składnia
• Pragmatyka
• Typologia językoznawcza

0.2 Efekty
• Znajomość podstawowych pojęć językoznawczych
• Znajomość teorii językoznawczych
• Świadomość różnorodności językowej
• Wiedza o polskim i norweskim na tle innych języków

0.3 Oczekiwania i wymagania

• Uczestnictwo w wykładach

• Dokładne zapoznanie się z zadaną literaturą przedmiotu

0.4 Warunki zaliczenia

1. Obecność na przynajmniej 6 wykładach (jedna nieobecność

dozwolona)

2. Pozytywny wynik egzaminu końcowego

30 pytań zamkniętych i otwartych
60 % poprawnych odpowiedzi gwarantuje zaliczenie

1. Język – próba definicji

1.1 Czym jest język?
• Co jest nam potrzebne, żeby używać języka?

1. System znaków
2. Reguły łączenia znaków
3. Konwencja przyjęta przez społeczność

• Język człowieka a komunikacja zwierząt

1.2 Język jako system znaków

Semiotyka

Rodzaje znaków w rozumieniu Charlesa Peirce’a:

• Indeksy (oznaki i symptomy, relacja bliskości)

• Ikony (obrazy, relacja podobieństwa)

• Symbole (arbitralność)

Foniczność, dwuklasowość i dwustopniowość

systemu
• Foniczność: język jest w swojej pierwotnej wersji ciągami dźwięków

• Dwustopniowość: z nic nieznaczących znaków (diakrytów) tworzymy

znaczące znaki (znaczenia)
o, l, s, t ! nor. stol, ang. lost, slot (obs! fonotaks)

• Dwuklasowość: ograniczona liczba znaków (a także w pewnym sensie

słów) + reguły gramatyczne = nieograniczona liczba wypowiedzi

Abstrakcyjność, polisemiczność,
uniwersalność znaków
• Abstrakcyjność: potrafimy mówić o rzeczach abstrakcyjnych,
nieodsyłających bezpośrednio do rzeczywistości, o pojęciach
klasyfikujących rzeczywistość wedle pewnych kategorii, a także
metaforycznie (figuratywne użycie języka)
Pękło jej serce
• Polisemiczność: znak językowy może mieć wiele znaczeń (użycie
kontekstowe, kreatywność, innowacja)
Czekaj (= posuń się)
• Uniwersalność: znaki języka służą do przekazywania wszystkich informacji
Skończył czterdzieści pięć lat

Samozwrotność znaków (metajęzyk)

Używamy także języka, by mówić o nim samym:
Wyraz „spolegliwy” opisuje osobę, na której można polegać.

Powiedział „jutro”, więc jutro.

1.3 Reguły łączenia znaków

• Poziom fonologiczny ! fonologia

• Poziom morfologiczny ! morfologia

• Poziom syntaktyczny ! składnia

• Poziom dyskursywny ! lingwistyka tekstu, pragmatyka, analiza

dyskursu

 1.4 Język jako konwencja

• Arbitralność języka:
Kod językowy składa się z systemu znaków i reguł ich łączenia
powstałych w drodze pewnej kulturowo-społecznej umowy

Ograniczona arbitralność: onomatopeje i ideofony

Kula świsnęła mu koło ucha.
Navajo: dil dil — dźwięk idących ludzi
Tfu!
Krasj! Ptom! Klask!

1.5 System języka a jego użycie

• System (langue) ! Kompetencja (znajomość)

J+U+T+R+O = rzeczownik o funkcji np. okolicznika

• Użycie (parole) ! Performancja (wykonanie)

-Kiedy się z nią widzisz?

- Jutro.

Wielopoziomowość użycia języka

• Idiolekt – język jednostki

• Dialekt – odmiana języka danej społeczności charakterystyczna dla jej członków np. w danym regionie. Np. dialekt
małopolski.

• Socjolekt – odmiana języka charakterystyczna dla danej klasy społecznej, subkultury, grupy zawodowej. Np. grypsera.

• Etnolekt – język lub odmiana języka używana przez daną grupę etniczną. Np. tzw. kebabnorsk.

• Pidżyn – mieszanka dwóch (lub więcej) języków o uproszczonej strukturze morfologicznej i składniowej używana w
określonym celu (np. biznesowym). Np. russenorsk, spanglish.

• Języki kreolskie – hybrydy językowe rozwinięte (często z pidżynów) na bazie języków pierwotnie obcych (np. europejskich
kolonizatorów) o nieco rozbudowanej strukturze i używane na co dzień przez daną społeczność. Np. jamajski, kreolski
seszelski.

1.6 Funkcje języka

• Funkcje języka jako systemu

forma a funkcja
Rzeczownik ! podmiot/dopełnienie/orzecznik w orzeczeniu imiennym

• Funkcje systemu językowego (Grzegorczykowa 2010)

Generatywna – tworzenie tekstów

Poznawcza – referencja i denotacja
• Funkcje użycia języka (wypowiedzi językowej) – zastosowanie formy w kontekście

forma w kontekście ! funkcja w kontekście

Imperatyw (czasownik w trybie rozkazującym) ! prośba/rozkaz/nakłonienie/zaproszenie

Problem funkcjonalizmu
• Czy język ma skończoną liczbę funkcji?
• Czemu służy klasyfikacja funkcji języka?
• Możemy zamknąć funkcje języka w jednym modelu?
• Jak opisywać język z perspektywy funkcjonalistycznej?

- No a gdzie są rodzice?
- Wyjechali godzinę temu. Powinni już być.

Co robimy, kiedy mówimy?

• Użycie języka jako działanie:
- Celowość (formowanie akcji)
- Efekt (przypisywanie działania/intencji)

- Idziemy na piwo jutro?

- Ojciec ma urodziny.

 1.7 Działania językowe

• Akty mowy (speech acts): prośby, zaproszenia, propozycje, zapytania

itd.
Niniejszym ogłaszam was mężem i żoną.

• Akcje/Działania (actions) – każda wypowiedź w interakcji jest jakimś

działaniem, czyli pełni jakąś funkcję w danym momencie komunikacji.
Każdy tekst pełni jakąś funkcję w zależności od kontekstu.

Światło!

Lektura do domu:

• Część 1 (wykłady 1-5) w: Grzegorczykowa, R. (2010). Wstęp do

językoznawstwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.