Kadir Mısıroğlu - Lozan Zafer Mi Hezimet Mi Cilt 1

ipin
3000
\
\TAv
y'L^ "^
t T II A F ONSOZ
^*-:^ wiCtlVliZDKKi ItEYINSIZLERliV I?-
Milli Miicadele tarihiniizin aziz êhidi biiyuk
IÂK EDEUMiSiX AIXAEI!rvI?>>
milliyetei Trabzon Mebusu ALi .';5iJKRt' BEY in
Kur'an-i Kerim
Nec'ip hatirasina...
Lozan muahedenamesi Tiirkiye Cumhuriyetinin liu-
kuki, siyas! ve hatta iktisadi biinyesine temel teskil et-
mektedir. Bugiin milletge icinde bulundugumus; izdirapla-
rin bu temelle ilgisi iizerinde simdiye kadar maalesef ge-
regi vechile dumlmus degildir. Ciinku Lozan muahede-
namesi heniiz kadro vo kokle;>:nis anuneleriyle, tesirin-
c\e-L-i tamamen kurtulamami^ oldugumuz seflik devrinin,
bashca eserlerinden biridir. Bu ytizden o devrin anlayis

ve hissiyati, bu muahedeniintenin cbjektif olarak tahli-
lin? imkan vermemistir. O kadar ki, bahis konusu mua-
hedenamenin Tiirkiye Bi'iyiik Millet Meclisinde mtiza-
SEBiL YAYINLARI Nu. : BIR keresi esnasmda aleyhte konusanlar isimlerini yazdinr-
KAPAK KOMPOZiSYONlJ : OZCAN ARMAN ken Mahmut Celal Bc;y (Bayar) gibi baai muhim ze-
BASK! ve DJZGJ : QELlK CJLT MATBAASI vatm da isimlerini yazdu'diklan goriilunce, Lozan kah-
ramani diye haksiz bir sohret elde efcrnis clan inonti,
iSTANBUI, — 1965 reisicumhur vasitasiyla bu gibi kimselerin konu^mama-
larmi talep etl;i. (1) Buna ru«m.en bircok milletvekili
(I) Tiirkiye tstiklal vo Iliirfiyfit MucuclRlo'.eri Tarihi Ciit 3 says
9 Mart IflSS sayfa IX,

j;^y!»Li,ia,^ti*.^^
li O 7, A N I. o z A N "
kibir ve
n;ui(.h{)deyi tenldl; etmislcrdir. bir netice imi.? gibi
ugramasindan hizbi tarafindan ula^îlmaz
Lozandaki miizakerelerin inkitaa sistemli bir telkin ve rne^h
tasallut vesilesl kdmarak
.-.(.lira Tuikiyc Biiyuk Millet
Meclisinde ba^liyan mu- Sultani bir eda He bobui-
edebiyatnia mevzu cdilmi.^tir.
/.akerelerelerde ikinci gurup adiyla anilan muhalefet Hazretleri» gibi huluskailik-
lenmenin ve «Milli Sefimiz
(>kibi tamamen aleyhte konusmu.'?lardir.
Bu gurubun li- almanm artik zamani ge^mif^tir.
larla bu mevzuu ele
(lori Erzurum naebusu Huseyin
Avni ve Trabzon mebusu gegirmekte
BU vakiayi ilim ve mantigni suzgecinden
Milliden leragati
;
/Ui Siikra bey ile arkadaslan Misak-i YUlarca bayram nuvuk a-

dille yermi^ler- maalesef Qok geg kalnum^tu-.
asia kabul etmemi.? ve inonu'yu sert. bir propaganda te-
rmm uslubu ile yiirutulen sistemli bir Lozanda ug-
dir. Qocaadarma
sirini gostermis vo memleket
Muahedcnamenin imzasmdan sonra Lse bu niuhale- ^^
I
radigimiz kavinlar unutiuml.-ustur. Eugiin -ibrjs m)-.

£>urupunu tasfiye edecek sekilde segimler yenilen- gitgide bu nn.hede-
rer.
nus^da karsua,t.gm.z guQlukler,
Buna ragmen tenkitler onlcnememi^tir. Zira Lo- mille.Qe besl2di...-
ini?ti.
eksik ve kusuiian iii-
namenin yaldizli edebiyatnia karsi Lozan
zan muahedenamesi o kadar bariz-
mizsupheyi dcrinlestirmektedir. Bu
kcyfiyet,
bilahare tiitbikatta tnonu'nun ba$ yar- ortaya ri-
i-iva ediyordu ki
Muahedenamesinin du.cltilmesi luzumunu
;
oldu. nmka-
dimcilan olacak kimselerden bile feveran edenler *karmaktadn> BU tetkikin somma
eklenen Lozan
Cniar ve Mustafa
Bunlar arasmda ûkrii Kaya Vasif velenamesi metninin 20 inci
maddcsinde acikca goruie
kabul
Necatiyi zikredebiliriz.
ceSi uzere, Kibnsm ingiltere taraiindan ilhaki_
bu t.ouye,^
Su noktayi da onemle belirtmek lazim gelir kahnmamis 21 inoi madde de Turk
ki,
edilmekle
muahedenamenin kabulli ikinci. mecliste olmv;.5tur. Bu Turkiyeye muhacereti mecbun
ni secmek istiyenlerin
disiplininin zebunu idi. Eger meclis yenile- ekalliyct n^,lme gel-
meclis parti kihnarak Turk nufusunun zamanln
nerek millet vekillerinin buyiik bir kismi
degi^tirilme- bu-akilmistir. Bu mi-
mesini icab ettirecek bir acip kapi
mis olsa idi tasdike imkan yoktu. Milli Miicadeleyi 5e- Patrikhane, Ekalli-
caie Kerktik, Adalar Bat. Trakya,
olarak her bin eKue-
refie basarmis vatanperverler kadrosu yetlere tanman imtiyazlar gibi daha '^^^ôklarm^
Mebusa- Bunlar Ugih bah slerm-
baslibajma bir âhsiyet olan birinci Meclis-i yerek sozu uzatmak istemiyoruz.
nm umumi hissiyat ve karan bu muhedenamenin aley- bir muahedenarne
de ortaya konmustur. Lo.anda
oylc
usuUerine gore
hinde idi. thtimal ki o guniin malum
;
imza edilmistir ki,lTurkun ,<jahdaman

Bogazlar dahi sag-
meclisin ycnilenmesinin
cereyan etmis olan secimlerle lam bir garanti altma alinamamistn-.
belli ba§li sebeplerindcn biri de bu idi.
ittihatQinin kismen ihmal
ve
Bi- avuc maco>rapcrest
Bu Lozan muahedena-
kitapta isbat edilmi^tir ki; gungormu^ Yuce
basiretsizligi ve kisrnen de ihancti
ile
yarattigi o mu-
mesi millet olarak sahlanan halkimizm kemik iskeletinde zorlu brr ki-
Buna rag- bir milletin -tabir caizsc-
azzam destani tescil ve tasdik ettircmemi^tir. ni^nasi buaur.
halkanmizm -o nlma olmustur. Birinci cihan harbinin
men malumu ilam kabilindcn en tabii Lozan muahedenamesi, Milli Mu(;adelo gibi dasitani
b r
eksik ve kusurlu olarak- teyidi, Inonti ve bir tedavi oi-
da birgogu kaynatan
zafere ra&men bu kmklan
yanli!?
"^^
Ij OZ AN
LOZAN
mu^tur. Bu sebeple siyasi, igtimai ve iktisadi biinyenin
agn ve sizilan dinmemektedir.
Ancak bahsi gegen mukavelenamenin diizeltilm,eyi ica-
bettiren ba^ka noktalarr da bulundugxi bugiin Kibns me-
Lozan muahedenamesini bir zafer olarak gosterme-
selesi dolayisiyle anla-îlmi^ oldugxi gibi ilerde zuhur ede-
ye galisanlann, onu Sevr muahedenamesiyle kiyaslamak
cek yeni hadiselerle de tekrar be tekrar meydana gika-
bashca taktikleridir. Ilalbuki Sevr muahedenamesi,
itti- caktir. Fakat her biri milli i7.zet-i nefsimizde hirer yara
liatgi guruhunun g-etirdigi bir
felaket olarak hazin bir
agrni^ ve agacak olan bu kabil hadiselerin birgok yenile-
magiubiyetten sonra maglup bir devlete kar.ji teklif
edil- rinin zuhurunu beklemeden Lozan muahedenamesinin
mis bir du^rrsan sulh projesidir. Onun ceyabi Milli
Mtica-
dele oiniugtur. Pek siiyu' bu gibi diizeltilmesi gerekli noktalari iizerinde tahlil ve
bulmami^ bir gergek olarak kay-
dedelim tenkitlere giri^jmek ve efkar-i umumiyeyi bu mevzua
ki, bu muahade iistelik tasdikte edilmemistir.d)
136yleyke2i inonu, Sevr'e
hazirlamak geg kahnmi;? bir vazife telakki edilmelidir.
merbut iki protokolii kabul et-
Binaenaleyh higbir cihetten hukuki bir degeri ol-
mlsfcir.
Bu kitabi boyle bir hizmet meyli ortaya gikarmi^tir. Bi-
;
mayan Sevr muahedenamesiyle Lozan muahedenamesi- raz dikkat edilirse Lozandaki muvafXakiyetsizliklerirL iza-
nin kiyasi abestir. Meshur kelamdir: Sui misal. hi sadedinde ileri siii-ulmii^ olan deliller hafif kalmak-
misal
olmaz. tadir. Bu ileride miinakaja cdilmi.^tir.
liala Bizans hayalini sayiklayan
Bu husus Saym tnonu ve etrafmdakilerin
; ûural-
Yunan palikarya-
lanna karsi, bizim.de eksik ve kusurlu kalmis clan bu nni doldunnu^; olmalidir ki; devlet ve hiikumet ba^kan-
m.uahedename uzerinde yeniden diiîinmek ve ilk zuhur hgi zamanlarmda emirlerindeki matbaalarda kutiik gi-
edecek firsatta dliizeltilmesini temin etmek igin fikri bi methiyeler bastinp sehrin meydanlanna apartman
ve
psikolojik bir hazirliga gegmokte geg kalmi.? hacimli heykelloriiii dikmeyi ihmal etmedikleri halde
oldugiamuz
muhakkaktir. Bu muahedcnamenin gang nesillere Lozan muahedenamesinin yeni harflere
islahmm liizumu,
1936 Montro Mukavelenaniesi ilo Bogazlara ait aktarilmi^ bir metni ile Lozan'daki miizakerelere ait
statu-
nlin tadili ve Suriye hududumuza ait vaki zabitlann kiigiik bir hiilasasini olsun vermeyi dusuneme-
degisiklikle
§irin Hataya kavu§umuz gibi hadiselerle diler. ( 1
sabit olmu^tur.
(1) Lozan ijulh konferansma ait zabitlar bugiine kadar Latin asil-
<1) Dr. Charles Crozat i.staubnl tJiiivcreito.si Duvietler Umumi li harfler ile yenidon yaymlanrru^ degiUiir. Eski harHerle tabma ait
Hukuku OrnuryuH Prof. Istanbul 1950 Gilt I, .sayfa 399.
(Sevr muahedesinin hicbir
kayit bibliyografya kismimizda mevcuttur. Muahede metninin ise pek
zaman 1,a.sclik ecmmemi;.sine ve bina-
tnahdut olan mehazlann ckseriyetle yinn eski harllerdir. Bibliyografya
enaleyh hifbir zaman meriyeto t;irm(Mini§ olina.sma ragmen, Sevr'cJe ak-
'
dedilen ek
cetvelimizdo go.sterilmi.'j olan Cemil Bilsel'in «LOZAN» adh eseri ile
vesikalardan ikisine mecburilik kuvvoti verilmesi karar-
lastmldi: Muttefik
Ismail Soy-âl'in Tiirklyc i.'j nankasi tarafindan nesrolmu? «TURKI-
Dcvletlerle YunaniKtan ara.sirida mUn'akit ve
Trakyaya
YENtN DI§ MUNASEBETLERl ILE BASLICA SlYASl ANLA§MA-
ait mukavele scnc ayni devletler arasmda ve Yunanis-
ile,
tandaki ekalliyetlerin himayesine mtltealllk

LARI» islmli escrlcr esas tnuahedename ve ilgili protokol metlnleri
protokol.)
yalniz yeni harflerle okur yazar olan gen? nesiUer icln yegftne me-
8 r, O Z A JJ 1, O /. A N i>
Bu kitap Lozan muahedenamesine dair -kitap ha- kid edilmijtir. Bugun, Irakta Moll a Mustafa Barzani ha-
cimh bir etiid olarak medih gayreti taîmaksizm objek- reketi dolayisiyla Kerkiiklii kardej^lerimizindurvirnunu
tif olarak el atan ilk kitaptir. Bu itibarla bazi
ekslk ve duzeltmek imkani adim adiin yakla^maktadir. Kibris ve
kusurlari bulunabilir. ilgililerin, ikazlari lie nasibolursa evvelikler gibi bunu da kagirmak QOk hazin olur. Fakat
ikinci tabinin daha mukcmmel bir surette ortaya gik-
her.5eyden evvel Lozan muahedenamesinin bu gibi nrn-
masma yardim etmcleri aoizane istirhamimizdir. allak meseleler igin koydugu esaslar hakkiyla biiinme-
Mefkuresiz milletler atil kalarak dagilip mahvolma- lidir. Tarih .juuru olraayan ycrde isabetli karar olmaz.
ya mahkumdurlar. Tarihte muazzam devlet ve medeni- Bu milletimizin tarih .juurunu takviye istikametin-
etiid,
yetler kurmu? olan koklu ve asil bir milletin evlatlari

/. de bir tesir icra cdorso bu; muharririnin en buyiik se-
olarak bugun, Kibns meselesi dolayisiyla ortaya gikan vinci olacaktir.
aczimiz yiirekler acnsidir. Ashnda bir kasaba papazi olar. Suih raualcdcnamesi ve ek protokollerin derci ki-
Makariosa karî siiltani bir eda ile oturdugu hlikumet tapta meselelere aynlmis olan yeri bir hayli daralttigi
reisligi koltuguna ragmen degi^tirme igin birgok oncmii bahis maalesef bu birinci cilde sigdi-
birliSimizi binbir
tereddiitle gondermek gibi bir ley.eMxle dtisen
nlamamistir. Lozan; siyasi hukuki ve ictimai pek Qok
Inonuniin
Lozan veya herhangi bir mevzuda sozli (Klilniekte olan problem karsimiza cikannaktadir. Bu sebeplc bu etudun
kahra-manligmdan supheye diiijinek milletce hakkimi?:- hacmi baslangicta tahmin eltiginiizden gok daha genis
olmu? ve .simdilik ci!t halinde tertip niecburiyeti ha-
dir. Bu kitap bir bakima bu siipheniii birook sebebini de
iic,:
biraraya getirmis olmaktadn-. ikinci Cihan Sava.51 so- sil olmustur. Bu birinci cilt; ikinci ve ucuncii elide bira-
mmda Lozandaki bazi kayiplarunizi telafi etmck imkani kilmis olan birgok esasli noktahira ragmen okuyucuda
hasil olmustu. Fakat bu fu'satm. kagn-ilmasi da Tilrk §imdiye kadar telkin edilmis olan kanaatin hilafma bir
milletine -birc-oklan gibi- inonuniin azizligi olmustur. kanaat hasil eder ise de muilu.
(
Tevfik sahibi Cenab-i Haktan bu necip millete ger-
ihtimal ki bazi kimseler bu etudun efkari umumi- :
;
gek bir basii badelmevt silkinisi niyaz ederim.
ye arznida siyasi bazi maksatlar arayacaklardir. Fakat
pe5inen if ade edilmelidir ki bu kitap Irwnuyu ycrmek
;
Sercncebey, 24 Twrnmuz 196'1
i(jinyazilmamistn-. Yukarida misali gcgen firsat nevin-
den zuhur edecek yeni imkanlarm da kacnnlmamasi igin Kadir MISIROGLU
efkari umumtyeyi hazu-lamiak esas gayomiz olmustur.
Inonu bu arada hatalarmin tabii bir neticesi olarak ten-
hazdirlar. Ayrica §urada burada eksik nakiller de mevcuttur. Binaena^:

leyh efkan umumiyeye karsi bu mevzuda yapilini§ tam ve doyurucu bir
ne§riyat mevcut degildtr. Bilhassa zabitlanu Latin asUh
harflerle ?ev-
rilmemi? olmasi muhalckak ki, biiyuk bir eksiklikdir,
I. O Z A N u
me^'alesiyle aydinlatmak iizere semayi mUbarek atlan-

nm nal sesleriyle iirpcrtmege ba^liyordu...
Bu
oluûn ilk viicut verdigi biiyuk siyasi varhk, Sel-
I •guklu imparatorlugudur. Ardmdan onun tabii bir de-
«IKKJNA VATANINA - TARIHINE vami olarak zuliur eden Osmanli imparatorlugu da kit'-
tllANKT KTMil^ OI,AN KFRaD VE alann sulh selamlet, ve adalete kavuf?masini temin eden
AKVAMIN IIl(,;niUiNiUMJTMA; en biiyiAk bir olustu. Biitiin bu devreyi dolduran miiba-
TfJltK OCJLur LMITMA,.. VE AF rek gazalar islamin sade ve nurani gergegini milletlerin
1';tmic!.»
ve kit'alarin kaderine takdim ederkcn en kiiguk bir ceb-
SULEYMAN- NAZtp (1) re ve zulme meydan venniyordu. ( 1
CiBRiL'in bir kanat c-irpiîyia mubarek Hira Da-

! Bu oluîun yapicilan olan mtisluman Turkler tari-
hin hicbir devrinde gariilmemiF; miistesna bir asalet, za-
tindaki magaranm oniino incliiî ciin, Alemlerin Rab- rafet ve kemalat ile san'at ve siyasetlerini icra ediyor ve
bmdan emri bildirmesiyle, insanligui mazhar ola-
aldigi
davranislannda biiyiik emanetin oziindeki ruhu temsil
biiecegi en biiyuk nimet olan ilahi
emanet, arzimiâ in- ediyorlardi. (2)
meg-e baslami^; oluyordu. 23 senedc
yavas yavas ya»an Bu imparatorlugun dahili idaresinde siyasi §artla-
bir yaemur gibi sindire sindirc insanhgm ruh goiuil' ve rni yarattigi bir mecburiyet olarak Sultanhk viicut bul-
iklimlerlni yesertmc-k iizere inen,
bu rahmet, Veda Hac- olmasma ragmen, demokratik bir diizen kurulmus-
cmda irat buyi-ulan olumsuz bir nutukia gelmi? rnus
vege- tu. Hukuku hakim kilan ve buiu.in mukemuiel bir suret-
lecek butiin iTitisliimanlara emanet
bn-akiliyordu. «— SI- yerlestiren
ZE BiR te kontrol muessescsini Seyhulislamligi
EMANET BTRAKIYORUM Ki, SiZ ONA SIKI ( )
idaresiyle hikmeti htikumetin biitiin elastikiyetlerine ta-

SARILDIKCA YOLUNUZU Htg SASIRMAZSINIZ
O bi oldugu hukukun mantigmdan ayrilmaksizm ayak uy-
EMANET ALLAH KITABT KUR'AN DIR.»
Bir glin gelip bu emanctin seref
durmasim bilmigtir. Bu da ona gelisen ârtlar muvacehe-
armasim, kit'alar sinde miithi;; bir dinamizm ve kivraklik kazandirarak
ve okyanuslar ustunde x,afcr
nesideleriyle taîyacak bir
Duyuk millet, heniiz Orta Asya'da
, 1 asirlarcadevam etmesini temin etmisti (Zillulahi fil&-
at ko?turuyor ve kuv- -
vetmi tevcih edecek gercek istikamcti lem Allahm Yeryiizlindeki Golgesi) gibi aslmda bid'at
anyordu. Fakat
"bir muddet sonra dofiu.^tan
•olan iinvanlar ve buna bcnzer idari davranislar kitleleri
rah ve karakter listunmgu
lie im'an istidadma nialik
olarak yaradUmis olan bu bii-
(1) Fazla bilgi igin bakuiiz: Prof. Dr. Ahmet Refik Tumagil.
yuk millet tarzhin en mes'ut bir hadisesi
olarak, Islamm tslamiyet ve Milletlcr Hukuku, Hukuk Faktiltesi Mecmuasi cilt 8
€zeli nefhasi
Jle ruhunu dolduruyor ve kit'alan islam •sayi 1-2, 3-4, cilt 9 sayi 1-2.
(1) Suleyman Nazif: Batarya (2) Bakiniz: Ismail Hftml Danl^mend Garp Menbalarma gore
lie Ate.-^ -
Istanbul 1335
Turk Seciye ve Ahiakj.
12 I, o x; A N 13
Ii O Z A N
biiyiUeyen bir Imparatorluk tilsimi bu kuvvet iradosini fertte varolmak iradesi-

«...Biz
yaratmi^ti Sirf bu
raaksat 15111 ihtiyar edihxi^ olau birg-ok nin kar?iligi olan bu yapici aski, islam dininden, onun
usul ve unvan-
lann son zamanlarda ge^jitli ihmal ve ihanetlerle aleme yayilma idealinden aldik. Milli tarihimizi bu top-
zarar-
li hale getirildig-i
giinlerde dahi kitlenin padi.?ahlanrida. raklara eken, biitiin .^wilorin kiliclarinm kabzasmda
yedi evliya kudreti tevehhiim ((ALLAH)) adi yazili, biitun millet .êhltU^rimizin son ne-
etmesini intap etmisti Os-
manli zaferlerinde fertlerin ruh derinliklerine .t'esinds SEHADET kelim(;Ki kazili idl Hepsi kafirlere
inmis olan mf'
Du mancin rolu buyukfcii. ( 1 Ve harp sancaklarmin golgesinde iki
karsi cihat agtilar.
rekat namaz kilarak gaza mcydanina atildilar. Esir et-
tigl duîmanmm hayat vc hurriyetini bad:i?layan
Alp
(1) A. Refik GUr :
Hukuk tarih: v<. Tcl-.-kicuru UakuMindan Mecel-
:e Istanbul Qeltut Matbaasi, 1951. Arslancian tutun da Misir seferine giderken êyhulisla-
«- Garpte despoi, Onciorduncu Lous-Jn âlisuida

mm atinm ayagmdan kendi iistune sigrayan gamur par-
(L'etr.t c'est
gasini, varhgma .êref sayan Yavuz Selirae kadar,
mil-
nioi .-. Devîet ocnini) ifp.desiyle ta.sam.r
letimizin velisi olan biitiin biiyiik mhlar, ALLAH dava-
vo iktidanna sinir tanimi-
yan sisteminii: ve esas:nin cioh/jcni::: fli:<> rjclivi,^,.,,, 8^,;;^.,
„ „i^.. j,.,,.
Onlann
met tinvanina, hatta AUahin yer yuzundeW
siyla sava^tilar ve faemc, ALLAH emri saQtilar.
golêsi olmak giDi :ddia-
nm corenvelsdigi hakiki kuvvct vo iktidara
muvaffakiyetlerinin sirnm kiliglannin kabzasiyle, kalb-
ragmen, hilkumdar, kad.
huzuruna bilf;
lerinin igine kazili olan bu kelimede aramak lazimdir.C 1
Cikardi...
Felsefode birbirinin taniamile Zira, devletimizin v(>n banisi OSMAN GAZt, oliim
îc!di ol.nakia beraber. akU
U22a§tirabi:.".iek suretiylc dogmatizmlo rasyonalizmin yan yana
:le nakii
doseginde, oglu ORHAN GAzt'nin sahsinda biitiin halef-
yurilye-
biioceklerins vc pariak hayatiyot lerine §oyle vasiyet etmisti : Zalim olma, alemi adaletle
tezahiirlcri vorcbUcceklenne
en giizel
ve canh misali bu hukuk nesci
tanUmaktad.r. Ezmar.in tebedduia ile ahkfimin tebeddul edecegini yant zamanlarir.
Nassui to^ri: hikmoUrie
aîi erdirniesini ve hukuk .okasnnn yap..: bir sekildo kulian.Unas^ni. de|lsmesiyle hukUmlerin dcgiseceglni kararlaûran bu hukuk nesci,
bilen mantik, igin hukukun ga-bm (Broit canoniriuDi kilisi; duvarlanniii brctugil kasvecli ve lo?
scyyaiiyetinl teniin i^teu bile
detildi.
Pakat garp, muhitten diânya Qikarkcn £;ozleri i.y.ktan kainaân yarasa gibi, mu-
bir orta sagi in.sanUk hayat idoalinden u;5akl.i.^tnv.u-
teraJiki
ircicam, bu basari dusturu
ile
hitine kSkUkOrunc yapigir vo bir Qugi varapir pbi somiirerek
yenilfhiU-oo.iri hakikatine cmne.ni§ti.
Halbuld, bizim tabii ve tekamulu onlerkcn, lugatte bile (K'crcgi slbi anlayip bilmek) mtaa-
hukuk dertiSimi^ ba.^!u:a hiirriyetlerin ve masu-
sma gelen, §arkm fikhi, ahkton ameliye'yi bu gcni^lik ve tesamtih ?art-
niyetlerin bu dogrnaiarla ru-Tyedlen taumniayan
turaflan yoktu ki.
lan igerisindo sorbestge inki.âf cttirip, ad-ti ihsandan miirekkep iki
onun rasyonalizmle ba.5-da9ma.s1 hakikati kadar, borikinin de rasyo-
nalizmle uzla§masmi onler
ba§U bir nlmet halinde seyyaliyetini ve hayat §artlanna uy.sjunlugunu
ve iskolasWk hiiviyeti bulu.uruu,
olsun. m- muhafaza ve temin cdefek ârkt orta sag iskolastisizmlnden korumu§,
telcim, ilerde
gorecegimiz ktilli kaidcler. dogiuala.dat.
gikanlan ve ta- bu ruh vo kudret imktolanle Tttrk imparatorlu,guna en geni? ve ha-
bii hukuk adina miinakasa odilnn^ ve her .aman edllccek imkanla« •yatiyetli inkifjafi bu saycde saglarr\i!>ti.B
her vakit i<;in tahakkuk sahasina Cikarabilocek
(efmdiii. ca.ni agya- (1) Nuroddin Topgu Yannkl TURKiYE Istanbul, 1961
nm mani) resyonalist hareket diisturlandir.
14
I' O Z A xN
1. O Z A N 15-
Bu planlar zamanla meyvalanni vermi,5; Sadrazam

ve m,ahna Puad Paâ'ya bir etjnebiye karîi ^n sozJeri sciyleten ger-
gu.ur geti^p « J':
.\!^,'^^^;™ -^'"^ter. Askerine
îm me.sJog.i„,i, gekler zuhur etmege ba,slanu.5tn'.
ALLAH ycl, f'''
"^'-kla,zrza. Bi-
«Bu devleti siz dii?a.rdan biz igerden yikmak igin tig
vaî degiidir. '""^^ ^'^^^^<»' ve cihangirlik asirdir ugraîyomz, fakat hala yikamadik.» Bu bir ger-
(i.) da-
Bu vasiyetin
gekti; hem igerden hem dc diârdan galisiliyordu.
voiliii-iiri ,-oc,
futuhat. tarihte Sultan Birinci Abdultiamit Han devrinde (1717 -
" Pakat iman ve
mS^Sn S^^^^^^^^^g^
'' ^"^^^"
^«--h
'' ^"^
1774) her glinkii dii^manimiz Ruslar scrhad boylarinda
^f
"•-•^miîn vaktiylo
HI
'^"^ cedlcrimi..
'^^''^â-
devamli bir gaile haline gcldiler. Tunaya kadar olan Os-
^f^toam.,, bilakis
isian o L
l?'"""
^^^^' ''^^'^^ ^^^ ^^^^âk
manli Tiirk topraklarnu aJmak isfiyorlardi. Bundan asa-
coti " bh- gi yukan 200 sene evvel Tuna boylarinda Rus ordusu ile
leerden ve getin bir savas ba5>ladi. Ruslar me^hur Ozi Kalesine gire-
disardau p^k ^^"^'^^'^-"âk i,in
cok ft"?"" rek gocuklan vc kadnilan kihgtan gegirdiler. Bu olayni
aci haberi Lstanbura gelince dcvrin hassas ve vatanse-
50k sebepler ve
son biHi:- ! ^ "'' '^""a ^-kJenen b^r ver sultani Birinci Abdiilhamit Han teessure garkoldu.
«Ozi beni dilhun etti» diyen bu biiylik padisah Ruslarjn
-fa g.ien
kahranaanhklar
teknS S^^;.^^' ^^^''^
'"''^'^^^
^^y^^n^
^^^-^^^-^-^^^
kiligtan gegirdigi gocuk ve kadmlarni feci akibetlerine
yaratmi o ,t '
,
raporu okurken kendisine
f ciuyg-usuna
Seferlerinden
kapiJmas 'm, 't
hlioif, ^^ ^"
/
™^'^=^"^ ^â§>
''"^'
""H^neznemistir. Hagiz
ait
gu yere yikildi. Bu onun
nii/Ail isabet etti ve oldu-
ollimiine sebep olmu§tur.
--^f
O gune kadar Tiirk ordusu zaferden zafere ko$u-
yordu. Tarihte ilk defa boyle bir magliibiyete maruz ka-
";« tarihi gok eskidii-; Tiirk •'' *
'^'*-^"^^^^ faaliyeti-. lmmi§ti. Bu magiubiyetin 5ioke ettigi yalniz Birinci Ab-
nr n
^^ktip tarihten ^^ -^^--ê Tr^^, dulhamit Han degil biitUn bir milletti. Zira bundan son-
5in blr (,ark
m^re^'^^^^''
?'''^^"^^^^ ^^«^^ya.i ra serhat boylarinda maglubiyet haberleri birbirini kova-
meselosiUuhu .f
tun hyacak ve Turkun i-uhunda derin bir 5>upheye vucut ve-
kudretleriyie
nuislun an Tm ^1 'T ^'"' ^^^^^ bu-
Bu sliphe Turkun; clhanLi ve cihan karîsmdaki
recekti.
kendi hayat ,ve imanina bakisma musallat olmus onu
fitrat ve inanci iizerinde miltereddid hale getirmistir, Ar-
tik batida gitgide inkiâf edecek olan teknigln manasmi
- -air v.. Pro,, ^^"'*'-"*" '^"^«-*-

tamamen ters telakki cden ve kendi dunya goriistine ve
P.,s 0:4 tr.r T"""'^ hatta milli itimad-i nefsine musallat olan sakat bir go-
rti.? yerle^meye bashyordu.
,
Eoylece Batmin cldc ettigi teknik terakki karîsm-
16
I< O ?; A N I. O Z A N w
da gitgide ruhlara bir
a.âgilik duygusu corckl-^nmi. hn
^"^^^'••"™i? bu Tiirkiin, Tijrk ve Musluman kalmak 5iartiyla teknik te-
terakldnin kcndi kondimivi ir.t- , ,
rakkiye imanmi da bir vecibesi olraak uzere sanlmasi
idi ( 1 ) Zira ilmi, hikmeti, mUsliimanin kayip mali telak-
ki eden ve Qinde dahi oLsa ardmdan kc^mayi emreden
uunya goiaûnu ve cemiyef; niîmini
gerceklestirmi. muazzam islam ideolojisi onun ruhunu asirlarca yogur-
mu§tu. Pakat ne yazik ki, Ozi kalesindeki maglubiyetle
™d5,maya bashmii? vc lorakkiyl bu ba^layip gitgide te!?hisi do^ru bir 5;ekilde yapilamadig:i
kendi kcndlni in
kar edijle elae edeceginf 'I I.
sai,m..5ti. Bu«l„
Bat, teMt ,.' iein dehêtli bir a.âgilik duygusuria vUcud veren maglu-
biyetler yiizunden herg-un, milli ve dini huviyetimizi te§-
kil eden unsurlarm birinden vaz gege gege bugiine ka-
dar gelimniîtir. Bilhassa Tarizimatla baÎayan yeni bir
siyasi istikamet Tlirkun Garp DUnyasi karîsmda igine
du^tugii bu asagilik duygxisunu idari ve igtimai sahalarda
<1) «... istedini sonra, nccion biiyle Japoniar yiiksek?

Nedir csbab-i terakkLsi? Yakindan gormek.
Bu uzun boylu mesfti, bu uzun boylu sefer,
Bir kar.aal vcrccokmi.? bana diinyada meger.
O kanaat da ."judur :
sini torakkinizi siz,
Ba§ka yerlorde taharriyo hovesk^nmcyiniz.

Onu kendinde bulur yukselocek millet;
fe^S ik fr ^T""-'"^'
mcmleketine aktarabilm^l Ciinku her noktada taklid
Almiz ilm-ini Garbin
lie .sokmez hareket.
aliniz .sari'atini. ,
Verlniz hemde mesainize son sur'atini;
Qiinkii kabil degi! artik yaâmak bunlar.siz;
Ciinkii milliyeti yok, Ran'atin, ilmin, yalmz,
lyi hatirda tutun fittigin ihtari dRmiri;

ButUn edvai'-i tcrakkiyi yanp gegmek igin
"^^=^^-^^?^--^ tabirini kullanmay. Kendi «mahiyyot-l ruhiyyomiz olsun kilavuz,
edebilmiSSr akil
<?Unktt beyhudedir ummid-i suiamct onsuz,
meliined Akif Ersoy
veya JaponIuIa5>mak
im icabedecektir? Aslolan P :2
18 r. O Z A N
! o ?; A N 19
gercekle^tirraeye baîhyordu. Bu durum guniimaze kadar
!?idler, ^sairlcr, edipler, hatipler ycti^medi fakat
devam edcgelmiîtir. Imparatorlugun son devirleriyle gayet ta-
bii bir revi^le biiyuk kafileye kendi kendimi^je donece-
Cumhuriyel;in ilk zmmmlarmda bu hastaliS'i te^his eden
gia.»(i)
su satirlara bakmii;;
«— Ah !
Biiyiik cedleriniiz ! Oiilarda Galata, Beyoglu
Ne yazik ki, bir ^sair sezi.îyle kendi kendimize done-
gibi frenk semtlerinde cegimize dair ifade edilmi,^ bu lemenni
yerleîirdi. hala gergekle?e-
Pakat mahallede musliimanligm nuru. memistir. Ustelik Tiirkiin kendi kcndisine
^
yerle.^tikleri donuûnu bu-
belirir, be? vakitte ezan yiik bir olgude Jnikansizlastu-an birgok
iîitilir. Asmali minare, golgeli angajmanlara
mesgit peyda olur, sokak ko.ôsindo-; bir Uirbeuin kandili giriîlmi^jtir. Bu angajnianlarin
en biiyuk fiili ve psikolo-
uyanij',hasih o toprafim o ko5;csi imana gelirdi, Beyo&lu- jik menbai Lozandn-. Son Osmanli
mebusan meclisinde
nu ve Galatayi saran yeni yapilarin yigmi arasmda kabul edilip biitiin bir Milli Mucadelenin
o ruhunu te^kil
mesgitlerden o tiirbolerden bir ikisi kaldi eden Misak-i Milli garba kar.î fiili ve psikolojik teslimi-
da gorduk ki,-
cedlerimiz o kefere froiik ma.hallerinin yetm rnaddi ve manevi hudutlarnn giziyordu.
topragina boyle Butun bir
niifuz ederlerdi. Biz buguniiri Tiirkleri
bilakis Si§li, Ni-
millet bunun gergoklesmesi igin kuva-i milliye mefhu-
;
santasi. Kadikcjy, Moda gibi.kuQucuk mu iginde birlesmi? ve mucizevi bir zafer

eide etrnistir.
bir sehri andiran
yerlere yerle^tik, fakat o yerler luusliiman Ne yazik ki. Tiirk millctinin enisalsiz fedakarlik
ruhundan ari, ve kah-
eorak ve kumdur. Bir tJskudara bakmi;^ bir ramanhklarla tahakkukuna azmettigi Misak-i
de Kadiko- Milli Lo-
yiine, tJskudann yaninda Kadikoy tatavlayi andirir. Es zanda tescil ve kabul etiirilemenii^jtir.
ki Turklerin ruhlan ile yoni Tiirklerin ruhlan arasmda- Hiristiyan Bail Diinyasi igin Lozan sulh Konferansi
ki farki anlamak bu son asuxla peyda olan
i.stcrseniz yillardir.ruhumuzda dcrinlc.>mckte olan asaglik duygu-
semtlerle Istanbul iglerjni mukayese ediniz. sunun hasat mevsimi olmu^tur. Zira bu
Medenile?- aâgihk duygu-
tikce mtisliimanliktan giktigimiî tabii su en zayif zamanimizda Milli
ve ho^j goren eb- Miicadele gibi bir destan
lehler uzagi degil Balkan devletlerinin sehirlerine kadar yaratmamiza ragmen zail olmamisti. Batiya kayitsiz
(I /
ve
gitsinler. Gorurler ba$tan basa yenilesen o sehirlerin
ki, -jartsiz teslimiyet Lozan'm
ruhunu teskil etmistir. §8k-
her tarafmda gan kuleleri yiiksclir, pazar len diinya milletleri niiivacehosinde
yortu giinleri miistakil bir varh-
gan sesleri iîtilir. Manzara halkm dinini ga sehabetimiz ikrur edilmi,? fakat yava^
ve milliyetini yava^ Batmm
hatirlatir. O sehirler bizirn yeni kultar ve hayati iginde erimcmizi ve
semtlerimiz gibi milli orijinalitemizi kay-
ruhtan ari degildirter. Artik Turk betmemizi neticclendirilecek bir gigir agilmistir.
millefcinin ruhu bir Bu ka-
rayiha gibi ugfcu niu? Ilayn- biiyiik kiitlede yitsiz ve sartsiz teslimiyeti Lord Giirzon'unVa
yine o ruh var- sozii ba-
fakat hiz son ncsil bir siirii gibi biiyiik kaafileden kiniz nasil ifsa. ctmektedir:
uzak-
la.5tik, kaybolduk, fakaf, daha
gitmiyec;egiz, yeni tarzda.
"— Tiirklerin hayat ve istiklaline herkes hiirmetkar-
yasayi§la cecHerimizin diyanetini mczcedip, di r. Turk iyeden istirhamim tekrar inkisaf
bizi bu go edebilmesi
rakhktan, bu karanliktan, bu ufunctten
kurtaracak miir-
(1) Yahya Kcjnal Bcyiitli Azw Istanbul, Istanbul 1964.
n,
20 L O ?; A N
iCin serbest TOrkiye'nin bizimic birlikte liulus birligiyle

gah^masidir. Boyle bir Turkiye dunyaziin hurxnetine la- r. o z A N 21
yik olur» .
, ,
,j.
ba bunu inonii'ye duyurmak miimkiin mudiir?
Bu «liulfis birlisi» Lozandan sonra Turk Milletinin «-- i^f.e bii(;un bunlar iyindir, ki bu
kaderinde vaki birc-ok dcgiîiklikleri iza.h
miitevazi mesai-
edecek bir anah- yi, yeni bir goriiK ulku apacagmdan
tar sozdijr. Artik, iftihar duyarak, Av-
Turkiin, kendine donmesi bir daha rupa ulcmasmm ittilama arz ediyor ve bununla
rnliimkun olmayaoak olQiklc dikkat
manen tahribinin a'mili, bu nazarlanm Muhammedi hukuk'un menabiine ve bu hu-
sozii soyleteii fiklr, rey ve his
beraberligidir. Bugun, boy- kukun no .suretic viicude geldigi hususuna Qekebilecegi-
le bir teslimiyeti temsil edip te asirlarca
bir vilayetimiz mizi iimid ediyoruz.
olarak bulunnau^ Yunanistana karî dahi
§ahisyetli ka- *|
lamami? olan inonu'nun Amerika karsismda .?ahsiyetli Tebaalan artismda birgok musliimanlar bulunan
bir politika takip etmek gibi bir slogani siyasi devlet ricalibu kitapta, islam ictimai te^kilatmm
diline dolatna-
sinm manasi hazindir. biitun esasli kaidelerini rnuhtcvi bulacaklardir.
Burada onun iktidan dovrindcki bu «huli'is bera- Bugtin Fransanin niukadderatini idare edenler
berliginin» tezahtirierini raunaka.ja edecek
degiliz. Bun-
mesgalelerinden vakit ayn-a-rak bu kitaba bir
goz .atacak
larin hepsi milletin gozu onunde cereyan
etmi^tir. Bu
oluriarsa, Muhammedi olan akvamm idaresi igin lazim
ekipte, daha oncekiler gibi sadece Garptaki olan sn-n, iki hakikat .«eklinde tebarliz etmi§ bulacaklar-
teknik te-
rakkiyi menilekeUnii'/ide gergoklestirmcg-e matuf
hamle-
du', ki bu iki hakikat, Cezair miisliimanlannm ne suret-
ler yapacakken aksine
Tiirkiin kendi kendisini inkan- l8 idare edilmeleri luzun oldugu yolunda
unaumi efkan
na miincer olacak hareketlere dcvam etmi^tir. MilUyetin ve matbuati i?gal otmiye ba^jliyan
meselenin gozulmesi-
mu^terek bir duygu ve fikir beraberhgine muhtag oldu- ne yol acacaktn-. Bu hakikatlerin nelerden
ibaret bulun-
gu kaale ahnmayarak Turkleri asirlarca yogurmus olan dugu f.u suretle telhis olunabilir:
aziz bir ideolojiye (islama) cephe almmi^tir.
tnonti ve
f;
1 —MusliJman, ne ka.dar itikadi .-ayif olursa olsun,
ekibi tarafmdan bu ideoloji ve onun 1
masum taraftarla- din deg-istirmedigi takdirde higbir
hadisenin sihhata mu-
rinin maruz bulunduklan baski ciiimlenin rakin olup olmadigma o hadisc
malumudur. Islamilestirilmedikten
Hiristiyanlar sokaklara kadar ayin gulgulelerini sonra inanmaz. Zira mii.slumana gore
ta$irir-
bir'êyin sihhate
ken ses gikarmayan bu ekip, .?urada burada Musluman mukarin bulunmasi ve onun dogru telakki edilebilmesi
guruplarm en ufak ve mc^ru dini davrani^larini ho§ gor- igin muhakkak surette dinen
enredilmi^, bulunmasi, Al-
memis ve en agiir êkilde cezalandinni^tir. Pakat unu- lah'm Kelamina veya Peygamljcr'in silnnetine,
tulmu.5tur ki, Turkun asirlardan beri islam
yani di-
ile yugrulan nin bu iki temel ta.ûidan birisine istinad
ettirilmis ol-
ruhuna gayn islami her davrani? yabanoi gelecek ve malan lazim,dir.
tasvibe mazhar olmayacaktir. Bu keyfiyeti
gok evvel
g6rmu§ ©Ian, §u Rum vatanda^m beyanma bakmiz: Aca- 2 — Biitiin kaziyyelerin i.?lamilestirlmek
suretiyle
dini temellcre istinad c(;tirilrAesi
ve bin notice bu haki-
katlerin yalniz kabuUi dcfiil ayiii zamanda riayet olun-
masi mecburiyeti altma sokulraasi da, Muhammedi
Ka-
.
wjj^nnrt-f^JJBBliH]
23 S, O Z A.N I< O Z A N 23
nun'daki menbalarm mebzuliyeti clolayisiyle, gug bir •doSru bir olu^ hiz ve istikfimetini kazanmaktadir. Artik
mesGle degildir. inkilap yobazhgi biiyuk kitleyi yildirma yolundaki it-
ile
Miisluman da gunahkar olabilecegi

sair ferdkor gibi :hamlar, yaygaralar ve gericelik isnatlan tesirsiz hale
gitai, curtin),: i}?lemek suretiyle insanlann en bayagi dere- gelmi^tir. Boyle bir mevsimde Lozan gibi blitiin hayati
cesine de du5>ebilir. Pakat blitiin bmilara ragmen yine proglemlerimizle ilgili olan Loza.n Muahedenamesinin
musliiman olarak kahr. islamiyetde hakiki surette din tahlil ve tenkidi ines'ut bir hadisedir. Bu suretle- Loza-
detistirmek adeta mcghuldur Musltiinan, IsUlnail€.?tiril- mn Milll Misak onlinde muhasebe cdilmesi gigiri a-gil-
meniLj olan bir kanuna mutavaaf ederek, kendi kudret maktadir. Bu milletce oniimiize gikacak mlistakbel fir-
ve kuvvetini gcisteremedigi mikktetge bu kanuna zahiri satlai- icin geg kahnmis bir haznlik. Bu vesile ile Irakta-
§ekilde mutavaat edebilir. Kauunun csasli bir kaidesine ki son geli^meleri bir kcrc daha hatirlatmak isteriz.
gore bu cebir altnida bulunma kcyriyeti, din degis'drme Netice olarak Lozan, Tiirkiin kaderinde bir diigiim
keyfiyetini ortadan tamamiyle kakUru'. Kudretiendigini noktasi olarak ^.o/ukmektedir. Bu dugiim gozulmeden
'halline gahsilacak higbir mesclcnin eshabi mucibesi vu-
hisseder etmezdir ki Allali'm Kelamina ve Peytâniberin
.zuha kavusamiyacaktir.
Sunnetine istinad euigi isbat (Kiilemoini.^ bulunan bir
kanuna itaatten U7.akla5;mak iniisluman igin farz olur.
Cebir kaidesiyle musliiman vicdani her nevi 5>iddete

karîhimaye edilmis, sair dinlerdc oldugu gibi din uf-
runda olum, asgari hadde indirilerek din degi^tirme hu-
susu da imkansiz bir hale konuUnu^tur.)) ( 1
Ljte bu suretle ifado olan gergegin tecellisiy-

edilmi<;
ledir ki, bugun Ttirkiye'de
her turlCi ihmal ve ihanete
ragmen tasfiye edileniemi? olan milli suur, eskisinden
daha canli ve reaksiyon halindcdir. Bu reaksiyan biitun
zahiri miicadeleleri etkiliyerek kiil altmda ate^s gibi git-
gide gelismekte, yarmm mes'ut Tiirkiyesini yaratmaga
(1) islam Hukuku Nazariyati hakkinda bir Etiid.
Birinci Cilt Yazan : Sava Paîa (O.smiiali Imparatorlugunda sabik

Vali Umumi ve Hariciye ve Niiiiii Nazm, bir Qok iliiii ccmiyeUerinde
fahri ve muhabir aza)
1892 tarihii Pransizca aslindaa 'riiikQcyc </Cviren Baha Ankan
Yeni Matbaa Ankara 1955.
-d:^
24 1.1 O /. A N ;
LOZANA DAlK BAZI KIYMKT IltJKtJMLERi
«Mehmet(;igin siingiisiiyle kazanilan muazzam za-

fer Lozanda iM'bii cdUniif?tir.»
Trab/on Mebusu Al.t IjiUKRU BEY
«Muahedcmi'/- maalt'.sc-l' Misak-i MillimAzi higbir
suretle temin cdccek dcrcct',d« ohnadi&i gihi, maa-
lesef ona dair bir koJinn-yi de inuhtcvi dcgildir.w
'.rekirdas- Mehusu FAIK OZTllAK
«Bu muahcuk- ftradin v-o ccmiyctiu hukukunu ta-
nimannijlir.
Bu muahede dc Uapitiilasyou kokusii vardir.
En ziyadc nazari dikkali (iclbi'dca i^cyde miibadele
niesclcsiiide hcyeii nuuabhasanir/.iu liUulkarhgidir.
MUSTAFA XECATl
«Bu muahed-.! iyicc tetkik cdiUliivi zaman gorulur
ki, istiklal-i ikti.sadi v(; malimi/ de lamamcn mii-
TOl'lî: iiW. BAKI§.
emmen dei;ildir.» MUZAKFilKLS^HK
VASIF CINAll
«Venizclos, Tiirk imu-ahliaK heyotinin taleplerini
ogi'endigi zaman bi'nliiiuu zaran korkiiyu yendi.

Biitiin deleiiiisyonlai'iii Tiirklcrdi!!! daha cok agir
sartiar bokledi.îmuhakkakti. Tiirkicr bir §ok mev-
zulara dDkiinmamislardi. Venizelos bnnlara temas
cdilineme.sini mabaroilc dcvam cttirdi ve bilbassa
birinci inkitaclan sonra artik net'sine tarn emniyet
gelfirck,TUrkh'rdru iavV/A-M: alniaya dcvam etti, Hii-
dufclar, tazminat, Istanbul hari?, Kum Iiallamn
mccbtiri Increii vo Yuiiaiiistandaki Tiirklerle mii-
badelesi, Fatrikhanc sibi csas mcvzularda konfe-
ransni baslan,!4n;nida tasavvur dalii ctmcdip neti-
celere vasil oldu. Oyle ki, son cclsderde talep edem
daha cok oyda.»
J
27
L O 7. A N
lûdudunu cuzen bir Misak kabul ^^^^-^^""- ^;^^;^,.^^')

Harbmm ( tabir ca izse
M diyoruz. Bu misak Turk tstiklal onun
parolas: idi. I^te size
KON FK ilANS (JNCJi'JS l Amentu haline getirilmi.^
metni
Osmanh I'tirk imparsil-.orlugunuu en dirayctU pa-
dijahlanndan biri olan Sul(;an Abdulhaniid Hair'i guli MiSAK-I MiLLi
diismanlarla if;birligi yapnialc suretiyle tahttan indiren
"Asagiya immlarnii koyan
Osmanh Mebusan Mec-
ittihatQilar devleti 10 senedcn fiv/Aa ayakta tutamadiiar. i.stikbalinin hakh ve ae-
lisiaâlan, devlet ve milletin
30 Ekim 1918 de Tiirkiye namuia Bfiyriye Nazm Ra-
vamh bir sulha kavusabilmesx i,in â^-^^fl^^^^^^^^^^^/^^
uf bey (Orbay) itilal'
amirallerinden Galtrop
kuvvv;(l(;ri
tanifmdan
iiamina da
Limni
Ingiliz
adasmda
dakarhgm en ileri haddini gostercn
tamamiyle uyulmasunn saglanmaî
asagidaKi
ile mmnkun
a^
oldugu-
^
Mondros limanmda bir miitareke imzalandi. Ttirk mii- Osmanh ^lânati ve
nu ve bu esaslar di^mda saglam bir
f
letinin bu nraahcde bulunmaaignai kabul
cemiyetinin vucudunun miimkun
ilo elim I'acialarla kai\îla,?acagi mu-
hakkakti. Curiku miiahede her bakimdan aleyhte idi. Bil-

ve tasdik etmislerdir ^^rt^,v,
hassa 7 inci maddesine gore ttilaf kuvvetleri kendi gu-
Madde i
—
Osmanh Devletinin sadece Arap
co|-un-
venlikleribaknriindan tehlikoli tôrdiiklcri anda Tiirk

lueunun oturduklar. ve 30 Ekim
^918 ^^-l?^;;,«;^^;^f^^;
dusman ordularmm
topraklanni isgal cdebilmek hakkma nail oluyorlardi.
Tabiatiyla birkag ay zarfiuda bu maddeyi sonuna kadar
nin imzasi sn-asnida
ahahnin serbestce ve-
^^^^^
kalan kisimlarnnn mukadderati,
lazma gelece-
suistimal etmeye bafsladilar. uygun olarak tayin edilmek
recekleri reye
Kasim 1918 tngilizler Musul'u i^rjâl ettiler. Ve Ur- hudutlan iguide d"^. ""k ve
3
ginden, adi gegcn miitareke
la, Maras Aymtap havalisinc yayildilar. karsihkh saygi ve ^dakad^
soyca birlik clan, birbirinc
13 Kasim 1918 Itilaf kuvvetlerinin donanmalan Is- gelenek ve ig uâi hukuKi^ê
hisleriyle dolu bulunan.
tanbul limanma demir attUar Fransizlar Adana dolay- tamamiyle uyan Osman
yasadiklan muhitin ârtlarnia
larmi Italyanlra Antalya ve Konya havalisini i§gai etti- kisimlarm l;^^PSi hak^.
h islam ekseriyetinin oturduklan
ler. Samsun ve Merzifon'a da ingilizler askerlerini §i- ve hiikmen hig bir sebeple
aynhk kabul etmez bir
katen
kardilar.
kaldiklan âmanda
15 Mayis 1919 itilaf kuvvetlerinin tesviki ile Yunan """'"Madde 2 --- Ahalisi ilk serbest
kuvvetleri izmir'e gikti. Bu suretle Tiirk mllletinin ka- amme ana vatana katilnu.,
reyi ile
igm icap^'--"f^'l^'^'^^^^
ettiji takdirde tek
derinde getin ve buhranli bir devre ba.^hyordu. Tabiatiy- (Kars, Ardahan ve Batum)
muracaat edilmesmi kabul
la asirlarca hur yasami;; bir millet bu felaketi hazmet-
rar serbestge amme reyine
miyecekti. Nitekim son Osmanh MeeJixi Mebusani bli-
tiin bu olaylan protesto edcn vc diinya efkari umumiye- ^'^''''Madde 3 - Tiirkiye ile yapilacak sulha
birakilan
de,
tesbiti
si rauvacehesinde katlanabileeet^-imiz fedakarliklarra Oarbi (Bati) Trakya'nin hukuki vaziyetinin
'
r ' Ij O /. A N 29
/,1i
Ii w /, A 1,1
da bu asgari haklanri dahi muazzam tavizlerle iyice

^mjn tarn bir huriyotlo vcreckleri reye gore yap:l- azaltilmi5> oldugunu diLûnlirsek i!?iu t'ecaati ortaya gi-
kar. Birinci Bliyuk Millet Meclisinde Milli Misak iizerin-
de yemin edilmedei:i hcmen bir iki ay evvel 29 Mayis
"''^^^ 1920 Cumartesi gunix cclsesiIsmail S.afa merhum
buTth,
bul i-ehu r Marmara
He M
I^"^^-n.ti„in clan Istan-
Denizinin emniyeti her
rnerkozi
Misaki yetcrsiz bulanlann his ve fikirlerine terciiman
lalden korunmu.? olmalidir turlu ih-
olmak lizere Meclis riyasctine û teklifi sunmuj?tu.
((Avrupanin hakkimizda idamdan gok agir olan sulh
demz bo^,a.z]annai umuin ârtlanni gordukten sonra hiir ve miistakil yaâmiya
ticaret vo miinakalata
acilma-
azmeden Tiirkiye Tslamlan hangi sartlarla sulh akde-
tilakla verecckleri
ka.rar
muteberdir debileceklerini bUtiin diinyaya yeniden daha kuvvetli
Madde-- itiiaf dovlotleri i]e
5 olarak ve ilan etmelidirler. Milli ve cografi hudud-
ne.îr
ha.sunlan ve baî
mu,av.rleri arasanda da larmiiz Erzurum ve Sivas kongrelerinde tesbit edilmis,
karada.tinlan anlaCa esasâ
n K,nde azmhklaru. hukuku,
dv.u-da buU n^m^ ^ Istanbul, Mebusan Meclisinde de kabul edilerek Misaki
Milli beyannamosi altnida ilfm olunmustu. Bununla
deleu em.Hyetiylo beraber, ârki cenubi hududumuzun daha agik ve canli
tarafz.nzzdan t.yid v. temin
edilecek-
olarak tesbiti lazimdir. Turkiye, bu kadar felakct ve z^-
yiattan sonra, hiQ olmazsa milli hududlan igiride daha
milsterih ve korkusuz yaframak ic;in aâgidak: madde-
lerin sulh sartlanmiz iginde jêr almasi 5iarttn-:
1) Milletimiz bundan sonra Duyunu Umumiye na-
rmna on para odemiyecektir. Clinkij bu alman
para bizim zorla siirtiklendirilinis oldugximuz harblere
jen kayiUara < d »,
muhahfix. Gercckhosccek harcanmistn-. Odenen faiz, ahnan paranin ustiindedir.
odeme sartlan da bu borclanmiz-n
e.saslara ayku-i. olm.yacaktr Bu zalim borcu tanimiyacagiz.
29 Kiiminusani (Ocak) 1336 2) Turkiye hududlan icinde yabancilarin bizi istis-

(1920)
mar igin yaptiklari blitiin tcsislcr, TiJrk milletinin oz
malidir.
3) Bunca nimetlere ragmen
istirablarmdan bahse-
kabul edilerek uzerinde den Pliristiyan unsurlarm Rumelinde ve dtinyanui diger
perekir
yemin
.>'"i»u ediimicfi,. Have
cuumiî.ir. tis T
etmek
,
?î >,,•,„, , ,
mebiisJar bvi
Misa.kta ifade edilen yerlerinde ya?iyan Tiirk ve Musliiman kardeslerimizle
hn V
haWariBi ; , Turk
gayn muhakkak mubadele edilmelidir."
bile kafi goruyor, daha i^v^rn^^ Azami fedakarliklarmnzi ihtiva ettiginde butiin me-
sak, h,ak]anmi.i„
asgansini IhHva etm«kteydi. Lozan-
30 I. O 7. A N L O Z A N
1 u
buslarm muttefik olduklan IVIisaki Milii )ju leiixcid ve

daha genij; tekliflero ragmen teyid vc kabui edildi. Zira
ancak bu kadan inumkiin goriilmickte idi. Duûniilmeli-
dir ki, henuz iâfer kazanihiiadau daha fazla fedakar-
liga taraftar olunmadii:*;. halde zafere ragmen Inpnii bu
asgari f-artlan dahi Lozanda ta.ha.kkuk ettirememi^ ve
bundan da ileride izah edildigi lizKn; sayi.siz fedakarlik-
lar yapmi^tir.
Misaki Milli btitim Milli Miicadele boyunca milletin

azini ve Icarannin muhteva-sini U;5>kil etmi^tir. Zal'er-
deii sonra Mehnietgigiu .siingusuylc tahakkuk eden bu
Misakin masa baîinda da teyid edilmesi icabelmekte idi.
Pakat bu Misak Lozanda kirpila kirpila amiyane tabi-
w» (
riyle kusa dondurulinustui'. înidi hadisenjn bu tarafi-

ni ileri birakarak sadece kronoiojik bir s:ra dahiliude ve
gayet ki.sa oiarak vak'alan kaydedelim
HKYET XASiL TEf^SEiiKUL ETTi

Lozana gidecek heyste Kauf Beyin ba§kaniik etmesi
istenijôidu. Hiilbuki bu konferans hariciye vekilleri se-
viyesii^de bir konlerans olacakti. Bunun i(;,in o zaniazi
Hariciye Vckiii olan Y'u;=uf Keinal Beyin eonderilraesi
icabediyordu. Yusuf Kemal Bey, Kauf Bey ba-^kan oldu-
gu takclirde kendisine i'efakat ftdecegjni soyluyor ve bu
vazifeyi kabui etmiyordu. Bir rivayete gore Mustafa
Ke- 't'.
mal 'in ricasi iiaerine bir

rivayete gore de rahatsizligi
uzerine Yusui Kernal B(3y hariciye vekilliginden
istifa
etti. Ycrine, I'iirkiye Biiyuk Millet
Mcclisi hiikumeti adi-
na Mudanya miitarekesini (3 Ekim 1922) imza etmi$
olan inonu Hariciye Vekilligine getirildi. Mecliste ken-
disinin bu iî yapip yapamiyacagi hususunda munakaâ-
lar cereyan etti. Zira bu vesile ile Avrupa politikacila-
32 O A N
1, /.
1, O /. A EM 33
Tinm kai-5>isina ilk defa gikacakti. Lisan incteliklerine, Hamit Ilasancan : Hilah Ahmer llcinci Reisi
ve Avrupa poiitik ahvaline udemi vukufu ileri surtllii- Cavit : lisiti Maliyti Na/,irlanndan
yordu. Fakat Mustafa Kem.ariii tensibi (wash bir rol oy- HA^'IM NAIJM Yiik.sck Muhendis Okulu Pransiz-
:
nayarak murahhas hcyeti baîkanligi oniin uzennde la- ca Ogretnieih ( sonra haliambaî
hakkuk etti. ikinci murahhasliga Umuru sihhiye ve
Baha : Adliye Vekilligi me/hep ijleri Mtidiirii
Muaveneti tctimaiye vekili Dr. liiza Nur Bey ve murah-
Mathuat Miii>avirlcii :
haslig-a da sabik vckil Trabzon mcbu.su Iia.san Husnu Ku!jon Ei^rcl' Unaydm : Muharrir
Hcyette birgok miiâvir ve gaw-iteci bulunu-
segildiler.
Yahya Kemal Beyath : Uarulfiinuii Muderrislerin-
yordu bunlarui isimleri ve o zamki vazifeleri 5>oyIe idi
den
Basmurahhus : tsniot Pa.â
Murahhaslar
Umumi Kfctip Miiîavir :
: Sihhiye vekili Kiza Nur, Sabik Ma- Resit SalTcr Alabineii : Miilga Surayi Devlet azasi
liye vekih ilasan beyler
IÎi'.tercim :
ZMiiâvirU-r :
Miinjr Hiiseyin Pektas : Robert Kolej Ikinci Miidurii

Kriej'.iin : Ilariciye Vekalcti llukuk Muâviri
Kaliplcr :
Muhtar Qilli : Eski Nalia Vekaleti MiisteKau

Veli Saitik : Rurdur Mebusu
Ali 'i'lirki-cldi : Hariciye Vekihigi memurlarmdan
Rlehnii't Ali Balin » » »
Ziilfii Tiv-rc] : Uiyarbukir Mebusu
Zokai ApaytJjn : Adana Mebusu Cevat Agikahn » » »
Celal Bayar Eski Iktisat Vekih ve I^:niir Mebusu

:
Siileymaii S. Kiran >> » »
Sefik lia^mau Maliyc Tefti§ Heyeli Reisi

:
Celal Hazim Arar » » »
Seniyiittin Jlasak tstanbui Evkaf Hukuk Miiîaviri

:
Saffet Sav : Hilah Ahmer Umummi Merkezi Me-
êvket Dogniei- : Mihi Miidalaa Vekihigi Deniz Dai-
murlarmdan
xesi Muduru Yarbay)
(
Rifat : Eski Hariciye memurlarmdan
Tevfik Biyikoshi : Kurmay Yarbay Dr. Nihat Rcât Belgcr : Paris Matbuat Miimessili
Tahir Taner Adhye Miistcân
: 13 Kasim 1.922 Konferansui ba^layacagi tarih ola-
Nusret IVIetya Ilariciye VckiUii5:i ikinci Muâviri
: rak tesbit edilmi^li. Heyetimiz iki glin evvel (11 Kasim)
Ilikmct Bayin Hariciye Vekihigi Siyasi i§ler MiA-
: Lozana indi. ingilteredc Loyd George kabinesinin dii^-
diirii rnesi ve yeni segim yiizundcn konferans bir hafta tehir
Ziihtii inhan Dartilfunun muderrislerinden edilmi? bulunuyordu. Inonli miittefik devletler hariciye
Fuad Agrah Mahye Vekihigi Muhasebet Umum vekillerine bir nota gondordi «Sulli konferansimn ig- :
Miidiiru timai hakkmda konferansa Pransa, ingiltere. italya M-

Mustafa i^crof Ozkan : Eski Nazirlardan kiimetleri tarafmdan Ttirkiye Biiyuk Millet Meclisi hti-
îikru Kaya : Miilkiye Miifettisi ktimetine resmon yapilan davet lizerine konferansm
34 I. O Z A N
I, O Z A N 35
acilma tarihi 13 kasim olarak kati .surette kararla?tigi

cihetle Lozana muvasalai; TIN KOLU VE K1LICIDIR...» Sonra d,a neler oldu, he-
ecien Tiirk murahhas heyeti-
nin muîterekon takarriir <;don yukaricla yazili tarihte pimiz biliyoruz, degil mi?
Konfcransa., bir tarafta Tiirkiye, diger tarafta In-
mijzakerata giri^mege hazir oldugunu zati asilanelerine
giltere, I'ransa, italya, Japonya, Yunanistan, Rom'anya
tebligile kesbi .scref eylerim. Sulhlin tehiri Tlirk milleti
ve Sn-p-Hirvat-Sloven hukumctlcri ifjtirak etti. Rusya,
igin buyuklugii t.akdir edilemiycocekfcdakarliklan ve Tijrkiyenin israri iizerine Bogazlara miiteailik meselele-
zahmetleri uzataciak ve bertaraf edilmcsi munhasiran
rin muzakeresine davet cdilmisti. Amerika, Lozan kon-
bizim iyj. niyetimize bagli olmiyan beklenmedik netice-
feransnida .sadec;e rnuîahit bulundurmustu. Bulgaris-
ler doguracak bir mahiyette oldugimu benimle biiiikte
tan, kendisinin Egc denizinde bir mahreci bulunmasi me-
zati asilaneleri de ta.kdir cdecektir.
Bu cihetle cihan sul- selesi konu?uldug-u zaman konferansa i^tirak etmi^ti.
hunun menfaati namuia konferansin gabuk toplanma-
icin besledigim
Murahhaslar tnonu Dr. Riza Nur, Hasan Bey
:
SI en hararei;li temonnileri zati asilane-

lerine tetalige
(Turkiye), Lord (Jiirzou, Sir Horas Rumbolt cingiltere).
ve yuksek saygilanmni teniinine musaraat
eylerim.» M. Barrer, M. Bompar, General Pelle (Fransa), Marki
Garroni, M. Montanya (italya), Baron Hayasi, Baron
Bu nota ile tnonii Lozandaki ilk gafun yapmis olu-
Ugiyai (Japoziya), M. Veuizelos M. Kaklamanos (Yuna-
yordu. Zira vaktinden evvel konferans mahalline gel-
tistan), M. Duka, M. Ditunandi, M. Koncesko (Roman-
mekle kalmiyor birde, bir an evvel miizakerelerin ha§-
lamasi igin tehaluk gostererek higbir miistagni tavir ya), M. Ningic, M. Yuvanovig (Sirp-Hirvat-Sloven), M.
ta-
kmamiyordu. Stambuliski- M. Stangiof, M. Kinstantodorof, M. Morfoi
(Bulgaristan), M. giQerin, M. Rokofski, M. Mdevani
Konferansm tehirinden bilistifade inonu birkag ar-
kadasi ile Parise
(Rusya), M. Peletzer (Belgika), M. Pereyra (Porcekiz)
gitti. Ug. giinliik bir ziyaretten sonra^
Lozana dondii. M. Cayld, M. Gru, Aniiral Bristol (Amerika namma mti-
âhit).
Pariste iken «Muslini standarl;» gazetesi muhabirine
20 Kasim 1.922 Mont Bcnon gazinosunda Lozan
«HiLAFET»i goklere cikaran bir beyanat verdi. Tafsila-
konfsransi acikU. Aql^ konusmasuim Isvicre Konfede-
tmi ikinci cildimizin «r.ozan Koiit'eransi ve hilafet»
bo- rasyon Reisi Mosyo Hab yapti. «Yer yuziinden iyi niyetli
lumunde bulacagniiz bu beyanatta czdb.nle «... Siz
:
kimselere Selam» diye doztinii bitirdi. Arkasmdan Lord

ve sizin vasitanizla butiin rnuslumanlai-a .sunu soyliye-
yim
Giirzon,onun arkasmdan da inonu fajnustu.
ki ;
biz eskisi gibi serbest bir ISLAM DEVLETt nin
btitijnlugune sarsilmaz bir itikad ile bagh kalacagimiz
Kasun 1.922 Saat 10 da U.î de Sato Otelinde kon-
21
feransa devam edildi. Miizakerenin dahili nizamnamesi
gibi, bunu yalniz soylemekle iktifa
etmeyerek ileride bir mevzular ayri
goriisiildii. Konf«rarista goriisiilecêk tic
tehlike ile karîlastiguniz vakit bunu kanimizla miida-
komisyona taksim edildi. Bu komisyonlar :
faaya hazir bulunuyoruz. TURK MiLLETi iSLAMIYE- 1 — Askeri vo arazi komisyonu ( Reis Lord Giirzon
36 I, O Z A N
2 — Ekaniyt(;l(n- vo Ecnebil«r komisyonu ( Reis CJar-

roiii I, () /. A N 37
:i
- Mali vc ik'dsadi Koinisyon (K(;is iiurer)
22 KlaHiin 1922 Biriiici komisyou tophmdi. Tiirkiye- 11 Aralik 1922 Ma.liye tali komisyonunda tamirat
nin AviUpa hudutlan L>oruf?uldu. meselesini gorii!?tiA.
i azmliklar iQin cesitli
,
27 Kusim Hi22 iJguiKUi Icomi.syou da, taniirat ve taz- 12 Aralik 1922 Lord Gurzon
niinai, mesclcsi c;k; aluidi. teklifleri ileri siirdii.
29 Ka.sim 1922 Adalarda asker luilundurulmayaca- 13 Arahk 1922 Ecnobilere tatbik edilecek adli usule
gina,imroz ve Bozcaiidanm Turkiyeye verihncsine diger dair mii'/.akcreler..
Aym tartisildi. Ekalliyetler
adalann askcrsiz ve mahalli idareyc; sahip olmasina ka- H Aralik 1922 mcsele
rar verildi. tali komisyonu toplandi.
(iktisadi usul
GiunrUk ve ticarct u.suUeri koniisyonu toplandi. 15 Aralik 1022 Ikincii tali komi.syon
komisyonu huktimler ko-
30 Kasim 1922 Iktisadi nK;sclek;r tali noktai nazarindan ecnebileriu tabi olacagi
toplandi. galisma
mi.syonu), reis sec-imi ve programmm tesbiti, Ei-
1 Aralik 1922 Giimruk ve ticaret usulleri komisyo- meni miili yurdu mesolosi tartiîildi.
nu toplandilar. IS Aralik 1922 Frp.nsiz murahho.s

heysti tarafindan
iktisadi meseleler tali komisyonu toplandilar, ileri .siirulen proje miisvcddesinin
mtizakeresi yapildi.
2 Aralik 1922 ikinci komisyonda mijzakereler ba^?-
19 Aralik 1922 Ekalliyetler tali
komisyonunda mut-
ladi. Kapitiilasyonlar miizsikere konu.su idi. Maliye.tali
tefiklerin teklifi vc bizim miikabil teklifimiz
Bu meselede uq t,ali komi.syona birakildi. Aym giin.
komisyonunda lamirat, tadilat ve duyunu umumiye me-
Miilkiyeti .sinaiyyc, cdebiyye ve bediiyyenin himaye- seiesi ele ahndi.
si lie, 20 Aralik 1922 Ecnebilerin tabi olacagi adli usule
Tiirkiyede miittefik tebalarmm mal hak ve men- dair muzakercye dGv:!m. edildi.
faatleri goriijuldii. 21 Aralik 1922 Ecnebilerin ve ecnebi
sirketlerin ta-
4 Aralik 1922 Birinci komisyon toplandi ve bogaz- bi olacaih raukellefiyct ve muafiyetlere

devam edildi.
Icomisyinunda affi
lar meselesini goriistii. Ayrica Giimruk ve riisum hak- 22 Arahk 1922 Ekalliyetler tali
kmda gorilsme yapildi. umumi gorusiildii.
tebalarmm mal hak ve men- sirketler mesele-
Tiirkiyede miittefik 23 Aralik 1922 Ecnebiler ve ecnebi
faatleri konusuna devam edildi. sine devam edildi.
6 Aralik 1922 Heyetimiz Adli Kapitiilasyonlarm kal- Ekalliyetler tali komi-syonunda Cemiyeti
Akvtimm
dirilmasmda israr ctti. roli). ve ekalliyetlcrin ahkami
âhsiyesi muzakeresi edil-
8 Aralik 1922 Tariki miinakalc ve nakliyat tali ko- di.
komisyon (Tabiiyet asa-
misyonunda miizakereler basladi. 26 Arahk 1922 UQiintnA tali
ri atika arastinlmasi ) toplandi.
tabi
27 Arahk 1922 E<;nebiler ve ecnebi ^lirketlere
mxizakeresine de-
olacagi mukellefiyct vc muafiyetlerin
38 I, <j> Z A N I, o z A N
vam edildi. Tiirkiyede muvakkateu bulutian ecnebilerin 23 Musul itHeselcsinin muzakeresi kon-
Ocak 1923
tabi olacagi muk(!llefiycUer ve bunlann mustemlekelere etmistir. Mutte-
feransm en heyecanh salhasmi te?kil
ve himaye altmdaki dovletlere te^mili. mil-
All'i urnumi hak- fikler tebaasnim zarar ve ziyani ele ahniyordu. 15
kmda hukuk mu.;?avirlerinin raporu ele alindi.
yin altm lira tazminat i.stiyorlardi.
Viyanada basilan 6
Arahk 1922 Ayni maseleler. Ahkami .jahsiye me- etmi?-
29
milyon altui kar.?iligi kagit parayi da musadere
selesinin hukuk miifjaviiierine havalesi ve Tiirk ihtirazi degi^tirilmesi kabul edUdi.
lerdl. Sivil ve askeri esirlerin
kayitlari tartiîildi.
24 Ocak 923 Tali komiwyonun ek
1
raporunun tevdii ve
30 Arahk 1922 Bahsi gegen raporun tasvibi ve Tiirk tasvibi...
kaydi ihtirazilerinin miizakeresi. Misuin vaziyeti, Filistin musevileri, Me-
25 Ocak 1923
Maliye tali komisyonunda duyiniu umumiyenin tak- dine hazineleri v.s.
simi meselesi goriiûldu. Ocak 1922 Tiirkiyenin bazi beynelmilel
mukave-
26
2 Ocak 1 92;^ Af l;i Umumi muzakere edildi. lelere i§tiraki kabul edildi.
3 Ocak 192,'J Al'fr Umumi muzakeresine devam edil- Ocak '-923 Sivil menkuflarm iadesi ve harp esir-
27
di.
lerinin mubadelesi goriisuldii.
Ocak 1923 Miittefikler tebasmdan her emanet-
Lord Giirzon, Mekkcden alman mukaddes
4 birinin Tiir-
kiyede ikti3abinni tanmmasi istendi. su cevabi verdi (cMu-
ilerin geri verilmesini istedi. Inonii :
Maliye tali komisyonunda tamirat, ve tazminat me- kullanilma hakka Ma-

'(kadde.s emanetlerin saklanma ve
sele.si ve istikrazlan goru^tii. me-
kami Hilafetindir. Peygamberimiz efendimizin kabri
6 Ocak 1923 Kapitulasyonlarm llgasina dair miiza- miislim ve miimin-
êle.sine gelince bu bahis tamamen
kereler. Ermsni rae.selesi tarh.'jildi. gok hassa olan islam alemi bun-
lere aittir, din islerinde
9 O cak 1923 En aiyade miisaadcyo mazhar millet
arm burada konuûlmasma dayanamaz. ( 1
maddesi incelendi. komisyonunda ahka-

29 Ocak 1923 Ekalliyctler tali
10 Ocak 1923 Ayni m.e.selaye devam edildi. hukuku aile hakkmdaki rapomn tetkiki.
ni âhsiye ve
11 Ocak 1923 ekalliyetlerin Ermeni
liimayesine muteallik 30 Ocak 1923 Evvelki mesclcnin devami ve
m.eseleler. Mubadelei ahali tali komisyonu toplandi. murahhaslanmn be-
îlli yurdu hakkmda Aixiorikan
12 Ocak 1923 Mukellofiyetlerden muafiyet harp t-annamesi tartiîldi.
esirleri ve mevkuilarnun mtibadelesi... 31 Ocak 1923 inonii Lord Gurzon'un mukaddes
15 Ocak 1923 Amerika murahhas heyetinin beyan-
namesi. Evvelki giinlerin miizakcrelcririe devam. Maliye Lozandan dondUktcn sonra inonii 'ntin bu gibi dine ve mu-
(1)
bir
tali komisyonunda duyunu umumiyo meselesi. ;addesata ait mevzularda nasU canhira? bir muhalif ve amansiz
16Ocak 1923 Sivil rnevkufinin iadesi ve mubadelei <:i§man kesildlgi cd'mlenln malflmudur, Domelc ki, bu sozleri soyler-
ahali meseleleri goriisiildu. :en henti'/. me.?hur hahambaî Hayim tpiVfn eXendl tarafmdan efsun-
17 Ocak 1923 Ayni meseleye devam edildi. ; mmamiijU.
40 I. O Z A N u o z A N 41
emanetler hakkmdaki projcsi i?in 8 G:imluk miihlet is- halkim ezdiren ingilizler degildi. Kabul etmek lazun ge-
tedi. Ecnebilerin tabi. olac-afti usul komisyonu ve iktisadi (
lirdi ki, Milli Mucadelcde Yunanlilann f?ahsmda bize
ve mall meseleler komi.syonlariyla mii^terek celse. Arazi | kar!;!i birazda ingilizler magltip olniu-^tu. Pakat Inonii
bu
ve askeri meseleler komlsji'onu da katildi. / vakialarm yaratacagi p.sikolojiyi higbir zaman iktisap
1 Subat 1923 Bo,^â/.lar moselesi iôriiûldu. edememi§ ve konferansii bciyle bir atmosfer kazandir-
maga muvaifak olnianu^tir. Ustelik Tiirk Milletinin
4 Subat 1923 Miizakerelcr inkitaa ugradi.
bir oliam kalim savaîyla Anadolunuu tasma topragma
yazdiS'i Tiirk tstiklal destanmm Lord Giirzon tarafm-
KOKl'iaiANS NKDEN DAfilLDI?
dan tasvip ve teyidini temin etmek igin boûna cu-pnr-
Hakikatte ortada konferansm dagilmasini icabetti- durdu. Hakikatte Tiirk isliklalinin biitLin diinya muva-
recek higbir ciddi sebep yoktu. Pakat miizakerelerin ba- cehesinde cereyan eden zaferlerimizden sonra Lord Giir-
îndan beri Qe.jitli tehdit ve bloflerle mcselelere isvedigi zon veya herhangi bir baskasi tarafmdan teyidine iii-
istikameti vcrmek istej-on ingiliz mvin.ihha.s hcyeti reisi zum ve ihtiyac yoktu. Ciiukii Tiirk istiklali fiiii bir vakia
Lord Giirzon devam edeaelcn tehdit ve taktiklerine bir olarak tebelliir ctnristi, inonii o kadar Tiirk istiklalin-
yenlsini Have edei-ek aniden Lo/an'i terket'd. Istinad et- den bahsetti ki, bunu sonuna kadar istismar etmis ve
tigisebepler t>ayo;L sun'i ve mluakercleri kcsmeyi. icabet- bizi sn-f sekli bir istiklal ile yov.inmege naecbur bn-akmis
tirmeyeeek olgiide idi. Lord Giirzon aym zanianda Hin olan Lord Giirzon bile nihayet isyan ederek. Tiirk ha-
distan imparatoru unvarnm tasiyan tngiliz kiralmi Hin- kimiyetine kimsenin dokunmak istcmcdigini bu kadar
distanda naip sifatiyla temsil etmis ve c;esitli ârk mem- endisenin yersiz oldugunu bildirmek mecburiyetinde
leketlerinde vazife gormus kurl; bir diplomatti. Kendisi- kalmistir. EilaliurK muahedcuin. tasdiki dolayisiyle tn-
ne biitiin Bati diplomasi mahiillerindo sark meselele- giliz Parlamentosunda bu meselo tekrar bahis konusu
rinin miitehassisi nazan ile bakiliyordu. Bu yiixden kon- olunca :uLoKunda^Tiirkiyc^, hakimiyeti hususunda lêk
feransm basmdan beri gayet mti1:.ehakkim ve magrur ziyade hassas goriiniiyordu. Esasen biz de Tiirk hakimi-
bir tavn' takmmisti. Karsisuidaki Tiirk heyetinin bas-| yetine tecaviiz kastmde degildik.» demistir.
kani da bu magrur ve dessas diplomatm hilelerini onle- Lord Giirzon Inoniinun boylc bir istiklal piskozu
yemiyordu. Zira inonii ilk dcfa boyle seckin bir diplo- iginde bulundugunu kesfettikten sonra asil kendisince
matlar heyeti kar§i.smda vazife goiiiyordu. Bize ikiyiis^ onemli olan meselclcrdcn ziyade kasden kapitiilasôn-
elli bin vatan evladina mal olan :;;anli Canakkale zafe lar ve ekalliyetlerle ilgili meseleler lizprinde durmus ve
rinin bilegini buktugii diisman sanki Lord Gijr bu meselelerdc Tiirk talepl(!rine -bir.\bir miiskiilat cikar-
zon'un temsil ettigl ingilizlcr degiidi. Ve sanki 15 Mayi,< diktan sonra- yaklasara.k artik Tiirkiye istedigini almi?-
1919 da Giritli mace.ra(;i Eleftorjos Vonizelosun asker tir diye Musul, Bati Trakya, gibi asil onemli meseleler
lerini izmire c-ikartan ve Anadoluda saymakla bitmej de muzakereleri kondi menifaati istikametinde yiiriitme-
cinayet, yangin ve zuliimler ika ederek masum Tiirl sini bilmji^tir. Ekalliyetler meselesinde gayn Turk ve
,i-!ai!jîiîL::r:,iv_^'!'u;ji.3M£as^
42 I., (> Z A N I, O Z A N 43
gayri islam ekalliyetler yamnda birde Miisluman ekal- de buna bcnzer tehditlcro bol bol bajvurmu^tur. ( 1
liyetler dfwasi ortaya gikarniuya teîcbbus etml? fakat Londra konfcransmm inkitaa ugramasi sebeplerini
ikinci murahhasimiz IJr. Ri/-a Nur'uu tarih ve realite Lozan muzakerclerinde Turkiye Biiyiik Millet Meclisine
lere dayanan !?aha.iie mudafaasiyla bundan sarfinazar riyaset eden General Ali Puat Cebesoy ?oyle anlatmak-
etmeye mecbur olmu.;?l,ur. ( 1 ) tadir :
Aym 5;ekilde inasuni Tiirk halkma kar;î en zayif « —Lozan sulh koni'eransinm ilk safhasmda in-
...
zamaninda ihanet etmi.> ve ihaiietinin cezasini gorerek kitaa ugramasi sebeplerini ôyle miitalaa etmi^tim..: In-
dagilip pargalaniuiî olan ermenilere Turkiyeden tair ara- giltere ile Pransa ve ttalya arasmda cihan siyaseti baki-
zi vermek iQin bir hayli Qirpmmiîtir. Tabii, Turk heyeti-

mindan Osmanli imparatorlugu enkazi Uzerinde yeni ve
niufitakil bir Tiirk devletinin kurulmasi hususunda
nin boyle bir meseleyi kabul ctmcsine imkan yoktu. Ger-
gekten bunu o da biliyordu. I'akat bu meselede ben si- hakiki bir ihtilaf mevcuttu. ingiltere, bir Tiirk devleti-
zin reyinize uydum, lalan niesekode de siz benim reyi- nin kui-ulmasini istemiyordu. Digcr iki devlet ise, Yakin
.Sark siyasetinin istikran bakiinindan bu kuruluâ taraf-
me uyun demek igin vesileler ihda« cdiyordu. Ayni ?e-
tar gorunuyorlardi. Ilatta Pransa, bu fikri Ankara iti-
kilde tarihe kan.^tignii kabul ettigi Osmanli Devletinin
Birinci Cihan Harbinden, harptazminati borcu bulun- (1) Ekalliyetler meselesinde. «— ..s?imcli. Isme;; Pasa Hazretleri-
dug-unu ileri suruyor ve mirasini bize vermedigi bir siya- ne hitabcv-inek Isicrini. 15e:i bugUn vahiin sozler soylediir.. Zira gerek
si mevtanm borcunu bize yuklemoye galifjiyordu. Kapi- bu nif..=ielede, serak digo- ba;:i ir.csficlorde Turklsr ijizitn vaziye;lmi3i
tulasyonlar meselesinde dc tarilie karismi§ bir devletin iyl aiilamiyorlai . Bi;din ye.hw. bir inaksatlur.iz vardir: Bu da bir ga-
verdigi imtiyazlardan bizi mes\.il tutmaya ve o devletin ycyo varn-.aktir. Bu gayeyc vasil oli;mk igin oniiir.uze Cikar. butiin
iradesi ile bizi baglamaya teêbbiis etmek gibi hukuk ir.li§kulleri yikmak -.stiyoruz. Lakir. Turklcr yenl m&mler gikanyor-
garib iddialar ilcri siiruyordu. Bti- lar. Bu Usui sonuna kadar devaiii edemez.
Avrupaxun ve bizim ba§-
mantigma uymayan
tUn bu taktikler inonuyti bunaltmak ve asil miihim me- ka i§lerimiz vardu-. Ekalliyetler. diinya monfaatleriyle her 5eyden zi-
ekalliyetler meselesinin
selelerde dize getirmek igin ihtiyar oluriuyordu. Bir de yadc alakalidir. Bu Uoiironui.suj giiliînalanr-.i
buna 5e.5itli tehditlcri eklerseniz honiiz pek tecrubesiz alacag! hal .?ekli !,'o:;tnreccktir. Flijor Turklcr tnakul olmayan hareket-
Turkler Lo-
olup Avi-upa siyasi ahvaliiie vukuf kesbedememi§ lerde buUuiur vo konferans bu yu/.dou kcsintiyc ugrar ve
niudafaa edecek tek se.s
olan inonuntin ncdcii Lo/.anda biiytik bir hezimete ug- zani dunyada onlarm dava.suu
terkederler.<;e,
radigi kolayca anlasihr. i§itilmcz!))
Bir defasmda harakei, ctmek iizerinde olan treni on Bogazlar tnesele.slndo :
«— bu niosoloyi muKalcere edemeyiz. Huktime-

dakika tehir ettirerck tekliflcri kabul edilmedigi takdir- ... Artik obRdiyyen
timize sorduk, mUtehas-sislarirmzla gorU.'jtuk, yapabilecegimiz son

mtt-
de derhal Londraya donecegini soylemi^ ve her mesele-
rzakereleri yaptik. son tcklifimizi size verdik, onumiizdeki proje de-
En
(1) Lozan konfcransi baziUan tukim 1 cilt 1 sahife 583 (20 Ka- rtigemez. Bunu ya kabul ya roddoderslniz. Yannki toplanti Bogazlar
nunuewel 1922 Qanjamba celsesl). .meselesinin son toplantisi olacaktir!i»
h O 7, A N 45
hig bir tazminat eldo edemicmi!?, Ingilizlere Avusturya

44 J, O /, A N
bankasnidaki bcî milyon altni ilo harpten evvel ismar-
lam.i!4 oldxigu harp gemilerinin bcdellerini kaptirmi?,
lafnamesi ilc teyit etmi,^ bulunuyordu. Fakut, Turk mu-
sair iktisadi mali meselnlerle zayif du.smiis bir Tiirki-
zafferiyetinden sonra, siyasi hedci"ine vasil olainiyaca- I
yenin viicude gelmcsiridcn baf?ka bir .?ey olamazdi.

gmi aiiliyan ingiltere, evvelce de i5!aret ettigim glbi he-
defe ba.5ka yoUardan varma.k istemi^ti. Ka.pitiilasyonIar,. Butun tcoriibo vo vasitalara malik olan Lord Gixr-
.zon'un karîsmda bizim no lecmbe ve ne de vasitalan-
mail ve iktisadi mcscieler igorsinde istikialimize mani
olacak hiikumleri bize turlu desiseleiie kabul ettirmek. mis kafi degildi. û halde, evvel emirde siyasetin ma-
Qaresine ba? vurmuîtu. rifetli yollarnia sapmadan, hususi muhaberelere giris-

.meden, basba.sa gelmcge iltifat etmeden milli davami-
ingiltere, Yiuiaiiistani Titrkiyeye karjji vikaye ve
muharaza bulundunnak igin ona Garbi
edcu-ek kuvvetli
zm her kismi iizerinde hazu'ladigimiz prensiplerin mii-
Trakyayi temin etmisti. Ego denizinde Yuiianlilann zaa-

dafaasi c-ei'gevesi iginde konferansm umumi toplantila-
fini telafi etuiek ve Yakm Sark duruinium kan^stirmak rmda yapila.n hirizler ve tazyikler ile haksiz teklifieri
makscadiyle de on bas murahha^snrnz derhal kanîlamali, muhataplanmn

iki adayi italyanlara peîkcs gekmis-
U. Petrol kaynaklanm ve cihan umumi efkarmm anliyacagi bir lisan ile cevap
eldc tiiiniak, 3ark vilayetlerimi-
zin, iran'in, vermeli idiler. Bu suretle kendimiz yilmadan, muhatap-
islam bii'li,c;iniu ve f?ark nieinleketlerinin
askKri vo idari laramizi yildinnaga ve aleyhimize gevirmek istediklerl
bakimdau kapisi ve kilir, noktasi olan
Musiiiu Turkiyeniii elindcii alniak tarafsizlara onlardan evvel hakikati bildiimege ve
ii.'in no niumkQn.S8
yapjni5;ti.
planlarnii bozmaga gali§maliydik.
Yakni ârk sullauno ariiha'inda eisasli ihlilaflar oi- Halbuki murahhaslanmiz, milli davamizi mtidafaa
masma ragmen Ingilterenin kapitulasyonlann, mail ve etmek hususunda iktidar ve kabiliyet sahibi olmalanna
iktisadi nieselolerin Fransa ve Italyaya temln efcigi ragmen beynelmilel koiiferanslarda ne konusmaga ah§-
menfaatlcr bakimnidan onlaria beraber ve Turk sul- rm§ ve no de oralarda konuûlacak lisana hakim âh-
hunde miisterek bir cephe te.skiUnt' g.ali^mis ve kismen. siyetlerdi. Bu evsafta murahhaslar gonderemedigimiz
de muvaffak olmustu. ins'iltercnjn igin onlar da ekseriyetle kolayligi ve talluku cihetiyle

Musul meseiesini
bir taviz vererekmi? Biitun tavizleri reddederek mi, filan ba.9 mtn-ahhas ve min-ahlias ile miilakati ve nota
yoksa sulh niuahedesinin haricinde ba.<>ka bir zamana teatisini yukanda izah ettigimiz metoda tercih etmi§-
lerdi.
birakarak mi halledec;e«i o giin igin henuz malum de-
gildir. Hususi temaslara gcgmedcn evvel, aleni miidafaa-
ianmiz ve seyyanen harcketlerimizle muhataplarimizi
Bes yd siiren gotin bir miicadeledeu sonra Turk
milletimuzaffer olunoa, Lord Curzon'un Lozanda elde
hem bir dereceye kadar yola getirmek ve hem de mill!
"'davanuzm yilmaz mudafileri oldugumuzu gostermek
etntege calistigi gayenin, Musul vilaycti 'elinden ahn-
m;§, Bogazlann agilmasma mukabil iie munferiden ve
ne de miigtemian teminat alamami^ ve Yunanlilardan^
MMi
46 O
I. Z A N
L O Z A N 4T
lazimdi. Pakat murahhaslanmiz, alcsine olaruk en mu-

him tarizler karîsinda sicagi sicagma cevap vereme-
mi^, ertesi toplantihirda ya/ili v(;
muhtasar cevaplar g-e-
tirmis olmakla muhat,apla.n!j.a /aman ;;i!^-
kazandirmi^;, on-
lara aleyhimizde her novi oyuriu sfiiS
oyiiiimak firsatini ver-
misti. Eu yiizden Musul vilayetinin
^jimalinde Suri- ve
,yehududu uzerinde hihimiiê bazi arazinin almmasi ve
hududun lahimize tashihi ve Musul petrollerinden
mii-
him hisseler ahnalc nuiiiikihi iken sonradan
bu imkan-
lar kaybolmustu. ingilizlor, gaspettikleri harp gemileri-
mize mukabil borQlan la.hakkuk ederse,
borglanna mu-
kabil insaat Ievaz:ma1;i, dcniiryollan
rnalzemosi ve lo-
komotifler gibi vc^sait vel-ebilecckleri
vadinde bulun-
muslar, fakat sonra vaadelerini yerine
getmnemisler-
dir.
Avrupa islerine karisjma.maga. karar \-ermis olaii

Birlesik Amerika, Avrupalilarui bizimUj
anla$masi ta-
hakkuk etmeden ayri bir do.st.luk vc iicaret
yapmagi miimkun gdrmuyordu. Bu yoldaki
muahedesi 'W
gayretleri-
mizden bir scmere ahuam,a.nu.>ti. llele Musul
petrolla-
rinin Amerikahlar tarafmdan ingiliz isi'alinc kapilar.vk Anadohiyu islilaja kalkisan fakat ye-
iijletilmesini tercih ede-
cegimlz hakkmdaki bazi teêbbiislerimiz, Ingilizleri diji tokatla Lord Oiir/onun yardimiyle
hem , i
iiijiacliiii he/.imc'.i; I-o-
fazla teyakku7a pekmis vc hem zan Sulh KonfcriiHsmcla Iclafi iiiikAmiu Iiiihin Yunan
de aleyhimizde oyna- Ha.'jvekili
mak istedikleri oyunlann meydanmi daha cok lOLKI'TKVliYOS VKMZKI.OS
genis-
letmi5;ti.
Magiup Yunanistanm murahhasi Vonizolos Ise,

ba.?
f nan ordulanmizin mtihim bir kismuu cenuba nakletti-
beynelmilel konferanslarda pi,smis rerek Sarki Trakyayi ycuiidpu kurlaracak bir zemin
ve lisana hakim bir ha-
zatti. Her firsattan faydalanmasini zuiamagi da ihmal
ve haksiz olan da- etmemi.^;);!. Garbi Trakyanm Yuna-
vasmi yerinde ve zamaninda iyi bir nistana ilhakini temin maksadiyle Ingiltere, Yugoslav-
avukat gibi miida-
faa etmesini bihni^ti. Daha ileriye
giderek Musul me- ya, Romanya ve hatta Bulgaristani ikna
ve tatmin ede-
selesmm tarafimizdan bir aslceri miidahale
ile halledil- rek Balkanlann cenubuna yeni bir devletin
mesme girmemesi.
gah^smi^ti. Bu sayedo Bogazlar karîsmda bulu- tezini savunmustu. Egcr bu devlet Tiirkiye olursa, ke-
lil
48 I, o /; A N
I. O Z A N
i>if Tlirk vo Miisluman ckalliyctine malik olan Balkan •Celal Bayar arasmda goru^ ayrilig:i vardi. Celal Bayar
devletlerinin diihili va/ayotlerinin îi^tâl komûlari
duyunu umumiyeden bize yiikletilen kismui altin paray-
Rusya ve Macaristaiia kar.î /.ayxJ'liyacsagini ileri siir-
la odenmesine muhalif kaliyordu.
durniu5>tu. Balkanlarin bu tftsaotiiidii neticcsinde ekseri-
Murahhas heyetimiz kapitiilasyonlar meselesinde
yeti Tiirk ve Musluma.ii olan Garbi Trakyada mattees-
m'iittefiklerce bir yikmaza sokulmu^tu. Esasen bu mele-
siif bii' referanduiTi bile yapilmadiin Yunanistana ilhak
yi artik Osmanli devleti tarihe kan^mi^jtir diye kesip at-
edilniL^ti.
mak imjlfanini bulamadilar. Kar.jilarinda gergekten
Lozan Konl'eransi, ilcride dc isarct cdeceg'lm gibi
onemi haiz birgok mcsele vardi. Yunan âki surulerinin
Ocak ve ûbat aylarinda. bir c-ikmaza girmi^ti. Giirzon'-
Anadoluda yaptiklari zuliim ve i.5kcncelerin hesabi go-
un konferansm ba.^mdan it.ibaren kullandigi yildirma
riilemiyor ve tazminat ve tamirat bedeli almamiyordu.
taktigi bu neticeyi dogiii'mu>>tu.» ( 1
Musul mfeselesi bizim igin hayati bir ehemmiyeti haizdi.
Ocak 1923 tarihinde komi.syonlar miisterek bir
23
§ubat 1923 saat 17
4 Boriva otelinde bir top-
yi 25 gege
toplanti yaptilar. Lord Giirzon, Murki Garroni ve Bom- f lanti daha yapildi. Musul sinirlari ^2 ay iginde iki taraf-
bar reisliklerini dei-uhto ettikleri komisyonlann son tek-
ca halledilemezse A/lilletler Cemiyetiiie arzi, borglar nie-
liflerini bir iiltimatom havasi iginde Inonu'ye bildirdi-
selesinin 6ayda yenidcn tetkiki teklif ediidi. Kapitiiias-
ler. Ve kendisine hazirlanan sulh muahedenamesiyle ek- yonlar inevzuunda da Monianyanm (Italya) formijlii-
lerinin imzalanmaniasi halindc 4 Subatta Lozani terke- nu kabul yaklaîldi I'akat Lord Giirzon bir sinir harbi-
deceklerini bildirdiler. Pransiz ve italyan delegeleri de
ne karar oldugu igin higbir anla^ma mlimkiin ol-
veriniLj
bu tehdide istirak ettiler. Japon muraliliasi arabulucu- madi. Ve ayni giin saat 19,15 do Lord Gtirzonun treni
luk yapmak istedi. inonii muzakerelerin bu anma kadar Lozandan hareket etti. Bu surctlc 86 gtin surmu^ olan
Lord Giirzon ve etrafmdakilerin taktikleri altmda bu- konferans higbir notice alinamadan dagilmis oldu. Mu-
nalnusti. Bu sirada Tiirldycde, Mustafa Kemal Milli rahhaslar memleketlerine donmeye ba^^ladilar. Bundan
Misaktan bazi fedakarhklar yapmak bahasma da olsa sonra Turk heyetinin Tiirkiyeye avdetiyle Mecliste Lo-
muahedeyi imzalayip sulhu tcmin etmeye taraftar go- zan mevzuunda g6i-ii.;?meler basladi bunlari ilgili bahis-
rundilgu halde basvekil Rauf Orbay meclisin umumi his- te bulacaksiniz. Lord Giirzon gidersem bir daha don-
>siyatina terciiman olarak higbir fedakarliga yana§ma- mem dedigi halde konferansi yeniden toplantiya davet
mak fikrinde idi. Esasen murahhas heyetimizde de 5e- edenlerden biri de yine kendisi oldu.
sitli fikir ayriliklari vardir. Bir (jok meselelerde Dr. Ri-
8 Mart 1923 Alakali devletlere Ankaraca uzun bir'
za Nur Inonuniin tavizkar politikasini tasvip etmiyor- nota gonderildi.
du. Bundan baska murahhas Hasan Saka lie mii-âvir
28 Mart 1923 Cevatai nota alindi.
23 Nisan 1923 Ikinci Lozan konferansi agildi. In-
(1) General A!i Fuat Cebu.soy'uu Siyasi Hatiralan istanbul, 1957
r-
50 I, O /. A N J- O Z A N 51
giltereyi artik Lord Giiraon degil, Sir Horas Rumbolt. 28 Mayis 923 Tamirat tazminat meselesi...
1
temsil ediyordu. Pransayi General Pello, Italyayj Mon- 31 Mayis 1923 Muahedename projesinin tetkiki...
tanya temsil ediyorlardi. 4 Haziran 1923 Ayiu meseleye devam edildi.
24 Nisan 1923 Ba-zi nieselelerde karara varildi. Me- 26 Haziran 1923 Ayni meseleye devam edildi.
rle, Suriye ve Irak hududu. Ikinci encumen toplantisi. 3 Temmuz 1923 Muahedename projesinin miinaka-
Duyunu umumiyo, demir yollan v.s. 5asi yapildi.
25 Nisan 1923 Uguncli komisyon toplantisi. Meis 12 Temmuz 1923 Ayni meseleye devam edildi.
adasi mevzuu g-6ru.>iildii.
17-18 Temmuz 1923 Ayni meseleye devam edildi.
26 Nisan 1923 Muahedename projesinin munaka!?asi
yapildi.
V''
A — Bans hali kesim olarak yerlcêcektir. Yunan
simn tekrar degiêcektir.
B —
Meis adasini alma teklifiini«reddedildi v.s.
27 Nisan 1923 Kapitulasyonlar, mezarliklar mesele-
^r.
i fli^
leri ele almdi.
28 Nisan 1923 Muahedename proje.si miinakaâsma.
devam edildi. .
1 Mayis 1923 Muhaceret, ikamet, iktisadi ve hukuki

meseleler gorii§Uldu.
2 Mayis 1923 ikinci encumende duyunu umumiye.
meselesi gdriisiildu.
3 Mavis 1923 Ecnebilere latbik edilecek usule dair
mukavelename incelendi.
Iôzan IHuiiheclenamcsinin imza «diUiigi tfniversite binasi
, 7 Mayis 1923 Kuponlar meselesi...
. (Palais (Ic Rumine)
8 Mayis 1923 Turkiye hududu...
10 Mayis 1923 Ticari mukavele... 24 Temmuz 1923 Muahede imlzalandi. Tiirk hiikii-
11 Mayis 1923 109 maddc gorufpiildti... meti adma inonii, Dr. Ri/.a Nur ve Hasan Saka, itilaf,
16 Mayis 1923 Muahedename projesinin munakaâ- devletleri adma da !?u :^cvut imza koydular Horace Rum-
si yapildi. bolt, Uelle Garroni, Xlgiyai, Montanya, Venizelos, Kak-
19 Mayis 1923 Evvelki mUzakereys devam edildi. iamanos, Diamandi Kongesko.
26 Mayis 1923 Yine muahcde layihasimn, miinaka-- Ltozan Muahedenamosi devletlerin tasdiki dolayisiy-
§asina devam edildi.

le 16 Agxistos, 1924'te meriyete girdi. îrndi varilan neti-
52 L O Z A N
I. O Z A JN 53
ceye bir goz atarsak kayiplanmifii ^loylece siralayabi-

liriz :
i — MDSlJi.,, hudutiannuza clahil edilememi? ve mu-

aiiedenin mevkii meriyete konulmasindan itibaren 9 ay-
lik bir mliddct /arfnidu sulhen halledilmesi, bu mum-
kiin olmadigi takdirde de Cemiyeti Akvama bas vurul-
masi kabuJ edilmisli. Bu mcvf-uda bilahare cereyan eden
hadiseleri ilgili bahsinde verecegiz. Lozanda Musulun te-
min edilememis olduûnu soylemekle iktifa edeliin.

2 — BA'i'I 'c'iiAKYA : Niifusunun ekseriyeti Turk olan
Bail Trakyada bir plobisit yapilmasi kabul ettirelememi^
ve burada yaîyari yiizbinlerce Tiirk Balkan ve iVEiili MiA-
I a cadele Muiiarebeieriiidt! b.ubarliklanana sahit
!-.',; j'kuiK;
oldugumuz Yunanlilara teslim edilmiîlerdir. Yunanis-
tanda harpten sonra harp mesuUeri igin kurulan mah-
keme ve Venizelosi.in sukuiundaia sonra nesredilen res-
mi Yunan vcsikalan Yuuanlilann Bati Trakyayi goz-
den Qikarmi? oki.rak sulh ma.sasina oturtuklanni agik-
ga isbat ettigi haldo bu ineseledc dc Lozanda muvaffak
oiunamamijtn'.
3 —KIBillS Lozana kadar durumu muallak olan ve
:
ilgilibahsinde belirttigimiz tizere hakimiyetimizin ora-.

da devam etmekte oldugu Tngiliz devlet adamlannca te-
yid edildigi halde Kibnsi da kat'i olarak Lozanda ter-
kettik.
4 — ONiKi ADA :iQin fevkalade stratejik
Turkiyc
onemi -olan oniki adayi da italyanlara kaptirmak gibi
bir gaflet gosterilmistir.
5 — DtCEIl ADAI.AIH : Meis adasina kadar diger irili
ufakh adayi da Yunanhlara pe^ke^ gekmek gaflet ve

maglubiyetlerin bir dlgfi'ini teskil etmi;?tir.
6 — PATlltKIIANK Tarih boyunca entrika ocagi

:
halinde faaliyct gostemii^ ve Nutukta mevcut vesikalar-

h O Z AN I, O Z A N 5S
54
la dahi hiyaneti sabit olmu,? tauliman Patrjkhanenin de

incisi SelJmiye Camiinin minarelerinin golgiesini Yunan
hudutlarimi/. di^ma tardi tahakkuk ettirilemeini^tir. topragina diJ5>iirecek kadar Edirneye yakin bir hudut ka-
7 — • iiOGAZLAR
BoKazlar bile butûnkii statuye
:
bul edilmli^tir.
ancak 1936 Nontro mjukavelenainesi ilo tabi kilmabilmi^ Bu maddelero daha ilavesi mumkiin birgok ikinci
Lozanda bu da terniri edilemcmi(?tir.
derecede kayiplanniiz da hesaba katildigi takdirde Lo-
8 — ANTAKYA Aiitakya ve Halebin
ve U/ilA']i' :
zanin bir zafer mi yoksa misli gdriilmenii§ bir hezimet
de niifus. cografya ve sair sebcplerlc! Tiirklii&u sabit ve
mi oldugu kolayna anlaîilir, Ne yaziktir ki, tarih boyun-
muhakkaktir. Pakat Lozanda bu nnntika da Tiirk hu-
ca harp meydanlannda kazandigimz zalerleri ekseriya
dutlari dismda birakilmi^tir.
sulh masa.smda kaybetmi.î/.dir. Pakat ma-
d — YABANCl KiilvTUKK IMTIYAZ Yabanci
:
sasmdan arkaimzda
liicbir sulh
halde
muzal'l'er ordular bulundugxi
kulture alabildigine initiyaz bahsjeclihni^; ve bugim Ro-
bert Kolej gibi bir mues.sosenin Tiirkiyede iiniversite se-
bu kadar zararla kalktigmnz gorulmeniistir, Bugun Lo-
viyesine Qikartilmasi îeklinde bir misal ortaya gikini? zani ilzerinde munakaâ kabul edilmez bir muvaffakiyet
bulunmaktadir. vesikasi halinde takdim edenler Misaki Millinin muhde-
10 — j-:KAr.LiYi:'ri.i';KK ^J'JUlicx iMxiYAZ :
vasmi uunutmu^ goriinmektedirler. Halbuki Tiirk efka-
Ekalliyeclere Fatili devrindenberi liit.'bir /.uiuan veriluae-
n umumiyesi Kibris gibi aktualite kazanan meseleleler
mis oleiide aeni^ bir irntiyaz verilniis ve bugiin yesi'cli te-
dolayisiyla gitgide yakm tarihin hata ve sevaplarmi ob-
zahtirlerini gorduglUnuio durumlar ihdas edilmi^tir.
11 — KAi'iTiiLASYOXLAll KlJ8l]iii: vc BAZi IM- jektif olarak olc almak istikametinde bir suur uyanikli-
TiYAZLAK O.smanh dcvletinin bazi ecnebi verdigi

:
ligi gostermektedir. Bu da Lozanni 5=iindiye kadar de-
sirketlere imtiyazlar hakkuida ya bu imtiyazlan devam vam eden resmi telkin ve tesirlerin di^mda degerlendi-
ettirmek veya onlara muadil ba^Jka bir imtiyaz vermek rilmesini netioelendireccktir. Esa,sen konferansm son
veya bir hibrcnin tayin vc tcnsib edecegi bir taz-
elili
devresinde inonti bliyiik bir ruh buhrani iginde bulunu-
minat odemek seklinde bir karara baglaninistir.
edememis olmanm sikm-
12 _ TAMillAT - TAZMINAT : Yunan ordusunun yor ve higbir esasli neticc elde
azgm halinde Anadoluda yakij) yiktigi ocaklar

siiruler tismi gekiyordu. Arudan sender gegince artik o giinle-
koyler, sehirler ve teciaviiz etiigi rnasum Turk Qocuk ve riunutmu? goziikiiyor. Halbuki muahedeyi imzalama-
kadmlannm hesabi gorulenieniif? vc bir kurusjluk tami- dan geri donmeyi dahi diiijuninlustu. Mustafa Kemalin
rat ve tazminat bedeli aliiiaf?abi.stir.
bilahare giriêccSi inkilap hareketleri tasavvur
13 _ TRAKYA UUPUIRJ Kdirneyc giden trenin :
ve hissiyati sebebiyle kendisin tutmasi

ile ilgili
bugim ortada
Yunan topragindan gegmesi gibi bir garabet ihdas edii-
mi? ve vaktiyle Mkumet merkozimiz olan Edirnenin
fooyle bir muahedenin mevcut olmasmi temin etmis-
5T
J, O /. A N
I, O Z A N
psash talimat kayitlanndan.
56
v.v,oc. bPvc-iiniii
lerinde idaresi ar-
Meclisi Mebusanm da bu muahe- ^'"^.^"^^^Z^l.
ba^ka, olarak butun
*'«i^'""''^'^^^
Ankaradan
''
tir(l) Aynca birinci ^,^,, iî^ en fayda-
Gayot -^^
de^ eddodece.1 muhalclcl... ^^^ ^_ h bir surettc idaiesm ^\'^^?'
dedikten son-
^^^ji,_„
murahhas
bulunan muhalefet ekibi
ni '-^^'^^^^'Z^T^^Lêt.e
«...
cdiyoidu
tercih
p'urup adiyla tesekkul
etmi^ ra, su ciimleyi ihtiva .
:..,.psinden
.mkan
aZ -odilmelcûretiyle bu muahodenin
tasdiki
dahiline sc.kulmu^tu. Buna,

ra,mcn birQok kimse mua-
sokulmu.^tu. Buna rag-
tarki yoktm-. Bm, '"''^V 3* J^ ^.^nL devam
f û>^-
»'
hedenin tasdiki imkan daiuline ha«anda mttU,maa,y..y.^.» -^^j

^„,„^^^^^
bir suretle tenkid
men birgok kimse muahedeyi esasU dercolunmu^-
etmisti Bu tenkidlerde kismen kitabimiiâ
tur Rauf Bey ile Incinlinun arasmm agilmasi boyle bn-
ihtiva eden bu sulh
muahedesi se-
cok kusur ve eksik
Bu son safhaya clmak iizere Inonunun.
ait
bebiledir.
sa-
aksettiren Rauf Beyni û IjuyumiaUmni lica edenz.
iQinde bulundugia 5?artlan
.
roket
tirlanni birlikte okuyalun : Mu™M,as.»yeH.x,,.annun»..a.n.,k^^^^
lelyrafta Konferans muzakere-
«... inonii gektigi
:
Ankara, 19/7/1923
u.l,ruru..u.,n.i alcun. U.g

kirnsede tered-
18 Ten.n:u. 1U23 l.rihU
muvaffakiyeti en har ve sam:m: nisa-
dtit voktur ihra. cyledlgini.
vaz'x imâ olundugmmn i^'arma
yatu;:zla tebrik c.mck iQin usulen
muntazmz kardeîm. .
Ttirkiye BUyiik Millet

Meclisi Beisi
memleket menfaatlerino '^y^^'^'^^'^
Baijkuinandan ''Z^.len s^r^-
kararlan,
ederek verdigimiz
Gazi Mustafa Kemal
kararlara ben/etmesi her ?eyden ,,vel
^^^f^^^^^ ^^^Î'^f^"
Temmuz 1923 dan verilmis
Adet : 338
Gazi Mustafa Kemal Pa§a

Hazrctlerinc,
Lozan, 20
^n M.ca-y..d. muuas. <>'^f^™ S«" dSul'
sibi yoti.irsin. Dort be, gundtlr sektigim
Her dar .amannnda H.zir
adamsin. Sa«a mer-
azab: tasavvur et. Btiyuk l^ler yapzn,, ve yapt.rnns
kax-
Go.lerinden operim pek sevgih
butiyetim bir kat daha artmi^tir.
istediklennizi kabul ettirm.» y 9
desim, aziz gefim. itilal Devletlerine
Ismet
59
58 L O Z A N I, o '/ A 1^
karîsmda benden f uzla Mustafa Kemal Pa!?a sinirlenmii?

ve henien o gun kondisine (,;ek1igi bir telgrat'Ia «(?ok asa-
bi bir halde yazmi^ olduguiiuî telgral'taii dolayi sizi hak-
siz buldum.» dcnii^ti.
DLK.icyiA.i.iv
Mustafa Kemal Puâ, inurahhas heycti ba^kanunn Ciinku daha fazla duiacaic,
bu hirgmoa ve yersiz giki.iiUKlau duyduguin teessiir ve
edi^ Jûl
'''
kronolojisini takip
infiali pek liakli bulduguiiu ifadi; etmekle beraber, bunu BU suretle k.saca
mlinakasasuia girmedigimiz Lozaa.n
yalniz benim sahsima ait telakki et.m(;memi, verilen ka- Pdilen esaslarm
Vekilenin ragmma ba-
rarlarda re'yi oldugunu, keudisinin dc hatta biitun ve- fll^^^mL inonu'nun Heyeti
kil arkada.^lann da, ayni hak.siz tarize ugrann^ olduk-
larmi, ancak zamanin nezaketi hasebiyle ^simdilik bunu dan evvel de kendi yaptigi
bir projeyi Itilaf
konf«rans aiasuidaki
^^^^
h.0^ gormemiz gerektigini sciyledi : ^Ptakdim ermisri. Bilaharc ilci kararla^ti-
Heyeti Vckile ile birlikte
Ben «Nasil Paâ evvelce tali-
gorebiliriz? Ismei, ^
devrede c. nda Hc>eti
Ankauida
,?T..
ho.;?
csasen îsaktan feragaf.
mat iizerine talimat isterken, .>imdi adcta i.?i kimseye nlmis olan proje dahi hada
c^fhada
hei sa
tasiyordu. Bu suretle
sormadan yapmak istiyor. Buna nasil muvafakat cdebi- Ifade' eden hususlav
malum muahede o.-
liriz? olmaz. Veklller heycti de buna muvafakat ede-
Bu 2t Slakarhk yap.lmak suretxyle
mez.» deyince, Mustafa Kc;mal Pa.â da «Evet elbette ol- taya Qikmustu-. haber Lo-
Demek Id, yukarda Raul Bcym
oik
bildirdigi
maz» dedi. Simdi ona vcrecegimiz son talimati tesbit bugun nnza
^
,.i„ ,-..«ii nls'U'di bu muahede
.ana zamann da ^-"'^
edelim...
Sonunda lanmamis vada bamoaska bu
^
f;^}^ scKU -.um.> ^^
^lacakti bu du-
kati
muahedenamesmm ne a
Birbirimize bakarak, biran durduk.
karaiia murahhaslar heycti
kabul ederse imza et,
baskanma son teklifimizi
etmezlensc Inkitai - miizakerele-
™
rt^dl inonti'nun ve Lozan
d^kunulmazhk hakk.
meydana akna?
olabilecegi
oluyor.
rin kesilmesini, ilanla don gel» demcgi miinasip gordijk.
Mustafa Kemal Pasa biraz daha duûndukten sonra,
buna $u iki ctimleyi eklcdi uAvakibi ne olursa olsun,
:
bunu silah kuvveti ile halle kudretimiz vardu-. Ordu-

.muz hazn- ve hatta sabu\sizdir.»
Lozanda verdig'imiz son talimat budur. Fakat bu da
otekiler gibi, Kostence'den gocerken Ingilizlor tarafm-
dan almip okunmu.? oldugundan, 23 Temrnuz 1923 giAnii
Lozanda sulh muahedesi imzalanmiîtir.
Oitjay Istanbul ia65
<;;(jyU'ycui('.rtikUu'i ilo linuj.-
Hatiralan vc
ingilizler malum Entellicens Servis'lerinin geîtli (1)
60 I. O Z A N
tNONC
VE
LOZAN KONFKKANSI
Mualicdcnumcniii Diijiiiii! incliiindi- iminthliaslariirnza
;iil im/;il;vr.
Lozan Muahedenamesiiiin orijinaJ metni, tek niis-

ha ve Fransizca olarak Fruxisaya tevdi olunmu^tur. Za-
bitlann aslida Pransizcâdir, sonradan TiirkQeye gevril-
mi§tir. Pransa Cumhuriyeti kcndisine tevdi edilen mu-

^hedenamenin tasdikli bir suretini ilgiU devletlerin tas-
diklerine ait tasdiknamcler de Pransada depo edilmi§tir.
LOZAN 63
50k biiyiik bir cmemi haiz clan bir taviz verildigi halde
karîligmda higbir !êy almamamij^tir. Bu meselenin.
iNONiJ KiMDlil?
teferruati ilgili bahistedir. liirkiye adalarla stratejik
baKirx^ndan Yunan gemberi igine alinmi(,i, bugiinku. ara-
Bu her satirnida Lozan ilc birlikte dolayisiy-
kitabiri
zilerimiz iginde oyna-
yogane iktisadi faktor oiarak rol
leo Milatilnu^; olmaktadir. Boyleyken iieden boyle bir
yabilecek olan petrolii haiz Musul aimamami^ ve bura-
bahse luzuin goruldiigu suruiabilir. Bir kere premip iti-
da yaîyan bir milyon Turk cUiha sonra ba.5iiia gelecek.
bariyle murahhaslar hakkinda bilgl vennek muhakkak lelaketlerle kaderiue terkedilmi^; (][)3d Kerklik katli-
ki llizumludur. Ustelik inonii tarihin bir cilvesi olarak
(
ami) Bati Trakyada ya§iyan yiizbinlerce Tiirkijn hudut
ba^murahhaslik yapm.i!jtir j Ur/.mx gibi buyuk Turk Mil-
dismda tairaxciimasma mukabil hiQbir esasii garanti ah-
letinin kaderinde en biiyuk dciniim noktalanndan S*'
birini namami5>, Kibrism ingiltereyc ilhaki resmen tanmmi^ ve.
te^kileden hadisenin, hakkiyla kavranmasi igin ona ?e- burada izahi uzun bir bahis t.ef?kil edecek Qeîtli eksik ve.
kilveren Kahislann ruh ve karakter yapilan tizerinde. kusurlan ihtiva eden yamah bir bohga halinde bir mu-
durulmasi elzemdir. giuikli onlann fikir muhtevalany-
ahede imzalami.s'ju-. Temin edilen yegane jey Turkiye
ia karakterleri de muhakkak ki, -Lozan hadiscsi-
nin olu^ Gunihuriyeti Devietinin istiklali mevzuunda beynelmilel
?artiarina dahildir. i.jte bu prensip gorii^sudur
ki, bizi kibir garantidir. Fakat akhselim ile duîinuHArse inonii'-
tabunizda say:n inonu'nihi fikir ve karakteri uzerinde niin yarine Lozana kim gilseydi bu netice hash ohnazdi?
biraz durmak mecburiycvtinde birakmistir.
istiklal Tiirk millo'dne itilui kuvvetlerinin bir atifeti de-
Hayatinm kronolojik safahatini dercetmek Itizumu- gil iVIetmetgigin siuigusiiyle aldigi en tabii bir hakkidir.
nu hissetmiyoiiiz. Zira uzun surezi siyasi iktidan zaman- KapitulasyonLarni ilgasi ve Osmanh Duyunu
da iktisaden ve fikren geri ve pcriîan bir durumda maz- Umumiyesinin terkedilen araziler muvacehesinde taksi-
lum millete ragmen kendisi Nerouvari bir surette sato-
mi de bu arada zikredilmek lazimdir. Osmanh devleti ta-
sunda gomn eg'lendirir ve beyaz tren sefalarma gikarken
riiie karismi.s ve ecnebilerin karîsma yeni bir Tiirk dev-
biitun bir millet onun soziimona ustiin dehasmdan fi^-
leti olarak gikUmi^ oldujûna nazaran kapitiilasyonlann
kirmi§ muvaffakiyetlerini resmi bir cebir altuida ezber- . ilgasmdan daha tabii ne olabilirdi? Duyunu Umumiye-
liyordu.Ders kitaplanyla resmi matbalarda basilmi?.
nin taksimi ise riyazi bir hakkim.izdi. (?unku Osmanh
bol tafsilath methiyenameler bunun bir delili olarak ha-
arazisinin biiyuk bir- kismi taksim ediliyor ve bize 50k.
la kutuphane raflari.ni doldurinaktadir.
az bir kisnn bn-akihyordu. Taksim edilen bu arazinin
Biz burada az bilinen birkag hususa i?aretle sozii.
imar ve idaresine liarcanmi^ olan bir meblagin bakiyesi-
uzatmiyacagiz. Kitabin btiMJn rauhtevasma yayilmis ger-
nin de o arazilerin yeni malikleriyle aramizda taksimi
geklerle isbat edilmis olmaktadir ki, Lozanda en asgari
gayet tabii bir hadise degil midir? Buna karîhk ilgih
neticeler elde edilmis iistelik te hilafct gibi batiUlarca
bahsinde biitun fecaatiyle gozleff (inline serilmi§ oian.
mmm
«4 L O Z A N
Yunan iTijezaliminin hesabi gorulemcmi? ve Yunan pali- i< o Z A N 65
karyalannm yakip yiktigi yUvalar, oldiirdukleri masum

yavrular ve sunguleiien gobe kadmlarm felaket ve isti-
ietin uyanmasi tahakkuk edecektir. Ecdadirmzui, Cena-
raplari onlara adeta bagi^lanmi^tir. Butiin

bunlardan bihakkin nammi ila iyin asirlarca bezlettigi s^yu gayret
ba?ka asirlar boyunca bir fesat ve fitne ocagi halinde onlann torunlan olan biijler, inâllah affi ila-
sebebiyle,
hiye mazhar olup batagma daldigimiz butun gikmaz so-
gali$mis olan Patrikhanenin artik Tiirkiye hudutlan ds-
kaklardan dondiirulecegiz.
hilinde'bulunamiyac;ag-ini konferansa giderken verdigi
bir beyanatta ifade eden inonu konferansda bu neticeyi
de istihsale muvaffak ()lamami!;itir.
iNONi) VE MiLlJ MtCADELE
Hayim Naum gibi bir Yahudi hahamba.'?ismi kendi-
dine akil hocasi (Hayim Naum rcsmcn muf?avirdi) alan
inonu'niln o zamanlarda gen^ligi sebebiyle mevcut olan —1—
toylugu ve politikadaki acemiligi ustiindeyken ba^ka ne tSMET WiiSi] Mi) SSMET AGA MI?
beklenebilirdi? Fakat ne gar;pt,ir ki blitiin siyasi hayati
boyainca herseyi biiyuk bir samimiyetsizlikle ters yi-'Z
îmdi okuyucu Lozan konferansinda elde etti&i
aziz
eden inonu bu Lozan maglubiyetlerini dc her vesile ile neticeyi belirtmis oldugumuz Inonii'nun birde Milli Mu-
bir zafer olarak ilan etmcktcn gekinmemekte agikga nis- cadeledeki roliine kisaca temas edelim
yanm istismarn.i yapmaktadir. Geliniz higbir sahsi miitalaa katmadan Milli Miica-
delenin hepsindcn evvel tahakkuk etmis olan Sark ha-
Her ne kadar kendi iktidan zamaninda resmi bir
rekatiyla temelini atmi? buyuk asker Kazim Karabekir'-
gorUv? olarak kabul etkirilmis olan Lozan hakkmdaki te-
in istiklal Harbinmiz adh kitabinm (Istakbul
lakkileri miidafaa eden hiikiimet cmrindeki bazi kalem- 1960) ye-
dinci sahifesinden 5u satirlan beraberce okuyalim.
^drlere, Lozan hadisesinin miidafaasi yaptinlmis ise de, — «itilaf donanmasi nazanmda bostan korkulugu
unutmamak lazim gelir ki, yalancmin mumu tarihte hig- menzelesine inmi^ti. istanbulda ilk gorii^tugum Ismetti.
bir zaman yatsiya kadar yanmamistn-. 29 tesrinisanide Zeyrekte misafir oldug:um biraderimin
Oyle zannediyoruz bu kitap Lozan iJzerine insa
ki, bahc-esinde gam ile sanki istihza eden muazzam Suley-
edilmis olan yalanlann yatsisun haber vermektedir. Zi-

maniye camii kanîmizda Turklugtin bir heykel vekan
gibi magrur duruyordu. Pek eski ve pek samimi
ra son Kibns olaylan dolayisiyle bir kere daha Lozan arka-
dasim Ismet gok bedbindi.
:ro,*uahedenamesinin metanetindcn milletge ?upheye dii-
Gordunmii Kazim? Herêy mahvoldu. Vaktile gor-
,§ulmu§tur. Bu ûphe gitgide btiyuyecck ve inâllah Kib- diigiin gibi siiruklediler
ve bitirdiler. Derdin ki batira-
risa ba§ka hadiselerin eklenmesinden evvel bu asil mil- caklar ve hayatimizla biz didiêcegiz. Pakat
benim hig-
bir iimidim kalmadi. Ben karanmi. sana
soyliyeyim mi
Kazim. Koylu olalim. Askerlikten istifa edelim. Senin
66 1. O K A N
1. c> Z A N 67
kag liran var. Birle^jelim Kaam aga, Ismet aga olaliin.

yap boni bJr Kolorduya tayin ettir. Anadoluda olsun
giftyilikle hayatimizi .suriikliyelim.
— ismet, no soyluyorsuii ckxlim. Zaiinediyor musun mumldinse kendi Kolorduma. Ilepimiz; buradan uzakla-
salim. Yoksa gLiniin birindc toptan bir ihanete kurbaix
ki, bizi yatafâcaklar. Ernieni, Runilar .;;ii.irktan, garai)tan
gidersek her iiniit mahvolur.))
Tiirkii bogaoaklardir.Birakki bonirn bir tarla alacak pa-
ram yok fakat olsa da ayaklar altmda zelilane olmekten-
se milletimizin bu kadiir Kcncilik yodigimiz ekmegiiai na-
—2—
muskarauc olmeklc odemek daha (.;ok yakii^maz mi
— iNONiJ MANDACI MI?
Kazim ne diyorsuii Sen vaziyeti heniiz bilmiyor-
sun. Ordularimiz mahvoldu. Boijazlara. itiluf hakim, tau-
liin ccnup hudutlan ac;ik bir hakle. Asil felaket bizim Asaiiiya kliêsini koydugumuz Inona'niin IstaRoul-
igimizden Kaziiu! Tasfiye yapacaklar tasfiye Anliyor !
da Askeri Surada aza Miralay ismet oldugu bir devirde
musun Bugun harpte kazandigim paâhgi alacaklar bir Kazim Karabekir pa^jaya gonderdigi mektubun son kis-
belki de iki riitbe kaybedeceksin. Artik bizc hersey dius- nn goriilmektedir. Burada Milli Miicadele karsisiiidaki
man. Beii cjok duslindiim. Neyimiz varsa birle.^jtiririz, ne mevkiini kendi agziyla ifade etmektedir. Amerikan man-
mumkunse ahriz. Kazim aga, ismet aga ben baska ttir- dasina taraftarligi yegane kurtulu? yolu olarak gormek-
lusunii goremiyorum., Kazim. Son de bir iyi du^tin. Anadoluya cephane sevkettirdigi hakkmdaki iddi-
tedir.
—ismet ben karanmi vermi^; bulunuyorum. Biitun ayida siddetle tekzip edcrek boyle bir êreften ne kadar
bu seyleri vaktile Canakkaleden iceri sokmamiîtik. Na- uzak oldugunu gostermi."? oluyor. Istc guniin Miralay Is-
zarimda bostan korkulugu gibi duruyorlar. Biz oliimu metinin Milli Miicadele karîsmdaki tavri Ve vesikasi.:
goze almca hepsini yine disan atanz. Milletin mahvol- Eger Anadoluda halkm Amerikahlan herkese tercih
-
dugimu gormek zilletindense ya^sadigmi gorerek olmek ettikleri zeminindo Amerika milletine muracaat
edilse
daha Turkge olur, Ben Bogaz'dan gehrken ahdimi ver- pek ziyade faydasi olacaktir, deniliyor ki, ben de tama-
dim. Tek bile kalsam veya tek dag baî dahi kalsa ugra§- miyle bu kanaatteyim. Biitiin memleket parcalanmadan
mak. Silahimi, liniformami kimseye vermeyecegim. Amerikanui miirakabesino tovdi etmek, ya§iyabilmek
Azim ve tedbir her iimide yol acar. Vaziyeti sen de an- iQin yegane ehven gare gibidir. Fakat bugun
icin bu ka-
larsm. naatin kiymeti, onun izharmdadir. Avrupanm, Amerika-
— Kazim, millete karî mlimkiin olani yapahm fa- nin pazarlik ettikleri bir zamanda Amerika lehine bir
kat yapilamiyacaktan fayda yokfcur. Vaziyeti sende an- kuvvet gostermelidir. Sen Erzuruma giderken bana,
larsm. «Korkuyorum ki, seni bir êya kanîtirmiyacaklardir !
"""ismet acele etme! Daha goruûriiz. Yalniz hepimi- demi^tin. Evimden di.âri gikmadim. Iligbir seye kans-
zin istanbula toplanmasi feci. Bcni getirmeraeliydiniz. madim fakat senin muhitin kanîti. Ben kan.^madim d'a
Yapilacak ilk is ordtilarimizm ba.îna gitmektir. Ne yap ne oldu? Hitj Sekiz ay cvinide oturduktan sonra bir gun
!
iMIIili
68 Ii O Z A N 1 1 O W, A M 69
<jagirdilar. ûra-i Askeri te^kil ettiklerini ve beni de ora-

ya tayin ettiklerini bildirdiJer.
Bir hafta sonra alfettiklerini soylediier. Kim iste-

mi§ti, sonra ne sebeple affettiler, bUen, soyliyen yoktur.
Anadoluya silah ve cephane giderse ben gonderirmiîm.
Adil Bey'in kanaati bu.. Merkumun her bildigi is de
boy-
le ise vay milletin ba-^ma
Dahilj nifak hukumetle millet arasinda iftirak, en
soysuz, en algak kisnunin idare basmda buiunmasi gibi
ahvalin mcmleketi daha nice felakete gotijrecegine .jup-
he yoktur. Fakat crbab-i nanius igin higbir gare burada
yok. Anadoluda anar.si gunden giine artiyor. Kukumet-
sizlikher gtin daha ziyade tebartiz ediyor. Bu yalniz ba-
sma azini bir fclakettir. En muktedir hiikumetler en te-
miz insanlar bu anarsiyi senelmcc tedavi ve mahvolan
niifuz-u hukiimeti iadcye tesebbus etseler muvaffakiyet-
leri siiphelidir. Bilakistutuian sakira yolun inat ve israr
ile takibinden mutevellit netayig bakahm ne olacaktir?
iste biz evimizde higbir kiinse ve higbir seyle alaka-

dar olmaksizur (hiikiimctin kanaatine ragmen) ahvali
boyle teessiirle gortiyoruz- ve dilhim oluyoruz. Duadan
baska elimizden birêy gelmez.
Malatyaliiar bana Malatya mebuslugunu teklif edi-
yorlar. Ne dersin? Gozlerinden operim, seni bagrima ba-
sanra sevgili karde.sim Kazmioigim.
Ismet
Raif beyin gozlerinden operini. Mustafa Kemal Pa- '
sa ile Refet Bey bugunlerdc Kastaraonuya geliyorlarrms.

Bayazitta Jandarma Merkcz BolUk Kumandani Mula-
KA/JM KAIIAUKKIR Papaya zim-i evvel êvket Beyi Erzuruma aLsm diye giderken
r inonuniin Miralay iSMUT ila>..
yiwdijji mcktubuii fotoUojiisi

yazmistim. Acep ne yaptm?
L, (> Z A N O Z A W
li 71
— — ^ nu'niin buna vereccgi cevap aîkardir. Harbe girsek, ae

susuz kalu-, peri>5an olurduk. Gergekten dogru degil mi
iNONii MAKÎFTK SAMANLlCiA Ml liACMI^? aziz okuyucu ! Harbe girmeden milleti ag ve giplak bira-
inonu harpleriniu en siki^Jik tmmda Inonu'nun ka- kip periân eden inonii, ya harbe girse ne olurdu? Onun
gip bir samanliBa gizloiidigi, Yunan ordusu ric'ate bag- idaresinde. Maazallah...
. .
layinca buradan zorla ijikanldigi iddia edildi. Bir der-

gi 1 ) bu hususta taisilatli bir iffjaatta
(
bulundu. Inonii / iNONU ve KOMLNIZM
bu sirada iktidar sandalyasmda oturuyordu. Pakat ken- BugLin ortamzi solundayim diye oviinen Inonu'nun
disinden higbir ses Qikrnadi. Yukanya dercettigimiz ve- ' komunizme sempatisi gok eskidir. Buyrun vesikalanni :
sikalan tekzip edip Kazim Karabekir Pa^âya cevap ver- mukadderatmi bii-
ftKadeliimi ittiliat Milietlerinin
5nenii§; oldugu gibi bu ifsaati da duymamazliktan geldi.
yiikmuvaf f akiyetler ile idare eden mosyo Kalininin §ere-
Acaba me^hur pilimi tukonmisli, kimbilir? fine kaidinyorum. Yaâsm zeval bulmaz Turk-Sovyet
iN().\L''Ni;N liACIKDlOl liLYiJK Bill FIKSAT dostlugu! Ba-^ta bulunan partinin (Komiinisc partisi)
yiiksek ve kuvvetli mumessili mosyo Stalin'in serefine
inonii Lozandaki kayiplarin bir kisiium telafi etmek
igmege sizi davet ctnickie de biiyiik /êvk duyuyorum.»
imkanini da birgok keruler elde etmi^; oldugu halde bu
( Moskovada
firsatlarui maalcsef higbirini kullanaiuamujtu-. Bunun
«iktisadi, saiai, zirai ve harsi biitiin sahalarda giri-
en tipik misali ikinci Cilian Harbindc kaybettigi firsat-
silcn muhtesom kalkmma eserinin orada gozlerimle gor-
tir.
diigum ve gok parlak neticeleri bir an olsun hatirmi-
fiili
Soyle ki :
da-n gikmiyor. B'akat Moskovayi anarken biitun hatira-

1 — Adalar denizindeki Yunan adalanyla Oniki adalann iizerinde STALiN'in biiyuk simasi yukseliyor.»
yi ellerindebulunduran Almanlar bu adalan bize teslim
( Ankarada
etmek ve silahlanle bize teslim olmak teklifini yaptik- <(Bu politika ile hemen biitun kom-ûlanmizla, bahu-
ian lialde iNONtJ bu teklifi reddctmi^tir, sus bizim ihtilaf halinde bulunmamiz otedenberi mukad-
2 —
Almanya'ya sembolik bir haip agildigi zaman der farzedilen milletlerle (Ruslaria) mlinasebetlerimizde
Bulgaristana da harp agilarak bu memleket i^gal olun- emniyet ve dost hayati temin ettik.»
saydi BulgarivStandaki Turkler kurtanlmi?, hem de
hem (20 ikincitesrin 1932 Ankara Hukuk Fakiiltesinde
ârki Rumeli vilayetimiz geri alinmi.^;, Bolêviklik Bal- mezunlara diploma tevzi merasiminde soyledigi nutuk-
kanlardan uzakla^tu'ilmi;? olur. Hatta Bati Trakya da- tan).
vasi da kesin olarak hallolurdu. «Panislavizm, panturanizm, siyasetlerini radikal
Memlefceti harbe sokmadim diye bol bol ogunen Ino- olarak kapi diân ettik.»
(1 5ubat 1937 The Financial Times gazetesinln Tiir-
(1.) BUytik Dogu.Dergisi
kiye niishasma yazdigi makaleden)
72 , ; L O Z A N I. O Z A N 78
Hariciye Vekilimlz; Sovyet Mkumetinin misafiri olar Bu Komlinizm hakkuida noktai nazarmi ken-
suretle
rak Moskovada tig hafta kadar temas ve mtizakerelerde di sozleriyle gostermi^ oldugumuz Inonuniln êflik za-
bulundu. Bu miizakerelerden, eski dostumuz Sovyet .
maninda bunun koy eiistitiileriyle kuvveden fiile gikma-
ittihadile (Komunist Eusya) bugunkil mes'ut miinase- sma nasil gayret sarfettigini Turk milleti gok iyi bilmek-
betlerden daJia ileri bir vaziyet ifa edecek bir anla^ma tedir. îmdi aâgida gordiiguniiz resimde de onun ayni
umit etmiîtir. Neticeye varmak igin iktidanmizda bulu- yolda devam ettigi anlaîlmaktadir. Binbir gaile ile ge-
nan btitun gayreti sarfetmi? ve bir an muvaffakiyetin gen bir koalisyon hiikijmef-i devrinin tabii zaaflarma rag-
elde edildigi anlayiîna varmi§tik... Bilirsiniz ki iki kom-
men suni vesileler ihdas ederek Rusya ile bir kultiir an-
lasmasi teêbbiisune girismi^; ve omrunun sonunda da
5>u memleket arasmdaki dostluk kuvvetli esaslara miis-
bir kere daha komiinizm hakkmda ayni duygn ve dii-
tenittir. Bu devrin muvakkat icaplanndan dogan ârt-
stincelere sahip oldugunu gostermistir.
lar ve imkansizliklar da dostlugu ihlal etmemelidir. Biz
mazide oldugu gibi, atide de Tiirk-Sovyet miinasebetleii-
nin dostane seyrini samimi olarak takip edecegiz. ( 1 tes-
rinisani 1939 T.B. Meclisinde soylcdigi acis nutkundan)
«Komunistlik ithami altuida vatanda^lann yuru di-

sma suriilmesi tehdidi hukuk prensiplerine dogrudan
dogioiya taarnizdur ve her tiuiii siyasi emniyeti yok et-
mege kafidir.)>
Bu 5ioz komiinistlerin vatanda^hktan iskat edilerek

hudut harici edilmesi istenildigi ve bunu htiktimetin de
tasvip ettigi bir zamanda, 1951. Bolediye vsegim propagan-
das! esnasmda soylenilmi!?tir.
Bu
vesikalan inonu'niin f?u Hozunijn i.îgi altmda bir
kere daha dusiinun :
POLiTiKAMIZ FiKiRLERiMtZ VE DOSTLUK-

-
LARIMIZ HER MILLETE TEMAS ETTtGt SAFHADA

n.vu^'i'xtJMXiiKixsîX fe. r
NASIL SOYLtJYORSAK 10 YUZUNDEN DE VAZIYET
OYLEDtR?
iNONtJ Kus SefarctUaiicsindcki tuphintida Sovyet Di? I§lori Bakam
kasim 1923 - Ankara Hukuk Pakiiltesinde me-
(20 Andrei (jlroiniko'nun c!<i I.,idva (iroinikoiiuii cliiii iipuyor kendi ta»
znulara diploma tevzii merasiminde soyledigi nutuktan.) biriyle «/,cval bulmaz Kus-Tiirk dosUuKUo J)a son Iiizmet hatirasidir.
m^^mfvi*
-14 I, O /, A N I, o Z A N 15
Butiin bu hadise ve vesikalann Lozanla ne llgisi var 2 —

Musul (Kerkuk) Misaki Milliye dahil oldugu
diycceksiniz halde almamamu^ ileridc yapilacak bir anlasmaya riiu-
Evet 2;ahiren boyle du.^junmck nonnaldir. Pakat Lo- 'allak klluiarak bilahare ingilizlcre kaptu-ilmi^ti. O ka-
zandaki vukuatm ig.yuzunu ve oiidan sonraki edebiyati dar ki bize taninan cuzi petrol hissesi dahi alinamar
aydmlatmak yoniindcn bunlann hepsinin ayn bir demi^tu'.
geri vardir. Zira bu vesikalardaii unla5;ilmaktadir ki, 3 — Turkiycnin stratejisi icjin fevkalade onemi haiz
hilafi hakikat konu§mak tnonu'dc tabiat halini almi?- olan adalarui bir kismi dogrudan dogruya, bir kismi ev-
tir. Her sene Lozandaki maglubiyetler ortbas edilerek vela italyaya verilerek bilahare Yunanistana gegnxesi
saglanmi^"? ve bu suretle Tiirkiyenin bir Yunan kontrolu
giiya biiytik bir muvaffakiyetin hikayesi nakledilmek-
tedir. Pakat mizrak t,'uvala sigmamakta orada saS'laxn
I eemberi igine almmistu-.
bir esasa baglanamiyan mescleler zamanla milli bir fa- 4 -- Yunanistanui Anadoluda icra eyledigi korkung
mezalim kendisinc bagifjljinmi^: ve tafsllati ciltler tuta-
cia halinde kar^Jirmza gikmaktadir. Inouii ise bu gibi
cak facialann hesabi goriilcmemiv^tir.
hallerde buyiik bir agik^ôzluklc mesuliyeti siyasi rakip-
lerine yikarak yavuz rursiz roliine gecmektedlr. Kibns 5 — ^yj G8 niifusu Tiirk ve Musluman olan Bati
Trakyada plebisite gidilmesi temin edilememis, siitbe
buziun bugunku misalidir. Yiinn ki misalini de Musul
slit bu toprak ve onun kardes evlatlari milli
Tiirk olan
teskii edecektir. Zira MoUa Mustafa Barzani'nin hare-
hudutiar diûida birakilarak Yunan zulum ve tahakku-
koti Tiirkiyede ya.siyan ve asUlan tamamiyle ve stitbesut
miine terk edilmi.^tir. Bu zulum ve tahakkiimtin Lozan
Turk olan ve dtedenberi tahrik edilmekte olan kiirt
rauahedsnarnesinden sonrada devam ettigini ve Tiirki-
kardeslerimiz nokta«indan ciddi bir tehlike te^kil et-
yenin buna Kcyirci kaldigi.m Bati Trakya bahsinde ki-
mektedir. Musul da bilindigi gibi Lozanda muallak bi-
saca izah etmis bulunuyo:-uz.
rakiimis ve bilahare de kaybedilm.i!?tir. o da Kibns gibi 7 —
Hatay ve havalisi (Antakya dahil) tamamen
bir milli facia ohixaya dogru yiiz tutmu^tur. §inidi aziz Turklerle meskun bulundugu vc bu bolge de Misa,ki Mil-
okuyucu Lozanda sTiri bir istiklai teyidi keyfiyetine mu- live dahil bulundugu haldo Pransizlara peske? cekilmis
kabil a?agidaki kayiplaruxuzi birer birer ve iyice diisiin bilahare de ancak Antakyayi kurtarmak mumkiin ol-
ve kararrtu kendin ver. Lozan bir zafer inidir yoksa mi- .mu^tur.
silsiz bir iiezimet midir? Bir kerc daha hulasa edersek: 8 — Sultan Mohmct Han'dan beri Tiirk milletine her
yi — A — Kibns kati olarak Lozanda Ingiltereye tiirlii entrikaya kirli ellerini sokmu§; bulunan papazlarin
terkedilmlijtir. :barmagi fitne ve fesat yuvasi Patrikhane mill! hudutiar
B — Tijrk tabiiyetini segmek istiyenlerin Turklye- di^ma cikarilamarm.^fcir.
ye hicreti meoburi kihnarak Tiirk niifusunun zamanla îmdi aziz okuyucu kapitUlasyonlan kaldirdmi di-
ekalliyet halinie gelmesine ve bu suretle de Enosisin bir ye oviinen inonti'nun Lozanda elde etmi^ oldugu neti-
destek kazanmasma amil olmustur. (ceyi yukandaki kayiplan hesaba katarak degerlendir-
76 I, O Z A N
•I, o /. A N 77
mek gerekmez mi? li'akLit bu kayiplardaxi

oiiuri birgtki
bahsetti&i gorulmemi^tir. ilk zamanlardan yeni bir hai'- hex yildonumu vesilesi ilo Turk milletine bir zafer ola-
bi goze alip almamak gibi bir mazoretin bu fedakarhk- rak takdimi anane haline gelmis bulunmakta ve uiaaie-
lara sebep oldugu yoniinde beyanlarda bulunulmu.^tur. sef hiQ kimse bunu yadu'ganiamaktadir, gUnkii meseie
Fakat rahmfetli Riza Nur'uin 5)U ifadesiriden anla.?ilaca- ilmin ve tarih 5>uurunun if?ignida bugune kadar aydinia-
gi uzere bu maiieret hakh d^gildir :
tilmjimifptir. Her fu'satlan azami (?ekildc istifadeyi biiyuk
bu' maharetle ba^5aran inonu iîte bu sui^tle bugune Ka-
son intihabat Loyd Corc'un siyaseti-
«ing'ilteredcki
nin iflasmi gosteriyor. Diinya umumi cfkan harp iste- dar borusunu otturegelmi.>jtir. Pakat hiybir zaman tari-
miyor. Taleplerlmiz mc^rudur ve .isteyeceklorimizin as- hi yamltmak ve yalamn saltanatuii ebedi kilmak miim-
ktin olmamistn- ve olniayacaktir.
garisidir. Garbi Trakya vc Halebe kadar c^lan cienup hu-
Bir de 1953 te Atina da bir miitekaid Yunan korge-
dutlan, oniki ada lizerinde israr etmeliyiz. Sureti kati-
nerali ola.n Andonekea tarafnidan ncîrcdilmi,^ bulunan
yede tamirat vo tazminat bedell almahyiz.w
Poliki istoria Eledos 1821-1950 (= Yunanistamn Siyasi
Demek ki harp isunneyen yahuz biz degildik. Bi-
Tarihi ) adindaki takdire deger eserin û satirlarma dik-
zirnle birlikte blitiin diinya el'kar: uinumiyesi uzun suren
katinizi gekeriz
cihan harbinden usanmi^jti, fakat bu psikolojiyi deger- «... Elefterios Venizelos birgok siyasi hadiselerde
lendirrnek munikiin- olmami:>tir. îmdi Lozani ve Lozan-
kendisini gostermek lijzumunu hissettigi gibi 1923 teki
da inonu'niin mevkiini daha iyi anlamak igin Lord Giir- Lczan antla^nrJismda da Turk ba-^murahhasi Ismet Pa-
zon'un su sozlerine dikkatinizi gekeriz. sanm kar§isnia gikmayi luzumlu gordii. Turk murah-
Turk murahhas heyetinin taleplsrini
'«Venizelo.s, has heyetinde vazife almis biitiin e5?has gayet miitekeb-
ogrcndigi zaman benligini .saran korkuyu yendi. Biitun bir idi. Cunkii onlara bu itnkani kurtuluf? savas: bahjet-
I
delegasyonlarni Turkk-n-den daha Qok aj'U- .sartlar bekic- miisti. Bizim kar§irmza biiyiik hazirliklarla gikmi^lardi.
digi muhakkakti. Tiirklcr bir Qok nicvzulara dokunma- 1. ^

Haibuki buna mukabil Yunanistan 8-10 sene dahili
mislardi, Venizelos bunlara temas edilmemesini maha- buhranlar gegirmis nihayet neticede Anadoluda maglup
retle devam ettirdi ve bilhassa birinci inkitadan sonra olmus idi. Tiirk murahhaslan kar§irmza biiyiik istekler-
artik nefsine tarn emniyet gelerek. Turklerdcn tavizler le Qikmii^lardi. Yunan ordusunun mevcudunun
silahli
almaya devam etti. Hudutlar, tazminat, Istanbul harig azaltilasmi Ege adalari ile Bati Trakya ve Ege ve Ma-
Rum halkmm mecburi hicrcti ve Yunanistandaki Turk- kedonyanin Tiirkiyeye iadcsini ve kiilliyetli miktarda
lerle mjubadelesi, Patrikhane gibi esas mevzularda kon- harp tazminati talep ediyorlardir. TiJrkler muzaffer bir
feransm baslangioinda tasavvur dahi ettnedigi netice- orduyu temsil ediyorlardi. Onlarm daha biiyiik talepleri
lere vasil oidu. ileriye siirmesinden diger batili murahhaslai'da endive
Oyle ki, son celsclerde talep eden daha
gok oydu.>J ediyorlardi. Su duruma gore, Tiirklerin Ege adalan ile
Bati Trakya ve Ege Makedonyasmdaki talep ve istekle-
Biitiin bunlara ragmen Lozan muahedenamesinirt
ri ile harp tazminati hakkindaki arzulariru katiyetle ye-
u o z A n 79
rine getirmemek igin herhangi bir seljep yoktu. Qunku,

yukarda da beliz'ttis;;iniiz sib'. Yunaiii.siaii u/.un yillar ig
mucadelelerin neticcsmde gayet Kiiyij; du.'jinustu. Elefte-
ios Venizelos'un politik taktiklcri ve Tiirk murahhasmm
isabetsiz han^kfiUorj iKM-iw.sirjde Lozan antla^masi
miihtclif bakimlai'dan k;hiiniKe kaydedilmesi icabeden
bir zaferdir. Vakia Karadeniz bolgesiyk^ Anadolunun
muhtelif boigelerinde genel mevcudu 3 rnilyon 600 bini
bulan Yunan asilli unsurku-a kar;?iljk Yunanistanm
I muhtelif yerlerindeki (iOO bin Turkiin mubadele esas-
larma gore Tiirkiyeye inde edilmesi bizim iQin iyi bir ne-
tice idi. Bllhassa normalin iistiinde silahh bir kuvveti-
mizin mevcudiuiun tahdit odiliuc-;yi;u harp tazminatm-

dan sarfmazar edilisimiz ve tstanbuldaki Yunan Orto-
doks Patrikhanesine vasi hukuki inikanhir ve imtiyazlar
bahsedilisi vo Istanbul Runilarnnn uiiibadeie disi bn-a-
kilisi Megalo ideanm olmcyisine bir delil tejkil eder.
Elefterios Venizelos Yunan siyasi hayatmda zaman za-

man Yunan milli menfaatlerini tamamen tahakkuka
matuf hareketleri olmaniissa da Lozanda gostermis ol-
mMom
\4*>'^«sî^-
dugu gayret ve politik faaliycti lehine tescil edilmesi ica-
beden biiyuk
Yunan
bir basandn'.
dahili politikasmi ele
Egere 1923 ve 1924 yillarm,in
ahrda tahlilini y.aparsak
bizler her bakimdan miidafaa imkanlaruidan mahrum
ve acze dusmiis bir vaziyette idik. Yunan ordu.su icersin-
de 1922 de meydana gelen ikilik hareketi mukadder aki-
betimiz clan maglubiyete bizleri haliyle goturebilirdi.
gunkii milletin goz bebegi olan Yunan silahli kuvveti
iTf»7n?mM wfîVMdjM Mil ff* i i:<*i tamamen ikiye aynlmi^ti. Bir kismi kraliyet rejiminin
yikilm.asmi ve bunun yerine c:!un)!huriyoi; halk idaresi-
tl^ClWK^f ilV ((tt''^V6(«li nin kurulmasmi arzu ediyor digcr bir kisrai ise tamamen
sirtmi saraya dayamis olup kraliyet rejimini ayakta tut-
Adi geeeii Uilaliin kiiijagi mayi arzu ediyorlardi. Bizim Anadolu isteplerindeki kor-
1, O 7. A N
L O Z A N 81
80
kung maglubiyetimiziri sebep ve saikini orduya giren bu

ikilikte aramaz icabeder. Bizler Tiirk ordusuna miitesa- 'Cy-it'nTTm
'•<"!,
nit bir kuvvet halindo higbir suretle nxukavemet ede-

mezdik. Bilhassa Aiyonkarahisar, Uf;;ak ve diger i?gal
bolgelerindeki askcri karargahlanmi/, adeta siyasi parti
merkezi vaziyetinde idi. Komutanlar karîlanndaki dii^-
mani unutmu^; birbirlerino yemekle birbirlerini kotu
suglarla itham el.molcle ve birbirlerine komp'lolar tertip îCHOiSi
etmeklo me^;Kul idiler. Orduinuzun umunii uurunm bu

rm
§artlar altmda iken TUrk siiahli kuvvetlerinin biiyuk ta- !!?
arruzu bas gosterdi, ve onlar bU umumi taarruzdan arzu
etmis olduklari neticeyi bol bol istihsal ettiler. Efer
izmire ve Ege sahillerino vasil olajti Tiirk silahh kuv-
vetlerine dur emri verilmemis olsa idi biitiin Ege ada-
larini Tiirkler i.^(ial ve istirdat edebilir hatta Atinaya
kadar gelebilirlerdi. gUnku, milara kaviji rnukavemet
iii;
edebilecek en kiiguk imkiin kalinamisti. Tiirk buyiik
taarruzunun baj-lamasuidan bir haf(:a ewel Usak ve gev- igg'
resindeki Evzon suv.ari alayi komutani albay Nikolaus
Plastiras ve piyade albayi tstilyanos Bonata.s kuvvetle-
rinin cepheden geri gekerek tzmire gelmi$ler ve Yunan
deniz kuvvetlerindeki anarîst yiiksek rutbeli komutan-
larla terriasa gegilorek Atinadaki Yunan milli hiikumeti
baskani Dimitrios Unaris'i deviiTne teêbbusiinde bulun-
nwi^lardir. Neticede bu arzulan da tahakkuk etmi?-
tir.» ( 1 ) ifjte diasmanm ifadesiyle gergek budur.
Lozan Sulh Konferansinda, Yunan e^kiya siiriile-
rinin masum Anadolu ahalisine kar$i i^ledikleri biitiin
cinayetler affedilmi^tir. Genis tafsilati, ikincl cildimizr'
de mevcut olan bu konuya dttir, muhtelit tahkik heye-
resmen Dahiliye Vekaleti
tinin tespitlerini gosteren ve
tarafmdan yaymlanan eserlerden bir kag misal verelira: liftc kolu kcsilen m;)»suin bir y;ivru
(1) Niko A. Andonekea Poliki i.storia Kludos 1821 - 1950 — Yuna-
YigitlilU. Ama, socuga ttpnf^- F : iJ
nistanm Siyasi Tarihi Atina 1953.
82 h O Z A N li O i'. A N 83
«Turkler, Lozan sulh nunsiisiiui <)turtluklari gibi

kalkmiadilar. licr duraklania oiilarthm baw ieua*
karhklara yol aîti. ilk '.riirk pr<)nsipk>riyl« muahe-
denin imzalanmi!? nnitni arasuidaki mukaycsc; Tiir-
kiycnin bui>ihi ba.^ka Kihris «i'Jarak Yunan yiniri,
Patrikhane mesoloj, Tiirk Iimliillari diînda yaâ-
maya tcrkodiloii milyonlarca 'riirkiin kadcri- Irak
petroUe.rindoki Tiirk hisscsi «ibi dcvam edcn hak-
sizhklann en acjjk izaludu\»
GAZED DO LOZAN
«ist'.; lx)Ziiua caiuai disiiie laknii;-; orkek bir imllc-

mucizenin kihgs hak-
tiu .êhil kaitiyia yusurclugii bxi
ki ile oturduk. Elimizdo Aiilli Misak adini
verdigi-
mjz haklarimizm ','u miitcvilzu vardi. Lozanin dc-
g'pri bu haklarin tcminut alUna alinip uiiiimadisi
muhasebesiyle yapihnahdir. Ilicbir mazcrct, hipbir

iani duygii bu neliccler (Îdo cdiininr.isstv, Tiirk se-
hidinin itabindan vc sistpmindcn m
o siin nc bu-
giin bizi kurtaramaz.»

c"^3':mai. kutay
««Lozanda simr tesbiti, sasip devlct olmamiza

Bu da katliiilara
ragmen aleyhimize obnus ve Yunanistan kayinl- vet (jncuklara Uarsi kaliraniaii kcsilc2i Yiinan Pali-
karyalanniii sirliiulan infisum bir Tiirk aiiasi
mii^tir. Biz, Lozani kiillariz ama, iv/bcrdon kiitlariz.
siingiilccliSi
Evlatlarimiz Lo-raii andla^masiin islcmiyccekler ve

Aft'etlilcn iiiilyonla oiintnidcn bin
bunu mutlaka de8i5»tireceklcrdir.»
TAHSiN IJANGIJOC^rLU «Tarihi an L^tc o andir. l^te o andir ki, 24 temmuz

(Senato'da Kibns mcvzxmndaki konu^masindan) 1.923 sah giinii saat tarn 3 ii i) gcge Ismet Paiânm
attigi imza ile Osmanli itnparatorliisijii tasfiye edil-
«I.ozan 3 yil scbil gibi akan Tiirk kamnin bedeli o mi9 ve yeni Tiirkiye devleti kurulmu? oluyordu. Ka-
muhte§!om zafere layik dcsildir.» kikatte tasfiye cdilon Tiirkliik ruhuydu.»
CEMAL KUTAY' NKCil' FAZII. KISAKiJIlEK
84 I, O Z A N
LOfZAN lUAKKiNUJA iSAZI KI¥MI']T iUJRiJM{J']lli L O Z A N 85
«i'/3v.;.ai.a. F/iilSi Miiciid'oU; vnhii S'<»t«i'i«2'«inc»nli9t«r.»

CKMAL KUTAY
«i>cn.!ni i'ikrinujo Lozaji konfyran.sr.iuii (ioyurdugu
bu mualii'.dcHaaie n;'ik'.siir, niitumiumiir ve imjJi (?ok
tchliiteti tiicvujkh havidir.

!;;iiiKKii KA¥A
«Ancivk, bu muahcdo imiiahuinia salhasina gii'digi
giinicvrii*, isiiiet t'asaiuii, Lo/aiuiau baiia ^cktig'i
tt'/.gi-aiiaki sitomkjir liiitla liakart'taniiz iladesine,

jaiiiiz ben dcgii, Miistala Kcmal l'a!?a da pek hak-
h olaiak uxiihniistij. Xittikim, bcuden evvel Mus-

taia Kcinai Faâ vi'rdigi cmapla kendisini haksiz
LuiduAuu',! !);Jdir:n!S oklujiu f;ibi o .îin, baiia da tck-
rar lekrar: «kuHiinjna bakmayalun, her hakle pek
bunalmis olacak... Di)^ rUcnilc tcmasi ycnidir, ah-
Kik degildir. Ilos giuTlim. Doniinco kiilagini geku-
viz.»(ar/iuda siizlor stiyleniisjti ve hatla daha son-
ra,bu munascbclsizliklen dolayi Ismet Paâyi Ka- Bu rcsme ibretlo bakniiz: iusim eli yoti,jcbiIcc.-k yiikselUige knciar
bineden lutmak istemodigim takdirde pekala Ha- ataolanii kabiiklar, so.yuIniust..r. Ycrdo yafanUir
son ar.Ianni bu agav
riciye yckiiiiginden u'/.akkislirabilecegimizi israrla kabuklarim yiyerck gc^hc.n zavalli jniisliiiiiaii Tiirklcrdi.
Xani «EV-
tcklif oderek: «Kardt:.îm iixiihne Ba^vckilsin, iste- LAD-l FATiHA\» Bu fla asirlarca a(!:vbHI« irtarc cttisimiz Bulgar-
digini yapmakta tamamen scrbcstsin!» demi§iti.» lann Balkan Tiirkliisiine murmiclcsiclir. Yarabbi!. iju
aziz millefe iha-
llAUF OKBAY net atmeyen kimtlir? Biztln bu iiimtiiia bastahgi varkcn.. Allah gele-
cck ncsillcri korustm!..

«Sanirim ki, Tiirkiye bir (^nk hususlarda siikutu
haya^le iigrayacaklir. lôzanda elde ctligini iddia et-
«... Iôzanda Tiirkiye liilkimiyeti hususunda
tigi basri miivai'1'akiyetlerin kendi alcyliine donece- pek ziyadc liassas goiihmyordu. Esasen biz de Titrk
1 gini gorcccktir.»
hakimiyetine tecavuz kastinde degildik...»
''^ LORD GiJKZON
\j (Ingili'/ Farhimcntosundaki Nutkundan) LmiD Gmt'Mm
istiklal, istiklal diye carpmnii^ olan iNONU'nun
diplomathk balonuna kuQiik bir igne degil mi?
i
...i pi
86 J- O ^^ A N L O K A N 87
«... Tiirklcr biisbiiliiu tiiir vo miistakil olmak

ar/uiiuinm butihi ba§i-
îiddclile nuniultikisthninden
ka unsurhui almak istiyorlarch. IJu siyasctleriude
Cok Iiata eltikleri kanaatindeyim. Tiirkler buna

ilerde <;ok pieman olacaklardir. ( !
IjOIW (UiltiZON
( Ingjli/ Farlanu-.ntosundaki Nutkundan
«Ki'endik'.r! Muahedcniii on aci saOiasina gir-
mi§ oiuyoruz. Muahcdcnin kalplcri karartan, goz-

leii yaârlaji aci bir saihasi var. KJcndilor: Bu saf-
ha miialicucnin (59) uncu maducsindo mukayyct-

tir. Deiiiyor ki, 'riukiyii Iiarbiu tcmadishulen vc
onun netayieinii;ii niiitcvellil YiuTianislanin buhra-
lii maiisini nazan dikkaic iJarak tainh-at
mcscle-
sinde Yunanistana kar.-?! lu-r liirlii nietalibinden
siiietikatiyude ioragat oder olcndikT Ycrlcri, yurt- !
Jari yakiimis inilyonlarca halkiu liakkini ciiiiitka-

rano bir sur;'tti; balisodni lomuuahrdonin bu mad-
c"i'j.siiii yan.i.;ui "I'Ui bir yorio iinibusu olmak itiba-
riyle katiyon kabui t;doinem. Ki'cndili-r! Diisman-

lann billiaKKa diivfli fdiidonin oJini kal'isi ilc Ak-
deniz kiyilarnia (.akan vc oradau Anadoiu igerle-

rjne kadar seien Yunau ordusu momloke'dn icerls-
hammanlan yakmi;?, scbiru-ri yalcmi?, 15 Mnyis 1!)19 da izmii'i; (.nkaii Yiiii.an cjliiyalariinn zavalli silahsiz
rine gelmiî,
sivU halk.i s.ildinîv. I.ozanda
memlclictle insaii iiamma ne varsa lu'snii.^, dogrr,- biifiiii bunfar milyonla emsali ile l)ir-
mi? bir cani siiriisiitliir. Kloudilor Oogrudan dog- !

filctc Yunanistana bagii^liinniiij vc Askeri zal'erieritniz degcrlendiri-
ruya diiveli akidcnin cniri katisiylc Ijareket cden Icmcmiijtir.
bu ordunun icraatindan yalnr/ Yunaiiistan mesul «Lozan Tiirk zai'erinin bfideli degildir. Eksiktir,
degildir. O orduyu orada scvkcden, o orduya emir
noksandir, Oluk gibi akan Tiirk kani
lai.sioixuliir.
vcrcnler mesuldiir. Ocycti muralihasiiinw konfe-
ve zafere bagiaiian Turk iinidinin tarn karîhgi ol-
ransta, Tiirk miUctinin hakkini duveli akideden is-
mamj.<itir.»
tiye&ekti, Yunanistandan dogiil !« ( Kravo si-slcri
MUSTAFA NEGATI BK. RIZA NUR

(Kji selaluyetli tenkitgi)
li O Z, A N la O X; A N 89
«Niyazi Bcy-IIerJiansi liir êyi, herhangi bir eseri Mi,sak-i Minimize olduklan halde milli hu-
dfvhil
biitiin fovaidi ve biitiin meha>iiri ilc bc.raber tetldk dutlar haricinde birakilan topraklardaki, milyonlarca
edcUm. Zaniicd«;rini ki arkada^jlanm'izin bir iusnn
Miisliiman Turk, Lozan Sulhunden sonra ne olmu^tur?
sirf muahedcnanienin heyeti umiiniiyesiyle me^gul
Bununla bir ilgilenen gikmi.? midir? Ne gezer!.. 1943
olduklarindan ve Sevr proji^siyle miikayese cttik-
lerinden dolayi I'azki alkifjiiyorlar. KSizinle beraber senesinde C.H.P. Genel Sekreteri liecep Peker di^ Turk-
miisaadcnialc. b.u inualiedimin ba/i noktalarma tc- lerle ilgimlzin sadece bir «Hatira-l tarihiyyederi ibaret»
mas cdiilim. IJilliassa unulv. ittiha/ ottijiiiniz iktisa- oldugxinu soyk;mck suretiyk-; devrinin dis Tiirklere ba-
di hakiiniyci ve Isliklalin inilli hmiutlari ihtiva cl- kisini ifade etmi^tir. Ba.^ta Yunanistan olinak uzere hep-
mesi lazim gelccesini iiii,- unuliDiyalim. i>ir inuahiv side du.sman eline sahipsiz bir .surette birakilan bu za-
denaine lasavvur edilsiu ki miilkiiu bir kismuida
valliinsanlann ba.^ma gelenUn- bu kitabin hacmini asa-
bir îokianm aglaliyur. () miiahcde heyeti uniumi-
cak, ve ayn bir kitap te.^kil edecek genisliktedir.
yesiyk; nakistir, lam dcsiidir!
Lozanda, kendilerine AyyikU/.h bayragimizin altm-
Esat Efendi - Aiiiakya, i'rakya kan aghyor.
da topiannianm saadetiiii tattiramadigimiz bu zavall).
«X(;cip J5cy - (Jeuup hudutlari kc./a.
{ iVl{'i;lis koniisnaasraan kardefjleriiniz'den hangileri bugune kadar mes'ut yasa-
yabilmisrn-? Maalesci:' hie; biri!...
NiYAZi r.S'lY;
Ellerine ve ayaklanna vurdugu /:ai<;irleri Gordiyo-

«... liiiJiassa bogazlann scrbcsiligi iuikkiniiaki
anlasnuiya dikltatiaizi ceroederini. Biiyiik ve bey- mum Diigiimii gibi perginlemiij olaii Rusya'run mahku-
nolnrik;! gave i(,;in ( ) ifinicvco kaaraman Ingili'/
!
mu olanlan, zaten nig mevzubahis etmiyoruz. Tlir-
ve dominyon a.skork;ri harp ecljj) (ilnuistii. Lozana kiyede bu inonii .sayesinde tchlikeh bir mevzu ilan edil-
ilk gittigim, zaman ticari -sorbosllikton fazla bir Key '<! t
mistir. GarQekten oiilardaii bah.setmek Inbnunun te-
eide cdebilecogimiz, Ichusenin hatinna bile gelmi- Bunu 1944'te mil-

lakkisine gore korkun<; bir curumdiir.
yordii. J.ozandan. bazi kamui tahdiUcrJe AdrJar- etmek firsatini
liyetcilere karsi en scrt bir sekilde ifade
dcnizini ik; Ivaradt^nizc: ,ya!)aiu;i harp gemilerilc M.eHhur Mayis 1944 nutku),
bulmu-slu. 19
hava kuwetk>riiie girmc: hakkuu diinyanin biitiin
devIetU^rine Pakat kendi oUeri ile yad ellere, ha-
asil oiiomli.si
vt>r;':n t»ir a;iia.sjna ik; gi-idim. Karade-
niz,ba suretle bir Kus gi^ln olimaklar. c,!ktj, gefck yir kanh diisman ohne terkettigi Mii.sluman Tiirklere
Ganaldcalenin gerek IJogaKivisjin her iki kiyi.san- ile en ku§uk bir ilgi gosterniedi. Bunun pek gok misali
da askersiz ve isl!hkam.sr/ mmtakalar ihdas olun- meyanmda Yunan boyunduruguna terkettigi karde§le-
du. rimizin Lozandan sonra ba^slarma gelen felaketlerden
LORIJ (jimzoN ve inoniiniin bu felaketlere karî vurdum duymazligmi
(tngiliz Parlamentosundaki Nutkimdan). bir nebze nakletrnckle iktifa edelim
90 li O Z A N L O Z A N dl
Yunaiiistanin ipro/, oyaletijiin. niorke/i olan Yanya

ve havali-sinde genel yekuiiu 4()-'itulyo]-ni bulan bir miislu-
man Turk gurupu ya5iamaktaycU. Lozanda bunlarin
mukadderatiyla ilgili teminat alinamami^stir.
hic;bir
Fiivaki buniann asillanniii Arnavut oldugu iddia edil-
ini,^s ise de Aiiia.vut hiikianuti de, boyk; bir iddia.yi red-
detmiî oldugundan Tiirklukleri sabit olmli? bulunuyor-

du. 1945 sene.sindc; YviiLaiiistanin iizeriude vaki iîgalin
kalktigi devrede iaaliyet gosv.eren gcrillacilar bu tarihe
kadar milli ve dini hiiviyetlei'ini muhafaza edebilmi§ w
olan bu mlislumaii Tiirk (jkalliyctlerine niu.sallat oldu-
lar General Zervas idaro^sindeki 5()()() kisilik bir niilis
kuvveti Neapolis vo Yanya dolaylarnidaki bu mtislii-
niun Tiirk kititisinin ;i(i binini fe(;i bir surette katliama
maruz; bnnkmislardir. MutobakJsi de ancak din degis-
tirmek suretiylo maru?; bulundugu sadistge zuliim ve
iskenoelerden kurtulniak imkannii bulabihui^lerdir.
Durum buna muttali olan bazi kim;>eler tarafmdan Se-
lanik konsolosluiiuniuza bildiriidifii halde Hariciye ve-
kaletimizde (Canilik katliann) adiyla bir dosya acil- UvtbiUe .nc'mur Yalova Xm-
l-a!ov?. kbylerindeki, Ualliimi i,r<)s;.;imu.i
makla iktifa edilmi.^ ve hic>bir esasli tcdbir protesto ve- Dlmitri Orcgorya Bugunkii GUtVAS'm mii-
nan kumandani yii/lia^j.
saire Icra edilememistir. ihtimal ki o larihts Inonii ve bessirlerinden sadccc biri.~

etrafi ba.slamis olan gok partili hayatm tehlikeye diiûr-
% /.
dugii koltuklaruii niuhafaza igin pin ve entrikalariyla

Gumulcinedeki Tiirk konsoloslugu katiyyen mesg-ul
ol-
mesguldular. yillarnida Iskecedeki (Turk Gengler

mamistir. 1930
emri ile kap,a-
Bizce tebariiz ettirllniesi luzumlu goriilen Lozan Birligi) IskeQe mutasarnftnni bir telefon
antlasmasi anahallanndan birinin Bati Trakya davasi 25-30 milliyet-
tilmis ve niczkur ceuiiyetin iiyelerinden
Ve Bati Trakyadaki Turk (;amiasi tckil etmektedir. Asil perver Turk genci tevkif edilerek
Kavalaya gonderil-
ikinci ciltte ele alinmi.^ olan
bu konuyu, burada sadece mis olup Kavaladaki Yunan askeri mahkemesinde bir
mezkur muahedenin tatbikati bakimmdan kisaca ele ali- Yunan rejimlerine ihanci; etmekle itham edilmi§-
.nevi
yoruz 9unu itiraf edebiliriz ki, 1923 tarlhinden zama- Birligi) liye-
lerdir. Keza Gumitilcunedeki (Turk Gengler
nimiza kadar (sihhatle nufusu bilinmemekle beraber) tutulmu?
leride zaman /,a.man ayni muaineleye tatai
168 blni bulan Turk camiasi ile Hariciye vekaietinaiiz ve Tiirk ananeleri lehinde faa-
ve en kiiguk znilli; orf ve
I. O Z A N
92 I. C) /, A N
xm^jo^^^^
liyet gostormelcrine iisla imkaii verilrnemi5itir. Za-
man zamaii CJlimiilcinodcki Hal;] 'J^rakya genel valisi
gormii.j oldugu Imum iizcrine yiizlcrce genci tevkif edip
Girit ile Midilli deki cezuevlerine sevketini^tir.
Bu teror
idaresibugune bugiin Bati Trakyada Tijrklere harfiyen
tatbik edilniektedir. 1957-58 yilinda
Iskegc mutasamfi
Nikoglu key.n iskegedeki 55 inci piyadc
taburu komuta-
111bmbasi Yorgios (buzat hakui Tripijlideki
temel er
egitim tugayz komutanidir) .tske<.;e
milletvekili Trab-
zonlu Mihail Triyandafiliciis Bursa.
Mudanya dogumlu j|::
olup tskGQe vo dolaylaruKlaki
liirk nahiyelcrinde na-
hiyo yazicihgi yapmis olan Alekos
Vlahidi (isUhbar et-
tigimize goro birkac; ay evvel
intihar etmistir. Atina- )
dan almas olduklan ozel bir v;niirle

Bati 'rrakyadaki
Turk eka.IIiy(>tini ikiye bolmek ictin
Yunan harfleri ile
Makedonya adiyle 2fi() sahife tutannda bir
kitap nes- Anadoliidaki katliiuii proi;iamtin tnUjike mc'raur Papas Yorgiyos
rederek Bati Trakyanm daglik bolgelerindeki Tiirklere
Minekescpulos iViakarios ilk ve son dikaiili Tajias degildir!..
tevzi ctmislerdir. Yukarda adi geijcn sahislann neîret-
mis olduklan bu kitapta Tiirk
ekalliyeti tarihi ve antro-
halli idarecileri ise 1913 tarihinden zamanimiza kadar
polojik bir tastiife tabi
tutularak ikiye aynlmaktadir. Bati Trakyadaki bu miisliiman Pomak Tiirk camiasma
Bati Trakyadaki 1G« bin Mtisluman
Tiirkten 70 biiiine israrla Helenizm telkinini yapmaktadirlar.
Fomakhk isnat edilmekte olup bunlar Anadolu
Tiirk Bu unsurlarla meskun olan iskece ve GiAmiilcinede-
lehgesinikonusan Turklerdcn ayn bir unsur imis gibi '
ki mekteplerde 8 saat olan ders programmm iki saati

gosterilmektedir. Halbuki bu Pomak
sifatini tasiyan Turkge olup G saati Yunancadir. Halbuki Lozan rnua-
miisluraan Turk camiasi tarihi hedenamesinde Bati Trakyada Anadolu Turk lehgesi-
bakundau Kurnan ve-
yahutta Kipcak Tiirk asli un.surunun ni konu^ân vc konu.^mayan unsurlar diye Turk toplu-
bugiin Balkan
iardaki yegane kahntisidtr. Bulgaristanda
.û anda 1 lugxi ikiye aynlmi^ Bunlann her turlu hayati-
degildir.
milyon 250 bin miisliiman pomak caniiasi,
1.950 ve 1951 yeti (Etapli) vesikalari ile
Turk oldugii tevsik edilmis
yillannda Bulgar idareciileri bunlann ve Istanbul Rumianna kar.;?i olarak birakilmiStir. Yu-
Turkiyeye gonde-
nlmesini katiyetle onlcmifilerdir. nanistanda zaman 7:aman meydana gelcn rejim tebed-
Bunlara Bulgarlar ta-
rafmdan 1877 ve 1878 yillanndan beri sistomafcik ve bazi mahalli hadiseler miitemadi surette
dijlatlari
su-
rette Slavizm telkinati
yapilmaktadir. Keza Yunan ma-
S4 I, O /, A N 1, (> Z A N
istismar edilerek Tiirk ekalliyctini sindirmck iijin va- Lozan sulh antla^masi Bati Trakyadaki Tiirk
sita olarak kuUanilmi.^tir. 1941 de Almanlar Yunanista- ekalliyetinin bsizi hukuki tasarruflanni tanimiijsa da
ni i^gal etmek uzereyken Bati Trakya tamamen tahliye bunlar Yunan hukiimeti tarafmdan madde madde ihlal
edilip bir kolordu ile tskcQe ve DedcagaQ mutasarnfi edilmistir. Mesela bu .arada Evkaf idaresi Tiirk mektep-
Bati Trakya genel valisi be;? alti yii/, Yunan ailesi ile lerini tedrise memur m(>,ktcp enciiinenleri sepimi ve Tiirk
birlikte Dogu Trakyaya. iltica ('H,il(;r vc bizlerden lerin iizerinde Osmanh imparatorlugu devrinde tescil
husnii kabul gordiiler. Bunlann arusinda. alti yiiz mus- edilmis olan geriis arazilerini zikredcbiliriz. 1949 da ka-
luman Turk ailesi Dotai Trakyaya iltica ct.inisierse de bul edilen bir kanunla 300 doniimden fazla arazisi olan
4-5 gunliik misal'irlik hayatmdan sonra Yunanistana Tiirklerin arazisi ellorindcn almmistir. Keza Evkafa ait
iade ediliyorlar. Bu bigareler 1941 den 1945 yilina kadar olan diikkan, tarla, vc buna benzer gelir getiren kay-
sartlar altuida naklar da tahdit edilmi.^tir. Lozan antlasmasmm
MeriQ havzasiuda (Evros) gayet feci
beyanina gore Mubadeleye tabi tutulan yerlerdeki ca-
kaderin aci tecellisine terkedilip her biri olmusliir. 1945
:
miler katiyetle yikilamaz ve kiliseye tahvil edilemez,

den sonra ba5ilayipta 1949 ve 1950 yiUannda nihayete
dendigi halde basta Kavala oldugu halde Drama, Serez
eren Yunan ig savaî esnasmda 1500 Tiirk Yunan kral-
ve Selanik gibi biliimum mubadeleye tabi yerlerdeki
cilan tarafnidan 2(i0() T'iirk iso Yunan korniinist; gete-
Tiirklere ait camiler 1940 dan sonra birgogn kilise ya-
ciieri taralmdan tasavvur edileniiyecek kada.r feci sart-
pilmis olup dig-erleri ise tamamen yikilmi^tir.
lar altmda oldiiruldu. Bizim on fazla iizerinde israrla
durdus^tirnuz 194G ve 1951) yillanndaki Bati Trakya Bati Trakyadaki Tiirk ilkokullarindaki tedris sis-
fcemi bizenazaran farkhdn-. Her Trtik ilkokulunvm bu-

Turkliigii davasidn-. Mezkur ydlarda Turklerin arazile-
lundugu bolgelerde goc;uk vclileri tarafmdan mektep
ri istirdat ve musadero edihni.;? iskege ve Gumulcinede-
snciimeni segilir. Bu enoiimenler gorevli olduklan oktU-
ki Tiirk evlerinin kapilan Yunan polisleri tarafmdan
larda Latince eger arzu etmiyorlarsa Osmanh harfle-
kmlarak girilmi? her Tiirk ailesi zorla 3-4 Yunan ailesi
riyle tedrisin yapilmasim temin odebiliiier. Bu belki dis
yerlestirilerek ikaniete mecbur edilmi^stir. Bu hadiseler
goriinijîi bakimindan gayet makul bir hareket olabilir.
Bati Trakyali bazi Tiirk milliyetperverleri tarafmdan Pakat hadisatm iq, veghesi bizim tahmin ettigimiz gl-
e.le almarak Bati Trakya genel valisi nczdinde siddetle
bi degildir. Bati Trakya siyasi biiro êfi (Politiko Gro-
protesto edilmis ise de katiyetle nazan itibare alinma-
fio) bu hususu bol bol istismar etmektcdir. Tiirk ekalli-
mistir. Bu hareketler yalniz Loiân muahede hukiimle- yefin bilhassa fikir tesaniidii mcydana getirmesini 6n-
rlni degil Yunan kraliyet rejimini anayasasinm keza lemftk igin mektep enciimenlerini zaman zaman bir-
insan haklan evrenscl boyannamesinin anahatlanm birleri aleyhine tahrik etmektedirler. Bu Tiirk ekalliye-
dupedliz bir ihlal oldugxi haldc îkayetler kale alm- tinin bir ic davasi oldugxina gore ve Lozan antla^ma-
mami§!.tir. Butun bu facialar Giiinuleinedeki Tiirk ba?- siyla da teminat altina ahndigina gore ne genel v,ali
konsoloslugtmun gozleri onundo cereyan etrai,^tir. ve nede siyasi biiro i§>efi tarafmdan hie bir mudahale-
96 L O /. A K
L O ii A N 97
^-^
tur. Pakat bizim Giimulcinedeki Ttirk ba^konsoloslugu-
muzun mnumi lakaydiligi ve Yunanlilarin kendi sa-
hislarina munhasir entrikaciligi ile gliya Turk ekalliyeti
igersinde milli bir vahdetin mevcut olmadigini iddia
eder gibi bir hava zamaii zaman estirilmektedir. Insan
;•"* *
7iW.
bazen kendisine sormak luzumunu hissediyor Bi-
.^sunu :
.zim hariciyecililerimiz acaba ne ile meîguldur? 1949 da

iskecenin 19 Km. .îmaliride Dolaphanlarda gece yarisi
20 Turk ailesi otomaLik silahlarla gayet feci bir vazi-
yette knha edilmistir. Bu faciaya mutt-ali olan Atina-
daki Amerika buylik elgisi ile birgok batili devletlerin
.sefaret atasemiliterlik mKiisuplun gelip yerinde tetkik-
ler yaptiklan lialde bizim Atiuadaki Tiirk sefareti men-
suplanndan herhaiigi biri facianm vukubuldugu yerde
en kugiik bir tetkik yapmak llizumunu hissetmenxL^tir.
Bilhassa hassasiyetle belirtmek istedigimiz husus sudur
1923 tarihinden zamammiza kadar Iskege ile Gu-
mtilcinenin Bulgar hududu olan Cebel bolgelerindeki
Lozanda, Yuii;inist:in.i li-slini (-(1111151!; oliin TiiiklvT iviii mi-clis kiir- Turk nahiyelerinden higbirine ne Gumulcinedeki ba§-
sii-sunden «Yun;ina tcslim etlisiiii/ yiizbiiilorce Tiirktcn bir avug he- konsolaosumuf; ve nede viskonsolosumuz gidip tetkikler
mik bile .-iliunayacaksinii!/.> Jiycrc.k a.i?lann,s biilunaii Ajdtn Mobusu •yapmak buralardaki Turklcrin durumlan ile mesgul ol-
Hoea ESAl) KFENDi.. Iladisi'lor iiasil liakli i,-ikarinakta dcvam edi- mak Itizimiunu hissetmemdslerdir. Yunan mahalili ida-
tor deSH ,„i7 ituhu 'fjfid (olsun! recileri bu hususla haliylc bol bol istifade etmesini bil-
mislerdir. Bu bolgelerde 40 binin tizerinde bir miislu-
ye hedef olmamasi icaboder.
man Tiirk kitlesi bulunmaktadn-. Buralan Bati Trakya
Mevzu gelmifjken ,ayrica û hususu da belirtmek isteriz.
genel valisi tarafmdan goriilen liizum iizerine yasak
Butun bu siyasi entrikalar Turk ekalliyetini tesanutten
bolge ilan edilmis ve boyleliklo dagU yayla Tiirklerinin
fersah fersah uzaklaîtiran komplolar Iske<;,edeki far-
ova Tiirkleriyle her turlii irtibat ve mtinasebetleri ke-
mason (EKATi) ve Gumiilcinodeki farmason (LAVI-
silmistir. Halbuki bu Tiirklerin yukarda da belirttigimiz
RiNTOS) locasi tarafmdan destek gormektedir. û an- gibi Lozan muahede hiikijmlerine gore (Etabli) vesika-
da Bati Trakyadaki Tiirk ekalliyeti ic-ersinde milli Ttirk
SI ileTurk oldugu tovsik edilmistir. Ama bizzat Tijrkiye
recileri bu hususdan haliylc bol bol istifade etmesini bil-
sahip gikmadiktan soiira ba^ka no beklenebilir?
Turk mazisino miitedair f3n ku(;uk fiili bir hareket yok-
Tj O Z A N
KIZA N L U
VE
LOZAN KOM'i:RANSI
Ur. KIZA NUK IJKY

( 1879 r.
1913)
I
. L O Z A N 10)
;
Sihhiye Vekili oldu. Bilahare de miikerreren Hariciye

KiMDiK? Vekilligini dei-uhte etti.
mt. KWjA Ni.JBt
Lozan mtiahedenameKinin imzasiyla yurda donen
Riza Nur ikinci devre Sinop mebusluguna sec-ilmi^tir.
Lo'/an muahcdoiianicsiTK! murahhas sifatiyle ikin-
Fakat bu bahiste tafsilatini bulacaginiz Lozan hakkm-
ci imi:ayi koyaii «Umuru sihhiyc ve Muavoneti I(,'timai-
daki kanaatleri .sebcbiyle kisa bir zaman sonra memle-
ye vekili» Ur. Riza Nur Bey 1«79 tarihindc Sinopta dog-
ketten aynlarak bir koîoye gckilip kendinii tarih ve ede-
mufitur. Sinobun koklli ve eski bir Turk ailesinin gocu-
biyata vermek mecburiyetinde kalmi!?tir. Lozanda niil-
gudur. 1902 tarJhinde yiizbasi rutbesini haiz olarak As-
limisak'dan sn-f .sulliu temin etmek sobebiyle yapilan
keri Tibbiyeden vc hemeri GUlhane Has-
mczun olmu^ fedakarhklara siddetle muhalif kalniL^tir. Qiinkii Milli
tahanesine asistan girmistir. 1005 senesinde bu miies-
misak millet onunde yapilniLs bir yemin mana-smi tasi-
sesede muallim muavinligine (bugiuikti dogentlik kar- yordu. Diirlist, mert kuraktcr sahibi
bir insan olan Dr.
îliginda) terri eni. 1907 d:; Askeri Tibbiycye cerrahi
Riza Nur'a bu fedakarhklar gok agir geliyordu. Bu mu-
profesorU oldu. 1908 de binbaijiliga terfi etti. Bilahare
ahedenin eksiklerini hiQ olmazsa milliyetgi ve sahsiyet-
meîi'utiyet inkilabi Siuoptan mebus
iizcrine segildi.
li bir politika rakip etmek .sureiiyle tehifi cdebiliriz iimi-
Diktatoryel bir yol lutmu.? olan Ittahadu Tcrakkinin
dini beslemisse de gitgide bu iunidinin dc bir hayal ol-
karsisina gikti. Yilmadan miicadele ettigi bu adamlar-
edilerek iijken-
dugunu gordii. O milli hudutlanmiz dismda birakilmis
dan zulum gordii. Bir deiada telitid
olan Tijrk ve Musliiman un.sur igin Tiirk gencliginin
ceye maruz birakildi. 1910 yihnda askerlikten istifa etti
$uur ve fikriyatmi uyanik tutmayi ve zuhur edebilecek
ise de Balkan liarbi sirasurda yarahlara hizmet etmek
en kuguk firsatlardan i.stifade ederek diizeltmeler yap-
lizere tekrar orduya katildi. Ayiu yil morg miiduru ol-
mayi temin edebilecek bir istikamet tutulmasini arzu
du, bilahare ittihatgilara kar.51 amansiz mLuralsfeti se-
ediyordu. Fakat hadiseler onun arzu ettigi istikamette
bebiyle surgline gonderikli. 8 yil menfa hayati gegir-
inki$af etmedi. ikinci murahhas sifatiyle bilmecburi
dlkten sonra mlitarekede vatana donerek yeniden mu-
imzasmi koydugu muahedenin .jartlanna ve "hatta tat-
cadeleye atildi. Bu sirada tcêkkul ctmekte olan Ilk An-
bikatma omriiniin sonuria kadar muhalif kaldi. 1926 se-
kara hlikumetinin kuruculanndan oldu. Cumhuriyet ta-
nesinde mebuslugu birakaivak Parise yerlesti. Burada
rihinin ilk Maarif Vekilligini doruhte etti. Ayni yil bir
hatiralarmi yazarak British Museum'a tevdi etti (1)
mtiddet de I-Iariciye vckilligi yapti. 1920 de fevkalade
murahiias heyeti azasi olarak Rusyaya gitti. 1921 sene-
i Oradan iskenderiyeye gecti. Burada kendini ilme ve
edebiyata verdi. 14 (jiltlik bir Turk tarihi viicuda ge-
sinde ise tekrar Sihhiye Vckili oldu. Sakarya meydan
muharebesinde doktor olarak hizmet gordu. 1922 de
(1) Pazla bilgi icfin bakmiz Orhan Cavit Ttitengil - Dr. Riza Nur
Ukranyaya giden heyete reis sec-ildi. Doniisunde tekrar
*aerine, Ankara, 1965
101 h O X A N
birdi. Tiirklerin biri Orta Asyacla vk digeri de On Asya-

da olmak iizere sadece iki devlot kurmu,^ olduklarini de-
gigik devlet isiinlerine ragmen hane-
dogi.înelerin birer
LOZAN MUAHEDKNAMKSi
dan degLjikligi niahiyetinde oldugunu niudal'aa etti. Ta-
rih suuru bakimiudan levkaladc; on«;nu olau bu niuta- VE
laanin uzun uzun delillerini ya/.di, .aynca Tiu-k Bilik
Revtisii namiyla ilmi, tarihi ve hatirat nevinden hacimli KIZANU11F.EY
bir mecniua. iieai'etti. Bir doktor ()lnia,si hasebiyle yil-
larca giirbetlerde yipranmii^ olan vucuduiiun oliime
ini7,asmin iizerinden 40
yaklav^makta oldugunu hi.ssedincc va.l;au topragma ka- Lozan muahedenamesinin
zaman gegti. nuiddet zarfm-
Bu
vu§rnak hasretiyle 1938 senesinde Turkiyeye geldi. Tiir- seneyi mlitecaviz bir
inuahedenin eks:k ve
kiyede de kendirii fikri ve cdebi (.âli-^malara hasretti. da gercekten, basindan beri bu Nur u
kalmi,s olan Dr. Riza
1942 senesinin 7-8 eylill gecosi hayata gozlerini joimdu. kusurlu taraflarnia muhalii
surctlc dogrulannstir.
Loz^nda ik-
Boylece mesixitiyet ve milli nilicadele devirlerinin bu hadiseler milthis bir
olarak sadecee sekli bir su-
metin ve kanaatlerindcn en kliQiik fedakarliga yakla^- tisadi desteklerden nialirum
miyan buyiik vatan evladi obodiyeto intikal ctmds oldu. rette de olsa gen,
devletinizn. varlig. ve
Onun tarih ilminin butiin derinliklcrine vakif bir in- letler arasi bir ua.rantiye
f^^^l^
kavu.^mussa bunda en buj^-uk
san sifatiyle son asn- siya.si liayatimizdaki hadtselerin ve dirayeti ile Riza
Nur-un
hisse hie, siipse yok ki ilmi
tahlilinde mustesna bir ba-jan gosterdigi mulrakkaktir. hazindir ki, bu kadar tabii bir
haklamizm teji-
dur Ne
GenQ nesillerin karaktor ve dava
insan ola-
saliibi bir edilmesine mukabil ilende
dinden ibaret bir netice elde
rak iizerinde ibretle ve dikkatle dunnalari lazim gelen
izah edilmis oldugu iizere
pekgok haklanmizmda heder
buyiik bir vatanperverdi. Devrinin .jartlan icabi bazi Inonu,
edildigi konferansi hadisesini, saym
Lozan sulh
hissi diisunceleri mevc;ut ise de esas itibariyle vatan ve yapnn?tir. Sanki Ttirk ta-
millet sevgisi dolu olan kalbi ve ilimle mucehhea ka- miithis bir istismar vesilesi
ile
ba?anlmi? muazzam
fasiyla daima milleti ve memloketi igin rihinde misilsiz giielukler icinde
calisnu^tu-. ta-
v,arnn,s gibi sultani tavn-lar
bir zafer abides! ortada
paymi
lanmakta ve sozum ona boyle bir zaferin §eref
i<?inde konu?mak-
da fciuLseyle payla^mayan bir uslup
muahedenamenin seneyi devnyeleri
tedn-. Her yil bu
hie olmazsa Riza Nur
dolayisiyle verdigi beyanatlarda
muvaffakiyetleri de kendisme
gibi elde edilen nisbi
borglu oldugu buyuk bir vatan

evladim hatirlamak Iti-
daha
zumunu duymaniaktadir. Her yil yelesini biraz
104 Ij O Z A N
li o ;i5 AM ia&
kabarfcarak Lozan muahedonamesini bir oviinme vesi-

i^te bu vesikada goriilecegi uzere « daima muhabbet
lesi telakki etmekte ve bu hadisenin bugune kadar gene
ve mlizaharetine arz<a ihtiyac» hissettigini beyan ettigi
ve efkan umumiyeye tek tarafli olarak male-
tiesillere
mesai arkada§ini higbir Lozan yildonuiniinde hatirla-
dilmi§ olmasmdan aldigi ccsaretlo k(mu5;xnaktadir. Boy-
miamak §dyle dursun, 19 Mayis 1944 de soyiedigi mahut
lece de her yil mag:lumiyetten nxagiubiyete dugar oldu-
nutukta utanmadan ebediyete mtikal etmi.^ olan bu bii-
gu siyasi hayatindaki muvaffakiyctsizlikler igin Lozan
jriik insana igreng isnat ve il'tiraiarda bulunmu^tur.
hadisesinden psikolojik bir dcstek (.iikarmaya galL^mak-
Metin ve gayet natuk bir i3olitikaci olan Riza Nur-
tadir. Sanki istikhilimiz inonii'nun bahâyisi olmu§tur.
indnii'yii birgok defalar terletmiôlan Turk dlismani
Ve boyle onun niustcsna dirayetinin neticesi-
bir eser
Venizelos'un sert bir munaka.'?ada heyecanli bir sekil-
dir. Gergekten boyle bir ovunmege muhta<; oldugu da
de bayilmasnia sebep olmuîtur. Evet bu bir vakiadir. Bu
soylenebilir. Zira hayatmda serbcst ve normal olarak
vak'aya dair mcijhur karikattlrist DERSO'nun gizdigi.
cereyan etmi;^ higbir segimi kazanamami,^ oldugu gibi
bir karikatiirii arka sayfada bulacaksuiiz. Bu karikatu-
halk efkan umumiyesinde de kabule mazhar olnius bir
manevi mevkie nail olamamistn\ Bizzat kendi siyasi
riin tetkiki Lozan'da inonii'nun ve P.iza Nur'un roUerinl
hizbi iginde dahi daima kendisinin gok iyi bclirinickledir. Ve liamda tui;niak lazim gelir
mev-
bir huzursiwluk
zuu oldug-u geîtli hadiselerle sabittir. §imdi mevzua av- ki,bizim gibi onlarlu ayni milkUten oimadigi igin Der-
det edersek onun Dr. Riza Nur hakkmdaki hissiyatini so'nun hissi bir saikc; kapilarak bu karikatliru gizdigi.
(hemen Lozani muteakip bir devrede) a.âgiya koydu- soylenemcz. Bu itibarla Lozan muahedenamesinin ger-
g-umuz 5u vesika gostermektedir gek sampiyonnun kira oldugunu bir ecnebi mlisahidin
kalemiyle Tiirk milletine if fide ctmi.^ oluyoruz. Fakat
Telgraf daha sonra vukua gelcn hadiseler Riza Kur'a Lozan
Mahreci Ankara
:
muahedcname.sindc kazanilmis olan bazi noktaiarin
Tarihi 4 Te^rinisani 39 4 Kasim 1923) Sinop
-
: (
gergekle^mesindc higbir rol ayirmamak ve hatta onu
mebusu muhterem Dr. Riza Nur Beyefendi Hazretleri- sugiu telakki etmek gibi bir vaziyct dahi husule gelmis-
ne.
tir.
Cumhuriyetin terakkLsi ve vatainn dahilen ve ha-
ricen salabefc ve itilasi Dr. Riza Nur .gibi nadir evlat-i
Bu hakikatler meydanda ikon bir gilri geimis Lo-
zanidaki magiubiyetlerdcn Riza Nur mes'ul tutulmak
vatanm istinadma miiftekirdir. Bu kanaatim Lozan'-
istenmistir. 9 Nisan 1964 tarihli Milliyet .gazetesinde bir
da ve Heyet-i Vekilede arkada^ligimiz zamanmidan da-
haber û serlevhayi tasimakta idi. «Patrikhanenin Ttir-
ha ziyade saglam ve samimidir. Mezuniyetiniz zamam-
kiyede kalmasma Riza Nur sebebolmu^.B
nm hitamma muntazinm. Daima mXihabbet ve mtiza-
heretinize arz-i ihtiyag ederim. Bilhassa .gozlerinizdert
Ankara Mustafa Ekmekgi bildlriyor;
operim karde$im, «Lozan gom^meleri sirasmda Rum Patrikhanesinin

istanbul'da kalmasma Dr. Riza Nur'un sebeboldugu
ismet
aQiklanini§tir.
"WPIPII
li O Z A N 107
flii
Lozan'daki tngiliz Ileyeti Ba^kani Lord Gurzon'a
Riza Nur «Bu meseleniii Tiirk liiikumetinin bir mese-
Jesi olmiadigini, ismct Pa,ânin kcndi isran oldugunu»
soylemi§ ve bunun sonucunda, Patrikhanenin Istanbul'-
Ki- da kalmasi sonucu dogmuîtur.
Delegasyon Baîkani ismot Pa^sa, goru^mQler sira-
smda «Patrikhanenin Tilrkiyeden mutlaka nakledil-
Hiesi)> konusunda israi'li isteklerde bulundugu sirada,
bu istek kansi tarafta yanki yapmis ve Aynaroz'da Pat-
rikhane igin yer bile hazirlanmi^Jtir. Bunu inonii'ye Ve-
nizelcs bilahare itiraf etrm5>tir.
Tarn goriisnielerin hareketli sirasiiida Lord Giir-
zon'un, «Patrikhaneniii nakli israrindan vazgecjmeleri-

ni)> soylemi;;, hilal'eti de bahis konusu edcrek «Patrik-
hanenin kalmasinda ne mahzur var?» diye sormu^tur.

Riza Nur da «Bu meselenin Turk liiikumetinin israrla
iizerinde durdugu bir mesole olmadigini, Ismet Paânui
kendisinin bunu mesele yaptigini ve israr ettigim» soy-
lemistir.
::*;(;»•""
Riza Nurla goriismelerinden sonra, Lord Gtirzon

ismet Pasayi davet cderek bir gorti^me yapmif? ve «Be-
nim bugtin dogum gunlini. Sizler do bana bir dogum
hediyesi vereceksiniz)> diyerek Riza Nurla yaptigi konu§-
mayi nakletmis ve «Patrikhane meselesinin sadece is-
met Paânin bir karari oldugunu ogrendigini, artik da-
ha fazla direnrnemesi gerektitini)) ifade etmi^; Inonii
goriismelerde biitiin israrlarma ragmen Patrikhanenin
yurt di^ma c-ikarilmasi goriisunii kabul ettirememistir.»
Bu kuyrUklu yalanin miticidi acaba kimdir? Umit
ve temenni etmek isteriz ki tnonii degildir. Fakat ken-
^..-, .>.-!(. .-..uuihu OlUtSO .mmlur, Tiirk bayragimn altm- disi degilse bile oyle bir yalani hayatta bulundugu ve
<...l««or Kiza Nur'û... tnihai E,.„ N .„..„... ,..,„... .os„k s„ 'serpcrck «cnn!eti- tigtelik basvekillik koltui^na oturmakta oldugu bir za-
»..yuan Venizolosun arUa«,„cla ingi
li., LVa...... iialyan .nurahhaslan var
«l.n.on elinde «aat Vcniz*lo««.. n«
Uaviu., ua„ ctmck iyin «aniycleri
sayiyor.
lOi li O 2S A N jj o z; A N 109
manda hi<j olmazsa tekzip etmesi tarihe kar.51 borcu bunu gordum. Dr. Riza Nur Bey Turk lieyeti rnurah-
degil mi idi? Zira a5sagiya kliêsiiii koydugumuz; 22 agus- Jiasasi icinde ba5;lit;a mediiri inuval'falciyet olmuf>tur.
tos 1922yarâmba tarihli zabit ccridcsinin ilgili kismi- MilleLe bunu soylemek vazifemdir.»
nm ifadesi onu boyle bir yalana tahammul edememek Bu meselenin gergok vephesi Patrikliane bahsinde
vaziyetinde birakmaz mi? ele alinmi5itir. Ancak sinhcliden iyw kadan bilinmelidir ki,
Venizeios yukandaki karikatlirdeii de aiila.silacagi uze-
Uj re talepleri igiii Riza Nur'dan en kucîik bir musamaha

jy-:^ ^-i-î'V j^j ^.'^j^ yj-'^'^y î^b
gormtis oJmak soyle dursunu bildkis hucunilann en
miithisiine maru/. kalmi!^ vc; iî bayilmaga kadar gotur-
mu-stur. Buna konlerun.s sira.sinda. gazeLelerde gikmi^;
bir haberi ve klisesini de ilave cdelim de artik kendini
/J durumda
k-J'-^C-: ^y.t^ji J o yjx^ ^y .j-^t. , V^ '.-^:î >-5^"'*ji
miidafaa edemiyecck bir ebediycte intikal et-
olan ve esasen butiin hezimetlere lagmen Lozan'da

ini.5
V Turk miileti luinuna ne cldo edihni.sse onu da kenclisi-
ne borglu oldu.yuniu/. biiyiik !)ir vatanpervere kars: 3'6-
neltilen bu ithamm girkinligi ve boyle bir ithanu bizzat

> iij.« yaprms veya yaptirmi^; degilse bile tarih ve hakikat
onende susmu^ bir insan olarak inonii'nun mevkii bir
daha anlaîlsm.
Bir an igin bu yalanui dogrulugunu kabul etsek da-
lii inonun'niin Lord CJlirzon'a bir dogum giinii hediye-
si olarak Patrikhanoyi hediyc etniesi mi icabederdi?
Muzakereler dikkatlice takibedildiginde dessas bir po-
litikaci olan Lord Giirzx)i:i'un henuz siyasi hayati mah-
«Ve, bilhassa murahhas olarak beraber galistigim
dut ve geng bir insan olan Inonil'yu gesitii entrikalarla
Dr. Riza Nur Beyi kemal-i tevkirlo yfldetmek isterim..
(Alkislar). parmagmin iizerinde oynattigi gdrtiliir. (,>ok muhtemel-
dir ki bu meselede de Lord Giirzon boyle bir ifade ile
Arkada^lar! Giinagun tcsirat altmda yalniz ilim ve
inonti'yii bir kere daha oyuna gctircrek tarih boyunca
vukuf ve tecriibe kafi degildir. Fcvkalade bir metanet-i
hir ihanet ve lesat yuvasi halinde gali^mi.^; olan ve bu-
asab laziradir, Hakikaten bir ideale hizmet lazimdir.
Pevkalade bir jferagat-i nefis hissi ilo yekdig^rine eklen- gUnde Kibris'a vaki yardimlannm kokusu fazla gikti-
mek ve yekdigerine samimi bir mtizaheret gostermek la- ^1 igin hesaplari tetkike ahnan Patrikhanenin hudutla-
zimdir. Arkadaslarimdan ve bilhassa Riza Nur beyden. rmiiz dahilinde kalmasini 1;emin ctmistir.
no Ii O Z A N 1, O /!; A N m
VENtZELOS'CM SAFSATASBNA K3ZA NIJR
AiiL J J^ iX.'-.t- j,,^ eA_ilj<li'j»
Riza Nur Bey, iSarlctlaki buitiu lelaketlerden Veni-

zelOvS'un mesul oldugunu oeyaii euui^; ve ceise tatil eaU-
I*"
mi^tir.
Haberiri ozii su Venizelof;, inaiulniai', ve izahi gug
o^ (i-i-^-'' J/-^ J^^--^ ^^ Jyy, tS-'y-- ^ ^y l:»j
:
utanmaziikia, Humlarin 'I'urk copraklaniidan uzaklas-

tinlmasmdan 'i'Urk hiikumctini mes'iu tutuyor. Bu
kiAstah iddiaya cevap veren Dr. Hiza i\'ur'dur
oj^.y' - [ *>yy.J :jy>,^/ .,^jJif :.,,^ j/^,t f^ ^'; j
j ,
«EkalIiyetlerin hukukunu miizakere eden tali ko-
j.:.i tMy >' ^-,;,. j.'^^^:. .^.;' ii^.^.y jv «..>y':,. j;/.
rnisyon igtimamua Yuixau luuraiiiiasi Vcnizelos ile Ri-
za Nur Bey arasmda bir hadise vuku bulrnustur.
Venizelos Turkiyedeki Hiristiyan ekaliiyetlerin teh-
cirindcn ve bu hususta Ttirk hiikutnetinin mvjs'uliyetin-
^-. den bahsederek siddetle larizata ciir'et etmek kustah-
ligmda bulunmus, Riza Nur Bey Venizelos'un tarizati-
na karsi jiddetle mukabele oderek buiiu red ve Sark'da
vuku bulan butiin rclaketlorin yegane mes'ulu VenizGlos
oldugiuiu beyan etmi.^tir. Riza Nur Beyin Beyaimti son
;.->'j-''-> ('K'j Jj.'-»

derece iyi bir tesir yapnu^stir.
MURAHHAS HEYETINDI': ilAiNI.Ell Ml VAKDI?

Hernasilsa murahhas heyetine dahil olmî? Hayim
Naum efendi nammdaki Hahamba^mni Ankara Lozan.
ve Amerika arasuida mckik dokuyarak Lozanm kulis-
lerinde gok miihim bir rol oynadigi artik bugiin anlaîl-
mis bulunmaktadir. Bir dcrgide: (1) «Garp dtinyasi bi-
Yukai'ifiaUi paragraffa l)ali.si geoon sa/ctc haberinc ait klise vc yoHi
ze butiin sahsiyeti ve mukaddesatmizi cigiietmek baha-
barllerle iiaJili:
sma Lozan sulhiyle maddi hayatimizi ve suri istiklali-
mizi bagislarm§tir.» diye soze ba^layarak Lozan'daki.
Konfefansta tehcir bahsindo mtitevellid bir hadise
(1) Buytik Dogu Mecmuasi
Hi 1, O Z A N li O Z A N 113
miizakereler esnasuida Ilayim Nuum'un oynadigi rolii

nii bu ifâata kar!?i da en kucûk bir tavir almami? ve
teferruatli bir ."jckilde ve efkar-i Uniiiniiye oniinde izah aitinda kalarak birQok feragat
Hayirn Naum'im tesiri
•etmi^tir. Pakal, ne gariptir ki hayatta oldugru halde In6-
ve fedakarhklarda bulundugu ve mtizakereler aksetmi-
yen kulislerde Turk milletinin hayat ve mukaddesatma
muessir bazi taahhiidlere giri^tigi y{)lundaki iddialan
tekzibetmemLjtir.
HAYIM NAUM'un tngiliz entelicansi hesabma Lo-
zanda nasil bir yeralti laaliyetine giri^tigi ikinci cildimi-
zin Hilafet bahsinde tal'silatli olarak anlatilmi^tir. Bu-
rada fikrimizi teyide mcdar olacak nispette devrin va-

tanpei-ver Ba.5vekili Rauf Orbaym hatiralanndan bir kag
.satir aktamiakla iklif a edelim
« —
ismet Pa-â, anla^sildigma gore, Lozanda Ingiliz-
'
lerle bir nevi gizli ara buluculuk rolii oynayan, istanbu-

lun Hahambaîsi Hayim Naum efendinin telkinleriyle,
•((Hilaietin artik ne sekilde olursa olsun Turkiyede deva-
mma mijsaade edilmeyip derhal atilmasi lUzumu» fikri-
ni tamamiyle benimsemi? bulunuyordu.
Pekiy, ya dort be,? ay onceki uHilafete baghlik, hatta
Hilafetin kuvvetlendirilmesi» dia.?iince ve kanaati ve bu
yoldaki kat'i ifadeler vc islam alemine bunun duyurul-
masi hususundaki tela? ve heyecan ne olmu^tu? ( 1
Osmanli Devletide son zamaninda boyle bir hata
i^leyerek <(kurda kuzu tcslim etmek» nevinden Hayim
Nauma bir vazife venni^ti (2)
BtGER HAtNLER H. CAIltD : ve MALtYECl CAVlD
MilSI-iJMAN TURK ICVlAl)!!.. Burada birazda omruniin son yillarini biiyiik bir
§u fotografim gordiiivuii katriiiii libiisUir i^îtidoki iblis, scnin irk vo istismarcisi olarak gegiren Hiiseyin Cahid ile
liiirriyet
dinine en biiyiik ihajictin has tcrtipgisi Yiihudi Ilahambasjisi HAYIM maliyeci Cavidin ihanetleri hakkmda Dr. Riz,a Nur Beyi
NAUM'dur, cynathjii inii;i/z;>iii role niiiUiilai olarak Yahudilcrce fiok Dinliyelim
oncmli olan MlSUt IlakajiibajjiliSma krfi cllirilmifjtir. Usradigimiz
(1) Hatiralan vo Soylnyemediklenylc Rauf Orbay Istanbul, 1965
vc ugramakfa Aidiiiîiitiu/ lioi- iiuini^tiii piaiii shiNJ. (tiiijmanitniz Yahu-
(2) Htikflmetin tonsibi ile Avrupa ve Amerikaya gonderilen Ha-
fSinin ('soridii'.
114 Ii O Z A N
Xj O Z a N 115
<(9imdi, bunlara tun biber olarak fevkalade bir êjr

main, onunla dort yil vuru^mu,;? ve Turkiyeyi diinya ha-
yazayim da Tiirk millefci, genyligi .>a,^s.in Kendini ^m\~ !
ritasindan silmego I'iilcn Icoyulmu? kimselerdi. Demek,

di Turkluge boca etmek istoyen H. Cahid neymi^; ,anla-
sin :
bizim adamlar dii.;?manla birlef^mLjlerdi. Bu bir mutlii§
vatan hiyaneti idi. Artik, biz Tiirk delegeleri bir taraf-
«Lozandan Cavid, Cahid Uiiyunu Umumiye iînden.
tan dii^man yedi devlet delegeleri ile cenk ediyorduk,
Pransizlann tara.fini tutup, Tiirk hc;ye1;inin aleyhinde
bir taraftanda adlari Tiirk bu iki adamla c;enklesi3''or-
galiîrlar idi. Bizimle var kuvvetlerilc sava^jiyoriardi.
Dava su duk. Bu iki adam bizim bir iki miiîavirimizi, hatta bir
idi : Biz Turk borc;unun sermayesi Turkiyeden
murahhasimizi da. davamiz aley-
elde ctmi^lerdi. Birlikte
ayrilan devletlere fcaksiin edilecek, Uliyun-u Umuuiiye
hine Tanin gazetesinde Tiîrk
Qahsiyorlardi. Cahit,
ve iktisadi kapitulasyon kalkacak diyor, bu istikametle
murahhaslan aleyhinde hasimane makalelcr ne.srediyor-
$ali?iyorduk. Ctivid, Caliid: Hayir, olmaz. Borcun yal-
,
du. i.smet Pa.sa buna, kcipiuliyor vc«Biz hala P'renkler-

:
niz senev! faizi taksim olunacak, asil bore Tlirkiyenin^

le harb halindeyiz. Bir Tiirk tebaasi bizim alej'-himizde
sirtmda kalacak, Diiyunu Umumiye de duracak» diyor-
ve diisman tara.fini tutuyor, ona hizmet ediyor. Hem
lar. Bunu
boyle kendi adamlanmizdan, yani Cavid ve-
bunlar diisman davasnii alenen miidafaa ediyorlsr.
Cahidden iîttigimiz vakit bizi bir deh.<~cttir almisti.
Bunlar haini vatandir. Cezasi idamdir.» diyordu.
Ciinku bu dava Fransi^ dclegclcrinin davasi idi. Bunun-
Hakki vardi. ITakikafen biz kcitii adam da olsak o
la anlaîldi ki uzun yillardan beri Diiyunu Uniumiye-
zamanda bize hiicum bizim hirer kumandam oldugxi-
den bal yemis olan bu iki adam bah ortadan kaldirmak
istemiyorlar ve bir bardak bala Tiirkiyenin iktisadi ha-
muz diplomatik ordumuzu arkadan vurmak, Turkiyeyi
yat ve istikbalini
mahvetmekti. Bu da biitiai varan hiyaneti idi. Cahidin
yani mcvoudiyetini ecnebilere sati-
hiisnuniyeti oLsa o vakit su.sar, sulh olunca aleyhimize
yorlardi. O e cnebiler ki Turkun hahx sulh etmemis diis-
dosenirdi. Miitarekeden beri i.^gal kuvvetlerine, Damat
hamba§! Hayim Naup.i efnncii 8 Mart 1910 aiinU tstanbuUi dbnu?undc Feridle susan, o vakit hatta istaiibulda bile degilde Ital-
gazetecilere su 'oeyantUi vsrmifjti:
yada oturan Cahid simdi Lozanda celadet gosteriyor-
«... Fakat ihtimal bilmezslniz, ben buiKkm cvvcldo lueinltketinie gene
Rustem kesilmisti. Okuyuculardan rica ede-
du, Zaioglu
bu nevi bir hizmette daha bulimmustum. 191,5 yilmda OsmanU hiiku- rim, o vakitki Taninleri okusunlar! Bu adamlardan pek
meti ile Ingiltcre hiikumfttinin ara.suii bulmuk hu.susunda da bir Muskulat
liiz- sikildik. biiyudii. Tuhaf ki Turk tebaasi, biri
metim var. O zaman Sadrazarn Sail, Ilulhii Pa.'ja, luunfcrit bir sulh de miisavirimiz, birisi Turk gazctecLsi olan bu iki adam
yapmak istiyordu. Bunun iizcriue, IngiUî dostlarmi iiczdinde yapti- iuQ bizim semtimize ugramazlardi. Fransiz heyeti ile
gim te§6bbus neticcsinde Dedeagac'a gondordikleri bir diplomatla bu-
konusur, yemekyer, gezerlerdi. Onlara esranmizi soy-
radan gondfirilen bir diplomat tomas ettilor. Pukat Ingilizlerin jartlan
lerlerdl Sanki Fransiz memuru idiler. Davalan da
kabul edilemez derecode agir g6rUldu. Hit niesGleclcn
sonra Almanlar'
Prenklerinki idi. Casusluga varmcaya kadar yapmi§lar-
beni, Itilaf hukametlerini sevmekle itham
cttiler. Taiat Pa§a ben- da di. Bir giin ismet Pa?a bana «Bu adamlar vatan haini-
den bu hususta izahat istedi. Sonunda beni serbest biraktilar,»
dir. Bunlardan nasil kurtulacagiz?» dedi. Kopunntiji,
11') I., o z; A N I. O Z A N 11?
(;elaf;i icjinde idi. Ben Cavidi mu^âvir olarakalmak ta- ferahladik. Cavid gidince Fransiz delegesi M. Pompa-
ral'tan degildirn. Buiiuii iQiii. Tstaiibuldan Lozana ca- xm telaîm gonneliydi! Artik, Diiyunu Umumiyeyi de
dar ismet Paîa ile mikâdele Nihayet bendeii
el;mi!;;tim. bizim istedigimiz gibi hal, iktisadi kapitiilasyonlari bu
!.;Ktirmisti. Turn «biri domne, digcjri Arnavut.
i".ab;vr.siy. suretle imha ettik. Bu netice gdsterir ki bu adamlar
Bunlar yillarla Fransizlara hizmet ettilpr, bunlarin ni- (d'ennen sermaye talisimi miimkun d(;gildir» dedikleri
metile beslenmi.^lordir, onlarm adamlandir. Bu sebep- bu davayi Pransizlarii ve kendi âlisi nienfaatierine hiz-
lerden, bunlardan hayir ('cjlin;;/,, bilakis zarar gelir. Goz- met igin yapiyorlardi. Bu suretle biiyiik ve tereddud
ItU'i Diiyunu umun?.iy(!den goplcnmededirj) diyordum. gotijrmez vatan haini idiler. Vatan haini Isa^ka ne
ipmet Pafiaya siiziimu dinlGtemediin. Siindi kendisine: tiirlu oiur? Hiiseyin Cahid i5>t.e itiraz gotiirniez bir su-
«Ne haber? Lsmet Pasa! Ben sana bunlan sdylemedim rette sabit bir vatan liainidir. ( 1
mi? Beni dinlemedin. ?imdi al!..» dedim. Cevap yok,

«'l'iirkler IJatiliiara. pii; bcnzeraeyeii kiyai'etie-
sade dedi ki: «Na.sil kurt.ulacagiz?» dedim: «Basit- ve
ri iginde pok nazik iaiier. liir giin Lozan Palas ote-
ridikai. Lozandan kovalmi» kabul etti. Pakat «Ben ya-
iiuiii iki gcno Isv'oreli pa-
karKisuidaki (rctitvai-aa
pamam sen yap! dedi. Kovdum. Onlar gidince derhal
iotierini boya
alm;.ijiai', galisiyorlardi. Merak
yai;li
ederek ne yapt:k!arni: osi'eiuriek i?in yanlarina

-^Si
yanaslim. Lozan I'ahis otc.linln terasn-ula dalgala-
iian Tiirk Bayrai-inin resmini yapiyorlardi. Binsi

baiia cledi ki : « — i'ayrakhmm g'nkte daigalanan
ay ve yildsz olarak bcninisrjriek, bir miilctin guru-
riina dela'ct eder 'Silrklcr hakkiiida bi'/e §ok ijcyler
soylediicr. Fakai ben bunla'-as (.'Ogunun yanhs ol-

duganu, ditn tanisiifisr.i Tii-k ikinci miirahhasuiin
na:zik vc bilgili iziihkinndaii anladim. Bn zat Tiirk
hiikiimciindc sihhat is.'-s-inf h'dV.im za'tnus. €ok
'/ • giizol ve nianliki kwiiu^Ji'iyordi!. T«rihi rualumat!-
na liayran oldum. Bir I\,»Kanh ve i'lvicreli oSarak
kendilerini mcmh-kciS'P.ii^de misafjs' clmekten z'^vk
duyuyorum, vc; tngilizlerc daha miisaraabah vc
haktanir olmalarini tavsij/e 'Ctmck istiyorum.»
Mr. Ilarron. ARMSTRONG
( Hatiratindan
KuzsSra gore yeUccn kullanan t«oriil)cU kaptiwi H. Cahitle samimi bir
lias)»Iial aninda (1) Riza Nur TUrk BiWc Reviisu No; 8 1 fjubat 1938, Misir.
118 1. O Z A N ;c o z A N 119
KENDi BKYANI ILE H. CAHID

« — Nc. vicdiini kiiniiaUtvrini., nc hislerini beni Miis-
Aiimanhk i(l{valiiu>, sevkctmiyoiUu.w .jMaililii;
Iliiseyin (Jahit Yalijin

(Oil Yiha Oikaycsi)
«Riza Nur bey, unululmakta vo unutturulmakta .ûp-
hesiz yalniz dcgildir. Faiii insanlar unutabilir, unuttu-
xulabilir, t'akat erget.; baki tarih herkese layik oldugu
j«-::s;:
yeri verecektir. Menfaatlere kapilarak hakikatleri, do-
layisiylehaklan inkar etrnck ne kadar hatali ise, his-
lere, kinlere kapilarak hakikatleri inkar etmek de el-
bette hatalidir. HiQ siiphesiz, Riza Nur ve diger zatlann
GiTieklerinin Ln/xni Muahdasini kullama giinlerinde yer
alacagi ve tarihin bu sayfasinda da aydinliga, hakikate
erecegi gxinler glecektir, hatta gelmi.^tir. Elbette bir 50k
kahromanlar, hizmed olanlar Tiirk tarihini .êrefle sus-
luyeoekler, zaier gunlerinde Mehmetgikle birlikte ha- ît<f^^}^'ii(i^'^h4'W--'-'
yrrla anilacaklardir.
inonii muharcbelcri hakkmda da inuhtelif soylen-
miicadeleli sirasjndar mer.
Bu vfsim I.ozaii SuUi Mu/aluTcloriniii i-ii
yayilmakta, o muharebelere istirak etmis kuman-
1;iler
hum iistad Velid Ebiiz.ziya laratindan bi'/zat sckilmiijtir. inijiiii ilc
danlarm dikkate deger vesikalann hergun ortaya (:ik-
Dr. Rr/a Xur'u Uarsilasilaii uiivUiklcro bir <?aro bulniak icin fikir
maktadir. inonii zaferlerini kutlama giinlerinde onun
tcatisjnde bulumirkcii ijiistcron bu resimdo, her ikisiiiiii de durusjla^
hqkiki kahranianlanndan tÎdMgu ispat odilmek isten-
nndaki ifadcvK dilikatinizi gekeriz.
meyen 4 iincii Pikra Kumandani Miralay êhit Nazim
Beyden de kadirsinaslikla bahsodilccek ve istiklal ta- bin kaderine tesir ettigine ttiinen tiimen $ahitlik etmek-
rihinin bu kahraman cvladi kani ile suladigi vatan top- tedirler. insallah bu hakikafc de inilletge duyulur ve ha-
raklannin tarihinde de layik oldugu serefli yeri alacak kikat, dolayisiylc hak bir defa daha yerini bulur. Dr.
midir? (ideal Komutanlariimizdan 4 lincti Firka Ku- Riza Nur'un arkadaslari ve yakmlari onun hizmetlerini
mandani (Miralayêhit Nazim Bey Yazan Ihsan : birer birer vesikalaria belirterek hakikate hizmet eder-
idikut, Istanbul îrketi Miirottibiye basimcvi. 1951 Eser lerse, tarihin bazi karanlik sayfalan da nura kavusa-
171 sayfali ve resimlidir. ) inonu muharcbelerinde ku- foilir.
mandanhk yapmis ve yuksek riitbelere ulasmis arka- ... Tarih sayfalarma iltimasla girenler erge§ gikar-
daslara onun nasil bir kahraman oldugxmu nasil har- lar. Tarih sayfasmdan (îkarilanlar ise ergeg hakikatin
HI
120 h O Z A N
1.1 O. Z A N 12S:
muhteêm iîgiyla sayl'alar iizerine ânla, êrel'le dogar-

Zar.»
mu arka sahifeye koydugumuz resimde veciz bir surette
( 1
ifade etmektcdir.
Bill TKIXiliAF
û bir hakikattir ki, Turkiye Buytik Millet Meclisi
Turkiye Cumhuriyeti Bajiivekaleti Hususi Dr. Riza Nur'u murahlias heyetine segerken tarih bilen
Dr. Riza Nur Beyefendi Hazretlerine bir alim ve bati politikasinm veghelorini kavrami^ tec-
Pek Muhterem Doktor riibeli bir diplomat olmasim nazari itibare almi^tir.
Londra Sefaretimiz -lialen miimessilligimiz- mim- inonu ise hayatmda defa Turkiye hudutlan di-^ma
ilk
haldir. Bir defa zat-i devletlerinin bu hususta bir fikir gikiyor ve Batinui kurt politiktunlariyla karsila^mis
ve temayulleri olup olmadigi tarnamen hususi bir nia- oluyordu. Binanenaleyh politilc kabiliyeti ve tecriibesi
hiyette ogreiamek isterim. Sefaretin ehemmiyeti ve bu- gayet kisirdi. Hadiseler bunu teyid etmistir. General
rada devletin siyaseti umumiyesi igin ifa oiuuacak hiz- Ali Puad Cebesoy'un siyasi hatiralanndan alman su
metin buytik kiymeti hakkmda bir miita-laa serdetme- satirlar bunu gostermektedir. (Lord Giirzon, arkalann-
ye mzum gormeyiz. Yalniz Tc$kilat-i Esasiye Kanunu- da muzaffer ordular bekliyen mumessillerimizi konfe-
nun raaddei mahsusuna gcire mcbusluktan feragat et- rans salonunda âîrtmak ve onlara tazyik yapmak,
mek lazim gelecek. Bu mumossilligin -atiyen sefareti- siddet gostermek suretiyle Yunan ordusuyla elde ede-
kabul muvafakat buyurup buyunnayacagnn;î ba-
etmej'-e medigi muvaffakiycti bu ycni taktik ile elde etmek is-
na sureti hususiyede ve mii.stacclcn bildiriD.enizi pek tiyorlar. Bizim murahh;),slarumza gelince Avrupa kon-
rlca ederim. Sizden covabi muvafakat aursarn muarae- feranslannm asirlardanberi inceiiklerine, desasliklan-
leyi yurutecegiin. ingilizler ovv(;)emirde yani resmi ag- na ve lisan oyunlaruia vukufsuzlugu ve ecnobi lisanla-
reman talebinden evvel sureti hususiyede istimzac ede- rma yeter derecede aîna olmalari Hindistanm bu eski
cegim. ingilizlerden agrcman lalebine ccvap almcaya ve azanietii valisinin oyunlanna firsat veriyordu.)
kadar keyfiyeti son derece niahrem tutmak lazun gele-
tnonii'ntin Lozan'a gonderilisi Mustafa Kemal'in
cek. Seri cevabiniza i!il:izar... takdimi ihtiramat eyle-
.sahsi tensibine istinat etmoktedir. Filvaki mecliste bu
rim kardesim efendim.
is iQin reye miiracaat edilinis ise do asil rolu Mustafa
^ 3 Teinmu.z io'40 Kemal'in tensibi oynamistir. Esasen bidayette heyete

iSMET Rauf Beyin riyasct ctmesi diisiinulmekte idi, fakat kon-
Not :
Dr. Riza Nur bu scrirlik talebini rcddetmi$tir.
ferans Basvekiller seviyesinde degil, Hariciye vekilleri
seviyesinde inikat edcccgi ic;in Rauf Bey gitmemi.^ oldu.
Buraya dercettigimiz satirlar inonu'zuun her basr Bu sirada istifa eden Harieiye vekili Yusuf Kemal Be-
darda kaldigi zaman Dr. Riza Nur'dan mcdet umdugu-
yin yerine inonu'ritin segilmxjsi kendisini Ttirk murah-
nu gostermektedir. Buna ilavetcn aralanndaki duru-
has heyetinih tabil baskani hallno getirmistir. Pakat
miizakerelerin devammca gortUmu^tiir ki, Lord Giir-
(1) Hikmet Tanyu Sovenlerinin Kaleniiyln Dr. Riza Nur ist,, 1962
zon'un bastan bori asap yoran entrikalari karsi-
1.22 Ii o ?; A N I. O Z AW 1».
tetkiki lie anlaîlacaktir ki, Misirdan Trablusgarbe ka-

dar Osmanh devletiniii butun mirasi kendilerince tak-
sim edilmekte idi. Fakafc inonii'ye kar§i bir sinir harbi
olarak giri5>ilen bu ve taenzeri taktikler onu bunaltiyor
ve yese sevkediyordu.
i^te bu zamanda imdadma yetiên yine rahmetli
;f:f#
f Hiza Nurdu:
«Ben bu taktigi zaten tahmin ediyordum. Ismet
Paâ 50k mUteessirdi, hatta bedbindi. Kendisinin, bey-
nelmilel bir miizakere masasnida bu profesyonel siya-
5et5ilerle ilk karsila^masi idi. ûnu temin etmek iste-
dim: Onlar, bizi yeise sovketmek icin ellerinden geleni
yapacaklardir. Dayanacagiz... Cunkii, Ingilteredeki son
intihabat, Loyd Corc'un siyasetinin ifiasim gosteriyor.
Bu rcsimdp mU/aUcrelcrin fii (.'•''''•fil iuiliuiiida Qckilniifjtir. Buratlaki
Dunya umumi efkan, yeni bir harbi iswmiyor. Taleb-
goruldu);u ii/cre Xur'a karji o zamanki his
ifadecle tiiiiiiii'nuii Ki/-ii
lerimizmesrudur ve istiyeceklcrimizin asgarisidir. Gar-
vc tavrini ifadc elmektcdir.
bi Trakya ve I-Ialebe kadar olan cenup hudutlari, On-
smda bunalmis iki ada, tizerinde israr etmeliyiz. Suret-i kat'iy^êde ta-
ve kararsiz bir hale S'clmi^stir. Zira kar-
?i taraf, higbir zaman olcle edemiyeceklerini kesin ola- mirat ve tazmiiiat bedeli almaliyiz. Dliyunu Umumiyeyi
rak bildikleri bazi talenleri Osmanh tmparatoiiugunun asla tekabul etmemcliyiz. Eger bunlardan fedakarlik ya-
han-i yagma halindc 1;aksiin odilen mirasmdan ne ko- parsak, tarih huzuruiida mesul uluruz. Zaman gegtik-
panrsak kardir nevinden ileri sUrmekte ve inonu'niin ge mukabil tarafta olanlann taktikleri, bilhassa ismet
acz ve asap bozuklugundan istifade ederek taleplerini Pasa lizerindc muessir olmiyu basladi. Fakat asil sebe-
habire arttinyorlardi. Mesela bi/,i, Yunaiiistamn Ana- bin, birinci Bijyuk Millei; Mcclisindc vc dahili siyasetin
doluda yakip yiktigi koy ve kasabalara karsihk olarak tecelliyatmda oldugxinu, Saltanahn ilgasinin tevlid et-
talep ettigimiz ve an.ain.izui siitu gibi Jhakkimiz olan tigi reaksiyona mukabil, sulhiln bir an evvel imzasma
tazminattan vazg'ccirmek icin, birinci Dmiya Harbine kati liizum gortilmesinden dogdugunu, bu setaeple bir
katilmi^ Osmanh imparatorhis'unda.n bahisle 50 mil- gok fedakarhklara mecbur birakildigimizi, muttefikle-
yon altm lira harp tazminati olarak istiyorlardi. Hal- rin de bizdeki bu ruh lialini sezerek ondan azami isti-
buki vaziyet gayet sarihti. Osmanh imparatorlugunun fade ettiklerini soylemck isterim. Tali komisyonlarda
mirasi geng Turkiye CumhT.iriyetinc birakilmiyordu ki, bile, 1923 senesi basuida, yani konfcransm onbeînci
mukellefiyetlerinden dc o mesul olabilsin. Bu bir riya- celsesinden sonra bu psikolojik tezahiir mevcuttu. Biz
zi hakikatti. Kitabimiza ekli Lozan muahedenamesinin mtAtemadiyen fedakarhk yaptik. Buna ragmen, kapi-
124 Ij O Z A N
r, o Z A N 1?0
tulasyonlar iînde onlarin gok fazla direnmeleri seksen.

alti giiri suren birinci safhadan soura, 4 ^^bat 1923 de Saymgeneral Ali Puat Cebesoy'un siyasi hatu-ala-
miizakerelerin kesilmesiiie sebep oldu. ikinci safha ba5J- Tinda belirtfcigi iizere .-jayel; Osmanli hariciyesinde gali?-
laymca, iki taraf da daha gok yumuf?akti. Pakat biz,, makta olan e.^hns yeni hukiimete yardim ve iltihak et-
gerek hudutlann tesbitinde, gerek mali mevicularda ve seydi belki binnisbet daha iyi bir dumm hasil olabilirdi.
bilhassa tazminat ve tamirat i!?inde artik, ilk giinlerin
RIZA NUH'UN NA!>ttl NADi'YK CEVABINDAN BIR-
taleplerinden rticu etmi^; vaziyettc idik. Nitekim ikinci
KAg SATIR VE MUSTAFA KEMAlViN TEIXiRAFI
safha kisa surdu.»
Butiin bu beyanattan yikari neticeyc gore mesele «Sakarya muharebesi hazirliklan ve muharebe beni
konferansm inkitaa ugramasmdan sonra Biiyiik Millet .1 dimaca ve bedence Qok yormu."?tu. Millet Meclisi bu mu-
Meclisinde kararla^tinlan taviz politikasiyle miittefik- harebeye ba!;.lanacagi vakit: BASKUMANDANLIK
HE-
lerin gemi aziya aldiklarini ve hcr.êyin aleyhinize so- YETi TEFTi^JYESi hakkmda raebuslardan murekkep
kiin ettigini gostermi^ olmaktadir. Zira Dr. Riza Nur'un bir heyet teskil, benide orada aza teîkil etmi!?ti. Bir ta-
da iâret ettiSi gibi konferansm birin(;i dcvresi seksen raftan da Ankaradaki Darlilmuallimin ve Sanayi mek-
kiisur giin surdiigii halde ikinci dcvresi gok kisa surmil?- teplerinin 1300 yatakli hastahaneye koyup gece glinduz
tiir. ikinci gurupun meclisteki fayda verme- tonkitleri yaralilara ameliyat yapmi^tim. Dtisunmeli ki ilk ham-
mis ve meclis taviz politiknsmi benimsemi^ olmakla lede binyliz kiisur yarali birden gelmisti. Cok buhranh
esasen davayi kaybetmis olduk. BUtvin bunlura guya gunlerdi. Burada gok uzun ve fevkalade mtihim vukuat
bizden olan ve bizini menfaatimizi mudafaa etmekle var. Simdilik, bunlari ge(;'elini. Beni bu yorg-unluklar
mukellef bulunan sahte hiirriyet miinadisi HiAssyin Ca- hasta dusiirmu$tii. Harb bitinoe istirahat ve tedavi igin
hid ile maslup maliyesi Cavid'in vo bilhassa Hahamba- Sinoba gitmistim. Millet Meclisi giyabimda beni Sihhi-
si sozimiona miisavir Hayini Niuun oi'endinin hiyanet- ye Vekilligine intihap etmi.^. O vakit kabine reisi olan
leri eklenince netice istihsaline tabiatiyle imkan yok- Pevzi Pa§.a bana bir telgrafla bildirdi. Ankaraya davet
tu.(l) etti.Kendisine kabul etmedigimi bir telgrafla bildirdim.
(1) Ismot Pasa, Lozanda miizakerelur kesilin de, Ankiiraya geldigi Millet Meclisi ikinci reisi olan Dr. Adnan Bey yazdi.
4
ilk devrede oldultu giW., kc'nciisinin ( o giiiiiin 'I'Urkiycsauk' Avruyii i I
Onunla aramizda telgrafla birkaQ muhabere oldu. Ka-
politika alcmini vo duiiya ahvalini horkcstou iyi aniimu;, vu bilrais bul etmedim. Bu sefer Mustafa Kemal Pa>5a bu telgrafi
bir politika adami olamk) l.auitmak ))eciTiklilin,ini itirai' cderim ki yazdi. Yine kabul etmedim. Bilakis tedavim igin dort
hatta Mustafa Kcmal Pa§a da dalU oliuak iixen; hurkcse biituii An- ay miiddetle Avrupaya gitmeme izin istedim. Nihayet
karaya kabul ettirmi.'jti. Jîmdi agikga Koylenoljilir ki, o zamanki §art-- Sinop ahalisini iizerime musallat ettiler. Bunlardan bir
lar altinda, buriu boylo kabiil odi.-iiini/,, -bizitn uy.sallik da, denebilecek- heyet evime toplandilar, kabul cdeceksin dediler. Ben
bir gafletimiz olinu§tur.» Istemiyorum. Size ne dedim. Onlar, hayir bu i^ bizim-
Hatiralan ve Soyleyemedikleri ile Raul' Orbay sayta 92 Istanbul., dir, seni mebus yapan bi5;iz. Bu merauriyet Sinop'un $e-
Sinan Matbaasi. refidir, bizim arzumuzu yapmaga mecbursun dediler,

126 I, O /, A N L O x; A N 127
haklari vardi, bunun uzerine kabul o1;(;im, ttin milli istiklal .sava.?mda yalniz bunu kazanmi^tim.
Sihhiye Vckili Dr. Riz;i Nur Boyerendiye Mahsus- Mevkiler istemcmi.'j, para yagnialaima kariînami^tim.
tur. Bu servet bana yeterdi.» ( 1
C. :.•!() 12-37 îfreye KIZA NUll VE ITTiBlATgiLAR

HasluliCiinizdan pek inuteessi- tttihatgilar beni hudut difjina siirdiiler, yani vatan-
rim. Ciddi bir teduviyc^ ihtiyLiciniz lU/'Aimunu da kabul dan anamm babamm yurdundan kovdular. Kovarkende
etmekle beraber Ileyeti vekilc bdyaiiindu ila buyuraca- senin kaleminden zehir ve kan damliyor, viicudun mem-
gmiz vazifcyi miihim v(; vaziyeti haziiramizda sc-ibkede- leketin asayisine iiiuzirdir dediler. Hakikatte ise kale-
cek hizmet ve muavenctinizi elzeni ti,orclugumdsn Anka- mimden onlar loin zehir memleketim igin .sifa damh-
raya miimkun olan her turlii iedavi ve i.stirahatiniza rii- yordu.
fekaca da yardim edilmek iizere herhalde teijrifinizi ve Paristo cdcbi, tarihi, ilmi e.scrler hazirliyordum.
hareketinizi makii:ie ba^mda inba' buyurulmasmi rica Uminni Harp bastirdi. Miiracaat cttim, bcni Ttirkiyeye
cderim efendim. sokrnadilar Misira gittim, ikinci luunaraii itilafcilar
28-12-13:^7 Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Reisi '
emsali beni ittihatQidu- diye Misirda tngilizlere jurnal
MUSTAFA KEMAL ettiler. ingilizler askeri divani harbi beni muhakeme
Nadir Kadiye Cumhuriyet Gazetesinde kendisine ettl. Ne tuhaftir, nekarabet ve ne feci idi! Beni yerim-
bir stitun ayirarak efkar-i uniuiniye oniuido gerekli ce- den yurdumdan ittihatcilar kovmu^tu, ,">imdi Misirda
vaplan vennesine iuikiin verilniesini talep ettigi halde ikinci itilafgilar ittihatgi diye mahkemeye veriyordu;
bu talep kabul edilmemi^; ve gurbetteki bir insana tek Su felek iste boyle algaktir. Vatanperverlik etmek giig-
tarafli tenkit ve ithamlar yapilmi.^tir. tiir,derde belaya, mahrumiyctc, tczvire, iftiraya, haka-
Ne hazindir ki, Cumhuriyet Gazetesi nierhum Ri- rete, zindana, oliims tahamrniillii olmali. Onun icin asil
za Nur'un hayatmda harekct ettigi gibi oliaiiiin-
bt.iyle muhaliflik vatanpcrvcrliktir, muvafik vatanperver ol-
den sonra da ayni yolda dcvam etmi;; vo siitunlarinda mak iki katli ekmek kadayifidir. Hiiseyin Cahidin ki gi-
hayatta iken kendisine mlidafaa hakki tanunadigi bu bi! Gurbetler, zaruretler vatanperverligin mihenk tavSi-
biiyiik vatanpervere ycniden hiicumlara ge(;mi^tir.(l dir. Bu nokta gok mtihimdir. Birine vatanperver demek
igin bu imtihan gegmis olmasi cok lazimdir.» (2)
KIZA NUR VE iS'l iKLAl. iVlADALYASI
Dr. Riza Nur Lozan hakkmdaki samimi kanaatini
«Bu madalya iiQ tiirliidiir. Ccphede hizmet edenle- su sozlerle ifade etmi^tir:
re kirmizi, o vakit mcbus olanlara yeijil, cephe gerisin- «Lozan Tiirk zaferinin bedeli degildir. Eksiktir, nok-
de hizmet etmi.^ olanlara ak kordeliili verilir. B,ana kir- sandir, kusurludur. Oluk gibi akan Tiirk kani ve za-
mizi ye§il.kordeleleri verildi. Bu bcnim iftihanmdi. Bii-
(1) Tiirk BUik Reviisti.
(1) Cumhuriyet 9 Mart 1964. (2) Dr. Riza Nur TUrk Blllk Reviisti.
J 23 1, O Z A N L o z; A N 128
bagianan Tiirk iimidinin tam olmami?-

karîligi edilmi$ti.
fere leye dokiilerek, milli misaktan feragat kabul
tir.» 5 misal vermi.^tir: 1) Oniki ada, 2)
Kibns, 3) Ha- heyetin mu-
Bdyle bir taviz karari iyinde Lozana gidcn
bu-
lep, 4) Musul ve 5) Bati Trakya. Bunlardan
b,a^ka te^kilatmi
arizlari da pek tabii bo;? durmami?, casus
e(unkiA milli hudutlanmiz di^mda kalmi? olan
Turkle- Ankara'nin artik milli mi-
harekete gegirmek suretiyle
kadar vc mlidafaa etti. O anlami^lar-
rin hukukunu sonuna. a/inilo.
.sakta israr etmeme karanna vardigim
diânda kalan Turklerin mudal"aa!:>i/- ve garantisiz bi- di. murahhas heyetimi/.lc Ankara arasmdaki
Ayrica
muhaberatm Kostencc yoluyla yapildigi ve burasmm
rakilmi? oldugunu soylilyordu. Ilalbuki kar,5ilarmda
kindar bir dii-jman buUmari Iju ka.rdc!?lerimiz dayman da ingiliz ve Fransizlarm kontrolu altnada
bulundugu
kuwetlerine tcslim edilirken hig olmazsa bazi garanti- kayda deger bir keyfiyettir. Pilhakika inonli Ankaraya
ler almak lazimgelirdi. Tevhidd Efkar
gazetesi adma
sordugxi suallerin cevabmi alamamaktan
miitevellit hii-
Ebuzziyazade Velid Halbuki
kendisinden bir beyanat istenen kiimet Reisi Rauf Beye tarizatta bulunuyordu.
Beye ezclimle -Bu Turkluk tabii boyle basi bo§ ve avare ingiltere ba^vekili Winston Chnrchill'in hatn-alarmi
birakilamaz- demistir. Yunanlilar daha yapilan anLa$- nesriyle anlaîlmi^tir ki ingiliz ve Fransizlar
murah-
manin murekkebi kurumauan Turkl(;re karsi sistemli has heyetimizle Ankara hiikumeti ara^smdakl mu-habe-
bir yildirma hareketine giri^tiler. V«lid Bey kendisine rati takibediyor ve gerekli mukabeleleri hazirlatmak
zulum altmdaki Bati Trakyalilardan gekni bir mektubu iQin bilhassa gegiktiriyorlardi. Boylesine teknik
gaflar-
ha-
ekliyerek bir ba^makalc ne^retti. Bura-da ekalliyct da ar.aya girince bugunkii milli hudutlanmiz dahilinde
linde du§man memleketlerine teslim edilmi? olan mus- Musul'u kaybedisimiz Tiir-
iktisadi faktor olan
yegane
luman Turklerin sinsi ve hain usuUerle imha edilece- kiyeye 42 mil mesafede olmasma mukabil
Yunanistana
gini izah etti. Velid Bey Lozanda bizzat bulunmu^tu. 520 mil olan Kibnsi alamayiîmiz Meis adasi kadar pi-
Hadiseleri yakinen biliyordu. Evvelce de Milli Mucadele relesmis bir adadan Oniki adaya kadar biittin adalan
sirasmda cesur miicadeleleri ile un yapmi?ti. Hatta bu kaybedisimiz tabiatiyle mukadder olacakti.
yiizden Maltaya surgiin gitmi^ti. Aradan gegen seneler Dr. Riza Nur'un: «Daha QO-
Dr. Riza esas ve tatbikatma muhalif
Nur sulhun gu hakkimizdi. Hakkiinizdan Qok azini aldik, Lozan
degildir.»
oldugunu bu suretle de bir kere daha gostermi? oluyor- Tiirk milli mucadelesinin bahasi ve bedeli
du. Ne yazikki engin tarih bilgisinin besledigi akhselim dedigi hakikat her gun zuhur eden yeni yeni hadise-
yolun-
ve talakatiyle olumsuz mudafalar yapmi^ olmasma rag- lerle .anlasilmaktadir Eger bu muahedenin islahi
Dr. Riza Nur'un kcndisinl murahhas heyetine se-
men da bir cereyan ba!?latilarak ilk zuhur edecek firsatlari
gen birinci meclisi mebusanm bekledigi hizmeti hakkiy- kuUanamazsak Kibris hadisesl ric'atimizde son hadise
la ifa etmi? oldugu soylenemez. Zira Bozan (bize mec- olmayacak buna daha birgok yenileri de eklenecektir.
buri bir basegme) halinc getirniiîti. Birinci meclisi

mebusanda ikinci gurupun alakah bahsinde teferruati
gorulecegi vizere ate^li tcnkitlerino ragmen is sonunda F : 9
4
BHllNCI
lUJYiiK MiLLKT IVIEClJSiNDK
MUKAHHAS lIKYl-ri'lMiiZiK TliUKiYK T)()NtJiÛ
iN()NiJ'NtJN VERDiOi iZAHAT
Lozan Konferansmin biriiici d(3vresi 4 ûbatta so-

na erdiHukiimetten akiigi talimat iizerine murahhas
heyetimiz yurda dondii. Butuu miUiefikler konferansi
teliir edilniis kabui etmekle idilcr. Lord Giirzon'un «gi-
dersem daha doninein» gibi bir tehdit savurmus ol-

bir
TtJKKiYE BtJYL^K Mil.Urr MICCLISINDE masma ragmen herkes konferansm tekrar toplanaca-
gmdan iimitli idi. Fakav. her ibtimale karîi Ankara hl'i-
LOZAXA DAIk VltZAKKUELEK kumeti 8 Suban tarihinde tzmit ve Izmir limanlarini
ecnebi harp gemilerine kapamak ve hazine-i humayu-
nun mlUiim bir kinmini Konyaya nakletmek karanm
aldi. Heyetimiz Ankaraya vasil olur olmaz heyet bas-
kani meclise bilgi vermek arzusunu gosterdi. 21 Subatta
Ttirkiye Bilyuk Millet Meclisi General All Puat Cebesoy'-
un riyasetinde toplandi. Murahhas heyeti reisi konfe-
ransm seyri hakkmda saatler stiren bir konusma yapti.
Konferansm m,eseleleri 3 gurup halinde ele aldigmi ve
bu her gurupu te.5kil eden meselelerde de gesitli ihtilaf-
lar zuhur eyledigini Garbi Trakyada halkm reyine mii-
racaat olunmasini kabul ettiremedigini zira Bosna-Her-
sek'e kadar musliimanlarm Tiirk hiikiimetine
biitiin
iltihak etmek igin ate.^ iistiinde durdugunu ifade ettik-
lerini bu durumda Bati Trakyaya istiklal vermenin
Ttirkiyeye iltihakla neticelenecegini soylediklerini, Gar-
bi Trakyanm hududu, Musul vilaycti ve Gelibolu yari-
L o z A N 133
132 li O Z A N
taksim olunacakmi^. Pakat bunlar taksim olunaraamis-

madasi meselelerinde Yunanlilarla tngilizlerin agiz bir- ti. Bunun taksiminden em,in olalim dedik. Senevi veri-
lig'i ettigini anlatarak beyanatma J?oyle dev.am etti.
lecek faizlerin taksimiyle iktifa ederiz dediler. Hartai
«... Biz Musul iizerindc kendileriyle anlai^mii? bir
Umumi esnasinda yaptigimiz borglanmizm Suriyeye ve
sureti hal bulalim dcdik. Musul vilayctini dcrhal i§gal
Irak'a taksimini kabul etmediler. Gdsterdikleri sebep
edelim, fakat onlarin iktisadi inkiâfi ve petroUorden
mall olmayip siyasi idi. Umumi harpten maglup gikti-
istifade etrnek gibi nienfaatleri varsa v(;yahut bir takim
riiz, habuki borglannizi bize yiiklemek istiyorsunuz, bu
unsurlari kendi aleyhlcrinde tahrik edocegimizden en- diyorlardi. Biz dc cevaben demistik ki
nasil .seydir,
diseleri varsa onu tatniin edelim, bir sureti hal bulalim
Harbi Umumiyi olan Osmanli Imparatorluguna
yapmi.5;
dedik. Onlar da bir sureti hal arami.<jlardi. Diyorlardi
Suriye ve Irak da dahildi, bu imparatorluk îmdi in-
ki, Musul .;êhrini muhafaza edelim. Eger biz menafi-i kisama ugraniustn-. O halde herkes borg hissesini kabul
iktisadiyesinden ve petroltinden dolayi Musulu vermi- etmelidir. Mesuliyet meselesini Osmanh imparatoi'lug\i
yorsak herkose verdikleri gibi onlar da bize bir hisse ile gdruûniiz. Bu moscle
dc boylece ihtilaf ta kaldi. Su-
ayiracaklardi. Umumi celsede nicsele bu safhaya gir-
riye ve Irakta devlete ait olmiyan emlaki hususiye ve
mi5iti. En sonunda muttcfikler luiittehit bir cephe ala-
hazinei hassa emlakini tanimak istemediler. Sonra mii-
rak inkita tehdidi ile bizi tehtid ettiler
tareke esnasmda Istanbul hukiimetinin yaptigi muka-
Musul ile Geliboluda bir garnizon bulundurulmasi velelerin tarafmizdan tasdikini istemi^ler, ihtilaf ha-
meselesi dogrudan dogruya tngilizleri alakadar etmi^ti. linde kaldi.
Sulh muzakercleriiiin leh vo aleyhinde icrayi tesir ede-
Tamirat bahis mevzuu oldu. Yunanhlardan istedi-
cek olan ingiliz donanma ve kudretine istinat ediliyor-
gimiz tamirati asla nazari itibare almak istemediler.
du. italyan isgali altinda buluiian oniki ada meselesi
Muttasil harpte iki taraf tebaasmm zararlarmdan bah-
konferansta bahis mevzuu olmiidi. Cuiikii boyle dlisii-
settiler. Miittefikler tebaalarmin zararlarini telafi iC-in
nijlmti^tu.
on milyon liraya indiler. Senevi doksan bin lira olmak
Miittefikler ara/i nicsnlosindc, Trakya, Adalar, Su-
tiyere bu parayi otuz yedi sene zarfmda odeyecektik. Yu-
riye hududu ve Musiulu yckpare bir mescle olarak bize
nan isgalinin sebep oldugu tamirat parasim dort mil-
tasdik ettirmek istemi^lerdi. Pakat biz digcr meselelere
yon altin olarak istemi^tik. Yunanlilar da tehcir edil-
temas etmeksizin yalniz Musul iizerinde miAzakereleri-
mi§ olan hiristiyanlann emlak ve arazi bedeli olmak
mizi teksif etmistik. Bu suretle onlarui muttehit cep-
iizere ve halen tediyc etmekte olduklan masarif nami
hesini aymnak isfcemi^tik. Ilakikatte arazi meselesin-
altmjda bir c-ok para istemi.^lerdi. Miittefiklerin istedik-
de Musul, halledemedigimiz ve ihtilar halinde btiyiik
leri normlaria Yunanlann tamirat parasmi yekdige-
bir mesele olarak kalmi5>ti.
rine bagLÎamak .êklinde halletmek istediklerini ifade
Mali ve iktisadi meselelerin esaslarindan da bida-
ettiler. Bunda da nihayetine kadar ihtilaf halindeyiz..
yetten beri ihtilaf halinde kalmi!jl;ik. Mesela borglan-
Eski Osmanli kanunlanna gore teêkkiil etmi^ ec-
yniz, Berlin Muahedesindenberj aynlan meinleketlere
m
O Z A N 135
I,
,.,,, I, C) Z A N
Inkita sebepleri :
bir ahidnaraeuin Inonii, mufctefiklerm bir-

ncbi sirkoUfJ-i mcscK^sini bcyneJinilel Beyanatma devam oden
Kabul oUnedik. Ka- meselenin heyeti
miizakeresine itha;l: d;mc>k isK^dUer. denbire taktiklorini dcei.?tirdiklerini,
buhranlar vucu- ederek
l)itolasyonlan da. adli sistem u/.erinde mecmuasmi bir projo haline koyduklarmi i?aret
(la gelmii^ti. Biz, bidayetl:an
itibarnn hcrhangi iki dov-
mus- demi^ti ki: j-
esasina ,
l(-t jêkdigeriniii tobaasi igin ni,utekabiliyet

siziiiU^ oim aktede-
- Budan maada mak«aUari, hiQbir devlet kendi
Icniden mukav^leler akLcdiliyorsa meselcsi veyahut ihtilaf halinde bulundugu
mesele ka-
liz, demistik. En serbest
hiikiimleri de kabul ederiz, bun- goturecek olursa,
iDUl edilmeyip koni'eransi inkitaa
dim baska bir s(;y kabul odemeyiz. kendi mBs'ul gorunmiyecektir. Biitlin devletlerin konfe-
haksizlik oldugu- Ttirkiye devieti ha-
Onlar, Uapiluiasyonlar uKulilndo ransla ayn avri me.soleleri olmayip,
ile insaniyet namma
niuvakkat bu" kul ola-
uu esas itibariyle kabul ediyorlar, ancak •rlQ digerlerinin TUrkiye
ihti-
Omni igindir ki si^^m bir devletten
intikal devresi lazniidir, diyorlar. rak davalari vardir. Egcr hakikatte ,
Bu ser- inkitaa ugrami? ise, o devle-

huktimetinizde bir Qok sennayoler yerlesmi!?tir. Ia.fl yuziinden konforans
.naye, bu sirkc^tler li-elirken inevcul

olan kapitlilasyon- tia adi gorlinmeyecek, ihtilai umuma ait olacak ve bu
usul iizorinc sermaye devletler umumi men-
lar esasma istinat etmislerdi. Bu ylizden bir harp gikacak olursa,
Simdi bu olaoaklardi ve mes'ul de
H'etiriniz, dediraz vc biz do s(-rmayo ti'evirdik. laatleri namana harp etmis
yapacvaiî?.? Onun iQUi
usulu kamilen kaldinyorsunuz, no Ttirkiye olacakti.
ediniz. Bu dcirl- be? baktim ki
dorv taes senelik bir muddet: kabul Muabede projcsini tetkik cttigim zaman,
olan bazi
sene zarnnda bu kalan ecnebi îrketler,
ya sizin siste- o zaman a kadar konusulupd;i halledilmemis
kaldigimiz ba-
minizi kabul ederler vo yahut olmezler,
qokilip giderier, meseleler tadil edilmi5jti. ihtilaf halinde
tadil ederek ida- zi meseleler muttefiklerin
noktai nazarina gore projeye
demislerdi. Bu sokilde kLLpitilasyojilan
meseleler de agiktan
me etmek Vokalct bos senolik bir mUdclot
istemislcrdi. i'thal edilmisti. Hip konusulmayan
meseleler igin de oyle
oisun adli sistcmde bidayettenberi bir
lark yapUlar. ithal edilmisti. Ac-iktan konulan
bir inkita tah-
Konsoloslann mahkomesinden vazgcgtilcr.
Bunun ye- macideler vardi ki bu yiizden muha-kkak
aleyhimize tah-
rlnc- inuayyen yerlerde ocnobi hakim
usuluiiii tcklif etti- min etmis olduklari ve bir c;ok milleti
va/,iioierini ifa edecek mu?avir Tik edecekleri anlasiliyordu.
ler. Nihayctine kadar
diger mesele-
dediler, miiâvir nam,i veriyorlar,
lakat hakim vezaifi projede kapitulasyon islerinde ve
Bu
odebilecek tadilat yap-
gordiiruyorlar. lerd- bir Qok devlotleri tai-,min
bircok miUetlerin ve
kabul edile- miBlardi. inkita olacak olursa,
Mali kapituiasyonlardan vazgGc;1;ikleri
hukukunu temin icin hasbetenlillah sila-
tarafsizlarin
bilir. Taril:e esasi iAzerino digcr bir ticarot raukavelesi propagandaya Simdi baslamif;lardi
parilmi§lar gibi
vc bir Qok maddcler uzermde
5-^:,.
muzakere sonra
^
esaslari cdilmi..s ettikten bu|,

muahede projesini bu t;arzda htilasa
mutabakati efkar hasil olmu^tu. Fakat kat'i karara ik- gotiirmek;
mtjahedenin son sckli budur diye Ankaraya
tiran etmemi.s?ti. .
136 li O Z A N j
L o z A N iST
mulhakkak blr inkita ve belki de harptir dedik. Ne iîn mukadderatina hakim olmak igin diledikleri idareyi ka-
dediler? gUnku cok agirdir. Bilirsiniz ki bunun blr gok bul edebilir. Bu rnemleketleri istiklal ugrunda fedak^r-
maddesi uzerinde konu.ûlabilir dediler. Projeyi bu lik etmi? olanlar igin affi umumi yapilabilir.
haliyle Ankaraya goturdiigumuz takdirde ve hatta uze- îmdiye kadar konuûlmu? olan
Bu muahedeyi
rinde konuâbilecegimizi .soylcdif;'imiz halde bize kimse
muhtelif meselelerin hiilasasi ve layihasi olmak iizere
inanmiyacaktir. Ve neticesi inkita vc haip olacaktir, de- aliyoruz,bunu miitalea igin en a!?agi bir hafta zaman
dik. Bunun uzerine tela,? ettilcr ve dediler ki: Verdigi- lazimdir. Bir hafta sonra mutaleamizi arzederiz dedik.
miz proje bir iiltimatom degildir, iizerinde konuâbili- Hususi bir celse yaptilar, mazeret serdederek bu miid-
riz. Muttefikler, daima hangi mesele bizim igin diger- detin azaltilmasmi istediler. Maamafih uq, dort gtine
lerinden daha mUhimdir, bunu anlamaga cok ehemmi-
J- kadar olanca siiratle cevabimizi verraeg'e gayret ederiz
yet veriyorlardL Halbuki her mesele kendi sahasmda
dedim. Ertesi igtimalarda ûnlari soyledim. Esasta ihti-
hayati bir degeri oldugxi ve higbir fark gostermedigimiz lafimiz vardir, nasil anlaâbiliriz, dedim. Arazi mesele-
igin umumiyetle zannediyorlardi ki memleketin dahi-
sini agtilar. Bende bu meselo iizerinde israr ettim. Qlin-
line talluk edon mali ve iktisadi mcseleler nihayet bi- mali
kii arazi meselesi ingilizlcre aitti. Bilahare adli,
zim igin haizi eliemmiyel: olabilir. Bunlari kabul ettire-
ve iktisadi meselelere talliik eden bir lakim miitalea-
bilirler, zannediyorlardi. Ilerkcs kendi fikri ijzerine mu- lardan sonra tarafimizdan bir hal tarzi gosterilirse, di-
talaa dermeyan ediyordu. Pakat hig bir dcvlet, bilhassa ger muhtelif meseleler uzerinde (;ali;jacaklarim ve miit-
ingiltere inkita ve harp olacak olursa, kendine taalluk tefikler tekrar vaz edecekleri bir takim maddeleri soy-
eden bir ihtilaftan dolayi degil, bilakis umumun men- leyecekler. Bende pekala dedim. Cumartesi vine Qagir-
faatini korumak maksadiyle olm.u.?tur, denmesini iste- dilar. Yapacaklan son .seylcri soylediler. On bes milyon
misti.
altin lira istemi-^lerdi, bunu on ikiye indirml^ler, borcu-
Bundan sonra proje iizerinde tadilat olacak mi, ol- muzun sermaye iizerinde taksim edilmesinden vazgeg-
miyacak mi konuâlim denildi. Bu esas oldugu zaman mislerdi esas iizerine taksimini kabul ediyorlar.
muahede resmen bize verildi. Miittefiklerin her biri ay-
... Trakyada tahaddiis eden askeri meseleler vardi
ri ayn soz aldi. Resmen ve alenen bir cok agir beyanat-
ki, ondan vazge<;mi.? olduklarini bildirdiler. Bundan
ta bulundular. Kabul etmek, alenen ilan etmek lazim-
baska birêy yok inudur, dedik, cevataen yoktur, dedi-
dir, dediler. Sulhi alem igin bunu kabul etm.ek elzem-
ler. Yaptigim tetkikat neticesinde bir iki noktayi tadil
dir, dediler. tki g-un sonra da Ingiliz heyeti hareket ede-
ettikleri anlaÛdi.Bizdcn tamirat parasi istiyorlar. Ara-
cekti.
zi meselesini oldugu gibi muhafaza ediyorlar, fakat Yu-
Muahede projesini aldiktan sonra biz, Turkiye ha-
nanhlara vermiyorlar. iktisadi meseleler oldugxi gibi
ricinde kalacak memlekotler hakkmda noktai nazan-
muhafaza ediliyor. Bu vaziyete gore, inkita olursa ve
mizi bir daha ifade ettik. Onu soyleyecegim, dedim. Mi-
bundan harp (jik.ar.sa biitiin cihan efkan umumiyesine
s:r, Suriye, Irak ve saire bu memleketin h
ahalisi kendi karî Ttirkler higbir êyde uyu^mak fikrinde degUdirler.
138 J, O Z A N 139
I, <.) /. A N
Bidayette ne siiylemislerso, nihayetine kadar israrla, mu-

«— it/alyanlar ve ondan sonra Amerilcalilar
kalmi.'jlar ve bir e.sci'-i hul sostcrmen).islcrcUr. Bunlar daireye gelmi§lerdi.
xahhas heyetirnizin bulundugu
sulh yapmak kendi .ârtlanni bize din-
igin (!;(;lmomi,^lor, formul
letmek ipin gelmiîler tarzmda aleyhimize bir hava ya- AmerikaUlar bir tavassut yapabilmek igin bir
ve In-
ratmak Qok miihiindi. bulmus ve mutabik kaliniijtik. Vakfcin dar olraasi
Loza.ndan harekcu, etroesi ve Amerikan
Su veya bu sekilde bir takim usullerle meseleyi hal- giliz heyetinin
miisahitlcrinin teêbbiislerine mani
olmu^tu.
letmek imkarn var midir? Bunu da iyice aramak lazim-
dir, Cihani alakadar eden Boftazlar, ckalliyetler ve ta- O gun diiîinduler ve dcdilcr ki kapitiilasyonlardan
Tilrkiye-
lozan konferansi inkita etmi^tir. Ecncbilerin
biiyetler meseleleri vardir ki bunlan esas itibariyle hal-
teminat iste-
letmisizdir, milletlerin mtina.sebati ticariyeye girmeleri de oturmasi ve yaf?amasi icin Turklerden
dik, vermediler, inkita hasil oldu.
Giiya bu suretle diin-
esasli bir surotte hal cdilememi.^tir. Birtakim arazi me- donmii? ola-
.yadaki butlin ecnebiler Tiirkler aleyhine
selelerinden Musul meselesi vardir ki inkitai bu mesele
lizerinde liasret.momek igin bunu mualiedeuin iinzasm- caklardi. Onlar boyle diisiinmuf^lerdi.
ettik-
dan bir f-ene sonra tngilizlcrle aramizda iTialletmegi ve Biz dedik ki Tiirkiyeyi ba^tan asagiya tecrit
:
inkita d-
Trakyada Yunanhlann silah ile halledecekloiri tarzm- ten sonra baki kalani soymak istedikk-rinden
da yapilacak bir propagandaya mani olmak iQin 1918 mustur. Bankerler harp ctmek istiyorlar.
ingiliz heyeti aynldiktan fornix Fransiz
murahhasi
hududuau kabul oderiz, dodik. Mali me.selelerde ve ta- tenvirini
ile temas ettim. Hareket edccegimi,
vaziyetin
niivat meseleloruido Irh- taknn meseleier kabul ederiz.
muttefiklerden bekledi&inii soyledim. Cunkii dedim, hu-
Fakat mesaili kamilcn ihrag etmek sar-
iklisiidiypyi do
aktedilmi;? olan Mu-
susi bir vaziyet vardir.Aramizda
tiyle mlizakeresine devam Muvafakati ef-
ederiz dedik. taraf hareket ser-
danya mukaveiesi kailcnustir. Her iki
kar hasil olan meseleleri bir araya topladiktan sonra Hayn- de-
bestisini iktisap etmi.^tir. Boyin midir, dedim.
onu bir taral'a bu-akarak muvafakati el'kar olmiyanlar
g'il, dediler.
iizerindo muzakereye devam olunur. Y;> halledilir, veya
Fraiisa muvahhas do hareket etrni^ti. Car-
lieyeti
edilemczdi. Bu tarzda nnialiodenin heyeti umumiyasl
tizerinde konufiulurken kendimizi
samba glimi bende hareket edecegim, dedim. iki esasli
mkitaa baglamiya-
nokta tezahiir (itti: Biri konferans inkita etmernis, ta-
cak bir yol iizerinde kalinamiz lazimdi. Zira bir kismi-
li k olunmustur. l.:)ii.=ori son eelselcrde ben >ûndan vaz-
:
111 kabul etmedikleri takdird(> liiQbir kayit altinda de-

genecegim, sen sundan vazgOQCCcksin diye bir takim
giliz, demek hakkim muhafaza edebilmeliydik. Bunu da
sozler soylendi. Tiirkler, talep ettikleri êyleri kabul ede-
kendilerine soylemi.stik.
riz,veya etmeyiz, taleplcrini kagit iizerinde tekrar etsin
inonli, bundari soura, Xiord Oiirzon ve arkada^lari-
denildi.AmerikaUlar, siz bunu kabul ederseniz, biz kon-
nm Lozan'i terketmesini miiteakip hasil olan durumu
feransi toplariz, dediler. Riz, noktai nazanmizi yazdik
izah etmis- ve yapilan son tavassut ve tesebbuslerini an-
dedik. O noktai nazarinizda sebat cdiyorsaniz bunu da
latmistir.
yaziniz ve imza ediniz dediler. Anladik ki, bizden bir
^3r
140 h O 7, A -N
I, O Z A N 141
taahhiit alarak vaziyeti tesbit etmek istiyorlar. Imtinr

ettim. italya heyeti de hareket etmi^jti. Dediler ki : Biz tedilat yapilmi? ve nede tadiiat yapilmasi umit edilmi?-
yalniz murahhaslar gidecegiz, heyetleri burada biraka- tir. Boyle bir vaziyetin
iQindeyiz. Vekillere de bu tarz-
Hem murahhaslar hem de heyetler muahedeyi
cagiz. Sizde kalini?,. da vaziyeti te-^hir ettim. îmdi biz, bir defa
gitmistir, biz ne iQin burada kalahm. Biz de gideceg-iz hukumette mutalea edcrek heyeti umumiyesinden bir
dedik. fikir hasil ettik. Vaziyeti mutalaa

edcrken muvafik bir
MecUsi
Vaziyet, olabildigi kadar halledilmi!?t,ir. Ortada bir karara varmak ihtiyacmdayiz. Ondan sonra
muahede vardir. Bu muahedc iizerinde ne tadilat ya- aliye bu sekilde arzolunacaktn-. Esld muahede sureti
kiram da
pilmistir ve ne de tadilat yapilmasi memuldiir. Biz hig- tercume ve tabolunmu^tur. Demek ki azayi
Takip
bir iki gun zarfmda bunu mutalaa
bir taahhlide girmemisizdir. §imdi artik onlarm taah- cdeceklerdir.
hiit tekliflerini kabulden imtina ediyor, memlekete don- olunmasi lazma gelen hatti hareket hakkuKia Meclisi
mege Qahsiyorduk. Milttefikler ise, vaziyet inkiâf et- aliye teklif eyapacag]/.. Meclisin verecegi karar hatti
tikten sonra artik bunu imzali bir senede vardiralim hareketimiz olacaktu-.)>
ve Turkleri bir kayit altmda bulunduralim zihniyetin- Bu uzun beyanatmdan sonra inonu'ye mebuslar
de idiler. taraflndan mliteaddit sualler Korulmu?tur:
... italyan ve Amerikan heyetleri de gittikten son- Rus murahhas heyctiyle Turk murahhas heyetinin
ra ben de Qarsamba
giinti .sabahleyin hareket etmi^tim. miinasebetlerine dair sorula vsuale
Biz de onlar s^lbi bir iki katip bn-akmistik. Milano'da — Rus heyeti ile bizim heyetimiz. konferansm ba-
Italya heyeti miisavirlerinden birisi ikti.sadi ve mali rae- mii-
?nidan scnuna kadar daima dosiane bir temas ve
yek-
selelere bir hal suretibulalun dedi. Kabul etmedim. nasebat halinde bulunmu.stu. Cereyani ahvalden
Ko.stence yolundan golmistim. Romanya hukiimeti mii- digerimizi haberdar ederdik. Dostane aynldik. Biz,
Bo-
telasi g'ortinuyordu. Tavassut etmek Lstediler, kazul et- gazlar meselesinde bogazlarni tahkim edilmesini ve
medim. Qunkii hiikumetim ile tem.as kalmami^ti. istan- harp sefinelerinin serbest olarak gecmesini kabul ettik.
bula geldigim zaman lie devletin komiserleri ayri ayri Halbuki Rus heyetinin noktai nazari esas itibariyle Bo-
ziyaretime gelmi.slerdi. Muahede iizerine bir cok teklif- gazlann tahkim edilmesi ve kapali kalmasi zemininde
ler yapmaslardi. Ankara ile tema.sa geg.meden evvel bir idi. Onun ic;in Bogazlar meselesinde aramizda
ihtilaf
cevap veremezdim. vardi. Diger siyasi me.sclelerde ve umumi miinasebatta
Lord Giirzon muahcdenin imza edilmesi hakkmda anlasmi^tik.
tebligat yaptilar. Bunlann hepsinde
sarih bir vaziyet Bogazlar hakkmda kabul ettigimiz êklin muhade-
almaktan igtinap ettim. îmdi son vaziyet ûdur ki: net .ahitnamesinde kabul ettigimiz êkil ile gatisip Qa-
muahede elde mevcut olan êkli ile herkesin butun ta- tismadigma dair suale de û cevabi vemii.stir.
lepleri iQine yazilmi^ ve
miizakere edilmi^jti. Higbir ta- — Biz muhadenet ahitniUttesini do Ru.slarla bera-
ahhudiimiiz olmiyarak bu mevcut muahede iizerinde ne; ber bogazlar meselesinin itilaf devlctlcrinin ve alaka-
dar milletlerin dahil olacagj. bir konferansa tetkik ve
^^^^ Hi mn.
J42 !. O Z A N
I. C) /. A N 14S
hallini kabul ettik. Taahhucliimu/, berabcr konferansa

edip bogazlar mcselesini hallcLmekti. Yoksa bo-
i.<?tirak
gasilar .û veya bu êkilde halli

meselesinin hususuncla
ahkitlesmemi.jtik. Bilukis biz Misaki Millido Istanbu-
lun, Mannaraniii iltisiui ihlal ctmek.si/in taogazlann
beynelmilel buluinnasnu kabul etmiîz;-
ticarefc; acik
j^r
dir. Ve muhadenet ahitnamesinde de kabul olunmustur.
Bilaharo Trahi'.on Mchusu Ali Siikrii Bey merhum
tarafmdan ko):idisin(!su sua! soruldu
— Muttc;f:kleriii projesindo inukabil teklif ettigimiz
muahede projesi kabul ve tatbik edilmi-? oLsaydi Tvak-
ya ve Istanbul dorhal (ahliye edilccek miydi, yoksa "viu-
sul meselesinin halline kadar isaal allinda mi kala-
cakti?
Sualin cevabi sudur
— Loiiaii konforrinsuiin muzakcresino baslandigi
vakit, Miittefikler demi.-jlerdi ki Evvela nuikaddemati :
sulhiye yapahm, sonra mutebakisinc devani edelim ve-

yahut hepsini bitirelim. Yani tarn bir sulh yapalim. Bu-
nun iizerine su cevabi verniistim: Her ikisini diislinebi-
liriz. 9u sartla ki her neyi imza edersck sulh tamam ol-
Meclisle inonUyii fok sprt IcnUit eclerck ikiiici defa Lozana gdnderil-
mali, Istanbul, elibolu vo Bogafilar tahliye edilmsli. Biz
mcmcsini ve Iniska hiriniii inliliabmi loklif cden IMrinci
daima bu noktayi miidafaa ettik. Onun icin teklifati- oiiuii yeiiiic
miz da, miitaleatimiz da sulh olur olinaz hicbir seye Meclisin atcîn iiyesi, Tralizon Moinisu .!;<'i-(,'ck Jjehitl \IA fjUKUU BEX
iVIcihum
hacet kalmaksizua tahliye tamam olsun.
Miittefiklerin murahhas heyetimizc empoze etmek ze etmek istedikleri projenin ihtiva ettigl ârtlan izah
istedikleri sulh projesine mukahil Milli monfaatlerimiz etti, bu iminu icra Vekilleri Heyetinin isabetii gordtigti
zaviyesinden ele alinmi,5 yoiii bir proje meydana getir-
hatti hareketi de su sozlerle izah ctmistir
mek igin hiikumiet ile murahhas heyeti birlikte galisti. — Arazi meselesiiidc Misaki Milli ile menfaatleri-
27 subatta Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi toplandi. Icra
mizi azami sui'ette telif edeoek bir Iial sureti bulmak,
Vekilleri Heyeti sifatiyle Rauf Bey miizakereyi acti. Bi-
bununla muttefiklerin teklifine yakla^mak, diger me-
lahare tnonu kursuye gelerek inuttefikleriii bize empo-
selelerde hayati meiifaatlcrini,izi temin edecek tadilat-
lan yeniden teêbbiise gecmck, Heyeti Vekile ile vermi§.
H
J, O Z A N 145
144 li O Z A N
adamlann maksadi tavazzuh Mesele §u ve bu
etnii$tir.
oldudfumuz kararm esasi budur. Arazi meselesinde temin
degildir. Vaktiyle dU:?iindvikleri gibi bize hayat
dtl-
5undug'umuz de ûnlardir:
etmek istemiyorlar, deriz. Bu meydana Qiktiktan sonra
Garp hudutlanraizm tayininde otedenberi israr et- gerek milletimize vc gerekse diger milletlere kar?i her-
tig-imiz 1913 hududur.
Yaptigimiz tekliflerde MeriQ'in hangi bir karanmizda bittabi daha eok selabet olur. De-
garbmdaki araziyi istcrnekle ba^ladik. Nihayet 1913 sSzlerini ôyle bitirmi^ti:
mi? ve
hududuna gcldik. Yalniz Karaaj-ap ilc dahi iktifa ettik. — Simdi heyeti celilenize karar vermesini teklif et-
Miimkiin olmadi. Bu arazinin ve Karaagag istasyonu- Mesaili araziye, iktisadiye ve ida-
tigimiz mesele ûdur :
nun kiymet ve ehemmiyeti bizirn icin Qoktur. Bununla bakimmdan bizi hiybir noktadan tatmin etmiyor-
riye
beraber bu talebimiz misak-i millinin sarih hiikumlerin-
4 lar. Kamilen red ederiz, bu elinizdedir. Birde yeniden
dcn Doguda Musu] sulh imkanini aramak lazimdir. Sulh imkanmi aramak
degildir. vilayetinin hallini talik
ediyoruz ve bir sene zarfmda Jngiltere ile halledilmesi- bir
iQin 5unda fedakarlik edebilir, sunda edemeyiz diye
ni kabul eyiiyoniz. Mi;tabakat hasil olamazsa, Vekile noktai nazarim
Milletler kara vermek lazimdir. Heyeti
Cemiyetine miiracaat etmek suretijÎe miittefiklerin soylemijtir.
noktai nazanna yaklasmak istiyoruz. i~,um]\ Heyeti Ce-
lilearazi meselesindeki tekliflerimizi kabul ederek di-
MECLi S liLEKTRtKLENiyOK
ger meseleleri de tasvip ederse, sulh teêbbuslerimize Bundan sonra i/mil Mcbiisu Sirri Bey :
devani edecegiz. Mesele bundan ibarettir. Arazi mesele-

— Misak-i Milliden fedakarlik yapan bir hukUmet
sinde bilfiil isgal etmedigimiz bir yeri
-ve murahhas heyetiyle herhangi bir mevzu uzerinde ya-
i^gal etmek yiiz-
de doksan dokuz silahla oraya girmege mutevakkiftir. •pilmadan evvel meclisten itimat reyi istenmesi lazimge-
Yalniz bogazlara kadar mtisellah olarak dayandigimiz lir demi^ti.
Esasen Lozandan donen heyette mevcut mebus,
vakit Edirne'ye kadar olan araziyi mukavele
ile tahliye de bir-
miitehassis ve miiâvirlerin beyanat ve ifadeleri
ettirmislerdir.Harbo girmedigimiz halde tahliye ettir- inonu'niin
digimiz yalniz bu mesele vardir. Arada yine birini tutmadigi gibi birgok noktalarda da
miittefik-
lerin miidafaa vasitalan ile askeri yukanya dercolunan tafsilatli beyanatma da uymuyor-
kuwetleri mevcut-
du. Istanbul gazetelerininde konferansm inki-
Aynca
tur.
tai ve cereyan eden hadiseler hakkmda vaki olan ne^ri-
inkitai harp halini davet etmezden ovvel dahile vb
yatlan da birbirini nakzedecek mahiyette idi. Bu mii-
harice karsi sulh imkanini yeniden temin
etmek igin zakereye ba^kanhk eden General Ali Fuat Cebesoy'un
diisundiigijmijz hareket hatti. .ûdur Arazi meselesinde
:
slyasi hatiralarmda da belirtmi^ oldugu veghile
mtizakreye girerek digcrlerine y<midcn baslamaktir. inonii'mln beyanati Buyuk Millet Meclisini hakikaten
Olabilir ki mali, iktisadl ve idari meselelerden
dolayi tenvir edememi^ti. Miittefiklerin yanli.? terciime ve ta-
hayati menfaatlerimiz temin olunamaz. Bizim teêb- bedilmi? sulh projesinden ba$ka elde bir§ey yoktu.
busumuz akamete ugrar. Pakat o za,m,an biz kendi vic-
F : 10
danimiza kendi memleketimize ve butiin diinyaya kar-
146 I, O Z A N I. O Z A N 141
inonii'den .sonra kursiiyc; m«cli.sin o gunkii muhale- li meselelerde Adliye Vekili kariûmiza yikmali, mali
fetini te-jkil eden ikinci gurupun lideri Erzurum mcbu- meêlelerde Maliye Vekili Qikmali, hem mtiâvirleriyle
su Hiiscyin Avni gikti. bizi ikna edeeek ve bir karar alabilecek êkilde
gikmah-
Vekiller heyetinin Turkiyc Biiylik Millet Meclisine. dir. Bugiin bu kadar kafi gidip hazirlansinlar mevkile-
karî istihfafkar bir tavir takiudigmi Inonii'nun verdi- rini liazuianacak adamiara terketsinler.»
gi izahatm kafi ve tatminkar bulniadigini soyleyerek.

soylerine §6yle devam etti :
« —
Vekiller lieyeti kcndi erkanni bize gcisterecek--
ti. 96yle olsun diyecekti. Konu.ijulan yalniz harici me-
seleler degildir. Buraya butua Vekiller geleceklerdi. Mu-
rahlias heyeti avdetten sonra artik sifatini kaybetml^-
tir. Maliye i^slerinde Maliye Vekilini gonderdigi murah-
hasi ile milsaviriyle memleketin ikti.sadiyati hakkinda
aide etti^l fikir nc;dirV Buraya gclecek, onu tesbit ede-
cek, son sozu soyleyccek ve bizden veghe alacaktir. Pa-
?ayi ben diniedim, siz ue diulediniz. ipinidi sizden so-
ruyormn, ne dinlediniz, efendiler? Maliye hakkinda
Avrupalilar ne diisunuyonuus, sonu ne olacakini^'? Bu
miizakereler boyle devam etniez. Proje bir kere okunui-,
Vekiller sira ile deruhte etmii? olduklan hususatta yal-
niz bugiAn ic-in degil, elli senc igin ne gibi fikir aldik-
larini tehlikeleri gosterir, biz de onu anliyarak ona gore
bir karar veririz
« — Arkada^lar bir teklit'im var. Gerek vekiller he-
heyti ve gerekse Buyuk Millet Meclisi, Misaki Milliden.
zerre kadar feda ederse, icabi iiamus ve inilli igin geki-
lip gitmelidir. Bugiin Trakyaiun manasi kalmami^tir.
Musulu veremeyiz. Biz harbe atildigimiz zaman daha
zayiftik. Bugun elimizde ordumuz bulunduktan sonra
oyle igfalkar vaziyete dii^mek istemeyiz. tstnet Pa?adan
Bhiaci Biiyjk Miilet Mcciisindft, liilcii mubiilcfet partisi halinde ta-
ricam !?udur: Memleketin askcri fikirlerini hurmetle vatanperver reisi Er-
aliyet gostercn ikinci gunipuii mcrt, ccsiir ve
kendilerinden dinlerim. Pakat iktisadi mudafaalanni
inirumuii kaliramaii i-.vVMh Uitseyin Aviii B«y mcrhuw.
dinliyemem.. Mali fikirlerini ise katiyen dinlemem. Ad--
148 L O Z A N
h O 7. A B 149
Avni Beyin sik sik alkiîlarla kesilen konu^masm-

da bilhassa Musul meselesi uzerinde duruyorlar ingiliz-
dan sonra Mersin Mclrasij Solahatlin Itey kiirsiiye gele-
lerle sulh yapilamadigi takdirde Cemiyeti Akvama gi-
rek:
I dilmesinden hiybir netice elde edilemiyecegi kanaatini
«Elimize vcrilen bu kagit parcasiyle ben, rie ecne-
izhar ediyorlardi. Meclis misaki milli tahakkuk efcmedi-
bilerin hakiki teklifini ve ncdo a.rkada,^lanmizin kabul
gi takdirde bunu tahakkuk ettirmek igin harbe devam
ettigi êyi gorliyomin. Bununla berabcr bugun teklif
olunmak mecburiyeti hasil olsa dahi israr edilmek la-
edildigi gibi meselelerin bir ki.smini tay edelim, bir kis-
zim geldigi kanaatinde idiler. Hiiseyin Rauf Bey <(Sim-
mi uzerindc el kaldiralim, bondenizce bu dogru bir .êy
di yapilacak 3 hal vardir. Hangisini yapalim diyoruz Bi-
degildir. Yetmis gijn mu5;a.kcreden sonra konferansm
rincisi muttefiklerin verdigi kabvUli imkansiz olan mua-
neden birdenbire durdugiinun ve kapandigimn izahmi
hede metnidir. Atalnn. Ikincisi diyoruz ki: Boyle bir
rica ederim. Ancak ondan sonra munaka.âya g^gebi-
proje yaptik bu projcyi teklif ile harbe girmezden ev-
liriz.» dedi,
vel bir daha cihan huzurunda dahil ve haricin vicdamni
Usui hakkuada soz isteycn birgok mebusun ve vaki
tatmin etmektir. Bu da kabul edilmezse uglinciisii harp
miinakaîalann g-urultuye bo&uldugii mecliste mebusla-
olacaktn-.)) diyordu.
rm kafi derecede aydinlanmanus olduklan anlaîlmi?-
Fakat Rauf Bey daha kiJi'stiden inmeden Siirt Me-
tir. Kiirsiiye mebusluk hayatlarmda ender olarak Qik-
bust; ?.K'cniettin Bey kendisine !?u suali sordu:
mi? olanlar dahi soz istedikleri goruluyor birgoklari <(Raul Beyefendi, gegen celscde Musul hakkmdaki
oturduklan yerden inonu'ye ve hlikumet erkannia laf
beyanatmizda Musulun fevkalade ehemmiyetli oldugu-
atiyorlar, ve mudahalelerde bulunuyorlardi. Hiikume-
nu ve burasnnn terki vilayati sarkiyenin hepsini ter-
tin murahhasheyetle birlikte cali,sarak vucuda getirmi?
ketmek kanaatinde oldugxmuzu ifade ettiniz. Kanaati-
oldu^ yeni projenin misaki milliden yapilan fedakar-
nizi degistirdiniz mi? Yoksa tebdili kanaat icin bir mec-
liklari meclisin asla hazmetmiyecegi goriiluyordu.
Bu buriyet mi gordiinuzV Rauf Bey cevap verdi
projenin kabulii halinde millet huzuranda yemin edile-
«Hayn-, kanaatimi tebdil etmcdim. Ayni kanaatte-
rek vucuda getirilmi? clan misaki milli'nin tahakkuk
yim. Musul mcselesi Vilayi>'ti Sarkiyc meselesidir. Vila-
edememesi gibi bir durum hasil oluyor ve bu durumdan yati Sarkiye meselesi Tiirkiye meselesidir. Vilayati Sar-
da butiin mebuslar buyiik bir uzuntii ve heyecana kapi- kiye tehlikeye diiêrse, Tiirkiye tehlikeye dii§er.»
Bir emrivaki kar§;isinda kalmak endiêsi ile
liyorlardi.
Mebuslar inonii'niin konfcrans inkitaa ugramadan
meclis hem hukiimete ve hem de murahhas heyetine
hazn-layip mlittefiklere 1;akdim ettigl projeye Qok kiziyor
kar§i itimatsizhk duymakta idi. Bunu kursuye gelen
ve sayet bu proje kabul edilscydi durumumuz ne olacak-
hemen herkes bir cesaret ve belagatla ifade ediyordu.
tidiye inonun'niin selahiyetlerini tecavuz ederek Tiirki-
Butiin bu durumu yati^stmnak igin Mustafa Kemal ve
ye BuyUk Millet Meclisine dani^madan mis,aki milliden-
Huseyin Rauf beylerin gok ter dokmu^s oldu^nu tahmin Teklif
fedakarlik yapmaya kalki^tigini soyluyorlardi.
etmek giig degildir. Mebuslar birgok meseleler meyanin- edilen bu projenin misaki milliye"]uf|run olup olmadigi
O A N 151
150 O Ij 7.
Ii Z A N
yolundaki ardi arkasi kcsilmcyon suallcrle hukumeti si- -zaman zaman huviycte buriinen sert konu§ma-
kirici bir
inonu'niin
kiptiriyorlar ve Rauf Bey ccvap ye1;i,:?1.irmek
u:iu gok mii^- malariyle mu/.akereler giinlcrce devam etti.
kulat (tekiyordu. Bu arada Erzurum rnukabil bir proje hazirla-
mebu.su Huseyin Lozanda kendi insiyatifi ile
Avni Bey rneclise kar§i
ile Rauf Bey axasmda s(;rt bir miinakasa ce- yip teklif etmesindeki rnesuliyetslzlik ve
rnukabil
reyan etmis ve Hiiseyin Avni bt^y iniinij'nun mcclisi ten- istihfafkar tavn- iizerinde duruldu. Iliikumetin
vir etmek igin dos-il iskandil ctmok sulh projesini nigin meclisc getirmedigi soruldu.
Bu ara-
i<,',in ii(>ldiAini soyle-
Bundan sonra mevzularda
mi^Jtir. usul hakkmda sciz isi.eyen Mustara da izmit mebusu Sirn Bey tnonu'den ge?itli
sualler sordu. Trabzon mebusu All !^:ikru Bey
Kemal kursiye gelcrek murahhas heyeli ile hukumeti ve ikinci
miistereken haziiiadiklan projenin uzun uzun miidafaa- gurupun reisi Erzuruni mebusu .lliiseyiu Avni Bey Mu-
smi yapmiKtir. dolayisiyle asla fe-
sul'un misa.ki milli iginde bulunnaasi
projenin
27 ûbatm
ikinci celsesi yine Ali Fuat Cebesoy'un da edilniemesini ve hvikumetin getirdigi yeni
riyaseti altmda aQildi. En cvvcl Cebelibereket mebusu burasini feda eimege miinecr olacagmi ifade eden sert
ihsan IJ'jy ondan sonra rtliistafa Kcmal soz alarak Mu- Bey yeni projenin Musulu terk ma-
tenkitleri oldu. Haul'
nasmi tazammun etmedigini soyledi, ise de buyuk
bir
sul mevzuunda harbi tekabbul odip edemiyecegimiz hu-
me-
susunda konustu. Bunlann muteakip Lazistan mebusu ôgnnlugu tatmin etmesi mumkun olmadi. Trabzon
Abidin Bey ve ondan sonra da Mcrsin mobusu Selahat- slingusu kazani-
busu Ali îikru Bey: Mclimetcigin ile
soylemis
tin Rcy soz alddar. Lnzan miizakcrc '/-abitlannin letkiki lan muazzam zalerin Lozanda heba cdildigini
Lord C-urzon'un oyunlanna ve desiselerine kurban
gerektigi izhari bir niiizakerc gittl-
agilmasi laîim geldigini
soylediler. Trabzon mebusu AH
Bey de soz alarak
îikrii gimizi ifade cderek
Inonii'ye sert tenkitler tevcih etmi^tir. Siiruban mebusu «Bu m.urahhas hcyetinin sulh meseleleri iizerinde soz-
Reât Bey ve arkadaslannm verdikleri kil'ayeti miiza- leri olamaz bunlann vazifeleri taitmistir.»
efendiler. Artik
kere takriri kabul edilerck muzakerc son buldu. demistir. Bilahare de Lozana yeni bir heyet
gonderilmek
ne yolda faaliyet goster-
1 Martta mutad olan agih,^ merasimi sebebiyle sulh lazim geldigini ve bu heyetin
bulu-
muzakerelerino birgun ara verildikten sonra 2 martta mesi icabettigini izah ederek Yunanistanin elinde
ohemmiyetli bir
tekrar baslandi. ilk soz konferansta Riza Nur beye ve- nan adalara ve Musul mcselcsi iVzerinde
rildi Riza Nur .bey tabiiyet, ekalliyetler, rehineler mem-
: surette durarak uzun bir konu^ma yapmistir.
Bilahare de
Tairgok hatiplerden sonra Mustafa Kemalie
leketimizin her tarafmdan Yunanhlann sivilterden top- Ali îikrii
Sa-
layip gotiirdug-u akibeti bizce henuz meghul olan kimse- Bey arasinda <;ok sert bir munakaâ ccrcyan etmi^tir.
ler ve Yunanlilar elinde bulunan harp esirleri, adli ka- ruhan mebusu Bey ve arkadaslannm kifayeti mii-
lleîat
zakere takriri 170 mebus tarafmdan imza edilerek

pitiilasyonlar ve umumi risa-
af meselelerinin muzakereleriy-
le Lozanda yakmen mesgul bulundugiinu ve bu mesele- yete verildi. Reis Ali Fuat Cebesoy takriri reye
koymak
lerde zuhur eden gliclukleri izah eden ucj saatlik
bir ko- istedigi sirada ikinci guruptanitirazlar yUkseldi. Zira
nu^ma yapti. Her iki taraftanda miiteaddlt kirnselerin ikinci gxirup Inonu riyasetindeki heyetin QOk zayif kal-
152 L O /, A N
digmi ve sulh muzfikerelcrine ayni heyetle dcvam. edil-

digi takdirde misaki millkten buyiik olgiidc fedakarlik-
lar vukubulacagi hususunda miltteliktiler. Ne hazindir II.
ki; kitabimizm her bir cildindc agikQa gorulecegi i KiNci
iizere ikinci gurupun biitiin eudi.^cleri gergekle-^mi^ ve
ve Tiirk murahhas yoluua yoluiia ku!?a gevrilnii^
iieyeti BtlYtK MILLKT MKCi>ISiNDE
sonra
bir vaziyette sulh muahedcsini aktcdniiîfcir.
Lozan muahedenamesinin imzalanmasmdan
Zira misaki millide mevout olup Biiyiik Millet Mec- meclisge
heyetin Tiirkiyeye gelmesi yeiuaen bu mevzua
lisinin uzerinde 50k buyiik bir hasstisiyetle durdugu. avctet edilmesini icabettirmi§ ve muzakereler agilmiÛr.
Musul hailledilemedigi glbi Iskendcrun dahil Hatay bile Birinci Biiyiik Mecli«inde gok fjahsiyetli insanlar-
Ivlillct
hudutlanmiz igine ahnamami§, oniki adadan ba^ka Kib- dan miite&ekkil ve vatanperver bir kiiciro olarak bir mu-
ns, resmen ingilizlere verilerek muallakta olan ilhaki
haiefet gurupu teêkkul ctnu^ti. Buna ikinci gurup de-
tescilve teslim edilmi;;, Sarkikaraagag da tabiatiyle Yu- niliyordu. Bu gurup g^tgide Jcuvvctlenerek meclise
hakim
nanhlara birakilmis 'I'd 68 i Tlirk olan Bati Trakya iize-
olacak bir duruma geimisti. Bundan cvvelki bahiste izah
rinde de higbir muvafl'akiyet elde edilememijtir. Pakat edildigi iizere ikinci gurup Lozan miizakereleri kesilip
tarihimizde aci bir goloiick olarak «s(iyk'tnien iirun» zih- heyetimiz Ankaraya doniince taa^layan mlizakerelerde
niyeti roiiinii oynamis ve ikinci gurupun meseleyi daha gerek murahhas heyeti ve gerekse hukilmetle murahlias
teferruatli bir êkilde miizakercden sarfmazar etmeye- heyitinin birlikte hazirlanmi^ olduklan yeni sulh proje-
rek Ihmale getirmemeyi natik takrirleri gurultliler patir- si iizerinde fikirlerini agikga ve mertge
ortaya koymuf-
tiiar arasuida ertelencrek kilayeti mijzakcre reye konul- Eunlar misaki milliden yapihuâk en kugiik defa-
lardi.
mu^tur. Saruhan mebusu Rc:jat Bey ve arkada?iarinuT. karhgin millet huzurunda kcndileri icin ve biiiiin meclisi
takriri reye konuldugu zaman Trabzon mebusu Ali îikrii mebusan igin bir mahgubiyet te^kil edecegini ve Inonii'-
Bey Karahisar mebusu Sahip Iluhisi Cankm mebusu niin riyasetindeki heyetin muvaffakiyetine inanniadikla-
Neêt, Kara.hisar mebusu Mrhnict iîikrii, Erzunam me- agikca ortaya koyuiuslardi. Bu yiizden birinci mecli-
nm
busu Hiiseyin Avni vo Sinop mebusu Hakla Sami Beyler si mebusanin ikinc;i guruptaki celadetli mebuslarla
deva-
yiiksek sesle rey vermekten igtinap ettiklerini soylediler, mecliste
mi halinde Lozanda aktedilen muahedenin
izmit mebusu Sim Bey meolis riyasetini protesto mak- reddi muhakkakti. istc bu scbeple ikinci gun.ip mebusla-
sadiyle rey vermiyecegini soyledi ve bunu zapta gegiril- meclise girememelerinl tcmin etmek igin segim yo-
nnm
mesini Reis takririn kabulii halinde hukiimetin
istedi.
luna basvurulmus ve Cumhuriyet Halk Partisi yegane
buna itimat telakki edecegini soyledi. Saruhan mebusu siyasi varhk olarak ve iki dereccli segimle kendi ,arzu
Resat beyin takriri 170 reyle kabul edildi. Tasnif sonun- ettigi elemanlardan mute.sekkil bir rrieclis kurmaya
mu-
da ikinci gurupa mensup 60 mebusun reye katilmadiklar valfak olmu5;tur. Bu suretle ikinci gurupun birgok kiy-
ri anlaîlmigtir.
metli mebusu meclis harici kalini^tir. Buda Lozan mua-
154 I, O ?; A N Ij O Z A N 155
iiedenamesinin tasdikini koJaylu,;?timn.;?tir. Buna ragmen

devrin havasi oyleydi. Lozan'm aleyhinde konuûlmasi-
ikinci meclisi mebusancla da I-ozan muahedenamesi bir
hayli tenkitlc;re ugrami^tir. Zira inisaki milli muvacehe-
nni vatan igingayet tehlikeli oldugu inanci yerle^tiril-
sinde ve Turkiyenin herkesge mAlum olan milli menfaat- meye baslanmi^ti Bu kafi dcgilmi.^ gibi bir de Takrir-i
:
Siikun kanunii ile Lozan hakkmda bir dokunulmaz-

leri oniinde bu muahedunin eksikler ve kusurlaiia doiu
hk teminc galiîldi. Bu hava maalcsef hala devam etti-
oldugunu saklamaya imkan yoktu. Bilaharo hukumette
rilmektedir. Bu siyasi atmosl'cre ragmen «birgok aleyhte
vazife alarak bu muahedenamenin (Litbikatnda rol al-
konusanlar» oldu.
mis birgok iusaular bile bu muahcdoyi agn- bir dille ten-
Aradan gegen zaman Lozan muahedenamesini her
kid etmislerdir. Bunlardan .Siikrii Kaya, Mustata. Neciiti, bir
tiirlu tesire ragmen tenkit etmiî olanlarm mlithis
Vasii' Ciuar ve Faik ()/trak'i iîkreaebiliriz. Surasm: da
surette hakli olduklarnu oriaya gikarmistir. Hatta de-
belirtmek lazimdir ki Lozan'i tenkit edecek olanlar mec-
nilebilir ki,bu muahedenin eksik ve kusurlarmm neti-
lis umumi heyetinden once yapilan Halk Partisi a'urup
celeri onlarni tahmin ve iasavvur ettiklerinden daha da
toplantisnida tcspit ediltnisjlcrdir. Tabiatiyle bu toplanti
aci bir surette tezahiir eimistir. i^te Kibris! l^te Musul!.
mahiyette olmu.;;;tur.
istisari
Ve iste Balkan Tiirklcrinin Lo/.andan sonra ve bilhassa
Turkiye Biiyuk ^/Tillet Moclisi 21 Agustos 1923 sail
ikinci Cihan Harbi hengamesindo baslarma gelen fela-
gunii muzakereye basladi. Evvela muahedenin dort kisim
ketler.
uzerinde metni, Vekiller Heyetinin gerekgesi Hariciye
NiYAZt BKYiN K()NLi?MASI
Encumeninin matbazatasi okundu. Vekiller Heyeti, mua-
Hariciye Enciimeni Reisi Yusuf Kemal beyin «mu-
hedeye bag-li tasdik kanu:) layiha.snnu mustaceiiyetle Mec-
ahedenin tasdiki» ni istiyen konu-^masuidan sonra,
mtizakeresini toklif cdiyordu. Meclisc; baskanhk eden Ali
lis Reisi Ali Fuad Pasa ilk sozii Mersin mebusu Niyazi
Fuad Pa5;a (Cebesoy) tekliil roye koydu. Kabullinden •
Beye verdi. ( 1
sonra Hariciye Bncumeni reisi ve cski Hariciye Vekili
Yusuf Kemal Bey soz aldi, muahedenin miidafaasmi yap-
Reis — Soz Niyazi Beyindir, buyurun.
Niyazi Bey — E.fendiler, Tarihi bir glin yasiyoniz.
ti. Osmanli imparatorlusuaun hasmetU devrinde bile
Ben isterdim ki ; bugiin tarihiraizin donuni yerinde oldu-
miisavi ârtlar altuida muahedeye rastlanmadigmi, Lo-
gumuzu daha I'azla bir surctle hissedelim. Onlimuzde bir
zan'm bundan i.stisna tcskil e1;tigijii soyledi ve dedi ki :
muahedename vardn-. Zannediliyor mu ki, bu muahede-
«Sulh muahedesinin heyet-i umumiyesi, Plariciye
name amal-i miUiyemizi tamamen tayin cdiyor? Zanne-
Enciimeninizcc milli eraclleri tatmin eder mahiyette go-
diliyor mu ki, bu muahedename milli hudutlarimiz da-
rtilmektedir. Bu sebcple, heycli celilinizdcn buna ait dort
hilinde bu devlete bir istiklal-i tarn veriyor?
Tsanun layihasmm kabul vo tasvibini istirham ediyoruz.»
Nccip Hey (Mardin) - Hayu-, vermemi^tir.
Bu su-ada muahede Ankarada guniin konusu idi.
Aleyhde konusacaklarin kimeler oldugu raerak ediliyor- koiiuijma yapimjtir. Zabit Ceridesi
(1) Niyasii Bey gok uzuu bir
du. Pakat herîey ancak iraa yoluyla yazilabiliyordu O :
cut I, 8. 205-217,
156 1- O K A N LOZAN 157
Necip Bey (Mardin) — Cenup hudulari keza bileiimle hukuk ve miisteniattan fcraijat ettiiijini focyan
Niyuiii licy (devainla) — Efeudilor! Lozan muahe- eyler.Ben, îmdiye kadar ilan ettigimjz prensibe sadik
denainesi sanli biiyiik bir imparatoriugun hesabmm tas- kalarak, hak ve adalet diisturuuda israr ederek diyorum
iiyesiiii lazamrnun (;diyor. Bu muahcdexianienin ahkami ki Bu yanli^tir ve katiyen kabul. cdemem. Bizden ayn-
:
siyassiyesaide bizim Misir ve Siuian'dan, Kibns'tan, lan memleketler kendi iradeleriyle tayin edecektir. Son-
Adalardan, TrablusCJarbtan ve biitun kitaat uzerindeki ra efendiler! Bu muahedename bizden Imparatorlugu-
hukukumuzdan, iinvanlarimizdan feragat ettigimizi ifa- muzun yalniz gayri Turk aksammm aynldigini goster-
de ediyor. Siz ki erendiler Bunlar i<;in gok defa girpin-
!
miyor. Bu muahedename bilhassa kemali teessiirle soy-
diniz. Siz ki IVIisir igin, Kibna kag delalar didindiniz.
igin lerim ki ayiii zamanda oldukga miihim miktarda oz
Misir dediniz, Kibns dediniz, dedeleriuiz, atalanniz bun- Tiirk memleketlerinin de mukadderatmi tahlikeye ilka
lar igin ne kadar ugra^ti? Elondiler! Yalniz bu ediyor.
kadar
da degil, muahedename dihikil bir imparatoriugun tas- Necip Bey (Mardin) — Ee.syiiz bin Tiirk nufusudur.
fiyesini de ihtiva ediyor. t'ilisun'den -Musul harig olmak —
Bu Arab hudud u Irakiyesinin smia-
Niyazi Bey
uzere Iraktan, Suriye'den ve biitiin Arabistan kit'asin- linde ve muahedenamenin uguncu maddesinde mevzu
dan el gekmemizi tazan'iniun ediyor. bahis olan hududun ccnubunda yani bu iki hudut ara-
Bizden aynlan bolgekrdeki haikm, kendi kaderini sinda kain bir kag vilayetimiz cesametinde bulunan ko-
kendilerinin serbestgc tayiu etmclerini milli misakm bir ca bir kit'a-i araziyenin sakinleri bizim din kardesleri-
^B.vti olarak miidafaa euigimizi haUrlatan mizdir. Kan, din ve dil karde^lerimizdir. (Dogru sesleri).
Niyazi Bey,
devamla Efendiler! Ellerinizi kalblerinizin uzerine koyunuz
Biz ccmiyeti akvam nizamnamcsini, onun mandaya ve iyi diiûniiniiz.
miitedair hakanini kabul ediyor niuyuz? (Ilayir sesleri) Necip Bey (Mardin) —
Gitmiyecektir. Alsas Loren'i
Ve bizim iju i.î idare eden heyeti murahhasa reisi ismet nasil reddetti ise biz de oyle red edecegiz, oyle alacagiz.
Pa?a hazretleri -ki Fransa hiikumeli taraftndan ahi- Niyazi Bey —
Arkada^lar Su noktayi bilhassa na-
!
ren nesrolunan (San kitap) taki zabitnamelerde miin- zari dildcatinize vaz etmek isterim. Buglin sizler, memle-
derictir. Birinci Lozan konferansinm 23 kanunusani 1923
ketimizin miihim bir kisim halki sulh §enligi yapiyor.
tarihli celsesinde buyurmannslar mi idi ki «Eski Osman- Pakat unutmayiniz ki milletda.^larimizdan bugun cok
Ii imparatorlugunun herhangi bir kismi tizerinde higbir mecliste de aza bulunan eski Mec-
aglayanlar da var. Bu
devletin mandasini tanimiyoruz?» Halbuki efendiler! lis azayi muhteremesini i^had ederim. Kag defalar An-
Muahedenamenin .16 mci m,addcsi beni du^ûnduruyor takya ve tskenderun havalisindeki magdur ve mazlum
Tiirkiyc, isbu inuahedotTe masriiJi hutlutlar haricinde karde^ler bu meclisin biiyiikliigtine mliracaat ettiler. Ne
kain bileiimle arazi iizcritule -ki Im ara/i Ve cczirelerin kadar kardeslerimlz bu meclisin cîklerinde agiadilar!
mukaddcrah alakadarlar tarafindan tayin edilmi? veya biliyoruz.
edilecektir- her n« mahiyette olursa olsun haisc oldugw (All Fuad Pa5>a'ya hitaben) Muterakenin esnayi ak-
i;i8 L O /. A N
L o z A w 15»
dinde bugun Meclisimizin ikinci riyasetiui ihraz eden

lik degildir. Trakyaya, Adalara, hazine-i ha.ssaiun huku-
Ali Fuad Pa{?a hazretleri bizzat Kills havalislnde bulu- kuna iiit bir gok soyu-;ne(;ek sdzler var-
'oamirat ve saireye
nuyorlardi. Kcndiloriuden .soranm: Tarafeyn ordulari
uir, îmui bunlari to.;?rih i'azia olur. leap ederse izahat
nerede bulunuyord\iV Tiiilc kuvvetleri llaleb'in az ^sima-
verlrmi
linde Miiselmiyc civannda ck;gil mi idi?
jKiendiler ! Fazla soz .soylemiye ta.harumulum kalma-
Biz, efendiler! Kim.scnin ocagini yikmadik, kimse-
di. Yalmz bir -êy diyecxigim : Bu muahedename bu ?ek-
nin topraginda gozumiiz yoktur. Biz 6z yurdumuzu, oz
iiyle bence gayxi kabili kabuldur. Hepinizin hissiyatma
topragimizi istiyoruz! Cîddetli alkiîlar)
ve teessurlerine vakifim. Hepiniz de beninr hissiyatima
KUi<,; Aii Gazlantop — liakkimizi istiyoruz.
lii-.y ( )
iîtirak edersiniz. Ilisleriniz ve dertleriniz benimie md^te-
Tunah llilnii — Bravo Wiyazi. Ben, tee.ssurumun izalesini bu rnuahedenamenin
rektir.
Niya.>ii Bey — (devamla) — El'endiler, Millet esa- tamamiyle reddinde buluyorum. Siz tee.ssiiriinijzu ne se-
sma hui'iuci isliyoruz. Bu esa.s ki zaman-
bili:ia.ssa .son kilde iblag cder.seniz ediniz, cihan duy.sun.
larda hudutlanu tiiyin ve tcsbitinde ujxmman prensip KONUSiÎASI
YAIiiYA Kt-jVlAi. J'iKYHN
Bu \ahya Ki^mal kicy (.Beyath) — Lozanda Rumeli hu-
oiarak kabul ediimi>;?tir. esas ki bizzat Fransizlann.
milii davaiannaa olmustur. Arkada:5;lar
isiiiuivgallan
dudumuzdaki daha kiigiuc bn- uehri bir scddi Qin gibi
Bu muaiioaeiiame ugradigiuuz iniuki, niiili, iktisadi
lie
Turk
iiudud-u tabii addediyoriarcu. Ve orada (GOO.OOO)
zayiatin ehernmiyetini gosterdim. Oenupta kalan Turk-
ikamet ediyordu. O Yunanistana elleri,
(GUO.UiJO iiirk'u
lerin tariiu irki, harsi, iKtisadi vaziyetleri hakkuida iza-
koUari bagii tesiim ettiler. Acaba cenupta i'lrat, Merig
hatta buiundum. Bu kardefjlerinlzin idarc'leriiii bidayet-
kadar bir hudud-u tabii te^kil edemez mi iai? Evet efen-
ten beri kavlen ve fiilen ix.nar cLtiklorini hikaye ettim.
diler Pu-atm berl tarafnida kalan saha, o saha ki Di-
! :
Bu biiyiik ve kiymetli kil;.lc-i luiUiyetimiz halasi oteden-

yarbaku', Siverek, Urfa, Mardin, Siirt ahalisi agnami-
beri davannzm esasi olduguim Londi-a ve Ankara mii-
n.!i: mer'alandu'. Oralar bize kaln-di ve <; sahada gayet
zakerat neticcsmde asu riiukadderamiuu bilahare muahe-
buyiik bir mikya.sia bir asair-i tcmevviicani bulunurdu
dename ile tayinine intizaren verilinis;! bulunan asgari
ve hudutta emn;U asayi.^ dainia Jjaki kalirdi. Fakat Su-
teminati izah ettim. Maatee.siif bu asgari teminatm bile
riye'nin Rum ve Ermeni katolikleri -ki daima burunlari-
tatbik olunmadigmi gosterdim. Artik ,siz de bcnim gibi
ni sark msselesins sokarlar- onlar efkan umumiyeyi ih-
bu karde.sierimizin selan;eti icin, mulkumiizun biiyiik bir
lal ettiler, dediler ki o sahada oturan irk dogrudan dog-
kismmm .salah-i Iktisadiyesi igin her turlii ihtilafm iza-
ruya Suriye irkina inensui)tur.
cenup hududuiiun milllyet csasina gore tasliihi
l»si igin
Necip s5«y (Mardin) Hayir yalan soylemislerdir.
ve bu menatikin milli hududumuz dahiline ithalini za-
Yahya Kemml IJcry - Hayir efendiler dogrudan dog-
ruri gorduniiz,
ruya Tiirk ve Ktirt milletine mensup bir irttir, ve dog-
Efendiler! SabruHzi suistimal etmekten korka-
rudan dogruya Ana-iVatana iltihak otmek istiyen bir
rim. Soylenecek sioz goktur. Yalniz bu meseleye miiteal-
uktir.
160 L O Z A N
L o Z A N 161
cinnetimiz onlari âîrtti o akillari durdurdu. Biz bugun,

bu anda Antakya'da iskenderun'da ve butiin o toprakla-
rm arkasmda kalan Tiirk, Tiirkmen, bayraklarmi goru-
yoruz ve bizim inofkureinizi lii^bir .êy durduramiyacak-
tir. (Siddetli ve siireldi alki^lar).
HAMI)UL1.AH SUPMi IJEYllV KONU^MASI

JlamduUah Suphi Bey — Pakat bu muahedenin igin-
'de bazi maddeler var ki kalbimiz tasdikletmemi^tir. Mil-
letler zamanlarnida bilhassa zavalli,
istu'ap magdur
vaki oldugu gibi arzularmm hilafuada
I'lirk milleti igin
bir mualiedeyi imzalarlar. Pakat elimizin imzaladigi
kalbimizin imzalamadigi zamanda o tasdik hakiki de-
g'ildir. Biz ana topraklannuzni iiaricinde kalan Tiirkle-
re baJiusus enyakm zainanlara kadar bizimle beraber ay-

ni bayragm golgesinde ya?ayan Tiirklere icabeden em-
Loziinda, maddcsi \i- mfinasi yolunnrali. (:istiyc odilnn iiniir.i-itcrlu- niyet balisedilmedikQe, onlar topraklannda hiir ve me-
gumuz hicraniju iilitmsu'/, nusialanyle tereiuii'im ecU'ii biiyiik sair sut yasamadikga bu muahedeyi yine imza edebiliriz. Pa-
YAIIYA KK^JAI- HKY kat ellerimiz bunu kerhen imzalar. Pakat kalbimiz asia
buna razi degildir. Hududumuzun cenup kismmda kalan
Yahya Kemal bundan .sonra Fransizlarin kirk seki;j
kardeslerimize soyluyorum, o yerleri, yurtlarmizi terk
sene Alsas-Loren iQin nasil agladiklarmi hatirlatti, Lo-
etmeyen Anadolu mesarclerinin iizerinden o bedbaht
zan'm bizlerden ayirdigi vatan pargalan igin kalbimi- karde^lerimize, o Tiirk bayragi altmda yasamak isteyen
zin daiina kaniyacagmi soyledi, wKursiiden inmeden ev-
•0 zavalli kardeslerimize soyluyorum: Sizinle beraberiz,
vel bir kelime daha soylemek istiyorum. Bu anda An- sizinle beraber kalacagiz. Talih bir zaman makus gonin-
takya ve iskenderun muhim bir saat yaîyor. Bu iki se bile neticede bir giin gelecek eger Pransizlar
sozleri-
sehir, zannetm,esinler ki onlar igin bu saat higbir zani tutmamakla devam ederlerse biz icabeden
biitiin ê-
man veda saatleri degildir. Biz, o milletiz ki Yunan top- raiti elde edecegiz ve vaktile oldugu
gibi yarm da milli
Ian Haymana'dan Polath'ya dogru patlarken biz, butiin Isayragimizin golgesindo beraber yasamak yolunu bula-
cagiz. (Siddetli alkLjlar). Daha sonra
o ate§ hattmui arkasmda ve izmir'de, Bursada Edirne'- Siikru Kaya soz
aldi
de Tiirk bayraklariin goriiyorduk. Ve o anda bizim mef-
kuremizi cinnet telakki edetiler vardi. Pakat bizim bu
ûkrii Kaya -- Efendiler! Bugiin onumtize terke-
V 11 :
162 ]. O Z A N
I, O Z A N 163
dilen bu vesika-i siyasiye ensal-i atiyeyc hatta korkarim

nindu-. Garbi Trakya Turktiir ve Turkun olmasi lazmi-
ki bizim nesle bilo esash ihtilallar tovlit edecek tehlikeli
dir. (Alkif?lar).
ahkami muhtevi buiuimyor. Bir det'a rmia.hedeiiin
pa'da bizimle Yunanistan vo Bulgaristan arasmda tes-
Avru-
Esat —
Anadolunun Kurtulus Taarruzun-
:S']('<^nc!i
dan evwl Garbi Trakyaiun kiyam ve mucahedesi iizari-

bit ettigi hududa bakiniz ve bir do haritayi gozoniine ge-
ne Yunanin uq firkasinin Rumeliye ve Garbi Trakyaya
tirini?,. Goreceksiiiiz ki bu muahedo bize Balkan Harbi gectiklerini kumandanlar tasdik eder. Aciyahm bu feda-
neticesinde, o elcnili giinlcrdo cldc cttigitniz hiidu-
.1.913 kar halka, aciyalim.
dunun temin edemiyor. Edirne'nin hayat ve ziya menba- Siikrii Kaya (devamla) - •
Birinci Lozan konferan-
larini kapiyor ve Edirne'yi matteesiif ollime mahkum edi- smda insaftan tecerriil, eden diplomatlar Idu garip va-
yor.
tani da bizden ayirma.dan gckininomislerdir. H[em hudut
Efendriler! Bir sehir tarihi niillide tuttuîi yerle, olduklari iQin hassaten iyi cignomcge mecbur bulunan
hatiratiyle, abidatiyle yaâmaz. Bir îehrin yasamasi Bulgarlar, Yunanlilar ve Tl'irklerin arasnia bir vesile-i
iQin kcndisine bir muhiti iktisadi lazim. i-jvc Edirne bu nifak olmak iizere bu hali kabul eylemi^lerdir. Bunun
muhiti iklisadidcn tamamiylo mahrum odilmistir Edir- en iyi cfire-i halli Garbi Trakyanin sahibi aslisi olan
nenin yasayabilmesi igin garpta kendisinc gcnif; bir saha Turklero vermckti ve ancak ihtilar bu suretle ref oluna-
lazimdir. Kendisini denize i.sal edecck, dogrudan dofiru- bilirdi. Bundan Balkan nuivazenesine halel gelmez, bi-
ya milli hudutlanmizdan gec.'.enok bir !;;imendifer ve bah- lakis asil muvazene o zaman tco.Hsiis edcrdi. Yunanistan-
ri sefidin kendisine en yakua bir limani
lazimd:r. Bun- la aramizda bu rne.scle-i ihtilaf daha ziyade azalmi? olur-
larin hiQ birisi kendisine verilmomi^tir. Edtrnenin yann du. Ve Bulgarlara miisaadekarlikta bulunabilirdik. Bu-
bir akibeti elimiycye diisniok ilitimali. biiyiik gun Garbi Trakya dogrudan dogruya vesilei ihtilaf ola-
keha-
bir
nete ta'vakkuf etmez. I-Iudut yavas yavas tcsirini yap- rak Yunanistanda kalmis ve oradaki musliimanlar ezil-
maktadir. Asn-Iardan beri yerlesen Tiirkler yavas? yavas mekte bulunmu$tur.
memleketlerini terk etmektedirler. Efendiler! iiauahede-
Garbi Trakyada musliimanlar miibadeleden istisna
nin ayni maddesi tarihi ekseriyo(:-i nufusu, dini, irki,
edilmistir. Pakat Yunanistamn ba.'ska yerlerde muvaf-
abidati htilasa bir kit-a-i araziyi bir millcto bagiiyan
ra- fakiyetle tatbik edildi.gi imha siyascti yann maalesef
vabitm kaffesi ile bize merbut olan Garbi Trakyayi hu-
orada da her Tiirk'u barindiramiyacaktir. Gazetelerde
dutlarimizm harioinde bn-akmistir.
siitunlarla dolu facialar, bugiin climizde gezen istimdat-
Esat Efendi —
Balkan Harbindcn sonra elli sekiz nameler, hususi mektuplarla alabildigimiz feci haberler,
gun hukumet suren Trakyanin sozti, ozu Turktur. Turk'un yuksek gogsiinden yi.lksclen ve yalniz semalar-
Siikru Kaya —
Balkan Harbinde bu arazi o zaman
i
da makes bulan hiQkiriklariyle gizli matem ve gizli emel-

da giiya bir hakki tasarruf varmis gibi Bulgaristana ve- lerinin binde biri derecesinde bile degildir.
rilmisti. Simdi de Yunanistana vcriliyor.
Bu da gosterir Efendiler! Lozan muahedcsinin hudutlar safhasm-
ki Garbi Trakya, Ne Yunanistamn
ve ne de Bulgarista- da Turklere gosterdigi insafsizlik buridari ibaret degil-
Ifi4 r, O Z A N L O Z A N 16S
dir. Bogazlara hakim olan yerlerdc bazi adalar vardir. vazifeyi ifaya muktedir dcgilim. Bu imkam bulamiyo-
Mesela, bunlardan bir kismi imroz vc Bozcaadadir. Bun- rum. Qiinkii efendiler, elinizdeki muahedenin maddele-
lar bize bazi kuyut vc 5>uruf;la iade olunuyor. Fakat ayri arasmda esas hukukumuzu, yaf?ama ve var olma hak-
ni derocede Bogazlara hakim Semedirek, Limni vardir. kimizi, me$i-u haklanmizi, bir kisim irkda,5lanmizin ha-
Bunlar imufculiiyor. l-Ierkcsin malamndur ki, bogazlara yat ve huzurunu tehdit ve ihlal eden birc;ok maddeler
karsi olan taHalliitlar, i-,a.ii.rruzlar Lijimi Monrdos lima- vardir. Qok arzu edordim ki, her turlu vasitadan mah-
ninda ihzar olunur. NiQin bu mcmleketler, bii adalar rum olarak, herseyi yoktan ver ederek azim ve himmet-
Turkiycye iade olunnuayor? Bonim fikrJHice bu itibarla le ise basliyan btiyuldii, kiiQuklii, kadmh erkekli her var-
ve birgok itibarla Lozan Konfcransinin (lo8:urdiigii bu ligmi comertge sarfeden bumillctin istiklal ve haysiyet
ini'tilicdcnamt^ nakistir,
nalamanidir ve pek gok tehlikcli mucadelesi bize sadece Mondros miitarakesi ile vaade-
mcvaddi havidir. Bogazlardan sonra Midilli, Sakiz ve dilen .seyleri, hatta ki.smen getirmir; olm.akla ikti.fa et-
Sisam. adalan vardir. Rir.a cderim bonimle berabor tek- mi.5 olmasm.. Q'ok isterdim ki Mondros miitarekesi ve
rar haritayi gozoniine getiriniz, Bu adalar Anadoludan o me^jhur beyamiamelerle me^hur nutuklarla vaadedi-
kopmus parcadir, Ben bu adalann guxelligin-
giizGl birer len milliyet istiklal beka ve nuihtariyet. gibi hukuk-u
den, servetinden, oradaki Turk hayatmm yaâttigi abi- esasiye ve mukaddeseyi tanimaktan ibare'c olan vaatler-
dattan bahsetmiyeccftim. Rica ederim, bir Icere daha ha- den baska ayrica bu kiymetli mucahodenin hissesini de
rilaya bakmiz! Bu adalar yabanci ellerde bulundukga beraber getirsin. Fakat gok sayan-i tecssiiftur ki, bizlm
bizim sahillerde yaâmak imkam var midir? (Yok ses- ellmizde olan bu muahedename bunlardan mahrumdur.
leri) Sahillerimizin temini tusayitji iQin edecegimiz mu- Bendeniz muahede gordugiim gn.yr-i miisait, muzir, hak-
tevali fedakarhklar bu adalarui zap-ll raptmdan daha lanmizi yok eden maddelerin hepsindcn bahsedecek de-
ziyade giiQ olacaktir. gilim, Bunlarla daha Qok alakadar ve bu mevzular iize-
Biz sulha pijruzsuz, endiêsiz bir surette girmek is- rinde daha r-elahiyctli olan arkada^lanmiz kafi miktar-
tiyorduk. Efendiler! Yine bize sulh ve siikun vermiye- da izahat verdiler. Siiphe.siz ki, sizi kafi derecede eleme
ceklerdir ve teesstire siiruklediler. Ben o arkada;?lanmizin kalb-
lerinizde yara1;tigi aciyi kanatmiyarak, daha f;ok raaz-
FAJX OZTRAK'IN KONU«5MASI
lum Trakya me.sclesi iizerinde duracagim..
Sukrii Kaya Beyden sonra kursuye Tekirdag Mebu- Efendiler! Muahedenamenin bize «gai-p toprakla-
su Faik Bey geldi. rmda biricik vilayetimiz olan Edirne'nin, bu toprakla-
Faik Bey —
Efendiler Milletimizin bu kadar yiik-
! rm en giizel ve tarihi beldesinin, O'ntin sinesinde Turk
sek kahramanliklarla dork senedir devazn ettirdigi mii- manevi varligjnm en mlikommel bir cseri. halinde yasi-
cadelenin neticesinde elde edilen bu muahede gonlum yan, biitlin islam aleminin kalbinde yeri olan Sultan
isterdi ki, ancak tebrik, takdir ve te.êkkure layik olsun. Selim'in em.niyetini temin etmiyor, bekasini garanti,
Pakat gok, pek gok fceessuf ederim ki: bu anda ben bu edemiyor. Garb hududumuz Edirne'nin pek yakimn-
166 r. o z; A N I., o z A N 167
dan s'ecer ve onu her tiirlii mudafaa todbirleri almak- Ion topraklarda muazzez ^lemtleriraizin hatiralarma ne
tan mahrum birakir. Her tiirlu mudafaa tedbirleri al- dersiniz? Onlarm oliilerinin mevout oldugu bu yerler-
maktan mahrum birakir. Her haugi bir taarruz zama- de bizim de yiizbinlerce ijiehidimizin kanlan ve kefen-
nmda Edirnc'nin mudafaa cdccck ne bir istihkami, ne leri mevcuttur. Biz bu miicadele topraklarmda karî-
de miistahkem bir mudafaa hatti mevcuttur. Sukrii Ka- mizdakilere karî, vatanimizi istilaya gelmi? olanlara
ya Bey arkadaîmini demin izah ettigl iizere, Edirne ik- karsi bu imtiyazlari vererek bu sehitlerin aziz hatirasi
tisadi varlik ve inki.âftan da mahrum birakilmistir. ni nasil rencide edcbiliriz? (Qok dogru sesleri).
Araya yabanci hakimiyetler konulmu.stur.
... Muahede de Gelibolu yanmada.smm (mezarlik) Hazim Tei>cyran (Nigdc) — Evet... Maksadlari
denilen bir kismnnii yabancn devletlere terkedildig'ini ba.5kadn-... Bir giin bu memleketi oltilerle bile istilayi
goriiyoruz. Mualesef bu terketme, gc^k kuvvetli hukuki diisuneceklerdir. .
teminat ile karsi tarafa birakilmistir. Buna bahane Faik Bey (devamla) — Trakya denil-
Efendiler!
olarak bu topraklardaki aslcerlerinin
itilaf dovletleri, digi vakit hatira bir de garbi Trakya Vakia Trak-
gelir.
mezarlarmm mahfuziyet ve korunmasini gosteriyorlar. ya heyeti meomuasiyle birdir. Sark ve garp namlanyla
Bendeniz bu sebcbi hiQ de dogru ve hakiki olarak bul- Trakya dcniliyorsa da esasi birdir. iki degildir. Trakya
muyor boyle telakki efcmiyorum. Oradaki mezaiiarin hir ve nakabili taksimdir ve muebbeden de Turk kala-
muhafa'-âsi, bizim oliilcre karsi go.sterdigimiz hiirmete caktir. (inâllah sesleri).
emniyetle terkcdilebilirdi. Orada gozlerinin onunde
emniyet ve hurmeUe muhafaza etiigimiz Pransiz me-
Mehmel Bey (Biga) — Hersey aslmariicu eder.
Faik Bey (devamla) -- Efendiler! (Bu garbi Trak-
zarhgi bu hakikatin en kuvvetli delilleridir. Bunu da
ya) tabiri bir takim vekayii mes'ume neticesi dogmus
yapmak istemezler.se, Amerikatilarin yaptiklan gibi,
ve maalesef o sebeple istimale zaruret hasil olmtistur.
olulerini alip goturcbilirlerdi. veOnu da yapmadilar
Bu, hie bir vakit aynligi ifade edecek mahiyeti hakiki-
neticede mezarlann miilkiyetini, tasarrufunu ekle et-
yeyi haiz degildir. Trakya Turk vataninm nakabili-i
tiler. .
terk ve taksim ve ctiz'ii aslisi olarak otedenberi millet-

Efendiler!.. Bugiin orada otuz beltane Ingiliz ve
ce kabul edilmis bir esas olmak itibariledir ki, Misak-i
ikitane de Pransiz mezarhgi vardir. Yarin bilmem kag
Millimizde garbi Trakyamn mukadderati kendi evladi-
tane olacaktir. Burada duvar dciiir yapihr, yol denir ya-
nm kemal-i serbcsti ile verecekleri aranin neticesine ta-
pilir, hiilasa tiirlu .seyler meydana cikar. Onun igin ben
lik edilmisti. Muahedenainemiz maalesef Misak-a Mil-
bu kaydin altmda gok zehirli bir tehlike gorityorum. Bu- limizi hiQbir suretle meninun edeeek derecede olmadigi
giin dunyadan clini .ayagini Qckmi?, fanilerin ihtirasa-
gibi, maalesef ona dair bir kclimeyi de muhtevi degil-
tmdan uzak oliileri yarmm tccaviJzleri igin vasita say- dir.
mak, bizzat kendilerinin oliilere olan hiirmetsizligini Efendiler! Garbi Trakya eseriyeti tefevvukisiyle
gosterir. Fakat efendiler... Bizim, de onlara birakilan
tamamen Tiirktiir. Emlak ve arazisinin hemen tamami
lea L o Z A N
I, O Z A N IBS'
xarklerindir... Turkler, orada ticaret itibariyle diger

biitun anasira faiktir. Hars itibariyle hepsine galiptir.
miistakil bir devlet kurma ve yolundaki bu kah-
istikiai
Bu vaziyette bulunan bir kit'a ve bu kitanin evladi na- ramanca hareketlerini bir takmi siyasi mulahazalarla
muzir gormii^ler ve onlan igfal ederek demi^^lerdir ki:
sil olur da otedenberi onlan imh,a etmek
siyasetini kul-
«Sizin bu hareketiniz Ana-vatanni tem^l varligmi teh-
lanmadan ba^ka bir?ey takip etmiyen zalim, irruhakar
likeye diiûriiyor. Biraz daha esarote katlanm. Biz size
ve bir devlete bila kaydii §ari; tcslim edilir. Nasil olurda
soz veriyoruz ki sizi kurtaracag'iz.»
asirlardan beri orada yaâyan vc bize daima hudut bek-
?iligi eden ve her davet vukuunda hududa ve her vaizi- i$te efendiler... Garbi Trakya Tiirk'u ancak Ana-
fe borusu galdigi zaman bilatereddiit vazifesi ba$ma ko- Vatanm hak vo huzuru iQin elindeki silahi terketmi^:
?an sizin, bizimlc bersiber her zaman bu memleket bu kurdugu devleti yikmi^tir. Bu vaziyette olan halk, bil-
vatan ve bu millet igin her.êyi feda ctmckten bir an te- mem nasil olur da, diljmanm eline bila, kaydu §art tes-
raddut etmek istemeyen bu karde?Ier, bu imhakar day- lim edilir?...
man eline teslim olunur? Ben zannediyoiTim ki, bize diisen borg onlan kur-
Efendller! Garbi Trakyanm kendi mukadderatim tarmakti. Fakat bu yapilamami^ olsa bile imhalanna
bilfiil tayin etmek hakki biitun $cruiti tabiiye ve huku- mani olacak esbap temin edilebilirdi, Maalesef ve tek-
kiyesile mevcut oldugu rar maalesef arzediyorum ki hiQbir !?ey yapilamamis,-
gibi, onlann en buyiik kuvvei
nuieyyidcsi olmasi iazun s-elen mlicahodcsiyle de sabit Ben bu sekilde bu
hic bir kayit istihsal edilememi:jtir.
ve mlieyyettir. Garbi Trakya buglin degil, elli sene, alt- serait altmda gelen muahedeyi bir taraftan bu vata-
mi? sene, yiiz sene evvel de hiirriyeti ic;.in ve bu val:.ana nni menafiine muhalif gordugumden, diger taraftan
merbutiyeti igin mucadele etmi.^tir. Kn-cali'lilerin ta- da biraz vefasiz buldugum igin maalesef kabul edemi-
rihe intikal eden fedakarliklarun iQimizde
yecegim
bilmiyen
yoktur zannedcrim. Balkan Harbini Efendiler... Bu muahedo ile biz, Garbi Trakyanm
rattteakip feci,
me?'um bir talih neticesi olarak Balkanhlann eline ge ;- en mlihim aksammdaki hakkunizdan vazgecmis bulu-
mi? o!an Garbi Trakya higbir taraftan yardim gorme- nuyoruz. Eilmiyorum ki, bu bir siyasi basiret midir?
digi halde kendi kendine mucadele etmi.jtir. Garbi Trakya'nm hakki Ana-Vatana kavu^maktan iba-
Esat Efendi (Menteê) —
58 giin hukiimet siirmii?,
retti. Ahval ve §artlar bunu bir anda teminfne miisa-
ade etmezse, hie; olmazsa muhtanyctlerinin temini la-

dunyaya kendini gostermi?, Edimenin halasma amil ol-
mu?tur. zimgelirdi. O da temin ndilmozse hiQ olmazsa hayatla-
rmi, huzur ve istirahatlerini temin edecek miieyyideler-
Faik Bey (devamla) - Trakyu kendi azmiyle, ken-
sartti. Faliat maalcsof Yunanljlarin Bozcaada ve Ini-
di iradesiyle kendi silahiylo mucadele etmi? ve orada
roz gibi bir aviM? toprak i(;iii kabul ettirdikleri ârtlan
icrai hukumet etmiîti. Pakat (jfendiler maateessuf ta-
biK koca CJarbi
Trakya i<,;in kabiil cttiremiyerek geklik.
lihsizlik orada da zavalliya yeti^mi^tir...
Muahedede daha garip bir maddeyo tesadtif ettim.
Efendiler... O zamanki devlet ricali Trakyahlann Efendiler! Onun bir maddesinde Yunanlilar Anado-
N 171
170 I, O Z A N I, O Z A
luya yaptiklari zaran ve ziyanin esasmi kabul ediyor- Efendiler! Muahedename natamamdir, kat'i degildir.
lar. Acaba ki, bu vatanda
unutuldumu Anadoludan Efendiler... Biz boyle natamam bir
muahede kar§ism-
gUnkti kuponlar me-
ba^ka vatan parQasi daha mevcut idi ve Yu-
bir kiic-uk da bilakaydii 5;art rey veremcyiz.
nanlilar orada da ayni mczulimi ve ayni fecayii ve ayni selesi hallolunmamii^tir. Muahede
natamamdir. Cunku
Musul kit'-
tecaviizati ve ayni zararlan yapfcilar. Evet, denilebilir bizden aynlmarii imltan dahiliude olmiyan
ki, biz Yunanlilardan bunu affettik, affetmekle bera- asi, Tiirktiir vc ileliibet '.rUrk
kalaciaktir. Biitiin dtinya
ber bu itirafi ziinup arasuia Trakyanin da dahil edil- bilsin ki,Musuldan kcndilcri igin bir.^cy kazanmi? olmi-
inesi lazim gelmez miydi aeaba? Muahedenin mljnaka- yacaklardir. Musul kitasi daimi surctte
Turkluge mer-
vakitte higbir
lata ait olan kisminin bizce 5>ayani kabul olmadigim buttur ve bu kitai asliyeden biz higbir
goruyoiTim. aynlmiyacagiz ve bunu kiirsiyi mualla-
kuvvetle
(Alki^lar)
Efendiler ! Arkadaslanm miitarekenin sayani kadan tekrar arzcdiyorum ayrilmiyacagiz !
bul olmiyan noktasuii kafi miktarda izah ettiler. Ben- Eteiitiilcr Bu muah(>(!i'do iktisadi milUmiz temin olun-
!
deniz de hayli tasdiatta bulundum. Zannederim ki, mamiîtir. Mualu-de bu liususta da

sakaltir. Duyunu
t
maksadimi izah da ettim. Artik vicdanlarmiza ve sizin Umumiyenin laksiiniiKk- do adilanc bir taksim nazari
bortlanu lasmi. kiUUsi
kalplerinize ve sizin takdirlorinize aittir. Ben kendi dikkalo alinmu)nis;t!r. Pviitiin
hesabima soyliiyorum ki, millctin yaptig: fedakarlikla Tiirk milcliiie yiikletilmistir.

miitehay-
miitenasip olmiyan bu muahedeye verilecek benden Efendiler! Miithis,; bir liaksizhk karîsinda
kirmizidan baska hiQbireey yoklur. yir ve miitcellim oldum : Sorvot itibariyle, niifus itiba-
rlylc ve avazisinin genislis-i itibariyle Osmanli
impara-
MUSTAFA NKCATi'niii K()XU,^MASI dor-
-torlugunun miihim bir kismini terkcttik. Reiki iicte
Bilahars kiirsuye, Aûstafa Necati geldi. diii-unii biraktik.. Fakat cPcndJler, Diiyun-u
IJm.umiye-
Mustafa Xecati — Efendiler! Bu memleketi kurtar- nin yiizde altr.us bizc birakilmis, yiizde kirki bizden ay-
mak iQin yaptigimiz fedakarliklan goziiyle gormus bir nlan yerlcre tiukohuinnistur. F.unun adalet neresinde-
arkadasmiz sifatiyle arzcdiyorum ki, bir dava ugrunda dir? Bu taksim adilane niitlir?
nice geiiQ anneler evlatlarmi Tigaz tepelcrinde, bir ta- Efendiler! Daha garip bir vaziyct vardir: Evraki
rafa yavrularini, bir tarafa kagnisini gomerek mah- nakdiye ve istikrazi dahilinin odcnilmesi tekmil Tiirk
volmu$lardir. O sevgili evlatlarmi, henifîrelerim, kizla- milletinin iizerine birakilmistir. Bundan yedi, vsekiz se-
rini, ogullarmi, hayafc arkada^larini kaybetmenin elemi ne evvel butiin Osmanli tmparatorlugu harbe siirukle-
iginde dusniani .siingiisuniin ucuyla denize doken Meh- mi karar vcrmistir? Osmanli
Tiirken yalniz Tiirk milleti
metQigin sukran hislcri iQinde, gozlcrimin online hazin imparatorlugxinu teskil eden vc onlarm mumessillerin-
bir tablonun dikildigini goriiyorum: Dindaslarimdan,
den, mebuslarmdan mixrekkep bir heyeti m.ebusan bu
miirekkeb kalabahklann hala esaret altmda inledikle- evraki nakdiyeyi cikamii^tir. Binaenaleyh bu borg hep-
rini goriiyorum. milyon paranm bizim tara-
si bize ait dcgilken 173 lira
172 l4 O /. A N
T, o !? A M 173
fimizdan odenilraesi talep edilrnii^tir ve biz de kabul et-
misizdir. Efeiidiler! Bu muahede nasil oluyor da kabul ye vardir. Efendiler! Haldki bir tarzda miibadele mese-
ediliyor ve nasil kabul edebiliriz? Efendiler! Bu mua- lesini kanstardiiîmizzaman nazarlariraiza gok aci sah-
hede eîhasin ve cemiyetlfcrln hukukuna da taarruz var- neler garpar? Tasavvur buyurunuz. Bizira Yunanistan-
dir. IJu muahedede efradin ve ceniiyctin hukukunu ta- daki tebaamiz inkiyatkarane hareket etmis ve bti-
niniamiîtdr. Elli seki/inci maddede lf)14 senesinde harp tiin Yunanistandaki (:ebaarniz kanunlanna itaat ede-
sefinelerine niukabil terk edilcn jyarayi bagifiilanu^ hulu- rek tarn ve tebaa okirak yasamistir. Buradaki insanlarj
nuyoruK. Tiirk milletininhayatma kasdetmi?, Tiirk milletinin
Efendiler ! I3u para kimin parasidu-? Bu para Turk topraklan lizerinde v(; Tiirk milletinin ordusu Izmire
milletinni parasidir. Turk kaduunui Tiirk c-ocuklarmm dogru giderken hain vatanda^lar da du^manla beraber
gerdanindan kopardigi elmaslannni parasidu-. Turkle- gitmistir. Binaenaleyh miibadelede canilerle en ziyade
rin denij^lerd(! ge/.direcegi doiiar)masniui parasidir. Bu- insaniyctkarane harcket cdcn insanlari niiisavi gorii-
nu nc hakla terkediyoruz? tnsaniyete ders vermek is- yorsunuz. Bunun neresinde miisavat var? Eger miiba-
tiyen bir hukiimel; nasil bu ijarayi ahrda cebine koya- dele tarn manasiyle olsaydi? e&cr istanbulda bize sCii-
bilir? Milletleri, eshasa kar.si hiirmetkar olan devletler- kast eden Rumlar beraber gitseydi efendiler, bu sekilde
nasil oluyor da bunu kabul cKliyor? ben heyeti murahhasamizm llitufkarligm: goriiyorum,
Efendiler! liii nnuiluulorie kauitiilasyon kokusu var- Canilerle oradaki kalan miisliimanlari miisavi addet-
dn- Kapitiilasyoiui Tiirk bundan yedi sekiz rsene
niill^-li miÎer goriiyonun. Bu itibarla ben miisavi bulmuyorum.
evvel lagvelinJKlir. Zal(ui ef;;ndiier: Ililirsiniz ki kapitii- Zarar ve ziyanimiz olarak tesbit edilen dort milyar
lasyon ecdadir.ii/in cenehikii-i^ i?ahse(tiAJ bir liituftur.
altun frank dii^mana hibe edilmi^tir. Aaltmis milyon li-
VaJiidiiltarai.' bir kukavclodir. jUiuu istediftimiz zainan ralik hayvan siiriilerimizi gotiirdtiler. Onu bile isteme-
kaldii'abilirJz, 3Jinai','»a]i>y]i misizdir. Onlar, ba.skalanndan alacaklari igin ordular
bu nVui'JiediM.Jo ;>ir kapitiilas-
yon kokuKU kokmaKi, b:<ui iirkiltiiyor, korkutuyor. Efen- -
sevkediyorlar. Fransa taniirat bedelini almak i?in AI-
cllicr! Muabedenin id inca raaddpsino bakmr/! Bu mua- manyaya yiiriiyor. Nasil ohir da Tiirk milleti tit; mil-
hedcdf, Ilaibi Umuinidc diivoli ccniibiye tcbaasi gibi mu- yon halkm hakkini foda cdcbilir? Razi iscniz, evlerin-
amale snrerJenn zararlanni kabu! etniisiz. Yani mii- den ir/ak ve mahrum kalmi.;?, babalan kesilmi§ evlat-
hammiiigi kabul i'imi^r/.iUv. Uik diivelJ e«nebiyc tebaasi lann fcryatlan kulaklarmjza gclmiyorsa, eger efendiler
gibiRumlann niuamch' surcuilvrin zararlanni tazmin dul kalmi.^ annelerin kalplerinden kopan ah ve figan-
etmege mccbur kahyoruz. Bu kapitiilasyon deiîl de nc- lan vicdanlariruzi sdzlatmiyorsa, cvleri yanmi:^, ocak-
dir? ,
lari sonmii^j eski ocakzodclcriii fei-yadJan ruhlarmisii
... Efendiler! En
ziyade nazari dikkati celbcden Mr me-
sarsmiyorsa, bu muahcdeyi kabul edebxilirsiniz. Yoksa
sele de mtibadele meselcsinde heycti efendiler, orada milyon halk yersiz, yurt.suz, ac; kal-
iiq
m,urahhasamizin
mis feryat ederken, imdat ve muavenet bulmayan bu
liitufJcSrligEdnr. Miibadelede zahiri bir êraiti miitesavi-
halkm feryadini diulemezseniz bunlar olecektir, ,ag ka-
174 I. O Z A N I, O Z A N 175-
iruzm higbir maddesinde gayri .askeri ve bitaraf mmta-

lacaktir. Tiirkiye mille1;inin biitcjcsi buna kafi dcgildir.
kaiar yapacagumi/a dair .s;ir;ihat yoktur. Maalesef Lo-
Avrupalilarda insaniyet varsa ag biilac; biraktiklan se-
zan muahedenanM^si bogazlarda askeri ve bitaraf mm-
filbiraktiklan insanlara acismlar. Ciinkii efendilcr goz-
takalar kabul etmi^tir. Yani icabinda bogazlari miida-
lerimle gordi'un vo f^fihit oldiim:
faa etmek liakkini taksim ctini.'jtir. Ve bu hak taksiin
Geoen, sene binlortie kardc^!;ilcrimiz yokluktan sefa-
letten olmii^lerdir. Binaenalcyh
edilirken bunda Ingilizlerin Gladestoii'danberi takip
doSnidan dosimya he-
ettikleri siyasetin bariz safhalari goriiliiyor.
yetiyeti murahhasami/jii f,amiriU, mo.soIcHindc Ko.sfxii-di-
gi lutufkarliga karsl b(;n hiQlair vakitto

Arkadaslar! Ticaret noktai nazarmdan serbestii
bu millotin bir
seyriiseler iQiu bitaraf mintakalara ihtiyag. varsa, bey-
Gvladi oliT).ak itihariylo boyax. rey veremorn. Bcnim buna
nelmilel idarelcre ihtiyaQ varsa, sorarun Biiyuk Britan-
verecesi'im rey sulh muahodesini saran bu kirmi/î ka-
gittan baska birsey ya imparatorlugu igin Cebelitank ve Siiveys Kanalm-
doftildir.
da, daha umumi tariki bahri olan bu yerlerde neden
VASIF CINAH'in KOXtsSMASI bu sekli kabul clmemi^tir?

Turk kalbi buuiin sanh bayragmin, ?anli golgeleri
Mustafa. Nccati'den sonvii kiir.suyo eski Maarif ve- harioinde kalan muhielif Tiirklerin iftirakindan mii-
killerinden Vasif Cmar jêldi. teessirdir. Garbi Trakyanm Tiirk oldugu, Musuiun
Vasif Qinav —
Ark'.ulaslar! Adiiy(> Vokilini Turk Ttirk oldugn, cenubi hudutlarda kalan Antakya ve Is-
kanunlanni tatbik odi]-> rfmodifti hususunda kontrol kenderun'un Tiirk oldugu diinkil arkadaslann mlidel-
edecek yegane bir miiossese vardir. O da Bliyiik Millet lel ifadeleriyle sabit ohnustur. O halde hars itibariyle,
MeclLsidir. Adliyo Vekilimizi Biiyuk Millet Meclisinden
vicdan itibariyle bizden ayn olmayan ve her hususta
baska higbir kuvvet, bilhassa ferdi hakimiyeti yiktik- bize merbut olan bu kardeslcrimizi bizden ayirmak,
tan sonra hitjbir kuvvet murakabo odcmez. Maateessiif medeniyetin en biiyuk ve en zalim bir cinayetleri degil
ki, bu muahede biitun fecaatiyle bu osasi ihtiva etmek- de nedir? Diivcli akido cinayetlerinde îlphe ve tereddtit-
tedir.
siiz Fakat bizim heyeti murahhasamiz
ytiilimii.êrdir.
Efendiler! Bu muahodc zaman
iyice tetkik edildigi bunu imza ederken en derin bir istirap duymamislar-
goriilur ki, i,stihlal-i iktisadi vc malimiz dc tamamen dir. Yalniz arkadaslar! Drainadan itibaren Yunan ida-
miiemmen defiildir. mali, iktisadimizi muhil
Istiklal-i resinde bulunan biitiin o havalidcki Tiirkler mecburi
bircok maddeler vardir, gerek ticaret mukavelesinde ve
miibadeleye tabi tutulmaktadir. Maalesef oradaki Tiirk
gerek kapotaj meselosinde ve gerek Diiyunu Umumiye-
kardeslerimiz buraya geldikten sonra, itiraf etmeg«
ve gerek sirketler vc; imtiyay.afc mesolelerinde.
mecburuz ki, Garbi Trakyadaki Turkler Qok fena bir
Ta, Sivas kongresinden beri Bogazlarda serbesti muahede neticesi olarak yerlcrinde birakihyorlar.
seyruseferi kabul ettigimizi lltin etmisiz ve misaki mil-
Esat Efcndi (Mente^c) —
Kurbanlik birakiliyorlar.
limizde de mevcuttur. Binaenaleyh bunun haricinde
karar almak mumkiin degildir. Boga/Jara
bir Vasif Cmar —(devamla) Bir kere oradaki Tiirkler
ait karan- îmdiye kadar Yunanin imhakar siyasetine kurban edil-
aatauimaiusim
176 l4 O Z A N
.mekte, feci bir akibete maruz birakilmaktadir. Maale-

sef hukumetin Uirzi hareketi Yunanistanin feci olan K BKI S
I
siyasetini kabul ettlgini i$rap etmektcdir. Bu ?ekil ka- VK

bul edildigi takdirde arkada^lar, nigin Garbi Trakyanm LOZAN KONFKilANSI
bir kismi digcr kisimlarina tercih edilmi^tir? Bunun es-
babini anlamakta aciz ve inutchayyirim. Ben oyle zan-
nediyorum ki, millefcin biitun amaliiii temsil cden Mec- «ECEK GECMISj, IIAKIKATEN OI^
lisi Aliniz ve Mcclisi Alinizin etrafmda daima yekvii-

DtlVif BiT>li!j hiE, ONA liARÎ AL.-V-
cut olarak yaf?ayan Tiirk inilleti, Lozan muahedesinde

CAGIWIZ YALNIZ BtR TAVIR VAR-
IJIK; ()MUOKi KENDi IIAUXE BI-
bizden ayri olarak birakilan parâlar igin muvafakat
karanni vemiemiîtii^ Plerhangi bir hukiimet ve her- UAIOIAK, rAIvj\T GEgMi^ ZA>IAN
hangi bir hukumetin murahliaalan siyasi bir cebir kar- i5ii,Gisi, i{i;cu;xu anlamak icin
5>.i.smda istirap f;el«;rek imza vazeder. îAphesiz o imza- BiR ANAHTAUniR. TARIU GEC-Ml?
lar siyaseten muteberdir. Fakat emin olalim ki, arka- iLE UOHAiÎR. GE^;Mi§ iSE, BUGU-
daslar, Tiirkiin 'oiitun ruhlannm ihtizazlanni tetkik Nt.\ TARtniDiR.»
buyurunuz, goreceksiniz ki, orada birakilan karde^leri- JOHN DEWEY

ne ebedi bir merbutiyet ve ebedi bir alaka vardir. (Al- (.Anierika 5'alozofu)
kislar) Garbi Trakyadaki Tlirklerin ycrlerinde ipkasi

neticesinde ve ipkasi mukabilinde Istanbul Rumlari KlBllIS ADASIMN ONEMl
yerlerinde kalmi.^tir. Arkadaslar! Tebaadan herhangi Kibns Adasi Stratejik bakimmdan biiyuk bix one-
biri bizim bayragimz aUinda hiir olarak, daima hiir ola-
mi haizdir. Bu yiizden mcjhur Ingiliz Basvekili Disraeli
rak yaâmak hakkma maliktir. Fakat arkadaslar! O «Kibris Bati Asya'nin anahtaruhr» dcmi^tir. Gergekten-
tebanm da diger tebaa gibi hukuku tabiiyete tabi ol- de Kibns Amerikanin kesfinden evvel stratejik ve ti-
masi ve serait dahilinde ya§ama.si zaruridir, Arkadas- cari bakimlardan biiyiik bir rol oynamakta iken Ame-
lar Hangi Rumdan ve hangi Rumlardan bahsediyoruz?
!
rikanin kesfi onemi biraz azalmi? ise de bilahare
ile
Arkadaslar! Artik Rum yoktur. Silah atan hainler var- Siiveys Kanalinm agilmasi ile tekrar buyuk bir ehemiiii-
dir. Bunlar tebaa degildir., benim hemîremin namusu-
yet kazanmi.^tir. Cografi bakimdan Anadolunun bir
nu ezen canilerdir. Bunlaxi nasil affediyorsunuz?... devami mahiyetindedir. Bu da aynca bizim igin strate-
... Bu istiraplann ve eninlorin kulaklarimizdaki jik bir deger yaratmaktir. Zira Kibns Iskenderun lima-
hazin a.kisleri benim ruhumu titrcttikge arkadaslar!
nma hakim bir vaziyettedir. Rusyaya karsi muhtemel
Maalesef ben bu muahedvyc rcyi kabul vcrmckte mazii-
bir harpte Ttirkiyonin yegane masun ccphesi Guney
rum. (Bravo sesleri), (Alkislar).
cephesi olacaktir. Kibrisin Yunanistan gibi zayif ve bu-
Bilahare mtiahede vo ona bagli dort kanun ayri
gunku hadiselerle goriilmekte oldugu veghile komtinis-
n.vn reye konuldu, 227 mcbustan 213 kabul, 14 red oyu
gikti.
178 I. O Z; A N L O /. A N 179
ti bol bir memleketin eline gegmesi Turkiyeyi mlistah- boldu. Kibns kiralligi bilahare Perslerin magiubiyeti
bel bir Rus tehlikesine karî daima tehlikeye maruz bi- iizerine iskender'in hakimiyetini tanidi. Bundan sonra
rakmaktadir. 187f5 Kenesiiidc Kibn.si ktnidi namma ve bircok defalar ada el degi.stirdi. 395 yilinda Roma Im-
sirf bir us olarak kuUanmak ;?art;iylii Ingiltereye ver- paratorlugu ikiye taksim olunca Kibns Dogu Roma
miek mecburiyetinde kalan biiyiik diplomat Sultan ikin- imparatorluguna kaldi, Halife Hz. Osman zamanmda
ci Abdiilhamit llanin 4 ha/.iran 1878 tarihli anla^mada Suriye valisi olan Hz. Muaviye 647 senesinde adayi is-
iki hususa ehemmiyet atfettigi i;-6riiliir: gal etti. Pakat burada iki sene kalabildi. Miiteakiben
1 — «Hukuku sahani'Hit' asla halcl .!;obnemok» ibare- muslumanlar buraya mtiteaddit akmlar yapmi^jlardir.
siyle adanm miilkiyGtinin bize ait oldugunu ve Ingiliz- 1184 yihnda Prens Isaac Commcne adaya gelerek ken-
lere sadece bir kullanma hakki verildigini esas metne Kibr}s kirali ilan ettirdi. UQiiricii Hagli seferi sira-
din?,
Have ettirmiîtir.
smda ada Asian Yurekli Riâr'ni gemisinin firtinaya
2 — Muhtemel bir Rus tehlikesine kar.-ji ingiltere- tutulup buraya yakiaîuiasi sebcbiyle i.^gaii altma gir-
nin Osmanli devletino yardun etmesi mecburiyeti de bu di, fakat paraya ihtiyaci oldugii icin Kibrisi yiizbin be-
anlasmanin metninde esasli bir nokta olarak zikredil- zata altmma Tompilers îovalyelerine satti. A-jagi yu-
mi^ti. Zira Kibns Adasi Ttirkiyo iQin biiyiik bir stra-
kan dort a.sir ( 1195-i],)7:i) Kibns Latinlerin eiinde kal-'
tejik ehemmiyeti haizdir. Rus tehlikesi kim ne derse di. (Pransiz, Vencdik-Ceueviz).
desin kiyamete kadar bakidir. Daha diin Rusya Bogaz-
Bilahare burada Venedikliler hakim oldu. Istanbu-
lann kontroliinii ve Kars ve Ardahanin kendisine ve-
lun Fatih Sultan Mehmet Han tarafmdan fethinden
rilmesini talep etmi^ degil midir?
sonra Ortodokslara tanman serbesti Kibrislilarm
gozlerini kamastn-di, imparatorluk dahilindeki azmlik-
KIBIIIS ADASINIX TARllll
lann elde ettikleri haklardan istifade etmek igin adayi
Kibns adasmin uzun ve teferruath tarihine kisa- fethetmeleri znnnmda Sultaiilara heyctler gonderiyor-
ca bir nazar atfedecek olursak bu adanm higbir zaman lardi. 1570 tarihinde 'oir Tilrk ticarat I'ilosunu scyan
Yunan hakimiyetinde bulunmami? oldugu goriilur. korsanlar Kibrisa iltiea etmi^^lerdi. Padisah ikinci Selim
Kibns ismine ilk defa Misir krali Thotmes III tin Kib- tazminat olarak Vcnedikliierdcn ad;,i,nin Turklere ter-
risi zaptettigi 15 inci asirda rastlanilmaktadir. Bilaha- kedilmesini istedi. Venedikliler Kibnstan qekilmeye-
arasmda el degistiren adaya mi-
re Hititlerle Misirlilar ceklerini bildirdi. Bir zamanlar Muslumanlann olan
lattan once bin ydlanna dogru Penikeliler yerleserek bir arazinin istirdadi iQin harbin caiz olduguna dair
291 yil hukiim surdiiler. Kibns Mi.sir krali Amasisin devrin meshur Keyhulislami Ebussuud efendi fetva
fethine kadar da (milattan once 569) Asurlann elinde verdi. 1570 senesi agustos ayinda Turk filosu kaptam
kaldi. Milattan once 520 yilmda Perslerin idaresine derya Piyale Paîamn kumandasinda adaya sevkedildi.
gegti ve bir nevi muhtariyet aldi. Milattan once 500 Yiizbin kiîlik bir gikartma kuvveti I.ala, Mustafa Fa-
yilmda Onesilos isyan ettiysodo Pcrslere kar^si mag'lu- saniR emrine vcrilmi'îti! Bu surotlf,. ^la Turklefiii eline
mmmmm
180 r, O /, A N
h O Z A N 18X
gegmis oldu. Buiidan iirken papalik Turklere karî bir

hagli seferi tertip etti. Bu .seferdo (x;man ikiyuzelli ge- Mezkur anlasmadan sonra oradaki miisluman aha-
milik bir filo terti}) edildi. Ncpaut'ta bilytik bir deniz 1 temmuz 1878 de Istanbulda ek
linin idaresine dair dc
iiarbi (leroyiui citi, vc butuii TiJrk I'ilo.su homen heraen bir anla.5ma imzalanarak gerekli teminat almmaya ca-
tahribedildi, Fakat dovrin dirayclJi Sadrazarm Sokullu li§ildi. I-"'akat karihtc bir{,;ok defa oldugu gibi bu konu-
Mehmet Pasa bir kif, iQinde Turk donanmasini eskisin- da da ingiltere'nini 1878 anla;;;masini (jignedigi go-
den daha niukemmcli bir surettc inîa ottirdi. Bu mu- riildu. Bu anlasmanui ada iizerindcki Tiirk hakimiyeti-
harebcden sonra SokuUuyu ziyvircl; cdcn Venedik clgisi. ne son vermis olnaadigi ingiltcrenin sadece bir idari hak
Le Bayle'e Sokullu'nun verdit;! .û cevap Kibnsm stra- elde ettigi defalarca ingiliz devlet adamlan tarafmdan
tejisini gcistermck bakimuidan da biiyuk bir ehemmiyet tekrarlandigi halde anlasma Qignenmistir. Mesela 1908
tasimaktadir. Son kazadan Konra cesaretimizin ne halde M. Orr, soyle yaziyordu
de oldugunu gormei^'e geliyorsunuz? Biz sizden Kibnsi «Ada idaresini ingilizlere terk etmekle Sultan, Kib-
alarak sizin koluiiuzu kcstik, siz bizim filoniuzu imha ns iizerindeki hakimiyetinden hlg bir suretle vazgegme-
ederek .sakalinuzi bu suretle biz sizden da-
tira;? cttiniz, mistir.w Mr. Churchill de 1907 de : «Diger yandan ada
ha az kaybettik, ciinku, kesilen sakal daha glir olarak ir.uslLimunlarunn arzusu, ingiliz isgalinin Osmanli Im-
yerine gelir fakat koparilan kol yeziiden buyiiyemez.)) paratorlugunun pargalanma.sim intaq etmemesi ve sark-
Fetihten sonra Ctiv/.i Lalii Mustafa Paâ butiin Os- ta B. Britanyn politikasniui Sultanm hakimiyetini za-
manh ulkesinde mevcut olan huzur asayi? ve adaleti yiflatici bir gaye giitmemcsidir. Buular, Kraliyet hilkii-
burada da tesis etti. Tiirk askerlerinin otuz bini bu ada- metlerinin hlirmetlo miitalaa etmek zorunda oldugxi hu-
ya yerlesmek arzusunu izhar ettiler. Pasa onlann bu suslar arasmdadn\)> Diyordu. 1912 de Ingiliz Yiiksek
arzusunu kabul ederok kendilerine toprak verdi ve aile- Komiseri Golds Adams, su beyanati veriyordu
lerini getirip yerlef;tirmelerine musaate etti.
«... 1878 denberi Ingiltereyi Kibns mevzuunda Tiir-
Mustalcbcl bir Rus harbine karî Turkiyeye yardim
kiye ile anlasarak iizcrine aldigi miikelleliyetlerden
rnecburiyeti taahhiit cdilmek kayit ve .?artiyla adanm
azad edebilecek higbir hadise vaki ohnadigmi isaret et-
idaresi, 4 haziran 1.878 de Sadrazam Saffet Pasa ile
megi luzumsuz addedcrim. Binaenaleyh 4 haziran 1878
biiyiik Britanyanin Tiirkiye clQisi Layert arasmda Is-
anlasmasmni hiikiimleri anlasmasnun imzalandigi
tanbulda imza edilcn aulasma geregince ingiltereye ve-
gunkii kadar bu giin dc ytiriirluktedir. Biiyiik Britanya
rildi. {(ingiliz politikasmi Qok iyl bilen Abdulhamit Han
radikal hiQbir degismeye nza gosteremez.)>
buttln nlanevralara ragmen adayi terkctmek istemedi.
Kibris Adasi uzerindc 1878 den sonra da hukuken
ingiliz doRtu Rustii Pasanm yerine sadrazamlig-a geti-
Tiirk hiikiimranlik haklarinui devam etmesi mesele-
rilen Saffet Paâ da ehemmiyctini miidrik oldugu ada-
sinde hemen biitlin taninmis hukukcular ayni fikirde-
nm muhafazasma azmetmi,sti.»(l)
dirler. C. Rousseai, Devletler Utniumi Hukuku ders not-
(1) Kibnsm Polil;ik Durumu JDr. tjijkvu Torun Ist. 1956 sayfa 28 larmda: «... Eoylecc yaratilan durum hukuki bakmidan
acaipti. Kibris adasi ismi olarak Tiirk haklmiyetinde
l&'i L O Z A N L O Z A N
kaliyor ve Osmanli Imparatorlugunun bir cuzu olmak- smdan daha ne olabilir. Pakat ne gariptir ki, ino-
tabii
ta devam cdiyordu.» (2) nii biiyilk biragikgozlumkle Kibris davasmda bu en te-
Biitun bunlara ragniexi Ingiltere f) kasitn 1914 ta- mel hatalan i^lememis gibi konu^makta ve yavuz hir-
rihinde anla^Jiiiayi feshederek (tek tarafli olarak) Tiir- siz ev sahibini bastirir atasoziine misal te^kil etmekte-
kiyeye harp ilan etti. Bu durum harp sonuna kadar Kih- dir.
risua kaderini muallak kilmif;; oluyordu. Lozan Muahedenamesinin Kibnsla ilgili û madde-
lerini bai?ka turlii anlamaya ve tefsir etmeye imkan var
LOZANDAKi DURUM midir? Esasen inonii de îmdiye kadar Kibris mevzuun-
Kibnsin tek tarafh olarak Ingiliz hukumeti tara- da her oniine geleni tenkit cttigi halde, sozlerini Lozan
findan 1878 anla^masi fcshedilerek 5 kasim 1914 de il- Muahedenamesinden bir esasa istinat ettii-erek saglam
hak karari Lo/.anda maateessiif kabul edilmi^tir. Bu bir miidaiaa yapmak imkanmi bulamami^tir. Son ik-
suretle Kibns uzerindeki hakimiyet hakkimizdan fera- tidari devresinde de Kibrisla ilgili mijnasebetlerin fiili
gat etmij, okluk. Bu kat'i bir durumdur. Halbuki Ingil- ve psikolojik yenilgelerle devani etmesinin ba§lica se-
terenin yukarida bahsi gcgon 1878 anlasmasmi ilk zu- bebi budur. Maalesef Lozandan sonra yapilmis olan an-
hur eden firsalta ve tek tarafli olarak fesh etmi^; olma- lasmalarda elde edilmi? olan haklardan dahi istifade
si ve birde ingiliz basmurahha.si Lord Giirzon'uii bu- edememls birQok kere firsat zuhur eyledigi halde mev-
tiin konferaiis boyunca Yuuanhlan savunmus bulun- cut miidahale hakkimizi kuUanamamis ve mtitemadi
masi dikkate alinirsa bu feragatin ileride nereye kadar yenilgelerin amili olmu^tur. Lozanin Kibnsla ilgili
siiriip gidecegini kestirmek kolaylasirdi. Adarun diger maddelerini birlikte okuyalini:

birQoklan gibi Yunanistana iltihaknî birdenbire orta- Madde: 20 Kibrism Britanya hukiimeti tarafmdan
ya atamadikkin igin bciylo dolambac;.li bir yola gitmi?- 5 tesrinisani 1914 de ilan olunaa ilhakmi Turkiye tanidi-
lerdi. Zira Lozanda kabul edilen 21 inc;i madde, ileride gmi beyan eder.
Turklerin adada ekalliyet haline gelmes-ini sonuglan- Madde: 21 5 tesrinisani 1914 de Kibris adasmda mii-
diracak bir aqik kapi birakiyordu. O da ûydu Tiirk temekkin olan Tiirk tebasi kanun-u mahallinin tayin et-
tabiiyetini .segmek istiyenler bu segim haklarun kullan- tigi serait daireainde ingiltere tabiyetini iktisap ve bu
dikian tarihten itibaren 12 ay zarfmda adayi terkede- yiizden Tiirk Tabiyetini zayi ideceklcrdir. Maahaza is-
rek Turkiyeyc hicret otrnoye mccbur tutuluyorlardi. Bu bu muahedenamenin mevkii mcriyete vazindan itiba-
durumda maddeyle adanin Ingiltereye kati bir
20 inci ren 2 senelik bir mtiddet zarfmdan Tiirk tabiyetini ihti-
maddeylo de Tiirk nlifusunun za-
surette terkini 21 inci yar idebileceklerdir. Bu takdirde hakk-i hiyarlanni is-
majila intag edecek bir karari kabul ve imza eden ino- timal ettikleri tarihi takip eden 12 ay zarfinda Kibris
nti'nun bu gunkii Kibris facialanndan mesul kilmma- .adasini terk etmeye iiijecbur olacaklardir.
i^bu muahedenamenin mevkii meriyete vazi tari-
(2) Kibnsm PoHtik Durumu Dr. §ula'u Torun Isl;. 1956 sayfa 40 hinden itibaren Kibris arasmda miitemekkin olupta
m L O Z A N LO Z A N t8&
kanunu mahallinin tayin ettigi .êrait dairesinde vuku- Bu vesikanm iîgi altmda. Lozanda kabul edilen
bulan miiracuat uzerine tarih-i meiskiirde ingiltere ta- Enosi-
maddeler birkere daha mutalaa edildigi zainan
biyetini ihraz etmi^ veya etmek iizere takviye edildigini kabul et-
bulunan Turk te- sin temicllerinin Lozanda
basi dahi bundan dolayi '.rurk tabiyetini zayi 1920 dir.
edecek- mek icabeder. Bir kere bu vesikanm tarihi
lerdir. Yu-
Sonra da haber bir Turk ga;êtesinde c-ikmaktadir.
îmdi û mesele iizerinde de ehemmiyetle durulmak
nanhlar iltihak istemekte Lord Gurzon'da bunu
iQin
gerekmektedir ki, Lozanda en hakim tavn takman In- Inonu, bu
elinden geleni yapacagmi vadeylemektedir.
giliz ba.jdelegesi Lord Giirzon ingiltereye teslim et-
(uiosise taraftardi. Bunu gergeklerden gafil olarak Kibnsi
yanda gordugiinuz .û gaiiote kupiiru ifade etmektedir.C 1 Turkiyeye hic-
> mi? ve Tiirk tebasi olmak isteycnlerin de
Haberde ôyle denilmektedir tahakkukuna yar-
retini kabul ederek Enosisin /.amanla
dim etmij? olmaktadir. Su haldc Kibnsm Ingiltereye il-
(1) 31 Temmiiz 1920 Tnrr.umivn-i Hakikiit. Gazetesi. safha olarak In-

hakmin Enosis icin sade(;e gcQici bir
giltereyleYunanistan arasmda kararlastinlmiJ? oldugx'..
KTimiS MESELESt,
inonii'nundo bu oyuna geldigi anlaj;ilmaktadir.
igine alarak
I.OKI) Oi;i?ZOX iLHAK TARAFTARI:- îrndi aziz okuyucu basini avuclarinm
Lozanda. kabul cdilmis olan esaslar
Kibns
iyice dlisun.
>Jf — I 1)' } } '< ;'•>'
LORD GURZON r'ARAI-TAHi-: meselesinin bugtiiiku hale gelmesini intag etmis degil
midir?
LORD GUR20N BUGtJN KiBlVIP (JKKCÎvKLEF.
K1I5K5S VE BA7J
RCMLARl CKMAATlNl TEMSiL E — Kibns Tiivkiyuye 40
1 tnil, Yu-uvnistana ise
UKN MOSYO DENlLEîi KABt;:. LT 520 mil mosaledodir.

2 — Kibris hk'bJr zamnn Kum haldmiyetinde
AiiÎTIR! CKMAAT MOSYO LOYD malum
biikiniDamis laltat 1510 larihiiidrn ilibaren
CORO'A (iNGiLiZ hSkirniye-
V5A§VFKILr> olan sihio kadar iioyiiz kusnr sene Tiirk
RUMLAUTN AiVAVATAKA XLilAK ti altincLi kalmsstir.
ARZtJSUNU TEVDi ETMtril.ERDiR

3 _ Kibns cograii bak'niidaii Anadolunini bir
J>j j/j ^ ; y devanik m ab i
yot i« rt<uli r.
LORD GiiRZON VliJRDiG.': CEVAP 4 Ktbvis Tiirkiyoniii miidafaasi
bakimmdan
^.1- joH .'j t;f,îmaktadiir.
,}f biiyiik bir Ktratcjik ;eb»^miniyrt
... . i
J. .J.
'T'A BV TRMENNiNiN GERgElCLE^
esaslann
MKsr igiN elinden Lozanda Kibnsa dair kabul edilmis olan
geleinti ya neticelenecegi
zamanla Kibnsm Yunanistana ilha.ki ile
anlasilaca-
"'ACA6INI S5YLEMi§TiR.
muhakk'Akti. Zira yukarukikl izahattan da
I-ozan muahedenamesinden
gi uzere Enosisin tarihi,
evvele dayanmaktadir. Tiirk nufusunun zamanla azal-
186 I. O Z A N I. o z A N ^^''
masim edccek bir karan imza eden Inonii, Enosi-

intac; saym tnonii g6rememi?tir. Ya-
larmi tatminle me^gid
se bir destek ihdasiiia amil olmu.>t;ur. SEMSEDDIN Yunan miinasebetleri incelenirse Yu-
Kibns maddcsinde
km tarihin Tiirk
SAMi'nin «Kamustil Alam»'inin nanhlann Turk korkung bir yok etme
milli varligi icin
adadaki miisluman Turk nufusuimn ugte biri oldugu plani olan Megalo tdca'ya adim adim yakla^tiklari go-
kayitlidir. Bu eserin inti.ârz a^sagi yukan 1878 anla§-
Girit hadisesi ve buguniin Kibrisi
Megalo
rulur. Dunun
masi Kibnsm ingiltereye bir olarak (bugunkii ki,
birer safhasidir. âyani teessuftiir
ile lis
idea'mn sadece
Amerikan vorildigi tarihlere rastlar. 1323- topragma
haksiz ve kiistahQ-a bir tccavliz ile Anadolu
tisleri gibi)
1907 de ne^rodilen «Mcmalik-i Osmaniye Cep Atlasi» hayal otesi
ayak bastiktan sonra zuliim ve is^kencelerin
Bda da Devleti Aliyeyi Osmaniyenin ahvali cografiye ve ^sekilleriyle masum halki siingliden gegiren, mamurelen
istatikiyesinden bahscdilirkon 205 inci sahifeye tesaduf yakip yikip harabeye geviren Yunan
palikaiâlanna
eden Kibns .sahilesinde 1903 nufus sayimmda 246,519 karsi kazanilan zafcrin Loz-an sulh
masasmda heba
olarak goriilen ada halkinm gen« iicte biri Mlisliiman karsi Lozan-
edildiî bir hakikattir. Zira Yunanlilara
Lozan muahedenamesi-
Tiirk olarak kayitlidir. 1903 ten da elde edilmis higbir miisbet netice yoktur. Bize kar$i
nmhafaaz edilmi^tir. Bu-
magiup olduklan halde yinc de Meis adasma kadar
nin aktine kadar da bu nisber bii-
glin adadaki Tiirk niifusunun be.jte bire inmi? olmasi- tiin adalar kendilerine vorilmi,? dzbeoz
malimiz olan Ba-
nm Lozanda kabul edilon esaslarla ilgisi bu suretle or- ti Trakya onlara birakilmi^;,
Anadolu'da ika eyledikleri
ve taz-
taya Qikniaktadii. zuliim 3'angin ve vahsetin karsiligmda tamirat
Lozan muahedfinamesinin inwasmdan sonra Tiir- minat bedeli olarak bir kuru? almamami?, Patrikhane
kiye Biiyuk Millet Meclisinde cero^yan eden mlizakere- istanbulda ibka cdilmi:? ve Tiirkiyedc kalmi? olan ekal-
ler sirasmda Aydm mebusu Hoca Esat Efendinin daha liyetleresaymakla tiikenmez imtiyazlar bah?edilmistir.
o zaman bu serQci'î gordutra de kaydetmek gerektir: Bu durum muvacehesinde Lozani Yunanlilar hesabma
Ben Yuiianli.i.an bilirini, bu adamlar, ergec bir ha- bir zafer sayan ve Venizelosun hari3te kaybettigini
Sulh
tlise îkaracaklar ve emin ohmuz arkadaslar, tie Garbi masasmda kazanmi^; bulundugunu soyleyen Yunan ge-
Trjskyadaki, ne do Kibnslaki irkdaîlanmi/i rahat birak- neral! N. Andokea'mn ne kadar hakli oldugu mey-
miyaoaklardiv. Biz iic senodi)' oluk gibi kan doktiik. dandadir. Halbuki Lozanda muzafferiyetin meyvalari
Bagnmiza tas bastik, Ayni iiakka mucadelomiz aiemi "hakkiyla devsirilmi.s olsaydi muhakkak ki Megalo Idea
hayrette birakan bir zaferle tetevviiQ etti. Pakat bu mu- a.îr bir darbe yemi,'? olacakti. Kibrism
saglama alma-
ahededekl Cezairi Bahri Sefid dedigimiz adalarla Kib- mayisiyla da Megalo Idea'nin yeni bir adim ve hamle-
ns ve Garbi Trakya ahvaliuiii zaferimizle gaynkabili sine zemin hazirlayan ba,'> mcsul tnoniidiir. Kibrisi
;
izah bir sekilde halledildiiîni gormekle miiteellim ve 'Megalo idea'nm bir meselesi olarak gormek tarih §uu-
mahzunum.» rimun emperatifidir. Esasen kar!?i taraf bunu zaman
Bu sozlerin bir kehanet gibi nasil hadiseler tarafm- zaman if$a eder mahiyettc konu.smaktan gekinmemek-
dan dogrulandigini buglin ((jimij; sizlayarak miiiâhade te ve Kibns vesilcsi ile elde ettigi fiili ve psikolojik mes-
etmekteyiz. Ne yazik ki, Esat Hora merhuraun g6rdtlg:u Tietten bilistifade iddialanni bakimz nerelere kadar g6-
gergekleri, biiyuk adara jestleriyle kamîlanmi? ihtiras- tiirmektedir
I, (> '/AN 189
188 O Z A N
Ii
Butlin bu gergeklori i;arih .>?uurunun isigi altinda
«... Bizans Imparatorlugu zamaninda din dU^ma- mtilahaza odcn bir muharrir bakiniz nasil feryad edi-
ni barbar akmcilar Kiigiik Asyadan gelip bUralara akin yor
ettikleri zaman bir, Panayiamiza sifiinmi^tik Konstan- «... tig yiiz .sonedonbcri voriyoruz. Kara, deniz, gok,
tionopolisteki Ayasofya kilLsesindc ayini yanda birakip ada veriyoruz. Ye(-,i.>?mi!? evlfit veriyoruz. Galip gelsek de,
ganlanmizi susturduklari zaman da yine Panayiamiza maglup oJsak da., veriyoruz, vatan veriyoruz,
sig'inmiijtik. Yunan milleti Tiirk esareti altinda gegirdi- omriim, cigerim parga parga kopariliyormu^
BiitAin
gi yillar boyunca da Panayiadan imdat bekledi. Bu dua- gibi, halis Tlh'k iilkelcrinin aiiavatandan ayriliîni gor-
Panayiamizm yardi-
lar bo-ja gitmedi, bir giin elbettc mckle gegti. Oyle ki, gittikge daralan anavatana sinir-
miyla Ayasofyada CANLARIMIZ gALACAKTIR...» larmin neredc karar kilacagini bilmemenin huzursuz-
Makarios 8.9.954 lugu igin, giinihi birinde vat-ansiz kalmaga mahkum-
Yunan emellerinin Kibnstan ibaret olmadigma ve musum gibi goz karartici bir endif?enin pengesinden kur-
Kibrism sadece bir koprli ba<?i teskil ettigine dair misal- tulmak hala girpiniyorum.
igin
leri alabildigine gogaltmak mumkundiir. Bunlardan bir Dokuz ya.smda idim, Bosna-Her.sek gitti. Pesinden
iki tanesini daha zikrelmekle iktif a edelim Trablusgarb gitti. iki sene gegti gegmedi, iginde dort
Afjin sa.uci vc a!;iin milliyetci Yunan Balkan devleti Rumelimiz gitti. Gi-
barmdiran ko.skoca
gazetesi Ethnikos Kiriks 9.8.955 ridimiz gitti. = Akdeniz adalan
Cezayir-i Bahrisefid
«... Yunan istiklal bayrami olan 2r) mart tarihinde gitti. Birkag sene .sonra Irak gitti, Bati Trakya gitti.
Yunan okullarmda bu arada mesela Gumiilcinedeki Yanm asn- iginde Tiirk topraklannm yaridan fazlasi
Rum Lisesinde oynanan bir piycse goz atahm: Sahne- gitti.
de bir kralice, onun karîsinda birlcac geng kiz vardir. Kayiplarimizm gogn milli aczimizin degil, resmi
Elleri ve kollari kal-n zincirlorle bagli olan bu kizlarin ihmallerimizin neticcsidir. Balkan Harbinden pek az
herbiri bir Yunan eyaletini tonisil etmokte, her kizm evvel, Osmanli Hariciye Nazin Asim Bey, Mebusan Mec-
tlzerinde (Rodo.s), (Girii:), (Oniki adalar), (Trakya), lisimizde «Balkanlardan namusum kadar eminimw de-
(Makedonya), (Epir), gibi bolgelerin isimleri yazili bu- Kibns meselesi patlak verdigi
misti. Birkag sene evvel,
lunmaktadir. Bu esir eyaletler hep bir agizdan sirada o zamanki Hariciye Vckilimiz de «Bir Kibris me-
— Kralig.emiz bizi kurtar! diye bagirmaktadrrlar. selesi yoktur» dedi. ( 1
Bu sirada sahneye yakisikli bir Yunan askeri girer Lozanda ileride Yunanistana gegmek ihtimali va-
ve biitiin kizlarui zincirlerinl Qozcr. Gene kizlar sevinc- rit olmak iizere ingiltcreye vcrilcn Ki'brisla ve orada
igindedirler. Pakat ikinci plandan yiirekler paralayici yasiyan Mtisliiman Tiirklerlc Lozandan sonra higbir
iki f eryad ylikselir suretle alakadar olunmamistir. Daha konferanstan ev-
—
Kraligemiz bizleri kurtanniyacak mism? Bu se- vel adanm Yunani.stana ilhaki igin galismaya baslami?
kilde bagiran ve cUeri diger kizlar gibi zincirli olan dil-
(1) i'eyami Sal'ii Tiirk Diisiincosi Kibns ir>;iyi:» Subat-Mart 1958
berlerden birinin iistiinde KTBRIS, digerinin iizerinde- Sayfa 6,
ise ISTANBUL, kelimeleri yazili bulunmaktadir...»
Cumhiiriyet 19.1.954;
îC2r
190 I. o z; A N o z A N
I. i!>:
inenfaat ve tarilx ye galiân Inonii bakniiz daha diin Kibris hakkmda na-
olan Yunanhlara karî Ttirk milli
faaliyctte bulu-
suurunun emri olarak higbir uiukatail sil bir tutumun amili olan bir idarenin ba^mdaydi. Yu-
igin degll Iô-
nulmamastir. Yalniz Kibristaki Turkler nanlilar Kibrisi kendilerine mal etmek igin haril haril
y/.ilmis l:)nU.man hudutlan- 5ali§n-ken bizimde uyanmamiz lazungeldigini sciyleyen
zanda gayct hatah olarak
Fakat
mizm di.^mdaki butiin Turkler muitulinuf>tur. gergek vatanperverler mahkemeye veriliyor, ve bu su-
ICibristaki hadiselcr daha Lozan muahedenamesmm retle Kibnsin bugiin tevali etmekte olan facialan ha-
miirekkcbi kurumadan dikkatimi/,i cekmesi lazim gelen zirlanmis oluycjrdu. Da.ha dogrusuYunan hazuiiklarmi
bir mahiyet alinistir. Dahili siyasctinde sadece ycvirece- durduracak higbir mxikabil harekete geqilmemekten mii-
Tiirklerle
gi mancvralarJa mesgul bulunnri Inonii dis tevellit karsi tarat'a hertiirlii imkan verilmi^ oluyordu.
hiQbir suretle ilgilenmcdigi gibi zaman zaman kendi i§te diin Kibris mevzuundaki vurdum duymazligi-
muhte- mizi boylesine samimiyetle tenkit edenleri mahkemeye
kaderine terkedilmi? bu irkdaslanmizi du5>ur)en
(;czalandirma yolunu sevkedenlerin bugiin sikilmadan Kibns mevzuundan
lif sahis vc zumrelcri de takbih vc
tutmu^tur. Devrinin unlii demagogu Recep Peker 1943 baskalanni mesul tutmaga acU->irialari gercjekten âîla-
Turkler bizim iC-i" cak bir keyfiyettir. Kibnsi Enosi.se bir merhale teskil et-
senesinde (Tiirkiyenin haric;indeki
diyordu. Bu, Inonu mek iizere Loz£)nda ingilizlere peskes cekmekle kalma-
bir hatu-ai tarihiyedon ibarettir. )
devrinin dis Tiirklerle ilgili siyasetini ifade
eden bir mis bilahare de orada cereypar eden Rum hazirliklanna
ilgilenen bir gozlerini yumup kulaklanm tikayarak imkan bahset-
sozdu. 1943-1944 yillarinda dis Tiirklerle
ithami altinda zultimlerin mi? ve Ustelikte bu durumu tcnkid edenleri de mahke-
surupu da irkculik Turancilik
en miithisine maruz bu-akmistu\ Buna Kibrisla melere sevketmij olan inonii'niin Kibns faciasmdan
ilgili
su misali eklcrsek inoniiimn di? Tiirklerle ilgili

zihni- ne derece mesul oldugunun takdirini okuyuculara bira-
faciala-
yetini ve buglin Kibrista cercyan etmekte olan
kiyoruz.
hakkiyla belirtmi? olu- Biitun bu izahattan anlaîlacagi iizere Kibnsta di-
rm ortaya gikmasindaki roliinii
ger birgok kayiplanmiz yamnda Lozanda kaybedilmis
ruz.
BlR HADiSE ve litll ZlIIXtYKT ve oradaki Turklerin hayat mematiyla ilgili higbir ga-
28 Kasim 1946 tarih ve 43 sayili Millet Mecmuasi ranti elde edilememis oldugxmdan bilahare ve milletce
Anadolu Ajansunn 25 Ekini 1940 tarihinde Lefkose cok iyi bildigimiz ve biiyiik izdirabmi yiiregimizde tasi-
mahregli olarak verdigi bir habcri esas olarak Rumlarin diginiz feci hadiseler vukua golmistir. Bunlarin izahi
hazirligma dikkati Qckmekte vo bizim lakaydimizi ten- bahsimiz di^mdadir. Anoak Bati Trakya gibi Kerkiik
kid etmekteydi. Ne hazindir ki; O zaman Millet Mec- gibi Kibristaki Turklerinde liozanda hicbir garantiye
muasmm nasiri Cemal Kutay bedbaht Kibnsm elden mazhar kilmamami? olmalarmdan dogan katliama ait
pek doldurmus bulunan vaki-
Qogii ma.êri .suiirumiuzu
gitmekte oldugomu haykirdigi icin Istanbul orfi idare
kumandanhgma celbedilmis ve nazik bir zamanda dev- alardan bir tanesine ait buraya koyuyoruz.
fotogral'i
letin harici siyasetinin teukidiriin agir mesuliyeti ken-

Bunun ve emsallerinin mesullerini ve bu davanm ne-
reye kadar gideoegini diisianmek sonin Tiirkluk ve Miis-
disine ihtar edilerek niahkemeye sevkedilmistir. Bugiin
liimanlik borcundur, Aziz okuyucu!...
Kibris politikasmdaki ycnilgileri ba^kalanna maletme-
mm
'i
K
(1.1.
'B<jm^^^^'^^&^
>;tiA:^:^^.^.
v^\V'^^^vl
Nahle esas aldiginuz muahedc mctniniri kiipalc kliifesi

TtJRKiYE
B.M,M. Hariciye Vckalcti S U I. II M U A II E I) E N AM E S i
Bir taraftan,
Britanya imparatorlugu, Fransa, italya, Japonya, Yu-

nanistan, Romanya, Sirp - Ilirvat - Tsloven clevlcti ve cJiger
taraftan, Tiirkiye.
1914 sencsindcn bori Jjarkm /sukunvmu ihlal cdcn hali har-
be kat'i surctte hatime vermck arzuya iniitekabiliyle mlite-
hassis olarak, vc kcndi millctlorinin nui§lerek refah ve
saa-
deti icin ekem olan dosLane vc ticari nuiruusebali
beyinlerin-
de tesis eimck emclindo buhmarak, ve bu miinai-cbatm dev-
letlerin istiklfil vc hakinuyctinc hiirmct esasina miistenid
ol-
I. O Z A N r-iasi vlicubiuiu mtUahaza cderck, bu maksatla bir
ir.iuahedc ak~
s i: I. 11 M V n i; i> r n A m e s i
dine karar vermi^ler ve murahiias olarak:
Hajmetlu Biiyiik Britanya vo irJanda Kraliyei-i Mtittehi-
Miikavelut ve Sr^ncclnh Sane desi, Maverayi Ebhar Brilanya Arazisi Krali vo Ilindistan im-
paratoru HaKretlcri:
24 Temimiz 1S23 - 1339 istanbulda fovkalade komiser asaleUii Sir Horas Jorj
Montagu Rumbold, Barone J.S.M.J.
iSTANBUL Fransa Cumhuriyeti;
Frar.sa Sefiri, Cumhuriyotin §ark fevkalade komiseri, Le-
jon Donor nisan-i milli.sinin Grand Ofisiyc riitbesini haiz
ferik General Mosyo Maurice Pelle.,
Hasnaetlii italya Krali Hazrctlcri:
Kraliyetin senato azasi, italya .sofiri, tstanbulda fevkala-
de komiser Sen Moris Volazar ve knron ditali ni.'janlarmm grand
kuriivasmi haiz asaletlu niarki Camillo Garoni, Atina fevkala-
de murahhas ve orta clcisi Sen Moris Volazar tiisanlarinm ko-
naandor rOtbcsini ve kuron ditali nisaninin ip-and ofisiye riit-
besini liaiz Mosyo JUl Sczar Montanya. Ha.'jmetlu Japon Impa-
ratoru Hazretlcri.
Soley-Lovan nisanmni birinei riitbesini hiiz, Roma fev-
kalade sefiri kebiri ve murahhasi Mosyo Kentaro Uciyai Jo-
zammi.
Hagmetlu Yunanlilar Krali Hazrctleri:
Sabik hey'eti nezzar sovur ni§anmm grand kuruva
reisi,
Matb;iacihli; Osmjinlj Sirkcti
riitbesini haiz McJsyo Elofteriyos K, Vcnizelos.
1330
Ahmet ihsan Londra orta olQisi Sovur niâninin komaridor riitbesini
ve §iirckasi
haiz Mosyo Demetcr Kaklamanos, Hagraetlfr Romanya Krali
L O Z A N 197
106
L O Z A N
KISIM : I
SiyASi IVIKVAD
Madde I .- isbu inuahcdenhi movki-i mer'iycte vau'i ta-

:
-
Turlnyc Biiyiik MiiloC rihinden itibaren bir taraftan Britanya imparatorhigu, Fran-
Moclisi Hiikuinoti
sa, italya, Japonya, YunanisLan, Romanya, Siru- Hirvat- islo-
ven Dcvlol.i vc dig«!r taraflan Tiirkiyn a.r:isinda vc kczalik ta-
rafeyn tcb'alan boynindc }ial-i .snlh suret-i kal'iyyudc; tekrar
teessiis edecektir.
Tarafeyn arasinda munaf.cbat-i rcsniiyc viicud bulacak
ve tarafoynin arazilori dahiljndc siya.si vc: sch'ooudori mcmu-
riyn vaki olacuk ililaj-i IiusiisiycyL' hak'l gclmcksizjn hiikuku
diivel esasati umumiycsjylc \nyin odilmi.s oian muameleye
mazhar olacaklard:r.
FASIL : I
I — Arazjyi; JiiiUcallJU ulikfifn
Maddo :2 — Eahri siyahcUui AdiUar Deniziue kadar Tiu--

kiycr.in hududlan berveyhizir tespit edilniigtir. iMerbu.t bir
lUansirali liariiaya miiracaat)
1 — BvJgaristan ile :
Rezvaya mar.sibmdua Mcric iizerinde kain Tiirkiyc, Yu-

nanistan ve Bulgaristana ait iio hududun i:okta-yi iltisakina
kadar Bulgaristanui eiyuvin lalidid ndilmis oldugu sekilde
:
cenup hududu,
2 — Yunanistan ilo :
Oradan Arda ve Moric nohli-loriiUn birlcsbigi noktaya ka-

dar .
Mcric mecrasi
Oradan Arda monbauia doj^rii bii nohir ii/.orindo ve Ciirek
Koyun hemon civarmda olmak iiînro arazi iizerinde tayin edi-
lecek bir noktaya kadar :
Arda mecrasi:
Oradan cenubi ?arki i.sl.ikaiufitindo Bosna Koyiin bir kilo-
metro munsab cihntindc Meric iizerinde kain bir noktaya ka-
dar :
Bosna Koyiinii Turkij'ode birakan Iiisaolunacak derecede

<2) lUssin SiiKii.
198
L O Z A N L O Z A N 199
cek vo mukarrerati mezkiire alakadar taraflar i<;in mecburiyiU-

ifa olacaktir.
Komisyonun masarifi alakadar taraflar canibinden mii-
ret cden aliali hesaba tesaviyen deruhte edileocktir.
almmiyacuktu- — Bir nehir veya iniiagin sahiUeriyle tayin olun-
Oradan Adalar Dcni.ine kadar: Madde ; 6
Meri? mecrasi mayip mecralanyla tayin edilcn luuhitlara geliace i§bu mna-
ycnm hududu hedenamcdc istimal cdilon mccra (cours) ve kanal (chanal)
borveeln rfr tospit cdilmi.sth-
1 -- Suriyc ile tabirleri bir taraftan scyrii,sel'crc gayri miisait olan nehirlere
:
su mecrasmrn veyahut ba5lu;a kolunun diger taraftan seyriise-

ferc miisait olan nehirlcrde bajlica seyriisefer kanalinin m\ita,-
vassit hatti manasini ifade odor.
2 — Irak ile :
Maahaza hatti hududun muhtcmcl olan tebeddiilatinda
liatti hududun bu surctlc tayin cdilen mccra veya kanali mi?
ara.sindaki hudud
m.v?!'lr"V^ i,5bu niuahedenamenin takip edeccgini veyahut mczkur mecra veya kanahn i§bu mua-
^BuyuK Bruanya a.asnuia heder.ame mevki n-.eriyetn vaz cdildigi anda haiz bulundugii
«uret-i .nuslihan.de tayin
edile: vaziyette mi suret-i katiyedc tayin odilcccgini tasrih etmek
Tayin „lunan ta'ndidi hudut komisyonuna ait ohmacaktn'.
niiiddei; zarfiuda iki hukumot arasl^d^ iti Madde 7 : —
Alakadar dcvlctler komisyona vazifeleri igin
]ai:imgelen her tiirlii vcsaiki, bilhassa hududu hazira ve sabi-
Hatti hudud b.akkinda kanin tahdidine miiteallik /.abitnamelerin sureti musaddaklan-
itlihax, oliuiacak
karara irtizavpn ni mevcut biiylik mikyastaki taiitiin iiaritalan, mesahaya ir.ii-
S^^^:^^f
'kaim :
-:
r ""''"^'^""^ n:ukadd.ra..
'"''?""^ haliluuinnda her hangi
bir tebdU
^^^^ST^ teallik malCunati, ter'cip vc tanzir.i cdilip ne^redilnii§
haritalanni ve hudut boyundaki nehirlcrin yatak tebdil etme-
mesaha
'"' "'''''''
,
' "'^^•''iy'^'^^f^ liic; bir hareket-i
;
ya askeriyve ve- st hakkindaki r.ialumati ita etmegi taahhikl ederler. Ttirk de-
sa^rcKio
buu.nman,af, miitekabilon taahhut
ederler vairi nezdinde buiunan haritalar, mesahaya miiteallik malu-
Maddo 4 -. I.sbu muahcdc de
:
xikrolunan hududlar isbu mat ve t«rtip edilip nc.-jrodiUnis haritaUir is'ow muahedenln
nuanedeye nuu-but buiunan l OOO
talai uzenudc
000 da I raikya.s:ndaki
ter.siin
hS mevkii icraya vazi anindan itibaren miiddeti kasirei mlimkine
odilmi.^tir. Muahcde mctni ile hari^Sr zarfmdan komisyon reisinc dorsaadette toslim edilecektir.
aras.ula. vukuunda nu.ahcdo .nutcber
iUtildl-
olacrktrr Bundan maada ahxkadar dcvlctler komisyona blitiin vesa-
i.„H n
"" ''"" ^'"""
"i'»'^W"ii" ikinci numarasinda
miiharrer ikin bilhassa planlar vo kadastrolann ve tapu dcfterlerinin
hudutlan ara.i iizerlnde ci.nieyc bir
fcalidit ve hudut komis tevdii ve mezkur komisyon lui talcbi ir<;orine emlak ve araziye
yonu menu,r odilo.oktir. Bu
komisyon iun- dovlct icin bTrer ve iktisadi cereyanlara dalr bilciimle malvimatm ve izahat-i
murahhas olmak li.oro yunanLstan
ve Turkiyc murahhaslann lazime-i sairenin itasi zmininda ninmurinini mahalliye talimat
dan m^mtchop vereceklerini taahhut ederler.
bir roi.sdozi tcrokkiip
odocoktir Madde 8 Alakadar dcvlctler, lahdid-i
: hudut komisyonu-
''""".^^"" i^^»-' h"^Hitlarz ve mahalli
S
ti.nifJf"'
cf.n^
eSdokTT
ve gayrol, odecoktir.
T-,"''"f"
'""'" "^"'^" ^"'^"^^^^
menafii Ik-
^^^--'^ -b\
na vazifeslnin ifasi igin liV/miolan miinakaliit, mesken, amele
ve malzeme (direk, hudut igai'eti) yo muteallik muaveneti ge-
rek dogrudan dogruya ve gcreksc memui-in-i mahalliye vasi-
tasiyle ifa eylcmcyi taahhijt ederler.
Komisyonun mukarrorat. ok«t=riyofc-i ara ile ittihaz edile- Bilhassa Tiirk hiikximeti Icab-i takdirinde, vazifesinin ifa-
200 L O Z A 3sr
L O Z A N 201
munn-i fenniyo tcdank laha ahnip mahallindc talim vo terbiye edcbilccek olan insan
el.meyi taahhiit cyler
erbabmin miktar-i mutadina vc biitun Yunan arazisinde mev-
êdilmis o cut bulunan jandarma vc poh.s miktari ilc miifccnasip olacak
an nn-on,,! noktalar.ni,
l,areUeri ve direk veya hu-
dut jaretlenn, husn-ii nn.hafa.a. jandarma ve polis mikkaiuna miinhasir kalacaktn*.
otnu.yi taahhiit cderler
Maddc: 10 ..^- Hudut isarcUori biribirindon Maddc 14 : —
I'urk hakimiycti altnida kalan tinro?. ve
bilecek mcsafolero va.ohu.acaktar.

gozle gorune- Bozcaadalan idare-i mahalliyu ilc cjjhas vc emvalln himayesi
Honiara numara vafeSS - hususunda gayr-i miislim ahalii mahalliyeyc her tiirlU temi-
"'^''""' "^ ""-^ralan bir harita
"n "i?"
;^;;? odilonoktir.
do igaret
dc iiil- nati bah§cden ana.sn--! mahalliycden niiirelvkcp bir te§kilat-i
mahsusa-i idariycyc nail olacaktir. Mc/.kur adalann omniyet
hauta ar vo onlara merbut vcsaik iig ve asayigi balada mczkur idare-i mahalliye ma.vifetiyle eiia-
nu.shai a.sliye olarak tan- mahalliye mcyanmidan ahnan ve
liyi idare-i mebhusenin einri
znn omnacakiardn-, Br.nlardan
ikisi hcmhudut dovlctto
kumetlcnno tcvdi odilrxck vc ucihacii h - tahtmda bulunan bir heycti zabita vasitasiyle terain edile-
niishasida i^bu muahede- cektir.
je va.-i jmza eyicyen dcVletlerc
bh-er .sm-c(.-i musaddokasiiH
^'"'- Rum ve Tiirk iihalinin miibadclesine dair Yunanistan ile
sjSaSr^' """
^""^^ "'"^^^"'^^^^^ ^^"^^'--- Tiu'kiye arasinda aktedilmi§ vcya aktedilecek ahkani imroz ve
Bozcaadalan ahalisine kabil-i tatbik olmayacaktar.
Maddc. Sarlci balu-i .sellt adalari
12
Bozcaadalan :le Tav.an adalanndan
iixcrinde ve i,nro7
ve Madde : 15 — Tiirkiye zirde tadadolunan adalar iizerin-
gayri bilhassa Limni Sc- deki bilciimle hukuk ve miistcnidat:ndan italya lehine fera-
mendrek. MidiiU, Saki. vo Si«am vc
Nikarya adalar. uJ^'iSe gat cder.
lunan haknmyotinh^ kabulur.n dair 17/30 Mayi. io]3
Londra Muahcdc..an..h.in bo.inc. tarihii Elyevm italyanin tahti jijgaliiide bulunan Avstropalia, Ro-
vc 1/14 To^.îsani 10 3 £- Sekar, Panto, Kasos, Piskopis. Misiros, KaUmnos,
dos, He.rki,
ihli Al:na Muahedona.ncsinin ir, i,uu
maddelcri ahka-nma Leros. Pa':nos. Lipsos, Sombiki ve istankoy adatan ile bunla-
coea.. 13 Subat 1914 tar:hli hondra konreransinda
lip 13 Subat 1914 tarihindo Yunau
itSS"^! rm tevabiindan olan adaciklar vc Ka.sleUo, RiKo (iki numa-
hukumctinc teblig odSn rah hariiaya miiracaat).
Maddc 16 : Tiirkiye, i.?bu muahedede musarrah hudut-
ahkami mahu!. lar haricinde kain Jiilciimle arazi iizfirindc ve bu araziye mii-
kalnu-.k
.saniylo toyid cdilmistir
inden uc milden dftn mesarode
Asva .-^hi- tealhk ve kczalik isbu niuahcde ile iizerlerinde kendi hakki
kain adalar, isbu mJah.dedc
hakimiycti tanuimis olan adalardan gayri oezireler ivzerinde
S^SaSr " buh.n.ad.k.a T...yo hakhnlyeti ' IlS — ki bu arazi vc oezirelerin mukadderati alakadarlar tara-
Madde 13 - Sulhi.n lindan tayin edilmi? ve edileeektir. - Her nc mahiyette olur-

: niuhafa.n.sm, tcmin /..mr.mda
Yunan sa olsun, haiz oldugu bik'-iimle hukuk ve miistenadindan fe-
tedabn-e riayct ctmeyi taahhiit ragat ettigini beyan cyler.
eder
- Mczkur adalard:, hie bir ii,s«i. i?bu niaddenin ahkann nuicavcret uiiinasebeti ile Tiirki-
1
tesis ve msa edilmiycoektir.
b;U,ri, hiobir ''''''^-^^™
'
istih'vam ye ile hemhudut memleketlcr arasuidaki takarrur etmis ve
edecek olan ahkami husu.siycyi ihlal etmez.
2 - Yunan askcri tr..yyarelerinb,.
uzennde tayeran etmo«i mcnodHcooktir,
Anadolu sahili. arazisi Maddc : 17 — Tiirkiycnin Mi.sir ve Sudan iizerindeki bii-
Mukabc]eten Ta k tiin hukuk vc nui.stcnidanndaii rcragatiriin hiikmli 5 tcsri-
hukumcti askeri tayyareleriniu
nie.kur adalar ii.eri.ide taye-
ranim men edecektir. ^^ nisani 19.14 tarihindcn mntcberdh-. ;
- Mozkiu- adalai-da
Madde 18 :
-
Misir vorgisiylo temin edilen Osmanli is-
3 Yunan kiivayt askeriyesi, taht-i
si- tikrazlarmji yani IsrjD, 1891, 1894 istlkra^larma miiteallik bil-
202
L O Z A W
L o ?^ A N 203
ciimle taahhiiclat
ve miikcllefivii (-,. n,- ,
.
AIIKAM-l MAHSUSA
dan duy,ui-u unrumive ' «''»'ckte bulundugun- :
i nZl
Madde : 19 _ mk;,,. î , ,. •
Madde :
- Taraleyn-i aliyeyn-i akideyn bogazlarin
23
mcsail alakadar tarilile munakit mukavelc-i mahsusada
-sindo nu.ahhcron
ve i§bu muahcde
U«
dovS /a r^
'^
Jnucibinoo Ti -h,
l^".-'"""™"^"^^^^^
^^^^^^
^
^-ait dai-
"J"--^
^"^ ^'"^
^"^teallik
edilecek
usuliine dair
beyan
bugiinku
olundugu ve(,;hilc; ganakkalc bogaanda, Marmara de-
nizinde ve Karadeniz bogazinda bahren ve tarik-i havaiye
ile
.gerck sulli ve gerek harb zamanlannda serbesti-i murur ve

'''^'""' ^^^'•^^^ devletine tatbik edi-
lecektir. tasdik ve beyan hususunda muttehitdir-
seyr-i sefain esasjni
ler. Mezkur mukavelc buradaki
tarafeyn-i aliyeyn-l akideyn
nazaruKla i§!ra, muaheuede miindcriy oldugu takdirde halz
yan Oder. ^ Tiirkiye tanidigani
•.., ..!!u" """;"N/)^^^:^" be- olacagi huktim ve kuvvetin aynnii haiz olacaktir.
Madde 24 •— Isbu muahedenin ikinci maddesinde tarif

:
da Smokwi '^l^'?SlSt^'t ''"'"^"''^ ^^''^-«

aâ.:n-
edilcn hudullarm usuliine miiteallik ve bugiinku tarihle mii-
nakit mukavcle-i mahsusa buradaki larafeyn-l aliyeyn-i aki-
ên Turk muahedcdc miinderig oldugu takdirde
tablyotinl zayi
oSli^'Z:ST- T '" '''- deyn nazarinda isou
halz bulunacagi hiikiim ve kuvvetin aynmi halz clacaktir,
^ûddet zarfinda Turk
Liy^n h' vo ?7'! ' ''^'^"'^ ^^^•
Madde 25 Tiirkiye, kendisiyie
:
— yaonyana harb etmi|
takdirde hakk-: hiyarJa.™ ^" akide beynindc miinakic mua-
t'S^/ '^Slr ?''^'"°^^- olan devletler ile diger diivel-i
hedat-i sulhiyc ve mukavclat-i nunr/amanm taniame-i nieri-

Avusturya,
yetini tanimayi ve eski Almanya imparaiorlugu,
i-Sbu muaiiedenamcnin mpvici= ,„^, 4. Macaristan ve Bulgaristan arazisine dair ittihaz oimu§ veya
Kibris adasinda ^'*' ^^'^
nniloniekkiu nn I ? tarihinde clunacak mukarrerau kabul etnicgi ve boylece tayin edilen
nn ettigl ,crait daiS^n^'^^S,^^^™^' "^^^"^'^^" *-
hudutlar daliilindeki yeni devletleri tanur.ayi taahhiit eder.
I'ih-i mezkurdo inpiltoro "^ -^caat lizerine ta- - Tiirkiye sinididcn Almanya, Avusturya,
iv. h \
y'""' '^'"'^
'f veya etmek
Madde 26 :
re bulunmus Ttu'k S'ls iize- Yunanistan, Lehistan, Ronianya,

'""''^'' Bulgaristan, Maearistan,
^'"^^^^^
-ayi edeceklordh "" ^"^"'^ tabiyetini
Su-p - Sloven - Hirvat devlcti ile Cek - Slovakya devletinin
iiudutlaruu, istau hudutlar 25 inei maddede beyan

olunan mu-
niuS:::SaSu^2i;:i srt;f r^^^' ^^^^^ ^^«^^-"- ahedeler veyahut miiteinmirn bileiimle mukavelelerle tesbit
edilmis veya edilecek oldugu sekilde tasvip ve kabul edildi-

imtina etmek sCaC^rSS 'i.S-^'^ ''^'"'''^ ^'^^^^^^^^
gini beyan eder.
22 — Tih-k-iwv
'
Madde : ..r,
Madde ; 27 • - Tiirkiye hiikumeti veya Tiirk mcmurini ta-
rafindan, Tiirk arazisi Iiaricinde i§bu muahedeye vaziulimza
Lozan muahedesi ve ''"'"^ ^^^2 tarihii himayesinde bu-
diger devletlerin tah(;-i liakimiyctinde veya
' ''
ona Jn iH ,-, ^
mahiyette olursa olsni'r.r

-. oidugu k..e.
-.uk
u™ ;~* •""':^'""^ ^^^- lunan arazi tebasi ile Tiirkiycdcn ayrilan arazi tebasi
de siyasi, tcsrii veya idari hususattan hcrliangi bir
iizerin-
sebebe
v;s;^.:rt::^s£ -ii veya hakki kaza isti-,
:miisf«nit olursa olsun higbir selfij}i:|^t
jnal cdilmiyecektir. !
204
L O Z A N
L O 7, A N 205
"2 seno mikldct zarfmda ahalisiiiin ekseriyeti kendisinin irkina

mensup clan dcvlotlonlou biriiiin Uibiiyclhii mezkfir devletin
ederlcr. " "hctindon kabul cttiklerini ime'/Jjiu' arxiidoki nkscriyet a.halidcii irk itibariylc ayri olan
beyan
kimsclcr, i§bu muaViodenin jiievkii mcriycte A'ax-indan itibaren
yeclcf^S
aynina
fZ~ Sr„f S ^ff ""'"
i^--'
Tunu^lular. Turki-
"'^"'"" '"^^ h"«"sta.
jraivafakati sartiylo ilitiyar odcbilcc^cklcrdir.
Aiaddc 33 — 31, 32 iu;i maddclcr ahkami miicibince hak-
tabi oIat:ak!ard;r :
ki I'uyarlanni i.stimal erien bmui takip eden 12 ay zar-

cfjlia.s
fmda ika.mol.f:.ahlanni hakk-i hiyarlanvu lehine ist.imal ettik-

Icri dcvlct arazisinc naklc mocburdurlar.
Hakk-i hiyarlanni iKtir.ialdc-n nuikaddcm niukim bulun-
htikinii ^^biyctl.ri bahsinde bir duklari diger devlotin arazisinde malik okliiklan emval-i gay-
ta.aP.)n!un atnô'
rimenknleyi muhafaza etmckte serbest olacaklardir, Hernevi
eir.val-i menkuleierini borabcrlcrindc nakledebiisceklsrdlr.
Bundan dolayi kcndilorine ne ilira? r.e de ithal iclr. hicbir
^-^- na>yadak, ...u,.
a.Iinr'S.Sr^.SS harQ voya res'm tarh olunmiyacaktir. ,
Madds 34 —
tgbvi miiahede ahkami ir.uciblnce Ttirkiye-
:
dcn ayrilaii arazi ahali-i a.sliycsinden olup 18 ya.=mi miitecaviz
""1 Tiirkiyoclc tabi

kcZ^ nST''' «""^«J»nan e,ya- c]an ve isbu niuahedcr.in mevkii icraya va?,i aninda nieira-
vun,cloden voya
Jekeclerdo tabi c>!acag;
tI^' :^ ^^^^fl^^'^^^^'^^^
'^''""- '"'''''^"^'
Turkiyeden
"^-^"^-
lik-1 ecnebiyedc ycrlc.^niis biuunan Tiirk tebasi, Tiirkiyeden ay-
rilan memaliktc icra-i hakhniyet edcn hiikumciler ilc kcndi-
usul p •>» -^
lerinin yerle^mi.? bulunduklari niemlekctlcrin hlikumetleri ara-
smda aktine iiizum Koriilobilpcok itilafal. kayd-i ihtirazisi tah-
tinda ahali-i asliycsindcn bnluiiduklari arazide inert olan ta-
FASH, 2 biiyeti iktisapta muhayyerdirlcr. £?n sartla ki; irklari itiba-
riyle bu arazi ahalisinin ck.ssriyctino mensup olalar, o arazi-
de icra-i hakimiyct odon hiikumct do buna muvafakat ede.
Bu hakk-i hiyar itjhu muahodonin niovkii meriyete vazi
tarihindcn itlbaren iki scnc miiddel, zarfmda istimal edilme-
"m-i raahaniyo.o ,nov/u
soraif ri- ..n t
.^'^-''''^''" ™ kava- lidir.
"""^
iâl ettji devlotin
t.bL'oSSliaSIr
'^'" '^'-^^"^"^ ^"^^- Madde 35 —
Diivol-i akidc, isbu muahcdede veya Al-
:
manya, Avusturya, Bulgaristan voya Macavistan lie miinakit

sulh muahedelciindo vcyabiil Tiirkiycjck?]! ba^ka diiveH aki-
de-i mezkure lie voya onlardan blii ilo Rusya beyninde veya
kendi aralannda miinakit bir niuahodode dcrpis odilen ve ala-
kadarane kendileri ipin iktisabi iniimkiin olan herhangi bir
ba§ka tabiiyeti ihraz miisaadosini bahscdcn hakk-i hiyarin is-
yMioimi.. vo la
fcimaline hiobir vcghilo miimanaat p;6stcrmiyeceklerini taahhiit
yagini miitecaviz
olup. edorler.
Maddc 3fi —
isbu fasil ahkaminm tatbikma miitedair
:
•olan kaffe-i husnsatda zatiil ?;ovi;:- kadmlar zev^lerinin ve 18

BlRiNCi l''ASr,A MRRBXJT Ii^ÎltKA
206 1- O '/, A N Te§rinisaui 1914 tarihindcn evvelki Duytin-ii Umiuniye-i
1
Osmaniyenin cetvcli
2SfLiSr "^
geiaiiu jttiba ocieccklorclir. f
^^"^^"^''^^•^^ obeveynlorinin tabi oiduklan
A KISMI
I'ASlh 3 rai'.5
( I ) istikraz (2) Mukavelwifimc I)(!vre-i (5) ihracaden bank;
KKAl.jy|.;TLEiitiN IIJJVIAYKSi Co)
« . , Tarihi itta (4)
^'"'"''' '" ""' '^'^ '^ '^'^^' "^-"
--^ê-
%
lerdfnu'Lir T, duyunu 1-14/9/1903,
i
muvahhede 8-21/6/1900
nm bu ahiuuna inunafi voya nnmm olma.nasan vc hiobir
Ikraniiyeh
S- Tiu-k tahvl. 5/1/1870
iLyc ihia/-i tofnvvuk
eunc-;nesini Caahhiit ocicr
Osmaniye 18-30/4/1890 4 1931 Osmanh Bankasi
Maddo 38 -.- Tiirk luikuiucU, (cvcJiul, Tombeki 26/8-4/5/1893 4 1954 » s>
:
miUiycl lisan irk
40 niilyon Deutsche Bank
ve humyetlenncc frankhk gurubu, Enternasyoii
hiinayc-i taamnie vp k-.m-'i • .
1957
(jark §imen- 1-13/3/1894 Banka vc 2 Fransi
adab-i u.num.yc ih; i,ayr-i
diferlnri bankasi dahil oldug
kabii-i iclif olmayan he" din % 1896 29/2-12/3/1896 1946
5 Osmanh Bankasi
.cibcso-i icrasi Uakkma nialik olacaklardu-. Giimrlik 17-29/5/188C,
hyet or butiin
Gayrimuslim eka
Turk tcba.ma tatbik odilon vo 28/9-10-11/1902
Turk ^^^no- 1902 4 1958
faza,. ,(,in mem.ckot.n

% 4 1S03 3/10/1888,
her lararmda veya bir kismmda 1958
ittun? seyd-i bahri 21/2-6/3/1903 4 Deutsche Bank
edUen C3dabir .nahfu. kahnak '
.jartiyle sorbo.ti-: sevru

Se Bagdat
^•e n.uJiaccretton
tamamiyle islii'ado edeceklerdu- I. tertip 20/2-5/3/1903 4 2001
.\iadde 1950
teba.i Masllimanlann
: 39 --- Gayrimiislhn
okalllyoUcre mcrsuD Tiirk %A 1904 4-17/9/1903 4 O.smanh Bankasi
istifadc cttHdori ayni huk 21/4-11/12/1901,
ku "neaoni
^"^'^^^-- biSinXS %4 1901-5 25/4-8/5/1005
4
1951
Jln't^S^- 'Sr^"^^''^ r^^^'^'^"""^'
^^^^^ uaxannda .niisavi olacaklardn- Techizat-i
Dm hit '^"^"^'•^'^^'^f
D n luka. vcya mezhop larki hiQbh- Askeriye 4-17/4/1905 1901
Deutsche Bank
Icbasmm hukul^ Tiirk 4
mede...yc ve siyasiyodcn i.stifadcslP.c
meye kabuliine ineiUKriyot vo incraUbo
vebilhas.a hidemat n
nailiyctino veya muh-
^ II.
Bagdat
tertip 20/2-5/G/1908
4 2006
ehx mesalik ve .sanayi ic.ra
cek ir. BUumum Tiirk toba^mm
etaio.sine bir te,k eJoye- mL Bagdat
tertip 20/2-5/6/1908
,erok miiua«obal: III. 4 2010
veya l.canyede. gerek dir>, hlZZe %'4 1908 6-19/9/1908
malbuat veya her nevi
hususunca gerek ictimaat-: unu.uiyede nes3 %4 1909 30/9-13/10/1909
4 1965
1950
Osraanli Bankasi
h<.-han,i bu- lisanns- 4
» »
Soma -
yccekiu. Lisan-i ros.ni meveut Bandirma 20/3-11/12/1910 1992
olmakla beraber Turkceden » »
gayn hsan ile nuitekollim buUman Hudeyde - Pransia bankasi
Tiirk t,ebosina mehakS
huzurunda kendl lisanlanni .îfahl Sana 27/9-10/11/1910
zimmnda teshUat-i miinasobe ibra.
.suretle ksthnal ''"-''""^'^^""
edobi meS 1952 Deutsche Bank
Hurubu
olnnac.aktir Konya
Madde 40 Gayri ~
mii.slitn ekalliyetloro
mensun olnn %
ovasi 5-18/11/1913 5,5 1943
Turk 5 1914 13-26/4/1914 1962 Osmanh Bankasi
tebasi hukukcn ve fiilen di,>er t4 1:ebaya™ik edl-
NOT i§bu iki cetvel
5
bu fashn nihayotine dorcolunmaKi

; gGrc-
Idrken yanhslikla buraya konmu.?tur. <OzUr dlleriz)
-iitun Idai-ftl
nhisariyesi L O Z A N 209
avaiisi % 5 len ayni muamele vo temlnattan miistcfit olacaklardir. Bun-
<l/ii/l<)i,3
lar bllhaKsa masral'lan kondine ait oluiak iizero her tiirlii mu-
tahvilati es68sat-i hayriyo, diniye veya igthnaiyeyi, her tiirlii mekkep ve-
§ofain-i saJr muosscsati taliiu vo tcrbiycyi tesJs, idare ve murakabe et-
hai'biye mek ve buralarda kendi lisaiilarini sorbcstge istimal ve ayini
miibayaiLsi dinilerini serbestge icra cylcmck hususlarindan musavi
huku-
Bankp, o.s- ka malik olacaklardir.
^'i/H/mi
nâni 1912 1916 X I'iirkiyc Madde: 41 —Tedrisat-i umumiye hususunda Tiirk hilkii-
lazino tah- Milli Bank I
meti gayn miislini tebasinin iniihlm bjr nisbct dahilinde mii-
vimti temckkin olduklan .-jehirlor ve kazalarda bu Turk tebasmm
3an!ca Os-
Qocuklannin iptidai meklcplerdc kendi lisanlariyle tahsil et-
mani nielerini temin znnnuida teshllat-i nuina.scbete ihraz edecek-
'13 hazino s/2i/u)n
191 OX Osmaiih Bankasi tir. Bu hiikiim Tiirk hiikihnetlnin mczkflr inekteplerde
Tiirk
hvjlati ciog-
lisanmni tedrisini meeburi kilmasma mani olniayacaktir.
idan cJog-
Gayri niiislhn ekalliyetlcre metisup Tiirk tebasmm miihim
lya ihrac;
nisbette rnevcut oldukian ,5ehirlcrde veya kai;alarda devlet
iilen tahvi-
biit?esi, belediye veya sair biitgclcr tarafnidan terbiye, din
ve-
t dah:2
la/l-l/2/lf)53 ya en-.ri hayir maksadiyla tahsis edilen mcbaligdcn bu ekalli-
£) 54
1918 X Periye ve §iirekasi yetlere de muhakkak blr hJssc tcmln olunacaktu-.
iincii
addeyc Mebalig-l mezkure alakadar miiessesatm sahibi selahlyet
iiracaat mumessiUcrlne ita edileccktir.
Madde 42 — Tiirk hiikiimeti gayn niiislim ekalUyetlerin
hukuk-u aile veya ahkam-i .jahsiyeleri bahsinde
h\i mesailin
raezkur ekalUyetlerin orf ve adotlcrince hal ve fasl edllmesine
miisait ahkani vaz'nia inuvafakat edcr.
K Kismi
isbu ahkam Tiirk hiikumetlyle alakadar ekalliyetlerden
Mulravelcnanio iaWhl" her birini musavi miktarda miimesslllerden miirckkep husiisl
t'aiz itlbari komisyonlar tarafmdan tan-îm olunacaktu-. thtilaf vukuun-
Sermayei da Tiirk hiikiimetiyle eemiyet-1 akvam mcclisi Avrupa hukuk-
Bagdat §irkcti 3-lG Haiiiran iptidaiyesi ginaslan meyanuidan miiutehcp bir hakemi alel hakeml biUt-
Fenerler Ida. 190S
5-18 AyiisUiH 1904 (T.L.) tifak tayln edeceklcrdir. Tiirk hiikfljneti mczkflr ekalliyetlere
iênerler Ida.
5-18 To.mmm 7 ait kiliselere, havralara, mezarliklara vesair miiessesati diniye-
Kostence 1907 300 000
27-9 Tc?riniev. 1904 8 ye her tiirlii himayeyi bah.^Rylemcyl taahhiit eder. Ayni ekal-
kablo §ti. 55 000
7 30O 000 Uyetlerin hall hazu-da Tiirkiycdc mevcut olan evkafma ve
Tiinol §irkoti
' miiessesat-i diniye ve hayriyclerine her ttirlii teshiiat ve mii-
Eytam sandigi 17 335
Deutsche Bank 3 000 saadat ita ohmacak. Vo Tiirk hiikumeti yenl miiessesat-i diniyei
MulUelif tarlhlordc 153 147 ve hayrlye ihdasi hakkmda bu kabll sair milessesat-i hususi-r
'
Fenerler idaresi
13-26 AjjiisUw 1912 yeye temin edilmig olan teshiiat-i lafJmedcn hieblrini dirig et-
• Anadolu demir- 5,5 33 000
3-lC Nivan 1913 meyecektir.
yolu 7
24-5 Mart I914 500 000
200 000
Madde: 43 — Gayn miislim ekalliyetlere men-sup Turk te-
...« 1
LOZAN — F. : 13
1
210
L O Z A N
L O /. A N 211
basi, ahkam-i diaiyoicriiK! niuiâylr vcyii dioi
aylvUcrini muhiJ-
KISIM Z
vu.ut etmokteu vcya h.rhan,i

bir muamclcyi kammfyc
AHKAM-1 IWAIJYK
fa^.
FASH, I
DiJYUN-lI UMUMiYE-i OSMANiYE

"-ccbu-
riyctlcrdon axado kilmiyiu-.aklir.
Madde 48 —
tijlju fa-sla morbul octveldo muharrcr diiyun-u
Maddc 44 -
Tiirkiye J5bu faslin
yukariki maddelerinin umumiye-i Osmaniyo isbu fasilda niiindorlc,; §erait dairesinde
Turkiycnn, nayr: miislim ckalHyotlorino
bede ahkain-i mckurcnin
taalluk
boynclnnloj mor.faati hai. tanhhu-
eUUnl^ Turkiye lie 1912-1013 Halkau iniiharcbolori ncticcsinae lehle-
rine Osmanii imparatorlugundan arazi tcrkedilmi;; olan dev-
dat tc^ki! etmolorini ve ccrniycU
akvain.n kclalcti altnm ^^" letier vc isbu muahodonin 12 vc 15. maddelcriude mevzuubahs
zcdilmelorini kabul cylor. va
olaa adalarin vo i-jbu maddcnin son fikra.smda mczkur arazi-
Bunlar comiyctl akvam meclisinin nin kendilerine ilhak olundugu dcvletler ve nihayet isbu mn-
ckscrisinin rauvafakrti
S
oIma.k.si.in tadil cdilomiyoceklovdir.
lu-iianva Imnraâto ahede mucibincc Osmanh imparal.orluiVandon aynlan Asya
taa. Italya vo Japonya comlycti
akvam mccl£ amf arazisi iizcrinde miiccddodc!) losckkiil cduii dcvlcUcr arasmda
^. movathakknuia usuUi da:z-os:.do kabn,
odilocek Sn1S taksim edilecoktir. Bundan maada IxUada /.ikrolunan devlet-
lerin kaflcii 53 iincii maddcdo gostcrilon tarililordcn itibaren
'?'•'' ""^^"'aâsmdan horbirinin bu
'""''''' i§bu fasilda miindcriQ §crait dairesinde diiyunu uraumiyei Os-
tonh^- T'
aahhudaldan
;
2>orhanfTi birino kar.,.
vukn bu!an (.rcavibu v^ maniyo miirct'cbatma ait iniikoll'-riyati .=;or.cviyeyo dahi isti-
ya tecav^J. tchdldini me.UMn na.ar:
dikkaMne ar.a" rak cdccoklerdir.
a^^ anagim ye m.cli.sin Icab: luUo U*: ,
cvorc miina.sip vo 53. inaddedo tcsbit cdilon t.arlhlcrdcn itibaren Tiirkiye di-
..olakkz od locok bir ...rcti harckot mSessl-
Ittiba. vo talimat ita Sel ger doYletlerin uhdesino tahniil edilcn h:aas-i i.'jtirakiyyeden
buec-oo.m kabul edor. Rnndan
ba^ka Tiu-kiye i§b« mevatta higbir vcchile mesul tutulmayanaktir.
mut:edalr hukuki vcya Hili
mcsaildo Tiirk IVikiimrtivle vav 1 Agustos 1914 tarihinno O.smanli hakimiycti altnula olup
m^ d:gcr dovletl.rdon biri vcya
comiyoW
n
ai™ S^ 'S^ Tiirkiyenin i.sbu rcuahedenamcnin ikinci madriesinde layin edi-
len hudutlan haricinde bulunan Ttirkiyo arazisi, diiyunti umu-
takdirde i,bu ih1:,iafin comlyct ahiCnamo.slnin 14
-ancii madde- miyei Osraaniycnin taksimi hu.susunda mcTikur muahcdonanie
mucibince Osmanli imparatorlugundan aynlmig gibi telakki
b tolakki odUmesini kabul
odor. Tiirk hiikiimot-i bu edilecektir.
olan her ahtilafm dlfto.v kabi din
taraf t.alop ot1,i.->i takdirdo
boy:,etat Madde 47 — Diiyunu Uruumiyei Oamaniye mcclisi, i§bn fas-
1 TfT
mo
"-f^^kemo-l dalmo.I„e tovdiini kabul eder
dalmenin karan
1 kabil-i isfcinaf
MahS-
olmayip comlyetl akvam
la merbut cctvelin
(a) lasnnnda luiinderj^; istikra'/5ata ait olan
ve alakadar devlctlcrden her birino Isabet edon tekasifc-i sene-
ah,t.amosmin 13 iincii maddo«l
ahkam, 'ôibince veriS^ viyenin miktarmi l.'jbu muahedonamcnin mevki-i meriyete va^-
birkarann ayni kuvvct vo hiikmiinii
hal^ oJaoaktir zitarihinden itibaren 3 ay miiddot zarfinda 50 vo 51, m3,ddo-
lerdemevzu esasat ii-êrino tayin edecek vo buiui diivel-i mcz-
kureyo tcblig eyleyecektir.
sraSrirx*" """" -'^'"- «""^ diiyunu umumiyei Osmaniye mecli-

Salif-iiz zikir devlotlor
sinin bu husustaki mcsaislni takibctmck iisiore tstanbula mu-
rajihaslar gondermek seiahiyetlni haiz olacaklardir.
212 I- O 7. A T^
L O Z A N 213
Duyimu ummniyc leriyle igbu fasJm ahkimu naz;an itibare almai-ak yapUacak-
mcTli«i,
UuJaurfeton ilc 27 .Te§rinisani
1919 fcanhme aiun'ukit suJh muahuclouamo.sinin hr. Birinci fikrada muharror komisyon 'I'iirk huklimctinin bir
134 iincu mad- miimessili ile diiyunu unumiiyoi Osmaniyc nieclisinin vc dii-
cloRindo K'lvi-dlunaii voiiiili iia
oclocclclir.
J.!5bu iimcJdoclo auihurrcr
yunu muvahhede ile Rumeli domiryolu tahvilatmdan gayri du-
u,sasatin talbikina niuteallik ola-
rak ak>kada,- tarallar boynindc tahaddiis yunun bircr miimessilindcn vc alakadar dnvletlordcn her biri-
odebilecck
Um ihtUalal:, birinni niusarrah tebliiiatin ilasiiidan olan bu- nin tayin ndcbilecegi miimessilden terokktip edeljileccktir. Ko-
sonra ni- misyonda ihtilaf hasil edilcmiycn kaffc-i mesai 47 inci niad-
haycG bit- ay zarfinda c«miyet-i akvam
ineclisindou iraesi ri-
(.1 cdilccck bir hakcoK- Icvdi
denin 4 uncii fikrasnida muharrcr hakcmc tcvdi edilecektir.
olunacak vo i,^bi. hakom azami 3
ay muddol xarfinda karanni ita odtrcktir. Tiirkiye kcndi hissesi igin ycni esham ihracma karar ver-
Hakcmo verilacek digi takdirdo bir Turk hiiki'unetl mumesaili ilc duyunu umumi-
ucrot, ccnuycti alcvaiu niodisi
laranndan tayin vc diger masa-
na lahkimiyc ilo borabor alakadar taraflara ye meclisinden vc duyunu muvahhide ile Rumeli demiryolu
tahmil edilecek- tahvilatmdan gayn diiyun. mliincssilinden miirekkep bir ko-
lir. liakomin niukarrcrati kafi olacaktir,
Zikrolunan hakene mits marifetiylo, cvvcl be cvvcl Turkiyeye miileallik olmak i'lze-
in.iracaac tckas:d-i .scncviyonin
tediycsiui ichiv ctmeyecektir
^fadd. 48 .-. re sermaye-i diiyunun taksimi icra edilecektir.
I,,bu
rasilda niorbui .elvoUn (a)
kisnunda Miiceddeden 3hda.s cdilecok csham komisyona levdi edile-
uojicvikm duyunu r.nunniyoi Ormianiyoiiin aralannda
taksim cek ve komisyon Tiivkiyenin ibra.smi ve diger taraftan diiyunu
cdilpcck d.nvleilorden Turkiyodcn
maadasi C7 inci rnaddede umumi3\-!i O.smaniyeden uhdelerinc birer hi.s.se tahmil olunan
mcvxuu balls olan tckasidi .senoviyedon
uuitcnaTiu-an uhdelorl-
no diger devletlere kar§i hamillorin luikukunu miibeyyin §eraii;
..sabot oden hakk.nda maddcl me^kurc ahkairi
hisscUu-i
mucd^mce kondileriiu: vuku bulucak tobligat dairesinde esham-i mezkiirenin hamilloro itasmi tcmin ede-
eunimden itiba- cektii*. Duyunu umumiyei Osmaniycden hor devletin hi-ssesini
len 3 ay zarnnda duyunu umumiya
mecUsino kendi hisseleri-
nin tediyesini (oniin icin kafi niiktarda tsmsilen ihratj cdilecok e.sluim tarafoyn-: aliycyn-i akideyn
kar§)]ik f'-cbin) irae
edcceklcrdir. arazisinde her tiirlti damfja resmindcn veya i.^bu ihragtan te-
veiliit edecek sair rii-sumdan muaf tutuiacaktu'. Alakadar dsv-
Balada muharror uuiddel zarfmda mozkur
kar.jihklar te- Iet!erden her birine isabet eden jniirettabati seneviyenin tcdl-
s:solumnadigi vcyahu,: to.sis olunan karsUiklarni
muvafik olap yest re'sul mal-i itibariycnin tak.simtnc miiteallik isbu rnad-
oimaaigi hakkuida ilitilaf zuhur ettigi
takdirdo i§bu muahede-
nanicyc vazi-ul imza hcrhansi bir dcvlet dede munderiQ biîunan ahkamdan dolayi lehir cdl.lcmiyecek-
tarafmdan cemivet-i
axvam moclislne miirncaat cdilebilocckl;u-. tir.
Cemiyot-i akvam mcolisl, kar.'jUik olarak Madde 50 —Ku-kyedinci maddedo mczkCir murettetaati se-
tahsls olunan va-
ridaun cibayotini Tiirkiycdcn maada neviyenin ve 49 uncu rnaddede mcvûubahs olan duyunu umu-
aralannda duyunu umu-
nnyo taksim odilficok olan devlotlcr arazisinde miyei Csmaniyenin mali itibari.sinin tak.simleri bervcchi ati
mevcut beynel- vuku bulacaktn-.
nnle-1 maliyoyo tovdl edcbileccktir. Cemiyeti
i-oskllat-i
akvam 1) 18 tesrinievvel 1912 tarihinden evvelki istikranlar ile on-
mcclisinin mukarrerati kati olacaktir.
Madde 49 _
Alftkadar dovleUerdon hor birine
isabet eden
lara ait miirettebati sencviyc 191:^-1013 Balkan IIar))leri neti-
tekasidi senoviyenin 47 inci maddo cssindc biilunmus oldugu hal iix.ero OKnuvnli Imparatorlugu ile
ahkamma tevfikan tayin-i
katismc tevossiil olunduKu Eiindon itlbaron muharebati mczkure noticcsindc O.sinanli. dcvlclinden Ichlcri-
bir ay miiddet zar-
ftnda i§bu fasla merbut colvfilin
ne arazi tcfrik ohman Balkan hiikiimetlori vo i§bu muahedenin
(A) i,?aroUi kismmda muhar-
rer duyunu ummniyei 12 ve 15 inci raaddolorinde nievzuubahs adalarm kendllerine
Osnumiycnln re'sul raal-i itibarisinin
tarz-i taksimini tesblt etmck iizero ilhak olundugu dovlotler arastntla taksim olunacak ve mezkijr
Paristo bir komisyon ictl-
ma edecektir. Isbu tak.sim.; tekasld-i
senoviyenin tevzii Icta '
muharebata haterac veren muahedclerin veya muahheren ak-
icabul edslmis olan nisbctlero giiro tedilmis muahcdatm mevkii mer'iyetc vaa'ilanndan sonra vu-
vo istikraz mukavelcname-
214 L O /, A N h O 7, A N 215
ku bulan arani tahtivvuldti nazan itibare almacaktir. hasilati nazaxi itibare alinmayacaktn-.
2) Butak.siindon .soiira dcvlcL-i OHnianiycnin uhdesin-
ilk 2) 46 inci maddenin son
t'lkrasnida zlkrolunan arazi dahll
dn kalan istikrawat baklyesi ilo oukira ait mih'ottabat-i senevi- oldugu halde nuiahede mucibince Osmanli devletinden ay-
i.?bu
ye bakiycsiiie devleti 0;;maniyc tararndau 17 fco^rlnicvvcl 1912 nlan araiiiye golince alakadar devletc isabet eden hissenin 50.
tarihi ilc 1 togrinisani jyi4 tarihi arasmda aktolunan Lstikra- maddenin ikinci fikrasi ahkamnia tcvlikan taksim kihnacak
zat ilo onlara aiL miiroUobati scncviyc ilave olunmak suretiy- tekasid-i seneviye yekim-u mniimiyesine nisbctle baligi, ara-
lo kasU olacak yckun Tiirkiyo ilo Asyada ycni Ittskll olup i§bu Ki-i miinicke vasati varidati ilc 1910 - 11 ve 1911 - 12 senev-i
nuiahodo mucibincc devlel-i O.sinaniyodcn I'otilorine arazi tef- maliyclcri esnasnida (1907 sehesinde mevzu glimriik rusum
rik edilcti dcvlcUor vo nihaycl, inozkar muahodcnin46 mcimad- manzumesi hasilati da dahil oldugu halde) Osmanh devleti-
desinin son fikrasindaki arazi kcndisinc ilhak edilen devlef nin vasati varidati lunumiycsindcn birinci fikrada zikrolunan
arasir.dn t.a)<sim olunacaktir. Rc'sul malinin taksimi lijbu mua- arazi ve adaiar hisseslr.in badetton/U kalan miktari arasmda-
hedenin mcv!d-j meriycto vaz'i tarihindn her i.slikrazin re'sul ki ayni nisbot dairesinde olacaktir.
malinin balij'; olduiju miklar iixorindc icra olunacaktn-. Madde 52 — i-'jbu fasla merbut cetvclln (B) kisminda mez-
Maddo f)! —
SO inci maddedc bcyan olunan taksira netice- kur avanslar Tiirkiye ilc 46 mci maddcdo zikrolunan diger dev-
H! olarak diiyunu lunumiyc-i Osmaniyo niiirottcbati seneviye- letler arasmda
ijerait-i atiye dairesinde taksim olunacaktir.
sindeu alakadar her devlotc isabet edcn hisse bervcghi atl 1)Cetvclde muharrer olup 17 tc^rinievvcl 1912 de mev-
tayin olU'ir.nakUr. cut buhnian avanslarm, L^bu muahcdenin mevkii icraya vaz'i
tarihinde tesviye olunmayan re'sul mall varsa i.?bu re'sul mai
1) 50 inci n-iaddcniu fikra-i iiiasnida bcyan cdilen tak-
ve kezalik 53 iuicu maddenin birinci fikrasmda zikredilen ta-
zikroiunan
sini igin evvci cn-:irdo la inci vc 15 inci Uiatldelcrde
rihlerden bcri miiterakim faizler ile tevarih-i mezkiireden be-
adaiar ile Balkan iiarblert neticesindc Osmanii devletinden
ri vuku bulan todiyat, 50 inci maddenin birinci fikrasi lie ve
ayrilan arazinin aiocmuuna isabet eylcyecek hLsse miktarn-un
51 inci maddenin birinci fikrasmda iniinderig ahkama taksim
Lakdirino tcvossiil olunacaktn-. i§bu hissenin 30 inci maddenln
olunacaktir.
birinci nhkamnia levfikan taksiai olunacak tekasid-.;.
I'lkrasi
2) i^bu taksim netlccsinde Osmanli devletine isabet
ilk
scncviye yokununa nisbctio bali-'ii 1907 scno-sindc nievzu giim-
eden mebalig cetveldc muharrer olup devleti me^kftre tara-
ile
riik riisiun manzumesi hasilati da dahilokUignhalde 1910- 1911,
imdan 17 tesrinievvel 1912 tarih! ile 1 rci^rintsani 1914 tarihi
1911 - 1912 seno-i maliyclori esnasnida O.smanli devletinin va-
arasmda aktedilmis bulunan avanslarm i.'jbu muahedename-
ridat-i mniimiycsi yckun vaHatisi ile mezki'n' adaiar ve arazi-i
nin mevkil mer'iyete va/'i tarihinde tesviye olunmayan re'sul
miinlekonin birlikto olarak varidat-i uminniyesi yekCin vasa-
mail varsa isbu re'sul mal ve kezaUk 1 mart 1920 tarihine ka-
tist arasindaki ayni nisbct daivcsindc olacaktn'. Boylcce tayin
dar miiterakim falzlerlylc mczkur tarihtcn beri vuku bulan te-
edilecek yokun Ichlcrino baliidaki fikrada mozkur arazi ilhak
diyat, 50 inci maddenin ikinci fikrasiyle 51 inci maddenin ikin-
edilon devletlcr arasmda taksiui odilocck vc bu tarzda mezkilr
ci fikrasmda miinderic ahkama tevfikan taksim olunacaktir.
dsvioto isabet cdecek hisscnin beyinlerinde taksim cdilecek ye-
Diiyunu umumiyei Osmaniye moclisi mezkflr avanslardan
kfm-u umuralyeyo nit;);otlo balifii bu dcvlctlerdon her birine
al.akadar devletlerdcn her birine isabet eden hisse miktarmi i§-
ilhak edilen arar-ii varidat-i vasatlsi ilc Balkan harbi nctics-
bu rauahedenin movkii mer'iyete vaz'mdan Itibaren 3 ay mtid-
sJnde Oonio,nli devletinden aynlan arazinln ve 12 inci ve 13 iin-
det zarfmda tayin vo bnnu mc/.kfir devlctlere teblig eylsye-
cit maddclerdc me:?ikur olan adaiar mecmuunun 1910 - 1911 ve
cektir. Tiirkiyoden maada devlctlere tahmil edilen mebalig
IPll - 1012 snne-i inaliyoleri zarfmdaki varidat-i umumiye va-
mezkur devletlcr tarafmdan diiyunu iiraumiye meclislne tedi-
satJsi aratiindaki iiyvn nisbet dairesinde olaealitu'.
ye edilecek diiyunu umumiye mc(;lisindc de ya dayinlere tesvi-
igbu fikrada nicvaunbahs varidatm hosabmdan giimruk
ye veyahut Tiirklycnin mezkftr devletler hesabma gerek falz
216 L O Z A N L O Z A N 217
ve gerek i-e'sul mal akgcsl naniiyla todlyo ctmig toulundugu edilmi§ clan mebalig miktanna tekabiil edinceye kadar Tiii'kl-
mebalig miktanna tekabiil odinceye kadar Turk hilkiimeti he- yenin borglu kalacalî tekasid-i miitcdahilcye mahsub edile-
sabma irat kaydolunacaktir. cektir.
Fikra-1 anlfodc icrasi zikrolunan tediyat Igbu muahcdena- Madde 56 —Fimabad diiyunu umumiyei Osmaniye mcc-
raenin mcvkii mer'iyetc va/.'iudan iUbarcn miisavi 5 tekasid-i lis idaresinde Alman, Avusturyali ve Macar iiamillcrin murah-
senevl ilo icra ohuiacaktn-. Tcdiyat-i inc/.k-urcnin Osmanli dev- haslari bulunmayacaktir.
letl dayinlerinc Ifa edilccck ItJ.smi avans midcavclalmda mu- Maddo 57 —
Duyunu umumiyc-i Osmaniye istikraz ve
karrer faizleri dc ihUva cdecck ve Tiirk hukumclino ait olan avanslanna ve karsihgi Misu- vergisiyle temin edllmi? clan
kisim isc bila faiz eda olunacaktir. 1855 ve 1891 vc 1894 Osmanli istikrazatina ait faiz kuponlari-
Maddo 53 —
Balkan muharcbati netlcesinde lehlerine Os- nm ibraz miihletleri ile salifiizzikr istikrazlardan kurasi cik-
manli devletinden arazi aynlmi.? olan dnvlctlm-iu borglu oldu- mi§ olan esharam talisili bedolati itjin ibraz mliiiletleri tara-
gu, i§bu fasia nicrbut coivcliu (A) kismmda miindcriQ duyunu feyn-i aliyeyn-i akidoyn arazisinde 29 te^rinievvel 1914 tari-
umumiye-i Osmaniyc istikrazah tekasid-i soncviyesi mebhusun hinden itibaren l§bu mualiedcnin mcvkii mer'iyete vaz'mdan
anh arazinin diivel-i mezk\'ircyo intikalini miibcyyin olan mu- 3 ayin inkizasma kadar tccil cdllnii.5 addolunacaktir.
ahcdelerin mcvkii mcr'iynto vaz'i tariliindcn itibarcn li\zum-ut-
tcdiye olacaktir. On ikinci maddcdc mu.sarrali adalara gclince FASIL H
bunlarm taksid-i sRncvisi 1/14 tcjrinis'ani 1913 tarihindon ve
15 iiici maddede mevzuubahs olan adalarni taksid-i soncviye- AIIKA5I-1 MUHXELiFE
si 17 te5rinievvel 1912 tarihindon itibarcn vactbiit tediye ola-
caktir. Madde 58 — Bir taraftan Tiirkiyc, dlger taraftan (Yuna-
i§bu muahede mucibince Osmanli devletinden fekkedilen nistan harlQ oldugu iialdo) diivoi-i sairc-i akidc, Tiirkiyeyle
Asyadaki arazi ijzerindo ycni mutcfjokkil dcvletlcr iizorinde 46. diivelimezkurcnin vc kezalik (cjhasi hiikmiyyo do dahii oldu-
maddcnin son t'lkrasinda gostcrilnn arazi Ivcndisino ilhak edi- gu halde) tebealarinm, 1 agustos 1914 tarihiyie muahedeyi ha-
len devletin borcjlu olduklan tokasid-i seneviye 1 Mart 1920 ziranm mevki-i mer'iyete vaz'i tarihi bcyninda giizeran eden
tarihinden itibarcn lazimiittcdiyc olacakUr. miiddet zarfuida gerek ahval-i harbiycdc, gerek istimval, zabt,
; —
Madde 5 4 i§bu fasla morbut cetvclin (A) kismma tadat sekvestro tasarruf veya mii.sadcrc tedabirinden miinbaisi za-
edilen 1911 - 1912 - 1913 hazinc tahvilati, miikavelatm tayin yiat ve zararu ziyanlardan dolayi lier tlirlii metalibi nakdiye-
edildlgi tediye tarihlcrindcn itibarcn 10 scnc miiddet zarfmda de bulunmaktan miitekabilen fcragat ederler.
mukarrer faizleriyle bcrabcr tasfiye olt;nacaktir. Maamafih baiadaki hiikiun, i§bu muahcdcnin iiciincu kis-
Madde 55 — Tiirkiyc dahi daliil oldugu halde 46 inci mad- mmda inuharrer ahk.ama (ahkam-i iktisadiyc) halel vermiye-
dede zikrolunan devlctler i.'jbu fasla mcrbut eetvclin (A) kis- cektir.
mmda tasrih olundugu vechilc diiyunn luniuniyei Osmaniye- Alraanya ile miin'akit 28 Ilaziran 1919 tarihli sulh mualie-
den kendilerino isabet cdon vc 33 ihicii maddndn mnayyen ta- denamesinin 259 uneu maddenin (1) isaretli I'lkrasi ve Avus-
rihlerden Itibaren lazimiittediyc olup tesviye edilmcmi^ bulu- turya ile miin'akit 10 Eyliil 1919 tarihli sulh muahedcnamcsi-
nan tekasid-i seneviye miktaruu diiyunu umiuniye-i Osmaniye nin 210 uncu maddcsinin (1) ifjarotlt fikrasi mucibincc Alman-
mecllsine tediye edeceklerdir. Bu tediye islni muahcdcnin mcv- ya ve Avusturya taral!mdan dovredilmi.'? olan allun niikut lize-
kii mer'iyete vaz'mdan Itibarcn miisavi 20 taksit-i senevi ile rindeki her tiirlii hukukundan Tiirkiyc (Yunauistan mfistesna
ve bila faiz ifa edilecektir Tiirkiyedon maada dovletler tara- olarak) diger akid dcvletlcr Icliino fcraiât cder.
fmdan diiyunu umumiyc meclisinc tediye olunacak tekasid-i Birinci tertip Tiirk evrak-i nakdiycsi hakkmda gerek 20
seneviye diivel-i mezkfiro hcsabma Tiirkiyc tarafindan tediye Haziran 1331 (3 temmuz 1915) tarihli mukavelenarae ilo gerek
218 L O Z A N L O Z A N 219
meukfir ovraki nakcllyr.nin zahnnda miiharror mctno nazaran

olup vcya on\ni tarafmdan idare cdilip Igbu maddcnin 2 iuci
diiyun-ii umumiye-i Osnianiye mccllsini; tahmil edilmi? olan
ve 3 iincii fikrahumda mcv/.uubahs olmayan cmval ve cmla-
bilclimlc tcdiye miikcllol'iyati fosholunmuiitur.
Icin mahiyeti hukukiyesini tebdil ctmcyeccktlr.
Ko'/.alik Tiirkiyc, llulaimot-i Osmaniyc fcaral'indan Ingil-
Madde 61 —
i.^bu mîahcdo niucibincc 'I'iirkiycden gayri bir
tereyo siparis olnnvip Brllanya hukiimuU tarafindan 1014 tari-
meyanina liircn ve miilki vc askeri tekaiit ve
<levictin tebaa^si
hindR vaziyet cdilmi? olan harb sciinolcrine mukabil tcdi-
mazuiiyct ve eytam ve eramil maaiâtindan istlfade edenler ma-
yo kilmraiij buliman mobaligin iadesini nc Britanya hiikiime-
aglarmdan dolayi Tiirlc hiikiimctine karî hi(;.bir talep derme-
tinden vo ne do tcbahuundan talop otaicmcKi ]cabul ve bundan
yan cdcmeyoceklcrdir.
doiayi her tiirlii motalibindcn reraijat cdcr.
Madde 62 —
Alnianya ilc miin'akit 28 Ilaziran 1919 tarih-
Madde 59 — Yunanistau liarb kavanininc mugayir olarak
li Versay sulh nniahedenamcsinin 26 nici maddesi ve 10 Eyliil
Anadoluda Yunan ordu vcya idarcsliiin ef'alindcn miitevellit
1910 tarihinde Avusturya ilc vc 27 Tc5i'i"'sani 1919 tarihinde
hasaraun tamiri inccburiyctini tanir. Macaristan ile
Bulgaristan ile vc 4 Haziran 1920 tarihinde
Diger taraftan Tiirkiyc, harbin tcmadislnden vc onun neta- mcvaddi miitcnaisirasi mu-
nitin'akit sulh muahedcnaniclerinin
yicindcn miitcveHit. Yunanistau vaziyst-1 maliycsiui na/:ar-i
clbince Almanya, Avusiurya, Bulgaristan ve Macaristanm Tilr-
dikkate alarak tnmirat husuaimda Yunanislana karî her tiir-
kiyeden oian bilciimle matlubatnnn devrini Tiirkiyc kabul ey-
lii metahbattan surct-i kai.'iyndc fcragat cdcr,
Madde 60 — Gerek Balkan muharebclcrl ncticesinde ve
ler.
Sair diivcli akido bu iius\ustan dolayi Tiirkiye zlmmetine
gerek i5bu muahedc ilc lehlcrino Osmanli Imparatorlugundan
tcretiiip edcn diiyundan Tiirkiycyi ibra cdcricr,
ara?.i aynlmi? vc ayrihnakr.a olan dcvletler i.^bu arazi iizrrin-
Tiirkiyenin Almanya, Avusturya, Bulgaris:an ve Macaris-
de kain o!up O.smanli iir.paratorlusluna ait kaffc-i emval ve
tandan olan matlubati dahi sair diivcli akidc Ichine devrohm-
emlaki meccanen iJttisap cdcccklcrdir.
mustur.
26 Agustos 1324 i8 Kyliil 1908) vc 20 Misan 1325 f2 Mayis
Maddo 63 — Almanyadan Tiirkiyeye ihraQ
Harpt;cn sonra
1909) tarihli iradclcrin haidno--i hassadan devletc naklini em- Ahnanya hiikiimstiivin
oiunacak emtia bcdelatuia mukabil
rettlkleri cnival vc omlak ve kczalik 30 Toijrinievvel 1918 de
Tiirkiye cvrak-i nakdiyesini muayycn bir kasnbiyo fiatiyla ka-
hazine-i hassa tarafuidan hidemal-i umiuniye menfaatine ida-
bul edccegine dair yapmi§ oldugu taahhiidatdan Almanya hu-
re edihnl.= olan enival ve emliik, diivcl-i mczkfirc bu ernval ve
klimetini ilira cyledigini Tiirkiyc hiikiimcti sair duveli akide
emlakc r.iiiteallik hususatta Osmauli imparatorlugu yerine ka-
He bilittifak tacyan eder.
im olacaklari ve cmval-i mezkure iizerine miiosses olan vakif-
larm muteber tanmma.si lazun gcleceSi cihctlc, fikra-i auife-
KISIiVl 3
de gosteriler. enival vc omlak nicyanma dahil oldugu mukar-
rerdir.
ahkAw-i iKTiSAniYB
Gerek Balkan muharcbcieri ncticesinde ve Rcrck bilahare
Yunanistana intikal ctmiij oI,in cski Osmanli imparatorlugu
araîsi iizerinde kain ohip ha'/ino-l hassadan dovlcte gegmis
Madde 64 —
Bu kisimda (diiveli miittcfika) tabirinden
maksat Tiirkiyeden maada duveli akidedir. (Miittefikin tebaa-
bulunan omval ve eml.uk hakkmda Tiirk hiikiinicti ile hiikii-
81) tabiri, Tiirkiyenin p;ayri diivcli akidc tebaasmdan bulunan
met-i Yunaniyo nrasmda miitckcvvin Ihtilaf, aktohinacak bir
veyahut diivcli mcsskurcdcn birinin tahti himayesindeki bir
tahkinanameye tovfikan ve 1-14 Kanunuovvcl 1913 tarihli Atl-
devlet veya arazi toibaasnidan olan cyhasi hakikiye, §irkat, ce-
na muahedesine morbnt 2 innnarah hususi protokol mucitain-
miyatat vc miiessasata $amildir.
ce Laheydo bir mahkomc-i hakcmiyoyn tcvdi olunacaktir.
Bu kismin (miittefikin tebaasina) miiteallik biUunan ah-
Bu maddenin ahkanu, haz;lnc-i hassa naraina mukayyet
kamin, dtivel-i mtittofika tabllyctini hai/. ohnadiklan halde
220 L O Z A N
L O Z A N 221
flilen bu tarafindau mazhar-i liimayo olmug biilun-
clevlotlor
malanndun dolayi moinurln-l asmaiiiye canibinden miittefl- miihtclit hakem mahkcmcsine ar^^cdilecektir.
kin tobaasi glbi Diuamulo nonntt.<j ve bu yitaden
uarara dugar Maddc C6 — 85 inci maddenin birincu vo ikinci fikralari
olmuij olan cjlms hakkinda da tatblk cdlleocktir. tenfiz ve icrasi iQin tarafeyn-i aliyeyn-i akideyn
ahkamniin
mcnlehxilhaklan en sori bir usulle ve kcndilerlnin nzasi ol-
FASIL I maksi'/jn tahmil cdilmisj olabilocek hergiina tekalif ve kuyut-
tan a'âde bir haldc emval, hukuk ve mcnafilerine mutasarnf
KIVIVAI. - IIUJUJIC VK MICNAFi' kilacaklardir. Kmval vo hukuk vo mcnali-i moKkureyi bu iade-
yi icra edecek olan hiikiimctten bilva.sita veya bila vasita ikti-
Maddc 65 ~
29 Tcji-inicvvcl 1914 tarihindo diiveli miilte- sabetmiij olup ta iadeden dolayi muta'ârru- olmu? bulunacak
flka tebaasi olan e.^hasa aR olup l^bu nuiahcdenin olan cfjhasi saliscnin tazmin-i /.arari dab.i o hiikiimetc alt ola-
mcvkii ic-
raya vasi'i tarihiiulc! Ttirk kalaeak arazj iizorindc hfllen cakt:r. iijbu ta'/min-i zarar koyfiyclinden V.ahaddiis edebilecek
mev-
GUt ve kahili icfhis olan cmval, hukuk vo mcnafi,
bulundukla- ihtilafatni halli mchakim-i umumiyenin dairc-i selahiyetinde
n hal iizcrc, menlehiilhaklanna <lorluil lade ohinacaktir. biilunacaktir.
Sair kaffe-i ahvalde, ta;înin-i zarar icln eshas-i miitealll-
Biliuukabelc, Tiirk tobaa.sina ait olup 29 Te§rinicvvel
1914 ka aleyhir.c ikame-i dava etniek, muta/.arrir olan eshas-i sali-
tarihinde duvoli mutterikanin hakimiyeti vcya hiinayosl
altin- seyo ait olacaktir.
da bulunan veyahut Balkan nniharobelerini nuueakip
Osnian- Bu maksatla diisman-i cmval, hukuk ve menafi hakkinda
li imparatorlu&undan lokkociilnrck buiîiti diiveli mezkurenin tarafeyn-i aliyeyn-i akideyn tarafindan tevesslil ve iltihaz olu-
taht-i haklmiyctindo bulunau ara/i iizcrindc halcn mevcuk ve
kabili tcshis olan omval, nan bileiimle muanieiat-i tasarrufiye ilc tcdabir-i istisnaiye
hukuk vo menafi'dc bulunduklan hal
harbiyyc, emri tasviyo henii/ hitam bulniamis ise, derhal ref'u
uêre ineulehulhaklanna dorian: iado odi:ceokt.ir. Ko7,alik bu
tevkii cdiiccektir. Sahipleriiiiu nictalibi do emvali hukuk ve
nuahedcylc Osmnnh tmparalorhiyundan ayrilni}.^ arazi iizc-
menafi-i mezkiire toijhis olunur olunma^ heinen iade kilin-
rlnde bulunup Tiirk tobaa.suia ait olan diiveli
miittclika ms- mak suretiyle is'af olunacaktir.
murini canibindeu tasliyo odilnil.'j vcya Iftalellavin sair teaabiri 65 inci madde ilo iadesL mukarrer olan emval hukuk ve
istjsnfiiyeyc labi kiluimi? bulunan emval, hukuk ve monafl
menafi i^bu muiuicdenin imzasi tarihinde tarafeyn-i aliyeyn-i
hakkmda aym iado nuiamcle.si derhal yapilacakor.
akideyn hiikiimetlcrinden l>irinin memurinl canibinden tasfi-
isbu mualiedoyle Osnumii impafatoriu<auidau
aynlan bir ye edilrni§ bulunur ise, mozkur hiikumet, bodcli tasfiyeyi sa-
toprakta kîn olup Osmanh hiikiuueti tarafindan
tedabiri fev- hiplerino tesfiye etniek suretiyie emval ve hukuk ve menafi-i
kaladei harbiycyo tabi tutulmus olduktan sonra
mciikur top- mezkureyi ayncn iade elmek mecburiyotindcn vareste kalacak-
rakta icra-i hakimiyet oden devlet-i akidonin olyevm
yedinde tir. Eger sahiblnin miiracaati iizerine bcjinci fasilda fiikrolu-
bulunan kabil-i teshis Icaffo-l enivfa vo hukuk vo monafi sahibi
nan muhtelit hakein niahkenicsi, tasviyonin, deger fiatini bul-
niesrulanna, bulunrtukla)'i hal iizere, iade odilccoktir.
Me;;kur duracak .serait altinda Icra edUmemi!? oldugu reyinde bulunur
arazi iizerinde icra-i hakinnyet; odcn devlct-i aklde
canibin- ise mezkur mahkeme, tarafoyn arasmda Itil^f hasil olmadigi
den tasviyo edilmi.? ola,n emval-i gayn meukulo dahi
aym iade-
•
takdirde,muhik goroccgt niiktarda bedell tasfiyeyi tezyid ede-

muamelesine tabi tutulacaktir. El'rat avasmda bunlardan maa-
Mai sahibi ilc liasil olan itll;\ftan veyahut anifiiz-
bllecektir.
da olan biloiimlo i.stilikaki miiddniyati, solahiyottar mahalli
zikr hakem mahkcmesl kararmdan itibaren 2 ay zarfmda te-
mahkemelerlne I'aci olacaklar.
diye vuku bulmadiî takdirde, omval, hukuk menafi mezkftre
istihkak iddia olunan nmvalin teshisine veya iadcsine
mii- iade edilecektir.
teallik kaffe-i ihtllafat bu kismm behind faslinda
muharrer Madde 67 —Bir taraftan Yunanistan, Romanya, Sirp-Hir-
vat-Sloven devleti vo digcr taraftan Tiirklyo kendl ordulari vo
222 L O Z A N L O Z A N 22a
devairi caniblndcn Ti'iiOciyc ar:i/,i.simlo vcya iniUMia/iiran Yu- hakcm mahkeraesi nez-
bai-en 12 ay mliddct zarfnida muhliclit
nanisLan, Romauya vo Sup - nivvat - aiovon dcvloti ani'/asin- dinde dermeyan ve ikame oliuiacaktir.
dc ahz ii Icab/ odiJmis vo!y:i sokvcsLro oluiumi.? olup (,a elyovm
Madde 71 —
Britanya Iniparatorlugu, I''ran«a, Italya, Ro-
kcndi arawlcri dahilhidc buliinan her ncvi cmvali menkulonin devlcti vcya bunlarin tebaalari.
manya ve Sn-p-Hu-vat-Slovcn
mcmlelcctlerindc taharri vc iadcsi husuKiuida Kcrek tedabJr-i
kendi emval, hukuk vc mcnaliJori hakkmda 29 teffrinievvel
idariyci miinaKibcnin itUhai'.i, tvcrek cvrak vc vcsaik-i aidesi- hukuuiot-l O.smanlyo nczdinde serd-i
1914 tarihindcn evvel
nin Icslimi suroliylc teshilut. irac;.iini iniitckabilcn laahhiit metalip vcya Ikame-i dava etmisj olduklanndan, igbu kismm
edeiier.
ahkami, bu gibi metalip vcya dcaviyl bir suretlc ihlal edemi-
I§bu tahan-i vo iado kcyiiycti, kezalik Almanya, Avuslur-
ycccldir. Britanya, Fransa, Italya, Romanya vc Sirp-Ihrvat -
ya-Macar vt;ya Bultjar ordulan vc devairi tarariridan Yunan,
Sloven hiikumetlcri nez;dindc hukiimct-i Osmaniyc vcya tebaa-
Ruinanya veya Su-p-IIirval-Slovcn dcvloti arazisi u'/.erindo zapt n:etalip veya dsavi
si taralmdan scrd veya ikan-.c olunmusj
vcya sokvcstro olup (.a Tiirkiycyc v(;ya tebasina devj'olunmu§
hakkmda da ayni muamcle cari olacaktn'. Bu metalip veya
bvilunan anifLizzikr e.5ya ile Yiraan, Romen vcya Sirp ordulan
dcavi Tiirkiye huklimetiyle i§bu maddcdc gosterilcn hiikiimet-
tarafiudau Turk toprafjinda zapt vcya sokvestro cdilerok Yu-
ler nezdinde kapituliisyonlarm ilgasi nazari itibarc aimmak
nanistana, Romanyaya veya Sirp-lIirvat-Sloven dcvleti veya
§artiyla ayni §erait altnida takip olunacaktu'.
tobalanna dcvrcdilmis olan efsya hakkmda dahi ;-ari clacaktir.
Madde 72 ~Muahcdc-1 hazn-a ilc Tiirk kalan arazi dahi-
Bu laliarri ye iadcyc muvcailik i;iol.;>.lil5, imiahcdiniiti ir.ev- lir.deAlmanya, Avusturya, Macarisian ve Bulgaristana veya
ki-i mcr'iyycle vaz'mdan iiibarcn alti ay zarfmria vaki olacak-
onlarm tebaalarma ait olup ta isbu muahedenin mevkii mer'l-
tir.
yete vazindan mukaddom hiikumct-l miUtcfika canitainden ha-
Madde 68 ~ Tiivkiyonin Yuiuui ordusu taral'indau isgal ciz veya isgal edihni.^ cmval, hukuk vo mcnai'i, mczkiu- htiku-
edihnis bnliman metanikmda Yuuani«tau mcmurini
bir I-ara'-'ta
mctlcrlc Ahnanya, Avusturya, Macavistan vc Bultraristan hii-
ve devairi vc diAcr taraftan Tiirk loba.si araainda aktolunmu§
kiimetleri veya onlarna alakadar lobalan arasu^da takarriir
iiiukavclattan miiteveint diiyun, mezkiir imikavclelerdc mun-
edecek itilafiarm in'ikadum kadar hiikumet-i miittefika yed-
deric êralt dairesinde Yunanistan hiiklimcti tarafindan tes-
lerinde kalacaktu-. Egcr emval vc luikuk-u menafi-i mezkure
viye olunacaktir.
tesfiye cdilmi.'i ise bu tesliyc muamelati tasdik cdUmi.^tir.
Maddo (59 —
Bir agustos 1014 tc miistR.rit olduklan usule
ile Tiirkiyedon aynlmi? arazi dahilinde ic-
i§bu m.uahcde
gore diivel-i miittcflka tebasmdan vc aiallanndan a]n:imayan
ra-i hakimiyetedcn hiikumetlcr, bu muahedenin m.evki-i icra-
hicbir vergi, rcsim vcya rcam-1 nvanxam 1922 - 1923 sene-i ma-
ya vaz'mdan itibaren bir sonc ^jarfmda o arazide bulunan Al-
Ilyesi tahakkukatmdan mukaddcmkl sender icin tebayi-1 mcz-
manya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristana veya tebaalari-
kvireden veya mallanr.dan eibayct cdilmcycccktir.
na emval vc hukuk vs mcnal'll tasl'iyo edebileoeklcrdir.
ait
1922 - 1923 senc-i maliyesindon nuikaddemki senelcr hesa-
§imdiye kadar Icra edilmi.-j olsun veya heniiz Icra edihne-
batma ait olmak iizere 15 Mayis 1923 don sonra mebalig ahzii mi§ bulunsun tasfiyelcrin hasilati, cgor bu cmvali Alman, Avus-
tahsil edilmig bulunur ise i.sbu muahcdenlti mevki-1 mer'lyete
tm-ya, Macar ve Bulgar dcvletlcrlnc aitse, aU\kadar devlet ile
vaz'mda, mukabili menlehiilhaklara reddolimacak(-ir.
akdolunmug olan sulh muahcdesiyle niiiessos tamirat komls-
1923 Mayismm 15 indeu nmkaddcm tahsil cdilen mebalig
yonuna i'ta edilecektir. Egcr tasflye edilen emval, emval-i hu-
hakkmda hiebh' talcp vo iddla icra o.'unaniiyacaktir.
susiyeden ise bedell dogrudan dogruya sahiplcrinc verilecek-
Madde 70 ~ 69 imcu maddolcrn miistenit metalip
65, 63, 68,
tir. Bu maddenin ahkammi Osmanli anonlm îrketlerine tat-
igbu muahedenln mevki-1 icraya va^.'indan itibaren 6 ay im'Ad- bik olunmaz.
det zarfinda sclahiyettar mcmurini nc7.dinde vs itilaf hasil
t§bu madde lie dcrpi^ edilen tedabirden dolayi Ttirklye hii-
olmazsa yine igbu miiahedenin mevkl-1 mer'iycte van'mdan iti-
kiimetl higbir veshile mes'ul olmayacaktir.
L O ?; A N 225
224 h O Z A N
dii§man olduklan tarihten itibaren miinreslh olmu? addcdile-
ceklerdir.
FASn, 11
Mamafih mukavele ilkitlerinden her tairl igbu muahede-
nin mevki-i mcr'iyetc vaz'mdan itibaren 3 ay zarfmda, icabe-
MUKAVKIAt VE Mt)KUK-U ZAMANLAR
derso taraf-i diijerc, mukavelcnin akti tai-ihindeki gerait ile
Maddo —
82 inci martdcdc tarlf edildlgi veghile muah-
73
icrasi talep olundugu tariliteki mevcut farica tekabiil edecek
harcn diusman clmug olan taraflar boyninde vc mc/,kur mad- taiominati tcdiye ctmelc gartiyla o taraf digerinden mukavele-
dede gostcrilcn tarihf.en mukaddom miin'akid olup atidc zik- namenin Icrasini talep edebileccktir. Bu tazminat tarafeyn
redilen envaa monsup bulunan .arasindaitilaf temin cdilemediei halde muhtellt hakcm mah-
inukavclnlcr, ihtiva ettikleri ah-
kam ve i§bu niiiahedonin miindurccaU kaydi jhtirazisi altinda kemesi tarafindan tesbit edilecektlr.
mor'i kalirlar. Madde 78 — iijbu muahedonin nievkl-i mcr'iycte vaz'm-
A) Emval-i gayri menkuln sati^nia mutcallik mukavelat, dan evvel 73 ile 75 inci maddelerde imiharrer mukavelename-
82 inci maddo imir.ibincc lararcynin dii.sman oldugu tarihten
lerin diivel-i akide tebaasmdan olan akidler arasinda ve bil-
mukaddcm tcslim muamelcsl fiilcn icra olunmug ve fakat nef- iiassa bu mukavelatm fesliinc, Idamesine, suver-1 icraiyesine
.sibey r.iuamolesi lusulcn lahakkuk ntlirilmemi.'j bulunsa bile;
veyahui tadiline dair —
todiye cdliccck ak(;a cinsine veya
B) Efrad arasinda iniin'akit icar ve isiicar mukavelele- kambiyo rayicinc muicailik itilaflar da dahil oldvigu halde —
riyle bedell icarve vadl icar mukaveicleri;
vukua gelen suvcr-i tesviyenin mutcber oidugu tasdik oiunur.
C) Efrad arasinda nii'in'akit meadin, orman veyahut zi> Madde 77 —
30 tesrinievvel 1918 den sonra miittefikm te-
raat odilecck arazi i.'jletilinesino miucallik mukavcicr.ameler; baasi ile Tiirk tebasi beyninde miin'akit mukavelat muteber
D) Gaynmenkuiatm tcminati iraeainc mutcallik mukave ahkam-i umuniiyeyc labiuirler. 30 tc.^rinievvel 1918 tarihin-
veleler ile menkulatin rehnine ve tcminat gosterilmcsine daii den sonra 16 mart 1920 tarihinc kadar Istanbul hiikumetiyle
usulii dairesinde ak.oliuimufj mukavelat dahi kezalik mut«ber
mukavelat;
E) §irket tesisine miitcdair mukavolenamelcr, bu hilkum
ve ahkam-i umumiyeye tabidir.
16 mart 1920 den sonra istanl)ul hukumetiyle usulii daire-
tabi olduklan kanuna gore .-siirckaninkindcn ba.^ka bir gahisi-
sinde aktclunmu? ve mczkur hiikiimetin hakimiyet-i fiiliyesi
yeti buiunmayan kollektif sirketlerc (partnirgip) tatbik oluna-
maz; altmdaki araziye miiloallik bulunmu.^ olan ve blitiin mukave-
lat ile itilafat iijbu nuiahedenin mcvki-l mcr'iyete vaz'mdan
F) Mevzu nc olursa olsun efrad veya .îrketlerle devlet,
itibaren 3 ay miiddct zarfinda alakadarlann vuku bulacak mii-
vilayet, belediyeler veya diger buna miimasil e§hasi hijkmiye-
racaatlan iizerine, Tiirkiyc Biiylik Millet Meclisinin tasvibine
yi idariye arasinda miin'akit raukavnlcler;
Alle ahkiimma muteallik rnukavclcler;
G) arzolunacaktir. Ru mukaveleler mucibincc vuku bulmus olan
tediyat, tediyati mezkCircyi icra etmi§ olan taraf hesabma usu-
H)
Hibelere veya ne mahlyottc ohirsa olsun teberriiata
len rnatlup kaydedilecektir.
ait mukaveleler;
Biiylik Millet Meclisince tasdik ve tasvip olunmadigi hal-
i§bu madde, mukavclata hin-i akltlcrinde bizzat haiz ol-
duklan kiymetten ba§ka kiymct izafesi ic-in ihtlcac oluna-
bir
de al9.kadar taraf in —
cfjor mevcut ise— dogrudan dogruya
maz. Bu madde imtiyaiât mukaveiatina tatbik olunmayacak- ve fiilen ducrar oldugu zarara tekabiil edecek miktarda bir taz-
tir.
mine istihkaki olacak ve bu tazmin musllhane bir itilaf hasil
Madde 74 — Sigorta mukaveicleri i§bu faslin zeylinde miin- olmazsa muhtellt hakcm mahkcmesl canibinden tesbit edile-
cektir.
deri? ahkama tabidlr.
Madde 75 — JluaVihercn dii^man olmus eshas beyninde Bu maddenin ahkamma, initiya!', mukavelatma, ne de im-
aktedilmig olup 73 lincii ve 74 uncii maddolerde tadad olunan-

•.tiyazatm devir ve feragma tatbik olunaraaz.
:iann ve imtiyaz mukavelatmin gayri mukaveleler tarafcynizi LOZAN ~ F. : 14
226 h O 7, A n t, O 'Z A N 227
Maddc 78 — Bilahare dii^nian olmu.?, tarafcyn arasinda,.

ya tediye icin miiddeti matlubo zarfmda ibrasi edilmediilinden
imtiyas5 mukavelatindan bu.ska miiii'akit niukavelelere ait ola- veya harb esnasmda nc kcsidocilcrc, nc cirontalara adem-i ka-
rak ûhur etmig veya zirde eosterilen alti ay jntiddetin inkiza-
bul veya adem-i tcdiycden dolayi Ihbar vukii bulmadigmdan
sindan cvvcl zuhur cdobilecok olan bllcuinlo ihtilalat, muhtclit nc protcsto ve ne de morasimdcn hcrhanfî birinin (jckli adcmi
hakem mahkuinesi taralindan hallndilecoklir. Maahaza bifcao,-af ifasmdan dolayi gayri mutcbor addodilcmiyocektir.
devletlevin kanunlannin tatbikindon dolayi duvel-i mezkure
mehakim-i milliycsinin dairc-i sclahiyctinc dahil olan ihtila- Eger bir sened-i ticarinin kabul veya tediycsi zimnmda
fat mustesnadir. i.5bu 51k ahirdo ihtilafat-i mczkurc muhtelit mecburiyet ibrazi yahut adem-i kabul veya adem-i tediyenin
hakem mahkcmcsi tarafindan degil mf;hakiin-i milliyeyi mcb- ke§idec.i veya cirontalara mccburiycti ihban veya o sencdiii
hiisun anh tarafmdan hal vc I'asl cdileocktir. Bii maddc mu- protcsto mccburiycti igin mukLazi muddct, harb esnasmda
cibinco muhtelit hakcnn mahkomesinin dairo-i selahiyctinde munkazi olmus ve scnodi ibraz veya proteslo ctmck veya ademi
olan ihtllafata miitcallik §lkayctln mczkur mahkcmeye te§ki- kabul veya ademi tcdiycsini ihbar cylcmok lie ir.iikellef olan
li tarihindcn itibarcn alti ay miiddet zarfnida arzcdilmi.? ol- taraf bunu harb zamanmda ifa etmemi§ isc senedi ibraz, ade-
masi lazimdir. Bu miiddcUn inkizasmda mub.lelit hakcn:i mah- mi kabul veya ademi tcdiyeyi ihbar veyahut protesto tanzimi
kemcsine arzcdilmflmig olaoak ihi-ilafat, ahkam-i umumiyeye ;$in kendisine iijbu muahedenin mcvki-i mer'iyete vaz'mdan
tevfikan sclahiyettar mehakim taranndan hal ve I'asl edlle- iUbarer. tic ay muddct vcrilcccktir.
cektir. Madde 81 —Vacibuttcdiyo Ojmu§ diiyunu tcmincn harb-
Bu maddenin ahkann, nc harp osnasmda ayni memlcket- ten evvel tcsis kilmmi.5 menkul veya gayri menkul merhunat
te otiirmuj ve .jahislanyla mallanra scrbostQC mutasarnf bu- veya temina'.i akijcyc tahvil iijin harb esnasmda yapilmig olan
lunmus olan arasmda miin'akit mukavelata, ne
biitiiu taraflar satislar, merhunu haberdar ct)nck iizcre muktazi meras'.m
do tarafeynhi diigman okhiklan larihtcn mukaddcm seiahi- kamilen ifa olunamam:? olsa bile —
incdyunu mezkurun her
yettar blr mahkeme tarafmdan bir hiikmc Iktiran etmi§ ihtl- tiiriu ziirur ve ziyanlar hakkinda ruyct-j muhasebc icin dalni
lafata tatbik olunamaz. m.uhteiit hakem mahkcmcsinc davct edebilraesl liakk: mahfuz
Maddo 79 —Tarafeyn-i aliynyn-i akidcyn ara^.isi iizcrin- kalmak kaydi sarihi ihtirazisi tahtmda — mutobcr tanmacak-
de du5mar.lar arasmdaki miinasebatta miirur-u zaman, me- tU".
h!l-i kaniinhiin mlirurundan miitcvcllit adenii istima davaya Mahken:e tarareyn arasmda hcsabati tasfiye etmek ve re-
veya sukutu hakka dalr her tiirlii miiddetler, istcr harbin bi- hin veya teminat olarak vertlen malm .jeraiti furuhatini tetkik
dayetinden evvel, ister ondan sonra cereyana baijlami? olst;n eylemck ve eger dayin suiniyetic harekct ctmi.?, yahut rehni
29 te§rinievvel 1914 den muahedo-i hazu'anni mevkl-1 mer'iye- satmaktan ietinap icin veya sati§!n blr mutcdir fiat tahakkuku-
te vaz'mdan tic aym inkizasma kadar tatil cdilmis addoluna- nu temin edocck §erait tahtmda icrasi zimnn^da ycd-i iktida-
caktir. rinda olan her vasitaya mfu-anaat ctmcmis isc, modyunun sa-
l§bu hijkum bllhassa laiz vc tomcttu kuponlannm ibrazi ti§ hasebiyle ugradigi zarari tamir mccburiyeti dayine tahmil
miiddetlerine velecclittcdiye kurasi isabot ctmi.? olan veyahut eylemek vazifesini halz olaoaktir.
eair bir suretle vaclbiit tediye olan cshaniin ibraz mliddetleri-- Bu ahkam ancak diigmanlar arasinda kabili tatbik olacak
ne de tatbik edilir. ve balada muharrcr muamclattan 1 niayis 1923 tarihindcn
Romanyaya taallilk eden hususatta balada mozkur miid- sonra icra cdilmis olanlarma tcsmil edilmcyecektir.
detler 27 agustos 1D16 tarihlndden itibarcn tatil edilmig addo- Madde 82 —Bu faslm mufadinea bir mukaveleiiin taxa-
lunacaklardir. feyni te§kil eden e§has, ai'alannda ticaretin fiilen gayn miim-
Maddo 80 — Diigmanlar beynindeki miinasebatta kablel' ktin oldugu veya bunlardan blrlsinin tabl oldujû kavanin, evS,-
harb tanzim edilmlg olan hisblr sencdi ticari, mahza kabul ve- mlr veya nlzamat ile ticarct men edlldigi veya gayri kaniiai
228 L O Z A N
bir niahiyo!, iktisap ettlgi tarihl.cn iUbareii diigman ad ve te- h O /. A N 229

lakki ohmacakiarchr.
Akt.i mukavclfi cdcnlerden biriai icjin dii^maa mcmlcketi taasi i§bu muahcdenamcnin movki-imer'iyeto vm'.'i tarihinden
olduA'v haUio hiup csnasinda orada ikanict Rderek yahis ve itibarcn ay Karlinda ve .•jayet o c;;nada bcrluiyat iseler si-
tie
emvali hakkmda .sorbc«l,cc tasarrulta bvil\inabllmi!j oldugu gorta edilen scrmaycnin ta.mann i(;iu ijolicclcri yeriidcn tanziiii
tarafeyn-i &.liycyn-i akirieyndcn liirinin arazisi dahilinde (§ir- etmeye sclahiyettar olaeaktir. Bunun itjin kumpanya doktor\i-
ketler de dc.hil olrnak iizoro) duj;maa cjhas vcya onlarin acen- nun yapacagi ve kumpanyanm kfifi addedecegi bir niviayene-i
taJan arn.suKia nklohniimt!;; imikavclal 7;!, 7o, 79, 80 inci mad- tibbiyedcn gcctikten sonra nuitedahil iicurati yiiade be-? faizi
dolcr ahkamindan mu.sl-csna olarak ahkam-i umumiycye tabi miirckkcp zainnii ile tediyeye mccbur olacaklardir.
tuiulacakUr. '2 —
Elyevm bir miittefik devlet tobnsi olan sirketler'.e Turk
Maddo 83 Bu kismin atikami Japonya iic Tiirklyc arasm- tebasi ara.'imda 1914 .senosi 29 tevsrinievvolinden mukaddem ak-
da latbik olui;inayacak ve bu kisinida mcvzuubahs olan mcvat tedilmi§ olup Tiirk altinindan gayri bir naktile tediyesi kabul
niezkCir iki mo!nk''ketin licr birinde Jcavanini mahalliyeyc tev- ve iicurati 18 te§rinisani 1915 tarihinden evvel ve sonra veya-
fikaii hal ve I'asl odilocekUv. hut yalnix,ca bu tarihten mukaddem tcdiye edilen hayat sigor-
ta.si mukavelatmni bervoi^hi all tasfiye ve tanzim cdilmelcri
LAH i KA takarriir etmi§tir,
18 te§rinisani 1915 tarihinden evvclki zan:ianlar iQin mu-
I-IIayat Sigoi-ln.iaii: kavelenamede zikredilcn cins para lie ve bu cins nakti ihrac
eyleyen memlcketin rayieine s.ôre sipiorta edilen sahsm huku-
1 —Blr sigorlaci ile bilaharc dii.'jmar. olmu.'? bir sahis ara- ku policenin scraic-i urnuniiyesine (cvfikan tesbit cdilecektir.
suula aktcdilmi? olan hayat sisorta miikavclcnameleri muha- iMesela Frank, altni Frank yahut evrak-i naktiye Frank ola-
soinatni kusadi vcya .'jahs-i me?-kiu-un dii^man olmasi dolayi- rak tasrih edilen her meblag Fransiz frankiyla tasfiye edile-
siyla niefsuh addcdlhuoyecoklir. oektir.) 18 tosrinisani 1915 tarihinden sonraki miiddct icin
Fikra-i salifoyo gore mofsuh addedilmeycn bir mukavele- — Tiirk lirasinm kiymeti harptcn evvelki kiymetine mlisavi
name alikamnica harb esnasmda vacibiittcdiyc ohTiu§ olan her farzolunmak ikliza eltiginden —
Tiirk evrak-i naktiyesi ile
sigorta edilmi§ mctalfxg badclharb kabil-i tasfiye olacaktir. i§- tesfiye edilecektir.
bu meblag vacibiittodiyc olduftu zamandan tasfiye edlldigi ta- Sayet mukavclenameleri Tiirk para.s:ndau gayri bir nakt
rihe kadar scnevi yiizde bo§ faiz nam cdilecoktlr. ile aktedilmis olan Tiirk tebasi 18 teijrinisanj 1915 den beri iic-
Harp esnasmda sifjorta iicuratinm adom-1 tedlycsinden retierini mukavelcnamelcrdon zikredilen nakit ile tediye ettik-
veya'aut niukavcloname ahkainmin adem-i Icrasmdan nasi sa- lerlni isbat ederlersc mezkur mukavclenanieler 18 lc§rinisani
yet bir mukavelenamo hlikamsliz veya tesirslz kaJmis Ise sigor- 1915 den sonraki zamanlar icin bile igbu nakti ihi-ac etmi§ olan
ta olan sahis veya vekilleri veyahut mcnlohulhukuku Isbu mu- msmleket rayieine gore tesfiye edilecektir.
ahedenin movki-i mer'iyeto va/'i tariliinden itlbaren on iki ay Mukavelenamcieri elyevu) miittefik VMr devletin taht-i ta-
zarfmda her zaman, policenin hiikumsfw kaldi(",i veyahut mef- biiyetinde bulunan ."îrketler ile 29 te;;rinievv(;l 1914 tarihinden
suh addedildigi giinkii kiymeti irjtlraiyesini aigortacidan se- evvel Tiirk parasmdan gayn bir na,kit ile aktedilmi^ ve iicu-
nevi yiizde vog zammi faizi lie talcn odoeektiv. ratm tediyesi dolayisiylo cl'an mevki-i mor'iyette kalrais olan
Hayat sip,orta mukavelcnamclcri 29 tc^riaiovvel 1914 tari- Tiirk tebasi isbu muahedenarncnin mevki-i racr'iyciG vaz'i ta-
liinden mukaddem imâ edilip i§bu mukavelonamelerln ahka- rihinden itibaren igbu Hmkavelenamolcrdo mezkiir para ile o
mma naîaran iieuratin a,dem-ij tediyosindnn nd.^1 Isbu mua- nakti ihrac eyleyen memlekctin rayieine gore sermayelerini
hodenamaden cvvol fosh veyahut tenzll edilmi.'? olan. Tiirk te- itmam iîn poli<;elerini yeniden lanzim ve tesis ctmek liakkma
malik olacaklardir. Bu maksatla 18 tcgrinisani 1S15 den beri
v^deleri hitam bulmus olan iicurati i^bu para ile tesfiye ede-
230 li O Z A N I. O Z A N 231
ceklerdir. Buna inukabil nuimailoyhin mozkur tarihtcn itiba- lie o paranin Ihrac edildigi memlckette cari rayici iizerlnden
ren Tiirk evrak-i naktiycsi ilc tcdiyc cUiklcri iicurat Ise kcn- tastiyesi lazim gelecegini lanimakta tarafeyn-1 aliyeyn-i aki-
dilerine ayni nakit ile iade edilccckLir. deyn miittefiktirler.
3 —
Tiirk lirasi olarak akledilini.5 olan sigorta nuikaveia.- t§bu kismin ikinci fash lahikasinm ahkamma halel gel-
ti bedelatiiun tosl'iyosi Tiirk evrak~i naktiyesiyle vuku bula- memek §artiyla §u cihet mukarrerdir ki harpten evvelki bir
caktir. mukavele mucibince iorasi laznn gelcn bir tediyat, mezkur mu-
4 —
Sigorta girkctiyle bir mukavele-i malisusa ile pollge- kavelede gosterilen paradan gayri bir para ile kismen veya
lerinin kiymeti ve iicuratm suret-i tediycsini evvelce tanzitn tamamcn tahsil edilmi,-; bulunan mcbaligin mukabili oldugu
etm!§ olan .sigortali ijahislarla i§bu mviharienamcnin mevki-i takdirde bu tediyat hakikatte tahsil olunmu;? olan mobaligin,
mor'iyete van'i Larihiiulc poiigelori surel-i kat'iyedc lediye edil- tahsilatm vuku buldugu para cda etmek suretiyle icra olu-
ile
mi§ olan .âhislara ikincl vc iigiincii rikralann ahkami tatbik nabilccektir. Bu muahcdenin mevki-i mer'iyete
hiikiim i§bu
edilmeyecoktir. vaz'mdan evvel alakadarlar arasmda surct-i muslihane vaki
5 —
Fikarao-i salifenin tatbiki znnnnida tarafeynin taali- olmus olan ve hiikmli mezbure muhalif bulunan taahhiidati
hiidat-i miitfikabileloriui hesap, icln liayat-i begerin ihtimala- haleldar edemiyccektir.
tma faizin miktarim meczederck i.stinat eden sigorta muka- Madde 85 — Diiyunu uniumiye-i Osmanlye i§bu fasildan
velelcri hayat iizerine yapilmi§ sigorta mukavelati htikmiinde ve i§bu kismm (ahkami iktisadiyo) diger fiisuliinden biUttifak
addolunacaktu'. hari? bu'akUmigtu-.
II - Di-êr Sigortalar: FASIL IV
Tarafcynin diisman olmalarnidan niukaddcm muhatara MiJLKiYET-i SINAiYYK EDEBIYXE VEVA BEDiiYiE
ba^lamiij oldugu takdirdc vc sigortacinui tabi oldugu devlet
veya i§bu devle'în niiiltcfikleri tarafnidan vuku bulan harekat-i Madde 80 — igbu muahedc ahkftmi mahfuz kalmak kay-
harbiye netzcesindeki ha.sarati temin ve lazniine dair olmasi diylc mulkiyeti sniaiyye, edcbiyye veya tacdliyye haklan, akit
gartiylo deniz sigorta mukavelcnamclcri muhtevi bulunduk- devletlerden her birinin kavaninine nazaran 1 agustos 1914 de
lari kuyudat-i ilitiraziye tahtinda mcfsuh addedilmiyecckler- bulunmu§ olduklan hal iizere tarafeyn-i aliyeyn-i akldeyn ara-
dir. zisinde, isbu muahcdenin mcvki-1 mer'iyete vaz'mdan itibaren,
bu hukuktan haliharbin baslandigi anda n:uteneffi olan e§ha-
- Harik Sisortalan. vc Diigcr Sigoitalar:
III
sm veya monlchulhaklnrmni Ichine tekrar tcsis veya iade olu-
Fikra-i salifode zikrcdilon kaydi ihtira/.i talitmda harik
nacaktir, Kczalik cger harp vukua gelmcmis clsa idi, bir miil-
veya diger sigorta mukavclonamclori mcfsuh addedilmiyecek-
kiye-i smaiyycnin veyahut bir cdebl veya bedii eserin ne§ri hu-
lerdir.
susunda himayesi iQin kannn dairesinde vaki olmug bir miira-
caat iizerine harp csnasmda iktisabi hukuk etmeleri miimkiin.
FASH. Ill
bulunan eshasi hukukun dalu iisbii muahedenamcnin mevki-i
mer'iyete vaz'i tarihinden itibaren ejjhasi mezktire lehine ola-
DUYUN rak ta^dik ve tests edilecektir.
Madde 84 —
Harpton evvel aktcdilmi? mukavelat mucibin- Balada mukarro: hiikme tevfikan yeniden tesis edilecek
ce harpten evvel veya harp csnasinda vacibUttodiye olmu§ bu- olan hukuka halel iras etmemek .ârtiyla esnai hakta miittefik
lunan ve harp sebobiyle tasfiyesi kahiii§ olan duyunun muka- devletlerden birinin te^rii, icrai veya Idari bir makami tarafm-
velatta miinderic;! gerait dairesinde ve mukavele edilen para dan ittihaz kilmmig olabllen tedlbiri mahsusaya ibtinaen Os-
232 L O Z A N L O Z A N 23S
manli (vebasma miitcailik miUkiyeU sinaiye,
edcbiyc ve bedilye Hk bu e§hasm harp esnasinda bazi hukuk devretmig oldugu
hakkmda ifa ediJon bilciimlo imiameiat (riihsat
Itasi da dahil e§hasi salise taraflarnidan, hall harp tarihiylc i.^bu mualie-
olmak iizere) mer'i kalacak ve hiikiimlcrl
tamamiyle carl oI~ dcnamenin mevki-i mer'iyctc vaz'i tarihi arasmda ge?cn miid-
makta devam edeccktir. Bu hiikxim lierhangi bir miittcfik dev- det zarfmda, diger taraftan arazisinde, Inidusa gclmig ef'al do-
let tebasinin hukuku hakkinda Osmanli makamati tarafindan layisiyle ve bu ef'al, esna-1 harplo herhangi bir zamanda mcv-
ittlhaz cdnmi§ miimasil tedabir hakkinda dahi ayni
vechlle cut bulunmu.? olan veyahut 8G nici inaddeye Istinaden yeni-
caridir.
den tesisi icabcden miilkiyet-i smaiyyc veya edebiye veya bedi-
Maddc 87 — Bir
agustos 1914 larihinde zafcen iktisap cdil- iyc hukukunu haleidar etmi.j addolunabilmck sebebi ile hig
mi§ olan veyahut cgcr harp vaki ohiiainifj
biUunsa idi, harpten bir davayi ikame ve higbir talep dcrineyan edeniiyecektir.
evvel veya harp esnasmda yapihni? bir talcp
ilc o tarihten be- Balada zlkrolunan ef'al mcyaninda, tarafeyn-i aliyeyn-1
ri icrasi miimkiin olan niiilkiyet-i
sinaiyc hukukimu istihsal ve- akideyn hiikiimetleri veya onlar hcsabina veya oniarin muva-
ya muhafaza vcya bu bapta itira;^ cdcbilmcleri
maksadiyle di- fakatiyle diger cshas tarafindan miilkiyeti smaiyyc edebiye ve-
ger bir akit devlet arazisindc Tiirk lebasina ve
Tiirkiyede mez- ya bediiye haklannni istimal vc kezalik bu hukukun ta'obik
kur devletlorin tcbasma resjiil munzam ve
herhaiigi bir nevi olunabilecegi mahsulat, alat vc mcvat vcya her tiirlii e^yanm
ceza olmaksizm her miuunoleyi ic-.ra, inorasimi
jkmal, nisumu fiiruhati ve mevkii fiiruhaliye vaz'i vc istimali fiilleri de da-
tesfiye ve sureti iimumiyedc her dnvlct
kavanln ve niramatinia hildir.
istilzam eUigi kuffe-J muamolati icra eylcmck
ahedenln mevki-i mer'lyete vaz'i tarihindcn
ttzere l§bu mu- Madde 89 —
Miilkiyeti smaiyc hukukunun islctiimesi ve-
iUbarcn ekaUl % yahut asar-i edebiye vcya bcdiiyenin lab vc tcksiri hakknda,
bir sene iniiddet verilmiijtir.
bir taraftan miittefik dcvletler tebalan vcya onlarin toprakla-
Bu muamelenin ikmal, merasimlndcn birinin icra edilme-
rmda sakin veya onlarm san'atiarini icra ctmekte olan eshas
mesindcn veya bir resmin vorihnemosinden dolayi
sakit adde- ilediger taraftan Osmanh tebasi arasmda esnai harpto akte-
dilmi§ olan miilkiyeti sn:aiyc haklari — ihtira bcratlyle rcsim- dilmis olan ita-i ruhsat mukavelcleri Tiirkiye ilc her devlet-i
lere alt hususatta mezkCir berat veya rcsimlerin gayri
ner'i miittefika arasmda miitohaddis hali harp tarihinden Itlba-
addolundugu zamanlarda bunlari i.slcten vcya istimal
eden e§- ren ir.efsuh addcdileeektir. Ancak hcrhalde, bu nevi bir mu-
has-i salisenin hukukunu smayot icin her
dovletin muktazi kaveleden iptidaen miistefid olan klmsc igbu muahedenin mev-
nisfet adaedecogi tedabiri itliha;^ edebilccegi kaydi ihtirazisi ki-i mer'iyete vaz'i tarihinden itibaren 6 ay zarfinda sahibi
ile— tekrar Iktisabi mer'iyet cdeceklerdir.
hukuktan yoni bir ruhsat talcp ctinck hakkmi halz olacak ve
Bir ihtira berati hiikmimiin mevki-i fiile va5!'i veyahut bir bunun tarafeyn arasmda bilitilat
§eraiti kararla^tirilamazsa
aldmet-i farika veya licariye veya bir resmin
istimali icin ve- 5 inci kisiindamiinderic muhtelit liakem mahkcmcsi tarafin-
rilen mehilde 1 agustos 1914 ile i^bu
muahedenin nievki-i mer'- dan tayin olunacaktir. O takdirdc mahkcme, ica!)Gderse, harp
iyete vaz'i tarihi arasnidaki miiddet dahll-i
hesap edilmcyecek esnasmda hukukunun istitnalinden dolayi muhlk gorecegl la-
ve bundan ba§ka, 1 agustos 1914 tarihinde mutober
clan hiQblr zimuttesfiye hisse miktarnu tayin edecclctir.
ihtira berati alamet-i Xarika ya ticariye voya
hedenin mevkii icraya vaz'mdan itibaron ikl sene
resim iijbu mua- Madde 90 —
i§bu muahcde muclblnce Tiirkiyedcn ayrilan
miiddet Peg- arazi ahalisi, gerek infik.ika gcrek bunun nctieesi olarak hS.-
medilt?e, sirf mevki-1 fiile adem-i vaz'i veya
adem-i istimali silolan tebeddiil-1 tabiiyetc ragmen, Osmanh kavaninine gore
cihetlyle, sukut veya fesho tabi olarmyacaktir
bu tebeddiil aninda sahip olduklan miilkiyeti sinaiyye, edebiye
Madde 88 —
Bir taraftan Tiirk tebasi ilc Tiirkiyede mu-
ve bediiye haklartndan Tiirkiyede tam vc kamil bir surettc isti-
kim olan veya Tiirkiyede sanatlarini icra ctmekte olan e§has
fadelerini muhafaza edeceklerdir.
ve diger taraftan miittefik devletlerin tebasi lie
miittefiklerini Bu muahcde Tiirkiyedcn ayrilan arazi de bu infikak
ile
arazisinde ikamet veya san'atlanni icra eden
e§has vc keza- aninda mer'i veya 86 mci maddeyi tatbikan yeniden tesis veya
284 L O Z A N L O Z A N 235
iacio edilecekolan miilkiyoti sinaiyye, edcbiye ve bcdiiye huku- vcyahut mahkeme azasmdan birisinin vezayifini ifa etmesi
ku bii arazinin intikal cdoccgi dcvlct taraXindan tanmacak ve herhangi bir scbeptcn dolayi imkansiz bulunursa, vefat, isti-
Osmanli kavanini mucibince devami kabul edllcn raiiddetê bu
la veyaliut adcmi imkanin usulu daircsinde subutu yoniinden
arazi iizerinde mevkii mer'yette kalacaktir.
iptidar eden iki ay y.nrfinda, nasp iyin mukarrer usule tevfi-
Madde 91 : —
Osmanli iniparatorlup;u hiikumetlnin dersa- kan, yerine digcrinin tayinine tcvcssiil edilocektir.
adette veya mahalli sairedn 30 tesrlnlcvvel 1918 tarihindcn Madde 93
:
—
Muhtclit hakem mahkcmclcrinin merkezi
beri usulen venni? oldugu ihtira beratlan veya alamati farika
istanbulda olacaktu-. Kger mesalihin kcmiyet ve kcyfiyetl mu-
hakkinda oldugu muamolati tcsciliyc ve kezalik bu
ifa ctmi.?
hik gostcrirse alakadar htikumctler herbir mahkemede bir ve-
beratlarla alamaU rarikanin dcvir ve fcraftma miiteallik her ya birkac- gubel munzama Ihdas etmek sel.uhiyetini haiz ola-
tiirlu kayit veya tescll muamclclcri i§bu muahedenln mevkii caklardir. Bunlarm merkczleri munasip goriilecek bir yerde
meriycte vazmdan itibaren 3 ay zarfinda alakadarlann vuku-
tayin olunabilccektlr. Bu gubelerin her biri bir reisi sani ile
biilacak mtiracaatlan fi?:<;rine Turkiye hiikametine arz ve hii-
92 nci niaddcnin 2 ile 5 inci fikralarmda m.ezkur oldugu vej-
kuincti mii.'jarunileyha tarafmdan tescll cdilcccktir. i.'jbu teshilc mensup iki jizadan miirckkep olacaktir.
cilin hukmii tcscil iptidal tarihindcn mutebcr olacaktiV. etmek
Her hiikumet mahkemede kendisini iem.stl icin bir
I'ASIL 5 -veya birkag memur (ajan) tayin edeccklir.

§ayet muhtelit bir hakem mahkemesinin veyahut §ubele-
MUHTELiT HAKKiVr IWAIIKKMESt rinden birisinin te^kilinrien itibaren 3 sene sonra isbu mah-
Madde 92 •-- Blr taraltan miittcfik dcvletlerden herbiri
:
keme veya §ube' mesaisini itham ctmcv.ii? bulunur veya mez-
digcr taraftan Tiirkiyc arasmda muahcdei hazirar.in mevkii kur iriahkeme veya §ubenin merlcezi kendi arazisinde bulunan
meriyetc vazi tariiiinricn itibaren 3 ay miiddet aarfmda birer devlet de talcp ederse bu mcrkez ijbu arazi haricine naklo-
mulitclit hakein maiikcmesi tc§kil olunacaktir. lunacaktir.
Bu mahkcmelcrdcn herbiri iklsi miilckabilen alakadar hii-

Madde : 9'1 — 92 ve 93 iincvi maddclcr mucibince ihdas
ktimetlerin her biri tarafmdan tayin olunmak iizere, 3 azadan edllcn muhtelit hakem mahkcmclcri isbu muahede mucibin-
miirekkcp olacaktir. Bu hiikumotior bir kai; zati tayin etmek ce kendi selahiyetlcri dahilinde bulunan ihtllaf at hakkmda hii-
seiahiyetini haiz olacaklar ve mahkemede iiza silatiyle bu- kum vereceklerdir.

Ekseriyet azanm verdigi karar niahkemenin karari ola-
lunacak zati icabi hale gore bunlar meyaumdan Intihap ede-
ceklerdir. Reis, alakadar iki hlikumet arasmda badel itilaf ta- caktir.
yin olunacaktir. Tarafcy-i aliycyn-i akldcyn, muhtclit hakem mahkcmele-

Muahedel haziranin mevkii meriycte vazi tarihinden iti- rinin mukarreratmi kati addcttiklcrini ve kendi tebalan hak-
baren iki ay miiddet zarfmda bu itilal' husulpczir olmadigi tak- kmda bunlari. mecburiyiilittiba kilacaklanni ve Uamat ken-
dilerine teblig cdillr cdilmez hiebir tenfiz karari ittlhazma ha-
dirde reisi mumaileyh, alakadar hiikumetlerdcn birisinin tale-
•cet kalmaksizm biitim ara/.ileri dahilinde icrasini temin cde-
bi iizcrine LAHEY Beynelmilel Adalel Mahkemcl Dairesi reisi
•ceklerini kabuldc mlittcfiklirler.
tarafmdan harb esnasmda bifcaraf kalmi? olan devletler teba-
sina mensup zevat meyanmdan tayin cdilcccktir.
Bundan ba§ka tarafeya-i aliyeyn-i akideyn bilhassa teb-
ligatm Lsalino ve dolailin cem'iae ait hususatta kendi mahke-
Eger bu iki ay zarfmda alakadar hiikumetlerdcn birisi
kendisini mahkemede Icmsil edecek axayi intihap etmeyecek
me ve memurlarinm muhtelit hakem mahkemelerine, yed'i
iktldarlarmda bulunacak olan her tiirlii muaveneti dogrudan
olursa digcr alakadar devletin talebi iizcrhie mezkur azamn
•dogruya ifa etmelerinl taahhiit edcrlcr.
emri tayini cemiyct,! akvam meclisinc ait olacaktir.
Mahkeme azasmdan birisinin vefati veya istifasi llzerine
Madde 95
: —
Muhtelit hakem mahkemelerinin rehberi
adalat, hakkaniyet ve hlisnihiiyet olacaktir. Her mahkeme ma-
h O 7, A n 237
236
L O Z A .N
tiplor alakadar hiikflmetlerin muvafakatiyle
muavenetlcrine
liizmn goriilcn o5hasi hifimctlcrine alabilecek olan mahkeme-
nin tahti cmrindc buhaiacaklardir.
Her mahkcnic kalominin dairelcrl tslanbulda olacaktir.
Digcr herhangl bir mahaldo miilhak dairclor ihdas etmek ala-
.....mclo
iJ Usulii
mm olu„«.
csa,»t, atljcyo
muhakeme, Ifiyiha •
'™""" ""- kadar hiikumetlere ait olacaktir.
v<^ i-)vi),'.,
ni niiitekabilen '''''"''^" "'''^'''- Her niahkeme kendlsine tcvdi edilccck olan mesallha ait
ihUva edo^ck ve LlLt f,
''•'''''' "^^- evrak, muharrcrat ve vcsaikl ktilcmindc muhafaza edecek ve
kabil,layihayi redcUyo
§ayet tarafcyclen biri n^,v.i,
'vIL"
,
S f'^tS, ^'''^^' 'tT
Hitlyari olacaktn-. vazifesinin hitaminda bunlan merkczinin taulunniug oldiigu
hiikumetin hazinei evrakma tcvdi cdccektir. Bu evrak alaka-
dar liiik-Cnnetlere dairna kii,=ade kilmacaktir.
Madde : 97 — Her hiikumet, tayin ettigi mulitelit hakem
mahkcmesi ara.<;i ilc tayin ederegl meniur (ajan) veya katlp-
lerin iicurat-i )nnhaK;3a.satini tccilye cyleyccnktir.
Rfiis ils katibi umuniinin ikurat vc muhasasasati
alaka-
dar hiikumetler tarafindan miittcfikan tayin olunacak lieu-
rat ve muhassaâti mczkflre ile mahkemenin masarifi inii^te-
rekesi hor iki hiikumet tarafmdau miinascfeten iediye edile-
cektir.
Madde S8 : —
tsbu fasil Japonya ile Tiirklye beyninds
miiahedci hazira mi-.cibiace inuhtcllt hakem mahkemesinin
dairei selahiyetlnde bulunacak olan mcsalih hakkmda kabili
-i. ve ê:a.r;^k ;r:!;;s:^,f-"
«-^3«abina iraibteni
"^ "^ ^^^^- tatbik olinayaeaktn- Ma.salihl mezkure iki hukiunct arasmda
rak sureti istisrPiyeti n hi
'^''- o ?
'^"'"'"^"'^ 'nilsaadcyi
ola- bilitilaf hal ve fasl olunacaktir
mevcât Ola. raahsusa
MUAIIEDENAIV1KI,EK
Madde : 99 — i.sbuinuahcdemancnin mcvkii meriyete
vazi akabinde ve diger ciiietten havi oldugu ahkam haleldar
olmaksizm zlrde tadat olinian iktlsadi veya fenni mahiyette-
ki zeviletvaf miiahedat, mukavclat ve itilafat Tiirkiye ile di-
ger akidedcn bunlara taraf olanlar arasmda yeniden
diiveli
6) isin icabma gore murafaat-i mevkii meriyete girceeklerdir:

sifahiy,, (,„ hf-vbn)H„ •
v
i) Tahtelbahir kablolarmm muhafazasma dair 14 Mart
1884 ve 1 Kanunuevvcl 1886 ve 23 Mart 1887 tarihli mukave-
lenamelerle 7 Temmuz; 1887 tarilili Ihtimami protokol;
2) Gumriik tarifclerinin nesrino ve Rumriik tarifelorinln
-ne^vi ieln boynelmilel bir ittihat tc?killne dair 5 Temmuz
1890 tarilili mukavelenarae;
238 L O Z A N L O Z A N 23&
Pariste bcynehnilc;! Hifoissihai lunumiyc dairosi te§kl-
3)
Afyon liakkmda 23 kanunuKsani
9) 1912 tarihinde LA-
line dair 9 kanunuevvol 1907 tarihU itjlul'name;
HEY'de imzalanan mukavelcnamcyle 1914 tariiili niuiizam pro-
4) Komada beynolmilcl bir ziraat onstltiisii te?kiline da- tokol;
ir 7 Hasiiraii 1905 tarihli nuikavelcnuino; 10) 5 temmuz 1912 tarihli beynolmilcl telsiz - tclgraf mu-
5) Esko iieliri iizcriudc iniiruriyc riisumunun miibayaasi- kavelenamesi;
na Temmusi 18G3 tarihli inukavoleiiamc;
ait 16
11) Afrikada mcvad-di kuiiliyonin tabi olacagi iisule da-
6)i§bu muahedenamcniu 19 uncu niaddesindcki alikami ir Sen-Jernien-Anlcy'dc imzalanan 10 EyKil 1918 tarihli mu-
malisusa kaydi Ihtirazisi tahtinda, Siivey.? kanalinin serbest-i kavelename;
istimalini temin edecek bir usul tcslsino ait 29 tc.^riiiievvel
12) 26 gubat 1885 tarihli Berlin scnedi umumisiyle, 2 tem-
1888 tariiili mukavolcnamc; muz 1890 tarihli Briiksei beyannanic vo scnedi umumisinin
30 tsgrinisani 1920 Lariliindc Madritto imzalanan mu-
7)
yeniden tctkikini mutazammun Sen-Jcrmen-Anley'de imza-
kavelcname vc itilafniimc do daliil oldugu lialdc posta ittiliati, lanan 10 eyliil 1909 tarihli miikavclcnamc;
umumiyGsl liakkindaki mukavelcnanie vc itilalnamcler; 13) 1 mayis 1920 tarihli prctokol ahkamma tatbikan va-
8) 10 - 22 Temniuz 1875 larihindc Sen - I'ctorsburg'la iin- ziycti cografiyesinin iktiza cttirdifa tadiirua Ttirkiye nail ol-
zalanan boynelmuol telgraf mukavolonamelGri vc U Hazirau
dugunu gordiigii takdiide scyaliati havalyenin tanzimlne dair
1908 dc Lisibon beynolmilcl Lclgraf koiifLTan.smda kararla^tu'i- olan 13 tegrinievvel 1918 tarihli mukavelename; ,
lan nizamnameler vc tarii'cler;
14) Kibrit iniallndc beyaz fcslor istimalinin racn'ine da-
Madde ; 100 — Tiirkiye atidc zikrolur.an mukavelename ir 26 eyliU 1906 da Bern'de imzalanan mukavcicname; Tiirki-
vcya itilafnainclcrc iltiliak veya oiilan lasdik eyiemeyl taah- ye biaida nbaska telli ve tcJsiz tel^raf hakkmda beyneimile].
hut eyler,
yeni mukavelatm tanziniine l.^tirak ctmeyi taalijût eder.
1)Otomobillcrin milol-i muhtolife nicir.aliklndc scyrine
miitcallik 11 te§rinicvvel 1909 taril;ii miikavclcnamc;
KISIM 4
2) Gliniriige tabi vagonlarni kursunlanmalaruia dair 15
mayis 1886 tariiili itilafnamo vc 18 inayi.s 1907 tariiili protokol;
TARiK-i MtJNAKALE VE MESAILi SIIIIliYE
3) jÎii-sademc, muavouet vc innuru lahlisiyel baliriye liak-
kmdaki baz:. kavaidin tevliidine dair 23 cyiiil 1910 tarihli mu- FASIL 1
kavelenamc;
4) Hastahanc gcmilerinin linianlarda riisinn vc tckalif-
ten muafiyeti hakknidakl 11 kanuniicvvel 1904 tarihli muka- Tarik-i iniinakale
velenanie; Maddc : 101 — Ti'n'kiyo transitik serbestisi hakkmda.
5) Kadmlarm fuh.'jiiyata tc-sviklcrinin meni hakkuida IS Barselon konferansi tarafindan 14 nisan 1921 tarihinde kabul
mayis 1904, 4 mayis 1910, 30 eylul 1921 tarihli mukavelename- edilmi§ olan mukavcicname ve nizamname ile ve menafii
ler; Deynelmilel olan kabili seyir ve sefer yollara tatblk olunacak.
6) Mugayiri aWak ncsrlyatui incn'lne dair 4 mayis 1910 usul hakkmda mezkur konferau.'j taralnidan 19 nisan 1921 ta-
tarihli mukavcicname; rihinde kabul edllmi.5 bulunan mukavelename ve nizamname
7) 54, 88 ve 90 mci maddcler hakkmdaki kuyudati ihti- ve munzam protokolu kabul ettifiinl beyan oyler.
raziye mahfuz kalmak gartiyle, 17 kanimusani 1912 tarihli mu- Binaenaleyh Tiirkiye i§bu mualiedenin mevkli meriyete
kavelei sihhiye; vazmdan itibaren bu mukavcicname nizamname ve protokol-
8) Flokseraya kar?! ittihaz olunacak tedablre ait 3 tc§- ler ahkammm mevkii tatbika vaziiii taahhiifc edcr.
rlnievvel 1881 vo 15 nisan 1889 tariiili mukavclenaraeler; Madde 102 : —
Tiirkiye sahilden malirum devletlerln bah-
t
i;-i
240 L O Z A N
L O z A N 241
rl bayraga malikiyet haklannin tanininasim rautazammm 20
nisan 1921 tarihii beyannanicsinl kabul ettiftlni beyan
eder. le ve miimkiin oldugu kadar iyi bir halde terlcedilecektir;
Maddo 103 : —
'l-iirkiyc 20 nisan 1921 tarihii Barcelon
kon- 2) Kendisino mahsus miiteharrik malzemesi olan bir §e-
feransmda beynelmilcl usnle tabi iinnanlara ait olan vcsayaa-
beke tamamiyle terkcdilmi§ olan arazi iizerinde bulundugu
smi kabul ettigini boyan cder.
takdirde bu malzeme 30 tcsrinievvel 1918 tarihii son mufredat
Tiirkiye bu usul altma va/sedileciok limanlan bilahare
bil- cedveli mucibince talumiyla terk olunacalctir
direcektir. ;
3)i§bu muahedc mucibince idaresi inkisama ugrayan hu-

Maddo : 104 — Tiirkiye, 20 nisan 1921
tarihii Barcelon tutun malzeme-i mliteharrikesinin taksimi miiteaddid §uaba-
konferansnim beynelmilcl demiryollarma miiteallik vesayaa-
tm tabi olduklari idarelcr arasinda .sulhen uyu.jmak suretiyle
smi kabul ettigini beyan eder. Bu vesayaa niiitckabil olniak
tesbit edilecektir. Bu uyu.5ma 30 tesrinievvel 1918 tarihii eon
kaydi ihtirazisiyle isbu mualiedcnin mevkii meriyetc vazmdan
miifredat cedvcline gore bu hudut iizcrinc kaydedilmig olan
ifcibarea Turk hiikumoti tarafmdan tatbik edilccektir.
malzemenin chemmiyeti scrvLs hatlari da dahil olmak liz«re
Madde : 105 —muahcdenin mevkii meriye-
Tiirkiye, i§bu
.hududun uzunlugunu, ticari miinakalat mahiyet ve ehemraiye-
tc vazini miiteakip 14 lesrinievvel 1890. 20 oyli;I
1893, 16 tem- tlni nazan itibare alacaktn-. Adcm-i halinde ihtilafat
itilaf
muz 1895, 16 haisiran 1896, 19 eyliil 190C tarihlorinde Bernds
tahkim tarikiylc hallcdilecektir. Bu hakem
karari iedelicap her
imâ edllcn dcmiryollan va.sitasiyle cmtia nakli hakkmdaki
§ubede bn-akilmasi iktlza eden lokomctifleri, yolcu esya vagon-
m.ukavelenameJori ve suver; tosfiycyi kabul vc tasdik ettigini
lanni tayin, bunlarm teslimi gcraitinl tesbit vc mevcut atelye-
taahhiit eder.
ierc nakledilen malzemenin mahdu;; bir miiddet zarfmda mu-
Maddc 106 : —
Yoni hudutlann f;i;zerrralii dolayisiylo ve
_
hafazasmi temin igin lazim goriilecek suver-i halliyeyi tanzim
ayni memlekctin iki ki.smun yekdigcrine raptedcn bir
hatti di- •edecektlr.
ger memlekctin kafc'cttigi voyaluit bir mcmlekettcn ba.5layan
4) Malzeme, esya ve edcvat, malzcme-i muteharrikenin
bir 5ube hatti diger bir momlekcUe nihayet buldugu
takdirde ayni §erait tahtmda terkedilecektlr.
mcmleket arasmdaki
iki
satta isletme
ticari miinakalata mulcaliik husu-
mukarerati mah.susa mahfuz olmak kay-
.scraiti,
Maddc 108 —
Mevrit veya mahreci Tiirkiye ve Yunanistan
olup Yunan - Bulgar hududu lie Kulcliburgaz karibindeki Yu-
diyle, alakadar simendifer zdareleri boyniudo
akdedilecek bir nan - Tiirkiye hududu arasmda kain §ark §imendiferlerinin
itilaHa tanzim cdileecktir. Bu Idarcler i^bu itilafm
seraitinde aksam salisesinden transit suretiyle miistcfit olan yolcular ve
uyu.'jnâSa muvafik olamadiklan takdirde .êraitl mezkure
tah- emtia-l ticariye, isbu tran.sitten dolayi hicbir resim veya har-
kim tariklyie tayin ediloeektir. Tiirkiye ile homhudut devlet- ca ve ne do bir giina pasaport veya guinriik muayenesi mua-
ler beynindeki bilfmium yenl hudut ista.syonlarmm t-esisi ve melesine tabi olmayacaklardir.
bu istasyonlar arasmdaki hududun isIctUme.si aym §erait dai- ijbu maddenin Icral alikiuni Cemiyet-i akvam meclisi ta-
resinde akdolunacak itiiaflarla tanzim odilecektir.
rafmdan intihap edilecek olan bir komiser tarafmdan temin
Maddc 107
: —
Gerck O.smanli luikumetine ve gerek hu- edilecektir.
susi 9lrketlcre alt olup igbu muahedc mucibince
Osmanh Im- Yunanistan ve Tiirkiye hiikfimetleri bu komiser nezdine
paratcrlugundan aynlan arazide kain limanlar ile demiryol-
saliflizziklr ahkamm icrasnia miiteallik her meseleyi komise-
larmm devrine miiteallik ahkami huisu.siyo kaydi ihtirazisi ile
Tin nazan dikkatine vaz'etmekle miikcllef ve vazifesinin ifasi
kezalik j§bu muahcdonamenln o.shabi Imtiyaza ve memurinin
emrinde bilciimlc tcshilat-i lilztmeyc mazhar olacak olan bir
umj.iru tekatldiyelerine miiteallik ali.kami mallye kaydi
ihtira- miimessil tayin etmck hakkmi haiz olacaklardn-. Bti miimessil-
zisi tahtmda, demiryollarm devri borvechi ati
serait dahllin- ler ihtiyaelan olacak madim heyeti memurinin miktar ve ev-
de vukubulacaktir.
safi hakkmda komiscrlo itilaf edeceklcrdir.
1) Biliimum demiryollanmn mebani ve teslsati tamamiy- Ahkam-i mezkiircnln icrasma miiteallik olup halline mu-
vaffak olamadigi her meseleyi cemlyet-1 akvam meclisinln ka-
LOZAN — F. : 15
242 1.. O Z A N L O Z A N 243
rarma arzetmek mcukur komisoriii uhdesine turettup cdecek- cimile hukuk, miistenidat ve Imtiyazatindan
sarfmazar eder.
tir. Yunanistan vo Turkiye hiikilmctleri ekscriyefc-i ara ile ib- Eger baladaki fikra mucibince dcvrcdilmis olan
kablolar
tihaz-i inukan-erat eyloyen luoclis-i mci^kiir taralinUaii s^dir vcya kablolarm bir kJKim cmvali hususiyyedcn iac
eshabinm
olan her karara riayct oylomcyi taahliut oderlcr, zarar ve ziyanlarmi tazmini miilkiyctin miuitakil
olduiai hii-
komiscrin maagi ve iia cdccui;i liiajnete miiret-
Aniftiziiikr kumata ait olacaktir. Tazminatin miktannda itilaf halindo
tip masarit Yunanistan vc Turklyc hukiuncUcri tarafmdan bu miliar tahkim tarikiyle tayin edileccktir.
miinasefeten dcruhtc edilcccktir. Madde 112 -~ Tiirkiyo, laakid biv kisim Tiu-kiye arazisin-
Turkiye bilaharc Edirncyi Kuleliburgaz ilo Is'canbul arasm- de kara ilc ittisal poyda eden kablolar uzcriude
mukaddema
daki hatta rapteden bir §im<;ndii'nr liatli inija eyiedigl takdir- haiz oldugu hukuk-u miilkiyeti muhafaza eder.
Maruz-iiz zikr
de i§bu maddenin mutckabilen KulelLbiu'Kai'' vc Bosnakoy ka- kablolardan Tttrk olmayan ara.zide Yunanlilann kara
ile itti-
ribinde kain Yunanistan - Turkiye liudut nukati arasmdaki sal hulcukunun istimali ve isletmelcrinin .seraiti alakadar
dev-
transite niuteallik ahkami liiikiimsuz kaiacaktir, Alakadar hii- letler tarafmdan surot-i muslihancde lanzim olunacaktrr
kunieteynden lier blri muaiicdc-i haziranni nievki-i mcr'iyete Adem-i itilaf halindo ilililaf tnhkim tarikiyle hallediiocektir.
vaE'nidan itibaren bc§ scnciik bir miiddetin hitaniina i§bu Madds 113 —
Tarafeyn-i aliyeyn-i akidcyn her biri ken-
maddenin ikinciden beginciye kadar olan Iikralarinda musar- diEine taalluku cihetinden Tiirkiyede ecnebi
postahanelerinin
rah mm'akabeyi idame etnieyc malial olup olmadiguia dair bir iZgasmi kabul cdcrlcr.
karar verdirmek iîn cemiyefc-i akvam meclisine niiiracaat et-
mek hakkmi iiaiz olacaktir. Maaliaza (furasi da mukarrerdir FASII. II
ki Yunan - Bulgar hududuyia Bosnakoy bcyninde kiUa §ark
§iinendiferlcrinin iki kisnii iizerindc transite dair olan birinci
iMESAiL-i SIHUiYE
fikranm ahkami iner'i kaiacaktir
Maddo 109 —
Hilafma ahkam mevcut olmad;k?a yeni bir Madde 114 —
istanbulda Meciisi Ali-i Sihhiyesi lagvolun-
liudut 5i?,ilmcsi yiiziinden bir dcvlctin usulii miyahl (cetvel kii- mustur, Turkiye sevahil vo hududniiun tc§k:!ati
sihhiyesiyle
§adi), feyezan, irva ve iska, teybis veyaliut buna mUmasll hu- Tiirk hiikumeti vazifedaruir.
susat) digcr bir dcvletin arazisinde icra edilecck mesaiye mer- Madde 115 —
Mckadir ve geraiti muhik olacak olan yegane
but bulundugu veyahut bir dcvletin arazisi ii/.crinde harpten ve ayni tar;fe-i sihhiye, Tiirk bayragiylc ecnebi
bayraklanni
niukaddemki teamiilat mucibince diger bir dcvletin arazisinde tefrik etmoksizin biitiin gemilcre vo Tiirkiyo
teba.sma tatbik
miitevellit miyah vcya kuvayi miyahiyye istimal edildigi tak-- edilen ayni serait daircsinde, diivel-i ecnebiye
tcbasina tatbik
dirde, alakadar devlctler arasinda her birinin menaii vc hu- olunacaktir.
kuk-u miiktesebelorini muhafaza edccek mahlyette bir itilaf Madde 116 —
Turkiye aoiktakalmi? olan memurin-i sihhi-
tesis edilmek lazimdir yenin sabik Istanbul mcclis-i fili-i sihhij'csinin nukudundan
bit-
Adem-i itilaf halindo mcscle tahkim tarikiyle hal oluna- tefrik verilmek uzere tazminata istihkaklanna
ve i§bu meclisin
caktir memurin-i h&zira ve sabikasmm veyahut onlann menlehul-
Madde 110 — Romanya vo Turkiye Kostence - Istanbul, haklarmi diger bilciimle hukuku miiktcsebclorino
tamamen
kablosunun i§Ietme §eraitini muhik bir surette tesbit igin ara-- riayet etmeyi taahhiit eder. Bu hukuka, sabik Istanbul
meclls-i
lannda uyu§acaklardir' Itik'if husul bulmadigi takdirde me- ali-i sihhiyesinin ihtiyat akcesinin cihet-i tahsisiyesine eski
sele tahkim tarikiyle hal olunacaktir idaj-e-i sihhiyenln tasfiyei kat'iyesine miitcallik bilciimle me-
Madde lU ~
Tiirkiyo bizzat kendl nfl,mma ve tebasi nSl- sail ile kczalik buna miiâbih reya merbut olan diger her
rae-
mma artik kendi arazlslnden ge^raeyen kablolarm ciimlesi ve- sele, suret-i mahsusada miiteêkkil bir komisyon tarafmdan
ya aksami iizerindekl hcrhangi bir mahiyctte olursa olsun toll- hal ve tesfiye edilecek ve bu komisyon. Almanya, Avusturya
vc
:î
244 L O 'A A N L O Y, A N 245
Macaristan miistcKiia. olmalc iwcro isl.anbul mcclis-i ali-i sih- Maddo 120 — inzibata mugayir harckattan doIayi mah-
hiyesir.e i.^tlrak oden devlctlertlcn her birinin bir miimessilin- kumunaleyh veya Lukibata mCirw/,
olan iiscrayi harp
kulmiti
deii miirckkep olacaktir. Gi^njk yukarida bcyan olunan tasfi- ve sivil mevkufln, cc/.alannjii vcyaluit aleylilcrinc baglamis
yeye ve gcrck bii ta.sl'iycdon ,sonra kalan nukudun cihet-i tah- olan takibat-i kanuniyonin ikniall na/.an dikkate ahnmaksi-
sisine niiiLoallik bir mcsclcdcn dolayi isbu komisyonim azala- zm lade edileceklcrdir. inzibata ait ccraimdcn niaada el'alden
n arasinda ihtjlaf Kiihuni halindo mezkiir komisyonda temsil dolayi mahkiimunalcyh vcya tiikibata maruz olanlann hapis
edileri dcvlotlcrdon her biri, karar-i kat'i iUiha/, edecek olan ve tevkifleri idamu cdilcbilcccktir.
Ccmiyct-i Akvam Mcolisino hakk-i miiracaata malik olacaktir. Madde 121 —
Tarafcyn-i aliyoyn-i akidcyn gaiplerin tahar-
MacJdc U7 -- Tui-kiyo ilc Kudiis vo Ilica/ haciUinna vc Hi- risi veya adcm-i iade arzuHunu izhar etmis olan iiserayi
har-
caz §im,ondifcrinc iiozarctlc alakadar dovIeUor beynRlmilel mu- biye vc sivil nievkufiyonin tayini hiiviyctlerl icin miitekaljilen
kavelat-i sihhiye ahkamina Invfikan tcdabir-i mahsusa ittihaz kend: arazileri u>ierindc l-.cr tiirlii tcshilati irao ctmeyi taahhiit
edcoeklsruir. Inraatta bir vahdc'i,-! lamme temini zimninda bu cdorler.
dovlctlcrlc Tiifkiyo Hac umurl sihhiycsiuiin tolif vc taiiziml Madde IZl -
Tarai'cyu-i aliyeyn-i akideyn iijbu muahede
icin bir koinisyon edoccklcr ve bu komisyonda Tiirkiye
tc.'jkil mcvki-i mcr'iyete vaz'edilir edihr.cz iiKCrayi harbiycye ve sivil
dcvair-i sUiluyesiylo Misir doniz vc garantina sihliiyc ir.eclisi meviaifine ail olan vcya ait olmn,? bulunan ahkonulmus bil-
temsil cdi!mi§ oiacaktir. oiimle e.sya, akce. scncdat. vcsaik veya her nevi c!,yayi zaliye-
Bu komisyor., arazisindo ictiuui edecegl dcvlotin evvelce inu- nin Ifide-sini laalihiil cdorler.
vafakatini istihsal cdonoklir. Madde 123 — Tarafoyn-i aliycyn-i akidcyn ordulan tara-
Maddo 118 — Han i;muru siiihiyosinin telif vc tanzimi ko- findan eah- cdilmi.s olan u.scrayi harbiycnin idarcsi icin rnasruf
ir.isyonunun mesaisi hakkinda gerck Ccmiyet-i Akvam Hifzis- vc inebaligin miitekabilen lediyc.sinden sarfi nazar eyledikic-
sihha Komitesir.o vc bcynclmilcl umumi hifzissihha Idarcsine rini bcyan ederler.
ve gerek hac ilc alakadar her momlekctin miiracaat edecek.
olan hukumcUnc raporlar verilcceklir. Komi.syon Icendislne II — Mezarliklar
Ccmiyet-i Akvamdan bcynclmilcl umumi hifzissihha idaresin- Madde 124 —

A.tidc Kclecck 12G mci niaddede mevcut ah-
don veyahut alakadar hi'ikumetler tarafindan vuku bulacak kan:-i hususiyeye halcl gchncksizin Larafeyn-i aliycyn-i aki-
biitun sualler iizcrine rcyini beyan edocoktir. dcyn iclerir.de her birinin 29 tciirininvvol 1914 den beri mey-
dani harpte vcya mecruhiycllc vcya kaza veya hastalik neti-
KISIiVI V cesinde vefat etmi§ berri ve bahri askcrleriylo ayni tarihten
beri csarette iken oJmiis olan iisoruyi harbiye vo sivil mevkii-
AI53CA,IVI-I MiJTEFKRRiKA I'inin kendi hakimiyotleri altmda bulunan aruzi (izorindeki
me-
zarliklarina, merkadlnrinc vn modl'onlcrino ve tezkir-.i namlari
I — Userayi Harp igtn tesis edilen abidolorine hiirnu-t ve onlan idare ve muhafaza
ettireceklerdir.
Madde: 119 —
Tarafeyn-i ullyeyn-l akidcyn ellerinde kal- Tarafejm-i iiliycyn-i akidcyn iclorindon her birinin maru-
mi§ olan harp eslrleriyle sivil movkuflan derhal memleketleri- zikr mezarliklanni, nifvdJicn vc nu-rkadlerini tayio, i-ayit
ne iadeyi taahhiit cdorler. Yimani.stan ve Tiirkiyenin miiteka- ve idareye ve bunlann bnlmiduklan mahallcrdc rni.inasip abi-
bilen ellerinde bulunan usorayi harbiye vo slvil mevkuflnin deler rekzine memur odebiloceklori koiniKyonlai;a, arazileri iizc-
mlibadeleleri isbu hukCuncUcr arasinda 30 kanunusani 1923 rinde vazifelcrini ifada bilciimlc tcshilati miitekabilen irae hu-
tarlhindc Lozanda iraza cdilmii? olan husiisi itiiafnamenin susunda itilaf edeceklordir. Bu komisyonlar hjgbir askerl nia-
mevf;uunu tegkil eder. hiyeti haiz olmayacaklardir.
246 L O Z A N L O Z A N 247
Akidcyn-i moxkurc bervoghi bala zikroltinan bcrri ve bah- Yiinan hiikCuneti kcndi arazisiuc miiteallik olarak aym
ri bekayayl ccsadinin vatanlarina iadesi hiisusun-
tiskcrlerin liususati taahhiit cdcr.
daki talcplorini tatniin :;imnnida kavanin-i milliyotlcri ahka- Yukandaki ahkam, terkolunan arazide Tiirk veyahut hale
mi ve sihhat-i uinumiyo zarurotlori nazari dikkate almmak gore Yunan hakimlyctinc irasi halel ctnicz,
kaydi ihtirazisi tahtnula hor tiirlii losliilati mutckabilen irae Madde 129 -- Tiirk hiikunictl tarafindan tei-kedilecek ar-
etmeyo muvafakal cderlor. .salar meyanina hususiyle Britanya Imparatorlugu i(?in iic nu-
Tarafeyn-i uliyeyn-i akideyii: niarali haritada g6stcrilmi§ olan Anzak (Anburnu) havalisi da-
1) Eaarotto veiat odcn iiscrayi harbiyc vc sivil mevkufi- hil olacakiiu'.
nin tayin-i hiiviyctlori igin faidcli taisilaUn ilavesiyle bei-aber Britanya imparatorlugunun balada beyan olunan arazi-
tarn bir cetveli, den istifadesi bcrve?hi ati seraitc tabi tutulacaktir:
2) I-Iuviyetleri tayin cdilineksizin
dofnclunan cmvatia 1) Mczkur arazl i.?bu sulh nniahcdenamesiyle tayin olu-
mezarliklarmin adet vc niovkilori liakkmda hor Uirlii tarifati nan fiihed tahsisindcn eayrl bir surctle istimal edilemlyecek-
mutekabUun yekdigcrleriiic ita ctnicyi taahhiit eylerler. tir. Binaenaleyh hi?b:r askcri vcya 'Jcari maksatla veya ani-
Madde Romanya arazisindo 27 agv.stos 1016 dan be-
125 ficibeyan ciheti tahsise mugayir sair herhangi bir maksatla
ri vefat eden Tiirk asakirl berriyc ve bahrij'esiniti ve IJscrayi kullanilamiyacaktir;
harbiyesinin ir.erkad niozarlik vc medfenlerinin tc/rkir-i nam- 2) Tiirk hiikumeti mezarliklar da dahil oldugu halde,
lari Ichi dikiien abidelcrin idarc vo mnhafaâsi i:c sivil mev- mczkur arsayi teftij ctUrmck hakknii her zaman haiz buluna-
kufinc muteallik Iir.siusaUa yiiz yirnii dort vc yiiz yirmi be§in- caktn-;
cimaddclcrdcii iivalcvellit sair her Uiiiii mccburiycilcr Roman- 3) Mezarliklanu muhal'azasnia tahsls edilen sivil bekci-
ya hiikumctiyle Tiirk hiikumeti arasmda hususi bir itilafa i£i'in adedl her mezarlik i?in bir bckgiden fazia olmayacaktir.
mevzu toKkil edecoklcrdir. Mczarkklarm hariclnde bulunan arsa icin mahsus bekgiler bu-
?»fedde 127 — maddcleriuin umumi mahiyet-
124 vc 125 inci iundurulmayacaktu-;
te o!an ahkamn^n laral'tan Britanya Impara-
ikniali icin Ijir 4) AlEezkiu' arsada niczarhkiann dahil vc gerek haricln-
torlugunun Fransa, vc italya hiikCunctlcri, diger taraftan Tiir- de sarfi muhafazalara laz:in olacak mcskenlerdcn baska ebnl-
kiye ve Yunanistan hiikumctleri 128 inciden 136 nciya kadar ye in§a edilemiyecektlr.
olan maddelordcki ahkami mahfaisayi kararlastirmislardir. 5) Me'zkiu- nri;anm sahil tizerinde e^has ve emtiayi tica-
iviaddc 128 --- Tiirk luikumoLi Rvilanya imparatorlugu, riye ihrac ve crkannn tcshilc mcdar olabilecek, hicbir rihtim
Fransa vo italya hiikumctlorine karf-i kondi arazisl iizerinde mendirek vcya iskclc insa cdilcmiyeccktir.
bunlann nieydan-i liarplc vcya mocruhiyctle vcya ka?,a veya 6) Bilciimlc muamclat/i liizunc yalniz bogazlann ic sahi-
hastahk nelicesindc olmiu; olan bcrri ve bahri askerleri ile linde icra edilcbilocek ve arsaya adalar denizi sahillnden duhul
esarette vcfat edv-sn iiscrayi harbiyolcrino ve sivilmevkufins ait ancak mezkiir muamelcnin Icrasnidan sonra miisaade oluna-
merkad, mczarlik ve mcdt'cnlcri tc/.kir-i namlari icin dikil- caktu-. Tiirk hiikumoU niiirakiin oldugu kadar basit olraasi la-
mis abidleri muhtevi olan arsalan kendilcrine ayn ayn ebe- zmigelen igbu muamclafcui bu maddcnin digcr ahkamma halel
diyen terketmcyi l.aahhiit eder. Kczalik 130 iincn maddede mez- gelmemek gartiyle Tiirkiyeyc giden digcr ocnebiler hakkmda
kHr komisyonlar taratinclan birlc!§tirmc mefârliklan, medfen- mevzu muamelattan t;lyado miienncti mucip olmamasmi ve
ler veyahut tibidclor tcsisi iijin attdo lii/,ianu goriilecek olan liizumsuz hor ncvi tehire mahal vcrmeyecek gerait tahtmda
araziyl de onlara terkodcceklcrdir. ifasinikabul odcr;
Bundan niaada iabu mc?,arliklara, n-Lcdfcnlcre ve abidata Arsayi ziyaret otmek isteyen e^has miisellah olmaya-
7)
serbestii duhulo miisaadc otracyi ve ledeliktivia lazim olan cad- caklar ve Tiirk htikflmeti li^bu memnuiyei{r; kat'iyenin tatbiki-
ds ve yollarm insasma ruhsat vermeyi taahhiit eder. na nezaret hakkini hai;^ bulunacaktir.
248 L O 7, A N L O 'A A N 249
8) 150 kigiclcn ziyado olan her /.iivvar kafilcsinin rauva- Madde 133 —
Britanya, Fransa ve ttalya hiikCimetleri teba-
salatmdan laakal bir hafta. evvol Tiirk liiikuinctinin haberdar larmni mcrkad, mezarlik, medlon ve ubidclerinin tesiis, tan/im
edilmesi mukta'îdir. vc idaresini mimasip giirdiiklcri hcrhangl vasitai icraiyeye
Maddc 130 — Britaiiya, Pransa ve ilalya hiikumctlcnnden tevdide serbcst olaoaklardn-. Bu vesait mahiyeti askeriyeyi ha-
her Tiirkiyc ve Yunan hiikumoUorinin iz olmayacaktn-. Merkadlcrin birlcytirilmesini mezarhk vc med-
tairi de birer miimessil
meniur edecekleri bir komLsyon tayin cyloyeceklcr vc bu ko- fen tesisini temin icin lax.im addedilccck olan ihraci emvad ve
misyon raerkadlcro, mczarliklara, modfonlere ve abidaLa mute- nakl-i ecsad lie kendilerine arsalarni torkolundugu hukumet-
allik mesaili mahalUndc hailctmoyc rncmur olacaktir. Bu ko- le5:ce vatanlarma iadcsi icabcdecefiinc hiikmolunacak emvatm
misyonlar bilhassa; ihrac ve ecsadm nakli kcyfiyctlerine tcvesstil cttirmek hakki-

1) Emvatm defnodildifii vcya defnodilmig olabilccegi mc- ni yalnrz bunlar haiz olacaklardu-.
natiki ke§f vc tayin vc mcvciit mcrkadleri, mozarliklan, mcd- Maddc 134 -— Britanya, Fransa vc italya hiiki^metleri Tiir-
fenlcri ve abidati tcsbit etmek, kiyede kain mezarliklann, merkadlcrin, medfenlerinin ve abi-
2) Merkadlcrin cgcr inal;al varsa, bir araya ycnidnn c;un datmni tcbalan meyanmda tayin cdilmi? bekciler tarafmdan
edilniesine ne gibi gcrait talitinda tcvcs.siil cdilcccgini tayin et- muhafai<a-sini temin cttirmek hakkmi haiz olacaklardu-. Bu
mek, Tiirk arazisinde Tiirk miimessillc, Yunan arazisindo Yu- bck5iler Tiirk meraurini tarafmdan tanmacnklar ve merkad-
nan yenidcn bir araya cem olunacak me-
raiimessille bilitilaf ler, mezarliklar, mcdfenler vc abidatm muhafazasmi temin
zarliklar-amcdfenler ve tcsis cdilccck ataidatni mcvkilcrini ta- igin memurlarm muavenctinc maxliar olacaklardu-. Mezkfu-
yin eyiemck ve i§gal edilmi.5 olan satin laznr. olan liaddi asga- bek?iler hicbir sifati askeriyeyi haiz olmayacaklar ve fakat sa-
riye tenzil suretiyle i^bu mcvakim hudullanni tal:dit etmek, hislannm miidafaasi i<;in bir rovelvcr veya otomatik tabanca
3) Kendi tcbalan iijin tesis edilnii.'} veya edilecek mer- ile miisellai:i olabilcccklcrdir
kadlerin, mezarliklann, modfcnlerin, abidatm kat'i planlarmi 128 incidcn 131 inci maddeye kadar olan maddelcrde zik-
mensubolduklan Iiiikumctler namnia Tiirk ve Yunan hiikii- rclunan arsalar Tiirkiyc ve Tiirk memurini veya hale gore Yu-
metlerir.e teblig otrnek va/.ifclcriylo niukellof olacaklardu-. nanistan vc Yunan meniurlni tarafu:dan hicbir nevi bedel-icar,
Madde 131 —
Arsanm tcrkolundufî! luikumetlcr terkedilen resim vo vcrgiyc t'.abi tutuimayacaktu-. Britanya, Fransa, ital-
arsalan yukarida zikrolunandan gayri aiirctte istimal etme- ya hiikiunctleri mi'ur.essi'-lsriyic mcrkadleri, n-.czarliklarr. med-
mej"! ve istimalc miisaade eyicmemoyi taahlult cdcrler. Bu ar- fenleri ve abidati ziyaret arzusunda bulunan e.'jhas icin ora-
salar deniz kenannda vaki Isc .sahili arsanm tcrkolundugu hti- lara duhCtl her zaman serbest olacaktu-. Tiirk hiikftm.eti ve Yu-
kiimet tarafmdan Ircrhangi askcri bahri ve ticari higbir mak- nan hiikumeti mezkur arsalara mcvsul olaii yollarm muebbe-
sat icin istimal cdilemiyeuektir. Talisisi fekkedecek abide- rek- den idarc ve muhafaziusun dcrulitc edecektir.
zi icin de istimal edilmiyocek olan mcrkad vc mezarlik arsalan Tiirk hiikumcti ve Yunan hiikumcti maruzzikr mezarlik-
Turk veyalrut hale gore Yunan hiikumotine avdct edecektir. lar, merkadler, mcdfenler ve abidatm idarc veya muhafazasi-
Madde 132 —
128 inciden 130 uneu maddclerdc zikrolunan na memur e§hasin ihtiyaeali ve arazlsinin eskasi icjin lazim
arsalarm tarn ve kamil intifai Britanya, Fransa vc Italya hii- olan miktarda suyu tcdarik edebilmeleri zimninda Britanya,
kiimetlerine muebbednn terk i<?in icabcdcn tesrii veya idari Fransa ve italya hiikumctinc tcshilati bahsetmeyi taahhiit
tedabir 130 uncu maddenin iieuncii fikrasmda ))eyan edilen ederler.
tebligi takibedecek olan 6 ay zarfmda Tiirk hukCimoti ve Yu- iVTadde 136 — Britanya, Fransa ve italya hiikumetleri Tijr-
nan hiikiimeti tarafmdan ittihas^ edilcccktir. Eger istimlakat kiyeden aynlan arazidckilcr dc dahll olmak iizere kendl hii-
lazim gelirse i?bu istimlaklor Tiirk vo Yunan Hiikumetlerlne kiimlerine tabi arazidc modfun bulunan Tiirk asakiri-i berriye
ait arazi iizerinde mlitekabilen me/kur hiikumetler marifetiy- ve bahri5'esinin merkadlerinin, mezarliklarinin, mcdftinlcrinin
le ve masarifi kendllerlno ait olmak iizere icra edilecektir. ve tezkir-i namlarnia mahsus fibidatin tesisi hakkmda 128 ve
250 L O Z A N L O Z A N 251
130 uncudan 135 Inclye kaclar olan maddeler ahkamindan is-

alakadar edenler raiitekabilen iado olunacaklardir. Balada be-
tifadeyi Tiirk hiikumetine bah§etmeyl taahhut
ederler. yan olunan defatir, planlar, scnedat vo digcr vcsaika vaziiilyed
Ill - Alikilm-i Umuiniye olan hiikumet onlarda kendisinl alakadar addediyorsa onlaxi
kendjsi muhafaza edeblleeek vc alakadar hiikumete talep iize-
Macldc 137 — Tarafeyn-1 fJiyeyu-1 akideyn arasmda hila- rine fotograflanni veya musaddak suretlerini ita ile miikellef
fma takarriir eden ahkam miistesna oltnak iizerc 30 tcsrini- olacaktir.
evvel 1918 tarihinden itibarcn isbu muahcdenin
mevki-i mer'- Gerek Tiirkiyeden ve gerek arazi-i miinfekkeden gotliriil-
iyyete vaz'ina kadar Istanbulu i-jgal eden devletler
tebalari- mu§ olan evrak, defatir, planlar, sonedat ve diger vesaik miin-
nm, ecnebilerin veya Tlirk tebasinin hukuk, emval ve mena-
hasiran alindiklan araziye mi'iteallik bulundukca asillari mii-
fiine ve bunlardan her birinin Tiirkiye memunni ile olan mu- tekabilen iade olunacaktir.
nasebefclerine dair mezkiir dcvlctlerin memurlan tarafindan i§bu muamclattan miitcvellit masarif talip olan hiikume-
veya onlarla bilitfcifak Ittihaz olunan kararlar veya ita
edilen te ait olacaktir.
evamir muteber olacak ve bunlardan dolayi me^skiu- devletler
Ahka,m-i anife, oski Osmanh imparatorluguna ait olup
veya memurlan aleyhine higbir talep dermoyan edilomiyecek-
1912 sencsindcn sonra Yunanistana intikal eden kazalarda ka-
tlr.
in emlak ve araziye veya evkafa n-iiiteallik defatire de a5mi se-
Balada mezkur mukarrcraL voya evamirdcn dolayi dugar
rait tahtmda mabihittatbiktir.
olunan bir zarardan miinbais diger kaffe-i metalip muhtelit
hakem mahkemesine Icvdi olunacaktir,
Madde 140 —
Bsna-i harpte Tiirkiye ile diger diivel-i aki-
de arasmda 30 te^riniewel 1918 tarihinden raukaddcm miite-
Madde 138 —
Affi umumiye dair bugiinki; tarihli beyanna- kabilen icra climan ii'jtinamati bahriye yckdigerlerine kar§i
mesinin 4 ve 6 mci boutleri ahkannna iialcl gelmcmek §artiy- higbir talep ve iddiaya mahal vermiyeecktir. Mtitarekenin ih-
:amovaddi adliyedc 30 tc9riniovvel 1918 larihindcn Stibaren ij- lali sebebiyle istanbulu i.'sgal eden dcvlevler tarafindan tarih-i
bu muahedenin mevki-1 mer'iyete vaz'ina kadar Ttirkiyeden
Is- mezkiirden sonra vaki zabillar hakkinda dahi ayni hiikiim ca-
tanbulu ijgal eden devlellerin hiikimlerl, raahkcmeleri veva
ridir.
memurini tarafmdan ve kezailk kanunuevvel 1921 larlhin-
8 igurasi mukarrcrdir ki, Istanbulu isgai eden devlctlerin hii-
de te§kil oilman muhtelit encihnen-i adli canibindcn
sadn- kuinetlcri veya Tiirk hiikumeti tarafmdan 29 te.^rinievvel 1914
clan mukarrerat ve evamir, iodliiri icraiycte dab.il olmak
lize- tarihinden 1 kanunusani 1923 tarihine kadar kendi limanla-
rc muteber clacakr.u-. §ii kadar ki bir askeri niahkeme
veya bir rmda veya i^gal ottiklerilimanlarda tasarrufata tabi tutulmus
pclis mahkemesl tarafindan rr.evadd-i hukukiyeyc
dair sadn- olan her nevi morakib-i bahriye, liacml istiabisl az sefain, ya.t-
olan bir karan adlklen dolayi efraddan hiri lohine ducar cl-
lar ve mavnalar hakkinda gerek mezkfir devletlerin hiikumet-
dugu bir zarann tamiri jiranmda diger bir lerl:- ear.ibinden bir
leri ve tcbalan canibinden vc Tiirk hiikumeti tebasi tarafm-
talep dertneyan olundugu takdirde ifjbu talop muhtelit
hakem dan hicbir talep donneyan ohmmayaeaktir. Maahaza i§tau hii-
mahkemesinin tetkikinc arzolunacak ve o da icabederse bir kiim affi umuniiyc dair buRiinkii tarihli beyannamenin altmci
bedel-i ta^^min todiyesine hiikiim vo hatla bir iadeyi
cinrede- taendi alikamini ihlal eimediiii glbl 29 te.'jrinievvel 1914 tarihin-
hilccektu".
den mukaddemki hukuka miistenit olarak c.frad tarafindan ef-
Maddn 339 veya mali idareler veya idarei ev-
Miilki, adli
radi saire aleyhine vaki olabilecek metalip vc miiddelyata da
kafa miitcallik clup Osmanh imparatorlueundan ayrilan bir
halcl gotirm.eyecektir.
topragm hiikunêtinin raiinhasiran alakadar eden ve Tiirkiyede
Kuvayi yunani.ye tarafindan 30 tegriiilevvel 1918 tarihin-
bulunan evrak, defatir, planlar, sonedat ve digcr her nevi ve-
den mualihar olarak zaptohmau Tiirk bayragmi hamil sefain
saik ve bilm.ukabcle bunlardan Osmanli Imparatorlugundan TiJrkiyeye iado olunacaktir.
ayrilan bir toprakta bulunup Tiirk hiikninetini miinhaîran
Madde 141 — tgbu muahedenin 25 inci maddesl ve 28 ha-
252 I. O Z A N O A N
I, z; 253
ziran 1919 tarihli Vcrsay Sulh Mualiedoslnln 155 Inci
vc 250 ui- Tiirk hiikilraefcleri kendi tasdik)ii\mclerini tevdi etmeleri alia-
ci ve 440 inci macldclcri ve kozalllc 8 inel
lasinin (tamirat) 3,
binde igbu tarihte balada beyan olunan zabitnfvmc honiiii tan-
lahikasinin ciimlo-i tatbikatindan oJmak il/,ero clhaU^tihazihi.
zim edilmemig olsa bile mcvkii meriycte girccektlr.
vAziulyed bulunan mutterik hiikumotlcnn nuasi lahik ohnalc-
srMn esna-i harpto Almaii hiikflmctl vcyn tcbasi laraliudati.
Fransa hiikumetl ta.sdiknamelerin tcvdii, zabitnamclerinin
Oamaiili hukftmotinc Yoya tpbasina dovir ve loraA- «dilmis
musaddak hirer sTireUni bilciimle diivol-i miimziyeye vere-
olaii •ccktir.
Alman sefalnlnin kailoKinc miiteaUlk olarak Alman hiikQme- Tasdiken lilmakal maruziizikr murahhaslar i^bu muahede-
tino veya tcbasina kar.?i torcttiip cdcbilnii.'j olan
her [viina ta- namcyi imza elmi§lcrdir. 24 tcmmuz 1023 tarihinde Lozanda
ahhiittten Tiirk hiikumctinin vc tobasmm l^cri oldnkhui
beyau bir niisha oimak iizcre tanzim cdilmi,<j olup bu niisha Fransa
olunur.
hiikumet-i Cumhuriyosi Mahzeni Evrakma vaz'cdilccek ve hii-
Ttirkiyc ile kcndi yaninda harp t'lini.'j okui dlgcr
dovlet- kiimet-i mczkure diivel-i akidedeu her birinin musaddak bir
lerin r.iunasebatmdan dalii eC'or niahal var.sa ayni h'ukiim cari
niishasmi tevdi edccektir.
olacaktir.
Madde 142 —
Yunanistan lie Tih'kiye bcynindc Rum vo ISMET HORAS RUMBOLT
Turk ahalinlii nuibadelosine d:ur 30 kanunu.sanl urzz tarihin- Dr, RIZA \UR PEIJ.K
do akdolunan liususi inukavclcr.air.e mozkiir iki taraf-i
ali-i
HASAN IltJSKU GARRONI
akid arasinda isbu muhadcnamcdc muharrcr oUiugu
lakdirde MOXTENYA
haiz olacagi kuvvet vc kiymcti haiz olacaklir. UgiYAI
Maddc 143 — if;bu inuahedc niiiinkiu: oldufiu kadiu' kisa VENIZELOS
b:r muddct zarfinda tasnik ed;!cc:ckLir. Tasdlknaniolcr Parislc KAKLKMANOS
tevdi edilccektir. DIYAMANDl
Japon hiikumetl tasdikin icra cdlhni^ oklugunu Pariste KOSTANTlN KONCESKO
mumessih siyasisi vasiiasiyla Fran.sa b.iikiunet-i cumhufisinc
bildinnckle iktll'a sclahiyntini hai;^ olaeak vo bu takdirde
mum-
kiin oldugu siir'atle vcsika.sini tcvdi cdccoklir.
Diivel-i jniim-
ziycden her bh'i isbu muahcdeyi kcndi tarafmdan imza BOftAZLARx'N USULt'NE DAJIl IMUKAVELENAjIE
cdilmis ve r.07:an konferan.sinin scned-i nihaisinde
muharrer
bulunmiis scnedat-i salve lie birliktc --oger ))unlar bir tasti- Bir taraftan, Britanya imparalorIr.i';u, Fransa, italya, Ja-
ki l.stil5:am ediyorsa— tek vc ayni vesika lie La.sdilc edccektir. ponya, BulgarLstan, Yunaiiistan, Rnmanya, Rusya, Sirp - Hir-
Bir taraftan Tiu-kiyc, diêr iaral'tan Brilanya Imparai;ov- vat - Sloven dcvleti ve digcr taraftan Tiirklye, bugiinkii tarih-
lugu, Fransa, Italya, Jaiwnya veyahut aralarmdan ii<?ii ta.schk- li muahede-i sulhiyenin 23 iincii maddcsiyle miicyyet esasa
namelerini tevdi eder ofcmc% ilk tcvdi 7;a))itnamcsl taiv/im edl- tevfikan bogazlarda biitijn millctlere Bahr-1 Sefid lie Karade-
lecektir. niz arasinda sorbesti-1 miirur vc scyrii sefaini temin etmek em-
Bu ilk zabitnamenin tarihindeii ittbaren muahedename
bu niyesiyle, vc bu scrbestinin idamcsi sulhu iimumi ve ticareti
suretle onu tasdik eden tarafeyn-i aliyeyn-l idcidoyn ai-asmda .alem icin lazim oldugimu iiazar-i dikkate aldiklanndan, bu
mevki-i mer'iyete sireccktir. Dif::ev devlctler iglu tasdiknamele- maksatla bir mukavclnname akdizio karar vermlgler ve murah-
rlnin tevdi tarihinde mliteakiben mcvkii mer'lyete girncektir. Iiaslari olmak iizero:
?ii kadar ki Yunanistan ve Tih-klyoye niiiteallUc olmak Hagmetlu Buyiik Britanya ve Irlanda Kraliyet-i miittahi-
iizere
birinci maddenin iki mnnarali fikrasi He bcshicideu onbirinci- desi, maverai ebhatm Britanya arazlsikralivoHlndistanlmpa-
ye (onbirinci hari?) kadar olan maddeler ahkami, Yunari ve Tatoru hazretlerl:
254 r. O Z A N L O Z A N 255.
istaubulda fcvkalade komiscr asaletJu Sir Horace Montega

Rumbolt, Barronc J. S. M. J. lar) tabiri umumlsiyle yadedilcn Qanakkale bogazi, Marmara
Fransa Ciiinhuriycti Koisi; Franasi scrirl kcblri, ciunhuri- denizi ve Karadcniz bogaznida donizde ve havada seyrii sefer
yetin §ark fovkalade konîscri Lcjiion d'honour nisani iniUisi- serbestisi csasuii tanimak vc ilan etmek hususunda mijttehi-
nin Grande Olficicr rutbe;sini haiz fcrik general Mosyo Maurice diil efkardu-.
Pelle, Madde —
Bogazlardan harp vc sulh zamanlarmda tica-
2
Hasmetlu italya Krali hazrcUori: ret scfinc ve tayyarclerinin vc harp sefine ve tayyarelcrinin
Kraliyctin Senalo iizasi, italya selir-i kobiri, Istanbulda. mtiruru vc scyriiscferi biidema mcrbut lahika ahkamma tev-
fevkaladc komiser SL, Maurice Vclezar vc Coron d'ltaly niân- fikan tanzim cdlleccktir.
laniira Grande Crouvaanii haiz a.salctlu Markl Cainillc Gar-
roni, Atina fcvkalade niurahhas vc orta clcisi, St, Maurice Ve- LAHiKA :
lezar niganlarmni koniandor riitbcsini ve Coron d'ltaly ni§a-

Bogazlardan ticaret sefine vc tayyarelerinizi ve harp sefi-
ninm Grande Oi'licier riitbcsini haiz MiJsyo Julias Cezarc Mon- ne ve tayyarclerinin mtiruru hakknida kavaid.
tagnie,
Hasmctlu Japonya imparatoru iiazrc'.êri:
Lovan ni^jannnn birinci riitbcsini hai/- Roma fcvkala-
Solcii
de sef:r-i kobiri ve murahhas Masyo Gentaro U(;iyai Jo^âmnn, Hastahano gcmilcri, yatlar, balikgi scfinelcri vc gayri as-
Bulgaristan i(,;2n; keri tayyarcler dahil oldugu halde ticaret sefaini
§i:ncndifer, pcsta vc ielgraf nazn-i sabiki Mcisyo Bogdan A —
Sulh zamaninda:
Mcrfof, fevkaladc snurahhas ve orta olci, hukuk doktoru St. Sancak vc hamulc nc olursa ol.sun, bcynclmile! ahkanu
Aleksandr niijannun Grande Crova riitbcsini haiz Mosyo EH- sihhiye kaydi ihtirazisi tahUnda olarak kilavuzluk, fener, ro-
initri StenQiof, morkbr resimleri veyahut ayni mahiyetteki digcr riisum gibi
Ha-^mctlu Yunanlilar Krali hazrctleri; dogrudan dogruya ifa edilcn hidemata ait bulunmamak ve
Sabik heyct: niizzp.r roi.si Souvor tn':jatun:n Grands Crouva Ttirk hukumeti tarafuidan elhalotiihazihi imtiyazi verllmi?
Mosyo Elclterios K. Vcnizelos, Londra orta elci-
riitbasin; haiz idare ve miiessescler tarafmdan bu husu.sta Lstimal oliuian
si Souvor ni.jannnn komandor riitbcsini haiz Mosyo Demetr liukuka halcl gclmemck §artiyla higbir niuaniole, riisum vcya
Kaklamanos, miikellefiyet ohnaksiznr giindtiz ve gcce seyriiscfer ve mtirur
HasmctKi Romanya Krah hazrctlcri: Orta elci Miisyo serbest-1 tammi,
Kostantin i. Dianiondi, orta elci Mosyo Kostantln Koncosko, Bu riisumun cibayetini teshil iijin bogazlardan gecen tica-
Rusya: Mosyo Nikola tvanovl? Jordanskl. ret sefinelcri Tiu-k hiikumcti tarafmdan tayin edilecek meva-
Hasmetlu Sn-p - llu-vat - Sloven Krah hazratleri: Bernd© kie isimlcrini, tabiiyctlerint, tonilatolarmni mlktarini ve semt-1
jTevkalade murahhas ve orta el?i Mosyci Dr. Mllotln Ivanovig, maksutlarmi bildircceklerdir.
Tiirkiye Biiyiik Millet Mcclisl Hiikflmcti: Kdirne mebusu, Kilavuz ahzi ihtiyari kalmaktadn*.
Umiiru Hariciye Vekili ismet Pa.'ja, Sinop raebusii, Umfiru Sih- 5 — Harb zamanmda Tiirkiye bitaraf kaldigi takdirde:
hiye ve Muavoneti tctimaiye Vokill Dr. liiza Nur Bey, Trabzon Balada muharrer ayni !jcrait dahilinde, giindiiz ve goce-
mebusu, sabik vekil Hasan bey, seyriisefer vc miirur scrbcstii tammt. Bitarat bir devlct sifa-
hazeratini tayin etmislerdir. Miiâriinileyhin usuliine muva- tiyla Tiirkiye'nin hukuk ve vezaifi, sulari ve havasi Tiirkiyenin
fik ve mutebcr tanman selahiyctnamelerini Ibrazdan sonra ah- bitaraf kaldigi bir harb canasmda sulh zamanmda oldugu gl-
kam-i atiyeyi kararlagtirraiglardir: bl tamamen serbest kalmasi la/.ira gelen bogazlarda seyrijse-
Madde 1 — Tarafcyn-i fihyeyn-i akideyn asagida (Bogaz- falni tas'it edebilccok mahiyctte higblr tedbJr ittlhaz etmesi-
ne salahlyet vcrmiycccktir. Kilavuz ahai Ihtiyari kalmaktadir,.
-l lHl MIIWIl l ill.
i l i
..
356 h O 7, A N
L O Z A N 257
C — Harb namaninda Turkiyc muliavip oldugu takdirde: rinci giinleri Bahri Siyahta malik bulunduklari zirhhlarm,
Bitaraf scfinelcr vo bltaraf uayri askeri tayyareler igln muharebe kriivazorlcrin, tayyare tagiyan sefinelcrin, kruvazor-
is-
bu scfine ve tayyareler diiymana lerin, torpido muhriplerin, tahtelbahirlerin veyahut sair her
bilha«,sa kagak e5ya, du§man
kitaati veya tebasi ta§imak surotiylo yardira §ekil (tip) sefalnden deniz tayyarelcrinin miktarini sefaini
ctmcdikleri tak-
dirde, Bcyriiscfcr .serbcstisi. Tiirkiyenin bu sefino mlisellahayi, meveudu tcnzil cdilcn veya ihtiyata veya tamir-
ve tayyare-
ler! hakki bulunacak ve bu maksatla niekziir tayyare-
tefti?e de veyahut hali tadildc buluiian sefalnden tefrik etmek su-
ler Tiirkiyetararmdan bu husus icln tayln ve ihzar olunacak, retiyle, talep edeeektir.
menatikta karaya veya denize inmege meebur olacaklardir! Bunun iizerine Bogazlar komisyomi alr?ikadar devletlerin
Du§man sefinelerine hukuku diivnlin kabul ettigi tedabiri tat- Karadenizdeki en kuvvetli donanmamn ihtiva ettigi zirhlila-
bik ctnick hususunda Tiirkiyenin haiz oklugu hukuka rm, muharebe kriivazorlcrinin, tayyare tagiyan seflnelerin,
lialel
gc2meini?tir, kriivazorlerin,torpido ve mu/n'iplcrinin, tahtclbahirlerinin,
Tiirkiye, dtiijman scfinelcrinin bofîÎardan tayyarelerin ve icabi halinde sair fjekildeki sefainin miktarm-
istifadelerini
men ipin lazim
addcdcccgi tedabiri ittihaz selahiycti tanirae- dan haberdar edeeektir. Bundan bajka mezkur kuvvete men-
sine nialiktir, Mamafili bu tedilbir bitaraf sefainin serbestii sup bir sefinenin Bahri Siyaha diiliuliinden veya oradan hu-
miirurunu men cdecek maliiyette o'ar.ayacaktir. Ve bu mak- rucundan miitevellit her giina tahavviilat derhal alakadar
satla Tiirkiye safaini n:ezk\U'eyc iaznn gelen talimati devletlerin ittilama ihzar edilocektir.
veya ki-
lavuzlari vcrmeyi taalihiit eder. Bogazlardan Karadenize miitoveccihen gecirilecek bir kuv-
vei bahriyenin hesabmda yalniz niiisellah sefinelerin adedi ve
ir
§ekli — —
tipi piî miilahazaya alinacaktir.
B — Harb zanianmda Tiirkiye bitaraf kaldigi takdirde:
Muavin asker nakliye sofinelerl, tayyare taî-
sefinelcr, Sancak ne olursa olsun hicjbir muameleye, riJsuma veya
yan scflneler ve askeri tayyareler dahil oidufiu halde, sefaini hiebir giina miikcllcflyete tabi olmaks;zm, ikinci bendin (A)
harbij-ye. igaretli fikrasmda mozkur tahdidatm ayna tahdidat dairesin-
A — Sulh zamanmda; de giindiiz ve gsce miirur sorbestii tammi.
Sancak ne ohirsa olsun, hicbir niuamcic, resim veya mii- Maamafih, bu tahdidat muharip devletlere bunlann Ka-
kelleliyet olmaksizin,
kuvvotlerin mecmuuna miiteallik ati- radenizdeki muhariplik hukukuna irasi halel edecek surette
deki kuyudu ihtiraziye tahtnida, giindiiz ve gece mijrur tatbik edllemiyecektir.
ser-
bestii tammi. Bitaraf bir dcvlet sifatiylc Tiirkiyenin hukuk ve vezaifi,
Bir devlotin Bahri Siyaba miiteveecihen bogazlardan sulari ve havasi Tiirkiyenin bitaraf kaldigi bir harb esnasm-
im-
rar edebilecegi azaral kuvvet Karadenizc sahildar
devletlere
da sulh zamanmda olduftu gibi tamamen serbest kalmasi la-
mensup ve miirur eanasmda Bahri Siyahta mcvcut en kuv- zimgelen bogazlarda soyriisefaini tasvip edecek bir mahiyette
vetli donanmanin aâmj kuvvetinl higbir tedbir ittihaz etmosine selahiyet vermiyecektir.
tecaviiz etmiyecektir. Ma-
mafih devletlcr Bahri Siyaha her zamanda ve her halde be- Muhariplcrin harb sefinelerine ve askeri tayyarelerine bo-
hcri on bin tonilatoyu geijmiyen u(;. .sefincyi tceaviiz gazlarda bir giina zapt ve mlisadcreyc tevcssiil etmek, hakki mu-
ctmeye-
cek bir kuvveti bahriye gondermek hakkini muhafaza ayene icra eyiemek veya dlger herhangibir hareketi h§,smS,ne
ederler.
Bogazlardan gec-ecck sefainin miktari hususunda Tiirki- yapmak memnu olaoaktir.
yeye hi?bir mesuliyet tcrettiip etmcyeecktir. Harb aefinolori tamlrafc yapmak veya orzak almak husus-
i§bu kaideye mtiraata imkan bahgolmal?: i(;in, onuncu mad- lannda bahri bitarafliga dair 1907 tarihli 13 lincii Lahey mu-
•dede muhai-rer bogazlar komlsyonu Bahri Siyaha
sahildar dev-
kavelenamesl ahkamma tabi olacaktir.
letlerin herbirinden her senc kanunusaninln Tayyarelerin bitarafhgi hakkmdaki kavaldl tayln edecek
ve tommuzun bt-
LOZAN — F. : 16
258 h O 7. A N
L O z A N 259
beynelmilel blr mukavclenamenin akdine intizaren askeri tay-
kindo beger kilomctrelik bir arazi êridi iizerinden riQmak
yareler bogazlarcJa 1007 tarihli 13 iincu Lahoy rnukavelename- ser-
bestisinl,
sinin harb sefinelerino baliôttigi miikavclcyc; muuiasil bir niu-
2) Tavakkufn arazi halinde Tiirkiyenin sahilinde karaya
ameleden miistcfit olacaktir.
veya kara sularmda denize inmek salahiyetini tazammun
C —
Harb zamaiiinda Turkiye muharip oldugu takdirde: eder,
Bitaraf harb selineleri Igin lii(.!bir imiameJcyc, resme veya IV
Harbsefinelerinin miiddeti miirurlannm tahdidi:
hicjbir giina miikolleCiyctc tabi
ohnaksizin ve fakat ikinci ben-
Bogazlardan transit hnlindo fêycn harb sennclcri, hasa-
din i§areUl I'lkrasnida zikrcdilcn tahdidaUn ayni tahdi-
(A)
rat veya arizai bahriyo ahvali miistestia olmak .ârtiyle ve
data tabi olarak miirur serbestii lainmi. em-
niyetisefer demirlemeyi Icabetiirdigi takdirde esnai leylde
Dij§jnan scfine vo tayyarelerinin boftazlardan istifadcsine de-
mirleme miiddeti dedahil olmak uzere, higbir halde miirur-
mani olmak iizere Tiirkiyc Laranndan itUlraz edilccck tedabir,
lan icin elzcm olan zamandan fazla bir miiddet bogazlarda
bitaraf sefinc ve tayyarclcrin scrbcsUi miiruruna mani olacak
tavakkuf edemiyeecklcrdir.
maiiiyeti iiaiz bulunmayacaktn- vc bu maksaila Tiirkiye, mez-
kur sefine ve tayyarelerc lazunselen taiimati veya kilavuzla-
ri vermcyi taahiiiit eyier.
Bogazlarm ve Karadenizin limanlarmda tavakkuf;
Bitaraf askeri tayyareler bogazlardan, tehlike ve niuhata-
A) i§bu layihai:m bJrinci, Ikinci ve iiviincii bcntleri, bo-
ra kendilcrinc ait olmak surctiylc gc?ebilccek ve mahiyetleri
gazlardan ve bu bogazlarm fevkinde gemilerin, harb gemileri-
anlaîlmak iizerc tefti? hakkma tabi buiunacaklardir. Bunun
nin ve tajTarelerhi miiruruna tatbik olmuirlar.
Turkiye tarafir.dan bu husiista tayin ve ihzar
igin tayyareler, Ve Tiirk li-
olunacak menatikta karaya veya denize inmegc mecbur ola-
manlanm ve tayyare mcnzii:erini ayni zamanda ziyaret ede-
bilecek bir devlctin harb sefineleriyic askeri
caklardir. tayyarelerinin
miktar ve kezalik bunlarm miiddeti ikamoleri hakkmda
Tiir-
kiyenin liizum gorceegi nizamnameleri vazetmck hakkma ha-
Ill lel iras etmez.
B) Karadenize sahildar devlctler kendi limanlan ve

— Tiirkiye hali sulhta bulunan devletlerin taht«lba-
A ilo
yare menzilleri icin aym hukuka malik olacaklardir.
tay-
hlrleri bogazlardan ancak suyun yiiziindc Kccjeccklerdlr.
C) Elycvm. Tuna A-vrupa komisyonunda tcmsil edilen dev-
B — Gerck bahri sefitten gerek bahrl siyahtan gelen bir f letlerin i§bu nehrin munsoplerinde vc kalasa
kuvvei bahriyei ecnebiyenin kumandani tahti kumandasmda kadar istasyo-
ner olmak iizere bulundurduklari hafif sefain Jkinci
bulunup bogazlara girmesi lazunBelon scfinelerin miktanni vc bentte
zikrolunan ssfalno inzimam edecek ve icabi halinde diger
isimlerini tevakkufa mecbur olmaksizm se-
Qanakkalenin veya fain lie tebdil edilebilecektlr.
Karadeniz bogazinui methallndc bir igaret istasyonuna teblig
edecektir. VI
Turkiye, bu i§aret istaayonlarmi bildirccektlr. Vc bogazla- Muhafazai sihhiyeye miitedalr ahkami mahsusa:
ra duhul keyfiycti tehire ugratilmamak lazmi geldiglnden teb- Derunlarmda veba, kolera veya tifiis vukuati zuhur eden
lig-i mezkiir vukubuluncaya kadar ecnebi harb sefinelerinin veya yedi giinden beri zuhur ctmi,? olan sefainl harbiye
ve ke-
bogazlardan serbestii miirurlan b&ki kalacaktir. za. bulagik bir limani beg kcrc yirml dort saatten daha az blr
C —
Askeri ve gayri askeri tayyareler i<;in l§bu kavald lie zamandan beri terketml§ bulunan s<}fam bogazlan karanti-
t&yln edilen 5erait daircslnde bogazlarm iizerinden tayaran na halinde gecmege ve bogazlan bula?tirmak ihtimalini ber-
miisaadesi mezkflr tayyareler iijin: taraf etmek i<jin muktazi tedabiri vakiycyi sefine vesalkiyle
It-
1) Bogazlarm dar kismilarmm her bir tarafmdan fev- tihaz etmeye mecbur olacaklardir.
260 O 7, A N L O Z A N 261
Dorunlarmda bir tabip bulunaii ve bogay.lardan
bilatevak- Madde 5 —
Pransa, tngiltere, Italya ve Tiirkiye hiikCi-
;
taf vcya ajya cikarmaksizia clogriulan metleri tarafmdan munsab dort azadan miirokkcp
dogruya gcQen sefaini bir komis-
ticanye do aym hukmo tabi olacaklardir. yon dordiincu maddenin (1) i.ârctli fikrasinda muharrer
min-
Tabibi buluninayan soiaini ticariye takalarjn Inidutlarmi inahallindc tcsbit etmck iizore
bogEwlarda tavakkuf isbu mu-
etnieycook o;salar bile oraya duhuldon kavelenin tarihi meriyctinden 15 giin aonra i(.;tima
cvvcl kavaidi sihhiyevi edeccklerdir.
beynelmiielc riayot mecburiyctindcdirlGr. I§bu komisyonda temsU edilen hiikumetlerden herbiri
Bogazlar limanlaniidan birine ugrayacak kendi miimessillerine istihkaki olan tahsisat vcreeektir.
olan sefaini har- Komis-
biye Ue seiaini ticariye bu limanda yonun ifai vaziie etmcsindcn miinbais masarifi
orada tutbik edilmekte umumiye t«ra-
olan kavaidi sihhiyoyi boynclinilelc tabi sU edilen devleticr taraimdan hasasi miitesaviye
tutulacaktir. vechile de-
Madde 3 —
Bogazlarda muriiru vc -scyriiseferi her
:
tiirlii
ruhte ediiecektir.
nicvanidon axadc biUundurmuk Hîn
dordiiuciidcn dokuûncu- Madde : 6 — istanbula dair olan 8 hici madde ahkami
ya kadar ohr.i niaddRlcrdo nuinderii? buluna.n mahfuz kalmak §artiyia gayri askeri hale ifrag edilmis
lann, sahillcrine ko^wlik oralarda kain
tcdabir bogaz- mm-
veya oralara karip ilan takalar vo adalarda hU^bir i.stihkam, daimi toppu
tesisati. tah-
adalara da tatbil; olunacaklir. telbahir isleyen aletlor uahlelbahh- seiain niiistesna)
ve as-
Mddo : 4 —
Atido tayin cdilun mmtakalar ve adalar
gay-
keri tayyaro tesisati ve hi?bir iissii bahri
bulunjnayacaktzr.
"
n askori hale if rag ediloceklordir: Buralarcla inabatni muhaiazasi if.jn elzem bulunan
ve si-
1 —
Qanakkale ve Karadcniz bogazlarnnn berve<;hi
at!
Itihlan, top mtiscesna olmak iizcre tiifenk.
rovelver, kiling ve
tahdit edilmi.? mmtakalar itti.sainca iki beh«r neier ighi dort hafif makiucli tiifenk (iuzul mitral-
yiiz
sahilleri (mcrbut ha
ritaya mm-acaat) yoz) den ibaret bulunacak olan poli.s
vc jandarma kuvvetii)-
;
ganakkale îmali garbide, GcUbolu îbih cezivesi

boga:-,!: rien ba§ka hlcjbir kuvvei nnLsallaha
tovakkuf etmcyecektir.
ve Sartjs korfczinin Baklabunm Gayri askeri hale ifrag edilmi§ ranitakalarn ve
§imali .?arkisindcu doro kilo- adalarm
metro baid'dcu kain blr noktasuidan beda karasulannda tahtelbahir scfinelcrden ba.?ka higbir îma
lie Marmara de- tah-
nizl iizcrinde Kumbagida nihayct bulan ve Kavagin bu n-ev- telbahir is2eyen alet bulunmayacaklir. Balada
mezkm- fikra-
ki harl5tir) eenubundan gcQeu bir hattm cenubu sarklsinde- lara ragmen Turklye, Turk topraklarmin jâyri askeri hale
if-
ki saha. rag edilmis nnntakalarmdan ve adalanndan ve
onlarin Tiirk
Cenubu .?arkido, sahil lie Bozcaada kar.îsmda eski Istan- dcnanmasmni demir atma hakknia malik bulundugu karasu-
bul burnundan beda'ile Marmara
denlzi iizerinde sahll'n he- larmdan kuvai mtisellahasmi transit suretiyle gccirmek
hak-
men Karabiga kain bir ncktasuida nihayet bulmak
.'jimalindc kmi muhafaza ederoktir.
uzere sahildcn 20 kilometre baiddon oizilml§ Bundan baska Tiirk hiikumati bogazlarda, tayyareler
olan had ara- ve-
sindaki saha. ya balonlar vasit-asiyle dnnizin sathmi ve karmi tarassut et-
Karadeniz: bogazi (Istanbul hakkmdaki usulii tirmek salahiyetini hazi olacaktir.
mahsusaya Tiirk tayyareleri, bogaz
halel gelmemek .jartiylc, madde - 8): Sarkta, Karadeniz boga- aulari ve Tiirk arazisini gayri a.skeri hale ifrag
zmm §ark sahilinden 15 kilometre mesafcde Qizilml?
cdilmi,'? mm-
blr hat-
takalan feerinde UQabilecekler vc oralarda. her" tarafta
kema-
ta kadar Imtidat edcn mmtaka. li serbesti lie karaya veya
denize inebileceklerdir.
Garpte, KaradcniTt bogaîinm garp sahilinden 15 Kezalik Tiirkiye ilc Yimanlstan
kilomet- niayri askeri iiale ifrag
re mesafede ?izilmi§ bir hatta kadar Imtldat edilmis mmtakalarda ve adalarda ve bunlann karasulannda,
cden mmtaka.
2 —
Emir All adasi mustesna olmak iizore biitiin
Marma- buralai-da tahti silaha aJmacak efradm, mezkiir
mmtakalar
ra denlzi adalan. ve adalar haricindc, talim ve terbiyeleri icin icap
cden hiz-
3 — Adalar denizlnde Semendrek, IJmni, Imroz, Bozcaada met harekatmi icra etmek selahiyetine maliktirler.
ve Tav^n adalarx. Tiirkiye ile Yunanistan kendi arazilcrinin meiakfir mmta-
i'C2 ].. O Z A N L O z A N 263
ka ve adalai-inda hor tiirlu (ai'assuL, telgraf, telcfon vo vesaiti ayni lerait daircsinde mahfuz olacaktir.
ziyaiyye muhaberati sistemini tesis hususunda haizi scrbesti Madde ; 13 — Komisyonda miimessil bulunduran hiikfi-
olacaldardir. Yunanistaii, gayn askeri hale ifrag edilnii§ Yu- metler kendi miimessillcrinin niiistehak olabilecekleri tahsisa-
nan adalannin karasulanndan donanmasmi gecirebilecek ve ti kendileri tcsviye edeceklerdir. Komlsyonun salr masarifi
i'akat bu s'.ilan Tiirkiycyu kar.î iissul harckat olarak veyahut Cemiyet-i ckvamm masarilinl taksim igin tcsbit edilmi? olan
)m maksatla bahri vuya askcri tahtjidat i(;in kuUanamayacaktir. nisbct dairesinde mezkur hiikxunetler taratmdan deruhte olu-
Maddc 7 —
TaliLolbaliir sel'inelcrdcn ba^ka tahtclbahir
: nacaktir.
igleycn hiQbir alet Marraara dcnizi sulanna vaz edilemiye- Madde 14 : —
Komisyon, ikincl maddeye merbut layika-
cektir. nm ikinci ve dordiincii bcntlerinin mcvzuunu te§kil eden harb
Tiirk hiikfaneti, Marmara doniziniii nc sahai sahiliyesin- gemilerinin ve askerS tayyarclerin mtiruruna mtiteallik ahka-
de ve no Kuradoniz bogazi mintakal gayn askeriyesinin
do; ma layikiyla miiraat olunup olunmadigma bakmakla miikel-
garkmda kain Anadolu sahai sahiliycsi kisminda, Dancaya ka- ief olacaktir.
dar, bogazlardan mururu tasib cdcbilccck hicbir daimi top ba- Bogazlar komisyonu vazifesini Ccmiyet-i Akvamm hima-
taryasi yahui torpil endaht inovkiiori l.o.sis etnioyecektir. yesi tahtmda icra edecek ve her seno cezniyeti mezkureye va-
Madde 8 :
—
Payitahtm ihtiyacati igin, Istanbul, Bcyog- zifesinin sureti ifasmdan bahLs bir rapor gonderecek ve bun-
lu, Galata, tJskiklar ik:i adalar (Prens adalari) dahil oldugu dan ba§ka licarct ve seyriiscfer noktai nazanndan faideli her
halde ve mezkur §ehrin civari karibinde azami onikibin kisi- tiu-lii malumati ita edecektir. Bu maksatla komisyon,
bofaz-
lik bir kuvvet bulunabllcccktir. tstanbulda bir tcrsane vo bir lardaki scyrusefer mcselesiylc i.jtigal eden Tiirk hukumeti de-
iissii bahri muhai'aza odnbileccktir, vairi ile munasebatta bv.Iunacaktir
Maddo : —
E,!;or barb ii.alindo 'i'ih-kij'c yahut YunarJs-
<J Madde 16 — Vazifesinin ifasi icin lazim olan nizamna-
:
tan muliarip devlet haklanni i.sUnial ederek balada muayyen meleri yapmak komisyona ait olacaktir.
gayri asknrllik haline ladilat icra cdecek olurlarsa sulh tesis Maddo 17 — isbu mukavclename ahkami Turkiyenin
:
eder etmcz isbu mukavelc ilc inuayyRn usulii iadoye mecbur Tiirk sulannda donanmasmi sorbostce cevelan ettirmek hak-
olacaklardir. kma irasi halcl etmeyecektir.
Madde : 10 — tstar.buida, onikiuci maddedc beyan edil- Madde 18 — Bogazlavin ve civar mmtakalarm gayri as-
:
diji veohilo miitcsokkil bir beytioluiilel komisyon tesis edile- keri hale iframm Tiirkiye icin askeri noktai nazardan bigay-
cek ve i.jbu komisyon, boga/.lar komisyonu iinvanmi alacaktir. rihakkm bir tehlike te^kll etmemcsini ve bogazlar serbestisin-
Madde : 11 — Komisyon vozaifiui bogazlarin sulari iize- de veyahut gayri askeri mmtakalarm cmniyetinln ef'ali har-
rinde ifa edocclttir. biye ile tehlikeye dii.«momcsini ar/.u eden tarafeyn-i aliyeyn-i
Maddc : 12 —
Komisyon bir Titrk miimosyilinin taiiti ri- akideyn ahkami atiyeyi kabul ederlcr.
ya-9etinde, isbu mukavcloye vaziiil imza devlotler olmak haysi- Bger serbestii mlirura miiteallik ahkama ika edilen bir te-
yetiyle ve mukavelei mozkuronin i§bu devletler tarafmdan tas- caviJz nagihani bir taarruz yahut herhangibir fiilihal veya
diki vaki oldukca, Pransa, Bi'iyiik iJritanya, tl;alya, Japonya, tehdidi harb, bogazlarda scyriisoforin serbestisini veya gayri
Bulgaristaii, Yimanist.au, Romanya, Kusya, Sirp - Hirvat - askeri mmtakalarm emniyetinl tehlikeye koyacak olursa ta-
Sloven devleti mumessillorinden miirekkop olacaktir. rafeyn-i aliyeyn-i akideyn ve her haldc Fransa, Biiyiik Britan-
Amerika diivcli miittahidesi hiikumoti icin isbu mukave- ya, italya ve Japonya bu hususta Cemiyct-i Akvam meclislnin
leye iltihak keyfiyctt, komisyonda kozalik bir miimessil bulun- karar verocegl biitiin vesaikle am mii.jtereken men edeceklerdir.
durmak hakkrni istilzam edeceklir. Yukariki fikrada muharrcr harekete sebcp olan efal niha-
Ayni hak isbii maddcnin birinci fikrasmda Isimlcri zik- yet bulur bulmaz, bogazlar nizami ijbu mukavelc ahkami ile
redilmeyen Bahri Siyaha sahildar diger miistakil devletler iîn muayyen oldugu veghllc ycnidsn tamamiyle tatblk olunacak-
264 L O Z A N
L O Z A N 265
tir, Boeasslann Bayn askcri hale Ifragma ve serbestisirie
taal-
luk eden ahkamiu blr cuz'ii mutemmini tcfjkil eder, i§bu hii-
kiim tarafi aliyeyn-i akidcyn'in Ceniiyet-i Akvam
mucibince hate olabllecckleri hukuk vc vazaifo
ahidnamesi T tj R K i Y E II 11 B tl B IJ N A J) A 1 K
halel iras et-
mez. MUKAVELENAMK
Madde : —
Tarafcyn-i aliyeyn-i akideyzi gayri miimzi
19
M
devletleri i§bu nnikavolenameyc ilLihaka imale
i(un biitiin gay-
retlerini sarXedccflklerdir. Britanya imparatcrlugu, Fran.sa, italya, Japonya, Bulga-
i.3bu iltlhak diplomasi tarikiyle Fransa ;i2
ristan, Yunanistan, Romanya, Su'p - Hn-vat - Solvcn dcvleti
Cumhuriyeti Hii- ve Tiirkiye Trakya hududlarmda sulhun idamosi emniycsiyle
kumetine teblig edilecek vc hiikumet-i mezkure tarafindan
da ve bugiin imza edilcn sulh muahedcnamcsinin 24 uncii mad-
mumzi veya miiltahak olan devlcllcrin kaffesinc teblig
olur.a- desinde beyan edildigi iizore bu hudutlarm her Iki tarafn^da
caktir. iltihak Fransa hiikumetine
yapilacak teblig giinunden
itibaren muteber olacakUr. bazi tedabiri mahsusai miitekabilcnin ittilaazi liizumunu bu
Madde : 20 — i§bu mukavelenamc tasdik edilccektlr.

maksatla takdir odcrck,
bu bapta bir mukavelenamc aktinc karar vermi.sler ve murah-
Tasdiknamcler iniimkluc ile Pariste tevdi olun?cak-
siirati
tir,
haslari olmak iizere, Ilaijmet.lii Biiyiik Britanya ve irlanda
Kraliyeti miittchidesi mavcrayi cbhar Britanya arazisi krali
i§bu mukavelenamc bugiinkii tarlhli muahedei
sulhiye ile ve Hindistan imparatoru hazretleri:
ayni gcraii dahilinde moriyete girecoktir. Muahedcyi
mezkCtre- istanbulda fevkaladc komiser a.saletii S6r Horace George
ye vaziul imza olmayip bu esnada i§bu
mukavelenameyi he- Montagu Rumbolt, barrona J.S.M.J.,
niiz tasdik otmemi.? olau devletlcr hakknida
bu mukavelena- Fransa Cumhuriyeti Rcisi:
mc diivcii mezkurenin diger diiveli akideye Fransa Hukumetl
Fransa sefiri kcbiri, cuir.huriyetiu sark fevkalade komiseri
Cumhuriyeti tarafindan ihbar edilccek olan. tasdiknamelerini
Legion d'honour ni.'jani milliycsinin Grande Officler riltbesini
t€vdi ettikge ineriyete gircceklir.
haiz ferik general Mosyo Mouricc Pclle,
Tasdiken l!:makal, balada mezkur nuirahhaslar
i§bu mu- Hasmetlii italya Krah hazretleri:
kavelenameyi imsja elmi.jlcrdir. 24 Temmu/, 1923 tarihinde
Lo- Kraliyetin sonato &zasi, italya .sefiri kebiri, tstanbulda
zan'da bir niisha olarak tanzim cdilmi? olup
bu niisha Fran- fevkalade komiser St. Mouricc Vclazar ve Koron dltaliy ni§an-
sa HiikCimeti hazinei evrakma vazodilecok
ve hiikumeti
mez- larmi Grande courvasnu haiz asaletlii marki Camille Carroni,
kure akid devletlerden herbirino an;n mevsik birer
niishasi- Atina fevkalade mlirahhas ve orta el<?isi, St. Mourice Vela-
ni verecektir.
zar ni§anlarmni komandor riltbesini ve Koron dltaliy nisani-
iSMET TiORACi] RUMBOLT nm Grande Officier riitbcsini haiz mosyii Joule Cezare Mon-
DR. RIZA NUR PELLE tagne,
HASAN HtJSNU GAURONi Hasmetlii Japonya imparatoru Hazretleri:
MONTAGNE Soleil Lovan niganmm birinci rtilbesinl haiz Roma fevka-
UglYAt lade sefiri kebiri ve murahhas mosyo Gentaro XJQiyai Juzammi,
VENiZKLOS Bulgaristan icin:
KAKLAMANOS )?imenddfer posta ve telgral' nazn* sabiki Mosyo Bugdan
DiAMANDi Morfof, fevkaladc murahhas vo orta olgi, hukuk doktoru, St.
KONCESKO Aleksandr niganmin Gi-ande Kuruva riitbeslni haiz Mosyii Di-
MORFOF mltri Stan§iof,
ISTANglOF Hagmetlii Yunanhlar krah hazretleri:
^66 L O Z A N
L O % A N 267
Sabik heyct-i niizzar relsi Soover nlganinm Grande Kuni-
va riitbesini hsuz Mosyii Eloftrios Mekri burnunun uoundan (Mekrl kasabasi hari? olma;c
K. Vonlzelos.
Londra orta olcisi, Soover nisaninin Komanclor ba.^layarak simalo dogru Tahtaliya kadar Merice olduk-
ii?iGre)
rutbesini
haiz mosyo Dcmotr Kaklamanos, ca muvazi bir istikamot lakibodcrek vc badehu Meherkos (Me-
Ha,?mctlii Romanya Krali Hazretlorl: herkos) un ârkmdan kij?iik Dcrbcndin takriben 15 kilometre
Orta elQi Mosyo Kostantiu 1 Diamandi, garbmda Yunan - Bulgar hududu iizcrindc tayin edilecek bir
Orta elc-i Mosyo Kostantln Kongcsko, noktaya vasil olan bir hat,
Ha^metlii Sirp - Hirvat - Slovnn Krali Hazretlcrl: 3 — Bulgaristan arazisinde, Yunan - Bulgar hududundan
Bcrn'de, fovkaladc murahhas vc orta cl(;i
Mosyo Dr. Milot- Karadcnize kadar;
yen Yuvanovic, BerveQhi bala tayin edilen noktadan beda' edip Papazko-
yiin 5 kilometre garbmda Edirne sosesini Kuskavak (Kuska-
Turki5'o Biiyijk Millet Meclisl Hiikumcti:
vak) dc kat ederck badehu Yunan - Bulgar vc Tiirk - Bulgar
Edirnc Mebusu, Umuni Ilarloiyc Vckili ismet
Paga, hududundan asgari 30 kilometre bir mesafeden geêrek ve
Sinop Mcbusu, Umuru Sihhiyc Muavcneti
ictimaive Vekili yalniz Harmnnh mmtakasmda Ilarmanli kasabasiyla, kasaba-
Dr. Riza Niir Bey,
nm merkezinden itibaron asgari 5 kilometre bir daireyi gayn
Trabzon Mebusi:, sabilc Vekii nasa- bcv ha7,ar?tim
tayin askeri hale ifrag edlhnls mmtaka harlcincc birakarak Kara-
etniislerdi: Muârunilcyhiu r.suluna
muvafik ve mutcber ta- denizde Anberler (Anberler) in §im.ali garbisinde kdin korfesin
nman selahiyetnamelcrinl ibrazdan Konra ahk&mi atiyeyi
ka- en icsrlek noktasmda h'.tam bulacak bir hat.
rarlastirmi^lardir
Maddo: 2
Madde: isbu mukavelenamcnin mevkii mcriyete vazi tarihinden

1
Adalar denizindcn Karadcnlze kadur Tiirkiyevi itibaren 15 giin zarfmda te^kil edilecek bir tahdit komlsyonu,
Bult'aris-
tandan Yimanistandan birinci maddede izah edilen hududlari arazi uzerinde tayin
rnfrik cden hudutlann tarafcynindeki
arazi atideki hudutlar dahilinue edip cizecektir. Bu komisyon Fransa, Buyiik Britanya - ttalya,
(mcrbut haritava miiracaat)
ve laknbcn 30 kilometre vns'aUndo
olarak gayn a^keri hale
Bulgaristan. Yunanistan ve Tiirkiye taraimdan —
her devlet
ifrag edlleccktir. igin bir miimessil bulunmak .sartiyki-- tayin edilecek mumes-
1 - Ti-rkiyc ara«.sinde Adalar doni/Jnden sillerden miirekkep olacaktu-. Bulgar, Yunan vc Tiirk mi;n-es-
Karadenize ka-
dar :
silleri ancak n^litenazn-air Bulgar, Yunan ve Tiirk arazishie ait
Bugimkiitarihle im/a odilen siiih iiiuahedcsinin ^kinci amellyata i.stirak edebilecrklerdir. Mamafih bu ameliyattan
maddesir.2n 1 ve 2 numrolu kisimlarmda hasil olacak mesainin heycti mccmuasi komlsyonun celsei umu-
tayin edilen Turkiye-
nm Yunanlstaji ve Bulgarlstan ile olan hudutlarina miyesince kayit ve tesbit odilecektir.
oldukga Madde:
muvazi bir hat ilo tahdit edilcc;cktir. Bu 3
hat 40 kilise havali- askeri ha-
smde 40 kilise kasabasi iln kasabanin merke'/inden Birinci maddede muharrer mintakalann gayri
itibaron as- idamc
gari 5 kilcmetrelik bir daircsi Ruyri le ifrasi atideki geraite gore icra ve odilecektir:
len mintakadan hario birakiiiak
askeri bir hale ifrag edi-
.ârtlyle ve huduttan asgari
1 — Elyevm mcvcut bulunan bilumum daimi veya salîra
askeri bir hale ifrag edilen mmtakadan istihkamati, bunlarm arazisinde bulundugu devlet tarafmdan
haric; birakmak sar-
tiyle ye huduttan asgari silahtan tecrit ve hedm odilecektir. Bu kabilden hi?bir yeni
30 kilometre mcsafede gizilecektir
Bu hat adalar donisînde ibrioe (ibritje) burnnndan miiessese infja cdilcmiyecek ve hiQbir silah ve levazmn harbiye
beda' ede-
rek Karadeni'.de Serbcsfc (Serbes) deposu ile taarruzi veya tcdafiii olsun, askeri,, bahri veya ha-
burnunda nihayet bulacaktir
2 —
Yunanistan araasinde, adalar denizinden
Yunan -
val sair hicjbir tcsisat viicuda gotjrllmiyeccktir.
Bulgar hududuna kadar; 2 -- Jandarma, polis knvveti, giiraruk memurlari, hudut
-muhafizlan gibi asayi§i dahiliyi temine ve huduttan tarassu-
268 L O V. A N
L O Z A N 269
da miiktazi anasin mahsusadan inaada
hic-Wr kuvvcl mllsal-
laha ne Ikamc edilocck nc dc harekatta
bulunabllocektir tasdiknamesini siiratl miimkiine lie tevdi cdecektir.
Tayyai-eyi ihtiva etmeyecek olan i§bu anasin
mahususanm Tasdiken Hlmakal maruzxikr murahhaslar i§bu mukavele-
mevcudu atiyiiKiiikr nilktan tecaviivi etmcyecektir: nameyi imza etmiglerdir.
A ~ Gayn askeri hale Ifrag edilcn Tiirk arazJsinde ce- isbu mukavelename Losianda 24 Tcmmuz 1923 tarihinde
man — 5000 — ki§i, bir nilsha clarak tan/im edilmig olup me/.kiir niisha Fransa
B — Gayn askeri liale ifrag odilon Yiman arazisinde cc- hiikiimeti ha'.dnei evrakma tevdi edilecek ve hiikinneti me^ku-
man —2500— kigi, re mevsuk bir suretini diiveli miimziyeden herbirine tevdi
C — Gayn askeri Halo ifrag edilen Biilfvar
arazisinde ce- edilecektir.
man —2500— ki§i.
Bimlann tCQhizaLi her giin to]) harl? olmak ISMET
sjartiyle an- HORACE RUMBOLT
cak rovclver, kilmi?, tiifenk ve bcher (yiiz)
nefor basina (4) Dr. RIZA XUR PELLE
ir.akineli tiifenkton Ibaret olacaktir.
HASAN HUSNU GARRONl
Ba ahkfun 27 to^rinisani 1919 tarihl Noyyi miiahedesi MONTANYA
mu-
cibn-ico Bulgaristana terettlip eden mecburlyetlori UQiYAi
ihlal eUne-
yecektir. VENiZELOS
_
3 —
Askerliktcn tecrit edilen menatjk uzerinds
h-rl-anei KAKLAMANOS
oayragi hamil askeri vcya bahri tayyarelcrin DlAMANDi
tayarani' ineiv-
nudur. KONQESKO
Madde: 4 MORFOF
l§bu mukavelenamede arazilorl inevziuibahs
olan hei-hu-
STANgiOF
dut devletlcrden birisinln ahkann
.salifeye riayet hususunda
denneyan edecegi bir talcbi oldugu takdirde mezkur devle^
i§bu talebi Cemiyeti Akvam meclisinc tcvdi edecekt=r
Madde: 5
isbu mukavelename tasdik edilecsktlr.
Tasdiknameler surati miimklne lie Pariste
tcvdi edilncek-
tir.
i§bu
mukavelename Bnlgarislan, Yimanistan ve
Tilrkiye
taraflanndan mutekabilcn taadik edildiglndon
itOnren mer'^
olacaktir.
Bir zabitnameyi mahsus bu lasdikleri
kayit ve tesbit ed^-
cektir. O 5!amanda bunu henita tasdik etmemi? olan di-'êr
dov-
letler hakkinda bu mukavelename
dliveli meîkurenin di:%r
duveh akideye Pransa Hlikumoti Cumhuriyoti
tarafin,dan Ui-
bar edilecek dan tasdiknamelerlni tevdi ettikce raeriyete
j '•^ „i
-i-
recektir.
Iîikumeti tasdikin iera edilmis
n.rJTl^ oldugunu Paristeki
mumessiU siyaslsi vasitaslyle Pransa
Hiikiimeti
ne Cumhurlyesi-
bildlrraekle iktifa selahiyetlnl haiz
olacak ve bu tSrd-
270 I. O Z A N
L O Z A N 271
Ha§metlii Sirp - Iln-vat - Sloven Krah Hazretleri:

iKHMKV VE SKLAIliYKXi ADIJVE IIAKKINDA Bern'de fevkalade murahhas ve orta elgi Dr. Milotyen Yu-
MUKAVELENAME vanovie,
Tiirkiye Buyiik Millet Mcclisi Hiikumetl:
Bir taraftan;
Edirne Mcbusii Uniuru Harloeye Vckili Ismct Pa§a, Sinop
Britanya imparutorlugu, P'ran.sa, ttalya, Japonya, Yunanis- Mebusu, Umuru Sihhiye ve Muavcnctl iQtimaiye Vckili Dr. Ri-
tan, Romanya, Sirp - Hirvat - Sloven dovlcti, digcr taraftan za Nur ber, Trabzon Mebusu sabik Vekil Hasan bey,
Tiirkiye;
hazaratini tayin eylcmi.5lcrdlr. Mii.jarunileyhin usuliine niuva-
TLirkiyede digcr devleilcr tcbasinin .?nralt
Ikametlnl ve i§- fik ve ir.uteber tanman selahiyetnamelerini ibrazdan sonra ali-
bu devletler araKi.sindc Tiirk tfibasinm .<joralti Ikamctini
vo se- kami atiyeyi kararla§tirmi§lardir:
lahiycti adliycyc ait nicsaili asri hulcuku
diivclo tevfikan tan-
zitn eylemek arziisunda bulunduklannda, bu hv.susta bir
mu- FASIL I
kavele akdine karar vcrmiÎer ve zimrahhaslar:
oimak iizere-
Ha§ir.etlu Buyiik Britanya ve irlanda Kraliyctl
Muttah'i- §ERAiT-i iK.'SMET
desl, Maverayi Ebhar Britanya arazisi
krali ve Ilindislan im-
paratoru hazretlcri; Madde: 1
istanbulda fcvkalado komiscr asalotlii i§bu fasilda miindcrig ahkamdan her birinin Tiirkiyede
Sir,- Horace George diger diiveli akide tabaa ve .jirkctlerindc tatbiki, diiveli mez-
Montegii Runibon, Barrona J.S.M.J. Fransa
CunDiuriyeti Reisi" ktire arazisinde Tiirk tebaa ve jirketler hakkmda tam bir mua-
Fransa seflrl kobiri, Cumliurlyotin .-ark fcvkalade
komise- ir.elei mut-ekabile tatbiki :farti sarihinc muallaktir.
n Lefiion d'Honour ni.âni miniyesinln Grande Ofrislor riitbe-
Diiveli akidcl mczkiircdcn biri gerek kanunlann iktizasm-
sini halz fcrik general Attsyo Mouricc
Pelle,
ca ve gerek diger bir surette mcbkusun anh'e ahkamdan her-
Ha§metlii italya Krali Hazretleri:
hangi birisi l5in niuamelei nititekabile itasmdan imtina ede-
Kraliyotin senato azasi, Italya scfirl keblrl, istanbulda
fevkalade komlser St. iMourice Velzar ve cek olursa anin tebaa ve .jirkctlcri Tiirkiyede zikrolunan ayni
Kiiron Ditaliy n^san- hiikiimden istifade edemiyecektir.
larimn Grande Kruvasini haiz asalctlii
Mark! Camille Gar- isbu maddenin tatbikinde, diiveli akidenin dominyonlan
roni. Atir.a fcvkalade murahhas
ve orta elgisl St. Mourice Ve-
lauar ntjanlarinm komandor riitbesinl miistemlekati ebl'e himayclcri vcya hiikiimlcri altmdakl mem-
ve Kiiron Ditaliy ni§a-
leketlerden herbiri ayn ayn memaliki akide ad ve itlbar edi-
iiinin Grande Ofricicr riitbesinl hai/, Mosyo Julius Cesare lecektir.
Montagne,
Ha^metlu Japonya imparatoru Hazretleri:
KISIiVI I
Soleil Lovan ni§anmm birinci
riitbeslni hai-^ Roma fevka-
lade sefiri kebiri ve murahhas Mosyo nunUL VE iKAMK
Oentaro U?iyal Juzammi
Hagmetlii YunanlUar Krali Haj^rotlcri:
Sabik hcyetl niizzar relet Soover nifjaninin Madde: 2
Grande Kniva- Tiirkiye topraginda digcr diiveli kaide tebaasi §ahislari ve
smi haia Mosyo Eleftrios K. Venlzelos Lonch-a
orta elQisl Soo- mallan itibariyle umumi hukuk bcynetdiivele tevfikan maz-
ver niganinin komandor rutbcsinl
halz Mosyo Demetr Kakla-
manos, hari kabul ve muamelo olacaklardir. Tebayi mczkiire orada §a-
Ha§metlii Romanya Krali Hazretleri-
hislan, mallan, hukuk ve menafi hususunda kavanin ve me-
murlnl mahalliyenin himayci tamme ve miistemiresine nail
^^^ ^^^•^''^"tin t. Diamandl, orta el^l mosyft
TTn
Kostantm ""^'r
f^'l^ Konjesko, olacaklardir. Muhacerata miiteallik ahkama halel gelmemek
iizere tetoaayi mezkure mcmlekette meri kavanin ve nizamata
I- O Z A N L O 7, A N 278
tevXikl harekct dan aynen istifade eyicycceklerdlr.

duhul ve orada ik&met hu-
.jartiyla Tiirklyeyc
§irketi mezkure kavanin ve nizarnati memlekete tevfikan
susunda serbostii tamme malik olacaklar vc binacnaleyh Tiir-
kiycye Ridip ptelobilecck ve orada ikamc cyleyebileceklerdir. her tiirlii emvali menkuleyi ihraz tasarruf, devir ve fiiruhat
Madde: 3
hakkina malik olacaklardir.
girkctin ifayi muamcle edebilmesi i(;in lazim olan emvali
TiJrkiyede difier diivoli akidc tebasinin kavanin ve nlzam&-
ti mahalliyeye tevfikan her tiirlii cmvali
gayrimenkulc hakkmda dahi ayni hiikiim cari olacak ise de
mcnkulc ve âyri
menkiileyi ihraz, tasarruf, devir ve feraa haklan olacaklardir. bu halde enivali gayrimenkulc ihra/.i keyfiycti .îrketin hedefi
Tebaayi mezkiiro bilhassa bey', miibadelc, hihe, vasiyet ya- mahsus tcjekkiilii olmamak mukarrerdir.
hut di&er her surotle emvali mebhnscdcn tasarruf edebilerek- Madde: 6
Tiirkiyede diger diiveli akidc tcbaasi hizmeti askeriyeye mii-
leri gibi bh- mueibi kamm verasct tarikiyle voya hibe
veyahut teallik kavanlr.e tabi omayacaklardir, bunlar hizmeti askeriye
vasij'et suretiylc cmvali mezkiireyc malik olabileceklerrtir.
yerine. kaim olan her ncvi hizn;et ve mecburiyet veya tekliften
Madde: 4
Tiirkiyedp digcr dijvcli akidc tcbaasmin muhtulif ticaret, muaf olacaklardir.
meslek veya sano.t onvanii icraya sclahlyetleri ve bilmukabeJe Menfaati ammeye mustenit oldugu kanunen miitehakkik
diiveli mczkurc arazisinde Tiirk tobaasuiin mul;1elu"
bir sebep bulunmadikca ve evvelco muhik tazminat verilmedik-
ticaret,
meslek vc sanat cnvaini icraya selahiyctleri i§bu niukavelena- 56 tebaayi mezkiircnin cmvali istimiuk olunamiyacak veya ve-
menin tarihi mcriyetir.dcn itibarcn 12 lev muvakkaten olsun bunlar mallarmdaki hakki intifalarm-
ay zarfmda Tiirkiye ile
Diiveli me;^k\;re ara.smda akdeyleyecek
<3an mahrum edilemiyeceklerdir. Kvvelce ilan edilmedikge higbir
mukavelati niahsnsaya
meviiu teskil cdcc.ektir. i istimlak muamelesl icra olunamiyacaktir.
Madde: 7
5urasi mi;karrerdir ki, mebhusun anh mukavelatm j.k'.ine
kanuni iizerine gerek zabitai ah-
Tiirkiye gerek blr hiikmii
zntizaren 1 kanunusani 1923 tarihindcki statiiko muhafaza lakiye sihhiye veya tcsciil hakkmdaki kavanin veya nizamata
edilecek ve f:.ikrohinan 12 ay miiddetin iiikr/asma kadar
mu- tevfikan ve gerek devletin emniyeti dahiliye veya hariciyesi-
kavele akdolv.naniadif;i takdirde, cfradin 1 kaj;i;m;saj-.i 1S23
ne miiteallik esbaptan dolayi diger akit devletler tebasmi ler-
tarihindski huknku mukte-sibcsinc riayol kaydi ihtira;?;siyla den tatbik olunacak tedabir ilc tard ve tebit hakkmi muhafa-
diiveli akideden herbiri tekrar seriêstii harckctir;! iktisap cy- za eder. Diiveli mezkure gerek bunlaii gerek ailelerinin her
leyecektir.
vakit kabul etmeyl taahhiit eylerler.
Madde: 5
Tard ve tebit muamelesi hif/.issihha ve tasaniyete muva-
Diger diiveliakideden herhansl birinin arazisinde iisulii-
lik §erait tahtmda icra olunacaktir.
ne tevfikan tegekkiil etmis olan t.icari, smai veya mail ^-irket-
ler, — nakliye ve siEorta girketlcri dahildir— Tiirkiyede lani-
nacaktir. §irkati mezkure te5ckkiillerine chliyetlerine
ve ika- KISiM H
me ve def'i dava haklarina miiteallik bilciiinle hususatta ka-
nunu millllerino tevfikan muamcle
goreceklcrdir.
AHKAMI TEKALiF
Mezkiir .5irketlcr Tiirkiye arazisiruk tecssiis edebilecekler
ve to§ekkiil eylemig olduklan memleket tcbaasi tarafmdan Madde: 8
icra
edilebilen ve mezkfir ara^.ide mllli girketlcre mcmnu Diger diivel-i akido tebasmi Tiirkiye arazlsinde ve dordun-
olmayan «u madde mucibince kendilerine miisaade
her tiirlii ticaret vc sanatlan icra cyleyebileceklerdir. Mebhu- edilen her tiirlii ti~
sun ahn glrketler intizami ammcyc miiteallik ahkame riayet caret, meslek, sanat ve istismarat icra cylcmek veya Turkiye-
kaydiyle zikrolunan arasildo serbest(?e muamslolerinin if de her ne suretle olursa olsun faaliyette bulunmak ifln bunlar
a ede- heme mahiyette ve heme nam ile olursa olsun Tiirk tebaasi-
bu hususta her miimasill milli §irketin hukukun-
toilecekler ve
LOZAN — F. : 17
274 L O Z A N
L O Z A N 275
nm tabi oldiigu vorr;i, riisiim veyti Ickaliftcn bai^ka veya daha,
agir vergi riisum voya tckalife tabi Intiilmayacaklardir. Tiirk kavanini mucibince miitegckkil .jirketlere oldugu gibi i§-
Hari(jte birle§mig olup Tiirkiye arazlsinde miirurlari esna- bu faaliyetler Tiirkiyede niiiesse.s diiveli akide tebaa vc girket-
sinda herhangl surctio Taaliyettu buluiuiciak diivcli mezkfire lerine do bahôlunacakUr. iijbii hiikijm devlctce viicuda geti-
tebaasi ayni ehciinmiycl; vo mahiy(;tt,e faaliycttc buhinan Tiirk rilen miiessesata veya bir hizmeti umumiye imtiyazmi haiz.
tebaasi ile Tiirkiycde ycrle-^jmi? sair cc.nobilerln inemlokotte i: olanlara bahsedilen vergi laaliyctlcrinden istifadeyi talep i§in
vergiler hakkmda cari ahkani nuicibince tabi olduklari vergi, mabihilihtiyag olama^;.
resim ve miikelleliyetten heme niahiyefcte ve heme nam ile
ohirsa olsun bajjka voya daha agir voi-Ri, resim voya miikcllo- Madde: 11
fiyete tabi tiitulmayacaklardir. 8 inci maddeden

10 uncu maddcyc kadar mevzuubahs olan
SaliHilbeyan devletlnr tobaa.simn Tiirkiye arazisindcki em- hususun kaflesinde Tiirkiyodeki diger diiveli akide tebaasma
vai, liukuk vc mcnafii gcrek ihraz, tasarruf vc intifa ve gerek vilayetce veya mahalli idarelercc tarholunabilecek tekalif rii-
ferag, intikal veya tevarii/, liususlannda Tiirk tcbaasinm em- sum ve harQlar, Tiirk tobaasmni tabi tutulacagmdan ba§ka ve-
val, hiikuk ve mcnafiine ve bu hususlarda talimil olunaii bil- ya daha agir olmayacaktjr.
ciimlc miikellflfiyfit ve bilvasita veya bilavasita resim veya ver-
Madde: 12
giden baska veya daha agir miikclleflyet, resim veya vergiye
Tiirkiyede teesslis
eyleyen veya icrai faaliyet cden diger
tabi tutulmayacaktir. diiveliakide tetaasma veya bunlarm Tiirkiye topraklari dahi-
Madde; 9 lindeki emval hukuk vc mcnafii ile diivoli mczkure kavanini
Nakliyat veya sigorta sirkctleri do dahil olmak iizcre d>- mucibince te§ekkiil etmis olup Tiirkiyede tccssiis veya icrai
ger diivel; akideden birinin kavanini mucibince tesekkiil etmig faaliyet eden girkotler filyaller ve subclcr veya aceiitalara. ha-
olup isbu mukaveienamesiin beîiici maddosi ahkamina tevfi- llharbte bile olsa, bir giina istikra?, mecburi ve servet iizerin-
kan Tiirkiyedc toessus veya orada icra-i muamcle oden ticari, si- den istisnai ifraz muamelesi tahmil olunmiyacaktn-.
nai veya mali sirketlcr Tiirkiye kavanini mucibinrie tcsekkul
Madde: 13
etmis ayni mahiyeti haiii §irketlerin tabi tutulmadiklan higbir
Kapitiilasyonlarm kigvuia binaen Tiirkiye diiveli ecnebiye
vergiye, rcsme veya harca her no riiahiyettc ve her ne nam
tebaasma, kcndi tebaasma bahfjcttigi muameledon daha mii-
ile olursa olsun tabi tutulmayacaklardir.
saadekar bir muamelo bali§etmeyecek ve isbu fasilda tasrih
Ayn: ahkam mezkur memleketlorir. firma veya girkeUeri- olunan m.evat hakkmda kendi tei)aasma ve diger diiveli aki-
ni- i§bu mukavelenameniu 5 inei maddesi ahkamina teviikan
de tebaasma miisavi muamele csasmi tatbik edecektir.
Tiirkiyede mliesses bulunan veya orada icrai faaliyet eden.
filyal, gube, acenta veya sair miimessilliklerinc dahi
tatbik ohi-
nacaktn-. §urasi mukarrerdir ki i§bu firma voya .?irketlerin I-ASIL 11
heyet'i idareleri Tiirkiye harieindo bulundugu takdirde zikro-
lunan filyal, §ube, acenta ve miimessilliklori ancak Tiirkiyede
SKLAHiYKTi ADLiYE
hakikaten inevzu sermayeleri vizerindon veya vergiye tabi ola-
cak sermaye tahkik edilcmedigi takdirde mezkur sermayeyi.
tayine medar olabilecek hakiki kazanc ve h-atlan iizcrinden. Madde; 14
vergi veya sair tekalife tabi olabileceklerdir. Tiirkiyede diger diivcli akide tebaasi ve bilraukabelo diive-
Madde: 10 li mezkiire arazlsinde Tiirk tebaasi 1« inci madde
ahkami mah-
Eger Tiirkiye hukumeti heme nam ve mahiyette olursa. fuz kalmak Ksartiyla her hiisus1;a tcbayi mahalliyenin tabi ol-
olBun vergi laaliyetleri Ihdas edecek olursa Tiirk tebaasma duklari ayni §erait dairesindc mahakime serbestce miiracaat
ve
lieikame ve def'i dava edebilecoklerdir.
276 I. O Z A N
Maddo: 15 I. O 7, A N 277
16 nci inadclc iihkami mahiu/. kalmak jjartiyla Turkiye ve
digcr diivcli akidc arasmdaki munas(!bal;ta sclahiyeti adliy©
mesaili hukuku bcynotdiivol esusaUiia tcvlilcan hal olunacak- FASIL III
tir. Aint'iiiMi NiiiAivE

Madde: 16
Turkiye ile digor diivcli akidc arasinda mukarrei'dir ki, Madde: 19
diivcli mczkurcnin Tiirkiytide miikim olan veya orada bulunan Diiveli akide kcndi hakimiyet ve idarelcrde labi olan bir
tebaayi gayrimii.slJmc'siuc miitcallik ahkami gahsiyc mcvadm- hiikiimct muhtareyc malik dominyonlarmni, miistemlekeleri-
da yaiil nlkah, l.'jtlraki eniiali zcvccyn, Uilak, tefrlki ebden, ci- nin memaliki mahmiyclcrinin vcya mavcrayj ebhardaki nicm-
haz, ebud, benut, tcbcnni, chliyctl .âhslyc, riifjt, vcsayet, kayyim- leket veya araziierden kaffesindc vcya bazilarmda mukavcle-
lik, hacir ve cnivali monkulcye niiiteallik vasiyct vcya tevaruz namei mczkCir ahkfuninin tatbik olunmayacatiini, mukavelei
veyahut takslm vc tasiiyol toreko ve alclltlak hukuku aile aie- mezkurenin raevkii meriyote duhulii anmda beyan ctmck hak-
sailinde anoak ahkann âhsiyesl incv/uubahs olan tarafm takmi muhafaza ederlcr, bu takdirdc Tiirkiye, zikrolunan domin-
bi oldugu znemlekotte iniito.^ckkil malaakinii milliye veya di- yonlara, miistcmlekata, memaliki mahmiyc memlckctlorle ara-
ger makamati milliye hai/.i salahiyet olacaktir. 2iye ka.r.51 i.jbn mukavelcden miinbais taahhiidattan bcri ola-
igbu iiiikiim hukuku beyueddiivelc vcya akid olunabilecek caktn-. Su kadar ki, diivoli mezkuro i§bu m;ikavclc mucibince
mukavelati hususiycye nazaran konsoloslarm iiiifus hukuati- yapacaklan beyanat ile mukavelcden ihrac- edebilecekleri hii-
na niiiteallik nievadda haiz olduklan vonaili mahsusayi halel- kumei:! muhtaredcn miistefit domjnyon, miistcmleke, memle-
dar etmedigi glbi tarafeyn-in mahakinii milliye veya digcr ma- keti m.ahmij'e, memleket veya araziden hcrhangi biri nam.ma
kamati milllyelerinin dairci selahiyetlcrine dahil oldugu ber- mukaveleye muahhorcn istirak edebileccklerdir.
vechi bala takarriiredcn mcsaile ait delail ve bcyanati Turk Madde: 20
mehakiminin talcp vo kabul ve istima hususundaki haklanna isbu mukavclcname tarii:ii mcriyetindon itibarcn 7 sene
da halel vermez. miiddct icin aktedihni§tir. Mukavclcname miiddeti mezkure in-
Birinci fikra hiikmiiuden miistcsna olarak .âyet davada kizasmdan laakal bir sene niukaddcm taraljeyn-i aliyeyn-i aki-
alakadar olanlarni kaffesi Tiirk mehakiminin kazasma tahri- deynden herhangi bir taralmdan Icsih edilmodigi takdirdc, fes-
ren razi oiuriar isc, mahakimi niei^kiirc tarafeynin kanunu hedilinceye kadar merl kalacak ve I'csili ancak bir sene miid-
millj mucibince karar vermiek iizcre birinci fikrada miinderi? detin inkrâsmdan .sonra haizi tesir olabilcccktir.
mesail hakkmda dahi haizi selahiyet olabilirler. Mukavelenamc Tiirkiyeden gayn akit dcvletlcrden herhan-
Madde: 17 gi biri tarafmdan fesholunursa i.^bu Icsih ancak mczkur dev-
mallan hakkmda Turk
Tiii'kiyedcki ecnebilerin gahislari ve letle Turkiye arasmda haizi tcsir olacaktiv.
mehakimi nezdinde hukuku diivele ve diger dovletlerde sureti Turkiye mukavclenamcyi p.nrek digcr bilciimle devletlere
umumiyede tatbik edilcn esas ve usullerc muvafik bir hima- karsi VG gerck bu dcvletlcrden yalniz birine karsi fesih sela-
ye temin edilecegini Tiirkiye hiikiimeti beyau eyler. liiyetini haiz olacak vc gikki ahirde mukavelenamc digerleri-
Madde: 18 ne nazaran mevkii meriyette kalacaktir.
Tiirkiye ile diger dliveli akide bcynindeki miinasebetta, Madde: 21
masarif niuhakomo-i miicmmcn kei'alct akâsmi, ilEimatm icra- igbu mukavelenamc tasdik edileccklir.
sma, evraki adliye vo gayri adliyeuin tcbligine, istinabeye, ma- Tasdiknamcler siirati miimkine ile Pariste tcvdi olunacak-
sarifi muhakcmoye
ait mahkumiyetlere mcccanl muzahareti ad- tir.
hapse miiteallik bilciimlo vcsaik aiakadar devletler

liyeye din iîn Mukavelenamc bugiinkii tarihli snlh muahcdesi ile ayni
arasmda aktolunacak mukavelati mahsusa ilo hal olunacaktir. gerait tahtmda mevkii mcriyete gireccktir.
Tasdiken lilmakal, balada zikrolunan murahhaslar igbu
278 I, O Z A N
L O Z A N 27&
znukavelenamcyi imzalamiglardir.
Lozan'da ?A Tcmmu/. 1923 tarihlndc bii- niisha olarak tan-
aim edihnig okip bu niisha Frunsa hukumetl cunihuriyesi ha- TICARET MUKAVELKNAMESl
zinei evraknia tovdi olunacak vo hiikumoti mezkure vazml
imssa dovletlarin hcrbirine anm niev.suk bircr niishasini ita Bir taraftan,
eyleyeeektir. Britaiiya imparatorlugu, F'raiisa, italya, Japonya, Yima-
nistan, Roinanya, Sirp - Hirvat - Solven ve digsr taraftan,
ISMET HORACE RUMBOLT Tiirkiye,
Dr. K.IZA KUR PELLE Miinascbati iktisadiyelerini hukuku diivel esasi iizerine ve
HAS AN HiJSNU GARRONi ticareti te§vjk ve miibadL-lati tcshil odccek en miinasip §ekil-
MONTANYA lorde tcsis arzusuyla miUehassis olarak,
UQIYAi B'.i inaksatla bir mr.kavelcnamc aktine karar vermigler ve
VENiZI'iLOS murahhaslari olmak iizcre;

KAKLAMANOS Ha§merlu Biiyiik Britanya ve trlanda Kraliyefci miittahide-
si, maverayi ebhar Britanya araiîsi Krah ve Hindistan Impa-
DIAMANDi
KONCESKO ratoru hazrctlcri:
istanbuldan fcvkalade koniiser asaletlti Sor Horace George
Montegii Rumbolt, Baror.a, J.S.M.J.,
Pransa Cumhuriycti Reisi:
Fransa sefiri kebiri, cumh'.iriyetin §ark fcvkalade komise-
ri, Legion d'Honour ni.'jani millisinin Grande Officier rln'oesi-
ni haiz ferik general Mouricc Polle,

Hasmetlii italya Krah Hazretleri:
Kraliyetin Senato azasi, italya sefiri kebiri, istanbulda
fcvkalade komiser St. ^'rourice Vclzar ve Kuron Ditaliy niân-
lar:nm Grande kuruvasuu haiz aaaletlii marki Camille Gar-
roni.
h Atina fevkalade miirahhas vc orca elgi, St. Moiu-ice ni§ELn-
lannui komandor riitbcKini ve Kuron Ditaliy nisanimn Gran-
de Officier riitbesini haiz Mosyo Julius Cesare Montanya,
Hasmetlii Japonya Tmparatoru Hazretleri:
SoleilLovan ni,?anuim birinci riitbesini haiz Roma fevka-
lade kebir vc murahha.st Mosyo Qentaro Uciyai Juzamrni,
.sefiri
Hasmetlii Yunanhlar Krah Hazretleri:

Sabik heycti niizzar rcisi, Soover ni.'janmin Grande Kuruva
Mosyo Eleff;rios K. Venizelos,
riitbesini haiz
Londra orta elcisi, Soover nijanmm komandor riitbesini
haiz mosyo Demetr Kaklatnanoa,
Hagmetlu Romanya Krah Hazretlori:
Orta el?i Mosyo Kostantin i. Diamandi, orta elffi MosyS-
Kostantin Kongesko,
280 L O Z A N L O /- A N 281
Hagmetlii Sirp - Ilirvat - Sloven Krali Hazretleri: mevkii meriyete vazina takaddiim eden ay zart'mda Tiirk lira-
Bernde fevkalade murahhas vc orta eoli Mosyo Dr. Mi- si bir ingiliz lirasma 745 kuru.'jtan Ibaret fii iptidaiye nisbet
lotyen Yuvanovi?;, le % 30 dan lazla vasati bir teriezziillu kiynict gosterirse 12
Tiirkiye Buyiik Millet Meclisl Hukiimeti; ve 9 misilleri aym aym vasati fiatma gore tezyit olunabile-
Edirne Mcbusn, Umiiru Hariciyc Vckili ismct Paga, ceklerdir, bu suretle tadil ve islah edilen misil miiteakip 3 ay
Sinop Mebusu, Umuni Sihhiye ve MuavcneU itjtimaiye Ve- zarfmda mabihittatbik olarak devam odccektir, Bu misil 3 ayin
kili Dr. Riza Niir boy, hitammda icabederse son ayin vasati kambiyo fiatma gore ye-
Trabzon Mebusu, sabik Vckil Hasan bey, niden tadil olunacaktir.
hazaratmi tayin etmi.?lerdir. Murahha.siyn miigarunileyhin Tiirk lirasmm tcnez/.iil kiymetl halinde bc^ mlsli, 12 ve
makbul ve niutcbcr tanman sclfihiyctnainclerini ibraz eyledik- 9 misiilerinin tabi oiduklari .êrait dahilindc tezyit ohmabik?-
feen sonra ahkami atiyyeyi kararla.5Virmi.5lardir: cek ve fakat Tiirk lirasmm tezayutii kiymeti halinden misii
mezkur ancak ingiliz lirasi olarak nakdiye olarak 5 Turk lira-
FASIL I smdan dun bir kiymctto bulundu.û zamandan itibaron tenzil
olunmak icabedecckv.ir.
Kakdi islahat vukuunda bervcQh; balfi tcsbit olunan muh-
Maddc 1 — ijbu mukavelenamenin nievkii meriycle va-
:
zmdan itlbaren diijcr diivcli akido arazisinden nerj'et ve vii- teiif misiller giimriik riisumuna lialel gciirnieyecek surette ye-
ni ve eski niikut arasmdaki farka gore tadil olacaklardir,
rut eden ir.ah.sulati tabilycyc voya niamulata, Ttirklyeye bini
ivhalierindc kaabili iaU:)Jk Larlielor 1 oyliil l!)ir> tarihindo mev- Madde 3
: —Tiirkiye. atidoki hususat icin liizum goriile-
bilecek clar.lardan maada bilciimle iUialat veya ihracat niPUi-
kil meriyete konulan 0.s'ma)ili sikloti e.^ya tarifosinin ayni ola-
miiyetlerini i.'jbu mukavelonumcr.in mevkii meriyete vazindan
caktir.
itibaren ref cvmeyl ve i.'jbu mukavelenamenin miiddeti csnasm-
Madde 2 ;
—
1 eylul 1916 tarihli O.smanli tarifesinde mu-
harrcr olup Turk cvraki nakiiycsl olarak istifa kihnan riisum, da tekrar tesis eylemeyi taahhiit eder.
bervechi ati tayin edilen serait dalro.sindc kambiyo fiatma go-
1 — Hayati maigeie clzcm olan nienabii inuhaiaza ve mil-
re zaman /âman tadi ve i.slah olunacak olan emsali tezyide letin faaliyet! iktisadiyesini vikaye etmek,
2 — Sclfunct-i devldi tcmin eylemsk,
tabi tutulacaktir.
3 — E-jhas ve hayvanat ve ncbaltiti emrazj sariye hayva-
i§bu emsal 1 mart 1923 tarihinde mevkii meriyerts bulu-
nan emsal oiaeaktir. Ancak mcrbut (1) numrolu cetvclde ta- niye ve nebatiyeden vikaye etinck,
dat edilen mevad 9 mi.sle tabi oiaeaktir. 4 — Afycn vcsair mevadd; simgonin istinialine mani ol-
Berve<?hi bala xikredilen ein.sal kambiyo flatma gore ati- mak,

o — Tiirkij'cde memnu
i.stimali bulunan mevaddi kiiliye-
deki kavaide tevfikan tanzim vo telif olunacaktir.
Bu emsal tngiliz lirasi 745 kurug kfigit para kiymcfcinde ol- nin ithalini men cylcmek,
6 — Altun sikkonin veya allun madoninin ihracim men
dugu bir zamanda tosbit edilmis oldugundan cger isbu mu-
kavelenamenin mevkii meriyete vazma takaddtim eden ay zar- eylemek,
fmda Tiirk lii-asmda fi-i mozkurc ni.sbetlo yiizde 30 dan fazla. 7 — Devlot inhisarlari tesis veya idame eylemek.
vasati bir tezayiid kiymet husule gclirse 12 ve 9 misilleri aym Diger diiveli akideden horbiri tarafindan kendisine mez-
aym fii vasatisiylc niiitenasibon tenzil cdilmck laznn gelecek kiir devletiii kavanini muc.ibindc muhik bir muameleyl muta-
bu suretle tadil ve islilh edilen misil miitcakip 3 ay zarfmda, kabele verilmek sartiyle Tiirkiye memnuati hicbir nevl fark
mabihittatbik olarak. devam cdceektir. Bu misil 3 ay hitaram- gozetmeksizin tatbik otmeyi ve c,?yayi memnua icin istisnalar
da icabederse son aym vasali kambiyo fiatuia gore yenidcn veya ruhsatlar bahgoylcdigl halde hi<;bir tikid devlet ticareti-
tadil olunacaktir. Aym vt-Qhilc cger isbu mukavelenamenin nin zararina olarak dlger bir dcvleti akide veya herhangibir
*adil olunacaktir. Aym vetjhile eger i§bu mukavelenamenin.
282 L O Z A N li O Z A N 283
devlet ticarctini asla mazhan miisaadc etmemeyi taahhtit ey- tevfikan tertip olunacak men.50 .saliadetn&meleri gerek tlcaret
Icr.
veya ziraat nezaretl gerek miirselin mensup oldugu ticaret oda-
Maddo 4 - Muamclei miitekabile .5artiyle Tiirkiyede
:
si gerekse mursalunilcyh mcmlekettcn muvafik gorecegi diger
aksiz veya istihlak resmi diger diivoli aklde mcmallklnden ne- licr te§kilat veya hoyet tarafindan ita edilecektir. Mezkflr sa-
§et ve vvinit cdcn emtiaya ancak Tiirkiyede istihsal edilen ay-
hadetnamoler mursalunileyh memlcketin bir niiimessili siyasi
ni veya miimasill c^ya iizerinden Istifa ohindugu miktar da- veya gehbenderisi tarafmdan tasdik olunacaktir.
hilinde olmak iizcre taHMk edilecekt.ir. Posta paketleri miirselunlloyh memlcJcet bir mahiyeti ti-
Bundan maada Tiirkiyc racrbiit 2 nunirolu cctvelde mu- cariyeyi haiz irsalattan olmadigmi anladiei takdirde menge §a-
harrer mevadda mezkCir c.etveido Bosterilon istihlak riisumunn hadetnamesinden varestc tutulaeaklardir.
kendl tobaasiyla diA'er diiveli ;\kido tebaasi arasmda ayni gerait-i
Madde 8 : —
Maahaza i§bu fasil ahkam.indan istifade key-
miisavat dairesinde olmak ii?,erc Uihsilde devam edcbilecektir. liyeti, diger herhangi bir ecnebi memlekete bah§eder oldugu
Muameloi miitekabile sartiyla Uktarvar riisumu veya me- muam.ele kadar miisait bir muamelcyi, m.ukavelenamenin bii-
miirini mahailiyecc istifa kilinan digcr her rosim eger Tiirki- tiin miiddeti devamnica Tiirkiyeye temin ctmeyecek olan dti-
yede islihsal edilen mcvad iizcrine movzu iso Tiirk malisulati veli akideden hitjbiri taral'mdan talep cdilmcyeccktir.
ile diger dtiveli akide mcma'.ikindcn r.e^'et vc viirut
eden mali-
sulat arasmda
edileccktir.
bir fark gozclilmcksizin ayni suretle tatbik M i: K BUT I
Madde 5 Digsr diivnli akideden hcrbiri tarafiiidan

: - •- 9 MiSI.K TABi MEVADDIN LISTESi
kendi kavaninine tevfikan Tiirkiyoye muhik bir mviamelei mii-
II rarife N'o:
tekabile yapilmak .?art:yla Tiirkiyenin mabsulati tabiiye veya
Patates 65
mamC;lattan herhangi bir madde iizcrinc vazetmig olacagi ve-
Portakal 69
ya cdobileuegi' her ihracat resm.i liipbir vasita ile digcr duve-
§ekerli mtzstahzarat 121
li akidedc herhangi inrisinin tlcareti zararma bir
fark ihdas
edilemiyerck bilciimle miirsaliinileyha m.emalik iQir. musavi
Maden sulari 130
Parlak deriler 178
surettc tatbik cdilecek.
Domuz
Madde 6 —
Tiirkiyenin tarife hususunda veya alelumum
:
Ayakkabilar
derlleri ISO
685-187-188
diger her giina ticari hususalta biigiinku tarihli muahedena-
Eldivenler 192
me mueibince Tiirkiycden aynlan herhansi birisine veyahut
Han-, ve mr-imul kiirklcr 200-201
hudut ticareti igin hemhiidut bir devlete tatbik edileoegi fevrs-
Mobl'i 217-218
idi mahsusa miistosna olmak uzere Tiirkiyo
birineiden be§i:ici- El i§leraelcri (burodbri)
ye kadar clan maddelordn mev/,uubahs hususatta diger herhan-
dantela ve pamuk joritlcr 275-274-273
gi bir memlekete tatbik edecci>i daha miisait her
muameleden Kaba ipnk kn-pmtisi 302
diger dliveJi akide.vi istifade ottireeektir.
Madde 7 : —
Turkiye ve diger diivoli akide ifchal edilen es-
Gaze
ipek
ilh.
tiil ilh.
305
306
yanin mengei clan memlekcti irae ctmek iizere isbii esyanm
ipekli monsueat 308
me?;kiirmgmleknt istihsalat ve imalafci railliyesinden oldugu
ipek tuhafiyclcr 273-274-275
veyahut mezkur momlckette ugradigi tahavviilat dolayisiyla
o look ki.h<'Jfi.v (pasmantori) 314
suretle telakki edilmek.lasîmcnldigini miisbet resmi
bir saha- Yiin kuijak ve gallar
detname ihraoim ithalatda bulunan eghasta-n miitekabilen ta- 324
lep edebileceklerdir. i§bu fasla merbut 3 mimrohi Elbise 339
niimuneye Yazlik, gcmsiyelcr ilh
kisilik 348
284 L O Z A N L O Z A N 285
MEHltDT 3
M E RBU T Menso (Schadetnaincsi Niinmncsi

2
iSTillLAiK kDsumu de mukim
efendinin
de mukim efendinin vekili tiiccardan
Kilosii Kuru§ kendi mesuliyeti altmda olarak atide muliarrer emtianm miir-
Cay » 40
sel tarafmdan bizo ibraz cdiiou voaaiki mutabereye istinaderi
Kahve
Petrol
»
»
20
6
(2) —Turk yahut menê veya mamulatmdan oldugu-
nun liuzurumuzda beyan eyledigini tasdik eyleriz, (§ahadetna-
Pirinp s> 10
mej'i ita eden daire) (3)
Margarin ve lileu margarin
Bu emtia yo do tacir veya fab-
ve djger §iihumn hayvaniyo ;> 80
ricator ofend:ye (
Stariii mumi; » 30
vapuru lie veya kara tariki) ilo g6nderilmi§tir.
Adi sabiin » 5
Ycni vc mii.stamei torba » 5
Baharat :>,
30 Veziii safi vc gayn
Klbrit Kibritlik behcr kutusu GO 1/2 Denk envainin Markalar safi (Kilogram hesa-
Mum kibrit Kibritlik bchci adedi Numro biyla) yahut, hacim emtia
kiUusu 60 1 i.stiab ve kiymer.
kutusu 60 1
Sigara kagidi yaprafu 50 1
gakmak ta§i beheri 25

Seker kilosu 15
Tonbeki kilosu 40 Mesuliyetin tahtmda olarak bu suretle tarafindan teyid ki-
Biskiii
Imdi scne
Cikolata
(Beyannameyi verenin imzasi)
Silt hiiiasasi
Keyflyet tarafimizdan (.âhadetnameyi ita eden daire) bit-
Sekorlome vo glikoz tasdik balada muharrer emtianm muamelel beiyyesinin filha-
Mcsrubati gayn kiiuliyc, p;a.7.07., kika bu memlekette ifa eyledigini de aynca teyit eyleriz.
limonata (Tarih vc §ahadetnameyi ita eden dairenin Imzasi)
Diger biitiin jjokerli nuistuhârat
gehbenderhanece goriilerek i§bu Im-
za tasdik oIunmu§tur.
muhtovi okhiklan. yiizde mikta- 1) Liizunisuz nie;ruhat tay edilecektir.

rmdakl tjckcre na'/.aran bir is- 3) ^chadetnatnc miistahsil veya fabrikattir veyahut vekili
tlhlak resmine tabidirler. tarafindau ahndigi zaman (miirsel tarafindan bize ib-
raz edilen vesaik-i mulebcrcyo istinadcn) kelimeleii
286 I. o ?; A N L O 7, A N 287
tekalif ancalc omtiayi mezlciirenin men§c ve mevrit veya mah-

FASIL rc'Qlcrine (>'6re tayin edildigl ve birinci faslm ahkamma tevfi-
: 2
kan diger bilciiinle diiveli akidcye surcti mlitesavlyede mabihi-
Maddo 9 Tiirkiye, aym hususta kendlsino muamelei
: • •
tatbik bllundugu cihotle 'I'iirkiyo, muamel(;yi miitakabeleya
miitakabelodc bulunulmak isarUyla milli sofaino tatbik ctmek- mazhar olmak §artiyla ithal veya ihrac edilen emtiayi itha-
te oldugii iTmamcloyc miisavi lîr miuuncloyi veya diger her lat veya ihraeata tavassut edcn sefineniii sancagi muvasalat
hangi blr dovlete tatbik ctmekte oldugu vcya edcbilecegi da- veya azimet limanlari p,eininin Keyriiaeferi ve islielelerde tevak-
ha miisait bir muameleyi diger diivcli akide sefainjne tatbik kufu iizerine miics.ses higbir rosm-i miitefavit, resm-i munzam.
etnieyi taahhiit eylnr. veya herhangi mahiyette veya ne nam altinda olursa olsunbir
giina tszyit-i rusuma tabi tutmamagi kezalik taalihiit eyler.
Tiirkiye, digor diiveli fikideden hor birisi hakkmda vc fiu-
veli mczkuredcn hcrbiri Tiirkiye lialckinda SAYDI MAHIYl, Wadde : 11 —
ve gemilero ve bunlarin haniuleleri-
Sei'ine
BAHRi GABOTAJI yani topraginin bir limanindan ne ve yolculanna miiteallik ohip, harbten evvel Tiirkiye tara-
aiinan
enitia ve yolciilann ayni topragm diêr limanma bahrennak- findan muteber tanmmi? veyahut baslica diiveli bahriye tara-
lir.i ve linianlar hidemaUiii yiini cer, vc kilavuzluk vc herlian-
Imdan atiyen muteber tanmabilccek olan her nevi vesaik ve-
gi mahiyeti;« o!\ir.sa o}sun bilciiinle hideinati daliiliyeyi hendi ya evraki resmiye Tiirkiye tararir.dp>.n diger duvcli akide tabii-
sancagir.a hasretmok hakkini muhafn/a eder. yetinde bulunfin serain liakkinda muteber ve Tiirk sefine ve
Maddo : 10— SAYDI MAHi - iÂHRi GABOTAJ ve li- gemilerine i'.a edilen miitckabil vesaiko imiadil addedilecektir.
man hidcniati hakkmda maddci anifede zikrolunan Istisnaat Bu alikam, Tiirkiye tarafindan Tiirk sefine vs gemilerine
mahfuz kalmak .sartiyla, mcmiekcto vurut odt:cok '/cya mem- ba.jhca bahri devletler tarafindan tatbik edilen usule muadil.
leketten gikacak hor nevi cm'Janui ithal veya ihraci veya yol- gerait dairesinde olmak ii/oro ita edilen vesaik ve evraki res-
cularin nak'.i hukukuna ve sefainin liman, dok, nhtim ve nisr- mlye ancak diger diiveli akidece biz7.at kendileri tarafindan
salarda tevakkuf, tahmil ve tahliyelerine miiteallik biiciimle verilen vesaik vo evraki rcsniiyeyo muadil addedildigi takdir--
tsshilattaii istifadelorine ait husu.satta, bir varaftazT Tiirkiye
de mu':eber olacaktir.
ve diger taraftan diiveli iikidri saircnin.
sefaino hor biri, milli
tatbik ettikleri muamelcye miisavi bir muameleyi miitekabiler. FASIL : 3
yekdigerine tatbik edeceklerdir.

Kczalik, aym muamelei mutakabole sartiyla, hiikCunet me-
Madde : 12 — Tiirkiye, muamelei niiii;akabele sartiyle di-
murin eshasi hususiye cem'iyet veya hernovi ger diiveli akidedcn herhangi birisinin memleketinden nes'et
miiessesac- nam.
veya monfaatinc olarak tahsil olunan rusuiiiu sihhiye, liman, eden mahsulati labiiye veya mamuleyi miiamelati ticariden
nhtim, demirlome, kilavuzluk, karanlina, foner riisumu vc rii- her tiirlti gayri kanuiii rckabote kar.'ji temin etmek lizere bil-
sum-u mumaselei saire gibi, sefainin miikellef oldugu herne- ciimle tedabiri §eriyo veya idariyoyi ittiha/. ve ikamci davaya.
vi rijsum tckalif ve todiyat hususunda da miisavat mutlaka
miisaade etmeyi taahhiit eyler.
cari olacaktir. Tiirkiye, kczalik mnamelei iniitakabcle sartiyle iizerlerinde
ithal veya ihrao edilen cmtia

veya asil ilk zarflarinda yahut harici zarflannda men.58, cins,
ii'-ierino mevzuuriisum ve
rnahiyet veya evsafi malisusalan hakkmda dogrudan dogruya
ha'zf edilecelctir. veya bilvasita sahto tahrifati havi inarka i.sim, i§aret veya her
§ahadctnam«ler tiirlii alameti tasiyan bileiime nialisulat veya emtianin ithal
3) veya ziraat nezaretleri,
ffcrek ticarct
grcrek miir.seliu incnsuboldiiifiii
ticaret odasi ve geifek veya ihraci ile dahilde imahni tedaviilUnii boyini ve nieydani
miirselinileyh memlckctin nuivafik giirccegi diger her fiiruhata vazini miicyyodati mahsusa ile tecziye ve men et-
nevi tegkilat veya ceiniyct tarafindan ita edilecektir. meyi taahhiit eder.
288 L O ?i A N
L O Z A N 289
imiilkiyeti sinaiye, ebediye ve bcdliyesini kavanini muessire lie
Madde13 : —
Turkiye, ayni hususta kendisine muamelei
te§vik ve himayc etmeyi taalihiit cyler.
mutakabclcdc biilunulmak ârtiyla cvsafi mahsusalarma toprak
veya iklimdon alan mahsiilatin bir iinvam mahalli Madde : 15 — Miilkiycti smiaiye cdebiye vc bediiyeye du-
tagimasi muruna miitcallik olarak dclatir ve planlari vo bunlann Tiir-
hakkini veya unvani mahalli istimalinin haiz olabieccgi
§erai- kiyeye devairinden lehlorine Tiirkiycde arazi tefrik olunan dev-
Uni tayin veya tan/jm edip djgcr akit bir mcmlckette'
mevkii letler levairine muh1«mol olan devir voya tebdirine dair bil-
meriyetto bulunan vo selahiycttar memurini tarafmdan
Tiir-
kiyeye suroti muntazaniada tcblifi: olunan kavanini ciimle mesai alakadar devletler arasuida hususi mukavelat ile
vc kava- •tanzim edilecektir.
nini mozkuro mucibinc;n miif.toha/, idari voya
adli mukarrerata
tevfiki harckel. etmoyi taalihiit oylcr, kavanhi AIIKAMI UMUiVliYE
veya mukarre-
rat.1 mozkiu-o hilafma olarak iinvam
mahalli ta§!yan mahculat Madde : 16 — Diiveli akidc i§bu mukavelenamenin mev-
Vfiya emtianm ithal vc ihraci
imal, tedaviil, bey', veya mev-
ilc kii meriyete vazi aninda kendi hakimlyet veya idarelerine ta-
kii fiinihata vazi Tiirkiyo tarafmdan men
vc onikinci madde- bi olunan bir hiikumeti muhtp.reye malik dominyonlarin miis-
de zikrohman tedabir ile tocziye odilocckvir. temlekelerinin memaliki mahmiyelcrinln veya mcvarayi ebhar-
Madde 14 -^- Tiirkiyo ^.hu mukavelcnin mevkii meriyete
:
da kain memalik veya arazilerinin kaffesindc veya bazilarm-
vazmdan itibarcn 12 ay miiddotin inkizasindan evvel: da muk.avelenamei mezkur ahkfiminm tatbik edilineyecegini
1 ~
Miilkiycti smaiyenin hlmayesine dahil ohip 2
haziran beyan etmek hakkuii muhafaza etmckto olup bu takdii-de Tiir-
1911tarihinde Vaîngtonda ladil edilen 20 mart 1883 kiye, niezkilr dominyonlar, miistcnilekeler memaliki mahmiye
tarihli
heynelmilel Paris mukavolenamcsinc c.^kali muha-rrere memalik veya araziye kadfji i.^bu mukavelenameden niiitevel-
daire-
sinde i§tirak etmeyi, :iittaahhiidatmdan beri olacaktir.
2 — Kezalik asnn cdebiye vc bediiyenin himayesir.e mii- §u kadar ki, diiveli mczkurc i.5bu mukavelename mucibin-
teallik olarak 13 te§rinisani 1908 tarihinde Berlinde
tadil edi- ce yapacaklan beyanat ile mukavelcdon ihrac edebilecekleri
len 9 eyliil 1886 tarihli bcynelmi'.ol Bern miUcavclenamesi hiikijmeti mumtareye malik her dominyon, miiskmleke mera-
ile
asan ebediye ve bediiyenin himayesino dair 20 mart 1914 tarih- leketi mahmiye nicmlckct voya arii/i namlna iijbu mukavele-
liBern mimzam protokoluna Ljlirak eylemeyi taahhud n§.me ahkamina muahlicren iijtirak edebiZeneklerdir.
eyler.
Mezkflr maikavelenamelcrle protokolnn Tiirkce lisanina Madde 17 :
—
Trabusgarptcn nc!5'et eden veya oraya giden
terciime hakkmda dair ahklmma muteallik olarak •emtia ve mahsulat Tiirkiycdon italyan emtia ve mahsulatimn
Tiirkiv--
tarafmdan dermeyan edilen kaydi ihtiraziye bu mukavelenS,- tabi oldugu usuliin aynma tabi tutulacaktu-.
mênin mevkii meriyete vat^mi taklp eden sene zarfmda Tiirkiyeden neij'et eden veya Tiirkiyeye giden emtia ve
mez-
kiir mukavolenamelerle protokolu mii^tereken
imza etml? bu- mahsulatta Trablusgarptc digcr her oencbi mcmlekete yapilan
lunan diger devletlor tarafmdan hi? itlraz vukubulmadigi en miisait muameleden miistefit olacaktu-.
tak-
dirde i?bu mukavelenftmeye xaviiil imza bulunan
diivell°saire- Madde : 18 — i§bu mukavelcname 5 scnc miiddet icin ak-
de salifiizzikr kaydi ihtiraziyeye i.?bu mukavelenamenln miid- •dolunmugtur.
det devaminda itiraz eylemeyeceklerdir.
i§tau mukavelenameye Birinci fasla miitcallik olarak bir taraftan Turkiye ve di-
vaznil imza bulunan devletler Tur-
kiyenin hakki tereiimeye miitcallik kaydi ihtirazisine ger taraftan Yunanistan, Romanya, Sirp - Hn;vat - Sloven dev-
i§'tirak-
de devam edemedlkleri takdirde Tiirkiy« anfiizzikr leti daha kisa bir miiddet zarfmda miibadclati ticvariyeleri
mukavele-
namelerde protokola igtirakde devama mecbur tutulmayacak- l5in yeni bir nizani teslsine tovcssiil lii/.umunu gordiiklerinden
tir. i§bu mukavelenamcyi 30 aydan ibaret olan ilk devrenin inki-
3 —
Turkiye ayni miiddetin inkizasmdan evvel mezkAr
mu-
zasmdan sonra her zarnan fe-shetmck hakkini fesihten 6 ay
kavelenamcler esasatma tevfikan diiveli sairei akide sonra salifiizzikr mukavolonamenin tcsiri niliayct bulmak iize-
tebasma
:re yekdigerine kar§i tanimakta mutabik kalmiglardir.
290 L O Z A N L O /. A N 291
Bir oaraftan Tiirkiye ve digcr taraftan diiveli akidei sai- m Bu c§iiastan hicbirisi mo^.kfu- hukiimotlerin miisaadesi ol-
reden her )3ii'i mukavolcnamcniu tatbiki hakkmda berveghi madikca ne Tui-kiyed<i ne do Yunanistanda tekrar ilitiyari
bala tesbit edikui niiiddotler siarl'mdan her zaman ve kcndi- ikamet cdemiyeceklerdir.
Icrinden bu hususta talcp vaki olur olina/-, yeni ticarct mua- Madde : 2 — Birinoi maddede mtisarraji olan miibadelc
hcdclcri akdi zimninda me/.k-fir ini'ukleUorin ii)ki/,asindan cv- atidcki ahaliye iiamil dof'iildir: A — Dersaadet Rum aiialisi,
vel ikmalini tomin icin k(nnali I'aaliycUe takijj cdecekleri mii- Garbi Trakyanin MiisUiman abalisi.
zakerata girismeyi tuahliiit odcrJer. Dsrsaadetin Rum aliali.si addedilceckler 1912 kanunu mu-
Egcr niobhusun anh niii/.akcrati Kaliliil beyan muddetlerin cibince tahdit edilmi.5 bulunan Dcnsaadct gchrcmaneti daire-i
inkizasmdan evvcl notice pezir olmami.5 bulunursa taraeyn-i belediyeierihavzasmda 30 te§rinisani 1918 tarihinden mukad-
aliycyii-i akideyndon hcrbiri .serbcstii harokelini tekrar iktisap dem sakin bulunmu;? olan bilciimle Rumlardir. G-arbi Trakya-
edcbileccktir. nm MiisliJman ahalisi addodilocokler. Biikres niuahedesiyle
Maddc : 19 — isjbu mukavelcnanie tasjiik edilecektir. 1913 te tayin edilon liatti hududun fjarkindaki havalide mii-
Tfusdiknameler siirati niunikune ilc ParLs'-e tevdi oiuna- temekkin bilcumle miisliimanlardir .
caktir. Madde 3 :
—
Rum vc Tiirk ahali miitekabilen miibadeleye
i§bi5 mukavolenanic buuiinkii tarHiU muahodci sulhiye ile tabi bulunan araziyi 1912 eyailiindcn itibaren terketmi? olan
ajTii serait dahilindo movkii incriyetc giroccktir. Rum ve Miisliur.anlar biriuc: maddede niu.sarrah olan miibade-
Tasdiken lilmakal balada zikrolunau murahhaslar isbu mu- leye dahil edileceklcrdir. iijbu mukavnlenamede zikri gegen
kavelenair.eyl imza etmislcrdir. Lozanda 24 Tcmmuz 1923 tari- muhacJr tabiri muliaccrct cdocok veya 1912 eyliillinden itiba,-
hinde bir niisha olarak tanzim cdilmifj olup bu niisha Fransa ren muhacerot etmifj bulunan bilciinilc e§liasi maddiye ve nia-
hiukuir.eti cumhiiriyosi "na/.inoi cvrakma tevdi olur.acak ve hii- neviyeyi kasdedcr.
kiimeti mezkuro vazral imza dovloilcrin iicrbirlnc mevsak bir- Maude : 4 ~ Aileleri Tiirk arazi.sini tcrk ctmis o'.up ta
niJshasmi ita cdccckiir. kendileri Tiirkiyedo alil:onulmu!> Rum
ahaisine mensup gayri
iS.VrET HORACE UUi\a30LT malul cshas isbu niuaiicde ahkami mucibiuce Yunanistana sev-
Dr.RIZA SVR GARRONi kedllen ilk kafiloyi tc§kil edocoklcrdir.
HASAN HUSNti PELLE Madde 5 :
—
tgbu itilai ahkami mueibince icra cdilecek
MONTAXYA uncu maddclcr ahkauu kaydi ih-
miibadele dolayisiyle 9 ve 10
UQiYAi tahtmda vo Tiirkiyudeki Uumlarm vc nc de Yunanis-
tirazisi
vi':nizm,os tandaki Tiirklerin hukuku tasarrul'iye vc matlubatuia hicbir
KAKr.AMANOS halel iraz edilmiyecektii-.
DiAMANDi Madde mensup bir sahsin
6 - - Miibadeleye tabi ahaliye
:
KONQESKO heme sebebe mebni olursa olsun azimetinc bir giin haili vaz
edilmeycooktir. Bir muhacir aloyhine bir cczayi tcrhibi ile
KUM VE TtJRK AHALlNiN H'K'J!5A55!CIJ':.S!N!!i; DAIK MUKAVE-
mahkumiyeti katiye lahik olduiju haU.lo veya heniiz katiyet
LENS.ME TtJEJCiYE r.irYiJK MOJ-KT MKCfJSt HtJKtJMETiY-
kesbetmemis inahkumiyot liihulcu veya takibati cezaiye ic-
LE YUNAN KKALiYESi AT'mKKl MEVADDI KA11ARLA§- muhacir ccza.siiu cckmek vcyahut muhake-
rasi takdirindo o
TIRMI^LAKOIR:
me edilmek iizcrc alcyhindo takibat iera edcn memleket me-
Madde 1 - 1 Mayis 1023 tarihiudoa itibarcn Tiirk ara-
-
murmi tarafmdan aiiimct cdeccjii memlekct memurinin tes-
:
zisinde mlitomckkin Rum ve Ortodoks dininrie bulunan Tiirlc lim edilecektir.

tebaasi ile Yunan araztKindo tuiitoinekkin Musliiman dininde
Madde :7 -- Muhacirler torkettikleri memlcketin tabiiye-
Yunan tcbaasinin mccburi miibadelcsi icra edilecektir.
toii gaib ettiklcri gibi azimet cttiklerl mcmleketln arazisine
292 L O /- A N la O Z A N 293
vusullerianinda o memlcketin Labiiyctini iktsap ederler. Ikl ya hayriyenine ait olan emval dahi kezalik aym gerait dahi-
memlekctten bir vcya diKorini terketmi.-j vo licniiz ycni tabii- linde tasfiye edilecektir.
yetleri iktisap odcmeini.? olau nuihacirlor ifjbii mukavelename- Maddo : 10 —
Tarareyn-i aliyeyn-i akideynin arazisini
nin imzas} tarihinde mesikur tabiiycti oedideyi iktisap etmi§ vaktiyle tcrketmi.'j olan ve i^bu mukavelimamenin iu;iincu mad-
olacaklardir. desi ahkamma tebean miibadelei ahalide dahii addedilen e§-
— Muhacirler hasa ait emvali menkulc ve gayri mcnkulenin tasfiyesi 9 uncu
Maddc : her cinston menkul mallarmi be-
8
maddcyc tevfikan ve 18 tegrinievvol 1922 tarihinden beri Tlir-
raberlerindc gotiinnok vcya nakil cttirmokLc sei-best olacaklar-
kiye ve Yvhuuiistanda nrasadere vcya mocbnri bey' vesau-e gi-
dir. Bu yuzden no ihrac no itlial resminc no dc basjka higbtr
bi igbu emval iizerindcki hakki miUkiycte herhangi bir tah-
resim vermeye tabi Uitxilmayacaklardir.
kik ve kayit iras ediei bir surotlc lesis cdilmi§ bilctimle kava-
Kezalik i§bu itilafnanie alikami niucibiuce hUkumetsyn-i
nin ve nizamatitan miinbais her no mahiycttc olursa olsun
akidoynden birinin arazisini tcrkudecRk olan cemaat aâsi (ca-
bilctimle tedabire tabi tutulmaksrzni icra edilecektir. i§bu mad-
mi, tekke, medrcse, kilise, manastir, moklep, hastahaneler, §ir-
mancviye vo licrhangi niahiyette dc ve 9 uncu maddede mexkur emval bu cinsten bir tedtaire
ketler, cemiyetlcr ve e§lia.si
memurin ve mensubunu) kcr.di ce- m.aruz kahnis okiuklari takdirde kiynietleri 11 inci maddede
olursa olsun, diger tesi.sali
niusarrah komi.syon larainidan iijlni tedabir tatbik edilmemi§
maatlcrine ait emvali incnkuleyi serbostce beraberlerinde go-
gibi tayin vc tcsbiv. olunur.
tUrmek vcya naklettirmck liakkina da ir.aliktirler.
istimlak edilmi.? olan emvalc geiince nuihtelit komisyon
Her iki menileko- n-.akamati 11 inci maddede muharrer her iki memieketle nrabadeley{! tabi cijhaHii ait ve niiibadele-
muhtelit koniisyonun tav.siycsi ii/^crine bunlann nakii hxjsu- ye tab! arazide kain oh;p 18 Icjrini cvvcl 1912 dcu beri istim-
sunda azami tcshilat ihvaz cdi-ocklordir. Eiîvali mcnkvJelerinin lak edilmis olan i^bu emiakin yenidcn takdir kiymetine taas-
tamamini veya bir k;smmi boraberlcrindc iiijiiii'r.ieye kudrc- layacaktir. KomLsyon mu§ahade edecegi zararlan mal sahip-
tayap olamayacak olan tnuhacirin bunian mahallerinde bira- leri lehinde lamir eyleyecck bir taviz tayin vo tcsbit edecektir.
Bu takdirde mcmiirini mahhalliycyc birakiian
kabileceklcrdir. Bu tavizin mikdan isbu mal sahiplerinin matlubunavc istim-
emvali mcnkulenin mlifrodat dcftoi-in; vo kiyniotini muhaceret lak edilmi.s olan emvali gayrimenkulenui bulundugu arazide-
eden aansm inuvacohosindo tosbit edcookicrdir. Muhacir tara- ki hiikumetin zinnnetiiie gegirilccektir.
fmdan birakilan omvali monkiilonin miifredat ve kiymetini 8 ve 9 uncu maddelerde mczkur c.'jha.s mallarmi intifam-
miibeyyin olan zabit varakalan 4 niisha iizeriuo tar.zini edile- dan -ju veya bu suretle mahrum edibnifj olduklan takdirde i.s-
cek ve bunlardan biri mcmurini niahalliyc nezdinde kalacak, bu varidat kiymetinin ker.dileriuo iade.si harbten evvelki iradi
ikincisi 9 iincii maddedo muharrer tasfiye muamelesine esas vasati iizerine ve muhuilit komisyon tarafmdan tesbit edile-
tegkil etmek nv.sve 11 inni niaddedc mc^zkur muhtelit komis- cek eskalc teviikan tcmin olunacaktir.
yona, ilciincusii mi'.hacirin hi.cret ettiiti memlcketin hiikumeti- 11 inci maddedo mezkur muhtelit komisyon Yunanistan-
ne tevdi edilecek, dordiinciisii do muhaeiro ita olunacaktir. daki evkafa ait emvalin ve bundan miitcvellit hukuk ve me-
Maddo 9 8 inci maddede mnsarrah muhacirin ve ce-
: nafiin ve Tlirkij'cdo Rniiilai-a ail. mlimasiU Lesisatm tasfiyesi-
maata ait sehir dahilinde veya karadaki enivall gayri menku- nc ba.slarken mukaddcm muahedatida bunlara menlaatdar e§-
le ve mczkur muhacirb.i veya cemaaL tarafnirian birakilmi§ hasm hukuk ve menat'iini tamamiyle ihkak etmek maksadiy-
olan emvali monkule 11 inci maddede musarrah muhtelit ko- le tesbit edilmi§ esasattan mlilhcm olacaktir.
misyonlar tarafindan atidoki abkama tovlikan tasfiye edile- 11 inci maddedo mezkur koiriisyoi) isbu ahkami tatbike
cektir, niecbur olacaktir.
Mecfoiul mubadeleye tabi havalide bulimup ve mubadele- Madde : 11 — i§bu mukavclenamcnin mevkii meriyete va-
ye gayri tabi havalide sakin eemaatlerin nuicisscsati diniye ve- zjndan itibaren bir aylik bir miihlet zarfinda tarafeyn-i all-
294. li O 7. A N I, O % A N 295
yoyn-i akidoyndcsn horbiri itibariyle hicret ettifiii mcmlekette alacagi olan

i(;in ciiirt vc Omiyot-i Akvum raec- muhacir esas
lisi tarafinriiin 1014 - 1918 harbino islii-uk (^Liiiorai.s olan huku- Tnebalige mukabil terk cttif^;! cmvak; kiymei; ve niahiyetce mii-
met tcbaa.si arnsincia int.ihap edilniis iu; fwiidan niiirckkep savi omval alacaktir.
Turkiyocic vcya Yunanistanda mukim muhtelit, Juimisyon ayda bir miitckabilcn liiikfimetler tarafmdan ber-
l.iir Her 6
te§kil olunacakf.u-. Komixyon riya.sc.tii.-jbu ik; bitaraf a;;anm vechi bala zikrohman bcyannamcler csasi iizerine vacibiitte-
her biri tarafmdan niinuwnbcl.on nihaiye
dcruhtft cdilcccktir. diyc mebaligin bir hcsabi tanzim edileccktir. Tasfiyei
Muhtelit. k(>mir:yc)n kc-ridi.sinc la/.un sviM-inu'cck )nat)nllerde er?er diiyunu mutakabelo ara.smria tcadiil
mcvciit ikc buna niii-
hor Yunanli aza ilc muhtelit komisyon tara-
biri bir Tiirk', bir Eger takas
teallik hcsabat takas ve mahsup edilmi.'j olacakl'.r.
fmdan tayin odilocok bitaraf bir rcisten miirckkcp kendi eni-
vo mahsup muamelcsinden sonra hiikumetlerden biri digerine
rl altmda cah.sacak tali komisyonlar tpKki! otmok hakkma ma- kar§i borelu kalir ise bon; bcrvechi pesin tediyo edilecektir,
lik olacaktir, Muhtelit komisyon lari knmisynnlara vcrilecek Eger mcdyunu hiikumet bu tediyc icin mi'ihlet talcp edcrse dii-
selahiyetleri tayin odec.ektir.
yunu azami lie; taksidi scncvi ile iediye edilmek sartiyla ko-
Madde : 12 — Muhteiit koinisyon i.'jbu nuikavelcdfi mez- misyon bu ciihleti ana bahscdebilocck ve i.?bu miihlct esnasin-
ktn- muhaoerati teftts vc tcshil vc 9 vo 10 imcu maddelcrclc da tediye edilecek faizi tesbit cdccektir.
mexkiu- cmvali monkulo ve naynmcnkulenin tasfiyesine
tcvcs- Eger tsdiye edilecek moblaii,- oldukcâ miihim oiup ve daha
siilvazifcsiylc vazifesiylc miikellef olacaktir.
uzun miiddcti isUlzan: cdcr.se mcdyim b.nia'ur.et borelu oldugu
Mozkur komi.syo'T r.uihacorc'.i i.:ve nuiruyzikr la.sriyenin cs-
miktarm % 20 sine kadar nn;hielit kemisyonca layin edilecek
kalini tesbic edocclivlr,
bir meblagi pe§in olarak tediyc edecck vc bakiyesi iQin muh-
Umumi bir sm-etie muhtolit komisyon i.-jlni mukavelen&me-
telitkomisyon tarafmdan tesbit edilecek miktar faizli, Pazami
nin icrasmni istilzam odncegi tedabiri ilvihaz ve isbu
mnka- 20 senclik bir miihlette kahili itfa istikraz tahvilati ihrac cde-
yelenamenin vevlit edecogi bilciimlo mesailde karar vcrmek
cektir. Mcdyrai hiikumet bu istikrnzm i-,esfiyesine karsil;k oia-
hususiarn:da biitiin sekMuyotlor; haiz olacaktir.
rak komisyon tarafmdan kabul ediluii^ rehinler tahsis edecek-
Muhteiit. komi.syoiuin mukan-orati cksoriyeii ai'a istanbul-
ile itti- tir. Bu rehinler Yunanistanda beynelmilcl komi.syon,
haz olunaoaktir. Tasfiye cdiloeok einval, huknk ve
msnafie da diiyunu umumiye meclisi tarafmdan idare ve varidati kab-
miitealJik biloiimle itirazat, .komisyon tarafmdan
surcti kati- zedilecekUr. Bu rehinlcrdc adorai itilaf ha.linde bunlari tesbit
yeda hal edilecckliv.
etmek Ccmiyet-i Akvam mecli.sine ait olacaktir.
Madde .Muhtelit icomisyon, alakadaran dinlcndik-
13 — Muhacereti maksadiyle alakadar dev-
:
Madde : 15 tesliil
ten veyahiit bir ay istima usuliine tetvfikan
davet edildigin- letler tarafmdan muhtelit laimisyona mezkiir komisyon tara-
den sonra isbu mukavelenamcye tevfikan ta.sfiye edilecek
olan fmdan tayin ccilen .sorait dahilinde avans olarak meblag tah-
emvali menkule vo .n;ayrimenkul(".nn tnkdir kiymetinc
baslat- sis edilecektir.
tinlmak icin biitiin .sol;i!n.yolleri liaiz olacaktir.
Tasfiye edilecek emvniiu takdir kiymetinc
Madde 16 —
Turkj.ye ve Yunanistan
:
hiikumetlcri isbu
i^]n\ emvalin al- .mukavelename mucibincc arazilcrini terk mecburiyetinde bu-
tm sikke ile kiymetl esas olacaktir.
lunan cshasa yapilacak tcViligatu vc muhacirinin azimet ede-
Madde 14 : —
Komisyon, alakadar mal sahibine clindcn
cekleri momlekotlere nakilleri zimnmda sevkedilecekleri li-
alman ve kain oklugu arazi hiikumel;inin cmrine kalacak maddede mezkiir
olan manlara miiteallik bilciimle mesailde 11 inci
emvalden dolayi kcndisine borQlu kilman mebiasii, miibeyyin muhtelit komisyonla itilaf edeccklerdir.
bir beyanname tevdi edecoktir. edilecek ahaliy.a
Tarafeyn-i aliycyn-i akideyn miibadole
igbu beyannamolordeki esas iiwrine vcrilecek
mebalig tas- ;aziraetleri i<?in tayin cdilcrx tarihten evvel memlekotlerini terk
fiyenin vukiibulacagi menilokct hiikumetinin
muhacirin men- ettirmek vcya emvalini elindcn almak icjin no dogrudan dogru-
sup oldugu hiikumcte kar§i bir taorcunii tc.-jkll
odecektir Bu ya ve ne de dolayisiyle hi(,vbir tazyik icra edilmeyecegini mii-
297
296 L O Z A N L O Z A N
tekabilcn taahhiid oderlor. Kc/.alik memlekcti terk edeti veya mukavelenamenm

mrriyete girmesini beklemcksr/in ve
i.^bxi
kii
terk edccck olan miiliaoirini fcvkalfuic bir verp;i veya resme birinci maddesindon istisnaen
muahodei sulhlye imza olur ol-
tabi tutmayacaklanni cia taahhiil, cdcrlcr. iJdnci madde mu- mukavelenamenin dordiincii ma.ddc.inde mevzuu-
maz mezkur
cibinco miibadolcdon istisna edilon nienat-iki sckenesinin me- bunlarm azmêtlen-
bahs olan gayri maliil eghasi tahUye vc
natiki mexkurode kalmak vcya tokrai' ovaya duhul ctmek hak-
ni temin edecegini beyan oylerler.
lanyla Tiirkiyo vc Ynnanixtanda hiirriyollcrinden ve liak ta- ug niisha olaraK
30 kanuniisani 1023 tariliindc Lozanda
sarruflanndan KorbcsUio istiladolonrihi Kcrbe«t)i icrasma hicbir
tanzim olunmuijtur.
mani ika edilmcyocckUr. Hu hiiktim miibadclodeu istisna edi- iSMET
lecek menatiki mozkuro sokenosine ait emvalin serbestli RIZA NUR
fera- Dr.
gmi ve i.5bu sokeno mcyaninda Tiirkiye vc Yunanistani terk HASAN HUSNtt
etmek arzusunda bulunanlann ihtiyarlanyla azimetini men
if-in bir acbcp olarak ilori suriilmpycccktif. SiViL MEVKUFJNiN lAPF-SiYU': IIAUU ESiRLEIliNiN
Madde 17
MiiUADEU'SiNK DAJU
: koni-.syonun iizuvlarmm icrai faa-
Miihic;Ii(,
liyeti ve idarcsi masarill Iconiisyona tarafmdan XfUK - YUNAN iTiJOAl'ATI
tiiyin nisbetler-
de alakadar hiikumetlor taralmdan dcrnhtc olur.acaktir.
(30 Kan-.nuisani 1923)
Madde : 18 —
Tarafeyn-i aliycyn-i akidcyn kanunlannda.
murahhaslan miitekabi-
i§bu mukavelenin iorasmi t.cmln icin las'im olacak
tadilati md- Zirde vaziiilimza Tiirk vc Yunan
bulduklari selahiyetnameler ik-
takabilen icra eylcmoyi laahhut eylcrler. len USUI ve nizamnia muvafik
Maddc — tevfikan harcketle el:,evm Tiirkiye ve Yunanistanda
10: i^bu nuikavclcnEinie tarafeyn-i aliyeyn-j tizasma
iiserai harbi-
akidoyr. na'ârnida Tiirkiye ile akdolunacak sulh
muhcdesinde alikomilan sivil mevkufinin nuitekabilen iadc vc
ahkani-i atiyeyi kararla§tu-nu§-
mlir.deriQ imi? gibi ayn: liiikm ve kuvveti iiaiz
olacaktir. Mez- yenin miibadelesini tcmin i(;in
kur mualicdenamonin iki larafi alii jniiteakid tarafindan lardir:
tas-
dikini miiteakip deriial mori olacakiir.
FASIL : 1
Tasdikon lilmakal salaliiyetnanielorinin usule muvafik
ve- SiVil- MEVKIFIN
mutcber oldiigu miiiekabilen tanman vaziini inu.a,
murahhas-
lar i,5bu mukavelenanieyi imza etml^lerdir. Madde : 1 — Elhalctihazihl Yvmanistanda alikonunan si-
Lozanda 30 kamuuisani 1923 te 3 nii.slia iizerine
tanzim vil Tiirk iiserasi vc rehineleri Yunanistan hiikumcti marifetiy-
edilmi? olup biri Yunani.stan Irakunietine ve biri Tiirkiye Bii- memleketlerine iadc ohmacaklardu-. Hiikumcti mezkGre
le
yiik Millet Moclisi Iliikumotine ita e§hasi izmir'e ve
edileeck ve iiciinciisu Tiir- esas itibariyle Anadolunun sckcnesinden olan
kiye mtinakit sulh muahedenamesino va:-!i jjnza eden
ile
di;- Trakya ahalisinden olan kcsani da istanbula naklettirecektir.
veli saireyo birernievsuk nushasi verilmek iizerc Praraa cuni-
Yunanistanda erkani esna-smda mii§ahade ve tesbit edilecek
huriyeti hazinei ovrakma tevdi kihnacaktir.
olan lade keyfiyeli esas itibariyle irjbu itilafname imzalandik-
*®^-^T VKNiZELOS tan 7 giin sonra baslayacak vc berveehi ati hitam bulacaktir:
Dr, RIZA NUR KAKLAMANOS A —Yunan hiikumcti tarafmdan iVizar olunan listelerde
HASAN HUSNU Isimleri mezkur e§has i(,un iki haftayi teeaviiz etmeyecek bir
PROTOKOL miiddette,
Usulen haizi selahiyet olan zirde vaKiin-i imza

B —Tiirkiye hiikumcti tarat'mdan ihzar olunan listelerde
liirk mu- goriilen ve taharrisi icabedcn wjhas icjiu en kisa bir
muddet>
rahhaslari Tiirk hiikfimetini Rum ve Tiirk
ahalinin miibade- zarfmda vukubulacaktu-.
lesme dair bugiinkii tarilile akdolunan mukavelenamenin
raev- Madde : 3 — Tiirk ve Yunan hiikumetleri tarafindan mii-
203 L O Z, A N L O Z A N 299
tekabilen tnvdi oJuiian iack; lislnlcri bilah.aro itinam ve ikmal A — Eiicab noktalarmda Tiirk vc Yunan momTirlarmdan
olunacaklardir.
memlekctlerine aide olunacak rehinelerle OKlrlcri kabul, bun-
{''AKII, : Z lann hiiviyet vc adedini talikik eylemek ve ihrae noktalarnida
tiSERA-i HARESiYK Turk vc Yunan menaurlarnia ifjbu harb osirleriyle rehinelcri
Maddc 4 -- Birinci n!;i.ddeiiin <A) fikrasmda gostcvilfin
:
teshm etmek,
sivil Tiirk rehiuolorinin Yunan hiikumotinin Tiirkiy(> hiikume-
B —
Erkab Umanlarindan itibfircn iade oUmacak Tiirk ve
tine iado cdccogi tarihten miimki'in meii.cbo dorhal sonva ve
Yvuian rehinc vc liarb (^sirlerinin nalUini Tiirlc vc Yunan hu-
bu tarihten i1;ibarcn 15 Kihui lecavir'^ ctmRycco;:: bir mikldot kumctleriylc miislerc;kcn (.a))//nn eylemok, Yunan hiikiamefci
•/arfmda Yima.n hiikunioU clindc bulunan ii.scra-i hP.rbiyenin
bunun igin hizunui olan vcsaiti nakiiycyi, bahriyeyi ita ede-
mecmminu bir dofada tzmirc nivkil vc Tiirkiyoye iade cdecclctir. cektir,
Zabite nnikabil Kabil, vo ncJcrc mukabil ncfcr olmak iize-
C —
Her iki hiikumeti.en biri tarafnidan talcp olunan ve
rc Tiirkiye, Ynnanistana miJsavi miktarda Yunan harb esirle-
teslim edilmeniii? bulunan harlj esirleriyle sivil rohinclerin mu-
rini iado cdoccktir. Bu harb esirleri Turk ii.scrai harbij'psini
kaddcrauni tayin iein Inzim !',elon bilciimle valikikat ve taliar-
getiren Yunan sefinolprhii avdot. soyahaMarmda mcmloketic-
riyatm icrasnia Tiirk ve Yiman hiikimiellerinin i.stirak ve
rine iade olunabihnok iizero Tiirk hiikfancti taranndan f.aina-
muaveneti ile raiiba§eret cylemeklc miikclleC olacakiir.
ni laznr.mda vo bu i.5 icin miinasip mahallerdc com etUrile-
Alakadar hiikumetler bu husxisda konii.syona biitvn niii-
ceklerdir.
zahcretlerini ibraz vc bilciimle leshiiat-i ita etmeyi taahhiit
Yunan harb csirlcrinin miitcbakisi sulh muahedenamesi- eylerler.
nin imzalanniasnii nrlileakip vo iniza larihindcn iic; hafta zar-
Maddo 7
:
—
Komisyoniin idarosino vo faaliyctine miite-
finda Tiirkiye marifeUyk; iade nli;nacakvu-.
allik masarif miitesaviyen Tiirk vc Yunan hiikumctlerine ait
Madcie 5 : —
Tiirk ve Yunan hiikumelicri, cllcrinde bulu- olacaktar.
nan bilciimle harb esirlcriyle .sivH nacvkufhic gerek hukuku isbu itilafname derhal mevkii mcriyete konacaktir.
uniumiyeyo ait cinayct veya ciinl;alardan ve gerek inzibata
Lozanda 30 Kanunu.sani 1923 tarihdo 3 niisha olarak tan-
mugayir hutyandan dolayi cezaya mahkum veya eeza tertibi
zim edihnistir.
icin lakibaia maru?; buhmmus ol.sunlar at'l'i umumiden istifa-
iSMET VKNt/EIÔS
deyi tesmil hususunda toskini e/,han niaksadij'le karar vermis-
Dr. RIZA NUR KAKLAMANOS
lerdir. Her iki hiikiamet eezalannni veyahut aleyhlerine ba§la-
HASAN HUSNU
mis clan takibahn ikmalini na;ân ilibare ahnaksizin isbu ke- -M
AFFI UMUMiYK MilTJCAIJjK BKYANN'AME
.sani bilJitefrik iadede miittahiltirlcr.
VK I'l'vOTOKOI,
FASIL 3 :
Bugiinkij tarihli muahedei suUiiyeye vazi imza eden dev-
iCRA KOiVliSyONU letler §arkta sulhu ihlal ofuniK olan vakayiin miinsi kalmasi.
arzusuyla ayni dorecedn miitchassis olduklarnidan:
Madde : 6 — 1914 - 1918 harbine ifjtiruk etmeyen dcvlet- Selahiyetnamelcri mu(;ibin(;(; harckct eden -/irdc vaâini im-
lere tabi salibl ahmer comiyellerinden ilg minucKsil ile Tiirk za hususati iitiyeyi bcyanda miittefiktirier.
ve Yunan hiikumetlerhiin bir miimessilinden niiirekkep bey- 1
nelmilcl bir komisyon aniflilbeyau birhiei ve ikuici Jfasillarda
Tiirkiyede ikamek eden veya ikamet ctnii? olan. Iiiglîr kim-
mezkfir §erait dahilinde rehinelerle sivil iiseranin iadesine ve
se ve miitekabilen Yunatiistanda ikumet eden veya ikamet et-
tiserai hartaiyenin miiba.delesine miii.eallik muamclati idare ile mi§ ola,n hicbir §ahi.s 1 Agustos 1914 vc 20 Te.'jrinisS.ni 1922 ta-
mukellef olaeaktir. isbu komi,syori bu nuiamelatm tarz ve su-
rihleri beyiiinde askeri veya siyasi hattiharckatmdan veya-
retini tesbit ve icrasma nezarol; cyleyecck ve bilhassa
: hut bugiinkii tarihli nmahedci sulhiycye vazi imza eden bir ec-
300 L O Z A N
L O Z A N 301
nebi devlete veya tebaasnia herhanKl bir
muavenette bulun-
iiMsmdan dolayi hi?bir vesile ilo Tiirkiyode ve miitekabilen
Yiinanislanda i/,'ac: veya taap edilomiyecektir. Bilumum devletlerin pcrvordc oyledikleri musfilemeti urau-
miyenin temini arzusuna i.'jtirak eden Tiirk Iniikumeti, harb
dolayisiyla dagilmig ailcleri tekrar com'etmek ve me?ru men-

Kczalik moxkur mnahcdci .snlhiyo niucibince nelehiilliukukun enivallerini ycd'i tasaj-nifla,rma iade etmsk
Tiirkiycden
aynlmis olan araw ahalLsvidou hicbiri Kerck 1 maksadiyla miittefiklcri ziri himayeleriyle ve 20 Te§rinievvel
Aiiustos 1914,
tanhiiiden 30 Tc-jrini.sani 1022 tarihino kadar icra olunan
Kiêran olan 1918 tarihiyle 20 Tegrinisani 1922 tarihi arasinda
muddet zarfmda Tiirkiyeyo mii.sait veya muhalif siyasi bilumum muamelata itiraz ctmemek niyet;inde bulundugunu
veya
asken hatti harelMainden vn iieiTk muahcdei
mcrfcure nnici- beyan eder.
bmce tabiiyntini .surdi LayinJndcn dolayi ix/ac; veya taziu odile-
iniyoceklir. Maahaza bu niyet alakadaranin miiracaatlari hallnde ma-
ruzzikir muamelatin yenidcn tctkik inikanini selb etmez. Es-
3
Zikrolnnan miiddet zarfmda miilcli.addis vakayii has ve emvale alt miiddaiyat Hilal-i Ahmcrin bir murahhasi
siyjiîyeyo lie Salibi Ahmerin bii- murahhasmdan miirekkep bir komisyon
bedii bir surotte nuirlcbit olarak yine
ayn; nuiddet Jiarfnid?
irtikap cdihni.s
mariietiyle tetkik ohmacaktir. ihuilaf zuhurunda i§bu murah-
olan biuuimle dnayot ve cttr.halar hakkmda
TurK vo Yiinan haslar bir hakemi alelhixkem intihab edeceklerdlr, ijayet bu in-
InikiimcUcM':(arafitidan miitekabilen tarn ve
niutlak tihapta itilaf edemejilerse hakemi aid hnkem ccmiyet-i akvam
l;;r alli unuimi iJan odJleeoktir.
meclisi tarafindan tayin olunaoaklardir.
4 7
Tiirk tebaasmdan vo mittckabileu busiinkii taribl^
_
n-iahe- mevkufinin iadosi ve iiserai harbiycnin miibadelesi
Sivil
QCi sulliiyoye va.i im.a cdeu diger
devletier tabaa.sindan oiup hakkmda Yunanistan hiikiimetiyk; Tiirk l:iiki;met) beyninde
20 lesruKsani 1922 tarihinden mukaddem
niezkur muai^cdei 30 Kanunusani 1923 tarlhinde miin'akit ivilafnamenin 5 inci
siuh.ye nctice.indc Ti.rk kaiacak
olan ara.ide mahivotl sivasi- maddesinin mevzuimu tc.^kil eden tcdabiri teskiniyenin nef'ini
ye veya a.sker:yeyi hai?, esbaptau
dolayi diivel: ir.ezkure inc-mu- tasdik eden Britanya, Fransa ve I'âlya hiikumetlcri Tiirk hli-
rmi veya miitekabilen Tiirk niemurini tarafindan
derdes^ ta- kumetl tarafindan muamelei miitekabile sartiylc 20 Tesrinisa-
ap veya mahku.n edilmi, olanlar alli
u.ir.miden mustefit'olani 1922 tariliinden sonra hukuku umumiyeye miiteallik cinayet
caklai ve movkiu- iseier tob.aalannda
bulunduklan devletlerin ve ciiuhalan irtikap etmig olanlar miistesna olmak iizere el-
memurmi yed'ine tesliiu cdiloccklcrdir.
yevm mevkuf olarak yedierinde bulunabilen iiserayi harbiye
Isgal ordulanna mensi'.p bir ferfc hakkmda muti vev- a»ir ve mevkufin leiilerinde ayni hiikmii kabule mi'.heyya
sivil cl-
duklarmi beyan edorler,
''^^" ^^"'^«'" ^'^"-'^ t^^-i'u mox,kurdan mukad-
iT^rn '"^."rr 24 Temmuz 1923 tarihinde I-o/anda Lanzim olrjiraustur.
"'" "''" ''"'^''" ""uaniyeyc ait bir ciirum- tSlMET HORACE RUMBOLT
deTdn vl^^r
den dolayi olsim veya laiUeri Tiirkiyc haricine
bu unsanlar balada beya.i edilen sevkedilmis Dr.RIZA NUR PT'lU.Ti^
ara.iniu bir kusmim
e mis an dcjletlorin memuri.d taraCndan
ilg HASAN HtJSNU GlWlXOm
derdest takip ve .MONTANYA
£ts:^:™i2r "
"^'"^ '''' '''^^- '-''-'^ ^- -^^- U(?iYAt
5
Bu bapta ita
oli.nmu!} hiikiimlerin kaffosi
A KAKL/VMA.M03
iptal edilecek TTiAMANDi
ve derdest balunan bilciimle
takibat tovkif olunacaktir KONCIjlSKO
302 L O Z A N L O X. A N 303;
1' U O T () K O 5. YUNANiSTANBA ItlllillNAN KMI.AiKi iSIiAMiÊYK

Mil'I'EALI JK BEVAM NAMK
§Tir;isi mnumiyoyo ail; beyannamenin
mTikarrei-clir ki, afCi
birinci bendinrlon kat'annazai' Tikk hiikurneti I'lkrai mezkuro- Haiz oldiiklan sclahiyet-namcler iinudbinc;c hareket eden.
zii-dc vaziiilinina, m.iit5ad(!l(;-i ahali liakkiiida 30 Kanunusani
de istihdaf odilmi.? olan ki.sim cshaKa dahil bnhinan 150 ki;?!-
nin TttrJciyeyo duhul vn orada ika.in(;t,iiii inon ctmck hakkini 1923 tarihinde Lozanda imza olunan nnikavelenan^c ahkamiy-
muhafaza odci-. Kinamuiljwalik Tiirk hiikiiincti mcvzuubahs la istilidaf odihnemif} olan vc 18 te^rinicvvel 1912 larihindcn
olan cfshaatan clyovm koiidi a.razisindc bulunanlan oradau ih- mukaddem Girit adasi da dahil oklugii halde Yunanistani ter-
ketmi? veyahnt jninclkadim Ynnanislan haricinde mukim bu-
rag ve mcmaliki ecnobiycdekikn'in avdet.lerj.ni men cdebilecck-
lunrm'.§ olan eghasi mii.sliiiienin hukuku niiilkiyctlcrinc hiobir
tir. i'§bii cshasm esaniisi bugiinkii tarihli muahodei suhuyiye-
halel iras edilmeyceegini Yunanistan hiikunicti namnia beyan
nin mevkii meriyclo iiini vaznida affi unnimi bcyanr.aniesinin
ederler. E§hasi mezkure emlaklerinc serbest<;c tasarnif etniek
kendisine miiteallik ki.snnnui intaci zunnmda hukumcti naez-
kiire tarai'nidan olan affi uninrni ilannamcsine
ne§rodilcc;ck
hakkini muhafaza edoceklerdir.
raptcdilccckUr. Bundan maada.jurasi da nnikarrerdir ki, Tiirk Bu niiisliimanlarm cnivali hakkmdakL surcti istisnaiyede
hiikurneti bu husustaki arzusunu izhar cylediSi vcc'hile efjhasi ahkani ve tcdabir ref edilecek-
ittihaz veya talbik cdilmi.'j olan
nici!liurcnin Tiirkiye daliiiinde biilunan emlaklannni vc diger tir. igbii emvalin varidati gimdiyc kadar Jade edilmeksizin ve-
emvaiierinin tasfiycsine iptidar eylenielcrine karar verdigi tak- yahut hiikCur.etlo alakadaran bcynindc itilafati mahsusaya
dirdc i§bu tasl'iyoy: kendi hiisnii rix.alanyla icra etniek iizere mevzu te§kil c:.mek,s:/-in Yunanistan hiikumet veya niemurini
bimlara saliliiizzikr ilannamc larihindcn i1/;barcn 9 aylik bir tarafnidan ahzukabz edilniiij oldu!:;u haldc varidati inczkurc
miihlet b:rakilacak ve bii miihlelin inkisaznidan sonra tasfi- ashabi emlakin ycdinc tewlim oluruicaktir. Varidat niebhu.sun
yc muamclesi Tiirk hiikianeti iaraiindan yapildigi lakdirde lia- anha miiteallik bilciimle metalib lie cshasi mczkiirenin. su-
silati bilcn-.amlha osiiaA-i nipz.kurc:;in yedlerine tcslini oluna- re';i umuiniyede niiittohaz tcdabirin gayrl nTusavi bir suret-
caktn-. le tatbikinden dolayi hukuklannin halckiai oidugunv; iddia et-

Kezalik ûrasi da mukarrcrdir ki, affi umumiye miiteallik meleri keyfiyctinden nuinbais bihniui:n mol.a'iip hakkmda ma-
beyannamenin birinci bendindc niunderi<^ hlQbir kayit Yunan ruzzikir mukavelenamcdo miinderig komisyon tarafmdan karar
hukimictinin Yunanistan lie Tiirkiye arasiiidaki muhasamao Ita olunacaktir. Maaliaza metalib; mozkurcnin i§bu metalibin
esr.asmda vczaifi askeriyelorinco kusur tofjkil eden csbapta" bugiinku tarihin mlimzi mnahedci sulhuyenin mevkii mcri-
doiayi kendi orduûna mnjisup bnlunau voya niensup ol!:iu§ yete vazmdan ii-baren 6 aylik bir niiiddet zarfinda dermeyan
gayrimijslini tebaasmi takii) etmok hakkuii iiilal ctmeyecektir. edilmis olmalan sarliyla melalib mcbhusiui anha muahedei
24 Temnuu 1923 oarihinde Lozanda tan/,iin odilmi§tir. mezkiirenin mevkii ineriyctc vazmdan itibar.on nihayet bir se-
nelik miiddet zarfinda bir karara raptoluuabilmek Igin komis-
ISMET IIOK-ACIO RUMBOLT yon tarafmdan miistacelcn tctkik olunacaktir.
Dr.RIZA NUR Yunanintan hiikiimeti .saliliizzikr cshasm gaybubetlerin-
HASAN HtlSNU 0/\HRONi den nasi mallanna .serbo.stcc hakki liusarrullan hususunda ta-
MON?.'ANYA haddtis edebilecek miisjkilati fiiliycyi na/.ari itibarc aiarak bun-
UCiYAt larm arzu eyledikleri takdirdc miilklerini fcra.g ctmek icin ba-
VF.NV/MhOB iada mezkiir muhtelit komlsyonun vofjatel-i miicamelekarisin-
.KAKLAMANOS den istifade edebilmelnrini kabul cyler. £?iirasi raukavrerdir ki
DiAlvrANDi bu takdirde muhtelit komi.syorum miidahalesi Yunanistan hii-
KONgESKO kurneti i§in mevzuubahs olau emlakin igtirasi hixkkmda bir gii-
:..:?;P'''.^'':'''':
304 I. O Z A N L O Z A N 306
na mecburiyct istilzam etmeyocck vo komisyonun vasiifesi bun- hiikumetinin ectlnibe Tiirk rnahakimi huzurunda hiisnii tevzii
lann feragini teshilc iniinlaasir kalacaktir. adaletin bilciimle tcminatini ita oylemcyc vc liakimlyetini ta-
?urasi miikarrerdir ki, i§bii beyannamc IS tcgrinievvel 1912 mamiylc istimal oylcmck sxiretiylc vc hicbir miidahalei ecne-
tarihinden evvel Tiivkiyoyi terk ctmi?j olan vcyahut minelka- biye olmaksizm buna nczaret etmeye kadir bulundugunu ev-
dim Turkiyc haricindo ikamet eylcinekto bulunaii Rum ashab velce de boyan oylemcl?: fn-.satina nail olmu.^ idi. Hiikiimeti
emiaki Ichinde inuamck;i miitakabelc icrasi .jartiyla tanzim mezkure tcrakkiyati alilaklyo vo mcdeniycnin muhik gostere-
olunmu§tur. ce&i islahati icra iQin tctkikat ve tctebbuat ifa ettirmeye amS.-
Lozanda 24 Temimiz 1923 tarihinde t.anzim ohmmugtur. dedir.
KAKI,AAÂNOS Haiz olduklan salahiyetnaineler niucibince hareket eden
VENiZELOS zirdc vaziini imzalar i«ibu miilahazaya mcbni bcrvcfhi ati be-
yanatta bulunmaga llizuni goriirlcr.
MKSAiL-i SmoiYKYK MtJTEAUJK HEYANNAME
1
Haiz olduklan solahiyotnair.clcr mucibinco hareket eden
zirde vaziini imza, Tiirkiyo luikumcUnin, n senelik bir miid- Tiirk hiikumeti 1914 - 1918 harbinc igtirak etmeml§ olan
meinalik tcbaasi hukuk.^lnasani meyanindan olinak iiz«re La-
det igin hndudu sihhiyt.! iduresini; mii.'javir olarak 3 miitehas-
SIS Avnipali tabib tayin cdecegini beyan cdrrler. Bu tabibler
hey beynehnilel adalct mahkcmei daimcKl larafmdan tanzini
kilmacak lis'Jodcn intihap edoccti Avrupali hukuk mii§avirleri-
Tiirk nioniuru olacaklav vo sihhiyt; vckilinc tabi bulunacaklar-
ni 5 seneden dim olmamak iizcre liizum gbrccegi bir miiddet
dir. Muniaileykin Turk hukumctince Ccnilyef-i Akvam hifzjs-
sihha enciir.icni bnynolniilol umumi hifzis.sihJia idarcsi taraf-
Icin Tiirk meniuru sifatlyic bilatcliir hiznietine almak niyetin-
dedir.
larir.dan miisterekon laiiziir. oilman G csamiyi havi bir cetvel
2
nieyanmdan intihap olunacaklardir. Bunlann maaslanyla rii-
i§bu hukuk mii5avirleri adllye vckilino mcrbut olacaklar
ger §crait islihdamlan Tiu'k hiikumeU ile manizrikr :ki bey-
ye bir taknnlaruini mcrkczi Istanbul §ehri vc digcrlerinin nier-
nelmiie! niiiesscse beyninde raiiliofikan karargir olaâktir. I
kezi Izmir scliri olacaktir. Miimailcyhin kavanin komisyonla-
Tiirk idare-i sihliiyesi saUliizzikr 3 Avnipah ir.utehassi-
sm inzimam-i muavcneti Turkiyo sahil vc huduUarinin hi-
ilc
nnm mesaisine i-^tirak edocekler ve smifi hukkamm vezaii'ine
miidahale etmcksizin Tiirk hukuk, ticarct vc ceza mahkemele-
deinat-i sihhiycsi tefjkilatuu tayin eden bir nizamname viicu-
rinin tarzi Ifai vczaiflni tp.kibe ve Adliye VckiJine liizum gore-
da getlrecektir. i§bu ni'/amname bcynolniilcl n;ukavelat-i sih-
cekleri biitiin raporlan itCiya momur cdilcccklerdir. Miimailey-
hiye ahkamuia ve bogazlava ait kiann icin boAazlar usuliine hin gerek hukuk, tioaret veya cezaya miiteallik niuamelati a.d-
muteallik bug-dnkii tarihic nnmv/A n:.ukav(;lcnarae ahkamma
liyeden gerek miicazatni temyizindcn ve gerek kavaninin tet-
tevaf-.ik eyleyccektir.
kikinden tebelliig edebilecek bilciimle §lkayati —Adliye Veki-
Turk idaresi tarafnidaii istifa olunan riisumu sihhiye ha-
linin Tiirk kavanlnine tamamil riayeti tcmin icjin— haberdar
silati munhasiran Ttirkiyonin lunuru sihhiyesi ihtiyacma ha-
eylemek iizerc kabul selahiyctinl haiz olacaklardir.
sir ve tahsis olunacak ve sihhiye vckaletince
hn hasus icin tan- Hukuk mii§avirleri mosakiiic duhul taharriyat veya tev-
,zim edilecek bir miilhak biit.oedc uiiinderic- bulunacaktu-.
liifatm mahal vcrcbllecegi .jikayctl dahi kabule selahiyettar
Lozanda 24 TeinmuK lf)23 liarilUnde tau'<sim edilmistir
olacaklardir, dlger taraftan Istanbul ve Izmir devairi kazai-
iSMET
yesinde zikrolunan nmamclat icra olnnduktan sonra Adliye
Dr. RIZA NUR
Vekilinln mahalli miimossiii tarafnidan bilatehir hukuk miiga-
HASAN HtJS.NU
virine bildirilcccktlr. Miiraessil raiimaileyh, bu halde hukuk
iDAKE-i: AD.«,ti'EYK DAi.K BEYANNAME miigaviri ile dogrudan dogruya muhabere selahiyetini haiz ola-
Tiirk heyeti murahliasasi Tiirkiyo Riiytik caktir.
IMillet Meclisi hu-
LOZAN —F : 20
306 L O Z A N
L O Z A N 307
3
Ciinha mcvaddincUi kofalot.le tahliyci ,sebil
hor vakifc mec- latta miinderic muamehlt, Tiirk hiikumetinin talebiyle tatil
buriyiil ifa olacaktir. Moger
bu yiwdon asayiî umumi ha-
Id olunacaktu'.
leldar ola veyahut jiiuvakkaten tahliye kcyfiyeti tahkikatm sr- Biigiinkii tarihli siilh mualicde.sinin mevkli meriyete va-
lamet-i ccreyanmi ililal cdc. 7.1tarihindcn itibarcn 6 aylik bli- miiddct /.arlinda Tiirkiye hii-
4 kiimctiylfe mczkur sirkotlor ara.smd;).. gerek mnkavolati mebhu-
Movaddi hnknkiye vo tioariycdn bilciimk- hiikihn kararla- sun anhanin tadi) scraiti RCi-elc yoni bir iintiya.^'.a.tin itasi hn-
riyla luikmc nuil-.ciallik ahkam vt; jnukaveU'iti.mccaz olup bu suslarmda bir ittifak hasi) olmadigi takdjrdo anifiizzikr sir-
suretlo vcriiecolv luikiun kararlan bidayef; mahkcmcsi lasdikiy- kctl&rln bosinci madde niuoibince men.siib ehli hibreye bilmli-
le icra udilccoktir. Bidayct reisi inUzami amnieye mugayir ol- racaa oski mukavolatni fcshini telafi edooek olan yeni imti-
madikna roisinin hukmii kararim. tasdiktwi iiuUna odcmiye- yazatjn tesbit .jeraitini aniara tevdi etmeye haklari olacaktir.
cektir. Maalias-a sura.si mukarrordir I'.i, ycni imtiya/; ioin elili hib-
re tarafindan iesbit odilecck olan .'jorait tarafoyndcn birinin
islni boyannarac 5 sonelik bir nuiddct i(;in mcridir. veya digerinin rauvafakatine ikl.iran ctmcdigi takdirde eski
Loza:;da 2-1 Tcnnmiz 1023 t.arihiiKio tanzini edilmistir imtiyazlannm feshi keyl'iyetindcn dolayi maddetcn diigar ol~
iSMET duklari zarar icin hibrenin muhik gorocegi miktar tazmi-
clili
Dr. RIZA KUR nati mczkur §;rkctlere tesi'iye otmoyi Tiirk hiikumeti taahhiit
eylor.
HASAN HUSJs'-U
Bueiinkii tarilili .sulh niualiode.sinin mevkii meriyete
OSMANM ir.IP.IUATOULUGU TAUAFIKDAN ITA EDJLMiS
2)
va?.i.tarihinden itibarcn C aylik bir miiddct. zarfmda (reji 'e-
OLAx ijAzi i;\iTiyAzATA nAi;i
neral de simcndoier) §irketi kendisine 1914 de verilmis olan
PROTOKOI, VI-: l$!';rAN.\A.ME
Britanya imparatorlufiu, Samsun - Sivas siinendoferinin in.sa.si ve i.sictilme.si hakkmda-
Fransa, itaiya, Yunanislan, Ro-
ki imtiyaza herhana'i bir .sebepten dolayi tekrar sahip kiUna-
manya, Sjrp - Hirvat - Sloven dcvlctt vo Tin-kiyc, Osmanli
imparatcrlu'vu dahilindc vcrilmi.s olan baxi inuiyazata miito-
madigi takdirde Tiirk liiikunioti bu girkcie talebi ilzcriiie ve
telafi maksadiyla yeni bir imtiyaz ita etmoyi deruhi.2 eyler. Bu
allik mesaili niiittefikan hal vo tesnyo etuick
arûsunda ol- telafinin mukcbil ve muadil olup oUnadiginda itilaf olunmaz-
duklanndan usulcn hai/i sclahivL-l oh\n zirdc vaziini imza
ah- sa ijbu teadiil noktayi na^'.ariudan yeni im'iya'/iin viisatiyle i?-
kami atiyeyi kararia^tirmiijUirdir ;
letme scraitini tayin bcsinei madde mucibince mon-sub chli

TASIl. : 1 hibreye ait olacaktu-,
Madde : 1 — 29 Tesriniovvol 1914 ten
owe! bir taraftan §u cihct mukarrerdir ki, egor rcji jencral §irketi Samgun
hiikumeti Osmaniye, voya hor mcmuru mahalli ve - Sivas im.tiyazina tekrar sahip kilinirsa bu imtiyaz, (be.sinci
diger ta-
raftan Tiirkiyoden maada diivoli akidc tcbaa.si maddede gosterilea ehli hibre usuliiylo) .'scraiti cedidci iktisa-
(îrketlcr de
dahil oldugu halde) arasuida usuliinc nnivafik diyeye tevfilc edilocoktir. Yoni bir imtiya'/; ile telafi takdirin-
olarak vuku-
bulmus imtiyaz mukavelati ile aniara mutoallik itilafati de dahi §erait cedidei iktisadiyeye tevlik selahiyeti keaalik he-
muah-
hare mahfuzdur. saba almacaktir.
Madde 2: —
1) Hiikumeti Osmaniye ile Sir A. J. Arms- Ehli hibre tarafmdan tayin edilon yeni imtiyaz §eraiti ta-
trong Vitore ve gurfikasi Limited vo Vikors rafeynden birinin voya digerinin muvafakatino iktiran etme-
Limited arasmda
1913 ve 1914 sencleri siarlindli doklar, torsaneler vo ingaati digi takdirde Samsun - Siva.s fjimendoferi imtiya/.nnn feshin-
bahriye miigtcrekul menfaat ,?irketi saViaiiei den dolayi §irkstin maddetcn ducar oldugu '/arara vo bahri si-
Osmaniyesinin te-
§ekkiilune ve imtiyazma miiteallik akdolunraug
olan mukave- yah sebekesinin diger aksami hakkmda §irket tarafindan ma-
hallinde ameliyati kegfiye iîn yapilan masarifine mukabil eh-
.f^
::i±iMM^:A:^:k:.
308 I, O Z A N L O 7, A N 309
hibrenin miihik Roroccgi miktar tazmlnati racijkur §irkete

li
kolda mezkCir ehli hibre tarafmdan m\ihik goriilecck olan mik-
tesriyo otmoyi Tiirk hiikiimeti taahhiit cylcr.
tar tazminata miistehak olaeaktir.
Tijrkiyc, yukarida gastorili;)! Jjorait, dahilindc ifjter Samsun
Madde 7 —- Hiikumeti Osnianiye ile birinci maddede msz-
:
- Sivas imtiyai'.ina !jirk(>U Ickrar sahip kilmak ister yenl bir kiir mukaveiat ve imtiyazattan miistcfit olanlar bcyninde 30
imtiyaz ita cyloniok vn niljayet istai-.sc (.aziniaat vermck ile gir- Te§rinievvel 1918 tarihi ile 1 Tejriiiisani 1922 tarilii arasmda
kctc kar.si kaff(;i taahhiiclatmclan lainanicn toberri cclecektir. vukubulan cfradi hususiye arasmda ve yine bu
ilitilaflar ile
Maddo 3 Hirinci vo ikinci maddelcrdc gosterilen mu-
: • -
miiddet zarfnida imtiya/. devir ve ieragmi mutazanimm olarak
kavelatta ihlilafaUan miistcfit olaiilann emlakmdan veya hi- miinalcit olmu? mukavelat Tiirk hiikiimel.inin tasvibine iktiran
dematindan dcvlclcc .-iinKliki ara/.isi daliilinde istifade edilmi? edinceye kadar mcvkii mcriyctte kalacaklardu-. Bu tasvip tervic
bulunmak l:a;;obiylo veya meîkur mukavclatla iUlaf-
dcvlel.o olunmadig'i takdirde eshabi imtiyaza oftcr mahal var ise diicar
tan musterit olaiilara niiycU muhascbo noticcsinde ait olacak olduklan hasara mukabil bc§inci maddcdeki .'jcrait daliilinde
mebalig mcvcufc mukavelat veya itilafat mucibince yahut mu- mensup ehli hibre tarafuidan tesbit olunacak bir tazminat ve-
kavciat veya itik'ifal. movinit olniadigi surcUc i§bu protokolda I rilecektir. Bu ahkam 29 Tesriniovvel 1914 den evvel aktolun-
gosierilen ehli hibro usuluno tevfikan tcsfiye okmacaktir. mu5 mukavelat hakkinda i§bu prolokolda munderic serait ik-
Maddo 4 ~
Altinci maddo ahkami niahruz kalmak kay-
:
tisadiyei cedidcye tevfik hakkmi ililal ctmcz.
di ihtjrazisi altmda birinc;i niaddcdc gosterilen mukavclatla iti-
Madde 8 : —
igbu protokolun ahkami 25 Nisan 1920 den
lafat: muahharo ah):ami bilittifak vc iki tarafa da miiteallik
itibaren Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi Hiikiimeti ile ashabi im-
olmak soraii iktisadiyoi cedidcyc tevfik cdilccektir.
iizci'o
tiyazat ai'asmda vaki olmu.? iUlaiata tatbik olunmaz.
Madde 5 : —
BuRiiiikii larihli muaiindci si;li:!iycn;n :ncv-
FASIL : 2
kli mariycte va'/.indan itibareu bir sene iuiiddct zarfmda
fak has:! olmadigi vakdirde tarafcyn i>;erck ruyeti muhasibata
itti-
Maddo : 9 — Hiikiimcti O.smaniye veyaiiut. her Osmanli
gcrck imtiy-.ualm .êrati iklisadiyci

memuru mahallisi ile 29 Tcsrinievvel 1914 larihindon evvel ak-
cedideye tevfikine miite-
tolunmi!§ mukavnlati imtiya/iyodca n-.iisVefit clan Tlirkiyedcn
allikhusasatta yukarida zikredilen bir senclik miiddctin inki-
zasmdan itibaren iki aylik birmiiddet x;arfinda tayin edecekle- maada diiveli akide tcbaasma veya diiveli mezkure tcbaasi ser-
ri iki ekii hibrenin miina.sip ve nuihlk gorenogi
mayeslnin niiitefevvik bulundugu .îrkcUere kar?i Tiirkiyenln
a'nkami kabul
edeceklerdlr.
bugiinkii tarihlimuahedei sulhuyc ile aynlan arazi dahilin-
i.-jbu ohli hibre
ittifak ha.sil cdomezlerse 1914 -
deki hukuk vcvczaifine halcf olan devlnt tamamen kaim. ol-
1918 iniiharcbcsino istirak etmenz:^ meirJeket tebaasindan is-
vicre hiikumeti cumhuriyesi umuru nafia idaresi
miLstur.Tiirkiyeden Balkan muhabcrelori neticesindo aynl-
reisinin ya-
pacagi 3 ki§ilik ILste meyannidan Tiirk hiikumetince iki mis olan arazi dahilindc dalii isbu ara'/iinin intikalini tasrih
aylik eden muahedenin mevkii mcriyete vazindan mukaddem hiikii-
bir miiddet iyinde tayin edilecek bir iicuneii
eiili hibreye miira-
caat edeceklerdir. meti Osmaniye veya bir Osmanli memuni mahallisi lie muna-
— kit olmug mukavelati imtiyaziye hakkmda ayni muamele ca-
Madde : C - Bugtinkii tarihli bir mukaddemei tatbikiyeye
ri olaeaktir. Bu kaimiyet arazinin intikalini tasrih eden mua-
iktiran etmemi? olan birinci maddedc mczkur mukaveiati im-
tiyaziye ashabi bu protokolun gcraili ikti.sadiyei hedenin mevkii mcriyete vazi tariiiinden itibaren mutetaer cla-
cedidcye tev-
fik hakkmdaki ahkammdan istifade edcmeycceklerdir. caksa da bugiinkii tarihli muahedei suUiiye ile Tiirkiyeden in-
Bu mu- fikak eden arazi hakkinda istisnacn 30 Te.'jrinievvel 1918 tari-
kavelat bugimkii tarihli nmahedoi suiluyoniia mcvkii
mcriyete hinden Itibaren meri bulunacaktir.
vasimdan itibaren G ayhk bir miiddcl, xarfuida ashabi
imtiyaz^
tarafmdan vukubulacak miiracaat uzerine fesholunabilecekfcir. Madde 10
: —
isbu protokolun birinci fash ahkami 7 ve
3u takdirde sahibi imtiya/. cgcr mahal var ise ameliyati kes- 8 inci maddeler musl«sna olmak iizero 9 uncu maddede sroste-
Jiye lein tarafeyu arasmda ademi ittifak rilen mukavclata .tatbik odilccektir. Upiineu madde ahkamina
halinde isbu proto-
gelince bu madde arazil mijnfcke dahilinde ancak ashabi Im-
'iyfM^>^ yh *':''''-^S-i*5!'«Mi4:''5yf!'',:l:
310 h O 7. AN
L O Z A N 311
tlyazatm nmlak veya hidomatandan orada iurai
hakimiyet et-
mekte olan devlot t,arafinda)i iKlifadct cdilmis olduû IÎAMAN.DI
takdirde
tatbik edilecoktir. KOBTANTiN DIAMANDt
'^^^'^^^^ i'i C>oi-«k bugiinku l.arihli iniialiodei KiUhiye KOSTANTiN KONQESKO
liiiknuinco vo gerok Balkan muharobatini
miitcakip Turkiyede-i BEYANN.%JE
aynlaii arazi dahilindo icrai faaliyol, cdip
Osnianli kanumaia Usulen hai/j solahiyet olan zirde vaziini imza beyan eder-
tevfikan tosokkiil elmiK olan Turkiyndon ler ki, TiJrk hiikumeti, Osmanli imparalorlugu tarafmdan ve-
maada diiveli akide
tebaasi mciianiniii miitcfevvik bidiuKluKU riimi§ olan bazi imtiyajiata nriitcallik bugiinkil tarihli proto-
\u:v r.irket iPOJkur
muahedcnin mcvkii moriycte vawndan iUbanm !> scne kolun birincl fasli ahkfunun mczkiir protokolu akteden diger
sârrai-
da cjnval liukuic ve menafiinin gcrck inovzuubah.s devletler tebaasi scrmayesinin 1 Agustos tarihinde mtiteveffik
arazidc ic-
rai hakimiyct. etmokte olan devlotin gcrok bulundugu Osmanli §irketlerine d(;tatbik etmcyi taahhiit ey-
tebaasi cvv-'lki §ir-
ke(.i murakabc eden Tiirkiyedcn
maada digor diiveli akideden ler.
birmm kanununa tevnkan miitcijekkil digcr hcrhans-ib^v Lozanda '?A Temmu?; 1923 tarihitsdc tanzim kilinmi§tir,
vr-
kcte devrotn-iege sehxhiyottar olacakLir.
Bu cmvai .h'ukuk' ve iSMET
menafiin dcvredilcccfsi .jirket i.jbu prolokol ahkaminm tcmin Dr. RIZA N^^^
cUigi hulaik vo imUyazat da daliil oldugu
halde evvelki sir- HASAN HtnSNtJ
ketir. haiz buiunduAu ayni hukuk
vc imtiyazattan iniisê-it
LOZANDA IMZA El)iLE\f SF.NF.D.\TI DLVELtYEMlX B.4ZI
olacaktir. AHK-^.ruIXA BEI.QiK;\ VIE POKTEKti'ii.N iLTillAXilNA
Madds : I2 -. - n inci ir.adde ahkaiv.: bir kJsim sahp.i l>AiK PilOTOKOif.
faa-
liyet: Turk topraginda kalmis olaeak .sahibi imtiyaz Bugiinkii tarihli muahcdoi sulhuyeyi imza eden tarafey-
hideiivit'
i!r.:unr:ye §irkstloi-inR tatbik ni alieyni akideyn mezkur muahedcnin ikinei kisminin (ah-
ohmamaz.
Maahaza mezkiir §irkeUer, Tiirkiyo liariclndcki kami maliyc) birinci fa.sU ahkannyla iioiincii kismi (ahkami
sahra va=>-
liyetbri aksamini yeni bir girketn iktisadiye) ahkamnra Belcika vc Porteki?: devletlerinin iltiha--
dcvretmek ."arntiyi- o ak-
sam icin 11 ve i:^ iinoii maddeler ahkanimdan kmi kabuldc mlittefik olup bu jitihak iijbu muahedcnin ayni
miistof^v ola-
"
bilcccklei'dir. "
seraiti dairesindc vc ayni xamanda iktisabi mcriyet edeccktir.
Maddc : 13 - . 11 inci madde niucibince Osmanli sirkpt- Osmanli imparatorlugunria verilmi? bazi imtiyazata milte-
lerinm hukuk, cmval vc monafi iizorlerine aliik bugiinkii tarihli protokola ayni §erait dahilinde Belcika-
dovrcdilccek olan
sn-i:etle.r, Tiirkiyedcn infikak
edon ara/i iizerindo bu dnv^rden nm dahi iltihakmi kabulde kezalik miittefiktirler.
voya bu devir hascbiylo tO';C!kkii]lc;rindcn Binaenaleyh tarafcyni aliycyp.i akideyu Belcika ve Porte-
dolayi hicbir r-sni
mahsusa -mevkii meriyoUc olan boynchnilel kizin usulen haizi solahiyet miimes.silleri tarafmdan bu.îin
luukavelat muk-
u-izasinca buna bir mani oUnadikca vaki olan iltihak bcyanatini .scnedi ittlhax cdcrler. Mezkiir be-
tabi tutulmayacaklardrc
Bu Ru-.<etler tabiiyetierino iktisap cdccekleri yanata gore bir taraftan Tiirkiye diger taraJ'tan i.-jbu iki dev-
diiveli Skideden
herbnanm araîsinde dahi kcndi ahkam. kanuuiyesinc gore bu letten her biri arasmda muhtac,; olduklan hali sulh ile miinase-
aevlet muhalofot etmedik,. ..,yni nuun,,.oloye tabi bati rosmiye i.5bu bcyanatm mcvkii moriyete gecmesi ile be-
olacaklardn-
Lomnca 24 Tenunux 1923 tariliindc ban.im kiUnrmstir, laber tekrar teessiis «tmi,s addolunacaktir.
HORACE RUMBOLT Lozanda 24 Temmu'/S 19^3 tarihinde tanzim kilmmi^tir.
^^^^;J'
KIZA,
Dr. NUR I'VtrE iSMET HORACE RUMBOT
HASAN HtJSNij GARRONi Dr. RIZA NUR "PELLE
MON'J'ANYA HASAN HUSKU GAliRONt
VENiZELOS MONTANYA.
.
" KAKLAMANOS "^^ — -mi ugiYAi
.i'.'.'i'r'-:',,'')/.!-:
312 L O Z A N L O 7- A N 313
VENi7,ELOS amahsulh pcrverilnclerlni bilatehir tatmin et-

milletlerinin
KAKLAMANOS mek emniyesinl miltesaviyon perverdc cttiklcri cihetle.
DiAMANDi Haizi salahiyet olan zirdc vaziini imza miitekabilen tedabirl
KONQESKO atiyeyi ittihaz hususunda ittlfak ctrnlfjlcrdir:
BELCiKA IJKYANNAIVIKSi
1
Zirde vaMinim;.a nsulunc miivafik
vc muteber goriilen se-
lahiyetnamesinin bugiinkii tarihii muahcdo Lozanda edcn muahedci sulhiye ve diger seneda-
tekerriir
sulhlycyi imiâ et-
mi5 devletlerin mumossiUorine badcJibraij tin Biiyiik Millet Mcnlisi tarafmdan tasdik kihndigi diivell
i.?bu beyanname ile miittefikanm istanbuldaki fcvkaiade komiscrliglne tcblig edi-
Belgika namina innzkur muahedci
sulhiyenin ikinci kismmin
(ah>cami maliyo) birinol fasli ahkami lir edilmez diivcli mezkure kitaati kcndilcri tarnXmdan i§gal
ilc liQiincu kismi (ahka-
mi iktisadiycahkannna ve ke/.alik OsinanU, edllmis olan arazinin tahllyc ameliyatma tevcssiil cdeceklerdir.
imparatorliiguna i§bu ameliyat Canakkale Boga/.i, Marmara Denizi ile Ka-
yerilmig olan baxL hntiya.ata miitcallik
vc bUKiinkii tarihii pro-
tokoi ahKanuna iltihak ctugjr.i radenizde bulunan ingiliz, Frans;/, vc italyan bahri ciizi tam-
boyan cdcr.
Hali sulhu vo munasebati resmiycyi l::rinin da ?ekilmcsini ihtiva edccektir.
iadelcn tesis edecek 2
olan bu iltihak me/kur muahodei
sulhiycyi im.alavan devlet-
lenn BelQikayi iltihaka kabul cttiklcri Tahliye ameliyati 6 hafta zarfinda ikmal edilecektir.
bugunkii tarihii proto- 3
kolca B^stcrilen anda vc mo.kur
protokolda mtinderic ahkam
ve scrai. dairesindo ikUsabi Tahliye vukuDuldukga tahliye ohmacak arazide Tiirk hii-
meriyct edccektir
Lozanda 24 Tcmmux 1923 tarihinde Mmetino veya Tiirk uinunu idarclerine aldiyetin alelusul ta-
tanzim olunmustur,
hakkuk eden ve elhalcti ha/Jhi nraticfikin n-:cm\irinin tahti
FERNAND PELETZER i§gal veya tasarrul'unda bulunan hcrncvi emvali gayi"i menku-
rOllTEKiZ KEYANNAlVlKSi
Zirde vaîinim.a iisuliino mnvafzk le ve emvali Tiirk hiikiur.etine iadc olunacaktir.
vc mutcbcr goriilen se-
lahiyctnarne.sinin bugiinkii
Her nevi haciz ve vazlyct tedabirl rof olunacaktir. i§bu ia-
tarihii P.ii::.h.cdci siilhivcvi
imza et- de ve refiyed hakkmda kali vc tarn bir ibra senedi kiymeti-
nu5 cevletlcrin miimcs.siUerine
badolibra« i§bu beyanname ile
Porteki^ nannna muahcdei sulhiyenin ni haiz olacak zabit varakalan tan/i:n edilecektir.
ikinci kisminm (ahka-
mi maliye) birinci fash ahkann lie iiciincii i.5gal memurini Tiirk hiikumetine ait olup ta e^hasi sali-
kisnn fahkann ik-
tisadiye) ahkamina iltiliak cttigini seye ve bilhassa Osmanli ijirketlerine vcrilmis olan emval e§-
boyan cdcr
Hali sulhu ve nuinasebati resmiycyi ya ve nievaddin miimkiin oldugu kadar tam bir defterinl hil-
iadeten tesis edecek kumeti mezkureye vcreccklerdir,
olan bu Iltihak muahcdei sulhiycyi
me.kurcyi im.alayan dev- miinakit mukavelat-
letleran Portek.zi iltihaka i-jgal memurini ilc efrad arasmda
kabul cttiklcri bugimkli tarihii m-o-
tan miitevellit diiyun mukavclati. mezkiircde muayyen §erait
"'''"" ''^ '''''' ^''"^"'^'"^'^ '''''^^ "--"
yet edLeS ™ daliilhide tesfiye olunacaktir.
4
L05:anda 24 Temmu. 1923 tarihinde tan.im ohmmustur. Evvelce Osmanli hiikumetine ait olup 30 te.^riniovvel 1918
BRfTAWA Tô^^rc,
^- ^- B^RTOLOMO PERBYRA tarihinde Mondros'ta im-â olunan miitarckc mukavelesi muci-
I§GAL EDII.EN TUKK AUAZISiNIN bince diiveli miittcfika cnu-ine gccen vc i.";bu protokolun imza-
TAHLtVESiNE si tarihinde Tiirkiyedo diivcli miittefikai mezkure memurini ye-
DAill I'ROTOKOL
Kitaati elhaletihazihi Tiirk dinde bulunmakta olan (Yavuz Sultan Selim) dahil oldugu
ara.isinin baxi aksammi is- halde selaini hartaiyo esliha cephane vesair malzemei harbiye
"^"^*^"'"^ y^"l F^-^nsa,
iSZT>^ !:
Italya hukumetlen He Turkiye
Biiytik Britanya
Biiyiik Millet Meclisi
ve ikinci bentto silkredilen miililct zarfnida hali hazirlan He ve
hiikumeti bulunduklan mevakide Tiirkiyeye iade olunacaklardir.
314 L O A N
7a
L O Z A N 315
tognnievvel mevkii meriyete vamna intizaron ii? muttefik dovlel; donanma-

11 :i<)2:e.|:.arihindo Mndanyadu imza
clan
edzlmis laniiui bogazlardan tarn vo Icamil bir sorbestii inuriir miihafa-
makavoki askoriyo ahkami i5;lni protokolun
d)r,d/; zikrolunan miid(ict wirlinda mori
ikinoi ben: za ctmeleri takarriir otinistir. B«p:a'/lardan transit geên dii-
kalacaktiv veli meîkiire scfaini harbiyosi liasarat veya arizai bahriye
3.5bu miiddet âriinda birRuna
liadi.seyo; meydan vermemek sefer demirlemeyi
iC-in mukta.i todabir miiW.clik.yn vc Tiirk ahvali miistcsna olniak sart.iyk; emniycti
memurini a.skeriye- icab ettigi takdirde geceleyin dcmirleme miiddeti de dahil ol-
si arasmda biliUilak itt,iha?i olnnaoaktir
•dugu halde miirurlan elz(;m olan zamandan fazla tavakkuf
''"''".^''*'""' ^^'^''"'' ^««Wl««eei dijver kaffei
i,-,„™'f ' mcsa- cdomiyeceklordir.
''' """^'^'^'^ '"^^'""
l,o?f
nine ait \"''T7""'
^^^'^^'^^ i'^Kal memuri- 2) Baladaki protokolun birinci bendi ahkannna halcl gelmek-
o2acak(,ir.
sizin ve bogazlar usuliino dair bugiinkii tarihli mukavclenan->e-
G
Tiirk hiikumeti muahcdej. suJhiyenin nin mevkii meriyete vagina kadar veyahut 31 Kanunuevvet
mcvkii mcriycte va- 1923 tarihinde mczkur mukavclc mevkii mcriycte girmemis ise
îni beklomck.i/in me.kur
muahodcyc va.nni im.a devietlcr te-
ba arinm 6!), 72. 77 vo .')1 inci me^kur tarihc kadar Tiirk hiikumeti bogazlarda U(? miittefik
maddelerden (72 vo 91 inci mad- devietten herbiri icin. bir kruvazcir vc iki kontrtorpiyorun bu-
aelcrdc .ikroiunan iniiddcUer
cercyana ba«la>nami.? oLsa biie> lunina.<3ma mnhalefet ctmoycccktir. i.'jbu sefainin beraberlerin-
%e koâik ;kamc!. mukavelosi
ahkammdan istifade etmeierîr de komijr ve levazmi tedariki icin muktazi vc harb bayra.^mi
âoul edecekUr, Tiirk hukunicui «uih
muahodesinin 137 138 VJ gayn hamil sefain bulimabileccktir.
140 mci raaddelerincie miinderig
ahkama dahi riayet ed'ocekti- 3)Vaziinl imza bugiinkii tarihli muahedei sulhiyenin mevkii
7
mcriycte vaznidan itibaren kabiitajni vo liman hidematmm
•
Bntanya ve Turk Ir.ikumellcn l.ndudun

Tiirk milli bayragma hasrolunacagici derhatir ettirirler.
i:\yinine kadar mez- Maniafih 1 Kanimusani 1923 te TUrkiyede kapotaj yapan
.u rikia.mda muhalaiâs; vsya hidsmati i§leten miicssesatni 31 Kanunuevvel 1923 tari-
mevîuibahs olan statukoyu tadil hine kadar i§lerine devamda tamamen serbes": bn-akilacagm;
edomlecek n.nbir ,cy yapmamayi
.nutekabilna taahhîf^d^^ beyan ederler.
^^.''-'^"'•"'="er .sulh muahodcnanicsinin
....^t'"^^'
ikuici numrcsunun birinci
iiciincu mad-' Herhalde Tiirkiyc bugiinkii tarihli ticarcc nujkavelename-
<Je.>run
rikr.tMnda zikrolunan ve sine vazhn imza diger dcvletler .sefainine ticaret m/akavelena-
rur.nye He Irak araszndaki
hududa ait buiunan mtiâkS^^m mesinin ikinci kismuida .sctain ve hamuleleri ve yolcular icin
ir...« bcn-te nu.sarrah
lahliyo amnliyati ikmal
Si^
.
u a. oaslamasinda ve inoxkur oluuur musarrah ve seyrii.-efain ve duhulu tiearcto muteallik buiunan

nkrada da .ikrolunan 9 av mS- bilciimlo teshilati hicbir deviet lehine lark yapmaksizm 31 Ka-
Syan'S:s;"r'%?"'^r^^'"^
ccLvan etmcsmdc niuttoiiktirlcr
^^^'^^^^^ ^--^^^^ ^^'-^ niinuevvel 1923 tarihino kadar liah.sedoceklir.
r^da 24 Tornmu. ms tarihindc tan.hn olumm.stur.
4) Vaziini im/a irjbu beyanaita bulunurken tiOzanda imzala-
iSMET :nan sulh muahadonamcsiylo diger senedatui siirati miimkine

HORACE RUMBOLT :ile mevkii meriyete dahil olacaklari limidini izliar ederlsr,
Dr.EI2A ^7U.I^ PF.LUi'.
HASAN HUSNtJ Lcjanda '24 Tommuz 1923 tarihindc tanzim ohuimustur.
OARltONi iSMET Dr. RIZA NUR HASAN HUSNU
MONI'ANYA .
JJEYANNAMK :karaaga<j; arazLsi ii-iK bokijaada vk iwiioz aiOAlarina
Selahiyetnameleri mucibiuce
WAiR I'UOTOKOL
amza hususati
barekct oden zirde vaziinl !m
atiyoyi beyan edcrler •
Selahiyeti tammoyi haiz zirde vaziini imza mevaddi ati-
1) Bogazla^ usuluna dair bugiinkii .yeyi kararlagtiriruglardir
turihli .nukavelenamenin :
i I
316
L O Z A N
L O /- A N 317
Fikrai anifcdo zikroliinan arazi ve adalann kaffei ahalisi-

ne biigiine kadai- irtikap ohinan siyasi veya hukuku umnmlye-
ye miiteallik bilciimle cinayet vc ciinhalardan dolayi Lam ve
kamil affi umumi bah.'johinmu.^tur.
taSUSa uS ,SS*T"-
can ..«,yo«
'T.! LoKanda 24 Tcmmuz 1923 tarihinde tanzim cdilmigth'.
tSMET HORACE RUMBOLT
=r!S\S"a;s«::s.si£^SSH Dr.RIZA NUR
HASAN HUSNir
PlOrj.E
GARRONJ
MONTANYA
UCiYAi
VENiZELOS
an>oS!:'rs:;r;;i;;^,-^srss;;rSn:sf'''"°- KAKLAMANOS
ITINANiSTANnA EKALlJYETLKKiX IliMAYESINE DAIR
10 Agustos 1020 tar:lundo ba.^hca diivcli miittefika ile Yu-
nanistan arasmda Sevr'do muu'akil muahodc ile
ta«„,c. ,„3*>;;^,;x,,
r"s;vit "rr Tt'RKiYEYE AIT
olmak iizere ayni devletlor arasmda ayni tarilite aktedilen mu-
ahedeye miiteallik prolokol,
Britar.ya iniparatorlui'iu. Fransa, tt.a,lya, Japonya ve Yu-
lie Tiirkiye ara.sinda im/,a Yunanistan
olun t- , , , nanistan konfcrans osnavSir.da
hiikup.uillcri i.^bu aktolunan
muoadc;esine tabi ola.akHrd 1? '
' ''''''''''' ^^^^^^
"i sulh niuahedcsiylc diger sonndatm mevkii meziyetc vazi. Yu-
kim^ndan Istifado edôS ""''"^^^ ^^-
arasmda haU sulhun toesjij;;, ^^^""yTZ
'
d' nanlstandaki ekalllyetlorin himayRSino dalr baslica mutt«fik
te mecbur
.^ :,S X^-"
^ on ^"°'""l"'^^^
^^^""S-
devZfitler ile Yunanistan aras:nda 10 Agustos 1920 tarihinde
edebiiecekJcrdir. Sevr'de aktolunan muahudcnin vo kazalik TiJrkiyej'e dair ay-
ni devletlerarasmda Sevr'de aktolunan 10 Agustos 1920 tarih-
li niuahcdonin mevkii icraya va/,un zaniri kildi!>i kanaatmda
-..'r;,sr:irar£%rrv5'sr;-.r"'"'"' bulunduklanndan,
Usulen haizi solatiiyot olan zirde vaziini imza mlitekabi-
len kendi hukijmetlcri narama ahlcdmi atiyeyi kararlastirmis-
lardir :
r ^
Isbii
5 1 —
Scvrde aktolunan salifiizzikr iki muahedenin tasdikna-
protokolun bii-inci h<>nf!inH,> ,^,^ ,
~ meleri eger gimdiye kadar tediye olunmami.f ise buglinkii ta-
rihle Lozanda imza olunan sulh mnahcdonamesinin
ve senp-
dati saireyo miiteallik tasdiknamolcr ile ayru zamanda
tediye
olunacaktn-.
baasina "'''''< ''^•""
HWr
ifa ettigi herln.nr.i hi,- ,
^"'"'^*^ ^'^y^'- te-
2 —
I'lkalliyotlerin himaycsinc miiteallik salifiizzikr Sevr
.a.a„e i .Sr,* tCZCacSr ^"'--^ miiahndosinin birinci maddnsindo miinderit; ahkara buKiinku i
tarlhli sulh muahedenamcsinin ikinei uuiddesinln

ikinei mim-
rosundaki ahkam ile mukayyet olacaktir.
ilK^'
318 L O Z A N L O Z A N 319-
Lozanda 24 Tcmmuz 1923 tanhinclo tnrr/Am odilnai.jtir. LOZAN KONIi'JOJlANSINA All' SKNKDJ NIIIAt
IIOKACK RUMBOLT
Britanya trnparatorlnfiii, Fransa vc ii;alya hiikumetleri..
GARlÔNi Japonya hiikumctiylo birlikio S?iu-k(,a kuDiu .sureti katiyedc ia-
MONTANYA dc ctmck ondi§esi ilc bir f.araJtan Ynnaiiislai), Romanya, Sirp
UOJYAi - Hirvat Sloven dcvleUnhi ve kezalik Ainurika diivcli miit-
-
VKNi:^KI,03 tchidosinin ve diger taraftan Tiirkiycyi blitliu milletler tara-
,„.,^ KAKLAMANOS fmdan temenni olunan bir noticeye vasil olacak ahkam vc me-
SfKP - UIKVAT
SJ.OVKX DKVl^K'.r.i TAKAFINDAN
-
vaddi miistereken tetkike davet etmif; okluJvlanndan,
iWb.,H«i)EI SULHii'KNiN iAlZASINA
«J)'rej)Ailt ra<)T(>jrot iki taraxtan isbu koiiicvansda iniizakGre edihnesi iktiza
/ii-de vaziini imza bimunkii
Uirihlc ve niuCokabiJou kendi' cdecck olan niesailden bogazlar mesclcsi bahri siyahtan sahil-
hukumctloi-z nannna borvcchi all tadal olunan senedut. vcv"' dar olan Bulgarisian ve Rusyanm nnixakerata ve kabul edile-
hut tnilardan. bazilanni yani
;
cek naukai-rerata istiriike davct, odilmeleriyie bilhassa tetkik
Snlh inua'icdoiianio.si,
olunmak iktiza edecegi kanaaunda bulnndiiklanndan,
Botiaiilar usuluna dair imikavokmamo,
Vc Sarkta hali harbin Bolcika vc Pcrtek;;'. i«iii tevli'; eylc-
Trakya hududuna dnir nuikavclcnan-'o
digi mesaili ikUaadiye ve maliyenin miir.akasasuia mezkiir iki
ikamot vo .solah:ycii aciliye hakkinda
inukavelename devletin de isiirakinin kabule karar vcrdiklerinden,
Hcarct mukavck-nanic-yi,
Binacnaleyh atiiizikr murahhaslar yani;
Aifi inruiniyeyo miiroallik
bcya.mairo vo urolokol Britanya imparatoi-lugu igin:
Osiiianii IniparatorluSu dahiiind. yorilini;; ba., imliva.P Umuru ha';lc:iyc nazu'i asalellil George Natanycl, Marki
Glirzon Doke Di'ioston, K. J. J. s. S. i. J. S. i. H.;
istanbulda fevkalade komiseri Hiir Horace G^-'O-'ge Mon-
na Be!c:xa He Porteki. iliihakina
imitcailik protokolu tetii Rumbolt, Barrona, J. s. M. .1.;
Loxanda iraxahun..? olmakla herbiri,
imâ ctmis oldu-u en. Fransa icin
ncda.a muteallik olmak uxerc Sirp - ;
Hirvat - Sieved d^â- Hasmetlii italya Krah hazrellcri nc^^dinde Fransa ciinihu-
ne i§bu Lean konforansi .soncdi nihaycsindc
n.c.l .• nnul riyetl sefiri
nas^nndan herhansi
- kcbiri, l,egion dTlonour ni.?ani millisinin Grands
biri.i vasitas, ilc
niuahedc .novkiM^-. Crouve riitbosir.i hai/. MiJsyo Camillc Barrierc;
Senato azasi Fransa sefiri kcbiri Legion 'd'Honour nirâm
snn zm.a edcîhêk s.Iahiyclini
lâmniakta ittifi olSSdh- millisinin Grande Officier rlitbesini haiz mosyo Maurice Bom-
'- "'"^^^'""^ 1'-'^^ t^-^'-'lî^cIc tan.i.n edibnistir part.
Jf''^;!!"^
^^^^^'^^^^ Fransa sefiri kebiri cumhuriyetin Sark fevkalade komise-
Dr. RIZA NUR .^^lij^j;^''^
ri Legion d'Honour nl.sani milli.sinin Grande Officicr rlitbesini
HASAJ? HUSNU
MONTANYA haiz ferik general Miisyij Maurice Pcllc.
GARRONi italya igin :
ugiYAi Kraliyet Senato azasi italya .sefiri kcbiri t.stanbul fevkala-

VENiZELOS de komiseri St. Maurice Vclai^;ir vc Couron d'italiy nJ.?anlannm,
KAKLAMANOS Grande Corova riitbelorini haiz asalctlii.
Marki Camillc Garroni,
IHAMANlJi Atina fevkalade murahha.s ve orta cl<,;isi St. Maiu'ice Ve-
KONQESKO lazar nisanlarmm komandor vc Corun d'li;aliy nifjanmm
gran-
MORVOV de Dfficier rvitbelerini haii; Mo.syo JliI Sozar Montanya,
STANCiOP
i
320 L O Z A N
Japonya igin :
Londra fcvkalade sefiri kcbir vc murahhasi Soleil Lovan

nLjanmin birincd birincl riitbcsini haiz Baron Haya.î Jonii,
Roma fcvkalado so;firi kcbiri vo murahhasi Soleil Lovan
15 1 KLiY () G Jl A Y A I
ni§animn birinci rutbcsini haiz Mosyo Gentaro Ugiyal Ju-

zammi,
1 — (Bir Heyet) Anadoluda Yunan Zuluni ve Vahêti
Yimanlstan ifjin :
2 — Andonckea Niko Poliki i.storiii. Elados 1821-1950 Atina,
Sabik roisi niizz-ar Souver nlânnun Grande Crovc rutbe- IMS
sini haiz Mosyo Eleftrio;; K, Voni^-clos. 3 — Ardakoe M, KamrSn Hilaf(!l. iMo.selesi istanbul, 19,55.
Londra orta elQisi, Souver niânimn komandor rlitbesini Hilafel: Meselcsi Istanbul, 1955,
haiz Mosyo Dcmetr Kaklamanos, 4 — Anbuniu Kcmal Mill! Miicadelo ve tnkilaplaria llgili
Romanya iQin :
Kaniinlur
Hariciyc nazu'i Mosyo llion J. Duka, orta olî Mosyo Kons- Ksbab! Mucib!M(;r; vt; Mec.hs Gbru5me-
tantin i. Damandi, orta clq.i Mosyo Kostanlin KonQesko, ieri ile Ankara, 1957
Sirp - Hirvat - Sloven devleti iein :
5 — Bayur Yusul Hikmef, TUrk Devletinin Di.'j Siyasasi Istan-
Hariciye naziri Mosyo MouqIIo NingiQ, bul, 1042
Paris fovkaladc murahiias vo orta elîsi Mosyo Mlroslav
6 — Beyatl: Yahya Komal Aziz Istanbul Istanbul, 1964
Spaiavikovic, 7 — Bilsel Cemil Ord. Proi 1 • - Lnzan C2 cilt Istanbul, 1933
Sofya fcvkaladc murahhas ve orta clc,;isi Mosyo Milan Rak!?, —
'.'.
Mudcni Kanun ve Lozan Muahe-
Bern fevkalado murahhas vc orta clQisl miisyo Dr. Milot-
desi.
ycn Yuvanovig, (Mctiim; Kanunui: '5 inci yi'.dbnuir.a
Diivcli Miittahidci Amcrika icjin :
igin) istanbul,
DlivclL mtittahide Roma sefiri kebiri asalctlu Ri§ar Vo?-
8 — Burun Vecdi Nasi; OiclUler Istanbul, 1964
bon Qayld, -
9 Cah-d Burhan Muc!a!;ya Lozan Ankara
Diiveli mtittahide Istanbul fevkalado komiseri kontamiral - -
istanbul I9;j,'5.
Markay, Bristol,
Diiveli n-.iittahidc Bern sefiri asalctlii Josef Gru. 10 - Cebesoy All Fuad Gri. General All Puad Cebesoy'un Hatira-
lan, 19.-)7.
TUrkiyo igin ;
Edirne Mebusvi, Umuru Hariciye Vekili ismet Paâ,

n - Crozat Charles Prof, Devlcnier mmi.ni Hukuku Istanbul,
Sinop MctausH, Umuru Sihhiyo vc; Muaveneti igtimaiye Ve- 1950.
kili Dr. Riza Nur bey, 12-Dahiliye Nczareti Yunan Pecayii Matbaayi
Tiirkiycde
Trabzon Mcbusu sabik Vekil Hasan bey, Ahmet ihsan vo ûrekasi Ist, 1337.
Bulgarlstan i<jin : Turktyndc Yunan Fecayii, 13.37
Reisi ntizzar, umuru hariciyc vc mczhcbiye nazin mosyo 13 ~- Dani§mend Ismail Hami Garp Menbalanna Gore Turk Seciye
Aleksandr istanbuli.ski,
ve Ahiaki,
Londra fevkalado murahhas vo orta elijisi St. Aleksandr 14 — Gur A. Refik JIukuk Tiuihi ve Tofekkurii Bakunm-
niganmm Grande Crouve riitbcsiai haiz hukuk doktoru mosyo dan Mecelle.
Dlmitri Stanîof,
mosyo Kostato
15 — ilhan Ziya Yiicel Sevonlerin KaUiiiiiyle Riza Nur istan-
Belgrat fevkalado mxirahhas vc orta clcisi
bul, 1962
Dorof,
! 16 - inan Afefc Prof. Tiirk t.sUklAli ve Lozan Muahedesi
IJellet<;n - Gilt II Tommuz 1938.
I
O Z A N
I, O Z A N 323
n2 J,
Ku-
(Jilt II 30 Kftnunusani vc; 24 Tommuz
17 -• Kandemir Peridu i ilatiniUu-i v(; KiiyliiyiiinnfUklHri ilt;
1923 tarihinde I.ozanda hm\i edilen
ul' Orb-.iy jstiuibu;, ISifi!).
.scnediit Matbaai Ahmet ihsan ve

Istildal nurbiiui/. islunbul, 19(i0.
lûrekftKi Istanbul, 1340.
18 — Karacan Ali Nnd lioy/Mi Konfcrau.si vo. isniet I'asa Ma-
23 — Macit B. Lozan Kahraniani Ismet Pa,?a ist. 1934
arif Malbaasi islanbul. 194:j
24 — Nur Riza Dr. Tiirk Bilik Kevii.sii.
19 — Kurabulut AH Pener I'atrikhaiKisinin ig YixziX Istan-
25 — Pelin Fazil Ord. Prof. Ara/,i Terk v« ilhakmda Devlet Borg-
WSS
bul,
lan ve Osmanli Borelannm Taksi-
20 -• Kijcu Rosut. Ekrcni Osmanli Muhcclelcii, KapitulasyonUir
mi (Cemil Bilsel'e armagan 1939 Is-
vc. Lozan Muahfdt'.si islanbul, 1934
tanbul).
21 — Kutay Cciual 1 ) M'ttrkiyc Tstiklai vv. Uurriyet Mti-
26 — Saka Mehmet E.no Deni/.i Adalarihda Tiirk Haklan
cadflyluri Tarihi islanbul, 1953 cilt
Ankara, 1955.
5 ve 19.
Tarih Konufjuyor islanbul, iS6S.

.27 — Sava Pa§a Islam Hukuku N'azariyati Hakkmda
2)
biv Ettid (1932 tarihli Fransizca as-
.i) l.o/.ancia Ismel. I'aâyi K:ni Okiure-
Undan '.orciime cdon Baha .^rikan)
cekli? istraioul, 195G
Ankara, 19.")e.
•1) Porilus SuikasCi Istanbul, 1956.
28 — Soysal Ismail Tiirkiye Devletinin Yaptip:i Di? Ar.d-
51 Miiiarekeclo Pontus Su:kas;i istan-
la^maiavi Ank. 1965.
bu!, 1956
29 — Topc-u Xureddin Yannki TUrkiye Istanbul, 1951.
22 — Lozan Zabitlsn Lozan Sulh Muahc(iL'nan:osi Mukavn-
— Tumagil
30 A, Rfifik Pi'of. islamiyet vp MilletlKr Hukuku,
lat vo Senedali Saire istanbu!. 1339
Ilukuk FakUli'.'si Mectr.uasi cilt, 8
iârki Karib Umuru Hakkiuda Lozan
sayi 1-2-3-4 cilt, 9 sayi 1-2.
Konferansuuia Tcznkkur olur.an
Senedtit Mccmuas; ve Zabitlar 31 — Tiirk Diisuncesi Ki'oris Ozfil S-ayisi Istanbul, 1958,
Birinci Taknn Birir.ci cilt Blri;!ci

:
32 — Tutengi". O. Cavit Dr. Rsza Kur tizerine tJQ Yazi-Yanki-
lar-HoIgKler Ankara, 1965.
Kom-isyonun Zabitnauie ve proto-
koUcr: 33 — Torun Siikru Dr. TUrkiye. ingiltero ve Yunanistan A-
Matb'aasi 1024-1340
rasuida Kibrism Politik Durumu
Istanbul, ikda:n
Usui (Paris tJniversltesL Doktora tezi)
Cilt TI Ecnobilcrin tab! olacagi.
Istanbul, 1956
Istanbul tkdam Matbaasi, 1924
Cilt III I!. Koir.isyon vo bu komis-

yona nu;rbut tali konilsyonlann za- 34 — Unat P. Re.ît Lozan Ban.-j Andlaffmasinin imzasina
ait Bazi ViwikaUu- Maarif Matbaasi
bitnamo ve raporlan Matbaai Ah-
1942.
met ilisan vc yiircjkasi, 1924.
Cilt IV MuMtkorata ait Vesaik Istan-
35 — XJrgtiplii Miinip H. I.Dzan Ankara, 1936 (Ankara Halke-
vi iKi^riyatO
bul Vatan Matbaasi 1924-1340.
tkinci Taknii
36 — .... Hiiyiik Dojiu M:e<;muasi
cut I
:
Koufiiiansm ikiuci kismina mii-

-.37 — .... Orkun Mf^cmuasi
teallik zabitnamelor ve vesikalar

Matbaai Ahmet ihsan ve fjiirekasi,
192r>-1341.
\
Jtv.^-^r<c
Sayfa
Mustafa Necati'nin Konufjmasi 170

l«::;i^':!>KK^!>I':K Vasif Qmar'an Konu^masi 174
Kibns ve Lozan Konferansi 177
Kibns Adasinm Onemi l"??
Sayfa Kibns Adasmin Tarihi 178

Lozandaki Durum 182
Onsoz 3
Kibris ve Bazi Gercekler '
185
Giri? 10
Bir Hadise ve Bir Zihniyet 190
MUzakerelere Toplu Rir Bakis 25 "
Lozan Muahedesi Tarn Metal 193
Konferans Oncesi 26
Bibliyografya 321
Misak-i Milli 27
Konferans Neden DagildiV 40
inonii vo Lozan Konferans; wl
inonu Kimdir 62 YANLIS DOCilUJ (JE rvKi.i

Sayfa Salir Yanhfj Dogru
inonti ve Milli Miicadele 6'"'
20 29 agiir agir
inonu mil ismet Aga mi f>>">
21 25 enredihni^ emredilmis
inonii Mandaci mi? (H
21 29 islamilestirlmek islamilestirilmek
inonii Harpte Samanliga mi Kacmis 70
inoniinun Kagirdigi Buytik Bir Pirsat 70 23 3 gericolik gericilik
Komiinizm 71 23 5 proglemleriniizle problemlerimizle

inonii ve
23 13 eshabi esbabi
Riza Nur ve Lozan Konferansi 88
Riza Nur Kimdir? 100 24 20 zaran saran
Lozan Muahedenamoisi ye Riza Nur Bey 103' 32 9 zamki zamanki
Murahhas Heyetinde Hainler mi vardi? ill 65 2 ila ilan
Diger Hainler (H. Cahid - Cavid) U3 65 14 I-Iarbinmiz Harbimiz

Kendi Beyanile H. Cahid US' 67 4 yatasacaklar yasatacaklar
Riza Nur ve Tstiklal M'adalyasi 126 67 4 Garaptan garptan
Lozan Birinci Mecliste 130 116 resim alti ha5>pihal hasbihal
Meclis Elektrikleniyor 145 118 13 Muahdcsini Muahedesini
Lozan ikinci B.M. Meclisinde 153 119 resim alti sirasindan sirasinda
Niyazi Beyin Konusraasi 155 160 resim alti imparatorlugumu/ imparatorlugu
Yahya Kemal Beyin Konu!>mas] 159 muzun
H. Suphi Beyin KomjiJ?m.usi 161 162 8 matteesiif maateessiif
Paik Oztrak'm Konusmasi 164 162 11 Efendriler Efendiler i
*•>«*"'
*:;
SEBiL YAYINKViNiN NKSREDEClCOl DIGEK Kiymetli Okuyucu!.

eserij:u
Elindeki bu dava dolu cscrlc yuyni liayatnia atilan
Sebil yaymevi'nin yaymlayacagi ikinci muazzam eser
1 — Tarih lioyunca liiiyiik Mazlumlar, ustad NECiP FAZIL KlSAKUREK'in kaleminden cik-
Yazaii Nccip Pazil KISAKUREK.
:
mis TARiH BOYUNCA BUYtJK MAZLUMLAR'dn-.
Z — Merihli ( nikiiycler ), Yeni Istanbul ve Yeni Lstiklal g-azetelerindc tefrika
Yazan Kadir MISIRO6LU
:
edildigl zaman biiyiik yankilar uyandu'an bu muazzam I
:-] — SenS (Fahn Kainala Mi-nsur Medhiyc), eser de bir Sebil Yaynii olacaktn-. Bilahare de Lozan'm
Yazan Kadir MISIROGLU.
:
diger birgok cinemli nieselenini il-itiva (.'den LOZAN ZA- I
4 — Macar Ihtilali, FER Mi HEZiMET Mi'nin ikincii cildini sunacagiz.
Yazan: Kadir MISIROOlu. PATRiKHANE, BATI TRAKYA, MUSUL ve HILAFET
5 — Namik Kemal, g'ibi onemli birgok probkmii bu ikici ciltte bulacaksiniz.
Yazan Necip
: Pazil KISAKUREK Sabn'sizhkla bekleyeceginizi tahmin ettigimiz bu eser-
6 — Jet >Ietodu lie Kur'an Aliabpsi, leri takiben de listemizdeki digerlerinl nesrederek hiz-
Yazan: Hafiz Mustafa CtGDEM nietinizde bulunmaga devam edecegiz. Bu eserin mu-
7 — Lozan, Zafer mi? Ilczimot mi? (Cill II), harriri ile haberle^mck isteyenlere adres
:
— I: Kadir MISIROGLU
8 Lozan, Zafer mi? Ilczimrt mi? (Cilt HI),
: ,^. Serencebey Mazharpaâ Sokak No. 14/Tl Dogxi Ap.
Be.sikta§
YENi nm I'iSEii
DLU HAKAN iKJNCt ARJlXJS-niAMiT IIAN

boyiarmdan
Buyiik Osmanli imparatorlui-u serhat
gitgidc sarsilir-
o-eten mutemadi dusman saldin.slan ile
ve hain cller tarafindan tahrip

edil-
ken icten de H'izli
kuvvel; devletimi/,i badirelerden badi-

mtekte idi. Bu iki
relera suruklorkon karanhklar arasindan bu gidi.sata

IKiNCi AB-
dur diyebilecek mtistesna bir sima
bclirdi :
DUI/KAMiT riAN.
Misilsiz imkansizliklar iQinde
mumkiin olan en mu-
neticevi i.stihsal edcrek harici vo dalrli dusman-
azza'P
lara «« actimiayan Ulu Hakan SULTAN rKINCI AB-
DULHA?;liT HAN fêno nesillere du;?man kuvvetlenn
yanlif; takdim edilmisti.
telkiu ve tesirleri ile maaleser
tarih sahifelerine ge<;inlmi?
Fakat emir ve iltimaslarla
olanlar, zamana ve zamamn getirdifti cesitli tesirlere
yalan
mukavemet edemiyerek oradan Qikanldiklan gibi
kilmamamaktadir.
ve tezviratiuda cbedi olmasi mumkiin
iste bu sebeple son giinlcrde, SULTAN ABDULHA-
MiD HAN'm $ahsiyet,i ve miibarek Qohrcsi etrafnidaki
yalan ve tezvir sisi dagilmakta, onun
muazzam sahsi-
gikm.aktadir. Son birka^
yeti butiin azameti ile ortaya
fikrimizi teyid igm
sene i§inde bu mevzudaki nesriyat
iînde
yaniltmaz bir delildir. Pakat biitun bu nesriyat
kudxetli kalemin-
Mcbir iistad Necio Faral Kisiiltiirek'in
ABDUL-
den Qikmi? dan «i'lu Hakan SULTAN tKtNCi
HAMiD HAJN» kadar onun sahsiyetini tebaruz ettirmi?
degildir.
Otuken yaymevi Tiirk likir hayatmda hadise
ola-
cak bu kitabi takdim ot-mokten f?eref duyar.

Fiati: 10 liradir. KitapQilara %2b t.enzilat yapilir.
tsteme adresi Otuken ve Sebil Yaymevleri,

:
Istanbul.
Buyiik Resit PaRa Cad. No 44 Bayezid - :
., __™-.,.„™,^.-.-ii«?,TA,n,-,ij'iiwiwi!!J/!8!!i
-#^::,

Kadir Mısıroğlu - Lozan Zafer Mi Hezimet Mi Cilt 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kadir Mısıroğlu - Lozan Zafer Mi Hezimet Mi Cilt 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ipin

bashca eserlerinden biridir. Bu ytizden o devrin anlayis

(I) Tiirkiye tstiklal vo Iliirfiyfit MucuclRlo'.eri Tarihi Ciit 3 says

9 Mart IflSS sayfa IX,

/Ui Siikra bey ile arkadaslan Misak-i YUlarca bayram nuvuk a-

radigimiz kavinlar unutiuml.-ustur. Eugiin -ibrjs m)-.

imza edilmistir ki,lTurkun ,<jahdaman

tandaki ekalliyetlerin himayesine mtltealllk

yetler kurmu? olan koklu ve asil bir milletin evlatlari

hazdirlar. Ayrica §urada burada eksik nakiller de mevcuttur. Binaena^:

me^'alesiyle aydinlatmak iizere semayi mUbarek atlan-

CiBRiL'in bir kanat c-irpi^iyia mubarek Hira Da-

idaresiyle hikmeti htikumetin biitiin elastikiyetlerine ta-

biiyiUeyen bir Imparatorluk tilsimi bu kuvvet iradosini fertte varolmak iradesi-

«- Garpte despoi, Onciorduncu Lous-Jn ^alisuida

Bu planlar zamanla meyvalanni vermi,5; Sadrazam

- -air v.. Pro,, ^^"'*'-"*" '^"^«-*-

<1) «... istedini sonra, nccion biiyle Japoniar yiiksek?

sini torakkinizi siz,

Ba§ka yerlorde taharriyo hovesk^nmcyiniz.

Verlniz hemde mesainize son sur'atini;

Qiinkii kabil degi! artik ya^amak bunlar.siz;

Ciinkii milliyeti yok, Ran'atin, ilmin, yalmz,

lyi hatirda tutun fittigin ihtari dRmiri;

santasi. Kadikcjy, Moda gibi.kuQucuk mu iginde birlesmi? ve mucizevi bir zafer

iCin serbest TOrkiye'nin bizimic birlikte liulus birligiyle

Miisluman da gunahkar olabilecegi

Cebir kaidesiyle musliiman vicdani her nevi 5>iddete

Ljte bu suretle ifado olan gergegin tecellisiy-

(1) islam Hukuku Nazariyati hakkinda bir Etiid.

Birinci Cilt Yazan : Sava Pa^ia (O.smiiali Imparatorlugunda sabik

LOZANA DAlK BAZI KIYMKT IltJKtJMLERi

«Mehmet(;igin siingiisiiyle kazanilan muazzam za-

ogi'endigi zaman bi'nliiiuu zaran korkiiyu yendi.

l^ududunu cuzen bir Misak kabul ^^^^-^^""- ^;^^;^,.^^')

hakkakti. Curiku miiahede her bakimdan aleyhte idi. Bil-

venlikleribaknriindan tehlikoli t^ordiiklcri anda Tiirk

da bu asgari haklanri dahi muazzam tavizlerle iyice

29 Kiiminusani (Ocak) 1336 2) Turkiye hududlan icinde yabancilarin bizi istis-

buslarm muttefik olduklan IVIisaki Milii )ju leiixcid ve

Misaki Milli btitim Milli Miicadele boyunca milletin

riyle kusa dondurulinustui'. ^inidi hadisenjn bu tarafi-

HKYET XASiL TEf^SEiiKUL ETTi

mal 'in ricasi iiaerine bir

Miinjr Hiiseyin Pektas : Robert Kolej Ikinci Miidurii

Muhtar Qilli : Eski Nalia Vekaleti MiisteKau

Celal Bayar Eski Iktisat Vekih ve I^:niir Mebusu

Sefik lia^mau Maliyc Tefti§ Heyeli Reisi

Seniyiittin Jlasak tstanbui Evkaf Hukuk Mii^iaviri

Miidiiru timai hakkmda konferansa Pransa, ingiltere. italya M-

acilma tarihi 13 kasim olarak kati .surette kararla?tigi

SI en hararei;li temonnileri zati asilane-

kimselere Selam» diye doztinii bitirdi. Arkasmdan Lord

2 — Ekaniyt(;l(n- vo Ecnebil«r komisyonu ( Reis CJar-

nu toplandilar. IS Aralik 1922 Frp.nsiz murahho.s

4 Aralik 1922 Birinci komisyon toplandi ve bogaz- bi olacaih raukellefiyct ve muafiyetlere

Maliye tali komisyonunda tamirat, ve tazminat me- kullanilma hakka Ma-

maddesi incelendi. komisyonunda ahka-

zi vermek iQin bir hayli Qirpmmi^itir. Tabii, Turk heyeti-

radigi kolayca anlasihr. i§itilmcz!))

Bir defasmda harakei, ctmek iizerinde olan treni on Bogazlar tnesele.slndo :

«— bu niosoloyi muKalcere edemeyiz. Huktime-

timize sorduk, mUtehas-sislarirmzla gorU.'jtuk, yapabilecegimiz son

hig bir tazminat eldo edemicmi!?, Ingilizlere Avusturya

- -air v.. Pro,, ^^"''-"" '^"^«-*-