Professional Documents
Culture Documents
*
ο
!
J ^-Ι
Jοτlυ!r.ρa
+;,:.--
ξ;Ý
Ιαρr.
'
lf *
ιΩΑΝΝlΝΑ 1997
ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
ΔÜσχαλοò, νΙαχητÞò του ΑνεξαρτÞτου ΤÜγματοò Κονßτσηò
χατÜ τον πüλεμο 1940-1941
ΕπιμÝλεια Α.Π.
ΙΩΑΝΝΙΝΑ Ι99º
ß
ΝΕΚΥΣΙοΝ
Στο νεαρü, 22 χqüνων, Ανθυπολοχαγü, ΔιοιχητÞ
του 7ου Λüχου του 11ου ΣυντÜγματοò Πεξιχοý,
που
πιστüò στο χαθÞχον Ýπεσε για τηγ Πατρßδα
στιò
30 Δεχεlφgßου
1940
στο ΜΑΛΙ-ΣΠΑΤ (υι|lομ. 1500), χοντÜ στο ΤεπελÝνι:στο ΜÜλι-
Σπατ, χοινü βωμü αßματοò ΑgχÜδων χαι Ηπειqωτþν,
στον
ΜΙΧΑΔΑΚΗ ΑΙΙΟΣΤΟΔΟΠΟΥΔΟ-ΠΕΤΡΟΝΩΤΗ,
απü την Τqßπολη Αqχαδßαò
Αυτü
το βιβλßο-μνημεßο του πολÝμου Εχεßνου αφιερþνεται
απü τ' αδÝqφια του, χαι εξαιqετιχÜ απü την
ΚÜγτω (Αιχατεqßνη) Αποστολοποýλου-Πετgονþτη-Παπαοιχονüμου,
την χαι χοQηγÞτQια τηò Ýχδοσηò
ΜΝΗΜΟΣΥΝΗΣ ΕΝΕΚΕΝ
940)
Ο Ανθυπολοχαγüò Πεξιχοý ΝΙιχαÞλ Αποστολüπουλοò-Πετρονþτηò
(1 9 1 8- 1
. ΑΠΡΙΛΙοΣ 1940
***
- 11-
ΔιατqοφÞ
Πgüβλημα, μεγÜλο πρüβλημα. ¸φτασε ο στgατüò να πεινÜει, να πεινÜ-
ει πολλÝò φοQÝò δýο χαι τqειò μÝqεò. Χωqßò τßποτε παgÜ «εξ επιτοπßωγ πü-
qων»», üπωò χgÝαò üταγ χαι απü αυτü βqßσχαμε. Βqßσχαμε πολλÝò φοQÝò
εγχαταλελειμμÝνα τιοπÜδια, γßδια τιò πεgισσüτεgεò φοqÝò, τετρÜπαχα δε.
ΑλλÜ τι τα θÝλειò; ΚαχοψημÝνο το χρÝαò, πgüχειgεò δουλειÝò χαι πολλÝò
φοQÝò χαι βιαστιχÝò, εLτε βqασμÝνο σε μεγÜλεò ιταλιχÝò χαqαβÜνεò, αλλÜ
πÜλι «αλλÜ»- χωQßò αλÜτι, οýτε τqßμμα, οýτε ßχνοò αλατιοý. Και
-χαι
το λßποò, το πÜχοò του χρÝατοò Þ ιιαι το χαχομαγεßqευμα (τι ειqωνεßα να
λεò μαγεßqευμα χυgιολεχτιχþò) ...μαò Ýποβε.
«Πωò παò ΑντqÝα, πωζ;» - <<Και το σüι μου }ßαι το χωqιü μου χατ τηγ
ΕλλÜδα üληΙ». Μαò Ýφερναν βÝβαια χαι χονσÝgβεò, Πüτε ιρÜqι, πüτε χgÝ-
αò αλλÜ για 2 χαι 3 στqατιþτεò απü μßα, χι Þταν η χονσÝqβα μιÜò
μπουχιÜò, Επßσηò ταχτιχüτεgα Þταγ οι
-
qÝγχεò, «θαλασσινÜ πουλιÜ» τιò εß-
χε βαφτßσει η «αρβýλα», πüτε ιρημÝνεò σε μια φλüγα χαι πüτε ωμÞ. Πλην
üμωò η αλμýqα που εßχε η ιιÜθε gÝγχα Ýδινε στον οQγαγισμü μαò το σχετι-
χü αλÜτι που δεν παßqναμε απü Üλλεò τqοφÝò, εßδεò η Επιμελητεßα...
-
¼ταν πÝφταμε στηγ εφεδqεßα, πολý σπÜνια στιò αqχÝò του πολÝμου, ε!
χÜπωò μαχαqßξονταν. Το χqÝαò χαλÜ ιΙ.ιημÝγο Þ χαλÜ μαγειqευμÝνο, πQο-
παψüò χαλÜ βgασμÝνο, συνÞθωò με μαχαQüνια, qýξι Þ πατÜτεò. Τüτε εß-
χαμε χαι πqωινü τσÜι με ξÜχαρη. Και πουqαμÜγα απü τουò φοýqνουò στην
Κüγιτσα χαι τα ΓιÜνγενα. ΑλλÜ üλα αυτÜ τα ευχÜqιστα Þταγ πολý σπÜνια.
Πωò να τραφεß ολüχληρο το Κεντqιχü ΜÝτωπο; Και ξεφοqτωνüταν απü
τα αυτοχßγητα, üπωò Þταν στα σαχιÜ απü χανÜβι (τηò «Ιοýταò») τÜλεγαν,
γεμÜτη η χουqαμÜνα τqßχεò. Ε! δεγ πεßqαξε. Στη συνÝχεια φοqτωνüταν στα
μουλÜρια τωγ μεταγωγιχþν, σφßγγονταν βÝβαια τα σαχιÜ, με τη βQοχÞ δε,
üσο χι αν πÜσχιξαν οι μεταγωγτχοß γα τα σχεπÜσου¾, η χουQαμÜνα Ýπαιq-
νε το λουτqü τηò, χαι üταν τηγ ξεφüqτωναν, διαλυüταγ χαι γινüταν }ßυQιο-
λεχτιχÜ τqßμματα χαι ιδοý το μοßqιασμÜ τηò: Üπλωναν χατÜ γηò τqßα τÝσ-
σερα αντßσχηνα, πεγταχÜθαφ βÝβαια, Üδειαζαν τα τqßμματα στα αντßσχη-
να χαι ο σιτιστÞò σου Ýδινε χαι χανÝγα χομμÜτι, χαι Ýπειτα σου γÝμιξε χαι
ην χαqαβÜνα σου τgßμματα. ΑυτÞ Þταν διανομý Üqτου.
Η χουqαμÜνα ξýγιξε.πqοτοý χαχοπÜθει μιÜμιση οχÜ, δηλαδÞ δýο πεqß-
που τιιλÜ. Η χαχοποßηση που εßπα πgοεgχüταν απü τηγ μεταφοQÜ τηò. ΠÜ-
ντα εßχαμε μαξß μαò την χαqαβÜνα, το χουτÜλι, το πιqοýνι, το παγοýgι
(«υδροδοχεßογ» το Ýλεγαν τüτε) χαι οπωσδÞποτε το ««χυÜθιογ>>, το χýπελο.
Γιατß πολλÝò φοQÝò εßχαμε τται τσÜι το πqωß. ΣπÜνια μαò εqχüταν χαι η γα-
λÝτα (ο «διπυqßτηò Ügτοò») χαι τηò βQÞχαμε τον τqüπο να μαλαχþσει. Τη
ξεσταßναμε, αν μποqοýσαμε βÝβαια να ανÜψουμε φωτιÜ. Και με το ξÝστα-
μα η γαλÝτα μαλÜχωνε, αλλιþò σπÜσιμο με την πÝτρα.
-|2-
Ρουχισμüò, Ýνδυση
Η ονοματολογßα τουò δüθηχε απü τον μαχαgßτη Μιστqιþτη, τüσο στον
εßδη», τα πÝ_
qουχισμü Χαι στηγ Ýγδυüη γενιΧüτεqα, üσο τιαι στα «<σχýτινα
ßοrη«, üπωò τα λουqιÜ των μουλαqιþγ χαι των αλüγων, Κι αqχßξουμε:
«Ποδεßαι» οι χÜλτσεò, «ΣχελÝα» το εσþρουχο, μαχgý ωò τα δÜχτυλα
το χÜ-
των ποδιþν στουò ηοηrοýò, σχιστü στο τÝλοò χαι με δýο χορδüνια
θε ποδανÜρι. <<ΠεqισχελÝα» η χυλüττα, το παντελüνι, «Υποδýτηζ» το
δυü πουμπιÜ.
πουΧÜμισο,-χλειστü ωò το στÞθοò χαι αγοιχτü στο λαιμü με
χα-
«Χιτþνιογ» το σαχÜχι. «Επεγδýτηζ» η χλαßνη, χαι τÝλοò το <<δßχοχον>>,
Υπüδηση
¶qβυλα πÝτσινα, δÝgμα χαθαqü, δεν υπýqχε τüτε το πλαστιχü, γερÜ
δε με
πgοrßßσμευα στη σιüλαß«,, μ. σßδεqο στο ταχοýγι, αλτσιÜ, δÝνονταν
Χδgδüνι. ΞεχÜσαμε üμωò τιò «πεQι}ινΙριßδεò»», αυτü το ανθυγιεινüτατο
επι-
*qßγμ«, που σου Ýσφιγγε τqομεqÜ την χνÞμη τιαι Þταν το βÜσανο στLò
eλqßοrò. Επßσηò δÝν ειπαμε πþζ «οχελÝα», «υποδýτηò» χαι <<ποδεßαι» δß_
ΜεταγωγιχÜ
Τα χαη_
φοβεgý ανεπÜqΧεια τüσο στηγ αqχÞ, üσο πgοπαντüò μετÝπειτα.
δεινοπαθοýσαν, τιò πεqισσüτεgεò φο_
μÝνα τα μουλÜgια των μεταγωγιΧþν
qεò οr«'χεqια ανýΕεQων για ξþα. ¼σεò μονÜδεò εßχαν οqεσßβιουò
στρα-
τα
ßrþrrò πüυ-ÞξευQαν Üπü ξþα, μουλÜqια, Üλογα, εßχαν μια χαqÜ μετα-
χαι την Ýλλειι|η χαýονιχÞò τQοφÞò, ¼ταν üμωò πý-
γrγ,,ηß τουò, Ýστω με
q«η μυr«γrγιχοýò που Ýτgεμαν γα πιÜσουν }ßαπßστQι Þ να ξεσαμαqþσουν
-ι3-
μουλÜQß, αλßμονο ι(αι στα ξþα χαι στα τμýματα αυτÜ. Ορεινü το Ýδαφοò
του πολÝμου, πουθενÜ δgüμοò για qüδα, üλεò οι μεταφορÝò με τα μουλÜ-
ι qια. Με τα μουλÜgια πεgßμεναν να 'qθοýνε χαι η τgοφÞ χατ τα πυQομαχι-
ý
χÜ, δηλαδÞ το Üπαντον τηò ξωÞò ενüò στgατεýματοò.
[ΠÜντωò διαθÝταμε Ιω.ω0 μεταγωγιχÜ ξþα Ýναντι 30.000 τωγ Ιταλþν, βλ. Γ. Μαργα-
ρßτηò, «Ο Πüλεμοò τηò Αλβανßαò: Ο Χþqοò χαι οι ¶νθρωποι» στο Επιστημονιιü Συμπüσιο
«ΗΕλλÜδα Jου '40» (Ι9 χαι 20 ΑπQ. 199Ι). ¸χδ. «Σχολýò Μωραßτη» (ΑθÞνα Ι993), σ,47
στιι,ι, 8. τα 1ω.ω0 ξþα, βλ. ΓΕΣ/Διεýθυνσιò Ιστοqßαò Στqατοý, οΕλληνοι,-
-Δια ημÝτεQα
ταλιχüò Πüλεμοò 1θ4σlθ4l. Η ΙταλιχÞ ΕισβολÞ, ΑθÞγαι Ι960, σ. Ζ47. - Α.Π.J.
Ιππιχü
Κqßμα θα πω, αμÝσωò. Τα Üλογα τηò ΤαξιαQχßαò Ιππιχοý του ΔημÜqα-
του Þ τηò Μεqαqχßαò Ιππιχοý του Στqατηγοý ΣτανωτÜ ξεπßνησαν πεQÞφα-
να, θαυμÜσια Üλογα, νýφεò. 'Εδωσαγ στηγ Πßγδο αυτÜ πgαγματιχÜ την νß-
χη χαι φÝQαν την χαταστQοφÞ τηò Julia, αλλÜ αυτÜ την πλýqωσαν. Αßτια:
η στÝgηση τQοφÞò χýqια, αλλÜ χαι το χαχü πετÜλωμα με το γαλλιχü πÝτα-
λο, που Üφηγε την οπλÞ των αλüγων να τqυπηθεß απ' τα στουqνÜρια των
βουνþν. Κι üταν Ýφτασε στην ΠqεμετÞ, η ΜεQαQχßα Ιππιχοý, τα ÜλογÜ τηò
εßχαν χαθεß. Ωστüσο η ΝικΗ εßχε χεgδηθεß.
***
qf
-|4-
Ο ΣΜΟΔΙΚΑΣ
ΘαασχοληθþüλωòιδιαιτÝgωòμετοβουνüΣμüλιΧαò(Ειχ.2).Καιτοý-
παßχτηχε το δqÜμα, η πQα¾μα_
,ο γr«rι ηßη(l))ß«, γý§ω απ, αßτü το βουνü
Αλπιγιστþν «Τξοýλια» με το πλÞ-
τιχÞ τQα¾ωδßα τηò,«ßυ,,Qηò Μεqαqχßαò
(Terza Divisione Αρßηα
qεò üνομα «Τρßτη Ι"ι,ü«qχΤαþ,γßωl,Τξοýλια»
Juιia). τgαγωδßα για rßηΤr«q«ηαγω
ιταλιχÞ Μεqαρχßα, θρßαμFο< για τα ελ_
ληνιτιÜ üπλα, τογ Βιßηη,,ηJ }τq«το.
και τüτε, μßrα ,ηυ συντqιβý χηò «τξοý_
üτι μποqοýßτ! να σταθοýμε
λια», πεßστηη«υ οrq«ßηγüι η«ι στgατιþτεò, παραδü_
χ,αι Üξιοß^συνεχιστÝò των εθνιχιbν μαò
φgουqοß τηò πατqßδαò μÜò να το πνßξουν μÝσα τουò'
σεων. ΑλλÜ χαι να ,ßrßοþυη στο
Χαβοýχι τουò,
χαι πολιτιχοß πßστευαν στη θεωqßα
üσοι (Χαι ýr«υ «gnrioi) στqατιωτιχοß
την τιμý των üπλων, Αυτοß
(χαι τη συνιστοýσαυß τþη λ" ,ουφ,ηιþν για
τηγ πQαγματιτιüτητα που βοοýσε
εσιþπησαν πλÝονΙ χαι στοιχÞθη}ßαγ με
μπqοστÜτουò'πουδημιοýgγησανοι<«τqελλοσυνταγματÜqχεò»τωνσυνü-του.βουνοý,
δrß. rr' «υrü"r«ι, θα ασχολßθþ ταμε την πεqιγqαφý αυτοý
κüνιτσαò (υψ. 735 μ.) με
Αqχßξει αυτü το β;; απ, αγατολßχÜ τηò
απüτομοýιl;οòωò,ηυ,οqυφÞ«Τqαπεξßτσα»(υι'.2αΖψ.).ΣÝqνεταιπÝφτο- χο-
νταζ ο,ß «ει,ουοηßτσα» χατÜ τουò χÜρτεò, ΦτÜγει στηγ
-)ßοQυφογqαμμý απü τηγ «Νταλιüπολη», ψηλþ-
qυφý «ΚλÝγτηò» ιυ,l, ßq+Ý μ,1 χαι πεgνþνταò
ανþνυμη, δηλαδÞ χωQßò ιδιαßτε-
γει στιº συνÝχεια *ηη λρυφÞ του Σμßλιια,
στην ΕλλÜδα μετÜ τον ¼λυμπο
qο üνομα, (υιμ. 2636 μ.j,," δεýτεqο βουνü
αυχÝνεò τηò «ΓομÜραò» (υι|,ι,
(291s μ.). κατεβαßνει ürrò ,ορυφΞò χαι τουò χαι
2239 ψ,), ΒÝβαια τüσο οι νüτιεò üσο
2023 μ.) χαι τηò «ΒασιλßτJαò», ιυ,μ_
δηλÜδÞ χαQαχτηQιστιχÝò, με ιδι-
οι βüqειεò πλαγιÝò εχουηlιοqυφÝò, εξÜqσ^εßò
ΖΖιg ψ1 στη μεQιq πqοò βορqÜν, ý
αßτερα ονüματα, οπþ «gοýζ,,ßη»» ιυ.ι,.
χ,τ,λ, Η χατεýθυνση του βουνοý
«Σμßλιανο» απ' την ÜΙΙ"η ηΙ,υρα πgοò νüτον
üπωò Üqχισα την πεQιγQαφÞ του,
Σμüλιιαò εßγαι απü;;;μ«ò πqßò þßοιαò,
αqχýν απü ασβεστολιθιΧÜ Χgιτι_
ΗγεωλογιΧý του σýστασηßπüτελεßται Χατ,
Στη συνÝχεια üμωò, üπωò στη
διχÜ χαqστι"α ηrrqß|«τα (<<Τgαπεξßτσα»),
Ýωò την χορυφý_«κλÝφτηò» χαι στη
«Σουσνßτσα» απü !.ιßμμιτιχÜ πεßqþματα
ΜετÜ ωò τη «ΓουμÜρα» ιαι <<Βα-
συνÝχεια ωò χαι rηυ xoüυφη του}μüλιχα,
σιλßτσα» απü πυqιτογενý πετqþματα
χαι στη συνÝχεια απü πqÜσινεò ξþνεò
γεωλογιΧÝò.Γι'αυτü''«.,συη«η,þγταιεΧεßμεταλλευτιΧÝòπαρουσßεò,üπωò
«Βασιλßτσα>> χ,τ,λ,
στο Δßστqατο,
χαλχüò στα ¶qματα, χgþμιο _
Το μýΧοò ,ου βουßßrß απ, την Κüνιτσα ωò το Δßστgατο ««Βασιλßτσα»»
ευθεßα υηß ,ου χÜqτου. Το βουνü αυτü
πqÝπει γα εßναι nuqi r« 25 χιλιüμετqα απ, το
το 1940 δεν εßχε;;;;αþ; λμ«!rrο,
οýτε απ, το γüτο, οýτε βορ_
Ýναò μοναδιχüò μουλαgüδqομοò
qÜ. ΚαμμιÜ πqοσπÝλαστι μÝ qΟδα, παqÜ
*υ,}η μÝρει στιò υπþqειεò, παqÜλληλα στον πο_
ßηtqχr'οr« χαμηλþ|ατÜ
ΟιΙ9) òιΞ Ι' ι'
ò;
§aν § 1§
,}
τò ,ß t-l /ν
^'"',-'-
Χ-
λ1 , ./ -ζ òν
4ι-1 /
e
,,Ξ
-,/. .;
,,
)-
Ι
F>
_]
Σ -κ
:
9
ι Ι,.
δ
ξ
t)
i.:-r +
'))
)9 <1
δ ',ι Λ
-ò . . {Ξ,
ι¾. òJ αο
ιt'
Φ § Ý
-L
-α
;Ξ
ιοLγq '§ ι,
ο
d
,§
,
.ι)
( ,ω
D Η
\ι ρ ß
S ),
\
Ξ
d
,s .<
_ò
ι q-ι
,§
§
{.τ ß Χ
ι ) Ξ
θ,ι dι
Ξ b δ
μ
Ε
,{
§
ιΞ; ,
J
α- §,ι
) νο
3
ߧ
:ι
§ §
) t<
δ. ξ
η
ζ \ ß
β º
\,,
§ α,
.§
Χ
Ι
α-
s ( Ξ
§
λι 1 Ιυ
Β
Η
ι
Ε
Υ §
§d .'
Ξ
ο ι ,h
-{
Χ
ο
_a
ι^Ι
ΛΛ, ò τ
-§ ο'
§ α/
1(
Η
\]
Ν
\j
ιη
)
ι
\ Ι »,ιι
) )
tO
d ò ιι
t
§
)
ι)
ι J ι
Ν C,
-16-
üπου δýστιολα διασταυρþνο-
ταμο eþο, Ýναò υποτυπþδηò μουλαρüδqομοò,
γταν δυü μουλÜqια φ"q"μΟ* ΚαθπÜ
σ' αυτüγ εßχε μüνον γιδüστqατα,
ΒαθιÝò οι χαgαδqþσειò που Ügχιζαν
πουθεγÜ Ýστω χαι Ý;;;;;λ«αüδgομο, νερÜ,
,ηþο, χαß Þταν γεμÜτεò οgμητιΧÜ
απ, τιò ΧοqυφÝò χαι χατÝληγοß ολη
«πΟ'τ,ò βQοχÝò χι απü τα χιüνια, Η βλÜστηση πολý
φθινüπωqο χαι Üνοιξη δÝνδqα: Ρüμπουλα, πεýχα,
αgαιÜ üχι συνεχüμr"η,' «ηοrrι;μrþ
λπü
.υιμηλÜ
ΑυτÞ η χατÜσταση, απü
οξυÝò στιò ψηλÝò ξþr;ò;;;λüυòο,ò χ«μηλÝò ξþνεò,
οüλο στο üτι το ελληγιχü πuQo-
απüιρεωò ι,ι,ÜλυιΙηζ, Ýπαιξε αποφασιστιχüν το^δqüμο Ελεý-
βολιχü τωγ 105 «η' ,ο
υßßοοχ,ß,qι χαθιστοýßε απαγοQευτιχü
θεqο - ¶qματα - Δßστqαþ, üπωò
χαι το πÝqασμα απü τιò χαμηλüτερεò πλα-
οποιεσδ{ιποτε ιταλιχÝò απο_
γιÝò του Σμüλιχα; ¹λγ αδýγατο να χιγηθßýν
στολÝòτηνημÝQα'¸τσιιιατÜγτησετQαγιχÞηÝλλειι|ηγιατουòΙταλοýòπυ..
ÝγχαιQγιζ χαι δι' üληò τηò ημÝραò με-
qομαχιχþν χαl, τgοφþη 6 α,τι«ò τηò ßιη
«Τξüýλια», λια οχ« αυτÜ στηγ προÝλαση
ταχßνησηò rrη μr,«γ,γοωυ «ß
ηqωιΧÝò ΠgΟσΠÜθεΙεò υΠεQ-
τωγ ιταλιχþη οrq«rrυμÜßrυ π«q«rαμφθηχαν, με
Δßστqατο, σημεßο συνÜντηση§ τωγ δýο
πηδÞθηχαν χαι Ýφθασαυ αισßωßστο
,§«γr"Þ σýμπτυξÞ τουò, ýστερα απü
ΣυνταγμÜτων τηò <<τξοýλια». òλλα οrηη
ελληνιχþν τμημÜτων τηò Με-
τα αγελÝητα ,«, .qüμrqÜ χτυπýματ« ,þη
τηò Ταξιαqχßαò Ιππιχοý του
gαqχßαò Ιππιχοý ,ου'>rq«;ηγοý Γ, ΣταγωτÜ,
τηò Ιηò Μεqαqχßαò του Στρατηγοý
ΣυνταγματÜqχου ΔημαgÜτου ΣωχgÜτουò,
Βασιλεßου Βραχνοý, τοß_ι ΑποσπÜσματοò
òþßυ του Μορδοχαßου φQιξÞ, (δη_
χαι ΙΙ / 5 ΤÜγμα ΤQιχÜλων, διοι_
λαδÞ ΤÜγμα κονιτσηò, διοιιιητÞò Ν, Γßγαò
χητÞò Π. παπαβασιßεßου), üπþß χαι
Üλλωγ μονÜδων του ΑποσπÜσματοò
Αþου πÝqασε τογ Αþο χαι απα-
Πßνδου, üταν δε ,,αr«Ιτ,q« το Απüσπασμα
γüqευσε την ποqεßα ,rß
πραγματιΧüò
,q,ληßηrν τηò «Τξοýλια», χατÜγτησε
εφιÜλτηò.ΗσωτηqßατηòυπÞQξεÜθλοò.ΧÜgτιστηνενÝqγειÜτηò,πουÝμοια- τηò απü τιò
ζε χßνηση αυτοχτονßαò.
Ποqεýονταη συμπ,υßσüμενα τα τμýματÜ
Κι ÝσΧιξε δqüμο σýμ_
πλαγιÝò του ΣμüλιΧ«. καλ απü συνεχý χτυπÞματα.
χαι τα.τελεßωò αχÜ-
πτυξη6 μÝσα απü,« «γü,"ρ",ßνι9, τι§,βαΟßΟò χαqÜδqεò
τÜ Χαßυμμεηα. Η σýμπτυξη αυτý,
λυπτα μÝqη του ΣμüλιΧß. ßιατß λßγα Þταγ
ý απ9 1ο λαßστινü, Ýχο-
üταν χοιτÜξ.,,«υrßß'«ηü το ρqυσοχωqßτιχο μÝgοò
Ýγα θαýμα, πωò δηλαδÞ
νταò Ýτσι *r« r.υ,rß ürþqηοηßου ßμßιrr«,,εßýαι
αυτοß οι αυοqωπο,,, οι πλοß στqατιþτεò
χαι αξιωματιχοß, χατüqθωσαν να
ºσωò βÝβαια σ' αυτü να βοýθησαν
ξεφýγουν, να μην "«,«ü,qοφοýνßελεßωò,
ºσωò, Πολλοß επισημαßνουν
Χαι οqισμÝνα λÜθη απο τßò ÝλληνιχÝò μονÜδεò.
τηò «αßοý}lω> στο Σμüλι-
χÜτι τÝτοιο. Η μεγÜλη σημασßα τηò χαταστQοþÞò
χα Ýγχειται οrο οr, ßßοrßßrο, οþ ειληγι]ι,ü
Στqατü την πλýqη αναπτÝqω_
ση του ηθιχοý, ¹ταßχαι οι πολλοß
αιχμÜλωτοι (γýqω στουò 1,500), ¹ταν
χÜπωò για το βουνü
χαι τα πολλÜ λÜþ. Ν«, γιατß λοιπüγ μαχgηγüqησα
τρητοιι,ι. τò λαψgÜò ιτα_
Σμüλιχαò, το γýπεδδ, τη σχηγÞ, üπου παßχτηχÝ η
των Ελληγιτιþν ΣτρατευμÜτων,
λιχÞò ΜεQαqχι«ò,«, üqθþθηχε ο θqßαμβüò
-77-
ΑΩοΣ
Εßναι το ποτÜμι που πηγÜξει απü τα «Πεγταλþνια» του Μετσüβου, τþ_
qa υδqοηλεΧτqιΧü Ýqγο των πηγþν Αþου. Παßgνει τα πιο πολλÜ του νεqÜ
Üπο τÞγ «ΒÜλια κÜλντα» (Θεgμüλαχποò). ΣυνÝχεια παßgνει τα νεgÜ του
«Σαμαqνιþτιχου», που πεqνÜει μπροστÜ απü το Δßστqατο, Παßρνει επßσηò
απü την δεξιÜ του, την βüqεια üχθη, üλα τα νεgÜ του ΣμüλιΧα. Απü την
αQιστεQÞ τüυ üχθη, τη νüτια, παßqνει ασυγχqßτωò πεgισσüτεqα, δηλαδÞ
«rrü 'το- «Ρασενßτη>> τηò ΛÜßσταò χαι τογ «Κqυοπüταμο» του Ηλιοχωqßου
χαι πQο παντüò τα πλοýσια σε üλο το χqüνο νεgÜ του Βqυσοχωqßου. ο
ι, Αþοò βγαßνει στογ χÜμπο τηò κüνιτσαò που τον ξωογονεß χαι τον χÜγει
ι παqαγωγιχüτατο. Σμßγει εχεß τα Üφθονα νεqÜ του με τα ολοχÜθαgα νεqÜ
του ΒοτδομÜτη χαι πιο χÜτω με τα νεqÜ του Σαρανταπügου (βλ. Χαι ΕιΧ.
14). ¸τσι πλοýσιοò σε νεqÜ ΧατÜΧqυα χαι πεντα}ßÜθαqα, μπαßνει στην
Αλβανßα. φτÜνει στηγ ΠQεμετÞ, στην Κλεισοýqα, πεqνÜει οqμητιΧüò τα
στενÜ τηò Κλεισοýgαò, ανταμþνει με τογ Δqßνο χοντÜ στο ΤεπελÝγι, ποτß_
ξει üλον τον πλουσιüτατο ΧÜμπο τηò }ßεγτQιχÞò Αλβανßαò Χαι χýνεται βο_
qειüτεqα του Αυλþνα, στην ΑδqιατιΧý. Στο ελληγιχü Ýδαφοò, στηγ ελλη_
γιχÞ δηλαδÞ επιχqÜτεια, ο Αþοò Ýχει μýιιοò 80 ογδüντα χιλιüμετqα,
'Το üνομÜ του Αþοò αναφÝqεται εΧτüò Üλλων απü τον Πολýβιον (5,
110) στον 2ο π.Χ. αιþγα. Πιο παλαιÜ, στον 6ο π.Χ. αι., üπωò τεΧμηgιþ_
νεται απü τον Εχαταßον (560_480 π.Χ.) σε αναφοgÜ tou ΣτqÜβωνοò (7,5,8),
ονομαξüταν Αßαò. ¿ò -Αναò ΧαταγqÜφεται τογ 2ο_3ο αιþνα μ.Χ. απü τον
*Αýαò üνομα
Δßωγα ΚÜσσιογ (4Ι, 45), [μÞπωò πρÝπει αυτüò ο üqοò να διορθωθεß σε
που ηαρχαßα γειτονιχÞ του περιοχÞ Παρ-αυαßα φαßνεται να υποχqýπτει; Α,Π,] Για το
üνομτα «Αþοò» πολλÜ γgÜφτηχαν. ß{,λλοι, üπωò ο χαθηγητÞò φιλüλογοò Ν.
ΤεμπÝλη§ (εφημ. ΚαθημερινÞ 1α Φεβq. 1967) το ετυμολογεß απü το "Ηφοò,
πqιωινüò, ανατολιχüò, Εγþ σε μαχqοσχελÝστατο δτιμοσßευμÜ μου το βγÜξω
«πü το βουνü ««¼ου»» με το στεQητιχü α, (βλ. πεqιοδιχü «Το Ζαγüρυ μαò»
τεýχ. αqιθμüò 116, Ýτοò 1988, σελ. 10-12).
το λλτχü χατÜ παgÜδοση üνομα üπου Ýχει ο Αþοò Þταν <<Βοßbýσαò».
Αυτü το üνομα του τüδωσαν γιατß ο Αþοò χυλÜει σε χοßτη με μεγÜλη Χλß_
ση χαι στqωμÝνη με χονδgÝò χgοχÜλεò χι Ýτσι παqÜγεται στην οQμητιχÞ
QοÞ του Ýßα βουητü, βουßξει τüσο,
που πολλÝò φοQÝò σε μεγÜλεò χατεβα-
üιÝò να αχοýεται χαι απü Ýνα χιλιüμετρο μαχqιÜ. ο Πλοýταqχοò στο Ýgγο
του Πýqqοò_ΜÜqιοò (ΠαgÜλληλοι βßοÞ το βοýισμα αυτü του Αþου το λÝ_
ευ πÜταγον. Η λÝξη βοÞ (βουÞ) χαι το QÞμα βοσ (βουßξω) εßναι αgχαιοελ-
ληνιιιÝò λÝξειò. Αò θυμτιθοýμε Χαι λßγο ¼μηqο που πqοσδιοqßζει τηγ απü_
σταση του θαλασσοδαqμÝνου οδυσσÝα απü την alah «üσüν τιò γÝγονεν
βοÞσαò». Μπαßνονταò üμωò ο Αþοò στην Αλβανßα
απü τη «ΜÝqτζανη»,
-18-
αλλÜξει üνομα, μεταβαπτßξεται «Βυγιüσα», Αυτü πqÝπει να παqÜγεται απü
το ΒοΤοýσα, με μια παqεμβολý του γ.
Πολλοß στqατοß χατ στQατηγοß τον τßμησαν τον Αþο με το πÝgασμÜ
τουò. ΑναφÝgονται ο Φßλιπποò Ε' ο Μαχεδþν, ο ΓÜθοò Ιοýλιοò Καισαq
το 48 π.Χ., τουρχιχü ΤÜγμα πεξιχοý στογ Α' Βαλχανιτιü Πüλεμο, σαν πλα-
γιοφυλαχý τηò Μεραρχßαò που χατÝβαινε απü το ΜοναστÞqι (Μπιτþλια)
πQοò τηγ Κüνιτσα, για να ενισχýσει την Üμυνα των Ιωανγßγωγ, αχο-
λουθþνταò δgüμον παλαιοý Αυστqιαχοý χÜQτη. Και τελευταßα η 3η Με-
qαqχßα Αλπιγιστþν «Τξοýλια» που το πλýgωσε πολý αχgιβÜ σαν θÝλησε
γα τον πατÞσει (πεζÞ), να τον περÜσει μετÜ πολλÝò απüπειgεò μÜλιστα.
Εξ Üλλου απü πολλοýò τqαγουδÞθηχε ο Αþοò: «ο Αþοò το ποτÜμι, που
εßδε τüσεò λεβεντιÝò, θα μαò ξαναδεß τιαι πÜλι να πεqνÜμε νιχητÝò». ΑλλÜ
και θρηνýθηχε απü τουò Ιταλοýò: «Εχεß στα βουνÜ τηò Πßγδου, μαýqεò ση-
μαßεò για τουò ΑλπινιστÝò τηò «Τξιοýλια». Τα πιο üμοqφα νιÜτα μαò, τα
στεßλαμε ετιεß γα πεθÜνουγ. Ετιεß στα βουνÜ τηò ΕλλÜδοò χυλÜει ο ποταμüò
Αþοò, που απü το αßμα των Αλπινιστþν μαò βÜφτηχε χüχχινοò» («Το Ζα-
γüρι μαò», τεýχοò αgιθ.223, ΝοÝμβgιοò 1996, σελ. 6-7, Ügθqο Βασßλη Τξιü-
βα).
¸γgαιρα αυτÜ για τογ Αþο 1τιμý§ χαι ευχαQιστιþν Ýνετιεν) γιατß στÜ-
θηχε εξαιgετιχü εμπüδιο στην «Τξοýλια» χαι αποφασιστιχüò συγτελεστÞò
τηò εναντßον-τηò Üμυναò τηò αQτστεQÞò του üχθηò. ΒοÞθησε πÜqα πολý
þστε γα μη μποqÝσει να διεχπεqαιωθοýγ οι Ιταλοß πqοò Βqυσοχþqι - ΛÜ'ý-
στα - <<Κουχουgοýτξοò» χ.τ.λ.
Ξ=
Φ
]1
ξ
Ν ΞΞ
Ξ
Ξ
ο
υΙ ß !Γι
Ξ! ßl"
τ7
3<
§ ινι
1\ ι
Ξ
º
j ,ι
{ --υ-
I
7,- .ιι
-α «3
'q
=
ο g Ξ
π7
rX, Ý
Ι\ Χ-
-*"
Ξ<§
\/
Ξλ!
ß ta ü
Ν
Ν
-§ ι
/_!
οq Φ
ι!,
'οη ι <ß
,Ιγ
Ξ{ß'_
-Ζ§ -
Ξft
.f
ο,rfr
γß ,.
t
fr
0 _€
qι
Μ
= Δ 2
Μ
Ξ
Ξ
Δ
Ξ
ΒΡΥΣΟΧΩΡΙ
Το μιχqü ΚαλπÜχι του'40
1
Το ΑνεξÜqτιτον ΤÜγμα Κογßτσηò με ΔιοιτιητÞ τον ΤαγματÜqχη Νιπüλα-
ον Γßγα (Ειχ. 4) επιστgατεýθη}ßε στιò Ζ3 tÞ22) με 25 Αυγοýστου 1940. Ντý-
θηχαν οι Üνδgεò, πýqαν τογ οπλισμü τουò, χωqßò βÝβαια πυqομαχιχÜ.'Ετοι-
μοι πλÝογ οι λüχοι, οι διμοιqßεò, οι ομÜδεò, με ΔιοιχητÝò των. λüχων
τουò:
1ου λüχου ΚαντÜραò ΔημÞτqιοò, Λοχαγüò Ýφεδροò εχ μονßμων. (λüχοò. που
υπÞχθη στο Απüσπασμα Πßνδου/
ΔαβÜχη), 2ου λüχου Αυδßχοò Ιω-
Üννηò, Υπολοχαγüò μüνιμτοò, 3ου
λüχου ΝτÝτσιχαò ΙωÜγγηò, Υπολο-
χαγüò μüνιμοò. Μεταγωγιχοý ΤÜγ-
ματοò ΜÜνθοò Ματθαßοò, Ýφεδgοò
Υπολοχαγüò. Λüχοò Πολυβüλων
τσþληò, Υπολοχαγüò μüνιμοò.
ΔιαχειqιστÞò ΤÜγματοò ΜÜνθοò
Νιχüλαοò. ΥπασπιστÞò ΤÜγματοò
Χqýστοò Χqýστου, Ανθυπολοχα-
γüò, Ýφεδροò εχ μονßμωγ. Διοιχη-
τÞò Διμοιqßαò ΔιοιßÞσεωò }ßαι
αξιωματιπüò πληQοφοQιþν Δημý-
τQιοò Μπιξωιßδτιò, Ýφεδqοò
Ανθυπολοχαγüò. Iατqοß ΤÜγματοò:
1ου .λüχου στρατιþτηò Οιχονüμου
Νßχοò, 2ου λüχου στgατιþτηò
ΕμμανουÞλ ΕυÜγγελοò, 3ου λüχου
Ανθυπßατgοò Λαμπqßδηò Κþσταò.
Ειχ. 4. ΜεταγενÝστφη φωτογ8αφßα του
[Για τηγ οqγÜνωση του ΤÜγματοò, βλ. χατÜ τον Πüλεμον 1940-41 ΤαγματÜρχη
Ν. Γßγα στηγ «'ΕχθεσÞ» του, αναφεqüμενη
Πεξιχοý ΝιχολÜου Γßγα (18θ0-1θ82),
στογ υπüτιτλο τηò εδþ Βιχ. 4, τþχοò 2|7,
σ.507;. Για τον Χρýστου, εδþ σ.59 - Α.Π.] [απü το περιοδιχü «ΗπειρωτιχÞ Βταυ
ρεßα» Δελτßον Πνευματι,χÞò Ενημερþ-
ΑποστολÞ ΤÜγματοò: υποχω- σεωò, τεýχ.217 (Οχτ, 1994), σ.506, απü
gητιχüò αγþν με ανÜσχεση του üπου Ýωò τεýχ, 220 δημοσιεýεται του Ν,
εχθqοý ιιαι üσο το δυγατüγ μιχgü- Γßγα η «'Βχθεσιò ΠολεμιχÞò ΔρÜσεωò
τερεò απþλειεò }l,αι αμυντιχÞ εγχα- του ΑνεξαρτÞτου ΤÜγματοò Κονßτσηò
τÜστασιò στηγ }ßοQυφÞ «Σουσγß- χατÜ ,τον Ελληνο'ßταλιηüν Πüλεμον
τσα», ε?ßεß Üμυνα μÝχQιò εσχÜτων, 1940-1941». Πρβλ, σελ, 47*! - Α.Π.]
24
Και αμÝσωò, χωQßò ΧαμμιÜ χqονοτριβý Ýφυγαν ο χÜθε λüχοò στον τομÝα
του. ¸τσι πεgνοýσαν οι μÝqεò με ιρευτοαπασχολÞσειò των στQατιωτþν, με
χÜτι ασχÞσειò, με χÜτι θεωqßεò.
ΑυτÜ μÝχqι 14 Σεπτεμβqßου του '40. ΑυτÞν την ημÝqαν ýqθε στο ΤÜγμα
ο ΣυνταγματÜ8χηò Γεωqγοýληò, ο οποßοò Üλλαξε το σχÝδιο του ΤÜγματοò:
1 υποχωQητιχüò αγþναò μÝχgι το Βgυσοχþqι,εγχατÜστασιò στην αριστεgý νü-
τια üχfu του Αþου τιαι εχεß Üμυνα μÝχQßò εσχÜτων.
Λφεò μÝqεò πQο τηò 28ηò οχτωβqßου το ΤÜγμα διατÜχθηχε να φýγει απü
7 τιò στgατþνßò, εννοþ τηγ Διοßχηση του ΤÜγματοò, χαι να βγει Ýξω τηò Κü-
ηrrσ«ò. ο Χ, Γßγαò διÜλεξε το ΜοναστÞQι τηò Παναγßαò πÜγω απü την Κü_
γιτσα, üπου πÞγε }ßαι εγ}ßαταστÜθηχ,ε το ΤÜγμα. ¼μωò, ανεξÞγητο Χαι παqÜ_
ξενο πqÜγμα, την Κυqιαχý 27 οχτωβgßου στιò 8 το πqωß
διαταγÞ ασφαλþò
Üγωθεν πgüσταξε το τÜγμα να επαγÝλθει )ßαι να εγχατασταθεß ση στqατþ_
γα τηò Κüνιτσαò, üπωò χαι Ýγινε. ΑλλÜ ο ΤαγματÜqχÞò μαò Þταν αγÞσυχοò,
ι ο ßδιοò στο υλÝφωγο. οπüτε ΧατÜ τιò 12 μ.μ,, τα μεσÜνυχτα δηλαδÞ, ÝQχε_
ται στο θÜλαμο που χοιμüμουγ, με ξυπνÜει }ßαι μου λÝει: «Να χÜτσειò στο
,β τηλÝφωνο Χαι νÜχειò το νου σου». ΠÞγα, δεν πqüφθασα γα χαθßσω }ßαι να η
χλÞση απü τη Μεqαqχßα που μου δßγει το τηλεγqÜφημα («σÞμα» το λÝγε τþ-
qa): «ΑποΧοχλιþσατε Χιβþτια πυqομαχιΧþν. Διανεßματε Üνδqαò πυQομαχι_
χÜ μÜχηò. Δþστο αμÝσωò στον χ. ΤαγματÜqχη». Μüλιò το πýqε ο χ. Ταγμα-
τÜQχηò, ο χ. Γßγαò χαι το διÜβασε μου λÝει: «Δεν εßμαστε χαλÜ, δÜσχαλε».
Το υπÝγqαιρε «ΕλÞφθη», χαι μου Ýδωσε διαταγÞ να το διαβιβÜσω αμÝσωò
στουò Λüχουò, üπωò χαι Ýγινε. Και εφοδιÜστηχαν üλοι οι Üνδqεò με πυQο-
«Μιλò». Ξενýχτησα χα-
μαχιχÜ μÜχηò 150 φυσßγγια χαι δýο χειqοβοιφßδεò
ξοχοιμοýμενοò στο τηλÝφωνο, με ταχτιχÝò επισχÝιρειò του Γßγα.
Το πqωß πqιν Χαλοξημεqιδσει, το πυqοβολιχü του εχθqοý, εγιατεστημÝνο
χÜπου στο Λεσχοβßχι [που φαßνεται απü την Κüνιτσα], βÜξει πλÝον χαται_
γιστιχÜ χατÜ του ελληγιχοý εδÜφουò. ¸σχαξαν οι οβßδεò χι üπωò Þταν
αι,ι,ü-
-26 -
στο
τουò θÝσειò: Ο 2οò Λüχοò του Αυδßχου
Ýφυγαν για τιò πqοχαθοgισμÝνεò Μογα-
«ΑßξουγχÜστQογ», με τß Διμοιρßεò του,να ελÝγχουν απü gεýματοò
ΝτÝτσιιια στη
ο 3οò Δüχοò του
στηqßου Καqλßτξι εωò q"ßμα τq;σüχωqΙου, «Στüμιο» (το
qευμα Μοναστηgιοý Ýωò
«Σιαλατοýq«» μr rομß«*,υΟlßηηß απü
ΜοναστÞqι τηò Παναγßαò),
«Σμüλιουβα», «αμπÝλι ΚαλογÞρου»
α Διμοιqßεò ,ου α"ß"|οß Ιοχου, μια
Πολυβüλων, ΔιοιπητÞò Πýρqοò
χαι η τqßτη «οrοουßßδη;;;, Διμοιgßα
απΟ το ΠÜπιγχο: ΤÝσσεqα πολυβüλα με
ΣτÜqqαò, Ýφεδqοò Rδυπολοχαγüò
7
2.5ο0 |Ο,q«,'ευ«-στο «ΑμπÝλι
ΚαλογÞqου», Ýνα στου <<Α-
ισχý βεληνεχοýò Δι_
Ýνα;;;;δ;*Þ τηò «τσÝλαò», το τÝταQτο στην_«κüια»,
τσουqιÜντσου»,
λ' Ιυιοß«στηρι, με πqοωθημÝνη ομÜδα
στην
μοιqßεò 3ου Λüχου;";;« Χqýστο6 Πατσοýροò Ýφεδqοò
«κüια>>, συγ Ýνα ηλροΙ,ο, διμοιqßτηß
αΧΙη Διμοιgßα «Καλογεριχü» δι-
Ανθ/γüò απü το eμπÝλüχþqι ΤξουμÝqχωη, Διμοιqßα
Ýφεδqοò αηüυηßιßχ«γüò Γεþgγιοò Εξαgχüπουλοò, τqßτη
μοιqßτηò
αυχÝναò «ΚοπÜναò»," μ,« ομαb«
qιξÜ «τχαμÞλÜò»> διμοιgßτηò ΑθανÜσιοò
νοσοχüμοò τqßτου tΟχο: ΙωÜννηò
Κ,
ΜÝντξοò Ýφεδqοò ,ι,ýθυπολοχαγüò, χαι εφο-
,F* απ' την Παναγßα, üπου
Χαντüλιοò. tνtεταγω|ιχÜ Ταγματοò πßσω
ΤÜγματοò Βqυσοχþρι στο Κοι-
-!" διασμüò του ΤÜγματÝß->,«eμοι ΔιοιχÞσεωò
,ο «ηüγυυμ«, 31 Οχτωβqßου 1940,
νοτιτ.ιü γqαφεßο, αυτÜ ωò την ΠÝμπτη
διαταγÞ γα χαταστQαφεß η εξαßρετη
Το απüγευμ« «",Þò,ηò ßοι,«ò'μεqÜò,
πQοστασßα δýο
Αþου. και ο eηßΙυποßοχ«γüò Δ, Μπιξαιιßδηò, με
γÝφυqα
Οι Ιταλοß εßχαν μπει στο Παλαιο-
ΟμÜδων πεξιχοý, χατεβαßνει ο,η γÝφυg«,
(το πετqÝλαιο απφ το χατÜστημα Δημ,
σÝλι. Ρßχνει + τενεχÝδÝò πετqÝλαιο λα-
Þταν ξýλινη, üλο δαδß,
Χαντüλιου), του βÜξει φωτιÜ χαι η γÝφυg«Ι,ου χαι ανÝφερε σχε'
ηα,«υ σωστü πυqοßÝχυημ«, Γýqισε
μπÜδιασε. ¶ναιρε ο«η που εßχε εlχατασταθεß στο Κοι,
τιχÜ ο Μπιξαχßδηò στον ΤαγματÜQχη μαò
νοτιχü Γgαφεßο τηò Κοινüτηταò Βqυσοχωqßου,
Το απüγευμα τηò ßδιαò ημÝQαò Ýqχεται
λι,ο Ιν5 ΤÜγμα ΤqιχÜλων, (Δεý-
jßυ,αγμ«,οò ΤqιχÜλων), ΔιοιχητÞò Παπαβασιλεß-
τεqο ΤÜγμα r"" πεßßß"" π, Γßγα χαι
στο Κοι,ßοτιχü Γgαφεßο με τογ
ου ΠÝτgοò (Βιχ,. 5). ΣυσχÝπτεται
ΤÜγματοò, Το ΤÜγμα Κονßτσηò χατα-
χατανÝμουν ,ουò,ομý ,υΟυηηò χÜθε __δqü_
Ýωò τεýμα Βqυσοχωρßου
:,
:
νÝμεται «πο ρυrßμ« Jßοηþqιüß π«η«γßαß Ýωò
μο πQοò π«τ,ιοσειß
ηßß.ο ßαγμ« τqιχÜλλν Üπü ρεýμα Βgυσοχωqßου Ýωò απÝναντι
(πqοò τ, ανατολιπÜ)
απÝναντι απü τα þ;;;«;«, π,,ο ,ι,Þι,α
κοηßτσηò Ýστειλε μΙα ΔΙμΟΙρßα υΠü
a ΤΟν
απü το Δßστqατο. ιιΤßrοr« το τÜγμÜ
Ξ:j
,r,
τουò ντü-
Νßιι,ου απü το ΔßστQατο με üλουò
Ýφεδqον Υπολοχαγüν Γεþqγιον θÝσειò αχgιβþò
ι
Διμοιqßαò να πÜqουν,
ß6J πιουò Διστq«τ,,þτεò ο,q«,ßω,υò τηò ΧαΙ
Ýγινε. Το ΤÜγμα ΤqιιÜλων δΙÝθεΤε
b απÝγαγτι απü το ;λrα;r;, οπrò,«,
Ξ.,t
,Ετσι αμυντιχÞ
Ιο
θÝσειò. η γqαμμÞ στην
ιο üλμουò που στÞοηχÜυ=σ. η«ταιßηλεò
α πλÞρηò,
ßt Üqιστεgη üχθη του ποταμοý Αþου'εßναι
Ξ
εξαι§ετßχÜ σχοτεινÞ απü την πυχνÞ
ò
Την ΠαqασχευÞ 1η Νοεμβqßου, μÝgα
f,
)ι
λ
2º
Θ--
)Ý
-\
cr,
29
λαιοσελßτεò χαι Ελευθεριþτεò, χαθþò χαι απü τ'Üλλα χωqιÜ του Σμüλιχα,
χαθþò που Þξευqαν το μÝgοò σπιθαμÞ πqοò σπιθαμÞ χαι πτυχÞ χαι πτυχοý-
λα, τüσο του βqυσοχωgßτιχου μÝqουò, üσο χαι του απÝγαντι, χαθιστοýσαν
απαγοQευτιχÞ χÜθε χßνηση του εχθgοý. ΠαqÜλληλα χαι το ΤÜγμα ΤqιχÜλων
επαγqυπνοýσε στογ τομÝα του, με πQοσωπιχÞ ευθýνη χαι επßβλει|.ιη του Δι-
οιχητοý του Π. Παπαβασιλεßου. ΑλλÜ χαι το αγιασμÝνο ποτÜμι ο Αþοò,
φουσχωμÝνοò, Üγqιοò, θεqιü ανÞμεqο, συντÝλεσε γα αποτQαπεß χÜθε πεqαß-
ωση τωγ Ιταλþν. Αν τοýτο το χατüρθωναγ χαι πεqνοýσαν το Βgυσοχþgι Þ
τη ΛÜ'ýστα πQοò το Ανατολιχü Þ το Κεντqιχü Ζαγügι, η Üμυνα τηò ηqωιχÞò
νΙΙΙ Μεqαqχßαò στο πεqιβüητο ΚαλπÜχι πλευqοχοπιüταγ τ,ι,αι σχεδüν αχqη-
στευüταγ...
ΠολλÝò οι απüπειqεò τωγ Ιταλþγ να πεqÜσουν τογ Αþο. ΑλλÜ üλεò
τ
συντqßβονται απü τα χαταιγιστιχÜ πυqÜ των διχþγ μαò, οι οποßοι Þ ξ ε g α ν
τουò πιθανοýò πüqουò, με τιò υποδεßξειò των χωQιανþν μαò στgατιωτþν,
που οι πεgισσüτεqοι Þταν στο Λüχο του Αυδßχου, που εßχε χαι τογ χQισι-
1
μüτερο τομÝα.'Ετσι πεgνοýσαγ οι μÝQεò.Το πυqοβολιχü Ýπαιξε αποφασι-
στιχü ρüλο. Γιατß απαγüQευσε με τιò εýστοχεò, εξαιqετιχÜ εýστοχεò βολÝò,
την χÜθε χßνηση του εχθqοý απ' το Ελεýθεqο πqοò ΠαλιοσÝλι - ΠÜδεò -
¶qματα την ημÝgα. ΑλλÜ τουò δþqιξε χαι τη νýχτα μεqιχÝò οβßδεò σε απι-
σημασμÝνα μÝqη του δqüμου.'Ετσι οι Ιταλοß που μÜχονταν στον Σμüλιχα
ωò το Δßστqατο, στεgÞθηχαν ουσιαστιχÜ τqοφÞ χαι πολεμοφüδια.
ΚατÜ τιò 4-6 Νοεμβgßου Ýφτασε στο Βgυσοχþqι μια Επιλαqχßα (τÜγμα)
ιππιχ,οý υπü τογ ºλαqχο ΤξαβÝλλα, τελευταßο γüνο τηò Σουλιþτιχηò φÜQαò
των Τζαβελλαßων, (Σχοτþθηχε χοντÜ στην Ελεοýσα, απÝγαντι απ'την Πqε-
μετÞ, το λαμπqü αυτü παλιχÜgι*). Οι ιππεßò, οι Üνδgεò χαι τα ÜλογÜ τουò
üλα στην <<Τσιλßστα»», «ΜÜqμουqε», <<ΜιντÝσου». ΚÞποò δεν Ýμεινε πουθε-
νÜ. ΑλλÜ χαι χαμιÜ μα απολýτωò χαμιÜ διαμαqτυgßα Þ Ýστω παgαμιχqü πα-
qÜπονο απü τουò χατοßχουò του χωqιοý μαò. Και το ομολογοýσαν ΦqιξÞò
χαι Γßγαò.
ΔιετÜχθη η Επιλαqχßα να πεqÜσει τογ Αþο, οδÞγησα Ýφιπποò σýνδεσμοò
χι εγþ τον ΤξαβÝλα ωò τογ Αþο. Μüλιò φτÜσαμε στον ¶γιο ΜηνÜ του εßπα
üτι ο δqüμοò εßναι τελεßωò αχÜλυπτοò ωò τον πüqο στη «ΜιχqÞ Βωβοýσα».
Μου εßπε να πεqÜσουψε «στÜγδην» [σταλα(γ)ματιÜ-σταλα(γ)ματιÜ] χαι γαλ-
λιχÜ «γχοýτ-α-γχοýτ» [: goutte ιß goutte]. Κι'Ýτσι Ýναò-Ýναò με τqελü χαλ-
πασμü φτÜσαμε στη «ΜιχgÞ Βωβοýσα», Το πÝqασμα του ποταμοý Þταν φο-
βεqü. ¶χqεò χι Üχqεò ο Αþοò, χατÜθολοò, οqμητιχüτατοò. ΑλλÜ χαι τα Üλο-
γα υπÝqοχα. ΠÝqασαν μια χαgÜ. Το θÝαμα για μÝνα Þταν απαgÜμιλλο.
*
[Σýμφωνα με το βφλßο του Γ.Ε.Σ. «Αγþνεò χαι Νεχροß του Ελληνιχοý Στρατοý» (üπωò
παραπÜνω), σε},. 44 Ο «ΤξαβÝλλαò Κωνσταντßνοò του ΛÜμπqου, 'Ιλαρχοò: ΓεννÞθηχε στην
ΚÝqχυρα το 1908, του 3ου ΣυντÜγματοò Ιππιχοý. Φονεýθηχε στην ΠρεμετÞ στιò 2 Δεχεlφgß-
ου Ι940». ΑχριβÝστερα ωò πQοò τον τüπον ταφÞò του μαò πληqοφορεß, περßπου 2ΥΖ μÞνεò με-
ι
*f
-30-
τÜ τογ θÜγατü του Κ. ΤξαβÝλλα, ο ΓιÜννηò ΜπερÜτηò (1905_196s) στο Ýgγο του «Το Πλατý
ΠοτÜμι» (Β, ÝΧδοση 1975), σελ. 89 «...ΧατÝβαινα þò τÞν οτχλησßτσα τοý ¶γßου ΠαντελεÞμο_
νοò [στο χωριü Μπαντλüγι], χαß στü μιχρü χαß πενιχρü τηò νεχQοταφετο ποý δÝν τοý λεßπα-
υ, üμrò τÜ Üßþνια χυπαρßσσια ...χαß ,..πλησßαξα στü μüνον Üρýμαχτο Üχüμα Üπ, τüν χαιρü
-Επεσεν ýρω'ßχþò ýπÝρ πατρßδοò τfl ", Ýν ΙυΙπατπλüντ», Μπα-
τÜφü...: «-Ιλαρχοò ... ΤξαβÝλλαò.
ντλüνι Þ Μπαγτελüνι (στου ßδιου σ. 55), παqαφθοqÜ του Badiιona (βλ. χÜQτη Βιχ. 14), Þτοι
σε χÜqτεò μαò (Ειχ, 11), χαι που
[Αγßου] «Παντελοýμονα>>, που φÝρεται ωò το «Μπαντιλüηια»
,40: Γ.Ε,Σ., ¸λληνιχÞ ¶ντεπßθεση (ι966),
χατελÞφθη üμωò στιò 29 Νοεlφρßου του βλ. Iστορßα
σελ. 90, § 101. - Α.Π.].
Τι πqüσφερε το Βgυσοχþqι
οιπqþτεò γυγαß}.ß,εò που φοQτþθηχαν με πυQομαχι)ßÜ πQο παντüò για γα
πÜνε στüυò Λüχουò, Þταν ΒgυσοχωQßτισσεò. Επßσηò οι πgþτεò μεταφοqÝò
πυgομαχιΧþγ ?ßαι τQοφßμων απü το ΚαπÝσοβο, με τα üσα φοqτηγÜ ξþα δεν
εßχÜν επιταχθεß, Ýγιναν απü ΒQυσοχωQßτεò χαι ΒqυσοχωQßτισσεò. χιλιÜδεò
οχÜδεò, οι ιιÞποι ανασχÜφιχαγ για πατÜτεò. Τιò Ýβqαξαν οι στqατιþτεò στην
ΧαqαβÜνα Χαι λÜqωναν ΧÜπωò την πεßνα τουò, ιδιαιτÝgωò οι των ξÝνων τμη_
Η Δßμοιgßα του ΜοναστηQιοý δεν Üφησε πατÜτα για πατÜτα στουò χÞ_
πουò }ßαι στα χωQÜφια τηò ΝιχολÝταò. Εgχüνταγ χι απ, τη Διμοιqßα του Κα_
:
:_
)τ
'"}
.\
3ι
- -
ι
τιþν, Üφιξη χαι πqοþθτιση πÜγω απü 1200 αιχμαλþτουò. Χþqια οι χωqιχοß
των χωqιþν του Κεντqιποý Zayoqiou που Ýφεqναν με τα μουλÜqια τουò, χι
,ßδ. ü,τι φοgτηγü ξþο, τqüφιμα χαι πολεμοφüδια, που üλοι αυτοß ταχτοποιοý-
νταν το βqÜδυ σε «χαταλýματα>>, στα σπßτια για διανυχτÝqευση. ΣÞχ,ωγε το
μιχqü Βqυσοχþgι τüση χßγηση; ¶ντεχε σε τüσεò πιÝσειò ανθgþπινου üγχου
χαι ανθgωπßνων ενεqγειþν;
Κι üμωò Üντεξε. Αγüγγυστα μÜλιστα ανταποχρßθηπε πλÞgωò πQοò τιò με-
γÜλεò þgεò, πQοò το μÝγα χÜλεσμα, πQοò το ýιριστο χαθÞχογ, πQοò τηγ ιστο-
ριχÞν επιταγýν.
,Ý
Τι πqüσφεQε το Βρυσοχþqι, ΙΙ
[Παρüμοια χαι συμπλτιρωματιχý ειχüνα για το Βgυσοχþρι, τηγ παλιÜ μαò Λεσ(Þνßτσα, χαι
για τιò μεγÜλεò εχεßνεò πολεμιχÝò τιμÝρεò του χωqιοý ξωγqαφßξει με τοýτα τα παραχÜτω λü-
για χαι ο χωριανüò μαò Βρυσüχωρßτηò, ο Κþσταò ΚουνÜβοò σ' <<Τα ΝεÜ του Βρυσοχωρßου»,
αριθ. φýλλου 16 (Αυγοýστου-Σεπτεμβρßου 1996), σελ. 2: - Α.Π.]
«...Απü την πqþτη μÝgα του πολÝμου τα σχολεßα Ýχλεισαν χαι γω, δευτε-
qοετÞò τüτε σπουδαστÞò τηò ΠαιδαγωγιχÞò Αχαδημßαò, γýqισα στο χωqιü,
πεξüò βÝβαια, Ο δqüμοò γεμÜτοò στqατιþτεò που πqοωθοýνταν για την πqþ-
τη γQαμμÞ. Απü το ΚαπÝσοβο μÝχgι το Βgυσοχþgι ο δqüμοò πÜλι γεμÜτοò
απü ημιονηγοýò που χουβαλοýσαν τqüφιμα }1,αι πυQομαχιχÜ, αλλÜ χ,αι απü
γυναßχεò φορτωμÝνεò με χουqαμÜγεò χαι Üλλα πολεμιιιÜ υλιχÜ. ΚÜπου στο
δqüμο, üπου σýμεgα εßγαι η διαχλÜδωση για τη ΛÜΙστα συγÜντησα τη χω-
-32-
¹ταν φοqτωμÝνη με Ýνα σαιιß ιουqαμÜνεò χαι
QιαγÞ μαò ΧÜΤδω Καqποýξη.
στην ποδιÜ τηò βαστοýσε Ýνα βαqý πqÜμα,
Ýχειò στην ποδιÜ χυqÜ ΧÜθδω;
- Τι
Οβßδα για το χανüγι πÜιδß μου.'Επεσε το Üλογο που τιò χουβαλοýσε
-
}ßαι γω γr« η« το ξελαφqþσω Ýβαλα μιÜ στην ποδιÜ μου,
Ποιοò ξÝqει, Μια
οβßδα μποqεß να σþσει τα παιδιÜ μαò, τηγ πατρßδα",
3 Οι
¼ταν Ýφτασα στο χωqιü το εßδα διαφοqετιχü, ¸πλεε ι"ιÝ9α_σlο χαχß,
του Αþου
διαβÜσειò η«ι, r« υιρþμαßα απü το μογαστÞQι μÝχqι τ1 συμβολý
απü τιò διχÝò δυνÜμειò. Στο ýιl.ιωμα
με ßο τ«ßευßτη, εßχαν τιαταληφθεß μαò
αδιÜχοπα
ßηò παναγßαζ Þταν το οqειβατιπü πυqοβολιπü που σφυqοχοποýσε
τοßò ιταλοýj απÝναντι dτιò πλαγιÝò του Σμüλιχα. του χÜχου τα ιταλιχÜ
αε_
rJr
a-'
,\
ca
ι
ι -33-
ΦτÜγουγ τþgα οι πqþτοι τqαυματßεò, ¸λληγεò χαι Ιταλοß. Οι γιατqοß
ß
στο χειQουQγεßο ΧÜνουν τιò επεμβÜσειò χωqßò διÜπgιση. Δεν εßναι πια
εχθgοß. ΕπισχÝπομαι ταχτιτιÜ το χειQουQγεßο χαι πqοσφÝqω γÜλα χαι φαγη-
τü στουò τgαυματßεò χαι γω χωQßò διÜχgιση... Το ßδιο χÜγουγ τιαι οι Üλλοι
χωqιανοß. Σ, Ýνα δωμÜτιο ¸λληνεò χαι Ιταλοß συνομιλοýν με
νοÞματα.
«ΜπÝλλα ΓΧqÝτσια, πüqΧο Μουσολßγι», μου λÝει Ýναò (_ Ωqαßα ΕλλÜδα,
γουρουνü-Μουσολßνι).
Τα πολυβüλα δεν αχοýονται πια. οι πλαγιÝò του ΣμüλιΧα λευτεqþθηΧαν
απ, τουò ΑλπινιστÝò. Με τον αδελφü μου το ΘανÜση, ΧατεβÞΧαμε στογ Αþο
να επισχεφθοýμε το πεδßο των μαχþν. φτÜσαμε στην τοποθεσßα ΚουλÜχου
χÜτω απü τη Σμüλιοβα. Στην Üχqι του ποταμοý σε μια σπηλιÜ βqýπαμε μα-
τωμÝνουò επιδÝσμουò χαι 15 γελιοýò Ιταλιποýò αδειανοýò. Γιατß üμωò τουò
εγχατÝλειιραν χαι γιατß Þταγ αδειαγοß; ¶γνωστο. Πιο χÜτω, Ýναò Ιταλüò λο-
τα
χαγüò, ΧτυπημÝνοò στο μÝτωπο χεßτονταν ÜνÜστιελα. ΕΧεß εßχε στιοτωθεß Þ
Χýματα του ποταμοý τον εßχαν εΧβgÜσει σ, αυτü το σημεßο; Κι αυτü παQα_
..
Ιffi
ι; 1Δ
'}δ =
=
ο
η Ι= ι
Ρ/\
\ \
\ \
Þ,
f,
ι, fr=
Φ
-a\
{-Π ,))
-_,/
Ν
fr \Ξ- '\ ι
Ξq
=
Ξ
) ο
f,
s
¾
!'ß".
aa Ξ
Ξ>
Ι=)
ο
ΞΞ
=Ξ
:Ξ
Φ ß
Χε ß,
υ ιß
[ß
Ξ ι:
Ξ ι
R
!-j
ΕιΧ. ΧÜρτηò των επιχειρýσεων τηò «Τξοýλια» απü τιò 4 Ýωò 9 ΝοεlΙβρßου 1940 στο Νü_
7,
rδ Εòòτòßτο _ Ufficio
1 τιο Σμüλιßα. [πηγÞ: ιστορßα ιταλιχοý Γ.Ε.Σ. = òτατο Maggioτò dò]ι,
ò Fotogrýiò. Roma 1980, σελ.43,
ra
StoÞco, La Campaμia di-Gròcia, Tomo.ΙII= Schizzi
ßη Schizzo η, 3j. - Α.Π.]
º
-
f-
}Α
-")
.\
-35-
σπßτι παßQγω τQοφÞ για üλη την ημÝQα, σαγ να ßξευqα τι θα γινüταν, Χαβα_
λιχεýω το Üλογο Χαι δgüμο για τηγ θÝση «Σιαλατοýqα», Ýδqα του 3ου Λü_
χ. ΝτÝτσιιια, χαι _«καλþò
χου. χαιqετþ, στgατιωßιχÜ βÝβαια τον Λοχαγü
τογ, τι Ýχüυμε;» _«Διαταγý για το Ελεýθεgο». ΔιαβÜξει. ΕτοιμÜζει σε μισÞ
þgα δýο ομÜδεò με Üφθονα πυqομαχιχÜ, χαι τροφÞ 3 ημεgþν χαι πÜμε για
τd μοναστÞgι τηò Αγßαò ΤqιÜδοò. «Θα Ýρθειò χαι συ μαζß μου, üπου η Δι-
_«ΕτοιμÜστε τη Διμοιqßα σαò χ. πατσιοýqα.
μοιqßα χqýüτου πατσιοýqα».
Αγαχ,αλÝσατε ομÜδα Κüιαò συν πολυβüλο, σε μιÜμιστι þgα πgÝπει να }ßιγη_
θεßτε πgοò Ελεýθεqο». μποQþ για ποqεßα χ, ΛοχαγÝ -ο χ,
Πατσι-
-«Δεγ
οýqαò_, ΧοιτÜξτε το πüδι μου». Το πüδι του στο χüτσι πολý πqησμÝνο, το
αqβυßο παντüφλα χαι χαßνουσα πληγÞ.Ειδοποιεßται αμÝσωò ο γιατgüò του
,ι.ßχου Ανθυπßατqοò κωστÜχηò ηαμπqßδτιò. ¸qχεται σε 1ΥΖ þqα χαι γνωμα-
τεýει üτι üντωò ο Πατσιοýqαò δεν μποgεß να πÜει ποqεßα }ßαι να πεqÜσει το
ποτÜμι, τον Αþο. ΔιαταγÞ στη Διμοιqßα στο «ΚαλογεqιΧü»: «Να Ýgθει αμÝ_
σωò ü Εξαqχüπουλοò». Σε μιÜμιση-δýο þqεò Ýqχεται ο Γ, Εξαqχüπουλοò μα-
ζß ;ε το χqÞστο Δοýμα. ο λοχαγüò ΝτÝτσιχαò: «Γιþgγο, πÜqε τη Διμοιqßα
συý δýο ομααεò συν πολυβüλο τιαι γα παò στο σημεßο απÝναγτι απü τογ
¶γιο ΑθανÜσιο τηò <<Σιουσνßτσαò».
Κατεβαßνουγ üλοι στο ποτÜμι, αφοý υπÝδειξα στον Γιþqγο Εξαqχü-
πουλο πιθαγüν πüqο για το πÝqασμα του ποταμοý Þ στο χωqÜφι του ΜÞ-
τgου Þ παqαπÜνω üτου Βßσιου. ο χ. ΝτÝτσιιιαò εßχε πÜqει μαξß με τιò δýο
ομααεòrι«ß üλυò τιò τqιχιÝò των μεταγωγιτι,þν του Λοχου, ΠÞγε χαι ο ßδιοò
ο ΝτÝτσιχαò στο ποτÜμι. ΔιÜλεξε δυο τgειò, θηqßα, Κεqασοβßτεò, δÝθηχαν με
τιò τqιχιÝò τιαι Ýτσι πÝqασαν το αqΧετÜ φουσΧωμÝνο ποτÜμι. ¸δεσαγ τιò τQι_
χrΞò δ,,ηιÜ χλωσμÝνεò σε δÝνδgο χαι χqατοýμενοι
απü τιò απλωμÝνεò τqιχιÝò
,rÝρ«ο«υ üλοι το ποτÜμι ΧατÜφοqτοι βÝβαια, χαι απü τα πολλÜ πυQομαχι_
χÜ. ΑπÝναντι Þταν οιΧογÝνειεò απü το Ελεýθεqο, Üδειασαν 4_5 Χαλýβεò, Üνα_
ι|.ιαγ φωτιÝò χαι στÝγγωσαγ, τουò πqüσφεqαγ μÜλιστα ξεστü φαß χqÝαò
οι
Ελευθεqιþτεò. ΞημÝgωσε.η Διμοιqßα πολý πqωß στη gÜχη απÝναντι απü τον
¶γιο ΑbανÜσιο τηò «Σιουσνßτσαò», Ýστησε τα αυτüματα [πßσω απü τογ
εχbqüΙ] χαι παqατÜχθηχαν οι στgατιþτεò üλοι χαι Ügχισαν το πυg
(με 6
οπλßπολυβüλα χαι το βαqý,πολυβüλο). οι ιταλοß που συμπτýσσογταγ χαι
Ýτqεχαν να πgοφτÜσουγ, δεγ πεqßμεναν ποτÝ τÝτοια μπαταqιÜ, χυgιολεχτι-
χÜ ξαφνιÜστη}ßαν απÜ το απqüοπτο αυτü, τιαθþò βqÝθηχαν μεταξý δýο
*υqþυ. Το χαχü Þταν τqομεqü. ΑυτÞ η χßνηση συνετÝλεσε πÜqα πολý þστε
ναλιχμαλωτιστοýν 820 ßταλοß, ιδßωò απü τουò ιππεßò. οι ιταλοß üπωò αλα_
Ýπεφταν αθgüοι.
φr«σμÝηο, Ýτqεχαν να χgυφτοýν )ßαι γα πqοφυλαχτοýν,
¼λα δε τα μεταγωγιΧÜ σΧοτωμÝνα. Τqομεqü. οι σΧοτωμÝγοι }ßαι τgαυματßεò
γÝμισαν τα gÝματα, τιò πλαγιÝò, τουò δqüμουò. Μια
παgÜτολμη επιχεßgηση
Üπü αυτÝò πßυ συγÞθιξε να οqγανþýει χαι γα διατÜξει ο αεßμνηστοò φqιξÞò
χαι να εχτελεß το ΤÜγμα Κονßτσηò, Ημεqομηνßα 8 ßσωò η 9 Νοεμβqßου 1940,
-36-
τσμιοßΡι Σ
tτρÝταυη
οÝσÞò τßν t9,
Α'εχορ,*οß 6νιισιÜσε.ò
Ι Brl 1.' τüγυο 5ι ΣυντÝγμαιοò ιßι
ß'|!
&ρ<ßψτ
ο ",&ο
:]]Ο ροò ιΙ ι
'ß !
]ß
β,ετ*; ,"*"ß,ß,", ,-/!
Ü
ßÞιιd ι
. '
'l.\
r_ .",_,,.,
{ γ
ξ
}ο ,
ß
ffyrrεa ι /rιß6εζ
ι*5
, ΙΞ.ι
4
ιν
/?
Φ τ ft'
ι ]ß
τΙ/5 τΑΓΞß.
Ý,, *rrξ1..η ε α 6Υ
α «r"Ο ,. ]Ιß:;
߀} :
ο;αþ*
'("qδ
πε ιC
,{þιw οß&ι
Ετχ. 8. ΧÜρτηò τωγ τελευταßων μαχþν τηò «Τξοýλια» στο ΝüτLο ΣμüλLχα
[ΠηγÞ: Ιστορßα Γ,Ε.Σ. ¹'ΙταλιχÞ Εßσβολý... (1θ60), χÜρτηò 17 μετÜ τη σελ. 188.
- Α.Π.: Σημ. ισχýει μüνο η'γ8αμμLχÞ χλßμαr4α].
-3,7 -
Σχοτþγεται ο Ýφεδροò Ανθυπολοχαγüò Παýλοò Παυλßδηò
Μεταξý ΕλευθÝgου Κüνιτσαò ιαι qευμÜτων «Σουσνßτσαò» Ýγινε στιò 8
Νοεμβqßου 1940 φονιΧüτατη μÜχη. οι Ιταλοß πqοσπαθοýσαν απεγνωσμÝνα
να εξασφαλßσουν την σýμπτυξÞ τουò. ΑλλÜ τα ελληνιΧÜ τμÞματα τüσο του
ιππιχ,οý üσο χαι το τμÞμα του Γεωgγßου Εξαqχοποýλου απ'τα απÝγαντι
υι|.ιþματα προσπαθοýσαν να συντgßι|ουν χÜθε αγτßσταση τωγ Ιταλþν. Αφ'
ετÝρου χαι πqοπÜντωγ γα τουò εγχλωβßσουν.
Οýτε Ýγα μεταγωγιχü τοýτωγ τωγ
Ιταλþν δεν γλßτωσε, γιατß αυτÜ δεγ
μποροýσαν χÜπωò να παgαμεqßσουν
απü τον δgüμο. Κι Ýτσι τüσο το ιππι-
χü, üσο }ßαι το τμÞμα Εξαqχοποýλου
εýqισχαν σ'αυτÜ σταθεqü στüχο. Εχεß
εßδα μουλÜρια αχüμα με τουò σωλÞ-
νεò των πυqοβüλων με τουò οποßουò
Þταν φοqτωμÝνα. Εχεß αχqιβþò, στο
υι|.ιωματÜχι (να το ποýμε λοφßσχο πο-
λý εßναÞ που εßναι πενταπüσια μÝτqα
πεgßπου απü το Ελεýθερο πQοò την
Κüνιτσα, μετÜ το μεσημÝgι τηò 8ηò
Νοεlφqßου που εßχε πÝσει πλÝον ο
οqυμαγδüò τηò μÜχηò χαι το χqοτÜλι-
Ειχ. 9. Ο ¸φεδροò ΑΦυπολοχαγüò Πεξι- σμα τωγ αυτομÜτων, μια ομÜδα Ιτα-
χοý Παýλοò Ν. Παυλßδηò, (1916-1940), λþν 8 Ýωò 10, σÞχωσε τα χÝρια γα πα-
[: Απü τον τüμο Γ.Ε,Σ. «Αγþνεò χαι gαδοθεß. Ο Ýφεδqοò Ανθυπολοχαγüò
Νεχροý> (19θ0), σελ,474. - Α.Π.] Παýλοò Παυλßδηò (Ειχ. 9), δÜσπαλοò
απü το ΜÝγα ΜοναστÞQι τηò ΛÜqι-
σαò, γιüò ιερÝα, πÞγε πqοò αυτοýò, ανýποπτοò πλÝον εφ, üσον στÝΧονταν με
τα χÝgια ιυηλÜ. ΑλλÜ Ýναò Ιταλüò, τüτε εßπαν πωò Þταν τqòßυματßαò, μüλιò
Ýφτασε ο Παυλßδηò σε ΧοντινÞ απüσταση, τqαβÜει μια χειqοβοlφßδα απ, το
μανßΧι τηò χλαßνηò του χαι την πÝταξε πQοò τογ Παυλßδη. Και,τον
πÝτυχε.
Η χειqοβομβßδα Ýσπασε πÜγω στο σþμα του Παυλßδη, που Ýπεσε με αχαQι_
αßο θÜνατο, ο δÜσΧαλοò του Ελεýθερου ΑχιλλÝαò ΜπÜqμπαò του Ýστησε το
?-
}Ι
c1
-39-
Μüλιò φτÜσαμε στο
μου )ß. Γßγα, χαβαλιχεýουμε χαι δqüμο για
το Ελεýθεqο,
Ελεýθεqο, να ο φßλτατοò δÜσχαλοò χ. ΑχιλλÝαò ΜπÜgμπαò: «Καλþò τουò,
ΓιατqÝ, Ýλα στο γgαφεßο του σχολεßου, Ýχω Ýνα στqατιþτη τqαυματßα,
μουγχρßξει, υποφÝqει φοβεgÜ».
κgÜτþ χαι φυλÜω εγþ τα Üλογα, σου το Ýπαιqναν, γινüταν Üφαντο χαι
τρÝχαγýρευε να βqειò Üλογο. Πηγαßνει ο γιατqüò χαι σε λßγο Ýqχεται παι
ηλßqηυ, απü τα μαqσßπια τηò σÝλλαò του αλüγου του Ýνα σωρü γÜξεò χαι
επιδßσμουò τιαι ü,τι Üλλο του χQειαξüταν. ««¶ι.ι,ου Γιþqγο τgαýμα, üπωò μÜ_
χαι του αφαιgεß τα
χοταν ο στqατιþτηò, πÝφτει βλÞμα üλμου Þ πυqοβολιΧοý ,Ετσι
δýο χωλομÝgια Ýωò τον πqωχτü, τß γα χαθαgßσω;». συμμαξεýονταò τα
υλιΧÜ για την επßδεση Χ.λπ. μου τα Ýλεγε Χιüλαò ο Χαλüò Σαμαqεßτηò. ¾στε_
qα απü λßγη þqα γýqισε ο γιατqüò με ÝΧδηλη την ι}ßαγοποßησÞ του: <<Τογ χα_
θαqrσ«, τογ επßδεσα, εßγαι εΧτüò Χινδýνου, χι αμÝσωò τον πÞqαν οι τQαυμα_
τιοφοgεßò για το Βqυσοχþqι».
Ýχßινη την þqα γα χαι μια συνοδεßα. ολüχληgη Διμοιqßα [!], μετÝφεqε
τgαυματßα τον ΔιοιΧητÞ του ΤÜγματοò ΤqιΧÜλων Χ. ΠÝτqον Παπαβασιλεßου.
τ!αυματßστηχε στο δÜσοò πÜνω απü το ΠεχλÜqι, σÞμεqα ΠηγÞ, σε πολý
σχληqÞ μÜχη για την αναχατÜληιΙη τηò Κüνιτσαò. Κατ' ευθεßαν για το
ηqυσßχþqß, εχεß Þταν το χÝντqο που δßνονταγ οι πQαγματιχÝò βοÞθειεò. Απü
εχεß πgοωbοýνταν για το ΣχαμνÝλι - ΚαπÝσοβο, üπου εýqισχαν Ýτοιμο αυτο_
χßνητο για τα ΓιÜννενα. Αν πειò üτι εχεß υπÞgχε αυτοΧινητüδQομοò, μÜλλον
χαλιχαqιÜ Þ ατqαπüò Ýστω.
ΠÜμß τþqα με τον γιατqü στον τüπο τηò τqαγωδßαò τηò 3ηò Μεgαqχßαò
Αλπινßστþν Jυιßα. πqαγματιχÞ δαντιχÞ χüλαση, μüνο ο Danτe Aιighieri μπο_
qοýσε να πεgιγgÜιρει το θÝαμα. Δqüμοò, qÝματα, πλαγιÝò üλα γεμÜτα νε-
ßqοιßò, ιι«ι, «ßμ«ß«, αßματα, ανθqþπινα αßματα. Τα μεταγωγιπÜ φοqτωμÝνα
«ηομß με τα χανüνια τουò σχεδüν σε τυμπανιαßα χατÜσταση. οι νεχgοß
ierribile dßòτυm, φοβερüν εßπεßγ. ß\λλοò χαμογελαστüò σε χοιτοýσε σαγ γα
σου μιλοýσε. ß\λλοò με δαγΧωμÝνα τα χεßλια. ß\λλοò με ανÜστqοφη χαι ανοι_
χτÞ παλÜμη εßχε σΧεπÜσει τα μÜτια του σαν
να μοýντξωνε, ποιον τÜχα.
λßιοò εßχε πqοφτÜσει, βÝβαιοò για το τÝλοò, χαι εßχε σταυqþσει τα χÝqια
του. Και παντοý αßματα, αßματα Χαι ιριθυqßσαμε (ΧατÜ φqÝνα τιαι χατÜ
θυμüν): ΘεÝ μου με ποιανοý ειτιüγα Χαι ομοßωση Ýπλασεò τον Üνθgωπü
σου!
Γυqßσαμε με τον γιατqü ßιαι αqΧετÞ þqα δεν αλλÜξαμε ΧουβÝντα. Εßχε πÞξει
ιρυχÞ μαò, Δεν
η λßπη, ο πüνοò, για την ανθqþπινη τqαγωδßα μÝσα στην
Ýβγαινε χουβÝντα.
ΣυλλογÞ πτωμιßτων των νεχgþν Ιταλþγ τηò <<Τξοýλια»
Επ, ευΧαιqßα τηò μÜχηò με τη «Τξοýλια» σημειþγεται Ýστω πqωθýστεqα
το αι,ι,üλουθο για τηγ τýχη των πεσüντωγ Ιταλþγ: Γýqω στιò 15 Μαßου 1941
ολüχληρα συνεgγεßα απü ειδιχοýò με μεταγþγιχÜ Ýχονταò χιβþτια, φβQμα_
}ßα χαι δ,τι Üλλü εßχε χgιθεß αναγχαßο Ýφθασαν στογ ΕλεýθεQο }ßαι απü
ετιεß
-40-
στιò πλαγιÝò του Σμüλιχα. ΣυγχÝγτQωναγ üπου εýqισΧαν πτþματα Ιταλþν
Αλπινιστþγ.'Ηταγ δε τα νεχgÜ σþματα αναλλοßωτα. ΑυτÜ τα συντÞgησε πο_
λý_πολý χαλÜ ο βαQýò χειμþναò, ?ßαι το πqþιμο χιüνι, αλλÜ τιαι διüτι χα_
θþò üλεò οι πολýνεΧqεò μÜχεò σýμπτυξηò τηò «Τξοýλια»> Ýγιναν σε υι|.ιüμε_
τqο παυþ απü 1000 (χßλια) μÝτgα η εχεß παγωνιÜ χαι το Üλιωτο χιüνι συνÝ-
Ελεýθεqο, παλιο_
βÜι"ιαν στη διατÞqησÞ τουò. Εχεß απü τον μουλαgüδqομο
σÝλι, ΠÜδεò, ¶ρματα, Δßστqατο χαι πÜνω, τουò εßχε απωθÞσει το Απüσπα_
σμα υπü τον ΦqιξÞ, Γßγα ιαι Παπαβασιλεßου.
οι ιταλοß vixqoi στqατιþτεò στηγ πÜνω αqιστεqý τσÝπη του χιτωνßου
τουò, εßχαν μßα φýσιγγα που μÝσα πεqιεßχε Ýνα χαqτÜχι με üλα τα στοιχεßα
τηò ταυτüτητÜò τουò. Αυτü δεν το εßδα, μου το εßπαγε. ¼λα τα πτþματα που
¼λα τα χιβþτια τα
βQß*«η, τα Ýβαξαν σε χιβþτια. το χαθÝγα σε ξεχωqιστü.
συγΧÝντqωσαγ χαι τα τοποθÝτησαγ στην εχτι,λησßα. ΑυτÞ που βgßσΧεται ΝÜ_
τω απ, τßν δgüμο, μεταξý του παQεlß}ßλησßου Αγßου Αθαγασßου, üπωò εqχü-
μαστε απ' το ΠαλιοσÝλι για το Ελεýθεgο.
Εχεß στηγ χÜτω πλευρÜ του δqü_
μου ýιρωσαν πÜγω απü το χþμα Ýνα μεγÜλο Τ, στου οποßου την οqιξüντια
ρ σαγßδα θυμÜμαι- ÝγQαψαν:
-üσο CIurrεno οι GυειRò.
Dl ΤτιΖ.η DιvlsIoπε Αιριπe Juιιa
1
28.10.1940 - 1 1.11,1940
ß
ΑιχρÜλωτοι στην αχυqþνα
,Εφτασαν
οι ιππεßò μαχüμενοι στο ΠαλαιοσÝλι, χωqιü στιò νüτιεò πλα_
γιÝò του Σμüλιχα. Κι αυτοß πεινασμÝνοι χαι ταλαιπωgημÝνοι,
αλλÜ τιαι τ'
ÜλüγÜ τουò σε πολý χειqüτεqη μοßgα. που να βqουν τοýφα χüqτο να δgο_
σßσουγ Ýστω το στüμα τουò. ΝοÝμβgιοò μýναò χαι εßχαν πεqÜσει χιλιÜδεò Üν-
δQεò τηò Jυιßα με τα ανÜλογα μεταγωγιΧÜ. Και οι ιππεßò Ýιραχναν απü χα_
,þγ,, συ χατþγι, απü σπßτι σε σπßτι, απü αχυgþνα σε αχυgþνα, να βqουν χÜ_
τι για τον εαυτü τουò χαι πqο παντüò για τα ÜλογÜ τουò. ¹ταν χαι ο χü_
σμüò λειι|lüò χαι QημαγμÝνοò χαι üσοι Þταν στο χωgιü χανÝναò δεν διαμαq-
τýqονταν:_«Τι να σαò ΧÜνουμε παλληΧÜqια μου, μαò Üφησαν τßποτε οι
Ιταλοß;».
,Ετσι του χωqιοý, üπωò
μια παqÝα ιππεßò βγÞιι,αν ιρÜχνονταò στην ÜΧqη
:--
πÜμε απü το ΠÜλαιοσÝλι για το Ελεýθεqο. Εχεß εßδαγ χ,Üτω απü το δqüμο
του Χτηqßου. Πηγαß_
Ξ μια αχυqþνα.,Ετσι Ýδειχναν τα σημÜδια, η εμφÜνιση
4 νουν, ανοßγουγ τηγ πüqτα, ... 4 Ιταλοß ügθιοι! Εßχαν αχοýσει φαßνεται τογ
ß-
1
θüqυβο απü τα Üλογα, τιò ΧουβÝντεò απü τουò ιππεßò παι ετοιμÜστηΧαν. Με
Τ:
Ýß ,ο-Üυοrγμ« τηò πüqταò ι|.ιηλÜ τα χÝqια Χαι «Μπüνο μπüνο, ΜπÝλα ΓΧρÝ_
τσια!>>. ΤqαβÞχτηχαν οι ιππεßò, Ýβαλαν εφ' üπλου λüγχη χαι ξανÜνοιξαν
την
\:
ηa
πüqτα, σπgþχνοντÜò την με την λüγχη. ¸τqεμαν οι χαιροτταλοß, üταγ εßδαγ
ßζ\
τουò ιππεßò με εφ, üπλου λüγχη. ΚατÜλαβαν χαι οι ιππεßò την τιατÜστασÞ
Ξ τουò, ΧατÝβασαν τα üπλα χαι τουò ÝΧαναν νüημα να βγουν απü τον αχυqþ_
τ
ιr
"'ι
c1
-41 -
να. ΑλλÜ η λüγχη, λüγχη στην αqχÞ. ΞεθαgqÝματα χαι απü τιò δυο μεqιÝò σε
λßγο. ¸ναò Ιταλüò μÜλιστα Ýχυσε χgασß απü Ýνα παγοýqι, Þπιε αυτüò }ßαι το
πqüτεινε χαι στον πqþτο μπqοστÜ του ιππÝα λÝγοντÜò του «βßνο βßνο, φgα-
τÝλο, μπüνο βßνο». ΒÝβαια ο ιππÝαò δεγ το πÞqε το παγοýgι με το χqασß.
Τουò πÞqαν τουò αιχμαλþτουò Þ αυτüμολουò }ßαι τουò Ýφεqαν στουò Üλλουò
αιχμαλþτουò που Þταν στην πλατεßα πßσω απü την εχχλησßα τηò Αγßαò Πα-
gασχευÞò.
Τι εßχε συμβεß; πωò βqÝθηχε η παqÝα αυτÞ των Ιταλþγ στην αχυgþνα μÝ-
ga μεσημÝqι; Απλοýστατα Ýιιαναγ τιι αυτοß, (üταν η μονÜδα τουò υποχωgþ-
νταò πÝqασε απ' το ΠαλαιοσÝλι) Ýgευνα σε χατþγια, υπüγεια, σπßτια, να
βgουν χÜτι για φαγητü. ΑλλÜ σε Ýνα χατþγι βQÞχαγ βαgÝλι με χqασß, Þπιαν
üσο,Þπιαν, γÝμισαν χαι απü δýο-τqßα παγοýqια, (üσα Þθελεò εýgισχεò πετα-
μÝνα) χαι τgÜβηξαν το δgüμο που πÞγαν }ßαι οι Üλλοι πgοò το Ελεýθεgο. Εß-
δαγ τον αχυgþνα, Üνοιξαν, εßδαν το Üχυgο, θαυμÜσιο στqþμα. Εν τω μετα-
ξý εßχαν πιεß χαι μπüλιχο χgασß χαι θεονÞστιχοι üπωò Þταν Ýτσι, δεν μπο-
qοýσαν να συνεχßσουν χαι σχÝφτηχαν, πολý οqθÜ βÝβαια, αò τον πÜqουμε
λßγο εδþ χαι μετÜ φεýγουμε. 'Ετσι τον πÞgαν λßγο στα μαλαχÜ Üχυgα, τqÜ-
βηξαγ χαι χαμιÜ γουλιÜ χqασß αχüμα, }ßαι τουò πÞqε η μÝQα. Τþgα η μονÜ-
δα τουò πουθεγÜ. ΒqÝθηχαν Ýτσι χωqßò μÜχεò χαι αßματα, χαι χωqßò να το
χαταλÜβουν ...αιχμÜλωτοι.
ΤαγματÜqχηò Μελανοχιτþγωγ
ΚοντÜ στουò πολλοýò, πÜρα πολλοýò αιχμαλþτουò, που συμμÜξευαν
απü τιò πλαγιÝò του Σμüλιχα οι φαντÜροι μαò (πqþτοι σ' αυτü οι ιππεßò
μαò, ομολογητÝον) μια μÝqα Ýφεgαν τιαι Ýγαγ ΤαγματÜqχη των μελανοχιτþ-
νων: ¼χι χ,αι πολý μποßλý§, μετρßου αναστÞματοò, γεqοδεμÝνοò, με σχληqÜ
χαQαχτηQιστιχÜ, τqαυματισμÝνοò, το πqüσωπü του Üγgιο, πολý Üγqιο βλÝμ-
μα, ßσωò χαι απü την τιατÜστασÞ του τηò αιχμαλωσßαò, ασφαλþò χαι απü
τογ πüνο απü το τqαýμα. ΓεγιχÜ χατÜγτια üχι βÝβαια ευχÜqιστη τιαι ιδιαι-
τÝqωò για Ýνα φασßστα ΤαγματÜqχη.
Εßχε σπασμÝνο το αQιστεQü του πüδι, πÜνω απü το γüνατο. Του εßχαν χÜ-
νει σχετιχÜ χαλý εψßδεση. Αντß για πατεqßτσα τον εßχαν εφοδιÜσει οι στqα-
τιþτεò του με μια φοýgχα, φουqχÜλα, δßχαλο, που εφÜqμοξε στην αqιστεqý
του μασχÜλη χαι το μÞ?ßοò τηò Ýφθανε ωò τη γη, στο χþμα. ¸τσι χαιροπεQ-
πατοýσε. Τον συγχqατοýσαν δε χαι μεqιχοß στqατιþτεò του, αιχμÜλωτοß }ßαι
αυτοß. ΕιδοποιÞθηχε ο ΤαγματÜQχηò μαò χ. Γßγαò. Την þqα εχεßνη τον χα-
τÝβαξαν απü τιò σχÜλεò τηò εχχλησßαò τηò Αγßαò Παqασχευý§ στο ΠαλιοσÝ-
λι στην χÜτω πλατεßα. Μüλιò τον χατÝβασαν Þqθε ο ΤαγματÜqχηò μαò χ. Γß-
γαò με τον διεqμηνÝα του ΤÜγματοò,
- Μßνωò ονομαξüταν ο διεqμηνÝαò.
Τον χαιqÝτησε στQατιωτιχÜ. Και ο Ιταλüò ΤαγματÜqχηò ανταπÝδωσε τογ
χαιqετισμü, επßσηò στqατιωτιχÜ, χαι αντÜλλαξαν χειqαιρßα.
-42-
χαι τQαυματßεò, να
Η πλατεßα αυτÞ Þταν γεμÜτη αιχμαλþτουò, γεqοýò
τουò βλÝπειò χαι να qαγßξεται η "«qδ,α σου,
Και ο Γßγαò λÝει στογ Ιταλü
επßθεσÞ του
ß;;ß;;üχr]<<Τι τον tοuι"i ,οη πüλψο ο Μουσολßγι; ΛÜθοò η
πιο_αγQιεμÝνοò, χαι-
εναντßον μαò». Και ο Ιταλüò ΤαγματÜqχηò οqγισμÝνοò,
τον Γßγα: «":9ò ο Μουσολß-
qετÜει φασιστιχÜ χαι λÝει αποτεινüμενοò πQοò
τουò
νι». Και ο Γßγαò το πýqε χÜπωò βαqιÜ χαι του απαγτÜει δεßχνονταò
του γýqισε τηγ πλÜτη,
αιχμαλþτουò τουò: «Ιδοßj ιι,αι τα Ýqγα του» }ßαι
Αυτüπτηζ χαι αυτÞχοοò.
ΚαταγqαφÞ αιχμαλþτων στο ΠαλιοσÝλι
«ΔÜσχαλε», ο χ. Γßγαò «πÜqε χüλλεò» (χι Ýβγαλε
απü τηγ τσÜντα του Ýνα
«χαι πÞγαινε να χαταγqÜ_
δεχÜqι χüλλεò qιγωμεýεζ που συνηθιξüταν τüτε)
ιρειò üλουò τουò αιχμαßωrουò με üλεò τιò λεπτομÝQειεò, ονοματεπþνυμο
ΠÞγα στην πλατειοýλα, πß
χ.λπ. τüποò η«r«γrγßò, βαθμüò,'μονÜδα χ,τ,λ,»,
πýqα χαι τον διερ-
σω στην πüqτα ,ηò eγß«ò ΠαqασχευýG στο ΠαλιοσÝλι,
ε§ýχα Ýνα τqαπεξÜχι, μια χαqÝιλα χι Ýστρωσα
μτινÝα του τÜγματοò Μßνω.
üτι θα φýγουν για τα
Ρ ...γgαφειο. Με.τογ ΜÞνω εßπαμε στουò αιχμαλþτουò,
ΠαgÝΧΟνΤÜò
ΓιÜγγενα Χι üτι πqÝπεß η« η«.«γqαφοýν }ßαι να μαò βΟηθÞσΟυν
θα τουò ξητÜμε, Μüνο που δεγ χειqοχgüτησαγ,
που
μαò üλα.« οrοrχrß« που
b« Ýφ.υγ«η για τα ΓιÜννενα. ¸τσι δεν τουò εßχε
πει χαι ο Μουσολßνι, πωò
που δεγ τουò εßπε πωò θα
üυ üυο τqειò'μεqεò θα εßναι στα ΓιÜνγενα; Μüγο
εßναι üταγ θα πÜνε στα ΓιÜγνεγα,
χαταγQαφÞ ΕπΨ,
Ρßγωσα χατÜλληλα σε στÞλεò τιò Χüλλεò πι Üqχισε η
νυμο,üνομαπατqüò(δÞλωγαγοιοgφανοß'«fυGßοτgßο»αòποýμεδηλαδÞ
«του ποτÝ τεωqγßου»), μονÜδα ,,,,λ, Τουò ιιοιτοýσα,
üπωò παqýλαυναγ
1,80-1,85 χαι
μπgοστÜ μου,}ßαι αποqοýσα }ßαι τουò θαýμαξα, ¼λοι, μα üλοι
πqοθυμüτατοι. Εξαιρετι_
,rα*ηr, οß πεqισσüτεgοß ξανθοß, ΕυγενÝστατοι }ßαι
των χαι
χÜ αò ποýμε ουη.ργ&οι1ßοι. ºσωò βÝβαια º|,αL εη τηò χαταστÜσεþò
τουò πqοηγοýμε_
των συνθηιþν μÝσα στιò οποßεò βqßσΧονταν. ΑΧοýγονταò
νουò ετοßμαζ«η η, «υrοß-rrò «π«υrÞοειò των. ¸ναò μÜλιστα με χαιρÝτησε σε
ελÜΧΙσΤη αΠüΙΙλΙ-
Üπταιστα ελληγιχÜ, ποι,ιß χ,ßια, με θαυμÜσια πqοφοqÜ, με
ση πQοò την χεqχυgα'ßχÞ.
«Πþζ μιλÜτε τüσο ωqαßα ελληνιχ,Ü;»,
-_:;;;þßrüυ ηταυ λο,η ΖÜχυνθο, αυτÞ με
Ýμαθε ελληνιΧÜ. Κι εγþ
τα αγÜπησα,'Ýχω διαβÜσει Σολωμü, ΚÜλβο, Φþσχολο»
χι Üqχισε γα μου
απαγγÝλνει τον Εθνιχü ¾μνο, Τον ευχαqßστησα,
σαò στη
θÝλετε να γgÜι|ετε χανÝνα γQÜμμα στουò συγγενεßò
ττ -'«ΜÞπωò στα ΓιÜννενα;»»,
*ι ΖÜχυγθο Þ να πÜgουμε χαßτηλÝφωγο να σαò πεqιμÝνουν
\. Ιταλßα» ιαι
«¼χι, Οχι, δΙοß οι συγγενεßò μου Ýχουν ταξιδεýσει στην
ßa
α
-
πÝqασε χß αυτüò στην Üßλη πλατεßα,.μπqοστÜ στηγ
}ßεγτQιχÞ εßσοδο τηò εχ_
ι χλησßαò με τουò χαταγqαφÝνταò,
τμÞματα Ýφευγαν για το
;
ΑΝΑΚΑΤΑΔΗΨΙΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ
16 Νο-
Επß τÝλουò μπÞχαμε νιχητÝò ?ßαι τQοπαιοýχοι στην Κüνιτσα [την
Πλατεßαò, ΑγοιχτÜ ατιü-
εμβqßου]. ΚαμÝνα τα χαταστη[ατα τηò ΚεντqιχÞò
τα Üνοßòαν οι Αqβανßτεò πλιατσιχολüγοι. ΓεγιχÞ
τþ_
μ« ηοιßα σπßτια, üπωò
]
ιι,Üτι να
ga λυμοýρα,λýμη, λεηλασßα. Κüσμοò πηγαινοÝρχεται φgοντßξονταò
χαι ο ΦqιξÞò
συμμÜσει απü το gημαγμÝνο νοιχüχυgιü του, Ο Γßγαò βεβαßωò
πqοò αυτÞ τηγ
θÝßüυγ να εμπεδþσουγ'τιÜποια τÜξη. και το πgþτο μÝλημα
Τgßμπο (που Þταν
χατεýθυνση Þταν να τ,ι,αλÝσουγ τον Μοßgαqχο χ, ΜÜqχο
Κüνιτσαò) χαι να εγιαταστÞ-
χαι πqωτýτεqα ΔιοιιητÞò ΧωqοφυλαχÞò τηò
οqþgαgχεßο,ο ταγμ« Κονßτσηò: του οποßου δε üqισαν εντεταλ-
οουη λò-rrοßουß
μÝνουò αßΙ.ουò, τον «ΔÜσ}ßαλο» (μüνιμη πgοσαγüqευσÞ μου χι
ιδιαßτεgα
«η'rουò δýο ΔιοιχητΟòß χαι τον Λοχßα ΓιÜννη ΚουνÜβο, -εμÝνα
χαι πολιτþγ τηò Κüνιτσαò (Ειχ,
γιατß Þμουν τÝλειοò γßωοrηò στgατιωτþν
10).
ryH
g€ ,,,
\
. " ,
_:r:-".
Η
,: -!
κß;
$
δ
Ξ\ Βιχ, Φρουραρχεßον Κüνιτσαò, ΝοÝl,ιβριοò 1940:
10,
Ο Λοχßαò Ι. ΚουνÜβοò (δεξτÜ) χαι ο ΔειιανÝαò
Γ, Οτχονüμου,
?-
;Ι
^,
.tι
-45-
ΑλλÜ Þqθε η Μεqαgχßα Ιππιι.ιοý, Στgατηγüò ΣτανωτÜò Γεþqγιοò χαι ο
ΥπασπιστÞò του ΚαγελλÜχηò, δεν θυμοýμαι το μιχgü του üνομα, Ýβγαλαν
τιαι διχü τουò Φqουgαqχεßο χωQßò να μαò χαταqγÞσουν εμÜò τουò δýο. Ο Δι-
οιχητÞò μαò χ. Γßγαò τη δεýτεqη μÝgα Ýχανε στην Πλατεßα τηò Κüνιτσαò
συγχÝντgωση ΤÜγματοò. Εßχαν Ýqθει χαι απü τα χωgιÜ χüσμοò χαι χüσμοò.
Οι μÜνεò, οι γυναßχεò, τα παιδιÜ των στQατιωτþγ του ΤÜγματοò, που χατÜ-
γογταν üλοι απü τα χωqιÜ τηò Κüνιτσαò. Ωgαßα μαò μßλησε ο χ. Γßγαò, αλ-
λÜ ωqαιüτεqη η ωτοστQοφÞ του στο τÝλοò: «¼σα παιδιÜ παßqνω μαξß μου,
σαò υπüσχομαι üτι θα σαò τα φÝqω πÜλι χαι με τηγ πικπ üπωò χαι μÝχqι τþ-
qa»: ΧειgοχqοτÞματα ιιαι <<ΖÞτω ο Βασιλεýò», «ΜεταξÜò», «Στgατüò» χ.τ.λ.
¸τσι διαλýθηχε η συγχÝντqωση χαι σε üλουò δüθηχε μια μÝgα Üδεια
24ωqη, Την επüμενη το μεσηβÝqι συντÜχτηχαν οι Λüχοι χωqßò να λεßπει οý-
τε Ýναò στqατιþτηò χαι τgÜβηξαν ο χαθÝναò στογ πQοοQισμü του στηγ απο-
στολÞ που πÞρε. ΕμÝνα ο π. Γßγαò, για τα πολλÜ τqεξßματÜ μου στο Βρυσο-
χþgι χαι τον ΦqιξÞ,.πÜντοτε «ΔÜσχαλε» χαι <<ΔÜσχαλε>>- με Üφη-
-εßχα
σαγ στηγ Κüνιτσα, ωò Ýφιππον σýνδεσμο Μεqαgχßαò Ιππιτιοý τιαι ΑποσπÜ-
σματοò Αþου. Με το σχετιχü χαgτß υπογεγgαμμÝνο απü τον χ. ΦqιξÞ πα-
gουσιÜστηχα στον ΥπασπιστÞ τηò Μεραqχßαò χ. ΚανελλÜιι,η. Δεν θυμοýμαι
το μιχρü του üνομα, με ρþτησε χαι τι δουλειÜ χÜνω φò πολßτηò. <<ΔÜσχα-
λοò». δεν χÜνειò για αλογÜò». Φþναξε τουò διχοýò του Ýφιππουò
-«Α,
συνδÝσμουò, οýτε Ýναγ, οýτε δýο, επτÜ τιαι τουò εßπε: «ο συγÜδελφüò σαò εß-
ναι ΔÜσχαλοò, δεν ξÝqει απü Üλογα. Το Üλογü του θα το πεQιποιεßσθε εσεßò
üπωò τα διχÜ σαò».'Εστησα χαι την σχηνÞ μου στα πεýχα τηò στqατþναò
χαß εγχαταστÜθηχα. Με Ýχαναν πολý παqÝα οι συνÜδελφοι σýνδεσμοι, δεν
αισθανüμουν μüνοò στο χαινοýqγιο πεqιβÜλλον, πÞγαινα }ßαι στην Κüγιτσα.
Το Φqουραqχεßο δεν με ενοχλοýσε, γιατß εμεßò, σ'αυτοýò εßχαμε παqαδþσει,
συνÜδελφοò τιαι ετιεß.
'Εχατσα επτÜ
μÝqεò. Σ' αυτü το διÜστημα μια μüνο αποστολÞ εßχα. Μου
Ýδωσαν Ýνα Ýγγqαφο-διαταγÞ να το πÜω στην Ýδqα του ΑποσπÜσματοò Αþ-
ου, στηγ Ýδgα του που Þταν μεταξý ΜελισσüπετQαò χαι Καλüβgυσηò. ΠÞγα,
Ýδωσα το Ýγγqαφο, αλλÜ χ,αι τουò εßπα, Γßγαò χαι ΦQιξÞò παqüντεò, πωò «θα
Ýgθω εδþ, δεν μποgþ να χαθßσω εχεß, αγ χαι δεν Ýχω χανÝνα παgÜπονο». Ο
Γßγαò: <<ΚÜτσε εχεß ΔÜσχαλε, μην το χουνÜò, üταν μετανιþσειò εδþ εßμαστε,
μαò βqßσχειò». Και üντιdò σε τÝσσεgιò μÝqεò παqουσιÜξομαι στον Υπασπι-
στÞ χ. ΚανελλÜχη: «Θα φýγω χ. ΥπασπιστÜ, θα πÜω στο ΤÜγμα μου, δεν
μποgþ να χÜθομαι εδþ, χαι αμÝσωò θα σαò Ýρθει αντιχαταστÜτηò μου, Ýχω
την Ýγχqιση του ΤÜγματοò», ¼πωò χαι Ýγινε. Απüqησαν στο ΤÜγμα που
Ýφυγα απü την Ýδqα τηò Μεgαqχßαò χαι πÞγα εχεß. Και τþgα χωgßò Üλογο:
το Üλογο το πÞqε ο αντιχαταστÜτηò μου. ¹μουν ευχαqιστημÝνοò που Þμουν
στο ΤÜγμα μου, στον Γßγα χαι τον ΦqιξÞ. Και αò εßχα χαι τον γυλιü στην
πλÜτη.
-46-
ΤΣΑΡΤΣΟΒΑ
Αþου τιαι
Δεν θυμοýμαι αχqιβþò ημεgομηνßα*, που με το Απüσπασμα
στην Αλβανßα πεqνþνταò απü την
μαξß του το ΤÜγμα Κüγßτσηò, μπÞχαμε εßχε στÞσει
«Ι,Ιßqrò«ηη» στο'ποτÜμι ,ου Σ«q«η,Üποqου, üπου το Μηχανιχü
μr« ßqüχrrgη γÝφυqα για
πεφýò πατ,αgχÞν. ¸χω üμωò ξωηqüτατο στη μνÞ_
στο πqþτο χωqιü, την ΤσÜρτσοβα
μη τοýτο το πεQιστατιτιü, σαγ φτÜσαμε
Δ-ΝΔ απü ΛεσιιοβßχÞ,
ßρλ. χαqrη Ειχ. l1, ιδßωò Ειχ. 14:Ýar§oya,
ο Ανθυπßατqοò κþσταò Λ. Λαμπqßδηò, αργüτεqα ΔιευθυντÞò ΥγιεινÞò
του Υπουqγεßου Βοqεßου ΕλλÜδοò, μαò λÝει σε μÝνα χαι
στον γαμπρü του
ΥπασπιστÞ του ΤÜγματοò
επ' αδελφÞ ΔημÞτgιο Μπιξαχßδη, Ανθυπολοχαγü
«Παι-
Κονßτσηò, γεωπüνο, χωgιανü μου, συνομýλιχο χαι χqυσü μου γεßτονα:
Βεβαßωò πολ-
διÜ, εγþ θα πÜω μrα λßσηε,l,η σε μια φιλιχÞ μου οιχογÝνεια»,
üπωò Χαι üλουò τουò
λοß χÜτοιτιοι του χωQιοý Χαλωσüqισαγ τον γιατqü,
πολ-
¸λληνεò στqατιþτεò,ßιΙα ο γι,«,qßò Þταν ιδιαιτÝgωò γνþgιμοò, γιατß
τα ελληνιχÜ χωριÜ
λÝò φοqÝò υßχr« «χαι λαθqομετ«ηÜστηò» επισχεπτüταν
τα ÜλογÜ τουò οι χÜτοιχοι για
τηξ μεθßgßου. ¸qχονταη,«,, rοη Ýπαιqναν με
Και επß πλÝ-
τουò αqqþστουò τουò. Του εßχαν πολý εμπιστοσßτνη σαν γιατρü,
του εßχαν ψγÜλη εμπι-
ου γιατß-εßχε χ,αι τιò τσÜντεò γεμÜτεò φÜqμαχα, ¸τσι
þqα χαι μαò λÝει,
στοσýνη χαι εχτßμηση. ΓýqισÝ ü γιατqüò σε μισÞ πεgßπου
στον γαμπQü του χαι σ, υ[Ýη«, «ΠαιδιÜ, το μεσημÝgι θα φÜμε σε χÜποιο φι-
χαι δýο τρειò
λιχü μου σßßτι. τþgα πουπÞγα, με χÜλεσαν για τgαπÝξι, εμÝνα
Θα πÜμε οι τQειò μαò».
' πÞγαμε.
φßλουò,
>τÞ σÜλαtσrg.μJυο το τQαπÝζι με Üσπρο λινü τραπεξομÜντηλο
σοýπα χαι
χαι ßδßεò πετσÝτεò. :τη [εση του τqαπεξιοý σουπιÝρα, Üχνιξε η
μοσχοβοßοýσε ντüπιο βüýτυqο.
Δßπλα μια πιατÝλα γειιÜτη τεμαχισμÝνο χü-
Þταν δυü τqειò οχαδεò: χαβουqδισμÝνοò
ιιι αυτüò πÜλι με βοýτυρο.
"oqi,'o«
πιßτÝλα Üλλη με χügτα_του βουνοý, αγgιοgÜδιχα, πιχροgÜδιχα.
και στη μÝ_
ση μια τιανÜτα μαýqο πqασß.
απü πολ-
Καθßσαμε üλοι μαξß Ιrυ ,ηη οιχογÝνεια, σαγ να γνωqιξüμασταν
τρÜβαγε η
λÜ χρüνια. Εξ«rqrrrrÜ ευχÜριστη, εγχÜqδια η ατμüσφαιgα, Þqεμα
εμÝνα χαι πετÜω
ουξÞrηοη, τι Üλßο γr« rοη ßοΙυμο, οπüτε, πωò μου Þqθε
τüσο εγτιÜgδια μαò υπο-
στη συξÞτηση μια παQατÞQηση: «ΠαqÜξενο πqÜγμα,
.Ξ δÝχτηχαν χαι μαò υχ«rρεrηο«η οι τιÜτοιτιοι του χωqιοý,
Μαò ενθουσßασαν,
τιανÝνα παgÜθυgο»,
πüqτα, σε
αλλÜ ΕλληνιχÞ Σημαßα δεν εßδα σε χαμμιÜ
.'α
λÝυ πgοφτασα να τελειþσω χαι η σπιτονοιχοχυqÜ, σβÝλτη
χαι πανÝξυπνη,
τ-
Ý(: πεταγß«ß χαι πηγαýνει στην Ü)ßQη τηò σÜλαò, του δωματßου, σηχþνει
το,χα_
"a πÜχιαπüμιαχαQσÝλα,μπαοýλο.¶γαυδοιπαgαΧολουθοýμεΧαιοιτQειò
δ στο μπαοýλο qοýχα χαι απü το βÜ-
§,ß μαò. ΑνασÞχþγει τα χαλοστqωμÝνα μÝσα
τον πÜλ-
-
bοξ «η«σrßqει μια ΕλληγιχÞ-ΣÞμαßα τηò ξηQÜò, των φqουqßωγ, με
,ι
_-l
-4º -
λευχο Σταυρü στον γαλÜξιο φüντο χι Ýγαν μπqοýτξινο Σταυqü, η Σημαßα με
θαυμÜσια Χρüσσια Χαι Χοqδüνια, }ßαι χαqοýμενη μαò λÝει: «¼λοι Ýχουμε τιò
Σημαßεò μαò, αλλÜ πωò να τιò βγÜλουμε στιò πüqτεò }ßαι στα παgÜθυqα; Αν
εσεßò φýγετε χαι μαò αφÞσετε στα χÝgια των Αqβανßτων, üπωò μαò αφÞσα-
τε χαι Üλλοτε, τι θα γßνουμε;». Πüσο πgοφητιχÜ μßλησε η γυναßχα χαι πüσο
δßχιο εßχε!
* [Πüτε Ýγινε το πÝρασμα απü τη «ΜÝρτξανη»; Η διÜβαση τηò γÝφυραò «ΜÝqτξανηò»
[«Ponte Perati> λÝνε οι Ιταλοß] πqÝπει να Ýγινε πρωß την 22 Νοεμβρßου Ι940, η
δε χατÜληιρη
,Η
τηò ΤσÜρτσοβαò την επομÝνη 23η, σýμφωνα με την Ιστορßα του Γ.Ε.Σ., ¸λληγιχÞ ¶ντεπß_
θεσιò (Ι966), σελ. 34, εγγυþμενη οπωδÞποτε μεγαλýτεqη ιστοqιχÞ πληρüτητα. Ενþ η ¸χθεσιò
Ν. Γßγα, τυπωμÝνη στο περιοδιΧü ποιΧßληò ýLηò «ΗπειρωτιΧÞ Εταιρεßα», τχ.2|9 (Δεχ. 1994),
σελ. 591, αναφÝqει ωò χρüνον διÜβασηò την 6ην þραν τηò 25 Νοεlφqßου, Χαι αυθημερüν την
,, 10ην þqαν Üφιξη (!) στην ΤσÜgτσοβα._ Σχüλιο: Στην τελευταßα πληροφοqßα θα μποροýσε να
δεχτεß _Χατ, αQχÞν_ Χανεßò τυπογραφιΧü λÜθοò στηγ ημεQομηνßα, το üτι üμωò αναφÝgει εß_
σοδο στην ΤσÜρτσοβα την ßδια εΧεßνη ημÝρα, εßναι που ρýχνει σΧιÜ αμφιβολßαò üχι μüνο σ,
αυτÞν αλλÜ _χατÜ συνεπεßαν_ χαι σε Üλλεò ειδÞσειò τηò ΕχθÝσεωò Ν. Γßγα, üπωò τουλÜχι-
στον Ýχοττν τυπωθεß. - Α.Π.]
Ι, *, Χ
.
ο r:p.iu, J
.]οι;ομ,qν
Φι
,, ,,
\
}
ι -ΜπονQι
ιΙ,ιιοκßι
, Λοι)qρaισα _:
οΙι) ρτινι
,
.')
υ.Ζ ιüιι/}ýι ιεαc
Β ορ,ρπüι) ι J.lι Ιι
α,
*,}.l,::," ανl ομßt ò
3, Ναüα4ε dla9
ψ
ΤιΙ
γ
13οο
τ
τΡ σ
Ι |5αο
93/
2ßý
+ ý
{,
Þ e,
|""
.,Ι
Δ2"ο51'' ']
2Ι/ιι
' "ο ι.,
ολ },
ß
,τ,
7
ß,
ΕηΙΘΕΤΙΚΑΙ ΕΠΙΧßΙΡΗΣεΙΣ Ι ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ
ΚΑ| ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΙΠΠΙΚΟΥ ιlβj
üΕßυß-|,
^
,,(
Κλ;μαξ ßι?00.00α
!
πι γ_ιr, .j
.\Ý
.Ι
ßραμμßι χοτεχομÝγη τÞν 24lΙß
ß-
,,"ι-}
τρομΡÞ χοτÝχομÝνη τÞν 1)12 ü
¾ "Αζ§ντζ ÝπßδÝα.ω(
βß
ι;
"Αζονεò ÝßιδÝο€υò üγεg üγ,ßνοτ
qιποιºμÝνοι üλοι τουò. ΠαqÜξενο πqÜγμα, που Þταν αυτοß τιαι μαò Þgθαν
ßΟσο φqÝσχοι.'Εστω. ¼ταν με τον διεqμτινÝα του ΤÜγματοò, Μßνωò λεγüταν
οrο ,πþrrο, qþτησα για το üνομα, χαταγωγý, την πατρßδα τουò, μονÜδα
τουò, τουò αξßωματιχοýò, χ.τ.λ. ýqθε χαι η σειqÜ να qωτÞσω τον
επιχεφα-
λÞò: νιαò δÞλωσε γιατqüò. Στο εqþτημα πωò αισθÜγεται
τþgα στην αιχμα-
ιωßια. ßωqßò σχÝιρη, χωQßò ενδοιασμü, χοφτÜ μου απÜνησε: «Για μÝνα τε_
λεßωσε ο πüλεμοò», Οπωß }ßαι οι υπüλοιποι τQειò εγ χωQþ, με μια φωνý,
το
απÜντησαν χαι αυτοß: «Και για μαò τελεßωσε ο πüλεμοò>>, Και βÝβαια
σλüγΧαν üλων των αιχμαλþτων: «Βeιια Grecia, oh! beιια Greciaι».
r-,Εa
-50-
εßχαμεgßξειτßποτεστοστüμα'«ΤιθαγßνειΚþστα»;}ßαιηαπÜντηση:«ΠÜ-
τßποτε>>, ΠÞgαμε βÝβαια μα-
μf«ηþß,, -Þταν Ýνα χωqιü,- ßσωò βqοýμε
απÝγαγτι χωqιü, οýτε χιλιüμετρο η απü-
ξß χαι τα üπλα μαò, χι ÝνÜ δυü στο
σταση.¸Qημοτοχωgιü,ι|υχÞ,ιαιτασπßτιαανοιχτÜ.οπüτεμπαßνουμεσε
Ýνα γεριοντÜχι χα-
Ýνα σπßτι, ψÜχνουμε, τßποτε, φωνÜξουμε,χαι να βγαßνει
τουò þμουò
,«rqομ«γμjηο, rου χÜνουμε νüημα για χÜτι φαγþσιμο, μÜξειρε
?{αι με τα χÝqια, μr rrò χrrqονομßεò μαò εßπε
üχι, δεν Ýχω τßποτε, ΤÝλοò επι-
δÜσΧαλοò στα
οrρßrυυο«-þ ιßγα τüßqΧßΙιÜ που εßχα μÜθει υπηqετþνταò
ΚομοτηνÞò χαι στο
ΜJυσουλμανιχÜ Σχολεþ ,ηò ΘgÜχηò, στιò ΣÜππεò
του εßπα: «¶χου γÝqο
Ωqαßο ΞÜγθηò, τqßα ολüχληqÜ χqüυι,«, Σε μετÜφqαση
Μουελßμ, ΕχμÝχ
ιß,
,φ]ηrη, αυτüf εßþι διχηγügßò, λβοχατ, χαι εγþ δÜσχαλοò,
Γλýτι,ανε το πqüσωπο του γÝρου με τα
γrυημο, paq;- Ψωμß φ«ι εχ.rò;». χαι aQ-
ßουq"rrß, ßηγε οπßσω, μÝσÜ στο σπßτι χαι μαò Ýφεqε αqχετÞ φαχÞ
ΧετÞμυξÞθqα,αλμυqýφοβεqÜ.Τονευχαqßστησα}ßαιπÜλιΤουqΧιΧÜΧαιφý-
γαμε γοιχο}ßυqαßοι. χαgαβÜ-
ΠÞγαμε στßι σιιηνÞ μαò, ανÜι|,ιαμε Ýξω φωτιÜ χαι σε μιßß μεγÜλη
Κþστα στη φα-
να ιταλιχη χαιροβqÜσαμε τηγ φαχÞ. «Τþqα αλÜτι;» -«Εγþ
gßξω λßγη μυξÞθQα
μοιqÜσαμε ο χαθÝýαò στιò χαραβÜνεò μαò-
θα
πÞ
-την ]«Εγþ θα φÜω χωqιστÜ» λÝει ο Κþσταò χι Ýτσι ξεγελÜσαμε την
γß« αΙ"ατr».
σε τqειò μßα,
πεßνα μαò. Το απüγευμα ÞQθαν χαι χουqαμÜνεò χαι χονσÝqβεò,
εμαò μαjÝαωσαγ δýο μßα.-και χοιμηθÞχαμε χοqτÜτοι, Þσυχοι,
Δεν μαò Ýλει-
πε τßποτεò.
ΥΨΩΜΑ t{οΒοΣΕΔ_Α.
αχüμα το
ΔιατÜχθηχε απü την Μεqαχßα Ιππιχοý στητ, οτοßα υταγüταν
Το Απüσπασμα
Απüσπασμα Αþου να χαταλÜβει το ýιρωμα τηò ΝοβοσÝλαò,
ΔιοιιιητÞζ μüνιμοò
Αþου (Μοqδοχαßοò φqιξÞò) δßÝταξε το τÜγμα τριΖ"Üλωτ,.
τηγ Διοßτιηση του
Λοχαγüò ιßασλÜò, υ" ßου στqατεýματοò. Εßχε αναλÜβει
Διοιχητοý του
ΤÜγμÜτüò ýστεqα απü τογ ,§«υμ«"ομü του ΤαγματÜρχου
τηò κüνιτσαò,
τÜγματοò πÝτqου παπαβασιλßßου στη μÜχη για την χατÜληιßιη
üλοò ο σχεδιασμüò τηò
στο'δÜσοò, πÜýω απü πεχλÜqι, σýμεqα πηγÞ. ¸γιγε
υηÝqγυßαò-μ, τον φqιξÞ ,«, μ.- τον Γßγα τηò Κüγιτσαò.
¼λα Þταν πλÝον Ýτοι_
Ýþ» αφοý Ýγινε η σχετιχÞ πQοπαQασχευÞ πυροβο_
μ«.tκ«,, ßü πqωι «Üμλ τrι
το αποτÝλεσμα βα_
λιχοý χαι üλμων, Üqχισε η επßθεσιò, χαι η Ýφοδοò, αλλÜ
üπωò χαι οι του τÜγ_
qιÜ αqνητιχüν. οι ιτÜλοß αμýνθηχαν εξßσου γενναßα,
ΒαqιÝò μÜλιστα οι απþλειεò, Τüτε ο
! μ«rοßτqrrαλων ανδgεßα πολÝμησαν, τα
φqrξÞò δßατÜσσει ,ο ταγμ« κογßτσηò. ο Γßγαò, Ýχονταò
υπ, üιl.ιιν γεγο_
ß
νüταμεΤÜγματqιΧÜλων,αλλÜξεισχÝδιαχαιστηγσýσΧειρτιπουÝγιγεδη-
πÝσει, üσοι διχοß μαò
ξ λþνει πωò με χατ' ευθεßαν επßθεση το ýι|-ιωμα δεγ θα
το λÝγαμε στα
τιι αγ πÝσουν. Δεßχνει στο χÜgτη μια σαν χαqÜδqα, χοýνη
51
- -
;, ξ.ιß,
Ευχ. 12, «'Βπß σχοπüν!» στηγ Αλβανßα, Απü τα αριστερÜ, üπωò φαßνονται: Κ. Λαξαρδηò,
Γ. οιιονüμου, δýο που δεν θυμοýματ τα ονüματÜ τουò, ΧρÞστοò Γχüγχοò. Ο ΔεχανÝαò που
δεßχνει τον στüχο εßνατ ο Φþτηò Οιχονομδηò αJτü τη1, Κüνιτσα, αργüτερα Ταξßαρχαò ε,α,,
απλÜ, χαι τουò λÝει, απ' εδþ θα πÝσει το ý\ρωμα. Βγαßνει Ýξω χαι χαλεß τογ
Αντþνη ΤÜσσο, εξηντÜqι, ασπqομÜλλη απ' το Λεσχοβßχι }ßαι του λÝει:
«Αντþνη, μποgεßò να οδηγÞσειò νýχτα μÝσ'απü αυτÞ τη χοýγη στQατιþτεò;»
χ. ΔιοιχητÞ». ο Αντþνηò Þταν απ' την πqþω μÝgα που πατÞσα-
-«Μποqþ
με την-Αλβαγßα εθελοντÞò στο ΤÜγμα μαò. ΓεQοδεμÝνοò Üνδqαò, με Ýνα μα-
χgý τοýqχιχο ΜÜουξεq στον þμο χαι μεqιχÝò αqμÜθεò φυσßγγια χιαστß ξω-
σμÝνοò, Þταν ο επßσημοò οδηγüò του ΤÜγματüò μαò.«Μποgþ χ. ΔιοιχητÞ».
Η χοýνη αυτÞ Þταν 400-5ω μÝτgα στο δεξιü τηò ιταλιτιÞò οqγÜνωσηò του
υιρþματοò. Εμπρüò λοιπüγ. Καλεß τον Ýφεδgο Ανθυπολοχαγü Γ. Εξαgχü-
πουλο χαι του δßγει τγι σχετιχÞ διαταγý: «ΠÜqε τη Διμοιρßα σου χαι μια
ΟμÜδα αχüμη, θα 'qθει χαι ο ΣτÜqαò με Ýνα πολυβüλο μαξß σου». Ο Λοχα-
γüò ΓιÜννηò ΝτÝτσιχαò παgαχολουθοýσε, ξÝqονταò αχgιβþò το σχÝδιο ενεg-
γεßαò, λεπτομεQþò χατατοπισμÝνοò απü τον Γßγα. «ΜÜλιστα χ,. ΔιοιχητÜ».
ΕτοιμÜζεται η Διμοιgßα συν μια ΟμÜδα, συν πολυβüλο τιαι πεgιμÝνει να
νυχτþσει. Η ενÝgγεια του τμýματοò αυτοý Þταν ολογýχτια σχεδüν. Μüλιò
χαλÜ χαλÜ νýχτωσε, μπqοστÜ ο Αντþνηò ΤÜσσοò, ο οδηγüζ, χαι πßσω ο
Εξαqχüπουλοò με το τμýμα του. Μüλιò παι Üqχισε το επüμενο πqωß η επß-
θεσιò του ΤÜγματοò Κογßτσηò υπü τον Γßγα, qßχτηχαγ οι συμπεφωνημÝνεò
φωτοβολßδεò απ'τουò επιτιθεμÝνουò, χαι εχδηλþνεται το πυQ του τμýματοò
-52-
το βαqý πολυβüλο, Οι
Εξαqχοποýλου. Σφοδqüτατογ, τα οπλοπολυβüλα χαι
ιτßι,ßß ξαφνιÜστηχαγ. ΒÜλλεται üλη η δεξιÜ τουò πλευgÜ με σφοδqüτατον
χυχλωθοýγ, τqÝπο-
πυq. οδροιßμενοι «χυχλωτιτι,üν ελιγμü», μýπωò δηλαδÞ
ντJι λÝνε- ειò Üταχτον ψυγÞγ. Και το τμÞμα Εξαqχοποýλου χαι το
-üπωò
ΤÜγμα ανεβαßνουν οrο Üδυ,,ο πλÝογ ýι|ωμα. Τι να ειδεßò.
ΠλÞQηò εγΧατÜλει_
πολεμιχüν
,μη'rrυ ηÜηrrη. Γυλιοß πεταμÝνοι τÞδε χαχεßσε, }ßαι παγτοειδÝò
υλιτι,üγ. ΑγÝβηχα εγþ με το ΤÜγμα, ¸ναò χωqιανüò μου απü το τμýμα
χι
τQειò τÝσσεριò
Εξαqχοποýλου εßχε μÜσει γýgω του δυο ηλιογgÜφουò }ßαι
τουò μεγÜλουò φαΧοýò
γυßþò Παιδεýοταγ να βγÜλει τα τηλεσχüπιαχαι}ßαι Ýνα τηλεσχüπιο που
Üπü τοßò ηλιογqÜφουò Τον βοÞθησα χι εγþ πÞqα
θαυμÜσιοò, τογ σýμμασα
Þ το εφεgα στο χþqιü. Τ-þqα οι γυλιοßΙ Ο Ýναò Þταν
η«ι, του πÞqα, χαι τον εßχα ωò χαι πqιν απü λßγα χqüνια,
Αν πειò Üλλα «τια-
,χεò γα του υ\ßJþματοò
λοýδια», üqεξη να μαξεýειò. ¸τσι Ýληξε η χατÜληιρη
ΝοβοσÝλα χÜqιò στα σχÝδια του Γßγα, Απþλειεò ΜιιΔΕΝ, γιατß δεν Ýγινε χα-
στο «Πνεýμα Δüξα»:
θüλου μÜχηΙ Και θυμýθηχα χαι τüτε το του ΠαλαμÜ
«ΣχλÜβα χÞ νßχη φÝρνειò, πρßν χÜν ü πüλεμοò Üρχßσει,»,
ΣΚΟΤΩΝΕΤΑΙ Ο ΑΙΓΤΙΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ
ΜΟΡΔΟΧΑΙΟΣ ΦΡΙΖΗΣ
Ο Μοqδοχαßοò ΦqιξÞò, ΑντισυνταγματÜqχτιò, ýgθε στο Βgυσοχþqι στιò
2 Νοεμβqßου του '40, ημÝQα ΣÜββατο, þgα πεqßπου 2 το μεστιμÝgι. ¹qθε στο
Βgυσοχþgι Χαι ανÝλαβε αμÝσωò το συγχQοτγιθÝν την ßδια πεqßπου þqα του
εgχομοý του «Απüσπασμα Αþου», üπωò ονομÜστηΧε. Αυτü συγΧqοτÞθηΧε
απü το ΤÜγμα Κονßτσηò, Διοιχ,ητÞò Ν. Γßγαò, επßσηò üπωò ο ΦQιξÞò Χαλχι-
δεýò, Χαι το Ιν5 ΤÜγμα ΤgιΧÜλων συν ουλαμüò Πυgοβολιχοý των 105, δýο
πυqοβüλα λυüμενα «ΣνÜßντεq_ΔαγΧλÞ», που μεταφÝQονταγ φοgτωμÝνα σε
επιλεγμÝνα, γεqÜ χαι σωματεqÜ μουλ"Üqια, επßσηò χαι 2 (δýο) σωλÞγεò üλ_
τον Γßγα τηò Κονß_
μων «Μπqαγτ» τωγ 81 χιλιοστþν. ΚÜλεσε σε σýσΧειρτι
τσηò }ßαι τον Παπαβασιλεßου των ΤqιχÜλων στο Κοιγοτιτιü Γgαφεßο τηò Κοι_
νüτητοò Βqυσοχωgßου, üπου χαι εßχε εγχατασταθεß.
Κατατοπßστηχε απü τον χÜqτη, Þταν Üqιστοò στην <<ανÜγνωση» του χÜg-
του, πÞgε }ßαι τουò 2 ΤαγματÜgχεò χαι τογ επιτελÞ του ΓιÜγνη ΜατσÜγγα.
δÜσχαλδ απü την ΖLτσα, Ýφεδgο γπολοχαγü, τογ επιτελÞ του τÜγματοò Κο-
γßτσηò Ýφεδgο Ανθυπολοχαγü Δημýτqιο Μπιξαχßδη, γεωπüνο, αλλÜ χαι εμÝ-
γα, που ýξευρα αχgιβþò τιò θÝσειò των Λüχων, των Διμοιqιþν, των ΟμÜ-
δων, τιαι πÞγε στη θÝση «ΚουÜστα». Εχεß, χοιτþνταò, μια στον χÜgτη, μια
στην γýqω πεqιοχÞ, χατατοπßστηχε ι}ßαγοποιτιμÝνοò πλÝογ, οι ενÝqγειεò των
δýο Ταγματαqχþν Þταγ οι επιβεβλημÝνεò.
,Ηταγ
δε ο φqιζÞò πgαγματιΧüò στqατιþτηò, Χοιμüταν στο Κοιγοτιχü
ΚατÜστημα (γqαφεßο) σ, Ýνα ΧqεβÜτι εΧστgατεßαò. ¹ταγ εξαφετιΧÜ λιτοδß_
αιτοò χαι Ýτqωγε απü το συσσßτιο τηò ομÜδοò που εßχε μαξß του, πÜγτοτε
' χαλομαγειqευμÝνο το φαγητü, απü τον χαλü
üμωò μÜγειgα τηò ΟμÜδοò,
¼ταγ δßατÜχθηχε απü την νιιι Μεqαqχßα, στην οποßα εßχε υπαχθεß το
Απüσπασμα Αþου, να διεππεqαιωθεß βοqεßωò του Αþου, με προþθηση }ßαι
δýο Λüχων, πqþτοò αυτüò πÝqασε τον Αþο,χ,αι ατιολοýθησε ο Γßγαò χαι το
επιτελεßο του Γßγα (ΤÜγματοò Κονßτσηò), ο Παπαβασιλεßου Χι αυτüò πÝgα_
σε το ποτÜμι απü τον πüqο των ΠÜδωγ με üλο του το ΤÜγμα.
Πqοτοý να φτÜσουμα στο ΠαλιοσÝλι, μπqοστÜ ο φqιξÞò στο Üλογο του,
αχqοβολßστηιι,ε üλο το τμÞμα, γιατß οι μÜχεò στο παλιοσÝλι συνεχßξονταν.
ΜπqοστÜ ο ΦQφò.
ΜπÞΧαμε στο ΠαλιοσÝλι, εγΧαταστÜθηΧε σε αßθουσα του Σχολεßου με το
επιτελεßο του, 1{αι απü ετιεß διηýθυνε τιò επιχειQÞσειò του ΑποσπÜσματοò.
Εντωμεταξý το Απüσπασμα Αþου εßχε υπαχθεß στη Μεqαqχßα ΙππιΧοý Στα_
νωτÜ. ΜπÞΧαμε στην Αλβανßα, ο φqιξÞò μποQþ να πω βqισΧüταν πÜγτοτε
σχεδüν στη ξþνη επαφÞò χαι πÜντοτε οgμητιΧüò, «Εμπgüò!» Þταν το σýνθη_
ΧÜθε ενÝqγειαò χαι
μÜ του. Πεgισσüτεqο λογÜqιαξε το νιΧηφügο αποτÝλεσμα
-54-
λιγüτερο τυχüν απþλειεò. Κι Þqθε Ýτσι η τqαγιχÞ στιγμÞ που πλÞqωσε αυτü
το αγÝqωχον, αυτü το παqÜτολμον:
Καθüμασταν με τον Κþστα Λαζαqßδη, διχηγüqο, στηγ χοQυφÞ του υιρþ-
14: TremiÝτi] στιò πλαγιÝò
ματοζ πüυ υπÝqχειται του χωgιοý τεqμßστ [Ειχ.
τηò αßξιαò üχθηò του Αþου, στο ýιμοò σχεδüν τηò γÝφυgαò [ΠgεμετÞò]*, ανα-
τιναγμÝνηò απü τουò υποχωqοýντεò Ιταλοýò. Και παgαΧολουθοýσαμε με τον
Κþσßα Λαξαqßδη μια σφοδgþτατη μÜχη επß τηò οqοσειqÜò τηò Μεqüπηò του
αποσπÜσματοò ΔημοΧωστοýλα με τουò Ιταλοýò, οπüτε βλÝπουμε απü τη με_
qιÜ τηò τqεμπÝσßναò _ κλεισοýgαò 4 βαqιÜ αεqοπλÜνα ιταλιχÜ, εμεßò δεν εß_
ß«μ. rεrοß«. ΠλησιÜξουν gßχνονταò βüμβεò Η μßα Ýσtιασε δßπλα μαò,
οýτε
iO-ιOO μÝτρα μαχqιÜ μαò. Και να ο ΥπασπιστÞò του διχοý μαò ΤÜγματοò
(Κονßτσηò) Χgýστοß ΧqÞστου, Ýφεδqοò Ανθυπολοχαγüò εχ μονßμων, απü
την πgÝβÝζα, λ«χ«ηι«ομÝνοò, φοβισμÝνοò, χαταΖ,ßτρινοò, ποýναι
-«ΠαιδιÜ,
ο ΔιοιΙχÞτÞò.σχοτþθηχε ο φgιξÞòιι». τρÝχουμε πQοò τον ΔιοιχητÞ χ. Γßγα,
του λÝμε το τqαγιΧü συμφÜν. γυqßζουμε üλοι. Γßγαò. Χqýστου, Λαξαgßδηò Χι
εγþ χαι πηγαßνουμε στογ τüπο που σχοτþθηΖε ο αεßμνηστοò ΦgιξÞò, ¼λοι
του ΓιÜννηò ΜατσÜγ-
βαqýτατα στεγοχωQημÝγοι, ιδιαιτÝQωò ο ΥπασπιστÞò
ΦριξÞ
γ«ß. τι, να ιδÞò, üλο το χοýφωμα, χοιλιÜ. στÞθοò του αεßμνηστου
σψαqαλιασμÝνα. Γιατß üπωò Þταν ΧαβÜλα. δετ, Ζ,ατÝβηΧε. üπωò Ýχαναν üλοι
üσοι τογ συγüδευαγ Ýφιπποι. Αυτüò, üπωò μαò εßπαν. παρÜ το üτι μüλιò εß_
δαγ τα αεqοπλÜνα του εßπαν: «ΚατεβÞτε Χ. ΔιοιΧητÜ». Αυτüò τουò απÜντη_
σε: «Δεγ τüυò χÜνω την τιμÞ να χατεβþ», χαι η βüμβα Ýπεσε αχριβþò δßπλα
του στο δεξιü μÝgοò. Το Ýδαφοò Þταν επιΧλιγÝστατο χι Ýτσι του σψαqÜλια_
σε στÞθοò η«, ,οßλrÜ. το Üλογο, το χüχχινο Üλογο απ, τηγ Αναγνωστοποý_
λειο ΣχολÞ Κονßτσηò, ξαπλωμÝνο, πεσμÝνο χÜτω απü τα αÝqια τηò βüμβαò,
ανÜπγεε αχüμα, üμωò δεν εßχε χτυπηθεß Üμεσα απü τα θqαýσματÜ τηò, Πü-
σα παρÜξενα δεν συμβαßγουγ σε τÝτοιεò πεgιπτþσειòι Το σχοτþσαμε για γα
μην υποφÝgει.
¹gθαν αμÝσωò οι τQαυματιοφοqεßò, Ýναò γιατqüò, Τον πÞqαν τογ αεß-
Στο αγατολιΧü ÜΧqο του χω_
μγηστο φqιξÞ. Τον ΧατÝβασαγ χÜτω στο χωgιü.
qιοý τεgμßστ εßγαι μια αλÜνα. εχεß Þταν τα μεταγωγιχÜ του τÜγματοò τgι_
ηαιrη, που εσχ,üπευαν οι Ιταλοß αεqοπügοι, αλλÜ μßα βüμβα τουò ξÝφυγε,
τηò Ýγqαφε το üνο-
Þταγ η μοιqαßα, που απ'το εQγοστÜσιο τηò χατασχευÞò
,μα «ΦqιξÞò».
Στη; ÜΧgη τηò αλÜναò αυτÞò εßναι αιωνüβιοι δqýεò. ΕΧεß ýστεqα απü 2_
3 þqεò, αφοý Ýγιναν τα σχετιχÜ τηλεγgαφÞματα - αναφοqÝò χ,τ,λ,, θÜφτηχε
με üλεò τιò τιμÝò, χωQßò ιεqÝα, με τιμητιχü
απüσπασμα με επιχεφαλÞò Υπο-
λοχαγü. Και τþqα αν πÜω, πιστεýω üτι θα εγτοπßσω αΧqιβþò üλα τα πQοα_
ναφεqüμενα χαι το σημεßο του τÜφου.
*[Ο συγγqαφÝαò στο αρχιχü του χειqüγρÜφο ÝγQαιρε üτι χαθüταν απÝγαιτι τηò «γÝφυqαò
ΙΙετρÜνη». Ωστüσο δεν μπορεß παρÜ να πqüχειται για τη γÝφυρα τηò ΠρεμετÞò, ανατιναγμÝνη
55
Ειχ. 14. χÜρτηò θεÜτρου επιχειρýσεων ΑποσπÜσματοò ΦριξÞ χαι ΤÜγματοò Κονßτσηò
απü 16 Νοεl.ιβρßου Ýωò 5 ΔεΧεlιβρßου 1940 στην περιοχÞ Αþου, απü την Κüνιτσα Ýωò
την ΠρεμετÞ (του ποταμοý παρουσιαξüμενου μÝχρι uaL τηò Κλεισοýραò). (Απüσπασμα
απü χÜρτη αρχικÞò ΧλßμαΧαò 1:2αO.Μ, εμφαινομÝνηò γραΙττþò Χαι γραμμιΧþò σε χιλιü_
μετQα χaL βÞματα (15 χλ"μ. = 20.αω βημ.), προφανþò στρατιωτιχÞò
εχδοσηò χωρßò χρο-
νολογßα ιιαι μüνεò ενδεß,φιò επß χεφαλýò μεν «ΚοΡγ,ιΣΑ-ΑΡΓγΡοκη,εττοπ-.[ορνγτπe », πυQÜ
πüδαò δε «ΕΜπιΣτΒγτικοΝ>> 1ιαL την αναφφθεßσα χλßμαχα. - Α,Π.).
-56-
_την ßδια
χι αυτÞ απü τουò υποχωQοýγτεò Ιταλοýò τιò πρωινÝò þρεò τηò 3 ΔεΧεμβρßου 1940,
μÝqα, þρα 10. που ΧατελÞφθη η ΠρεμετÞ (βλ. Ιστορßα Γ.Ε.Σ. ¹ ¸λληγιχÞ ¶γτεπßθεσιò (1966),
σελ. 120 § 12s), Η γÝφυρα τηò ΠÝτρανηò (üπωò χαι τηò ΠρεμετÞò) βρισχüταν στον ΑþΟ. ΠρΟò
τα ανÜιτη του ωò προò την ΠQεμετÞ, στα νοτιο_ανατολιΧÜ τηò σχεδüν 6 χιλιüμετρα (βλ. χÜρ_
τεò ΕιΧ, 1ι χαι Ειχ. 14), Εßχε δε Þδη χαταληφθεß η ΠÝτqανη μεταξý 2º Χαι29 Νοεμβρßου (βλ,
Ειχ. 11). Εγþ το χωριü «Τερμßστ» βQßσχεται πÝραν, προò τα βοgειοδυτιΧÜ τηò Πρεμετýò πε_
ρßπου 6 χλμ. Χαι σημειþνεται ωò «ΤΙemߧιß» μüνο στο χÜρτη
ΕιΧ, 14, πqÝπει δε αυτü γα χατε_
λÞφθη περß τιν 29 Νοεμβρßου (πρβλ, Ειχ. 14 σε συνδυασμü με Ειχ, 11),
ο θÜνατοò χαι η αποθÝωση του υπÝροχου Μαqδοχαßου ΦριξÞ εσυνÝβη την [ΠÝμΠΤην. Πε-
σεΧ. 122 § 130). Το üτι
ρß την ι3η þρα] 5 ΔεΧεμβgßου 1940 (Ιστορßα Γ,Ε.Σ,, üπωò παραπÜνω,
διαδqαματßστηχε στο χωριü «Τεqμßστ» αναφÝgεται χατ στηγ ¸χθεσιγ Ν. Γßγα (περιοδιχü
«ΗπειρωτιΧý Βταιρεßα». τχ,219 (ΔεΧ, 1994), σσ. 594_595 ωò «ΤεQμßστι» (Χαι ΧατÜ τυπογQα_
λÜθοò διò ωò «Τερνßστι»), χαθþò χαι στη δΙμοσιευμÝνη μΟQφÞ αποσπÜσματοò του ημε_
φιΧü
«Απü το 3ο Σýτ,τα,lμα Ιππιχοý Σεggþν στον Πü_
ρολογßου του ΑνθυπιλÜqχου Νιχ. Γ. ΖιÜγχου
λεμο του '40,41» (στο ωò Üνω περιοδιχü «ΗπειρωτιΖý Εταιοε[α» τγ,,21,1 (.Ον,τ, 1994). σσ. 502-
503 ωò «ΤερμÝστ»»). Επßσηò οι ßδιοι, οι δýο τελευταßοι. ατ,αφÝοοι,τ,ιυò τüπο ταφÞò του Þ9ωα
Μ. ΦριζÞ θÝση χÜτω απü βελανιδιÜ στο ßδιο χωριü. üπωò 7,òιι ο συ,ι,,ßQαφÝαò μαò.
,ßιτ,üταν
ΤÝλοò η ανÜμνηση του Γ. οιχογüμου üτι την þqα 7.αι ηLιÝQα εΖεßτ,η μÜχη απÝνα_
}τι τουò, πÝρα απü τογ Αþο. στηγ αQιστεQÞ τοι üχθι, ετß τη; ο9οσειQÜò τηò Μερüπηò [πιο
γνωστÞò ωò η «ΝεμÝQτσχα». που εχεß στη βü9εια ετÝ;,.τιιση τη: Ýιει Ζ,αι
το ιδιαßτεQο üγομα
«ΝτεμπÝλιτ». βλ, χÜρτεò ΕιΖ,, 1,1 Ζαι 11]. τιÜ/η ατü το,{τüστασμα [του ΑντισυνταγμαΤÜgΧΙ1
ΙωÜννου] Δημοτ.ιυστοýß.α βεβαιιüτ,εται ατü την Ιστορßιι τοι Γ,Ε,Σ, ι'Η ¸λληγιχÞ ¶ντεπßθεσιò
(1966) σελ. 122 § 130).:τοι,;τοα,;,Lιατι7.ιι εLιτι7.ετιτ ε7.ει αºÝ\,ò(νττ. πÝρα απü Την ΡÜΠΤσΧα, Τηγ
οποßα εßχε χαταλÜβει την τροη,,,οýμιε\,η\, ητιÝοα, ,1ιι Ιε;,,ειιβQßου (βλ. Iστορßα Γ.Ε.Σ., ü.π. ßδια
σελßδα χαι χÜρτη εδþ Ει7", 11). _ Ο σι,,,".,οòιòειι; ε.τι τß,Ýοτ,ιιοι εßχε παλαιüτεqα αναφÝρει: α)
üτι το Üλογο του φριξÞ το εßχε ο ßδιοò διαß,Ýßει ιι\ß(ßεσα σε δýο τηò Αναγνωστοπουλεßου Σχο-
,Ζ,αι
λÞò üταγ αναΧατÝλαβαν τηγ Κüνιτσα. Ζ,αι ιιετÜ ;ρ ;Þτησε το πÞρε ο φριξÞò, εßχε δε χqþ_
μα χüχχινο («qü9ιου») χαι üχι Üσπρο, βΙ Αυτüττι; τηò 7.ηδεΙαò του Φριξý σημειþνει τη μη
συμμετοχý χριστιανοý ιεgÝα, χαι γ) ΠqοσθÝτει üτι τητ, τεqßφιιιη φρÜση του Φqιξý πQοò ΤΟυò
στρατιþτεò του «Ο ΧQιστüò μαξß μαòΙ» δεν την Ü,Ζ,οισε τοτÝ ;,,òιι Þται, τüσο συχνÜ δßπλα του.
Υπογραμμßξεται ωστüσο üτι η ιαχÞ αυτÞ Ýχει Χαταγραφεß στη βιβ),ιο^"ραφßα του πολÝμου πριγ
τελειþσει ο πρþτοò μÞναò του: μετÝδωσε απü το ΜÝτω,τοτ, Ητεßρου στιò 22 Νοεμφρßου ωò ΠΟ-
,
λεμιΧüò αγταπο)ßQιτÞò ο Παýλοò Παλαιολüγοò (βΧ. «,Ελεýθερον ΒÞυα». Ýτοò ΙΘ φ, 6607 ΣÜβ_
Ýτσι ανþ_
βατον 23 Νοεμβρ, 1940, σελ. 1) «,Εξαßqεται ü ýρω,ßσμüò ¸βραßου τα,lματÜ9χου |ι.
νυμα] τοý στQατοß μαò. ü üποτοò üδηγþγ τοýò Üνδgαò του εßò τÞν νßχην βÝ τÞν χραυγÞν «'Ο
Χριστüò μαξß μαò» ÜγÞλθεν εßò τüν ΣμüλιΧα Χαß ýπεqεφαλÜγγισε τοýò ºταλοtò εßò τÞν Κüγι_
τσαγ, üπου ÜπÝχοψε τÞν ýποχþQησßν τωγ». ΓQÜφτηχε την ημÝρα χατÜληΨηζ τηò ΚοgυτσÜò
ανασχοπþνταò τουò συντελεστÝò τηò νßχτιò. ¶ραγε η ανταπüχqισι] αυτÞ δεν Ýπαιξε ΖÜποιο ρü-
λο στην παQαπÝQα ανÜπτυξη του ηθιχοý του λαοý χαι τηò οQμÞò των στρατιωτþνιΙ Α.Π.].
_
Qατοò σε τιÜθε επßθεση. Κι α'υτü γιατß εßχε τιò λιγüτεqεò απþλειεò απü χÜθε
Üλλη μιπqÞ μονÜδα.
ΑυτÜ τα λογÜqιαξε ο Γßγαò. Και Ýσπασε το τηλÝφωνο ιχετεýονταò τογ
Στqατηγü ΚατσιμÞτqο τηò νΙΙΙηò Μεgαqχßαò γα μαò πÜqει: «Οι Üνδgεò μου
χαι οι αξιωματιχοß μου εßναι üλοι Ηπειρþτεò χαι δη Κονιτσιþτεò, θÝλουν
να qθοýνε σε σαò. Να πολεμÞσουν δßπλα στουò Ηπειqþτεò τηò Ýνδοξηò πλÝ-
ον Μεqαqχßαò σαò. ΚÜγτε ü,τι μποgεßτε». Και το χαλü Þqθε. ΔιαταγÞ του
Γεγιχοý Στqατηγεßου το ΤÜγμα Κονßτσηò να φýγει απü την Ι'Μεgαqχßα χαι
6Ζ
Γιþqγη γυÜλιξε, πÜγτα Ýτοιμο πqοò βολÞν )ßαι τα χαλþδια }ßαι τα τηλÝφωνα
του ΧQÞστου εν πλÞQη λειτουqγßα, οýτε στιγμÞ δεν παgουσιÜστηχε να μη
λειτουßγοýν, κι Ýτσι πgοχωqþνταò στα ?ßQýα, στα χιüνια, πüτε νηστιχοß πü_
,υ χοqßÜrοr, πüτε στεγνοß πüτε βqεγμÝνοι ωò το χüχχαλο, Ýφτασαν στο χα_
,«q«|Ýυο ΜÜλε ΣπÜτ, απÝναντι απü το τεπελÝνι. γιρüμετqο 1.500 μÝτqα,
χιüßι, Ýνα μÝτqο, που γα στÞσειò αντßσ}ßηγα. και συνεχþò
γα βÜλλεται απü
το πυqοβολrηδ ,rυ ιταλþν. Δυü δυü Ýστησαν τα αγτßσ}ßηγα. το μουλÜQι
του
τηλεφþýητÞ Χqýστου Þταν φοqτωμÝνο με χουβÝQτεò, με ιταλι),ßÜ αντßσ}ßηνα
χÜι χομμÜτßα απü θαυμÜσιο χαλß απ,το σπßτι χÜποιου μπÝη στο τεgμßστ,το
στο
Ýχοι|.ιαν το χαλß οι φαγτÜQοι σε }ßομμÜτια ßσα ßσα για στQþσιμο μÝσα
αντjσχηνο, ιßαι ο χ,αθÝναò διÜλεξε τον σýγτQοφü του στο «μÝγαQο», üπωò
τουò
Ýλεγαν χαQιτολογþνταò οι φαντÜQοι. Το γÝλιο, τα πειQÜγματα ποτÝ δεν
τον
απÝλειπαγ. Ο ΧgÞστοò Ýστησε μüνοò το αντßσιηνο }ßαι πÞQε συγχÜτοιχο
διδÜξει τουλÜχιστον τη
χωqιανü λοχßα λημÞτρτι, δÜσΧαλο που εßχε μισÞ
üεσσαλονßχ,η" Λßγο νευqιχüò, πολý σχολαστιπüò, üπωò τον Ýλεγαν χαι Þταν.
ΑλλÜ ο ΧqÞστο6 üλα τα ανεχüταν χι ο ΔημÞτgηò ανÝχονταν üλα τα πειgÜγ-
ποτÝ δεγ Ýμνεισχε χωqßò στα-
ματα τα αστεßα του ΧqÞστου. Γιατß ο Χ9Þστο6
ε]ßß-
φßδα, χωqßò χουgαμÜνα, χωQßò Ýνα παγοýqι τιονιÜχ, χωqßò ξÜχαqη για
«ΑλλÜ
πλÝον ξÜχαQη στο πqωινü τσÜι που του Ýφερνε Ýτοιμο του ΔημÞτqη.
τι τα θÝλει ü ευλογημÝνοò ο ΔημÞτqηò για το Χqýστο- τα αστεßα,
-Ýλεγε
ßα χωgατÜ, τιò πολλÝò χουβÝντεò. Εδþ εμεßò χανüμαστε χι αυτüò το χαβÜ
,"υ». ßl, ο ΧqÞστοò μüλιò τον φþναξαν «ΧqÞστο το τηλÝφωνο, η γqαμμÞ»,
παqατοýσε χαß χουβÝντεò χαι τα χωQατÜ, την πÜρλα με τον Üφωνο ΔημÞτQη,
πεgνοýσε χιαστß μια Χουλοýgα χαλþδια, απ, το Üλλο μπgÜτσο χιαστß το
Χι_
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Και εßχε η ΚυβÝqνηση χαι τα χομμÜτια απü τηγ τοQπßλη που ανÝσυqαν
οι δýτεò, στα οποßα χαθαqÜ φαßνονταν }ßαι τα γqÜμματα του ιταλιχοý εg_
γοστασßου που παρýγαγε την τοQπßλη. Και üμωò «Αγνþστου ΕθνιΧüτητοò».
Και τα δýο επεισüδια δεß μποQοýγ να χqιθοýν ωò Üσχετα. ¹ταν ευφυÞò
ελιγμüò για να χεqδßσει χgüνο πqοò εξοπλισμüν χαι πολεμιχÞν πQοπαQα-
σχευÞγ Þ χοντqý ηττοπÜθεια τηò τüτε ΚυβÝqνησηò;
Γεγονüò μüνο εßναι Ýνα, üτι τüσο το πqþτο επεισüδιο του Νταοýτ Χüτξα,
üσο χαι πQο παντüò το δεýτεgο, η βýθιστι χηò «'Ελλº§» σε τÝτοια μÝgα παι
}ßατÜ τÝτοιον Üναδqον τqüπο, διμιοýqγησαν στον Ελληγιχü λαü σχληqý
αγανÜτιτηση τüσο για το εrßεισüδιο, üσο χαι.για το επßσημο αναχοιγωθÝγ
πεQß υποβQυχßου «αγνþστου εθνιχüτητοò».
-70-
ΠÞγα μετÜ απü χgüνια στο χωqιü, το Βqυσοχþqι, ΔÜσχαλοò. ΚοντÜ στ'
Üλλα που πÜσχιζα στο χ,ατεστQαμμÝνο ολüτελα χωgιü, επισχÝφτιιχα χαι το
νεχgοταφεßο. ¸ναò τÜφοò με Ýνα ξýλινο σταυqü }ßαι τηγ επιγqαφÞ <<,.. Λο-
χßαò ειι ΠροσωτσÜνηò ΔρÜμαò», Το üνομÜ του σβησμÝνο, üχι απü χαχü χÝ-
qι, αλλÜ απ' το χQüνο, τη βQοχÞ, τογ Þλιο. Χωρßò να χÜσω χαιgü στÝλνω Ýνα
Ýγγgαφο με αgιθμü πqωτοχüλλου στογ ΔιευθυγτÞ του Δημοτιχοý Σχολεßου
ΠqοσωτσÜνηò ΔqÜμαò. Του γgÜφω αχqιβþò την επιγQαφÞ του σταυgοý. Ο
ΔιευθυντÞò του Σχολεßου Ýτυχε να εßγαι συμμαθτιτý6 μου στο Σχολαqχεßο χαι
χαλüò μου φßλοò απü το ΒqαδÝτο Zayoqiou, ο ΓιÜνγηò Καπqßτσιοò. ΠÞqε ο
αγαπητüò ΓιÜννηò το Ýγγqαφο χαι τηγ πqþτη Κυqιαχý το διÜβασε στηγ εχ-
χλησßα. ¼λωγ του ει.ιχλησιÜσματοò τα μÜτια στqÜφηχαν πqοò Ýναν: τον Ιω_
Üνγη Τσατι,τσÞ. Αυτüò εßχε παιδß Λοχßα που εßχε σιιοτωθεß στον πüλεμο χαι
του εßχαν πει Üλλοι συνÜδελφοι του ΝιχηφüQου, πωò θÜφτηιιε ο Νιχηφüqοò
σε Ýγα χωqιü τηò Κüνιτσαò }ßαι το νεχqοταφεßο Þταγ πßσω απü μια μεγÜλη
ει,ιιιλησßα.
Ο ΓιÜννηò Καπgßτσιοò σαγ ΔιευθυγτÞò του Σχολεßου, αμÝσωò με Ýγγqα-
φü του πÜλι μου ζÞτησε λεπτομÝqειεò, αν υπÜqχει χανÝναò που να Þταν στην
φτιÜσω Ýνλ χενοτÜφßο. ¸βγαλε να πληqþσει χαι τον παπÜ, τογ παπÜ_Απü_
στολο ΒασδÝχη, αλλÜ ο παπÜò μαò δεν του τα πýqε. Και φεýγονταò μου εξο_
μολογÞθηχε πωò πÞQε }ßαι του Üλλου του
παιδιοý τα τιüχχαλα, αλλÜ αμφÝ-
«Αò εßναι, δÜσχαλε, τιÜποιου πατÝgα Þταγ τιι
βαλε αν Þταν του παιδιοý του:
αυτüò». ¸φτιαξα ΧενοτÜφιο με τσιμÝντο που εßγαι το βÝβαιο, του Ýστειλα
}ßαι φωτογQαφßα σε μνημübυνο. Στηγ συγÝχεια μου Ýστειλε χαι ευχαqιστýqιο
(Ειχ, 16),
γQÜμμα ?4αι τη φωτογqαφßα του Νιχηφüqου
[Ο ΝιχηφüQοò ΤσαΧτσÞò δεß αναφÝqεται στον τüμο του Γ.Ε.Σ. «,Αγþνεò Χαι ΝεΧqοß,», Στο
δημüσßευμα «υrü Ýχουυ διαπιστωθεß χαι Üλλεò, Ýστω ελÜχιστεò, ελλεßιρειò Χαι ατÝλειεò, - Α,π,],
º2
[Ο επιμελητÞò τηò Ýχδοστιò α') παqατηρεß ωò πQοò το αναφεqüμενο πρüσωπο του Επιτε-
λÜρχη του Γ' Σþματοò, üτι ωò τοιοýτοò αναφÝqεται στην Ιστορßα του Γ.Ε.Σ., ¹ ¸λληνιχÞ
¶ντεπßθεσιò (Ι966) σελ, 175 ο ΣυνταγματÜρχηò Ιππιχοý Αλεξ. Χρυσοχüου χαι β') χυρßωò,
διαπιστþγει ασυμφωνßα μεταξý του χειμÝνου του Γ.Σ,Ο. χαι τηò νεχρολογßαò του Γ. Μüδη ωò
πQοò τον χρüνον τηò διαταχθεßσαò χαθÞλωσηò, δηλαδÞ πριν (ο πQþτοò) Þ μετÜ (ο Τ. Μüδηò)
την χατÜληιΙη τηò ΚορυτσÜò, - Α.Π.].
[Πgüχειται μÜλλον για τη σοβαρüτεQη χαι ßσωò με τιò τqαγιχÜ βαρýτερεò συνÝπειεò ατυχÞ
ενÝργεια τηò στρατιωτιχýò ηγεσßαò. Να, τι γgÜφει ο σεμνüò ¶γγελοò ΤεQζÜχηò (μαχητÞò ο ßδιοò
--º4-
στο Αλβανιχü ΜÝτωπο, που συνÝγραιμε üπωò λÝγεται χατÜ σýσταση του Γ.Ε.Σ., χαι που ο ßδιοò
στον πQüλογü του ÝγQαlμε üτι «Τü βιβλßο tτου] αýτü Ýδω προβÜλλει Üξιþσειò στÞγ
_ αýστηQü_
(¶θÞνα:
τεριι ßστüριχÞ Üλýθεια,..»), στο πεQßφημο Ýργο του «"ΕλληνιχÞ 'Εποποιtα Ι940-Ι941»
Ýχδοση τηò «Εστßαò» Ι. Δ. ΚολλÜgου ιαι Σßαò, β' Ýχδοση 1980, σελ, l38), γqÜφει τα παραιÜ-
τω αQχετÜ συγτιqατημÝνα, χαι χωQßò να τα γQÜφει üλα: «,ο Ýχθgüò εßχε ÜδειÜσει τ, ¶ργυρü_
,«οrρο Üπü τßò 4 Δεχεμβρßου, αλλÜ η χαταδßωξý του χαθυστÝρησε. Εßταν μιÜ Üπü τßò μοιραßεò
παραλεßιμειò αýτοý τοý πολÝμου, παφÜλειιρτι ποý βοýθτισε τοýò ºταλοýò νÜ Ýγχατασταθοýν
αμλωò, γεgÜ χι Üνενüχλητοι, στü τεπελÝνι. ΒλÝπονταò [μÜλιστα] πþò οß "Ελληνεò ÜQγοßν νÜ
ιτποýγε στ, ¶QγυQüχαστQο, εßχαγε γυqßσει
πßσω τü πρωß τÞò 7 ΔεΧεμβρßου, πÞQανε διÜφορα
ßλιχÜ χι üχÞμÜτα ποý εßχανε Üφýσει Lχεß xaL, φεýγονταò, Üνατßναξαν πßσω τουò τÞ γÝφυρα
»ß,«,'
'* Η#:JºΤ-¹' «*ιιογοò, χαι αυτüν ο αναγνþστηò αγ θÝλει θα τον εýρει στιò αμÝ-
σωò πÜραχÜτω ÜρÜδεò του παQαπÜνω ιειμÝνου του Α. τερζÜχη, αλλÜ χυρßωò στηγ ανþδυγη
,Η
περιγραφý τηò Ιστορßαò Γ.Ε.Σ.: ¸λληνιχÞ "Αντεπßθεσιò (1966), σ. ι44. _ Α.Π.].
'r
Κqιτιχý πÜγω σ' αýτÜ ποτÝ δεν γqÜφτηχε. Το Γεγιχü Στqατηγεßο, που διÝ-
τασσ;üλα αυτÜ, δεγ απÜντησε α}ßüμα. ΜÞπωò εßναι χαιqüò να ξεχλειδωθοýν
τα εQμÜQια των Α.Π. [αποqqýτων] εγγqÜφων; ΜÜλλογ εßναι χαιgüò να μÜ-
θει επß τÝλουò ο ¸λληγαζ πωò διαχειQßξονταν το αßμα του οι Στgατηγοß ττι§
«ΜεγÜλτι§ Βgετανßαò».
-º5 -
ΕΠΙΔοΓοΣ
ΚÜθε πüλεμοò Ýχει τιò πτυχÝò }ßαι τιò πτυχοýλεò, που χgýβουγ üλα τα
μυστιχÜ, που δεγ φαßνονται, που üμοgφα, üμοqφα εßναι χqυμÝγα Þ στολι-
σμÝνα με πατQιωτισμοýò χ.λ.π. χαι δεγ τα βλÝπουν üλοι Þ μÜλλον
πολλοß λßγοι χαι ßσωò ποτÝ δεν ομολογοýνται. Ποιüò παqεχßνησε πQοò πü-
λεμο; Ποιüò εßχε συμφÝρο να γßνει ο πüλεμοò, ποιοß εßχαν συμφÝqον να γß-
νει ο πüλεμοò, ποιοß πλýqωσαν τον πüλεμο, εχτüò βÝβαια των λαþν τωγ
συγπgουομÝνων στqατþγ. Ποιοß χÝgδισαν τον πüλεμο; Και στην συγχε}ßQτ-
μÝνη πεqßπτωση του διχοý μαò πολÝμου, αν λÜβουμε υπüι|.ιιν χαι τα λüγια
του ΙωÜγνη ΜεταξÜ, που ομολογεß üτι δεν εßχαμε οιχονομιχÞν δυνατüτητα
μαχgοχqονßου πολÝμου, ποιοß μαò βοÞθησαν χαι βαστÜξαμε Ýξι (6) μýνεò;
ΦανεgÜ βÝβαια μαò βοýθησαν οι ¶γγλοι, αφοý βÝβαια στýιραμε ü,τι πgο-
σφεgüταν στηγ ΕλλÜδα μαò, με λßγα Üqβυλλα, με λßγα αεqοπλÜνα χ.τ.λ. Κι
εμεßò βÝβαια με ποτÜμια αßμα αυτÜ τα πληqþσαμε, σ' αυτοýò που ποτÝ δεν
χÜνουν. Πωò βαστÜξαμε εξαντλημÝνοι απü πÜθε πλευgÜ, απü ιιÜθε Üποιρη,
την τρομεgý ε α Q ι γ Þ επßθεση του Μουσολßγι; Τüσο χαλÜ οgγανωμÝνη χαι
με τüσο πεßσμα που το μετÜδωσε σε Στρατηγοýò αξιωματιχοýò χαι στqα-
τιþτεò, üπωò ι.ιαυχÞθηχε, αγ το μετÜδωσε, ο ßδιοò ο Μουσολßνι, που παQα-
βqÝθηχε ο ßδιοò στο μÝτωπο. Και διεýθυνε )ßαι ο ßδιοò τιò επιχειqýσειò που
Þξευqε απü τÝτοια üπωò üλοι οι διχτÜτοqεò ξÝqουν απü üλα. Μüνο που στο
τÝλοò Þ αυτοιιτογοýν Þ τουò χρεμÜνε Þ πεθαßνουν ξαφνιιÜ χωQßò χαμμιÜ
εξÞγηση για τον απqüσμενο χαι χωqßò χαμμßα αιτßα θÜνατü τουò Þ τουò δß-
δεται τιÜποια χÜqτι απü τουò πgþην πÜτqωνÝò τουò.
Πωò δεν αξιοποιÞσαμε τη μεγÜλη σýγχυση που επιπqÜτησε στο Γεγιτιü
Επιτελεßο τηò Ιταλßαò (Γενιχü Στqατηγεßο τηò Ιταλßαò), απüδειξη οι αλλε-
πÜλληλεò αγτιχαταστÜσειò Στgατηγþν στην Αλβανßα, τελεßωò δε ατελÝσφο-
qεò, αλλÜ }ßαι στην αγþτατη ηγεσßα του Φασισμοý üπου αχοýονταγ, μÜλλον
πqοχλητιχÜ, τgιγμοß, üχι απλþò ι|ßθυqοι, που ξητοýσαγ πολιτιχÞ λýση στον
πüλεμο. ΑλλÜ εμεßò δεν αντιληφθýχαμε αυτÜ χαι επηρμÝνοι, διχαßωò, üπωò
εßμασταν απü τηγ λαμπqÜ, üντωò, Νßχη, τα λαμπqÜ αποτελÝσματα των αγþ-
γων μαò, δεν τα αξιοποιÞσαμε. ΜÞπωò για πολλοστý φοgÜ «ΚqεμÜσαμε για
ξÝνον την φοýντα στο σπαθß» χαι δεν αγτιληφθÞχαμε. Και οι ξÝνοι üταν
τουò γßνει η δουλειÜ, μαò qßχνουν στη θÜλασσα Þ μαò πετÜνε Ýνα χüτσι. Για-
τß üλα στηγ ΕλλÜδα Þταν στgωμÝνα Þ στgþθηχαν εγτωμεταξý, για να γßνουν
Ýτσι.
Να πολεμýσουμε, γα πολεμýσουμε, να φθεßqουμε τον αντßπαλü μαò üσο
μποgοýσαμε πεqισσüτεqο, üπωò χαι Ýγινε. Γιατß αν δεν μαò επιτßθονταν οι
Γεgμανοß, χαθαqý υπüθεση, τüτε θα εßχαμε ιιυgιολεχτιχþò συντqßιρει τουò
Ιταλοýò, ýστεqα μÜλιστα απü τηγ θqιαμβευτιχÞ για μαò, εξευτελιστιχÞ για
αυτοýò, Νßχη μαò στην εαqινÞ τουò επßθεση.
Κι αυτÜ üλα στιò μιχqÝò μιχqÝò πτυχÝò που δεν ειπþθηχαν, που δεν γgÜ-
φτηχαν, που δεγ φþναξαν.
-16-
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Αναγνωστüπουλοò Χαρßσηò 66, 6'7, 68 Θοιηυδßδηò 6
Αντþνηò tΒρυÜξηò, απü Ηλιοχþqι] 65
Απüστολοò tΒοýQηò, Βοýgμπιανη] 65 ΚαβαλÝρο 22
Αqχιμανδρßτηò Βασßληò 28 Καßσαρ Ιοýλιοò |8, |9
Αυδßχοò ΓιÜννηò Ζ3,26,Ζ8,29 ΚÜλβοò 42
Καλιþρηò 67
ΒαχÜgοò I. 38 καλλιδüπουλοò Αγτ. μÝqαqχοò 72
ΒασδÝχη Τσßβω (««Καλüγρια») 71 καμποýgηò 38
ΒασδÝχηò Απüστολοò, ιερεýò 73 καγελλÜχηò 45,46
ΒÝμπο Σοφßα 60-61 ΚαγτÜgαò Δηψ.22,23,49
ΒενιξÝλοò ΕλευθÝgιοò 10, Ι2 «καπετÜγ τξουμερχιþτηò» 67
ΒλÜχοò Γεþργιοò 68 καπqßτσιοò ΓιÜγγηò 70
Βqαχνüò Βασßλειοò |6,22, 61,, 66,13 καραγιαγγüπουλοò Α. [ξει] 25, 33
Γεωργοýληò 24 [:3}:tß"Üτδω 32
ΓιÜνγχαò Δ. 33, t64;] κασλÜò 50
Γιαγγαχüπου}"οò Α.22,27 κασσαβÝτηò ΣτÝgγιοò, ιεqεýò 71
Γßγαò Ν. 16,Ζ3-Ζ7,Ζ9,30,33, 38-56,59- κατσÝγηò ΜιχÜληò 69
62'º3 Κατσιμýτροò ΧαρÜλ, 22,6|,62
Γχüγχοò Xg.51,52,66 κοgαýτÞò Α.22
Γχοýνταò 67 κολιüò Στεργ. 33
Γ. Π. απü Πυgσüγιαννη (Ι916-Ι980) 22 (κουγÜβοò) ΘαγÜσηò 33
ßf
-º8-
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΠΩΙγΥΜΙΩΝ
Αγßα ΠαgασχευÞ ΠαλιοσÝλι 41, 42, 44 ΔελβινÜχι 27
Αγßαò ΤqιÜδαò μογÞ 35 Δßστgατο |4, Ι6, 17,22, 26,28,29, 40
¶γιοò ΑθανÜσιοò ΠαλιοσÝλι/Ελεýθεqο ΔqÜμα 71
40 Δρßνοò ποτ. 17
¶γιοò ΑθανÜσιοò Σιουσνßτσαò 35, 43 ΔQοσοπη¾Þ = ΚÜγτσιχο
¶γιοò Γεþργιοò Βqυσοχωρßου 27 Ελεοýσα Πρεμετýò 29
¶γιοò ΔημÞτριοò Βqυσοχωqßου 31, 58 Ελεýθερο |6, 25, 28, 29, 31, 35, 3'1 -41, 43
¶γιοò ΜηνÜò Βqυσοχωρßου 28,29 ΕρσÝχα 19
¶γιοò ΠαντελεÞμωγ (ΠgεμετÞò) 29
Αγρßνιον 66 Ζαγüρι 25,29,31,,º0
ΑθÞγα 19, 2|, 58, 66, 68, (º2-74) ΖÜχυνθοò 42
Αμπελοχþgι ΤξουμÝρχων 26 ΖLτσα 27, 53, 68
¶ραχθοò ποτ.72 Ηγουμενßτσα 18
Αqγυgüχαστqο 62"73 Ηλιοχþρι Ι7, 76
¶ρματα 14, 1,6, 19, 26,27, 29, 3|, 40
ΑτξουγχÜστρογ 26,28 Θεσσαλονßχη 66, 67
ΑτσουqιÜντσου 26 ΘqÜχη 50
Αυλþναò 17 ΚαβÜλα 65-68
Αþοò ποτ. 16, 17-18, |9,25,26-30, 32- ΚαξαχλÜq (Αμπελþνα) ΛÜqισαò 28
36,53,54-56
, Καλüβρυση 45
ΒÜλια ΚÜλγτα 17 Καλογεqιχü 26,30,35
Βασιλιχü 62 Καλογýρου αμπÝλι 26, 28
Βασιλßτσα 14 ΚαλπÜχι 1,8, ZL, Ζ2,29
Βßσιου 35
ΚÜγτσιχο (Δgοσοπηγý) 25
ß{
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
«¶σμα¶σμÜτωνΑ.Β.-ΕμμετqηÜπüδοστι,στδ«ΗμερολüγιονΔυτιυÞòΝΙαχε-
δονßαò", Ýτουò ß934 σσ, 137»,
«ΘεσχουρÝ», Εφημ. ΙΙπειρωτιχüò Αγþν,
τqειò συνÝχειεò,
Αγþν28 τιαι29 Δεχεμβqßου 1965
«χqýστο6 òθανασιÜδη|»]ßφημ. α* rρrηrßò
χαι 4 lavouaqiou 1966,
««Αþοò», Το Ζαγüρι μαò, φ,116, 1968
σ, iOJ2,
, Το hγüρι μαò, τ,84, 1985
σ, 8-9,
«;þ;;";,χÜ χ;.'φυßα ο,ο Βgυσοχþq»>
σ,
Το Ζαγüρι μαò,τ.89, 1985 8_9,
«Η εýνοια του ΑλÞ ΠασσÜ στη Λßσιγßτσα»,
«.ΑπÜγτηση στογ χ. ΟδυσσÝα Φqαγχοýλη
σχετιχÜ με τογ Μ, ΔουχÜχη>>, Το Ζα,
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ
3 Μαßου Ι935. ΚατÜταξιò, χληρωτüò.
3 Ιουλßου 1936, Απüλυσιò.
26 Αυγοýστου 1939 στο ΤÜγμα ΠqοΧαλýιρεωò Κονßτσηò Ýωò 7 οΧτωβgßου 1939.
25 Ιουγßου 1940 ειò νΙΙΙ Συνοqιαχüν ΤομÝα Ýωò26 Ιουλßου,
24 Αυγοýστου 1940. ΚατÜταξιò ειò ΤÜγμα Κονßτσηò.
4 Ιανουαqßου 1941. Ειò ουλαμüν Υποιρηφßων ΕφÝδqων ΑξιωματιΧþν ΚαβÜλαò.
12117 Μαgτßου 1941 ειò ¸μπεδα ΖLτσηò
27 Μαqτßüυ Ι94l. Σε ΜονÜδα στα βουνÜ Μποýμπεσι, 15η Μεqαρχßα,
Ι941 με την χατÜqqευση εθεωqýθη απολυθεßò.
28 Μαρτßου 1948, Ειò 85ο ΤÜγμα ΕθνοφqουqÜò (στα ΔολιανÜ),
21 Αυγüýστου 1948. Απελýθη εχ του 85ου ΤÜγματοò ΕθνοφρουqÜò,
*J6{<
ßß