WYDZIAL INŻYNIERII MATERIALOWEJ I CERAMIKI

AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA

METODY BADAŃ

BADANLA ULTRADŹWIĘKOWE

Prowadzący- dr JanPiekarczyk

(2) AGH paw. A-3/204

 Spis treści

I. Ultradżwięki - fale sprężyste 3

1.1. Co to są ultradżwięki? Ich rola i znaczenie.
1,2. Podział fal sprężystych 3
1.3. Oddziaływanie ultradżwięków ze środowiskiem 3
1.4. Tumienie fal sprężystych 4
1.5. Typy fal stosowanychw badaniach ultradźwiękowych 6
1.6. Fale podhużne 6
1.7. Fale poprzeczne 7
1.8. Fale powierzchniowe 9
1.9. Fale plytowe 10
1.10. Fale Love'a
1.11. Fale podpowierzchniowe

Sprzęt do badań ultradźwiękowych 12

Defektoskop ultradżwiękowy 12

3 Metody defektoskopowych badań ultradźwiękowych 13

3.1. Metody wykrywania nieciąglości 13

4 Wstęp do badań ultradźwiękowych 15

5 Defektoskopia ultradźwiękowa 15
5.1. Badanie blach 15
5.2. Badanie prętów 16
s.3. Badanie złącz spawanych 17
S.4. Badanie niemetali 18

6. Pomiary grubości 20

7. Wlasności zyczne materiałów ceramicznych 20

7.1. Badanie niejednorodności i anizotropi materialów ceramicznych 20
7.2 Wyznaczanie własności sprężystych materiałów ceramicznych 21
7.3. Wytrzymałość na zginanie 22
7.4. Współczynnik rozszerzalności liniowej 23
7.5 Twardość 23

8 Optymalizacja procesów technologicznych 24

9. Diagnostyka medyczna 24

10 Inne metody akustyczne stosowane do badania materiałów 25

10.1. Emisja akustyczna 25
10.2. Tensometria ultradźwiękowa 25
10.3. Mikroskopia ultradżwiękowa 25

11 Podsumowanie ultradżwiękowych metod badań 26

12 Literatura 26
1. ULTRADŻWIĘKI- FALE SPRĘŻYSTE

2
fi
 wazna, gdyż jest to jeden ze sposobów pomiaru za pomocą fal ultradźwiękowych. Dlatego dalej
.1. CO TO SA ULTRADŹWIĘKI? ICH ROLA I ZNACZENIE.
zostaną omówione przyczyny thumienia oraz w skrócie jaki jest cel jego pomiaru.
Ultradźwiękami nazywamy mechaniczne zjawiska falowe występujace w ośrodkach gazowych,
1.4.2. PRZYCZYNY TŁUMIENIA FAL
ciekłych i stalych o częstotliwości większej niż górna granica slyszalności ucha ludzkiego, a więc
fonad l6 kHz. Warunki rozchodzenia się fal ultradźwiękowych oraz zjawiska, które im towarzyszą, są Ośrodki . rzeczywiste w przeciwieństwie do idealnych, charakteryzują się tym,
2ależne od wlasności ośrodka, w którym one występują. že występują w nich określone odstępstwa od praw obowiązujących dla ośrodków idealnych.
Fale ultradżwiękowe znalazły praktyczıne zastosowanie we wszystkich dziedzinach nauk W_ośrodku rzeczywistym fala ulega tiumieniu (oslabieniu) w miarę rozchodzenia się. Przyczynami
przyrodniczych i przeniknęly także do wielu galęzi techniki. Zależnie od ich oddziaływania tego są:
rozróżniamy ultradźwięki czyme, w przypadku, których są wytwarzane fale o znacznym natężeniu w 1.Nieodwracalnośćprocesówakustycznych i związane ztym tlumieniewlaściwe,czyli.
celu osiagniçcia określonych zmian zycznych Jub chemicznych, i ultradźwięki bierne, które ze pochlanianie energii fali przezOśrodelk)
Względu na swe małe natężenia są przydatne do pomiarów i diagnostyki Pierwszą przyczyną tych odstępstwjest. fakt nieodwracalności rzeczywistych procesów
Ultradźwięki bierne stały się ważnym narzędziem w technice pomiarowej. W badaniach akustycznych, co objawia sięjako absorpcja ful ultradaviękowye która polega na zmniejszanju się
nieniszczących są dzisiaj niezastąpione. amplitudy fali, a więc również jej energii wzdłuż drogi rozchodzenia się. Ze wzrostem częstotliwości
fale ultradźwiękowe znalazły zastosowanie w badaniach, materiatów m.in.: fali absorpcja wzrasta, przy czym dla niektórych obszarów częstotliwości bardzo silnie, tak że już na
przy wykrywaniu defektów mikrostruktury (wykrywanie wad, rozwarst wień, peknięć) odleglościach porównywalnych z dhugością fali zmiany amplitudy są znaczne. Wtedy również
* przy pomiarach grubości następuje zmiana prędkości rozchodzenia się fali zależna od częstotliwości Ten efekt nazywa się
* przy wyznaczaniu stałych sprężystości tyspersją fal .akustycznych lub dyspersją džwięku (najczęściej występuje ona w zakresie
* ultradźwiękowym). Dla cieczy ciał stalych dyspersje można w wielu przypadkach zaniedbać,
przy wyznaczaniu naprężeń mechanicznych
szczególnie dla malych częstotliwości, natomiast w gazach występuje ona bardzo silnie już dla
* w diagnostyce medycznej
częstotliwości rzędu dziesiątków lub setek kilo herców.
Występujące w ośrodku rzeczywistym tlumienie (zmniejszanie amplitudy) fali wzdhuż drogi
.2. PODZIAŁ FAL SPRĘŻYSTYCH rozchodzenia się charakteryzuje się za pomocą:
a.) amplitudowego wspólczynnika tlumienia
infradźwięki (poddžwięki) -częstotliwość poniżej l6 Hz Amplitudę ciśnienia w punkcie odległym ox od obranego początku ukladu wspórzędnych wyraża
Dżwięki slyszalne - częstotliwość 16 Hz - 16 kHz (20 kHz) wzór:
Ultradźwięki (naddźwięki) - częstotliwość 16 kHz - 10° Hz A = Anealx
Hiperdźwięki - częstotliwość do lo" Hz - fale cieplne związane z drganiami Ao - amplituda w punkcie początkowym czyli przy x = 0
ośrodka i atomów w sieci krystalicznej (dugość fali porównywalna z a- współczynnik. thumienia odniesiony do amplitudy ciśnienia zwany amplitudowym
odleglościami międzyatomowymi), wspołczynnikiem thumienia
b.) energetyczny wspólczynnik tłumienia
.3, ODDZIALYWANIE ULTRADŹWIĘKÓW ZE ŚRODOWISKIEM Natężenie fali określa wzór:
I=loer
Zastosowania ultradźwięków są szerokie i obejmują dwie dziedziny, okrešlamy je jako bierne I, - natężenie fali w punkcie odleglym o x od obranego początku uktadu
o .niskimn natężeniu, nie zmieniają własności środowiska) i czynne (o dużym natężeniu, zmieniają współrzędnych
ralasności środowiska). W dziedzinie biernych i czynnych zastosowań jako najważniejsze wymienić lo - natężenie fali w punkcie x=0
p ależy: ay - wspólczynnikthumieniaodniesionydonatężeniaczylienergetyczny
GIERNE CZYNNE współczynnik thumienia, przy czym:
spektroskopia - koagulacja (lączenie cząstek) az =2 a
defektoskopia ultradźwiękowa - dyspergowanie (rozdrabnianie)
tensometria - terapia medyczna 2. Niejednorodność ośrodków rzeczywistych (rozproszenie fal na granicach ziaren).
emisja akustyczna - kawitacja Drugą przyczyną odstępstwa od praw idealnych jest niejednorodność ośrodków rzeczywistych,
diagnostyka medyczna {wizualizacja, tomogra a) - sonochemia przy czyn z punktu widzenia rozchodzenia się fal jstotna jest wielkość niejednorodności w stosunku
mikroskopia - rozkruszanie do dhugości fali. W ośrodkach niejednorodnych propagacji fal towvarzyszą efekty rozpraszania i
hydrolokacja - formowanie ośrodków twardych dyfrakcji, co jest także przyczyną ich osłabiania. Gdy dhugość fali staje się porównywalna z rozmiarem
sterowanie procesami technologicznymi - spajaniei lutowanie niejednorodności, ośrodka nie można już traktować jako ciaglego. Z drugiej strony, wielkość efektów
Nie uutniy aiast. - mycie ultradźwiękami rozpraszania i dyfrakcji w zastosowaniach ultradżwiękow są istotną informacją dla rozpoznania
- ekstrakcja niejednorodności ośTodków (defektoskopia ultradźwiękowa). Wykorzystanie tej informacji
- suszenie substancji przedstawia znany w zyce i technice tzw. problem odwrotny do. rozpraszania - wnioskowanie o
I4ole qnatezenio. własnościach rozpraszających niejednorodności, ze znajomości pola rozproszonego; ogólnie
niezupelnie jednoznaczny, jeśli chodzi o ściste teoretyczne rozwiązanie.
4. TŁUMENIE FALSPREŻYSTYCH
Juxe ilęaia. Wspólczynnik oslabienia natężenía fal ultradźwiękowych można rozdzielić nà dwa skladniki:
4.1. WSTEP
a - współczynnik oslabienia związany z tłumieniem wlaściwym
Znajomość zagadnienia thumienia fal ultradźwiękowych w ośrodkach rzeczywistych jest bardzo
4
3
fi
fi
fi
 - wspólczynnikoslabieniazwiązanyzrozproszenieınfal
* podlużne
Vspólczynniki te nmożna wyrazić wzorani:

- jest stalą a wiço wspölczynnik

d al
oslabienia natęženia fal ultradżwiękowyclh ay jest wprost
*
*
poprzeczno
powierzchniowe - nazywane równicz falami Raylegh'a
roporcjonalny do częstotliwości fali, natonmiast wspólczynnik oslabienia natçženia fal * plytowe - nazywane równiez falami Lamb'a

ltradźwiçkowych a, zależy od slosunku wielkości ziaren d lub wad makroskopowyclı do dugości fali Love'a
i wyraża się wzoranmi: * podpowierzchniowe

- dla d << a a, =bd'

-dla d >> a, =c (1/d) 1.6, FALE PODLUŽNE
lc - stale
Falapodtuiną,nARyNAmy
fale.której kieruckrozchodzeniasiejestLzgodıyzkierunkiem dgat
3. Duże anplitudy fal. czqslek oŚrodka.
Trzecim czyunikiem powodującym odstępstwa od idealnych praw rozchodzenia się dźwięku Drganiom (podlużnym) cząstek towarzyszą zImiany ciśnienia akustycznego oraz gestošci,
pisanych przez teorię liniową (wymaganie malości anplitudy) jest fakt, 2e w rzeczywistości Schemat drgań cząstek jest przedstawiony na rys. 1.
czegölnie w zakresie ultradżwiękowym amplitudy fal są duże. Występują wtedy procesy nieliniowe, Wychylenia Kierunek Rodzaj
czastek tali tali
tóre polegają na znieksztalceniu postaci fali oraz wytwazaniu ciśnienia promieniowania fali. Fala,
tóra blisko žródla drgającego sinusowo jest też sinusowa, nie zachowuje swego ksztaltu, ale w miarę Podł użna
>zchodzenia się ulega zniekszlalceniu przechodząc stopniowo w falę piloksztaltną. Ciśnienie
romieniowania wywierane przez czolo fali na ośrodek powoduje staly przepływ ośrodka w kierunku
Dzchodzenia się fali, tzw. ,„ wiatr akustyczny".
Poprzeczna
W praktyce wspólczynnik tlumienia można wyrazić jako stosunek względnego spadku
iśnienia fali wyrażonego w dB do przebytej drogi. Spadek ten Ddpowiada różnicy poziomów ech na
kranie defektoskopu wyrażony w dB (po uwzględnieniu strat rozbieżności).
a=APaB/ Al Larba

'abela 1. Wspólczynniki thumienia a przy f= I MHz, fale podlużne.

Ośrodek a [dB/mm] Ośrodek a [dB/mm) Powierzchniowa

Stal 5-10...5-1o Szkło okienne 3,2-10°
Rys. 1. Rodzaje fal ultradźwiękowych.
Aluminium S-10..2-10 PMM 2,5-10
lagnez 3-10.3-10 Polistyren 1,7-10 Falę podhužną można wzbudzić w każdym ośtodku: stalym, cieklyn_i-gazowym.
viedź 1-10..5-10 Woda 2,5- W badaniach ultradźwiękowych falę podlużną wzbudza się przy -pomacy _przetwornika,
piezoelektrycznego wykonującego.drgania.lakowe (grubaściowe)
(warc topiony 0,6-10 Gliceryna 6-10
Szkło kryształ 103 Powietrze 1,6-10" Tabela 2. Prędkości rozchodzenia się fali podużnej.

Ośrodek CL [m/s]
powietrze 330
.4.3. CEL POMIARU TŁUMIENIA FAL ULTRADŹWIĘKOWYCH woda 1480

Tłumienie fal ultradźwiękowych można mierzyć metodą przepuszczania lub metodą echa. pleksiglas 2730
lajczęściej stosuje się metodę echa. Jedynie wtedy, gdy w ośrodku badanyın nie można zastosować stal $940
ietody echa, pomiar przeprowadza się metodą przepuszczania. |Al,0, 10597
Pomiar thumienia stosowany jest celem wykrywania niejednorodności budowy strukturalnej SiC |165
vorzywa. Ogólnie moŽna stwierdzić, iż złożony układ krystaliczıy, posiadajacy wyższą energię
wobodną, wykazuje wyższe tłumienie. Zgodnie z powyższą zasadą, poprzez poniar thumienia, można
Ti,SiC, (HP-1) 9270
ykrywać lokalne naprężenia w tworzywach ceramicznych, powstające na granicach obszarów o porcelana $340
jżnej budowie strukturalnej oraz w pobliżu wtrąceń. szkło kwarcowe 5570
węglikispiekane 6800
.5. TYPY FAL STOSOWANYCH W BADANIACH ULTRADŹWIÇKOWYCH

W badaniach ultradźwiękowych znajdują zastosowania fale:

- cialo stale ośrodek nieograniczony C,-{(E(-v)VP(ltv)(1-2v)I}5

6
 Nie nocchac

yta a >> , b << A C-([Ep(-v'js Ośrodek Cr [m/s)

pouetmu I
ęt a<< 2, b << a G= (Bp)s powietrze
wo

E- moduł Younga (GPa] pleksiglas 1430

v- wspölczynnikPoissona (stal 3250

p- gestośćpozornapróbek [kg/m') |Alz0, 6270
SiC 7095
.1. WYTWARZANIE FAL PODLUŻNYCH Ti SiC,(HP-1) 5719
W celu wytworzenia fali w nieruchomym ośodku wystarczy wytworzyć w nim zaburzenie porcelana .3 120
nowagi przez przylożenie sil okresowo zmiennych w czasie. Pod wplywem tych sit cząstki ośrodka szklo kwarcowe 3515
zynają drgać, z kolei drgania te rozchodzą się w ośrodku w postaci fal.
wegliki spiekane 4000
Okresowo zImienne sity,'a więc i drgania powstające w. ośrodkach możemy wytworzyć za
nocą przetworników, np. za pomocą przetwornika kwarcowego, którym jest odpowiednio wycięta
ka kwarcu. Jeżeli do takiej płytki przylożymy zımienne napięcie elektryczne, wówczas plytka Cr= (G/p)0 = (E/(2p(l+v)])05 Cr<Cu
zyna drgaći drgania jej rozchodzą się w ośrodku w postaci fal.
Charakterystyka kierunkowości fal podłużnych przyjmuje kształt kosinusoidy, tak że fale E- modul Younga (GPa)
Jużne o największej amplitudzie rozchodzą się prostopadle do powierzchni przetwornika, wzdłuż G- modut sprężystości poprzecznej [GPa]
) osi, v- współczynnikPoissona.
P-sęstość pozorna próbki [kg/m]
2. GLOWICE NORMALNE FAL PODŁUŽNYCH
Określenie normalne wynika z kierunku emitowanej fali ultradźwiękowej -fala ma kierunek 1.7.1. WYTWARZANIE FAL POPRZECZNYCH
dny z,prostąnormalną(prostopadła) doplaszczyzny przyłożeniủaglowicy.
Do płytki przetwornika z jednej strony przyklejona jest masa tłumiąca. Jej zadaniem jest Fale poprzeczne można wytworzyć za pomocą specjalnego przetwornika kwarcowego, który
wywiera na powierzchnię ośrodka naprężenia styczne, okresowo zmienne w czasie. Pod wpływem
iiejszenie dobroci ukladu rezonansowego, jaki stanowi drgająca plytka przetwornika. Przy
tych naprężeń powstają w ośrodku wychylenia skierowane stycznie do powierzchni ośrodka. Jeżeli
udzeniu przetwornika krókim impulsem elektrycznym, czas drgań własnych będzie tym krótszy
wymiary przetwornika są duże w porównaniu z długością powstającej fali, wówczas otrzymujemy
iniejsza jest dobroć ukdadu rezonansowego.
wiązkę fal poprzecznych, wprowadzoną do ośrodka prostopadle do powierzchni przetwomika.
Krótki impuls nadawczy glowicy jest szczególnie istotny, gdy chcemy rozróżnić w badanej
Inna metoda wytwarzania fal poprzecznych polega na wykorzystaniu zjawiska załamania, które
strzeni wady polożone blisko siebie. Przy dhugim inpulsie nadawczym, echa od takich wad
występuje na granicy dwóch ośrodków przy skośšnym padaniu fal.
ladają się na siebie.
Jeśli fala podużna lub poprzeczna pada skośnie na granicę dwóch ośrodków, wówczas na
wic nadawczych fal podłużnych używamy do:
granicy tej zawsze powstają dwa typy fal: fala podużna lub poprzeczna. Kierunki rozchodzenia się
wykrywania wewnętrznych wad przestrzennych
tych fal są związane z ich prędkościami następującymi zależnościami:
wykrywania wewnętrznych wad plaskich usytuowanych równolegle luh nachylonych pod malym
kqtenmdo powierzchi wprowadzania fal
sina/CLı = sinô/Crı - simy/Ca - sinß/Crz
pomiaróv grubości
poniarów thumienia CLI, Crı - prędkość fali podhużnej i poprzecznej w ośrodku I
CLz; CT2 - prędkość fali podlużnej i poprzecznej w ośrodku 2
(FALE POPRZECZNE a,6,y,ß - katy przedstawione na. rys. 2

Falą poprzeczną(scinania) nazywamyfalę, kiórej kierunek rozchodzenia sie jest prostopadly Jeśli prędkości fal w oŠrodku 2, są większe niż w ośrodku 1, wówczas (rys 2) kąty B, Y sa
iermku drgańczqstek. większe od odpowiednich kątów 6, a. Zwiększając kạt padania fali a fali L, nożemy doprowadzić do
Drganiom poprzecznym cząstek towarzyszą naprężenia ścinające, nie występują natomiast takiej sytuacji, że kąt y osiągnie wartość 90". Jeśli kąt a jeszcze zwiększymy, wówczas fala Lz Z W
Any gestoŚci. Rys. I ogóle nie wniknie do ośrodka 2.
Fala poprzeczna może być wzbudzona tylko w ośsodkach stałych, ponieważ ciecze i gazy nie Dobierając odpowiednio kąt a możemy więc podłużną falę ultradżwiękową Lị przeksztalcić w
adają koniecznej dla istnienia tej fali sprężystości postaci (nie mogą w nich wystapić naprężenia falę poprzeczną T2, która zostaje wprowadzona do ośrodka 2 pod kątem B.
ające),
W badaniach ultradźwiękowych fale poprzeczne wzbudza się bądź za pomocą przetwornika 1.7.2. GLOWICE SKOŠNE FAL POPRZECZNYCH
oelektrycznego o drganiach poprzecznych, bądź przez wykorzystanie transfornmacji fal podłużnych
ale poprzeczne przy zalamaniu fal podłużnych. W glowicach tych zazwyczaj wykorzystuje się zjawisko transformacji fali podużnej na granicy
ośrodków. Do klina z PMM przyklejony jest przetwornik, który emituje falę L pod katem c. Kąt klina
Tabela 3. Prędkości rozchodzenia się fali poprzecznej jest tak dobrany, aby fala T wnikala do ośrodka badanego pod kątem Br.

8
 Zadaniem masy thumniącej jest pochlanianie energi fal L odbitych w klinie a takže innych fal wykrywania wad leżących na povierzchni (rysy)
wykrywcania wad leżących blisko powierzchni badania
ikających do klina z badanegò ośrodka, pod kątami różnymi niż Pr.
wykıywania wad wychodzących na powierzchnię (peknięcia)
Głowic skośnych fal poprzecznych używamy do:
wykrywania wad poprzecznych o kszlaltach przestrzemnych
* wykrywania wewnętrzyych wad plaskich usytuowanych skośnie do powierzchni 1.9. FALE PLYTOWE
wprowadzaniafal
wykrywania wad wewnętznych bworzqcych naroża z povierzchniq badaną Fale_plytowe, albo fale Lamba - so falerozchodzącesię w elementachograniczonych
powierzchmiamiráwnoleghmi, 2grubościpornywalnej zdlugościąfali, jakcienkieblachv rury itp.
Określenie ,fale Lanba" odnosi się do fal, któremogAprzebiegać w ośtodkucienkościennym
Dšrodek 1 na nieskończenie wiele sposobów, _w zależności od sposobu ich wzbudzania. Fale te mogą mieć postać
symetryczną fale dylatacyjne) lub antysymetryczną (fale gięte). Podstawą takiego podziału jest
symetria albo antysymetria cząstek względem środkowej płaszczyzny elementu. Każda z tych dwóch
postaci dzieli się na fale pierwszego, drugiego, trzeciego itd. rzędów. Cechą charakterystyczną fal
postaci symetrycznych są podłużne drgania cząstek w obszarze środkowym. Natomiast podczas
przechodzenia fali Lamba postaci antysymetrycznej cząstki strefy środkowej wykonują drgania
Osrodek2 poprzeczne.

Tabela.4. Prędkości rozchodzenia się fal dylatacyjnych.

Ciala stale Prędkość [m/s]

Stal 2640
Rys 2. Odbicie i załamanie fal na granicy ośrodków stalych.
|Porcelana 4884
Szkło kwarcowe 5370
. FALE POWIERZCHNIOWE.

Faląpowierzchıniovqnaywamy falę rozchodzącą się po swobodnejpowierzchnigśrodka fale dylatacji Co- {{v(3A+2v)/[P(A + v)])05 - (Ep
atego, któregogrubośéjestznaczıniewiększaod dlugości fali.
Falę powierzchniową tworzą przemieszczenia cząstek ośrodka zarówno w kierunku
fale gięte w blachach Cy= (rdf)* (E/(3p(l-3)1)
chodzeniasię falijak i w kierunkuprostopadtyn(wektorprostopadlydopowierzchniswobodnej fale gięte w prętach C= (ufs * (Elp)s
o wiele większą wartosć niż wektor równoległy). Torami ruchu są elipsy.
5. 1.

Fale powierzchriowe wzbudza się przez zalamanie fal poprzecznych przy kącie załamania 90, E-moduł Younga
v - współczynnik Poissona
o za pomocą przyłożonych do powierzchrni przetworników o drganiach poprzecznych.
Prędkość falipowierzchniowejwstali.wynosi3050 m/s p -gęstość pozorna próbki
A - długość fali
CR = [CH(0,87+1,12v)V(1tv) CR< CT < CL f-częstotliwość
d - grubość blachy cienkiej
.1. WYTWARZANIE FAL POWIERZCHNIOWY CH r- promieńpręta
Zjawisko zalamania możemy wykorzystać również do wytworzenia fal powierzchniowych.
1.9.1. WYTWARZANIE FAL PLYTOWYCH
bieramy taką wartość kąta a, że kąt b 90; wówczas fala T2 będzie biegła wzdłuż granicy
odków. Jeśli odetniemy ośrodek 1 wzdluż przerywanej lini pokazanej na rys. 2., wówczas fala ta Fale Lamba wzbudza się przez skośne padanie fal podłużnych na powierzchnię badanego
lzie się poza lą linią rozchodzila po powierzchni drugiego ośrodka jako fala powierzchniowa. elementu, przy czym stosuje się zarówno sposób zanurzeniowy, w któym wiązkę fal kieruje się na
Inny sposób polega na zastosowaniu przetwornika, wytwarzającego normalne napręźenie na powierzchnię badanego elementu przez warstwę cieczy. jak i sposób köntaktówy, za pomocą głowicy
wierzchni o jednym przynajınniej wymiarze małym w porównaniu z długością fali. W takim skośnej z klinem zalamującym. Padająca na plytę fala podłużna załamuje się, tworząc w ogólnym
ypadku wytwarzane są jednocześnie fale podłużne, poprzeczne, powierzchniowe. Fale przypadku wiązki załamanie fal podłużnych i poprzecznych. Wiązki te rozchodzą się w kierunku
wierzchniowe rozchodzą się jednak wzduż powierzchni ośrodka. Zatem natężenie tych ostatnich długości płyty, odbijając się kolejno od dolnej i górnej powierzchni. W wyniku nałożenia się tych
leje z odleglością wolniej niż hatężenie fai podłuźnych i poprzecziych. W większych odległościach wiązek powstają właśnie fale płytowe.
przetwornika możeny zatem inne typy fal powierzchniowych zaniedbać. Prędkość rozchodzenia się tej samej fazy drgań wzdłuż dhugości plyty Cr (prędkość fazowa)
jest prędkością šlizgania się czola zalamanej fali wzdłuż swobodnej powierzchni plyty. Zależy ona
.2. GŁOWICE FAL POWIERZCHNIOWYCH zarówno od kąta padania a jak i prędkości rozchodzenia się fal wzbudzających.

Są to głowice skośne o tak dobranym klinie z PMM-u, że kat padania na granicę ośrodków jest
Cf= CUsina
cim kąten krytycznym - występuje zatem fala powierzclniowa na powierzchni badania.
Fale podobne charakterem do fal Lamba można wzbudzać w cienkich prętach czy drutach.
Glowice te stosujemy do:
10
9
 Fale Lanba osiagają największą amplíiudę gdy sinus kaa padania fal podhžnych na
ierzchnię elenentujest równy stosunkowi prędkości padających fal podkużnych C do prędkości 2. SPRZĘT DO BADAŃ ULTRADŻWIĘKOWYCH
wej Cf fal Lamba wzbudzanego typu:
2.1. DEFEKTOSKOP ULTRADŻWIĘKOWY
sing=C/C(= (/C
Defektoskop ultradźwiçkowy jest to aparatura zawierająca uklady elektroniczne, których
zadaniem jest wytwarzanie i odbieranie drgań elektryczıych oraz ich uwidacznianie na ekranie lampy
PALE LOVE'A oscyloskopowej, a także pomiar czasu przejścia lub natężenia fal ultradźviękowych w badanym
materiale. Budowa defektoskopów ultradżwiękowych rozwiązywana jest w bardzo różnorodny sposöb,
FalamiLove'anazywamyfalerozchodzące sięw cienkich warstwach materialu, mjdjągch tym niemniej zawierają one zawsze pewne uklady o identycznej lub bardzo zbliżonej roli (oczywiście
Mpodložuo iuychwlascirościachakustczch pod wzgleędem elektronicznym rozwiązane są one w róžny sposöb). Do układów tych zaliczamy:
Przytiadem ośrodka, w którym rozchodzą się fale Love'a mogą być warstwy wierzchrie
przetwornik
rib, które w wyiku procesówobröbkicieplnej,chemricznejlub mecharicznej uzyskały inne zasilacz
2odnze wanośd akustyczne. Fale Love'a są falami poprze znymi, rozchodzącymi się w kierunku nadajnik
ối Wrstwy. Czaski ośrodkapodczasprzechodzenia fal Love'a drgają w płaszczyzrach generator podstawy czasu
aolegtychdopowierzchniwarstay- generator znaczników odległości
Fae Lovea wzbudzz się za pomocą przetwornika wykonującego drgania poprzeczne, * generator impulsów synchronizujących
mego zhustycznie powierzchnią ośrodka zawierającego warstwę powierzchniową o odbiornik
i zaościzchiż
podioże. wskażnik
Pręšknśé tych fal wyznaczz się z zależności: Opis układu przedstawiony będzie na przykladzie defektoskopu DI -3 T.

(pCC) C
* C;}-1y-1=tgi(2nfg1C(1+y)]}s PRZETWORNIK ULTRADŹWIĘKOWY
Przetwornikami nazywa się takie elementy, za pomocą których przetwarza się energie drgań
*y-(CeC elektrycznych na energię drgań mechanicznych i odwrotnie. W zakresie drgań ultradźwiękowych
say
podoza
wykorzystywanych do badania materiałów zastosowane są dwa typy przetworników:
kwarcowy oraz przetwornik ceramiczny wykonany najczęściej z tytanianu baru.
przetwornik

ZASILACZ
ręok poprzecznychwwarstwie
-arãošt alpopezecznychwpodiozu Uklad dostarczający potrzebnych napięć żarzenia i anodowych, niezbędnych do zasilania
wszystkich podzespotów. Zasilany jest z sieci prądu zmiennego 220 V lub stosowane jest zasilanie
bateryjne(wdefektoskopietypu Dl-3 T6 lub 9 ).
FALEPODPOWIERZCHNIOWE
NADAJNIK
iest kg pairia falpodlunch a napoierzchnięciaiastalegojest lak dobray, że kat
Jest to generator drgań elektrycznych, najczęściej w ksztalcie thumionej sinusoidy,
ms sychwos 9. wcielestabmrozchodisięwiqzkafalpodpowierzchniowych Cechą
pobudzających do drgań mechanicznych przetwornik ultradźwiękowy umieszczony w glowicy.
zceystyczą podpasierzchriorych jest brak człości na nierówności powierzchni, Tẹ
Amplituda wytworzonych impulsów wynosi najczęściej 300 600 V i zależy od ich szerokości.
mk paéprairiioaycà wykorzystujesię do wykrywania wadznajdujacychsię blisko pod
ezchnia o maeiaoścg np. pod icem spoiny. Szerokość wytworzonych impulsów może być regulowana skokowo, najczęściej w granicach 0,5 - 3,0
Fale podpoaiztiRe mone wzbudzać za pomocą glowic skośTych z klinem z tworzywa s.
Wta fa ocpomierzchioaych maskomplikowany kszałt, odmienny od ksztaltu wiązki fal GENERATOR PODSTAWY CZASU
ryci, rozsotząryh sẹ # materiale z dala od powierzchni ograniczających Maksimum Wytwarza napięcie wzrastające liniowo w czasie (tzw. liniowa podstawa czasu), które
ituby ciuieia ztycznego w tej wiązce, a więci największa wykrywalność wad, przypada na przykładamy do płytek odchylenia poziomego lampy oscyloskopowej. Po przyłożeniu tego napięcia do
plytek poziomych ampy oscyloskopowej plamka świetlna, która dotychczas byla nieruchoma,
przesuwa się na ekranie lampy ruchem jednostajnym z lewej strony na prawą W chwili tz, gdy
LWIBUDZANIEFALPODPOWIERZCHNIOWYCA napięcie przestanie wzrastać ii spadrie do wartości zerowej, plamka powraca z powrotem w poprzednie
Imiejscespoczynku. Odcinek czasu t; -tị odpowiadazasięgowi pomiarowemu.
Fale pogoWZhiwe nożra wzbuizać za pomocą głowic skośnych z klinem z tworzywa
cZIeg W gisiacá a fale poápowierzchriowe w stali kạt padania fal podłużnych na granicę
GENERATOR ZNACZNIKÓW ODLEGŁOŚCI
sgas - al poaries yaosić 27°30 (pierwszy kąt krytyczuy). Przy tym kącie padania, obok fali
w záricw rozchodz s tai silna fala poprzeczna Ze względu na wysoki poziom Jest to generator przebiegów elektrycznych w kształcie fali prostokątnej o określonym czasie
adw zaiáiay tadaie z2 poatocą fal podpowierzchriowych prowadzi się nie za pomocą trwania jej odcinków poziomych. Fala prostokątna wytworzona w generatorze znaczników odległości
dyncze goaicy nadzmczD Giorczị pracującị metodą echa, lecz stosuje się dwie giowice widoczna jest na ekranie lampy oscyloskopowej. W przypadku badania materialu innego niż stal
Ae, z káryá jena spekia toię nadajika, a druga jest odbiorikiem impulsów odbitych. należy dokonać przeskalowania odlegiości tych znaczników.
12
1
 NERATOR IMPULSÓW SYNCHRONIZUJĄCYCH Czynniki wplywające na wykrywalność wad:
Jest to generator (najczęściej multiwibrator) wywarzający impulsy elektryczne, które częstotliwość pomiarova
szerokość impulsu
walają synchronicznie generator podstawy czasu, generator znaczników odleglości i nadajnik.
stotiwość tych impulsów, zwana częstotliwością powtarzaria, 'wynosi od 120 do 250 Hz w
paramelry przetwornika
sprzężenie przetworników z badanym ośrodkiem
żności od ustawionego zasięgu badaria. Zadanie generatořa impulsów synchronizujących jest
odleglość wady od przetworników
wójne: wielkość wady
* synchronizacja pracy wszystkich podzespolów defektoskopu
parametry elektryczne aparatury
* rozjaśıianie ekrany lampy oscyloskopowej
3.1.2. METODA CIENIA)
BIORNIK
Metoda cienia, zwana również metodą_przepuszczania, polega na wprowadzeniu fal
Jest szerokopasmowyın wzmacniaczem, który wzmacnia impulsy elektryczne doprowadzone ultradźwiękowych z jednej stronybadanegoprzedımiotu j na odbieraniu ich z drugiej strony po
ego wejście i powstale w przetworniku ultradźwiękowym znajdującym się w glowicy odbiorczej przejściu przezten przedmiot, przy równoczesnej obserwacji natężeniafalprzechodzących
wplywem padających na niego fal ultradźwiękowych. Wytworzone w glowicy impulsy napięcia Każda wada materialowa odbija falę ultradźwiękową tworząc za sobą jak gdyby cień, w
ają w odbiorniku wzmocnione około 5-10 razy i przyłożone do płytek odchylania pionoweg0 którym polożona jest glowica odbiorcz8, a więc następuje oslabienie natężenía fal przechodzących
py oscyloskopowej. Zakres przenoszonych częstotliwości wynosi najczęściej 0,25 - 12 MHz, przy przez obszar z wadą W metodzie tej stosuje się dwie oddzielne giowice, z których jednajest
n wzmocnienie regulowane jest płynnie. Poza wzınocnieniem w odbiorniku nastepuje detekcja nadawczą, natomiast druga odbiorczą Sygnały powstające w glowicy odbiorczej są doprowadzone
ulsów, polegająca na tym, że dotychczasowy kształt impulsu sinusoidalnego thumionego zostaje albo do elektrod lampy oscyloskopowej, albo też do wskaźnika wychyłowego. 0 obecności wady w
iieniony na obwiednię tego impulsu., co znacznie poprawia wyrazistość impulsu, występującego na badanym przedmiocie wnioskujemy na podstawie zmniejszenia sygnału odbieranego przez glowicę
nie lampy oscyloskopowej. odbiorczą.
Metodą_cienianiemożna ustalić, w jakiej odległości od glowicy znajduje się wada, Oprócz
KAŻNIK tego wady o tej samej wielkości, lecz polożone w różnych miejscach przedmiotu, będą inaczej oslabiać
wiązkę fal ultradźwiękowych wskutek tworzenia się cienia,
Jest to ekran lampy oscyloskopowej (najczęściej), miernik cyfowy lub miernik wychylowy
dzicj). Stosowane są lampy oscyloskopowe z ekranami o poświatach różnego koloru i kształtu.
3.1.3 METODA REZONANSU
Metoda rezonansu oparta jest, podobnie jak metoda echa na zjawisku odbicia fal
ultradźwiękowych od nieciąglości, jednak podczas gdy w impasowej metodzie echa odbicie od wady
3. METODY DEFEKTOSKOPOWYCH BADAŃ ULTRADŻWIĘKOWYCH obserwuje się oddzielnie od obrazu fal wysyłanych to w metodzierezonansowej obserwujemy
nałożeniesię nasiebiefalpadającychi odbitych.,
METODY WYKRYWANIA NECIĄGLOŚCI Naprężenia wywołane falami ultradźwiękowymi biegnącymi z róžnych kierunkÓw i
spotykającymi się w danym miejscu ośrodka, dodają, się do siebie. Jeżeli ciąg sinusoid naprężeń
Ultradžwiękowe metody wykrywania nieciaglošci dzielimy na: odbitych opóźniony jest względem ciagu sinusoid padających tak, że maksima tych napręžeń wypadają
* metode echa jednocześnie, mamy do czynienia z tzw. rezonansem amplitudy i obserwujemy największą amplitudę
* melodę cienia (przepuszczania) naprężenia w badanym materiale. Odbicie fal ultradżwiękowych miedzy plaszczyznami równoleglymi
* melodę rezonansu może zachodzić wielokrotnie i możemy otrzymywać wielokrotne zwiększenie amplitudy w stosunku
do amplitudy fal padajacych.
I METODAECHA) Zjawisko rezonansumożnawykorzystaćdo pomiarugrubościwarstwy, w której tenrezonans
Metoda echa polega na wytworzeniu i wprowadzeniu do badanego materiału impulsów fal. zachodzi, co pozwala np. określić grubość. materiału jednostronnig dastępnego lub odleglość
adźwiękowych oraz jch odbiorze po odbiciu od wady materialowej lub od powierzchni. rozwarstwienia od powierzchni materiahu.
aniczających. Na granicy utworzonej przez badany materiał i wadę występuje zjawisko odbicia fal W defektoskopi ultradżwiękowej stosujemy dwie podstawowe odmiany metody rezonansowej:
* rezonansfali ciąglej
adźwiękowych.
* rezonans impulsot
Jeżeli zatem stwierdzimy, że w badanym materiale wvstepuje zjawisko odbicia fal, możemy
oskować o występowaniu nieciaglości. Jezeli oprócz tego potra nıy zınierzyć czas, jaki upływa od
ili wprowadzenia fali do badanego materiału do chwili powrotu fali odbitej od wady, wówczas
jąc prędkość rozchodzenia się fal, możemy znaleźć droge przebyta pizez falę, co umożliwia
3.1.3.1. VWYTWARZANIE REZONANSU
eślenie polożenia wady materialowej. Jeśli do warstwy ośrodka o stałej grubości g wprowadzić falę ultradźwiękową, wówczas
Jeżeli przez ly 0znaczymy odlegiość wady od glowicy a przez l- 2ly droge fal wytworzy się fala stojąca, która wchodzi w rezonans z dlugością fali przy spelnieniu następującego
adżwiękowych, wówczas czas t przejścia fali od giowicy do wady i z powrotem do glowicy warunku:
10si:
g=(nà)/2 - (nc/(25)
t= Vc=2lw/c n- liczba całkowita, podającanr drgań harmonicznych
Z równania (1) wynika, że metoda rezonansu nadaje się do pomiaru grubości warstwy g lub do
prędkość fali ultradźwiękowej
13
fi
 nu prędkości rozchodzenia się fàl ultradžwiękowych c. Częstotliwość f odczytujemy z przyrządu
arowego, który wskazuje, że warunek rezonansu jest spelniony.
Do dokonania badań metodą rezonansu wystarczy jedna glowica. W glowicy tej znajduje się
przetwornik elektroakustyczny sprzężony z ośrodkiem. Przetwornik jest częścią obwodu
ycznego CL W generatorze zawierajacym tranzystor T lub lampę elektronową, Czçstotliwość f
du strojonego zınieniamy za pomocą obrotowego kondensatora C lub zmiennej indukcyjności L.
nastawimy ręcznie pojemność C kondensatora tak, aby spelniony zostal warunek (), to
tanie w ośrodku rezonans, któty przejawi się spadkiem oporności akustycznej, oddzialywujacej
zetwornik. Wejściowa impedancja elektryczna obwodu zmniejszy się, co spowoduje zwiçkszenie
pobieranego przez generator ze żródla stalego napięcia zasilającego U. Wzrost prądu podczas
ansu wskazuje przyrząd pomiarowy.
Užycie glowicy norualnej jest możliwe pod warunkiem, że jej strefa martwa i długość pola
bliskiego są odpowiednio mniejsze od grubości blachy. Zakres obserwacji ustala się zwykle na wartość
odpowiadającą kilku grubościom blachy. Ocenę rozmiaru wady dokonuje się dla wad małych metodą
OWR, a dla wad dużych - netodą przesuwu poprzecznego. Czulość badania, rozmieszczenie pasów
badania, rozıniar wady istotnej (którą należy notować) oraz sposöb oceny jakości blachy podane są
zwykle w instrukcjach badania. Wskazaniem wady jest w zasadzie tylko echo występujące pomiędzy
impulsem nadawczym i pierwszym echem dna.
W ukladach do kontroli zmeclianizowanej blach stosuje się takze metodę przepuszczania fal
podlużnych, wprowadzanych prostopadle do powierzchni blachy. Badaną blachę umieszcza się w
wannie między rzędami glowic nadawczych i odbiorczych, rozmieszćzonych po przeciwnych stronach
blachy. Sposób ten pozwala na wykrywanie wad niezależnie od glębokości ich zalegania, jednakże
czułość badania - jak zawsze w metodzieprzepuszczania- jest wielokrotnie mniejsza w porównaniuz
czulością uzyskiwaną metodą echa.

5.1.2. BADANIE BLACH FALAMI POPRZECZNYMI

"STEP DO BADAŃ ULTRADŹWIĘKOWYCH
Badania prowadzi się z wykorżystaniem dwukrotnego odbicia fal od powierzchni blachy.
Zastosowanie fal ultradźwiękowych w badaniach materialów jest bardzo szerokie,
ne zostaną wybrane przyklady badań. Opisane będą w kolejności:
dlatego 24. Glowicę należy przesuwać po powierzchni blachy tak, aby każdy jej przekrój był pod dzialaniem
wiązki.
defektoskopia ulradźviękova (metale, ceramika) Jeśli wady wymagające wykrycia mogą być dowolnie zorientowane względem powierzchni
blachy, to badanie należy przeprowadzić przynajmniej dwukrotnie, stosując przesuwy głowic w
pomiary grubości
kierunkach wzajemnie prostopadłych.
wlasności zyczne i teksturale materialów ceramiczıyych (badania niejednorodności i
anizotropii materialów izotropowych, wyznaczanie stalych materialowych malerialów
5.1.3. BADANIE BLACH FALAMI PLYTOWYMI |3]
izotropowych, wlasości sprężyste materialów anizotropowych, porowatość, wytrzynalość na
zginanie, wspólczynik rozszerzalności liniowej, twardośė) Fale plytowe w blasze wytwarza się za pomocą glowicy skośnej. Kąt załamania fal glowicy
optymalizacja warunkówtechmologicznych materialw ceramicznych powinien być taki, by uzyskać maksymalną amplitudę echa krawędzi lub wady. Dobrze nadają się do
diagnostyka medyczna tego celu glowice o regulowanym kącie zalamania.
badania materialów inymi metodamni akustycznymi (emisja akustyczna, tensometria, Możliwe też jest badanie falami plytowymi metodą przepuszczania (rys 3) Ten sposób kontroli
mikroskopia ultradżwiękowa) używa się glównie w badaniach zmechanizowanych. Wskazaniem obecności wady jest w tym
przypadku zmniejszenie się amplitudy impulsu, przechodzącego między giowicą nadawczą i
odbiorczą.

S.2. BADANIE PRĘTÓW

EFEKTOSKOPIA ULTRADŹWIĘKOWA
5.2.1. BADANIE PRETÓW O PŁASKICH POWERZCHNIA CH FALAMI PODŁUŻNYMI
Charakterystyczne wady prętów i położenie glowic ultradźwiękowych, z których wady te mogą
BADANIE BLACH
być wykryte pokazano na rys. 4.
Podłużne wady przestrzenne wykrywa się za pomocą glowic normaluych fal podłużnych,
Blacha jest elementem plasko - równoleglyn, o grubości od ułamka milimetra do ok. 200 mm.
pojedynczych lub podwójnych. W podobny sposób wykrywa się też wady plaskie, równoległe do
ajczęściej występujących wad w blachach należą rozwarstwienia, tj. nieciagłości zorientowane
plaszczyzny badania.
olegle do powierzchni oraz wtrącenia. Zarówno rozwarstwienia jak i wtrącenia występują zwykle
Gdy powierzchnia wady plaskiej jest ustawiona skośnie do powierzchni pręta, do jej wykrycia
olicy środka grubości blach. Znacznie rzadziej występuje potrzeba wykrywania pęknięć, które są trzeba stosować uklad dwóch glowic normalnych, pracujących metodą echa, ustawionych na
atowane prostopadle lub skośnie do powierzchni. sąsiednich powierzchniach.
Grubość blach i rodzaj wad wymagających wykrycia decydują o technice badania blach:
Wykrycie podłužnych pęknięć jest możliwe przy użyciu glowicy skośnej, jednak gdy
rozwarsbvienia wirqcenia w blachach o grubości ponad o. 3 mm sq wykrywalne falani pęknięcie jest usytuowane w samym rogu pręta - echo od peknięcia pokrywa się z echem od krawędzi.
podlużnymi za pomocą glowic normalnych o opowiednio krótkiej stre e martwej, albo za
pomocą glowic podwójnych. 5.2.2. BADANIE PRETÓW OKRĄGŁYCH FALAMI POPRZECZNYMI
wady prostopadle lub skośne względem powierzchni w blachach o grubości ponad ok. 3 mm sq
Dla wykrycia wad zaczynających się od powierzchni stosuje się techniki zbliżone do
wykrywane falami poprzecznymi przy użyciu glowic skośnych.
stosowanych do badania rur. Różnica polega na tyn, że nie ma wewnętrziych powierzchni
blachy o grubości poniżej 3 mm sq badane falami piytowymi.
odbijających i fale poprzeczne obiegają pręt, odbijając się tytko od powierzchni zewnętrznej.
peknięcia dochodzqce do powierzchni, w blachach o gladkiej powierzchni można wyłaryć falani
powierzchniowymi. Plaskie wady poprzeczne we wnętrzu pręta można wykryć za pomocą pojedynczych glowic
skośnych lub giowic skośnych pracujących w ukladzie tandem.
. BADANIE BLACH FALAMI FODLUŻNYMI

15 16
fi
fi
 Głowice normalne fal podużnych mają bardzo ograniczone zastosowanie. Badania za ich
pomocą można prowadzić od strony lica tylko wtedy, gdy jest ono gladkie i gdy grubość ziącza jest
dużo większa od długości strefy martwej. W ten sposób można wykryć przede wszystkim wady
objętościowe, jak pęcherze, pory i žużel. Trudne lub w ogóle niemožliwe jest natomiast wykrycie
przyklejeń i pęknięć prostopadłych do powierzchni.
Jeżeli kontrolowane złącze znajduje się w niewielkiej odleglości od dostępnej krawędzi blachy,
można za pomocą głowicy normalnej skutecznie skontrolować całą objętość złącza.
Istnieją wówczas korzystne warunki do wykrycia przyklejeń i pęknięć biegnących wzdłuż lica
spoiny. Peknięcia prostopadle do osi spoiny są natomiast trudno wýkrywalne, gdyż powierzchnia ich
jest równoległa do kierunku osi wiązki.
Rys.3. Badanie blach falami plytowymi metodą przepuszczania.
5.3.2. BADANIE ZLĄ CZ SPAWANYCH ZA POMOCĄ FAL POWIERZCHNIOWCH
Powszeclhne zastosowanie do badania zlącz spawanych znalazy glowice skośne fal
poprzeczuych. Podstawową zaletą badania za pomocą tych giowic jest możliwość wprowadzania fal z
powierzchni poza licem spoiny i możliwość penetracji obszaru złącza wiązką tworzącą różne katy z
powierzchnią wad, co bardzo zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia i wlaściwej ich oceny.
Charakterystyczne wskazania różnych wad.
Pęcherz. Pomimo, że wewnątrz pęcherza znajduje się gaz, amplituda echa jest mala.
Powodem tego jest kulisty ksztalt wady. Ješli na pęcherz kieuje się wiązkę fal ultradżwiękowych z

ttK
różnych kierunków, amplituda echa i ksztalt echa nie zınieniają się.
Skupisko pecherzy reprezentuje grupa małych ech, zachodzących na siebie. Amplituda echa
malo zmienia się przy badaniu z różnych kierunków.
Žużel daje echo szerokie u podstawy, postrzępione iio dużej amplitudzie. Amplituda ech malo
zależy od kierunku badania.
Przyklejenie boczne charakteryzuje się silną zależnością amplitudy echa od kierunku badania
(jak w przypadku wszystkich wad płaskich).
Podtopienie lica i grani. Amplituda echa slabo zależy od tego, z której strony spoiny
wprowadzamy wiązkę. Charakterystyczna jest glębokość zalegania: bliska 0 lub g. Podobne wskazania
otrzymujemy w przypadku wklęśnięcia grani.
Pęknięcia podłużne. Echo silnie zależy od kierunku badania.
Pęknięcia poprzeczne są wykrywalne przy skośnym prowadzeniu glowicy względem spoiny.
Amplituda echa przy badaniu ,na wprost jest mała".

PEKNIÇCIEPOPLUIN 5.4. BADANIE NIEMETALI

ABIENIE
Stosowany powszechnie podział materiałów na metale i niemetale przy badaniach
ultradźwiękami nië ma glębszych podstaw, gdyż brak między tymi grupami wyražnej granicy z punktu
widzenia stosowanych metodi aparatury. Powyższe rozróżnienie ma pewne uzasadnienie praktyczne
Rys.4. Przykiady badania prętów o powierzchniach plaskich. w tym, że technologii charakterystycznej dla metali (odlewanie, kucie, walcowanie, obróbka cieplna
itp.) towarzyszy występowanie typowych wad, różniących się od wad typowych dla niemetali.
Doświadczenie wykazuje, że prędkości ultradżwiękowych oraz ich thumienia zawierają się w
BADANIE ZŁĄCZ SPAWANYCH podobnych granicach zarówno dla metali jak i niemetali.
Charakterystyczne dla badania niemetali jest stosowanie w szerszym zakresie niż dla metali
Istnieje wielka różnorodność polączeń spawanych. Najczęściej spotykane i jednocześnie
pomiarów thumienia i prędkości fal ultradźwiękowych. Wielkości te charakteryzują często nie tylko
rostsze pod względem geometrycznym są zlącza doczolowe o grubości do ok. 40 mm.
strukturę mikroskopowa, ale również bezpošrednio tak ważne właściwości eksploatacyjne jak
Do najczęściej spotykanych wad w zlączach spawanych zalicza się:
wytrzymałość na ściskanie, rozciąganie, porowatość. Pozwala to na kontrolę nie tylko gotowych
pęcherze,pory wyrobów, ale i procesów produkcyjnych pod kątem widzenia wyboru optymalnych warunków
wtrqcenia żużlowe (2użle)
przeprowadzenia tych procesów (np. wypalania porcelany).
brakprzelopu
peknięcia
podtopienia
i

5.4.1. ZDEFEKTOWANIE TWORZYWA W PROCESIE TECHNOLOGICZNYM

.1. BADANIE ZLĄCZ SPAWANYCH ZA POMOCĄ GLOWIC NORMALNYCH
I8
17
fl
 Każdy z etapów procesu technologicznego ceramiki wprowadza rożne rodzaje defektów
ywających na własıności użytkowe tworzywa. W tablicy zestawiono operacje technologiczne oraz
skty przez nie wprowadzone oraz wymicniono podstawowe wlasności użytkowe ulegające
Pomiary przeprowadzono przy użyciu betonoskopu (częstotliwość 40 kHz), zastosowano
metodę przepuszczania (o obecności wad informowała zmiana prędkości fali ultradźwiękowej).
radacji.

N' ela5.Operacjetechnologicznewprodukcjiceramiki i defektygenerowane w tworzywie

Jperacje technologiczne Podstawowe defekty Podstawowe wlasuości
wprowadzane przez użytkowe ulegające
operacje technologiczne
'rzygotowanie surowców Odstępstwa, od stechiometrii,
szkodliwe domieszki.
Niejednorodność skladu
chemiczinego.
iormowanie Niejednorodność gestości,
rozwarstwienia. Niski stopień
zagęszczania.
Iypalanie Niski stopieńzagęszczenia,
wtórna porowatość.
tekrystalizacja Nicjednorodność rozlożenia
|faz. Nadmierny rozrost ziaren,
naprężenia wewnętrzne-makro
mikropçknięcia. Szczeliny
powierzchniowe.
bróbka końcowa |Rysy powierzchniowe.
Spękanie szkliwa.
6. POMIARY GRUBOŚCI
degradacji
Przewodnictwo elektryczne, 6.1 POMLAR GRUBOŚCI
stala dielektryczna, odporność
|korozyjna. W praktyce przernyslowej pomiar grubości jest przeprowadzany przeważnie za pomocą
metody impulsowej, której zaletą jest możliwość dokonania pomiaru grubości ścianek- naczyń
Wytrzymalość dielektryczna, zamkniętych, rur i innych elementów dostępnych tylko z jednej strony. Czutošć metod impulsowych
wytrzymalość mechaniczna. jest wystarczająca również do pomiarów ubytków grubości wywołanych korozją punktową
Najlatwiej mierzy się grubość za pomocą zwyklego impulsowego defektoskopu
ultradźwiękowego, odczytując ją z ekranu lampy oscyloskopowej.
Wlasności dielektryczne. Wiele defektoskopów inpulsowych ma znaczniki odleglości wycechowane bezpośrednio w
Wlasności mechaniczne. mm drogi przebytej w stali przez falę podłużną lub poprzeczną. W niektórych defektoskopach istnicje
|Odporność korozyjna. możliwość plynnej zmiany częstotliwości znaczników odleglości dla różnych ośrodków.
Przewodnictwo cieplne. Obecnie stosuje się glównie grubościomierze cyfrowe, wykonywane prawie całkowicie na
obwodach scalonych. Są to lekkie aparaty bateryjne z wyjściem cyfrowym wspólpracujące z
glowicami normalnymi, przeważnie podwójnymi, chociaż niekiedy i pojedynczymi (doktadność
pomiaru 0,01 mm).
|Odporność termomechaniczna. W ultradżwiękowych pomiarach grubości ścian elementów z materiau jednorodnego
wykorzystuje się proporcjonalność drogi s fal ultradźwiękowych do czasu t zużytego na pokonanie tej
drogi:

2. BADANIA DEFEKTOSKOPOWE PORCELANY

s=ct
Jeśli znamy prędkość fal c w materiale badanego elementu, to do wyznaczenia drogi -w danym
Badania ultradżwiękowe porcelany mają duże znaczenie, zwłaszcza przy wykrywaniu wad przypadku grubości - wystarczy zmierzyć czas uplywający pomiędzy kolejnymi echami dna. Pomiary
nçtrznych w izolatorach, w których występują pęcherze, pęknięcia, wtrącenia lub pory. Wady są możliwe jedynie wtedy, gdy kolejne' echa dna nie zachodzą na siebie. O granicznej dokładności
netrzne wykrywa się impulsową metodą echa, zazwyczaj jedynie w rdzeniu izolatora. Zależnie pomiaru decyduje czas narastania impulsu ultradžwiękowego. Największą rozdzielczość ech uzyskuje
umienia i rozmiarów dobiera się częstotliwości w granicach, od 2 do 6 MHz. Najdogodniej badać się przy zastosowaniu głowic wytwarzających fale uderzeniowe, tj. głowic o bardzo silnie thumionym
vicą nornalną od czola izolatora, jednakże, zwłaszcza w dugich izolatorach, należy liczyć się z przetworniku:
Do zmechanizowanych pomniarów grubości, oprócz impulsowej metody echa, stosuje się
że bardzicj odlegle wady moga być nie wykryte, nawet jezeli są to peknięcia korzystnie
również metodę rezonansu. Dokladność pomiaru zależy od sprzężenia akustycznego głowicy.
entowane. Dlatego też prowadzi się badania uzupelniające glowicą, przykladaną między
Drowaniem. Do badań izolatorów, w których moga powstawać pęknięcia zaczynające się od
rowania, zaleca się stosować pro lowaną glowicę podwójną dopasowaną do powierzchni bocznej 6.2. POMIAR GRUBOŚCI WARSTWY
atora. Dodatkowo używa się z powodzeniem glowic skośnych, szczególnie wtedy, kiedy
ierzchnia czolowa izolatora jest niedostępna. W ten sposób są badane np. izolatory w liniach Jesli na povierzchnimaterialhuznajdje sięwarstwa o imychwlasnościach, to prędkość
cyjnych przy częstotliwościach od 2 do 4 MHZ. powierzchıiowych jest zależna od jej grubości. Zależność ta może być wykorzystana do pomiaru
grubości, gdy gruboŚć warstwy jest mniejsza od długości fali.
3. WYKRYWANIE WAD W WYKLADZINACH DENNYCH ELEKTROLIZERÓW DO

PRODUKCJI ALUMINIUM (WAL)

7. WLASNOŚCI FIZYCZNE MATERIAŁÓW CERAMICZNYCH
Wykladziny denne do elektrolizerów sạ to bloki katodowe i węgla gruboziarnistego,
10wane w prasach przelotowych. Uzyskano blok o wymiarach 50x50x250 cm, a następnie pocięto
7.1. BADANIE NIEJEDNORODNOŚCI Ll ANIZOTROPII MATERIAŁÓW CERAMICZNYCH
.ostki i frezowano (wypalanie w temperaturze ok. 1000°c). Formowanie przelotowe powoduje, że
okach tych wstepują:
Fizycznynm uzasadnieniem możliwości zastosowania metod ultradżwiękowych do badania
szczeliny koncentryczne (równolegle do kierunku wypychania bloku) spowodowane również-
niejednorodności mnaterialów są dane eksperymentalne dla różnorodnych materialów, dla ktòrych
ą szybkością spiekania warstw wewnętrzriych i zewnętrznych (spiekanie jest glówną przyczyną
uzyskano zależność liniową między prędkoŚcią rozchodzenia się, fal ultradżwiękowych a gestością
"stawania spękań powierzclniowych).
pozorną badanego materialu. Jeżeli w materiale będą występować obszary o różnych gestościach to
niejednorodność spowodowana również różną szybkością spiekania poszczegölnych obszarów.
odpowiednio również będzie przez te obszary rozchodzič się fala ultradźwiękowa z róžną prędkością.
anizotropin
Badając rozkład prędkości na powierzchni pröbki można w sposöb nieniszczący określić obszary
19
fl
fi
 mniejszej lub większej gestości względem obszarów sąsiednich czyli określić wielkość
iednorodności próbki (rozkład gestości w próbce). Badania niejednorodności można przeprowadzić G- Vp G-Vpl( +V(0,87+1,121)'
nalnych próbkach materiałów po spiekaniu a także na próbkach
rmowaniu, dobierając odpowiednio częstotiwość i typ fali ultradżwiękowej.
,„zielonych" - bezpośrednio po |-(V-2vV(2(Vi-vi)
E -modul Younga [GPa)
G -nodut sztywności [GPa]
Maksymalną wielkość niejednorodności dla poszczególnych ścian można liczyć z wzoru:
l -wspólczynnikPoissona
p -gęstość pozorna próbek [kg/m')
N= 100(Vmax Vnin)/Vax [%]
V- prçdkość falpodhużnych[m/s]
Vr- prędkość fal poprzecznych [m/s]
K- maksymalna wartość prędkości podlużnej fali ultradźwiękowej dla badanej ściany próbki
VR- prędkość fal powierzchniowych [m/s]
n- minimalna wartość prędkość i fali ultradźwiękowej dla tej ściany
Dla ceramicznych materiałów konstrukcyjnych (Al,O3, Sic, SiN, ZrOz, Ti SiC,) badanych
Tabela 6. Wielkość niejednorodności w płytkach Al,O,, SiC, THSiCz.
defektoskopem Dl - 40 z przetwornikami o częstotiwości f 10 MHZ, minimalna długość pröbek, w
kierunku której wykonywane są pomiary prędkości podłużnej fali ultradżwiękowej, powinna być
Plytka NA [%] Nc: [%) większa od 8 mın.
|Al,0, (W 99,7) 1,29 0,47
Tabela 7. Wartości stalych sprężystości i stalych materialowych dla płytek Al,0,, SiC, TiSiCz.
SiC 2,54 0,55
Ti,SiC,(HP-1) 1,24 0,22 Stale Jednostka Al,0, (W 99,7) SiC TisSiC,(HP-1)|
CH GPa 439,6 1,4 370,2±0,8 388,3 ± 0,6
Sposób formowania próbek ma istotne znaczenie na wielkość anizotropii wasności zycznych
tych prábkach. Największa anizotropia wlasności występuje w próbkach formowanych CA4 GPa 153,9 ± 0,4 149,5 ± 0,6 148,5 ±0,4
100siowo, w których wydlużone ziarna i pory. ukladają się w sposób uprzywilejowany prostopadle E GPa 378,9 +2,6 347,3 ± 1,8 354,3+1,4
zlędem kierunku formowania pröbki. Najczęstsze ulożenie ziaren i porów duższym wymiarem
G GPa 153,9± 0,4 149, 5 ± 0,6 148,5 &0,4
stopadle do kierunku formowania próbki powoduje obniżenie wlasności zycznych w kierunku
inoleglym do kierunku formowania w wyniku wzrostu wspólczynnika koncentracji naprężeń dla 0,231+ 0,002 0,161 +0,004 .0,193 + 0,002
ɔ kierunku. W kienunku prostopadłym do kierunku formowania próbki, własności zyczne są Vi Ws 10597+ 17 11165+ 1 9270 +7
isze. Zastosowanie prasowania izostatycznego zmniejsza wielkoŚć anizotropii lub praktycznie ją 5719 ± 8
inuje. Wielkość anizotropiü okrešlonej własności zycznej dla badanej próbki wyznacza się
VT m/s 6270 +8 709515
rzez pomiary danej własności w różnych kierunkach próbki - pod różnymi kątami do kierunku jej glcm 3,915 2,970 0,540
nowania. Występującaą anizotropię własności w badanych próbkach można latwo okrešlić metodą
adźwiękową, wykonując pomiary prędkości rozchodzenia się podłużnych fal ultradźwiękowych w 7.2.2. WŁLASNOŚCI SPRĘŻYSTE MATERIAŁÓW ANIZOTROPOWYCH
unku równoleglym i prostopadłym do kierurnku wstępnego formowania (zaprasowania) próbki w
Aby w pelni scharakteryzować materiał anizotropowy pod kątem wlasności sprężystych należy
rycy.
Wielkość anizotropii prędkości można liczyć z wzoru:
podać kilka lub kilkanaście stałych sprężystošci, których liczba zależy od stopnia symetrii materialu
(kryształu). Dla materialów o symetri heksagonalnej obrotowej woköł jednej z osi - z jakimi często
Inamy do czynienia w przypadku uprzywilejowanego ulożenia wydłużonych ziaren lub porów pod
K= 100(Va- VV, (%] wplywein prasowania lub w naterialach kompozytowyçh - należy podać 5 stałych sprężystości. Stale
te wyznacza się z pomiarów prędkości propagacji poprzecznych i podlužuych fal
• średnia prędkość podużnej fali ultradźwiękowej po długości płytki lub po średnicy.
ultradźwiękowych w ściśle określonych kierunkach próbki należącej do ośrodka trójwymiarowego.
• średnia prędkość podużnej fali ultradźwiękowej po grubości (w kierunku formowania plytki).
W pomiarach Cr musi być uwzględniona dodatkowo polaryzacja przetwornrików względem kierunku
przedstawionych powyżej przykladów wielkość anizotropii wynosi: orientacji próbki.
dla plytki prostopadłościennej AI,0, (W 99,7) K=5,35 %
dlaSiC K=0,29%
• 7.3. WYTRZYMALOŚĆ NA ZGINANIE
dla plytki okraglej TiSiC, (HP -1) K=1,05 %
Na rys.5. przedstawiono zaležność wytrzymalości na zginanie próbek z porcelany
1. WYZNACZANIE WŁASNOŚCI SPRĘŻYSTYCH IZOTROPOWYCH MATERIAŁÓW elektrotechnicznej od prędkości propagacji podlużnych fal ultradźwiękowycı.
Próbki charakteryzowaly się różnym udzialem objętościowym .drobnoziarnistej frakcji Al,0,
RAMICZNY CH lub ZrSiO4 lub Sio, w nasie podstawowej. Dodatek Al;0, (do 30%) powoduje najwyższy wzrost
wlasności wytrzymalościowych próbek, natoniast dodatek SiO, powoduje jej obniżenie. Podobnie
Stale sprężystości Ci stale materiałowe E, G, (odpowiednio: moduł Younga, moduł
wplywają dodatki na prędkość fal ultradźwiękowych, przez co otrzymuje się zależność luniową miedzy
wności, liczba Poissona) wyznaczyć bezpośrednio z pomiarów prędkości rozchodzenia się fali
wytızymalością na zginanie liczoną lącznįe dla wszystkich próbek a prędkością fal ultradžwiękowych.
lużnej, poprzecznej (względnie powierzchniowej) w danej próbce materialu. Dla materialów
Zależność tą można opisać równaniem:
ropowych naležących do ośrodków trójwymiarowych obowiązują zależności:
=V'p Cu = Vp E-(V' p ( +w)X(l- 24)V| +)
22
21
fi
fi
fi
fi
fi
 G,=-1,59*1oʻ*Ci +0,114*C,-543,9[MN/m2)
wspölczyıniku korelacji istotnyıin na poziomie prawdopodobieństwa a = 0,001

iCR= 3007,8 - 0,108 HV

Et6d Dla ceramiki alundowej zależność ta ma postać:

ALĻ0, CR=15508 - 6,09 HV

Wyniki przeprowadzonych pomiarów wskazują, że pomiary prędkości fal powierzchniowych
120 moga shużyć do wyznaczania twardości określonych typów materiałów. W porównaniu z metodami
Zr Sio, tradycyjnymi pomiaru twardości są łatwiejsze do przeprowadzeniai dają od razu wyniki uśrednione po
100 znacznym obszarze badanej powierzchni.
masa
podstawOHO

Sio,
8. OPTYMALIZACJA PARAMETRÓW TECHNOLOGICZNYCH

Badania przy pomocy ultradźwiękowej fali podiużnej zostały przeprowadzone aa próbkach

5,8 6,0 6,2 6,4 6,6 6,8 7,0 SiC. Określono wpływ dodatków: węgla, boru, stosunku Si/C oraz temperatury spiekania SiC na CL.
Prędkošt (,Ikyf] Wnioski nasuwające się po badaniach:
* największy wpływ na podwyższenie prędkości (wlasności sprężystych) i gestości pröbek Sic
Rys.5. Związek między wytrzymalością na zginanie o,i prędkością podhıżnych
mają dodatki wegla, mniejszy boru i najmniejszy stosunek molowy S/C
fal ultradźwiękowych C w próbkaclh z porcelany elektrotechnicznej
* najwyższe wartości prędkości (11300 m/s) i gęstości (3,15 glcm') uzyskano dla SiC z dodatkiem
o różnych dodatkach do masy podstawowej.
ok. 2% węgla
optymalna temperatura spiekania próbek SiC ze względu na CL- wynosi ok. 2150°C, ze względu
4. WSPÓLCZYNNIK ROZSZERZALNOŚCI LINIOWEJ na gęstość - może przekraczać 2200°C.
* ciśuienie prasowania jednoosiowego próbek SiC powinno przekraczać 200 MPa

W porcelanie elektrotechnicznej silnie wplywa na wielkości wspólczynników rozszerzalności

eplnej rodzaj dodatków do masy podstawowej. Dodatek Al,0, (od 9,2 do 29,2%) powoduje
raboliczny wzrost współczynnika rozszerzalności liniowej, dodatek ZrSiO, nieznacznie obniża, a 9. DIAGNOSTYKA MEDYCZNA
Ddatek SiO, powoduje wzrost współczynnika rozszerzalności przy równoczesnym obniżeni
ędkości podlużuyclı fal ultradźwiękowych C. W przeciwieństwie do wytrzymalości na zginanie, Ultradźwięki pozwalają na uzyskanie szeregu cennych, jakościowych i ilościowych infomacji
a każdego rodzaju dodatku do porcelany należy ustalić inną zależžność między współczynnikami o organizımie człowieka i jego funkcjonowaniu,
zszerzalnościcieplnej aiprędkościa propagacji fali ultradźwiękowej. Diagnoza ustalona przy użyciu ultradźwięków teoretycznie powinna być możliwa wtedy, gdy stale
akustyczne chorej tkanki są inne niż stałe otaczającej ją tkanki zdrowej, tzn. gdy mają one inną
5. TWARDOŚĆ wartość pochłaniania, prędkości ultradźwięków lub gestość. Te róžnice są mniejsze niż przy badaniu
materiałów, gdzie wady w przeważającej ilości przypadków kawernani powietrznymi w materialach
5.1. TWARDOŚĆ - BADANIE Z UŻYCIEM TWARDOŠCIOMIERZA ULTRADŻWIĘKOWEGO. stałych, a więc powodują ekstremalne zmiany stałych akustycznych.
Metody diagnostyki ultradżwiękowej są identyczne z metodami badania materialów, a
Pomiar twardości za pomocą fal ultradżwiękowych polega na obserwacji zmian częstotliwości
mianowicie stosuje się metodę cienia lub metodę echa. Przy metodzie cienia stosowane częstotliwości
gań wlasnych pręta dociśniętego swym swobodnym końcem z pewną stalą siłą do powierzchni
są ograniczone wskutek pochlaniania. Gorna granica stosowanych częstotliwości sięga 2 do 3 MHz,
nentu badanego. Drugi koniec pręta jest wetknięty w masę thumiącą. Przy pomiarze twardości
przy których występują nie tylko zjawiska ugięcia na niejednorodnościach, lecz ponadto wiązka
odatności kontaktowej) częstotliwość drgań wlasnych rośnie tym bardziej, im bardziej powiększa się ultradżwiękowa - ulega rozproszeniu na strukturze ciala, a szczególnie ulega silnemu odbiciu na
wierzchnia kontaktowa pręta z ośrodkiem badanym. Powierzciņia kontaktowa jest proporcjonalna kawernach gazowych.
twardości, dlatego też wraz z jej zwiększaniemsię zwiększa się również częstotliwość. Najczęściej używany jest aparat impulsowy ze zobrazowaniem typu A, w wersji podobnej do
stosowanej w defektoskopii. Zobrazowanie trójwymiarowe umożliwia hologra a ultradźwiękowa.
5.2. TWARIDOŚČ - BADANIE PRZY POMOCY FAL. POWIERZCHNIOWYCH Oprócz impulsowych aparatów pracujących metodą echa używa się aparaturę dopplerowską oraz
Badania przeprowadzono przy üżyciu 3 elementarnych głowic ostrzowych. Pierwsza głowica mierniki przepływu krwi.
acuje jako nadajnik. Dwie pozostale odsunięte są od siebie na odleglość l i pracują jako odbiorniki Diagnostykę ultradźwiękową stosuje się w:
* neurologii (wylew krwi, zmiany onkologiczne)
jestrujące dochodzącą do nich falę. możliwia to pomiar czasu przejścia sygnału akustycznego z
* oftalmologii (wykrywanie guzów, odwarstwień siatkówki)
ikladnością lepszą niż 0,1 ns. Prędkość fali powierzchniowej wyraża się wzorem:
* polożnictwie i ginekologii (lokalizacja cyst, guzów, położeniei stan płodu)
choroby wewnętrzne (guzy zlośliwe i niezłośliwe piersi, iwady phuc, śledziony i trzustki,
Ca =V(t + At)
choroby ukladu krążenia, osteoporoza, zaburzenia metabólizmu kości, postęp zrostu kostnego
- róznica opóżnień czasowych w pienwszej i drugiej elementarnej glowicy odbiorczej
kości dugich, marskość wątroby, diagnostyka kamicy żólciowej i nerkowej)
Zostala zbadana zalezność między prędkością fali powierzchniowych a twardością w skali
ckersa powierzchni obrabianych cieplnie pröbek stalowych.
Uzyskano liniowy związek między CR a HV:
23
24
fi
 10. INNE METODY AKUSTYCZNE STOSOWANE DO BADANIA
Powierzchnia badanej próbki nie musi być tak dokladnie polerowana, jak to jest często
MATERIAŁÓW wynagane w mikroskopii optycznej. Można oglądać także powierzchnie chropowate i ośrodek pod
nimi również.
10.1. EMISJA AKUSTYCZNA W przypadku, gdy mikroskopem ultradżwiękowym oglądamy samą powierzchnię (ognisko
wiązki na powierzchni), to również wtedy jednocześrie uzyskujemy częściową informację o
Terminem emisji akustycznej określa się zjawisko spontanicznej generacji fal akustycznych szczególach pod powierzchnią z uwagi na penetrację fal powierzcbniowych.Rayleigha, które zostają
przez przegrupowania struktury wewnętrznej cial stałych i ukladów zycznych oraz na nim opartą wzbudzone przez wiązkę padającą.
metodę badania własności materialowych i konstrukcyjnych. Jest to metoda na ogół nieniszcząca
polegająca na rejestracji akustycznych sygnałów bez naruszenia struktur od zewnątrz, jednakże może
być ona wykorzystywana np. przy badaniu próbek materialów w procesie ich niszczenia. Emisja
11. PODSUMOWANIE ÜLTRADŹWIĘKOWYCH METOD BADAŃ
akustyczna występuje przy defornacji plastycznej materialów, ich degradacji w procesach
zmęczeniowych i może ostrzegać na przyklad o mających nastąpić zerwaniach, pęknięciach itp.
1. Przy pomocy badań uitradźwiękowych możemy określić:
Wiele wspomnianych procesów generuje sygnały emisji akustycznej bardzo slabe w zakresie
słyszalnym, a silniejsze przypadające w zakresie ultradźwiękowym. Dlatego też do celów detekcji
a.) w sposób bezpośredni
sygnalów emisji akustycznej są potrzebne czułe odbiorniki w połączeniu z szerokopasınowymi
anizotropię próbek, niejednorodność
ukladami wzmacniającymi. wyznaczyć wszystkie stale sprężystości lub stale materialowe próbek izotropowych i
Wykorzystanie emisji akustycznej w badaniach ceramiki okazało się szczegölnie przydatne w
anizotropowych
zastosowaniu do wyznaczenia parametrów propagacji pęknięć i oceny wytrzymalości mechanicznej * defekty mikrostruktury (wykrywanie wad, rozwarstwień, pęknięć)
materialów kruchych. Okazuje się, że także charakterystyczne wielkości opisujące mechanikę
b.) w sposób pośredni (o wcześniej wyznaczone korelacje)
procesów pękania, jak i krytyczny wspólczynnik intensywności napręžeń wewnętrznych, energię * wytrzymalość na zginanie, ściskanie, rozciąganie
powierzchniową spękań i wielkość wady krytycznej można wyznaczyć z pomiarów emisji wspólczynınik rozszerzalności cieplnej
akustycznej. Istotne znaczenie praktyczne mają możliwości określenia rozwoju pęknięć * twardość, porowatość
podkrytycznych przy z góry zadanych naprężeniach eksploatacyjnych przez okrešlenie wytrzymalości gęstość
materialów na podstawie progowego sygnału emisji akustycznej. 2. Metody ultradźwiękowe stosuje się:
Do takich zastosowań użzywa się materiałów takich jak: pofcelana techniczna (np. izolatory wysokiego do badania jakości, stabilności i powtarzalności warunków technologicznych
napięcia)., tworzywa korundowe, materiały ferrytowe i wiele innych. * do badań międzyoperacyjnych (kontroli poszczególnych etapów procesu technologicznego:
jednorodności zasypu, wymieszania, prasowania, suszenia, spiekania)
10.2. TENSOMETRIA ULTRADŹWIĘKOWA do opracowania. nowej technologii optymalizacji warunków technologicznych (upakowania
materiału, dobór optymalnego lepiszcza, techniki prasowania, spiekania)
Tensometria ultradźwiękowa jest przykładen szczegölnego rodzaju defektoskopii polegającym Możliwość wykorzystania metod ultradźwiękowych zwlaszcza w badaniach materialów
na wykrywaniu i pomiarze naprężeń wlasnych za pomocą fal ultradźwiękowych. Tensometria porowatych, gruboziarnistych, anizotropowych uzależnione są od możliwošci aparatury.
ultradžwiękowa bazuje na występującej w cialach stalych zaležności prędkości rozchodzenia się
fal poprzecznych od naprężenia. Wpływ naprężenia nà prędkość rozchodzenia się fal poprzecznych
jest zależny od kierunku propagacji fali względem jego kierunku oraz od stanu polaryzacji fali.
Występuje zmiana plaszczyzny polaryzacjí w zależności od naprężenia, podobnie jak dla fali świetlnej 12, LITERATURA
w zjawisku elastooptycznym, dlatego też przez analogię omawiane zjawisko nazwano
elestoakustycznym. Śliwiński A.: Ultradźwięki i ich zastosowania. WNT, Warszawa, 1993.
Stwierdzono, że w wielu przypadkach względna zmiana prędkości fal ultradźwiękowych Deputat J.: Badania ultradźwiękowe. Inst. Metalurgii Zelaza im. Stanislawa Staszica, Gliwice, 1979.
(zależna od rodzaju fal i relacji miedzy kierunkiem propagacji a kierunkiem naprężeń i stanem Filipczyński L. i inni.: Ultradźwiękowe metody badania materiałów. WNT, Warszawa, l963.
polaryzacji) jest proporcjonalna do naprężenia o. Obraz J.: Ultradźwięki w technice pomiarowej. WNT, Warszawa, 1933.
Względną zmianę prędkości fali wyrazić można przez względną zmianę czasu przejścia fali Ranachowski J. i inni: Problemy i metody wspólczesnej akustyki. PWN, Warszawa-Poznai, 1989.
przez okrešloną droge w badanym materiale. Matauschek J.: Tecnika ultradźwięków. WNT, Warszawa, 1961.
Ranachowski J.: Problemy wspólczesnej akustyki. IPPT PAN, Warszawa, 1981.
Pickarczyk J.: Prędkości propagacji fal ultradźwiękowych w materiałach ceramicznych i ich związek z
10.3. MIKROSKOPIA ULTRADŹWIĘKOWA
niektórymi własnościani. V Sympozjum Ceramiki, Serock, 1984
Kluska S.: Zastosowanie fal powierzchiowych w badaniach materialów. Praca inżynierska, Wydział
ldea skonstruowania mikroskopu ultradźwiękowego, a więc urządzenia umożliwiającego
Inżynierii Materialowej i Ceramiki, Kraków, 1995.
uzyskanie powiększenia obrazu przedmiotu, o którym informacja jest zawarta w fali ultradźwiękowej
oddziałującej z tym przedmiotem, jest bardzo stara (ınikroskop Sokolowa), jednakże dopiero w
ostatnich 20 latach doczekala się liczącej się w praktyce realizacj, gdy wytworzono soczewki
ultradźwiękowe o dostatecznej jakości dla dużych i super dużych częstotliwości 100 MHz - kilku GHz
opracowano precyzyjne metody skanowania w połączeniu z automatycżną obróbką sygnalów do
wizualizacji obrazu akustycznego.
25
fi