SKRYPT DO ĆWICZEŃ → ULTRASONOGRAFIA

Elektroradiologia I rok (niestacjonarne) – Aparatura Medyczna 2022/23 Kalisz

Wykładowca: mgr Grzegorz Jędroszka

• Badania USG → są diagnostycznymi badaniami obrazowymi, w których wykorzystuje

się fale ultradźwiękowe do uwidaczniania tkanek i narządów ciała ludzkiego. Człowiek
słyszy dźwięki o częstotliwości od ok. 16 Hz do ok. 16 kHz. Powyżej granicy
słyszalności rozpoczyna się zakres ultradźwięków. W ultrasonografii wykorzystuje się
fale o częstotliwości 2,0 – 15 MHz (czyli o zakresie 2.000.000 – 15.000.000 drgań na
sekundę).
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu ultradźwięki znalazły szerokie zastosowanie w diagnostyce
obrazowej. W przypadku ultrasonografii techniki obrazowej, która ma szerokie zastosowanie
w współczesnej diagnostyce medycznej daje nam duże możliwości określania wymiarów
badanych narządów, wyznaczenia powierzchni granicznej narządów i tkanek w sposób
nieinwazyjny i bez użycia środków kontrastowych. Coraz częściej istotnym pojęciem w
klinicznej praktyce staje się ,,point-of-caretesting’’ (POCT), czyli szybkie wykonanie badania
diagnostycznego w miejscu, w którym obecnie przebywa pacjent. W współczesnej diagnostyce
medycznej obrazowanie ultradźwiękami oparte jest na metodzie impulsowo-echowej. W głąb
ciała przekazywana jest fala ultradźwiękowa o natężeniu nie szkodliwym dla pacjenta za
pomocą przetwornika piezoelektrycznego. W wyniku pobudzenia przetwornika przez nadajnik
dochodzi do zjawiska tłumionej oscylacji. Jeżeli owe drganie napotka na swojej drodze
pęcherzyki powietrza, zwapnienia lub granicę między narządami, to część energii zostaje
odbita, a druga część przechodzi dalej. Za wytworzenie sygnału elektrycznego odpowiada
przetwornik użyty przy emisji impulsu ultradźwiękowego. Przy pomocy obwodów
elektrycznych sygnał zostaje przetworzony i zostaje wyświetlony na ekranie monitora.
Ultradźwięki jako zjawiska akustyczne są ruchem falowym rozchodzącym się w ośrodku
materialnym. W tkankach miękkich ultradźwięki rozchodzą się w formie fal podłużnych, a fal
poprzecznych w kościach.
 Źródłem fal ultradźwiękowych jest przetwornik funkcjonujący na zasadzie odwrotnego
zjawiska piezoelektrycznego aktualnie używa się do tego syntetycznych materiałów
ceramicznych, takich jak tytanian baru czy cyrkonian ołowiu. W zjawisku efektu
piezoelektrycznego chodzi o wytworzenie potencjału elektrycznego, gdy kryształ zostaje
ściskany przy proporcjonalnym napięciu do siły ściskającej. Wspomniany wcześniej odwrotny
efekt piezoelektryczny opiera się na rozszerzaniu i kurczeniu kryształu zależnie od
przyłożonego napięcia. Przetwornik materiał piezoelektryczny o średnicy 1-2 cm w formie
krążka, nadaje i odbiera impulsy elektryczne. Fala akustyczna padając na przetwornik
oddziałuje na jego grubość i wywołuje sygnał elektryczny. Objętość dysku piezoelektrycznego
jest w połowie równa długości fali w materiale przetwornika. Zmiany grubości płytki są
największe wtedy, gdy zachodzi warunek nazywany rezonansem, analogicznie jak przetwornik
ujawnia maksymalną czułość jako odbiornik.

Do ośrodka zostaje emitowana przez przetwornik fala, która rozchodzi się w postaci
wiązki ultradźwiękowej. Otrzymany finalnie kształt wiązki zależy od długości fali, aparatury
przetwornika i ogniskowania. W polu ultradźwiękowym wyróżniamy dwa obszary – pole
bliskie i dalekie. W odległości 𝑅𝑥 znajduje się granica między polami, która zależy od aparatury
i częstotliwości przetwornika. Długość pola bliskiego w przetworniku kołowym wynosi:

𝑅𝑥 = 𝑎2 / 𝜆

gdzie λ jest promieniem przetwornika.

Cały zakres obrazowania ultrasonograficznego ma miejsce w strefie bliskiej. Wiązka
ultradźwiękowa oprócz głównego kierunku promieniowania rozprasza się także na boki. Wraz
ze wzrostem długości fali i kwadratem odległości od źródła zmniejsza się natężenie fali w
wiązce. Kąt rozbieżności w polu dalekim θ określamy wzorem

λ
Sin θ = 0,61 • a

Im częstotliwość promieniowanej fali i aparatura przetwornikajestwiększa, tym rozbieżność

wiązki pola dalekiego jest mniejsza. Wyróżniamy następujące typy prezentacji
ultrasonograficznych: A, B, M.

Prezentacja A (amplitudowa) → jest jedną z najprostszych metod zestawienia ech

ultradźwiękowych na ekranie monitora. Na dzień dzisiejszy mająca zastosowanie w okulistyce
i dermatologii. Prezentacja A otrzymywana przez ułożenie stacjonarne na powierzchni ciała.
Wytworzone krótkie impulsy przez przetwornik piezoelektryczny. W funkcji głębokości
zostały przedstawione amplitudy ech, które są odbiciem fali na granicy ośrodków mających
różną impedancję akustyczną. Po odpowiednim wzmocnieniu i przetworzeniu odebrane echa
zostają wyświetlone na monitorze.

Prezentacja B (jasność) → analizuje badany obiekt linia po linii co daje dwuwymiarowy obraz
obiektu w płaszczyźnie przetwornika.

Prezentacja typu M (Motion) → sposób otrzymywania podobny jak u prezentacji A przy

stacjonarnym ułożeniu głowicy. Rejestracja położenia echa odbywa się na wzdłuż osi pionowej
monitora, a czasu na osi poziomej. Echo w tej prezentacji jest przedstawione jako element
obrazu (piksel), którego jasność zależna jest od wielkości amplitudy echa. Za tworzenie na
ekranie obrazu umożliwiającego ocenę i obserwację ruchu odpowiadają zestawione w pamięci
linie obrazu. Prezentacja ta znalazła zastosowanie w kardiologii, a głównie w obrazowaniu
struktur serca oraz aorty brzusznej i jej tętniaków, a także w obrazowaniu płuc [6,16,17,18].
Jednym z podziałów głowic ultrasonograficznychjest podział na mechaniczne i elektroniczne.
Inny na głowice sektorowe, liniowe, typu convex oraz głowica liniowa sterowana fazowo.
Głowice są zbudowane na powierzchni roboczej z wielu niezależnych kryształów
rozmieszczonych obok siebie w linii prostej – mowa o sondzie liniowej lub po łuku wtedy
mówimy o sondzie konweksowej, która uzyskuje obraz w kształcie prostokąta. Sonda
konweksowa znalazła zastosowanie w badaniach położniczych. Obraz wytwarzany przez ten
typ głowicy kształtem przypomina obraz z głowicy sektorowej i liniowej. Wyświetlane przez
wiązkę pole ma kształt wycinka koła lub wachlarza [21].

Ultrasonografia dopplerowska

Zjawisko Dopplera polega na zmianie częstotliwości źródła sygnału w stosunku do

obserwatora. Sygnał dopplerowski powstaje przez rozchodzące się w tym samym kierunku
składowe ruchu i fale ultradźwiękowe. Częstotliwość sygnału dopplerowskiego jest
proporcjonalna do prędkości. Częstotliwość jest większa wtedy gdy ruch odbywa się w
kierunku głowicy.
Wyróżniamy trzy podstawowe metody badania przepływu:

• metoda fali ciągłej,

• metoda impulsowa,
• metoda kodowania kolorem.

Dopplerowska metoda fali ciągłej ( continouswave Doppler – CW) zawiera dwa przetworniki.
Pierwszy służy do ciągłego wysyłania ultradźwięków w czasie, a drugi pełni funkcję
odbiornika. Przez cały czas wiązka ultradźwiękowa jest wysyłana. Ewidentną zaletą metody
jest pomiar prędkości przepływu krwi bez żadnych ograniczeń, natomiast wadą jest brak
informacji o pochodzeniu sygnału dopplerowskiego.

Dopplerowska metoda impulsowa (pulsem wave Doppler – PW) w jej skład wchodzi głowica
składająca się z jednego przetwornika, który przemiennie pełni funkcję nadajnika i odbiornika.
Aby uzyskać informację o danej głębokości trzeba ustawić czas otwarcia bramki. Na
umieszczenie bramki w dowolnym fragmencie naczynia pozwala połączenie metody
dopplerowskiej z metodą obrazowania w skali szarości co umożliwia także prędkość przepływu
wybranego miejsca w naczyniu. Zatem metoda ta umożliwia rozkład prędkości przepływu krwi
w przekroju naczyń krwionośnych. Dopplerowska metoda kodowana kolorem (Color Doppler
Imaging – CDI) uzyskuje informacje z jaką prędkością przepływa krew w naczyniach
krwionośnych za pomocą kolorowej mapy przekroju naczynia krwionośnego. Metoda ta
wymaga określenia widma częstotliwości odbitych fal z różnorakich głębokości.
Koniecznością jest przeprowadzenie procesów transformacji fourierowskich w czasie
rzeczywistym. W obrazowaniu dopplerowskim do zakodowania prędkości przepływu stosuje
się kolory czerwony i niebieski.
Na dzień dzisiejszy nie stwierdzono, aby badania ultrasonograficzne miały negatywny i
szkodliwy wpływ na organizm człowieka. Zadaniem Międzynarodowego Komitetu Skutków
Biologicznych, który działa przy Amerykańskim Instytucie Ultradźwięków w Medycynie
(AIUM) jest ustalanie wielkości bezpiecznych natężeń fal ultradźwiękowych.